Carmina Latina Epigraphica. Carmina Latina Epigraphica IV: Volumen I: Carmina in provinciis reperta 9783110636109, 9783110639599

Citation preview

B I B L I O T H E C A SCRIPTORVM GRAECORVM ET ROMANORVM

T E V B N E R I A N A BT 2041

CONSILIATORES TEVBNERIANI GIAN BIAGIO CONTE MARCUS DEUFERT JAMES DIGGLE DONALD J. MASTRONARDE FRANCO MONTANARI HEINZ-GÜNTHER NESSELRATH OLIVER PRIMAVESI MICHAEL D. REEVE RICHARD J. TARRANT

CARMINA LATINA EPIGRAPHICA IV POST BUECHELERIANAM COLLECTIONEM EDITAM REPERTA COGNITA COLLEGIT, EDIDIT, COMMENTARIOLO INSTRUXIT

PAOLO CUGUSI ADIUVANTE MARIA TERESA SBLENDORIO CUGUSI

Volumen 1 CARMINA IN PROVINCIIS REPERTA

DE GRUYTER

ISBN 978-3-11-063610-9 e-ISBN (PDF) 978-3-11-063959-9 ISSN 1864-399X Library of Congress Control Number: 2023947664 Bibliographic information published by the Deutsche Nationalbibliothek The Deutsche Nationalbibliothek lists this publication in the Deutsche Nationalbibliografie; detailed bibliographic data are available on the Internet at http://dnb.dnb.de. © 2023 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston Printing: CPI books GmbH, Leck www.degruyter.com

hoc volvmine continentvr Praefatio ······················································································· ix Conspectus notarum et librorum ··············································· xiii Notae et sigla ········································································· xiii Notae et sigla annalium et ephemeridum ····························· xiv Sigla librorum ······································································· xxii Carmina Latina Epigraphica A. Carmina quae iure dici possunt 2300–2930 ······························ 3 Sicilia ························································································· 3 Sardinia ····················································································· 6 Hispaniae ················································································ 21 Hispania Vlterior ······························································· 21 Baetica ··········································································· 21 Lusitania ······································································· 74 Hispania Citerior ······························································· 93 Carthaginiensis ····························································· 93 Tarraconensis ······························································ 120 Britanniae ·············································································· 173 Britannia superior ···························································· 173 Britannia inferior ····························································· 176 Galliae (et Alpes) ··································································· 182 Gallia Narbonensis ··························································· 182 Alpes Poeninae ································································ 203 Aquitania ·········································································· 211 Gallia Lugdunensis ··························································· 216 Gallia Belgica ··································································· 239 Germaniae ············································································· 256 Germania superior ··························································· 256 Germania inferior ···························································· 267 Raetia ····················································································· 284 Noricum ················································································ 288 Pannoniae ·············································································· 294 Pannonia superior ···························································· 294 Pannonia inferior ····························································· 319

VI

hoc volvmine continentvr

Moesiae ················································································· Moesia superior ······························································· Moesia inferior ································································ Dalmatia ················································································ Dacia ····················································································· Thracia ·················································································· Achaia et Macedonia ···························································· Asia Minor ············································································ Bithynia ················································································· Syria ······················································································ Iudaea ···················································································· Africae provinciae ································································ Tripolitania ······································································ Africa Proconsularis ························································ Byzacene ·········································································· Numidia ··········································································· Mauretaniae ····································································· Mauretania Caesariensis ············································ Mauretania Tingitana ················································· B. Dubia ······················································································ a) Commatica quae dicuntur 2931–2984 ······························ Hispaniae ········································································· Galliae (et Alpes) ····························································· Germaniae ········································································ Moesiae ············································································ Dalmatia ··········································································· Dacia ················································································ Asia Minor ······································································· Africae provinciae ··························································· b) Incerta poeticum colorem exhibentia 2985–3111 ············ Sicilia ················································································ Sardinia ············································································ Hispaniae ········································································· Britanniae ········································································ Galliae (et Alpes) ····························································· Germaniae ········································································ Noricum ··········································································· Pannoniae ········································································

331 331 349 373 407 418 427 435 443 446 449 453 453 466 491 542 597 597 649 655 655 655 664 677 680 684 687 688 691 707 707 708 711 724 727 739 743 744

hoc volvmine continentvr

Moesiae ············································································ Dalmatia ··········································································· Dacia ················································································ Thracia ············································································· Africae provinciae ···························································· C. Aliena ····················································································· Sicilia ····················································································· Sardinia ················································································· Hispaniae ·············································································· Britanniae ·············································································· Galliae ···················································································· Germaniae ············································································· Raetia ····················································································· Pannoniae ·············································································· Moesiae ················································································· Dalmatia ················································································ Thracia ··················································································· Africae provinciae ·································································

VII 752 760 767 769 771 793 793 793 794 798 798 801 802 803 804 805 805 807

Appendix Falsa et varia ··············································································· Hispaniae ·············································································· Britannia ················································································ Galliae ···················································································· Germaniae ············································································· Raetia ····················································································· Pannoniae ·············································································· Dalmatia ················································································ Africa ····················································································· Tabulae defixionis ·································································

815 815 817 817 820 821 822 823 824 826

Indices I. Initia carminum ······································································· II. Index nominum et cognominum ··········································· A) Viri illustres ······································································ B) Humiliores ········································································

833 855 855 856

VIII

hoc volvmine continentvr

III. Index locorum ······································································· A) Loca ubi carmina epigraphica reperta sunt ····················· B) Loca populique in carminibus epigraphicis laudati ········· a. Loca ·············································································· b. Populi ··········································································· IV. Mythologica (dei, heroes, loci) ············································· V. Christiana (deus, homines, res) ············································· VI. Auctores ··············································································· A) Auctores comparandi cum locis epigraphicis ················· B) Aliena (auctores allati ad verbum in carminibus epigraphicis) ···································································· VII. Carmina per genera et formas disposita ···························· A) Carmina per genera disposita ·········································· B) Carmina per formas disposita ·········································· VIII. Carmina per tempora disposita ········································· IX. Index rerum et verborum notabilium explicationibus disceptationibus libris instructus ·········································· X. Res metrica ············································································

867 867 871 871 872 874 876 877 877 884 887 887 889 892 896 942

PRAEFATIO Satis constat post Büchelerianam collectionem illam editam (Carmina Latina Epigraphica, voll. I–II, Lipsiae 1895–1897 [ed. ster. Stutgardiae 1982]; E. Lommatzsch, Carmina Latina Epigraphica, vol. III, supplementum, Lipsiae 1926 [ed. ster. Amsterdam 1972]) permulta nova carmina epigraphica vel cognita vel ex novo reperta esse atque partim in corporibus erudite sciteque formatis, partim contra separatim atque disperse, haud raro in libris ut ita dicam reconditis, edita esse, ideoque arduum esse una in promptu habere omnes textus qui magis magisque in dies efficiant ut mores consuetudinesque Romanas, maxime ad sepulcralia pertinentes, comprehendamus atque teneamus. Quodsi omnia carmina conscripta una in promptu quidem habeamus, non solum res urbanas atque Italicas altius perpendere sed etiam quid provinciae a Romanis, quid invicem Romani a provinciis adsumpserint penitus altiusque introspicere possimus. Itaque statui Büchelerianam (et Lommatzschianam) syllogem continuare, ab num. 2300 initium faciens, non ut Bücheler aemularem (quis enim hoc potest?) sed ut nova carmina exhiberem et proponerem more quidem ut ita dicam Bücheleriano. Cum autem mea sylloge et Bücheleriana quodammodo coalescant, in carminibus adducendis numeris tantum, nulla alia re addita, usus sum et ad Bücheleriana et ad mea significanda (e.g.: cf. 1539, 1 = cf. CLE 1539, 1; cf. ad 1920 = cf. ad CLE 1920; cf. 2480 = cf. CLE 2480 in hac nova sylloge). Ceterum brevitas illa Bücheleriana omnino observari non poterat, cum ars epigraphica in annos vehementer progressa esset eodemque tempore in immensum crevisset numerus virorum doctorum qui colerent carmina epigraphica, quorum libris scilicet facere non possem quin maxima sedulitate diligentiaque uterer et perfruerer: quae omnia effecerunt ut necessario fusius res exponerem atque explicarem. Carmina collegi scripta a novissimo Rei publicae saeculo usque ad saec. VI in. p.Ch.n., ut iam dixi Epigr 72, 2010, p. 333 (Vsp p. 187).

X

PRAEFATIO

Quae carmina cum permulta sint, malui gradatim edere, initium faciens a provinciis, ut aliquid addam – quidquid id est – ad ipsarum studia moresque altius cognoscenda, in futurum seponens carmina Italicarum regionum, item urbis Romae, quae tamen omnia collecta commentarioque instructa in meis schedulis iam habeo. Nihil est quod memorem me Bücheleriana noluisse repetere, praeter paucissima, maxime Dalmatica, quae minus apte edita viderentur; contraque collecta repetivi carmina edita in collectionibus vel minoribus (e.g. in Engströmiana et in Zarkeriana) vel ut ita dicam indiscretis (e.g. ILCV, ILS, ICERV, ILER, ILA, ILGN, ILTG, RICG, ILatAlg, ILatTun, ILatIug, IMésSup, IScythMin, al.) vel pertinentibus ad singulas regiones et provincias (e.g. CLEAfr, CLEBaet, CLEBrit, CLECat, CLEGall, CLEGaule, CLEHisp, CLEMoes, CLENum, CLEOr, CLEPann, CLESard, CLEThr, Rendić-Miočević, al.). Qui libri tamen omnes mihi maximo auxilio fuerunt et effecerunt ut commodius opus meum perficerem. Semper vero compulsavi schedulas in gravissimis database on line, quae dicuntur, scilicet EDCS (Clauss/Slaby), HD (Vniversitatis Heidelbergensis), HispEpOl, TM, Ubi Erat Lupa, MQDQ, ubi tituli innumeri collecti inveniuntur. In colligendo autem omnia distinxi atque distribui in quinque partes, scil. carmina quae iure dici possunt (A), dein dubia (B) – scil. commatica (B a) et incerta (B b) –, item aliena (C), demum appendicem addidi; ubique vero carmina distribui per regiones atque inibi per loca et tempora. Praeterea indices locupletes confeci, quibus per tabellas (vel simm.) denuo conecterem atque coniungerem carmina digesta per loca, per tempora, per genera, per formas, per versus, ita ut unusquisque suo Marte illis commodius frui possit. In commentario adnotationes quam maxime circumscripsi, ne fusius dicerem, multa in Indices transponens, maxime in IX et X – quos re vera concepi ita ut supplementi instar commentarium ipsum complerent –, explanationes communes complures in unum coartans brevitatis atque commoditatis causa. In conspectu librorum redigendo ne longior essem adduxi libellos et volumina tantum quae maximo usui mihi fuerunt, alia minoris vel momenti vel utilitatis hic illic memoravi suo quoque loco in commentario.

XI

PRAEFATIO

M. Theresia uxor dilectissima amantissime mihi maximo fuit auxilio in libro redigendo, corrigendo, edendo, cum abhinc fere quinquaginta annis una simul studuissemus atque carminibus epigraphicis operam assidue dedissemus; cui ego invicem gratias quam maximas ago toto corde summoque amore. Haec volebam te scire, quisquis es qui hunc librum benigne legere digneris; ceterum, spero me neque inaniter egisse neque frustra labores suscepisse. Vtere felix! Paulus Cugusi

Dabam Caralibus, Kalendis Ianuariis anni MMXXIII A.D.

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM NOTAE ET SIGLA In carminibus edendis his notis quas dicunt diacriticas usus sum: (a) compendiorum solutio; ⊂ a ⊃ siglum vel explicatio signorum; [a] verbum restitutum; [ . ] lacuna certae quidem mensurae quae tamen expleri nequeat; [ - - - ] lacuna incertae mensurae; - - - - - - versus iam non extans; 〈a〉 restitutio litterae in lapide omissae vel emendatio lapidis a viris doctis perfecta; {a} damnatio a viris doctis facta; [[a]] rasura antiquitus effecta; ⸌a⸍ scriptum supra lineam; (vacat) vacuum in lapide; | finis lineolae in lapide; / finis versus. Quod ad rem metricam attinet, his siglis usus sum: alc10: decasyllabus alcaicus ascl(epiadeus versus)min(or) chol(iambus) chor(iambus) chor2cat (dimeter choriambicus catalecticus) da4 (tetrameter dactylicus) da4cat (tetrameter dactylicus catalecticus) da5 (versus dact. V pedum) da6 (versus heroicus) da7 (versus dact. VII pedum) di(stichon) el(egiacus versus) hem(iepes) hend(ecasyllabus) ia4 (dimeter/quaternarius iambicus) ia6 (trimeter/senarius iambicus) ia7 (septenarius iambicus) ia8 (octonarius iambicus) pr (priapeus versus) sat(urnius versus) tro4cat (tetrameter trochaicus catalecticus) tro7 (septenarius trochaicus)

NOTAE ET SIGLA ANNALIVM ET EPHEMERIDVM In annalium et ephemeridum voluminibus enumerandis brevitatis causa his compendiis usus sum: AAH: Acta Antiqua Acad. Scientiar. Hungar., Akad. Kiadó AAWW: Anzeiger d. Österr. Akademie d. Wissenschaften Wien AbhASWien: Abhandlungen Archaeol.-epigr. Seminars Univ. Wien ABiblMusPlovdiv: Annales Bibl. Musée National Plovdiv AC: Antiquité Classique ACME: Annali Facoltà Studi umanistici Univeristà degli Studi Milano ActaArchSlov: Acta Archaeologica. Arheološki Vestnik ActaClassUnDebr: Acta Classica Universitatis scientiarum Debrecensis ActaErl: Acta Sem. Philol. Erlangen ActaMusNap: Acta Musei Napocensis ActaSav: Acta Savariensia AÉ: Archaelogiai Ertesítö, Akad. Kiadó AEA: Archivo español de arqueología AEAA: Archivo español de arte y arqueología Aeg: Aegyptus AEp: L’Année Epigraphique AErgMakThrak: To archaiologiko ergo ste Makedonia kai Thraki A&R: Atene e Roma Aevum AFLB: Annali della Facoltà di Lettere di Bari AFLC: Annali della Facoltà di Lettere-Filosofia di Cagliari AFLN: Annali della Facoltà di Lettere di Napoli AFMC: Annali della Facoltà di Magistero di Cagliari Africa AfrIt: Africa Italiana AfrRom: L’Africa Romana AIEC: Anuari de l’Institut d’Estudis Catalans AIEGironins: Annals de l’Institut d’Estudis Gironins AION: Annali Università Orientale di Napoli, sez. filologico-letteraria AJA: Amer. Journal of Archaeology AJP: Amer. Journal of Philology ALeon: Archivos Leonenses AlbaRegia: Alba Regia, Istvan Kiraly Museum ALLG: Archiv für Lateinische Lexikographie und Grammatik Amp: Ampurias AnalDobr: Analele Dobrogei AnArqCord: Anales de Arqueología Cordobesa AnBol: Analecta Bollandiana AnCCValenc: Anales del Centro de Cultura Valenciana

NOTAE ET SIGLA ANNALIVM ET EPHEMERIDVM

XV

AnEA: Annona Epigraphica Austriaca Ant: Antiquitas AntAfr: Antiquité Africaines AntTard: Antiquité tardive AntW: Antike Welt AnFilolAntMed: Anuari de Filologia Antiqua et Mediaevalia AP: Arqueólogo Portugues APA: Anales de Prehistoria y Arqueologia Univers. Murcia Arch: Archeologia ArchAnz: Archäol. Anzeiger ArchCant: Archaeologia Cantiana ArchClass: Archeologia Classica Arctos Arse: Boletín del Centro Arqueológico Saguntino ASR: Archivio Soc. Romana di Storia patria AST: Analecta Sacra Tarraconensia Athenaeum AttiMemArcadia: Atti e Memorie della Accademia dell’Arcadia Auf: Aufidus Aug: Augustinianum AUS: Annales Université de Sofia BA: Boletino Arqueologico BAA: Bulletin d’Archéologie Algérienne BAC: Bullettino d’Archeologia Cristiana BACTH: Bulletin Archéol. du Comité des Travaux historiques et scientifiques Baet: Baetica BAGallega: Boletín Acad. Gallega BAHD: Bull. Arch. Hist. Dalmate BAHipp: Bulletin de l’Académie d’Hippone BAlta: Beira Alta BAM: Bulletin d’Archéol. Marocaine BARSAT: Boletín Arqueologico de la Real Sociedad Arqueol. Tarrac. BCA: Bullettino di Corrispondenza Archeologica BCACR: Bullettino della Commissione Archeoleogica Comunale di Roma BCH: Bulletin de Correspondance Hellénique BEPB: Bull. Etud. Port. et Brésil. BFC: Bollettino di filologia classica BH: Bulletin Hispanique BIAB: Bull. de l’Institut d’Archéologie Bulgare BICR: Bollettino dell’Istituto Centrale Restauro BIHB: Bull. de l’Institut Hist. Bulgare BJ: Bonner Jahrbücher BlGymn: Blätter für Gymnasialschulwesen BMMGP: Bollettino Monumenti Musei e Gallerie Pontificie

XVI

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

BolAur: Boletín Auriense BolMonLugo: Boletín Com. Prov. Monumentos de Lugo BolMusZaragoza: Boletín del Mus. de Zaragoza BollClass: Bollettino dei classici, Accademia dei Lincei BollStorCat: Bollettino storico catanese BPhW: Berliner Philologische Wochenschrift BR: Budapest régiségei BRAH: Boletín de la Real Academia de la Historia BRGK: Bericht der Römisch-Germanischen Kommission Brit: Britannia BSAB: Bullettin Société Archéologique Bulgare BSASousse: Bulletin de la Société Archéol. de Sousse BSBorda: Bulletin de la Soc. de Borda BSEAA: Boletín Seminario de Estudios de Arte y Arqueol. Valladolid BSHGSétif: Bull. Soc. Hist. et Géogr. de la région de Sétif BSNAF: Bulletin de la Société Nationale des Antiquaire de France BstLat: Bollettino di Studi latini BullAssBudé: Bulletin de l’Association G. Budé BullEAntNîmes: Bulletin de l’Ecole Ant. de Nîmes BullSocBorda: Bulletin de la Société de Borda BVbl: Bayerische Vorgeschitchtsblätter BZ: Baseler Zeitschrift für Gesch. Altert. BzN: Beiträge zur Namenforschung Caesaraug: Caesaraugusta CArch: Cahiers Archéologiques CAF: Citius Altius Fortius Cass: Cassiodorus CaSteR: Cartagine. Studi e ricerche CCGG: Cahiers du Centre Gustave Glotz CEA: Cahiers des Etudes Anciennes CEm: Cuadernos Emeritenses CFC: Cuadernos de Filologia Clásica Chiron CivCatt.: Civiltà cattolica Con: Conimbriga CongrArchFrance: Congrès Archéologique de France (sessions) par la Société Française d’Archéologie CRAI: Comptes-rendus de l’Acad. des Inscriptions et Belles-Lettres CronEpigrRom: Cronica Epigrafica a României CuEG: Cuadernos de Estudios Gallegos Dacia Diad: Diadora. Revue du Musée archéologique de Zadar EE: Ephemeris Epigraphica Eik: Eikasmos

NOTAE ET SIGLA ANNALIVM ET EPHEMERIDVM

XVII

Em: Emerita EpAn: Epigraphica Anatolica Epigr: Epigraphica EpStud: Epigraphische Studien Eranos ESPAZaragoza: Estudios del Seminario de Prehistoria, Arqueología y Historia Antigua de la Fac. de Filos. y Letras de Zaragoza ETF: Espacio, Tiempo y Forma Euphr: Euphrosyne ExClas: Exemplaria Classica FA: Fasti Archaeologici FABTrier: Funde und Ausgrabungen im Bezirk Trier Fav: Faventia FolArch: Folia Archaeologica Fon: Fonaments Fort: Fortunatae. Revista canaria de Filología, Cultura y Humanidades Clásicas Gallia GB: Grazer Beiträge Gerión Germ: Germania Gibr: Gibralfaro GIF: Giornale Italiano di Filologia Giornale d’Italia Gl: Glotta Gn: Gnomon Gymn: Gymnasium H: Hermes Hab: Habis HAE: Hispania Antiqua Epigraphica Hell: Hellenica Helm: Helmantica HispAnt: Hispania Antiqua HispEp: Hispania Epigraphica Hk: Helikon HSCP: Harvard Studies in Classical Philology Hum: Humanitas IlClassSt: Illinois Classical Studies IncFilClas: Incontri di filologia classica Instr: Instrumentum InvLuc: Invigilata Lucernis Istros Itin: Itineraria Iura IzMusVarna: Izvest. Mus. Varna

XVIII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

JAC: Jahrbuch für Antike und Christentum JHistVerStUm: Jahresb. des Historischen Vereins für Straubing und Umgebung JÖAI: Jahreshefte des Österreichischen Archäologischen Instituts Wien JRA: Journal of Roman Archaeology JRS: Journal of Roman Studies JSchwGesUr: Jahrbuch der Schweizerischen Gesellsch. für Urgeschichte JThSt: Journal of Theological Studies JZentrKomm: Jahrbuch d. K. K. Zentral-Kommission Kal: Kalakorikos Kart: Karthago KJ: Kölner Jahrbuch für Vor- und Frühgeschichte Klio Koiné Ktéma Lat: Latomus LCM: Liverpool Classical Monthly L&G: Latina et Graeca LF: Listy filologické Lib: Libyca LibAnt: Lybia Antiqua Liberchies LingVar: Linguarum varietas Luc: Lucentum Maia MAL Mor.: Memorie dell’Acc. dei Lincei, Cl. Sc. Morali, storiche e filologiche MB: Musée Belge MD: Materiali e discussioni MDAIR: Mitteil. des Deutschen Archäologischen Instituts, Römische Abteilung Medioevi: Medioevi. Rivista di letterature e culture medievali MEFRA: Mélanges École Française de Rome MélArchHist: Mélanges d’Archéologie et d’Histoire MélUnBeyrouth: Mélanges de l’Université Saint-Joseph de Beyrouth Mene: Rev. intern. investigación sobre magia y astrología antiguas MH: Museum Helveticum Minerva MittWels: Mitteilungen aus dem Stadtmuseum Wels MJSEA: Memorias Junta Superior de Excavaciones y Antigüedades MMAP: Memorias de los Museos Arqueol. Provinciales MMDAI: Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Abt. Madrid Mn: Mnemosyne MÖAW: Mitteilungen der Österreich. Akademie der Wissensch. Wien MonPiot: Monuments et Mémoires de la Fondation E. Piot Mosaic MPARA: Memorie della Pontificia Accademia Romana di Archeologia

NOTAE ET SIGLA ANNALIVM ET EPHEMERIDVM

XIX

MSNAF: Mémoires de la Société Nationale des Antiquaires de France MVKlPhWien: Mitteilungen des Vereins Klassischer Philologen in Wien MZ: Mainzer Zeitschrift. Mittelrheinisches Jahrbuch für Archäologie, Kunst und Geschichte NAMS: Nouvelles Archives des Missions Scientifiques et littéraires NassHB: Nassauische Heimatblätter NBAC: Nuovo Bullettino d’Archeologia Cristiana NSc: Notizie degli scavi di antichità Obav: Obavijesti Hrvatskog arheološkog društva, Zagreb OpArchZagreb: Opuscula Archaeologica Zagreb Orpheus Ostraka Paideia Pal: Palaeohispánica PBSR: Papers of the British School at Rome Philol: Philologus Phoenix Pont: Pontica, Constanţa PrVi: Príncipe de Viana Prom: Prometheus QuadDipFilolTorino: Quad. Dip. di Filol., Linguistica e Tradiz. Classica dell’Univ. di Torino QuadPrehistArqMatarò: Quaderns Prehist. i Arqueol. de Matarò i el Maresme QUCC: Quaderni Urbinati di cultura classica RA: Revue Archéologique RAABarcelona: Rev. Asociatión Art.-Arqueol. Barcelona RAC: Rivista di Archeologia Cristiana RAL Mor.: Rendiconti dell’Accademia dei Lincei, Cl. Sienze Morali, storiche e filologiche Rat: Ratiariensia RE: Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft REA: Revue des études anciennes REL: Revue des études latines ResPublLit: Res publica litterarum RevAfr: Revue Africaine RevArchNarb: Revue archéologique de Narbonnaise RevArqPonent: Revista d’Arqueología de Ponent RevArqueol: Revista de Arqueología RevBArtes: Revista de Bellas Artes RevBén: Revue Bénédectine RevÉpigr: Revue Épigraphique du Midi de la France RevEstLat: Revista de Estudios latinos RevEtAug: Revue des études augustiniennes RevIstRom: Revista Istorică Română

XX

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

RevMon: Revista Monumentelor Istorice RevSui: Revue Suisse d’art et d’archéologie RevTun: Revue Tunisienne RevUnCuza: Revista Univ. Cuza şi a Instit. Politehnic din Iaşi RFIC: Rivista di Filologia e di Istruzione classica RGK: Römisch-germanisches Korrespondenzblatt RH: Roczniki Humanistyczne RHD: Revue d’histoire du droit français et étranger RHPhR: Revue d’histoire et de philosophie religieuses RHR: Revue de l’histoire des religions RhM: Rheinisches Museum für Philologie RIGI: Rivista indo-greco-italica RIL: Rendiconti dell’Istituto Lombardo, Classe di Lettere, Sc. mor. e storiche RivAC: Rivista di Archeologia Cristiana RivComCat: Rivista del Comune Catania RivPasc: Rivista Pascoliana RivStChItalia: Rivista Storia della Chiesa in Italia RLÖ: Der Römische Limes in Österreich RÖ: Römisches Österreich RozČesAk: Rozpravy České Akademie věd a umění RPARA: Rendiconti della Pontificia Accademia Romana di Archeologia RPh: Revue de philologie RQ: Römische Quartalschrift für christliche Altertumskunde RSAC: Recueil des Notices et Mémoires de la Société Archéologique, historique et géographique de Constantine RStAnt: Rivista storica dell’antichità Sag: Saguntum Sait: Saitabi Sand: Sandalion SanJorge: San Jorge Sar: Sargetia. Acta Musei Regionalis Devensis SbAkWB: Sitzungsberichte der Deutschen Akademie der Wissenschaften zu Berlin SchrBkKomm: Schriften der Balkankommission SCIVA: Studii şi cercetări de istorie veche şi arheologie SDHI: Studia et Documenta Historiae et Iuris SEG: Supplementum Epigraphicum Graecum SeTes: Segno e testo SicAnt: Sicilia Antiqua SIFC: Studi italiani di filologia classica SJ: Saalburg Jahrbuch SpecNov: Specimina Nova SpF: Spanische Forschungen der Görresgesellschaft SpiegHist: Spiegel Historiael

NOTAE ET SIGLA ANNALIVM ET EPHEMERIDVM

XXI

Spomenik SAN: Spomenik. Srpska Akademija Nauka i Umetnosti SSL: Studi e saggi linguistici, https://studiesaggi linguistici.it Star: Starinar StAlb: Studia Albanica StCl: Studii Clasice StDant: Studi Danteschi StEuGne: Studia Europea Gnesnensia StPhilVal: Studia Philologica Valentina SyllEpigrBarc: Sylloge epigraphica Barcinonensis Syria TAPhA: Transactions and Proceedings of the American Philological Association Tyche TZ: Trierer Zeitschrift für Geschichte und Kunst des Trierer Landes und seiner Nachbargebiete Vall: Vallesia VAMZagr: Vjesnik Arheol. Muzeja u Zagrebu Vel: Veleia Verg: Vergilius VetChrist: Vetera Christianorum VGlas: Vranjski Glasnik VHVOR: Verhandlungen des Historischen Vereins für Oberpfalz und Regensburg VjesnHrvArchDrušt: Vjesnik Hrvatskoga archeološkoga društva WklPh: Wochenschrift für klassische Philologie WMBosnHerz: Wissenschaftliche Mitteil. aus Bosnien und der Herzegowina WSt: Wiener Studien ŽA: Živa Antika ZDAL: Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur Zeph: Zephyrus ZPE: Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik

SIGLA LIBRORVM Praemoneo me semper ante oculos habuisse gravissimos libros CIL, RE, ANRW, Th.l.L. et instrumenta aliquot quae dicunt computatoria, i.e. EpigraphikDatenbank Clauss/Slaby, Epigraphische Datenbank Heidelberg, Ubi Erat lupa Bilddatenbank, Trismegistos, Hispania Epigraphica Online Database, Petrae Ausonius, Epigraphica Romana-ANHIMA, Epigraphic Database Roma, Epigraphic Database Bari, Musisque deoque, alia. Vt iam supra dixi, ne longior essem statui hic adducere libros tantum qui maximo usui mihi fuerunt, alios minoris vel momenti vel utilitatis hic illic adducturus suo quemque loco in commentario; plurimos omisi quippe qui, cum ad carmina epigraphica pertinerent, tamen textus a me receptos minime tangerent. Abascal Palazón – Ramallo Asensio: J.M. Abascal Palazón – S.F. Ramallo Asensio, La ciudad de Carthago Nova: la documentación epigráfica, Univ. Murcia 1997 Abramić: M. Abramić, BAHD 50, 1928–1929 [ed. 1932], pp. 56–64 Abry: J. Abry, in La langue des inscriptions latines de la Gaule, Lyon 1988 Achard: G. Achard, Poésie et rhétorique dans les inscriptions antiques de la Gaule, in La langue pp. 117–132 Acquati Consonantismo: Anna Acquati, Il consonantismo latino-volgare nelle iscrizioni africane, ACME 27, 1974, pp. 21–56 Acquati Morfologia: Anna Acquati, Note di morfologia e sintassi latino-volgare nelle iscrizioni africane, ACME 29, 1976, pp. 41–72 Acquati Vocalismo: Anna Acquati, Il vocalismo latino-volgare nelle iscrizioni africane, ACME 24, 1971, pp. 155–184 Adamik Versification: T. Adamik, La versification des épitaphes de la Pannonie, in L. Callebat (ed.), Latin vulgaire – latin tardif, IV. Actes du 4e Colloque international sur le latin vulgaire et tardif. Caen, 2–5 sept. 1994, Hildesheim – Zürich – New York 1998, pp. 435–444 Adamik Veturia: T. Adamik, Veturia unicuba uniiuga (CLE 555), in Carmen Arias Abellán (ed.), Latin vulgaire – latin tardif, VII. Actes du VIIème Colloque international sur le latin vulgaire et tardif. Séville, 2–6 sept. 2003, Sevilla 2006, pp. 31–39 Adams Diversification: J.N. Adams, The Regional Diversification of Latin 200 B.C. – A.D. 600, Cambridge 2007 Adams Poets: J.N. Adams, The Poets of Bu Njem: Language, Culture and the Centurionate, JRS 89, 1999, pp. 109–134 Adams Vocabulary: J.N. Adams, The Latin Sexual Vocabulary, London 1982 (Ital. versio, Il vocabolario del sesso a Roma, Lecce 1996; Britannica editio mihi potius praesto fuit)

SIGLA LIBRORVM

XXIII

Aevum inter utrumque: M. Van Uytfanghe et R. Demeulenaere (eds.), Aevum inter utrumque Mélanges offerts à G. Sanders professeur Émérite à l’Université de Gand, Steenbrugis – The Hague 1991 Agosti: G. Agosti, Wordplays on Proper Names in Metrical Inscriptions of Late Antiquity, IncFilClas 19, 2019–2020, pp. 311–333 Ahlberg: A.W. Ahlberg, Några anmärkningar till ‘Carmina epigraphica’, Eranos 8, 1908, pp. 25–48 AI: E. Diehl, Altlateinische Inschriften, Bonn 19303 (cur. H. Lietzmann) Albertini: E. Albertini, L’Afrique Romaine, Alger 1955 Albertos Firmat: Mª. Lourdes Albertos Firmat, La onomástica personal primitiva de Hispania Tarraconense y Betica, Salamanca 1966 Albertos Firmat Onomastique: Mª. Lourdes Albertos Firmat, Onomastique personnelle indigène de la Péninsule Ibérique sous la domination romaine, in ANRW II, 29/2 (1983), pp. 853–892 Alföldy CAH XI, pp. 701 ss.; CAH XII, pp. 171 ss., 219 ss. Alföldy ER II: G. Alföldy, Epigraphisches aus dem Rheinland, II, EpStud 4, 1967, pp. 1–43 Alföldy ER III: G. Alföldy, Epigraphisches aus dem Rheinland, III, EpStud 5, 1968, pp. 1–98 Alföldy Grabgedichte: G. Alföldy, Grabgedichte in Tarraco: der sozialgeschichtliche Hintergrund, in Die metrische Inschriften pp. 327–340 Alföldy Noricum: G. Alföldy, Noricum, London 1974 Alföldy Personennamen Dalmatia: G. Alföldy, Die Personennamen in der Römischen Provinz Dalmatia, Berlin – Heidelberg 1969 Alföldy Personennamen Noricum: G. Alföldy, Die Personennamen in der römischen Provinz Noricum, in L’onomastique latine pp. 249–265 Allmer – Dissard: A. Allmer – P. Dissard, Musée de Lyon. Inscriptions antiques, I–V, Lyon, 1888–1893 André: J. André, Les mots à redoublement en latin, Paris 1978 ANRW: Aufstieg und Niedergang der Römische Welt, hrsg. Hildegard Temporini – W. Haase, Berlin – New York, I ss., 1972 ss.; II, 1 ss., 1974 ss. Ardeleanu: S. Ardeleanu, Zum funerärepigraphischen Habit des spätantiken Hippo Regius. Gräber, Kirchen mit Bestattungen und Grabinschriften in ihrem urbanen und sozialen Kontext, MDAIR 125, 2019, pp. 401–448 Arena – Bitto: Mariagrazia Arena – Irma Bitto, Il motivo della morte in terra straniera nei CLE bücheleriani, in AfrRom 16, 2004 (2006), 1021–1042 Armini Conlectanea: H. Armini, Conlectanea Epigraphica, Göteborg 1923 Armini Sepulcralia: H. Armini, Sepulcralia Latina. Commentatio Academica, Gotoburgi 1916 Armstrong: H.H. Armstrong, Autobiographic Elements in Latin Inscriptions, in Latin Philology ed. by C.L. Meader, New York – London 1910, pp. 213–286 Asta ac pellege: J. Del Hoyo, J. Gómez Pallarès (eds.), Asta ac pellege. 50 años de la publicación de Inscripciones Hispanas en Verso de S. Mariner, Madrid 2002

XXIV

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Audin – Burnand: A. Audin – Y. Burnand, Chronologie des épitaphes romaines de Lyon, REA 61, 1959, pp. 320–352 Audollent: A. Audollent, Defixionum tabellae, Luteciae Paris. 1904 (ed. ster. Frankfurt/Main 1967) Balla – Toth: L. Balla – E. Toth, ActaClassUnDebr 4, 1968, pp. 69–78 Balla (et al.) Savaria: L. Balla – T.P. Buocz – Z. Kádár – A. Mócsy – T. Szentléleky, Die römischen Steindenkmäler von Savaria, Budapest 1971 Balneario: El balneario romano y la Cueva Negra de Fortuna (Murcia). Homenaje al Prof. Ph. Rahtz, 1996, Universidad de Murcia 1999 Barbieri: G. Barbieri, Una nuova epigrafe di Ostia e ricerche sugli acrostici, in Quarta miscellanea Greca e Romana, Roma 1975, pp. 301–371 (cum addendis in Quinta miscellanea Greca e Romana, Roma 1977, pp. 339–342) Barrett: A.A. Barrett, Knowledge of the literary Classics in Roman Britain, Brit 9, 1978, pp. 307–313 Barrington Atlas: Barrington Atlas of the Greek and Roman World ed. by R.J.A. Talbert (multis adiuvantibus), Princeton Univ. Press, Princeton and Oxford 2000 Basso: Daniela Basso, Carmina Latina Epigraphica pannonici. Saggio di edizione e commento, AFLC n.s. 8 (45), 1987, pp. 1–61 Batlle Huguet Epigrafia: P. Batlle Huguet, Epigrafia latina, Barcelona 19632 BE: A. Felle, Biblia epigraphica. La sacra scrittura nella documentazione epigrafica dell’orbis Christianus antiquus (III–VIII secolo), Bari 2006 Belfaïda: Abdelaziz Belfaïda, Eau et évergétisme en Afrique romaine: témoignages épigraphiques, in AfrRom 13, 1998 (2000), pp. 1589–1601 Belloc: cf. s.v. CLEGaule Ben Abdallah Ammaedara: Zeïneb Benzina Ben Abdallah, Mourir à Ammaedara. Épitaphes latines païennes inédites d’Ammaedara (Haïdra) et de sa région, Ortacesus 2013 Ben Abdallah Catalogue: Zeïneb Benzina Ben Abdallah, Catalogue des inscriptions latines païennes du Musée du Bardo, Rome 1986 Ben Abdallah Haïdra: Zeïneb Benzina Ben Abdallah, Inscriptions de Haïdra et des environs, Tunis 2011 Ben Abdallah – Naddari: Zeïneb Benzina Ben Abdallah – L. Naddari, Omnium litterarum scientissimus…: à propos d’une famille de lettrés des environs d’Ammaedara, in AfrRom 19, 2010 (2012), pp. 2113–2134 Ben Abdallah – Sebaï: Zeïneb Benzina Ben Abdallah – Leïla Ladjimi Sebaï, Catalogue des inscriptions latines païennes inédites du Musée de Carthage, Rome 2011 Bérard: F. Bérard, Une nouvelle inscription métrique d’Anse, in Bérad – Le Bohec pp. 59–79 Bérard – Le Bohec: F. Bérard, Y. Le Bohec (eds.), Inscriptions latines de Gaule Lyonnaise, Lyon 1992

SIGLA LIBRORVM

XXV

Bernt: G. Bernt, Das lateinische Epigramm im Uebergang von der Spätantike zum frühen Mittelalter, München 1968 Beschaouch Mustitana: A. Beschaouch, Mustitana. Recueil des nouvelles inscriptions de Mustis, cité romaine de Tunisie, I, Kart 14, 1965–1966, pp. 121–224 Beševliev Inschriften: V. Beševliev, Spätgriechische und spätlateinische Inschriften aus Bulgarien hrsg. V. B., Berlin 1964 Beševliev Prinosi: V. Beševliev, Epigrafski Prinosi, Sofia 1952 Besouw: R. Besouw, Untersuchungen über den Einfluss der heidnischen auf die Form und die Vorstellungswelt der christlichen lateinischen Grabpoesie, Diss. Bonn 1943 Besson Antiquités: M. Besson, Antiquités du Valais (Ve–Xe siècles), Fribourg (Suisse) 1910 Besson Monasterium: M. Besson, Monasterium Acaunense [Etudes critiques sur les origines de l’abbaye de St. Maurice en Valais], Fribourg (Suisse) 1913 Betz: A. Betz, Untersuchungen zur Militärgeschichte der römischen Provinz Dalmatien, AbhASWien, N.F. (H.) 3, 1938 Bianchi: H. Bianchi, Carmina Latina Epigraphica Africana, SIFC 18, 1910, pp. 41– 76 Bilkei: I. Bilkei, Schulunterricht und Bildungswesen in der römischen Provinz Pannonien, AlbaRegia 20, 1983, pp. 67–74 Blaise Dictionnaire: A. Blaise, Dictionnaire Latin–Français des Auteurs Chrétiens, revu par H. Chirat, Turnhout 1954 Blaise Vocabulaire: A. Blaise, Le vocabulaire latin des principaux thèmes liturgiques, revu par Dom A. Dumas O.S.B., Turnhout 1966 Blanchard-Lemée: Michèle Blanchard-Lemée, Maisons à mosaïques du quartier central de Djemila (Cuicul), Aix-en-Provence 1975, Blänsdorf: J. Blänsdorf, Siste viator et lege. Bleib stehen, Wanderer, und lies. Die lateinischen Inschriften der Stadt Mainz von der Antike bis zur Neuzeit. Texte mit übersetzungen und kurze Erläuterungen herausgegeben von J. B., Mainz 20092 Blauner: F. Blauner, Morte e struttura sociale, in A. Cavicchia Scalamonti (ed.), Il senso della morte, Napoli 1984 Bojadžev: D. Bojadžev, Le latin des inscriptions métriques de la Bulgarie (étude phonétique et morpho-syntaxique), AUS 77/1, 1983, pp. 26–67 Boldrini: S. Boldrini, La prosodia e la metrica dei romani, Roma 1998 (ed. ster. 2002) Bonneville (et al.): J. Bonneville et alii, Les inscriptions romaines de Baelo Claudia, Madrid 1988 Boyancé: P. Boyancé, Funus acerbum, REA 54, 1952, pp. 275 ss. Brambach: G. Brambach, Corpus inscriptionum Rhenanarum, praefatus est F. Ritschelius, Elberfeldae 1867 Brelich: A. Brelich, Aspetti della morte nelle iscrizioni sepolcrali dell’Impero romano, Budapest 1937 (ed. ster. 1964)

XXVI

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Briand-Ponsart – Hugoniot: Cl. Briand-Ponsart – Chr. Hugoniot, L’Afrique romaine de l’Atlantique à la Tripolitaine, 146 av. J.-C. – 533 ap. J.-C., Paris 2006 Brøndsted – Dyggve: J. Brøndsted – E. Dyggve, Recherches à Salone, Copenhague, I, 1928 (Dyggve pp. 1–31; Brøndsted pp. 33–186); II, 1933 Bruns: F.J. Bruns, Vier Kapitel zu den Carmina Sepulcralia Latina in ihrer Eigenschaft als Zeugnisse für das Leben und Denken des kleinen Mannes der römischen Kaiserzeit, Diss. Göttingen 1950 Brusin IA: J.B. Brusin, Inscriptiones Aquileiae, Udine 1991–1993 Bücheler vel Lommatzsch: cf. s.v. CLE Bulić – Bervaldi: F. Bulić – J. Bervaldi, Kronotaksa solinskih biskupa, BAHD 35, suppl. 3, 1912–1913 Buonocore Abruzzo: M. Buonocore, L’Abruzzo e il Molise in età romana tra storia ed epigrafia, I–II, L’Aquila 2002 Buonopane: A. Buonopane, Hic ego qui iaceo: l’incipit dell’autoepitaffio di Ovidio (Tristia, III, 3, vv. 73–76) in iscrizioni sepolcrali da Tomis e da altri centri della Moesia Inferior, Medioevi 4, 2018, pp. 13–26 Burnand Chronologie: Y. Burnand, Chronologie des épitaphes romaines de Vienne (Isère), REA 63, 1961, pp. 291–313 Busch: S. Busch, Versus balnearum. Die antike Dichtung über Bäder und Baden im römischen Reich, Stuttgart – Lepizig 1999 Caesar: C. Caesar, Observationes ad aetatem titulorum Latinorum Christianorum definiendam spectantes, Bonnae 1896 CAG: Carte archéologique de la Gaule, 1 ss., Paris 1988 ss. Cagnat Armée: R. Cagnat, L’armée romaine d’Afrique et l’occupation militaire de l’Afrique sous les empereurs, Paris 1913 Cagnat Cours: R. Cagnat, Cours d’épigraphie latine, Paris 1914 (ed. ster. Roma 1964, 1990) Cagnat Manuels: R. Cagnat, Sur les manuels professionnels des graveurs d’inscriptions romaines, RPh 13, 1889, pp. 51–65 CAH X, CAH XI, CAH XII: Università di Cambridge, Storia Antica, X, L’impero di Augusto, 44 a. C. – 70 d. C., Ital. versio, Milano 1968 (ed. Britannica Oxford 1963); XI, La pace imperiale romana, 70–192 d. C., Ital. versio, Milano 1967 (ed. Britannica Oxford 1954); XII, Crisi e ripresa dell’Impero, 193–324 d. C., Ital. versio, Milano 1970 (ed. Britannica Oxford 1961) Caillet: J.P. Caillet, Évêques bâtisseurs de Salone: le point sur les témoignages épigraphiques, BAHD 83, 1990, pp. 83–89 Camacho: J.M. Camacho, Carmina Latina Epigraphica Baeticae ex schedis: edición y comentario, Sevilla 2010 Carande Herrero Espondaicos: Rocío Carande Herrero, Espondaicos epigráficos in Carmina Epigraphica pp. 1–25 Carande Herrero Problemas: Rocío Carande Herrero, Carmen o no Carmen. Problemas de catalogación en CIL II2/5 y CIL II2/7, Hab 41, 2010, pp. 219–239

SIGLA LIBRORVM

XXVII

Carbonell – Pena: J. Carbonell – Mª. José Pena, Itala me genuit tellus. Ideas en torno al origen del pseudo-epitafio de Virgilio. A propósito de un carmen epigraphicum de Myrtilis (Lusitania), Epigr 71, 2009, pp. 263–289 Carletti Epigrafia: C. Carletti, Epigrafia dei cristiani in occidente dal III al VII secolo. Ideologia e prassi, Bari 2008 Carletti Iscrizioni: C. Carletti, Iscrizioni cristiane di Roma. Testimonianze di vita cristiana (secoli III–VII), Firenze 1986 Carmina Epigraphica: X. Gómez Font, R. Hernández Pérez (eds.), Carmina Epigraphica Graeca et Latina, StPhilVal n.s. 8 (11), 2008 Carnoy: A.J. Carnoy, Le latin d’Espagne d’après les inscriptions. Étude linguistique, Bruxelles 19062 (ed. ster. Hildesheim – New York 1971) Catalogo: cf. s.v. Pani Ermini – Marinone Ceci I, Ceci II: E. Ceci, I monumenti pagani di Salona, vol. I, Milano 1962; E. Ceci, I monumenti cristiani di Salona, vol. II, Milano 1963 CEL: cf. s.v. Cugusi CEL Chao Fernández: J.J. Chao Fernández in Balneario (cf. s.v.), pp. 441–448 Chapa: J. Chapa, Desine flere: motivos de consuelo en los Carmina Latina Epigraphica, in Vrbs Aeterna pp. 355–379 Chevallier: P. Chevallier, Epigraphie et littérature à Rome, Faenza 1972 Cholodniak / Chol.: I. Cholodniak, Carmina sepulcralia Latina, Petropoli 1897, 19042 Christofle: M. Christofle, Rapport sur les travaux de fouilles et de consolidations effectuées en 1930–1931–1932 par le Service des Monuments Historiques de l’Algérie, Alger 1935 Christol – Mangiocalda: M. Christol – Andreina Mangiocalda, Studi sui procuratori delle due Mauretaniae, Univ. Sassari 1989 Cichorius: C. Cichorius, s.v. cohors, in RE IV, 1 (1900), coll. 232–356 CIG: Corpus Inscriptionum Graecarum ed. A. Boeckhius, Berolini 1828–1877 (ed. ster. 1977) CIL: Corpus Inscriptionum Latinarum, Berolini vol. II/52, edd. A.U. Styolw, R. Atencia Páez, J. González Fernández, C. González Roman, M. Pastor Muñoz, P. Rodríguez Oliva, adiuvantibus H. Gimeno Pascual, M. Ruppert, M.G. Schmidt, 1998; vol. II/72, ed. A.U. Styolw, adiuvantibus C. González Roman, G. Alföldy, 1995; vol. II/132, edd. J.M. Abascal, G. Alföldy, adiuvantibus C. Campedelli, R.C. Knapp, R. Haensch, M. Heil, J. del Hoyo, M. Mayer Olivé, F. Mitthof, A.U. Stylow, J. Velaza Frías, I. Velázquez, 2019; vol. II/142, ed. G. Alföldy, M. Clauss, M. Mayer Olivé adiuvantibus J. Corell Vicent, F. Beltrán Lloris, G. Fabre, F. Marco Simón, Isabel Rodà de Llanza, 1995–2012; vol. III: Inscriptiones Asiae, Inscriptiones Aegypti et Asiae, inscriptiones provinciarum Europae Graecarum, inscriptiones Illyrici, ed. Th. Mommsen, suppl. edd. Th. Mommsen, O. Hirschfeld, A. von Domaszewski, 1902; vol. X, 7513–8033: Inscriptiones Siciliae et Sardiniae, ed. Th. Mommsen, 1883;

XXVIII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

vol. XII: Inscriptiones Galliae Narbonensis Latinae, ed. O. Hirschfeld, 1888; vol. XIII: Inscriptiones trium Galliarum et Germaniarum Latinae, edd. O. Hirschfeld, C. Zangemeister, A. von Domaszewski, O. Bohn, 1899–1916 CILA: J. González Fernández – C. González Román – J. Mangas Manjarrés – M. Pastor Muñoz, Corpus de Inscripciones Latinas de Andalucía, Sevilla 1989 ss. CILS: A.M. Corda, Concordanze delle iscrizioni latine della Sardegna. Edizione dei testi e indice dei vocaboli, Ortacesu 2014 CIMAH: Corpus inscriptionum Medii Aevi Helvetiae. Die frühchristlichen und mittelalterlichen Inschriften der Schweiz (ed. C. Pfaff), vol. I, Die Inschriften des Kantons Wallis bis 1300, von Chr. Jörg, Freiburg 1977; vol. III, Die Inschriften der Kantone Aargau, Basel-Stadt, Basel-Land, Bern und Solothurn bis 1300, von W. Kettler, Freiburg 1992 CLE (vel Bücheler, Lommatzsch): Fr. Bücheler, Carmina Latina Epigraphica, I–II, Lipsiae 1895–1897 (ed. ster. Stutgardiae 1982); supplementum curavit E. Lommatzsch, Carmina Latina Epigraphica, III, Lipsiae 1926 (ed. ster. Amsterdam 1972) CLEAfr: Carmina Latina Epigraphica Africarum provinciarum post Buechelerianam collectionem editam reperta cognita (CLEAfr), collegit, praefatus est, edidit, commentariolo instruxit P. Cugusi adiuvante M. Theresia Sblendorio Cugusi, Faenza 2014 CLEAmmaedara: Zeïneb Benzina Ben Abdallah – Rocío Carande Herrero – Concepción Fernández Martínez – J. Gómez Pallarès – N. Jorba, Carmina Latina Epigraphica inedita Ammaedarae, ZPE 152, 2005, pp. 89–113 CLEBaet: Concepción Fernández Martínez (ed.), Carmina Latina Epigraphica de la Bética Romana. Las primeras piedras de nuestra poesía, col. Rocío Carande Herrero, J.Mª. Escolà Tuset, X. Gómez Font, J. Gómez Pallarès, R. Hernández Pérez, J. del Hoyo Calleja, J.M. Camacho, J. Martínez Gázquez, Sevilla 2007 CLEBrit: cf. s.v. CLEBrit2 CLEBrit2: P. Cugusi, Carmi epigrafici latini della Britannia (CLEBrit2), Epigr 76, 2014, pp. 355–407 (iam P. Cugusi, Carmi epigrafici latini della Britannia, RAL Mor. s. 9, 17, 2006, pp. 199–232) (= Vsp pp. 1459–1513) CLECádiz: cf. s.v. CLEGades CLECarthNov: R. Hernández Pérez – X. Gómez Font, Carmina Latina epigraphica Carthaginis Novae, Universitat de València 2006 CLECat: J. Gómez Pallarès, Poesia epigràfica llatina als països catalans. Edició i comentari, Barcelona 2002 CLEConst: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica Constantinopolitana, RFIC 138, 2010, pp. 445–461 (= Vsp pp. 1645–1663) CLEDalm: P. Cugusi, M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica non-bücheleriani di Dalmatia (CLEDalm). Edizione e commento. Con osservazioni sui carmi bücheleriani della provincia, Faenza 2015 CLE Fadieni: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Gli epigrammi funerari del sepolcreto dei Fadieni (Gambulaga) e i carmi epigrafici del Ferrarese, MD

SIGLA LIBRORVM

XXIX

64, 2010/1, pp. 77–143 (dein Memoriam habeto pp. 31–61) (= Vsp pp. 1161– 1226) CLEGades: cf. s.v. Gómez Pallarès – Del Hoyo – Camacho CLEGades CLEGall: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica non-bücheleriani delle Galliae (CLEGall), Cesena 2019 CLEGaule: H. Belloc, Les carmina Latina epigraphica des Gaules: édition, traduction, étude littéraire, Thèse Doct., Univ. Caen 2006 CLEHisp: Carmina Latina Epigraphica Hispanica post Buechelerianam collectionem edita reperta cognita (CLEHisp), collegit, praefatus est, edidit, commentariolo instruxit P. Cugusi adiuvante M. Theresia Sblendorio Cugusi, Faenza 2012 CLEMoes: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica Moesica (CLEMoes). Carmina Latina Epigraphica Thraciae (CLEThr), Bologna 2008 CLENeap: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica Neapolitana, Epigr 75, 2013, pp. 251–269 (= Vsp pp. 1065–1087) CLENum: Mariagrazia Evre Arena, Praeteritae carmina vitae. Pietre e parole di Numidia (Numidia meridionale), Roma 2011 CLEOr: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica delle province greco-orientali (CLEOr), Epigr 73, 2011, pp. 161–245 (= Vsp pp. 1667–1758) CLEPann: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Studi sui Carmi Epigrafici. Carmina Latina Epigraphica Pannonica (CLEPann), Bologna 2007 CLERaetNor: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica Provinciae Raetiae. Carmina Latina Epigraphica Provinciae Norici (CLERaetNor), BollClass s. 3, 39–40, 2018–2019, pp. 137–182 CLESard: Carmina Latina Epigraphica provinciae Sardiniae. Introduzione, testo critico, commento e indici a cura di P. Cugusi, Bologna 2003 CLESars: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica del sarsinate. Con cenni sulla distribuzione geografica dei CLE, RstAnt 34, 2002, pp. 299–321 (= Vsp pp. 1107–1136) CLEThr: cf. s.v. CLEMoes CLRE: Consuls of the Later Roman Empire, eds. R.S. Bagnall – A. Cameron – S.R. Schwartz – K.A. Worp, Atlanta Geo. 1987 Colafrancesco Convivenza: Pasqua Carletti Colafrancesco, Un problema di convivenza: epigrafia e poesia, InvLuc 7–8, 1985–1986, pp. 281–299 Colafrancesco Destino: Pasqua Carletti Colafrancesco, Dalla vita alla morte: il destino delle Parche (da Catullo a Seneca), Bari 2004 Colafrancesco Funus: Pasqua Carletti Colafrancesco, Funus acerbum in Ricci – Colafrancesco – Gamberale pp. 212–225 Colafrancesco Iscrizioni: Pasqua Colafrancesco, Iscrizioni cristiane di Roma in distici tra continuità e innovazione, in La poesia cristiana latina in distici elegiaci. Atti del convegno internazionale, Assisi, 20–22 marzo 1992, Assisi 1993, pp. 85–98

XXX

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Colafrancesco Parche: Pasqua Carletti Colafrancesco, Dalla vita alla morte: il destino delle Parche, I, Da Catullo a Orazio, InvLuc 3–4, 1981–1982, pp. 243– 273 Collezione: La collezione epigrafica dell’Antiquarium del Celio a cura di G.L. Gregori, Roma 2001 Concordantiae: Concordantiae in Carmina Latina Epigraphica edd. M. Luisa Fele – Cristina Cocco – A. Flore – Egidia Rossi, Hildesheim 1988 Concordanze: Pasqua Colafrancesco – M. Massaro – M. Lisa Ricci, Concordanze dei Carmina Latina Epigraphica, Bari 1986 Conrad: S. Conrad, Die Grabstelen aus Moesia inferior. Untersuchungen zu Chronologie, Typologie und Ikonographie, Leipzig 2004 Consolino Appello: F. Ela Consolino, L’appello al lettore nell’epitaffio della tarda latinità, Maia 28, 1976, pp. 129–143 Consolino Ascesi: Ela Consolino, Ascesi e mondanità nella Gallia tardoantica. Studi sulla figura del Vescovo nei secoli IV–VI, Napoli 1979 Corbier – Griesheimer: P. Corbier – M. Griesheimer, L’Afrique romaine 146 av. J.-C. – 439 ap. J.-C., Paris 2005 Corda: A.M. Corda, Le iscrizioni cristiane della Sardegna anteriori al VII secolo, Città del Vaticano 1999 Corda Simbolismo: A.M. Corda, Il simbolismo nelle iscrizioni paleocristiane della Sardegna: alcune note, in La Sardegna paleocristiana pp. 49–64 Corell Edeta: J. Corell, Inscripcions romanes d’Edeta i el seu territori, València 1996 Corell Edeta2: J. Corell, Inscripcions romanes del País Valencià. IV. Edeta i el seu territori, València 2008 Cornell – Matthews: T. Cornell – J. Matthews, Atlas of the Roman World, Oxford 1982 Courcelle: P. Courcelle, Lecteurs païens et lecteurs chrétiens de l’Énéide, I, Paris 1984 Courtney Acrostichs: E. Courtney, Greek and Latin Acrostichs, Philol 134, 1990, pp. 3–13 Courtney FLP: E. Courtney, The Fragmentary Latin Poets, Oxford 1993 Courtney ML (vel ML tantum): E. Courtney, Musa lapidaria. A Selection of Latin Verse Inscriptions, Atlanta Geo. 1995 Creaghan: J.S. Creaghan, Violatio sepulcri. An Epigraphical Study, Diss. Princeton 1951 CSE: cf. s.v. Kruschwitz CSE CSIR: Corpus Signorum Imperii Romani. Deutschl(and): II, 6, ed. W. Boppert, Bonn 1992; II, 13, M. Mattern, Mainz am Rhein 2005; III, 1, ed. G. Bauchhenss, Bonn 1978; IV, 3, Trier. 1, eds. W. Binsfeld et alii, Mainz am Rhein 1988; Esp(aña): I, 4, Segobriga, ed. J.M. Noguera Celdrán, Tarragona 2012; G(reat) B(ritain): 1, 1, ed. E.J. Phillips, Corbridge, Hadrian’s wall east of the north Tyne, Oxford 1977; I, 3, ed. S. Rinaldi Tufi, Yorkshire, Oxford 1983;

SIGLA LIBRORVM

XXXI

Österr(eich): I, 3–4, ed. Marie-Louise Krüger, Wien 1972; II, 2, Virunum, ed. G. Piccottini, Wien 1972; Ungarn: II, eds. Z. Farkas – D. Gabler, Budapest 1994; VII, ed. Alice Sz. Burger, Budapest 1991; VIII, eds. Ch. Ertel – Sylvia Palágyi – F. Redő, Budapest 1999 Cugusi Acaunum: P. Cugusi, I testi epigrafici in versi di Acaunum (Saint-Maurice d’Agaune). Figure di abati della Gallia agli inizi del sec. VI d.C., in Sub ascia pp. 439–467 Cugusi Acrostico: P. Cugusi, L’impiego dell’acrostico nelle epigrafi metriche delle province africane, in Memoria poetica pp. 121–162 (= Introduzione pp. 113–146) Cugusi Ammaedara: P. Cugusi, Su alcuni nuovi testi metrici da Ammaedara (Haïdra), Aeg 84, 2004 [ed. 2006], pp. 243–259 (= Vsp pp. 1779–1797) Cugusi Ancora Virgilio: P. Cugusi, Ancora su Virgilio e il codice epigrafico (Aen. 6, 456 sgg.), RFIC 134, 2006, pp. 66–73 (= Vsp pp. 629–637) Cugusi Area: M. Buonocore – P. Cugusi, Nuovo carme epigrafico dall’area vestina (regio IV), Epigr 47, 1985, pp. 43–51 (= Vsp pp. 1091–1100) Cugusi Aspetti letterari: P. Cugusi, Aspetti letterari dei Carmina Latina Epigraphica, Bologna 19962 (ed.1 1985) Cugusi Aureus: P. Cugusi, Un possibile tema dei Carmina Latina Epigraphica: l’aureus titulus, AFLC n.s. 3 (40), 1980–1981, pp. 5–9 (= Vsp pp. 355–358) Cugusi Carmen: P. Cugusi, Il carmen epigraphicum cristiano Zarker 24. Saggio di edizione ed esegesi, in Aevum inter utrumque pp. 27–39 (= Vsp pp. 1401– 1414) Cugusi Carmi germanici: P. Cugusi, Dodici carmi epigrafici germanici, Auf 18/53–54, 2004, pp. 129–145 (= Vsp pp. 1517–1534) Cugusi Catullo: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica, Catullo (c. 101) e Virgilio (Aen., IV, 691; XII, 873; VIII, 579; IX, 497), Epigr 53, 1991, pp. 97–112 (= Vsp pp. 587–603) Cugusi CEL: P. Cugusi, Corpus Epistularum Latinarum Papyris Tabulis Ostracis servatarum CEL), I Textus, II Commentarius, III Supplementum, Firenze 1992–2002 Cugusi Cicli: P. Cugusi, ‘Cicli’ di carmi epigrafici cristiani. Mediolanum, Roma (Lateran., Vatican.), Nola, Spoletium, Hispalis, RPARA 82, 2009–2010, pp. 373–405 (= Vsp pp. 431–467) Cugusi Citazioni: P. Cugusi, Citazioni virgiliane in iscrizioni e graffiti (e papiri), BstLat 38, 2008, pp. 478–534 (= Vsp pp. 639–719) Cugusi CLE e Virgilio: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica e il testo delle opere di Virgilio, in Catherine Nottter et Maud Pfaff-Reydellet (eds.), Segetis certa fides meae. Hommages offerts à Gérard Freyburger, Turnhout 2021, pp. 167–178 Cugusi CLE 701: P. Cugusi, Revisione e nuova interpretazione di CLE 701 Bücheler, RFIC 139, 2011, pp. 238–246 ss. (denuo in Ex officina pp. 95–104) (= Vsp pp. 1265–1276)

XXXII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Cugusi CLE 1988: P. Cugusi, CLE 1988 (= CIL VI, 37965), l’epigramma longum e l’elegia. Qualche osservazione metodologica sui testi epigrafici versificati, Epigr 75, 2013, pp. 233–249 (= Vsp pp. 233–249) Cugusi CLEBrit2: cf. s.v. CLEBrit2 Cugusi CLEConst: cf. s.v. CLEConst Cugusi CLESard: cf. s.v. CLESard Cugusi Codice: P. Cugusi, Verg. Aen. 12, 134 sgg. e il codice epigrafico, RFIC 130, 2002, pp. 336–342 (= Vsp pp. 621–628) Cugusi Corpus: P. Cugusi, Per un nuovo corpus dei Carmina Latina Epigraphica. Materiali e discussioni. Con un’appendice sul lusus anfibologico sugli idionimi a cura di M. Teresa Sblendorio Cugusi, MAL Mor. s. 9, 22/1, 2007, pp. 1– 267 Cugusi Criteri: P. Cugusi, Criteri informatori di una nuova silloge di Carmina Latina Epigraphica post-bücheleriani, Epigr 72, 2010, pp. 333–353 (= Vsp pp. 185–207) Cugusi Cultura poetica: P. Cugusi, Aspetti della cultura poetica (e non) delle province e romane, LingVar 6, 2017, pp. 125–149 Cugusi Doppioni: P. Cugusi, Alcuni doppioni epigrafici metrici. A proposito di Vives n. 5802; CLE 1810; CIL VIII, 2524; CLE 2042, AFLC n.s. 3 (40), 1980– 1981, pp. 11–19 (= Vsp pp. 253–261) Cugusi Due iscrizioni: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Due iscrizioni metriche cristiane di Roma (S. Paolo fuori le mura e S. Sabina), BMMGP 23, 2003, pp. 107–125 (= Vsp pp. 921–939) Cugusi Duplicazioni: P. Cugusi, Duplicazioni (erronee o volute) nelle sillogi correnti di carmi epigrafici, GIF n.s. 1 (62), 2010, pp. 33–49 (= Vsp pp. 209–231) Cugusi Edizione: P. Cugusi, Edizione di carmi epigrafici non-bücheleriani delle province galliche. Con l’aggiunta di osservazioni sui testi bücheleriani della stessa area, BstLat 48, 2018, pp. 432–454 Cugusi Epigramma erotico: P. Cugusi, Un epigramma erotico bresciano, la aurea terra e i ritornelli epigrafici, BstLat 36, 2006, pp. 450–459 (= Vsp pp. 287–297) Cugusi Epilegomeni: P. Cugusi, Epilegomeni ai Carmina Latina Epigraphica Provinciae Sardiniae, Epigr 68, 2006, pp. 440–447 (= Vsp pp. 1359–1368) Cugusi Epilegomeni II: P. Cugusi, Epilegomeni II ai Carmina Latina Epigraphica Provinciae Sardiniae (con un nuovo carme epigrafico cristiano), BstLat 39, 2009, pp. 163–172 (= Vsp pp. 1369–1385) Cugusi Fadieni: cf. s.v. CLE Fadieni Cugusi Gusto: P. Cugusi, Gusto pompeiano nei graffiti ispanici, Maia n.s. 63, 2011, pp. 96–106 (= Vsp pp. 1439–1455) Cugusi Heroon: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica e letteratura: l’heroon di Atilia Pomptilla tra l’Alcesti di Euripide e l’Alcestis Barcinonensis, in Asta ac pellege pp. 125–142 (= Vsp pp. 1311–1335) Cugusi In margine: P. Cugusi, In margine al carmen epigraphicum del Museo di S. Antioco (Sulci), Epigr 37, 1975, pp. 142–152 (= Vsp pp. 1281–1292) Cugusi Introduzione: cf. s.v. Introduzione

SIGLA LIBRORVM

XXXIII

Cugusi Invidia: P. Cugusi, ‘Invidia’ e ‘coppa d’amore’. Due temi presenti nei carmi epigrafici, ResPublLitt n.s. 7 (27), 2004, pp. 83–103 (item in Temptanda viast, cf. s.v.) (= Vsp pp. 377–404) Cugusi La Cueva Negra: P. Cugusi, Culto e letteratura nei testi della Cueva Negra de Fortuna (Murcia), InvLuc 24, 2002, pp. 61–81 (= Vsp pp. 1415–1438) Cugusi Lucus Feroniae: P. Cugusi, Osservazioni letterarie e linguistico-stilistiche su due nuovi carmi epigrafici di Lucus Feroniae, in Fulvia Bianchi – E.A. Stanco, Necropoli capenati: materiali architettonici, epigrafici e di arredo di epoca romana. Prima parte, BCACR 106, 2005, pp. 209–214 (= Vsp pp. 1139– 1151) Cugusi Note: P. Cugusi, Note su alcuni casi di doppioni epigrafici, Epigr 70, 2008, pp. 247–254 (= Vsp pp. 343–351) Cugusi Novellismo: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica e novellismo. Cultura di centro e cultura di provincia: contenuti e metodologia di ricerca, MD 53, 2004/2, pp. 125–172 (= Vsp pp. 43–95) Cugusi Noviodunum: P. Cugusi, L’epigrafe metrica di Noviodunum, Epigr 57, 1995, pp. 282–286 (= Vsp pp. 1605–1643) Cugusi Novocomensi: P. Cugusi, Carmi epigrafici novocomensi, Epigr 67, 2005, pp. 159–183 (= Vsp pp. 1237–1263) Cugusi Nuova edizione: P. Cugusi, Per una nuova edizione dei Carmina Latina Epigraphica. Qualche osservazione metodologica, Epigr 65, 2003, pp. 197–213 (= Vsp pp. 23–41) Cugusi Nuovi duplicati: P. Cugusi, Nuovi duplicati epigrafici latini in versi da Palaestina, Noricum, Stabiae, Galliae, Emerita, Cirta, Athenaeum 106/2, 2018, pp. 529–539 Cugusi Nuovo carmen: P. Cugusi, Un nuovo carmen epigraphicum sardo, Epigr 42, 1980, pp. 85–92 (= Vsp pp. 1293–1301) Cugusi Osservazioni testuali: P. Cugusi, Osservazioni testuali su carmi epigrafici latini, Paideia 73/1, 2018, pp. 361–389 Cugusi Ovidio: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica e Ovidio. Trasfusione di codici e rapporto tra corpus ovidiano e tradizione epigrafica, Paideia 72, 2017 (= In memoria di G. Bernardi Perini), pp. 73–126 Cugusi Papiri epistolari: Osservazioni sulle valenze storico-linguistica e letteraria dei papiri epistolari. In margine al vol. III del Corpus Epistularum Latinarum, in B. Palme (hrsg.), Akten 23. Intern. Kongress f. Papyrologie. Wien, 22.–28. Juli 2001, Wien 2007, pp. 148–149 (denuo Auf 19/56–57, 2005, pp. 22– 23) Cugusi Perfetti: P. Cugusi, Perfetti in -ui nei Carmina Latina Epigraphica, in Filologia e forme letterarie, IV, pp. 389–395 (= Vsp pp. 759–765) Cugusi Perla: P. Cugusi, Recupero di una “perla” epigrafica. Per l’esegesi degli epigrammi di Noviodunum, ResPublLitt n.s. 3 (23), 2000 (= In memory of – in memoria di Scevola Mariotti), pp. 73–103 (= Vsp pp. 1611–1643)

XXXIV

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Cugusi Poesia ufficiale: P. Cugusi, Poesia ufficiale e poesia epigrafica nei graffiti dei centri vesuviani. In appendice alcuni nuovi carmi epigrafici pompeiani, in Carmina Epigraphica pp. 43–102 (= Vsp pp. 975–1034) Cugusi Pompeiana: P. Cugusi, Pompeiana et Herculanensia. Analisi metrica ed esegesi di alcuni graffiti, QUCC n.s. 19 (48), 1985, pp. 83–95 (= Vsp pp. 960– 974) Cugusi Quattro temi: P. Cugusi, Quattro temi dei Carmina Latina Epigraphica: descrizioni di città, somnio monitus, ludus septem sapientium, le quattro stagioni, Athenaeum 99, 2011, pp. 5–26 (= Vsp pp. 470–497) Cugusi Relazione: P. Cugusi, Relazione tra autore e luogo di produzione nella poesia epigrafica. Originalità dei poeti epigrafici?, MD 81, 2018, pp. 131–187 Cugusi Ricezione: P. Cugusi, Ricezione del codice epigrafico e interazione tra carmi epigrafici e letteratura latina nelle età repubblicana e augustea, in Die metrische Inschriften pp. 1–61 (= Vsp pp. 97–183) Cugusi Rilettura: P. Cugusi, Rilettura di carmina Latina epigraphica vecchi e nuovi, Epigr 48, 1986, pp. 73–97 (= Vsp pp. 733–757) Cugusi Rilettura II: P. Cugusi, Rilettura di Carmina Latina Epigraphica vecchi e nuovi, II. Testi pompeiani, problemi testuali, temi, formule, rapporto con Virgilio e Catullo, BstLat 40, 2010, pp. 532–560 (= Vsp pp. 809–852) Cugusi Ritornelli: P. Cugusi, Doppioni e ritornelli epigrafici, BstLat 33, 2003, pp. 449–466 (= Vsp pp. 263–286) Cugusi S. Antioco: P. Cugusi, Ancora su un recente carmen epigraphicum di S. Antioco (Sulci), Epigr 43, 1981, pp. 115–117 (= Vsp pp. 1303–1305) Cugusi S. Paolo f.l.m.: P. Cugusi, Iscrizioni metriche della zona di S. Paolo f.l.m., Epigr 78, 2016, 273–297 Cugusi Sarsinate: cf. s.v. CLESars Cugusi Spunti: P. Cugusi, Spunti politici e sociali in alcuni epigrammi latini, in Studi di Poesia Latina in onore di A. Traglia, Roma 1979, II, pp. 879–893 (= Vsp pp. 881–895) Cugusi Tema: P. Cugusi, Un tema presente nei CLE: la gloria raggiunta in vita, AFMC n.s. 5/1, 1981, pp. 5–20 (= Vsp pp. 359–375) Cugusi Testi metrici ripetuti: P. Cugusi, Testi metrici latini ripetuti nelle iscrizioni cristiane di Roma, con cenni sugli epigrammi di papa Damaso e di Papa Simmaco, RPARA 80, 2007–2008, pp. 393–428 (= Vsp pp. 299–341) Cugusi Testo: P. Cugusi, Un testo metrico di Sulci (S. Antioco), Maia n.s. 58, 1996, pp. 311–314 (= Vsp pp. 1307–1310) Cugusi Tradizione: P. Cugusi, Carmina Latina Epigraphica e tradizione letteraria, Epigr 44, 1982, pp. 65–107 (= Vsp pp. 541–585) Cugusi Tradizione elegiaca: P. Cugusi, Tradizione elegiaca latina e Carmina Latina Epigraphica. Letteratura e testi epigrafici, Auf 16/48, 2002, pp. 17–29 (= Vsp pp. 605–619) Cugusi Versificazione trocaica: P. Cugusi, Nuovi carmi epigrafici in versificazione trocaica, InvLuc 26, 2004, pp. 71–88 (= Vsp pp. 768–789)

SIGLA LIBRORVM

XXXV

Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone: Opere di Marco Porcio Catone Censore a cura di P. Cugusi e M. Teresa Sblendorio Cugusi, I–II, Torino 2001 Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr: cf. s.v. CLEAfr Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm: cf. s.v. CLEDalm Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall: cf. s.v. CLEGall Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp: cf. s.v. CLEHisp Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes: cf. s.v. CLEMoes Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEOr: cf. s.v. CLEOr Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann: cf. s.v. CLEPann Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor: cf. s.v. CLERaetNor Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEThr: cf. s.v. CLEThr Cugusi – Sblendorio Cugusi Due iscrizioni: P. Cugusi, M. Teresa Sblendorio Cugusi, Due iscrizioni metriche cristiane di Roma (S. Paolo fuori le mura e S. Sabina), BMMGP 23, 2003, pp. 107–125 (Vsp. 921–939) Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni: cf. s.v. CLE Fadieni Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Un’iscrizione metrica del Noricum e la cultura provinciale nell’età severiana (con cenni su lat. turriger), RFIC 134, 2006, pp. 241–254 (= Vsp pp. 1537– 1554) Cugusi – Sblendorio Cugusi Vsp: brevitatis gratia hoc opus indicatur per notam Vsp (cf. s.v.) Cultura epigráfica: Giulia Baratta, A. Buonopane, J. Velaza (eds.), Cultura epigráfica y cultura literaria. Estudios en homenaje a Marc Mayer y Olivé, Faenza 2019 DACL: Dictionnaire d’archéologie chrétienne et de liturgie eds. Dom F. Cabrol et Dom H. Leclercq, voll. I ss., Paris 1907 ss. Danesi Marioni: Giulia Danesi Marioni, Il dono della vita alla persona amata: sviluppi del motivo nella letteratura latina, Prom 19, 1993, pp. 211–224 Daremberg – Saglio: Ch. Daremberg – Edm. Saglio, Dictionnaire des antiquités grecques et romaines, voll. I ss., Paris 1877 ss. (ed. ster. 1962 ss.) D’Encarnação: J. D’Encarnação, Inscrições romanas do Conventus Pacensis. Subsídios para o estudo da romanização, Coimbra 1984 De Buck: Elisabeth De Buck in Groupe de recherches (2), pp. 153–167 De Marchi Cronaca: A. De Marchi, Cronaca e facezia nelle iscrizioni sepolcrali latine, A&R 14, 1911, coll. 214–224 De Marchi Filosofia: A. De Marchi, La filosofia dei morti nelle iscrizioni sepolcrali latine, A&R 13, 1910, coll. 65–75 De Marchi Virtù: A. De Marchi, Le virtù della donna nelle iscrizioni sepolcrali latine, RIL Cl. Lett., s. 2, 42, 1909, pp. 771–786 De Rossi: J.B. De Rossi, Inscriptiones Christianae Urbis Romae septimo saeculo antiquiores, Romae 1856–1861, Supplementum ed. I. Gatti, Romae 1915 De Ruggiero: cf. s.v. Diz. Epigr.

XXXVI

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Del Hoyo Antoninos: J. Del Hoyo, Cultura literaria en la Hispania de los Antoninos, in La Hispania de los Antoninos. Actas del II Congreso Intern. de Historia Antigua, Valladolid 2005, pp. 433–446 Deman: A. Deman, Germania Inferior et Gallia Belgica. Etat actuel de la documentation épigraphique, in ANRW II, 4 (1975), pp. 311–319 Demougeot: E. Demougeot in RACh VIII, Stuttgart 1972, coll. 822–927 Descombes: cf. s.v. RICG Desmulliez – Hoët van Cauwenberghe: J. Desmulliez – Chr. Hoët van Cauwenberghe, Le monde romain à travers l’épigraphie: méthodes et pratique. Actes XXIV Colloque Intern. Lille 8–10 novembre 2001, Lille 2005 Dessau: cf. s.v. ILS Devallet Analyse: G. Devallet, L’analyse littéraire au secours de l’épigraphie: un exemple dans trois carmina funéraires, in Actes 5e colloque international sur l’histoire des steppes tunisiennes, Sbeitla 2006, Tunis 2008, pp. 195–203 Di Stefano Manzella: I. Di Stefano Manzella, Avidum mare nautis. Un naufragio nel porto di Odessus e altre iscrizioni, MEFRA 111, 1999, pp. 79–106 Di Stefano Manzella Celebri versi: I. Di Stefano Manzella, Celebri versi virgiliani in lode dei datori di lavoro nelle officinae figulares, in Cultura epigráfica pp. 177–185 Di Stefano Manzella Signacula: I. Di Stefano Manzella, Signacula ex aere in officina: Aggiornamenti e novità di una ricerca multidisciplinare, SyllEpigrBarc 10, 2012, pp. 234–243 Di Stefano Manzella Vaticano: Le Iscrizioni dei cristiani in Vaticano a cura di I. Di Stefano Manzella, Città del Vaticano 1997 Dicti studiosus: Dicti studiosus. Scritti di filologia offerti a Scevola Mariotti dai suoi allievi, Urbino 1987 Die metrische Inschriften: P. Kruschwitz (hrsg.), Die metrische Inschriften der römischen Republik, Berlin – New York 2007 Diego Santos: F. Diego Santos, Inscripciones romanas de la provincia de León, León 1986 Diehl: cf. s.v. ILCV Diehl AI: E. Diehl, Altlateinische Inschriften, Berlin 19303 (ed.5 cur. K. Schubring) Diehl PW: E. Diehl, Pompeianische Wandinschriften und Verwandtes, Bonn 1910 Diehl Signum: E. Diehl, Das signum, RhM 62, 1907, pp. 390–420 Dietz: K. Dietz, Legio III Italica, in Légions pp. 134–143 Diz. Epigr.: E. De Ruggiero, Dizionario Epigrafico di Antichità romane, I ss., Roma 1895 ss. (ed. ster. 1961) Dobson: in Von Domaszewski [cf. s.v.] pp. III–LXII Donati Mors immatura: Angela Donati, Mors immatura: il lessico della morte nelle iscrizioni romane, in Memoriam habeto pp. 183–186 Dondin-Payre, Repsaet-Charlier: Monique Dondin-Payre, M. Thérèse RepsaetCharlier, Cités, Municipes, Colonies. Les processus de municipalisation en Gaule et en Germanie sous le Haut Empire romain, Paris 1999

SIGLA LIBRORVM

XXXVII

Dörner: cf. s.v. TAM DPAC: Dizionario patristico e di antichità cristiane cur. A. Di Berardino, II, Casale Monferrato 1984 Dunbabin: Katherine M.D. Dunbabin, The Mosaics of Roman North Africa. Studies in Iconography and Patronage, Oxford 1978 Dunbabin Voluptas: Katherine M.D. Dunbabin, Baiarum grata voluptas, PBSR 57, 1989, pp. 6–46 Duval: N. Duval, L’épigraphie chrétienne de Sbeitla (Sufetula) et son apport historique, in AfrRom 4, 1986, pp. 385–414 Duval Inscriptions: N. Duval, Inscriptions de Sbeitla et des ses environs (campagnes de 1954–1955 et de 1963–1966), BACTH n.s. 6, 1970, pp. 255–311 Duval Loca: Yvette Duval, Loca sanctorum Africae. Le culte des martyrs en Afrique du IVe au VIIe siècle, Rome 1982 Duval Mensa: N. Duval, Une mensa funéraire de Tharros (Sardaigne) et la collection chrétienne du Musée de Cagliari, RevEtAugust 28, 1982, pp. 280–288 Duval Sbeitla: N. Duval, Inventaire des inscriptions latines païennes de Sbeitla, MEFRA 101/1, 1989, pp. 403–488 Duval – Prévot: N. Duval – Françoise Prévot, Recherches archéologiques à Haïdra. I. Les inscriptions chrétiennes, Rome 1975 Dyggve – Egger: E. Dyggve – R. Egger, Forschungen in Salona, III, Der altchristliche Friedhof Marusinac, Wien 1939 ECIMH: J Gómez Pallarès, Edición y Comentario de las inscripciones sobre mosaico de Hispania. Inscripciones non cristianas, Roma 1997 Eck: W. Eck, Tod in Raphia. Kulturtransfer aus Pannonien nach Syria Palaestina, ZPE 184, 2013, pp. 117–125 (= Id., Die Auseinandersetzung einer Provinz mit römischer Politik und Kultur, Tübingen 2014, pp. 284–295) ED: A. Ferrua S.I., Epigrammata Damasiana, Città del Vaticano 1942 Egger: R. Egger, Der Grabstein von Čekančevo, SchrBkKomm Ant. Abt. 11/2, Wien 1950 Egger Kapljuč: R. Egger, Die neuen Inschriften aus dem coemeterium am Kapljuč, BAHD 50, 1928–1929 [ed. 1932], pp. 13–21 Egger Manastirine: R. Egger, Forschungen in Salona, II, Der altchristliche Friedhof Manastirine nach dem Materiale Fr. Bulić’ bearb. von R. E., Wien 1926 Ehmig: Ulrike Ehmig, Subjektive und faktische Risiken. Votivgründe und Todesursachen in lateinischen Inschriften als Beispiele für Nachrichtenauswahl in der römische Kaiserzeit, Chiron 43, 2013, pp. 127–198 Engström/Eng.: E. Engström, Carmina Latina epigraphica post editam collectionem Büchelerianam in lucem prolata, Diss. Gotoburgi 1911 Ennabli I: Liliane Ennabli, Les inscriptions funéraires chrétiennes de la basilique dite de Sainte Monique à Carthage, Rome 1975 Ennabli II: Liliane Ennabli, Les inscriptions funéraires chrétiennes de Carthage. II. La basilique de Mcidfa, Rome 1982

XXXVIII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Ennabli III: Liliane Ennabli, Les inscriptions funéraires chrétiennes de Carthage. III. Carthage intra et extra muros, Rome 1991 Epigrafia Nord Africa: S. Aounallah – A. Mastino (eds.), L'epigrafia del Nord Africa: novità, riletture, sintesi, Faenza 2020 Epigrafia 2006: M. Letizia Caldelli – G.L. Gregori – Silvia Orlandi (eds.), Epigrafia 2006. Atti XIVe rencontre épigraphique in onore di S. Panciera (Roma 18–21 ottobre 2006), Roma 2008 Epigramma longum: A.M. Morelli (ed.), Epigramma longum. Da Marziale alla Tarda Antichità / From Martial to Late Antiquity. Atti del Convegno Internazionale Cassino, 29–31 maggio 2006, Università di Cassino 2008 Ernout – Meillet: A. Ernout – A. Meillet, Dictionnaire étymologique de la langue latine. Histoire des mots, Paris 19854, add. corr. J. André ed. 2001 Ernout – Thomas: A. Ernout – P. Thomas, Syntaxe latine, Paris 19642 Esteve-Forriol: J. Esteve-Forriol, Die Trauer- und Trostgedichte in der römischen Literatur untersucht nach ihrer Topik und ihrem Motivschatz, Diss. München 1962 EV: Enciclopedia Virgiliana, Roma, I 1984, II 1986, III 1987, IV 1988, V/1 1990, V/2 1991 Evans: A. Evans, Antiquarian Researches in Illyricum. Parts III–IV, Arch 49, 1885, pp. 58 ss. Evre Arena: cf. s.v. CLENum Ex officina: Concepción Fernández Martínez, M. Limón Belén, J. Gómez Pallarès, J. del Hoyo Calleja (eds.), Ex officina. Literatura epigráfica en verso, Sevilla 2013 Fedeli: P. Fedeli, Il poeta lapicida in M. Piérart et O. Curty (eds.), Historia testis. Mélanges T. Zawadzki, Ed. Universitaires Fribourg (Suisse) 1989, pp. 79 ss. Fehér Lexicon: B. Fehér, Lexicon epigraphicum Pannonicum, Budapestini 1997 Fehér Poems: B. Fehér, Poems and Versification in Pannonia, AAH 38, 1998, pp. 65–102 Fehér Remarks: B. Fehér, Some Remarks about the Morality of Roman Provincial Funerary Poetry, ActaClassUnDebr 50, 2014, pp. 159–169 Feissel: D. Feissel, Les inscriptions latines dans l’Orient protobyzantin, in R. Harreither, Ph. Pergola, R. Pillinger, A. Pülz (eds.), Acta Congressus Internationalis XIV Archaeologiae Christianae, Vindobonae 19–26. 9. 1999. Acta Internationalen Kongresses für christliche Archäologie. Wien 19.–26. 9. 1999, Frühes Christentum zwischen Rom und Konstantinopel, Città del Vaticano 2006, I, 99–129 et II, tabb. 96–100 Fele: M. Luisa Fele, Gemellina a Giuliano (Iscrizione sepolcrale metrica: AEp 1957, n. 334), in A.M. Corda (ed.), Cultus splendore. Studi in onore di Giovanna Sotgiu, Senorbì 2003, pp. 435–490 Felle: cf. s.v. BE Fernández Martínez Acerbus: Concepción Fernández Martínez, Acerbus: la amargura de morir antes de tiempo, Em 71, 2003, pp. 313–337

SIGLA LIBRORVM

XXXIX

Fernández Martínez Adjetivos: Concepción Fernández Martínez, Los adjetivos latinos relacionados con acerbus. Significado original y derivaciones metafóricas, Em 74, 2006, pp. 113–144 Fernández Martínez Conclusiones: Concepción Fernández Martínez, Conclusiones del estudio filológico de los CLE de la Bética Romana, in Literatura epigráfica pp. 133–152 Fernández Martínez Género: Concepción Fernández Martínez, Acercamiento a los CLE: ¿existe un género lapidario?, in La Filología latina hoy. Actualización y perspectivas, Madrid 1999, I, pp. 119–126 Fernández Martínez ME: Concepción Fernández Martínez, De mulieribus epigraphicis. Tradición y innovación, Sevilla 2010 Fernández Martínez PEL: Concepción Fernández Martínez, Poesía Epigráfica Latina. Introducción, traducción y notas de C. F. M., Madrid 1998 Fernández Martínez Recursos: Concepción Fernández Martínez, Recursos para la indicación de la edad en los epitafios en verso, in J. Luque Moreno – P.R. Díaz y Díaz (eds.), Estudios de métrica latina, Granada 1999, I, pp. 355–369 Fernández Martínez Voces: Concepción Fernández Martínez – J. Gómez Pallarès, Voces de mujeres en las poesías épica y epigráfica en Roma, Vel 16, 1999, pp. 259–283 Ferrua ED: cf. s.v. ED Ferrua Iscrizioni: A. Ferrua, Antiche iscrizioni inedite di Roma, II, Epigr 29, 1967, pp. 62–100 Février Remarques: P.-A. Février, Remarques sur les inscriptions funéraires datées de Maurétanie Césarienne orientale (IIe–Ve siècle), MEFRA 96, 1964, pp. 105–172 Février Sétif: P.-A. Février, Fouilles de Sétif. Les basiliques Chrétiennes du quartier Nord-Ouest, Paris 1965 Fiebiger: O. Fiebiger, Inschriftensammlung zur Geschichte der Ostgermanen, Wien – Leipzig 1939 (iam Wien 1917, una cum L. Schmidt) Filologia e forme letterarie: Filologia e forme letterarie. Studi offerti a F. Della Corte, Università degli Studi di Urbino, Urbino 1987 Finke: H. Finke, Neue Inschriften, BRGK 17, 1927, pp. 1–107, 198–231 FITrier: H. Merten, Katalog der frühchristlichen Inschriften des bischöflichen Dom- und Diözesanmuseums Trier, Trier 1990 Fitz Verwaltung: J. Fitz, Die Verwaltung Pannoniens in der Römerzeit, Budapest 1993–1995 Flobert: P. Flobert, Les verbes déponents latins des origines à Charlemagne, Paris 1975 Forni et al.: G. Forni – M. Malavolta – E.W. Feutress – N. Benseddik in Diz. Epigr. IV/3, s.v. limes, pp. 1074–1376/80 Foucher: L. Foucher, Hadrumetum, Paris 1964 Fremersdorf: F. Fremersdorf, Neue Inschriften aus Köln, KJ 1, 1955, pp. 26–32 Frings: Irene Frings, Mantua me genuit – Vergils Grabepigramm auf Stein und Pergament, ZPE 123, 1998, pp. 89–100

XL

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Gagner: A. Gagner, Epigraphica Latina, Eranos 24, 1926, pp. 1–20 Gallavotti: C. Gallavotti, Iscrizioni latine di Sardegna, RFIC s. 3, 93, 1965, pp. 302–304 Galletier: E. Galletier, Etude sur la poésie funéraire romaine d’après les inscriptions, Paris 1922 Galsterer: Brigitte et H. Galsterer, Neue Inschriften aus Köln III. Funde der Jahre 1983–1987, KJ 20, 1987, pp. 83–109 Gamberale Concordanza: L. Gamberale, A proposito di una nuova concordanza a carmi latini epigrafici. Con note al testo di iscrizioni metriche, RFIC 120, 1992, pp. 366–378 Gamberale Due carmi: L. Gamberale, A proposito di due carmi epigrafici di Noviodunum (Inscr. Scyth. Min. V 281; AE 1977. 762 e 1984. 793), ZPE 77, 1989, pp. 43–54 Gamberale Echi: L. Gamberale, Echi virgiliani e formulari epigrafici in Ricci – Colafrancesco – Gamberale pp. 226–234 Gamberale Letteratura: L. Gamberale, Letteratura minima. I Carmina Latina Epigraphica, in Cultura e lingue classiche. 3° Convegno di aggiornamento e di didattica Palermo, 29 ott.–1 nov. 1989, Roma 1989, pp. 379–403 Gamberale Metodo: L. Gamberale, I carmina Latina epigraphica. Questioni di metodo e di merito, RFIC 126, 1998, pp. 343–363 Gamberale Orazio: L. Gamberale, Orazio nelle epigrafi, in Atti Convegni Venosa, Napoli, Roma, Venosa 1993, pp. 43–67 Gamberale Poesia: L. Gamberale, La poesia epigrafica latina in un’antologia recente, RFIC 128, 2000, pp. 481–505 Gamberale Problemi: L. Gamberale, Problemi letterari – e non – dei Carmina Latina Epigraphica, RFIC 116, 1988, pp. 489–502 Gamberale Voto: L. Gamberale, Il voto del sacerdote C. Manius Felix Fortunatianus. Una dedica a Saturno Africano, in Filologia e forme letterarie, IV, pp. 397–417 Ganzenmüller: C. Ganzenmüller, WklPh 30, 1913, coll. 624–630 Garelli: Marie-Hélène Garelli, Danser le mythe. La pantomime et sa réception dans la culture antique, Louvain – Paris – Dudley Ma. 2007 Gauthier: cf. s.v. RICG Gavault: P. Gavault, Étude sur les ruines romaines de Tigzirt, Paris 1897 Gerber – Egger I: W. Gerber, R. Egger, M. Abramić, Forschungen in Salona, I, Die Bauten im nordwestlichen Teile der Neustadt von Salona, Wien 1917 Gerov Beiträge: B. Gerov, Beiträge zur Geschichte der römischen Provinzen Moesien und Thrakien. Gesammelte Aufsätze, Amsterdam 1980–1997 Gil Fichas: J. Gil, Fichas epigráficas, Hab 39, 2008, pp. 369–375 Gil Hexas: J. Gil, Epigraphica hexas, in Filologia e forme letterarie, IV, pp. 419– 420 Gil Inscripciones: J. Gil, Dos inscripciones de Hispania, Hab 32, 2001, pp. 333– 336 Gil I: J. Gil, Epigraphica I, CFC 11, 1976, pp. 545–574

SIGLA LIBRORVM

XLI

Gil II: J. Gil, Epigraphica II, CFC 13, 1977, pp. 281–296 Gil III: J. Gil, Epigraphica III, CFC 14, 1978, pp. 83–120 Gil IV: J. Gil, Epigraphica IV, CFC 16, 1979–1980, pp. 17–26 GLNT: Grande Lessico del Nuovo Testamento, voll. I ss., Brescia 1965 ss. Gómez Pallarès Aspectos: J. Gómez Pallarès, Aspectos epigráficos de la poesía latina, Epigr 55, 1993, pp. 129–158 Gómez Pallarès Camì: J. Gómez Pallarès, Carmina Latina Epigraphica i Poesia Latina: el camì invers, in Homenatge a Josep Alsina. Actes del Xè Simposi de la Secció Catalana de la S.E.E.C., Tarragona, 29 a 30 de novembre de 1990, Tarragona 1992, II, pp. 195–201 Gómez Pallarès CLECat: cf. s.v. CLECat Gómez Pallarès Cultura: J. Gómez Pallarès, Cultura literaria en el Corpus de los CLE Hispaniae hasta época Flavia, in F. Beltrán Lloris (ed.), Roma y el nascimiento de la cultura epigráfica en Occidente, Zaragoza 1995, pp. 151–163 Gómez Pallarès Dossier: J. Gómez Pallarès, El dossier de los Carmina Latina Epigraphica sobre mosaico del Norte de África (con especial atención a la Tripolitania, Bizacena y África Proconsular), in AfrRom 11, 1994 (1996), pp. 183 ss. Gómez Pallarès Ecos: J. Gómez Pallarès, Otros ecos en la Eneida de Vergilio: la evidencia de los Carmina Latina Epigraphica, Helm 44 (= Thesauramata Philologica Io. Orozio oblata), 1993, pp. 267–280 Gómez Pallarès Epigrafía: J. Gómez Pallarès, Epigrafía cristiana sobre mosaico de Hispania, Opuscula Epigraphica dell’Univ. di Roma La Sapienza, Dip. Scienze Storiche Archeol. 9, Roma 2002 Gómez Pallarès Humor: J. Gómez Pallarès, Humor negro: el diálogo entre vivos y muertos en la poesía epigráfica latina, ExClas 11, 2007, pp. 167–185 Gómez Pallarès Initia: J. Gómez Pallarès, Initia de los Carmina Latina Epigraphica Hispaniae (Conventus Tarraconensis) (I), Fav 17/1, 1995, pp. 67–86 Gómez Pallarès Musiva I: J. Gómez Pallarès, Carmina Latina Epigraphica musiva et depicta Buecheleriana, Hab 21, 1990, pp. 173–203 Gómez Pallarès Musiva II: J. Gómez Pallarès, Carmina Latina Epigraphica musiva et depicta Zarkeriana, Fav 12–13, 1990–1991, pp. 373–388 Gómez Pallarès Musiva III: J. Gómez Pallarès, Carmina Latina Epigraphica musiva et depicta non Buecheleriana nec Zarkeriana, I, Min 7, 1993, pp. 165–222 Gómez Pallarès Musiva IV: J. Gómez Pallarès, Carmina Latina Epigraphica musiva et depicta non Buecheleriana nec Zarkeriana, II, Fav 15/1, 1993, pp. 99– 123 Gómez Pallarès Poesía: J. Gómez Pallarès, La relación entre Ov., Tr., y Hor., Carm., a través de la poesía epigráfica latina, in La Literatura latina pp. 85– 106 Gómez Pallarès Poésie: J. Gómez Pallarès, Poésie épigraphique en Hispania: propositions et lectures, REL 77, 1999, pp. 118–148 (denuo in Hispanité et Romanité, dir. J.-M. André, Madrid 2004, pp. 109–139) Gómez Pallarès Poetas: J. Gómez Pallarès, Poetas Latinos como escritores de CLE, CFC 2, 1992, pp. 201–230

XLII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Gómez Pallarès Saggio: J. Gómez Pallarès, Saggio di sistemazione delle iscrizioni su mosaico del mondo romano (sulla base dell’Africa Proconsularis e dell’Hispania), in AfrRom 13, 1998 (2000), pp. 1223–1243 Gómez Pallarès Vergilius: J. Gómez Pallarès, Vergilius Epigraphicus. ¿Mors immatura al final de la Eneida?, Athenaeum 101/1, 2013, pp. 183–200 Gómez Pallarès – Del Hoyo – Camacho CLEGades: J. Gómez Pallarès – J. Del Hoyo Calleja – J. M. Camacho, Carmina Latina Epigraphica de la provincia de Cádiz (España): edición y comentario, Epigr 67, 2005, pp. 185–255 González Blanco Balneario: A. González Blanco in Balneario pp. 323–360, 477– 518 Gordon – Gordon: A.E. Gordon – J.S. Gordon, Album of Dated Latin Inscriptions. III. Rome and the Neighborhood, A.D. 200–525, Berkeley and Los Angeles 1965 Gose: E. Gose, Katalog der früchristlichen Inschriften in Trier, Berlin 1958 Gourévitch: Danielle Gourévitch, La mort de la femme en couche et dans la suite de couches, in La mort au quotidien pp. 187–193 Grassl Grabepigramm: H. Grassl, Das Grabepigramm für L. Cominius Firmus aus Carnuntum, RÖ 32, 2009, pp. 103–106 Grassl Neue Beiträge: H. Grassl, Neue Beiträge zu zwei Carmina epigraphica aus Pannonien, GB 27, 2020, pp. 35–40 Grassl Romanisierung: H. Grassl, Die Carmina Latina Epigraphica: Zeugnisse der Romanisierung der Provinzen? Mit besonderer Berücksichtung des Donauraumes, Lat 37, 1978, pp. 517–522 Green: R.P.H. Green, The Works of Ausonius, ed. with Introd. and Comm., Oxford 1991 Griessmair: E. Griessmair, Das Motiv der mors immatura in den griechischen metrischen Grabinschriften, Comm. Aenipontanae XVII, Innsbruck 1966 Griffe: M. Griffe, L’évolution des formes métriques tardives dans les inscriptions d’Afrique romaine, in Hamdoune(2) pp. 235–251 Grimal Giardini: P. Grimal, I giardini di Roma antica, Ital. versio, Milano 2000 (ed. Francogall. 1984) Grimal Miti: P. Grimal, Enciclopedia dei miti, Ital. versio, Milano 1990 (ed. Francogall. 1979, 1988) Grosse: R. Grosse, Römische Militärgeschichte von Gallienus bis zum Beginn der byzantinischen Themenverfassung, Berlin 1920 Grossi Gondi: F. Grossi Gondi S.I., Trattato di epigrafia cristiana latina e greca del mondo romano occidentale, Roma 1920 (ed. ster. 1968) Groupe de recherches (1): Groupe de recherches sur l’Afrique antique (Univ. Montpellier III) (ed.), La culture latine des citoyens romains d’Afrique d’après les poèmes du Mausolée des Flavii à Cillium (CIL VIII, 212–213), in L’Afrique dans l’Occident romain (Ier siècle av. J.-C. – IVe siècle ap. J.-C.). Actes du colloque École Franç. Rome, Rome, 3–5 déc. 1987, Coll. École Franç. Rome 134, Rome 1990, pp. 49–61

SIGLA LIBRORVM

XLIII

Groupe de recherches (2): Groupe de recherches sur l’Afrique antique (Univ. Montpellier III) (ed.), Les Flavii de Cillium. Etude architectural, épigraphique, historique et littéraire du Mausolée de Kasserine (CIL VIII, 211–216), Coll. École Franç. Rome 169, Rome 1993 Gsell Virgile: St. Gsell, Virgile et les Africains, in Cinquantenaire de la Faculté des Lettres d’Alger (1881–1931), Alger 1932, pp. 5–42 Guérin-Beauvois: M. Guérin-Beauvois, Baïes en Afrique: l’exportation d’un modèle, in Françoise Prévot (ed.), Romanité et cité chrétienne. Permanences et mutations, intégration et exclusion du Ier au VIe siècle. Mélanges en l'honneur d'Yvette Duval, Paris 2000, pp. 107–118 Guggisberg (hrsg.): M.A. Guggisberg (hrsg.), Der spätrömische Silberschatz von Kaiseraugst. Die neuen Funde, Augst 2013 Gummerus: H. Gummerus, Der Ärztestand im Römischen Reich nach den Inschriften, Leipzig – Helsingfors 1932 Gunnella Ada, Morti improvvise e violente nelle iscrizioni latine, in La mort au quotidien pp. 9–22 Häusle: H. Häusle, Das Denkmal als Garant des Nachruhms, München 1980 Häussler Romanisation: R. Häussler (ed.), Romanisation et épigraphie. Études interdisciplinaires sur l’acculturation et l’identité dans l’Empire romain, Montagnac 2008 Hainzman: M. Hainzmann, P. Schubert, Inscriptionum lapidariarum Latinarum provinciae Norici usque ad annum MCMLXXXIV repertarum indices, Berolini 1986 Haley: E.W. Haley, Foreigners in Roman Imperial Spain: Investigations and Geographical Mobility in the Spanish Provinces of the Roman Empire 30 B.C. – A.D. 284, Ann Arbor (Michigan), 1989 Hamdoune(1): Christine Hamdoune, Vie, mort et poésie dans l’Afrique romaine d’après un choix de Carmina Latina Epigraphica, Coll. Latomus 330, Bruxelles 2011 Hamdoune(2): Christine Hamdoune, Parure monumentale et paysage dans la poésie épigraphique de l’Afrique romaine. Recueil de carmina latina epigraphica. Textes édités par Christine Hamdoune, Bordeaux 2016 Hamdoune Distiques: Christine Hamdoune, Les distiques élégiaques de Césarée et la Familia des rois de Maurétanie, AntAfr 49, 2013, pp. 5–17 Harris: Eve Harris, Words and Meanings: ACCIPE et VTERE FELIX, in M. Henig, A. King (eds.), Pagan Gods and Shrines of the Roman Empire, Oxford 1986, pp. 105–111 Hassall – Tomlin 1977: M.W.C. Hassall – R.S.O. Tomlin, Brit 8, 1977, pp. 426–449 Hassall – Tomlin 1978: M.W.C. Hassall – R.S.O. Tomlin, Brit 9, 1978, pp. 473–485 Hassall – Tomlin 1979: M.W.C. Hassall – R.S.O. Tomlin, Brit 10, 1979, pp. 355– 356 Hehl: A. Hehl, Die Formen der lateinischen 1. Deklination in den Inschriften, Diss. Tübingen 1912

XLIV

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Hempel: H.-L. Hempel, Theusebius Renatus in Christo. Ein früchristlicher Kindersarcophag aus Rom und seine Inschrift, RQ 61, 1966, pp. 72–87 Henriksén: Chr. Henriksén, Dignus maiori quem coleret titulo, in Epigramma longum pp. 693–724 Heräus: W. Heräus, Lateinische Gedichte auf Inschriften, H 48, 1913, pp. 450–457 (= Kleine Schriften, Heidelberg 1937, pp. 181–189) Herman Posit: J. Herman, Posit (= posuit) et questions connexes dans les inscriptions pannoniennes, AAH 9, 1961, pp. 321–331 Hernández Pérez Exhortación: R. Hernández Pérez, La exhortación a vivir para sí (vive tibi) en las inscripciones latinas, in Sub ascia pp. 253–265 Hernández Pérez La Cueva Negra: R. Hernández Pérez, Los tituli picti métricos de la Cueva Negra de Fortuna (Murcia), Epigr 69 2007, pp. 287–320 Hernández Pérez Poesía: R. Hernández Pérez, Poesía latina sepulcral de la Hispania Romana: estudios de los tópicos y sus formulaciones, València 2001 Hernández Pérez Versus balnearum: R. Hernández Pérez, Versus balnearum en la epigrafía latina de la Hispania romana, in Literatura epigráfica pp. 189–196 Herrmann: cf. s.v. TAM Herzog – Schmidt: R. Herzog – P.L. Schmidt, Handbuch der Lateinischen Literatur der Antike, München, I 2000 (hrsg. W. Suerbaum), IV 1997 (hrsg. K. Sallmann), V 1989 (hrsg. R. Herzog) Hild: F. Hild, Supplementum epigraphicum zu CIL III: das pannonische Niederösterreich, Burgenland und Wien 1902–1968, Diss. Wien 1968 Hilgers: W. Hilgers, Lateinische Gefässnamen. Bezeichnungen, Funktion und Form römischer Gefässe nach den antiken Schriftquellen, Düsseldorf 1969 Hirschfeld: O. Hirschfeld, Epigrapische Nachlese zum Corpus Inscriptionum Latinarum III. aus Dacien und Moesien, SbAkW 77, 1874, pp. 363–429 Hoffiller – Saria: V. Hoffiller – B. Saria, Antike Inschriften aus Jugoslavien, I. Noricum und Pannonia Superior, Zagreb 1938 (ed. ster. 1970) Hoffmann Quaestiones: E. Hoffmann, De titulis Africae Latinis quaestiones phoneticae, Diss. Vratislav. 1907 Hoffmann: D. Hoffmann, Das Spätrömische Bewegungsheer und die Notitia dignitatum, Düsseldorf 1969–1970 Hofmann: J.-B. Hofmann, La lingua d’uso latina, ed. Ital. a cura di Licinia Ricottilli, Bologna 20033 (ed. Germanica Heidelberg 19513, 1964) Hofmann – Szantyr: J.B. Hofmann – A. Szantyr, Stilistica latina a cura di A. Traina, Ital. versio, Bologna 2002. Holder: A. Holder, Altceltischer Sprachschatz, Leipzig 1896–1907 (ed. ster. Graz 1961–1962) Hoogma: R.P.Hoogma, Der Einfluss Vergils auf die Carmina Latina Epigraphica, Amsterdam 1959 Hosius: C. Hosius, Römische Dichter auf Inschriften, RhM 50, 1895, pp. 286–300 IBC: Aem. Hübner, Inscriptiones Britanniae Christianae, Berolini – Londinii 1876

SIGLA LIBRORVM

XLV

IBR: Fr. Vollmer, Inscriptiones Baivariae Romanae, sive Inscriptiones provinciae Raetiae, adiectis aliquot Noricis Italicisque, mandatu Academiae Regiae Monacensis edidit et luce reddendas curavit Fridericus Vollmer, Monaci 1915 ICERV: J. Vives, Inscripciones Cristianas de l’España Romana y Visigoda, Barcelona 19692 (cum addendis ad ed.1) ICI: Inscriptiones Christianae Italiae septimo saeculo antiquiores, cura variorum, Bari 1985 ss.: I, Volsinii, regio VII, ed. Carletti, 1985; II, Centumcellae, regio VII, ed. D. Mazzoleni, 1985; III, Cluviae – Interpromium – Sulmo – Corfinium – Superaequum – Peltuinum – Aveia – Marruvium, regio IV, ed. G. Pani, 1986; IV, Ager Capenas, regio VII, ed. V. Fiocchi Nicolai, 1986; V, Regium Iulium – Locri – Taurianum – Trapeia – Vibo Valentia, regio III, ed. M. Buonocore, 1987; VI, Vmbria, regio VI, ed. G. Binazzi, 1989; VII, Dertona – Libarna – Forum Iulii Iriensium, ed. G. Mennella, 1990; VIII, Hirpini, regio II, ed. A.E. Felle, 1993; IX, Liguria reliqua trans et cis Appenninum, regio IX, eds. G. Mennella – G. Coccoluto, 1995; X, Picenum, regio V, ed. G. Binazzi, 1995; XI, Clusium, regio VII, ed. Valeria Cipollone, 2004; XII, Mediolanum – 1, regio XI, ed. G. Cuscito, 2009 ICVR: (J.B. De Rossi,) A. Silvagni, A. Ferrua S.I., D. Mazzoleni, C. Carletti, Inscriptiones Christianae Vrbis Romae septimo saeculo antiquiores, I ss., Romae – in civitate Vaticana 1922–1992 IDRE: C. Petolescu, Inscriptiones Daciae Romanae extra fines Daciae, Bucarest 1996–2000 IGBulg: G. Mihailov, Inscriptiones Graecae in Bulgaria repertae, Serdicae, I 1956, II 1958, III/1 1961, III/2 1964, IV 1966 IGLS: Inscriptions Grecques et Latines de la Syrie, Paris I ss., 1929 ss. IGRRP: Inscriptiones Graecae ad res Romanas pertinentes edd. R. Cagnat et alii, Paris 1927 (ed. ster. 1964) IGSK: Inschriften Griechischer Städte aus Kleinasien, Bonnae 1973 ss. IHC: E.W.E. Hübner, Inscriptiones Hispaniae Christianae, Berolini 1871; Supplementum, Berolini 1900 (ed. ster. Hildesheim – New York 1975) IHV: S. Mariné Bigorra, Inscripciones Hispanas en Verso, Barcelona – Madrid 1952 IIL: Instrumenta Inscripta Latina, SpecNov 7/1, (Pécs) 1991 [1992] (= vol. I); Instrumenta Inscripta Latina. Das römische Leben im Spiegel der Kleininschriften. Ausstellungskatalog, SpecNov 7/2, (Pécs) 1991 (= vol. II); Signacula ex aere, SpecNov 21/2, (Roma) 2014 (= vol. V) IKöln: Brigitte und H. Galsterer, Die römische Steininschriften aus Köln, Köln 1975 IKöln2: Brigitte und H. Galsterer, Die römische Steininschriften aus Köln, 2 Aufl., Mainz 2010 ILA: Inscriptions Latines d’Aquitaine, Bordeaux 1996 ss.: Arvernes, ed. B. Rémy, 1996; Bordeaux, eds. L. Maurin – M. Navarro Caballero, 2010; Landes et Pyrénées-Atlantiques, eds. J.-P. Bost – G. Fabre – L. Rodriguez, 2015; Lectoure, eds. G. Fabre – P. Sillières, 2000; Nitiobroges, eds. F. Brieux – L. Maurin,

XLVI

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

1991; Pétrucores, eds. J.-P. Bost – G. Fages, 2001; Santons, ed. L. Maurin, 1994; Vellaves, ed. B. Rémy, 1995 ILatAfr: R. Cagnat – A. Merlin – L. Chatelain, Inscriptions Latines d’Afrique (Tripolitaine, Tunisie, Maroc), Paris 1923 ILatAlg: Inscriptions Latines de l’Algérie, I et II, 1–2 ed. St. Gsell, Paris 1922 (ed. ster. Roma 1965); II, 3 eds. H. G. Pflaum – X. Dupuis, Paris 2003 ILatBulg: B. Gerov, Inscriptiones Latinae in Bulgaria repertae, Serdicae 1989 ILatIug: Anna et Jaro Šašel, Inscriptiones Latinae quae in Iugoslavia inter annos MCML et MCMLX repertae et editae sunt, Ljubljana 1963; Inscriptiones Latinae quae in Iugoslavia inter annos MCMLX et MCMLXX repertae et editae sunt, Ljubljana 1978; Inscriptiones Latinae quae in Iugoslavia inter annos MCMII et MCMXL repertae et editae sunt, Ljubljana 1986 ILatMar: L. Chatelain, Inscriptions Latines du Maroc, Paris 1942 ILatMar2: Inscriptions antiques du Maroc. 2. Inscriptions latines eds. M. Euzennat – J. Marion – J. Gascou – Y. De Kisch, Paris 1982 ILatSard: Giovanna Sotgiu, Iscrizioni Latine della Sardegna, Padova 1961 ILatTun: A. Merlin, Inscriptions latines de la Tunisie, Paris 1944 ILB2: Les inscriptions Latines de Belgique (ILB) eds. A. Deman, M. Thérèse Repsaet-Charlier, Coll. Latomus 264, Bruxelles 20022 (19851) ILCV: E. Diehl, Inscriptiones Latinae Christianae Veteres, Berolini 1925–1931 (supplementum edd. J. Moreau – H.I. Marrou, Dublini – Turici 1967) ILER: J. Vives, Inscripciones Latinas de la España Romana, Barcelona 1971 Ilewycz: R. Ilewycz, Ueber den Einfluss Vergils auf die Carmina Latina Epigraphica, WSt 40, 1918, pp. 68–78, 138–149; 41, 1919, pp. 46–51, 161–166 ILGN: Em. Espérandieu, Inscriptions latines de Gaule (Narbonnaise), Paris 1929 ILLPRON: Inscriptionum Lapidarium Latinarum Provinciae Norici usque ad annum MCMLXXXIV repertarum indices, Berlin 1986 ILLRP: A. Degrassi, Inscriptiones Latinae liberae rei publicae, Firenze, I2 1956, II 1963 (I–II ed. ster. 1972) ILN: Inscriptions Latines de Narbonnaise, Paris: I, Fréjus, eds. J. Gascou – M. Janon, 1985; II, Antibes, Riez, Digne, ed. A. Chastagnol, 1992; III, Aix-en-Provence, ed. J. Gascou, 1995; IV, Apt, eds. J. Gascou – Ph. Leveau – J. Rimbert, 1997; V, 1/2, Vienne, eds. B. Rémy – F. Bertrandy – F. Kayser – A. Pelletier – F. Wiblé – B. Dangréaux – J. Gascou – J. Scheid – M. Aberson – F. Michel; VI, Alba, eds. Joëlle Dupraz – P.-Y. Lambert, 2011; VII, Les Voconces – 1. Die, eds. B. Rémy – H. Desaye, 2012; VIII, Valence, eds. P. Faure – N. Tran – B. Rémy, 2013 ILS: Inscriptiones Latinae selectae edidit H. Dessau, Berolini 1892–1916 (ed. ster. 1955). ILTG: P. Wuilleumier, Inscriptions latines des Trois Gaules, Gallia Suppl. 17, Paris 1963 Imagines Latium Vetus 1: Supplementa Italica. Imagines. Supplementi fotografici ai volumi italiani del CIL. Latium Vetus 1 (CIL, XIV; Eph. Epigr., VII e IX), Latium Vetus praeter Ostiam, a cura di M. Grazia Granino Cecere, Roma 2005

SIGLA LIBRORVM

XLVII

Imagines Roma 1: Supplementa Italica. Imagines. Supplementi fotografici ai volumi italiani del CIL. Roma (CIL, VI) 1, Musei Capitolini, a cura di G.L. Gregori e Martina Mattei. Presentazioni di S. Panciera, E. La Rocca, G.L. Gregori, Martina Mattei. Schede di Mariangela Alfiero, D. Bevilacqua, Astrid Capoferro, S. Castellani, Roma 1999 Imagines Roma 2: Supplementa Italica. Imagines. Supplementi fotografici ai volumi italiani del CIL. Roma (CIL, VI) 2, Musei Vaticani. a cura di I. Di Stefano Manzella; Antiquarium Comunale del Celio a cura di G.L. Gregori, Roma 2003 IMésSup: Inscriptions de la Mésie Supérieure, Beograd, I, eds. M. Mirković – S. Dušanić, 1976; II, ed. M. Mirković; III, 2, ed. Fanoula Papazoglou, 1995; IV, ed. P. Petrović, 1979; VI, ed. B. Dragojević Josifovska, 1982 Inscr. Dac. Rom.: I.I. Russu – D.M. Pippidi – G. Florescu – C.C. Petolescu – I. Piso – C.L. Băluţă, Inscriptiones Daciae Romanae, Bucureşti – Paris 1975–2001 Inscr. Dacorom.: E. Popescu – D.M. Pippidi, Inscriptiones intra fines Dacoromaniae repertae Graecae et Latinae anno CCLXXXIV recentiores, Bucureşti 1978 Inscr. Ital.: Inscriptiones Italiae, editio variorum: III, Roma 1974, ed. V. Bracco; IV, Roma 1952, ed. I. Mancini; VII, Roma 1953, ed. A. Neppi Modona; IX, Roma 1948, ed. A. Ferrua; X, 1, Roma 1947, ed. Bruna Forlati Tamaro; X, 2, Roma 1934, ed. A. Degrassi; X, 3, Roma 1936, ed. A. Degrassi; X, 4, Roma 1951, ed. P. Sticotti; X, 5, Roma 1984, ed. A. Garzetti; XI, 1, Roma 1931, ed. P. Barocelli; XI, 2, Roma 1931, ed. J. Corradi Inscr. Lat. Dac.: C.C. Petolescu, Inscriptiones Latinae Daciae, Bucureşti 2005 Inscr. Rom. Gal.: Inscripciones Romanas de Galicia, Santiago de Compostela, I, eds. F. Bouza Brey – A. D’Ors, 1949; II, eds. F. Vázquez Saco – M. Vázquez Sejas, 1954; III, eds. J. Figueira Valverde – A. D’Ors, 1955; IV, ed. J. Lorenzo Fernández, 1968 Inscr. Rom. Lugo: F. Arias Vilas – P. Le Roux – A. Tranoy, Inscriptions romaines de la province de Lugo, Paris 1979 Inscr. Scyth. Min.: Inscriptiones Scythiae Minoris Graecae et Latinae, Bucureşti – Paris, I, ed. D.M. Pippidi, 1983; II, ed. I. Stoian, 1987; III, ed. A. Auran, Paris 1999; IV, ed. E. Popescu, 2015; V, ed. Emilia Doruţiu-Boilă, 1980 Inscriptions latines: Les inscriptions latines de Gaule Narbonnaise. Actes de la table ronde de Nîmes 25–26 mai 1987, BullEAntNîmes n.s. 20, num. spéc., 1989 Intercisa: L. Barkóczi – Gizella Erdélyi – E. Ferenczy – F. Fülep – J. Nemeskéri – Mária R. Alföldi – K. Sági, Intercisa I. (Dunapentele – Sztálinváros), Budapest 1954 Introduzione: P. Cugusi, M. Teresa Sblendorio Cugusi, I Carmina Latina Epigraphica non-bücheleriani delle province africane. Introduzione al tema, materiali preparatori, edizione di testi, aspetti e problemi, Bologna 2012 IRAT: Diana Gorostidi Pi, Ager Tarraconensis. 3. Les inscripcions romanes (IRAT) – The Roman Inscriptions. Amb una col∙laboració de P. Berni Miller, Tarragona 2010

XLVIII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

IRC: Inscriptions romaines de Catalogne, eds. G. Fabre – M. Mayer – Isabel Rodà, Paris 1984–2002 IRT: J.M. Reynolds – J.B. Ward Perkins, The Inscriptions of Roman Tripolitania, British School at Rome 1952 IRV: Inscripcions romanes de Valentia i el seu territori, ed. J. Corell amb la col∙laboració de X. Gómez i Concha Ferragut, València 1997 IRV2: J. Corell, Inscripcions romanes de Valentia i el seu territori, València ed.2 2009 IVM: Interpretationes Vergilianae Minores curaverunt I. Barabino, A.V. Nazzaro, A. Scivoletto, D.AR.FI.CL.ET., I, 1991; II/1, 1994; II/2, 1995; III/1, 1998; III/2, 1999; indices 2000 Janssen: H.H. Janssen, Le caratteristiche della lingua poetica romana, in A. Lunelli (ed.), La lingua poetica latina. Saggi di W. Kroll, H.H. Janssen, M. Leumann, Ital. versio, Bologna 19883, pp. 67–130 Janssens: Jos. Janssens S.I., Vita e morte del cristiano negli epitaffi di Roma anteriori al sec. VII, Roma 1981 Jobbé-Duval: E. Jobbé-Duval, Les morts malfaisants, larvae, lemures, d’après le droit et les croyances populaires des Romains, RHD s. 4, A2, 1923, pp. 554–596 Jones: A.H.M. Jones, Il tardo Impero romano (284–602 d. C.), Ital. versio, Milano 1973 (ed. Britannica, Oxford 1964) Jörg: cf. s.v. CIMAH Jullian: C. Jullian, La légion Thébaine, REA 22, 1920, pp. 41–47 Kaibel: G. Kaibel, Epigrammata Graeca ex lapidibus conlecta, Berolini 1878; Supplementum, RhM 34, 1879, pp. 181–213 (ed. ster. Hildesheim 1965) Kajanto: I. Kajanto, The Latin Cognomina, Helsinki – Helsingfors 1965 Kajanto Supernomina: I. Kajanto, Supernomina. A Study in Latin Epigraphy, Helsinki – Helsingfors 1966 Kalinka: E. Kalinka, Antike Denkmäler in Bulgarien, SchrBkKomm Ant. Abt. 4, Wien 1906 Kearsley: Rosalinde A. Kearsley, Greeks and Romans in Imperial Asia. Mixed Language Inscriptions and Linguistic Evidence for Cultural Interaction until the End of AD III (with the collaboration of T.V. Evans), Bonn 2001 Kessel: P. Kessel, De pentametro inscriptionum Latinarum, Diss. Bonn, Trier 1908 Knapp: R.C. Knapp, Latin Inscriptions from Central Spain, Berkeley – Los Angeles – Oxford 1992 Kolendo – Božilova: J. Kolendo – Violeta Božilova, Inscriptions grecques et latines de Novae (Mésie Inférieure), Bordeaux 1997 Kolosowskaja: Jana K. Kolosowskaja in Antičnost’I sovremennost’. K 80-letiju F.A. Petrovskogo (= Mélanges F.A. Petrovski), Moskva 1972, pp. 352–358 Kovács: P. Kovács, Corpus inscriptionum Graecarum Pannonicarum, Hungarian Polis Studies 8, Debrecen 2001 (ed.3 Budapest 2007) Kovács Graecism: P. Kovács, Graecism in Pannonian Latin Inscriptions, ActaClassUnDebr 34–35, 1998–1999, pp. 395–406

SIGLA LIBRORVM

XLIX

Kropp: Amina Kropp, Defixiones. Ein aktuelles Corpus lateinischer Fluchtafeln, Speyer 2008 Krummrey: H. Krummrey, Interpretationen lateinischer Versinschriften, Diss. Halle 1961 Krummrey Aelia: H. Krummrey, Zu dem Grabgedicht für Aelia in Nikopol a.d. Donau (CLE 492), Klio 63, 1981, pp. 527–549 Krummrey Carice: H. Krummrey, Das Grabgedicht für Carice im Museum von Urbino, Klio 48, 1967, pp. 107–157 Krummrey Celer: H. Krummrey, Zu der Ehreninschrift für Celer aus Hippo Regius, Hk 5, 1965, pp. 319–339 Krummrey Pilarus: H. Krummrey, Zu dem akrostichischen Grabgedicht für Pilarus aus Sicca, Hk 3, 1963, pp. 278–300 Krusch MGH SRM III: B. Krusch in MGH Script. Rerum Merov. III, Hannoverae 1896, pp. 171–183 Kruschwitz Brit: P. Kruschwitz, Undying Voices. The Poetry of Roman Britain, Reading 2015 Kruschwitz Commaticum: P. Kruschwitz, Ueberlegung zum Begriff commaticum, Theorie und Praxis am Beispiel von CLE Engström 410, in Asta ac pellege pp. 39–45 Kruschwitz CSE: P. Kruschwitz, Carmina Saturnia Epigraphica, H Einzelschr. 84, Stuttgart 2002 Kruschwitz Edition: P. Kruschwitz, Die Edition und Interpretation metrischer Kursivinschriften: Eine Methodenkritik am Beispiel von CLE 354, in Temptanda viast Kruschwitz Memento: P. Kruschwitz, Memento mori: the use(s) of the future imperative in the Carmina Latina Epigraphica, in Ex officina pp. 193–216 Kruschwitz Poetik: P. Kruschwitz, Eine kleine Poetik der Seuche, Gymn 127, 2020, pp. 137–157 Kübler: B. Kübler, Die lateinische Sprache auf afrikanischen Inschriften, in ALLG 8, 1893, pp. 161–202 Kühner – Stegmann: R. Kühner – C. Stegmann – A. Thierfelder, Ausführliche Grammatik der lateinischen Sprache, II, 1–2, Hannover 19765 (19142, 19553, 19664) Kuntić-Makvić: Bruna Kuntić-Makvić, Carmina epigraphica latina Pannoniae Inferioris, L&G 7, 1976, pp. 33–66 Kuntić-Makvić – Rendić Miočević – Šegvić – Krajcar: Bruna Kuntić-Makvić – A. Rendić Miočević – Marina Šegvić – I. Krajcar, Integration and Visual Presentation of the Fragments of a Metrical Inscription from Varaždinske Toplice, in J. Balen – H. Potrebica (eds.), Archaeology of the Varaždin Region and the Middle Drava Area. Conference / Arheologija Varaždinskog kraja i srednjeg Podravlja. Szanstveni skup, Varaždin 2010 Kurilić: Anamarija Kurilić, Recent epigraphic finds from the Roman province of Dalmatia, in D. Davison – V. Gaffney – E. Marin (eds.), Dalmatia. Research in the Roman province 1970–2001, Oxford 2006, pp. 133–147

L

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

La Cueva Negra: A. González Blanco, M. Mayer Olivé, A.U. Stylow (eds), La Cueva Negra de Fortuna (Murcia) y sus tituli picti. Un santuario de epoca romana. Homenaje al Prof. D. Sebastian Mariner Bigorra, Universidad de Murcia 1987 La femme tunisienne: La femme tunisienne à travers les âges. Exposition au Palais de la Abdallaiya-La Marsa, La Marsa 1997 La Langue: La langue des inscriptions latines de la Gaule éd. G. Achard. Actes de la table-ronde tenue au C.E.R.G.R. les 6 et 7 Octobre 1988 (Université de Lyon III), Lyon 1989 La Literatura latina: Concepción Fernández Martínez (ed.), La literatura latina: un corpus abierto, Sevilla 1999 La mort: F. Hinard (ed.), La mort, les morts e l’au-de-là dans le monde romain. Actes Colloque Caen 20–22 nov. 1985, Université de Caen 1987 La mort au quotidien: F. Hinard, M.F. Lambert (eds.), La mort au quotidien dans le monde Romain. Actes Colloque Paris 7–9 octobre 1993, Paris 1994 La Sardegna paleocristiana: La Sardegna paleocristiana tra Eusebio e Gregorio Magno. Atti Convegno Nazionale Cagliari 10–12 ott. 1996, Cagliari 1999 La terza età: Angela Donati (ed.), La terza età dell’epigrafia, Colloquio AIEGLBorghesi, Faenza 1988 Ladek – Premerstein – Vulić: F. Ladek – A. von Premerstein – N. Vulić, Antike Denkmäler in Serbien. II, JÖAI 4, 1901, Beibl., coll. 73–162 Ladjimi Sebaï Femme: Leïla Ladjimi Sebaï, La femme en Afrique à l’époque romaine (à partir de la documentation épigraphique), Tunis 2011 Laes Grieving: Chr. Laes, Grieving for Lost Children, Pagan and Christian, in B. Rawson (ed.), A Companion to Families in the Greek and Roman Worlds, Oxford 2011, pp. 315–330 Lancel: S. Lancel, Y a-t-il une Africitas?, REL 63, 1985, pp. 161–182 Landgraf: G. Landgraf, De figuris etymologicis linguae Latinae, ActaErl 2, 1881, pp. 1–69 Laporte: J.-P. Laporte, Inscriptions antiques de Tiklat, antique Tubusuctu, in Vbique amici. Mélanges J.-M. Lassère, Université Montpellier III 2001, pp. 249–283 Lassère Chronologie: J.-M. Lassère, Recherches sur la chronologie des épitaphes païennes de l’Africa, AntAfr. 7, 1973, pp. 7–152 Lassère Manuel: J.-M. Lassère, Manuel d’épigraphie romaine, Paris 2005 Lassère Sentiments: J.-M. Lassère, Sentiments et culture d’après les épitaphes latines d’Afrique, BullAssBudé 4, 1965, pp. 209–227 Lassère Vbique populus: J.-M. Lassère, Vbique populus. Peuplement et mouvement de population dans l’Afrique romaine de la chute de Carthage à la fin de la dynastie des Sévères (146 a.C.–235 p.C.), Paris 1977 Latte: K. Latte, Römische Religionsgeschichte, München 1960 Lattimore: R. Lattimore, Themes in Greek and Latin Epitaphs, Urbana 1942 (ed. ster. 1967) Lausberg: Marion Lausberg, Einzeldistichon. Studien zum antiken Epigramm, München 1982

SIGLA LIBRORVM

LI

Le Bas – Waddington: Ph. Le Bas, Inscriptions grecques et latines recueillies en Grèce et en Asie Mineure, II, Paris 1870; Ph. Le Bas – W.H. Waddington, Voyage archéologique en Grèce et en Asie Mineure. Inscriptions grecques et latines recueillies en Grèce et en Asie Mineure, III, Paris 1870 Le Blant: E. Le Blant, Inscriptions chrétiennes de la Gaule antérieures au VIIIe siècle, Paris 1856–1865 Le Blant NR: E. Le Blant, Nouveau recueil des inscriptions chrétiennes de la Gaule antérieures au VIIIe siècle, Paris 1892 Le Bohec: Y. Le Bohec, L’esercito romano. Le armi imperiali da Augusto alla fine del terzo secolo, Ital. versio, Roma 1993 (ed. Francogallica Paris 1989) Leclercq Agaune: H. Leclercq s.v. Agaune in DACL I/1 (1924), coll. 850–871 Leclercq Aliscamps: H. Leclercq s.v. Aliscamps in DACL I/1 (1924), coll. 1211– 1218 Leclercq Arles: H. Leclercq s.v. Arles in DACL I/2 (1924), coll. 2889–2914 Leclercq Dalmatie: H. Leclercq s.v. Dalmatie in DACL IV/1 (1920), coll. 21–111 Leclercq Germanie: H. Leclercq s.v. Germanie in DACL VI/1 (1924), coll. 1187– 1222 Leclercq Ghorab (Ain): H. Leclercq s.v. Ghorab (Ain) in DACL VI/1 (1924), coll. 1239–1244 Leclercq Lyon: H. Leclercq s.v. Lyon in DACL X/1 (1931), coll. 1–402 Leclercq Narbonne: H. Leclercq s.v. Narbonne in DACL XII/1 (1935), coll. 791– 878 Leclercq Saint Maurice: H. Leclercq s.v. Saint Maurice in DACL X/2 (1932), coll. 2669–2729 Leclercq Salone: H. Leclercq s.v. Salone in DACL XV/1 (1950), coll. 602–624 Leclercq Sardaigne: H. Leclercq s.v. Sardaigne in DACL XV/1 (1950), coll. 888– 899 Leclercq Tours: H. Leclercq s.v. Tours in DACL XV/2 (1953), coll. 2570–2677 Leclercq Trèves: H. Leclercq s.v. Trèves in DACL XV/2 (1953), coll. 2716–2761 Leclercq Vienne: H. Leclercq s.v. Vienne in DACL XV/2 (1953), coll. 3038–3094 Légions: Y. Le Bohec et Catherine Wolff (eds.), Les légions de Rome sous le Haut-Empire. Actes Congrès de Lyon (17–19 sept. 1998), Lyon 2000–2003 Leglay: M. Leglay, Saturne Africain, I-III, Paris 1966 Lehner: H. Lehner, Die antiken Steindenkmäler des Provinzialmuseums in Bonn, Bonn 1918 Lepelley: Cl. Lepelley, Les cités de l’Afrique romaine au Bas-Empire, Paris 1979– 1981 Leschi Études: L. Leschi, Études d’épigraphie, d’archéologie et d’histoire africaines, Paris – Alger 1957 Leumann: M. Leumann, Lateinische Grammatik. I. Laut- und Formenlehre, Neueausgabe München 1977 (ed. ster. ed.5 1926–1929) (Stellenregister hrsg. von S. Radt und A. Westerbrink, München 1979) Leveau: Ph. Leveau, Nouvelles inscriptions de Cherchel (3 Série), BAA 7, 1977– 1979 (ed. 1985), pp. 111–191

LII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Leynaud: Abbé A.-F. Leynaud, Les catacombes africaines. Sousse – Hadrumète, Alger 19222 LIA: V. Ehmig – R. Hänsch, Die lateinischen Inschriften aus Albanien, Bonn 2012 Lier: B. Lier, Topica carminum sepulcralium Latinorum, Philol N.F. 16 (62), 1903, 445–477, 563–603; N.F. 17 (63), 1904, 54–64 Lindner: Th. Lindner, Lateinische Komposita: Ein Glossar vornehmlich zum Wortschatz der Dichtersprache, Innsbruck 1996 Lissberger: E. Lissberger, Das Fortleben der Römischen Elegiker in den Carmina Epigraphica, Diss. Tübingen 1934 Literatura epigráfica: X. Gómez Font, Concepción Fernández Martínez, J. Gómez Pallarès (eds.), Literatura epigráfica. Estudios dedicados a G. Sanders, Actas de la III Reunión Internacional de Poesía Epigráfica Latina (València, 13–15 de abril de 2007), Zaragoza s.d. [sed 2008] Logemann: J.Ch. Logemann, De defunctorum virtutibus in carminibus sepulcralibus Latinis laudatis, Diss. Roterodami 1916 Lommatzsch: cf. s.v. CLE L’onomastique latine: L’onomastique latine. Colloque Intern. du CNRS Paris 13– 15 oct. 1975, Paris 1977 Lőrincz: B. Lőrincz, Pannonische Stempelziegel, I, Diss. Pann. Arch. Ser. 2, 5, Budapestini 1976; II, Diss. Pann. Arch. Ser. 2, 7, Budapestini 1978; III, Diss. Pann. Arch. Ser. 2, 9, Budapestini 1980 Luisi: A. Luisi, Popoli dell’Africa Mediterranea in età romana, Bari 1994 Lundström: V. Lundström, Studier i Engströms samling af Carmina epigraphica latina, Eranos 13, 1913, pp. 1–8 Lupinu: G. Lupinu, Latino epigrafico della Sardegna. Aspetti fonetici, Nuoro 2000 MacCrostie Rae: Lyn MacCrostie Rae, A Study of the Versification of the African Carmina Latina Epigraphica, Diss. British Columbia 1991 Maetzke: G. Maetzke, Scavi e scoperte nel campo dell’archeologia cristiana negli ultimi dieci anni in Toscana e in Sardegna, in Atti del II Congresso Nazionale di Archeologia cristiana. Matera 25–31 maggio 1969, Roma 1971, pp. 311–336 Mancini: M. Mancini, Ricerche sulla prosodia del latino d’Africa, SSL 53 (2), 2015, pp. 355–397 Manconi Atrio Metropoli: Francesca Manconi, Le iscrizioni funerarie di Atrio Metropoli, in Letizia Pani Ermini et al., Indagini archeologiche nel complesso di S. Gavino a Porto Torres, MPARA 7, 2006, pp. 227–239 (figg.) Manconi – Mastino: Francesca Manconi – A. Mastino, Optabam in manibus tuis anans spiritum dare: l’epitafio di Flauia Cyriace a Turris Libisonis, in Mélanges Leglay pp. 811 ss. (Manconi pp. 811–826; Mastino pp. 827–830) Mandouze: A. Mandouze, Prosopographie de l’Afrique chrétienne (303–533), Paris 1982 Marcillet-Jaubert: J. Marcillet-Jaubert, Un propiétaire ombrageux, Epigr 37, 1975, pp. 153–158

SIGLA LIBRORVM

LIII

Marec Monuments: E. Marec, Monuments chrétiens d’Hippone, ville épiscopale de Saint Augustin, Paris 1958 Marin Epigraphie: E. Marin, L’épigraphie chrétienne et l’épigraphie du Haut Moyen Age de Salone et de Split, in La terza età pp. 229–245 Mariné Bigorra Balneario: S. Mariné Bigorra in Balneario pp. 423–440 Mariné Bigorra IHV: cf. s.v. IHV Mariné Bigorra Loci: S. Mariné Bigorra, Loci similes virgilianos en epígrafes hispánicos de reciente aparición, Em 28, 1960, pp. 317–326 Martin: H. Martin, Notes on Syntax of the Latin Inscriptions found in Spain, Diss. Baltimore 1909 (cum addendis AJP 35, 1914, pp. 400–420) Massaro Atina: M. Massaro, Come si personalizza un distico sepolcrale ricorrente: l’esempio di Atina, in H. Solin (ed.), Le epigrafi della Valle di Comino. Atti XV Convegno epigrafico cominese, Atina 2 giugno 2019, Arezzo 2020, pp. 31–44 Massaro CLE: M. Massaro s.v. Carmina Latina Epigraphica in EV I, pp. 669–671 Massaro Colombari: M. Massaro, Epigrafia metrica in alcuni colombari romani della prima età imperiale, in Temptanda viast Massaro Composizione: Composizione epigrafica e tradizione letteraria: modalità di presenza virgiliana nelle iscrizioni metriche latine, AION sez. filol.-lett., 4–5, 1982–1983, pp. 193–240 Massaro Epigrafia: M. Massaro, Epigrafia metrica latina di età repubblicana, Bari 1992 Massaro Fra poesia e prosa: M. Massaro, Fra poesia e prosa affettiva in iscrizioni sepolcrali (a proposito di nuove raccolte territoriali iberiche di CLE), Epigr 74, 2012, pp. 277–308 Massaro Ispano: M. Massaro, L’epigramma per Scipione Ispano (CIL, I2, 15), Epigr 59, 1997, pp. 97–124 Massaro Mali versus: M. Massaro, Mali versus an proba oratio? (Epigrafia latina su instrumentum e carmina epigraphica), SyllEpigrBarc 13, 2015, pp. 237–261 Massaro Metri: M. Massaro, Metri e ritmi nella epigrafia latina di età repubblicana, in Die metrische Inschriften pp. 121–167 Massaro Novità: M. Massaro, Novità editoriali nel campo delle iscrizioni metriche latine, InvLuc 12, 1990, pp. 191–243 Massaro Nozze: M. Massaro, Le nozze perpetue di una coppia romana (CE 1559), in Carmina Epigraphica pp. 283–325 Massaro Quando l’epigramma...: M. Massaro, Quando l’epigramma non supera i due versi (nelle iscrizioni della Gallia Narbonese), in Sub ascia pp. 223–252 Massaro Radici: M. Massaro, Radici orali di convergenza tra epigrafia e letteratura nel linguaggio funearario (poetico o affettivo), in Ex officina pp. 253– 274 Massaro rec.: M. Massaro, rec. a P. Cugusi, Aspetti letterari dei Carmina Latina Epigraphica, Bologna 19962, Epigr 59, 1997, pp. 436–439 Massaro Te lapis: M. Massaro, Te lapis, obtestor… Le vicende di un distico sepolcrale, in Memoria poetica pp. 65–102

LIV

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Mastandrea: P. Mastandrea, De fine versus. Repertorio di clausole ricorrenti nella poesia dattilica Latina dalle origini a Sidonio Apollinare, Hildesheim – Zürich – New York 1993 Mastidoro: M. Rosaria Mastidoro, Concordanza dei Carmina Latina Epigraphica compresi nella silloge di J.W. Zarker, Amsterdam 1991 Mastino Carmina saturnia: A. Mastino, Carmina satunia epigraphica Africana?, in Cultura epigráfica pp. 275–309 Mastino Epigrafia: A. Mastino, l’Epigrafia latina nelle province danubiane negli ultimi 15 anni (2000–2015), Diritto@Storia 1, 2018 (on-line) Mastino Thignica: A. Mastino, Come le generazioni delle foglie così anche quelle degli uomini: nuove ipotesi sulle due iscrizioni bilingui del municipio di Thignica – Aïn Tounga, CaSteR 5, 2020, http://ojs.unica.it/index.php/caster/ index, pp. 1–28 Mastino Traccia: A. Mastino, Una traccia della persecuzione dioclezianea in Sardegna? L’exitium di Matera e la susceptio a sanctis marturibus di Adeodata nella Turris Libisonis del IV secolo, Sand 26–28, 2003–2005, pp. 155–203 Maurach: G. Maurach, Enchiridion Poeticum, Ital. versio, Brescia 1990 (ed. Germanica Darmstadt 1989; Italica ed. usus sum) Maurin: Mourir à Dougga. Recueil des inscriptions funéraires sous la direction de M. Khanoussi et L. Maurin, Bordeaux – Tunis 2002 Mayer Balneario: M. Mayer Olivé in Balneario pp. 407–422 Mayer Elementos: M. Mayer, Elementos literarios e iconográficos en algunos ejemplos de la cerámica de Gaius Valerius Verdullus de la Maja (Pradejón, La Rioja), in Ex officina pp. 275–301 Mayer Virgil: M. Mayer, La presència de Virgil en l’epigrafia d’Hispània. Notes per a un Corpus de citacions directes, in Homenatge a M. Taradell, Barcelona 1993, pp. 859–869 Maymó i Capdevila: P. Maymó i Capdevila, Cass 6–7, 2000–2001, pp. 215–229 Mélanges Leglay: L’Afrique, la Gaule, la religion à l’époque romaine. Mélanges à la mémoire de M. Leglay, Coll. Latomus 226, Bruxelles 1994 Memoria poetica: Memoria poetica e poesia della memoria. La versificazione epigrafica dall’antichità all’umanesimo, a cura di A. Pistellato, Venezia 2014 Memoriam habeto: Atti del Convegno nazionale Memoriam habeto. Dal sepolcreto dei Fadieni: stele figurate ed iscrizioni in Cisalpina, 19–21 marzo 2009, Ferrara – Gambulaga, in Ostraka 19, 2010 Merkelbach – Stauber: R. Merkelbach, J. Stauber, Steinepigramme aus dem griechichen Osten hrsg. von R. M. und J. S., München – Leipzig, I, 1998; II, 2001; III, 2001; IV, 2002; V, 2004 Merlin: cf. s.v. ILatTun Mesihović: S. Mesihović, Antiqui homines Bosnae, Sarajevo 2011 Meyers: J. Meyers, L’influence de la poésie classique dans les Carmina epigraphica funéraires de l’Afrique du Nord, in Hamdoune(1) pp. 306–322

SIGLA LIBRORVM

LV

Michaud: J.-N. Michaud, Tigimma te genuit, tenet Tihgibba sepultum (CLE 523), in Actes 6e colloque international sur l’histoire des steppes tunisiennes, Sbeitla 2008, Tunis 2010, pp. 169–184 Migotti: Branka Migotti – Marjeta Šašel Kos – I. Radman-Livaja, Roman Funerary Monuments of South-western Pannonia in their Material, Social and Religious Context, Oxford 2018 Mihăescu: H. Mihăescu, La langue latine dans le sud-est de l’Europe, Bucureşti – Paris 1978 Mirković Bevölkerung: Miroslava Mirković, Eiheimische Bevölkerung und römische Städte in der Provinx Obermösien, in ANRW II, 6 (1977), pp. 811–848 Mirković Sirmium: Miroslava Mirković, Sirmium. Its history from the first century AD to 582 AD, Novi Sad 2017 ML: cf. s.v. Courtney ML Mócsy Gesellschaft: A. Mócsy, Gesellschaft und Romanisation in der römischen Provinz Moesia Superior, Budapest – Amsterdam 1970 Mócsy Pannonia: A. Mócsy, RE Supplb. IX (1962), s.v. Pannonia, coll. 517–776 Mommsen: Th. Mommsen, CIL III, pp. 279–283, 588–589, 706–708 Monceaux: P. Monceaux, Enquête sur l’épigraphie chrétienne d’Afrique, RA s. 4, 2, 1903, pp. 59–90, 240–256; s. 4, 3, 1904, pp. 354–373; s. 4, 7, 1906, pp. 177– 192, 260–279, 461–475; s. 4, 8, 1906, pp. 126–142, 297–310; Mém. Acad. Inscr. Belles-Lettres 12, 1, 1908, pp. 161–339 Monceaux Histoire: P. Monceaux, Histoire littéraire de l’Afrique Chrétienne depuis les origines jusqu’à l’invasione arabe, Paris 1901 ss. Mondin: L. Mondin, Sui carmi latini epigrafici della Pannonia, Eik 20, 2009, pp. 450–459 Montero Cartelle: E. Montero Cartelle, El latín erótico. Aspectos léxicos y literarios (hasta el s. I d. C.), Sevilla 19912 Morelli: A.M. Morelli, L’epigramma latino prima di Catullo, Cassino 2000 Morizot – Dupuis: P. Morizot – X. Dupuis, Moenia quisque facit famae eternae studet ille. La dédicace versifiée des praedia d'un clarissime à Henchir Fegousia (Numidie méridionale), CRAI 145/2, 2001, pp. 893-917 Mosser: M. Mosser, Die Steindenkmäler der legio XV Apollinaris, Wien 2003 Navarro Caballero – Prévôt: M. Navarro Caballero – Nathalie Prévôt, Los Carmina Latina Epigraphica de Aquitania y su compilación epigráfica en Francia: la colección ILA y la base PETRAE, in Sub ascia pp. 71–94 Nesselhauf: H. Nesselhauf, Neue Inschriften aus dem römischen Germanien und den angrenzenden Gebieten, BRGK 27, 1937, pp. 51–134 Nesselhauf – Lieb: H. Nesselhauf – H. Lieb, Dritter Nachtrag zu CIL. XIII. Inschriften aus den germanischen Provinzen und dem Treverergebiet, BRGK 40, 1959, pp. 120–229 Neue – Wagener: F. Neue – C. Wagener, Formenlehre der lateinischen Sprache, Leipzig, I3 1902, II3 1892, III3 1897, IV3 1905

LVI

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Nova et vetera: A.Mª. Aldama, Mª. Felisa del Barrío, A. Espigares (eds.), Nova et vetera: Nuevos horizontes de la Filología latina, Madrid 2002 Oennerfors: A. Oennerfors, Menschenschicksale aus den Carmina Latina Epigraphica (CLE), in A. Oennerfors, Classica et Mediaevalia. Kleine Schriften hrsg. W. Maaz – F. Wagner – Cl. Zintzen, Hildesheim 1998, pp. 58–85 [primum ed. 1994] Ordoñez Agulla: S. Ordoñez Agulla, Colonia Augusta Firma Astigi, Écija 1988 Otto: A. Otto, Die Sprichwörter und sprichwörtlichen Redensarten der Römer, Leipzig 1890 (ed. ster. Hildesheim 1962), cum additamentis in R. Häussler, Nachträge zu Otto, Die Sprichwörter…, Hildesheim 1968 Oxé Drei Inschriften: A. Oxé, Drei metrische Inschriften aus Mainz, Germ 3, 1919, pp. 112–114 Oxé Spruchbecher: A. Oxé, Der römische Spruchbecher von Weinsheim und seine Parallelen, Germ 16, 1932, pp. 120–128. Oxé Zwei Carmina: A. Oxé, Zwei Carmina epigraphica aus augusteischer Zeit, RhM 87, 1938, pp. 383–384 Panciera: S. Panciera, Epigrafi, Epigrafia, Epigrafisti. Scritti vari editi e inediti (1956–2005), con note complementari e indici, Roma 2006 Pani Ermini ‒ Marinone: Letizia Pani Ermini – M. Marinone, Museo Archeologico Nazionale di Cagliari. Catalogo dei materiali paleocristiani e altomedievali, Roma 1981 Pavan: M. Pavan, La provincia romana della Pannonia Superior, MAL Mor. s. 8, 6, 1954, pp. 369–574 Peek: W. Peek, Griechische Vers-Inschriften, I, Grab-Epigramme, Berlin 1955 (ed. ster. Chicago 1988) PEL: cf. s.v. Concepción Fernández Martínez PEL PELTM: Rocío Carande Herrero – J.M. Escolà Tuset – Concepción Fernández Martínez – J. Gómez Pallarès – J. Camacho, Poesía epigráfica latina de transmisión manuscrita: ¿ficción o realidad?, in W. Berschin, J. Gómez Pallarès, J. Martinez Gázquez (eds.), Mittellateinische Biographie und Epigraphik. Biografía latina medieval y epigrafía, Heidelberg 2005, pp. 1–45 Pepe Dialogo: Cristina Pepe, Voci in dialogo nella poesia sepolcrale latina: strumenti testuali ed extratestuali, in Sub ascia pp. 267–295. Pettenò: Elena Pettenò, Le aquae e le terme curative dell’Africa romana, AntAfr 34, 1998, pp. 135–148 Pflaum Carrières: H.-G. Pflaum, Les carrières procuratoriennes équestres sous le Haut-Empire romain, Paris 1960–1961; Supplément, Paris 1982 Pflaum Procurateurs: H.-G. Pflaum, Les Procurateurs équestres sous le HautEmpire romain, Paris 1950 Picard – Le Bonniec – Mallon: G.Ch. Picard – H. Le Bonniec – J. Mallon, Le cippe de Beccut, AntAfr 4, 1970, pp. 125–164

SIGLA LIBRORVM

LVII

Piernavieja Corpus: P. Piernavieja, Corpus de inscripciones deportivas de la España romana, Madrid 1977 Pieske: E. Pieske, De titulorum Africae Latinorum sermone quaestiones morphologicae, Diss. Univ. Friedr. Guil. Silesiaca, Trebnitziae 1911 Pietri Épigraphie: Ch. Pietri, Épigraphie et culture. L’évolution de l’éloge funéraire dans les textes de l’Occident chrétien (IIIe–IVe siècles), in Le trasformazioni della cultura nella tarda antichità. Atti Convegno Catania, 27 sett. – 2 ott. 1982, I, Roma 1985, pp. 157–183 Pietri Grabinschrift: Ch. Pietri s.v. Grabinschrift in RACh XII, Stuttgart 1983, coll. 514–590 Pietri Tours: Luce Pietri, La ville de Tours du IVe au VIe siècle: naissance d’une cité chrétienne, Rome 1983. Pikhaus Activity: Dorothy Pikhaus, Literary Activity in the Provinces: the carmina Latina epigraphica from Africa (Ist–VIth Century), Euphr n.s. 15, 1987, pp. 171–194 Pikhaus Cillium: Dorothy Pikhaus, Le carmen de Cillium et l’épigraphie versifiée de l’Afrique romaine, in Groupe de recherches (2) pp. 131–151 Pikhaus Levensbeschouwing: Dorothy Pikhaus, Levensbeschouwing en milieu in de Latijnse metrische Inscripties, Brussel 1978 Pikhaus Répartition: Dorothy Verhaege Pikhaus, La répartition géographique de quelques thèmes de la poésie funéraire latine, in Akten des VI. Internationalen Kongresses fur Griechische und Lateinische Epigraphik. München 1972, München 1973, pp. 412–414 Pikhaus Répertoire: Dorothy Pikhaus, Répertoire des inscriptions latines versifiées de l’Afrique romaine (Ier–VIe siècles), I, Tripolitaine, Byzacène, Afrique proconsulaire, Bruxelles 1994 PIR/PIR2: E. Groag – A. Stein – P. Von Rohden – H. Dessau – Leiva Petersen – K. Wachtel – M. Heil, Prosopographia Imperii Romani, Lipsiae – Berolini – Novi Eboraci 1932–2015 Pirson: J. Pirson, La langue des inscriptions latines de la Gaule, Paris 1901 (ed. ster. Bruxelles 1967) Plessis: F. Plessis, Poésie latine. Epitaphes. Textes choisis et commentaires, Paris 1905 PLRE: A.H.M. Jones – J.R. Martindale – J. Morris, The Prosopography of the Later Roman Empire, I–II, Cambridge 1971–1980 Popova Catulle: Zorka Popova, Influence de Catulle sur Carmina Latina Epigraphica, AUS 63/2, 1970, pp. 311–366 Popova Horace: Zorka Popova, Influence d’Horace sur les Carmina Latina Epigraphica, AUS 70/3, 1980, pp. 5–53 Popova Properce: Zorka Popova, Influence de Properce sur Carmina Latina Epigraphica, AUS 67/1, 1974, pp. 55–118 Popova Tibulle: Zorka Popova, Influence de Tibulle sur Carmina sepulcralia Latina epigraphica, AUS 61/1, 1967, pp. 103–172

LVIII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Porrà: F. Porrà (ed.), Catalogo P.E.T.R.A.E. delle iscrizioni latine della Sardegna. Versione preliminare, Cagliari 2002 Poukens: J.B. Poukens, Syntaxe des Inscriptions Latines d’Afrique, MB 16, 1912, pp. 135–179, 241–288 Preger: T. Preger, Inscriptiones Graecae metricae ex scriptoribus praeter Anthologiam collectae, Lipsiae 1891 (ed. ster. Chicago 1977) Prévot: cf. s.v. RICG; cf. s.v. Salona Prévot Inscriptions: Françoise Prévot, Les inscriptions métriques de Salone dans l’Antiquité tardive, in Desmulliez – Hoët Van Cauwenberghe pp. 355–383 Prévot: Françoise Prévot, Recherches archéologiques franco-tunisiennes à Mactar. V. Les inscriptions chrétiennes, Rome 1984; Provinciae: M. Mayer i Olivé, Giulia Baratta, Alejandra Guzmán Almagro (eds.), Provinciae Imperii Romani inscriptionibus descriptae. XII Congressus Internationalis Epigraphiae Graecae et Latinae, Barcelona, 3–8 Sept. 2002, Barcelona 2007 (liber per machinam computatoriam tantum compositus) Purdie: A.B. Purdie, Latin Verse Inscriptions, London 1935 PW: cf. s.v. Diehl PW Questa: C. Questa, Introduzione alla metrica di Plauto, Bologna 1967 RACh: Reallexikon für Antike und Christentum, voll. I ss., Stuttgart 1950 ss. Ramírez Sádaba: J.L. Ramírez Sádaba, Evolución de los CLE en Augusta Emerita: del paganismo a las composiciones cristianas, in Ex officina pp. 359–377 Ramírez Sádaba Últimos: J.L. Ramírez Sádaba, Últimos hallazgos de CLE en Augusta Emerita, in Sub ascia pp. 107–119 Ramírez Sádaba – Mateos Cruz: J.L. Ramírez Sádaba – P. Mateos Cruz, Catálogo de las Inscripciones Cristianas de Mérida, CEm 16, Mérida 2000 Raven: D.S. Raven, Latin Metre. An introduction, London 1965 Reichert: H. Reichert, Lexikon der altgermanischen Namen, I, Wien 1987 Rémy: B. Rémy, Les inscriptions de médecins en Gaule, Gallia 42, 1984, pp. 115– 152 Rémy – Faure: B. Rémy – P. Faure, Les médecins dans l’Occident romain, Bordeaux 2010 Rendić-Miočević / R.-M.: D. Rendić-Miočević, Carmina Epigraphica, Split 1987 RIB: The Roman Inscriptions of Britain, Oxford I, by R.G. Collingwood and R.P. Wright, 1965 (1995); II, by S.S. Frere and R.S.O. Tomlin, 1990–1995; III by R.S.O. Tomlin, R.P. Wright, M.W.C. Hassal, 2009 Ricci Luoghi mitici: in Ricci – Colafrancesco – Gamberale pp. 200–212 Ricci – Colafrancesco – Gamberale: M. Lisa Ricci – Pasqua Carletti Colafrancesco – L. Gamberale, Motivi dell’oltretomba virgiliano nei Carmina Latina Epigraphica, in Atti Convegno Virgiliano di Brindisi nel bimillenario della morte (15–18 ott. 1981), Tivoli 1983, pp. 200–234 RICG: Recueil des Inscriptions Chrétiennes de la Gaule antérieures à la Renaissance carolingienne, Paris, I, Première Belgique par Nancy Gauthier, 1975;

SIGLA LIBRORVM

LIX

VIII, Aquitaine Première par Françoise Prévot, 1997; XV, Viennoise du Nord par Françoise Descombes, 1985 Riese: A. Riese, Das rheinische Germanien in den antiken Inschriften, Leipzig – Berlin 1914 RIT: G. Alföldy, Die römischen Inschriften von Tarraco, Berlin 1975 Ritterling: E. Ritterling, s.v. legio, in RE XII, 1–2 (1924–1925), coll. 1211–1829 RIU: Die Römische Inschriften Ungarns, I, eds. L. Barkóczy, A. Mócsy, Amsterdam 1972; II, eds. L. Barkóczy, A. Mócsy, Budapest 1976; III, eds. L. Barkóczy, S. Soproni, Bonn – Budapest 1981; IV, eds. A.Sz. Burger, F. Fülep, Bonn – Budapest 1984; Registerband zu Lief. 1–4, zusammenges. B. Lőrincz, E. Marton, F. Redő, Bonn – Budapest 1991; V, ed. J. Fitz, Bonn – Budapest, 1991; VI, eds. J. Fitz, A. Mócsy, S. Soproni, Budapest – Bonn, 2001 Rivet – Smith: A.L.F. Rivet – C. Smith, The Place-names of Roman Britain, Princeton N.J. 1979 R.-M: cf. s.v. Rendić-Miočević Rodríguez Pantoja Amigos: M. Rodríguez Pantoja, Los amigos en la poesía latina epigraphica, in Vrbs Aeterna pp. 703–719 Rodríguez Pantoja Notas: M. Rodríguez Pantoja, Notas sobre tipología literaria de los Carmina Latina Epigraphica, Helm 45, 1994 (= Thesauramata Philologica Io. Orozio oblata, II), pp. 107–123 Roscher: W.H. Roscher, Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie, Lipsiae 1909–1915; suppl. Epitheta deorum quae apud poetas Latinos leguntur collegit disposuit edidit I.B. Carter, Lipsiae 1902 (ed. ster. 1965) Roueché: Charlotte Roueché, Aphrodisias in Late Antiquity, London 1989 Saastamoinen: A. Saastamoinen, The Phraseology of Latin Building Inscriptions in Roman North Africa, Societas Scientiarum Fennica 2010 Sabbatucci: D. Sabbatucci, La religione di Roma antica dal calendario festivo all’ordine cosmico, Milano 1988 Sallmann: K. Sallmann in Herzog – Schmidt IV, pp. 600–607 Salomies Gentilicia: O. Salomies, Gentilicia, in H. Solin – O. Salomies, Repertorium nominum gentilium et cognominum Latinorum, Hildesheim – Zürich – New York 1988, pp. 1–284 Salomonson: J.M. Salomonson in Colloque sur la céramique antique. Actes Colloque Carthage, 23–24 Juin 1980, Carthage s.d. [sed 1982], pp. 197–211 Salona: E. Marin, Nancy Gauthier, Françoise Prévot, Salona, IV, Inscriptions de Salone Chrétienne, IVe–VIIe siècles, Rome – Split 2010 Sanders Acrostiche: G. Sanders, L’au-delà et les acrostiches des Carmina Latina Epigraphica, RH 27, 1979, pp. 57–75 Sanders Bijdrage: G. Sanders, Bijdrage tot de studie der latijnse metrische grafschriften van het heidense Rome: de begrippen ‘licht’ en ‘duisternis’ en verwante themata, Brussel 1960 Sanders Illyricum: G. Sanders, La mors Christiana selon le dossier épigraphique de l’Illyricum: les données quantifiables des Carmina Latina Epigraphica, in

LX

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Actes X.e Congrès Intern. Archéol. Chrétienne, Thessalonique 28 set.–4 oct., Città del Vaticano – Thessalonique 1984, II, pp. 477–488 Sanders Lapides: G. Sanders, Lapides memores. Païens et chrétiens face à la mort: le témoignage de l’épigraphie funéraire latine, eds. Angela Donati, Dorothy Pikhaus, M. van Uytfanghe, Faenza 1991 Sanders Licht: G. Sanders, Licht en duisternis in de christelijke grafschriften, Brussel 1965 Sanders Onomastique: G. Sanders, L’onomastique des inscriptions latines métriques de l’Africa Romana: un angle d’incidence socio-culturel, in AfrRom 5, 1987 (1988), pp. 69–85 Sanders Pierres: G. Sanders, Ces pierres que l’on compte en Sardaigne, in Sardinia antiqua. Studi in onore di Piero Meloni in occasione del suo settantesimo compleanno, Cagliari 1992, pp. 271–285 Sanders Témoignage: G. Sanders, Sauver le nom de l’oubli: le témoignage des CLE d’Afrique et aliunde, in AfrRom 6, 1988 (1989), pp. 43–79 Sanmartín Balneario: J. Sanmartín in Balneario pp. 449–452 Saria: B. Saria s.v. Dalmatia, in RE Supplb. VIII (1956), coll. 21–59 Šašel Kos: Marieta Šašel Kos, Inscriptiones Latinae in Graecia repertae. Additamenta ad CIL III, Faenza 1979 Šašel Kos Siscia: Marieta Šašel Kos, The Residents of Siscia. A Population Study, Epigr 80, 2018, pp. 264–321 Šašel – Šašel: cf. s.v. ILatIug Sblendorio Cugusi Alcuni carmi: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Alcuni carmi epigrafici non bücheleriani delle province galliche. Edizione e commento, Paideia 73/3, 2018, pp. 2033–2068 Sblendorio Cugusi Ammaedara: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Nuovo carme epigrafico da Ammaedara (Haïdra), Epigr 76, 2014, pp. 345–353 (= Vsp pp. 1799–1808) Sblendorio Cugusi CLE 428: M. Teresa Sblendorio Cugusi, CLE 428 e lat. Eoigena, in Carmina Epigraphica pp. 327–350(= Vsp pp. 1035–1058) Sblendorio Cugusi CLE 1141: M. Teresa Sblendorio Cugusi, L’epigramma longum salonitano CLE 1141, Epigr 77, 2015, pp. 314–336 (iterum CLEDalm [cf. s.v.], pp. 109–123) (= Vsp pp. 1575–1595) Sblendorio Cugusi CLENeap: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carmina Latina Epigraphica Neapolitana, Epigr 75, 2013, pp. 251–269 (= Vsp pp. 1065–1087) Sblendorio Cugusi CLEOr: cf. s.v. CLEOr, maxime pp. 229–235 Sblendorio Cugusi Composti: M. Teresa Sblendorio Cugusi, L’uso stilistico dei composti nominali nei Carmina Latina Epigraphica, Bari 2005 Sblendorio Cugusi Due iscrizioni: in P. Cugusi, M. Teresa Sblendorio Cugusi, Due iscrizioni metriche cristiane di Roma (S. Paolo fuori le mura e S. Sabina), BMMGP 23, 2003, pp. 119–125 (= Vsp pp. 933–939) Sblendorio Cugusi Espediente: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Un espediente epigrammatico ricorrente nei CLE: l’uso anfibologico del nome proprio. Con cenni alla tradizione letteraria, AFMC n.s. 4, 1980, pp. 257–281; cum adden-

SIGLA LIBRORVM

LXI

dis: Ead., Il lusus anfibologico sugli idionimi, in Cugusi Corpus (cf. s.v.) pp. 201–210 (Vsp pp. 501–524 et pp. 525–537) Sblendorio Cugusi Fadieni: cf. s.v. CLE Fadieni Sblendorio Cugusi Introduzione: cf. s.v. Introduzione Sblendorio Cugusi Mauretanico: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carme epigrafico mauretanico di recente acquisizione, Epigr 74, 2012, pp. 229–242 (= Introduzione pp. 153–162). Sblendorio Cugusi Merkelbach – Stauber: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Osservazioni sul carme latino epigrafico Merkelbach – Stauber 17/09/07, in Ex officina pp. 397–405 (= Vsp pp. 1740–1746) Sblendorio Cugusi Osservazioni: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Osservazioni sulla condizione della donna a Roma durante la crisi della Repubblica (CLE 52, 55, 56 Bücheler), AttiMemArcadia s. 3, 7, 1978, pp. 161–175 (= Vsp pp. 861– 879) Sblendorio Cugusi Pertulit annos: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Pertulit annos, BstLat 40, 2010, pp. 561–564 (= Vsp pp. 853–857) Sblendorio Cugusi Ricontestualizzazione: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Il carme battesimale di S. Lorenzo in Damaso (Roma), esempio di ricontestualizzazione cristiana linguistica e valoriale, BstLat 39, 2009, pp. 495–506 (= Vsp pp. 413–430) Sblendorio Cugusi Sitifense: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Osservazioni su un carme epigrafico sitifense, in Memoria poetica pp. 163–176 (= Introduzione pp. 163–173) Sblendorio Cugusi Sorrento: M. Teresa Sblendorio Cugusi, Carme epigrafico latino da Sorrento, Epigr 72, 2010, pp. 421–424 (= Vsp pp. 1059–1063) Schanz – Hosius: M. Schanz – C. Hosius – G. Krüger, Geschichte der römischen Literatur bis zum Gesetzgebungswerk des Kaisers Justinian, München I, 19274 (ed. ster. 1966); II, 19334 (ed. ster. 1959); III 19223 (ed. ster. 1959); IV, 1, 19142 (ed. ster. 1959); IV, 2, 1920 (ed. ster. 1959) Schejbal: B. Schejbal Municipium Iasorum, in Marjeta Šašel Kos – P. Scherrer (hrsg.), The Autonomous Towns of Noricum and Pannonia. Die autonomen Städte in Noricum und Pannonien, Ljubljana 2004, pp. 99–129 Schetter: W. Schetter, Epigraphische Poesie, in Herzog – Schmidt V, pp. 224–236 Schillinger-Häfele: Uta Schillinger-Häfele, Vierter Nachtrag zu CIL XIII und zweiter Nachtrag zu Fr. Vollmer, Inscriptiones Baivariae Romanae. Inschriften aus dem deutschen Anteil der germanischen Provinzen und des Treverergebietes sowie Rätiens und Noricums, BRGK 58, 1977, pp. 447–603 (tabb. 1–8). Schmidt Considerazioni: M.G. Schmidt, Carmina epigraphica urbis Romae Latina: alcune considerazioni in margine alla futura edizione di CIL, XVIII/1, in Epigrafia 2006, I, pp. 375–383 Schmidt Mustis: M.G. Schmidt, Walking in Mustis. Monumentale Versinschriften einer afrikanischen Stadt im urbanen Kontext, in Literatura epigráfica pp. 309–321

LXII

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Schmidt Plan: M.G. Schmidt, Zum Plan einer neuen Sammlung der Carmina latina Epigraphica (CIL XVIII): Methodische Ueberlegung und praktische Beispiele, Chiron 28, 1998, pp. 163–176 Schmitz: W. Schmitz, Die spätantiken und frühmittelalterlichen Grabinschriften in Köln (4.–7. Jahrhundert n.Chr.), KJ 28, 1995, pp. 643–776 Schulze: W. Schulze, Zur Geschichte Lateinischer Eigennamen, Berlin 1904 (ed. ster. Berlin – Zürich – Dublin 1966) Schumacher: M. Schumacher, Die Carmina Latina Epigraphica des Römischen Britannien, Universität Berlin 2012 Schumann: O. Schumann, Lateinisches Hexameter-Lexikon. Dichterische Formelgut von Ennius bis zum Archipoeta, I–V, München 1979–1982 Scripta manent: Scripta manent. La memòria escrita dels romans / La memoria escrita de los romanos, Generalitat de Catalunya Barcelona s.d. [sed 2002] SEG: Supplementum Epigraphicum Graecum, I ss., Leiden 1923 ss. Šegvić: Marina Šegvić, Croatiae Schedae Epigraphicae Latinae (CSEL). Inscriptiones quae in Croatia ab anno MCMXCI usque ad annum MCMXCV repertae et editae sunt, OpArchZagreb 20, 1996, pp. 131–139 Selzer: W. Selzer (unter Mitarbeit von K.-V. Decker und A. Do Paço), Landesmuseum Mainz, Römische Steindenkmäler. Mainz in Römischer Zeit, Katalog zur Sammlung in der Steinhalle, Mainz 1988 SGO: Steinepigramme aus dem griechischen Osten hrsg. R. Merkelbach, J. Stauber, München – Leipzig, I, 1998; II, 2001; III, 2001; IV, 2002; V, 2004 Siat: Jeannine Siat, L’influence des poètes dans les inscriptions funéraires latines païennes d’Italie, Ktéma 21, 1996, pp. 321–342 Silvagni Silloge: A. Silvagni, La silloge epigrafica di Cambridge, RivAC 20, 1943, pp. 49–112 Sittl: K. Sittl, Die lokalen Verschiedenheiten der lateinischen Sprache mit besonderer Berücksichtigung des afrikanischen Lateins, Erlangen 1882 Skimina: S. Skimina, Quaenam virtutes mulieribus in carminibus Latinis epigraphicis tribuantur?, in Stromata Morawski, Cracoviae 1908, pp. 25–36 Smith: C. Smith, Vulgar Latin in Roman Britain: Epigraphic and other, in ANRW II, 29/2 (1983), pp. 893–948 Socas Gavilán Materiales: F. Socas Gavilán, Materiales para una tipologia de los epitafios latinos trazada a partir de sus voces e interlocutores, in Asta ac pellege pp. 183–204 Socas Gavilán: F. Socas Gavilán, ¿Con quién hablan los muertos?, in La literatura latina pp. 153–178 Söderström: G. Söderström, Epigraphica Latina Africana, Diss. Upsaliae 1924 Solin Analecta: H. Solin, Analecta Epigraphica 1970–1997 curantibus M. Kajava, K. Korhonen, M. Leiwo, O. Salomies, Roma 19982 Solin Cognomina: H. Solin, Cognomina, in H. Solin – O. Salomies, Repertorium nominum gentilium et cognominum Latinorum, Hildesheim – Zürich – New York 1988, pp. 285–474 Solin EV: H. Solin, s.v. epigrafia in EV II, pp. 332–340

SIGLA LIBRORVM

LXIII

Solin Personennamen: H. Solin, Die Griechischen Personennamen in Rom. Ein Namenbuch. Zweite, völlig neu bearbeitet Aufl., Berlin – New York 2003 (19821) Solin Wandinschriften: H. Solin, Die Wandinschriften im sog. Haus des M. Fabius Rufus, in B. Andreae – H. Kyrieleis (eds.), Neue Forschungen in Pompeij, Recklinghausen 1975 Sotgiu: cf. s.v. ILatSard Sotgiu Epigrafia: Giovanna Sotgiu, L’epigrafia latina in Sardegna dopo il C.I.L. X e l’E.E. VIII, in ANRW II, 11/1 (1988), pp. 552–739 Sotgiu Iscrizioni: Giovanna Sotgiu, Iscrizioni di S. Antioco (Sulci). Collezione Giacomina, AFLC 36, 1973, pp. 97–126 Sotgiu Nuove iscrizioni: Giovanna Sotgiu, Nuove iscrizioni inedite sarde, AFLC 32, 1969, pp. 1–78 Sotgiu S. Antioco: Giovanna Sotgiu, Un nuovo carmen epigraphicum e le iscrizioni del Museo di S. Antioco, Epigr 37, 1975, pp. 124–141 Stein: E. Stein, Histoire du Bas-Empire, éd. franç. par J.-R. Palanque, I, 1–2 et II, Paris – Bruges 1949–1959 (ed. ster. Amsterdam 1968) Stoian Tomitana: I. Stoian, Tomitana. Contribuţii epigrafice la istoria cetăţii Tomis, Bucureşti 1962 Storoni Mazzolani: Iscrizioni funerarie, sortilegi e pronostici di Roma antica a cura di Lidia Storoni Mazzolani, Torino 1973 Stylow – Mayer Balneario: A.U. Stylow – M. Mayer Olivé in Balneario pp. 367–406 Sub ascia: María Limón Belén, Concepción Fernández Martínez (coords.), Sub ascia. Estudios sobre Carmina Latina Epigraphica, Sevilla 2020 Suerbaum: W. Suerbaum in Herzog – Schmidt I, pp. 325–339 Suppl. Ital. n.s., editio variorum, Romae: 1, 1981; 2, 1983; 3, 1987; 4, 1988; 5, 1989; 6, 1990; 7, 1991; 8, 1991; 9, 1992; 10, 1991; 11, 1993; 12, 1994; 13, 1996; 14, 1994; 15, 1997; 16, 1998; 17, 1999; 18, 2000; 19, 2002; 20, 2003; 21, 2006; 22, 2004; 23, 2007; 24, 2009; 25, 2010; 26, 2012; 27, 2013; 28, 2016; 29, 2017; 30, 2018; 31, 2019 Swoboda Carnuntum: E. Swoboda, Carnuntum. Seine Geschichte und seine Denkmäler, Graz – Köln 19644 Szantyr: J.-B. Hofmann – A. Szantyr, Lateinische Grammatik. II. Syntax und Stilistik, München 1965 (Stellenregister hrsg. von S. Radt und A. Westerbrink, München 1979) Szilágyi Aquincum: J.G. Szilágyi, Aquincum, Budapest – Berlin 1956 Talbert: cf. s.v. Barrington Atlas TAM: Tituli Asiae Minoris, IV/1, ed. F.C. Dörner, Vindobonae 1978; V/2, ed. P. Hermann, Vindobonae 1989 Tandoi Scritti: V. Tandoi, Scritti di filologia e di storia della cultura classica, a cura di F. Ela Consolino – G. Lotito – M. Pace Pieri – G. Sommariva – S. Timpanaro – M. Assunta Vinchesi, Pisa 1992 Temptanda viast: Concepción Fernández Martínez – J. Gómez Pallarès (eds.), Temptanda viast. Nuevos estudios sobre la poesía epigráfica latina, SPUAB

LXIV

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Bellaterra (Cerdanyola del Vallès) 2006 (liber per machinam computatoriam tantum editus) Testini: P. Testini, Archeologia cristiana, Bari 19802 Theurillat: J.-M. Theurillat, L’Abbaye de St. Maurice d’Agaune des origines à la réforme canoniale 515–830 environ, Paris 1954 Thüry: G.E. Thüry, Spes amore, in R. Breitwieser, Monika Frass, G. Nightingale (eds.), Calamus. Festschrift für H. Grassl zum 65. Geburtstag, Wiesbaden 2013, pp. 549–567 TitAq: Tituli Aquincenses, eds. P. Kovács, Á. Szabó, B. Fehér, Budapestini 2009 ss. Tolman: J.A.Tolman Jr., A Study of the Sepulchral Inscriptions in Buecheler’s Carmina Epigraphica Latina, Chicago 1910 Tomlin: R.S.O. Tomlin, Graffiti on Roman Bricks and Tiles found in Britain, in A. McWhirr (ed.), Roman Brick and Tile, Oxford 1979, pp. 231–251 Tomlin Brit. Rom.: R.S.O. Tomlin, Britannia Romana. Roman inscriptions and Roman Britain, Oxford 2018 Tosi: R. Tosi, Dizionario delle sentenze latine e greche, Milano 1991 Toynbee Art: M.C. Toynbee, Art in Roman Britain, London 1962 Toynbee Britain: M.C. Toynbee, Art in Britain under the Romans, Oxford 1964 TRH: Tituli Romani in Hungaria reperti. Supplementum von P. Kovács (Germanice), Budapest – Bonn 2005 Väänänen Inscriptions: V. Väänänen, Le latin vulgaire des inscriptions pompéiennes, Berlin 19663 Väänänen Introduzione: V. Väänänen, Introduzione al latino volgare, trad. ital. a cura di A. Grandesso Silvestri, Bologna 19823 (secundum ed.2 Francogall., Introduction au latin vulgaire, Paris 1976; ed.3 Francogall. Paris 1981) (ed.3 Italica usus sum) Van Bleek: G.W. Van Bleek, Quae de hominum post mortem condicione doceant carmina sepulcralia Latina, Diss. Roterodami 1907 Velaza: J. Velaza, Interpretatio y sincretismo religioso en los CLE: algunos casos singulares, in Literatura epigráfica pp. 331–351 Velázquez: Isabel Velázquez, Dobletes en la epigrafía funeraria latina: materiales para su estudio, CFC Est. Lat. n.s. 11, 1996, pp. 77–113 Velázquez – Espigares Balneario: Isabel Velázquez – A. Espigares in Balneario pp. 453–475 Velkov: V. Velkov, Roman Cities in Bulgaria. Collected Studies, Amsterdam 1980 Vernier: L. Vernier, Les inscriptions métriques de l’Afrique romaine, RA 18, 1891, pp. 391–382 Vetters: H. Vetters, Dacia Ripensis, SchrBkKomm Ant. Abt. 11/1, Wien 1950 Vollmer – Rubenbauer: Fr. Vollmer – H. Rubenbauer, Ein Verschollen Grabgedicht aus Trier, TZ 1, 1926, pp. 26–30. Von Domaszewski: A. von Domaszewski, Die Rangordnung des Römischen Heeres, 2. Aufl. von B. Dobson, Köln – Graz 1967

SIGLA LIBRORVM

LXV

Von Premerstein – Vulić: A. von Premerstein – N. Vulić, Antike Denkmäler in Serbien, JÖAI 3, 1900, Beibl., coll. 105–178 Vorbeck Militärinschriften: E. Vorbeck, Militärinschriften aus Carnuntum, Wien 19802 Vorbeck Zivilinschriften: E. Vorbeck, Zivilinschriften aus Carnuntum, Wien 1986 Vössing: K. Vössing, Schule und Bildung in Nordafrika der Römischen Kaiserzeit, Coll. Latomus 238, Bruxelles 1997 Vrbs Aeterna: Vrbs Aeterna. Actas y Colaboraciones del Coloquio Internacional Roma entre la literatura y la historia. Homenaje a la Profesora Carmen Castillo, Pamplona 2003 Vsp: P. Cugusi – M. Teresa Sblendorio Cugusi, Versi su pietra. Studi sui Carmina Latina Epigraphica. Metodologia, problemi, tematiche, rapporti con gli auctores, aspetti filologici e linguistici, edizione di testi. Quaranta anni di ricerche, Faenza 2016 Vulić Denkmäler: N. Vulić, Antike Denkmäler in Serbien, JÖAI 13, 1910, Beibl., coll. 197–228 Vulić Spomenik SAN 71: N. Vulić, Spomenik SAN 71, 1931, pp. 1–259 Vulić Spomenik SAN 98: N. Vulić, Spomenik SAN 98, 1941–1948, pp. 1–256 Wagner: F. Wagner, Neue Inschriften aus Raetien (Nachträge zu Vollmer, Inscriptiones Baivariae Romanae), BRGK 37–38, 1956–1957, pp. 215–264 Weyman: C. Weyman, Studien zu den Carmina Latina Epigraphica, BlGymn 31, 1895, pp. 529–556 Wilkes: J.J. Wilkes, A Roman Colony and its people, in E. Marin (ed.), Longae Salonae, I, Split 2002, pp. 87–103 Wilkes Dalmatia: J.J. Wilkes, Dalmatia, Cambridge Mass. 1969 Wilkes Inscriptions: J.J. Wilkes, Inscriptions from Dalmatia and Moesia Superior since ILIug and IMS, in Atti XI Congresso Internazionale di Epigrafia greca e latina, Roma, 18–24 sett. 1997, Roma 1999, pp. 451–460 Wolff: É. Wolff, La poésie funéraire épigraphique à Rome, Presses Univ. Rennes 2000 Wright: R.P. Wright, Roman Britain in 1957, JRS 48, 1958, pp. 150–155 Zanasi: Fabia Zanasi, Tartarus furens. Il provocatorio linguaggio delle epigrafi, Auf 13/37, 1999, pp. 149–160 Zarker: J.W. Zarker, Studies in the Carmina Latina Epigraphica, Diss. Princeton 1958 Zarker Acrostic: J.W. Zarker, Acrostic Carmina Latina Epigraphica, Orpheus 13, 1966, pp. 125–151 Zimmermann: M. Zimmermann, Romanisation und Repraesentation in Noricum, Bonn 2017 Zucca: R. Zucca, Insulae Sardiniae et Corsicae, Roma 2003

LXVI

CONSPECTVS NOTARVM ET LIBRORVM

Praeterea on line: EDB: Epigraphic Database Bari (EDB) http://www.edb.uniba.it/search/quick EDCS: Epigraphik-Datenbank Clauss / Slaby http://db.edcs.eu/epigr/ EDR: Epigraphic Database Roma http://www.edr-edr.it/ Epigraphica Romana-ANHIMA HD: Epigraphische Datenbank Heidelberg https://edh-www.adw.uni-heidelberg.de/edh/inschrift/HD HispEpOl: Hispania Epigraphica Online Database http://eda-bea.es/pub/record_card_1 MQDQ CE: Musisquedeoque, http://www.mqdq.it/textsce Petrae Ausonius http://petrae.huma-num.fr./fr TM http://www.trismegistos.org/text Ubi Erat Lupa, Bilddatenbank http://www.ubi-erat-lupa.org http://lupa.at Addenda Hoc libro iam confecto, in manibus habui volumina N.G. Brancato, Una componente trasversale nella società romana: gli alumni. Inscriptiones Latinae ad alumnos pertinentes commentariumque, Roma 2015 N.G. Brancato, Una presenza sui generis nella società romana danubiana. Gli alumni militum, in F. Mitthof et alii (eds.), Ad ripam fluminis Danuvi. Papers of the 3rd International Conference on the Roman Danubian Provinces, Vienna, 11th–14th November 2015, Wien 2021, pp. 87-99, quae tamen curatius inspicere non potui.

TEXTVS ET COMMENTARIVS

CARMINA LATINA EPIGRAPHICA A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT 2300–2930 SICILIA Ibi reperta 1315, 1525 (cf. F. Muscolino, Epigr 75, 2013, pp. 461–470), 2117.

2300. G. Libertini, NSc 1922, p. 497; R. Sabbadini – C.O. Zuretti, BFC 30, 1923, pp. 18 s.; F. Ribezzo, RIGI 9, 1925, pp. 65–66; AEp 1923 n. 75; G. Manganaro, MEFRA 106, 1994, pp. 110–111 n. XXI (fig. 30); SEG 2, 533 et 4, 59 et 34, 948 et 44, 738, 21; EDCS 16201127; Scheithauer in HD 026095; TM 175851; Antonietta Brugnone in EDR 150662 (fig.); J. Prag in I.Sicily 2753 in http://sicily. classics.ox.ac.uk (fig.). In loco qui dicitur Aci Sant’Antonio, prope Catinam, tabulae ex marmore duo fragmenta inter se congruentia, fortasse saec. II p.Ch.n.

[ἐμὲ Πρίαπον Σ]άμ[ιος] | [ - - - ]κεν ἔνθα καὶ ἔνθ[α - - - ] | [ - - - ]σ̣θαι τοὺς ἀπ’ ἄστεω[ς - - - ] | [ - - - ]χεσθαι τοὺς ἀπ’ Ἄκιδο[ς - - - ] | [ - - - ] αὐτῷ καρπόν, ὡς ὀρ[θόν - - - ] | [ἐμὸν πέος] τοῦτο τὸ παχὺ τοῖς [ - - - ]. | [ - - - ] me Samius utroque in[ - - - ] | [meum en]ormem penem ut osten[dam - - - ] | Rubri Sami fil[i].

5

textum plurimis gravibusque lacunis corruptum alii aliter restituere conati sunt suo quisque Marte, maxime Manganaro laud. ([ἐμὲ Πρίαπον Σ]άμ[ιος] | [ἐνταῦθ’ ἔθη]κεν ἔνθα καὶ ἔνθ[α βλέπειν,] | [μὴ εἰσέρχε]σθαι τοὺς ἀπ’ ἄστεω[ς κλοποὺς] | [μητ’ εἰσέρ]χεσθαι τοὺς ἀπ’ Ἄκιδο[ς πτωχοὺς,] | [σώσοντα τ’] αὐτῷ καρπόν, ὡς ὀρ[θὸν φαίνω] | [ἐμὸν πέος] τοῦτο τὸ παχὺ τοῖς σ[υληταῖς‧] | [posuit hic] me Samius utroque in[spicientem (?)] | [meum en]ormem penem ut osten[dam furibus.] | Rubri Sami fil[i]); ipse

4

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

autem malo tradita tantum fideliter servare, praeter v. 1 (rest. ex v. 7) et v. 6 (rest. ex v. 8) Versus: ia ut videtur, sed pr nemo puto excludere potest. Priapi figura, posita a Rubrio Samio quodam. Hic illic pars Latina cum Graeca congruit (vv. 2 ἔνθα καὶ ἔνθ[α], 7 ‘utroque’), id quod nonnullas restitutiones suadet (vv. 1, 7; vv. 6, 8), probabiliter pars Latina nihil aliud est nisi Graecae partis versio breviata.

2300 bis. S. Mazzarino, RivComCat 4, 1954, pp. 3–6; Id., Iura 7, 1956, pp. 137–141; Zarker 91; AEp 1956 n. 259; ML 52; R.J.A. Wilson, Sicily under the Roman Empire, Warminster 1990, p. 332 n. 30 (fig. 283) (iam ANRW II, 11/1 [1988], pp. 135–136); G. Manganaro, Greco nei pagi e latino nelle città della Sicilia romana tra I e VI sec. d.C., in Alda Calbi, Angela Donati, Gabriella Poma (eds.), L’epigrafia del villaggio, Faenza 1993, pp. 543 ss., 580 (fig. 14); K. Korhonen, Le iscrizioni del Museo civico di Catania: storia delle collezioni, cultura epigrafica, edizione, Helsinki 2004, pp. 157–158 n. 12; EDCS 13600457 (figg.); HD 018990; TM 175825; MQDQ CE|appe|274; Angela Fusco in EDR 074112. Catinae, basis duo fragmenta inter se congruentia, fere med. saec. V p.Ch.n., cum Vandali in Sicilia fuerunt (sed Mazzarino, Korhonen, al., malint 480–520 p.Ch.n.).

[f]ḷammifugas fratre[s], | p̣ietatis maxima donạ, | quos tulit hostilit[as] | reddidit hos Merulus. Postscr.: ṿ(ir) [c(larissimus)] | et spectabilis consul[aris] p̣rovinciae Siciliae. Versus: da6. Merulus spectabilis consularis provinciae Siciliae, cf. PLRE p. 759 (ignotus aliunde). De consularibus huius provinciae cf. S. Mazzarino, BollStorCat 6–7, 1942–1943, pp. 1 ss. Sermo est de fabula fratrum Amphinomi et Anapiae illorum qui dicebantur pii per medios Aetnae ignes parentes umeris sustulisse et salvi salvos servasse, quorum nomina et gloriam Catinae nemo erat qui ignoraret (Strabo 6, 2; Val. Max. 5, 4, ext. 4; Sen. benef. 3, 37, 2 et 6, 36, 1; Aetna 628– 644; Auson. ordo 92–93 quis Catinam sileat..., ambustorum fratrum pietate celebrem; Claudian. carm. min. 17); quorum statuam in urbe iam extantem a Vandalis fortasse deletam Merulus restituerat. Quod ad genus carminis attinet, comparari possunt 1805 = CLEThr 5 (Deulti, fere 450–457 p.Ch.n.) et Hispalense 2327 (priore parte saec. V p.Ch.n.).

SICILIA

5

v. 1. [f]ḷlammifugas: dicebantur duo fratres pietate sua effecisse ut flammae recederent. ‘Flammifuga’ alibi non legitur, cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 26, 59, 61, 90, 97. v. 2. tulit: fere i.q. ‘abstulit’. v. 2. hostilitas: idem valet quod ‘hostes’, ut saepius fit ap. scriptores ecclesiasticos, cf. Th.l.L. s.v., col. 3054, 70 ss. Similiter in 2528, 18 legitur ‘posteritas’ i.q. ‘posteri’ (cf. ad loc.).

6

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

SARDINIA Omnia carmina epigraphica ibi reperta collegi in CLESard p. 35 maximeque in Epilegomeni p. 441 et Epilegomeni II, pp. 170–171, itaque nolui repetere; sed CLESard 24 et 26, item titulus Corda pp. 168–169 omnibus perpensis mihi versus esse non videntur (Vsp p. 1367) ideoque omisi.

2301. Sotgiu Epigrafia E 2 (tab. XIX, 2); Cugusi Nuovo carmen pp. 85–92; AEp 1988 n. 656; Cugusi Testo pp. 311–314; AEp 1997 n. 741; EDCS 07000544 (fig.); HD 008531; TM 175535; MQDQ CE|appe|76; Francesca Lai in EDR 081156; Porrà 636; CLESard 1 (tab. I); CILS 924. Sulcis, duo fragmenta tabulae ex marmore parum integrae, priore parte saec. I p.Ch.n. (deest enim adprecatio).

Praescr.: Q(uinto) Fabio Montano, | vixit annis VII. frustratus n[eq(ue) in]f.estus votisq(ue) | parentis hi.[c tu]mulum tristem | misera pie.[tate co]actus exstruit. | huic F̣ at[um cecini]t. convicia | [mortis] [ - - - ] . . i. | [ - - - ]. iterum iterumque carmen tractavi edidique, nonnulla hic illic mutans 1. ‘[ ]festus’ Cugusi Nuovo carmen p. 88, ‘[in]festus’ Cugusi Testo pp. 312–313, CLESard; 2. ‘hi[c tum]ulum’ Sotgiu; ‘pie[tate]’ Sotgiu; ‘[sub]actus’ Cugusi Nuovo carmen p. 89, ‘[co]actus’ Cugusi Testo p. 313, CLESard; 3. ‘F̣ at[um cecini]ṭ convicia [mortis]’ Cugusi; praeterea ‘fat[o cecini]t convicia [dira, addito pueri defuncti nomine ]’ Alfonsi olim mecum per litteras communicavit Versus: da6. ‘Montanus’ cognomen videas quaeso Kajanto p. 309 (quod ad Sardiniam attinet cf. Cugusi CLESard p. 87). Elogium pueri Q. Fabi Montani morte immatura abrepti. v. 1. frustratus: initium versus, ut Stat. Theb. 6, 878 frustratus brevitate manus… v. 1. [in]f̣estus: idem valet quod adiectiva ‘crudelis’, ‘durus’ simm., quae saepius in carminibus epigraphicis leguntur, cf. Cugusi Catullo pp. 109 ss. et infra, Indices IX s.vv. v. 1. votisq(ue) parentis: legitur in 378, 1 quoque (apud Frusinates); de voce ‘parens/parentes’ in fine versus cf. Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 2. hị[c]: videtur esse pater qui dedicat.

SARDINIA

7

v. 2. piẹ[tate co]actus: ut 1061, 1 maerore coactus, in fine versus (Romae, incerta aetate). Vox ‘pietas’ saepius legitur in fine versus omnibus in provinciis regionibusque et in auctoribus: Concordanze pp. 596–597, Mastandrea pp. 663–664. v. 3. F̣ at[um cecini]t. convicia [mortis]: restitui ex loco Culex 208–209 effigies… culicis… illi / tristis ab eventu cecinit convicia mortis. Fatum ‘canit’ ut Parcae quidem, de quibus legas quaeso 55, 13 infistae Parcae deposierunt carmine (Romae, aetate Caesaris), 1533, 4 terminus hicc est / quem mihi nascenti quondam Parcae cecinere (Brundisi, 70–120 p.Ch.n. ut videtur) maximeque Catull. 64, 306 veridicos Parcae coeperunt edere cantus (cf. vv. 321– 322, 382–383) et Hor. carm. saec. 25 vosque veraces cecinisse Parcae: quo de cantu cf. Indices IX s.v. ‘Parcae, earum cantus’. v. 3. convicia: saepius legimus in clausulis heroicis ut colligitur ex Th.l.L. s.v., col. 873, 12 ss. et Mastandrea pp. 160–161; cf. etiam Hispanicum 2405, I, 1 vota reus Veneri, Nymphis convicia dona (Cugusi Epilegomeni p. 442).

2302. Sotgiu S. Antioco pp. 124–141; AEp 1975 n. 461; Cugusi In margine pp. 142 ss., S. Antioco pp. 115–117; Sotgiu Epigrafia B 9; AEp 1988 n. 656; Zucca p. 254 n. 29; EDCS 09400441 (figg.); Feraudi in HD 009888 (fig.); TM 175564; MQDQ CE|appe|202; Francesca Lai in EDR 076315; Porrà 631; CLESard 2 (tab. I); CILS 1061; fig. in Cenerini, laud. infra, p. 231. Sulcis, in necropoli Punica et Romana, tabula ex marmore optime servata, singulis hederis ad angulos delineatis, saec. III p.Ch.n. altera parte.

Praescr.: ⊂ hedera ⊃ D(is) M(anibus). ⊂ hedera ⊃ | L(ucio) Cornelio Annali patri | bene merenti L(uci duo) Corneli | Felix et Annalis, Cornelia | Peregrina fili et s(ibi) p(osterisque) s(uis) fecer(unt). | quod decuit patri, maiorum rite sacramus. | fas erat ut sinerent fata manere diu. | nunc ubi praetexta, quo nunc abiere secures? | aut ubi iam clara luce relicta iaces? | purpur〈a〉 quem teguit solis heu mensib(us) (octo), | 5 tam cito crudeli funere terra tegit. | Secuntur hederae duae ‘purpurx’ lapis errore quodam, ‘VIII’ lapis ed. Cugusi CLESard Versus: di (sed videas v. 3 nomin. ‘praetextā’; v. 4 pes V, ‘/lictā ia/’, claudicat, ‒ ‒ ⏑ pro ‒ ⏑ ⏑).

8

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Elogium magistratus L. Corneli Annalis, ex nobili gente Cornelia Sulcitana nati (Sotgiu S. Antioco p. 127; Francesca Cenerini in Francesca Cenerini – Paola Ruggeri, Epigrafia romana in Sardegna, in Atti del I Convegno di studio Sant’Antioco, 14–15 luglio 2007, Roma 2008, p. 230). Comparari potest titulus editus a M. Buonocore, GIF 49, 1997, p. 32 (Iuvani). Cognomina ‘Annalis’ (quod raro legitur) et ‘Peregrina’ videas Kajanto pp. 60, 61, 218 et pp. 81, 313. vv. 1–2. compares cum 1118 quod tu debueras pater post tempora no[stra] / maiorum ut faceres more suprema mi[hi]. v. 1. maiorum rite sacramus: confunduntur ‘rite’ et ‘ritu’, ut fit fortasse in urbano Eng. 264 A, 9 rite quod aeterno migrarim dedita Christo (saec. IV ex. p.Ch.n.); ‘rite’ legitur in Stat. Theb. 11, 285–286 rite nefasto / libatus et Verg. Aen. 12, 213 rite sacratas; addas ‘ritus… sacramus’ Verg. Aen. 12, 836. Ceterum, ‘rite ⏑ ‒ ⏓’ est clausula Vergiliana, cf. Mastandrea p. 745. Tota de re plura dixi Cugusi CLESard p. 92. v. 2. fas erat: Vergilianum et Ovidianum (cf. CLESard p. 92); item Vergilianum ‘sinerent fata’, videas enim Aen. 1, 18 si qua fata sinant (~ 1786), 4, 651 dum fata deusque sinebat (~ 1944, 3) et 11, 701 dum fallere fata sinebant. Vox ‘fata’ plural. saepissime legitur in CLE: Concordanze pp. 250–254 et infra, Indices IX s.v. vv. 3–4. nunc ubi… quo nunc…: chiastice. vv. 3–4. sensus est “honores nihil prosunt, mors omnibus instat”: de sententia cf. Prop. 4, 11, 11–12 quid mihi coniugium Paulli, quid currus avorum / profuit aut famae pignora tanta meae? (videas Cugusi Epilegomeni p. 442). v. 3. voces ‘praetexta’, ‘secures’, ‘purpura’ potestatem significant, hic vero iuxtaponuntur ut ap. Lucan. 2, 19 nullos comitata est purpura fasces, cett. v. 3. abiere: ‘abeo’ translate ponitur, videas Th.l.L. s.v. abeo, col. 70, 6 ss. v. 4. clara luce relicta iaces: ‘luce relicta’ Vergilianum (Aen. 4, 452; 10, 855), legitur in Mediolanensi 701, 2 quoque (523–524 p.Ch.n.); cf. Cugusi CLESard p. 94; item Vergilianum videtur ‘clara luce’, cf. Aen. 1, 588. v. 5. purpur〈a〉 quem teguit solis heu mensib(us) (octo): versus comparari potest cum elogio Chindasvindi regis scripto ab Eug. Tol. MGH Auct. Antiquiss. XIV, p. 250 Vollmer, v. 18 purpura quem texit iam modo terra premit, quod elogium dein recinitur in CLEBaet SE 8 purpura [que]m ego texi [iam] modo terra tegit (Hispali, post 652 p.Ch.n.). Satis elucere mihi videtur carmen Sulcitanum ab Eugenio compilatum esse, qua de re plura dixi CLESard p. 94. v. 5. teguit: i.q. ‘texit’, est tempus perfectum contra morem in ‘-ui’ cadens, ut alibi fit in CLE, videas quae dixi Cugusi Perfetti pp. 389–395 et infra, Indices IX s.v. ‘perfecta...’. v. 5. mensib(us) (octo) (claus.) = 658, 4 (Romae, 345 p.Ch.n.) = 496, 2 (Romae), praeterea Manil. 3, 580, cett.; de voce ‘mensibus’ in V pede cf. Cugusi CLESard p. 95.

SARDINIA

9

v. 6. cito: saepissime legitur in CLE, de morte/fato ante tempus celeriter atque crudeliter vitam hominum rapiente, cf. breviter CLESard p. 95 et infra, Indices IX s.v. v. 6. crudeli funere: est elocutio Vergiliana quae maxime, ad mortem immaturam significandam posita (cf. enim CGL IV, p. 436, 21 crudeli funere: cruda morte, id est ante diem); cum vulgo hanc iuncturam in fine versus ponant scriptores, scil. ‘crudeli funere ‒ ⏓’, hic aliter ponitur, ut raro fit (1143, 2; 1355, 6). Cf. Th.l.L. s.v. crudelis, col. 1227, 19 ss., Hoogma p. 259, Cugusi In margine p. 148, Concordanze p. 123. Plura invenias in CLESard pp. 95–96. v. 6. terra tegit: in sermone funerario saepius legitur, cf. Concordanze pp. 807–808, Mastandrea p. 866, breviter Cugusi CLESard p. 96.

2303. A. Taramelli, NSc 1931, p. 106; ILatSard 119; Gallavotti pp. 302–304; Catalogo p. 39 n. 50 (tab. 50); AEp 1990 n. 443; Sotgiu Epigrafia A 119; Cugusi Aspetti letterari pp. 237–238, 378–379; Gamberale Problemi pp. 498– 499; EDCS 12100406 (figg.); TM 491143; MQDQ CE|appe|632; Marianna Piras in EDR 154113; Corda CAR079 (tab. XXVI); CLESard 7 (tab. II); CILS 580. Caralibus, ad Sanctum Saturnum; tabulae marmoreae fragmentum, fere saec. IV p.Ch.n. ut puto (Gallavotti; sed saec. V malit Taramelli, quod omnino reiciendum non videtur).

[hic situs antiquo (?) r]e.quiescit stemmate Taurus, | [illum virtutes] (?) semper ad astra ferent. | [ - - - ] primum provincia caepit. | Postscr.: (vacat) quievit in pace prid.[ie - - - | - - - pi]etatis exemplum vixit annis [ - - - ]. omnia supplevi iam CLESard dubitanter exempli gratia; 3. utrum ‘provincia’ an ‘provincia(m)’ nescio cf. quaeso comm. postscr. med.: restitui potest vel ‘[rarissimum]’ (cf. Neapolitanum CIL X, 4728 rarissimum pietatis exemplum erga matrem) vel ‘[mirae]’, cf. CLESard p. 138 Versus: di (vv. 1–2), sequitur da6 (v. 3), fere tristichon. Carmen incertum utrum Christianum (videas enim formulam ‘quievit in pace’) an gentile; cognomen ‘Taurus’ occurrit potissimum in titulis gentilium, minus in Christianis, cf. Diehl ILCV III, p. 155 et Kajanto p. 48. Elogium viri alto loco nati, antiqui stemmatis. v. 1. [hic situs]: formula restitui potest quippe quae usitatissima sit in titulis sepulcralibus, maxime in initio carminum, cf. infra, Indices IX s.v.

10

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. stemmate: alibi quoque legitur in CLE ad nobilitatem significandam, cf. Cugusi Epilegomeni pp. 444–445 et infra, Indices IX s.v. ‘stemma’; quin etiam, hic fortasse ad stirpis nobilitatem adiungebatur virtus viri, ut saepius fit in CLE, cf. ibidem, s.v. ‘virtus’. Plura dixi in CLESard pp. 139–140, quo addas Vsp p. 1364. – Vox ‘stemmate’ in V pede posita, ut alibi (cf. Cugusi CLESard p. 140; Mastandrea p. 820; infra, Indices X s.v. ‘clausulae’). v. 2. semper ad astra ferent: Verg. buc. 5, 52 Daphnim ad astra feremus; Aen. 7, 99 = 7, 272 (nomen) in astra ferant; ‘ad [vel simm.] astra ⏑ ⏓’ est clausula usitata, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 238, 378, CLESard pp. 140– 141, Mastandrea pp. 51, 70. “Virtutibus ad astra vehi” est sententia trita in carminibus epigraphicis: 1347 A, 12 vivit et astra tenet (Romae, saec. IV ex. p.Ch.n.); 1425 A, 2 spiritus astra tenet (Vercellis, fere saec. VI in. p.Ch.n.); 2099, 5 te tua pro meritis virtus ad astra vehebat (Valentine, saec. V p.Ch.n. ut videtur); praeterea, de re cf. 1371, 8 haec te usque ad caelos et super astra tulit (in Formiano, 529 p.Ch.n.). Videas Cugusi Aspetti letterari p. 238, Besouw pp. 109 ss. maximeque Sanders Licht II, pp. 488 ss. v. 3. [ - - - ] primum provincia caepit: nescio utrum ‘[hunc] p. p. c.’ (scil. ‘provincia’ subiect. et ‘capio’ i.q. ‘teneo’/‘habeo’) intellegendum sit an ‘[hic] provincia(m) cepit’ (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 378–379 et Epilegomeni p. 444, Gamberale laud.); utrumque probandum, sed fortasse illud melius. postscr. pietatis exemplum: de hoc syntagmate cf. Th.l.L. s.v. exemplum, col. 1343, 77. Nota v. 3 ‘caepit’ i.q. ‘cepit’ (est scriptio hypercorrecta).

2304. ILatSard 75; Catalogo p. 7 n. 8 (tab. 8); Sotgiu Epigrafia A 75; EDCS 12100362 (figg.); TM 491124; A.M. Corda in EDR 154699; Corda CAR016 (tab. V); CLESard 28 (tab. VI); CILS 538. Caralibus, prope sepulcretum Romanum; fragmentum tabulae ex marmore, saec. V p.Ch.n. ut videtur.

[---]..[---]| [ - - - ]ut no . [ - - - ] | [ - - - ] celosque [ - - - ] | [ - - - ] regnat san.[ - - - ] | [ - - - ex]imius (?) iste[ - - - ] [ - - - ] c.armine a . [ - - - ]. | Postscr.: [vixit] annis n(umero) V, ṃ(ensibus) [ - - - ].

5

3. scripsi, ‘celosqu[e]’ Catalogo; 5. supplevi dub.; 6. scripsi nunc, olim scripseram ‘C̣ arminea’ (item Corda, CILS), minus recte

11

SARDINIA

Versus: da6. Si v. 4 ‘saṇ[ct-]’ legi potest, est carmen Christianum, cum vox referri possit ad verba ‘celos’ atque ‘regnat’, sed res in incerto iacet. v. 6 legeram antea ‘Carminea’, i.q. ‘Carminia’, sed nunc puto ‘carmine a’ potius legendum, nam verbum ‘carmen’ in CLE adamatum est, videas infra, Indices IX s.v. Nota ‘celosque’ i.q. ‘caelosque’.

2305. A. Taramelli, NSc 1923, p. 293 (tab. 1); ILatSard 183 (tab.); Sotgiu Epigrafia A 183; A. Mastino – R. Zucca, SicAnt 13, 2016, pp. 125–129; EDCS 12100469 (fig.); TM 491181; MQDQ CE|appe|634; C. Farre in EDR 142734; Porrà 934; CLESard 15 (tab. IV); CILS 640. In loco quodam qui appellatur ‘Genna de domos’ (Meana Sardo, haud longe a Valentia); lapis trachiticus, incerta sed bona aetate, fere saec. II p.Ch.n.; carmen et figurae optime inter se congruunt.

Supra duo phalli delineantur [vides d]uas berpas, | [ego sum] tertius qui | lego. ‘[vides d]uas’ coni. Taramelli recte puto; CLESard, ‘[sum]’ dub. Taramelli, Sotgiu

‘[ego sum]’ restitui ipse iam

Versus: ia6, ut recte agnovit Sanders Pierres p. 282 n. 44; computandum est ‘duas’ et ‘tertjus’. Est carmen obscenum, quocum comparari possunt e.g. Pompeiana 45, 3 ursi me comedant et ego verpa(m) qui lego (cf. J.M. Stowasser, WSt 25, 1903, p. 266) et 46, 1 qui verpam vissit quid cenasse illum putes? [cf. Mart. 2, 51, 5–6]; ‘verpa’ legitur alibi quoque Pompeiis, scil. 1938, 1 et CIL IV, 8617. Cf. Adams Vocabulary pp. 12–14, 139 et Montero Cartelle pp. 79–80. Contra morem, hoc carmen obscenum scalpro incisum est (haud graphio scriptum, ut fit e.g. Pompeiis); praeterea positum est in loco semoto et infrequenti, ubi lusum minus expectes, nisi ad illos referre malis qui prope Valentias aut Forum Traiani consisterent, milites quidem ideoque ab Italo aceto ut puto haud alienos. ‘Berpas’ i.q. ‘verpas’ (et Lupinu pp. 49 ss.).

2306. Sotgiu Nuove iscrizioni p. 57 n. 77 (tab.), Epigrafia B 58; AEp 1971 n. 128; EDCS 09700578; HD 011095; TM 175589; MQDQ CE|appe|227; EDR 075144;

12

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Porrà 813; CLESard 16; CILS 1062. Prope Tharros, fragmentum tabulae marmoreae, aetate incerta sed haud posteriore, fortasse saec. II p.Ch.n.

[ - - - cael]um quoq(ue) terra[m] | [ - - - pa]rentes. Clausulas heroicas agnovi Cugusi Aspetti letterari p. 238 et CLESard p. 156, item Sanders Pierres p. 282 n. 44. ‘Caelum quoque terram’ clausulam quidem esse comprobari potest per locos in Concordanze pp. 682–683 et Mastandrea pp. 723–724 collectos (‘‒ quoque ‒ ⏓’). v. 2. [pa]rentes: vox saepissime legitur in fine versus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘parens’.

2307. CIL X, 7914 (Mommsen); G. De Rossi, BAC s. 3. 4, 1873, pp. 129–134 (tab. XI, 1); ILCV 3400; AEp 1982 n. 430; A. Ferrua, ASR 106, 1983, p. 293; Catalogo pp. 8–9 n. 9 (tab. 9); Duval Mensa pp. 281–285 (tab.); Sotgiu Epigrafia C 81; P.G. Spanu, La Sardegna bizantina tra VI e VII secolo, Oristano 1998, p. 89; Corda THA002 (tab. XLVIII); EDCS 22500080 (figg.); HD 002014; TM 175443; MQDQ CE|appe|167; Scheithauer in EDR 078745; CLESard 17 (tab. IV); CILS 393. Prope Tharros in sepulcreto (De Rossi), mensa/tabula ex marmore rotunda (∅ 0,64 m), ut 2465, saec. V p.Ch.n. ut videtur (De Rossi, alii alia).

Praescr.: ⊂ chrismon ⊃ D(is) M(anibus). ⊂ chrismon ⊃ || spirito requiescenti Karissimi, | amicorum omnium prestatori bono, | pauperum mandatis servient(i)s | vite in omnibus, Chr(ist)i clementia bene | coniuget ibidem his (?). Postscr.: bixsit | an(n)is LXV, m(ensibus) III, d(iebus) XII, r(equievit) | in pace. ⊂ chrismon ⊃ Ad laevam et ad destram partem palmulae; ad imum equus, inibi chrismon 2. ‘servient(i)s’ Duval, Cugusi, Corda, ‘serviens’ Ferrua, alii; 3. ‘vite’ CIL, Cugusi, Corda, ‘vige’ Duval; ‘Clementia’ maluerunt De Rossi, Ferrua, Catalogo; 3–4. ‘coniuget ibidem his’ Duval, Cugusi; ‘coniuge tibi de mhis [i.e. meis] feci’ Ferrua, Catalogo, Corda Versus: fere tro7 parum boni (videas e.g. v. 1 ‘requjescenti’ et ‘omnjum’).

SARDINIA

13

Est mensa funeraria, cf. Duval Mensa pp. 281 ss. et A.M. Giuntella – G. Borghetti – D. Stiaffini, Mensae e riti funerari in Sardegna. La testimonianza di Cornus, Taranto 1985, pp. 45–49; laudatur Carissimus quidam, qui videtur dives fuisse pronus in amicos maximeque in indigentes adiuvandos. Videas quaeso adprecationem gentilium, ‘D(is) M(anibus)’, recte agnitam a De Rossi laud., Leclercq Sardaigne col. 896, Duval Mensa p. 283, Cugusi CLESard, et chrismon Christianum una coalescentia: cf. infra, Indices IX s.v. ‘D(is) M(anibus)...’. Quid significent figurae in tabula impressae explicant Letizia Pani Ermini, La Sardegna nel periodo vandalico, in Storia dei Sardi e della Sardegna, I, Milano 1988, p. 304, Corda p. 249 maximeque Corda Simbolismo pp. 51–52. ‘Karissimus/Carissimus’ nomen perraro legitur, cf. enim Kajanto p. 284. v. 1. de initio compares Hispanicum 2436, 10 spiritu durante emensa... v. 1. Karissimi: i.q. ‘Carissimi’, ut ‘Karae’ i.q. ‘Carae’ in titulo Sulcitano ap. Sotgiu Iscrizioni p. 113 n. 7, cett. De ‘k-’ cf. infra, Indices IX s.v. v. 2. pauperum mandatis servient(i)s vite: cf. 699, 5 gerens curam pauperum (Romae, saec. VI in. p.Ch.n.) et 1387, 10 pauperibus promptus (Lugduni, 573 p.Ch.n.), iam ICVR 1420 amator pauperorum (Romae, 341 p.Ch.n.); de pauperibus memoratis in Sardiniae carminibus videas CLESard p. 159 et infra, comm. ad 2308, 6. Cf. Indices IX s.v. ‘liberalitas in pauperes’. v. 3. vite: est, ut puto, gen. qualitatis ad Carissimum relatus, scil. ‘(Karissimi) cuius vita fuit in omnibus rebus intenta atque propensa ad pauperum necessitates’. De genere dicendi: ‘spirito’ i.q. ‘spiritui’; ‘Karissimi’ i.q. ‘Carissimi’; ‘vite’ i.q. ‘vitae’; in postscripto ‘bixsit’ i.q. ‘vixit’.

2308. Mastino Traccia pp. 155–203 (figg. 1–2); iam Francesca Manconi in Francesca Manconi – Letizia Pani Ermini, Nuove ricerche nel complesso di San Gavino di Turris Libisonis, in P.G. Spanu (ed.), Insulae Christi. Il cristianesimo primitivo in Sardegna, Corsica e Baleari, Oristano 2002, pp. 299, 302–303 (figg. 17–18); Ead., in E. Russo (ed.), 1983–1993: dieci anni di archeologia cristiana in Italia. Atti del VII Congresso Nazionale di Archeologia Cristiana, Cassino 20–24 sett. 1993, Cassino 2003, II, pp. 921 ss. (tab. CCCLXXIII, fig. 5); Ead. Atrio Metropoli pp. 229–230 (fig.); AEp 2002 n. 632, 2003 n. 821, 2005 n. 689; CILS 962; Cugusi Epilegomeni II, pp. 164 ss. = CLESard 18 bis = Vsp pp. 1370 ss.; J. del Hoyo – Rocío Carande, Epigr 71, 2009, pp. 161–172; EDCS 28200079. Tabulae ex marmore quattuor fragmenta optime congruentia, reperta Turri Libisonis in pavimento basilicae Sancto Gavino dicatae, fere 350–370 p.Ch.n.

Praescr.: [[D]] B(onae) M(emoriae) Matere. |

14

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

auxilium peregri|norum saepe quem | censuit vulgus, | ipsi quoque populo hu|mana vita lucendo | tribuit intripide, ut om|nes pro proles haberet; | exitium nec timuit | sed vicit in omnia Chris(to); | cui lux erit perenni | circulo fulcens, | 5 quem matrum aut in|opum decernerat ipse pa|rentem. (vacat) unde dulci | conpari iugalis talia fatur. | Postscr.: vixit annis LXX, m(ensibus) III, | d(iebus) XV, | qui recessit X Kal(endas) | Mai(as). littera ‘D’ erasa in lapide, cf. infra, comm. Versus: da6 parum boni: v. 1 est fere da7, vv. 2 et 4 claudicat prosodia, v. 5 mendosus (‘cūī / lux ē/rit…’), v. 7 bonus in hemistichio II tantum; sed re vera fortasse novi generis, ut dicam, versus esse videantur, maxime in clausulis. ‘Matera’ nomen mulieris rarum, legitur in CIL III, 4146 Aur(elia) Matera, et III, 12014, 704 (?); cf. Kajanto p. 341; in Pannonico 2601 autem ‘[M]atero’ legitur. Elogium mulieris cuiusdam Materae, marito curante. Matera fuit mulier dives eademque munifica in pauperes, ut Flavia Cyriaca 2309 (item in basilica Sancto Gavino dicata); simile elogium, mulieris cuiusdam Geminiae, invenias Cirtae, 2980. Carmen Christianum, quam ob rem adprecatio ‘D(is) M(anibus)’ mutata est, littera ‘D’ erasa, in ‘B(onae) M(emoriae)’. v. 1. auxilium peregrinorum: comparari potest cum CIL X, 7995, ubi Secundus quidam appellatur ‘inopum refugium’ et ‘peregrinorum fautor’ (Olbiae, saecc. V–VI p.Ch.n.): Pani Ermini laud., Manconi Atrio Metropoli laud., Cugusi Epilegomeni II, p. 166. v. 2. lucendo: hic ut v. 5 ‘lux’ haud vitam terrenam significat ut gentilibus, sed more Christianorum vitam aeternam, ergo funditus mutatur vis oppositionis illius ‘lux vs tenebrae’. v. 3. proles: lato sensu ponitur. v. 4. exitium, scil. ‘martyrii’, cf. Mastino Traccia pp. 182–183. v. 5. cui lux erit perenni circulo fulcens: scil. “illi (Materae) lux erit splendens in aeterno circulo”, i.e. “semper relucenti corona circumdata erit” pro meritis. In titulis Sardiniae ‘perennis’ alibi quoque legitur, in Caralitano ILatSard 116 (saec. V p.Ch.n.). v. 6. (Materam) matrum… parentem: lusus de nomine factus ‘Matera’ / ‘matrum’, ut 562, 1 Mater nomen eram, mater non lege futura (Romae, incerta aetate, fortasse saec. II p.Ch.n.), videas Sblendorio Cugusi Espediente p. 256 et infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’.

SARDINIA

15

v. 6. inopum… parentem: Matera fuit ‘mater pauperum’, ut Karissimus fuit ‘pauperum mandatis serviens’ in 2307 (prope Tharros), ut Flavia Cyriaca ‘rem sua[m pauperibus] linquit’ in 2309 (Turri Libisonis, item ad Sanctum Gavinum) utque Secundus quidam fuit ‘pater orfanorum, inopum refugium’ in Olbiensi CIL X, 7995 laud..: itaque Christianis pauperum auxilium maximae curae fuit in Sardinia (Corda pp. 170, 240; Cugusi CLESard pp. 159, 170) ut alibi (Caesar pp. 48–49; Logemann pp. 60 ss.; Diehl ILCV III, p. 376). Cum locutione ‘inopum parentem' compares quaeso ‘amator pauperorum’ ICVR 1420 (Romae, 341 p.Ch.n.), ‘pauperum amator’ 1837, 5 (Tipasae, fere 380–420 p.Ch.n.), ‘pauperorum amicus’ ILCV 2138 B, 3 (Romae). v. 7. conpari: i.q. ‘uxori’, ut in Turritano 2309 (Cugusi CLESard p. 167 maximeque Th.l.L. s.v., col. 2004, 79 ss.); ‘iugalis’ autem i.q. ‘maritus’ (Grossi Gondi p. 101, Th.l.L. s.v., col. 624, 81 ss.). v. 7. talia: scil. verba quae praecedunt. postscr. ‘recessit’ i.q. ‘obiit’, ut in Turritano AEp 2002 n. 633 (ad Sanctum Gavinum, saec. IV p.Ch.n.) et ubique, cf. infra, Indices IX s.v. De genere scribendi: ‘quem’ i.q. ‘quam’ vv. 1, 6, ‘qui’ i.q. ‘quae’ in postscripto (de mascul. genere pro fem. posito cf. infra, Indices IX s.v. ‘masculinum...’); ‘Matere’ i.q. ‘Materae’ v. 1; ‘intripide’ i.q. ‘intrepide’ v. 3; ‘pro proles’ i.q. ‘pro prole’ v. 3; ‘fulcens’ i.q. ‘fulgens’ v. 5; anastrophe ‘exitium nec timuit’ pro ‘nec timuit exitium’, ‘in omnia Chris(to)’ pro ‘omnia in Chris(to)’.

2309. Manconi – Mastino pp. 811–830 (tabb. CXI, 1; CXII, 2); AEp 1994 n. 796; EDCS 00380335 (figg.); TM 490927; MQDQ CE|appe|109; Marianna Piras in EDR 153375; Corda TUR004 (tab. L); Porrà 494; CLESard 19; CILS 1063. Turri Libisonis, ad Sanctum Gavinum, fragmentum tabulae marmoreae, factae fortasse in sarcophagum (quae postea denuo in monumentum funebre quoddam conversa est), fere saec. IV ex. p.Ch.n.

In tabulae laeva parte praescr.: domine meae Fl(aviae) Cyriaceti compari. | pars tabulae laeva (col. I) semper optasti hoc et evenit tibi | rogum maritus ut tibi facere〈t〉 prior; | non te 〈fe〉fellit praemium voti tui. | nam et ego optabam in manibus | tuis anans spiritum dare. | 5 pars tabulae dextra (col. II) casta custos sedula cunc[tis praedita] |

16

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

moribus, ex quo rem sua[m pauperibus] | linquit nec quidem ipsa po[steris suis] (?). | In tabulae parte dextra, ad finem, postscr.: vixit an(nos) XXVI, d(ies) n(umero) XXIIII, d[ecessit] | hora noctis tertia in pace, Ṃ[ - - - ] | pater et Fl(avia) Arnovia mater f[iliae cariss(imae)], | Demeter maritus compari feceru[nt b(onae) m(emoriae)] (?). 2 et 3. emendavi 6.7.8. suppl. edd.;

postscr.: ipse restitui dubitanter

Versus: fere ia6 ut videtur (contra, M. Massaro, Epigr 66, 2004, pp. 382– 384). Cum plura dixerim et Italice verterim in CLESard pp. 165–170, hic paucis absolvam. Carmen in duas columnas distributum, quarum laeva exhibet mariti fletus in uxorem amissam, dextra mortuae elogium. Vtrum Christianum carmen sit an non, ambigitur; est fortasse Christianum res gentilium haud abnuens, Cugusi CLESard pp. 165–166. Cognomina Graeca sunt: ‘Cyriace’ cognomen vere Christianum, saepe legitur in titulis urbanis (CIL VI 3604, 3918, cett.; ICVR 953, 7528, 11219, cett.; NSc 1903, p. 282: Th.l.L. onomasticon, s.v.; Diehl ILCV III, pp. 44–45; Solin Personennamen pp. 412 ss. passim, 1364); ‘Demeter’ i.q. ‘Demetrius’, cf. Solin Personennamen pp. 296, 299, 1372 (‘Demeter’ raro legitur, contra ‘Demetrius’ saepissime). ‘Arnovia’ autem, i.q. ‘Arnobia’, deest cum in Th.l.L. tum in Kajanto. In praescripto verbum ‘domin(a)e’ significare videtur mariti pietatem et observantiam in uxorem; ‘compar’ i.q. ‘uxor’ ut supra, 2308, 7 (ubi vide). vv. 1–2. duo topoi sepulcrales coalescunt, scil. ‘quod facere debebat hic, fecit ille prior’ et ‘annos vitae ad alium transferre’ (cf. Indices IX s.vv. ‘quod filius...’ et ‘annos addere’). v. 3. ‘〈fe〉fellit’ necessario restituendum est; recta verbi forma ‘fefellit’ alibi legitur in carminibus epigraphicis, e.g. in urbano Zarker 51, 6. vv. 4–5. optabam in manibus tuis anans spiritus dare: ‘anans’ vox difficillima, fortasse conecti potest cum ἀνά (cf. ‘Anastasius/Anastasia’, simm.), scil. fere “ad caelum tendens”. Quod ad rem pertinet, comparetur in primis carmen urbanum 1586 cuius votis indulsere dei..., q〈u〉od ad maximu(m) votu(m) cupiit [viva], manibus est sepulta mariti (legit E. Desideri in Serta antiqua II, Roma 1989, pp. 137–138), dein tituli 1138, 2 optaram in manibus coniugis occidere (in Baetica, intra saec. II p.Ch.n.); 386, 5–6 in tantum miserae solacia liquit amanti / coniugis in manibus liquit quod reddere vitam (Mevaniolae); Eng. 448, 1–2 quoi non licuit in suis manibus / ultimum illui spiritum ut exciperet (Puteolis), fortasse 1133, 6 (Romae), item urbanum Christianum ICVR 14515 e(go) mar(itus) opt(abam) in man(us)

17

SARDINIA

tuas de s(aeculo) reced〈er〉e, praeterea Auson. parent. 23, 13–14 illa manus inter genetricis et oscula patris / occidit: cf. Indices IX s.v. ‘spiritum dare in manibus...’. At locus proximus videtur esse Vulg. Lc. 23, 46 Pater in manus tuas commendo spiritum meum (qui locus recinitur in Massaliensi ILCV 2408 = BE 774 n[o]|[vi quoniam] d(eu)s meus es tu, | [in manus tuas] conmendo | sp(i)r(i)t(u)m meum); addas praeterea Psalm. 30(31), 6 in manibus tuis commendo, Domine, spiritum meum; ex quo hoc concludi potest, hic verba sacra scienter recini, ut hic illic nonnumquam fit (infra, Indices IX s.v. ‘verba sacra...’). v. 6. casta custos sedula: de his mulierum virtutibus videas Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 161 ss., Hernández Pérez Poesía pp. 158 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘mulierum virtutes’. De castitate cf. infra, Indices IX s.v.; ‘domiseda’ cf. Indices IX s.v. vv. 6–7. cunc[tis praedita] moribus: compares e.g. 1044 A, 3 morib(us) et form[a p]ariter laudabilis (Viminaci, saec. I p.Ch.n.); 221, 2 [pul]chrior moribus (Carthagine); 1390, 5–6 matrona… / moribus ingenio et gravitate nitens (Neapoli, saec. VI ex. p.Ch.n.); 1116, 12 moribus se ornabat suis (Moguntiaci); 2973 insigni pietate prae〈d〉itus, moribus… clarus (in agro Mactaritano, fere saecc. II/III p.Ch.n.). Defunctorum mores saepe laudantur in CLE, cf. Indices IX s.v. ‘mores defunctorum’. vv. 7–8. rem suam [pauperibus] linquit: de laude munificentiae et liberalitatis in pauperes et indigentes, quae saepissime invenitur in carminibus sepulcralibus, iam dixi CLESard p. 170, et cf. infra, Indices IX s.v. ‘liberalitas in pauperes’ (de Sardinia cf. supra, ad 2308, 6). De genere scribendi: ‘Domine’ i.q. ‘dominae’; ‘Cyriaceti’ dativus Graecus (cf. infra, Indices IX s.v. ‘dativus Graecus’); ‘Arnovia’ i.q. ‘Arnobia’; praeterea ‘CASTa CUSTos Sedula’ allitteratio et adnominatio.

2310. Maetzke pp. 313 et 322 adn. 7, A. Ferrua adiuvante (tab. 7); AEp 1982 n. 811; Sotgiu Epigrafia B 80; AEp 1999 n. 811; (tab. V); ECDS 14700002 (figg.); TM 490928; MQDQ CE|appe|54; Marianna Piras in EDR 153398; Corda TUR008 (tab. LII); CLESard 20; CILS 1064. Turri Libisonis, ad Sanctum Gavinum, fragmentum tabulae ex marmore undique fractae (quae postea in monumentum funebre quoddam conversa est); saec. V p.Ch.n.

quam lata dom . [us - - - ] | nis in uno manemu.[s - - - ] | deprecamus san[ct - - - ] | ant dona paren.[t- - - ] | Mercuri reno[ - - - ]. |

5

18

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Postscr.: b(onae) m(emoriae) martur[ - - - ] | (vacat) re[quiesc( ) in pace] (?). legi, restitui Versus: da6 laciniae, ut vidit Sanders Pierres p. 282 n. 44 (contra, M. Mssaro, Epigr 66, 2004, p. 381). Vtrum in postscripto intellegendum sit ‘Martur[ - - - ]’ nomen viri, ut velit Corda pp. 204, 233 (quo de nomine cf. Solin Personennamen pp. 1001– 1002) an non (cf. Mastino Traccia p. 167), ambigitur. Item incertum utrum ‘Mercuri’, v. 5, sit nomen viri (cf. ICVR 49) an tempus significet (fere ‘dies Mercuri’ simm., ut e.g. ICVR 7379 et 11460; cf. Grossi Gondi p. 198): Cugusi Epilegomeni p. 446 et Epilegomeni II, p. 168. vv. 1–2. fortasse de domo aeterna dicitur quae coniuges post mortem una accipit. Videas infra, Indices IX s.v. ‘domus aeterna’. v. 3. deprecamus: i.q. ‘deprecamur’, cf. Flobert p. 312 et Th.l.L. s.v. deprecor, col. 598, 36 ss., cett. Fortasse precibus exorantur sancti / martyres ut intercedant apud Deum, qua de re cf. e.g. Janssens pp. 298 ss. v. 4. dona paren[t- - - ]: potest esse vel finis versus (‘paren[t- - - ]’ V-VI pedes: cf. Indices IX s.v. ‘parens/parentes’) vel locus IV-V-VI pedum, fere e.g. ‘[d]ant dona paren[tibus apta]’ simm. (‘aptus’ legitur saepius in CLE, videas Concordanze p. 45). v. 5. reno[ - - - ]: est fortasse verbum ‘renovare’, de luctu et dolore positum, collatis e.g. 554, 4 quem fusis lacrimis memoret renovato dolore (Nemausi); 823, 1 desine iam mater lacrimis renovare querellas (Romae); 1404, 15 omnibus hic renovas magnos… luctus (Romae); 2180 e(st) renovatus o dolor (Tarracone, saec. II p.Ch.n.); 1380, 5 fletibus… tuis renovasti funus opertum (Emeritae, 549 p.Ch.n.): compares quaeso Vergilianum illud Aen. 2, 3 infandum... renovare dolorem; quam ob rem hic quoque latet fortasse misera renovatio doloris.

2311. Cecilia Cazzona, Petrae: catalogo delle iscrizioni di Turris Libisonis (Porto Torres), Diss. Università Sassari 1993–1994, n. 214 (tab.); EDCS 43600116; Isabella De Notti in EDR 170157; Porrà 516; CLESard 21; CILS 1065. Tabulae marmoreae sepulcralis Turri Libisonis repertae (nunc in Antiquario Turritano) fragmentum integrum ad laevam (ut deduci potest ex lineolis alterne recedentibus), aetate incerta; titulus gentilium, ut videtur.

------|------| numen a . [ - - - ] | accipe, debu[ - - - ] |

19

SARDINIA

sic placitum s[uperis (?) - - - ] | fila mari[ti (?) - - - ] | quid ov.[ - - - ] | m . i.[ - - - ]. ed. CLESard 3. 4. ‘s[uperis]’, ‘mari[ti]’ conieci dub.;

5

5. legi, ‘qui do . [ ]’ edd.

Versus: di laciniae ut videtur. v. 1. numen a . [ - - - ]: cf. ML 29, 1 venerandum numen adorans (Casale Filissano, fere 180–220 p.Ch.n.). v. 2. accipe: scil. ‘ultima dona’ (?), ut in Praenestino 249, 3 accipe quae pietas ponit tibi dona merenti (136 p.Ch.n.), in urbanis 972, 9–10 et 1107, 2, in Thagorensi 1981, 4, in 830 accipe nunc frater supremi munus honoris (Brixiae); inde a Catull. 101: videas quaeso Cugusi Tradizione pp. 78 ss., Catullo pp. 102–103, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘munera accipere’. v. 2. debu[ - - - ]: iam dixi CLESard p. 173 hic fortasse latere tritam formulam mortis immaturae ‘quod filius debuerat/debuit facere, pater/mater fecit’ vel ‘mater/pater in hoc titulo debuit ante legi’ simm., de qua cf. Indices IX s.v. ‘quod filius...’. v. 3. sic placitum s[uperis]: fortasse restitui potest collato Naronensi 1443 B, 3 hic ia[c]et, hoc superis placitum est. v. 4. fere ‘fila mari[ti]’, scil. quae neverunt Parcae, quod si ita sit de mariti morte dicitur. ‘Fila sororum’ multifariam cecinerunt poetae, cf. Indices IX s.v. ‘fila Parcarum’.

2312. ILatSard 364; Catalogo p. 19 n. 24 (tab. 24); Sotgiu Epigrafia A 364; EDCS 12100645; TM 491332; Marianna Piras in EDR 153765; Corda IG005 (tab. LVI); CLESard 23; CILS 830. Ex loco Sardiniae incerto, fragmentum tabulae ex marmore, saec. V p.Ch.n. ut videtur.

------| [ - - - ]o semper veneran[d - - - ] | [ - - - l]oca plebs mansi[t - - - ] | [corpus ter]ra tegit, anima. [ad astra volat] (?). | Postscr.: [ - - - ] ⊂ hedera ⊃ b(onae) m(emoriae) Leont[ - - - | - - - ] LX d(ie) XI K[al( ) - - - ].

20

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

1. ‘veneran[d - - - ]’ ILatSard, Catalogo, Cugusi, ‘venera(n)s’ Corda minus probabiliter opinor; 2. ‘plebs’ legi, ‘flebs’ edd.; 3. supplevi ipse; ‘[ - - ]rat egit anima[ - - - ]’ Catalogo, Corda, quod minus probabile opinor Versus: da6 et di laciniae, ut puto, si tamen computetur ‘ānima’. Vtrum carmen Christianum sit an non, ambigitur, cf. Cugusi CLESard p. 178. ‘Leont[ius]’ Graecum cognomen est, legitur in provinciis maximeque in urbe Roma, seriore aetate, cf. Solin Personennamen pp. 1052, 1056, 1347, 1364; H. Solin in L’onomastique latine p. 122; A. Mandouze, ibid., p. 434; in Sardinia quoque, cf. Catalogo p. 19 et Corda p. 224. v. 1. venerand- : bene comparatur cum urbano Christiano 761, 11 semper veneranda; cf. praeterea infra, Indices IX s.v. ‘venerand( )’. Nonnunquam ponitur in fine versus, ut colligitur ex Mastandrea p. 897. v. 2. vel ‘plebs Dei’, vel ‘plebs (populus, vulgus) laudans et deflens mortuum’, ut fit in urbanis 29, 3; 411, 1; 1111, 7; 1254, 8; in carmine ap. S. Panciera, ArchClass 20, 1970, pp. 151 ss.; in Gallico 465 B; in Vrvinati 104; in Pollentino 2411; in Thamugadensi 2825, cett., videas Cugusi Tema pp. 7 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘populus laudans...’. v. 3. [corpus ter]ra tegit, anima. [ad astra volat] (?) : restitui, mihi quidem videtur hic latere oppositionem tritissimam ‘terra corpora tegit cum anima ad caelum volet’, quam permulti tractaverunt, videsis Cugusi CLESard p. 179 et infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’.

HISPANIAE Omnia carmina epigraphica Hispanica, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in tabella CLEHisp pp. 226–243 iam collecta invenias, cum additamentis Vsp pp. 1389–1399. Attamen nunc nonnulla addidi, aliquot transposui, alia nimis incerta omisi.

HISPANIA VLTERIOR BAETICA CONVENTVS HISPALENSIS

2313. CIL I2, 3464a (Degrassi – Krummrey); CILA II, 2, 409 (González Fernández); HispEp 1, 1989 n. 533; EDCS 22200256; HispEpOl 782; MQDQ CE|appe|385; Cugusi Corpus p. 50; CLEHisp 1. Fragmentum ex marmore, Italicae, fere 130–100 a.Ch.n.

[---].| [ - - - ]vidos | [ - - - ] ṣigneis | [ - - - ]ei quei nos | [ - - - ]e veniat dei | [ - - - ]fecerim.

5

‘nos’ in lapide correctum ex ‘mos’ ut videtur Versus: ia6. Nota ‘ei = i’ in ‘signeis’ et ‘quei’, antiquitatis signum. v. 2. fortasse ‘[in]vidos’, quam vocem saepius invenimus in CLE, ut colligitur ex Concordanze pp. 378–379. v. 3. [ ]signeis: est fortasse vel vox ‘signum’ vel adiect. ‘insignis’. v. 6. fecerim: versum claudit, ut ‘feceris’ in urbanis 74, 3 et 192, 4.

22

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2314–2315. 2314. F. Fita, BRAH 72, 1918, pp. 178–179 n. 3; IHV 11; Zarker 127; EDCS 45500013; MQDQ CE|appe|800; CLEHisp 2. Titulus prope Italicam repertus, aetate incerta, fortasse eodem tempore quo 2315. 2315. D.H. Sandars, BRAH 79, 1921, pp. 275 ss.; AEp 1922 n. 8; IHV 12; Zarker 128; ILER 6334; CILA III, 1, 65 (González Román – Mangas Manjarrés); EDCS 10200012; HD 025036; TM 226273; MQDQ CE|appe|801; CLEHisp 3. Lapis sepulcralis repertus prope Baesucci (el Centenillo), Jaén, in conventu Astigitano, fere 80–120 p.Ch.n. Titulos iuxta posui quippe qui persimiles sint, sunt enim nihil aliud nisi merae formulae, quae permultae reperiuntur per omnes provincias et loca, cf. Concordanze p. 619.

2314. Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Primus an(nos) vi(xit) 〈L〉IIX (lapis IIIIX, corr. Mariné Bigorra) | h(ic) s(itus) e(st). | t(e) r(ogo) p(raeteriens) d(icas) “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”. 2315. Praescr.: T(itus) Pompei|us C(ai) f(ilius) Ga|leria Fr|aternus | Cluniens|is an(norum) XV | h(ic) s(itus) e(st). | t(e) r(ogo) p(raeteriens) d(icas) “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”. Versus: el. 2315. ‘Fraternus’ cognomen rarius (Kajanto p. 303); quod ad Hispanias attinet, cf. CIL II, 4188 et 4460. Comparari potest cognomen ‘Paternus’ CIL II, 821 C(aius) Caelius Paternus Gal(eria) Cluniensis an(norum) XXV. Innumeri persimiles tituli per Hispanias leguntur (cf. infra, Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas’), quos denuo edere minime opus fuit, nisi quis quid dissimile haberet alicuius momenti (ut puta infra, 2319, 2377, cett.). Quae formula autem fit ut hic illic paulo mutetur, scil. 2329 te rogo transferiens dicas..., vel simm.

2316. J.Mª. Luzón, Huelva, Madrid 1975, p. 288 (tab. 234); CILA I, 6 (González Fernández, fig. 4); HispEp 3, 1993 n. 200 et 11, 2001 n. 296 et 16, 2007 n. 429

HISPANIAE

23

et 20, 2011 n. 389; Alicia Mª. Canto, Epigrafía romana de la Beturia Céltica, Madrid 1997, pp. 140–141 n. 164; EDCS 11701257 (figg.); HispEpOl 5197; MQDQ CE|appe|484; CLEBaet H 1 (fig.); CLEHisp 4. Arucci, stela sepulcralis ex lapide granoso, parum integra, saec. I ex. p.Ch.n. opinor litterarum forma nisus.

Praescr.: P(ublius) Plotius P(ubli) | f(ilius) Gal(eria) Reburr|us Interạṇ|ṇịẹṇṣịṣ ex C(astello) Ga|l[ - - - ] ann(orum) XXI | h(ic) s(itus) e(st). | [fratern]ae pietatis opu|[s sed]emque videtis | [aetern]am, quae Plotio | [ - - - ] . a morte fuit, | [cum] [hoc] fratris Vegeti | [di]cavit cura sep|[ulcr]um et pietate | [sua] i[u]stum persolvit | amorem. alii alia, ipse edidi meo Marte praescr. ‘Interan|niensis’ scripsi dubitanter (videsis infra, comm.); ‘Interam(n)[ic]us’ Canto laud., CLEBaet, alii; ‘Gal[laeco]’ suppl. HispEpOl dubitanter, parum probabiliter, cf. infra, comm. Versus: da6; v. 2 nota ‘Plotjo’. De nominibus et cognominibus cf. González Fernández CILA I, p. 36: in Hispaniis nomen ‘Plotius’ rarum, cum contra ‘Reburrus’ saepissime legatur (cf. Albertos Firmat pp. 55, 191–192, 285, 292, 294, 298, 306); ‘Reburrus’ autem cognomen vere Celticum, cf. Albertos Firmat Onomastique p. 862 (iam Kajanto p. 236); ‘Vegetus’ cf. Kajanto p. 247. P. Plotius Reburrus fuit fortasse Lusitanus quidam, natione Interanniensis; si ‘ex C(astello) Gal[ - - ]’ originem significat ut videtur, tum supplementum ‘Gal[laeco]’ reiciendum, nam originem Gallaecam significet neque Lusitanam; ceterum, ‘Castellum Gal[ - - - ]’ deest in Barrington Atlas, fuit fortasse locus Lusitanus in Interanniensibus. v. 1. videtis: hoc modo eademque vi in carminibus epigraphicis utuntur potius verbo ‘cerno’ (rarius contra verbis similibus) ad lectores attentiores faciendos, ut colligitur e locis compluribus qui adducuntur infra, in Indicibus IX s.v. ‘cerne…’. vv. 1–2. ‘sedes aeterna’ (si recte restituitur) idem est quod ‘domus aeterna’, quae locutio saepius legitur in carminibus epigrahicis, videas infra, Indices IX s.v. ‘domus aeterna’; in Hispaniis cf. e.g. 2333, 5; 2378, 6; 2391, 2. v. 4. i[u]stum persolvit amorem: cf. 596, 7 fecit memoratus amorem (in Anagnino); 1471, 1 parentes filiae testantur amorem (prope Piquentum in Histria).

24

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2317. J. Remesal Rodríguez – J. Gómez Pallarès, Fav 18/2, 1996, pp. 53–66 (tab. I); AEp 1997 n. 823; E. Rodríguez Almeida, Hab 29, 1998, pp. 129–133; Alicia Mª. Canto, HispEp 7, 1997 n. 867; AEp 1998 n. 736; Rocío Carande Herrero – Concepción Fernández Martínez in Provinciae pp. 241–246; HispEp 12, 2002 n. 373 et 16, 2007 n. 532; EDCS 05900047; Platz in HD 049392; TM 220740; HispEpOl 736 (figg.); MQDQ CE|appe|77; Cugusi Corpus pp. 61–62; CLEBaet SE 7 (figg.); CLEHisp 5. Axati, laeva pars tabulae sepulcralis marmoreae, incertae aetatis, fere 80–120 p.Ch.n. (sed aliud malit Canto, scil. alteram partem saec. II p.Ch.n.).

Praescr.: Q(uinto) Fabio Sabino, [Rusti]|cae (?) Sabini, Fabiae Q(uinti) f(iliae) et [ - - - ]. | ter laeta〈ta〉 meo par〈t〉u du[ - - - ] | addita sum exequis nạ[ - - - ] | ei quae mater eram [ - - - ] | invida fors melius eị[ - - - ] | quam matris cultu [ - - - ] | 5 nunc Superi servat[e - - - ] | ereptosque dies mat[ri(s) nunc addite annis] (?) | et levibus terris ṃ[ - - - ]. ‘laeta’ et ‘pariu’ lapis, facile emendantur (speciatim de ‘laeta〈ta〉’ videas. Cugusi Corpus p. 61) praescr. collato ‘Fabiae Rusticae’ nomine, quod in CILA II, 1, 216 (Axati) legitur, ‘[Rusti]cae’ restituit Rodríguez Almeida laud., p. 130, id quod probandum videtur; 1. ‘du[orum funera vidi]’ Rodríguez Almeida, ‘du[m vita manebat]’ HispEp 1997; 2. ‘na[ti nataeque meae]’ Rodríguez Almeida, similiter HispEp 1997; 3. init. ‘ei’ vel ‘(h)ei’ vel ‘et’; 3. ‘[natis en vivo superstes]’ coni. Rodríguez Almeida; 4. ‘eṛ[at saevisse mihi]’ Rodríguez Almeida; 5. ‘[ditaverat ante beatam]’ suppl. Rodríguez Almeida; 7. supplevi dub. Corpus p. 62; Rodríguez Almeida omnia ita restituit, ‘servat [vix pietas numinis] / ereptosque dies nat[orum funere plango] / et levibus terris m[ando iacere pie]’, quae tamen nimis longa videntur et, quod ad v. 7 attinet, lapide vetantur Versus: di. Fabia Rustica quaedam invenitur in titulo Axatitano CILA II, 1, 216 laud. v. 2. na[ - - - ]: verisimilius nati vel natae mulieris mortuae hic memorabantur, ut putat Rodríguez Almeida in editione sua. v. 4 invida fors: compares urbanum Zarker 95, 7–8 invida fors vita longinquom degere tempus / noluit hanc; invidia fati vel Parcarum alibi quoque

HISPANIAE

25

in Hispaniis obiurgatur, 1195, 6 invida morte (Ilipae); 2330, 2 mors invida; 2356, 1 invida fata; videas infra, Indices IX s.v. ‘invidia fati’. v. 7. de annis additis vel demptis hic dici puto: item in 2849, 8–10 fato erepta [ ] /… denis q[ - - - annis] / additis (Milevi); 1551 = CLESard 6 C, 13; 995 B, 25–26, cett., nec non in auctoribus, e.g. Ov. met. 7, 168 deme meis annis et demptos adde parenti. Videas etiam Indices IX s.v. ‘annos addere...’.

2318. CILA II, 3, 921 (J. González Fernández, fig. 543); Alicia Ma. Canto, HispEp 7, 1997 n. 769; J. Pascual Barea, in Actas del III Congreso de Historia de Andalucía. Historia Antigua, Córdoba 2003, pp. 390–391 et Id., in Ex officina pp. 321–337 (fig.); HispEp 22, 2013 n. 346; AEp 2013 n. 821; EDCS 10100214; HispEpOl 4910; CLEHisp 6. In loco qui dicitur Alcalá de Guadaíra-Mesa de Gandul-Irippo; tabula ex marmore, ad dextram et superiorem partem fracta, fere 80–120 p.Ch.n.

------| [ - - - ]am[ - - - ] | tempora di[ - - - ] | frigus ut aug[ - - - ] | bruma foci[ - - - ]. edidi cum Pascual Barea Versus: da ut videtur. Exercitatio rhetorica quaedam Irippensis ut videtur, quae minime admiratione afficit si consideres Irippum haud longe fuisse ab Hispali ideoque in loco facilius egisse quosdam qui litteris delectarentur. Videas temporum notas complures, ut fit in Tiburtino Zarker 88 et in Sarsinati 439 (cf. Cugusi Sarsinate pp. 305–307). Voces ‘frigus’ et ‘bruma’ iuxtaponuntur, ut fit in Stat. silv. 5, 34, 5 sextae modo frigore brumae; sed de ‘bruma foci[ ]’ compares quaeso Pers. 6, 1 admovit iam bruma foco te... Sabino?

2319. CIL II, 952 et p. 833 (Hübner); Chol. 1203; CILA I, 71 (González Fernández); EDCS 05500962; HispEpOl 792; MQDQ CE|appe|802; CLEHisp 7. In loco qui dicitur Huelva, fere saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Britto an(norum) | XXXXV. |

26

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

si quis es | praeterie(n)s lege, sit tibi terra levis. Versus: el, si ‘lege’ omittas. ‘Britto’ in CIL II et VIII maxime invenitur, cf. Kajanto p. 201, praeterea Albertos Firmat p. 62.

2320. G. Chic Garcia, Hab 6, 1975, pp. 359–362 (tab. XXXVI a); G. Susini, Epigr 37, 1975, p. 266; J.A. Correa, Hab 7, 1976, pp. 367–369; AEp 1975 n. 503, 1976 n. 281; CILA II, 1, 175 (González Fernández, fig. 90); CLEBaet SE 10 (fig.); Cugusi Aureus p. 8; EDCS 10001292; HD 006579; TM 224414; HispEpOl 4645 (fig.); MQDQ CE|appe|203; CLEHisp 8. Celti, stela sepulcralis, saec. II p.Ch.n. ex. ut puto, omnino integra.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Atimeti lib(erta) | Fabia Mer|ope anno|rum LXXV | pia in suis | h(ic) s(ita) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). | si quantum pietas potu|it, tantum fortuna | dedisset, litteris au|ratis scribere hunc | titulum. infra delineantur uvae et aves ‘scribere’ lapis, scil. ‘scriberem’ Versus: di, sed v. 1 da7, ‘tantum’ demas ut da6 fiat. Figurae infra delineatae significant fortasse refrigerium ideoque animam de morte triumphantem, cf. González Fernández CILA II, 1, p. 150 (comm. ad loc.). Mulieris nomen ‘Merope’ Graecum est, cf. Solin Personennamen p. 603 (potissimum legitur saecc. I–II p.Ch.n.). Similiter sonat urbanum 1086, 7–10. De aureo titulo, de litteris auratis deque aurea terra iterum iterumque contendi, Cugusi Aureus pp. 5–9, Sarsinate p. 315, Epigramma pp. 450–459, Corpus p. 198, cf. praeterea infra, Indices IX s.v. ‘aureus titulus’. Ceterum, addas exemplar epitaphi litteris vere auratis conscripti quod edidit M. Viellard-Troiekouroff, CArch 13, 1963, pp. 108–109 (est epitaphium Hadriani papae qui anno 795 obiit).

2321. G. Chic Garcia, Hab 6, 1975, pp. 359–362; AEp 1975 n. 504; CILA II, 1, 191 (González Fernández, fig. 103); J. Remesal Rodríguez, The Topography and Epigraphy of Celti, in S. Keay – J. Creighton – J. Remesal Rodríguez (eds.),

27

HISPANIAE

Celti (Peñaflor). Archaeology of a Hispano-Roman Town in Baetica. Survey and Excavations 1987–1992, Oxford 2000, pp. 154–155 n. 31 (fig.) = Celti (Peñaflor). Arqueología de una ciudad Hispanorromana en la Baetica. Prospecciones y Excavationes 1987–1992, Sevilla 2001, p. 192 n. 30 (fig.); HispEp 10, 2000 n. 561; AEp 2002 n. 722; EDCS 10001302; HD 009999; TM 224423; HispEpOl 4655 (fig.); MQDQ CE|appe|803; CLEHisp 9. Celti, stela sepulcralis ex marmore, fere saec. II p.Ch.n. ut puto. Textus omnino integer.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum) | Pieṭạṭị Baeticae. | annorum XXI, pia | in suis hic sita est. | te rogo praeterie(n)s dicas “sit tibi terra levis”. | Postscr.: Barathes coniugi | indulgentissumae | posuit. ‘praeteries’ lapis Versus: el. ‘Pietas’ nomen/agnomen fem. legitur fere 30es (Kajanto p. 251); ‘Baetica’ autem nescio utrum mulieris sit nomen an ethnicum. ‘Barat(h)es’ Syriacum nomen, ut colligitur e.g. ex titulo Britannico RIB 1171 Barates Palmyrenorum (cf. comm. in RIB), saepius legitur in Palmyrenis, cf. Th.l.L. s.v. Barates, col. 1723, 35. De formula cf. supra, ad 2314–2315, et infra, Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas’.

2322. M. Bendala, La necrópolis romana de Carmona, Sevilla 1976, p. 103 n. 34; CILA II, 3, 893 (González Fernández, fig. 530); AEp 2003 n. 898; Rocío Carande Herrero – Concepción Fernández Martínez, Hab 34, 2003, pp. 307– 310 (fig.); HispEp 13, 2003–2004 n. 590; Cugusi Corpus p. 61; EDCS 10100195 (fig.); HispEpOl 2614, 25260 (fig.); MQDQ CE|appe|35; CLEBaet SE 4 (fig.); CLEHisp 10. Carmone, tabulae sepulcralis ex marmore pars laeva, rupta ad imum, fere 180–220 p.Ch.n.

si modo sị[nt Manes - - - ] | et servạ[ - - - ] | accipe[ - - - ] | debị[t - - - ] | hac̣[ - - - ] | ------

5

28

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

1. lacunam explevit M.G. Schmidt ap. CILA haud absurde quidem; potest tamen esse etiam ‘si modo sị[̣ nt (vel sụ[nt) dies - - - ]’ collato Carulensi 2357, 2; 2. anne verbum servandi? Versus: di opinor, ut eisthesis probare videtur (González Fernández CILA II, 3, p. 245); quod si ita sit, versus unus (vel plures) ad finem cecidisse videtur. v. 1. hic locus, hoc modo restitutus, est fere topos quidam, comparari enim potest cum plurimis carminibus epigraphicis, de quibus videas infra, Indices IX s.v. ‘si sunt Manes...’. v. 4. hic quoque topos quidam latere videtur de debito mortalium, de quo multi viri docti disseruerunt, cf. infra, Indices IX s.v. ‘debitum vitae solvere’. Rebus sic stantibus, v. 2 latet fortasse verbum servandi.

2323. C. Fernández Chicarro, RevBArtes 6, 1975, pp. 36–37 (fig.); CILA II, 1, 321 (González Fernández, fig. 173); HispEp 4, 1994 n. 651 et 11, 2001 n. 444; AEp 2003 n. 898; Rocío Carande Herrero – Concepción Fernández Martínez, Hab 34, 2003, pp. 304–307 (fig. 3); Cugusi Corpus p. 59; EDCS 10001368; HispEpOl 5400 (fig.); MQDQ CE|appe|34; CLEBaet SE 2 (fig.); CLEHisp 11. Tabula sepulcralis ex marmore Ilipae reperta, integra ad dextram tantum, saec. III p.Ch.n.

[ - - - hae]c miserab[is] | [ - - - ]eos | [ - - - flore]ntibus ann[is] | [ - - - flen]dus obit. | Postscr. (?): [ - - - ] . . . . . nonnulla restitui possunt permultis similibus carminibus collatis 1. restitui dubitanter, cf. infra, comm.; 3. ‘[flore]ntibus ann[is]’ restitui, cf. infra, comm.; aestuat Hernández Pérez Poesía p. 13; 4. ‘[flen]dus obit’ restitui, cf. infra, comm.; aliter legit HispEp, scil. ‘[ - - - ]itus obit’ Versus: di. v. 1. miserab[is]: de verbo ‘misero’ pro ‘miseror’ cf. Th.l.L. s.v. miseror, col. 1131, 22–23, in ipsis Hispaniis legitur fortasse 2345, 1, praeterea CIL II, 5745 (?) (sed in carmine Ilipensi ‘[h]oc miserab[ile]’ rest. HispEp laud.). v. 3. ‘[flore]ntibus ann[is]’ restituitur ex Cordubensi 2333, 1 bis denis… florentibus annis, videas praeterea locos in Concordanze p. 273 collectos; scil. de morte immatura agitur, de qua cf. ad 2333, 1 et infra, Indices IX s.v.

HISPANIAE

29

v. 4. ‘[flen]dus obit’ restituitur ex Spoletino CIL XI, 7918 = Binazzi ICI VI, 55; compares praeterea Batorense 2350, 3 [ob]it diu flenda, Turritanum 2988, 7 flende, cett.; addas Sabinum 1214, 2/10 flendus eris; cf. infra, Indices IX s.v. ‘flend( )’.

2324. CIL II, 1105 (Hübner); CILA II, 1, 319 (González Fernández); EDCS 05501109; HispEpOl 510; CLEHisp 12. Ilipae, incerta aetate sed haud seriore.

[ - - - ]iii ae|ra te|rra tibi | levis | sit. fortasse intellegendum ‘aurea’ (de ‘aurea terra’ videsis infra, Indices IX s.v. ‘aureus titulus’) Versus: da6.

2325. CIL II, 1222 (Hübner); Chol. 303; Eng. 54; ILER 5803; CILA II, 1, 58 (González Fernández); EDCS 05501225; HispEpOl 1189; MQDQ CE|appe|804; CLEHisp 14. Hispali, saec. III p.Ch.n. opinor.

Praescr.: Didia T(iti) l(iberta) Sal|via mater, | in meo dolore | in hoc sepulcro | viva nomen inscri|psi meu, haec est | domus qum meis. Versus: ia. De Didiis in Hispaniis videas González Fernández CILA II, 1, p. 70; de cognomine ‘Salvius / Salvia’, Schulze pp. 471–473 et Kajanto p. 177. Cf. 97, 10 vos in sepulcro [h]oc elo[gium inc]idite (Aeclani, aetate vel Traianea vel Hadrianea). Nota ‘qum’ pro ‘cum’ (ut e.g. infra, 2331), item ‘meu’ pro ‘meum’.

2326. De Rossi II, p. 295 n. 9; IHC 361 a; ICERV 352; PELTM p. 17 n. 6; Cugusi Cicli pp. 399–400; AEp 2010 n. 124; EDCS 38000019; HispEpOl 29975; MQDQ CE|appe|805; Camacho pp. 263 ss.; CLEHisp 15. Titulus Hispali repertus ut videtur (sed hodie codicibus tantum servatus), fortasse priore parte saec. V p.Ch.n.

30

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

in cod. BN Lat 8093 (saec. IX), f. 24r, praecedunt haec verba: versus in tribunal a)

Sp(iritu)s hic homines celesti docmate co(m)plet adque per hos hominum sp(iritu)s ipse docet.

b)

sub terrore Dei metuentes ite, ministri, qui vasis fertis munera s(an)c(t)a sacri.

c)

sola ministeriis via co(m)petit ista sup(er)nis, dum populos sacris segregat ipsa choris.

d)

qui meditari vis laudes et ca(n)tica (Christi), hic promtos animos subde bonis studiis. hic timor, hic doctrina datur, hic corda doce(n)tur, hic viget inde bonu(m), hic ruit inde malum.

e)

carne, cruore pio limfaque et crismate sacro hic (deus) est homines vivificare potens.

Versus: di. Sunt singula epigrammata singulas basilicae cuiusdam Hispalensis partes describentia, ut contendi Cugusi Cicli pp. 399–400; idem fit in Nolanis basilicis Felicis a Paulino, epist. 32, descriptis (Cugusi Cicli pp. 381–390, cum libris). Epigrammata describunt primum (a) episcopi cathedram, dein (b) locum presbyterii, praeterea (c) chorum, item (d) bibliothecam, demum (e) baptisterium. (a) Videas quaeso lusum verborum ‘Spiritus vs spiritus’, ut videtur. - Vox ‘dogma’ legitur in Viennensi 2490, 19 quoque, saepiusque in carminibus Christianorum, ut facile concluditur ex locis quos collegerunt Caesar pp. 57– 58, Diehl ILCV III, p. 341, Concordanze p. 176 (e.g. carmina 1368, 18, Ticini, 524 p.Ch.n., cett.), quibus addi possunt e.g. urbana ICVR 4127, 4 et 19220, 3, item AEp 2003 n. 255, 7, cett. (c) Cf. 918 scandite cantantes d(omi)no d(omi)numq(ue) legentes, / ex alto populis verba superna sonent (Romae, in ambone basilicae Vaticanae). De segregatione fidelium a ministris cf. C. Godoy, Arqueología y liturgia. Iglesias Hispánicas (siglos IV al VIII), Barcelona 1995, pp. 55–65, paucis verbis Camacho pp. 274–275. (d) Cf. H. Leclercq s.v. Bibliothèques, in DACL II/1 B (1910), col. 892. Videas repetitionem, praeterea v. 4 concinnitatem una cum oppositione ‘bonum vs malum’. (e) ‘est potens’ cum inf. idem valet quod ‘potest’ cum inf., sed significantius est. - Videas allitterationem ‘CARne, CRUore... CRIsmate saCRO’.

HISPANIAE

31

De sermone: (a) ‘celesti’ i.q. ‘caelesti’; ‘docmate’ pro ‘dogmate’ (de ‘-c-’ pro ‘-g-’ posito cf. e.g. ‘docma’ 1368, 18 laud., ‘recna’ ICVR 2498, ‘picnus’ ICVR 4056, praeterea infra 2330, 1 ‘eco’; 2465, 1 ‘arcenti’); ‘adque’ pro ‘atque’; ‘hos’ i.q. ‘os’, perperam aspiratione addita; (d) ‘promtos’ pro ‘promptos’; (e) ‘limfa’ pro ‘lympha’, ‘crismate’ pro ‘chrismate’.

2327. De Rossi II, p. 295 n. 10; IHC 361 b; ICERV 350; PELTM p. 16 n. 5; Camacho pp. 216 ss.; EDCS 38000019; HispEpOl 29975; CLEHisp 16. Hispali ut videtur, fere med. saec. V p.C.n., Christianum carmen.

glorificat nostra pax quos co(n)temserat hostis et onor est potior his qua(m) co(n)cussio leti. nos dedimus sedem istis cum laude p(er)enni, vos traite famulos in regni sorte futuri. 3. ‘istis’ traditur, ‘sanctis’ corr. De Rossi fortasse recte Versus: da6, sed v. 1 claudicat (‘nostrā’ nom.!). Dicitur fortasse de restitutione basilicae Vincentii, quam Vandali damnis affecerunt a. 452 p.Ch.n., cf. PELTM laud., pp. 15–17 (idem Catinae factum est ut videtur in statuis fratrum Piorum, supra 2300 bis). Pro basilicae restitutione petunt fideles ut sibi promittatur a sanctis vel martyribus gloria futurae resurrectionis, ut alibi quoque fit, cf. Camacho pp. 220 ss. 3. cum laude p(er)enni: L fere annos post hoc carmen conceptum, gravissima laus perennis instaurata est in monasterio Acaunensi, cf. infra, 2499– 2501 et comm. ad loc. De sermone: nota ‘co(n)temserat’ i.q. ‘contempserat’, ‘onor’ i.q. ‘honor’, ‘traite’ i.q. ‘trahite’, ‘sorte’ i.q. ‘sortem’.

2328. De Rossi II, p. 295 n. 11; IHC 361 c; F. Fita, BRAH 64, 1914, p. 636; ICERV 351; PELTM p. 20 n. 7; Camacho pp. 288 ss.; EDCS 38000019; HispEpOl 29975; MQDQ CE|appe|806; CLEHisp 17. Hispali ut videtur, carmen votivum Christianum, fere med. saec. V p.Ch.n.

transgrediens celos, verbum Patris iste Iohannes repperit et reserat qu〈ae〉 C(h)r(ist)i pectore sumsit. virginis officio dignus, qui virgo p(er)ennis

32

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

accipit servare (Dei) in tempore matrem. ‘qui’ traditur in cod. BN Lat 8093 (saec. IX), f. 24 v, corr. edd. Versus: da6. Elogium Iohannis apostoli, qui ‘Apocalipsim’ librum qui inscribitur composuit (vv. 1–2) atque virginem Mariam servavit (vv. 3–4): videas Camacho pp. 288 ss. v. 1. celos: mascul. pro neutr., ut ‘coniugius’ 2390, 5; ‘otius’ 2405 S, 13; ‘signus’ 2405 D, 1, al., cf. infra, Indices IX s.v. ‘masculinum genus...’; in universum, Szantyr pp. 10–11. v. 2. scil. ‘reserat (ea) qu〈ae〉’. v. 3. Iohannes... qui virgo... accipit: vox ‘virgo’ viro relata, ut fit e.g. in Lugdunensi CIL XIII, 2036 iuvenis... virgo defunctus et apud Christianos scriptores (Tert. virg. vel. 10; Hieron. epist. 22, 21 et adv. Helv. 19: cf. Blaise Dictionnaire s.v.); videas lusum ‘viginis - virgo’ v. 4. compares Vulg. Ioh. 19, 27 … ex illa hora accepit eam (scil. matrem Iesu) discipulus (scil. Iohannes) in sua. Itaque Evangeli verba recinuntur, ut fit e.g. in Viennensi 2491, 1 et alibi (cf. infra, Indices IX s.v. ‘verba sacra...’). Haec nota: ‘ae>e’ in ‘celos’ i.q. ‘caelos’ (item ‘cela’ pro ‘caela’ 2450, 6; praeterea ‘celum’ in Constantinopolitano 655 = CLEConst 4, 2, saec. V in. p.Ch.n., cett.), dein ‘sumsit’ pro ‘sumpsit’, ‘accīpit’ pro ‘accepit’.

2329. CIL II, 1229 (Hübner); CILA II, 1, 70 (González Fernández); HispEp 4, 1994 n. 812; HispEpOl 1196; EDCS 05501232. Hispali, aetate incerta.

Praescr.: Helena hic sita est ann(o)s na(ta) LXVIII. | te rogo transferiens | dicas “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”. El (metrum excedens) exhibens variationem quandam (anne erroris causa?) formulae tritissimae ‘te rogo praeteriens / transgrediens...’, de qua cf. infra, Indices I et IX s.v. ‘praeteriens dicas...’.

2330. CILA II, 4, 1013 (González Fernández); Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 878 et REA 102, 2000, p. 261 n. 1778; Gómez Pallarès Humor pp. 180–181 (fig.); Concepción Fernández Martínez in AfrRom 17, 2006 (2008), pp. 2383– 2395 (fig.); CLEBaet SE 12 (figg.); HispEp 16, 2007 n. 533 et 20, 2011 n. 445; AEp 2008 n. 662; EDCS 10102125; HispEpOl 4971 (fig.); MQDQ CE|appe|807;

HISPANIAE

33

Fernández Martínez ME 10 (fig.); CLEHisp 18. Laeliae, vel tabula sepulcralis vel stela, deest angulus inferior ad laevam; a. 485 p.Ch.n. vel paulo post.

Praecedunt ⊂ palumba ⊃ ⊂ chrismon (in circulo) ⊃ ⊂ palumba ⊃ hunc eco tibi, coniunx dulcis|sima, feci. inmatura quidem | mors vicit invida vitam, o | dulcis con(iunx), tuumque memo|rabile nomen! blanda ser|vis, pudica tuis familieque | mater. Postscr.: Eulalia honestis|[sima] femina vixit annis | [ - - - recessi]t in pace X Kal(endas) | [ - - - era] ḌXXIII. ‘eco’ traditur ut videtur Versus: da6 mali: vv. 1 brevior, v. 4 claudicat, v. 3 aliquid demendum. ‘Eulalia’ Graecum mulieris nomen, cf. Solin Personennamen p. 769, quod autem ad Baeticam attinet addas quaeso González Fernández CILA II, 4, p. 10 et CLEBaet pp. 360–361. v. 2. inmatura quidem: eadem verba in initio versus posita leguntur in opere musivo Sitifensi 2890, 1 in[m]atura quidem mortis honore dotata. De morte immatura per loca Hispaniarum saepius dicitur, scil. 2333, 2344, 2350, 2400, 2410 (ubi vide), al.; ‘mors immatura’ autem iunctura quaedam technice ut ita dicam ponitur, cf. Cugusi Fadieni p. 85 (locos collectos invenias in Concordanze p. 354 et Cugusi Fadieni laud.); in ipsis Hispaniis alibi quoque legitur, vel ita vel similiter, scil. 173 immature… fecit (Cordubae), 1069 immatura… tempora (Vrsone), 1076 immatura morte (Carthagine Nova), 2350, 1 inmatura [puella]. Complura colliguntur infra, in Indicibus IX s.v. ‘mors immatura’. v. 2. mors invida: iterum legitur 1011 = CLEPann 2, 1 (Carnunti, saec. I p.Ch.n. priore parte) et 2638, 2 (Naissi), conferri possunt ‘invida fors’ 2317, 4, ‘invida fatorum genesis’ 555 = CLEPann 48, 4 (Camponae), ‘invida sors’ 974, 1 (Romae): cf. Indices IX s.vv. ‘invida mors’, ‘invidia fati’. v. 3. o dulcis coniunx: legitur item 645, 4 (saec. IV p.Ch.n. vel postea), 1786, 5 (saec. IV p.Ch.n.), 1685 (aetate incerta). v. 3. memorabile nomen: desumptum a Verg. Aen. 4, 94 et 2, 583 (alibi quoque legitur, Mastandrea p. 495); ‘amabile nomen’ legitur infima aetate ICERV 536 = CILA II, 4, 1031 (Olontigi). Videas Fernández Martínez ME p. 152. v. 4. cf. Zarker 86, 3 in servis mater, in amicis [ - - - ] (Tibure). De genere dicendi: ‘c-’ pro ‘g-’, ‘eco’ (ut ‘docmate’ 2326 a, 1); ‘familie i.q. ‘familiae’.

34

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

CONVENTVS CORDVBENSIS

2331. CIL II, 2215 (Hübner); Hübner, EE 8, 1899, p. 394; Batlle Huguet Epigrafia 81; ILS 8477; E. Serrano Ramos – R. Atencia Páez, Inscripciones latinas del Museo de Málaga, Madrid 1981, pp. 28–29 n. 23 (fig.); CIL II/72, 287 (Stylow, tab. 11, 6); J. del Hoyo, HispEp 12, 2002 n. 141; EDCS 09000304 (figg.); Feraudi in HD 028229 (fig.); TM 223640; J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 3864 (figg.); MQDQ CE|appe|29 (figg.); CLEHisp 19. Cordubae, Augusti fere aetate, lapis carmen sepulcrale servans.

Praescr.: T(itus) Acclenus T(iti) f(ilius) Qui(rina) Cent(urio) (?), | Annia T(iti) l(iberta) Helena uxor. | frugi, summa qum probitate, | fide magna concordes, indigne | morbo | excruciati morte obierunt. | Postscr.: D(ecimus) Vergilius Amarantus a(nnorum) LXXX. utrum ‘Cent( )’ nomen viri an ‘cent(urio)’ (sim.) ambigitur Versus: da6 mali, cf. Mª. José Pena in Asta ac pellege p. 59 et del Hoyo laud. De nomine ‘Acclenus’ videas Schulze pp. 111, 183. Est fortasse Titus Acclenus cent(urio) legionis; sed nescio an ‘Cent( )’ forte nomen viri sit (quo de nomine cf. Schulze p. 605 col. 2), quod si ita sit, minime Acclenus militia functus est. Sin autem re vera centurio fuit, verisimilius in legione VII Gemina militavit (quae diu in oppido Legione mansit: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 195). ‘Amarant(h)us’ Graecum cognomen est, saepe legitur aetate Augustea et saec. I p.Ch.n., maxime in servis infimisque: cf. Th.l.L. s.v. Amarantus, col. 1814, 22 ss. et Solin Personennamen pp. 1152–1154; fuit fortasse Amarantus noster servus T. Accleni et Helenae, dein manumissus et libertus factus. Formulae et verba trita iuxtaponuntur: etenim, primum compares ‘frugi puer’ Eng. 188 (Sarzanae), ‘summa quom castitate in discipulos suos’ 91, 6 (Capuae, aetate Augustea; cf. Cugusi Aspetti letterari p. 123); dein, ‘indigne’ (simm.) in carminibus epigraphicis saepe legitur, fere idem quod ‘inique’ significans, cf. CLEHisp p. 136 et infra, Indices IX s.v. ‘indigne’; demum, de virtutibus quae Accleno tribuuntur cf. Logemann pp. 5 ss.: adde quod in eodem multae virtutes una memorantur, ut saepius fit, cf. Indices IX s.v. ‘virtutes cumulantur’. Mors morbi causa facta alibi quoque per Hispanias occurrit, scil. 2406 (Segobrigae), 1279 (Tarracone), fortasse 3007 (prope Valentias), nec non per omnes Imperii regiones, cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors morbi causa’.

35

HISPANIAE

‘Qum’ pro ‘cum’, ut supra 2325.

2332. CIL II, 2299 (Hübner); Chol. 5; CIL II/72, 506 (Stylow); EDCS 09000532; HD 028784; TM 223867; HispEpOl 4091; CLEHisp 20. Cordubae, fere priore parte saec. I p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - ] Luci ⊂ mulieris ⊃ l(ib-). | Optata dulci[s | - - - ] coniunx | [ - - - ossa] quiescunt. Versus: incertum utrum da sint an ia. Nomen mulieris ‘Optata’ per omnes provincias saepissime legitur (infra, ad 2435), hic tamen potest esse ‘optata’ adiect.

2333. S. de los Santos Gener, MMAP n.s. 9–10, 1948–1949, pp. 55–56; A. Beltrán, HAE 1–3, 1950–1952, n. 274; S. Mariner Bigorra, Amp 17–18, 1955– 1956, pp. 28–33 (fig.); Zarker 92; ILER 5789; CIL II/72, 498 (Stylow, tab. 17, 3); Mª. José Pena in Asta ac pellege pp. 57–59; HispEp 12, 2002 n. 140; EDCS 09000522 (figg.); Feraudi in HD 028760; TM 223857; HispEpOl 4081 (figg.); MQDQ CE|appe|30 (fig.); CLEBaet CO 6 (figg.); Fernández Martínez ME 7 (fig.); Cugusi Corpus p. 60, Criteri p. 347; CLEHisp 21. Cordubae, tabula sepulcralis calcaria optime servata, fere med. saec. I p.Ch.n.; hoc fere modo est scripta, verbis miro more dispositis:

Mussia Agele | 〈Mussia〉 bis denis Agele florentibus annis | et specie et vita femina prima fuit. | hunc sortita locum miserae sunt ossa puellae; | hic raptam matri consociavit humus. | sedibus aeternis, Agele, non laesa quiescas, | et bene conposita sit tibi terra levis. | (vacat) 1. facile restitui potest Versus: di.

Mussia |  mulieris  l(iberta) Rosia | hic s( ) t( ) t( ) l( ) | L(ucius) Postumius Barnaeus | hic s( ) t( ) t( ) l( ) |  mulieris  l(ibertus)

36

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Complura huius epigrammatis verba eodem modo leguntur quo alibi quoque in Hispaniarum locis, infra 2378, ut recte monuit Velázquez p. 110 n. 101 (cf. ad 2378 laud.). ‘Agele’ nomen mulieris alibi quoque in Hispaniarum titulis legitur, scil. CIL II, 4007 Cassia Agile, 4031 Baebia Agile; est quidem nomen Graecum, quod in urbe Roma legitur potissimum saecc. I–II p.Ch.n., cf. Th.l.L. s.v. Agele, col. 1279, 3 ss., Albertos Firmat p. 11, Solin Personennamen p. 1275, Fernández Martínez CLEBaet p. 166; ‘Mussia’ autem nomen rarum, in CIL II/72, 498 b et HispEp 1, 1989 n. 102. ‘Rosia’ videtur esse nomen Mussiae Ageles matris. Demum, Barnaeus nomen vel Syriacum (cf. enim e.g. CEL 200, col. III, 21 et col. X, 3, Durae, 222–225 p.Ch.n.) vel Etruscum (Th.l.L. s.v., col. 1755, 41 ss.), illud optatius mihi videtur; Barnaeus fuit fortasse Rosiae maritus idemque pater Ageles. Obiit Mussia Agele mortem immaturam, ut verba nonnulla (‘florentibus annis’, ‘miserae’, ‘raptam’) abunde probant; quod mortis genus in Hispaniis saepius occurrit, cf. supra, ad 2330, in universum infra, Indices IX s.v. ‘mors immatura’. v. 1. florentibus annis: ‘florentes anni’ (simm.) legitur cum in Hispanicis carminibus, scil. 2323, 3 [ - - - flore]ntibus ann[is - - - ] et 2376, 2 praerepto transacta est flore iuventus (fortasse 1195, 3, Ilipae), tum alibi, ut colligitur ex Concordanze p. 273; videas praeterea carmen Ostiense 1059, 7 Antho… male deflorentibus annis. Cf. Indices IX s.v. ‘florentes anni’. v. 2. femina prima: idem fere valet quod locutio ‘femina primaria’ quae saepius ap. comicos et Ciceronem legitur, cf. Th.l.L. s.v., col. 1235, 41 ss. (e.g. Ter. Phorm. 971, Cic. fam. 5, 11, 2, cett.); in Hispaniis alibi quoque invenitur, scil. in Emeritensi 2385, 1 primarum… feminar(um). vv. 3+5. geminus locus est 2378, 5–6 (ubi vide), similis autem ‘quot non est miseros tum sortita Lares’ 1160, 2 (Apsori): recinuntur fortasse Ov. met. 2, 241 nec sortita loco..., Prop. 2, 8, 23 miserae… permiscuit ossa puellae (cf. Cugusi Corpus pp. 171, 174). v. 4. hic: est fortasse cum voce ‘humus’ coniungendum, ergo ‘humus’ mascul. pro fem., qua de re videas speciatim Th.l.L. s.v. humus, col. 3121, 5 ss., in universum autem Szantyr pp. 10–11 et, quod ad Hispanias attinet, Martin p. 8; cf. praeterea infra, 2430, 6. v. 4. raptam: verbum ‘rapio/eripio’ maxime in usu in sermone funebri, cf. Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 5. sedibus aeternis: cf. 433, 8; 1005, 10; 2094, 1, cett. v. 5. non laesa quiescas: est sententia vulgata, cf. ad 2363; praeterea, videas clausulam Vergilianam, Aen. 6, 371 … quiescam. v. 6. bene composita: nescio utrum referatur ad ‘terra levis’ (quod si ita sit, nota ‘compositā’ nom.!) an potius sit abl. absolutus, scil. ‘bene compositā, sit tibi …’ (quod si ita sit, nota soloecismum, pro ‘bene compositae tibi …’).

HISPANIAE

37

2334. S. de los Santos Gener, MMAP n.s. 9–10, 1948–1949, p. 211; A. Beltrán Martínez, HAE 1–3, 1950–1952, n. 327; S. Mariner Bigorra, Amp 17–18, 1955–1956, pp. 33–36 (fig.); Zarker 10; HAE 12–16, 1961–1965, n. 1833; AEp 1962 n. 52; ILER 5684; P. Piernavieja, CAF 10, 1968, pp. 286–288 n. 4; Piernavieja Corpus 65 (et fig. 21) et p. 240; CIL II/72, 353 (Stylow, fig.); CLEBaet CO 2 (figg.); Massaro Radici pp. 268–272; Cugusi Corpus pp. 55–56, Rilettura II, pp. 552–553, Criteri pp. 347–348; EDCS 09000373 (figg.); Feraudi in HD 016522 (figg.); TM 223709; HispEpOl 3933 (figg.); MQDQ CE|appe|808; CLEHisp 22. Tabulae sepulcralis marmoreae duo fragmenta congruentia, Cordubae reperta, altera parte saec. I p.Ch.n.

Praecedunt verba: A[c]tius mur(millo) | vic(tor) VI, an(n)o(rum) XXI, | h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) 〈t(erra)〉 l(evis). | uxor viro de suo. quot | quisquis vestrum mortuo | optarit mihi, it il(l)i di faciant | semper vivo et mortuo. in praescr. alteram litteram ‘-t-’ omisit lapis; 1. ‘mihi’ in lapide ex ‘mohi’ correctum in praescr.: ‘vic(tor)’ vel ‘vic(it)’ Versus: ia6. ‘Actius’ est Graecum nomen (cf. Th.l.L. s.v. Actium/Actius; Solin Personennamen pp. 617–618: saepius usurpatur in Vrbe, de servis et libertis positum), quod alibi legitur in Hispaniis, CIL II, 3843; nisi quis malit, una cum Piernavieja Corpus 378 (dub.), interpretari ‘Actius’ i.q. ‘Acti(v)us’, quo de nomine cf. Kajanto p. 259. Est praeceptum aureum quod dicitur; conferas quaeso carmina simillima 129, 130, 130 (Romae, fere 50 p.Ch.n)

129 (Fori Novi, fere 90 p.Ch.n.)

quod quisque vestrum mortuo optarit mihi, | id illi di faciant semper vivo et mortuo

quod quisque vestrum mortuo optarit mihi, | id illi eveniat semper vivo et mortuo

nec non et tritissima illa ‘ab alio exspectes, alteri quod feceris’ et ‘quod tibi fieri non vis, alio ne feceris’, quibus de sententiis cf. ad 2664 et Indices IX s.v. ‘aureum praeceptum’. Quibus verbis maledicta fere dicuntur, ut alia – alio tamen modo – iaciuntur in Büchelerianis 95, 376, 987, 1178, 1604 (Lattimore pp. 124 s., Purdie pp. 101 s., Cugusi Sarsinate p. 169).

38

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Quot… it’ i.q. ‘quod… id’.

2335. S. Mariner Bigorra, Epigrafía latina. Commentarios a una selección de epígrafes, in Actas del VI Congreso Español Estudios Clásicos, Madrid 1983, pp. 98–100; CIL II/72, 540 (Stylow); Cugusi Corpus pp. 53–54; CLEBaet CO 7 (figg.); Fernández Martínez ME 5 (fig.); EDCS 09000566 (fig.); HD 028880; TM 223901; MQDQ CE|appe|396; HispEpOl 4125 (figg.); CLEHisp 23. Cordubae, tabula sepulcralis ex lapide calcario paene integra, fere 80–120 p.Ch.n.

nominibus cunctis digno laudata p̣uḍ[ore] Servilia inmiti funere rapta iacet. coniunx dulcis obit mater pia nata probanda, cara soror, veris mentis honesta bonis, custos sancta domus, vita miranda pudica, conspicuum species qui parat ipsa decus{s}. facta quater solito Lucinae numine mater, pignoribus cecidit semper amanda probis. infelix pater et genetrix sua volnera deflent, deflent germani tempora maesta genis.

5

10

‘decuss’ scripsit lapicida errore quodam 1. legit restituit Schmidt, item ego ipse CLEHisp; ‘di[gno laudatur honore]’ Mariner Bigorra; 6. pro ‘qui’, ‘cui’ dubitanter scripsit Fernández Martínez Versus: di. Cum hoc carmine optime comparatur Mauretanicum 2872. De muliere ‘domiseda’, i.q. ‘domus custode et servatrice’, videsis multos locos collectos infra, in Indicibus IX s.v. ‘domiseda’. v. 3. coniunx dulcis: ‘dulcissima coniunx’ (simm.) iterum iterumque legimus in carminibus epigraphicis, cf. Concordanze pp. 187–188. vv. 3 ss.: de mulierum pudicitia cf. e.g. Caesar p. 47 et Logemann pp. 13 ss.; de virtutibus cumulatis, Indices IX s.v. ‘virtutes cumulantur’. v. 6. species: appositive, scil. ‘(mulier) ipsa species’ cett. ‘Qui’ mascul. male ponitur pro fem. ‘que’ = ‘quae’, qua de re in universum cf. Szantyr p. 440 (e.g. ubanum 1555, A, 3 domus... quem); quod autem ad Hispanias attinet, cf. Martin p. 8. Nisi quis malit ‘cui’, una cum Fernández Martínez. v. 7. conferri potest 2774, 7 maternum nomen feci Lucinae favore (prope Mactarim).

HISPANIAE

39

v. 8. pignora: poetice positum idem valet quod ‘filii’ vel ‘nati’, ut saepius fit in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘pignus / pignora’. v. 9. volnera: scriptio antiqua pro ‘vulnera’. vv. 9–10. deflent, deflent: de hac repetitione compares Bücheleriana 606, 1–2 flevere Camenae, / fleverunt populi; 610, 8–9 fleverunt… flevere; 1100, 3–4 mater planxit, flevere sodales, / flevisset genitor; 1149, 2 flevit… mater, flevere sodales (Cugusi Spunti p. 893, Corpus pp. 23, 54): ubique memoratur et vehementer laudatur gloria qua mortui affecti sunt tum cum vixerunt.

2336. CIL II/72, 402 (Stylow, tab. 15, 2); HispEp 11, 2001 n. 259; Carande Herrero Problemas p. 232; HispEp 19, 2010 n. 123; Hernández Pérez Poesía p. 151, Id., Tuere monumentum inferi, ZPE 202, 2017, pp. 96–99; AE 2017 n. 704; EDCS 09000423 (figg.); HD 028481; TM 223759; HispEpOl 3983 (fig.); MQDQ CE|appe|395 (fig.); CLEHisp 24. Cordubae, tabula sepulcralis calcaria, fracta ad caput angulo dextro, fere saec. II p.Ch.n.

Praescr.: D(ecimus) Aerar[ius - - -]|cus hic situṣ [est - - - ]. | Luclena Tertulḷ[a h(ic) s(ita) e(st)]. | Luclena Aucta h(ic) [s(ita) e(st)]. | tuere monumentum inferi gaudebis . [ - - - ] | qui sancte et caste vixerit honeste ho[mo]. ‘caudebis’ lapis 1 ante lacunam nihil legerunt CIL, CLEHisp, ‘ḥ[oc]’ Carande Herrero, ‘ị[d]’ Hernández Pérez; 2. ‘ho[mo]’ edd. vulgo, ‘ho[minibus]’ olim scripseram CLEHisp, quod tamen longius esse videatur pro lacunae mensura Versus: ia6 ut videtur (sed v. 2 ‘vixerīt’ computandum). ‘Aerarius’ cognomen alibi in Hispaniarum locis legitur, scil. 2432 Aerarius Aper et 2993 C. Aerarius; ‘Luclenus’ autem legitur CIL II, 1621 et 5526, cf. Schulze p. 183. De mulieris nomine ‘Tertulla’ cf. Schulze pp. 204 et 461, saepissime legitur, cf. Kajanto p. 292; de ‘Aucta’ videas Kajanto p. 350. v. 1. tuere: nescio utrum imperativus sit – quod si ita sit, interpretandum est vel ‘specta/cerne monumentum mortui, gaudebis...’ (cf. infra, Indices IX s.v. ‘cerne...’), vel ‘protege monumentum mortui, gaudebis...’ – an infinitivus pro ‘tueri’ – quod si ita sit, valeat ‘spectare’, scil. ‘gaudebis spectare monumentum mortui...’, fortasse comparandum cum Moesico 2654 gaude legens, iacet hic... Augusta –. v. 1. monumentum inferi: scil. ‘monumentum eius qui ad inferos descendit’ i.e. ‘monumentum sepulcrale’; ‘inferus’ i.q. ‘mortuus’.

40

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 2. de virtutibus cumulatis, scil. ‘sancte - caste - honeste’, cf. Logemann pp. 13 ss., Lattimore pp. 290 ss., Hernández Pérez Poesía p. 151 et infra, Indices IX s.v. ‘virtutes cumulantur’.

2337. CIL II/72, 567 (Stylow, fig.); S. de los Santos Gener, MMAP 13–14, 1952– 1953, pp. 37–38; HAE 6–7, 1955–1956, n. 1001; ILER 5802; Krummrey p. 58; Cugusi Doppioni p. 13; Hernández Pérez Poesía pp. 86–87; HispEp. 11, 2001 n. 258; J. del Hoyo, HispEp. 12, 2002 n. 139; AEp 2002 n. 167; Rocío Carande Herrero – Concepción Fernández Martínez in Las Raíces Clásicas de Andalucía. Actas del IV Congreso Andaluz Estudios Clásicos, Córdoba 2006, pp. 391–403 (fig.); CLEBaet CO 8 (figg.); EDCS 09000594 (fig.); Feraudi in HD 028964; TM 223928; J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 4153 (figg.); MQDQ CE|appe|31 (fig.); Carande Herrero Problemas p. 236; CLEHisp 25. Cordubae, tabula sepulcralis marmorea, fracta ad laevam, saec. II p.Ch.n. altera parte.

Praescr.: [D(is) M(anibus)] S(acrum). ⊂ hedera ⊃ | . . . an(norum) XVIIII | [ - - - h(ic)] s(itus) (?) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). ⊂ palma ⊃ | [tu] q(u)i stas et releges titu|[lum monum]enti mei, ̣ que XVIII anno|[ - - - ] | dulcissimae matris meae, | [XVIIII ascendens (?) e]xcedi animo. et noli do|[lere mate]r, moriendum fuit. sic|[(ut) sunt pom]ạ, sic et corpora nostra: | 5 [aut matu]ṛa cadunt aut nimis | [aspera r]uunt. ⊂ palma ⊃ alii aliter (scil. CIL, Hernández Pérez Poesía pp. 86–87, Carande Herrero, Fernández Martínez), ipse edidi meo Marte praescr. ‘XVIII | [p(ius) i(n) s(uis) h(ic)]’ HispEp 2002 dub.; 2. scripsi, ‘anno|[rum vixi]’ suppl. nonnulli edd. Versus: ia (vv. 1–4), da (vv. 5–6), sed pedes claudicant. Metrorum variatio omnino pendet a formulis variatis: quo de genere polymetrorum videas Cugusi Lucus Feroniae p. 211, maxime Fadieni pp. 96, 98–99, breviter infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’. At sunt qui Cordubensem titulum commaticum iudicent, scil. Krummrey laud., CLEBaet p. 182. Est v. 2 fortasse nihil aliud nisi praescriptum denuo repetitum. Totum carmen consutum meris formulis, cf. CLEHisp p. 139; nam, (a) versus 1–3 isdem fere verbis saepissime leguntur, scil. in titulis quos collegi infra, in Indicibus IX s.v. ‘ascendens...’; item, (b) versus 4 comparari potest cum pluribus carminibus, quae collegi in Indicibus IX s.vv. ‘noli dolere’ et

41

HISPANIAE

‘faciendum fuit’; demum, (c) vv. 5–6 topice exprimunt vitae brevitatem et fugacitatem, que de re cf. comm. ad 2504 et Indices IX s.v. ‘poma matura’. v. 1. [tu] q(u)i stas…: cf. Hispanicum simillimum 2343 tu qui stas et leges ̣ titulum meum, praeterea urbanum 1540 tu qui stas et spectas mortem monimenti mei. v. 2. que: incertum utrum idem valeat ut ‘qui’ an ‘quae’.

2338. S. de los Santos Gener, MMAP n.s. 15, 1954, p. 155 n. 32 (fig.); HAE 12– 16, 1961–1965, n. 2047; ILER 5790; CIL II/72, 569 (Stylow, fig.); HispEp 16, 2007 n. 171; Carande Herrero Problemas p. 237; EDCS 09000596; HD 028970; TM 223930; HispEpOl 4155 (fig.); MQDQ CE|appe|32 (fig.); CLEBaet CO 9 (fig.); CLEHisp 26. Stela sepulcralis calcaria Cordubae reperta, fracta supra ad laevam, saec. II ex. p.Ch.n.

[ - - - ]u|[ - - - ]quere | ̣ [ - - - ]ṣ antiqui | [ - - - co]niunxit | [ - - - ]ṇtem. vos rogo | [pe]r superos, per sanctum | lumen adoro, parcatis | tumulo, Manes quod con|tegit alte. | sit tibi terra levis. 1. nescio utrum ‘[ ] quere’ (scil. ‘quaere’) an ‘[ ]que re[ ]’; Schmidt in CIL laud.

5 3. suppl.

Versus: da6. v. 3. adoro: i.q. ‘precor’, hic illic in clausula ponitur, e.g. 1551 = CLESard 6, B, 1 templum, quod [sa]epe via[t]or adoras (priore parte saec. II p.Ch.n.); ML 29, 1–2 cerne age principio venerandum numen adorans (in Etruria, fere 180–220 p.Ch.n.); De Rossi II, p. 241, 5 crux est quam semper adoro; et Verg. Aen. 3, 437 numen adora. Cf. Th.l.L. s.v. adoro, col. 820, 31 ss. v. 4. inest topos ille ‘ne sepulcrum violetur’, ut iterum iterumque in titulis sepulcralibus, cf. infra, comm. ad 2363 et Indices IX s.v. ‘violatio sepulcri’; hic autem topos exprimitur per verbum ‘parcere’, ut 2456 et saepe alibi (cf. Lattimore pp. 118 ss., Concordanze p. 566; praeterea Hernández Pérez Poesía pp. 256 ss.). v. 4. tumulo... quod: ‘tumulum’ neutr., ut 502 hoc tumulum (Romae), CIL V, 8294 hoc tumulum (Aquileiae), cett. Anastrophe: ‘Manes quod contegit’ pro ‘quod contegit Manes’.

42

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2339. J. Mellado – J.M. Vila, Hab 3, 1972, pp. 321–324 (fig.); AEp 1972 nn. 276– 277; CIL II/72, 389 (Stylow, tab. 14, 6); Gómez Pallarès Humor pp. 177–178 (fig.); EDCS 09000410 (figg.); HD 009235; TM 223746; HispEpOl 3970 (figg.); MQDQ CE|appe|222 (figg.); CLEBaet CO 3 (figg.); CLEHisp 27. Cordubae, lapis sepulcralis calcarius ad laevam fractus, fere 180–220 p.Ch.n. Cum cuiusdam origo rite in ipso initio carminis memoretur (hic: ‘sum genere Macedon…’), recte putant Fernández Martínez et Carande Herrero CLEBaet p. 145 in lapide per singulas columnas singula carmina insculpta esse, quam ob rem adulescentem Festum, XVI annorum, bis laudari, primum a nutrice vel a matre (?), col. I, dein a semetipso respondente, col. II.

col. I [ - - - no]verat (?) unum [ - - - ]at et pia nutrix [ - - - c]oepit et unus [ - - - ]a fiant [ - - - ] mater habebit

col. II sum genere Macedon set in arvis Baeticae partus. quintus post decimum revolutus fugerat annus et iam iamque viro toga se sociare parabat, deficiunt fata, totus labor excidit hora. hic ego sum positus, festus de nomine Festi. 5

Versus: da6, sed nota col. II, 1 ‘generē’, 4 ‘fatā’. Iuvenis Festus natus est in Hispaniis sed fuit origine Macedon, ut complures de quibus dixit G. Alföldy, Chiron 15, 1985, pp. 101 ss. Col. I. v. 1 sum genere Macedon: cf. 1580, 1 C(aius) Iul(ius) Mygdonius generi Parthus (Ravennae); 384, 1 Samnis sum genere (in agro Atinati); alibi autem ad originem significandam malunt uti voce ‘natione’, ut 2340 (ubi vide), vel etiam verbo ‘domo’, e.g. 2473 (ubi vide), vel ‘origine’, ut puta 2386: omnibus de rebus cf. Indices IX s.v. ‘origo...’. Col. II. v. 2. conferri possunt e.g. 782, 8 tertius et decimus gaudens hanc viderat annus (Vercellis); 1969, 14 sexies huic decimum spatium compleverat annus (Madauris). v. 5. festus de nomine Festi: lusus verborum huius generis de nominibus factos pertractavit Sblendorio Cugusi Espediente pp. 263–265 et Ead. ap. Cugusi Corpus pp. 205–206: cf. e.g. Cirtense 1997, 1 Iulia Sidonia Felix 〈felix〉 de nomine tantum (supplevi Cugusi Osservazioni testuali p. 371), et Orippense infimae aetatis IHC 363, 2 Honoratus, honor de nomine / pollet in aeternum. Similes lusus in ipsis Hispaniis videas 2365, 2434, 2453.

43

HISPANIAE

2340. CIL II, 2253 (Hübner); Haley p. 104; Alicia Mª. Canto, HispEp 3, 1993 n. 163; CIL II/72, 394 (Stylow, tab. 14, 8); HispEp 16, 2007 n. 169; EDCS 09000415 (figg.); HD 028457; TM 223751; HispEpOl 3975 (fig.); CLEBaet CO 4 (figg.); CLEHisp 28. Cordubae, fragmentum tabulae sepulcralis marmoreae, undique fractae praeter ad laevam partem, fere 180–220 p.Ch.n.

Praescr.: D(is) [M(anibus) S(acrum)]. | C(aius) Val(erius) Avitus [ - - ] | natione T . [ - - - ]. | gemma quod est ṃ[ - - - ] | quod tenebrẹ [ - - - ] | sic inter . . [ - - - ] | -----edidi ut iam CLEHisp et CLEBaet praescr. fortasse ‘Tḥ[ - - - ]’ dub. CLEBaet Versus: da. ‘Natione T . [ - - - ]’ comparari potest cum 2681 nat(ione) Dacus (Epeti), praeterea oratione soluta e.g. AEp 1992 n. 1879 natione Breucus (in Castello Phuensium) et ICVR 12780 Valerius Lila scutarius natione Maurus (Romae); cf. Indices IX s.v. ‘origo’. Inest fortasse comparatio quaedam, fere: “ut gemma opponitur tenebris, sic aliquid radicitus differt ab aliqua re”.

2341. CIL II/72, 565 (Stylow, fig.); Hernández Pérez Poesía pp. 144, 145, 234; Carande Herrero Problemas p. 235; Felisa del Barrio, HispEp 19, 2010 n. 126; EDCS 09000592 (fig.); HD 028958; TM 223926; HispEpOl 4151 (fig.); CLEHisp 29. Cordubae, tria fragmenta congruentia tabulae sepulcralis ex marmore, undique fractae, fere 180–220 p.Ch.n.

- - - - - [ - - - ]s benẹ [ - - - ] | [ - - - ] . quit boni at vi|[ - - - ] [ - - - ] . . . [ - - - ] ṣemper bene sit | [ - - - ]e dixseris vixsi | [ - - - ]e erga meọ[s].

5

44

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Verba disposui ut distichorum clausulas efficerem; sed vox ‘dixseris’ v. 4 cum figura prosodica dactylica male consentit, nisi quis ‘dixseri(s)’ computaverit, littera ‘-s’ finali omissa. Quod, fragmenti brevitate adiecta, efficit ut de metris ambigatur, etsi versuum forma verisimilior videatur. De sermone: nota ‘quit’ i.q. ‘quid’, ‘dixseris vixsi’ i.q. ‘dixeris vixi’, ‘at’ i.q. ‘ad’ (?).

2342. E. Cerrato Casado, El epígrafe funerario de Cermatius: ¿Un testimonio arqueológico del primer cristianismo cordobes?, in D. Vaquerizo – J.A. Garriguet – A. León (eds.), Ciudad y territorio: transformaciones materiales e ideológicas entre la época tardoantigua y el altomedioevo, Córdoba 2014, pp. 105–120; J. del Hoyo – Concepción Fernández Martínez – E. Cerrato Casado, Cermatius, requiescat in pace? Relectura y nueva interpretación de un carmen epigraphicum procedente de Córdoba, ZPE 194, 2015, pp. 91–96 (fig. 1); AEp 2015 n. 592, 2016 n. 759; EDCS 67100100 (figg.); Cugusi Vsp pp. 1391–1392. Tabulae sepulcralis ex marmore Cordubae repertae pars laeva, fere 180–220 p.Ch.n.

Cermati vitam iussi m[ - - - ] | quem dominum iussit nasc[entem - - - ] | qui vixit annis VIII duo et [ - - - ] | o felice genus qui per ṭ[ - - - ] | luxuriae tantum plenus [ - - - ] | natum gaudentem . . . [ - - - ] | in quem nos sp[ - - - ]. |

5

7. fortasse ‘sp[erabamus - - - ]’ Versus: da. ‘Cermatius’ nomen perrarum, tantum legitur in CIL VIII, 16212, ut videtur Iudicat, dubitanter quidem, ed. princeps hoc enumerandum esse inter antiquissima carmina Christianorum Hispaniae, id quod tamen mihi parum probabile esse videatur. Cum edd. priores satis dixerint de hoc carmine, paucissima hic adnotabo: v. 3. VIII duo: ambiguum, significare enim potest vel, per anastrophen, ‘VIII et duo’, id est X; vel ‘bis VIII’, id est XVI; vel ‘octies duo’, id est XVI; vel ‘(annis) VIII et duo menses/mensibus’ (vel ‘dies/diebus’ vel ‘horas/horis’), id est paulo plus quam VIII.

HISPANIAE

45

v. 4. significatur gaudium ob filiolum natum cum spe gloriae futurae, ut in Cuiculitano 2900, 5 [o] fortunato[s], qụị ̣ sic [m]eruere parentes. v. 4. sic interpretor, ‘o felice(m) genus’, littera ‘-m’ evanida et voce ‘genus’ masculine adhibita. v. 7. significatur dolor ob mortem immaturam nati, omni spe decepta, ut saepius legimus in carminibus epigraphicis, maxime in Hispanico 2468, 1 miserissimi parentes aliam in te {in te} ispen avevamus. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 93, 99, Cugusi Vsp pp. 1768–1769 nec non infra, Indices IX s.v. ‘spes...’.

2343. CIL II, 2262 (Hübner); ad 1500; Chol. 1283; ILER 3799; CIL II/72, 426 (Stylow); Camacho pp. 118 ss.; EDCS 09000449; HD 028559; TM 223785; HispEpOl 4009; MQDQ CE|appe|809; CLEHisp 30. Cordubae, aetate incerta, fortasse saec. II p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Badia ann(orum) | LVIII pia in su|is h(ic) s(ita) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). | tu qui stas et le|ges titulum me|um, lude iocari | veni. Versus: ia cum mendis. ‘Badia’ nomen mulieris perrarum, compares quaeso mascul. ‘Badius/Badiolus’ in titulis Hispanicis CIL II, 129, 1223, 5165 (Kajanto p. 166). ‘Tu qui stas’: cf. supra, 2337, 1 et Camacho pp. 119–120. ‘Lude iocari veni’ est formula quaedam, in Hispaniis alibi quoque usitata, scil. 2370 (Gadibus), CIL II, 1434 = Chol. 1282 = ad 1500 (Saborae, fere II p.Ch.n.), 2397 (prope Myrtilim); cf. infra, Indices IX s.v. ‘es bibe lude’. Nota ‘iocari’ pro ‘iocare’.

2344. Haley p. 100; Alicia Mª. Canto, HispEp. 3, 1993 n. 162; CIL II/72, 199 (Stylow, tab. 6 fig. 8); Cugusi Corpus pp. 54–55; CLEBaet CO 1 (figg.); HispEp 11, 2001 n. 261; EDCS 09000213 (figg.); HD 027995; TM 223553; HispEpOl 3776 (fig.); MQDQ CE|appe|394; CLEHisp 32. Sacili Martiali, stela sepulcralis fracta ad imum, consumpta ad dextram partem ideoque difficilis lectu, priore parte saec. I p.Ch.n.

Praecedit: Q(uintus) Cassius Nigr[ini f(ilius)] (?) | Celtiber. | ọṛḍịṇe turbato maioṛ ṣep̣elire ṃin[o]rem | [debuit] et patria condere ab arce procu[l]. |

46

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ]id .[ . . ] triṣte c[ - - - p]ẹṛdit | an ve[ . . ] rapto terra nec [ - - - ] | ṃolliụs [i]ṇ p̣atria fuerat ṣẹp̣[ultus (?) - - - ]i | tu ṃi[hi so]ḷa places sed . . [ - - - ]s | [i]llic mater eras fi . . onu[ - - - ]c[ . . .]its[ - - - ] | muta[t]is spatio quo[ - - - ]i[ - - - ] | et qua morte fatis . [ - - - ]ut c[ - - - ] | unius et pueṛi . ot[ - - - ] | [ - - - q]uae properasṭị c[ - - - ] | [ - - - ]dc[ - - - ] | ------

5

10

textus est fere Stylowianus et Schmidtianus, hic illic tamen mutatus: nam praescr. ‘Nigr[ini]’ malo potius quam ‘Nigr[i]’; 2. ‘[debuit]’ restitui, ‘[cogitur]’ tempt. Hernández Pérez Poesía p. 4 et CLEBaet; 5. ‘ṣẹp̣[ultus]’ scripsi dubitanter (opponitur v. 2); 8. ‘muta[t]is’ scripsi; 9. ‘fatis’ legi ipse, ‘ratis’ CIL; 11. ‘[q]uae’ supplevi; 11. ‘properasṭị’ CLEBaet Versus: di. ‘Nigrinus’ cognomen saepius legitur in titulis Hispanicis (cf. infra, ad 2422), quam ob rem malo id restituere potius quam ‘Nigr[i]’. ‘Celtiber’ autem cognomen hic illic per Hispanias legitur (cf. Kajanto p. 198), sed hic puto originem potius Celtibericam significare. vv. 1–2. simul una coniunguntur duo fere topoi, scil. ‘mors immatura’ et ‘mors peregrina’. De morte immatura in Hispaniis cf. supra, ad 2330, item Indices IX s.v. ‘mors immatura’. Mors peregrina autem lugetur cum in Hispanicis carminibus 2356 (Vrsone), 2396 (Myrtili), 2423 (prope Dertosam), 2441 (Tarracone), 2452 (Llafranc), Appendix Hisp. (Hastae), tum per omnes provincias, cf. Indices IX s.v. ‘mors peregrina’. v. 1. ordine: ponitur in initio carminis, ut infra 2410, 1 hordine si iusto…, cf. Cugusi Corpus p. 55; 2118, 1–2 Bert[ - - - ] hoc ordine res [ - - - ] / cum petere optassem sancta sepulcra prior (Potières); in initio versus autem 2360, 2 [ord]ine dispọ[sito - - - ]; latet hic variatio quaedam formulae tritissimae ‘quod par parenti fuerat facere filius, / mors immatura fecit ut faceret pater’, quae saepissime legitur et in Hispaniis (cf. Hernández Pérez Poesía pp. 1 ss., 4–5) et alibi (videas e.g. Concordanze p. 678; Cugusi Fadieni p. 84 et n. 1). Cf. infra quoque, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. v. 5. mollius in patria…: comparari posse videatur cum Ov. trist. 3, 1, 24 molliter in patria vivere… v. 6. tu mihi sola places: legitur Tib. 3, 19, 3 = Prop. 2, 7, 19 = Ov. ars 1, 42: Stylow in CIL laud., Cugusi Tradizione elegiaca pp. 26–27.

47

HISPANIAE

2345. G. Alföldy, ZPE 67, 1987, pp. 229–234 (tab. V, 3); AEp 1987 n. 683; HispEp 2, 1990 n. 286; CIL II/72, 775 (Alföldy, fig.); CLEBaet CR 1 (fig.); HispEp 16, 2007 n. 161; J.M. Abascal Palazón – C. García Bueno, ZPE 169, 2009, p. 269; EDCS 09000823 (fig.); Feraudi in HD 003968; TM 224148; J.-V. Madruga in HispEpOl 4375 (fig.); CLEHisp 33. Soliae, dextra pars tabulae sepulcralis saec. I p.Ch.n.

[ - - - casum miser]abit (?) acerbu[m] | [ - - - ] mihi est | [ - - - c]oncidit ae[tas] | [ - - - ] summuṣ [ - - - ] | [ - - - ] semper | [ - - - ]unt brevi | [ - - - Cl]assice care | [ - - - ]a tellus.

5

carmen omnino restituit Alföldy e.g., hoc modo: ‘[me donec vivam dolor excruci]abit acerbu[s] / [stirps mea quod misero funere rapta] mihi est / [strage repentina puerilis c]oncidit ae[tas] / [eripuitque dies lumine] summus e[am] / [tristis et infelix percontor numina] semper / [cur non me quaeso diripi]unt brevi〈ter〉 (?) / [nunc cum conditus in tumulo sis Cl]assice care / [contegat ossa et sit tibi perpetuo p]ia Tellus’; sed res nemo pro certo adfirmare ausit, ipse malo minima restituere v. 1 tantum, cf. infra, comm. Versus: di (vv. 1–6) et da6 (vv. 7–8) clausulae ut videtur. Tria nomina mortui fuerunt fortasse P. Caecilius P. l. Classicus, ut colligitur ex titulo quem ediderunt Abascal Palazón – García Bueno laudd., ZPE 169, 2009, pp. 269–270; ‘Classicus’ vero cognomen non ignobile fuisse videtur: Kajanto p. 319. 1. [casum miser]abit: ipse restitui dubitanter (de verbo ‘misero’ pro ‘miseror’ cf. supra, ad 2323); compares 420, 3 miserabere certe (claus.). v. 7. [Cla]ssice care: cf. 2152 care Timavi (Coloniae Agripp.).

2346. CIL II/72, 737 (Stylow, fig.); CLEBaet CO 10 (fig.); AEp 2002 n. 167; EDCS 09000784 (fig.); Feraudi in HD 029507 (fig.); TM 224112; HispEpOl 4338 (fig.); MQDQ CE|appe|33 (fig.); CLEHisp 34. In agro Carbulensi, prope Cordubam; dextra pars tabulae sepulcralis ex marmore, fere 150–200 p.Ch.n..

48

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: [ - - - ]us Mari|[ - - - ] mens(ium) IIII ⊂ hedera ⊃ | [ - - - ]e vivo et genitore recess⸌it⸍ | [qui posset patrios i]am bene nosse Lares. | [ - - - ]s p̣otius (?) dare vota fueru⸌nt⸍ | [ - - - n]on data sorte gravi. | [tu qui perlegis hun]c titulum, studiose viato〈r〉, | [dicas praeteriens] “sit tibi terra levis”.

5

‘viato’ lapis textus CIL, ubi M.G. Schmidt supplementa proposuit, probanda quidem (cum v. 2 compares enim 1535 A, 5 posset iam nosse parentis); v. 3 ‘totius’ edd. vulgo, sed fortasse ‘potius’ Versus: di. Nomen incertum, vel ‘[ - - - ]us Mari’ vel ‘[ - - - ]us Mari|[an - - - ]’. v. 1. vivo... genitore = Mart. 4, 16, 3 (CIL). v. 1. recedo: i.q. ‘morior’, ut e.g. 2308 (Turri Libis.), cf. Indices IX s.v. v. 2. nosse Lares: cf. infra, 2384, 1 nosse dolo[rem], praeterea Ov. met. 1, 773 nosse Penates; addas 1352, 7 [ - - - ]re Larem iam norat [ - - - ]. v. 2. vox ‘Lares’ versum elegiacum claudit, ut 1160, 2 (Apsori), 1339, 2 (Romae), 2060, 2 (Pompeiis), al., cf. Concordanze p. 402. v. 3. potius: pro ‘totius’ scripsi dubitanter, nam haec vox aptior videatur ad sermonem epigraphicum.

2347. R. García Serrano, Mapa arqueológico de la provincia de Jaén, Granada 1968, pp. 589–590 n. 386; CILA III, 2, 576 (González Román – Mangas Manjarrés); CIL II/72, 83 (González Román); HispEp 19, 2010 n. 177; Camacho pp. 129 ss.; EDCS 09000090; HD 027665; TM 222701; HispEpOl 2827; MQDQ CE|appe|810; CLEHisp 35. Vrgavone, carmen sepulcrale incertae aetatis, fere saec. II p.Ch.n.

dextera [ - - - ] | nunc sc[ - - - ] | hic gracili[ - - - ] | haec mea vita [fuit] | dum loquor nio[ - - - ] | hac contentus hu[mo] | sit mihi terra levis | incipis ṣạṇịc̣ị[ - - - ]. in titulo parum perspicuo malui supplementa vitare, praeter duo (‘[fuit]’ v. 2 et ‘hu[mo]’ v. 3), quae Mariner Bigorra proposuit 1. ‘dextera’ scripsi, ‘Dextera’ CILA, EDCS; 2. ‘gracili[ ]’ scripsi, ‘Gracili[ ]’ CILA, EDCS, Camacho; 4. lectio valde dubia

HISPANIAE

49

Versus: unum di + duo el, ut videtur (similiter fit in Emeritensi 2384); singuli versus per binas lineolas distribuuntur. vv. 1, 2: incertum utrum ‘dextera... gracili[ ]’ an ‘Dextera... Gracili[ ]’ intellegendum sit, illud probabilius, nam ‘dextera’ in initio carminis legitur alibi quoque, scil. 964, 1 dextera fama mihi fuit (Romae) et 2578 dextera niten[ - - - ] (Coloniae Agrippin.). v. 2. similiter cadunt urbana 1363, 6 hec mihi vita fuit, 1567, 3 haec mihi vita fuit; ceterum, adde Tarraconense 2434, 5 hec illi semper vita fuit (in initio versus). v. 3. hac contentus hu[mo]: fortasse comparari potest locutio ‘hoc/hic contenta iacent - - - membra sepulcro’ 2521 et 2522 (Cugusi Osservazioni testuali pp. 372–373), sed res incerta.

2348. J. Ramírez – J. Sanchez, AnArqCord. 6, 1995, pp. 327–330 (figg. 7–8); AEp 1995 n. 851; CIL II/72, 22 (Stylow, fig.); HispEp 3, 1993 n. 240 et 6, 1996 n. 621 (Alicia Mª. Canto) et 16, 2007 n. 447 et 19, 2010 n. 183; Carande Herrero Problemas pp. 230–231; EDCS 09000027 (fig.); HD 027503; TM 223398; HispEpOl 2620 (fig.); MQDQ CE|appe|95 (fig.); CLEBaet J 12 (figg.); CLEHisp 36. Ossigi, fragmentum arae calcariae carmen sepulcrale continentis, saec. III in. p.Ch.n.

hic tu ṭ[ . . . ]|re iaces [ . . . ]|nina puue[lla], | que no〈n〉dum [ . . ] | denos coṇ[pleve]|ras an[nos]. | sit tibi [terra] | levis. ‘nodum’ lapis errore quodam; ‘puue[lla]’ puto servandum 1. fortasse ‘ṭ[aet]re’; 1. ‘[Gemi]nina’ haud absurdum videatur, nisi quis malit ‘[Satur]nina’ una cum Canto laud.; 2. ‘[bis] denos’ coni. CIL dub., probabiliter ut videtur, ex lacunae mensura; 2 ad fin. facillime verba restituuntur, cf. infra, ad 2350, 2 Recte sensit Stylow (laud.) carmen hoc esse, ut deduci potest cum ex adlocutione ‘iaces’ tum ex fine versus ‘coṇ[pleve]ras an[nos]’; sunt vero duo da6, singulis versibus per ternas lineolas distributis, ad fin. altera pars el. v. 1. puuella: puto ita scribendum, scilicet ‘puwella’, collatis Hispanicis ‘fluuit’ 2405 S, 10; ‘rapiuunt’ 2430, 1; ‘suuis’ CIL II/72, 884 (saec. I in. p.Ch.n.) et II/72, 325 (saec. II p.Ch.n.); praeterea ‘tuuos’ et ‘duua’ CEL appendix Gholaia θ (Gholaiae, med. saec. III p.Ch.n., cf. Cugusi CEL III, pp. 22, 264): CLEHisp p. 168. Paulo aliter carmen Pompeianum ap. Solin Wandinschriften n. 38 uubique (de quo dixit V. Tandoi, A&R 22, 1977, p. 87 = Tandoi Scritti II, pp. 674 ss.).

50

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. cf. 2524, 1 hic, Nonnuse, iaces; cum ‘iacet’ usitatissimum sit (cf. ad 2558, 1 et Indices IX s.v.), ‘iaces’ contra raro ponitur, cf. Concordanze p. 344. v. 2. con[pleve]ras an[nos]: idem iterum iterumque et in Hispaniarum locis et alibi legitur, cf. ad 2350, 2 et Indices IX s.v. ‘complere annos’; sed videas potissimum quam similiter structi sint vv. 1–2 et 2350, vv. 1–2. ‘Que’ i.q. ‘quae’.

2349. A. Daviault – J. Lancha – L.A. López Palomo, Un mosaico con inscripciones. Puente Genil (Córdoba), Madrid 1987; AEp 1987 n. 501; M.P. San Nicolás, in AfrRom 9, 1990 (1991), pp. 1035–1036 et 10, 1992 (1994), pp. 1289 ss.; Alicia Mª. Canto, HispEp 3, 1993 n. 170; HispEp 5, 1995 n. 323; Gómez Pallarès ECIMH CO 3 (figg. 26a–d), Saggio p. 1226 n. 8; CIL II/52, 599 (Stylow, figg.); M.J. Caballer González, Fav 23/2, 2001, pp. 111–127; A. Stramaglia, SeTes 3, 2005, pp. 25–30 (tabb. 19–22) et Id., Il fumetto e le sue potenzialità mediatiche nel mondo grecolatino, in J.A. Fernández Delgado – Francisca Pordomingo – A. Stramaglia (eds.), Escuela y Literatura en Grecia Antigua. Actas del Simposio Intern. Univ. Salamanca 17–19 Nov. 2004, Cassino 2007, pp. 577 ss., 614–617 (tabb. 21–22); Cugusi Versificazione trocaica pp. 77–78, Corpus pp. 62–63; EDCS 08700662 (figg.); Gräf in HD 010922; TM 222440; HispEpOl 2539 (figg.); CLEHisp 37. Ipagri, saec. IV in. p.Ch.n., opus musivum verba continens, figuris infra scriptis.

“su | Cerbio”. | “e, fili Gerio, | vale”. | “subduc | te pater”. | “ai mise|ra, | decollata | so”. | “uxor | Masta|le”. | “et tu, ere, suma”. | “e, impor|tuna”. | “timio ne vecte | franga”. | selvam | grave[ - - - ]. figurae infra scriptae, in quibus quidam delineantur cum grue pugnantes opus musivum fideliter transcripsi, scil. intellegens ‘su(m)’, ‘Cerbio(s)’ (?), ‘e(m)’ (?) (bis), ‘so(m)’, ‘suma(s)’, ‘vecte(m) franga(m)’ Versus: tro7 (v. 2 parum bonus). Comoediam vel mimum dicas (Daviault); quod ad tituli genus attinet, conferatur Gallicum 3027 “ospita, [r]eple lagona [c]ervesa!” “copo c〈on〉ditu abes, est reple(n)da”, item mimicum ut ita dicam. Nomina sunt digna quae diligenter inspiciantur: ‘Gerio’ i.q. ‘Geryon’; ‘Cerbio’ fere i.q. ‘Cerbios’, i.e. ‘Cervios’ = ‘Cervius’; ‘Mastale’ vel, ut opinatur Stramaglia laud., p. 27, mulier a sinu appellata, cf. gr. mastós (et bathýkolpos), i.e. Italice “Tettona”, vel potius nomen mulieris natione Africanae, cf. Elisabeth Rawson, JRA 1, 1988, p. 169 (videas Cugusi Corpus pp. 62–63).

51

HISPANIAE

Praeterea, multa ad comicum sermonem pertinent, scil. ‘subduc (te)’ reflexive positum, ut Pl. asin. 912 subducere hinc me; dein ‘decol(l)are’ quod legitur ap. Pl. capt. 497 et Cas. 307 (cf. Th.l.L. s. vv. decollo, decolo et M.G. Schmidt, ZPE 133, 2000, p. 248; in sermone militari quoque, Hist. Aug. Aurel. 6, 5); generatim autem videas ‘timio’ i.q. ‘timeo’ contraque ‘selvam’ i.q. ‘silvam’; nec non littera ‘-s’ omissa in ‘suma’ et, ut videtur, ‘Cerbio’, et littera ‘-m’ omissa (‘su’ i.q. ‘sum’ et ‘so’ i.q. ‘so(m)’; ‘vecte franga’ i.q. ‘vectem frangam’; ‘e’ i.q. ‘em’ (?) (bis), de ‘em’ videas Hofmann pp. 146–147); de ‘grave[ ]’ nihil dici potest. Speciatim vero videas ‘su’ i.q. ‘sum’ maximeque ‘so = so(m) = sum’, ut 1874, 2, saecc. IV–V p.Ch.n.; 568, 6, incertae aetatis; CIL X, 2070 et XIV, 7181; nec non CEL 143 A, 5, Traiani aetate: cf. Cugusi CEL I, p. 159 et III, p. 232, Cugusi Papiri epistolari p. 148, iam Leumann p. 523 et Mihăescu p. 180. Forte verba (metro soluta tamen) et figurae similes inveniuntur Romae in Basilica Clementis, magni quidem momenti quod ad primordia Italici sermonis pertinet (cf. C. Marazzini, La lingua italiana. Profilo storico, Bologna 20023, pp. 176 ss. et fig. 21); plura ap. Stramaglia laud., pp. 3 ss., leguntur.

CONVENTVS ASTIGITANVS

2350. CIL II/52, 61 a (Stylow, fig.); HispEp 1, 1989 n. 149 et 8, 1998 n. 313 et 16, 2007 n. 449; CLEBaet J 18 (fig.); EDCS 08700071 (fig.); Gräf in HD 017886; TM 221887; HispEpOl 1985 (fig.); MQDQ CE|appe|390; CLEHisp 38. In agro Batorensi, tabula sepulcralis calcaria, undique fracta praeter ad caput, saec. I in. p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - S]ex(ti) ⊂ hedera ⊃ f(ilia) ⊂ hedera ⊃ A[ - - - ]. | [hic sita in tumulo i]acet inmatura [puella] | [bis denos vitae quae vix c]ompleverat an[nos] | [ - - - obi]t diu flenda m[arito] | [ - - - ]e votis opta[ - - - ] | [ - - - it]ẹrum (?) nam [ - - - ] | ------

5

1. expleri potest collato 2348, 1; 2. expleri potest collatis locis adductis infra, in comm.; 3. ‘[obi]t diu flenda’ Cugusi Corpus p. 59, collatis 2323, 4 et CIL XI, 7918 = Binazzi ICI VI, 55; 3. ‘m[arito]’ rest. CIL recte, cf. enim infra, comm.; 5. ‘[it]ẹrum’ CIL dubitanter

52

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6. v. 1. inmatura: de morte immatura cf. supra, ad 2330, 1, et Indices IX s.v. ‘mors immatura’. v. 2. ‘[bis denos]’ necessario restituendum videtur, nec ‘[bis senos]’, nam iam nupserat (v. 3 flenda marito). v. 2. [c]ompleverat an[nos]: finis versus usitatissimus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘complere annos’; sed ad locum restituendum compares potissimum Carnuntinum 2588, 3 bis denos a[etas] mihi iam compleverat annos; Ossigitanum 2348, 2 no〈n〉dum [ . . ] denos coṇ[pleve]ras an[nos]; Caesariense 1245, 1 bis senos vitae qui [vix compleverat annos]. v. 3. flenda: 2989, 7 flende memoriae (Turri Libis.), cf. Cugusi CLESard p. 186. v. 3. ‘marit-’ in fine versus, ut alibi in Hispaniis, e.g. 2441, 6 et saepius, cf. infra, Indices IX s.v. ‘maritus’ locosque ibi allatos, quibus addas carmina urbana Zarker 117, ICVR 11675b et 13310, al. v. 4. [ - - - ]e votis opta[ - - - ]: fortasse comparari potest cum Turritano 2309, 1 ss. semper optasti hoc et evenit tibi / rogum maritus ut tibi facere〈t〉 prior; / … / nam et ego optabam in manibus tuis anans / spiritum dare.

2351. CIL II, 1580 (Hübner); ad 1474; Chol. 1212; ILER 5791; C. Puerta – A.U. Stylow, Gerión 3, 1985, pp. 319–320 n. II (fig. 2); AEp 1985 n. 561; CIL II/52, 399 (Stylow, fig.); HispEp 6, 1996 n. 522; EDCS 08700420 (figg.); Gräf in HD 003224; TM 222201; HispEpOl 2300 (fig.); MQDQ CE|appe|811; CLEBaet CO 14 (fig.); CLEHisp 39. Ipscae, stela sepulcralis calcaria omnino integra, priore parte saec. I p.Ch.n.

ṭ[e], ḷapis, | optestor le|viter super | ossa residaṣ, | ne nostro dole|at conditus offi|cio. | Postscr.: Graeca ser(va) hic | sita est, vale. | Iacchus vir et | [patronus] (?) d(e) s(uo) d(edit). postscr. ‘[patronus]’ supplevi dub. Versus: di. ‘Iacchus’ est nomen Graecum, cf. Solin Personennamen p. 334; etiam ‘Graeca’ videtur nomen proprium mulieris esse, quod iterum iterumque legitur (Kajanto p. 204), in Hispaniis quoque (scil. in Gaditano HispEp 6, 1996 n. 522 Valeria Graeca c(ara) s(uis)). Simillima sunt carmina 2352 (Iponobae) et 2710 (Beryti), item multa quae collecta invenias in Indicibus IX s.v. ‘ter lapis optestor...’; ceterum, ‘conditus

HISPANIAE

53

officio’ (simm.) saepius legitur in carminibus epigraphicis, cf. Indices IX s.v. ‘conditus officio’. v. 2. conditus: ‘condita’ desideres, nam de muliere hic sermo est, sed probabiliter mascul. ‘conditus’ ponitur formulae causa (cf. quae adnotavi supra, item Massaro Fra poesia e prosa p. 285).

2352. R. Puerta – A. U. Stylow, Gerión 3, 1985, pp. 317–318 (fig. 1); AEp 1985 n. 560; CIL II/52, 372 (Stylow, fig.); EDCS 08700391 (figg.); Gräf in HD 003146; TM 222173; HispEpOl 2272 (fig.); MQDQ CE|appe|812; CLEBaet CO 12 (fig.); CLEHisp 40. Lapis calcarius fractus ad dextram, Iponobae repertus, valde attritus, saec. I p.Ch.n. ut videtur (anne saec. II ex nominibus?).

Praescr.: locus p(edum) [ - - - ] | P(ublius) Aeliu[s - - - ]. | [t]e, lapis, optest[or leviter super] | ossa r[esidas], | [n]e nostro dole[at conditus] | o[fficio]. Versus: di. Cf. supra, 2351 (Ipscae) et comm. ad loc.

2353. CIL II, 148* (Hübner); CILA III, 2, p. 702 n. 3 (González Román – Mangas Manjarrés); EDCS 56500209; CLEHisp 41. Tucci, aetate incerta, fortasse saec. I p.Ch.n.

huc properate viri, salebrosam scandite rupem; | pulchra laboris erunt praemia palma quies. Versus: di. Aliter ac Hübner CIL II, p. 18* et González Román – Mangas Manjarrés laudd., ipse carmen falsum esse nego. Videas Verg. Aen. 2, 373 festinate viri, 12, 425 arma citi properate viro (v.l. viri); item quodam modo 2560 li(n)quite verba, viri, vino conte(n)dite la〈eti〉 (?) (Borbetomagi). v. 2. praemia palma quies: haud dissimiliter Pompeiis legimus 32 virtutis merces: palmam pretium gloriae victoriae spem causas; Vici Sebuini Zarker 13 palma semper et laurus viret, / ne desit unquam praemium victoribus (saec. I p.Ch.n. in.); videas praeterea infra, 2389, 7 daturus ei palmam stolam adque coronam (prope Pacem); nec omittas 1905, 5 provectus, gaudia, palmas.

54

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2354. CIL II, 1414 (Hübner); ad 1069; Chol. 1167; ILER 5796; CILA II, 3, 664 (González Fernández); CIL II/52, 1079 (González Fernández – Stylow) (fig.); AEp 2015 n. 575; Camacho pp. 72 ss.; Massaro Fra poesia e prosa pp. 297– 299; EDCS 08701156 (fig.); HD 031667; TM 223108; HispEpOl 3320; MQDQ CE|appe|813; CLEHisp 42. Vrsone, 80–120 p.Ch.n. ut videtur.

------| {L} L ∙XX tecum transfers non | amplius annos, debue|ras tamen habuisse mille. | s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). ‘L ∙XX’ scriptum errore quodam pro ‘LXX’, ut recte vidit Hübner ad CIL II, 1414 Versus: da; v. 1 fere da6, scil. ‘(septuaginta) tecum…’. Videas alterum fere exemplar Vrsonense 1069 = ILER 5795, 3 viginti tecum nam fers non amplius annos, / sed decuit talem longior hora virum. Nota ‘transferre annos’ i.q. ‘secum ferre aetatem suam’, saepius contra ‘perferre annos’ in CLE legitur: Cugusi CLESard p. 148, maxime Sblendorio Cugusi Pertulit annos pp. 561–564. ‘Mille’ hyperbolice, ut ICVR 23394 vias… mille nocendi (Bonifaci papae aetate, 418–422 p.Ch.n.); cf. et Cic. Brut. 191, Att. 2, 5, 1 et 16, 11, 1; AP 7, 128, 1, cett. Clausula ‘non amplius ‒ ⏓’ alibi legitur, cf. infra, ad 2632, 7 et Indices X s.v. ‘clausulae’.

2355. J.F. Rodríguez Neila, Hab 7, 1976, pp. 376–383 (tab. XXVI a); AEp 1976 n. 284b; CILA II, 3, 647 (González Fernández, fig. 381); CIL II/52, 1057 (González Fernández, fig.); Hernández Pérez Poesía p. 85; EDCS 08701135 (fig.); HD 006398; TM 223087; HispEpOl 3299 (fig.); MQDQ CE|appe|196; CLEBaet SE 17 (fig.); CLEHisp 43. Quattuor fragmenta marmorea optime congruentia, Vrsone reperta, quae coniuncta reddunt laevam partem tabulae sepulcralis, fere med. saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Ferraria T(iti) f(ilia) Iu[ - - - ann(orum)] | (vacat) XVI h(ic) s(ita) e(st) s(it) [t(ibi) t(erra) l(evis)]. | rapta ego sum fato . [ - - - ] | desine flere par[ens - - - ].

HISPANIAE

55

textus CIL Versus: di (in lapide v. 2 recedit). Nomen mulieris ‘Ferraria’ (item mascul. ‘Ferrarius’) cf. Schulze pp. 356, 415. v. 1. de verbo ‘rapio/eripio’ in sermone sepulcrali cf. infra, Indices IX s.v. v. 2. desine flere...: verbum ‘desinere’ saepius in formulis legitur ad fletum pertinentibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘desine...’ (compares quaeso 2508, 2 desine flere, puer natu[rae debi]ta solvo); aliter eadem sententia exprimitur in Iessonensi 2430, 8 parcite... Manes sollicitare meos (cf. ad loc.).

2356. S. Mariner Bigorra ap. R. Atencia Páez, Gibr 29, 1978, pp. 187–196, maxime pp. 192–195 n. 6 (fig.); CILA II, 3, 657 (González Fernández, fig. 390); CIL II/52, 1074 (González Fernández); Fernández Martínez in Asta ac pellege pp. 178–180; Concepción Fernández Martínez – Rocío Carande Herrero in La Filología Latina. Mil años más. Actas del IV Congr. Soc. Estudios Latinos (Medina del Campo, 22–24 mayo de 2003), Madrid 2005, pp. 693–700 (fig.); HispEp 11, 2001 n. 461 et 14, 2005 n. 317; EDCS 08701122 (fig.); Gräf in HD 031665; TM 223104; MQDQ CE|appe|392; J.-V. Madruga in HispEpOl 3316 (fig.); CLEBaet SE 13 (figg.); Fernández Martínez ME 6 (fig.); CLEHisp 44. Vrsone, tria fragmenta congruentia tabulae sepulcralis marmoreae fractae ad dextram, saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Valeria [l(iberta) Crene] (?) | an(norum) XL p(ia) i(n) [s(uos)/s(uis) h(ic) s(ita) e(st)]. | invida fata, quid est qu[od Crene nostra recessit], rapta peregrino contumu[lata solo]? sex et viginti nobiscum de[gerat annos], casta pia exemplum sola [perenne dedit] (?). hoc licet in saxso iaceas, in [ - - - cuncta] (?) 5 pectore et in nostro fixsa ṭ[amen maneas]. tu qui praeteriens percurris [carmina nostra] (?) dic precor hoc: “Crene, sit tib[i terra levis”]. supplevi hic illic una cum Mariner Bigorra laud., nonnulla addens; alii alia 1. rest. CIL; 5. ‘in [saecula]’ coni. Mariner Bigorra haud absurde, sed mea sententia potest esse etiam ‘in [tempora]’; 6. ipse restitui, collato e.g. Madaurensi titulo 2165 (‘nomen vite pagat ho[nor ma]neatque per aevom’); ‘[manebis item]’ coni. Mariner Bigorra, CILA; 7. restitui dubitanter, cf.

56

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

infra, comm.; aliter ‘[busta viator]’ Mariner Bigorra, CILA, Gräf, ‘[carmina hospes]’ M.G. Schmidt ap. CILA Versus: di. Videtur maritus coniugis mortem lugere, quacum una ante obitum per annos XXVI vixerat. ‘Crene’ nomen muliebre Graecum, quod raro legitur, videas quaeso Solin Personennamen p. 1217. v. 1. invida fata: cf. Indices IX s.v. ‘invidia fati’. Vt hoc epigramma, item urbanum 974, 1 per vocem ‘invida’ incipit. Ceterum, ‘invida fatorum genesis’ legitur 555 = CLEPann 48, 4 (Camponae, saecc. II/III p.Ch.n.). v. 2. peregrino: haec vox significat Crenem mortem longe a patria invenisse, idem fit cum in Hispaniis ipsis, scil. 2423, 19 peregrinus possidet auras, 2441, 3 [- - - pere]grine sepulcrum, tum alibi, e.g. 3034 quem genuit terra Mauretania, p(eregrina) obruit terra (Quadriburgi). Quo de genere mortis cf. ad 2344, 1–2 et infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’. v. 2. contumu[lata]: alibi quoque hoc verbum compositum in Hispaniis invenitur, scil. 2406, 8 levi caespite contumulor, archetypice autem ap. Ov. trist. 3, 3, 32 … ut saltem patria contumularer humo, cf. Th.l.L. s.v. contumulo, col. 804, 75 ss., Hernández Pérez Poesía p. 61; ceterum, in Hispanicis titulis simplex verbum ‘tumulo’ quoque legitur, 2069, 3 (Sagunti). v. 4. cf. e.g. carmen Hipponense 1947, 6 exemplumque fuit n[obis]. v. 6. de sententia cf. Ov. am. 1, 1, 26 in vacuo pectore regnat Amor; Hernández Pérez Poesía pp. 119–120. v. 6. pectore et in nostro...: videas transpositionem verborum. v. 7. ‘percurris’ scil. oculis, ut recte iudicat M.G. Schmidt in CIL II/52, 1074 laud., collato Verg. Aen. 4, 362 ss. talia dicentem (scil. Aeneam)… tuetur /… totumque pererrat (scil. Dido); ‘percurris [carmina nostra]’ restitui potest collato Sufetulensi 2795, 1 carmina qui (i)n nostro percurritis forte sepulcro.

2357. J.F. Rodríguez Neila, Hab 7, 1976, pp. 371–377 (tab. XXV); AEp 1976 n. 284 a; CILA II, 3, 644 (González Fernández, fig. 379); J. Gil, Hab 10–11, 1979– 1980, p. 188 n. 2; CIL II/52, 1118 (González Fernández); CLEBaet SE 16 (fig.); Cugusi Novellismo p. 145 et Versificazione trocaica p. 78; EDCS 08701195 (fig.); Gräf in HD 006395; TM 223147; HispEpOl 3359; MQDQ CE|appe|195; CLEHisp 45. Carulae (Marchena, Cerro del Agua), prope Vrsonem, tabula vel potius stela sepulcralis, in qua inscriptum est carmen integrum, saec. fere II p.Ch.n. ex.

Praecedunt ⊂ rosa ⊃ ⊂ circulus ⊃ ⊂ rosa ⊃ || Praescr.: Fabia Ianuaria ann(orum) | XXV pia in suis.

HISPANIAE

57

quis|quis tunc vivis, amasti. | si modo sunt noctes, | nec periere dies, | s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). Postscr.: posit Fabius | Venustus patronus. Versus: da; maxima et perspicua pars est el v. 2; v. 1 trochaicus; v. 3 fomula (altera versus elegiaci pars). Cf. quaeso Cugusi Novellismo p. 145 et Versificazione trocaica p. 78. Videtur Fabia Ianuaria liberta eademque coniunx Fabii Venusti fuisse. Quod cognomen ‘Venustus’ saepissime legitur in titulis, cf. Kajanto p. 283. v. 1. quisquis tunc vivis, amasti: subaud. ‘Fabiam Ianuariam’, i.e. “omnes Fabiam viventem amaverunt”. v. 2. scil. “quamdiu erit rerum natura, sit tibi terra levis”. ‘Posit’ i.q. ‘posuit’, cf. Indices IX s.v. ‘posi’.

2358. CIL II/52, 506 (Stylow) (fig.); HispEp 8, 1998 n. 205 et 16, 2007 n. 172; Carande Herrero Problemas p. 224; EDCS 08700552 (fig.); HD 030137; TM 222333; HispEpOl 2432 (fig.); MQDQ CE|appe|814; CLEBaet CO 16 (fig.); CLEHisp 46. Vliae Fidentiae, tabula sepulcralis ex marmore, ad superiorem et dextram partem fracta, verba male disposita esse videantur, fere saec. II p.Ch.n.

. [ - - - ]|erat . . [ - - - ]|bus aestas ṛ . [ - - - ] | gaudete o mise[ri - - - ] | ad Styga mort[ . . . ]. textum CIL secutus sum Versus: fortasse da, singula verba in singulis versibus distribuere conatus sum, valde dubitanter; e.g. ‘[ - - - ]bus aestas’ clausula hic illic legitur, videas Carande Herrero laud., item ‘ad Styga mort[ - - - ]’ clausula esse videatur, sed alibi aliquid simile legimus extra finem versus, e.g. in urbano 995, 18 per Styga morte sequar (Tiberi aetate). Anne latet topos ille ‘mors omnibus instat’ (“gaudete dum vivitis, omnibus ad Styga veniundum”)?

2359. R. Cagnat, BH 6, 1904, pp. 349–350; F. Fita, BRAH 53, 1908, pp. 40–42 (tab.); N. Albornoz y Portocarrero, Historia de la Ciudad de Cabra, Madrid 1909, p. 42 (tab.); CIL II/52, 330 (Stylow); HispEp 11, 2001 n. 250; Hernández

58

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Pérez Poesía p. 151; EDCS 08700343 (fig.); Gräf in HD 001212; TM 222157; HispEpOl 2256; MQDQ CE|appe|391; AEp 2017 n. 690; A. Bolaños Herrera – Concepción Fernández Martínez, CCGG 28, 2017, pp. 127–134; CLEHisp 47. Igabri, tabulae sepulcralis ex marmore fragmentum, saec. II p.Ch.n. ut videtur. Carmen persimile est titulo 1123 = ILER 5782 (Tucci, saec. I p.Ch.n.), quo collato nonnulla certa coniectare possumus, ut concludi potest ex hac tabula comparationis:

2359.

1123.

Praescr.: [ . . ] . atius L(uci) [f(ilius) - - - ] | [flame]n sacrorum pu[blicorum - - - | carus] (?) amicitiis hic [situs est s( )t( )t( )l( )] | [- - ]ilia P(ubli) f(ilia) [ - - - ]. | [quod vo]to petiere suis pl[erumque parentes], [cuncta] huic contiger[unt - - - | ---] [ - - - p]raeclara fi[des - - - ]

Praescr.: Caesia L(uci) f(ilia) Celsa an(norum) LXV h(ic) s(ita) e(st). |

praecipua [ - - - ].

quod voto petiere suis plerumque parentes, | cuncta tibi dignae, Caesia, con[t]iger[u]nt, | lanifici praeclara fides pietatis alumna, priscae praecipue fama pudicitiae. | te rogo, praeteriens dicas “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”. | Postscr.: q(uo)q(uo) v(ersus) l( ) p( ) XII.

edd. Bolaños Herrera – Concepción Fernández Martínez, paulo aliter CIL Versus: di ut videtur. Collato persimili carmine 1123, videtur hoc elogium funebre esse vel viri vel mulieris antiquis moribus. vv. 1–2: tota de sententia conferri potest 2309 (Turri Libis.).

2360. A. Blanco – J. Garcia – M. Bendala, Hab 3, 1972, pp. 318–319 (tab.); AEp 1972 n. 273; CIL II/52, 331 (Stylow) (fig.); HispEp 16, 2007 n. 163; EDCS 08700344 (fig.); Gräf in HD 009232; TM 222158; HispEpOl 2257 (fig.);

HISPANIAE

59

CLEBaet CO 17 (fig.); CLEHisp 48. Tabulae sepulcralis marmoreae fragmentum minimum, Igabri repertum, fere 180–220 p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) [M(anibus) S(acrum)]. | [co]ntinuam [ - - - ] | [ord]ine dispọ[sito - - - ] | [ - - - ] . precor . [ - - - ] | [ - - - ] . . . . [ - - - ]. textus CLEBaet 1. ‘[co]ntinuan[tur]’ CIL Versus: vel da6 vel di, ut videtur. v. 2. [ord]ine dispo[sito]: de hoc initio versus compares Hispanica 2344, 1 ordine turbato... (ubi vide), 2410, 1 hordine... iusto; ceterum, in alio quoque versus pede vox ‘ordine’ saepius legitur in carminibus epigraphicis, ut colligitur ex Concordanze p. 556. Ordo naturalis significatur morte immatura radicitus perturbatus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘ordo’. v. 3. cf. ICVR 27257, 8 sit precor acceptum (Romae, ad Bassillam, fere saec. V p.Ch.n.).

2361. CIL II, 1512 (Hübner); Chol. 1211; Eng. 289; CIL II/52, 1323 (J. González Fernández) (fig.); HAE 4–5, 1953–1954, n. 588; ILER 3788; EDCS 08701404 (fig.); HD 032252; TM 223343; HispEpOl 3565 (fig.); MQDQ CE|appe|815; CILA II, 3, 838 (González Fernández, fig. 504); CLEHisp 49. Stela calcaria sepulcralis ad caput fracta, prope Obulculam reperta, saec. II p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: [ - - - - - - ]|ensis anno(rum) CII | h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). | (vacat) | Rustica Cacos|sae f(ilia) ann(orum) LXXIỊ | h(ic) s(ita) e(st). dicite, qui | legitis, “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”. | (vacat) praescr. fortasse ‘[ - - - Obulcul]ensis’ CIL Versus: el. Cum in titulo bonae aetatis legatur, parum verisimile videtur ‘Cacossa’ nomen esse humilitatis (ut e.g. ‘Stercorius’, ‘Stercorosa’, simm., cf. Kajanto p. 246 et I. Kajanto, Arctos n.s. 3, 1962, pp. 45–54), melius comparari potest

60

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

cum nominibus ‘Caccuso’, ‘Cacus(s)ius’, simm., de quibus videas Albertos Firmat pp. 66, 189. Nonnulla similia collecta sunt in Concordanze pp. 164, 408. De cuiusdam longissima vita cf. infra, Indices IX s.v. ‘vita longissima’. ‘STTL’ bis ponitur, ut e.g. 2367 et 2369, item 1330 (Mauret. Caes.), cett.

2362. S. Ordoñez Agulla – P. Sáez Fernández, Hab 27, 1996, pp. 104–106 (fig.); CIL II/52, 1124 (Stylow) (fig.); Alicia Mª. Canto, HispEp 7, 1997 n. 838 b; AEp 1997 n. 831; Hab 39, 2010, p. 226; EDCS 08701201 (figg.); Gräf in HD 031793; TM 372705; HispEpOl 3365; CLEBaet SE 18 (fig.); CLEHisp 50. Prope Astigi, stela calcaria sepulcralis valde trita, saec. II p.Ch.n.

Praescr.: D(?) M(?) [S](?). | [Co]ṛṇẹḷịạ [ - - - ] . ian[a]. | [ - - - ]lerat [ - - - | - - - c]arior ipsa [ - - - ] | [ - - - ] . . . eque . . . ruit morum [ - - - ] | co . [ - - - ]ṣụp̣e[r] f̣ata subṣị[ - - - ]. legi edidi meo Marte; edd. alii aliter legerunt (e.g. ‘lib(e)ri[s]’ pro ‘ipsa’; ‘ṇata’ pro ‘f̣ata’) et lacunas dubitanter compleverunt 2. vel ‘c̣ọṛruit’ vel ‘ṃẹruit’; 3. ‘f̣ata subṣị[ - - - ]’ legit M.G. Schmidt recte ut videtur (quin etiam, ‘subṣị[dunt’] tempt. idem dubitanter) Versus: da vel di ut videtur. Quid sibi voluerit poeta non liquet, lapidis condicionis causa.

2363. E. Martínez Ortega in Actas del I Congreso Andaluz Estudios Clásicos, Jaén 9–12 déc. 1981, Jaén 1982, pp. 295–298; AEp 1984 n. 524; Ordóñez Agulla p. 165; CILA II, 3, 759 (González Fernández, fig. 459); CIL II/52, 1227 (González Fernández, fig.); Alicia Mª. Canto, HispEp 7, 1997 n. 816; HispEp 19, 2010 n. 289; Carande Herrero Problemas p. 223; EDCS 08701306 (figg.); Gräf in HD 001459; TM 223248; HispEpOl 3470 (fig.); MQDQ CE|appe|152; CLEBaet SE 14 (fig.); CLEHisp 51. Stela sepulcralis ex marmore Astigi reperta, fracta ad imum, fere 180–220 p.Ch.n.

Praescr.: M(arcus) Lucretius | Sxyustus | h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). te | rogo praeteries ni me laedere vellis, |

HISPANIAE

61

uxoris cura co . . [ . ] . . ạṇ . [ . . ] . . [ - - - ]. ed. CIL pro ‘Sxyustus’ maluit Canto laud. ‘S(e)x(ti filius) Iustus’ Versus: da, sed v. 1 claudicat, debuit esse fere ‘te rogo praeteriens ni me (iam/tu) laedere vellis’ (cf. tamen M. Massaro, Epigr 74, 202, pp. 288–289). ‘Sxyustus’ cognomen idem videtur esse quod ‘Xystus’ male scriptum, de quo cf. Solin Personennamen pp. 733–734. ‘Lucretius’ nomen autem saepe in Hispaniis usurpatur, cf. González Fernández CILA II, 1, p. 107. v. 1. ni… laedere vellis: similiter legitur in urbanis 836, 2 [ - - - si]c te tua vota [sequa]ntur ut tu [mi hun]c locum dum v[adis non] ledere vellis (saecc. I–II p.Ch.n.) et CIL VI, 29947 tu ne vellis… inqui(e)tare; item, ‘laedere noli’ in urbano 1101, 1; ‘sedem ne laede viator’ in urbano 1021, 3 (saec. I p.Ch.n.); in alio urbano 2170 tu (scil. hospes) hic nihil laeseris; item in urbano CIL VI, 29952 = Eng. 29 tu (scil. viator, simm.) huic nihil laeseris; cf. praeterea supra, 2333, 5 sedibus aeternis, Agele, non laesa quiescas, 2378, 3 seḍ[i]bus aeternis no ḷaes(a) quies[cas, n]ata, 2379, 3 heic cineres este quietei: est autem monitum illud ‘ne sepulcrum violetur’, quo utuntur et in Hispaniis et per omnes provincias (e.g. 838, 1934, cett.), cf. infra, Indices IX s.v. ‘violatio sepulcri’. Apud Christianos quoque, e.g. ICVR 9269, Romae ad Callistum; CIL VI, 34635 a, Romae, cett. Praeter verbum ‘non laedere’, invenitur ‘parcere’ quoque, cf. 2338, 4 et comm. ad loc. Nota: ‘Sxyustus’ pro ‘Xystus’; ‘ni’ pro ‘ne’; ‘praeteries’ pro ‘praeteriens’; ‘vellis’ i.q. ‘velis’, puto per analogiam (videas enim ‘velles’).

2364. E. Martínez Ortega, in Actas... laud supra, ad 2363, pp. 298–299; AEp 1984 n. 525; CILA II, 3, 802 (González Fernández, fig. 486); CIL II/52, 1259 (González Fernández, fig.); HispEp 7, 1997 n. 830 et 16, 2007, n. 528; Del Hoyo Antoninos p. 437; EDCS 08701338 (fig.); Gräf in HD 002943; TM 223280; HispEpOl 3502 (fig.); MQDQ CE|appe|153 (figg.); CLEBaet SE 15 (figg.); CLEHisp 52. Astigi, duo fragmenta congruentia tabulae sepulcralis ex marmore, resectae et varie fractae, fere 180–220 p.Ch.n.

------| [ - - - mo]rṭalị[bus] ịctibus urget | [ - - - ] adit volventibus annis | [ - - - vit]amque (?) remitte prior[em] | [ - - - fo]ṛma (?) nihil ultra dole[bit]. | Postscr.: h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis).

62

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Edidi meo Marte ex CLEBaet photographemate 1. ‘[ - - - ]aliis [iam i]ctibus urget’ coni. Stylow ap. CILA, item HispEp 7, 1997, p. 289; 2. ‘[ - - - ] adit’ vel ‘[ - - - ]adit’; 3. ‘[iam i]amque remitte prior[em]’ coni. Martínez Ortega, item HispEp 7, 1997, p. 289; 4. ‘[fo]rma’ rest. CIL, HispEp 16, 2007, p. 185 Versus: da6. vv. 1–2. locos Vergilianos recinere videntur, ut contendi Cugusi Corpus pp. 160–161: nam - v. 1, ‘ictibus urget’ comparari potest cum Aen. 12, 106 lacessit ictibus, Aen. 5, 377 verberat ictibus, Aen. 5, 459–460 densis ictibus… /… pulsat (ceterum, ‘ictibus’ saepius in V pede ponitur, ut colligitur ex Mastandrea p. 362), cf. praeterea Aen. 7, 241 iussis… ingentibus urget; - v. 2, ‘volventibus annis’ pendet ab Aen. 1, 234 (qui locus Vergilianus alibi quoque recinitur, cf. Hoogma p. 227 et Concordanze p. 897). v. 4. ‘forma’/‘pulchritudo’ mortui vel mortuae alibi quoque laudatur in titulis Hispanicis, infra 2372 et comm. ad loc. v. 4. nihil ultra dole[bit]: videas quaeso collectos in Bücheler ad 162 et ad 2220, in Cholodniak (ed.2) p. 269, et in Concordanze pp. 179, 513, titulos, maxime urbanos, ubi legimus verba ‘nihil unquam dolui nisi…’ (simm.) ad mortuos relata (nota, per incidens, titulum CIL II, 2994 = ad 162, qui sonat ‘nihil unquam peccavit nisi quod mortua est’, urbanum esse potius quam Caesaraugustanum: cf. R. Hernández Pérez, Caesaraug 74, 1998, pp. 191– 195). Cf. et infra, ad 2943–2944.

2365. Ordoñez Agulla p. 165; G. Chic, HispEp 3, 1993 n. 340; CILA II, 3, 809 (González Fernández); CIL II/52, 1210 (González Fernández, fig.); CLEBaet SE 19 (fig.); HispEp 16, 2007 n. 529; J.M. Camacho, ExClas 8, 2004, pp. 89–101 (tab.); EDCS 08701289; Gräf in HD 031994; TM 223231; HispEpOl 3453; MQDQ CE|appe|393; CLEHisp 53. Astigi, tabula sepulcralis ex marmore, ad dextram et ad caput (ut videtur) fracta, saecc. II–III p.Ch.n.

------| [s]ic nam memor[ - - - ] | studiis operam praebebat d[ - - - ] | [hi]c situs exanimis (vacat) | cui nomen laud[i]s inhaeret. | Postscr.: Fab(ius) Fortunatus a[nn(orum) - - - ] | p(ius) i(n) s(uis) h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) [l(evis)]. ed. Camacho, ipse photographema recognovi, verba aliter ac Camacho meo Marte per versus distribui

63

HISPANIAE

Versus: da, sed quo modo singula verba per singulos versus distribuantur incertum. Est elogium adulescentuli cuiusdam studia colentis, cf. Hernández Pérez Poesía pp. 189–190 et Cugusi Corpus p. 191. v. 1. ‘memor’ (simm.) saepius in carminibus epigraphicis invenitur, ut colligitur ex Concordanze p. 455 (cum addendis in Cugusi Corpus p. 39); quod ad Hispanias attinet, cf. 2436, fortasse 2464. Videas infra, Indices IX s.v. ‘memoria mortuorum’. v. 3. cui nomen laud[i]s inhaeret: latet hic, opinor, lusus quidam verborum de nomine positus, compares enim opus musivum Sitifense 2890, 3 Honorata, decens mores vocabulo iungens; qua de re cf. Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 203 (= Vsp pp. 526–527): scil. memoratur puer cui nomen fuit ‘Fortunatus’ quique re vera ‘felix’ vivens fuit. Attamen aliter sentit Camacho in CLEBaet p. 127, scil. ‘nomen’ i.q. ‘gloria’/‘fama’, quae interpretatio haud omnino reicienda esse videatur.

2366. Rocío Carande Herrero – S. Ordóñez Agulla – S. García Dils de la Vega, in Ex officina pp. 39–53 (fig.); AEp 2013 n. 832; EDCS 56500210 (fig.); CLEHisp 53 bis. Duo fragmenta congruentia tabulae marmoreae fortasse sepulcralis, undique fractae praeter ad imum, Astigi reperta, saecc. II–III p.Ch.n.

------| [ - - - ] . as ọ[ - - - ] | [ - - - ] . . um sang[ - - - ] | [ - - - ] . simul cura [ - - - ] | [ - - - ]us propere tibi d[ - - - ] | [ - - - m]ediocre quidem s[ - - - ] | [ - - - ]nam melius pr . [ - - - ] | [ - - - ] . ut hoc titulo [ - - - ] | [ - - - s]criptor . [ - - - ]. |

5

(vacat) edidi fere una cum ed. principe Versus: da ut videtur. v. 2. est fortasse verbum ‘sanguen’, quod saepius in CLE legitur, videas quaeso locos in Concordanze p. 719 allatos.

64

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 4. propere: ut ‘cito’/‘subito’ (cf. ad 2376, 2 et ad 2454, 4), fortasse ad mortem iuvenes rapientem pertinet; Carande Herrero – Ordóñez Agulla – García Dils de la Vega recte conferunt ‘raptus propere’ 654. v. 6. melius: saepe in CLE legitur, positum et de renovatione aedium et de condicione hominum post mortem et de aemulatione (2147 si qui [fa]ctu facile putarit, [si] potis est melius faxit).

CONVENTVS GADITANVS

2367. CIL II, 1848 / 5117 (Hübner); ad 1124; Chol. 1217; ILER 3852; CLEGades 10; AEp 2005 n. 715; Camacho pp. 159 ss. (figg.); EDCS 05501544; HispEpOl 1482 (figg.); CLEHisp 54. Asidone, saec. I p.Ch.n. in.

Praescr.: Murcia liberta | iuenis an(norum) XXVIII. | semper et in flore | sit tibi terra levis. | k(ara) s(uis) h(ic) s(ita) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). Versus: el (contra, Massaro Fra poesia e prosa p. 295). Nota ‘STTL’ bis positum, ut 2361. ‘Murcia’ nomen mulieris, mascul. ‘Murcius’ in titulo Hispanico CIL II, 5117: Schulze p. 196. Videas persimile carmen 1124 = Chol. 1218 Rustica cara suis, sit tibi terra levis (item Asidone). Quid re vera valeat ‘in flore… terra’ pertractavi Cugusi Aspetti letterari pp. 271 ss. et CLESard pp. 135–136, adducens locos permultos, e.g. 1184, 13 ss. (Romae, saec. I p.Ch.n.), 1559, 6 (Romae, saec. III vel IV p.Ch.n.), 1551 = CLESard 6, H, 31 ss. (Caralibus), cett.; de sententia vero videas carmen 2059 sic tibi contingat semper florere Sabina (Pompeiis), quod tamen sepulcrale non est. De forma ‘iuenis’ = ‘iuvenis’ cf. e.g. Leumann pp. 135, 136 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 40; similiter, ‘iuentus’ pro ‘iuventus’ legitur infra, 2432, 2. De ‘uu>u’ in Hispaniis videas Gómez Pallarès – Del Hoyo – Camacho CLEGades p. 240. Praeterea infra, Indices s.vv. ‘iuenis...’, ‘-uu-’.

HISPANIAE

65

2368. IHC 87; E. Romero de Torres, BRAH 54, 1909, p. 47 et Catálogo Monumental de la España. Cádiz, Madrid 1934, pp. 264–266; ICERV 345; EDCS 38700033; CLEHisp 55. Asidone, carmen aetatis incertae sed posterioris.

------| se(m)per ore vomit, sed sacr[o fonte - - - ]. ‘[ - - - ]leperore’ legit Hübner, non intellegens; ad fin. ‘sacr[o fonte lavabit]’ suppleri posse mihi videtur, collato Verg. buc. 3, 97 Versus: da6 ut videtur (sed nota ‘sempēr’). Videtur esse carmen in baptisterium quoddam, conferas enim urbanum Christianum 913 = ILCV 1514, 6 pleno cantharus ore vomit, ad Sancti Pauli, in fontem (440–461?); praeterea, de ratione dicendi videas Gallicum 2507, 1– 2 [aq]uas... quas ev[omit . . . ]re pleno, Pannonicum 2598, 11 evomit a(d) supera... undam. Et hic et in 2902 recinitur fortasse Vergilianus locus buc. 3, 97 (laud.).

2369. CIL II, 1728 (Hübner); Chol. 1214; ILS 8131; ILER 3783; CLEGades 3; AEp 2005 n. 715; HispEp 14, 2005 n. 108; EDCS 05501422; Cristina Jiménez Cano in HispEpOl 912; MQDQ CE|appe|816; CLEBaet CA 3; CLEHisp 56. Gadibus, tabula sepulcralis, fere 80–120 p.Ch.n.

Praescr.: L(ucius) Antonius C(ai) f(ilius) Gal(eria) | Antullus sacerdos | homo optumus h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). | te rogo praeteriens, cum | legis, ut dicas “sit tibi t(erra) l(evis)”. ⊂ hedera ⊃ Versus: el, sunt quidem merae formulae iuxta positae, cf. Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas’. ‘Antullus’ cognomen cf. Kajanto p. 175; L. Antonius Q. f. Gal(eria) Antullus quidam in ipsis Gadibus IIIIvir fuit (CIL II, 1727). Nota ‘STTL’ bis positum, cf. supra, ad 2361.

2370. CIL II, 1877 (Hübner); ad 1500; Chol. 1216; ILER 3800; CLEGades 11; AEp 2005 n. 715; HispEp 14, 2005 n. 113; Camacho pp. 163 ss.; EDCS 05501573;

66

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

HispEpOl 1511; MQDQ CE|appe|817; CLEHisp 57. Gadibus repertum, incerta aetate, fortasse priore parte saec. II p.Ch.n. mea sententia.

Praescr.: Romana | c(ara) s(uis), ann(orum) XX, | h(ic) s(ita) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). | t(e) r(ogo) p(raeteriens), | es bibe lud(e) | veni. Versus: el. Cf. Bücheler ad 1500 (Saborae) et infra, ad 2397. Formulae merae sunt. Videas Chol. 1282 (= Camacho p. 168) quoque, extra metrum. ‘Carus/cara suis’ saepissime in titulis Gaditanis legitur, e.g. 1124, 1566, 2371, cett.: cf. A. Stylow – H. Gimeno, Epigraphica Baetica, Hab 33, 2002, p. 223 et CLEGades pp. 225, 230, 235. Hortatio Epicurea ‘es bibe lude veni’ legitur 2397 laud., conferri potest cum Cordubensi 2343 lude iocare veni, cf. Indices IX s.v. ‘es bibe lude’.

2371. M. Mayer – Isabel Rodá, Fav 4/1, 1982, pp. 114–116; ILER 3762; CILA II, 1, 254 (González Fernández, fig. 139); Scripta manent 101 (fig.); CLEGades 7 (fig.); HispEp 14, 2005 n. 111; AEp 2005 n. 715; EDCS 07500147 (fig.); HispEpOl 6242 (fig.); CLEBaet CA 7 (fig.); CLEHisp 58. Gadibus, tabulae sepulcralis parum integrae duo fragmenta inter se congruentia, altera parte saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Crescen[s - - - ] | carus et pius ṣ[uis] | h(ic) s(itus) e(st). | te rogo praeteriens dicas | “[sit] tibi terra levis”. | Postscr.: [ - - - be]nemerenti et | [ - - - ]. Versus: el. Cf. supra, ad 2314–2315.

2372. J.M. Abascal Palazón – M. Schmidt, Carmen epigráfico y fragmentos de inscripciones funerarias de Gades, ZPE 192, 2014, pp. 108–114 (figg.); AEp 2014 n. 629; Concepción Fernández Martínez, Claves para la interpretación del carmen epigraphicun de Valeria, cui iuveni mores servarunt fata vetusta, ZPE 198, 2016, pp. 53–58; R. Hernández Pérez, Fabula nulla fuit. Anotaciones a un carmen latinum epigraphicum supuestamente procedente de Gades, Hab 48, 2017, pp. 187–204; Cugusi Vsp pp. 1817 s.; EDCS 71400087 (figg.);

67

HISPANIAE

J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 3259 (figg.); Epigraphica Romana-ANHIMA, 2014_16_023; Epigraphica Romana-ANHIMA, 2016_16_030. Gadibus, decem fragmenta congruentia tabulae sepulcralis marmoreae parum integrae, fere saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Valer[ia - - - ]. | hic iacet ad[ - - - ] vinceṇs] contendat [ - - - ] . i Paride. heroas int[ - - - ]bat et ingens transfuga [ - - - ] . ret arma fuit immanis tristis c . [ - - - sa]nguine pasta femina cui nulla non inimica fuit. illa rapinarum totiens se praebuit ipsa, haec eodem nata est concidit et thalạṃ[o]. forma quidem non ulla potest imitari . [ - - - ], nam talis facies [n]on eget artific[is], inter et aequalis [fel]ix numerata pu[ellas] detraxit nulli pa[ . . . . ]s haec spolium. [cu]i i[u]veni mores s[erv]arunt fata vetusta [se ge]ssit caste, fabu[la] nulla fuit. [cui sim]ulac paullum iuvenis derexit ocellos, [ - - - ]que choro delapsam credere posset. [ - - - ]orsus tot vi[x]it bella per annos, [ - - - ] . di plena pudoris erat. [ - - - dur]ando saecula vincas [et - - - ]micis instar habe. [ - - - ] fraterni cultor amoris [dicas praeteriens (?) “sit ti]bi terra levis”.

5

10

15

20

edd. alii alia suo quisque Marte suppleverunt, ego pauca tantum recepi eademque minus incerta, de reliquo quam fideliter lapidem secutus Versus: di (sed v. 16 errore quodam est da6 pro el), in lapide lineolae 2, 4, 6, 8,10, 12, 14, 18, 20, 22 recedunt. Est elogium mulieris Valeriae formosissimae eiusdemque pudicissimae, cuius virtus opponitur Helenae illius vitiosissimis moribus; quod elogium compares cum carmine urbano 1988 Alliae Potestati dicato, aetatis fere Antoninianae. Ambo sunt epigrammata longa.

68

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Cum fusius disceptaverint editores priores, ipse paucissima dicam; sed facere non possum quin exprimam quantum poeta epigraphicus Vergilium et Ovidium compilaverit: compares enim, quod ad Vergilium attinet, - v. 2 cum Aen. 5, 370 Paridem solitus contendere contra; - v. 11 cum Aen. 1, 498 ss.; v. 19 cum georg. 2, 95 durando saecula vincit; - fortasse v. 13 cum Aen. 1, 546 si fata virum servant; quod ad Ovidium, - v. 14 cum am. 1, 9, 40 = trist. 4, 10, 68 fabula nulla fuit; - v. 18 cum her. 21, 242 lumina fixa tenens plena pudoris humo; nullo modo omisso loco Val. Flacc. 6, 479 imitata... forma... sororem, qui comparatur cum v. 9 forma... non nulla potest imitare. v. 6. femina cui nulla non inimica fuit: i.e. ‘cui omnes feminae inimicae fuerunt’; eadem structura verborum (sed contario sensu) invenitur in Mauretanico 2870, 7 nulli non gr[ata - - - ], i.e. ‘omnibus grata’. vv. 7–8. cum Helena nulla fide egisset, contra novit Valeria vivens unum thalamum. v. 7. rapinarum totiens: sermo obscurior, fortasse ‘rapinarum’ est gen. partitivus (ut 2499, 12, ubi vide), ergo locutio idem valet quod ‘tot rapinis’. vv. 9–10. [n]on eget artific[is]: vel ‘artificis’ gen. vel ‘artifici(i)s’ ablat., utrumque par. Laudatur eximia pulchritudo Valeriae, cui nihil opus fuit fuci ut pulchra iudicaretur, idem fere dicitur de Alliae Potestatis (laud.) naturali pulchritudine in 1988, 18 ss. (Cugusi Vsp p. 248). Ceterum, laudatio formae saepius legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘forma’. v. 11. mulier/puella laudatur ut prima inter aequales, in mentem venit illud Vergilianum Aen. 1, 498 ss. (Diana supereminet Oreades); praeterea cf. Indices IX s.v. ‘superare aequales’. v. 13. ‘iuveni’ et ‘vetusta’ voces invicem opponuntur, scil. Valeria cum iuvenis esset se gerebat, contra aetatem, optimis moribus et antiquis. v. 14. fabul[a] nulla fuit: scil. virtutis gratia in fabulis nullis fuit, eodem modo quo Allia Potestas mansit ‘infamis’, ut legimus in carmine urbano 1988 laud., i.e. fuit ‘sine mala fama’, ἀνέγκλητος (Cugusi Vsp p. 247). vv. 15–16: est topos ille ‘amore mulieris/puellae affici ubi primum videris’. ‘Ocellos’ est deminutivum valde significans, idem valens quod ‘oculos’, ut fit alibi quoque in carminibus epigraphicis, e.g. 2054 blandos aufer ocellos, 943/1181 non somnus claudit ocellos, CIL IV, 8347 = Cugusi Pompeiana pp. 86–87 quid agit tibi dexter ocellus, cett., videas Cugusi Vsp pp. 723– 724. v. 17. bella: pro ‘pulchra’ in carminum et elegorum sermone cotidiano legitur, ut inter omnes constat, inde a Catull. 9, 16 et Tib. 1, 9, 71: cf. Th.l.L. s.v. bellus, col. 1856, 41 ss. v. 19. virtutis gratia, mulier mortua in saecula vivet, ut dicitur e.g. de Atilia Pomptilla illa in Caralitano 1551 = CLESard 6 G (priore parte saec. II p.Ch.n.). Videas anastrophen v. 8 ‘concidit et’.

69

HISPANIAE

2373. A. Laumonier, BH 21, 1919, pp. 267–268 (tab. X); T. Marín Martínez, Paleografía de las inscripciones parietales de Belo (Cádiz), in III Congresso Internazionale di Epigrafia greca e latina, Roma 1959, pp. 107 ss.; AEp 1960 n. 158; J. Gil, Hab 10–11, 1982, pp. 186–187; Bonneville (et al.) nn. 103, 105 (tab. XL); HispEp 2, 1990 n. 254; M. Mayer, Las inscripciones pintadas en Hispania. Estado de la cuestion, in H. Solin – O. Salomies – U.M. Liertz (eds.), Acta Colloquii Epigraphici Latini Helsinghiae 3.–6. Sept. 1991 habiti, Helsinki 1995, p. 83; Cugusi Doppioni p. 14, Ritornelli pp. 460–461, Epigramma pp. 453 ss., Gusto pp. 103 ss.; ML 94c; AEp 2005 n. 715; EDCS 33000041; HispEpOl 2730 (fig.); MQDQ CE|appe|819; CLEGades 2 (figg.); CLEBaet CA 2 (fig.); CLEHisp 59 a/b/c. Baelone, graphio scriptum, saec. II p.Ch.n. in. Alterum exemplar legitur in carmine urbano 1810 = ML 94d (fere saec. II p.Ch.n. altera parte):

2373 (a) = ML 94c.

1810 = ML 94d.

hic eg[o] me memin[i qu]ondam hic ego memini quendam fufutuisse puellam tuisse puellam in cuiiu[s] cunno frig[o]re paene [in cui(i)us] cunno — non di[pe]ri. co, curiose. [ - - - ]ut erit . [ - - - ]qui[ - - - ] aes [ - - - ]a[- - - ]qua[- - - ]. edd. Courtney et Gil; aliter Laumonier, minus recte puto

(b) [cul]us habet fico[s et cunn]us possidet [u]vas, [qu]os ambos [refugit] mentuḷa: re[s d]ocuit{u}. ‘[d]ocuitu’ lapis errore quodam ed. Gil

(c) [ - - - Puni]ca mala, lupinos | [ - - - p]romus erit | [ - - - ]ospno (?). edidi, restitui; sed v. 2 ‘[ - - - ]r omnes erit’ Bonneville (et al.); nequit

3. intellegi

70

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(a) Versus: di. Cf. 955 = ML 94 a hic ego nu[nc f]utue(i) formosa fo[r]ma puella / laudata a multis, sed lutus intus erat; ad 955 = PW 615 = ML 94 b hic [ego] nuc futue(i) formosa fo[rt]e puellam, / morbus qu[oi ta]lis form[os]am facie[m]; CIL IV, 4029 = Eng. 146 hic ego bis futui forma [ - - - ]: omnia tetigi Cugusi Doppioni p. 14, Ritornelli pp. 460–461, Epigramma pp. 454–455. ‘Cuiiu[s]’ est scriptio phonetica quae dicitur, scil. ‘cujjus’, quae in titulis Hispanicis alibi reperitur, cf. Neue – Wagener II, p. 451; conferri potest, e.g., 29, 4 Traiiani (Romae, priore parte saec. II p.Ch.n.), cett. Videas praeterea Mihăescu pp. 187–188. (b) Versus: di. Cf. 2062 = Eng. 286 = PW 1031 [ - - - ] dolete puellae, / pedi[cat - - - ] cunne superbe va[le] et Cugusi Gusto p. 104; vox ‘ficus’ metaphorice posita, cf. Adams Vocabulary p. 113 breviterque Cugusi Gusto pp. 104–105. (c) Versus: di. Ciborum mentione nisus, puto v. 2 ‘[p]romus’ restitui posse; ‘promus’ i.q. ‘penator’ vel quid simile, cf. Th.l.L. s.v. promus, col. 1908, 71 ss.; fere “si malis Punicis et lupinis [aliisque rebus] (?) opus erit, penator dabit operam”, vel more et sermone comico/mimico vel lusu quodam Pompeianis titulis digno. Cf. Cugusi Gusto p. 105. v. 1. cum clausula compares Hor. epist. 1, 7, 23 nec… ignorat quid distent aera lupinis; Iuv. 14, 153 … tunicam mihi malo lupini, cett. Vox ‘lupini’ legitur alibi quoque in CLE, scil. 2502.

2374. Bonneville (et al.) n. 8 (tab. VI); AEp 1960 n. 158; EDCS 07800008; HispEpOl 6014 (fig.); CLEHisp 60. Baelone, tabulae aeneae undique fractae parvum fragmentum, saec. II p.Ch.n. opinor.

[ - - - ] eam rump[er- - - ] | [ - - - ]est deficien[ - - - ] | [ - - - ] abundequ[e - - - ] | [ - - - ]c̣ọ[ - - - ] | [ - - - ]qụ[ ̣ - - - ].

5

Versus: da. Nescio an ‘rump[er-]’ ad invidiae damnationem nos ducat, de qua videas infra, ad 2792, et quae dixi Cugusi Invidia pp. 94–95; quomodocumque res se habent, puto hunc esse finem versus, videas enim locos collectos in Concordanze p. 708, Mastandrea p. 750 (praeterea breviter infra, comm. ad Thracium 2694, 16 et Indices X s.v. ‘clausulae’); quod autem ad ‘deficien[ - - - ]’ attinet, fortasse tibi in mentem veniat Dertosanum 2423, 16 deficiente manu.

HISPANIAE

71

2375. García y Bellido, AEAA 36, 1963, pp. 187–188 n. 15 (fig.); AEp 1965 n. 54; HAE 17–20, 1966–1969, n. 2247; HispEp 9, 1999 n. 57 et 16, 2007 n. 466; Cugusi Invidia p. 100, Corpus p. 53; AEp 2015 n. 609; EDCS 11800610; HD 017374; TM 225565; J.-V. Madruga in HispEpOl 5969 (figg.); MQDQ CE|appe|262; CLEBaet MA 1 (fig.); CLEHisp 61. Malacae, carmen in patera ex argento, 180–220 p.Ch.n. ut puto (sed alii aliter).

accipe me sitiens, forte placebo tibi. Versus: el. Compares quaeso Germanicum 338 accipe me s[i]tie(n)s et trade sodali (Gil Hexas p. 420); verbum ‘accipe’ ad instrumentum relatum, ut saepius fit in Gallia Belgica et Germaniis, cf. Cugusi Invidia pp. 97–100, Harris pp. 105– 111. - De poculis autem ad convivium comparandis et expediendis videsis Fernández Martínez – Carande Herrero CLEBaet p. 254, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 155.

2376. M. Rodríguez de Berlanga, RAABarcelona 47, 1906, pp. 257–274 (fig.); R. León, Gibr 22, 1970, pp. 5–6; J.M. Abascal Palazón – H. Gimeno, Real Academia de la Historia. Catálogo del Gabinete de Antigüedades. Epigrafía Hispánica, Madrid 2000, p. 179 n. 282; Mª. Berlanga Palomo, Baet 22, 2000, p. 279 n. 2 (fig.); Isabel Velázquez, HispEp 10, 2000 n. 375 et 16, 2007 n. 468; EDCS 24500025; D. Fasolini in HispEpOl 5918; CLEBaet MA 4 (fig.); CLEHisp 62. Malacae, lapis fractus, titulus sepulcralis, fere 180–220 p.Ch.n.

------| seu manus in[ - - - ] | heu cito praerepto transacta est flore iuventus, | quam multae votis expetiere nurus. | e[ - - - ]f[ - - - ]movit quoque forma . [ - - - ]. ed. CLEBaet, alii aliter minus recte in redigendo apparatu critico quem dicunt brevitatis causa scripsi: RdB (pro Rodríguez de Berlanga), AP – G (proAbascal Palazón – Gimeno) 1. ‘in[ - - - ]’ est puto vox verbi ‘inferre’, de morte crudeliter vitam cuiusdam eripiente; 2. ‘iuventia’ RdB, AP – G minus recte; 3. ‘multae’ RdB, ‘multa’ AP – G, Berlanga Palomo; 3. ‘expetiere’ RdB, ‘expatiere’ AP – G mea sententia minus recte; 3 ad fin. fortasse ‘nurum’ voluit poeta epigra-

72

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

phicus; 4. ‘l[ubrica] f[emina] numquit quoque summa fores’ coni. AP – G, Berlanga Palomo, parum probabiliter mea sententia Versus: di. Elogium esse videatur adulescentulae quam propter formam eximiam multi iuvenes uxorem duxissent, nisi mors immatura subito eripuisset. Forma mortui vel mortuae cuiusdam alibi quoque laudatur, infra, Indices IX s.v. ‘forma’. v. 2. cito: ut ‘subito’ et ‘propere’, saepius de morte ponitur ante diem arripiente cuiusdam vitam, videas quaeso locos allatos in Concordanze p. 93, praeterea Indices IX s.vv. ‘cito’, ‘propere’, ‘subito’. v. 2. cf. Aen. 7, 162 primaevo flore iuventus, quem locum Vergilianum (apertis verbis ab Isid. etym. 9, 3, 37 memoratum) saepius receptum in eodem semper loco, i.e. in fine versus, invenimus, scil. in Mauretanico 2896, 1 in flore iuentae, cett., cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. Similiter ‘florentes anni’ in 2333, 1, cf. Indices IX s.v. v. 3. aliquid simile legimus in Mustitano 2727, 8 petitorum cuinam sit coniungenda.

2377. M. Esteve Guerrero, Excavaciones de Asta Regia (Mesas de Asta, Jerez). Campañas de 1949–1950 y de 1955–1956, Jerez 1962; HAE 12–16, 1961–1965, n. 2197; EDCS 07500016 (figg.); F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 31558 (fig.); HispEpOl 6146; MQDQ CE|appe|821; CLEHisp 64. In loco qui appellatur Hasta Regia, tabula ex marmore, aetate incerta sed haud seriore puto, fere med. saec. II p.Ch.n. (nominis gratia).

Praescr.: Nunnia Com|munis hic sita e(st) | cara suis. te rogo | praeteriens d(icas) “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”. Versus: el. ‘Nunnius’ nomen Etruscum, cf. Schulze pp. 229, 424; ‘Communis’ vero cognomen saepius legitur, cf. Kajanto p. 256. Merae formulae sunt, cf. infra, Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas’.

2378. Isabel Velázquez, CFC Est. Latinos n.s. 11, 1996, p. 110 n. 101; Ead., HispEp 7, 1997 n. 1109 et HispEp 10, 2000 n. 669; AEp 2000 n. 741, 2017 n. 564; R. Hernández Pérez – X. Gómez Font, Epigr 62, 2000, pp. 101–110 (fig.), Idd. in Temptanda viast; Hernández Pérez Poesía pp. 124–125, 242; Cugusi

73

HISPANIAE

Ritornelli pp. 454–455, Corpus p. 60; CLEBaet CO 18 (fig.); Carande Herrero Espondaicos pp. 16–17; EDCS 20401600 (fig.); HD 047502; TM 224459; HispEpOl 5848 (fig.); MQDQ CE|appe|48; CLEHisp 65. Ex Hispaniarum loco incerto, fortasse ex Baetica (an Corduba?), duo tabulae sepulcralis fragmenta inter se congruentia, quae epigramma fere integrum reddunt, fere 80–120 p.Ch.n., paulo post 2333.

Praescr. (?): - - - (desunt nomina?) - - flebilibus maestis mater solac̣[ia] Manibu(s) | addit et nata parvo condit ịṇ elogio. | aetas quam no〈n〉dum bima se[r]var{t}at | in annos occidit: en qua re vita sit | invidia(e). hunc sortita locu misera(e) sunt | (vacat) ossa puella(e); ṣẹḍ[i]bus aeternis no | (vacat) ḷaes(a) quies[cas, n]ata. Postscr.: t(ibi) t(erra) l(evis) s(it).

5

3. ‘nodum’, ‘se[r]vartat’ lapis; praeterea 4–5. ‘invidia’ pro ‘invidiae’, ‘misera… puella’ pro ‘miserae… puellae’, 6. ‘laes’ pro ‘laesa’, omnia errore quodam lapicidae 6. ‘quies[cas, n]ata’ edd. principes, cf. Cordubense 2333, 5 (infra, comm.) Versus: di (vv. 1–4) et da (vv. 5–6); sed v. 1 septem pedum (scil. ‘maestis’ superat); v. 6 da6 spondeiazon pro el. Vt iam monui Corpus p. 60, Ritornelli pp. 454–455, CLEHisp pp. 136, 153 (item Velázquez p. 110 n. 101, Fernández Martínez ME p. 103), similia leguntur in carmine Cordubensi 2333, hoc fere modo: 2378. 2333. 5 hunc sortita locu misera(e) sunt os- 3 hunc sortita locum miserae sunt sa puella(e); ossa puellae; 6 seḍ[i]bus aeternis no ḷaes(a) qui- 5 sedibus aeternis Agele non laesa es[cas, n]ata quiescas, Postscr.: t(ibi) t(erra) l(evis) s(it) 6 et bene conposita sit tibi terra levis v. 1. vox ‘flebilis’, ad sermonem funebrem pertinens, saepius in carminis initio ponitur, sed etiam alibi, cf. infra, Indices IX s.v.; in Hispaniarum carminibus verum legitur in medio quoque versu, 2430, 7; 2440 B, 2; 2464 frg. B, 2. v. 1. ‘solacia’ (simm.) saepius in pede V ponitur, Cugusi Corpus p. 60, per Hispanias quoque, 2404, 3; 2423, 13; 2430, 10, cf. 2436, 9; ceterum haec vox saepe in carminibus legitur, cf. Indices IX s.v.

74

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 2. condit in elogio: metaphorice et summa brevitate dictum pro ‘condit in tumulo cum elogio [= elogium dictans]’; similiter in Hispalensi 1316, 4 legimus ‘hoc titulo tegeor’ pro ‘hoc tumulo tegeor’ (ut in urbano 1173, 2 ‘contegor hoc titulo’), in Ferrariensi 1157, 1 invenimus ‘sub hoc titulo Festi sunt ossa’ pro ‘sub hoc tumulo Festi sunt ossa’, cett. vv. 5–6 in toto sonant idem quod 2333, 3+5, cf. ad loc. (a Propertio et Ovidio). v. 6. est monitum illud ‘ne sepulcrum violetur’, de quo cf. Indices IX s.v. De domo aeterna autem cf. supra, ad 2316. De sermone: nota litteram ‘-m’ finalem varie omissam (‘nata’, ‘bima’, ‘locu’); litteram ‘-a’ finalem male positam pro ‘-ae’ (‘invidia’, ‘misera’, ‘puella’); litteram ‘-n’ omissam (v. 6 ‘no’ pro ‘non’, ut in Bithynico 2708, 5 no sit, et in Dacio CIL III, 1635, 4 no p[raetermisi]); demum, litteram ‘-s’ omissam v. 1 ‘Manibu’ pro ‘Manibus’.

LVSITANIA CONVENTVS EMERITENSIS

2379. S. Leite de Vasconcelos, AP n.s. 3, 1956, p. 30 n. 6; ILER 5812; AEp 1967 n. 146; HAE 6–7, 1955–1956, n. 1110; EDCS 09800105; HD 014302; TM 235196; J.-V. Madruga in HispEpOl 20137 (figg.); CLEHisp 66. Stela reperta apud Igaeditanos, saec. I a.Ch.n. ex. – I p.Ch.n. in. mea sententia, sermonis generis causa (sed Antoninorum Imperatorum aetati adscribunt edd. vulgo).

pubesce|ns ego | nec verit|us misera|bile funus | Anceitus | Celti fata | tulei br|evia. heic | situs, heic | cineres es|te quietei. Versus: vv. 1–2 di, sequitur vel versus el parum plenus (debuit esse ‘... este quietei ⏑ ⏑ ‒) vel lineola oratione soluta structa. Nescio utrum ‘Celti’ nomen viri sit, scil. patris (ut monet HAE laud.), an nomen loci cuiusdam (ubi Anceitus mortem obierit). Si, ut ipse malim, locum significat, concludendum esse videatur Anceitum in urbe Celti vita perfunctum dein in civitatem Igaeditanorum translatum esse, ubi eius sepulcrum inventum est; sin virum significat, videas ‘Celtius’ cognomen rarum quidem (cf. Kajanto p. 201), sed in Hispaniis valde usitatum (Albertos Firmat Onomastique p. 870). ‘Anceitus/Ange(i)tus’ cognomen Lusitanum, de quo videas

75

HISPANIAE

Albertos Firmat p. 23 et Ead. Onomastique laud.; per ‘-c-’ scriptum legitur AEp 1994 n. 888, cett. v. 1. miserabile funus: haec clausula legitur 639, 3 (Mediolani) et 1059, 5 (Ostiae), praeterea Ov. met. 14, 751; titulus autem Emeritensis cum Ovidiano loco comparatus temporis gratia significantior esse videatur, nam ambo eadem fere aetate concepti sunt. Saepius ‘-ei-’ pro ‘-i-’, scil. ‘tulei’, ‘heic’, ‘quietei’, id quod signum antiquitatis mihi grave esse videtur; speciatim, ‘heic situs’ legitur in 2400, 1 quoque, per formulam (aetate liberae Rei publicae exeunte).

2380–2381. 2380. S. Leite de Vasconcelos, AP n.s. 3, 1956, p. 59 n. 38; HAE 6–7, 1955–1956, n. 1106; AEp 1967 n. 158, 1996 n. 861, 2010 n. 624; ILER 3834; EDCS 09800115 (fig.); HD 014338; TM 240096; J.-V. Madruga in HispEpOl 20147 (fig.); MQDQ CE|appe|822; CLEHisp 67. Apud Igaeditanos, lapis fere saec. I p.Ch.n. 2381. S. Leite de Vasconcelos, ibid. p. 45 n. 19; HAE 6–7, 1955–1956, n. 1158; AEp 1967 n. 174, 1996 n. 860; SyllEpigrBarc 8, 2010, p. 14; ILER 3835; EDCS 03000451 (fig.); HD 050069; TM 239166; HispEpOl 20833; MQDQ CE|appe|823; CLEHisp 68. Apud Igaeditanos repertus lapis exhibens geminum exemplar carminis 2380, saec. I p.Ch.n. ut videtur. Quae carmina hoc modo invicem conferri possunt:

2380.

2381.

Praescr.: Ceionius Rufini f(ilius) Praescr.: Rufinus Rufi[ni] (?) | ann(orum) XXV h(ic) s(itus) f(ilius) ann(orum) XXV h(ic) s(ie(st), s(it) [t(ibi) t(erra) l(evis)]. | tus) e(st), s(it) [t(ibi) t(erra) l(evis)]. | tu qui legis ave, qui | perlegisti tu qui legis ave, [qui] | perlegisti vale. vale. 2381 praescr. restitui dubitanter collato praescr. 2380 Versus: el. Fortasse Ceionius et Rufinus fratres fuerunt, Rufini filii, cf. Hernández Pérez Poesía p. 230. De formula ‘tu qui legis ave...’ cf. Id. pp. 230–231 et infra, Indices IX s.v. ‘ave’.

76

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2382. CIL II, 617 (Hübner); Chol. 911; ILER 5819; EDCS 05500628; J.-V. Madruga in HispEpOl 21601; MQDQ CE|appe|824; CLEHisp 69. Metellini, lapis saec. II p.Ch.n. puto ex formularum genere.

[ - - - ] lapis cineres iste | recondit. [praeteriens dicas] (?) “sit ergo | tibi terra levis”. 2. supplevi dubitanter Versus: di vitiosum, ut videtur; v. 1 debuit esse ‘[ ] cineres lapis iste recondit’ simm., v. 2 male plenus; estne oratio soluta? Formulae tritissimae iuxtaponuntur. Ceterum, cf. 1105, 3 ossua et cineres hic lapis intus habet (Ostiae); 1151, 1 cineres… urna… contegit (in agro Falisco); 1310, 4 tumulus cineres… tegit (Emonae), cett.

2383. G. Mendez Grande, HispEp 14, 2005, pp. 21–22; R. Verano – Concepción Fernández Martínez, Epigr 74, 2012, pp. 217–228; AEp 2012 n. 687; EDCS 39700046 (figg.); Cristina Jiménez Cano in HispEpOl 25040; Cugusi Vsp p. 1391. Tabulae Emeritensis ex marmore fragmentum, fere 80–120 p.Ch.n. Viderunt editores hoc fragmentun nihil aliud esse nisi partem tituli cuiusdam qui comparari potest cum carmine 2111, item Emeritensi (de quo cf. e.g. Ramírez Sádaba p. 361):

2383.

2111.

[Iu]lia C(ai) f(ilia) A[nulla] (?) | [hic sita est], fato praẹ[repta nefando] (?) | [quam m]ors in pa[rvo tempore praeripuit] (?) ------

Iulia C(ai) f(ilia) Anulla hic sita est, fato | praerepta nefando, quam mors | in parvo tempore praeripuit, quae | iam bis novenos pariter imple|verat annos. dicas pra(e)teries “sit) t(ibi) t(erra) l(evis)”.

2383. restitui potest collato gemino carmine 2111

HISPANIAE

77

Versus: di, sed v. 1 longior nominum causa (debuit esse fere ‘[Iu]lia [hic sita est] fato prae[repta nefando]’). ‘Anulla’ raro legitur, cf. Kajanto p. 301; denuo invenitur 2933. Sunt merae formulae sepulcrales, maxime ad mortem immaturam spectantes, videas enim verbum ‘praeripuit’, syntagma ‘implere annos’, demum ‘STTL’ (cf. infra, Indices IX s.vv. ‘rapio’, ‘complere annos’, ‘STTL’).

2384. IHV 10; D.J.-R. Mélida, Catálogo Monumental de la España. Badajoz, I, Madrid 1925, pp. 249–250 n. 918 (fig.); Batlle Huguet Epigrafia 111; ILER 5809; Zarker 114; J. Salas Martín – J. Esteban Ortega – J.A. Redondo Rodríguez – J.L. Sanchez Abal, Inscripciones romanas y cristianas del Museo Arqueológico Provincial de Badajoz, Badajoz 1997; Del Hoyo in Asta ac pellege p. 152 (tab. 11); Cugusi Novellismo p. 145; Ramírez Sádaba pp. 363– 364 (figg.); EDCS 42700422 (fig.); J.-V. Madruga in HispEpOl 25552 (figg.); MQDQ CE|appe|678; CLEHisp 70. Emeritae, pulchra tabula sepulcralis marmorea, fere integra, saec. II p.Ch.n.

Praescr.: M(arco) Cornelio M(arci) f(ilio) Pap(iria) Pollio[ni], | M(arco) Cornelio Vrbano, | M(arco) Cornelio Celeri | Cornelia M(arci) l(iberta) Iucunda. | sic nuncquam Fortuna sinat te nosse dolo[rem], | praeterisse potes (vacat) quam pius, o!, iuvenis | sit datus in flammas nosse doloris erit. (vacat) nunc petit i[pse], | 5 quisquis ades dicas “sit tibi terra levis”. (vacat) Postscr.: h(i)c [s(iti) s(unt)]. praescr. et postscr. supplevit Mariné Bigorra Versus: di, vv. 1–2 (v. 2 in lapide recedit), sequitur el, v. 3, dein verba ‘nunc petit i[pse]’ sunt clausula dactylica, quos item sequitur el formulis confectus. Cf. et supra, 2347, item Cugusi Novellismo pp. 144–145. v. 1. sic…: desiderativum, ut puta 1013, 2 (Romae), 1101, 2 (Romae), 2068, 2 (Carsulis), cett. v. 1. nosse: alibi quoque clausula legitur, cf. Mastandrea p. 564 (e.g. AL I, 286, 66 nosse laborem). vv. 2–3: hoc fere modo interpretor, “doloris erit nosse quam pius, o!, iuvenis datus sit in flammas”. v. 2. conferri maxime potest cum ara Moesica Vlpianae reperta 2632, 1 indolis egregiae et pius, at morior! iuvenilem / eripuere cito… Parcae; videas

78

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

praeterea ML 29, 9 hunc merito iuvenem cernimus, a!, memor[es] (in Etruria, fere 180–220 p.Ch.n.). v. 4. quisquis ades dicas “sit tibi terra levis” ~ 2385, 4 quisque legis dicas “sit tibi terra levis”.

2385. A. Garcia y Bellido, AEAA 39, 1966, p. 132 n. 2 (fig. 2); AEp 1967 n. 191; ILER 5817; HAE 17–20, 1966–1969, n. 2359; J.L. Ramírez Sádaba in Actas del VII Congreso Español Estudios Clásicos, Madrid 1994, p. 824 n. 3; Ramírez Sádaba p. 362 (fig.); EDCS 09800147 (figg.); Feraudi in HD 014437 (fig.); TM 241687; HispEpOl 20179 (figg.); MQDQ CE|appe|250; CLEHisp 71. Ara sepulcralis ex marmore optime servata, Emeritae reperta, fere saec. II p.Ch.n.

Praecedunt verba D(is) M(anibus) S(acrum). | Iulia primarum cas|tissima haec feminar(um) | Sotira dulcis amor | hoc tegitur tumulo. | quot potuit pietas | plus meritae fecit; | quisque legis dicas | “sit tibi terra levis” | Postscr.: Iul(ia) Sotira an(norum) XXIII | h(ic) s(ita) e(st), Liberinus mar(itus) | et Iul(ia) Liberina fil(ia) fe(cerunt). Versus: di, hic illic mendosa: v. 2 ‘Sotĭra’, v. 3 da6 vitiosus, deficiente pede uno, praeterea v. 1 hiatus ‘castissima H haec’. Singuli versus binis distributi lineolis, quarum altera eisthesin exhibet. ‘Sotira’ nomen mulieris Graecum, cf. Solin Personennamenpp. 452–453 (legitur potissimum saecc. II–III p.Ch.n.) et Albertos Firmat p. 212; de cognominibus autem ‘Liberinus’ et ‘Liberina’ cf. Kajanto p. 280 (‘Liberina’ in CIL II, 3301, Hisp. Tarracon.). v. 1: primarum… feminar(um): cf. supra, ad 2333, 2. v. 2. hoc tegitur tumulo: videas infra, 2467 b, 1 [nu]nc uno tegim[ur] tumulo, item Hispalense 1316, 4 hoc titulo tegeor; saepissime legitur in titulis, cf. Concordanze pp. 807–808 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 52, CLEHisp p. 55 (soluta oratione quoque, HispEp 6, 1996 n. 956 [Si]lvica te[gitur hoc t]umulo). v. 3. scil. “pietas dicavit solum pauca, ut potuit, mulieri Sotirae quae multo plura meruisset”: topos ille, qui est de aureo titulo, fortasse tibi in mentem veniat (qua de re videas Cugusi Aureus pp. 5–9, praeterea supra, ad 2320, et Indices IX s.v. ‘aureus titulus’). v. 3. quot potuit pietas…: quod ad verba attinet, cf. Carthaginis Novae carmen 2400, 1 quem pietas coluit… ‘Quot’ i.q. ‘quod’.

HISPANIAE

79

2386. J.L. Ramírez Sádaba in Literatura Epigráfica pp. 279–289 (figg.); Ramírez Sádaba p. 367 (fig.); HispEp 18, 2009 n. 32; AEp 2009 n. 519 et 2014 n. 586; Rocío Carande Herrero, Reflexiones sobre un presunto commaticum de Mérida. Nueva reconstrucción y propuesta alternativa, in Rocío Carande Herrero – Q. López-Cañete (eds.), Pro tantis redditur: homenaje a Juan Gil en Sevilla, Universidad de Sevilla 2010, pp. 235–244; EDCS 56500211; TM 378919; HispEpOl 26394; http://www3.uah.es/cil2digital/inscripciones/ficha/218/675 (fig.); CLEHisp 72. Octo fragmenta, partim congruentia, tabulae marmoreae sepulcralis Emeritensis, fractae ad laevam et ad caput, aetate fere Severorum Imperatorum.

Praescr.: [D(is)] M(anibus) S(acrum). | [ - - - ]ilis vet(eranus) ale (miliariae) orig(ine) | [ - - - ] Iul( ) Bagaḷ( ) (?) an(norum) LXI | [ - - ] dom(us) aeterna | [ - - - ux]ori meae Alli|[ae - - - ] item [v(ixit)] a(nnos) LV. | [ - - - memo]riae (?) . . pon|[ - - - ] titulum feci, | ut genus innotu[m sic i]ṇnotescere | possit, nam tu qui le[gis haec, levi]s s(it) t(erra) in eo | [c]um tibi datum [ - - - ]ies. praescr. ‘Bagaḷ( )’ nunc legi dubitanter, ‘Bagai(ensium)’ legeram olim; et in praescripto et in carmine lacunas amplius ludens complevi in CLEHisp (‘nam tu qui le[gis haec, levi]s s(it) t(erra) in eo | [c]um tibi datum [erit, ut sit tibi qu]ies’), aliter atque ed. princeps (‘nam tu qui le[gis nunc dica]s 〈e〉st in eo | [c]um tibi datum [sit ven]ies’ vel ‘nam tu qui le[gis nunc dica]s s(it) t(ibi) in eo | [c]um tibi datum [loco requ]ies’), sed omnia quam incerta sunt Versus: unus da6 + di. Compares 2347 (di + duo el) et comm. ad loc. Cum autem versus et pars soluta oratione composita syntactice coniungantur, fortasse malis ad commaticum propendere. Elogium militis Iuli cuiusdam, Bagaḷ( ) (?) natione, qui Emeritae mortuus est. ‘Bagaḷ( )’ nescio quid sit; Castellum Bagai vel Castellum Bagaiensium fuit locus prope Lambaesim, ubi manebat Legio III Augusta; sed lectio quam incerta. v. 1. nota amphibologiam quae dicitur, ‘in-notum’ i.q. ‘haud notum’ vs ‘innotescere’ scil. ‘bene notum fieri’. v. 1. innotu[m]: videas 2396, 3 ignotus cunctis..., 2452, 2 igno[to]... litore; timet mortuus ne sepultus in terra peregrina sine monumento ignotus omnibus fiat neve post mortem vivere possit, ita ut nequeat aeterna quiete frui. Nota ‘ale’ i.q. ‘alae’.

80

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2387. Ramírez Sádaba – Mateos Cruz 92 (tab. 33); HispEp 9, 1999 n. 129; J.L. Ramírez Sádaba in Temptanda viast; Isabel Velázquez, HispEp 14, 2005 n. 60; PELTM p. 39 n. 12 (tab. 8); Ramírez Sádaba p. 371 (fig.); EDCS 22400241 (fig.); HispEpOl 23979 (fig.); CLEHisp 73. Emeritae, tabulae ex marmore fragmentum, ad laevam et ad caput tantum integrae, fere altera saec. V p.Ch.n. parte.

⊂ crux ⊃ pax tibi sit [quicumque Dei penetralia Christi]

[pecto]|re pacifico [candidus ingrederis] | quisq(ue) domo D(omin)ị (?) [ - - - ] | corpọṛẹ [ - - - ]. 1–2. cur ita versus restitui possint videas infra, comm.; 3 ad fin. male legitur; 3–4. ‘quisq(ue) domo D(omi)n[i perfectis ordine votis | egrederis, remea] corpore, [corde mane]’ PELTM, Velázquez laud., nulla re certa Versus: di. De introitu in aedem sacram ad semetipsum purificandum, ut iterum iterumque alibi dicitur, cf. Indices IX s.v. ‘adire locum.... Vt iam dixi Corpus p. 180, videtur hic repetitum esse initium carminis musivi basilicae Nolanae Felici dicatae (Nolae-Cimitili, saec. IV p.Ch.n. ex.), quod anno 403 transcripsit Paul. Nol. epist. 32, 12 (= De Rossi II, pp. 193 ss.), scil. ‘pax tibi sit, quicumque Dei penetralia Christi / pectore pacifico candidus ingrederis’: cf. PELTM pp. 39–41 et J.M. Escolà Tuset in Ex officina pp. 118–119. Sunt ergo carmina Emeritense et Nolanum fere duo exemplaria unius carminis (qua de re in universum cf. Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’). Emeritense exemplar haud dubie post Nolanum scriptum est, quin etiam ex Nolano ipso transcriptum esse videatur, ut concludi potest ex mala eisthesi v. 2, ⊂ crux ⊃ pax tibi sit [quicumque Dei penetralia Christi pecto-] |

re pacifico [ - - - ] | quisq(ue) domo D(omi)nị [ - - - ] | corpọṛẹ [ - - - ], quam imitator quidam ad distichon indicandum iniuria posuerit voce ‘pectore’ divisa, Paulinum secutus qui ipse proprie apteque usus esset eadem voce minime divisa.

81

HISPANIAE

2388. CIL II, 463 (Hübner); ILER 5805; HispEp 14, 2005 n. 41; EDCS 05500473; HispEpOl 21482; CLEHisp 74. Emeritae, tabula ex marmore fragmentum incertae aetatis.

suscipe omn[ - - - ] | mtom (?) vot[ - - - ] | qui me in hoc [ - - - ] | patris matris[que - - - ] | subit vescen[ - - - ] | in hoc meum e[ - - - ].

5

Versus: da ut videtur. Carmen sepulcrale, ut videtur. v. 1. suscipe: pro ‘accipe’, quod verbum multo saepius legitur (videas Concordanze p. 6 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 133–134); ceterum ‘suscipe’ haud ignotum, legitur enim CIL XI, 259, 3 (Ravennae, altera parte saec. V p.Ch.n.) et ICVR 27258 (Romae, priore saec. VI parte). Iterum iterumque ponitur de corporibs defunctorum accipiendis, ut colligitur ex locis in Concordanze p. 795 adductis. v. 2. agnoscendum puto casum nescio quem vocis ‘votum’, quae quidem cum verbo ‘suscipio’ saepius iungitur, cf. e.g. 262, 1 susceptum… votum… solvi; 873, 1 vota suscepta; 1448, 5 vota… suscipit; 2176, 8 vota suscipiunt mea; 2036, 11 haec voto suscepi munera, cett.

2389. J.L. Ramírez Sádaba, in Arte, sociedad, economía y religión durante el Bajo Imperio y la Antigüedad tardía, Murcia 1991, pp. 89–98 (fig.); Isabel Velázquez, HispEp 4, 1994 n. 180; J. San Bernardino Coronil, Exilio y muerte de un heterodoxo in R. Teja – C. González Pérez (eds.), Actas Congreso Internacional La Hispania de Teodosio, Segovia-Coca Octubre 1995, Segovia 1997, I, pp. 207–231; Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 157; J.Mª. Escolà Tuset – J. Martínez Gázquez (BA 18) in Temptanda viast; Isabel Velázquez, HispEp 14, 2005 n. 61; Ramírez Sádaba p. 368 (fig.); EDCS 21700234 (fig.); J.V. Madruga in HispEpOl 5378 (fig.); MQDQ CE|appe|825; CLEHisp 75. Tabula ex marmore prope Pacem reperta (ex necropoli Torrebaja, Pueblonuevo del Guadiana), verbis parum ordinate dispositis, rupta ad imum, med. saec. V p.Ch.n. ut videtur (Ramírez Sádaba, San Bernardino Coronil).

82

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: ⊂ α palma ⊃ ⊂ chrismon ⊃ ⊂ ω palma ⊃ | Pascentius ama|tor Dei cultorque fi|delis ex hac luce migrav|it annorum XXVIII. | protinus ut vocem au|ribus percepit carmin|a Cristi, renuntiavit m|undo ponpisque laben|tibus eius feralemque | vitam temulentiaque po|cula Bacchi, sobrius ut | animus specularetu|r aetheria regna, cum i|n isto certamine fortis | dimicaret a〈t〉leta. 5 placu[i]t | namque Deo ut eum a|rciret ante tribunal da|turus ei palmam stolam | ạdque coronam. vos | qui ̣ haec legitis adque | spe delectamini vana, d[i|s]c̣ite iustitiam mọ[niti | et n]olite c[ontemnere | Deum] (?) ---?--5. ‘acleta’ lapis errore quodam pro ‘atleta’ (i.q. ‘athleta’); 9 init. ‘[dis]cite’ Ramírez Sádaba, item HispEp 14 laud., cetera in versu supplevit HispEp 14 laud. (cf. infra, comm.); ‘[col]ite’ ipse conieceram antea, minus recte Versus: da6 mali, fortasse novi generis. Elogium Pascenti iuvenis fidelis: audita Dei voce, ille renuntiavit mundo, factus servus Dei et athleta Christi accepit palmam et coronam victoriae, ut Tranquillus abas Acaunensis, ‘qui mundi laqueos vicit labente palestra, /... dum... seculi tumidos evitat honores /... Domini praecepta secutus’ (infra, 2501, 1/6–7). vv. 2, 3. renutiavit mundo... feralemque vitam: videas variationem in syntaxi. v. 3. pocula Bacchi: pro ‘munera Bacchi’ quod saepius legitur et in CLE (492, 18; 1552 A, 51; cf. et 439, 3) et alibi, videas Mastandrea p. 533. v. 7. daturus ei palmam stolam adque coronam: mutatis mutandis, conferri potest Zarker 13 palma… et laurus viret (Scationae, saec. I p.Ch.n. in.); cf. et supra 2353, 2 palma quies (cum commentario ad loc.); hic palma est signum victoriae de morte, ut iterum iterumque fit in Christianorum titulis, cf. Caesar p. 15. v. 9. optime restituit HispEp 14 laud. collato Vergiliano illo Aen. 6, 620 discite iustitiam moniti et non temnere divos (paucis mutatis). Quod est de sermone: v. 1 ‘Cristi’ pro ‘Christi’; v. 6 ‘arciret’ pro ‘arceret’ (et Carnoy pp. 32 ss.); v. 7 ‘adque’ pro ‘atque’.

2390. F. Fita, BRAH 67, 1915, pp. 492–495; J.Mª. de Navascués, AEAA 20, 1947, n. 7 (fig.); ILCV 4834; ICERV 290; Mariné Bigorra IHV pp. 225–226; Isabel

HISPANIAE

83

Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 23; F. Gilsanz Stanger, CFC (Est. Lat.) 25, 2005, pp. 67–84; HispEp 17, 2008 n. 5; EDCS 16400426; J.-V. Madruga in HispEpOl 23345 (figg.); CLEHisp 76. Dextera pars tabulae sepulcralis marmoreae repertae in loco qui appellatur Albuquerque, prope Pacem; aetate incerta, seriore tamen, post librum Sedulii conscriptum, fere saec. VI in. (sed saec. VII malit quidam), carmen Christianum.

------| [mortis imago ade]st resolutaq(ue) membra iacent ⊂ hedera ⊃ | [ - - - ]x suis fluxusq(ue) per artus ⊂ hedera ⊃ | [ - - - p]endent vincula nervis ⊂ hedera ⊃ | [ - - - res]urgunt in tempore omnes ⊂ hedera ⊃ | [ - - - ]rbundio nobile coniugius ⊂ hedera ⊃ | 5 [ - - - ]erunt vitam et in pace quiescunt. ⊂ hedera ⊃ ed. Mariné Bigorra, sed v. 1 ipse restitui collato Sedulio (cf. infra, comm.) Versus: di ut puto (sed v. 3 male da6 ponitur pro el), post quae unus da6. Priore carminis parte describitur totius corporis solutio tabesque (vv. 1– 3), altera (vv. 4–6) eiusdem resurrectio. Vt optime vidit Gilsanz Stanger laud., vv. 1–4 recinunt Sedulianum carmen Pasc. 3, 92–94 et 206 (CSEL X, 1866, ed. Hümer): mortis imago fuit resolutaque membra iacebant officiis deserta suis, fluxosque per artus languida demissis pendebant vincula nervis (...) ima petunt, quos Christus alit sine labe resurgunt, paucis mutatis (‘adest’ pro ‘fuit’, ‘iacent’ pro ‘iacebant’, ‘pendent’ pro ‘pendebant’) ut res poscit. v. 1. resoluta… membra: similiter ‘corpore resoluto’ legitur Obulcone (in prov. Baetica), ad 1851 (cf. infra, 2931); Pompeiis contra verbum longe aliter usurpatum est, 2058 resoluto clune (scil. obscene positum). v. 5. [ - - - ]rbundio: latet fortasse nomen hominis, quod tamen nec in Solin Cognomina (lexico inverso) p. 448 nec in Salomies Gentilicia (lexico inverso) p. 231 inveniri potest. v. 5. nobile coniugius: incertum utrum ‘nobilis coniugius’ an ‘nobile coniugium’; ‘coniugius’ masculine haud dubie ponitur 595, 1 (Velázquez laud., p. 13), sed ‘coniugium’ magis in usu, cf. Th.l.L. s.v. coniugium/coniugius, col. 325, 46 ss. (quae vox significat coniunctionem utriusque coniugis).

84

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

CONVENTVS SCALLABITANVS

2391. A. de Lucerna e Vale, BAlta 17/1, 1959, p. 79; R. Azevedo, BAlta 17/2, 1959, p. 244; M. Cardozo, BAlta 19/2, 1960, pp. 204–212; HAE 8–11, 1957– 1960, n. 1488; C.I.L. Soarez, Con 31, 1992, pp. 160–172 (tab. I B); AEp 1992 n. 942; HispEp 5, 1995 n. 1067; Hernández Pérez Poesía pp. 115–117; EDCS 04900489; HD 053102; TM 241978; J.-V. Madruga in HispEpOl 20654 (fig.); MQDQ CE|appe|116 (fig.); CLEHisp 77. Prope Civitatem Interanniensem (hodie Couto de Baixo), stela opisthographa, saec. I p.Ch.n. ut puto (sed 280– 320 p.Ch.n. iudicat Cardozo).

Praescr.: [D(is)] M(anibus) [S(acrum)]. | [Cl]odia | [C]omps[e] | [a]nn(orum) XL[ - - - ] | [h(ic) s(ita)] e(st), s(it) t(ibi) [t(erra) l(evis)], | [Clo]dia F[ - - - ] | mater. | [D(is) M(anibus)] S(acrum). | Iuventio | ann(orum) XLVIII Clau(dia) Cerontia | et Val(erius) Herenianus ffll( ) p( ) | h(unc) ⊂ hedera ⊃ t(itulum) ⊂ hedera ⊃ f(ecerunt). | vincitur hic fatus, | salvum sub Tartara | nome〈n〉. hic sedis, hic terra, | hic t[ibi] eter[na do]mus. ‘nomem’ lapis, corr. edd. praescr. ‘f(lamines) p(erpetui)’ edd. priores, ‘f(ilio) p(ientissimo)’ HEp., ‘f(ilii) p(atri)’ AEp, ego ambigo Versus: di (sed v. 2 mendosus). ‘Gerontia’ et ‘Gerontius’ nomina Graeca leguntur potissimum saecc. III– IV p.Ch.n. in titulis Christianorum (cf. Solin Personennamen p. 1023), quam ob rem carmen Interanniense antiquitatis causa conspicuum; cognomen ‘Heren(n)ianus’ autem invenitur in Kajanto p. 148. v. 1. cf. 249, 22 vincere nec poterit Fatorum summa potestas. v. 1. fatus: mascul. pro neutr. ‘fatum’, ut saepius fit in formulis, de re cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 65, Cugusi Fadieni p. 98, item infra, Indices IX s.v. v. 1. Tartara: cf. infra, Indices IX s.v.; quae vox hic in clausula ponitur, cf. Indices X s.v. ‘clausulae’; item ‘nomen’ in clausula, cf. Indices X ibid. v. 2. eter[na do]mus: cf. supra, ad 2316, 1–2. Nota ‘Cerontia’ pro ‘Gerontia’; ‘eter[na]’ pro ‘aeter[na]’.

HISPANIAE

85

2392. HispEp 4, 1994 n. 1082 et 5, 1995 n. 1048 et 9, 1999 n. 759; AEp 1990 n. 490, 1999 n. 863; EDCS 14700014 (fig.); HD 017082; TM 241858; Cristina Jiménez Cano in HispEpOl 22792 (fig.); Vsp p. 1817. Selli, stela calcaria, fere 1–50 p.Ch.n.

Praescr.: Andamu[s] | Arconis situs | hoc mar(m)ore mi|les annorum{u|m} XXX. cum | bona fama sua sa[n]|ctusque fuit ṃịṣ[ - - - ] [ - - - ]ẹ nomine A[ndam- (?) - - - ] aeque merenti [ - - - ]|ntina pia norus. ‘annorumu|m’ lapis errore quodam Versus: da6 ut videtur. ‘Andamus Arconis’ i.q. ‘Andamus Arconis filius’ opinor; cognomen ‘Andamus’ perraro legitur, deest in Th.l.L. Si ‘bona fama’ est, ut videtur, casus nominativus, ‘cum’ nihil aliud esse potest nisi coniunctio. ‘Norus’ i.q. ‘nurus’.

2393. J. Alarção – R. Etienne – G. Fabre, Fouilles de Conimbriga, II, Paris 1976, p. 66 n. 36; AEp 1975 n. 483; EDCS 00700027; HD 009945; TM 239889; HispEpOl 22187 (fig.); MQDQ CE|appe|826; CLEHisp 78. Conimbrigae, ara calcaria integra, saec. I p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Alliae Avit(ae) | an(norum) XXIII Vale|rius Vrsacius | pater et Allia | [Ruf]ina mater | filiae pientissi|me f(aciendum) | c(uraverunt). | d[ic] rogo qụị | transis “[sit] | tibi terra | levis”. Versus: el. Alliorum gens saepe per Hispanias invenitur, cf. Hübner CIL II, p. 1054: e.g. ‘Allia Avita’ 1452 (prope Conimbrigam, saec. I p.Ch.n. ut videtur), item ‘Allia Avita’ in CIL II, 866, cett. Haec formula iterum iterumque legitur in Hispaniarum locis, cf. supra ad 2314–2315.

86

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2393 bis. J. Cardim Ribeiro, Luce corusca. O carmen descoberto no santuário do Sol, junto ao Oceano e nas raízes do Promunturium Magnum, in Cultura epigráfica pp. 117–124 (figg.). Tabulae calcariae fragmentum undique fractum repertum in Promunturio Magno, prope civitatem Olisipponensem, fere saec. IV p.Ch.n.

[ - - - f]ụḷ . . . ḷ . [ - - - ]| luce coruṣ[c-] | ignescun[t - - - ] | [ - - - ] . radiisq[ue - - - ] | [---]..[---] edidi fere cum ed. principe, verba meo Marte distribuens; sed ‘coruṣ[c-]’ malui potius quam ‘coruṣ[̣ ca]’ Versus: da ut videtur. Iudicat Cardim Ribeiro carmen ad Solem (Invictum) referri posse, est fortasse votivum quoddam. v. 1. luce coruṣ[c-]: ‘coruṣ[̣ ca]’ suppl. ed. princeps, quae locutio re vera alibi legitur in CLE, scil. in urbano Christiano 797 = ILCV 967, 40 foedare luce corusca, saepius in auctoribus in fine versus, cf. Mastandrea p. 459 et Cardim Ribeiro laud., p. 120; attamen aliter quoque suppleri potest, compares potissimum ‘fulgenti luce coruscet’ in Acaunensi 2499, 7, multosque auctorum locos, scil. Val. Flacc. 6, 517–518 radiis... coruscus, Avien. Arat. 460 / 745 / 804 ingenti… luce coruscans / neque multa luce coruscant / summa qua lux... coruscat, Symph. aenigm. 69 (= AL 286, 223 R.) radianti luce coruscus; cum autem iuxta ponatur pluralis ‘ignescunt’, fortasse non deest qui ad ‘coruṣ[̣ cant]’ propendeat. Sed omnibus perpensis fortasse interpretatio ‘luce coruṣ[ca] | ignescun[t - - - ]’ minus incerta esse videatur. v. 2. ignescunt: legitur etiam in urbano 1866, quod tamen nihil aliud est nisi Laberianum mim. frg. 26 R. (Cugusi Pompeiana p. 9, dein Silvia Orlandi in Sub ascia p. 18); praeterea Stat. Theb. 4, 665 Stat. Theb. 4, 665 conspicit... solem radiis ignescere ferri. v. 2. radiisque: saepe ponitur de sideribus, maxime de sole.

HISPANIAE

87

CONVENTVS PACENSIS

2394. J. D’Encarnação, Con 16, 1977, p. 53; AEp 1977 n. 370; EDCS 11901601; HD 016360; TM 243129; HispEpOl 22703; CLEHisp 80. Pace, saec. I ex. vel II in. p.Ch.n.

Praescr.: Q(uintus) Attius L(uci) f(ilius) Ser(gia). | Rusticus h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). | Postscr.: Numitoria Q(uinti) f(ilia) Maxuma f(aciendum) c(uravit). Versus: el. Carmen sepulcrale ab uxore Numitoria Maxuma Q. Attio Rustico marito dicatum; quamvis formula tritissima sit, tamen hic recipienda videtur cum exhibeat nomen proprium quoque prosodice computatum.

2395. T. Lambrino, AP s. 3, 1, 1967, pp. 144–145 n. 63 (fig.); AEp 1969–1970 n. 229; C. Magueijo, AP s. 3, 4, 1970, pp. 115–123; D’Encarnação 293 (fig.); Hernández Pérez Poesía pp. 195–197; HispEp 18, 2009 n. 554; EDCS 11901428; HD 013294; TM 242970; HispEpOl 23665 (fig.); MQDQ CE|appe|231; CLEHisp 81. Pace, ara sepulcralis superiore parte ad dextram fracta, 150–220 p.Ch.n. ut videtur (D’Encarnação).

------| [ - - - ]|mo[ - - - ]s Ẹacida[ - - - ] | sidera mundivaga e[t quae pro]|creat omnia tellus indo|mitasque cantavit in | (vacat) opp〈i〉da gentes. ‘oppoda’ lapis 1. ‘Ẹacida[ - - - ]’ legi, ‘f̣acida[ - - - ]’ vel ‘paci da[ - - - ]’ vel aliud edd. Versus: da6, ubi nota ‘/-tasquē/’. Quis fuerit poeta qui sidera et rerum naturam et gentes cecinerit − quasi alter vel Vergilius vel Lucretius −, nulli noscere datur; quocumque autem modo res se habeat, hunc locum adiungas oportet ad Cugusi Aspetti letterari pp. 92 ss. et 320 ss. Vox ‘Eacida[ - - - ]’ vero, i.e. ‘Aeacida[ - - - ]’, apta est poetae quodammodo epico (compares e.g. illud Enn. ann. 179 V.2 = 167 Sk. = 182 Flores et quae dixit ad loc. G. Jackson in Quinto Ennio Annali edd. E.

88

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Flores et al., II, Napoli 2002, pp. 112–113); ceterum, legas Macedonicum 1233 = CLEOr 12, 3 velut Aeacide laudavit corpus A[ch]illi | clarus Homerus… (saec. III p.Ch.n.). Adde quod ‘sidera canere’ (simm.) quoque locutio poetica, legitur in urbano 1300, 5 [vate]s (?) qui sidera dicunt, ‘sidera’ autem est in 1719 = CLEOr 6, 5 siderum moti [ - - - ] (ap. Tegeam), vox adamata a Vergilio et in sermone poetico: videas Roberta Montanari Caldini in EV IV, pp. 840–842, paucis verbis Cugusi CLEOr p. 184. Vocem ‘mundivagus’ tetigit Sblendorio Cugusi Composti p. 61; alibi quoque legitur in carminibus epigraphicis, ICVR 3906 (Romae, altera parte saec. VI p.Ch.n.); cf. praeterea Alc. Barc. 103 iam vaga sideribus nox pingebatur. Quod est de vocis forma, compares ‘noctivagus’ infra, App. defix. v. 2. [quae pro]creat omnia tellus: Vergiliana locutio et clausula, buc. 4, 39 omnis feret omnia tellus (plura collegit Mastandrea p. 594). V. 3 quoque recinit fortasse Vergilianum georg. 2, 176 Ascraeumque cano Romana per oppida carmen (Hernández Pérez Poesía p. 197). Patet hunc poetam epigraphicum haud spernendum esse, quippe qui cum Ennium tum maxime Vergilium optime tenuisse apteque recinuisse videatur.

2396. J. Leite de Vasconcelos, AP 28, 1927–1929, pp. 225–227 n. 35 et 29, 1930– 1931, p. 225; AEp 1933 n. 24, 1934 n. 22; IHV 9; ILER 5814; Zarker 111; D’Encarnação 98 (fig.); J. Corell, Con 27, 1988, pp. 141–151; AEp 1989 n. 336, 2009 n. 497; HispEp 2, 1990 n. 756 et 11, 2001 n. 651 et 18, 2009 n. 555; Carbonell – Pena pp. 263–271 (fig. 1); Hernándex Pérez Poesía pp. 127–128; EDCS 11901276 (figg.); Gräf in HD 023685; TM 243218; HispEpOl 23515 (fig.); MQDQ CE|appe|336; CLEHisp 82. Myrtili, stela sepulcralis cuspidata optime servata, saec. II p.Ch.n. ut videtur (D’Encarnação).

Praescr.: L(ucio) Iulio Apto | Gallio patronus. | Itala me genuit tellus, Hispania texit. | lustris quinque fui, sexta peremit hiemps. | ignotus cunctis hospesque hac sede iacebam; | oṃnia qui noḅiṣ, hic dedit tuṃulum. | (vacat) 3. ‘hospes qui’ legerunt Corell, Hernándex Pérez, Gräf, Cugusi olim, ‘hospesque’ Vasconcelos, alii; ego nunc ambigo Versus: di.

HISPANIAE

89

Videtur Gallio patronus carmen sepulcrale dicavisse liberto (?) L. Iulio Apto, qui mortem peregrinam obierat. Cognomen ‘Aptus’ cf. Kajanto p. 286; nomen ‘Gallio’ autem videas Schulze p. 307. De morte peregrina dixi ad 2344, 1–2 maximeque infra, in Indicibus IX s.v. ‘mors peregrina’; hoc loco vero, ut saepius alibi, Vergilianum illud ‘Mantua me genuit’ recinitur, cf. infra, Indices VI A. v. 1. Itala me genuit tellus: compares Mactaritanum 2778, 4 genuit nos Itala tellus (priore parte saec. V p.C.n.); ceterum, vox ‘tellus’ saepius legitur in carminibus epigraphicis: 386, 2 Livia… tellus aluit (Mevaniolae, fere saec. II p.Ch.n.); 476 me Germana creat tellus (Romae, fere II p.Ch.n.); 479, 3 Baetica… genuit telus (Caesareae Maur., saec. II p.Ch.n.) et 1245, 3 Libuae genuit tellus (ibidem); 963, 11 Phrygia edidit tellus (Romae, Augusti aetate); 1309, 3 Lesbia… tulerat tellus (Mediolani); 1312, 3 quam genuit tellus Maurusia (Alexandriae, fere med. saec. III p.Ch.n.); 1945, 2 altrix Tiburtia tellus (prope Falerios, saecc. I/II p.Ch.n.); Zarker 59, 1 Troia me genuit tellus (Romae), cett. (cf. infra, Indices IX s.v. ‘tellus’); quibus locis in origine et vitae vicibus et morte exprimendis vox ‘tellus’ semper legitur, cum contra rebus poscentibus mutentur relata verba: Cugusi Aspetti letterari pp. 201–211, Sarsinate p. 312, CLEOr p. 220. Sed vox ‘tellus’ aliter quoque ponitur, e.g. ad mortis locum relata, ut puta in Carthaginiensi 1943, 6 condita… Libyca felix tellure quiesco (saec. III p.Ch.n.), in Narbonensi 1276, 1 barbara… tenuit tellus, cett. v. 2. lustris quinque fui, sexta peremit hiemps: parum apte dictum, nam re vera post quinque lustra sequitur sextum lustrum; at vero hoc loco poeta epigraphicus nihil aliud facit nisi inepte recinit ad verbum Martialis elogium Erotioni dicatum, epigr. 10, 61, 2 ... sexta peremit hiemps (claus.), ut monuerunt Catherine Berger, Epigr 49, 1987, pp. 264–265, Corell laud., p. 147, Cugusi Corpus p. 178. Ceterum, ut hic, ita ubique in CLE aetas obtorte ardueque expressa est, videas locos in Indicibus IX s.v. ‘aetas...’ collectos. v. 3. vel ‘ignotus cunctis ego qui hic iacebam ut hospes’ (lectio ‘qui’) vel ‘iacebam hic ignotus et hospes’ (lectio ‘que’); utrum ‘qui’ an ‘que’ ambigo, sed sensus idem. Aliter atque antea (in CLEHisp.), nunc sic interpretor: “antea iacebam hospes despectusque in terra peregrina, nunc sepultus patrono curante iaceo in pace quietus”. Videas transpositionem ‘omnia qui’.

2397. O. Gil y Farrés, MMAP 5, 1944, pp. 45–46 (fig.); IHV 13; AEp 1952 n. 108; Zarker 129; ILER 3839; Ramírez Sádaba p. 360 (fig. 1); EDCS 13900405; HD 019022; TM 239096; HispEpOl 16752 (fig.); MQDQ CE|appe|289/828; CLEHisp 83. In loco qui dicitur Pancaliente, prope Myrtilim, carmen fere integrum ara ex marmore servatum, saec. II p.Ch.n. ut videtur.

90

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: Clodia Vrbana ann(orum) XXXX m(ensis) semis(sis). | Sempronianus co[n]|iugi incomparabili | et amantissimae | fecit. | tu qui de contra leges, | [e]dae bibe lude venis. Versus: el ut puto, claudicans quidem: nam in priore parte computandum est ‘tū quĭ dĕ/ cōntră lĕ/ges’, in altera refingi debet ‘es’ pro ‘edae’ (= ‘ede’) imperat. verbi ‘edo’; ‘es’ legitur enim in similibus Hispanicis 2370 es bibe lud(e) veni (Gadibus), ad 1500 es [bibe] lude veni (Saborae), et in Pompeiano 935, 19 es bibe lude. Videas infra, Indices IX s.v. ‘es bibe lude’. Carmen per formulas conceptum, ut comprobant multi versus persimiles (cf. infra, Indices IX s.v. ‘tu qui legis...’): ‘leges’ confunduntur ‘i/e’, scil. i.q. ‘legis’; ‘[e]dae’ i.q. ‘[e]de’; ‘venis’ errore quodam pro ‘veni’.

2398. CIL II, 6333 (Hübner); 257 (partim tantum); T. Lambrino, BEPB 15, 1951, p. 102 n. 35 et AP s. 3, 1, 1967, p. 198 n. 129; D’Encarnação 482 (fig.); Mª. Manuela Alves Dias in J. Cardim Ribeiro (ed.), Religiões da Lusitania. Loquuntur saxa, Lisboa 2002, pp. 90–91 et 399–400 (figg.); HispEp 12, 2002 n. 632; AEp 2002 n. 668 a–j, 2009 n. 478; EDCS 05601397; HD 045630; TM 241180 + EDCS 27700119; HD 045632; TM 242168 + EDCS 27700120; HD 045633; TM 242169 + EDCS 27700121; HD 045634; TM 242170 + EDCS 27700122; HD 045635; TM 242171 + EDCS 27700123; HD 045636; TM 242172; HispEpOl 22134 + 22135 (fig.); CLEHisp 84; M. Mayer i Olivé, El llamado Himno a Endovellicus: una reconsideración (materiales para una reflexión), in Sub ascia pp. 191–207 (figg.). Tabulae ex marmore fragmenta, reperta in loco qui dicitur São Miguel da Mota (Terena, Alandroal, Évora), saec. II ex. p.Ch.n. puto (sed saec. IV HispEp ad loc.).

Praescr. (frg. c): [ - - - ]o Cassi num[ero - - - | - - - ]c c(o)horte H[ispanorum (?) - - - | - - - ]u Cume[ - - - | - - - ]o fa[ - - - ]. frg. a [---]....[---]| [ - - - ulti]ma (?) per gentes [ - - - ] | [ - - - ] mihi roganti ṃ[- - - ] | [ - - - ] . cuncta viri [ - - - ] | [ - - - ] . . r rẹdund[a]ns.

5

frg. b [ - - - | - - - ] cantet Fl( ) (?) vaṇ[ - - - | - - - ]ns plena rụ[ - - - ]

HISPANIAE

91

frgg. d–e [ - - - ]sui | [ - - - ] poeta dicị[ - - - | - - - ] volantẹ ẹn piis [ - - - ] frgg. f–g [ - - - ] | hoc ego[ - - - ] | dono q[uod (?) - - - ] | dilig̣[ - - - ] ̣ frg. h [ - - - | - - - ]omin[ - - - | - - - v]ictori u[ - - - ] frg. i ter tibi [ - - - ]|ret ip̣[s - - - ] frg. j [ - - - | - - - ]ṇo[ - - - | - - - ]ṛịḅ[ - - - ]. frg. c, oratione soluta confectum, praescriptum iudico adnotationibus et explicationibus nisus quas proposuit Mayer i Olivé laud.; frgg. a, b, lacunis completis, coniunxerunt Hübner et edd., sed res parum certa; ceterum quo modo fragmenta inter se relata sint parum constat, ut recte contendit Mayer i Olivé laud. frg. c: ‘[iuss]u Cum[eli]’ restituit dubitanter Mayer i Olivé, haud absurde, nulla tamen re certa frg. a, 2 ipse complevi dubitanter; ‘[fa]ma’ coni. Alves Dias, HispEp, edd. vulgo frg. b, 2 ‘fluan[ - - - ]’ alii frgg. d–e, 3 ‘ẹn piis’ Alves Dias, recte ut videtur frgg. f–g, 2 ‘hoc ego [ - - - ]’ Alves Dias, HispEp recte puto frg. j ‘[ - - - ]no[n - - - ] | [ (?) t]rib[ - - - ]’ Alves Dias Versus: da6 ut videtur. Carmen dicatum a milite quodam sub Cassio quondam militiam agente. Quae autem cohors Hispanorum (?) memoretur non liquet, nam complures novimus, de quibus videas e.g. Cichorius, RE IV, 1 (1900), coll. 295 ss. Iudicant nonnulli hoc carmen dictum esse Endovellico deo Lusitanorum, ad quem spectant tituli D’Encarnação 483–565 (quo de deo videas J. Cardim Ribeiro, Endovellicus in Religiões da Lusitânia laud. supra, pp. 79–90; J. D’Encarnação, Les noms des dieux dans l’Hispania préromaine, in Nommer les Dieux, Théonymes, épithètes, épiclèses dans l’Antiquité, par N. Belayche, P. Brulé, G. Freyburger, Y. Lehmann, L. Pernot, F. Prost, Turnhout – Presses Universitaires de Rennes 2005, pp. 413 ss.); sed Alves Dias laud. supra hanc opinionem reicit. Quocumque vero modo res se habet, cum de poeta quodam dicatur (frgg. d–e), fortasse coniectari potest laudes versibus alicui recini (frg. b) pro beneficio quodam dato (frgg. a, f–g).

92

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

frg. a: fortasse legi potest ‘[ulti]ma per gentes’, more poetico: Cugusi Aspetti letterari pp. 207–209; sed ‘[fa]ma per gentes’ malunt supplere edd. vulgo. v. 4: cuncta: occurrit etiam in Hispanicis 2453, 2 et 1123, 2 (Tucci).

2399. O. Sargnon, RA 50, 1957, pp. 85–86 (et fig. 2); M. Heleno, AP n.s. 4, 1962, pp. 322–326; D’Encarnação 602; J.M. Blázquez Martínez, AEAA 53, 1980, pp. 132–134 (fig. 3); ECIMH POR 1 (fig. 85), Gόmez Pallarès Epigrafía p. 57; EDCS 11901618 (fig.); J.-V. Madruga in HispEpOl 23902 (figg.); CLEHisp 85. In loco qui appellatur Monforte, opus musivum, saec. IV p.Ch.n. altera parte.

Desuper novem Musae delineantur scọ[pa a]ṣpra tessellam ledere noli. uteri f(elix). ed. D’Encarnação Versus: da5, addito voto ‘uteri f(elix)’. Verbum ‘tessella’ opus musivum ipsum significat quo carmen continetur; idem fit in Tipasitano 2905 (saec. IV p.Ch.n.) et in Rusuc(c)urrensi 2920 (med. saec. V p.Ch.n.). Ex verbo ‘l(a)edere’ concludi potest hoc carmen variationem quandam esse (fortasse iocosam) formulae illius ‘ne me laedere velis’ vel ‘non laesa quiescas’ (simm.), de qua cf. supra, ad 2363, 1. Aliquid simile legitur in Hispanico 876 quisquis honorem agitas, ita te tua gloria servet, / praecipias puero ne linat hunc lapidem. ‘Vteri f(elix)’ locutio vulgata, eadem vel simillima verba (‘utere felix in Deo’, cett.) saepius leguntur in opere musivo et in instrumento Germanico et Gallico, ut puta 1926, in ampulla; 360, in amphora, cett., cf. Cugusi Invidia p. 99 et infra, comm. ad 2579; sed in ipsis Hispaniis alibi quoque legitur (CIL II, 3222; CIL II/52, 1019; CILA II, 4, 1225; HAE 12–16, 1961–1965 n. 2096 et n. 2097; AEp 2001, n. 1241; HispEp 13, 2003–2004 n. 695, cett.): cf. infra, Indices IX s.v. ‘utere felix’. Nota ‘aspra’ pro ‘aspera’, ‘ledere’ pro ‘laedere’, ‘uteri’ pro ‘utere’.

93

HISPANIAE

HISPANIA CITERIOR CARTHAGINIENSIS CONVENTVS CARTHAGINIENSIS

2400. CIL I2, 3449g (Degrassi – Krummrey); J.M. de Navascués y Juan, AEAA 10, 1934, pp. 191–193 n. 30 (fig.); A. Beltrán Martínez, La colección epigrafica romana del museo de Cartagena, València 1944, p. 16 n. 1 (fig.); A. Beltrán, Las Inscripciones funerarias en Cartagena, AEA 23, 81, 1950, p. 420 n. 82 (fig.); IHV 8; ILER 5776; Batlle Huguet Epigrafia 110 (tab. III, 1); HAE 1–3, 1950–1952, n. 116; Zarker 99; Abascal Palazón – Ramallo Asensio 69 (tab. 12); Massaro Epigrafia pp. 48–50; HispEp 12, 2002 n. 352; Gómez Pallarès Initia MU 13, Id. Cultura pp. 158–159; AEp 2006 n. 145, 2015 n. 672; Mª. José Pena in Asta ac pellege pp. 50–52; Del Hoyo in Asta ac pellege p. 155; CLECarthNov 2 (fig. 2); EDCS 24700284 (fig.); Garcia in HD 037603 (figg.); TM 227698; HispEpOl 8162 (figg.); MQDQ CE|appe|383; CLEHisp 86. Carthagine Nova, tabula lapidea optime servata exhibens carmen sepulcrale integrum, fere 100–50 a.Ch.n.

quem pietas coluit, heic est situs Pontilienus: | Luci progeniem Publium habes, Acheruns, | ereptum e manibus maiorum luctibus summ[is], | quem pudor inginiumq(ue) frequens decorabat | in aevo | puerili, florens ut foret ante alios. | hunc natura potens luctu lacrumeisque | levavit, | at productores omnibus heis honerat.

5

Versus: di (vv. 1–2), da6 (v. 3), di (vv. 4–7); lapicida vero ignarus v. 4 hexametrum esse pro versu elegiaco, eisthesin male posuit ideoque versus 4 et 6 per duas lineolas distribuere coactus est. V. 1 computatur ‘situ(s)’ more antiquo, ut hic illic fit etiam aetate Catulliana et Ciceroniana Est pueri P. Pontilieni L. f. elogium. De nomine ‘Pontilienus’, hic et in 2401, videas Mª. Adela Barreda Pascual, in Atti XI Congresso Internazionale di Epigrafia greca e latina, Roma, 18–24 sett. 1997, I, Roma 1999, pp. 451– 463. v. 2. Luci progeniem: ‘progenies’ iterum iterumque legitur in carminibus epigraphicis, e.g. 958 = ML 13, 2 (Romae, 139 a.Ch.n.), cett., cf. Concordanze p. 630, Massaro Epigrafia pp. 48–50, item Cugusi Ricezione p. 22 et Corpus

94

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

pp. 30, 39 et CLEHisp p. 161; comparari potest e.g. Tarracinense CIL I2, 3109a Publi progenies Appi cognomine Pulchri, fere med. saec. I a.Ch.n. v. 2. Acheruns: haec vox, pro ‘Acheron’ posita, veterem sermonem sapit, cf. Th.l.L. s.v., col. 389, 25 ss. et CLECarthNov p. 22; de Acheronte in carminibus epigraphicis cf. infra, Indices IX s.v. v. 4. inginium: i.q. ‘ingenium’. vv. 4–5: tota de sententia comparari possunt 2372, 11; 1058, 1–2 virgo pudica / excedens cunctas ingenio aequalis: CLECarthNov p. 28 et infra, Indices IX s.v. ‘superare aequales’. v. 4. de verbo ‘decorare’ cf. 56, 3 decoraat stola (Traiecti ad Lirim, priore parte saec. I a.Ch.n.) maximeque Spoletinum 1801, 7 corporis intacto puri decorata pudore (saec. V in. p.Ch.n.). v. 4. in aevo: item ‘per aevum’ infra 2462, 5; ceterum, similia ‘per aevum’, ‘in aevum’ ad finem versus saepius leguntur in carminibus epigraphicis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum’. v. 5. ‘ante alias’: legitur e.g. ILatAlg II, 1, 598 et epigr. Bob. 39, 1. v. 6. lacrumeis: cf. Morelli pp. 71–72 (et Pompeianum 934, 3). v. 7. productores: est ‘proton’, ut concludi potest ex Th.l.L. s.v.; quin etiam, hic idem valet quod ‘parentes’, quod nusquam alibi invenitur ut videtur: CLECarthNov p. 29, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 162. v. 7. omnibus heis: scil. ‘luctu’ et ‘lacrimis’. Videas vero oppositionem ‘levavit vs honerat’. v. 7. honerat: i.q. ‘onerat’, scil. errore quodam, mea sententia, vel a voce ‘honos’ inducto vel a proxima voce ‘heis’, ad falsam adnominationem efficiendam (CLECarthNov p. 23). Carmen optimae aetatis, videas enim ‘-ei-’ pro ‘-i-’ saepius positum, scil. ‘heic’ v. 1, ‘lacrumeis’ v. 6, ‘heis’ v. 7; praeterea ‘Acheruns’ (supra); addas allitterationem vv. 2 ‘Progeniem Publium’, 3 ‘Manibus Maiorum’, 5 ‘Florens... Foret’, 6 ‘Luctu Lacrumeisque Levavi’.

2401. M. Koch, in Festschrift für J. Untermann zum 65. Geburtstag, Innsbruck 1993, pp. 192 ss., maxime p. 235 n. 191; Abascal Palazón – Ramallo Asensio n. 167 (fig. 150); J.M. Abascal Palazón, HispEp 5, 1995 n. 585; 2006 n. 145, R. Hernández Pérez, Hab 32, 2001, pp. 203–215; HispEp 11, 2001 n. 331; R. Hernández Pérez – X. Gómez Font, MU 13.030b in Temptanda viast; CLECarthNov 4 (fig. 4); S. Maria Marengo, SyllEpigrBarc 12, 2014, pp. 193– 196; EDCS 20400274; Garcia in HD 037795 (fig.); TM 233431; HispEpOl 14116 (fig.); MQDQ CE|appe|380; CLEHisp 87. Carthagine Nova, tria fragmenta inter se congruentia lapidis exhibentis carmen sepulcrale, altera parte saec. I a.Ch.n.

HISPANIAE

95

sei quaeris | nomen, c̣ọnsis|te et percipe pauca. | dum vixei et potuẹị, | [Pontil]iena et [Pontili]ẹni | [l]iberta et filia eadem | moriens et f̣ụị ẹṭ sum. | Postscr.: epistolium, vale. edd. Abascal Palazón – Ramallo Asensio et CLECarthNov; nomina neque mulieris neque viri explevit Koch; ego versus aliter distinxi atque priores edd. postscr. ‘Epistolium’ Marengo laud., cf. infra, comm. Versus: da6 (v. 3 malus). De nomine ‘Pontiliena’ cf. supra, ad 2400. Vt 2400, hoc quoque carmen optimae aetatis, videas enim ‘sei’, ‘vixei’, ‘potuei’, scil. ‘-ei-’ pro ‘-i-’ positum, antiquitatis signum. v. 1. s(e)i quaeris…: topice ponitur fictus dialogus quaerentis cuiusdam, ‘si vis (scil. viator) scire quis sim (ego mortuus)’, cui respondeatur ‘(scias) me esse . . . (sequente nomine mortui loquentis)’; ita (vel simm.) in carminum initio multifariam ubique legimus, cf. Indices IX s.vv. ‘si quaeris nomen…’, ‘si quaeris qui sim…’; in ipsa urbe Carthagine Nova videas 1076, 1 sei forte requiris... v. 2. consiste: saepius legitur in CLE, ut patet ex Concordanze pp. 111– 112 (s.vv. ‘consiste et (per)lege’, ‘consiste et contempla’, cett.), cf. Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 161–162, Cugusi Ricezione p. 21, cett.; est formula viatoris quae dicitur, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’. Iudicat Marengo laud. ‘Epistolium’ nomen/signum Pontilienae esse, scil. ‘Pontiliena (quae et) Epistolium’ (cf. Solin Personennamen p. 1176), quod, etsi haud absurdum, minus probabile mihi videtur. Malo interpretari ‘epistolium’ i.q. ‘brevis epistula, breve scriptum’, quae vox legitur inde a Catull. 68, 2, dein ap. Apuleium cett., cf. Th.l.L. s.v., col. 680, 20 ss., quod si ita sit exemplum Hispaniense antiquitate conspicuum. Ex verbis ‘epistolium, vale’ hoc mea sententia colligi potest, proxime (brevia) carmina cum epistularum genere comparari posse, qua de re videas Cugusi Corpus p. 37 (sed aliter interpretatur CLECarthNov p. 41, scil. ‘moriens et fui et sum epistolium’).

2402. J.M. Abascal Palazón – S.F. Ramallo Asensio – M.G. Schmidt, Carmen epigráfico funerario de Carthago Nova, ZPE 201, 2017, pp. 72–76 (figg.); AEp 2017 n. 827; Concepción Fernández Martínez – R. Hernández Pérez, Tibi vivas facito. Nueva lectura e interpretación de un epigrama sepulcral de Carthago Nova, ZPE 205, 2018, pp. 102–106 (fig.); Hernandez Pérez Exhortación pp. 253–265; EDCS 70600030 (figg.); A. Bolaños in Epigraphica RomanaANHIMA, 2017_15_021. Carthagine Nova, tabula calcaria, altera parte saec. I a.Ch.n.

96

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: - - - [ - - - ]b[ - - - ] . er[ - - - ]. | hospes coṇṣ[is]ṭẹ [ - - - ] . . ẹṭ [ - - - ] | ne dubita iṇ[ - - - ]am [ - - - ]r[ - - - ]. inducta pompạ [ . . ]ṇ[ . . ]ṭ[ - - - ] ịuenṭụṣ | nos contra ọf̣fẹ nsi c̣ọṇci[dimu]s lapide. | quod quoniạm - - - ṃ nịḥ(ị)ḷ . . ṃ[ - - - ]ib[ . . ] | ferre [ . . ] et m[ - - - ne]queaṣ | ̣ aetate iṇ p̣ṛ[ima . . ]ọrna[ - - - ]ạṃ[ - - ] | multa malạ ameṇti commoda pauca tuli. | hoc etiam cinis ossa p̣ịẹ sedata quiescunt, | quod pietati etiam frater amanṣ statuit. | hospes vive vale, mortalem te esse memento. | tibi veivas facito, cuncta relinquenda vid[e].

5

10

‘iuentus’, ‘nihl’ lapis ut videtur in redigendo apparatu critico quem dicunt brevitatis causa scripsi FM – HP (pro Fernández Martínez – Hernández Pérez) praescr. ‘ḷ(ibertus) Er[os - - - ]’ FM – HP dub.; 1. ‘coṇṣ[iste]’ ed. pr.; 3. ‘[ . . ]ṣt[ - - - ]. . s[ - - - ]’ ed. pr; 4. ‘ọf̣fensị cọṇci[dimu]s’ FM – HP, ‘. ẹ[ . . ]ṇṣị . . ci[ - - - ] lapide t[ - - - ]’ ed. pr.; 5. ‘[nost] . a niḥiḷ’ ed. pr., ‘[ ]ṃ nihl’ FM – HP; 6. ‘[ne]̣queaṣ’ FM – HP, ‘[ ]veat[ - - - ]’ ed. pr.; 7. legerunt FM – HP, ‘aetate . . . . [ - - - ] . ọrna[ - - - ]ṛạṃ[ - - - ]’ ed. pr.; 8. ‘malạ ameṇti commoda’ FM – HP, ‘. ạ . [ . . ]ṃẹ[ - - - ]ṃạ[ . . ]ḍạ’ ed. pr.; 9. ‘p̣ịẹ’ FM – HP Versus: vv. 1–2 ia6, vv. 3–12 di hic illic claudicantia (Fernández Martínez – Hernández Pérez laudd.); ut alibi, fit metrorum variatio pro variatione sententiarum, cf. infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’. Vv. 4, 6, 8, 10, 12 eisthesin exhibent. Carmen sepulcrale, cuius vv. 1–2, 11–12 merae formulae et sententiae vulgatae sunt, cum medium carmen minus tritum sit. Cum multa disceptaverint viri docti laudd., paucis ipse rem absolvam. v. 1. hospes consiste: ‘hospes consiste/resiste’ est formula quaedam (cf. Concordanze p. 337 et infra, Indices IX s.v. ‘formula viatoris’), quae semper in initio versuum ponitur iambis expressa (e.g. 980, 1; 986, 2; 1533, 1; 1877, 1); quem morem secutus hic quoque poeta epigraphicus, quamquam in reliqua carminis parte distichis usus est, in vv. 1–2 iambos maluit. v. 2. hospes coṇṣ[is]ṭẹ . . . v. 11 hospes vive vale: videas ut ‘hospes’ bis invocetur, et in initio et ad finem, et in formula viatoris et in formula valendi; idem fit in 2870, ubi vide. 2. ne dubita: pro ‘ne dubitaveris’, cf. Indices IX s.v. ‘ne cum imperativo’. v. 3. pompa: scil. est pompa funebris.

HISPANIAE

97

v. 8. multa malạ ameṇti: allitteratio; praeterea chiasmus ‘multa mala  commoda pauca’. v. 9. cinis ossa: eadem verba iuxtaponuntur e.g. 2061, 1, cf. Concordanze p. 558. v. 11. proverbialiter: ‘vive vale’ legitur in pluribus carminibus, ut puta 1299, 1; 1431, 13; 1533, 11; ‘mortalem te esse memento’ alibi legitur in CLE, scil. 808 = CLESard 12, 1 qui legis hunc titulum, mortalem te esse memento (Caralibus, aetate incerta sed haud posteriore); 389, 4 et tu mortal[em te sic na]tum esse memento (Romae, saec. I p.Ch.n.), cett., videas paucis verbis Otto p. 165, Tosi p. 244, maxime Cugusi CLESard p. 150 (cum libris). v. 12. hoc quoque proverbialiter dictum: “fac vivas in dies et horas, post mortem omnia relinquenda sunt”, videas Fernández Martínez – Hernández Pérez laudd., p. 106; cum carmine Carthaginiensi optime comparantur 62 hospes, veive tibi (Trebulae Mutuescae, med. saec. I a.Ch.n.), AEp 1978 n. 85 tibi veivas (Fundis, saec. I a.Ch.n.) nec non praeceptum ‘vive dum vivis’ doctrinam Epicuream redolens, de quo videas locos collectos in Indicibus IX s.v. ‘vive dum vivis’. Rem pertractavit Hernández Pérez Exhortación pp. 252– 265. v. 12. relinquenda: longius est pro syllabarum numero, aptius erat ‘linquenda’, ceterum versus multifariam mendosus. De sermone: v. 3. ‘ịvenṭụṣ’ i.q. ‘iuventus’; videas potissimum v. 12 ‘veivas’ pro ‘vivas’, antiquitatis signum, ut alibi in CLE, e.g. 54, 4 et 62, 4, ne de aliis dicam.

2403. CIL II, 3493 (Hübner) et p. 952; ad 224; Chol. 1186; A. Beltrán, AEA 23, 81, 1950, p. 417; R. Hernández Pérez, Fav 19/2, 1997, pp. 97–103 (fig.), Poesía pp. 194–195; AEp 1997 n. 948, 2006 n. 145; Abascal Palazón – Ramallo Asensio 161 (fig.); CLECarthNov 6 (fig. 6); EDCS 05502875; Gräf in HD 037778; TM 229054; J.-V. Madruga in HispEpOl 9567 (fig.); MQDQ CE|appe|829; CLEHisp 88. Carthagine Nova, tabula sepulcralis omnino integra, fortasse Augusti vel Claudiorum Imperatorum aetate.

Praescr.: M(arcus) Oppius M(arci) f(ilius). | foresis ars hic est sita, | flet titulus se relictum. Versus: fortasse ia7, cf. Hernández Pérez laud. et Cugusi Corpus p. 100 (aliter M. Massaro, Epigr 63, 2017, p. 308). M. Oppius videtur vivus instar artis ipsius forensis extitisse; quae sententia recinere videtur Plautinum epitaphium FPL p. 28 Mo. = pp. 39–40 Büch. = p. 73 Bläns. = FLP p. 47 Courtney postquam est mortem aptus Plautus, comoedia luget /... / numeri innumeri simul omnes conlacrimarunt; addas

98

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Sen. suas. 6, 27 deflendus Cicero est Latiaeque silentia linguae (cf. Courtney FLP p. 329): videas Hernández Pérez Poesía p. 194, Massaro laud., pp. 308– 310, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp 163. Ceterum, conferri posse videatur Patarense 2706, 1 hic situs est Grais deflendis saepe Camenis (cf. ad loc.). Cf. infra, Indices IX s.v. ‘viri cuiusdam nomen…’. ‘Foresis’ i.q. ‘forensis’.

2404. M. Martín Camino – Mª. Dolores Fernández Moreno, APA 9–10, 1993– 1994, pp. 225–229 n. 4 (tab. II b); HispEp 1, 1989 n. 482; J. Gómez Pantoja, HispEp 6, 1996 n. 661; Abascal Palazón – Ramallo Asensio 102 (fig.); AEp 1997 n. 946, 1998 n. 782, 2006 n. 145; J. Carbonell i Manils, Fav 20/2, 1998, pp. 129–141 (fig.); HispEp 8, 1998 n. 369; CLECarthNov 9 (fig. 9); Cugusi Corpus p. 63; EDCS 06400044 (fig.); Gräf in HD 037645 (figg.); TM 233414; J.V. Madruga in HispEpOl 14096 (figg.); MQDQ CE|appe|78; CLEHisp 89. Carthagine Nova, tabula sepulcralis omnino integra, priore parte saec. I p.Ch.n.

Praescr.: Argentaria C(ai) f(ilia) Faustil(la). | octavos c(um) iter(um) aetatis | mihi curreret annus, rapta | conplexu coniugis hic iaceo. | cura quibus ius fasque fuit sola|cia mortis, haec habeo vitae | praemia quae tuleram. hunc | mihi defunctae monimenti in|pendit honorem mater et in cu|ras ipsa Nigella suas.

5

ed. Carbonell, sed v. 6 ‘in curas’ optatius habeo una cum AEp 1997 et HispEp 8, 1998 laudd. Versus: di. Est elogium adulescentulae annorum XVI nuper nuptae, morte immatura ereptae. De cognomine ‘Faustilla’ cf. Carbonell laud., p. 135 et Kajanto p. 272 (saepius legitur); de gente ‘Argentaria’, Carbonell laud. et Abascal Palazón – Ramallo Asensio p. 293. De ‘Nigella’ autem mulieris nomine cf. Kajanto p. 228; per Hispanias alibi quoque legitur, e.g. in 2406 et in titulis oratione soluta confectis CIL II/52, 991 (Ostippi), IRC IV, 66 (Barcinone, fere 100–150 p.Ch.n.). v. 1. octavos: i.q. ‘octavus’, veterem sermonem sapit. v. 1. octavos c(um) iter(um) aetatis mihi curreret annus: comparari potest cum 457, 3 nonus… currebat mihi tem[po]ris annus (Interamnae); sed multo saepius in carminibus epigraphicis scribunt ‘ascendens in annum…’ (simm.),

HISPANIAE

99

videas locos quos attuli Cugusi Fadieni pp. 91 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘ascendens in... annum’. v. 2. verba ‘rapio’/‘eripio’ mortem immaturam significant, cf. infra, Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 2. rapta complexu coniugis: compares 2423, 14–15 indignor miseram non licuisse frui / dulces amplexus morientis et oscula data (Dertosae). v. 3. ius fasque: cf. Th.l.L. s.v. ius, col. 680, 67 ss. et s.v. fas, col. 294, 28 ss., unde colligitur haec verba et ad res humanas et ad res plus minus sacras referri posse; ergo locutio ‘quibus ius fasque fuit’ in carmine Argentariae idem valet quod ‘divis’. v. 3. solacia mortis: cf. Africum 528, 5 solacia morte, ceterum ‘solacia’ in fine versus saepius legitur (2423, 13 = 2430, 10 solacia nostri; 1195, 11 solacia pra[estat], cett.), cf. Indices IX s.v. ‘solacia’. v. 4. vitae praemia: cf. Concordanze p. 617 (carmina 672, 3; 1394, 9, cett.).

2405. In loco qui dicitur La Cueva Negra (Fortuna, Murcia), ubi aquas salutares frequentabant, multa carmina picta inventa sunt, quae commentario instructa ediderunt A. González Blanco in La Cueva Negra pp. 171 ss., 271 ss. et in Balneario pp. 323 ss., 477 ss. (figg.); A.U. Stylow – M. Mayer in La Cueva Negra pp. 191 ss. et in Balneario pp. 367 ss.; M. Mayer Balneario pp. 407 ss.; S. Mariner Bigorra in La Cueva Negra pp. 237 ss. et in Balneario pp. 423–440; J.J. Chao Fernández in La Cueva Negra pp. 257 ss. et in Balneario pp. 441 ss.; J. Sanmartín in Balneario pp. 449 ss.; Cugusi La Cueva Negra pp. 61–81, item breviter Corpus pp. 63–65; Hernández Pérez La Cueva Negra pp. 287–320; Cugusi CLEHisp 90; editiones minores inveniuntur in AEp 1987 n. 655a–v, 1995 nn. 943–948, item in HispEp 2, 1990 nn. 484–505 et 6, 1996 nn. 677–685 et 7, 1997 nn. 447–463 et 16, 2007 nn. 475–478; quam paucissima leguntur in AEp 1997 n. 949, 2002 n. 849; initia carminum collegit Gómez Pallarès Initia MU 1 ss. pp. 76 ss. Vt iam feci La Cueva Negra pp. 61–81, in edendo maxime secutus sum Stylow – Mayer Balneario pp. 369 ss. (saepe etiam in temporibus agnoscendis), conferens tamen editionem quam curavit M. Mayer in Balneario pp. 410 ss. (adiuvantibus A.U. Stylow, J. Velaza, Isabel Velázquez, A. González Blanco, J.J. Chao) neque omittens editionem quam curavit Hernández Pérez La Cueva Negra pp. 287 ss.; at mihi visum est (ut iam antea, in La Cueva Negra laud., Corpus p. 64, CLEHisp 90 A–S, a–f) hic illic lacunas complere epigrammata alia cum aliis comparans, quippe quae mea sententia haud pauca exhibeant invicem persimilia, et ad res et ad verba pertinentia. Carmina inter 80 et 200 p.Ch.n. distribuuntur, maxime autem cadunt aetate Flaviorum imperatorum et saec. II in. (ut ex A. González Blanco – M. Amante Sánchez – Ph. Rahtz – L. Watts Balneario pp. 176–177 deducitur).

100

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Multa sunt vera carmina, nonnulla commatica vel dubia, nonnulla soluta oratione scripta (quae hic omittere malui); contra meum morem rationem temporum non habui, ne simillima eodem loco eodemque animo concepta male seiungerem. Haud pauca sunt vero gemina carmina (A/B; C/Q/R; M/S); ceterum, complura verba saepius repetuntur, quod facile excusatur et explicatur cum res una eademque semper sit. Multa praeterea insunt quae locos Vergilianos multifariam recinant. Quae omnia cum iam fusius tractaverim Cugusi La Cueva Negra passim (brevius Corpus pp. 64, 159–160), hic paucioribus verbis rem absolvam. 2405 A. - Mayer Balneario 13; Cugusi La Cueva Negra 13; Hernández Pérez La Cueva Negra 1; HispEp 2, 1990 n. 488 et 2006 n. 285; AEp 1987 n. 655 e; Gómez Pallarès Initia MU 11; Busch p. 543; EDCS 07400474; HD 012185; TM 234263; J.-V. Madruga in HispEpOl 15121 (fig.); MQDQ CE|appe|136; CLEHisp 90 A. Fere 60–100 p.Ch.n. 2405 B. - Mayer Balneario 10; Cugusi La Cueva Negra 10; Hernández Pérez La Cueva Negra 2; AEp 1987 n. 655 g, 1992 n. 1078 v; HispEp 2, 1990 n. 490; Gómez Pallarès Initia MU 10; Busch p. 543; EDCS 07400476; HD 012191; TM 234265; HispEpOl 15123; MQDQ CE|appe|830; CLEHisp 90 B. Fere 60–100 p.Ch.n. A–B sunt duo brevia carmina gemina, ut ex hac tabula dilucide perspici potest:

2405 A.

2405 B.

Numpharum latices | alios re- Numpharum latices | alios restinguitis | ignis; stinguitis | icenes; me tamen at | fontes acrior me tamen ad | fontes ac[.]rior urit | [a]mor. urit | amor. B. scriptum est ‘icenes’ (i.q. ‘ignes’), ‘ac[.]rior’ A–B. Versus: di (nota ‘icenes’ prosodice male positum). Videas quaeso Pompeianum illud Tiburtini poetae 934 porro non possunt lacrimae restinguere flammas, item simile Pompeianum 948 = PW 597 quisquis amat calidis non debet fontibus uti, / nam nemo flammas ustus amare potest, cf. Cugusi Corpus p. 64 et Gusto pp. 102–103; praesertim Verg. Aen. 2, 686 sanctos restinguere fontibus ignis et buc. 2, 68 me tamen urit amor, Ov. am. 1, 1, 26 uror et in vacuo pectore regnat amor (qui locus Ovidianus recinitur etiam in Bücheleriano 1109, 40, saec. I p.Ch.n. altera parte), videas Cugusi Corpus p. 159, Ovidio p. 98; item Ciris 259 uror amore.

HISPANIAE

101

‘Latices’ (plural.), quod legitur et hic et infra, I, 2, verbum poeticum est, ut in Norensi 290 = CLESard 5 (425–450 p.Ch.n.) et in urbanis pluribus, scil. 310 / 1530 A, 2 / 913, 5 et Ferrua ED 60, 3, praeterea in auctoribus: cf. Cugusi CLESard p. 104 et La Cueva Negra p. 74, iam A. Traglia, La lingua di Cicerone poeta, Bari 1950, p. 82. In B ‘icenes’ per anaptyxim, scil. ‘i-cen-es< i-cn-es< i-gn-es’, ut CIL II, 25741 ‘di-gin-a< di-gn-a’, cf. Sanmartín Balneario p. 451. In B ‘ac[.]rior’ est fortasse ‘ac[c]rior’, per scriptionem phoneticam quam dicunt, ut CEL 204, 22 imp[p]eratum (in Aegypto, priore parte saec. III p.Ch.n., cf. Cugusi CEL II, p. 300 et III, p. 251) vel CIL VI, 7652 sub ippso onere; in universum cf. Leumann p. 219. 2405 C. - Mayer Balneario 41; Cugusi La Cueva Negra 41; Hernández Pérez Versus balnearum p. 192 et La Cueva Negra 7; AEp 1987 n. 655 t; HispEp 2, 1990 n. 503; Gómez Pallarès Initia MU 29; EDCS 07400489; HD 012215; TM 226852; HispEpOl 7000; CLEHisp 90 C. Flaviorum Imperatorum aetate.

[est in s]ecessu montis sub r[upe cavata] | [inclusum] arboribus scopulis pend[entibus antrum]. | [intus] . op . l . . . [ - - - ]rede . id[ - - - ] | [ - - - ]e . [ - - - ] | -----1–2. supplevi collatis Q, R Versus: da6. Eadem in La Cueva Negra leguntur infra, in Q/R, quae videntur ab C pendere. Est omnino topothesia per parecbasin, ut Vergiliana Aen. 1, 159 et 2, 21 et 3, 570 (qua de figura cf. M. Barchiesi, Arte del prologo e arte della transizione, StDant 44, 1967, pp. 115 ss., maxime 162 ss.); quin etiam est omnino cento quidam Vergilianus, locum amoenum describens, videas enim Aen. 1, 159 est in secessu + Aen. 1, 310–311 in convexo nemorum sub rupe cavata / arboribus clausam + Aen. 1, 166–167 scopulis pendentibus antrum. / intus aquae… (Stylow – Mayer Balneario p. 396; Mariner Bigorra Balneario pp. 435–436; Chao Fernández Balneario p. 444; Mayer Virgil pp. 865–866; Cugusi La Cueva Negra p. 76) et addas quod Nymphae quoque Aen. 1, 168 memorantur, ut quidem in La Cueva Negra numm. I/M. Ceterum, locus Vergilianus laud., Aen. 1, 167, intus aquae… cett., alibi quoque in CLE recinitur, scil. in Mactaritano infimae aetatis 1912 = ILCV 785, 1 intus aquae dulces biboque [= vivoque] sedilia saxo / Nympharum… (cf. Hoogma p. 226). Multo serius mire iidem loci Vergiliani una recinuntur a Raoul de Caen, Gesta Tancredi 120 (III, p. 169), ubi legimus ‘in secessu longo [< Aen. 1, 159] sub

102

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

rupe cavata arboribus clausa circum atque horrentibus umbris [< Aen. 1, 310–311] quietem invenit’, ut dixi iam Cugusi La Cueva Negra p. 77. 2405 D. - Mayer Balneario 5; Cugusi La Cueva Negra 5; Hernández Pérez La Cueva Negra 5; HispEp 2, 1990 n. 487 et 6, 1996 n. 682; AEp 1987 n. 655 d, 1995 n. 946; Gómez Pallarès Initia MU 19; EDCS 07400473; HD 050784; TM 235210; HispEpOl 15120/16228; CLEHisp 90 D. Flaviorum Imperatorum aetate opinor; quid poeta sibi velit parum liquet, cf. Velázquez – Espigares Balneario p. 458.

at otios et delici[a]s [f]luont am[ . . . . ] . [ . . . ] . n[ . ]la reliqui | par bene conpositus. 1. fortasse ‘am[nes]’ Mayer laud. Versus: da6 + hem. Nota ‘at’ pro ‘ad’, ut supra A, 2; ‘otios’ pro ‘otia’, ut infra S, 13 ‘signus’ pro ‘signum’ (generatim cf. Szantyr pp. 10 ss., breviter infra, Indices IX s.v. ‘masculinum genus pro neutro’). ‘Fluont’ pro ‘fluunt’ veterem sermonem sapit. 2405 E. - Mayer Balneario 12; Cugusi La Cueva Negra 12; Velázquez – Espigares Balneario p. 462; HispEp 6, 1996 n. 678; AEp 1995 n. 944; EDCS 03300577; HD 050782; TM 235206; HispEpOl 16224; CLEHisp 90 E. Aetate Imperatorum Flaviorum ut puto.

felices habeas | [ - - - ] per Alfiam e[ . ]c . [ - - - ]. Mayer malit ‘[ - - - ] per Alfia me[ . . ]c . [ - - - ]’, cf. et Velázquez – Espigares Versus: da6. Cf. infra, F, et Pompeianum 946, 3 felices adeas…, nec non carmen quod edidit Solin Wandinschriften pp. 254, 266 n. 59 felicem Somnum…: Cugusi Gusto p. 103. 2405 F. - Mayer Balneario 17; Cugusi La Cueva Negra 17; HispEp 2, 1990 n. 496 et 6, 1996 n. 681; Gómez Pallarès Initia MU 21; EDCS 23002326; HispEpOl 16227; CLEHisp 90 F. Scriptum esse videtur ante L (cf. Stylow – Mayer Balneario p. 384), fere Flaviorum Imperatorum aetate.

[ - - - ] felices habeas.

HISPANIAE

103

ita Mayer, antea male legerant ‘[ - - - ] . estoros[ - - - ]’ Versus: fortasse pars altera versus elegiaci. Cf. supra, E. 2405 G. - Mayer Balneario 8; Cugusi La Cueva Negra 8; Hernández Pérez La Cueva Negra 15; AEp 1995 n. 947; HispEp 6, 1996 n. 684; EDCS 03300580; HD 050785; TM 235212; HispEpOl 16230; MQDQ CE|appe|831; CLEHisp 90 G. Flaviorum Imperatorum puto aetate.

[ - - - ] Musam [ - - - ] | [ - - - ] Menalcam [ - - - ] | [ - - - ] . [ - - - ]nolat illa t[ - - - ] | [ - - - ga]rrule qu[ies]cat. Versus: da ut videtur, nam ‘garrule qujescat’ est fere clausula heroica quae dicitur. v. 4. [ga]rrule qu[ies]cat: verba mire iuxtaposita exhibent aprosdokian quae dicitur; ‘garrule’ cf. infra, Indices IX s.v. ‘garrulus’. 2405 H. - Mayer Balneario 14; Cugusi La Cueva Negra 14; Hernández Pérez La Cueva Negra 4; AEp 1987 n. 655 f, 2002 n. 849; Velázquez – Espigares Balneario pp. 464–465; HispEp 2, 1990 n. 489 et 7, 1997 n. 460 et 15, 2006 n. 280; Gómez Pallarès Initia MU 9 et Cultura p. 10; EDCS 07400475; HD 012188; TM 234264; HispEpOl 15122 (fig.); MQDQ CE|appe|137; CLEHisp 90 H. De tempore ambigitur: vel 80–120 p.Ch.n. (Stylow – Mayer) vel fere aetate Apuleiana (infra, comm.).

montis in excelsos | Phrỵgia numina | templis sedibus instruc|tis altis constituere deis. | Postscr.: hoc etiam L(ucius) Oculatius Rusticus | et Annius Crescens sacerdos Asculepi | Ebusitani scripserunt | VI K(alendas) April(es). 1. ‘Phrygia numina’: aliter quoque legi potest, scil. ‘Phebeia’ (vel ‘Phegeia’) vel ‘Phybeia [cac]{n}umina’ Mª.C. Fernández López, Tierra, Cielo e Inspiración: Una Lectura de Tres Pasajes de La Cueva Negra, in A. González Blanco, A.G. Matilla Seiquer (eds.), La cultura latina en la Cueva Negra. En agradecimiento y homenaje a los Profs. A. Stylow, M. Mayer, I. Velázquez y a todos los colaboradores, Universidad de Murcia 2003, pp. 336 ss., item Mayer et Velázquez – Espigares; 2. malunt quidam distinguere

104

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘sedibus in structis’, quod mihi minus aptum videtur, alii pro ‘sedibus’ legerunt ‘fidelibus’ Versus: fere di, scil. v. 1 da claudicans ut videtur, v. 2 ‘sedibus instructis constituere deis’ est el si tantum verbum ‘altis’ demas; sequitur postscriptum quoddam ut videtur (de re cf. Mariner Bigorra Balneario p. 429 et n. 16). De nominibus videas quaeso Stylow – Mayer La Cueva Negra pp. 200– 201, Balneario p. 376; Mariner Bigorra Balneario p. 429; Kajanto p. 224: ‘Oculatius’ nomen undique rarum praeter Hispanias quidem, sub ‘Asculepi Ebusitani’ latet ‘Aesculapi Ebusitani’ (‘Ebusitanus’ per epiclesim, ex ‘Ebuso’; ‘Ebusus’ autem hodie Ibiza; videas praeterea nomen viri ‘Ebusus’ in Kajanto p. 200). Vt iterum iterumque fit in CLE (Cugusi Aspetti letterari pp. 21 ss.), scriptores nomen suum titulo apposuerunt; speciatim, compares Thebanum 227 = CLEOr 37 (136 p.Ch.n. vel paulo post). Videas Apul. met. 4, 33, 1, v. 1 montis in excelsi scopulo: Cugusi Corpus p. 179 et La Cueva Negra p. 75; quod si re vera carmen Apuleianum locum recinat, tum fere alteri saec. II p.Ch.n. parti tribuendum est. ‘Montis’ i.q. ‘montes’. 2405 I. - Mayer Balneario 11; Cugusi La Cueva Negra 11; Hernández Pérez Versus balnearum p. 193, La Cueva Negra 3; AEp 1987 n. 655 i; HispEp 2, 1990 n. 492; Gómez Pallarès Initia MU 16; Busch p. 544; EDCS 07400478; HD 012197; TM 226848; HispEpOl 6990 (fig.); MQDQ CE|appe|138; CLEHisp 90 I. Fere 70–130 p.Ch.n. (Stylow – Mayer Balneario p. 382).

vota reus Veneri, Nymphis | convicia dona. | nil peccant latices, Paphi|en placato: valebis. Versus: da6 (sed v. 2 malus, cf. enim ‘/cātō vǎ/’). Veneris vis opponitur Nympharum imbecillitati: “si Venerem despicias et offendas, necesse est eam places (‘vota... dona’); si contra Nymphas neglegas, nihil erit (‘convicia dona’)”. Scilicet ‘Venus’ significat ‘amorem’, ‘Nymphae’ contra ‘balnea’. v. 1. convicia: in V pede, ut in Sulcitano 2301, 3, videas Cugusi La Cueva Negra p. 77, Corpus p. 65 et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 1. Paphien placato: cf. Dacium 2689 bis Caelestis... placabitur. v. 1. placato: de imperativi futuri usu in carminibus epigraphicis cf. Indices IX s.v. Hic autem iuxtaponuntur ‘dona’ (imperativus praes.) et ‘placato’ (imperativus fut.). Videas duplicem chiasmum qui dicitur, scil. ‘vota’ (a) ‘Veneri’ (b)  ‘Nymphis’ (b’) ‘convicia’ (a’), item chiasmum complexum ‘vota reus Veneri’ (A) - ‘Nymphis convicia dona’ (B)  nil peccant latices (B') - ‘Paphien placato’ (A').

HISPANIAE

105

2405 L. - Mayer Balneario 23; Cugusi La Cueva Negra 23; AEp 1987 n. 655 l; HispEp 2, 1990 n. 495 et 7, 1997 n. 461; Velázquez – Espigares Balneario p. 468; Gómez Pallarès Initia MU 22; EDCS 07400481; HD 012200; TM 234269; HispEpOl 15128; MQDQ CE|appe|139; CLEHisp 90 L. Fere 70/80–200 p.Ch.n.

qui itis ubi inprobus ne Musae inutilis [ ‒ ⏓ ]. ‘ne Musa e’ Mayer; Velázquez – Espigares suspicantur vel ‘Musae’ vel ‘Musa e〈t〉’ legendum; res minime certa; ceterum, omnia antea longe aliter legerant, scil. ‘[ - - - ] . . exultaretis ubi inprobus ne Musa rem do . [ - - - ]’ (cf. e.g. HispEpOl laud.) Versus: da6. 2405 M. - Mayer Balneario 30; Cugusi La Cueva Negra 30; Hernández Pérez La Cueva Negra 11; Velázquez – Espigares Balneario pp. 470–471; J. Gómez Pantoja, HispEp 7, 1997 n. 455 et 15, 2006 n. 284; EDCS 16900420; HispEpOl 12950; MQDQ CE|appe|482; CLEHisp 90 M. Fere 100–200 p.Ch.n.

guttae cadunt de v[e]rtic[e in] | concava rupe | semperque stillant Nymphae | gaudentes in antro, | qua rupe serpens habitavit memo|rabile in ev(u)m. | hoc sani veniunt, gaudent et | saepe recedunt. | gaudiat qui fecit, gaudiant [n]os|trique sod(vacat)al[e]s | Heliconi.

5

Versus: da6 hic illic mendosi (e.g. v. 1 syllaba una ante ‘guttae’ desideratur; v. 2 computatur ‘semperquē’; v. 3 computatur ‘rūpē’). v. 3. serpens: cf. AEp 1994 n. 816. v. 4: cf. infra, S, item 2424 quisquis huc venerit [ - - - ] (Cueva de Román), et Christianum urbanum ICVR 23397 hoc quoque tristes veniunt et laeti recedunt (et ED 74(1) Ferrua), cf. Cugusi Corpus p. 65, Sblendorio Cugusi Ricontestualizzazione pp. 497, 499, et infra, Indices IX s.v. ‘mutari...’. v. 5. gaudiat qui fecit, gaudiant [n]ostrique sodal[e]s: vel ‘-que’ per anastrophen positum, scil. ‘et gaudiant nostri…’, vel superflue dictum (ut saepe fit in CLE, cf. Ahlberg pp. 41 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘-que abundans’), scil. ‘gaudiat qui fecit, gaudiant nostri sodales’. v. 6. Heliconi: i.q. ‘Heliconii’, scil. adiectivum coniungendum cum ‘sodales’, cf. HispEp 7, 1997, p. 180. - De sodalibus Heliconiis cf. J.M. Baños Baños in González Blanco, Matilla Seiquer (eds.), La cultura latina en la Cueva Negra, laud. supra (ad H), pp. 356–358, 367–370.

106

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

De genere dicendi: v. 1 debuit esse ‘concavam rupem’, ut videtur; v. 3 ‘evm’ i.q. ‘(a)ev(u)m’ (de ‘ae>e’ in Hispaniis cf. Carnoy pp. 70 ss.; de ‘uu>u’ cf. Id. p. 52, Leumann p. 138, Väänänen Introduzione p. 104, videas App. Probi 29 avus non aus); v. 5 ‘gaudiat... gaudiant’ i.q. ‘gaudeat... gaudeant’ (de ‘e/i’ in Hispaniis cf. Carnoy p. 38). 2405 N. - Mayer Balneario 34; Cugusi La Cueva Negra 34; Hernández Pérez La Cueva Negra 12; AEp 1987 n. 655 c; HispEp 2, 1990 n. 486 et 7, 1997 n. 466 et 15, 2006 n. 284; Velázquez – Espigares Balneario p. 474; Gómez Pallarès Initia MU 30; EDCS 07400472; HD 012179; TM 226847; HispEpOl 6984/15119; CLEHisp 90 N. Fere saec. II p.Ch.n.

[ - - - ] sudore niv[e]is montium [ - - - ] | [ - - - ]avimus cult[u- . . ] . . . . [ . ]un[ - - - ] | [ . . ] . sudo[ . ] . [ . ] . . . [ - - - ] | [ - - - ] . . . na . ulul[ - - - ] | . . . . [ . . ] . . [ . . ] . um . [ - - - ].

5

1. ‘nivis’ malint Velázquez – Espigares et cf. HispEp 7, 1997, p. 183; 2. fortasse ‘[san]avimus’ Velázquez – Espigares et HispEp 7, 1997, laud., et cf. infra, R, 3; 2. ‘ulul[ - - - ]’ scripsi, ‘. ul . [ - - - ]’ edd. Versus esse videantur. v. 1. de ‘sudore montium’ videas Lucr. 6, 943–944 principio fuit in speluncis saxa superna / sudent umore et guttis manantibus stillent: Velázquez – Espigares Balneario p. 471). v. 4. fortasse in mentem tibi veniat Vergilianum Aen. 4, 168 ulularunt vertice Nymphae. 2405 O. - Mayer Balneario 35; Cugusi La Cueva Negra 35; Hernández Pérez La Cueva Negra 13; Velázquez – Espigares Balneario p. 474; HispEp 7, 1997 n. 458 et 16, 2007 n. 477; EDCS 16900423; HispEpOl 16545; MQDQ CE|appe|832; CLEHisp 90 O. Fere saec. II p.Ch.n.

------| Ocean[ - - - ] | vel er . [ . ]d . [ - - - ] | his perfe . . . s[ - - - ] | . . [ . ] . . . niv . . le[ - - - ] | aurea lenis dir[ . . ]es[ - - - ] | custodisse val[ - - - ] | hoc autem per . . . [ - - - ] |

5

HISPANIAE

parvum oculis tam . . [ - - - ] | an hiems quam egeb . . [ - - - ] | sive lata cepit . . . . [ - - - ] | hos refereretur [ - - - ] | hic ille mel[ - - - ]ver[ - - - ] | qui suus ad[ - - - ]rum . [ - - - ] | uti[ . ] . r . [ . ] . vacr . [ . . ]fendo[ - - - ].

107

10

15

3. ‘perfe[cti]s’ coni. Velázquez – Espigares haud absurde et cf. HispEp 7, 1997, p. 181; 4. fortasse ‘niv[a]le[ - - - ]’ collatis P, 4 / S, 10; 15. vocem ‘lavacrum’ hic latere opinor, collato P, 10 Versus: da ut videtur. 1. Ocean[ ]: cf. Cordubense CIL II/72, 268 [ - - - ]que Oceano T[ - - - ]. v. 12. refereretur: pro ‘referretur’, comparari possunt papyri CEL 169, 15 ‘referere’ (fere med. saec. II p.Ch.n.), CEL 178, 2, 7 ‘offere’ i.q. ‘offerere’ (?) (208 p.Ch.n.) et titulus Concordiensis NSc 1890 n. 171 ‘[infe]rere’ (saec. IV p.Ch.n.); videas praeterea ‘inferturus est’ NSc 1892 n. 335, ‘ferui’ CGL IV, 572, 52 (‘fero’): cf. Cugusi CEL II, p. 218, La Cueva Negra p. 73, Papiri epistolari pp. 148–149, item Aeg 81, 2001, pp. 317–318 et RFIC 137, 2009, pp. 240–241. Est scil. verbum ‘fero, -ris, ferui, fertum/ferturus, ferere’. Cf. iam CLEHisp p. 167. 2405 P. - Mayer Balneario 40; Cugusi La Cueva Negra 40; Hernández Pérez La Cueva Negra 10; AEp 1987 n. 655 s; HispEp 2, 1990 n. 502 et 16, 2007 n. 476; Gómez Pallarès Initia MU 25; EDCS 07400488; HD 012212; TM 226851; HispEpOl 6999; MQDQ CE|appe|140; CLEHisp 90 P. Eodem fere tempore quo Q (infra), vel paullo antea, cf. Stylow – Mayer Balneario p. 391.

[ - - - ] . na . [ . ] . . nlibe . as . . . . [ - - - ] | [---]--- | [---]---| [ - - - ] . iere nivales | [ - - - ] . tare fontem | [ - - - ] fuisse sub antro | [ - - - ]esque f[u]gax [ - - - ] | [ - - - ] . . e . . omina . ru . [ - - - ] | [ - - - ] . . . [ . ]ae[ . . . ] . [ - - - ] | [ - - - ] . . o . . . [ - - - ] la[v]acrum. 5. fortasse ‘[sal]utare(m)’ legendum

5

10

108

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6. 2405 Q. - Mayer Balneario 38; Cugusi La Cueva Negra 38; Hernández Pérez Versus balnearum p. 192 et La Cueva Negra 9; AEp 1987 n. 655 r; HispEp 2, 1990 n. 501; Gómez Pallarès Initia MU 2; EDCS 07400487; HD 012209; TM 22685; HispEpOl 6998; CLEHisp 90 Q. Fere 100–200 p.Ch.n. opinor, una cum Stylow – Mayer Balneario p. 389.

est in secessu mo[ntis sub rupe cavata] | inclusum arboribus sc[opulis pendentibus antrum] | intus unde recent[e]s [fluvii (?) - - - ] | rore leves flamm[as] . iule[ - - - ] | e . . ce urit laps . . . coun[ - - - ] | . . . quondam serpes fe[ - - - ] | [ - - - ] aegrotasses . . [ - - - ] | [ - - - ] . omịnibus . l[ - - - ] | [ - - - ] . . . osu . . . o . . [ - - - ]. 1–4. supplevi verba ut puto necessaria (infra, comm.); maxime probabile, cf. ‘omina’ P, 8

5

8. ‘omịnibus’

Versus: da6. Eadem in La Cueva Negra denuo leguntur in C / R, cf. supra ad C, 1–2. v. 3. recentes: scil. aquae salutares loci, poetico more, videas enim Verg. Aen. 6, 635 corpus… recenti spargit aqua, georg. 3, 301 fluvios praebere recentis; quibus locis nisus puto ‘[fluvii]’ restitui posse. Cf. Cugusi La Cueva Negra p. 74. v. 4. rore leves flamm[as]: = infra R, 4 rore leves flammas; quae verba idem valent quod ‘rore lenias flammas’ (aliter interpretatur Mariner Bigorra Balneario p. 439, qui refert ad Verg. Aen. 6, 229 spargens rore levi). v. 6. serpes: i.q. ‘serpens’, quod re vera legitur supra, M, 3 (de ‘ns>s’ in Hispaniis videas quaeso Carnoy p. 171, generatim vero Leumann p. 219). 2405 R. - Mayer Balneario 33; Cugusi La Cueva Negra 33; Hernández Pérez Versus balnearum p. 192 et La Cueva Negra 8; AEp 1987 n. 655 v; HispEp 2, 1990 n. 505 et 5, 1995 n. 602 et 7, 1997 n. 465; Stylow – Mayer Balneario p. 394; Velázquez – Espigares Balneario p. 473; Gómez Pallarès Initia MU 1; EDCS 07400491; HD 012221; TM 226854; HispEpOl 7002; MQDQ CE|appe|141; CLEHisp 90 R. Fere 100–200 p.Ch.n. (ceterum, ne tempus saec. III in. quidem absurdum videtur).

est in secessu montis sub rupe | (vacat) cavata (vacat) | inclu[su]m arboribus scopulis pen|(vacat)dentibus antru[m]; |

HISPANIAE

109

intus . . o . . n . . . v . . . [ . . ] . . [ . . ] . [de ver]|(vacat)tice (?) sanat; | rore leves flammas ta - - - [ - - - ] | (vacat) ca . o . [ . . ] . [ . ] . e[ - - - ] | 5 esem[ - - - ] | .[---]| . . [ - - - ] - - - erare | .[---]| -----1–4. nonnulla restitui mea quidem sententia necessaria et probabilia; ceterum, de v. 3 cf. S, 9; 3. ‘[lat]ice sanat[i]’ (?) Velázquez – Espigares et cf. HispEp 7, 1997, p. 182; 4. ‘rore leves - - - sta - - -’ tantum Mayer legit, ‘rore leve spargens (?) ta - - -’ Velázquez – Espigares, sed videsis supra, Q, 4 Versus: da6. v. 3. [de ver]tice sanat: restituitur collato S, 9, ceterum de clausula ‘vertice ‒ ⏓’ cf. Indices IX s.v. ‘vertice...’. v. 4. rore leves flammas: eadem leguntur supra, Q, 4 rore leves flamm[as] (ubi vide). 2405 S. - Mayer Balneario 37; Cugusi La Cueva Negra 37; Hernández Pérez La Cueva Negra 14; AEp 1987 n. 655 u; HispEp 2, 1990 n. 504 et 7, 1997 n. 463 et 16, 2007 n. 478; Velázquez – Espigares Balneario pp. 474–475; Gómez Pallarès Initia MU 24; EDCS 07400490; HD 012218; TM 226853; HispEpOl 7001/15137; MQDQ CE|appe|141; CLEHisp 90 S. Saec. II ex. p.Ch.n. ut videtur.

[ - - - ]ma . [ - - - ] | [ - - - ] . . . . [ . . ]miren rupe subacs . [ - - - ] | [ - - - ]s - - - late - - - nu[ . ]sae[ - - - ] | . . . [ . ] - - - [ . ] . [ . ] . . [ . ] . a - - - docu . . . t[ - - - ] | - - - me . . post mer . . [ - - - ]cons . [ - - - ] 5 [ - - - ] . . [ . ] - - - or . . ntr[ . ] . . . [ . . ] . . [ - - - ] . . . [ . . ] . m[ - - - ] [ . . ] . [ - - - ] . . [ . ]a [d]omus ac dea[ . ] . a[ - - - ] | - - - fluit amne - - - v . [ - - - ] | [ . ] . . . . [ . . . ] guttae de vertice san[ant] (?) | [ - - - ]sa[ . . ]p fluuit unda sub antro nivali | 10 [ - - - ] - - - cas doctissimus iste ca . [ - - - ] | . . . . epius [ - - - ]um serpenti petit . . . [ - - - ] | [ . ] . [ . ]ar . . cui signus erat ex ilice dictus [? ] |

110

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ] quisque venis antrum cognosces [ . ]e[ - - - ]at . m | Pierides niveas iunges cum Baccho [ - - - ] | laetus eris versusque leges cum libes . [ . . ] . es.

15

2. pro ‘subacs’ iudicant Velázquez – Espigares ‘sub antro’ legendum; 6. fortasse ‘antr[o]’, quae vox iterum iterumque legitur in La Cueva Negra, cf. infra, v. 10 et P, 6; 8. ‘defluit’ legit Mariner Bigorra Balneario p. 440, fortasse recte; 9. fortasse ‘san[ant]’, collato R, 3; 10. ‘fluuit’ servandum puto, cf. infra, comm.; 11. ‘[Menal]cas’ coni. HispEp 7, 1997, p. 182; 12. an ‘Asclepius’? sed utrum ‘-epius’ an ‘-ersus’ legendum sit, incertum; 14. ‘[sed tu] quisque’ coni. Mariner Bigorra Balneario p. 438; 15. fortasse nomen divinum quoddam cecidit, ut puta ‘[et Nymphis]’ (Nymphae enim hic illic in La Cueva Negra memorantur, A, B, I, M) Versus: da6 (de re metrica cf. HispEp 16, 2007 n. 478). v. 8. fortasse ‘[de]fluit amne’, quod si ita sit conferri potest Verg. georg. 3, 447 secundo defluit amni (Mariner Bigorra Balneario p. 440). vv. 8–9. fortasse compares 273 = CLEMoes 20, 1 alma lavacrorum de sa[xis deci]do lympha (Singiduni), ambobus carminibus aquas canentibus. v. 10. fluuit: pro ‘fluit’, quasi secundum ‘fluunt’, ut ‘rapiuunt’ 2430, 2 (Iessone), et cf. supra, comm. ad 2348 et Indices IX s.v. ‘-uu-’. v. 13. nota mascul. ‘signus’ pro neutr. ‘signum’, ut supra, D, 1, scribitur ‘otios’ i.q. ‘otia’ (cf. ad loc.). vv. 14–16 exhibere videntur locum communem de hominum ‘mutatione in melius loci gratia’, ut ita dicam, qua de re satis dixit Sblendorio Cugusi Ricontestualizzazione pp. 495 ss., maxime p. 499 (cf. infra, Indices IX s.v. ‘mutari...’); fortasse in 2424 quoque (Cueva de Román). v. 15. ‘Pierides’, i.q. Musae, et ‘Bacchus’ una memorantur ut in corpore Tibulliano, 3, 4, 43, utpote qui una carminibus faveant. v. 16. libes: de verbo ‘libare’. Praeterea in eadem Cueva nonnulla leguntur incerta, quae hic ponere statui ne similia male seiungerem; haec sunt: 2405 a. - Mayer Balneario 4; Cugusi La Cueva Negra 4; AEp 1995 n. 948; HispEp 6, 1996 n. 685 et 16, 2007 n. 475; Hernández Pérez La Cueva Negra 6; EDCS 03300581; HD 050786; TM 235213; HispEpOl 16231; CLEHisp 90 a. Incerta aetate.

[ - - - ]eat ant . . [ . ]a[ - - - ] | [ - - - ] bibimus et meru[m - - - ] | [ - - - ] Lyaeum allatos [ - - - ] | [ - - - ] . o . . [ . ].

HISPANIAE

111

1. iudicat Mayer in ‘[ - - - ]eatant’ latere verbum ‘laeto’, fere ‘laetant’, ego contra opinor verba aliter distinguenda, ut scripsi in edendo, fortasse vox ‘antiqua’ agnoscenda; 3. ‘[laticem] (?) Lyaeum’ coni. Velázquez – Espigares Balneario p. 457 Versus ‘et meru[m - - - ] Lyaeum’ agnoscitur in HispEp 16, 2007 laud. (de voce ‘Lyaeum’ in VI pede cf. 856, 4 et Verg. Aen. 1, 686), sed res incerta. 2405 b. - Mayer Balneario 20; Cugusi La Cueva Negra 20; HispEp 2, 1990 n. 497 et 3, 1993 n. 252; AEp 1987 n. 655 n; Gómez Pallarès Initia MU 18; EDCS 07400484; HispEpOl 15130; CLEHisp 90 b. Aetate incerta, saecc. I–III p.Ch.n.

[ - - - ] an ruisti[ . ] . . [ . . ]lio[ - - - | - - - ] . . bedo us . . [ - - - ]. init. legerunt Stylow – Mayer, verba omnia ipse distinxi, quid significent non liquet 2405 c. - Mayer Balneario 21; Cugusi La Cueva Negra 21; AEp 1987 n. 655 o; HispEp 2, 1990 n. 498; Gómez Pallarès Initia MU 27; EDCS 07400484; HispEpOl 15131; CLEHisp 90 c. Scriptum videtur prius quam L (supra).

[ - - - ]r an audiat q[ - - - | - - - ]iis[ - - - ]. 2405 d. - Mayer Balneario 22; Cugusi La Cueva Negra 22; HispEp 7, 1997 n. 450; EDCS 16900415; HispEpOl 12945; CLEHisp 90 d. Fortasse Traiani Imperatoris aetate.

[ - - - i]n [occa]ssione qui tali eris. Vox ‘occassione’, per ‘-cc-’ et ‘-ss-’ scripta, alibi quoque invenitur, videas enim Pompeianum illud ap. Solin Wandinschriften pp. 251–252 et p. 263 n. 11 occassionem nactus… (graphio scriptum, 50–60 p.Ch.n.) et tabulam Vindolandensem CEL 105, 4–5 amplexus s[um]… occassionem (95–105 p.Ch.n., cf. Cugusi ad loc. et P. Cugusi, RFIC 115, 1987, p. 119). ‘Tali’ nescio utrum sit ablativus casus an nominativus ‘talis’ littera ‘-s’ evanida (qua de re in Hispaniis cf. Carnoy pp. 181 ss.). 2405 e. - Mayer Balneario 24; Cugusi La Cueva Negra 24; AEp 1987 n. 655 p; HispEp 2, 1990 n. 499 et 7, 1997 n. 462; Velázquez – Espigares Balneario p. 469; EDCS 07400485; HispEpOl 6996/ 15132; CLEHisp 90 e. Saecc. I–II p.Ch.n. ut videtur.

112

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ] . s . omnia sci[ - - - | - - - ] . ns . nihil scribo. Velázquez – Espigares suppl. dub. ‘[v]os omnia sci[tis | leg]ens nihil scribo’ 2405 f. - Mayer Balneario 25; HispEp 7, 1997 n. 451; Cugusi La Cueva Negra 25; EDCS 16900416; HispEpOl 12946; CLEHisp 90 f. Incerta aetate.

ubi animus ho . [ - - - ]. conferri potest mea sententia Verg. Aen. 2, 12 quamquam animus meminisse horret (Cugusi La Cueva Negra p. 76, Corpus p. 159, CLEHisp p. 169). Aliter iudicant Velázquez – Espigares Balneario pp. 469–470 et J. Gómez Pantoja, HispEp 7, 1997, pp. 178–179, minus recte ut mihi videtur.

2406. Concepciόn Fernández Martínez – J. Gómez Pallarès – J.M. Abascal Palazón – R. Cebrián, ZPE 161, 2007, pp. 47–59 n. 1 (figg.); HispEp 16, 2007 n. 177; AEp 2007 n. 805; CSIR Esp. I, 4, 132 (fig.); J.M. Abascal Palazón – G. Alföldy – R. Cebrián, Segobriga V. Inscripciones romanas 1986–2010, Madrid 2011, 220 (figg.); Fernández Martínez ME 8 (fig.); R. Hernández Pérez, Hab 46, 2015, pp. 187–213; EDCS 46400787 (figg.); Cristina Jiménez Cano in HispEpOl 26183 (figg.); MQDQ CE|appe|833; CLEHisp 91. Segobrigae, quattuor fragmenta congruentia quae reddunt stelam sepulcralem fere integram, duo carmina invicem relata exhibentem, saec. II in. p.Ch.n.

Supra est figura mulieris cuiusdam citharam manibus tenentis A. [perd]olet amissos post mortem quaerere natos. || B. Praescr.: Iucu[ndae] | M(ani) Valeri | Vituli ser(vae) | Nigella mater. | fessa tribus lustris, anno propensior uno, | succubui fatis exsuperata meis. | est tua quae possit confundere pectora, le|ctor, | inmatura mei causa dolenda rogi; | sed melius confecta pia ṣụḅ sede quiesco, | 5 quam mea vi morbi corpo[r]a discuterent: | tum clavi . . . . ṃịḥị nedum tolerabilis ulli, | ṇụnc secura levi caespite contumulor. |

HISPANIAE

[o vos, q]uos tangit nostri nunc cura, parente[s], | [o mihi me co]niunx carior usque vale! | [sit mihi t]erra levis, vobis sint numina fau[sta], | [sit doc]ilis vati Phoebus ut ante mihi.

113

10

A. ‘[perd]olet’ restitui lacunae mensurae causa, ‘[cor] dolet’ vulgo, ‘[haec v]olet’ AEp 2007 B. 7. ‘clavi . . . .’ lectio difficillima, legi valde dub., aliud legerunt quidam (e.g. ‘gravis ipsa’); 9. ‘[o vos q]uos’ suppleri potest, aliter ‘[busti] vos’ edd. ZPE laud.; 10. aliter ‘[atque adeo co]niunx’ restitui CLEHisp (collato e.g. 2423, 7 nemo ne votisqu[e] meis a.d.e.o. usque parentes); ‘[at mihi tu co]niunx’ AEp 2007; 11. rest. edd. ZPE; 12. restitui ego, ‘[sis fac]ilis’ edd. ZPE laud., dub., ‘[sit fac]ilis’ AEp 2007 Versus: di, ut eisthesis vv. 2, 4, 6, 8, 10, 12 in lapide abunde probat. Cum edd. laudati carmen iam pertractaverint, hic paucissima dicam. ‘Nigella’ nomen mulieris alibi quoque invenitur in Hispaniarum locis, cf. supra, ad 2404 (ex Carthagine Nova). Cognomen ‘Vitulus’ autem videas Kajanto p. 329; Valerius Vitulus quidam memoratur CIL II, 5776. Prior textus (A) sententia videtur esse, quae fere praefationis vice carminis (B) fungitur. De adulescentula citharistria quadam dicitur, ut mihi videtur, quae comparari potest cum Pannonica muliere Aelia Sabina hydraula regente 489 = CLEPann 36 (Aquinci, aetate Severiana) et cum muliere nab(i)lium regente 2700 (prope Coloniam Diensem); inter cetera, in Pannonico quoque carmine laudato salus per deos viatori dicitur, ‘te numina servent’ v. 8, ut in Segobrigensi quidem fit, ‘vobis sint numina fau[sta]’ v. 11. Narrat de suo decessu adulescentula ipsa nomine Iucunda, fere XVI annorum, morte immatura morbi causa abrepta (cf. Indices IX s.vv. ‘mors immatura’, ‘mors morbi causa’). De morbo letali cf. Tarraconense 1279 (fere saec. II p.Ch.n.) et supra, Malacitanum 2331. A: [perd]olet: cf. infra, B, 4 causa dolenda rogi. B: v. 1. fessa…: morbus significatur, cf. Fernández Martínez ME p. 111. Adulescentula decessit annos agens ter quinos uno addito. v. 7. clavis: vox propria sermonis medicorum, ut ap. Plin. epist. 3, 7, 2 erat illi natus insanabilis clavus (videas quaeso edd. ZPE laud., p. 54). v. 8. comparari potest cum Vrsonensi 2356, 2 peregrino contumu[lata solo] (?). Cf. infra, Indices IX s.v. ‘contumulo’. v. 8. caespite: haec vox, pro ‘sepulcro’ posita, est sermonis poetici et sepulcralis propria, apud Vergilium primum legitur, dein Ov. ars 3, 686 ss. et

114

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

her. 15, 157, Mart. 1, 88, cett., cf. Th.l.L. s.v. caespes, col. 111, 8 ss. Cf. infra, Indices IX s.v. v. 12. occulte parumque perspicue carminis auctor significatur, quem Phoebus tueatur ut iam antea fecit in Iucunda citharistria.

2407. Fernández Martínez – Gómez Pallarès – Abascal Palazón – Cebrián, ZPE 161, 2007 (laud. supra, ad 2406), pp. 59 ss. n. 2 (fig.); HispEp 16, 2007 n. 178; AEp 2007 n. 806; Abascal Palazón – Alföldy – Cebrián, Segobriga V (laud. supra, ad 2406) 254 (figg.); EDCS 46600221 (figg.); D. Fasolini in HispEpOl 26184/27692 (fig.); CLEHisp 92. Tabulae sepulcralis fragmentum Segobrigae repertum, saec. II p.Ch.n.

------| s..[---]| nunc sa[ - - - ] | det p . [ - - - ] | nec gravẹ [sit, felix quicumque viator transis] (?) dicere, [cum legis haec, “sit tibi terra levis”] (?).

5

5–6. restitui dubitanter collato Stabiano 428, 12 ne grave sit, felix quicumque viator... (saec. II p.Ch.n.). Versus: di, ut eisthesis vv. 2, 4, 6 in lapide comprobare videatur.

2408. HispEp. 2, 1990 n. 369 et 4, 1994 n. 364; EDCS 21700318; HispEpOl 15069; CLEHisp 93. Huete, Cuenca, prope Segobrigam, patera in qua graphio carmen scriptum, fere saec. II p.Ch.n. (vel etiam I p.Ch.n.),

[q]ui bibit ho[neste - - - ]cit, | qu[i] f[ - - - ]ri catilli decet il[lum]. Versus: fortasse da. Plin. nat. 30, 54 aquam bibere catillo; et cf. 2416. De catillo vero videsis Hilgers p. 142.

HISPANIAE

115

2409. Inmaculada García Jiménez – J. Storch de García y Asensio – G. Cisneros Pérez – A. Vicent Castillo, APA 1, 1985, pp. 93–97; HispEp 1, 1989 n. 484; M.G. Schmidt, Chiron 20, 1990, pp. 101–107; AEp 1990 n. 638; HispEp 4, 1994 n. 569; Gómez Pallarès Initia MU 16; Cugusi Corpus pp. 79–80; EDCS 05200433 (fig.); HD 017493; TM 234113; HispEpOl 14907 (fig.); MQDQ CE|appe|125; CLEHisp 94. In loco qui Librilla appellatur, tabula sepulcralis ex marmore, ad imum et ad dextram partem fracta, fere 150–220 p.Ch.n. (M.G. Schmidt).

Praescr.: D(is) M(anibus) [S(acrum)]. | quod caeleste fuit, caeli con[scendit in auras]; | quod vero est terrae, totum [terrenum sepulcrum] | cepit. ⊂ uva ⊃ praecesseris an se[ro sequaris ad Orc(h)um] | una via est omnibus, mo[rtis ne fata queraris], | Spes et vita valete, alios [quos ludificetis] | 5 [qua]erite, ⊂ uva ⊃ marm[or- - - - ] | [ - - - cons]trucxit [ - - - ] | -----edidit M.G. Schmidt, optime quidem, quem ipse potissimum secutus sum, nisi quod v. 3 prosodiae causa optatius habeo ‘ad Orc(h)um’ (‘ad Manes’ maluit M.G. Schmidt), et v. 7 ‘[cons]trucxit’ potius supplendum puto (contra, ‘[ex]trucxit’ M.G. Schmidt), cf. infra, comm. Versus: da6 mendosi. vv. 1–2 exhibent locum communem illum de anima et corpore post mortem disiunctis, quem satis constat saepissime in carminibus legi, videas infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’; quod ad Hispanias attinet, cf. e.g. Hispalense 1392, cett. v. 4. una via est omnibus: cf. 998 cum sit communis omnibus una via (in agro Ferrariensi), Sblendorio Cugusi Fadieni p. 112. vv. 4–5 formulam et verba exhibent trita, idem legimus saepissime in omnibus regionibus, cf. CLEHisp p. 170, item infra, ad 2691, et Indices IX s.v. ‘omnibus moriendum est’. vv. 6–7. comparari possunt Moesicum 2645 [ - - - ex]imio construxit [ - - ], et urbanum Zarker 157 = ICVR 7934 a, 1 [ - - - const]ruxit marmore sed[em], quibus collatis in carmine Hispanico ‘[cons]trucxit’ quidem puto restitui posse, cf. Cugusi Rilettura II, pp. 541–542.

116

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2410. R. Martín Valls, Inscripcion romana del Bercial, Alcolea de Tajo (Toledo), BSEAA 37, 1971, pp. 425–429; S. Crespo Ortiz de Zárate, HispAnt 16, 1993, p. 233 n. 16; Gómez Pallarès Initia TO 2; AEp 2005 n. 770; EDCS 36400184 (figg.); HD 054256; TM 243908; HispEpOl 155 (figg.); MQDQ CE|appe|5 et 834; CLEHisp 95. Tabula sepulcralis ex marmore, optime servata, reperta in loco qui dicitur Alcolea de Tajo, prope Toletum, fere saec. III p.Ch.n. opinor litterarum forma nisus.

hordine si iusto placui|sset currere fatis, hic non | debuit mori an(norum) (viginti), set potius | ante pater et mater debuerunt | esse sepulti. Postscr.: infelices mis( ) tum|ulum f(aciendum) c(uraverunt) parentes. hic erit nuc | tumuli dominus, ospitio | miseros invita(t) parentes. L(ucius) Av(inius) | Tropimus p(ater) et Lucceia Vrbana ma(ter) | L(ucio) Avinio Avito f(ilio) | pientissimo fa(ciendum) c(uraverunt). postscr. init.: ‘infelices mis’ lapis, incertum utrum ‘infelices mis(erum)’ (edd. vulgo, cf. paullo infra ‘miseros... parentes’) an ‘infelices(si)mi{s}’ Versus: da6 mendosi. ‘Trop(h)imus’ cognomen cf. Solin Personennamen pp. 1047–1052, Martin Valls laud., p. 429 n. 11, Crespo Ortiz de Zárate laud., pp. 223–237: valde usitatum, e.g. in urbe Roma legitur plus quam 300es, maxime saecc. II–III p.Ch.n., in Hispaniis autem amplius quam 30es (Crespo Ortiz de Zárate). ‘Avitus’ quoque cognomen per Hispanias saepius legitur, cf. CIL II, p. 1079. Tota de sententia cf. supra, ad 2344, 1–2. v. 1. hordine: in initio carminis positum, ut supra 2344, 1 laud. (ubi vide), ambo carmina (2410, 2344) exhibent variationem quandam formulae mortis praeposterae (ut recte vidit Hernández Pérez Poesía pp. 5–6); compares simile carmen Zarker 94, 5 [quod]ṣi fata [su]os egissent ordine cursus / [me fer]re exequias par fuit ante meis (Romae, saec. I p.Ch.n.), cf. Sanders Lapides p. 374 adn. 94; praeterea conferri possunt 2127, 1 = 2118, 1 = 2129, 1 si non fatorum praepostera iura fuissent; ceterum, in ipsis Hispaniis alio quoque modo formula variatur, scil. ‘hoc melius fuerat, ut funus hoc mihi parares’ in 2432, 8 (ubi vide). v. 3. pater et mater: saepius haec verba iunguntur in CLE (432, 3; 1215, 3; 1314, 4; 1376, 3; 1822, 2; 2016, 3; 2102, 3; 2130, 1, cett.) et alibi, ut puta Ov. fast. 4, 153 materque paterque, cett.

HISPANIAE

117

‘Hordine’ est scriptio hypercorrecta quae dicitur, pro ‘ordine’, videas contra ‘ospitio’ i.q. ‘hospitio’ in postscripto; nota praeterea ‘set’ i.q. ‘sed’, ‘nuc’ i.q. ‘nunc’, ‘Tropimus’ pro ‘Trophimus’.

2411. J. Marín Bonachera, Sait 5, 1947, pp. 163–166 (fig.); IHV 4 (fig.); Zarker 46; C. Veny, Corpus de las inscripciones baleáricas hasta la dominación árabe, Madrid 1965, n. 30 (tab. XII, 23); ILER 5771; HAE 17–20, 1966–1969, n. 2740; Piernavieja Corpus 12 et pp. 237–238; Gómez Pallarès Initia PM 1; Id., Poésie pp. 128–133; R. Zucca, Insulae Baliares. Le isole Baleari sotto il dominio romano, Roma 1998, p. 238 n. 19 (fig.); Carande Herrero in Asta ac pellege pp. 213–214; CLECat PM 1 (fig.); J. Gómez Pallarès (PM 1) in Temptanda viast; J. Gómez Pantoja, HispEp 9, 1999 n. 234; Hernández Pérez Poesía pp. 107–108; EDCS 11800420 (figg.); HD 041940; TM 227462; HispEpOl 7919 (figg.); MQDQ CE|appe|654; Cugusi Corpus pp. 59–60; CLEHisp 96. Tabula sepulcralis ex marmore Pollentiae reperta, in insulis Balearibus, omnino integra, saec. III p.Ch.n. opinor.

Praescr.: D(is) M(anibus) Cor(neli) Attici e firmo signo | Pancrati. hic iacet infelix fato | deceptus iniquo, solitus | assiduis durare membra | palaestris, arte quoque si|gni sui populo placuitque | frequenter. qui terra fru|ge creatus et igne ac fumo | crematus, iam nihil existis | nisi quod superfuit igni.| 5 ossa atque cinis | iacent sub te|gmine saxi. | ad imum delineantur hedera palma hedera Versus: da6, sed hic illic claudicat carmen, scil. v. 3 da7; v. 4 ‘terra’ abl. pyrrichice computatur; v. 6 hiatus ‘ossa H atque’. De re metrica videas Mariné Bigorra IHV p. 216, Zarker p. 171, Gómez Pallarès CLECat p. 53. In praescripto verba ‘e firmo signo Pancrati’ alii alio modo interpretati sunt (videas e.g. Gil Inscripciones pp. 335–336), ego puto ea signum quod dicitur nominis esse, aliter ac verbum ‘signi’ v. 3: cf. Cugusi Corpus pp. 59–60 laud.; fuit ergo nomen hominis ‘Cornelius Atticus qui et Pancratius’. Iam Corpus p. 60 contendi hic lusum de nomine latere, i.e. ‘Pancrati’ ~ ‘pancrati’. De arte vero pancratiaria videas Piernavieja Corpus p. 74. v. 1. compares 728, 5 fatis decessit ini[quis] (Romae), 2681 fato deceptus (in Dalmatia), 2959 iniqua fortuna et fato deceptis (in Moesia Sup.), carmen ap. G. Polara, AFLN 11, 1964–1968, pp. 459 ss., v. 1 hic iacet Callimorfus fato depressus iniquo (Veliae), cett., cf. Indices IX s.v. ‘fato deceptus’.

118

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. iniquo: haec vox saepius adhibetur in sermone epigraphico ad mortem saevam et immaturam significandam, cf. Indices IX s.v. ‘iniqua mors...’. v. 2. ut vidit Piernavieja Corpus p. 238, comparari potest locus Verg. georg. 2, 531 corporaque agresti nudant praedura palaestra. v. 3. memoratur gloria qua Cornelius Atticus affectus sit tum cum viveret, qua de re cf. in universum Cugusi Tema pp. 5 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘populus laudans...’. v. 3. arte…: haec vox alibi quoque in carminibus epigraphicis legitur, ubi ars facultas vis cuiusdam memoratur, e.g. 1953 artem pictoris (Thuggae), ICVR III, 7697 = Cugusi Corpus pp. 25–26, v. 2 artis… flave (ad Domitillam, Romae), cett. v. 4. igne ac fumo crematus: alibi legitur ‘igne create’, in Mauretanico 2883, sed potissimum conferas 2704, 5 miserae corpus, Volcane, cremasti (Tei), item carmen Formianum AEp 1987 n. 242, 4 est igne cremata (saec. I p.Ch.n.); fortasse compares titulum Narbonensem CIL XII, 4756 = Chol. 287a = Eng. 421 hic ossa igne cocta quiescit (si tamen vera est lectio; textus soluta oratione conceptus). Cf. infra, Indices IX s.v. ‘cremare’. v. 6. ossa atque cinis: haec verba saepe iuxtaponuntur in CLE, videas locos collectos in Concordanze p. 558 (e.g. 137, 2; 1583, 8, cett.); ceterum, legas iam Ov. met. 7, 521 ossa cinisque iacent. v. 6. videas illud Vergilianum buc. 1, 1 sub tegmine fagi (= georg. 4, 566), quod recinitur alibi quoque, scil. AEp 1993 n. 539 = Cugusi Corpus p. 39, v. 1 sub tegmine quercus (prope Beneventum, vel saec. I ex. a.Ch.n. vel saec. I p.Ch.n.). Cf. Cugusi Corpus p. 156.

2412. F. Fita, BRAH 70, 1917, pp. 134–137 (fig.); Hernández Pérez Poesía pp. 120–121; J. Gómez Pallarès, Carmina Latina Epigraphica de la provincia de Almería (España). Edició y comentario, RevEstLat. 3, 2001, pp. 111–117 (fig.); J. del Hoyo, HispEp 13, 2003–2004 n. 8; EDCS 34200027; HispEpOl 40 (fig.); CLEHisp 97. Abderae, tabulae sepulcralis ex marmore fragmentum minimum, distichorum clausulas exhibens, incerta aetate, fortasse saec. III p.Ch.n.

[ - - - ]que tantum | [ - - - ig]nis edax | [ - - - cucu]rrerit aetas | [ - - - ] servat amor. | Postscr.: [ - - - ]m ann(orum) ḶX, ṣ(it) [t(ibi) t(erra) l(evis)]. ed. Gómez Pallarès laud., sed postscr. agnovit del Hoyo laud.

HISPANIAE

119

Versus: di. ‘Ignis edax’ locutio poetica, legitur enim in Verg. Aen. 2, 758 (Gómez Pallarès, laud., p. 114); ‘tempus’ quoque ‘edax’ appellatur, 1109, 46 (Romae, aetate Flaviorum Imperatorum).

2413. R. Lázaro Pérez, Inscripciones romanas de Almería, Almería 1980, p. 66 n. 28 (tab. XV); P. Le Roux, Domesticus et poète: le cursus versifié d’Abla (Almería) in M. Christol et alii, Institutions, société et vie politique dans l’Empire romain au IVe siècle ap. J.-C., Roma 1992, pp. 267–275 (tab. XIII, 1); P. Le Roux, REA 94, 1992, p. 255 n. 29; AEp 1992 n. 1074; M.P. Speidel, MMDAI 38, 1997, pp. 295–299; HispEp 5, 1995 n. 37; Alicia Mª. Canto, HispEp 7, 1997 n. 15; AEp 1997 n. 945; CILA IV, p. 277 n. 1 (Pastor Muñoz, fig.); Hernández Pérez Poesía pp. 210–211; J. Gómez Pallarès Initia AL 1; Id., Carmina Latina Epigraphica de la provincia de Almería (España). Edició y comentario, RevEstLat 3, 2001, pp. 99–111 (fig.); Id. (AL 1) in Temptanda viast; T. Drew-Bear – C. Zuckerman, Gradatim Cuncta Decora. Les officiers sortis du rang sous les successeurs de Constantin, in Y. Le Bohec – Catherine Wolff (eds.), L’Armée Romaine de Dioclétien à Valentinien Ier. Actes du Congrès de Lyon (12–14 Septembre 2002), Lyon 2004, pp. 419–427; J. del Hoyo, HispEp 13, 2003–2004 n. 7; AEp 2004 n. 812; HispEp 14, 2005 n. 18; EDCS 04900582; HD 052029; TM 226050; J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 1 (figg.); MQDQ CE|appe|117; Cugusi Corpus p. 67; CLEHisp 98. Laeva pars tabulae sepulcralis ex marmore Ablae (Almería) repertae, altera parte saec. IV p.Ch.n., ut et res et litterarum forma docent.

militias nobis et praemia [ ‒ ⏔ ‒ ⏓ ] | accepi gemini bis praem[ia ‒ ⏔ ‒ ⏓ ] | armigerae primum comes, al[terum excubiarum] | palatinarum custos datu[s. ille ita nostras] | auxit fortunas, ut avuncu[lus Constantinus] | olim sacrato de nomin[e nos decorarat].

5

ed. Speidel, quem secutus sum, nisi quod v. 4 in lacuna ‘ille’ addere malui rei metricae causa; lacunas non complevit Pastor Muñoz 1. ‘[Caesar iunxi]t’ add. Le Roux, ‘[dominus iunxit]’ add. Drew-Bear – Zuckermann, cf. del Hoyo, HispEp 14, 2005, pp. 11–12; 2. ‘torquis turmae’ add. edd.; 5. rest. Speidel, ‘avuncu[li Constantini]’ malit Le Roux Versus: da6, v. 5 spondeiazon esse videatur (cf. Carande Herrero p. 16). Tota de re videas ea quae Le Roux laud., Speidel laud., Drew-Bear – Zuckerman laudd. docte disseruerunt, carmen ad Imperatorum Constantini

120

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

et Gratiani tempora referentes, etsi contra dicit Alicia Mª. Canto, HispEp 7, 1997, pp. 8–9. v. 3. armigerae: cf. Sblendorio Cugusi Composti p. 35; fortasse in hoc carmine vox ‘armigera’, ut paullo infra ‘palatinarum’, ad milites spectat, e.g. ad turmam vel quid simile. Quomodocumque res se habet, cf. Amm. Marc. 31, 11, 21 dum inter eius (scil. Iuliani Caesaris) armigeros militaret. v. 6. olim: ut in Gallico 2516, 7, hic quoque significat tempus vitae actae ante mortem, eadem vi qua vulgo adverbium ‘quondam’ ponitur (cf. infra, Indices IX s.v. ‘quondam’). v. 6. sacrato de nomin[e]: est nomen ‘Flavius’, ut puto.

TARRACONENSIS CONVENTVS TARRACONENSIS

2414. IRC V, 47 (tab. LIV, a, b, c); M. Mayer, Ovidi a Badalona (Baetulo), SyllEpigrBarc 4, 2002, pp. 95–102 (figg.) (cf. Id. Elementos pp. 282–283, cum fig.); AEp 2002 n. 863, 2015 n. 609; HispEp 12, 2002 n. 22; Scripta manent 114 (fig.); EDCS 20900175 (figg.); HD 046010; TM 236966; HispEpOl 18295; CLEHisp 99. Baetulone, carmen in vase inscriptum Aconis Acasti artificis, priore parte saec. I p.Ch.n.

Supra fictus est Actaeon cum canibus Deana Actavoni irritat canes. infra scriptum est [A]co Versus: ia6 (videas ‘Deana H Actavoni’). Carmen quam breviter describit figuram ad fabulas pertinentem supra delineatam, ut iterum iterumque fit in carminibus epigraphicis, videas locos collectos infra, in Indicibus IX s.v. ‘mythologica...’. Vas confecit nomen suum apponens Aco Acastus Diophanes artifex (qui priore saec. I p.Ch.n. parte pinxit: cf. ad 2583), ibidem alia quoque leguntur, scil. Ovidiana trist. 2, 105–106 ad verbum transcripta, videas infra, Aliena Hisp. - Haud aliter in Calagurritanis carminibus 2417, 2418, 2419 Verdullus artifex suum ipse nomen apposuit. ‘Deana’ pro ‘Diana’, ut alibi, scil. 2965 bis (Germisarae), CIL III, 12557 (Apuli), ILatIug 1134 (Poetovi), CIL III, 13676 (Ephesi), Tomlin Brit. Rom. 12, 69 (Londini).

HISPANIAE

121

‘Actavoni’ errore quodam pro ‘Actaeoni’, littera ‘e’ per duas lineolas scripta (scil. ‫)׀׀‬. Mayer IRC V, p. 148. Vel ponitur pro ‘in Actaeonem’ vel est dativus incommodi.

2415. M. Mayer in M. Mayer – Isabel Rodà, Fon 7, 1988, pp. 237–238 (fig. 19); AEp 2002 n. 865; Gómez Pallarès Initia B 5; IRC V, 46 (tab. LIII, a–b); Scripta manent 152 (fig.); AEp 2015 n. 609; EDCS 20900174; HD 046012; TM 236965; HispEpOl 18294; MQDQ CE|appe|38; CLEHisp 100. Catinus vel catillus repertus prope Baetulonem (in loco qui dicitur Can Modolell, Cabrera de Mar), servans carmen graphio scriptum, aetate fere Tiberiana vel paulo post.

[si quis me confr]ẹgerit, duos solvet. rest. Mayer Versus: ia. Est fere titulus loquens quem dicunt. “Quicumque me ruperit, pretium duorum catillorum solvet (scil. quia ego magni preti sum)”. Duos: scil. ‘catinos’/‘catillos’ vel simm.

2416. CIL II/142, 2296; IRC V, 14 (tab. XLV); AEp 2002 n. 870, 2015 n. 609; HispEp 12, 2002 n. 382 et 19, 2010 n. 377; et 22, 2013 n. 446; SEG 52, 1541; IRAT 102 (fig.); EDCS 20900140 (fig.); HD 046018; TM 236934; J.-V. Madruga in HispEpOl 18262 (fig.); CLEHisp 101. In loco qui dicitur Els Pallaresos, Alt Camp; in imo catino saeculi I p.Ch.n. in. haec scripta leguntur:

Heraclida | habet | catinum | et neminem | [d]ọ[n]at | [et ab] alis | gratis non rogat. 1. ‘[d]o[n]at’ ut videtur, sed ‘[ho]c [d]at’ IRC, IRAT haud absurde; ‘[et ab] alis’ vulgo, ‘[ - - - ] . aes’ IRAT

2.

Versus: ia6 + ia4 (in CLE haec metrorum coniunctio raro fit, sed alibi legas e.g. Hor. epod. 1–10, Mart. 1, 49 / 61, cett.: Raven pp. 60, 177, 178, 181). ‘Heraclida’ nomen/cognomen videas ap. Solin Personennamen pp. 523– 525, unde concludi potest id in usu maxime fuisse aetate liberae Rei publicae exeunte et saec. I p.Ch.n.; alibi quoque in Hispanicis titulis legitur, scil. CIL II, 6133, RIT 527, cett.

122

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Videas ‘alis’ i.q. ‘aliis’. De catino cf. Hilgers pp. 48–49 et 142–144; et supra, 2408.

2417. M. Mayer in Nova et vetera I, p. 105; AEp 2009 n. 615, 2014 n. 9, 2015 n. 609; HispEp 6, 1996 n. 797 et 7, 1997 n. 591/795k et 18, 2009 n. 282; J. Velaza, El Vaso del Zodíaco de Gayo Valerio Verdulo. Problemas de reconstrucción y de interpretación, in Homenaje al Dr. Armin U. Stylow, Mérida 2009, pp. 363–373; Mayer Elementos p. 284 (figg.); EDCS 55701710 (figg.); A.A. Jordan in HispEpOl 16278/16634; CLEHisp 103. La Rioja, prope Calagurrim; vas pictum zodiaci signis ornatum, exhibens carmen artificis C. Valeri Verdulli, fere altera parte saec. I p.Ch.n.

Delineantur zodiaci signa, item haec nomina apponuntur: Ariet[is] | [T]auri | Geminis | Leonis | Cancri | Capri[corni] | [Sco]rpionis | Virgini | Aquari | Sagi[ttari] | Lib[rae] | Piscium, | sequitur hic versus: his signis et astris nascuntur omines. Postscr.: C̣ (aius) Val(erius) Verdullus pingit. Versus: ia6, sed versus mendosus, an lapicida versum minime voluit? C. Valerius Verdullus, qui nomen suum in vase apposuit, quo tempore egerit videas Giulia Baratta, Epigr 79, 2017, pp. 207–251, maxime p. 224. Per siderum nomina mortalium fata significantur. De re compares urnam Tarraconensem 1489 (= RIT 293 = CLECat T 1), 3, exhibentem Manilianum illud 4, 16 nascentes morimur finisque ab origine pendet. ‘Omines’ i.q. ‘homines’. C(aius) Val(erius) Verdullus pingit: eodem modo nomen expressum invenimus in 2418, 2419 et in vasibus collectis ap. Giulia Baratta laud., ibid.

2418. M. Mayer, in Atti XI Congresso Internazionale di Epigrafia greca e latina, Roma, 18–24 sett. 1997, Roma 1999, pp. 504–505; Id. Elementos p. 286 (figg.); E. González Blanco García, Kal 7, 2002, pp. 203–208; Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 590 a–b; A. Stramaglia, Il fumetto e le sue potenzialità mediatiche nel mondo greco-latino in J.A. Fernández Delgado – Francisca Pordomingo – A. Stramaglia (eds.), Escuela y Literatura en Grecia Antigua. Actas del Simposio Intern. Univ. Salamanca 17–19 Nov. 2004, Cassino 2007, pp. 577 ss., maxime 609–610 (tab. 17); AEp 2013 n. 862, 2015 n. 609; Cugusi Corpus pp. 65–66, Gusto pp. 99–100; EDCS 18100089; A.A. Jordan in

HISPANIAE

123

HispEpOl 16632/16633 (fig.); MQDQ CE|appe|483; CLEHisp 102. La Maja, prope Calagurrim; carmen in vase inscriptum artificis C. Valeri Verdulli, fere altera parte saec. I p.Ch.n. (de tempore cf. supra, ad 2417).

“in genuculis | naticosa co|leos frangis”. || “basiolu mi | da, domine. || 2 travers[ar]|i [vol]o, tibi | [ - - - ] quia me | [ - - - ]asti | [ - - - ]vis”. || “quantu | mea senec|tus indicat, | hoc more | uti bellisu|mu est”. || [ - - - ]e | tangit | [nes]cio qui, | [ - - - ] nil est | [ - - - ]niri. || 5 [lasci]vae ludunt semper vol[u]ptate puellae. utinam ve[lint (?) - - - ]. || 7 Postscr.: [C(aius) Val(erius) Verdul]lus pingit. 1. ‘genu cubis’ Mayer olim, quem ipse secutus sum (Corpus, Gusto), ‘genuculis’ Mayer nunc, item CLEHisp; 7. supplevi in CLEHisp exempli gratia, collato Pompeiano 950, 1 o utinam liceat collo complexa tenere Postscr. restitui potest ex titulis similibus, ut puta 2417 ‘C̣ (aius) Val(erius) Verdullus pingit’ Versus hic illic agnoscuntur, scil. v. 1 fere da6 parum bonus, v. 6 da6 claudicans pede IV (‘/-per volup-/’), v. 4 vel tro vel ia. Est fere fictus dialogus verbis obscenis et vulgaribus expressus (scil. ‘traversari’; ‘coleos frangis’; ‘naticosa’; ‘basiolu mi da’; ‘tangit’) ad figuras explicandas. Quae verba varie inter figuras distributa in vase pinxit, hic illic versus efficiens, suum ipsius nomen apponens, C. Valerius Verdullus artifex, qui paulo post egit quam ille Aco Acastus Diophanes, qui ipse pinxit Baetulonense 2414 (ubi vide). Cognomen ‘Verdullus’ iterum iterumque invenimus, scil. HispEp 6, 1966 n. 795 d, f, g; 796 b, d; 797 i(1), j, m(2); 798. Nonnulla similia Pompeianis hic illic inveniuntur, ut dixi iam Cugusi Gusto pp. 99–100; nam - ad v. 1, compares 947, 1 Veneri volo frangere costas; de ‘naticosa’ compares Pompeianum ‘culibonia’ CIL IV, 8473, videsis potissimum St. Rocchi, ZPE 189, 2014, pp. 106–109; praeterea Florentinum Epigr 61, 1999, pp. 226 ss. ubi legitur ‘mamm[osa]’ (saec. I p.Ch.n.); - ad v. 5, conferas verba ‘nescio qui’ cuiusdam fortasse adnotantis Vergilianum locum Aen. 2, 267–268, cf. infra, Aliena Hisp.; - ad v. 7, compares 950, 1 o utinam liceat collo complexa tenere (laud.). v. 1. ‘genuculum/geniculum’ legitur inde a Varrone, ling. 9, 11, cf. Th.l.L. s.v. geniculum, col. 1809, 80 ss.; hic autem nulla deminutivi vi ponitur, ut fit in sermone cotidiano. v. 2. domine: erotice ponitur, scil. ‘dominus mulieris amatae’, id quod raro fit (videas Th.l.L. s.v. dominus, col. 1915, 33 ss.), cum contra eadem vi rationeque ‘domina’ saepius in usu sit apud poetas elegiacos qui dicuntur

124

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(Th.l.L. s.v. domina, col. 1938, 1 ss.), rarius in carminibus epigraphicis, cf. e.g. Pompeianum 2058. v. 3. ‘traversare’ i.q. ‘transversare’, quod verbum, rarum quidem, legitur sensu proprio in loco Moretum 45 farinas transversat, translate Per. Egeriae 2, 1 et 2, 4: cf. Ernout – Meillet p. 700; in carmine Hispanico scriptor verbo utitur sensu obsceno, id quod alibi nusquam fieri videtur; aliquid simile fit in verbo ‘tracto’ quoque translate posito, ut satis constat. v. 4. quantum mea senectus indicat: idem significare videtur quod ‘quantum expertus scio iam senex’ (Italice fere “per quanto mi suggerisce la mia lunga esperienza”), scil. ἐν ἐρωτικοῖς; ‘hoc more’ scil. coeundi, ut imago dilucide ostendit (id quod in v. 1 explicatur). Nota litteram ‘-m’ evanidam, scil. ‘basiolu’ pro ‘basiolum’, ‘quantu’ pro ‘quantum’, ‘bellisumu’ pro ‘bellissumum’ (sermonem redolens cotidianum et vulgarem); praeterea ‘traversari’ pro ‘transversari’.

2419. U. Espinosa – M.J. Castillo Pascual, Luc 14–16, 1995–1997, p. 109 (fig.); Mayer Elementos p. 288 (cum figg.); Id., Kal 15, 2010, pp. 97–108; Giulia Baratta, Kal 15, 2010, pp. 109–120; HispEp 7, 1997 nn. 582/918; 19, 2010 n. 273; AEp 1997 n. 918, 2013 n. 862, 2015 n. 609; EDCS 06900061; Platz in HD 049476; TM 227172; A.A. Jordan in HispEpOl 7500 (figg.); Cugusi Vsp pp. 1389–1390. La Maja, prope Calagurrim; carmen scriptum in vase artificis C. Valeri Verdulli, fere altera parte saec. I p.Ch.n. (cf. supra, ad 2417).

“ego non cesso”. “curre, vesstiga[nt] canes”. Post verbum curre legimus C(aius) Val(erius) Ver[dullus pingit] edidi; ‘ego non cesso | curre(re) | vesstiga[nt domini membra] (?) | canes’ temptavit Mayer laud., collato loco Sen. Phaedra 1108 maestaeque domini membra vestigant canes Vt iam dixi Vsp p. 1390, si nomen artificis, post verbum ‘curre’ scriptum, omittamus, versum ia6 rectum efficiamus (de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘nomina rem metricam conturbant’). De Hippolyti fabula dicitur. Iam dixi Vsp pp. 1389–1390 de Senecae fabulis in finibus Hispaniarum: hoc carmen, ut Barcinonense 2421 (infra), fortasse testis est eas re vera ad scaenas compositas et actas esse. De ‘-ss-’ litteris ante consonantem positis videas infra, ad 2835.

HISPANIAE

125

2420. E. Rodríguez Almeida, QuadPrehistArqMatarò 7, 1979, p. 226; M. Mayer in M. Mayer – Isabel Rodà, Fon 7, 1988, pp. 238–239 (figg. 20–22); HispEp 2, 1990 n. 78; Gómez Pallarès Initia B 5; IRC V, 55 (tab. LVIII, a–b); Scripta manent 153 (fig.); AEp 2015 n. 609; EDCS 22800064; HispEpOl 15025; CLEHisp 104. Lagoena Ilurone (hodie Torre Lauder) reperta, nonnulla verba scripta exhibens, fere 50–100 p.Ch.n.

si me sustuleris, eris frigidus. ‘eris’ IRC, ‘fies’ Rodríguez Almeida Versus: ia-tro, scil. claudicans hend (‘si me / sustuleris / eris frigidus’), ut videtur. Execratio vel minae quaedam esse videantur. Comparari potest 2460 si bone, noli tan[gere] alienum; vel etiam 2415 [si quis me confr]egerit duos solves. ‘Frigidus’ i.q. ‘debilis’, nescio an forte sensu obsceno.

2421. CIL II, 4596 (Hübner) et p. 982; M. Mayer, Hum 47, 1995, pp. 647–650; AEp 1995 n. 976; HispEp 6, 1996 n. 157; IRC IV, 260 (tab. CXIX), cf. V, p. 115; EDCS 05503635; HD 050808; TM 229720; HispEpOl 10242; MQDQ CE|appe|99; CLEHisp 105. Fragmentum lapidis calcarii Barcinone repertum, altera parte saec. I p.Ch.n. ut mihi videtur.

[ - - - te vehat] unda et rade po[ntum]. ‘[levis te vehat] unda et rade po[ntum magnum]’, collato 2294, 15, edidit restituit Mayer in IRC; ipse autem ‘magnum’ reieci, ceterum init. potest esse ‘[media te vehat]’ coll. Sen. Oed. 890–891 tuta me media vehat / vita decurrens via Versus: hend claudicans ut videtur – scil. ‘[levis (vel: medja)] / te vehat un/d(a) et rade pontum’; sed ‘/-d(a) et ra-/’ est spondaeus pro iambo –, si tamen recte verba restituta sunt. Fortasse nescio quid (an figura quaedam?) explicatur. Mayer laud. confert Ov. fast. 1, 241–242; sed Seneca (laud.) nec praetermittendus nec omittendus, cf. Cugusi Vsp p. 1390 et supra, comm. ad 2419.

126

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2422. M. Mayer, BSEAA 61, 1995, pp. 221–223; Id., Hum 47, 1995, pp. 647–648; AEp 1995 n. 975; HispEp 6, 1996 n. 155; IRC IV, 258 (tab. CXXI), cf. V, p. 115; Cugusi Corpus pp. 52–53; EDCS 11901887; HD 050807; TM 236860; HispEpOl 18185; MQDQ CE|appe|98; CLEHisp 106. Fragmentum tabulae ex marmore Barcinone repertum, exhibentis carmen sepulcrale, fere 180–220 p.Ch.n.

[Ni]grinus (ḍẹc̣ẹṃ) [annorum] | caeliti co[etu dignus] (?): | totam pene [illius vitam], | cave, lectọ[r noscis] (?). 2. ‘[suam vitam]’ IRC Versus: ia7, ut puto, scil. ‘[Ni]gri/nus (de/cem) H [an/norum]/ caeli/ti co[e/tu dig/nus] // totam/ pene H /[illius vi/tam] ca/ve lec/to[r no/scis]’, cum hiatu (bis) (aliter Mayer laud.). ‘Nigrinus’ cognomen saepius legitur: Kajanto p. 228, Albertos Firmat p. 169. v. 1. ‘[illius]’ aptius videtur sermoni congruere; ‘caeliti’ pro adiectivo, fere i.q. ‘caelesti’; subauditur vel ‘hic est’ vel quid simile. Est haec puto sententia in memoriam defuncti: “novisti nomen pueri (Nigrinus) hic iacentis, satis est, nam in pueri decennis vita nihil aliud est fere quod memoretur (praeter nomen)”. v. 1. nescio utrum ‘noscis’ an ‘nosti’ restituendum sit. v. 2. pene: i.q. ‘paene’.

2423. CIL II/142, 814 et p. 1040 (M. Mayer i Olivé; tab. 13, figg. 1–3); M. Genera – M. Mayer i Olivé – J. Pons – M. Prevosti, Tribuna de Arqueología. 1989–1990, Barcelona 1991, pp. 135–145 (fig.); AEp 1992 n. 1094; HispEp 4, 1994 n. 877 et 11, 2001 n. 541 et 12, 2002 n. 421; CLECat T 8 (figg.); Cugusi Corpus pp. 51–52, 169; R. Hernández Pérez, El epitafio-elegía CIL II2/14, 814, in Carmina Epigraphica pp. 181–199 (figg.); M. Mayer, Peregre defunctus. Los cenotafios de Dertosa y su ager, SyllEpigrBarc 12, 2014, pp. 155–170 (fig.); Hernández Pérez Poesía pp. 63–66; M.-Pace Pieri – Giulia Danesi Marioni, Iscrizioni funerarie latine in versi. Letteratura e cultura epigrafica, Pisa 2017, pp. 124– 132; EDCS 09100861 (figg.); Gräf in HD 026906 (figg.); TM 233106; J.-V. Madruga in HispEpOl 13766 (figg.); MQDQ CE|appe|836; CLEHisp 107. Dertosae, maxima stela sepulcralis omnino integra; sermonis causa tempore incerto, vel priore parte saec. I p.Ch.n. vel saec. II in. (aetate Traiani Imperatoris).

HISPANIAE

127

Praescr.: C(aius) Aebutius Tardus, | C(aius) Aebutius Verecundus | filius miles leg(ionis) VI in Suria. || iamque XVIII aetas mea nunc conpleverat annos, ruperunt misero fata repente viam. lectus miles eras, legio quae sexta tenebat, [qui] pius in Suria fortiter arma tulit, et Fortuna nimis saevas exercuit eiras, 5 quẹm sic ut torrens ante diem rapuit. nemo ne votisqu[e] meis a.d.e.o. usque parentes militiae referat splendida facta suae. o miseros, quei me talem genuere parentes! non licuit patrios continuisse sinus. 10 te miseram, mater quae sic deserta quereris, nam patris interitu lapsa ruina iacet, nec te praetereoṛ, cor et solacia nostri, indignor miseram non licuisse frui dulces amplexus morientis et oscula data, 15 nec tenuit moriens deficiente manu. in Superos it, si qua viast aditusque sepulcro, instituto casus pareat usque meus. inritus infelix peregrinas possidet auras neu quisquam pressit lumina, nemo manus. 20 hospes praeteriens titulum ne desere nostrum et precor ut deicas “sit tibi terra levis”. Postscr.: Valeria Laura dilar[gi]tur. 6. ‘quem’ Gómez Pallarès recte ut videtur; 13. pro ‘praetereoṛ’ Hernández Pérez malit ‘praetereo’; 14. ‘miseram’ legament., ‘misera[s]’ CIL, ‘misera[m]’ CLECat, ‘miserae’ Hernández Pérez; 17. ‘Superos’ CLECat et Hernández Pérez recte ut videtur, ‘supero’ CIL Versus: di, hic illic mendosi (cf. e.g. v. 18; v. 1 excedit notae numeralis causa). Cum plurimis verbis carmini operam multi dederint, maxime Hernández Pérez laud., ipse paucis absolvam. Est carmen longum quod dicitur, quod in quinque partes dividitur: nam (a) vv. 1–2 miles mortuus de se dicit, (b) vv. 3–6 adlocutio patris ad filium, (c) vv. 7–16 lamentatio a mortuo facta ob mortem immaturam, (d) vv. 17–20 dolor narrantis ob mortem militis peregrinam, demum (e) vv. 21–22 formula valendi.

128

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Videtur iuvenis C. Aebutius Verecundus mortuus esse peregre stipendia merens in Syria; Valeria Laura eius coniunx esse videatur. C. Aebutius Tardus videtur esse pater Verecundi, ergo in prescripto interpretari possumus puto ‘C(aius) Aebutius Verecundus C(ai) Aebuti Tardi filius, miles...’ (cf. e.g. 2428 Iu[ni]us L(uci) Iu|ni Sosi|na. . .gi f(ilius) Gili|tanus). De nominibus ‘Aebutius Verecundus’ et ‘Valeria Laura’ videas Th.l.L. s.v. Aebutius, col. 906, 5 ss., Gómez Pallarès CLECat p. 91, HispEp 12, 2002, p. 150, unde colligitur ‘Aebutium’ quidem nomen libertinorum et humiliorum praecipue fuisse; ‘Laura’ nomen mulieris perrarum, legitur CIL V, 7903 Laurus (Kajanto p. 346). v. 1. conpleverat annos: iterum iterumque legitur in CLE, cum per ipsas Hispanias tum per alias provincias, cf. infra, Indices IX s.v. ‘complere...’. v. 2. ‘misero’, v. 9 ‘o miseros’, v. 11 ‘te miseram’, v. 14 ‘miseram’, similiter v. 19 ‘infelix’, omnia sunt verba quibus poetae elegiaci qui dicuntur saepe usi sunt, cf. Cugusi Tradizione elegiaca p. 26. v. 2. repente: rarius ponitur quam ‘cito’ et ‘subito’ ad velocitatem mortis advenientis significandam, legitur tamen in Britannico 2267 quoque (Cugusi CLEBrit2 p. 377 et Vsp p. 1394); fortasse allitterationis causa, ‘Ruperunt... Repente’. v. 3. intellegi potest aut ‘legio quae sexta (scil. est) (eum) tenebat’ aut ‘quae’ scriptio hypercorrecta pro ‘que’=‘quem’. Memoratur autem Legio VI Ferrata, quae in Syria mansit ab Augustea aetate usque ad Traianeam ut videtur, cf. Hannah M. Cotton in Légions pp. 351 ss. (aliter Ritterling coll. 1589 ss.). v. 9. o miseros, quei me talem genuere parentes: ut dixi Vsp p. 1394, quod ad versus structuram pertinet compares 787, 1–2 parentes /... talem genuere potentem (fere saec. IV p.Ch.n.); sed melius compares Cuiculitanum 2900, 5 [o] fortunato[s], qui sic [m]eruere parentes, etsi loci quod ad sensum attinet discrepent inter se; quod ad sententiae genus attinet, videas etiam titulum Caralitanum BE 672 = infra, Aliena Sard., qui sonat ‘o michi p[ ]atri tuo qui tal(em) dolor(em) ostendisti’. vv. 10/20. non licuit patrios continuisse sinus... neu quisquam pressit lumina, nemo manus: mors peregrina pathetice exprimitur, facile comparari possunt carmina 1168/2704 = CLEOr 17, 3–4 nec patrio potui gremio mea debita fatis / reddere nec manibus lumina contegere (Tei, saecc. I–II p.Ch.n.) et 2680, 7–8 concedite, Manes, / ut sint qui voltus post mea fata premant. De verbo ‘licere’ autem cf. infra, Indices IX s.v. v. 11. deserta quereris: participium Graeco more positum, ergo ‘quereris quod deserta sis’, ut alibi fit cum eodem verbo ‘queror’, cf. breviter Cugusi Vsp p. 1394. - Prosodice ‘querēris’, itaque futurum est. v. 12. nam patris interitu lapsa ruina iacet: tota de sententia videas locum Vergilianum Aen. 12, 59 domus inclinata recumbit, qui recinitur in Pannonico quoque 1208 = CLEPann 50, 5 te nunc amisso domus inclinata recumbit (Hoogma p. 377; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 110).

HISPANIAE

129

v. 13. praetereor: pro ‘praetereo’ ponitur, conferas quaeso ‘praeteritus est’ Traian. Plin. epist. 10, 46 (Szantyr p. 325). v. 13. solacia: ad finem versus, ut supra 2404, 3 (cf. ad loc.); clausula ‘solacia nostri’ (item in 2430, 10) Vergilium fortasse recinit, scil. Aen. 8, 514 … solacia nostri, cf. Hoogma p. 331 et Cugusi Aspetti letterari p. 180. Ceterum, per verba ‘cor et solacia nostri’ coniunx militis significatur, eodem modo quo alibi, ut puta Pompeiis, amantes verbis ‘anima mea’, ‘vita mea’ (simm.) uti solent: ergo mortuus vir uxorem amanter adloquitur. v. 14. de verbo ‘indignor’ cf. supra, ad 2331. v. 15–16. consol. ad Liviam 95–96 suprema neque oscula pressit / frigida nec fovit membra tremente sinu; praeterea infra, Solentinum 2680, 8. v. 18. instituto: verbum neutrum est, “id quod statutum est”, ergo ‘instituto’ i.q. ‘fato’. v. 19. peregrinas…: cf. supra, ad 2356, 2; de ‘peregre defunctis’ in agro Dertosano cf. Mayer laud. supra. De morte peregrina cf. infra, Indices IX s.v. v. 20. neu quisquam pressit lumina, nemo manus: cf. supra, vv. 15–16, praeterea carmina urbana 1030 morientia lumina pressit (150 p.Ch.n.), 452, 1–2 [ - - - par]um felix cum coniuge caro / [ - - - m]eos morientes texit ocellos, item Dalmaticum 2680, 8 ut sint qui voltus post mea fata premant (Solentiae), Ionicum 2704, 4 ... nec manibus lumina contegere; extra metrum quoque, ILCV 4692 cui bir clausit oclos (Caralibus). Cf. Indices IX s.v. ‘oculos premere’. v. 21. ne desere: de ‘ne’ cum imperativo videas infra, Indices IX s.v. ‘ne, cum imperativo’. vv. 21–22. hospes praeteriens…: cf. carmen Tarraconense 2432, 11 ss. (in universum autem Concordanze p. 619). Videas quaeso sermonem haud ignobilem quidem (vv. 3 ‘cor et solacia’, 17 ‘via… aditusque’, 19 ‘inritus infelix’), quin etiam vere elegiacum, ut iterum iterumque dixi (Cugusi CLESard p. 168, Tradizione elegiaca pp. 25–26, CLE 1988 pp. 239–240, Ricezione p. 51 n. 269, CLEHisp p. 177, Ovidio pp. 94–95): cf. enim - v. 4 fortiter arma tulit, ut Tib. 2, 6, 2 fortiter arma gerat; - v. 15 dulces amplexus morientis et oscula data, ut Tib. 1, 1, 62 tristibus et lacrimis oscula mixta dabis; - v. 16 nec tenuit moriens deficiente manu, ut Tib. 1, 1, 60 te teneam moriens deficiente manu et Ov. am. 3, 9, 58 me tenuit moriens deficiente manu; - v. 20 neu quisquam pressit lumina, nemo manus, ut Ov. her. 1, 102 di, precor,… / ille meos oculos comprimat, ille tuos; videas praeterea quid de amore coniugali dicatur, vv. 13 ss.; ceterum, Cicero mittens epistulam fam. 14, 4, 1 ad Terentiam uxorem aliquid simile scribit, ‘cupio… in tuo complexu emori’. Addas quaeso v. 5 ‘exercuit eiras’ = Verg. georg. 3, 152 exercuit iras, v. 17 ‘si qua viast’ = Verg. Aen. 6, 194 si qua via est.

130

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

De sermone: ‘ei’ pro ‘i’ (‘eiras’, ‘quei’, ‘deicas’) veterem sermonem sapit, ut satis colligitur collato carmine Corinthiaco 2698, anno 102 a.Ch.n. conscripto. Videas allitterationem et adnominationem: ‘RVPerunt... REPente’, ‘LEctus... LEgio’, ‘forTITer... TVlit’, ‘TORRens... RApuit’, ‘INritus INfelix’, ‘PEregrinus POssidet’, demum ‘VALERIA LAVRA DILAR[gi]tVR’.

2424. P. de Palol – J. Vilella, Koiné 1/2, 1986, pp. 15 ss.; Idd., Clunia II. La epigrafía de Clunia, Madrid 1987, S 2; HispEp 1, 1989 n. 143 c /182 b et 2, 1990 n. 182 b; L. Gasperini, Sul complesso ipogeico cluniense della Cueva de Román e le sue iscrizioni, in Miscellanea Greca e Romana, 17, Roma 1992, p. 292 (et tab. I); HispEp 5, 1995 n. 146 b; EDCS 22800068; J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 14333; CLEHisp 108. In loco qui appellatur La Cueva de Román, prope Cluniam Sulpiciam, in limo exaratum, fere Imperatorum Flaviorum aetate.

Praescr.: Bergius Seranus | aedilis dicit: | quisquis huc venerit | ven[ - - - | - - - ]d[ - - - ]. vel ‘huc’ vel ‘hoc’ Versus: da6 pars agnoscitur. Collatio cum 2405 M, 4 / S, 14 (La Cueva Negra) carmen suadere videatur ut agnoscamus (cf. infra, Indices IX s.v. ‘mutari...’), nisi quis malit sermonem iuridicum potius agnoscere, cum aedilis loquatur. ‘Seranus’ cognomen i.q. ‘Serranus’, ut puto, de quo cf. Schulze pp. 370– 371; de nomine ‘Bergius/Bercius’ autem cf. Albertos Firmat p. 52.

2425. HispEp 2, 1990 n. 186 k; CLEHisp 109. Laño, prope Cluniam Sulpiciam, in rupe graphio scriptum saec. I p.Ch.n. ut videtur.

qui fecit viva(t), qui leg̣ẹṛit gaudeat. Versus: el claudicans ut videtur. Incipit versus ut AEp 1995 n. 924 q[u]i fecit bibat, amet (Cueva de la Camareta, Iluni, saec. VII p.Ch.n.), sensu tamen minime congruente.

HISPANIAE

131

2426. J.A. Abásolo in Complutum. Roma en el interior de la Península Ibérica, Alcalá de Henares 1998, p. 31 n. 2; HispEp 8, 1998 n. 40; EDCS 19100710; HispEpOl 16959; CLEHisp 110. Junta de Villalba de Losa, prope Cluniam Sulpiciam, aetate incerta. Anne iocosum?

qui ante hic fuit, supra | scripsit, timuit ultra ire | dextrum parietem. lege hic | et cum [legeris - - - ]. Versus: tro mali (anne oratio soluta?). “Qui ante me scripsit, desiit verba apponere ne periculum esset ne scriptio extra parietem fieret neve legi posset...”: luditur in ratione scribendi, ut fit Pompeiis, cf. e.g. 957 admiror paries te non cecidisse ruina, / qui tot scriptorum taedia sustineas, vel Zarker 180 quid agit apex dexter? (videas Cugusi Citazioni pp. 499–500).

2427. P. de Palol, Miscelánea Arqueológica, II, Barcelona 1974, p. 128; AEp 1976 n. 356; De Palol – Vilella, Clunia II (laud. ad 2424) 66; EDCS 08200053; HD 012195; TM 231799; A. Beltrán Ortega in HispEpOl 12371 (figg.); CLEHisp 111. Cluniae Sulpiciae, lapis servans carmen sepulcrale integrum, saecc. I–II p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: [Mar]tialis (?) | an(norum) XXII h(ic) s(itus) e(st). | Deuter et | Seque(n)s | conservo | d(e) s(ua) p(ecunia) f(aciendum) c(uraverunt). | qui legis diq(as) “sit tibi terra levis”. Versus: el. Haec formula viatoris debuit esse ‘tu qui legis …’, ut supra 2319, 2343. Similia iterum iterumque legimus per Hispanias, scil. 2346, 5–6 Carbulense, 2369 Gaditanum, 2380/2381/2385 Emeritensia, 2431 Tarraconense, 123 (in Celtiberis), cett., videas Hernández Pérez Poesía pp. 226, 233 et infra, Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas...’. ‘Deuter’ i.q. ‘Deuterius’, quo de cognomine cf. Kajanto p. 77, ‘Sequens’ cf. Kajanto p. 358: sunt vero cognomina servilia. ‘Diq(as)’ i.q. ‘dicas’.

132

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2428. J. Corell, Fav 9/2, 1987, pp. 111–118 (fig.); AEp 1989 n. 480, 2014 n. 781; HispEp 2, 1990 n. 709; Gómez Pallarès Initia V 3; Corell Edeta 141; Corell Edeta2 179; Gómez Pallarès Cultura p. 155; HispEp 12, 2002 n. 447 et 17, 2008 n. 187; J.M. Abascal, ZPE 192, 2014, pp. 306 ss. (figg.); EDCS 11701326 (figg.); Gräf in HD 015063; TM 234334; J.-V. Madruga in HispEpOl 15216; MQDQ CE|appe|131; CLECat V 3 (fig.); CLEHisp 112. Edetae, lapis sepulcralis calcarius saec. I p.Ch.n. ut puto.

Praescr.: Iu[ni]us L(uci) Iu|ni Sosi|na . . g̣i f(ilius) Gili|tanus h(ic) s(itus) e(st). | dolo [lat]ron|um ṃạṇu o|cisus sum. fili|us et generes | hoc mihi f(ecerunt) m|[o]numentum. ed. CLECat secutus sum, sed praescriptum legi una cum Corell Edeta2, Abascal; ceterum, nomen mortui incertissimum alii aliter legerunt, scil. ‘Sosinaibole’ Corell, AEp 1989, ‘Sosinai ḍọṃọ’ Corell Edeta2, ‘Sosinaḷọṣ’ CLECat, ‘Sosina . . gi f(ilius)’ Abascal Versus: ia ut videtur, vitiosi quidem. De nominibus mortui parum liquet; ‘Sosina’ nomen Hibericum legimus apud Albertos Firmat p. 211, pauca dixit A. Tovar in L’onomastique latine pp. 284–285, nonnulla Abascal laud., p. 308. ‘Gilitanus’: scil. natus in loco Hispanico ‘Kili/Gili’ (Abascal laud.). v. 1. dolo latronum... ocisus: 618, 8 periit deceptus fraude latronum (Augustae Trever., aetate incerta), 1268, 1 (ap. locum qui Darmstadt dicitur), 1037 (Romae); in ipsis Hispaniis cf. Carthaginiense 979, 5 [caeditu]r infesto concur[s]u forte latronum; addas titulos oratione soluta conceptos, e.g. AEp 1934 n. 209 a latronibus atrocissima mortem [per]pessus est, Gaditanum AEp 1982 n. 512 [a]b latronib(us) oc(c)isus est, Aquileiensem ILS 8507 interfecto a latronibus (saec. II p.Ch.n.) ~ Aquileiensem ILS 2646 (saecc. II–III p.Ch.n.) ~ Dacium CIL III, 1579 et 1559/8009 ~ Moesicum CIL III, 14587, cett. De morte a latronibus per vim allata cf. A. Mócsy, AAH 16, 1968, pp. 351– 354 et Mócsy Gesellschaft pp. 194 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 49, CLEHisp p. 178, cett. v. 2. bene comparantur CIL VIII, 3492 fili et generes fecerunt b( )m( ) (Lambaesi), CIL VIII, 7928 fecerun[t] titu(lum) fili et generes (in Africa), cett.: cf. Th.l.L. s.v. gener, col. 1770, 24 ss. De sermone: ‘ocisus’ i.q. ‘occisus’; ‘generes’ nominativus pluralis heteroclitus pro ‘generi’.

HISPANIAE

133

2429. M. Almagro, Caesaraug 7–8, 1956, pp. 73–75; ILER 922; HAE 4–5, 1953– 1954, n. 540; HispEp 1, 1989 n. 423 et 12, 2002 n. 324; IRC II, 88 (tabb. XLII– XLV) et V, p. 70; M.I. Panosa Domingo – Isabel Rodà de Llanza – J. Untermann, RevArqPonent 24, 2014, pp. 27–40 (figg.); AEp 2015 n. 662 b–c; Cugusi Gusto p. 100; EDCS 11701003; Gräf in HD 056656; TM 236543; HispEpOl 17836; CLEHisp 114. Prope Ilerdam, In loco qui appellatur El Cogull, Garrigues, graphio scriptum in rupe, saec. I p.Ch.n. (?).

hic n[o]n pactus est Termus, | set adpeto inpendentie. | Secuntur verba ita canat Novalis | can[ - - - ]ia | ca[ - - - ] | II[ - - - ] | defendit | pro un(o) se|x facit. ed. IRC V, p. 7; sed multo aliter ediderunt Panosa Domingo – Rodà de Llanza – Untermann laudd., scil. ‘hic [ - - - ] pactus est termus | set ad p̣ẹ̣ . . . ṇ penden . . ẹ | . . . ạ . . . . nat novalis | dilendit (?) c̣ạ || prouus . . . . | x facit (?)’ praecedunt verba ‘Secundio / votum fecit’ quae nescio utrum hic iungenda sint an non Versus: da6, spondeiazon, sed septem exhibet pedes, si demas tamen nomen ‘Termus’ rectam reciperes mensuram. ‘Novalis’ cognomen perrarum, cf. IRC V, p. 70 et Kajanto p. 289; videas praeterea ‘Termus’ i.q. ‘Thermus’ (sed neutrum nomen iudicant Panosa Domingo – Rodà de Llanza – Untermann laudd.). Difficillima est explicatio: puto ‘inpendentie’ idem esse quod ‘inpendentia’, scil. ‘ea quae incumbunt / imminent’; dein, ‘can’ et ‘ca’ nihil aliud esse nisi verbi ‘canat’ duplicationes, ut Pompeiis fit (cf. Cugusi Citazioni pp. 481, 484, 488–489; idem fit alibi in ipsis Hispaniis, cf. Cugusi laud. p. 482); sed cetera in obscuro iacent. Nonnulla similia Pompeianis hic illic inveniuntur, cf. Cugusi Gusto laud. ‘Pro uno sex facit’ Italice verti potest vel “in luogo di uno, ne vale sei” vel “in luogo di uno, ne fa sei”, nesciam de quo dictum sit.

2430. S. Mariner Bigorra – R. Pita Merce, AEAA 40, 1967, pp. 60–68 et 41, 1968, pp. 156–157 (fig.); HAE 17–20, 1966–1969, n. 2392; AEp 1968 n. 236; ILER 5780; F. Lara Peinado, Epigrafía romana de Lérida, Lérida 1973, pp. 136–138 n. 54 (tab. XXVI); Gil I, pp. 559–560; M. Sanmartí, Iessona Romana in E.

134

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Camps Cava – J. Santaeularia, Guissona, Guissona 1983, pp. 470–472 (fig.); IRC II, 76 (tab. XXXVI) et V, p. 69; Gómez Pallarès Initia L 1, Poésie pp. 124 et ss., Relació pp. 69 ss. (figg.), Humor pp. 178–179 (fig.); AEp 1999 n. 913, 2017 n. 564; Isabel Velázquez, HispEp 9, 1999 n. 413; Scripta manent 123 (fig.); CLECat L 1 (fig.); EDCS 11700991; Gräf in HD 014123; TM 236531; HispEpOl 17824 (figg.); MQDQ CE|appe|239; CLEHisp 115. Iessone, tabulae sepulcralis quattuor fragmenta optime congruentia, quae carmen integrum reddunt, saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Servilla ⊂ hedera ⊃ Praepusa | filiae suae Lesbiae | ann(orum) XI, m(ensium ) X, hic sepul(tae): s(it) l(evis) t(erra). | quid sibi fata velint bellissima quaeque | creari, edita laeti〈ti〉ae commoda si rapiu|unt? sed quae fatorum legi serv[ir]e necesse est, | perverso lacrimas fundimus officio. haec bis sex | annos vix bene transierat, 5 ille suas la[c]ḥṛịmas nondum emiserat | omnes et poterat semper flebilis esse suis. parcite enim vobis, tristes | sine fine parentes, parcius et Manes sollicitare meos. ponimus hunc | titulum luctus solacia nostri, 10 qui legit ut dicat “sit tibi terra levis”. 2. ‘laetiae’ lapis errore quodam, per haplographiam quae dicitur praescr. ‘Servilla’ lapis, lectio servanda (infra, comm.); ‘sepul(tae) s(it) l(evis) t(erra)’ edd., ‘sepulsit’ Gómez Pallarès, quod tamen dubium esse videatur; 2. ‘rapiuunt’ fortasse servandum (cf. infra, comm.), nisi quis putet errore quidem litteram ‘-u-’ duplicatam esse lineolae mutatae causa; 3. ‘quae’ lapis edd., ‘quia’ coni. Gil; 3. ‘serv[ir]e’ Gil, Gómez Pallarès dub., Cugusi, ‘serv[ar]e’ IRC; 6. ‘[d]emiserat’ coni. Gil, nulla puto necessitate Versus: di, sed vv. 4–5 errore quodam duo versus elegiaci sunt contra morem iuxta positi (itaque vv. 3–5 efficiunt tristichon quoddam, ut ita dicam, cf. infra, Indices X); v. 6 hiatus ‘nondum H emiserat’. Cognomen ‘Praepusa’ Graecum est, cf. Solin Personennamen pp. 906– 907 (quod ad Hispanias attinet, cf. CIL II, 376 et 5423); ‘Praepusa’ scriptio hypercorrecta rarior, pro ‘Prepusa’. Nominis formam ‘Servilla’ puto servandam, scil. ‘Servilla< Servilja< Servilia’; alibi ‘Servilia’ quidem in Hispaniis recte legitur, scil. IRC II, 8 (Ilerdae). In tres omnino partes dividitur carmen, scil.: (a) vv. 1 ss. parentum mortuae puellae querimonias exhibent, dein (b) vv. 8–9 ipsius puellae consolationem amplectunt, demum (c) vv. 10–11 adlocutionem viatoris praebent.

HISPANIAE

135

Aetas puellae mortuae bis memoratur, scil. in praescr. ‘ann( ) XI mens( ) X’, paullo aliter v. 5 ‘bis sex annos vix... transierat’; item, bis ponitur formula STTT, scil. in praescr. (cum carmen incipit) et v. 11 (cum explicit). v. 1. quid sibi fata velint: cf. S. Panciera, ArchClass. 38–40, 1986–1988, p. 318. v. 1. bellissima: alibi quoque in Hispaniis, supra 2372, 17, compares 2418, 3 bellisumu. v. 2. rapiuunt: fortasse servandum, per analogiam (cf. ‘statuunt’ simm.), compares e.g. ‘fluuit’ 2405 S, 10 vel ‘puuella’ 2348, 1 (ubi vide), nec non infra, Indices IX s.v. ‘-uu-’. v. 3. fatorum legi: cf. 1530, A, 8 fatorum lege (Romae, saec. IV p.Ch.n.), saepius legitur ‘fatorum iura’, cf. Concordanze p. 254. ‘Quae’ est neutr. plural., sed ‘quia’ potius expectaveris. v. 4. perverso officio: scil. mors praepostera significatur. v. 6. ille: mascul. pro ‘illa’ (de masculino genere pro feminino posito dixi pauca supra, ad 2333, 4, et infra, Indices IX s.v. ‘masculinum genus pro fem.’). v. 7. flebilis i.q. ‘flendus’. v. 8. parcite: ut alibi ‘desine/desinite’ (supra, ad 2355, 2), est verbum ad mortem ineluctabilem relatum, videas Cugusi Aspetti letterari pp. 367–369 et Fadieni p. 104 n. 1. v. 8. tristes sine fine parentes: Panciera laud., ibid. v. 9. Manes sollicitare meos: cf. Concordanze p. 767 et Panciera laud. v. 10. luctus solacia nostri: ‘solacia nostri’ legitur Verg. Aen. 8, 514 (cf. 11, 62); ‘solacia’ in fine versus ut alibi per Hispanias (scil. 2423, 13; et cf. ad 2404, 3 et ad 2423, 13 laud.) et per ceteras regiones, cf. infra, Indices IX s.v.; de locutione ‘solacia luctus’ autem cf. Concordanze p. 765. v. 11. videas quaeso traiectionem verborum.

2430 bis. Diana Gorostidi Pi, Virgilio, Ovidio y, quizá, Valerio Flaco en un nuevo fragmento de inscripción romana procedente de Tarraco, AnFilolAntMed 10/1, 2020, pp. 37–46 (figg.). Tarraco, lapis undique fractus, fere saec. I ex. p.Ch.n. vel II in.

Praescr.: - - - - - - | [ - - - ] Calinicus | [ - - - Si]lvana ⊂ hedera ⊃ | [ - - d]e suo f(ecerunt) ⊂ hedera ⊃ | [desine iam mater l]uctus (?), iam parce sepulchris | [ - - - t]ua pectora plangi | [ - - - cu]ris non nocte quieta | [ - - - ]ọṛtu[ - - - ] . . [ - - - ]

136

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

edidi ex photographemate, paulo aliter ac Gorostidi Pi 1. supplevi dubitanter e.g. (cf. infra, comm.); 2. ‘[t]ua’ scripsi, [s]ua’ Gorostidi Pi; 3. ‘[cu]ris’ scripsi, ‘[cu]pis’ Gorostidi Pi Versus: da6. ‘Cal(l)inicus’ nomen Graecum, in urbe Roma satis in usu (37es, cf. Solin Personennamen pp. 902–903); ‘Silvana’ contra cognomen Latinum, saepius legitur, 80es (Kajanto p. 216). Carminis sepulcralis fragmentum, quod poeta epigraphicus composuit auctorum Latinorum haud imperitus. v. 1. supplementum proposui ad sensum, nam verbum desinendi saepe legitur in formulis pertinentibus ad fletum luctumque ob propinquorum (simm.) mortem, cf. Indices IX s.v. ‘desine...’; ‘luctum desinere’ comparari potest cum ‘lugubres voces desinere’ Apul. met. 5, 7, 3. v. 1. iam parce sepulchris: similiter 2456 paṛc̣e sepult[o] (Celsae), item Mevaniense 1813, 5 et urbanum 857, 7 (cf. Cugusi Sarsinate p. 310); patet omnes locos pendere a Verg. Aen. 3, 41 iam parce sepulto (Hoogma p. 248, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 191, Gorostidi Pi laud. pp. 41–42). v. 2. pectora plangi: optima clausula Ovidiana, ut vidit Gorostidi Pi laud., p. 42, locos collegerunt Mastandrea p. 641 (5es) et Gorostidi Pi laud. v. 3. nocte quieta: clausula pendere videtur ab Val. Flacc. 6, 158 gaudet iam nocte quieta (Gorostidi Pi laud., p. 43), addas quaeso Val. Flacc. 7, 244 nulla quies animo. ‘Calinicus’ i.q. ‘Callinicus’.

2431. CIL II, 4174 (Hübner) = II/142, 1308; ad 127; Chol. 1065; ILER 5815; RIT 696; Gómez Pallarès Cultura p. 154; CLECat T 2; Alföldy Grabgedichte p. 337; HispEp 16, 2007 n. 556; AEp 2007 n. 832; EDCS 05503205; D. Fasolini in HispEpOl 9885 (fig.); MQDQ CE|appe|387; CLEHisp 116. Tarracone, cippus (?) sepulcralis, carmen per libros traditum nobis est; fere saec. II p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) M(anibus). | bene sit tibi viator | qui me non praete|risti. lege 〈hoc re〉paus[an]s. Postscr.: hic | iaceo Mylasensis in Caria | natus, vix[i] ann(os) LV, men[s(es) - - - ]. | si quit superveni[t], hic meso|leus nemini debet. 2. ‘noonpaus[. .]’ lapis

HISPANIAE

137

postscr. legit edidit Alföldy Grabgedichte (item AEp 2007), melius quam omnes edd. antea, quorum lectiones minutatim exponere operae pretium non est, cum maxime sensus obscurus sit Versus: ia parum boni (v. 1 nota pedem ‘/tibi vja-/’); cf. M. Massaro, Epigr 66, 2004, p. 372. Cum defunctus, natus Mylasae in urbe Cariae, iaceat Tarracone, inest topos ille de morte peregrina, de quo videas infra, Indices IX s.v. v. 1. bene sit...: bene compares cum carmine urbano ap. Marta Buroni in Collezione p. 189 n. 106 bene sit amice tibi qu[i non praeteris] (saec. I p.Ch.n. ut videtur). v. 2. lege 〈hoc re〉paus[an]s: restitui potest collatis Macedonico 1878, 6 resta viator lege titulo nestro, dunc leges et repausas, Moesico 1879 tu viator qui transis, rest(a), leg(e) tit(ulum) obiter, / le(ge) et rep(ausa), Phrygio 2160, 4 vale viator, tunc leges et repausas, Bithynico 2709 adgredere viator, obiter stas et repausas (locos collegerunt Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 88, Cugusi CLEOr p. 197, cett.). postscr. mesoleus: i.q. ‘mausoleum’; ceterum alibi aliter scribitur in titulis, scil. ‘mesoleum/mesoleus’ in Volubilitano 2927 et in ILatAlg II, 1, 433 (Chullu); ‘mesolaeum’ in Thuggensi RevTun 15, 1908, p. 233 (a), ‘maesoleum’ in 579 (Nemausi), ‘maesolum’ in Lugdunensi CIL XIII, 2181, cett.: cf. CLEAfr p. 286. De sermone: ‘quit’ i.q. ‘quid’.

2432. S. Ventura Solsona, BARSAT 55, 1955, pp. 12 ss., n. 10 (tabb. VIII–IX); S. Mariner Bigorra, ibidem, pp. 107–116 (fig.) (= AEAA 28, 1955, pp. 229–236, cum fig. 28; cf. Em 28, 1960, pp. 322 ss.); HAE 6–7, 1955–1956, nn. 867/881; J.H. Oliver, AJP 78, 1957, pp. 152–162; AEp 1957 n. 3a, 1961 n. 98, 2007 n. 831; FA 4638; Zarker 43; ILER 5762; RIT 441 (tab. XCIV, 1/3); CIL II/142, 1279; Gómez Pallarès Initia T 3, Relació p. 67, Humor pp. 173–174 (fig.); HispEp 12, 2002 n. 394 et 16, 2007 n. 554; A. Sartori, ACME 56, 2003, pp. 8–16 (figg. 1–2); Alföldy Grabgedichte p. 336; Cugusi Corpus p. 58; EDCS 03400150; HD 016949; TM 238043; HispEpOl 19623; MQDQ CE|appe|267; CLECat T 3 (fig.); CLEHisp 117. Tabula ansata in lapide calcario delineata, litteris inordinate dispositis, Tarracone reperta; inter saec. I ex. et saec. II p.Ch.n. (nam in carmine 542, quod cum nostro potissimum comparari potest [cf. infra], legio VII Gemina appellatur ‘Felix’, ut fit ab anno 73–74 p.Ch.n., cum contra ‘Pia’ minime appelletur, id quod fere 200 p.Ch.n. factum est: Ritterling coll. 1634– 1635; Piso in Légions p. 219; P. Le Roux in Légions pp. 383 ss.). Compares quaeso carmen cum Tarraconensi 542 = RIT 228 (saec. III in. p.Ch.n.), hoc modo:

138

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2432 (Tarracone).

conditus his tumulis iuvenis iacet | hic Aper Aerarius ille, | cuius viventis fuit probata iuentus. | pauper vixisti, fuisti pronus amicis.| annis vixi{si}sti XXX, duo menses et d(ies) VIII. | o dolor, o lacrime! ubi te dum quera ego, nate? | 5 has tibi fundo miser lacrimas pater orfanus, ecce. | effugit et lumen, labuntur membra dolore. | hoc melius fuerat, ut funus hoc mihi parares. | Inferi si qua sapent, miserum me abducite patrem. | iam carui lucem, qui te amisi ego, nate. 10 si, qui pergis iter, viator transis aut pollo resistes | et relegis titulum sulcato marmore ferro, | quod ego feci pater pio mi dulcissimo nato, hoc bene habet titulus; tumulo manent ossa s[epulta]. | semper in perpetuo vale mi, ka[ri]ssime [nate]. | 15

542 (Tarracone).

has tibi fundo dolens lacrimas, dulcissime coniunx. | 4

Manes si saperent, miseram me abducite coniugem. | 1 dulcem carui lucem, cum te amisi ego, coniunx. | 3

semper in perpetuo vale mihi, carissime coniunx. 7

2 ‘iuentus’, 4 ‘vixisisti’ lapis errore quodam 14 ad fin. ‘ossa qụ[ieta]’ legit supplevit Alföldy Grabgedichte p. 336, AEp ̣ 2007 Versus: da6, mendosi quidem: nam vv. 1 et 4 parum boni, nominum (‘Aerarius Aper’) et notarum numeralium causa, v. 3 ‘fūīstī’, v. 8 exhibet

HISPANIAE

139

‘mihi’ pro ‘mi’ in V pede (‘/hoc mi͡hi pa-/’), v. 11 da7. Videas Oliver laud., p. 154 et Zarker p. 168. ‘Aerarius’ nomen alibi quoque per Hispanias legitur, scil. 2336 et 2993; ‘Aper’ cognomen saepius legitur, cf. Kajanto p. 325 et J.M. Abascal Palazón, Los nombres personales en las inscripciones latinas de Hispania, Murcia 1994, p. 279; sed Aerarius Aper quis sit nemo diiudicare ausit, cf. Gómez Pallarès CLECat p. 64. v. 1. conferri potest cum Hispanico 541, 5 conditus ego iaceo misero genitore relicto (Ilipae, saec. III p.Ch.n.), item cum Dalmatico 588 conditus infelix in ista sede perenni, cum Aquitanico 1419, 1 conditus hoc tumulo tegitur Gregorius exul, cett. Sed videas repetitionem ‘his tumulis... hic’. v. 2. probata: cf. infra, Indices IX s.v. v. 4. annis vixi{si}sti XXX, duo menses et d(ies) VIII ~ 1829, 11 vixisti triginta annos, duo mensibus et sex (Hadrumeti). vv. 3, 5. totus locus conferri potest cum Tarraconensi 500, 7–8 pulchre vixisti, fato mortalis obisti. / quisquis homo es, quaeres talem. v. 6. has tibi fundo miser lacrimas pater…: cf. 521, 3 hos pater inscripsi versus dictante dolore (Tichillae, aetate incerta). v. 8. haec quoque, ut 2344 ~ 2410 (ubi vide), est variatio quaedam Hispanica formulae tritissimae ‘quod par parenti fuerat facere filius, / mors immatura fecit ut faceret pater’ (de qua cf. Indices IX s.v. ‘quod filius...’), quae ipsa legitur in Hispaniarum locis, cf. Hernández Pérez Poesía pp. 1 ss., 4–5. v. 9. ‘Inferi si qua sapent’ et ‘Manes si saperent’ merae iam formulae sunt, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 387–388 et Rilettura II, pp. 543 ss. (cum libris); in Hispaniis legas 2993, 1–2 quoque (Salariae). Videas infra, Indices IX s.v. ‘si sunt Manes...’. v. 10. carui lucem: cf. 2632, 6 caruisti lucem (Vlpianae); ‘lux’ i.q. ‘vita’, de re videas infra, Indices IX s.v. ‘lux’. vv. 11–12. formula viatoris quam dicunt (cf. infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’), qua more solito incipit carmen, hic contra ad finem legitur, quasi formula valendi sit; videas praeterea quanto longior sit, quasi utramque formulam coniungat et misceat. Quod est de collocatione, aliquid simile invenitur in Tarraconensi 500 laud. (ubi formula ponitur vv. 8–9). v. 12. videas quaeso quae disseruit Sartori laud., pp. 8 ss.; cf. Ennod. carm. 1, 9 (= 43 Vogel), 167 statui… scalpere carmen / nodoso sub iure. v. 13. mi: est dativus casus, ‘nato dulcissimo mihi’. v. 15. se[mper in] perpetuo vale mi, ka[rissime nate]: cf. Catull. 101, 10 atque in perpetuum, frater, ave atque vale et Verg. Aen. 11, 97–98 salve aeternum mihi, maxime Pallas, / aeternumque vale (et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 132); addas quaeso epistulam papyro servatam CEL 142, col. II, 65 im perpetuo val(e) (Karanide, aetate Traiani Imperatoris). De genere dicendi: ‘iuentus’ pro ‘iuventus’, cf. ad 2367 et Indices IX s.v. ‘iuenis’; ‘lacrime’ pro ‘lacrimae’; ‘quera’ pro ‘quaeram’; ‘sapent’ (scil. ex verbo ‘sapeo, -ēre’) pro ‘sapiunt’; ‘resistes’ pro ‘resistis’; ‘pollo’ pro ‘paullo’;

140

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘karissime’ pro ‘carissime’; v. 10 ‘carui’ cum acc. (Szantyr p. 83; infra, Indices IX s.v. ‘carere’; quod ad Hispanias attinet, Martin p. 18; cf. e.g. 1593, 5).

2433. CIL II, 6130 (Hübner); Hübner, EE 4, 1881, 29; Chol. 1067; Eng. 86; ILS 8160; Mariné Bigorra IHV p. 149 n. 1; ILER 3851; RIT 636; CIL II/142, 1636; Gómez Pallarès Poésie pp. 137 ss.; Isabel Velázquez, HispEp 9, 1999 n. 538; AEp 1999 n. 913; Hernández Pérez Poesía pp. 106–107; Carande Herrero in Asta ac pellege p. 216; CLECat T 21; Cugusi Versificazione trocaica pp. 76– 77, Corpus pp. 66–67; Alföldy Grabgedichte p. 338; EDCS 5601197; HispEpOl 12474; MQDQ CE|appe|55; CLEHisp 118. Tarracone, carmen sepulcrale, fere 180–220 p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) M(anibus) | Sexti Perpennae Firmi. | vixi qu(em)admodum volui, | quare mortuus sum nescio. Versus: tro7 parum bonus; videas M. Massaro, Epigr 66, 2004, p. 373 (de trochaicis Tarraconensis provinciae cf. infra, ad 2436). De nomine ‘Perpenna/Perperna’ cf. Schulze p. 88, CLECat pp. 136–137. Alterum exemplar huius carminis est titulus urbanus Chol. 1114 = CIL VI, 23942 (saec. II vel III p.Ch.n.), a quo videtur Hispanicum pendere; videas Cugusi Corpus pp. 66–67. Scribit lapicida neque morti neque fato ullum eripi posse, quam ob rem vitam quam optime transigendam: idem fere legitur 82, 10 [ae]quo animo vive vitam, [quoad] fieri [potest] (prope Burnum, aetate vel Augustea vel Tiberiana); 187 dum vixi, vixi quomodo condecet ingenuom (Beneventi, priore fere parte saec. I p.Ch.n.); 2215 viva posuit, quod voluit et potuit, quod potuit et voluit (Caesenae), CLE Fadieni IV, 4 vixsi qua et potui quadmodum volui bene. Plura videas infra, Indices IX s.v. ‘dum vixi...’. De modo indicativo pro coniunctivo in interrogatione in Hispanicis titulis cf. Martin p. 34.

2434. CIL II/142, 1287; P. Batlle Huguet, AIEC 8, 1927–1931, p. 363 n. 84, Id., Epigrafia 114; S. Mariné Bigorra, BARSAT 1949, pp. 123–133 (fig.) et IHV 3; ILER 5763; Zarker 49; RIT 447 (tab. LXXXIX, 3); J. Gómez Pallarès in G. Paci (ed.), ΕΠΙΓΡΑΦΑΙ. Miscellanea epigrafica in onore di L. Gasperini, Tivoli 2000, I, pp. 417–428 (et cf. Relació p. 75); Carande Herrero in Asta ac pellege p. 215; Gómez Pallarès Humor pp. 179–180 (fig.); AEp 2000 n. 802; Carmen Castillo, HispEp. 10, 2000 n. 607 et 11, 2001 n. 540 et 16, 2007 n. 555; CLECat T 9 (fig.); G. Alföldy Grabgedichte p. 337; Cugusi Corpus pp. 56–58;

HISPANIAE

141

EDCS 03400152 (fig.); HD 047557; TM 238045; HispEpOl 19625; MQDQ CE|appe|50; CLEHisp 119. Tarracone, ara sepulcralis servans carmen fere integrum praeter paucissima ad laevam, lineolis optime dispositis, fere 180– 220 p.Ch.n. ut videtur (RIT et Gómez Pallarès laudd.).

Iulius hic fuerat nomine summo artificioque Statutus tractabatque viris aurum, mulieribus atque puellis, plenus omni ope, moribus vita discipulina beatus. non uno contentus erat, pluribus gaudebat amicis. hec illi semper vita fuit: mane et sexta lavari. reliquit suboles suae posteros stationisque futuros, per quos ut statio Statutiq(ue) nomen habebit [t]res paene aetate pares artificio ministros. scripsi haec unus ego ex discipulis prior omnibus ill(is), [S]ecundinius Felicissimus ego, set nomine tantum. [h]oc quot potui, magister, tibi contraria munera fe[ci] (?); [a]ddo scriptura tuis tumulis sensus: sive exter ubique [se]rves utque tuos amicos meque cum illis, ut quotienscumque tibi annalia vota dicamus ut et voce pia dicamus “Carnunti, sit tibi terra levis”.

5

10

15

permulta insunt legamenta 6. aliter Gil Inscripciones p. 334, scil. ‘reliquit suboles suae post eros stationis futuros’; 9. ‘ego’ omis. Batlle Huguet; 9. an ‘ill(e)’?; 11. ‘fo[vi]’ malit Gómez Pallarès laud., haud absurde quidem; 12. pro ‘[a]ddo’, Batlle Huguet malit ‘[m]odo’; 13. ‘[se]rves’ Mariné Bigorra recte, ‘[f]rues’ malit Batlle Huguet Versus: da6 valde mendosi, nam complures sunt versus septem pedum (scil. vv. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 9, 11, 12, 15). Aliter tamen iudicat Isabel Velázquez, in Poetry of Early Medieval Europe. III Euroconference for the Digital Edition of the Latin Rhythmical Texts IVth–IXth Century (Munich, 2–4 Nov. 2000), Florence 2003, pp. 14–15, scil. versus novi generis esse. Carmen in duas dividitur partes, scil. vv. 1–8 alumnus quidam laudat mortui aurificis magistri vitam, cum contra vv. 9 ss. de semetipso dicat. De cognomine ‘Carnuntius’ cf. Pallarès laud., p. 426, Kajanto p. 204; de cognomine ‘Statutus’ autem videas Kajanto p. 356; demum, ‘Secundinius’ / ‘Secundinus’ (simm.) cognomina saepius leguntur, cf. e.g. Kajanto p. 292. ‘Carnuntius’ hic autem signum est, itaque nomen viro fuit ‘Iulius Statutus qui et Carnuntius’.

142

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Cum laudibus alumni erga magistrum ob eius mores rationemque vitae conferri possunt ea, quae apud Frontonem leguntur, ad M. Caes. 4, 5, 1–2, p. 61 V.d.H.2 ab hora nona noctis… studivi, a secunda… soleatus… inambulavi … deinde calceatus… abii salutatum…; magister autem paucis verbis laudatur, aliter atque fit in Allia Potestate, cuius cotidianae consuetudines in urbano 1988 fusius describuntur. Incipit carmen eodem modo quo Madaurense 2107 B, 3 Iul(ius) hic fuerat servato nomine Florus (incerta aetate). In nominibus luditur: (a) v. 7 ‘Statutus’ tradit heredibus ‘stationem’ artificii sui; (b) memorat Secundinius ‘Felicissimus’ sibi nomen per antiphrasim inditum, cum ipse ‘minime felix’ sit ob magistri mortem (ceterum, lusus de nomine ‘Felix’ usitatissimus, legitur e.g. in Cirtensi 1997, 1 Felix 〈felix〉 de nomine tantum, saec. III p.Ch.n.; 682; 1862; 1869; ILCV 1310 et 4755, cett., videas Sblendorio Cugusi Espediente pp. 264, 266, 271). Quo de lusus genere cf. comm. ad 2339 II, 5 et Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. v. 3. discipulina: scribitur pro ‘disciplina’, ut alibi in CLE, scil. ad 1556 disci[p]u[l]ina (lectio dubia, alii aliter); inde a Plauto, maxime in titulis, cf. Th.l.L. s.v. disciplina, col. 1317, 2 ss. v. 5. videas supra, 2347, 2 haec mea vita [fuit], ibique adnotata. v. 6. Gil Inscripciones p. 334 iudicat ‘suboles’ et ‘posteros’ male iuxta poni, ego contra opinor ‘suboles… posteros… futuros’ poni pro ‘suboles post futuros’, scil. υἱοὺς τοὺς ἔπειτα ὄντας... (similiter legitur 2436, 9 n[ata]m… mihi memoriae post futuram: Cugusi Carmen p. 35); ‘posteros’ autem pro ‘post’ ponitur atque voci ‘suboles’ adponitur ad rem futuram significandam, ut vis verbi ‘futuros’ augeatur, ut ita dicam. Vox ‘statio’ autem legitur, eadem vi, in Augusti epistolio Ep. Lat. Min. II, n. CLI, frg. 73 Cugusi (cf. quae dixi Ep. Lat. Min. II, 2, Augustae Taurinorum 1979, p. 421); videas hanc vocem in Statuti titulo magni esse momenti, ita ut scriptor ludat ‘statio vs Statuti’ (quo de lusus genere cf. Sblendorio Cugusi Espediente p. 264). v. 9. scripsi haec… ego: ‘scripsi’ verbum causativum esse videatur, scil. ‘effeci ut scriberentur’, quam ob rem carmen omisi Cugusi Aspetti letterari pp. 21–90, 303–318. v. 11. contraria: i.e. “alia atque volui”, scil. ‘postrema munera mortis’ pro ‘grata munera vitae’. vv. 14–15. ut quotienscumque… vota dicamus | ut et… dicamus: nota ‘ut’ inepte bis positum, alterum ‘ut’ redundat. De genere scribendi: v. 5 ‘hec’ = ‘haec’ (contra, ‘haec’ recte legitur v. 9); v. 6 ‘-que’ excedens (de re cf. Ahlberg pp. 41 ss.); v. 11 ‘quot’ = ‘quod’.

2435. CIL II/142, 1682; J. Serra Vilaró, MJSEA 111, 1929, p. 20 (tab. XI, 1); P. Batlle Huguet, AIEC 8, 1927–1931, p. 364 n. 86; RIT 668 (tab. CXIX, 3); Gómez Pallarès Initia T 6; EDCS 03400275 (figg.); HispEpOl 18475; MQDQ

HISPANIAE

143

CE|appe|666; CLEHisp 120. Tabula calcaria integra, Tarracone reperta, saec. III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Terentius Nicomedes | Luceiae Optatae sive | libertae sive uxori. | “ego quomodo potui fe|ci. nunc filium meum | times”. “ṭota f〈o〉ras habi|tasti”. “multi de tuo gra|tulati sunt. prandius”. “alienus mi toto tempore”. | “summus”. “levis”. Postscr.: b(ene) m(erenti) fecit. ‘faras’ lapis errore quodam ut videtur, ‘prandius’ est fortasse i.q. ‘grandius’ (Alföldy), i.e. ‘bene’, ‘optime’ Versus: ia6 mali. Terentius Nicomedes: duo nomina iuxta ponuntur, ‘Terentius’ Latinum usitatissimum, ‘Nicomedes’ Graecum (cf. Solin Personennamen pp. 228– 229); ‘Optata’ vero cognomen Latinum item usitatissimum (cf. Kajanto p. 296: sunt ingenui 500, servi vel liberti 100, ingenuae 130, servae vel libertae 38), legitur fortasse iam supra 2332; ‘Luc(c)eia’ cf. 2410. Conatus est Alföldy RIT laud. interpretari hoc fictum dialogum fere mimice, ut ita dicam, positum, sed dubia abundant ideoque interpretatio quam incerta. v. 2. f〈o〉ras: i.q. ‘foris’, scil. status et motus confunduntur, videas locos allatos in Th.l.L. s.v., col. 1047, 61 ss. et 1048, 37 ss.; in universum cf. Szantyr p. 277. Nota ‘Luceiae’ pro ‘Lucceiae’ (‘Lucceia’ recte legitur in 2410 laud.).

2436. CIL II/142, 2161; P. Beltrán, MJSEA 90, 1925–1926, p. 88 (tab. VIII C); J. Vives, AST 4, 1928, p. 268 et AIEC 8, 1927–1931, p. 382 n. 8; Zarker 24; ICERV 299 (tab. IV); ILER 5767; Mariné Bigorra IHV p. 225; RIT 1003 (tabb. CXXXV, 3; CXXXVII, 1); HispEp 1, 1989 n. 597 et 4, 1994 n. 874; AEp 1991 n. 1115; Cugusi Rilettura p. 90 et Carmen pp. 27–39; Carande Herrero in Asta ac pellege p. 217; CLECat T 25 (fig.); EDCS 03400555 (figg.); HD 055229; TM 238306; HispEpOl 19887; MQDQ CE|appe|124; CLEHisp 121. Tarracone, fere med. saec. IV p.Ch.n. vel paulo post; sarcophagi frons, ut in 2180 (item Tarraconensi), fracta multifariam, carmen sepulcrale Christianum exhibens.

-----[ - - - ]me[ - - - ]n[ - - - ]

144

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ca]ra lim[in- - - ] . itpa[ - - - ] [cum] (?) digno viṛ[o] ṣc̣[ - - - ]tased[ - - - ]li[ - - - ] ṿ[eru]m amorem [ . . ]cạ[ - - - ]c[ - - - ]laṭ[e] et patientiam, nu[l(l)as v]estes co[n]cup̣[ieram nec ge]mmas nec purpuras 5 soluṃ [co]ṃputans oḅ[ire e]minẹ[n]ti gloria, offici[um meum s]ecuta unạnima s[ententia]. unicam ṇ[ata]m reliqui parvolis [t]uṃ mensibus mihi memoriae post futuram et patri solacio. spiritu durante emensa annos triginta et novem 10 sic vixi, ut merito possem vita in aeternum frui. ed. Cugusi, plura rest. ILER quae tamen, nimis incerta, malui non recipere 5. ‘nu[l(l)as’: Mariné Bigorra malit ‘nu[nquam]’; 5. ‘concup[ivi]’ malint Mariné Bigorra et Gil Inscripciones p. 334, sed ex lacunae mensura malo ‘concup[ieram]’ (scil. prosodice ‘cóncupjéram’, ut v. 9 ‘/-mórjae/’); 6. ‘ob[tentum im]min[en]ti’ malit Mariné Bigorra; 7. ‘offici[um quod sum s]ecuta’ malit Mariné Bigorra; 8. ‘[c]um’ Gil Inscripciones p. 334 haud absurde quidem, sed ‘[t]uṃ’ malo (cf. et Cugusi Carmen p. 35 n. 29) Versus: tro7 novi generis (de carminibus trochaicis Tarraconensibus cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 18 et Cugusi Corpus p. 67). Nolo ea quae alibi pluribus verbis iam dixi (Cugusi Carmen pp. 27–39) hic minutatim repetere. Videas tamen, breviter, - vestium purpuratarum ornatusque contemptum, v. 5 (ut infra quoque, 2465); - mulieris officiosae laudationem, vv. 7 ss. (qua de re cf. e.g. Bruns pp. 27 ss. et Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 161 ss.); - vitam pulchre modesteque ductam usque ad mortem, vv. 6, 10–11 (qua de re cf. Pikhaus Levensbeschouwing pp. 217 ss. et Janssens pp. 305 ss.); - spem vitae aeternae, v. 11: quae omnia ad Christianorum mores sensusque facile referuntur. Praeterea: v. 8. unicam ṇ[ata]m reliqui: videas ad 2765, 4 et infra, Indices IX s.v. ‘relinquere/linquere natos’. v. 11. vita frui: cf. Cugusi Carmen p. 36. De sermone: ‘n[ata]m… parvolis [t]um mensibus’ syntactice idem valet quod θυγάτριον τὸ τότε νεόβλαστον; ‘(natam) mihi memoriae post futuram’ i.q. (θυγατέρα) τὴν ἐμοῦ ἔπειτα ἀναμνησομένην: cf. Cugusi Carmen p. 35; aliquid simile invenitur, ut puto, in 2434, 6 (cf. ad loc.).

HISPANIAE

145

2437. CIL II/142, 2165; J. Serra Vilaró, MJSEA 104, 1928, p. 104 n. 22 (tab. LXI, 3); J. Vives, AIEC 8, 1927–1931, p. 384 n. 13; A.M. Schneider, SpF 5, 1935, p. 87 n. 13; ICERV 296; RIT 1007 (tab. CXLV, 5); HispEp 12, 2002 n. 399; CLECat T 14 (fig.); EDCS 03400566 (fig.); HispEpOl 19898; MQDQ CE|appe|656; CLEHisp 122. Tarracone, tabulae marmoreae septem fragmenta inter se congruentia, saec. IV p.Ch.n.

pro vitae meritis santum | sortita sepulcrum ⊂ chrismon ⊃ misceris | animis dic (vacat) 1. ‘pro vita e meritis’ malit Serra Vilaró; 2 ad fin. fortasse voluit scriptor ‘dic[na honore tuo]’ vel ‘dic[na fide tua]’ vel ‘dic[nis fide tua]’ vel ‘dic[na praemia petens]’ vel quid simile, sed versus interruptus est in lapide nescio cur Versus: di parum plenum. ‘Pro meritis’ vel quid simile saepissime legitur in CLE, videsis locos collectos in Concordanze pp. 461–463 atque infra, in Indicibus IX s.v. ‘pro meritis...’; speciatim, locutionem ‘pro vitae meritis’ legimus in 551, 2 (in Picenis); 632, 2 (Salonis); 1238, 25 (Mactari).

v. 1. santum sortita sepulcrum: cf. supra, 2333, 3 hunc sortita locum… ~ 2378, 5; haud dissimiliter in Christiano carmine Vercellensi 782, 6 legimus ‘aeternos sortita toros’. ‘Santum’ i.q. ‘sanctum’.

2438. CIL II/142, 2115; J. Serra Vilaró, MJSEA 92, 1927, p. 38 (tab. LI, 7); J. Vives, AIEC 8, 1927–1931, p. 383 n. 10; A.M. Schneider, SpF 5, 1935, p. 87 n. 14; Zarker 133; ICERV 297; RIT 955 (tab. CXLVI, 2); Gómez Pallarès Initia T 14; Del Hoyo in Asta ac pellege p. 150; HispEp 12, 2002 n. 404; EDCS 03400504 (fig.); HispEpOl 19836 (fig.); MQDQ CE|appe|659; CLECat T 26 (fig.); CLEHisp 123. Tarracone, sex fragmenta congruentia tabulae ex marmore, fractae ad caput ad laevam partem; carmen Christianum, saecc. IV/V p.Ch.n. opinor.

[ - - - ]s annorum tor|[ - - - ] [ - - - ]ịs Clymene cnata d|[ - - - ] [ - - - ] vero aetherios sen|[ - - - ] [ - - - ]s ⊂ hedera ⊃ non perdes anima|[m] (?)

146

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - a]ḷipes ⊂ hedera ⊃ lux tibi nostra | 5 [ - - - ] con〈c〉essa divina ⊂ hedera ⊃ | [ - - - ] [ - - - ] . ia matri, [vi]ve Deo ⊂ chrismon ⊃ . | Postscr.: [ - - - ]ne filiae dulcissime quae vixit anno[ (?) ], | [mensibus] III, diebus XII, Annia Fideme mater. in lapide scribitur fere ‘CONꓷESSA’, scil. fortasse ‘CONCIESSA’ errore quodam pro ‘CONCESSA’, addita praeterea coalescentia litterarum ‘CI’, quae efficere videntur fere litteram ‘ꓷ’ inversam. 2. legit Alföldy recte, antea ‘Clymenecnatad’ legerant; 2. ‘cnata d[eo]’ del Hoyo, haud absurde; 5. ‘[a]ḷipes’ coni. Alföldy, recte; postscr.: init. fortasse supplendum ‘[ - - - Clyme]ne; nescio utrum ‘anno’ an ‘anno|[s - - ]’; nomen mulieris ‘Fideme’ optime agnovit Gómez Pallarès Versus: da, fortasse da6 commixti cum di, ut ex vv. 4 et 7 effici posse videatur, sed nequeo singula verba in singulos versus distribuere. Nomen mulieris ‘Clymene’ legitur alibi quoque in Hispaniarum locis, scil. ILER 6304, praeterea in titulo Thuggensi RevTun 15, 1908, pp. 539–540 n. 527 (‘Modia Clymena’); Graecum est, in urbe Roma legitur ab aetate Augustea usque ad saec. II p.Ch.n., cf. Solin Personennamen pp. 600–601; addas Ov. met. 2, 233 (mascul. ‘Clymenus’ legitur e.g. in Emeritensi ILER 2674, oratione soluta concepto). Item Graecum est, perrarum quidem, nomen mulieris ‘Fideme’, scil. Φαιδίμη, de quo cf. Solin Personennamen p. 571 et Gómez Pallarès CLECat p. 154. ‘Annia’ autem alibi legitur in Hispaniarum titulis, cf. Gómez Pallarès CLECat p. 154. v. 5. alipes: vox sermonis poetici, cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 66– 67, n. 388. v. 5. lux: vox poetica idem valens quod 'vita', item verba poetica sunt ‘cnata’ (i.q. ‘gnata’) pro ‘nata’ (cf. Indices IX s.v. ‘natus/nata’) et ‘aetherios’. De sermone: ‘dulcissime’ i.q. ‘dulcissimae’; praeterea,

2439. CIL II/142, 2085; J. Serra Vilaró, MJSEA 93, 1927, pp. 31–32 (tab. XXXII, 1); J. Vives, AIEC 8, 1927–1931, p. 383 n. 12; Mariné Bigorra IHV pp. 224– 225; ICERV 294 (tab. XIV); RIT 937 (tab. CLXVII); M. Mayer, CEA 31, 1996, pp. 46–47; M. Mayer – J. Gómez Pallarès, ibid., pp. 74–75 (tab. 25); AEp 1996 n. 929; Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 960; Gómez Pallarès Musiva III n. 47; Gómez Pallarès Epigrafía pp. 67–68 (tab. XVII); CLECat T 12 (fig.); EDCS 03400486; Gräf in HD 050135; TM 238238; HispEpOl 19818 (fig.); MQDQ CE|appe|87; CLEHisp 124. Tarracone, in opere musivo carmen de episcopo quodam (cui fortasse nomen fuit ‘Optimus’), cuius figura infra de-

HISPANIAE

147

lineatur, fere 400–425 p.Ch.n.; cum episcopus manu volumen teneat, fortasse doctor iudicandus est.

Optime magnarum [ - - - ] | cui maxima reru[m est] [cura], | divinas caeli quas promis[it Deus] | arces ecce dedit. sancta Crhisti | in sede quiescis. sequitur figura episcopi cuiusdam edidi ut Gómez Pallarès 1. ‘Optime’ Gómez Pallarès probabiliter, nec tamen ‘optime’ omnino reiciendum; ‘[dominus]’ Vives, Mariné Bigorra, ‘[antistes]’ Gómez Pallarès, Velázquez laud.; 2 init. ‘[cura]’ Vives, RIT, ‘[lex]’ Mariné Bigorra; 2 ad fin. ‘promis[it Deus]’ Gómez Pallarès, ‘promis[erat]’ Mariné Bigorra, ‘promisẹ̣ṛạṭ’ RIT Versus: da parum boni (hiatus v. 3 ‘Crhisti H in’). v. 1. cui maxima rer[um est | cura]: Verg. Aen. 1, 678 mea maxima cura, (cf. georg. 4, 354); videas praeterea Pompeianum 946, 4 maxima cura. v. 3. in sede quiescis: idem finis versus occurrit in Tarraconensi 2442, 1 sanctoru[m in se]de quiesces. v. 3. Crhisti: pro ‘Christi’ per metathesin scriptum est, ut saepius in Tipasitanis et alibi, cf. infra, ad 2902, 3 et Indices IX s.v. ‘Crhistus’.

2440. CIL II/142, 2163 (G. Alföldy – H. Niquet); J. Serra Vilaró, MJSEA 93, 1927, pp. 92–93 (tab. LV, 14/17/18) et 94, 1928, p. 119 n. 82 (tab. LXII, 16/22) et p. 123 n. 106 (tab. LXIV, 19); RIT 1005 (tab. CLIX, 2); EDCS 70300227 (figg.); A. Bolaños Herrera – Concepción Fernández Martínez, Epigr 82, 2020, pp. 33–42; CLEHisp 125. Tarracone, complura minima fragmenta tabulae e marmore; fragmenta alii aliter coniunxerunt et distribuerunt, optime autem Bolaños Herrera – Fernández Martínez ut videtur; fere saec. V (vel VI in.) p.Ch.n.

A. la[ - - - ] | -----B. [ - - - ] . . . [ - - - ]es puer | [- - - ]re flebilis | [ - - - ] . m fauc[ - - - ]

148

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ] mentis ị[- - - ] | [ - - - ]a [ - - - ]vis pariṣ[ - - - ] | [ - - - ]ṭiavit deụ[s] ------

5

C. - - - - - - | [ - - - ]mor [ - - - ] | [ - - - ] . . [- - - ] |- - - - - edidi fere ut Alföldy (partim) et Bolaños Herrera – Fernández Martínez (partim), hic illic quiddam mutans; antea aliter edideram, ceterum fragmentorum collocatio quam incertissima, edd. alii aliter iudicaverunt Versus: da ut videtur. v. 2. flebilis: cum haec vox potissimum ad sermonem funerarium pertineat (cf. supra, ad 2378, 1), totum carmen sepulcrale esse videatur.

2441. CIL II/142, 2162; J. Serra Vilaró, MJSEA 93, 1927, p. 90 (tab. LIII, 5); J. Vives, AIEC 8, 1927–1931, p. 383 n. 11; Zarker 87; ICERV 298; RIT 1004 (tab. CXLVIII, 1); CLECat T 23 (fig.); EDCS 03400556 (fig.); HispEpOl 19888 (fig.); MQDQ CE|appe|658; CLEHisp 126. Tarracone, saec. V p.Ch.n., tabula sepulcralis ex marmore, ad superiorem et ad laevam partem fracta.

------| [ - - - ]isse se iuret | [ - - - c]asus acervos | [ - - - pere]grine sepulcrum | [ - - - ]atria nata | [ - - - ] concessit aeternuṣ | [ - - - ]m fletu maritus | [ - - - ] posteris annis. 1. ‘[fec]isse’ temptavit Alföldy; 3. ‘[pere]grine’ rest. Alföldy; ]a tria’ Serra Vilaró, ‘[p]atria’ Alföldy fortasse recte

5

4. ‘[ - - -

Versus: da6, clausulae novi generis, ~́ ~ ~ | ~́ ~. Elogium mulieris in terra peregrina mortuae a marito positum. v. 2. [c]asus acervos; conferri possunt locutiones ‘mors acerba’ / ‘acerba dies’ / ‘fatum acerbum’, simm. (cf. Concordanze pp. 6–7), quae mortem im-

HISPANIAE

149

maturam significant, cf. Fernández Martínez Acerbus pp. 327 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘acerbus’. v. 3. [pere]grine: latet hic ut puto topos ille de morte peregrina, de qua cf. Indices IX s.v. ‘mors peregrina’. v. 6. fletu: in ipsis Hispaniis conferri potest ‘[flen]dus’ 2323, 4 et 2350, 3 (infra, Indices IX s.v. ‘flend( )’, et Cugusi CLESard p. 186). v. 6. fletu maritus: ‘marit-’ in fine versus ut saepius, cf. infra, Indices IX s.v. ‘maritus’; videas speciatim 2350, 3 flenda m[arito] et CIL VI, 37317 flente super se marito.

De sermone: ‘acervos’ i.q. ‘acerbos’.

2442. CIL II/142, 2166; P. Beltrán, MJSEA 88, 1925–1926, p. 47 n. 56 (fig.); J. Vives, AST 4, 1928, p. 268 et AIEC 8, 1927–1931, p. 384 n. 15; J. Serra Vilaró, MJSEA 116, 1930, p. 57 (fig. 13); ICERV 208; RIT 1008 (tab. CLXIV, 1); HispEp 1, 1989 n. 598; Cugusi Rilettura pp. 90–91; J. del Hoyo, HispEp 12, 2002 n. 395; CLECat T 4 (fig.); EDCS 03400567 (fig.); HispEpOl 19899 (fig.); MQDQ CE|appe|655; CLEHisp 127. Tarracone, tabulae sepulcralis marmoreae quinque fragmenta inter se congruentia, fere saec. V p.Ch.n. ex., carmen Christianum.

d[u]lcis et c̣[̣ arus] (?) | sanctoru[m in se]|de quiesces, an|nis duobus, men|sum qattuor, | sic meruere tui. ed. RIT 1. c[ - - - ]: maluerunt Vives ‘o[bs - - - ]’, Beltrán ‘o[bs(equens) ad]’ (et paullo post coniecit ‘[ad ae]de(m)’) Versus: di, v. 2 pars prior claudicat ob numeralium notas (qua de re cf. in universum Armini Sepulcralia pp. 19 ss., item infra, Indices IX s.v. ‘notae numerorum... ’). v. 1. sanctoru[m in se]de: restitui collato 2439, 3 in sede quiescis. v. 2. mensum qattuor: pro ‘mensium quattuor’; de ‘qattuor’ cf. e.g. CIL VIII, 8789 ‘qator’, Mihăescu p. 202. ), ‘mensum’ pro ‘mensium’. Aetas male exprimitur, fortasse voluit lapicida ‘annorum duorum, mensium quattuor’.

2443. CIL II/142, 2122; J. Gudiol, AST 1, 1925, p. 325 (fig.); J. Puig i Cadafach, AIEC 7, 1921–1926, p. 294, fig. 382; J. Vives, AIEC 8, 1927–1931, pp. 382–383 n. 9; Zarker 105; ICERV 295; RIT 969 (tab. CLI, 1); M. Mayer – Isabel Rodá,

150

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Fon 5, 1985, p. 179 (tab. 18); HispEp 12, 220 n. 400 et 16, 2007 n. 552; Gómez Pallarès Initia T 15; CLECat T 15 (fig.); EDCS 03400518 (fig.); HispEpOl 19850 (fig.); MQDQ CE|appe|657; CLEHisp 128. Tarracone, parva tabula sepulcralis ex marmore, fere saecc. V–VI p.Ch.n.

Praecedunt: α ⊂ chrismon ⊃ ω | quod dedit | heu tristes t[i]|bi Festela Qo[m]|mia (?) coniunx, | hoc magis ob|sequium de|buit esse tuum. edd. Vives, vulgo; contra, ‘Feste Laqommia’ (?) J. Gil, CFC Est. Lat. 27, 2007, p. 9 Versus: di, sed v. 1 est da7, si ‘Qommia’ nomen mulieris (?) detrahas, da6 fiat. ‘Festela’ nomen mulieris raro legitur, cf. Kajanto p. 221. Vulgo iudicant ‘Qommia’ nomen mulieris esse, videas Germanicum et Celticum nomen ‘Commius’ vel ‘Quemia’, CIL II, 6928 (Albertos Firmat p. 189) et ‘Qemia Maglaena’ HispEp 10, 2000 n. 91 (prope Cluniam); attamen, cum vox ipsa praeter metrum esse videatur, fortasse ‘qommia coniux’ nihil aliud est nisi ‘coniunx’ bis male repetitum ideoque ‘qommia’ delendum, quod si ita res sit, sensus esse videatur “quod misera coniunx tibi dedit, hoc tu magis reddere debebas” (scil. coniunx queritur quod maritus antea mortuus sit); vel etiam, collato Hispanico carmine 2396, 4, putes sub verbo aliud latere, scil. ‘qomia’ i.q. ‘omnia’, “cum misera Festela tibi dederit vivens omnia quae poterat, hoc maior debet esse officium tuum erga eam”. Res vero in incerto iacet. ‘Tristes’ i.q. ‘tristis’, de mortua positum, scil. ‘misera’.

2444. CIL II/142, 2207; J. Serra Vilaró, MJSEA 94, 1928, p. 115 n. 64 (tab. LX, 6); J. Vives, AIEC 8, 1927–1931, p. 397 n. 77; HAE 1–3, 1950–1952, n. 389; RIT 1014 (tab. CLIX, 3); EDCS 03400573 (fig.); HispEpOl 19905; CLEHisp 129. Tarracone, duo minima fragmenta congruentia tabulae servantis carminis minimam partem, fere saec. V p.Ch.n. ex.

Praecedunt: α ⊂ chrismon ⊃ ω | o sanguin[e] ṣịta hic fal[ - - - ]. (vacat) vel ‘fal[ - - - ]’ vel ‘Fal[ - - - ]’

HISPANIAE

151

Versus: ia ut videtur, sed nescio an fortuito. Locutio ‘o sanguine…’ tragicorum et epicorum poetarum sermonem sapit, videas enim e.g. Enn. ann. 113 V.2 = 108 Sk. = 117 Flores o sanguen dis oriundum; Verg. Aen. 4, 191 sanguine cretus, 6, 125 sanguine divum, cett.

2445. CIL II/142, 2087; De Rossi II, p. 294 n. 2; IHC 413 b; ILCV 1091; ICERV 278; RIT 939; AEp 1997 n. 963, 2000 n. 666; HispEp 7, 1997 n. 961 et 12, 2002 n. 402; Gil I, p. 567; Gómez Pallarès Initia T 17, Id. CLECat T 17; Carande Herrero in Asta ac pellege p. 223; PELTM p. 7 n. 1; EDCS 03400488; HispEpOl 19820; MQDQ CE|appe|79; CLEHisp 130. Tarracone, med. saec. VI p.Ch.n. ut videtur; carmen recipio, contra consuetudinem meam temporum ratione neglecta, cum mores antiquos curatius videatur servare voluisse auctor et quod ad sermonem attinet et quod ad genus laudationis et res ipsas. Attamen, opinatur Mónica Miró i Vinaixo, AIEGironins 37, 1996–1997, pp. 953–971, hoc carmen (ut Büchelerianum 699) conceptum esse ut in libros tantum mitteretur ideoque epigraphicum minime iudicari posse: quae opinio utrum probabilis sit an non, incertum videtur.

sollers magnanimus pius ingenio cato hic quiescit in tumulo Sergius pontifex s(an)c(tu)s, [qu]i sacri labentis restaura(n)s culmina templi haud procul ab urbe construxit cenobium s(an)c(ti)s. pauperes patrem hu(n)c, tutore(m) hab〈u〉ere pupilli. vidu〈i〉s solamen, captibis pretium, esurien〈tibu〉s repperit alimentum. profluus in lacrimis depulit contagia carnis, cunctis carissimus, exuberanti gratia polle(n)s, parcus in abundantia, locuple〈s〉 egentib(us) vixit septies denos presentis evi p(er)agens annos, tria sacer pontifex pariterq(ue) septena religiosae vite explevit tempor〈e〉 lustra.

5

10

‘locuplex’, ‘tempora’ traduntur omnia De Rossi edidit correxit explevit; vv. 6, 7 ‘vidua’, ‘esuriens’ malit Gil, minus recte opinor Versus: fere da novi generis, hic illic breviores; v. 6 el. De carminibus in laudem episcoporum scriptis videas quaeso (praeter totum librum Consolino Ascesi), quod ad Hispanias attinet, potissimum

152

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Maymó i Capdevila pp. 215–229; pauca ipse tetigi Aspetti letterari pp. 111 ss., 113 ss., 324 ss. De Hispaniis vero, videas in hac sylloge 2939, de episcopo Iustiniano qui Valentiis sedit, 2449 (?), 699 (Tarraconense, de episcopo Iohanne, saec. VI p.Ch.n.), 725, 1392, 1393 nec non ICERV 272, 275. Sergius autem sedit Tarracone ab anno 519–520 usque ad annum 554–555. v. 3. aliquid simile iterum iterumque legitur in elogiis episcoporum, cf. e.g. Cugusi Testi metrici ripetuti p. 424, praeterea infra, 2939, 3 laud., de episcopo Iustiniano. vv. 5–6. cf. 1378 = CLERaetNor 3 (Curiae, 548 p.Ch.n.), De Rossi II, p. 128 n. 10, 15–16 (est elogium Bonifacii V papae, saec. VII), cett., videas paucis verbis Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 148. v. 7. saepissime episcoporum misericordia et benevolentia erga pauperes laudatur, e.g. Mediolanensis Arsacii in 778 (haud ante saec. IV p.Ch.n.), Tipasitani Alexandri in 1837 (saec. V p.Ch.n.), Raetici Valentiani in 1378 (548 p.Ch.n.), Lugdunensis Nicetii in 1387 (a. 573 p.Ch.n.), cett., cf. Indices IX s.v. ‘liberalitas in pauperes’. v. 10. est fere topos quidam in carminibus epigraphicis Christianorum, cf. Caesar pp. 48–49 et Logemann pp. 60–61. vv. 11–13. parum perspicue dictum; interpretor ‘vixit LXX annos, episcopus sedit XXXVIII annos’ (minus probabile videtur Sergium sedisse per lustra VII + III, scil. L annos); de ratione annorum vitae computandorum compares 2939, 13–15 undecim presentis quinquennia vite [peragens] (?) / quattuor lustris visq(ue) quaternis mensib(us) / connumerandus s(an)c(t)is ministrab(it) antestis (prope Valentias); 2100 (Lugduni, a. 551 p.Ch.n.), vv. 19–20 praecipit… cursum numerans quinquennia quinque / et tribus adiectis…, scil. ‘vixit XL annis’ (minus probabile videtur XXVIII). De sermone, videas v. 5 ‘tutore’ i.q. ‘tutorem’, v. 6 ‘captibis’ i.q. ‘captivis’, v. 11 ‘presentis evi’ i.q. ‘praesentis aevi’, v. 13 ‘vite’ i.q. ‘vitae’.

2446. CIL II/142, 549 (Alföldy); F. Roca, Arse 21, 1986, pp. 599–600 (fig.); J. Corell, Arse 24, 1989, pp. 840–841 et Fav 12–13, 1990–1991, pp. 170–174 (figg. 2–3); HispEp 1, 1989 n. 642 et 3, 1993 n. 393 et 4, 1994 n. 923; AEp 1991 n. 1113; J. Correll, Inscriptiones romanes de Saguntum y el seu territori, Valencia 2002, 357; CLECat V 1 (fig.); EDCS 09100585 (fig.); Gräf HD 026147; TM 232845; J.-V. Madruga in HispEpOl 13495 (figg.); MQDQ CE|appe|123; CLEHisp 131. Sagunti, tabulae ex marmore parum integrae quattuor fragmenta inter se congruentia, quae exhibent frustula carminis sepulcralis; fere 180–220 p.Ch.n. (sic CIL et CLECat; at altera parte saec. III p.Ch.n. malit Corell).

Praescr.: [ - - - ] fil(iae) k(arissimae) [ - - - ]. |

HISPANIAE

[ann]orum iaceo (septem) eṭ [ - - - ] | [o]ṃṇibus abrepta horạ [fatali mea] (?) | [infel]ịx̣ (?) etiam somno ex[ - - - ] | [ - - - ] mei de corp[ore - - - ] | [ - - - ] c̣ḷamạṣ . [ - - - ].

153

5

CIL edidit, quod ipse secutus sum; Corell autem plura restituit, nonnulla tamen dubia ideoque non accepi 2. ita restitui posse puto (dubitanter tamen), cum iunctura ‘fatalis dies’ / ‘fatalis hora’ iterum iterumque legatur in CLE, videas quaeso Concordanze p. 252; 3. rest. Corell; 5. ‘c̣ḷamạṣ’: ‘ṣị amạṣ’ Corell 1989 (et cf. HispEp 3, 1993 n. 393), ‘clama(n)s’ Corell 1990–1991 Versus: da6, sed v. 2 el esse videatur (?) (nominativus computatur ‘abreptā’ caesurae causa). v. 2. filia abrepta est parentibus ‘hora [fatali]’ (?), ut saepissime morte immatura rapiuntur áoroi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors immatura’. ‘K(arissimae)’ i.q. ‘c(arissimae)’, scholam sapit.

2447. CIL II/142, 35 (M. Clauss) (tab. 2, 6); Mª.A. Arés, in Crónica del III Congreso Arqueológico del Sudeste Español, Murcia 1947, Cartagena 1948, pp. 279–280; Zarker 153; ILER 5876; AEp 1979 n. 370; J. Corell, Fav 14, 1992, pp. 87–97; IRV 113 (fig.) et IRV2 135; HispEp 5, 1995 n. 861; Cugusi Versificazione trocaica p. 77; SyllEpigrBarc 10, 2012, p. 239; EDCS 09100036 (figg.); Gräf in HD 024098 (fig.); TM 231279; HispEpOl 11823 (fig.); MQDQ CE|appe|178; CLEHisp 132. Tegulae cuiusdam tria fragmenta optime congruentia Valentiis reperta, saecc. II–III p.Ch.n. (sed III–IV CIL); partes (a), (b) eversa pagina graphio scriptae, pars (a) vero in circulo.

(a) [I]ulius a ratio|ne tegularia An|thimus cum cen|sum par{i}avit | DC̣ XXXIII, | ago gratias | domine. || (b) solve quod mi|nus fecisti et | sic gratias a|ge et duas | amplius quia min|us numerasti. (a) ‘pariavit’ lapis errore quodam; ‘Anthinus’ malit Corell

154

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(a) est oratio soluta. (b) Versus: tro7 (ubi vide ‘gratjas’), secuntur nonnulla oratione soluta scripta (?), an versus fortuitus? ‘Anthimus’ cognomen in titulis hic illic legitur, videas Th.l.L. s.v., nisi quis malit ‘Anthinus’ legere cum Corell laud. Homini nomina sunt Iulius Anthimus, ut videtur. De arte tegularia dicitur, item de rebus nummariis, sed omnia parum constant.

2448. CIL II/142, 92 (Clauss); 750 Aniversari 1238–1988. Exposició Generalitat, València 1988, p. 34; V. Escrivà Torres – Josefa Pascual – A. Ribera, RevArqueol 99, 1989, pp. 45 ss. (fig.); V. Escrivà Torres – Rafaela Soriano Sánchez, AEA 63, 1990, pp. 353–354 (fig. 9); V. Escrivà Torres, Sag 24, 1991, p. 186 (fig.); AEp 1991 n. 1094; IRV 97 (fig.) et IRV2 102; Isabel Velázquez, HispEp 4, 1994 n. 936; HispEp 7, 1997 n. 1051; Gómez Pallarès Initia V 8; Isabel Velázquez, REA 102, 2000, p. 257 n. 1751; CLECat V 8 (fig.); EDCS 09100102 (fig.); Gräf in HD 024293; TM 232101; HispEpOl 12694/ 15840 (fig.); CLEHisp 133. Valentiis, laeva pars tabulae calcariae nonnullas lineolas carminis sepulcralis continentis, fere saec. V p.Ch.n. ut videtur ex litterarum forma (ita CIL; saecc. IV–V maluit Corell).

[b]ona liq[ - - - ] | lesit in[noc- - - ] | vis semis pr[ - - - ] | prima tụ[ - - - ] | aspargite ṛ[osas (?) - - - ] | ponite [ - - - ] | digna t[ - - - ] | . . [ - - - ].

5

permulta suppl. edd., alius aliter suo Marte verba distinguens, ego pro fragmenti paucitate malui nihil fere addere 5. fortasse ‘r[osas]’, si tamen de rebus floralibus dicitur (cf. infra, comm.) Versus: di ut puto (videsis enim eisthesim in lapidis vv. 2, 4, 6), novi generis, nam prosodia valde claudicat. v. 2. lesit in[noc-]: ita puto legendum cum locutio ‘laedere neminem’ saepe inveniatur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘laedere neminem’. v. 5. aspargite: i.q. ‘aspergite’, cf. et 2931 subs[pargant], praeterea Africum 525, 6 [f]l[or]ib(us) asparsus, urbanum 1526, 6 floribus… spargant, cett.

HISPANIAE

155

Quibus locis collatis concludi posse videatur in verbis ‘aspargite r[osas]’ (?) latere τόπον quendam, nam saepius in carminibus epigraphicis memorantur flores mortuis oblati, ut dixi Aspetti letterari pp. 267 ss. (iam Brelich pp. 39 ss., Lattimore pp. 133 ss.); ceterum, ‘spargunt violas, rosas, lilia floresque purpureos’ legimus Hieron. epist. 66, 5. Nota ‘lesit’ pro ‘laesit’, ‘vis’ pro ‘bis’.

2449. CIL II/142, 90 (Clauss, fig.); F. Fita, BRAH 48, 1906, pp. 58–62 (fig. 3); F. Mateu, AnCCValenc 24, 1949, pp. 139–167; ILCV 1813; ICERV 356; HispEp 4, 1994 n. 942 et 12, 2002 n. 537; J. Corell, Sait 39, 1989, pp. 63–72 (fig.); IRV 116 (figg.) e IRV2 156; Gómez Pallarès Initia V 2; Id., Eleventh Century Carmina Latina Epigraphica: the Reception of an Old Tradition, in M.W. Herren – C.J. McDonough – R.G. Arthur (eds.), Latin Culture in the Eleventh Century. Publications of The Journal of Medieval Latin, V/1, Turnhout 2002, pp. 354– 355; CLECat V 2 (fig.); EDCS 09100100 (figg.); Gräf in HD 024287 (fig.); TM 232099; HispEpOl 12692 (fig.); MQDQ CE|appe|397; CLEHisp 134. Valentiis, tabulae marmoreae quinque fragmenta partim congruentia; carmen votivum parum integrum, media parte iam deperdita, fere 480–520 p.Ch.n. (cf. infra, comm.; sed 646–652 p.Ch.n. Corell IRV et HispEp 12 laud.).

⊂ crux ⊃ constructum p[- - - cu]rrunt |

fastigium quis[ - - - ]la. | nempe nam in[numeros - - - exegerat a]nnos, | hoc probidens [ - - - ta]ntis | tertio antist[es cum iam sedisset ab] anno. | robore contrib[ - - - co]rimbi, | aptantur hi mir[e - - - ]sius idem, | fulbida preterea [fecit laqueari]a prossus, | lammina sub lat[o pr(a)efulget lu]mine aur[i] | [c]ulmine cum solid[o innixa] quinquẹ [columnis].

5

10

textus valde mutilus, alii alia suppleverunt, ego Corell restitutiones (non tamen omnes) potissimum secutus sum, nonnulla tamen ipse addens meo Marte 1–3. Corell (quem in CLEHisp ipse secutus sum) restituit ‘constructum p[erstat templum dum tempora cu]rrunt. / fastigium quis[nam vero renovavit in au]la? / nempe nam in[numeros - - - exegerat a]nnos’, nimis nunc puto; 4. ‘[tectis ornavit Anesius ta]ntis’ Corell, sed res perincerta; 5. restitui dubitanter exempli gratia collato 1425, 1; ‘[post pontificatum suum]’ maluit Corell; 6. ‘contrib[uunt arcus fulgore co]rimbi’ Corell haud absurde

156

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

quidem; 7. ‘[Ane]sius’ Corell, sed res perincerta; v. 9 fin. ‘aula’ HispEp. laud. dubitanter

8–10. rest. Corell; sed

Versus: da6 parum boni. Carmen de aedifici sacri renovatione antistite curante. Cuius altera pars, vv. 8 ss., mire congruit cum laudibus ob basilicas (vel simm.) a Romanis episcopis (e.g. Symmacho ponfice) vel aedificatas vel renovatas, videas P. Cugusi, RPARA 76, 2003–2004, pp. 554–555, Testi metrici ripetuti pp. 422 ss., Cicli pp. 384 et 392 ss. passim, cett. Quodsi re vera carmen ad episcopum spectat, tum cum 2445 et 2939 comparatur, cf. Maymó i Capdevila pp. 215 ss. v. 1. aula fideles recipit et tutatur, cf. e.g. ICVR 4108, 3–4 et 4124, 3–4 (et Cugusi Testi metrici ripetuti p. 423). vv. 4 et 7 restituit Corell IRV p. 221 nomen antistitis Anesii, quo accepto carmen saec. VII tribui necesse est; attamen cum argumenta a viro docto adducta mea sententia dubia sint contraque videatur carmen compositum esse ante quam Corell opinetur, malo carmen ipsum in hac sylloge acceptum edere. v. 6. [co]rimbi: i.q. ‘[co]rymbi’, vox poeticum sermonem sapit, cf. e.g. Th.l.L. s.v., col. 1081, 15 ss. (saepius versum claudit, ut in nostro titulo). Nota betacismum ‘probidens’ v. 4 et ‘fulbida’ v. 8 (et Carnoy p. 173); v. 8 ‘prossus’ i.q. ‘prorsus’, v. 9 ‘lammina’ i.q. ‘lamina’.

2450. IRC V, 61 (tab. LX); Carmen Castillo, HispEp 12, 2002 n. 73; EDCS 20900189; HispEpOl 18309; CLEHisp 135. Carmen graphio scriptum in fictilibus, repertis in loco qui dicitur Premià de Dalt, saec. III p.Ch.n.

mi[ - - - ] | ------| omni(a) amanti dolent i[ - - - ] | misere rogo ut nẹmini [ - - - ]|git quod minus [dup]lị[ces - - - ] | leto vide ne in celạ cen[ - - - ] | [ - ]o dolente desscidisse[ - - - ] | [ - - - ] . . trade duplices [ - - - ] | [ - - - ] . ille me vẹ[ - - - ].

5

3. ‘omniamanti’ lapis puto per haplographiam quae dicitur, scil. ‘omnia amanti’; 5. restitui potest ex v. 8; 6. ‘cela’ haud certum, fortasse ‘celo’ Versus: incertum utrum da an ia.

HISPANIAE

157

Suspicor hoc esse carmen amatorium, ubi nonnulla similia Pompeianis hic illic inveniuntur, cf. Cugusi Gusto pp. 101–102; quod tamen, cum nonnulla sermonem potius funerarium sapiant (‘leto’, ‘celạ’, ‘dolente’), incertum est. v. 3. utrum legendum sit ‘omni(a) amanti’ an ‘omnia (a)manti’ ambigitur, sed quomodocumque res se habeat videas quaeso sententiam. v. 4. verba ‘misere’ et ‘miser’ in elegiacorum poetarum carminibus saepius legi late constat. v. 6. cela: quid valeat, utrum ‘caela’ (compares quaeso ‘celos’ i.q. ‘caelos’ 2328, 1) an ‘cella’ (ut opinatur Castillo, laud.), ambigitur. Videas adnominationem ‘OMNIA AMANTI’, ‘MIsere neMIni’, ‘DOlente DEssciDIsse’, ‘traDE DVplices’. Nota v. 6 ‘cela’ i.q. ‘caela’ ut videtur, v. 7 ‘desscidisse’ pro ‘descidisse’ i.q. ‘discedisse’ / ‘discessisse’.

2451. R. Pita Merce, Amp 30, 1968, p. 333; IRC II, 15 (fig.) et V, p. 66; HispEp 1, 1989 n. 418; Gómez Pallarès Epigrafía pp. 57–58; EDCS 11700951; Platz in HD 056395; TM 236494: HispEpOl 17786. Ilerdae, fere saec. IV p.Ch.n., opus musivum.

ute|re feli[x]. Formula auguralis, de qua cf. supra, ad 2399, et infra, Indices IX s.v. ‘utere felix’.

2452. F. Fita, BRAH 48, 1906, pp. 56–58 (fig.); J. Gudiol, AST 1, 1925, pp. 318– 319; ICERV 300; IRC III, 187 (tab. LIV) et V, p. 89; HispEp 12, 2002 n. 256; CLECat GI 1 (fig.); EDCS 13301688; Marchesini in HD 044366 (fig.); TM 236699; HispEpOl 18001 (fig.); MQDQ CE|appe|653; CLEHisp 136. Tabula marmorea reperta in loco qui Llafranc dicitur, exhibens carmen sepulcrale saeculi IV ex. vel V in. p.Ch.n. (ita IRC), fortasse Christianum.

Praescr.: [ - - - - - - ]|do coniugi opti|[mo in pa]ce quiescenti Caesaria. | [condit in] hunc tumulum cari | [sui (?) co]niugis artus | [ - - - ill]acrimans igno|[to] litore coniunx, | [quem maer]ore viae se[n]io | [piet]ate profec[tum] | [excipiun]t magni regem | [super aethera ca]mpi, |

158

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ] liceat | [conscendere se]des [ - - - ]ris | - - - - - -

5

edd. Fita, Vives, IRC praescr. ‘[Caru]do’ coni. Fita; 1. ‘cari[ssimi co]niugis’ IRC, ‘Caru[di co]niugis’ Fita; malo dubitanter ‘cari [sui co]niugis’, per synizesin, cf. infra, comm.; 2. ‘[Caesaria]’ suppl. Fita, sed res incerta; 5–6. multa tempt. Fita, scil. ‘[ut paradisiacas] liceat [conscendere se]des | [obiit - - - octob]ris’ vel ‘[ut paradisiacas] liceat [mihi visere se]des | [dux et lumen e]ris [fidae memor esto iugalis]’, nulla re certa Versus: da6, singuli versus binis lineolis distribuuntur (v. 1 computes fortasse ‘su͡i cōnjugis’). Nomen/cognomen viri (‘[ - - - ]do’ dativo casu) agnosci nequit; attamen comparari potest e.g. ‘[Reccar]edus’ 3002. ‘Caesaria’ autem nomen mulieris, raro occurrens, in titulis maxime Christianorum hic illic invenitur, cf. Kajanto p. 178. v. 1. cf. 2099, 3 quies tumuli complectitur artus (in Novempopulania, fere saec. V p.Ch.n.). v. 2. ignoto litore: compares Emeritense 2386 genus innotu[m sic i]ṇnotescere possit; recinitur fortasse Vergilianum Aen. 7, 124 et 199 (IRC III, p. 174 et CLECat p. 41). Quomodocumque res se habet, significatur hic (ut in 2386 laud.) mors peregrina, qua de re cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 200 ss. et, quod ad Hispanias attinet, Hernández Pérez Poesía pp. 61 ss. et supra, ad 2356. Generatim videas infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’. v. 2. quod est de sensu, conferri potest Dertosanum 2423, 19 inritus infelix peregrinas possidet auras.

2453. J. Vives, AnBol 67, 1949 (= Mélanges P. Peters, I, Bruxelles), pp. 401–406 (tab. VI) et RQ 51, 1956, pp. 129–131 (tab.); IHV 2; P. de Palol, Amp 19–20, 1957–1958, pp. 87–88 (tab.) et San Jorge 47, 1962, pp. 12 ss. (figg.); Zarker 70; HAE 12–16, 1961–1965, n. 2140; ICERV 557; IRC I, 64 (tab. XXIII) et V, p. 20; HispEp 12, 2002 n. 82; Gómez Pallarès Initia B 3; CLECat B 2 (figg.); EDCS 10900785; Platz in HD 042072 (fig.); TM 236361; HispEpOl 17644 (fig.); MQDQ CE|appe|652; CLEHisp 137. In loco qui appellatur Sant Quirce de la Sierra; carmen inscriptum in mensa altaris ex marmore, fere 380–420/450 p.Ch.n.

⊂ crux ⊃ Felici misero penarum pondera pelle. ⊂ hed. ⊃ | ⊂ crux ⊃ Chr(ist)e D(eu)s, per cuncta pius qui s(ae)c(u)la regnas, ⊂ hed. ⊃ hic s(an)c(tu)s semper sedito, hic abitator adesto. ⊂ hed. ⊃ |

HISPANIAE

159

⊂ crux ⊃ Felici misero tota tu tristia tolle. ⊂ hed. ⊃ Versus: da6, hic illic claudicantes (e.g. v. 4 nota ‘totā’). Versus sic in mensa distribuuntur: v. 1 laevo latere, vv. 2–3 in fronte una lineola, v. 4 dextro latere. ‘Felix’ nomen saepissime legitur, saepe in lusu verborum, ut hic quoque fit, ‘Felix vs miser’ per oppositionem (1328, ICVR 18469, Paulin. Nol. carm. 20, 124–125 et 21, 404, cf. Sblendorio Cugusi Espediente p. 265). Christi nomen scribitur haud in initio carminis, a latere mensae inciso ideoque minus patenti, sed in initio versuum 2–3 qui incisi sunt in fronte ita ut a fidelibus facile legantur. v. 1. penarum pondera: translate dicitur, contra proprie in 2783, 1 terra premes… iniusto pondere Manes. v. 2. vere Christiana professio fidei, compares enim 2782, 4 cum Chr(ist)o fidelis per secula regnaturus. v. 3. adesto: vox precationis, item paulo ante ‘sedito’. De imp. futuri usu cf. supra, ad 2405 I, et Indices s.v. IX s.v. Videas duplicationem ‘Felici misero… / Felici misero…’ vv. 1/4 (more precatorio) et allitterationem ‘Penarum Pondera Pelle’, ‘Tota Tu Tristia Tolle’, ‘SEmper SEdito’, ‘Abitator Adesto’. De sermone: ‘penarum’ i.q. ‘poenarum’, ‘abitator’ i.q. ‘habitator’.

CONVENTVS CAESARAVGVSTANVS

2454. M. Navarro Caballero, La epigrafía romana de Teruel, Teruel 1994, pp. 90–95 n. 5 (tab. III, 4a–c); AEp 1994 n. 1059; Carmen Castillo, HispEp 6, 1996 n. 908; R. Hernández Pérez, StPhilVal n.s. 1 (4), 2000, pp. 279–290 (fig.); Isabel Velázquez, HispEp 10, 2000 n. 609; F. Beltrán Lloris, Caesaraug 75, 2002, p. 611 n. 17; EDCS 00380536; HD 051531; TM 233986; F. Sánchez Alonso in HispEpOl 14742 (fig.); MQDQ CE|appe|838; Navarro Caballero (2018) in Petrae Ausonius 14/44/600/139 (figg.); CLEHisp 138. Leonicae (?) (hodie Alcañiz), stela sepulcralis ex lapide, ad imum fracta; aetate Augustea ut videtur.

Praescr.: Cornelia L(uci) f(ilia) | Siṛ[ . ]steiun | hic sita est. | sodalis amor rapuisti | me, nunc sumus una. | dum vixsimus, ṣ[e]ṃper con|[c]ordes; nunc sumus certe pares. |

1 2

160

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[tr]ẹs et viginti annos aetas | ut nostra teneret | [ - - - ] fui semper | [ - - - p]ṛaerịpụit [s]ụbito | [ - - - ]r | [ - - - ]ac | [ - - - ]me | [ - - - ] | -----ed. Hernández Pérez, quem ego secutus sum praescr. nomen vel ‘Sir[a]steiun’ vel ‘Sir[e]steiun’; edd., ‘er[epta s]ubito’ Castillo

5

4. ‘[p]ṛaerịpụit’

Alii aliter edd. versus distinxerunt, ego iudico esse di, sed v. 1 rei metricae causa scribendum erat ‘me sodalis amor rapuisti’, v. 2 prosodice computandum est, ‘/nunc sumu(s)/’, antiquitatis signum (item in 2400, 1); inter v. 1 et v. 2 pauca extra metrum interponuntur, scil. ‘dum vixsimus’; v. 3 malus; vv. 4–5 litterae et verba male agnoscuntur. Cum carmen fusius tractaverit Hernández Pérez, paucis verbis rem absolvam. Mulier quaedam, cui nomen fuit Cornelia, signum ‘Sirasteiun/Siresteiun’ (Hibericum quidem, aliunde ignotum), mortua ipsa loquitur. Cum maritus antea perisset, vocavit uxorem ad nuptias aeternas, nunc uxor dicit se item mortuam esse itaque renovasse coniunctionem et concordiam cum coniuge. v. 1. (amor) sodalis: est gen. obiect., scil. ‘(amor) erga sodalem’. ‘Sodalis’ de coniuge alibi quoque ponitur, scil. in Faventino 491. v. 1. nunc sumus una: scil. in domo aeterna (cf. ad 2316, 1–2 et infra, Indices IX s.v. ‘domus aeterna’). v. 2. concordes…, cf. Hernández Pérez laud., p. 287. v. 2. nunc sumus certe pares: cf. Prop. 1, 5, 2 cursu, quo sumus, ire pares. v. 4. videntur verbum ‘rapiendi’ et adv. iuxtapositum ‘[s]ubito’ (ut etiam ‘cito’, supra, ad 2376, 2) ad mortem immaturam referri, nam mulier mortua est XXIII annos agens; compares quaeso 2376, 2 (laud.) heu cito praerepto… flore. Nota ‘vixsimus’ i.q. ‘viximus’.

2455. G. Fatás – M.A. Martín Bueno, Epigrafía romana da Zaragoza y su provincia, Zaragoza 1977, n. 60; M. Beltrán Lloris, ESPAZaragoza 1, 1972, pp. 131 ss.; M. Beltrán Lloris, Celsa, Zaragoza 1985, p. 99; HispEp 1, 1989 n. 648 et 10, 2000 n. 638; Hernández Pérez Poesía p. 191; EDCS 22200347; A.A. Jordan in HispEpOl 14961 (fig.); MQDQ CE|appe|480/839; CLEHisp 140. Arae sepulcralis fragmentum Celsae repertum; videtur saec. I in. p.Ch.n. collocandum esse, generis dicendi causa.

Praescr.: Var( ) eq[ - - - ] | praetextae [ - - - ], |

HISPANIAE

161

quoius et in vita maxum[us] | esset [hon]os. Postscr.: [Hil]arus paedagogus | posit. Versus: el (sed lapis valde mutilus). ‘Hilarus’ cognomen saepissime legitur, ut colligitur ex Kajanto p. 260 (fere 775es; ‘Hilara’ autem fere 400es). Hilarus paedagogus cognomen exhibet Graecum; item Graecus fuit C. Gargilius Haemon paedagogus memoratus in 134 (Romae, priore parte saec. I p.Ch.n.), de quo videas Cugusi Aspetti letterari pp. 141–142 (ceterum, alii quoque paedagogi inveniuntur in titulis Hispanicis, scil. CIL II, 1981 et II/52, 1181). Videtur Hilarus paedagogus aram dicavisse alumno Var( ), ante tempus defuncto nondum praetextato. Hernández Pérez Poesía p. 191 comparat Ov. Ponto 4, 9, 14 nec minus ille meus quam tuus esset honor. De genere dicendi: ‘quoius’ pro ‘cuius’ antiquitatis signum; ‘posit’ i.q. ‘posuit’ (cf. Indices IX s.v. ‘posi’).

2456. M. Beltrán Lloris, BolMusZaragoza 14, 1998, pp. 128–129 n. 347 (fig.); M. Beltrán Lloris, Celsa laud. supra (ad 2455), p. 99; HispEp 10, 2000 n. 638; F. Beltrán Lloris, Caesaraug 75, 2002, p. 624 n. 28; Gorostidi Pi, laud. supra, ad 2430 bis, p. 41 (fig. 3, p. 45); EDCS 24600579 (fig.); A.A. Jordan in HispEpOl 17499; MQDQ CE|appe|840; CLEHisp 141. Celsae, lapis calcarius, eodem fere tempore quo 2455.

------| [ - - - ] quicumque es [ - - - ] | [ - - - ] paṛc̣e sepult[o - - - ] | -----Versus: da6. Est topos ille ‘ne sepulcrum violetur’, de quo cf. infra, Indices IX s.v. ‘violatio sepulcri’. ‘Parce sepult[o]’ legitur in Tarraconensi quoque 2430 bis, 1 iam parce sepulchris (ubi vide); pendet recta via a Verg. 3, 41 iam parce sepulto, videas ergo carmen Hispanicum eiusque auctorem Vergilium eodem fere tempore floruisse, inde elucere quam mature lateque nomen Vergili per fines Imperi viguerit. Idem dici potest in Germanico 2553 (ubi vide).

162

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2457. CIL II, p. 53* n. 512/514 (Hübner); Hübner, EE 8, 1899, 316 et 9, 1913, p. 120; A. Beltrán Martínez, Catálogo del Museo Provincial de Bellas Artes de Zaragoza, Zaragoza 1964; HAE 12–16, 1961–1965, n. 2189; Mª. Pilar Galve – Mª. Angeles Magallón, in Miscelánea arqueológica dedicada al Prof. A. Beltrán, Zaragoza 1975, pp. 213–231; A. Beltrán Martínez, in Bimillenario de Zaragoza. Symposion de ciudades augusteas, II, Zaragoza 1976, p. 75; AEp 1976 n. 340; G. Fatás – M.A. Martín Bueno, op. laud. (supra, ad 2455), n. 75; Carmen Castillo in Actas del VII Congreso Español Estudios Clásicos, III, Madrid 1989, pp. 56–59; Alicia Mª. Canto, Caesaraug 74, 1998, pp. 167–190 (figg.); HispEp 8, 1998 n. 574; AEp 2000 n. 773; EDCS 18800127 (fig.); Platz et Niquet in HD 012150 et 047530; TM 227713; A.A. Jordan in HispEpOl 8179 (figg.); MQDQ CE|appe|841; CLEHisp 142. Titulus attinet ad Caesaraugustanam portam ad solis ortum vergentem, Romam versus; lapis fere alterius partis saec. I p.Ch.n. (?), neque tamen desunt qui titulum falsum esse iudicent, nescio an recte.

porta Ro|mana, | qui faci|un(t) te, La|res ṛẹc̣ẹ|dant. lectio et interpretatio difficillima; alii alia, ut puta: ‘porta Romana qui faciunt elares (= hilares) recedant’ CIL, ‘porta(m) Romana(m) qui faciunt e lar[ibus] recedant’ Galve – Magallón, ‘porta Romana. qui faciunt e(am), Lares Pr(aestites) f(aciendum) c(urant) et dant’ Canto; demum, ‘porta Romana. qui faciunt te, Lares recedant’ Beltrán Martínez, recte opinor Versus: ia7 ut videtur. Lares ‘praesunt moenibus urbis / et sunt praesentes auxiliumque ferunt’ ut monet Ovidius, fast. 5, 135–136. Hoc puto significari, eos, qui portam Caesaraugustanam extruxerint, fere instar Larium esse videri; aliter interpretatur Beltrán Martínez, ‘qui portam extruxerint, ii domum sani et salvi redire possint’. Videas ut ‘porta Romana’ ponatur instar personae. Versus de urbis cuiusdam porta dicti alibi quoque in titulis leguntur, e.g. 285 (in portam auream Constantinopolitanam), 1806 (in portam Marcianopolitanam), cett., cf. breviter Cugusi CLEConst pp. 454–455, 460.

2458. F. Beltrán Lloris – J. Gómez Pallarès, Un posible nuevo CLE procedente de Caesaraugusta, Epigr 58, 1996, pp. 97–114 (fig. 2); AEp 1996 n. 903; Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 1106; F Beltrán Lloris, Caesaraug 75, 2002, p. 620 n. 26; EDCS 56600002 (fig.); HD 050091; TM 227109; A.A. Jordan in HispEpOl 7425 (fig.); MQDQ CE|appe|86 (fig.); CLEHisp 143; A. Bolaños

HISPANIAE

163

Herrera – J. del Hoyo in Sub ascia pp. 141–153 (figg.). Pars dextra tabulae ex alabastrone Caesaraugustae repertae, fere 390–450 p.Ch.n. Carmen fortasse Christianum.

[- - - ]sora cu[m i]sti [pe]r urbem | [ - - - ] - - - [f]elicite(r) iussa | [ - - - ] . . . ontis . . . | [ - - - ] . . . a . . . urbibus a . . | [ - - - ]ecere . . at . a[ . ]m | [ - - - ] - - - [iuv]encis (?) | [ - - - ]via pecodibus | [ - - - ]rsa per campum | [ - - - fe]ras〈q(ue)〉 (?) calcanteṣ | [ - - - cond]uctis e st[abu]lis (?) | [ - - - ]e liquores | [ - - - His]paniae (?) princeps | [ - - - f]elicior aevo | [ - - - ]ndus in aula. |

5

10

In redigendo apparatu critico quem dicunt brevitatis causa scripsi BH (pro Bolaños Herrera) – dH (pro del Hoyo) 1. an ‘[ - - - ]s ora’ distinguendum?; 1. ‘[pe]r’ edd. principes in comm., reliqua ipse restitui; 2. restitui ipse; 5. ‘plateam’ edd. principes dubitanter; 7. fortasse ‘[in]via pecodibus’, fere versus elegiaci clausula; 8. fere 9. ‘[dispe]rsa per campum’ edd. principes, BH – dH, haud absurde; ‘[ ]rasc’ lapis, ‘[ ]ras{c}’ coni. edd. principes, ‘[ ]ras〈q(ue)〉’ BH – dH, Clauss/Slaby, ego; incertum utrum ‘calcante’ an ‘calcantes’; 10. edd. principum coniecturam perficere ipse conatus sum; 11. ‘liquores’ edd. principes, BH – dH; 12. ‘[His]paniae’ Velázquez laud., p. 384, quod accipi posse videatur Versus: da6, paucis el hic illic interpositis (vv. 7, 10) ut videtur. v. 1. urbem: versum claudit, ut 1371, 11 (plura videas ap. edd. laudd., p. 102). v. 2. [f]elicite(r) ‒ ⏓: finis versus, ut 699, 13 et 1467, 1. v. 4. urbibus ‒ ⏓: finis versus, cf. Catull. 64, 8. v. 13. felicior aevo: clausula, ut Prud. Psych. 375 felicior aevo et Claud. carm. 28, 56 nil… toto… felicius aevo (Mastandrea p. 281). Cum vox ‘aula’ (v. 14) saepius de aedibus sacris ponatur (cf. Diehl, ILCV I, 1752 ss.; Cugusi CLESard p. 98), iudices fortasse in vv. 6 ss. de animalibus per imaginem dici, quae animalia re vera nihil aliud esse nisi fideles (cf. item edd. principes, p. 112); ceterum, voces ‘pecodibus’ et ‘calcantes’ quoque ec-

164

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

clesiasticis scriptoribus saepius praesto fuerunt (Bolaños Herrera – del Hoyo laudd.).

2459. J.Mª. Navascués de Juan, AEAA 10, 1934, p. 194 (fig.); Batlle Huguet Epigrafía 116 (tab. XV, 1); IHV 1; AEp 1951 n. 281; ILER 5752; Zarker 5; M. Mayer – J. Velaza, PrVi 55, 1994, pp. 515–526 n. 203 (figg. 1–3); HispEp 5, 1995 n. 606; R. Hernández Pérez – X. Gómez Font (NA 1) in Temptanda viast; G. Paci, Picus 28, 2008, pp. 41–49 (figg.); AEp 2008 n. 272; EDCS 10301645; HD 021535; TM 237637; HispEpOl 19152 (figg.); MQDQ CE|appe|294; CLEHisp 144. Ara fere integra reperta in loco qui dicitur Arellano (Navarra), Imperatorum Claudiorum vel Flaviorum aetate ut videtur (Mayer – Velaza recte puto; saec. III p.Ch.n. edd. nonnulli).

quae vota supplex | mente trepida voveram | cum ad alta Romae | pergerem fastigia, | haec tibi nunc Flavus | mag(ister) (?) victor et laetus dico, | [A]ppennine, nostrae | fautor innocentiae. | [t]u [t]antum quaeso | mente propitia accipe | quạ[e] tibi dicamus: | aram, palmam, victimam.

5

3. ‘mag(ister)’ Hernández Pérez – Gómez Font recte puto; ‘Mag(ilo)’ Navascués de Juan, IHV, Zarker, ILER haud absurde (‘Magilo’ nomen legitur enim in Mirobrigensi CIL II/72, 884, saec. I in. p.Ch.n., et alibi: Albertos Firmat Onomastique p. 870), sed nominis breviatio mira videatur; 6. ‘quạ[e]’ Hernández Pérez – Gómez Font, praeeuntibus Mayer – Velaza, recte puto, ‘quo[d]’ vulgo Versus: ia6, singulis versibus per binas lineolas distributis. Flavus quidam carmen votivum dicat deo Appennino ob felicem reditum: ibi multa ad precationes nos ducunt, scil. dei ipsius mentio (‘Appennine’), figura etymologica (‘vota voveram’), adnominatio (‘mente trepida’), tricolon et homoeoteleuton (‘aram, palmam, victimam’), benevolentiae sensus (‘mente propitia’). De hoc carminis genere verbisque (‘supplex’, ‘dicare’, ‘vota’, ‘propitius’) compares Gallicum 19 (saec. II p.Ch.n. ex.), Moesicum 2037 = CLEMoes 32 (saec. II p.Ch.n.), Raeticum 2581, cett.: cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 244 ss. v. 2. Romae… fastigia: in carmine urbano AEp 1953 n. 239 legimus ‘[flere videb]antur… fastigia Romae’; ‘fastigia tectis’ autem in 295 (Cartennae). Hic laudatur urbs Roma, ut alibi, etenim ipsa appellatur ‘sacra urbs’ 437, 2 (Fori Novi), 249 (Praeneste, 136 p.Ch.n.), 2635 (fere 180–230 p.Ch.n.), ‘magna

HISPANIAE

165

Roma’ De Rossi II, p. 113 n. 79 (Spoleti, fere 420–430), cf. e.g. Cugusi Quattro temi pp. 7–10 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 50. v. 6. aram, palmam, victimam: conferri potest cum Zarker 13 palma… et laurus (Scationae, saec. I p.Ch.n. in.), praeterea cf. supra, ad 2353, 2, et infra, Indices IX s.v. ‘palma’.

2460. Josefa Murillo Costa – Ma. Luisa de Sus Giménez, El solar de la Diputación Provincial de Huesca, Huesca 1987, pp. 56–57; HispEp 2, 1990 n. 430; EDCS 22800214; HispEpOl 15099; CLEHisp 145. Graphio scriptum in olla reperta Oscae, saec. I p.Ch.n. vel saeculo insequenti.

si bone, noli tan[gere] alienum. Versus: ia, an fortuito? ‘Si bone’ ambigitur quid valeat, utrum ‘si(s) bene’ / ‘sic bene (scil. sis)’ / ‘si bene (scil. vis esse)’ / ‘si bonus (scil. es)’ an quid simile. Quod ad carminis genus minatorium attinet, compares 2420 si me sustuleris, eris frigidus.

2461. ILER 2107; D. Fernández Galiano, Mosaicos romanos del convento cesaraugustano, Zaragoza 1987, pp. 66 ss. n. 111 (tab. XXXI, 2); HispEp 3, 1993 n. 235; AEp 1993 n. 1044; Gómez Pallarès Initia HU 7, Id. Musiva IV n. 79, Id. Epigrafía pp. 41 ss. HU 7 (tabb. VIII–IX), Id. De Troya al Paraíso: para una interpretación del pavimento musivo de Estada (Huesca, España), in Gabriella Angeli Bertinelli, Angela Donati (eds.), Varia Epigraphica. Atti del Colloquio Internazionale di Epigrafia, Bertinoro, 8–10 giugno 2000, Faenza 2001, pp. 249–271; HispEp 11, 2001 n. 273; AEp 2001 n. 1236; Mayer Virgil p. 863, IV (fig.); Cugusi Aspetti letterari p. 350, Citazioni pp. 494, 513; EDCS 28701517; HD 046747; TM 233743; J.-V. Madruga in HispEpOl 14477 (fig.); MQDQ CE|appe|113; CLEHisp 146. Opus musivum Oscae repertum, 380–450 p.Ch.n. ut videtur.

a) dividimus muros et [moenia pandimus urbis] (?). b) [ - - - ]o per singula gus[ - - - ].

166

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

c) nescis quid vivere possis: vera somnia! quan[tum] | tibi condemnat, in tantum repones f[id]es. ed. Gómez Pallarès (a) restitui potest ex Verg. Aen. 2, 234, cf. infra, Aliena Hisp. (b) ‘gus[tas]’ rest. dubitanter Gómez Pallarès (De Troya laud. p. 254; Epigrafía laud.) Versus: da6 (a); ia (b)(c). Metrorum variatio pendet a rebus ipsis, nam in (a) metrum pendet a Vergiliana imitatione, quae contra omnino abest in (b) et in (c). In (a) Vergilianis verbis (Aen. 2, 234) per imaginem victores victique significari videntur (ut athletarum figurae iuxta pictae demostrant), haud tamen proprie sed translate secundum doctrinam Christianam, ut iudicant Gómez Pallarès De Troya laud., pp. 255 ss. et Cugusi Citazioni p. 494. Quod ad (c) attinet, conferas quaeso Horatianum illud carm. 2, 11, 1–2 tu ne quaesieris (scire nefas) quem mihi, quem tibi / finem di dederint: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 193. ‘Vera somnia’ autem idem valet quod ‘nugas agere’, comparari potest puto Tunetanum 2475 ‘noḷị esse barosa’.

2462. Knapp 155 (fig.); S. Mariner Bigorra, HispEp. 4, 1994 n. 516; HispEp 18, 2009 n. 229; Hernández Pérez Versus balnearum p. 189; EDCS 21700374; J.-V. Madruga in HispEpOl 17551 (fig.); MQDQ CE|appe|631; CLEHisp 147. In agro Complutensi, in loco qui dicitur Alcalá de Henares, tabulae fragmentum ex marmore, saec. III p.Ch.n. (sed fere 180–220 Knapp).

[ - - - gl]oria (?) fertur | [ - - - de vert]ice (?) fumuṃ | [ - - - ]es ignes anelat | [ - - - ]e ruinae | [ - - - invi]cta (?) per a⸌e⸍vum | - - - (?) - - -

5

2. ita Hernández Pérez recte puto (cf. enim ad 2870 bis et Indices X s.v. ‘clausulae’), ‘[resp]ice’ malit Knapp; 4. ‘[perier]e’ Hernández Pérez sed res quam incerta; 5. vel ita vel ‘[ - - - di]cta’ Versus: da6 clausulae, optimae quidem (sed nescio utrum ‘glōrĭă’ an ‘glōrjā’).

HISPANIAE

167

v. 1. [gl]oria fertur: restitui potest collato Lucr. 6, 8 ad caelum gloria fertur (Knapp); ceterum, ‘gloria’ saepissime legitur in V pede, cf. Mastandrea pp. 336–339; sed restitutio haud certa. v. 3. ignes anelat: haud dubie Vergilianum, Aen. 8, 421 fornacibus ignis anhelat; videas praeterea 2786, 3 libor anhelat (Sullecthi). v. 5. [invi]cta (?) per aevum: optime comparatur Lucr. 1, 952 invicta per aevum (Knapp). v. 5. per aevum: ut ‘in aevum’/‘in aevo’ (simm.), ad finem versus saepius legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum...’. Quin etiam, clausula ‘per aevum’ apte finem carminis faciat; sed lapidis condicio prohibet ne longius carmen olim fuisse negemus. ‘Anelat’ i.q. ‘anhelat’.

CONVENTVS LVCENSIS

2463. F. Acuña Castroviejo – I. Millán González Pardo, Em 39, 1971, pp. 345– 361 n. 1; AEp 1971 n. 195; G. Pereira Mensut, Corpus de Inscripcións romanas de Galicia, Provincia de Coruña, Santiago 1991, I, 73; EDCS 11701132; HD 011269; TM 233258; HispEpOl 13926; CLEHisp 148. Ara ex lapide reperta in loco qui San Orente de Entínes dicitur, prope Brigantium (hodie Coruña), priore parte saec. II p.Ch.n.

(decies) vi|ctor | aram | Victo(r) | pr(o) (?) vo(to) (?) ad init. ‘X’ lapis ed. Pereira Mensut secutus sum; ‘(decies) vi|ctor | aram | victo | p(osui) (?) ruo (?)’ edd. principes Versus: ia6. Ara quaedam, carmen exhibens, ex voto posita; alia, similis, invenitur in conventu Lucensi, 3003, item cf. 1526 (Legione, aetate Hadriani). Videas lusum verborum, nam ‘Victor’ re vera decies fuit ‘victor’, quo de lusus genere cf. Sblendorio Cugusi Espediente pp. 260–261, Agosti pp. 317– 318: compares e.g. 2103 Turtura nomen habes, sed turtur vere fuisti, cett. 'Decies' nescio utrum proprie positum sit an idem valeat quod ‘saepe’ (cf. Acuña Castroviejo – Millán González Pardo laudd., p. 351 et Th.l.L. s.v., coll. 167–168); ceterum, Actius quidam murmillo vicit sexies, supra, 2334.

168

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2464. N. Ares Vázquez, BolMonLugo 7, 1963, pp. 173 ss.; Inscr. Rom. Lugo 88a (tab. XXVII); Gómez Pallarès Initia LU 3; Hernández Pérez Poesía pp. 19–20; HispEp 11, 2001 n. 316 et 12, 2002 n. 342 et 19, 2010 n. 197; J. Del Hoyo in Actas del XI Congreso Español Estudios Clásicos, II, Madrid 2005, pp. 877– 883 (figg.); E.J. Montenegro Rúa, ETF s. 1, 3, 2010, pp. 145–160 (figg.); EDCS 31100019; J.-V. Madruga in HispEpOl 19125 (figg.); CLEHisp 149. In loco qui Santa Eulalia de Bóveda appellatur, prope Lucum Augusti; fragmenta duo haud congruentia tabulae ex marmore exhibentis carmen fortasse sepulcrale, saecc. II–III p.Ch.n. ut videtur (sed III–IV Montenegro Rúa).

frg. A

[---]...[---]| [ - - - ]achpes . [ - - - ] | [ - - - ] . s solṿ[ - - - ] | [ - - - ]om . [ - - - ] | [ - - - ]p[ - - - ]

frg. B

[---]....[---]| [ - - - acerbo funere] (?) mersit cui flebilis a[ - - - ] | [ - - - ]t triste mini[sterium - - - ] (?) | 5 [ - - - ] ṃemorem pro . [ - - - ]

edd. alii alia; Del Hoyo et Montenegro Rúa laudd. frgg. A et B una coniunxerunt, quod tamen mihi incertum videtur; ipse frg. B restitui dubitanter Cugusi Aspetti letterari p. 355. A. 2. fortasse ‘[ ]achres . [ ]’ B. 4. ‘mini[sterium]’ item Del Hoyo, qui omnia ita restituit, ‘[m]ersit cui flebilis a[ - - - ] / [patr]es solv[erun]t triste mini[sterium]’; aliter restituerunt Arias Vilas – Le Roux – Tranoy Inscr. Rom. Lugo p. 103, scil. ‘[pu]er sit cui flebilis a[liquid | ne] triste min[etur - - - ]’, et Montenegro Rúa; 5. ‘ṃemorem’ del Hoyo, cf. infra, comm. Versus: vel da6 vel di. In carmine restituendo in mente habui (ut iam Mariné Bigorra Loci p. 326) Vergilianum illud Aen. 6, 429 = 11, 28 abstulit atra dies et funere mersit acerbo, quod saepissime poetis epigraphicis praesto fuit, cum per Hispanias, e.g. 1703 (Ilipae), tum alibi, videas locos in Indicibus VI A; ‘triste ministerium’ quoque Vergilianum, Aen. 6, 223, unde pendent carmina urbana 582, 4 et 1052, 2, Ariminense 1376, 4, Spoletinum 1847, 3, cett., cf. Ilewycz p. 75 et Hoogma p. 281. v. 3. flebilis: in Hispaniarum locis alibi quoque legitur, cf. ad 2378, 1. v. 6. ṃemorem: legit Del Hoyo haud absurde, cum in CLE saepius de memoria dicatur, cf. supra, ad 2365.

HISPANIAE

169

2465. A. del Castillo, BAGallega 20, 1926, pp. 227–234 (tab.); ICERV 341 (tab. XVIII); J. Fontaine, AEAA 45–47, 1972–1974, pp. 557–585; Inscr. Rom. Gal. II, 87; Inscr. Rom. Lugo 92 (tab. XXXI); Gil Hexas p. 420; HispEp 2, 1990 n. 404 et 12, 2002 n. 342; Gómez Pallarès Initia LU 1; EDCS 38901369 (fig.); Alicia Mª. Canto in HispEpOl 19129 (figg.); MQDQ CE|appe|648; CLEHisp 150. In loco qui dicitur Quiroga, prope Lucum Augusti, saec. V ex. p.Ch.n. Discus ex marmore (∅ 0,94 m) ut 2307, ubi in medio leguntur litterae ‘α ⊂ chrismon ⊃ ω’, in margine carminis verba scripta nullo interposito spatio.

Praecedunt α ⊂ chrismon ⊃ ω aurum vile tibi est, arcenti pondera cedant, ⊂ hedera ⊃ plus est quod propria felicitate nites. ‘arcenti’ lapis ut videtur, errore quodam Versus: di. Divitiarum contemptus apud Christianos saepissime ubique invenitur, cf. Fontaine laud., pp. 560 ss. maximeque pp. 573 ss. (videas iam supra, 2436). Recte puto monet Gil laud. ‘propria felicitate nites’ parum apte dici, pro ‘nobilitate nites’ simm. (e.g. Ven. Fort. 3, 8, 25 terrena de nobilitate nitebas); videntur hic opponi stirpis nobilitas et virtutes propriae uniuscuiusque, ut saepius fit in fidelibus (de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘virtus propria’). v. 1. arcenti pondera: cf. 2527, 4 auri pondeṛ[ - - - ]. ‘Arcenti’ pro ‘argenti’, ut ‘docmate’ 2326 a, 1 et ‘eco’ 2330, 1.

2466. A. Martínez Salazar, BRAH 56, 1910, p. 349; AEp 1912 n. 12; ILS 9299; ILER 868; J. M. Blázquez, Religiones primitivas de Hispania, Roma 1962, p. 90; P. Le Roux – A. Tranoy, CuEG 28, 1973, pp. 230–231; Inscr. Rom. Gal. II, 18; Inscr. Rom. Lugo 68 (tab. XXV); HAE 8–11, 1957–1960, n. 1717; A. Tovar, La religión romana en Hispania, Madrid 1981, pp. 279–282; EDCS 11901714 (fig.); Feraudi in HD 027861 (fig.); TM 237603; Alicia Mª. Canto in HispEpOl 19112 (figg.); MQDQ CE|appe|842; CLEHisp 151. Ara lapidea ex voto posita, reperta prope Lucum Augusti (Sinoga), incertae aetatis.

Praecedunt ⊂ hedera ⊃ sacrum ⊂ hedera ⊃ | Lucoubu | Arquieni | Siloniuṣ | Silo | ex voto. edd. vulgo, ‘Lucubu[s] Arovieni[s] Siloniu[s]’ ILS

170

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: incertum utrum da6 spondeiazon (malus, cf. ‘Lucou/bu ͡arquie-/’; ‘/-lonjus/’), an ia6; anne fortuitum? Dicat Silo quidam deo Lucoubo. ‘Silo’ cognomen crebro legitur in titulis Hispanicis, cf. Albertos Firmat pp. 207–208, ‘Silonius’ contra rarum est, cf. Kajanto p. 237 (legitur e.g. in Milevitano 2852). Deus ‘Luc(o)ubus Arquienis’ aliter Lugubus Arquienobus (?) appellatur, in Inscr. Rom. Lugo 67 (‘Lugubo Arquienobo’), cf. Mª. Lourdes Albertos Firmat, Em 45, 1977, pp. 33–54 et Arias Vilas – Le Roux – Tranoy Inscr. Rom. Lugo laud., p. 88. Nomen ‘Lugubus/Lucubus’ referendum videtur ad Celticum ‘luc-’, unde pendet etiam nomen populi ‘Lugoves’ (CIL II, 2828 = ILER 870); ‘Arquius’ contra nomen Callaecum videatur, cf. Albertos Firmat Onomastique p. 868. ‘Lucoubu’ i.q. ‘Lucoubo’ (dat.).

2467. P. Le Roux, Archeologica Opuscula 1, 1, 1974, pp. 41–48; AEp 1974 n. 393; Gómez Pallarès Initia BRA 1; EDCS 09401092 (fig.); HD 011034; TM 226521; HispEpOl 6547 (fig.); MQDQ CE|appe|212; CLEHisp 152. Bracarae, stela ex lapide calcario, in qua inscripta sunt duo ut videtur carmina, saec. III p.Ch.n.

a) ego hic iaceo, | mecum simul | Quinticus h(ic) s(itus) e(st), | qui pius obseq|uio patri felix|que in amicis. || (vacat)

b) [nu]nc uno tegim|[ur] tumulo. qui legis | [di]ces “sit vobis terra | [lev]is”. Postscr.: Catura uxs|[or- - - ]. In (b) ad dextram littera ‘S’ legi videtur (si re vera est littera), fortasse ad laevam fuerunt litterae ‘DM’ (quae iam in lacuna non leguntur) ad efficiendam adclamationem ‘DMS’ Versus: da6 mendosi, in (a) v. 1 ‘s(itus)’ computandum non est, ‘simul’ pyrrichium, pro ‘ego hic’ debebat esse ‘hic ego’; v. 2 est vere da6; in (b) v. 1 est fere da4cat, v. 2 el per formulas fictus. Estne omnino commaticum? ‘Quinticus’ nomen rarum; de ‘Catura’ videsis ‘Catur-’ ap. Schulze p. 134, de ‘Caturo’ cf. Albertos Firmat p. 81 (et passim), Ead. Onomastique p. 867 (est nomen originis Callaecae).

HISPANIAE

171

In (b) sermo est opinor de ‘nuptiis aeternis’ quae dicuntur; inibi v. 1 ‘tegim[ur] tumulo’ cf. supra, ad 2385, 2; v. 2 per formulas structus, cf. Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas...’. De sermone: ‘[di]ces’ pro ‘[di]cas’, quod verbum expectes formulae causa, ‘uxs[or]’ pro ‘ux[or]’.

CONVENTVS ASTVRVM

2468. A. Tovar – V. Bejarano, BSEAA 18/ 58–60, 1952, pp. 21–24; HAE 4–5, 1953–1954, n. 491; S. Mariner Bigorra, AEAA 27, 1955, p. 239 n. 5; AEp 1957 n. 37; J. Vives, ALeon 21, 1967, pp. 145 ss.; ILER 5811; Diego Santos 243; Cugusi Tradizione p. 103; M.A. Rabanal – Sonia Ma. García Martínez, Epigrafía romana de la provincia de León: revisión y actualización, León 2001, pp. 271–272, n. 222 (tab. LIV, 2); Gómez Pallarès Initia LE 5; J. Del Hoyo, StPhilVal n.s. 2 (5), 2001, pp. 27–42 (figg. 1–3); HispEp 11, 2001 n. 301; EDCS 13600136 (fig.); HD 017012; TM 226443; J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 6431/19257; MQDQ CE|appe|268; CLEHisp 153. Legione, stela integra, incisa incomposite, exhibens carmen sepulcrale saec. III p.Ch.n.

Praecedit D(is) ⊂ hedera ⊃ M(anibus) || D(is) 〈M(anibus)〉. miserissimi parentes | aliam in te {in te} ispen aveva|mus, aliut fata dederunt, que | te n[o]bis abistulerunt. reliqu|isti nobis et〈e〉rnas lacrima〈s〉 luctosque | per annos. pietatem [t]uam requi|rimus et nusquam te, fili dulcissime, in|veniemus. ⊂ hedera ⊃ Postscr.: Fortunata et Elio|dorus parentes carissimi Pomponio | filio carissimọ et incompara〈b〉ili m(onumentum) | p(osuerunt) an(norum) (?) ss(?) XXV. et ego Eliodorus | posui me cu filio meo an(norum) (?) ss(?) | LXXXXV et Acarifacie | nure pientissime an(norum) XXV. | (vacat) ed. del Hoyo praescr. ‘DM’ bis scriptum, nescio an errore quodam, quin etiam in duplicando peius scriptum ‘DA’; 1. ‘in te’ bis scriptum, errore quodam; 3. ‘etrnas lacrima’ lapis errore quodam; postscr.: ‘incomparadili’ lapis errore quodam; ‘LXXXXV’ videtur corr. in lapide ex ‘LXXXVV’

172

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: tres tro8 pessimi, videas quaeso Cugusi Tradizione p. 103 et Del Hoyo laud., pp. 35–36; sequitur oratio soluta, ‘pietatem — inveniemus’. Totum carmen omnino legit interpretatus est Del Hoyo laud., quam ob rem hic paucis absolvam. Attamen, mea sententia postscriptum quam obscurum esse videatur. Nomen mulieris ‘Acarifacia’ hic tantum legitur, ut videtur; cf. Albertos Firmat pp. 4–5, 281, 292. Alibi, scil. Cugusi Tradizione p. 103, contuli locos nonnullos similiter cadentes, aliter sentit Hernández Pérez Poesía p. 9. Ad ‘fata dederunt’, v. 2, cf. Verg. Aen. 3, 337 quae fata dedere; ad clausulam v. 3, ‘luctosque per annos’, cf. Verg. Aen. 1, 31 multosque per annos. Sermo mendosissius: nota enim ‘miserissimi’ i.q. ‘miserrimi’, per analogiam quae dicitur; ‘ispen’ i.q. ‘spem’, prothetice; ‘avevamus’ i.q. ‘habebamus’; ‘aliut’ i.q. ‘aliud’; ‘que’ i.q. ‘quae’; ‘abistulerunt’ i.q. ‘abstulerunt’, per anaptyxim quae dicitur; ‘luctos’ i.q. ‘luctus’; ‘Eliodorus’ i.q. ‘Heliodorus’; ‘cu’ i.q. ‘cum’; demum, ‘Acarifacie nure pientissime’ pro ‘Acarifacia nura (i.q. ‘nuru’: cf. App. Probi 169) pientissima’ (casu ablat. ut videtur).

BRITANNIAE Ibidem reperta 24 = CLEBrit2 12; 25 = CLEBrit2 8; 229 = CLEBrit2 14; 263 = CLEBrit2 10; 277 = CLEBrit2 16; 714 = CLEBrit2 24; 806 = CLEBrit2 1; 1524 = CLEBrit2 20; 1597 = CLEBrit2 23; 1939 = CLEBrit2 6; 2080 = CLEBrit2 appendice I; 2267 = CLEBrit2 15.

BRITANNIA SVPERIOR 2469. F. Haverfield, EE 7, 1892, 1141; Id., JRS 1, 1911, p. 168; Tomlin p. 249 n. 72; RIB II, 2491, 147 (Frere – Tomlin); P. Kruschwitz, Going out on the Tiles: RIB 2491.147 Revisited, ZPE 196, 2015, pp. 307–312 (figg.); AEp 2014 n. 781, 2015 n. 753; Tomlin Brit. Rom. 11, 12 (fig.); EDCS 50801124 (figg.); Schumacher pp. 192 ss.; Kruschwitz Brit 12; CLEBrit2 7. Londini, fragmenta optime congruentia graphio scripta, quae tegulam integram reddunt, fere saec. II p.Ch.n. ut videtur.

Austalis | dibus (tredecim) | vagatur sib(i) | cotidim. Versus: ia4 (contra, cf. Kruschwitz ZPE laud.). ‘Austalis’ cognomen incertum: ‘Austalis< Augstalis< Augustalis’ (cf. e.g. ‘Augusta’> Italice Aosta) vel vitio phonetico quodam vel Celtarum linguae causa, nam forma ‘Austalis’ prosodice recta scribenti videtur (quo de erroris genere cf. infra, Indices X s.v. ‘vitia...’); ceterum ‘Auste’ legitur in Africo CIL VIII, 9743 (485 p.Ch.n.). Quomodocumque res se habet, cognomen ‘Austalis’ notum, cf. Kajanto pp. 220, 318. Videas Cugusi CLEBrit2 p. 366. ‘Augustalis’ recte scribitur alibi in Britanniis, RIB I, 918. Nescio utrum scriptor ludens rideat cessatorem et inutilem Augustalem quendam an contra cuiusdam motus animi serio exquirat, ut fit in illo Ciceroniano FPL frg. 23 Mo. = frg. 24 Büch. = p. 164 frg. 24 Bläns. qui miser in campis maerens errabat Aleis…, sed iocosa interpretatio melior; cf. Kruschwitz ZPE laud. et G. de la Bédoyère, The Real Live of Roman Britain, New Haven 2015, p. 48. v. 1. dibus: i.q. ‘diebus’. v. 2. cotidim: scriptum est nescio utrum errore quodam (Smith p. 934) an per similitudinem cum adv. ‘-im’ (Tomlin p. 238, Kruschwitz laud., p. 311), quasi ‘cotidie> cotidiem> cotidim’; videas enim lusum ‘tredecIM’/ ‘cotidIM’.

174

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Cum in elocutione aliquot vitia insint, contra versus nitent subtilitate, sunt enim ia4 qui raro leguntur in titulis iisdemque elegantibus politisque, ut alibi iterum iterumque dixi, cf. CLEBrit2 p. 366 et infra, Indices X s.v.

2470. R.P. Wright, JRS 45, 1955, p. 149 n. 29; RIB II, 2502, 51 (Frere – Tomlin) (fig.); AEp 2014 n. 781; EDCS 51600634; Schumacher p. 176; CLEBrit2 27. Verulami, graphio scriptum difficile lectu, parum integrum, fere saec. II p.Ch.n.

[ - - - ]cas | [ - - - ] . . ridas | [ - - - ]S si . . ase . . ona[ - - - ] | [ - - - ]allaricas | [ - - - ] conticue[re omnes] (?) | int[entique ora tenebant] (?) 5 3. ‘S ‘fortasse ‘(sextar-)’ (?) 5. scripsi dubitanter, cf. comm.; idem fere R.S.O. Tomlin, Brit 46, 2015, pp. 416–420 Interpretatio valde dubia, tamen vv. 5–6 recinere videntur Vergilianum Aen. 2, 1, qui versus vero recinitur alibi quoque in Britannia, scil. in carmine ad 2293 = CLEBrit2 4, cf. Cugusi CLEBrit2 pp. 362–363 (ceterum, recinitur ubique in titulis, ut dixi Citazioni p. 490). Quodsi consideremus CLEBrit2 4 scriptum esse fere 100–150 p.Ch.n. et 3010, item Verulami repertum, fere med. saec. II p.Ch.n., fortasse concludamus nostrum quoque carmen eodem tempore scriptum esse. Fortasse hic quoque, ut in CLEBrit2 4 laud., est Vergilius mutatus per lusum, ut alibi (Cugusi Citazioni pp. 500 ss.). v. 4. incertum, nescio utrum ‘[ - - - f]allar icas[ - - - ]’ an ‘[ph]allaricas’ (i.q. ‘[ph]alaricas’, fortasse in belli narratione) an aliud.

2471. R.P. Wright, JRS 40, 1950, p. 117 n. 13 (tab. XI, 1); AEp 1951 n. 131; Toynbee Art p. 200 n. 192 (tab. 228), Britain pp. 262 sgg. (tab. LX a); C.D.P.N. Nicholson, ArchCant 63, 1950, pp. 44–47 (tabb. I b; V b); Zarker 121; RIB II, 2448, 6 (Frere – Tomlin) (fig. et tab. VI); Barrett pp. 307 ss.; W. Benario, Verg 24, 1978, pp. 56–59; Gómez Pallarès Musiva II pp. 385–386 n. 13; M. Henig, The Lullingstone mosaic: art, religion and letters in a fourth-century villa, Mosaic 24, 1997, pp. 4–7; AEp 2014 n. 781, 2016 n. 902; S. Cosh, Brit 47, 2016, pp. 262 – 266 (fig.); Tomlin Brit. Rom. 11, 2; EDCS 49600658 (fig.); Cowey in

BRITANNIAE

175

HD 021178; TM 159164; MQDQ CE|appe|292; Schumacher p. 208; Kruschwitz Brit 2; CLEBrit2 17. Res mythologica – i.e. Europa ab Iove rapta – delineata in opere musivo ibidemque carmine descripta, in villa reperta in loco qui Lullingstone dicitur (in Maxima Caesariensi), 330–350 p.Ch.n.

invida si ta[uri] vidisset Iuno natatus, | iustius Aeolias isset adusque domos. ‘ta[uri]’ R.E.M. Wheeler ap. Wright laud. Versus: di. Ludit scriptor in fabula Europae ab Iove raptae (Ov. met. 3, 836–876), addens et permiscens narrationem illam Vergilianam de Iunone ab Aeolo auxilium petente ut Aeneas ab Italia avertatur (Aen. 1, 34 ss., 50 ss.), ut viderunt Barrett laud. et Cugusi CLEBrit2 p. 379, nec Martialem omittens (14, 180 Europa picta. // mutari melius tauro, pater optime divum, / tunc poteras Io cum tibi vacca fuit), ut contendit Cosh laud.; cf. praeterea M. Squire, Image and Text in Graeco-Roman Antiquity, Cambridge 2009, pp. 169–171. Quae fabularum retractatio quaedam Apuleium sapit recteque convenit cum illo tempore quo Claudianus fabulis quidem maximam operam navabat, ut memoravi CLEBrit2 laud. Dixi vero Corpus p. 141 aliquid simile fieri in Ostiensi 2049 Glauce[n v]ectat equs tra[mi]ttens aequora [n]ando, / quippe v[ehi remis] copia nu[lla datur] (saec. IV p.Ch.n.). Ceterum, de mythologicis in CLE descriptis videas quaeso infra, Indices IX s.v. ‘mythologica...’.

2472. RIB II, 2447, 9 (Frere – Tomlin) (fig.); M.V. Taylor – R.G. Collingwood, JRS 16, 1926, pp. 238, 244 n. 26 (fig. 68); A.L.F. Rivet, The Roman Villa in Britain, London 1969, p. 145 (tab. 4, 7); AEp 2014 n. 781; EDCS 49600567 (fig.); Schumacher p. 235; Kruschwitz Brit 6; Cugusi Corpus pp. 70, 166; CLEBrit2 18. Frustulum carminis picti reperti in villa Romana quadam, prope locum qui Lullingstone appellatur, in Maxima Caesariensi (cf. C.D.P.N. Nicholson, ArchCant 63, 1950, p. 45); eodem fere tempore quo 2471.

bina manu l[ - - - ]. Versus: da ut videtur. Recinit fortasse scriptor locum Vergilianum illum Aen. 1, 313 = 12, 165 bina manu lato crispans…; cum alter Vergili locus ad Turnum pertineat, fortasse carmen Britannicum est explicatio cuiusdam figurae bellicae Vergilianae (an de Turno ipso?), videas quaeso commentarium in RIB laud., p. 67. At

176

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

res aliquid dubi praebet, nam nihil obstat quin iudices in verbis ‘l[ - - - ]’ aliud latere, scil. subst. ‘lătus / lătĕr-’.

BRITANNIA INFERIOR 2473. Hübner, EE 3, 1877, 183; RIB I, 687 (Collingwood – Wright) (fig.); CSIR GB 1, 3, 60 (fig.); Kruschwitz Brit 14; AEp 2013 n. 935, 2014 n. 781; Tomlin Brit. Rom. 9, 51; EDCS 07800963 (fig.); Cowey in HD 069949 (figg.); TM 155180; https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/687 (fig.); CLEBrit2 3; Schumacher p. 151. Eboraci, sarcophagi tabula optime servata, saec. I p.Ch.n., opinor, nominibus et coniugis (‘Iulia’) et mariti (‘Diogenes’) nisus.

Praescr.: Iul(iae) Fortunate, domo | Sardinia. Verec(undio) Dio|geni fida coniuncta | marito. aliter ‘Verec(undo)’ Versus: alterum da6 hemistichium (de ‘marit-’ in fine versus cf. e.g. Cugusi CLESard p. 123 et infra, Indices IX s.v.). De nominibus: ‘Verecund(i)us’ cf. Kajanto p. 264, Salomies p. 202 (fere 290es); ‘Diogenes’ Graecum nomen, quod legitur maxime saecc. I–II p.Ch.n. (Solin Personennamen pp. 248 ss.). Nescio utrum Verecundius idem sit qui M. Verecund(i)us Diogenes IIIIIIvir col(oniarum) Ebor(acensis) et Mor(inorum), CIL VII, 248 (cf. Tomlin Brit. Rom. pp. 237–238) an non. ‘Fida coniuncta marito’: comparari possunt Catull. 62, 54 ulmo coniuncta marito, et Verg. buc. 8, 32 coniuncta marito; alibi quoque in CLE, scil. 1969, 13 caro coniuncta marito (item fortasse 560, 1 fid[a marito]). Est topos ille mulieris univirae, de quo cf. infra, Indices IX s.v. Locutio ‘domo Sardinia’ originem significat, ut 2037 = CLEMoes 32 (saec. II p.Ch.n.), cett., item extra metrum e.g. CIL III, 1237 Isidorae domo Asiae (Apuli), AEp 1992 n. 1827 domo Vienna (Africa Procos.), cett.; deducitur autem Iuliam Fortunatam mortuam esse peregre, quo de genere mortis videas infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’ (in Britanniis ipsis cf. CLEBrit2 1 et fortasse 2080: Cugusi CLEBrit2 pp. 358, 398–399). - Alio quoque modo rationeque ortus memoratur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘origo’. ‘Fortunate’ i.q. ‘Fortunatae’.

BRITANNIAE

177

2473 bis. Mommsen, EE 7, 1892, 928; RIB I, 659; P. Kruschwitz, ZPE 204, 2017, pp. 24–26 (fig.); AEp 2017 n. 896; EDCS 07800942. Eboraci, ara votiva, 120 p.Ch.n. (nam legio VIIII memoratur).

Praescriptum: D[eo Sancto] | Silva[no s(acrum)] | L(ucius) Celerin[i]us (?) | Vitalis corni(cularius) | leg(ionis) VIIII His(panae) | v(otum) s(olvit) l(ibens) l(aetus) m(erito) || et donum hoc donum | adpertiniat: cautum attiggam ed. Kruschwitz Versus: ia6, ut viderunt olim Hirschfeld dubitanter (in EE), nuper subtilius Kruschwitz. De hoc brevi carmine cf. Kruschwitz laud.; deo Silvano dicatum, ut 2495 (ubi vide). De legione VIIII Hisp. cf. Ritterling coll. 1664–1671 (maxime col. 1668), L. Keppie in Légions pp. 25 ss., J.K. Haalebos in Légions pp. 471 ss. ‘Adpertiniat’ i.q. ‘adpertineat’, ‘attiggam’ scriptio graecanica (-γγ-) pro ‘attingam’.

2473 ter. F. Haverfield, EE 7, 1892, 939; CIL VII, 265 (Hübner); ILS 3651; RIB I, 712 (Collingwood – Wright) (fig.); EDCS 07801003; HD 069973; TM 155205; https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/712 (fig.); Tomlin Brit. Rom. 11, 18 (fig.). Derventione, prope Eboracum, parva tabula ansata in lapide inscripta (similis Vindolandensi 3014), servans textum integrum, 270– 300 p.Ch.n.

Praecedunt verba feliciter sit | genio l⊂hed.⊃o⊂hed.⊃ci. | servule, utere | felix tabern|am aurefi|cinam. Versus: da6 (sed pes III /‘fēlīx tă-’/; praeterea hiatus: ‘-bernam H aurefi-’). ‘Servule’: compares quaeso deminutivum ‘vernula’ 3109 (Caesareae). ‘Vtere felix’ saepe legitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘utere...’. Hic tamen locutio significantior quam alibi esse videatur. ‘Vtere’ cum accusativo coniungitur, de re videsis Szantyr p. 123; idem fit in verbis ‘fungor’ et ‘fruniscor’, cf. infra, Indices IX s.vv. ‘Aureficina’ i.q. ‘aurificina’: quae vox perraro legitur, alibi enim tantum Cassian. conl. 21, 15, 1 Petschnig, cf. Th.l.L. s.v. aurificina, col. 1497, 79 ss. et Ox. Lat. Dict. s.v.

178

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2474. Hassall – Tomlin 1978, p. 477 n. 27 (tab. XXXI B); AEp 1978 n. 450; Hassall – Tomlin 1979, p. 355 addendum n. 49; Tomlin p. 245 n. 12; RIB II, 2491, 146(I) (Frere – Tomlin) (tab. VII A); AEp 2014 n. 781; Tomlin Brit. Rom. 11, 11; EDCS 09200330 (fig.); Cowey in HD 004796; TM 165073; Schumacher p. 188; Kruschwitz Brit 15; CLEBrit2 5. Vinoviae, tegulae duo fragmenta congruentia, litteris graphio scriptis, vel saec. I p.Ch.n. vel II, ut videtur.

Armea me docuit recte | bi(ne)dicere cunctis. malo ipse ‘bi(ne)dicere’, sed aliter quoque legi potest, scil. ‘be(ne)dicere’; ‘(bene)dicere’ Hassall – Tomlin, ‘(ti)bi dicere’ Shaw – Smith in RIB II, ad 2491, 146, Tomlin Brit. Rom. laud., Kruschwitz Brit Versus: da6. Vt iam dixi Cugusi Ritornelli pp. 449 ss., 464. tegula gemina est 1939 = CLEBrit2 6 = Kruschwitz Brit 15 Armea me docuit [ - - - ] (item Vinoviae). ‘Armea’ cognomen ignotum, deest in Th.l.L., parum perspicuum. ‘Recte’ et ‘docuit’ invicem coniungenda videntur (qua de re cf. Hofmann p. 201). Recinit fortasse poeta epigraphicus locum Propertianum illum 1, 10, 19 Cynthia me docuit…, qui Pompeiis quoque saepius recinitur (una cum Propertiano 1, 1, 5) verbis ‘Candida me docuit...’ in 354 et al. (videas Cugusi Epigramma erotico p. 452; Kruschwitz Edition pp. 4 ss.); sunt verba quibus amans quidam, quisquis est, amorem suum puellae amanti confitetur, facile repetita vulgataque ita ut omnes plane intellegant omnesque uti possint: scil. Cynthia Romae, Candida Pompeiis, Armea Vinoviae omnes uno eodemque modo amore afficiuntur. Poeta Vinoviensis vero candide confitetur sibi Armeae gratia omnes puellas in deliciis esse.

2475. CIL VII, 844 (Hübner); RIB I, 1954 (Collingwood – Wright); AEp 2014 n. 781; EDCS 07900763; HD 071103; TM 156447; MQDQ CE|appe|665; https:// romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/1954 (fig.); Schumacher p. 93; CLEBrit2 11. Bannae, prope vallum Hadriani, haud longe a Luguvalio; carmen inscriptum in altari rupestri, ubi scriptus est titulus RIB I, 1953 quoque (qui sonat: ‘leg(io) VI Vict(rix) P(ia) F(idelis)’). Incerta aetate sed haud seriore, puto saecc. II–III p.Ch.n.

aurea per Caṛịṿạm volitat Victoria pennis.

BRITANNIAE

179

‘Caṛịṿạm’ lectio incerta, sed servanda ut puto (cf. infra, comm.) Versus: da6. Fortasse Vergilianum, Tibullianum et Ovidianum quoddam recinitur (cf. Collingwood – Wright laud. p. 600; Cugusi Aspetti letterari p. 354, Corpus pp. 69, 165, 169, CLEBrit2 pp. 369–370): Verg. Aen. 4, 700 Iris croceis per caelum roscida pinnis /… / devolat; Aen. 7, 104 circum late volitans iam Fama per urbes / Ausonias; Aen. 9, 473–474 interea pavidam volitans pinnata per urbem / nuntia Fama ruit; Tib. 2, 5, 45 super fessas volitat Victoria puppes; Ov. met. 8, 13 volat dubiis Victoria pinnis; inter carmina epigraphica ipsa videas 346 = CLEBrit2 19(a) armiger ecce Iovis Ganymede(m)... sustulit alis (prope Viroconium, fere saec. IV p.Ch.n.), quod illud Vergilianum recinit Aen. 5, 657 dea se paribus per caelum sustulit alis ~ 9, 14 in caelum paribus se sustulit alis (cf. Ilewycz p. 163), Aen. 9, 564 sustulit alta petens pedibus Iovis armiger uncis (Cugusi CLEBrit2 laud.); addas quaeso Verg. Aen. 6, 15 praepetibus pinnis... se credere caelo; in Christianis quoque, conferas urbanum 734, 5 aethera pervolitans levibus se sustulit (scil. Pompeianus) alis (saec. IV p.Ch.n.), pendens a Verg. Aen. 5, 657 ~ 9, 14 laudd. Itaque poeta Bannensis epicorum sermonem et elegiacorum recinuisse videtur; addas quod conferri potest locus Apuleianus quoque met. 4, 33, 1–2, v. 5 pinnis volitans super aethera cuncta fatigat: unde colligitur poetam Bannensem haud omnino rudem fuisse. Cum autem in locis nuper memoratis hic illic verbum ‘caelum’ legamus contraque nomen loci ‘Carivam’ nusquam inveniatur (deest enim in Rivet – Smith), fortasse suspici potest ‘caelum’ quidem in carmine Bannensi pro ‘Carivam’ legendum (cf. https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/1954 laud.; E.G. Turner ap. RIB laud.); sed mea sententia nihil obstat quin cogitemus de nomine quodam Celtarum, fictum ex CAR- (compares e.g. nomina ‘Car-av-antius’ in Holder I, pp. 775 ss., ‘Car-antius’ in Vindolandensi AEp 2008 n. 803), quam ob rem nihil mutandum esse videatur. Finis versus ‘Victoria pinnis’ legitur Ov. am. 3, 2, 45 et Sil. 14, 675 (cf. Mastandrea p. 918); ceterum, ‘pennis’/‘pinnis’ vox poetica, ut iam dixit N. Marinone, Berenice da Callimaco a Catullo. Testo critico, traduzione e commento, Bologna 1997, p. 149.

2476. Hassall – Tomlin 1977, p. 436 n. 46; RIB II, 2503, 102 (Frere – Tomlin) (fig.); AEp 2014 n. 781; EDCS 51600286; Schumacher p. 171; CLEBrit2 13. Devae, instrumentum, carmen graphio scriptum; altera parte saec. III p.Ch.n.

180

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

“Dexter, feliciter” con{e}claman[t, ut] Ecna(tius). legi, supplevi nunc, olim scripseram ‘Dexter feliciter con{e}claman[t . . . et] Ecna(tius)’ Versus: da6 (spondeiazon) ut videtur. ‘Dexter’ cognomen in titulis saepe legitur, cf. Kajanto p. 250. ‘Ecnatius’ autem, i.q. ‘Egnatius’ (cf. Smith p. 915), comparari potest cum cognomine ‘Egnatianus’, quod raro invenitur (Kajanto p. 146). Puto nunc in lacuna paucissima cecidisse. Credo Dextro cuidam bene dici ab amicis, fere ‘Dexter, feliciter (tibi eveniat)’, ut fit in loco Petron. 50, 1 qui sonat ‘Gaio feliciter conclamavit (scil. familia)’; ‘feliciter’ saepius legitur, ut inter omnes constat, in titulis Pompeianis, e.g. PW 190, 568, 569, 570, cett., cf. Th.l.L. s.v. felix, col. 450, 40 ss. Nec tamen absurdum videatur coniectare hic exhortationem exprimi ut instrumento ipso Dexter bene utatur, fere ‘Dexter, utere felix/feliciter’ (quae exhortatio/votum saepissime legitur in instrumento: comm. ad 2399, 2514, 2579 et infra, Indices IX s.v. ‘utere felix’).

2477. K.S. Painter, RivAC 51, 1975, p. 336 n. 9 (fig. 8); R.P. Wright – M.W.C. Hassall – R.S.O. Tomlin, Brit 7, 1976, p. 385 n. 33 (fig. 2, tab. XXXII B); AEp 1976 n. 364; Hassall – Tomlin 1977 p. 448 corr. (d); RIB II, 2414, 2a (Frere – Tomlin) (fig.); AEp 1997 n. 995, 2014 n. 781; Tomlin Brit. Rom. 12, 96 (fig.); EDCS 32001611; Cowey in HD 012213; TM 157865; MQDQ CE|appe|197; http://www.britishmuseum.org/research/collection_online/collection_object_ details.aspx?objectId=1364283&partId=1; Schumacher p. 28; CLEBrit2 21. Durobrivis, in Flavia Caesariensi, carmen graphio scriptum in poculo argenteo, saec. IV p.Ch.n.

α ⊂ chrismon ⊃ ω sanctum altare tuum Domine subnixus honoro. || ad imum Publianus verbum ‘Domine’ ita in instrumento fractum: ‘D α ⊂ chrismon ⊃ ω omine’ Versus: da6, sed nota ‘Dominē’ pro ‘dominĕ’. ‘Publianus’ cognomen hic illic legitur, cf. Kajanto p. 174. Publianus dicat poculum pretiosum in honorem Domini (sed longe aliter interpretatur W.H. Frend, JThSt 48, 1997, pp. 125–128). Compares quaeso 2903, 8 subnixi altare decoro (Cuicul).

BRITANNIAE

181

2478. K.S. Painter, RivAC 51, 1975, p. 338 (fig. 10); R.P. Wright – M.W.C. Hassall – R.S.O. Tomlin, Brit 7, 1976, p. 386 n. 35 (tab. XXXIII A); Hassall – Tomlin 1977, p. 448 corr. (e); AEp 1976 n. 365; RIB II, 2431, 1 (Frere – Tomlin) (fig.); AEp 2014 n. 781; EDCS 49100019 (figg.); Cowey in HD 012216; TM 158407; MQDQ CE|appe|198; Schumacher p. 28; Tomlin Brit. Rom. 12, 94; CLEBrit2 22. Eodem loco et tempore quo 2477, item graphio scriptum in instrumento ex argento.

Iamcilla votum quo[d] | promisit conplevit. infrascriptum ω ⊂ chrismon ⊃ α ‘iamcilla’ Wright in RIB, recte puto, ‘amcilla’ Tomlin (defendit Brit. Rom. pp. 379–380), ‘Anicilla’ malit Painter; ceterum cf. infra, comment. Versus: ia6, syllabis omnibus longis praeter ‘-lă’, quam ob rem fortasse non deest qui iudicet hoc re vera carmen non esse, sed orationem solutam. ‘Iamcilla’, si recte scriptum est, videtur mulieris nomen deminutivum, ut e.g. ‘[ - - - ]ecilla’, fere ‘[S]enecilla’ RIB II, 2432, 9, vel simm.; re vera nomen ‘Iamcus’ iam non extat, sed quaeso in mente habeas ‘Iamius’ CIL II, 767 (cf. RIB laud.). Quod si quis malit legere ‘[t]ua ancilla’, nomen mulieris dicantis deficiat, id quod aliquid difficultatis praebere videatur. Fortasse ‘Iantulla’, collato loco Virunensi CIL III, 527 a = AEp 1982 n. 747 = 1985 n. 706 (qui locus ipse tamen incertus est). ‘Votum reddere’ simm. in carminibus epigraphicis videas Concordanze p. 900.

182

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

GALLIAE (ET ALPES) Ibidem reperta multa alia, et in locis unde veniunt carmina quae ipse recepi et aliunde, iam antea collecta a Bücheler – Lommatzsch aliisque, quae hic repetere operae pretium non fuit; quorum carminum catalogum confectum invenias et in CLEGall pp. 87 adn. 37, 88 adn. 38, 90 adn. 39, 93–94 adn. 40, 121 adn. 41, 131 adn. 42, 156 adn. 43, 159 adn. 44 (pauca alia passim) maximeque in CLEGaule I, pp. 554–574.

GALLIA NARBONENSIS 2479. E. Espérandieu, CRAI 1929, pp. 212–213; Zarker 141; ILGN 659; CAG 13, 5, 512; EDCS 13302326; MQDQ CE|appe|624; CLEGaule N 042 (fig.); CLEGall 1. Stela sepulcralis fere integra, Arelate reperta, litterae vel aetatis Augusti Imperatoris vel saec. I p.Ch.n.

flebile opus matris | natorum h(i)c ossa duorum | condidit; hi matris | condere debuerunt.| Postscr.: Memmia M(arci) f(ilia) Paramone viva | sibi et L(ucio) Memmio Celeri et | Memmiae Vegetae filis. Versus: di (sed computatur fere ‘dēbuērunt’, melius fuerat ‘dēbŭĕrant’!). ‘Paramone’ cognomen Graecum fere libertinum (Solin Personennamen p. 825); ‘Celer’ legitur saepissime, Kajanto p. 248 (fere 500es), ‘Vegetus’ fere 60es (Kajanto p. 247; saepius in Galliis et Germaniis); ‘Memmius’ nomen notum usitatumque iam liberae Rei publicae temporibus. Carmen formulis consutum, totum de filiorum misera morte praepostera (videas V. Cansino Arán in Sub ascia pp. 505–520); ceterum formula ‘hi (scil. nati) matris (scil. ossa) condere debuerunt’ parum mutat tritissimum illud ‘quod pater/mater debuit facere, fecit filius/filia’ servato tamen verbo ‘debendi’; variationes similes inveniuntur in 1151, 8; 1405, 2; 2219, 1: videas Concordanze pp. 145–146, 177, 617, 632, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. Mors praepostera/immatura saepe in finibus Galliarum defleta est, scil. 2489 (Viennae), 2496, 2497 et 1200 (Aptae), 2504 (in Vellaviis), 2508 (Aquis Tarbell.), 2519 et 2948 (Lugduni), cett., ut monet Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2045; exemplum Arelatense tamen antiquitate conspicuum. Vox ‘flebilis’ saepius occurrit in carminibus Galliarum, haud raro una cum lamentatione ob mortem immaturam (Concordanze p. 270, item infra,

GALLIAE (ET ALPES)

183

Indices IX s.v.); locutio ‘flebile opus matris’ pressior pro ‘hoc monumentum extructum maximo cum fletu a matre’.

2480. L.A. Constans, Notes sur quelques inscriptions d’Arles, REA 22, 1920, p. 178 n. 7 (fig.); ILGN 126; CAG 13, 5, 581; CLEGaule N 053; H. Belloc, Sepultus loquitur: des vers trop silencieux dans un nouveau carmen de la cité d’Arles (CLEG N053; ILGN, 126), in Literatura epigráfica pp. 13–33 (figg.); EDCS 13301776; Cugusi Edizione 1; CLEGall 2. Cippus sepulcralis calcarius Arelate repertus, saecc. II–III p.Ch.n.

Praescr.: [D(is)] M(anibus). | vivit in aeternum qui || invenit littera primum, | deniq(ue) nes{s}cirem quis in | hoc tumulo ecc̣(e) ịacer(e)t! | set tit[ul]us loquitur | scribtum [et f]ạ[l]lere nescit. | Postscr.: Attio M[ - - - ]io Sopro|nisco Prec[ - ]i( ) (?) Eutyci|anus [e]t T(itus) Iun(ius) Cent|urio et Perseus | amico optimo. ‘nesscirem’ lapis errore quodam; insunt aliquot legamenta ed. Cugusi praescr. legit Belloc 1. ita Belloc, Cugusi, ‘ov in venti aera primum’ Constans, ILGN; 2. ‘nescirem’ Constans, ILGN, Cugusi, ‘nesc(i)t rem’ Belloc; 3. ‘set tit[ul]us loquitur’ Belloc probabiliter, item Cugusi, ‘sep(u)ltus loquitur’ Constans, ILGN; 3. ‘scribtum [et f]ạ[l]lere’ Cugusi, ‘scribtu[ra et f]ạ[l]lere’ Belloc, ‘scribit [ - - - ]mere’ Constans, ILGN postscr. ‘Prec(i)[l]i(us)’ Belloc dub., nescio an recte; pro ‘[e]t T(itus) Iun(ius)’ Belloc malit ‘et Iun(ii)’ Versus: da6. ‘Soproniscus’, i.e. ‘Sophroniscus’, ‘Eutycianus’, i.e. ‘Eutychianus’, et ‘Perseus’ Graeca nomina, quorum primum rarum, legitur una tantum Romae, CIL VI, 21213 (Solin Personennamen p. 757); secundum vulgatum apud servos et libertinos maxime (cf. Solin laud., pp. 872–874); tertium servile, item Solin laud., pp. 557–558. Cognomen ‘Centurio’ legitur hic illic in CIL XIII, cf. Kajanto p. 319. Carmen primum sententiam exhibet, “aestimatione afficiatur qui aliquid invenerit”, sequitur exemplum: “magni aestimetur qui invenerit litteras per quas mortuorum memoria apud viatores servetur et agnosci possit”. Ergo: “vivit in aeternum qui litteras invenerit, sine quibus nemo sciat quis in hoc tumulo iaceat, per quas vero titulus ipse loquatur nec fallat”. Similia alibi leguntur in CLE, in Galliis ipsis, 454, 1 littera qui nosti, lege casum… (Are-

184

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

late), 1278, 5 quodque meam retinet vocem data littera saxo… (Lugduni, altera parte saec. III p.Ch.n.): cf. Cugusi Edizione p. 433 et CLEGall p. 89. v. 1. vivit: in eodem versus pede saepe legitur in CLE, ut dixi Cugusi Edizione p. 433 et CLEGall p. 89; cf. e.g. urbanum 1347B, 23 vivit in aeterna paradisi sede beatus (altera parte saec. IV p.Ch.n.), Gallica 716, 2 vivit in aeternum nullum moritura per aevum (prope Avennionem, puto saec. VI ex. p.Ch.n.), et Le Blant 402, 24 vivit perque omnia saecula vivet, cett., praeterea Cugusi Corpus p. 194. vv. 2–3. compares quaeso 1449 hoc qui scire cupis iaceant quae membra sepulcro, / disces dum relegas hos modo versiculos (in agro Mediolanensi). v. 3. set ti[tu]lus loquitur (legit Belloc, dein Cugusi): mire dictum – nam re vera nec titulus nec mortuus loqui possunt – sed alibi quoque dictum: 1073/2119, 6 hic titulus parvo proloquitur lapide (Narbone, saec. I p.Ch.n.), 1278, 5–6 quodque meam retinet vocem data littera saxo, / vo[ce] tua vivet, quisque lege[s titu]los (Lugduni, altera parte saec. III p.Ch.n.), 1255, 1 hic ego qui sine voce loquor de marmore caeso… (prope Ostiam), 512, 1 hic ego qui taceo, versibus mea vita demonstro (Cirtae; de ‘taceo/iaceo’ pauca dixi Cugusi Aspetti letterari p. 83 adn. 157). Nota ‘littera’ i.q. ‘littera(m)’.

2481. CIL XII, 959 (Hirschfeld); Le Blant NR 189; ILCV 1516 adn.; CAG 13, 5, 778; EDCS 08401591; CLEGall 3. Tabula sepulcralis fracta, Arelate reperta, carmen Christianum ut videtur exhibens, aetate incerta.

[ - - - ]aude [ - - - ] | [ - - - f]ide pudore [ - - - ] | [ - - - ]ic corpore [ - - - ] | [ - - - ]tris except[ - - - ] | [ - - - fon]te renata [ - - - ] | [ - - - ]dis domini praec[lari (?) - - - ]. 5. restitui collatis 2519, 3 et 1445, 4;

5

6. alii ‘praec[onia (?) - - - ]’

Versus: da. v. 5. ‘renata/renatus’ vox vere Christiana, maxime comitante voce ‘fonte’ vel ‘aqua’, simm., cum de baptismate dicatur: cf. ad 2519, 3 laud.

GALLIAE (ET ALPES)

185

2482. M. et R. Sabrié, RevArchNarb 30, 1997, pp. 259 et 262 n. 2 (fig.); AEp 1997 n. 1068; CAG 11, 1, 322; EDCS 08600755; Platz in HD 049643; TM 214243; CLEGall 4. Narbone, graphio incisum in pariete, fere saec. I p.Ch.n. ut videtur.

[venimus hoc cupi]di, multo magis ire cupimus. facillime restitui potest collatis pluribus simillimis exemplaribus collectis in Cugusi Poesia ufficiale pp. 76–77 (Vsp pp. 1007 ss.) Versus: da6 (nota ‘cupīmus’), fortasse el sequebatur. Idem versus eodem modo et ratione saepius legitur Pompeiis, ut colligitur ex Cugusi Aspetti letterari pp. 217 ss., Ritornelli p. 460, Poesia ufficiale pp. 76–77 (Vsp pp. 1007 ss.); Kruschwitz Edition pp. 8–9; hoc carmen mea sententia eodem fere tempore exaratum est quo Pompeiana. Cum alibi totum distichon inveniamus ‘venimus hoc cupidi, multo magis ire cupimus, / ut liceat nostros visere Roma Lares’, nescio utrum carmen Narbonense brevius factum sit scienter an fortuito. Sed pro certo habendum rem enarratam vulgatissimam esse, nam fit ut aliquando repetatur inepte (e.g. in 479, de quo videas Cugusi Osservazioni testuali pp. 363–364). ‘Cupīmus’: de ‘-ī-’ in verbo ‘cupio’ videas Th.l.L. s.v. cupio, col. 1429, 32 ss. (inde a Lucr. 1, 71, maxime Pompeiis).

2483. CAG 11, 1, 447; EDCS 46400783; CLEGall 5. Narbone, tabula sepulcralis, fortasse saec. II p.Ch.n.

quod nascenti terra [ - - - ]. Versus: da vel tro. Conferas quaeso 1222, 5 [i]nvida nascenti Lacesis fuit (Romae, saecc. I–II p.Ch.n.); 1533, 4 terminus… / quem mihi nascenti quondam Parcae cecinere (Brundisi, saec. II in. p.Ch.n., cf. Cugusi Novellismo pp. 133–134); 1316, 1 Nome fuit nomen, haesit nascenti Cusuccia (Hispali, aetate incerta); 787, 5 haec te nascentem suscepit ecclesia mater (Romae, saecc. IV–V p.Ch.n.); maximeque 1021, 4 hanc tibi nascenti fata dedere domum, item Narbonense, saec. I p.Ch.n.; collatio vero cum 1021, 1222, 1533 moneat de tempore nostri quoque carminis, scil. saec. II p.Ch.n. Cum minimum fragmentum sit nemo quicquam certi adfirmare ausit, at tamen fortasse suppleri potest fere ‘quod nascenti terra [dedit, dies abstulit

186

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

atra]’, collato Tarraconensi 1489, 3 (quod ipsum recinit Manilianum versum illum 4, 16: Tosi p. 286). Videas CLEGall p. 91.

2484. CAG 11, 1, 422 (fig.); CLEGaule N 143 (fig.); EDCS 46400764; CLEGall 6. Narbone, tabula sepulcralis bis in usu habita, saec. IV p.Ch.n.

[ - - - ] nosse pignera, lector, | [ - - - q]uem s(an)c(tu)s adornat | [ - - - ]nis | [ - - - ]ne | [ - - - ]orum | l[ - - - ]num | ------

5

Versus: da6. v. 1. ‘pignora/pignera’ i.q. ‘nati’ (inde a Verg. buc. 8, 92, Aen. 5, 538/572) alibi quoque legitur in Galliis, cum in ipsa urbe Narbone, 1276, 6, tum alibi, 2496 praescr. (Aptae), 1277, 2 et 1381, 11 (Lugduni), 1384, 3 et 1389, 21 (Viennae), 2080, 7 (in insula Caesarea); nec non in ceteris provinciis, cf. infra, Indices IX s.v. v. 2. [ - - - q]uem s(an)c(tu)s adornat: Belloc I, p. 499 comparat carmen 1427, 6 sanctus metator adornat (Augustae Trever., med. saec. V p.Ch.n. ut videtur), quod ipsum partim duplicat Narbonense 302, 11 laetus metator adornat (fere 350–370 p.Ch.n.): anne locutio Galliarum propria?

2485. CIL XII, 3564 (Hirschfeld); Chol. 1052; CAG 30, 1, 650; EDCS 09202039; CLEGaule N 127 (figg.); CLEGall 7. Nemausi, ara incertae aetatis, saecc. I–II p.Ch.n. opinor ex re tractata.

Dom[i]ti[ae M]ạṛ[it]umae | nec i[u]ss[u]s [testamento] n[e]c voce rogatus | [ - - - p]i[is]si[m]a[e] posui. | Postscr.: Cn(aeus) Cornelius Tanais | [ - - - ], Cn(aeus) Cornelius Vrbanus. ‘Dom[i]ti[ae M]ạṛ[it]umae’ legit Belloc cum lapide; ‘Dom[i]ti[ae] R[ - - ]vaiae’ CIL, minus recte ut videtur; cetera ed. CIL (aliter Belloc, praeeunte

GALLIAE (ET ALPES)

187

Allmer, scil. ‘nec te[stamento iussus] nec voce rogatus’ et ‘Cn( ) Cornelio Vrbano’) Versus: incertum utrum ia an da. ‘Marituma/Maritima’ nomen mulieris legitur fere 30es (videas Kajanto p. 308), ‘Vrbanus’ multo saepius, plus quam 400es (Kajanto p. 311). Eadem sententia per formulas expressa aliquotiens legitur in Gallia, ut dixi Rilettura II, p. 551 et CLEGall pp. 92–93, addas breviter Massaro Quando l’epigramma... p. 238: scil. 1008 nec iussa testamento neque voce rogata, / sed pia pro meritis sponte sua posuit (Narbone, saec. I p.Ch.n.); 3015 [nec iussu patr]oni (?) / [ - - - ne]que voce / [rogat - - - ] fecit (item Narbone); 2513 neque iussa testamento neque voce, sed bona / piaque mente mota (Lugduni); alibi, 1009 [lib]erta hoc titulo patronum pietatis honorat /... / non iussa... nec voce rogata (Placentiae). - De carminibus repetitis cf. Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’; adde quod hic duo exemplaria uno eodemque loco reperta sunt, scil. 1008 et 3015 Narbone, id quod denuo fit in Gallia, scil. in Lugdunensibus 2943–2944 et 2950–2951 (alia), ut iam dixi Cugusi Edizione p. 444.

2486. CLEGaule N 132 (figg.); CLEGall 8. Operculi arcae funerariae fragmentum, in agro Nemausi repertum, fere saec. VI p.Ch.n.

------| [ - - - ]s reddidit inco[ - - - ] | [ - - - ] signis ostentat o[ - - - ] | [ - - - p]opuli magnifịc̣a[ - - - ]. Versus: da, sed v. 3 el (nam videas: ‘[p]opuli magnifịc̣a[ ]’, i.e. ⏑ ⏑ ‒ || ‒ ⏑ ⏑ ⏓ [ - - - ]). v. 1. reddidit: ita ut ‘reddidi’, saepius legitur, cf. enim Moesicum 2649, 10; Sufetulense 2795, 5; Thibilitanum 2818, 5, cett., addas infra, Indices IX s.v. ‘reddidi(t)’. v. 2. conferas 1356, 3 qui quamquam crebris ostentet maxima [si]gnis, / pandire sed tumolo carmine pauca [decet] (Arausione, fere saec. V vel VI in. p.Ch.n.): Belloc I, p. 447.

2487. CIL XII, 2039 (Hirschfeld); ILN Vienne 258 (Kayser, fig.); CAG 38, 3, 211; EDCS 08501762 (fig.); Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 1; CLEGall 9. Inferior

188

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

pars frontis arcae calcariae Viennae repertae, fere 150–220 p.Ch.n. (Burnand Chronologie p. 311).

------| [ - - - infel]icissima qu[ - - - ] | [qu]em vice fili educaṿịṭ et studịs ḷịḅẹṛạḷịḅụṣ | produxit sed (iniqua stella et genesis mala!) | qui se non est frunitus nec quod illi desti|natum erat, sed quod potuit mulier infelix, | Postscr.: et sibi viva cum eo posuit et sub ascia dedic(avit).

5

ad laevam partem fuerat ‘D(is)’ (quod nunc iam non legitur), ad dextram etiam nunc extat ‘M(anibus)’ Versus: ia, ut videtur, mendosus (v. 5: praeter ‘potuit’, totus versus male ponitur). Carmen formulas minime accipit, quam ob rem magni momenti esse videatur, sed exhibet aliquid inconsequentiae et sermonis et interiectionis causa. Nam cum prior pars perspicua sit ‒ “mulier infelicissima sepelivit iuvenem instar filii educatum et studiis liberalibus productum, sed (videas stellam iniquam et malam genesim)...” ‒, altera contra obscurior et involuta ‒ “...qui neque semetipso fruitus est neque iis bonis quae illi destinata erant, sed tantum iis quae infelix mulier ei largiri potuit” ‒. v. 2. vice fili: videtur iuvenis haud filius fuisse, sed alumnus, ut dixit Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2034 et CLEGall p. 94 (ceterum, fili et alumni pariter cari parentibus erant, cf. enim e.g. Tomitanum 2961). v. 3. genesis mala: ‘genesis’ est ‘fatum cuique adsignatum inde ab origine’, legitur alibi quoque in CLE, ut iterum iterumque dixi (infra, Indices IX s.v.). Cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2035. Astrologiae quae dicitur studium hic inest: Abry pp. 92–93. v. 4. est frunitus: ‘fruniscor’ alibi quoque legitur in titulis (Th.l.L. s.v., col. 1422, 21 ss.); hic, ut in 526 (Caesareae Maur.), 1992 = CLERaetNor 13, 6 (Ovilavae, fere saec. IV p.Ch.n.), 2616, 1, verbum coniungitur cum acc. (‘non est frunitus se nec (id) quod…, sed (id) quod…’), ut saepe fit: cf. Szantyr p. 123, breviter Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 95, CLERaetNor p. 169. ‘Iniqua stella  genesis mala’ chiastice.

2488. CIL XII, 1939 (Hirschfeld); Chol. 1388; ILN Vienne 256 (Bertrandy et alii); CAG 38, 3, 414; EDCS 08501662; CLEGaule N 103; CLEGall 10. Viennae,

GALLIAE (ET ALPES)

189

carmen in arca funeraria incisum, med. saec. III p.Ch.n. ut videtur (Burnand Chronologie pp. 305, 312).

[ - - - ]i paucum per tempus filia | [ - - - ] cuius supprema | [ - - - ]ti composui dolose | [ - - - ]tius 〈B〉ellator pater. | Postscr.: [ - - - et sub a]scia ded(icavit). ‘rellator’ lapis Versus incerti. Videtur esse elogium puellae ante tempus mortuae, quam deflet pater Bellator. ‘Bellator’ est cognomen incertae originis, vel Latinum vel Gallicum, cf. Holder I, col. 337 et Kajanto p. 361; legitur e.g. in Gallia Belgica, CIL XIII, 5722 (in loco qui appellatur Langres), sed extra Gallias quoque, e.g. in Ammaedarensi 2764 (fere saec. IV p.Ch.n.). v. 1. paucum… tempus: soloecistice, pro ‘breve tempus’ sim., cf. Th.l.L. s.v. paucus, col. 805, 3 ss.; idem dici potest in Emeritensi 2111, 2. v. 1. paucum per tempus filia: i.q. “quae filia fuit pro tempore tantum” nam mortua est nec ipsa parentibus satis gavisa, nec parentibus satis gaudentibus amore filiae; similiter 1922 = CLERaetNor 13, 3 me… linquit, sibi coniugem / pro tempore iunctum, scil. “maritum pro tempore vitae tantum” (Ovilavae, fere saec. IV p.Ch.n.), cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 167. v. 1. per tempus filia: in fine versus plerumque ponitur pluralis ‘tempora’ potius quam singularis ‘tempus’, cf. infra, Indices IX s.v. v. 2. ‘suppremus’ (pro ‘supremus’) denuo invenitur in Viennesi 1389, 19 (579 p.Ch.n.), praeterea in Lugdunensi 2526, 2 (et Concordanze p. 793). v. 3. dolose: fere pater monumentum posuit ut ‘illuderet’ dolorem suum; aliter, idem valet quod ‘dolenter’ (Cholodniak).

2489. CIL XII, 2175 a, b, c, d (Hirschfeld); Le Blant 455, 456, 458, 458 A; ad 813; ILCV 3280a; RICG XV, 59, 60, 61 (fig.); CAG 38, 3, 490; CLEGaule *052 / N 077; EDCS 08501912 (fig.) + EDCS 08501913 (fig.) + EDCS 08501914 (fig.) + EDCS 08501915; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 2; CLEGall 11. Fragmenta tabulae sepulcralis Viennae reperta, carmina Christiana, saec. V p.Ch.n. mea sententia.

190

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

carmen A. frg. a, praescr.: hic re[quiescit] | in pace [ - - - ]|us infa[ns qui] | [vi]xit di[es - - - ]. frg. b infantis a[nimam flentem in limine primo] (?) | abstulit at[ra dies et funere mersit acerbo] (?). | carmen B. frg. c, praescr.: [ - - - ]a omnibus | [ - - - ]a qui vixit | [annos] plus minus | [ - - obii]t in Chr(ist)o | [ - - - ]. frg. d [ - - - ] ascen[d - - - ] | [ - - - vene]randu[s (?) - - - ] | [ - - - s]empe[r (?) - - - ]. ed. Sblendorio Cugusi A. frg. b. cf. infra, comm. B. frg. d, 3. vel ‘[s]empe[r - - - ]’ vel ‘[n]empe [ - - - ]’ Videntur duo carmina esse: prius (A) frgg. a (praescriptum), b (versus, da6) continens, alterum (B) frgg. c (praescriptum), d (versus, fortasse da6). In frg. b, ut monui Cugusi Citazioni p. 504, omnia restitui possunt ex Verg. Aen. 6, 427 infantumque animae flentes in limine primo + 6, 429 abstulit atra dies et funere mersit acerbo (= 11, 28), qui fuit locus vulgatissimus apud poetas epigraphicos (cf. infra, Indices VI A), notus alibi quoque in Viennensibus ut videtur, 2492 [funere] mersit [acerbo]. Fortasse lapicida aliquid mutavit, ut colligitur ex voce ‘infantis’ pro Vergiliano ‘infantum’. Ceterum, videas centonem Vergilianum, ut fit in 1786 = CLEPann 51 (Aen. 5, 485 + Aen. 5, 461), 817 (Aen. 1, 253 + 4, 539), cett.: Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2036, CLEGall p. 96. In frg. d, v. 1 verbum ‘ascendo’ significat vel aetatem (ut in locis collectis in Cugusi Fadieni pp. 91 ss. = Vsp pp. 1178–1180, et cf. infra, comm. ad 2492 et Indices IX s.v. ‘ascendens...’) vel iter ad caelestia regna/astra/sidera (cf. infra, comm. ad 2520, 4 et Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’); v. 2 ‘venerandus’ restitui potest collatis multis locis epigraphicis collectis in Concordanze p. 857, maxime urbano 761,11 semper veneranda. Videas Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2036.

GALLIAE (ET ALPES)

191

2490. De Rossi II, 1, p. 264; Le Blant 402; Aviti opera ed. R. Peiper in MGH Auct. Antiquiss. VI, 2, Berolini 1883 (ed. ster. 1961), appendix p. 185; Leclercq Vienne col. 3071, n. 4; RICG XV, 81; Cugusi Aspetti letterari pp. 325 ss.; EDCS 30200092; CLEGaule N 084; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 3; AEp 2017, 2; Sonia Castro Ruiz in Sub ascia pp. 469 ss., maxime 474–478; CLEGall 12. Viennae, paulo post 518 p.Ch.n.; carmen codicibus servatum, praemissis verbis ‘epitaphium Sancti Aviti’, addita adnotatione ‘in ecclesia Apostolorum, ad sinistram partem domus, in capite longioris macherie’, omissis ut videtur aetate et die mortis Aviti.

quisquis mestificum tumuli dum cernis honorem, cespite concludi totum deflebis Avitum. exue sollicitas tristi de pectore curas; nam quem plena fides, celsae quem gloria mentis, quem pietas, quem prompta manus, quem fama perennat, nil socium cum morte tenet. quin prospice sancti gesta viri: primum florescens indole quanta spreverit antiquo dimissos stemmate fasces, maturum teneris animum dum prestat in annis et licitum mundi voti virtute relegat. nec mora, pontificis sic digna insignia sumit, augeat ut soliti felicia cepta laboris. culmen dulcidini non obstat, pompa rigori; subicitur magnus, servat mediocria summus, distribuit parcus, pascit ieiunus, amando terret et austeris indulgentissima miscet. cunctantem suasu iuvit, solamine mestum: iurgia diremit, certantes foedere iunxit; dissona veridicam fingunt quae dogmata legem, hortatu ingenio, monitis meritisque subegit. unus in arce fuit quoquolibet ordine fandi; orator nullus similis nullusque poeta, clamant quod sparsi per crebra volumina libri, quis vixit, vivit perque omnia secula vivet.

5

10

15

20

edidi ut RICG, praeter v. 4, ubi una cum codice Burgerbibliothek Bern A9 ‘celsae’ (pro ‘celsa’) legi secutus Leclercq, Sblendorio Cugusi, CLEGall, Castro Ruiz, rei metricae causa; longe aliter ed. Le Blant

192

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6. Elogium Aviti episcopi, qui sedit Viennae 494–518 p.Ch.n.; carmen tetigerunt suo quisque Marte Cugusi Aspetti letterari pp. 324 ss. et Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2037–2041, quam ob rem hic paucis absolvam. Est epigramma longum accurate fictum, verbis Aviti ipsius consutum (cf. enim v. 13 ~ Avit. serm. p. 125, 9–10 Peiper; vv. 15–16 ~ Avit. serm. p. 125, 1–2 Peiper, cf. Descombes p. 348, Cugusi Aspetti letterari p. 328). In duas partes dividitur, quarum prior longe significantior (vv. 1–20) episcopi officia enarrat, altera brevior (vv. 21–24) res studiaque litterarum: idem invenimus alibi quoque in episcoporum elogiis, scil. in Sidoniano (1516) et in Ennodiano (1368), ut dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 325 ss. In priore parte, ut viderunt Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2038 ss. et CLEGall pp. 97 ss., sunt virtutes propriae additae origini ex alto loco, ut postea saepius fit in episcoporum rebus tractandis, 1368, 1369, 1516; RICG XV, 95, 10 et 99, 25: - caritas et elargitiones in pauperes, - esurientibus auxilium (ut in elogiis 778, 1378, 1387, 1837, 2445), - facultas iurgia et schismata componendi (ut in elogiis 1368, 1387, 1516, 2097): quibus omnibus perpensis videmus elogium Aviti exemplar quoddam et archetypon, ut ita dicam, per tempora fuisse in episcopis celebrandis (cf. iam Descombes p. 413). In altera quoque parte carminis, quae est de studiis litterarum, sunt nonnulla quae in carminibus epigraphicis fere topice occurrunt (Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2039), at in Avito laus eloquentiae nititur solidis argumentis, cum sciamus re vera ‘magnae facundiae fuisse beatum Avitum’, Greg. Tur. Franc. 2, 24 (cf. Schanz – Hosius IV, 2, p. 382, Descombes p. 349, Cugusi Aspetti letterari p. 327). vv. 4–5. quem... quem... quem... quem... quem...: anaphorice. v. 4. celsae quem: videas anastropem. v. 6. nil socium cum morte tenet: in nonnullis Christianorum carminibus pro certo habetur “defunctum Dei gratia mortem vicisse”, cf. Diehl ILCV III, p. 370 maximeque Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2039–2040 (addas urbanum 1408, fere 480–520 p.Ch.n.); in ipsis Galliis videas carmen Viennense 2491 s〈a〉lv〈u〉s erit iussu Domini, data morte superstes (fere eodem tempore scriptum quo nostrum). Similia leguntur in carminibus gentilium quoque, alia tamen vi: e.g. 618, 9 nil, scelus, egisti: fama est quae nescit obire (Augustae Trever., fere saecc. II–III p.Ch.n.). v. 7. primum florescens: verbis ‘florendi’ utuntur poetae epigraphici ad aetatem puerilem significandam inde ab urbano 55, 5–6 heic viridis aetas cum floreret artibus / crescente et aevo gloriam conscenderet (Caesariana aetate, de puella saltatrice): cf. speciatim 3018 prima aetate florentem; 327, 1 florentem... famam; 637 = CLERaetNor 11 florentem condere saxso; carmen ap. Silvia Evangelisti in Collezione pp. 147 ss. n. 42, 5 florentem puerum.

GALLIAE (ET ALPES)

193

Plura invenias in Massaro Epigrafia pp. 156 ss. et Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2040. Hic autem pro ‘floreo’ verbum ‘floresco’ ponitur vi incohativa deposita, ut fit inde a Plin. epist. 5, 11, 2 et Val. Flacc. 7, 363 (Th.l.L. s.v. floresco, col. 924, 17 ss.); sed praetereundum non est verbum ‘floresco’ ab Avito ipso usurpatum esse in oratione de Acaunensi monasterio/basilica habita (Cugusi Acaunum p. 442): itaque fortasse hic quoque, ut vv. 13, 15–16, Aviti ipsius verba recinuntur. vv. 13 ss.: graviter copioseque in Avito discordantia coniunguntur, ut fit in matrona Philomathia, infra, 2518. v. 19. veridicam... legem: cf. ICVR 2501 = ILCV 4781 lex verid[ica - - - ] (saec. V ex. p.Ch.n.); ‘veridicus’ vox elegans, inde a Catull. 64, 206 et Lucr. 6, 6/24, cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 42, 52 et infra, Indices IX s.v. De genere dicendi cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2040 s.: ut ‘veridicus’ (supra), ‘m(a)estificus’ quoque, v. 1, est vox exquisita quae alibi nusquam legitur (Sblendorio Cugusi Composti pp. 59, 61). Praeterea videas v. 23 anastrophem ‘clamant quod’. Nota:‘ae>e’ in ‘mestificum’ v. 1, ‘mestum’ v. 17, ‘prestat’ v. 9, ‘secula’ v. 24, item ‘cepta’ i.q. ‘coepta’ v. 12; praeterea ‘quis’ i.q. ‘quibus’ v. 24.

2491. Le Blant 405; Aviti opera ed. R. Peiper in MGH Auct. Antiquiss. VI, 2, Berolini 1883 (ed. ster. 1961), appendix p. 186; Leclercq Vienne col. 3074, n. 10; RICG XV, 87; EDCS 30200093; CLEGaule *166; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 4; CLEGall 13. Viennae, carmen Christianum, fere 500–530 p.Ch.n.; cod. B.N. Lat. 12768, fol. 137–138 servatum, praemissis verbis ‘Domninus papa in nomine Christi pauper episcopus’ atque addita adnotatione ‘ex voto Flavius Lacanius, v(ir) c(larissimus), 〈cum〉 suis fecit de proprio basilicam, secretarium et porticum’.

Dom〈ni〉nus res suas Deo qui mente dicata omnigenis Christum dignis virtutibus effert; mente castus et lege pius, facundia dives, nescius iniusti doctusque rescindere culpas, intemerata fide, divina in sede locandus, nihil proprium cupiens, redimit quos possidet hostis, vestitum, pastum, potum tectumque ministrat. s〈a〉lv〈u〉s erit iussu Domini, data morte superstes.

5

edd. RICG, Sblendorio Cugusi, CLEGall 1. ‘Dommnus’ cod.; ‘res suas Deo qui’: fortasse corruptum, ‘rem spemque’ coni. Peiper; ‘devota (‘pro ‘dicata’) Peiper, Le Blant, Leclercq; 3. ‘ca-

194

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

stus’: ‘catus’ corr. Peiper, RICG, nescio an recte; ‘et’ cod., ‘set’ Peiper, RICG; 8. ‘solus’ cod., Peiper, Le Blant, Leclercq, emend. L. Pietri ap. RICG XV, p. 369, item Sblendorio Cugusi, CLEGall, probabiliter Versus: da6; v. 1 vitiosus; v. 3 ‘mente castus’ prosodice malus (inter cetera, ‘/-cundjā/’, da6 spondeiazon); in v. 5 abl. ‘intemerata’ littera ‘-a’ finalis computatur ‘-ă’; v. 6 pro ‘nihil’ expectes ‘nil’, prosodice aptius; v. 8 abl. ‘data’ computatur ⏑ ⏑. Elogium Domnini, episcopi ut videtur Viennensis qui sedit annis fere 533–538 p.Ch.n. (vel paulo antea), persimile elogiis episcoporum de quibus breviter diximus Cugusi Aspetti letterari pp. 111 ss., 113 ss., 324, 325 ss., Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2042–2044, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 146. Flavius Lacanius quis sit minime constat, cf. PLRE II, p. 652 s.v. Fl. Lacanius et Descombes pp. 369–370. Nomen episcopi laudati ‘DOMNINVS’ legitur in initio carminis per lineam et per acrostichidem, duplici ratione, de qua cf. Cugusi Acrostico pp. 114, 122–127. Reperiuntur autem in Galliis omnino decem carmina per acrostichidem structa, collecta in CLEGall p. 99; inter cetera, in ipsa Vienna (praeter nostrum) carmen epigraphicum 438, praeterea Acauni 2500 et Augustae Trever. 2541. Quod ad res attinet, dixi Cugusi Rilettura p. 95 et Aspetti letterari p. 324 paupertatem exprimi v. 6 per verba ‘nihil proprium cupiens’, quae conferri possunt cum carmine 1368,16 (‘divitias credens quas dedit esse suas’, de Ennodio) et cum Sidoniano carm. 23, 227, quae ambo ad episcopos attinent: nec mirum, nam quantum episcopis contemptus divitiarum et cura eleemosynae cordi fuerit nemo est qui ignoret (breviter Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2042). V. 7 autem quam presse exprimit praecepta evangelii Vulg. Mt. 25, 35–36 ‘satiare esurientes, potum praebere sitientibus, nudos vestimentis tegere’, ut etiam atque etiam fit cum in CLE, e.g. 1378, 3–4 (Curiae, 548 p.Ch.n.), tum in auctoribus (e.g. Venantio Fortunato, cf. Consolino Ascesi p. 149). Ceterum, fortasse poeta epigraphicus ipse voluit aperte exprimere Domnini curas evangelicas carmen concludens verbis ‘s〈a〉lv〈u〉s erit iussu Domini, data morte superstes’ recinentibus locum Vulg. Mt. 10, 22 et 24, 13 qui… perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Descombes p. 370). vv. 1–2. locus pressior et parum perspicuus, fere ‘(hic iacet) Domninus, qui mente dicata Deo res suas (restituit) et Christum effert dignis virtutibus omnigenis’ (Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2043). Anne locus corruptus? v. 2. ‘omnigena’ i.e. ‘omnium generum’, verbum exquisitum, cf. Th.l.L. s.vv. omnigena, col. 590, 62 et omnigenus, col. 590, 71 ss.; Sblendorio Cugusi Composti pp. 43, 48–49, 96, 102. v. 3. ‘castus’ cod., ‘catus’ coni. Peiper, cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2043.

GALLIAE (ET ALPES)

195

v. 3. videas tricolon, concinne structum, ‘mente castus - lege pius facundia dives’. v. 4. nescius iniusti: saepius episcopi definiuntur iustitiae cultores, e.g. in Vercellensi 705, 6, in Formiano 1371, in Le Blant NR 441, 11 (Aventici, 596 p.Ch.n.), cett.: plura videas Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2043–2044. v. 4 doctus… rescindere: ‘doctus’ cum inf. cf. Szantyr p. 350, Th.l.L. s.v. doceo, col. 1760, 73 ss. v. 5. intemerata fides: in versus initio, aperte recinitur Vergilianum Aen. 2, 143 si qua est quae restet adhuc mortalibus usquam / intemerata fides (in eodem pede versus), ut vidit Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2044. Fides in carminibus epigraphicis Christianorum saepe laudatur, cf. Caesar pp. 29– 30, 59. v. 6. nihil: metri causa expectes ‘nil’, quod verbum fortasse restitui potest, cum carmen codice tantum servatum sit. v. 6. redimit...: intellege “redimit illos, quos hostes (scil. ‘hostis’ singularis ponitur pro plurali) in manu habent”, i.e. ‘redimit captivos’, quod iterum iterumque in Galliis ipsis episcopi fecerunt, e.g. Nicetius, 1387 = ILCV 1073,7 (Lugduni, 573 p.Ch.n.), Namatius, RICG XV, 99, 21 (Viennae, altera parte saec. VI p.Ch.n.); plura invenias in Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2044 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 148. v. 7. pastum... ministrat: 2490, 15 pascit ieiunus. v. 8. data morte superstes: cf. supra, 2490, 6 (ubi vide).

2492. ILGN 289; ILN Vienne 249 (Bertrandy et alii); RICG XV, 74 (fig.); CAG 38, 3, 414; EDCS 13301948 (fig.); CLEGaule N 080; CLEGall 14. Fragmentum tabulae sepulcralis undique fractum, Viennae repertum, priore parte saec. VI p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - | - - - ] fil( ). | [ - - - ]ente evu[ - - - ] | [ - - - ]tuli [ - - - ]qu[ - - - ] | [ - - - ] mater dei [ - - - ]e[ - - - ] | [ - - - ]ma soror quem[ - - - ] | [ - - - funere] mersit [acerbo] | ---?--5. supplevi collato Verg. Aen. 6, 429 = 11, 28 utrum post v. 5 aliquid ceciderit an non, scire non datur Versus: da6.

5

196

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Res parum perspicuae, lapidis condicionis causa. Tamen, lexis monet ut carmen agnoscatur: etenim v. 1. partim restitui potest ‘(a)evu[ - - - ]’, quin etiam ‘[ascend]ente(m) (a)evu[m]’, quae locutio carminum propria videtur, collatis compluribus locis 149, 1083, 1084, 1540, 1541, 2337, 2754, Zarker 8 et 182, CLE Fadieni V, collectis in Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 91 ss. (Vsp pp. 1178 ss.) et CLEAfr p. 190; aliter, ‘[cresc]ente (a)evu (= aevo)’ suppleamus collato 55, 6 crescente… aevo, vel etiam ‘[flor]ente (a)evu’; sed certe, quocumque modo res se habet, sermo est de morte immatura; v. 4. fortasse ‘[carissi]ma soror’; v. 5. recinitur fortasse Vergilianum illud Aen. 6, 429 = 11, 28 funere mersit acerbo, de quo cf. supra, ad 2489 A frg. b. Quae, omnia, videntur nos monere ut agnoscamus maerorem et fletum matris (v. 3) atque sororis (v. 4) ob mortem vel immaturam vel praeposteram pueri/iuvenis ut videtur (mascul. ‘quem’ v. 4 ?).

2493. CIL XII, 2164 (Hirschfeld); Le Blant NR 122; RICG XV, 150 (fig.); CAG 69, 1, 352; A. Bolaños Herrera, Tyche 33, 2018, pp. 249–251 (figg.); EDCS 08501898 (fig.); CLEGaule *058; CLEGall 15. Fragmentum tabulae sepulcralis integrum ad imum tantum Viennae repertum, aetate incerta.

------| [ - - - vit]ạ ḅṛẹṿis aeternuṃ [ - - - ] | [ - - - p]ro meritis nunc p̣[‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏓ ]. | (vacat) in altera parte v. 2 restitui potest e.g. vel ‘p̣[raemia vitae]’ collatis urbanis 672, 5 et 1394, 9 (simm.), vel ‘p[aradisus habet]’, ut opinatur Bolaños Herrera laud. Versus: da. Quamquam fragmentum minimum est, tamen lexis carminum agnosci posse videatur: nam syntagma ‘pro meritis’ saepius legitur in CLE quidem, semper eodem modo adhibitum, videas locos collectos infra, in Indicibus IX s.v. Ceterum, defunctorum merita multis modis in Galliis celebrantur, cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 103.

GALLIAE (ET ALPES)

197

2493 bis. A. Bolaños Herrera – Odile Cavalier, ZPE 208, 2018, pp. 91–93; EDCS 74100304. Avennione, duo fragmenta optime congruentia tabulae sepulcralis ex marmore ad laevam tantum integrae, saec. II ex. – III in. p.Ch.n.

[---]..[---]| [o]mnisque mun[- - - ] | nescit timer[e - - - ] | o mira virt[us - - - ]. editionem principem secutus sum Versus: ia. Lapidis condicio prohibet ne quid certi dicamus; attamen, cum v. 2 comparare possumus 618, 9 nescit obire (Augustae Trever.); 1376, 16 nescit... mori (Arimini); 2530, 1 nescit habeṛ[e] (Bourg-en-Bresse).

2494. A. Blanc, Colonia Valentia. Cinq siècles d’histoire à travers les inscriptions antiques, Paris 1982, p. 134 n. 115 (fig.); CLEGaule N 122; CLEGall 16. In loco qui dicitur Lambres (Divajeu), prope Valentiam, tabula sepulcralis fracta ad laevam dextramque partem atque ad imum, fere saec. III p.Ch.n.

Praescr.: [D(is) M(anibus) et] memori[ae - - - | - - - Iu]lius Dec[oratus - - - | - - - Iu]lius Decoratu[s - - - ]. | [hoc tumulo po]situs secura p̣[ace quiescit] | [ - - - ]m iuvenili co[rde - - - ] | [ - - - ]emoratus inc[ - - - ] | [ - - - ]s praetextae p[ - - - ] | [ - - - ]tus quibus es[ - - - ] | 5 [ - - - ] . itis laeto p[ - - - ] | [ - - - ]ri centonar[ - - - ] | [ - - - ]te simul d(e) luc[e perempt- ](?) | [ - - - s]ancta Firm[ - - - ] | [ - - - ]ris roseas a[ - - - ]. 10 edidi ex photographemate 1. restitui, cf. infra, comm.; nus recte ut videtur

8. restitui supplevi, ‘dec[ - - - ]’ Blanc, mi-

198

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6. Cognomen ‘Decoratus’ legitur fere 15es, cf. Kajanto p. 231. Elogium iuvenis (v. 2) morte immatura rapti etiamtum praetextati vel antequam honores adipisceretur (v. 4). v. 1. restitui potest collatis 1418 [in tu]mulo posita pace quieta iacet; 690 presbyter hic positus Felix in pace quiescit; 1964, 2 Deuterius [pl]acida securus pace quiescit (quo de carmine cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 139–140). v. 2. restitui potest collato CIL VIII, 646, 6 pubertatis initia iuvenili corde edidit. v. 4. de praetexta sermo est alibi quoque in Gallicis carminibus, scil. 2497, 4–5 (Aptae), cett., cf. comm. ad 2497 laud. v. 7. ‘centonarii’ (de quibus dicitur in Lugdunensi 2952 quoque) sunt qui faciunt et vendunt centones, maxime in militibus, videas G. Gatti in Diz. Epigr. II, s.v. ‘centonarius’, pp. 180 ss. et Th.l.L. s.v., coll. 821–822; in Galliarum finibus cf. Th.l.L. laud. et Diz. Epigr. laud., pp. 181–182. Quo de centonariorum genere dicatur, nemo puto ausit pro certo adfirmare. v. 8. d(e) luc[e perempt-]: scripsi (ut iam CLEGall) collato Salonitano 2665 B, 8 qui nondum luce [p]eremptus abiit; cum tamen ‘[ ]te’ neque accusativus neque ablativus possit iudicari ‒ nam figura prosodica ‘tē sĭmūl dē’ versibus dactylicis minime aptetur ‒, nec ‘peremptum’ nec ‘perempto’ suppleri potest. v. 10. recte monet Blanc laud. pp. 137–138, de rosis probabiliter hic dici defunctis dicatis, qua de re cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 268–273, maxime 271 ss.

2494 bis. CIL XII, 1381 (Hirschfeld); Chol. 619a; CAG 84, 1, 350; EDCS 08501071. Vasione, aetate incerta sed haud seriore, fere saecc. I–III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Aurelio Max|simo q(ui) fatum | suum funxit, | civitatis Vas(ionis), | quem pater et | mater sepult|ure tradide|runt. ‘Vas(ionis)’ vel ‘Vas(iensium)’ Versus: da6. ‘Fatum suum funxit’ i.e. ‘vitam finivit’. ‘Maxsimo’ i.q. ‘Maximo’, ‘sepulture’ i.q. ‘sepulturae’.

GALLIAE (ET ALPES)

199

2495. CIL XII, 1097 (Hirschfeld); ILN Apt 85 (figg.); CAG 84, 2, 370; AEp 1990 n. 706; EDCS 08500778 (figg.); HD 017706; TM 213631; CLEGall 17. Aptae, cippus votivus, aetate incerta, saec. III p.Ch.n. mea sententia.

Praescr.: Silvano | v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito) | [A]ris[ - - - | - - ] . itiae Sev|[erin]ae (?) ser(vus) (?). | [u]t fecerit sapie[nter, | sic h]abeat Silvan|[um p]ropitium! ‘Sev[erin]ae’ edd. vulgo, fortasse recte Versus: ia6, nomine ‘Silvanum’ omisso. ‘[A]ris[ - - - ]’ nomen Graecum, servo aptum (in ipsa colonia Apta alia nomina Graeca invenimus 2496); cognomen ‘Severina’ videtur restitui posse, quippe quod saepius legatur (Kajanto p. 257). ‘Sic habeam deum propitium’: formula cotidiani sermonis, comparanda e.g. cum Pl. mil. 725 ita me di deaeque ament, Poen. 504, Persa 492; Petron. 57, 2 ita Tutelam… habeam propitiam, 74, 14 ita genium meum propitium habeam, cett., cf. Hofmann pp. 138 ss., 253–254. Aliae quoque inscriptiones eidem deo Silvano dicatae repertae sunt in Colonia Apta, scil. ILN Apt 14, 15, 142, 144, quae omnes exhibent formulam ‘Silvano v( )s( )l( )m( )’ (cf. R. Häussler in Häussler Romanisation p. 190); fortasse Silvanus idem est qui deus Celtarum Sucellus; cf. 19 (Aximae, in Alpibus Graiis) et, quod ad provinciam Narbonensem attinet, Roscher IV, coll. 872–873.

2496. H.-I. Marrou, BSNAF 1970, pp. 359 ss., n. III et CRAI 1971, pp. 271–278 (fig. 1); AEp 1973 n. 326; ILN Apt 32 (fig.); CAG 84, 2, 154; EDCS 11700756 (figg.); HD 011084; TM 213402; MQDQ CE|appe|215; CLEGaule N 061; Cugusi Edizione 2; CLEGall 18. Fragmenta tabulae multifariam fractae, partim inter se congruentia, Aptae reperta, aetate incerta, saec. III p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: [Dis In]fernis memoriaeq(ue) semper habendae | H[ippoda]miae suae constituit, pignora post gemina | nat[a sed a m]atre relicta, dilectae nimium gratus vir Apolaustus. | co[mes tu] qui pergis iter mane quaeso parumper, | [siste g]ressum, dunc perlegens ancxia fata. | [ - - - cor]pus quondam dunc vita manebat |

200

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - fl]orente iuventa | [ - - - ] . . [ - - - con]traria voti[s] | [ - - - ] maero[re - - - ] parent[is] | [ - - - d]ilecto c[oniuge ca]ro | [ - - - ] semperq(ue) [grata m]arito | [ - - - ]ro forma[ - - - ]te beata | [ - - - e]t transeg[it in or]bes | [ - - - f]ugiens m[ - - - r]eliquit | [ - - - ]o mar[ - - - ]rgine et una | [ - - - ] per[ - - - ]aq(ue) litora visa | qu[o] na[sc]or mo[ri]or, [m]orte[m m]ihi vita paravit, | nam partu genitam partu[s me] tradidit umbris. | [H]ippodamia fuit n[o]men d[unc] vita manebat | haec tamen ex[t]remi te[ - - - ] | quod quae me genuit pat[ria - - - ] | adque ubi vita data est, i[bidem vita perempta] (?) | Apte nam genitam t[r]ist[ - - - ] | hoc mihi dilecte co[niu]x p[osuit monumentum] (?).

5

10

15

20

ed. potissimum Marrou, CRAI laud., hic illic nonnulla restitui ipse 7. explevi Cugusi Edizione, CLEGall, cf. v. 21; 8. restitui Cugusi Edizione, CLEGall; 10. restitui Cugusi Edizione, CLEGall; 16. restituendum ex v. 3; 19. restitui Cugusi Edizione, CLEGall dubitanter; 21. restitui Cugusi Edizione, CLEGall dubitanter Versus: da6, hic illic mendosi; nonnulla praeterea in praescripto quoque prosodice structa esse videantur, e.g. ‘H[ippoda]miae suae constituit pignora’. Nomina Graeca sunt: ‘Apolaustus’ servile et libertinum, maxime in usu saecc. I–III p.Ch.n., cf. Marrou, CRAI laud., 275–276 et Solin Personennamen pp. 933–934 (alibi quoque in Galliis, scil. ‘Apolauste nica’ CIL XII, 5687, 21, Orange); ‘Hippodamia’ vero nomen mulieris rarum, cf. Marrou, CRAI laud., p. 275 et Solin Personennamen p. 597 (ter in urbe Roma). Cum carmini operam dederim Cugusi Edizione pp. 434 ss., hic paucis absolvam. Carmen in partes duas dividitur, quarum prior (vv. 1–13) enarrationem rerum ad viatorem praebet, altera verba mulieris defunctae. Hippodamia, ut ipsa memorat, vv. 14 ss., fuit mulier immature mortua per partum, in colonia Apta ubi genita erat. Itaque iuxtaponuntur tria themata tritissima, scil. mors per partum / mors immatura / mors peregrina (item Indices IX s.vv.), ut dixi

GALLIAE (ET ALPES)

201

Cugusi Edizione p. 435. Cum permulta vulgata contineat, carmen formulis consutum videtur, insunt enim: - exhortatio viatoris ut paulum resistat (vv. 1–2), quae saepius occurrit in carminibus epigraphicis (cf. Indices IX s.v. ‘viatoris formula’; in Galliarum ipsis finibus cf. 2516, 2517, cett.); - memoria temporis ante mortem acti (vv. 3, 16), cum florebat iuventus (v. 4); - mors superveniens domi, Aptae (v. 20). Nec desunt voces moresque tritissimi in CLE, ut puta ‘pignora’ i.q. ‘nati’ (cf. infra, Indices IX s.v.), ratio nomen suum memorandi (v. 16, cf. ad loc.), lusus de sententia ‘mors vs vitam’ (vv. 14–15); vel etiam verba ‘iuventa’ in VI pede v. 4, ‘parentis’ in VI pede v. 6, ‘grata’ in V pede v. 8 (si tamen restitutio accipiatur), ‘marito’ in fine versus 8, ‘beata’ in VI pede v. 9 (ut 2544, 2): quibus de rebus videas Cugusi Edizione pp. 435–436. v. 1. co[mes]: haec vox, pro ‘hospes / viator’ posita, significat, ut videtur, et viatori et loquenti unam eandemque percurrendam esse viam ad Inferos; ita fit in 2694, 12. v. 2. [siste g]ressum: satis legitur in CLE (Concordanze p. 302 et Cugusi Edizione p. 437), minus tamen quam locutio ‘siste gradum’, de qua videas Concordanze p. 759 et Cugusi Ancora Virgilio p. 69. v. 2. dunc perlegens…: videas 1878 = CLEOr 13, 6 dunc leges et repausas (prope Heracleam Lyncestida, saec. IV p.Ch.n.). ‘Perlegens’ vel subauditur ‘es’, vel corrigendum ‘perlege{n}s’. v. 2. ancxia fatis: in fine versus, ut Culex 353 (de CLE et Culice, Vergilio adsignato ut videtur, cf. Cugusi Nuovo carmen pp. 85 ss., maxime 90–91). v. 3. quondam, dunc vita manebat ~ v. 16 d[unc] vita manebat: recinitur locus Vergilianus ille Aen. 5, 724 = 6, 608/661, qui maximo fuit usui poetis epigraphicis (cf. Hoogma pp. 275–276, Concordanze pp. 190 et 876, Belloc I, p. 371). v. 4. [fl]orente iuventa: cf. 1240, 3 quem mors erip[u]it prima florente iuve[nta] (Siccae); praeterea ‘in flore iuventae’ 472, 1 (Auziae) atque 2896, 1 (Tupusuctu); ‘sub flore iuventae’ 1431, 7 (Romae, fere 400–450 p.Ch.n.). v. 7. [d]ilecto c[oniuge ca]ro: cf. v. 21 hoc mihi dilecte co[niu]x p[ - - - ]. vv. 8–9, 15–16. [ - - - ] semperq(ue) [grata m]arito / [ - - - ]ro forma[ - - ]te beata /... /... partu[s me] tradidit umbris. / [H]ippodamia fuit n[o]men: videas carmina urbana 1033, 6 forma decens… grata viro, maxime 1035, 1/3/5 Calliste mihi nomen erat, quod forma probavit /… / grata fui domino… /… / causa latet fati, partum tamen esse loquontur (“optumae notae carmen” Bücheler). v. 8. semperq(ue) [grata m]arito: 1846, 7 quam grata marito (Carsulis, aetate Ausoniana), 1141, 10 pia coniugio grataque semper erat (Salonis, saec. II in. p.Ch.n.).

202

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 9. forma: i.e. ‘pulchritudo’ (de re cf. Logemann pp. 111–112; Cugusi Edizione p. 438); forma et pulchritudo tribuitur in 1200 Donatae cuidam (item Aptae), nec non in 1443 A, 7 Narbonensi Festae. v. 10. transeg[it in or]bes: restitui Cugusi Edizione p. 438, cf. enim 754, 3 transegimus aevum; 438, 5 quadraginta annos… transegit in aevo. v. 16. [H]ippodamia fuit n[o]men: videas potissimum 514, 1 Primus mihi nomen erat, dum vita manebat (in Africa Procos., saecc. II/III p.Ch.n.); praeterea 678, 2 (Romae, 398 p.Ch.n.); 1035,1 (Romae); 2648 B, 3 (Novioduni), cett., cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 94–95 et CLEGall p. 105. v. 19. vita data est: cf. 1106, 1 (Romae, saec. I p.Ch.n. ut videtur) et 1582, 6 (ibidem, aetate incerta), Concordanze p. 875. v. 19. ipse supplevi, re vera ‘ĭb-’ prosodice vitiosum, sed prosodia alibi quoque in hoc carmine claudicat. v. 20. Apte: i.e. ‘Aptae’, ut vidit Marrou, CRAI laud., p. 277: Hippodamia nata est Aptae ibique mortua; vulgo memoratur et incusatur mors peregrina, nec tamen desunt loci nostro similes, e.g. urbanus 1129, Mauretanicus 1245, 3, Africanus 2729, Italicus Eng. 382 (Morazzone): plura dixi Cugusi Edizione p. 436. - Memoratur locus ipse ubi titulus positus est, ut in Galliis fit in 3020 Aquen(siu)m (sunt incolae Aquarum Sextiarum); 3017 〈cum〉 Foro duceret… (Antipoli); 3022 Alpes (scil. Maritimae); fortasse 2057 et 3075, cett.; praeterea 595, 3 legitur ‘[Lug]duni cui vita fuit…’ (Lugduni). v. 21. hoc… p[osuit monumentum]: restitui dubitanter Cugusi Edizione p. 438. De genere dicendi: ‘ancxia’ i.q. ‘anxia’ v. 2; ‘dunc’ i.q. ‘dum’ vv. 2, 3; ‘ae>e’ in ‘Apte’ v. 20, ‘dilecte’ v. 21; videas verbum ‘gignendi’ varie repetitum, ‘genitam’ / ‘genuit’ / ‘genitam’, vv. 15, 18, 20; in praescripto, ‘nimium’ nescio utrum cum ‘dilectae’ an cum ‘gratus’ coniungendum sit.

2497. ILN Apt 34; CAG 84, 2, 167; EDCS 11700757 (fig.); CLEGaule N 062; CLEGall 19. Aptae, tria fragmenta congruentia tabulae sepulcralis undique fractae (praeter ad imum), aetate incerta.

-----[ - - - t]empoṛ[ - - - ] | [ - - - ] f̣atum bi[ - - - ] | [ - - - ]rus hono[ - - - ] | [ - - - ] er[e]ptus in a[- - - ] | [ - - - p]raetexta toga [ - - - ] | [ - - - ]ere nefandum [ - - - ].

5

GALLIAE (ET ALPES)

203

4. vel ‘a[nnos - - - ]’ vel ‘a[evum - - - ]’ Versus: da, ut videtur. Ex vocibus ‘fatum’ et ‘ereptus’ concludi potest de morte immatura hic dici, collatis plurimis CLE (cf. Vsp indices s.vv. ‘eripere’, ‘rapere’, pp. 1860, 1870 et infra, Indices IX s.v. ‘rapio/eripio’), addas titulum Lugdunensem CIL XIII, 1910 iniquitas fati praematura morte parentibus rapuit (oratione soluta conceptum). Cf. N. Katarzynski, SyllEpigrBarc 13, 2015, pp. 18–20. v. 5. [p]raetexta: dignitatis gradum indicare videtur, ut fit in Sulcitano 2302, 3; quin etiam comparatio cum carmine Sulcitano accuratius procedit, hic enim legas enim ‘fas erat… fata, praetexta, secures, purpura, solis mensibus (octo)’, in Narbonensi autem ‘[t]empor[ - - - ] (scil. tempus vitae vel honorum), fatum, hono[r - - - ], er[e]ptus, [p]raetexta toga[ - - - ], nefandum’; aliter, comparari potest Gallicum 2494, ubi ‘praetexta’ pertinere videtur ad iuvenilem cuiusdam aetatem ante tempus fato vita ablati. Res in medio relinquenda.

ALPES POENINAE 2498. M. Aberson – F. Wiblé, «Revigorer l’[âme?] épuisée»: fragments inédits d’une inscription métrique latine provenant de Martigny (Forum Claudii Vallensium), ZPE 181, 2012, pp. 48–53, maxime p. 49; AEp 2012 n. 904; EDCS 54900654; Lopez in HD 072799; TM 700192; CLEGall 31. Tabulae marmoreae tria fragmenta (quorum duo congruentia) Fori Claudi Vallensium reperta, saecc. II–III p.Ch.n.

frg. a+b [ - - - ]s dulces ubi s[ - - - ] | [ - - - ] amore loci cụ[pidus (?) - - - ] | [ - - - ] fessam refovens [animam (?) - - - ] | [ - - - con]spicua . ạu[ - - - ]. | frg. c [---]..[---]| [ - - - ] . . . tus[ - - - ] | [ - - - v]ires ia[m refic- (?) - - - ] | [ - - - ]rens le[ - - - ]. | (vacat)

204

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

legi cum Aberson – Wiblé, hic illic supplevi exempli gratia Versus: da videntur esse. Verbum ‘refoveo’ saepius refertur ad animum, corpus, membra, vires simm., videas potissimum Apul. met. 10, 35 lassum corpus… refoves; tamen hic illic ad animalia refertur, e.g. Culex 121–122 ipsa loci natura domum resonante susurro / quis dabat et dulci fessas (scil. capras) refovebat in umbra. Lapide fracto prohibente ne plura dicamus, hoc tantum suspicari possumus, sermonem esse de loco amoeno ubi dulces aquae/aurae animum vel corpus refoveant, ut fit in loco illo false Tacito adscripto dial. de orat. 12.

2499–2501. Carmina 2499–2501 et commaticum 2941 leguntur in ‘Vita sanctorum abbatum Acaunensium’ quam edidit Krusch in MGH SRM III, pp. 171–183 (hic notatur ‘Vita’). Monasterium Acaunense consecratum est anno 515 p.Ch.n. a Sigimundo rege Burgundionum (Greg. Tur. Franc. 3, 5) atque ab initio rectum ab abbate Hymnemodo (Vita 11) ac deinceps ab Ambrosio (Vita 12), Achivo (Vita 13), Tranquillo (Vita 10), quorum elogia versibus conscripta extant, separatim edita a Leclercq Agaune coll. 855, 865–866, Jörg CIMAH I, 4–7, Cugusi Acaunum pp. 439–467, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall 20–23. Certe extiterunt lapidibus inscripta, ut evinci potest a commatico Vita 11 (= infra, 2941 laud.), quod et codicibus traditum est et lapide, valde fracto, servatum. Per seriem composita, invicem similia, de una re uno loco concepta, per breve tempus distributa, ordine compositeque structa, haec elogia magni momenti sunt; maxime quod, inter cetera, fusius aequiperent sanctitatem abbatum cum episcopis, ita ut illorum dignitas cum his exaequetur (Cugusi Acaunum pp. 457–459). Totam rem complures pertractaverunt, maxime Besson (Antiquités, Monasterium), Leclercq (Agaune, Saint Maurice), Theurillat; quod est de elogiis, minutatim dixi Cugusi Acaunum laud. (item CLEGall pp. 108–115), quam ob rem hic paucis absolvam. 2499. Vita 12 (Krusch, MGH SRM III, pp. 180–181); Leclercq Agaune col. 855; CIMAH I, 5 (Jörg); CLEGaule N 006; Cugusi Acaunum 2; CLEGall 20. Acauni, statim post 522 p.Ch.n. opinor, cum eo quidem anno instaurata sit a rege Sigimundo laus perennis de qua dicitur vv. 13–14.

Ambrosius gestis cui caeli regna patescunt huic quoque promeruit membra donare solo. protegit hunc tellus sanctorum sanguine pollens,

GALLIAE (ET ALPES)

quem caeli meritis clarior axis habet. sic pater omnipotens quos mundum temnere cernit martiribus voluit consociare suis. et licet hoc templum fulgenti luce coruscet, hic quoque sublimat corpore templa suo, quem templum servasse fide vitamque futuram perpetuasse bonis gloria celsa docet. nam meruit primam abbatis nomine palmam; cum sanctis fratrum coepit amica fides auctoris nostri laudem sine fine canendam psallere succiduo perpetuoque choro. hunc si martirii vidissent tempora iustum, post primum, Victor iste secundus erat.

205

5

10

15

9. ‘fide’ Krusch, Cugusi, ‘fidei’ codd., Jörg Versus: di recta, iustis clausulis, cf. Cugusi Acaunum p. 455. Elogium Ambrosii, qui secundus abbas Acaunensis sedit per annos 516– 522. Abbas cum martyribus comparatur quippe qui mundana vehementer spreverit. vv. 1–4 fusius exhibent tritissimam oppositionem ‘corpus terra tenetur vs anima ad astra volat’, quae occurrit bis Acauni (cf. enim 2500), item saepius intra fines Galliarum (688, 5; 1362, 5; 1366, 3–4; 1389, 7–8; 1444, 3–4; 2097, 3–4; 2100, 21; 2519, 4; 2520, 4; 2524, 1–2) et per omnes provincias, videas Cugusi Acaunum pp. 444–445 et infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. v. 1. caeli regna patescunt: vox ‘regna’ saepius significat vitam aeternam Christianorum post mortem, cf. Diehl ILCV III, p. 396, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 149, Cugusi Acaunum p. 445. v. 2. membra donare solo: 2519, 4 dant sua membra solo (Lugduni, saec. VI in. p.Ch.n.). vv. 1–2. videas fortasse adnominationem ‘caeli... solo’ ut in Lugdunensi 2519, 4 celo - solo, Auson. epigr. 36 (Green) orta salo, suscepta solo, patre edita caelo, Ruric. epist. 2, 21, 1 (ed. Demeulenaere) ille… vadit ad caelum, qui se conlidit ad solum: fortasse putemus factum esse fere ‘caelum> s(a)elum’ intra fines Galliarum. Cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2052 s., Cugusi Acaunum pp. 445–446, CLEGall pp. 12–13 et 129, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘caelum ~ s(a)elum’. v. 3. protegit hunc tellus sanctorum sanguine pollens: cf. 906, 6 sublime solum martyris exuviis (Mediolani, 396 p.Ch.n., composuit Ambrosius), Cugusi Corpus p. 183. Significatur sanguis militum legionis Thebanae qui caesi sunt una cum duce Mauricio quod Christiani facti essent, ut narrat

206

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Eucherius in passione Acaunensium martyrum, CSEL XXXI (1894), pp. 165– 172 Wotke. Cf. Cugusi Acaunum p. 446. - ‘Pollens’ vide ad 2520, 3. v. 4. caelum quod Ambrosium accepit clarius est vel quod multos beatos tenet vel quod luce divina completur. v. 5. temnere: i.e. ‘contemnere’ (cf. Indices IX s.v. ‘simplex verbum...’). v. 6. martiribus voluit consociare suis: verbum ‘consociare’ legitur in Lugdunensibus 2519, 2 et 2520, 6 (eodem tempore conceptis quo carmen Acaunense), addas Germanicum 2958 sociata m(artyribus), nec non locos ab Diehl ILCV III, p. 367 collectos; praeterea elogium Sidonianum 1516: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 110. - Videas quaeso martyrum cultum. v. 7. fulgenti luce coruscet: cf. Avien. Arat. 460 ingenti… luce coruscans, maxime Symph. aenigm. 69 (= AL 286, 223 R.) radianti luce coruscus; ‘luce corusc-’ vero est optimus finis versus, cf. Mastandrea p. 459 et supra, ad 2393 bis. v. 8. sublimat: translate, ‘celsum facit’. vv. 9–10. “celsa gloria parta testis est quam fideliter Ambrosius templum coluerit et servaverit in posterum pro bonis (vel: beneficiorum suorum causa)”. vv. 11–14. “nam primus meruit abbatis honorem, eius fides coepit cum sanctis fratribus canere choro perpetuo nostri principis laudes, dignas quae in aeternum canantur”. Magni momenti locus, quippe qui pressius explicet cur a rege Sigimundo instituta sit laus perennis quam memorat Greg. Tur. Franc. 3, 5: videsis Cugusi Acaunum p. 447 et CLEGall p. 110. v. 12. cum sanctis fratrum: de hac genetivi constructione vidas Kühner – Stegmann II, 1, p. 425, Szantyr p. 55. Breviter CLEGall p. 110. v. 14. psallere: i.q. ‘canere psallentes’, cf. 1387 (Lugduni, 573 p.Ch.n.) et Cugusi Acaunum p. 448. v. 15. hunc si martirii vidissent tempora iustum: i.e. “si tempora, quibus fideles martyrio cum cruore afficiebantur, vidissent hunc iustum agentem”, scil. tempora quibus Victor veteranus occisus est cum militibus legionis Thebanae (cf. supra, ad v. 3); nunc contra colitur martyrium sine cruore, scil. exercitatio et professio maxima virtutum, ab ecclesiasticis facta in primis ab episcopis. Itaque cum antea Victor martyr perierit, idem nunc in Ambrosio stricto sensu fieri non potest. Cf. CLEGall pp. 110–111. v. 15. tempora iustum: ‘tempor-’ in V pede ut saepius, cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 16. “post Victorem priorem, Ambrosius alter Victor fuisset”, id est post Victorem Ambrosius quoque martyrio affectus esset et sanctus factus. Nota ʻmartiribusʼ pro ʻmartyribusʼ et ‘martirii’ pro ‘martyrii’.

GALLIAE (ET ALPES)

207

2500. Vita 13 (Krusch, MGH SRM III, pp. 180–181); Leclercq Agaune coll. 865– 866; CIMAH I, 6 (Jörg); CLEGaule N 005; Cugusi Acaunum 3; CLEGall 21. Acauni, post 522 p.Ch.n., puto anno 524, cum Achivus sederit statim post Ambrosium, per duos annos quattuorque menses (cf. Krusch MGH SRM III, Catalogus, p. 183).

amore Christi fervidus castusque sanctis moribus heres Achivus praemii iure aeterni canitur. vitae exemplum nobilem vir Deo plenus proferens, summam perfecti muneris abba electus docuit. benigna quies nunc virum beatae luci transtulit: ad caelum mittens spiritum membra hic liquit fratribus. artavit corpus crucibus, mentem levavit pondere, semper quem blanda gaudio probo coniunxit caritas.

5

10

15

Versus: ia4. Elogium Achivi, qui sedit tertius abbas Acauni. Nomen abbatis legitur per acrostichidem vv. 1–11, ‘ACHIVVS ABBA’; vv. 12–16 videntur esse extra acrostichidem, ut saepius factum esse in carminibus Africae iam dixi Cugusi Acrostico pp. 115, 118–119, 127, 131, 133. In finibus Galliarum videas 2541 quoque, generatim Cugusi laud., pp. 115 ss. Carmen exquisitum quod ad metrum attinet, nam ia4 seriore aetate, i.e. saec. VI ineunte, raro adhibiti sunt, a Boethio scilicet, una cum aliis metris, cons. 2, 7 (una cum ia6), 3, 8 (una cum ascl. min.), 4, 1 (una cum da4). Sed in carmine Acaunensi poeta utitur ia4 cata stichon, ut fit in hymnis Ambrosii de martyribus; praeterea fortasse carmen Achivi canebatur in laude perenni Acaunensi ut antea factum erat in hymnis Ambrosii, quam ob rem mea sententia excludi nequit poetam Gallicum ex professo usum esse Ambrosio auctore. Plura dixi Cugusi Acaunum p. 455 et CLEGall p. 111. v. 1. fervidus: i.q. ‘fervens’. v. 2. sanctis moribus: videas supra, ad 2499–2501, maximeque quae dixi Cugusi Acaunum pp. 457–459.

208

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

vv. 3–4. praemii iure aeterni: scil. ‘praemii quod est iuste aeternum’, ut videtur. v. 5. exemplum nobilem: ut raro fit, vox ‘exemplum’ masculine ponitur, quasi ‘exemplus’, cf. Th.l.L. s.v., col. 1326, 42 s. vv. 7–8. scil. ‘abbas factus, expressit maximum virtutis’. v. 8. abba: i.q. ‘pater’, cf. Th.l.L. s.v., col. 48, 71 ss. vv. 11–12. de oppositione ‘anima vs corpus’ videas ad 2499, 1–4 et infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. v. 12. liquit: pro ‘reliquit’, videas Cugusi Acaunum p. 450; ‘linquere’ pro ‘relinquere’ est vox poetica, iterum iterumque adhibita in CLE, cf. Indices IX s.v. ‘linquo’. v. 13–14. scil. “corpus tormentis coercuit, ita spiritum a voluptatibus liberavit”, ut monachum decet. ‘Cruces’ i.q. ‘tormenta’, Th.l.L. s.v., col. 1255, 30 ss.; videas carmina Gallica 700, 3 et 1365, 10, eodem tempore scripta quo Acaunense. Plura legas in Cugusi Acaunum p. 450. vv. 15–16 opponuntur versibus praecedentibus: interpretor “(corpus tormentis et dolore coercuit is,) quem blandus amor semper impulit ad animi voluptatem”. v. 15. semper quem: transpositio verborum. v. 16. fortasse inest lusus ‘probo’ / ‘Probo’, cf. Cugusi Acaunum p. 450. 2501. Vita 10 (Krusch, MGH SRM III, pp. 179–180); Leclercq Agaune col. 866; CIMAH I, 7 (Jörg); CLEGaule N 008; Cugusi Acaunum 4; CLEGall 22. Acauni, post Achivi elogium, fere anno 527 p.Ch.n.1

qui mundi laqueos vicit labente palestra, qui pectore sincero semper meruit cernere Christum,

1

Vt rem plenius exponam, hic transcribo textum coniectura versibus restitutum a Traube (apud Krusch): ‘qui mundi laqueos vicit labente palestra, / pectore sincero meruit qui cernere Christum, / ut monachus 〈fuerat〉 mitis sanctusque sacerdos, / moribus alma fides, claret de nomine vita, / dum fragilis saecli tumidos evitat honores, / vanaque dispiciens, Domini praecepta secutus, / ieiunus, precibus, psalmis permansit honestus, / nec non leprosis voluit servire minister / infimus, ut possit summam sperare salutem. / redditur, en!, meritis merces promissa laborum, / retribuente Deo, patuerunt praemia iustis, / quae rector caeli, librato pondere, pensat. / lectus laetatur, suscepto munere Christi, / caelo ditatus fruitur caelestia dona. / cum fas vitales animas in corpore necti, / cumque caro recipit surgens post funera vitam, / ut nova iamque novo sumantur sanguine membra, / tunc rutilo decore terris regressus lumine fulgit. / Postscr.: LXXXVI post vitae annum corpore requiescit Acauno, obiit pridie Idus Decembris’.

GALLIAE (ET ALPES)

209

ut monachus Tranquillus iste mitis sanctusque sacerdos, cui claruit benigna fides, moribus de nomine vita, cum meritis animam sidera clara tenent. 5 dum fragilis seculi tumidos evitat honores, vanaque dispiciens, Domini praecepta secutus, ieiuniis precibusque, psalmis permansit honestus. insuper leprosis pius addedit servire minister humilis, ut altam possit viam mercari salutis, 10 cum meretis redditur aeterni regis merces promissa laborum, praemia quae patent iustis, retribuente Deo, quod iudex caeli rector, librato pondere, pensat. ibi iam probatus gaudet suscepta munera Christi; honoribus ditatus summis, possidet caelestia dona. 15 et cum vitalia redeunt animas in corpore necti, quandoque caro recipit surgens post funera vitam, sic iterum ut nova rursus utantur sanguine membra, tunc rutilo decore terris regressus lumine fulgit. Postscr.: LXXXVI post vitae annum corpore requiescit Acauno, obiit pridie Idus Decembris. 5. ‘tenent’ scribendum, ‘tenet’ codd., Krusch Versus: da6 et da7 varie commixti, vitiosi, tantum fere clausulae probabiles (cf. e.g. Indices X s.v. ‘clausulae’); v. 5 el, item fortasse v. 12, si tantum ‘iustis’ omittas; plura dixi Cugusi Acaunum pp. 456–457. In hoc elogio Tranquilli, qui quartus abbas sedit Acauni, laudes pertinent ad summam vitae Christianae; magnificus sermo, maxime in initio, res metrica contra verbaque minus accurata hic illic deficiunt. vv. 1–2. qui… vicit… /… meruit qui cernere: ordo et ambitus verborum similes sunt trium carminum urbis Romae quae collegi Cugusi Testi metrici ripetuti pp. 402–403, scil. ED 12, 1–3 Ferrua qui gradiens pelagi fluctus compressit amaros, / vivere qui prestat morientia semina terrae, / solvere qui potuit letalia vincula mortis, ED 12(1) = ICVR 1758, 1–3 vivere qui prestat morientia semina terrae / solvere qui potuit letalia vincula morti, praeterea ILCV 1517 = ICVR 4129, 1 solvere qui potuit caelo terraque ligata (fere Symmachi aetate, 498–514 p.Ch.n.); addas carmen apud Cugusi S. Paolo f.l.m. pp. 291–293 n. 3 vincere quae potuit saeculi a[ - - - ]: cf. Cugusi Acaunum p. 452, CLEGall pp. 112–113. v. 1. qui mundi laqueos vicit labente palestra: translate dicitur, i.e. “qui solvit laqueos mundi, tametsi palaestra (scil. vitae) lubrica sit ideoque facile periclitetur et labatur”. ‘Mundi laqueis solvi’ legimus Cypr. ad Donat. 14,

210

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘laquei saeculares’ Cypr. epist. 1, 1, 2 et August. contra Pelag. 4, 10, 28, CSEL LX, 1913, pp. 558–559 Zycha (Blaise Dictionnaire s.v. laqueus p. 486 maximeque Th.l.L. s.v., col. 963, 65 ss.); vox ‘laquei’ in usu apud Christianos, ut colligitur ex Th.l.L. s.v., col. 963, 46 ss. Tota de re conferri possunt Bachiar. reparat. lapsi 9 (PL XX, col. 1045 B) lubrica est via saeculi huius (saec. V in. p.Ch.n.), item Büchelerianum 1362, 15 lubrica… curis hominum iam saecla relinquens (elogium Ruricii episcopi, Lugduni, 501 p.Ch.n.), cf. Diehl ILCV I, p. 208, Cugusi Acaunum pp. 452–453, CLEGall p. 113. v. 2. qui pectore sincero… meruit cernere Christum: fortasse recinitur locus ille evangelicus Vulg. Mt. 5, 8, beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Jörg p. 49). v. 3. sanctusque sacerdos: ita appellatur abbas, ut saepe alibi definiuntur episcopi per omnes Imperii regiones et provincias, ut dixi Cugusi Acaunum pp. 453 et 458–459, breviter CLEGall p. 113. Speciatim autem locutio ‘mitis sanctusque sacerdos’ comparari potest cum Aquileiensi 1350, 1 (413 p.Ch.n.), ubi episcopus Amans (vel Amantius) dicitur ‘sanctus mitisq(ue) sacerdos’. ‘Sacerdos’ in fine versus ponitur, ut 2533, 3, cf. Cugusi Acaunum p. 457 et Sblendorio Cugusi Due iscrizioni p. 122. v. 4. moribus de nomine vita: videas lusum de nomine, ‘Tranquillus’ fuit nomine ut ‘tranquillus’ moribus et indole, cf. infra, ad 2528, 20 et Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’; speciatim autem, ‘moribus de nomine vita’ conferri potest cum 1561, 12–13 a Deo sic datus altaris fuit ille minister / nomen ut aequaret vita decora viri (Romae, 474 p.Ch.n.), 1347b, 3 nomine quod resonas, imitatus moribus aeque / Iordane ablutus nunc Probus es melior (Romae, saec. IV ex. p.Ch.n.), 700, 1 meritis pariter et nomine Celsa (Viennae, 518 p.Ch.n.), De Rossi II, p. 88, 33–34 meritum de nomine signat (Romae, 418–422 p.Ch.n.), cett.: Sblendorio Cugusi Espediente pp. 258–260, Ead. in Cugusi Corpus p. 202 (Vsp p. 527). Videas Cugusi Acaunum pp. 453–454, CLEGall pp. 113–114, item Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’ laud. v. 5. sidera clara: infra, vv. 4 ‘claruit’ et 19 ‘rutilo decore… lumine fulgit’. v. 6. tumidos evitat honores: cf. 1516, 5 mundi inter tumidas quietus undas (elogium Sidoni episcopi) et 1387, 17 causarum sprevit strepitus vanosque furores (elogium Niceti, Lugdunensis episcopi 553–573 p.Ch.n.). v. 10. viam mercari salutis: verbum ‘mercor’ ponitur translate, de vita aeterna, ut e.g. in urbano 672, 3 sanguine purpureo mercantes praemia vitae, et fortasse in Viennensi 1746, 2 [m]eritis est mercatus ho[norem] / [ - - - ] vivens post mortem. Cf. Th.l.L. s.v., col. 800, 81 ss. v. 13. praemia… librato pondere pensat: ‘penso’ translate ponitur, de remuneratione, Th.l.L. s.v., col. 1109, 70 ss., item translate ‘libro’, cf. Th.l.L. s.v., col. 1350, 78 ss. vv. 16–19: brevis institutio Christiana de resurrectione corporum, ut fit in 2390. v. 19. fulgit: forma ‘fulgěre’ vetustior quam ‘fulgēre’ (cf. Th.l.L. s.v. fulgeo, col. 1507, 63 ss., 75 ss.; Janssen p. 101), sed hic ‘fulgit/fulget’ pho-

GALLIAE (ET ALPES)

211

netice tantum confundi mihi videntur; quocumque modo res se habent, ‘culmine qui celso fulgit’ legitur in Vita Sancti Probi ap. Krusch, MGH SRM III, pp. 181 ss., v. 1. In postscripto legitur nomen ‘Acaunum’, celt. AC-AVNO- i.q. ‘petra’, ergo ‘Acaunum’ i.q. ‘saxum’, fere ut ‘Petrus / petra’, cf. Holder I, coll. 12 et 13–14. De genere dicendi: ‘ae>e’ in ‘palestra’ i.q. ‘palaestra’, ‘seculi’ i.q. ‘saeculi’; ‘e = i = e’ in ‘addedit’ i.q. ‘addidit’, ‘meretis’ i.q. ‘meritis’, fortasse ‘fulgit’ i.q. ‘fulget’ (supra); praeterea anaphora ‘qui... qui’; repetitio per lusum ‘vitalia… vitam’; allitteratio ‘LAqueos… LAbente paLAEstra’, ‘CERnere CHRistum’; ‘SANCtusque SACerdos’; ‘PRAEcepta… PREcibus… PSalmis PERmansit’; ‘PROmissa… PRAEmia quae PAtent’; ‘PONdere PENsat’. Cf. Cugusi Acaunum p. 454.

AQVITANIA 2502. CIL XIII, 10017, 38 (Bohn); ILA Pétrucores 152 (fig.); CAG 24, 2, 287; EDCS 19800048 (fig.); J.P. Bost – B. Fages in Petrae Ausonius 16/1/14/68 (fig.); CLEGall 32. Vesunnae, versus graphio inscriptus in vase, litteris saeculi I p.Ch.n. vel insequentis.

[qui] Musarum leges nodent | lupinos (decem) dabount. ‘qui’ add. Bost – Fages laudd. Versus: tro7 si restitutionem accipias. ‘Nodare’ translate ponitur, ‘male implicare’; de vi verbi, incertum utrum interpretandum sit (a) ‘qui male utantur poetarum more, multabuntur decem lupinis’ (scil.: ‘ii qui nodent...’), an (b) ‘iis qui mores rationemque poetarum dispiciant, merces decem tantum lupinorum dabitur’ (scil.: ‘iis qui nodent leges Musarum...’, verbo ‘dabount’ vi impersonali posito). Cum autem alibi vox ‘lupini’ rem nullius pretii significet (Hor. epist. 1, 7, 23; Iuv. 14, 153: cf. Otto p. 198) interpretatio (b) melior esse videatur. Quomodocumque autem res se habet, verba ironice sonant. Cf. CLEGall p. 121. - De carmine Hispanico 2373 c (saec. II in. p.Ch.n.) nihil est quod dicam. ‘Dabount’ i.q. ‘dabunt’, ut in Lugdunensi 2592 legitur ‘Toutius’ (bis) i.q. ‘Tutius’.

212

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2503. CAG 48a, 140; EDCS 56100732; CLEGall 33. Instrumentum in loco qui dicitur La Canourgue repertum, incerta aetate, fere saecc. II–III p.Ch.n.

tam bene fictilibus. Versus: hem. Est alterum exemplar carminis Gallici 360 tam bene fictilibus (Nemausi); praeterea plura leguntur in exemplari paterae Ephesinae 2705, scil. ‘[qu]am bene caelatis, tam bene fictilibus’, quae explicant locos Gallicos (aliter sensit Bücheler CLE I, p. 170, cui tamen carmen Ephesinum praesto non fuit). Est sententia quaedam, “humilibus fictilibus tam bene bibitur quam pateris auratis”, quae quid valeat demonstrant loci adducti infra, ad 2705 laud.; sententia verum hic est consilio scienterque dimidiata, nam omnes facillime complere possunt, ut fit in proverbiis. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 122.

2504. CIL XIII, 1603 (Hirschfeld); Chol. 1603; ILA Vellaves 42 (Rémy) (fig.); CAG 43, 59; EDCS 10500534; B. Rémy in Petrae Ausonius 16/1/7/42 (fig.); CLEGaule *062; Cugusi Osservazioni testuali n. 33; CLEGall 34. Lapis in loco qui appellatur Ceyssac repertus, in Vellaviis, resectus ut denuo adhiberetur, exhibens carmen sepulcrale aetatis incertae, fere 120–250 p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - | - - - ]i[ - - - ]l[- - - | - - - ]i titulum monime[nti p(osuit)] (?), | [e]xiit ann(orum) (?) XXXIII, diẹṛ(um) (?) | [ - - - ]ius n(ato) filior(um) ma[iori], | [rapto pr]imo (?) in a[evi flore]. | [si]c est vita homin[um | ut mala quae in arbore pendent]: [aut matura cadunt, aut cito acerba ruunt]. praescr. ‘ann(os) XXXIII di[e]s’ ILA, edd., aliter legi ipse dubitanter; 1– 2. restitui collatis carminibus laudatis in commentario, computans hiatum et elisionem, scil. ‘homin[um H ut]’ et ‘mala quae ͡in’ Versus: di. In praescripto breviter dicitur de morte immatura verbis ut videtur Vergilianis Aen. 7, 162 primaevo flore iuventus, quae simili modo recinuntur in Auziensi quoque 472, 1 primo qui flore iuventae; quae verba tamen hic male aptantur ad hominem plus quam triginta annos natum (Sblendorio Cugusi Sorrento pp. 423–424).

GALLIAE (ET ALPES)

213

Quamvis brevis, pars superstes, scil. ‘[si]c est vita homin[um]’, monet ut agnoscamus eandem comparationem brevitatis vitae cum pomis foliisque de arboribus pendentibus, quae alibi legitur, 1490 (Romae), 1542, 7–8 (Lucae), 1543 (fortasse Romae), 2337 (Cordubae), 2787 (prope Capsam), cf. CLEGall pp. 122–123 et infra, Indices IX s.v. ‘poma matura’; in Galliis ipsis addas 465 B, 20–21 [re]s hominum sic sunt ut [cit]rea poma: / [aut matur]a cadunt aut [immatura] leguntur (Aquis Sextiis, fere saec. II ex. p.Ch.n.). Quae carmina cum haud pauca sint, monere nos videntur ut hanc sententiam vere thema quoddam iudicemus., ut dixi Cugusi Doppioni pp. 11–14; cf. infra, Indices IX s.v. ‘poma matura’. Videmus autem in CLE ‘poma’ contraque in auctoribus ‘folia’ vitae brevitatem significare, inde ab Hom. Ζ 146 ss.: rem pertractavit V. Tandoi, Come le foglie (nota a Cornificio, fr. 3 Traglia), in Tandoi Scritti I, pp. 203– 222.

2505. ILTG 493; P. Mesplé, L’atelier de potier gallo-romain de Galane à Lombez (Gers), Gallia 15, 1957, p. 52 (tab. III, fig. 50); AEp 1958 n. 54; EDCS 13303340; HD 019690; TM 213718; CLEGaule *071; CLEGall 35. Poculi fragmentum in loco repertum qui dicitur Lombez, prope Lactoram, aetate incerta sed haud seriore; sub inscriptionem delineantur cervorum et leonum currentium figurae, significantes opinor vel venationem vel potius vitam fato insequente fugientem.

[ - - - ]m est quandoque novissimus heres vivet, vivere ne dubita, post vitam nemo [ - - - ]. ‘viveri’ edd. plerique, ‘vivere’ legit P.-M. Duval, FolArch 12, 1959, n. 6188, aestuat Belloc Versus: cum textus scriptus sit per circuitum poculi, quomodo verba distribuenda et interpunganda sint parum constat, sunt tamen fortasse dactyli, nam verbum ‘novissimus/novissima’ saepius in V pede ponitur ut colligitur ex Mastandrea, pp. 568–569 (infra, Indices X s.v. ‘clausulae’). Dubitat Belloc I, pp. 39–40 carmen sit an non; ego contra aliter iudico. Sensus est fere ‘post vitam nemo laetatur’ vel simm.; intra fines Galliarum aliquid simile legitur in Arelatensi 628, 1 gaudia semper [agens] quondam dum vit[a manebat] / LXV vitam [transegit] in annis; compares quaeso sententiam Epicuream “vive dum vivis, postea nihil est” tritissimam quidem (cf. infra, Indices IX s.v. ‘vive dum vivis’).

214

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Ne dubita’ pro ‘ne dubitaveris’, cf. Cugusi – Sblendoro Cugusi CLEGall p. 124 et infra, Indices IX s.v. ‘ne cum imperativo’.

2506. CAG 3, 146; EDCS 41900126; CLEGall 36. Aquis Calidis, instrumentum incertae sed haud serioris aetatis.

accipe quod tibi do. Versus: hem. Per verbum ‘accipe’ (imperat.) saepius scriptor hortatur ut donum quoddam recipiatur, cf. e.g. Durocortorense 2532, nec non comm. ad Divodurense 2534 atque ad Germanicum 2561.

2507. J.-P. Bost – P. Dubedat, Dédicace antique et moderne de la fontaine de Brille, BSBorda 104, 1979, pp. 3 ss. (fig.); ILA Landes 22; AEp 1986 n. 489, 1994 n. 1210; CAG 40, 134; CLEGaule A 023 (figg.); EDCS 07600300 (figg.); HD 007773; TM 207640; J.-P. Bost – P. Dubedat – Laëtitia Rodriguez in Petrae Ausonius 16/1/16/22; Cugusi Edizione 3; CLEGall 37. Tabula calcaria undique fracta reperta in loco qui appellatur Saint-Sever (prope Aquas Tarbelliacas), saecc. IV–V p.Ch.n. ut videtur.

-----[hic ubi aq]uas olim fundebat pa[ - - - ], | [nu]nc haurire licet quas ev[omit | . . . ]re pleno. (vacat) | [nymph]a (?) sub angusto latiṭ[abat | adu]sque recessu | [et tenu]es (?) praebebat aq[uas (?) - - - | - - - vi]ator (vacat) | ̣ 5 [ - - - si]tis te saeva pr[emit (?) - - - | - - - ]edes (vacat) | [ - - - ]i Rutili no[ - - - | - - - ]m. (vacat) multa suppleverunt edd., pauciora Cugusi 1. ‘[hic ubi aq]uas’ Belloc probabiliter; 1 fin. ‘pa[rvula lympha]’ (?) edd., nesciam rectene an non; 2. ‘[ex o]re’ Belloc haud absurde, cf. infra, comm.; ‘[pecto]re’ ILA Landes; 3. ‘latiṭ[abat | adu]sque’ suppl. Cugusi, ‘latiṭ[ans | . . . ]sque’ ILA Landes; 4. ‘[et tenu]es’ restitui Cugusi dub.; 6. ‘no[stri]’ (?) coni. edd., nulla re certa; 6. ‘[laude]m’ (?) suppl. edd. dub. Versus: da6.

GALLIAE (ET ALPES)

215

Carmen votivum de restitutione aquarum et fontis, ut haud raro fit in CLE, videas locos collectos infra, in Indicibus IX s.v. ‘aquae...’. Fortasse in verbis ‘[hic ubi aq]uas olim fundebat...’ latet nomen loci Aquarum Tarbelliacarum ubi carmen scriptum est (de re cf. supra, comm. ad 2496, 20); quae si ita sint, conferri potest 3075, repertum in loco thermarum Augustae Veteris, ubi (v. 2) memoratur locus ipse: plura invenias in Cugusi Edizione p. 440. vv. 1–2. [aq]uas... quas ev[omit]: cf. 2598, 11 evomit a(d) supera... undam. v. 2. haurire: cf. Ostiense Christianum 336 [qu]isq(ue) sitit, veniat cupiens aurire fluenta (saec. IV p.Ch.n.). v. 2. ev[omit . . . ]re pleno: Belloc haud absurde restituit ‘ev[omit ex o]re pleno’, cf. enim 913, 5–6 perdiderat laticum longeva incuria cursus, / quos tibi nunc pleno cantharus ore vomit, 2368 ore vomit (ubi vide); aliter, ‘ev[omit tempo]re pleno’. Restitutio ‘ev[omit pectore] pleno’ (ILA Landes) minus apta esse videatur, nam inanima ‘pectus’ non habent. v. 4. [et tenu]es (?) praebebat aq[uas] (?): ipse restitui, cf. Ov. met. 3, 161 ̣ fons… tenui perlucidus unda; 2865, 1–2 piscinam quae antea tenuis aquae pigra fluenta / capiebat. v. 4. opponitur fortasse verbo ‘olim’ v. 1, ergo in lacuna restitui potest [nunc - - - ], ut v. 2: scil. “aqua nunc, Rutili operae gratia abundans, viatoris sitim extinguere potest”. vv. 4–5. [ - - - vi]ator / [ - - - si]tis…: cf. Italicum 982, 2–3 viator / arida sive sitis nunc tibi iter minuit / perlege… (Vobernae).

2508. ILA Landes 23 (fig.); AEp 2007 n. 933 a–b, 2015 n. 860; EDCS 46600294 (fig.); J.-P. Bost – G. Fabre – Laëtitia Rodriguez in Petrae Ausonius 16/1/16/23 (fig.); Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 5; CLEGall 38. Epistylium calcarium, repertum in loco qui appellatur Saint-Cricq-Chalosse (prope Aquas Tarbelliacas), saecc. IV–V p.Ch.n.

tumulus, in obitum meum | a me conditus, a[m]oves | puerum. | “desine flere, puer natu[rae debi]ta solvo”. Versus: duo da6, prior valde vitiosus (nam computandum est ‘me͡um͡ a me’, ‘pue-’; ‘-rum' excedit: anne oratio soluta potius quam versus?). Textus, per formulas structus, dividitur in duas partes: - primum, v. 1, parens alloquitur monumentum deflens nati mortem praeposteram (de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’); - dein, v. 2, puer consolatur parentem, monens omnibus debitum naturae solvendum: est topos quidem, quo utuntur et in Galliarum finibus (usque ad

216

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

saec. VII p.Ch.n., Eng. 252 = RICG VIII, 16) et alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘debitum vitae’. v. 1. a[m]oves: verbum mire positum pro verbo ‘rapio/eripio’ quo vulgo utuntur poetae epigraphici de mortis vi dicentes, cf. enim infra, Indices IX s.v. ‘rapio/eripio’. v. 2. desine flere…: saepius repetitur, cf. Cugusi Fadieni p. 104, Rilettura II, pp. 545–546, cett., item infra, Indices IX s.v. ‘desine flere’. Fortasse lusus ‘A ME… A[M]Oves’.

2509. CIL XIII, 927 (Hirschfeld); ILA Nitiobroges 13 (fig.); EDCS 10401101; CLEGall 39. In Nitiobrogibus (prope Aginnum), opus tessellatum in villa quadam repertum, 380–415 p.Ch.n.

que no[n - - - ] . . . ạuderent, esset iụs ratio, ịṇ terra co[lo]ribụṣ p̣ịnx̣ ịṭ Conculcanus. legi aliter quam CIL et ILA Nitiobroges, fidelius ex lapide puto; in ILA autem ita scribunt, ‘Conculcanus | queno[ - - - ]inon 〈v〉ere〈d〉i esse ins(t)rati (?) litt〈e〉ra(s) coloribus pinxit’ Versus: da6, computandum est ‘coloribu(s)’ (?). ‘Conculcanus’ nomen Celticum, ex CONCO-, de quo videas Holder I, col. 1091. Orbis maior circumductus minori, exhibenti cognomen ‘Conculcanus’ tantum. Lectio difficillima; videntur verbis describi figurae operis tessellati nomenque auctoris. ‘Que’: i.q. vel ‘quae’ vel ‘qui’.

GALLIA LVGDVNENSIS 2510. G. Jeanton, BACTH 1924, p. 142; ILTG 313; R.G. Lewis, LCM 12, 1987, p. 144; EDCS 13303194; CLEGaule *078; CLEGall 45. Verba picta reperta in loco qui dicitur Prissé, in finibus Aeduorum, fere saec. II p.Ch.n.

GALLIAE (ET ALPES)

217

Ardonixa gemit [ - - - ]. ‘Ardonixa’ Arcelin (1881) [apud Belloc I, pp. 41–42], Jeanton, Belloc, Cugusi, ‘Ardomixa’ ILTG, Lewis Versus: da6 ut videtur. Carmen agnovit Lewis, recte ut mihi vetur, nam formae verbi ‘gemendi’ (simm.), eodem loco positae quo in carmine Lugdunensi, alibi quoque in carminibus epigraphicis inveniuntur, scil. 694, 5 (Albae Helviorum) et 1389, 22 (Viennae) – aliter ponuntur in Lugdunensibus 1198, 2 et 2100, 26 (551 p.Ch.n.) et 1277, 2 (579 p.Ch.n.) nec non in Moguntiacensi 116, 4. Nomen ‘Ardonixa’ alibi non legitur, Celticum esse videatur, cf. Holder I, col. 186 et CLEGall p. 129.

2510 bis. (hic, iuxta 2510, ponendum est carmen quod errore quodam male collocavi num. 2529 adsignans, nam in iisdem finibus Aeduorum repertum est in quibus 2510 quoque)

CIL XIII, 2601 (Hirschfeld); Le Blant 661 (fig. 525); ad 2206; Eng. 439; ILCV 1077 add.; Leclercq Trèves col. 2729; CAG 71, 4, 411; EDCS 10501576; CLEGaule L 066; CLEGall 64. In loco qui dicitur Saint-Germain-du-Plain, in finibus Aeduorum; tabula sepulcralis saec. V p.Ch.n., carmen Christianum servans.

[conditu]r hoc tumul[o]. [bonae | memo]riae Iamlychus ep(iscopu)[s in spe | resurrec]tionis V Kal(endas) Ia[n(uarias) - - - ] II cos( ), vixit an(nos) [ - - - ]. ad fin. ‘Ia[n(uarias) d(omino) ? n(ostro) ? Zenone ? II]I (?) cos( )’ cett. coni. CIL Versus: hem. Locutio ‘conditur hoc tumulo’ occurrit in Africo 2722, in initio carminis, cum in altera parte versus elegiaci ponatur in Mediolanensi 1413, 2 (fere saecc. IV–V p.Ch.n.); item in altera parte versus elegiaci legitur similis locutio ‘conditur his tumulis’ in Mediolanensi 1412, 2 (aetate Ennodiana ut videtur).

218

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2511. Bérard pp. 59–79; F. Bérard, BSNAF 1992, pp. 383–388; AEp 1992 nn. 1237–1238; CAG 69, 1, 139; EDCS 04900704/04900705 (figg.); HD 053537/ 053538; TM 213116/213117; MQDQ CE|appe|119 (fig.); CLEGaule L 001; Cugusi Corpus pp. 70–71, Edizione 4; CLEGall 46. Asae Paulini, haud longe a Lugduno, duo lapides, fere saec. II p.Ch.n.

frg. A -----nav[is fe]lices proscindens [ - - - ] | liquores. hic igitur tumulus | geminato funere consta[t], | Dulciolam tegit morti[s | c]ommune sepulcrum. nun[c | l]apis exemplo sacer est | [p]ietatis honesto, quem ded[it | - - - ].

5

frg. B [ - - - ]sed . [ - - - ] | [ - - - ] . . veni . [ - - - ] | [ - - - c]rinibus al[bens (?) - - - ] | [ - - - ] coluit v[ivus (?) - - - ] | [ - - - ] . . . . [ - - - ].

5

ed. Bérard, item Cugusi CLEGall frg. A, 1. fortasse ‘[alta]’ vel ‘[alte]’, videas infra, comm. Versus: da6 (frg. A, v. 2 ‘hīc’ adverbium). Frg. A. De morte per naufragium facta dicitur, ut videtur; quod mortis genus quam saepe memoretur in titulis et auctoribus dixi Cugusi Edizione p. 442; forte autem in ipsa urbe Lugdunensi repertum est carmen 645 (fere 150–220 p.Ch.n.) quod item de naufragio narrat. Rebus sic stantibus, minime mirum est comparari posse v. 1 cum loco Catulliano ad res nauticas spectante 64, 12 quae simul ac rostro ventosum proscidit aequor… (Bérard p. 61; Cugusi Corpus p. 71; CLEGall p. 130); idem fere dici potest de loco Enn. ann. 387– 388 V.2 = 379–380 Sk. = 402–403 Flores navibus velivolis, compilato in carmine Brundisino 1553, 2–3, eodem tempore scripto quo nostrum (cf. Cugusi Novellismo pp. 133–134; M. Teresa Sblendorio Cugusi, Paideia 64, 2009, p. 700). In lacuna v. 1 restitui potest vox ‘[alta]’, coniungenda cum ‘nav[is]’ (supplementum ‘[alte]’, iungendum cum ‘proscindens’, prosodice minus aptum esse videatur). Cf. Cugusi Edizione p. 442, CLEGall p. 130.

GALLIAE (ET ALPES)

219

v. 1. nav[is fe]lices proscindens [ - - - ] liquores: praeter Catull. 64, 12 laud., videas locos Silianos 3, 449 spumanti Rhodanus proscindens gurgite campos; 8, 601 proscindens stagna Ravennae. v. 2. geminato funere constat: verbum ‘funere/funera/funeris’ saepius ponitur in V pede (Mastandrea pp. 325–328); ‘geminato funere’ autem (in altera parte versus) comparari potest cum Lucan. 9, 173 geminato verbere (eodem loco positum). v. 3. nomen ‘Dulciola’ rarum, CIL XIII, 10017, 34 (Kajanto p. 282); videas quaeso deminutivum, ut nomen ‘Martiola’ in Lugdunensi 2953, addas praeterea Bérard p. 65. v. 3. commune sepulcrum: scil. quod accipit plus quam unum corpus. v. 5. quem: coniungitur cum verbo ‘ded[it - - - ]’, interpretor fere “est sacrum pietatis exemplum hic lapis, quem dedit [filiae mortuae pater/mater (?) . . . ]”. Frg. B. ‘Al[bens]’ (vel simm.), quod proposuit Bérard (laud.), comprobari potest collato carmine epigraphico 645 = AEp 1982 n. 710 si scire quae[ris] corpus et ips(um) u[t] / [pe]r mare Romam p[eti]t albeus insontis plures in Tartaro misit.

2512. CIL XIII, 2058 (Hirschfeld); Allmer – Dissard 254; ad 1600 et ad 2033; ILS 8126; CAG 69, 2, 671; CLEGaule L 022; Concepción Fernández Martínez, Vel 34, 2017, pp. 113–118; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 6; EDCS 10501014; CLEGall 47. Lugduni, ara sepulcralis, fere saec. II p.Ch.n. ut puto (vel paulo ante).

have | in aeternum | Q(uinte) Anchari | aeternumq(ue) | Mariane | vale. Versus: el, dum tria nomina omittantur. Nomen ‘Anc(h)arius’ in usu iam aetate liberae Rei publicae, Etrusca origine (cf. Schulze pp. 122, 203), in finibus Galliarum legitur alibi quoque, scil. in Narbonensi CIL XII, 4575, cett.; cognomen ‘Marianus’ satis notum, ut colligitur ex Kajanto p. 150. Itaque videtur Q. Ancharius Marianus esse Italicus quidam qui aliquando Lugdunum migraverit. Vergilianum illud recinitur Aen. 11, 97–98 salve aeternum mihi, maxime Palla, / aeternumque vale, nullo modo omisso Catulli loco 101, 10 accipe… / atque in perpetuum, frater, ave atque vale: idem fit iterum iterumque in CLE, scil. 2033 salve eternu(m) mihi Maxime frater / eternumq(ue) vale (prope Cirtam, 380–415 p.Ch.n.); 1600, 5 aeternu[m v]ale (prope locum qui dicitur Aïn Ghorab); 1976 = Vsp p. 1560 n. 3, 4 aeternumq(ue) vale (fere saec. III

220

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

p.Ch.n.); 2904 accipe… / aeternu[mq]ue vale (Cuicul). Cf. Cugusi Tradizione pp. 78–79, Aspetti letterari pp. 183–184, Ricezione pp. 28–29, Vsp p. 1560; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 276, CLEGall p. 132; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2047. Tria nomina disiunguntur, ut fit alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘nomina disiunguntur’; speciatim compares 1278,1 Claudius… Rufinus (item Lugduni, altera parte saec. III p.Ch.n.).

2513. CIL XIII, 2312 (Hirschfeld); ad 1008; Chol. 1056v; CAG 69, 2, 311; EDCS 10501271; CLEGaule L 039; CLEGall 48. Lugduni, fere saec. II p.Ch.n. (an I/II p.Ch.n.?).

neque iussa testamento | neque voce, sed bona | piaque mente mota. Versus: ia. Videsis supra, ad 2485.

2514. ILTG 569; CAG 69, 2, 310; AEp 1952 n. 75; EDCS 13303417 (fig.); Feraudi in HD 018947 (figg.); TM 212862; CLEGall 49. Lugduni, aetate incerta sed haud seriore, litterae aeneae in instrumento, fortasse saec. II p.Ch.n.

[ut]ere felix lae[te]. Videas quaeso Cugusi Carmi germanici p. 138. Comparari possunt Gallica 2539 bis (Augustae Trever.) accipe et utere felix; CAG 21, 1, 429/430 utere felix (Alesiae); CAG 92, 28 utere felix (Asnière-sur-Seine); CIL XIII, 10027, 140/169 utere felix (Lutetiae); praeterea Christianum CAG 2, 196 utere felix (in Gallia Belgica), cett.: CLEGall pp. 132–133. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘utere felix’.

2515. A. Desbat, J.-L. Jouanaud, L. Blanchard, Vases à médaillon d’applique inédits de Lyon et de Martigues (B.-du-R.), RevArchNarb. 16, 1983, pp. 395– 399 (figg.); AEp 1983 n. 692; CAG 69, 2, 537/547; A. Bolaños Herrera, Felix florescas. Nueva lectura e interpretación del médaillon d’applique du triomphe de Vienne, ZPE 198, 2016, pp. 305–312 (figg.); AEp 2016 n. 1053; EDCS

GALLIAE (ET ALPES)

221

08500469; Feraudi in HD 000644 (fig.); TM 212640; CLEGall 50. Lugduni, vas fictile exhibens moenia urbis et bigam imperatoris, infra legitur carmen incisum; aetate incerta, fere 120–220 p.Ch.n.

Vien(na) | flor(escas) | felix. | f[elix Vi]enna potens flore|[sca]ṣ principe salvo. ⊂ laureus ramulus ⊃ ed. Bolaños Herrera collato gemino vase Germanico (cf. infra, comm.); aliter edd. principes et AEp, scil. ‘Vien(na) | Flor(entia) | Felix. | F[elix Vi]enna potens Flore(ntia) | [suo] (?) principe salvo’, collato CIL XII, 2327 (ubi re vera Vienna ‘Florentia’ dicitur), sed minus recte mea sententia Versus: da6, computatur ‘Vjenna’. Vienna ‘potens’ appellatur, ut ‘opulenta’ dicitur ab Auson. ordo 75; item appellatur ‘felix’, ut Sitifis in 2885 o felix Sitifis, beata crescens, salvo, et Ostia in AEp 1975 n. 136 electa mihi domus est Ostia felix (Ostiae, priore parte saec. III p.Ch.n.); similiter Mustis appellatur ‘sanctissima’ in Mustitano 2724. Huius vasis alterum exemplar superest Coloniae Agrippin., scil. 2568, ubi legitur: ‘[Vien(na) | flor(escas) | fel]ix. | felix Vie[nna p]otens flore|scas princi]pe [s]alvo’. Vtrumque vas celebrat vota anniversaria et factum est ut donaretur (cf. Bolaños Herrera), sed eodem tempore exhibet laudes urbis, ut saepius fit in carminibus (qua de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘laudes urbium’); quin etiam scriptor alloquitur urbem ipsam quasi vivens corpus, ut fit in 2724 et 2885 laudd. Re vera duplex carmen Lugdunense/Agrippinense differt a ceteris exemplaribus repetitis (de quibus cf. Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’), nam incisum est in vase facto per seriem, ut ita dicamus, ut pluribus distribueretur in occasionem certam, itaque consilio neque forte duplicatum est. Cf. iam CLEGall p. 133. ‘Floresco’ i.q. ‘floreo’, nulla vi inchoativa, ut fit in Viennensi 2490, 7.

2516. CIL XIII, 2414 (Hirschfeld); Le Blant 666; AL 662 R.; De Rossi II, 1, p. 261, 4; Chol. 1160d; Eng. 357; ILCV 612; Gummerus 354 (partim tantum); Rémy 19; Rémy – Faure pp. 182–183; EDCS 10501391; CLEGaule L 057; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 7; CLEGall 51. Tabula sepulcralis fortasse Lugduni reperta, fere saecc. IV–V p.Ch.n. ut elucere videtur ex commixtione rerum gentilium (vv. 1–2, 9–10) et Christianorum (vv. 4–5).

praeteriens hominum sortem miserare, viator,

222

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

deque meis restent quae tibi fata vide. 〈e〉n mihi terra domum praebet cin〈er〉isque sepulchrum, vermis et exiguus membra caduca vorat. conditor omnipotens paradysi quem esse colonum iusserat, hanc tribuit culpa nefanda vicem. nomine Felicem me olim dixere parentes, vita dicata mihi hic ars medicina fuit. aegros multorum potui relevare dolores, morbum non potui vincere ab arte meum.

5

10

1. ‘miserare’ cod. B(ruxell. 9803), Eng., Rémy, Sblendorio Cugusi, CLEGall, ‘miserere’ cod. V(alent. 393, fol. 88), Le Blant, Cholodniak, AL, ILCV, cf. infra, comm.; 3. ‘en’ edd. pro ‘in’ codd; 3. ‘cinisque’ codd., Le Blant, AL, corr. Bücheler apud Riese AL recte (item edd. sequentes); 4. ‘exiguus’ cod. V, edd. fere omnes; ‘assiduus’ cod. B, Cholodniak; 9. ‘potui’ cod. B recte, ‘potuit’ cod. V Versus: di. De medicis qui semetipsos nequeunt sanare multi scripserunt, scil. De Marchi Cronaca col. 218 n. 8, Ganzenmüller col. 630, H. Armini, Eranos 23, 1925, p. 28, cett.; cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 2048. Carmen Lugdunense sedate et triste sonat, ut decet epigramma funebre, cum contra saepius eiusdem generis carmina aliter sonent, scilicet acriter acerbeque – quae tamen carmina nihil est quod hic tangam, videas potissime Gummerus nn. 129, 134, 135, 136, 200, 294, 332, 336, 354 et Rémy nn. 1, 19 –. Carmen Lugdunense autem sepulcrale esse colligi potest ex v. 1, ubi eadem viatoris formula legitur quae saepissime in sepulcralibus quidem, cf. infra, Indices IX s.v. v. 1. ‘miserare’ cod. B lectio melior videtur quam ‘miserere’ syntaxis causa, nam, aliter quam ‘miseror’, verbum ‘misereor’ perraro coniungitur cum accusativo (Th.l.L. s.v., col. 1118, 83 ss., ubi afferuntur loci partim incertae trad. ms.) pro gen. et dat., videas Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2048 s. et CLEGall p. 134. v. 2. deque meis: scil. fatis. - Versus exhibet tritissimam sententiam “omnibus moriendum”, de qua cf. infra, Indices IX s.v. v. 4. vermis et: anastrophe. v. 4. vermis... exiguus: nescio utrum sit singularis numerus collectivus, ut ‘hostis’ 2491, 6, an vere singularis, i.q. ‘unus parvus vermis’ (CLEGall p. 134). ‘Exiguus’ cod. V significantior videtur quam ‘assiduus’ cod. B. v. 4. membra caduca: ‘caducus’ de corpore ponitur inde a Cic. nat. deor. 1, 98 in eo qui ex animo constet et corpore caduco et infirmo; speciatim, iunctura ‘membra caduca’ legitur Auson. ephem. 3, 54 (p. 9 Green), Ser. Samm. 1008, Eug. Tolet. carm. 7, 4, cf. Th.l.L. s.v. caducus, col. 35, 33 ss. Alibi

GALLIAE (ET ALPES)

223

‘mortalis’ pro ‘caducus’, e.g. in Viennensi 1444, 3 mortalia membra (saec. V p.Ch.n.). Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 134. vv. 5–6. interpretor “(ei), quem omnipotens conditor iusserat colonum paradysi esse, culpa nefanda (scil. Adami) tribuit hanc vicem (scil.: terra tegi et vermibus vorari, vv. 3–4)”. v. 5. paradysi: i.q. ‘paradisi’, ut raro fit, videas Th.l.L. s.v., col. 297, 55 s. v. 6. culpa nefanda: scil. Adami, quae est ‘culpa’ per antonomasiam. v. 7. nomine Felicem… dixere…: more vere epigraphico dicitur, ut colligitur ex Concordanze pp. 520–521 et Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2049; quod ad Gallias attinet, in hac sylloge compares Lugdunense 2954 Saraga [dict]us est nomine; praeterea Viennense Le Blant 420 = ILCV 3079A Marina nomine quondam [ - - - ]. v. 8. hic: puto adverbium loci, i.q. ‘dum in terra vita fruebar’. v. 8 ars medicina: ‘medicina’ adiect. iudicat Th.l.L. s.v. medicina, col. 542, 50 ss.; magis perspicui sunt loci 1521, 1–2 Marcellus hic quiescit / medica nobilis arte (Sufetulae, altera parte saec. II p.Ch.n.), Auson. prof. 26, 5, cett. Intellege “vivens ad artem medicam totum me contuli”. v. 10. morbum non potui vincere ab arte meum: cf. 902, 5–6 irrita letiferos auxit medicina dolores / crevit et humana morbus ab arte meus, quod carmen iudicat Bücheler CLE II, p. 418 recini in nostro epigrammate. De ‘ab arte’ cf. Ganzenmüller col. 626.

2517. CIL XIII, 2352 (Hirschfeld); Le Blant 28; Eng. 366; Leclercq Lyon col. 284, n. 21; CAG 69, 2, 620; EDCS 10501329; CLEGaule L 049; CLEGall 52. Carmen confectum a Sidonio servatumque ab ipso, epist. 3, 12, 5; fortasse Lugduni, paulo post med. saec. V p.Ch.n. Praecedunt haec verba: ‘carmen hoc sane, quod consequetur, nocte proxima feci, non expolitum, credo, quod viae non parum intentus. (5) quod peto ut tabulae, quantulumcumque est, celeriter indatur; sed vide ut vitium non faciat in marmore lapidicida; quod factum sive ab industria seu per incuriam mihi magis quam quadratario lividus lector adscribet. ego vero, si pio studio rogata curaveris, sic agam gratias, quasi nil tibi quoque laudis aut gloriae accedat, quem patruo tuo remoto solida praesentis officii sollicitudo mansisset pro gradu seminis’.

serum post patruos patremque carmen haud indignus avo nepos dicavi, ne fors tempore postumo, viator, ignorans reverentiam sepulti tellurem tereres inaggeratam. praefectus iacet hic Apollinaris,

5

224

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

post praetoria recta Galliarum maerentis patriae sinu receptus, consultissimus utilissimusque ruris, militiae forique cultor exemploque aliis periculoso liber sub dominantibus tyrannis. haec sed maxima dignitas probatur, quod frontem cruce, membra fonte purgans primus de numero patrum suorum sacris sacrilegis renuntiavit. hoc primum est decus, haec superba virtus, spe praecedere quos honore iungas, quique hic sunt titulis pares parentes, hos illic meritis supervenire.

10

15

20

textus Luetjohann in editione Sidoniana Versus: hend. Elogium Apollinaris maioris, avi poetae Sidoni Apollinaris, confectum a poeta ipso. Apollinaris maior fuit praef. praet. Galliarum 408–409, cf. PLRE II, p. 113 s.v. Apollinaris 1 et Mascoli laud. paullo infra. Vtrum carmen incisum sit an non, in incerto iacet; ipse statui in sylloge accipere gratia similitudinis et cognationis, ut ita dicam, cum elogio 1516 (de quo videas Cugusi Aspetti letterari pp. 111 ss., 323–324, 326–327 et comm., infra): 2517 (elogium Apollinaris maioris)

1516 (elogium Apollinaris poetae)

10 militiae forique cultor 4 rector militie forique iudex 19 quique hic sunt titulis pares pa- 2 vivit… meritis Apollinaris rentes 20 hos illic meritis supervenire 3 illustris titulis, potens honore vv. 1–2. serum post patruos patremque carmen / haud indignus avo nepos dicavi: cf. Gallicum 698, 1 inlustris titulis meritisque haut dispar avorum / Pantagatus (Vasione, saec. VI in. p.Ch.n.), praeterea 1347 B, 6 fascibus inlustris, consule digno avo (Romae, 390–394 p.Ch.n.), 654, 1 inter avos proavosque tuos sanctumque parentem /… emicuisti (Anti, 385 p.Ch.n.). v. 3. viator: de formula viatoris, quae iterum iterumque occurrit in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’.

GALLIAE (ET ALPES)

225

v. 6. Apollinaris: in fine versus, ut alibi apud Sidonium et al., cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 112, 323–324. v. 10. militiae forique cultor: ‘rector militie forique iudex’ legitur in elogio Sidonii, 1516, 4, quod scripsit quidam Sidonium ipsum recinens, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 112–113. v. 12. liber sub dominantibus tyrannis: a Sidonio, epist. 5, 9, 1 (‘cum in Constantino inconstantiam, in Iovino facilitatem, in Gerontio perfidiam…’), compertum habemus Apollinarem maiorem semper Honorii fautorem fuisse eumdemque inimicum Constantini III (qui imperator factus est 407 p.Ch.n. necatusque 411: PLRE II, p. 316 s.v. Fl. Claudius Constantinus 21), Gerontii (qui item rebellavit, occisus 411 p.Ch.n.: PLRE II, p. 508 s.v. Gerontius 5), Iovini (qui imperator factus est 411 p.Ch.n. Alanis et Burgundionibus adiuvantibus, occisus Narbone 413: PLRE II, p. 621 s.v. Iovinus 2), qui omnes tyranni facti sunt contra Imperatoris potestatem rebelles; de appellatione ‘tyrannorum’ videas breviter Cugusi CLEConst pp. 453–454, 455. Quomodo autem iudicandum sit de epistula Sidonii deque elogio Apollinaris maioris videas Patrizia Mascoli, Un nobile gallo-romano: Apollinare il Vecchio, AFLB 45, 2002, pp. 3–16. Breviter CLEGall p. 136. vv. 14 ss.: Apollinaris maior primus de gente sua baptizatus est, fere saec. IV ex. p.Ch.n., nulla dignitatis deminutione ob conversionem, qua de re cf. Consolino Appello pp. 138–139, Ead. Ascesi pp. 97–98. vv. 19–20. hos illic meritis supervenire: de oppositione ‘virtus vs origo ex alto loco’ cf. 1516, 2–3 vivit… meritis Apollinaris / illustris titulis, potens honore, praeterea Consolino Ascesi, passim et infra, Indices IX s.v. ‘virtus propria’. Verba in elogio Apollinaris maioris similia sunt illis quae leguntur in Sidoniano ceterisque elogiis repertis intra fines Galliarum (cf. CLEGall pp. 12, 137) et alibi (330 = CLEOr 24, 1), cf. Bücheler CLE I, p. 330, Cugusi Rilettura II, p. 555. Carmen elegans et pretiosum, more Sidoniano: etenim inibi sunt allitterationes ‘post patruos patremque’ (P/T); ‘tellurem tereres inaggeratam’ (T/R); ‘post praetoria recta Galliarum’ (P/R); ‘pares parentes’ (P/R), cf. etiam ‘tempore postumo’; dicolon ‘consultissimus utilissimus’; tricolon ‘ruris, militiae forique cultor’; concinnitas ‘frontem cruce - membra fonte’; repetitio ‘hoc… haec’; iuxtapositio oppositorum ‘avo / nepos’, ‘titulis / meritis’, item lusus in iuxtapositione verborum oppositorum ‘sacris sacrilegis’;

2518. Le Blant 650; CLEGaule L 051; CLEGall 53. Carmen confectum a Sidonio et ab ipso servatum, epist. 2, 8, 3; fortasse Lugduni, 469–470 p.Ch.n. Praecedunt haec verba: ‘decessit nudius tertius non absque iustitio matrona Philomathia, morigera coniunx, domina clemens, utilis mater, pia filia;… (2) precatu parentis orbati neniam funebrem… per hendecasyllabos marmori

226

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

incisam planctu prope calente dictavi;… sufficit saxo carmen saxeum contineri. (3) hoc… epitaphion est’:

occasu celeri feroque raptam gnatis quinque patrique coniugique hoc flentis patriae manus locarunt matronam Philomathiam sepulchro. o splendor generis, decus mariti, prudens casta decens severa dulcis atque ipsis senioribus sequenda, discordantia quae solent putari morum commoditate copulasti: nam vitae comites bonae fuerunt libertas gravis et pudor facetus. hinc est quod decimam tuae saluti vix actam trieteridem dolemus atque in temporibus vigentis aevi iniuste tibi iusta persoluta.

5

10

15

textus Luetjohann in editione Sidoniana Versus: hend. Elogium Philomathiae matronae nobili genere natae. Nomen mulieris ‘Philemat(h)io(n)’ (simm.) etiam atque etiam in titulis occurrit, inde ab urbano aetatis Accianae 959A, 1, maxime Augusti aetate et saec. I p.Ch.n.; in finibus Galliarum vero legitur in Lugdunensi 2950. Cf. Solin Personennamen pp. 1347 ss. Cum carmen pertractatum sit a Patrizia Mascoli, L’elogio funebre di Filomazia (Sidon. epist. 2, 8). Saggio di commento, InvLuc 25, 2003, pp. 153– 167, paucis rem absolvam. vv. 1 ss. tangunt mortem immaturam (cf. infra, Indices IX s.v.), minus proprie relatam ad mulierem paulo plus quam triginta annos natam. v. 5. splendor generis: ‘splendor’ est vox superlativa, similia breviter collegi ad 2527, 3 et infra, in Indicibus IX s.v. ‘elativa vox’. v. 5. decus mariti: cotidianum sermonem sapit et familiarem (Italice e.g. “moglie amore del marito”, “bimba stella di mamma”, simm.); similiter 3019 ‘Tolosanus... proconsulis dolor’ (cf. ad loc.); 453 = CLERaetNor 6, 2 ‘Musarum amor’ vel ‘Charitum voluptas’ (Viruni, fere saec. II p.Ch.n.); ILatSard 116 ‘dolor parentum’ (Caralibus, saec. V p.Ch.n.); apud auctores quoque, e.g. ‘Acis… patris… voluptas’ Ov. met. 13, 750–751, ‘(Claudianus) dolor Mamerti’ Sidon. epist. 4, 11, 1, cett., omnia sunt scilicet incorporalia vice personarum.

GALLIAE (ET ALPES)

227

v. 6. prudens casta decens severa dulcis: series virtutum versus complet, ut saepius fit, e.g. infra, 2520, 9–10, videas locos allatos a Logemann pp. 13– 15 et infra, Indices IX s.v. ‘virtutes cumulantur’. vv. 8 ss.: discordantia vitae oxymorice in Philomathia copulantur, ut in Avito, supra, 2490, 13 ss. v. 11. libertas gravis et pudor facetus: comparari potest locus Auson. parent. 4, 6 et gravitas comis laetaque serietas (Mascoli laud., p. 165; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 138). v. 13. decimam… vix actam trieteridem dolemus: conferas 539, 1–2 et 1355, 4–6, praeterea Martialis epigramma sepulcrale (!) 10, 53, 3 invida quem Lachesis rapta trieteride nona…: Sblendorio Cugusi Composti pp. 71–72. v. 14. vigentis aevi: cf. 55, 6 crescente… aevo (Romae, liberae Rei publicae aetate exeunte). v. 15. mors immatura incusatur, per adverbium ‘iniuste’ ( indigne  crudeliter, simm.) expressa eodem modo quo saepe fit, cf. Indices IX s.v. ‘indigne’; sed Sidonius addit lusum verborum oppositorum ‘iniuste/iusta’.

2519. CIL XIII, 2402 (Hirschfeld); AL 661 R.; Le Blant 665; Allmer – Dissard IV, p. 183; De Rossi II, 1, p. 261, 3; Chol. 624c; Eng. 353; Leclercq Lyon col. 332, n. 93; Fiebiger 116; ILCV 1516; EDCS 10501379; CLEGaule L 062; P. Kruschwitz, Notions of Barbarians and Barbarian Lands in the Latin Verse Inscriptions, Medieval Worlds, 16, 2022, pp. 180–181; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 8; CLEGall 54. Tabula sepulcralis Lugduni reperta, carmen Christianum exhibens fere 480–515 p.Ch.n. compositum (serius tamen iudicant Allmer – Dissard laudd.).

hic gemini fratres iuncti dant membra sepulchris, quos iunxit meritum, consociavit humus. germine barbarico nati, sed fonte renati dant animas celo, dant sua membra solo. advenit Sagile patri cum coniuge luctus, defungi haud dubie qui voluere prius. sed dolor est nimius Chr(ist)o moderante ferendus: orbati non sunt, dona dedere Deo.

5

1. ‘iuncti’ cod. B(ruxell. 9803), De Rossi, ILCV, Sblendorio Cugusi, CLEGall; ‘iunctis’ cod. V(alent. 393, fol. 88); 3. ‘forte’ cod. V, corr. Le Blant, videas infra, comm.; 5. ‘fragile’ cod. B, Eng., ‘Fragilae’ De Rossi, ‘sagile’ cod. V (Le Blant, Allmer – Dissard, Leclercq), unde ‘Sagilae’ Haupt recte puto (item AL, ILCV, Sblendorio Cugusi, CLEGall)

228

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: di. Carmen fere totum structum per formulas (vv. 1–2 unum sepulcrum iungit quos iunxerat vita; vv. 3–4 oppositio ‘anima vs corpus’; vv. 5–6 dolor luctusque mortis praeposterae), soli vv. 7–8 minus triti sunt in exprimenda consolatione vere Christiana. ‘Sagila’ (‘Sagile’ est dativus, i.q. ‘Sagilae’) nomen Germanicum ut vidit M. Haupt, H 7, 1872, p. 188; hic tantum legitur, ut colligitur ex Holder II, col. 1288 et Reichert p. 583; sed fortasse comparari potest ‘Sagillus’ in CIL XIII, 5564, quod idem nomen esse videatur Latine aptatum. vv. 1, 4. dant membra sepulchris... dant sua membra solo: cf. Acaunense 2499, 2 membra donare solo (eodem tempore scriptum quo Lugdunense) et comm. ad loc. v. 2. verbum ‘consociare’ iterum legitur Lugduni, 2520, 6 sanctorum… choris consotiatus inest (est carmen eodem tempore scriptum quo nostrum), item Acauni, 2499, 6 martiribus voluit consociare (ubi vide). Cf. infra, Indices IX s.v. v. 3. occurrit oppositio ‘origo barbara vs vita Christiana’, ut e.g. in urbano 1394. v. 3. fonte renati: vere Christianum, ut colligitur ex Blaise Dictionnaire pp. 477 ss.; multi tituli conferri possunt, a Galliarum finibus, e.g. Viennense 1445, 3–4 Martini quondam proceris sub dextra tinta / crimina deposuit (scil. Foedula) fonte renata dei (med. saec. V p.Ch.n.) et Arelatense 2481, 5 [ - - fon]te renata [ - - - ], et aliunde, cf. Diehl ILCV III, p. 397 nec non Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2051. Quin etiam, ‘fonte renatus/renata’ apud scriptores ecclesiasticos est constans elocutio (Ps.Tert. carmen Marcion. 2, 250; Iuvenc. Evang. 2, 193; Prosper. ingrat. 818, cett.). - Videas oppositionem ‘nati vs renati’. v. 4. de oppositione ‘corpus post mortem tegitur sepulcro vs anima ad astra volat’ cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2051–2052 et infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’; quod ad Gallias attinet, cf. Sblendorio Cugusi laud. et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 139. vv. 5–6. est variatio quaedam formulae mortis praeposterae (de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’); quod ad Gallias pertinet, supra, ad 2479. v. 8. “non per vim natis orbati sunt, sed ipsi sponte et volentes Deo dono dedere”, consolatio Christiana. Nota ‘celo’ i.q. ‘caelo’. Carmen exhibet multa schémata léxeos et schémata dianoías, de quibus cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2052. Addas lusum verborum v. 4 ‘celo’ / ‘solo’, ut 2499, 1–2 (ubi vide).

2520. Y. Burnand, Une nouvelle inscription chrétienne de Lyon, Gallia 42, 1984, pp. 223–231 (fig.); AEp 1999 n. 1066; Claudia Squintu, Gli epitaffi metrici dei vescovi di Lione, InvLuc 32, 2010, pp. 197–199; CAG 69, 2, 470;

GALLIAE (ET ALPES)

229

M.-H. Soulet, CCGG 15, 2004, pp. 387–390; EDCS 14800047; HD 048453; TM 213061; MQDQ CE|appe|56; CLEGaule L 036; CLEGall 55. Lugduni, duo fragmenta congruentia tabulae sepulcralis bis adhibitae, exhibentia carmen integrum, priore parte saec. VI p.Ch.n.

haec sacrum [retinet ter]ṛẹni cor[poris - - - ] cuius vita manet pe[rp]etuante Deo. gestorum meritis caelesti gratia pollens caelum corde petens membra refudit humo. vir quoque praecipuus legum praecepta secutus sanctorumq(ue) choris consotiatus inest. nam fuit aegregio patrum venerandus honore omnibus adq(ue) pius fratribus ille suis, castigans, parcens, prudens, doctissimus, aptus, iucundus, mitis, corpore corde decens. totam, Chr(ist)e, tibi devoto corpore vitam contolit, actoris munera larga petens. successor petiit titulum. nunc, s(an)c(t)e, praecamur [u]t sitis memores semper uterque mei.

5

10

(vacat) edidi fere ut ed. princeps 1 fin. ‘[urna]’ restituit Burnand, sed cf. infra, comm. Versus: di recta (v. 3 computes ‘gratja pollens’). Carmen scriptum in superiore parte tabulae tantum, cum inferior tota vacua sit, ut fit in Sulcitano 919 = CLESard 3 (de quo cf. P. Cugusi, RPARA 76, 2003–2004, pp. 543 ss.), cett. Carmen simile Lugdunensi 1387, dicato Nicetio episcopo qui mortuus est 573 p.Ch.n.; idemque simile multis episcoporum elogiis, dilucide atque ordinate a Diehl ILCV 951 ss. collectis, maxime Lugdunensibus 1362, 1381, 1838, 2097, 2100 (saec. VI p.Ch.n. conscriptis, de quibus cf. Squintu, laud. pp. 177–202), Viennensibus 2490, 2491 (cf. comm. ad locc.), urbanis ILCV 959 ss., Mediolanensibus 778, 1359 (al.), Vercellensibus 705, 795, 1425, cett. (ne de aliis dicam, e.g. 1378 = CLERaetNor 3, Curiae). Quae similitudo impellit ut carmen Lugdunense quoque episcopo dicatum esse suspicemur. Videas iam CLEGall p. 140. v. 1–4: de hac tritissima oppositione ‘corpus vs animam’ cf. infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. v. 1. Burnand laud. versum hoc modo supplevit, ‘haec sacrum [retinet ter]ṛẹni cor[poris urna]’, collato 791, 1–2 corporis artos / orna sepulchralis retinet (item Gallico), adde quod vox ‘urna’ iungitur cum verbo ‘tenendi’ ali-

230

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

bi quoque, 1355, 1 (Romae, 442 p.Ch.n.) et 1376, 5 (Arimini, priore parte saec. VI p.Ch.n.); aliter, ‘cor[poris arca]’ suppleri potest, cf. e.g. 2608 et 3021 (ubi vide). Sensus esse videatur ‘haec urna/arca corporis terreni coartat sacrum, cuius vita...'. v. 3. de meritis mortuorum cf. supra, comm. ad 2493. v. 3. locutio ‘gratia pollens’ comparari potest cum Lugdunensi 2525, 1 [ - - ] Latiae pollens [ - - - ], Acaunensi 2499, 3 sanguine pollens, Pydnensi 2703, 2 reverentia pollens; videas praeterea 1365, 16 dotibus his pollens (Lugduni, 506 p.Ch.n.), 1368, 13 pollens aeloquio (Ticini, 521 p.Ch.n.), 1378 = CLERaetNor 3, 7 his pollens titulis (Curiae, 548 p.Ch.n.), 709 (Vercellis, fere med. saec. VI p.Ch.n.), 1434, 3 censu pollens (Mediolani, saec. IV ex. p.Ch.n.), cett.; praeter ‘pollens’, vox ‘potens’ quoque eadem vi in finibus Galliarum usurpatur, e.g. in elogio Sidonii Apollinaris 1516, 3 potens honore, in elogio Prisci episcopi 2097, 6 iustitia… potens (Lugduni, fere 550–600 VI p.Ch.n.), in elogio Vivencioli episcopi 1838, 1 potens meritis (Lugduni, fere 518–520 p.Ch.n.), item 1743, 2 fide pietateque potens (in loco qui Arras appellatur, inter Valentiam et Viennam), cett. v. 5. fuit legum peritus, ut Valerius Dalmatius magistratum agens in Lugdunensi provincia, 2046 = CLEMoes 55 (fere 380–420 p.Ch.n.); attamen in nostro carmine sermo est de legibus divinis, ut in Ennodii episcopi elogio 1368. v. 6. sanctorumq(ue) choris consotiatus: vere Christianum, ut in carmine Lugdunensi ad 1753 sanctorumque chor[i] (haud ante saec. IV p.Ch.n.), ut monet Burnand laud. p. 226; ‘choris consotiatus’ comparari potest cum Augustano 773, 2 meruit (scil. Vrsinianus subdiaconus) sanctorum sociari sepulcrum, et ILCV 2177 (Antunnaci, est textus oratione soluta confectus). v. 6. consotiatus: cf. 2519, 2 quos… consociavit humus. vv. 9–10. complures laudes episcopi pertinent ad morem, vere epigraphicum, enumerandi defunctorum virtutes (de quo cf. infra, Indices IX s.v. ‘virtutes cumulantur’); una cum Consolino Ascesi pp. 117 ss., Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 275 et CLEGall p. 141, conferri possunt e.g. carmina 1381, 1 ss.; 1387, 7–10; 2097, 5 ss.; ut in 2518, 6, series virtutum versus omnino complet. v. 10. corpore corde decens: scil. purus corpore integerque corde. Videas voces asyndetice iuxtapositas. v. 12. munera larga: cf. 2614, 7 = 2615, 7 = 2712, 7 carpe /... Nysyi larga et pinguia dona Minervae. vv. 13–14: de memoria mortuorum in fine carminum cf. infra, Indices IX s.v. ‘memoria mortuorum’. v. 14. uterque: scil. defunctus eiusque successor. De sermone: v. 6 ‘consotiatus’ i.q. ‘consociatus’; ‘ae = e’ v. 7 ‘aegregio’, v. 13 ‘praecamur’; v. 8 ‘adque’ i.q. ‘atque’ (Pirson p. 65); v. 12 ‘contolit’ i.q. ‘contulit’ (cf. ‘tolit’ 2206, 4, Asae Paulini; ‘tolit’ 59, 16, Romae; ‘toli’ 68, 7, Romae; fortasse ‘tetol[i]’ 1079, 2, Salonis: videas Pirson pp. 15–16).

GALLIAE (ET ALPES)

231

Allitteratio v. 5 ‘PRAECipuus... PRAECepta’, v. 10 ‘CORpore CORde’.

2521. CIL XIII, 2433 (Hirschfeld); Chol. 1056s; Allmer – Dissard 476 (fig.); Le Blant 80; Eng. 165; ad 2017; Leclercq Lyon col. 327, n. 30 (fig. 7326); ILCV 3347A; EDCS 10501410 (fig.); CAG 69, 2, 797; CLEGaule L 026; CLEGall 56. Lugduni, tabula sepulcralis ex marmore, resecta ut videtur et parum integra, aetate incerta.

Praecedit crux hic conte[nta iacent (?) – – ⏔ mem]|bra sepulcr[o] [ - - - ]|de vita perpetua [ - - - ] | [ – ] | radium solis o[ - - - ] | ut inter elect[os - - - ]. Postscr.: [vixit] | an(no)s VI et (vacat) dies [ . . ]. legi et scripsi meo Marte, verba paulo aliter distribueram CLEGall 1. fere ‘[nomen mortui + mem]bra’ Versus: da parum recti ut videtur (nam series ‘/īntĕr ē-/’ minime aptatur ad da6), sed verborum in versibus distributio incerta. Carmen de morte pueri sexennis. v. 1. par initium carminis multifariam repetitur Lugduni, cf. enim 2522, 1 hoc conte[nta iacent] Taurini me[mbra sepulc(h)ro], 2017 = Eng. 249, 1 [ho]c concl[udu]ntur Pat[ernae me]mbra sepulc(ro) (legi Cugusi Osservazioni testuali pp. 372–373), 2954, 1 in hoc condun[tur] membra sepulchro; nec non Viennae, RICG XV, 95, 5 hoc... conduntur membra sepulcro / Pantagati (med. saec. VI p.Ch.n.) et alibi (Mediolani: 1434, 1 ... quae membra sepulcro). Addas quod finis versus ‘membra sepulchro’ iterum iterumque legitur, cum in hac sylloge – 2522, 1 (?) et 2954, 1 laudd., 2519, 1; cf. praeterea 1434, 1; 2017, 1 et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’ – tum in titulis, tum etiam in auctoribus (cf. Concordanze p. 454 et Mastandrea pp. 493–494: inde ab Enn. ann. 138 V.2 = 126 Sk. = 140 Flores maximeque Verg. Aen. 10, 558). v. 1. supplendum vel ‘[pia memb]ra’, ut hic illic legitur in carminibus Christianorum, scil. e.g. ICVR 23574 et 9369, maximeque ED 44, 1 et 46, 7 Ferrua (cf. 19(1) Ferrua), cf. Cugusi Testi metrici ripetuti pp. 405, 420 – quae si ita sint, deest nomen mortui –; vel potius ‘[nomen mortui + membra]’, ut 2522. Videas iam CLEGall pp. 141–142. v. 2. vel ‘de vītā pērpĕtŭā [ - - - ]’; vel ‘dēvĭtă pērpĕtŭa[ - - - ]’, quod si hoc alterum sit, necessario syllaba ‘-a’ finali verbi ‘pērpĕtŭa[ ]’ pro longa computanda est, ne fiat tribrachys ‘-pĕtŭă’ a dactylis abhorrens. Si ‘dēvĭtă’ interpretemur, certe intellegendum est ‘debita’. Res in incerto iacet.

232

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Quamvis tabula parum integra sit, mihi videtur in carmine sermonem esse de Elysiis beatorum, collatis Mactaritano 2775 et urbano 858 (anno 400 p.Ch.n.): etenim in utroque carmine usurpantur verba ‘sol / radium solis’, ‘Elysios… campos / inter elect[os] / per… amoena virecta… cum electis ir(e)’, scil. Vergilio auctore (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 203). Ceterum, in finibus Galliarum Elysii ipsi memorantur apertis verbis in 1443, 1 (Narbone, fere saecc. V–VI p.Ch.n.).

2522. CIL XIII, 2429 (Hirschfeld); Allmer – Dissard 473 (fig.); Le Blant NR 7; Chol. 1056r; Eng. 166; ILCV 1588; Leclercq Lyon col. 325, n. 77; CAG 69, 2, 620; EDCS 10501406; CLEGaule L 015; CLEGall 57. Lugduni, tabula funeraria ex marmore integra superiore tantum parte, incerta aetate.

Praecedit crux hoc conte[nta iacent] | Taurini me[mbra sepulc(h)ro] | [qui (?) saecu]laris in ho[ - - - ] [ - - - ] | iam relegi[on - - - ] [ - - - ] | tenui[t - - - ] | -----Versus: da6, sed verborum in versibus distributio parum certa. Initium carminis restitui collato 2521, 1 hic conte[nta iacent (?) ‒ ‒ ⏔ mem]|bra sepulchr[o], cf. ad loc. ‘Relegi[onem]’ i.q. ‘religi[onem]’.

2523. CIL XIII, 2435 (Hirschfeld); ad 1753; Chol. 1056t; Allmer – Dissard IV, p. 181; Le Blant 75 (fig. 48); Eng. 346; Leclercq Lyon col. 336, n. 102; ILCV 2357; CAG 69, 2, 671; EDCS 10501412; CLEGaule L 028; CLEGall 58. Tabula sepulcralis marmorea Lugdunensis exhibens carmen fortasse Christianum, aetate incerta.

Praecedit columba [ - - - v]eneraris mente trinu[ - - - ] | [ - - - ]que funde precis | [ - - - ] summo dignus hono[re]. 2. ‘trinu[ ]’ (fere ‘trihu[mph-]’) legit Eng.

GALLIAE (ET ALPES)

233

Versus: di + da (fere tristichon). Quid carmen significet parum constat lapidis condicionis causa. Fortasse, similitudinis gratia cum Sidonii elogio 1516 – videas enim ‘potens honore… funde preces super sepulcrum… ille Sidonius… invocetur’ –, credamus id esse carmen de homine nobili genere nato. v. 2. funde precis: praeter 1516, 16 laud., conferas urbanum 546, 9 funde preces subolum: Th.l.L. s.v. fundo, col. 1566, 79 ss. (‘fundere preces’ occurrit inde a Verg. Aen. 5, 234). v. 3. summo dignus hono[re]: 2052, 2 dignus honore bono est (Pompeiis), maxime 1561, 11 dignus honore (Romae, 474 p.Ch.n.), 1377, 5 celso dignus honore (Romae, 501–550 p.Ch.n.), 1362, 11 summo functus honore (Lugduni, saec. VI in. p.Ch.n.).

2524. CIL XIII, 2420 (Hirschfeld); ad 1753; Chol. 1185I; Allmer – Dissard IV, pp. 179–180; Le Blant 52 (fig. 31); Eng. 351; Leclercq Lyon col. 334, n. 97 (fig. 7331); ILCV 1688; CAG 69, 2, 672; EDCS 10501397; CLEGaule L 025; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 9; CLEGall 59. Lugduni, tabula ex marmore, ad dextram fracta, carmen sepulcrale Christianum exhibens, incerta aetate.

hic, Nonnuse, iaces: c[orpus tellure tenetur] | sanctorumque chor[i excipiunt animam]. | pernoctans hymnis ti[bi - - - ] | parva tibi servan[t - - - ] | sanctorum [ - - - ] | qui [ - - - ].

5

1–2. add. Eng. et ILCV, probabiliter, item multa alia, quae tamen nec Sblendorio Cugusi nec ego ipse accepimus Versus: di. ‘Nonnusus/Nonnosus’ rarum cognomen, ut colligitur ex Kajanto p. 366 (e.g. AEp 1992 n. 1361, in Norico, 533 p.Ch.n.); fem. ‘Nonnusa’ legitur CIL XIII, 3868 = Gose 739, Augustae Trever.; ‘Nonnus’ Le Blant NR 70 (Kajanto laud.). vv. 1–2. facile restitui possunt collatis locis collectis in CLEGall p. 139, addas quaeso Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. v. 3. gravior collatio cum locis de pervigilatione: 950, 5 cu(m) media vigilare(m) perdita nocte; 513, 6 noctib(us) pervigilavi (Forum Livi, fere 150– 200 p.Ch.n.); 1111, 9 ss. (Romae, fere 170–220 p.Ch.n., Cugusi Aspetti letterari pp. 100–101); Catull. 68, 8 nec… Musae oblectant, cum mens anxia pervigilat; Cinna frg. 11 Courtney haec tibi Arateis multum vigilata lucernis /

234

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

carmina (E. Courtney, The Fragmentary Latin Poets, Oxford 1993, p. 222): cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2053–2054. Sed plus pertinet mos pervigilandi et canendi hymnos Ambrosianos quem refert (ad annum 387 p.Ch.n.) Augustinus in conf. 9, 7 excubabat pia plebs in ecclesia [scil. Mediolani] mori parata cum episcopo suo… ibi mater mea… vigiliarum primas tenens orationibus vivebat… tunc hymni et psalmi secundum morem orientalium partium… institutum est; ex illo in odiernum retentum multis… per cetera orbis imitantibus (cf. Schanz – Hosius, IV, 1, p. 229). Quo loco collato concludi potest Nonnusum noctem pervigilare solitum hymnos canentem in laudem Domini, ut viderunt iam Allmer – Dissard IV, pp. 179–180; item, adduci potest presbyter quidam Cato, quem Gregorius, in Franc. 4, 6, facit dicentem ‘nostis… me… continuatas saepius exercuisse vigilias, psallentio vero iugi crebra perstitisse statione nocturna’. Haec et plura invenias in Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2053–2054 et in CLEGall p. 143. v. 4. parva tibi...: forte compares Catull. 95, 9–10 parva... mihi sint cordi monumenta (nulla tamen coniunctione locorum posita).

2525. CIL XIII, 2434 (Hirschfeld); ad 1753; Chol. 1185k; Allmer – Dissard IV, p. 181; Le Blant 76 (fig. 47); Eng. 262; Leclercq Lyon col. 335, n. 101; ILCV 730; CAG 69, 2, 672; EDCS 10501411; CLEGaule L 027; CLEGall 60. Media pars tabulae fractae Lugduni repertae, carmen sepulcrale exhibentis, aetate incerta, fortasse Ausoniana.

[ - - - ] Latiae pollens [ - - - ] | [ - - - ]deras nulla doc[trina - - - ] | [ - - - ] nunc praecipuu[s - - - ] | [ - - - ] erat tantae indo[lis - - - ] | [ - - - ] si teneram firma[ - - - ] | [ - - - ]le discent[ - - - ].

5

edidi (ut iam CLEGall) lapidem secutus, multa restituerunt edd., nulla tamen re certa Versus: da (v. 1 ‘Lātjae’ computandum). v. 1. [ - - - ] Latiae pollens: 618, 6 cui Latiae gentis… (Augustae Trever.), fortasse in eodem pede versus; Auson. Mos. 379 / 382 Latiae… linguae /... aemula te (scil. Mosellam) Latiae decorat facundia linguae. v. 3. nunc: fortasse legebatur etiam ‘quondam’, iam non extans, ut etiam atque etiam fit in CLE (‘quondam in vita...’ vs ‘nunc post mortem’); qua de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘quondam’. v. 4. cf. Liv. 1, 3, 1 tanta indoles.

GALLIAE (ET ALPES)

235

v. 5. teneram firma[- - - ]: videntur contraria iuxtaponi.

2526. CIL XIII, 2314 (Hirschfeld); Chol. 1185; Eng. 243; ILCV 4821; CAG 69, 2, 800; EDCS 10501273; CLEGall 61. Lugduni, tabula fracta, carmen sepulcrale incertae aetatis.

[ - - - ] civis mentis cu[ - - - ] | [ - - - ]da per oras o[ . . . ]em[ - - - ] | [ - - - mi]hi suppremos mae[st - - - ] | [ - - - ]es fecimus hic c[ - - - ] | [ - - - lacri]mis soḷạc̣ịụṃ [ - - - ] | [ - - - ] f( ) XIII m( ) IIII dulce[ - - - ] | [ - - - ]mus unis nobis [ - - - ] | [ - - -]ianet (?) solumq(ue) ire[ - - - ] | [ - - - ]oci ero tibi post[ - - - ] | [ - - - ]cinesio car[ - - - ].

5 6

9

post v. 5 est vitae adnotatio, extra metrum; 8. ‘[ - - - ]ociero’ edd., ipse malim ‘[ - - - ]oci ero’, fortasse ‘[ - - - l]oci ero’; 9. opinatur Diehl ad loc. hic latere fortasse cuiusdam viri nomen, fere ‘Cynegio’ vel Genesio’ vel simm., sed res perincerta; quodsi re vera est nomen viri, tum fortasse ‘car[issim( )]’ restitui potest Versus: da, ut videtur (sed post v. 5 interponitur mensura vitae, soluta oratione expressa). v. 5. [lacri]mis soḷạc̣ịụṃ: ‘solacium’ saepius legitur in CLE, in finibus Galliarum quoque, cf. CLEGall p. 144; speciatim videas 670, 6 prestat cunctis solacia fletus (auctore Damaso); 1336, 7 quarum (scil. lacrimarum) solacia (Romae); 2430, 10 luctus solacia nostri (Iessone). Cf. Indices IX s.v. ‘solacia’. De ‘-pp-’ in voce ‘suppremos’ cf. supra, ad 2488, 2.

2527. CIL XIII, 2436 (Hirschfeld); A. Allmer, RevÉpigr 3, 1895, n. 1132; Chol. 1056u; Eng. 242; ILCV 2024A; CAG 69, 2, 794; EDCS 10501413; CLEGaule L 050; CLEGall 62. Prope Lugdunum, cippus funerarius ex marmore, fractus, exhibens carmen aetatis incertae sed serioris, fortasse Christianum.

[ - - - ]i[ - - - ] |

236

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - d]uxit culmine [ - - - ] | [ - - - ] sacerdotii o[nor (?) - - - ] | [ - - - ]i auri pondeṛ[- - - ] | [ - - - co]nplevit m[ - - - ]. 2. ‘[d]uxit’ vel ‘[a]uxit’; tum

5

5. ‘m[enses] ’ Diehl dub., est fortasse postscrip-

Versus: da. v. 3. fortasse i.q. ‘sacerdotii (h)o[nor]’, similiter in elogiis sacerdotum intra fines Galliarum legimus alia nomina superlativa ut ita dicam, 1838 = ILCV 1071, 13 omnium diadema episcoporum (Lugduni, saec. VI p.Ch.n.); 688 = ILCV 1062b, 8 gemma sacerdotum (Arelate, 449 p.Ch.n.); 1736 = ILCV 1117 adn., 5 gemma sa[cerdotum] (Augustae Trever., priore parte saec. V p.Ch.n.); aliunde, 1378 = ILCV 1079 = CLERaetNor 3, 2 maxima summorum gloria pontifecum (Curiae, 548 p.Ch.n.); 795 = ILCV 1054, 5 sacerdotum de[c]us (Vercellis); nec non in auctoribus quoque, e.g. Ennod. dictio 2, 8 apostolorum diademata Petrus et Paulus; quibus omnibus locis collatis, fortasse concludi potest carmen Lugdunense sacerdotis cuiusdam elogium esse ubi vita moresque Christianorum opponantur mundanis divitiis (‘auri pondeṛ[- - ]’ v. 4). Alibi pro voce ‘diadema’ simm. ponitur ‘flos’, cf. ad 2738. De vocibus elativis videas infra, Indices IX s.v. ‘elativa vox’. 4. auri pondeṛ[ - - - ]: videas Verg. Aen. 3, 49 auri… cum pondere magno (Cugusi Corpus p. 161). Similiter sonat 2465, 1 arcenti pondera. Fortasse ‘o[nor]’ i.q. ‘ho[nor]’.

2528. Le Blant 181; Sidon. epist. 4, 18, 4 ss.; Pietri Tours p. 810 n. 16; CLEGaule L 077; CLEGall 63. Carmen confectum a Sidonio fere a. 467/472 p.Ch.n. ut collocaretur in abside basilicae Caesarodunensis Martino dicatae, servatum ab ipso Sidonio. Praecedunt haec verba Sidonii: (4) ‘basilicam sancti pontificis confessorisque Martini Perpetuus episcopus, dignissimus tanto praedecessore successor, multum priore quae fuit hactenus capaciorem novavit. magnum est, ut ferunt, opus nominandumque quod in honorem talis viri factum talis vir fecisse debuerit. huius me parietibus inscribere supradictus sacerdos hoc epigramma compellit, quod recensebis, ut est in his, quaecumque deposcit, privilegio caritatis imperiosissimus. (5) atque utinam molis illius pompam sive donaria nihil huius obsequii turpet oblatio! quod secus fore plurimum timeo, nisi forsitan inter omnia venusta sic epigrammatis istius foeditas placeat, ut niger naevus candido in corpore, qui quidem solet sic facere risum quod accipere suffragium. Sed quid hinc

GALLIAE (ET ALPES)

237

amplius? pone fistulas ipse pastorias et elegiae nostrae, quia pede claudicat, manum porrige’.

Martini corpus totis venerabile terris, in quo post vitae tempora vivit honor, texerat hic primum plebeio machina cultu, quae confessori non erat aequa suo. nec desistebat cives onerare pudore gloria magna viri, gratia parva loci; antistes sed qui numeratur sextus ab ipso longam Perpetuus sustulit invidiam, internum removens modici penetrale sacelli amplaque tecta levans exteriore domo; creveruntque simul valido tribuente patrono in spatiis aedis, conditor in meritis, quae Salomoniaco potis est confligere templo, septima quae mundo fabrica mira fuit. nam gemmis auro argento si splenduit illud, istud transgreditur cuncta metalla fide. livor abi mordax absolvanturque priores, nil novet aut addat garrula posteritas; dumque venit Christus, populos qui suscitet omnes, perpetuo durent culmina Perpetui.

5

10

15

20

textus Luetjohann in editione Sidoniana Versus: di. Epigramma a Sidonio confectum in honorem laudemque et Martini et mirae basilicae quam ei dicaverat Perpetuus episcopus: cf. breviter Bernt p. 92, fusius Pietri Tours pp. 821–822 et Isabella Gualandri, Elegi acuti: il distico elegiaco in Sidonio Apollinare, in La poesia cristiana latina in distici elegiaci. Atti Convegno Internazionale Assisi, 20–22 marzo 1992, Assisi 1993, pp. 206–209. Hic ego paucis absolvam. De Martini auctoritate dignitateque videas Leclercq Tours coll. 2589 ss. et DACL VI/2 (1925), coll. 378–389; de Perpetuo episcopo dicante item dixit Leclercq Tours col. 2586 (ap. Greg. Tur. Franc. 2, 6 memoratur ut episcopus Caesaroduni ab anno 459 usque ad mortem, anno 489). vv. 1–2. Martini honor vivet in aeternum, idem dicitur vv. 17–18. vv. 13–16. laudationis causa comparatur magnificentia et splendor aedis cum templo illo Salomonis ut fit iam antea, Prud. psych. 804 ss. (Gualandri laud., p. 208), dein in Gallia ipsa, in Lugdunensi 1365, 18 (saec. VI p.Ch.n.).

238

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 17. damnatio livoris invidiaeque est topos quidam, ut contendi Cugusi Invidia pp. 83 ss. v. 18. nil novet aut addat garrula posteritas: adiectivum ‘garrulus’ alias quoque occurrit in CLE, scil. in Parmensi 98, 8 venusta amoena intellegens et garrula (aetate incerta), in Ostiensi 756, 5 dulcis eram patri et garrula matri (fere 380–415 p.Ch.n.), in urbanis 1405, 7 garrula… loquella (fere 380– 415 p.Ch.n) et AEp 1972 n. 39 [ - - - a]ves et garrula cantus (altera parte saec. II p.Ch.n.). Cf. infra, comm. ad 2585, 2 et Indices IX s.v. ‘garrulus’. v. 18. posteritas: idem valens quod ‘posteri’ vox occurrit in Praenestino 249, 19 accipe posteritas quod per tua saecula narres (136 p.Ch.n.), qui locus aperte pendet ab Ov. trist. 4, 10, 2 (Cugusi Ovidio pp. 77, 111), cf. et Lucan. 8, 608 et Octavia 359 (Bücheler ad loc., p. 118): itaque patet hanc vocem poeticam esse, dignissimam ingenio et arte Sidonii poetae. - Similiter in 2300 bis, 2 legimus ‘hostilitas’ i.q. ‘hostes’ (cf. ad loc.). v. 20. perpetuo durent culmina Perpetui: est lusus nominis, ut saepe fit undique in carminibus epigraphicis, inter cetera fere duodecies in Galliis, cf. Sblendorio Cugusi Espediente pp. 257–281 cum additamentis ap. Cugusi Corpus pp. 201–210 (Vsp pp. 525 ss.) et CLEGall pp. 146–147, nec non supra, ad 2501, 4. De genere dicendi: v. 15 ‘splenduit’ perf. comparari potest cum multis perf. ‘-ui’ collectis a Cugusi Perfetti pp. 389–395. Videas praeterea lusum ‘post vitae tempora vivit’ v. 2; concinnitatem ‘gloria magna viri || gratia parva loci’ v. 6; oppositionem ‘internum removens modici penetrale sacelli vs ampla... tecta levans exteriore domo’ (chiasmo addito) vv. 9–10.

2529 = 2510 bis. Carmen hic collocavi errore quodam, re vera anteponendum est, scil. 2510 bis, iuxta carmen 2510, ambo enim reperta sunt in finibus Aeduorum.

2530. R. Chevallier, BACTH 1957, pp. 139–140 (fig. 8); ILTG 310 bis; R.G. Lewis, LCM 12, 1987, p. 144; CAG 1, 55 / 1, 2, 161; EDCS 13303191 (figg.); CLEGaule L 065; CLEGall 65. Fragmentum tabulae ex marmore undique fractum, repertum in coenobio Brou, in loco qui dicitur Bourg-en-Bresse, in Ambarris (prope Lugdunum), carmen fortasse Christianum (Wuilleumier ILTG), mea sententia priore parte saec. VI p.Ch.n.

[ - - - ] nescit habeṛ[e - - - ] | [ - - - ]r etas longevo t[empore (?) - - - ] | [ - - - tu]molo carmen e[ - - - ] |

GALLIAE (ET ALPES)

[ - - - ]vetas hic summ[ - - - ] | [ - - - ]. . . ṛia maius ị[ - - - ].

239

5

3, 4, 5. aliter divisi ac edd.; 3. aliter, ‘carmene’ i.q. ‘carmine’; esse ‘[(h)a]vetas’ (i.q. ‘(h)abitas’) vel ‘[q]u(i)etas’ vel ‘[ ]v( ) etas’

4. potest

Versus: da. Carmen agnovit Lewis laud., recte, nam ‘nescire’ cum infinitivo iterum iterumque occurrit in CLE (videas Concordanze p. 510), item ‘longaevus’ (cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 67–68); porro ‘carmen’ saepius occurrit in carminibus epigraphicis in sermone metaepigraphico qui dici potest (cf. comm. ad 2537 B et infra, Indices IX s.v. ‘carmen’). v. 2. fortasse restitui potest ‘longevo t[empore]’ collato 1430, 1 longaevo mecum vixisti tempore (saecc. IV–V p.Ch.n.), quin etiam ‘longevo t[empore vitae]’, cum ‘tempore vitae’ in fine versus iterum iterumque occurrat in CLE et in auctoribus (cf. Mastandrea pp. 852–853 et Gauthier p. 490), fortasse in ipsis Galliis quoque, 2543, 1. De sermone: v. 2 ‘etas’ (si recte interpungitur) i.q ‘aetas’, ‘longevo’ i.q. ‘longaevo’, v. 3 ‘[tu]molo’ i.q. ‘[tu]mulo’.

GALLIA BELGICA 2531. CIL XIII, 10025, 199 (Bohn); ad 2067a; ILS 8610; EDCS 75000191; CLEGaule B 004; CLEGall 79. Scyphus Durocortori repertus, saec. I p.Ch.n. ut videtur:

a me dulcis amica bibe. Versus: da4cat, versus lyricus qui dicitur, aptissimus ad rem. Carmen incisum in scypho loquenti: scyphus more humano hortatur amicam ut bibat ore tangens. Iudicavi Cugusi Carmi germanici 18 per iuncturam ‘dulcis amica’ eleganter amorem mulieris significari: idem fit e.g. in Catull. 32,1 mea dulcis Ipsililla, et, quod ad CLE attinet, in 1986 = Eng. 216, 4 [dulcis] amica (Legione, saecc. IV/V p.Ch.n.) et 737 = ILCV 4749, 1 dulcis anima (Romae). Plura reperias in Cugusi Invidia pp. 98 ss.

240

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2532. CIL XIII, 10018, 61 (Bohn); Cugusi Invidia p. 100; CAG 51, 2, 222; EDCS 60610304; CLEGall 80. Carmen incisum in scypho, Durocortori reperto, exhibente figuram bestiarii pugnantis cum panthera; incerta aetate, fortasse saecc. III–IV p.Ch.n. (Bohn).

merum da, escipe vita. Versus: altera pars da6. De ‘excipe / escipe’ cf. ad 2561; compares potissimum Divodurense 2534. ‘Da merum’ iterum iterumque occurrit in Gallia Belgica et in Germaniis, cf. e.g. CIL XIII, 10018, 60a–g; ‘accipe vita’ CLEGaule *058 (Turnaci, titulus oratione soluta scriptus).

2533. Le Blant 336; EDCS 69800462; CLEGaule B 003; CLEGall 81. Durocortori, carmen incisum in calice ad usum liturgicum facto, fere saec. V p.Ch.n. vel priore parte saeculi insequentis.

hauriat hinc populus vitam de sanguine sacro, iniecto aeternus quem fudit vulnere Christus. Remigius reddit Domino sua vota sacerdos. Versus: da6. Remigius fuit episcopus Durocortori usque ad annum 533 p.Ch.n., quo obiit. Opinor eum curavisse ut calix conficeretur et inibi carmen incideretur; calix autem iam non extat, fuit fortasse ut describit Greg. Tur. Franc. 2, 27 de Chlodovecho dicens. v. 1. hauriat... vitam: ad Christianas res pertinens, elegantius dictum quam ‘escipe vita’ 2532. v. 2. iniecto… vulnere: iuxtaponuntur duo syntagmata, scil. ‘vulnera inferre’ et ‘tela (simm.) inicere’, fortasse consilio quidem, cum vulnus inlatum sit in pectus Christi hastae ictu. ‘Quem’ videtur ad sanguinem referri, locutio ‘sanguinem fundere’ poeticum colorem exhibet (inde ab Acc. praet. 4 R.3). ‘Sanguine sacro’ optimus finis versus, inde a Catull. 68, 75 et Verg. Aen. 5, 78; ‘sanguine’ iterum iterumque legitur in V pede versus, item ‘vulnere/vulnera/vulneris’, ut colligitur ex locis collatis in Mastandrea pp. 763–770, 961–966.

GALLIAE (ET ALPES)

241

2534. J.B. Keune, RGK 1912, p. 26; AEp 1912 n. 283; Cugusi Invidia p. 102; EDCS 16300387; HD 028548; TM 208374; CLEGall 82. Divoduri, carmen in anulo incisum, incerta sed haud seriore aetate.

escipe si amas, si non amas, remitte. Versus: da6 ut videtur parum accurate structus, melius fortasse fuit ‘… si me amas, si me non amas…’. Compares quaeso titulos CIL XIII, 10027, 158 = ILTG 570 = CAG 52, 1, 220 / 62, 2, 348 escipe si amas (ex loco qui appellatur Étaples) et CIL XIII, 10024, 65 escipe si amas pignus amant (Coloniae Agrippin.), qui tamen soluta oratione scripti sunt; de ‘escipe’ cf. ad Germanicum 2561. Est perissologia quaedam, ut fit in 354, 2 odero se potero, sei non, invitus amabo; alibi, e.g. Cato orat. frg. 218 a Sbl. = frg. 174 Malc.4 si quid est quod utar, utor; si non est, eg〈e〉o; FPL p. 172 frg. 14 Mo. = p. 202 frg. 4 Büch. = p. 423 frg. 27 Bläns. ibant qua poterant, qua non poterant non ibant (sine auctore): cf. Sblendorio Cugusi in Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone, I, p. 411. Cf. CLEGall p. 157.

2535. CIL XIII, 10027, 167 (Bohn); Eng. 139; CAG 55, 449; EDCS 52602473; CLEGaule B 034; CLEGall 83. Nasi, carmen incisum in fibula, aetate incerta sed haud seriore.

uror amore tuo. Versus: hem. Idem iterum iterumque repetitur in CLE, videas e.g. 360 (= CIL XII, 5698, 18 = ad Eng. 139 = ILS 8623a = CLEGaule N 118 uror amore tuo), Genavae; item Ciris 259 uror amore. Archetypice ponuntur Verg. buc. 2, 68 me… urit amor, Ov. am. 1, 1, 26 uror et in vacuo pectore regnat amor, qui loci alibi quoque recinuntur, scil. in Hispanicis 2405 A = 2405 B acrior urit amor. Patet de rebus amatoriis dici. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 158.

2536. CAG 2, 461; EDCS 42000189; CLEGall 84. Augustae Suessionum, carmen sepulcrale incertae sed haud serioris aetatis.

242

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[p]etra ha(n)c (t)egit preciosi qualo mo(nu)menti. Versus: ia6 vitiosus (‘/prĕcjō/sī quā/lō mŏnŭ-/’). Memoria mulieris (‘hanc’) cuius nomen contra morem non traditur, ‘Qualum’ saepius legitur in libris de agri cultura, ut puta Catonis (Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone, II, p. 629), non numquam adhibetur a poetis, e.g. Hor. carm. 3, 12, 4; in carmine Gallico translate ponitur (‘lapis tegit hanc defunctam pretiosa urna funeraria’), id quod sermonem poeticum quidem sapit. Comparari potest locus sepulcralis Aquileiensis aetatis Augusteae item translatus ‘igitur tela laboris stetit, haec lateribus tenta’, de quo videas P. Cugusi, Epigr 71, 2009, pp. 127–131.

2537. W. Binsfeld, Das römische Grabgedicht von Reichertsberg in Trier-West, FABTrier 30, 1998, pp. 87–90 (figg. 1–2); AEp 1998 n. 953 a–b; EDCS 11801051 + 11801052; Platz in HD 049049; TM 208606; MQDQ CE|appe|66; CLEGaule B 027; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 10; CLEGall 85. Augustae Trever., duo lapides, fere 180–220 p.Ch.n.

A. sublimem de se sparsit per | saecula famam, fida cui coniux All[ ]c[ - - - ]. B. [ - - - ]tis [ - - - ]ne ref[ - - - ] ut, quia [m]orte si[len]t, aeter|no ca[r]mine vivant. ed. Binsfeld, item Sblendorio Cugusi et CLEGall A 2. ‘All[e]c[ta]’ Binsfeld dubitanter B 1. vel ‘[ ]ne ref[ ]’ vel ‘[ ]ne re f[ ]’ vel ‘[ ]nere f[ ]’ Versus: da6. Nomen ‘Allecta’ haud certum, deest in Schulze (1904), Kajanto (1965), Th.l.L. Elogium poetae cuiusdam, artis poeticae laudatione comitante. Cum carmen tractaverit Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2055–2057, paucis verbis rem absolvam. Vt dixit Sblendorio Cugusi laud., contra spem legimus laudes carminum utpote quae immortalitatem pariant (‘carmina efficiunt ut vivant ii quos mors abstulit’), ut in gravissimis auctoribus, e.g. Verg. Aen. 9, 446 ss., Hor. carm. 3, 30, 1 ss., Ov. am. 1, 15, 31 ss., Lucan. 9, 980 ss., Mart. 8, 3, 5 ss., cett.

GALLIAE (ET ALPES)

243

(cf. O. Tescari, Q. Orazio Flacco, I carmi e gli epodi, Torino 19573, pp. 350– 351). Ex quo concludi potest poetam Gallicum artem rhetoricam optime tenere et semetipsum vere poetam profiteri. Ceterum in ipsa Augusta Trever. iterum dicitur de immortalitate post mortem parta in carmine epigraphico 618 (fere saecc. II–III p.Ch.n.), non poesis gratia sed, ut saepe, monumenti funebris memoriae. A. v. 1. sparsit… famam: ‘spargo’ translate positum, ut ‘s. voces’ Verg. Aen. 2, 98, ‘s. nomen’ Ov. met. 8, 267, ‘s. fabulam’ Sen. epist. 13, 8, ‘s. rumorem’ Frontin. strat. 1, 4, 11; de re ipsa videas Mart. 8, 61, 5 spargor per omnes… gentes (i.e ‘meum nomen volitat per omnes gentes’). v. 2. fida cui coniux: cf. urbanun Christianum 600, 3 casta cui coiux, cett. Adiectivum ‘fida’ uxori relatum iterum iterumque occurit in CLE, e.g. 959 B, 3 fida viro veixsit (Romae, Acci aetate), 1982, 1 Iulia fida mihi coniunx (prope Cirtam, saec. II p.Ch.n.), 560, 1 [ca]stissima fid[a marito] (Cirtae, saecc. II–III p.Ch.n.), 710, 1 Benedicti fida iugalis (Ravennae, Christiana aetate); est autem adiectivum maximae gravitatis, ut dixerunt Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 160. ‘Coniux’ i.q. ‘coniunx’. B. v. 2. [m]orte si[len]t: cf. 55, 15 silent ambusto corpore et leto tacent, 1997, 8 silet aeterno munere somni; verba ‘silere’ et ‘mors’ invicem sunt relata, cf. Massaro Epigrafia pp. 179–180. v. 2. ca[r]mine: scil. carmen ipsum de quo agitur, ut saepius fit in sermone metaepigraphico qui dicitur (cf. Indices IX s.vv. ‘metaepigraphicus sermo’, ‘carmen’); alibi quoque in finibus Galliarum, scil. 2530 (haud longe a Lugduno) et 1192, 1–2 (Arelate, saec. II p.Ch.n.).

2538. Finke pp. 13–14 n. 42 (et p. 2*); Zarker 178; CSIR Deutschl. IV, 3, 433 (tab. 109); EDCS 11201765; CLEGaule B 007; CLEGall 86. Augustae Trever., duo fragmenta congruentia tabulae calcariae exhibentia carmen parum integrum ad dextram partem, saec. III p.Ch.n. (sed saecc. I–II p.Ch.n. iudicat Binsfeld in CSIR laud., p. 217). Fragmenta distinxi per signum ||.

quidquid id || est aer v[olitans - - - ] | et quod in orbe || viget ṭ[ - - - ] | omnia vos reg̣[i]||tis vo[ - - - ] | quae iam laben[t]||em v[itam (?) - - - ] | et nullo spera[ - - - ] | [p]ossessurum iṭ[erum - - - ] |

5

244

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[cur]arent (?) homi[nes - - - ]. 1. supplevi, ‘aeru[mna - - - ]’ maluit legere CSIR dubitanter; 3. fere ‘vo[lentia]’ vel ‘vo[lantia]’ vel quid aliud, cf. comm.; 4. ipse supplevi dubitanter; 5. scripsi ego; ‘et nullos per a[nnos]’ coni. Finke laud., p. 14, sed obstat prosodia; 7. ‘[cur]arent’ supplevi (‘[sacr]arent’ Finke); 7. ‘homi[nes]’ Finke Versus: da6. Si v. 3 restituas ‘omnia vos reg[i]tis vo[lentia]’, tum vv. 1–2 exhibeant sententiam quae omnia viventia exprimat, fere ‘quae in aere vivant, quae in toto orbe, omnia sponte vestrae voluntati parent’ atque vox ‘vos’ potentes designet, fortasse imperatores ipsos, per carmen honorarium quod saeculo III p.Ch.n. aptum videatur; si contra malis referre ad Apul. met. 4, 33, 1, v. 5 quod pinnis volitans super aetehera cuncta fatigat, tum melius restituas ‘omnia vos reg[i]tis vo[lantia]’ atque carmen nihil aliud sit nisi exercitatio rhetorica: cf. CLEGall p. 161. Res quam incerta. v. 1. cf. Britannicum 2475 aurea per Caṛịṿạm volitat victoria pennis (ubi vide) et Cugusi CLEBrit2 p. 370. v. 1–2. quidquid… in orbe: more Ovidiano dicitur, cf. enim her. 5, 147– 148 quaecumque herba… in toto nascitur orbe, mea est; ars 1, 56 habet… quidquid in orbe fuit; fast. 1, 284 toto quidquid in orbe fuit / 494 toto quidquid in orbe patet), cf. Th.l.L. s.v. orbis, col. 916, 9 ss. et Binsfeld, CSIR laud., p. 217. v. 2. in orbe viget: 618, 3 post fata superstes / fama viget (item Augustae Trever., saecc. II–III p.Ch.n.); 545, 4 fama viges (Romae, altera parte saec. IV p.Ch.n.); 1516, 17 legendus orbi (saec. V ex. p.Ch.n.); 1347 A, 6 (Romae, altera parte saec. IV p.Ch.n.); 1368, 9–10 (Ticini, 521 p.Ch.n.), cett. De verbi ‘vigere’ usu in carminibus Galliarum videas CLEGall p. 12. v. 5. verba distinxi prosodiae causa: si recte, compares Verg. Aen. 2, 354 nullam sperare salutem; si contra malis legere ‘et nullos per a[nnos]’ una cum Finke (laud. in app. critico), patet Vergilium minime recini.

2539. Gose 781; RICG I, 234 (fig.); EDCS 30100480 (fig.); CLEGaule B 032; CLEGall 87. Augustae Trever., tabula sepulcralis integra ad dextram partem tantum, puto saec. III p.Ch.n.

------| [ - - - ]ne pulchro | [ - - - ]am modo dulcis eras. | [ - - - ]ia dictat honorem |

GALLIAE (ET ALPES)

[ - - - cul]pa (?) nostra ferunt. | [ - - - ] ḍolori | [ - - - - - - ].

245

5

Versus: di. v. 2. dulcis eras: iterum iterumque legitur, scil. 1331, 3 infans dulcis eras (Carthagine); ad 1851 dulcis erat (Arelate); 756, 5 dulcis eram patri (Romae); 1220, 3 dulcis eram matri (Romae), quae cum omnia sint carmina sepulcralia, verisimilius videtur nostrum quoque carmen eiusdem generis esse.

2539 bis. S. Löschke, TZ 7, 1932, p. 47 (fig.). Augustae Trever., instrumentum, fere med. saec. III p.Ch.n.

accipe et utere felix. Formula tritissima, saepius legitur in Galliis (cf. supra, ad 2514) et alibi (infra, Indices IX s.v. ‘utere felix’).

2540. Schillinger-Häfele 2; (H. Cüppers –) W. Binsfeld, TZ 35, 1972, pp. 135 ss. (tab. 1); AEp 1978 n. 503; Cugusi Aspetti letterari p. 121; Sandrine AgustaBoularot, Les références épigraphiques aux grammatici et grammatikoí de l’Empire romain (Ier s. av. J.-C. – IVe s. ap. J.-C.), MEFRA 106/2, 1994, pp. 685 ss. n. 28; EDCS 10700335; Gräf in HD 004636; TM 208087; MQDQ CE|appe|183; CLEGaule B 028; Cugusi Osservazioni testuali n. 34; CLEGall 88. Augustae Trever., tabula sepulcralis opisthographa varie fracta, saec. IV in. p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). | hic fecit cla[ro] vigu[it qui] | nomin[e s]emper | doctor Rom[ani n]ob[ilis] | eloqu[i]i. Postscr.: L(ucius) Terentius Iulianus qui et Concor|[dius] v(ir) p(erfectissimus) magister s[t]udiorum gram|maticus Latinus. ed. Augusta-Boularot, Cugusi Osservazioni testuali laud. et CLEGall, ‘claro qu(a)ecu[mque] nomin[e]’ Cugusi olim, aliter Binsfeld Versus: di.

246

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Cum iam satis dixerint Cugusi Aspetti letterari pp. 130–132 et AugustaBoularot laud., maxime de rebus viri laudati L. Terenti Iuliani, paucissimis verbis rem absolvam; memorare tantum velim artis grammaticae doctorem quendam vixisse in finibus Galliarum, scil. Augustoriti, iam saec. II p.Ch.n., cf. enim 481 = Cugusi Aspetti letterari pp. 121, 134–135. ‘Iulianus’ cognomen usitatissimum, ut colligitur ex Kajanto p. 148. v. 1. fecit: i.e. ‘fecit vitam’, verbum ‘facio’ absolute positum ut ‘agere’ vel ‘agitare’ (scil. vitam), cf. Th.l.L. s.v. facio, col. 121, 59 ss.; ‘hic’ i.q. ‘in hoc loco’. Expectaveris verbum ‘iacendi’ pro verbo ‘faciendi’, de confusione autem ‘facio/iaceo’ videas e.g. Lugdunense 2203, 1 hic eacit germanitas. v. 1. cla[ro]… nomin[e]: restitui potest collatis urbanis Zarker 50, 1 hic situs est claro quondam qui nomine causas / oravit (Romae, 407 p.Ch.n.) et ICVR 10538b [no]mine quondam… claro. Verbum ‘vigu[it]’ autem implicite refertur ad ‘nomin[e]’, quam ob rem comparari possunt Auziensia 592, 4 nomen viget ecce tuum ~ 593, 4 nomen viget ecce nostrum ~ 594, 3 nomen [ecce] tuum viget (saecc. II/III p.Ch.n.), 2131, 2 nomen semper [i]n astra viget (Thevesti, saec. V p.Ch.n.) et similiter 618, 3 fama viget (Augustae Trever., saecc. II–III p.Ch.n.). De usu verbi ‘vigendi’ in urbe Augusta Trever. videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 12. v. 2. Rom[ani]… eloqu[i]i, ut Lucan. 7, 62–63 Romani… /… eloquii, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 130–131. v. 2. [n]ob[ilis] eloqu[i]i: cf. Cugusi Osservazioni testuali p. 370. Postscr.: ‘qui et Concordius’ est signum quod dicitur, ut in Africano CIL VIII, 4411 Virrullius Hilarus signo Concordius (Kajanto Supernomina p. 54). De locutione ‘qui et...’ (simm.) in signo exprimendo cf. potissimum Kajanto laud., pp. 8 ss., breviter infra, Indices IX s.v. ‘signum’.

2541. Vollmer – Rubenbauer pp. 26–30; Deman p. 312 B 5; EDCS 71500212; CLEGaule B 029; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 11; CLEGall 89. Augustae Trever., altera parte saec. IV p.Ch.n. (cf. Rau, RE VI A, 2, 1937, coll. 2343). Carmen ad nos pervenit in codice transcriptum (Leyden, Cod. Voss. Lat. 4° 17, fol. 81), verbis antepositis ‘epytaphium in Treveris inventum’.

exul Arimaspes hac Martis in arce quiesco; Belgica Roma mei, non mea, digna fuit. iure bono, meritorum nobilitate, triumphis (di tueantur) ei par nisi Roma nihil. vulneror eptereo (?) consul primusque senatus; 〈s〉ic gaudete, mei, sic meruisse mori.

5

GALLIAE (ET ALPES)

247

4. ‘eptereo’ quam incertum, ‘et pereo’ coni. Drexler, ‘ictero’ Rose, cf. infra, comm.; 6. correxerunt Cugusi, Sblendorio Cugusi, pro ‘hic’, cf. infra, comm. Versus: di. Cum nuper Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2057 ss. multa dixerit, hic paucis rem absolvam. Elogium defuncti, cuius nomen ‘EBIDVS’ per acrostichidem legitur (videas Indices IX s.v. ‘acrostichis’); sed eodem tempore laudatur urbs Augusta Trever., magnificis verbis ut ap. Auson. ordo 28–34 (de eadem urbe) et Mos. 380 ss. (de Mosella, quod flumen alluit urbem eandem); ex quo concludi potest poetae epigraphico Ausonium notum fuisse. Cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2058 et CLEGall pp. 14, 163. Ebidus quis fuerit parum constat, cum eius nomen desit in CLRE et PLRE, certe tamen ex alto loco natus, cum iactetur sibi exulanti Augustam Trever. tantum, gravissimam urbem, hospitium praebere dignum posse. Quomodocumque res se habet, ‘Ebidus’ idem valet quod ‘Ebidius’; ‘Ebideos’ quidam memoratur CIL XII, 1474 (prope Vasionem). v. 1. Arimaspes: nomen singulare (scil. ‘ego, Ebidius, exul natione Arimaspes, quiesco in hac urbe...’) hic tantum legitur; ‘Arimaspi’ (gr. Ἀριμασποί) natio Scythica fuerunt, cf. Th.l.L. s.v. ‘Arimaspi’, col. 575, 30 ss.; ‘Arimaspes’ pluralis quod sciam numquam invenitur. v. 1. Martis in arce: hoc significatur, urbem Augustam Trever., ubi carmen positum esset, gravissimam fuisse quod ad res militares attineret, ut fit ap. Auson. ordo 31 imperii vires… alit,… vestit et armat. Attamen versus sequentes exhibent alias laudes ex quibus efficitur ut urbs Augusta ipsa secunda sit Romae tantum, ceterum constat ipsam caput fuisse Imperii inde a Constantino usque ad Gratianum (cf. von Domaszewski CIL XIII, p. 585). Plura invenias in Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2058. Roma quoque appellatur ‘Martia’ in urbano 287 (Theodosi aetate). v. 2. Belgica Roma: Augusta Treverorum est ‘Belgica Roma’, ut Arelas ‘Gallula Roma’, Auson. ordo 74, et Capua ‘Roma altera quondam’, Auson. ordo 6: itaque Roma iudicatur fere archetypon, ut ita dicam, splendidissimae et magnificentissimae urbis. Cf. Cugusi Quattro temi pp. 7 ss. et Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2058. v. 2. (Belgica Roma…) non mea: opponitur verbo ‘Arimaspes’, ergo Ebidius obiit morte peregrina, ut iam dixi Cugusi Aspetti letterari p. 204 (in universum cf. infra, Indices IX s.v.). v. 4. di tueantur: de hac deprecatione et simm. cf. Hofmann p. 138. v. 5 eptereo: non liquet, H. Drexler (ap. Vollmer – Rubenbauer p. 27) iudicat corruptum esse pro ‘et pereo’; ‘ictero’ (i.e. invidia) coniecit V. Rose, ibid. p. 27 n. 4, sed res perincerta. v. 5. primus… senatus: i.q. ‘princeps senatus’ opinor.

248

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 6. opinantur Cugusi Quattro temi p. 11 (Vsp p. 475) et Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2058 s., item CLEGall p. 164 legendum esse ‘sic’ pro ‘hic’ in initio versus, ut efficiatur per acrostichidem nomen ‘Ebid(i)us’ (sed ‘Ebiduh’ nomen servant Vollmer – Rubenbauer p. 27). v. 6. sic meruisse mori: compares quaeso 1390 = CLENeap 8, 12 sic meruisse mori (Neapoli, 585 p.Ch.n.); 1338, 2 non meruis[se mori] (Romae): ILCV 4764, 4 [- - - ]isse mori (Romae, 569 p.Ch.n.). Cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2059. Infra, Indices X, s.v. ‘clausulae’. De genere dicendi: lusus ‘Belgica Roma vs Roma mei, non mea, digna’; fortasse ‘〈s〉ic’ / ‘sic’ anaphorice dictum (si recte scribitur). Nonnulla coniungunt carmen nostrum librumque ‘Gesta Trevirorum’ aetate media conscriptum, videas Vollmer – Rubenbauer pp. 28 ss.; ceterum, fortasse dubites de carminis antiquitate, quod tamen non credo.

2542. CIL XIII, 3795 (Hirschfeld – von Domaszewski); ILCV 3082B; ILB2 134; RICG I, 99 (fig.); Gose 406; Cugusi Versificazione trocaica 13; EDCS 10600768 (figg.); Cowey in HD 077414 (figg.); TM 208496; CLEGall 90. Augustae Trever., tabula sepulcralis optime servata carmen exhibens, fere saecc. IV–V p.Ch.n.

hic Amant|iae in pace | hospita c|aro iacet | (Christi). infra delineantur columba chrismon columba nomen ‘(Christi)’ inter columbas scriptum Versus: tro7, si computes ‘/-mantjae ͡in/’, ‘-tā ca-/’ et demas columbarum imagines. Ordo verborum arcessitus videtur ostendere lapicidam re vera carmen conficere voluisse; sensus est “hic (in monumento) iacet in pace Christi, ut hospes, corpus Amantiae”. ‘Caro’ idem valens quod ‘corpus (mortui)’ raro legitur in CLE, scil. in Arelatensi 688, 5 hic carnis spolium liquit a[d] astra volans, et in incerto 3103, cum contra ‘corpus’ saepissime inveniatur. ‘Amantia’ nomen mulierum praecipue Christianarum, sed tamen satis rarum, cf. Kajanto p. 255.

2543. Gose 643; Nesselhauf 41, 14; R. Egger, BJ 157, 1957, p. 332; G. Brusin, RQ 54, 1959, p. 134; RICG I, 197 (fig.); EDCS 11202140 (fig.); CLEGaule B 017; CLEGall 91. Augustae Trever., tria fragmenta optime congruentia tabulae sepulcralis ex marmore, integrae ad summum tantum, carmen Christianum ut videtur exhibentis, saec. V p.Ch.n.

GALLIAE (ET ALPES)

249

Vva supra delineata est [ - - - ]o tempore vit[ae] | [ - - - p]retium (vacat) | [ - - - Christi mort]ẹ ṛẹḍẹmtum | [ - - - - - - ]. 1. ‘[duct]o Nesselhauf, Gose, ‘[pr]o’ Egger, fortasse ‘[peract]o’; 3. ‘[ - - h]eredem tum [ - - - ]’ Gose, Nesselhauf, ipse contra aliter scripsi praeeuntibus Egger, Brusin Versus: di. v. 1. restitui potest vel ‘[parv]o’ collatis carminibus Carthaginiensi 1331, 3, Vrvinati 1823, 14, Emeritensi 2111, 2, vel ‘[iniqu]o’ collato 1138, 3, vel potius ‘[peract]o’ collato 394, 1 (fere “vita peracta, Christianus praemium accipiet”). v. 1. tempore vitae: hanc locutionem (vel simm.) iterum iterumque legimus in fine versus, cf. enim 2651, 5 et 2652, 5, potissimum Mastandrea pp. 852–853 et Gauthier p. 490; de ‘tempor-’ in V pede cf. comm. ad 2499, 15, praeterea Mastandrea pp. 849–859, Sblendorio Cugusi Due iscrizioni p. 121 et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 3. [ - - - Christi mort]ẹ ṛẹḍẹmtum: ita mihi videtur legi et restitui posse, cum ‘redemptio’ saepe Christo tribuatur in titulis, e.g. in Hispanico 2188 (cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 183), in Gallico ILCV 3485 Dalmata Christi morte redemtus, cett. Alibi pro ‘redimere’ legimus ‘reparare’, videas paullo infra, comm. ad 2544, 3. ‘Redemtum’ i.q. ‘redemptum’ (ut e.g. ‘exemtum’ i.q. ‘exemptum’ 2544, 4); iterum ‘Redemta/redemta’ legimus in Carthaginiensi 2742, 10 (fere saec. VI p.Ch.n.).

2544. Th.K. Kempf, Frühchristliche Zeugnisse im Einzugssgebiet von Rhein und Mosel, Trier 1965, pp. 191–193 n. 11 (fig.); A. Ferrua S.I., in Akten des VII Intern. Kongresses f. Christl. Archaeologie, Trier 5–11 Sept. 1965, Città del Vaticano – Berlin 1969, p. 305; RICG I, 106 (figg.); FITrier 3; EDCS 29600084 (fig.); CLEGaule B 015; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 12; CLEGall 92. Augustae Trever., plurima (58) fragmenta inter se congruentia tabulae ex marmore exhibentis carmen Christianum fere integrum, altera parte saec. V p.Ch.n. (Gauthier pp. 301–302).

egregiis caelum meritis non posse neg̣a[r]i | quis dubitet famulumque diu sp[era]re beat[os]? |

250

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

per mortis [c]asum Dominus reparavit alumnum, | exemtum Auspicium terris inmiscuit astris. | agnos[cis viam] nempe fidem fructumque priorem: | [ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏑ f]ides, vivis in morte, nec ullum | [ . . . . ]ṿ[ . . . ] poteris cognoscere casum. | Postscr.: vixit annos XX〈G〉III. | infra delineantur columba chrismon columba

5

2. ‘diu sp[era]re’ Kempf, RICG, Sblendorio Cugusi, CLEGall; ‘d(e)i s(u)p[era]re’ malit Ferrua; 2. ‘beat[os]’ edd. plerique, ‘beat[um]’ Ferrua, RICG, minus recte ut videtur; 5. ‘agnos[ce via]m’ Kempf contra prosodiam, ‘agnosc[is ia]m’ Ferrua, melius puto ‘agnos[cis viam]’ (una cum RICG, Sblendorio Cugusi, CLEGall); 6. alii aliter coniecerunt, scil. ‘[exsolvit f]ides’ Kempf, ‘[si tibi namq(ue) f]ides’ Ferrua; 7. ‘[recta in via vitae]’ coni. Kempf, ‘[defunct]u[s vit]ae’ Ferrua postscr. in lapide antea numerus ‘XXIIII’ scriptus, dein in ‘XXGIII’ mutatus (Ferrua) Versus: da6; v. 5 computandum est ‘agnos[cis vjam]’. De hoc carmine iam dixit Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2059 ss. ‘Auspicius’ cognomen denuo legitur Augustae Trever., RICG I, 215, alibi rarum, videas Kajanto p. 318 et Gauthier p. 301. Videas oppositionem repetitam ‘caelestia vs mundana’, item praecepta doctrinae Christianae, unde concludi potest Auspicium sacerdotem fortasse fuisse. vv. 1–2. sermo satis involutus: “quis pro certo non habeat praemium caeleste multis meritis defuncti concedi? (quis pro certo non habeat) eum qui diu Deo serviverit iure sperare beatos se aditurum?”. v. 2. cf. ILCV 3419 neno (sic!) dubitat caelum pe[tisse]. v. 2. famulum diu: adverbium coniungitur cum ‘famulum’, scil. fere τὸν πολὺν χρόνoν (vel: πολλoῖς χρόνοις) δουλεύσαντα; de re in universum cf. Szantyr p. 171. Videas Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2060 et CLEGall p. 166. v. 2. sp[era]re beat[os]: optimus finis versus, ut 2496, 9 (infra, Indices X s.v. ‘clausulae’); ‘sperare’ saepius in V pede ponitur, cf. Mastandrea p. 816. vv. 2, 3. famulum... alumnum: est scil. Auspicius. v. 3. reparavit alumnum: “effecit ut alumnus denuo viveret”; cf. 1233 = CLEOr 12,12 reparatus vivis in Elysiis (prope Philippos, saec. III p.Ch.n.). De ‘reparatione’ fidelis cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 183, Cugusi CLEOr p. 188; plura invenias in Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2060. v. 3. per mortis [c]asum: repetitur ‘in morte’ v. 6 + ‘casum’ v. 7.

GALLIAE (ET ALPES)

251

v. 4. de hac tritissima oppositione ‘corpus tegitur terra vs anima ad astra volat’ videas infra, Indices IX s.v. ‘Astra’ significat ‘vita caelestis’ (cf. Diehl ILCV III, p. 321). v. 4. inmiscuit astris: in fine versus, ‘immiscuit’ in V pede ut ap. Vergilium (Mastandrea, p. 384), ‘astris’ in VI pede ut ap. Ovidium (Mastandrea pp. 403–404; maxime met. 15, 846 animam caelestibus intulit astris). Videas Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2060. v. 5 agnos[cis]: scriptor alloquitur viatorem/lectorem monens de vita Christiana: “(ex Auspicii exemplo) potes agnoscere quae sit via tuta ad astra, scil. fides et fructus vitae anteactae”, quam admonitionem ipse explicat verbis sequentibus, ‘nempe (~ enim) fidem...’. v. 6. [ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏑ f]ides: ‘[exsolvit f]ides’ coniecit Kempf, quod si ita esset verbum ‘exsolvo’ absolute poneretur – quasi ‘fides absolvit (culparum)’ – et locus congrueret cum urbano Christiano 913, 1–2 unda lavat carnis maculas, sed crimina purgat / purificatque animas… fides (440–461 p.Ch.n.); at coniectura parum certa prosodiae causa (nam pro ‘fĭdes’ computandum esset ‘fīdes’), quam ob rem melior videatur restitutio ‘[si tibi namq(ue) f]ides’ quam proposuit Ferrua. Sed res valde dubia. v. 6. vivis in morte: cf. 2742, 9 vivit haec moriens (Carthagine). vv. 6–7. nec ullum /… poteris cognoscere casum: scil. “in via recta (?) numquam decidas neque labaris”. v. 7. ‘[recta in via vitae]’ restituit Kempf, optime quod ad sensum attinet – nam locutione ‘recta via’ translate utuntur iam gentiles (legas e.g. locos illos Cic. Tusc. 1, 1 et off. 1, 118) fere in modum proverbi: Otto p. 369, Tosi p. 215 –, sed de verbis ambigitur. v. 7. poteris cognoscere casum: compares quaeso Moguntiacense 2553, 1 … tumuli cognoscere casus (Augusti aetate), ambo loci a Vergilio pendentes, ut carmina collecta infra, in comm. ad 2553; ‘cognoscere casus/causas’ optimus finis versus: cf. Mastandrea p. 133 et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. De genere scribendi: ‘exemtum’ i.q. ‘exemptum’ (ut ‘redemtum’ i.q. ‘redemptum’ 2543); praeterea, concinnitas ‘exemtum… terris - inmiscuit astris’; allitteratio ‘Fidem Fructumque’.

2545–2547. Haec tria carmina Christiana, Augustae Trever. in necropoli Paulini reperta, priore parte saec. VI p.Ch.n. concepta, invicem simillima, edita sunt a Gose et a Gauthier, dein iterum semel una iuxtaposita ab A. Deman, A propos de trois inscriptions chrétiennes métriques de Trèves, Lat 26, 1967, pp. 488–490 (figg.); Cugusi Ritornelli pp. 457–458; Victoria González-Berdús, La inhumatio ad sanctos en la epigrafía latina en verso y su reflejo en la Gallia Belgica, Epigr 79, 2017, pp. 301–319 (figg.); CLEGall 93–95.

252

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2545. CIL XIII, 3914 (Hirschfeld – von Domaszewski); ILCV 3490; Gose 481 (fig.); RICG I, 193 (fig.); EDCS 10600887 (fig.); CLEGall 93; fragmentum tabulae undique fractum; 2546. Gose 481 A (fig.); RICG I, 134 (fig.); FITrier 8; EDCS 29600087 (fig.); CLEGall 94; fragmentum tabulae integrum ad dextram et ad imum; 2547. Gose 482 (fig.); Nesselhauf 41, 13; RICG I, 194 (fig.); EDCS 11202139 (fig.); CLEGaule B 019; CLEGall 95; fragmentum tabulae ad dextram partem integrum, servans paucas clausulas.

2545.

2546.

Praescr.: [ - - - inn]ocens ad domino Praescr.: [ - - - a]d domino [ - - - | - - - pu]ella requiescet [in transiit Hari|[ulfus in nomipace] (?). | ne] (?) Christi qui vixit annus [ - - - ] .| [ - - - q]ue vita excedens mẹ[lior - [ - - - ]e vita excedens melio| --]| [ - - - ]ta perennem meru[it - - - ] | [r- - - ]ta perennem meruit | [ - - - ]te corona haec [licuit - - - ] | [ - - - ] corona haec lecuit | [ - - - qu]ies sociatur ono[re - - - ] | [ - - - quies s]ociatur honore. | [ - - - ]r causa dolore se[ - - - ] | [ - - - sae]ṿa rapuit io[ - - - ]. | Postscr.: [vixit ann(os)] III et me(n- Postscr.: [vixit (?) - - - Ka]l( ) ses) III et [dies (?) - - - Augu]st( ). Mai( ).

2547. Praescr.: - - - - - - | [ - - - ]imia in nomine ˋChr(ist)iˊ | [ - - - ]ta vita ⊂ punctum ⊃ | [ - - - c]orona ⊂ hedera ⊃ | [ - - - quies so]ciatur onor⸌e⸍. | Postscr.: - - - ? - - -

GALLIAE (ET ALPES)

253

2545 edidi ut RICG; 2546 edidi ut Gose; 2547 edidi ut RICG; omnia una edita sunt a Deman laud. maximeque in CLEGall laud.; attamen ut iam feci in CLEGall fere omnes restitutiones reieci, contraque minima hic illic addidi, maxime ‘[sae]ṿa’ 2545, 6 Versus: da, ut videtur. De ‘corona’ Deman laud., p. 489 confert ILCV 104a, 10 emeritamque ferat melior mihi vita coronam; est corona victoriae qua a Deo donantur fideles ad astra ob merita migrantes, ut aperte legitur in Caralitano 784 = CLESard 11, 5 Domino tribuente corona (priore parte saec. V p.Ch.n.) et Spoletino 1801, 4 aeternam caelo meruit perferre coronam: cf. J. Daniélou, I simboli cristiani primitivi, Ital. versio, Roma 1990 (ed. Francogallica 1961), pp. 28 ss.; Janssens pp. 303 ss.; W. Grundmann in GLNT XII, coll. 1077 ss., cett. Locos collegit Diehl ILCV III, p. 331; rem breviter tetigerunt Cugusi CLESard p. 149; Gauthier p. 479; CLEGall pp. 167–168. In 2545 restitui ‘[sae]ṿa’ verbo ‘rapuit’ nisus, quod verbum iterum atque iterum refertur ad mortem crudeliter vitam rapientem (supra, ad 2497 et infra, Indices IX s.v. ‘rapio…’); ergo, ‘[sae]ṿa (scil. mors) rapuit’ vel simm. ‘Hariulfus’ in 2546 nomen Germanicum, legitur denuo Augustae Trever. in CIL XIII, 3682 (saec. V in. p.Ch.n.), item ad Mosae Traiectum in CIL XIII, 10024, 320; et cf. e.g. ‘Haricura’ in titulo Belgico CIL XIII, 10024, 311. Cf. Reichert p. 420. Quod est de ‘[s]ociatur honore’, cf. 2106 B, 10 … coniuncti tumuli sociato servat honore (Madauris, saecc. II–III p.Ch.n.). ‘Annus’ i.q. ‘annos’, ut alibi in titulis Augustae Trever., scil. RICG I, 48, Nesselhauf 41, 4, et aliunde, e.g. 2957 (Coloniae Agrippin.), 3050 (Viminaci), cett.

2548. Gose 532; Nesselhauf 40; RICG I, 196 (fig.); FITrier 67; EDCS 11202127 (fig.); CLEGaule B 020. CLEGall 96. Augustae Trever., tabula sepulcralis ex marmore undique fracta, fere saec. VI in. p.Ch.n.

-----[ - - - ]ṃis sola[ - - - ] | [ - - - t]etulo pietạ[ - - - ] | [ - - - g]ṛavi et casu p[ - - - ]. | Postscr.: [ - - - | men]ses (?) undecim [ - - - | vix]it (?) an[ - - - ]. Versus: da. v. 1. fortasse ‘solacium’ (nescio quo casu), cf. ad 2526, 5 et ad 3022, item infra, Indices IX s.v. ‘solacia’; nisi quis malit ‘solamen’ (nescio quo casu).

254

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 3. [g]ravi et casu: fortasse scriptum pro ‘et gravi casu’, compares 1332, 7 ob grave casus (Thevesti), 1551 A = CLESard 6 A, 1 grave[s] casus... secuta (Caralibus, priore parte saec. II p.Ch.n.). ‘Tetulo’ i.q. ‘titulo’ (cf. Gauthier p. 62 et Pirson p. 9).

2549. Gose 78; R. Egger, BJ 157, 1957, pp. 329–330; RICG I, 89 (fig.); EDCS 30100450 (fig.); CLEGaule B 012; Victoria González-Berdús in Sub ascia pp. 411–421 (fig.); CLEGall 97. Tabula sepulcralis integra ad imum tantum, Augustae Trever. reperta, exhibens carmen Christianum ut videtur, saec. VI in. p.Ch.n.

------| [ - - - ] . men[ - - - ] [ - - - ] . vatis genit[ - - - ] [ - - - ] . Gaudi incli[ta virtus] (?) [ - - - ] conplexsu ret[inet (?) - - - ] [ - - - ] terris qua co[ - - - ] [ - - - ] quidem mund[ana relinquens] (?) [ - - - m]eruit reg[na superna ⏑ ‒ ⏓ ] (?) [ - - - ]i migravit a[d astra] (?).

5

(vacat) 1. ‘[n]omen’ coni. Gose, defendit González-Berdús; 2. ‘[si]nuatis genit[a ripis]’ coni. Egger; 3. supplevi, ‘incli[ta proles]’ Egger; 4. ‘ret[enta parentum]’ coni. Egger; 5. ‘[in] terris qua co[ - - - lugent]’ coni. Egger; 6. ‘[illa] quidem mund[um - - - ]’ coni. Egger; 6. ‘mund[um linquens]’ coni. González-Berdús, haud absurde quod ad sensum attinet, sed prosodiae causa melius fortasse ‘mund[ana relinquens]’; 7. ‘[des]eruit reg[alia petens]’ coni. Egger; 8. restitui dubitanter Versus: vel da6 vel di. ‘Gaudius’ (si ita vere legendum) cognomen rarum, an referendum ad Latinum ‘Gavidius’? (Holder I, col. 1990); legitur in CIL VI, 22440 quoque, cf. Kajanto p. 260. v. 3. incli[ta virtus]: optima clausula (cf. Mastandrea p. 392), aptissima quod ad sensum attinet (cf. enim vv. 6, 7, 8). v. 4. conplexsu ret[inet] (?): 971, 6 pia complexu mater spoliata senescens (Romae, saecc. I/II p.Ch.n.); 979, 3 carae exoptans complexum saepe soror[is] (prope Carthaginem Novam, fere priore parte saec. I p.Ch.n.); 2404, 2 rapta

GALLIAE (ET ALPES)

255

conplexu coniugis (ibidem); 2423, 10 ss. patrios continuisse sinus… / indignor... non licuisse frui / dulces amplexus morientis (in agro Dertosano). vv. 6–7. inest verisimilius oppositio ‘mundana vs caelestia’, compares locos collectos in Le Blant I, p. 284; ED p. 100 Ferrua; Concordanze p. 72; Cugusi Testi metrici ripetuti p. 419 et CLEOr p. 212; Gaudius moriens terrena reliquit (vv. 5–6) et vitae sanctitate (v. 3 ?) meruit regna superna (v. 7) ideoque migravit ad astra (v. 8). Attamen restitutio ‘reg[na caelestia]’ quam vulgo proposuerunt edd. parum apta esse videatur, cum prosodiam infringat et mutet solitum ordinem verborum ‘caelestia regna’ (671, 3; 688, 2; 737, 9; 772, 4, cett.: cf. infra, ad 2713 B, 2). Malim aliquid sensu simile rectam prosodiam servans, ut puta ‘reg[na superna videre]’ vel ‘reg[na superna tenere]’ (cf. 916, 10; 1387, 22) simm. v. 8. migravit a[d astra] (?): cf. ad 3020, 4. ‘Conplexsu’ i.q. ‘complexu’.

256

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

GERMANIAE GERMANIA SVPERIOR Praeter carmina quae hic collegi, alia quoque in eadem provincia reperta sunt: 455 = ILCV 400, Vesontione; 850 = ILS 4579 = ML 160, in loco qui dicitur Pommern; 1268, in loco qui dicitur Darmstadt; 2205 = Eng. 443 = ILCV 53, in loco qui dicitur Karden; 1406 = ad 2232 = ILCV 3450, in loco qui dicitur Gondorf; 1942 = Eng. 236, Grani; 2015 = Eng. 250 = ILCV 4827 A, Andemantuni; 2118 = Eng. 362 = ILCV 220, in loco qui dicitur Pothières; complura Moguntiaci, scil. 216 = CSIR Deutschl. II, 6, 88; 321; 338; 373 = CSIR Deutschl. II, 8, p. 65; 407 = CSIR Deutschl. II, 5, 11; 1005 = CSIR Deutschl. II, 5, 79; 1007 = CSIR Deutschl. II, 6, 52 = ML 193; 1010; 1100 = CSIR Deutschl. II, 8, p. 40; 1104; 1116 = CSIR Deutschl. II, 6, n. 29; 1590 = CSIR Deutschl. II, 6, 87; 1828; 1989 = ML 62 a; 2092 = Eng. 373 = CSIR Deutschl. II, 6, 50 et II, 8, 56; 2122 = Eng. 337 = CSIR Deutschl. II, 6, 35; 2265 (an oratio soluta?). Omisi recentiora carmina 793 = ILCV 3567 (Moguntiaci, saecc. VI–VII p.Ch.n.), 799 (in loco qui dicitur Neuweiler), AEp 2017 n. 3 (Baudobrigae).

2550. F. Stähelin, Eine vergessene Augster Grabinschrift, BZ 47, 1948, pp. 11– 18 (fig.) (una cum H. Fuchs et K. Müller); AEp 1952 n. 16; Zarker 68; Nesselhauf – Lieb 105; R.J. Rowland jr., Some new medici in the Roman Empire, Epigr 39, 1977, pp. 174–179 n. 421; Rémy – Faure p. 180; Cugusi Carmi germanici 1; EDCS 13900365; Gräf in HD 018833; TM 210111; MQDQ CE|appe|288. Augustae Raurac., tabula sepulcralis, aetate Augusti.

Praescr.: Prisca Iulia I[usta] (?) | ann(orum) XX heic si[ta est]. | deflendam semper medici [ - - - ], | si non et reges idem raperentu[r ad Orc(h)um]. | deserui coniunx una pat[remque virumque] (?) | [qu]em lugere [ - - - ] | - - - - - praescr. ‘I[usta]’ restitui e.g.; 1. ‘[deflerem ego culpam]’ restituerunt edd.; 2. ‘[ad Orc(h)um]’ rest. Müller, recte puto, cf. infra, comm.; 3. ‘pat[remque virumque]’ edd. fortasse recte; 4. ‘[qu]em lugere [decet thalami consorte carentem]’ edd., nulla re certa Versus: da6. In carmine mala ars medici cuiusdam arguitur, ut saepius fit in CLE: 94, 22–23 (Romae); 543, 8 (Romae, saec. II p.Ch.n.); 1279, 9–10 (Tarracone, puto saec. II p.Ch.n.); 2140 praescr. (Romae, saec. II p.Ch.n. ut videtur); 902, 5–6

GERMANIAE

257

(Romae, est carmen Christianum): videas Lattimore p. 152, Stähelin laud., pp. 15–16, Nesselhauf – Lieb p. 162, Gummerus nn. 129, 134, 135, 136, 200, 294, 336, 354, cett.; item in titulis oratione soluta conscriptis, e.g. in Pannonico CIL III, 3355 et in Bithynico CIL III, 14188. Mors allata medicorum culpa genus est mortis insolentis, exempla collegerunt Purdie pp. 99 ss.; Lattimore pp. 151 ss.; Wolff pp. 84, 95; Zanasi pp. 150–151; cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors morbi causa’. Nomen mortuae fuit fortasse ‘Iulia Prisca quae et Iusta’, sed res incerta lapidis condicionis causa. v. 1. deflendam: gerundivum verbi ‘deflendi’ iterum iterumque legitur in carminibus epigraphicis, cf. Cugusi CLESard p. 186, maxime L. Gamberale, Fra epigrafia e letteratura. Note a Mart. 10.71, A&R 1993, pp. 53–54; poeticum sermonem sapit, cf. infra, Indices IX s.v. deflend( )...’. v. 2. inest topos ille ‘non tibi soli’, qui saepius legitur in CLE nec non in auctoribus: cf. infra, Indices IX s.v. v. 2. raperentu[r ad Orcum / Horcum / Orchum]: restitui potest collatis locis 1581, 9 properantis ad Orcum, Hor. carm. 3, 4, 75 missos ad Orcum; in CLE vero ‘Orcus’ iterum iterumque legitur, e.g. 1202, 6 (Narbone), 1829, 6 (Hadrumeti), cett., cf. Concordanze p. 556. Cuius nominis quae forma restituenda sit, utrum ‘Orc(h)us’ an ‘Horcus’, ambigitur: videas enim e.g. GRF pp. 197–198 Mazzarino et J.E.G. Zetzel, Latin Textual Criticism in Antiquity, Salem (New Hampshire) 1984, pp. 40–41. In praescripto: ‘heic’ pro ‘hic’, antiquitatis signum.

2551. Annemarie Kaufmann-Heinimann, Eighteen New Pieces from the late Roman Treasure of Kaiseraugst: First Notice, JRA 12, 1999, pp. 333–341 (fig.); R. Fellmann, Dem Schoss der Erde anvertraut. Neues zum spätrömischen Silberschatz aus dem Castrum Rauracense, AntW 31, 2000, pp. 49– 56 (fig.); R. Fellmann in W. Spickermann – K. Matijević – H.H. Steenken (hrsg.), Rom, Germanien und das Reich. Festschrift zu Ehren von Rainer Wiegels anlässlich seines 65. Geburtstages, St. Katharinen 2005, pp. 277–287 (fig.); H. Heinen, ZPE 132, 2000, pp. 291–294; R. Wachter, Ter tricennalia?, Tyche 16, 2001, pp. 211–215; AEp 1999 n. 1123, 2003 n. 1253, 2005 n. 1104; Cugusi Carmi germanici 9; H. Lieb – M.A. Speidel in Guggisberg (hrsg.), Die Inschriften, pp. 171–183, maxime p. 178 n. 59a.b (fig.); EDCS 14800087 (figg.); Feraudi in HD 048493; TM 211494; MQDQ CE|appe|57. Augustae Raurac., carmen incisum in disco argenteo (∅ 0,56 m) de ‘thesauro Kaiseraugustano’ qui dicitur (similiter fit in disco Seusonis, 2621), paullo post mensem decembrem exeuntem anni 343 p.Ch.n.

Augustus Constans dat laeta decennia victor,

258

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

spondens om〈i〉nibus ter tricennalia faustis. secuntur verba sanct( ) p(ondo) X. ‘om〈i〉nibus’ edd. pro ‘omnibus’ Versus: da6. Carmen celebrat primum decennale Constantis Imperatoris, quod inde a die Imperii incidit in annum 343 p.Ch.n. exeuntem, a.d. VII/VI Kal. Ian. (videas PLRE s.v. Fl. Iul. Constans 3, I, p. 220). Videtur esse vel carmen scriptum ad confirmandum Imperatorem, vel donativum quoddam augurale Imperatoris viris illustribus sodalibus Imperii distribuendum, cf. Cugusi Carmi germanici p. 142. Res sunt fere ita ut in 2568 (cf. ad loc.). Quid verba valeant, incertum: vel ‘ter tricennalia’, fere ‘Constans Augustus celebrat triumphans felix decennale (Imperii), promittens faustis ominibus se celebraturum ter tricennalia Imperii’, i.e. ‘sperans se acturum alios nonaginta dies sollemnes Imperii’ ‒ est videlicet numerus consilio nimius ‒; vel ‘ter faustis’, scilicet ‘... auspicatus ominibus quam maxime faustis se acturum tricennalia...’. Hoc alterum probabilius quod ad numerum annorum potestatis pertinet (Imperator enim haud absurde sperare potest per triginta annos potestatem se detenturum), sed difficilius quod attinet ad genus dicendi; prius melius quod ad rem pertinet, est enim Constantis gentis proprium ut ita dicam, nam pater Constantinus anno 335 p.Ch.n. celebraverat tricennalia Imperii, cum iam antea, anno 310 p.Ch.n, auctor Paneg. Lat. 7[6], 21, 4 ei auguratus esset duo tricennalia quae, adiecta ad annos vitae Imperatoris, adscripsissent Constantino ipsi aetatem fere centum annorum. Res omnino incerta esse videatur. ‘Decennia’ Gallienus quoque celebravit, cf. Hist. Aug. Gall. 7, 4.

2552. CIL XIII, 7119 (von Domaszewski); Oxé Drei Inschriften p. 114 n. 3; CSIR Deutschl. II, 6, 36; Selzer 104 (fig.); Blänsdorf p. 173 n. 14; EDCS 11001182 (fig.); TM 210111; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 16589 (figg.). Stela calcaria cuspidata optime servata, Moguntiaci reperta, exhibens carmen sepulcrale integrum, fere aetate Augusti vel Tiberi Imperatoris.

Praescr.: L(uci) et C(ai) et Sex(ti) | Valeriorum | l(ibertus) Servandus | anno(rum) XX h(ic) | s(itus) e(st), patroni pro | meritis posueru|nt. servitus, mihi n|uqua invida fuisti, | libertate〈m〉 misero | mors abstulit iniqua.

GERMANIAE

259

‘libertaten’ lapis Versus: incerti, fere ia-tro. Cognomen ‘Servandus’ fere 70es legitur, cf. Kajanto p. 360. Saepe pro meritis monumentum (vel. simm.) mortuis dicatur, ut legitur in libris allatis a Cugusi Vsp p. 1866 (et pp. 755 s., 1124 s. et n. 28, 1142 s.) et Sblendorio Cugusi Introduzione pp. 160–161, denuo Moguntiaci (1104) et ubique. Cf. et infra, Indices IX s.v. ‘pro meritis’. Mire vertitur querimonia de libertate amissa, nam inexpectate haud servitus, sed mors libertatem abstulit Servando; de re cf. e.g. 1117 et carmen Larinense ap. M. Buonocore, Auf 31, 1997, pp. 72 ss., fere 180–220 p.Ch.n. Alibi contra mors est quae ab servitute in libertatem vindicet, e.g. in Venafrano 1015 debita libertas iuveni mihi lege negata / morte immatura reddita perpetua est; in Carthaginiensi 1331, 4/6 mors vitam vicit ne libertatem teneres /… / nunc mors perpetua libertatem dedit, cett.: videas Galletier pp. 59 ss.; Brelich p. 60 n. 1; M. Citroni in M. Valerii Martialis Epigrammaton liber I, a cura di M. C., Firenze 1975, pp. 306–308, cett. v. 2. mors... iniqua: eadem vel similia alibi leguntur in carminibus Germaniarum, scil. 373, 3/4 et 1116, 3 (Moguntiaci, priore parte saec. I p.Ch.n.), 614, 4 sors (Coloniae Agrippin., saec. IV p.Ch.n.). Cf. Indices IX s.v. ‘iniqua mors’.

2553. H. Biehn, MZ 31, 1936, p. 85 (fig.); Nesselhauf 113; Oxé Zwei Carmina pp. 383–384 n. 2; H. Klumbach, Tumuli cognoscere cassus in Festschrift A. Oxé, Darmstadt 1938, pp. 124–128 (fig.); AEp 1938 n. 120, 1939 n. 281, 1940 n. 116; Zarker 113; CSIR Deutschl. II, 6, 30 (fig.); Selzer 96 (fig.); Cugusi Aspetti letterari p. 174, Carmi germanici 3; Blänsdorf p. 172 n. 12; EDCS 11202235 (fig.); Gräf in HD 022227 (fig.); TM 210227; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 16576 (figg.); MQDQ CE|appe|329. Moguntiaci, stela sepulcralis lapidea optime servata, exhibens carmen integrum, aetate Augusti vel Tiberi (ex nominibus).

Praecedunt figurae Praescr.: Paulla Ti(beri) | Iuli Sẹḷvani ex c(o)hor(te) Sur(orum) | anno(rum) XXIIX | h(ic) s(ita) e(st). | ospes, si vacu(u)m | est tumuli cog|noscere cassus, | perlege. nam mo|rtis [[ . . ]] caussa | dolenda fuuit. | dic rogo nuc iuve|nis “sit tibi terra | levis”. | (vacat)

260

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2. rasura lapis; ‘fuuit’ lapis Versus: di + el (fere tristichon). Tiberius Iulius Selvanus fuit miles coh. Syrorum; cognomen ‘Selvanus’, i.q. ‘Silvanus’, undique legitur plus quam 400es, cf. Kajanto p. 216. Carmen optime comparatur cum carmine 2092, 2 ospes qui casus legisti nostros, / 〈te〉 precor ut dicas “sit tibi, R〈h〉odine, ter(r)a levis”, eodem loco et tempore scripto quo nostrum. In praescripto nescio utrum interpretandum sit ‘Paulla... Sẹḷvani (filia)’ an ‘Paulla... Sẹḷvani (uxor)’. ‘Iuvenis’ (v. 3) videtur idem significare quod ‘hospes’ (v. 1), itaque est fere repetitio quaedam, tota de re legas quaeso Gamberale Problemi p. 495 n. 1, cum contra Klumbach laud. malit interpretari ‘iuvenis (scil. Paulla mortua), sit tibi terra levis’. Hic, ut in 2544, 7 (saec. V p.Ch.n.), recini videntur loci Vergiliani complures, scil. - Aen. 2, 10 sed si tantus amor casus cognoscere nostro, - Aen. 3, 299 incensum pectus amore casus cognoscere tantos, - georg. 2, 490 potuit rerum cognoscere causas, - georg. 4, 253 poteris cognoscere signis, in carmine eodem fere tempore concepto quo libri Vergili, unde perspici potest quam mature lateque nomen vatis Mantuani per fines Imperi viguerit, ut iterum iterumque dixi (Tradizione pp. 80–81 et 82, Aspetti letterari pp. 174, 182, 265 n. 76, 349, Tradizione elegiaca p. 18 n. 2), addas quaeso Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2061. Dein iidem loci Vergiliani compilati sunt in Pannonico 2600, 1 ne grave sit... cognoscere casus, in Puteolano 420, 8 [ne] grave sit, quaeso, paucis cognoscere casus (Hoogma p. 237), in urbano 1142, 1 si quis forte velit tumuli cognoscere fatum (saec. I p.Ch.n.); a Vergilio pendet fortasse carmen Beneventanum quoque, aetatis fere Augusteae, AEp 1993 n. 539, 3 quae fuerint mala multo mihi, quae volnera fati, / qui casus nescis dulcis amore viri. - Quod nuper dixi de Vergili nomine late vulgato, idem affirmari potest in Hispanico 2456 quoque, cf. ad loc. v. 1. si vacu(u)m est...: versus conceptus est per formulas, ut carmen Zarker 6, 1 hospes resiste, nisi mole(s)tust (Stabiis, saec. I a.Ch.n.), 1533, 1 si non molestum est, hospes, consiste et lege (Brundisi, fere 80–120 p.Ch.n.), 1125, 2 si non es[t]... molestum (Pinnae), 118, 1 nisi molestust (in agro Interamnatium), 420, 8 ne grave sit… paucis cognoscere casus (Puteolis), carmen ap. Cugusi Area pp. 43 ss. (Vsp pp. 1091 ss.) (ubi plura invenias). v. 1. tumuli cognoscere cassus: comparatur 1142, 1 tumuli cognoscere fatum (Romae, saec. I p.Ch.n. ut videtur). v. 2. perlege: saepius legitur in CLE, cum in Germaniis, scil. 1005, 1 (prope Moguntiacum, fere Tiberiana aetate) et 2955, 2 (Coloniae Agrippin.), tum in ceteris provinciis, ut puta 3057 (in loco qui dicitur Koinare), 1205, 2 (Salonis), cett., cf. Concordanze pp. 589–590.

GERMANIAE

261

v. 3. dic rogo...: hic quoque versus per formulas conceptus est, ut patet ex locis in Concordanze p. 163 collectis, urbanis maxime et Africanis. De genere dicendi: ‘ospes’ i.q ‘hospes’, ‘vacum’ i.q ‘vacuum’ (per haplographiam quae dicitur), ‘nuc’ i.q ‘nunc’. Graviora sunt nonnulla: - ‘cassus’, ‘caussa’, per scripturam etymologicam quae dicitur (Quint. inst. 1, 7, 20); in CLE videas ‘cassus’ 1076, 4 (Carthagine Nova, priore parte saec. I p.Ch.n,), 63, 5 (Romae, saec. I p.Ch.n.), 1178, 39 (Novi Comi, fere 70– 120 p.Ch.n.), praeterea 2152 A, 2 (Coloniae Agrippin., saecc. III–IV p.Ch.n.), cf. Concordanze s.v.; ‘caussa’ 1988, 14 (Romae, altera parte saec. II p.Ch.n. ut videtur), 579, 1, cf. Concordanze s.v.; praeterea ‘sesse’ 1007, 5 (Moguntiaci); - dein, ‘-ll-’ in ‘Paulla’ signum antiquitatis, cf. Leumann p. 141; - ‘fuuit’, incertum quo modo interpretandum; vel errore quodam scriptum est pro ‘fuit’, itaque ‘fu{u}it’ edendum; vel ‘-uu-’ male consilio scriptum, nam ‘fuuit’ idem valet quod ‘fūvit’ (ut Ennii ‘fūimus ante Rudini’ ann. 377 V.2 = 525 Sk.; ‘fuveit’ Chol. 961 = CIL VI, 16614 = CIL I2, 1297: O. Skutsch, The Annals of Q. Ennius, Oxford 1985, p. 346), sed hic expectes ‘/-lendă fŭ-/’.

2554. CIL XIII, 10025, 202; Riese 4431; EDCS 75000075. Moguntiaci, aetate incerta sed haud seriore; in ampulla vitrea.

curre, puer, m[ - - - ]. Versus: da. Lexis suadet ut carmen agnoscamus: cf. enim epigramma amatorium Pompeianum 44 rogo, punge, iamus /… / Pompeios defer, ubi dulcis est amor, item Martialis carmen 4, 10, 2 ss. i, puer et caro perfer leve munus amico /… / curre, sed instructus ‒ qui locus Martialianus ipse epigramma sapit quo munusculum mittatur ‒. Martialis maxime loco collato, potes restituere quiddam ‘curre, puer, m[ihi munera perfer - - - ]’ (simm.), scil. exhortationem ut quam primum donum ad amantem perferatur.

2555. K. Körber, RGK 1, 1908, p. 80 et MZ 4, 1909, pp. 29, 45; ad ILCV 4831 A; W. Boppert, Die frühchristlichen Inschriften des Mittelrheingebietes, Mainz 1971, pp. 92–94. Tabula sepulcralis Moguntiaci reperta, in basilica S. Albani, aetate incerta, fere saecc. V–VI p.Ch.n.

Praescr. (?): [ - - - anno]|s VI (?), menses quin|que, innox, pulcer | carusque parentum. | (vacat)

262

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6. ‘Innox’, ‘innoxius’, ‘innocens’ vide Th.l.L. s.vv. innox, col. 1719, 36 ss., innoxius, 1719, 73 ss., innocens, 1700, 56 ss. ‘Innox’ alibi haud legitur in CLE, in quibus contra inveniuntur ‘innoxius’ et ‘innocens’ (Concordanze pp. 373, 374, addas quaeso Thamugadense 2825; Madaurense CLEAfr 122, 3 = infra, Appendix Afr.; urbanum ICVR 3898–3899, cett.; in finibus Germaniae, 2216, Coloniae Agrippin., saecc. IV–V p.Ch.n.); ‘innox’ autem est serior vox (inde ab anno 367 p.Ch.n.) rariorque, sed in nostro carmine optime prosodiae aptatur (ut alibi ‘auta’ pro ‘avita’ in Thamugadensi 2828, ‘solenda’ pro ‘solvenda’ in Britannico 3010, cett.: cf. Cugusi Osservazioni testuali pp. 378, 382 et infra, Indices X s.v. ‘vitia...’). Series virtutum in laudem mortui expressae iterum iterumque leguntur in carminibus epigraphicis, ut satis probant plurimi loci collecti a Caesar pp. 45 ss. et a Logemann, passim. ‘Parentum’ pro ‘parentibus’ (‘parentibus’ recte scribitur in Germanicis ILCV 2175, 2750), fortasse metri causa; ‘parent-’ saepius legitur in fine versus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘parens’; in Germaniis ipsis, e.g. 2569, 2577.

2556. H. Schoppa, NassHB 45–48, 1955–1958, pp. 36–39 (fig.); FA 13, 1958 n. 5086; AEp 1962 n. 195; EDCS 13400080 (fig.); Gräf in HD 016765; TM 210024. Duo fragmenta congruentia marginis superioris scyphi, reperta in loco qui dicitur Hofheim, prope Aquas Mattiacas, aetate puto Domitiani; ibi graphio scripta est sententia fere Ovidiana.

felix si fueris, multos [numerabis amicos]. edidit Schoppa, rest. Egger, cf. infra, comm. Versus: da6. Optime vidit Egger (apud Schoppa), quem ceteri secuti sunt, sententiam ab Ovidio pendere, trist. 1, 9, 5–6 donec eris sospes, multos numerabis amicos, / tempora si fuerunt nubila, solus eris; qui locus recinitur in CLE alibi quoque, scil. in Arelatensi 470 = CLEGaule N 047, 1 quat valeas abeas pascas, multos tu habebis amicos (satis bonae aetatis). Sententia trita, fere in proverbio dicta, inde a Theognide in Graecia, inde a Pl. Stich. 520 ss. Romae, maxime apud Ovidium (legas locos in Otto p. 22, Tosi pp. 588–589); attamen iam dixi Cugusi Ovidio pp. 103–104 videri carmen Germanicum ab Ovidio ipso recta via pendere.

GERMANIAE

263

2557. A. Vassileiou, Un graffito métrique érotique de Villards d’Héria in N. Fick et J.-C. Carrière (eds.), Mélanges E. Bernand, Besançon – Paris 1991, pp. 369–386 (figg. 2–3); CAG 39, 740; ML 100A; Cugusi Carmi germanici 4; EDCS 52000039. Villards d’Héria, in Sequanis, carmen graphio scriptum, aetate incerta sed haud seriore rebus sententiaque perpensis.

cunne, licet plores vel tota nocte mineris, eripuit culus quod tua praeda fuit. Versus: di. Carmen obscenum, simile Pompeianis, urbanis, Ostiensibus, Hispanicis (e.g. 230, 1; CIL IV, 10195, cett., cf. Cugusi Vsp pp. 290, 1014 s., 1448 ss.) et Martialianis, de commercio et consuetudine cum hominibus vel cum mulieribus, maximeque Pompeiano 2062 …dolete puellae, / pedi[care volo], cunne superbe va(le) (legerunt Vassileiou laud., pp. 378–379, ML 100A). Quod ad verba attinet, Vassileiou laud. comparat Prop. 1, 6, 8 (‘… illa minatur’); Verg. Aen. 11, 348 (‘licet arma mihi mortemque minetur’) et Aen. 6, 341–342 (‘quis te… deorum / eripuit nobis?’); Ov. am. 2, 17, 5–6 (‘utinam dominae miti… praedae fuissem…’); Mart. 9, 67, 1 (‘lascivam tota possedi nocte puellam) et 12, 12, 1 (‘… cum tota nocte bibisti’), quibus addendum est epigramma Pompeianum ‘media vigilare perdita nocte’ 950. Vnde patet verba epica et elegiaca esse, in obscenum quidem conversa, ut ostendunt voces ‘cunnus’ et ‘culus’ (cf. Adams Vocabulary pp. 81, 110–112, Montero Cartelle p. 33).

2558. F.X. Herrmann, Gymn 66, 1959, pp. 137–141 (figg. IX–X); Nesselhauf – Lieb 152; H. Castritius – M. Clauss – L. Hefner, Die römischen Steininschriften des Odenwaldes (RSO), in Beiträge zur Erforschung des Odenwaldes und seiner Randlandschaften, 2, Breuberg-Neustadt1977, pp. 237 ss. n. 198; H. Castritius – M. Clauss, ibid., 3, Breuberg-Neustadt 1980, pp. 193 ss.; CSIR Deutschl. II, 13, 156 (fig.); EDCS 10900382; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 6974 (fig.). In castro Nemaninga (hodie Obernburg am Main), stela sepulcralis cuspidata ex lapide, integra, saec. II p.Ch.n. opinor nominibus nisus.

Praescr.: D(is) M(anibus), | Honoratia|no filio. | hic iacet exa|nimis fatis pro|perantibus i(n)fans | bis quinis tantum | qui vixit mensib〈u〉s; | idem con〈g〉esta | tegitur nunc hic | tellure sepultus. | huic pater etern|um titu[lo] conscribsi(t) | honor[em]. Postscr.: Fl(avius) Floren|tinus pater f(aciendum) c(uravit).

264

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘mensibs’ et ‘concesta’ lapis, corr. edd. edidi ut Nesselhauf – Lieb Versus: da6. Aliter ac tritissimum cognomen ‘Honoratus’, ‘Honoratianus’ rarius legitur, cf. Kajanto p. 270 (31 exempla, maxime ex Africa), quam ob rem nostrum carmen insigne. Cognomen ‘Florentinus’ autem iterum iterumque legitur maxime in provinciis et apud gentiles (Kajanto pp. 189, 233); nomen ‘Flavius’ fortasse conectitur cum Flaviis Imperatoribus, qui Nemaningiensia castra munienda curaverunt. Carmen a patre dicatum filio mortuo agenti X annos; locutio ‘fatis properantibus’ exprimit, ut saepius, mortem immaturam, cf. infra, Indices IX s.v. ‘properavit aetas...’. v. 1. versus per formulas structus, videas enim Concordanze pp. 632–633 et infra, Indices I. Verba speciatim significant mortem immaturam, compares enim 614, 6 properantia fata, de puellula mortua paulo plus quam duodecim menses agente (Coloniae Agrippin.), et 1483, 1 (in agro Amiternino); addas praeterea formulam ‘properavit aetas, hoc dedit fatus meus’ tritissimam in carminibus sepulcralibus dicatis mortuis immaturis (cf. e.g. Concordanze laudd., Cugusi Vsp pp. 1168, 1178 ss.). Ceterum, adiectivum quoque ‘properus’ ad mortem relatum in Germaniis ipsis in usu fuit, cf. enim 219, 20 morte propera concidit (Coloniae Agrippin., saec. IV p.Ch.n.). v. 3. con〈g〉esta tegitur tellure sepultus: ‘tellus congesta’ legitur in urbano 1136, 1; locutio ‘terra tegi’ (simm.) hic illic invenitur, scil. 1945, 3 tegitur tellure Falisca (prope Falerios, bonae aetatis), 1551 = CLESard 6, B, 8 Sardoa tellure premor (Caralibus, priore parte saec. II p.Ch.n.); cf. praeterea Lambaesitanum 2838, 1 tegitur… ipse sepultus, Moesicum 2642, B, 1 tegito[r] Basileus… s(e)pultus, ambo aetate fere Severorum, pendentia ab epigrammate in Ballistam, falso Vergilio adtributo, ap. Svet.–Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni, tegitur Ballista sepultus (cf. Concordanze p. 808; Sblendorio Cugusi CLE 1141 p. 321 et Ead., CLE 428 p. 336); similiter sonat locutio ‘habet/tenet tellus’, de qua cf. Concordanze pp. 808–809. ‘Eternum’ i.q. ‘aeternum’, ‘conscribsit’ i.q. ‘conscripsit’.

2559. R. Fellmann, JSchwGesUr 39, 1948, pp. 122–129 (fig. 2, tab. XV, 1); Nesselhauf – Lieb 89; EDCS 10900317. Repertum in villa rustica prope locum qui Wagen appellatur, graphio scriptum litteris Italicis magnis, saec. III in. p.Ch.n.

Mas|clus | perm|isit na|to tra|ṇ[sire (?) ⏑ − ⏓ ].

GERMANIAE

265

conieci dubitanter exempli gratia, sed fortasse carmen consilio est interruptum neque supplendum Versus: da6; verbum ‘transeundi’ in V pede, cf. Mastandrea p. 878. ‘Masclus’, i.q. ‘Masculus’, cognomen occurrit fere 80es: Kajanto p. 307. Incertum utrum ‘nato’ significet ‘Nato’ cognomen (quo de cognomine cf. Kajanto p. 304 et Nesselhauf – Lieb ad loc., p. 154) an ‘filio’, sed hoc melius. Opinantur Fellmann et Nesselhauf – Lieb laudd. carmen vel iocosum vel amatorium esse; quod ad narrationem attinet, comparari potest epigramma Ostiense 2049 Glauce[n v]ectat equs tra[mi]ttens aequora [n]ando (fere saec. IV p.Ch.n.), explicans Nereidos Glauces imaginem, quod si ita sit carmen amatorium esse non videatur; attamen locus Ostiensis similis est loco obsceno Ovidiano ars 3, 777 parva (scil. mulier amans) vehatur equo, id quod ad propositum nos refert. Sed operae pretium est memorare iterum iterumque carmina epigraphica adhibita esse ad imagines explicandas (cf. infra, Indices IX s.v. ‘mythologica...’), in ipsis Germaniarum finibus 344 de Deianira et Nesso, 345 de Iove et Leda (utrumque carmen repertum est Coloniae Agrippin., saec. III p.Ch.n.): id quod per similitudinem docere videtur quid consili capi possit. Quod ad genus dicendi attinet: ‘Masclus’ pro ‘Masculus’, excussa syllaba, quod damnavit App. Probi GL IV, p. 179, 20 (cf. W.A. Bährens, Sprachlicher Kommentar zur Vulgärlateinischen Appendix Probi, Halle 1922 [ed. ster. Groningen 1967], pp. 16 ss.); ‘nato’ autem vel dativus vel accusativus (scil. ‘natom’ i.q. ‘natum’).

2560. F. Behn, Römische Keramik mit Einschluss der hellenistischen Vorstufen, Mainz 1919, p. 196 n. 1313; Oxé Spruchbecher p. 125 n. 2 et p. 127; AEp 2008 n. 959; Zarker 39; Cugusi Carmi germanici 5; A. Traina, Nota epigrafica, Eik 17, 2006, pp. 311–313; EDCS 51400098; Osnabrügge in HD 065829; TM 430313. Carmen scriptum in amphorae labro, aptissime quod ad rem attinet; Borbetomagi, saec. III p.Ch.n.

li(n)quite verba, viri, vino conte(n)dite la〈eti〉 (?). ad fin.: ‘iare’ Behn, ‘labe’ (i.q. λαβέ) Oxé, ‘laeti’ scripsi praeeunte Oxé (cf. infra, comm.), ‘la〈rgo〉’ coni. Traina laud., haud absurde Versus: da6. Duplex sensus. Etenim recinitur per lusum res epica, qua belligerantes, ubi dicta dederint, arma capiunt manusque conserunt: videas enim verbum epicum ‘vir’ i.q. ‘heros’ et ‘contendere’ in V pede ut fit apud epicos poetas

266

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(cf. Mastandrea p. 157), sed ludit scriptor scribens ‘contendere vino’ pro Vergiliano ‘contendere bello/cursu’ (Aen. 4, 108; 5, 291); at eodem tempore reficitur convivalis condicio, ubi post verba sequitur potio, ut nonnumqum legimus verbis similibus, videas e.g. carmen epigraphicum 190, 2 epulemur laeti, maximeque locos Verg. georg. 2, 96 contende Falernis, Hor. carm. 4, 1, 31 certare mero, Hor. carm. 3, 8, 28 dona praesentis cape laetus horae, / linque severa. Ipse scripsi dubitanter ‘la〈eti〉’; aliter Traina laud., p. 312, scil. ‘la〈rgo〉’, nisus locis nonnullis, quibus addi possunt 2614, 7 (Aquinci) = 2615, 7 (Vlcisiis castris) = 2712, 7 (Raphiae) Nysyi larga… dona. Oxé laud. autem interpretatus est ‘labe’ i.q. λαβέ (quod verbum Graecum F. Biville in Langue p. 106 legit in CIL XIII, 10018, 108, Coloniae Agrippin.), quae interpretatio tamen minus apta mihi esse videatur. - De potionibus in convivium paratis, quod ad carmina epigraphica attinet, videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 155. ‘Linquo’ pro ‘relinquo’ poeticum verbum: Th.l.L. s.v., col. 1460, 29–39, et cf. infra, Indices IX s.v. De ‘-nq- > -q-’ cf. Pirson pp. 94–95.

2561. Oxé Spruchbecher p. 125 n. 1 et pp. 126–127 (fig.); AEp 1932 n. 44; Zarker 38; H. Bernhardt, SJ 40/41, 1984/85, p. 67 (fig.); S. Künzl, Ein Biergefäss aus Mainz, MZ 86, 1991, p. 175; AE 1992 n. 1279; Cugusi Invidia p. 98; EDCS 16100329 (fig.); Feraudi in HD 025134; TM 210480; MQDQ CE|appe|340. In loco qui Weinsheim appellatur repertus scyphus exhibens carmen pictum, saec. III p.Ch.n. ut videtur.

escipe qu(a)e ferimus, manibusque libentes. | feliciter! aliter edd. priores, scil. ‘escipe qu(a)e ferimus manibus 〈pedibus〉que libentes | feliciter’, coll. Ter. Andr. 161, 176, sed videas infra, comm. Versus: da5 addito ‘feliciter’; vel da6, dum computes ‘/-busque li/bente(s) fe/lic(i)ter’, sed hoc minus probabile. De ‘escipe’: Zarker (ad loc.) opinatur idem esse quod ‘accipe’, collato 338 accipe me s[i]tie(n)s et trade sodali (‘in lagoenula reperta Moguntiaci’, Bücheler ad loc.); sed rectius ut videtur Gamberale Concordanza p. 374, Poesia p. 500 (item Cugusi Invidia pp. 100, 102) iudicat idem valere quod ‘excipe’, collatis locis collectis in Th.l.L. s.v. excipio, col. 1247, 79–81 (inter quos videas potissimum Aquitanicum 2099, 11–12, saec. V p.Ch.n.); idem vero dici potest de 1926 = ML 54 = ILS 8609m escipe qu(a)e ferimus felicia munera Libe(ri). utere felix (Coloniae Agrippin., saec. III p.Ch.n. ut videtur); 2570 es-

GERMANIAE

267

cipe et trade sodali. ut(e)re (ibidem), 2571 escipe pocula [g]rata (ibidem), 2565 escip[e pign]us amoris (in loco qui dicitur Moyland), 2532 escipe vita (Durocortori), 2534 escipe si me amas (Divoduri). Item Gamberale laud. recte videt restitutionem ‘〈pedibus〉que’ (collatis locis Terentianis Andr. 161, 676) peccare quod scyphus haud ‘pedibus manibusque’ capi possit, sed ‘manibus’ tantum; ego vero opinor textum mutandum non esse si iudices particulam ‘-que’ vi adiunctiva positam esse, fere ‘cape quae tibi ferimus, ferimusque manibus nostris libentes’.

2562. CAG 39, 344; EDCS 52000008. In loco qui Dammartin-Marpain dicitur (in Sequanis). Aetate incerta sed haud seriore.

videre si tantum liberet quantum Tecurio, salirent omnibus in membris tibi vina. Versus: chol, cum mendis; v. 1 nomen ‘Tecurio’ male aptatur ad versum, ut saepius fit in CLE (cf. Ahlberg p. 39). ‘Tecurius’ nomen perrarum; fortasse coniungendum cum ‘Tigurrino’ CIL VI, 32520. Fortasse vice proverbi: ‘si posses videre tantum quantum Tecurio licet, vinum te calefaceret (vel: vino incalesceres)’; aliter, potest esse iocosum quoddam, anne obscenum? Nescio an conferri possit Claud. Gild. 182 vino calefacta Venus. v. 2. salirent: verbum ‘salio’ translate ponitur, contra proprie Cato agr. 154 in culleum… vinum salire possit.

GERMANIA INFERIOR Praeter carmina quae hic collegi, alia quoque in eadem provincia reperta sunt: Bonnae, 20 et 338; Rigomagi, 2153 = Eng. 414 = ML 102a (med. saec. I p.Ch.n.) et 794 = ILCV 1586; in loco qui dicitur Rheder, 1957 = Eng. 227; Castris Veteribus, 374 et 1006 = CSIR Deutschl. III, 1, 22, ambo saec. I p.Ch.n.; in Colonia Agrippin., 219 = ILS 7756 = ML 131; 344; 345; 446; 614; 772 = ILCV 2919; 1926 = Eng. 129 = ILS 8609 = ML 54; 2151 = Eng. 370; 2152; 2201 = Eng. 438 = ILCV 1375 A; 2216 = Eng. 432 = ILCV 4829; 2266 = Eng. 244/426 = ILCV 4830.

268

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2563. CIL XIII, 8648 (von Domaszewski); Lehner 622; ILS 2244; AEp 1952 n. 181, 1953 n. 222, 1955 n. 34; Storoni Mazzolani n. XXVII; Cugusi Carmi germanici 2, Versificazione trocaica 14; AEp 2009 n. 924, 2010 n. 1025; CSIR Deutschl., III, 1, 1 (figg.); EDCS 11100742 (figg.); Feraudi in HD 019187 (figg.); TM 209122; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 15513 (figg.); MQDQ CE|appe|290. Aedicula funeraria vel stela Castris Veteribus reperta, posita paullo post annum 9 p.Ch.n., Augusti vel Tiberi aetate; carmen iungitur cum imaginibus militis M. Caeli eiusque libertorum.

Praecedunt imagines trium hominum, scil. M. Caeli T. f. eiusque libertorum Privati et Thiamini Praescr.: M(arcus) Caelius M(arci) l(ibertus) Privatus, || M(arcus) Caelius M(arci) l(ibertus) Thiaminus || M. Caelio T(iti) f(ilio) Lem(onia) Bon(onia) | [t(riario)] o(rdinis) leg(ionis) XIIX ann(orum) LIIIs(emissis). | [ce]cidit bello Variano, ossa | [i]nferre licebit. Postscr.: P(ublius) Caelius T(iti) f(ilius) | Lem(onia) frater fecit. praescr. ‘[t(riario)] o(rdinis)’ edd., ‘[(centurioni)]’ CIL Versus: tro7, computandum est ‘Varjano H ossa’. Carmen dicatum a fratre Publio memoriae M. Caeli principalis legionis XVIII, qui in pugna Variana caesus est. ‘Privatus’ cognomen plus quam 200es invenitur, praesertim in finibus Africae (Kajanto p. 315); ‘Thiaminus’ contra alibi non legitur. Praeter libros laudd. supra, de M. Caelio T. f. videas H. von Petrikovits, BJ 151, 1951, pp. 116–118; E. Sander, RHD 95, 1952, pp. 79–96 et RhM 95, 1952, pp. 95–96; E. Bickel, RhM 95, 1952, pp. 97–135; H.-J. Schalles – Susanne Willer (eds.), M. Caelius. Tod in der Varusschlacht, Darmstadt 2009; R. Wiegels, Kleine Schriften zur Epigraphik und Militärgeschichte der germanischen Provinzen, hrsg. von K. Matijević, W. Spickermann, Stuttgart 2010, pp. 465–501 (figg.). Carmen gravissimum, cum scriptum sit de pugna Teutoburgensi eodem fere tempore quo pugna facta est; cum vero Tacitus in ann. 1, 60 narret illa pugna legionem XVIII caesam esse, patet in carmine Germanico fere postremum eam memoratam esse. Cum vero addat idem Tacitus in ann. 1, 62 Germanicum Caesarem locum pugnae adisse post sex annos tutumque fecisse, concludi fortasse potest anno 15 p.Ch.n. quidem potius quam 9 p.Ch.n. carmen confectum esse. Nihil est quod dicam de rebus militaribus Germanicis aetate Augusti et Tiberi factis, sed praetereundum non est carmen Ger-

GERMANIAE

269

manicum antiquitate esse conspicuum, sicut reliqua Castris Veteribus reperta, scil. 374 et 1006 (saec. I p.Ch.n.). ‘Cecidit bello Variano’: cf. Africum 521, 2 occidit [in] bello Num[id]um (Tichillae, fere saec. II vel III p.Ch.n.); 2707 bis, 9 in bello cecidit; Pannonicum RIU V, 1187 [ce]cidit in bello [Ger]manico (est oratio soluta); Italicum Inscr. Ital. X, 5, 822 defunctus in bello barbarico; praeterea Chol. 910a = Eng. 2 quom Q. Caepione proelio est occisus (prope Romam, 90 a.Ch.n.). ‘Inferre’: idem valet quod ‘sepelire’, nescio utrum in loco mortis an post translationem corporis in patriam (id quod verbo ‘referre’ vulgo redditur). Memorare possumus, si parva licet componere magnis, Drusum maiorem, occisum in finibus Germaniae, sepultum in Mausolaeo Augusti simulque memoratum in tumulo honorario ad Rhenum flumen (cf. Cass. Dio 55, 1–2: S. Panciera in H. von Hesberg – S. Panciera, Das Mausoleum des Augustus. Der Bau und seine Inschriften, München 1994, pp. 72–76; praeterea I. Di Stefano Manzella, Bis funeratus et conditus, in clasica 10.us.es/c/CILxviii_a/ coloquio/material/Vania.pdf.; comparari potest Tabula Hebana illa, cuius ll. 54–55 sonant(AEp 1992 n. 585) ‘[cautum est ut ossa Germanici] Caesaris in tumulum inferrentur’: S. Demougin, Athenaeum 80, 1992, pp. 65–77). ‘Ossa [i]nferre licebit’ bene comparatur cum titulo Ephesino AEp 1997 n. 1436 qui inferri licebit.

2564. H. Aschemeyer, Germ 37, 1959, p. 291 (fig.); AEp 1960 n. 178; H. Klumbach, Beiträge zu Sarius und Aco in I problemi della ceramica romana di Ravenna, della Valle Padana e dell’alto Adriatico. Atti del Convegno Internazionale Ravenna, 10–12 Maggio 1969, Bologna 1972, pp. 195–201 (figg. 3–4); Schillinger-Häfele 204; EDCS 10700575; Feraudi in HD 018844; TM 217434. In castro Alisone, carmen scriptum in scyphi labro, saec. I in. p.Ch.n.

Praecedunt verba [ - - - ] ul[ - - - ] Acas[t- - - ]. [ ⏑ − (h)]abere oportet quae n[i]hil habet secretum | [ - - - ] modo eṣ[t (?) - - - ]uncquam mergus. omnia paullo aliter legit Aschemeyer, scil. ‘Acas[ - - - ]abere oportet quae n[i]hil habet secretu | nl[ - - - ] modo eṣ[- - - ]uncquam mergus’ 3. ‘eṣ[t sub aqua n]uncquam’ rest. Klumbach valde dubitanter Versus: tro7 vitiosi. In ‘Acas[ - - - ]’ videtur nomen latere C. Aconis Acasti Diophanis, de quo videas ad Noricense 2583; quod si ita sit, ut probabile videtur, hic quoque Acastus carmen pinxit nomine suo adposito, ut iterum iterumque fecit (compares locos quos attuli ad Noricense 2583 laud.). Videas levitatem

270

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

quandam carminum, sensus autem perobscurus est: cum ‘mergus’ sit avis avidissima (Plin. nat. 10, 130 al., cf. Th.l.L. s.v., col. 836, 73 ss.), iudicare possumus de ea hic dici vel per oppositionem vel per similitudinem cum aliquo / aliqua re, fere ‘eṣ[t (?) tantum quantum] uncquam mergus’ (‘est’ vox verbi ‘edere’). Quod si ita sit, videas quiddam iocosum. De genere dicendi: ‘uncquam’ i.q. ‘unquam’; nescio utrum ‘abere’ an ‘[h]abere’.

2565. CIL XIII, 10029, 318 (Bohn). In loco qui dicitur Moyland, lamina ex plumbo, fere Augusti vel Tiberi aetate.

escip[e pign]us amoris. Albanus fecit. Versus: hem. Vt in 2564, hic quoque auctor nomen suum adposuit. Admonuerunt Hosius p. 289, Lissberger p. 123, Ilewycz p. 163, Hoogma p. 273, Cugusi Ovidio p. 89, in simillimo carmine 360, qui sonat ‘cape pignus amoris’, recini locos quosdam auctorum, scil. Verg. Aen. 5, 538 = 572 pignus amoris et Ov. met. 8, 92 cape pignus amoris (quos imitatum est carmen Tarraconense quoque 500, 3); cf. infra, Aliena Germ. Imitatio Vergili et Ovidi gravior videtur antiquitatis causa, cum carmen eadem aetate conceptum sit qua loci auctorum. De sensu compares 2580 pignus amoris habes (item Germanicum). ‘Escipe’: videas ad 2561.

2566. Brigitte Galsterer, M. Thérèse Repsaet-Charlier, Liberchies 3, 1997, pp. 160 ss. (fig. 108 n. 5); Idd., AC 67, 1998, pp. 253–258; AEp 1998 n. 952, 2003 n. 1200, 2012 n. 20; ILB2 163 (tab. LVIII); EDCS 25300537; Gräf in HD 040788; TM 208519. Geminiaci, prope Atuatucam Tungrorum, instrumentum, graphio scriptum difficillimum lectu, fere 180–220 p.Ch.n.

[ - - - ]tis | [ - - - ] . . (?) | [ - - - ]. re terras | [ - - - ]ịḅọres e[t (?) i]ubasque | ibis [sine (?) la]esion[e - - - ]tiumuties |

5

GERMANIAE

271

maius [ - - - ]curias sumus anni. | legi ex photographemate 5. totus locus quam maxime incertus, fortasse restitui potest plurimis locis collatis (cf. infra, comm.), ceterum alii alia ediderunt, e.g. ILB2 163 (anno 1998 = 2002) [ - - - ]os | [ - - - ] . . (?) [ - - - ]ureo ur[r (?)]as [ - - - ]ibu res e[t i]ubasque [ . . ]ibis [ - - - ]esion [ . re (?) ]tiumitius manus [ - - - ]curias sumus anni

Galsterer, Repsaet-Charlier anno 1997 [ - - - ]os [ - - - ]r Eq〈u〉irrias [ - - - ] odores et [i]ubasque ibis [ - - - ]esion[ . ]teq(ue) avios m(a)nus [ - - - ]cunas sum[u]s anni

Versus: fortasse da. Condicio instrumenti prohibet ne res satis explicemus, paucissimae tantum notae proponi possunt, hoc modo: v. 3 ‘iubasque’ hic illic legitur, Verg. Aen. 10, 638, Ov. met. 5, 237/403, Sil. 16, 237 et 17, 525; v. 4 ‘ibis’ in initio (?), ut Val. Aedit. frg. 2, 2 ibimus sic… FPL p. 93 Bläns., Lut. Catul. frg. 1, 5 ibimus… FPL p. 95 Bläns., Verg. Aen. 3, 254 ibitis…; v. 5 ‘[ ]esion[ ]’ fortasse conferri potest cum locutione ‘sine (animi) laesione’ quae iterum iterumque legitur in titulis Gallicis, videas infra, ad 2950.

2567. CIL XIII, 10024, 202 (Bohn); Eng. 66; Belloc *006; Di Stefano Manzella Signacula p. 243; EDCS 61500285. Leodi, carmen incisum in anulo aureo, aetate incerta sed haud seriore ut mihi videtur, fere saecc. II–III p.Ch.n.

Gelasi vivas et | ameris a nobis. | utere | felix! Versus: ia6 cum mendis; ‘utere felix’ votum tritissimum. Aliud carmen amatorium in anulo incisum repertum est Divoduri, scil. 2534 escipe si amas, si non amas, remitte. Votum ‘utere/uti felix’ tritissimum maxime in instrumento, saepe in Germaniis, cf. ad 2579 et Indices IX s.v. ‘utere felix’. ‘Vivas et ameris’ comparari potest cum epigrammate Senti Augurini FPL p. 337 Bläns. (de quo videas e.g. P. Cugusi, Ricerche sulla letteratura latina dell’età traianea, Cagliari 1974, pp. 17, 27–28).

272

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2568. CIL XIII, 10013, 34 (Bohn); A. Bolaños Herrera, Felix florescas. Nueva lectura e interpretación del médaillon d’applique du triomphe de Vienne, ZPE 198, 2016, pp. 305–312 (figg.); AEp 2016 n. 1053; EDCS 37601565; Feraudi in HD 000644 (fig.); TM 212640. Coloniae Agrippin., vas fictile exhibens moenia urbis atque bigam imperatoris, infra legitur carmen incisum; aetate incerta, fere 120–220 p.Ch.n.

[Vien(na) | flor(escas) | fel]ix. | felix Vien[na p]otens flore|scas [princi]pe [s]alvo. ⊂ laureus ramulus ⊃ ed. Bolaños Herrera collato gemino vase Lugdunensi 2515 Versus: da6, computatur ‘Vjenna’. Est geminum exemplar vasis et carminis Lugdunensis 2515 (cf. ad loc.).

2569. H. Galsterer, KJ 37, 2004, pp. 133–134 n. 16 (fig.); AEp 2004 n. 979; IKöln2 551 (fig.); EDCS 33800030 (fig.); HD 052135; TM 209736; MQDQ CE|appe|20. Coloniae Agrippin., cippus funerarius, aetate incerta sed haud seriore ut videtur, fere saecc. II–III p.Ch.n.

------| [ - - - ]c̣ụm ẹrạ[t - - - ] | illa iam quattụ[or e]|gerat annos, hic trị|mus erat, amplius am|bos mensis quintus ha|bebat. quib(us) Pius pater | haec Dubitataq(ue) mater | miseri fecere paren|tes. | (vacat) edidi, interpretatus sum meo Marte ‘[ - - - ]cumera[ - - - ]’ pro nomine puellae mortuae habet Feraudi, nescio an recte Versus: da, cum mendis; v. 3 da5; v. 4 altera pars da6. ‘Pius’ cognomen antiquum, inde ab aetate liberae Rei publicae, legitur plus quam 80es: Kajanto p. 251. ‘Dubitata’ autem cognomen legitur fere 20es in CIL XII, cf. Kajanto p. 351 (mascul. ‘Dubitatus’ fere 30es in eodem CIL XII, cf. Kajanto laud.).

GERMANIAE

273

Natorum immatura morte ereptorum aetas captiose et contorte indicatur (fuit puellula quadriennis, puer triennis, additis quinis mensibus paucisque diebus, scil. puellula mortua est fere annorum IVs, puer fere annorum IIIs). Ambobus parentes carmen et monumentum sepulcrale (‘haec’) dicant. v. 1. [e]gerat annos: optima clausula, inde ab Ov. met. 4, 48 egerit annos, in CLE quoque usurpata, cf. e.g. 856, 8 egerim annos (Romae, fortasse altera parte saec. IV p.Ch.n.), cett. v. 4. miseri fecere parentes: comparentur 526, 10 miseri ingemuere parentes (Caesareae Maur.), 2423, 9 miseros, quei… genuere parentes (in agro Dertosano), Suppl. Ital. n.s. 3, 2 miserum deflere parentes (Corfini, fere 170– 220 p.Ch.n.), Suppl. Ital. n.s. 12, 9 miseri posuere parentes (Industriae, fere 180–220 p.Ch.n.).

2570. CIL XIII, 10018, 81 (Bohn); ad 1926; ILS 8609 k; Oxé Spruchbecher p. 125 n. 4; Cugusi Invidia p. 99; EDCS 31800064. Scyphus Coloniae Agrippin. repertus, incertae sed haud serioris aetatis.

escipe et trade sodali, ut(e)re. ⊂ hedera ⊃ Versus: hem, sed ‘et’ excedit. Compares 338 accipe me s[i]ties et trade sodali (Moguntiaci); 2571 escipe pocula [g]rata (Coloniae Agrippin.); 1926 escipe que ferimus felicia munera Libe(ri) (Coloniae Agrippin.; Cugusi Invidia p. 99, Corpus p. 167). ‘Sodalis’ hic est ‘comes comissationis’ (generatim cf. F.M. De Robertis, Il fenomeno associativo nel mondo romano, Roma 1955, pp. 16, 81 ss.), ut Hor. carm. 3, 18, 6–7 larga nec desunt Veneris sodali / vina craterae (translate); ceterum, epulari cum sodalibus mos vulgatus fuit, ut legimus in Ciceroniana convivi descriptione, Cato maior 45; in ipsis CLE, cf. 2583. Praeterea de potatione epulisque cf. ad 2561. Verba vulgatissima: ‘escipe’ cf. comm. ad 2561 et infra, Indices IX s.v.; ‘utere’ cf. comm. ad 2579; ceterum, de formula ‘utere felix’ cf. infra, Indices IX s.v.

2571. CIL XIII, 10025, 203 (Bohn); Cugusi Invidia p. 99; EDCS 37700323. Instrumentum Coloniae Agrippin. repertum, aetate incerta sed haud seriore.

escipe pocula [g]rata.

274

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: hem. De ‘escipe’ cf. supra, ad 2561; de potatione cf. ad 2561 et ad 2570.

2572. CIL XIII, 10018, 3 (Bohn); Brambach 422; Eng. 77; Gómez Pallarès Musiva IV, 67; Cugusi Carmi germanici 6; EDCS 37601609. Coloniae Agrippin., carmen incisum in supellectile, aetate incerta (an saec. III p.Ch.n.?).

Praecedunt verba Exuperia donavit Iustine. | uti felix! Salus tibi donavit, vivat qui fecit. XXXXX. ⊂ palmula ⊃ ‘Iustine’ littera ‘e’ scribitur per ‘∥’; praeterea, scribitur vel ‘Salus’ vel ‘salus’, cf. comm. Versus: ia8. ‘Exuperia’ nomen mulieris rarum et apud gentiles et apud Christianos (ter; nonies), cf. Kajanto p. 278; ‘Iustina’ contra magis in usu, 99es ap. gentiles, 25es ap. Christianos, cf. Kajanto p. 252. Exuperia efficit ut donum mittatur amicae Iustinae, addito augurio erga artificem, ut verbis similibus fit e.g. in CIL XIII, 10024, 77 valiat qui fecit (prope Busson). Vt vidit F. Bücheler, Gl 1, 1907, p. 7 (= Kleine Schriften, III, Leipzig – Berlin 1915–1930, ed. ster. Osnabrück 1965, p. 376), ‘uti’ est imperativus, idem valet quod ‘utere’, quae forma usitatior (cf. ad 2579 et infra, Indices IX s.v. ‘utere’); alibi legimus ‘fruer(e)’, e.g. CIL XIII, 10024, 70, cett. ‘Salus’ nomen proprium esse non potest (de eo videas Kajanto pp. 232, 364) – nam mulieri scribenti nomen est Exuperia –, est fortasse signum, fere ‘Exuperia quae et Salus’; aliter, ponitur translate, ‘is/ea qui/quae te amat’, aliquid simile invenias in Vindolandensi CEL tab. Vindol. appendix ε ‘anima mea’. ‘Vivat’: ut in Lugdunensi 3028 (‘vivat qui dixerit...’) et in Pannonico 3041 (‘vivat per multa secula...’), cf. infra, Indices IX s.v. Numerus ad fin. additus, ‘XXXXX’, quid significet incertum est, utrum vasis pretium an tempus. ‘Iustine’ i.q. ‘Iustinae’.

2573. Brigitte et H. Galsterer, Neue Inschriften aus Köln-Funde der Jahre 1974–1979 et EpStud 12, 1981, p. 255 n. 20 (fig. 21); AEp 1981 n. 673, 1995 n. 1114; W.D. Lebek, ZPE 45, 1982, pp. 88–90; Cugusi Carmi germanici 8;

GERMANIAE

275

Schmitz 2 (fig. 5); J. Gil, CFC 27, 2007, pp. 8–9; IKöln2 755; EDCS 01100047 (fig.); HD 005772; TM 208813; MQDQ CE|appe|174. Coloniae Agrippin., tabula sepulcralis integra, haud accurate incisa, exhibens carmen gentilium, saec. IV p.Ch.n.

heu genitor nato dat | tristi{ti}a dona supestis | quosque sibi solvi spera|bat reddit honores. | o, mater lusus pueri risus|que recordans ingemi〈t〉 | et dulcis recolit luc|tamina lingue. Catulus | huic nomen, ter deni in | lumine menses.

5

‘tristitia’ et ‘ingemie’ lapis errore quodam, corr. edd. optime ed. Lebek, aliter minus recte editores principes, quorum lectiones omisi (maxime quod pertinet ad ‘seni Tornato’, male editum pro ‘genitor nato’) Versus: da6, mendosi in nomine ‘Catulus’, videas Lebek laud., p. 90. ‘Catulus’ verum cognomen (de quo cf. Kajanto p. 326) quod tamen per lusum eodem tempore potest significare ‘catulus’ i.q. ‘parvulus puer’. Pater materque una lugent mortem praeposteram filioli XXX mensem agentis, alter donans munera mortis (vv. 1–2), altera memorans amorem pueri (vv. 3–4), ut saepe fit in CLE (cf. Colafrancesco Iscrizioni pp. 90 ss.). v. 1. heu: legitur in CLE saepius in initio versus, alibi quoque in finibus Germaniarum – Coloniae Agrippin., 2574, 2 heu tibi, 219, 20 heu morte propera concidit (saec. IV p.Ch.n.), 614, 5; Moguntiaci, 1116, 1 (priore parte saec. I p.Ch.n.) – nec non in ceteris regionibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘heu’. Vulgo utuntur ‘heu’ ad dolorem luctumque gravissime exprimendum. v. 1. genitor nato: iuxtaponuntur duo verba eiusdem basis, ut iterum iterumque fit in carminibus epigraphicis, inde ab urbano antiquo 55, 16 reliqui fletum nata genitori meo (aetate Caesaris): videas enim urbana 1549, 13 (saecc. I–II p.Ch.n.) et 504, 1 (fere aetate Severorum Imperatorum); item 440 = CLEPann 27, 1 (Brigetione); 637 = CLERaetNor 11, 4 (in agro Celeiano); maxime Eboracense 395 = CLEBrit2 4 et Veleianum 1550 A, 1; idem fit ap. auctores, inde a Catull. 64, 401, Verg. Aen. 2, 732–733 et 10, 800. Cf. Massaro Epigrafia pp. 182–183 et Cugusi CLEBrit2 p. 361. v. 2. quosque sibi solvi sperabat reddit honores: est variatio quaedam formulae vulgo usurpatae in exprimenda morte praepostera, scil. ‘si non fatorum praepostera iura fuissent, / mater [vel pater] in hoc titulo debuit ante legi’ vel ‘quod par parenti fuerat facere filium, / mors immatura fecit ut faceret pater’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. v. 3. lusus… risusque recordans: 186 post obitum [n]ec risus nec lusus… erit (Peltuini), 1504, 5 lusibus… iocisque (Tibure, saec. II p.Ch.n.); praeterea Mela 1, 106 in lusu risuque summum bonum est. Tota de re, vv. 3–4, videas

276

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

carmen Concordiense AEp 1976 n. 243, 5–6 [et tua] praecipuo vernans, fringylla, canore / [gar]rulitas placuit sub meliore polo (saecc. IV–V p.Ch.n.): in utroque carmine exprimuntur ‘luctamina linguae’ puerorum in memoria haerentium parentibus suis; addas quaeso 2585 (Iuvavi). Quanto autem dolore afficiantur parentes amissis primis puerilibus factis nugisque natorum enarrat Laes Grieving pp. 315 ss. v. 4. ingemi〈t〉: in initio versus, ut in Moguntiacensi 1116, 4 (laud.), fortasse recinit locum Vergilianum Aen. 1, 93, qui haud dubie recinitur a Stat. Theb. 5, 28 et Val. Fl. 2, 402. v. 4. luctamina lingue: significat quam enixe mater conata sit instituere et erudire puerum XXX mensem agentem quantoque labore puer ipse balba verba conciperet: ceterum allitteratio (‘Luc- Lin-, addas quaeso ‘recoLit’) auget rem ipsam acuitque usum vocis ‘luctamen’ ‒ quae vox poetica, in usu inde a Verg. Aen. 8, 89, Aetna 376, Val. Flacc. 2, 234, crebrescit aetate quidem qua nostrum carmen confectum est (cf. Th.l.L. s.v.) –. Quanto labore et difficultate redderent pueri primas voces descripsit R. Kassel, Lallende Kinder und erwünschte Bärte, ZPE 35, 1979, pp. 1–5. v. 5. huic nomen... menses, subauditur ‘fuit’/‘fuerunt’: ‘is habuit nomen Catulum, egit (in lumine) XXX menses’. ‘Supestis’ i.q. ‘superstis’; ‘lingue’ i.q. ‘linguae’.

2574. Galsterer pp. 105–106 n. 37 (fig.); IKöln2 774 (fig.); Schmitz 33 (fig.); AEp 1990 n. 736; EDCS 01100068 (fig.); HD 017793; TM 209074. Tabula sepulcralis calcaria Coloniae Agrippin. reperta, fracta ad dextram et ad imum, fere saec. IV p.Ch.n.

o lux [ - - - ] | heu tibi [ - - - ] | eripuit v[itam - - - ] | sed tam[en (?) - - - ] | re quod t[ - - - ] | est de ca[elo (?) - - - ] | ---?---

5

edd. principes secutus sum Versus: da6 ut videtur. v. 1. o lux: verbum poeticum pathetice positum, videas enim Enn. sc. 72 V.2 = 69 Joc. o lux Troiae (cf. comm. H.D. Jocelyn, Cambridge 1967, p. 232) et Verg. Aen. 2, 281 o lux Dardaniae; item, ‘heu tibi’ Vergilium sapit, Aen. 6,

GERMANIAE

277

458 heu tibi causa fui? Iudicant editores principes compellari recta via defunctum/defunctam, quasi ‘o lux [mea - - - ]’ / ‘o lux [nostra - - - ]’. v. 3. eripuit v[itam]: exprimitur mors immatura (cf. enim Cugusi Codice pp. 336 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘eripio’), quam ob rem fortasse in v. 2 restitui potest ad sensum fere vel ‘heu tibi [crudelis mors tam cito - - - ]’ (de adverbio ‘cito’ cf. Concordanze p. 93, Cugusi Corpus p. 86 et Introduzione p. 149, cett., et infra, Indices IX s.v.; ‘crudelis’ cf. item Concordanze pp. 123– 124) vel ‘heu tibi [mors subita - - - ]’ vel simm.

2575. G. Alföldy, Das Rheinisches Landesmuseum, II, Bonn 1967, p. 28 (fig.); AEp 1966 n. 266 a; Alföldy, ER III, pp. 94–98 (tab. 13, 1–2); AEp 1968 n. 397; Cugusi Carmi germanici 7, Versificazione trocaica pp. 80–82, Invidia pp. 100–101; J. Blänsdorf, Becher mit Kurztext, in Renate Pirling – Margareta Siepen, Die Funde aus den römischen Gräbern von Krefeld Gellep, Stuttgart 2006, pp. 543–545 (fig. 3); AEp 2006 n. 876; EDCS 10701814 + 10701815; Feraudi in DH 016028; TM 209041; MQDQ CE|appe|255. Geldubae, in viciniis Coloniae Agrippin., saec. IV p.Ch.n. Carmen graphio scriptum in scypho, quod ego edidi signo ( ) multifariam usus perspicuitatis causa:

“suge de mea, si vis, vita, | rem nemo, vita, [ - - - ]. | tene me, Verul(e)”, | “tangat (denarios) (quadraginta quinque)”. “Verule, | pr(a)esta, si me amas”. “no〈l〉i despicer(e) [ - - - ] Seriole, | {i}v(u)ltum meum. (h)omo | sum”. “ne, da | compotu(m)”. ‘XXXXV’ lapis; ‘no’ prius exaratum, dein littera ‘i’ addita est ad verbum ‘noli’ efficiendum; ‘iultum’ lapis errore quodam. In edendo nunc secutus sum potissimum Blänsdorf totus locus maxime dubius: 1. ‘b[ibi]t’ restituerunt Alföldy, Cugusi olim, sed res in incerto iacet; 1–3. ‘t[a]l[em] (?). | de[preco]r, tene me veru(m), si | tangat (denarios) (quadraginta quinque), merum. | presta, si me amas, non{i} despice’ Alföldy, Cugusi olim; 4. ‘Seriole’ Blänsdorf recte ut videtur, ‘seriose’ Alföldy primum, dein ‘seriola’ (ut Cugusi olim), ‘seriosa’ AEp; 4. ‘Seriole, | v(u)ltum meum’ Blänsdorf, ‘q[uod dat] seriola a{i}ltum meum’ Alföldy (et Cugusi olim); 4. ‘da compotu(m)’ Blänsdorf, ‘da comas potum’ Alföldy, Cugusi Versus: tro7 ut videtur, mendosissimi: v. 1 computandum ‘me͡a’, ‘vita’ (voc.) computatur ‘vitā’; v. 2 ‘tene / me, Ve/rul(e), / tangat / (dena/rjos) / (qua/draginta quinque)’ (numeri difficultatem praebent, ut saepius in CLE, videas Armini Sepulcralia pp. 17 ss.; hic, ‘quinque’ excedit); v. 3 ‘Verule, /

278

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

pr(a)esta, / si me ͡ a/mas. no/〈l〉i despicer(e) [ - - - ]’; v. 4 Seriole, / v(u)ltum / meum.͡ omo / sum. ne / d(a) com/potu(m)’ (videtur aliquid deesse). ‘Verulus’ cognomen rarum, cf. Kajanto p. 254; ‘Seriolus’ deest in Kajanto p. 344 et Solin Cognomina p. 401 (qui contra exhibent ‘Seriola’, bis in CIL XIII). Videas praeterea deminutiva ‘Verulus’ et ‘Seriolus’, ambo rei apta ut patet. Textus incisus, difficillimus lectu et intellectu. Nova lectio quam proposuit Blänsdorf valde mutavit priorem interpretationem. Videtur enim carmen quosdam loquentes inducere (ut fit in Hispanico 2349), scil. Verulum et Seriolum, fere hoc modo: SER. ‘suge — Verul(e)’; VER. ‘tangat — (quadraginta quinque)’; SER. ‘Verule — amas’; VER. ‘no〈l〉i — homo sum’; SER. ‘ne — compotum’; est ergo scyphus loquens, ut ita dicam. Fortasse res ita se habent: Seriolus hortatur amicum Verulum ut vitam a se attingat domique retineat, Verulus respondet impensam nimiam esse, Seriolus invicem petit pecuniam necessariam, cui denuo Verulus respondet se humanitatis causa non defecturum esse, demum Seriolus argentum petit. At nihil certi est; fortasse omnia clarescant si interpretemur ‘Seriolum’ ut nomen cohaerens cum ‘seriola’ (quod est genus scyphi, Hilgers pp. 276–277), fere ‘Seriolum’ i.q. ‘seriolum’, id est ‘seriolam’ masculine dictam, quasi ‘seriolus/Seriolus’ instrumentum loquens sit vice hominis. v. 1. suge de mea, si vis, vita, rem nemo, vita [ - - - ]: vox ‘vita’ bis repetitur vi mutata: (a) translate posita (‘suge de mea vita’) indicat vinum scypho loquenti contentum (‘bibe vinum quod capio, quod mea ipsa vita est’), dein (b) (‘vita [ ]’) significat eum cui donum mittitur, ‘adiuro te, carissime/carissima...’. Quae si ita sint, compares Divodurense 2532 merum da, escipe vita. Verbum ‘suge’ autem videtur positum esse pro ‘bibe’ (838, 931, CIL XIII, 10018, 44 g, XIII, 10025, 199), ‘imple’/‘reple’ (CIL XIII, 10018, 7 / 57 / 101 / 103 / 154–155 / 158–159 / 204), ‘misce’ (838): videas F. Biville in La langue pp. 106–107. v. 1. si vis: officiose ponitur, ut sequens ‘si me amas’, videas Hofmann pp. 281–282, 288. v. 2. tangat (denarios) (quadraginta quinque): ‘pretium ad XLV denarios perveniat’. v. 4. ne...: confirmative; ‘compotu(m)’ ambiguum, aut i.q. ‘computum’ (cf. not. Tiron. 96, 84 Schmitz, Th.l.L. s.v. computus, col. 2185, 1 ss.), ergo ‘agedum, pretium subduc’; aut ‘compōtum’ supinum verbi ‘compōto’, quod alibi non legitur, ut colligitur ex Th.l.L. s.v. compoto, sed per analogiam comparari potest cum supino ‘potum’ verbi ‘potandi’ (Th.l.L. s.v. poto, col. 358, 10), ergo ‘agedum, da vinum quod est mea vita’. - Longe aliter legerunt et interpretati sunt AEp laud. (‘ne da comas potum’ i.e. ‘ne dederis comas bibendas’: ‘comas’ casus accusativus) et Cugusi laud. (‘ne da comas potum’ i.e. ‘agedum, da vinum, ut comissationem iucundam et mundam facias’: ‘comas’ verbum ‘como’). Sed omnia quam incertissima sunt.

GERMANIAE

279

Insunt multae voces haud dissimiles comoediis: - ‘mea vita’: compares Pl. Cas. 135 mea vita, mea mellilla, Stich. 584 o mea vita, salve (cf. CIL VII, 1306 ave mea vita, cett.), maxime Catull. 45, 13 et 109, 1, carmina epigraphica 1785 = CIL IV, 7781 = PW 603, 1 (W.D. Lebek, ZPE 32, 1978, p. 215) et 1285, 1; titulos oratione soluta conscriptos, e.g. CIL XIII, 100024, 53 et Carnuntinum AEp 2009 n. 152 = AnEA 2010, 45; - ‘si me amas’: cf. Pl. trin. 244 da mi hoc, mel meum, si me amas.; addas quaeso lusum ‘de meā… vitā / vită’, de quo iam dixi supra; - ‘homo sum’: videas Terentianum illud heaut. 77 fere proverbium factum (cf. e.g. Otto pp. 165–166; R. Rieks, Homo, humanus, humanitas, München 1967, pp. 140 ss.; Tosi p. 582), attamen hic locutio exprimere videtur hominis infirmitatem (Tosi p. 240; cf. e.g. Beneventanum 83, 1 homo sum, resiste et tumulum contempla meum; Minturnense 71 A, 5, cett.); ceterum, comoediae ipsae, ut satis constat, cum carminibus brevibus haud pauca communia habent. De genere dicendi: ‘presta’ i.q. ‘praesta’, ‘veru’ i.q. ‘verum’, ‘omo’ i.q. ‘homo’.

2576. Fremersdorf 22 (fig.); Id., Urkunden zur Kölner Stadtgeschichte aus römischer Zeit, Köln 19602, p. 72 (fig.); Zarker 150; Nesselhauf – Lieb 227; AEp 1956 n. 253; W. Binsfeld, Frühchristliche Steininschriften, in Frühchristliches Köln, Köln 1965, pp. 60–61 n. 7; W.D. Lebek, ZPE 20, 1976, pp. 167–170 n. 1; IKöln2 763 (fig.); Cugusi Carmi germanici 10; Schmitz 7 (fig.); AEp 1995 n. 1117; EDCS 00500159; Feraudi in HD 018981; TM209115; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20695 (fig.); MQDQ CE|appe|273. Tabula calcaria reperta Coloniae Agrippin., exhibens carmen sepulcrale Christianum, fere 380–420 p.Ch.n.

hic iacet Marti|nianus, qui laeta | iuventae perdidi〈t e〉t | patribus lacrimas | dimisit in aevo. Postscr.: hic vix|it annos XXVI, dies | XVI m( ? ) in D( )ivit. | α ⊂ chrismon ⊃ ω 2. ‘perdidiit’ lapis, corr. Lebek postscr.: ‘m( )’ interpretatio dubia, incertum utrum ‘m(enses)/m(ensem)’ an ‘m(inus)’ (anne ‘plus minus’ ?); vel ‘in D(eum) ivit’ vel potius ‘in D(eo v)ivit’ Versus: da6, sed v. 1 malus.

280

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Martinianus’ cognomen maxime Christianum, ut monet Fremersdorf laud., p. 31 (locos collegit Kajanto p. 212). v. 1. hic iacet Martinianus qui…: ‘hic iacet + nomen mortui/mortuae’ saepissime legitur in carminibus sepulcralibus, cf. Indices IX s.v. ‘hic iacet’; iterum iterumque legitur Coloniae Agrippin., scil. 772, 1; 2201, 1; 2216, 1. v. 1. laeta iuventae: ‘laeta’ neutr. plural. (videas Th.l.L. s.v. laetus, col. 888, 17 ss.), expectes potius ‘gaudia iuventae’, nam ‘gaudia’ re vera alibi legitur in CLE (Concordanze p. 294); sed fortasse scriptor recinit Vergilianum finem versus georg. 3, 63 … dum laeta iuventas. v. 2. patribus lacrimas dimisit in aevo: ‘dimitto’ hic significat ‘hereditate relinquere’ ut iterum iterumque fit in mortuis (cf. Th.l.L. s.v., col. 1216, 71 ss.; et Lebek laud., pp. 169–170), pro vulgato ‘linquo/relinquo’: optime compares 821, 3 liqui… lacrimas… parentibus aevo (prope Nolam), praeterea 462, 4 aeternas... lacrimas reliquit Carpo parenti (Beneventi); 1122, 4 quantas liquerimus lacrimas (Romae); 1561, 3 perpetuas nobis lacrimas... relinquens (Romae); item, 55, 16 reliqui fletum... genitori meo (Romae) et 537, 3 fletus in perpetuo... reliquisti (Mediolani); paulo aliter, 685, 2 subito nobis lacrimas... reddes (Romae), ILCV 3459a semper dolor erit in aevo (Romae). v. 2. patribus: cum de patre et matre dicatur, idem valet quod ‘parentibus’, ut fit saepius in sermone poetico, cf. Th.l.L. s.v. pater, col. 674, 72 ss., nec non in CLE ipsis, scil. 473, 1/9 (Mediolani), 898, 2 (Cremonae), 1216, 9 (Romae); hic fortasse vox posita rei metricae causa. v. 2. in aevo: coniungitur cum verbo ‘dimisit’, legitur etiam in 2839, 3 (Lambaesi), ILCV 3459a, cett., pro ‘in aevum/per aevum’ quod multo saepius invenitur, ut patet ex Concordanze pp. 21–22 et Cugusi CLESard p. 135, cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum...’. Postscr.: contra morem ‘hic’ i.q. ‘in terra’. Praeterea, expectes ordinem verborum ‘annos..., menses..., dies...’, quam ob rem fortasse ‘m( )’ significat ‘m(inus)’ (fere: ‘vixit annos XXVI minus XVI dies’ vel simm.).

2577. Schillinger-Häfele 190; Cugusi Carmi germanici 11; IKöln2 771 (fig.); Schmitz 32; AEp 1995 n. 1122; EDCS 00500161 (figg.); MQDQ CE|appe|100. Coloniae Agrippin., tabula sepulcralis fracta ad laevam et ad imum, fortasse Christiana, saecc. IV–V p.Ch.n.

[ - - - ]a p̣arentum | [ - - - ]ibus aevi | [ - - - ] vasu | [ - - - cons]olamur (?) hono- | [- - - ] hoc spi(ri)tus ille | [ - - - ] quem sibi |

5

GERMANIAE

[ - - - ] mortali labe | [ - - - sa]ṇctorum in | [ - - - ]ṭer anima[ - - - ] | [ - - - ]t[ . . . ] 3. ‘vasu’ scripsi, alii ‘cursu’; ‘hoc spi(ri)tus’

281

10 5. ‘ho{c}spitus’ Schillinger-Häfele, malim

Versus: da, clausulae nonnullae facile agnoscuntur, scil. v. 1 ‘parentum’ in pede VI; v. 2 ‘aevi’ in pede VI; v. 5 ‘spiritus ille’; sed cetera verba quomodo per versus distribuantur non liquet. Lapidis condicionis causa haud facile decernitur quid scriptor voluerit. Fortasse inest oppositio illa ‘anima vs corpus’: nam videtur vox ‘labes’ (v. 7) pro ‘vitium’ posita (qua de re videas Th.l.L. s.v., col. 770, 6 ss.), relata ad vitam mundanis vitiatam, opponi vocibus ‘spiritus’ et ‘anima’ (vv. 5, 9) quae contra ad sanctitatem referuntur (v. 8). Si res ita sint, videas oppositionem tritissimam in CLE, de qua cf. Vsp p. 1859 atque infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. v. 1. parentum: vox saepissime occurrit in versus pede VI, in omnibus regionibus et in Germaniis ipsis (e.g. 2555, 2569), cf. infra, Indices IX s.v. ‘parens’. v. 2. ‘[ - - - ]ibus aevi’: cf. Concordanze pp. 21–22; similiter cadunt e.g. 821, 3 parentibus aevo, 1203, 1 mortalibus aevo, 2193, 5 mensibus aev[um]. v. 5. spi(ri)tus ille: item 565, 4; praeterea 1530 A, 7 et 1988, 30.

2578. Fremersdorf 10 (fig.); Zarker 179; AEp 1956 n. 248; Nesselhauf – Lieb 230 (fig.); Dorothy Pikhaus, AC 62, 1993, p. 436; Cugusi Carmi germanici 12; IKöln2 591 (fig.); EDCS 00500178 (fig.); Feraudi in HD 018966; TM 209110. Coloniae Agrippin., fragmentum tabulae ex marmore incertae aetatis.

[------]| dextera niten[ - - - ] | quanta saxo fo[ - - - ] | [ - - - - - - ]. 1. ‘dextera niten[ - - - ]’ Nesselhauf – Lieb, Pikhaus laud., IKöln, Feraudi, ‘Dexter anien[ - - - ]’ Fremersdorf, Zarker, AEp; 2. ‘saxo fo[ - - - ]’ Nesselhauf – Lieb, Pikhaus laud., ‘saxo fo[rma]’ (?) IKöln, Feraudi haud absurde (quin etiam fortasse ‘saxo fo[rma tenetur - - - ]’, cf. infra, comm.), ‘saxofo[n - - - ]’ Fremersdorf, Zarker

282

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da. Vt censet Fremersdorf laud., est fortasse descriptio imaginis cuiusdam, e.g. Herculis illius quiescentis, clava nitentis. Ceterum, IKöln laud. et Th.l.L. s.v. forma, col. 1078, 45 ss. restituunt dubitanter v. 2 ‘fo[rma]’, quae vox potest referri ad pulcritudinem statuae/figurae carmine ipso descriptae (ut fit e.g. in Faustini epigrammate AEp 1967 n. 85, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 46 ss.). Attamen eadem vox saepius legitur in elogiis mortuorum quoque, videas enim urbana 995 (aetate Tiberi), 973, 1033, 1035 (saec. I p.Ch.n.), 856 (saec. III p.Ch.n.); Gallica 1200, 2496; Africana 2734 [ - - - ] quae forma et t[ - - ], 2824, cett., (cf. Indices IX s.v. ‘forma’); quodsi compares e.g. carmina 565, 3 flos aetatis… intus condita saxo (Arelate), 721, 1 haec cava saxa… continet membra (prope Cordubam), 1278, 4 domus acci[piet] saxea corpus (Lugduni), ubi memoratur corpus mortui sepulcro conclusum, fortasse in lacuna plura addas, scil. ‘fo[rma tenetur - - - ]’, quod efficiat ut putemus dolorem effundi ob mortem corporis formosi in sepulcro iam conditi. Attamen res in medio relinquenda. ‘Quantā (ablat.) saxo’ computandum est, cum ‘quantă saxo’ dactylis non aptetur.

2579. CIL XIII, 10024, 100 (Bohn); EDCS 37601325. Gemma reperta Coloniae Agrippin., aetatis incertae sed serioris ut videtur (cf. infra, comm.).

utere f|elix de | muner|e amor (?). nescio utrum ‘amor’ an ‘amor(is)’ Versus: incertus: haec figura prosodica, − ⏑ ⏑ − − − − ⏑ ⏑͡ ⏑ −, est vel choriambus + spondaeus + choriambus; vel fere da4, si legas et interpreteris ‘utere felix de munere amor(is)’. Nisi quis malit agnoscere orationem solutam, sed rhythmus quidam mihi haud dubius esse videatur. Nescio utrum ‘amor’ sit casus vocativus (scil.: ‘utere..., amor’) an breviatio quaedam pro genetivo ‘amor(is)’ (scil.: ‘de munere amoris’). Qui malit ‘munere amor(is)’ comparet fortasse 2565 [pign]us amoris et 2580 pignus amoris habes. ‘Vtere’: saepius in Galliarum et Germaniarum finibus, cf. 1926 Coloniae Agrippin.; 2514 Lugduni; 2567 Leodi; ILTG 568 (in Gallia Belgica, oratione soluta); CIL XIII, 10026, 72 (Augustae Raurac.); 10018, 216–220; 10024, 98; 10025, 195/214; 10026, 76; 10027, 169/235 a; 10029, 320; CIMAH III, 3 v[i]ve deo, utere felix (Basiliae, altera parte saec. VI p.Ch.n.), cett., videas Bücheler laud. supra, ad 2572, Cugusi Invidia pp. 99 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘utere felix’.

GERMANIAE

283

Syntagma ‘utor de aliqua re’ (pro ‘utor aliqua re’) sero invenitur, cf. J. Svennung, Untersuchungen zu Palladius und zur lateinischen Fach- und Volkssprache, Uppsala 1935, p. 360 et Szantyr p. 264.

2580. CIL XIII, 10024, 147 (Bohn); ad 360; EDCS 61400047. Gemma ex loco incerto, incerta aetate.

pignus amoris habes. Versus: hem. Dixi Cugusi Ricezione pp. 41–42 n. 215 et Ovidio p. 89 n. 53, comparari posse carmen urbanum Storoni Mazzolani n. XXIV, 2 pignus amoris habes (aetate Augusti). ‘Escip[e pign]us amoris’ legitur in 2565 (in loco qui dicitur Moyland), recinit autem Vergilium et Ovidium, cf. ad loc.

284

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

RAETIA Inde veniunt etiam 1378 = CLERaetNor 3 (Curiae), 2258 = CLERaetNor 4 (Phoebianae).

2581. K. Dietz et alii, Regensburg zur Römerzeit, Regensburg 1979, p. 405 (fig.); K. Dietz in K. Dietz – Th. Fischer, Die Römer in Regensburg, Regensburg 1996, pp. 132–135 (fig.); H. Lavagne, CRAI 1996, pp. 1251–1267 (fig. 2); AEp 1996 n. 1185; H. Lavagne – M. Gschaid, Eine Neulesung der Weihinschrift für Larunda aus Regensburg, BVbl 62, 1997, pp. 237–241; W. Pfaffel, Die Larunda-Inschrift von Regensburg in M. Janka (ed.), Enkyklion Kepion (Rundgärtchen). Zu Poesie, Historie und Fachliteratur der Antike. Festschrift H. Gärtner zum 70. Geburtstag, München – Leipzig 2004, pp. 195–222 (figg.) (deinde: Kunstgeschichte, www.kunstgeschichteejournal.net/385/1/larundainschrift); O. Raith, Eine poetische Weihinschrift aus Regensburg, ZPE 153, 2005, pp. 99–102; Id., Deo Lari et Larundae. Der Altar des Tribunen M. Aemilius, VHVOR 145, 2005, pp. 7–18; Id., Larunda mater Larum, Philol 150, 2006, pp. 358–359; AEp 2005 nn. 1147–1148, 2006 n. 961, 2007 n. 1070; K. Dietz – T. Fischer, Regensburg zur Römerzeit. Von Roms nördlichster Garnison an der Donau zur ersten bairischen Hauptstadt, Regensburg 2018, p. 144; Cugusi Corpus pp. 71–72; Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 241– 254; EDCS 03000719 (figg.); Osnabrügge in HD 050375 (figg.); TM 216824; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 6563 (figg.); MQDQ CE|appe|88; CLERaetNor 1. Ara votiva calcaria fere integra sed ad laevam et ad dextram usu consumpta, Castris Reginis reperta, altera parte saec. II p.Ch.n. (Raith), 170 p.Ch.n. ut opinor.

[deo M]arti et Larundae | [Vind]elicis sacellum | [mil]itibus dicavit | [en]ṣ(i)f̣eri tribunus | militi[s i]n Liburno | [n]atus [Ap]oni medentis | [o]lente [m]aria limo | Marcus Ateste prisc(o) | [A]emilius rebitens | [tu]ṛrigeras ad arces.

5

10

1. legerunt Lavagne, Cugusi, CLERaetNor, ‘[pio L]ari’ Dietz, ‘[deo L]ari’ Raith, Pfaffel; 3. legerunt Lavagne, Cugusi, CLERaetNor, ‘[hos]pitibus’

RAETIA

285

Dietz, Raith; 4. ‘[en]ṣif̣eri’ vel ‘[en]ṣ(i)f̣eri’ Raith recte ut videtur, item CLERaetNor, ‘[vic]e tert(iae)’ Lavagne, Cugusi olim, ‘[po]steri’ Dietz, ‘[pro]speri’ Pfaffel; 5. ita Dietz, Raith, CLERaetNor, ‘militi[(a)e i]n Liburno’ Lavagne, Cugusi olim; 6. ‘[n]atus’ Lavagne, Cugusi, CLERaetNor, ‘[s]atus’ Dietz, Raith, Pfaffel; 8. ‘prisc(o)’ Lavagne, Cugusi, CLERaetNot, ‘prisca’ Dietz, ‘prisc[i]’ Raith Versus: vv. 1, 6–7 ia4cat et vicissim vv. 2–5, 8–10 cor2cat, ut fit in 1522 (cf. Ter. Maur. metr. 2525 ss., GLK VI, p. 400 et Cugusi Novellismo pp. 129–130, Relazione p. 145). Aram et carmen deo Marti deaeque Larundae pro reditu dicavit M. Aemilius, tribunus militum legionis III Italicae, cui locus Castra Regina statio erat; nisi quis malit, vv. 2–3 nisus, opinari de militibus cohortis IV Vindelicorum hic dici (de qua cf. Cichorius coll. 350–351), sed illud melius. Cum multi carmen tractaverint, nuper vero Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor pp. 139–143, et de genere dicendi scripserit Sblendorio Cugusi in Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 252 ss., paucis rem absolvam. Larunda antiqua dea Italica, de qua cf. Varro ling. 5, 74 (Raith laud.), hic deo Marti iuxtaponitur priscorum veterumque more, cf. G. Dumézil, La religione romana arcaica, Ital. versio, Milano 1977 (ed. Francogallica 1974), pp. 242–243 et Sabbatucci pp. 278 ss., 360 ss. vv. 4–5. [en]ṣ(i)f̣eri tribunus militi[s]: ‘miles’ singularis pro plurali, itaque ‘tribunus militi[s]’ ponitur pro ‘tribunus militum’, cf. Dietz in Légions pp. 136, 142. Verbum ‘ensifer’, i.q. ξιφηφόρος (gloss.), rarum, ab epicis poetis usitatum saeculo I p.Ch.n., dein a Claudiano, Dracontio, Corippo, cf. Th.l.L. s.v. et CLERaetNor p. 141. v. 5. [i]n Liburno: cum anno 170 p.Ch.n. in Dalmatia egisset vexillatio legionis III Italicae (cf. Ritterling col. 1533), fortasse putes carmen eo quidem tempore scriptum esse. v. 6. Aponus: locus Venetus, notus salutari limo. M. Aemilius natus est Aponi, ut de Livio dicit Martialis 1, 61, 3 (‘censetur Aponi Livio suo tellus’), v. 7. [o]lente [m]aria limo: ‘olere’ cum accusativo, Th.l.L. s.v. oleo, col. 543, 45 ss.; videas potissimum Verg. catal. 13, 23 flavum... propter Tybrim olentis nauticum / vocare. vv. 8–9. Marcus… Aemilius: nomina disiuncta, ut alibi in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘nomina disiunguntur’. v. 8. Ateste prisc(o): poeticum sermonem sapit, cf. Verg. Aen. 8, 367–368 Antemnaque prisco / Crustumio prior (Raith laud.). v. 9. rebitens: ‘rebito’ i.q. ‘redeo’ est verbum antiquum, Plautinum quidem (Th.l.L. s.v. rebito, col. 258, 74 ss. laud.), rarum atque exquisitum, ut colligitur ex Th.l.L. s.v. baeto, col. 1679, 36 ss. et s.v. rebito laud. Videas A. Bartalucci, RAL Mor. s. 8, 25, 1970, pp. 67–86, maxime Sblendorio Cugusi laud. supra, p. 252 et CLERaetNor p. 142.

286

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

10. turriger: verbum compositum in usu poetarum epicorum contraque perrarum in libris oratione soluta scriptis, ut contenderunt Sblendorio Cugusi laud. supra, p. 253 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor 142– 143. De vocibus in ‘-ger’ cadentibus, quae poetis epigraphicis iterum iterumque praesto fuerunt, cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 35 (et n. 69), 44, 45, 46, 47–48, 50, 52, 56, 60. Videas demum sermonem amplum atque involutum, verba insperata atque inopinata insolenti more disposita, cum Frontonianis praeceptis fere congruenter, videas officia erga deos deasque ut fit in carminibus votivis, quibus omnibus de rebus satis dixerunt Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 244 ss., CLERaetNor p. 143.

2582. Wagner p. 228 n. 46 (tab. 15); R. Scharf, Die Juthungerfeldzug des Aëtius. Eine Neuinterpretation eine christliche Grabinschrift aus Augsburg, Tyche 9, 1994, pp. 131–145; EDCS 31001594; Osnabrügge in HD 058082 (figg.); TM 216924; CLERaetNor 2. Augustae Vindelic., tabulae calcariae duo fragmenta haud congruentia, fere 380–450 p.Ch.n. (videas infra, comm.).

Frg. a [ - - - ]no[ - - - ] | [ - - - sacra]vit (?) honore | [ - - - ] gaudia semper | [ - - - ]s concordia iuc[ - - - ]. | Postscr.: [ - - - ] viva fecit | [ - - - ]ṃ III. Frg. b [ - - - ]cen[ - - - | - - - Ae]milia[no - - - | - - - ]cense[- - - | - - - ]s votum [ - - - | - - - ]atnc[ - - - | - - - ] Pannonicia[norum et | Ang]rivar(iorum) et Ho[norianor|um] meritissim[is - - - | - - - ] animis iuve[nilibus] (?) | praeclaro. edidi ut Scharf; aliter restituit R. Egger ap. Wagner, hoc modo: ‘[ - - ]no[ - - - | - - - sacra]vit (?) honore | [ - - - ] gaudia semper | [ - - - ]s concordia iuc[ - - - ]’. | postscr.: ‘[ - - - ]cen viva fecit | [ - - - Ae]milia[no an(norum)] IIII || [ - - - ]cense[ - - - | - - - ]s votum [ - - - | - - - ]atnc[ - - - | - - - ] Pannonicia[norum et | Ang]rivar(iorum) et Ho[norianor|um] meritissim[ - - | - - - ] animis iuve[nilibus] (?) | praeclaro’ frg. a: 4. fortasse ‘concordia iu(n)c[sit]’ (vel simm.)

RAETIA

287

Versus: da6. Carmen sepulcrale, valde obscurum lacunarum causa. Vnum frg. a videtur versibus conscriptum, frg. b contra oratione soluta, ubi milites ‘Pannoniciani’ (palatini vel comitatenses), ‘Angrivarii’, ‘Honoriani’ memorantur; quorum mentio, cum illi post annum 395 p.Ch.n. creati sint, effecit ut Scharf laud. verisimilius coniecisset carmen post id temporis confectum esse (de his copiis videas Scharf laud. et H.-J. Kellner in ANRW II, 5/2 (1976), p. 709, cett.). v. 3. gaudia: in V pede ut saepius, cf. Mastandrea pp. 331–332. v. 4. videtur hic inesse sententia ‘concordia iungi’ (simm.), quae legitur e.g. in 461, 3 (Romae), 2762 (Ammaedarae, saec. III p.Ch.n.), cett., usque ad serius carmen Britannicum 2080 (in insula Caesarea); cf. Concordanze p. 103.

288

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

NORICVM Inde veniunt plura carmina, scil. 26 = CLERaetNor 8 (Iuvavi); 453 = CLERaetNor 6 (Viruni); 637 = CLERaetNor 11 (Celeiae); 1673 = CLERaetNor 10 (Lauriaci); 1992 = CLERaetNor 13 (Ovilavae).

2583. CIL III, 12013, 3 (Mommsen, Hirschfeld, von Domaszewski); ILS 8607; H. Fuhrmann, ArchAnz 1940, p. 370; Cugusi Invidia p. 102; EDCS 31000883; CLERaetNor 5. Carmen in scypho Viruni reperto incisum, curante C. Acone Acasto Diophane (cf. infra, comm.), priore parte saec. I p.Ch.n.

Praescr.: Aco Acastus. | vita brevis, spes fragi[lis, acced]ite (?). | accensust. dum lucet, bibamus, sodales. 2. vel ‘[ven]ite’ (edd. vulgo) vel ‘[conven]ite’ vel ‘[acced]ite’ Versus: v. 1 si suppleas ‘[conven]ite’ vel ‘[acced]ite’, tres chor, si contra suppleas ‘[ven]ite’, duo chor addita figura ⏑ − ⏑ (qua de re videas Boldrini p. 160); v. 2 sunt omnes longae syllabae (praeter ‘bῐ-’ si ‘bibamus’ est verbum ‘bῐbo’). Epigramma confectum in officina C. Aconis Acasti Diophanis, agentis saec. I p.Ch.n. (de eo videsis Hähne, RE Supplb. III, 1918, col. 17; de nomine ‘Aco’ videas Albertos Firmat pp. 5–6). Instrumentum Acasti longe lateque invenitur in Imperii parte occidentis: etenim, praeter exemplar Norici, novimus Germanicum Alisonense 2564, Hispanicum Baetulonense 2414 (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 173 et CLERaetNor p. 153, Massaro Mali versus pp. 240–241), Italicum Zarker 13 = H. Klumbach, in I problemi della ceramica romana... (laud. supra, ad 2564), pp. 195 ss. [in] circo palma semper et laurus viret, / ne desit unquam praemium victoribus (Vici Sebuini), unde hoc concludi potest, levitatem carminum, sedatis motibus animi, late diffusam atque acceptam esse in Imperii parte occidentis, ut supra dixi. Operae pretium est perspicere quam accurate Acastus nomen suum carminibus adiecerit, scil. ut memoriam suam servaret posterisque traderet. Exhortatio vere Epicurea “vive in dies et horas”, maxime in epulando, saepius legitur in CLE, videas enim 243 = CLEOr 15 dum vixi bibi libenter, bibite vos qui vivitis (prope Antiochiam Pisidiae, altera parte saec. I a.Ch.n.); 245 vive laetus quique vivis, vita parvo(m) munus est (Tarracone, fere 215 p.Ch.n.); 856, 12–13 (Romae, fere aetate Gallieni); 186 tu qui legis, bona vita vive sodalis, quare post obitum [n]ec risus nec lusus [n]ec ulla voluptas erit (Peltuini); 190, 1 ss. adeste amici, fruamur tempus bonum, / epulemur laeti,

NORICVM

289

vita dum parva manet / Baccho madentes... / vive dum vivis (Romae): qua de re multi dixerunt, cf. infra, Indices IX s.v. ‘vive dum vivis’. - In confinibus Germaniis quoque invitatio ad pocula multifariam exprimitur et repetitur, e.g. in 1926, 2560, 2561, ubi vide. v. 2. accensust: i.q. ‘accensum est’, scilicet vel ‘lumen accensum est’ (Th.l.L. s.v. accendo, col. 274, 35) vel impersonali verbi modo, ‘lux facta est’; significatur convivi praeparatio. v. 2. sodales: sunt hic fere ‘comites comissationis’, ut in Germanico 2570 (ubi vide).

2584. W. Schmid, JÖAI 19/20, 1919, Beibl., col. 146 (tabb. 64 a–b); AEp 1921 n. 62, 1934 n. 244; EDCS 16201228; Gräf in HD 027727; TM 214872; CLERaetNor 7. Flaviae Solvae, in lucerna incisum, aetate incerta, fere 80–200 p.Ch.n. ut puto.

accen|det facel|lam qui lu|cernam | non habet. Versus: chol mendosus (‘accendet’ molossus pes). Carmen iocosum laudans lucernam ipsam, scil. fere ‘facellam nullius pretii accendet is qui non habeat pulchram lucernam huic similem’. ‘Lucerna’ aptior ad domum (simm.) illustrandam (videas e.g. Cinnae FLP frg. 11 Courtney haec tibi Arateis multum vigilata lucernis / carmina; Prop. 2, 15, 3; Iuv. 1, 51), ‘fax’/‘facula’ contra ad illustrandam viam (simm.), videas Val. Aedit. FPL frg. 2 Courtney quid faculam praefers... Sed verbum ‘facella’ perrarum, nam alibi legitur in titulo Aquileiensi AEp 1934 n. 244 tantum (Ox. Lat. Dict., s.v.): carmen Norici et titulus Aquileiensis nunc efficiunt ut mutetur in melius opinio quam expresserunt Ernout – Meillet p. 222.

2585. Wagner p. 216 n. 2 (tab. 8); ILLPRON 1534; W. Hameter, Die Neue Inschriften Bayerns, Wien 1992, 88; G.E. Thüry, “Beschriften ließ den Stein...”. Inschriftlich bekannte Persönlichkeiten der römischen Landbevölkerung an der unteren Salzach in E.A. Feldinger (ed.), Archäologie beiderseits der Salzach, Salzburg 1996, pp. 104 ss.; Id., in M. Hainzmann (ed.), Votis XX solutis. Jubiläumsschrift der archäologischen Gesellschaft Steiermark, Graz 2000, p. 300; AEp 1999 n. 1213; EDCS 14800161; Gräf in HD 042442; TM 215451; MQDQ CE|appe|59; CLERaetNor 9. Iuvavi, quattuor fragmenta inter se congruentia lapidis calcarii, incertae aetatis, fere saecc. II–III p.Ch.n.

290

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

------| [ - - - ]si[ - - - ]ra Piren[ae] | [ - - - ]aeia[ - - - ]s garrulae munus | [ - - - ]a puer Asclepiad(es) in pectore consens | [ - - - ]a dedit, lapidem inscripsit Verone. | alii aliter legerunt et ediderunt, ego meo Marte 1. fin. ‘[ ]rapiren[ ]’ Wagner parum recte; 3. ‘[cui] a puer(itia)’ Thüry laud., ‘puer(o) Asclepiad(i)’ AEp, minus recte mea quidem sententia; 3. ‘consens’: ‘consens|[um]’ Thüry laud.; 4. ‘lapidem(que)’ AEp rei metricae causa, haud male, nulla tamen necessitate Versus: chol (videas enim V+VI pedes v. 1 [ ] ⏑ − / − − ; v. 2 [ ] ⏑ − / − − ; v. 4 − − / − − ), hic illic vitiosi (v. 3, pes V ‘/pectore/’, dactylus). Locus parum perspicuus lacunarum causa: ‘Piren[ae]’ mihi videtur nomen esse (dativi casu) puellae quae v. 2 ‘garrula’ dicitur; Asclepiades (Graecum nomen, Solin Personennamen pp. 384–387) videtur esse puer qui sit consens in mortuam dedatque monumenti munus; ‘Verone’ videtur esse nomen mulieris (nominativi casu Graeco more), collatis nominibus Verona CIL X, 7843 (in Sardinia), Veronilla CIL III, 4730 (in Norico), CIL IX, 1383 (in Italia); omnibus rebus perpensis, videntur Verona mater et Asclepiades frater amantissime (‘consens’) mortuae Pirenae monumentum dicasse, mater praeterea carmen addidisse (‘lapidem inscripsit’). Neque tamen deest qui aliter interpretatus sit (e.g. Thüry laud. opinatur verbum ‘Pirenae’ fontem illum significare), minus tamen probabiliter mea quidem sententia. v. 1. Piren[ae]: in fine versus ut Pers. chol. 4. v. 2. garrulae munus: comparari potest Concordiense Christianum AEp 1976 n. 243, vv. 5 ss. [et tua] praecipuo vernans, fringylla, canore / [gar]rulitas placuit sub meliore polo, / [cum, T]harsilla, tuum numen pro nomine ferres, / [ . . . t]amen sanctis sidus habenda tuis (saecc. IV–V p.Ch.n. mea sententia), ubi garrulitatis causa puellula exaequatur cum fringilla; aliquid simile legitur in Germanico 2573, 4–6, item cf. Luxor. AL 345 R. = 340 S.B., 8/12 garrula (scil. puellula Damira)... / tamquam avium vernare solet... cantus. - ‘Garrula’ in pede V, ut in 756, 5 garrula matri, nec non in urbano AEp 1972 n. 39 [ - - - a]ves et garrula cantus. Plura dixi ad 2528, 18. v. 3. pectore: ‘pectore/pectora’ simm. in V pede saepissime ponitur (cf. Mastandrea pp. 637–650). Vox ‘consens’ contra alibi non legitur (Th.l.L. s.v., col. 389) et videtur idem significare quod ‘consentiens’ (de verbis ‘consens’ / ‘consentes’ / ‘consentio’ videas Ernout – Meillet p. 138).

NORICVM

291

2586. W. Schmid, RGK 15, 1923–1924, p. 207; R. Egger, Eine altchristliche Bischofinschrift, MVKlPhWien 4, 1927, pp. 3–5 (= R. Egger, Römische Antike und frühes Christentum. Ausgew. Schriften, Klagenfurt 1962, pp. 111 ss.); Hoffiller – Saria 16 (fig.); EDCS 11300909 (fig.); Gräf in HD 067360; TM 402388; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 6187 (figg.); MQDQ CE|appe|377; Julijana Visočnik et alii, The Roman Inscriptions from Celeia and its ager, Celje 2017, p. 246 n. 241 (fig.); CLERaetNor 12. Tabulae sepulcralis quattuor fragmenta marmorea congruentia prope Celeiam reperta; carmen Christianum fere integrum restituitur, consumptum ad marginem dextrum, saec. VI in. p.Ch.n. ut puto.

Praecedunt columbi gaude terra solo et longum laetare per aev[um], | accipe pacificum corpus et flore coṛ[ona] | v[ati]s innocui, sup quo pastore b(e)a[to] | didicimus domini legem pia voce cạ[nente]. | en age, si meritus nobis hec munera de[dit], | ne aliud sancti quam balsama corpus ịṇ[undet]. | tu autem de Domino precibus orare mem[ento], | in tua ne veniat grege leo fervidus i[lle] (?). | Postscr., maximis litteris: episcop[i].

5

edidi (iam CLERaetNor 12) ut Hoffiller – Saria 6. sub voce ‘aliud’ et supra vocem ‘quam’ cruces male positae leguntur 3. ‘b(e)a[to]’ Hoffiller – Saria, ‘be[nigno]’ Egger; 6. ‘in[undet]’ malui, ‘in[undent]’ Hoffiller – Saria, alii; 8. ‘i[lle]’ restitui dub. Versus: da6 valde mendosi (v. 1 II pes ‘/tērră sō-/’; v. 2 IV pes ‘/-pŭs ēt/’; v. 3 I pes ‘/vātĭs/’; v. 4 I pes ‘/dĭdĭcĭ-/’, IV pede computatur ‘/-gēm pjā/’; v. 7 IV pes ‘/-bŭs ō-/’; v. 8 III–IV pedes ‘/-āt grĕ/gĕ lĕō/’). Gaudentii episcopi elogium. Nomen legitur per acrostichidem, scil. ‘GAVDENTI’ (subaud. monumentum), casu genetivi, ut in 220 (Sufetulae), 2847 (Siccae), 2858 (Hippone), cett.; addas praeterea lusum nominis ‘Gaudenti / gaude’ (v. 1), qua de re cf. Cugusi Acrostico pp. 146, 130 ss. Vox narrantis primum alloquitur terram matrem hortans ut corpus Gaudenti accipiat (vv. 1–6), dein Gaudentium ipsum ut mortuus iterum atque iterum fidelium gregem precibus adiuvet (vv. 7–8). Sermo translatus: pastor fingitur primum gregem instruens, dein eundem in aula defendens ab inimici impetu (plura videas ap. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 163); inimicus autem ‘leo fervidus’ appellatur (cf. paullo infra).

292

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

vv. 1–2. gaude… laetare… accipe… co[rona]: haec verba referuntur ad terram matrem (v. 1). v. 1. longum per aevum: i.q. εἰς ἀεί; ‘per aevum’, ut ‘in aevum’/‘in aevo’, est clausula usitatissima, cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum...’. v. 2. pacificum corpus: cf. Emeritense 2387 [pecto]re pacifico. Terra mater floribus veneratur corpus defuncti episcopi, v. 1, idem faciunt fideles balsamis, v. 6: unde patescit studium corporum sanctorum, quod Christianis maximi momenti fuit per tempora. v. 2. flore co[rona]: terra translate excitatur ut floribus ornet Gaudenti tumulum, ut fit in 1559, 6 ss. (cf. M. Massaro, StPhilVal n.s. 8 (11), 2008, pp. 310–312); ceterum, de more tumulos floribus coronisque ornandi videas Cugusi Aspetti letterari pp. 267 ss. v. 3. innocui: ‘innocuus’ idem valet quod ‘innocens’, ut alibi in CLE, scil. 465 A, 3 integer innocuus, semper pia mente probatus (Aquis Sextiis, saec. II ex. p.Ch.n.), 769, 11 pulcer et innocuus, pia semper mente probatus (indidem, carmen Christianum); saepe in titulis Christianorum legitur, cf. Diehl ILCV III, p. 540, fusius Th.l.L. s.v. v. 3. vates: i.q. ‘antistes’, ‘episcopus’, ut alibi in CLE, videas e.g. Diehl ILCV III, p. 415 (692 = ILCV 1041; 699 = ILCV 1090; 720 = ILCV 1645; 1368 = ILCV 1046). v. 5. munera: significantur praecepta de Dei legibus (v. 4). v. 6. intellego ‘nihil aliud quam balsama inundet corpus sancti’. Per verbum ‘ne... ịṇ[undet]’ exhortatio exprimitur. v. 6. balsama: vocem invenimus inde a Verg. georg. 2, 119, item in papyris saec. I p.Ch.n., scil. P.Masada 725, P.Masada 749 = CEL 80 sexies frg. b (Cugusi CEL III, p. 178); locos collegit Th.l.L. s.v., pluralis autem legitur apud poetas maxime dactylicos prosodiae causa. Posteriore aetate balsama multifariam memorantur cum de exequiis fit sermo, ut colligitur ex Auson. epigr. 8 (Green), Prud. perist. 11, 193–194, Coripp. Iustin. 3, 22–23 (aliter Hieron. epist. 66, 5), cf. L. Krestan in RACh I, Stuttgart 1950, coll. 1153–1157, maxime col. 1155, item Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor pp. 164–165. v. 7. tu autem de Domino precibus orare mem[ento], / in tua ne veniat grege leo fervidus i[lle] (?): obsecratur mortuus ipse, iam sanctus factus, ut pro fidelibus a Deo gratias impetret, ut in 1838, 13–14 pastor bone… / annue precibus nostris invocatusque memento (Lugduni), ICVR 4124, 3–4 eiusdem precibus conserva haec atria semper, / praesidio ut maneant inviolata tuo (Romae), cett. v. 7. de Domino… orare: i.q. ‘a Deo petere’, ‘de’ pro ‘a(b)’ ponitur, id quod crebrius fit in tempora, videas Szantyr pp. 261 ss. v. 8. in tua… grege: ‘grex’ fem., inde ab Host. Histr. frg. 2 FPL p. 77 Bläns. greges… pulsae, item Lucr. 2, 662, maxime posteriore aetate: Neue – Wagener I, p. 992, Th.l.L. s.v., col. 2329, 83 ss., Szantyr p. 11. v. 8. leo fervidus: i.q. ‘leo ferus’, ut legimus in Ov. met. 7, 373; ‘fervidum’ / ‘ferum’ i.e ‘fervens’ alibi dicitur Leonis sidus, Auson. ecl. 9, 8 (Green) et Q.

NORICVM

293

Cic. FPL p. 183 Bläns.; a Christianis vero ‘leo’ translate diabolus appellatur, ut dilucide explicatur in Vulg. 1 Petr. 5, 8 adversarius vester diabolus tamquam leo rugiens: Th.l.L. s.v., col. 1168, 36 ss. et W. Michaelis in GLNT, VI (1970), coll. 683–690. Alibi autem diabolus per imaginem ‘lupus’ appellatur, e.g. in carminibus urbanis ILCV 1767, 5–8 et 1784, 1 ss. nec non 1838 A; ICVR 4108, 3–4 et 4124, 3–4; praeterea in Mediolanensi 908 (fortasse Ambrosiano), cf. breviter Carletti Epigrafia p. 64. Videas CLERaetNor p. 165. v. 8 ad fin. puto restituendum pronomen ‘i[lle]’ inflatius positum, scil. ‘diabolus impius quem novimus’. Nota: v. 3 ‘sup’ i.q. ‘sub’; v. 5 ‘hec’ i.q. ‘haec’; v. 8 ‘in tua grege’ abl. pro ‘in tuam gregem’ acc. (qua de confusione in universum cf. Szantyr pp. 276 ss.; nisi quis malit putare litteram ‘-m’ vel errore quodam vel phonetice, ut ita dicam, cecidisse, ut milliens fit in titulis papyrisque).

294

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

PANNONIAE Omnia carmina epigraphica Pannoniarum, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in tabella CLEPann pp. 167–169 collecta invenias, cum additamentis Vsp pp. 1557–1572. Attamen nunc nonnulla addidi, aliquot transposui, alia nimis incerta omisi.

PANNONIA SVPERIOR 2587. A. Betz, RLÖ 18, 1937, coll. 59–60 n. 20 (fig.); Hild p. 159; Vorbeck Militärinschriften 201; AEp 1978 n. 633; CSIR Österr. I, 3, 334 (fig.); AnEA 2003, 2 et 2006, 7 et 2016–2017, 56; Mosser pp. 217–218 n. 102 (fig.); EDCS 25700038 (figg.); Osnabrügge in HD 004597(figg.); TM 195567; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 94 (figg.); MQDQ CE|appe|681; CLEPann 3. Carnunti, stela calcaria cuspidata fracta ad imum, priore parte saec. I p.Ch.n. (deest enim in praescripto mortui cognomen).

Praescr.: L(ucius) Roscius L(uci) f(ilius) Pu|b(lilia) mil(es) leg(ionis) XV Apo(llinaris) | st(ipendiorum) III, an(norum) XXII, T(itus) Lucre|tius fra(ter) de suo pos(uit). | h(ic) s(itus) e(st) iuenis [ - - - ] | -----Versus: da6. ‘Roscius’ vetus nomen Etruscum, cf. Schulze p. 176. Cf. 472, 1 hic situs est iuvenis, primo qui flore iuventae (Auziae); ‘hic situs est’ est formula tritissima, ut colligitur ex locis collectis in Concordanze pp. 761–763 passim, quibus addas e.g. Cugusi Ricezione pp. 17–18, cett. ‘Iuenis’ pro ‘iuvenis’, per haplographiam quae dicitur, legitur alibi quoque in Pannoniis, scil. 540 (= CLEPann. 49, 1), 2614, 2615, cett., et saepe ubique, cf. infra, Indices IX s.v.

2588. E. Braun, RLÖ 18, 1937, coll. 99 ss.; AEp 1938 n. 165, 1973 n. 422; Hild pp. 157–158; Vorbeck Zivilinschriften 135; Basso 23; Fehér Poems 4; CSIR Österrr. I, 3, 349 (fig.); AnEA 2001–2002, 1 et 2006, 7/7a et 2010, 2 et 2016– 2017, 41/66; Swoboda Carnuntum tab. XLVIII, 3; EDCS 25700036 (figg.);

PANNONIAE

295

Osnabrügge in HD 011345 (figg.); TM 195710; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 107 (figg.); MQDQ CE|appe|330; CLEPann 4. Stela sepulcralis ex lapide fracta ad imum dextra parte, Carnunti reperta, med. saec. I p.Ch.n. ut mihi videtur.

Praecedit imago mortuae Primigeniae Praescr.: Primigenia | C(ai) Petroni ancil(la) | h(ic) s(ita) e(st). | quisquis ades nomenque meum | tibi perlegis, hospes, aspice quam m[or]|tis sim miseranda meae. bis denos a[etas] | mihi iam compleverat annos, q[uom ra]|puit miseram mors et iniqua d[ies]. [felices] | illae, quibus est data long[ior (h)ora], 5 [nam] | tulerunt vitae damn[a - - - ]. | non ego luxuriis av[ - - - ]|dictis aetatis car[ - - - ] | meas. per long[- - - ] | opto et levis h[ - - - ] | terra roges. | 10 (vacat) Braun secutus sum (item Osnabrügge) 4. d[ies] Mondin, d[ea] Braun et ego ipse olim; 6. ‘damn[a minora suae]’ suppl. Braun et ego ipse olim, sed res incerta (e.g. ‘damn[a minora meis]’); 7–10. ‘non ego luxuriis av[olsa fui male]dictis / aetatis car[psi munditiasque] meas. / per long[um vivas et me felicius] opto / et levis h[umatae sit mihi] terra roges’ restituit Braun (quem ipse secutus sum olim), haud absurde quidem, sed nulla re certa Versus: di; v. 6 computandum est ‘tulĕrunt’ (temporis ratione habita, breviatio cum Pompeianis comparanda est). ‘Petronius’ nomen Italicum (Schulze p. 209); ‘Primigenia’ contra nomen mulieris non solum Italicum, sed etiam Celticum (fere 430es, Kajanto p. 290), videas Cugusi CEL III, p. 155. Prior pars carminis tota formulis consuta. v. 1. quisquis ades… perlegis: cf. 2598, 1 ne grave sit, quicum[que leg]is, cognoscere casus (Poetovi); ‘quisquis ades’ 443, 1; 1119, 3; 713, 5, cett.; initium tritissimum, cf. Indices IX s.v. ‘quisquis ades...’; verbum ‘adesse’ ad viatorem est relatum, cf. Concordanze p. 12. In carminibus Pannonicis legimus alias quoque exhortationes ut viatores resistant ad sepulcrum, e.g. ‘ressita viator’ in 1902 = CLEPann 16; ‘resta viator’ in 2592, 1; fortasse ‘[siste viator it]er’ in 2591, 1. v. 2. mutatur quodam modo formula tritissima ‘aspice quam indigne sit data vita mea’, de qua cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248 et infra, ad 2591, 1–2 et Indices IX s.v. ‘aspice quam indigne...’; verbi forma ‘aspice…’

296

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

vero saepissime legitur in carminibus epigraphicis, cf. Lissberger pp. 135– 138, Concordanze p. 50. v. 3. a[etas] compleverat annos: milliens legitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘complere annos’; sed cum vv. 3–4 maxime compares Carnuntinum 2590, 1– 2 qui decem et q[uattuor] vitae cum viv[eret] annos / est raptu[s subito] flebilis exequ[iis]. v. 4. iniqua d[ies]: ut vidit Mondin p. 453, optime comparatur urbanum 1155, 3–4 bis senos completam annos te, filia, matri / eripuit miserae mortis iniqua dies. v. 5. [felices] illae, quibus est data long[ior (h)ora]: cf. 1082 = CLEPann 1, 1 vivite felices quibus est data longior ora (Carnunti, priore parte saec. I p.Ch.n.); 1081, 1 [vivite f]elices quibus est d[ata longior aetas] (Romae); 805 = CLEPann 29, 1 vivite felices qui〈b〉us est fortuna beata (Brigetione, saec. II vel III p.Ch.n.): ut multi monuerunt (infra, Indices VI A), Vergilianus locus recinitur Aen. 3, 493, unde dilucidum fit quam mature lateque nomen Vergili per fines Imperi viguerit. v. 10. videtur esse variatio quaedam formulae tritissimae ‘sit tibi terra levis’.

2589. AnEA 1993–1998, 289 et 2008, 23 et 2009, 22 et 2011–2012, 43 et 2013– 2014, 18 et 2016–2017, 66; Grassl Grabepigramm pp. 103–106 (fig.); AEp 2008 n. 1099, 2009 n. 1049, 2016 n. 1229; M. Kandler, Das Reiterlager von Carnuntum und die Grabsteine im Lapidarium des Kulturhauses von PetronellCarnuntum, Wien 2008, pp. 60–61, n. 10 (fig.); EDCS 48900589; Gräf in HD 066940; TM 406996; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 15758 (figg.); Cugusi Vsp pp. 1557–1559. Prope Carnuntum, stela calcaria capite rotundo, fere integra sed in marginibus hic illic aliquid litterularum cecidit, saec. I p.Ch.n.

Praescr.: L(ucius) Cominius | T(iti) f(ilius) Romil(ia) Firmus lixa | annor(um) XXV | h(ic) s(itus) e(st), | T(itus) et C(aius) Comini | fratri posuerunt. | Cominius hic iaceo, | sed morte peremptus. | [optab]am in patriaṃ [de|hinc] (?) c̣um fratribuṣ | [ve]rti, quos liqui et | morti debita fata dedi. | o utinam Italiae poti|us mea fata dedissent, | quam premeret cine|[ - - - (?) - - - ]. 5 1. fortasse ‘morte 〈indigne〉’, cf. infra, comm.; 2. rest. Grassl, idem ‘[de|hinc]’ fortasse recte; 5. ‘cine|[res barbara terra meos]’ rest. Grassl, sed in lapide post ‘cine’ spatium deesse videtur

PANNONIAE

297

Versus: v. 1 da6 mendosus, fere da5, nisi quis suppleat ‘morte 〈indigne〉 peremptus’ (ubi tamen ‘/-dīgnē pĕr-/’); secuntur duo di (v. 2 ‘fratribu(s)’ computandum est). Cum carmen pertractaverit Grassl laud., rem paucis absolvam. Mortuus ipse, lixa L. Cominius, Italicus quidam ut ex v. 4 concluditur, alloquitur viatorem deflens mortem suam peregrinam. Totum carmen vero versatur in morte peregrina quidem, quam iterum iterumque invenimus cum ubique (Cugusi Aspetti letterari pp. 200 ss. et infra, Indices IX s.v.) tum potissimum in Pannoniis et in Dalmatia (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 149, CLEDalm pp. 135–136; Cugusi Nuova edizione p. 212). v. 1. peremptus: hic illic legitur de morte raptis in finibus quos Danuvius alluit, cf. 419 = CLEPann 53, 2; 557 = CLEPann 52, 4; 2663 A, 4 (Salonis); Grassl laud., p. 104 recte monet locum pendere a Vergiliano ‘vident indigna morte peremptum’, Aen. 6, 163; quodsi respiciamus quam saepe adverbio ‘indigne’ (simm.) utantur mortis crudelitatem obiurgantes (cf. Concordanze p. 367; Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248), prudenter censeamus restitui posse ‘morte 〈indigne〉 peremptus’ (‘indigne’ ceciderit homoeoteleuti causa), quae restitutio hexametrum compleat (mendose tamen, cf. supra). vv. 2, 3. ‘verti’ i.q ‘reverti’, ‘liqui’ i.q. ‘reliqui’ sunt verba simplicia pro compositis; ‘linquo’ iterum iterumque legitur in CLE, inde ab 52, 5–6 horunc (scil. gnatorum) alterum / in terra liquit, cf. infra, Indices IX s.v. v. 3. morti debita fata dedi: cf. 1168/2704 = CLEOr 17, 3 debita fatis (Tei, saecc. I–II p.Ch.n.); 2659, 2 (Salonis); 2696, 1–2 (Constantinopoli), cett.; scil. est ‘debitum vitae’, de quo saepius in CLE legimus, cf. Indices IX s.v. v. 5. Grassl laud. restituit ‘premeret cine[res barbara terra meos]’, comparari potest ‘barbara terra’ in Ovidi locis trist. 3, 3, 46 et 4, 4, 86, de morte peregrina Ovidi ipsius (alibi terra peregrina ‘crudelis’ vel ‘inimica’ appellatur, 1312, 4; 2199, 3; 1185, 5; 1026, 1; carmen ap. G. Annibaldi, Epigr 20, 1958, p. 20: scilicet, crudelis quod aufert a patria, videas Cugusi Vsp p. 1559, iam CLEPann pp. 63–64); sed in lapide spatium deesse videatur, ex quo fortasse concludi potest lapicidam nihil scripsisse (?).

2590. Hild pp. 210–211; H. Vetters, Ein Grabgedicht aus Carnuntum, in A. Leski – H. Schwabe (eds.), Antidosis. Festschrift W. Kraus zum 70. Geburtstag, Wien – Köln – Graz 1972, pp. 437–439; AEp 1971 n. 317; Basso 24; Vorbeck Zivilinschriften 257; Fehér Poems p. 7; Grassl Neue Beiträge pp. 35–38 (fig.); AnEA 2008, 7 et 2010, 20 et 2011–2012, 10; AEp 2010 n. 1263; E. Weber – I. Weber-Hiden, Tyche 26, 2011, p. 267 n. 20 (fig.); EDCS 25900574 (fig.); Osnabrügge in HD 011503 (fig.); TM 195732; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 1836 (figg.); MQDQ CE|appe|228; CLEPann 6. Carnunti, stelae sepulcralis fragmentum ad caput et ad dextram fractum, 70–120 p.Ch.n. ut videtur.

298

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

------|-----[na]ṃ decem et q[uattuor] | ṿitae cum viṿ[eret] | annos ̣ est raptụ[s subito] | f̣lebilis exeqụ[iis]. | en hoc mat[erno] | te terra t[egit tegumento] | ossibus a pa[rvis canis] (?) | ut apsteneat. | (vacat) 1. ‘[qui]’ edd., ‘[na]m’ Grassl recte nunc puto; 2. ‘[subitis]’ edd., sed melius puto ‘[subito]’, cf. infra, comm.; 3. vel ‘[monumento]’; 4. ‘[livor]’ suppl. Vetters, ‘[canis]’ melius Grassl, rebus tamen incertis Versus: di (distichon unum videtur cecidisse ante v. 1). v. 1. ṿitae… viṿ[eret] annos: de hac figura etymologica cf. Landgraf p. 22; alibi quoque, e.g. 186, 4/8 et 1835, 2. v. 2. raptu[s subito]: supplevi collato 2617, 2 tam subito rapta est (Aquinci); cf. etiam 2013, 1 funere de subito raptus (Mutinae); ceterum, hoc adverbium saepius legitur in CLE, cf. Concordanze p. 781 et infra, Indices IX s.v. ‘subito’. v. 2. f̣lebilis: iterum in Pannoniis, 555 = CLEPann 48, 6 flebil(is) casus (Camponae); videas praeterea infra, Indices IX s.v. ‘flebilis’; de huius adiectivi usu in CLE videas Cugusi Corpus p. 60. v. 3. ‘terra mater’ proverbialiter ponitur ut alibi, ita saepius a poetis epigraphicis in carminibus sepulcralibus, ut monent Lier pp. 586 ss., Tolman p. 27, Galletier p. 25, Brelich p. 38, cett.; hic, si restitutio recipiatur, comparetur Verg. Aen. 10, 904 (Cugusi In margine pp. 148–149). v. 3. compares Pannonicum 2595, 2 contegor hic tumulo. v. 4. ossibus... pa[rvis]: cf. Novocomense 1178 B, 23 ossaq(ue) parva (70– 120 p.Ch.n.) et Caralitanum 1551 B = CLESard 6, 7 cineres ossaq(ue) parv[a tegit] (priore parte saec. II p.Ch.n., cf. Cugusi CLESard p. 126); attamen, cum sermo sit de puero XIV annorum, fortasse iudicemus ossa vere parva esse quod puer mortuus parvulus statura esset, ut fit e.g. in pueri epitaphio 222, 1 parbi sepulcrum corporis (et fortasse in 63, 1 tumulum... quo continentur ossa parvae aetatulae). v. 4. ossibus a pa[rvis canis] (?) ut apsteneat: restituit Grassl laud. collato Mart. 9, 29, 11–12 sit tibi terra levis mollique tegaris harena, / ne tua non possint eruere ossa canes: quod si ita sit, ut Martialis evertit sententiam epicorum tritissimam, ita poeta epigraphicus invicem vertit Martialis ipsius sententiam (Cugusi Vsp p. 1562). - Sermo est de ‘violatione sepulcri’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. v. 4. si restitutio ‘[canis]’ accipiatur, videas singularem pro plurali, ut alibi in CLE (cf. infra, Indices IX s.v. ‘singularis numerus...’). v. 4. apsteneat: i.q. ‘abstineat‘, cf. e.g. Väänänen Inscriptions p. 66 (‘supstenet’ 929 = PW 671, Pompeiis) et Th.l.L. s.v. abstineo, col. 193, 18–20 (CIL X,

PANNONIAE

299

1401, 1/8, cett). Ceterum, Quintilianus, inst. 1, 7, 7, aperte dicit de ‘optineo’ pro ‘obtineo’.

2591. Hild p. 214; Vorbeck Zivilinschriften 344; Fehér Poems 10; EDCS 25900585; Osnabrügge in HD 066924; TM 410400; AEp 2008 n. 1094; MQDQ CE|appe|468; CLEPann 7. Stela sepulcralis ex marmore Carnunti reperta, fere 80–120 p.Ch.n. ut videtur (sed saec. III Fehér).

Praescr.: - - - - - - | [siste viator it]er animumque [intende sepulcro] | [et lege quam d]ure sit mihi vit[a data]. | [ - - - ]ta parentibus [ - - - ] | [ - - - ] tunc fui at su[peros - - - ] | [ - - - ]eravi toru[m - - - ] | [ - - - ]m me fiat [ - - - ].

5

1–2. funditus restitui ipse nullis rebus incertis (cf. infra, comm.); longe aliter edd. priores Vorbeck, Fehér (‘[ - - - ] . r animumque [ - - - | - - - ]urt (?) sit mihi vit[a - - - | - - - ]ta parentibus’ cett.) Versus: di. Iam antea, Cugusi Note pp. 250 ss., CLEPann p. 45, CLEMoes p. 126, cum nostro carmine invicem collatis Ostiensi 2082 (de quo cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248, 381) et Thracio 2694, restitui hoc modo: 2082, 1–2: [s]iste viator iter ạ[nimumque intende] sepulcro | et lege qu[am indigne sit data vita mihi] 2591, 1–2 [siste viator it]er animumque [intende sepulcro] | [et lege quam d]ure sit mihi vit[a data] 2694, 1–2 siste viator iter animu[mque intende sepul]chro | et lege quam dure sit mihi v[ita d]ạṭạ; ceterum in carmine Thracio laud. dicitur de matrimonio, ‘crudelis thalamos post mor[tem invita] reliqui’ v. 11, id quod explicare potest nostrum v. 5 [ - - ]eravi toru[m - - - ]. Adde quod v. 2 formula quaedam esse videatur, ut evinci potest ex Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248, 381; videas praesertim Pannonicum 2618, 2 lege quam [dur]e sit ḍạṭạ ṿịṭạ ṃịḥị; inibi adverbium ‘dure’ ad mortem relatum vim peculiarem habet, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 247–248, Fernández Martínez Acerbus pp. 313–337, Ead., ExClas 9, 2005, pp. 93 ss., et infra, Indices IX s.v. ‘durus/dure’.

300

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 3. parentibus [ - - - ]: est fortasse finis versus, nam saepissime vox ‘parentibus’ in V pede collocatur (cf. infra, Indices IX s.v. ‘parens’). v. 4. tunc fui at su[peros - - - ]: videas constructionem ‘esse ad’, iterum iterumque a poetis epigraphicis ad superos relatam, cum in Pannoniis – cf. enim 598 = CLEPann 31, 1 nom[i]na… 〈ad〉 superos… manebun(t) (Sisciae); 1082 = CLEPann 1, 2 vixi… ad superos (Carnunti); 3042, 2 ad superos bene [va]lere (item Sisciae) – tum in ceteris provinciis: cf. Concordanze p. 10, quibus addas carmen Ostiense ap. Barbieri pp. 301 ss., v. 7 liqui... ad superos (200–250 p.Ch.n.). ‘At’ i.q. ‘ad’.

2592. E. Bormann, RLÖ 6, 1905, coll. 166–168 (figg. 109); Hild p. 164; Vorbeck Zivilinschriften 175; EDCS 25800252; Osnabrügge in HD 074109; TM 410361; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 1773 (figg.); MQDQ CE|appe|469: CLEPann 9. Tria fragmenta inter se congruentia tabulae sepulcralis valde consumptae et difficilis lectu, Carnunti reperta, puto fere saec. III p.Ch.n. formulis et versuum genere nisus.

Praescr.: [ - - - ] ann[or(um) - - - ]XX, Ṿạḷ[erius] (?) | Sceolinus et Va[l(erii)] Max|imianus M[id]as Bon|osus, fi[lii sor]orum, | si[b(i) v(ivi)] f(aciendum) c(uraverunt). | resta viator et re|lege. misera dum ma|xime f[l]orebam, abscesi | defun[c]ta scụḷp̣[- - - ] | -------|-----2. aliter legeram antea, scil. ‘defun[c]ta so[rte (?) ad Inferos]’; gia litterarum, nihil legi

3. vesti-

Versus: fere ia7. ‘Sceolinus’ i.q. ‘Scaevolinus’ ut mihi videtur, cognomen deminutivum; ‘Bonosus’ raro legitur, cf. Kajanto p. 275; ‘Midas’ quoque, Graecum nomen, raro usurpatum, cf. Solin Personennamen p. 54. Carmen totum formulis imbutum. v. 1. resta viator et relege: hoc genus formulae viatoris saepius legitur in CLE cum in Pannoniis tum alibi: videas enim 1902 = CLE Pann 16, 1 ressita viator et lege crudele cas(um) (Aequinocti); 2594 [re]sta paulu [forte via]tor et lege... (inter Vindobonam et Scarbantiam); 2591 (Carnunti); addas Concordanze pp. 111, 337, 406, 702, 703 et infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’; complura carmina conscripta sunt intra saec. II p.Ch.n. ‘Abscesi’ verbum raro legitur in CLE, cf. Concordanze p. 4; hic vero ‘abscesi’ i.q. ‘abscessi’.

PANNONIAE

301

2593. E. Bormann, RLÖ 12, 1914, col. 330 (fig. 41); ILS 9093; Hild pp. 98–99; Vorbeck Militärinschriften 12; Fehér Poems 39; IIL 17 (Katal., E. Maróti); CSIR Österr. I, 3, 331 (fig.); AEp 1990 n. 797; AnEA 1993–1998, 133 et 2001– 2002, 1 et 2005, 4 et 2007, 2 et 2010, 16 et 2016–2017, 3/33/66; E. Weber in L. Zerbini (ed.), Roma e le province del Danubio, Atti del I Convegno Internazionale Ferrara-Cento, 15–17 ottobre 2009, pp. 200–201 (fig.); EDCS 05200558 (figg.); Osnabrügge in HD 024795 (fig.); TM 410361; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 91 (figg.); MQDQ CE|appe|126; CLEPann 10. Duo fragmenta congruentia stelae sepulcralis calcariae Carnuntinae, exhibentis carmen optime servatum, fere med. saec. III p.Ch.n.

Supra delineata est navis virum, mulierem, puerum ferens, in qua ut videtur ipsius nomen legitur, scil. Felix (ad laevam partem) Itala (ad dextram) Praescr.: D(is) ad laevam partem M(anibus) ad dextram. | (a) Augustaniae Cassiae Marciae | coniugi incomparabili quae | vixit annos XXXIIII, mens(es) XI, dies | XIII, quaequae dum explesset fa|ti sui laborem, meliora sibi spe|rans, vitam functa est, 2 (b) et | M(arco) Ant(onio) Augustanio Phileto filio | innocentiss(imo) q(ui) v(ixit) ann(os) III, mens(es) VIII, | dies X, cui di{i} nefandi parvulo contra | vot(um) genitor(um) vita privaverunt. | 2 Postscr.: M(arcus) Ant(onius) Basilides frum(entarius) leg(ionis) X Gem(inae) | coniugi et filio pientissimis. | Simplici(a), Vrani, vobi|s terra leve. 3 ‘dii’ lapis errore quodam ut videtur; insunt permulta legamenta Versus: sunt fere duo epigrammata, ut e.g. Moesica 2648 A–B: (a) incertum utrum ia an tro, (b) ia; postscr. el malus vel oratio soluta. Attamen, fortasse commaticum iudices. Dedicat frumentarius legionis X Geminae (quae hoc tempore manebat Vindobonae: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 57); item frumentarius in Pannonia fuit Salvius 1209 = CLEPann 50 (de frumentariis videas breviter Cugusi CEL II, p. 179, III, p. 235, cum libris).

302

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Frumentari nomen ‘Basilides’ Graecum est (cf. Solin Personennamen p. 283); tria nomina patris et fili nobis suadent tempus Imperatoris M. Antoni Gordiani (239–244), ut monet Bormann laud., p. 330. ‘Augustania’ et ‘Augustanius’ cognomina nec in Kajanto reperiuntur nec in Th.l.L., cum contra nomen Graecum ‘Philetus’ saepissime usurpetur (sunt 181 exempla in urbe Roma, Solin Personennamen pp. 959–962, permulta alibi). ‘Simplici(a)’ et ‘Vrani’ videntur esse signa Augustaniae coniugis et pueri Phileti (Bormann laud., pp. 332–333; Kajanto Supernomina p. 74), ‘Vranius’ alibi quoque invenitur (cf. Kajanto ibid. p. 90); in Pannoniis autem aliud quoque signum legimus, ‘Firma’ in 598 = CLEPann 31, 3. De ‘Simplicia’ cognomine mulieris cf. Kajanto p. 253. (a) ‘Fungor’: ut in 2692, 3 et 2783, 5, verbum coniungitur cum accusativo, item in 19, 6 (Antoninorum aetate) et 1768, 1, in sermone vulgari, in scriptoribus Christianis maximeque in titulis, cf. Szantyr p. 122 et Th.l.L. s.v., col. 1586, 63 ss.; plura videas CLEPann p. 156. ‘Quaequae’ i.q. ‘quaeque’, vel errore quodam vel hypercorrecte. (b) alibi in Pannoniis legitur ‘parvula’, scil. CIL III, 3551 = ad 440 = CLEPann p. 71 (est oratio soluta). ‘Cui... vita privaverunt’: videas ut syntactice misceantur et confundantur duae constructiones verborum, scil. ‘quem... vita privaverunt’ et ‘cui... vitam abstulerunt/rapuerunt’. Ad fin.: ‘(vobis) terra leve’ vel idem valet quod ‘terra(m) leve(m)’, scil. est accusativus exclamativus, vel subauditur ‘precor’/‘opto’ simm., scil. ‘(opto) vobis terra(m) leve(m) (esse)’, ut 474, 475, 476; similiter fit in Lugdunensi 3028, ubi legitur ‘Arpagi, tibi terram levem’.

2594. W. Kubitschek, Römerfunde von Eisenstadt, Wien 1926, pp. 67-69 (fig.); Hild 294 (fig.); AnEA 2010, 23 et 2011–2012, 10; AEp 2010 n. 1264; Grassl Neue Beiträge pp. 38–40; E. Weber – I. Weber-Hiden, Tyche 26, 2011, p. 267 n. 23; EDCS 51100464; Osnabrügge HD 059506; TM 410379; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20021 (figg.); Vsp pp. 1559–1560. In loco qui dicitur Eisenstadt, inter Vindobonam et Scarbantiam, stelae tria fragmenta valde detrita, exhibentia partem carminis bonae aetatis, saec. I p.Ch.n. puto (sed saec. III quidam).

-----[ - - - re]sta paulu | [forte via]tor et lege | quae[so] quam | cito [ - - - ] | solv[e]ntibus vita tan|de[m hanc pr]ius apstulit fa|[tum - - - ]entia. Postscr.: vixit a(nnos) V | [ - - - oppre]ssus fato | - - - - - -

PANNONIAE

303

‘fa|[tum - - - ]entia’ cett.: maluerunt quidam hic partem postscripti agnoscere, scil. ‘fa|[tum. Ter]entia vixit a(nnos)...’, sed cf. infra, comm. Versus: da ut videtur, in v. 2 ‘quae[so]’ excedit, praeterea computandum ‘solventibu(s)’. Etsi verba haud facile per versus distribuantur, tamen satis patet quid carmen significet: viator monetur ut paulum sistat et noverit mortem immaturam pueri defuncti V annorum. Videas similitudinem quamdam cum carmine 2600, item Pannonico (Poetovi). Carmen formulis consutum: ‘resta paulu(m)’, de qua videas ad 2592, 1 (Carnunti) et infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’; ‘lege quaeso’, de qua videas 2214 et 429 quaeso lege…, cett.; ‘forte viator’, de qua videas 982, 1 et 1226, 5 (Concordanze p. 277); ‘cito’, cf. infra, Indices IX s.v.; sunt autem formulae quae alibi leguntur in ipsis Pannoniis, cf. ad 2592, 1 laud. Malit quidam intellegere ‘[Ter]entia vixit...’, quod tamen parum aptum videtur cum sequatur mascul. ‘[oppre]ssus’. ‘Paulu’ i.q. ‘paulum’; ‘vita’ i.q. ‘vitam’.

2595. L. Bella, AÉ 31, 1911, p. 366; AEp 1914 n. 6; RIU I, 185 (fig. et tabb. LXXX s.); Fehér Poems 2; Mosser p. 258 n. 181 (fig.); EDCS 09900074 (fig.); Gräf in HD 027847 (figg.); TM 196114; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 3347 (figg.); MQDQ CE|appe|370; CLEPann 13. Scarbantiae, stela sepulcralis fere integra sed ad imum valde detrita, 70–120 p.Ch.n. puto, nam cognomen militis, scil. Campanus, additur; quodsi quis iudicet vocem ‘Campanus’ originem potius significare, tum tempora eadem sunt quae 2587.

Praescr.: [.] Cotonius | C(ai) f(ilius) Pol(lia) Cam|panus vet(eranus) | leg(ionis) XV Apol(linaris) | magister lud(orum) | ann(orum) LXXVII | h(ic) s(itus) e(st). | Coton(ia) Prima l(iberta) coniugi et | sibi viva fecit, | Fortunatus Torq(uatus) | Servatus [ - - - ] | cur[a]ve[runt]. [fu]|eruntque meliora iam se[ - - ]ros | vixi servat me, securus quoque | nunc contegor hic tumulo. praescr. ‘lud(orum)’ interpretatus sum iam CLEPann, cf. infra comm.; init. aliter olim edideram, scil. ‘eruntque meliora i . . mse[ - - ]’

1

Versus: di, sed v. 1 malus. Quocumque tempore carmen compositum est (vel priore parte saec. I p.Ch.n. vel 70–120), iudicandum est aut vexillationem legionis XV Apolli-

304

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

naris stationem habuisse Scarbantiae (haud longe a Carnuntino) aut Cotonium principalem eiusdem legionis natum esse Scarbantiae. ‘Servatus’ nomen maxime Gallicum, cf. Kajanto p. 356; videas fortasse lusum ‘Servatus... servat’ (Cugusi Vsp p. 1563). In veterano legionis, officium ‘magistri lud(orum)’ est haud dubie officium ‘magistri lud(orum) gladiatorum’ ut deduci potest a Pannoniorum studio in gladiatores, quod probant complures imagines gladiatorum in provinciae finibus repertae; ceterum, ne alia quidem interpretatio reicienda, scil. ‘magistri lud(i) gladiatorum’, quam proposuit M. Buonocore, BstLat 38, 2008, p. 827. Fuit vero Scarbantiae quidem, ubi carmen Cotoni repertum est, maximum Pannoniarum amphitheatrum, fere passuum 8055 (cf. Mócy RE coll. 771–773), ubi ludi exercebantur. - Nisi quis malit opinari, cum Bilkei p. 71, de ‘magistro lud(i) scil. litterari’ sermonem esse, id quod tamen in veterano emeritis stipendiis minus probabile esse videatur. v. 2. compares epigramma in Ballistam quod Vergilio tribuebatur, Svet.Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus: / nocte die tutum carpe viator iter; vel potius carmina epigraphica de tranquillitate animi post decessum superveniente (videas enim ‘securus’), de quibus dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 240–242, 379, Corpus pp. 118–119, 192–193 et CLEPann pp. 101–102. v. 2. contegor hic tumulo: est formula sepulcralis, ut probant innumeri tituli collecti in Concordanze p. 114, e.g. 1012, 4 contegor a tumulo (Romae), 1173, 2 contegor hoc titulo (Romae), cett. ‘Que’ i.q. ‘quae’.

2596. TRH 170; EDCS 35100395; MQDQ CE|appe|475; CLEPann 56. In loco qui dicitur Somogyvár, haud longe a Sopianis, in villa quadam; fragmentum tabulae funerariae ex marmore, optimis litteris, aetate incerta, fere saec. II p.Ch.n. similitudinis gratia cum 1461 = CLEPann 15.

Praescr.: [ - - - | - - - ] Luciạ[nus - - - | - - - p]atri pien[tissimo | fec]erunt, hic [s(itus) e(st)] (?). [optamus] cuncti | [“sit tibi] | terra [levis”]. Versus: el. Lucianus eiusque frater/soror patri in memoriam posuerunt. Formulae sunt, ut saepius, videas quaeso in Pannoniis ipsis 1461 = CLEPann 15 (Aequinocti); 2601 (Mogentianae); 2602 (prope Savariam); 2619 (Intercisae); multa alia alibi, e.g. 1460, 1 (Romae), cett., cf. Indices IX s.v. ‘optamus...’.

PANNONIAE

305

2597. Hoffiller – Saria 470 (fig.); Basso 33; L. Lučić, VAMZagr 46, 2013, pp. 213–214; AEp 2013 n. 1207; EDCS 11301106 (fig.); Gräf in HD 071775; TM 407283; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 22687 (figg.); MQDQ CE|appe|470; CLEPann 19. Aquis Iasis, tabulae calcariae pars dextra, varie fracta et consumpta, fere saec. II p.Ch.n.

[⏓ ‒ ⏑ ] cursu perpeti | [⏓ ‒ v]olatu similis | [⏓ ‒ ] secutus nobilem | [⏓ qua]m credebam repperi | [⏓ ‒ ⏑ ]c̣ọṛḍant ignea | [⏓ ‒ ⏑ ] flamma persona | [⏓ ‒ ⏑ ] moṛḅọ luitur | [⏓ ‒ ⏑ – ]u corpus est | [⏓ ‒ ⏑ ‒ ⏓ ] viscera | [⏓ ‒ ⏑ ‒ ⏓ l]ympha est | [ - - - ]mo . . . uri . . . | ---?---

5

10

Hoffiller – Saria textum secutus sum, supplementa tamen reiciens atque versus agnoscens 10. ‘[l]ympha’ collato 2598, 12 (indidem Aquis Iasis) vel ‘[n]ympha’ Versus: ia4 (ut paullo infra 2599, item Aquis Iasis). Est fortasse elogium vel canis vel equi, ut Gallicum 1522, urbanum 218 et Brixiense 1177. Inest in hoc carmine aliquid commune cum 1522 quidem, scil. laus velocitatis: vv. 1–2 [⏓ ‒ ⏑ ] cursu perpeti / [⏓ ‒ v]olatu similis ~ 1522, 5 volare qui solebat; praeterea in 1522, ‘sparsit… caudam’ v. 11, ‘inviolatus artus’ v. 14, nonnullae notae corporis indicantur, ut in nostro carmine ‘viscera’ v. 9; ceterum, addas 218, 3 cursando flabris compara; 1177, 3 [qui v]olucris ante ire vaga[s], qui flamina chori / vincere suetus eras. In carmine Pannonico videas praeterea versum iambicum, versum velocem ut ita dicam, aptissimum ad animalis velocitatem exprimendam (cf. Cugusi Novellismo p. 130 et n. 18). Fortasse periit animal morbi mortiferi causa, ‘morbo luitur’ v. 7. Complura animalia carminibus memorata, saepius a poetis epigraphicis cum hominibus conlata et aequata, nihil est quod tangam (sed videas breviter CLEPann p. 60).

306

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. perpeti: videas 97, 14 ad quiet[em perpet]em (Aeclani, fere aetate Traiani et Hadriani) et titulum Pannonicum oratione soluta conscriptum CIL III, 4180 = RIU I, 48 in securitatem perpetem (Savariae, 346–349 p.Ch.n.). v. 6. persona: est ‘personus’ vox rara sermonis poetici, legitur inde a Petron. 120, vv. 72–73 non verna persona cantu / mollia discordi strepitu virgulta locuntur (Val. Flacc. 4, 418, Stat. Ach. 1, 208, cett.: Th.l.L. s.v. personus); aptissima quidem ad aetatem Antoninorum imperatorum. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 61.

2597 bis. N. Perok, in Aquae Iasae. Nova otkrića iz rimskog razdoblja na području Varaždinskih Toplica. Recent Discoveries of Roman Remains in the Region of Varazdinske Toplice, Zagreb 2015, 20 (fig.); EDCS 68200012; Osnabrügge in HD 074882. Instrumentum militare Aquis Iasis repertum, saec. II p.Ch.n. ex. ut videtur.

utere felix. Est formula tritissima, cf. Harris pp. 105–111 et infra, Indices IX s.v.; in Pannoniis alibi quoque, cf. ad 2620.

2598–2599. Sunt duo carmina invicem coniuncta cognatione quadam, ut ita dicam, in describendis laudandisque aquis calidis Aquis Iasis manantibus, ambo in eodem loco reperta et eodem tempore eodemque animo concepta, ut fit in Hispanicis 2405 A–S, a–f (La Cueva Negra). Duo alia fragmenta minora, in photographemate obscuriora visu, malui omittere. - Operae pretium est breviter memorare saepe poetas epigraphicos de aquis dixisse: infra, Indices IX s.v. ‘aquae...’.

2598. Kuntić-Makvić – Rendić Miočević – Šegvić – Krajcar pp. 285–295 (figg. 4, 5, 8, 9); EDCS 72400238; Osnabrügge in HD 075058. Aquis Iasis, tabulae calcariae tria fragmenta congruentia, saec. IV p.Ch.n., fortasse aetate Ausoniana.

candentes vernantur aquae quas rucid[ - - - ] | unda parit emulosque solis dat gentibus aes[ - - - ] | quis neque quod satis est utendo vincere p̣[ - - - ]. | nam postrema novis renovant primordịạ ṃ[ - - - ] |

PANNONIAE

et ṛẹṣṣịṣ (?) augent sensus iuvantque laboreṃ. | pabula sunt menbris caelestia dona per ig[nem] | quis s[e]ntit lux alma parens medicamina . . . . | atque cadente . . . [ - - - ] ṇụḷḷịṣ fornacibus ae . [ - - - ] | caeditur acceptisque incendit balnea plac[ - - - ] | dumque solum rursus percussum flamma calesc[it] | evomit a(d) supera flagrantem protinus undam, | Daedala quam tribuit ardentis flumine lympha | et nobis Elysios tribuit Titania fontes. | naturae hic fervet opus ubi gurgite multo | crispificas movet ignis aquas adque ardore ṇị[ - - - ]. | fluctibus erectis non se capit unda p̣ṛọḅ[ - - - ], | quitquit enim residet alto de flumine [ - - - ] | ignibus ad caelum rursus propellitur ọ[ - - - ]. | sic fit ut adsiduis in cursibus lymph[a - - - ] | adque indefessis servet sive [ - - - ] | hic qui tranquillo ṿịṭ[ae - - - ] | [m]ortales fu . . . . stamina ṣ[ - - - ] | [ - - - ]c̣ịṭị[ - - - ]ẹp̣ọṣ terris signa [ - - - ] | [ - - - ]ṃ lucis naturae ḍ[ - - - ] | [ - - - ] camporum [ - - - ] | [ - - - ]ṭ depicto [ - - - ].

307 5

10

15

20

25

litterae lectu difficillimae, edidi ut potui ex photographemate 3. ‘est utendo’ scripsi, ‘es(t) lutendo’ ed. princ.; 4. ‘primordịạ ṃ[ ]’ scripsi, ‘primord sm[ ]’ ed. princ.; 6. ‘per ig[nem]’ scripsi, ‘perio[ ]’ ed. princ.; 7. ‘medicamina’ scripsi, ‘medica Min(erva)’ ed. princ. dub.; 8 init. ‘atque’ scripsi; pro ‘cadente’ fortasse suspiceris ‘ca〈n〉dente’; 9–10. fortasse ‘plac[i]|dumque’; 10. ‘flamma’ scripsi, ‘flamina’ ed. princ.; 12. ‘Daedala’ ego, ‘dadala’ ed. princ.; 12. ‘flumine’ scripsi, ‘lumine’ ed. princ.; 15. fortasse ‘ṇị[tescit]’; 17. ‘residet alto’ scripsi, ‘redet alto’ ed. princ.; 17 fin. fortasse ‘[fusum]’; 19. ‘in cursibus lymph[a]’ vel etiam ‘incursibus lymph[a]’ ego, ‘in cursis us lymp[ ]’ ed. princ.; 21. scripsi dub.; 22. ‘[m]ortales fu . . . . stamina ṣ[ ]’ scripsi, ‘( )or fales fusos lis taminas’ ed. princ.; 23. ‘[ ]ẹp̣ọṣ terris’ scripsi (et fortasse ‘[t]ẹp̣ọṣ’), ‘posterris’ ed. princ. Versus: da6, cum mendis. Carmen minutatim describens aquas ferventes medentes (v. 7) in loco Aquis Iasis manantes. Videas multa verba et synonima ‘aquas calidas’ significantia, scil. ‘ign[e]’ / ‘fornacibus’ / ‘incendit’ / ‘flamma calesc[it]’ / ‘fla-

308

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

grantem’ / ‘ardentis’ / ‘fervet’ / ‘ignis’ / ‘ardore’ / ‘ignibus’, ut fit in 2599 ‘fertur flumine rotanti sese igneo caloris... inpetu’; item, videas vocem ‘flumine’ repetitam 2598 et 2599. Carmen longum pretiosum in laudem fontium, genus dicendi inflatum more fere Ausoniano. v. 1. rucid[ ]: nescio an adiectivum idem valeat quod ‘roscid[ ]’, de ‘unda’ positum; ‘ruscidus’ legitur Varro rust. 2, 2, 10. v. 2. emulosque solis dat gentibus aes[ - - - ]: similitudo ‘aes[tus] emulos solis’ metaphorice posita, ut puto; fortasse vox ‘ae[stus]’ agnosci potest v. 8 quoque. v. 3. quis: fortasse i.q. ‘quibus’, idem v. 7. v. 3. ad fin.: est fortasse verbum ‘possum’. v. 4. novis renovant: videas lusum verborum. v. 4. postrema... primordịạ: videas oppositionem. v. 11. evomit a(d) supera... undam: iterum v. 18 ad caelum... propellitur. Compares Gallicum 2507, 1–2 [aq]uas... quas ev[omit]; et cf. supra, ad 2368, et infra, Indices IX s.v. ‘vomo’. v. 12. flumine lympha: optimus finis versus, de ‘flumine’ (al.) in V pede cf. enim Mastandrea pp. 297–300. vv. 12–13. Daedala... Elysios... Titania: videas quaeso mythicam rem. v. 14. fervet opus: recta via pendet ab illo Vergiliano georg. 4, 169 fervet (v.l. fervit) opus = Aen. 1, 436 fervet opus; praeterea finis versus ‘gurgite multo’ certe Vergilium recint, Aen. 1, 118 = 6, 741 gurgite vasto (ceterum, ‘gurgite’ saepissime in V pede ponitur, cf. Mastandrea pp. 343–345); demum v. 16 ‘fluctibus erectis...’ comparari potest cum Verg. Aen. 1, 103 procella... fluctus ad sidera tollit. Itaque videtur poeta epigraphicus in describendis aquis calidis aestu ferventibus in mente habuisse procellam illam a Vergilio descriptam Aen. 1, 81 ss. v. 15. crispificas: hic tantum legitur, deest in Th.l.L.; verbum compositum cadens in ‘-ficus’, alia eodem modo cadentia in CLE collegit Sblendorio Cugusi Composti pp. 37 ss. In 2599 frg. b, 5 legitur ‘crispo’. v. 19. in cursibus: ita vel ‘incursibus’; voce ‘cursus’ (simm.) varie utuntur de rebus liquidis (cf. Th.l.L. s.v. cursus, col. 1534, 64 ss.), comparari possunt e.g. 2820, 5 currit iter, 2865, 3 motibus; sed ne vox ‘incursibus’ quidem reicienda, idem fere valens quod ‘cursibus’ (Th.l.L. s.v. incursus, col. 1094, 37 ss.). v. 22. tranquillo ṿịṭ[ae - - - | m]ortales fu . . . . stamina ṣ[ ]: vox ‘stamina’ denuo legitur in Pannoniis in 2614, 3 per varios casus tenuato stamine pendes, item in Moesico 2632, 2 rumpentes stamina Parcae. v. 23. [ ]ẹp̣ọṣ: fortasse ‘[t]ẹp̣ọṣ’ i.q. ‘tepor’, cum multifariam in carmine de rebus calidis dicatur. De genere dicendi: v. 2 ‘emulos’ i.q. ‘aemulos’; v. 6 ‘menbris’ i.q. ‘membris’ vv. 15, 20 ‘adque’ i.q. ‘atque’; v. 17 ‘quitquit’ i.q. ‘quidquid’.

PANNONIAE

309

2599. Kuntić-Makvić – Rendić Miočević – Šegvić – Krajcar pp. 289–295 (figg. 4, 10, 11); EDCS 72400237; Osnabrügge in HD 075059. Aquis Iasis, tabulae duo fragmenta congruentia, saec. IV p.Ch.n., fortasse aetate Ausoniana.

Frg. a [ - - - ]ivit | [ - - - ]bis | ------| [ - - - ]ire | [ - - - ] Frg. b [ - - - ]ẹạ ḷ( ) ṣạ[ - - - ] | [⏓ ‒ ⏑ ‒ ⏓ ]ḍ permanent | [⏓ ‒ ]c̣ịẹ ịṇ Nymphis est | [⏓ ‒ liq]uore fons scatit | crispo fertur flumine | rotanti sese igneo | caloris vasto inpetu. | fatisquẹ natus prosperis | et lucis fine splendido | mundumque hospes contigit, | huc destinạtus advenit. | o si liceret iudici | ut quies esset libera, | his sem[p]iternis uterer. | quis meta nulla nascitur? | hoc . . . . . libens dixerim | cui Palatiano n[o]men est, | amore magno h[u]c veni | gravique abscessum sero.

4

5

10

15

edidi ex photographemate ut potui 8. scripsi, non legit ed. princ.; 9. ‘fine’ scripsi, ‘filo’ ed. princ.; 15. ‘meta’ legi, ‘metra’ ed. princ.; 16. scripsi, ‘hoc Paphus’ legit ed. princ.; 17. ‘Palatiano’ legerunt recte Clauss / Slaby et Osnabrügge Versus: ia4 (ut paullo supra 2597, item Aquis Iasis), hic illic mendosi. De cognatione cum 2598 iam dixi breviter supra, ad loc. Videtur carmen dictum de fonte aquarum calidarum (vv. 4, 5–7), quo ibant magno studio (v.

310

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

18) curandi causa. Cum vero v. 18 legamus ‘huc veni’, iudico Palatianum (v. 17) poetam de semetipso dicere, ‘huc’ autem significare locum ipsum ubi lapis repertus, ergo videntur res se habere ut in carmine 3075. Videas Cugusi Edizione p. 440 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEThr p. 140. v. 4. scatit: i.q. ‘scatet’. vv. 5–8. est duplex variatio quaedam unius sententiae. v. 5. crispo: cf. 2598, 15 crispificas... aquas. v. 14. sem[p]iternis: denuo legitur in CLE, scil. Zarker 158 (in Veliterno): Sblendorio Cugusi Composti p. 66. v. 15. meta nulla: scil. ‘meta vitae’, inde a Verg. Aen. 10, 472, cf. e.g. Ov. trist. 1, 9, 1, Sil. 5, 406, cett.; tota sententia ‘quis meta nulla nascitur?’ bene comparari potest cum carmine Aquincensi 2614, 2 non certo limite cretae. Videas allitterationem vv. 4–5 ‘Fons... | ... Fertur Flumine’.

2600. Hoffiller – Saria 401 (fig.) et add. p. 5*; Basso 38; Fehér Poems 11; EDCS 11301067; Gräf in HD 069061; TM 407241; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 4271 (fig.); MQDQ CE|appe|471; I. Djurić, BR 34, 2001, p. 53; CLEPann 20. Poetovi, arcae marmoreae frons fracta ad laevam partem, exhibens partem carminis sepulcralis, vel saec. II vel potius III p.Ch.n.

frg. 1 Praescr.: [D(is) M(anibus) | et perpe]tuae Securitati. ne grave sit, quicum|[que leg]is, cognoscere casus Quintiniae: est in | [ . . . ] . . tegitur fato. rapta malo et iniquo numi|[ne . . . ] . . . [ . . ] . . . sirvo[ - - - ]. frg. 2 Postscr.: - - - - - - | [ann]or(um) (sexaginta) semi|[ssis - - - req]uiem ex more vetusto perpet|[uam - - - ] dec( ) ex provincia r . . . . . . | [ - - coni]ugi inco[mparabili - - - ]. frg. 1, 1. ipse supplevi Rilettura p. 83, Aspetti letterari p. 356, CLEPann, ‘[cup]is’ edd. vulgo; 3. fortasse ‘[laesa]’ CLEPann frg. 2. nunc mihi videtur hoc fragmento postscriptum tantum contineri nec ullum versum, cum antea in CLEPann aliter iudicaverim Versus: frg. 1 di mendosa, cf. Cugusi Rilettura p. 83 (aliter verba distribuit Mondin p. 453); frg. 2 contra oratio soluta. Comparari potest 2594, item Pannonicum.

PANNONIAE

311

De praescripto cf. 2606, 2961 (ubi vide), TRH 101, CIL III, 3985, AEp 2000 n. 1196 (Brigetione). Frg. 1. v. 1. ne grave sit, quicum|[que leg]is, cognoscere casus: videas 457, 1–2 tu quicumque legi[s ti]tulum nostrum nomenque requiris... (Interamnae); ‘ne grave sit’ cf. 420, 8 [ne] grave sit quaesso paucis cognoscere casus (Puteolis); 77, 1–2 rogo ne graveris… / lege et moraris (Delmini, aetate Augusti); 1537 A, 1–2 siste parumper, / si grave non animost (Romae); 1013, 1 si grave non, hosp[es, fuerit,] remorare viator (Romae, optima aetate); 1130, 3 constiteris quicumque, precor, ne forte graveris / dicere; compares locutionem ‘si non molestum...’ (simm.), de qua cf. Indices IX s.v. v. 1. cognoscere casus: compares 2544, 7 et 2553, ubi vide. v. 3. iniquo numi[ne]: videas Pannonicum 2616, 1–2 iniquae [P]arcae; adiect. ‘iniquus’ saepe et in Pannoniis et alibi est relatum ad deos Inferos (cf. Concordanze p. 372), maxime ad Parcas (infra, Indices IX s.v. ‘Parcae’).

2601. RIU II, 313 (fig. et tab. XXIII); G. Alföldy, SpecNov. 6, 1990–1991, pp. 91– 93 (fig.); CSIR Ungarn VIII, 96 (tab. 17, 2, 1–2); AEp 1996 n. 1238; EDCS 09900120 (fig.); Gräf in HD 050390 (fig.); TM 197249; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 772 (figg.); MQDQ CE|appe|90; CLEPann 22. Stela sepulcralis reperta Mogentianae, aetate incerta, fere saecc. II–III p.Ch.n. et formularum et versuum genere (Alföldy, probabiliter).

Supra delineantur figurae patrisque matrisque et filiae [---]...[---]| [ - - - ]m optarẹṃ “ṣ(it) ṭ(ibi) terra lev[is]”. | [p]roperavit etas, oc voluit fa|[t]us meus. Postscr.: hic sita est Iulia | [D]ubitata an(norum) XX, parentes f(ecerunt) | quibus ea facere debe(bat). | [it]a (?) fec(erunt) C(aius) I(ulius) (?) Romul(us) et Val(eria) | [M]atero memoriam s(ibi) et p(osteris). 2. vel ita vel ‘ṣịṭ terra lev[is]’, voce ‘tibi’ omissa postscr. restitutio valde dubia, ipse antea aliter scripsi (scil. ‘[ - - - ]a fec(it) C(ai) l(iberta) Romul(a) et Val(erius) | [ . . ]ater o(ptimus)’) Versus: el (vel etiam di) + ia, versuum genus permutatur formularum causa, ut saepius in CLE (cf. infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’), sed in auctoribus quoque, ut puta Auson. epist. 16.

312

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Dubitata’ nomen mulieris raro legitur, cf. Kajanto p. 351; ‘Matero’ in Kajanto haud legitur, alibi invenitur ‘Matera’ (2308, ubi vide). Carmen totum formulis consutum: etenim v. 1 cf. ad 2596; v. 2 cf. infra, Indices IX s.vv. ‘hoc voluit fatus meus...’, ‘properavit...’, adde quod hac in formula saepe ‘fatus’ masculine ponitur (Concordanze p. 254, Th.l.L. s.v. fatum, col. 355, 42 ss., infra, Indices ibid., cett.); postscriptum, cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. ‘Etas’ i.q. ‘aetas’; ‘oc’ i.q. ‘hoc’ (cf. Concordanze p. 544).

2602. I. Paulovics, Lapidarium Savariense, ActaSav 2, 1943, p. 25 tab. 4; Balla (et al.) Savaria p. 108 n. 121 (tab. 103); AEp 1972 n. 422; RIU I, 129 (fig.); M. Luisa Fele, AFMC n.s. 11, 1987, p. 26; Fehér Poems 42; E. Tóth, Lapidarium Savariense, Szombathely 2011, pp. 231–232 n. 196 (figg.); EDCS 09900045; Gräf in HD 009622 (fig.); TM 195674; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 3330 (figg.); MQDQ CE|appe|682; CLEPann 26. Pars superior stelae sepulcralis marmoreae, prope Savariam reperta, aetate incerta, fere saecc. II–III p.Ch.n.

Supra figurae delineantur (Selene et Endymion; Hercules, Alcestis et Admetus) Praescr.: D(is) M(anibus). | optamus cuncti | “sit tibi terra levis”. | Postscr.: C(ai) Iuli I[ - - - ]. Versus: el. In postscr. videntur esse tria nomina mortui casu voc., scil. “omnes optamus tibi terram levem esse, Cai Iuli I[ ]”. Cf. ad 2596.

2603. A. Alföldy, FolArch 5, 1945, pp. 66 ss., 71 (tab. I, 1); Fehér Poems 38; EDCS 3510396; HD 074495; MQDQ CE|appe|472; CLEPann 28. Brigetione, carmen inscriptum in emblemate in Galliis confecto ut videtur, saec. III p.Ch.n. (vel paullo antea).

Vitula | dulcis amor, | [se]mper suspiri(a) | nostri, quod | peto si dederis, | munera grata | dabo. infra delineatur palmula

PANNONIAE

313

Versus: di. ‘Vitula’ nomen mulieris rarum, cf. Kajanto p. 329; an signum? Emblema munus amantis, verba sunt amatoria: nam ‘dulcis amor’ legitur in Pompeiano CIL IV, 8137 = Zarker 174 dulcis amor perias, eta Taine bene amo dulcissima mea. dulc[ - - - ] (cf. Cugusi Corpus p. 204 n. 6); videas etiam Pompeianum 44, 5; urbanum 92, 5 blanda dulcis pupa; Aquileiense 602, 2 dulcis amor; urbanum Christianum 737, 1 dulcis amor; praeterea, ‘suspiria’ quoque legitur Pompeiis, scil. CIL IV, 4397 = PW 274 suspirium puellarum (cum quo compares quaeso PW 275 puellarum decus, PW 276 puparru(m) (!) domnus). Carmen totum est candida rogatio amoris, ut Pompeiana 937 = PW 1 et 949 = PW 598; res se habent ut in elegis et in comoedia (e.g. Pl. trin. 244 da mi hoc, mel meum, si me amas) et in satyricis (Petron. 86–87) et in priapeis (priap. 38, 3–4); ceterum, similes rogationes saepe in instrumento inscribuntur omnibus in provinciis et regionibus, videas e.g. 2375, cett. (Cugusi Invidia pp. 97 ss.). ‘Nostri’ est genetivus subiect. pronominis ‘nos’.

2604. CIL III, p. 962 n. 6 (Mommsen); Edith B. Thomas, FolArch 25, 1974, pp. 131 ss. (figg.); AEp 1974 n. 503, 2016 n. 1241; J. Velaza in From polites to Magos. Studia G. Németh sexagenario dedicata, Budapest – Debrecen 2016, pp. 333–337 (fig.); Fehér Poems 27; EDCS 30600756 (fig.); Gräf in HD 011343; TM 195709; MQDQ CE|appe|213; CLEPann 30. Brigetione, tegula graphio scripta, saec. III p.Ch.n.

hoc die felice[s quies]|cunt per secul[a age]ntes | quorum [ - - - ] | non est | ạḍf̣ic[ta] (?) | longius iụ[ - - - ]. | Postscr.: leg(io) I Ad(iutrix). textus parum perspicuus, quem ipse legi et restitui dub., alii alia, scil. ‘hoc die felice[s fratres] sunt persecut(i) [morie]ntes quorum [anima] | non est vic[ta et in deo] longius iu[bilabit]’ Thomas, Gräf, ‘hoc die felice[s qui mortui] sunt per secul[a vivent gaude]ntes quorum [anima mortua] non est’ Fehér, ‘quorum [opus/labor] non est fig[uli] longius iu[bilant/-cundi]’ Velaza, AEp; 2. ‘quorum [anima]’ edd. vulgo et ego ipse olim, nunc ambigo Versus: da6; v. 1 computandum est ‘qujescunt’; item v. 1 ‘[age]ntes’ restitui rei metricae causa, re vera temporis aetatisque causa malit quis ‘[vive]ntes’, quod tamen contra metrum sit; v. 2 incertus. Sed iudicant Velaza et AEp 2016 hoc carmen nullum esse

314

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Legio I Adiutrix diu in Pannoniis egit, cf. Ritterling coll. 1392 ss. et B. Lőrincz, Legio I Adiutrix in Légions pp. 151–158; cum carmen Pannonicum ab ipsis legionis militibus dedicatum sit, iudices fortasse id factum esse in memoriam commilitonum in re militari quadam caesorum. Quod tamen nullo modo pro certo haberi potest, nam multo aliter legit et interpretatus est Velaza laud. v. 1. optimus finis versus ‘per saecul[a ‒ ⏓]’, cf. Mastandrea pp. 756–757. ‘Secula’ i.q. ‘saecula’.

2605. R. Egger, AAWW 92, 1955, pp. 76–81 (tab.); AEp 1956 n. 9; A. Neumann, Forschungen in Vindobona 1948 bis 1967, I, RLÖ 23, 1967, p. 49 et tabb. XXX–XXXII; Fehér Poems 30; Hild pp. 267–268; C. Farka (hrsg.), Vindobona. Die Römer im Wiener Raum. 52. Sonderausstellung des Historischen Museums der Stadt Wien, Karlsplatz, Wien 1977, p. 199, n. S 95; AnEA 2010, 6 et 2016–2017, 45; EDCS 13600364; Gräf in HD 017832; TM 195823; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 1912 (figg.); MQDQ CE|appe|271; CLEPann 18. Stelae calcariae fragmentum Vindobonae repertum, servans carmen fere integrum, saec. IV ex. p.Ch.n.

Praescr.: [S]abinie [ - - - ] | Marcio coṇ(iugi) san|te, o(biit) (?) or(a) V. n[o]n ḍig|na mori, s[i p]ossụ|nt fata moṿ[e]ṛi. praescr. potest esse etiam ‘[L]abinie’; utrum ‘o(biit)’ an ‘o(bitae)’ incertum; 1. incertum utrum ‘possunt’ an ‘possint’, illud malim Versus: da6 mendosus, deest enim semipes I (in ipsis Pannoniis cf. et 568 = CLEPann 21, 6 et 598 = CLEPann 31, 1). Coniugis elogium a Marcione quodam conscriptum. ‘Fata’ (plural.) est verbum poeticum, in Pannoniis denuo legitur in 555 = CLEPann 48, 4 fatorum genesis (Camponae) et in 1208 = CLEPann 50, 4 dum mea fata resistent (Sirmi); saepius legitur in CLE ubique (cf. Concordanze pp. 250–251, 252–253, 253–254), numero plurali potius quam singulari. Videas sententiam vulgatissimam ‘fata non posse moveri’: ita 465 B, 19 fati non vincitur ordo (Aquis Sextiis, saec. II ex. p.Ch.n.), maxime 1051 tu pater et mater lacrumis retinete dolorem, / nam fato raptam non potes eripere (Romae, priore parte saec. I p.Ch.n.), praeterea Verg. Aen. 1, 37 ss. et 7, 293 ss. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘fatum non potest moveri’. ‘S[i p]ossụ|nt fata moṿ[e]ṛi: compares urbanum 995, 22 nec possunt fata moveri. ‘Sabinie... sante’ i.q. ‘Sabiniae... sanctae’; ‘ora’ i.q. ‘hora’.

PANNONIAE

315

2606. AEp 1992 n. 1452, 2015 n. 1102; AnEA 1985–1992, 270 et 2016–2017, 64; Mondin p. 452; G.E. Thüry, Ein Dichterzitat aus dem römischen Wien und die Frage der Bildungszeugnisse auf Ziegeln, in M. Scholz – Marietta Horster (hrsg.), Lesen und Schreiben in den römischen Provinzen. Schriftliche Kommunikation im Alltagsleben. Akten des 2. Internationalen Kolloquiums von DUCTUS, Mainz, 15.–17. Juni 2011, Mainz 2015, pp. 179–185 (figg.); Epigraphica Romana-ANHIMA, 2015_32_007; EDCS 04900894 (figg.); HD 053819; TM 197336. Fragmentum carminis in tegula graphio incisi repertum Vindobonae, aetate incerta.

venturam | terris | vid[es] | [ - - - ]. Versus: fortasse da. Nescio an recinatur Val. Flacc. 4, 480 consilia... terris subito ventura parabat (Thüry), at certe verba poeticum colorem exhibent et carmen suadent ut agnoscamus; iudicat Mondin p. 452 hoc esse minimum carminis Christiani fragmentum, collatis e.g. Commod. apol. 744 venturum in terras dominum, carm. adv. Marc. 2, 107 venturum Christum terris.

2607. CIL III, 3989 (Mommsen); Fehér Poems 35; P. Vukelić, VAMZagr 42, 2009, pp. 393–420; AEp 2009 n. 1041; EDCS 28800750; Gräf in HD 072126; TM 407603; MQDQ CE|appe|399; Migotti p. 20; CLEPann 32. Sisciae, arca sepulcralis integra, aetate incerta, puto saec. IV p.Ch.n. nominibus nisus.

Praescr.: D(is) M(anibus). | {et} Maximianae Aemiliae et Securita|ti eius perpetuae, quae vix(it) ann(os) XXXVII. Fl(avio) | Vrsino dulcissim(o) marito meo in XXX et VIII (annum) asce|ndens animam deposui meam. 1 vos itaq(ue) Inferi, | ad quos me praecipitem 2 di Superi coegerunt, minimo cum | tormento 3 admittite. 4 Postscr. (?): ossaq(ue) mea in hac arca bene composi|ta condidit Fl(avius) Vrsinus maritus dulcissimus et Fl(avius) Maximi|anus filius meus, et post haec omnia valete. Fl(avius) Vrsinus Maxi|mianae Aemiliae coniug(i) kariss(imae) et castiss(imae) posui vivusq(ue) feci, cum | qua vixi ann(is) XVIIII, mensib(us) VIIII, poniq(ue) me post mort(em) meam | ab herede meo in hac arc[a iussi].

316

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

A[ - - - ]i qui et Iul(ia) [Ma]xi|miana, homo fuit, mortua est. | h(oc) m(onumentum) h(eredes) n(on) s(equetur). in praescr. ‘et’ scriptum errore quodam videtur Versus: chor, ut videtur; ut monuit Fehér Poems p. 91 et n. 106, vv. 1–3 sunt asclmin, cum mendis (nam videas v. 3 ‘/-ri co͡egerunt/’) et synaphia vv. 3–4 (‘-to͡ ad-’); sunt versus rari et umbratiles et ut ita dicam scholastici, digni aetate Ausoniana (ceterum, Ausonius ipse versibus asclepiadeis usus est, e.g. epist. 14, 47–56). Sed potest esse commaticum. Praescr. idem est quod 2600, item Pannonicum. v. 1. in annum ascendens...: formula trita, cf. Indices IX s.v. ‘ascendens...’. vv. 2–3. Inferi, ad quos me praecipitem / di Superi coegerunt: de hac oppositione 'Superi vs Inferi' cf. 2887, 6–7 infestis querellis Superis ac tristibus aris, / tura dedi Manibus supplex crepitantia flammis (et Sblendorio Cugusi Sitifense p. 165). Postscr.: videas signi formulam ‘qui et’ (cf. Indices IX s.v. ‘signum’), sed signum ipsum obscurum (‘A[ - - - ]i’, ut videtur). - ‘Homo fuit, mortua est’: vocem ‘hominem’ ad mulierem referri posse iterum iterumque docent grammatici Latini et auctores, ut patet ex Thl.l.L. s.v. homo, col. 2872, 11 ss.; legas e.g. August. civ. 3, 3 deos 〈fas est〉 hominibus feminis... misceri.

2608. CIL III, 3996 (Mommsen), pp. 1742 et 2328, 114; ILCV 1449; Hoffiller – Saria 581; Migotti p. 30; P. Vukelić, VAMZagr 39, 2006, pp. 210–216; AEp 2006 n. 1033; EDCS 26600437 (fig.); Gräf in HD 057288; TM 197373; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 3809 (figg.); Mondin p. 452. Sisciae, tabula ansata integra incisa in fronte arcae sepulcralis Christianae, saecc. IV–V p.Ch.n.

huic arcae inest Seve|rilla famula Chri(st)i quae | vixit cum viro novem | continuis annis, cuius | post obitum Marcellianus se|dem hanc videtur conlocasse mari|tus. Versus: da6, cum mendis: videas enim v. 1 ‘/-cae H in-/’, v. 2 ‘/vĭrō nŏ-/’; praeterea v. 3 altera pars longior quam debuit. ‘Severilla’ nomen mulieris rarum (fere 20es, Kajanto p. 27), in Christianorum titulis alibi non legitur; cognomen ‘Marcellianus’ quoque apud Christianos rarum (Kajanto p. 173: gentil. 15es, Christ. quater). v. 1. famula Chri(st)i: idem legitur in Madaurensi 2194, 1 quoque, cf. Mondin p. 452. v. 2. continuis annis: cf. e.g. 1571, 5 vixerunt una annis continuis LII.

PANNONIAE

317

v. 3. cuius post obitum… ~ 2623 cuius post obitum Marcianus pudicitiae v[in]ctus amore dicat, cf. infra, Indices IX s.v. ‘post obitum...’. v. 3. conlocasse maritum: similis finis versus 382, 1 tribuisse maritum; 702, 7 quaesisse maritum; 738, 4 parasse maritum; praeterea 652, 7 servasse marito: Mondin p. 452. Cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’.

2609. CIL III, *206b (Mommsen); Schejbal pp. 119–120 (fig. 28); Migotti p. 122; EDCS 68600032; HD 074405; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 26414 (fig.). Pars dextra tabulae ex marmore fractae ad imum, Aquis Balissis reperta, ductus similis 2610 et 2611, saec. IV p.Ch.n.

[ - - - ]aede fragmine ficti | [ - - - ]ctum vidit harena | [ - - - ] mentis agendum | [ - - - ]ẹr frangere motu | [---?---] Versus: da6, fines versuum tantum servantur. Quid carmen significet parum constat cum permulta ceciderint. Videtur descriptio et laus aquarum, ut fit in carminibus 2598–2599 repertis in loco simili (scil. Aquis Iasis); sed res in incerto iacent. Videas ‘fragmine’ / ‘frangere’ verba cognata. Praeterea, ‘fragmina ‒ ⏓’ clausula Vergiliana et Siliana, cf. Mastandrea p. 313; item Vergilianus est finis versus ‘frangere ‒ ⏓’ (Aen. 1, 179 frangere saxo).

2610. Schejbal pp. 119–120 (fig. 31); Migotti p. 122; EDCS 68600027; Gräf in HD 074404; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 26412 (fig.). Duo fragmenta congruentia partis dextrae tabulae marmoreae ad caput fractae, reperta Aquis Balissis, ductus similis 2609 et 2611, saec. IV p.Ch.n.

------| [ - - - ] . ḍạnisu | [ - - - ]quod mage letum | [ - - - ] . ạcriq(ue) timore | [ - - - ]e audaci[a] cessit. Versus: da6, fines versuum tantum servantur.

318

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Cum permulta ceciderint, quid carmen significet parum constat. ‘Mage’ pro ‘magis’ rei metricae causa (Th.l.L. s.v. magis, col. 53, 5 ss.).

2611. Schejbal pp. 119–120 (fig. 29); Migotti p. 122; EDCS 72400199: HD 074403; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 26413 (fig.). Fragmentum laevae partis tabulae ex marmore, fractae ad imum, repertum Aquis Balissis, ductus similis 2609 et 2610, saec. IV p.Ch.n.

cum g . [ - - - ] | adque sạ [ - - - ] | sacrileg[ - - - ] | numine . [ - - - ] | et iussis pẹ[ - - - ] | virgine cuṃ [ - - - ] | contempto [ - - - ] | et bene credentẹ[ - - - ] | verberibus d[ - - - ] | [ . . ]sso c̣ạẹso[ - - - ] | ------

5

10

Versus: da6. Lexis suadet ut carmen agnoscatur, sed cum permulta ceciderint totus locus obscurus; nam (a) vel dicitur de virgine sancta (?) (v. 6) quae corpus castigavit (v. 9) et mundana despexit (v. 7), ut fit e.g. in Gallico 2500 (videas enim: ‘verberibus’ v. 10 ~ ‘crucibus’ 2500, 13); (b) vel dicitur de Nympha quadam (v. 6 ‘virgine’) quae numine suo (v. 4) aquas in loco manantes tutatur a sacrilegis (v. 3) atque defendit. Neutrum certum, sed cum carmen repertum sit in loco aquis circumfuso (Aquis Balissis) (b) probabilius esse videatur. ‘Adque’ fortasse i.q. ‘atque’.

PANNONIAE

319

PANNONIA INFERIOR 2612. J.G. Szilágyi, Ein Ziegelstein mit Zauberformel aus dem Palast des Statthalters in Aquincum, AAH 2, 1953–1954, p. 307 (fig. 2); Szilágyi Aquincum p. 56; AEp 1956 n. 3; Margherita Guarducci, ArchClass 17, 1965, pp. 249 ss. (tab. LXXXI, 2); Basso 34; ML 65a; Fehér Poems 41; M. Mayer – J. Velaza, Versus reciproci y cuadrado mágico; la teja de Aquincum, in G. Paci (ed.), ΕΠΙΓΡΑΦΑΙ. Miscellanea Epigrafica in onore di L. Gasperini, Tivoli 2000, I, pp. 613–620 (fig.); AEp 2000 n. 1221, 2015 n. 609; EDCS 35100393; MQDQ CE|appe|473; CLEPann 34. Tegula graphio scripta, Aquinci reperta, fere 80– 120 p.Ch.n. ut videtur.

Roma tibi subi[to moti|bus ib]it amor | rotas | opera | tenet | arepo | sator | secutus sum Mayer – Velaza Versus: el, sequitur quadratum magicum quod dicunt, cf. infra, comm. (sed Mayer – Velaza re palaeographica nisi iudicant hos duos esse textus). Alterum exemplar tituli Ostiensis editi ab M. Della Corte – P. Ciprotti, SDHI 27, 1961, p. 328 n. 14 (fere 200 p.Ch.n.). ‘Roma tibi subito motibus ibit amor’ est versus reciprocus quem Sidon. epist. 9, 14, 4 transcribit ad verbum dicens ‘illud antiquum’, scil. FPL p. 186 frg. 2 Mo. = p. 216 frg. 93 Büch. = p. 465 frg. 134 Bläns. (videas paucis verbis Cugusi Ritornelli p. 461). Attamen versus Aquincensis inter aliena enumerari non potest, nam scriptus est (graphio) addito ‘quadrato magico’ illo quod ubique legitur (15es: Romae, Pompeiis [CIL IV, 8623], Conimbrigae, Corini [Tomlin Brit. Rom. 12, 93], Mamuci [in Britannia, AEp 1979 n. 387], Durae, al.), de quo complures dixerunt, scil. J. Carcopino, MH 5, 1948–1949, pp. 16 ss.; R. Etienne, Con 17, 1978, pp. 16–34; Jana Kepartová, LF 114, 1991, pp. 88–92; Cugusi Aspetti letterari pp. 195–196, 360; Courtney ML p. 285; R. Camilleri, Il quadrato magico, Milano 1999, cett., breviter M. Buonocore, BstLat 38, 2008, p. 828, nuperrime M. O’ Donald, ZPE 205, 2018, pp. 77–91); ceterum, in Pannoniis alia magica quaedam reperiuntur, videsis Swoboda Carnuntum p. 205 (inter cetera, mirum verbum palindromum ABLANATANALBA).

320

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2613. Kovács 91 et pp. 88–101 (fig.); Fehér Poems 48; SEG 48, 1315 et 51, 1480; AEp 2001 n. 1691a–b; Cugusi Corpus pp. 77–78; TitAq II, 722 (figg.); EDCS 24500526; Cowey in HD 035869 (figg.); TM 194797; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 294 (figg.); MQDQ CE|appe|44; CLEPann 35; Cugusi Vsp p. 1563. Frontes sarcophagi reperti Aquinci, exhibentis carmen integrum sed hic illic valde consumptum, Latine et Graece conceptum, fere aetate Severiana.

A) frons Praescr.: D(is) M(anibus). C(aio) Val(erio) Papirian[o] trib(uno) leg(ionis) ỊỊ Ad(iutricis). || urbe Palestina genitum [m]e | militiae res | transtulit huc speṛ[antem]; tamd[i]uq(ue) | tribunus insont[e]m v[itam s]o|lvi. duo pignor[a amoris] (?) [nostri (?) an]|tiqui sume ac be[ne v]ive [per aevum] (?). | Postscr.: C(aii) Valeri(i) Turbo et L[icinian]us (?) fil(ii) eius | eq(uites) R(omani). B) pars posterior πατρὶς ἐμοὶ Συρίης δάπεδον | πόλεως Καπετωλιάδαο, | κεῖμε δ’ ἐν Πα[ί]οσι κενὸν ὄρ|γανον ἀνθρώποισι. λεγε|ῶνος ἀρχηγὸς γεγονὼς, | ᾧ τοὔνομα Παπειρίανος ὑπάρχει. | υἱοὶ ἱππικοὶ β’ πατρὶ χρηστῷ. lacunas alii aliter compleverunt, ego edidi meo Marte photographemate nisus (iam CLEPann) A. 3–4. ‘insont[e]m v[itam s]olvi. duo pignor[a amoris / nostri (?) an]tiqui’ scripsi, olim in CLEMoes scripseram ‘insont[e]m v[itam s]olvi. duo pignor[a cara / quae tibi re]liqui’; ‘insont[i] mu[lieri s]olvi. duo pignor[a cara amoris (?) an]tiqui’ (vel ‘insont[e]m v[itam s]olvi cett.) Kovács; ‘insont[e]m v[itam s]olvi. duo pignor[a - - - an]tiqui’ SEG (48) 1315, ‘insont[i] mu[lieri (?) s]olvi. duo pignor[a cara amoris (?) an]tiqui’ SEG (51) 1480; 4 fin. ‘[per aevum]’ supplevi dub. (saepe legitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum...’), ‘[viator]’ nonnulli edd., alii maluerunt nihil restituere Versus: da6 mendosi; in parte Latina, v. 1 nota vocem unius syllabae ad finem positam; in Graeca parte, vv. 2, 4 sunt spondeiazontes (qua de re cf. infra, Indices X s.v.). A) Valerius Papirianus quidam natus in colonia Aelia Capitolina demigrat Aquincum/Vlcisia Castra rei militaris causa ibique vita decedit: itaque sermo

PANNONIAE

321

est de morte peregrina, ut alibi in Pannoniis (510 = CLEPann 49; 568 = CLEPann 21, 620 = CLEPann 41,) atque ubique (cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’). Cum autem colonia illa ab Hadriano deducta sit anno 130 p.Ch.n., patet carmen conscriptum esse post id temporis, ut monet Kovács pp. 93 ss. Epigramma bilingue est, id quod aperte ostendit mortui originem; nec desunt carmina bilinguia alibi quoque conscripta, collecta a Peek 2005– 2015, al. (cf. Wolff pp. 100–101 nec non infra, ad 2704). Tribunus Papirianus addendus est tribunis militaribus aetatis Severianae de quibus dixerunt Ritterling coll. 1455–1456 et Fitz Verwaltung II, pp. 637 ss., III, pp. 1074 ss.; de legione II Adiutrice autem, quae tendebat Aquinci, cf. Ritterling coll. 1437 ss., 1445 ss. et B. Lőrincz, Legio II Adiutrix in Légions pp. 157–168. Condicio rerum eadem est in nostro carmine atque in Ostiensi Zarker 58 (de milite Carthaginiensi) et in Moguntiacensi 407 (de quo cf. Bücheler CLE I, p. 188), milite quodam sedem demutante ad militiae gradus augendos. v. 1. urbe Palestina genitum: compares 540 = CLEPann 49, 2 [terr]a Syria genitu[s], item 408 = CLEOr 11 ortus in al〈t〉a Ephyra, cett., praeterea AEp 1982 n. 69 [Germ]ana (?) sum stirpe geni[ta] (G.L. Gregori, ZPE 213, 2020, p. 107). v. 2. tamd[i]uq(ue): i.q. ‘diu’, ‘longo tempore’. v. 3. insont[e]m v[itam]: cf. ED 63 Ferrua = ICVR 10129, 5 haec fuit insontis vita, laudata iuventus. v. 3. pignora: i.q. ‘nati, filii’, more Vergiliano, cf. Aen. 5, 538/572 monimentum et pignus amoris; ut iam dixi CLEPann p. 82, in carmine Aquincensi restitutio incerta: vel ‘pignor[a amoris]’ – cf. e.g. 500, 3; 750, 3, cett., ubi tamen ‘pignus amoris’ (‘pignus’ singul.) legitur –, vel ‘pignor[a cara]’ (‘pignora’ plural.) ut legitur e.g. in 1158, 1; 1345, 4; 1258, 2, item in auctoribus, e.g. Ov. met. 3, 134; attamen litterarum laciniae in lapide extantes supplementum ‘[amoris]’ suadere potius videantur. v. 3. nescio an comparari possit carmen AEp 1989 n. 231 (= 1991 n. 585), v. 1 [o]blata mihi pignora bi[na] / natos teneros reli[qu]isti (Nursiae). In parte Latina nati more poetico appellantur ‘duo pignor[a amoris]’, in Graeca contra more militari, υἱοὶ ἱππικοὶ β’. B) v. 1. πόλεως Καπετωλιάδαο: est, opinor, Colonia Aelia Capitolina; aliter interpretatur AEp laud., scil. Καπιτωλιάς in Decapoli, parum probabiliter, cf. SEG 51, 1480 laud. v. 2. κενὸν ὄρ|γανον ἀνθρώποισι: κενὸν ὄργανον Latine sonat vel ‘corpus inane’, ut legimus in 1049, 2, vel ‘inane sepulcrum’, ut legimus in 475, 2 et 1185, 1, tota sententia reddenda vel ‘(ego) factus iam hominibus corpus sine vita’ vel ‘(ego) ut sepulcrum vacuum hominibus’ (utroque modo ἀνθρώποισι est dativus iudicantis); sed aliter quoque interpretari possumus, scil. κεῖμε... ἐν Πα[ί]οσι... ἀνθρώποισι i.e. ‘iaceo (defunctus) in Pannoniis’. ‘Palestina’ i.q. ‘Palaestina’.

322

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2614. L. Nagy, AÉ s. 2, 52, 1939, p. 120 (figg. 104–105); J. Révay, AÉ s. 3, 4 1943, pp. 147–148 (et tab. XXI); AEp 1947 n. 31; R. Egger, JÖAI 39, 1952, Beibl., pp. 145–150; AEp 1953 n. 125; Zarker 82; W. Schmid, RhM 100, 1957, pp. 315–327; Kuntić-Makvić 15 (fig.); A. Tamás, AÉ 103, 1976, pp. 203–206; Basso 10; AEp 1977 n. 634; ML 199; TitAq II, 512; Fehér Poems 12; Cugusi Aspetti letterari pp. 37–44 et 306–307, Novellismo pp. 156–158, Nuovi duplicati pp. 558–561, Relazione pp. 149–152; Eck pp. 117–125 (fig.) (= Id., Auseinandersetzung pp. 284–295); B. Lőrincz, Die römischen Hilfstruppen in Pannonien während der Prinzipatszeit. I: Die Inschriften, Wien 2001, 451; AEp 2005 n. 161, 2014 n. 1039; Fehér Remarks pp. 159 ss.; EDCS 15000151; Feraudi in HD 019352; TM 194331; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 2908 (figg.); MQDQ CE|appe|304; CLEPann 38; Cugusi Vsp p. 1564. Frons sarcophagi Aquinci reperti, servantis carmen integrum, scriptum fere 230 p.Ch.n. (ut concludi potest ex praescr.: nam coh. I milliaria nova Severiana Surorum sagittariorum conscripta est anno 225 p.Ch.n. a Severo Alexandro: Cichorius col. 334; Mócsy Pannonia col. 624; Egger laud., p. 146).

Praescr.: memoriae Q(uinti) [Ael(i) (?) Apoll]oni (?) mil(itis) coh(ortis) (milliariae) nove Suror(um), stip(endiorum) III, | vix(it) ann(os) XX. Aelia M[a]rcia mater filio dul[cissi]mo et Aelia | Apollonia so[r]or eius faci[end]um curaverunt. | lubrica quassa levis fragilis bona veḷ ma[la fa]llax | vita data est homini; non certo ḷịmite cretae, | per varios casus tenuato stamin[e] pendes. | vivito mortalis dum {dum} dant tibi tempora Parce; | seu te rura tenent, urbes, seu castra v[e]l equor, | 5 flores ama Veneris, Cereris bona munera carpe | et Nysyi larga et pinguia dona Minervae. | candida vita cole iustissima mente, serenus, | iam puer et iuenis, iam vir et fessus ab annis: | talis eris tumulo superumque oblitus honores. 10 ‘dum dum’ lapis errore quodam Versus: da6 cum mendis: v. 4 creticus ‘vivito’; v. 9 ‘vĭr’; v. 7 computandum ‘/-gā H et/’; v. 8 parum bonus. Est carmen in memoriam militis annorum XX, rapti Aquinci morte peregrina. Praeter laudatos supra, de carmine multi dixerunt: S.W. Seelbach, RhM 106, 1963, pp. 348–351; J.G. Szilágyi, AÉ 90, 1963, pp. 189–192 (iam Szilágyi Aquincum p. 71); Kolosowskaja pp. 352–358; T. Adamik, AÉ 103,

PANNONIAE

323

1976, pp. 203–206, Versification pp. 437–438; Kuntić-Makvić pp. 57–58; Pikhaus Levensbeschouwing pp. 175–177; G. Cupaiuolo, Crisi istituzionale e cultura della periferia, Napoli 1995, pp. 115–116; Courtney ML pp. 398–399; Fehér Poems pp. 72–73, Remarks pp. 166–168; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 88 ss. ‘Memoriae’ in praescr. ut in Pannonico 555 = CLEPann 48, in Tipasitano 2909, in Mauretanico 3103; similiter in Lugdunensi 2953, cett. Per acrostichidem legitur ‘LVPVS FECIT’: carmini auctor nomen suum adposuit, ut alibi fit iterum iterumque, e.g. in Pompeiano 934 Tiburtinus epoese, in urbano ED 18 Ferrua Damasus episcopus fecit (cf. ED 4 Ferrua): Cugusi Aspetti letterari pp. 23, 24–25, 38. Cum autem cognomen ‘Lupus’ in Pannoniis abundet (cf. enim Kajanto p. 327: plus quam 50es, e.g. 3044, cett.), verisimile mihi videtur poetam re vera Pannonium natione fuisse; quin etiam, iudicant quidam ei tribuenda esse carmina 555 = CLEPann 48 et 556 = CLEPann 45 quoque (quod tamen reiciendum mihi esse videatur, ut contendi Cugusi Aspetti letterari pp. 44–45 et CLEPann p. 88). Maximi est momenti poetam Lupum Epicuro valde studere, id quod perspicitur ex v. 8 ‘iustissima mente, serenus’ qui recinit illud Lucretianum ‘templa serena’ 2, 8, ut monuerunt Egger laud., pp. 145 ss.; Schmid laud.; Adamik, AÉ laud., p. 206; Pikhaus Levensbeschouwing pp. 176–177; Cugusi Aspetti letterari pp. 40–41. Ideoque minime mirum est Lupum multifariam Epicuream doctrinam compilasse, compares enim: vv. 6–7 cum Hor. carm. 1, 11, 8; vv. 4 / 6 cum Hor. carm. 2, 3, 13 ss.; v. 4 cum Maecen. FPL frg. 4 p. 102 Mo. = p. 133 Büch. = p. 246 Bläns.; praeterea sententia tritissima v. 10 haud dissimilis est atque Petron. 34, 10, v. 2 sic [scil. ut nudis ossibus cohaerentia] erimus cuncti postquam nos auferet Orcus: Cugusi Aspetti letterari pp. 41– 42, Corpus p. 175. Ceterum, inveniuntur aliae quoque congruentiae cum auctoribus, qui scripserint et ante Lupum et postea, ut iam dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 42–43, fere hoc modo: - v. 1. lubrica… vita: Stat. silv. 2, 1, 221 caecae lubrica vitae; - v. 2. non certo limite cretae: Ov. fast. 2, 683 tellus… limite certo (et met. 1, 69, praeterea Cic. Cato 72 senectuti… nullus… certus terminus, deinde Sen. Thy. 803 limite certo); - v. 3. per varios casus = Verg. Aen. 1, 204 (eodem versus loco); - v. 3. tenuato stamine pendes: Ov. Pont. 4, 3, 35–36 ... tenui pendentia filo; - v. 4. vivito mortalis: Verg. Aen. 3, 493 (et carmen epigraphicum 486, 3 vivite morta[les]); - v. 4. dant tibi tempora Parce: Verg. Aen. 9, 107 . . . et tempora Parcae; - v. 6. flores ama Veneris: Ov. rem. 103 delectat Veneris decerpere flores; - vv. 6–7. flores ama Veneris, Cereris bona munera carpe / et Nysyi larga et pinguia dona Minervae: Hor. carm. 3, 18, 6–7 larga nec desunt Veneris sodali / vina craterae; praeterea eosdem tres deos-deas iuxtaponit Ovidius in

324

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

met. 8, 273–274 primitias frugum Cereri, sua vina Lyaeo, / Palladios flavae latices libasse Minervae; - v. 9. iam puer et iuenis, iam vir et fessus ab annis: Ov. met. 10, 523 modo formosissimus infans, iam iuvenis, iam vir (cf. her. 15, 93; de aetatibus vitae cf. praeterea carmen 245 (vita) mox exorta est, sensim vigescit, deinde sensim deficit); praeterea finis versus v. 9 ‘fessus ab annis’ comparari potest cum Claud. IV cons. Stil. 421 ponto iam fessus et annis, partim etiam cum Stat. silv. 5, 2, 6 iam fessus ab altis / rupibus: Cugusi Aspetti letterari p. 307; - v. 10. talis eris: cf. epigr. Bob. 43, 4 talis eris (est epigramma funebre quidem); - v. 10. superumque oblitus honore: Ov. met. 7, 543 …veterumque oblitus honorum. Itaque poeta Pannonicus optimo iudicio dignus nec mirum est statim eius carmen claruisse, nam non solum in viciniis repetitum est, Vlcisiis Castris (infra, 2615), sed etiam in Iudaea, infra, 2712, ut monuerunt Eck pp. 117–125 (= Id., Auseinandersetzung pp. 284–295) et Cugusi Relazione pp. 149–152, Nuovi duplicati pp. 558–561. Topoi nonnulli in carmine inveniuntur, scilicet: v. 4. hortatio vere Epicurea ‘vivito mortalis dum dant tibi tempora Parce’, ut 1167, 5 ludite felices, patitur dum vita, puellae; 77, 6 bene facito vitae dum fatum venit; 806, 3 vivite, dum si[dus] vitae dat tempus honeste; 190; 856, 12/15, cett. (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 39–40); vv. 5 ss. diversitas morum et negotiorum, ut e.g. Hor. sat. 1, 1; carm. 1, 1 et 1, 7, 19–21; epist. 1, 2; Tib. 1, 1, 1 ss., cett.; vv. 6–7. hortatio ut bene vivatur, ‘flores ama Veneris || Cereris bona munera carpe || (carpe) Nysyi larga… dona’: tota sententia est variatio quaedam hortationis illius ‘es bibe lude’, de qua cf. Cugusi Aspetti letterari p. 39 et infra, Indices IX s.v., vel alterius ‘balnea, vina, Venus’. Minutatim nonnulla recenseamus: v. 2. vita data est: saepius legitur in CLE, cf. enim 2591, 2 (Carnunti), 373, 1; 1106, 1; 1582, 6 (Concordanze p. 142); v. 2. non certo limite cretae: quid significet videas Schmid laud.; tota sententia bene comparari posse mihi videtur cum carmine (item Pannonico) 2604, 15 quis meta nulla nascitur?, et cum seriore Christiano ICVR 4159, 1 vita hominum brevis est, certa hanc determinat hora (Romae, 615 p.Ch.n.); v. 6. Cereris bona munera carpe: cf. 3043 dabo ego tibi mensam epulisque oneratam / unde tu tuisque fruantur semper Cereri (ex Pannoniarum loco incerto); praeterea 249, 7 largae Cereris messes (in Praenestino); v. 7. Nysyi: i.q. ‘Nysii’; vox legitur in titulis geminis quoque 2615 et 2712; videas praeterea Cic. Flacc. 60 Mithridatem... Euhium, Nysium, Bacchum, Liberum nominabant; v. 7. Nysyi larga... dona: compares quaeso ‘munera Bacchi’ 492, 18 et 1552 A, 51 (et 439, 3); alibi legitur ‘munera liberi’, e.g. 1926, 1 et Hor. carm. 4, 15, 26 iocosi munera Liberi (cf. Cugusi Invidia p. 99);

PANNONIAE

325

v. 8. candida: translate ponitur, de vita; compares 1549, 17 stamina... candida (Romae, aetate Flaviorum Imperatorum); 1119, 6 lux candida. Pauca adiciam de genere dicendi: ‘ae>e’ in ‘nove’ i.q. ‘novae’, ‘Parce’ i.q. ‘Parcae’, ‘equor’ i.q. ‘aequor’; dein ‘Nysyi’ i.q. ‘Nysii’: item ‘candida vita’ i.q. ‘candidam vitam’; demum ‘iuenis’ i.q. ‘iuvenis’ (cf. infra, Indices IX s.v.).

2615. S. Soproni, AÉ 86, 1959, p. 205, Id., FolArch 14, 1962, pp. 51–56 (fig. et tab. XII); J.G. Szilágyi, AÉ 90, 1963, pp. 189–194; AEp 1965 n. 165; T. Adamik, AÉ 103, 1976, pp. 203–206; AEp 1977 n. 634; RIU III, 910 (fig. et tab. CCXV); Cugusi Aspetti letterari p. 44, Novellismo p. 156, Vsp p. 1565, Nuovi duplicati pp. 558–561, Relazione pp. 149–152; Basso 9; Fehér Poems 13; AEp 2005 n. 161, 2014 n. 1039; É. Maróti, Die römischen Steindenkmäler von Szentendre-Ulcisia Castra, Szentendre 2003, p. 35 n. 29; TitAq IV, 1639; EDCS 15000151; Feraudi in HD 017644 (fig.); TM 194289; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 3164 (figg.); MQDQ CE|appe|304; CLEPann 39; Eck p. 117. Vlcisiis Castris, laeva pars frontis sarcophagi, inibi carmen sepulcrale geminum carminis Aquincensis 2614, scriptum eodem puto tempore quo 2614 laud.

lubrica quassa levis [ - - - ] | vita data est homini non c[ - - - ] | per varios casus tenu[ - - - ] | vivito mortalis dunc [ - - - ] | seu te rura colens, urbes [ - - - ] | flores a〈m〉a Veneris, Cere[ - - - ] | et Nysyi largae et ping[ - - - ] | candida vita cole ius[ - - - ] | iam puer et iuvenis, iam [ - - - ] | talis eris tumulo sup[ - - - ]. |

5

10

(vacat) ‘aura’ lapis errore quodam opinor alterum exemplar carminis 2614, quo collato tota pars dextra restitui potest (idem dicatur de carmine 2712); sed cum nonnulla extantia in toto congruentia non sint (scil. ‘dunc’ v. 4, ‘colens’ v. 5, ‘largae’ v. 7: J.G. Szilágyi, AÉ 90, 1963, p. 189; Cugusi Aspetti letterari p. 37 n. 36), malo prudenter lacunas inexpletas relinquere, quamvis nec textus nec sensus quicquam incerti praebeant Versus: da6.

326

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

De hoc carmine cf. Cugusi Aspetti letterari, Novellismo, Nuovi duplicati, Relazione laudd., Eck laud., praeterea quae minutatim dixi supra, ad carmen 2614 (quod geminum est). v. 5. te rura colens,... flores a〈m〉a: cum in altero exemplari, 2614, versus 5 ‘te rura tenent,... flores ama’ aptus sit, hic contra claudicat sequentia verborum, nam expectemus ‘seu tu rura colis,... flores a〈m〉a...’ (fortasse ‘seu tu rura colens scil. sis,... flores a〈m〉a...’ intellegendum).

2616. J.G. Szilágyi, De duabus inscriptionibus Aquinci nuper repertis, AAH 1, 1951–1952, pp. 191–196 (figg.); AEp 1952 n. 1; Zarker 60; Basso 29; Fehér Poems 21; TitAq II, 769; EDCS 13900363 (figg.); Feraudi in HD 018818; TM 194314; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 10677 (fig.); MQDQ CE|appe|287; CLEPann 40. Aquinci, tabula sepulcralis calcaria, fere saec. III p.Ch.n.

[par]vus et exiguam lucem frunitus iniquae | [P]arcae iudiciis, hic miserande iaces | [in ta]ntum miseris ut causa parentibus esses | [fle]tus et luctus editus ex utero. | [at t]amen, ut fertur, f[a]tum v[el] ca[sus i]ni[quus] | [hae]c ita decrev[it]: non deus iste fui[t].

5

3. ‘[in ta]ntum’ nunc scripsi, ‘[et t]antum’ alii, ‘[i]n tumụḷọ’ scripserat Szilágyi (quem ipse secutus sum in CLEPann) Versus: di. De titulo dixerunt T. Adamik, Some Remarks on a Verse Epitaph from Aquincum, in Problèmes d’histoire et de culture antique. Actes de la XIV Conférence Internationale Eirene, Jerevan 1979, pp. 405–413; Fehér Remarks p. 166. Est carmen rhetorice haud inepte structum: videas enim enjambement quod dicitur vv. 1, 2, 3, 5; repetitiones ‘parvus - exiguam’, ‘iniquae [P]arcae ca[sus i]ni[quus]’, ‘miserande - miser’; interpositionem verborum inter ‘causa’ et ‘fletus’; repetitionem synonimorum ‘[fle]tus - luctus’. v. 1. lucem frunitus: ‘lux’ i.q. ‘vita’, cf. infra, Indices IX s.v. De locutione ‘lucem frunitus’ videas 512, 2 lucem clara fruitus (Cirtae), 1839, 2 luce est ista frunitus (Romae); ‘fruniscor’ cum accusativo cf. infra, Indices IX s.v. vv. 1–2. ‘Parcae’ (simm.) dicuntur ‘iniquae’ ut alibi in Pannoniis, scil. 2588, 4, item 1011 = CLEPann 2, 1 fato... iniquo; compares potissimum Hor. carm. 2, 6, 9 si Parcae prohibent iniquae (ut vidit Carletti Colafrancesco Parche pp. 268–269).

PANNONIAE

327

v. 2. miserande iaces: expectes ‘miserandus iaces’, idem fit in 1075, 4 sic miserande iaces (in agro Campano) et 1198, 14 sepulte iaces (Lugduni), cf. Courtney ML p. 397 et Cugusi Vsp p. 1565. v. 3. [in ta]ntum... ut: cf. e.g. Vell. 2, 91, 3, cett., cf. Szantyr p. 640. v. 3. parentibus esses: optimus finis versus, ut Lucr. 2, 643 et carmen urbanum 2012, 2; ‘parentibus’ in V pede cf. Concordanze pp. 568–569. v. 5. ca[sus i]ni[quus]: iunguntur voces quae saepius in CLE leguntur, scil. ‘casus’ (cf. Concordanze pp. 82–83) et ‘iniquus’ (cf. ibid. p. 372; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 38–39; et infra, Indices IX s.v.). vv. 5–6. est topos ille ‘omnibus moriendum esse’, de quo videas Pikhaus Levensbeschouwing pp. 66 ss. v. 6. non deus iste fui[t]: i.e. non fuit immortalis, sed mortalis; fortasse comparari potest locus Ovidianus met. 9, 17 nondum erat ille deus. Idem dicitur, sed inversa ratione, in urbano CIL I2 , 2997, 8 corpore consumpt[o]... deus sum.

2617. Margit Németh, Eine neue metrische Grabinschrift aus Aquincum, AAH 41, 1989, pp. 99–102 (figg. 1–2); AEp 1990 n. 821, 1992 n. 1460; Margit Németh – Judit Topál, Verses szarkofág mumifikált temetkezéssel a Bécsiúti sírmezőből, BR 27, 1991, pp. 77–87; Fehér Poems 25; TitAq II, 587; Gil Fichas p. 375; Cugusi Corpus p. 78; EDCS 05200577; Feraudi in HD 024858; TM 194460; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 2898 (figg.); MQDQ CE|appe|27; CLEPann 42. Aquinci, carmen integrum incisum in operculo (praescr. + v. 1) et fronte (vv. 2 ss.) arcae funerariae bene servatae, saec. IV in. p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). hic iacet, ecce vides, pupa sine fine decoris, que mihi || tam subito rapta est neque adhuc credere possi. | ‘non e〈g〉o tam modica potui maculare pare|ntem. Cassia sum vocita〈ta〉’. iacet sub saxo recl|usa. 4 IIII an(nos) vixi(t) et menses V. tu quidem quem re|citas ablatus pietate parentis, 5 quisquis es vale. | (vacat) ‘eco’ et ‘vocita’ lapis errore quodam (in verbo ‘vocita’ litterae ‘-it-’ legamento iunctae sunt, id quod probabiliter effecit ut lapicida per haplographiam quae dicitur scripsisset ‘vocita’ pro ‘vocitata’, ut legimus ‘laeta’ pro ‘laetata’ in Hispanico 2317, 1); permulta in lapide interpuncta et legamenta insunt (‘iacet’ [bis], ‘vides’, ‘sine’, ‘decoris’, ‘subito’, ‘maculare’, ‘parentes’,

328

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘reclusa’, ‘annos’, ‘et’, ‘menses’, ‘quidem’, ‘quem recitas’, ‘pietate’, ‘parentis’, ‘quisquis’) 4. legi interpunxi, nec tamen deest qui omnia aliter legat et interpretetur, scil.: ‘Cassia sum’. ‘vocita’. ‘iace〈o〉 sub saxo reclusa’, id quod mea sententia aliquid difficultatis praebet Versus: da6; sed v. 2 ‘adhuc’ excedens, v. 5 claudicat in prosodia, v. 6 nimis brevis (sed fortasse est additamentum oratione soluta conscriptum); post v. 4 aetas describitur oratione soluta. Cf. Adamik Versification p. 440. Carmen in partes divitur pro voce loquentis, nam vv. 1–2 dicit vox narrantis, vv. 3–4 loquitur mortua ipsa, v. 4 altero hemistichio iterum dicit vox narrantis verba concludens (videas enim v. 4 iacet ~ v. 1 iacet), vv. 5–6 allocutio in formula viatoris; post v. 4 aetas indicatur soluta oratione. Nomine mulieris ‘Cassia’ saepius utuntur in Pannoniis medio saec. III p.Ch.n., cf. Németh laud., p. 102. v. 1. pupa: cf. Africum 2753, 1 Mania pupa iacet paucos dilecta per annos, vox iterum iterumque legitur in CLE, cf. Concordanze pp. 639–640. Videas breviter André p. 63; fusius R. Danese, QUCC 59, 1986, pp. 45–57, maxime pp. 54–55; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 95–96; Cugusi Corpus pp. 78–79; addas titulum Aquinatem CIL X, 5500 Nicenis pupae… vixit annos sexs (est oratio soluta), cett. v. 1. sine fine decoris: i.q. ‘maximi decoris’ (gen. qualitatis); de syntagmate ‘sine fine’ in clausula cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae. v. 2. subito rapta est: verbo ‘rapiendi’ saepissime utuntur poetae epigraphici de morte immatura dicentes, cf. infra, Indices IX s.v. ‘rapio’; hic autem verbum coniungitur cum adv. ‘subito’, ad mortis advenientis nimiam velocitatem significandam et incusandam, videas denuo Indices IX s.v. ‘subito’. v. 3. modica: i.q. ‘parva’, de re cf. Th.l.L. s.v., col. 1229, 74 ss.; similiter 820 = CEPann 47, 1 vita parva i.q. ‘vita brevis’, item Moesicum 2650, 4: CLEPann p. 104. v. 4. toto de versu compares quaeso 1523, 1–2 Apollonia quae vocitabar / lapide hoc inclusa quiesco: videas ut mortua nomen suum proferat et quis sit patefaciat, eodem modo verbisque quo fit alibi, scil. 463, 2 vocitatus eram Baebius; 856, 1 Agricola sum vocitatus; 959 A, 1 viva Philematium sum Aurelia nominitata; 1572, 1 Romanus... sum vocitatus; 1874, 2 Iulia bocata so; denuo in ipsis Pannoniis, 568 = CLEPann 21, 6 Surilla ego so, que peremor, filia Cloe[s] (Poetovi). v. 4. iacet sub saxo reclusa: fortasse recinitur epigramma in Ballistam Vergilio adscriptum ap. Svet.-Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus. Alibi quoque, cf. infra, Indices VI A. vv. 5–6. sententia obscura: cum qui ablatus sit (vita vel parentibus vel simm.) non possit bene valere, sermo nullum tangere potest nisi viatorem, qui ‘allatus’ est ad sepulcrum mortuae vel ‘coactus’ est pietate parentis; nihil

PANNONIAE

329

certi, sed interpretatio ‘ablatus’ ~ ‘coactus’ melior ut puto. ‘Quem’ vero idem valere videtur quod ‘qui’, scil. est casus accusativus-non-accusativus qui dicitur (aliter Fehér Poems pp. 83–84). De genere dicendi: ‘que’ i.q. ‘quae’, ‘possi’ i.q. ‘possim’ (sed 'possum' expectaveris).

2618. RIU VI, 1554 (figg.); TitAq IV, 1965; EDCS 17800400 (fig.); HD 032224; TM 194657; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 8172 (figg.); MQDQ CE|appe|474; CLEPann 44. Gorsi-Herculiae, tabula calcaria ad imum fracta servans carmen integrum, incerta sed bona aetate, fere saecc. I/II p.Ch.n. opinor.

Praescr.: D(is) M(anibus). | tu qui festinas pe|dibus consiste vi|ator et lege quam | [dur]ẹ ṣiṭ ḍạṭạ ṿịṭạ ṃịḥị. 2. explevi lacunae mensurae ratione habita Versus: di. Carmen formulis contextum: etenim verba ‘festino’, ‘propero’ (simm.) in formula viatoris saepe leguntur in CLE (videas Concordanze pp. 262, 632), maxime in 1319, 1 substa precor paulum festina(n)s ire viator... ; v. 2 autem, vel iisdem vel similibus verbis, iterum iterumque in CLE legitur, fortasse denuo in Pannoniis ipsis, 2591, 2 (cf. ad loc.): videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 98 et infra, Indices IX s.v. ‘vide...’.

2619. J. Hampel, AÉ 26, 1906, p. 257; RIU V, 1271 (fig.); Intercisa I, 125 (tab.); Fehér Poems 43; EDCS 09900696; HD 037416; TM 194981; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 3584 (figg.); MQDQ CE|appe|688; CLEPann 54. Intercisae, duo fragmenta lapidea congruentia quae efficiunt epigrammation unius versus, aetate incerta, fortasse saec. II p.Ch.n. (similitudinis gratia cum 2596).

optamus cunc|ti, sit tibi terra levis. Versus: el. Est mera formula, cf. supra, ad 2596.

330

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2620. RIU V, 1117 (figg.); Intercisa I, 126 (fig.); EDCS 09900557; HD 037213; TM 194879; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 9739 (figg.); MQDQ CE|appe|477; CLEPann 70. Intercisae, ad imum tabulae calcariae integrae, cum figuris ad dextram partem, aetate incerta, fortasse saecc. II–III p.Ch.n.

utere f̣elex, Severe coni(unx) du(lcissime), somnis. Versus: da6 parum bonus, nam nomen ‘Sĕvērĕ’ exhibet primam syllabam excedentem. Votum ‘utere felix’ tritissimum, maxime in instrumento Galliarum et Germaniarum, cf. ad 2514 et ad 2579; de Pannoniis cf. CLEPann p. 133, addas quaeso 2597 bis; Aquinci legitur oratione soluta quoque expressum, IIL 146 utere felix Exsuperi, praeterea videas AEp 1992 n. 1413 (Carnunti) et AnEA 2005, 105 o = 2010, 6 (ibidem). Generatim cf. infra, Indices IX s.v. ‘Felex’ i.q ‘felix’, de re cf. Mihăescu p. 176.

2621. M. Nagy – E. Tóth, Minerva 1/7, 1990, pp. 4–11 et 1/10, 1990, pp. 22–23; AEp 1994 n. 1919; Fehér Poems 22; IIL V, 221; EDCS 00381070 (fig.); Gräf in HD 051910; TM 217691; MQDQ CE|appe|110; Marlia Mundell Mango – Anna Bennett, The Seuso Treasure. Part 1. Art historical description and inscriptions (JRA Suppl. 12/1), Ann Arbor 1994, p. 77; Zoltán Pallag, Reading the Seuso Hunting Plate. Text, Image and Identity in Later Roman Empire, Diss. Budapest 2018, pp. 15 ss. (figg.); fig. in Guggisberg (hrsg.) p. 141 fig. 143 et tab. 43; CLEPann 58. Discus aeneus, de ‘thesauro Seusonis’ (ut fit in 2551), in finibus Pannoniarum ut videtur reperto (de re cf. Pallag laud., cum libris), in loco incerto, saec. IV p.Ch.n.

⊂ chrismon ⊃ hec, Seuso, tibi durent per saecula multa, posteris ut prosint vascula digna tuis. Versus: di, ubi syllabae breves et longae invicem confunduntur, cf. Fehér Poems p. 80, fortasse sunt versus novi generis (Mondin p. 459). Donum votivum cum felicitatis ominibus. ‘Seuso’ nomen fortasse comparandum cum ‘Seuvo’ in Reichert p. 598. ‘Hec’ i.q. ‘haec’; fortasse ‘vasculum’ i.q. ‘vas’.

MOESIAE Omnia carmina epigraphica Moesiarum, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in tabella CLEMoes pp. 179–181 invenias, cui addas Durostorense 1707 locosque collectos in Vsp pp. 1599–1604. Attamen nunc nonnulla addidi, aliquot transposui, alia nimis incerta omisi.

MOESIA SVPERIOR 2622. Milena Milin, The Newly-Discovered Epigraphic Monuments from Sočanica (Kosovo), Star n.s. 52, 2002, p. 169 n. 10 (figg.); AEp 2002 n. 1235; EDCS 30300721; HD 033722; TM 193094; MQDQ CE|appe|39; CLEMoes 7. In loco qui appellatur Municipium Dardanorum, ara ex marmore, fere inter alteram partem saec. I p.Ch.n. et insequens saeculum.

quod pie|tas potui(t), | fecit suo | [ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏓ ]. Versus: da6. Quod ad verba attinet, videas Praenestinum 249, 3 accipe quae pietas ponit..., Hispanicum 2400, 1 quem pietas coluit..., Dacium 597, 1 hic pietatis honos..., urbanum 1048, 2 sentiat ut pietas praemia quae meruit, cett. (Lattimore p. 223, Concordanze p. 596); quod ad res, opinor hic latere sententiam ‘feci ut potui, non ut volui (scil. pro meritis defuncti)’, cf. e.g. 2935; 270, 2; 1042; 1086, 10; 1208; 1841, 2; 2113, 2.

2623. Premerstein – Vulić coll. 19–20 n. 25 (fig.); InscrMésSup II, 176 (fig.) (Mirković); EDCS 11201629; HD 036119; TM 193562; MQDQ CE|appe|39; CLEMoes 3. Tabulae marmoreae complura minima fragmenta congruentia prope Viminacium reperta, med. saec. II p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - v(ixit)] a(nnos) XIX̣ . | cuius post obitum | Marcianus pudici|tiae v[in]ctus amo|re dicat. | Postscr.: h(oc) m(onumentum) h(eredes) n(on) s(equetur).

332

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘v[in]ctus’ pro lacunae mensura, nec tamen ‘v[i]ctus’ omnino excludi potest Versus: si nomen viri omittas, fortasse el, scil. ‘cuius post obitum v[in]ctus amore dicat’, nam ‘vinctus amore dicat’ est alterum versus hemistichium bene structum, voce ‘amore’ in clausula posita (legas locos in Mastandrea pp. 42–43). Elogium pudicitiae uxoris a marito dicatum (laus pudicitiae saepius legitur in elogiis, cf. Logemann pp. 13 ss.). ‘Cuius post obitum...’ ~ 2608 cuius post obitum Marcellianus sedem hanc videtur conlocasse maritus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘post obitum...’. ‘V[in]ctus amore’: haec locutio in elegiacorum versibus legitur, e.g. Ov. her. 20, 88, trist. 1, 8, 30; similiter in CLE invenitur ‘devinctus sopore’, 481, 3 hic iacet aeterno devinctus membra sopore (in Galliis, saec. II p.Ch.n.: cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 135, 330), 2099, 1 Nymphius aeterno devinctus membra sopore (in loco qui dicitur Valentine, saec. V p.Ch.n.).

2624. CIL III, 14599, 1 (von Domaszewski); Ladek – Premerstein – Vulić coll. 151–152 n. 68 (fig.); N. Vulić, Spomenik SAN 39, 1903, pp. 80–81 n. 65 (fig.); Eng. 138; InscrMésSup II, 228 (fig.) (Mirković); AEp 2007 n. 1216; EDCS 30200793 (fig.); HD 036154; TM 193597; CLEMoes 4. Tegula prope Viminacium reperta, exhibens carmen graphio incisum, saec. II p.Ch.n.

invidi qu[[i]]|i livis, hoc ca|ca et sanus | eris. ⊂ phallus ⊃ ‘quit’ (scil. ‘quid’) edd., sed ‘qu[[i]]|i’ legi posse videtur, priore littera ‘i’ lineola deleta; ‘civis’ (pro ‘livis’) et ‘cacafit’ (pro ‘caca et’) legerunt CIL, Eng., qui censuerunt imaginem phalli pro verbo ‘fututus’ positam esse; olim ipse scripsi ‘invidi qui|{i} livis, hoc ca|cafis, anus | eris’, nunc aliter sentio Versus: intellego ‘invide, qui lives, huc caca (= veni cacatum) et sanus eris’, i.e. versus elegiacus malus in pede IV ‘/hōc căca ͡et/’. Carmen iocosum et vulgare, partim comparari potest Pompeianum Zarker 124 = ML 168 b. Vox ‘invidi/invide’ in initio posita est, ut saepius invenitur, cf. Concordanze p. 379; voces ‘invide/invidi’ et ‘lividus/livere’ iuxtaponuntur e.g. in 1417 (Carthagine), 2064 = Aliena Gall. = Aliena Afr. Invidiae damnatio topice hic ponitur, cf. Cugusi Invidia pp. 85 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’; speciatim, in Moesiis 2627 quoque. Vulgare verbum ‘cacare’ legitur alibi quoque, in 3098: cuius verbi in titulis usum tractavit Adams Vocabulary pp. 231 ss.

MOESIAE

333

‘Invidi’ i.q. ‘invide’, ‘livis’ i.q. ‘lives’; praeterea ‘hoc’ i.q. ‘huc’ (Mihăescu p. 315, in universum Th.l.L. s.v. huc, col. 3073, 12 ss.).

2625. Vulić Denkmäler p. 203 n. 13 (fig. 110); N. Vulić, Spomenik SAN 47, 1909, p. 122; AEp 1910 n. 171, 1911 n. 164; InscrMésSup II, 142 (Mirković); EDCS 11201609; HD 029928; TM 192868; MQDQ CE|appe|691; CLEMoes 6. Tabula funeraria calcaria Viminaci reperta, fere saecc. IV/V p.Ch.n. (nam Dardania ante Diocletianum provincia nondum erat), carmen fere integrum.

Praescr.: Sabinianus | pro(te)ctor ortus in | provincia Dardania | reg(ione) Vlpiane [ - - - ] | Dasa, qui vixit an(nos) L; | qui, donec superstaret, | vitam iucundam exegi | sibi et amicis qui a me | hodie exoptantur | et optantur. ibidem | terra levis habeat sem|[per]. vosque iter carpite, le|gite [amici, moneo] (?) | vos vitam iucundam ex[i]|gatis. post mortem, nihil e|st nisi est vilis umbra vox. | 5 Postscr.: [bo]ne memoriae castaqu(e) | [ - - - - - - ]. In laevo margine Sulpitus posuit (cf. infra, comm.) 4. ‘[opto]’ olim scripseram, sed fortasse melius ‘[moneo]’, collatis locis collectis in Concordanze p. 479, maxime 856, 12 (infra, comm.) et 1231, 4 Versus: ia-tro, cum multis mendis, formulis sepulcralibus mutatis vel detortis. Sulpitius (nomen in margine laevo legitur ab alto ad imum, singulis litteris singulis lineolis distributis, ‘S-V-L-P-I-T-V-S-P-O-S-V-I-T’: CLEMoes p. 34 adn. 1) dicat Sabiniano Dasae, qui vivens ut protector meruerat (cf. infra, Indices IX s.v. ‘protector’). ‘Dasa(s)’ vel ‘Daza(s)’ nomen Illyricum: Schulze p. 38 adn. 10, I.I. Russu in L’onomastique latine p. 359. Sermo obscurior: videas enim voces verborum I et III pers. mixtas atque confusas et orationem dissipatam, ut ita dicam: interpretor dubitanter vel “qui exegi vitam – donec (ea) superstaret – iucundam mihi et amicis...; ibidem terra possidet corpus, vosque iter carpite” cett., vel “qui (donec superstaret =) vivens vitam exegit iucundam sibi et amicis...; ibidem terra levis...” cett., sed omnibus de rebus ambigo. v. 1. ‘qui, donec superstaret, vitam iucundam exegi’ ~ ‘vitam iucundam ex[i]gatis’ v. 4: qua de sententia fere Epicurea cf. 2614, 4 vivito mortalis dum {dum} dant tibi tempora Parce; 1903, 1 qui vitam vixit iucundam (Siccae); 762, 3 iucundam vitam... duxit (Viennae); 2706, 1 quandiu vita fuit data, vixi

334

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

bene (Nicomediae); CLE Fadieni IV, 4 vixsi qua et potui quadmodum volui bene. Cf. comm. ad 2433 et ad 2708 nec non infra, Indices IX s.v. ‘dum vixi...’. v. 1. qui, donec superstaret: si interpreteris ‘superstaret scil. vita...’, compares Capuanum 91, 1–2 qui cum dum haberet clausam in castello ani[mu]lam / mortalem (fere aetate Augusti, cf. Cugusi Aspetti letterari p. 127; aliter Sallmann in Herzog – Schmidt IV, p. 606). v. 2. verbum ‘exoptare’ alibi legitur in CLE, e.g. 70, 2 sibi quisque exoptet se honeste vivere (in agro Frentano, libera Rei publicae aetate exeunte ut opinor); 979, 3 carae exoptans complexum saepe soror[is] (Carthagine Nova, fere 10–60 p.Ch.n.); 1671, 3 exoptans laetus ageb[at - - - ] (Romae). Videas repetitionem ‘exoptantur et optantur’ ad res augendas adhibitam. v. 3. terra levis habeat sem[per]: scil. ‘terra possideat corpus’, sed est variatio quaedam tritissimae formulae ‘sit tibi terra levis’, quae tamen more vulgato ad finem carminis ponitur. v. 3. vosque iter carpite: est fere formula, cf. ad 2966 et Indices IX s.v. ‘carpere iter’; hic tamen formula contra morem in medio carmine ponitur potius quam ineunte. vv. 3–4: similes exhortationes amicorum leguntur in urbanis 856, 12–13 amici qui legitis, moneo, miscete Lyaeum / et potate procul redimiti tempora flore (fere med. saec. III p.Ch.n.), 190, 1–2 adeste amici, fruamur tempus bonum /... vita dum parva manet (Roma). Amici autem saepius memorantur in CLE (videas Rodríguez Pantoja Amigos pp. 703 ss.). v. 5. vilis umbra: expectes potius ‘levis umbra’, ut re vera alibi legimus in CLE (cf. Concordanze p. 890). Sed totus locus involutus. Nota praescr. ‘Vlpiane’ i.q. ‘Vlpianae’, postscr. ‘[bo]ne’ i.q. ‘[bo]nae’.

2626. InscrMésSup VI, 229 (fig.) (Dragojević Josifovska); AEp 1984 n. 786; EDCS 11201406 (fig.); HD 002281; TM 192567; MQDQ CE|appe|156; CLEMoes 8. In loco qui appellatur Lopate, prope Scupi, fragmentum tabulae (?) ex marmore litteris optimis, saec. II p.Ch.n.

------| cum qua convixit non plus q[uam - - - ], | quos miseros citius fato mors ạ[bstulit atra] | et miseros liquit genitores f̣ . [ - - - ] | [---]--1. legi distinxi (cf. e.g. 2650, 2), aliter olim scripseram dubitanter, ‘cum qua con(ubio) vixit non plus q[uinque annos]’; ‘con(ubio) vixit’ edd. vulgo, collato Vergilio (infra, comm.); 2. supplevi ex Vergilio (infra, comm.); 3. incertum utrum ‘f̣ . [ ]’ an ‘ẹ . [ ]’, fortasse ‘f̣ạ[ ]’

MOESIAE

335

Versus: da6. Fortasse in lacuna ante v. 1 legebantur nomina coniugum, fere “hic iacent maritus (nomen) et coniunx (nomen) – cum qua maritus vixit non plus quam V annos –, quos mors immatura abstulit...”. v. 1. cum qua convixit...: edd. maluerunt ‘cum qua con(ubio) vixit’ collato Verg. Aen. 1, 73 = 4, 126 conubio iungam stabili – unde haud dubie pendet Timacense 2634, 1 cum qua conubio stabili quinquaginta annos... egit (cf. ad loc.) – ; sed nihil corrigendum, nam verbum ‘convivo’ alibi legitur, inde a Sen. rhet., maxime in titulis sepulcralibus, de coniugibus positum, cf. Th.l.L. s.v. convivo 2, col. 886, 42 ss. vv. 2–3. cf. carmen Mevaniense 803 florentes annos subito nox abstulit atra (fere saec. II p.Ch.n.) nec non Saepinas Zarker 138 liquisti miseros in luce parentes: aetatem / flores processus abstulit una dies (saec. II p.Ch.n. ut videtur). Quae omnia pendent a Vergiliano illo Aen. 6, 429 = 11, 28 abstulit atra dies et funere mersit acerbo, vulgatissimo in CLE (cf. Indices VI A s.v.). v. 3. ‘liquit’ i.q. ‘reliquit’, cf. infra, Indices IX s.v.

2627. InscrMésSup VI, 177 (fig.) (Dragojević Josifovska); Milena Dušanić, ŽA 34, 1984, pp. 205–208; AEp 1984 n. 753; EDCS 11201373; Gräf in HD 002034; TM 192532; MQDQ CE|appe|155; CLEMoes 9. In loco qui dicitur Volkovo, prope Scupi, fragmentum tabulae (?) ex marmore ad laevam et ad imum integrum, partem exhibens epigrammatis sepulcralis bilinguis, fere 150–200 p.Ch.n. ut puto.

.....[---]| οὔτι δὲ πάσ[ - - - ] | ἀλλὰ κακὴ μούνη βασκ[αίνει Μοῖρα - - - ]. | invidiae intenta est ḥ[ - - - ] | fimbria ventṛ[ - - - ] | invide si sapias, iam pro[veniet tibi fatum] (?).

5

(vacat) 3 ad fin. [ἀγαθοῖς] Dušanić (infra), contra metrum, [ἀνθρώποις] melius esse videatur; 5. ‘vent[ris]’ Dušanić; 6. supplevi iam CLEMoes exempli gratia; ‘pro[dit et tibi fatum]’ Dušanić male quod ad prosodiam attinet, item ‘pro[perat - - - ]’ (quamvis aptum quod ad linguam pertinet) prosodiae male aptetur (in pede IV ‘/prŏ[pĕrat - - - ]’).

336

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: duo di (vv. 2 et 5 in lapide recedunt), additis singulis da6 ad fin., ergo fere duo tristicha ut ita dicam, alterum Graece expressum, alterum Latine. Incusatur ‘invidia fati’ (βάσκανον), ut in carminibus Graecis Kaibel 208, 345, 379, 381, 496, 734, 1826, cett., et in Latinis 974 invida sors fati rapuisti Vitalem (Romae); 1206, 1 invida Parcarum series livorque malignus /... ruperunt stamina lucis (prope Salonas); in ipsis Pannoniis alibi quoque legitur, 2639, 2 disrupit mors invida vitae (Naissi). - De invidia aliter alibi dicitur et in Moesiis, 2624, et in ceteris regionibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘invidia’. Quod attinet ad ‘fimbria ventṛ[is]’ (si re vera ita legendum), Milena Dušanić laud., pp. 205 ss. comparat 1405, 12 fimbria parentum altera flamma cremas; vox ‘fimbriae’ (fem.) / ‘fimbria’ (neutr.) ita explicatur a Non. p. 156, 21 L.: ‘fimbriae sunt omnis extremitas’ (cf. Th.l.L. s.v. fimbria, col. 764, 25 ss.), nisi quis malit comparare potius τὰ περισσά.

2628. N. Vulić, JÖAI 15, 1912, Beibl., coll. 225–226, n. 27; InscrMésSup VI, 119 (fig.) (Dragojević Josifovska); EDCS 11201334 (fig.); Feraudi in HD 036099; TM 193542; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 28137 (figg.); MQDQ CE|appe|692; CLEMoes 12. Tria (olim quattuor, ut videtur) fragmenta congruentia stelae calcariae cuspidatae, Scupi repertae, aetate incerta sed haud seriore (fortasse saec. II p.Ch.n.). Insunt in lapide duae columnae, altera ad laevam soluta oratione conscripta, altera ad dextram quam brevissimum carmen continens inscriptum:

col. I M(anibus)

col. II D(is)

T(itus) Fl(avius) Fyr|mus h( ) hic pie|tatis o|nor, ec s|unt pis( ) | fr( ) g( ) evi | vid( ) fama | a d(o)n(a) m(ari)t(i), | a q( ) s( ) b( ) co(iugi ? ) | d( ) qui m(e) | d(i)l(i)git. c( ) b( ) n( ) vi|r v(ixit) an(nos) LXXV | vivo si|bi p(o)s(uit). Postscr.: Val(eriae) coi|(u)g(i) (?), vix(i)t (a)n(nos) L, Fl(avius) Firmus [coiugi] (?) b(ene) m(erenti) p(o)s(uit). textum edidi fere ut InscrMésSup (sed ‘co(iugi)’ malui ipse); cf. adclamationem ‘M( ) D( )’ ordine verborum inverso; plurimae breviationes insunt; verba col. II ‘pia ― d(i)l(i)git’ iam non extant.

MOESIAE

337

col. I quid significet incertum est, in InscrMésSup. haec proponuntur, ‘fr(u)ge [= frugi] Vivid(a)e ama(tae) a q(ua) s(i)b(i) 〈q〉(u)od c(upierat) b(o)n(us) vir v(ivens)’; sed nemo quicquam pro certo habere ausit, puto Versus: da6. Dedicanti nomen fuit ‘Flavius’, quo nomine alios usos esse Scupi monet Mócsy Gesellschaft p. 73. Carmen alterum exemplar est carminis Daci 597, 1–2 hic pietatis honos, haec sunt pia dona mariti, cui multum dilecta fui ego Marcellina, quod tamen longius est; bis recinitur Verg. Aen. 1, 253 hic pietatis honos? sic nos in sceptra reponis?, qui locus bene notus est poetis epigraphicis, videas enim Numidicum ad 817 = infra, Aliena Afr.; Moguntiacense 1100, 8 hic pietatis honos; Arelatense 1201, 1 hoc pietatis opus (cf. Hoogma 228, Cugusi Aspetti letterari p. 352); item carmen 817 (prope Thalam), quod nihil aliud est nisi Aen. 1, 253 hic pietatis honos + Aen. 4, 539 veteris stat gratia facti (Cugusi Citazioni pp. 504, 506–507). In carmine Moesico scriptor loco Vergiliano aliquid apponit, ut fit alibi, cf. Cugusi Citazioni pp. 497 ss. ‘Mariti’ (simm.) in VI pede alibi quoque invenitur in Moesiis ut in ceteris provinciis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘maritus’. De genere dicendi: ‘onor’ i.q. ‘honor’, ‘ec’ i.q. ‘haec’ (Mócsy Gesellschaft p. 218, Mihăescu p. 203); praeterea col. I ‘Fyrmus’ scriptio hypercorrecta pro ‘Firmus’.

2629. InscrMésSup VI, 164 (fig.) (Dragojević Josifovska); AEp 1984 n. 752; EDCS 11201367 (fig.); HD 002031; TM 192531; MQDQ CE|appe|154; CLEMoes 11. Scupi, tabulae calcariae fragmentum integrum ad caput tantum, aetate incerta, fortasse saecc. II–III p.Ch.n.

[ - - - ]plu primo abort[a]vi(t) masculum in[fantem] (?) | [ - - - ] sedem te luci dedita somṇọ [ - - - ] | [ - - - ] . . ṃịatis concẹp̣ẹṛạṭ [ - - - ] | [ - - - ]trem vicensimo nat[ - - - ] | [ - - - ] . . . . ṣẹṭ seduḷ[ - - - ] | -----1. suppl. InscrMésSup;

5

2. ‘te’ omis. InscrMésSup

Versus: ia ut videtur. Quid carmen significet parum perspicuum est lapidis condicionis causa; fortasse de morte immatura partus causa dicitur. ‘Abortare’ verbum rarum,

338

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

inde a Varrone (rust. 2, 4, 14); temporis causa carmen Moesicum deest in Th.l.L. s.v. aborto, col. 126, 76 ss.

2630. P. Petrović, VGlas 5, 1969, pp. 361 ss. n. 1 (fig.); AEp 1972 n. 533; InscrMésSup IV, 120 (fig.) (Petrović); ILatIug 564; EDCS 10000578; Gräf in HD 009874; TM 192643; MQDQ CE|appe|693; CLEMoes 13. Haud longe ab Vlpiana, tabula sepulcralis, saec. II p.Ch.n. puto nominibus nisus.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Vlp(ius) Clemens vixit | ann[os - - - ]II. h(ic) s(itus) e(st), | sit ti[bi te]ṛra levis. | fui quod tu es, | eris quod ẹgo ṣum. | ̣ Postscr.: Ṛụfria Ạmabilis | fratṛi karissim(o) s(uo) | f(aciendum) c(uravit). Versus: el, sequitur ia ut videtur (qua de variatione cf. infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’). Hic et in 2631 sunt Vlpii, qua de gente in municipio Vlpiana cf. Mócsy Gesellschaft p. 83. Vt hoc fratri Clementi, ita matri quoque Rufria Amabilis simile monumentum dicavit, scil. InscrMésSup IV, 121. Carmen formulis consutum, de v. 2 cf. enim infra, Indices IX s.v. ‘quod fueram...’. ‘Karissim(o)’ i.q. ‘carissim(o)’.

2631. M. Engelhardt – L. Renier, RA n.s. 26, 1873, p. 141 n. 8; Evans p. 58; CIL III, 8177 (Mommsen – Hirschfeld – von Domaszewski); Mommsen, EE 2, 1875, 500; EDCS 31100146; HD 043407; TM 193844; CLEMoes 14. Vlpianae, tabula sepulcralis, nominum gratia saec. II p.Ch.n. tribuenda.

“Vlp(ia) Ionice, have”. “bene valeas qui me | salutas”. | Postscr.: D(is) M(anibus). | Claudia Rufina | vixit annis XXX, | Vlpius Ionicianus | vixit annis XXV, | Vlpius Rufinus | vixit annis V, h(ic) s(iti) s(unt). | M(arcus) Vlpius Ionicus co|iugi et fili(i)s b(ene) m(erentibus) | et sibi vivus | f(aciendum) c(uravit). Versus: ia. Videas adclamationem ‘DM’ contra morem in postscripto positam.

MOESIAE

339

‘Ionice’ Graecum nomen mulieris, maxime servile et libertinum, in usu potissimum saecc. I et II p.Ch.n., item ‘Ionicus’ Graecum nomen iisdem saeculis usurpatum, ut concluditur collatis locis quso collegit Solin Personennamen pp. 627–628. Carmen formulis totum consutum: nam salutationis genus ‘Vlpia Ionice have’ saepius legitur, item saepe adhibetur formula ‘bene valeas qui me salutas’, videas infra, Indices IX s.vv. ‘ave’, ‘bene valeas...’.

2632. CIL III, 8175 et p. 2319 (Mommsen – Hirschfeld – von Domaszewski); 1632 (sed editio Bücheleriana valde differt a ceteris, quippe quae parum apte pendeat a CIL 8175; item Chol. 737); ILatIug 1412; Vulić Spomenik SAN 98 pp. 198–199 n. 393 (fig); EDCS 30800337; Feraudi in HD 033658; TM 193062; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 28445 (figg.); MQDQ CE|appe|694; CLEMoes 16+15. Vlpianae, ara sepulcralis marmorea carmen fere integrum exhibens, aetate incerta sed haud seriore, fere saec. II p.Ch.n.

A) “indolis egregiae et pi|us, at morior!”. iuvenilem | eripuere cito rumpentes | stamina Parcae. | quem supremam artem | docuit dulcis Cytherea, | fecerat is doctus rapidas | tam naviter artes | Pieridum Aonia manantes | vertice Tymbrio. | 5 heu facinus! rapido ca|ruisti tramite lucem, | ter quinos uno crescens | anno amplius annos | emensus senio accumu|lato in membris imis. | Postscr.: M(arcus) Messius [ - - - ] et tata | [Maxi]ma heredes duọ m(onumentum) m(emoriae). B) . . . . isto pietas in | . . maa . . florentis | ephebi ch . . m pims | . s suam - - - | quem superi . a es | . . . docil . . . iac . . . | h . . . m post n f rapi. (A) omnia valde detrita sunt postscr. ad fin.: fortasse ‘m( ) m( ) 〈p(osuerunt)〉’ (B) edd. Bücheler, Vulić; Bücheler vero tres omnino hexametros suo Marte restituit (‘clausa isto pietas tumulo est florentis ephebi, / qui matrem usque suam dilexit, quem superi annis / et docilem factum et tenerum post hinc rapuere’) haud absurde quidem, nulla tamen re certa

340

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: (A) da6, singuli versus binis lineolis distribuuntur (v. 5 ‘Tymbrjo’ bisyllabice computatur, v. 8 spondeiazon); (B) da. Elogium funebre iuvenis XVI annorum, immature senio (i.e. cancro in membris imis, ut videtur) confecti: vivens coluit artes Pieridum, ortas ex fonte Aganippe in vertice montis Parnasi, dictantibus Apolline et Cytherea, id est coluit poesin amatoriam. Videas narrationem plenam fabularum, ex schola ortam ut videtur; speciatim, de Aonia cf. Verg. buc. 10, 121 Aonie Aganippe; Ov. fast. 3, 456 Aoniae aquae; Stat. silv. 5, 1, 113 Aonius vertex. Omnia autem expressa sunt sermone exquisito, ordine verborum involuto atque ascito, ab aetate Antoninorum Imperatorum haud abhorrente opinor. In v. 1 loquitur lugens mortuus, cetera dicit vox narrantis, primum ad lectorem (vv. 2–5) dein ad mortuum ipsum (vv. 6–8). v. 1. indolis...: eodem modo incipit carmen 769, 1 indolis hic iacit heu... (Aquis Sextiis). De sententia autem cf. Emeritense 2384, 2. vv. 1–2. iuvenilem eripuere cito rumpentes stamina Parcae: similis est sententia 2642 B, 2 precipiti leto iuenis fatorum lege 〈p〉eracta. v. 1. ‘iuvenilem’: adiectivum hic tantum pro nomine ponitur, ut elucere videtur ex Th.l.L. s.v. iuvenilis, col. 732, 76 ss. v. 2. eripuere: cf. ‘rapi’ in (B); verbo ‘eripio/rapio’ saepius utuntur ad mortis crudelitatem incusandam, videas Cugusi Codice pp. 336 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 2. fila/stamina Parcarum iterum iterumque in carminibus epigraphicis memorantur: in ipsis Pannoniis, 2368, 3 voluerunt rumpere fila, item 492, 5 solventem fila dearum; saepissime alibi (videas infra, Indices IX s.v. ‘fila Parcarum’). In Christianis quoque: ICVR 3902, 1 fila sororum... (Romae); ICVR 14970 [ - - - ]insece rata / [ - - - Parca]e (?) curr〈e〉ntia fi[la] (Romae), fortasse 1668 = ILCV 4792 adn. [ - - - fil]a (?) sororum (Romae), cett. Ceterum, Parcarum crudelitas saepius memoratur et obiurgatur in carminibus sepulcralibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Parcae’. v. 5. vertice: in V pede ponitur, ut saepius in auctoribus (cf. Mastandrea pp. 906–910) nec non in CLE, e.g. in Hispanicis 2405 M, fortasse 2405 R / S, fortasse 2462 (Cugusi La Cueva Negra p. 78). v. 5. vertice Tymbrio: videas Stat. Theb. 1, 696 ss., ubi ‘Thymbraeus’ dicitur Apollo. v. 6. caruisti lucem: videas urbana 1041, 2 luce caret, 398, 2 quae caruit luce, 503, 2 caruit lucem; Tarraconensia 542, 3 dulcem carui lucem et 2432, 10 iam carui lucem; Africana 113, 4 lucem... caruit (Calamae), 1829, 3 blanda luce cares (Hadrumeti), cett. (cf. Concordanze p. 77); quibus locis videmus saepe verbum ‘carere’ coniungi cum accusativo (addas praeterea 1208, 7; 1328, 1; 1339, 9; 1578, 5; 1593, 5; 2695, 8), ut fit posteriore potissimum aetate, cf. Th.l.L. s.v. careo, col. 454, 67 ss. et Szantyr p. 83. ‘Rapido caruisti tramite lucem’ translate ponitur pro “morte immatura raptus es”. v. 6. (caruisti) lucem: i.q. ‘vitam’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘lux’; ceterum, ‘caru[i]t vita’ re vera legitur in Moesiis ipsis, scil. 1044 = CLEMoes 1 b, 2.

MOESIAE

341

v. 7. ter quinos uno crescens anno amplius annos: cf. 1069 viginti tecum... fers non amplius annos (Vrsone); 2354, 1 {L} LXX tecum transfers non amplius annos (item Vrsone); praeterea, in rebus longe dissimilibus, 359 = ML 66 = Solin Wandinschriften pp. 253–254 n. 61 gemma velim fieri hora non amplius una. De hoc fine versus cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. In postscripto videas vocem ‘tata’, qua pueri utebantur quaeque in titulis saepius legitur, cf. W. Heräus in ALLG 13, 1904, pp. 151–156 et M. Citroni in Martialis epigrammaton lib. I, Firenze 1975, pp. 304–305, ad Mart. 1, 100. ‘Tymbrio’ i.q. ‘Thymbraeo’ (‘t’ pro ‘th’, ‘e’ pro ‘ae’, ‘e = i = e’, cf. quaeso Mihăescu pp. 172, 208); quod ad CLE attinet, ‘Thymbraeo’ recte scribitur in Cillitano 1552 A, 89.

2633. Vulić Spomenik SAN 98 p. 85 n. 180 (fig.); ILatIug 1328; InscrMésSup III, 2, 73 (fig.) (Papazoglou); EDCS 11301574; HD 033007; TM 193000; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 29826 (figg.); MQDQ CE|appe|627; Cugusi Corpus p. 73; CLEMoes 17. Stela sepulcralis calcaria, fracta ad dextram, in colonia Timaco Minore reperta, puto fere 180–220 p.Ch.n. (cf. E. Dobruna-Salihu in Akten des XII. Intern. Kolloquiums über römische provinzielle Kunst, 2011, Pula 2014, p. 143 (fig.).

Praecedit figura Praescr.: D(is) M(anibus). | Cl(audius) Cassianus tegitur | cum coniuge Flavia | iunctaq[ue] propinquis | virgo his [Ca]ssia nata. | sex deno[s annos vixit] | pater, b[i]sque vicenos | mater, ter quinos vi|xit hos usque puella. | filii et frat[re]s meritis | sollemnia reddunt. | 5 Postscr. (?): Cassius [e]t Rufus ⊂ hed. ⊃ | Marinius so|rorque [ - - - ]. hodie pauciora leguntur quam antea, lapidis detrimenti causa post v. 5 nescio utrum appositum sit postscriptum an novissimus versus, nominibus perturbatus ut saepius (scil. fere: ‘Cassius [e]t Rufus ⊂ hedera ⊃ | Marinius so|rorque [dederunt]’) Versus: da6, singuli versus binis lineolis distribuuntur; v. 1 ‘conjuge’; v. 2 ‘virgo H his’; v. 3 ‘/-xit patĕr/ b[i]sque vicenos/’. ‘Marinius’ cognomen perrarum, deest in Kajanto p. 308 (ubi contra memoratur nomen mulieris ‘Marinia’, ipsum rarum).

342

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Videas lusus in annis aetatis: pater vixit annos 10×6, mater 20×2, filia annos 5×3, qui lusus saepissime in CLE leguntur, cf. Indices IX s.v. ‘lusus de aetate’. v. 5. sollemnia reddunt: finis versus similis 1988, 47 cui tam sollemnia mandem? (Romae, altera parte saec. II p.Ch.n. ut videtur).

2634. Vulić Spomenik SAN 98 p. 85 n. 182 (fig.); IncrMésSup III, 2, 46; ILatIug 1303; Cugusi Novellismo p. 159, Corpus pp. 73–74, 163; EDCS 11201551 (fig.); HD 032968 (figg.); TM 192987; MQDQ CE|appe|626; CLEMoes 18. In colonia Timaci Minoris, vel tabula vel stela sepulcralis integra, fere 180–220 p.Ch.n. opinor.

Praescr.: D(is) M(anibus). | T(itus) Iul(ius) Satur|nin(us) vet(eranus) ex dec(urione) | coh(ortis) II Aur(eliae) Dar(danorum) | sibi viv(o) et Ovi|diae Pudentil|lae coniugi ka|rissimae, cum | qua conubio | stabili quin|quagint(a) an|nos sine | secessu | dulciter | egit. Versus: di ut videtur, sed v. 2 malus; an commaticum? De gente Iuliorum in colonia Timacensi cf. Mócsy Gesellschaft p. 122. Editor princeps versus non agnovit, minime videns poetam hic nihil aliud fecisse nisi recinuisse Vergilianum illud Aen. 1, 73 = 4, 126 conubio iungam stabili (quod contra recte vidit L. Vidman, LF 94, 1971, p. 87 et 110, 1987, p. 61): Cugusi Aspetti letterari p. 352, Novellismo et Corpus laudd. Qui locus Vergilianus in CLE recinitur alibi quoque ut videtur, scil. in Germanico 1942, 2 [c]onubio iuncti... ‘Karissimae’ i.q. ‘carissimae’.

2635. Premerstein – Vulić coll. 146–147 n. 48 (fig.)); N. Vulić, Spomenik SAN 38, 1900, p. 48; AEp 1901 n. 20; CIL III, 14588 (von Domaszewski); Chol. 933e; Eng. 190; ILS 8510; ILatIug 1274; InscrMésSup III, 2, 106 (fig.) (Papazoglou); EDCS 30200777 (fig.); HD 032337; TM 192939; MQDQ CE|appe|695; CLEMoes 19. Ara (?) reperta in loco qui dicitur Koželj, prope Timacum Minus, 180–230 p.Ch.n. ut videtur.

[------]| [v]itam insi|diis in sacra | urbe finivit. |

MOESIAE

343

Postscr.: P(ublius) Maius Cleme[n]|tinus eq(ues) Roma|nus filio dul|cissimo b(ene) m(erenti) p(osuit). Versus: da6 (videas hiatum ‘vitam H insidiis’, ‘sacra H urbe’). Pater monumentum ponit filio a latronibus, ut puto, Romae interfecto. ‘Clementinus’ cognomen rarum, ut patet ex Kajanto p. 263 (fere 20es). De morte per vim allata cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors per vim allata’; speciatim videtur hic de morte a latronibus allata dici, quo de genere mortis cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 39 nec non supra, comm. ad 2428, et infra, Indices IX s.v. ‘latrones’ (quod ad Moesias attinet, videas titulum, item Timacensem, CIL III, 14587 a latronibus interfectus; quod ad Daciam, CIL III, 1559/8009 interfect(o) a latronibus). ‘In sacra urbe’ comparari potest cum 437, 2 notus in urbe sacra vendenda pelle caprina (Fori Novi); 249, 12 notus in urbe sacra (in Praenestino). Puto hic Romam significari, urbem sacram quippe quae Imperatorum sedes fuerit eademque urbs splendidissima nobilissimaque (cf. F. Coarelli, Gli spazi della vita sociale, in E. Lo Cascio (ed.), Roma imperiale. Una metropoli antica, Roma 2000, pp. 211 ss., maxime 243 ss., cett.). Si re vera Clementini filius Romae periit, videas quaeso mortem peregrinam, ut saepe, cf. infra, Indices IX s.v.

2636. Vulić Spomenik SAN 98 pp. 5–6 n. 11 (fig.); T. Smerdel, ŽA 16, 1966, pp. 311–316; S. Dušanić, EpStud 5, 1968, pp. 159–164; AEp 1968 n. 448, 2003 n. 1535; InscrMésSup I, 49 (fig.) (Mirković – Dušanić); Cugusi Novellismo pp. 158–159; EDCS 1120451 (figg.); HD 014666; TM 192704; MQDQ CE|appe|240; CLEMoes 21. Tabulae sepulcralis parum integrae quinque fragmenta congruentia Singiduni reperta, fere 200–230 p.Ch.n.

Praecedit: D(is) [M(anibus)]. | quisqu[is iter carpis], | haec ques[o disce via]|tor. ora pue[lli sparsa ge]|nas lanugin[e barbae] | prime, cuillula c[um tri]|eteride qui[n]ta sur[ . . . ] [et] | rapuit mise〈r〉o sola[men] | patri. hic situs est. fl[os ut] | moli teluris aratro, sic [patri]|oq(ue) ab ạmplexu vulsus [fuit. att]|at flosculus arv[is] [crescit | d]ulcis, perexin te pulsum | [ - - - ] [ - - - - - - ]. edidi fere ut Vulić insunt multa legamenta; ‘misepo’ lapis errore quodam

5

344

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

1. ‘quisqu[is iter carpis]’ optime suppletur collato 1592, 1; 3. ‘sur[pit]’ Vulić, ‘sur[(r)ipit]’ Dušanić, sed fortasse ‘sur[git]’ vel ‘sur[xit]’; 7 fin. ‘[parvum]’ Vulić dub. Versus: da6 cum mendis: v. 3 prosodice expectes bisyllabum ‘sur[ ⏓ ]’, v. 4 parum bonus, v. 5 ‘/mōlĭ tĕ-/’. Carmen nititur duabus translationibus, scil. (a) ‘prima lanugo barbae’ ad significandam iuventutem, et (b) ‘flos terra avolsus sed mox renascens ex corpore ipso mortui’ (de corpore in florem transmutato videas 1184, 13 ss. ut tuo de tumulo flos ego cerna novum / crescere... ut praeteriens... sibi dicat: “hoc flos est corpus Flaviae Nicopolis”; Cugusi Aspetti letterari pp. 267 ss.). v. 1. quisqu[is iter carpis], haec ques[o disce via]tor: ‘quisque’ vel ‘quisquis’ saepius ponitur in initio carminum sepulcralium, ut dilucidum fit ex Concordanze pp. 673–674, compares potissimum 1592, 1 [q]uisquis iter carpis, versos hoc respice q[uaeso]; ceterum totus versus exhortationem exhibens ut viator resistat ad mortui vitam cognoscendam vulgatissimus est, videas enim locos collectos in Concordanze pp. 863–864 et infra, Indices IX s.vv. ‘quisquis ades...’, ‘viatoris formula’. v. 2. ora pue[lli sparsa ge]nas lanugin[e barbae] / prime: subauditur ‘erant’ (simm.); inest topos mortis immaturae translate expressus, ut in ipsis Moesiis 2642, 4 πρῶτον ὑπὲρ γενύων ἄνθεα δρεψάμενον, atque in 1547 quem fatum eripuit prima lanugine (Polae); addas quaeso, item ex Moesiis, Noviodunense 2648, A, 7. Videas Lattimore pp. 197–198. v. 3. cuillula: hoc verbum ex ‘cuilla’ deminutum est, ‘cuilla’ autem est genus navis onerariae; ‘cuillula’ nusquam alibi legitur, Dušanić laud. dubitat coniungi posse cum voce gr. (τὰ) κοῖλα; hic translate ponitur, scil. ‘cuillula = navicula vitae’, ‘cursus vitae’. v. 3. [tri]|eteride qui[n]ta: ‘trieteris’ vox rara, sed alibi quoque legitur in carminibus epigraphicis, scil. 539, 1 trieteride sexta (in Dalmatia, saec. V p.Ch.n.) et 1355 trieteride quinta (Romae, 442 p.Ch.n), multo antea autem ap. Mart. 10, 53, 3 invida quem Lachesis raptum trieteride nona..., cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 67, 71–72; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 56, CLEDalm p. 92; Cugusi Corpus pp. 177, 186. v. 3. Vulić laud. restituit ‘sur[pit]’ i.q. ‘sur(r)ipit’; sed, cum verbum ‘rapiendi’ legatur v. 4, fortasse aptius verbum ‘surgere’ restituere possumus, scil. ‘sur[git]/sur[xit]’, fere “cum navicula vitae progreditur (vel: progressa est) in annum XV”. v. 5. [patri]oq(ue): ‘-que’ abundat, ut alibi in CLE (cf. Ahlberg p. 41 et infra, Indices IX s.v.). v. 6. [att]at: cf. Hofmann pp. 23–24 et Th.l.L. s.v., col. 1116, 60 ss. v. 7. perexin: i.q. ‘perrexi’ addito enclitico ‘-ne’; ‘perrexi’ i.q. ‘effeci ut moveretur’. Alibi iam dixi (Cugusi Novellismo p. 159) carmen hic illic ab auctoribus pendere, scil.

MOESIAE

345

- v. 2 ‘ora pue[lli sparsa ge]nas lanugin[e barbae] / prime’ comparari posse cum Verg. Aen. 8, 160 tum mihi prima genas vestibat flore iuventas, 10, 324 flaventem prima lanugine malas (Lattimore p. 197; Hoogma p. 322); - vv. 5–6 ‘f[los ut] mol(l)i(s) tel(l)uris aratro, sic [patri]oq(ue) ab / amplexu vulsus [fuit]’ comparari posse cum Catulliano 11, 21 ss. meum… amorem, / qui illius culpa cecidit velut prati / ultimi flos, praetereunte postquam / tactus aratrost (iam Sappho frg. 105c LP: H.P. Syndikus, Catull. Eine Interpretation, I, Darmstadt 1984, p. 126; Stephanie R. Russell, Studies in Sappho (Fragment 31 L-P) and Catullus (Poems 11, 50 and 51), Diss. New York 1986, Ann Arbor 1990, p. 76, cett.), et cum Vergiliano illo Aen. 9, 435– 437 purpureus veluti cum flos succisus aratro / languescit moriens lassove papavera collo / demisere caput, pluvia cum forte gravantur (cf. Lattimore p. 197). Rebus sic stantibus, hoc concludi posse videatur, carmen quod ad studium litterarum attinet haud despiciendum esse, ut fit in Noviodunensibus 2648 A–B. De genere dicendi: nota ‘moli’ pro ‘mollis’, ‘teluris’ pro ‘telluris’, ‘perexin’ i.q. ‘perrexin’; praeterea ‘ae>e’ in ‘queso’ i.q. ‘quaeso’, ‘prime’ i.q. ‘primae’; demum, lusum verborum ‘fl[os]... flosculus’ et allitterationem ‘Perexin ... Pusum’.

2637. Beševliev Prinosi 68 (tab. XXVII, 2); B. Gerov, Epigr 38, 1976, p. 65 n. 7 (fig. 1); AEp 1976 n. 613; ILatBulg 178 (tab. XXXIII, 178); Conrad 515 (fig.); EDCS 11301335; Gräf in HD 012573; TM 190876; CLEMoes 58. Pars dextra stelae calcariae sepulcralis fractae reperta in loco qui Reselec dicitur, haud longe a Montana (Moesia Inf.), aetate Severorum, fere 180–210 p.Ch.n. mea sententia.

Praecedunt figurae Praescr.: Ḍ(is) M(anibus). | [resta] viator et | [rele]g̣e, si lex e|[st leger]e (?) tibi. | Postscr.: P(ublius) Aelius | [F]irmus vet(eranus) | [le]g(ionis) XI Cl(audiae) se viv[o] | [sibi et - - - ]ani coiugi | s(uae) b(ene) m(erenti) p(osuit). secuntur figurae edidi ex lacunarum mensuris, collatis 2592 cett. (infra, comm.), paulo aliter edideram olim, CLEMoes 58, scil. ‘[resta] viator et | [hoc le]g̣e’; Gerov maluit ‘[siste et resta]’ nec non ‘[tit(ulum) leg]e’ (?)

346

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: fortasse ia, ut videtur. Restitui potest collato Pannonico 2592 resta viator et relege, cett. (cf. supra, ad 2592 et infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’). Legio XI Claudia hac aetate tendebat Durostori: Ritterling coll. 1698 ss.

2638. V. Velkov, Ein Grabepigramm aus der Dacia Ripensis, in Lebendige Altertumswissenschaft. Festgabe zur Vollendung des 70. Lebensjahres von H. Vetters, Wien 1985, pp. 270–272 (tab. XXXIII, 1); Angela Donati, Su un carme ratiariense (ed altra nota epigrafica), Rat 3–4, 1987, pp. 127–130 (tab. XXXIV); EDCS 41600139; MQDQ CE|appe|696; CLEMoes 23. In loco qui Ratiaria dicitur, tabula ansata, inibi carmen sepulcrale, in ansis autem inest ornatus quidam fortasse Christianus; fere 250–320 p.Ch.n.

Praescr.: e d c i n f r m (?). | quid tantum superum Parcarum numina lesi, | femina quae semper habui sine crimine vitam? | quod iuniore mea voluerunt rumpere fila, | nec doluere mei{s}, sine pignora linquere lumen? | o quantum saevas reor vos esse sorores, | 5 quae meum virgineum torum sine lege privastis | et sine iustitia 〈in〉 Inferna sede locastis! | Gaudentio tribuno nupta, bis denos et septe(m) annos vitae conplevi: | unde tu Gaudenti, dolens nimium carissime coniunx, | 8 qui meum sollicite castum decorasti monumen(tum), | inscribi iubeas titulum meo nomine, Dassiole, | 10 nobilis ingenio, clara de stirpe parentum, | filiam Dassiani du[c]is iustissimi quondam, | [ut p]enitus possit sepultam noscere pignus. ‘meis’ lapis errore quodam praescriptum intellegi posse minime videtur, est fortasse formula quaedam qua titulus dedicatur, ut coniecit Donati laud., p. 127 7. ‘〈in〉’ restituendum (cecidit enim per haplographiam quae dicitur); 8. ‘Gaudenti dolens’ optime Donati, ‘Gaudentio olensi’ Velkov; 9. ‘decorasti monumen(tum)’ Donati, ‘decoras timo numen’ Velkov; 10. ‘inscribi iubeas’ Donati, ‘inscribitur eas’ Velkov; 12. ‘filiam Dassiani du[c]is’ Donati, ‘eti . . am Dassia nidu . ts’ Velkov parum bene; 13. rest. Donati

MOESIAE

347

Versus: da6 vitiosi, nam v. 8 nomen ‘Gaudenti’ computandum non est; v. 9 ‘me͡um’; v. 9 ‘/-rastĭ mŏ-/’; vv. 9–10 computandum est ‘-tum͜/inscribi’, id quod synaphiam quam dicunt efficit, ut perraro fit in CLE (cf. CLE Fadieni V a: Cugusi Fadieni p. 90): quod quidem fortasse voluit dilucide exprimere poeta/lapicida scribens ‘monumen-’, novissimis litteris ‘-tum’ omissis; v. 10 excedit. Praeterea linea post v. 7 oratione soluta conscripta est. Cum carmen pertractaverint Donati laud. et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 57–60 (brevius Cugusi Relazione p. 157), hic paucis verbis rem absolvam. Cognomina ‘Dassiola’ et ‘Dassianum’ Illyrica esse videantur (cf. Schulze pp. 31–32), ambo rara (‘Dassiolus’ memoratur ap. Kajanto p. 167). Loquitur mortua ipsa Dassiola XXVII annorum. Carmen dividitur in partes duas: primum, vv. 1–7 mortua Parcarum crudelitatem incusat, quae iuvenem abstulerunt; dein, vv. 8–14 de semetipsa dicit, memorans se nobili loco natam, filiam Dassiani ducis, nupsisse Gaudentio tribuno mil. (legionis XIII Geminae, quae in statione Ratiariensi considebat, Ritterling col. 1720). vv. 1–2. bene compares 2704, 1–2 quid superos potuit iuvenis laesisse Penates, / quod tumulo Iopes ossa sepulta latent? - Vv. 1–7. Parcae incusantur quod ruperint fila vitae mulieris insontis, quod incusationis genus saepissime in carminibus undique occurrit (cf. CLEMoes p. 58); in Moesiis ipsis videas e.g. Nicopolitanum 492, cett. Quamquam Parcae memorantur, tamen carmen Christianum esse potest, ut dixi paulo supra. Multa vere epigraphica in carmine insunt, scilicet: v. 2. (habui) sine crimine vitam: haec locutio saepissime legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v.; in ipsis Moesiis comparari possunt Capidavense 2647 [tunc vi]xi, bene vixi, sine nu[lla cr]imina vixi et Sacidavense 2961 bis vita sene cr[i]mine gesi; v. 3. rumpere fila: ‘rumpere ‒ ⏓’ clausula optima, cf. Mastandrea 750; v. 4. sine pignora: videas ‘sine’ cum accusativo ‘pignora’ coniunctum, ut in Moesicis 2961 sine liberos, 2647 sine nu[lla cr]imina (Mihăescu p. 249); cum contra vv. 2, 6, 7 recte cum ablativo iungatur. - ‘Pignora’ i.q. ‘nati’, cf. infra, Indices IX s.v.; v. 4. linquere lumen: verbum ‘linquere’ saepius ponitur in V pede, ut probant loci quos Mastandrea p. 448 collegit. ‘Linquo’ pro ‘relinquo’ videas cf. Indices IX s.v.; v. 5. sine lege: hoc syntagma in pedibus IV–V positum Ovidium sapit, cf. Mastandrea p. 439; v. 7. 〈in〉 Inferna sede locastis: cf. Abrit(t)ense 2652, 2 sedibus Infernis... tradita; praeterea 434, 11 Infernas sedes Acherontis ad undas (Pisauri, altera parte saec. II p.Ch.n.); 501, 3 Ditis ad Infernas sedes (Tupusuctu, puto saec. III p.Ch.n.); 1551 G = CLESard 6 G, 29 sedes Infernas (Caralibus, priore parte saec. II p.Ch.n.);

348

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

post v. 7. bis denos et septe(m) annos vitae conplevi: ita (vel simm.) cf. e.g. 1132, 2 nondum bis denos aetas compleverat annos, et saepius ubique, videas Mastandrea p. 142, Concordanze pp. 101–102; v. 10. carissime coniunx (simm.): saepius legitur in CLE, scil. 965, 7; 998, 1, cett. (Concordanze pp. 108–110); v. 11. nobilis ingenio: 1196, 7 [n]obilis ingenii; videas ut topice virtus propria gloriae gentis apponatur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘virtus propria...’; v. 12. quondam: scil. cum aut Dassiani aut filiae Dassiani vita etiamtum manebat; ‘quondam’ saepius legitur in CLE ad tempus iam exactum significandum, ut monent e.g. Cugusi Edizione pp. 436, 439 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 105, videas praeterea infra, Indices IX s.v. Aliter fit in v. 11 clara de stirpe parentum, qui versus haud cum CLE comparari potest, sed cum auctoribus potissimum, inde a Verg. Aen. 3, 94 vos a stirpe parentum, dein Sil. 2, 178 clari deductum stirpe parentis, Auson. epitaph. 25, 5 stirpe parentum, profess. 12, 3 (Green) qua stirpe parentum. Cf. Mastandrea p. 821. De genere dicendi: ‘ae>e’ in v. 1 ‘lesi’, v. 10 ‘Dassiole’ (contra, v. 6 ‘quae’); ‘e’ pro ‘i’, v. 3 ‘iuniore’ i.q. ‘iuniori’ (Mihăescu pp. 175–176; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 52, CLEMoes p. 60); praeterea v. 4 ‘mei{s}’ prolepticum, debuerat esse ‘nec doluere me linquere lumen (= mori) sine pignora (i.q. pignoribus)’.

2639. N. Vulić, Spomenik SAN 77, 1934, p. 48 n. 39 (fig.); InscrMésSup IV, 50 (fig.) (Petrović); EDCS 11201190 (fig.); Feraudi in HD 035852; TM 193401; MQDQ CE|appe|697; CLEMoes 24. Naissi, quattuor fragmenta congruentia tabulae sepulcralis ex marmore exhibentis carmen Christianum integrum, saec. V p.Ch.n. mea sententia.

⊂ crux ⊃ fili meus dul|cis Antonine, qu|em fata tulerunt

cum | octavo carperet anno, | disrupit mors invida vi|tae. Postscr.: fecit vero terminum vite m(ense) Se|pt(embri) ind(ictione) nona. ⊂ crux ⊃ 2. ‘disrupit’ recte defendit Solin Analecta p. 129 Versus: da6 vitiosi, longiores quam VI pedes, optimis tamen clausulis. Textus integer distributus per septem lineolas crescentis longitudinis, miro modo, nescio utrum imaginum gratia ad laevam et ad dextram in lapide incisarum (iam non extantium) an ob aliam causam (e.g. quod bis lapis adhibitus sit, ut fit in ostracis). At certe, ut demonstrant loci similes quos paulo infra adducentur, carmen hoc est.

MOESIAE

349

Denuo puer Antoninus memoratur, una cum fratribus Gentio et Petro, in titulo sepulcrali InscrMésSup IV, 51, forte in eodem loco Naissi reperto (cf. Vulić laud., pp. 47–48 et Petrović, InscrMésSup IV, p. 92). v. 1. fili meus Antonine: pro ‘fili mi Antonine’, ut e.g. in Imperatoris Augusti epistolio Ep. Lat. Min. II, n. CLI frg. 73 Cugusi ave, mi Gai, meus asellus iucundissimus (ubi casus nominandi pro casu vocandi ponitur, ut fit in sermone cotidiano); infra quoque, 2889 Pacate... baptismate purus. v. 1. fata tulerunt: similiter 420, 13 me fata tulerunt (fortasse saec. I p.Ch.n.); optimus finis versus, qui alibi legitur in carminibus sepulcralibus, scil. 2774, 1 sic fata tulere; 417, 6 sic denique fata tuler[unt] (fortasse saec. I p.Ch.n.); ex Verg. buc. 5, 34 (Mastandrea p. 277; de titulis, Concordanze p. 251). Videas verba gentilium, addito tamen signo crucis Christianorum. v. 2. carperet anno: compares 706, 10 carpere vitam (Vercellis, saec. VI p.Ch.n. in.) et 718, 1 (in Lusitania, saec. VI p.Ch.n. ex.). v. 2. disrupit: ponitur pro ‘diripuit’, quo verbo saepissime utuntur ad mortis crudelitatem incusandam (cf. infra, Indices IX s.v. ‘rapio’). v. 2. invida: in V pede ponitur, ut e.g. 429, 2 (Caesareae Maur., saec. II p.Ch.n.), 647, 2 (Romae), cf. Concordanze pp. 378–379 et Mastandrea p. 404. De ‘invidia mortis/fati’ cf. infra, Indices IX s.v.; voces ‘invidus’ et ‘iniquus’ iterum iterumque in titulis sepulcralibus ad mortem (simm.) referuntur, cf. CLEPann pp. 38–39, 92, 150, CLEMoes p. 62. De genere dicendi: v. 1 ‘tulerunt’ i.q. ‘abstulerunt’, ut ‘feruntur’ i.q. ‘auferuntur’ in Noviodunensi 2648 A, 9; v. 2 ‘octavo anno’ i.q. ‘octavum annum’, iungitur cum verbo ‘carperet’; ‘vite’ i.q. ‘vitae’.

MOESIA INFERIOR 2640. A. Aricescu, StCl 5, 1963, p. 322 n. 3 (fig. 3); AEp 1963 n. 185; Inscr. Scyth. Min. II, 242 (fig.) (Stoian); Buonopane pp. 13–26 (fig.); EDCS 11800281 (figg.); Gräf in HD 017230; TM 190988; CLEMoes 28. Minimus angulus superior laevus stelae sepulcralis calcariae repertae in agro Tomitano, aetate fere Severiana.

Praescr.: D(is) M(anibus) [S(acrum)] (?). | hic eg|o qu[i i]|aceo [ - - - ] -----Versus: da6.

350

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Est initium versus recinens locum trist. 3, 3, 73, ‘hic ego qui iaceo tenerorum lusor amorum’, Ovidi illius qui compluribus antea annis Tomi quidem diu vixerat; idem initium legitur alibi quoque in eadem provincia, scil. Transmariscae, cf. enim 2646, 1 hic ego qui iacior Va[leria] dicta fuisse…, et Abrit(t)i, in 2652, 1 [hi]c ego qui iaceo Victorina nomine dicta. Ex quo deduci posse videtur Ovidi memoriam in loco diu viguisse, tamquam si ille poeta decus et lumen urbis Tomitanae esset. Plura dixi Cugusi Novellismo p. 163, Ricezione pp. 45–46, Corpus pp. 171–172, item CLEMoes p. 89, cf. praeterea Buonopane laud. (aliter sensit Bojadžev pp. 44–45). Vulgo haud ‘hic ego qui iaceo...’, sed ‘hic ego iaceo...’ (vel simm.) legitur in CLE, ut perspicitur ex locis collectis infra, in Indice I, maximeque in Concordanze pp. 318–319.

2641. CIL III, 6155 / 7571 (Mommsen); A.G. Poulter, Dacia n.s. 22, 1978, pp. 240 ss. (figg.), Id. in D.M. Pippidi (ed.), Actes VIIe Congrès International d’épigraphie grecque et latine, Constanţa 9–15 sept. 1977, Bucureşti – Paris 1979, pp. 445–446; AEp 1978 n. 715; Inscr. Scyth. Min. II, 465 (fig.) (Stoian); Conrad 146 (tab. XLIV, 4); EDCS 27800930 (fig.); Feraudi in HD 004930; TM 190679; MQDQ CE|appe|698; CLEMoes 27. Tomi, magna stela sepulcralis marmorea, integra, saec. III p.Ch.n. mea sententia (sed saec. III ex. – IV in. Poulter).

Praescr.: D(is) M(anibus). | Vlpiae Aureliae Va|leriae virgini dextra|te annis III, mensibus | VIIII, d(iebus) XVII, filiae Aure|li Herculani v(iri) e(gregi) duce|nari qui vixit annis | XLII, mens(ibus) VIII, d(iebus) XVI, | nepotiae pientissi|me, Vlp(ius) Valerius Au|relianus v(ir) e(gregius) cente|narius et Titinia | Mansueta stola|ta femina. viator | resiste et lege, nihil ul|tra crudelius. Postscr.: h( ) (?) m( ) (?) c( ) (?) p( ) (?). postscr. ‘h(oc) m(onumentum) c(ernere) p(otes)’ (vel simm.) CIL, Poulter dubitanter Versus: ia6. ‘Herculan(i)us’ cognomen satis usitatum, cf. Kajanto p. 214 (‘Herculanus’ fere 75es, ‘Herculanius’ fere 20es), item nomen mulieris ‘Mansueta’, fere 60es (Kajanto p. 263). Epitaphium puellae fere IV annorum, cuius patri Herculano viro egregio census fuit c̅c̅ sestertium, patruo Aureliano item viro egregio census c̅ sestertium (ut in Syriaco 2967 Flavius Liccaius, nec non in Macedonico 1878 =

MOESIAE

351

CLEOr 13, 1 Aurelius Saza centenarius, saec. IV p.Ch.n.; de centenariis cf. e.g. Diz. Epigr. II, pp. 178–179, Pflaum Procurateurs passim, maxime M. Christol, ZPE 158, 2006, pp. 247 ss., locos collectos invenias in Th.l.L. s.v. centenarius, col. 813, 52 ss.). Coniunx patrui Valeri Aureliani, Mansueta, fuit ‘stolata femina’, i.e. matrona dignitate spectata, opinor (eadem condicio memoratur in Celeianis CIL III, 5225 et 5293, in Lugdunensi CIL XIII, 1898, in Foroiuliensi Suppl. Ital. n.s. 16, 3, in Tiburtino AEp 1958 n. 177, in Anagnino CIL X, 5918, in Pannonico CIL III, 8754, al.: cf. Ox. Lat. Dict. s.v. stolatus; B. Holtheide, Matrona stolata - Femina stolata, ZPE 38, 1980, pp. 127–134; A. Álvarez Melero, Matronae stolatae: titulature officielle ou prédicat honorifique?, CCGG 28, 2017, pp. 61–93). Puella ipsa fuit ‘virgo dextrata’: quod quid significet incertum, fortasse locum dignitatis in pompis sollemnibus, videas Mommsen CIL laud. et Th.l.L. s.v., col. 938, 9–12 (longe aliter iudicat Mihăescu p. 306). - ‘Nepotia’ videtur esse vox fem. congruens cum voce mascul. ‘nepos’. Formula viatoris tritissima, alibi quoque in Moesiis legitur, 1879 = CLE Moes 38, 1 tu viator qui transis rest(a), leg(e) tit(ulum); item cf. Pannonicum 1902 = CLEPann 16 ressita viator et lege crudele cas(um) (Aequinocti), Macedonicum 1878 = CLEOr 13, 6 resta viator et lege titulo nestro, ceterum cf. infra, Indices IX s.v. ‘formula viatoris’. ‘Dextrate’ i.q. ‘dextratae’, ‘pientissime’ i.q. ‘pientissimae’.

2642. M. Tačeva Hitova – St. Stefanov, BIHB 26, 1968, pp. 221–230 (figg. 1–4); Violeta Božilova – J. Kolendo – L. Mrozewicz, Inscriptions latines de Novae, Poznan 1992, 65; Zorka Popova, BIHB 28, 1972, pp. 345–351; ILatBulg 325 (tab. LXI, 325); Kolendo – Božilova 107 (tab. 36); Bojadžev 4; Cugusi Novellismo p. 153; SEG 47, 1153; 2015 n. 74; Conrad 398 (fig.); EDCS 11301451; Cowey in HD 044382; TM 192379; MQDQ CE|appe|601; Kolendo – Božilova in Petrae Ausonius 5/3/8/143 (fig.); CLEMoes 35. Novis, stela calcaria, priore parte saec. III p.Ch.n.; pars Graeca maioribus scripta litteris, Latina minoribus.

A. Praescr.: Θ(εοῖς) Κ(αταχθονίοις). | οὔνομά μοι | Βασιλεύς. | κεῖμαι δ’ ἅμα | μητρὶ θανού|σῃ μοίρῃ ὑπ’ἀρ|γαλέῃ προδαμεὶς | νούσῳ τε βαρείῃ. | Κυζίκιος δέ με θά|ψεν ἀγακλείτη τε | Σεκούνδα πρῶ|τον ὑπὲρ γενύων | ἄνθεα δρεψάμενον. | B. Praescr.: D(is) M(anibus). |

4

352

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

monte sub hoc tegito[r] | Basileus ecce s〈e〉pul|tus precipiti leto iuen|is fatorum lege 〈p〉eracta. | quem genuit mater, mecum | iacet i〈ps〉a sepulta. Kyzici|o mihi factus honos | simul atque Secunda.

4

(A). ‘spultus’, ‘eracta’, ‘ispa’ lapis errore quodam ‘〈p〉eracta’ simm. edd. plerique, ‘eraepta’ Tačeva Hitova – Stefanov Versus: in A da6 + di; in B da6, sed v. 2 est da7. ‘Kyzicius’ nomen Graece legitur Tomi quoque in Graeco carmine Peek 1035, 1 Ἑρμογένης ὄνομ’ἦν καὶ Κυζίκιόν με κίκλησκον (saecc. II–III p.Ch.n.); ‘Basileus’ nomen autem iterum iterumque legitur in Moesiis, cf. Kolendo – Božilova p. 141. Lugetur iuvenis Basileus ante tempus raptus morte immatura morbi causa. A. Pars Graeca. De praescripto Θ(εοῖς) Κ(αταχθονίοις) videas e.g. Lattimore pp. 95–96. v. 1. οὔνομά μοι: idem valet quod ‘nomen mihi est / nomen mihi erat’ quod iterum iterumque legitur in CLE cum in Moesiis ipsis, 2648 B, 3 nom[en mihi erat] Acheloo (ubi vide), tum alibi; Tomi vero Graece legitur Ἑρμογένης ὄνομ’ ἦν Peek 1035, 1 laud. v. 4. πρῶτον ὑπὲρ γενύων ἄνθεα δρεψάμενον, inest topos mortis immaturae translate expressus, cf. supra, ad 2636, 2; aliter Latine idem exprimitur infra, B 2. B. Pars Latina. v. 1. recinitur epigramma Vergilio tributum ap. Svet.-Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus; idem fit in carminibus alibi inventis, Moguntiacensi 1989 forte s[ub hoc la]pide iac[eo ma]trona s[epulta] / nocte di[eque bono semper deflenda marito] (?) et Lambaesitano 2838 (fere Severorum aetate) monte sub hoc lapidum tegitur his ipse sepultus, / nocte via tutus carpe viator iter (cf. ML 62a– b). Cum haec tria carmina longe invicem distent, patet epigramma in Ballistam late notum fuisse; addas praeterea Indices VI A ibique collecta. v. 2. precipiti leto iuenis fatorum lege 〈p〉eracta: similis est sententia 2632 A, 1–2 iuvenilem eripuere cito rumpentes stamina Parcae. v. 2. fatorum lege 〈p〉eracta: cf. 172 fatis peractis. v. 3. quem genuit mater, mecum iacet i〈ps〉a sepulta: locus syntactice detortus, fere “mater ipsa iacet sepulta mecum, quem (illa) genuit”. De rebus: videas quaeso urbanum 442 = Peek 2011, 4 quem genuit genetrix, secum tenet in lare Ditis; quin etiam totum carmen 442, saecc. II/III p.Ch.n. conscriptum, item bilingue, cum nostro Moesico bene comparari potest (iam Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 81). Genus dicendi tractavit Bojadžev pp. 49 ss., ego pauca exponam:

353

MOESIAE

v. 1. tegito[r]: i.q. ‘tegitur’, compares quaeso ‘caelebrator’ i.q. ‘celebratur’ in 1368 (a. 521 p.Ch.n.), ‘moritor’ i.q. ‘moritur’ in 2160, cett.; v. 3. i〈ps〉a: correxi ex ‘ispa’, idem legitur in titulis CIL I2, 593 (Lex Iulia Munic.), 10 isp-, ILCV 4373A isb-, cett.; v. 4. expectes potius ‘a Kyzicio... a Secunda’, in universum cf. Szantyr p. 122. v. 4. honos: i.q. ‘honor’ (ut fit in 2775, 1) est vox exquisita, cf. A. Ernout, Philologica II, Paris 1957, p. 27, in universum Leumann pp. 179, 379; item ‘labos’ in Nicopolitano 492 = CLEMoes 26, 16 (priore parte saec. III p.Ch.n.). Quod est de sermone, videas (B) v. 2 ‘precipiti’ i.q. ‘praecipiti’; ‘iuenis’ i.q. ‘iuvenis’, per haplographiam quae dicitur (cf. infra, Indices IX s.v.).

2643. K. Majewski et al., Arch 17, 1966, pp. 161 ss.; J. Kolendo, Arch 19, 1968, pp. 117–144 (figg. 1–15); AEp 1972 n. 526; ILatBulg 272; Božilova – Kolendo – Mrozewicz, op. laud. (ad 2642), 13; Kolendo – Božilova 25 (tabb. 9–10); L. Mrozewicz, Paleography of Latin inscriptions from Novae (lower Moesia), Poznań 2010, p. 117; Julijana Visočnik, Celeian Soldiers attested across the Empire, ActaArchSlov 63, 2012, pp. 235 ss. n. 19; SEG 47, 57; I. Piso, StEuGne 16, 2017, pp. 57–69; AEp 2017 n. 1221; EDCS 13301371 (figg.); Feraudi in HD 009856 (figg.); TM 190830; Kolendo – Božilova in Petrae Ausonius 5/3/8/4 (figg.); CLEMoes 36. Novis, basis calcaria, tribus lateribus litteras exhibentibus, hoc fere modo et ratione: latus A, oratio soluta

latus B, oratio soluta

latus C, versus

Carmen scriptum coss. M. Nummio Senecione Albino M. Laelio Fulvio Maximo Aemiliano, scil. anno 227 p.Ch.n.

latus A, oratio soluta: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) | Depulsori | [pr]o salute d(omini) n(ostri) | [[M(arci) Aurel(i) Severi Ale|xandri]] Pii Felicis | Aug(usti) | C(aius) Baienius C(ai) f(ilius) Clau|dia [I]anuarius Cele|ia p(rimus) [p(ilus)] leg(ionis) I Ital(icae) Seve|rianae ex voto posu|it. || latus B, oratio soluta: dedic(atum) III Non(as) Oct(obres) | Albino et Maximo c[o(n)s(ulibus)] | per L(ucium) Mantennium Sa|binum leg(atum) Aug(usti) pr(o) pr(aetore) | et Servaeum Corne|lianum leg(atum) leg(ionis). || latus C, carmen: [Ad]iutrix legio priṃ[o] (?) tirone | probat[o] |

354

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[It]ạlica prima cu[m] c̣ompare | c̣ẹṇṭ[urio]ne | [ - - - ]c̣to Baienium | [ - - - - - - ] | [ - - - ]al [ - - - ]ịma felicẹ | pot[ente]m (?) | [ex iussu] (?) dom[ini R]ọmam misist[i | - - - ] | [en promis]sa (?) Iovi [prim]us pilus tibi | san[cto] | [ex v]oto posuit po[ . . . . . Ia]nuarius | a[ - - - ].

5

textus difficilis lectu, iterum iterumque editus aliter ab aliis nec tamen certus, edidi meo Marte (paulo aliter ac CLEPann) hic illic valde dubitans latus (C). 1. malo ‘prim[o]’, ne duplicetur ‘prima’ v. 2 (‘primum’, aptum quod ad sensum attinet, non capit lacuna); 2. ‘[It]ạlica’ cf. infra, comm.; aliter, ‘[in c]aliga’ Piso dub. (sed cf. infra, comm.); 4. anne latet nomen legionis Italicae primae?; 6. fortasse ‘[en promis]sa’ (ita iam CLEMoes) collato sequenti ‘[ex v]oto posuit’; sed longe aliter legit Piso, scil. ‘e[undem impen]sa Iovi [sua prim]us’; 7. nescio utrum ‘po[ ]’ an ‘Po[ ]’ scribendum, prius melius videtur; 7 fin. ‘a[ram]’ coniecerunt Piso, edd. dubitanter Versus: da6, singuli versus binis lineolis distribuuntur, quarum prior longior est, altera brevior. C. Baienius C. f. Claudia Ianuarius. miles dicans basim pro salute Imperatoris Severi Alexandri, fuit natione Celeianus, id quod explicat cur votum Iovi Propulsori factum sic, nam in Norico quidem et in Pannonia Superiore viguit Iovis Depulsoris ipsius cultus; attamen ‘Baienius’ nomen Etrusca origine (Schulze p. 186). In latere (C) puto gradus militiae dicantis summatim memoratos esse, ut fit in Leptitano 2714 (cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 81): nam dicitur primum de probatione Baieni, dein de centurionatu, demum de primipilatu in legione I Italica, ut monet Kolendo laud., p. 137: nec unum Baienium tantum, sed alios quoque primos pilos novimus eiusdem legionis, quos collegit Ritterling col. 1417 (inter ceteros, M. Aurelium Iustum, anno 224 p.Ch.n.). Praeterea, Baienius gratias agit pro fausto felice reditu in patriam, ut fit in Gallico 19 (saec. II ex. p.Ch.n.), in Raetico 2581, in Italico Zarker 58 (Ostiae, saec. II p.Ch.n.). L. Mantennius Sabinus (in latere B) fuit rector Moesiae Inferioris, cf. A. Stein, Die Legaten von Moesien, Diss. Pannonicae ser. I/11, Budapest 1940, p. 96; AEp 1972 laud., p. 153; Fluss, RE XIV, 1, 1254 n. 3; PIR2 V/2, n. 172); Q. Servaeus Fuscus Cornelianus fuit legatus legionis I Italicae (CIL VIII, 22721 e 11128), cf. Ritterling col. 1416; Kolendo laud., pp. 131 ss., p. 135; W. Eck, RE Suppl. XIV (1974), col. 663 n. 4b. De legione I Italica Severiana cf. Ritterling coll. 1409 ss., M. Absil in Légions pp. 227 ss., breviter Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 79, 84; eadem memoratur in 2247 = CLEMoes 61 quoque.

MOESIAE

355

Cum Iuppiter Depulsor sit deus defensor finium (cf. H.-G. Pflaum, Jupiter Depulsor, Ann. Inst. Philol. Hist. Or. Slaves 13, 1953 (= Mélanges I. Lévy), pp. 445–460; J. Kolendo, ANRW II, 18/2 (1989), pp. 1062–1076), fortasse carmen ei dicatur barbarorum incursione facta in fines Moesiarum, ut recte opinatur Kolendo, ANRW laud., pp. 1070–1071. Ceterum, cultus Depulsoris vehementer crevit temporibus Severorum Imperatorum quidem maximeque in provinciis quos Danuvius lambebat, cf. Thulin, RE X, 1 (1918), coll. 1142–1143; Latte p. 154 et n. 2; Kolendo, ANRW laud., cett. (e.g. 10es Poetovi, cett.). Nec tamen unus Depulsor, sed complures dei a militibus legionis I Italicae colebantur: M. Absil in Légions pp. 234–236. v. 1. tiro probatus: videas paucis verbis Cugusi CEL II, pp. 125–126, 127 (cum libris). v. 2. [It]ạlica: prosodia ‘Īt-’ adamata a poetis rei metricae causa; alii coniecerunt ‘[ca]lig̣a’, contra prosodiam (est enim ‘căliga’). v. 6. [en]: supplevi collatis locis collectis in Concordanze pp. 201–202, quibus addas AEp 1968 n. 610, ML 146, cett. v. 6. [prim]us pilus: est centurio primae centuriae primae cohortis, cf. von Domaszewski pp. 90 ss. et 112 ss., Dobson pp. XXIX s., brevius Kolendo laud., p. 137 et J. Kolendo, Arch 31, 1980, p. 55. Quod attinet ad vv. 2–3 cu[m] c̣ompare cent[urio]ne [ - - - ]c̣to, memoratur centurio (cuius nomen in lacuna periit) par et comes primi pili, ille ipse primus pilus (constat enim Imperatorum aetate in singulis legionibus binos primos pilos militavisse, cf. von Domaszewski p. 112); legatur, in CIL VIII, 18042, A b, 1, Hadriani Imperatoris allocutionis locus ‘in supplementum comparum tertianorum dedistis’, ex quo effici potest ‘comparem’ esse collegam officii et munerum. v. 6. tibi san[cto]: cf. 23, 1 sancte Silvani nepos; 1504, 1 sancte pater Priape; 1527, 3 te sancte precamur.

2644. Zorka Morfova, Epigrafski materiali ot Eskus, in Izsledvanija v čest na akad. D. Dečev po slučaj 80-godišninata mu [= Forschungen zu Ehren des Akademiemitglieders D. Dečev aus Anlass seines 80. Geburtstages], Sofia 1958, pp. 309–310 n. 6 (fig. 5); ILatBulg 95 (tab. XXII, 95); Bojadžev 5; EDCS 11301283; Gräf in HD 042561; TM 191610; CLEMoes 33. Oesci, fragmenta stelae calcariae exhibentis carmen sepulcrale, saec. III p.Ch.n. opinor (sed saec. IV ILatBulg).

frg. a [ - - - ]am debe[- - - ] | [ - - - ] tibi fatis iạ[ - - - ] | [ - - - ] raptus m[orte (?) - - - ] | [ - - - ] matern[o ab ubere (?) - - - ] |

356

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - c]ofligere[ - - - ] | [ - - - ]an quiet[ - - - ].

5

frg. b [ - - - ]biae ṭo[ - - - ] | [ - - - ]nunc [ - - - ]. | Postscr.: [ - - - ] Iuliano[- - - ] | [ - - - pi]entissimo [filio (?) - - - ] | [ - - - ]mo be[ - - - ]. frg. a. 5. vel ‘[c]ofligere’ (scripsi ipse) vel ‘[pr]ofligere’ (Gerov) frg. b. 1. vel ‘ṭo[ ]’ vel ‘ịo[ ]’ Versus: da ut videtur. In frg. (a) latere videtur, mea sententia, formula mortis immaturae ‘quod tu mihi debebas facere, ego tibi feci...’, comparari possunt e.g. carmina reperta in vicinis Pannoniis, 555 = CLEPann 48, 5–7 (Camponae), 556 = CLEPann 45, 3 (Albae Regiae), ne dicam de innumeris aliis per ceteras provincias, de quibus cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. Item legitur verbum ‘raptus’, v. 3, quo saepius utuntur ad mortem immaturam quidem flendam, videas Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 4. fortasse recinitur Vergilianum Aen. 6, 428 quos (scil. infantes) ab ubere raptos... ~ 7, 484 quem (scil. cervom) ab ubere raptum... (cf. et Ov. fast. 4, 459), ex quo innumeros versus epigraphicos pendere patet ex Hoogma pp. 285 ss. v. 5. [c]ofligere: i.q. ‘confligere’, quod verbum, si recte restituitur, idem valeat quod ‘collidere’ sim. (Th.l.L. s.v., col. 238, 22 ss.), de pugna contra mortem, ut ita dicam, positum; qua de vi cf. CGL V, p. 281, 66 conflictae vexatae. Sed res incerta, nam alii aliter coniecerunt, e.g. ‘[pro]fligere’ Gerov.

2645. Beševliev Prinosi 98 (tab. XLI, 2); ILatBulg 94 (tab. XXII, 94); Bojadžev 6; EDCS 11301282; Gräf in HD 042560; TM 191609; MQDQ CE|appe|700; CLEMoes 34. Oesci ut videtur, columnae ex marmore fragmentum exhibens carmen sepulcrale difficile lectu, aetate incerta, fortasse saec. IV p.Ch.n.

[---].....[---]| [ - - - ex]imio construxit [marmore sedem] | vas . . . is sancti proles generosaẹ [ - - - ] | ut procul a muris habeas placidus sine [ - - - ] | uti pistri - - - conten[ ]tus tra - - - [ - ] | posuit nati melior bivii satis ampl[ - - - ] |

5

MOESIAE

357

. . . cernis suos nactus celebrabere La[res] (?) | - - - is subnixas pulchra colum[na]. legi edidi fere ut Gerov, pauca addens; aliter Beševliev 2. supplevi, cf. infra, comm.; 4. conieceram olim ‘sine [metu]’ vel ‘sine [cura]’, nunc malim ‘sine [fine quietem]’, cf. infra, comm.; 5. ‘uti pistri digenis conten[ ]tus trame tec[ - - - ]’ Beševliev, ‘uti pistridi genitis conten[ ]tus trahere [ - - - ]’ Gerov, ipse non expedivi Versus: da6. Elogium cuiusdam alto loco nati (v. 3), morte peregrina ablati (v. 4), quem optant propinqui domum referre (v. 7). v. 2. restitui Cugusi Rilettura II, pp. 541–542 collato Concordiensi 640, 9, urbano Zarker 157 = ICVR 7934 a, 1, cett. v. 3. Beševliev Prinosi p. 58 comparat cum urbano 1435, 1 Claudia nobilium prolis generosa parentum. v. 4. ‘habeas placidus sine [fine quietem] (?)’ supplendum censeo dubitanter collatis 541, 12; 1612, 11–12; 1964, 2, ut iam Cugusi Vsp pp. 1600– 1601; ‘sine fine ⏑ ‒ ⏓’ clausola usitatissima, ut patet ex Mastandrea pp. 288– 290 (videas infra, Indices X s.v. ‘clausulae’). Quod supplementum si accipiatur, versus mensuram excedat, quod tamen cum iterum iterumque fiat in carminibus epigraphicis nullam praebere difficultatem videtur. v. 5. lectio obscura, nam si ‘pistri’ accipias, videas transpositionem pro ‘pristi (comparat Bojadžev p. 53 nomen loci ‘Sexaginta Prista’ (hodie Ruse; quae statio fuit classis Moesicae); si ‘pistriḍị’ (Gerov), videas verbi mutationem; si ‘digenis’ (Beševliev), videas anaptyxim pro ‘dignis’, ut e.g. ‘icenes’ pro ‘ignes’ in 2405 B (La Cueva Negra). Res in incerto iacent. v. 7. cernis: verbis ‘cerne’, ‘cernis’, ‘cernite’ iterum iterumque carminum auctores utuntur ad viatores monendos ut videant/legant monumentum/titulum, cf. infra, Indices IX s.v. v. 8. memoratur columna ipsa in qua carmen incisum est quamque viator conspicit consistens, ut fit in urbano ILCV 1857 A = ICVR 3901, 1 ista columna refert...; paulo aliter sonat ED 57 Ferrua = ILVC 970, 6–7 addere praeterea dextra laevaque columnas, / quae Damasi teneant proprium per saecula nomen (Romae, ad Sanctum Laurentium).

2646. D. Adameşteanu, Dacia 5–6, 1935–1936, pp. 449–450 (tab.); Zarker 45; Bojadžev 2; Conrad 308 (fig.); AEp 2004 n. 1266; Buonopane pp. 17–18 (fig.); EDCS 34100052 (fig.); HD 042059; TM 191420; MQDQ CE|appe|21; CLEMoes 39. Transmariscae, tabula vel stela sepulcralis calcaria fracta ad dextram et ad imum, saec. III p.Ch.n.

358

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: D(is) Ṃ(anibus). | hic ego qui iacior Va[leria] | dicta fuisse ⊂ hedera ⊃ ter denos an[nos] | quia pari blandum (?) sine c[ulpa] (?) | nisi quot fata tribuerunt ⊂ hedera ⊃; c[um] | tribent, nec Iuppiter ipse . [ - - - ] | datarum et [ - - - li]cẹ[t ducere] (?) | viṭ〈am〉. nam dum [fuimus (?) iuve]|nes (?), amata fui[sse(m)] (?) 5 [ - - - ]| ḥoc caro mes[ - - - ] | mihi et sibị[ - - - ] | -----‘vitma’ lapis errore quodam 2. ‘pari blandum’ vel ‘pareriandum’ Adameşteanu, parum liquet; 2. ‘sine c[ulpa]’ legi restitui dubitanter collato 2690, 4 vixit sine culpa (Romulae Malvae), ‘si nec [alios]’ Adameşteanu; 4. supplevi dubitanter; 6. pro ‘hoc’, alii ‘ilo’ legerunt; ‘mes[ ]’ vel ‘me s[ ]’ Versus: da6 vitiosi; v. 3 praeter metrum. v. 1. hic ego qui iacior Va[leria] dicta fuisse ~ 2652, 1 [h]ic ego qui iaceo Victorina nomine dicta, hoc initio carminis recinitur Ovidianum trist. 3, 3, 73, cf. supra, ad 2640 et infra, Indices VI A. Carminis sermo obscurior, ut iam monet Bojadžev pp. 43 ss. Etenim: v. 1. qui: ponitur pro ‘quae’, ut fit fere ab anno 25 a.Ch.n., videas quae dixi paucis verbis Cugusi CEL II, p. 15, praeterea V. Väänänen, Actes XIII Congrès Intern. Linguistique Philol. Romanes, Québec 1976, pp. 276 ss. et Mihăescu pp. 231–232; in Pannoniis videas et carmen 2652, nostro persimile; sed, ut monet Buonopane p. 18, hic genus masculinum ponitur fortasse imitationis Ovidianae causa (trist. 3, 3, 73, cf. supra, ad 2640); v. 1. iacior: i.q. ‘iaceo’, ‘e/i’ confunduntur ut saepissime, praeterea pro verbo activo ‘iaceo’ ponitur deponens ‘iaceor’; v. 1. dicta fuisse, v. 5 amata fui[sse(m)]: non intellego quid sint, fortasse ponuntur pro verbis potentialibus ‘dicta fuisse(m)’ et ‘amata fui[sse(m)]’; v. 2. pari blandum: quomodo interpretari possimus, nesciam: fortasse ‘par ibi an dum’ (‘par’ ~ ‘fas’, ut alibi in CLE: Concordanze p. 564); versus 2– 3 hoc valere videantur, “vixi triginta tantum annos sine culpa cum ultra vivere non liceret, nam hos tantum annos neque alios mihi fata concesserant” (quin etiam fortasse v. 4 legi potest verbum ‘licere’, quod saepissime in carminibus epigraphicis usurpatur, relatum ad mortem misere obsistentem ne quid re vera fieret quod per se fieri potuisset, cf. Indices IX s.v. ‘licere’). ‘Blando’ legitur in Abrit(t)ensi 2651, 1 cun compare blando, quod tamen parum apte confertur; neque recte conferas ICVR 18160 = 19592 regia caeli bianda (Romae, ad Cyriacam, fere 380–415 p.Ch.n.);

MOESIAE

359

v. 3. ‘nisi quot fata tribuerunt’ ~ 2652, 6 nisi quot fata tribuer[unt] (Abrit(t)i); v. 3. tribent: i.q. ‘tribuent’, scil. “postquam fata dabunt vitae annos, ne Iuppiter quidem (obstare potest)”; expectes potius ‘tribuerint’ (scil. ‘cum fata dederint...’). Fortasse suspiceris errore quodam opponi ‘tribo vs tribui’ per similitudinem cum ‘sero vs serui’ simm. Contra, ‘Iuppiter ipse’ v. 3 locus omnino perspicuus, nec mirum est, cum poeta epigraphicus hic haud ipse scribat, sed pendeat ab auctoribus, est enim optimus finis versus inde a Catull. 64, 26 (Mastandrea p. 425). Fortasse v. 5 ‘[iuve]nes’ i.q. ‘[iuve]nis’, vox ad Valeriam tantum relata.

2647. G. Florescu, Istros 1, 1934, p. 259 (fig. 6), Dacia 5–6, 1935–1936, pp. 381– 382, RevIstRom 10, 1940, pp. 164–168; I. Micu, AnalDobr 18, 1937, p. 24; AEp 1938 n. 7, 1939 n. 89, 1950 n. 177, 1951 n. 105; I.I. Russu, RevIstRom. 16, 1946, pp. 173–179; Fiebiger 33; G. Florescu – R. Florescu – P. Diaconu, Capidava: Monografie Arheologică, I, Bucureşti 1958, pp. 116–118 n. 42 (fig.); Zarker 147; Inscr. Scyth. Min. V, 43 (fig. 43) (Doruţiu-Boilă); Conrad 244; EDCS 11300697; Gräf in HD 021915; TM 191136; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 21047 (figg.); MQDQ CE|appe|701; CLEMoes 37. Capidavae, stela sepulcralis calcaria fracta ad laevam, altera parte saec. III p.Ch.n. (Florescu; sed saec. IV p.Ch.n. malit G. Bordenache, Dacia n.s. 9, 1965, p. 273).

Supra delineantur figurae [dum vi]x̣ i, bene vixi, sine nu||[lla cr]imina vixi. 1 resta viator. | 2 Postscr.: Ạcril(la) Trygitiani vixit | [c]on virgini[o] ạṇṇ(os) XII et | ṃoritur ann(orum) XXXV | et demisit natos III. | Aurgais posuit mem|oria {c}coniugi sue. | resta viator, l|ege t[i]ṭolo. 3 edidi ex photographemate ‘cconiugi’ lapis errore quodam postscr.: edd. nonnulli, scil. Russu RevIstRom. laud., AEp 1950 n. 177, Clauss/Slaby, Gräf, Harl, legerunt ‘Aur(elius) Gai(u)s’, ceteri ‘Aurgais’, his ego adsentior potius quam illis Versus: maior pars carminis est da6. Breve carmen, totum formulis conceptum. ‘Aurgais’ nomen Getarum (Reichert p. 101); fortasse dicans fuit Geta quidam qui cum in Moesicos fines pervenisset incursionibus barbarorum annis

360

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

238–249 factis uxorem duxit et Romanos mores adsumpsit: cf. Alföldy CAH XII, pp. 171 ss., Florescu, Istros laud., pp. 260–261, S. Gutenbrunner, Germ 22, 1938, pp. 54–55 et ZDAL 75, 1938, pp. 115–117. Vxor nomine ‘Acril(la) Trygitiani’ videtur natione Macedon fuisse, comparari potest nomen Graecum ‘Trygetus’ memoratum in Solin Personennamen p. 1200. v. 1. [dum vi]x̣ i, bene vixi: formula quaedam Epicuri doctrinam recinens, cf. infra, Indices IX s.v. ‘dum vixi...’. v. 1. sine nu[lla cr]imina vixi: comparatur cum Ratiarensi 2638, 2 habui sine crimine vitam; est formula quaedam, cf. Indices IX s.v. ‘sine crimine...’. ‘Sine nulla crimina’ pro ‘sine ullo crimine’ dupliciter intellegi potest: vel ‘crimina/-ae’ (ut ‘castra/-ae’ in Africis 2717, 2 et 2718, 23; ‘balnea/-ae’ in Moesiis ipsis 273, 2 (?): de re cf. Väänänen Introduzione pp. 183–184, 185, Leumann p. 452, breviter Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 54); vel ‘crimina’ acc. pl. pro abl. ‘criminibus’ (ut ‘sine pignora’ in Ratiariensi 2638, 4, ‘sine nos’ in Thuggensi 2146, 2, ‘sine crimen’ in urbano CIL VI, 25668, cett., breviter Mihăescu p. 249). v. 3. resta viator: haec quoque est fomula (bis repetita), vere tritissima, in ipsis Moesiis alibi usurpata, cf. Indices IX s.v. ‘viatoris formula’. De sermone: v. 3 ‘titolo’ i.q. ‘titulum’ (‘titolo’ ut ‘tomolo’ 1378, Curiae, 548 p.Ch.n.; ‘tumolo’ 1356, 3, Arausione, saecc. V–VI p.Ch.n. ut videtur, cett.), in postscripto fortasse ‘memoria’ i.q. ‘memoriam’, ‘[c]on’ i.q. ‘cum’, ‘coniugi sue’ i.q. ‘coniugi suae’. Videas praeterea tricolon membris crescentibus structum et epiphoram. Plura reperias in Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 85–87.

2648. Al. Barnea, Dacia n.s. 19, 1975, pp. 258–261 n. 4 (fig. 2); Inscr. Scyth. Min. V, 281 (fig.) (Doruţiu Boilă); AEp 1977 n. 762; Cugusi Rilettura pp. 86–89, Aspetti letterari pp. 228–231, 371–376; H. Solin, Arctos 15, 1981, pp. 116–121 (= Analecta pp. 123–127); A. Vassileiou, RPh 57, 1983, pp. 66–77; AEp 1984 n. 793; H. Solin, Arctos 19, 1985, pp. 198–200 (= Analecta pp. 251–253); AEp 1987 n. 897; Gamberale Due carmi pp. 43–54 (fig.); AEp 1989 n. 639; ML 30; C.C. Petolescu, CronEpigrRom 9, 1990, n. 518; Cugusi Noviodunum pp. 282– 286, Perla pp. 73 ss., Novellismo pp. 160–162, Corpus p. 77, Relazione pp. 154–156; D. Berges, J. Nollé, Tyana. Archäologisch-historische Untersuchungen zum südwestlichen Kappadokien. Teil II, mit Beiträgen von Renate Barcsay-Regner, G. Garbrecht und Hertha Schwarz, Bonn 2000, p. 428, n. 121; AEp 2000 n. 1271, 2005 n. 161; EDCS 11300812 (fig.); Feraudi in HD 002094; TM 190651; MQDQ CE|appe|189; CLEMoes 40–40 bis (fig.). Novioduni, in statione classis Moesicae, duo fragmenta congruentia stelae sepulcralis calcariae, ruptae ad imum, exhibentis duo carmina (quorum prius bene servatum, alterum contra parum integrum), saec. III ex. p.Ch.n.

MOESIAE

361

A. Praescr.: [ - - - ]av[ - - - ]iuv[ - - - ]a[ - - - ] | [C]r.ystallus alumnus | Postumi praef(ecti) class(is). | aput. fluent[u]m I[s]t.[r]ic(um) | Romanus infans editus, | alumnus Castris Mart[iis] | Hibera postquam vider[it] | 4 et Maura longe moenia, | acta quiescit Moesica, | primaeve pubis indigus, | ut verna florum germin[a] | 8 vento feruntur Thracio. || B. Praescr.: Achelous alumnus | Postumi praef(ecti) c(lassis). | extima Cappadocum Ponti | qua iungitur orae me genuit | tellus, moenia sunt Tyan[ae]. | Hermogenes genitor, nom[en | mihi erat] Acheloo, artibus | [ ‒ ⏔ ‒ ]s. editus ingen[ ⏑ ‒ ] | [ - - - f]orma. homine[s - - - ] | [ - - - ] ịa.m . g.e.m . i.t.u. [ - - - ] | - - - - - -

5

edidi potissimum Perla pp. 73 ss., quam editionem hic servandam censui A. praescr. vestigia litterarum iam obscurae; ambigunt edd. utrum scribatur ‘[K]r.ystallus’ an ‘[C]r.ystallus’, ego hoc malo una cum Gamberale 1. ‘fluent[u]m’ Solin recte; 2. ‘I[s]t.[r]ic(um)’ scripsi, ‘I[b]e[r]icum’ edd. vulgo; 3. ‘Castris Mart[iis]’ scripsi, praeeuntibus Solin et Angela Donati, Rat 3–4, 1987, p. 19; 4. ‘vider[it]’ Solin recte puto, ‘vider[at]’ Vassileiou, Gamberale; 6. ‘[n]acta’ edd. plerique, ‘acta’ Gamberale recte B. 1. ‘qua〈e〉’ Vassileiou nulla necessitate; 3. ‘nom[en mihi erat]’ scripsi, ‘nom[en posuit]’ Solin, ‘nom[enq(ue) mihi est]’ Gamberale; 4. ‘[excellens pra]editus ingen(io)’ Solin 1985, ‘[edoctus pra]editus ingenio’ Cugusi 1996, ‘[ - - - ]s editus ingen[uis]’ Vassileiou, Gamberale; 5. ‘[insignis mea f]orma. homine[s mea funera acerba]’ Solin 1985, Gamberale, ‘[praepollens f]orma’ Cugusi 1996; 6. ‘[plangunt, iam lacrimis opus est]’ Solin 1985; 7. ‘i.a.m . g.e.m . i.t.u.’ tempt. Solin Versus: (A) ia4, (B) di. Elogia Crystalli (A) et Acheloi (B), qui ambo fuerunt alumni praef. classis Postumi(i), de quo cf. W. Eck, RE Supplb. XV (1978), col. 443, 8b; cum Novioduni, ubi elogia reperta sunt, statio esset classis Moesicae, patet Postu-

362

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

m(i)um praefectum fuisse classis Moesicae ipsius eundemque adiungendum esse fastis praefectorum classis illius, ut monet Barnea laud. De nomine ‘Crystalli’ cf. H. Malay, ZPE 48, 1982, p. 257. Fuerunt Crystallus et Achelous ambo ‘alumni’, i.e. iuvenes discentes in re militari, ut videtur, cf. iam Cugusi Perla p. 96 (aliter sentit Dorothy Pikhaus per litteras ap. Cugusi Corpus p. 77); alibi quoque in Moesiis, scil. 2961 (cf. Stoian Tomitana pp. 190 ss.). Videas infra, Indices IX s.v. ‘alumnus’. Cum multa dixerim Cugusi Perla pp. 73 ss., breviter rem absolvam. Carmen A: versibus exquisitis conceptum, verba poetica exhibet auctoresque recinit, etenim: v. 7. locutio ‘primaev(a)e pubis indigus’, mortem immaturam significans, comparari potest cum Verg. Aen. 7, 162 primaevo flore iuventus, Lucr. 5, 223–224 indigus omni vitali auxilio, Stat. silv. 5, 3, 252 non indigus aevi; vv. 8–9. verbo ‘flos’ (simm.) translate posito ad significandam vitae brevitatem saepius utuntur poetae, scil. Catull. 11, 21 ss. et Verg. Aen. 9, 435 ss. (qui loci ambo fortasse recinuntur in 2636, 5–6, ubi vide), Stat. silv. 2, 1, 106– 108 ille, velut primos exspiraturus ad austros / mollibus in pratis alte flos improbus exstat, / sic tener ante diem..., 3, 3, 125–130 si... natorum viridis... genas tibi iusta dedissent / stamina. sed media cecidere abrupta iuventa / gaudia, florentesque manu scidit Atropos annos; / qualia pallentes declinant lilia culmos / pubentesque rosae primos moriuntur ad Austros, / aut ubi verna novis exspirat purpura pratis; inde ab illo Homerico Ζ 147 φύλλα τὰ μὲν τ’ἄνεμος χαμάδις χέει... ὣς ἀνδρῶν γενεή (unde pendent cum multi auctores, tum tituli nonnulli, scil. Kaibel 147 et CIL VIII, 25916, cf. Lier p. 584 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 159). Sed poeta epigraphicus apte addit verba ‘germina’ et ‘feruntur’ ad augendum mortis immaturae πάθος, ut monent Gamberale Due carmi p. 49 et Cugusi Perla p. 90, CLEMoes p. 93. Adde quod poeta Noviodunensis hic illic ipse antevenit auctores, recinitur enim cum ab AL 646, 24 R. et Avien. Arat. 738 (cf. etiam Claudian. in Eutr. 2, 96), tum ab Claudian. Get. 340 quo Rhaetia iungitur orae (Cugusi Perla pp. 100–101, Novellismo p. 162). Versus autem ia4 (A), ipsi veloces ut ita dicam, aptissime reddunt mortis velocitatem in iuvenis vita rapienda (videas Cugusi Novellismo laud.), cum contra disticha carminis (B) blande et leniter sedatis vocibus res enarrent. Itaque poeta epigraphicus optimi iudicii dignus, ut Lupus poeta Aquincensis 2614; neque fortasse Moesicus fuit, ut nuper dixi Cugusi Relazione pp. 154–156. Pauca addam de elocutione: v. 1. fluentum: poeticum verbum, inde a Lucr. 5, 949; pluralis ‘fluenta’ magis usitatus, rarior singularis ‘fluentum’ (Ilias 783 (v.l. fluenta), Auson. Mos. 419, cett.); vox Vergiliana, georg. 4, 369, Aen. 4, 143 / 6, 32 / 12, 35; cf. Th.l.L. s.v. fluentum, col. 949, 30 ss.; alibi quoque in CLE, scil. 2865, 1 et 3088, 2; cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 94;

MOESIAE

363

v. 6. acta: vox e Graeca lingua absumpta, i.q. ἀκτή (primus recte legit intellegit Gamberale); v. 7. primaevus: saepe usurpatur in CLE, cf. Concordanze p. 623; v. 9. feruntur: i.q. ‘auferuntur’, cf. supra, 2639, 1. Carmen B: v. 3. nomen mihi erat: sermo vere epigraphicus, videas enim 678, 2 Theoduli tibi nomen erat (Romae, 398 p.Ch.n.); 1035, 1 Calliste mihi nomen erat (Romae); 514, 1 Primus mihi nomen erat (in Africa Proconsulari); carmen ap. Marina Silvestrini, in Clara Stella, A. Valvo (eds.), Studi in onore di A. Garzetti, Brescia 1996, pp. 446–451, v. 3 Propasi〈s〉 fuerat mihi nomen (in agro Lucerae, pleno saec. III p.Ch.n.), cett.; supra, 2642 A, 1 οὔνομά μοι Βασιλεύς (Novis); Tomitanum Peek 1035, 1 Ἑρμογένης ὄνομ’ ἦν καὶ Κυζίκιόν με κίκλησκον (laud. supra, ad 2642 A, 1), cett.

2649. G. Kazarov, BIAB 4, 1926–1927, pp. 105–106 n. 29 (fig.); AEp 1927 n. 48; A. Salać – K. Škorpil, RozČesAk 74, 1928, pp. 64 ss. (fig. 19); M. Niedermann, BIAB 14, 1940–1941, pp. 1–7 (ed. ster.: Recueil M. Niedermann. Travaux publiés par la Faculté de Lettres Univ. Neuchâtel, 1954, pp. 229–236); J. Stroux, H 79, 1944, pp. 192–206 et SbAkWB, Philos.-hist. Kl., 1949, 1, pp. 3– 22; AEp 1948 n. 54, 1951 n. 251; D. Dečev, BIAB 17, 1952, pp. 423–424; Zarker 40; AEp 1958 n. 302; Beševliev Inschriften 74 (tab. 26, 74); Bojadžev 16; ML 34; Di Stefano Manzella pp. 79–106 (figg. 1–3); AEp 2005 n. 161; EDCS 15200120 (figg.); Gräf in HD 021490; TM 191124; MQDQ CE|appe|356; Cugusi Aspetti letterari pp. 181–182, Novellismo pp. 163–164 et n. 178, Corpus pp. 75–76; CLEMoes 41. Dineiae, tabula marmorea undique fracta ut videtur, exhibens carmen votivum, saec. IV p.Ch.n. opinor.

[ . . frag]ilem [po]stquam rate[m agens ⏔ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏓ ] | [ve]nerat ad portum vitata pericula cred[ens], | [a]missam classem saepe in statione defl[ebat] | [i]ncusansque deos talia est fortasse [locutus]: | “[q]uid pelagi trucis profuit evasiṣ[se pericla], | [s]i mihi in portu p̣ẹḷagus naufragia [pergit]?” | [ha]nc cladem inspiciens factis nomen [superavit] (?), | [condo]luit miseris obiectaque scrup[ea tollens] | [transtul]it in melius hanc Eusebi cura ṛ[uinam], | [ - - - ] . en amissum et reddidit usu[ - - - ]. | [invida pos]teritas ne haec oblivisc̣[at inique] (?): | [stet lapis hic (?) ⏔ – ] mansurus ḷ[onge per aevum] (?).

5

10

364

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

alii alia coniecerunt, quae nunc selectissima memoro, nec tamen dubia desunt: 1 init. fortasse restitui potest etiam ‘[is]’ / ‘[qui]’ / ‘[sed]’ vel quid simile, ‘[agi]lem’ Di Stefano; 1 ad fin. ipse scripsi, ‘rate[m agens per litora nota]’ vel ‘rate[m t]r[udens per pontum]’ Di Stefano; 3. ‘deflebat’ vel ‘deflevit’ edd. vulgo; 5. ipse supplevi, collato Verg. Aen. 10, 55 ss. (cf. infra, comm.); ‘procellam’ rest. Kazarov, ‘tumores’ Salać – Škorpil, ‘furorem’ Niedermann, Stroux, Di Stefano; 6. ‘pergit’ rest. Stroux, ‘fecit’ Salać – Škorpil, Di Stefano, ‘parat’ Niedermann, ‘patrat’ ML; 7. ‘[ha]nc’ vel ‘[tu]nc’; ‘superavit’ rest. Stroux, ‘maculatum’ Kazarov, Niedermann; 8 init. ‘[condo]luit’ rest. Niedermann, ‘[exso]lvit’ Kazarov; 8 ad fin. ‘scrup[ea tollens]’ ML recte puto, alii alia, scil. ‘scrup[is fata]’ Kazarov, ‘scrup[ula mentis]’ Salać – Škorpil, ‘scrup[ea navi]’ Niedermann, ‘scrup[ula tollens]’ Stroux, ‘scrup[ea dempsit]’ Di Stefano; 9 init. ‘[transtul]it’ supplevi ipse Corpus p. 76, cf. enim 417, 6; ‘[rettul]it’ Stroux, Di Stefano, haud absurde quidem (cf. enim Verg. Aen. 11, 426 rettulit in melius), ‘[flex]it’ Niedermann, ego olim (Novellismo p. 164), ‘[vert]it’ Salać – Škorpil; 9 ad fin. ‘r[uinam]’ rest. Stroux recte, collato Verg. Aen. 9, 710 ss.; ‘beavit’ Salać – Škorpil, ‘iacturam’ Niedermann; 10 init. Krummreyanum apographum si retineamus, omnia quae multifariam restituta sunt (i.e. ‘[nomen]’ Salać – Škorpil, ‘[regi]men’ Niedermann, ‘[urbi no]men’ Stroux, ‘[portui no]men’ ML, ‘[sarsit li]men’ Di Stefano) reicienda esse videantur; 10 ad fin. ‘usu[i vela]’ Niedermann, ‘usu[i portum]’ Stroux, ML, ‘usu[i navium]’ Di Stefano, ‘us[que sepulcro]’ Salać – Škorpil; 11. ipse supplevi, Niedermann praeeunte (qui ‘oblivis[catur inique]’ scripsit), ‘[invida pos]teritas ne haec oblivis[catur maligne]’ Salać – Škorpil, ‘[munera pos]teritas ne haec oblivisc[atur inique]’ Stroux, ‘[munera pos]teritas ne haec oblivisc[atur, stet]’ Di Stefano; 12. ipse restitui, alii aliter, scil. ‘[stet lapis aeternum] mansurus i[n aevum perennis]’ Niedermann, ‘mansurus i[ndex in aevum]’ Stroux, ‘[hic lapis aeternu]m mansurus i[n aevum inscriptus]’ Di Stefano Versus: da6 hic illic mendosi (e.g. v. 5 ‘/-gi trucis/’ computatur ‒ ⏑ ⏑ , v. 9 parum bonus, cett.; praeterea nonnulla quae proposuit S. Boldrini ap. Di Stefano laud., pp. 105–106 probabilia esse videantur, alia reicienda). Carmen dicatum ob periculum per mare vitatum; dicanti nomen est ‘Eusebius’ (Graecum nomen, usitatissimum, cf. Solin Personennamen pp. 1317, 1476), qui maximo opere studet pericula prohibere, se praebens εὐσεβῆ quidem secundum nomen (lusum de nomine hic factum tractavit Sblendorio Cugusi Espediente p. 261). Naufragia vero saepe ubique memorantur, vel vera vel ficta (cf. e.g. carmen Graecum ap. M. Kajava, Arctos 31, 1997, pp. 55 ss. et Di Stefano laud., pp. 96 ss.), inde a Prop. 3, 7 usque ad Synes. epist. 5, 106– 121 et ultra. Carmen nullius momenti quod ad genus dicendi et ad rem metricam attinet, probandum contra quod pertinet ad auctores adhibitos, ut monui iam

MOESIAE

365

Cugusi Aspetti letterari pp. 181–182, 356 et Novellismo pp. 164–165: videas enim - Hor. carm. 1, 3, 10–12 qui fragilem truci / commisit pelago ratem / primus nec timuit (scil. procellas) ~ vv. 1/5 [frag]ilem... rate[m]... pelagi trucis; - Stat. Theb. 12, 809 mea iam longo meruit ratis aequore portum ~ vv. 1–2 [ . . frag]ilem [po]stquam rate[m agens ⏔ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏓ / ve]nerat ad portum vitata pericula cred[ens]; - item, v. 5 alterum hemistichium, ‘[q]uid... profuit evasiṣ[se pericla]’, comparari potest cum Verg. Aen. 10, 55 ss. quid... / iuvit... fugisse per ignis / totque maris vastaeque exhausta pericula terrae; - v. 3 [a]missam classem = Verg. Aen. 4, 375 amissam classem (eodem versus loco); - vv. 7–8 recinunt Verg. Aen. 9, 710 ss.; - v. 4 talia est fortasse [locutus] comparatur cum loco Ciris 89 tali de clade locutus. Pauca alia adiungenda: v. 2. ad portum: Odessus significatur puto, vel etiam Tomis vel Deultum. v. 3. classem: pro ‘navem’ praeter modum et emphatice dicitur, more poetico epicoque; ‘naufragia’ quoque (plur.), v. 6, poetico more ponitur pro ‘naufragium’ (sing.). v. 4. fortasse: in V pede ponitur, cf. Mastandrea pp. 306–307. v. 6. proverbium est, cf. enim Sen. contr. 2, 6, 4 navem in portu mergis; Quint. decl. mai. 12, 23 in portu naufragium fecimus; Hyeron. adv. Ioh. Hier. 37 (PL XXIII, p. 407) in portu, ut dicitur, naufragium, cett.: Stroux laud., p. 196, Zarker p. 165 maximeque Otto p. 284, Tosi pp. 194–195. v. 8. [condo]luit: videas titulum Thracium soluta oratione conscriptum Beševliev Inschriften 29 [ - - - ]|doluit magi[s - - - ] (prope Serdicam, saec. V p.Ch.n.). v. 8. scrupea: i.q. ‘aspera’, cf. Isid. etym. 16, 3, 5 hinc et scrupea saxa, id est aspera, CGL IV, p. 168, 37 et p. 288, 41; hic est verbum neutrum; vox poetica, e.g. Pacuv. trag. 310 R. = 345 D’Anna scrupea saxa, Verg. Aen. 6, 237– 238 spelunca alta... / scrupea..., Culex 51 scrupea... ad cava. ‘Scruposus’ legitur 1531 (in Dalmatia). v. 9. [transtul]it in melius: ita mihi videtur legi posse ex Di Stefano laud., p. 85 fig. 3, collato 417, 6 sanctus deus hic felicius i[lla] / transtulit in melius (Ausugi, fortasse saec. I p.Ch.n.); at neque ‘[rettul]it in melius’ (Stroux, Di Stefano) neque ‘[flex]it in melius’ (Niedermann; Cugusi Novellismo p. 164, Corpus p. 76) absurdum esse videatur. v. 9. Eusebi cura: virtus hominis ponitur pro homine ipso, scil. ‘Eusebius qua cura erat’. vv. 11–12: aliter atque alii editores scripsi rei metricae causa, nam ‘oblivis[cat inique]’ et ‘mansurus l[onge per aevum]’ probabiles fines versus esse videantur; praesertim syntagma ‘per aevum / in aevum’ saepius legitur in

366

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

carminibus epigraphicis (cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum...’), recteque Stroux laud., p. 204 comparat carmen 960, 7 longum mansura per aevum (quod ipsum pendet a Manil. 1, 731 et Sil. 12, 130: Mastandrea p. 458). Verbum ‘oblivisco’ active positum cf. Th.l.L. s.v. obliviscor, col. 110, 34 ss. et Flobert p. 303: e.g. ‘obliscere’ = ‘oblivisci’ in CEL 74, 5 (cf. Cugusi CEL II, p. 63).

2650. G. Kazarov, BIAB 4, 1926–1927, pp. 102–103 n. 26 (fig.); Bojadžev 57; EDCS 41600130; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20835 (fig.); MQDQ CE|appe|702; CLEMoes 42. Abrit(t)i, stela sepulcralis fracta ad caput et ad imum, saec. IV p.Ch.n. ut puto.

------| [ - - - ] . yir . ann . . . [ - - - | - - - ] . . . nitpireo (?) tetr(e) (?) ; (decem) annos | vixi cum coniuge cara, aedi|mus ex nobis dyo pia pigno|ra natos quos parva vita | fortuna inimica peremit. | ex Ẓinama prolem viventi|um earumque nepotem he|rede substitui, qui nostri | Manesve [s]epulchris vivit | [ - - - ]ḅus este qụ[ - - - | - - - ] [ - - - ] . . [ - - - | - - - - - - ].

5

‘inimieha’ vel ‘inimicea’ lapis errore quodam (‘-eh-’ vel ‘-ce-’ legament.); ‘[s]epulchris’ lapis (item ‘-ch-’ legament.) priorem partem versus 1 nec non vv. 7–8 omisit Kazarov 1. ‘yir’ i.q. ‘vir’, cf. infra, comm.; 7. ‘[ ]ḅus’ potius quam ‘[ ]ṛus’ Versus: da6 vitiosi. v. 3. aedimus: scil. scriptio inversa et haplographia quae dicitur, pro ‘edidimus’, ex verbo ‘edere’, item ‘aedamus’ 2651, 3, indidem Abrit(t)o, cf. Bojadžev p. 57. v. 3. pignora: i.q. ‘nati’, ut alibi in Moesiis ipsis, 2638, 4 et saepissime in ceteris regionibus, cf. infra, Indices IX s.v.; hic videas vocem ‘natos’ iuxta positam ad abundantiam, ut fit denuo Abrit(t)i in 2651, 3 aedamus ex nobis tre(s) parvos pignora natos, alibi in Nursino AEp 1989 n. 231 (= 1991 n. 585 = Suppl. Ital. n.s. 13, 29), v. 1 [o]blata mihi pignora bi[na] / natos teneros reli[qu]isti. Addas locum Alc. Barc. 93 commendo tibi pia pignora natos (in eodem versus loco quo in carmine Moesico) et clausulam ‘pignora natos’ Propertianam, 4, 11, 73, et Ovidianam, fast. 3, 775. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 82, CLEMoes p. 100.

MOESIAE

367

v. 4. (quos) parva vita (fortuna inimica peremit): melius fuerat ‘vita brevi’, sed poeta exprimere voluit “is qui vita brevi fruitur, obit parvulus”, cf. e.g. Ravennas 102, 2 me levastis parvolae vitae meae; Pannonicum 820 = CLEPann 47, 1–2 cui vita parva, / mors valde citata fuit (Florianae, aetate Severiana); Tarraconense 2436, 8 parvolis [t]uṃ mensibus; item alterum carmen Pannonicum, scil. Aquincense 2616, 1 [par]vus et exiguam lucem frunitus: cf. Cugusi Carmen pp. 34–35 et CLEPann p. 104. ‘Parvā vitā’ est ablativus qualitatis, ut ‘parvolis mensibus’ 2436, 8 laud. vv. 5–6 sunt parum perspicui, sensus videtur esse fere “heredes feci filios et nepotes earum quae etiamtum vivebant...”, cetera minime intellego; ‘Ẓinama’ est fortasse coniunx mortui. De genere dicendi: v. 1 ‘yir’ i.q. ‘vir’ ut puto; v. 3 ‘dyo’ i.q. ‘duo’, nescio utrum Graeco more an errore quodam (ceterum, ‘dya’ legitur Magnis, AEp 1973 n. 322; de ‘u/y’ cf. e.g. Mihăescu pp. 183–184); v. 6 ‘herede’ i.q. ‘heredem’; v. 6 ‘[s]epulchris’ i.q. ‘[s]epulcris’.

2651–2652. Duae stelae sepulcrales Abrit(t)i inventae, saec. IV p.Ch.n. conscriptae ut videtur, ad Victorinam quandam relatae, utraque eandem litteraturam exhibens.

2651. EDCS 59800114; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20852 (figg.); TM 669818. Stela litteris bonis incisis per lineolas parum accurate dispositas, fracta ad caput.

- - - - - - | . . . . cun comp̣aṛe | blando invidit | fortuna tantorum | disiungere pacto. | aedamus ex nobis tres | parvos pignora natos | qui colant memoria | Manes profundere | nobis, quem sic | non licuit complere | tempora vita〈e〉 sed | i〈s〉ta falso indig[ ]na | morte perempta. vale mihi Vr|sine, semper pientissime coniu|nx. hic Victorina nomen | tenebrorum possidet au|ras. vivite felices qui|bus est fortuna beata.

5

‘vita’, ‘ixta’ lapis, puto errore quodam 3. ‘aedamus’ fortasse corrigendum ‘aedimus’, cf. infra, comm.; 5. ‘tempora vita’ lapis ut 2652, 5 (i.q. ‘tempora vitae’), ‘tempor(a) avita’ Harl maluit interpretari

368

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6 mendosi. Videas et hoc carmen et 2652, ambo Abrit(t)ensia, multa communia habere; fortasse eodem tempore concepta sunt. ‘Victorina’ nomen usitatissimum, fere 350es (Kajanto p. 279); ‘Vrsinus’ invenitur fere 90es (item Kajanto p. 330). v. 1. ‘compaṛe’ (si recte legitur) hic maritum indicat, alibi uxorem (in 2308, 7 et 2309, Turri Libis.). v. 1. blando: putat Harl legendum nomen ‘Blandus’ (de quo cf. Kajanto p. 282), sed cum nomen mariti re vera ‘Vrsinus’ sit (v. 7), mihi videtur id adiectivum esse ad vocem ‘compare’ relatum; nisi quis iudicet hoc esse Vrsini signum (scil. ‘Vrsinus qui et Blandus’). v. 3. persimile est carmen 2650, 3 aedimus ex nobis dyo pia pignora natos (ubi vide), item Abrit(t)ense, quo collato fortasse ‘aedimus’ hic quoque legendum. v. 4. Manes profundere nobis: compares 859 = CLEMoes 5 vivite fe[l]ices nostrisque profundite Manis / et memores sitis nobiscum vos esse futuros (Viminaci, fere 180–200 p.Ch.n.); ad 859 = CLEMoes 30 vivite parentes et nestris pr[ofun]d[ite Man]is, / estote memores iterum [El]ysiis co[fu]turi (Tomi); 2023 = CLEOr 29 vivite felices et nostris profundite Man(i)s / et memores estis vos nobiscum esse futuros (Heliopoli, fere saec. IV in. p.Ch.n.). Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 33, 163; CLEOr p. 206. v. 5. tempora vita〈e〉: idem est quod Abrit(t)ense 2652, 5. v. 6. indig[ ]na morte perempta: cf. 2665 B, 8 luce [p]eremptus (Salonis), fortasse 2494, 8. Anne legendum ‘indig[e]na’, ut ‘icenes’ pro ‘ignes’ in Hispanico 2405 B, 1? (scil. ‘indīg[ĕ]nă... peremptă’ pro ‘indīg[ ]nā... morte’; sed omnibus rebus perpensis videtur spatium vacuum forte tantum inesse itaque ‘indīg[ ]nā’ melius scribendum). v. 8. nomen mulieris mortuae memoratur ad finem carminis, cum contra saepissime in initio ponatur (ut fit in 2652, item Abrit(t)i reperto). v. 8. tenebrorum: i.q. ‘tenebrarum’. v. 9. patet versum pendere ab Verg. Aen. 3, 493 vivite felice quibus est fortuna peracta, unde pendet etiam Moguntiacense 373, 1 vivite felices quibus est data vita fruenda (fere med. saec. I p.Ch.n.); ceterum locus Vergilianus saepius recinitur, cf. Hoogma p. 253 et infra, Indices VI A s.v. De sermone: iam supra pauca dixi, addas v. 3 ‘aedamus’ i.q. ‘edams’ (ut 2650, 3 ‘aedimus’ i.q. ‘edimus’); v. 4 ‘vita’ pro ‘vitae’.

2652. EDCS 59800115; TM 669819; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20853 (fig.). Stela cuspidata fracta ad imum. Praecedunt figurae coniugum [hi]c (?) ego qui iaceo Vic||torina nomine dicta, | sedibus Infernis fatal|e tradita sorte,

MOESIAE

qui | brevem spatio lucem | habita veram hospes | nobilis ingenua vita | ad stirpe parentes (quater) | denos et quinque co|mplevi tempora vita〈e〉, | nec licuit amplius ni|si quot fata tribuer|[unt]. | - - - - - - || et memores estis b[ - - - ].

369

5

Spatio deficiente, versus 8 scriptus est transverse, ad laevum tympani latus; ‘tempora vita’ lapis errore quodam, ut 2651, 5 secutus sum ed. Harl (qui tamen v. 4 scripsit ‘stirbe’, ipse contra ‘stirpe’ malui) 6. restitui ipse, collato 2646, 3 Versus: da6 valde mendosi. Ante omnia, videas quam similia sint carmina 2652 et 2638, ut colligitur ex hac tabella: - 2652, 2 Infernis sedibus ∼ 2638, 7 〈in〉 Inferna sede locatus; - 2652, 4 nobilis ingenua vita ad stirpe parentes ∼ 2638, 11 nobilis ingenio, clara de stirpe parentum; unde satis patet carmen 2652 a 2638 pendere. v. 1. [hi]c ego qui iaceo Victorina nomine dicta ~ 2646, 1 hic ego qui iacior Va[leria] dicta fuisse, cf. supra, comm. ad 2640; Ovidius recinitur, cf. supra, ad 2640 laud., et Buonopane pp. 13 ss. Vt vidit Buonopane p. 20, versum 1 maioribus litteris scripsit lapicida, fortasse ut Ovidi imitatio magis perspicua nec dubia esset. v. 1. nomine dicta: subauditur ‘sum’. v. 3. habita... hospes: i.e. vivens apud superos. v. 4. ad stirpe parentes: i.q. ‘ad stirpem parentis’ (‘e = i’) vel ‘ad stirpem parentum’, hoc melius collato persimili 2638, 11 laud. supra. v. 5. (quater) denos et quinque complevi tempora vita〈e〉 ~ 2651, 5 quem sic non licuit complere tempora vita. Fortasse interpretari possumus ‘(quater) denos et quinque (scil. annos) complevi tempora vita〈e〉’, voce ‘tempora’ appositive posita. v. 6. nisi quot fata tribuer[unt]: videas loum persimilem 2646, 3 nisi quot fata tribuerunt (Transmariscae). v. 8. et memores estis b[ - - - ]: sensus fuit olim fortasse similis locis illis qui adducuntur supra, in comm. ad 2651, 4. De sermone: vv. 1/3 ‘qui’ pro ‘quae’, ut 2646, 1; ‘fatale’ i.q. ‘fatali’, v. 2; ‘vita’ i.q. ‘vitae’ v. 5; videas praeterea, quod peius est, vv. 3–4 ineptissimam et vitiosam constructionem verborum, pessimi poetae.

370

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2653. V. Beševliev, IzMusVarna 11 (26), 1975, p. 149; Bojadžev 12; EDCS 41600131 (fig.); TM 387460; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 21629 (fig.); MQDQ CE|appe|703; CLEMoes 43 et Vsp p. 1601. Odessi, tabulae sepulcralis quattuor fragmenta congruentia quae exhibent carmen fere integrum, incerta sed seriore aetate, saec. IV p.Ch.n. ex. vel V ut videtur.

Praecedunt ⊂ crux ⊃ ⊂ crux ⊃ ⊂ crux ⊃ | ⊂ crux ⊃ hic semper mihi grata d|omus, mundana refugi. | contigit hic tumulus, | hic ubi vita fuit. letus | ad hoc veni vera sub l|uce sepulchrum, dum | corpus servet terra, c|[aelum animam]. 4. supplevi Vsp p. 1601 Versus: di. Carmen formulis conceptum, totum nitens oppositione ‘mundana vs caelestia’ (qua de oppositione cf. infra, Indices IX s.v.). v. 1. hic semper mihi grata domus: ‘hic’ est adverbium; puto sensum esse “mea vita semper persecuta est sepulcrum (ubi nunc iaceo)”, id est “mea vita semper persecuta est novam vitam post mortem”; cui opponitur ‘mundana refugit’, id est “mea vita reiecit mundana”; eadem oppositio repetitur, verbis mutatis, in vv. 3–4. v. 1. mundana refugi: topice exprimitur Christianorum contemptus mundi, ut supra dixi; de adiectivo ‘mundanus’ cf. Indices IX s.v. laud. v. 2. contigit: i.q. ‘contegit’. v. 2. hic (tumulus), hic (ubi vita fuit): prius adverbium vel adiectivum, alterum certe adverbium. Insperate dicitur mortem factam esse eodem loco quo vita acta, cum contra vulgo defleant mortem alio loco factam quo vita acta sit (videas infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’): attamen comparari possunt e.g. Mauretanicum 1245, Cirtense 1327, carmen urbanum ap. Cugusi S. Paolo f.l.m. pp. 289–290 n. 2. v. 3. vera... luce: significat vitam aeternam, cum v. 2 dixerit ‘ubi vita fuit’ significans vitam terrenam. v. 4. c[aelum animam]: facile restitui potest, cum oppositio ‘corpus in sepulcro positum vs anima ad astra volans’ vulgatissima sit, cf. infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. De genere dicendi cf. Bojadžev pp. 58–59, 60: ‘contigit’ i.q. ‘contegit’, ‘e/i’ confunduntur (cf. Mihăescu p. 172); ‘letus’ i.q. ‘laetus’; fortasse ‘servet’ pro ‘servat’.

MOESIAE

371

2654. Beševliev Inschriften 90 (tab. 89); EDCS 29900513 (fig.); Gräf in HD 042920; TM 191910; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 21631 (figg.); CLEMoes 44. Stela cuspidata calcaria, Odessi reperta, bene servata, exhibens carmen integrum, saec. V p.Ch.n.

Praecedunt crux (una cum litteris dona | tiḅị), deinde circulus (inibi insunt: α crux ω) inter palumbas, demum crux. gaude legens. | iacet hic fel|ix Augusta, | annor(um) III, dier(um) | CII, filia Mo⸌ni⸍ni | de numero | Const(antinianorum) sen(iorum). | (vacat) Versus: da5, sed potest esse oratio soluta (cf. CLEMoes p. 103). Textus per formulas conceptus, Latinus Graecis similis, fere χαῖρε ἀναγιγνώσκων· ἐνθάδε κεῖται ἡ μακαρία Αὐγοῦστα: Beševliev Inschriften p. 62. Res sunt Christianae, nam mors laete expectatur quippe quae nihil aliud sit nisi transitus ad caelum. ‘Moninus’ cognomen (si recte legitur) fortasse comparari potest cum ‘Monianus’ (quo de cognomine videas Kajanto p. 151) vel ‘Monimus’ (in Dalmatico CIL III, 9605, saec. IV p.Ch.n.). De numero Constantinianorum seniorum cf. Beševliev ad loc., p. 62; in Not. dign. or. 6, 11 et 42, 21 memoratur cuneus equitum Constantinianorum (cf. A. Neumann, RE Supplb. X, 1965, col. 133), praeterea Grosse pp. 25–28, 51–53 memorat cuneos equitum Constanti(ni)anorum et Constantiacorum; de numeris militum autem cf. H.T. Rowell, RE XVII, 2 (1937), coll. 1327– 1341, 2538–2554 et breviter Beševliev laud. nec non Cugusi CEL II, p. 377; de oppositione inter ‘seniores’ et ‘iuniores’ cf. R. Scharf, ZPE 89, 1991, pp. 265– 272, paucis verbis Cugusi CEL III, p. 285.

2655. Beševliev Inschriften 129 (tab. 47); EDCS 29900514 (fig.); CLEMoes 45. Odessi, fragmentum tabulae (fortasse sepulcralis) ex marmore optime factae, fractae ad laevam et ad imum, saec. V p.Ch.n.

[ - - - ] mater | [ - - - me]minisse | [ - - - ] [ - - - ]e est mo- | [ - - - be]ata gene|[trix] [- - - ]pudo|[r - - - - - - ].

372

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da ut videtur, sed verborum distributio incerta. ‘Meminisse’ iterum iterumque legitur in V pede (ut colligi potest ex Mastandrea p. 495 et Concordanze p. 455), nihil obstat quin ‘[be]ata gene[trix]’ finis versus sit, quibus de rebus carmen hoc iudicari posse iure videtur.

2656. B. Latyšev, Inscriptiones antiquae orae septentrionalis Ponti Euxini Graecae et Latinae, I, Petropoli 19162 (ed. ster. Hildesheim 1965), 657 (fig.); Ella Isaakovna Solomonik, Latinskie nadpisi Chersonesa tavriceskogo, Moskau 1983, n. 54 (non vidi); M. Luisa Fele, AFMC n.s. 11, 1987, pp. 29–32; Cugusi Corpus p. 80; EDCS 32800469; CLEMoes 48. Chersonesi Tauricae in regno Bosporano; fragmentum tabulae honorariae ex marmore, ad dextram tantum integrum, saec. VI in. p.Ch.n.

[ - - - ]ụr | [ - - - ] devotione probatu[s] | [ - - - ] c̣ịṿịtạti paravit | [ - - - ]is〈q〉ue procellit | [ - - - publ]ic̣a (?) felicitate t〈e〉netur | [ - - - ]aed[ - - - ]tiv[ - - - ].

5

‘[ ]isoue’, ‘tfnetur’ lapis errore quodam 5. supplevi dubitanter Versus: da6 novi generis (v. 1 computatur ‘devotjone’, ut ‘positjone’ in 2960, item Moesico). v. 4. procellit: cf. Pl. mil. 762 sed procellunt sese in mensam dimidiati (cf. commentarium J. Brix – M. Niemeyer ad loc. [edit.4, cur. O. Köhler, Leipzig 1964], p. 99, ubi affertur glossa Fest. p. 251 L. procellunt procumbunt); quid verbum valeat cf. Th.l.L. s.v., col. 1513, 18 ss., attamen lacunae prohibent ne diligentius res circumscribamus. v. 5. ‘[publ]ic̣a felicitate’, collatis e.g. Liv. 45, 41, 2 et Sen. contr. ext. 10, 6 (cf. Th.l.L. s.v. felicitas, col. 428, 64 ss.), apta restitutio esse videatur quod ad sensum attinet, cum de devotione erga civitatem dicatur (?). Sed lapidis condicio fidem prohibet.

DALMATIA Omnia carmina epigraphica huius provinciae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in tabella CLEDalm pp. 160–169 iam collegi. Tamen neque Salona IV, 2, 458 neque ILCV 1934 versus esse videantur (Cugusi CLEDalm p. 89). Contra morem, statui aliquot Dalmatica Bücheleriana hic repetere quippe quae imperfecte temporis causa edita essent.

2657. I. Fadić, Diad 16–17, 1994–1995, pp. 168–172 (figg.); Šegvić pp. 135–136 n. 32; AEp 1995 n. 1232; EDCS 03300744 (figg.); Feraudi in HD 040157; TM 184053; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 21465 (figg.); MQDQ CE|appe|101; CLEDalm 1. Prope Tilurium, stela cuspidata calcaria optime servata, posita ut videtur ante annum 42 p.Ch.n. (nam legio VII caret nomine ‘Claudia pia Fidelis’ quod recepit inde ab eo anno, cf. Ritterling coll. 1628, 1617–1618; sed novimus exceptiones aliquot, cf. Wilkes Dalmatia p. 451).

Praecedunt figurae Praescr.: L(ucius) Mummius L(uci) | f(ilius) Fab(ia) Ancyra | miles leg(ionis) VII | ann(orum) XXXVI, | stipend(iorum) XVI | h(ic) s(itus) e(st). || arma bis octonis felicia qui tulit annis | hic situs est fato Mummius ipse suo. | si sapiunt obiti, data munera percipis am(pla) | et recipis nostrae pignus amicitiae. | hoc tibi cum titulo posuit Cornelius Chrestus | 5 et dixit lacrymans “sit tibi ter(r)a levis”. || secuntur figurae Postscr.: M(arcus) Cornelius M(arci) l(ibertus) | Chrestus posuit. Versus: di. Quamvis natione Ancyranus, L. Mummius ex nominibus videtur fuisse civis Romanus optimo iure, scilicet unus ex militibus natione Asiaticis qui in legione VII stipendia meruere (cf. Betz pp. 6 ss., 8). ‘Chrestus’ Graecum cognomen est, cf. Th.l.L. s.v., col. 407, 48 ss.; Solin Personennamen pp. 1004–1006 (iterum iterumque legitur per tempora, maxime aetate Imperatorum Iuliorum et Claudiorum). Cum L. Mummius natus Ancyrae mortuus sit prope Tilurium, patet eum morte peregrina obisse, quo de genere mortis cf. infra, Indices IX s.v. Carmen a M. Cornelio Chresto memoriae patroni dicatum.

374

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. arma: vox item carmine incipiente legitur in Zarker 4 a, 1 arma haec quae cernis (Tegiani, saec. I p.Ch.n.), sed alio modo posita (de carmine Tegianensi cf. enim ad 2688, 1). v. 1. qui tulit annis: haec locutio, cum optime ad sensum aptetur, quod ad rem metricam attinet fortasse recinit finem versus ‘pertulit annos’ quo saepius utuntur poetae epigraphici, cf. Concordanze p. 591, Mastandrea p. 660 maximeque Sblendorio Cugusi Pertulit annos pp. 561–564; legitur in Dalmatia etiam in titulis oratione soluta conscriptis CIL III, 2981 qui tulit annos (Aenonae) et III, 8396 qui tuli〈t〉 an(n)o(s) (Risini). v. 2. situs est fato… suo: cf. 2681 fato deceptus. v. 3. si sapiunt obiti, data munera percipis am(pla) / et recipis nostrae pignus amicitiae: ‘obiti’ i.q. ‘mortui’ (ut fit in urbano 1031, 1 si qua manent obitis - - - / praemia, fere 20–60 p.Ch.n.), ergo ‘si sapiunt obiti’ mutat sententiam ‘si sapiunt Manes’ quae legitur in Salonitano 1147 et saepe alibi, ut dixi Cugusi Rilettura II, pp. 543–545 (cf. infra, Indices IX s.v. ‘si sunt...’); sed quod ad sensum attinet iam dixi CLEDalm p. 25 comparari potissimum posse carmen fortasse Perusinum 1102, 5–6 si datur extinctis mentem retinere priorem, / respice, Birroni, munus amicitiae. v. 3. obiti: i.q. ‘mortui’, ut alibi (inde a Cic.), quo de usu cf. Th.l.L. s.v. obeo, col. 45, 69 ss. v. 3. munera: sunt ‘suprema munera’, ‘inferiae’, cf. Sblendorio Cugusi CLEDalm p. 119; pluralis ‘munera’ saepius legitur in CLE, cf. CLEAfr p. 276. v. 4. recipis nostrae pignus amicitiae: videas carminis Perusini 1102 laud. v. 4 testatur titulus pignus amicitiae, v. 6 respice… munus amicitiae (sunt autem ambo versus elegiaci); ‘pignus amicitiae’ optimus finis versus, quo utitur Martialis, 9, 99, 6 (cf. Bücheler CLE II, p. 505), sed carmen Dalmaticum vietur ante Martialem scriptum esse. v. 6. dixit lacrymans: compares Dalmatica 2665 B, 12 et 2670, 4, alia (infra, Indices IX s.v. ‘lacrimans dicere’). ‘Lacrymans’ i.q. ‘lacrimans/lacrumans’; ‘tera’ i.q. ‘terra’.

2658. M. Sanader, OpArchZagreb 23–24, 1999–2000 (Sportula dissertationum M. Zaninović dicata), pp. 229–231 n. 1 (figg.); AEp 1999 n. 1230; Kurilić p. 143 n. 118; M. Zaninović in M. Sanader (hrsg.), Kroatien in der Antike, Mainz 2007, p. 67 (fig. 59); EDCS 14800171 (fig.); Feraudi in HD 039866; TM 183965; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 21432 (figg.); MQDQ CE|appe|60; CLEDalm 2. Stela cuspidata optime servata prope Tilurium reperta, carmen integrum exhibens, eodem tempore posita quo 2657 (ubi vide).

DALMATIA

375

Praescr.: L(ucius) Ancharenus Q(uinti) f(ilius) | Ser(gia) Laranda mil(es) | leg(ionis) VII ann(orum) XL, stip(endiorum) XXI, | h(ic) s(itus) e(st). | Q(uintus) Ancharenus haec tanquam | posuit tibi dona, frater, quia | longe a patria te cecidisse dolet. | optaram vivo potius dare viṇạ̣ | ṃẹ ṭịḅị, non obito care ferenda | tuo; si quicquam sentire potes, | p̣ṛọ ṭẹṃpore nostro 5 damus haec, | “ọp̣ṭọ sit tibi terra levis”. Postscr.: frater | fratri posuit. (vacat) edidi ex photographemate 1. ‘tanquam’ lapis, antea ‘tan[ta]’ male edideram in CLEDalm; legi, ‘ostica’ Harl

6. ‘ọp̣ṭọ’

Versus: di, cum mendis; v. 1 longior nominum causa (qua de re in universum videas Ahlberg p. 34); v. 3 contra brevior (fere da5), mente addas sis ‘merenti’ vel quid simile (nisi legas ‘merenti’ quidem pro ‘me tibi’ in initio versus sequentis, quo tamen facto v. 4 brevior ipse sit); v. 6 claudicat in prosodia (melius fuerat ‘haec damus...’). Natus Larandae, L. Ancharenus fuit, ut L. Mummius 2657, unus ex militibus natione Asiaticis qui in legione VII stipendia meruerunt (cf. Betz pp. 6 ss., 8). Ceterum, miles quidam T. Ancharenus T. f. Ser(gia) dom(o) Laranda, eiusdem legionis VII, forte memoratur in titulo CIL III, 2709 (item prope Tilurium): Betz pp. 8, 65, Alföldy Personennamen Dalmatia p. 57. Videas quam vehementer exprimat frater Quintus mortem peregrinam Luci Anchareni (cf. infra, Indices IX s.v.). v. 1. interpretandum ‘haec posuit tibi, frater, tamquam dona, quia... dolet’; vv. 1 et 3–4, ubi de inferiis dicitur, congruunt cum Catull. 101, 3 ut te postremo donarem munere mortis, Verg. Aen. 11, 25 supremis muneribus; vinum autem ut aptum munus mortis memoratur in carmine Tarraconensi 500, 13 fudimus… nunc vina (saec. II p.Ch.n.). v. 3. optaram…: cf. 1138, 2 optaram… (in Baetica, saec. I–II p.Ch.n.); 2309, 4 optabam… (Caralibus). Est topos ille “voluissem dare tibi donum pro meritis...”, notissimus et in Dalmatia ipsa (632; 1311; 1990) et alibi (cf. infra, Indices IX s.v. ‘pro meritis’), mixtus tamen cum sententia “maluissem tibi vivo dona dare potius quam mortuo”, quae comparari potest cum 2963 qot vive melius destina(vi), mortue tamen b(ene) m(erenti) p(osui) (item in Dalmatia, in insula Liburnica Cissa).

376

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 4. obito: est vox ‘obitus/-i’ pro ‘obitus/-us’ (cf. Th.l.L. s.v. obitus, col. 68, 41 ss.), idem fere valet quod ‘sepulcrum’, ut e.g. CIL VIII, 21539 = ILCV 3052 A cui fratres obitum fecerunt, CIL VIII, 21540 = ILCV 3052 B filios et nepotes obitum fecerunt. Cf. E. Löfstedt, Il latino tardo (Ital. versio), Brescia 1980, p. 208 adn. 10, maxime Th.l.L. laud., col. 69, 72 ss. v. 5. si quicquam sentire potes: est variatio quaedam tritae sententiae ‘si quis est post funera sensus’ / ‘si quid sapiunt Inferi’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘si sunt Manes...’.

2659. M. Abramić, BAHD 50, 1928–1929 [ed. 1932], pp. 56–64 (fig. V); AEp 1933 n. 74; Zarker 102; R.-M. L (fig.); S. Rinaldi Tufi, MAL Mor. s. 8, 16, 1971, pp. 94–95 n. 64 (figg. 4, 1; 6, 1); Id., in Studi per Laura Breglia, III, Roma 1987, pp. 97–100 (fig. 1); ILatIug 2203; N. Cambi, Diad 13, 1991, p. 129 (fig.); AEp 1993 n. 1251; Cugusi Aspetti letterari pp. 253–255; EDCS 11600255 (figg.); Feraudi in HD 023826 (figg.); TM 182055; MQDQ CE|appe|337; CLEDalm 3. Stela cuspidata calcaria in forma aediculae optime servata, Salonis reperta, exhibens carmen lacunosum ad laevam, priore saec. I p.Ch.n. parte (videas enim formulam ‘test. fieri iuss.’: Alföldy Personennamen Dalmatia p. 28).

Supra, figurae duae delineantur, fortasse P. Vtii et Clodiae Faustae, in vacuo spatio fuit fortasse C. Vtii figura, iam non extans Praescr.: C(aius) Vtius Sp(uri) f(ilius) testament(o) | fieri iussit sibi | et P(ublio) Vtio [f]ratri suo et Clodia(e) | F[au]stae concubinae suae. | mult[a per]agratus ego terraque marique | debit[a re]ddidi, in patria nunc situs hic iaceo. | stat l[apis e]t nomen, vestigia nulla. | infra, navis oneraria delineata est ‘debit[a]’ malui metri causa, ‘debit[um]’ edd. vulgo Versus: di + da6 (fere tristichon); sed v. 2 excedit, contra in v. 3 mente addendum ‘tantum’ (simm.) collatis 801, 3 et 2767, 5 (cf. infra, comm.). Carmen consutum formulis male iuxtapositis. ‘Vtius’ nomen Italicum, cf. Alföldy Personennamen Dalmatia p. 130. ‘Clodia’ (et ‘Clodius’) in Dalmatia saepe usurpatur, cf. Alföldy laud., p. 76. Sententiae et verborum causa adduci possunt 2684, 1 multa peragrasti Germaniam terra secutus (item in Dalmatia), 1267 = R.-M. LI, 1 sum Frygiae te[rra] natus et multa p[era]grans / veni in [Dal]matia (Salonis, saecc. II–III

DALMATIA

377

p.Ch.n.; cf. Rendić-Miočević pp. 257–258), ubi dicitur de morte peregrina; quod genus mortis invenimus alibi quoque in Dalmatia, 589 = R.-M. XLIX, 2657, 2658, in universum cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’. Ceterum nostrum carmen comparari potest cum Macedonico quoque AEp 1902 n. 155 = CIL III, 14406 ab ultima Gallia per diversa loca provinciarum ad provinciam Macedoniam venerunt ibidemque... fati munus complerunt (soluta oratione) et fortasse cum urbano 2223 [ - - - ] post multa i[ - - - ]; sed locus proximus est haud dubie 2707 bis, 15 ss. (ubi vide). Quibus omnibus in locis una cum morte peregrina inest descriptio itineris (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 217 ss.), verbis Catullianis expressa, 101, 1 multas per gentes et multa per aequora vectus, et Vergilianis, Aen. 6, 692 quas ego te terras et quanta per aequora vectum / accipio; item cf. 2163, 1 multis annis navigando [e]t peregrinando hanc sedem peti (prope Sigus Num., fere 280–320 p.Ch.n.); 1845, 2– 3 occidit haec… [comitans] nos grandis ab oris / per freta per terr[as]... (ad ripam Naris); 1265, 1–2 per freta per maria traiectus saepe per und(as) (Aterni); ICERV 275 = ICVR 270, 1–2 Pannoniis genitus transcendes aequora vasta / Galliciae in gremium… (Bracarae, saec. VI p.Ch.n. ex.), usque ad urbanum ILCV 55, 18 (anno 689 p.Ch.n.). Nec aliter fit in titulis oratione soluta conscriptis, e.g. CIL VIII, 2772 per maria et terras... Videas Cugusi Tradizione pp. 76–77, Aspetti letterari pp. 203, 205, 207, 212, breviter infra, Indices IX s.v. ‘itineris descriptio’. v. 2. debit[a re]ddidi: videas 965 (Romae, 10 p.Ch.n., eodem fere tempore quo nostrum carmen conscriptum) et multos locos collectos in Concordanze p. 146 et alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘debitum vitae’. v. 3. stat l[apis e]t nomen, vestigia nulla: cf. 801, 3 stat lapis et nomen tantum, vestigia nulla (Romae, saec. I p.Ch.n.) et 2767, 5 stat lapis et nomen tantum, vestigiu [no]n est (Ammaedarae, incerta aetate) (infra, Indices IX s.v. ‘stat lapis...’): videas Cugusi Aspetti letterari p. 254, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 197–198.

2660. ILatIug 2217; R.-M. XLI (fig.); EDCS 11600255 (figg.); Feraudi in HD 034514 (figg.); TM 183107; MQDQ CE|appe|630; CLEDalm 4. Salonis, stela calcaria tympanata carmen integrum exhibens, saec. I p.Ch.n. puto (nominis Enni causa).

In tympano rosa incisa est Praescr.: Chinnamis L(uci) Enni | Clementis contuberna|lis bene merenti | posit.| hunc titulum accepi supremi | temporis a te mandatu, | posui; | sit levis iste tibi.

378

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

1. ‘accepto’ coni. ILatIug, nulla puto necessitate Versus: di (v. 1 videas duo monosyllaba). ‘Ennius’ nomen usitatum in Dalmatia, Norico et Aquileiae, cf. Pavan pp. 77, 240 et Alföldy Personennamen Dalmatia pp. 83, 364. ‘Chinnamis’ cognomen deest in Kajanto, rarum est (sed in Dalmatia alibi quoque legitur), libertis potissimum additum, cf. Alföldy laud. p. 176. praescr. ‘posit’ i.q. ‘posuit’, ut saepe fit in Pannonia Superiore, videas Herman Posit pp. 321–331 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 40, 160, breviter infra, Indices IX s.v. ‘posi’. v. 1. compares persimile initium in Delminiensi 1536, 1 hunc titulum posuit tibi fidus amicus. v. 1. titulum accepi... mandatu: Šašel – Šašel ad loc. correxerunt ‘titulum accepto... mandatu’ (‘mandatu’ i.q. ‘mandato’), sed ipse malim interpretari ‘accepi titulum ex mandatu, posui’, demptis coniunctionibus. v. 1. supremi (temporis): positum per analogiam cum locutione ‘munus supremum’; de supremo munere mortis alibi quaque dicitur in Dalmaticis, maxime in Salonitano 1141 = R.-M. XXXV, 23 supremum munus amatae: cf. Sblendorio Cugusi CLEDalm p. 119 et Indices IX s.v. ‘munera accipere’. v. 2. ‘sit levis iste’ scil. ‘titulus’, sed re vera intellegendum est ‘tumulus in quo titulus positus est’.

2661. D. Maršić – M. Matijević, Varia Salonitana. Arheološka zbirka Marka Matijevića u Solinu, Salone 2000, p. 45 n. 40; AEp 2001 n. 1615; Kurilić p. 140 n. 64; EDCS 24200363; Feraudi in HD 039772 (fig.); TM 183935; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 24195 (fig.); CLEDalm 5. Salonis, pars superior urnae cinerariae calcariae, ad laevam fractae, ad dextram integrae sed valde detritae, fere Traiani vel Antoninorum aetate.

------| [c]oiugis amissae fa|[to maledica]s (?) iniquo, haec | [subito aeterna postqu]am in sede loca|[ta] [ - - - ]ụnc̣ et . t . . nẹ . |[ - - - - - - ]. nonnulla restitueram CLEDalm, nunc pauca addidi, omnia ad sensum, de verbis tamen dubitans 1. supplevi dub. collato Cordubensi 445, 6 casum quisque legat, fato maledicat iniquo Versus: da6.

DALMATIA

379

v. 1. co(n)iugis amiss[ae]: bene comparatur cum alio Salonitano 1534 A, 1 coniugis amissae lacrumas satis esse putavi / me fudisse meae (saec. I ex. – II in. p.Ch.n.). v. 2. ‘subito’ restitui quippe quod saepissime legatur (cf. Concordanze p. 781 et infra, Indices IX s.v. ‘subito’), aliter ‘cito’ (cum hiatu) pro lacunae mensura; ‘locata’ restitui ex locis collectis in Mastandrea p. 776 (inter cetera, 705, 3). ‘[C]oiugis’ pro ‘[c]oniugis’.

2662. F. Bulić, BAHD 37, 1914, p. 73; ILatIug 2180; EDCS 10101141; HD 034484; TM 183077; MQDQ CE|appe|851; CLEDalm 6. Salonis, aetate incerta sed haud recentiore, fere saec. III p.Ch.n. opinor.

Praescr.: [ - - - ] | Firmus et [ - - - ] | Atticilla P(ubli) Iul[i - - ]|simi. si mea fata fuis|sent bona, hic lapis, in titulo qui premet hossua mea, | aequius iste lapis patri super hossua iaceret. praescr. fortasse ‘Iul[i Max]|simi’ supplendum Versus: di, sequitur da6; sed v. 1 male plenus, praeterea computandum ‘/hōssuă mĕ-/’, ‘/hōssuă jă-/’. ‘Atticilla’ fere 60es legitur (Kajanto p. 203), raro in Dalmatia, cf. Alföldy Personennamen Dalmatia p. 159; ‘Firmus’ cognomen contra ibidem maxime in usu, cf. Alföldy ibid. p. 204. v. 1. si mea fata fuissent bona: cf. 2948, 1 si fata bona fuissent. v. 3. est variatio quaedam formulae usitatissimae ‘si non fatorum praepostera iura fuissent, / mater (vel pater, simm.) in hoc titulo debuit ante legi’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’ (in Dalmatia quoque, 2682– 2683); eadem denuo Salonis legitur, scil. 1156 = R.-M. XXXVIII, 1 aequius hunc fuerat titulum me ponere matri…, 456 = R.-M. XXXIX, 5 aequius iste lapis complecteret ossa parentum, 822 = R.-M. XL, 1 aequius iste lapis patris super ossibus esset; quae variatio nunquam alibi legitur. Cum vero 1156 = R.-M. XXXVIII, 1 (laud.) partim pendeat ab Verg. Aen. 11, 115 aequius huic Turnum fuerat se opponere morti (cf. Hoogma p. 179, 333; Gamberale Echi pp. 226 ss. Id., RFIC 111, 1983, pp. 309 ss.; Hernández Pérez Poesía p. 3), fortasse loci quoque similes Salonitani Vergilium recinunt. Nec tamen praetereundum est sententiam Vergilianam congruere cum Cic. Lael. 15 quem fuerat aequius, ut prius introieram, sic prius exire de vita; itaque incertum unde poeta Salonitanus hauserit.

380

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 3. hossua (bis): cf. Mihăescu p. 203, in universum Th.l.L. s.v. os.2, col. 1094, 49 ss.; iterum atque iterum in CLE, ut patet ex Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 109; ceterum, in Gallico 2118, 6 legimus ‘hossa’ (Pirson p. 81). Videas repetitionis genus ‘hic lapis… aequius iste lapis…’ quo saepius utuntur in sermone cotidiano (cf. e.g. Hofmann p. 233); prius ‘lapis’ est nominativus pendens (cf. Szantyr p. 29), qui repetitur insequenti ‘iste lapis’.

2663. Dyggve – Egger 12; ILatIug 2686; EDCS 10101702; Gräf in HD 035117; TM 183577; CLEDalm 17. Salonis, Marusinac, tabula ex marmore aetatis incertae sed haud serioris (haud post saec. III p.Ch.n.).

[ - - - qui tit]ulum religis ca[ - - - ] | [ - - - ]ịra in uno cecider[e die]. Versus: di parum bonum (?). Quid haec frustula carminis valeant incertum, videas CLEDalm p. 45; fortasse dicitur de caede facta in pugna quadam. v. 2. in uno cecider[e die]: cf. Germanicum 2563 [ce]cidit bello Variano… (Castris Veteribus), Africanum 521, 2 occidit [in] bello Num[id]um (saec. III p.Ch.n., cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 72–73), Pannonicum RIU V, 1187 [ce]cidit in bello [Ger]manico (soluta oratione conscriptum). De genere dicendi: ‘religis’ i.q. ‘relegis’; ‘in uno... [die]’ pro ‘uno... [die]’, cf. Szantyr p. 148.

2664. B. Gabričević, Una nuova iscrizione salonitana, in Atti III Congr. Intern. Epigrafia greca e latina, 4–8 sett. 1957, Roma 1959, pp. 77–80 (tab. XIII); S. Panciera, RivAC 35, 1959, pp. 81–86 (fig.), et Id., Latomus 19, 1960, pp. 701– 707 (= Panciera pp. 573–577, 581–585); AEp 1959 n. 251; R. Egger, MÖAW Phil.-Hist. Klasse 247, 3, Wien 1965, pp. 1–33 (figg.); ILatIug 131; Françoise Prévot in Sylvie Crogiez-Pétrequin (ed.), Dieu(x) et hommes. Mélanges Françoise Thelamon, Rouen 2005, pp. 79–99, et Ead., in Salona IV, 1, 69 (fig.), pp. 250–256; AEp 2005 n. 1187; EDCS 10000231 (figg.); Gräf in HD 033618 (figg.); TM 182362; CLEDalm 7. Salonis, ad S. Nicolaum, duo stipites calcarii exhibentes laevam et dextram partem tituli cuiusdam, fere 280–320 p.Ch.n. ut videtur. Singulos stipites signo || distinxi.

DALMATIA

381

Praecedunt verba [hanc sepultu]|ram si qu||[is de]ạsciare volu|erit, habe[at || ir]ata numina, | quitquit || [Rom]ani sive Iude|i vel Crissi||[ani] (?) 〈colent e[t deo]〉s Manis, unus | {colent e[ ] || quot sibi fi} 〈quisque〉 || 〈quot sibi fi〉| {quisque facere non} eri non v[ult], || 〈facere non〉 debet. || (vacat) vel ‘[de]asciare’ vel ‘[ex]asciare’ edd., utrumque par; ‘[Rom]ani’ Gabričević, Egger, ILatIug, recte puto, ‘[pag]ani’ Gabričević olim, Panciera. verba et versus male collocantur in lapidibus, restitui ut potui multa transponens, nec satis constat utrum unum carmen sit (ut ipse potius credam) an duo unius carminis exemplaria; perspicuitatis gratia, operae pretium videtur repetere merum carmen in titulo exaratum, praescripto notisque omissis:

unusquisque, quot sibi fieri non vult, facere non debet. Versus: fere ia ut videtur. Nec, praeter viros doctos laudd. supra, desunt qui de titulo scripserint: e.g. Marta Sordi, A proposito di un’iscrizione di Salona, RFIC 39, 1961, pp. 301 ss. (= Scritti di storia romana, Milano 2002, pp. 71 ss.) et plurimi quos adduxit Panciera pp. 576–577 adn. Est sententia illa quae praeceptum aureum dicitur, quae iterum Salonis legitur in 2674, item saepius alibi, cf. enim A. Bastiaensen, RevBén 98, 1988, pp. 251–257 et infra, Indices IX s.v. ‘aureum praeceptum’. Sed videas quaeso miram congruentiam carminis Salonitani cum loco Hist. Aug. Alex. Sev. 51 clamabat... saepius, quod a quibusdam sive Iudaeis sive Christianis audierat et tenebat..., “quod fieri non vis, alteri ne feceris”, quem locum adduxi Cugusi Aspetti letterari pp. 255–256. - De locutione ‘[Rom]ani sive Iudei vel Crissi[ani]’ compares e.g. Tab. Sulis 98 = Tomlin Brit. Rom. 12, 97 seu gens seu Ch〈r〉istianus. De sermone haec nota: ‘quitquit’ i.q. ‘quidquid’, ‘quot’ i.q. ‘quod’, ‘Crissiani’ i.q. ‘C(h)ristiani’.

2665. 1438 B+A = CIL III, 9632 (Hirschfeld) et add. p. 2326; G.B. De Rossi, BAHD 7, 1884, p. 149 et 8, 1885, p. 186; Chol. 680; Egger Manastirine 142 (fig.); Leclercq Dalmatie coll. 56 ss. (fig. 3522); ILCV 2368 (cf. II, p. 514); ILatIug 2420; R.-M. LXXI; Cugusi Corpus pp. 127–128, Duplicazioni p. 37; Salona IV, 2, 618 (fig.); EDCS 29600282; Feraudi in HD 034804 (figg.); TM

382

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

183376; MQDQ CE|ce|1438; CLEDalm 2 a. Tabulae sarcophagi ex marmore septem fragmenta partim congruentia, reperta Salonis, Manastirine, fere saec. IV p.Ch.n. (carmen fortasse Christianum, videas enim B, 1 ‘deus omni[pote]ns rex’).

A. [heu q]uamquam las[si cunctamur] | sca[lpere carmen] (?) | utpote qui | [ - - - | - - - ] idcirco[que - - - in] | ictu | audemus tamen haec e[dere cum] | gemitu ex iu[ - - - | - - - g]e[n]itam. | B. [ - - - tri]buat deus omni|[pote]ns rex [ - - - ]t bene post obitum. | [ - - - ]s incommoda rebus | [infelix, misero e]st fine perempta quoq(ue). | [ - - - a]nnos postquam trans|[egit in aevo], | [fu]nesto gravis, heu triste, puerperio | nequivit miserum partu depromere fetu, | hausta qui nondum luce [p]eremptus abiit, | adque ita tum geminas g̣[e]ṃino cum corpore | praeceps | letum ferali [transtu]lit hora ani[mas]. | at nos maerentes coniux natique | generque | carmen cum l[a]crimis hoc tibi [condidimus].

5

5

10

ed. Egger, Prévot; aliter De Rossi, CIL A. 1. ‘sca[lpere versus]’ coni. Egger, ‘sca[lpere carmen]’ ipse malim; 2. ‘[maesto funere con|ficimur]’ coni. Egger, cf. infra, comm. B. 1–4. ita suo Marte totum locum rest. Bücheler (item Egger): ‘[huic (vel cui) placidam requiem tri]buat deus omni[pote]ns rex / [insontique animae si]t bene post obitum. / [multa (vel illa) tulit nimis adversi]s incommoda rebus, [infelix, misero e]st fine perempta quoq(ue)’, acute quidem sciteque, sed nulla re certa (sed cf. infra, comm.); 5. cf. infra, comm.; 8. fortasse ‘abi{i}t’ scribendum; 12. suppl. Bormann in CIL, ‘[conscribimus]’ De Rossi minus recte prosodiae causa Vt iam dixi Cugusi Duplicazioni p. 37, in edendo partium A et B ordinem inverti, partem C transposui in 2666. A. Versus: di.

DALMATIA

383

Vt dixi CLEDalm p. 77, videtur poeta epigraphicus in mente habuisse Catullianum illud 65, 1–2, 15–16 etsi me adsiduo confectum cura dolore / sevocat a doctis… virginibus, /... / sed tamen in tantis maeroribus… mitto / haec expressa carmina. v. 1. ‘sca[lpere versus]’ (Egger) vel ‘sca[lpere carmen]’ (ut ipse malim, collato B, 12) comparari potest cum 582 [ - - - ca]namus carmine ma[esto / - - titu]lo scalpentes littera ma[esta] (Romae, vel saecc. II/III vel III/IV p.Ch.n.) et Ennod. carm. 1, 9 (= 43 Vogel), 167 statui… scalpere carmen / nodoso sub iure… ‘Scalpere’ proprie est ‘incidere’ in lapidem, translate ‘dolore affici in incidendo’; ita fit in Tarraconensi 2432, 12 relegis titulum sulcato marmore ferro (ubi vide). v. 2. Egger restituit ‘[maesto funere conficimur]’, probabiliter, comparato loco Catulliano illo (laud.) 65, 1 adsiduo confectum… dolore, nulla tamen re certa. v. 4. audemus tamen haec e[dere cum] gemitu: repetitur verbis similibus ad finem carminis, B, v. 12 carmen cum l[a]crimis hoc tibi [condidimus]. Conferas ILCV 984 haec ego Silverius quamvis mihi dura notavi. B. Versus: di, in v. 8 ‘abiit’ computatur ut disyllabum (Prévot Inscriptions p. 362), sed cf. supra, app. criticum. Elogium mulieris mortuae partus causa, una cum nato; de re, quam saepe invenimus in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors partus causa’. Deest nimirum nomen nati, etiamtum sine nomine aetatis causa, ut recte monet Prévot Inscriptions p. 372 (idem fit in 666). v. 1. Bücheler et Egger coniecerunt ‘[huic placidam requiem tri]buat deus omni[pote]ns rex’: conferri potest Viennense ILCV 1678 cui aeternam requiem tribuat (scil. dominus) (anno 508–509 p.Ch.n.), etsi nihil certi adfirmari potest. v. 2. post obitum: iterum iterumque legitur, videas Concordanze p. 543, Cugusi Corpus p. 128 (bis), praeterea infra, Indices IX s.v. ‘post obitum...’. v. 4. fine perempta: cf. infra, v. 8 luce [p]eremptus. v. 5. cum mulier partus causa decesserit, annorum aetatis et prosodiae ratione habita puto verisimilius supplendum vel ‘[bis denos]’ vel ‘[ter senos]’ vel ‘[ter denos]’ nec aliter. v. 6. [fu]nesto gravis, heu triste, puerperio: compares 1729 = R.-M. LVIII, 2 funesto occubuit ecce puerperio (item Salonitanum); cf. etiam 1297, 4 rapta est vitae, rapta puerperio (in Tusculano). v. 7. depromere fetum: cf. Catull. 65, 3 dulcis Musarum, expromere fetus. v. 9. geminas g[e]mino: polyptoton, ut in Salonitanis 43, 2 natae nata, 2666 de no[mi]ne nomen. vv. 11–12: cf. Catull. 65, 15–16 sed tamen in tantis maeroribus… mitto / haec expressa carmina; itaque videtur poeta epigraphicus Catullum in mente habuisse et in (A) et in (B), fere hoc modo:

384

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

A 1 [heu q]uamquam las[si cunctamur] sca[lpere ‒ ⏓ ] 2 utpote qui [ - - - ] 3 idcirco[que - - - ] 4 audemus tamen haec e[dere cum] gemitu B 7 nequivit miserum partu depromere fetu 11 at nos maerentes coniux natique generque 12 carmen cum l[a]crimis hoc tibi [condidimus]

Catull. 65 1 etsi me adsiduo confectum cura dolore 2 sevocat a doctis… virginibus 3 nec potis est… 15 sed tamen in tantis maeroribus… mitto 16 haec expressa… carmina Catull. 65 3 … dulcis Musarum, expromere fetus. 15 sed tamen in tantis maeroribus… mitto 16 haec expressa… carmina

v. 12. carmen cum l[a]crimis hoc tibi [condidimus]: de sententia vero cf. supra, A, 4, item urbanum 111, 10 periti condidere carmina (saec. IV ex. p.Ch.n.), nec non infra, Indices IX s.v. ‘lacrimans dicere’. v. 12. carmen...: hac voce poeta metaepigraphice, ut ita dicam, indicat carmen suum ipsum, ut iterum iterumque fit in CLE (infra, Indices IX s.v. ‘carmen’). Videas exquisitam structuram verborum, quam hic illic exhibent carmina longa (Cugusi CLE 1988 pp. 233 ss., Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 121 ss.). Nota ‘fetu’ i.q. ‘fetum’ v. 7, ‘adque’ i.q. ‘atque’ v. 9, ‘coniux’ i.q. ‘coniunx’ v. 11.

2666. 1438 C / 2133 = CIL III, 9631/14685 (Hirschfeld) et add. p. 2326; Chol. 343 f; F. Bulić, BAHD 23, 1900, p. 295; AEp 1901 n. 62; Eng. 350; Egger Manastirine 96; ILCV 3364; ILatIug 2374; R.-M. LXX; Prévot Inscriptions 5; Salona IV, 2, 432 (fig.); EDCS 29600281; Feraudi in HD 032466; TM 182220; MQDQ CE|ce|2133; CLEDalm 3 a. Salonis, Manastirine, duo fragmenta congruentia frontis sarcophagi calcarii, exhibentis carmen fere integrum, fortasse Christianum, saec. IV p.Ch.n.

[⊂ chrismon ⊃ d]ivi (?) Constanti p̣ịgnus de no[mi]ne nomen, [multo cum gemit]u condita progenies, aetatis victrix dulcis obit nimium. sede beatorum recipit te lacteus orbis e gremio matris: hoc tua digna fides.

5

DALMATIA

385

1. omisit CIL 9631, exhibet CIL 14685; 2. ‘[nec nimis ante di]u’ Chol., Eng., ‘[iam lugenda] d[i]u’ Egger, alii alia, sed cf. infra, comm.; Egger iudicavit post v. 2 versum unum cecidisse, nulla ut videtur necessitate Versus: di + el (= fere tristichon), sequitur distichon unum. v. 1. videas lusum verborum, ut saepissime fit in CLE in Dalmatia ipsa (587, 1074, 1160) et alibi (cf. Indices IX s.v. ‘lusus de nomine factus’). Egger Manastirine p. 80 coniecit Constantii filiae nomen fuisse ‘Constantiam / Constantinam’, id quod verisimile esse videatur, quamquam minime constat cui Constantio – utrum I an II an III – filia fuerit morte immatura absumpta: videas Prévot Inscriptions p. 359 et Salona IV, 2, p. 779. v. 1. pignus: i.q. ‘nata’, ‘filia’, verbum poeticum (cf. infra, Indices IX s.v. ‘pignus’) quod mutat tritissimam formulam filiationis. v. 1. de no[mi]ne nomen: polyptoton, ut in 2665 B, 9 (ubi vide). v. 2. supplevi exempli gratia nisus argumentis quibus usa est Prévot, Salona IV, 2, p. 779, collatis locis collectis in Concordanze pp. 295–296, e.g. 544, 3, cett. ‘Condita’ scil. significat ‘ea quae sepulta est’. v. 3. obit: idem valet quod ‘obiit’ rei metri necessitate (contra in 2665 B, 8 lapicida in fine versus maluit servare ‘abiit’). v. 4. beatorum: cum hoc adiectivo alibi utantur poetae epigraphici (cf. Concordanze p. 61), iunctura ‘sedes beatorum’ nusquam legitur in CLE, sed conferas quaeso similia ED 32 Ferrua = ICVR 16962, 4 inveniet vicina in sede habitare beatos (Romae) maximeque 1371, 1 pande… paradise… sedem… beatam (Formiae, 529 p.Ch.n.); subest Vergilianum Aen. 6, 638 devenere locos laetos et amoena virecta / fortunatorum nemorum sedesque beatas. v. 4. gravissima in carmine videtur esse mentio ‘lactei orbis’, conferas quaeso Cic. rep. 6, 16, 1 quem (scil. locum) vos, ut a Graiis accepistis, orbem lacteum nuncupatis; Sen. nat. quaest. 7, 15, 2 … ut illam plagam caeli, cui lactea nomen est,… aequaret; Plin. nat. 18, 280 est praeterea in caelo qui vocatur lacteus circulus, etiam visu facilis. ‘Lacteus orbis’ putabatur, maxime a Pythagoreis, aptissimum esse iter ad caelum beatorum, ut describit Macr. Somn. 1, 12, 3 (cf. e.g. U. Pedroli, Ciceronis De re publica, ed.2 curante G. Giannelli, Firenze 1961, p. 226; A. Traglia, Ciceronis Somnium Scipionis, Roma 19622, p. 16), quae opinio aperte expressa est in elogio Vettio Agorio Praetextato ab uxore Paulina dicato (Romae anno 384 p.Ch.n.), 111, 8–9 tu namque quidquid lingua utraq(ue) est proditum / cura soforum, porta quis caeli patet…; cui statim irridens respondit Hieronymus in epist. 23, 3 ille (scil. Praetextatus) quem ante paucos dies dignitatum omnium culmina praecedebant…, nunc (scil. post mortem) desolatus est, nudus, non in lacteo caeli palatio, ut uxor commentitur infelix, sed in sordentibus tenebris continetur (cf. J. Labourt, Paris 1951, pp. 193–194, ad loc.): unde deducitur lactei orbis vis religiosa sanctaque, quae in carmine Salonitano omnino apta esse videatur. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 80–81.

386

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 5. gremium: iterum iterumque legitur in CLE, videas Concordanze pp. 305–306; in Dalmatia quoque, 1205, 3 me mater genuit gremio (compares 1141, 22 infantem ex utero… sustinuit).

2667. F. Bulić, BAHD 22, 1899, p. 86; CIL III, 14910 (Hirschfeld); 2172; Chol. 36 i; Eng. 444; H. Armini, Symbolae Epigraphicae, Eranos 31, 1933, pp. 44–47; ILCV 4318; Dyggve – Egger 16 (fig.); ILatIug 2689; R.-M. XLVI; Prévot Inscriptions 14; Salona IV, 2, 398 (fig.); EDCS 30200422 (fig.); Gräf in HD 035120; TM 183580; MQDQ CE|ce|2172; CLEDalm 4 a. Salonis, Marusinac, pars dextra frontis sarcophagi calcarii, saec. IV p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - - - - ] | [domu]m aeternam mihi et Aur(eliae) | [coniugi inn]ocentissimae ac obse|[quentissimae cum qua c]oncorditer ann(os) X | [consumm]avit, et vixit bis de|[nos ann(os) et . . . ]. [illos iunxit am]or, quos ora novissi|[ma aufert] (?). o vulnus crudele, | [ - - - ]s hic est coniux tibi | [ - - - ] egregium virginius | [ - - - - - - ]. edidi restitui interpretatus sum ex photographemate, alii alia quae ipse brevitatis causa fere omnia omisi, ceterum multa in incerto iacent Versus: mixti, scil. v. 1 da6, vv. 2–3 ia ut videtur (videas Indices X s.v. ‘metrorum variatio’). Deflet maritus coniugem sibi carissimam nuper morte ademptam, post X annos concorditer in coniugio transactos. Concordia coniugum saepissime laudatur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v.; item in plurimis carminibus memoratur domus aeterna (item, Indices IX s.v.); ambo topoi una iuxtaponuntur, ut in hoc carmine, etiam in 1969, 1–3 concordes animae quondam, cum vita maneret, / moribus eximis pariles et amore iugali. / sedibus his iunctae per saecula longa quiescunt (Madauris, saecc. II/III p.Ch.n.), 2730, 1 aeternamque domum statuit [ - - - ] / namque diu vixere pares sui [ - - - ] / concordes multos pariter flo|[rentibus annis](?) (Aubuzzae), cett. v. 1. quos ora novissi|[ma aufert] (?): haud dubie ab Ovidio pendet, met. 4, 156 quos certus amor, quos hora novissima iunxit, sed contrario sensu, nam cum in Ovidio ‘hora novissima’ coniungat amantes, in carmine Salonitano illa seiungit coniuges crudeli vulnere, ut iam viderunt Lommatzsch, Armini laud., Rendić-Miočević, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm. Quo quidem modo interpretatus supplevi collato carmine Salonitano 752, 5 Deus qui te formavit et aufert, quod ipsum pendet ab Hor. epist. 1, 18, 111 Iovem qui ponit et aufert. Aliter iudicat Prévot Inscriptions pp. 365–366.

DALMATIA

387

v. 1. ora novissi[ma]: scilicet hora mortis, eadem vi locutio ponitur ‘fata novissima’ in 379, 1 et 1940, 1, videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm p. 133. Adiect. ‘novissimus’ in pede V saepius legitur, ut colligi potest ex locis quos adduxit Mastandrea pp. 568–569. v. 2. o vulnus...: multifariam poetae epigraphici in ipso initio vel carminis vel versus pathetice nimiam mortis crudelitatem obiurgant, e.g. in 618, 7 o crudele nefas (Augustae Trever.), 1170, 7 heu crudele nefas (Arimini), 1225, 3 heu scelus, heu crudele nefas (Romae), 1549, 1 heu crudele nimis fatum (Romae), 2180, 1 o crudele funus (Tarracone), 2275, 1 o crudele nefas (prope Sigus Num.); idem fit in auctoribus quoque, e.g. Mart. 6, 62, 3 heu crudele nefas malaeque Parcae, cett. v. 4. virginius: ‘virginia’ quoque legitur, scil. in Salonitano 2173 = R.-M. LII, 5 virginia votissima mihi uno marito. ‘Ora’ i.q. ‘hora’.

2668. CIL III, 5080 A (Mommsen); Brøndsted – Dyggve II, 26 (fig. 178); Egger Kapljuč p. 17 n. 26; Ceci II, p. 135; ILatIug 2622; R.-M. XLII; EDCS 10101641 (fig.); Gräf in HD 035057; TM 183517; CLEDalm 8. Salonis, Kapljuč, stela calcaria litteris neglegenter dispositis, saec. IV in. p.Ch.n. mea sententia (sed saec. III Brøndsted – Dyggve).

Praescr.: D(is) M(anibus). | Ḷ[on]geniae Va|[le]rie quae vixit | [ann(os)] XXV hunc titu|[lu]m posu(i)t infe|[lic]issima Domitia | [mat]er, suo sic cum | [ma]gno dolore, [et]si merent Su〈pe〉ri fo|[r]ṭasse et Inferi | multi. ‘Suri’ lapis errore quodam, ut videtur praescr. ‘Ḷ[on]geniae’ Egger, recte nunc puto, ‘Ị[phi]geniae’ edd. vulgo et ego ipse olim CLEDalm 2. ‘[et]si’ supplendum puto una cum Gräf pro lacunae mensura, antea ‘[d]ei’ scripseram, ‘[m]ei’ edd. vulgo

Versus: v. 1 altera pars da6, v. 2 da6 (aliter Egger laud. atque ego ipse olim). Estne commaticum? ‘Longin(i)a’ cf. Schulze p. 181 et Kajanto p. 231; gens ‘Valeria’ Salonis insedit, cf. Pavan pp. 264 ss. et Alföldy Personennamen Dalmatia p. 321. ‘Superi’ et ‘Inferi’ una memorati idem valent quod ‘omnes dei’, ut fit in urbano 1567, 10 et in Salonitano 581 = R.-M. XLVIII, 1 Manes et Super[i - - ]; atque carmen Salonitanum simile est multis auctorum locis, e.g. Pl. cist. 512, Ter. Phormio 686, Cic. Lael. 12, Hor. carm. 1, 10, 19, Val. Flacc. 7, 498,

388

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

maxime autem titulis ILLRP 968 et CIL VI, 27227(1): videas CLEDalm p. 36. Quod est de sententia ‘dei omnes maerent mortuam’, in mentem veniunt Plauti et Naevi epitaphia, FPL pp. 72–73 Bläns. Nihil est quod memorem sollemnes precationes deorum dearumque (Liv. 1, 32, 6 ss. = F. Chapot, B. Laurot (eds.), Corpus de prièrers grecques et romaines, Turnhout 2001, p. 300, L48, cett.), sed res inter se parum differunt. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 35–36. v. 2. adverbium ‘fortasse’ incredulitatem quandam ut ita dicam affert, ut monent Brøndsted – Dyggve II, p. 164: conferri potest sententia ‘Inferi si sapiunt…’ (simm.) de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘si sunt...’. ‘Ḷ[on]geniae Va[le]rie’ i.q. ‘L[on]giniae Valeriae’; ‘merent’ i.q. ‘maerent’.

2669. Brøndsted – Dyggve II, 43 (fig. 195); Egger Kapljuč p. 18 n. 43. ILatIug 2639; Salonae IV, 2, 722 (fig.); EDCS 10101658; Gräf in HD 035073; TM 183533; CLEDalm 9. Salonis, in basilica Kapljuč, tabula calcaria (fortasse sarcophagi frons) fracta supra et ad laevam, saec. IV p.Ch.n.

-----[ - - - ] ịndicet | [ - - - ]i ḷẹvis [ut | - - - ]i quaeso, super | [ - - - d]epostus testeturq(u)e | [ - - - co]niugis officium |

5

(vacat)

[ - - - ]os advenae. edd. Brøndsted – Dyggve, Salona 2. ‘ut’ Prévot’, ‘vi’ Brøndsted – Dyggve Egger omnia ita legit refingit: ‘- - - - - - / [ - - - ] ịndicet [atque - - - ] ḷẹvis / ut [sit] quaeso, super [illum d]epostus / testeturq(u)e [pium co]niugis officium / (vacat) / [ - - - p]os(uerunt) (?) advenae’, sed nihil certum lapidis condicionis causa Versus incertos iudicat Prévot, alii aliter suo Marte (Egger, ILatIug, Cugusi CLEDalm); quo modo verba distribuenda sint, in incerto iacet, sed finis versus ‘coniugis officium’ haud dubius esse videatur (ut evincitur ex Indicibus IX s.v. ‘conditus officio’; et cf. infra, 2670, 2); v. 4 spondeiazon. v. 3. quaeso: iterum legitur Salonis, 627 = R.-M. XLIV, 2 perlege quaeso (saec. VI p.Ch.n.).

DALMATIA

389

v. 5. [co]niugis officium: idem legitur 382 = R.-M. LXXXIV, 1 (in Dalmatia), 1192, 5 (Arelate), ICVR 5333, 6 (Romae, ad Sanctum Paulum). De officio/obsequio in carminibus epigraphicis cf. Logemann pp. 33 ss. ‘[D]epostus’ i.q. ‘depositus’ v. 4, saepius in sermone cotidiano (Mihăescu p. 177, cett.).

2670. Brøndsted – Dyggve II, 42 (fig. 194); ILatIug 2638; Prévot Inscriptions 19; Salona IV, 1, 339 (fig.); EDCS 10101657; Gräf in HD 035072; TM 183532; CLEDalm 10. Pars dextra tabulae sarcophagi calcariae, Salonis reperta, in basilica Kapljuč, saec. IV p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - ]ṣụọ. ⊂ palmula ⊃ | [ - - - ]a supremo ⊂ palmula ⊃ | [ - - - condidi]t officium ⊂ palmula ⊃ | [ - - - ] ṇunc se si fungere maeren[t ⊂ palmula ⊃] (?) | [ - - - lacrima]ṇs edidit hunc titulum. ⊂ palmula ⊃ | (vacat) 2. ‘[condidi]t officium’ restitui; 3. ‘maeren[t]’ Brøndsted – Dyggve, ILatIug, ‘maerens’ Prévot; 4. ‘[lacrima]ṇs’ restitui (alii malint ‘[ - - - ]ụs’) Versus: di. v. 1. supremo: dicitur de ultimis muneribus, ut 405, 3 supremum munus misero posuere sodales (Potentiae, saec. II p.Ch.n.), 583, 1–2 supremum… munus… posuere (Romae, saecc. II/III p.Ch.n.), cett.; compares Ov. Pont. 1, 7, 29 supremum in funere munus, Ov. met. 10, 34 munusque supremum hoc petit a superis, Sen. Phaedr. 949 supremum numinis munus tui (Th.l.L. s.v. munus, col. 1666, 70). v. 2. [condidi]t officium: restitui ex formula ‘conditus/condita officio’, de qua videas infra, Indices IX s.v. ‘conditus officio’. Ceterum, ‘condo’ alibi legitur in carminibus Dalmatiae, 644, 1 condidit hic natum infelix Boconia mater (Salonis), 1060, 1 condidit hic miseri mater duo funera pa[rtus] (Salonis), 588, 1 conditus infelix in ista sede perenni (Scardonae). v. 3. fungere: i.q. ‘fungi’, de re cf. Th.l.L. s.v. fungor, col. 1586, 43 ss. et Flobert p. 324 (occurrunt exempla haud ante med. saec. IV p.Ch.n.). v. 4. [ - - - lacrima]ṇs edidit hunc titulum: restitui comparans locos quos collectos attuli in extenso infra, in Indicibus IX s.v. ‘lacrimans dicere’. Litteras post lacunam quidam aliter legunt, scil. ‘[ ]ụs’, quin etiam Prévot (ad loc., Salona, IV, 1, p. 646) iudicat eas finem esse nominis dicantis; sed lectio ‘[ ]ṇs’ potior aptiorque esse videatur.

390

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2671. Brøndsted – Dyggve II, 45 (fig. 197); Egger Kapljuč p. 18 n. 45; ILatIug 2641; Salona IV, 1, 124 (fig.); EDCS 10101660 (fig.); HD 035075; TM 183535; CLEDalm 11. Salonis, in basilica Kapljuč, angulus inferior laevus tabulae sepulcralis marmoreae, saec. IV p.Ch.n. ut videtur.

------| que[ ---]| ̣ acceptaṃ[ - - - ve]- | tuerat (?) ⊂ hedera ⊃ eṭ[ - - - ] | ponere si m[- - - ti]- | tulum modọ[ - - - ] |

5

(vacat) 3–4. ‘[vo]|ḷuerat’ malint Brøndsted – Dyggve; res im[ - - - ]’, ‘sim[ul]’ coni. Egger

4. distinxi; aliter ‘pone-

Versus: da ut videtur. v. 2. acceptam: alibi quoque hoc verbum ponunt ineunte versu, e.g. 974, 3 accepta et cara sueis (Romae), 873, 2 accepta… tibi sint (in monte Sancti Bernardi), ICVR 5745, 6 acceptus magnis pauperibus... (Romae). v. 4. vel ‘si m[odo sunt Manes - - - ]’, collato e.g. Nicopolitano 1323 = CLEMoes 25, 1 si modo sunt Manes..., cett. (cf. Indices IX s.v. ‘si sunt...’), vel aliud nescio quid.

2672. F. Bulić, BAHD 23, 100, p. 141; CIL III, 14920 (Hirschfeld); ad ILCV 2421; Salona IV, 1, 325 (fig.); EDCS 32700484; Feraudi in 060577; TM 186074; CLEDalm 12. Salonis, in operculo sarcophagi calcarii, aetate incerta, puto altera parte saec. IV p.Ch.n. vel saec. V, carmen Christianum.

------| [ - - - ] cupiens i[ntrare - - - ] | [in ian]ụam iustoru[m - - - ] | [ - - - ] . . set ne praẹṭ[ - - - ]. 1. ita iam Kubitschek in CIL; 2. restituit Diehl ex Psalm. 118(117), 20, recte puto; ‘[no]bis et ne praet[erieris]’ restituerunt Diehl, Salona, sed res incerta

DALMATIA

391

Versus: da ut videtur. Videtur poeta epigraphicus dicere de introitu fidelis in regnum Domini per ianuam paradisi, scil. in mente habens locum illum Psalm. 118(117), 20 aperite mihi portas iustitiae: / ingressus in eas confitebor Domino, / haec porta Domini, iusti intrabunt in eam; qui locus ad verbum transcriptus legitur in Numidico ILCV 2421 (cf. infra, Aliena Afr.). Verba autem sunt eadem quae alibi significant introitum in aedes sacras, de quo videas infra, ad 2984.

2673. F. Bulić, BAHD 26, 1903, pp. 69–77 (fig.) et 27, 1904, tab. XV; O. Marucchi, NBAC 8, 1902, p. 233; A.J. Zeiller, MEFRA 24, 1904, pp. 130–137; AEp 1903 n. 177, 1904 n. 182; F. Bulić, JZentrKomm N.F. 4, 1906, coll. 282– 306; Bulić – Bervaldi pp. 26–27 (tab. XIV); Leclercq Dalmatie coll. 49–50, 84, 87 (fig. 3513); ILCV 1843; Gerber – Egger p. 89 (tav. 4); R.-M. LXXVI; ILatIug 2258 a; Salona IV, 1, 63 (figg.); Marin Epigraphie p. 230 fig. 1; EDCS 10101214 (fig.); Feraudi in HD 031239 (figg.); TM 182205; MQDQ CE|appe|375; CLEDalm 13. Opus tessellatum repertum Salonis, in abside basilicae novae, saec. V in. p.Ch.n.

nova post vetera | coepit Synferius, | Esychius eius nepos | c[u]m clero et populo f̣e[c]it. | haec munera, | domus, Chr(ist)e grata | tene. ita legitur in lapide, nonnulli tamen edd. verba transposuerunt, scil. ‘f̣e[c]it | haec munera ⸌grata⸍. | domus, Chr(ist)e | tene’, nulla puto necessitate (cf. Cugusi CLEDalm p. 41) ad fin. ‘[rogat u]t (?) in e[a habites]’ (?), legit Marucchi, item AEp, male puto Versus: da6, sed v. 1 praeter metrum (‘Esychius eius’ omittendum), v. 3 parum plenus (hem). Carmen votivum quo dicatur nova basilica Salonitana. Memoratur in carmine basilica vetus (‘vetera’) saeculi IV p.Ch.n., super quam aedificata est basilica nova (‘nova’) cura episcopi Sympherotis eiusque nepotis Hesychi, qui periit ante annum 426, cf. Ceci II, pp. 169 ss., Leclercq Dalmatie coll. 49–50, Šašel – Šašel ILatIug ad loc., p. 230; ex quo concludi potest aedificationem factam esse fere 400–425 p.Ch.n. Hesychius sedit ab anno 406 usque ad mortem (eodem scilicet tempore quo Zosimus papa, 417– 418, et Augustinus, cf. enim August. epist. 899, 901, 984, PL XXXIII); monent B. Saria, RE Supplb. VIII (1956), col. 51 et Wilkes Dalmatia pp. 430–431 eo episcopo sedem Salonitanam gravissimam inter ceteras factam esse (sed titulus CIL III, 9549 est ad alium Hesychium relatus, temporis causa).

392

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Cum episcopus adiutus esset a clero et populo in basilica aedificanda, patet eam magnificam splendidamque fuisse, pro civitatis gravitate (Caillet pp. 84–85); funditus autem deleta est anno 614–615 ab Avaris, una cum urbe. v. 1. coepit... f̣e[c]it: scil. ‘coepit facere... perfecit’. v. 2. domus: vox appositive posita, ‘haec munera, id est domus’. Videtur esse pluralis poeticus. v. 2. munera domus: fine versus ‘munera ‒ ⏓’ saepe utuntur, ut patet ex Mastandrea pp. 533 ss. et Concordanze pp. 492–493. vv. 2–3. munera... grata: cf. 439, 1; 1377, 10; 1988, 37; Zarker 30, 5. Hic vero ‘munera’ haud ultima dona, sed dona votiva significant, ut e.g. in urbano ILCV 972, 2, in Tipasitano 318, 1, in Thracio 1841 = CLEThr 3, 1 (videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 134, CLEAfr p. 276). vv. 1–2. coepit... f̣e[c]it: i.e. ‘coepit facere... perfecit’; haec sententia, scil. “quidam incohavit, alter perfecit”, multifariam legitur, laudationis instar, in carminibus epigraphicis, cf. ICVR 19936, 3/6 (ornamenta operis surgu[nt auctore Dama]so / haec omnia nova q(uae)q(uae) vidis Le[o presbyt]er hornat); 852 (presbyter Theodorus perficit Damasi papae opus); ED 7 Ferrua (presbyter Verus perficit eiusdem Damasi opus); 1354 (presbyter Tigrinus curat opera Leonis I papae); ICVR 4783 (Felix et Adeodatus presbyteri consilia eiusdem Leonis perficiunt); 314 (Theodosi opera perficit Honorius); ICVR 4100 (Bonifacius papa 418–422 aliquid incohat quod Celestinus papa 422–432 perficit), ILCV 1994 (Romae, fere med. saec. VI p.Ch.n.), cett. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm p. 41, cett. ‘Esychius’ i.q. ‘Hesychius’ (Mihăescu p. 203) et ‘Synferius’ (graece ‘Sympheros’) i.q. ‘Sympherius’ (Mihăescu p. 207) sunt Graeca nomina, censita in Solin Personennamen pp. 836–837, 997–998; ‘Esychius/Esuchius’ legitur in Epigr 26, 1964, p. 8 n. 38 et ICVR 8689 = 19509; ‘Synferius’ i.q. ‘Sympherius’, ut ‘Stefanus’ i.q. ‘Stephanus’ 2688, ‘Sofronius’ i.q. ‘Sophronius’, ‘Sofroniola’ i.q. ‘Sophroniola’ 586/765, cett.

2674. B. Gabričević, BAHD 65–66, 1963–1965, pp. 137–140 (tab. XXXIII); Id., in Acta of the Fifth International Congress of Greek and Latin Epigraphy, Cambridge 1967, Oxford 1971, pp. 319–320; R.-M. LVII; ILatIug 705; Cugusi Corpus p. 74 et Rilettura II, p. 553 (cf. Aspetti letterari p. 256); EDCS 10000718; HD 034114; TM 182708; MQDQ CE|appe|625; CLEDalm 14. Salonis, Manastirine, tabula sepulcralis calcaria, seriore aetate intra med. saec. V p.Ch.n. (sed saec. III ILatIug dubitanter).

quisquis petes, Muciani memento. | qum videas solum pendere, |

393

DALMATIA

vide ne facias quod tibi fieri non vis. | Postscr.: Mucianus Clo(dius) Secund[us] dedi locum. postscr. manus altera addidisse videtur; antea in CLEDalm scripsi ‘Mucianus Clo(dio) Secund(o) [(sepulcro)] dedi locum’, minus recte Versus: ia ut videtur; v. 1 Rendić-Miočević iudicat lapicidam ‘petes tumulum’ scribere voluisse sed errore quodam vocem ‘tumulum’ omisisse. v. 1. quisquis…: saepissime ponitur in initio carminis, ut facile colligitur ex Concordanze p. 674 et Indice I (infra). v. 1. quisquis petes: vel subauditur ‘tumulum’ (‘quisquis es qui tumulum petis’: Rendić-Miočević) vel ‘petes’ i.q. ‘quaeris’ (‘quisquis es qui vis scire’: ILatIug). v. 1. memento: modus imperativus futurus verbi ‘memini’ legitur alibi quoque in CLE, scil. 179; 431; 721, 11; 1295, 1; 1339, 9; latius vero cf. infra, Indices IX s.v. ‘imperativus futurus’ v. 2. sensus parum perspicuus: fortasse ‘pendere’ idem valet quod ‘in incerto iacere (quod ad ius attinet)’, ut admonent Gabričević laud. et Šašel – Šašel in ILatIug ad loc., p. 91. Interpretatus sum ut potui et Italice verti CLEDalm p. 42. v. 3. de praecepto aureo quod dicunt cf. 2664 (ubi vide) et infra, Indices IX s.v. ‘aureum praeceptum’. De genere dicendi: ‘e/i’ in ‘petes’ i.q. ‘petis’, ut puto (de re cf. Mihăescu pp. 175–176); ‘qum’ i.q. ‘cum’.

2675. CIL III, 9477/9641 (Mommsen) = 12854 (Hirschfeld); 2250 (sine dextra parte, quae re vera est 1682 = infra, 3064); Chol. 1169 a; Eng. 263; ILCV 4833 B; Egger Manastirine 119; ILatIug 2398; Prévot Inscriptions 16; Salona IV, 2, 536 (fig.); EDCS 47800755; Feraudi in HD 034783 (figg.); TM 183356; CLEDalm 6 a. Sarcophagi tabulae tria fragmenta congruentia reperta Salonis, Manastirine, saec. V p.Ch.n.

[ - - - ad Ma]nes (?) raptum tegit [ - - - ] | [ - - - ] puellaṛis quae [ - - - ] | [ - - - ]ṛiane tuas d[ - - - ] | [ - - - ]ḷịqu[ - - - ]. 2. vel ‘puellaris’ vel ‘puella bis’ (CIL); est fortasse verbum ‘relinquo’ Versus: da.

3. ‘[Aste]riane’ coni. Egger;

4.

394

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Iam dixi Cugusi Duplicazioni p. 38, Corpus p. 144, CLEDalm p. 84 qua re carmen Büchelerianum denuo edendum sit. In lacuna in initio carminis cecidit fortasse nomen eius qui sepulcro texit propinquum morte ablatum, scil. ‘[ - - - ]rianus’ (cf. enim v. 3); vocis ‘raptum’ ratione habita, fortasse concludi potest de morte immatura dici (infra, Indices IX s.v. ‘rapio’), ut saepissime fit in titulis. v. 4. fuit fortasse verbum ‘relinquo’: puer moriens reliquit propinquos querentes plangentes.

2676. F. Bulić, BAHD 22, 1899, p. 198 et 30, 1907, p. 12; CIL III, 14923 (Hirschfeld); Egger Manastirine 245; ILatIug 2524; Salona IV, 2, 624 (fig.); EDCS 30200428; Feraudi in Hd 034942; TM 183465; CLEDalm 15. Quattuor fragmenta sarcophagi (ex quibus c–d congruentia) Salonis, Manastirine, reperta, quae ipse in editione lineolis circumscripsi et distinxi, exhibentia mediam partem carminis sepulcralis saec. V p.Ch.n.

frg. a

frg. c

--- --[ - - - ] cap it tem[ - - - ] [ - - - ha]eret co . . . le vo[ - - - ] [ - - - ]is red [d- . . . c]ond[ - - - ] [ - - - - - - ] et[ - - - ] [ - - - ]nu ro[ - - - ] [ - - - quo]d pudo[r - - - ] [ - - - v]ener and[ - - - ] [ - - - ] ac tua s[ - - - ] Postscr.: [deposit - - - ] III Kal[ - - - ]

frg. b 4

frg. d 8

edidi ex photographemate, fere ut ediderunt in Salona frgg. b, d (id est dextra pars sarcophagi) desunt in CIL frg. b, 1. fortasse latet verbum ‘tempus’ frg. c, 4. ‘tuṃ’ pro ‘tua’ CIL Lexis (‘reddere’; ‘condere’ (?); ‘pudor’; ‘venerand[ ]’) monet ut carmen agnoscatur, ut iam vidit Egger Manastirine p. 102, sed versuum genus incertum. v. 7. venerand[ - - - ]: alibi quoque in Dalmatia, 2679, 2 [ - - - ven]eranda (?) procis[ - - - ] et 2687 frg. c [ - - - ven]erande faces, item in ceteris regionibus, cf. Concordanze p. 857 et infra, Indices IX s.v. ‘venerand( )’.

DALMATIA

395

2677. F. Bulić, BAHD 29, 1906, pp. 166 ss. (fig.); Bulić – Bervaldi pp. 54 ss. (tab. XX, 3); 2044 (frg. a tantum); ILatIug 2258 E; Caillet p. 87 n. 4; Prévot Inscriptions 1; Salona IV, 1, 23 (fig.); EDCS 48000081; CLEDalm 8 a. Salonis in basilica nova, fragmenta partim congruentia, exhibentia frustula carminis Christiani, fere med. saec. VI p.Ch.n.

frg. a [ - - - ]ses[ - - - ]ena | [ - - - ]ra nite⸌nt΄ | [ - - - ]endat | [qu]a duce per lucem [ - - - ]rat ampla Petri. frg. b [ - - - ] . va . . [ - - - | - - - p]er quam [ - - - ]. frg. c [ - - - ]ọṛẹ[ - - - | - - - ] lumine [ - - - ]. frg. d [ - - - ] . ciamf̣[ - - - ]. frg. e [ - - - ] . P̣ ẹṭri | [ - - - ]e sacr[a]. frg. a, 3–4 ‘[per quam gressum ad caelestia t]endat / [qu]ạ duce per luceṃ [plebs fe]rat ampla Petri’ temptavit Bulić; 4 ‘[plebs fe]rat’ coni. Bücheler, Bulić frg. e, fortasse ‘[sed]e’ vel ‘[aed]e’ (‘[vest]e’ minus satisfaciat) Versus: di ut videtur. Iam dixi CLEDalm p. 86 cur et qua ratione carmen Büchelerianum denuo edendum esset. Petrus (frgg. a, e) episcopus fuit sedis Salonitanae 554–562 p.Ch.n., cf. Leclercq Dalmatie coll. 46 ss. et Bulić – Bervaldi pp. 54–56. Nomen Petri vere Christianum, cf. e.g. Diehl ILCV III, p. 125. De uno frg. a (quod ipsum aliquot fragmentis constat) quid significet arguere possumus: videtur enim poeta epigraphicus dicere de splendore (‘nitent’) templi quod per se ipsum plebem Dei servare possit; nam verbum ‘nitere’ saepe relatum invenimus ad ‘atria’, ‘altaria’, ‘fastigia’ quae quidem fideles ab inimico (scil. diabolo) servant (cf. Concordanze p. 514); hic quoque idem positum videtur ad splendorem aedium sacrarum exprimendum, ut verba synonima ‘micare’, ‘radiare’ simm., cf. quae dixi paucis verbis Cugusi

396

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

CLESard p. 99 et RPARA 76, 2003–2004, pp. 553 ss.): fere ‘[ - - - ut side]ra nitent’ (‘sidera’ in V pede saepe ponitur, videas Mastandrea pp. 790–798) vel ‘[ - - - ͡ope]ra nitent’. Lacunarum causa ultra procedere non licet; unum tamen addi potest, forte episcopum Sulcitanum quendam, ipsum quoque nomine Petrum, aedes sacras Sulcis curasse fere saec. V p.Ch.n., ut iam memoravi RPARA laud., pp. 555 ss.

2678. CIL III, 14886 (3) (Kubitschek); EDCS 32700464; HD 060681; TM 186116; Chol. 36 h; Eng. 205; 2255; CLEDalm 9 a. Salonis, fragmentum ex marmore, aetate incerta.

[ - - - tu]ṃulum est inan[e sepulc(h)rum] (?) | [ - - - ]i rogitantis con[ - - - ] | [ - - - ]m laus est non fac[ - - - ] | [ - - - ]tres eiiu[s - - - ]. | Postscr.: [ - - - ] Aninia coi[ugi - - - | - - - ] Fulgini[ - - - | - - - ]IIII[ - - ]. plurima addidit Chol., parum probabilia, quae haud accipienda iudicavi 4. fortasse ‘[fra]tres’ CIL Versus: da. Denuo edidi carmen Büchelerianum, iudicans id aliter exprimendum esse. ‘Aninia’ et ‘Fulginius’ antiqua nomina mulierum (cf. Schulze pp. 144, 558), sed carminis aetas incerta est. v. 1. inan[e sepulc(h)rum]: supplevi in fine versus dubitanter, collato fine versus 475, 2 inane sepulchrum (Romae) = 1185, 1 inane sepulcrum (Tusculi), inde ab Ov. met. 6, 568 induiturque atras vestes et inane sepulchrum / constituit (Mastandrea p. 390). v. 2. rogito: verbum in carminibus epigraphicis rarum, cf. Concordanze p. 706; fortasse idem valet quod ‘percontari de rebus vel de morte alicuius’, quasi ad discessum differendum, fere ut fit in 331, 13 nunc me rogitas, nunc consulis? tempus abit iam. v. 4. eiiu[s]: scil ‘ejjus’ pro ‘eius’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘-ii’. ‘Coi[ugi]’ i.q. ‘coni[ugi]’.

DALMATIA

397

2679. Salona IV, 1, 130 (fig.); AEp 2010 n. 1172; EDCS 48000076; HD 063367; TM 188085; MQDQ CE|appe|854; CLEDalm 18. Salonis, tabulae sepulcralis fragmentum, aetate incerta.

[ - - - fl]ọs est aetate recisu[s - - - ] | [ - - - ven]eranda (?) procis[ - - - ] | [ - - - ]us tua linquere iu[ssit (?) - - - ] | [ - - - ] . . dedit ille iube[ - - - ] | [ - - - ] cum littera no[ - - - ] | [ - - - ]ṛịṣ ạḍẹp̣ṭạ [ - - - ].

5

ed. Prévot 1. ipse addidi Versus: da6 ut videtur. v. 1. restitui memor quam saepe in CLE ‘flos recisus’ translate ponatur ad brevitatem vitae exprimendam, Catullo Vergilioque auctoribus, cf. 2636, 2648 A et infra Indices IX s.v. ‘flos recisus’. v. 2. [ - - - ven]eranda (?) procis[ - - - ]: cf. Indices IX s.v. ‘venerand( ); ‘procis[ ]’ nescio quid sit, ceterum potest esse ‘pro cis[ - - - ]’. v. 3. linquere: pro ‘relinquere’ est vox poetica, saepius usurpata in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘linquo’.

2680. F. Bulić, BAHD 43, 1920, pp. 109–110 (fig.); AEp 1922 n. 48; ILatIug 2940; R.-M. XX (fig.); ML 191; Gamberale Posia p. 492. EDCS 10101948 (fig.); Feraudi in HD 025135 (fig.); TM 182081; MQDQ CE|appe|365; Cugusi Corpus pp. 74–75; CLEDalm 19. Stela sepulcralis partim fracta ad caput, Solentiae reperta, vel saec. I p.Ch.n. vel priore parte saec. II opinor nominibus nisus.

Praescr.: [ - - - fili]o (?). | [ ‒ ⏑⏑ ‒ ⏑⏑ ‒ infelicis]sim〈a〉 mater | [aetatis pri]mo qui mihi flore | perit percussus {percussus} cornu, bubus | dum pabula ponit. | ad quem dum curro, dum miser ante perit. | infelixs genetrix Diti tria funera duxsi; | lugebam natas cum mihi natus obit. | quod superest matri saltem concedite, | Manis, |

5

398

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

ut sint qui voltus post mea fata premant. | Postscr.: M(arci) Octavi Pulli | f(ili) Rufi. ‘[ ]simmater’ lapis errore quodam, littera ‘a’ cecidit per haplographiam quae dicitur, ‘-m〈a〉ma-’; 'percussus percussus' verba male reduplicavit lapis Versus: di. Nonnulla dixi CLEDalm pp. 47–49, hic rem paucis absolvam. M. Octavius Pullus est fortasse idem M. Pullus qui memoratur in titulo sepulcrali Solentino CIL III, 3111. ‘Octavius’ nomen undique usitatissimum, in Dalmatia quoque, cf. Alföldy Personennamen Dalmatia p. 104. Memoratur puer morte immatura forte ablatus paullo post obitum sororum. Hic mors inexpectata atque mors immatura iuxta ponuntur, scil. quod pueri difficilius fortuita provident et cavent. v. 1. [infelicis]sim〈a〉 mater ~ ad 178 mater infelicissima. v. 2. [aetatis pri]mo… mihi flore perit: 472, 1 primo qui flore iuventae… (Auziae), 2896, 1 in flore iuventae… raptus, cett., cf. infra, Indices IX s.vv. ‘flore iuventus’, ‘florentes anni’; scil. Vergilio auctore, Aen. 7, 162. v. 3. percussus cornu, bubus... : de hac morte mira cf. Mactaritanum 523, 2 ss. cui [com]minus ictum / [taurus sp]umatus mutilata [voln]ere cauda / [ingem]inans Stygias mi[ser]um dimisit ad umbras; Ostiense 1059 = ML 195, 3–4 trucibus iunctis bubus tunc forte noveli〈s〉 / ignarum rector propulit orbe rota〈e〉 (saecc. II/III p.Ch.n.). v. 4. ad quem dum curro, dum miser ante perit: videas narrationem, ad rem luctuosam augendam atque amplificandam, idem fit in urbano 399 cito dum cupio currus…, in Interamnano 457, 4 dum subito incautus… succurrere tendo, in Beneventano 462, 2 dum… cupit spec[ies]… figere…, in Ostiensi 1059, 2 dum ludit… (laud. supra). v. 4. dum… dum: i.q. ‘quoad… usque eo’, ut vidit Quintilianus, inst. 9, 3, 16, in Catull. 62, 45 (addas quaeso Catull. 62, 56): Courtney ML p. 393. v. 5. tria funera duxsi: cf. 977, 2 funera acerba dedi (Roma). De triplici morte dicitur in Salonitano quoque 616 = R.-M. XLVII, 1 [hic tria c]arorum sita sunt [co]rpuscula fratrum. v. 6. lugebam natas cum mihi natus obit: aliquid simile factum est Tarracone, 2180, 3 dolueram fratri simulq(ue) sorori, nunc lugeo (scil. te), filia (250–350 p.Ch.n.), item Lugduni, 1198. vv. 7–8. quod superest matri saltem concedite, Manes...: de postremis precibus videas urbanum 546, 8 saltem quod superest oro...; similem sententiam legimus in Verg. buc. 10, 1 extremum hunc, Arethusa, mihi concede laborem… v. 8. ut sint qui voltus post mea fata premant: ‘vultus’ i.q. ‘oculi’ ut recte monet Courtney ML p. 393; speciatim cf. Africum 2064, 1 tu qui ducis vultus. - Quod ad rem attinet, videas Dertosanum 2423, 10/20 non licuit patrios continuisse sinus... neu quisquam pressit lumina, nemo manus (praeterea

DALMATIA

399

infra, Indices IX s.v. ‘oculos premere’); auctore fortasse Ovidio, her. 1, 102 di, precor,… / ille meos oculos comprimat, ille tuos, qui locus Ovidianus monet ut interpretemur Solentinum ‘voltus… premant’ ut ‘oculos premant’; nec omittendus est locus consol. ad Liviam 95–96 suprema neque oscula pressit / frigida nec fovit membra tremente sinu (supra, ad 2423, 15–16). Videas ‘perit’ i.q. ‘periit’; ‘infelixs’ i.q ‘infelix’, ‘duxsi’ i.q. ‘duxi’; ‘Manis’ i.q. ‘Manes’; chiasmum v. 6 ‘lugebam natas  natus obit’.

2681. F. Bulić, BAHD 22, 1899, p. 3; AEp 1899 n. 53; CIL III, 14644 (Hirschfeld); Chol. 1286 a; Eng. 60; Brøndsted – Dyggve II, p. 87 n. 29 (fig. 40); ILS 5111; ILatIug 2264 f; IDRE II, 302; AEp 2011 n. 928; EDCS 31300305 (figg.); Gräf in HD 028008 (fig.); TM 182142; CLEDalm 20. Vrna funeraria calcaria Epeti reperta, servans carmen integrum, saec. II p.Ch.n.

Praescr.: Amabili secutori. | nat(ione) Dacus, pug(narum) XIII. | fato deceptus, | non ab homine. ad fin. ‘〈perditus〉’ add. Cholodniak Versus: ia6 parum plenus. ‘Amabilis’ nomen satis in usu, cf. Kajanto p. 282; legitur in Dalmatia quoque, cf. Alföldy Personennamen Dalmatia p. 146; in proxima Moesia Superiore, 2630, Rufria Amabilis quaedam invenitur. Amabilis fuit ‘secutor’, id est, ut monet K. Schneider, RE Supplb. III (1918), coll. 777–778, gladiator pugnans contra retiarium (Svet. Cal. 30, 3); Amabilis vicit XIII pugnas antequam invictus periret, ergo nomen ei fortasse per antiphrasim additum. Ratio dicendi ‘pug(narum) XIII’ pertinet ad artem gladiatoriam, ut patet ex pluribus locis, et Dalmaticis (in CIL III, scil. 8825 Crinito secutori... pug(narum); 8830 Maximiano... sec(utori)... pug(narum) V deceptus a latronebos; 8835 Silvanus… pug(narum) VII; 12925 Rapido retiar(io)... [pug]na VI) et aliunde, e.g. CIL VI, 10189 T. Flavio Incitato secutori… pugnavit XVI (Romae); CIL V, 563 Decoratus secutor pugnarum VIII, cett.; cf. CLEDalm p. 51, item infra, Indices IX s.v. ‘gladiatoria ars’. In praescr. legitur ‘nat(ione) Dacus’, qua de ratione originis exprimendae cf. infra, Indices IX s.v. ‘origo’. Cum autem indicetur locus originis, alius atque locus mortis, latet hic tritissimus topos mortis peregre factae, de qua videas infra, Indices IX s.v. v. 1. fato deceptus: 2959 iniqua fortuna et fato deceptis (Scupi); 2411, 1 infelix fato deceptus iniquo (Pollentiae); 618, 8 deceptus fraude latronum (Augustae Trever., aetate incerta); CIL V, 7962 immatura morte decepta. Nec desunt similia, scil. 2986 fatis cessit suis (Caralibus); 3091 fato victus

400

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(Hadrumeti); 728, 5 fatis decessit ini[quis] (Romae). In ipsa Dalmatia legimus 1147 = R.-M. XLV erepto a fato (Salonis); 1117 = R.-M. XXIII, 6 oppressit fatus (Naronae); 2657, 2 hic situs est fato… suo (Tiluri); 82 = R-M. XV quo fato occidi (Burni). Cf. infra, Indices IX s.v. ‘fato deceptus...’. v. 1. deceptus: i.q. ‘oppressus’, ut legimus in Naronitano 1117 et in Dalmatico CIL III, 8830 (laud. supra) deceptus a latronebos, item in carmine 649, 5 primis deceptus in annis (in Sabinis, a. 359 p.Ch.n.); qua de vi, scil. ‘decipere’ i.q. ‘opprimere’, dixit E. Loefstedt, Spätlateinische Studies, Uppsala – Leipzig 1908, pp. 72 ss. Alibi in Dalmatia eodem verbo usi sunt alia vi: 627 = R.-M. XLIV, 4 misera… gemit decepta marito, 2173 = R.-M. LII, 3 nulla decepta animo (?), 1950 = R.-M. LXV, 12 decepti senes.

2682–2683. 2682. N. Vulić, Spomenik SAN 75, 1933, p. 69 n. 203 (fig.) et 98, 1941–1948, p. 191 n. 394 (fig.); ILatIug 1596; R.-M. LXXXI; Mesihović pp. 91–92 n. 6; EDCS 10100579 (fig.); Feraudi in HD 033871; TM 182469; MQDQ CE|appe|629; CLEDalm 21. Stela calcaria sepulcralis prope Hedum reperta, saec. II ex. p.Ch.n. puto nisus et re palaeographica et nominibus. 2683. ILatIug 1603; Mesihović p. 38 n. 16 (fig.); EDCS 10100586; HD 033878; TM 182476; MQDQ CE|appe|855; CLEDalm 22. Prope Hedum, stela sepulcralis, fere 150–200 p.Ch.n.

2682.

2683.

[quod pate]r optabat fieri [si]bi, quod pia | [mat]er, infelices nati〈s〉 fec[i]t uterque pa[rens]. Contra morem praescriptum sequitur: D(is) M(anibus).| Aur(elio) Titiano d(efuncto) [ann(orum) - - ], | Aur(elio) Iustiano d(efuncto) [ann(orum) - - - et] | Aur(elio) Iusto d(efuncto) a[nn(orum) - - - f(iliis)] | pientis(s)imis et Suro a[l]u|mno Aur(elius) Titus et Aur(elia) Ṃ[ar]|tilla parentes et [sibi] | vivis posuerun[t].

quod pater ọ[ptabat] | fieri [si]bi, qụod p[ia] | mater, ̣ infelix [natis fe]|cit uterque pa[rens]. Praecedit praescriptum: [ - - - ] | P(ubli) f(il-) - - - [ - - - ] | et infelicị[ssim - - - ] | dolore et [ - - - ]|ius et con[ - - - ].

DALMATIA

ed. Vulić p. 191, qui tamen v. 2 ‛pa[rentum]’ scripsit, male quidem; ‛[acrite]r optabat fieri [si]bi quod p[eramanter]’ olim Vulić p. 69 2. ‛nati〈s〉’ ILatIug dubitanter, recte puto

401

2. scripsi ego, ‛pa[rentum]’ ILatIug parum bene praescr.: scripsi

Cum iam dixerim CLEDalm pp. 52–54, hic breviter rem absolvam. Vt facile evinci potest, sunt duo exemplaria eiusdem carminis eodem loco inventa, ut alias fit in Dalmatia: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 52–53. Quod ad 2682 attinet: Versus: di, v. 2 mendosus, nam ‘infelices’ ponitur pro ‘infelix’ (quod enim recte legitur in altero exemplari 2683, item per distichum concepto). ‘Aurelius’ nomen tritissimum in Dalmatia, legitur 670es, videas Alföldy Personennamen Dalmatia pp. 46 ss., 367 (inter cetera, 2964, 2965, al.), ‘Martilla’ contra nomen mulieris undique rarum (Kajanto p. 169). Carmen totum per formulas conceptum, cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’; similia in Dalmatia sunt Salonitana 818 = R.-M. LIV, 1534 A = R.-M. XXXII, 2218 = R.-M. XVII, 2662, 2964, cett. v. 2. uterque pa[rens]: optima clausula, Ov. am. 1, 3, 10 (al.), Mart. 1, 116, 4, item in CLE, cf. Mastandrea p. 959 et Concordanze p. 908.

2684. S. Tonković, Obav 30, 3, 1998, pp. 88–93, maxime 88–90 (fig.); AEp 1998 n. 1029; Kurilić p. 143 n. 130; EDCS 12000838; HD 042307; TM 184083; MQDQ CE|appe|68; CLEDalm 23. Stela cuspidata reperta in loco qui dicitur Prološac, saecc. II–III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Turranio Clemen|ti marito def(uncto) an|n(orum) LII, Laelia Quin|ta Turranio Cle|mentian(o) filio | karo infelicis|simo defuncto annor(um) XXXII. | multa peragras|ti Germaniam | terram secu|tus; hic iacet | erepta pietas | pulcraq(ue) iu|ventus. | Postscr.: et s(ibi) et s(uis), | h(oc) m(onumentum) h(eredem) n(on) s(equetur). Versus: da6 mendosi: v. 1 computandum est ‘Germanjam’ et ‘/tērră(m) sĕ-/’ (littera ‘-m’ finali omissa); v. 2 ‘ereptā’ et ‘pulchrā’ computandum est, quamvis nominativo casu.

402

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Turranius’ nomen valde usitatum in Italia et in Dalmatia, cf. Alföldy Personennamen Dalmatia p. 130. Scriptio ‘karus’ in praescripto scholam sapit, alibi quoque invenitur et in Dalmatia (AEp 2004 n. 1108 [n]epoti k(ar-); Salona IV, 1, 399 [fi]lio karissimo, cett.) et in ceteris provinciis, maxime in formulis ‘filius kar(issim)us’, ‘coniunx kar(issim)a’ (simm.); infra, Indices IX s.v. ‘k-’, paucis verbis Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 194. v. 1. multa peragrasti Germaniam terram secutus: cf. Dalmatica 1267 = R.-M. LI, 1 et 2659 (ubi vide), item Lydium 2707 bis, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘peragrari’. Est, ut ita dicam, iter morte conclusum; addas quod locutio ‘Germaniam sequi’ recinit Verg. Aen. 4, 361 Italiam sequi. v. 2. erepta: verbum usitatissimum ad mortis crudelitatem exprimendam, ut iterum iterumque dixi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 2. pietas... iuventus: hae voces vice personarum funguntur. v. 2. pulcra iuventus = 1403, 17 (item clausula). ‘Peragrasti’ pro ‘peragravisti’.

2685. G. Patsch, WMBosnHerz 12, 1912, p. 143 (fig.); ILatIug 1630; Mesihović p. 331 n. 24 (fig.); EDCS 10100611 (fig.); HD 033930; TM 182524; CLEDalm 24. In loco qui dicitur Šipovo, angulus inferior ad dextram partem tabulae calcariae, exhibentis fastos quosdam; aetate incerta sed haud seriore, fortasse saecc. II–III p.Ch.n.

Iulius | sum cum|suetus po|pulo me|ssem ar|borum | - - - (?) - - Versus: tro7 (hic tantum in Dalmatia, ut videtur, cf. Cugusi CLEDalm p. 144). Parva pars fastorum versibus conscriptorum, ad mensem Iulium relata. Fortasse scriptor voluit “(ego mensis) Iulius consuesco populo laetas messes afferre” vel aliquid simile; mensis vice personae fungitur, ut videtur. Vt de carminibus epigraphicis tantum dicam, conferri potest Sarsinas 439, ubi quattuor anni tempora tanguntur (videas paucis verbis Cugusi Sarsinate pp. 305–306, Quattro temi p. 23).

2686. F. Bulić, BAHD 38, 1915, pp. 34–36 (fig.); O.J. Jadrijević, BAHD 51, 1930– 1934, pp. 161–162; AEp 1941 n. 53; H. Leclercq in DACL VI/2 (1925), col. 2499; Zarker 116; R.-M. XXVI; ILatIug 1980; Cugusi Aspetti letterari pp. 195, 360, Corpus pp. 184–185; ML 55; Prévot Inscriptions 2; Salona IV, 1, 47 (fig.);

DALMATIA

403

EDCS 10100921; Feraudi in HD 021252 (figg.); TM 182022; MQDQ CE|appe|856; CLEDalm 25. Mensae lapideae cenationis cuiusdam, omnino fractae, tria fragmenta, reperta in loco qui Castellum Oneum appellatur, fere 480–500 p.Ch.n.

Praecedit ⊂ crux ⊃ q[u]isqu[i]s amat d[ictis absentum rodere vitam], | hanc m[e]nsam iṇ[dignam noverit esse sibi]. verba sunt Augustiniana, restituenda collato sermone 26 (cf. infra, comm.); quod haud agnoscens aliter edidit Bulić laud., scil. ‘quisquis amat d[ecus ecclesiae] / hanc mensam in[visat]’, male puto, cf. enim infra, comm. Versus: di. Aliter atque ed. princeps Bulić, recte vidit Jadrijević (laud.) hoc carmen nihil aliud esse nisi epigramma quod Augustinus, ipse auctor, effecit ut inscriberetur in sua mensa cenationis Hippone Regio: cf. serm. 26, PL XL, col. 1279: ‘(hypocrita) omnia iudicat ut nemo sit qui eum audeat iudicare; omnia despicit, ut ipse solus sit qui ab omnibus aspiciatur. o hypocrita, cave ne ad mensam pervenias, nam ibi antequam aliquid sumas, lectio mea tibi primo legetur. quid enim primo in mensa mea descripsi? quid primo in ea habere vel audire desidero? quid primo in ea servare praecipio, nisi quod quisquis amat dictis absentum rodere vitam, hanc mensam indignam noverit esse sibi? quapropter, fratres, si quis murmurare desiderat, non solum ad nostram congregationem, sed nec ad mensam nostram accedere praesumat. non enim ad eremum venimus ut murmuraremus, sed ut, mundanis omnibus conculcatis, in eremo pie, sancte et iuste vivere valeamus. quod si non fecerimus (quod Deus avertat), melius fuisset quod nati non fuissemus’ (cf. et PL XLVII, col. 23). Vunde patet quam vehementer ab Augustino expressa sit damnatio invidiae vel murmurationis vel detrectationis, nec mirum est carmen memoratum esse a Possidio in Vita August. 22 (= AL 487d R. = De Rossi II, p. 279 n. 4 = infra, 2861), verbis Augustinianis paullum mutatis per mnemonikòn hamártema puto, hoc modo: ‘quisquis amat dictis absentum rodere vitam, / hac mensa indignam noverit esse suam’. Quae verba mox vulgo innotuerunt, ut probat nostrum carmen haud multo post Augustini mortem conscriptum, quod ab Augustino ad verbum totum pendet; atque diu diuque ea recinuerunt, videas e.g. Theod. 62, 9–10, MGH PLAC I, p. 556 quisquis es hic adstans, hominem ne detrahe quemquam; / absentum vitam rodi est facinus (saec. IX). Cf. paucis verbis Bernt p. 83. Ceterum, verba Augustiniana ipsa ab auctoribus partim pendere videntur, cf. infra, ad 2861, ubi plura invenias.

404

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

De epigrammate Hipponensi videas quae dixerunt Sanders Lapides pp. 519–527; A.A.R. Bastiaensen, Mn s. 4, 41, 1988, pp. 448–449 et iam Vita di Agostino a cura di A.A.R. Bastiaensen, Milano 1975, p. 415; Cugusi Aspetti letterari p. 360, Corpus p. 195; Courtney ML p. 277; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 249.

2687. F. Bulić, BAHD 40–42, 1917–1919, p. 102 (fig.); ILatIug 1985; Salona IV, 1, 55 (fig.); EDCS 48000103; Feraudi in HD 034320 (figg.); TM 182913; CLEDalm 26. In loco qui dicitur Castellum Oneum, tabulae fragmenta quae exhibent partem tituli Christiani, votivi ut opinor, saecc. V–VI p.Ch.n. (sed pleno saec. VI alii). Sed quomodo fragmenta collocanda sint, incertum.

frg. a (oratione soluta conscriptum videtur, est fortasse praescriptum) ⊂ crux ⊃ dedicati[o - - - ]|brls (?) et sc[ - - - ]|mis ind(ictione) p[ - - ] | v(iris) c(larissimis) ⊂ crux ⊃ i[ - - - ] | sacrae hụ[ - - - ] | inlustri[ - - - ] | honora[ - - - ] | incomm[ - - - ]. frg. b [ - - - ]sc( ) ịṃ[ - - - ] | [ - - - ] . [ - - - ]. frg. c -----[ - - - ven]erande faces | [ - - - co]nditur aulae | [ - - - ] . ịṣ meritis | -----alii alia, textus in ed. Salona IV, 1, 55 hoc modo editur: ‘dedicat[a est haec ecclesia] (?) s(an)c(to) La[urentio (?) - - - ]|brls et s(an)c(to) [ - - - ]|mais ind(ictione) (?) [ - - - ] | v(iris) c(larissimis) ⊂ crux ⊃ I[ - - - ] | sacrae hu[ - - ]erande faces | inlustri [ - - - co]nditur aulae / honora [ - - - ]is meritis | incomm[ - - - ]ieis’ Frg. c: sunt clausulae duorum distichorum. Videtur hic titulus exhibere carmen votivum quoddam, quocum comparari possunt carmina ILCV 1752 ss. v. 1. [ven]erande: cf. Indices IX s.v. ‘venerand( )’; ‘[ven]erande faces’ incertum utrum idem valeat quod ‘[ven]erande facis’ (quod maxime probandum videatur) an ‘[ven]erandae faces’ an quid aliud.

DALMATIA

405

v. 2. [co]nditur: saepe in CLE legitur, cf. Concordanze pp. 104–105; compares potissimum finem versus 300, 2, qui sonat ‘condidit aulam’. v. 2. aulae: ‘aula’ iterum iterumque in carminibus Christianorum idem valet quod ‘templum’, ‘ecclesia’ (simm.), cf. Concordanze p. 56, Diehl ILCV III, p. 322, Cugusi CLESard pp. 98–99. v. 3. meritis: cf. infra, Indices IX s.v. ‘pro meritis’.

2688. N. Vulić, Spomenik SAN 98, 1941–1948, p. 159 n. 330 (fig.) (iam 71, 1931, p. 138 n. 332, cum fig.); ILatIug 1735; R.-M. XXVIII; Busch p. 273; EDCS 10100705; HD 034017; TM 182611; MQDQ CE|appe|628; CLEDalm 27. In loco Izbičan qui dicitur (Prijepolje, inter Hedum et Naissum), lapis integer, aetate Iustiniani (527–565 p.Ch.n.); carmen, contra consuetudinem meam temporum ratione neglecta, recipio cum videatur poeta epigraphicus formulas antiquiores curatius servare voluisse.

⊂ crux ⊃ omnia quae cernis magno constructa labore, moenia templa domus fontes stabula atria thermas, auxilio Crristi paucis construxit in annis antistes Stefanus sub principe Iustiniano. Versus: da6; videas raram clausulam per verbum quinque syllabarum ‘Iustiniano’ effecta. ‘Stefanus/Stephanus’ cognomen vere Christianum, usitatum maxime in Italia et in Africa, sed etiam in Dalmatia: Alföldy Personennamen Dalmatia p. 301. Stephanus fuit antistes sedis cuiusdam Dalmaticae Iustiniani temporibus, cf. paucis verbis Leclerc Dalmatie coll. 56–57 et Busch p. 274. v. 1. versus totus idem fere sonat quod 761, 1 omnia quaeque vides proprio quaesita labore (Romae). v. 1. omnia quae cernis...: de structura et ordine verborum cf. Zarker 4 a, 1 arma haec quae cernis (Tegiani, saec. I p.Ch.n.) et plura carmina quae collegi infra, Indices IX s.v. ‘cerne’, maxime Tipasitanum 318, 1 munera quae cernis… (446 p.Ch.n.) et Philippopolitanum 2697, 1 [hic] est quem cernis... Haec invitatio potissimum legitur in titulis serioris aetatis (infra, Indices IX ibid.), in ipsa Dalmatia cf. 627, 1 Vrsi tum(u)lum cernis quicumq(ue) viator (in basilica Salonitana, saec. VI p.Ch.n.). vv. 1, 3. contructa... construxit: videas ineptam repetitionem; de verbo ‘construere’ cf. Cugusi Rilettura II, pp. 541–542. v. 2. moenia...: moenium aedificatio saepius memoratur et celebratur in carminibus epigrahicis, maxime seriore aetate, cf. Indices IX s.v. ‘moenia’.

406

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Crristi’ pro ‘Christi’, scriptio phonetica puto; ‘Stefanus’ i.q. ‘Stephanus’, cf. Mihăescu p. 207.

DACIA Praeter carmina quae hic collegi, alia quoque in eadem provincia reperta sunt, scil. 460, 482 et 1207 (cf. CLEPann p. 136) Tibisci; 567 Albae Iuliae: 597, 1780/2073, 2112 Sarmizeget(h)usae; 864 Germisarae; 1558 et 2248 Miciae; 1976 Gerlae (aliter Vsp p. 1560).

2689. I. Piso, Epigraphica (I), Sarg 11–12, 1974–1975, p. 76 n. 30 (fig.); AEp 1977 n. 688; Inscr. Dac. Rom. III, 2, 468 (Russu – Pippidi, figg.); EDCS 11200262; Feraudi in HD 020578 (figg.); TM 19035. Sarmizeget(h)usae, fragmentum tabulae vel stelae sepulcralis, ad dextram integrum, saec. II p.Ch.n. ut videtur.

[ - - - to]t laboribus aegrum | [ - - - ] memor esto | [ - - - ] fratri | [ - - - - - - ]. Versus; da6. De ‘memoria post mortem’ in carminibus sepulcralibus videas e.g. 500, 9; 859 et ad 859; 1956, 4; 2365, 1; carmen ap. M. Buonocore, Auf 31, 1997, pp. 72 ss. = Buonocore Abruzzo I, pp. 427 ss., v. 6 vives et atfectus sis memor, oro (fere saec. III p.Ch.n.); cf. praeterea 554, 4 quem fusis lacrimis memoret renovato dolore (Nemausi). In ipsa Dacia cf. 597, 4 memor amoris (item Sarmizeget(h)usae, saecc. II–III p.Ch.n.); maxime comparari potest carmen Beneventanum AEp 1993 n. 539, 5 Septimiae matris castae semper memor esto (aetate Augustea). Cf. Indices IX s.v. ‘memoria mortuorum’. v. 1. laboribus aegrum: ‘aeger’ in VI pede inde a Lucr. 6, 1 mortalibus aegris, deinde Verg. georg. 1, 237, Aen. 2, 268 = 10, 274 et 12, 850 (Mastandrea p. 526).

2689 bis. Inscr. Lat. Dac. 282; H. Daicoviciu – D. Alicu, Colonia Ulpia Traiana Sarmizegetusa, Bucureşti 1984, pp. 172–173 (fig. 74); C.C. Petolescu, CronEpigrRom 5, 1986, n. 330 et 13, 1994, n. 621; I. Piso, ZPE 99, 1993, pp. 223–226 (fig.); AEp 1993 n. 1345; Carmen Ciongradi, ZPE 157, 2006, pp. 221 n. 5 et 223 fig. 3; J. Velaza, Ovidio en Sarmizegetusa (en torno a AE 1993, 1345), in Epigrafia 2006 pp. 1533–1537 (figg.); AEp 2008 n. 1168; EDCS 03700706 (figg.); Gräf in HD 043765 (fig.); TM 179961; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 13225 (figg.); MQDQ CE|appe|115. Duo fragmenta congruentia

408

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Sarmizeget(h)usae reperta, quae reddunt aram marmoream integram, priore parte saec. III p.Ch.n.

Caelestis mul|sa propria | placabitur ara, | hac divis aliis | tura merumq(ue) | damus. Versus: di. Ara in honorem deorum quorum nomina omittuntur; una dea Caelestis separatim memoratur, de qua videsis breviter Cugusi CLEBrit2 pp. 370–374 et Piso laud., pp. 224–225. v. 1. Caelestis... placabitur: cf. Hispanicum 2405 I Paphien placato. v. 2. tura merumq(ue) damus: idem hemistichium versus elegiaci legitur, item in clausula, Ov. her. 21, 91 tura merumque damus (cf. et ars 637 et fast. 1, 71), ‘tura merumque ‒ ⏓’ autem legitur in Mart. 11, 104, 11: cf. Piso laud., Velaza laud. v. 2. tura... damus: optime comparatur carmen urbanum AEp 1960 n. 211 = EDCS 38800769 (saec. II p.Ch.n. ex.), v. 17, quod mea sententia sonat ‘accipe thuricremos, pater, accipe, sancte, leones / per quos thura damus, per quos consumimur ipsi’.

2689 ter. I. Piso, Ein Gebet für die Nymphen auf Germisara, ActaMusNap 52/1, 2015, pp. 47–68 (figg.); AEp 2015 n. 1186 (N. Boëls, S. Follet, B. Puech); EDCS 71200587 (figg.); D. Dana, Hymne bilingue aux Nymphes de Germisara, Epigraphica Romana 2015_35_005; C.C. Petolescu, SCIVA 68, 2017 (CronEpigrRom 36, 2016), pp. 197–201, n. 1909 (figg.); A. Melero Bellido – R. Hernández Pérez, Nueva lectura de una inscripición votiva bilingüe de las termas de Germísara (Dacia Superior), Fort 32, 2020, pp. 427–448. Germisarae (prope Sarmizeget(h)usam), tria fragmenta congruentia stelae, fractae in media parte Latina ad laevam, 183–185 p.Ch.n. (de aetate legas potissimum postscriptum, ubi memoratur praeses provinciae ‘Candidus’, i.e. L. Vespronius Candidus Sallustius Sabinianus qui Dacias rexit vel annis 183– 185 p.Ch.n., ut malint PIR2 V, 439 nec non Piso ActaMusNap laud., p. 64, et Légions p. 215, vel 183–184 p.Ch.n., ut opinatur Hanslik, RE VIII A, 2, col. 1716, 31).

sunt Getici fontes divina nymfa creati, | cui formonsus ager vicinus Germisarae est, | cui miles Brittannicus sollemnia annua ducit | ex voto ṛeferens solvitque vota priora | temporis excessi et rusum suscipit ipse, |

5

DACIA

cui cristatus apex procumbit vortice summo. | hinc undas mi[ - - - ]venas videre colens | unde et pumic[ - - - ]uor inde salutis | ex[ . . . ]piuntq[̣ - - - ] um - - - | virṭ[ - - - ] - - - m . | [ - - - ] in annoṣ | [ - - - ]que voveraṭ . . . . | [ - - - ] praepositus hunc . . . . . . . | [ - - - ] ṛecingeris vite comati | [dul]cị dignata dono circumdata uvis. | te precor, Odrysia, donum . . . . . recondas. |

409

10

15

Νύμφαι Γερμισαρῶν, ὑπ . . . . . . γὰρ ἀπέφυνα[ν] | νῆμα τόσον προνοίᾳ θεοῦ Ἀσκληπίειε δῶρα, ἃ κλῄζουσιν βροτοὶ ἄνδρες θεραπείᾳ χρησάμενοί πε[ρ]· | ἐλθόντες κυλλοὶ ὀρθοποδοῦντες δαὶ ἱκανόν | 20 εὐξάμενοι πάλιν ἦλθαν Πανακέῃ δῶρα φέροντες, | λουτροῖσιν χρηστοῖσιν ἀγαλλόμενοι χαρι〈σ〉τήρια | δῶκαν κηρα . . . [ - - - ]ο̣̣ντες πότιμον ὕδωρ, | Ἀρτέμιδει τῇ κυναγέτει̣ κ̣αρπήσια δῶρα | . . . . εὐξάμενοι ἀπέδωκαν τάς τε ἑορτάς | 25 . . . . . θυσίας καὶ ἐπανῆλθαν ὁ[δ]ὸν ἑαυτῶν. | Postscr.: Εἰουστεῖνος Βριττανεικῶν | ἡγήτωρ τόνδε ἀνέθηκεν | ὕ〈μ〉νον λαμπροτάτου ἐπὶ Καν|δίδου ἀρχῆς. || C(aius) Sentius Iustinus (centurio) l(e)g(ionis) | V Mac(edonicae) agens per terr(itorium) Lucanum edidi meo Marte photographemate usus; in redigendo apparatu critico quem dicunt brevitatis gratia scripsi Piso (= I. Piso, ActaMusNap 2015), Dana (= D. Dana Epigraphica Romana 2015_35_005), Petolescu SCIVA (= C.C. Petolescu, SCIVA 68, 2017 (CronEpigrRom 36, 2016), pp. 197–201, n. 1909), MB – HP (= Melero Bellido – Hernández Pérez) Legamenta nonnulla insunt ῞Υπνον lapis errore quodam (?) 4. ‘ṛeferens’ scripsi una cum MB – HP, collato carmine 250, 13–14 (cf. infra, comm.), ‘efferens’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA; 7. scripsi ego, ‘miles (?) convenas videre solens’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ‘intrạ[t] ḅo[n]ạ f̣ḷuentes v . . . re illinc’ MB – HP; 8. ‘pumic[ - - - ]uor’ scripsi, ‘pu[ - - ae]quor’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ‘pumiceu[s fons et liq]uor’ MB – HP; 9. scripsi, ‘excipiunt [ - - - ]’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ‘exuṛ[git] fị-

410

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

untq[̣ue - - - ] . . qụantus [ - - - ]’ MB – HP; 10. scripsi, ‘virtus [ - - - ]’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ‘virṭ[ - - - ]um[qu]e domum[q]uẹ’ MB – HP; 11. scripsi, ‘[ - - - ] in anno[s]’ MB – HP, nihil legerunt Piso, Dana; 12. scripsi, ‘[ - - - ]que voverat portam’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ‘[ - - - ]qụẹṃque ̣ voveraṭ [h]oṛtum’ MB – HP; 13. scripsi, ‘[ - - - ] praepositus hunc tibi - - -’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ‘[ - - - ]uṣ praepositus hunc (?) fẹro . . . on .’ MB – HP; 14. ‘[ - - - ]recingeris’ AEp recte puto, ‘[ - - - ]re cingeris’ edd. vulgo; 15. ‘[dul]cị dignata’ MB – HP, ‘[ - - - ]o nata’ Piso, Dana, Petolescu SCIVA; 16. ‘Odrysia’ AEp, MB – HP recte puto, ‘Odrysta’ Piso, Dana, ‘o Drysta’ Petolescu SCIVA; ‘donum . . . . .’ scripsi, ‘donum terrena’ Piso dub., Dana, ‘donum il(l)orum’ Petolescu SCIVA, ‘donum ilarạta’ MB – HP; 17. ὑπ. . . . . . . MB – HP, ὑπνώδεις Piso, Petolescu SCIVA, ὕδρε̣υ̣μα Dana; 18. νῆμα τόσον Piso, Dana, Petolescu SCIVA, νᾶμ̣α τύχον MB – HP; Ἀσκληπίειε Piso, Dana, Petolescu SCIVA, AEp, Ἀσκλη̣πιο̣〈ῦ〉 MB – HP; 19. πε[ρ] Piso, edd.; 21. ἦλθαν AEp, MB – HP, ἦλθον Piso, Dana; Πανακέῃ MB – HP, πανακέῃ edd. vulgo, πανακέη AEp; 23. scripsi, δῶκαν κήραμον [ - - - ]ο̣̣ντες MB – HP dub., δῶκαν κηπαίᾳ θύρᾳ [φέρ]οντες edd. vulgo; 24. Ἀρτέμιδει τῇ Petolescu SCIVA, AEp, MB – HP, Ἄρτέμι δέ πη Piso, Dana; 25 init. [μι]κρὸ[ν] edd. vulgo, non expediverunt MB – HP; 26 init. σήρανγ[ι] Piso, Dana, Petolescu SCIVA, ἅμα τε MB – HP, ipse non expedivi postscr. Εἰουστεῖνος AEp, MB – HP recte, εἰ οὗς τείνεις Piso, Dana, Petolescu SCIVA; ὕμνον Dana, AEp recte, cf. infra, comm., ῞Υπνον Piso, Petolescu SCIVA, MB – HP Versus: pars Latina da6 plus minus satisfacit, sed versus multifariam mendosi: v. 1 ‘nympha’ ablat. computatur ‒ ⏑ ; v. 2 ‘Germisarae H est’; v. 3 nomen populi ‘Brittannicus’ prosodiam perturbat (cf. infra, Indices IX s.v. ‘nomina rem metricam conturbant’); ‘sollemia H annua’; v. 4 ‘/-vitquē/’; v. 5 ‘excessi H et’; v. 15 vox ‘dignata’ nom./ voc. computatur – – – ; ‘circumdata H uvis’; v. 16 vox ‘Odrusia’ nominativo casu computatur ‒ ⏑ ⏑ ‒ ; ‘donum’ computatur – –: itaque syllabae breves et longae invicem confunduntur. Ceterum, pars Graeca peior, cf. Melero Bellido – Hernández Pérez laudd. p. 433. Incertum utrum carmen votivum an hymnus nymphae Odrysiae, quae fontibus salutaribus Germisarae praesidebat, dicatus a C. Sentio Iustino centurione legionis V Macedonicae, qui per territorium Lucanum agebat. Legio V Macedonica altera parte saec. II p.Ch.n. agebat Potaissae, cf. Ritterling coll. 1579–1580 et I. Piso in Légions pp. 213–218. Sentius Iustinus centurio antea ignotus; ceterum, ne officium ‘agens per territorium Lucanum’ quidem alibi invenitur, cf. Piso ActaMusNap laud., p. 57. Quod ad genus carminis pertinet, comparari potest e.g. Raeticum 2581 deae Larundae dicatum (170 p.Ch.n.); quod ad laudes fontium salutarium, videas carmina 2598–2599 (Aquis Iasis), 3075 (in loco Vetere Augusta), item 2405 (in loco qui dicitur La Cueva Negra), in quibus nonnulla leguntur car-

DACIA

411

mini Dacio similia; addas simile carmen 2717 (Gholaiae, 202–203). Cf. infra, Indices IX s.v. ‘aquae’. Carmen bilingue in duas partes dividitur, alteram Latine conscriptam (vv. 1–16), alteram Graece (vv. 17–26), quarum utraque exhibet laudes fontium salutarium; videas, una cum Melero Bellido – Hernández Pérez laudd., pp. 441 ss., quam multi di deaeque memorentur – scil. Odrysia, Asclepius, Panakeia, Artemis, quibus omnibus dona feruntur – resque divina quantum curetur. Ceterum, thermae Germisarae aperte laudantur in carmine 864 quoque, item prope Germisaram reperto eodemque tempore scripto quo nostrum. Carmen 3075 (laud.) quoque, Nymphis positum de aquis salutaribus in Thraciae loco Vetere Augusta, Graece et Latine conceptum est. Cum editores omnes omnia luculente tractaverint suo quisque Marte, paucissimis rem absolvam. v. 1. fontes divina Nymfa creati: cf. 2405 A–B Nymphae latices... fontes. v. 2. ‘Germisarae’, item infra v. 17 Γερμισαρῶν, memoratur locus ipse ubi titulus repertus est, quo de more cf. infra, Indices IX s.v. ‘memoratur in titulo...’. Nota duplex nomen, ‘Germisara’ (sing.) in parte Latina, Γερμίσαραι (plural.) in Graeca. v. 3. miles Brittannicus: ut in 2581, 4–5 [en]ṣ(i)f̣eri tribunus militi[s], ‘miles’ singularis pro plurali ‘milites’, cum contra paulo infra, in postscr., pluralis Βριττανεικῶν legatur (cf. infra, Indices IX s.v. ‘singularis...’); sunt autem milites vexillationis (vel numeri) peditum singularium Britannicianorum, qui prope Germisaram tendebant: Piso ActaMusNap laud., p. 48. v. 3. sollemnia... ducit: Melero Bellido – Hernández Pérez laudd., p. 435 recte conferunt cum Verg. georg. 3, 22 sollemnis ducere pompas (cf. et infra, v. 25 ἀπέδωκαν τάς... ἑορτάς), tum votivum Italicum 250, 13–14 adesto, / dum tibi quae refero quaeq(ue) aris... reddo / ex voto... libens mea dicta resolvo (156 p.Ch.n.), quibus addas Africum 2717, 3–4 votum... reddere. - Complures insunt voces votorum et precationum deorum propriae: ‘ex voto... solvit... vota’ v. 3; ‘colens’ (si recte legitur) v. 7; ‘voverat’ v. 12; ‘precor... donum...’ v. 16; δῶρα... δῶρα... δῶρα... ἑορτάς vv. 18, 21, 24, 25. v. 6. vortice summo: de clausula cf. infra, Indices IX s.v. ‘vertice ‒ ⏓’. v. 15. videas allitterationem (Melero Bellido – Hernández Pérez laudd., ad loc.). v. 16. Odrysia: est ut videtur nympha quae aquis Germisarae praesidebat (aliter legit Piso ActaMusNap laud., p. 60). v. 18. Asclepius memoratur fortasse in 2405 S quoque, cum de aquis medentibus dicatur. v. 20. δαὶ i.q. δέ (AEp). v. 21. Πανακέῃ: Πανάκεια est Asclepi filia, ut inter omnes constat. v. 21. δῶρα φέροντες (cl.): locutio forte (?) Vergilianae illi ‘dona ferentes’, Aen. 2, 49 (cl.), similis: cf. Petolescu SCIVA laud., p. 200.

412

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 22. χαρι〈σ〉τήρια: cf. 3075 a, 2 [κυρίαις Νύ]νφαις εὐχαριστήρ[ιον ἀνέθηκεν], item in carmine de aquis salutaribus. postscr. τόνδε ἀνέθηκεν ὕ〈μ〉νον: ita puto corrigendum et legendum, nam, ut mihi videtur, metaepigraphice in hymno hymnus ipse memoratur, ut saepius fit in voce ‘carmen’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmen/ carmina’. De genere dicendi: ‘nymfa’ i.q. ‘nymha’; ‘Brittannicus’ i.q. ‘Britannicus’; ‘vortice’ i.q. ‘vertice’; quod ad partem Graecam attinet, soloecismis refertam, videsis Melero Bellido – Hernández Pérez laudd., pp. 439 ss.

2690. D. Tudor, Colonia Romula într-o novă inscripţie, RevUnCuza 1/1–2, 1954, p. 298 (figg.); Id., Oltenia Romană, Bucureşti 19582 (1968, 1978), p. 391 n. 67 (fig.); AEp 1957 n. 334; Inscr. Dac. Rom. II, 357 (Florescu – Petolescu); Fele pp. 435–490; AEp 2003 n. 1528; EDCS 11200910; HD 017657; TM 178866; MQDQ CE|appe|270. Romulae Malvae, tabula ansata in fronte sarcophagi calcarii, fere 180–220 p.Ch.n.

Ad laevam dextramque lapidis partem discumbentium figurae praecedunt Praescr.: D(is) (ad laevam) M(anibus) (ad dextram). || Ael(io) Iul(io) Iuliano de(curioni) quaestoric(io) | aedilic(io) col(oniae) Romul(ae) Valeria Ge|mellina marito b(ene) m(erenti) p(osuit). | coniugi pro meritis quondam karissimo coniunx | hanc Iuliano domum flendo fabricavi perennem, | frigida qua membra possint requiescere morti. | quattuor hic denos vixit sine culpa per annos | et sua perfunctus vidit cum gloria honores. | 5 ecce Gemellina, pietate ducta, marito | struxi dolens digno sedem cum liberis una, | inter pampinea virgulta et gramina laeta, | umbra super rami virides ubi densa ministrant. | qui legis hos versus opta leve terra viator. 10 Versus: da6, permixtis tamen confusisque syllabis longis brevibusque, ut saepius fit hoc tempore, e.g. in Pannonico 2614 (= 2712, Raphiae) et in Moesico 492 = CLEMoes 26, ut locos tantum afferam proximos Romulae (aliter Fele pp. 441 ss.). ‘Gemellina’ legitur fere 30es (mascul. ‘Gemellinus’ fere 50es, Kajanto p. 295; saepius in Dacia quidem); ‘Iulianus’ verum saepissime, videas item Kajanto p. 148.

413

DACIA

Fuit Aelius Iulius Iulianus ‘decurio quaestoricius’ (i.e. quaestorius), cuius de muneribus et officiis parum constat, cf. Tudor, Oltenia laud., p. 439. Cum carmen commentariis aliquot instructum sit ab Tudor laud., pp. 293 ss., Cugusi Aspetti letterari pp. 259 ss. et Corpus p. 79, item Fele pp. 435 ss., paucis rem absolvam. Formulae sepulcrales cum abundent, tamen versus 8–9 minus vulgati videntur, quippe qui sepulcrum ut locum amoenum describant more georgico verbis Vergilianis: 2690

auctores

v. 8 gramina laeta (claus.) v. 9 umbra… ubi densa ministrant

Verg. georg. 2, 525 in gramine laeto Verg. georg. 1, 342 densae… in montibus umbrae; Culex 157 ad fontem densa requievit in umbra; paneg. Mess. 154 densa tellus absconditur umbra

Qui color georgicus comparari potest cum similibus carminibus, et in Africa et alibi repertis, e.g. 468 (Cirtae), 1552 (Kasserine, saec. II in. p.Ch.n.), 469 (Thevesti, saecc. III–IV p.Ch.n.), 1559 (Romae, saecc. III–IV p.Ch.n.), ut colligitur ex Cugusi Aspetti letterari pp. 261 ss. Neque mirum, nam georgicis verbis rebusque volebant tenuare dolorem luctumque propinqui cuiusdam amissi, ut recte tradit Serv. ad Aen. 5, 760: de luctu et loco amoeno inter se coniunctis videas quaeso e.g. 1559, 11 (scaenales frondes), praeterea Mart. 1, 88 ss. et Petron. 71 (generatim autem Grimal Giardini pp. 330 ss.). vv. 1–3: sententia trita, verbis usitatissimis contexta, videas e.g. Dacium 460,1–2 [hanc s]edem longo placuit sacrare labori, / [hanc re]quiem, fessos tandem qua conderet artus; ‘pro meritis’ saepissime legitur (denuo in Dacia in 597; et infra, Indices IX s.v.). v. 1. quondam karissimo coniunx: idem legitur in persimili urbano 1184, 1 (priore parte saec. II p.Ch.n.); ‘quondam’ scil. ‘olim, cum vitam ageret’ (iterum in Dacia 2248, in universum cf. infra, Indices IX s.v. ‘quondam’). v. 2. hanc domum… flendo fabricavi: sententia iteratur, verbis mutatis et per chiasmum dispositis, v. 7 ‘struxi dolens… sedem’. v. 2. flendo: i.q. ‘flens’ (Kühner – Stegmann II, 1, pp. 752–753; Szantyr p. 380). v. 2. domum… perennem: vulgo dicitur potius ‘domus aeterna’, cf. infra, Indices IX s.v.; sed bene compares 2872, 1 struem perennis arae (Caesareae Maur.). v. 3. de sensu cf. Mediolanense 1422, 1 hic positis membris. v. 3. frigida membra: cf. 1030, 2 animam frigida(m) (Romae); praeterea Tib. 1, 8, 30, Ov. met. 14, 743–744, consol. ad Liviam 96: cf. Cugusi Aspetti letterari p. 261 et Fele p. 463.

414

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 3. qua... possint: est enuntiatio consecutiva. v. 4. hic: i.q. ‘in terra’ ut puto. v. 4. sine culpa: idem valet quod locutio usitatissima ‘sine crimine’, de qua cf. Indices IX s.v. v. 5. honores: scil. munera decurionis quaestoricii aediliciii coloniae Romulae. v. 6. ecce: saepius legitur in CLE, videas Concordanze p. 195. v. 6. videas vocem ‘marito’ in fine versus, ut saepius, cf. Indices IX s.v. v. 7. struxi... dolens... sedem: cf. 311 hanc… fidei sedem construxit (Romae, ad Sanctam Anastasiam), item 2872, 1 laud. supra; ‘sedes’ i.q. ‘sepulcrum’ iterum legitur in Dacio 460, praeterea in Syriaco 2711 a, 1. v. 9. umbra...: videas urbanum 1559, 11–2 scaenales frondes detexant hinc geminam umbram / arboream procaeram. Vmbra saepius aliquid tute tegit, vel locum (Verg. Aen. 1, 164–165) vel scaenam (Serv. ad Aen. 1, 164 scaena: inumbratio…, apud antiquos enim theatralis scaena parietem non habuit, sed de frondibus umbracula quaerebat) vel aliud, cf. H. Bernsdorff, ZPE 127, 1999, pp. 67–68. v. 10. qui legis hos versus, opta leve terra viator: ‘opta leve(m) terra(m)’ est variatio quaedam salutationis formulae ‘STTL’, comparatur cum 80, 5; 475, 9; 476, 9; 1017, 4, cett. (Concordanze p. 410); ‘qui legis hos versus’ vero comparari potest cum 484, 2; 1237, 11; 1830, 6 et metaepigraphice ut ita dicam ponitur, ut fit iterum iterumque, cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmen’. De genere dicendi: v. 1 videas ‘coniugi’ in init. et ‘coniunx’ ad fin.; vv. 2– 3 ‘Flendo Fabricavi... Frigida’ fortasse allitteratio.

2691. D. Tudor, Lat 39, 1980, pp. 639–646 (tabb. XI–XIII); AEp 1980 n. 767; Inscr. Lat. Dac. 138; C.C. Petolescu, CronEpigrRom 1, 1981, n. 49; Cugusi Corpus pp. 79–80; EDCS 08900572; Gräf in HD 006282; TM 178426; L. Benedetti in EDR 140108 (fig.). Tegulae duo fragmenta optime congruentia, Romulae Malvae reperta, quae exhibent carmen sepulcrale integrum, graphio scriptum, fere saec. III in. p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). L(ucius) Annius Octavius Valerianus. | evasi effugi, 〈S〉pes et Fortuna valete, | nil mih(i) vovi(s)cum est, ludific[ate alios]. tegula exhibet ‘gpes’ Versus: di.

DACIA

415

Novimus duos titulos geminos quos optime cum nostro conferre possumus, scil.: - urbanum 1498: Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). L(ucius) Annius Octavius Valerianus. | evasi effugi, Spes et Fortuna valete, | nil mihi voviscum est, ludificate alios (carmen eidem Valeriano dicatum cui nostrum); - Thevestinum 2139: ha, evasi effugi, Spes et Fortuna valete, | nil mihi vobiscu(m) est, ludificate alios. Ex comparatione carminis Dacii cum urbano (quod eidem Valeriano dicatum est) concludi potest Valerianum, natione Italicum, agri culturae operam dedisse et dominum praediorum factum esse (ut colligitur ex imagine sculpta in eius arca urbana), maxime in provincia Dacia. Cf. Tudor laud., pp. 643 ss. Sententia carminis vulgatissima, de qua multi dixerunt, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Spes et Fortuna...’ maximeque Benedetti laud.; ‘evasi’ tantum legitur in Africano 2784, 1.

2692. Inscr. Lat. Dac. 565; R. Ardevan – I. Hica, ActaMusNap 37/1, 2000, pp. 243 ss. n. 1 (fig.); AEp 2000 n. 1242; C.C. Petolescu, CronEpigrRom 19– 20, 2001–2002, n. 863; EDCS 20900023; Feraudi in HD 043650 (fig.); TM 179903; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 15113 (fig.). In colonia Napoca, pulchra tabula sepulcralis calcaria ad imum fracta, saec. III p.Ch.n. ex ornatus genere.

Praescr.: D(is) M(anibus). | tu qui reciprocam se|mitam voto subis, | morare paulum, vitam | cognoscis tuam. | hic sumus expositi mor|talia munera functi | -----Versus: ia6 vv. 1–2, da6 v. 3; singuli versus binis lineolis distribuuntur. Versuum variatio et permutatio sententiarum invicem relatae (infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’), nam vv. 1–2 videas formulam tritam more vulgato iambis expressa, v. 3 contra incipit narratio hexametris structa. v. 1. reciprocam semitam… subis: ‘reciprocus’ in carminibus epigraphicis legitur in Mauretanico 318, 6 tantum; ‘semita’ autem hic illic (raro quidem) maximeque in Pisaurensi 434, 1–2 tu pede qui stricto vadis per semita viator, siste rogo titulumque meum ne spreveris oro (altera parte saec. II p.Ch.n.), haud multo dissimili a nostro carmine. v. 2. morare: absolute ponitur, ut 76, 2 lege et moraris ~ 77, 2, item 1876, 2 lege et morarus; alibi dicunt potius ‘morare gradum’, 1195, 1 (?), vel etiam ‘morare gressum’, 55, 2 et 82, 2 (?).

416

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 2. vitam cognoscis tuam: videas aprosdoketon, insignis brevitas solvenda est hoc fere modo, “fac moram (ut legas), nosce (meum, quod idem est quod) tuum fatum”; sententiam vulgatam potius invenias in Cirtensi 512, 1 versibus mea vita demonstro (aetate incerta) et in 1876, 2 hospes resis[te et] tumulum contempla meum. / lege et morarus, iam scies quae debeas (Tiluri, fere priore parte saec. I p.Ch.n.). v. 3. ‘mortalia munera functi’ idem valet quod ‘vitae tempore peracto’; verbum ‘fungendi’ (simm.) coniungitur cum accusativo, cf. supra, ad 2593 a. Quod est de structura verborum, videas participium quod dicitur coniunctum.

2693. D. Isac – M. Bărbulescu, ActaMusNap 13, 1976, pp. 182–184 (fig.); AEp 1976 n. 580; Inscr. Lat. Dac. 592; EDCS 09300511; Gräf in HD 012426 (fig.); TM 178703; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20912 (fig.). In loco qui dicitur Gherla, prope Napocam, tabula sepulcralis fracta ad dextram et ad imum, eodem fere tempore atque 2690 nominum causa.

Praescr.: Ael(ia) Ingenua E[ - - - ]|inis Iris. hic iac[et exanimis] (?) | sub terra mis[sa repente] (?). | alita es in ann[is - - - ], | plus fata veta[runt]. | iam nulla est [- - - ] | parentes mater [ - - - ] | -----1. ‘mis[sa]’ restitui prosodiae causa (nam ‘mĭsera’ prosodia quidem vetatur), item addidi e.g. ‘repente’ ad mortem immaturam significandam (cf. infra, comm.) Versus: da6 ut videtur, sed v. 2 ‘ălita’ contra prosodiam. Verbo ‘es’ (v. 2) nisus, puto poetam epigraphicum alloqui mulierem mortuam; quodsi v. 1 ‘iac[et]’ restituimus (cf. paullo infra), concludi potest allocutione et narratione poetam alterne usum esse. v. 1. hic iac[et exanimis]: restitui initium carminis tritissimum, videas locos collectos in Concordanze pp. 344–346 et infra, in Indicibus I; maxime comparari potest 2558, 1 hic iacet exanimis fatis properantibus i(n)fans. v. 1 (ad fin.). restitui posse opinor, cum ex sequentibus verbis ‘plus fata veta[runt]’ eluceat hic de morte immatura cuiusdam dici: nam adverbia ‘repente’, ‘cito’, ‘subito’ simm. saepissime ad mortem ante tempus factam referuntur, de ‘repente’ cf. speciatim ad 2423, 2. v. 2. alita: i.q. ‘alta’; sensus totius loci videtur esse “alta es (i.e. vixisti) annos...; ne plus viveres fatum vetuit”, ut suadet Samniticum 1523, 3–5 rupe-

DACIA

417

runt fila sorores (scil. Parcae) / annos me post dece et octo / vetuerunt visere lumen. v. 2. fata veta[runt]: ‘fata’ in V pede, ut saepius in fine versus ‘fata tulerunt’, ‘fata vocarunt’, ‘fata negarunt’, cett., cf. Concordanze pp. 250–251, Mastandrea pp. 272–277 (breviter infra, Indices X s.v. ‘clausulae’); ceterum videas iam Verg. Aen. 8, 398 fata vetabant = Ov. met. 3, 548. ‘Vetarunt’ pro ‘vetuerunt’ sermonem cotidianum sapit, ut Pers. 5, 90, cett.

418

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

THRACIA Praeter carmina quae hic collegi, alia quoque in eadem provincia reperta sunt, scil. 285 (= CLEConst 3), 286 (= CLEConst 2), 289 (= CLEConst 5), 655 (= CLEConst 4), 896 (= CLEConst 6), 897 (= CLEConst 7), (898?) (= CLEConst p. 461), omnia Constantinopoli; 1805 = CLEThr 5 prope Deultum; 1485 = CLEThr 6 Rhaedesti; 1841 = CLEThr 3 Philippopoli; 1923 = CLEThr 7 Callipoli.

2694. B. Filov, BSAB 3, 1912–1913, p. 322 n. 252 (fig.) (et ArchAnz 1913, coll. 355–356); G. Seure, RA s. 5, 3, 1916, pp. 378 ss. n. 150 (fig. 48); AEp 1916 n. 122 (fig.); ad 2082 (textu omisso); Bojadžev pp. 57–58; ILatBulg 248 (tab. L, 248); V. Nedeljković, Star 59, 2009, pp. 159–173 (fig.); AEp 2009 n. 1201; EDCS 55701577; Gräf in HD 026220; TM 191244; MQDQ CE|appe|368; Cugusi Note pp. 251–252; CLEThr 1. Meltae, prope Serdicam, tabulae ansatae sepulcralis marmoreae, ad dextram parum integrae, sex fragmenta partim inter se congruentia, saec. III p.Ch.n. ut videtur.

Ad laevam partem D(is), ad dextram M(anibus) scriptum || siste viator iter animu[mque intende sepul]chro | et lege quam dure sit mihi v[ita d]ạṭạ. ịpṣọ ịṃ|mar〈c〉ebam florenti caro m[ari]to, in (quartum decimumque) ⊂ hed. ⊃ | annum. mors mihi saeva fuit, [nam d]isceptarunt | fata ne pia esse patri 5 nec mat[ri possem] te〈ne〉re ⊂ hed. ⊃| pie faemine caste. pro piet[ - - - ]imas | satiavi fata superba; ṇọṃịṇẹ . [ - - - ] | rest(i)tu[e]bar | qui nunc quam sci[s raptam, illa sed] | ab impia fata disceptata die, ut [nondum coniuncta] | marito 10 crudelis thalamos post mor[tem invita] | reliqui, teque rog(o) comis dolea[s]: tibi pulcṛ[ius illud], | quod mea virginitas morṭ[al]i somn[o ‒ ⏓ ] | isque tuas cineres aurea ter[ra tegat] (?). [sed hoc tantum vos] | ego nunc moneo genitoreṣ: 15 [ ‒ ⏔ ‒ ⏔ ‒ ⏔ ‒ ⏔ ] | rumpere nemo. (vacat)

THRACIA

419

‘immargebam’, ‘temre’ lapis errore quodam; praeterea ‘XIIII’ scribitur; insunt complura legamenta alii alia edd. in lapide multifariam fracto difficili lectu, ego ut iam feci CLEThr secutus sum potissimum Seure, paucissima tamen meo Marte mutans 1–2. cf. comm. ad 2591; 3. sed ‘ipsum marcebam’ Nedeljković; 3. sed ‘Florenti’ malit Nedeljković; 5. ‘[sic]’ malit Nedeljković; 7. ‘piet[as! inter pr]imas’ Seure; ‘pro piet[ate lacr]imas’ Nedeljković; 8. totum versum ita scripsit Nedeljković: ‘ṇọṃịṇẹ [quae Satia genitori Eva]|restt[o voca]bar’, haud absurde (cf. infra, comm.); 9. Nedeljković totum versum ita scripsit: ‘qui nuncquam ṣc̣[eleratus erat quoad] | ab impia fata’; 10. Nedeljković aliter supplevit, scil. ‘ut n[imis essem blanda]’; 11. ‘[invita]’ restitui potest collato 242, 1; sed ‘post mor[bi accessum]’ coni. Nedeljković; 12. sed ‘dolea[t]’ malit Nedeljković; 12 fin. ‘pulch[ra futura]’ malit Nedeljković; 13. ‘mo[rtal]is omn[ia]’ Filov, melius legerunt Seure, CLEThr; 13. ‘somn[o abolevit]’ Seure, ILatBulg; ‘somn[o sepulta est]’ Nedeljković, contra prosodiam, melius ‘somn[o ablata est]’ vel simm.; 14. ‘ter[ra teget]’ coni. Seure, ‘terr[a tegat]’ malim ipse formulae gratia; 15. ‘[sed hoc tantum vos]’ scripsi, ‘[ast hoc tantum vos]’ Seure; ‘[vosque]’ Nedeljković, quod tamen brevius est; 16. ‘[quid fletis? | nam fata potest quis] rumpere? nemo’ rest. Seure, ‘[fatorum legem r]̣ụmpere nemo [potest]’ Nedeljković Versus: 1–2 di, vv. 3–5 fere tristichon (v. 3 da6, v. 4 turbatus numeri causa, v. 5 el malus); 6 ss. da6 sed vv. 13–14 di; eadem confusio di + da6 + el invenitur e.g. 919, 1187, 1188, 1318, 1319, ML 29, cett.; versus hic illic mendosi; metrorum variatio pendet ab usu formularum (de re cf. infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’). Est lamentatio quaedam de morte immatura adulescentulae annorum XIV, statim post coniugium fato oppressae morbi causa ut videtur (quo de mortis genere cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors morbi causa’); sermo involutus nec satis perspicuus, ceterum ne res quidem dilucide intellegi possunt, lapide multis gravibus lacunis deturpato. Ad finem nullus versus videtur deesse. vv. 1–2. bene comparantur cum 2082 et 2591, ut dixi supra, ad 2591; adde quod v. 2 formula quaedam esse videatur, ut patet ex Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248, 381; videas maxime Pannonicum 2618, 2 lege quam [dur]e sit ḍạṭạ ṿịṭạ ṃịḥị; inibi adverbium ‘dure’ (~ ‘indigne’) ad mortem relatum vim peculiarem habet, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘indigne’. Addas quod sententia “lege quam dure sit mihi vita data” semper eodem loco ponitur in carminibus, scil. in versu elegiaco primi carminis distichi: 502, 2; 1007, 2; 1083, 2; 1084, 2; 1539, 2; 1540, 2; 1541, 2; 1542, 2; 2882, 8. v. 3. ịṃmar〈c〉ebam: hoc verbum (si recte hic legitur) nusquam alibi invenitur, deest in Th.l.L.; sed ‘ipsum marcebant’ legit Nedeljković. vv. 3/10. vox ‘marito’ in fine versu ponitur, ut saepe, cf. Indices IX s.v.

420

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

vv. 5-6. ut recte vidit Nedeljković laud., p. 167, inest topos ille ‘quod filius debuit facere, parentes fato filio fecerunt’, de quo cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius debuerat facere...’. v. 8. Nedeljković laud., p. 168 locum ita refinxit, ‘nomine [quae Satia genitori Eva]|restt[o voca]bar’, coniectans lusum quendam verborum ‘satiavit Satia’, haud absurde (cum lusus de nominibus potissimum in usu sint in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’), sed nulla re certa. v. 9. ab impia fata: vel ‘ab’ cum accusativo (i.q. ‘ab impiis fatis’) vel ‘ab cum ablativo vocis ‘fata, -ae’ (videas fortasse similia in comm. ad 2647, 1). v. 11. crudelis... reliqui: ‘crudelis’ uxor quia maritum morte superveniente orbum reliquit. Sed Nedeljković laud., pp. 166–167, aliter totum locum interpretatus, iudicat adiectivum ‘crudelis’ cum voce ‘thalamos’ coniungendum, cum poeta epigraphicus Ovidii fabulam de Atalanta in mente habuerit (met. 10, 689–690): cui tamen ego adsentiri nequeo. v. 12. comis: vel i.q. ‘benignus’ (ut vulgo fit) vel i.q. ‘comes’, idem valens quod ‘viator’, ut fit in 2496, 1 (ubi vide). v. 14. isque: est, ut videtur, ‘mortalis somnus’ v. 13. v. 14. est formula aurei tituli qui dicitur, cf. infra, Indices IX s.v. At tamen hic formula male adhibetur, nam prosodice computatur ‘aureă terră’, scil. ablativus littera ‘-a’ finali breviata quasi nominativus casus, cum nominativus quidem sit alibi in formula (Seure laud., pp. 384–385, recte). v. 14. cineres: fem., ut iterum iterumque fit ap. poetas (inde a Calvo et Catullo), cf. Th.l.L. s.v. cinis, col. 1040, 73 ss. et A. Lunelli, Aerius, storia di una parola poetica (Varia neoterica), Roma 1969, 91–102, 175–176. vv. 15–16: inest opinor topos ille “fata moveri non possunt” ut suadet comparatio cum 1051, 2 tu pater et mater lacrumis retinete dolorem, / nam fato raptam non potes eripere (et Cugusi Codice p. 339), videas ad 2605 et infra, Indices IX s.v. ‘fatum non potest moveri’. v. 16. rumpere nemo: si legas una cum Seure, est optimus finis versus, ‘rumpere’ in V pede videas Concordanze p. 708, Mastandrea p. 750, item infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. Sed Nedeljković alia supplevit (cf. supra, app. crit.) De genere dicendi: ‘esse’ i.q. ‘essem’; praeterea ‘ae/e’ videas quam varie confundantur in ‘tenere pie faemine caste’ pro ‘tenerae piae feminae castae’.

2695. R. Egger, Der Grabstein von Čekančevo, SchrifBkKomm Ant. Abt. 11/2, 1950, pp. 3–13 (figg.); AEp 1953 n. 243; Zarker 44; B. Gerov, BIAB 16, 1968, pp. 97–106 (fig. 1) = Gerov Beiträge I, pp. 169–178; AEp 1968 n. 455; Bojadžev 3; Sanders Lapides pp. 100–101 n. 37 (fig.); FA 5, 1950, 2720 fig. 61; F. Benoit, Lat 10, 1951, pp. 450–451 (tab. XV fig. 8); A. Barb, Syria 29, 1952, p. 276 (fig. 4); EDCS 13900129; Feraudi in HD 014687; TM 197590; MQDQ

THRACIA

421

CE|appe|285; CLEThr 2. In loco qui dicitur Čekančevo, haud longe a Serdica, stela sepulcralis saecc. III–IV p.Ch.n. ut puto, servans carmen integrum.

Praecedunt figurae Praescr.: D(is) M(anibus). | hic | ego ia|cio infelix no|mine Elia | Claudia, domi|ni adcubitae ge|〈n〉ita. vixi an(nos) decem, cess|a fuisse(m) Ca(le)nd(is) Iuni. certe | cupiunt mei cari pare|ntes me nuvere viro et glo|ria pascere omnes, 5 set iia(m) n|ec amplius licuit proli|xsa viverem plus. bis | denos et tres annos cu|m ego cessa fuisse(m), Fatus aut | Genesis me fe|cit carere pare|ntes. exsitor, eas. | aves Aeliam comi|te matre, deest a|ncilla. vivite fe|lices qu|am | diu | s(etis) (?). | 10 Postscr.: Val(erius) (?) c(ompos) (?) b(oti) (?) t(itu)l(um) p(osuit) Ferocianae | c(oniu)g(i) b(ene) m(erenti). vale viator. ‘gemita’ lapis; ‘Iuni’ lapis (cf. infra, comm.); v. 1. fortasse ‘ego 〈quae〉’, cf. infra, comm. editionem Gerovianam secutus sum potius quam Egger – Zarker (qui v. 2 legunt ‘domni Biacusti atcensita’; v. 3 ‘cessa fui calend(is)’; v. 6 ‘prolixsa(e) vivere tempus’; vv. 9–10 ‘excitor ia(m) savis Filina comite matre, / Nisi ancilla. vivite vivite c(arae) s(orores) q(u)andius’; quam editionem Eggerianam secutus est Mihăescu p. 308); sed Gerov v. 10 legit ‘s(itis)’, cum ipse malim ‘s(etis)’, cf. infra, comm. De versibus ambigitur, quomodo verba distribuenda sint parum liquet, aliquot clausulae tantum agnoscuntur, e.g. ‘‒ ⏑ parentes’ vv. 4 / 7; ‘cessa fuisse’ v. 7; ‘comite matre’ v. 9 (dummodo littera ‘-m’ non computetur, quae ipsa non scribitur quia non pronuntiatur); longae et breves syllabae hic illic confunduntur. Stelae superior pars exhibet figuram mulieris et dei servatoris (anne Sabazi?), scil. Superos; inferior, sub carmine, cantharum cum duobus serpentibus et caput mortuae, scil. Inferos; quae tota est figura disiunctionis animae et corporis saepissime in CLE descriptae (cf. Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’). Videas Benoit laud., pp. 450–451 et Barb laud., p. 276. Carmen positum a Valerio quodam in memoriam Claudiae filiolae et Ferocianae uxoris, quas mors ante tempus abstulerat; mulieris nomen ‘Ferociana’ hic tantum legitur (Kajanto p. 267). Vv. 1–6 loquitur puella (Aelia) Claudia, deflens mortem immaturam; vv. 7–8 eadem certiorem facit viatorem matrem (Aeliam) Ferocianam mortuam

422

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

esse post XXIII annos; vv. 9–10 puella hortatur viatorem ut iter pergat, cui respondet viator eam consolans, sequitur demum formula salutationis. v. 1. hic ego iacio: cf. Moesica 2640 hic ego qu[i i]aceo (ubi vide), 2646, 1 hic ego qui iacior Va[leria] dicta fuisse, 2652, 1 [hi]c ego qui iaceo Victorina nomine dicta; cum autem in carmine Thracio syllaba una deficere videatur, fortasse locis Moesicis collatis suppleri potest ‘hic ego 〈quae〉 iaceo’. v. 2. adcubita: i.q. ‘ea quae accumbit prope aliquem’, scil. ‘concubina’ (cf. ἄκοιτις, κοίτη); itaque, servula X fere annorum, (A)elia Claudia, fuit filia (‘genita’) Aeliae Ferocianae, concubinae, dein uxoris domini Val(eri ?). Vox ‘adcubita’ nusquam alibi legitur: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 130. v. 3. cessa fuisse(m): repetitur v. 7, verbum ‘cedo’ positum pro ‘decedo’; videas praeterea soloecismum, pro ‘cessissem.’ Quod est de constructione verborum, nota protasim breviatam particula ‘si’/‘nisi’ subaudita, scil. ‘vixi... si (vel ‘nisi’) cessa fuissem (= cessissem)’. v. 4. Iuni: ita lapis, nescio utrum errore quodam pro ‘Iuniis’ an consulto, scil. ‘(mensis) Iuni’. v. 6. set iia(m) nec amplius licuit prolixsa viverem plus: Gerov, BIAB laud., p. 100 monet eadem bis repeti mutatis verbis; ‘prolixsa’ est adiectivum adverbialiter positum, fere i.q. ‘ultra’. - ‘Iiam’ i.e. ‘jjam’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘-ii-’. v. 7. interpretor vel ‘bis denos et tres annos (agens) cum...’ vel ‘bis denis et tribus annis cum...’, utrumque par. v. 8. (Fatus aut) Genesis: comparare possumus e.g. ‘Genitus... Fatus’ 646 = CLESard 18: ‘Genitus Fatus’ videtur esse genius nascenti infestus, eodem modo quo Genita Mana est dea nascenti favens (Latte p. 95; Samter, RE VII, 1 (1910), coll. 1154–1155; paucis verbis Cugusi CLESard p. 164). ‘Genesis’ iterum iterumque legitur in titulis et in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. v. 8. me fecit carere parentes: scil. ‘effecit ut carerem parentibus’, verbum ‘facio’ coniunctum cum infinitivo ut alibi quoque in CLE, e.g. infra, 3005 facit... sanar[ - - - ], ICVR 4152, 6 crescere fecit opes (Romae, fere 530 p.Ch.n.), cett., more vulgari (de re cf. Szantyr p. 354); addas quaeso quod ‘careo’ cum accusativo coniungitur, videas supra, ad 2632, 6. Attamen, cum pater vivens Val(erius?) fecisset ut carmen conficeretur, ‘parentem’ (singul.) potius lapicidam oportebat scribere, scil. dicentem de Ferociana, quae ante maritum decessit. v. 9. exsitor, eas: cf. carmen urbanum 52, 8 abei. ‘Exsitor’ ambiguum, nescio utrum i.q. ‘exito’, imperativus futurus verbi ‘exeor’ pro ‘exeo’, an nomen, i.q. ‘viator’ (quod si ita sit, comparari potest ‘vale viator’ ad fin.). v. 10. s(etis): ita puto legendum, collato titulo Moesico AEp 1976 n. 633 qui superis setis et... venituri setis (saecc. III–IV p.C.n.); idem valet quod ‘estis’, scil. est indicativus structus per similitudinem, ‘so / setis’ ut ‘moneo / monetis’, cf. Cugusi Papiri epistolari p. 148 et quam brevissime infra, Indices IX s.v. ‘so’.

THRACIA

423

‘Vale viator’ in postscripto hic illic legitur, e.g. 1323, ad 859, cett. Desunt fere omnino auctores, nimirum cum sermo infimus abunde patefaciat scriptoris ignobilitatem; unus v. 10, ‘vivite felices’, recinit fortasse illud Vergilianum Aen. 3, 493, quod re vera iam fere proverbialiter in usu erat (cf. infra, Indices VI A s.v.). Mendosissimum genus dicendi satis tractaverunt Bojadžev pp. 46 ss., Mihăescu pp. 333–334, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEThr pp. 130–131; ipse breviter haec tantum dicam: v. 1 ‘iacio’ i.q. ‘iaceo’ (ut 2646, 1 ‘iacior’ i.q. ‘iaceor’); v. 1 ‘Elia’ i.q. ‘Aelia’ (‘Aelia’ recte v. 9); littera ‘m’ finalis omissa, vv. 3/7 ‘fuisse’, v. 9 ‘comite matre’ (e contrario v. 6 ‘viverem’ i.q. ‘vivere’); ‘v/b’ v. 5 ‘nuvere’ i.q. ‘nubere’, v. 9 ‘aves’ i.q. ‘habes’ (Mihăescu pp. 194– 195); v. 5 ‘pascere’ i.q. ‘pasci’; v. 6 ‘set’ i.q. ‘sed’; v. 6 ‘prolixsa’ i.q. ‘prolixa’, v. 9 ‘exsitor’ i.q. ‘exitor’ (Mihăescu p. 204); v. 8 ‘Fatus’ i.q. ‘Fatum’; de v. 4 ‘Iuni’ cf. supra, comm.

2696. J. Ebersolt, Mission Archéologique de Constantinople. 1920, Paris 1921, pp. 45–49; Feissel pp. 116–117 et adn. 101; CLEConst 1. Constantinopoli, frons marmorei sarcophagi exhibens carmen Christianum integrum, 351 p.Ch.n. (videas infra).

cunctis hominibus haec praeparavit origo, reddere pignus terrae quod de〈de〉rat olim. emissis omnibus poenis, penetrat spiritus caelo sanctae maiestati dare ratione de factis. comparavit ista memoria cuius capitula continent versus 5 et fecit venerandae memorabili virginiae suae. nudum destituit coniugis aegra latus. titulus decla〈ra〉t nostrum contubernium annos: infantili aetate annos complebimus istos XXXIII, men(ses) VIII. numquam lesit, numquam animos mariti. 10 Victoria, felix precibus tuis, sedem prior possides istam. saucius his titulis singula signa dedi. Postscr.: deposita VIII Idus Ian(uarias) post cons(ulatum) Sergi et Nigriniani. ‘quodderat’ lapis, corr. Feissel; ‘declat’ lapis, corr. edd.

424

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus sunt incerti, valde mendosi; vv. 7, 12 certe el; v. 9 praeter metrum numerorum causa, idem v. 11 nominis causa. Flavius Sergius et Flavius Nigrinianus fuerunt consules a. 350 p.Ch.n. (cf. CLRE pp. 234–235), carmen insequenti anno conceptum, ut colligitur ex postscripto. ‘CRESCENTINVS’ dicantis cognomen, per acrostichidem expressum, raro legitur (fere 30es: Kajanto p. 234); ‘Victoria’ nomen uxoris contra valde usitatum (584es, cf. Kajanto p. 278); ambo sunt nomina maxime Africana, itaque fortasse coniuges origine Africi sunt (?), ceterum videntur in Africae provinciis acrostichides adamatae esse. Carminis versus 1–2 sententiam tritam exhibent de ‘debito vitae’, de qua cf. infra, Indices IX s.v.; sequitur elogium uxoris mortuae, quae transactis ut videtur fere XXXIV annis cum marito (v. 9) sine ulla offensione (v. 10), ad caelum rediit (vv. 3–4), relinquens coniugem (v. 7) deflentem (v. 12). v. 1. haec: praedicat sententiam quae sequitur (‘reddere pignus terrae...’). v. 1. origo: fere i.q. ‘genesis’; eadem vi qua Manil. 4, 16 finis... ab origine pendet. vv. 3, 4. penetrat... dare: pro ‘penetrat... ut det’, videas constructionem verbi eundi cum infinitivo, similiter 2953 (cf. ad loc.). v. 4. est sententia vere Christiana. v. 5. ‘memoria’ i.q. ‘monumentum’. v. 5. scil. intellegas oportet fere “istam memoriam comparavit ille, cuius nominis litteras versus continent”, sunt verba obtorte dicta; est autem variatio quaedam formulae tritae per quam acrostichis ab ipso auctore in lucem profertur, “summatim versus considera, sed capitatim” (simm.), de qua cf. Barbieri pp. 323 ss., Cugusi Acrostico pp. 140–144 et infra, Indices IX s.v. ‘capita versorum’. v. 6. venerandae: cf. infra, Indices IX s.v. ‘venerand( )’. v. 7. aegra: cf. v. 12 ‘saucius’: latent sub his vocibus vulnera translate allata et accepta ob mortem propinquorum; aliquid simile invenitur in urbano 1142, 14, ubi mulier quaedam Victoria est ‘aegra dolore’ ob mariti obitum, item in urbano Christiano ICVR 4159, 13 (615 p.Ch.n.) sunt ‘saucia... membra dolore’, cett. v. 10. numquam lesit: scil. quod officiose maritum coluit, qua de uxoris virtute cf. e.g. Logemann pp. 28, 35; ‘non laedere’ alibi quoque legitur in CLE sepulcralibus ad sanctitatem vitae significandam, 91, 8 laesit neminem (Capuae, aetate Augusti ?); 2448, 2 lesit in[noc- - - ] (Valentiae); pro ‘laedere’ legitur ‘offendere’ quoque idem valens, ut puta in Carthaginiensi 2735 offendit me nuncquam nec ullum alium. Paulo aliter sonat Moesicum 2638, 1 quid tantum superum Parcarum numina lesi… Cf. infra, Indices IX s.v. ‘laedere’. De genere dicendi: v. 4 ‘ratione’ i.q. ‘rationem’, v. 5 ‘ista memoria’ i.q. ‘istam memoriam’; v. 9 ‘complebimus’ i.q. ‘complevimus’; v. 10 ‘lesit’ i.q. ‘laesit’; v. 9 ‘infantili aetate’ i.q. ‘ab infantili aetate’ scil. “ex illo tempore quo

THRACIA

425

iuvenes fuimus”. V. 10 ‘numquam’ bis repetitur ad gravitatem sententiae augendam.

2697. Chr. Danoff, JÖAI 30, 1936–1937, Beibl., coll. 81–83, n. III (fig. 47) et RE XIX, 2 (1938), col. 2243; RA s. 6, 10, 1937, p. 360 n. 98; AEp 1937 n. 98; Fiebiger 35; G.M. Bersanetti, RPAA 20, 1943–1944, pp. 331–346 et Epigr 9, 1947, pp. 63–67; AEp 1941 n. 138, 1944 n. 38, 1948 n. 43, 1950 n. 83; Zarker 97; Beševliev Inschriften 206 (tab. 87 fig. 229); Bojadžev 18; EDCS 15000148 (figg.); Gräf in HD 023256; TM 198631; MQDQ CE|appe|331; CLEThr 4. Philippopoli, basis statuae honorariae, fere integra, parum accurate incisa, posita ut videtur post annum 471 p.Ch.n. (quo anno Basiliscus Theodoricum Strabonem vicit) nec non ante annum 475–476 (quo tempore idem Basiliscus usurpavit imperium).

Praescr.: Ἀγαθῇ Τύχῃ. || [hic] est quem cernis equitum | peditumque magister, | consul, patricius imperiiq(ue) | parens. | ipse triumphator (r)ediit nunc | victor ab orbe: | gloria Romanis tu, Basilisce, | tuis. | (vacat)

infra, ad imum, leguntur ut videtur verba au[ - - - ] hic es qui, quae quid valeant scire non datur Versus: di. De carminis genere compares carmen 1805 = CLEThr 5, item Thracium, eiusdem fere temporis quo nostrum. Flavius Basiliscus fuit cognatus Imperatoris Leonis I, cf. Hartmann, RE III, 1, coll. 101–102; Danoff, RE XXIX, 2, col. 2253; Bersanetti laud.; Stein I, pp. 359–360, 362, 363–364; PLRE II, p. 212 s.v. Fl. Basiliscus 2: magister utriusque militiae per Thracias ca. 464–467/8, cos. 465 (cum Herminerico), post consulatum anno 468 Gotos in Thracia fudit, creatus patricius ab Imperatore Leone I, usurpavit Imperium anno 475–476. v. 1. videas Constantipolitanum 896 = CLEConst 6, 1 [pr]incipis hanc statuam Marciani cerne (med. saec. V d.C.); ceterum, verbo ‘cernis’ (simm.) saepius utuntur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘cerne’. v. 1. equitum peditumque magistrum: haec locutio occupat alterum versus hemistichium ut in 302, 3 equitum peditumque magister (Durocortori, altera parte saec. IV p.Ch.n.). Locutio idem valet quod ‘magister utriusque militiae’, quod munus constat maximi momenti fuisse serioribus temporibus in parte Imperii Occidentis, cf. Jones pp. 226 ss., 419 ss., et Bersanetti RPAA

426

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

laud., pp. 332 ss.; in carmine Ticinensi ap. Chron. Minora saec. IV, V, VI, VII, ed. Th. Mommsen, MGH IX, Berolini 1891, p. 337 = Inscr. Ital. n.s. 9, Roma 1992, pp. 266–267 (priore parte saec. VI p.Ch.n.), vv. 9–10 legimus poeticam variationem ‘rexisti fortes equitum peditumque catervas / iure magisteri nobilitate gradu’. v. 2. imperii... parens: est variatio quaedam vulgatissimi nominis dignitatis ‘pater patriae’. v. 3. triumphator... victor: videas formulam Imperatorum ‘toto orbe victor ac triumphator’ ad Constantium II relatam in CIL VI, 1161–1162 et ad Valentem in CIL VI, 36956 = ILS 8948; praeterea cf. infra, Tomitanum 3056, de Valentiniano II: Bersanetti RPAA laud., p. 345 et Cugusi CEL II, pp. 337, 377 (ubi afferuntur papyri scriptae fere 350–515 p.Ch.n.). Quam ob rem puto vocem ‘orbem’ servandam esse nec corrigendam. v. 4. gloria Romanis, tu Basilisce, tuis: recinitur, ut videtur, formula ‘GLORIA ROMANORVM’ adhibita in nummis Imperatorum inde a Constantino, maxime altera parte saec. IV p.Ch.n., ut monet Bersanetti, Epigr laud., p. 67. Basiliscus appellatur ‘gloria’ ipsa Romanorum: est titulus additus honoris causa, qui mos increbrescit seriore aetate, ut paucis verbis dixi Cugusi CEL I, p. 43 (videas praeterea totum librum A. Engelbrecht, Das Titelwesen bei den spätlateinischen Epistolographen, Progr. Wien 1893). De genere dicendi cf. Bojadžev pp. 63 ss.

ACHAIA ET MACEDONIA Omnia carmina epigraphica huius provinciae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in CLEOr iam collegi.

2698. Lily Ross Taylor – A.B. West, AJA 32, 1928, pp. 9–22 (fig.) (cf. B.H. Hill, ibid. 31, 1927, p. 79); RA 31, 1928, p. 353 n. 5; AEp 1928 n. 5; A.B. West, Corinth, VIII, p. 2, Cambridge Mass. 1931, Latin Inscriptions 1, pp. 1–4; Diehl AI 306; S. Reinach, RA 35, 1932, p. 165; S. Dow, Corinthiaca, HSCP 60, 1951, pp. 81 ss.; Zarker 89; ILLRP 342; CIL I2, 2662 (Lommatzsch); A. Ernout, StCl 2, 1960, pp. 73–76; Massaro Epigrafia pp. 56–58; ML 15; Cugusi Aspetti letterari pp. 182–183, Ricezione pp. 56–57, Corpus pp. 81–83, 94; E.R. Gebhard – M.W. Dickie in C.K. Williams – Nancy Bookidis (eds.), Corinth, the Centenary (1896–1996), Athens 2003, pp. 272–277; AEp 2003 n. 1630; Šašel Kos 253; EDCS 08200225 (figg.); Cowey in HD 023476 (figg.); TM 177143; MQDQ CE|appe|47; CLEOr 1. Corinthi, lapis fractus ad imum, 102 a.Ch.n. (Ross Taylor laud.).

quod neque conatus quisquanst neque [adhuc medit]ạṿ[it] noscite rem ut famaa facta feramus virei. auspicio [[ [Ant]oṇị [Ma]ṛc ]]i pro consule, classis Isthmum traductast, missaque per pelagus. ipse iter eire profectus Sidam, classem Hirrus Atheneis pro praetore anni e tempore constituit. lucibus haec pauc̣[i]s parvo perfecta tumultu magna [qu]ọm ratione atque salut[e simul]. q[u]ẹi probus ẹṣṭ lauda[t]; quei contṛạ est, in[videt illi], ̣ invịḍ[ea]nt dum q[uos cond]ẹc̣et id ṿ[ideant].

5

10

verba Graeca quae leguntur, [ - - - ]ονας ὅστιϛ | [ - - - ] ἔχει, multo seriora sunt, saec. IV p.Ch.n., minimeque ad carmen pertinent Edidi CLEOr 1 (ubi v. 7 ‘pauc̣[ei]s’ scripseram, nunc ‘pauc̣[i]s’ malo) 1. ‘[medit]ạṿ[it]’ Dow recte, ‘[meditatus]’ R.E. Hack, ed. princeps, alii; ‘[concipere ausus]’ F.E. Adcock ap. Dow; ‘[post audebit]’ Fränkel ap. Lommatzsch; ‘[consummavit]’ Ernout; 3. nomen erasum damnationis causa, cf. Ross Taylor laud.; 7. ‘pauc̣[i]s’ scripsi; 8. ‘[qu]om ratione’ Fränkel ap. Lommatzsch, Dow, Ernout, ILLRP, Gamberale Concordanza p. 370; 8 fin. ‘salut[e simul]’ ed. princeps haud absurde, ‘salut[e bona]’ Fränkel ap.

428

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Lommatzsch, Dow laud., pp. 91–92, ILLRP; 9. ‘[illi]’ restitui, ‘[illum]’ edd. vulgo, male; ‘[actum]’ N. Getty, Dow laud., p. 95, ILLRP dubitanter; ‘in[vidus damnat]’ vel ‘in[probus livet]’ vel quid simile Courtney ML p. 233; 10. restituerunt ed. princeps, Dow, Getty, haud absurde quidem; alii alia, scil. ‘q[uod]’ et ‘v[enerent]’ Fränkel ap. Lommatzsch, ‘q[uod ded]ecet id v[ideant]’ Ernout, ‘q[uam ded]ecet id v[ideant]’ vel ‘q[uos add]ecet id v[igeant]’ ML Versus: di, vv. 2, 4, 6, 8,10 in lapide recedunt (Morelli pp. 89–90); v. 2 computandum est ‘feramŭ(s) virei’, more antiquo. Sunt versus magni momenti antiquitatis causa, ut elogium di P. Corneli Scipionis Hispani, 958 (de quo videas e.g. Massaro Epigrafia pp. 38–40 et Epigr 59, 1997, pp. 97–124; Morelli pp. 56 s.). Titulus publicus votivus, insignis et antiquitatis – est enim antiquissimus titulorum Latinorum Corinthi repertorum (Mary E. Hoskins Walbank, ZPE 139, 2002, pp. 257–258) – et rerum verborumque causa. Memorantur res gestae M. Antoni, qui videtur esse clarissimus orator avus M. Antoni triumviri (cf. enim Cic. de orat. 1, 82), praet. 102, cos. 99. Vt Ciliciae piratas deleret, Antonius dux Sidam proficiscens iussit Hirrum classem Athenis curare atque copiis coniunctis bellum paucis diebus profligatum est. Quibus de rebus praeter libros supra laudatos videas T.R.S. Broughton, TAPhA 77, 1946, pp. 35–40 (et The Magistrates of the Roman Republic, I, Cleveland Ohio 1968 [iam 1951], p. 568) et Courtney ML pp. 231–232. Editores principes recte monent carmen optime factum tribuendum esse poetae cuidam qui in cohorte amicorum secutus sit ducem in provinciam vel in hostes proficiscentem: quod alii quoque fecerunt, scil. Ennius comitatus Fulvium Nobiliorem, Catullus et Helvius Cinna comitati Memmium, Q. Cicero Caesarem; videas nuper paucis verbis Cugusi Relazione pp. 134–135. Magni momenti est sermo antiquus, qui secundum doctrinam Accianam exhibet ‘aa’ ad significandam ‘a longam’ et ‘ei’ ad significandam ‘i longam’, scil. ‘famaa’, ‘virei’, ‘eire’, ‘Atheneis’ (Dow laud., pp. 90–91), ‘quei’: Taylor – West laudd., p. 14. Addas allitterationem ‘Famaa Facta Feramus’ v. 2; ‘Ipse Iter EIre’ v. 5; ‘Paucis Parvo Perfecta’ v. 7; vv. 9–10 lusum verborum ‘invideo vs video’ (si recta restitutio), ut monet Ernout laud., pp. 75–76. vv. 9–10: inest contentio quaedam civilis ut ita dicam, more fere Catoniano (Cato orat. frg. 15 Sbl. = 28 Malc.4; frg. 8 Sbl. = 24 Malc.4), cf. Cugusi CLEOr p. 182. Nec damnatio invidiae alibi deest in CLE, maxime in Africis, scil. 334; 890, 1–2; 2792; 2799; 2829, ut dixi Cugusi Invidia pp. 85 ss. Hic illic scriptor publice et iuridice loquitur: videas enim, praeter ‘pro consule’ et ‘pro praetore’, voces ‘auspicio’ cum genetivo v. 3 (Th.l.L. s.v. auspicium, col. 1547, 29 ss.); ‘anni e tempore’ v. 6 (saepius in scriptoribus rerum gestarum, e.g. Liv. 30, 39, 3; 34, 9, 12; 35, 44, 5; 41, 19, 8); ‘contra esse’ v. 9 (cf. Voc. Iurispr. Rom. I, Berolini 1903, col. 996); verba ‘lucibus haec pauc[i]s perfecta’ v. 7 mutant locutionem ‘paucis diebus res perfecta’ (simm.) a

ACHAIA ET MACEDONIA

429

Livio usitatam (1, 51, 3; 3, 68, 13; 28, 29, 2; 30, 29, 2; 36, 42, 5; 44, 17, 3; 45, 41, 6), cett. Nec tamen desunt poetica verba et exquisita: ‘pelagus’ v. 4, ‘lucibus’ i.q. ‘diebus’ v. 7 (cf. Ernout laud., p. 75), ‘iter eire profectus’ v. 5 ~ ‘ad me profectu’s ire’ Pl. rud. 847, ‘anni e tempore’ v. 6 ~ ‘ex anni tempore’ Sall. Iug. 50, 1, ‘parvo perfecta tumultu’ v. 7 ~ ‘magno turbante tumultu’ Verg. Aen. 6, 857: Cugusi Aspetti letterari pp. 182–183. Videas demum iactationem vv. 4, 9/10, “ipse primus fecit”, parum aptam publice scribenti (eadem occurrit in carminibus 29 et 427, quae tamen privata et familiaria ut ita dicam sunt), cum maxime iam antea per Isthmum transitus factus esset, cf. Thuc. 9, 7–8; Pol. 4, 19, 7 et 5, 101, 4. De genere dicendi: iam supra nonnulla dixi, addas pauca: ‘quisquanst’ i.q. ‘quisquamst’ i.e. ‘quisquam est’; v. 1, si recte restituitur, videas ‘medito’ pro ‘meditor’, cf. Th.l.L. s.v., col. 547, 52 ss., Flobert p. 311 (inde a Vet. Lat. Luc. 21, 14).

2699. CIL I2, 3441 (Krummrey) (tab. 119, 2); F. Chapoutier, Les Dioscures au service d’une déesse, Paris 1935, p. 315 n. 3; P.M. Fraser, Samothrace, II/1, London 1962, p. 280; F. Salviat, BCH 86, 1962, pp. 280–281 (fig. 10); AEp 1964 n. 48; Šašel Kos 253; EDCS 12800166 (fig.); Gräf in HD 015667; TM 197592; MQDQ CE|appe|263; Cugusi Corpus pp. 83–84; CLEOr 2. Samothrace, in Achaia, tabula calcaria undique fracta praeter superiorem partem (?); aetate liberae Rei publicae exeunte.

[ - - - ing]ens invicta fugatast [ - - - ] | [ - - - ]muit scaelum moenia . [ - - - ] | [ - - - ] victor genitor lau[des - - - ] | [ - - - ann]os viginti nondum et [ - - - ] | -----1. ‘[nunc ing]ens invicta fugatast [aequore classis]’ coni. Chapoutier Versus: da6. Chapoutier laud. optime comparat tabulam triumphalem illam L. Aemili Regilli anni 190 a.Ch.n. a Liv. 40, 52, 4 ss. servatam, ubi inter cetera haec leguntur, ‘classis regis Antiochi, antea invicta, fusa contusa fugataque est’; addas AEp 1993 n. 1231 b caesos fugatosque (Augusta Vindelic.) nec non titulum Mauretanicum nuperrime editum a B. Bernal Casasola – J. del Hoyo Calleja – M. Ghottes, ZPE 205, 2018, pp. 291–296, qui sonat ‘ob rẹ[s prospere] gestas, c̣[aesis et] (?) fugatis họ[stibus]’ (Tamudae). Salviat (laud.) adducit praeterea locum Plut. Marc. 30, 6, ubi legimus Marcellum Syracusis

430

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

captis statuas aliaque dicavisse. Plura dixi Vsp p. 1690, addas Gamberale Poesia p. 499. v. 2. scaelum: i.q. ‘caelum’ (Salviat laud.) vel potius (‘scaelum’ = ‘scelum’ =) ‘scelus’. v. 3. parum liquet utrum gloria fili patrem afficiat an gloria patris filium/populum simm. Nec tamen hoc praetereundum est, fortasse dici filium aetatis causa nondum aequavisse gloriam patris/avi, qua de re cf. Cugusi CLEDalm pp. 93, 99, Vsp p. 1757 et infra, Indices IX s.v. ‘superare parentes...’.

2700. D. Pandermalis, AErgMakThrak 8, 1994, pp. 131–136 (fig.); AEp 1998 n. 1200; St. Busch, ZPE 137, 2001, pp. 297–304 (figg.); AEp 2001 n. 1756 a–c; C. Vendries, BCH 128–129, 2004–2005, pp. 469–502 (figg.); AEp 2005 n. 1395; EDCS 12400433 (figg.); Cowey in HD 045612; TM 121183; MQDQ CE|appe|69 (figg.); CLEOr 7. Prope Coloniam Diensem, in Macedonia, stela tympanata exhibens singula epigrammata cum singulis figuris, saec. I p.Ch.n.; scil. epigramma (a) est incisum supra mulieris brachium, epigramma (b) supra viri brachium, epigramma (c) in media stela voluminis figura quae sub viri brachio delineata est; praeterea infra mulieris brachium delineata est figura nabilii. Quae epigrammata, quippe quae ad virum eiusque uxorem spectent, invicem referuntur et iunguntur, hoc fere schemate: a

b

(figura nabilii)

a) sub dextram uxoris sculptum | nabilium facit, quia semper Musis | cupida, dum vixit, fuit. || b) viri sub dextram clavem | quia sculptam facit | tabularium tractavit | summa cum fide. || c) hac re coniuncta[e] | sunt manus dex|trae duae, uxo[r] | fidelis quia fuit | semper viro, (vacat) | viro aut〈e〉m con|iuncxs cara, dum | vixit, fuit. | (vacat) c. ‘autim’ lapis errore quodam ed. Busch laud., quem ipse secutus sum

c

ACHAIA ET MACEDONIA

431

Versus: ia6. Epigrammata haec describunt: (a) uxoris artem, (b) mariti munus, (c) coniugii fidem, dextrarum coniunctione expressam. Videas vero sermonem metaepigraphicum qui dici potest. Mulier videtur docte pulsavisse pollice nabilium, ut similiter fecerunt Aquinci Aelia Sabina, 489 = CLEPann 36 (aetate Severiana), Segobrigae Iucunda, 2406 (saec. II in. p.Ch.n.), omnes mulieres doctae in canendo. Maritus autem videtur curavisse tabularium vel militare (de quo cf. Cugusi CEL II, pp. 131, 274) vel civile (cf. Daremberg – Saglio V, pp. 15 ss.); cum repraesentetur tenens clavem, papyrum, stilum, atramentarium, patet eum fuisse scribam vel tabularium (ad locum explicandum Busch laud., pp. 297 ss. adducit cum legem coloniae Genetivae, tum tabulam Irnitanam). a) v. 1. facit: i.q. ‘repraesentat’, item infra, (b) 1. v. 1. nabilium/nablium: est genus quoddam citharae, quod delineatur sub mulieris bracchio, ad laevam: cf. W. Vetter, RE XVI, 2 (1935), coll. 1482– 1483; voce utitur Ov. ars 3, 327–328; est Semiticum instrumentum ut videtur, nomine ‘nebel/nevel’, Graece νάβλα/ναῦλα, νάβλας/ναῦλος, ναῦλον. v. 2. dum vixit: item in (c), saepissime autem usurpatur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘dum vixi’. b) v. 2. summa cum fide: laudatur probitas in officio exequendo, ut fit similibus verbis in Capuano 91, 7 testamenta scripsit cum fide (fere aetate Augustea, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 126 ss.). c) 1. fidelis... semper viro: fides est maxima mulierum virtus, videas e.g. Logemann pp. 51 ss. et infra, Indices IX s.v. 3. viro... cara: inde a Catull. 62, 58 viro cara. Nota ‘coniuncxs’ i.q. ‘coniunx’.

2701. CIL III, 625 (Mommsen); ad 169; S. Anamali – H. Ceka – Élizabeth Deniaux, Corpus des inscriptions latines d’Albanie, Rome 2009, pp. 52–53 n. 50; LIA 134 (fig.); EDCS 2710083; Ehmig in HD 064562; TM 190462; CLEOr 8. Dyrrhachi, in Macedonia, fere saec. I p.Ch.n. ut puto.

[ - - - ]ṿị . . ol[ - - - ] | quod decuit [facere] | matri, | id miser(a) fạ[cit] | infe[lix mater]. scripsi ego, ‘quod decuit [ - - - ] | matri [ - - - ] | id miser fị[lius/-a - - - ] | infe[ - - - ]’ LIA; ‘quod decuit . . . | matri | id misere m . . . / infe . . . (mater

432

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

infelix)’ Bücheler; paulo aliter CIL et ipse olim (scil. ‘quod decuit [facere] | matri, id misere mạ[ter] infe[lix fecit]’) Versus: ia cum mendis. Est formula tritissima, in usu inde a novissimis liberae Rei publicae temporibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’.

2702. V. Toçi, StAlb 2, 1965, pp. 78–79 num 53; AEp 1966 n. 404; Cugusi Aspetti letterari pp. 239–240, Versificazione trocaica p. 82; Anamali – Ceka – Deniaux laudd. (in comm. ad 2701), pp. 94–95 n. 107; LIA 114 (fig.); EDCS 10701910 (figg.); Ehmig in HD 016379 (figg.); TM 120879; F. et O. Harl in Ubi Erat lupa 20634 (figg.); MQDQ CE|appe|256; CLEOr 9. Stela calcaria rupta ad dextram partem ad imum, Dyrrachi reperta (in Macedonia), aetate incerta, fortasse saec. III p.Ch.n.

Praecedit figura in cuspide delineata Praescr.: [Sc]andilia C(ai) l(iberta) hic | [Pa]mphila requiescit. || Sequitur figura mortuae ipsius in lecto recubantis || hospes noli admirare | quod sic me in lecto viḍ[es] | recubante dormien[te(m)]: | mortua sum sim[ilis tui]. | dormire puta[ - - - ] | filias pia et ama[ - - - ] | laetor quod [ - - - ] | vidi filias [ - - - ]. 3–4. verba ‘filias (v. 3) — filias (v. 4)’ minoribus litteris scripta sunt Versus: tro7 ut videtur (v. 1 ‘noli H admirare’; v. 2 ‘rĕcŭ-’, ‘mortua’), singuli versus binis lineolis distribuuntur. ‘Pamphila’ nomen mulieris Graecum maxime in usu, ut patet ex Solin Personennamen pp. 137–138; ‘[Sc]andilia’ parum liquet, comparatur fortasse ‘Scandile’ Mela 2, 106 (Reichert p. 591) (mascul. ‘Scandilius’ hic illic legitur, cf. Ehmig – Hänsch in LIA p. 292). vv. 1–2. hospes noli admirare... mortua sum sim[ilis tui]: Ehmig – Hänsch LIA p. 292 conferunt urbanum 1049 hospes, desine mirari... corpus inane iacet. vv. 2–3. me in lecto vi[des] / recubante dormien[te(m)]: cf. Zarker 136 = Cugusi Aspetti letterari p. 251, vv. 1–2 tu qui leges spondeo [ - - - ] amice quot me / discumbente bibente vides (Ostiae, in Insula sacra, med. saec. II p.Ch.n.); 856, 2/12 ego sum discumbens ut me videtis… amici qui legitis, moneo, miscete Lyaeum (Romae, fortasse aetate Gallieni); 1106, 3–4 hic accumbentem sculpi… / se iussit (Romae): locos invenias in Cugusi Aspetti letterari

ACHAIA ET MACEDONIA

433

pp. 252–253 et Sanders Lapides pp. 99–100, omnes describentes sculptam in monumento figuram defuncti in convivio discumbentis.

2703. E. Marki in Ancient Macedonia, VI, Papers Read at the Sixth International Symposium in Thessaloniki, October 15–19, 1996, Thessaloniki 1999, pp. 727–729 (tab.); AEp 1999 nn. 1407–1408; SEG 49, 728; EDCS 16200568; HD 048584; TM 121374; MQDQ CE|appe|62; CLEOr 14. Prope Pydnam, in Macedonia, in loco qui dicitur Louloudia Kitrous (scil. in mansione Anamo, ut videtur), saec. V p.Ch.n.; (A) et (B) tabulae marmoreae, utraque sepulcralis.

A) ἐνθάδε σῆμα | λέλαχεν Εὐφρόσυνος | ὁ ἀοίδιμος ἀναγνώσ(της), | σταθμὸς στοργῆς | τῆς ἐν φίλοις | ἀκράδαντος. | B) Praecedit crux | Eufrosynus | simplex verusque | fidelis amicus, | scribturae lector | sanctae reverentia | pollens, | hic requiem nanctus | cunctorum laude | nitescit. | haecque tibi sincera | Iohannes munera | solvit. | Versus: da6 claudicantes (in A, 1 nomen excedit; A, 1–2 versus sunt spondeiazontes); singuli versus ternis lineolis distribuuntur. Duo elogia Euphrosyni, qui vivens scripturas legebat iussu episcopi Iohannis. Quod ad genus epigrammatis attinet, comparari potest carmen urbanum 1964, scholastico Deuterio dicatum (de quo cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 138–140). ‘Euphrosynus’ Graecum nomen saepius legitur, cf. Solin Personennamen pp. 468–469 (59es in urbe Romae; fem. ‘Euphrosyne’ autem 109es, Solin ibid. pp. 466–467). In (B) videas vv. 1–3 narrationem, v. 4 allocutionem benignam piamque. v. 2. scribturae lector: graece ἀναγνώστης; est officium quoddam cursus honorum ecclesiasticorum, ut puta Liberii (787, 9 scripturarum lector), Damasi (ED 57, 1 Ferrua hinc pater exceptor lector levita sacerdos), Siricii (ILCV 972, 1 lector... et levita): cf. Ferrua ED p. 211, H. Leclercq in DACL VIII/2 (1929), coll. 2241 ss. maxime 2249 ss., quam breviter Blaise Dictionnaire s.v. v. 2. pollens: cf. supra, ad 2520, 3 et infra, Indices IX s.v.

434

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 4. munera solvit: optimus finis versus, pendens ut puto ex Ov. met. 11, 104/135 (plura videsis ap. Mastandrea p. 534); addas urbanum Christianum ICVR 4140, 1 votorum compos laetus tibi munera solvo (Symmachi papae aetate, 498–514 p.Ch.n.). Sunt scil. ‘munera mortis’ / ‘suprema munera’ / ‘extrema munera’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Eufrosynus’ i.q. ‘Euphrosynus’; ‘scribturae’ i.q. ‘scripturae’.

ASIA MINOR Omnia carmina epigraphica huius provinciae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in CLEOr iam collegi.

2704. Le Bas – Waddington 114; CIG II, 3111; Kaibel 298; CIL III, 423 cf. p. 978 (Mommsen); IGRRP IV, 1577; 1168 (partim tantum); Chol. 312; Peek 2006; Merkelbach – Stauber 03/06/04; Kearsley p. 61 n. 85; AEp 2013 n. 1445; EDCS 26600010; MQDQ CE|ce|1168; CLEOr 17. In Ioniae insula Tei, fere 80– 120 p.Ch.n.; stela sepulcralis integra.

Praescr.: Iope Hi|lari Caes(aris) | vixit an(nos) XV. | quid superos potuit iuvenis laesisse Penates, quod tumulo Iopes ossa sepulta latent? nec patrio potui gremio mea debita fatis reddere nec manibus lumina contegere; in Prhygia miserae corpus, Volcane, cremasti, sumeret ut tellus muneris ossa mei; et quae debebam matri supremo tempore terram ponere vel maestos pietatis scindere crines, effecit properans mortis quae venerat hora ut genitrix casus fleret ubique meos. Ἰοπὴ | χρηστὴ χαῖρε. | τίς τοὐμὸν δύστηνον ἐπ’ οὔνομα γράψε τὸ χαῖρε; τίς κωφὴν ματέως θήκατό μοι χάριτα; οὔτε γὰρ εἰσορόω λαμπρὸν φάος οὔτ’ ἐσακούω, ὀστέα καὶ σποδιὴ κειμένη ἐνχθόνιος πρωὶ γὰρ ἠδʼ – ἀλλὰ θρήνων, φίλε, παύεο· μῆτερ Πρειμιγένη, ἀπόθου θυμοδακεῖς ὀδύνας· τῆς ἐπ’ ἐμοὶ λύπης παραμύθιον ἐν φρεσὶ θέσθε τοῦτ’, ὅ[τι] καὶ μακάρων παῖδες ἔνερθεν ἔβαν. Postscr.: ἔζησεν | ἔτη ιε´.

5

10

15

1. ‘qui’ pro ‘quid’ (‘quis’ Waddington laud., p. 54) et ‘potui’ (‘potui’ item Waddington laud., ibid.) pro ‘potuit’ IGRRP; 4. ‘matris’ pro ‘manibus’ malint CIL et IGRRP; 8. ‘pietate’ coni. Gil IV p. 18; 15. πρωιγαρηδ lapis, πυκνων δ´ IGRRP, πρωὶ γὰρ ἠδʼ Peek; 18 init. τοῦτον καὶ IGRRP

436

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: di, sed errore quodam opinor v. 7 da7, v. 8 da6 pro el. Carmen sepulcrale bilingue Latine et Graece conscriptum, ut alibi fit cum in finibus partis Orientis, scil. in 2703 (prope Pydnam), in Thyatirensi 432 = CLEOr 23, in Syriaco 622 = CLEOr 31, tum in ceteris provinciis et regionibus, videas infra, Indices IX s.v. ‘bilinguia carmina’. Carmen tetigit Galletier pp. 252–253, hic illic minus recte mea sententia. ‘Iope’ Graecum nomen mulieris, Romae non reperitur (deest enim ap. Solin Personennamen); ‘Hilarus’ cf. supra, comm. ad 2455; Πρειμιγένη i.q. ‘Primigenia’ cf. Kajanto p. 290 (fere 430es). Tria sunt themata quibus epigramma nititur, scil. (a) vv. 1–2, insana Parcarum crudelitas, quae rapit insontes quoque; (b) vv. 3–4, item 5–6 (denuo vv. 14–15), mors superveniens longe a patria; (c) vv. 7–10 mors praepostera. vv. 1–2. de Parcarum vel Fati crudelitate, quae saepius incusatur in carminibus epigraphicis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Parcae’; comparari potest maxime Ratiariense 2638, 1–2 quid tantum superum Parcarum numina lesi, / femina quae semper habui sine crimine vitam? vv. 3–4. conferas potissimum Dertosanum 2423, 10/20 non licuit patrios continuisse sinus... neu quisquam pressit lumina, nemo manus; de morte peregrina cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 200 ss. et infra, Indices IX s.v. vv. 5–6. in Prhygia miserae corpus, Volcane, cremasti, / sumeret ut tellus muneris ossa mei: locus comparari potest cum urbano 67 = CIL I2, 1218, 5–6 ossa dedi terrae, corpus Volchano dedidi / ego ut suprema mortis mandata edidi (Rei publicae aetate exeunte); et cf. Pollentinum 2411, 4 igne ac fumo crematus. Videas ‘Volcanus’ i.q. ‘rogi flamma’, ‘muneris ossa mei’ i.q. ‘ossa quae dono dabam’. vv. 7 ss. quae debebam matri... ponere,... effecit properans... hora ut genitrix casus fleret... meos: haec sententia mutat amplificatque formulam tritam ‘quod filius debuerat/debuit facere, pater/mater fecit’ (simm.) saepius expressam de morte praepostera, de qua ubique dicitur in CLE, cf. Indices IX s.v. ‘quod filius...’. vv. 7–8. recte monet Bücheler ad loc. confundi constructiones verborum ‘matrem terrā ponere’ et ‘matri titulum ponere’. v. 8. pietatis: ‘pietate’ corr. Gil IV p. 18, sed ‘pietatis gratia’ puto intellegi posse. v. 12. ματέως: i.q. ματαίως. v. 14. ὀστέα καὶ σποδιὴ κειμένη ἐνχθόνιος: cf. Leonid. AP 7, 740, 2 = A.S.F. Gow – D.L. Page, The Greek Anthology, Hellenistic Epigrams, Cambridge 1965, v. 2436 Κρήθων δ ̓ ἐγχθόνιος σποδιά (ita Gow – Page, alii aliter): cf. Merkelbach – Stauber I, p. 371. De genere dicendi: v. 5 ‘Prhygia’ i.q. ‘Phrygia’, ut ‘Crhistus’ (simm.) in Tarraconensi 2439, 3 atque iterum iterumque in Tipasitanis (cf. ad 2906), scil. ‘-h-’ nullo modo sonante male posito. Infra, Indices IX s.v. ‘-rh-’.

ASIA MINOR

437

2705. IGSK XVII/2, 4115; Merkelbach – Stauber 03/02/44; AEp 2013 n. 1445; EDCS 05300066; CLEOr 18. Ephesi, in Ionia, patera exhibens carmen graphio inscriptum, aetate incerta, puto fere saecc. II–III p.Ch.n.,

[qu]am bene caelatis, | tam bene | fictilibus. b(onis) b(ene). ‘[t]am’ maluit Keil Versus: el, sequitur augurium. Est sententia quaedam, “humilibus fictilibus tam bene bibitur quam pateris auratis” ‒ ergo, “accipe hanc pateram, quamvis humilem, nam bene bibas ut fit pateris exquisitis” ‒; compares carmina Gallica 360, 5 tam bene fictilibus ~ 2503 (et infra, Indices IX s.v. ‘fictilia laudantur’). Vehementer autem laudantur fictilia a Tibullo, 1, 1, 37–40 (Merkelbach – Stauber laudd.); praeterea ap. Plin. nat. 33, 142 legimus consulem Aelium Catum prandisse in fictilibus; addas Auson. epigr. 9, 1 (de Agathocle): semper vero laudantur fictilia quippe quae parsimoniam bonosque mores indicent; per contrarium comparare possumus, secuti IGSK ad loc., p. 424, versum Iuv. 3, 168 fictilibus cenare pudet (vide quae dixit ad loc. E. Courtney, London 1980, p. 178). Cf. Cugusi CLEOr p. 196 (Vsp p. 1703) et Belloc I, p. 426.

2706. Merkelbach – Stauber 17/09/07 (fig.); G. Petzl, EpAn 38, 2005, p. 35; Sblendorio Cugusi Merkelbach – Stauber pp. 397–405 = CLEOr pp. 229–235 = Vsp pp. 1740–1746; AEp 2005 n. 1508, 2011 n. 1405, 2013 n. 1445; EDCS 38301818; HD 054774; TM 177030; MQDQ CE|appe|6; CLEOr 19. Ara sepulcralis Patarae in Lycia reperta, bene servata, integrum carmen exhibens, saecc. II–III p.Ch.n.

hic situs est Graiis de|flendus saepe Cameniṣ, | servus fortuna, mo|ribus ingenuus, | set cito Romanum ver|tit fecitque tribu|lem indulgens Pla|cidi dextera mol|lis eri. | pascua viniferi geni|tum prope Lydia Tmoli, | contexit Lycii terra | beata Cragi. edd. Merkelbach – Stauber, item CLEOr 19

5

438

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: di (versus fere omnes singuli per binas lineolas distributi). Elogium servi cuiusdam (cuius nomen deest) a Placido patrono doctrinae gratia manumissi, mortui longe a patria; de carmine fusius dixit Sblendorio Cugusi laud. Breve carmen fabularum plenum, conspicuum et doctrina et genere scribendi, in tres partes dividitur, quarum (a) prima (vv. 1–2) delineat iuvenem Musis carum, ingenio superiorem quam ortu, (b) sequens (vv. 3–4) breviter narrat quomodo ille commodiorem in statum pervenerit, (c) tertia (vv. 5–6) poeticis verbis memorat eius mortem peregrinam. v. 1. deflendus: iterum iterumque legitur in CLE, est autem (ut ‘flendus’) vox poetica, cf. infra, Indices IX s.v. ‘flend( )...’. vv. 1–2. ad virtutem poeticam definiendam augendamque, adhibetur topos ille de fletu luctuque deorum dearumque ob mortem iuvenis, quem novimus in poetis Latinis antiquissimis: videas enim FPL p. 28 Mo. = pp. 39–40 Büch. = p. 73 Bläns. = FLP p. 47 Courtney flerent divae Camenae Naevium poeta; FPL p. 32 Mo. = p. 43 Büch. = p. 73 Bläns.= FLP p. 47 Courtney postquam est mortem aptus Plautus, comoedia luget /… / numeri innumeri simul omnes conlacrimarunt. Fletus deorum ob poetae cuiusdam morte exprimitur alibi quoque in CLE, scil. 606, 1. vv. 1–2. in carminis Patarensis iunctura ‘Grais Camenis’ mire adiectivum ‘Graius’ ad Italicas Camenas est relatum, ut iam antea fit ap. Hor. carm. 2, 16, 38 spiritum Graiae tenuem Camenae (unde fortasse pendet poeta epigraphicus), postea vero ap. Auson. epist. 4, 3 Camenarum... Castaliarum (ubi ‘Castaliae’ appellantur haud Graecae Musae, sed contra morem Latinae Camenae). Camenae autem varie memorantur in titulis, scil. 227 a-b = CLEOr 37; 2731, 8; Ferrua Iscrizioni p. 75 n. 88, 3. Plura dixit Sblendorio Cugusi Merkelbach – Stauber laud. v. 2. moribus ingenuus: compares Firm. math. 5, 4, 14 ingenui moribus; ‘ingenuus’ in VI pede fortasse 2648 B, 5 artibus | [ ‒ ⏔ ‒ ]s editus ingen[ ⏑ ‒ ] (Novioduni) et ICVR 14036 morib(us) ing[en . . . pie]tate fidequ[e] decorus (Romae, altera parte saec. IV p.Ch.n. mea sententia). vv. 3–4. memoratur servi manumissio eodemque tempore res augetur per lusum de nomine factum, scil. ‘Placidus’ patronus fuit re vera ‘placidus et benignus’ in servum/alumnum (quo de lusus genere, vere epigraphico, videas Sblendorio Cugusi Espediente pp. 257 ss. et Vsp pp. 525 ss.; Wolff p. 104–105). Praeterea in iuridicis exprimendis poeta epigraphicus sermone poetico utitur: nam locutio ‘dextera (scil. manus) cum genetivo personae’ pro nomine personae ipsius iterum iterumque legitur apud poetas inde a liberae Rei publicae aetate exeunte usque ad aetatem seriorem, ut colligitur ex Th.l.L. s.v. dextera, col. 925, 35 ss.; in CLE comparari possunt 1445, 3 Martini… sub dextera (Viennae, med. saec. V p.Ch.n.) et quodammodo 2100, 16 summi dextera ampla dei (Lugduni, 551 p.Ch.n.), 982, 3 dextera Fati. Vox ‘mollis’ quoque, idem valens quo ‘mitis’, posita de affectibus, poeticum sermonem sapit, Th.l.L. s.v. mollis, col. 1376, 35 ss.

ASIA MINOR

439

v. 4. eri: ‘erus’ i.q. ‘dominus’ saepius usurpatur in sermone antiquo (maxime apud Plautum), dein rarescit, cf. Th.l.L. s.v.; saec. II p.C.n. vox obsoleta iudicatur, ut ‘erilis’ quidem; in CLE raro legitur, scil. in urbano 104, 3 flevit… erus, 1185, 1 (fere med. saec. II p.Ch.n.) et in seriore 1395 B, 18. Plura dixit Sblendorio Cugusi Merkelbach – Stauber laud. vv. 5–6. mortis peregrinae descriptio pendet a Vergili epitaphio illo quod servavit Svet.-Don. vita Verg. 36, p. 14 Hardie = p. 96 Rostagni Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc / Parthenope; cecini pascua, rura, duces, quodque recinuerunt innumeri tituli versibus conscripti (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 200 ss.); adde quod v. 5 ‘pascua’ (vox exquisita et poetica, Th.l.L. s.v. pascuus, col. 603, 23 ss.) aperte recinit v. 2 Vergiliani epitaphi. vv. 5–6. bene comparatur Dacium carmen 2112 = AEp 1914 n. 108 his tegitur terris Antonia quam generavit / Pergamos excelso monte superposita pascuis / Nisonis titulum [Anto]nius [ - - - ], v. 5. vinifer: hic primum legitur, dein in loco quodam incerto falsi Apulei (cf. Lindner p. 206), itaque perrarum; est verbum compositum ‘-fer’, quod genus verborum valde usitatum tractavit Sblendorio Cugusi Composti pp. 32 ss. Quod ad rem attinet, vitis cultura in finibus partis Orientis facta memoratur in 280 = CLEOr 30 (Apameae), cf. Cugusi CLEOr pp. 206–207. v. 6. terra beata: iunctura exquisita, primum ut videtur a Cicerone adhibita, Mil. 105 o terram illam beatam, dein apud poetas, e.g. Ov. her. 16, 190; Sil. 3, 625; Stat. silv. 2, 7, 24 (et Paul. Nol. carm. 17, 13 o nimis terra et populi beati); hic autem putes de Arcadia dici. Demum, videas nomina locorum rara et exquisita: ‘Cragus’ est summus Lyciae mons, quem memorant cum Hor. carm. 4, 21, 8 viridis Cragi, tum aliquot carmina epigraphica Graeca, ut puta Merkelbach – Stauber 17/08/01, v. 59 (Sidymae, saec. III p.Ch.n.); ‘Tmolum’ vero, Lydiae montem iacentem prope fines Phrygiae, memorat Verg. georg. 1, 56 maximeque 2, 97–98, de vitibus vinoque (cf. 4, 380), item Ov. met. 11, 50 arduus... Tmolus. ‘Set’ i.q. ‘sed’. De genere dicendi: v. 2 chiasmus ‘servus fortuna  moribus ingenuus’; v. 5 ‘genitum... contexit’ participium coniunctum quod dicitur, rarum in carminibus epigraphicis.

2707. Roueché p. 19 n. 8 (tab. III); AEp 1990 n. 951; Merkelbach – Stauber 02/09/25; AE 2013 n. 1445; EDCS 12600059; HD 025050; TM 176060; CLEOr 20. Aphrodisiade, in Caria, saec. IV p.Ch.n.; carmen incisum in columnae fragmento, quae vice basis statuae fungitur, dicatae fortasse praesidi provinciae vel cuidam magistratui (videas Feissel p. 123 n. 139).

440

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

------| [ - - - ]ṣ | [ - - - ]ṇ inemptum | e[ - - - ] . . de marmore lingua | fundere iura sua ọ[ - - - ]ṛumqu{a}e referre tribunal. ‘[ ]rumquae’ lapis errore quodam Versus: da6. Carmen dicatum magistratui cuidam, cuius integritas laudatur; comparari potest praeses Cariae Oecumenius laudatus in Graeco epigrammate quodam ap. Roueché p. 54 n. 31 (puto saec. IV ex. p.Ch.n.). v. 1. inemptum: idem valet quod ‘haud emptum’ scil. ‘integrum’, ‘qui corrumpi nequit’, ut raro fit, scil. Cassiod. var. praef. 1 inemptam dinosceret actionem (aliter 11, 36, 4 caliculum scripsimus inemptum), cf. Th.l.L. s.v., col. 1292, 77 ss. v. 3. marmore: saepius in V pede ponitur cum in CLE (Concordanze pp. 438–439) tum alibi (Mastandrea pp. 481–482), nonnulla dixi Cugusi Rilettura II, pp. 541–542. v. 4. fundere iura sua: fortasse i.q. ‘responsa dare de iure’, dicitur ut puto de viro dignitate conspicuo. v. 4. [ ]rumquae: puto mero errore scriptum esse pro ‘[ ]rumque’, nam prosodice computatur trochaice.

2707 bis. T. Drew-Bear – H. Malay – C. Zuckerman, L’épitaphe de Valeria, veuve du tribun Dassianus, in Y. Le Bohec – Catherine Wolff (eds.), L’armée romaine de Dioclétian à Valentinien Ier. Actes du Congrès de Lyon, 12–14 septembre 2002, Lyon 2004, pp. 409–418 (fig.); SEG 54, 1216; AE 2004, 1396; https://epigraphy.packhum.org/text/348681; EDCS 34100025; Cowey in HD 052558; TM 176288. Maioniae, in Lydia; quattuor fragmenta ex marmore optime congruentia, quae reddunt tabulam sepulcralem opisthographam (sed in verso textus legitur oratione soluta Graece conscriptus, minime huc pertinens), fere 350–370 p.Ch.n.

τίς ἐστιν ὁ ζητῶν ἐν τῷ τίτλῳ, τίς ἐνδο[ξάζεται]; οὕτως εὐτυχὴς τὴν ζωὴν μετὰ χαρᾶς [διάγοι]∙ τί συ〈μ〉φορὰν γυναικὸς ζητεῖς ἔνδεν ἣ τέθα̣[πται]; Βαλερίαν εὐπρεπῆ κατέχει τότε ν[ - - - ].

ASIA MINOR

441

dum tenera fuera, cognovera conpare[m dulcem], 5 singulaque meruit gradatim cuncta dec[ora], centurio primus, domesticus, inde trib[unus]; culminis adeptus, his viribus audax ina[ne], in bello cecidit. sic fata hoc tribue{t}run[t], ut Dassianum comitem rursom coniun[gerem] 10 et idem quae sunt humanis rebus adempta s[olacia] tunc ad carum subolem Hadrianum me pro[duxi] ut manibus eius que sunt suprema futu[ra], reddere vita peti, merui prece; quodque r[ogavi], orbe pererrato requiem mihi parcat de[us]; 15 post bis tricenos transactos mensibus [ - - - ] nunc Ludie sedes consedi, ultima terram. ⊂ palmula ⊃ Postscr. (?): m[ea] | fatis iam debita reddi; ⊂ palmula ⊃ te queso care f[ - - - ] | adde sepulti. συφορὰν, ‘tribuetrun[t]’ lapis errore quodam; in postscr. ‘reddi’ lapis, fortasse ‘reddi〈di〉’ scribendum 16. ‘[annos]’ suppl. edd. vulgo, sed potest esse ‘[orbis]’ collato Vergilio, cf. infra, comm. Versus: da6 mali, fortasse versus et oratio soluta commixti (anne commaticum?). Carmen bilingue (ut alibi, cf. Indices IX s.v. ‘bilinguia carmina’) Valeriae cuidam dicatum. Valeria, coniunx tribuni Dassiani in bello caesi, post multos variosque errores in Lydiam pervenit ibique mortua est; ita, ut ipsa a deis petiverat, coniuges rursus nuptiis perpetuis iuncti sunt (ut fit e.g. in urbano 1559). Sed sermonis involuti causa res haud omnino perspicuae sunt; hoc tantum dilucide perspici potest, locos communes complures in carmine iuxtapositos coalescere, scil. coniugum coniunctionem post mortem factam, decessum peregre post longum iter, debitum vitae fatis solutum. Nomen Illyricum ‘Dassianus’ legitur in Ratiariensi 2638 quoque (ubi vide); ‘Hadrianus’ autem invenitur in 3079 bis (ubi vide). v. 1. compares formulas Latinas ‘si quaeris nomen...’, ‘si quaeris qui sim...’, infra, Indices IX s.vv. et supra, comm. ad 2401; speciatim, τίς ἐστιν ὁ ζητῶν... comparari potest cum Merkelbach – Stauber 04/21/03, Peek 2003, 20, cett., cf. Drew-Bear – Malay – Zuckerman laudd., p. 410 adn. 3. v. 2. conferas formulam “sic/ita felix possis vivere semper” simm., cf. e.g. 489, 8; 1110, 9; 2221, 1, cett. v. 5. tenera: saepius legitur in CLE, ad iuvenilem aetatem exprimendam, cf. Concordanze s.v., p. 813.

442

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 5. conpare[m dulcem]: restitui potest collato loco 2308, 7 dulci conpari (350–370 p.Ch.n.); ‘compar’ autem vel maritum vel uxorem significat, cf. 2309 et 2651 et infra, Indices IX s.v. vv. 6 ss.: paucis verbis provectio dignitatis exprimitur (ut fit in Leptitano 2714), scil. (a) centurio primus, (b) domesticus, (c) tribunus. ‘Centurio primus’ est gradus dignitatis, scil. idem valet quod ‘centurio principalis’ (de quo cf. von Domaszewski pp. 56, 59, 74); ‘domesticus’ idem valet quod ‘protector domesticus’ (de protectoribs cf. e.g. breviter Cugusi CEL II, p. 337: agebant autem in officio comitis domesticorum); ‘tribunus’ scil. militum. Cf. Drew-Bear – Malay – Zuckerman laudd., pp. 414–415 et T. Drew-Bear – C. Zuckerman, Gradatim cuncta decora, in Le Bohec – Wolff, L’armée romaine laud., pp. 419 ss. v. 8. viribus audax: recinitur ad verbum Vergilianum illud Aen. 5, 67 qui viribus audax, ut recte viderunt Drew-Bear – Malay – Zuckerman laudd., p. 412. v. 8. audax ina[ne]: i.q. ‘audax frustra’ vel simm.; alii malunt ‘audax, ina[nis]’, sed illud mea sententia melius. v. 9. in bello cecidit: cf. Germanicum 2563 [ce]cidit bello Variano (cf. ad loc.). v. 10. rursom coniun[gerem]: idem sonat quod 1559, 4–5 cara iungant corpora / haec rursum nostrae... nuptiae. vv. 15 ss. orbe pererrato...: optime comparatur Salonitanum 2659, 1–2 mult[a per]agratus ego terraque marique / debit[a re]ddidi, in patria nunc situs hic iaceo, videas enim res verbaque similia; una memorantur mors peregrina et descriptio itineris, ut dixi in comm. ad 2659 laud. ‘Pererrare’ verbum simile verbis ‘peragrare/peragrari’ et ‘peregrinari’, idem valens. Videas infra, Indices IX s.v. ‘peragrare/peragrari’. v. 16. ut supra v. 8, hic quoque aperte recinitur Vergilius, scil. Aen. 1, 269 triginta magnos volvendis mensibus orbis (idem fit in Mactaritano quoque 2777, 3, ubi vide); quo collato fortasse ‘[orbis]’ potius quam ‘[annos] restitui potest. ‘Bis triceni orbes/anni’ sunt ‘sexaginta anni’. v. 17. sedes consedi: expectes potius ‘in sedes consedi’. Videas lusum verborum. In postscripto (si vere postscriptum est) verba ‘fatis iam debita reddi’ exprimunt sententiam tritissimam “debitum vitae reddere”, de qua cf. infra, Indices IX s.v., sed totus locus interpretationis dubiae esse videatur. ‘Reddi’ i.q. ‘reddidi’ ut videtur, nam ‘reddidi(t)’ saepius legitur in CLE, cf. ad 2486, 1 et Indices IX s.v. Sermo mendosus: videas enim quam saepe littera ‘m’ finalis omittatur (‘fuera’, ‘cognovera’, ‘vita’, ‘ultima’) et ‘ae’ per ‘e’ scribatur (‘que’, ‘Ludie’, ‘queso’); nota praeterea ‘rursom’ i.q. ‘rursum’, ‘Ludie’ i.q. ‘Lydiae’, ‘reddi’ i.q. ‘reddidi’ (anne scriptum per haplographiam quae dicitur?); ‘(ad) subolem’ mascul., fere ‘(ad) filium’, v. 12.

BITHYNIA Omnia carmina epigraphica huius provinciae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in CLEOr iam collegi.

2708. S. Şahin, Neufunde von antiken Inschriften in Nicomedeia (ĺzmit) und in der Umgebung der Stadt, Diss. Münster 1974, n. 27 (fig.); Id., ZPE 18, 1975, p. 47; W.D. Lebek, ZPE 20, 1976, pp. 170 ss.; I. Fischer, ZPE 27, 1977, p. 250; AEp 1977 n. 791, 2013 n. 1445; F.K. Dörner, TAM IV/1, 118; Merkelbach – Stauber 09/06/14; EDCS 10701567; HD 020806; TM 176410; MQDQ CE|appe|190; CLEOr 26. Nicomediae, in Bithynia, tabula marmorea sepulcralis integra, Diocletiani aetate.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Valerius Vrsicinus protector, | de provincia Dacia, vico Dissena|nis, fecit stipendia XXIII. | quandiu vita fuit data, vixi | bene, cogni〈t〉us semper, | annis optinui quinquaginta meo fato, | latitias abui epulas vitanque beatas; | iam quies incessit, anima est suo cred|ita cursum, | sedibus infernis teneo[r], | no sit dolor ulli. | 5 Postscr.: Valerius Mani|ca prot(ect)or fratri suo dulcissi[m]|o bene merenti titulo | pos[uit]. | valete viatores. ‘cogni ius’, ‘latitias’ (pro ‘lautitias’), ‘no’ (pro ‘non’) lapis praescr. pro ‘Dissenanis’ olim scripseram ‘Dissena 〈an〉nis’, nulla tamen nunc puto necessitate 1. ‘cognitus’ Lebek, CLEOr, ‘cogni (i.e. ‘cognovi’) ius’ Şahin, Merkelbach – Stauber; 3. ‘la〈e〉titias’ coni. Şahin, nulla puto necessitate (cf. infra, comm.); 5. ‘ulli’ legi ipse iam CLEOr, ‘vili’ Dörner, Şahin, ‘vili’ i.q. ‘bili’ Katrien Heene, Lat 39, 1980, pp. 645–646, Merkelbach – Stauber Versus: da6. ‘Valerius Vrsicinus’ et ‘Valerius Manica’ sunt nomina Dacorum propria, quorum prius tantum satis usitatum (Kajanto p. 330); nomina addicta sunt duobus fratribus, ambobus protectoribus (quo de munere cf. infra, Indices IX s.v.). Vt Valerius Vrsicinus mortuus Nicomediae, ita Aurelius Saza quoque mortuus Heracleae fuit natione Dacus, 1878 = CLEOr 13, uterque abreptus morte peregrina (infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’).

444

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. quandiu vita fuit data, vixi bene: carmen totum nititur sententia ut ita dicam Epicurea “dum licet, vivas vitam beatam”, ut fit in Moesico 2625, 1–2 qui, donec superstaret, vitam iucundam exegi / sibi et amicis; in Ostiensi Zarker 136 = Cugusi Aspetti letterari p. 240, v. 3 hoc quamdiu vixi [ - - o]ptima feci (fere med. saec. II p.Ch.n.); addas carmina 82, 10 et 187, quae adduxi ad 2433, atque cf. infra, Indices IX s.v. ‘dum vixi...’. v. 1. cogni〈t〉us semper: dicit Valerius Vrsicinus se viventem bonam famam adeptum esse apud populum, versibus similibus idem legimus in carmine urbano ap. E. Gatti, BCACR 54, 1926, p. 264 hic est ille situs notis et cognitus Agraylus, nec non alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘bona fama...’. v. 3. latitias abui epulas vitanque beatas: cf. 856, 3–4 aput superos annis quibus fata dedere / animulam colui, nec defuit unqua Lyaeus (Romae, altera parte saec. III p.Ch.n.), 190, 2–3 epulemur laeti, vita dum parva manet, / Baccho madentes (Romae); Zarker 136 me / discumbente bibente vides. / hoc quamdiu vixi [ - - - o]ptima feci (cf. paullo supra). Brelich p. 50 et Cugusi Aspetti letterari pp. 251–252. v. 4. iam quies incessit: similiter ad quietem aeternam exprimendam utuntur verbis ‘mors intercessit’ (simm.) 1093 (Augustae Praetoriae, saec. II p.Ch.n.), 1094 (Romae), AEp 1976 n. 138 (prope Romam), Epigr 64, 2002, pp. 204–209: cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 240–242, 379 et Corpus pp. 192– 193. In Trachonitide legimus ‘haec illi nuc requies’ 2711 a, 3. v. 5. sedibus infernis: ‘sedibus aeternis’ 433, 8; 1005, 10; 2094, 1; 2333, 5. v. 5. no: i.q. ‘non’ (Lebek laud.), ut e.g. in Hispanico 2378, 6 seḍ[i]bus aeternis no ḷaes(a) quies[cas, n]ata, atque CIL III, 1635, 4 ocasion[em] nan(c)tus [ - - - ] scrib(endi) no p[raetermisi] (in Dacia, est oratio soluta); expectes scil. ‘ne sit dolor ulli’, ut re vera legimus in carmine 420, 4 ergo ne sit dolor (nostro persimili), cf. Dörner ad loc., p. 36. postscr. valete viatores: cum vulgo dicatur ‘vale viator’, hic pluralis ‘viatores’ ponitur, ut raro fit, scil. 2995 vos rogo, viatore(s) (Mirobrigae, saec. I p.Ch.n.), 1323 = CLEMoes 25 postscr. valete viatores (prope Nicopolim ad Histrum, fere 80–150 p.Ch.n.); 127, 11 vos, viatores, habeatis deos propitios (Velitris); praeterea, oratione soluta, CIL III, 14206, 21 rogo vos viatores (Philippis) et CLEMoes 65 avete [v]ọị viatore[s] (Sucidavae, saec. IV in. p.Ch.n.). Cf. Hernández Pérez Poesía p. 232, Cugusi CLEOr p. 204 = Vsp p. 1711. De genere dicendi, haec addas: v. 3 ‘latitias< lautitias’, ut ‘Agustus< Augustus’ (cf. Fischer laud.; titulos collegit Mihăescu pp. 185–186; in universum, Väänänen Introduzione p. 87); male scribitur littera ‘m’ finalis, in postscr. ‘titulo’ i.q. ‘titulum’ contraque v. 4 ‘cursum’ i.q. ‘cursu’, id quod constructionem verborum dissolvit, ut ita dicam (conferas e.g. confusionem ‘suo cursum’ cum ‘minore pretium’ CEL 144, 17, cett.: Cugusi CEL I, p. 38 et II, p. 163).

BITHYNIA

445

2709. K. Mras, AAWW 86, 1949, pp. 231–232 (fig. 6); AEp 1951 n. 30, 1954 n. 231; K.F. Dörner, Bericht über eine Reise in Bithynien, Wien 1952, pp. 21–22 (fig. 7); SEG 13, 524; Zarker 146; M.P. Speidel, AntTard 5, 1997, p. 233; IGSK XXVII, 101; EDCS 01900003; Cowey in HD 020986; TM 176413; CLEOr 27. Prusiade ad Hyprum, in Bithynia, tabula sepulcralis calcaria, fere 280–350 p.Ch.n. ut puto.

Praescr.: D(is) M(anibus). adgredere viator, | obiter stas et repausas, perlege titu〈l〉um | cuius fata et Manes vitam pereger[un]t in | civitatem Prusiada. Postscr.: Val(erius) Titianus bb (?) decanus | num(eri) scut(ariorum) natione Dalmata, vixit annos XXXXV, | militavit annos XXII. fecit memoria Vrsus | ex numero ipso, pro fraternitate. ‘titueum’ lapis errore quodam hic illic interpuncta apponuntur mirae formae Versus: ia6 (contra, Gamberale Concordanza p. 369). Valerius Titianus miles, natione Dalmata, obiit Prusiade morte peregrina (de re cf. infra, Indices IX s.v.); carmen dicavit Vrsus, commilito eiusdem numeri in quo Valerius stipendia meruit. Valerius fuit decanus: cf. Veget. epit. 2, 8 erant decani denis militibus praepositi, qui nunc caput contubernii vocantur (cf. 2, 13) et Hier. in Isaiam 3, 3: videas Fiebiger, RE IV, 2 (1901), 2245 et Diz. Epigr. II, 2, p. 1473, locos collegit Th.l.L. s.v., col. 119, 1 ss. Valeri contubernium pars fuit numeri scutariorum (de scutariis vero cf. Amm. Marc. 14, 7, 8; 20, 4, 3 et 8, 13; 26, 1, 4: breviter Cugusi CEL II, p. 40, multo fusius O. Seeck, s.v. scholae palatinae in RE II, A, 1 (1921), coll. 621 ss. maximeque R.I. Frank, Scholae Palatinae. The Palace Guards of the Later Roman Empire, Rome 1969, pp. 53 ss.). v. 1. adgredere viator obiter stas et repausas, / perlege: formula quaedam est, ut dixi ad 2431, 2. vv. 2–3. (eius) cuius fata et Manes vitam pereger[un]t: miro modo dicitur, pro ‘eius qui vitam peregit’. v. 3. Prusiada: accusativus vocis ‘Prusias’, conferas e.g. ‘Dionysada’ acc. vocis ‘Dionysias’ CEL 226, 11 (341 p.Ch.n.). Sed ‘in civitatem Prusiada’ male ponitur, expectes enim ‘in civitate Prusiade’. Nota: ‘cuius’ i.q. ‘eius cuius’; postscr. ‘memoria’ i.q. ‘memoriam’; ‘bb’ incertum quid valeat.

446

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

SYRIA Omnia carmina epigraphica huius provinciae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in CLEOr iam collegi.

2710. R. Mouterde, MélUnBeyrouth 34, 1957, pp. 224–226 (fig.); AEp 1958 n. 169; EDCS 13500255; HD 019942; TM 198425; CLEOr 28. Tabula sepulcralis ex marmore, reperta in loco El-Azariye qui dicitur, in Syria ut videtur (vel in Iudaea), fere 100–150 p.Ch.n.

Praescr.: C(aius) Culm[i]lius | F[ront]onis libert(us) | Tha[la]mus hic situs est | arbitratu | Frontonis conliberti. | te, lapis, optestor leviter super ossa | residas, ne nostro doleat conditus | officio. Postscr.: h(oc) m(onumentum), s(ive) s(epulcrum) e(st), h(eredes) s(equetur). Versus: di. ‘Culmilius’ nomen Etruscum, cf. Schulze p. 155 (CIL XI, 3336); ‘Fronto’ nomen usitatissimum (fere 400es, cf. Kajanto p. 236); ‘Tha[la]mus’ nomen Graecum, maxime servile et libertinum, cf. Solin Personennamen pp. 1250– 1251. Carmen est totum formulis consutum: de ‘te, lapis, obtestor...’ cf. enim supra, ad 2351 et infra, Indices IX s.v. ‘te lapis...’; de ‘conditus officio’ simm. cf. infra, Indices IX s.v. ‘conditus...’. v. 1. cf. Prop. 4, 7, 54 super ossa cubet.

2711. Le Bas – Waddington 2474–2475; Kaibel 441; CIL III, 124 et p. 970 (Mommsen) (fig.); 622 (partim tantum); Chol. 670; L. Robert, Hell 11–12, 1960, pp. 303–305; Merkelbach – Stauber 22/15/01–02; Feissel p. 125 et n. 152 (tab. 99 fig. 6); AEp 2006 n. 1610; EDCS 21200193 (fig.); Gräf in HD 067825; TM 675000; MQDQ CE|ce|622; CLEOr 31. Tabula, ut videtur, reperta in loco qui appellatur Busr el-Hariri, inter Agraenam et Zoravam, in Trachonitide, exhibens carmen sepulcrale integrum, med. saec. IV p.Ch.n.

a) sede [s]ub hac recubas clarus praetori|que praefectus

SYRIA

447

Maiorinus virtu|te caelebratus magna per orbem. | haec illi nuc requies fati, haec sedis | aeterna Filippi extructa stu|diis gratique nepotis. b)

τύμβος ὑπουδαίων μακάρων ὅδε, τῷ | ἐνὶ κεῖται συνκλήτου φίλον ὄμμα, | σαόφρων Μαιουρῖνος· οὗ δύσις ἀν|τολίη τε μεσημβρίη τε καὶ ἄρκτοι πισ|τοτάτου [βασι]λεῦσιν ἀμωμήτοιό τ’ ἐ[πά]ρ|[χ]ου εὐρύ τε καὶ μάλα καλὸν ἀεὶ κλέος | ἀείδουσιν· τεῦξε δέ μιν ὤριστος ἐν | ἡμερίοισι Φίλιππος. αὐτοκασιγνή|της πινυτόφρονος ἔκγονος ἥρως, | καὐτὸς ἐὼν βασιλῆος ἀμύμονος ἐσ|θλὸς ὀπάων, καὶ κτίσε πύργον ὕπερ|θεν ἐϋπτερύγεσσι πελείαις, λαοτύ|πων παλάμηισιν ἐς οὐρανὸν εὐρὺν ἀεί|ρας

5

10

a) ‘recubas’ traditur, an ‘recuba〈t〉’?; ‘nuc’ lapis ed. Feissel 2. ‘Maiorinus’ Feissel, CLEOr, ‘Maiorinos’ edd. vulgo b) edd. Merkelbach – Stauber Versus: da6 mali. Carmen repertum in Trachonitide, quae Palaestinae pars provinciae Syriae adiuncta est anno 100 p.Ch.n. Agrippa II rege mortuo (G. Hölscher, RE VI, A, 2 (1937), coll. 1865–1866). Maiorinus fuit Praef. Praet. Orient. ante annum 357, fortasse fere anno 344, ante Flavium Philippum, cf. PLRE I, pp. 537–538, Maiorinus 1; cum ex titulo Le Bas – Waddington 2476 eluceat illum Christianum fuisse, concludi posse videatur etiam illius elogia Christianae originis fuisse. Philippus videtur idem esse atque Flavius Philippus, Praef. Praet. Orient. ab anno 344 (?) ad annum 351, cf. PLRE I, p. 696, Flavius Philippus 7. Opinantur Le Bas – Waddington et Merkelbach – Stauber in (a), 4 legendum esse ‘Grati’ (nomen), sed Bücheler ad loc. et Feissel p. 125 n. 149 recte adnotant partem Graecam (b) = Le Bas – Waddington 2474 = Kaibel 441, v. 6, exhibere nomen unius Philippi ideoque difficilius accipi posse alterum nepotem dicantem una cum Philippo; in PRLE laud. nihil de hac re dicitur. Recte vidit Feissel p. 107, cum fere omnes tituli dignitatis in parte Orientis reperti Graece scripti sint, nostrum Latine esse conceptum, fortasse quod sepulcrale sit nec publice positum.

448

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(a) v. 1. sede sub hac recubas: ‘recubare’ est verbum formularum iacendi proprium, ut colligi potest ex Concordanze p. 691; hic tamen recinitur epigramma in Ballistam falso Vergilio tributum, Svet.-Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus, alibi quoque compilatum (cf. supra, ad 2642 et infra, Indices VI A). v. 1. sede: haec vox, cum Graece τύμβος... ὅδε reddita sit, idem valet quod ‘sepulcro’, ut in carminibus Daciae, cf. ad 2688; infra, v. 3, ‘sedis aeterna’ idem valet quod ‘domus aeterna’. v. 1. -que: superfluum, ut v. 4; idem fit saepius in CLE, cf. Ahlberg pp. 41 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘-que’. v. 2. virtute caelebratus magna per orbem: videas 327 florentem… / patria concelebrant cuncti populique patresque (Puteolis); 2858, 3 laeta per officia titulis celebratus amoris (Hippone Regio), cett., cf. Cugusi Tema pp. 5 ss., 11–12. v. 3. haec illi nuc requies fati: cf. 2708, 4 iam quies incessit (ubi vide). v. 3. sedis aeterna: i.q. ‘domus aeterna’, cf. infra, Indices IX s.v. De genere dicendi: ‘caelebratus’ i.q. ‘celebratus’ (scriptio hypercorrecta); ‘nuc’ i.q. ‘nunc’; ‘sedis’ i.q. ‘sedes’; ‘Filippi’ i.q. ‘Philippi’. (b) v. 3. οὗ δύσις ἀντολίη τε μεσημβρίη τε καὶ ἄρκτοι: loca indicantur ad exprimendam latitudinem bonae famae, ut fit e.g. in Merkelbach – Stauber 04/06/05, 3 ἀντολίη τε δύσις τε με〈ση〉μβρία τε κὲ ἄρκτος (in agro Laodiceae Combustae, saecc. III–IV) et in urbano 1411, 7 qua Scythicum frigus, qua fervens zona timetur (cf. Cugusi Corpus p. 126).

IVDAEA Omnia carmina epigraphica huius provinciae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in CLEOr iam collegi.

2712. Eck pp. 117–125 (fig.) (= Id., Auseinandersetzung pp. 284–295); AEp 2013 n. 1715; EDCS 57300097 (fig.); Cugusi Nuovi duplicati pp. 560–561, Relazione pp. 149–152. Stela/tabula calcaria Raphiae reperta, rupta ad caput, ad laevam nonnulla iam non leguntur; priore opinor parte saec. III p.Ch.n., paulo post 2614, 2615, ut videtur.

Praescr.: [ - - - ]ṃas trib(unus). | l[ubrica quas]sa levis fragilis bona vel mala falla(x) | [vita data est h]omini; non certo li[mi]te cret(ae), | p[er varios c]asus tenuato sta[mine p]ende(s). | v[ivito mortal]is dum dant tibi [tempora Par]cae; | seu [tu rura col]ens (?), urbes vel castra vel aequor, | 5 flores ama Veneris, Cereris bona munera carpe | et Nysyi larga{s} et pinguia dona Minervae, | iam puer et iuvenis, iam vir, iam fessus ab annis: | talis eris tumul〈o〉 superumq(ue) oblitus honore(s). | Postscr.: Aur(elius) Maximianus nepos eius de s(ua) p(ecunia) | instantibus contubernalibus. ‘largas’ et ‘tumulus’ lapis errore quodam; insunt complura legamenta (‘[h]omini’ v. 2, ‘tibi’ v. 4, ‘Cereris’ v. 6, ‘dona’ v. 7, ‘puer’ ‘vir’ v. 8, ‘talis eris’ ‘tumulus’ ‘superum’ v. 9, ‘de’ postscr.) de textu videas quaeso supra, ad 2614–2615 5. ‘[col]ens’ collato 2615, 5, cf. infra, comm. Est tertium carmen simillimum, quin etiam geminum, Pannonicorum 2614 et 2615 (ubi vide), item per acrostichidem legitur nomen poetae, ‘LVPVS FE(C)IT’. Lupi carmine usus est Aurelius Maximianus in memoriam patrui. Non repetam quae dixi in comm. ad 2614, maxime quod pertinet ad poetae Lupi studium curamque Epicuri; at facere non possum quin exprimam mire quidem in exemplari Raphiensi deesse v. 8 exemplaris Pannonici, ‘candida vita cole iustissima mente, serenus’, qui versus quidem ostendat Lupi consuetudinem, ut ita dicam, cum Epicuro; qui cur desit, incertum est, cum contra pro certo habendum carmen origine Pannonica in Palaestinam allatum

450

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

esse. Quomodo autem pervenerit, parum constat, utrum a militibus vectum (meminerimus e.g. Papirianum tribunum legionis II domo Colonia Aelia Capitolina rei militaris causa Aquincum petisse ibique obisse, supra 2613; est iter inversum, ut abunde patet) an a viatore quodam an poetae nominis celebritatis gratia; cum contra iam pro certo adfirmare possimus carmina in provinciis concepta per Imperii fines apud omnes gentes claruisse. Plura alibi invenias, scil. in Eck pp. 117–125 (= Id., Auseinandersetzung pp. 284–295), Cugusi Nuovi duplicati pp. 560–561, Relazione pp. 149–152. v. 5. seu [tu rura col]ens (?)…, ama: puto sic restitui posse collato carminis 2615 versu 5 ‘seu te rura colens,... a〈m〉a’, mutato tamen ‘te’ in ‘tu’ aptius quod ad sequentiam verborum attinet (sed cf. ad 2615, 5 laud.).

2713. Hieron. epist. 108, 33 = A. Traina – Monica Bini, Supplementum Morelianum, Bologna 19902, pp. 59–60, Hier. 4–5; EDCS 54900617; CLEOr 34–34 bis. Bethlem, epigrammata in Paulae sepulcro anno 404 p.Ch.n. incisa.

A) Verba Hieronymi: incidi elogium sepulchro tuo, quod huic volumini subdidi, ut quocumque noster sermo pervenerit, te laudatam, te in Bethlem conditam lector agnoscat. titulus sepulchri: Scipio quam genuit, Pauli fudere parentes, Gracchorum suboles, Agamemnonis inclita proles, hoc iacet in tumulo: Paulam dixere priores. Eustochiae genetrix, Romani prima senatus pauperiem Christi et Bethlemitica rura secuta est. 5 B) (post carmen (A) leguntur haec verba Hieronymi) et in foribus speluncae: respicis angustum praecisa rupe sepulchrum: hospitium Paulae est, caelestia regna tenentis. fratrem, cognatos, Romam patriamque relinquens, divitias, subolem, Bethlemiti conditur antro. hic praesepe tuum, Christe, atque hic mystica magi 5 munera portantes homini regique Deoque. ed. Traina, quam editionem omnino secutus sum (ibi vide sis varias lectiones, quas ego hic omisi)

IVDAEA

451

Versus: da6. Congruentias carminum Hieronymi cum carminibus epigraphicis pertractaverunt Bücheler CLE I, pp. 375–376; F. Ela Consolino, Girolamo poeta: gli epigrammmi per Paola (epist. CVIII 33, 2–3 = Suppl. Morel. 4–5), in V. Tandoi (ed.), Disiecti membra poetae, III, Foggia 1988, pp. 226 ss., maxime p. 239; J.-M. Poinsotte, Hieronymus poeta (ep. 108, § 33), in De Tertullien aux Mozarabes. Mélanges offerts à J. Fontaine, Paris 1992, pp. 211–221. Comparari possunt potissimum 788 = ILCV 1235 (Atripaldae) et 789 = ILCV 1467 (Nartobrigae). Hieronymus servans carmen a semetipso conceptum nihil aliter facit quam Paulinus in epistula 32, anno 403 p.Ch.n. scripta (videas quae dixi in Cugusi Cicli pp. 381–390 § E), Augustinus in sermone 26 (= supra, 2686) et Sidonius in epistulis 2, 8 (= supra, 2518), 3, 12 (= supra, 2517), 4, 18 (= supra, 2528); ceterum, alii quoque auctores, et maximi momenti et minoris, nomen suum apposuerunt suis carminibus, ut dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 21 ss. (de minoribus), pp. 76, 107 ss. (de Avieno), pp. 110–111, 156 (de Flavio Merobaude) et Cugusi Corpus pp. 181 ss. In edendis carminibus Paulae dicatis ordinem Hieronymianum servavi, nam prius (A) videtur in sepulcro incisum esse, alterum (B) contra in proxima spelunca nativitatis, ut satis demonstravit Consolino laud., pp. 238– 239, 242; nisi quis malit opinari carminum ordinem re vera invertendum esse et viatori advenienti primum occurrise carmen B, in foribus speluncae, dein carmen A, in interiore spelunca una cum sepulcro. A) v. 1. Scipio quam genuit: pendet a Vergiliano illo ‘Mantua me genuit...’ de quo videas quaeso infra, Indices VI A. v. 2. inclita proles: optimus finis versus, inde ab Ov. met. 9, 229, cf. Mastandrea p. 392 (‘inclita’ in V pede saepius, Mastandrea laud.). v. 3. Paulam dixere priores: videas urbanum 52 parentes nominarunt Claudiam; sed verba ‘dixere priores’ recinunt Vergilianum Aen. 3, 693 (cf. Mastandrea p. 230). v. 4. Romani prima senatus: scil. fere ‘prima inter coniuges virorum odinis senatorii’. v. 5. pauperiem Christi: verba, ut monuit Bücheler CLE I, pp. 375–376, recinuntur in epigrammate 788 = ILCV 1235 pauperiem Chr(isti), ubi recinitur Hieronymianum carmen B quoque. B) vv. 1–2. recinuntur ad verbum in carmine Atripaldensi 788 = ILCV 1235, 1–2 respicis angustum praecisa rupe sepulchrum: / hospitium Romuli levite est, caelestia regna tenentis, et in Hispanico 789 = ILCV 1467, 1–2 respicis angustum praecisa rupe sepulchrum? / hospitium Paulae est, caelestia regna tenentis / in saecula saeculorum (Honorio abbati dicato); cf. carmen Musei Vat. inv. 50870 = De Rossi, schedula 8209 = Cugusi Due iscrizioni p. 112, v. 1

452

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

hic Benedictus adest merito sub rupe sepulchri. Pauca dixi Cugusi Corpus p. 184. v. 2. hospitium: saepius in CLE haec vox ponitur ad domum aeternam significandam, cf. Concordanze p. 338. v. 2. caelestia regna: saepius legitur in CLE, cf. Concordanze p. 72: 671, 3; 688, 2; 737, 9; 1400, 1, cett., praeterea ICVR 4139, 2 et 4109, 3 (Romae), ICI VI, 48, 2 (Spoleti); ‘caelestia regna tenere’ legitur in carminibus Christianis urbanis ICVR 964, 5 [ - - - ] caelestia regna tenere, 4056, 7 [ - - - ] caelestia r[egna tenere] (?), 4109, 3 (laud.) regna tenent caelestia. v. 5. ‘hic praesepe tuum’ subaud. ‘est’; item, ‘hic… magi’ subaud. ‘sunt’.

AFRICAE PROVINCIAE Omnia carmina epigraphica totius Africae, et Bücheleriana et post-Bücheleriana, in tabella CLEAfr pp. 325–367 collecta inveniuntur. Attamen hoc praemonendum videtur, me nunc nonnulla omisisse, nonnulla contra addidisse, alia demum meo Marte transposuisse.

TRIPOLITANIA 2714. S. Aurigemma, AfrIt 7, 1940, pp. 79 ss. (fig. 15 p. 79); AEp 1942–1943 n. 2; IRT 295 (fig. VIII, 1); J. Guey, RevAfr 96, 1952, pp. 25 ss. et REA 55, 1953, pp. 334 ss., maxime 341–342; AEp 1952 n. 164a, 1953 n. 185, 1954 n. 201e; Zarker 23; Pikhaus Répertoire T 3; ML 138; Cugusi Novellismo pp. 149–151, Introduzione pp. 71–72; Hamdoune(2) 3 (fig.); G. Devallet in Hamdoune(2) pp. 35–40; AEp 2016 n. 1837, 2017 n. 1676; EDCS 06000297 (fig.); Bigi in HD 018197 (figg.); TM 199557; MQDQ CE|appe|316; CLEAfr 1. Lepti Magna, basis marmorea in exhedra Fori Veteris, optime servata, 193–209 p.Ch.n. (nam v. 8 haud de principe uno dicitur, sed de principibus, scil. Septimio Severo et Caracalla: cf. Reynolds – Perkins IRT laud., ad loc., et paulo infra, comm.).

Iovigena Liber Pater, | votum, quod destinaveram | Lari Severi patrio, | Iovigenae Solis mei | Pudens pater pro filio | ob tribunatus candidam | et ob praeturam proximam | tantamque in nos princip(um) | conlatam indulgentiam | conpos votorum omnium | dentes duos Lucae bovis | Indorum tuorum dico.

5

10

8. puto legendum ‘principp’ potius quam ‘principi[ ]’: cf. Reynolds – Perkins IRT ad loc., Courtney

454

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: ia4 parum boni, cf. Courtney p. 345; videas maxime 2716, quod nostri simile et rebus et verbis est, cf. Cugusi Novellismo p. 149. Videas acrostichidem ‘IVLI POET(ae?)’, per quam voluit poeta epigraphicus, mea quidem sententia, nomen suum apponere, qua de causa apparet carmen eiusdem generis esse ut Pannonicum 2614 (ubi videas acrostichidem ‘Lupus fecit’: cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 37 ss.), cett. Ceterum, vv. 9–12 extra acrostichidem sunt, ut alibi in titulis Africis fit, scil. in Madaurensi 1967, in Hadrumetino 1829 et in Mustitano 525, videas Cugusi Introduzione pp. 72, 118. Complures autem Africae acrostichides collectas invenias infra, in Indicibus IX s.v. ‘Pudens’ nomen pervulgatum, ut patet ex Kajanto p. 264. Est carmen votivum Libero Patri dicatum pro dignitatis provectione, qua de re comparari potest e.g. Ostiense Zarker 58 (videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 81); de dignitatis provectione dicitur alibi quoque, scil. in 2707 bis. Deo Libero carmen Africum 2883 quoque dicatur, ubi ille haud ‘Iovigena’ nuncupatur, sed ‘dextra servatus Tonantis’. Confunduntur fortasse Iuppiter et Sol Invictus, ita ut Liber Iovis filius sit idemque Solis (i.e. Iovis). Quod si ita sit, male scripsit poeta ‘Iovi-gena Solis mei’, debuerat potius ‘Soli-gena / Indorum tuorum’, nam vulgo credebant deum Liberum/Bacchum in Indorum terra habitasse (Grimal Miti s.v. Dioniso, p. 168, cett.). Cf. Cugusi Novellismo pp. 150–151. Quomodocumque res se habent, patet dispares religiones hic commixtas esse et confundi, ut recte monet Vössing pp. 88–89. v. 1. Iovigena, v. 4 Iovigenae: hic tantum legitur, cf. Sblendorio Cugusi CLE 428 pp. 342 ss.; de verbis compositis ‘-gena’ videas item Sblendorio Cugusi Composti pp. 59, 60, 86, 95. v. 1. Liber pater: eadem adprecatio invenitur in 2716, 1 et in Lambaesitano 1519, 3, aetatis Antoninorum Imperatorum; ceterum, votum Baccho dicatum invenias in Caes. Bass. frg. 2 Büch. = frg. 2 Bläns. (aetate Flaviorum Imperatorum). v. 10. (votum…) compos votorum omnium… dico: cf. 388, 1 voto sum compos (Diani); 2035, 4 compos voti (prope Romam); ICVR 4140, 1 votorum compos… munera solvo (Romae, fere 498–514 p.Ch.n.); carmen L. Gamberale in Dicti studiosus pp. 119 ss. = Cugusi Novellismo p. 141, v. 1 vovit conpo[s]que dicavit (Praeneste, a.d. IV Id. Apr. anni 170 p.Ch.n.). Locutionem ‘voti/votorum compos’ in titulis positam tractaverunt Ma. Cruz GonzálezRodríguez – Estíbaliz Ortiz-de-Urbina, La fórmula voti compotem aliquem facere, Epigr 79, 2017, pp. 253–273. Alibi in Africa legitur ‘votorum potens’, scil. 2872, 11 (cf. ad loc.). Cf. Cugusi Introduzione p. 73. v. 11. videas nomen antiquum et Latinum elephantum, ut in Africo 2716, 5–6 votum dico / dentes duos Lucae bovis; cuius nominis originem Plinium, nat. 8, 16, explicasse inter omnes constat, locos videas ap. Th.l.L. s.v. bos, col. 2142, 44 ss.

AFRICAE PROVINCIAE

455

Ordo verborum contortus, ut monui Cugusi Introduzione p. 72: ‘votum’ v. 2 ex verbo dicendi v. 12 pendet. Allitteratio et adnominatio ‘Pudens Pater’, ‘PRaeturam PRoximam’, ‘Dentes Duos’, ‘InDOrum DIco’.

2715. IRT 299; J. Guey, REA 55, 1953, p. 341 n. 1; AEp 1954 n. 201d; Zarker 35; Pikhaus Répertoire T 4; Cugusi Introduzione p. 98; I. Tantillo, Leptis Magna. Una città e le sue iscrizioni in epoca tardoromana, Università di Cassino 2010, p. 480 n. 87 (fig. 10, 103); EDCS 06000301; Bigi in HD 018194 (figg.); TM 199556; MQDQ CE|appe|278/708; CLEAfr 2. Lepti Magna, statuae basis calcaria omnino integra, saec. III p.Ch.n.

sum Liber | Amorq(ue) deus | et pulcher Apollo. ‘adsum’ voluit fortasse lapicida, sed nihil in lapide deesse videatur; restitutionem ‘[en] sum’ quam proposuerunt Guey et Pikhaus lapis vetat Versus: da6 in pede I deficiens. Est explicatio, ut ita dicamus, trium figurarum divinarum simul una in statua quadam, etiamnunc extanti, delineatarum. ‘Pulcher Apollo’ clausula Vergiliana, cf. enim Aen. 3, 119. De Liberi et Amoris adfinitate ut ita dicam, quam invenimus e.g. Ov. ars 3, 762 et AL 710 (‘sunt unanimis Bacchus Amorque deus’) quoque, videas Tantillo laud., p. 480. Fortasse verbum ‘adsum’ voluit lapicida, quod verbum technice ut ita dicam deum praesentem significet (cf. infra, ad 2791 bis); attamen, in lapide nihil deesse videatur, itaque ‘sum’ servandum.

2716. CIL VIII, 10488 = 11001 (Wilmanns, Cagnat – Schmidt); P. Romanelli, RAL Mor. 1920, pp. 376 ss.; AEp 1922 n. 110; IRT 231 (fig.); S. Aurigemma, AfrIt 7, 1940, p. 80 (et fig. 16); AEp 1942–1943 n. 3; J. Guey, RevAfr. 96, 1952, pp. 25 ss., maxime 33 ss.; AEp 1953 n. 186, 1957 n. 244; Pikhaus Répertoire T 6; ML 137; Cugusi Novellismo p. 149, Introduzione pp. 73–74; AEp 2016 n. 1837; EDCS 26300308; Gräf in HD 018671; TM 199628; MQDQ CE|appe|709; CLEAfr 3. Oeae, basis; fere Severorum aetate puto, similitudine nisus carminis Leptitani 2714 (ita iam Guey laud., p. 42).

Liber Pa[t]er [sa]nctissime | arcem [summam qui p]ossides, |

456

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[e]t ad s[acellum vove]ram | u[r]bis [ - - - coni]ugis | et hi[c tibi] votum dico | dentes duos Lucae bovis.

5

2. ‘[summam]’ addidi; ‘[hanc]’Aurigemma, IRT, ‘[meam]’ Guey; 4. ‘u[r]bis [vicemq(ue) coni]ugis’ suppl. Courtney, ‘u(r)bis [tuum et coni]ugis’ Guey Versus: ia4 ut 2714, cf. ad loc. Carmen votivum Libero Patri dicatum, rebus verbisque simile Lambaesitanis 2714 et 1519 (aetate Antoninorum Imperatorum); addas praeterea 2845 et 874; similia carmina extra Africam reperta collegerunt Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 241 ss., Cugusi Introduzione p. 74. De elephantum nomine Latino cf. ad 2714, 1; hic quoque dentes elephantum deo dicantur ut in 2714.

2717. A. Bacchiani, Giornale d’Italia 4 aprile 1928, p. 3; B. Lavagnini, RFIC n.s. 6, 1928, pp. 416–422 ss. et n.s. 8, 1930, pp. 216–219 (= Atakta. Scritti minori di filologia classica, bizantina e neogreca, Palermo 1978, pp. 214–224); R. Bartoccini, AfrIt 2, 1928, pp. 50–58 (fig.); RA 30, 1929, p. 367 n. 7 b; AEp 1929 n. 7; W. Kroll, Gl 19, 1931, pp. 151–152; E. Vetter, MVKlPhW 8, 1931, pp. 43– 44; Zarker 21; IRT 918; R. Rebuffat, Kart 21, 1987, pp. 93–105 (fig.); AEp 1987 n. 993; Pikhaus Répertoire T 1; Busch p. 560 n. 2; ML 40; AEp 1999 n. 1760; Adams Poets pp. 109–110 et 124 ss.; EDCS 06000943; Bigi in HD 024265; TM 200374; MQDQ CE|appe|345; Cugusi Introduzione pp. 90–91, 116; AEp 2016 n. 1834; Hamdoune(2) 1 (fig.); CLEAfr 4. Magna stela ex marmore optime servata, Gholaiae reperta, carmen integrum exhibens, saec. III p.Ch.n. in. (cf. comm.).

quaesii multum quot | memoriae tradere, | agens prae cunctos in | hac castra milites, | votum communem pro|que reditu exercitus | inter priores et fu|turos reddere. | dum quaero mecum dig|na divom nomina, | inveni tandem nomen | et numen deae, | votis perennem quem | dicare in hoc loco. | Salutis igitur, quan|dium cultores sient, | qua potui sanxi nomen | et cunctis dedi |

5

457

AFRICAE PROVINCIAE

veras salutis lymphas, | tantis ignibus | in istis semper ha|renacis collibus | nutantis Austri solis | flammas fervidas | tranquille ut nando | delenirent corpora. | ita tu, qui sentis mag|nam facti gratiam, | aestuantis animae | fucilari spiritum, | noli pigere laudem | voce reddere | veram, qui voluit | esse te sanum tib[i], | set protestare vel | Salutis gratia.

10

15

v. 1 ‘tradere’, v. 7 ‘dicare’, v. 8 ‘quandium’ lapis 2. ‘praec〈i〉nct〈u〉s’ corr. Lavagnini, Kroll, nulla puto necessitate; ‘qu〈a〉m’ pro ‘quem’ maluerunt Lavagnini, Kroll

7.

Versus: ia6, singuli versus binis lineolis distributi (ut fit in Africis 2794, 2825, 2858), paribus lineolis per eisthesin signatis, quam ob rem acrostichis aperte agnoscitur. V. 8 ‘quandjum’ (ut 2978), v. 15 ‘aestuantis’ computandum. Carminis rem metricam tractavit G. Pasquali, SIFC 7, 1929, p. 323. Per acrostichidem nomen curatoris indicatur, scil. ‘Q(VINTVS) AVIDIVS QVINTIANVS’; ceterum in Africis provinciis permultae acrostichides repertae sunt, quas ordine collegit Cugusi Introduzione pp. 113 ss.: cf. Indices IX s.v. Videas praeterea lusum verborum in nomine deae Salutis, vv. 8 (‘Salutis’) et 10 (‘salutis’), quo de lusus genere cf. infra, Indices IX s.v. Sunt et hoc carmen et 2718, ambo eodem loco reperta, carmina longa quae dicuntur, ex quo fortasse concludi potest Gholaiae poetas epigraphicos multis verbis solitos esse uti. Addas quod ambo carmina sunt acrostichides. Avidium ipsum carmen una cum thermis faciendum ponendumque curavisse compertum habemus ex tabula quadam nostrae persimili adversa posita, IRT 919 centurio | leg(ionis) III Aug(ustae) | faciendum | curavit. Vidit Rebuffat, laud., pp. 96 ss. et AfrRom 2, 1984, p. 227 (item Pikhaus Répertoire p. 29) carmen 2717 positum esse Gholaiae anno 202–203 p.Ch.n., paulo postquam vexillatio eodem pervenit, carmen 2718 autem ab Iasucthan centurione, qui post Avidium oppido praefuit, anno 222 positum (infra, ad loc.). Cf. Cugusi Introduzione pp. 91–92. Divis gratiae redduntur ob felicem reditum, ut fit iterum atque iterum, e.g. 19 (Aximae, saec. II ex. p.Ch.n.), 2581 (Castris Reginis), 2643 (Novis). Ex voto autem Avidius Gholaiae thermas dedicavit, id quod maximi momenti erat in locis ubi aqua valde desiderabatur, ut abunde patet ex Africis 2786, 2820, 2865, 1911 (Satafi, 359–388 p.Ch.n.), 281 (Tigavis, saec. IV p.Ch.n.), 577 (Auziae, saec. IV p.Ch.n.), 1910 (Hippone Diarr., saecc. IV–V p.Ch.n.), 276 (Caesareae Maur.); tota de re videas quaeso CEL III, 149 bis, 6 et Cugusi ad loc., CEL III, p. 236; Busch pp. 219 ss.; Cugusi Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 140; Belfaïda pp. 1589–1601; alibi quoque, 283 (Salonis), cett.

458

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 2. prae cunctos: qui valeat ambigitur – nam Lavagnini et Kroll correxerunt ‘praecinctos’ –, ego puto Avidium gloriatum esse quod ipse primus ante alios quiddam fecisset, id quod saepius in CLE fit ut colligitur ex Cugusi Corpus pp. 83, 97, Introduzione p. 92, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 123, CLEOr p. 184 (cf. infra, Indices IX s.v. ‘primus...’): primus vero Avidius Gholaiae thermas construxit. - Longe aliter opinatur Rebuffat laud., p. 96, scil. hic gradum maximum honoris significari; cui ego consentire nequeo. v. 2. in hac castra: fem. singul. pro neutro plural., ut denuo 2718, 23 nec non 1616, 12, fortasse more militari; videas praeterea titulos oratione soluta expressos, Mauretanicum ILS 2483 = CIL VIII, 10937 et Africum CIL VIII, 20566 (Th.l.L. s.v. castrum, col. 548, 45 ss., Acquati Morfologia p. 42, Poukens p. 155). vv. 3–4. i.e. ‘reddere votum... et pro reditu...’: est explicatio praecedentis sententiae ‘quot... tradere(m)’. v. 5. videas quaeso, forte quidem, locum illum Cic. de orat. 1, 1. v. 7. quem: mascul. pro fem. ‘quam’, idem fit in 2646, 1 ego qui iacior Va[leria] dicta fuisse; de re cf. Szantyr p. 440; in Africa saepius fit, videas e.g. 2801, 2 et paucis verbis Cugusi Introduzione p. 93. v. 8. Salutis... cultores: de cultoribus deorum in Africae provinciis cf. J. Mabrouk, Le terme cultor dans l'épigraphie latine d'Afrique, in Epigrafia Nord Africa pp. 403–413. v. 11. harenacis collibus; idem alio moodo exprimit Curt. 4, 7, 11 campi alto obruti sabulo. ‘Harenaceus’: legas quaeso in Th.l.L. s.v., col. 2531, 36–39, locum Isidori etym. 19, 10, 7, ubi ‘harenaceus’ ita explicatur, ‘lapis concretus maris arenis’; vox autem perraro legitur, scil. ap. Plinium NH (quater), dein ap. Avidium quidem, demum ap. Isidorum (laud.) et Cassiodorum (var. 7, 17, 1). v. 11. ‘semper’ apponitur ‘collibus’, scil. Graece ἐν ταύταις πανταχοῦ θισί, qua de verborum structura videas quaeso e.g. Cugusi Carmen p. 35. v. 12. flammas fervidas: cf. 2598, 14–15 fervet... ignis (Aquis Iasis), fortasse 2263 fervidus... igne (in agro Nerviorum); translate 2500, 1 amore... fervidus (Acauni), 2586, 1 leo fervidus. v. 18. incertum ut ‘gratia deae Salutis’ an ‘gratia bonae salutis’. ‘Vel’ particula ad corrigendum posita. Quod ad sermonis genus pertinet, haec addas: litteram ‘-m’ evanidam (v. 1 ‘tradere’, v. 7 ‘dicare’); confusionem ‘t/d’ (v. 1 ‘quot’ i.q. ‘quod’, v. 18 ‘set’); v. 3 ‘votum’ mascul. (de mascul. et neutr. inter se confusis in titulis Africis cf. Poukens p. 155); v. 8 ‘sient’ (vox sermonis vetustioris) pro ‘essent’; v. 8, ‘quandium’ littera ‘-m’ perperam adiecta (sed compares quaeso ‘quandius’ CIL VI, 30111); v. 11 ‘harenacis’ (i.e. ‘harenaciis’) pro ‘harenaceis’; v. 13 ‘ut’ anastrophice positum; v. 15 ‘fucilari’ pro ‘focilari’; v. 18 ‘protestare’ modum imper. verbi ‘pro+testor’. Praeterea, insunt aliquot adnominationes lususque verborum, scil. v. 5 ‘Digna Divom’; v. 6 ‘NOMEN ET NVMEN’; v. 12 ‘Flammas Fervidas’; vv. 8 ‘Salutis

AFRICAE PROVINCIAE

459

et 10 ‘salutis / Salutis’ et 18 ‘Salutis / salutis’; item reduplicationes verborum, vv. 1, 5 ‘quaesii… quaero’; vv. 5, 6, 9 ‘nomen’ ter de divis positum; addas voces multifariam calorem significantes, v. 10 ‘ignibus’, v. 12 ‘flammas fervidas’, v. 15 ‘aestuantis’.

2718. R. Rebuffat, CRAI 1972, pp. 331–336, Id., LibAnt n.s. 1, 1995, pp. 79–123 (tabb. XXIX–XXXIII); AEp 1995 n. 1641; Adams Poets pp. 109–134; Cugusi Introduzione pp. 94–95, 132, 144 (fig.); AEp 2016 n. 1835; Hamdoune(2) 2 (fig.); Saastamoinen 480; EDCS 03300884 (figg.); Gräf in HD 051092 (fig.); TM 201820; MQDQ CE|appe|103; CLEAfr 5. Gholaiae, magnae tabulae multifariam fractae, maxime ad dextram partem, plura fragmenta quae coniuncta textum reddunt fere integrum, duabus columnis distributum; Severorum aetate, 222 p.Ch.n. (ut deduci potest ex IV Elagabali consulatu memorato in praescripto: A. Degrassi, I fasti consolari dell’Impero Romano, Roma 1952, p. 278).

Praescr.: Imp(eratori) Caes(ari) M(arco) Aurelio [[Antonino Pio Felici Aug(usto) sacerdoti]] | amplissimo pontifici maximo trib(unicia) pot(estate) [[V]] co(n)s(uli) [[IIII]] p(atri) p(atriae) et | [[M(arco) Aurelio Alexandr]]o nobilissimo Caes(ari) d(omini) n(ostri) [[Antonini]] Aug(usti) [[fil(io)]] Aug(usto) | Flavius Sossianus v(ir) e(gregius) vice praesidis Numidiae per vexillat[ione]m | leg(ionis) III Aug(ustae) P(iae) V(indicis) [[Antoninianae]] devotissimi numini eorum | col. I portam vetustate conlabsam lapidi quadrato arco curvato restituit, | omnes praeteriti cuius labore vitabant | rigido vigore iuvenum Tertiaaugustani fecerunt. | c〈er〉to consilio hortante Parato magistro | iuncta virtus militum paucorum velocitas ingens, | 5 usui compendio lapides de longe adtractos chamulco | sub arcata militum virtus funib(us) cannabinis strictis. | iam nunc contendunt fieri cito milites omnes, | arta virtute sua opera aeternale fecerunt. | 9 subsequentes stipendiis antecessorum onestia bona sumebant, |

460

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

urguente tempore hiemis necumqua cessaverunt: | celerius excelsae turres quater divisae cum voce militum a terra venerunt. | torrens virtus [[leg(ionis ) III Aug(ustae ) P(iae) V(indicis)]] | haec ut fierent milites omnes sibi zelum tradebant | col. II animadvertentes quod priores sibi vestigia fecissent. | 15 nunc et ipsi titulis suis virtutis devotionis ornaverunt, | contendentes si amplius esset athuc opera fecissent. | ex numero militum quidam amplius voluntatem sua dederit, | necumquam operam suam eru〈m〉pi exhibuerunt, | tantus fuit eis zelus magna vir[tus (?) - - - ] | 20 laetis temporibus honoribus [ - - - ]. | effecta opera gaudet aeterna militum virtus. | gemma ut auro cluditur, sic castram porta decorat. | florida Tertia Augusta legio cum magna virtute | curavit faciendum, devotionis suae honorem; | 25 muneri quoque dictatores strenue cesserunt, | animosos duo contemnentes residuum turpis oppresserat. | capita versorum relegens adgnosce curantem. | 4 ‘creto’ et 19 ‘erupi’ lapis errore quodam 6. ‘usui’ lapis, edd., ‘usi’ Hamdoune; 18. fortasse vel ‘dederi(n)t’ vel ‘dederi〈n〉t’ scribendum, cf. infra, comm. Versus: da6, sed praeter vv. 2, 4, 8, 9, 11, 19, 21, 22, 24, 28, qui plus minus recti iudicari possunt, reliqui sunt vel oratione soluta conscripti (vv. 1, 13) vel praeter metrum (10, 12, 18, 27) vel multifariam vitiosi. Tota de re videas Mancini pp. 355 ss. passim Acrostichis ‘PORCIVS IASVCTHAN CENT(VRIO) LEG(IONIS) F(ECIT) C(VRANTE) MAC(ISTRO)’, cf. supra, ad 2717; praeterea acrostichis ab ipso auctore in lucem profertur v. 28, per formulam illam qua saepius utuntur in eiusdem generis carminibus (cf. Cugusi Introduzione pp. 131–135 et infra, Indices IX s.v. ‘capita’). Item videas formulam ‘curante macistro’, quae comparatur e.g. cum 2759, 1 procurante nato, cett. Est carmen longum votivum, anno 222 p.Ch.n. positum de restitutione portae castrorum, arcatae cinctaeque ad latera excelsis turribus quater divisis, v. 12, ut ex figura delineata in Gholaiae thermis dilucide patet. V. 13 erasus est anno 238 p.Ch.n., ad damnationem memoriae significandam; deinde tamen, scil. 253 p.Ch.n., legio restituta est.

AFRICAE PROVINCIAE

461

Carmen conficiendum curavit M. Porcius Iasucthan, in titulo Lambaesitano memoratus CIL VIII, 2638 (ubi male scribitur M. Porcius Easuctan), praepositus castris Gholaiae 222–225 p.Ch.n., post Q. Avidium Quintianum, qui ipse carmen 2717 posuit (cf. ad loc.). Nomen Ias(s)ucthan, vel Libycum vel Punicum, legitur in CIL VIII, 23473, praeterea in papyro CEL 214quater (item Gholaiae, a. 259 p.Ch.n.); Libyce sonat ISK vel ISKNT, Punice YSKT‘N. Flavius Sossianus v(ir) e(gregius) vice praesidis Numidiae antea ignotus nunc fastis addendus est. Cum plurima apte pertractaverint Rebuffat (LibAnt) et Adams Poets laudd., pauca tantum dicam: praescr.: devotissimi: nominativus pluralis ad sensum relatus ad subiectum ‘Sossianus’ et ad subiectum subauditum ‘vexillatio’. v. 2. ordo verborum perturbatus, pro ‘quem gravissimum laborem vitaverunt ii qui ante fuerunt’. v. 3. Tertiaaugustani: sunt milites legionis III Augustae, ut facile deduci potest ex vv. 13, 24; vox legitur etiam Cod. Theod. IV, 12, 3; comparari possunt e.g. ‘Tertiadecimani’, CIL VI, 40523 / 3754 / 31302 / 36917 (133–135 p.Ch.n.), et ‘Quintani’, scil. milites legionis V Macedonicae, CEL 234, 1 (399 p.Ch.n.; Cugusi CEL II, p. 358), v. 4. ‘Paratus’ mihi videtur nomen magistri militum; minus probanda videtur haec interpretatio, ‘(magister) paratus’, i.e. fere ‘(magister) peritus’. v. 6. lapides… adtractos: est accusativus absol., ut recte interpretatur Adams Poets pp. 122–123; hoc syntagma, quod in Africis alibi quoque legitur, e.g. infra 2887, 8 (cf. Kübler pp. 176; Poukens pp. 256 ss.), in ceteris provinciis multo postea in usum venit, scil. altera parte saec. IV p.Ch.n. (generatim videas Ed. Wölfflin in ALLG 9, 1896, pp. 45 ss., 13, 1904, pp. 278 ss.; Szantyr pp. 140, 143). v. 6. de longe: syntagma vulgare et serioris aetatis, cf. Th.l.L. s.v. de, col. 469, 39 ss. et Szantyr p. 245, in carmine Gholaiae vero primum legitur. v. 6. chamulcus /-um: haec quoque vox hic primum legitur, deinde in Amm. Marc. 17, 4, 14; significat vero plaustri genus quoddam (Th.l.L. s.v.); sed operae pretium est tota de re – scil. quomodo lapides evehantur et in altum tollantur ad aedificandum – comparare papyrum quandam prope Montem Claudianum repertam, CEL 149ter Cugusi (et adnotata ad loc. in CEL III, pp. 235, 237). v. 7. arcata: alibi non invenitur, deest in Th.l.L. s.v.; dein multo postea legitur, Medii Aevi temporibus, cf. C.D. Du Cange, Glossarium mediae et infimae Latinitatis, I, Parisiis 1840, p. 364; itaque quod ad sermonem pertinet carmen Gholaiae maximi momenti esse videatur. v. 7. cannabinus: rarum verbum, sed inde a Lucilio legitur, cf. Th.l.L. s.v. v. 8. contendunt: haec vox epicum sermonem recinere videtur, legas e.g. Vergiliana ‘contendere bello/cursu’ Aen. 4, 108 et 5, 291. Sed quidam interpretantur ‘contendunt’ ∼ ‘affirmant’ (AEp 2016).

462

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 9. arta virtute: similiter ‘iuncta virtus’ v. 5; hoc significare videtur, milites inter se de gloria certantes vinculo virtutis quodam modo religari, itaque ‘arta virtus’ idem fere valere videtur quod ‘una/communis virtus’ vel ‘virtus omnes iungens/coercens’ ideoque ‘virtus insignis et conspicua’. Sed res incerta. v. 12. excelsae turres quater divisae: interpretandum ‘turres quattuor tabulatis praeditae’. v. 13. torrens virtus: vel nominativus pendens, vel subaud. ‘fuit’; paullo postea legitur, v. 20, aliquid simile, ‘tantus fuit eis zelus’. ‘Torrens’ translate ponitur. v. 13. de legione III Augusta videas Cagnat Armée pp. 140 ss., 176 ss.; Ritterling coll. 1493 ss.; Le Bohec in Légions p. 373 maximeque Y. Le Bohec, La troisième légion Augusta, Paris 1989. v. 15. ‘animadverto quod’ est serior constructio verborum, ut patet ex Th.l.L. s.v. animadverto, col. 76, 50–53, hic primum legitur. v. 15. scil. “milites legionis III senserunt se ceteris viam aperuisse, ideo exemplo ceteris fore”; quiddam simile legitur 427 = CLEPann 59, cf. supra, ad 2717, 2, et infra, Indices IX s.v. ‘primus...’. v. 16. ornaverunt: coniungitur cum v. 14 ‘haec’. v. 18. dederit: fortasse scribendum ‘dederi(n)t’ vel ‘dederi〈n〉t’ – sunt enim cetera verba pluralia ‘ornaverunt’, ‘fecissent’, ‘exhibuerunt’ –, itaque sensus videtur esse “inter omnes milites, quidam maxime suam volutantem demonstraverunt”; sed nescio coniunctivus ‘dederit’ syntactice quid valeat. v. 19. fere i.q. “aperte demonstraverunt se nullo pacto permissuros opus suum aboleri”. v. 23. cluditur: i.q. ‘clauditur’, ut saepius in titulis, cf. Th.l.L. s.v. claudo, col. 1300, 21 ss., maxime 42 ss. Videas quaeso translationem quae dicitur. v. 23. castra: fem. sing. ut supra, 2717, 2, item Gholaiae. v. 24. cum magna virtute: modum indicat (Szantyr p. 116). v. 25. devotionis suae honorem: scil. “(legio... (hoc) curavit faciendum, ut esset honor suae devotionis”, i.e. “curavit faciendum, ad devotionem suam honorifice demonstrandam”. v. 26. dictatores: sunt et Iasuchtan, qui cohorti legionis III Augustae praeerat ut centurio, et Paratus, qui praefuisse videtur castris ut magister: animadvertas munus praefecti kastri/kastrorum aetate Severorum nusquam apparere multoque postea denuo apparuisse (cf. Cugusi CEL II, p. 350 et III, p. 281) ideoque eo tempore fortasse munus ‘magistri kastri/ kastrorum’ viguisse pro munere ‘praefecti castri/castrorum’. Sed alter iudicat Michaud ap. Hamdoune(2) pp. 230–231, ‘dictatores’ esse illos qui ante Iasuchtan et Paratum res egerint. v. 27: parum intellegitur. v. 28. capita versorum: haec locutio, pro ‘capita versuum’ posita, saepius legitur in carminibus epigraphicis, in formulis aptis ad acrostichidem in lucem proferendam, cf. infra, Indices IX s.v. ‘capita versorum...’.

AFRICAE PROVINCIAE

463

Videas autem quam vehementer militum virtus (vv. 5, 7, 9, 16, 20 (?), 22, 24) et zelus (vv. 14, 20) laborque maximus in certando laudetur. Insunt aliquot duplicationes: ‘fecerunt’ in clausula vv. 3, 9; ‘fecissent’ item in clausula vv. 15 et 17; praeterea, verba ‘cessaverunt’ v. 11 - ‘venerunt’ v. 12 - ‘ornaverunt’ v. 16 - ‘exhibuerunt’ v. 19 - ‘cesserunt’ v. 26, omnia eodem modo cadentia et inter se consonantia artius versus invicem iungunt. Insunt etiam permulti soloecismi, nec tamen omnino deest quoddam inane, ut ita dicam, mirumque imitandi studium, e.g. v. 1 ‘arcus curvatus’ recinens illud Vergilianum Aen. 3, 533 et v. 23 ‘gemma ut auro’ recinens Aen. 10, 134. De sermone: v. 1 ‘conlabsam’ i.q. ‘conlapsam’ (cf. ‘labsa’ in Tipasitano 2912); saepius littera ‘-m’ omittitur, scil. v. 2 ‘labore’, v. 9 ‘opera aeternale’, v. 11 ‘necunqua’ (sed ‘necunquam’ v. 19!), ‘opera’ v. 17, ‘sua’ v. 18; praeterea v. 10 ‘onestia’ i.q. ‘honesta’, per metaplasmum et littera ‘h-’ omissa; ‘athuc’ i.q. ‘adhuc’ v. 17.

2719. A. Nestori, La catacomba di Sabratha (Tripolitania), LibAnt 9–10, 1972– 1973, pp. 7–24, maxime pp. 19–20 (tab. XIV b); MacCrostie Rae p. 144 n. 41; Pikhaus Répertoire T 8; EDCS 53500002; MQDQ CE|appe|170; Hamdoune(1) 1; CLEAfr 6. Sabrathae, carmen exaratum in tabula marmorea in catacumbis reperta, optime servata, fortasse saec. IV p.Ch.n. (Nestori).

casta fides mentis semper servata marito ad caelum pervexit obans tua gaudia vitae, exempla remanent terris imitanda pudicis. laus habet hoc meritum: servat tua fama pudorem exsuperans mortis legem cum durat in aebum. 5 sic vivunt mores, sic nunquam deficit aetas. te doluit genus omne tu〈u〉m, te cunctae pudicae, innocuam quisquis miratus tempore vitam. non moritur fatum, solvuntur corpora laeto, angustos vitae vicisti temporis annos. 10 ad laevam apponuntur ⊂ chrismon ⊃ ⊂ chrismon ⊃ ad dextram apponuntur ⊂ chrismon ⊃ ⊂ chrismon ⊃ ⊂ palmula ⊃ ‘tum’ lapis errore quodam 3. ‘exempla remanent’ Hamdoune recte, ‘exemplare manent’ edd. vulgo Versus: da6, sed v. 3 videas ‘exemplā’ (pro ‘exemplă’), v. 7 malus, nam vox ‘cunctae’ prosodice ‒ ⏑ computatur.

464

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Vt iam dixi Cugusi Introduzione p. 117, per acrostichidem nomen mortuae indicatur, ‘CAELESTINA’, marito amantissime curante; hic autem lusus additur v. 2 ‘Caelestina - caelum’. ‘Caelestina’ mulieris nomen saepius legitur in titulis Christianorum, cf. Diehl ILCV III, p. 31. Deest omnino formula viatoris, nec mirum, nam lapis ad interiorem sepulcri partem vergit ita ut mortua tantum legere, ut ita dicamus, possit, viator contra non possit. Eadem ut puto causa maritus mortuam uxorem adloquitur. Totum carmen uno themate nititur, quod est de virtute quae famam obtinet mortemque superat. v. 1. casta fides: vox ‘casta’ in initio versus posita saepius legitur in carminibus epigraphicis, 1289, 1; 1440, 5; 1430, 5; 2107 A, 8, cett., cf. Concordanze pp. 80–81; iunctura autem ‘casta fide’ legitur in titulo urbano 548, 3. Quod vero ad castitatem mulieris attinet, cf. infra, Indices IX s.v. v. 1. servata marito: cf. fortasse 1551 = CLESard 6 D, 20 servare [marito] (Caralibus, priore parte saec. II p.Ch.n.); ‘maritus’ in fine versus saepius legitur, videas quaeso infra, Indices IX s.v.; de verbo ‘servare’ item in fine versus videas Concordanze p. 742, addas praeterea Cugusi CLESard p. 130 quod ad titulos attinet, Mastandrea pp. 788–789 quod ad auctores. v. 2. obans: ut 2858, 5 rebus ovans cunctis, praeterea 1378, 6 ovans factis qui petit astra bonis (in Helvetiis, fere med. saec. VI p.Ch.n.), qui locus cum nostro bene comparatur; de verbo ‘ovare’ in carminibus epigraphicis videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 148 et infra, Indices IX s.v. v. 3. exempla remanent terris: opponitur ‘ad caelum pervexit’ v. 2, est topos ille ‘corpus terra tegitur, anima ad astra volat’ de quo cf. Indices IX s.v. v. 5. sententia verbis mutatis repetitur v. 10. vv. 7–8. te doluit…: ut in hoc carmine, saepe alibi lugetur quidam qui vivens valde amatus fuit, qua de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘populus...’. v. 8. tempore vitam: similiter ‘vitae… temporis annos’ v. 10; est metrisma quod dicitur, saepius legitur et in carminibus epigraphicis et in auctoribus, cf. infra, Indices X s.v. v. 9. de memoria superstite morti dicitur, ut e.g. 1551 = CLESard 6, A, 5 / F, 28 ne ce[ss]es, fama, ... / ... quae facit ad famae vive[ntibus] argumentum (Caralibus, priore parte saec. II p.Ch.n.) atque iterum iterumque in Africis, scil. 2810, 3 parentes... m[e]mor(es)... mei (in Castello Tidditanorum), 2839, 3 titulis manebis in aevo (Lambaesi), 2849, 3 virt[u]s in aeternum maneat m[ihi] (Milevi), 2858, 7 sumsit per statuam dimissum in saecula nomen (Hippone Regio), cett. Addas Indices IX s.v. ‘memoria mortuorum’. Videas duplicationes: v. 2 ‘vitae’ - v. 5 ‘aebum’- v. 6 ‘aetas’ - v. 8 ‘vitam’ v. 10 ‘vitae’; item v. 3 ‘pudicis’ - v. 7 ‘pudicae’; demum v. 8 ‘tempore vitam’ v. 10 ‘temporis anno’; praeterea repetitionem v. 7 ‘te… te’. De sermone: ‘v/b’ in ‘obans’ v. 2 vs ‘servat’ v. 4, item ‘aebum’ v. 5 vs ‘vita’ passim; scriptio hypercorrecta ‘laeto’ pro ‘leto’ v. 9.

AFRICAE PROVINCIAE

465

2720. IRT 174; Pikhaus Répertoire T 7; Gómez Pallarès Musiva III 10 et Dossier 8 (qui vidit nihil interesse inter carmen et opus musivum in quo carmen ipsum scriptum est); Cugusi Versificazione trocaica p. 85, Introduzione p. 103; EDCS 06000184; Bodard in HD 059150; TM 202476; MQDQ CE|appe|711; CLEAfr 7. Opus musivum Sabrathae repertum, carmen exhibens, fere saec. IV p.Ch.n.

concessit fort[una] | michi tam gra[to] | gratia inprobi. qu|id prodes, quod | mea fata [ . . . . ]va | deo bos[ . . . . ]atis | parci[ - - - ]aceatis. 1. ‘fort[unam]’ IRT; 2. fortasse ‘prodes〈t〉’; 3. ‘[s]ua|deo’ IRT dub.; 3. ‘bos’ fortasse i.q. ‘vos’ IRT, nescio an recte; 4. vel etiam ‘[ - - - ]ac eatis’ Versus: an sa parum boni? an tro ? (Gómez Pallarès malit dubitanter ia). v. 1. concessit fort[una]…: conferas fortasse Ammaedarense glyconicum 2149, 6 dum fortuna fuit viv[endi]. v. 1. ‘fort[una]’ subiectum, v. 2 ‘gratia’, i.q. ‘gratiam’, obiectum. Dein sequitur, per verba ‘quid prodes’ (v. 2) incipiens, adlocutio quaedam nescio quam, vel, si legas ‘prodes〈t〉’ – collatis 543, 1; 1066, 5; 1670 = ICVR 18469, 12 (‘nihil enim superis prodest post huius ge[sta]que mira…’) –, lamentatio de iniusta voluntate ac vi deorum, fere ‘quid (mihi) prodest, quod mea fata minime laesi...’. v. 4. vel ‘[ ]ac eatis’ vel intellegendum ‘[ ]aceatis’ i.q. ‘[f]aciatis’.

2721. CIL VIII, 22754 a (Cagnat – Dessau); P. Constans, NAMS n.s. 14, 1916, p. 103; ILatTun 47; EDCS 24100096; CLEAfr 8. Gigthi, fragmenta haud congruentia carminis picti incertae aetatis.

Flora sit tua imago Damian[ - - - ] || vende felici || nunc tibi in opere s(?)[ - - - ] nidificas. 3. ‘s(?)[ . . ]’ fortasse est nota quaedam Versus: incerti.

466

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Constans laud. comparat locum falso Vergilio adtributum ‘sic vos non vobis nidificatis aves’ servatum in codicibus vitae Vergili Donatianae, p. 31 Brummer, nescio quibus nisus fundamentis (de hoc loco Donatiano videas e.g., inter multos, Tosi pp. 120–121, G. Fumagalli, Chi l’ha detto?, Milano 198910, p. 148, cett.).

AFRICA PROCONSVLARIS 2722. Ch. Saumagne, BACTH 1928–1929, p. 694 n. 10 (fig. 1); AEp 1932 n. 16; G. Picard, BACTH 1970, pp. 195 ss. (fig. 2); ILatTun 1563; Pikhaus Répertoire A 132; EDCS 08601440 (fig.); HD 024555; TM 200394; MQDQ CE|appe|339; Cugusi Introduzione p. 86; CLEAfr 9. In loco qui dicitur Sidi Bu Beker, prope Mustim (videas Beschaouch Mustitana pp. 135 ss.), saecc. II/III p.Ch.n.; in tympano stelae fractae chartula delineatur, in qua carmen inscriptum; supra chartulam autem mulier mortua fingitur sub specie sacerdotis Cereris.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Iulia Rufini coniunx Rufina | sacerdos, | conditur hoc tumulo conṭẹ|giturque solo | [sa]ncta pudica 〈decens (?) 〉 castissi|ma matronarum. | Postscr.: v(ixit) a(nnos) LVII. ed. Saumagne, CLEAfr 2. supplevi dubitanter, cf. infra, comm. Versus: v. 1 el; v. 2 fere da6 spondeiazon male plenus (cf. infra); nisi quis malit ad commaticum propendere. Elogium Iuliae Rufinae sacerdotis. v. 1. cf. 2510 bis, 1 [conditu]r hoc tumul[o], ubi vide. v. 1. conṭẹgitur: compares 1012, 4 contegor a tumulo (Romae); 1173, 2 contegor hoc titulo (Romae); 2595, 2 contegor hic tumulo (Scarbantiae), cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 54. v. 2. saepius matronae ‘castae’, ‘pudicae’ (simm.) appellantur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘castitas’; videas in primis carmen Thevestinum 469, 5 coniuge sancta pudica, nec non urbanum 736, 3 sancta pudica decens, quibus collatis fortasse suspiceris in carmine Mustitano quoque poetam ‘[sa]ncta pudica decens’ voluisse.

AFRICAE PROVINCIAE

467

2723. Ch. Saumagne, BACTH 1928–1929, p. 696 n. 12; ILatTun 1567; Pikhaus Répertoire A 133; EDCS 08601441; CLEAfr 10. In loco quod dicitur Sidi elTituhi, prope Sidi Bu Beker, in agro Mustitano; cippus sepulcralis, fere saecc. II/III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Q(uintus) Anto|nius Q(uinti) f(ilius) | Cor(nelia) R[e]|ductia|nus pius | v(ixit) a(nnos) LXXXIII, | h(ic) s(itus) e(st). | [ - - - ]est - - - atri[ - - - ] | [et fa]mul[us] fui iamdu[dum - - - ]. | firmas dum vivis f[ - - - ]. edidi (iam CLEAfr) aliter ac Saumagne, qui nonnulla restituit prosodice parum apta ut mihi videtur Versus: incerti, fortasse da. ‘Reductianus’ nomen cf. Kajanto p. 355 (videas ‘Red(d)uctus/Red(d)ucta’, Africum quidem nomen, cf. Id. ibid.). Mortuus videtur in v. 2 de sua condicione loqui, in v. 3 viatorem monere ut vivens vita perfruatur; comparari possunt e.g. 190, 806, 1167, 2614, cett., cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 39–40, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 89 et infra, Indices IX s.v. ‘vive dum vivis...’.

2724–2726. Tria carmina inter se relata, ad urbem Mustim pertinentia.

2724. Beschaouch Mustitana p. 207 n. 21 (fig.); AEp 1968 n. 607; Pikhaus Répertoire A 120; Schmidt Mustis p. 311 (fig.); AEp 2011 n. 1761, 2016 n. 832/1913; Cugusi Quattro temi pp. 5–6; EDCS 17900451 (figg.); Niquet in HD 015752; TM 199397; MQDQ CE|appe|797; CLEAfr 13; Hamdoune(2) 11a (figg.). Musti, carmen Severorum aetate confectum ut videtur, sed fortasse serius (saec. IV p.Ch.n. opinantur quidam).

iter agens per te laetum, sanctissima [Mu]stis, | aspectu mentem vario corpusq(ue) resumat. Versus: da6.

468

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Est laus urbis ut ita dicamus: cf. Schmidt laud. pp. 309 ss., Cugusi Quattro temi pp. 5 ss. ‘Sanctissima’ urbs quaedam alibi quoque dicitur, scil. Apul. flor. 1, 2 mihi… ingresso sanctissimam istam civitatem (Beschaouch laud.). Mire scriptor urbem adloquitur fere vivens corpus, ut alibi quoque in titulis fit, scil. 2885 o felix Sitifis; 1387, 3 urbs Lugdune; 1838, 9 Lugduni; 2060 Roma; 2100, 10 Arelas; ILCV 1075, 17 = 1076, 2 Veseroncia; Le Blant 429 celsa Vienna, cett. v. 1. iter agens... : hoc initium persimile est carmini Auziensi 1830, 6 iter agens salve. v. 2. resumat: est coniunctivus potentialis qui dicitur.

2725. Schmidt Mustis pp. 315–317 (fig.); AEp 2011 n. 1761, 2016 n. 832/1913; EDCS 17900451 (figg.); HD 01575; CLEAfr 14; Hamdoune(2) 11d. Musti, carmen Severorum aetate confectum ut videtur, sed fortasse serius (saec. IV p.Ch.n. opinantur nonnulli).

[ - - - e]st interque patere | [ - - - ]um nunc digne sinistra. Versus: da6. Describuntur, ut videtur, multiplices Mustis urbis partes.

2726. CIL VIII, 27442 (Cagnat – Dessau); L. Poinssot, BACTH 1930–1931, pp. 372–373; ILatTun 1554; Zarker 83; Pikhaus Répertoire A 119; Schmidt Mustis pp. 317–318 (fig.); AEp 2011 n. 1761, 2016 n. 832/1913; EDCS 17900451 (figg.); HD 015752; CLEAfr 15; Hamdoune(2) 11e (fig.). Musti, carmen pictum Severorum aetate confectum ut videtur, sed fortasse serius (saec. IV p.Ch.n. opinantur quidam).

arte manet comptum et insatia[bil - - - ] | picturae ut gressu maestus lass[ - - - ]. ‘insatia[bile lumen]’ et ‘lass[etur ocellus]’ suppl. Schmidt laud., haud absurde nec tamen certe; ‘in satia[te videntur]... lass[usque quiescat]’ coni. Hamdoune; ‘in satira [ - - - ]’ legerat Merlin ILatTun Versus: da6. Est carmen pictum ubi metaepigraphice de carmine ipso dicitur, qua de ratione scribendi cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmen’.

AFRICAE PROVINCIAE

469

Merlin ILatTun p. 278, item Zarker p. 194, Pikhaus Répertoire p. 91 et Schmidt laud. iudicant hoc carmen una coniuncteque cum 293 et 282 legendum, quod tamen incertum videtur.

2727–2728. Zeineb Benzina Ben Abdallah – M. Khanoussi, La saga des Sulpicii, in AfrRom 12, 1996 (1998), pp. 1056–1066 (tabb. I–IV); AEp 1998 nn. 1577–1578, 2005 n. 1658; EDCS 12800693 (fig.)/12800694 (figg.); HD 049257/049258; TM 201543/201544; Cugusi Introduzione pp. 84–86; Mireille Corbier in M. Georg (ed.), The Roman Family in the Empire. Rome, Italy and Beyond, Oxford 2005, pp. 255–285 (figg.); Mastino Carmina saturnia pp. 275–309 (figg.); CLEAfr 11–12. In loco qui dicitur Sidi Mohammed Lazrag, prope Simitthu, duae stelae carmina exhibentes, repertae in Sulpiciorum sepulcreto; Severorum aetate (vel paullo ante) opinor, virorum mulierumque nominibus nisus.

2727. Sulpicius Faustus, uxore ducta | Semproniam Vrbicam Masculitana, | [s]uscepit filiam parvam Faustinam; | optabat vita ut coniungeret illam | nec licuit illi optinere vota; | 5 annis supletis moritur sexaginta. | mater aeducat cum magna moles〈ti〉a, | petitorum cuinam sit coniungenda: | electo multis bono tradidit viro. | vixit cun cura annis sexaginta. 10 praeterea in lapide leguntur, ut videtur, litterae ‘[a]’ et ‘p’ quae quid significent expedire nequeo ‘molessa’ lapis edidi iam CLEAfr, nunc photographema addidi 2. ‘Masculitana’ lapis, ‘Mascu(lu)litana’ Cobier laud. (A. Beschaouch auctore), nulla puto necessitate; 7. ‘moles〈ti〉a’ scripsi, ‘mol(l)esa’ Mastino

2728. [Su]lpicii Primus et Fausṭ[ina] | [na]scuntur duo fratribus u[ - - - ], | [c]oniuncti bene sunt fato voleṇ[te], |

470

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

matre Vrbica fato praedican[te]; | ḷuxerunt bona industria mạ[trem]. | 5 mortua uxore, non altera ducta, | annis invitus vixit octoginta | et coniux illi iuncta quinquaginta. supra leguntur, ut videtur, litterae ‘a’ et ‘p’ quae quid significent in obscuro iacet; infra delineatur taurobolium ut videtur edidi CLEAfr, nunc photographemate addito 2. ‘u[nanimis]’ edd. principes, haud absurde, vel etiam ‘u[nanimi]’; ‘u[nitis]’ E. Weber ap. Mastino (laud., p. 309); 5. incertum utrum ‘luxerunt’ an ‘duxerunt’; ‘ma[trem]’ edd. vulgo et ego ipse, ‘ma[tris]’ Mastino Videas quaeso saturnios versus, mire quidem pro tempore, eodem tamen quo Terentianus scripsit (metr. 2497 ss.), ille quoque Africa natione. Haec epigrammata, una cum titulo quodam oratione soluta conscripto (AEp 1998 n. 1576 b = 2005 n. 1658), ad unam eandemque gentem spectant, scil. Sulpiciorum. Etenim compertum habemus, 2728, Sulpicium Primum filium fuisse C. Sulpicii Primi illius qui in titulo laudato AEp 1998 n. 1576 b = 2005 n. 1658 memoratur; uxor eius Faustina autem fuit filia Sulpicii Fausti, fratris eiusdem C. Sulpicii Primi, et Semproniae Vrbicae in 2727 laudd.: fuerunt ergo Sulpicius et Faustina patrueles iidemque coniuges. Stemma invenitur apud edd. principes p. 1061, Corbier laud., Mastino Carmina saturnia pp. 281 ss. Sulpicius Faustus mortuus est antequam filia Faustina nupsit, quam ob rem negotium gessit una Vrbica mater, magno quidem labore cum in viduitate relicta esset. Sunt ergo haec epigrammata invicem relata, ut fit e.g. in Ferrariensibus Fadienis de quibus cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 77–143. ‘Faustinus’ cognomen saepe legitur, maxime apud Africanos, saepissime ‘Faustus/Fausta’ (fere 1300es), cf. Kajanto p. 272; ‘Vrbicus/Vrbica’ autem fere 200es legitur, item Kajanto p. 311. Videas ut iterum iterumque verba ‘iungendi’ ponantur, ad significandam miram parentum natorumque pietatem. Sententiae autem sunt breves iuxtapositaeque et amputatae, ut fit in antiquo sermone (e.g. in 52, Gracchanae fere aetatis); addas omoeoteleuta et verba repetita, ‘sexaginta’-‘sexaginta’ 2727, ‘volen[te]’-‘praedican[te]’ et ‘octoginta’-‘quinquaginta’ 2728; nec non ‘uxore ducta’ 2727, 1 et ‘non altera (scil. uxore) ducta’ 2728, 6. In 2727, 2 ‘Semproniam Vrbicam’ scriptio hypercorrecta pro ‘Sempronia Vrbica’; 6 ‘sup(p)letis’ pro ‘completis’, 7 ‘aeducat’ scriptio hypercorrecta pro ‘educat’, 10 ‘cun’ i.q. ‘cum’. In 2728, 3 ‘fato volen[te]’ abl. absol., item 4 ‘matre Vrbica… praedicante’, contra v. 5 ‘bona industria’ abl. qualitatis; 8 ‘coniux’ pro ‘coniunx’.

AFRICAE PROVINCIAE

471

2727, 2. Masculitana: scil. Masculae nata, qui locus in Numidia fuit. 2727, 7. moles〈ti〉a: ‘molessa’ in lapide pro ‘molestja’ est fortasse scriptio phonetica quae dicitur, ‘molestia> molestja> molesza> molessa’. Multis curis mater affecta est in filia in matrimonium collocanda cum, in viduitate relicta, vice patris quoque fungeretur. 2727, 9. electo multis: pro ‘electo ex multis’ vel simm. 2727, 5. nec licuit: verbum ‘licere’ saepissime in carminibus epigraphicis ponitur de morte obsistenti ne quid re vera fieret quod per se fieri potuisset, et in Africis provinciis et alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘licere’. 2728, 1–2: incertum utrum ‘duo’ i.q. ‘ambo’ (scil. Sulpicius Primus et Faustina: subiect.) an ‘duo(bus)’ i.q. ‘ambo(bus)’ (scil. fratribus: abl. originis); si malis ‘duo fratribus’ interpretari, videas in ‘duo’ rectam declinationem deesse. 2728, 2. adiectivum ‘unanimus’ satis facile restitui potest, quippe quod ad sermonem poeticum aptetur, videas Roberta Strati, Itinerari di parole: unanimus, in P. Mantovanelli, F. Romana Berno (eds.), Le parole della passione. Studi sul lessico poetico latino, Bologna 2011, pp. 209–242; Graziana Brescia, Anna soror e le altre coppie di sorelle nella letteratura latina, Bologna 2012, pp. 35–57. 2728, 7. invitus: scil. quod uxori noluerat superesse.

2729. G. Picard, BACTH 1951–1952, pp. 211–212 n. 34; AEp 1955 nn. 52–53; Zarker 103; Pikhaus Répertoire A 1; Cugusi Corpus pp. 87–88, Introduzione p. 76; EDCS 45500016 (fig.); HD 019179; TM 199678; MQDQ CE|appe|275; CLEAfr 16. Semta, tabula varie trita et in media parte et ad dextram, aetate fere Severorum ut videtur.

prima mihi gene[ris causa m]ạṭẹr ipsa Secunda. dilectus ca[ste dein] ṃ[eu]ṣ est Cicero, cui ego prim[ - - - qu]ạẹdam puella viro, ex quo alui [tenere ma]sculos (?) ipsa ḍuọs, et mihi contiger[it vi]tae vicenum [pleni]us si mihi sex menses invida P[arca ded]at (?). utque pudica virum fovi, sic me d[ilexit et ill]um esse mei memorem haec m[onimenta prob]ant. qui legis ut noscas, vixi anni[s] ṭriginta [trib]us inque mea patria hic sata, hic sita sum. (vacat)

ad dextram haec leguntur:

5

10

472

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

D(is) M(anibus) S(acrum). | Agmeniae M(arci) f(iliae) Secundae | uxori piissimae | C(aius) Modius Silvanus Ciceronianus. 1. supplevi; 2. ‘ca[ste - - - ]’ Picard, reliqua in versu ipse addidi iam CLEAfr, nulla tamen re certa; 3. ‘prim[um nupsi qu]ạẹdam’ conieci in CLEAfr in apparatu critico; 5. ‘contiger[it]’ potentialis esse videatur, ad ‘[ded]at’ relatus, si tamen verba recte restituta sunt; praeterea ‘[illi]us coni. Picard, ‘[pleni]us’ ego; 6. ‘[ded]at’ ipse scripsi dubitanter, quod satisfacere videatur; 7. optime restituit Picard; 8. ‘m[unera monstr]ant’ Picard recte quod ad sensum attinet, minus recte quod ad rem metricam, ego aliter supplere malui metri causa Versus: di (in lapide ipso vv. 2, 4, 6, 8, 10 recedunt), sed v. 3 el esse videatur errore quodam pro hexametro positus, v. 7 praeter metrum. ‘Cicero’ cognomen alibi quoque hic illic in Africa legitur, e.g. AEp 1957 n. 185 Cicero Tabudeiensis (Thamugadi, saecc. II/III p.Ch.n.), ‘Secunda’ autem saepissime, cf. Kajanto p. 292; ‘Agmenia’ contra nusquam invenitur (deest in Th.l.L.). v. 1. facile comparatur cum Thamugadensi 2824, 1 prima fides generis. v. 5. vicenum: substantive ponitur, pro ‘vicennium’, scil. ‘viginti anni’. Vv. 5–6 et 9 in unum collatis, concludi potest coniugem annum XXXIII agentem obisse post XIX annos menses VI cum marito exactos. v. 6. Parcae invidae appellantur, ut saepius in titulis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Parcae...’. vv. 9–10. est variatio quaedam formulae illius ‘si quaeris quae sim…’ (de qua videsis infra, Indices IX s.v.), contra morem ad finem positae. Monet Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 206 verisimilius lusum v. 1 ‘prima’/‘Secunda’ haud fortuito positum, ut ex ordine verborum concludi potest; quae si ita sunt, de hoc lusu nominis/verborum videas infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine...’. In v. 10 quoque luditur ‘hic sata’/‘hic sita’, ad hoc significandum, mulierem neque vivam neque mortuam unquam de patria decessisse, ut fit in Italico Eng. 382 hic natus, hic situs est; cum contra longe aliud querantur poetae epigraphici, scil. subita morte peregrina vitam ablatam esse (qua de re cf. Indices IX s.v. ‘mors peregrina’).

2730. L. Poinssot, BACTH 1932–1933, pp. 301–302 n. 2; ILatTun 1632; Zarker 143; Pikhaus Répertoire A 131; Hamdoune(1) 65; Cugusi Introduzione p. 89; AEp 2014 n. 1526; EDCS 08601517; MQDQ CE|appe|712; CLEAfr 17. Lapis Aubuzzae repertus, fere Severorum aetate (cf. Pikhaus Répertoire p. 95).

AFRICAE PROVINCIAE

473

Praescr.: C(aio) Attio Felici Post(u)mo P(ublia) | Ogulnia fecit coniunx, | aeternamque domum statuit | [ - - - ] namque diu vixere pares sui | [ - - - ] concordes multos pariter flo|[rentibus annis] (?). ediderunt Poinssot et ILatTun 3. restitui posse videatur, cf. infra, comm. Versus: da6. ‘Ogulnia’ antiquum Tuscorum nomen, cf. Schulze pp. 150–151. Iunctura ‘domus aeterna’ saepissime in carminibus epigraphicis legitur, cf. infra, Indices IX s.v.; in Africis quoque, 2776, 3101 (?), 3110. Item saepe invenitur topos ille, coniuges semper concordes egisse, videas quaeso infra, Indices IX s.v. ‘concordia coniugum’; recte quidem Merlin ILatTun p. 290 et Zarker p. 237 comparant potissimum 1969, 1–3 concordes animae quondam, cum vita maneret, / moribus eximis pariles et amore iugali. / sedibus his iunctae per saecula longa quiescunt (Madauris, saecc. II/III p.Ch.n.), addas praeterea 739, 6; recinitur autem Verg. Aen. 6, 827 concordes animae nunc et dum nocte prementur (cf. Hoogma p. 295, Lommatzsch CLE III, p. 41). Ceterum, v. 1 quoque Vergilium recinere videtur, Aen. 4, 655 urbem praeclaram statui. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 178. v. 3. restitui potest ex Cordubensi 2333, 1 〈Mussia〉 bis denis Agele florentibus annis, videas praeterea Ilipense 2323, 3[flore]ntibus ann[is]: CLEAfr laud.

2731. A. Beschaouch in Pikhaus Répertoire A 40; Cugusi Corpus pp. 85–86, Introduzione p. 74; AEp 2014 n. 1519; EDCS 58200010; MQDQ CE|appe|664; CLEAfr 18. Carthagine, tabula sepulcralis (?), fere aetate Severiana.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | L(ucius) Fl(avius) Rogatianus iunior vixit ann(os) XVI, m(enses) X, d(ies) XXIII, | L(ucius) Rogatianus filio obsequentissimo. | post dulces Musas, inimicas fato crudeli, | post nemora et fontes lucos fluviosque Maronis, | me sedes ista tenet, nemore vallatus opaco. | non queror infernas quod sim cito raptus ad umbras, | sed quod castra mea studiaque florentia miles | 5 desertor factus, fatorum lege funesta. |

474

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

sit post fata mea et scelus initiale supremum, | non iacio ista aeterna resonanti Camena. Versus: da6; sed v. 1 ‘fato’ prosodice ‒ ⏑ male computatur; v. 3 ‘/-re val-/’ prosodice ‒ ‒ ; v. 5 prosodice ‘mĕā studiāque’ (sunt autem neutr. plural.!); v. 9 ‘iacio H ista’. ‘Rogatianus’ nomen saepius legitur potissimum in Africa, ubi monet Kajanto p. 297 inventa esse 140 exempla de tota summa 170. Videas hic et patrem et filium eadem tria nomina habere. Carmen sui generis est, nam praeter elogium iuvenis litterarum studiosissimi, nuper ante tempus morte immatura rapti, laudationem exhibet poeticae artis, vv. 7–8; qua in re reicimur ad carmen Augustanum 2537 et ad Ammaedarense 2763 (cf. Indices IX s.v. ‘carmina immortalitatem praebent’). Quam penitus iuvenis litteras noverit praebent loci Vergili et Martialis quos infra adducam. v. 2. post nemora et fontes lucos fluviosque Maronis: Vergilius apertis verbis archetypon ut ita dicamus agnoscitur in loci amoeni descriptione, cf. enim georg. 2, 469 et Aen. 1, 159 ss. (Cugusi Aspetti letterari pp. 50–51, La Cueva Negra p. 76, Corpus p. 160); quin etiam fortasse speciatim recinitur versus buc. 8, 86, qui sonat ‘per nemora atque… lucos’. Ceterum, tota res abunde explicatur vv. 5–6, unde deduci potest iuvenem illum Vergilianis quidem carminibus usum esse. Nec praetereundum est iuncturam ‘nemora et lucos’ saepe in usu fuisse, ut deducitur ex loco illo dial. de orat. 9, 6 ut… dicunt, in nemora et lucos… secedendum est, item ex Plin. epist. 9, 10, 2, cett. v. 3. nemore vallatus opaco: loci Vergiliani Aen. 8, 108 verba ‘opacum nemus’ recini videntur (‘nemus’ autem vox poetica a Vergilio adamata, cf. H. Merguet, Lexikon zu Vergilius, Leipzig 1912 [ed. ster. Hildesheim 1960], pp. 446–447), quae imitatio firmatur a Vergilianis verbis ‘infernas… umbras’ quae ibidem leguntur. At sermo parum perspicuus, nam vel nom. mascul. ‘vallatus’ per soloecismum ad accusativum ‘me’ est relatus, vel verbum subauditur, scil. ‘(sum) vallatus’, ut paullo infra, v. 6 ‘desertor factus’ subaud. ‘sum’. v. 4. non queror infernas quod sim cito raptus ad umbras / sed quod castra…: videas sermonem vere epigraphicum: nam (a) verbum ‘rapiendi / eripiendi’ saepissime de morte vel fato ponitur, cf. enim Indices IX s.v. ‘rapio’; (b) ‘cito’ quoque saepius ponitur, cf. infra, Indices IX s.v.; (c) ‘rapere ad umbras’ comparari potest e.g. cum 1219, 2/5 me… rapuit sibi Ditis ad umbras /… cito redditus umbris (Romae), 1186, 9 infernas subito delatus ad umbras (prope Ostiam, saec. II p.Ch.n.), demum cum Cillitano 1552, 38 tacitis Acherontos in umbris (fere medio saec. II p.Ch.n.); ceterum, vox ‘umbra’ saepe legitur in carminibus epigraphicis, cf. Concordanze pp. 890–891. Sed hoc maxime mea interest, in lucem ponere hunc locum optime comparari posse cum urbano 995 A, 9–10 nec pro me queror hoc, morte est mihi tristior ipsa / maeror Atimeti… (aetate Imperatorum Iuliorum et Claudiorum)

AFRICAE PROVINCIAE

475

atque recta via fere ad verbum pendere a Mart. 11, 69, 11 non queror infernas quamvis cito rapta sub umbras. vv. 5–6. castra... studiaque: est accusativus relationis. Sermo translatus, Rogatianus iunior fuit ‘miles Musarum’. Sensus est “queror... quod... mea studia fato coactus deseruerim”. v. 8. ut dixi paullo supra, persuasio exprimi videtur carmina in aeternum vivere posse; etenim ‘Camena’ idem significat quod ‘carmina’. De Camenis vero in carminibus epigraphicis cf. Sblendorio Cugusi CLEOr pp. 231–234, item Cugusi Introduzione p. 76 et supra, comm. ad 2706, 1. Nota ‘iacio’ i.q. ‘iaceo’.

2732. Ben Abdallah – Sebaï 249 (fig.); Vsp p. 1764 nr 1. Carthagine, laeva pars tabulae sepulcralis ex marmore, fortasse Severorum aetate.

Spenica . [ - - - ] | hoc sita [in tumulo (?) - - - ] | debita Parc[arum - - - ] | nullo um[quam (?) - - - ] | “vixi lusi co[ - - - ] | crededi quam[ - - - ] | nunc modo ad . [ - - - ] | quae superos co[ - - - ]”. | Postscr. (?): Lucius [ - - - ] | - - - - - 3. ‘Parc[arum]’ restitui, cf. comm.;

5

5. cf. comm.

Versus: da ut videtur (vel da6 vel di); fortasse post v. 8 incipit postscriptum, re incerta. ‘Spenica’ nomen rarum, urbanum et Africum ut videtur: Kajanto p. 286. Carmen in partes duas dividitur, quarum prior (vv. 1–4) et narratio mortis immaturae Spenicae (‘debita...’), altera continet verba mortuae Spenicae ipsius sua fata deflentis. v. 3. debita Par[carum]: restitutio certa, cum saepe vox ‘Parcarum’ in II pede legatur, e.g. 1109, 2 flerem Parcarum… putria fila querens (Romae, altera parte saec. I p.Ch.n.), 428, 1 a male Parcarum… (Stabiis, saec. II p.Ch.n.), 1206, 1 invida Parcarum series… (Salonis, puto saec. II p.Ch.n.), 472, 3 invida Parcarum... voluntas (Auziae, saecc. II/III p.Ch.n.); 1998, 3 invida [Par]carum... dira (in Vellaunis, incerta aetate): cf. Sblendorio Cugusi CLE 428 p. 330, Cugusi Vsp p. 1764.

476

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 3. debita: sunt scil. ‘debita vitae’ saepius in CLE memorata, cf. infra, Indices IX s.v. ‘debitum vitae’. v. 5. co[ - - - ]: verbum ‘cŏmĕdī’ vel simm., quod Beneventanum 187, 2 quod comedi et ebibi, tantum meu est (saec. I p.Ch.n.) suadeat, contra metrum sit (cf. enim ‘cŏmĕdī’, cum contra ‒ ⏔ expectes); aliter, desideres fortasse ‘cōmŏdŏ’ i.q. ‘quōmŏdŏ’, collata sententia ‘vixi quo(a)d volui...’ (simm.) quam saepius legimus in CLE, cf. infra, Indices IX s.vv. ‘dum vixi...’, ‘vive...’; quomodocumque res se habent, videas sententiam et exhortationem fere Epicuri dignam ut bene vivatur (infra, Indices IX s.vv. ‘edi, bibi...’, ‘Epicurea doctrina’). v. 6. crededi: i.q. ‘credidi’, quod verbum (vel simm.) saepius legitur in CLE, videas locos collectos in Concordanze p. 120, quibus addas urbana ICVR 4141, 5; 4155, 8; 4797, 2, cett.

2733. Ben Abdallah – Sebaï 437 (fig.); Vsp p. 1766 n. 3. Carthagine, parvum fragmentum tabulae sepulcralis ex marmore, ad laevam fractae, fortasse aetate Severorum.

Praescr.: [ - - - ] vixit | [ - - - ]vi. (vacat) [ - - - ]nos complerat | [ - - - a]nnos [ - - - ]cit ecce locus. Versus: di. v. 1. [ - - - ]nos: est fortasse numerus distributivus, relatus ad ‘[a]nnos’, fere ‘[de]nos’, ‘[se]nos’ simm., adiecto fortasse adverbio distributivo, fere ‘bis (vel ter) denos’ simm., ut milliens legimus in carminibus epigraphicis; item, ‘complere/implere annos’ saepissime legitur, videas e.g. Concordanze pp. 38–42 s.v. ‘annos’ et infra, Indices IX s.v. ‘complere...’. v. 2. ecce locus: finis versus videtur esse, collatis locis in Concordanze p. 195 et Mastandrea p. 239 collectis. ‘Complerat’ i.q. ‘compleverat’.

2734. Ben Abdallah – Sebaï 441 (fig.); Vsp p. 1766 n. 4. Carthagine, parvum fragmentum tabulae sepulcralis ex marmore, ad imum tantum integrae ut videtur, fortasse Severorum aetate.

------| [ - - - ] a (?) nefas, et [ - - - ] |

AFRICAE PROVINCIAE

477

[ - - - ] quae forma et t[ - - - ] | [ - - - ] hominem co . [ - - - ]. 2. fortasse ‘t[itulis]’ Versus incerti. Fortasse est elogium mulieris cuiusdam, cuius memorentur forma virtutesque, ut fit in carminibus collectis a Logemann pp. 111–112, cf. infra, Indices IX s.v. ‘forma’; vox ‘nefas’ quoque monet ut versus agnoscamus (cf. Concordanze p. 507), in quibus sit lamentatio funebris, ut 428, 1 et 1995, 1. Fortasse ‘a nefas’, ut ‘o nefas’ 2020, 1 et ‘pro nefas’ 750, 1, praeterea cf. Cugusi Vsp p. 1766–1767.

2735. CIL VIII, 12881 (Cagnat – Schmidt); Chol. 215; Eng. 39; ILatTun 910; Pikhaus Répertoire A 33; EDCS 25001882; MQDQ CE|appe|713; CLEAfr 19. Carthagine, fere priore parte saec. IV p.Ch.n.

Praescr.: L(ucius) Magius [Lac]erta | pius vixit ann(os) LI, h(ic) s(itus) est. | Magia Chrysis uxor viro sancto | indulgentissimo p[r]o meritis fecit. | cum quo vixi{t}, maledixit mihi numquam, | offendit me nuncquam nec ullum alium. 1. ‘vixit’ lapis errore quodam ut videtur (videas enim ‘vixit... maledixit’) in praescr. nomen restituit Mommsen Versus: ia6. ‘Magius Lacerta’ nomen (si recte restitutum est) perraro legitur: Kajanto p. 333. ‘Magia Chrysis’ autem Graecum nomen mulieris, cf. Solin Personennamen pp. 1226–1228 (‘Chrysis’ 130es in urbe Roma). praescr. p[r]o meritis: cf. infra, Indices IX s.v. v. 1. scil. ‘(ille) cum quo vixi maledixit’. v. 2. repetitur 2220 = Eng. 41, 1 neminem ofen(dit); praeterea videas sententiam ‘laesi(t) neminem’, quae iterum iterumque legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘laedere neminem’. ‘Nuncquam’ i.q. ‘numquam’.

478

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2736. P. Monceaux, CRAI 1911, pp. 568–569; A.L. Delattre, RevTun 1914, pp. 58–59; ILCV 1697; ILatTun 1133; Zarker 71; Pikhaus Répertoire A 44; EDCS 08601240; MQDQ CE|appe|636; Hamdoune(1) 47; CLEAfr 20. Tabulae fragmenta marmorea optime congruentia, Carthagine reperta, quae exhibent carmen Christianum integrum, fere 380–420 p.Ch.n.

Eutitia hic felix fidelis morte quiescet eclesiequ|ae sedes tam sacro nomine signans. | apparet hinc cunctis quod se Deo dederit [ipsa]. 3. supplevit Monceaux, item ILCV, CLEAfr Versus: da6 parum boni, videas enim e.g. malos pedes ‘/equae se-/’ (v. 2) et ‘/se Deo/’ (v. 3). ‘Eutitia’ est Graecum nomen mulieris, scil. ‘Euticia’ = ‘Eutychia/Eutyche’ phonetice in peius mutatum, cf. Solin Personennamen p. 872 et Diehl ILCV III, p. 57; compares quaeso ‘Eutucius’ in Africo 2982. In carminis initio est lusus verborum de nomine factus, videas enim nomen ‘Eutitia’, i.e. Εὐτυχία, Latine ‘Felicitas’, et adiectivum ‘felix’ iuxta positum, ut alibi quoque fieri patet ex locis collectis a Sblendorio Cugusi Espediente pp. 263 ss.; comparari potissimum possunt carmina 1862, 1869, 661. Ceterum lusus de nominibus alibi quoque in Africa fiunt, omnino fere 30es: Sblendorio Cugusi Espediente pp. 257 ss. passim et Ead. in Cugusi Corpus pp. 201 ss. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. Carmen plene intellegi posse mihi videtur si putes id positum esse in basilica Eutitiae defunctae dicata (contra, Monceaux laud.), Eutitiam ipsam autem matronam quandam fuisse quae virginum vel viduarum choris praeesset in basilica. v. 2. sententia comparari potest cum carmine Tipasitano 2906, 1 vivite felices quibu[s] haec sunt condita tecta. v. 3. apparet... quod: declarativum. Quod est de sermone: ‘ec(c)lesiequae’ i.q. ‘ecclesiaeque’, ‘-que’ vero vel vere verba coniungit (scil.: ‘(Eutitia) quiescet felix... et signans...’) vel redundat (ut saepius fit in carminibus epigraphicis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘-que abundans’). ‘Quiescet’ i.q. ‘quiescit’, nam saepissime ‘i’ et ‘e’ confunduntur; ‘(Euti)ti(a)’ pro ‘(Eutu)ci(a)’, ‘-ci-’ et ‘-ti-’ confunduntur ut saepius (cf. A. Traina, L’alfabeto e la pronunzia del latino, Bologna 19734, pp. 54–57). Videas demum allitterationem ‘Felix Fidelis’.

AFRICAE PROVINCIAE

479

2737. CIL VIII, 24590 + 24656 (Cagnat – Dessau); Ben Abdallah Catalogue p. 257 n. 16 (fig.); Pikhaus Répertoire A 34; AEp 2016 n. 1879; EDCS 24800876 (figg.); CLEAfr 21. Carthagine, tabulae ex marmore fragmenta, fere 380–420 p.Ch.n.; est carmen votivum, cuius praescriptum legitur in CIL VIII, 24590, textus autem in CIL VIII, 24656 (per notam || titulos distinxi).

Praescr.: [proconsul ille cum - - - Au]relio [ - - - ]ta[ - - - ]ti[ - - ]ma[ - - - ]om[ - - - ] v(iris) c(larissimis) leg[ati]s suis | [ - - - ] ins[i]s[tent - - - ] da[ - - - ]lio Bo[nifac]io (?) Maiorin[o] princ[i]pali | [ - - - ]an[ - - - alma]e (?) Kar[tha]ginis perfectis omnibus ded[ic]avit. || [ - - - ] pri[n]c[ep]s (?) salu[bribus] . . . [ - - ]nibu[s] orbem | [ - - - ] . [ ] . [ ]t . . . [ - - - ]ma[ - - - a]mbit apex | [ - - - ] . . . reparat r[es] publica vi[r]es | [ - - - ] exiguo temp[ore] surgit op[us]. praescripti reliquiae difficillime leguntur Versus: di. De his clarissimis viris legatis videas quae dixit Ben Abdallah Catalogue p. 257, quae hic repetere operae pretium non videtur. v. 1. cf. Zarker 4 (a), 1 arma haec quae cernis princeps lu[dend]o fui (Tegiani, saec. I p.Ch.n.). vv. 3–4. aedes (vel simm.) delapsae citoque restitutae saepissime in CLE commemorantur, e.g. 2718, praeterea 289 = CLEConst 5, 2 (Constantinopoli, 441 vel 447 p.Ch.n.), cett., cf. Cugusi CLEConst p. 458.

2738. CIL VIII, 1072 (et p. 929) (Wilmanns – Mommsen); Fiebiger 63; Pikhaus Répertoire A 50; Gómez Pallarès Musiva III 44, Dossier 13; EDCS 17700896; CLEAfr 22. Opus musivum, multis ornatum figuris (scil. mensium, Isidis, cett.), Carthagine repertum, dein Londinium translatum, ubi extat; 480–520 p.Ch.n. ut videtur (cf. Pikhaus Répertoire pp. 71–72). Nescio utrum Christianum sit an non.

[ - - - ]nc fundamenta | [ - - - ] [ - - - ]tem dedicavimus [ - - - ] | tibi de te ⊂ hed. ⊃ amici florem | [Wandalorum] (?) deum invocantem ⊂ hed. ⊃

480

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

qui | [ - - - exaudi]vit gaudentes ⊂ hed. ⊃ | [ - - - ] dominus te exalta|[vit per] Fastilanem inmin|[entem - - - ] consummavit gaudens [ - - - ]emtem.

5

ed. Wilmanns in CIL VIII, rem metricam agnovit Studemund (in CIL laud.), restitutiones a De Rossi factae in CIL VIII, p. 929 leguntur 1 fin. ‘[iecimus] suppl. De Rossi; 2 init. ‘[fon]tem’ coni. De Rossi; ad fin. ‘[ ]ti bidete’ (= ‘videte’) vel ‘[ ]tibi de te’ CIL, De Rossi, Gómez Pallarès, hoc quidem malim; 3. 4. 5. rest. De Rossi recte ut videtur; 6. rest. De Rossi, qui etiam ‘[operi]’ supplevit Versus incerti, fortasse ia7 (CIL laud.) vel ia (Gómez Pallarès laud.). ‘Fastila’ nomen Wandalorum, cf. Reichert pp. 267–268. v. 3. florem [Wandalorum] (?): videas quaeso, una cum Wilmanns CIL VIII, p. 929, carmen Thibilitanum 2821, 1 Catullinorum flores. Vox ‘flos’ alibi quoque ab auctoribus usurpatur vi superlativa, videas enim Catull. 24, 1 o qui flosculus es Iuventiorum, 100, 2 flos Veronensium… iuvenum; Auson. prof. 6, 1 o flos iuvenum; Sidon. epist. 8, 8, 1 Gallicanae flos iuventutis; similia quoque eadem vi leguntur, cf. Catull. 64, 3 Argivae robora pubis, Aug. epist. in Ep. Lat. Min. II, CLI, frg. 47 Cugusi Cilneorum zmaragde; item in usu voces ‘decus’ et ‘diadema’, cf. supra, ad 2527, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘elativa vox’. Nota ‘[ ]emtem’ i.q. ‘[ ]entem’, ut videtur.

2739. De Rossi II, p. 241 n. 6; AL 380 R.; Monceaux 154; Fiebiger 45; Pikhaus Répertoire A 56; Gómez Pallarès Musiva III 55, Dossier 16; EDCS 14300121; MQDQ CE|appe|714; CLEAfr 23. Carthagine, fere 480–520 p.Ch.n. (de tempore cf. Pikhaus Répertoire p. 73). Quomodo carmen et opus musivum (nunc deperditum) invicem referantur videas Gómez Pallarès laud.; carmen autem ad figuram nativitatis Christi adponitur, in basilica Carthaginiensi Mariae Virgini posita et dicata.

qualiter intacta processit virgine partus | utque pati voluit natus, perquirere noli: | haec nulli tractare licet, sed credere tantum. in codd. praecedunt verba ‘domni Petri referendarii versus in basilica palatii sanctae Mariae’

AFRICAE PROVINCIAE

481

Versus: da6. Si re vera Petrus refendarius versus conscripsit, hoc epigramma suo loco illis carminibus adiungendum est, quae nomen auctoris exhibentia collegi Cugusi Aspetti letterari pp. 21 ss. De Petro autem cf. PLRE II, p. 869 s.v. Petrus 23: esse videatur unus de referendariis ex notariorum collegiis Imperatoris res maxime curantibus, quo de munere videas Jones II, p. 802 (referendarii memorantur inde ab anno 427 p.Ch.n.). Attamen omittendum non est aliter iudicavisse Mandouze p. 874 (s.v. Petrus 9), hoc est Petrum referendarium regis cuiusdam Vandalorum fuisse (anne Thrasamundi?). Incarnationis mysterium haud ratione, sed fide credendum; est ergo carmen ad doctrinam spectans. Cum v. 3 miro casu comparari potest Dante, Purg. III, 37 ss. “state contenti, umana gente, al quia; / ché, se possuto aveste veder tutto, / mestier non era parturir Maria”. v. 1. intacta virgine: compares quaeso Catull. 62, 45/56 maximeque Christianorum carmina quaedam, scil. Mediolanense De Rossi II, p. 162, 5, v. 14 intactae matris (Ambrosii aetate), Vercellense 706, 8 intacto corpore (fere 500–525 p.Ch.n.), fortasse urbanum ICVR 4071, 1 [ - - - ] intacto [ - - - ]. v. 1. videas ‘partus... processit’ mire dictum.

2740. CIL VIII, 24670 (Cagnat – Dessau); ad 1928; ILatTun 984; Pikhaus Répertoire A 42; Gómez Pallarès Dossier 24; Cugusi Invidia pp. 90–91; EDCS 24900279; MQDQ CE|appe|715; CLEAfr 24. In opere musivo Carthaginiensi, saec. VI in. p.Ch.n.; vidit Gómez Pallarès laud., p. 200 opus musivum carmenque ibi inscriptum nihil commune habere.

[in]bide, vive e[t] vide, possas plurima bid[ere]. Versus: da6 parum bonus, debuit esse ‘plura’ pro ‘plurima’ (item 2925). Carmen ad fascinum spectans, ut saepius in Africa, qua de re cf. Cugusi Invidia pp. 96–97 et infra, Indices IX s.v. ‘invidia (hominum)’; sententia iterum iterumque eadem eodem modo repetitur, formulae instar. Verbum ‘possas’ ponitur per analogiam, ut ‘legas’, pro vulgato ‘possis’ (cum contra fiat ut ‘possis’ pro indicativo habeatur, cf. enim ‘simus’ pro ‘sumus’ 2767, 1). Comparari possunt, quod ad coniugationem attinet, verbi ‘sum/possum’ formae quae contra morem vocalem ad verbum nativum pertinentem servant, ut puta ‘so/setis’, ut iam contendi Cugusi Papiri epistolari p. 148 (addas Hadrumetinum titulum oratione soluta conceptum AEp 1960 n. 91, ll. 13–14 ‘possetis’; fortasse 2695, 10 quam diu s(etis) (?), haud longe a Serdica, cf. ad loc. et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 131). Videas CLEAfr p. 182 et breviter infra, Indices IX s.v. ‘so’. Betacismum ‘[in]bide’, ‘bid[ere]’.

482

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2741. A.L. Delattre, CRAI 1908, p. 67 (fig.); CIL VIII, 25305 (Cagnat – Dessau) et p. 2510; Ennabli II, 255 (fig.); Pikhaus Répertoire A 51; EDCS 24700417 (fig.); CLEAfr 25. Carthagine, fragmentum tabulae marmoreae undique fractae, saec. VI p.Ch.n. priore parte (Ennabli), carmen fortasse Christianum.

------| [ - - - m]ortale (?) labo[r- - - ] (?) | [ - - - ]mini mortis | [ - - - ] ḷocup̣[let- (?) - - - ]. | Postscr.: [ - - - ] LXIII d(e)p(osit-) [ - - - Se]ptembr(es) | [ - - - ] fide[lis - - - ]. 1. vel ‘[ - - - imm]ortale’;

3. ‘[ - - - ] locu P[ - - - ]’ maluit Ennabli

Versus: da (fines versuum) esse videantur. Sed fortasse inter incerta reiciendum. Elogi cuiusdam frustula esse videantur, nulla tamen re certa. Si ‘fide[lis]’ restitutio probanda, tum carmen Christianum iudicandum.

2742. A.L. Delattre, CRAI 1916, pp. 163–164 n. 10 et RevTun 1918, pp. 92–95 n. 1; R. Cagnat, BACTH 1919, pp. CXXXVIII s. (fig.); AEp 1919 n. 35; Zarker 101; ILatTun 1144; H. Leclercq in DACL XI/2 (1933), col. 2252, n. 20; ILCV 4837; Ennabli I, 112 (fig.); MacCrostie Rae p. 235 n. 86; Pikhaus Répertoire A 46; EDCS 00100112 (fig.); HD 026691; TM 200596; MQDQ CE|appe|366; Hamdoune(1) 48; Cugusi Introduzione p. 105; CLEAfr 26. Carthagine, ad Sanctam Monicam, incerta aetate, fere saec. VI p.Ch.v. (564 opinatur Pikhaus Répertoire p. 71, sed melius opinor priore saeculi parte); tabulae marmoreae octo fragmenta apte congruentia; carmen, quamvis fortasse recentius, malo accipere quippe quod antiqua optime recinat.

Praescr.: ⊂ crux ⊃ in hoc tumulo iacens. | quisquis ades lector causam qui noscere benis, | funde precor lacrimas: non minor hic dolor est. | hic iacet exanimis magnus decor illa parentum, | quam mors immeritam inp[ia] sorte tulit; | incassum nil saeva iubans quam perdere duxit | insontem animam dum sine sorde trait, |

5

AFRICAE PROVINCIAE

483

sed hanc dira dolum rapiens commune parentum | tradidit et miseris trist[ia] corda dedit: | nam vivit haec moriens, aetern[a] in luce manebit | Redemta et magno permanet Aelisio, | 10 vis quinos linquens supletis mensibus annos. | Postscr.: in pace deposita pridie Kalendas Apriles ind(ictione) XII. 4. ‘immeritam’ lapis, edd., ‘immerita’ corr. Hamdoune nulla tamen necessitate; 5. ‘iubans’ lapis, item Ennabli et Dorothy Pikhaus, AC 62, 1993, p. 435; ‘iubens’ corr. Merlin, ‘lubens’ maluit Zarker, nulla tamen necessitate (cf. infra, comm.); 11. ‘quinos’: ‘qui nos’ Leclercq, male Versus: di, sed v. 11 singulus da6 nullo el addito. De prosodia videas MacCrostie Rae p. 235 et Hamdoune(1) p. 99. Elogium puellae X fere annorum, morte immatura raptae. Videas quam crebro innocentia laudetur (v. 4 ‘immeritam’, v. 6 ‘insontem’, v. 6 ‘sine sorde’), id quod expectes, cum de puella dicatur; contraque quam crebro mors culpetur, quippe quae ante tempus advenerit (v. 4 ‘inpia’, v. 5 ‘saeva’, v. 7 ‘dira’). v. 1. est initium vulgatum, videas enim infra, Indices IX s.v. ‘si quaeris quis sim...’. v. 1. quisquis ades lector ~ 2588, 1 quisquis ades… hospes (Carnunti), cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 41. v. 1. noscere benis: i.q. ‘venis ut noscas’, per infinitivum late positum, ut alibi in Africis, e.g. 2781, 2–3; 2789; 2903, 11–12: quo de usu cf. Kühner – Stegmann II, 1, pp. 680–681 et Szantyr pp. 344–345. v. 3. hic iacet exanimis…: item 430, 1; 442, 1; 553, 1. v. 3. magnus decor illa parentum: ‘magnus decor’ appositio est, quam ob rem mascul. ad fem. ‘illa’ referri potest, i.e. “illa, quae (vivens) fuit magnus decor parentum”. v. 4. immeritam... insontem...: videas repetitionem quandam. v. 4. tulit: pro ‘abstulit’, ut v. 11, ‘linquens’ pro ‘relinquens’. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘simplex verbum’. vv. 5–6. scil. “nequiquam cruda mors triumphans nil maluit potius quam perdere animam insontem sine ulla culpa agentem... nam vivit haec moriens...”. v. 7. dira: est scil. mors ipsa. vv. 7–8. dira dolum… / tradidit: ‘dolum’ i.q. ‘dolorem’, ut in carmine Neapolitano Christiano CLENeap 6 (saecc. IV–V p.Ch.n.) et in seriore ILCV 2128 b, 5–6 tuis demisisti dolum (saec. VII in.): cf. iam Sblendorio Cugusi CLENeap p. 260. v. 9. ‘nam’ nectitur cum verbo ‘incassum’ v. 5, scil. “nequiquam cruda mors vitam rapuit insonti..., nam re vera mortua etiam nunc vivit”.

484

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

vv. 9–10. in luce manebit / Redemta et magno permanet Aelisio: cf. 1233 = CLEOr 12, 12 et reparatus item vivis in Elysiis (prope Philippos, saec. III p.Ch.n.). v. 10. Redemta: est puto nomen mulieris (quod nisi ita sit, mire nomen in eiusdem elogio absit) idemque verbum part. perf., fere ‘Redempta quae vere redempta est’, scil. per ambiguum quod dicitur, quod saepissime fit in CLE, ut ex locis patet quos collegit Sblendorio Cugusi Espediente pp. 258–260 et Ead. in Cugusi Corpus pp. 202–205 (Vsp pp. 526–529). ‘Redemptus’ cognomen viri in ED 63, 1 Ferrua; cognomen ‘Redemptus/ Redempta’ legitur 77es, maxime in titulis Christianorum (plus quam 40es), cf. Kajanto p. 355 et Diehl ILCV III, p. 135. v. 10. Aelisio: Elysii campi saepius memorantur in CLE Africae, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Elysii campi’; saepius in carminibus Christianorum quoque, aliud tamen significantes, cf. Indices IX ibid. v. 11. vis quinos linquens supletis mensibus annos: compares cum 1156, 3 bis ternos denos complevi mensibus annos (Salonis, aetate incerta) et ED 11, 3 Ferrua bis denas hiemes necdum conpleverat aetas (Romae, aetate Damasi papae). v. 11. linquens: pro ‘relinquens’, ut saepius in CLE, cf. Indices IX s.v. Videas ut loci nonnulli cum auctoribus bene conferri possint, scil.: - v. 2. ‘funde precor lacrimas’ cum Verg. Aen. 3, 312 lacrimas… effudit et 10, 465 lacrimas effundit inanis; ceterum ‘lacrimas (ef)fundere’ saepius legitur in CLE (videas Concordanze p. 398: potissimum 542, 4 fundo dolens lacrimas, 723, 1 lacrimas effunde = 403, 1); ‘stringe dolor lacrimas’ contra in ED 63, 1 Ferrua invenitur; - v. 3. ‘magnus decor illa parentum’ cum Verg. Aen. 10, 507 decus magnum redire parentum. Quod ad sermonem attinet, nonnulla seligenda, scil.: v. 1. ‘benis’ i.q. ‘venis’ contraque v. 11 ‘vis’ i.q. ‘bis’ (de ‘v/b’ in titulis Africis cf. Acquati Consonantismo pp. 21 ss.); v. 6 ‘trait’ i.q. ‘trahit’; v. 10 ‘Aelisio’ i.q. ‘Elysio’ per scriptionem quam dicunt hypercorrectam; v. 10 ‘Redemta’ i.q. ‘Redempta’; v. 11 ‘supletis’ i.q. ‘suppletis’; de syntaxi: v. 5 ‘nil… quam’ i.q. ‘nihil potius quam’; v. 6 ‘traho’ absolute positum (scil.: ‘traho’ subaud. ‘vitam’), ut ‘ag(it)o’ (scil. ‘vitam’) simm.; v. 7 ‘dolum’ neutrum, ut videtur; v. 10 deest praepositio, ut e.g. 2887, 1 ‘receptus Tartara Ditis’; praeterea allitterationes v. 6 ‘SIne SOrde’, v. 7 ‘DIra Dolum’, item adnominationes v. 5 ‘perDere Duxit’, vv. 9–10 ‘Moriens… Manebit’, ‘redeMta… Magno perManet’; dein, v. 8 lusus verborum ‘tradidit - dedit’; demum, iuxtapositio oppositorum verborum, v. 9 ‘vivit… moriens’.

AFRICAE PROVINCIAE

485

2743. A.L. Delattre, CRAI 1917, p. 518 et DACL XI/2 (1933), col. 2249; ILatTun 1115; ILCV 4741; Ennabli I, 39; Liliane Ennabli, Inscriptions chrétiennes de Carthage, AntAfr 33, 1997 (= Hommages G. Souville, 1), pp. 191–192 n. 1 (fig.); AEp 1997 n. 1644; EDCS 00100397; Platz in HD 049921; TM 201636; MQDQ CE|appe|745; Cugusi Invidia p. 92; CLEAfr 27. Lapis incertae aetatis Carthagine repertus, ad Sanctam Monicam.

[ - - - ] aut more infelis aut res[ - - - ] | [ - - - ] d(ominu)s gubeat, inbidere noli. ed. Ennabli, quae tamen plura restituit, scil. ‘[ ] aut more infelis aut res[pectu malorum] (?) | d(ominu)s gubeat, inbidere noli [proximo tuo]’ (?); utrum ‘d(ominu)s’ an ‘D(ominu)s’ intellegendum sit incertum est Versus: incerti, fortasse ia. De invidia dixi Cugusi Invidia pp. 83 ss., maxime p. 92. ‘Infelis’ i.q. ‘infelix’ vel ‘infeli(ci)s’ (prius malim); ‘gubeat’ i.q. ‘iubeat’ vel ‘gaudeat’ (de ‘gaudeat’ conferas quaeso urbanum 963 invide, quid gaudes?); ‘inbidere’ i.q. ‘invidere’.

2744. A.L. Delattre, RAC 6, 1929, p. 151 n. 7; Pikhaus Répertoire A 53; CLEAfr 28. Carthagine, fragmentum tabulae marmoreae undique fractae incertae aetatis; inesse videtur elogium mulieris cuiusdam; est fortasse carmen Christianum (videas enim vocem ‘coronam’).

- - - au . . a - - - | [ - - - pr]aecincta pudore | [ - - - ] - - - re coronam | - - - atris ha - - - | -----3. fortasse ‘[perfer]re coronam’ vel ‘[refer]re coronam’ Versus: da ut videtur. Vox ‘corona’ saepius apud Christianos legitur, cum in Africis provinciis, scil. 2903, 9/23 (Cuicul), 2981 (Thabracae), 2983 (Thamugadi), 317, 5 (prope Sitifim), 1808, 9 (Tipasae), fortasse 2905, 4 (Tipasae), tum per provincias et regiones omnes, scil. e.g. 1801, 4 aeternam caelo meruit perferre coronam

486

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

(Spoleti, fere saec. V in. p.Ch.n.), 784 = CLESard 11, 5, cett.; videas locos in Diehl ILCV III, p. 331 collectos maximeque Janssens pp. 303 ss., paucis verbis Cugusi CLESard p. 149 et CLEAfr p. 184. De verbi ‘praecingo’ formis in clausula videas Mastandrea p. 686. De mulierum pudicitiae laude cf. infra, Indices IX s.v. ‘pudicitia mulierum’.

2744 bis. AEp 1921 n. 41; EDCS 16201205; Feraudi in HD 027685; TM 200698. Carthagine, graphio in vase scriptum, aetate incerta.

Servate vita, | qui ab obnibus zelatur. ‘Servate’ AEp, Clauss/Slaby, ‘Serva’ Feraudi Versus: chol ut videtur. ‘Servatus’, si recte legitur, fere 100es invenitur, maxime in CIL XII (Kajanto p. 356); comparari potest nomen ‘Servandus’ 2552. ‘Vita’ translate ponitur, fere i.q. ‘anima mea’ ‘Zelo(r)’, gr. ζηλóω, verbum serioris aetatis, maxime a Christianis usitatum, idem valens quod ‘adamare’ vel ‘invidere’ (cf. H. Rösch, Itala und Vulgata, Marburg 1875 [ed. ster. München 1965], p. 249; Blaise Dictionnaire s.v.): quomodo in carmine Carthaginiensi interpretandum sit, utrum ‘Servate, anima mea, qui ab omnibus adamatur’ an ‘Servate, anima mea, cui omnes invident’, incertum est, illud malim. ‘Obnibus’ i.q. ‘omnibus’.

2745. P. Gauckler, MSNAF 63, 1902, pp. 179 ss. (tab. IV); RA 1905, p. 326 n. 17; CIL VIII, 24065 (Cagnat – Dessau); ILatTun 774; Eng. 126; Ben Abdallah Catalogue 461 (fig.); Pikhaus Répertoire A 9; Cugusi Rilettura II, pp. 551– 552, Introduzione p. 78; EDCS 24501198 (fig.); HD 030090; TM 200894; MQDQ CE|appe|718; CLEAfr 31. Zaghouan, prope Tunetem, fragmentum lapidis calcarii, saec. IV p.Ch.n.

“Leander, alluco {c̣}cereu”. “noḷị || esse barosa”. infra Hero et Leander illi delineati sunt aliter edd. vulgo, scil. ‘Leander al luco cere uno it esse barosa!’, quam lectionem ipse olim secutus sum, ita fere interpretatus, “Leander ad lucom (=

AFRICAE PROVINCIAE

487

lucem) cerae unom (= unam), esse barosa!”, sed melius legit interpretatus est Cagnat laud., quem Ben Abdallah laud. secuta est (infra, comm.) ‘ccereu’ scribitur fortasse errore quodam per dittographiam quam dicunt (anne per duplicationem ad phoneticam et syntaxim pertinentem, ut e.g. ‘a ccohorte’ CEL 19, 2?) Versus: da6 parum bonus. Aliter atque antea – Cugusi Rilettura II, p. 551, iam E. Löfstedt, RhM 67, 1912, p. 215 –, nunc malo una cum Ben Abdallah laud. legere intellegere, quae ita interpretata est, ‘Leander, adluceo cereu(m)’. ‘noli | esse barosa’, ut iam dixi Cugusi Introduzione p. 78. Itaque nota ‘-m’ litteram caducam, item ‘alluco’ i.q. ‘alluceo’ per metaplasmum. Carmen inducit hominum sermones, ut e.g. titulus Hispanicus Ipagrensis 2349. Poeta epigraphicus veterum fabulam explicat, ut iterum iterumque fit in omnibus Imperii regionibus, conferas locos quos collegi in Indicibus IX s.v. ‘mythologica’; at Tunetanum epigramma ironice fabulam tractavit, adde quod a quodam poeta epigraphico conscriptum est qui fabularum peritus esse videatur idemque parum bonus scriptor Latinus. Cf. Cugusi locc. laudd. ‘Barosus’ i.q. σοβαρός, βάναυσος, βάκηλος, cf. Th.l.L. s.v. barosus.

2746. G. Picard, BACTH 1951–1952, p. 212 n. 36; AEp 1955 n. 44, 2014 n. 1518; Pikhaus Répertoire A 10; Cugusi Introduzione p. 108; EDCS 47200110; CLEAfr 32. In loco qui dicitur Depienne, prope Zaghouan, in agro Tunetano, incerta aetate. Duo unius tabulae fragmenta quae facile coniunguntur (per notam || fragmenta ipsa divisa distinxi), carmen fortasse Christianum.

[ - - - ]lio peṛịọ fidei || vel an(n)os [ - - - ] | [ - - - ] inicum hic qui pr||[o]ximus [ - - - ] | [ - - - lava]cro (?) fonte pater [ - - - ] | [ - - - ]que vehitur studii [ - - - ] | [ - - - ]mque renascen[t- - - ] | [ - - - ] aspir ic et subito | [ - - - su]prema dies k[arissim- (?) - - - ] | [ - - - ]que corripi[ - - - ].

5

edidi ex figura quam exhibet Picard, hic illic nonnulla meo Marte in lacunis addens Versus: di ut videtur. Fortasse de baptismate dicitur (cf. enim ‘fonte’, ‘renascen[t- - - ]’).

488

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 7. k[arissim- (?) - - - ]: cf. infra, Indices IX s.v. ‘k-’v. 8. corripi[ - - - ]: fortasse verbum de morte vel simm. ponitur, scil. ad mortem immaturam significandam, maxime quod iungatur cum adverbio ‘subito’, cf. infra, Indices IX s.vv. ‘rapio’, ‘subito’. Si recte verba distinxi, videas ‘perio’ i.q. ‘pereo’; ‘aspir’ i.q. ‘asper’; ‘inicum’ i.q. ‘iniquum’; ‘ic’ i.q. ‘hic’.

2747. A. et Liliane Ennabli, MonPiot 68, 1986, pp. 7 (fig.) et 56–57; G.Ch. Picard, BSNAF 1987, pp. 44–51; AEp 1987 n. 1006; Pikhaus Répertoire A 91; AEp 2016 n. 1832/1879; EDCS 07400714; HD 012968; TM 199245; MQDQ CE|appe|143; Hamdoune(2) 10 (fig.); Cugusi Introduzione p. 104; CLEAfr 33. In loco qui Sidi Ghrib dicitur, prope Tunetem, carmen musivum in thermis positum, fere 380–420 p.Ch.n.

plus feci quam potui  minus quam volui,  si placet commune est,  | si displicet nostrum est.  hic sunt tria verva:  catu sedes ebria. ⊂ palmula ⊃

5

mira interpuncta apponuntur per  signum Vt recte vidit Griffe ap. Hamdoune(2) p. 250, versus sunt novi generis, scil. ~ ~́ ~ ~ ~́ ~; v. 2 init. coniunctio adversativa supplenda (fere ‘sed minus quam volui’ vel quid simile), rhythmi causa; conferri potest e.g., longo quidem temporis intervallo, locus Carmina Burana 111, 1 ss. … an habes remedium /… / en vocat exilium… (cf. D. Norberg, Introduction à l’étude de la versification latine médiévale, Stockholm 1958, pp. 26–27). Carmen votivum de thermis vel nuper conditis vel renovatis. De sermone: v. 5 ‘verva’ i.q. ‘verba’ (Ennabli); v. 6 ‘catu’ i.q. ‘cato’, dativus vocis ‘catus’ (Ennabli); ‘ebria’ (adiect. ad ‘sedes’ relatus) idem valet quod ‘plena delectamentis’, scil. thermarum amoenitatem significat.

2748. J. Carcopino, MélArchHist 27, 1907, pp. 41–42 n. 11; CIL VIII, 25925 (Cagnat – Dessau); ILatTun 1316; Zarker 162; Ben Abdallah Catalogue 179 (fig.); Pikhaus Répertoire A 95; Gamberale Metodo p. 356; EDCS 25501742

AFRICAE PROVINCIAE

489

(fig.); Mastino Thignica pp. 12 ss. (figg.); CLEAfr 34. Thignicae, lapis calcarius, fere saecc. II/III p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: [D(is) M(anibus)] S(acrum). | [ - - - ]inia[n]us vixit ad annos XX. | [ - - - ] quem ḅellica clạḍes | [ - - - ] . . . [ . . Κ]ρόνου παῖδα | -----edd. ILatTun et Ben Abdallah (aliter distinxit Gamberale laud.); partem Graecam alii aliter legerunt, demum legit Mastino Versus: da6 ut videtur. Elogi parva pars extans militis cuiusdam in acie caesi, pauca tantum exhibens, scil. praescriptum et clausulas heroicas, ut videtur. De re videtur adduci posse Germanicum 2563 [ce]cidit bello Variano… (Castris Veteribus), Africum 521, 2 occidit [in] bello Num[id]um (saec. III p.Ch.n., cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 72–73), item Pannonicum soluta oratione conscriptum RIU V, 1187 [ce]cidit in bello [Ger]manico. praescr. ‘ad annos’ i.q. ‘usque ad annos’, cf. Södeström p. 29. v. 1. bellica clades: item Lucan. 2, 200, cf. CIL laud., ad loc., Cugusi Aspetti letterari p. 188 et Corpus p. 176, Mastino laud. (aliter, ‘bellica laus’ Cic. Pis. 92 (al.), infra, 3084, 4 [l]audes bel[li] (Thuggae), cett.). v. 2. Graeca verba leguntur, ut iterum Thignicae (CIL VIII, 25916 = ILS 9436 = ILatTun 1315 = Ben Abdallah Catalogue 178, ubi Hom. Z 146 adducitur: Mastino Thignica laud., breviter Cugusi Introduzione p. 52, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 159); quae quid valeant, incertum.

2749. Mariette de Vos Raaijmakers – R. Attoui (éds.), Rus Africum. I. Le paysage rural antique autour de Dougga et Téboursouk: cartographie, relevés et chronologie des établissements, II. L’aqueduc: Aïn Hammam-Thugga, cartographie et relevés, Bari 2013, p. 66, n. 86/1 (figg.); AEp 2013 n. 2076; EDCS 69200511. Prope Tubursicu Bure, ara calcaria sepulcralis, puto saec. III p.Ch.n. (sed fere 80–120 alii dubitanter, nescio an recte).

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Licinia M(arci) fil(ia) | Attica p(ia) v(ixit) | ann(is) LII, | h(ic) s(ita) e(st). | quod tibi (vacat) non olim, | [m]ater veneranda, sepulcrum | [f]ẹc̣ịṃụs, artificis causa fuere | morae.

490

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: di. Carmen insolenti quidem nec vulgari structura, sed quod ad res attinet parum significans. Nomen ‘Attica’ pro tempore (saec. III p.Ch.n.?) rarum, attamen Liciniam Atticam quandam novimus CIL VIII, 26994, quae Thuggae obiit. v. 1. veneranda: cf. infra, Indices IX s.v. ‘venerand( )’.

2750. L. Poinssot – R. Lantier, BACTH 1925, pp. XIX, CCL; AEp 1926 n. 27; ILatTun 818; Pikhaus Répertoire A 12; Cugusi Invidia p. 91; EDCS 08601028; HD 023986; TM 200347; MQDQ CE|appe|719; CLEAfr 35. Tubernuc, incerta aetate, fortasse saec. IV p.Ch.n.

Virgini, | invide vive | et vide plura. Versus: incertus. Conferri possunt 2864 in(vid)e vive et vide (Hippone), 2066 invide vive vide (ex Municipio Zattarensi), ceterum eodem fere modo haec obiurgatio saepius in Africis provinciis repetitur, ut dixi Cugusi Invidia pp. 90 ss., cf. praeterea infra, Indices IX s.v. ‘invidia (hominum)’; item alibi quoque, quamvis rarius, invidia obiurgatur, e.g. in Etruria, 2065 invide qui spectas, hec tibi poena manet (cf. Courtney ML p. 312 et Cugusi Invidia laud.).

2751. T. Ghalia in AfrRom 8, 1990 (1991), pp. 256–262 (fig.); AEp 1991 n. 1631; EDCS 05000788 (fig.); HD 055477; TM 202293; MQDQ CE|appe|720; CLEAfr 36. In loco qui dicitur Hr. Zarouel, fere saec. IV p.Ch.n.

invide | vive et | vide bonu. Versus: incertus. Formula quaedam, ut supra, 2750. ‘Bonu’ i.q. ‘bonum’.

2752. Ben Abdallah Catalogue 376 (fig.); Pikhaus Répertoire A 11; Gamberale Metodo p. 352; EDCS 13100032 (fig.); MQDQ CE|appe|721; CLEAfr 37. Ta-

AFRICAE PROVINCIAE

491

bulae ex marmore fragmentum repertum in loco qui dicitur Qaṣr Menarah, incerta aetate.

. . . . . . . ṛạṃḅ . o . . ḍo dilecti viri | [ - - - p]robata socero prisca sanctimonia | [ - - - ] vita si gentis series ulti[ma] | [ - - - ] . ien vulto . [ - - - ]. Versus: ia ut videtur (CLEAfr ad loc.; Gamberale Metodo p. 352). v. 2. [p]robata: ‘probata’ (item ‘probatus’) saepius legitur in carminibus epigraphicis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘probata...’; comparari potissimum possunt Aquileiense 66, 2 fui probata quae viro placui, Arelatense 1727, 2 probata viro. v. 2. sanctimonia: compares 784 = CLESard 11, 5 sanctimoniumque gerit Domino tribuente corona (Cugusi CLESard p. 149); praeterea, CIL VIII, 78 add. p. 1153 (in Byzacene); mulieris mortuae castitas aequiparatur honoris causa antiqui temporis mulieribus, ut concludi potest collato Taciti loco ann. 3, 69, qui sonat ‘priscae sanctimoniae virginem’.

BYZACENE 2753. E. Marec, Epitaphe d’une enfant morte en bas âge, in Mélanges d’archéologie, d’épigraphie et d’histoire offerts à J. Carcopino, Paris 1966, pp. 651–656 (fig.); AEp 1966 n. 527; A. Degrassi, Epigraphica III, MAL Mor. s. 8, 13, 1967, pp. 51–53 (= Scritti vari di antichità, III, Venezia – Trieste 1967, pp. 150–153); Pikhaus Répertoire A 156; MacCrostie Rae p. 70 n. 4; Devallet Analyse pp. 197–199; AEp 2008 n. 1606; Ladjimi Sebaï Femme 41; Cugusi Novellismo p. 146; EDCS 10701952; HD 016550; TM 199456; MQDQ CE|appe|257; Handoune(1) 103; CLEAfr 38. Stela calcaria ad summum rotunda, reperta in loco qui el-Kouïf dicitur, inter Ammaedaram et Theveste; inibi puellae mortuae effigies delineatur, infra quam carmen exaratum, saec. II in. p.Ch.n. ut videtur (Degrassi laud., G.Ch. Picard, AntAfr 4, 1970, p. 129 n. 1, Pikhaus Répertoire p. 103; contra, saec. IV Marec, minus recte opinor; carmen Christianum iudicat Devallet, quod tamen mea sententia incertum est).

Praescr.: Mania L(uci) f(ilia) Secunda | h(ic) s(ita) e(st). | Mania pupa iacet paucos dilecta per annos |

492

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

quam pater ad〈sidue〉 dum {dum} deflet, ipse querella est. | nam hanc tulerat genitor divinae lucis ad oras | dulcius ut posset cum spe spem prindere magna; | anticipata fuga tenebris se condidit altis. | 5 non nasci miserae quanto erat utilius ! | Postscr.: vixit annis II, dies XIIII. ‘aduedumdum’ lapis errore quodam (‘dum’ mea sententia male duplicatur ut 2614, 4 dum {dum} dant), corr. dub. Degrassi (cf. infra, comm.), item MacCrostie Rae, Hamdoune, CLEAfr Versus: vv. 1–4 da6, vv. 5–6 di; sed v. 2 ‘deflēt’ pro ‘deflĕt’; v. 3 ‘nam’ eliditur ante ‘hanc’; v. 5 ‘anticipată’ abl. (pro ‘anticipatā’). ‘Manius’ nomen legitur in Africo 2845. v. 1. pupa: cf. supra, ad Aquincense 2617, 1; sed nescio an hoc loco forte idem valeat quod ‘Pupa’, quod nomen mulieris legitur in Africis quidem, Ben Abdallah Ammaedara 110 (saec. II p.Ch.n.). v. 1. paucos dilecta per annos: recinit Verg. Aen. 9, 85 multos dilecta per annos, cf. Sigusiana 635, 1 et 636, 1, et Numidicum 1831 (Hoogma p. 312); Mania fuit dilecta valde quidem, sed per paucos tantum annos quod ante tempus obiit. v. 2. correxit Degrassi, haud absurde quidem collato 1041, 5 hanc sic adsidue deflet Petronius, ut iam / deficiant oculos lumina cara suos (Romae, fere 80–120 p.Ch.n). v. 3. divinae lucis ad oras: Lucr. 1, 22 dias in luminis oras (Degrassi laud.; Y. Le Bohec, AntAfr. 4, 1970, p. 129 n. 1; Cugusi Aspetti letterari p. 172, Corpus p. 155); ceterum clausula ‘lucis ad oras’ ipsa exquisita est, nam legitur Lucr. 1, 179 et 5, 224 (cf. 2, 617), Verg. Aen. 7, 660, iam Enn. ann. 114 V.2 = 109 Sk. et 131 V.2 = 135 Sk. (‘lucis’ in V pede cf. Mastandrea pp. 461–462). v. 5: anticipata fuga tenebris se condidit altis ~ Verg. Aen. 5, 243 ad terram fugit et portu se condidit alto (cf. Aen. 8, 66 et 12, 886), ut dixi Cugusi Tradizione p. 87; tota de re cf. Aen. 6, 472–473 (cf. Cugusi Corpus p. 162, Ancora Virgilio p. 73). v. 6. non nasci miserae quanto erat utilius!: compares 1145, 5 non nasci melius fuerat (Romae, prope Lateranum); 1207, 2 quam melius fuer[at non nasci misero] (ipse supplevi) (Tibisci), cf. Cugusi Rilettura II, pp. 540–541, breviter Wolff p. 92. Adduci autem potest Moguntiacense quoque 216, 1 ss. queri necesse est de puellula dulci. / ne tu fuisses... Est sententia vulgata ab antiquo – fere proverbialiter, ‘μὴ φῦναι’ –, gravissime expressa in Vulg. Mt. 26, 24–25, item in August. serm. 26 (supra, comm. ad 2686). De genere dicendi: videas adnominationem et polyptoton v. 4 ‘Posset cum sPe sPem Prindere’. ‘Magna’ i.q. ‘magnam’, ‘prindere’ i.q. ‘prendere’.

AFRICAE PROVINCIAE

493

2754. CLE Ammaedara 4 (fig.); AEp 2005 n. 1669; Cugusi Ammaedara p. 251; EDCS 36400006 (fig.); HD 054887; TM 202271; MQDQ CE|appe|9; CLEAfr 39. Ammaedarae, pars stelae calcariae servans carmen fere integrum, saec. II p.Ch.n. opinor (sed saec. III CLE Ammaedara p. 100 et AEp).

Praescr.: [ - - - ]lius L(uci) f(ilius) Arn(ensi) | [ - - - ] natus vix(it) ani(s) | IV, [h(ic)] s(itus) e(st). | [Pate]rn(us) (?) teneris puer iace(t) | [sub] pondere magno. | 1 annis vix(i) IV dulcisumus | parent(ibus), in V anum (a)sce|nde(n)s hic anima posui. cui | puero mater mama posuis(se) | viderus, 2 huic puero lapide | supremum redidit ipsa. 3 praescr. ‘[Fortu]natus’ edd. et AEp dubitanter, sed fortasse in lacuna cecidit nomen loci ubi puer natus erat Versus: da6, sed v. 1 da7 (‘puer’ redundat); inter versus pars oratione soluta conepta (‘annis ― posui’) interposita est, fere commaticorum more. Carmen totum nihil aliud est nisi variatio quaedam tritissimae sententiae quod debuerant facere filii patri et matri, fecerunt miseri parentes… filio’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. Multifariam exprimitur parvula pueri aetas, pathetice quidem: ‘vix(it) anni(s) V... annis vix(i) IV... in V anum (a)scende(n)s hic anima(m) posui’; addas praeterea triplicem repetitionem ‘puer… cui puero… huic puero’, positam ad luctum gravissimum mortis praeposterae causa significandum. v. 1. teneris: i.q ‘tener’; nisi quis malit interpretari ‘puer teneris scil. annis’ (at paullo post legitur ‘annis vix(i)’). v. 1. iacet sub pondere: verba similia ponuntur 462, 3 Hermas hoc nunc est pondere clausus, de re autem cf. carmen Musei Vat. inv. 50870 = De Rossi, schedula 8209 = Cugusi Due iscrizioni p. 112, v. 1 adest… sub rupe sepulchri; sepulcri pondus opprimens saepe criminatur, cf. e.g. epigramma in Ballistam Vergilio adtributum eiusque imitatores (infra, Indices VI A) maximeque Mactaritanum 2783, 1 terra premes teneros iniusto pondere Manes (item de puella morte immatura rapta, cf. ad loc.); ceterum, ‘sub pondere magno’ formula quaedam esse videatur, ut colligi potest ex Mastandrea p. 674. - Verba ‘pondere’ v. 1 et ‘lapide’ v. 3 alterum ad alterum referuntur. v. 2. mater mama: videas iuxtapositionem verborum vi simili; fortasse ‘mater quae eum nutrivit’, nam hic illic ‘mamma’ idem valet quod ‘nutrix’, cf. CIL VI, 18032 mamma idem nutrix, André p. 71 et Th.l.L. s.v. mam(m)a, col. 248, 40 ss.; sed in titulis iterum iterumque ‘mamma’ idem valet quod

494

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘mater’, cf. Th.l.L. ibid., ll. 28 ss.; addas quaeso Sara Borrello, ZPE 206, 2018, pp. 217–224. v. 2. viderus: verbum in ‘-rus’ cadit, ut saepiuscule fit in sermone rustico et provinciali, e.g. in CEL 9, 5 et 10, 5 (saec. I a.Ch.n. ex., cf. Cugusi CEL II, p. 19); in carminibus epigraphicis quoque, 960, 1 spatiarus (Beneventi), 1876, 2 morarus (in Dalmatia), cett. Inde a Catone, cf. Leumann p. 517. v. 3. scil. “ipsa huic puero reddidit lapidem ut supremum munus”. Sententia ‘in V annum ascendens hic animam posui’ saepius repetitur, isdem fere verbis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘ascendens...’. Videas litteram ‘-m’ caducam in ‘anima’ et ‘lapide’, item consonantes litteras simplices pro duplicibus saepius positas, ‘dulcisumus’ (ut ‘bellisumu’ 2418), ‘ani(s)’, ‘anum’, ‘mama’, ‘redidit’; item, ‘posui’ i.q. ‘deposui’.

2755. CLE Ammaedara 7 (fig.); AEp 2005 n. 1672; Cugusi Ammaedara pp. 248– 250 (figg. 3–5); EDCS 36400009 (figg.); HD 054890; TM 202274; MQDQ CE|appe|12; CLEAfr 40. Ammaedarae, duo lapidis calcarii fragmenta ad imum fracta, quae coniuncta primos carminis versus restituunt (per notam || fragmenta ipsa distributa indicantur), fere saec. II p.Ch.n.

accipe care parens || praeconia dulcia vitae. | saepe quibus annis || deduxti lusus, Aselle, | in Venerem non {p}|| parcus eras nec Lyaei vas | [defuit unquam tibi (?) - - - ]ẹndo ịịṣ || . . ṛẹlinquati(s) sodales. | - - - || - - ‘pparcus’ lapis errore quodam per dittographiam quam dicunt 4. explevi ad sensum collato 856, 4 (infra, comm.) Versus: da6, videas v. 3 in monosyllabum cadens. ‘Asellus’ nomen raro legitur, cf. Kajanto pp. 325–326. Carmen bene comparatur cum urbano 856, vv. 4, 12–13, 14 animulam colui, nec defuit umqua Lyaeus. /... amici qui legitis, moneo, miscete Lyaeum / et potate... / et venereos coitus... ne denegate puellis (fortasse Gallieni aetate): ambo sunt carmina more Epicureo concepta; praeterea ‘Lyaeus’ legitur 2405 a, 3 (La Cueva Negra). In mentem veniunt verba varie repetita ‘balnea vina Venus…’ (1499, cett.); item, mutatis tamen verbis, totum carmen Carthaginiense 484 aetatis Severianae (inter cetera, v. 5 ‘potiones calicis perduxi libenter…’). v. 1. accipe care parens: cf. carmina epigraphica 249, 19; 1171, 3; 1431, 1; 1981, 4 (‘accipe kara mihi coniunx…’) in Concordanze p. 6 collecta; verbum

AFRICAE PROVINCIAE

495

‘accipe’ vulgo usurpant de inferiis dicentes, videas ad 2904, 1 et infra, Indices IX s.v. ‘munera accipere’. ‘Accipe’ in initio positum, cf. Indices IX s.v. v. 1. praeconia: clausula ‘praeconia vitae’ in 709, 1 et 1359, 5, praeterea apud auctores (cf. Mastandrea p. 686). v. 2. deduxti: eodem modo legitur in Pompeiano 934, 1 deducxtis, et alibi, videas P. Cugusi, RFIC 137, 2009, p. 229, in universum Neue – Wagener III, pp. 500 ss.

2756. Ben Abdallah Ammaedara 73 (fig.); AEp 2013 n. 1869; EDCS 65600234 (fig.). Ammaedarae, tabula sepulcralis fere saec. II p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Fl(avius) Romanus vix(it) XXIX an(nos). | fidus amicitia semper sine | [crimine vixit] - - - c̣ịṭ[ - - - s]anguinis ac | [ - - - ] matrem | [------]| [ - - - ]ụṇịụṣ[ - - - ] | 5 [ - - - ]ṃ[ - - - ] | [ - - - ]ṇạṣ[ - - - ]. | Postscr.: sororius eius | h(ic) s(itus) e(st). 1. restitui potest collato 1104, 1, cf. infra, comm. Versus: da6 vel di, sed lapidis condicio prohibet ne verba per versus certe distribuamus. v. 1. similiter incipit carmen ubanum 1375, 11 fidus amicitiae custos; cf. praeterea Moguntiacense 1104, 1 fidus vixisti sine crimine; locutio ‘sine crimine vixi/vitae’ (simm.) saepius legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Sororius’ est maritus sororis, cf. CIL VIII, 6023 et XIII, 2070.

2757. CLE Ammaedara 2 (fig.); AEp 2005 n. 1667; Cugusi Ammaedara pp. 252– 253; EDCS 36400004 (fig.); HD 054885; TM 202269; MQDQ CE|appe|7; CLEAfr 41. Ammaedarae, lapis calcarius optime servatus integrum carmen exhibens, fere 180–220 p.Ch.n.

hic Vibius Felix, si tempora | longa fuissent

496

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

felix epuli(s) | cognomine fortem nerim. | nam septem simul et vigin|ti viximus annos; nunc quo|niam Parcae rumpunt bre|ve fila sorores, patris me|nte pia pariter karaque | sepultus hoc situs in tu|mulo felix in mortem | quiesco.

5

Versus: da6, sed v. 2 claudicat. ‘Felix’ nomen saepissime legitur in titulis, omnino fere 3500es, maxime in Africis, fere 1200es, cf. Kajanto pp. 272–273 (e.g. 2828, 2845, 2848, 2851, 2924, cett.). Videas quaeso lusum de ‘Felice/felice’ factum, ut alibi in Africa (1328, 1869, 1997 [Cugusi Osservazioni testuali p. 371], cf. et 2736) atque per provincias regionesque omnes (cf. Sblendorio Cugusi Espediente p. 271); hic autem nomen ‘Felix’ cum adiectivo suo ‘felix’ iungitur, eodem modo quo fit in compluribus nominibus virorum et mulierum, qua de re videas quaeso Sblendorio Cugusi Espediente pp. 260–261 et Ead. in Cugusi Corpus p. 205 = Vsp p. 529; vox ‘cognomine’ verum lusum magis perspicuum efficit, ut fit in locis a Sblendorio Cugusi Espediente pp. 258–259 et Vsp pp. 526–528 collectis. v. 1. epuli(s): lauta vita significatur, ut e.g. in urbano 190, 1–2 epulemur laeti, item in 856 nec non in Ostiensi Thylander A 282 = Cugusi Aspetti letterari p. 251 me… bibente vides; tota de re cf. CLE Ammaedara p. 95. v. 2. fortem nerim: insolens iunctura, nam vox ‘fortem’ idem valet quod ‘fortunam’ et verbum ‘neo’ de ‘forte’ ponitur potius quam de ‘vitae filis’, quae locutio tamen ipsa paulo infra, v. 4, more vulgato ad Parcas attinet; conferas e.g. urbana 1114, 2/4 vixdum ter denos Fatum mihi neverat annos /… / cum mea Lethaeae ruperunt fila sorores, 436, 7–8 sic… duxere ollim primordia Parcae / et nevere super vobis vitalia fila (cf. Armini Sepulcralia pp. 56–58, Colafrancesco Parche pp. 145 ss.). Inter omnes constat Parcarum fila ubique iterum iterumque cani: Concordanze p. 266, CLE Ammaedara p. 95 laud. v. 3. simul: scil. ego et pater. v. 4. breve: mortem immaturam significat, ut alibi quoque in ipsa Ammaedara, 2761 quid post decretum ẹṭ f̣ạṭụṃ ḅṛẹṿẹ ṿịx̣ [isti]; item 2927, 3 et 2890, 5 (ubi vide). v. 6. in mortem: i.q. ‘in morte’, nescio utrum male confusis casibus an littera ‘-m’ hypercorrecte adiecta. Scriptio ‘kara’ pro ‘cara’, scholam redolens, iterum iterumque in usu Ammaedarae, cf. infra, ad 2762, 7, item Indices IX s.v. ‘k-’; ‘breve’ i.q. ‘brevi’.

AFRICAE PROVINCIAE

497

2758. CLE Ammaedara 6 (fig.); AEp 2005 n. 1671; Cugusi Ammaedara pp. 253– 254; EDCS 36400008 (fig.); HD 054889; TM 202273; MQDQ CE|appe|11; CLEAfr 42. Angulus superior ad laevam partem arae Ammaedarae repertae, versuum initia servans, fere 180–220 p.Ch.n. ut videtur.

his sita se[dibus - - - ] | tot tollens o[ - - - ] | Claudia cọ[niu - - - ] | o utinam . [ - - - ] | [pe]rfrui d[ - - - ] | [ - - - ] . . . [ - - - ].

5

1. coni. ed. princeps, AEp; 3. ipse scripsi dubitanter; 5. ‘[pe]rfrui’ ipse scripsi; 5. ‘d[ebueram]’ coni. edd., fortasse recte, collato 473, 2 cum frui debueram aetate florida luce Versus: vel da6 vel di. Elogium Claudiae cuiusdam nuper mortuae, a marito positum, ut videtur. v. 4. o utinam: videas supra, 2418, 7; saepius legitur ἐν ἐρωτικοῖς, vel carminibus vel elegis, e.g. 950, 1; 2418, 7; Tib. 1, 3, 1; Prop. 1, 3, 39 / 8, 9 / 16, 27; 4, 4, 33/51; Ov. am. 2, 5, 7 / 11, 5 / 15, 9, cett., cf. Cugusi Gusto pp. 99–100 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 174.

2759. CLE Ammaedara 1 (fig.); Cugusi Ammaedara pp. 254–255; Zeïneb Benzina Ben Abdallah, BACTH n.s. 25, 1996–1998 (in sessione 1997), p. 127; AEp 1998 n. 1530; EDCS 12600038 (fig.); HD 049213; TM 201510; MQDQ CE|appe|70; Hamdoune(1) 18; CLEAfr 43. Lapis sepulcralis fere integer, ut videtur, Ammaedarae repertus, altera parte saec. III p.Ch.n.

[St]erceio patri, procurante nato, | nomen perpetuo manet sepulcro. | quis me non poterit beatiorem | quoquam dicere vel venustiorem? | septuaginta quibus vixi per annos | nec turbas fori nec leges curavi, | set iustis oculis comisqu[e] c̣ụịṿ is.

5

498

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

1. lacunam explevi (auctoribus edd. CLE Ammaedara pp. 93–94) nisus Sterceii nominis celebritate in Africanis titulis (de Ammaedara ipsa videas CIL VIII, 428 Tannonius Sterceius et Ben Abdallah Ammaedara add. 10 Ḷ(ucius) Sergius Sterceiu[s]) Versus: hend, rari in CLE ideoque magni momenti, Catulliano more vere structi ut satis probant verba ‘beatiorem’ et ‘venustiorem’ (cf. paullo infra); ceterum, Ammaedarae eiusdem generis versus iterum legi iam dixi Cugusi Ammaedara p. 259 (et paullo infra). ‘Sterceius’ cognomen haud usitatum nisi in Africa quidem: cf. Kajanto p. 246, addas quaeso Ben Abdallah Ammaedara add. 10. Elogium, a filio dicatum, Stercei cuiusdam qui vitam egit simplicem et umbratilem, sollicitudinibus curisque reiectis. vv. 3–4. beatiorem... venustiorem: recinit Catullianos hendecasyllabos illos 3, 2 et quantumst hominum venustiorum; 9, 10 o quantumst hominum beatiorum; 10, 17 unum me facerem beatiorem; 45, 25 quis ullos homines beatiores / vidit. Additur ablativus comparationis ‘quoquam’. v. 5. scil. ‘septuaginta per annos, quibus vixi’; versus persimilis, nescio utrum forte an consilio, est Ammaedarensis glyconicus 2149, 2 (septuaginta) datos vixi per annos, neque multo differt 1515, 1 post septuagesimo numero tempus, qui versus ipse hendecasyllabus est Ammaedarensis (de re cf. paulo supra). v. 6 turbas fori: 1411, 10 te fora, te magnum curia quaerit (Romae, fortasse saec. IV p.Ch.n.); sed de ‘turbis fori’ aliisque curis videas potius Sidonii Apollinaris elogium 1516. ‘Forum’ et ‘leges’ voces iuxtaponuntur ut ‘iura’ et ‘forum’ 1178, 25 (Novi Comi, fere 70–120 p.Ch.n.). ‘Set’ i.q. ‘sed’.

2760. CLE Ammaedara 12 (fig.); AEp 2005 n. 1677; EDCS 36400014 (fig.); HD 054895; TM 202279; MQDQ CE|appe|15; CLEAfr 44. Ammaedarae, lapidis dextra pars, integra ad imum, capite fracto, saec. III p.Ch.n. ut videtur.

[ - - - ] . ṛ . . c̣[ - - - ] | [ - - - ] Acherusiae tenebrae | [ - - - ] et Elysii (vacat) coluntur | [ - - - q]uinquaginta licet septem | [ - - - a]nnos sex menses atq(ue) | [ - - - ]simum et decem dies | [ - - - ]eri quos tribuerit | [ - - - ] relicta vita cessit. ||

5

AFRICAE PROVINCIAE

499

Postscr. (?): [ - - - ] ṣ . . (?) [ - - - ]. 8. fortasse ‘[luce]’ restituendum, cf. comm.; postscr.: nescio utrum litterarum vestigia sint — fortasse: ‘[h(ic)] s(itus) e(st)’ — an aliud Versus: fere chor; v. 2 hend altera pars (cf. supra, ad 2759); fortasse versus mixti, ut in Raetico 2581, ubi ia4cat et chor2cat miscentur (cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 241 ss.). Sed, quamvis re metrica incerta, hoc haud dubie carmen esse satis probant voces ‘Acherusiae tenebrae’ et ‘Elysii’ iuxta positae ut in 2775 (ubi vide). v. 2. Acherusiae tenebrae: comparari potest 1552, 38 Acherontos umbrae (Cilli, fere medio saec. II p.Ch.n.). vv. 4–6. aetas obtorte describitur per plura verba ambagesque, ut saepius fit in carminibus epigraphicis (videas Indices IX s.v. ‘aetas...’), quam ob rem fortasse in ‘[ - - - ]simum’ latet nota numeralis ordinalis quaedam. v. 8. [ - - - ] relicta vita cessit: ‘vită’ est nominativus. Collatis 2765, 4 lucem relinqui, 701, 5 luce relicta, 663, 2 luce relictum, 1603, 8 patrem cum luce reliqui, 528, 4 cum luce reliquit, mihi videtur vox ‘[luce]’ restitui posse. Verbis disparibus, sensu simili sententia occurrit in 524, 3 functus… vita… de luce recessi (apud Muzucenses, in Byzacene). Hic ‘cessit’ in pede VI legitur cum vulgo utantur poetae potius verbo ‘recedere’ (videas enim Mastandrea p. 460), quod fortasse hic quoque desideres.

2761. Ben Abdallah Ammaedara 94 (fig.); AEp 2013 n. 1890; EDCS 65600255 (fig.); MQDQ CE|appe|724; CLEAfr 45. Stela (?) sepulcralis fracta ad imum, Ammaedarae reperta, saec. III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | ave Honorate. | quid post decretum | ẹṭ f̣ạtum breve vix|[isti] -----Versus: ia6. Nomen ‘(H)onoratus/(H)onorata’ legitur in 2782, 2783, 2890 quoque, est autem usitatissimum maxime in Africis (495es de tota summa 666), videas Kajanto p. 279 et Diehl ILCV III, p. 82. De salutationis formula: ‘ave’ adiuncto casu vocandi (hic: ‘Honorate’), cf. infra, Indices IX s.v. ‘ave...’. Fortasse mors immatura lugetur, cf. enim ‘breve’ (ut 2757, 4) et infra, ad 2890, 5.

500

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2762. CLE Ammaedara 3 (fig.); AEp 2005 n. 1668; Cugusi Ammaedara pp. 255– 256; EDCS 36400005 (fig.); HD 054886; TM 202270; MQDQ CE|appe|8; Hamdoune(1) 19; CLEAfr 46. Ammaedarae, ara ex lapide calcario, carmen integrum servans, saec. III p.Ch.n.

hic sita est Kasta Magni raris|sima coniunx, | quae vixit semper parce et | sine fraude beata. | pro dolore! pia est misera | brevi tempore fati. | sancta pudicitia vixit de|nis quater annis. | o dulcis coniunx, vita mihi dul|cior ipsa, concordes lin|quens generum tuumq(ue) maritum! | hanc aram Magnus posuit | karissimae Kastae.

5

Versus: da6 (vv. 1–4 et 7 binis conscripti lineolis), sed v. 1 nota ‘Kastā’ nom., ‘hic sita H est’; v. 3 verbum ‘dŏlŏrĕ’ male positum in hexametro et totus versus mendosus; v. 7 ‘/rissimae/’ est dactylus malus. In lapide lineolarum initia alterne prominent. Muliebre nomen ‘Casta’ saepius in Africa invenitur, cf. Kajanto p. 251 (e.g. infra, 2797). Videas vero lusum ‘Casta’ / ‘casta’, ut patet ex v. 4, ut dixi Cugusi Ammaedara p. 255; idem fit in eodem nomine in carmine urbano AEp 1976 n. 99 = MQDQ CE|appe|191 (haud post saec. II p.Ch.n.); ‘casta’ autem saepissime ponitur ad mulierum virtutem significandam, cf. Logemann pp. 14–15 et infra, Indices IX s.v. v. 1. rarissima coniunx... (v. 7) karissimae: adiectivo ‘rarissima’ iterum iterumque utuntur ad mulieres laudandas, ut e.g. 552, 10; 2169, 3, cett. (Concordanze p. 689); quod ad Africam pertinet, 2791, 1/4 rara castissima coniunx... exempli rarissimi sexus. v. 2. parce et sine fraude…: de his mulierum virtutibus cf. Logemann pp. 52, 53. v. 4. pudicitia: est abl. qualitatis. v. 4. denis quater: scil. ‘XXXX’. v. 5. vita mihi dulcior ipsa: comparari potest carmen Caralitanum 1551 = CLESard 6, D 21 ut pereat vita dulcior illa m[ihi] (Cugusi CLESard p. 131). v. 6. concordes: haec vox hic, ut saepius in titulis, concordiam significat propinquorum defunctorum, ut patet ex Concordanze p. 103. v. 7. hanc aram: metaepigraphice dicitur, comparari potest 874, 1–2 [ha]nc (t)ibi quam vovi posui, bone Iuppiter, aram (prope Thelepte). v. 7. karissimae Kastae: littera ‘k’ ante litteram ‘a’ posita scholam sapit, maxime in formulis; videas Ammaedarensia 2757, 5 mente… kara, 1515, 5 mater kara (haud ante saec. II p.Ch.n.), 480, 5 ut kara posset… (saecc. II/III p.Ch.n.), item formulam ‘karissima/karissime coniunx’, cum in Africis, 2872

AFRICAE PROVINCIAE

501

(Caesareae), 1187 (Carthagine, priore parte saec. II p.Ch.n.), 1604 (Lambaesi, haud ante saec. II p.Ch.n.), 1834 (in Mauretania Caes., saec. IV), tum alibi, e.g. in urbano 1979, saec. IV p.Ch.n., cett. Permulta Africana similia videas ap. Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 231–232 = Introduzione pp. 155–156 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr. p. 194. Adiectivum ‘cara’ quomodo de uxore usurpetur in CLE cf. Logemann p. 88.

2763. CLE Ammaedara 5 (fig.); AEp 2005 n. 1670, 2014 n. 1530; Cugusi Ammaedara pp. 256–257; EDCS 36400007 (fig.); HD 054888; TM 202272; MQDQ CE|appe|10; CLEAfr 47. Scripturae genere (?) nisi, iudicant edd. principes, CLE Ammaedara p. 103, hunc titulum Ammaedarensem saec. IV p.Ch.n. adtribui posse; lapis undique fractus, duobus paginis scriptis ita ut prima linea alterius arte iungantur cum ultima prioris (videas ‘…mo||vit…’), praescripto et postscripto extra paginas exaratis.

1 2 3 4 5 6 7 8

(Praescr. ?) fon (?) || [ - - - ] . pte vit et quiq . [ - - - ] | [ - - - temp]ora vitae q( ) suas fabulas iṇ | [ - - - ]tantem lu- tempore finxit | [ - - - ] . s atque mo- easdem meditans | [ - - - ] satyros perfe- semper delusit ṇ . . | [cit - - - ]dentis dulcia se . . . . . placuit | [verba qu]orum frequen- ut voluit puer[ . . . ] | [tia pec]tora mo- molliora [ - - - ] || (Postscr.) [ - - - ] fratri [ - - - ].

9 10 11 12 13 14 15 16

praescr. ‘fon’ quid sit haud intellegitur; 4. sic vel ‘[ ] . satque’; 8–9. ‘[qu]orum frequen|[tia pec]tora mo||vit’ ipse scripsi; 13. ‘delusit’ satis certum videtur (‘delusi’ legitur in CLE Ammaedara 10, 9, quem textum tamen ipse non accepi utpote qui versibus conscriptus haud esse videatur), secuntur litterae incertae, ceterum quomodo versus restitui possint (rebus tamen parum certis) videas quaeso paullo infra, comm. Versus: da6, fere hoc modo textus refingi posse videatur: Praescr. (?): fon (?) || [ - - - ] . pte | [ - - - temp]ora vitae | [ - - - ]tantem lu|[ - - - ] . s atque mo-| [ - - - ] satyros perfe|[cit - - - ]dentis dulcia | [verba qu]orum frequen|[tia pec]tora mo||vit et quiq . [ - - - ]|q( ) suas fabulas iṇ | tempore finxit |

5

502

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

easdem meditans | semper delusit ṇ . . | se . . . . . placuit | ut voluit puer[ - - - ] | molliora [ - - - ]. || Postscr.: [ - - - ] fratri [ - - - ]. Verba vv. 5–6 ‘fabulas iṇ tempore finxit / easdem meditans semper delusit’ efficiunt ut nobis in mentem veniant cum carmen 97, 3 ipsus etiam sedulo finxi novas (scil. fabulas), Aeclani repertum, ubi Bassulus quidam suas ipsius comoedias memorat (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 62–63, 92, 104, 322– 323), tum Horatianus versus ille epist. 2, 76 i nunc et versus tecum meditare canoros: quibus locis collatis concludi posse videatur in carmine Ammaedarensi quoque de ‘fabularum’ compositione dici; idem fortasse adfirmari potest de quibusdam ‘satyris’ omnino obscuris. Omnibus rebus perpensis, mihi videtur sermo de poeta quodam fieri. Quod est de artis poeticae laude, carmen comparari potest cum Carthaginiensi 2731 (ubi vide). Vt autem hic ignotus poeta ‘fabulas finxit’, ita Thamugadensis pantomimus Vincentius aetate Severiana ‘fabulas saltavit’, 2825.

2764. L. Poinssot – G. Feuille, BACTH 1941–1942, pp. 610–612 nn. 14–15; AEp 1946 nn. 30–31; L. Poinssot, BACTH 1946–1949, pp. 130–131; Zarker 98+54; Duval – Prévot 121–122 (fig. 147); MacCrostie Rae p. 229 n. 83; Cugusi Aspetti letterari pp. 140–141, 331–332, Rilettura pp. 85–86; Pikhaus Répertoire B 61; EDCS 13302864 (figg.); HD 022288; TM 200139; MQDQ CE|appe|307; Handoune(1) 21; CLEAfr 48. Ammaedarae, quattuor fragmenta tabulae vel stelae, partim congruentia; versus per duas columnas distribuuntur; saec. IV vel V in. p.Ch.n. ut videtur (sed saec. VI altera parte malint Duval – Prévot laudd., pp. 511–512, MacCrostie Rae p. 229, Vössing p. 205, Hamdoune(1) p. 54).

col. I orna⊂crux⊃tu[s pa]|trie teger[is], | Mustele, sep[u]|lcro, urbis | defens[or] | [ - - - - - - ] | [ - - - - - - ] || col. II qui gratus | populis exta|bas mente | benigna, | post anc, eter|na meruisti | sumere bita. | Postscr.: Bellator, | qui et Muste|lus, m(a)g(ister) in | pace vixit. 4. ‘anc’ lapis Versus: da6.

AFRICAE PROVINCIAE

503

‘Bellator’ nomen Celticum esse videatur, cf. Kajanto p. 361; neque vero cognomen ‘Mustelus’ quidem – quod hic instar ‘signi’ positum est – Latinum est idemque in Africa potissimum usurpatur, cf. Kajanto pp. 17–18; simile nomen ‘Mustulus’ 2772. Ea ratione qua hic ‘Bellator qui et Mustelus’ signum exprimitur, eadem alibi quoque idem exprimitur, scil. 2801 Damula qui et Inbidiosa, 2827 Felicis qui et Ballantis, 2828 Habellius Donatus qui et Purpurius, paullo aliter contra in 2774 (ubi vide): tota de re in universum videas potissimum Diehl Signum pp. 390–420, Kajanto Supernomina pp. 7 ss., paucis verbis Duval – Prévot pp. 406–407, quam brevissime infra, Indices IX s.v. ‘signum’. Bellator, nuper mortuus, magister fuisse mihi videtur idemque pro tempore defensor civitatis suaque humanitate civium amorem atque benevolentiam sibi comparavisse, ut ex titulo satis colligitur. Sed A. Bastiaensen, Mn 41, 1988, pp. 447–448 iudicat ‘magistrum’ officium potius magistri urbis hic significare, comparandum cum ‘urbis defensore’; ‘urbis defensor’ autem fortasse idem est quod ‘defensor civitatis’, quo de magistratu videas Jones I, p. 346 et II, p. 696; et cf. Lepelley I, pp. 193 ss.; tota de re cf. A. Giardina, Amor civicus. Formule e immagini dell’evergetismo romano nella tradizione epigrafica, in La terza età pp. 67 ss., iam Lancel pp. 171–172; demum, de ‘curatore urbis’, qui haud multo differt, cf. Lepelley I, pp. 168–169 ss. et totum librum F. Jacques, Les curateurs des cités dans l’occident Romain de Trajan à Gallien, Paris 1983. Cf. Cugusi – Sblendrio Cugusi CLEAfr p. 195. In carminibus epigraphicis saepius bona fama memoratur quam ante obitum adepti sunt ii, quibus monumentum misere cum querellis luctuque dicatur, videas e.g. 2824, 1 et 2825, 2 ss., item 1111, 7 (Romae, fere altera parte saec. I p.Ch.n.), cett.: Cugusi Tema pp. 7 ss. et Corpus p. 195 nec non infra, Indices IX s.v. ‘bona fama...’. v. 1. de re videas fortasse titulum Leptitanum optimae aetatis oratione soluta conscriptum AEp 1938 n. 3 ornator patriae, amator concordiae (anno 2 p.Ch.n.). vv. 1, 3. ornatus… gratus populis: item in carmine 1832 duovir quidam dicitur ‘ornatus et populi firmatus am[ore]’ (Dianae Numidarum). v. 2. qui gratus populis: eodem modo incipit v. 5 carminis 1377, ‘qui gratus populis’ (est elogium papae Iohannis II, priore parte saec. VI p.Ch.n., Romae, in basilica Vaticana). Quod ad sermonem attinet: ‘ae>e’ (‘patrie’, ‘eterna’), cadit ‘-m’ (‘eterna… bita’), ‘bita’ i.q. ‘vita’, ‘anc’ i.q. ‘hanc’.

2765. Ben Abdallah Ammaedara 217 (fig.); AEp 2013 n. 2001, 2014 n. 1532; Sblendorio Cugusi Ammaedara pp. 345–353 (fig.); EDCS 61800284 (fig.); MQDQ CE|appe|725; CLEAfr 49. Prope Ammaedaram, tabula sepulcralis integra, fere 280–320 p.Ch.n. Videtur pagina per duas columnas divisa, qua-

504

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

rum prior ad laevam longior quidem satis commode legitur cum contra altera, ad dextram exarata multoque brevior, valde detrita sit; fortasse titulus Christianus (videas enim verba ‘dei omnipotentis’).

Praescr.: Sentia Vitalis signu(m) Cutuḷ . . . u[ - - - ] dei omnipotentis. quam nunc videtis quo[ - - - ]dra annis triginta vixi sex mesịḅụṣ ụṭị . . . quousq(ue) licuit terminuṃ ạẹvi . . . . . . um lucem relinqui et parvolos natos meos. audi marite, vive dum licitu(m) est tibi, (vac.) benigṇ[e]

om[ - - -] ...... --[ ? ]

edidi cum Sblendorio Cugusi, longe aliter quam Ben Abdallah praescr. ‘sign〈o〉’ interpretata est Ben Abdallah, minus recte opinor 2. ‘mesiḅụṣ ụṭị’ legit valde dubitanter Sblendorio Cugusi; 3. ‘terminuṃ ạẹvi’ legit dubitanter Sblendorio Cugusi, cf. infra, comm.; 4. ‘parvolos natos meos’ optime legit Sblendorio Cugusi Versus: ia6 hic illic claudicantes. ‘Sentius/Sentia’ nomen Italicum quod in Africis saepe invenitur, cf. Schulze pp. 228–229, Ben Abdallah Ammaedara p. 200. Sentiae signum fuit fortasse ‘Cutu[lla]’ (cf. CIL VIII, 11573, item Ammaedarae) vel simm., ut monet Ben Abdallah laud. De signi usu autem videas infra, Indices IX s.v.; speciatim, ‘Sentia Vitalis signu(m) Cutuḷ . . . u[ - - - ]’ comparari potest cum ‘Aelius Saturninus signo Calvus’ 3091. Si re vera Christianum est, una cum Hadrumetino 2791 hoc est carminum Christianorum antiquissimum in Africis provinciis. Omnia fusius tractavit Sblendorio Cugusi Ammaedara laud., itaque paucis verbis rem hic absolvam. v. 1. quam nunc videtis…: forte eandem rationem incipiendi reperimus Catull. 4, 1 phaselus ille quem videtis… v. 3. quousq(ue) licuit: de verbo ‘licere’ cf. infra, Indices IX s.v., tota de locutione (‘vixi dum licuit’ simm.) cf. 2774, 6 ibique adnotata. v. 3. terminum aevi: legit Sblendorio Cugusi, collatis locis Verg. georg. 4, 206 angusti terminus aevi, nec non aliis inde ab Stat. Theb. 3, 555 et silv. 3, 1, 180. Vox ‘terminus’ autem legitur in 2796, 1 quoque; quod ad sensum pertinet, comparari potest locus 2614, 2 non certo limine cretae (cf. praeterea ICVR 4159, 1 vita hominum brevis est, certa hanc determinat hora [Romae, 615 p.Ch.n.]). v. 4. lucem relinqui et parvolos natos meos: est sermo vere funerarius, videas enim: (a) quod ad locutionem ‘lucem (re)linquere’ attinet, locos quos attuli in Indicibus IX s.v. (iam Verg. Aen. 4, 452 lucem… relinquat; 10, 856 lucem… relinquo); (b) quod autem est de locutione ‘natos (re)linquere’, nonnulla carmina Africana, scil. Caesariense 2872, 10–11 quinque natos… mater

AFRICAE PROVINCIAE

505

ipsa… /... liquit, Ammaedarense 2149, 3 bis binos iuvenes reliqu[i] (saecc. II/III p.Ch.n.), Auziense 517, 5 liquit dulces natos; item Tarraconense 2436, 8 unicam ṇ[ata]m reliqui parvolis [t]um mensibus; dein urbana 52, 5–6 (gnatum) alterum / in terra linquit (Gracchana fere aetate), 108, 8 tres natos... reliquit parbulos, ICVR 19744, 7 parbulos... liquisti (saec. V p.Ch.n.), nec non Italicum AEp 1989 n. 231 = 1991 n. 585 natos teneros reli[qu]isti (Nursiae, 80–120 p.Ch.n.). v. 5. audi: saepius usurpatur in precationibus, e.g. apud Hor. saec. 34 supplices audi pueros, Apollo; Liv. 1, 32, 6/10 audi Iuppiter, 7, 5, 8, cett., cf. Th.l.L. s.v. audio, col. 1289, 83 ss.; hic autem vel sic quidem ponitur vel pro exclamatione, ut fit in sermone cotidiano, videas Th.l.L. laud., col. 1270, 68 ss. et Leena Löfstedt, Les expressions du commandement et de la défense en latin et leur survie dans les langues romanes, Helsinki 1966, pp. 91 ss. v. 5. vive dum licitu(m) est tibi: cf. 2774, 6 vixi dum licuit; haec formula, ut similis ‘vixi qua potui’, saepius legitur in carminibus epigraphicis, videas locos collectos in Concordanze pp. 414–415 et Cugusi Fadieni p. 88; similiter Ammaedarense 2767, 9 vivite dumqu(e) est etas, dum [est iuc]unda (?) voluptas. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘vive dum vivis’. v. 5. benigṇ[e]: cf. Ammaedarense 559 vixit pia, larga, benigna (saecc. II/III p.Ch.n.). Sed in hoc carmine ‘vive… benigne’ nihil est nisi variatio quaedam formulae tritae ‘vive… bene’ (simm.) quae legitur 83, 4; 186, 4, cett., praeterea 2767, 9 vivite dum... [est iuc]unda (?) voluptas (nuper laud.) (cf. ad loc.). De sermone: nota ‘mesibus’ i.q. ‘mensibus’ et litteram ‘-m’ evanidam in ‘signu’ et ‘licitu’.

2766. Duval – Prévot 130 (figg. 159–160d); AEp 1975 n. 926; Pikhaus Répertoire B 62; EDCS 13302872 (figg.); HD 007321; TM 198987; MQDQ CE|appe|205; CLEAfr 50. Ammaedarae, tabula sepulcralis, fere 480–550 p.Ch.n. (sed 550– 600 dubitanter Duval – Prévot laudd., pp. 511–512).

[---?---] ⊂ crux ⊃ curri Betḷẹṃ ịṇ s quaṃ | fuit |

ori lucis merui ẹum | a cunctis utrumqu(e) | prestiti moremqu(e) s ei | deus dignum scibi moribus | esse virum qum nobili amico | et liber constans veridicusque | fuit. Postscr.: requiebit in pace VI[ - - - ] | - - - - - -

5

506

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

1. ‘Betḥḷẹṃ ịṇ s quaṃ’ Duval – Prévot dubitanter, recte puto (sed ‘Betḷẹṃ’ malim, antea non legeram); 2. ‘eum’ vel ‘lum( )’; 3. ‘morem qus’ Duval – Prévot, sed litterula s nihil aliud videtur nisi interpunctum, ut v. 1 Versus: di ut videtur, parum bona; versus aliquot cecidisse videntur, nam deest nomen defuncti et narratio in medias res incipere videtur. Sermo involutus, res minime perspicuae, ut recte monent Duval – Prévot pp. 170–171. v. 1. si, una cum Duval – Prévot, legas ‘ịṇ s quaṃ’, syntagma ‘in quam’ idem valet quod ‘in qua’, qua de re cf. Szantyr pp. 276–277. v. 5. veridicus: alibi legitur in carminibus epigraphicis, scil. 2490, 6 veridicam... legem (Viennae); ED 40 Ferrua = ILCV 962 = ICVR 24830, 1 veridicus rector (altera parte saec. IV p.Ch.n.); ICVR 2501 = ILCV 4781 lex verid[ica - - - ] (saec. V ex. p.Ch.n.); ICVR 3906, 12 (fere 550–590 p.Ch.n.). Cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 42, 52. Quod ad sermonem attinet: curri i.q. ‘cucurri’; ‘prestiti’ i.q. ‘praestiti’; betacismum ‘scibi’ i.q. ‘scivi’, ‘requiebit’ i.q. ‘requievit’; ‘qum’ i.q. ‘cum’.

2767. CLE Ammaedara 8 (fig.); AEp 2005 n. 1673, 2014 n. 1531; Cugusi Ammaedara pp. 245–246 (figg. 1–2); EDCS 34600010 (fig.); HD 054891; TM 202275; MQDQ CE|appe|13; CLEAfr 51. Ammaedarae, tabulae calcariae fractae ad laevam partem duo fragmenta cohaerentia, incerta aetate (saec. IV p.Ch.n. AEp 2014 laud. dubitanter).

Praescr.: [.] . . . uda vix(it) an(nos) LX, | [F]ortunatus f(ilius) posu(it). | [q]uid simus aut quid loquimur, vitast | [qu]id denique nostra? cum reputem | [qui(s)] sim, male quoque dịspicio. vel modo | [no]biscum vixit homo, nunc homo | [no]n est, est hominis praeter cana favilla | [nih]ịl. stat lapis et nomen tantum, vestigiu | [no]n est 5 inscriptu, est hominis cetera mem|[ . . . ]ni. cur te annis crucias denique au . | [ - - - ]uerunt? non sunt . . nos quoque | [ - - - ]mus. vivite dumqu(e) est aetas, dum | [est iuc]unda (?) voluptas, non est aeternum | [corporis hospitium] (?). 10 ut iam CLEAfr, edidi meo Marte longe aliter ac edd. principes, maxime vv. 1–5, cf. infra, comm.

AFRICAE PROVINCIAE

507

7. expectes fere ‘aut [qui te mon]uerunt’ vel quid simile; 9. ‘[iuc]unda’ restitui ex 963, 1 o vitae iucunda voluptas (Romae, saec. I a.Ch.n. ex.); 10. restitui dubitanter e.g. (ita vel simm.), cf. infra, comm. Versus: di claudicantia, vv. 1–2 longiores. vv. 1–5 legi edidi longe aliter atque edd. principes, collato simillimo urbano 801, saeculi I p.Ch.n.: quid sumus aut loquimur, vita est quid deniq[ue nostra]? vel modo nobiscum vixit homo, nunc homo n[on est]. stat lapis et nomen tantum, vestigia nulla. quid quasi iam vita est? non est quod quaerere cu[res], ex qua collatione patet in carmine Ammaedarensi unicuique versui da6 additum esse singulum el, ad disticha efficienda; praeterea cum v. 5 conferri potest carmen Salonitanum 2659, 3 stat l[apis e]t nomen, vestigia nulla (quo de epigrammate cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 253–255). ‘Fortunatus/Fortunata’ cognomen saepissime occurrit, omnino 2500es, per omnes Imperii provincias maximeque in Africa, ubi legitur fere 800es (quae sunt omnium tertiae partes: cf. Kajanto p. 273); 2886 Fortunata, 3078 Fortunatus. In praescr. ‘[ - - - ]uda’ nomen mulieris latet, quod restitui nequit (anne ‘Alauda’, simm.?). v. 1. quid… loquimur: hoc initium comparari potest cum initio carminis 801 laud. supra et cum initio urbani Damasiani 670, 1 quid loquar? (de quo cf. quaeso Cugusi Corpus pp. 108–109). v. 3. vixit homo, nunc homo [no]n est: haec sententia, repetita in 801 laud., recinit formulam tritam ‘fui, non sum’ (simm.), de qua multi dixerunt, cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod fueram...’; in ipsa Africa alibi legitur, scil. 800 (Lambaesi) et ad 247. v. 4. favilla: saepius invenitur in CLE, ut dixi Cugusi Ammaedara p. 247, maxime in fine versus (1111, 8; 1135, 2; 1206, 4; 2167, 2); speciatim cf. Vicetinum 1120, 4 inviolati / sint cineres tum quos cana favilla teget (saecc. I–II p.Ch.n.). v. 5. vox ‘vestigium/vestigia’ saepius ponitur in clausula: cf. Mastandrea pp. 912–914 et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 7. fere “quis tibi persuasit ut viveres gaudia recusans?”. v. 9. vivite…: cf. 806 = CLEBrit2 1, 3 vivite, dum si[dus] vitae dat tempus, honeste (Viroconi, 47–61 p.Ch.n.), praeterea Cugusi Ammaedara p. 248 et CLEBrit2 p. 358 nec non infra, Indices IX s.v. ‘vive dum vivis...’. v. 9. dumqu(e): ‘-que’ supervacaneum opinor, alibi quoque in Africa, 2736, 2; 2791, 6; 2824, 4; 2887, 3/4/8/10 et aliunde, cf. Indices IX s.v. ‘-que’. v. 10. [hospitium]: haec vox restitui potest quippe quae multifariam ponatur ad domum aeternam sepulcri significandam, cf. supra, ad 2713 B, 1–2. De sermone: littera ‘-m’ evanida (v. 4 ‘cana favilla’ pro ‘canam favillam’, v. 5 ‘vestigiu’ pro ‘vestigium’, v. 6 ‘inscriptu’ pro ‘inscriptum’). Verbum ‘si-

508

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

mus’ v. 1 ponitur pro ‘sumus’, ut ‘legimus’ (puto per similitudinem); ergo ‘simus’ est indicativus praes., cum coniunctivus sit ‘possas’ pro ‘possis’ (cf. ad 2740).

2768. CIL VIII, 11643 (Cagnat – Schmidt); ILCV 2373; N. Duval, BSNAF 1963, p. 55 n. 1; Leclercq in DACL VI/2 (1925), col. 2031; Duval – Prévot 503; Pikhaus Répertoire B 66; Cugusi Note pp. 247–250; AEp 2008 n. 1615; BE 717; EDCS 23200349; MQDQ CE|appe|726; CLEAfr 53. Ammaedarae, incerta aetate sed seriore, fere saec. VI in. p.Ch.n.

[hic pa]x eterna mo[retur]. | [spes] mea in D(omin)o me[o], | [adsist]e (?) D(omi)ne in ianuis nos|tris. ⊂ crux ⊃ edidi ut iam CLEAfr (longe aliter edidit Leclercq), collatis 2144 et 2798, cf. infra, comm. Versus: ia novi generis ut puto (aliter iudicant Duval – Prévot, scil. di cum mendis). Vt recte senserunt Duval – Prévot laudd., p. 314, fragmentum expletur collatis - 2144 hic pax aeterna moretur (Tigavis, in Mauretania Caes., incertae aetatis), - 2798 qui cel(a)t… hic requies abit et hic pax eterna moretur (Sufetulae); attamen aliter atque edd. priores ipse res accomodavi, nam versus dactylici minime esse videantur; ceterum, recinitur ad verbum Drac. Romul. 10, 201 hic pax aeterna moretur. Tria carmina, Africana quidem (scil. a Mauretania et Byzacena), aliud cum alio facile comparantur similitudinis causa, cf. Duval – Prévot laudd., ibid., maximeque Cugusi Note pp. 247–250. v. 2. fortasse recinitur locus Vulg. Psalm. 61(62), 8 spes mea in Deo est (quem locum quidem denuo in Africa invenimus, in Ammaedarensi quodam, scil. Duval – Prévot 507 = infra, Aliena Afr.).

2769. G.Ch. Picard, BACTH 1951–1952, p. 199 n. 12; AEp 1955 post n. 49; Prévot X, 71 (fig. 140); Pikhaus Répertoire B 86; EDCS 47200103 (fig.); MQDQ CE|appe|488; CLEAfr 54. Cippi Mactari reperti angulus superior, ad dextram partem, Severorum aetatis ut videtur (Picard).

AFRICAE PROVINCIAE

509

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | [hic s]itus est Faus|[tus i]ngentis glori|[a lau]dis abis atabis|[que - - - ]. Versus: vel da6 vel di; v. 1 da6 spondeiazon, computandum est ‘glorjā’ (abl. qualitatis, si recta restitutio). Si verbis fidem addas, carmen videatur de homine haud ignobili dictum. Quod ad ‘avos - atavos’ pertinet, cf. 440 = CLEPann 27 (Brigetione, puto saec. III p.Ch.n.); haec verba autem saepius eodem modo iunguntur, videas enim Verg. Aen. 7, 56 Turnus avis atavisque potens, nec non locos collectos in Th.l.L. s.v. atavus (passim). v. 1. gloria laudis: est clausula heroica quae dicitur (cf. enim Mastandrea pp. 336–339), in versu spondeiazonte. Cf. Indices X s.v. ‘clausulae’. ‘Abis atabis’ i.q. ‘avis atavis’.

2770. CIL VIII, 645, cf. 11785 (Wilmanns – Mommsen, Cagnat – Schmidt); Chol. 880 a; Pikhaus Répertoire B 77; EDCS 15300184; MQDQ CE|appe|440; CLEAfr 55. Mactari; titulus, relatus ad carmina monumenti Iuliorum, annis 230–240 p.Ch.n. (cf. et ad 116), restitui potest collato gemino titulo CIL VIII, 682/11911 = ad 116 = Chol. 881 = Pikhaus Répertoire B 96, inter 230 et 320 p.Ch.n. conscripto, ut ex hoc conspectu satis patet:

2770.

CIL VIII, 682 = ad 116.

[Iulius Maximus huius oper]is Licinius Maurus huius operis conditor conditor [sibi suisque posteris tribui]t sibi suisque posteris sponte muneri, tribuit muneri, [ut semper Manes securum ha- ut semper Man[es secu]rum bit]are[nt locum]. habitaren[t locum]. Versus: ia6. Sunt 2770 et CIL VIII, 682 carmina simillima, qua de re in universum cf. Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’; speciatim, quod est de pluribus exemplaribus Mactaritanis repetitis cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 243, 380; Pikhaus Studies p. 220, Répertoire p. 57. Sermo est de monumento Iuliorum.

510

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2771–2772. 2771. G.Ch. Picard, BACTH 1943–1945, pp. XVII et 461–462 (pars (a) huius editionis) et AEp 1946 n. 62/113 + G.Ch. Picard, CRAI 1945, p. 194 (pars (b) huius editionis); AEp 1954 n. 258; Zarker 77/161; Pikhaus Répertoire B 81 (et pp. 52–53); MacCrostie Rae p. 120 n. 30; Cugusi Aspetti letterari pp. 242–243, 384–385, Ritornelli p. 455; EDCS 15300282 (fig.); Feraudi in HD 022381 (figg.); TM 200159; MQDQ CE|appe|309/727; CLEAfr 56. Mactari, in basilica iuvenum, fere med. saec. III p.Ch.n. Duae unius arae calcariae partes facile congruentes (quarum pars (a) anno 1944 reperta, pars (b) autem anno 1945); ego ut res perspicuas facerem partem (a) litteris minoribus, partem (b) maioribus edidi, utramque partem per notam || distinguens. 2772. G.Ch. Picard, BACTH 1955–1956, pp. 178–179; AEp 1960 n. 116; Pikhaus Répertoire B 82; Cugusi Aspetti letterari pp. 242–243 (cf. p. 380); CLEAfr 57. Mactaritana stela funeraria fere med. saec. III p.Ch.n. Iam antea dixi, Cugusi Aspetti letterari laud., duo eiusdem carminis exemplaria nn. 2771 et 2772 esse, ut abunde patet ex hac tabella comparationis:

2771.

2772.

-----et vixi satis et genui feliciter || ET

-----[et vixi satis et genui] feliciter et rem non [modicam | e mini]mo quaestu{i} fraude [sine ulla] | [atque m]eis propriis natorum [et honoribus auctus] | aeternam mo]riens famam claramq[ue reliqui]. | Postscr.: Pinarius Mustulus a(nnorum) LXXV h(ic) s(itus) e(st)

REM

non modicam e minimo quaestu || FRAVDE SINE VLLA atque meis propriis natorum et ho||NORIBVS AVCTVS aeternam moriens famam clara||MQVE RELIQVI.

2772 ipse edidi CLEAfr; 1. ‘[et genuit]’ coni. Picard; 2. ‘quaestui’ lapis errore quodam pro ‘quaestu’ (‘quaesivi’ coni. Gil IV pp. 22–23, praeter necessitatem) Versus: da6. Maximi momenti sunt et haec duo carmina Mactaritana et 1238 (item Mactaritanum, eiusdem aetatis) quippe quae satis comprobent priore parte saec. III p.Ch.n. in Africis provinciis novos ut ita dicamus divites homines opibus maximis floruisse, pro veteribus optimisque ordinibus; idem fit in

AFRICAE PROVINCIAE

511

1552, quod tamen aliquanto praecedit (fere med. saec. II p.Ch.n.): videas quaeso Lepelley II, pp. 290–291 et Corbier – Griesheimer pp. 352 ss. Iam dixi breviter supra, ad 2770, de carminibus repetitis Mactari repertis. 2771. Est elogium Q. Iuli Victoris Pisonis, exaratum in eodem sepulcro in quo incisa leguntur nonnulla alia elogia domestica gentis Iuliorum, annis 230– 270 p.Ch.n. conscripta (cf. G.Ch. Picard, AntAfr 4, 1970, p. 149 n. 1). vv. 1–2. rem non modicam e minimo quaestu: similia leguntur in epistula CEL 10, 7 Cugusi qui de tam pusilla summa tam magnum lucrum facit (Oxyrhynchi, Augusti aetate). v. 2: fraude sine ulla: pro usitatissima formula ‘sine ullo crimine’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘sine crimine’. v. 3. honoribus auctus: haec clausula hic illic legitur, cf. Mastandrea p. 355. Videas anastrophen ‘natorum et’ pro ‘et natorum’. 2772. Elogium Pinari Mustuli. De ‘Pinario’ nomine cf. Schulze p. 366 (et Pinarius Fortunatus quidam invenitur CIL VIII, 23107); ‘Mustulus’ vero cognomen maxime Africum videtur, cf. Kajanto p. 17 (addas e.g. titulum Carthaginiensem Ennabli III, 45, cett.); item ‘Mustelus’ 2764.

2773. G.Ch. Picard, BACTH 1955–1956, pp. 178–179; AEp 1960 n. 116; Cugusi Aspetti letterari pp. 242–243 (cf. p. 380); EDCS 13302441; HD 018760; TM 199640; CLEAfr 58. Mactari, fere med. saec. III p.Ch.n. Carmen legitur in eadem stela qua 2772 (supra); utque 2772 certe Pinario Mustulo, ita 2773 uxori eius fortasse dicatum.

[ - - -]est inferre longis [ - - - ] | [ - - - ]iae morumque [ - - - ] | [ - - - p]ercepi iu[ - - - ] | [ - - - ]heptae[ - - - ]. Versus: da ut videtur. Verbum ‘inferre’ de mortuis positum videtur, ut e.g. 2563 [ce]cidit bello Variano, ossa [i]nferre licebit (Castris Veteribus).

512

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2774. Picard – Le Bonniec – Mallon pp. 125–164 (figg. 1, 21, 23); AEp 1969– 1970 n. 658; MacCostie Rae p. 125 n. 33; Pikhaus Répertoire B 94; Ladjimi Sebaï Femme 30; Devallet Analyse pp. 195–197; AEp 2008 n. 1606; EDCS 09701235 (figg.); HD 012478; TM 199198; MQDQ CE|appe|232; Hamdoune(1) 25; CLEAfr 59. De litterarum formis dixit paucis verbis Courtney ML p. 318. In loco qui hodie appellatur Aïn Bu Zid, in agro Mactaritano; ara/cippus ex calcari optime servatus exhibens carmen funerarium fere integrum, med. saec. III p.Ch.n.

Praecedit sertum Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Beccut iam pri|mum Iloni coniuncta ma|rito, | virgo rudis tenera, quo me | Fortuna reduxit, | vitae set leti sedes – sic fata tulere – | hic hymno tedaq(ue) simul praeeun|te canebar, | nunc vustis urnaq(ue) simul contecta | resedi. | 5 vixi dum licuit morum sine labe, pudica; | maternum nomen feci Lucinae fa|vore; | natum progenui, nostro qui no|mine vivat. | ne fleat hoc nimium, cui sum carissima | cordi: | commune est hominum funebrem | [qu]erela[m - - - ]. 10 Postscr.: [ - - - ]l[ - - - ]eia[ - - - ] | [ca]rissima pia vixit annis XV[ - - ] | Euthesia. 1. ‘primu(m) Miloni’ coni. ed. princeps, nulla puto necessitate; 10. ‘[qu]erela[m agere]’ ed. princeps contra metrum, melius ‘[qu]erela[m agitare’] Versus: da6; v. 1 ‘conjuncta’ (debuit esse ‘iuncta’); v. 2 nominativus ‘tenera’ male computatur ‘tenerā’; v. 4 ‘/-mul prae/e͡unte ca-/’, scil. ‘praeeunte’ trisyllabus; v. 7 ‘Lucinae’ computandum est ‒ ‒ ⏑. Quod ad nomina attinet: ‘Beccut’ hic tantum legitur, Punicum nomen, quod comparari potest cum BG‘T (Latine ‘Bogud’), cf. Picard – Le Bonniec – Mallon pp. 149–150; ‘Euthesia’ autem videtur nihil aliud esse nisi mulieris ‘signum’ (nulla addita ‘explicatione’, ut fit in Tarraconensi 2434, contra morem, cf. enim ad 2764), quam ob rem puto intellegendum ‘Beccut quae et Euthesia’. Item, nomen mariti ‘Ilo’ (‘Iloni’ est autem dat.) hic tantum legitur ideoque Picard – Le Bonniec – Mallon coniecerunt ‘Miloni’ legendum, nulla puto necessitate neque ratione (est enim ‘Miloni’ lectio facilior).

AFRICAE PROVINCIAE

513

Huius carminis philologicas quas dicunt res fusius tractaverunt Picard – Le Bonniec – Mallon pp. 153 ss., ego paucis absolvam. Queritur mulier Beccut morte rapta paulo postquam natum generavit, misere deflente marito. v. 1. ‘coniuncta marito’ saepius legitur, ita vel paulo aliter, in titulis, e.g. 1969, 13 caro coniuncta marito (Madauris); 384, 2 Firmino iuncta marito (in agro Atinati); 386 = CLESars 2, 3 iuncta pudica marito (Mevaniolae, fere saec. II p.Ch.n.); 670, 3 fuerat primo quae iuncta marito; praeterea infra, Mactaritanum 2778, 1 [i]nsontem vixit c[a]ro cum coniuge vi[tam]. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 201–202; locos nonnullos collectos invenias in Concordanze pp. 437–438; cf. infra, Indices IX s.v. ‘coniuncta marito’. De ‘marit-’ in pede VI cf. infra, Indices IX s.v. ‘maritus’. v. 2. tenera: est adiectivum relatum ad ‘virgo’, sed ‘tenera(m)’ suspicatur Hamdoune (scil.: ‘teneram... me’), nescio an recte. v. 3. sic fata tulere: item 2639, 1 fata tulerunt; sententia recinit fortasse Vergilium, buc. 5, 34 postquam te fata tulerunt (cf. Aen. 2, 34 sic fata ferebant), ut saepius fit in titulis, cf. e.g. 417, 6; 420, 13, cett. (Hoogma p. 238; Picard – Le Bonniec – Mallon p. 154). v. 4. res in Beccut sunt ut in illa Psyches fabula quam narravit Apul. met. 4, 33–35: legas enim verba Apuleiana ‘taedae’, ‘sonus tibiae’, ‘pompae populi prosequentis’ in descriptione Psyches pompae nuptialis quae mox conversa est in pompam feralem, eadem fere condicione in qua fuit ipsa Beccut. Nec verum res multo differunt ab Thracio 2694. v. 5. urna: scil. ‘urna cineraria’, ut in carminibus 2888, 7 quis hac requiescat in urna (Sitifi); 1335, 1 haec tenet urna duos (Romae, 442 p.Ch.n.); 1347 A, 16 iungat ut urna pares (Romae, saec. IV p.Ch.n.); 1151, 1; AEp 1978 n. 44, 3 corpus… clusit levis urna (Romae, priore parte saec. II p.Ch.n.), cett., fortasse in Caralitano 1551 = CLESard 6 F, 27 (priore parte saec. II p.Ch.n.), usque ad Hispalense 1392, 3, saec. VII. Locos invenias in Concordanze pp. 901– 902 et Cugusi CLESard p. 133. Vox ‘bustus’ autem legitur infra, 2876, 6, praeterea e.g. 1433, 4 (Mediolani), ICVR 3902 (Romae). v. 6. vixi dum licuit: ut ‘vixi qua potui’, saepius legitur in carminibus epigraphicis, videas locos collectos in Concordanze pp. 414–415 et Cugusi Fadieni p. 88; item supra, 2765, 3 / 5 vixi... quousq(ue) licuit terminum… vive dum licitu(m) est… Cf. infra, Indices IX s.v. ‘vive dum vivis…’. v. 6. morum sine labe: fortasse totus locus comparatur cum Ov. trist. 1, 9, 43–44 sive aliquod morum seu vitae labe carentis / est pretium, nemo pluris emendus erat (Hamdoune). v. 6. pudica: de hac mulierum virtute videas Logemann p. 14, Galletier pp. 123 ss., cett.; et infra, Indices IX s.v. ‘pudicitia mulierum’. v. 7. maternum nomen feci Lucinae favore: comparari potest Cordubense 2335, 7 facta quater solito Lucinae numine mater. v. 8. natum progenui: sunt verba vetustiora et antiquiora, cf. enim 958 = ML 13, 2 progeniem genui (Romae, 139 a.Ch.n.), nec non ad 2400 et infra,

514

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Indices IX s.v. - De re compares quaeso urbanum 52, 5 natos duos creavi, aetatis fere Gracchanae. v. 9. ne fleat: multo saepius utuntur formula ‘desine...’, cf. Indices IX s.v. v. 9. cui sum carissima cordi: scil. maritus significatur. v. 10. est topos ille consolationis ‘non tibi soli’, de quo cf. infra, Indices IX s.v. ‘non tibi soli’. Quod est de sermone: v. 3 ‘set’ i.q. ‘sed’; v. 4 ‘teda’ i.q. ‘taeda’; v. 5 ‘vustis’ i.q. ‘bustis’.

2775. G.Ch. Picard, CRAI 1946, pp. 460–465 (fig. 3); FA 1, 1946, n. 2076; M.P. Nilsson, Eranos 46, 1948, pp. 159–161; AEp 1948 n. 107, 1949 n. 84, 1950 nn. 97, 204; P. Boyancé, CRAI 1951, pp. 375–378 (fig. 3) et RHR 2, 1952, pp. 147– 155 (= Études sur la religion romaine, Paris 1972, pp. 401–408); J. Carcopino, CRAI 1951, pp. 377–378; AEp 1952 n. 45, 1953 n. 193, 1954 n. 258; Zarker 78; Prévot II, 18 (fig. 27); MacCrostie Rae p. 154 n. 46; Pikhaus Répertoire B 85; Cugusi Tradizione pp. 69–72, Novellismo pp. 165–166; EDCS 12300018 (fig.); HD 021666; TM 200006; MQDQ CE|appe|301; Hamdoune(1) 28; CLEAfr 60. Mactari, cippus carmen integrum continens, saec. IV p.Ch.n. opinor (Prévot; ad annum 320 p.Ch.n. rettulerunt Picard – Le Bonniec – Mallon pp. 147–148, idem fecit G.Ch. Picard, Civitas Mactaritana, Kart 8, 1957, pp. 122–124).

si quis honos vitae | est testis post mune|ra fati, mortis sorte | cluet cum iam s(u)b fine | supremo aspicit infe|rnorum Acherusia te|mpla deorum secure|que videt strepitum | Acherontis avari. na|mq(ue) egomet quod pio se|mper in corpore vixi 5 Ely|sios teneo mites Proserpin|ae campos lege deum solemq(ue) | super ac sidera novi. Postscr.: Iulia | Mo(desta) (?) Benenata h(onesta) f(emina) vix(it) annis | in pace LXXXIII, menses X, | h(ic) s(ita) e(st). Postscr.: ‘Mo(desta)’ (?) cf. infra, comm., ‘Mo(dia)’ (?) alii Versus: da6; v. 4 hiatus ‘strepi/tūm H Ache/rontis’; v. 5 ‘/pjō sem/pēr in/’ (quasi ‘semperr’); v. 6 ‘/-serpinae/’ computatur ‒ ⏑ ⏑; v. 7 computandum ‘supēr’ (fere ‘superr’). Nomen ‘Benenata’ legitur alibi quoque in Mactaritanis, scil. Prévot II, 4, et in aliis Africanis locis, e.g. Carthagine, Ennabli III, 11 / 402, praeterea in Provincia Proconsulari, AEp 2004 n. 1832; quin etiam in Africa quidem potissimum invenitur, cf. Th.l.L. s.v. Benenatus, item Kajanto p. 350 nec non

AFRICAE PROVINCIAE

515

Diehl ILCV III, p. 27 (in titulis Christianis). De nomine ‘Mo(desta)’ ambigitur, videas enim quae dixit Prévot p. 40, attamen est nomen notum, cf. enim Kajanto p. 263 et Diehl ILCV III, p. 113; ceterum, ‘Modia’ quoque nomen (quod quidam hic restituendum iudicaverunt) haud ignotum in Africis provinciis, cf. enim e.g. CIL VIII, 5983. Summa carminis haec est, si quis vivens nunquam male fecerit, post obitum Elysios merito adeat: videas quid similiter dicatur in Sitifensi 2888, cuius vv. 1–2 sonant ‘si par vivendi reparatur gratia Manes, / en qui per Helysios habeat metacula campos’. Complures poetarum loci compilantur (cf. Cugusi Tradizione pp. 69 ss., Novellismo p. 166), videas potissimum: - v. 1. si quis honos…: hoc syntagma in initio carminis positum Catulli morem recinit, videas enim Catulliana 14 a; 71; 76; 96; 102; 107 (addas infra 2888, 1 si par vivendi…); ‘honos’ autem vox exquisita, cf. supra, ad 2642 bis, 4; - v. 3. mortis sorte cluet… /… Acherusia templa ~ Lucr. 1, 117 ss. … quae clara clueret, / etsi praeterea tamen esse Acherusia templa… (et Enn. scen. 107 V.2 = 98 Joc. Acherusia templa alta Orci); - v. 4. strepitum Acherontis avari = Verg. georg. 2, 492; - v. 7. solemq(ue) super ac sidera novit ~ Verg. Aen. 6, 641 solemque suum, sua sidera norunt (Nilsson laud.) iamque Lucr. 3, 1042 ss.; nonnulla minoris momenti inveniuntur in L. Castiglioni, ACME 2, 1949, pp. 3–8 et Cugusi Tradizione pp. 70–71. Quibus omnibus perpensis, cum multa ex auctoribus hausta sint et coagmentata, parum aptum videatur in hoc carmine novitatem et ut ita dicam inventionis quandam felicitatem agnosci (cf. Cugusi Tradizione pp. 69 ss. contra Boyancé laud. et Prévot pp. 36 ss.); sed quomodocumque res se habent, patet profecto hunc poetam epigraphicum vi ingenii praestare inter ceteros. - W. Vollgraff in Hommages à J. Bidez et F. Cumont, Coll. Latomus 2, Bruxelles 1949, p. 359 n. 3, comparavit vv. 6–7 cum urbano 1061, 11–12 an superas convisit lumina auras / innocua aeternis condita sideribus? nec non cum Philippensi 1233 = CLEOr 12, 12 et reparatus item vivis in Elysiis (saec. III p.Ch.n.), quibus carminibus addi potest 1189, 16 vivis in Elysium (in insula Pandataria). vv. 3, 4. ‘Acheron’ (simm.) saepius memoratur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Acheron’; videas potissimium urbanum 1535 A, 7 templa Acherusia visit (saecc. II–III p.Ch.n. ut videtur: Sblendorio Cugusi Composti p. 59). v. 6. Elysios teneo… campos: Elysii multifariam memorantur in Africae carminibus, cf. Cugusi – Sblendorio CLEAfr pp. 203–204 et supra, ad 2740; ceterum, de illis saepius sermo fit alibi quoque (infra, Indices IX s.v. ‘Elysii campi’). v. 7. lege deum: comparari possunt e.g. Stabianum 428, 1 Parcarum dura de lege (priore saec. II p.Ch.n. parte) et urbanum 1128, 1 lege Parkar[u]m, cf. Sblendorio Cugusi CLE 428 p. 331.

516

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2776. G.Ch. Picard, BACTH 1953, p. 53 n. 15 (figg. 1, 21, 23); Prévot XI, 23; MacCrostie Rae p. 166 n. 52; Pikhaus Répertoire B 90; EDCS 12400420; MQDQ CE|appe|728; CLEAfr 61. Tabula Mactari reperta nunc deperdita, fere saec. IV in. p.Ch.n. (sed saec. IV vel V in. Prévot).

Praescr.: Cela ancilla in pace vicxit an|nis quos illi fata hominum Deusq(ue) s(anctus) decrebit. | D(is) M(anibus) S(acrum) (in medio praescripto chrismon apponitur). | nuc eterna tenet sedem late|rique iugali altum patitur sine fine soporem. edidi distinxi, aliter versus distinxit Prévot praescr. omnia legit recte Picard Versus: v. 1 da6, v. 2 da5. Prévot et MacCrostie Rae iudicant versu conscriptam esse partem mei praescripti quoque, quibus ipse adsentiri nequeo. ‘Cela’ nomen mulieris fortasse nihil aliud est quam ‘Celja’, scil. ‘Caelia’ littera ‘-i-’ evanida ut ita dicam. Prévot p. 118 opinatur in ‘Ancilla’ mulieris nomen latere, sed ipse contra opinor id esse nomen quod dicitur humilitatis, scil. ‘mulier humillima’, vel etiam ‘ancilla (Dei)’. Videas quaeso in hoc carmine certe Christiano positam esse gentilium adclamationem ‘DMS’ una cum signis Christianorum, qua de commixtione in universum cf. infra, Indices IX s.v. ‘D(is) M(anibus)...’; comparari potest e.g. 2307 (prope Tharros), in cuius praescripto adclamatio ‘DM’ et chrismon coalescunt; aliquid simile invenitur in Mactaritano 2781 et in Madaurensi 2832 bis. At Christianorum carmina aliud potissimum exhibent votum, scil. ‘vivat in aeternum’ vel simm. v. 1. cf. Caralitanum 1551 = CLESard 6 C, 14 nunc aeterna quies Ditisq(ue) silentia maesta (priore parte saec. II p.Ch.n.). v. 1. lateri… iugali: nesciam utrum intellegendum sit ‘latus iugale’ (scil. ad latus mariti) an ‘later iugalis’ (scil. in sepulcro mariti), attamen quid locus valeat haud dubium; comparari possunt Auziense 2913, 5 lateri iuncta viro [ - - - ], Madaurense 1969, 1–3 amore iugali, demum 2878, 3 mari[t]ali v[i]nculo (Cartennae). v. 2. altum patitur sine fine soporem: cf. infra, ad 2801, 4. Quod est de sermone: ‘vicxit’ i.q. ‘vixit’; ‘decrebit’ i.q. ‘decrevit’; ‘nuc’ i.q. ‘nunc’; ‘eterna’ i.q. ‘aeternam’; videas praeterea litteras similiter sonantes ‘Lateri iugaLi’, ‘alTVm patiTVr’, ‘SIne… SOporem’.

AFRICAE PROVINCIAE

517

2777. G.Ch. Picard, BACTH 1950, pp. 160–161; FA 5, 1952, n. 5921; AEp 1953 n. 49; W. Schmid, Philol 106, 1962, pp. 277–280; AEp 1964 n. 140; Zarker 53; Prévot XII, 1 (fig. 170); MacCrostie Rae p. 215 n. 76; Pikhaus Répertoire B 89; Cugusi Aspetti letterari p. 143; Vössing pp. 151–152; EDCS 12400490 (figg.); Niquet in HD 018413 (fig.); TM 199572; MQDQ CE|appe|281; Hamdoune(1) 29; CLEAfr 62. Tabula calcaria Mactaritana fere saecc. IV–V p.Ch.n. (sed fere 480–520 Prévot laud., Pikhaus ad loc., p. 55, Hamdoune; seriore autem aetate MacCrostie Rae p. 215).

Praecedunt: α ⊂ chrismon ⊃ ω | A(ulus) Lurius Geminius. | hic situs est fandi quonda|m vitaeq(ue) magister, semper fide, | adq(ue) salutiferas curas humanis d|ebebat corporibus. (octoginta) enim mag|(vac.)nos bolvendis mensibus | orbes fidelis vitam peregit; | consequentibus metis 5 hac | (vacat) sede digna in pace | (vacat) quieḅit. ‘LXXX’ lapis, lineola infra scripta praescr. ‘Alurius’ Picard, ‘Valurius’ (i.q. ‘Valerius’) Prévot, sed cf. infra, comm.; 5. ‘quiebit’ lapis ut videtur, ‘quievit’ Prévot Versus: vv. 1–3 da6 claudicantes: v. 2 praeter metrum (‘curas’ redundat, clausula mala, an fortasse novi generis?), item v. 3 (‘corporibus’ et ‘magnos’ redundant, fortasse poeta in errorem inductus est Vergiliana imitatione); v. 4 potius ia-tro, v. 5 videtur fere soluta oratione conceptus. Cf. Prévot p. 127 et MacCrostie Rae p. 217. Nomen mortui, ‘Lurius’, rarum, perspicuum fecerunt Schmid laud., L. Alfonsi, Epigr 25, 1963, pp. 107–109, Pikhaus Répertoire p. 55, Cugusi Aspetti letterari p. 334; compares, e.g., CIL VIII, 5810 P(ublius) Lurius Successus (Sigus). ‘Geminius’ autem cognomen multo rarius occurrit quam ‘Geminus’ (cf. Kajanto p. 294). Geminius vivens rhetor fuit clarus fide et pudore, ut contendi Cugusi Aspetti letterari pp. 149–150, more antiquo ut expressit N. Tlili in AfrRom 18, 2008 (2010), pp. 2055–2056. Vt iam dixi Cugusi Aspetti letterari p. 183, in eius elogio conscribendo poeta epigraphicus Vergilianum centonem confecit, in vv. 3–4 commiscens Aen. 1, 269 triginta magnos volvendis mensibus orbis cum Aen. 4, 652 vixi et… cursum… peregit (quem alterum versum saepe recinuerunt epigraphici poetae: Hoogma p. 266). v. 1. hic situs est fandi quondam...: similiter incipit 2832 bis hic situs est claro quondam...; de adverbi ‘quondam’ vi atque usu cf. infra, Indices IX s.v.

518

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 2. semper fide: ablativus modi, adverbium adiungitur substantivo, fere ‘fide nunquam deficiente’, ‘constanti fide’. v. 2. salutifer: haec vox hic illic legitur in CLE, cf. Sblendorio Cugusi Composti pp. 50–51. De sermone: v. 2 ‘adq(ue)’ i.q. ‘atque’; item ‘b’ pro ‘v’, v. 3 ‘bolvendis’, v. 5 ‘quiebit’ i.q. ‘quievit’.

2778. Prévot X, 67 (figg. 135–136); Pikhaus Répertoire B 93; EDCS 12400032 (fig.); MQDQ CE|appe|487 (fig.); CLEAfr 63. Tabulae calcariae ad imum ad laevam partem fractae Mactari repertae duo fragmenta congruentia; carmen Christianum, fere priore parte saec. V p.Ch.n. (vel 414, Fl. Constante Fl. Constantio coss.; vel 432, Fl. Valerio Fl. Aetio coss.; vel 437, Fl. Sigisvulto Fl. Aetio coss.; vel 454, Fl. Studio Fl. Aetio coss.: cf. CLRE pp. 362–363, 398–399, 408–409, 442–443).

[i]nsontem vixit c[a]ro cum coniuge vi[tam], | Ẹlyseos tenet nos[tra] Innocentia campo[s] | [ - - - ]icas mu[ - - - ]ades Romanaq(ue) fa[ ]ta | [ - - - ] . . . ḍ . . e genuit nos Itala telluṣ. | in medio lapide circulus, inibi chrismon Postscr.: [ - - - in pa]ce q(uae) vixit ann(os) | [ - - - ] K(al-) Mai( ) Fl(avio) | [ - - - ]tio co[(n)s(ulibus)]. inter ‘fa’ et ‘ta’ (v. 3) deficit lapis 2. restitui e.g., Prévot praeeunte; dub.

3. ‘[Ital]icas mu[ltas cl]ades’ Prévot

Versus: da6. Mortuae nomen ‘Innocentia’ inditum esse videatur, Christianorum more, cf. Diehl ILCV III, p. 85 et Kajanto p. 252 (legitur 17es); videas fortasse lusum ‘[i]nsontem/Innocentia’, quo de lusu cf. supra, ad 2736 et infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. v. 1. formulam exhibet, videas supra, ad 2774, 1. v. 2. Elyseos tenet… campo[s]: cf. 2775, 6 Elysios teneo mites Proserpinae campos (item Mactaritanum), 2888, 2 en qui per Helysios habeat metacula campos (Sitifi); quam saepe campi Elysii in CLE memorati sint videas infra, Indices IX s.v. ‘Elysii campi’. Fortasse v. 3 ‘[inim]icas’ suppleri potest, ratione habita verborum ‘genuit... Itala tellus’ collatisque carminibus Corfiniensi ap. G. Annibaldi, Epigr 20, 1958, p. 20 Apula terra iaces, multorum inimica parentum, nec non ur-

AFRICAE PROVINCIAE

519

bano 1185, 5 nostros… cineres Pollentia saeva subegit (fere med. saec. II p.Ch.n.), in quibus sermo fit de morte peregrina in terra ‘inimica’ superveniente; nisi quis malit restituere ‘[Ital]icas’, una cum Prévot pp. 100, 102, ad verba ‘Itala tellus’ v. 4 et ‘Romana… fa[ ]ta’ v. 3 referens (Romam captam anno 410 ante oculos habens, quae tempestas cum nostri carminis tempore satis congruit), quod si ita sit, fortasse v. 3 ‘[cl]ades’ suppleri potest. v. 4. Itala tellus: cf. 2396, 1 Itala me genuit tellus, Hispania texit (Myrtili), et urbana 1026, 1 Itala me rapuit crudeli funere tellus (fere priore parte saec. I p.Ch.n. ut videtur), 474, 3 tumulat Italia tellus (saecc. II/III p.Ch.n.). Vox ‘tellus’ saepius legitur in titulis, cf. ad 2396 laud. et infra, Indices IX s.v. Quod ad sermonem attinet: ‘Elyseos’ i.q. ‘Elysios’.

2779. Prévot X, 47 (figg. 114–115); Pikhaus Répertoire B 92; Cugusi Versificazione trocaica p. 84; EDCS 12400016 (figg.); CLEAfr 64. Mactari, tabula calcaria ad laevam tantum partem fracta, priore parte saec. V p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - ] Ch(ri)sti ⊂ chrismon ⊃ | [ - - - ] vix(it) in pa(ce) annis VIII f|[ - - - ]. [di]gnasti mori sepur|[cl- (?) - - - ]lum et crudelis amo|[r] quod solum potu|[it - - - ] tua re parentes filie|[ - - - ]ntes. praescr. ‘f|[idelis]’ coni. Prévot; 1. ipse scripsi dubitanter, sed ‘dignas timori’ maluit Prévot, haud absurde; 2. inter ‘tua’ et ‘re’ interpunctum videtur esse Versus: nescio utrum tro7 an da. 1. vox ‘dignus/dignare/dignari’ haud inepte versum aperit, videas e.g. Zarker 148, 6 (Romae, saec. III p.Ch.n.); ILCV 976, 2 (Romae, saec. V p.Ch.n.); CIL V, p. 621, 9, v. 2 (Mediolani), cett., praeterea 2981 ibique adnotata. v. 1. fortasse vox ‘sepurclum’, transmutatione posita pro ‘sepulc(h)rum’ (idem fit alibi Mactari, scil. Prévot X, 46). v. 1. crudelis amo[r]: est fortasse amor eius qui immerito praemoriens relinquit parentes et propinquos et amicos lugentes plangentes, qua de adiectivi ‘crudelis’ vi fusius disseruit Fernández Martínez Acerbus pp. 313– 337, Adjetivos pp. 113–144 (cf. infra, Indices IX s.v. ‘crudelis’); itaque dici videtur de morte immatura. 2. quod… potu[it]: haud raro legitur in initio versus, 576 B, 1 quod potui... (Lambaesi), 270 = CLEOr 35, 2 et tibi quod potui (Memphi, post 116 p.Ch.n.); sed non solum in initio, cf. enim e.g. 477, 7 praestiti quod potui, 303, 3 vincere quod potuit…, cett. (Concordanze p. 678). ‘Filie’ i.q. ‘filiae’.

520

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2780. CIL VIII, 23592 (Cagnat – Dessau); ILCV 4739; ILatTun 556; Prévot XI, 13 (fig. 156); Pikhaus Répertoire B 84; Cugusi Versificazione trocaica pp. 84– 85; EDCS 24501788 (fig.); MQDQ CE|appe|449; CLEAfr 65. Mactari, tabula calcaria, hic illic valde trita, alteri parti saec. V p.Ch.n. tribuenda.

Praescr.: ⊂ crux ⊃ | [ - - - f]ịḍẹḷịṣ i[n pa]|ce v[i]x̣ x̣it [annos - - - ], | mense unu, dies X̣ ỊỊỊỊ, o|ras duas du[ - - - ]eiu. | demisit i(n) nobis gladiu | usque die mortis | nos(vac.)tre. Versus: tro7, nisi quis malit versum fortuitum iudicare. Puer (vel puella) recens natus (nata) idemque morte immatura depositus (deposita) parentes affecit gravissimo aeternoque dolore. Vox ‘gladium’, metaphorice posita, saepiuscule legitur in carminibus Christianorum: videas e.g. urbanum 1405, 4 aeterno iugulas gladio corda matris, et stilema Damasianum ‘tempore quo gladius secuit pia viscera matris’ (ICVR 9514 = ED 17, 1 Ferrua; 16963 = ED 31, 1 Ferrua; 19932 = ED 35, 3 Ferrua; 23753 = ED 43, 1 Ferrua; 23755 = ED 46, 2 Ferrua). Videas ‘v[i]xxit’ i.q. ‘v[i]xit’; ‘-m’ litteram omissam (‘mense(m) unu(m)’, ‘gladiu(m)’, ‘die(m)’); ‘nostre’ i.q. ‘nostrae’; ‘oras’ i.q. ‘horas’; praeterea ‘usque die’ i.q. ‘usque ad diem’.

2781. Prévot X, 26 (figg. 89–90); Pikhaus Répertoire B 91; EDCS 12300435 (figg.); MQDQ CE|appe|486; Cugusi Corpus pp. 89–90; CLEAfr 66. Tabula calcaria Mactaritana fere integra sed litteris per lineas male ordinatis, fere 480–520 p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | ⊂ α crux ω ⊃ | promissas [san]c̣ṭ(as) | redde dom[ ]os, | Pater opt[ ]ime | mundi, non Pri|vata cupit Roma (a)nt(i)|q(ua) {q} in urb(e) (?), vinit tran|sir(e) para (Christum) per lustra. | Postscr.: ann(orum) III, m(en)s(ium) V, d(ierum) | XXX per|it. 2. ‘Romantqq’ lapis, distinxi valde dubitanter, scil. ‘Roma (i.q. ‘Roma(m)’) (a)ntiq(uam) {q} in urb(em) vinit’; longe aliter Prévot, scil. ‘Rom(am): ant(e) [quinque] in urb(em) vinit’; 3. ‘transir(et)’ Prévot, sed ‘transir(e)’ malim, cf. infra, comm.

AFRICAE PROVINCIAE

521

Versus: da (videas enim v. 1 verba ‘Pater optime mundi’, quae efficiunt optimum hemistichium), multis tamen vitiis; anne versus novi generis? In praescripto iuxta positae sunt et adclamatio gentilium ‘DMS’ et crux Christianorum, disparibus moribus permixtis confusisque, ut fit denuo in Mactaritanis in 2776 (ubi vide, addas infra, Indices IX s.v. ‘D(is) M(anibus)’). Mortuae nomen ‘Privata’ fuit, quod vere Africum est, legitur enim 70es (tota de summa 215, cf. Kajanto p. 315 et Diehl ILCV III, p. 131 I); cf. e.g. 2850 et 2981. Est fortasse in hoc carmine lusus verborum ‘Privata’ / ‘privata’, verbo una tantum expresso (videas Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 205): mulier ‘Privata’ ante tempus vita ‘privata’ est. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. v. 2. cupit Roma (a)nt(i)q(ua) {q} in urb(e) (?): puto verbum eundi subaudiri, ‘cupit... venire’, sequitur asyndetice ‘vinit transir(e)...’. De more vulgato Romam eundi cf. e.g. 2060 visere, Roma, lares (Pompeis et Herculanei), Hispanicum 2459, 1–3, item 1394 (saec. VII ex.) et quae dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 217 ss., Quattro temi pp. 12–14. Hic tamen non Romam itur, sed ad civitatem Dei (locutio ‘promissas sanctas domos’ v. 1 significat enim domum aeternam caelestem: Sanders Licht pp. 558–559 et Prévot p. 82 n. 7). v. 2. antiqua Roma: si recte intellego, comparari potest cum locutione ‘alta Romae… fastigia’ Hispanici carminis 2459 laud. cumque ‘sacra urbe’ quae legitur in carminibus 249, 437, 2635, cf. Cugusi Quattro temi pp. 8–9. vv. 2–3. vinit transir(e): graeco more expressum, pro ‘venit ut transeat’, qua de re cf. supra, ad 2742, 1. v. 3 transire para (Christum): videas Graecum syntagma ‘para Christum’, scil. Latine ‘transire ad Christum’; comparari potest locus ICVR 3350 = ILCV 3892 A anima sancta cata nomen Benedicta, ubi ‘cata nomen’ haud dubie idem valet quod ‘κατὰ nomen’ i.e. ‘secundum nomen’ (lusu quidem posito de cognomine ‘Benedicta’, scil. “anima sancta, Benedicta, ut eius ipsius nomen definit”, cf. Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 204 = Vsp p. 528). v. 3. per lustra: est, puto, variatio quaedam usitatissimae locutionis ‘in/per aevum / in aevo’ (simm.). Quod ad totam constructionem pertinet, licet interpretari “promissas sanctas redde domos, Pater optime mundi, cum Privata iam non cupiat Romam (venire), sed (huc) venerit sic ut transeat ad Christum in aevum”. De sermone: ‘vinit’ i.q. ‘venit’; ‘Roma antiqua in urbe’ (?) i.q. ‘Romam antiquam in urbem’ (?).

2782–2783. G.Ch. Picard, BACTH 1945, p. 366 et CRAI 1945, pp. 208–212; AEp 1946 nn. 115–116; Zarker 75–76; Prévot II, 1–2 (figg. 12–13); MacCrostie Rae p. 231 n. 85; Pikhaus Répertoire B 87–88; Gómez Pallarès Musiva II 11–12, Dossier 6–7; Gil p. 23; EDCS 12300034 / 12300002 (figg.); Scheithauer in HD 022564 (fig.) / 022567 (fig.); TM 200186 / 200187; MQDQ CE|appe|310/311;

522

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Hamdoune(1) 30–31; CLEAfr 67–68. Mactari, duo carmina musiva integra iuxta posita in pavimento basilicae Iuli Pisonis, priori parti saec. VI p.Ch.n. tribuenda.

2782. ⊂ crux ⊃ animo mente corp|oreque Constantin|us, oriundus Paulini m|atreque Onorata, | rabiem inimicorum | tropeo fi〈d〉ei vincens, | cum Chr(ist)o fidelis per se|cula regnaturus. | Postscr.: bis tricenos quatuor | annos, menses VIII | vixit. | hic ultimus claudit dies. | depositus sub d(ie) XIII Kal(endas) | Mai(as) ind(ictione) quarta decima. 3. ‘fioei’ lapis ut videtur

2783. ⊂ crux ⊃ terra premes te|neros iniusto ponde|re Manes.

quamta te|cum bona de summi|s duces ad ima! hic | Honorata tibi mem|bra ponit animamque | Tonanti. 〈h〉os tibi ap|ices, filia, baledictu|ra: “discedam bis qua|ternos functa anno|s”. 5 Postscr.: debitum vite finem r|eddidit ⊂ crux ⊃ sub die depo|sita octabu Id(us) | Aprilis ind(ictione) XIIII. ⊂ crux ⊃ ‘Tonantitios’ lapis ut videtur, fortasse ‘Tonanti{ti} (h)os’ vel ‘Tonanti tios’ littera ‘h-’ male exarata (‘TI-’ pro ‘H-’) carmen obscurum, alii aliter ediderunt interpretati sunt, ego meo Marte 2782–2783. Versus: da novi generis ut videtur, cf. Prévot p. 22. Speciatim in 2783 nota: v. 2 computandum ‘bonā’; v. 3 ‘Honorata’ nomen difficultatem praebet, ut saepius in CLE fit (qua de re generatim cf. Ahlberg p. 34); v. 4 hiatus ‘tibi H apices’, praeterea ‘filiā’; v. 5 formula mutata, versus claudicat in altero hemistichio. Videas iam MacCrostie Rae p. 233. 2782. Fidei gratia Constantinus inimicitias vincit atque controversias componit (‘rabiem inimicorum tropeo fi〈d〉ei vincens’), id quod saepius de episcopis cum laude praedicatur, e.g. 1516, 7 leges barbarico dedit furori (in elogio Sidonii Apollinaris), 1368, 11 scismata coniunxit dudum discordia legi, Le Blant 402 = RICG XV, 81, 18 iurgia diremit, certantes foedere iunxit (Cugusi Aspetti letterari p. 326 nec non infra, Indices IX s.v. ‘discordias componere’).

AFRICAE PROVINCIAE

523

Quibus carminibus collatis concludi posse videatur Constantinum nobili loco natum esse, id quod laude originis comprobari potest. v. 1. Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 202 admonet de lusu de nomine facto ‘animo mente… Constantinus’, scil. ‘hic nomine Constantinus fuit re vera constanti animo’, ut saepissime in carminibus epigraphicis fit (cf. Ead. Espediente pp. 257 ss.); comparari potissimum possunt ED 59 Ferrua corpore mente animo pariterq(ue) et nomine Felix et 1381 = ILCV 1072 nomine mente fide meritis pietate Sacerdus, de quibus cf. Ead., Espediente p. 258. Tota de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. v. 2. oriundus Paulini matreque Onorata: videas variationem, scil. ‘filius Paulini et Honoratae’; ‘oriundus’ i.q. ‘filius’ (‘oriundus Paulini’, scil. ‘filius Paulini’) simulque i.q. ‘natus ab’ (‘oriundus matre Onorata’, scil. ‘natus a matre Onorata’). De cognomine (H)onorata/(H)onorato cf. ad 2761. v. 4. est doctrina Christiana, videas enim Hispanicum 2453, 2 Chr(ist)e D(eus) per cuncta pius qui s(ae)c(u)la regnas. Quod ad sermonem attinet: ‘Onorata’ i.q. ‘Honorata’; ‘tropeo’ i.q. ‘tropaeo’ et ‘secula’ i.q. ‘saecula’; ‘quatuor’ i.q. ‘quattuor’. 2783. De nomine ‘Honorata/Honoratus’ cf. paullo supra, 2761. Elogium puellae Honoratae, quae differt ab Honorata illa quae in Sitifensi 2890, 3 memoratur. Carmen Christianum, ut crux ter apposita satis probat, quod tamen verbis rebusque nihil differt ab elogiis gentilium, cum ibi dicatur de terra mortuae gravi (v. 1), de Manibus (v. 1), de vita brevi (v. 2) deque morte immatura (v. 5); quin etiam, Deus ipse Christianorum ‘Tonans’ appellatur quasi Iuppiter – nam Iovis epitheton ‘Tonans’ saepius legitur in carminibus gentilium cum in Africa, 253, 1 (Auziae), 2883, 1 et 2898, 2, tum alibi, e.g. in Lugdunensi 887, 1 furta Ton[antis]; ceterum, hoc epitheton Deo Christianorum hic illic relatum non solum in titulis, e.g. ICVR 4109 et 4147c (Romae, 498–514 p.Ch.n.) sed etiam in auctoribus, e.g. apud Prudentium (cf. Prévot p. 26 et n. 30) –. v. 1. terra premes teneros iniusto pondere Manes: compares 2754, 1 [Pate]rn(us) teneris puer iace(t) [sub] pondere magno (Ammaedarae; puer memoratur immatura morte raptus, ut in carmine Mactaritano), translate Hispanicum 2453, 1 Felici misero penarum pondera pelle; de initio carminis, cf. urbanum 1038, 1 terra levi tumulo levior ne degravet ossa. v. 2. de summis duces ad ima: proverbialiter dictum, addendum ad Otto pp. 335, 336 et Tosi pp. 362, 366–367. v. 3. est variatio quaedam formulae tritissimae de disiunctione corporis et animae, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’. v. 4. apices: i.q. ‘litterae’, cf. Cugusi CEL II, p. 343. Sensus obscurus; fortasse “filia quae nos salutas, tibi tribuo haec verba valedicendi: morior functa VIII annis”, re tamen incertissima (e.g. Hamdoune(1) p. 72 longe aliter interpretatur).

524

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 5. functus: cum accusativo coniungitur, ut in Pannonico 2593 a, ubi vide. postscr. debitum vit(a)e: videsis 2795, 5 et Indices IX s.v. ‘debitum vitae’. Quod ad sermonem attinet: ‘quamta’ i.q. ‘quanta’; ‘premes’ i.q. ‘premis’; ‘baledictura’ i.q. ‘valedictura’ et ‘octabu’ i.q. ‘octavo’ (?); ‘vite’ i.q. ‘vitae’.

2784. CIL VIII, 23711 (Cagnat – Dessau); P. Gauckler, BACTH 1897, p. 435 n. 206; ILatTun 566; Pikhaus Répertoire B 100; EDCS 24501367; MQDQ CE|appe|729; CLEAfr 69. Bu-Maharez, inter Uzapam et Civitatem A[ - - - ] (hodie Ksar-Mdoudja), prope Mactarim, duo tabulae fragmenta in CIL una edita, cum Merlin ILatTun p. 97 disiungenda iudicet; incerta aetate.

Praescr.: mihi perpetuam [memoriam tum]ulo ol[ - - - ]. | addi〈c〉ta evasi mor〈i〉ens durissim[a] | vitae. munera possideo. oro cum | ti〈t〉u〈l〉o tenus una cum coniugi car[a | pr]ocnata s[ - - - ]. ‘addita’, ‘mortens’, ‘tiiuio’ lapis errore quodam edidi una cum CIL, verba tamen meo Marte disponens 1. ‘addita’ lapis, edd., ego ipse olim, sed nunc puto emendandum Versus: da ut videtur. Lexis versus suadet ut agnoscamus, rebus tamen incertis ob lapidis condicionem. 1. De ‘evasi’ cf. 2139, 1 ha, evasi effugi (Thevesti); 1498, 1 evasi effugi (Romae); 2691 (Romulae Malvae), ubi vide. Vox ‘addita’ parum apta et quod ad prosodiam attinet et quod ad sensum, itaque eam corrigendam puto. Sensus videtur esse: “moriens vitavi calamitates quae mihi destinatae erant, ita nunc habeo munera mortis (et quiesco)”. v. 1. durissim[a] vitae: de ratione dicendi cf. 2576, 1–2 laeta iuventae; attamen contrarius sensus. v. 3. cum coniuge cara: comparentur 317, 2; 452, 1; 490, 3; 1636, 15; 2650, 2, cum alibi legamus ‘cum coniuge sancta’, 1422, 9; 1595, 2, cett. (cf. Concordanze p. 106). v. 3. [pr]ocnata: cf. infra, Indices IX s.v. ‘progenies / (pro)gigno’. ‘Coniugi’ i.q. ‘coniuge’; ‘[pr]ocnata’ i.q. ‘prognata’.

525

AFRICAE PROVINCIAE

2785. Foucher p. 301 n. 1255; Dunbabin Uzitta n. 1b; AEp 1964 n. 237; Gómez Pallarès Saggio p. 1233 n. 35, Id., ZPE 129, 2000, p. 310 n. 7 (tab. VIII, 4); M.G. Schmidt, ZPE 133, 2000, p. 250; Cugusi Versificazione trocaica p. 83; J. Gómez Pallarès, Aevum 81, 2007, p. 217 fig. 2; EDCS 12800371 (fig.); HD 016177; TM 199435; MQDQ CE|appe|264; CLEAfr 70. Carmen musivum Vzittae repertum, priori saec. III p.Ch.n. parti adsignandum.

o Leo! praesumsisti, | expedisti, dedicasti. infra delineatur leonis figura Versus: tro7 (Schmidt). Quomodo ‘o Leo’ intellegendum sit, ambigitur, utrum ‘Leo’ nomen viri (ergo appellatio cuiusdam ‘Leonis’, ut malit Schmidt laud.), an suimet appellatio (Dunbabin p. 81; nomen viri vel ‘Leo’ vel ‘Leontius’); contra, ‘oleo’ malit Gómez Pallarès ZPE laud., p. 310 (aliter idem alibi, scil. Aevum 2007 laud., p. 216). ‘Praesumsisti’ i.q. ‘praesumpsisti’, ut ‘sumsit’ in Hipponensi 2858, 7, ‘consumsent’ in Sitifensi 2891.

2786. A. Beschaouch, RAL Mor. s. 8, 23, 1968, pp. 59 ss. (figg.); AEp 1968 n. 610; Storoni Mazzolani n. LXXXII; Pikhaus Répertoire B 5; MacCrostie Rae p. 114 n. 26; Gómez Pallarès Musiva III 18, Dossier 10; Busch pp. 235–236; Cugusi Invidia pp. 92–93; Guérin-Beauvois pp. 111–112; T.J. Allen, Baiae in Africa: Attitudes to Health and Bathing in Maghreb, in Contrôle et distribution de l’eau dans le Maghreb antique et médiéval, Rome 2009, pp. 165– 175; AE 1999 n. 1758, 2000 n. 1603; EDCS 09701768; HD 015761; TM 199400; MQDQ CE|appe|242; Hamdoune(2) 4 (fig.); CLEAfr 71. Sullecthi, saec. III ex. p.Ch.n. ut videtur (ita Beschaouch laud., pp. 64–65; at saecc. V–VI, Busch dubitanter). Carmen musivum in thermarum frigidario, ad ipsas thermas relatum.

en perfecta cito Baiaru(m) grata voluptas! undantesque fluunt aq(uae) saxi de rupe sub ima. nisibus hic nostris prostratus libor anhelat; quisquis amat fratrum veniat mecumq(ue) laetetur. 2. ‘subima’ malit Busch, sed cf. infra, comm.; Versus: da6.

4. ‘lavetur’ malit Busch

526

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Thermae celebrantur, quippe quae in loco arido atque harenoso gratissimae sint, ut compluriens legimus, cf. supra, ad 2717, et infra, Indices IX s.v. ‘thermae’. In hoc epigrammate nomen ‘Baiae’ antonomastice ponitur ad balnea significanda, i.e. ‘loca aquarum circumfluentia’, ut 2802, infra: Busch pp. 345 ss., Dunbabin Voluptas pp. 6 ss., Guérin-Beauvois pp. 107–118; locos collectos invenias in Th.l.L. s.v. Baiae, col. 1684, 15 ss.: e.g. 1255, 3 et 1910, 1; AL 271 R. = 265 S.B.; AL 873 R., praeterea Monceaux pp. 261 ss. Hoc autem videas, carmen varie cum Vergilianis locis comparari posse (Cugusi Invidia p. 93, Corpus p. 162), scil.: - v. 1. ‘en perfecta cito Baiaru(m) grata voluptas’ cum Aen. 8, 612 en perfecta mei… (cf. 7, 545 en perfecta tibi…) + 9, 710 talis in Euboico Baiarum litore quondam…; - v. 2. ‘undantes... fluunt aq(uae) saxi de rupe sub ima’ cum georg. 3, 28 undantem… magnumque fluentuem Nilum + Aen. 3, 443 rupe sub ima; - v. 3 ‘nisibus… libor anhelat’ cum Aen. 8, 421 fornacibus ignis anhelat. Qui versus Vergiliani recinuntur ad locum amoenum describendum, de quo legi possunt e.g. Aen. 1, 159 ss. et Mactaritanum 1912 (saec. VI p.Ch.n.); haud fortuito fit ut comparari possint carmina aliunde Imperi, reperta in locis qui ipsi instar loci amoeni decribuntur, scil. Hispanica 2405 M, 1–2 guttae cadunt de v[e]rtic[e in] (?) concava rupe / semperque stillant Nymphae gaudentes in antro, 2405 R ~ Q ~ C …montis sub rupe cavata (Cugusi La Cueva Negra p. 76, Corpus p. 64, CLEHisp pp. 165–166). v. 1. simillimus est locus AL 110 R. = 99 S.B., 1 hic ubi Baiarum surrexit grata voluptas. v. 2. de rupe sub ima: videas quaeso particularum duplicationem (‘desub’ cf. Szantyr p. 280). Busch p. 238 vero aliter interpretatus malit ‘de rupe subima’ (adiect. *‘subimus’), cui tamen contra dicere videtur locus Vergilianus Aen. 3, 443 rupe sub ima (laud. supra). v. 3. de livore reiciendo cf. e.g. Concordiense 922, 2 [cedet] livor iners et Cugusi Invidia p. 94. v. 3. anhelat: legitur in Hispanico 2462, 3 quoque. v. 4. quisquis amat…: verba similia leguntur in Augustiniano 2861, 1 quisquis amat…, sensu tamen minime congruenti, nam in nostro carmine inest animus quidam, ut ita dicamus, Epicureus, cum locis compluribus comparandus et Pompeianis et urbanis et Germanicis, collectis in Cugusi Poesia ufficiale pp. 68–69. Sic intellegas quaeso, “quisquis fratrum ardet amore, veniat...”. ‘Libor’ i.q. ‘livor’.

2787. L. Poinssot, BACTH 1936–1937, pp. 169–170 et 1938–1940 (ed. 1942), p. 394; ILatTun 298; Zarker 160; Pikhaus Répertoire B 18; Cugusi Doppioni pp. 13–14; EDCS 08201969; MQDQ CE|appe|730; CLEAfr 72. Hr. Zanouch,

AFRICAE PROVINCIAE

527

prope Capsam, fere saec. III p.Ch.n.; fragmentum et ad dextram partem et ad laevam fractum.

Praescr.: [ - - - X]VI n[ - - - | - - - ] mortem [ - - - ]. | [sicut poma in arbore pendent, sic] nostraque [corpora] (?) | [aut matura cadunt aut] nimis acerb[a ruunt]. pauca supplevi Doppioni laud. et CLEAfr 72 (fere ut Poinssot ex Pernot), nunc plura addidi, collatis 1490; 1542; 2337, 5–6 Versus: di ut puto. Tota de sententia cf. ad 2504, et infra, Indices IX s.v. ‘poma matura’. Si restitutionem accipias, videas ‘-que’ additivum, scil. i.q. ‘etiam’.

2788. L. Poinssot, BACTH 1928–1929, pp. XVIII et 41–45; AEp 1928 n. 25; ILatTun 147; R. Mouterde, MélUnBeyrouth 27, 1947–1948, pp. 357–358; AEp 1950 n. 141; Foucher p. 302; Pikhaus Répertoire B 6; Gómez Pallarès Dossier 21; Guérin-Beauvois pp. 113–115; AEp 2000 n. 1603; Cugusi Invidia p. 87, Corpus p. 162; EDCS 08201763; HD 023530; TM 200272; MQDQ CE|appe|731; CLEAfr 73. Hadrumeti, carmen musivum in thermarum frigidario repertum, puto saec. III p.Ch.n.

Cucias (?) si varim (?) veg|guluim (?) levor. | si laudas labas, si vi|tuperas sudas. in|tra, ervervatas (?) | quas perfici dene|gavas. tota de lectione ambigitur, cf. infra, comm.; pro ‘ervervatas’ Mouterde coni. ‘fruer Baias’, cf. infra, comm. Versus: sunt ia. Est carmen ut puto deprecationis causa scriptum per tessellas in thermis Hadrumetinis. Sermo perobscurus et involutus, quem Mouterde ap. Foucher p. 302 (item Guérin-Beauvois laud.) ita explicavit: “Cucias (scil. aquas) Sybarimve si lu〈e〉m levor (scil. si possum immergi in aquas Cucias levor) /… / intra, fruer Baias, quas perfici denegavas (scil. ‘intra, gaudeas thermis, tu qui putabas eas nunquam perfici posse’; comparari potest 2802, laud. paullo infra)”, nescio rectene an non. Quomodocumque res se habent, quid omnino verba significent satis constat, nam invicem opponuntur bonum votum ‘labas’ (=

528

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘lavas’) et malum ‘sudas’: scil. fere “quisquis laetus est, thermis gaudeat contraque malevolo male sit”. Addas quae dixit Dunbabin Voluptas p. 34. v. 1. Cucias: est ut videtur locus in Aethiopia male cognitus, de quo cf. Plin. nat. 6, 173 in ora Aethiopiae sinus incognitus... promunturium in quo fons Cucias expetitus navigantibus. Anne eruditionis causa memoratur, ut Satrachus ille Catullianus (95, 5)? Anne ironice ponitur? v. 3. cf. Cato orat. frg. 15 Sbl. = frg. 28 Malc.4 laudant me maximis laudibus, tantum navium… non opinatum esse quemquam hominem comparare potuisse, id me tam matur〈r〉ime comparavisse; praeterea 2698, 1–2 quod neque conatus quisquanst neque [adhuc medit]av[it] / noscite rem ut famaa facta feramus virei (Corinthi), item 2799 adseverabas / fieri non posse, 2802 fruer(e) Baias, quas tu negabas fieri. Cf. Cugusi Invidia pp. 87–88, Corpus pp. 83, 85–88, 89, 151, CLEOr p. 182. Quod ad sermonem attinet: v. 1 ‘levor’ i.q. ‘livor’ (supra, 2786, 3, legitur ‘libor’ i.q. ‘livor’; ‘livor’ recte in 922, 1); v. 2 ‘labas’ i.q. ‘lavas’ contraque v. 3 ‘denegavas’ i.q. ‘denegabas’.

2789. L. Foucher, Thermes romaines des environs d’Hadrumète, Tunis 1958, p. 19 (tab. VI a); AEp 1959 n. 293 a; EDCS 13302751; MQDQ CE|appe|732; CLEAfr 74. Carmen musivum repertum Themetrae (hodie Souani el-Adari, inter Hadrumetum et Horrea Caelia), quod quamvis aetatis sit incertae iuxta carmen 2788 ponere statui similitudinis causa.

invide, intra lavare. Versus: hem, ut alibi in Africis, scil. 800, 2; 1600; 2066; 2846, cett. (cf. infra, Indices X s.v. ‘dactyli’). Obiurgatio invidiae est, de qua cf. Cugusi Invidia pp. 90–91 et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’. ‘Intra lavare’ i.q. ‘intra ut laveris’, Graeco more (quo de infinitivi usu cum verbis movendi cf. supra, ad 2742, 1); aliter, ‘lavare’ imperandi modus, scil. ‘lava te’ (et ‘intra, lavare’ asyndetice).

2790. Salomonson pp. 197–211 (fig. 1); AEp 1989 n. 783; EDCS 06100526; HD 018495; TM 199580; CLEAfr 75. Hadrumeti repertum carmen in vase exaratum ad figuram quamdam explicandam, incerta aetate, fere saec. III p.Ch.n.

amo vi|nu, sic | medi|am 〈puellam ures, si vertas 〉(?).

AFRICAE PROVINCIAE

529

‘amo vi|nu, sic | medi; 〈amp(horam) ures, si vertas〉’ Salomonson; ego aliter sensi (iam CLEAfr), collato versu Mahdiensi 2803; ‘medi〈cina〉’ susp. Lancel ap. Salomonson, collato Africo 2930 Versus: tro7, nota hiatum ‘puellam H ures’. De carminis genere cf. 2930 ibique adnotata. Legit Salomonson ‘medi’, μέθυ habens in mente, idemque complevit lacunam (cf. supra, apparatum criticum) partim collato Mahdiensi 2803 laud.; quae collatio mea sententia suadet u Hadrumetinum carmen cum Mahdiensi in toto aequetur. Lectio re vera in incerto iacet, tamen adduci possunt aliquot scommatica quae nos adiuvant in interpretando, scil. Catull. 80, 6 grandia te medii tenta vorare viri; Mart. 2, 61, 2 lambebat medios improba lingua viros, 3, 81, 2 haec debet medios lambere lingua viros, 7, 67, 15 medias vorat puellas; Auson. epigr. 74, 1 (Green) lambere… mediorum membra virorum, qui loci obscena suadent ut agnoscamus. Videas etiam R. Verdière, GIF 20/1, 1967, pp. 311–312 et Adams Vocabulary pp. 46–47. ‘Vinu’ i.q. ‘vinum’.

2791. Leynaud p. 414 n. 20; ILatTun 193; Foucher pp. 356–357; A. Ferrua, Aevum 47, 1973, p. 206; Pikhaus Répertoire B 10; EDCS 08201772 (fig.); MQDQ CE|appe|635; Hamdoune(1) 3; CLEAfr 76. Hadrumeti in catacumbis Severi, tria fragmenta congruentia tabulae ex marmore optime exaratae, carmen Christianum (ut videtur) integrum exhibentis, fere 280–320 p.Ch.n.

haec fuit Eusebia, fratres, rara castissima coniunx, | quae meruit mecum vitam coniugii, ut tempora monstrant, | 2 annis decem sexs mensibus octo et viginti diebus. | huius, ut confiteor, vitam deus ipse probavit. | 3 innocua vere coniunx exempli rarissimi sexus. | oro Successus ego, tabularius huiusque maritus, | 5 eius semper meminisse, fratres, vestris precibusque. Versus: da6, hic illic mendosi, nam vv. 1–2 paulo longiores sunt, v. 4 exhibet ‘innocua’ (‒ ⏑ ⏑), v. 6 ‘ei͡us’ monosyllabum; inter v. 2 et v. 3 videntur interpositae esse vitae notae soluta oratione conceptae. Ceterum, iudicat Ferrua laud. versus novi generis esse. Videtur esse, una cum 2765, Christianorum carminum antiquissimum in Africis provinciis, cf. Schetter p. 233, ex Hadrumetinis catacumbis (de quibus in universum videas librum viri docti Leynaud). Est autem mulieris cuiusdam Eusebiae elogium a Successo marito positum. ‘Eusebia’ Graecum mu-

530

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

lieris nomen, a Christianis adamatum, videas Solin Personennamen p. 1317 et Diehl ILCV III, p. 56; ‘Successus’ autem cognomen pervulgatum (Kajanto p. 356, fere 850es), in Vrbe in primis, sed alibi quoque. vv. 1/6. fratres: appellatio more Christianorum usurpatur, ut videtur. v. 1. rara castissima coniunx: cf. e.g. 2762 (‘Kasta… rarissima coniunx’, cf. ad loc.), 2980, cett. v. 5. tabularius: ‘tabularios’ nonnullos invenimus cum in Africis carminibus, infra, 2877 (Caesareae), tum alibi, ut e.g. in Colonia Diensi, 2700 b (ubi vide); fungitur tabularius vel militaribus muneribus (de quibus cf. breviter Cugusi CEL II, pp. 131, 274) vel civilibus (de quibus cf. e.g. G. Lafaye in Daremberg – Saglio s.v., pp. 15 ss., cett.); Successus autem, quippe qui verbis benevolentissimis amanter erga uxorem utatur, simplex quidem humilisque homo esse videatur, municipii tabularius puto. vv. 5–6. oro… (vos) fratres meminisse: vulgo dicunt potius ‘oro… ut’ coniunctivo adiuncto, constructio ‘oro’ cum infinitivo autem in poetico sermone maxime in usu, cf. Th.l.L. s.v. oro, col. 1040, 76 ss. v. 6. ‘-que’ redundat, ut videtur, cf. infra, Indices IX s.v. (quod ad carmina Africa attinet cf. supra, ad 2767, 9); nisi quis malit opinari in archetypo aliud fuisse (‘precibusque | . . . -que’), errore quodam in transcriptione omissum. ‘Sexs’ i.q. ‘sex’.

2791 bis. S. Aounallah – F. Hurlet, Deux nouvelles incriptions latines de Pheradi Maius-Sidi Khlifa (Tunisie), Epigr 81, 2019, pp. 33–55. Basis calcaria reperta in foro Pheradi Maioris (prope Hadrumetum), bene servata, carmen integrum exhibens, saec. IV vel V p.Ch.n. ut videtur.

Patrici, ne dubie | adsum Concordia | vobis, quae per|agit coepta, quae | servat curiae men|tes. fecisti placeat | libens vestigia | ponam. edidi ut ed. princeps Versus: da6 cum mendis (v. 1 /Pātrĭ-/, /dŭbje ā͡ d-/; v. 2 /-tă quae/, /cūrjae/; v. 3 /-āt lĭ-/). Est, ut videtur, basis statuae deae Concordiae dicatae, comparanda cum basi Leptitana 2715. Concordia dea loquens efficitur, semetipsam celebrans agentem ἐν τοῖς πολιτικοῖς quae dicuntur; monet autem sine se nihil perfici posse atque curiam perturbari in consiliis capiendis; dein laudat Patricium quod omnium mentes in unam sententiam reduxerit. v. 1. ne dubie: pro ‘haud dubie’.

AFRICAE PROVINCIAE

531

v. 1. adsum: hoc verbum technice ut ita dicam deum praesentem significat: cf. e.g. Catull. 62, 1/5 Vesper adest… Hymen ades o Hymenaee; Verg. buc. 9, 39 huc ades o Galatea, georg. 1, 17–18 Pan, ovium custos,… / adsis… (et Aen. 4, 578); Ov. fast. 1, 67 dexter ades ~ 1, 69; nec non, in carminibus epigraphicis, 250, 12 fautor tu [scil. deus Silvanus] dexter adesto (prope Capestranum, 156 p.Ch.n.); 1915 ades… cum Panisco (Lambaesi, fere med. saec. II p.Ch.n.); 1347 B, 14 lux tibi Christus adest (Romae, fere 380–420 p.Ch.n.) et 311, 3 huc ades ad Chr(ist)i fontem sacrumq(ue) liquorem (Romae, 402–403 p.Ch.n.): tota der re cf. Cugusi Due iscrizioni p. 118. v. 1. Concordia: in V pede saepius invenitur, cf. Mastandrea p. 145. v. 2. peragit coepta: “necesse esse coepta peragere, ne omnino decidant” in proverbio est, cf. ad 2914. v. 3. fecisti placeat...: metaphorice dictum, scil. ‘effecisti ut omnibus curialibus placuerit ut ego (Concordia) vestigia ducerem’, i.e. ‘effecisti ut omnes curiales una concorditer decernerent’. v. 3. vestigia ponam: optimus finis versus, cf. Cic. Arat. frg. 15, 4 Tr. vestigia ponit et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’.

2792. H. Slim, Carthage, l’histoire, sa trace et son écho. Catalogue de l’exposition du Petit Palais, Paris 1995, pp. 270–271; AEp 1995 n. 1643; Gómez Pallarès Saggio p. 1230 n. 24; Cugusi Invidia p. 95; Cinzia Vismara, AntAfr. 43, 2007, pp. 112–114; AEp 2007 n. 1680, 2012 n. 147; EDCS 03300885; HD 051093; TM 201821; MQDQ CE|appe|733; CLEAfr 77. Thysdri, carmen musivum adpositum figurae in thermis urbanis, saec. III p.Ch.n. ut videtur.

invidia rumpuntur aves neque noctua curat. Versus: da6. Carmen translate de gaudio et laetitia artificis thermarum positum contraque de obtrectatorum invidia; invidi autem metaphorice per aves describuntur inimicas noctuae, quae ipsa urbi Thysdro praesidebat. Cf. Gómez Pallarès et AEp laudd. Similiter invidia incusatur et reprehenditur in Sitifensi 883, 1 invida sidereo rumpantur pectora visu, nec non in Pompeiano Zarker 155 = Cugusi Poesia ufficiale pp. 85–87 invidiose quia rumperes sectare noli formonsiorem; praeterea videas supra, ad 2740, et Katherine M.D. Dunbabin, JAC 26, 1983, pp. 7–37, Cugusi Invidia pp. 93–95; ceterum, videas Verg. buc. 7, 26 invidia rumpantur, Mart. 9, 97, 11–12 rumpitur invidia quod amamur quodque probamur: / rumpatur quisquis rumpitur invidia. ‘Neque noctua curat’ est sententia acriter dicta, ut fit in carmine Pompeiano Zarker 155 (= Cugusi Poesia ufficiale p. 86) quae… illum / non curat…

532

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

/… quae [t]e non curat, ubi videas praeterea verba ‘invidiose, quia rumperes…’, quae ipsa cum Thysdrensi carmine comparari possunt.

2793. L. Poinssot – Ch. Saumagne, BACTH 1938–1940, p. 153; ILatTun 119; Ben Abdallah Catalogue 94 (fig.); Pikhaus Répertoire B 3; EDCS 08201746 (fig.); CLEAfr 78. Thysdri, tria fragmenta tabulae ex marmore, inter se apte congruentia, aetate incerta sed haud seriore; tabula autem undique fracta, duabus columnis iuxta positis scriptis.

Praescr. (?): [ - - - | - - - ]iute sua (vacat) vixit an(nos) [ - - - ]. [ - - - pl]acuit diu | [ - - - ] . decora vigens ⊂ lineola ⊃ | [ - - - pe]rcepit placens ⊂ lineola ⊃ | [ - - - ]tractavit libens ⊂ lineola ⊃ | [ - - - coni]ụga (?) petit ⊂ lineola ⊃ | [ - - - i]p̣se tenendo ⊂ lineola ⊃ | [ - - - ]um possedit ị[ - - - ] | [ - - - ]m sue v[ - - - ] | [ - - - ] . . [ - - - ].

sig[num (?) - - - ] 5 Go[ - - - ]

col. II: fortasse ‘signum’ mortuae significatur Versus: videntur esse vv. 1–5 ia, vv. 6 ss. da. Deest nomen mulieris, cuius fortasse in col. II ‘signum’ indicabatur (qua de re cf. supra, Indices IX s.v.). Est fortasse elogium mulieris (utrum servae an libertae incertum), quae domino placuit pulchritudinis ut puto causa coniunxque facta est (v. 5 [ - - coni]ụga (?): quae explanatio nititur similibus quidem carminibus, ut puta 66, 2 viro placui bono; 86, 3 viro et patrono placui; 1030, 1, cett. (Sblendorio Cugusi Osservazioni p. 169). Videas homoeoteleuton in fine versuum 2, 3, 4: ‘vigENS / placENS / libENS’.

2794. G.Ch. Picard, BACTH 1946–1949, pp. 519–520 n. 11; AEp 1949 n. 60; Zarker 19; Duval Sbeitla pp. 460–461 n. 148 (fig. 57); Pikhaus Répertoire B 32, Ead. AC 62, 1993, p. 435; M. Franca Buffa Giolito, CCC 12, 1991, pp. 224– 229; AEp 2011 n. 1543; Handoune(1) 9; Cugusi Introduzione pp. 125–126; EDCS 15100026 (figg.); HD 027591; TM 200680; MQDQ CE|appe|299; CLEAfr

AFRICAE PROVINCIAE

533

83. Sufetulae, cippus fere integer adscribendus saecc. III–IV p.Ch.n., ut mihi nunc videtur (aliter dixi Introduzione laud. et CLEAfr; ceterum, alii alia, scil. saec. VI Picard et Buffa Giolito, saec. II Vössing p. 168 n. 613, saecc. II–III Hamdoune); carmen integrum, sed in ima parte difficile lectu lapidis condicione.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Flavi voluntas his decla|ratur versibus: | extruxit vivus tumulum | sibim(et) et suis | locumque prospexit Ma|nibus nemore consitum, | incertus quo iam luce | priv[aretu]r tempore. | condentur in eo corpo|ris r[eli]quiae | 5 invertiere (?) - - - [ - - - ] | - - - - - - | ṣụị - - - | to - - - | Postscr. (?): L(ucius) Fl[avius] F[eli]x vix[it an]n[i]s | XL[ - - - ] mensibus [ - - - ] | [h]ic s(itus) e(st). 1. ‘his’ legit recte AEp, ‘hic’ edd. vulgo; 6–7 et postscr.: lectio valde dubia, cf. Gamberale Concordanza p. 373, postscr. legerunt Hamdoune et AEp 2011 laud. Versus: ia6, sed v. 1 ‘his’ excedit, v. 3 malus, v. 4 longior quam debuit; in lapide versus singuli sunt binis lineolis distributi (ut e.g. 2717, 2825, 2858); itaque sunt, praescripto et postscripto exceptis, quattuordecim lineolae, quarum pares recedunt, distichorum more. Nomen dedicantis ‘Flavius’ legitur in initio v. 1, cognomen autem ‘Felix’ exprimitur per achrostichidem, scil. ‘FELICIS’ (genetivo casu, ut ‘Flavi’ v. 1, scil. ‘Flavi Felicis’); cf. Cugusi Introduzione pp. 125–126. Iudicat Buffa Giolito laud. Flavium Felicem hunc eundem fuisse qui carmina nonnulla, in AL collecta, scripsisset, quod tamen parum probabile esse videatur. Flavius autem sibi ipse tumulum construxit ne construendi officio quisquam iuxto tempore gravaretur; ergo Flavius idem est qui dedicat cuique dedicatur. Videtur sepulcrum, quippe quod ‘nemore consitum’ dicatur, constructum esse in loco amoeno quodam, ut fit in 2731, 3; nam vox ‘nemus’ varie locum amoenum significat, maxime in sacris, cf. E. Malaspina, QuadDipFilolTorino 4, 1995, pp. 75–97. - Comparentur ‘scaenales frondes’ 1559, 11. v. 2. extruxit vivus tumulum: scil. est cenotaphium. Verbis ‘extruo’, ‘construo’, ‘praestruo’ saepius poetae epigraphici in carminibus utuntur de aedificiis (vel simm.) dicentes, cf. Cugusi Rilettura II, pp. 541–542. v. 4. luce priv[aretur]: cf. infra 2810, 4 cum luce privarer, item 516, 7 luce privata misera quescit in marmore clusa (Somet el-Amra, inter Capsam et Thelepte, saecc. II/III p.Ch.n.); 651, 1 privatus luci (in agro Salernitano, fere

534

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

367 p.Ch.n.); similiter 2593 b, 2 di{i}… vita privaverunt (Carnunti). De hac querella deque similibus cf. Sanders Bijdrage pp. 151 ss., maxime 153–154.

2795. N. Duval, MEFRA 83, 1971, pp. 425 ss. (fig. 3); AEp 1971 n. 493; Duval p. 411 n. 1; MacCrostie Rae p. 225 n. 81; Pikhaus Répertoire B 38; EDCS 09700768 (fig.); HD 011902; TM 199166; MQDQ CE|appe|229; Hamdoune(1) 11; CLEAfr 84. Tabula sepulcralis calcaria Sufetulae reperta, servans carmen Christianum integrum serioris aetatis.

Praecedunt ⊂ chrismon ⊃ ⊂ circulus ⊃ ⊂ chrismon ⊃ | carmina qui (i)n n|ostro percurritis | forte sepulcro, (vac.) | obsecro meorum | a vovis dimovi quae|[[ rasura ? ]]rellas: (vac.) | mortis d(a)mna fu|git vita qui secu|li transit. (vac.) | ḅis decem et senos | vixit Probatius an|nos, (vac.) | reddidit qui|escens devitum in pace | naturae. 5 2. fortasse nescioquid erasum Versus: da6 parum boni; singuli versus (per ternas lineolas distributi) singulis spatiis ad finem adpositis separantur. ‘Probatius’ cognomen rarum, quod hic illic legitur in Christianorum carminibus, cf. Kajanto p. 277 et CIL VIII, index p. 117; simile cognomen ‘Probantius’ 2867 (cf. ad loc.). Contra morem, mortuus monet viatorem ut luctum deponat, cum mors omnia pericula curasque amoveat. v. 1. ‘percurritis’ scil. oculis, ut 2356, 7 tu qui praeteriens percurris [ - - ] (Vrsone), collato Verg. Aen. 4, 362 ss. talia dicentem (scil. Aeneam)… tuetur /… totumque pererrat (scil. Dido), videas iam M.G. Schmidt in CIL II/52, 1074 [supra, ad 2356 laud.], dein Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 146; ceterum, comparari possunt carmina 1178, 24–25 [c]ircumitu adversi te rite notavi sepulcri (Novi Comi), 1204, 6 circu hoc tumu[lum] (Salonis). v. 1. hic ut alibi in carmine de ipso carmine metaepigraphice dicitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmen’. v. 2. dimovi: i.q. ‘dimoveri’; ‘dimovo’ pro ‘dimoveo’ deest in Th.l.L., ubi contra legimus verbum simplex ‘movo’ pro ‘moveo’, ibid., s.v. moveo/movo, col. 1538, 17 ss. v. 3. vel ‘vitā… transit’ vel ‘vita(m)… transit’. ‘Transit’ i.q. ‘transiit’: “fugit damna mortis is qui iam vitam finivit”. 5. reddidit... devitum: topos quidam, cf. Indices IX s.v. ‘debitum vitae’.

AFRICAE PROVINCIAE

535

Quod est de sermone: ‘v/b’ in ‘vovis’ i.q. ‘vobis’ et ‘devitum’ i.q. ‘debitum’; ‘ae = e = ae’ in ‘seculi’ i.q. ‘saeculi’ contraque ‘quaerellas’ i.q. ‘querellas’.

2796. P. Gauckler, BACTH 1897, p. 384; CIL VIII, 23231 (Cagnat – Dessau); Eng. 92; ILatTun 386; Duval Sbeitla p. 472 n. 211; Pikhaus Répertoire B 40; EDCS 24501918 (fig.); CLEAfr 85. Hr. el-Oust, prope Sufetulam, ara incertae aetatis.

Praecedunt verba [ - - - ]se|[ - - - | - - - | - - - ]VI[ - - - u]|triqu[e] pạ ren|tes pro termi|no doloris | arulam dede|re sacris. Postscr.: anis | XIII vixit. Versus: ut vidit Engström p. 25, dummodo ante ‘pro termino’ tacite vel ‘hanc’ vel quid simile addatur, rhythmus efficitur, fere tro (an fortuito? an commaticum, cum ‘parentes’ ad ‘dedere’ referri videatur?). v. 1. termino: translate positum, item legitur 2765, 3. 2. arulam: scil. ‘parvam aram’, Th.l.L. s.v., col. 729, 76 ss.; saepius legitur in titulis, e.g. CIL XIII, 569 Iovi... arula donavit... cum templo. ‘Anis’ i.q. ‘annis’.

2797. Duval Inscriptions p. 269 n. 13 (fig.); Duval Sbeitla p. 464 n. 165; AEp 1989 n. 815; EDCS 06100554 (fig.); HD 018558; TM 199606; CLEAfr 86. Prope Sufetulam, incerta aetate.

[ - - - ] ẹṣṭ Mucia Casta sepu[lta]. fortasse restitui potest ‘[en in hoc tumulo]’ vel simm., cf. infra comm. Versus: da6 altera pars. ‘Casta’ nomen mulieris saepius in titulis Africis legitur, cf. ad 2762. Ordo verborum carmini aptum videatur. In lacuna ‘[en in hoc tumulo]’ suppleri potest, nam particula ‘en’ saepiuscule legitur in carminibus epigraphicis, e.g. 960, 3; 2378, 4 (fortasse Cordubae); 2649, 10 (Dineiae); ML 145, 1 (Canusi, saec. II p.Ch.n.), cett.

536

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘Sepulta’ saepius in clausula legitur in carminibus epigraphicis, e.g. 497, 2; 501, 1; 756, 1; 2126, 3, cett. (locos in Concordanze pp. 739–740 collectos invenias).

2798. G.Ch. Picard, BACTH 1946–1949, pp. XV–XVII, 631–633 et 1950–1951, p. 88; AEp 1951 n. 45 (cf. 1953 n. 46); Duval p. 412 n. 1; Pikhaus Répertoire B 37; AEp 2008 n. 1615, 2016 n. 1847; Cugusi Note pp. 247–250; EDCS 13900480 (figg.); HD 021016; TM 199936; MQDQ CE|appe|291; Hamdoune(2) 6 (fig.); CLEAfr 87. Sufetulae, lapidis calcarii duo fragmenta inter se congruentia (quae per notam || distinxi), carmen incertae sed serioris aetatis.

⊂ α monogramma ω ⊃ qui cel(a)t secreta regis || quem mundus

adorat, | hic requies abit et hic || pax eterna moretur{s}. | Postscr.: ⊂ crux ⊃ domus, D(e)o miserante, Villa||tici biri togati prefectorii et - - - . ed. Picard 1946–1949 (‘abit’ i.q. ‘habet’; attamen puto ipse litteram ‘-s’ ad fin. v. 2 errore quodam scriptam ideoque delendam); aliter contra Picard 1950–1951 (auctore C. Courtois), AEp 1951, MacCrostie Rae, Hamdoune, scil. ‘hic requies (h)abitet, hic pax (a)eterna moretur’ postscr. lectu et intellectu difficillimum; ad fin. ‘IIbl’ Picard, ‘IIbr’ legit dub. Duval, Hamdoune, ego non expedivi Versus: da6. Est fere cento Dracontianus: nam - v. 1 quem mundus adorat concinit cum Laud. 2, 154 quod mundus adorat, - v. 2 hic pax aeterna moretur concinit ad verbum cum Romul. 10, 201; videas autem alteram carminis partem persimilem esse titulis 2144 (Tigavis) et 2768 (Ammaedarae), ubi vide. Interpretor dubitanter, Cugusi, Klio 101/2, 2019, p. 756, “ei qui, ut Villaticus, servat secreta regis quem omnes adorant (estne fortasse adoratio purpurae?), hic sunt paratae requies et pax aeternae”; attamen aliter iudicat Hamdoune(2) p. 75. ‘Vir togatus praefectorius’ quis sit videsis Hamdoune(2) p. 77: fortasse patronus in causis magni momenti (1242; ILCV 243, 245). Quod est de sermone: ‘ae>e’ in ‘eterna’ i.q. ‘aeterna’ et ‘prefectorii’ i.q. ‘praefectorii’; ‘abit’ pro ‘habet’ i.q. ‘est’ (Francogallice “il y a”), quo de usu cf. Th.l.L. s.v. habeo, col. 2461, 69 ss., 78 ss. (idem fit in 2825, 8 ); ‘biri’ i.q. ‘viri’ (ut infra, 2862, 10 ‘biro’ i.q. ‘viro’).

AFRICAE PROVINCIAE

537

2799. CIL VIII, 23131 (Cagnat – Dessau); ad 1928; A. Merlin, BACTH 1905, p. XV et CRAI 1907, pp. 801–803; AEp 1906 n. 37; ILatTun 279; L. Poinssot, RevAfr 76, 1935, pp. 183 ss. (tabb. 1–4); Dunbabin el-Hauria pp. 152, 261 (tab. LXV, 165); Pikhaus Répertoire B 15; Gómez Pallarès Dossier 23, Saggio p. 1230 n. 21 et ZPE 129, 2000, p. 306; Cugusi Invidia pp. 86–87, Corpus pp. 88–89; EDCS 24300187; Gräf in HD 021710 (fig.); TM 2000016; MQDQ CE|appe|374; AEp 2012 n. 1819; CLEAfr 80 (figg.). Carmen musivum in pavimento repertum domus cuiusdam, Cululi Theodoriana, med. saec. IV p.Ch.n.

invide, livide, titula ta|nta quem adseveraba|s fieri non posse, perfe|cte sunt. Postscr.: dd( ) nn( ) ss( ) mi|nima ne contemnas. infra figurae quaedam delineantur Postscr. compendia quid valeant incertum, fortasse ‘d(ominis) n(ostris) s(alvis)’ Versus: v. 1 fortasse da6, cetera soluta oratione composita videntur, fortasse est commaticum. De Catone aliisque comparandis videsis ad 2788, addas quaeso aliquid simile AEp 2003 n. 1989, scil. ‘[et tu e]xuri sartor quod disperabas explicitu(m) est sede in catena’ (Clupeae, Prov. Procons., saec. IV p.Ch.n.). v. 1. invide, livide: conferri potest ‘invidis leividis’ in C. Guénin, NAMS 17, 1909, p. 109 (Chéria Numidarum, Masculam et Theveste inter). De invidia cf. Cugusi Invidia pp. 85 ss. et infra, Indices IX s.v., unde concludi potest saepius in Africis provinciis hoc quod dicitur thema agitatum esse; ‘invide’ verum legitur alibi quoque, scil. Ov. Pont. 4, 16, 1 (cf. 47 s.) et Sen. epigr. AL 410 R. = 19 Prato = 406 S.B. Quod thema ubi inveniatur videas C. Di Giovine, Due epigrammi contro i malevoli. Per il testo e l’esegesi di Anth. Lat. 412 e 416 Riese, RFIC 130, 2002, pp. 194–208; ceterum, locus Ovidianus am. 1, 5 vulgatissimus. Cum postscripto ‘minima ne contemnas’ fortasse conferri potest locus Herculanensis Pompeianusque ‘minimum malum fit contemnendo maxumum’ de quo videsis Cugusi Pompeiana pp. 94–95. De genere dicendi: ‘quem’ = ‘quaem’ = ‘quae’, littera ‘-m’ vitiose addita, aliter scribendum ‘que{m}’, scil. ‘quae’ diphthongo male clausa; ‘perfect(a)e’ vero idem est quod ‘perfecta’, scil. ad ‘titula’ referendum. Videtur vero scriptor neutro genere male usus esse.

538

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2800. A. Ben Abed Ben Khader – R. Hanoune in Catherine Balmelle – P. Chevalier – Gisela Ripoll (eds.), Mélanges d’Antiquité tardive. Studiola in honorem N. Duval, Turnhout 2004, pp. 71–73 (fig.); AEp 2004 n. 1807; EDCS 34200074; HD 052455; TM 202116; MQDQ CE|appe|316; CLEAfr 81. Aradi in opere musivo fere 380–420 p.Ch.n.

Nutrix kara | foves semper | Canneanos | et auges. Versus: da6 parum bonus. ‘Nutrix’ est, ut ‘Ops’, ‘Caelestis’, ‘Tanit’, paredros divi Saturni Ba‘al, cf. Leglay I, pp. 220–222. Verbum ‘auges’ fere sacrum, ut AEp 1991 n. 408 (= Cugusi Novellismo p. 138) [qui re]m Romanam Latiumq(ue) au[gescere curet]. Cf. Th.l.L. s.v. augeo, col. 1353, 57 ss. Fuerunt ‘Canneani’ collegium quoddam ut videtur, nomen fortasse est relatum ad figuram descriptam in pavimento ipso quo carmen continetur (?).

2801. G. Picard, BACTH 1951–1952, p. 209 n. 33 (fig.); Zarker 62; MacCrostie Rae p. 209 n. 73; Pikhaus Répertoire A 2; EDCS 45500027; MQDQ CE|appe|671; CLEAfr 82. Aradi, fere saec. VI p.Ch.n. (ut deducitur ex crucibus appositis quae Graecae dicuntur: Ennabli I, p. 55; Duval – Prévot p. 337).

⊂ crux ⊃ moribus inbentum fuerat mihi nomen | matris, Mera Damula qui et Inbidiosa. | et nunc magna meis sub terras ibit | imago. membra fidelis hec tegit | eterno tel(l)us amplexa sopore.| posita tumulo requiescit: vixit in pace | 5 annis VIIII, mens(ibus) IIII, die(bu)s XIIX, | dep(osita) V Kal(endas) Maias. 6 sepolti semper parentibus dolores innobantur ⊂ crux ⊃. Versus: volunt da6 esse, sed vv. 1–2 pes unus deficit (sunt fere da5), v. 4 duobus pedibus abundat, v. 5 computandum est ‘pōsī/tá tumul/ó rē/qujēscit/ víxĭt ĭn/ páce’, verba post v. 5 concepta sunt oratione soluta, novissimus versus est da7; v. 3 tantum satisfacit, nec mirum, quippe qui Vergiliano versu nitatur. Mulieris nomina perrara sunt: est fortasse ‘Mera’ coniungendum cum ‘Merula’ / ‘Merulina’ (de quibus cf. Kajanto p. 331), nisi quis velit Graecum

AFRICAE PROVINCIAE

539

nomen referre, ‘Moera’ (videas nomina mulierum ‘Moero’ ornatrix et ‘Cluvia Moero’ in titulis urbanis, Solin Personennamen p. 412); ‘Dam(m)ula’ vero legitur in Gallico CIL XIII, 5720 tantum (cf. Kajanto p. 327; ‘dammula’ nomen animalis in usu potissimum apud scriptores ecclesiasticos, cf. Th.l.L. s.v., col. 8, 54 ss.). Mortuae signum, ‘Invidiosa’, per antiphrasim positum ut videtur, est fere nomen humilitatis quod dicunt (quo de nominum genere cf. e.g. Grossi Gondi pp. 83–84; I. Kajanto, Arctos n.s. 3, 1962, pp. 45–53), descriptum more vulgato, de quo cf. ad 2764. Signi denotandi mos vulgatus efficit ut pron. mascul. ‘qui’ male ad mulierem referatur, pro ‘quae’, ceterum obliviscendum non est masculinum genus paulatim potissimum valuisse et praevaluisse, ut supra dixi, ad 2717, 7. v. 1: eodem modo incipit urbanum 1814, 1 moribus hic simplex… (altera parte saec. II p.Ch.n.). v. 1. inbentum fuerat: positum pro ‘inbentum erat’, ut fit serioribus temporibus. v. 3. sub terras ibit imago: concinit cum Verg. Aen. 4, 654 et nunc magna mei sub terras ibit imago, qui locus recinitur alibi quoque, scil. in Sulcitano 648 = CLESard 4, 3 [ - - - ] sub 〈t〉erris imago (cf. Cugusi CLESard p. 102). v. 4. eterno… amplexa sopore: comparari potest cum Lucr. 4, 451 devinxit membra sopore, ut 481, 3 hic iacet aeterno devinctus membra sopore (ap. Lemovices, saec. II p.Ch.n.), 2099, 1 Nymphius aeterno devinctus membra sopore (in loco qui dicitur Valentine, saec. V p.Ch.n.), nec non Zarker 85, 11 teneor quieto sopore (Mediolani); praeterea 2776, 2 patitur sine fine soporem. Videas Cugusi Aspetti letterari pp. 135, 330; CLEAfr p. 204; et infra, Indices IX s.v. ‘devinctus sopore’ et X s.v. ‘clausulae’. v. 6. haud facile explicatur: puto sententiam esse, fere “dolores continuo renovantur parentibus eius, qui/quae sepultus/sepulta est” (simm.). Compares quaeso sententiam quae claudit carmen Italicum Zarker 61, scil. v. 10 discite sic semper suboles genitoribu[s esse] (in regione X Italiae, saec. V p.Ch.n. ut videtur). Quod ad sermonem attinet, haec notanda: ‘ae>e’ v. 4 ‘hec’ i.q. ‘haec’, ‘eterno’ i.q. ‘aeterno’; hic illic ‘b’ pro ‘v’, scil. v. 1 ‘inbentum’ pro ‘inventum’, v. 2 ‘Inbidiosa’ pro ‘Invidiosa’, v. 6 ‘innobantur’ pro ‘innovantur’ (qua de re in Africis carminibus cf. e.g. CLEAfr pp. 16–17); ‘sepolti’ pro ‘sepulti’ v. 6.

2802. M. Yacoub, BACTH n.s. 6, 19/B, 1983, pp. 327 ss.; M. Ennaïfer, MEFRA 95, 1983, pp. 838–839 (fig. 29); Cugusi Versificazione trocaica pp. 83–84, Invidia pp. 87–88; Guérin-Beauvois pp. 112–113; AEp 2000 n. 1612 a–b; fig. Dunbabin Voluptas tab. XIV a–b; AEp 2012 n. 1848; EDCS 20900086 (figg.); HD 047992; TM 201249; MQDQ CE|appe|52; CLEAfr 88. Moknine, carmen

540

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

inscriptum in chartula in opere musivo thermarum, fere med. saec. V p.Ch.n. ut videtur.

Ad laevam et ad dextram partem scripta sunt nomina equorum, scil. Gratulator | Votalis || Triumfator | Gloriosus | qui palmam victoriae adepti sunt quid p|abes, pal|les? fru|er(e) Bai|as, quas tu | negabas fieri. Versus: fortasse tro7 parum bonus, nam ‘fru͡er’ syllaba una, voces ‘Bajas’ et ‘fjeri’ binae syllabae. De hoc carmine videas Dunbabin Voluptas pp. 34, 41. De Africorum studio in equos amphitheatrales videsis Ennaïfer, laud., pp. 817–853, unde patet in usu fuisse equis nomina fausta feliciaque imponi, ut hic quidem fit; quibus de nominibus cf. H. Solin, Arctos 46, 2012, pp. 233– 234; videas praeterea J.M. Blázquez Martínez in AfrRom 18, 2008 (2010), pp. 476 ss. ‘Fruer(e)’ pro vulgato ‘utere’; nomen ‘Baiae’ hic haud dubie i.q. ‘balnea’, ut fit in 2786 (ubi vide); ‘tu negabas fieri’ cf. supra, 2788, 3 et Cugusi Invidia pp. 85–88. De genere dicendi: ‘pabes’ i.q. ‘paves’; ‘fruer’ i.q. ‘fruere’; praeterea allitteratio ‘Pabes Palles’.

2803. J. Carcopino, BACTH 1920, pp. CCIV ss. (tab. XXIII); AEp 1921 n. 22; Salomonson pp. 197 ss.; EDCS 16201203; HD 027637; TM 200684; MQDQ CE|appe|847; CLEAfr 92. In loco qui Mahdia dicitur, carmen inscriptum in parvo signo exhibenti anum vas vinarium tenentem, unde hoc patet, carmen figuramque inter se apte cohaerere; incerta aetate sed haud seriore.

amo vi|nu, sic | mediam | p(uellam) ures, si | vertas. ed. Carcopino, quem secutus sum; aliter Salomonson, scil. ‘amo vi|nu, sic | mediam | p(artem) ures, si | vertas’ Versus: tro7 ut videtur. Verba amatoria esse videantur, ut in simillimo Hadrumetino 2790, ubi vide. Verbum ‘vertere’ significat “seriam (vel simm.) omnino invertere ut vinum (vel simm.) funditus bibatur”, cf. F. Marx ad Lucil. 139, Lipsiae 1904– 1905, II, p. 67, praeterea Verg. Aen. 9, 165; nisi quis malit iudicare id obsceno sensu positum, ‘vertere puellam’ ad coeundum.

AFRICAE PROVINCIAE

541

2804. A. Merlin, BSASousse 11–12, 1908, p. 56 n. 17; ILatAfr 108; EDCS 10300247; MQDQ CE|appe|798; CLEAfr 93. Haud longe a Cillio vel Thelepti; incerta sed haud seriore aetate puto, genere dicendi nisus.

Praecedunt verba Calpurn|ia Pereg|rina | nimis fu|isti pia. | terra ti|bi levis | sit, ubi t|u gravis | eras ad | ilia. o | te mise|ra, citto de | patria. n|emini od|ium ne(c) | mol(e)sta, non | potuis|ti v(ivere) a(nnos) L. | Postscr.: v(ixit) a(nnos) XXX|VI, m(enses) X, | sic [ - - - ].

1 2

postscr.: fortasse in lacuna addendum ‘[bene quiescas]’ vel simm. Versus: da parum boni, insunt allocutiones oratione soluta conceptae, fortasse commaticum potius iudicare potes. ‘Peregrina/Peregrinus’ cognomen satis usitatum, cf. Kajanto p. 313. v. 1. gravis ad ilia: videas quaeso miram locutionem; opinatur Merlin significari mulierem gravidam, quod etsi haud absurdum, tamen parum probabile videatur, cum mulier iam fere XXXVII annum ageret; fortasse ‘ad illa(m)’ voluit scriptor (scil. mulier viva corpore suo gravis fuit terrae). Quod sciam, nusquam quicquam simile legitur. v. 2. citto: saepius mortis immaturae subitum adventum significat, cf. infra, Indices IX s.v.; ‘citto de patria’ subauditur ‘abisti’ vel simm.; item, paullo infra subauditur ‘fuisti’. v. 2. nemini odium ne(c) molesta: mutatur sententia vulgata ‘laedere neminem/nullum’ (simm.), quae quam saepius in carminibus usurpetur colligitur ex Concordanze p. 305; cf. infra, Indices IX s.v. ‘laedere neminem’. Pro ‘nemini odium’, Latine melius fuerat ‘nemini odio (scil. fuisti)’ vel ‘nemini odiosa (scil. fuisti)’ vel ‘nemini in odium (scil. venisti)’. v. 2 + postscr.: optime comparatur carmen Ammaedarense 1328, 1–2 non digne, Felix, citto vitam caruisti, miselle, / vivere debueras annis fere (centum), licebat.

542

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

NVMIDIA 2805. J. Gascou – R. Guéry, AntAfr 25, 1989, pp. 145–146 (fig.); AEp 1989 n. 844; ILatAlg II, 3, 7354; EDCS 06100581; HD 018648; TM 205056; CLEAfr 94. Stela sepulcralis reperta in re publica Saddaritanorum, prope Cirtam, fere 80–120 p.Ch.n. puto nominibus et adclamationis genere nisus.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Iulia Severa | fui, Iulio Ne|pote creata, | de C(aio) Sittio te|r generavi. | Postscr.: v(ixi) a(nnos) XXXV. h(ic) t(u) b(ene) q(uiescas). Versus: da. ‘Sittius’ nomen Italicum in Africis titulis maxime in usu, cf. e.g. 1640, 2810, 3102, cett. (et CIL VIII, indices, pp. 63–64); item ‘Iulius’ et ‘Iulia’ nomina in Africis saepissime leguntur, cf. Lassère Vbique populus pp. 112–114 et Ben Abdallah Ammaedara pp. 112–114. Videas autem genus dicendi velocius graviusque, demptis more antiquo particulis. Fortasse de muliere dicitur nobili genere nata. v. 1. creata: vox ‘creata/creatus’ in clausula legitur hic illic, scil. in 2898, 5, praeterea in Büchelerianis nonnullis (Concordanze p. 120) nec non in Zarker 31+32, 11 (ipse carmen legi); ICVR 17106, 5; AEp 1975 n. 136, 1; ZPE 208, 2018, p. 289; extra clausulam, e.g. 2883, 1.

2806. J. Gascou – R. Guéry, AntAfr 25, 1989, p. 138 n. 3 (fig.); AEp 1989 n. 835; ILatAlg II, 3, 7244; EDCS 06100570; HD 018615; TM 205045; CLEAfr 100. In re publica Saddaritanorum, prope Cirtam, puto saec. vel II vel III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | T(itus) Flavius Ru|fus, sacerd|os Cererum, | v(ixit) a(nnos) LXXXXV. | vius manus numquam | [ . ]x et calex nec de[ - - - ] | [ - - - ] val(e) (?) (L)uella (?) [ - - - ] | [ - - - ]. 2. ‘valvella’ lapis, parum liquet, cf. comm. Versus: tro7 ut videtur.

AFRICAE PROVINCIAE

543

Sacerdotes Cererum memorantur alibi quoque in Cirtae viciniis, CIL VIII, 6359 et ILatAlg II, 1, 3618; de Cereribus autem videas Ladjimi Sebaï Femme pp. 175–176, 192 ss. Fortasse monetur viator ut sepulcro parcat. Quid autem valeat ‘calex’ parum constat, vox deest in Th.l.L., hic tantum legitur. Vt obscuram vocem ‘[ - - - ]ualuella[ - - - ]’ interpretemur, licet comparemus nomen ‘T. Clodius Louella/Luella’ 511 (Madauris), vel ‘Loquella’ ILatAlg I, 2131 (cf. Cugusi Introduzione p. 133); estne cognomen hominis errore quodam una cum formula salutandi ‘vale’ arte coniunctum? ‘Vius’ i.q. ‘vivus’.

2807. M. Durry, in Mélanges d’archéologie, d’épigraphie et d’historie offerts à J. Carcopino, Paris 1966, pp. 289–294; AEp 1966 n. 539, 1969–1970 n. 109; A. Berthier, BAA 1, 1962–1965, p. 18; H. Krummrey, Zur Grabinschrift für Iunia Baccula aus Oued-Atménia / Algerien, in Aevum inter utrumque pp. 289– 300; ILatAlg II, 3, 8457; AEp 1992 n. 1880; EDCS 10701963; Gräf in HD 016583; TM 204970; MQDQ CE|appe|737; CLEAfr 95. Tabula reperta in loco qui appellatur Oued-Atménia, inter Cirtam et Satafim, puto saec. II p.Ch.n. (cf. infra, comm.).

Praescr.: Eucrati | Iunia Bacc[u]la. | fidem servavit, | [e]xibuit pudicitiam, | coluit maritum, | toleravit paupertatem, | [f]ilios monuit bene. | Postscr.: T(itus) 〈F〉lavius 〈F〉aedrus | maritae merenti. ‘elavius eaedrus’ lapis errore quodam edd. Durry, Krummrey Versus: duo ia6, tertius parum plenus. ‘Eucrati’ Graecum nomen, cf. Solin Personennamen p. 838; Krummrey laud., pp. 291–292 opinatur id mortuae signum esse, haud scio utrum casu nom. an gen. (cf. quae dixit in universum Kajanto Supernomina pp. 66 ss.; gen. casum invenimus e.g. in Hispanico 2411). Quocumque autem modo res se habet, loci in Kajanto collecti nomen ‘Eucratus’ exhibentes conscripti sunt inter saec. I et II p.Ch.n., eodem fere tempore quo loci ‘Eucrates’ nomen exhibentes: quod usui esse videatur ad definiendum Cirtensis carminis tempus. ‘(Flavius) Phaedrus’ cognomen videas Krummrey laud., pp. 294–295. ‘Bac(c)ula’ autem mulieris nomen legitur ICVR 23416 (Roma, 377 p.Ch.n.),

544

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Graece Βακχυλλις ICVR 25018; comparari possunt nomina a Krummrey laud., pp. 293–294 et Th.l.L. s.v., col. 1672 collecta (brevius Kajanto p. 344). Hic quoque, ut supra 2805, videsis genus dicendi velocius graviusque, demptis more antiquo particulis, ut fit in urbano 52 quoque, exeunte Rei publicae aetate conscripto; priscae mulieris virtutes laudantur more Romano, scil. fides, pudicitia, officium erga maritum, quae omnia iterum atque iterum in carminibus memorantur, ut dixerunt De Marchi Virtù pp. 771 ss., Logemann pp. 14, 35, 51–52, Bruns pp. 27–28, Sblendorio Cugusi Osservazioni p. 169. v. 1. ‘fidem servare’ cf. Th.l.L. s.v. fides, col. 670, 65 ss.; in elogio autem 52, 5, item in inito carminis, ‘domum servavit’ legimus. v. 3. filios monuit bene: fere i.q. ‘filios bene aluit’; compares quaeso urbana Christiana 1365, 13–14 praeclaram subolem… ad veram… sollicitare fidem et 1395 B, 31 illa pudicitiae natos dedit. Postscr. marita: legitur Aquis Thibilitanis quoque, 2817, et hic illic in carminibus epigraphicis et in titulis: Th.l.L. s.v., col. 407, 1 ss., Concordanze p. 437. De sermone: ‘exibuit’ i.q. ‘exhibuit’, ‘Faedrus’ i.q. ‘Phaedrus’.

2808. ILatAlg II, 1, 810; L. Vidman, Sylloge inscriptionum religionis Isiacae et Sarapiacae, Berlin 1969, 790; L. Bricault, Recueil des inscriptions concernant les cultes isiaques (RICIS). Supplément II (Bibliotheca Isiaca 2), Paris 2011, pp. 273–307, 704/402; EDCS 08100220; MQDQ CE|appe|738; CLEAfr 96. Basis calcariae fragmentum, ad dextram tantum integrum, Cirtae repertum, fere 180–220 p.Ch.n., eodem scilicet tempore quo alterum exemplar, item Cirtense, scil. 1997 = Eng. 153 = ILatAlg II, 1, 809 = ML 190, quod saec. III quidem adsignavit Lassère Chronologie p. 116. Congruentiam cum carmine 1997 videas expressam in hac comparationis tabula:

1997. Iulia Sidonia Felix, | 〈felix〉 (?) de nomine tantum, | cui, nefas, ante diem | ruperunt stemina Par|cae, quam procus heu | nuptiis Hymeneos con|tigit ignes: ingemuere | omnes, Dryades doluere puellae, |

2808.

AFRICAE PROVINCIAE

545

et Lucina facis demerso lumi|ne flevit,| 5 virgo quod et so|lum pignus fueratque paren|tum: Memphidos haec fu|erat divae [Memphidos | hae]c fuit | [disistratae sacer|dos. vae] sistra|[tae sa]cerdos (?). hic tumulata silet | aeterno mu- [hic tu]mula|[ta - - - ]. nere somni. 1997: 1. addidi Cugusi Osservazioni testuali p. 371; 7. fortasse corrigendum ‘sistratae’, aptius quidem quod ad rem metricam pertinet Versus: da6. In 2808 videas ‘fuit’ pro ‘fuerat’ (quod recte ponitur in gemino 1997), vel errore quodam vel verbo ‘fūit’ more antiquo posito (Gsell ad loc., p. 100). De nomine ‘Sidonia/Sidonius’ (1997) videas Schulze p. 113 n. 2 et Solin Personennamen p. 668. Nemo puto ausit diiudicare utrum carmen 2808 duplicet omnino an partim tantum titulum 1997, nec utrum intepretandum sit ‘[ - - - - - - ] / [Memphidos cett.]’ an tantum ‘[Memphidos cett.]’; sed pro certo habere possumus de sacerdote quodam dici cuius nomen iam non legitur. Cum carmen 1997 mythologica re nitatur, idem suspicari possumus in Cirtensi quoque, nulla tamen re certa. (v. 1.) de nominis lusu, fortasse in Cirtensi quoque carmine 2808 posito ut in persimili 1997, videas Sblendorio Cugusi Espediente p. 266, Wolff pp. 104–105. (v. 2.) de Parcarum staminibus cf. E. Löfstedt, RhM 67, 1912, p. 216; H. Armini, Eranos 34, 1936, p. 123; Colafrancesco Parche pp. 153 ss. (‘rumpebant stamina Parcae’ legimus in Stat. Theb. 8, 13: Lommatzsch ad 1997, p. 56). (v. 6.) pignus: alibi quoque in carminibus Africis, cf. Kübler pp. 197–198. (v. 6.) Memphidos: scil. ‘Memphitidos’, ut videtur (Bücheler). (v. 7 = v. 2.) sistrata: Mart. 12, 29, 19 sistrata… turba. ‘Sistrata diva’ est Isis. Cf. Seymour De Ricci in Daremberg – Saglio s.v. sistrum, pp. 1355 ss., A. Grenier, MEFRA 1905, pp. 63–79, A. Vars, RSAC 38, 1904, p. 190, cett.

2809. ILatAlg II, 1, 1079; EDCS 08100310; MQDQ CE|appe| 739; CLEAfr 97. Cirtae, fere saecc. II/III p.Ch.n. (Lassère Chronologie p. 146).

546

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: D(is) M(anibus). | Cornelia | Libosa so|la conten|ta maritu. Postscr.: v(ixit) a(nnos) LXXV. | o(ssa) t(ibi) b(ene) q(uiescant). ‘sola’: expectes ‘solo’ (est enim formula quaedam), vox male posita est fortasse per mnemonikòn hamártema. Versus: da malus, ut videtur. Est mera formula; hanc univirae Libosae cuiusdam laudem compares quaeso cum 2824, 3 uno contenta marito (Thamugadi), cf. infra, Indices IX s.v. ‘univira’. ‘Maritu’ i.q. ‘marito’, ut e.g. ‘delictu’ i.q. ‘delicto’ 2857, cett.

2810. ILatAlg II, 2, 4175; Cugusi Introduzione pp. 98–99; EDCS 09802384; CLEAfr 98. In Castello Tidditanorum, prope Cirtam, saecc. II/III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | M(arcus) Sittius | Stephanus. | unus eram duo|bus, solus pro | plures habeba[r], | semper promer|ui obsequio quoad v[i]|xi. parentes haec, m[e]|mor(es) ergo mei, subito | cum luce privarer f[e]|rtis obl(ata). quod parui, placu[i], | tacui parentibus unus. 5 Postscr.: v(ixit) a(nnos) XXX, (vacat) h(ic) s(itus) e(st). omnes lacunas complevit Gsell;

4. ‘obl(ata)’ Leschi

Versus: vv. 1–2 di (v. 1 videas ‘du͡obus’, v. 2 malus), vv. 3–4 el mali (v. 3 vocem ‘haec’ praeter numeros, qua detracta, el efficitur; v. 4 el parum bonus, syllabis ad finem detractis, expectes fere ‘mea’ / ‘mihi’ vel simm.), v. 5 da6; nisi quis malit iudicare locum ‘semper – obl(ata)’ oratione soluta conceptum esse, quod si ita sit, non de carmine, sed potius de commatico hic agitur. Nomen ‘Sittius’ videsis ad 2805. v. 1. est topos quidam, videas quaeso breve carmen in Plin. epist. 4, 27, 4, v. 7 (paucis verbis P. Cugusi, Ricerche sulla letteratura latina dell’età traianea, Cagliari 1974, p. 28). v. 2. de uxoris natique officio legas Skimina p. 28, Logemann pp. 35 ss., Sblendorio Cugusi Osservazioni p. 169; quod ad Africana carmina attinet, cf. 636 (Sigus) et 2818, praeterea Ladjimi Sebaï Femme p. 123 et infra, Indices IX s.v. ‘mulieres’.

AFRICAE PROVINCIAE

547

v. 3. de mortuorum memoria in elogiis hic illic dicitur, cf. e.g. 2520, 14 et infra, Indices IX s.v. ‘memoria mortuorum’. v. 3. subito: de morte rapienti hic ponitur (ut alibi ‘cito’, cf. infra, Indices IX s.v.), cf. Indices IX s.v. ‘subito’. v. 4. luce privarer: cf. supra, 2794, 4 ibique adnotata, praeterea Sanders Bijdrage pp. 151 ss. v. 4. obl(ata): idem sunt quod ‘inferiae’. Quod ad genus dicendi attinet: v. 1 ‘pro’ cum accus. cotidianum sermonem sapit nec non posteriorem (cf. Szantyr p. 271 et Th.l.L. s.v. pro, col. 1437, 13 ss.); v. 4 ‘cum privarer f[e]rtis...’ est consecutio temporum parum sibi constans, expectaveris ‘cum privatus sim, fertis...’.

2811. CIL VIII, 19729 (Cagnat – Schmidt – Dessau); ILatAlg II, 1, 2327; EDCS 13003475; HD 040116; TM 206130; MQDQ CE|appe|740; CLEAfr 99. Ara in loco Castello Celtiano reperta, prope Cirtam, saecc. II/III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | L(ucius) Bottius | C(ai) f(ilius) Q(uirina) Cres|cens h(ic) sit(us) e(st). | v(ixit) a(nnos) C sine | crimine ullo. aliter legeram CLEAfr, minus recte ut nunc mihi videtur Versus: altera pars da6; sed si numerum ‘C’ omittas, efficitur totus da6 ‘h(ic) s(itus) e(st), v(ixit) a(nnos) sine crimine nullo’. ‘Bottius’ nomen rarum, alibi legitur in Africis CIL VIII, 19730–19732 (item in eodem loco Castello Celsiano), cf. Th.l.L. s.v.; cognomen ‘Crescens’ contra saepissime ubique invenitur, cf. Kajanto p. 234. Quod est de longissima Crescentis vita videas quaeso ad 2815. Sunt merae formulae; ‘sine crimine ullo’ videas infra, Indices IX s.v.

2812. E. Albertini, BACTH 1927, p. XXIV; AEp 1928 n. 37; Zarker 25; A. Balland, in Mélanges J. Heurgon, Rome 1976, I, pp. 1–11; Busch p. 284; IDRE 456; Cugusi Versificazione trocaica pp. 82–83; AEp 2014 n. 1555; EDCS 16200712; HD 023569; TM 205391; MQDQ CE|appe|348; CLENum 10; CLEAfr 101. Stela Aquis Flavianis reperta, saec. II in. p.Ch.n., post Traiani bellum in Dacos (cf. enim v. 1).

[o]ptavi Dacos tenere caesos, tenui. | [opt]avi in sella pacis residere, sedi. |

548

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[opt]avi claros sequi triumphos, factum. | optavi primi commoda plena pili, hab[ui]. | optavi nudas videre Nymphas, vidi.

5

omnia facillime restitui possunt concinnae repetitionis gratia Versus: tro6; v. 1 computandum ‘tenui’; v. 4 claudicat. Carmen votivum, ut vidit Albertini laud., recte mea sententia (aliter contra iudicat Balland laud., scil. Nympharum descriptionem in thermis esse). Videas quaeso concinnitatem et anaphoram; fines quoque versuum, singulis verbis descripti, concinni sunt, etsi vere complexio non fit. Ceterum, de verborum structura ‘optavi videre - vidi’ cf. e.g. Cic. Pis. 99 videre volui vidi; haud dissimiliter Ammaedarense 1284 aequas optavi sedes…, perveni. Idem verbum compluriens repetitum, una cum genere metrorum plebeio quodam, efficit ut hoc epigramma fere populare carmen sit. De verbi compositi ‘primi-pili’ disiunctione in ‘primi commoda plena pili’, v. 4, compares quaeso Mart. 1, 93, 3 primi munera pili (et 1, 31, 3), ubi videas praeterea vocem ‘munera’ haud dissimilem a ‘commoda’; locutionem ‘primipili commoda’ autem conferas cum ‘primipili honore’ Tac. ann. 13, 36. ‘Primus pilus’ invenitur in carminibus epigraphicis alibi quoque, scil. 2643 (Novis): Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 84. Anne noster primipilus stipendia meruit in legione III Augusta, cuius vexillatio fortasse bello Traiani in Dacos adfuit? In officiis describendis, civile (v. 2) munus cum militaribus miscetur, cum contra disiunctum debuit esse; in v. 5 poeta translate dicit, nam post vota quae consequi liceat ille votum exprimit vere nefastum – nefas enim deas nudas videre, cf. e.g. Cugusi Aspetti letterari p. 347: legas e.g. Callim. hymn. 5, 53–54; Ov. met. 3, 178–179; item Auson. epigr. 62 (Green), qui ab AP 16, 160/162 totus pendet (cf. F. Benedetti, La tecnica del vertere negli epigrammi di Ausonio, Firenze 1980, pp. 56 ss.) –; nisi quis putet hic recini locum illum Catull. 64, 16–17 illa † atque alia viderunt luce marina / mortales oculis nudato corpore Nymphae, quem locum epici scriptores ipsi recinuerunt, e.g. Sil. 7, 412 ss. (Cugusi Aspetti letterari p. 173 et ResPublLit 17, 1994, p. 50). Multo aliter interpretatur A. Wypustek in P. Briks – D. Okón (eds.), Elites in the Ancient World, Szczecin 2015, pp. 167–172, minus probabiliter mea sententia.

2813. M. Leglay, BACTH 1955–1956, pp. 50–51; AEp 1960 n. 97; EDCS 13302428; HD 018706; TM 205080; MQDQ CE|appe|266; CLEAfr 102. Ara calcaria Nicivibus (hodie N’Gaus) reperta, saec. II p.Ch.n. ut videtur.

AFRICAE PROVINCIAE

549

quinque et viginti | spatiis vitalibus usa, | Saturnina ego sum | coniucx karissim(a) | Caeli. ⊂ hedera ⊃ hoc sita | nunc tumulo ra|pta viri thalamo. Versus: da6 (v. 1) + di (vv. 2–3). ‘Saturnina/Saturninus’ cognomen usitatissimum ubique, sed maxime in titulis Africis ((Kajanto p. 213: fere 1160es, scilicet fere dimidia pars totius Imperii); cum vero ‘Saturnus/Saturninus’ idem esse videatur qui Ba‘al (item Kajanto p. 55), patet cur hoc nomen in Africa adamatum sit; in hac sylloge cf. e.g. 2883, 3091, 3095. v. 1. vel ‘postquam vixi XXV per annos’ (scil. ‘spatiis’ i.q. ‘annis) vel ‘postquam XXV per annos usa sum in terra spatiis vitae propriis’. Vtrumque par. v. 3. legimus nonnumquam in CLE lusum verborum ‘tumulus vs thalamus’: cf. 1432, 11 thalami tumulique comis (Romae, carmen Christianum); 1139 A, 2 servandus… pro thalamo tumulus (Caesaraugustae, fere saecc. III– IV p.Ch.n.); 1142, 26 quos iungit tumulus, iunxerat ut thalamus (Romae, saec. I p.Ch.n. ut videtur), et Concordanze p. 820; compares praeterea 1413, 14 iuncta toris quondam iungitur et tumulis (Mediolani, saec. IV ex. p.Ch.n.). Videas allitterationem ‘Coniucx Karissim(a) Caeli’. ‘Coniucx karissim(a)’ i.q. ‘coniunx carissim(a)’, per formulam.

2814. ILatAlg II, 2, 6438; EDCS 14200043; CLEAfr 103. Ara reperta in loco qui dicitur Aïn Kercha, prope Sigus, saec. II vel III p.Ch.n. ut a nominibus deduci posse mihi videtur.

Praescr.: Cl(audiae) Faustin|ae P(ublius) Aelius | Romanus | uxori suae | carissima[e]. | corporis co[n]|diet memor[iam | no]n sponsi[ - | - - ] -----ed. Gsell, sed significatio obscura Versus agnovit Gsell, fortasse sunt tro7. ‘Co[n]diet’ male intellegitur, fortasse i.q. ‘condet’, nisi quis malit ‘condi et’; sed potest esse ‘condi〈te〉’ quoque. Lapis mutilus prohibet ne ultra procedamus.

550

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2815. ILatAlg II, 3, 7607 (tab. I); EDCS 23600670; CLEAfr 105. In civitate Suburburum. Duo lapides scripti – (a) pars prior soluta oratione composita, nomina et annos praebens, (b) altera versu concepta –, incerta aetate sed seriore.

Praescr.: ⊂ chrismon ⊃ Domitius D(o)natus | vicxit annis cen|tum XX et mortus est, | Donatus F̣ atius fecit | mesa ilssiqcior (?). | qui ea mesa subdus eg|it, ad eos anos non venit 〈C〉XX (?). praescr. fortasse ‘Fabius’ pro ‘Fatius’ legendum. ad fin. fortasse ‘〈C〉XX’ scripsi dubitanter, cf. infra, comm. Versus: tro7, addito numero ‘〈C〉XX’ extra metrum. ‘Donatus’ nomen saepe legitur in Africanis provinciis (Kajanto pp. 75, 76), ubi idem valet ac nomina Punica YTN’ / MTN (Muttun), cf. Lassère Vbique populus p. 452. Longissima Donati vita comparari potest cum aetate L. Botti Crescentis 2811 (qui vixit annis C), M. Licini Felicis 2827 (qui vixit annos ter tricenos ternos), Ti. Claudi Successi 2831 (qui annis CV vixit), Leburnae Pannonici 3042 (vicxit annos plus [m]inus centum), praeterea L. Praecilii Fortunati Cirtensis (512), Ti. Flavi Secundi Cillitani (1552, annis CX vixit), Matronicae cuiusdam et Mundici Saturnini Cirtensium (1613, CXV et XCV annis vixerunt), M. Sitti Martialis Thibilitani (1640, vix(it) annis C[ ]), M. Flavoni Thuggensis (1962, annis C vixit), T. Pudentis Maximiani Madaurensis (1967), cett.; videas tabulas quas confecit Armini Sepulcralia pp. 73 ss., praeterea Lassère Vbique populus pp. 472–473 et, quod ad Thuggam attinet, Maurin pp. 86–87, quod autem ad Ammaedaram, Ben Abdallah Ammaedara p. 51. Interpretatio dubia, sed suspicor pro ‘XX’ legendum ‘〈C〉XX’, ut paullo supra, in praescripto, quod si ita sit concludendum est Donatum paullo ante obisse quam annum CXX repleret (“qui iacet in hoc monumento, nondum venit ad annum CXX”: quae ratio dicendi saepe in CLE occurrit, videas enim Concordanze pp. 526–527); compares 2833, cuius in postscripto legimus Lollianam quandam mortuam esse ‘an( ) XXV’, in v. 3 ‘ter denis... quae non viveret annis’, scilicet Lollianam obisse antequam pervenisset ad annum XXX. Quomodocumque res se habet, certe alibi quoque vox ‘mensa’ et numeralis quidam invicem referri videntur, 3110 (‘XL mensa...’), ubi vide. ‘Mortus’ i.q. ‘mortuus’, ‘vicxit’ i.q. ‘vixit’, ‘fecit mesa’ i.q. ‘fecit mensam’, ‘ea mensa subdus’ i.q. ‘subtus eam mensam’, ‘anos’ i.q. ‘annos’. ‘Mesa’ in Africis hic illic legitur, e.g. 2893 (ubi vide), cett.

AFRICAE PROVINCIAE

551

2816. St. Gsell, MEFRA 14, 1894, p. 556 n. 38; Hamdoune(1) 118; AEp 2011 n. 1774; EDCS 53500010; CLEAfr p. 162 = CLEAfr 268 = Vsp pp. 1761–1762. Dianae Veteranorum, fere 180–220 p.Ch.n.

[ - - - ]cus | [ - - - ]m potis sollemni arte | [ - - - ] celebrare et cuncta referre. ⊂ hed. ⊃ | set decreta homines non possumus vincere divum ⊂ hed. ⊃ | 5 que Parce instituere nihilque parere possunt. ⊂ hed. ⊃ | nunc quoniam pietas cogit, tibi nate merenti ⊂ hed. ⊃ | munere pro patrio lacrimans hoc condo sepulcrum. ⊂ hed. ⊃ | namque pia de matre tuli 〈p〉rolisque creandae ⊂ hed. ⊃ | Vulceiumque simul te nomine declaravi ⊂ hed. ⊃ | 10 Ianuarium 〈f〉ato quem optavi su〈p〉erstitem ⊂ hed. ⊃ esse. ‘rrolisque’, ‘iato’, ‘surerstitem’ lapis errore quodam Versus: da6 cum mendis: nam v. 2 videtur deficiens in pede VI; v. 4 computatur ‘possumu(s)’ (more antiquo); v. 5 male ponitur trybrachus in V pede; v. 10 computandum est ‘Iānuā/rjum fa/to quem ͡op/tavi / sŭpērstĭ/tem ͡esse’, pede V male posito; demum, v. 9 spondeiazon. De morte praepostera dicitur, quod fit milliens in CLE, et in Africa et alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘Vulceius/Volceius’ nomen Etruscum, cf. Schulze pp. 377–378; ‘Ianuarius’ cognomen usitatissimum, maxime in Africa, ubi legitur 637es (tota de summa 1854, cf. Kajanto pp. 218–219). Quae duo fili nomina, Vulceius Ianuarius, disiuncta sunt, fortasse ad gravitatem augendam, ut archetypice in carmine Scipionico illo 8, 6–7 (Cugusi Ricezione p. 13, A. Traina auctore). v. 3. cuncta referre: clausula Ovidiana, cf. Ponto 4, 16, 37 et Ibis 201. v. 4. decreta homines non possumus vincere divum que Parce instituere: cf. Ov. met. 15, 799 non tamen insidias venturaque vincere fata / praemonitus potuere deum, sed videas quaeso ordinem verborum contortum atque involutum. v. 6. merenti: vulgo dicunt ‘pro meritis’, quod saepissime legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. v. 7. munere pro patrio: sunt inferiae. v. 7. lacrimans hoc condo sepulcrum: bene comparatur cum locis illis, maxime Dalmaticis, quos collegi in Indicibus IX s.v. ‘lacrimans dicere’. De sermone: ‘set’ i.q. ‘sed’, ‘que Parce i.q. ‘quae Parcae’; ‘tuli’ est verbum ‘tollo’, ergo fere ‘sustuli’.

552

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2817. CIL VIII, 5501 (Wilmanns – Mommsen); Chol. 185; ILatAlg I, 521; Pikhaus Répertoire A 223; EDCS 13001723; MQDQ CE|appe|743; CLEAfr 106. Aquis Thibilitanis, prope Thibilim, ara funeraria fere 180–220 p.Ch.n. ut iudicari potest ex adclamationis et nominum genere.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | L(ucius) Cor|vinius | L(uci) f(ilius) Quir(ina) | Flami|nalis | v(ixit) an(n)is | LXXI. || D(is) M(anibus) S(acrum). | Agrin[i]|a Victo|ria Ag|rini Do|nati | filia v(ixit) an(n)is | XLVII. || iuncti pares separa|ti nec umquam; | cum mea marita | egi bona vita {tama}: | marita defuncta, | placuit ic locus. | Postscr.: h(ic) s(itus) e(st). ‘vitatama|marita’ lapis errore quodam, est vero reduplicatio quae dicitur (videas enim ‘-tatamama-’) Versus: ia ut videtur. Videtur ‘Flaminalis’ cognomen esse, praecipue Africis in usu, cf. Kajanto p. 318. ‘Agrinius/Agrinia’ autem nomen raro legitur idemque in titulis tantum, ut patet ex Th.l.L. s.v. Maxime laudatur concordia coniugalis, ut saepissime topice fit in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘concordia coniugum’. v. 2. marita: i.q. ‘coniunx’, ut supra 2807, ubi vide. v. 3. scil. ‘maritā defunctā (abl. absol.), placuit ic locus’: i.e. “post coniugis decessum, hic tantum locus (scil. sepulcrum) mihi solacium praebuit”. v. 3. defuncta: similiter ‘vita functa’ 2818, 5 (item in Thibilitano). ‘Bona vita’ i.q. ‘bonam vitam’, littera ‘-m’ evanida; ‘ic’ i.q. ‘hic’.

2818. Ch. Vars, RSAC 29, 1894, pp. 655–656 n. 81; ILatAlg II, 2, 4730; Cugusi Introduzione p. 100; EDCS 13100104; MQDQ CE|appe|600; Handoune(1) 129; CLEAfr 107. Tabulae ex marmore duo fragmenta congruentia, Thibili reperta, incerta aetate sed haud seriore, fere saec. III p.Ch.n. (ut ex elocutionis genere et rebus ipsis deduci posse mihi videtur).

quadraginta annis et quinque vivere iussa, quo decet obsequio castam parere marito, solum dilexi et feci de paupere ditem

AFRICAE PROVINCIAE

servando bene parta viri, laborando, parendo. vita functa bona, corpus suum reddidit terrae et superis animam, morum bona posteritati.

553

5

Versus: da6, sed v. 4 pes V ‘/-rando pa-/’ claudicat, v. 5 ‘su͡um’ pro una syllaba computandum et ‘reddidit’ claudicat (ut in Neapolitano 509 = CLENeap 2, 3 cito reddidit vita nefandis, saecc. I–II p.Ch.n.: cf. Sblendorio Cugusi CLENeap p. 256). Carmen in duas partes dividitur, quarum (a) prior (vv. 1–4) est sui elogium ab ipsa defuncta factum, laudante castitatem officiumque erga maritum, (b) in altera autem (vv. 5–6) exprimitur topos ille animae post mortem a corpore disiunctae. v. 1. compares quaeso 404, 1 (quadraginta) annis vixit [ - - - ]; nota numeralis in versus initio ponitur alibi quoque, scil. in Vrsonensibus 1069, 3 viginti tecum... fers non amplius annos et 2354, 1 LXX tecum transfers non amplius annos (Traiani aetate). vv. 2 ss.: de mulierum castitate videas infra, Indices IX s.v. et, quod ad Africam attinet, Ladjimi Sebaï Femme pp. 137–138; de obsequii elogio cf. supra, ad 2810, 2; de sedulitate et cura rei familiaris cf. supra, ad 2335 et infra, Indices IX s.v. ‘domiseda’. v. 3. feci de paupere ditem: gravissimis verbis uxor hoc sibi assumit, se rem familiarem pro sua parte curavisse et auxisse. Quod studium rei familiaris haud raro in Africis carminibus invenitur, cf. enim 1238, 2771, 2772, maximeque 1552; ceterum saepe mulier ubique laudatur ut domus servatrix, e.g. in urbano 52, 8 (aetatis Gracchanae), cett., cf. Indices IX s.v. ‘domiseda’ laud. v. 5–6. animam a corpore post mortem disiungi topos quidam in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’; hic autem tertium additur: videas enim ‘corpus... reddidit terrae et superis animam (scil. reddidit), morum bona (scil. reddidit) posteritati’, tricolice concinne et chiastice. v. 6. morum bona: male interpretatus sum in CLEAfr p. 228, nunc iudico idem valere quod ‘bonum morum depositum’, quod mulier probitatis suae gratia transmisit posteritati. Quod si verum est, tum licet compares ‘benemoria’ Petron. 61, 7 (cf. Fr. Bücheler, RhM 62, 1907, p. 640) nec non ‘morigero’ 2823, 1; contra, ‘vixisti bono more tuo’ 2839, 2 aliter sonant.

2819. ILatAlg II, 2, 4729; AEp 2016 n. 1952; Cugusi Introduzione p. 59; EDCS 13100103; CLEAfr 108. Aquis Thibilitanis ut videtur, prope Thibilim, incerta aetate sed seriore; fragmentum tabulae marmoreae fere undique fractum..

[ - - - Thibilit]anis (?) Aqu[is (?) - - - ] |

554

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ]erat olim [ - - - ] | [ - - - ] suis peribant cun[ - - - ] | [ - - - ] . . . . . . . s hac[ - - - ] | [ - - - ] . . . . . . . tem[ - - - ] | [ - - - ] noster amicis v[ - - - ] | [ - - - ]e locis mirantur | [ - - - s]tupentque suos con[ - - - ] | [ - - - ] ṛursus (vacat) | [- - - ] suis laboribus int[ - - - ] | [ - - - ] amor patrie cogunt [ - - - ] | [ - - - ]a quem (vacat) |

5

10

-----edidi (iam CLEAfr) fere ut ILatAlg (ubi tamen v. 7 ‘[ ]elocis’ scribitur), nonnulla tamen mutans, maxime quod ad nomen loci v. 1 attinet Versus: da mali ut videtur. Tametsi nesciamus ubi titulus repertus sit (cf. Gsell, ILatAlg II, 2, p. 448), tamen puto nomen loci satis commode restitui posse, ut fit in 3075 (Vetere Augusta). Ex verbis mirandi et celebrandi ‘mirantur’ et ‘[s]tupent’ puto deduci posse in carmine fortasse de thermis dici iam dilapsis nuper splendide restitutis, ut fit Thibili quidem, 2820; quae si ita sint, tum carmen nihil aliud est nisi laus urbis, ut alibi (cf. Cugusi Quattro temi pp. 5 ss., Introduzione pp. 59–60). Thermarum et aquarum utilitas saepius laudatur cum in CLE in Africa potissimum repertis, tum in papyris, natura scilicet loci, ut monent Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 140 et Cugusi CEL III, p. 236 (cf. iam supra, ad 2717), saepeque in ipsis locorum Africorum nominibus ‘Aquae’ quidem legitur (scil. Aquae Flavianae, Aquae Traianae, Aquae Caesaris, Aquae Regiae, Aquae Calidae, Aquae Herculis, cett.), cf. H. Jouffroy in R. Chevallier (ed.), Les eaux thermales et les cultes des eaux en Gaule et dans les Provinces voisines. Actes du Colloque d’Aix-les-Bains, 28–30 sept. 1990, Tours 1992, pp. 87–92; Pettenò pp. 135–148. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘aquae’. v. 7. fortasse ‘[v]elocis’ interpretandum est, de aquarum motu nuper restituto, ut fit in 2820, 5 currit iter liquidum de more prisco fluore (item prope Thibilim) et 2865, 1–2 pigra fluenta... nunc ve[locem(?) - - - ]. ‘Patrie’ i.q. ‘patriae’.

2820. H.I. Marrou, REL 44, 1966, pp. 373–376 et BAA 3, 1968, pp. 343–351 (fig.); AEp 1969–1970 n. 691; ILatAlg II, 2, 4724; MacCrostie Rae p. 173 n. 56; ML

AFRICAE PROVINCIAE

555

44; AEp 2016 n. 1967; Cugusi Introduzione pp. 101 ss., 135–136; EDCS 13100101; HD 012577; TM 204828; MQDQ CE|appe|233; CLEAfr 110; Hamdoune(2) 25 (fig.). Prope Thibilim, tabula fere saeculi V p.Ch.n.

[f]elix Vrania, mecum par|tire laborem | et Nymfis aude recidivos pan|dere fontis. | latex ubi sentibus horrens | merserat ante | incas(s)um funditus supe|rante ruina, | currit iter liquidum de | more prisco fluore, | 5 ecce gradatim nosces | quo curante, si queras. | Postscr.: d(edicatum) (?) ⊂ hedera ⊃ d(ie) ⊂ palma ⊃ IIII ⊂ chrismon ⊃ K(alendas) ⊂ palma ⊃ Iun⊂ hedera ⊃ias. 5. ‘de more prisco’ lapis, ‘prisco de more’ correxit Courtney rei metricae causa; praeterea hic illic nonnulla addidit Courtney ad versus in hexametrorum modum redigendos, nescio rectene an non Versus: da6 pessimi, cf. MacCrostie Rae p. 174 et Hamdoune(2) p. 139; speciatim de ‘Vraniā (voc.)’ videas Courtney ML p. 268; singuli versus binis lineolis distribuuntur, uniuscuiusque versus altera lineola recedit, fere distichorum more. Acrostichis, ut scriptor ipse exprimit v. 6; itaque nomen legitur in initio v. 1 ‘FELIX’ (adiectivum ad Vraniam relatum, sed tecte Felicem designans), item ab alto ad imum ‘FELICE’ (scil. ‘curante’, ut deducitur ex v. 6, cf. Courtney laud.), ut fit in 2825, 2847, 2849, praeterea in Vrvinati AEp 1975 n. 368 (cf. Courtney Acrostichs p. 11) et in Africis saepius (Cugusi Introduzione pp. 122 ss., 139); adde quod in carmine Thibilitano viator expresse monetur ut accurate legat, quam ob rem tria omnino acrostichidis genera una collecta hic invenimus, quod raro fit, ut iam contendi Cugusi Introduzione pp. 114, 136. Novissimum versum, pressum quidem, ita interpretor, “nosce cuius cura (aqua bene defluat) legens gradatim, ab alto ad imum, si rem scire velis”: quae est usitata formula acrostichidis, partim tamen mutata (cf. ad 2718 et Indices IX s.v.). Carmen votivum de thermis restitutis; describuntur vero thermae loci amoeni instar, verbis Vergilianis (Marrou laud.; Hamdoune(2) p. 139): videas enim - ‘pandere fontis’ v. 2 et Aen. 12, 584; - ‘currit iter liquidum’ v. 5 et Aen. 5, 862 currit iter + 5, 217 radit iter liquidum; - ‘mecum partire laborem’ v. 1 = Aen. 11, 510; nec solus Vergilius compilatur, sed Catullus quoque, cuius locus ille 101, 7 prisco… more parentum recini videtur in v. 5 de more prisco. Ceterum, sollemni more Vrania describitur ut Felicis adiutrix, ut ita dicamus (fere ut

556

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Athena Vlixis adiutrix, Venus Aeneae, simm.); item, vox ‘latex’ poetice sonat, videas Cugusi CLESard p. 104. v. 3. latex ubi: videas quaeso transpositionem verborum. v. 5. fluor: est ‘motus fluendi’; totus locus, ubi describitur latex antea ruinis impeditus, nunc rebus restitutis abunde fluens (‘percurrit iter liquidum, fluens facili meatu ut antea’: cf. P. Cugusi, Klio 101/2, 2019, p. 757), comparari potest cum Solin. 32, 10 cum fluorem solitae velocitatis non queat promovere (scil. Nilus) – Th.l.L. s.v. fluor, col. 976, 69 – maximeque cum titulo Lambaesitano oratione soluta concepto CIL VIII, 18328 = ILS 5520, qui sonat ‘… meatus fluentorum deesse videbatur, qui ex integro opere ad usum u〈ti〉litatemque… exstructus videtur’. Verbis mutatis, vetera et nova in aquis thermarum describendis invicem opponuntur in 2865 quoque, ut dixi Cugusi Introduzione p. 103. De thermarum et aquarum restitutione in Africis provinciis cf. Lepelley I, pp. 304 ss. v. 6. si queras: haec verba hic carmen concludunt, alibi saepius collocantur vel in ineunte vel in medio carmine ut fit e.g. in Africis (2835 et 2849) et alibi (465, A, 11; 673, 1; 960, 3; 1076, 1; 2401, cett.), cf. Cugusi Ricezione p. 331 et Introduzione pp. 150–151, R. Hernández Pérez, Hab 32, 2001, pp. 210–211. Quod ad sermonem pertinet, videas Nymfis’ i.q. ‘Nymphis’, ‘queras’ i.q. ‘quaeras’.

2821. CIL VIII, 2519 et 5669 (addit. p. 964) (Wilmanns – Mommsen); Monceaux 291 (fig.); AEp 1937 n. 177; ILCV 1979; ILatAlg II, 2, 4380; EDCS 20300098; MQDQ CE|appe|445; CLEAfr 109. In aediculae epistylio prope Thibilim reperto, saec. IV p.Ch.n. ut videtur

In medio lapide: α ⊂ chrismon ⊃ ω | Catullinorum flores, Epifaniorum p[roles] (?), | Quiriaci suboles, Criste, te tu(is) do[nis colunt] (?). 1. rest. Mommsen; 2. ‘te’ errore quodam positum pro ‘de’ dubitat Diehl ILCV I, p. 388, collato ILCV 1937A tua de tui[s] tibi Domine; 2. ad fin. rest. De Rossi Versus: di parum bonum esse videatur, sed textus quam incertissimus. ‘Catullinus’ nomen saepe in titulis legitur, cf. Th.l.L. s.v., col. 273, 58 ss.; ‘Epiphanius’ autem nomen Graecum, saec. V potissimum usurpatum (videas Solin Personennamen pp. 1304–1306). ‘Quiriacus’ quoque, i.q. ‘Cyriacus’, est Graecum nomen, cf. Solin Personennamen pp. 445 ss.

AFRICAE PROVINCIAE

557

v. 1. Catullinorum flores: comparari potest cum Carthaginiensi 2738, 3 florem [Wandalorum], cf. ad loc. et iam Cugusi Aspetti letterari p. 348, Introduzione pp. 104–105; est locutio elativa, cf. infra, Indices IX s.v. ‘flos’. ‘Epifaniorum’ i.q. ‘Epiphaniorum’, ‘Criste’ i.q. ‘Christe’. Videas praeterea concinnitatem et homoeoteleuton in v. 1 (si recte restituitur).

2822. ILatAlg II, 2, 4373; EDCS 12200314; CLEAfr 111. In loco qui dicitur Bordj Mehris, prope Thibilim, incerta aetate.

ex ingenio Datiani hoc opus stat. esse [ - - - ] | velis om(o) it pistare Fortune domum [ - - - ] | et genus nostrum multos equae p[ - - - ] | [p]resepia salve et gravidos superent e[ - - - ]. ‘om’ lapis, scil. ‘homo’ edidi ut ILatAlg, sed cf. infra, comm. Versus: incerti, fortasse ia, an oratio soluta? Prima carminis verba, scil. ‘ex ingenio Datiani hoc opus stat. esse [ ]’, sunt vel versus primus vel fortasse praescriptum; quomodocumque res se habent, videas verborum constructionem ‘ex ingenio’ cum genetivo ad opus cuiusdam significandum, ut fit e.g. in AEp 1891 n. 43 ex ingenio Bubalici (prope Hispalim). ‘Datianus’ cognomen proprie Africum (Kajanto p. 298) eiusdem generis ac ‘Donatus’, ‘Dativus’, cett. (Id., pp. 75–76), compares vocem Punicam YTN’ / MTN, supra, ad 2815. Tota de re parum liquet: videntur voces ‘equae’ et ‘[p]resepia’ plus minus coniungendae, item fortasse etiam voces ‘multos’ et ‘gravidos’. Verbum ‘pistare’ ad medicam rem referri posse videatur, ut colligitur Th.l.L. s.v. pisto, col. 2216, 70 ss. Quod est de sermone: ‘om(o)’ i.q ‘hom(o)’; ‘ae>e’ in ‘Fortune’ i.q ‘Fortunae’, ‘[p]resepia’ i.q. ‘[p]raesepia’, ‘salve’ i.q. ‘salvae’; ‘it’ i.q. ‘id’.

2823. X. Dupuis, CCGG 11, 2000, pp. 286–288 (fig.); AEp 2000 n. 1773; Cugusi Introduzione pp. 88–89, 122; EDCS 21000650; HD 048165; TM 207254; MQDQ CE|appe|53; CLENum 15; Hamdoune(1) 108; CLEAfr 112. Statuae basis (?) Thamugadi reperta, servans carmen integrum, fere 180–220 p.Ch.n.

558

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). Berula | morigero sine | crimine nupta ma|rito et tenero ad|fectu natorum erep|ta duorum, rem tibi | nostra manu mea pig|nora trado, Renate, | ut liceat nomen ge|netricis dicere | natis. luminibus | si quando meis e|go praetuli carum | 5 anxia, nunc sine te tu|mulo conclusa qui|esco. Postscr.: p(ia) v(ixit) a(nnos) XXV, m(enses) VIII, | d(ies) XVII, h(ic) s(ita) e(st). Renatus | vectig(alis) IIII p(ublicorum) A(fricae) agens | Thamug(adi) uxori cas|tissimae fecit. Versus: da6 satis boni (sed nota ‘praetulĭ’ v. 5). Vt iam dixi Cugusi Introduzione p. 122, defunctae nomen acrostichis ab alto ad imum scriptum exhibet, item in initio primi versus, ‘BERVLA’ scil. ‘Verula’ (‘Vērŭlă’) puto, quod nomen mulieris fere decies omnino legitur, ut colligitur ex Kajanto p. 254 (‘Berylla’ nomen non congruit cum da6): Cugusi Introduzione p. 88. ‘Renatus’ autem cognomen vere Christianum, cf. Kajanto p. 355. Verula mulier defuncta ipsa alloquitur maritum, ei natos commendans et tradens. Renatus, maritus qui carmen dedicat uxori, est ‘vectigalis IIII p(ublicorum) A(fricae)’, qui magistratus hic illic Lepti Magna invenitur inde a saec. II p.Ch.n., scil. in IRT 315 a, 432 et in titulo in J.M. Reynolds, PBSR 19, 1951, pp. 119–121; quo de officio, ad vectigalia spectanti, videsis Reynolds laud., ibid., iamque IRT p. 9, unde patet id esse partem quandam fisci (ita recte Dupuis laud., pp. 289 ss.). Ceterum, de rebus iuris in hoc carmine cf. Echalier ap. Hamdoune(1) pp. 359–361 et Michaud ibid. pp. 374–375. v. 1. morigero: hic illic legitur inde ab Naevio et Plauto maximeque in fabulis aetate liberae Rei publicae conscriptis, dein ab saec. II p.Ch.n., ut colligitur ex Th.l.L. s.v. morigerus, col. 1490, 56 ss.; videas potissimum Pl. Amp. 842 tibi marito morigera… (sim.), atque longissimum post tempus Sidon. epist. 2, 8, 1 morigera coniunx. Hoc verbum compositum, in ‘-ger’ cadens, adiciendum est verbis eiusdem generis a Sblendorio Cugusi Composti pp. 33 et 35 n. 69 collectis. Paulo aliter 2839, 2 vixisti bono more tuo. v. 1. sine crimine: saepissime legitur, videsis infra, Indices IX s.v. v. 2. erepta: saepissime hoc verbo utuntur dicentes de morte immatura ademptis, et in Africa (2833, cett.) et alibi, cf. Cugusi Codice pp. 338–339 et infra, Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 3. pignora: i.q. ‘nati, filii’, in Africis alibi quoque vox legitur, scil. in Cirtensi 1997; est autem vox poetica, qua saepe in CLE utuntur, videas infra, Indices IX s.v. vv. 5–6. luminibus si quando meis ego praetuli carum / anxia, nunc sine te tumulo conclusa quiesco: haec sententia variat illam vulgatam ‘semper

AFRICAE PROVINCIAE

559

quaesivi nec unquam perdere desi, nunc mortuus ab utroque vaco’ (de qua cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 240 ss., Novocomensi p. 179, Corpus p. 193), sonat enim “cum quondam ego uxor anxia anteposuerim te, carum (maritum), meis ipsis oculis curisque semper affecta sim, nunc contra mortua sine te quiesco in pace etsi sola sum”. ‘Lumina’ poetice ponitur, i.q. ‘oculi’. v. 6. tumulo conclusa quiesco: cf. 609, 1 clausa in tumulo requiescunt ossa (Naronae), 1005, 3 erit inclusus tumulo (prope Moguntiacum, med. saec. I p.Ch.n.), 1566, 2 inclusa hoc tumulo (Gadibus), praeterea carmina Ravennatia 710 clauditur hoc tumulo conditus (med. saec. VI p.Ch.n.) et Chol. 1043a (saec. VI ex. p.Ch.n.), cett., sermo est proprie funerarius. ‘Berula’ i.q. ‘Verula’, per betacismum, ut paullo supra dixi. De genere dicendi: videas quaeso adnominationem ‘MORigero… MARito’, item ‘TeneRo adfecTu naTORum eRepTa’ (T / R).

2824. A. Ballu, BACTH 1913, pp. 177–178; AEp 2014 n. 1560; H.-I. Marrou, BACTH 1932–1933, p. 197 EDCS 47700002; MQDQ CE|appe|744; CLEAfr 113. Thamugadi, saecc. II/III p.Ch.n. ut ex iis quae dicuntur deduci posse mihi videtur.

Praescr.: Dis Manib(us). Claudia L(uci) f(ilia) Lucida pia | vix(it) an(nos) VII, h(ic) s(ita) [e(st)]. | prima fides generis | maior notissim(a) cunc|tis cui decor et forma et | moris probitas non vin|citur usqua. kara maritali | regimen, uno contenta | marito. heu nefas, ecce IV|XXXX tamen fatis hila|ris vixiq(ue) per annos qum | sic kara Iabuci Arnesis | Furius iariiiga (?) 5 d[ . . . ]um|tae condi[ . . . . ]muo | conderet os[sa] (?). utrum prior pars, oratione soluta concepta, et altera (longior) versibus conscripta re vera coalescant an non, in incerto iacet, cf. enim AEp 2014 laud.; ego dubitanter coniunxi 5. ‘Lucius Arnensis Lurius [ - - - ]’ legit Marrou; 5 fin. ‘coniu(n)x’ vel ‘coniuga’ expectes (‘iariiiga’ vel ‘iariega’ lapis); 5–6. ‘kara fabul[.] Arnensis | Lurius [ - - - ]|tae coniugi [ - - - ] | conderet os[sa - - - (?)]’ AEp 2014 Versus: da6 valde mendosi; v. 2 da7; v. 4 ut alibi in CLE, nota numeralis versum conturbat (cf. infra, Indices IX s.v. ‘notae numerorum’). ‘Lucida/Lucidus’ cognomen legitur in titulis fere 40es, cf. Kajanto p. 288; contra, v. 5 nomina obscuriora.

560

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Fuit Claudia Lucida ut puto uxor virtutibs suis carissima marito, cum quo vixit per VII annos (ita enim puto intellegendum in praescripto); decessit annum XXXVI agens. Quomodo autem nomina ‘Iabuci Arnesis Furius’ inter se sint relata, parum intellegitur; fortasse ‘Arniensi (scil. tribu)’ intellegendum nec non ‘Furi’ pro ‘Furius’. De laude decoris, formae, probitatis in muliere cf. Logemann pp. 73–75, 111–113, Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 162–163 et, quod ad Africam pertinet, Ladjimi Sebaï Femme pp. 126–127, 137–138. v. 1. prima: ponitur in initio carminis, ut fit in 2729, 1, ubi vide. v. 1. notissim(a): exprimitur quam nota fuerit mulier nuper mortua, ut saepissime in CLE fit, ut monui Cugusi Spunti p. 893 maximeque Tema pp. 7 ss., 13–16, Corpus pp. 195 ss., videas iam ad 2764 et infra, Indices IX s.v. ‘bona fama’: ‘notissima’ dicitur Allia Potestas in 1988, 9 (Romae, altera saec. II p.Ch.n. parte), ‘notissimus’ quidam in 427 = CLEPann 59, 1 (Hadriani aetate), item in Ostiensi 1318, 1. v. 3. regimen: videtur esse verbum non declinatum, pro abl. vel dat. casu, expectes enim fere ‘kara maritali regimine/regimini’; alia similia invenias collecta in Cugusi CEL II, p. 163 (unde patet verbum haud declinatum potissimum esse neutr. acc.). - ‘Maritale regimen’ comparari potest cum ‘mari[t]ali v[i]nculo’ 2878, 3. v. 3. uno contenta marito: laudatur univira mulier, ut 2809, cf. Indices IX s.v. ‘univira’. v. 4. heu: cf. infra, Indices IX s.v. v. 4. nefas: hic illic legitur in CLE ad significandum fati scelus in mortales (cf. A. Traina, RivPasc 21, 2009, pp. 126–127). v. 4. IVXXXX: numerus mire scriptus, per detractionem, pro XXXVI. v. 4. -que: supervacaneum videtur esse, ut alibi, cf. ad 2767, 9 et infra, Indices IX s.v. Quod ad sermonem attinet, nota ‘usqua’ i.q. ‘usquam’, ‘qum’ i.q. ‘cum’, ‘kara’ i.q. ‘cara’ (‘k-’ scholam sapit, quod verisimilius ad saec. II p.Ch.n. nos reicit; et cf. ad 2762, 7).

2825. J. Bayet, Lib 3, 1955, pp. 103–121 (fig.) = Mélanges de littérature latine, Roma 1967, pp. 439–460; AEp 1956 n. 122; Zarker 20; Garelli pp. 429 ss.; Cugusi Introduzione pp. 126, 140; EDCS 13600415 (figg.); HD 018030; TM 205022; MQDQ CE|appe|272; CLENum 14 (fig.); CLEAfr 114. Thamugadi, stela calcaria carmen integrum servans, fere 180–220 p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | V incentius hic est pan|tomimorum decus | i n ore vulgi victitans | perenniter, |

AFRICAE PROVINCIAE

n on arte tantum qua so|lent scaenica | c unctis amatus, set qui〈a〉 | probus, bonus | e rat, per omnis inno|cens et continens. | n otas qui semper cum | saltaret fabulas | t enuit theatrum us|que in ortus vesperos;| i stic humatus nunc | habet pro moenibus. | v ixit per annos tres et | viginti virens, | s et sanctus vita gestu | erat facundior.

561

5

10

‘quis’ lapis errore quodam; singulorum versuum singulae litterae primae prominent et a reliquis spatio interposito disiunguntur (ut fit in 2913, ubi vide): Cugusi Introduzione p. 140 fig. 2 2. legi ipse; 4. legi ipse, ‘set si’ Bayet (et Evre Arena dub.), ‘civis’ Gil IV p. 24 Versus: ia6, singulis versibus per binas lineolas distributis, ut fit e.g. in 2717, 2794, 2858; v. 3 mendosus (Bayet laud., Evre Arena); v. 7 ‘theatrum H usque’ hiatus. Videas autem versuum genus optime congruere cum pantomimi Vitalis arte scaenica. Per acrostichidem nomen mortui ‘VINCENTIVS’ legitur et directe v. 1 et in initio primi versus ab alto ad imum, ut alibi fit in Africis, cf. ad 2823 iamque Cugusi Introduzione pp. 126–127. Consideres praeterea nomen potissimum expressum esse spatio interposito post singulorum versuum primas litteras, ut fit in 1623, 1916, 2913: Cugusi Introduzione pp. 120, 140. Nomen ‘Vincentius’ saepius legitur in Christianis, sed gentiles quoque in usu habuerunt, cf. Bayet laud., pp. 108–109 = pp. 445–446 et Kajanto p. 278. Carmen maxime exprimit famam nomenque mortui pantomimi, ut supra 2824 mulieris Claudiae Lucidae (cf. ad loc.). Ceterum, hoc epigramma cum urbano Zarker 52 (saec. III p.Ch.n.) potissimum comparari potest, nam utrumque laudat quendam qui vivus in scaena egerit, vel pantomimum vel tibicinem; nec quemquam fugit actoribus huius generis famam quidem maximi fuisse momenti vehementerque appetitam; quam ob rem facilius intellegimus cur pertinaciter dicatur et hic v. 4 ‘cunctis amatus’ (et v. 2 ‘in ore vulgi victitans perenniter’) et in Zarker 52, 3 laud. ‘cunctis praeclarum populis’, cf. Cugusi Tema pp. 15–16; addas praeterea mimi Vitalis elogium ICVR 13655 (Romae, saec. V p.Ch.n. opinor), de quo videas Pasqua Colafrancesco, Il mimo Vitale in C. Santini, L. Zurli, L. Cardinali (eds.), Concentus ex dissonis. Studi in onore di A. Setaioli, Perugia 2006, I, pp. 213–228. Alia eiusdem generis breviter tetigit Logemann p. 118. v. 1. (pantominorum...) decus: vox elativa, ut ‘flos’ et ‘diadema’, cf. infra, Indices IX s.vv. v. 2. laudes de hominis moribus vitaeque tractaverunt Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 169–170 et Cugusi Spunti p. 893; addas Tarraconense 2432,

562

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2. Verba autem ‘in ore vulgi victitans perenniter’ recinunt Ennianum illud epigr. 17–18 V.2, quod alibi quoque in CLE compilatur, ut iam dixi Cugusi Tradizione p. 73, Ricezione pp. 19–20; Ennianum autem carmen ipsum vere epigraphicum fuisse contendit Morelli p. 41. Ceterum, cum hoc carmine Thamugadensi comparari posse videatur Sitifense 2893, 10 vixit [ - - - ]ore fama vic[t]ịṭ[ans]. v. 3. solent: scil. pantomimi, ut deducitur ex v. 1. v. 4. cunctis amatus: videas ut haec verba et verba v. 8 ‘istic humatus’, eodem versus loco posita, invicem recinantur toto caelo conversa. v. 4. probus: laus pervulgata et virorum et mulierum, cf. Logemann pp. 73–74. Ceterum, virtutum series vv. 4–5 comparatur cum carmine 2824, 2–3, ipso quoque Thamugadensi. v. 5. continens: i.q. ‘modestus’, Cic. Tusc. 4, 36. v. 8. habet: idem esse videtur quod ‘est’, qua de re cf. supra, ad 2798, 2. v. 9. virens: verbum, ut ‘viridis’, hoc exprimit, Vincentium aetate etiamtum florentem mortuum esse. Quod ad genus dicendi attinet: praeter lusum verborum ‘amatus / humatus’, videas adnominationem ‘Vulgi Victitans’, ‘arTe TanTum qua solenT’, ‘Tenuit TheaTrum… in orTus’, ‘VIxit... VIginti VIrens’. Praeterea v. 5 ‘omnis’ i.q. ‘omnes’, more antiquo; ‘set’ (bis) i.q. ‘sed’.

2826. E. Albertini, BACTH 1926, pp. LVIII s.; AEp 1926 n. 29; Zarker 42; Hamdoune(1) 109; Cugusi Introduzione p. 87; EDCS 16200895; HD 023992; TM 205408; MQDQ CE|appe|359; CLENum 17; CLEAfr 115. Haud longe a Thamugadi, incerta aetate, saecc. II/III p.Ch.n. mea sententia.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Q(uintus) Numidic(us) Amator | tellure se|pultus ⊂ hed. ⊃ qui {no}nonum carpe|[n]s conplevit tempo|[ra] lustrum; ⊂ hed. ⊃ adseruit leges, | defendit iura | peritus ⊂ hed. ⊃ ac tumulum st|atuit mors cum | [f]atalis adesset. ⊂ hed. ⊃ ‘nononum’ lapis errore quodam per duplicationem Versus: da6. ‘Numidicus’ nomen/cognomen raro usitatum, sed Africorum proprium: Kajanto p. 206; ‘Amator’ quoque cognomen rarum, cf. item Kajanto p. 36 (paulo plus quam 10es). Nescio cur Zarker ad loc., p. 167, iudicet carmen ab ipso Numidico conscriptum esse; attamen mihi videtur id comparari posse cum multis carminibus, vel ex Africa vel aliunde, de oratoribus factis, quae collegi brevique

AFRICAE PROVINCIAE

563

commentario instruxi Cugusi Aspetti letterari pp. 143 ss., 333 ss. Numidicus vero iurisperitus potius esse videatur, sed oratori non multum dissimilis, ut ex verbis ipsis patet, compares enim: ‘tellure sepultus’ v. 1 cum 1251, 1; ‘adseruit’ v. 3 cum 1411, 8; ‘peritus’ v. 3 cum 2973, 3. Cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 143–144. v. 2. qui {no}nonum carpe[n]s conplevit tempo[ra] lustrum: comparari potest cum 2889, 2 quartum dum i(n)curris deflendum funere lustrum, item cum locis in Concordanze p. 425 collectis (e.g. 1422, 7 vix vitam quinis lustris compleverat aevum, Mediolani; 1447, 13, Massaliae, cett.). Verbum ‘carpere’ alibi legitur in CLE, scil. 706, 718, 1165, 2234. ‘Mors fatalis’ i.q. ‘mors superveniens tempore fatis decreto’. Numidicus obiit annum XLV agens.

2827. M.G. Schmidt, Ein convivium divitum in Thamugadi, in Studium declamatorium. Untersuchungen zu Schulübungen und Prunkreden von der Antike bis zur Neuzeit, Festschrift Joachim Dingel, Leipzig – Stuttgart 2003, pp. 395–400 (fig.); Id., Custos corporis. Roman Inscriptions and more. A Millionaires’ Club in Timgad (Numidia, 3rd century AD), Januar 30, 2019 (on line); AEp 2003 n. 2018; EDCS 30100146; HD 045325; TM 207230. Thamugadi, saec. III p.Ch.n.

Praescr.: aeternae Securitati | M(arci) Licini Felicis qui et Ballan|tis fl(aminis) p(er)p(etui), qui vix(it) a(nnos) ter tricen|os ternos conviva divi|tum hic sepult(us) est. edidi ut Schmidt Versus: tro7 agnovit Schmidt (fortasse in commatico), sed, ut saepius, numeralis metrum perturbat (‘ter’ abundat). ‘Ballans’ est signum (primum hic legitur), more vulgato expressum (cf. ad 2764). De divitibus Thamugadensibus videas quaeso Schmidt laud. Cum longissima vita Licini, qui vixit annos LXXXXIX, compares aetatem virorum et mulierum quos memoravi supra, in comm. ad 2815.

2828. H. D’Escurac-Doisy, Lib 4, 1956, p. 111 n. 25 (fig.); AEp 1957 n. 185; Anne-Marie Liesenfelt – Y. Le Bohec, BACTH n.s. 10–11/B, 1974–1975, p. 124 n. 2; EDCS 13600230 (fig.); Schmidt in HD 017324; TM 204996; MQDQ

564

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

CE|appe|746; CLEAfr 116. Thamugadi, carmen integrum incisum in fronte sarcophagi calcarii, incerta aetate sed haud seriore, fere saec. III p.Ch.n. ut videtur. Conferri potest alterum exemplar eodem fere tempore conceptum, i.e. Thevestinum 2851, ut ex hac tabella comparationis satis colligitur: 2828 (Thamugadi).

2851 (prope Theveste).

Praescr.: C(aius) Habellius Do- Praescr.: D(is) M(anibus) S(anatus qui et | Purpurius buco- crum). | Iul(ius) Felix Pulex lista. fl(amen) p(er)p(etuus) sibi et Au|reliae Victoriae coniugi | ⊂ palm. ⊃ posterisque suis fecit. | v(ixit) a(nnis) quantum | povixit annis quot potuit, relituit, ceterum degullit auta. cum de[gullit auta] (?). ‘auta’ lapis pro ‘avita’

restitui collato 2828, de ‘auta’ tamen dubitans

Versus: tro8 (de ‘auta’ cf. paullo infra). ‘Purpurius’ cognomen perrarum, cf. Kajanto p. 230, sed legitur in Madaurensi quoque 2832 bis (praeterea addas quaeso AEp 1992 n. 1792, prope Leptim Minorem), in carmine Thamugadensi autem signum est (Kajanto Supernomina p. 49, A. Chastagnol in L'onomastique latine pp. 331–332). ‘Habellius’ vero videtur esse scriptio hypercorrecta pro ‘Abellius’ (quod est rarum nomen, cf. Schulze p. 440, Kajanto p. 163). De nominibus autem in persimili carmine 2851 cf. infra, ad loc. Quod est de ‘bucolista’ videas D’Escurac-Doisy et Liesenfelt – Le Bohec laudd. locosque collectos in Th.l.L. s.v.; est vox parum perspicua, cuius explicationi grammatici operam dederunt, scil.: (a) Diom. gramm. I, p. 487, 5 K. nonnulli (scil. rusticorum) et in Italiam et in Lydiam et in Aegyptum transisse creduntur, quos lydiastas et bucolistas appellaverunt; (b) Prob. ad Verg. buc. praef. p. 325 (add.) quod genus religionis hodie conversum in quaestum. iidem sunt enim, qui bucolistae nominantur Addas titulum Thamugadensem quem edidit R. Cagnat, BACTH 1894, p. 363 n. 78. 1. vixit annis quantum potuit: sententia Epicureo more dicta, ut saepius, videas enim titulos oratione conscriptos Cirtensem ILatAlg II, 1, 933 vixsit annis quod potuit, Puteolanum CIL X, 3010 vixit usque quo potuit, Africum CIL VIII, 7219 vixit annis quod potuit: cf. potissimum Indices IX s.v. ‘dum vivis...’, ubi multa carmina afferuntur. v. 1. auta: scriptum errore quodam pro ‘avita’, attamen quod ad rem metricam attinet ‘auta’ apte cadit (aliquid simile fieri videtur e.g. in Britannicis 2469 et 3010, cf. infra, Indices X s.v. ‘vitia...’). - Iam Cato monuerat ne quis patrimonium suum ‘voraret’, cf. dicta frg. 6 Cugusi (locus est servatus a Plut.

AFRICAE PROVINCIAE

565

Cato mai. 8, 11, ubi verbum καταπέπωκεν usurpatur, cum ‘degullit’ comparandum: Cugusi in Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone II, p. 470); dein Cic. Sest. 111, Iuv. 1, 137–138, cett.

2829. A. Ballu, BACTH 1910, pp. 115–116; Suzanne Germain, Les mosaïques de Timgad, Paris 1969, p. 96 n. 132 (tab. XLIII); Dunbabin Voluptas p. 34; Cugusi Invidia p. 88; AEp 2011 n. 1772; EDCS 54400096; MQDQ CE|appe|747; CLENum 12 (fig.); CLEAfr 117. Thamugadi, opus musivum carmen exhibens, incerta aetate, fortasse saec. IV p.Ch.n.

b(onis) b(ene). | qui dixit | ridet, qui | negabat | victus | est. | baline[us] (?) | [l]avat, | invid[- - - ] | [ - - - ] | molant | [ - - - ]. 2. totus versus aliter quoque legi potest, scil. ‘molant . . . baline[us] (?) | [l]avat | invid[ - - - ]’ (ita enim CLEAfr) Versus: ia6. De eo quod est ‘lividus invidus’ cf. supra, ad 2799 maximeque Cugusi Invidia pp. 85 ss., 88; ‘b(onis) b(ene)’ in initio positum cf. 2846; in obiurgando autem saepe verbis ‘negandi’ scriptor utitur ad invidiam adversariorum significandam, ut fit cum in hoc carmine tum in 2788, 3 et 2799. Sed multo melius comparandum est Lambaesitanum 334, 2 si malevolus es geme, si benevolus es gaude Quid valeat ‘molant’ obscurum mihi est, nam incertum utrum proprie ponatur an translate sensu obsceno (de quo cf. Adams Vocabulary pp. 152– 153).

2830. A. Ballu, BACTH 1910, p. 123; Id., Les ruines de Timgad, antique Thamugadi. Sept années de découvertes (1903–1910), Paris 1911, p. 150; AEp 2014 n. 1561; Marcillet-Jaubert p. 157; EDCS 44900078; MQDQ CE|appe|78; CLEAfr 118. Thamugadi, carmen graphio scriptum, incerta sed haud seriore aetate.

Praecedit phallus [pedica]m[us (?) quo]cumque nos | imus, qui potet melius faceat.

566

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

vel etiam ‘[futui]m[us]’ vel quid simile Versus: ia. Carmen fascinosum, ut alibi fit cum de invidia dicatur, cf. Cugusi Invidia pp. 88 ss. v. 2. tota de sententia legas Africum 2147 si qui [fa]ctu facile putarit, [si] potis est meli[us] faxit (prope Khenchela), item carmen ap. M.C. D’Ercole, in Da Leukania a Lucania. La Lucania centro-orientale fra Pirro e i GiulioClaudii, Venosa 1992–1993, pp. 53–55 [ - - - sup]erare fac melius si potes (Muro Lucano, Caselle, fere med. saec. I a.Ch.n.) nec non Pannonicum 427 = CLEPann 59, 10 viderit anne aliquis post me mea gesta sequatur (aetate Hadriani Imperatoris). Cf. iam CLEAfr p. 235. v. 2. potet: est verbum ‘poteo’ (pro ‘possum’), de quo breviter dixi Cugusi CEL II, pp. 13–14 et III, pp. 232, 233 atque Papiri epistolari pp. 148–149. v. 2. faceat: i.q. ‘faciat’, scil. ‘i/e’ confunduntur ut saepius fit in titulis Pompeianis (cf. e.g. Väänänen Inscriptions p. 37).

2831. CIL VIII, 4703, cf. 16871 (Wilmanns – Mommsen, Cagnat – Schmidt); Chol. 1194; ILatAlg. I, 2367/2368; Pikhaus Répertoire A 174; EDCS 13001020; MQDQ CE|appe|848; CLEAfr 119. Madauris, incerta aetate, fere 180–220 p.Ch.n. (Pikhaus laud. p. 106; vel 80–120 p.Ch.n., nominum ratione habita).

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Ti(berius) Claudius | Successi Co|gitati fil(ius) Qui|rina Succes|sus, frugi, veri|tatis amator. | Postscr.: vixit annis CV, | h(ic) s(itus) e(st). Versus: da6 altera pars. Clausulam ‘veritatis amator’ videas 521, 2 veri[tatis] amator (in Africa Procos., incerta aetate). Cognomen ‘Successus’ cf. ad 2791, ‘Cogitatus’ videas Kajanto p. 350. De Africorum longissima vita cf. ad 2815, et infra, Indices IX s.v. ‘vita’.

2832. CIL VIII, 28110; AEp 1914 n. 49; ILatAlg I, 2078 (et p. 395); M.G. Schmidt in AfrRom 17, 2006 (2008), pp. 1908–1911 (fig.); Id., Custos corporis. Roman Inscriptions and more. The Magic Square from Madauros (Numidia, 2nd/3rd century AD), Februar 9, 2019 (on line); EDCS 04000844 (figg.); HD 027964; CLEAfr 120. Madauris, saec. IV p.Ch.n. opinor, nisus nimia arte dispositionis

AFRICAE PROVINCIAE

567

verborum (sed II/III Schmidt laud.); in fragmentis tabulae lapideae sunt complures areoleae distinctae, singulis litteris per singulas areolas distributis, quae litterae hanc sententiam efficiunt prosodice structam:

[sa]epae sacrum sanctis Mauris facias libens. Versus: ia6 ut videtur, singulis vocibus per singulos pedes distributis (ita Schmidt recte), ut fit in versu qui partipes appellatur (Diom. gramm. I, p. 499 K.; e.g. infra, 2885). Sententia compluriens repetita est et per lineas et ab alto ad imum et ex transverso (cum ab dextra et ab laeva parte, tum ad summum et ad imum), eodem modo et ratione ac carmina figurata. Quocum carminum genere scholastico, ut ita dicam, compares versus reciprocos ‘[Roma] (?) olim Milo amor’ (in Hispaniis) et ‘Roma tibi subi[to motibus ib]it amor’ 2612 (Aquinci), de quibus dixerunt breviter Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 123– 124 et CLEPann pp. 79–80, fusius M. O’ Donald, ZPE 205, 2018, pp. 77–91. De Maurorum nomine cf. Luisi pp. 11 ss. ‘Saepae’ scriptio hypercorrecta pro ‘saepe’.

2832 bis. Cristina Pepe – Mariette de Vos Raaijmakers, ZPE 203, 2017, pp. 100-103 (fig.); AEp 2017 n. 1732; EDCS 71100054 (fig.). Madauris, mensa/tabula calcaria sepulcralis omnino integra, saec. IV p.Ch.n.; tabula similis est num. 2833.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum) ⊂ chrismon ⊃ | hic situs est claro quondam | de sanguine cretus | Burpurius, pietate simul pracelsior omni. | sexsaginta nuper sex vita inpleverat anno[s], | sed nunc aeternam placida iam sede quietem | obtinet, ut Superis gratus, sic Maṇịḅụ[s] imis. | h(ic) s(itus) e(st) ⊂ chrismon ⊃.

5

editionem principem secutus sum Versus: da6 (sed v. 3 ‘sexsagintă’ et ‘nŭper’ male computatur). Elogium Purpuri cuiusdam nobili genere nati ut videtur. ‘Purpurius’ nomen rarum, cf. supra, ad 2828. Vtrum carmen Christianum sit an non, incertum: nam crucis forma mira videtur, adde quod ipsa crux iuxtaponitur adclamationi gentilium ‘DMS’ (qua de re cf. Indices IX s.v. ‘D(is) M(anibus)...’), item v. 5 Manes memoran-

568

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

tur: itaque videtur in carmine inesse permixtio quaedam rerum Christianarum et gentilium. v. 1. hic situs est claro quondam...: similiter incipit 2777, 1 hic situs est fandi quondam...; adverbium ‘quondam’ hic, ut saepius, significatur vitae tempus ante mortem peractae, cf. infra, Indices IX s.v. v. 1. claro... de sanguine cretus: locutio a Vergilio pendet, cf. enim Aen. 2, 74 quo sanguine cretus; 3, 608 quo sanguine cretus; 4, 191 venisse Aenean Troiano sanguine cretum; praeterea 1, 550 Troiano... a sanguine clarus Acestes; qui loci Vergiliani alibi quoque praesto fuerunt poetis epigraphicis, videas enim urbanum 1164, 3 hic etenim puer est Vmbri de sanguine cretus (Hoogma p. 258); similiter sonat Mauretanicum 2872, 5 nata claro Rubriorum genere (ubi vide); ‘claro... sanguine’ legitur in 783, 12. v. 2. pietate... pracelsior omni: cf. 1347 B, 5 praecelsus honore (Romae, altera parte saec. IV p.Ch.n.). v. 4. nunc aeternam placida iam sede quietem / obtinet: haec quoque Vergiliana est elocutio, - Aen. 6, 371 sedibus ut saltem placidis in morte quiescam; - Aen. 6, 521–522 pressit... iacentem / dulcis et alta quies placidaeque simillima morti; - Aen. 1, 249 (Antenor) nunc placida compostus pace quiescit; - Aen. 9, 445 placida... ibi demum morte quievit; qui loci Vergiliani alibi quoque in CLE compilati sunt (Hoogma pp. 227–228; Cugusi Aspetti letterari pp. 139–140, CLESard p. 130), scil. 2974, infra (cf. ad loc.); 2141, 1 placidam capis quietem (Lugduni); 1274, 2 careo poenis, pace fruor placida (Novi Comi); 1964, 2 Deuterius [pl]acida securus pace quiescit; 2180, 4; 734, 6; 1551 = CLESard 6 D, 18. v. 5. Pepe – de Vos Raaijmakers laudd., p. 102 rectissime conferunt Hor. carm. 1, 10, 19–20 superis deorum / gratus et imis (cf. epist. 2, 1, 138), item Salonitanum 581. De sermone: ‘Burpurius’ i.q. ‘Purpurius’ (de ‘b/p’ in Africis cf. CLEAfr p. 17); ‘pracelsior’ i.q. ‘praecelsior’ (alibi in Africis ‘ae>e’, cf. Acquati Vocalismo p. 169); ‘sexsaginta’ i.q. ‘sexaginta’.

2833. Christofle p. 203 (fig.); AEp 1936 n. 135; Pikhaus Répertoire A 191; Gamberale Metodo p. 362; Cristina Pepe – Mariette de Vos Raaijmakers, ZPE 201, 2017, pp. 80–84 (figg.); AEp 2014 n. 1544, 2017 n. 1731; EDCS 61800285 (fig.); MQDQ CE|appe|749; CLEAfr 121. Madauris, fere altera parte saec. IV p.Ch.n. vel saec. V in. (cf. Ennabli I, p. 54 et III, pp. 24, 27, 29, 33; Pikhaus Répertoire p. 109). Mensa/tabula sepulcralis calcaria, exhibens carmen in circulo inscriptum; pars superior valde attrita difficilisque lectu. Tabulae forma similis est num. 2832 bis.

AFRICAE PROVINCIAE

569

Praecedit [α] ⊂ chrismon ⊃ ω | fui [ - - - ] | hic Lo[ll]iana sita paucis e|repta sub annis, | cui mores vitaq(ue) fui[t] con|traria, proba, | ter denis miseraṇḍạ | que non viveret annis. | Postscr.: an( ) XXV. edidi ex photographemate (aliter edideram olim, Christofle auctore) 3. proba: ‘probaion’ Christofle egoque antea, male; 4. non: non[dum] velit Gamberale Metodo p. 362, haud absurde, sed re incerta postscr. ambiguum: inest fortasse repetito quaedam ‘annis | an(nis) XXV’, aliter ‘annis. | (vixit) an(nis) XXV’ vel ‘annis. | (mulier vel simm.) an(norum) XXV’ Versus: da6 pessimi, singuli versus binis lineolis distribuuntur. Elogium mulieris quae non pervenit ad annum XXX, sed obiit annum XXV agens; aliquid simile legimus supra, 2815 (quidam obiit paullo ante quam perveniret ad annum CXX; cf. ad loc.). Nomen mulieris ‘Lolliana’ – si tamen re vera ita legendum est – raro invenitur, fere 30es (Kajanto p. 149). v. 2. paucis erepta sub annis: eadem fere leguntur ad 1786 = ICVR 4205, 4 o dulcis coniunx, teneris erepta sub annis, item Val. Flacc. 3, 316 primis coniunx ereptus in annis, et 6, 571 brevibusque ereptus in annis; erept( ) in clausulis hic illic legitur, cf. Concordanze p. 205 et Mastandrea p. 244. Verba ‘rapiendi’ posita ad significandam vim mortis, eripientis virorum et mulierum maximeque iuvenum vitam, tractavi Cugusi Codice pp. 338– 339, cf. et infra, Indices IX s.v. ‘rapio’; voces ‘miser’ / ‘miserandus’ autem saepissime leguntur in CLE sepulcralibus, ut patet ex locis compluribus collectis in Concordanze pp. 474 ss., cf. praeterea infra, Indices IX s.v. ‘miser’. Nota ‘que’ i.q. ‘quae’.

2834. St. Gsell, BACTH 1915, p. 234; ILatAlg I, 2779; ILCV 4845; Pikhaus Répertoire 189; EDCS 04001441 (figg.); CLEAfr 123. Lapidis ad laevam partem fracti duo fragmenta congruentia, Madauris reperta, fere saec. V p.Ch.n.

Praecedunt: α ⊂ chrismon ⊃ ω. | [ - - - Aqu]ịlini memorabilis numen | [ - - - ve]rṣiculo eiius memor〈ar〉i debet. | [ - - - co]nstituit ut quoque versicula | [m]ilia conscribantur, | cetera urbes testantur exsempla. |

570

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Postscr.: [fid]elis in pace vixit annis LXXVI. (vacat) 1. cf. infra, comm.; 2. ‘eiius memori debet’ lapis, Gsell BACTH, sed pro ‘memori’ mea sententia scribendum est ‘memor〈ar〉i’ Versus incerti. In hoc carmine Madaurensi cognomen ‘Aquilinus’ restitui potest collato 1969, 16, item Madaurensi; legitur plus minus 70es, cf. Kajanto p. 330. v. 1. cf. Verg. Aen. 4, 94 memorabile nomen (‘numen’ v. l.); sed in carmine Madaurensi adiect. ‘memorabilis’ cum ‘[Aqu]ilini’ iungendum. Voces ‘conscribo’ et ‘versiculus/versiculum’ satis leguntur in CLE (cf. Concordanze pp. 111, 861); hic significant, ut videtur, mortuum ipsum carminum studiosum fuisse. Quod ad sermonem attinet, videas scriptionem phoneticam quam dicunt ‘eiius = ejjus’; ‘exsempla’ i.q. ‘exempla’; ‘versicula’ i.q. ‘versiculos’ (fortasse ob vocem ‘milia’ iuxtapositam).

2835. Christofle p. 204 (fig.); Pikhaus Répertoire A 192; Gamberale Metodo p. 363; AEp 2014 n. 1546; EDCS 61800286; CLEAfr 124. Madauris, saec. V vel VI p.Ch.n., ex Christianorum signorum forma (Ennabli III, pp. 29–30 et Pikhaus laud. p. 109). Tabula sepulcralis Christiana difficillima lectu.

Praecedunt: α ⊂ chrismon ⊃ ω. hic, si forte placet, cuius sint disci[te] | Manes: ⊂ hedera ⊃ fili Auruseus facti laudes tran[s]|gressu maiorum civibus pṛ[ae]sstan[s] | cunctis licratis (?) amicis, Postscr.: fidelis | vixit in pace annis XLVIIII, | recessit (a( ) d( ) - - ? ) Kal(endas) Ianuaria(s). ed. Christofle ipse secutus sum hic illic nonnulla mutans, maxime quod ad ‘pṛ[ae]sstan[s]’ attinet Versus: da6, vv. 2–3 mali. Nescio utrum nomen re vera ‘Auruseus’ legendum sit (quod deest in Th.l.L.) an errore quodam pro ‘Aurusius’ positum sit (quod contra invenitur, quamvis raro, cf. Th.l.L. s.v.). Quid sibi velit scriptor parum liquet, hoc tantum satis elucere videtur, quendam virtute maiores superavisse, qua de re cf. ad 2848 et ad 2877.

571

AFRICAE PROVINCIAE

Videas initium pressius, intellegendum ‘si forte (vobis) placet scire quis sit hic, discite cuius sint Manes’. Est topos de quo paucis verbis dixi supra, ad 2401, nec non infra, Indices IX s.v. ‘si quaeris...’; in Africa alibi quoque, scil. 2849, 1 et fortasse CLEAfr 122 = infra, Appendix Afr., saepius in ceteris provinciis, cf. infra, Indices IX laud. Quod ad ‘pr[ae]sstan[s]’ pro ‘praestans’ pertinet, consideres litteras ‘-ss-’ ante cons. saepius usurpari in titulis, videas enim supra ‘vesstigant’ 2419 et complures locos collectos ab A. Graur, Les consonnes géminées en latin, Paris 1929, pp. 29–30 (‘casstre(n)se’, ‘consisstentibus’, ‘magisster’, ‘Resstituta’, ‘suggessturus’, cett.). Nota ‘licratis’ pro ‘lucratis’ (?).

2836–2837. Sunt carmina similia, eodem loco reperta, Madauris, ambo incerta aetate. 2836. St. Gsell, BACTH 1915, p. 234; ILatAlg I, 2775; ILCV 3645 D; Pikhaus Répertoire A 182; EDCS 04001437; MQDQ CE|appe| 598; CLEAfr 125. Tabula. 2837. ILatAlg I, 2276; ad ILCV 3645 D; Pikhaus Répertoire A 183; EDCS 04001438; MQDQ CE|appe|799; CLEAfr 126. Fragmentum (tabulae?) ad laevam tantum partem integrum.

2836.

2837.

[domus] est ic morti | anti〈q〉ua so[rte] dicata | lepọr[ . ]uri a(b)stuli(t) | vita vixit ter deno|s et septe(m) super | addidit annis 3

domu[s est (h)ic morti antiqua] | sorte [dicata] [ - - - ] | secu[raq(ue) (?) - - - ] | tis cu[ - - - | [o]ssa [ - - - ] 3

Postscr.: dep|os(i)t(u)s [.]III K(a)l(endas) April(es)

[ - - - ] | nomin[ - - - ] ---?---

2836, 1. ‘antioua’ lapis; de versu compares geminum 2837, 1 2837, 1. restitui potest ex gemino 2836, 1 2836–2837. Versus: da parum boni parumque pleni. 2836, 1. domus est ic morti…: alibi saepiusque legitur ‘mortis monumentum’, cf. Concordanze pp. 479, 619 maximeque Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 85–86, 91 ss., CLEAfr p. 260 et Cugusi Introduzione pp. 108–112.

572

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2836, 3. de aetate obtorte ardueque expressa in carminibus epigraphicis cf. infra, Indices IX s.v. ‘aetas...’. De sermone: ‘ic’ i.q. ‘hic’, ‘astuli’ i.q. ‘abstulit’.

2838–2839. Vt recte vidit Leschi (laud. paulo infra), sunt duo carmina Lambaesitana a filio Severiano dicata cum patri Severo (2838) tum matri Nardinae (2839), in singulis aris funerariis calcariis inscripta, aetate fere Severorum vel paulo postea. De Severo eiusque uxore videas Lassère Vbique populus p. 279. 2838. L. Leschi, BACTH 1941–1942, p. 95 n. 1 = Leschi Études pp. 179– 181; AEp 1941 n. 43; Zarker 109, Id. in Acta of the Fifth International Congress of Greek and Latin Epigraphy, Cambridge 1967, Oxford 1971, pp. 451–453 (tab. 48), Id., Hk 8, 1968, pp. 392–398; ML 62b; Cugusi Novellismo pp. 152–153, Corpus pp. 150, 163; AEp 2015 n. 74; EDCS 15700076; HD 021222; TM 205235; MQDQ CE|appe|318; CLENum 38 (fig.); CLEAfr 128.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Severus | Aug(usti) lib(ertus) vixit | annis LXXV. | monte sub hoc | lapidum tegi|tur his ipse sepul|tus, nocte via tu|tus carpe viator| iter. Postscr.: Severia|nus Aug(usti) lib(ertus) patri | et matri carissi|mis posuit. Versus: di. Et Severus et Severianus Augusti liberti fuerunt; ‘Severus’ cognomen valde in usu (e.g. in Africis legitur in 2917 quoque), item ‘Severianus’ saepius legitur, cf. Kajanto pp. 256–257. A filio positum et dicatum patris elogium, quod, ut recte vidit Leschi laud., recinit distichon false Vergilio tributum ab Svet.-Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni monte sub hoc lapidum tegitur Ballista sepultus; / nocte die tutum carpe viator iter; cf. supra, ad 2642, et infra, Indices VI A. Sed carmen – nescio qua auctoritate praeditum in epigrammatis ‘Vergiliani’ gravitate diiudicanda, cum conscriptum sit eodem fere tempore quo Svetonius egit multoque ante Donatum – haud dubie parum apte exemplar refingit, nam latronem (v. 2) visere videtur potius quam patrem, itaque scholam puto sapit. Videas Cugusi Novellismo pp. 152–153, Corpus pp. 163–164; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 81, CLEAfr pp. 239–240. Nota nonnulla obscuriora, scil. ‘his’ (vel pro ‘is’ positum, vel pro ‘hic’, vel ad ‘lapidum’ redundanter relatum) et ‘via’ (parum apte positum, pro ‘die’, fortasse per anticipationem quandam sequentis ‘viatoris’). ‘Via’ i.q. ‘viam’.

AFRICAE PROVINCIAE

573

2839. L. Leschi, BACTH 1941–1942, p. 96 n. 2 = Leschi Études pp. 179– 181; AEp 1941 n. 44; Zarker 63; Cugusi Novellismo p. 153 n. 130, Corpus p. 163 n. 18; CLENum 39; CLEAfr 127.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Nardina | cara mihi | genetrix, | castissima | patris, | vixisti bono | more tuo: | nunc tali digna | sepulcro post an|nos (sexaginta) tuos titulis | manebis in aevo. Versus: da6 vitiosi, nam v. 2 septem pedum, si computes ‘/-tī bŏnŏ/’; item, v. 3 septem pedum, computanti ‘/-nōs sĕxă-/’, ‘/-gīntă tŭ-/’. ‘Nardina’ nomen rarum (cf. ‘Nardis’ in urbano 1086, 2 Nardinis… ossa, saec. I p.Ch.n.), ‘Nardus’ crebrius invenitur (cf. e.g. Nolanum 962, optimae aetatis). Filius matri mortuae amanter dedicat. v. 1. similis est Vrvinate AEp 1975 n. 368, 1 cara mihi genita, mea Carice (saecc. IV–V p.Ch.n.). Sed ‘castissima patris’ parum perspicuum, interpretor ‘castissima patris uxor/coniunx’. Quod est de ‘castissima’: cf. Indices IX s.v. ‘castitas’. v. 2. eodem modo incipit Hadrumetinum 1829, 11 vixisti triginta annos... v. 2. vixisti bono more tuo: de sensu compares quaeso ‘morigero’ 2823, 1. v. 3. aeternitas promittitur meritorum gratia, ut e.g. in Caralitano 1551 = CLESard 6 F (saec. II p.Ch.n. priore parte). 3. in aevo: fortasse i.q. ‘in aevom’. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘in aevum...’.

2840. Christofle pp. 229–230; AEp 1936 n. 138; Gómez Pallarès Musiva III 34; Cugusi Invidia p. 90; EDCS 16000044; HD 024483; TM 20529; MQDQ CE|appe|752; CLENum 24; CLEAfr 129. Lambaesi, in opere musivo, fere 350– 420 p.Ch.n.

in|vide viv|[e] et vid|e et possis | plura v|idere. ed. Christofle Versus: da6. Carmen conceptum per formulam illam quae iterum iterumque repetitur in Africis provinciis, 2740, 2750, 2846; de invidia autem cf. Cugusi Invidia pp. 83 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’.

574

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2841. Morizot – Dupuis pp. 893-917 (tabb. 9–12); AEp 2001 n. 2087 a–b, 2014 n. 1562, 2016 n. 1961; CLENum 49 (figg.); Saastamoinen 804; EDCS 25000997; Platz in HD 047249/047250; TM 207232/207333; MQDQ CE|appe|45; Hamdoune(2) 17 (figg.); CLEAfr 130. In loco qui dicitur Hr. Fegusia, prope Lambiridi, in agro Lambaesitano, saec. IV p.Ch.n. (ita edd. et Lepelley II, p. 425). Duo lapides calcarii in fronte retroque scripti, qui iuncti carmen parum integrum efficiunt hoc fere modo (per notam || utriusque lapidis verba distinxi):

Praescr. (latus B): in h[is praediis] ⊂ crux ⊃ | [ - - - A]mpeli c(larissimi) [v(iri) - - - || et Ma]ximillae c(larissimae) f(eminae) (?) eius | [ - - - in ho]c praetorio [ - - - || - - - c]um his omnibus | [ - - - ] fecerunt ac si[m||ul] dedicaverunt. textus ed. principis, quem ipse secutus sum; sed utrum ‘f(eminae)’ an ‘f(iliae)’ interpretandum sit, incertum

textus epigrammatis (latus A): moenia quisque [f]||acit, famae et [gloriae studet ille]: qui maiora te||nent, ponunt de m[ontibus altis], ad nobis satis || est parvo de cul[mine parvum] et tamen aequ[a]||t amor parvas re[s grandibus - - - ] (?). ed. G. Libermann in Morizot – Dupuis (item CLENum), sed restitutiones in incerto iacent 1. ‘famae et [gloriae]’ restitui, ‘famae et[ernae]’ edd.; 2. ‘de m[armore magna]’ Hamdoune; 3. ‘[parvum]’ restitui, ‘[parva]’ edd.; 4. re[s grandibus ardens] edd. plerique, ‘re[s praedio magno]’ malit Hamdoune Versus: da6; v. 1 computandum est ‘glorjae’, si recte textus restitutus est. ‘Ampelius’ nomen iterum iterumque legitur in Africa, ut monuerunt edd. principes laudd. (videas e.g. infra, 3102); iidem coniecerunt hunc Ampelium eundem virum clarissimum P. Ampelium esse qui fuit procos. Achaiae 359, procos. Africae 364, praef. Vrbis 371–372 (videas PLRE I, pp. 56–57 s.v. Ampelius 3). Iudicant edd. Morizot – Dupuis laudd. et AEp 2016, hunc titulum referendum esse nescio quo pacto ad 334, 2842, CIL VIII, 2524 = CLEAfr p. 158 tu qui{d} duc[is vultus et non legis ista libenter, / omnibus invi]deas, livide, n[emo tibi], quod carmen ipsum nihil aliud est nisi locus Mart. 1, 40 ad verbum transcriptus, videas infra, Aliena Afr.

575

AFRICAE PROVINCIAE

In praescripto locutio ‘in h[is praediis]’ restitui potest collatis titulis innumeris quos nuper collegerunt W. Eck – A. Kolb, ZPE 215, 2020, pp. 310– 318. v. 3. [parvum]: restitui nominativum (scil.: ‘id quod est parvum…, nobis satis est’), ‘[parva]’ accusativum restituerunt edd. (‘satis est parva tenere’, in mente habentes oppositionem ‘maiora tenent’ vs ‘parva scil. tenere’). Carminis sententia pervulgata: cf. Otto pp. 204–205, Tosi pp. 36–37. Quod autem ad moenia pertinet in carminibus epigraphicis, et ex Africa et aliunde, videas quaeso infra, Indices IX s.v. ‘moenia’. Nota ‘ad’ i.q. ‘at’.

2842. Morizot – Dupuis pp. 903–904 (tabb. 14–15); AEp 2001 n. 2088 a–b; EDCS 25000998; HD 047251; TM 207234; CLENum 51; CLEAfr 131. Lapis calcarius in fronte retroque scriptus, repertus in loco qui dicitur Hr. Fegusia, prope Lambiridi, in agro Lambaesitano, saec. IV p.Ch.n. opinor.

latus A

latus B

invenies quam | blanda mihi |

quam cond|ere census.

Vtrum A et B coniungenda sint ut unus da6 fiat, an partes sint duorum versuum, diiudicare nequeo. Neque perspici potest quid scriptor voluerit.

2843. A. Ballu, BACTH 1919, p. 159 et Id., Rapport sur les travaux de fouilles exécutés en 1918 par le Service des Monuments Historiques de l’Algérie, Alger 1919, p. 51; AEp 1920 n. 120, 1921 n. 15; ad 2066; CIL VIII, 24670 (Cagnat – Dessau); ad ILatAlg I, 113; Marcillet-Jaubert p. 158; Gómez Pallarès Musiva III 35; Cugusi Invidia p. 90; AEp 2016 n. 1952; EDCS 16201235; HD 027619; TM 205583; CLENum 48; CLEAfr 132. Lambiridi, in agro Lambaesitano, carmen musivum incertae aetatis (fere saec. IV p.Ch.n.).

invide | vive et vid|e, ut possis | plura vi|dere. Versus: da6 mendosus. Comparandum cum 1928 (Thalae) et 2740 (Carthagine), videas Cugusi Invidia pp. 90–91 et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’.

576

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2844. A. Ballu – R. Cagnat, BACTH 1926, p. CXXXV; E. Albertini, BACTH 1927, pp. 475 ss. (fig.); AEp 1927 n. 15; Zarker 57; Solin EV p. 333; Gómez Pallarès Musiva II 7; CLEAfr 133. Carmen musivum valde lacunosum Lamasbae repertum, in agro Lambaesitano, saec. IV p.Ch.n.

saẹ̣[ - - - ] | [---]| [ - - - ]us | [ - - - ]tra | [ - - - ]m pote | [ - - - ]ota[ - - - ]item | te veniente di[e], te decedent[e] canebam.

5

Quid carmen significet non intellegitur, lacunarum causa, sed pro certo habendum versum 7, qui solus totus legitur, nihil aliud esse nisi Vergilianum illud georg. 4, 466 ad verbum transcriptum (Gsell Virgile p. 34; Cugusi Tradizione p. 88), verbo ‘canebam’ tantum aptato (pro Vergiliano ‘canebat’), cf. Cugusi Citazioni p. 504 n. 182.

2845. A. Beschaouch, CRAI 1975, pp. 112–118 (figg. 7–9); AEp 1975 n. 874, 1992 n. 1807; Gamberale Voto pp. 397–417 (figg.); MacCrostie Rae p. 133 n. 36; Pikhaus Répertoire A 13; EDCS 09400692 (fig.); HD 005939; TM 198896; MQDQ CE|appe|204 (fig.); CLEAfr 134. Stela Chullu reperta, anno 283 vel 284 p.Ch.n.

Praescr.: pos(uit) Car[[ - - - ]] III Idus I[un-/ul]ias | Saturno Aug(usto) sac(rum) | C(aius) Manius Felix Fortu|natianus sacerdos. | in somnis monitus, Satur|ni numine iussus, | Manius hic votum solvi | sacrumque dicavi | pro comperta fide et pro ser|vata salute. | Postscr.: v(otum) s(olvit) l(ibens) a(nimo). ⊂figura ⊃ ⊂ palmula ⊃ praescr. ‘pos(uit)’ Beschaouch vel ‘pos(itum)’; Imperatorum nomina et honores, in rasura, incerta sunt, ut monet Gamberale laud.: vel ‘Car[[o II et Carino coss( )]]’ vel ‘Car[[ino et Numeriano coss( )]]’, cf. enim PLRE I, p. 183 et CLRE pp. 101–102

AFRICAE PROVINCIAE

577

Versus: da6, verbis v. 3 ‘compertă’ (abl.!) et ‘servată’ (abl.!) prosodice male breviatis. Singuli versus binis lineolis distributi sunt. ‘Manius’ nomen cf. Kajanto p. 173; alibi ‘Mania’ reperitur, 2753. Nomen ‘Fortunatianus’ autem parum usitatum nisi in Africis quidem, ubi 30es legitur (cum sint omnino exempla 52), cf. Kajanto p. 273. Deorum monita iussaque per somnia data saepius memorantur in carminibus epigraphicis, e.g. in carmine edito a L. Gamberale in Dicti studiosus pp. 119 ss. = Cugusi Novellismo pp. 141–142 quem n[octu] somno vinctum cur[is]que solutum / admo[nu]it Fortuna (in Praenestinis, 170 p.Ch.n.); Eng. 385 fec(it) ex visu hunc titulum (Romae, saecc. II–III p.Ch.n.); 263 = CLEBrit2 10 somnio praemonitus miles hanc ponere iussit / aram (Habitanci, saecc. II–III p.Ch.n.); 1519, 2 Alfeno Fortunato / visus dicere somno / Leiber pater (Lambaesi, 161–169 p.Ch.n.); iterum iterumque in titulis Africis oratione soluta conscriptis, cf. P.A. Gramaglia, Sogni, visioni e locuzioni interiori nell’epigrafia africana, Aug 29, 1989, pp. 497–548 et Cugusi Quattro temi p. 18 (cum libris), e.g. AEp 1926 n. 40 (Cuicul) et 1927 n. 18 (Caesareae Maur.), ILatAlg II, 3, 7641 / 7673 / 7839, nec non in plurimis Dacis (e.g. AEp 1930 n. 6, 1993 n. 1337, CIL III, 987 / 1032, cett.). De more autem dona vovendi ex deorum monitis cf. Gamberale laud., Cugusi CLEBrit2 p. 369, Corpus p. 131 maximeque Quattro temi pp. 15 ss. (addas Simitthense oratione soluta conscriptum AEp 1998 n. 1572). - Quid qua auctoritate somnia nuntient explicavit V. Ussani Jr, Insomnia. Saggio di critica semantica, Roma 1955, pp. 117 ss. De Saturno somniisque cf. Leglay II, pp. 74–75 (ubi res est de titulis repertis Nicivibus). v. 2. votum solvi... dicavi: hae voces saepissime in titulis votivis leguntur, ut satis patet ex Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 241 ss. et Cugusi Corpus pp. 130–131.

2846. CIL VIII, 18003 (Cagnat – Schmidt – Dessau); Schmidt, EE 7, 1892, 363; Marcillet-Jaubert p. 157; Cugusi Invidia p. 91; EDCS 24701239; MQDQ CE|appe|754; CLEAfr 135. In loco qui dicitur M’dukal, prope Vescera, incerta aetate.

b(onis) b(ene). invide veni et vide. Versus: prior pars da6, ut 2789 (ubi vide), cf. et Indices X. Comparari potest simile carmen repetitum ‘invide vive vide’ 2740, 2750, 2840, qua de re cf. Cugusi Invidia pp. 90–92 et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’. ‘B(onis) b(ene)’ cf. e.g. 2829 (Thamugadi).

578

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2847. L. Poinssot – R. Lantier, BACTH 1923, p. CLXXXIX n. II; ILatTun 1610; Zarker 22; H. Krummrey, Hk 3, 1963, pp. 278–300; Pikhaus Répertoire A 128; Cugusi Novellismo pp. 148–149; EDCS 08601456; MQDQ CE|appe|637; Hamdoune(1) 63; CLEAfr 136. Siccae, vel altera parte saec. II p.Ch.n. vel saec. III in. (Krummrey). Mirum carmen sepulcrale incisum infra statuam Mercuri, quippe qui ut psychopompos ad Inferos iuvenem Pilarum nuper mortuum ducat, statua autem fortasse nihil aliud est nisi iuvenis ipsius figura.

Pilarum sacravit hunc pater ipse, quem aetatis flosculo leti crudeli iniuria amici cum parentibus raptum geminis affectibus [ . . . ]rent et flerent simul.

5

ed. Krummrey 6. ‘[ingeme]rent’ suppl. Krummrey, Hamdoune, ‘[vide]rent’ Doblhofer in Häusle p. 123 Versus: ia4, per quos mortis ante tempus venientis velocitas optime exprimitur; hic illic mendosi, ut monet Krummrey laud. Vt dixi Cugusi Introduzione p. 126, defuncti nomen ‘PILAR[ ]’ acrostichis et ab alto ad imum nec non in initio primi versus exhibet, quo de usu videas quaeso ad 2820. V. 6 autem Doblhofer in Häusle p. 123 restituit ‘[vide]rent’, haud absurde efficiens ut meminerimus illud ὡϛ εἷδον, ὡϛ ἐμάνην; quod si accipiamus, necesse est addamus novissimum versum (v. 7) omnino deperditum, per litteram ‘s-’ incipientem, ut ‘Pilar[us]’ quidem fiat. Quodsi contra cum Krummrey accipiamus ‘[ingeme]rent’, nullus versus addendus et necesse est ut acrostichis per genetivum casum nomen mortui exhibeat, fere ‘Pilar[i] (scil. monumentum)’, ut fit e.g. in 220 ‘Gallae’, 1910 ‘Sidoni’, 2858 ‘Celeris’, videas Cugusi Introduzione p. 138. Totum carmen comparari potest cum Hispanico 2400. Locutio ‘aetatis flosculo’, v. 2, i.q. ‘in flore aetatis’, mortem immaturam exprimit, ut viderunt Armini Sepulcralia pp. 14–16 et Cugusi Novellismo p. 148; compares quaeso Africum 472, 1 (Auziae), Pannonica 555 = CLEPann 48 et 557 = CLEPann 52, Thracium 2694, cett. (nonnulla invenias in Concordanze pp. 272–273), cf. infra, Indices IX s.v. ‘flos iuventutis’. Item, ‘raptum’, v. 5, exprimit, ut saepissime, mortis vim iuvenes filiosque immature rapientis, cf. Indices IX s.v. ‘rapio’. Verbis ‘geminis affectibus’ autem significatur affectus et propinquorum et amicorum, ut videtur (nisi quis malit cogitare

AFRICAE PROVINCIAE

579

de patris et matris affectibus); amici ipsi flentes saepe in carminibus memorantur, ad exprimendum omnium studium et benevolentiam erga mortuum, cf. Cugusi Tema pp. 12–13.

2848. A. Beschaouch, CRAI 2006, pp. 2217–2219 (fig. 1); AEp 2006 n. 1774; EDCS 44200201; MQDQ CE|appe|755; CLEAfr 137. Siccae, puto fere 150–220 p.Ch.n.

hic situs est Felix | quem primu in limine | honoris | dies tetra rapuit atq(ue) | acerbo funere mers(it). | nec datu est illi contin|gere gaudia vitae, | aedilitas ut posset lau|di aequare parenti. Postscr.: [vix(it) a(nnos)] XXVIII, m(enses) VI, | h(ic) s(itus) e(st). Versus: da6, sed vv. 2 et 4 claudicant. Nomen ‘Felix’ cf. supra, ad 2757. v. 2. locus Vergilianus, videas enim Aen. 6, 429 = 11, 28 abstulit atra dies et funere mersit acerbo, quem versum ubique recinunt innumeri poetae epigraphici qui dicuntur, cf. infra, Indices VI A; ‘funere est mersus acerbo’ legitur in commatico AEp 1981 n. 874 (Belali Maiore), quod ipse non accipio quippe quod infima aetate conscriptum sit; ‘acerbo funere mersit’ autem ad verbum legitur in Praenestino 608, 4. v. 2. dies tetra rapuit: i.q. ‘mors rapuit’, ut satis patet ex verbo rapiendi, quod saepissime de morte maxime immatura ponitur, videas Cugusi Codice pp. 336 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘rapio’. v. 3. gaudia vitae: hac clausula iterum iterumque auctores utuntur (cf. Mastandrea p. 332), ceterum ‘gaudia’ in V pede saepe legitur in da6 et di. vv. 3–4. exprimitur querela illa ‘si longius vixisset, parentem titulis et honoribus superavisset’ quam in carminibus epigraphicis sepulcralibus inde ab elogiis Scipionum saepius invenimus, cf. infra, Indices IX s.vv. ‘spes...’, ‘superare parentes’; ceterum nonnunquam idem votum fit in viventibus quoque, ut in nostro carmine quidem nec non in 2877 (ubi vide). v. 4. laudi aequare parenti: haec clausula comparatur cum simili ‘superare parente(m)’ 2877, 1. Dubia interpretatio, nescio utrum ‘laudi aequare parentis’ an ‘laude aequare parenti’; eadem lexis invenitur in Thevestino 2856 ∼ 315, 4 auctorem... genitoris laudibus aequat. Quod est de sermone, videas ‘datu’ i.q. ‘datum’, ‘primu’ i.q. ‘primo’ (nisi quis malit ‘primu’ = ‘primum’ adv.); ‘tetra’ i.q. ‘taetra’.

580

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2849. ILatAlg II, 3, 8571; Cugusi Introduzione pp. 122, 146 ss.; EDCS 23701965; MQDQ CE|appe|756; CLEAfr 138. Milevi (inter Cirtam et Cuicul), lapis deperditus, fere altera parte saec. II p.Ch.n. vel saec. III in.

Praescr.: Q̣(uint-) Ṣịḷọṇi . . . . [sit] | tibi vita perenn[is]. | si quaeris quae sim, | Iulia Vitalis quondam caris|[sim]a coniunx. | virt[u]s in aeternum maneat m[ihi] | f[ru]stra | lucis qua sub〈i〉to p[ . . ]sei complet ha[ - - - ] | it tibi que Phoebe [ - - - ]ffin[ - - - ] | [a]nimo non vid[ - - - ]orde[ - - - ] | vera tulisset Cn( )q . . [ - - ]co[ - - - ] | idam[ - - - p]otuimus fato erepta[ - - - ] | tantum et t[ - - - ]licitis denis q[ - - - annis] | additis et numer[ - - - ]n quae ta[ - - - ] | ḷục̣ịṣ ạṭ [ - - - ] opt[ - - - ] | [i (?) - - - ] | [s (?) - - - ]. 4. ‘sub〈i〉to’ correxi (‘sub cito’ traditur), cf. infra, comm.; utrum ‘tibi qu(a)e’ an ‘tibique’; 8. vel ‘i dam[ ]’ vel ‘id am[ ]’; supplevi (cf. infra, comm.)

5

10

5. nescio 9. ‘[annis]’

Versus: da, sed lapide deperdito nihil est certi de verbis in singulos versus distribuendis, ut contendi Cugusi Introduzione pp. 148–149: e.g. ‘vera tulisset’ vel initium versus potest esse vel clausula; v. 3 da5 esse videatur. Nescio utrum nomen sit ‘Silo’ an ‘Silonius’, quorum illud satis in usu (Kajanto p. 237), hoc contra rarum (legitur 2466, prope Lucum Augusti); ‘Vitalis’ cognomen usitatissimum (fere 1000es, cf. Kajanto p. 274; in Africis ipsis, e.g. 2909, 2968 c, 2974, cett.). Nomen ‘IVLIA VITAL[IS]’ per acrostichidem legitur, et ab alto ad imum scriptum et initio v. 2, cf. ad 2820 et infra, Indices IX s.v. ‘acrostichis’. Et res ipsa et verba (‘carissima coniunx’ v. 1, ‘lux’ pro ‘vita’ vv. 3 et 11, ‘fato erepta’ i.q. ‘morte erepta’, ubi videas verbum eripiendi) suadent ut elogium agnoscamus, quam ob rem v. 4 pro ‘sub cito’ expectes ‘subito’, anteponendum et quod ad sensum et quod ad prosodiam pertinet, ut fusius contendi Cugusi Introduzione pp. 149–150. vv. 1–2. de hoc initio carminis cf. 1171, 19 si quaeris… (Romae, incerta aetate), 960, 3 si quaeris quae sim… (Beneventi, priore saec. I a.Ch.n. parte); 2401, 1 sei quaeris nomen, consiste et percipe pauca (Carthagine Nova, alte-

AFRICAE PROVINCIAE

581

ra parte saec. I a.Ch.n.); in Africa quoque, 2835, 1 et fortasse CLEAfr 122 = infra, Aliena Afr. Plura invenias in Cugusi Introduzione pp. 150–151 et infra, Indices IX s.v. ‘si quaeris quis sim...’. v. 3. ‘virtutem nomenque aeternum esse’ est topos quem in carminibus epigraphicis invenimus alibi quoque, cf. supra, ad 2719, 9 et Indices IX s.v. ‘fama in aeternum...’. v. 8. cf. 1147, 1–2 titulum posuit matercula nato / erepto a fato (Salonis, fere saec. II p.Ch.n. vel paulo ante); 1213, 1 fato crudeli siqua est erepta puella (Sulmone). vv. 9–10. de annis additis vel demptis hic dici puto, ut saepius in carminibus epigraphicis sepulcralibus fit, cf. supra, ad 2317, et infra, Indices IX s.v. ‘annos addere...’; quam ob rem, vv. 9–10 ‘[annis] | additis’ suppleri posse videatur: Cugusi Introduzione p. 150.

2850. CIL VIII, 27962 (Cagnat – Dessau); ad 2216; ILatAlg I, 3674; Pikhaus Répertoire A 150; EDCS 13003761; MQDQ CE|appe|757; Hamdoune(1) 102; CLEAfr 139. In loco qui dicitur Hr. Bazzina prope Theveste, aetate incerta, fortasse saecc. II–III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Sex(tus) Iulius Privatus v|[i]xit ann(os) LXV, sin|e nullo dolore, sin|e crimine vitae. Postscr.: 〈f〉i|[li] eius pio fecerunt. ‘pi|[li]’ lapis errore quodam Versus: fere altera pars da6, cum mendis (‘/sĭnĕ / nūllō dŏ/lōrĕ /; sĭnĕ / crīmĭnĕ / vītae/’); fortasse tibi videatur oratio soluta. Compares ‘Privata’ nomen 2781, ubi vide. ‘Sine crimine vitae’ est mera formula, cf. infra, Indices IX s.v.; semper vero vox ‘crimine’ in V pede posita. Iam Verg. Aen. 4, 550, cf. Hoogma pp. 263–264, Cugusi Aspetti letterari pp. 74–75, Hamdoune(1) p. 179. ‘Sine nullo’ i.q. ‘sine ullo’.

2851. St. Gsell, BACTH 1917, p. 331; CIL VIII, 28003 (Cagnat – Dessau); ILatAlg I, 3493 [= supra, ad 2828]; EDCS 13003803; MQDQ CE|appe|758; CLEAfr 140. In loco qui dicitur Hr. Aïn-Kissa, prope Theveste, fere saecc. II/III p.Ch.n.

582

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Iul(ius) Felix Pulex fl(amen) p(er)p(etuus) sibi et Au|reliae Victoriae coniugi | ⊂ palmula ⊃ posterisque suis fecit. | vixit annis quot potuit, relicum de[gullit auta] (?). restitui ex 2828, de ‘auta’ dubitans tamen Versus: tro8; repetitur 2828, cf. ad loc. Nomen ‘Pulex’ cf. Gsell ILatAlg I, p. 338 et Kajanto p. 333; nomen ‘Victoria’ autem cf. Kajanto p. 278, legitur in 2981 quoque (de mascul. ‘Victor’ cf. 2884 ibique adnotata).

2852. CIL VIII, 27921 (Cagnat – Dessau); ILCV 2242 adn.; ILatAlg I, 3460 k; Pikhaus Répertoire A 146; EDCS 13003724; MQDQ CE|appe|759; CLEAfr 141. Thevesti, saec. IV p.Ch.n. ut puto, carmen Christianum.

Praescr.: ⊂ chrismon ⊃ [s]pes in nomin|[e D(omi)ni]. et amicis vixi | [et i]nimicis bo[nus]. Versus: ia6. Christianorum more vertitur in melius sententia illa gentilium “prodesse amico, inimicum laedere”, legas quae paucis verbis dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 256–257.

2853. C. Guénin, NAMS 17, 1909, p. 180; ad 2066; Marcillet-Jaubert p. 157; Cugusi Invidia p. 90; EDCS 52700701; MQDQ CE|appe|760; CLEAfr 142. In loco qui dicitur Hr. Redir el-Fras, prope Theveste; carmen intra coronam inscriptum, incertae aetatis (an saecc. III–IV p.Ch.n.?).

invide | vive et vi|de, u〈t〉 plur|a po[ss]eis vi|de[re]. Versus: da parum bonus; ‘plūră / possĭ(s) vĭ-/’ prosodice mendose ponitur pro ‘possis / plura vi-/’, sed fortasse est mnemonikòn hamártema tantum atque mente restituendum rectius ‘possis plura videre’. Est carmen repetitum quod saepius in Africis legitur, cf. supra, ad 2740 et Cugusi Invidia pp. 90–91, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’. ‘Po[ss]eis’ scriptio scholam redolere videatur.

AFRICAE PROVINCIAE

583

2854. P.A. Février, Travaux et découvertes en Algérie, in Actas VIII Congreso Internacional Arqueología Cristiana, Barcelona 5–11 oct. 1969, Città del Vaticano – Barcelona 1972, pp. 308–309 n. 2 (tab. CXXV, figg. 12–13); AEp 1971 n. 504 a–b; Pikhaus Répertoire A 152; AEp 2012 n. 13; EDCS 09700779; HD 011935; TM 199177; MQDQ CE|appe|761; CLEAfr 143. Carmina reperta in loco cui nomen est Hr. Deheb, prope Theveste, incertae aetatis, fortasse 380–420 p.Ch.n. Singula carmina sunt inscripta in singulis frontibus unius tabulae calcariae, hoc modo:

A) [ - - - ] felix per secula sumis họṇọ[res]. infra delineatum chrismon in corona B) [ - - - ]mus qui felice patre ha[ - - - ]. secuntur litterae ABCDEFGHIKLM | NOPQRSTVX[Y]Z B. vel ‘felice’ vel ‘Felice’ Versus: da6. Locus obscurior. Formae verbi ‘sumendi’ satis leguntur in V pede (cf. Mastandrea pp. 827–828); item, ‘honor/honos’ in VI pede, cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. ‘Secula’ i.q. ‘saecula’.

2855. P.A. Février, laud. supra, ad 2854, p. 308 n. 1 (tab. CXXV, fig. 11); AEp 1971 n. 503; Pikhaus Répertoire A 151; EDCS 09700778; HD 011932; TM 199176; CLEAfr 144. In loco qui Hr. Deheb dicitur, prope Theveste, carmen Christianum fere 380–420 p.Ch.n.

[ ‒ ⏑ ⏑ ]ṃịṇ miros subito cumulabit hono|res. infra delineatur chrismon in corona Versus: da6. Vox ‘honores’ (simm.) saepius ponitur in VI pede, cf. paullo supra, ad 2854 A, et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’ ‘Cumulabit’ i.q. ‘cumulavit’, ut puto.

584

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2856. CIL VIII, 10698 (Wilmanns – Mommsen); Monceaux 194; AEp 2016 n. 1952; EDCS 26801068; MQDQ CE|appe|849; CLENum 2; CLEAfr 145. In loco qui dicitur Hr. Adjeje, prope Theveste, carmen votivum, fere priore parte saec. VI p.Ch.n. Viderunt De Rossi II, 1, pp. 21, 47–48 et BAC 1879, p. 163, Bücheler ad 315 (item Monceaux laud.), Cugusi Testi metrici ripetuti pp. 397–398, hoc esse alterum exemplar carminis urbani 315 = ILCV 1753 = De Rossi II, p. 21 n. 10, p. 47 n. 8, p. 55 n. 8, p. 145 n. 6, p. 156 n. 4 (partim) = ICVR 4094 (ad Sanctum Petrum, aetate fere Constantiniana ut videtur: Carletti Epigrafia p. 248–249), ut ex hac tabella comparationis satis patet:

2856 (prope Theveste).

315 (Romae).

iust[itiae sedes, f]idei dom[us, aula pudoris] [haec est quam cernis, pietas] quam [pos]sidet om[nis], quae pat[ris et fili v]irtutibus i[nclita gaudet] [auctoremque suum geni]toris [la]udibus e[quat].

iustitiae sedes, fidei domus, aula pudoris haec est quam cernis, pietas quam possidet omnis, quae patris et filii virtutibus inclita gaudet auctoremq(ue) suum genitoris laudibus aequat.

carminis Thevestini fragmenta etiamnunc extant: De Rossi II, 1, pp. 47– 48 laud.; CLENum pp. 63–65 Versus: da6. Carmen Thevestinum ab urbano 315 pendere abunde patet. v. 1. aula: legitur in 2910 quoque, ut saepe in titulis Christianis (videas Concordanze p. 56) et in urbanis, e.g. ICVR 4105 (498–514 p.Ch.n.), 4108, 4122 (saec. V ex. p.Ch.n.), 4783 (440–461 p.Ch.n.), 24832 (saec. V in. p.Ch.n.), praeterea ILCV 1784 (526–530 p.Ch.n.), usque ad ICVR 20756 (medio saec. VII). Cf. paucis verbis Cugusi Introduzione p. 70, iam Th.l.L. s.v. aula, col. 1458, 43 ss. v. 2. haec est quam cernis…: idem locutionis genus (vel simm.) alibi quoque in Africis invenitur, cf. 2903, 1–2; 2921; fortasse 2922; praeterea 318, 1 munera quae cernis… (Tipasae, 446 p.Ch.n.); item in ceteris provinciis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘cerne...’. vv. 3–4. latet hic topos ille de luctu ob cursum honorum interruptum et gloriam gentis ablatam mortis immaturae causa, qua de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘spes...’.

AFRICAE PROVINCIAE

585

2857. Marec Monuments p. 240; AEp 1958 n. 301; Pikhaus Répertoire A 204; EDCS 13500313; Feraudi in HD 020134; TM 199806; MQDQ CE|appe|762; CLEAfr 146. Hippone Regio, saecc. II–III p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: S(ancto)(?) S(aturno)(?) S(acrum)(?). | Numisius | Gratius v(ixit) a(nnum) I, | m(enses) VII, infans | innocu(u)s sine | delictu solutus. ed. Marec alii malunt ‘s(icut) s(upra) s(criptum)’, minus recte opinor Versus: ia6 parum bonus. ‘Numisius’ antiquum nomen Italicum, cf. Schulze p. 164, item ‘Grat(t)ius’ vere Latinum (videas denuo Schulze p. 424), quam ob rem videtur puer oriundus stirpe Italica eademque antiqua. ‘Solutus’ absolute ponitur, subaud. ‘(a) vita’, ut fit e.g. in ‘agere’ pro ‘agere vitam’. Videas ‘delictu’ i.q. ‘delicto’ (ut ‘maritu’ i.q ‘marito’ in Cirtensi 2809); ‘innocus’ pro ‘innocuus’.

2858. E. Marec, CRAI 1948, pp. 559–560 et Lib 2, 1954, pp. 399–400 n. 15; AEp 1949 n. 77; Zarker 79; Krummrey Celer pp. 318–339 (fig.); Pikhaus Répertoire A 203; EDCS 45500021 (fig.); MQDQ CE|appe|300; Cugusi Introduzione p. 128; CLEAfr 147; fig. in G. Sanders, Latijnse mini-poëzie, SpiegHist. 3, 1968, p. 486. Hippone Regio, carmen optime servatum, incisum in statuae basi (dein in alium usum conversa) saec. III p.Ch.n. ut videtur; quam statuam videas ipsam apertis verbis in carmine laudari, v. 7.

clarus ob insignis meri|tum laudisq(ue) parentis | et bene depositum cuncto|rum in pectore nomen, | laeta per officia titulis | celebratus amoris, | eximiam prolem testa|tus mente paterna, | rebus ovans cunctis, pro|perans Celer optima ferre | indolis exempla et flo|rentum in vota venire, | sumsit per statuam di|missum in saecula nomen. | (vacat) ed. Krummrey, quem ipse secutus sum

5

586

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6 singuli binis lineolis distributi, cf. supra, ad 2717. Cognomen ‘Celer’ cf. Kajanto p. 248, unde patet usitatissimum id ubique fuisse; in carmine Hipponensi Celer natus est alto loco, ut monet Krummrey Celer p. 329, nam statua donatus. Nomen legitur per acrostichidem, ‘CELERIS’, et in carmine ipso, v. 5; acrostichis genetivi casu exprimitur, ut alibi, cf. comm. ad 2847; hic mea sententia interpretandum est ‘Celeris subaud. monumentum/statua’. De acrostichidis usu in CLE cf. Cugusi Introduzione pp. 113 ss. et infra, Indices IX s.v. Praeter acrostichidem, videas lusum verborum de nomine factum, iunctis per similitudinem verbis ‘properans’ et ‘Celer’ v. 5; idem fit in 1074 quoque (Krummrey Celer p. 326); quo de usu generatim cf. Sblendorio Cugusi Espediente pp. 263 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. Quae omnia si consideres, patet poetam epigraphicum nomen mortui ante oculos scite collocare studuisse, bis addita praeterea voce ipsa ‘nomen’, vv. 2, 7 (in clausula quidem, cf. Indices X s.v. ‘clausulae’); itaque celebratur viri gravitatem, alto loco nati statuaque donati (Krummrey Celer p. 329). Carmen votivum, ubi videmus quid sibi voluerit scriptor laudans merita Celeris ipsius (eiusque gentis) mansuri in aevum: insunt enim multa nomina honorum, scil. ‘clarus’ - ‘insignis’ - ‘celebratus’ - ‘eximiam’. Ceterum, duplici laudatione et viri et eius gentis saepe usi sunt ii qui nobili loco nati essent, ut abunde probant loci quos collegi infra, in Indicibus IX s.v. ‘laudatio viri...’. v. 3. officia: cf. Logemann p. 33. v. 5. ovans: cf. 2719, 2. v. 6. florentum: i.q. ‘potentum’ (simm.), opinor, cf. Th l.L. s.v. floreo, 921, 6 ss. v. 7. scil. ‘per statuam sumpsit nomen dimissum in saecula’. v. 7. sumsit… nomen: cf. 2854 A sumis họṇọ[res]. ‘Sumsit’ i.q. ‘sumpsit’ (Krummrey Celer p. 328); item ‘praesumsisti’ in Vzittensi 2785, ‘consumsent’ i.q. ‘consumpsissent’ in Sitifense 2891, 3. ‘Laudis’ i.q. ‘laudes’; videas praeterea plura participia coniuncta quae dicuntur, rara quidem in carminibus epigraphicis.

2859. J. Gagé, RHPhR 9, 1929, pp. 377–381, Id. BAHipp 37, 1930–1935, pp. 37–45; AEp 1931 n. 112; Zarker 48; Marec Monuments p. 239; MacCrostie Rae p. 164 n. 51; Pikhaus Répertoire A 211; Ardeleanu p. 432 n. 1; EDCS 16100357; HD 025527; TM 200470; MQDQ CE|appe|343; Hamdoune(1) 105, CLEAfr 148. Hippone Regio, tabula ex marmore, saecc. IV–V p.Ch.n. (ita iudicat Pikhaus Répertoire p. 114).

hic corpus iacet | {pueri nominandi}. | o Benedicte puer, | paucis te terra | diebus

AFRICAE PROVINCIAE

587

infantem | tenuit celiquae | in regna remisit: | propterea es | natus, ut ca|peres tanta | renatus. 1. altera pars demenda, nam pro ea defuncti pueri ipsius nomen erat scribendum, cf. infra, comm. Versus: da6, sed v. 1 parum plenus, v. 4 mendosus. ‘Benedictus’ nomen in titulis gentilium legitur inde a med. saec. II p.Ch.n., in Christianis potissimum, annis fere 370–420 p.Ch.n. nec non saec. VI, maxime in urbe Roma, videas praesertim H. Solin, Benedictus, BzN N.F. 21, 1986, pp. 387–400 et Th.l.L. s.v., col. 1874, 79 ss.; in Africis, e.g. 710 (551 p.Ch.n.). Mire v. 1 parum plenus est, nam post prius hemistichium ‘hic corpus iacet’ secuntur verba ‘pueri nominandi’ ad tempus tantum posita, pro quibus re vera iusto tempore nomen mortui cuiusdam conscribendum erat; quod nomen fortasse nihil aliud est quam ‘Benedictus’ v. 2, ergo debuerat esse ‘hic corpus iacet pueri Benedicti’. Itaque deduci potest in usu fuisse lapides praesto habere in officinis lapidariis fere absolutos, ut mortui nomine tantum addito celerius mortis monumentum effici instruique posset, id quod suspicatus erat iam Cagnat Manuels pp. 51–65, ut inter omnes constat. v. 4. videas lusum verborum, iuxtapositis vocibus ‘natus || renatus’ (per adiectionem mutatis) expressum; qui lusus, de nova vita post mortem facta, Christianorum mores sapit, cf. Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 208 (in universum Ead. Espediente pp. 257 ss.). De fide ‘renascendi’in Christo, maximi momenti Christianis omnibus temporibus ut inter omnnes constat, videas quaeso e.g. urbanum carmen in Hempel pp. 72 ss., v. 3 natali completus et item a (Christo) renatus (anno 384 p.C.n.). Quod ad sermonem attinet, videas v. 3 ‘celiquae’ pro ‘caelique’, duplici confusione ‘ae=e=ae’.

2860. Hoc est, ut 2861, carmen ab Augustino conscriptum; addas quaeso quattuor versus ab Augustino ipso memoratos serm. 319, 3, qui tamen iam non extant (= Monceaux 189 = ILatAlg I, 88, I = Pikhaus Répertoire A 207; cf. Gamberale Metodo p. 347). De Augustini carminibus conceptis ut lapidibus (vel simm.) mandarentur videas paucis verbis Cugusi Corpus pp. 184 ss. De Rossi II, 1, p. 461; AL 484 a R.; Monceaux 191 et Histoire IV, pp. 472– 473; ILatAlg I, 88, III; H. Leclercq in DACL VI/2 (1925), coll. 2500–2501 et XII/1 (1935), coll. 578–579; Duval Loca 89; G. Sanders, Une visée massmédiatique d’Augustin: l’acrostiche épigraphique du diacre martyr Nabor, in A.A.R. Bastiaensen – A. Hilhorst – C.H. Kneepkens (eds.), Fructus centesimus. Mélanges offerts à G.J.M. Bartelink, Steenbrugge 1989, pp. 297–313;

588

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Pikhaus Répertoire A 209 (et cf. pp. 113–114); ML 55; Carletti Epigrafia 201; Ardeleanu 442 n. 54; Cugusi Corpus p. 185; EDCS 14400008; Hamdoune(1) 104; CLEAfr 149. Hippone Regio, saec. IV ex. – V in. p.Ch.n., fortasse 412.

Donatistarum crudeli caede peremptum infossum hic corpus pia est cum laude Nabori(s). a te, aliquod tempus cum Donatista fuisset, conversus, pacem pro q(ua) moreretur amavit. optima purpureo vestitur sanguine causa. non errore perit, non se ipse furore peremit, verum martyrium vera est pietate probat(um). suspice litterulas primas: ibi nomen honoris.

5

5. ‘vestitur’ AL, ‘vestitus’ edd. Versus: da6. De hoc carmine cf. Vössing p. 285. De Nabore autem, cui versus dicantur, cf. Mandouze p. 769 s.v. Nabor 2, Duval Loca p. 716, Leclercq in DACL XII/1 (1935), coll. 578–579 laud. Nomen honoris ‘DIACONVS’ legitur per acrostichidem, ut recte viderunt Monceaux ad loc., p. 473, Sanders laud., pp. 297 ss. et Cugusi Introduzione p. 135; quin etiam, fortasse legitur telestichon quodam, vv. 1–6 ‘MITTAT’ (litterae ‘TS’ ad fin. versuum 7–8 nescio quid significent), quod si ita sit, carmen Augustini comparari potest cum Africis 1616, 1623, 1916 (cf. Cugusi Introduzione pp. 113 ss.), ne de ceteris provinciis regionibusque dicam. Quod ad singulos versus separatim attinet, haec videas: - in v. 6 de more circumcellionum mortis sibi consciscendae agi (De Rossi II, 1, p. 461); - v. 8 comparari posse cum pluribus CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘capita versorum...’ et Cugusi Introduzione p. 135 laud. (maxime urbanum 1814, 8); - item, more epigraphico, ut ita dicam, scribere Augustinum ‘caede peremptum’ v. 1 (cf. infra, ad 2871). Quam ob rem opinor Augustinum haud dubie carmen composuisse ut exponeretur.

2861. De Rossi II, p. 279 n. 4; AL 487d R.; Monceaux 188; ILatAlg I, 88, II; H. Leclercq in DACL VI/2 (1925), col. 2499; G. Sanders, Une règle d’or à graver: Saint Augustin et l’épigraphie métrique, in Congresso Intern. su S. Agostino nel XVI centenario della conversione, Roma, 15–20 sett. 1986, Atti, I, Roma 1987, pp. 541–550 (= Lapides pp. 519–527); Pikhaus Répertoire A 206; Cugusi

AFRICAE PROVINCIAE

589

Invidia p. 96, Corpus pp. 184–185; EDCS 14400005; MQDQ CE|appe|763; CLEAfr 150. Hippone Regio, saec. V in. p.Ch.n.

quisquis amat dictis absentum rodere vitam, hanc mensam indignam noverit esse sibi. ita Augustinus, paulo aliter Possidius per mnemonikòn hamártema opinor (cf. supra, ad 2686) Versus: di. Est transcriptio quaedam carminis ab Augustino dicti ut in mensam incideretur, sicuti monent et Augustinus ipse, serm. 26, PL XL, col. 1279 (cf. PL XLVII, col. 23), et Possidius, vita August. 22 (= AL 487 d = De Rossi II, p. 279 n. 4); idem carmen transcriptum invenimus in Dalmatia quoque, supra, 2686. Verba ipsa Augustini et Possidii iam adduxi in 2686 laud. (cf. ad loc.), hic nihil est quod repetam: addas tantum quod Augustini obtrectatio invidiae concinit cum plurimis Africae titulis qui idem vitium obiurgant, de quibus dixi Cugusi Invidia pp. 83 ss. maximeque pp. 96–97. Quamvis in lapide minime conscriptum, tamen ad praecepta exprimenda epigramma conceptum vulgatumque est adeo ut aequiperari possit cum carminibus vere epigraphicis; praetereundum enim non est carmina urbanitatem comitatemque suadentia multifariam incisa vel picta esse in parietibus Pompeianis, quamvis aliter sentiant (Lausberg p. 186, cf. e.g. 2054). De carmine ipso: ad v. 1 cf. 2786, 4 quisquis amat…; praeterea, cum eodem versu comparant Bastiaensen (laud. ad 2686) et Gamberale Orazio p. 61 locum illum Horatianum serm. 1, 4, 81 absentem qui rodit amicum (cf. CLEDalm p. 59); ad v. 2 conferas Verg. buc. 4, 63 nec deus hunc mensa, dea nec dignata cubilist. Vox ‘indignam’ v. 2 idem valet quod ‘haud aptam’.

2862. H.I. Marrou, BSNAF 1953, p. 130 et Lib 1, 1953, pp. 215–230 (= Christiana tempora, Roma 1978, pp. 136 ss.) (figg.); AEp 1954 n. 142; BA 56, 1955– 1956, pp. 51 ss.; FA 13, 1958, nn. 4631–4632; AEp 1962 n. 187; MacCrostie Rae p. 220 n. 79; Massaro Composizione pp. 220–221; Pikhaus Répertoire A 212; Hamdoune(1) 106; AEp 2011 n. 1763, 2012 n. 1901, 2014 n. 1548; M. Chalon – Christine Hamdoune, Nouvelle lecture de l’épitaphe de Constantina d’Annaba (Hippone) (AE, 1954, 142), ZPE 188, 2014, pp. 62–69 (fig.) (Idd., CCGG 23, 2012, pp. 328–329); Ardeleanu p. 434 n. 8; EDCS 13800212 (fig.); Feraudi in HD 018002; TM 199547; MQDQ CE|appe|276; Cugusi CLE e Virgilio pp. 167–172; CLEAfr 151; fig. Marec Monuments p. 101 (b) et J.-P. Laporte in X. Delestre (dir.), Hippone - Hippo Regius - Bûna - Bône - Annā-

590

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

ba, Aix-en-Provence 2005, p. 192. Hippone Regio, tabula marmorea, saec. VI in. p.Ch.n. ut videtur (ex forma crucis v. 1).

⊂ crux ⊃ ic cernite funere no|stra nuc bulnera nata inm|ortalem sempe manens sub | pectore nostro. eu meruit ṇẹ|q(ue) dulcis magnu liquisti d[o]|lore. maius hopus moḅeo|r maior{ius hopus moḅeor | maior} mihci nascitur hord|o. quis te e tuis subtraxit? (hae|⸌c s〈ua〉e⸍ matris), 5 quem sibi futura|m gaudebit nupta marito? q|uis tantis non de⸌fle⸍at cas|ibus a{d}missa prole dec|ora? et bi〈s〉 senos anno(s) nec|dum per ordine plenos, s|ic fatale munus acerba m|orte sortita est, iam matur|a biro, iam plenis nubilis ann|is. 10 Postscr.: Constantina fidelis v〈i〉xit in pa|ce ann(os) XII. litterae male exaratae, difficiles lectu; alii aliter ediderunt, multae lectiones in incerto iacent ‘sre’ supra lineam lapis errore quodam (sed lectio quam incerta), ‘admissa’, ‘bix’, ‘vxit’ lapis errore quodam 3. ‘liquisti’ legit Hamdoune, ‘liqusti’ edd. ulgo; 4. verba ‘-ius hopus moḅeor | maior’ male duplicantur in lapide, videas quaeso Marrou laud., p. 226; contra, aliter iudicantes omnia servaverunt Chalon – Hamdoune; 4. ‘moḅeor’ legerunt (bis) Chalon – Hamdoune, ‘moreor’ edd. vulgo; 6. ‘que{m}’ maluit Hamdoune; 6. ‘gaudebit’: ‘gaudebat’ legit Hamdoune; 8. ‘decor et bix senos’ lapis errore quodam, ‘decor ac tibi 〈II〉’ Marrou laud. et ego olim, ‘decora et bi〈s〉’ Hamdoune recte ut videtur, quam ego nunc secutus sum Versus: da6 mali, cf. MacCrostie Rae p. 221. ‘Constantina/Constantinus’ nomen raro legitur, cf. Kajanto p. 258. Haec Constantina quis fuerit parum constat, deest in Mandouze. Cum genus dicendi valde mendosum sit, confitendum est mirum esse quantum Vergilius recinatur, ut viderunt Marrou laud., Lassère Sentiments pp. 225–226, Cugusi Tradizione p. 87 et Citazioni p. 504 n. 182, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 10–11. Nam - v. 1 ‘cernite… bulnera’ pendet fortasse ab Aen. 2, 68; - v. 2 ‘manens… sub pectore nostro’ recinit Aen. 1, 36 servans sub pectore volnus; - v. 4 nihil aliud est nisi cento Vergilianus, scil. pars prior loci Aen. 7, 45 (‘maius opus moveo’) coniuncta cum parte altera loci Aen. 7, 44 (‘maior rerum mihi nascitur ordo’); sed Vergiliani vv. 44 et 45 praeposterum exhibent ordinem, ut fit in Amm. Marc. 15, 9, 1 (‘ut Mantuanus vates prae-

AFRICAE PROVINCIAE

591

dixit excelsus, maius opus moveo maiorque mihi rerum nascitur ordo’): cf. potissimum Cugusi CLE e Virgilio pp. 167–172. - v. 10 recinit ad verbum Aen. 7, 53; quos locos Vergilianos videtur poeta epigraphicus omnes in ludo didicisse atque inepte in carmine suo inseruisse. vv. 1–2. sermo mendosissimus, interpreteris fere “hic cernite nostram natam, (quae) nunc funere suo (nobis est) vulnera, semper immortalem futuram sub pectore nostro”. v. 1. ic (= hic): in initio versus, ut 2889, 1. v. 1. cernite: hoc verbum hic, contra morem (cf. enim supra, ad 2856, et infra, Indices IX, s.v. ‘cerne...’), ad mortuae tumulum refertur. v. 2. immortalem: scil. ‘perpetuam’, pro ‘perpetue’; cf. e.g. Numidicum 2869 perpetuam... memoriam. v. 2. ‘manens’ part. coniunctum (haustum ex Vergilio, ut dixi paullo supra) parum convenit syntactice, ‘manentem’ expectaveris. v. 3. eu: cf. ad 2573, 1 et infra, Indices IX s.v. ‘heu’. v. 5. hae⸌c s〈ua〉e⸍ matris: scil. “haec sunt verba eius matris”, ut videtur, ubi nota ‘suae’ pro ‘eius’. Sed lectio quam incerta. vv. 5 ss.: sententiae eodem fere modo expressae sunt quo Catulliana illa 8, 15 ss. quae tibi manet vita? / quis nunc te adibit? cui videberis bella? / quem nunc amabis? cuius esse diceris? / quem basiabis? cui labella mordebis? / at tu, Catulle, destinatus obdura; de sententiae genere autem videas Martialem quoque, 3, 93, 21. v. 6. interpretor ‘qui sibi futura|m gaudebit nuptam marito?’, i.e. “quis gaudebit sibi, ut marito, eam adiunctam esse?”; quae si ita sint, nota quaeso confusionem ‘que’ (‘-m’ abundat) / ‘qui’ et ‘nupta’ pro ‘nuptam’. At sermo obscurus. v. 9. acerba: ad ‘mortem’ vox relata, cf. Fernández Martínez Acerbus pp. 313 ss., breviter Evre Arena CLENum p. 240. v. 10. locus Vergilianus Aen. 7, 53 (laud. supra) inepte ad puellam annorum XII relatus. De genere dicendi cf. Chalon – Hamdoune laudd., pp. 66–68; nota complures seriores soloecismos, scil. ‘ic’ pro ‘hic’, ‘eu’ pro ‘heu’ contraque scriptionem hypercorrectam ‘hopus’ pro ‘opus’ (bis) et ‘hordo’ pro ‘ordo’ nec non litteras omnino transpositas ‘mihci’; litteram ‘b’ pro ‘v’ positam, ‘bulnera’ i.q. ‘vulnera’, ‘mobeor’ i.q. ‘moveo’, ‘biro’ i.q. ‘viro’ (ut fit in 2801 postscr. ‘biri’ i.q. ‘viri’); litteram ‘-m’ saepius evanidam, item ‘sempe’ pro ‘semper’ v. 2.

2863. J. Lassus, Lib 7, 1959, p. 255 (fig.); AEp 1962 n. 280; EDCS 13400121; HD 016915; TM 203865; MQDQ CE|appe|764; CLEAfr 152. Opus musivum prope

592

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Hipponem Regium repertum, inibi delineatur discus in quo verba inscripta leguntur; incerta aetate (fortasse saec. IV p.Ch.n.).

semper bene! | invide di|sce. Versus: altera pars da6, ut fit in 2831. Addendum locis ubi invidia condemnatur, de quibus videsis ad 2740 et 2750 nec non Cugusi Invidia pp. 83 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’.

2864. CIL VIII, 17460 (Cagnat – Schmidt); ad 2066; ILCV 2190; ILatAlg I, 113; Pikhaus Répertoire A 215; Cugusi Invidia pp. 91–92; EDCS 13003195; MQDQ CE|appe|765; CLEAfr 153. Prope Hipponem Regium, carmen Christianum incertae aetatis, fere 380–420 p.Ch.n. (cf. Ennabli I, p. 54 et III, pp. 24, 27, 29, 33).

Praescr.: Pa〈t〉e〈r〉ne vivas cum tuis. in(vid)e vive et vide. | spes in Deo. ‘paienne’ lapis Versus: prior ut puto pars da6. Quam breve carmen de invidia, formulis contextum et varie repetitum, ut saepius fit in Africis (cf. supra, ad 2750, et Cugusi Invidia pp. 90–92), sed aptatum mutatumque Christiano more (ut fit in 2923); videas similia ‘invide vive vide’ in Africis 2740, 2750, 2840, 2843, 2853, 2925. De voto ‘vivas cum tuis’ videas e.g. ILCV 865 Amalchi dulcis vivas cum caris tuis (incertis loco et aetate).

2865. CIL VIII, 5335 (Wilmanns – Mommsen), cf. p. 962; ILS 5730; ILatAlg I, 256; Cugusi Introduzione p. 101; Hamdoune(2) 13; Saastamoinen 747; AEp 2016 nn. 1832/1879; EDCS 13001567; CLEAfr 154. Calamae, a. 366–367 (ut ex praescripto colligitur, cf. Gsell in ILatAlg nec non PLRE I, pp. 322, p. 447 laudd. infra). Trium lapidum duos extantes congruentesque iuxtapositos edidi, per notam || distinctos, tertius contra periit.

Praescr.: beatissimis temporibus d(ominorum) n(ostrorum) Vale||ntiniani et Valentis perpetuorum Aug(ustorum), procons[ulatu

AFRICAE PROVINCIAE

593

v(iri) c(larissimi) Iuli Festi Hymeti, legatio]|ne v(iri) c(larissimi) C(ai) Fabi Fabiani. piscinam quae ant||ea tenuis aque pigra fluenta capiebat, nunc ve[locem (?) - - - ] | [ - - - ]rum intonantium motibus redunda||ntem, Postscr.: Q(uintus) Basilius Flaccianus fl(amen) p(er)p(etuus) augur et cur(ator) [rei publicae restituit] (?) | et excepto[rio ca. 16]|| [ext]ructo adq(ue) perfecto cum [Bas]ilio Maximo Auf[id]iano [dedicavit] (?). 3 init. fortasse ‘[unda]rum’ vel ‘[aqua]rum’;

postscr. omnia rest. ILS

Versus: ia, fere chol mali. De rebus et personis videsis Gsell ad loc., p. 28; PLRE I, p. 447 s.v. Iulius Festus Hymetius et I, p. 322 s.v. Fabius Fabianus; Cugusi Introduzione p. 102; Basilius Flaccianus fortasse idem Flaccianus qui procos. Africae 393 fuit, de quo videas PLRE I, p. 341. Occurrit laus aedificiorum ad aquas spectantium, maximi quidem momenti in locis ubi aqua valde desideratur, videsis supra, ad 2717. Verbis mutatis, in thermarum aquis describendis invicem opponuntur vetera et nova in 2820 quoque, ut dixi Cugusi Introduzione p. 103. v. 1. voce ‘fluenta’ alibi quoque utuntur poetae epigraphici, cf. ad 2648 A, 1 (Novioduni); eadem vi usurpatur poeticum verbum ‘latex’ quoque, in 2820. vv. 2–3. ceciderunt verba quibus restitutio aquarum laudabatur. postscr. exceptorium: est locus ubi aqua recipitur, videas e.g. titulos AEp 1917–1918 n. 98 piscinam novam... redditis veteribus receptoriis adiecit; AEp 1912 n. 182; ILS 3063 exceptorium... extruxit: Th.l.L. s.v. exceptorium, col. 1226, 43 ss. Quod ad sermonem attinet: ‘aque’ i.q. ‘aquae’; ‘adq(ue)’ i.q. ‘atq(ue)’.

2866–2867. 2866. CIL VIII, 10707 (Wilmanns – Mommsen) (ad 912) et 17615 (Cagnat – Schmidt – Dessau); Monceaux 195 A; MacCrostie Rae p. 211 n. 74; CLENum 3; EDCS 26801082; MQDQ CE|appe|735; CLEAfr 89. 2867. CIL VIII, 10708 (Wilmanns – Mommsen) (ad 912) et 17615 (Cagnat – Schmidt – Dessau); De Rossi II, 1, p. 110 n. 67 et p. 134 n. 3; Monceaux 195 B; Leclercq Ghorab (Ain) coll. 1242–1244; ILCV 974; Duval Loca 68 (figg. 100– 100a); MacCrostie Rae p. 211 n. 74; CLENum 3; EDCS 26801082; MQDQ CE|appe|735; CLEAfr 90.

594

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Carmina in loco qui dicitur Aïn Ghorab reperta, in basilica (?), alteri parti saec. V adscribenda, nam omnino pendent a carmine 912 = ILCV 974 (Romae) quod annis 432–440 p.Ch.n., Xysto III papa, scriptum est. Videas De Rossi II, 1, pp. 48, 110 et BAC 1878–1879, pp. 14 ss.; Bücheler CLE II, p. 423; Wilmanns CIL VIII, p. 948 ad 10707; Caesar pp. 37–38; Diehl ILCV I, p. 182; Mandouze p. 922 s.v. Probantius 2; MacCrostie Rae pp. 211–212; Cugusi Ritornelli p. 451, Testi metrici ripetuti p. 409; Evre Arena p. 67.

912. cede prius nomen, novitati cede vetustas, regia laetanter vota dicare libet. haec Petri Paulique simul nunc nomine signo Xystus apostolicae sedis honore fruens. unum quaeso pares, unum 5 duo sumite munus, unus honor celebrat quos habet una fides. presbyteri tamen hic labor est et cura Philippi postquam Efesi Chr(ist)us vicit utrique polo. praemia discipulis meruit vincente magistro: hanc palmam fidei ret- 10 tulit inde senex.

2866. cede prius nomen, [no]vitati cede vetustas, | regia laetanter vota dicare [l]i[b]et. | haec Petri Paulique sedes Cristo [i]ubente resurgit. | 2867. unu[m q]ues[o pa]res, unum duo [sumit]e munus, ⊂ crux ⊃ | unus [hon]or celebre[t quos h]abet una fides. ⊂ crux ⊃ | [pres]b[yteri ta]men [h]ic o[pus est] et cura Probanti. ⊂ crux ⊃

2866. ed. Duval, paulo aliter DACL, minus probabiliter mea sententia 2867. ad dextram partem leguntur haec verba: ‘aeclesia [ - - - ] ex of(f)icina Di[ - - - ] | Don[ - - - ] Donati et Sic[ - - - an]|ṭịṣṭ[ - - - ]ịṿịṣụ[ - - - ]’ (fortasse dicitur de ecclesia quae est sedes baptismatis) 2866–2867. Versus: di. Vt complures (laudd. supra) viderunt utque satis credo elucere ex tabella supra confecta, haec duo carmina duplicant carmen urbanum 912, versibus 3–4 tamen mutatis; cum autem Petri Paulique nomina in 912 rectissime posita sint (nam 912 ad Sanctum Petrum in vinculis repertum est), patet carmen urbanum archetypon ut ita dicam fuisse (unde pendet Ravennas 320 quoque, 458 p.Ch.n.).

AFRICAE PROVINCIAE

595

Aedes Petro Pauloque carmine dicatur; cuius generis carmina permulta in Africis leguntur, videas enim locos in Monceaux 194 ss. collectos, inibi e.g. 2856. 2866. v. 1. cede vetustas: ‘vetustas’ instar personae, ut Symm. or. 1, 9; Paneg. Lat. 10(4), 15, 1 cedat… vetustas; Claud. Rufin. 1, 283 taceat… vetustas, cett. (cf. Fanny del Chicca, Q. Aurelii Symmachi v.c. laudatio in Valentinianum seniorem Augustum prior, Roma 1984, p. 116). v. 3. Cristo [i]ubente: videas ‘iubente deo’ in urbano ICVR 4139 et ‘iuvante d(e)o’ in gemino exemplari Spoletino ICI VI, 48 (saec. V p.Ch.n. priore parte; et cf. Cugusi Testi metrici ripetuti p. 408, Cicli p. 395). 2867. v. 3. cura Probanti: cf. 912, 7 cura Philippi, nec non 1551 = CLESard 6 A, 2 pia cura Philippi (Cugusi CLESard p. 122). – De hoc Probantio presbytero cf. Mandouze p. 922 s.v. Probantius 2. ‘Probantius’ vero cognomen rarum, cf. Kajanto p. 358 et Diehl ILCV III, p. 131; videas praeterea Africum CIL VIII, 12378 (in Africa Procos.); simile est cognomen ‘Probatius’ 2795.

2868. CIL VIII, 2220 (Wilmanns – Mommsen) = 17614 (Cagnat – Schmidt – Dessau) et add. pp. 948, 1670; Monceaux 196, 267; Eng. 112; ILCV 1830 (cf. 1929); Leclercq Ghorab (Ain) coll. 1241–1242; Duval Loca 70 (fig. 103); BE 748; EDCS 18300239; MQDQ CE|appe|736; CLENum 4 (fig.); CLEAfr 91. In loco qui dicitur Aïn Ghorab, lapis calcarius servans carmen votivum, fere saec. V ex. vel VI in. p.Ch.n.

Praescr.: ⊂ chrismon ⊃ h(i)c domus D(omin)i nos[tri] Chr(ist)i, h(i)c avitatio Sp(iritu)s S(an)c(t)i P[aracleti], | ⊂ crux ⊃ h(i)c memoria beati martiris Dei consulti [E]me[riti], | ⊂ crux ⊃ h(ic) exaudietur omnis q(ui) invocat nomen D(omi)ni D(e)i omnipot[entis]. | ⊂ chrismon ⊃ [c]ur homo miraris? D(e)o iubante meliora videvis. Postscr.: a(nno) [ - - - ]XỊ[ - - - ]. ed. Monceaux, Duval P[aracleti] rest. De Rossi in CIL Versus: da6 parum bonus (fortasse verba quoque in initio praescripti posita, ‘h(i)c domus D(omini) nos[tri] Chr(ist)i, hic avitatio’ efficiunt da6, sed complures inibi notae suadere potius videantur ut versum fortuitum habeamus).

596

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Locutione ‘avitatio Sp(iritus) S(an)c(t)i P[aracleti]’ nisi, sunt qui iudicent (scil. Monceaux laud., N. Benseddik in AfrRom 7, 1989 (1990), p. 750, alii) hunc titulum a Donatista quodam positum esse. In praescripto: ‘Dei consultus’ est lector ministerium ecclesiae faciens, fere ‘iuris peritus in divinis’ (Monceaux ad loc., Leclercq laud.); locutio ‘omnis q(ui) invocat nomen D(e)i omnipot[entis]’ est fortasse transcriptio loci Paulini Vulg. 1 Cor. 1, 2 omnibus qui invocant nomen Domini nostri. De sententia optime compares Eng. 111 ipsius temporib(us) adhuc meliora videvis (Grottaferrata, prope lacum Albanum, saec. V vel VI in. p.Ch.n.); item 2923 ut possis meliora videre. De locutione ‘D(e)o iubante’ autem cf. 2866, 3 Cristo [i]ubente (item ex eodem loco Aïn Ghorab), ubi vide. De sermone: videas quaeso confusionem ‘v/b’ (‘avitatio’, ‘iubante = iuvante’, ‘videvis’); item, litteram ‘h’ evanidam ‘avitatio’ i.q. ‘habitatio’.

2869. A. Baghli – P.A. Février, BAA 1966–1967, p. 6 (figg. 6–7); AEp 1967 n. 587; Gómez Pallarès Musiva III 16; AEp 2002 n. 150; EDCS 09800405; HD 015340; TM 204943; MQDQ CE|appe|251; CLEAfr 155. Apud Nigrenses Maiores (hodie Négrine) opus musivum incertae aetatis.

dum vite pe|rpetuam | manere me|moriam | que|rimus, exigu[a]|s rerum p[ro]|mimus inp[en]|ndio vires. 2. vel ‘inp[e]|ndio’ (Gómez Pallarès) vel ‘in p[ra]|ndio’ (Baghli – Février, AEp 2002) Versus: iudicavi olim (in CLEAfr) hos esse versus dactylicos (da vel di) valde claudicantes, nunc malo ia (scil. ia7 + ia6), certa tamen videtur voluntas poetandi. Est sententia vulgatissima “caelum petimus sed terrenis tenemur” i.e. “meliora videmus, peiora sequimur”. Baghli – Février laudd., Marcillet-Jaubert p. 198 et AEp 1967 conferunt locos Vergilianos Aen. 5, 724 et 6, 608/661 dum vita manebat + 11, 63 exiguas vires + 5, 191 nunc illas promite vires: unde colligi potest hunc Vergilianum centonem quendam esse, addito loco Ovidiano trist. 2, 532 ingenio vires exiguas… dedit; quod quidem nimium imitandi studium, ut videtur, efficit ut in carmine Mauretanico res metrica parum constet. ‘Vite’ i.q. ‘vitae’, ‘querimus’ i.q. ‘quaerimus’.

AFRICAE PROVINCIAE

597

MAVRETANIAE De temporibus: provincia facta est anno 39 p.Ch.n., ex quo compluribus in titulis anni (provinciae) computantur, speciatim, quod ad carmina in hac sylloge collecta attinet, cf. 2890, anno provinciae CCCLXXVI; 3102, anno CCLXXIIII; 3103, anno CCCXV; 3110, anno CCCXXI (praeterea Bücheleriana Auziensia 253, anno CCVII; 1611, anno CCVII; 1830 [et Cugusi Duplicazioni p. 36], anno CCLXXVI; 1993, anno CCCXV; Sitifensia 687, anno CCCCI; 1602, anno CCXCVIII; Satafensia 1802/1911, anno CCCXX[ ]II; 1977, anno CCLX).

MAVRETANIA CAESARIENSIS 2870. Leveau p. 149 n. 244 (fig. 28); AEp 1985 n. 956, 2013 n. 2163; Hamdoune Distiques pp. 5 ss. (fig. 1); Cugusi Introduzione pp. 82–83; EDCS 08300653 (fig.); Gräf in HD 002876; TM 203351; MQDQ CE|appe|795; CLEAfr 233. Caesareae, laeva pars tabulae ex marmore, optima aetate, scil. saec. I p.Ch.n. in. (an Iuba II rex memoratur?).

Praescr.: Iuliae reg̣[ - - - l(ibertae) Calloni] (?) | C(aius) Iulius regiṣ [ - - - l(ibertus)] (?). | hospes, qui tumulum hun[c contemplas - - - ] | si non forte grav(e) est, d[isce - - - ]. | ET hic Callo iaceo tellure aṣ[p(e)ra - - - ] | [TV] finibus Italiae lucis ad[ - - - ]. | coniunxs ad superos remẹ[avi (?) - - - ] | 5 et frater, quorum est luct[us - - - ]. | ignotis cara et nulli non gr[ata - - - ] | quis obitus noster est sin[ - - - ]. | nunc hospes titulo hoc lecto [ - - - ] | discedens “Callo, sit tibi ter[ra levis]”. 10 in lapide verbum ‘et’ extat im laevo margine, verbum ‘[tu]’ certe cecidit in dextro, videas similia in 993 = CIL VIII, 21090 (item Caesareae) plura rest. J. Meyers ap. Hamdoune Distiques p. 7, quae tamen retineri visum non est 1. ‘[vides]’ restitui olim, nunc aliud sentio, scil. ‘[contemplas - - - ]’ vel ‘[contemplaris bene valens]’; 2. ‘d[isce - - - ]’ restitui; 4. ‘ad[olevi]’ restitui olim, nunc dubito; 5. ‘remẹ[avi]’ rest. Meyers; 9. fortasse verbum dicendi cecidit in lacuna

598

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: di, vv. 2, 4, 6, 8, 10 in lapide recedunt. Elogium regis libertae Iuliae Callonis positum a marito Iulio, item regis liberto; mulieris autem nomen Graecum ‘Callo’ perrarum, legitur CIL VI, 7920 (nomen item libertae additum) et XIV, 1517, cf. Th.l.L. s.v., col. 98, 38– 39. Iunguntur more ut ita dicam centonario plura carminum epigraphicorum verba sententiaeque, scil. ‘tumulum contempla meum’ (cf. Indices IX s.v. ‘videre mortis monumentum’), ‘lege…’ (cf. Concordanze p. 846) ‘si non molestum est hospes…’ (Cugusi Area p. 46 = Vsp pp. 1094–1095 et infra, Indices IX s.v. ‘si non molestum...’), praeterea ‘ignotis cara et nulli non gr[ata]’ (cf. e.g. 1036, 1; 1090, 1; 1532, 1; 1544, 3), demum ‘[ - - - ] discedens Callo sit tibi terra levis’ (compares e.g. 55, 20; 1537 A, 8; 1566, 4). In v. 3, ‘iaceo tellure aṣ[p(e)ra]’, mutatur formula vulgata ‘iaceo tellure sepult( )’ (cf. 2826, 1). Rex autem videtur esse Iuba II, rex Numidiae et Mauretaniae inde ab 25 a.Ch.n., cf. F. Jacoby, RE IX, 2 (1916), coll. 2384–2395; cum praescripto comparari potest titulus Caesariensis CIL VIII, 9350 Laetus Accepti regis Iubae l(iberti) f(ilius). Verba ‘hic Callo iaceo tellure aṣ[p(e)ra]’ vs ‘finibus Italiae lucis ad[ - - ]’ significant mulierem Italiae alumnam in peregrina terra, scil. Caesareae, mortem obisse, ut saepius in carminibus epigraphicis ubique dicitur (Cugusi Aspetti letterari pp. 201 ss.), item fit in Caesariensibus 479 et 2876 et in aliis Africanis, inter quae 248 (ubi tamen res insolenti more tractatur); de iudicio ‘tellure aṣ[p(e)ra - - - ]’ videas Alexandrinum 1312 = CLEOr 41, 4 detinet ignoto tristis harena solo, item urbana 1185, 5 cineres Pollentia saeva subegit et 1026, 1 Itala me rapuit crudeli funere tellus..., ubi similiter ‘crudelitas’ peregrinae terrae obiurgatur (Cugusi Aspetti letterari pp. 211–212). v. 1. hospes, qui tumulum hun[c contemplas - - - ]: haec formula viatoris recinitur ad finem, v. 9, in formula valendi ‘nunc hospes titulo hoc lecto [ - - ]’, ut fit in 2402. v. 2. si non forte grav(e) est: cf. Indices s.v. ‘si non molestum’. v. 3. tellure: haec vox saepius alibi occurrit in locis similibus, cf. Cugusi CLESard pp. 126–127, CLEOr p. 218, praeterea supra, ad 2778, 4, et infra, Indices IX s.v. ‘tellus’. v. 5. remẹ[avi]: legitur fortasse 2984, 1 quoque. v. 7. nulli non gr[ata - - - ]: i.e. ‘omnibus grata’; eadem structura verborum, sed contrario sensu, in Gaditano 2372, 6 femina cui nulla non inimica fuit, i.e. ‘cui omnes feminae inimicae fuerunt’. v. 8. obitus sin[ - - - ]: adiectivum ‘sinister’ aptum iudices quod ad sensum attinet, collato e.g. 2874, 1 fatis sinistris (item Caesareae), sed res metrica obstare videatur (in pede IV ‘/ēst sĭnīst-/’). De sermone: ‘coniunxs’ i.q. ‘coniunx’; ‘quis’ i.q. ‘quibus’.

AFRICAE PROVINCIAE

599

2870 bis. Ph. Leveau, BAA 4, 1970, p. 116 n. 5 (fig. 15); AEp 1971 n. 518; EDCS 09700791; HD 011965; TM 203665; CLEAfr 156. Caesareae, tabula marmorea, fere saec. I p.Ch.n. in.

[ - - - | - - - ] tibi nat[ . ] | de vertice moleṃ [ - - - ] | Cl(audia) Spes ne qui igno[ret - - - ] | -----Versus: da6, ut concludi posse videatur ex verbis ‘de vertice molem’, quae clausulam optimam efficiunt, scil. ‘vertice ‒ ⏓’, valde usitata et ab auctoribus (cf. Mastandrea pp. 906–910) et in titulis, de quibus cf. infra, Indices IX s.v. ‘vertice...’. Quam ob rem dissentior a Leveau et ab AEp, qui iudicant titulum Caesariensem soluta oratione scriptum. Cognomen ‘Spes’, quod saepius mulieribus additum est, videas Kajanto p. 286.

2871. Ph. Leveau, BAA 4, 1970, pp. 119–120 n. 11; AEp 1971 n. 524, 2014 n. 1584; EDCS 09700797; HD 011983; TM 203673; CLEAfr 157. Caesareae, tabulae ex marmore fragmentum, fere altera parte saec. I p.Ch.n.

[ - - - crudeli mort]ẹ (?) perempt[ - - - ] | [ - - - ]a legis. 1. restitui dubitanter, etenim potest esse ‘[caed]ẹ’ (simm.) et ‘indigna’ quoque (AEp 2014) Versus: di. Locutio ‘morte/caede/clade (simm.) perempt( )’ saepius legitur in CLE, e.g. 1281, 1 crudeli clade peremtas (Capuae); 1438, 4 [e]st fine perempta (Salonis); 1440, 9 iacet Petronia sorte perempta (Salerni); 2106, 4 crudeli mor[te perempta] (Narbone, aetate Augustea); 2290, 2 [mort]e peremptus ero (Romae); videas praeterea Augustinianum illud 2860, 1 Donatistarum crudeli caede peremptum; addas quaeso Verg. Aen. 6, 163 indigna morte peremptum (Hoogma p. 280); quibus nisus locis fortasse iudices in lacuna adiectivum ‘crudeli/indigna’ quoque restitui posse de ‘morte’ (vel simm.) positum. At nihil certi adfirmari potest.

600

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2872. Sandrine Agusta-Boularot, M. Bousbaa, BACTH n.s. 24, 1993–1995, pp. 101 ss., maxime pp. 108–114 (figg. 4–6); AEp 1995 n. 1793; Hamdoune(1) 168; Sblendorio Cugusi Carme Mauretanico pp. 229–242 = Introduzione pp. 153–162; AEp 2012 n. 1933 (cf. 2013 n. 2162); EDCS 03301013 (figg.); HD 051222; TM 204310; MQDQ CE|appe|104; CLEAfr 158. Caesareae, tabula ex marmore litteris optimis optime servata, carmen integrum exhibens, saec. I p.Ch.n. ut videtur ex nominibus (cf. infra, comm.).

[h]ạnc struem perennis arae posuit his in sedibus Iulius Festae Secundus coniugi karissimae. vixit annos sex triginta bisque viginti dies, pondus uteri enisa decimum luce rapta est tertia. nata claro Rubriorum genere de primoribus, sancta mores, pulchra visu, praecluens prudentia, exornata summo honore magno iudicio patrum aurea vitta et corona Mauricae provinciae haec et divum consecuta est summa pro meritis bona. quinque natos lacte mater ipsa quos aluit suo sospites superstitesque liquit votorum potens.

5

10

Versus: tro7 boni, in lapide optime distributi; v. 1 ‘posuit’ (trochaice); v. 2 ‘conjugi’; v. 4 ‘/uteri ͡e-/’ et ‘/decimum/’ falsi anapaesti; v. 5 ‘genere’ tribrachis; v. 7 ‘iudicjo’; v. 9 ‘/pro meri-/’ falsus dactylus; v. 10 ‘/-luit su-/’ (trochaice). Quo de genere versuum in Africis videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 22. Epigramma minutatim tractavit Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 229 ss. = Introduzione pp. 153 ss. Gravissimum elogium mulieris nobili loco natae (v. 5), per totam provinciam laudatae (v. 8), annum fere XXXVI agentis mortuae, tertio die postquam decimum natum ediderit, relinquentis ad superos maritum et quinque natos. Optime comparatur carmen Cordubense 2335. ‘Festus/Festa’ cognomen vulgatissimum, legitur enim in titulis amplius quam 500es, cf. Kajanto p. 221; item ‘Iulius’, quod nomen maxime cadit temporibus Imperatorum Iuliorum et Claudiorum. ‘Rubrius’ nomen autem gentem significat antiquam Italicam, quam ob rem fortasse Rubria Festa haud sero in Mauretaniam venit (ceterum, Rubrios Caesaream haud sero pervenisse titulus quoque soluta oratione conceptus AEp 1985 n. 965 probat). Quae omnia suadere videntur ut iudicemus carmen saec. I p.Ch.n. conscriptum esse

AFRICAE PROVINCIAE

601

v. 1. struem: ‘strues’ i.q. ‘moles’ raro legitur in CLE, saepius contra in auctoribus, cf. Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 231 = Introduzione p. 155. v. 1. his in sedibus: vox ‘sedes’ saepius legitur in sermone funebri, 2690, 7 struxi sedem; 428 (Stabiis, aetate Hadriani); 629 (Iuli Carnici, haud seriore aetate); 1358 (Romae, 472 p.Ch.n.); 539 (in Dalmatiae loco incerto, incerta aetate); compares ‘sedibus aeternis’ 433 (Lambaesi, saec. III p.Ch.n.), cett., cf. Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 231 = Introduzione p. 155. v. 2. Iulius... Secundus: nomina viri disiuncta sunt, ut alibi, cf. infra, Indices IX s.v. ‘nomina disiunguntur’. v. 2. coniugi karissimae: littera ‘k’ ante litteram ‘a’ posita, scholam redolens, saepius legitur in Africis, cf. ad 2762, 7, Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 231–232 = Introduzione pp. 155–156, item infra, Indices IX s.v. ‘k-’. v. 3. aetas obtorte describitur per plura verba ambagesque, ut saepissime fit in CLE, cf. Indices IX s.v. ‘aetas...’. v. 4. pondus uteri enisa…: verbum ‘enitor’ i.q. ‘pario’ notum est et auctoribus (inde ab Verg. Aen. 7, 320) et carminibus epigraphicis, scil. 498, 5 pregnax sa[lvamque puellam] / enixa est misera acerbaq(ue) [decidit ipsa] (Albae Mars., incerta aetate), cf. Th.l.L. s.v., col. 597, 55 ss.; voce ‘pondus’ vero utuntur poetae epigraphici, ad nasciturum vel modo editum significandum, in 1122, 5 duplici nos pondere mater edidit (Romae, saecc. I/II p.Ch.n.) et 1514, 5 [d]ulci pondere... gravata... (Firmi Piceni, incerta aetate), idem faciunt autores, cf. Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 232–233 = Introduzione pp. 156–157; significantior vero videtur locus urbanus Christianus ICVR 21306, 3 demis〈i〉t ceminum pignus (ad Agnetem, incerta aetate). v. 4. quam multae mulieres partus causa mortuae sint, immatura quidem morte, abunde probant tituli innumeri, cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors partus causa’; in Africis videas etiam 1834, 1 causa meae mortis partus fatu[mque malignum] (Satafi, haud ante saec. IV p.Ch.n.). v. 4. videas ut mater laudetur quod multos natos genuerit, ut iterum iterumque fit in CLE, cf. e.g. Ammaedarense 2149, 3 bis binos iuvenes reliqu[i] (saecc. II/III p.Ch.n.), 1142 (Romae, saec. I p.Ch.n.); 558 = CLEPann 37, 3 quae post sex partus… obii (Aquinci, saec. II ex. – III in. p.Ch.n.); CIL VIII, 17463 = ILatAlg. I, 130 XII liberorum mater (Uled Dramena, incerta aetate); VIII, 9162 filii superstites n(umero) V et nepotes X (Auziae, 227 p.Ch.n.), cett.; locos collectos tractaverunt Logemann pp. 100 ss., Lassère Vbique populus pp. 492 ss., maxime 495, breviter Wolff p. 91. v. 4. luce rapta est tertia: compares 1236, 1 dum tertia non lux / coniugium et natos, omne decus rapuit (Lambaesi, haud ante saec. II p.Ch.n.) et Vergiliana nonnulla, e.g. Aen. 3, 117 tertia lux classem Cretaeis sistet in oris. Verbum ‘rapio’ saepissime ad mortis vim relatum, cf. Indices IX s.v. v. 5. nata claro Rubriorum genere de primoribus: amplissimum genus significatur, ut saepius vel ita vel similiter: in Africae provinciis cf. e.g. Madaurensia incertae aetatis 1969, 11 excelso genere orta, 2174, 3 excelle[n]ti genere [or]ta; item, 1554, 2/7 genere regio... / exorta genere regio (Siccae,

602

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

haud seriore aetate); praeterea, Vercellense 795, 1 claro ex genere ortus (saecc. V/VI p.Ch.n.) multaque alia in titulis, videas Sanders Licht I, pp. 84 ss.; Consolino Ascesi pp. 105–106, 129; Descombes p. 347; Cugusi Aspetti letterari pp. 326–327, 378–379 et CLESard pp. 139–140; Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 234–235 = Introduzione pp. 158–159. Ceterum, quod ad verba attinet compares Vergilianum illud Aen. 1, 550 Troiano… a sanguine clarus / Acestes (Cugusi Aspetti letterari pp. 175–176) et carmina quae adduxi supra, ad 2832 bis, 1. v. 6. sancta mores, pulchra visu, praecluens prudentia: tricolon asyndetice per adnominationem positum addita gradatione et variatione (‘mores’ acc. relat. vs ‘visu/prudentia’ abl. limit. vel qualit.). Cum saepius in CLE mulierum sanctitas et pulchritudo laudentur, ut facile concluditur ex Logemann pp. 78–80 (de sanctitate), 111–115 (de pulchritudine) et ex De Marchi Virtù p. 775 (de sanctitate), contra laus prudentiae in mulieribus rarius legitur maximeque Christianis iisdemque amplissimo genere natis, cf. 1447, 5 (nobilis Eugenia) prudens anemis (Massaliae, saec. IV p.Ch.n.), 1872, 3 vera sancta pruden[s]... (Thuggae, incerta aetate); 1985 (mater) prudens et p[atien]s (Madauris, incerta aetate); urbana 736, 2 (haud ante saec. IV p.Ch.n.), 737, 9, ICVR 18160 (= 19592), 3 benigna semota prudens; quod ad titulos gentilium pertinet, cf. Africum 113b, 3 (Seiia Honorata) prudens demandat nato[s] / marito karissimo (Calamae, saecc. II/III p.Ch.n.). Plura dixit Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 235–236 = Introduzione p. 159. v. 6. praecluens: proton, dein una tantum legitur, scil. Prud. cath. 4, 37 praecluens (schol. ad loc. explicat: ‘excellens’) potestas divina, cf. Th.l.L. s.v. praeclueo, col. 494, 58–59. vv. 7–8. vel (a) ‘summo honore’ abl. modi (~ ‘honorifice’), ‘vitta et corona’ abl. instrumenti; vel (b) ‘summo honore’ abl. instrumenti, verbis ‘vitta et corona’ abl. ad explicandum appositis. v. 8. mulier donatur dono civico pro publicis meritis, fortasse fuit flaminica, cf. Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 236 = Introduzione p. 160; similiter donatus est Dalmatius a provincia Lugdunensi, 2046 = CLEPann 55 (inter Sopianas et Mursam, fere 380–420 p.Ch.n.), similiter ‘cuncta provincia coluit’ Nymfium (2099, 9, in Novempopulania, saec. V ut videtur). Fuit certe Festa matrona nobilissima, ut plures in Africis provinciis fuerunt (cf. Ladjimi Sebaï in La femme tunisienne pp. 61–68; de flaminicis vero cf. Ead. Femme 205 ss.). v. 8. Mauricae provinciae: i.e. ‘Maurorum provincia’, scil. Mauretania. Comparari potest ‘tellus Maurusia’ 1312 = CLEOr 41, 5 (prope Alexandriam, Gordianorum aetate); ‘gens Maura’ legitur alibi in Mauretanis, 2894, ‘Maurorum gente’ autem in MacCrostie Rae p. 227 n. 82 (Cululi Theod., 539– 544 p.Ch.n.); ceterum, ‘Maurorum tellus’ fortasse in Octavia 971 legendum, cf. Lucia di Salvo, Itin 8–9, 2009–2010, pp. 435–447. Ceterum, Maurorum genti multa nomina indita, cf. Luisi pp. 11 ss.

AFRICAE PROVINCIAE

603

v. 9. haec et divum…: particula ‘et’ anastrophice posita, scriptor scite collocavit voces ‘haec’ et ‘bona’ inter se relatas in initio et in fine, ‘summa’ in medio. - Vox ‘divum’ autem poeticum sermonem sapit, in carminibus hic illic legitur (e.g. 1528, 1; 432, 1; 24, 4; 111, 21 et Concordanze p. 174); syntactice autem nescio utrum interpretandum sit gen. obiecti, scil. ‘(meritis) erga deos’, an gen. subiecti, scil. ‘summa bona a deis concessa’, hoc alterum malim. Videas Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 236 = Introduzione p. 160. v. 9. pro meritis: locutio saepissime posita ad mortuorum merita exprimenda (cf. infra, Indices IX s.v.); in Africis videas e.g. Carthaginiense 2735 et Mactaritanum 1238, 25, cett. v. 10. natos lacte mater ipsa… aluit suo: verbo ‘alo’ eodem modo posito utuntur 2115, 6 nunc quis alet natum? (Carthagine, saec. II p.Ch.n.); 990, 4 iussit natos tolleret quos aleret (Romae, saec. I p.Ch.n.); 3038 (Carnunti); 3047 (prope Sirmium); item auctores quoque, ut puta Prop. 2, 22, 42 geminos anxia mater alit et Colum. 10, 162–163 quos enixa est partus iam quaerit alendos / privignasque rogat proles. In carmine Cesariensi laudatur mulier et quod mira fuerit fecunditate (v. 4) et quod ipsa natos lacte suo nutriverit (v. 10), nulla mercennaria adhibita nutrice, contra morem mulierum alto loco natarum (quo de more cf. De Marchi Virtù p. 773): Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 237 = Introduzione p. 161. v. 11. quinque natos… sospites superstitesque liquit: versus elegans et politus, ut sensit Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 237–238 = Introduzione p. 161, videas enim poeticum verbum ‘linquo’ pro ‘relinquo’ ut saepius fit in CLE (cf. ad 2742, 11 et infra, Indices IX s.v.), praeterea dicolon per verba synonima idem sonantia, gradatione addita, ‘sospites superstitesque’, antiqua quidem ut perspici potest ex Enn. scen. 295 V.2 = 246 Joc. regnum nostrum sospitent superstitentque, et Pl. Asin. 2 gnatum tuae superesse vitae sospitem et superstitem (Plauti verba sunt paratragica ut dicunt), cf. Ed. Fraenkel, Elementi plautini in Plauto, Ital. versio, Firenze 1972 [Germanica ed.: Plautinisches im Plautus, Berlin 1922], p. 343. - ‘Linquo’ (et ‘relinquo’) ponitur de natis, ut fit iterum iterumque in CLE, cf. ad 2765, 4 et Indices IX s.v. ‘relinquere/linquere natos’. v. 11. votorum potens: poeticum sermonem sapit ut videtur, collatis locis Ov. fast. 3, 269 et 5, 258, Stat. Theb. 9, 551; nunquam legitur in CLE, ubi contra simili vi invenitur ‘compos voti/votorum’, cf. ad 2714, 10: Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 238 = Introduzione p. 162. De genere dicendi: tricolon asindetice positum v. 6 (supra); adnominatio v. 2 ‘Coniugi Karissimae’, v. 6 ‘Pulchra… PRaecluENs PRudENtia, v. 11 SosPITES SuPerstITES (ubi addas dicolon quoque, cf. supra).

2873. Ph. Leveau, Kart 18, 1978, pp. 129–131 (tab. XXX A); AEp 1978 n. 896; Cugusi Introduzione p. 80; EDCS 09200586; HD 014202; TM 203751; MQDQ

604

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

CE|appe|766; CLEAfr 159. Caesareae, tabula ex marmore, fere med. saec. II p.Ch.n.; antiquissima mensarum funerariarum Africarum esse videatur.

Praescr.: Marcia Roga[ta] | Cyt[i]ṣịṣ annor(um) XV, [men]s(ium) [ - - - ]. | h[aec f]uit pia et sapiens | ultra modum aetatis, velut | contendente sensu cum | celeritate fatorum. Versus: ia varie mendosi. ‘Rogata’ legitur in 2924, ‘Rogatus’ in 2909; ambo saepissime in Africis inveniuntur, fere 650es de omnibus 714 exemplis, cf. Kajanto p. 297; praeterea videas perrarum ‘Rogatina’ in 3095. ‘Cytisis’ Graecum nomen mulieris, masculine ‘Cytisus’, de quo cf. Solin Personennamen p. 1177. Insolenti miroque modo mors immatura exprimitur, “... quasi illa virtute maturescere vellet prius quam mors cito auferret”. Comparandum est 649, 5–7 praeclarus studiis, primis deceptus in annis, /... / ultra annos sapiens praeceps fata invida raptum (in Sabinis). Adulescentula Rogata laudatur quippe quae sapientia aetatem superaverit, ut fit in ICVR 19220, ubi laudatur puer qui ‘non annis maturus erat, sed dogmate morum / vicerat aetatem pondere propositi’ (Romae, ad Sanctum Laurentium); praeterea cf. Luxor. AL 345 R. = 340 S.B., 9 naturae ingenio modicos superaverat annos. v. 1. ultra modum: idem invenitur in 97, 7 (legit Ritschl: Cugusi Aspetti letterari p. 93 et n. 3), alia tamen vi.

2874. Leveau p. 150 n. 246 (fig. 28); AEp 1985 n. 958; Hamdoune(1) 159; Cugusi Introduzione p. 81; AEp 2011 n. 1779, 2013 n. 2162; EDCS 08300655; HD 002882; TM 203353; MQDQ CE|appe|150; Hamdoune Distiques p. 10 (fig. 6); Hamdoune(1) 159; CLEAfr 160 (fig.). Caesareae, duo fragmenta congruentia partis superioris stelae ex marmore, fractae, servantis carmen in chartula fere integra inscriptum, opinor saec. II p.Ch.n. (cf. infra, comm.).

[hic eg]o quae iaceo fatis sum rapta sinistris, | [se]cta meis semper dulcis ubique fui. | [des]ịne funestos, mater, iam scindere crines, | atque leva luctus, frater utique minor. | infra figura delineatur 1, 3. ‘[hic e]go’ et ‘[desine]’ rest. Hamdoune rei metricae causa, certe ambo versus prominebant

AFRICAE PROVINCIAE

605

Versus: di. Adulescentula ante tempus mortua matrem et fratrem amanter ipsa consolatur. Animadvertas quaeso mortuae nomen contra morem omissum esse, nisi quis iudicet id, olim alibi scriptum, nunc cecidisse. v. 1. cf. supra, comm. ad 2640. v. 1. fatis sum rapta sinistris: cf. 640, 3 hic iacet… fatis opressa sinistris (Aquileiae, saec. IV vel V) et 1167, 6 (Spoleti); addas 1339, 15 auspiciis sinistris (Romae, saec. IV vel V), cum contra carmen Caesariense 2870, 8 incertum sit. v. 3. [des]ine... mater... scindere crines: est formula consolationis vulgata ‘desine flere’ vel simm., de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘desine’. Aliter quoque invicem iunguntur et opponuntur fati rapientis vis et consolatio mortis, scil. 2355, 1–2 rapta ego sum fato . [ - - - ] / desine flere par[ens - - - ] (Vrsone). Cum loci similes fere omnes ad saec. II p.Ch.n. pertineant, videtur epigramma Caesariense quoque ad idem tempus referendum. Cf. Cugusi Introduzione p. 81. De genere dicendi: ‘funestos’ adiect. praedicativum ut videtur, scil. ‘ita ut funesti sint’ / ‘ita ut funus ostendant’; praeterea, ‘Leva Luctus’ allitteratio.

2875. Leveau p. 150 n. 247 (fig. 29); AEp 1985 n. 959; Cugusi Introduzione p. 81; EDCS 08300656; HD 002885; TM 203354; MQDQ CE|appe|151; CLEAfr 161. Caesareae, tabula ex marmore, saec. II p.Ch.n. ut puto (nisi quis malit fere 50–120 p.Ch.n.).

Praescr.: [ - - - ] | annor(um) X[ - - - ]. | (vacat)

dolere noli, mat[er], | hoc faciend[um] | fuit. properavit aetas | [hoc voluit fatus meus] (?). edidi supplevi iam CLEAfr Versus: ia6. Sunt merae formulae, ut ex plurimis locis similibus deduci potest quos collegi Cugusi Fadieni pp. 91–96, videas praeterea Massaro Atina pp. 31 ss.; cf. infra, Indices IX, s.vv. ‘noli dolere’, ‘faciendum fuit’, ‘hoc voluit...’, ‘properavit aetas...’.

606

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2876. P. Monceaux, BACTH 1915, p. CXXVI n. 2; Ph. Leveau, AntAfr 11, 1977, pp. 223–229 (fig. 18); Cugusi Tradizione pp. 85–86, Aspetti letterari pp. 245– 246; Gamberale Problemi pp. 499–500; Michèle Coltelloni-Trannoy, Ktéma 32, 2007, pp. 231–232; Hamdoune Distiques p. 13 (fig. 9); AEp 2013 n. 2164, 2014 n. 1585; EDCS 53500015 (figg.); MQDQ CE|appe|767; Hamdoune(1) 164; CLEAfr 162. Caesareae, lapis undique fractus in hypogeo quodam repertus, saecc. II–III p.Ch.n. opinor (sed priore parte saec. I p.Ch.n. AEp 2014).

[ - - - ]δω κονία . . . . . [ - - - ] | [ - - - ] πάσιν τοῖς παραμειβ[ομένοις]. | [conditus hic] (?) miti sopitus morte quiesc[o], | [militiae ti]tulis inclytus egregiis. | [iam genuit] Ḥemesa patria me diva crea[trix], | [ - - - b]usti sarcofagum reti[net]. | [occubui oc]toginta annorum [ - - - ] | [ - - - ]co qui celebrat [ - - - ].

5

3. ‘[conditus hic]’ restitui dubitanter collatis locis adductis in Concordanze p. 105 (attamen ‘[conditus in]miti’ quoque restitui potest vel quid simile); 4. rest. Monceaux; v. 5 ipse supplevi, ‘crea[vit] Monceaux; 6. ‘[Africa nunc]’ suppl. Monceaux, Cugusi CLEAfr, ‘[Caesarea]’ malit Hamdoune, res in medio iacet; 6. ‘reti[net]’ Monceaux, Cugusi; 7. ‘[occubui oc]toginta’ rest. Monceaux; 7(fin.)–8. totum locum Monceaux, Hamdoune ita refinxerunt: ‘[pondere pressus | salve illi di]co qui celebrat [tumulum]’, haud absurde quidem sed nulla re certa Versus: di, si computes ‘genuīt’ ante caesuram, item ‘Hemesā patriā’ accentus causa (?) (cf. Cugusi Aspetti letterari p. 246 n. 27bis; sed aliter sentit Gamberale laud.). Hemesenus quidam defunctus vel miles (si ‘[militiae]’ v. 4 recte suppletur) vel magistratus esse videatur, morte peregrina raptus, id quod per verba Vergiliani epitaphi exprimitur (Hoogma pp. 221–222; Cugusi Tradizione pp. 85–86, Aspetti letterari pp. 200 ss., p. 202). Cf. infra, Indices VI A. v. 3. voces ‘sopitus/sopor’ in CLE adhibitas videas in Concordanze p. 769. v. 5. Hemesa patria: nominativus casus esse videatur, nisi quis malit nescio quo pacto ablativum loci agnoscere. v. 6. busti: cf. supra, ad 2774, 5. v. 6. sarcofagum: significatur, metaepigraphice ut ita dicam, sarcophagus ipse ubi carmen incisum est, ut nonnunquam fit in titulis, cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 72 (addas quaeso urbanum AEp 1967 n. 54, saec. II p.Ch.n.); de huius vocis usu autem in CLE videas Sblendorio Cugusi

AFRICAE PROVINCIAE

607

Composti p. 54; in carmine Gallico 454, 2 autem sarcophagus expresse describitur, verbis ‘multi sarcophagum dicunt quod cons[ - - - ]’. Nota ‘sarcofagum’ i.q. ‘sarcophagum’.

2877. E. Albertini, BACTH 1930–1931, p. XIII et pp. 232–233 n. 9; AEp 1931 n. 39; Zarker 37; MacCrostie Rae p. 116 n. 27; EDCS 16100372 (figg.); HD 025338; TM 204085; MQDQ CE|appe|341; CLEAfr 163. Caesareae, pulcher cippus exhibens carmen fere integrum, fere saec. II p.Ch.n. vel priore parte III (videas enim hominum nomina).

Praescr.: T(ito) Licinio Cl(ustumina) Hie[rocl - - - ] L(ucius) Vinnius Fronto ex ta(bulario). | incipe parve puer stu|diis superare parent(em) | egregiumque genus | propriis virtutibus orna. praescr. nescio utrum ‘Hie[rocli]’ an ‘Hie[rocleti]’ Versus: da6. ‘Vinnius’ nomen proprie Latinum (Schulze p. 425), ‘Hie[rocles]’ contra (si recte restituitur) Graecum, cf. Solin Personennamen pp. 88–89. Carmen augurale, ut videtur. Putes fortasse hic poetam epigraphicum in mente habuisse Iuli illius virtutis ut ita dicam primitias a Vergilio laudatas. Carmen de gente nobili loco nata factum (videas enim ‘egregium genus’); fortasse puero laudato eadem nomina fuerunt quae patri, T. Licinio Hierocl( ), procuratori Augusti in Mauretania Caesariensi anno 227 p.Ch.n. (de quo videas Albertini laud. et Zarker ad loc.; Pflaum Carrières II, pp. 808–810 n. 316; PIR2 V/1, n. 182; Christol – Mangiocalda pp. 23–24, 67–6, 136–137). Munus tabularii vero (ut in 2791, 5, cf. ad loc.) referre nos videtur ad eos qui provinciae praesunt. Vt saepius apud gentiles, hic quoque votis expetitur ut virtus viri cuiusdam par sit, quin etiam maior quam ipsius gentis laudes, id quod in carminibus epigraphicis antiquitus invenitur, inde a Scipionico 958, 4, cf. Cugusi CLEDalm pp. 93, 99 (cum contra recentius Christianis longe gravior sit virtus hominis ipsius quam laus gentis, legas pauca in Cugusi Aspetti letterari pp. 237–238, 378–379 et CLESard p. 139); adde quod saepe iam ab antiquo votum fit ut ‘pater meritis vincatur a filio’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘superare parentes’. Cum carmine Caesariensi comparari posse puto 2835 (Madauris), 2848 (Siccae). Sententia autem gravius exprimitur per Vergili verba, scil. buc. 4, 60 incipe parve puer + buc. 4, 17 pacatum… reget patriis virtutibus orbem, more fere centonario ut ita dicam: Cugusi Tradizione p. 87.

608

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 1. superare parentem: optimus finis versus, compares enim locos a Mastandrea p. 830 collectos; item 2848, 4 aequare parenti; ceterum, similiter ‘superare labores’ legitur 2905, 1.

2878. CIL VIII, 9670, cf. 21504 (Wilmanns – Mommsen, Cagnat – Dessau); Chol. 203; Eng. 58; EDCS 25500487; MQDQ CE|appe|717; CLEAfr 30. Cartennae, puto saecc. II–III p.Ch.n.

in isto tumu|lo T[anni]a sepulta | est Syra, quae brevi | ne quidem inpleto b[i]enni tempore crudo | mortis in[t]erven[t]u mari[t]a|li v[i]nculo disiuncta es[t]. | Postscr.: annos agens occidit | XVII, m(enses) III, d(ies) XVIIII. Versus: ia6 (v. 1) et ia7 (vv. 2, 3). v. 1. Syra: scil. natione Syra, ut videtur. v. 2. b[i]enni tempore: scil. significatur quam brevi tempore cum marito vixerit. v. 2. locutiones ‘compleverat annos’, ‘complere tempora vitae’ simm. saepius in carminibus epigraphicis leguntur, ut patet ex Concordanze pp. 17, 102 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 42, CLEHisp p. 144: videas e.g. Pannonicum 2588, 3 bis denos a[etas] mihi iam compleverat annos (Carnunti), Hispanica 2348, 2 que no〈n〉dum [ - - - ] denos con[pleve]ras an[nos] (in agro Ossigitano) et 2423, 1 iamque XVIII aetas mea nunc conpleverat annos, cett.: infra, Indices IX, s.v. ‘complere annos’. v. 3. mari[t]a|li v[i]nculo: cf. Africum 2824, 3 kara maritali regimen. v. 3. crudo: i.q. ‘acerbo’, mortem immaturam significat, ut iterum atque iterum, cf. Fernández Martínez Acerbus pp. 313 ss., Adjectivos pp. 113 ss. et infra, Indices IX s.vv. ‘acerbus’, ‘crudus’, ‘durus’, ‘indigne’.

2879. (L. Leschi,) H.-I. Marrou, BAA 1, 1962–1965, p. 230 n. 3 (fig. 5); AEp 1967 n. 649; Gómez Pallarès Musiva III 21; EDCS 09800470; Niquet in HD 015532; TM 203804; CLEAfr 208. Cartennae, opus musivum serioris aetatis ut ex genere dicendi satis elucere videtur.

[ - - - ] ṃorte qụem pie|tas diu visa videtur | an magis [v]erbis u|ma[nis (?) - - - ]t umbr( ) |

AFRICAE PROVINCIAE

ad [ - - - q]uod ti|bi iam p[e]rpere ca|sus avi . a [v]er|us quid[q]uid[ - - - ] | parci qu[i]dq u|[id - - - ] . esserat | [ - - ? - ] ̣ ̣

609

5

edidi ex photographemate quod exhibet Marrou laud. 2 ad fin. fortasse ‘[detine]t’ suppleri potest; 5. fortasse ‘[ ] . esse rat[ ]’ Versus: da6. ‘Vmbr( )’ est ut puto vocis ‘umbra’ casus nescio quem; saepius in CLE haec vox de mortuis ponitur (cf. ad Carthaginiense 2731, 4), quod utrum hic quoque fiat an non, dilucide diiudicari nequit. Quod est de sermone: v. 1 parum liquet nexus verborum; ‘uma[nis]’ i.q. ‘humanis’ (?); ‘p[e]rpere’ i.q. ‘perperam’ (‘perpere’ rarius legitur et seriore aetate: Th.l.L. s.v. perperus, col. 1624, 8 ss.); praeterea, videas lusum ‘visa videtur’.

2880. (L. Leschi,) H.I. Marrou, BAA 1, 1962–1965, pp. 230–232 n. 4 (figg.); Gómez Pallarès Musiva III 63; AEp 2014 n. 1586; EDCS 61800289; CLEAfr 209. Cartennae, aetate incerta; in medio opere musivo quodam stat figura viri, ad cuius laevam et dextram partem versus scribuntur.

[ - - - n|tes quaqu(e) alterni [ - - - ] | [ - - - si]|bimet . . . ve[ - - - ] | [ - - - ]|ntur a pericl[is - - - ] | [ - - - ]|is despicis [ - - - ] | [ - - - ]|inr[ - - - ] | [ - - - ]| . or [ - - - ] | [ - - - ]| . cro[ - - - ] | [ - - - ]| . pes ce[ - - - ] | [ - - - ]| bima[ - - - ] | [ - - - ]|tatur [ - - - ] | [ - - - ]|auam[ - - - ] | [ - - - ]|t quidq[ - - - ] | [ - - - ]| . . . . si[ - - - ]. 2. aliter ‘[ - - - ]bi met . . . ̓ Versus: da esse videantur.

5

10

610

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Gravissimae lacunae prohibent ne quicquam certi dicatur. Videas tantum ‘pericl[is]’ pro ‘pericul[is]’.

2881. (L. Leschi,) H.I. Marrou, BAA 1, 1962–1965, pp. 230–232 n. 5 (fig. 8); AEp 2014 n. 1587; EDCS 61800290; CLEAfr 210. Cartennae, aetate incerta, opus musivum valde lacunosum.

[ - - - ] post expletas VII[ - - - ] | p̣arentum postq[ue - - | - - ]aboratos liberis po[ - - | - - ]us annis, ̣ hic tuae | [sem]per placebit maxima[ - - - ] | qui pulcram titul[ - - | - - ]as condere fia . [ - - -] | [ - - - ] . or iubes dis | [ - - - ]mples passin . . spa | [ - - - ] . tatusariit (?) exililiu (?) | probatam ------

5

Versus: fortasse da. Vt in 2880 (supra, indidem Cartenna), hic quoque graves lacunae prohibent ne quicquam certi dicatur, quin etiam de collocatione ipsa verborum in singulis versibus parum liquet. Putes fortasse ‘exililiu’ nihil aliud esse nisi ‘exiliu’ (fortasse pro ‘exilio’, ut e.g. ‘maritu’ = ‘marito’ in Cirtensi 2809, ‘delictu’ = ‘delicto’ in Hipponensi 2857, cett.); quod si ita sit, fortasse de exilio cuiusdam dicitur ob Vandalicas persecutiones facto (ita dubitanter Marrou laud.); sed vocem ‘exilium’ in opere musivo minus expectes (nisi in fabula mythologica). Fortasse dicitur de re iussu cuiusdam (‘iubes’) incohata et perfecta (‘expletas’, ‘[ ]mples’). Sed nihil pro certo haberi potest.

2882. P. Massiera, BACTH 1943–1945, pp. X–XI, 397–398; AEp 1946 n. 48; Zarker 112; MacCrostie Rae p. 110 n. 24; Cugusi Introduzione p. 109; EDCS 15300364; HD 022339; TM 204011; MQDQ CE|appe|308; CLEAfr 164. Satafi, fere saec. II p.Ch.n. formularum causa.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | tu qui | praeteriens stas spec|tas exitum mortem | monumenti mei, | aspice quam dig|na sit data vita mihi. | quinque et triginta | annis vixi et 〈f〉ui. |

AFRICAE PROVINCIAE

611

Postscr.: her(es) C(ai) Vibi Cosmi Act(oris). 3. ‘lui’ lapis errore quodam Versus: post di sequitur unus el, est fere tristichon ut ita dicam, sed v. 1 longior est (debuit esse ‘tu qui praeteriens spectas mortis monumentum’); v. 2 ‘digna’ nominativus spondaice computatur; v. 3 malus, scil. ‘quinqu(e) ͡et / trigin/t(a) ͡an//nis vi/x(i) ͡et fu/i’. ‘Actor’ cognomen hominis, ut fit e.g. in Ferrariensi carmine Fadieni V(a); in CIL IX, 2505 nomen alumno cuidam tribuitur, cf. Th.l.L. s.v. Recte sensit Zarker p. 215 in v. 2 formulam mortis immaturae male mutatam esse, nam debuit esse ‘aspice quam indigne sit data vita mihi’ (ita vel similiter, sed vox ‘indigne / indigna’ semper inest, cf. e.g. 125, 1–2; 1084, 1– 3; 1083, 1–3; 1539, 1–3; 1542, 1–2; 2025; 2183, cett.: Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248, Ritornelli p. 453, Fadieni pp. 91 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 126–127, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘aspice quam...’). Fortasse corrigendum ‘〈in〉digna’, vel errore quodam antigrapho male descripto – consideres enim in verbis ‘(qua)min(digna)’ similitudinem M~IN et omissionem per haplographiam quae dicitur – vel vi vocis ‘indigna’ male recepta. v. 1. tu qui praeteriens stas spectas exitum mortem monumenti mei: sententia sepulcralis male posita, nam utitur poeta epigraphicus locutione ‘mortem monumenti’ pro verbis speratis ‘mortis monumentum’, quae re vera leguntur in 1083, 1; 1084, 1; 1541, 1–2; Fadieni V(a), 1–2; attamen videas 1540, 1 tu qui stas et spectas mortem monimenti mei (fere saec. I p.Ch.n. ex.), nostro carmini persimile. Paulo breviora 125, 1–2; 1539, 1; 1542, 1–2. Videas quae disputavi Cugusi Fadieni pp. 91 ss., Introduzione pp. 109 ss., praeterea brevissime infra, Indices IX s.v. ‘videre mortis monumentum’. Asyndeton ut puto ‘stas spectas’ (cf. 1540, 1 tu qui stas et spectas), nisi quis malit ‘stas specta(n)s’.

2883. P. Massiera, Lat 5, 1946, pp. 345–350 (fig.); E. Riess, Lat 6, 1947, p. 95; L. Leschi, BACTH 1948, pp. XV–XVII et 423–425; AEp 1948 nn. 129/130, 1949 n. 50, 2016 n. 1969; Zarker 34; EDCS 15100119; Scheithauer in HD 021720; TM 203988; MQDQ CE|appe|302; CLEAfr 165. In loco qui appellatur Ouled Ameur, inter Satafim et Sitifim, basis votiva, fere saec. III p.Ch.n.

igne create | Liber, dex⊂ hed. ⊃|tra servat|{t}e Tonantis, | et deus in | deo gaudet | Semeleia mater. | Postscr.: L(ucius) ⊂ hed. ⊃ Tettius | Saturni|nus ⊂ hederae duae ⊃ sacerdos | vota libens | solvit kara | cum coniuge. ⊂ hed. ⊃

612

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

‘servat|te’ lapis, scil. ‘servate’ male scriptum (ut facile arguitur, nam eadem littera et lineolam claudit et sequenti initium dat, ut fit e.g. in tabula Vindonissensi CEL 38, 1–2 Secundi|{i}na, cf. quae dixi Cugusi CEL II, p. 45), corr. Riess 2. ‘gaudet’ Riess, edd., ‘caute et’ Leschi minus recte Versus: da6 (Riess recte). ‘Saturninus’ cognomen supra, comm. ad 2813; nomen ‘Tettius’ autem cf. Schulze pp. 242, 425. Titulus votivus, ubi videas quaeso multa vere mythologica quae dicuntur. Carmen breviter complectitur ea quae aliunde novimus de Liberi origine (cf. e.g. Grimal Miti s.vv. Dioniso, Semele): hoc enim exprimit, quo modo Liber ante diem natus sit matre Iovis fulmine icta, item quo modo ab ipso patre Iove servatus sit, demum quo modo Semele mater ‘resurrexerit’, ut ita dicam, per Liberum filium itaque filio gaudeat, dea deo – nisi quis malit iudicare Semelem Iove quidem gaudere –. In carminibus epigraphicis hic illic dicitur de Libero Iovis filio, e.g. 1519, 4 Liber… Iovis e fulmine natus (Lambaesi, altera parte saec. II p.Ch.n.) et 2714, 1 Iovigena Liber (Lepti); de matre Semele autem videas e.g. Ov. met. 3, 520 proles Semeleia Liber. Cf. Cugusi Novellismo pp. 150–151. v. 1. igne create: alibi ‘igne crematus’ legitur, in Formiano AEp 1987 n. 242, 4 [quae nunc indig]ne est igne cremata suo (saecc. I/II p.Ch.n.) et in Pollentino 2411, 4 qui terra fruge creatus et igne ac fumo crematus. ‘Kar-’ pro ‘car-’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘k-’.

2884. M. Charrier, CRAI 1889, p. XLII n. 3; Joh. Schmidt, CRAI 1890, p. LVI; CIL VIII, 20394 (Cagnat – Dessau); Eng. 26; EDCS 27800162; MQDQ CE|appe|768; CLEAfr 166. Prope Sitifim, saecc. II–III p.Ch.n. ut puto.

Praescr.: vixit anos LXXXXV. | D(is) M(anibus) S(acrum). | A(ulus) Titius Amandus et | coniux Sabina. tu q(ui) [p]rae[ter]|is et [t]itulos meos legueris, [dicas] | “ave Amande!”, erit tibi vita longa. | Postscr.: A(ulus) Titius Victor filius s(umptu) s(uo) domu[m aeternam fecit] (?). ed. CIL 2. vel ‘[dicas]’ vel ‘[dic]’ Versus: da6 parum boni (videas v. 1 ‘me͡os’).

AFRICAE PROVINCIAE

613

‘Amandus/Amanda’ cognomen satis usitatum, cf. Kajanto p. 360 (fere 200es); item est usitatissimum nomen ‘Victor/Victoria’, maxime in Africis (plus minus 800es de omnibus fere 1600: Kajanto p. 278, Ben Abdallah Ammaedara p. 372). Carmen formulis contextum, ut dilucidum fit si compares permulta similia aliunde, e.g. 133, 1; 438, 1; 1191, 1; 1456, 1; 1640, 1; 1879, cett. (Concordanze p. 619), speciatim in Hispanis, e.g. 2337, 2343, 2356, 2369, 2423, 2431, cett., praeterea in Moesicis, e.g. 1879 = CLEMoes 38, 2637, 2641, 3057, cett. v. 2. ‘ave Amande’ est salutandi formula usitatissima, cf. infra, Indices s.v. ‘ave’; in formulis praecedit vel ‘[dicas]’ vel ‘[dic]’. v. 2. erit tibi vita longa: sunt verba mortui, haud viatoris. Monent Pieske p. 66 et Cugusi Perfetti p. 393 ‘legueris’ idem valere atque ‘legeris’, quod ipsum recte invenitur in simili carmine Lambaesitano 133, 1; contendi Cugusi Perfetti pp. 389–395 saepiuscule hoc perfecti genus, errore quodam in ‘-ui’ cadentis, in CLE adhibitum esse. ‘Coniux’ pro ‘coniunx’.

2885. P.A. Février, BACTH 1970, pp. 331–332 n. 13 (fig.); AEp 1972 n. 743; EDCS 09700438; HD 010192; TM 203598; MQDQ CE|appe|769; CLEAfr 167. Sitifi, lapis saeculi III p.Ch.n. ut videtur.

o felix Sitifis, beata crescens, salv〈e〉. ‘salvo’ lapis errore quodam Versus incertus; si re vera versus est, fere ‘partipes’ quidam (ut eodem verbo utamur quo Diom. gramm. I, p. 499 K.), ut supra, 2832. Vt hic urbs Sitifis, alibi saepius in carminibus epigraphicis aliae urbes laudantur, cf. Cugusi Quattro temi pp. 5 ss., maxime p. 6. Videas ut scriptor urbem adloquatur fere vivens corpus, ut alibi quoque in titulis fit, cf. supra, ad 2724. ‘Salve’ salutationis formula saepius legitur in CLE, cf. Concordanze pp. 715–716.

2886. P. Massiera, BSHGSétif 2, 1941, pp. 109–110 n. 35; AEp 2014 n. 1578; EDCS 61800287; MQDQ CE|appe|770; CLEAfr 168. Carmen in sarcophago inscriptum prope Sitifim reperto, fere saec. III vel IV in. p.Ch.n.

Fortunata decem septemq(ue) haec vixit ad annos. |

614

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

annorum sedecim fuerat coniuncta marito. | vos peto tam saevos, si fas est, ponite luctus, | flos occidit noster primisiae raptus ab annis. permulta insunt legamenta Versus: da6; v. 4 hic illic claudicans (‘flos occi/dit nos/ter pri/misjae / raptus ab / annis’). ‘Fortunata/Fortunatus’ nomen tritum, cf. ad 2767. Adulescentula Fortunata annum XVI agens nupsit, insequenti anno obiit (anne natum edens?). v. 2. fuerat coniuncta: fere i.q. ‘fuerat in condicione coniugis’. v. 3. ponite luctus: i.q. ‘deponite luctus’, cf. 1208 = CLEPann 50, 4 depon(am) luctus (Sirmi). v. 3. saevos... luctus: luctus ‘saevi’ appellantur quippe qui ad eos referantur qui, ‘crudeli’ animo, etiam nunc vivunt post Fortunatam misere morte immatura raptam. v. 3. flos: de nova nupta dicitur, quae gentis ornamentum quoddam vivens fuit; eadem voce alibi quoque translate utuntur poetae epigraphici, in 2738, 3 florem [Wandalorum] (?) et 2821, 1 Catullinorum flores, alia tamen vi. v. 3. primisiae: casus genetivus esse videatur vocis ‘primisia’ i.q. ‘primitia’ i.q. ‘prima aetas’; vel nominativus pluralis ‘primitiae’ appositionis vi, fere ‘(flos, scil.) primitiae vitae’. Vox ‘primisia’ in Th.l.L. non invenitur; nescio utrum nova sit an valeat i.q. ‘primitiae’> ‘primitsiae’> ‘primi(t)siae’. Quocumque modo res se habent, quid locus significet satis perspicuum, comparari potest carmen Africanum 501, 2 aetatis primae miserando funere rapto (Tupusuctu, saec. III p.Ch.n. ut puto).

2887. P. Monceaux – St. Gsell, BACTH 1914, p. XXVI et 1915, p. CCXXXVIII; RA 1916, p. 201 n. 7; AEp 1916 nn. 7–8; MacCrostie Rae p. 151 n. 44; Hamdoune(1) 138; Sblendorio Cugusi Sitifense pp. 163–176 = Introduzione pp. 163–173; AEp 2014 n. 105; EDCS 16201784; HD 025902; TM 204098; MQDQ CE|appe|367; CLEAfr 169. Sitifi, lapis vel saec. III ex. vel IV p.Ch.n. ut videtur (fortasse illud melius, cf. Sblendorio Cugusi laud.).

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). ⊂ hedera ⊃ | hic ego infelix receptus Tartara ⸌Ditis⸍ | horrea dira mihi viae vitamque remisi, | [nec] licuit fatoque meo filiosque vider[e]: |

AFRICAE PROVINCIAE

615

cernerem infernas sedes superosq(ue) remisi, | Parcarum arbitrio genesis vel lege tributa. | 5 infestis querellis Superis ac tristibus aris, | tura dedi Manibus supplex crepitantia flammis; | quod non exauditas pre〈c〉es debusque supernis, | te precor his precibus Bato, carissime frater: | si qua mea commendata tibi filiosque repertos | 10 tradas, vefes (?) dea Pauperies obnoxia non sit. | memoriam facitote mihi, ne derisus in imo | Infernas 〈i〉nt〈r〉a sedes de crimine passus | nomine Dalmatio semper 〈a〉matus ad omnes. | Postscr.: Val(erio) Dalmatio exarco equitum | stablesianorum Bato suo parenti. ‘preoes’, ‘pntiae’, ‘dmatus’ lapis, omnia corr. Gsell; ‘Ditis’ supra verbum ‘Tartara’ (v. 1) scriptum 3. ‘[nec]’ restitui ipse, item Sblendorio Cugusi, ‘[non]’ maluerunt Gsell, Hamdoune; 8. ‘debusque’ lapis, servavit Sblendorio Cugusi, ‘de〈a〉bus{que}’ Hamdoune; 11. ‘vefes’ valde dubium, cf. comm. Versus: da6 singuli singulis lineolis distributi, valde claudicantes, ut iam viderunt MacCrostie Rae p. 151 et Hamdoune(1) p. 229. Cognomen ‘Dalmatius’ maxime legitur in provinciis circa Danuvium flumen, cf. Kajanto p. 203 (e.g. 2046 = CLEPann 55, 2, cett.). ‘Bato(n)’ nomen Breucum / Illyricum, legitur etiam infra 3044: videas Schulze p. 32 n. 1, p. 44 n. 5; Holder p. 360; Th.l.L. s.v. Bato(n), col. 1787, 19 ss., 30 ss. (cf. Cass. Dio 55, 29, 3 et 34, 4; titulos Pannonicos CIL III, 3325 / 3558 / 4276 / 4372 / 4377). Carmen parum perspicuum et mendosi sermonis causa et ob res perobscuras multasque translationes, ut vidit Sblendorio Cugusi Sitifense pp. 163 ss. Varie invicem opponuntur ‘superi’ et ‘inferi’, ut fit in carmine urbano 1109 (quod tamen multo magis perspicuum est quam Sitifense) et in Pannonico 2607, 6 Inferi, ad quos me praecipitem / di Superi coegerunt (cf. ad loc.). Valerius Dalmatius fuit ‘exarc(h)us equitum stablesianorum’, quod munus militiae alibi quoque invenitur, scil. in carmine 830 (Brixiae) maximeque in titulo Mauretanico AEp 1937 n. 35 (Thamallulae); quo de exarc(h)i officio, de quo dubitatur, cf. Cagnat Armée p. 739; Fiebiger, RE VI, 2, 1552, 32 ss., locos contulit Th.l.L. s.v., col. 1178, 32 ss. Equites stablesiani autem memorantur etiam in titulo Sitifensi CIL VIII, 8490/20350 = ILS 2794 et in Aquileiensi AEp 1974 n. 342, praeterea in Not. dign. occ. 6, 64/82; 7, 180/182; 28, 17; sunt militia agens potissimum in Africa – ‘stablesiani Africani’ –, sed etiam in Italia – ‘stablesiani Italiciani’ –: cf. Hoffmann pp. 148–149, 250–252. Cum titulorum supra laudd. nulli annus adscriptus sit, de tempore huius

616

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

militiae parum liquet, nisi quis assequatur ea quae dixit Le Bohec p. 264 de stablesianorum numero a Gallieno aucto ad barbaros depellendos, id quod ad medium saec. III p.Ch.n. vel paulo post nos ducat. Videas Sblendorio Cugusi Sitifense pp. 165–166. v. 1. hic ego infelix: cf. Pollentinum 2411, 1 96 hic iacet infelix, cett. v. 1. receptus Tartara Ditis: i.q. vel ‘receptus in/sub Tartara Ditis’ vel ‘receptus Tartaris Ditis’, cf. 1992 = CLERaetNor 13, 2 est tradita Tartaris imis (Ovilavae, saec. IV p.Ch.n.); quod ad ‘Tartara Ditis’ attinet, videas praeterea 806 = CLEBrit2 1, 2 ubi Ta[r]tara Ditis (Viroconi, ante 70 p.Ch.n.), Zarker 93, 3 secreta… Tartara Ditis (Mediolani, fere 80–120 p.Ch.n.), AEp 1966 n. 22 = Cugusi Corpus p. 21 errantem per Tartara Ditis (Romae, saec. III p.Ch.n.). Vox ‘Tartara’ saepius ponitur in clausula heroica, cf. Mastandrea pp. 839– 840 et Cugusi CLE 701 p. 242 (infra, Indices X s.v. ‘clausulae’). Quod ad sensum attinet, versus comparari potest cum carminibus 1219, 2 me… rapuit sibi Ditis ad umbras (Romae), 1828 perveni… Ditis… ad Tartara [praeceps] (?) (Moguntiaci, aetate incerta), 1186, 9 infernas subito delatus ad umbras (prope Ostiam, saec. II p.Ch.n.). Cf. Sblendorio Cugusi Sitifense p. 167. v. 2. horrea dira… viae: vox ‘horrea’ in sermone castrensi mansiones significat ad commeatus parandos (videas Africana Horrea Caelia, Britannica Horrea Classis, simm.), sed in hoc carmine fortasse translate itineris mansiones significat, scilicet ‘itineris vitae’, quod iter Dalmatio iam confectum est; quae si ita sint, conferri potest carmen, item Sitifense, 2888, 2, ubi ‘metacula’ translate positum idem fere valet quod ‘horrea viae’. Eadem voce translate utuntur auctores quoque, scil. Paul. Nol. carm. 24, 842 mentis horrea et Ven. Fort. carm. 5, 3, 27. Plura dixit Sblendorio Cugusi Sitifense pp. 167–168; aliter Hamdoune(1) pp. 229, 230 (‘Horrea’ nomen loci, hodie Aïn Roua). v. 2. horrea dira: ‘dirus’ in carminibus saepius ponitur ‘de locis infaustae memoriae’, Th.l.L. s.v. dirus, col. 1270, 25 ss.: videas e.g. Lucan. 1, 38 diros campos, Stat. Theb. 1, 162 loca dira. v. 3. nec licuit: saepius legitur in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘licere’. v. 3. fatoque... filiosque: ‘-que’ superfluum, scil. ‘[nec] licuit fato meo filios vider[e]’, quod si ita sit conferamus v. 4 ‘superosq(ue)’, v. 8 ‘debusque’, v. 10 ‘filiosque’ (qua de re cf. supra, ad 2767, 9 maximeque infra, Indices IX s.v. ‘-que’). Aliter interpretari possumus: ‘[nec] licuit fatoque meo scil. frui filiosque vider[e]’, verbo ‘fruor’ subaudito vel errore quodam omisso. v. 4. cernerem…: locus perobscurus, at certe constructio verborum ‘remisi cernerem’ reicienda, quippe quae et parum congruat cum vv. 12–13 (ubi apparet defunctum in sedibus infernis receptum esse) et syntactice praebeat verbum ‘remitto’ adiunctum coniunctivo, quod perraro legitur (cf. Kühner – Stegmann II, 2, p. 224 h); iudicat Sblendorio Cugusi Sitifense pp. 168–169 coniunctivum ‘cernerem’ paratactice positum esse totumque locum fere ita intellegendum, ‘remisi superos, ita ut cernerem infernas sedes’; quod si ita sit, comparari possunt Cato agr. 157, 14, dein seriore aetate e.g. Mulomed. 87

AFRICAE PROVINCIAE

617

et Veg. 2, 12, 3 maximeque Tipasitanum 1835 sic duxit tempora vitae,... sexaginta duos felix bene clauserit annos, fortasse saec. V p.Ch.n. (cf. Szantyr p. 532 librosque ibi allatos). v. 5. genesis: significat “fatum unicuique pendens usque a die natali”; vox legitur in Africis fortasse in 2897, 4 quoque, ceterum iterum iterumque invenitur, cf. infra, Indices IX s.v. vv. 5–6. intellegas: ‘arbitrio Parcarum vel lege genesis’. De ‘arbitrio Parcarum’ cf. 1128, 1 lege Parkar[u]m. v. 6. infestis querellis: cf. Lucr. 6, 16 infestis... querellis. v. 6. Superis: dei significantur, videas item paullo infra, v. 8 debus… supernis. v. 7. tura dedi…: cf. carmen urbanum AEp 1960 n. 211 = EDCS 38800769 (saec. II p.Ch.n. ex.), v. 17, quod mea sententia sonat ‘thura damus’ (saec. II ex. p.Ch.n.). ‘Crepitantia flammis’ autem clausula legitur Sil. 14, 310 et 16, 697. Cf. Sblendorio Cugusi Sitifense p. 170. v. 8. quod non exauditas pre〈c〉es...: versus quod ad res pertinet duplicat v. 6, verbis tamen epicorum more positis, cf. enim Verg. Aen. 11, 158 nulli exaudita deorum vota precesque meae; 11, 796–797 voti Phoebus… partem volucris dispersit in auras; 9, 312–313; praeterea Iuv. 10, 111 numinibus vota exaudita malignis. Sed verborum constructio cotidianum sermonem sapit, est enim ut puto accusativus absolutus qui dicitur, ut infra, v. 11 filios... repertos (ut videtur), cf. supra, ad 2718, 6. Quodsi res ita est, videas accusativum absolutum iunctum praeter necessitatem cum ‘quod’, ad vim causalem maxime explicandam, id quod comparari potest cum ablativo absoluto aucto particulis quae dicuntur explicativae (Szantyr p. 140). Cf. Sblendorio Cugusi Sitifense p. 170. v. 8. debusque: idem valet quod ‘dibusque’ i.e. ‘dis’, servatur a Sblendorio Cugusi Sitifense pp. 170–171, collatis BACTH 1925, p. CV = ILatTun 1109, 6 et AEp 1971 n. 156; compares quaeso ‘deibus’ AEp 1934 n. 23 (Cordubae); dibus 1702 et 891 (ut legit Cugusi Aspetti letterari pp. 236–237, Rilettura p. 77), praeterea AEp 1898 n. 148 et 1934 n. 213 aliosque titulos quos collegerunt Neue – Wagener I, p. 190 et Kübler p. 172; de Britannico 2469 parum liquet. De ablativis/dativis verborum I et II declinationis in ‘-ibus’ cadentibus cf. Sblendorio Cugusi laud., in universum Leumann p. 452. v. 9. precor his precibus: de hac figura etymologica quae dicitur compares precationem illam ‘bonas preces precor’ quam servavit Cato agr. 134, 2, 3 et 139, dein acta Lud. saec. Aug. in CIL VI, 32323, 143 ‘Apollo, uti te... bona prece precatus sum’; nostro autem loco efficitur per ablativum instrumenti, ut saepissime fit apud auctores, videas Szantyr pp. 124–125 maximeque Landgraf pp. 27 ss., p. 28. v. 9. carissime frater: aliter appellatur Dalmatius in postscripto, scil. ‘Batonis parens’, sed lato tantum sensu. vv. 10–11. si qua… tradas… obnoxia non sit: ‘si’ videtur idem fere valere quod ‘ut/utinam’ (gr. εἴθε) et coniunctivis ‘tradas’ / ‘sit’ adiungi; ita fit in

618

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

precationibus (supra, ad v. 9) et in antiquo sermone (cf. Szantyr p. 658), sed etiam optima aetate, Verg. Aen. 6, 187–188 si nunc se nobis ille… ramus ostendat, 8, 560, cett. (cf. Ernout – Thomas p. 240): Sblendorio Cugusi Sitifense p. 171. - Quod est de supremis mandandis, cf. 1988, 47–49 (Romae, saec. II p.Ch.n. altera parte) nec non Prop. 4, 7, 71. v. 11. vefes: vox perobscura, latet fortasse pronomen ‘vobis’, sententiae aptum quidem, vel etiam ‘nefas’, ut in Africo 2824, 4: Sblendorio Cugusi Sitifense p. 171 (contra, in deae nomen pendet dubitanter Hamdoune(1) p. 230). v. 11. dea Pauperies obnoxia non sit: sensus est ‘sint semper vobis res prosperae’. ‘Pauperies’ vice infernae deae inimicae fungitur, ut ‘turpis Egestas’ in Verg. Aen. 6, 273; videas praeterea similiter Claud. carm. min. 15, 1 Paupertas me saeva domat dirusque Cupido (et quae dixit V. Pöschl, s.v. personificazione, in EV IV, pp. 37 ss.). vv. 12–14: novissima carminis pars propinquos monet de mortui eiusque nominis memoria, id quod saepissime in scriptis titulisque Romanorum legi inter omnes constat, ut aptisssime dixit Brelich pp. 71 ss. (cum libris). v. 12. memoriam facitote: compares e.g. carmen ad 116 (= CIL VIII, 682) memoriam piae coniugis faceret lectori, Vulg. 2 Petr. 1, 15, cett.; verbum ‘facio’ autem in circumlocutionibus positum in sermone vulgari adamari inter omnes constat, cf. Szantyr pp. 755 s. v. 12. facitote: modus imperativus futurus in CLE hic illic invenitur, maxime in verbis ‘esto’ (simm.) et ‘facito’ (simm.), rarius aliter, cf. infra, Indices IX s.v. v. 12. ne derisus: subauditur ‘sim’. v. 13. de crimine: ‘de’ cum ablativo causam exprimit (cf. Szantyr p. 262), locos invenias in Th.l.L. s.v. de, col. 65, 45 ss., inter quos selige Opt. Porf. carm. 2, 31 respice me falso de crimine... afflictum poena, Optat. 1, 20, p. 22, 9 Ziwsa erubescit de crimine. ‘De crimine’ referri potest vel ad ‘passus’ (scil. ‘incusatus de...’) vel ad ‘derisus’ (scil. ‘derisus ob...’), prout interpreteris ‘passus’ (cf. infra). Cf. Sblendorio Cugusi Sitifense p. 172. - ‘Crimine’ in clausula cf. infra, Indices X. v. 13. passus: vel part. perf. verbi ‘pando’ fere i.q. ‘prolapsus, deiectus’ (cf. Th.l.L. s.v. pando, col. 197, 6 ss.), vel part. perf. verbi ‘patior’ fere i.q. ‘incusatus’. v. 14. nomine Dalmatio semper 〈a〉matus ad omnes: hic quoque de constructione verborum ambigimus: vel (1) ‘ad omnes’ i.q. ‘ab omnibus’, scil. per confusionem ‘ad/ab’, ut fit in sermone et seriore et vulgari; vel (2) ‘ad’ = ‘apud’, ut priore quoque tempore nonnumquam fit. Videas in universum Szantyr pp. 220–221 (cum libris). Fortasse (2) anteponendum verborum constructionis causa, cf. Sblendorio Cugusi Sitifense p. 172. De genere dicendi: ‘exarco’ pro ‘exarcho’ (de littera ‘h’ evanida in Africis cf. speciatim Hoffmann Quaestiones pp. 36 ss.); ‘receptus Tartara’ sine praepositione, ut ‘magno permanet Aelisio’ 2742, 10; videas praeterea, una cum Sblendorio Cugusi Sitifense p. 173, quam multis repetitionibus scriptor usus

AFRICAE PROVINCIAE

619

sit et in crudelitate doloris exprimenda (v. 1 ‘infelix’, v. 2 ‘dira’, v. 6 ‘infestis’, ‘tristibus’) et in memorandis inferis et superis (v. 4 ‘infernas sedes’ et v. 13 ‘Infernas intra sedes’; v. 6 ‘Superis’ et v. 8 ‘debusque supernis’).

2888. E. Albertini, BACTH 1924, p. IX et 1925, pp. CLXXI s. (fig.); AEp 1925 n. 41; Zarker 81; EDCS 16200965 (fig.); Feraudi in HD 025663 (fig.); TM 204088; MQDQ CE|appe|361; Hamdoune(1) 140; Cugusi Introduzione p. 134; CLEAfr 170. Tabula sepulcralis calcaria optime servata, Sitifi reperta, servans carmen integrum, saec. IV p.Ch.n. ut puto.

si par vivendi reparatur gratia Manes, | en qui per Helysios habeat metacula campos, | cui pater a superis multos cum posceret annos | ụlterius 〈f〉ata vetuerunt vota parintis. | nam viginti puer vixit laudabilis annis, ⊂ hedera ⊃ | de primo mensem rapuit sors inpia fati. | ut tamen agnoscas quis hac requiescat in urna, | summatiṃ versus considera, sed capitatim.

5

‘eata’ lapis Versus: da6. Defuncto cognomen fuit ‘SECVNDVS’, ut docet acrostichis, dilucide expressa verbis vv. 7–8 eodem modo rationeque quo saepius fit in CLE, cf. enim infra, Indices IX s.v. ‘capita versorum...’. Carmen de morte immatura iuvenis fato rapti fere annum XXI agentis. v. 1. si par…: de hoc incipiendi more cf. supra, 2775, 1; quin etiam, totus locus vv. 1–2 optime comparari potest cum 2775, 1–3. v. 1. reparatur: pro ‘reparat’ est deponens verbum ut videtur, quod deest in Flobert, ubi addas quaeso. v. 2. metacula: vox alibi nusquam legitur, deest in Th.l.L. v. 2. interpretor ‘en (iuvenem) dignum qui teneat Elyios campos’, conferri potest Mactaritanum 2775, 6 Elysios teneo… campos; ceterum, Elysii saepius memorantur in CLE, cf. supra, ad 2742, 10, et infra, Indices IX s.v. vv. 5–6. inepte ‘puer’ appellatur iuvenis annorum fere XXI (detracto mense uno); aetas autem obtorte exprimitur, more vulgato, cf. infra, Indices IX s.v. ‘aetas...’. v. 7. urna: cf. supra, ad 2774, 5. Quod ad res attinet, videas quaeso in vv. 3–4 deos negantes ullius vitae tempora addi posse, cum in Caralitano 1551 = CLESard 6 A (saec. II p.Ch.n.

620

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

priore parte) contra dicatur (cf. supra, ad 2849, 10); attamen hoc ambobus carminibus commune est, precatio ut propinqui cuiusdam vita producatur. De genere dicendi: ‘parintis’ i.q. ‘parentis’; ‘Helysios’ scriptio hypercorrecta pro ‘Elysios’.

2889. Février Sétif p. 103, B 46 (figg. 127–128); AEp 1966 n. 587; MacCrostie Rae p. 193 n. 65; Gómez Pallarès Musiva III 25; EDCS 10702008 (fig.); HD 016724; TM 203852; MQDQ CE|appe|260/771; CLEAfr 171. Carmen musivum Christianum integrum repertum Sitifi, in basilica B; inter 389 et 410 p.Ch.n., archaeologica ratione habita (Février).

ic Pacate sedem locas, baptis|mate purus, ⊂ palmula ⊃ quartum du|m i(n)curris deflendum funere lustrum. Versus: da6. De cognomine ‘Pacatus’, late usitato, cf. Kajanto p. 261. Lugetur iuvenis annorum XVI ablatus morte immatura, baptismate tamen iam accepto. v. 1. ic (= hic): in initio versus, ut 2862, 1 ic cernite… Videas praeterea casum vocandi ‘Pacate’ casumque nominandi ‘purus’ inter se relatos atque coniunctos, similiter supra, 2639 fili meus Antonine (ubi vide); qua de re cf. in universum Szantyr p. 25. v. 2. quartum dum i(n)curris deflendum funere lustrum: similiter sonat Thamugadense 2826, 2 qui {no}nonum carpe[n]s conplevit tempo[ra] lustrum, cf. ad loc. v. 2. deflendum: saepius ‘(de)flend( )’ legitur in carminibus epigraphicis, cf. infra, Indices IX s.v. ‘flend( )...’; hic tamen mire relatum ad ‘lustrum’, ut videtur. Adnominatio ‘deFLendum FVnere LVstrum’.

2890. Février Sétif p. 84, B 6 (fig. 85), Remarques p. 167; AEp 1966 n. 563; MacCrostie Rae p. 194 n. 66; Gómez Pallarès Musiva III 33; EDCS 10701984; HD 016652; TM 203828; MQDQ CE|appe|259; Hamdoune(1) 141; CLEAfr 172. Sitifi, carmen musivum in basilica B repertum, Christianum quidem, anno 415 p.Ch.n. (ut ex postscripto colligitur; de temporibus per annos provinciae digestis cf. supra, p. 597).

in[m]atura quidem mortis honore dotata |

AFRICAE PROVINCIAE

621

ist[a su]is defleta iacet, cui nomen inheret | Honorata, decens mores vocabulo iungens, | iustitia vitae caeli promissa secuta; | breve quod est vitae caeli conmut(at) (?) honore, | 5 vitia condemnans gaudet commercio tali | et secu[ra vi]tae gaudet finisse laborem. | Postscr.: vixit annis XVIII, decessit in pace | pridie Idus Iunias an(no) p(rovinciae) CCCLXXVI. ⊂ hedera ⊃ ed. Février Versus: da6, sed nota clausulas heroicas quae dicuntur mendosas in V pede v. 1 ‘/-nōrě dō-/’, v. 3 ‘/-cābŭlō/’, v. 6 ‘/-mērcjō/’, vel potius novi generis (ut infra, 2898); nonnulla alia vitia recensuerunt MacCrostie Rae p. 195 et Hamdoune(1) p. 233. ‘Honorata/Honoratus’ nomen usitatissimum in Africis, cf. supra, ad 2761. Videas quaeso voces iterum iterumque repetitas ‘honos’ (qua cum voce nomen ipsum mortuae, ‘Honorata’, etymologice coniungi potes: qua de ratione cf. Sblendorio Cugusi Espediente pp. 260–261, Ead. in Cugusi Corpus pp. 205–206 = Vsp pp. 529–530) et ‘vita’. v. 1. in[m]atura quidem mortis honore dotata: cf. Hispanicum 2330, 1 immatura quidem mors vicit invida vitam (Laeliae). v. 2. defleta: significat propinquorum amorem, ut alibi in CLE, cf. Cugusi Tema pp. 12 ss. et Sarsinate p. 312: videas potissimum Campanum 1189, 11 te tua natorum deflet… tur[ba] tuorum (seriore aetate), Sarsinas 379, 3 quem genitor, cives, cunctis flevere propinqui (saec. II p.Ch.n. opinor), cett. v. 3. decens mores vocabulo iungens: scil. “Honorata fuit re vera honorata, ut eius nomen recitabat”: luditur, ut ita dicam, in mortuae nomine, ut in Astigitano 2365, 3 [ - - - hi]c situs exanimis cui nomen laud[i]s inhaeret (ubi vide). Speciatim vero de lusu in nomine Honoratae cf. Sblendorio Cugusi Espediente p. 264 et Ead. in Cugusi Corpus pp. 202–203 (Vsp p. 527). De re generatim cf. infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’. v. 5. breve quod est vitae: i.q. ‘brevitatem vitae’; cf. ‘vita brevis’ in 2927, 3; ‘breve’ in Ammaedarensibus 2757, 4 et 2761; praeterea 490, 6 (Romae); 627, 6 et 750, 4 (Salonis); 1203, 1 (Novi Comi: Cugusi Novocomensi pp. 176– 177); 1443 A, 5 (Narbone); addas Lusitanum infimae aetatis 717, 2 (videas Concordanze p. 69). Ceterum, vita breviata morte superveniente saepissime lugetur in CLE, videas Indices IX s.v. ‘mors immatura’. v. 6. vitia condemnans…: aliquot exempla vel mulierum vel virorum qui mundanis vitiis minime affecti sunt reperias 633 (Sufetulae, saecc. II/III p.Ch.n.), 701 (in loco qui appellatur Groppello, prope Mediolanum, 523–524 p.Ch.n.), 784 = CLESard 11 (Caralibus, saec. V in. p.Ch.n.), 2389 (prope Pacem), 2436 (Tarracone), cett., cf. Cugusi CLE 701 pp. 240–241= p. 98.

622

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Nota ‘inheret’ i.q. ‘inhaeret’.

2891. Février Sétif p. 81, B 1 (fig. 81), Remarques p. 168; AEp 1966 n. 558; Gómez Pallarès Musiva III 15; AEp 2014 n. 1576; EDCS 10701979; HD 016637 (figg.); TM 203823; MQDQ CE|appe|258; CLEAfr 173. Sitifi, anno 415 p.Ch.n. (cf. enim postscriptum); carmen musivum ad laevam partem fractum, in basilica B repertum; fortasse Christianum, ut carmina 2889 et 2890 eodem loco reperta eodemque tempore scripta (de temporibus per annos provinciae digestis cf. supra, p. 597).

[ - - - dulci]ssima (?) vita re〈l〉inq(ue)ns{ns} | [ - - - co]rporis ipsas vita. ⊂ hed. ⊃ | [ - - - ]e consumsent annos | [atque in perpetu]um (?) saecula conmemoran(t). ⊂ hed. ⊃ | [ - - - ] meritorum culmine natus | 5 [ - - - ]r vivus inest animis. ⊂ hed. ⊃ | Postscr.: [ - - - ] | (Kalendas) Septembres ex | [Nu]midie an(no) p(rovinciae) CCCLXXVI. ‘reeinqnsns’ lapis, videas ‘-q(ue)-’ breviatum in medio verbo, cum contra idem potissimum in verbi fine fiat. 2. ‘ipsas’ fortasse errore quodam pro ‘ipsa’; 4. restitui dubitanter Versus: di, sed v. 2 malus; v. 3 spondeiazon. Cur carmen ediderim in Mauretanicis videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 4. v. 3. consumsent: vel i.q. ‘consument’ vel potius ‘consumpsissent’ (‘sumsit’ i.q. ‘sumpsit’ in 2858, 7, ubi vide). v. 4. ipse supplevi, exempli gratia quod ad sensum attinet, collatis 2432, 15 se[mper in] perpetuo vale, mi ka[ri]ssime [nate] (Tarracone), 542, 7 semper in perpetuo vale mihi, carissime coniunx, 734, 12, cett., scilicet ratione habita Catulli carminum 101, 10 in perpetuum… ave atque vale, 95, 6 cana diu saecula pervoluent.

2892. Février Sétif p. 103, B 45 (fig. 125); AEp 2014 n. 1577; EDCS 28701404; CLEAfr 174. Prima/prior lineola carminis musivi minime integri, fortasse Christiani, in basilica B Sitifensi reperti, saeculo V in. p.Ch.n. adsignandi (ut 2889–2891).

AFRICAE PROVINCIAE

623

hic sita Rom[ana (?) - - - ] | . . . [ - - - ] | -----Hoc quam breve fragmentum puto versibus conscriptum, quippe quod eodem loco repertum sit ubi carmina 2889–2891, ipsa versibus quidem concepta. ‘Romana’ restitui vel nomen mulieris mortuae postulans (quod re vera abunde ubique legitur, cf. Kajanto p. 182), vel ipsius originem urbanam atque mortem peregrinam suspicatus, fere “hic in sepulcro Sitifensi iacet mulier Romae nata...”, qua de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’.

2893. P. Massiera, BACTH 1946–1949, p. 349 n. 10; Zarker 132; EDCS 45500012; MQDQ CE|appe|772; CLEAfr 175. Sitifi, tabula incertae aetatis.

Praescr.: vix(it) an(nos) LIII, m(enses) III, d(ies) XIII. | mater Apolloni casa[ . ]sinam curia patrem | atque . [ - - - ]vos curia gignit avos. | i[ - - - ]le[- - - ]s et genuina parentum | [ - - - ] viribus ausit opes. | [ - - - ]c[ - - - ]is ac more parentum | [ - - - ]e maluit esse ducem. | [ - - - ] recolebat amicos | [ - - - ] dabat iste suis. | hanc secum ia[ - - - ]vinis moritur [ . . ]mb[ . . ]s | vixit [ - - - ]ore fama vic[t]ịṭ[ans] (?). || Postica parte haec leguntur: mesa | Apol|loni. 9 med. fortasse ‘[di]vinis’; infra, comm.

5

10

10 ad fin. scripsi collato carmine 2825, 2, cf.

Versus: di, prosodice claudicantia (e.g. v. 1 ‘/mātěr Ā-/’). Carmen funerarium Apollonii cuiusdam, qui videtur fuisse vir nobilis antiquo stemmate (v. 2), adlectus in ordinem senatorium (v. 1), haud periturus in ore hominum (vv. 9–10). vv. 3 et 5: videas ‘parentum’ (ut ‘parentem’, ‘parentes’, cett.) in clausula heroica, cf. Indices IX s.v. ‘parens’; speciatim, v. 5 clausula ‘more parentum’ inde a Catull. 101, 7 et Verg. Aen. 6, 223 saepiuscule in heroicis invenitur, cf. Mastandrea p. 524; comparatur urbanum 1223, 5 solito de more parent[es].

624

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

v. 4. ausit: i.q. ‘auxit’ ut mihi videtur (‘opes augere’ cf. Th.l.L. s.v. augeo, col. 1346, 48 ss.). v. 10. restitui dubitanter de famae aeternitate iudicans hic dici, ut deduci posse videatur collato 2825, 2 in ore vulgi victitans perenniter (Thamugadi), cf. ad loc. ‘Mesa Apolloni’ ut infra, 2924, ‘mensam... Felix... pos[ui]t’; Christianis ‘mensa’ idem valet quod ‘monumentum’, cf. H. Leclercq in DACL XI/1 (1933), coll. 440–453, Diehl ILCV III, p. 368, Blaise Dictionnaire s.v. Nota ‘mesa’ pro ‘mensa’ (ut 2815), ut alibi in Africis provinciis, scil. CIL VIII, 21475 mesa Cuccatis, 21478 mesa Victoris, AEp 1903 n. 111 [m]esa Pauli, cett. (contra, ‘mensa’ recte scribitur 2924 et 3110).

2894. E. Albertini, BACTH 1934–1935, p. 97 n. 6; Zarker 66; Hamdoune(1) 145; EDCS 45500022; MQDQ CE|appe|673; CLEAfr 176. Stela sepulcralis ad caput fracta, Tupusuctu reperta, servans textum integrum, saec. III p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Diogenes Phar|naces f(eci) v(ivus) et fe(ci) | meis omnibus. ex|itum paravi, et〈ia〉m | tunc vivo, an(n)is | LXXXI, ne〈c〉 cui cravi|s. quit miramini | qui legitis? mor|s omnibus in|stat. h(ic) s(itus), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). edidi meo Marte verba distinguens et distribuens per versus 1. ‘etm’ lapis, ‘et(ia)m’ Albertini, Hamdoune, CLEAfr ad loc.; ‘ne〈c〉 cui cravis (scil. fui)’ ipse scripsi, ‘ne cui gravis (scil. essem)’ maluerunt Albertini, Hamdoune Versus: v. 1 tro7, dummodo nota numeralis omittatur (nisi quis malit iudicare hanc orationem esse solutam); vv. 2–3 fere di parum bonum. De metrorum variatione cf. infra, Indices X s.v. ‘metrorum variatio’. ‘Diogenes Pharnaces’ Graecum nomen, cf. Solin Personennamen pp. 248 ss. (de Diogene) et 243–244 (de Pharnace). Totus titulus est per formulas structus: ‘mors omnibus instat’, infra, Indices IX s.v. (in Africis quoque, e.g. 486, 3, Caesareae Maur., cett.); ‘s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)’ est formula tritissima ut inter omnes constat in titulis sepulcralibus concludendis (Hernández Pérez Poesía pp. 240 ss., cett.); ‘ne〈c〉 cui cravis’, cf. comm. ad 2929, 4. v. 1. constructio verborum mendosissima, debuit esse fere ‘exitum paravi mihi etiamtum vivo, annorum LXXXI, ideoque gravis nemini fui/sum’, com-

AFRICAE PROVINCIAE

625

pares enim e.g. 226 Iulia Pieris obstetrix hic iacet nulli gravis (Augustae Trever.). v. 1. cravis: littera ‘c’ pro ‘g’ posita, ut ‘picnus’ ICVR 4056, 2; ‘benicna’ ICVR 18160/19592, cett., cf. Cugusi - Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 134. Nota ‘quit’ i.q. ‘quid’.

2895. E. Albertini, BACTH 1934–1935, pp. 97–98 n. 7; Zarker 106; EDCS 45500018; MQDQ CE|appe|677; Hamdoune(1) 146; CLEAfr 177. Tupusuctu, tabula sepulcralis integra, saec. III p.Ch.n. ut puto.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). || memoriam vitae titulis perscripta(m) reli〈nquens〉 (?) | nunc ergo coniunx, tu sub inferna domo 〈es〉 (?). | si vera proles, similis est nobis amor. | qui passus eadem est, facile misereri potest. | Postscr.: T(itus) Occius Castus se vivo fecit posterisque suis. in lapide vv. 1–2 litterae postremae incisae non sunt, nescio cur 1. reli〈nquens〉 (?) Albertini, Cugusi, reli〈qui〉 Hamdoune; 2 fin. scripsi, post vocem ‘domo’ nihil add. Hamdoune Versus: ia6, sed v. 1 incertus (vel ia6 longior vel da6 malus). ‘Castus’ (item ‘Casta’) nomen occurrit fere 300es in titulis, quorum paene dimidia pars in Africa reperta est, cf. Kajanto p. 251. Quid locus valeat, valde dubium (cf. Albertini, Hamdoune laudd.), nam parum liquet utrum maritus an uxor scribat coniugem amissam/amissum lugens. vv. 1–2. fere ‘nunc ego sum relinquens perscriptam memoriam vitae (tuae), tu es sub inferna domo’; ‘reli〈nquens〉’ (?) subaud. ‘sum’, scil. ‘sum relinquens’ i.q. ‘relinquo’, qua de constructione verborum cf. Szantyr p. 388. v. 3. idem fere valere videtur quod ‘ut (nostra) proles vera, ita est noster amor’, ut iudicat Hamdoune laud.

2896. J.-P. Laporte, BAA 7, 1977–1979 (ed. 1985), p. 67 n. 5; AEp 1985 n. 894; Laporte pp. 276–277 n. 23 (tab.); Cugusi Corpus pp. 90–91; EDCS 08300592; HD 002999; TM 203390; MQDQ CE|appe|149; CLEAfr 178. Tupusuctu, columnae basis saeculi fere III vel IV p.Ch.n.

626

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

ter senos an|nos natus, in flo|re iuentae ⊂ hed. ⊃ | hunc tumulum | raptus Felici|anus habet, ⊂ hed. ⊃ | spes ut magna pa|tris, sic maxima | causa doloris ⊂ hed. ⊃ | Eufrosynes ma|tris protegit | ossa suae, ⊂ hed. ⊃ | quos pius et co〈n〉|iunx - - - niiorca | . . . osc . . ut . . . | . . . oste - - - | - - - - - - | - - -

5

‘coeiiunx’ lapis ed. Laporte (2001), ambigitur utrum interpungendum sit post ‘doloris’ (v. 3) an post ‘matris’ (v. 4), nam vv. 5–6 valde lacunosi prohibent a recte intellegendo; 3. ‘sic’ Laporte (2001) p. 276, ‘sit’ idem olim (1977–1979) Versus: di (v. 2 ‘Fēlīcjānus’). ‘Felicianus’ nomen vere Africum (57es de tota summa 140), cf. Kajanto p. 273; ‘Euphrosyne’ autem nomen proprie Graecum ut colligi potest ex Solin Personennamen pp. 466–467 (al.). v. 1. in flore iuventae: ut fit in carmine Hispanico 2376, 2, hic quoque locus recinit Vergilianam iuncturam illam Aen. 7, 162: cf. Krummrey Pilarus pp. 293 ss. et supra, ad 2376, 2 laud. v. 2. raptus: ‘rapio’ verbum in CLE milliens usurpatur ad mortis immaturae vim exprimendam et obiurgandam, cf. infra, Indices IX s.v. v. 3. videas chiasmum ‘spes magna  maxima causa’. Quod ad sermonem attinet, nota ‘iuentae’ i.q. ‘iuventae’, ‘Eufrosynes’ i.q. ‘Euphrosynes’.

2897. Laporte p. 281 n. 27 (tab.); AEp 2001 n. 2132; Cugusi Corpus p. 91; EDCS 25001041; HD 047301; TM 204269; MQDQ CE|appe|46; CLEAfr 179. Tupusuctu, tabula marmorea ad dextram tantum integra; aetate incerta sed seriore opinor, paleographicae artis ratione habita.

[ - - - ]dec[ - - - ] | [ - - - o]ptabant equ〈it〉es | [ - - - ]re honorem | [ - - - ]t optatam gene|[ - - - ] [ - - - ]ere laudem | [ - - - ]tiambum (?) est quotiens | [ - - - ]si | ------

5

AFRICAE PROVINCIAE

627

‘eques’ errore quodam ut videtur ligamenta permulta insunt 2. ‘[o]ptabant’ ex v. 4; 6. non intellegitur, fortasse legendum ‘[ ]ti aụṛụm est quotiens’, quod tamen valde dubium Versus: di. Elogium funebre ut videtur. v. 3. honorem: in clausula, cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 4. fortasse vox ‘genesis’ restituenda, qua de voce cf. supra, ad 2887, 5.

2898. L. Leschi, RevAfr. 48, 1927, pp. 393–419, Id., BACTH 1928, p. XVIII, Id., Études pp. 349–360; AEp 1928 n. 38 et p. 40 n. 139; R. Cagnat, BACTH 1928– 1929, pp. 145–146; Zarker 28; Lepelley II, pp. 506–507; Lassère Manuel I, pp. 488–490; AEp 2016 n. 1979; EDCS 16200700; HD 023572; TM 204049; MQDQ CE|appe|349; Hamdoune(2) 32; CLEAfr 180. Saldis, tabula calcaria servans carmen integrum, fere 280–320 p.Ch.n. ut videtur.

numinibus iuvenes ob pulsum moenibus hostem, | maximo Caelicolum regi Iovi summo Tonanti | denotato gen〈t〉i et Maurae decoratae triumfo, | Centurius vota simul et Fannia proles, | Himerius pariter, pariter Reburro creatus | et duo concordes Iulii felicissimi semper | ex sua non parva conlata pecunia fratres | has sedes laeti statuunt, quo sederet alma. | stat virtute fremens ultrix Victoria diva | quaeque suo nutu spem pacis laeta promittit; | stat quoque pro templis alacer Cyllenius istis | consecratque locum et votum devovet aris.

5

10

3. ‘geni’ lapis, corr. Leschi; ‘geni(o)’ M. Benabou, La résistance africaine à la romanisation, Paris 1976, pp. 313–315, cf. AEp 2016 laud.; 8. ‘has sedes laeti’ Cugusi, Hamdoune, alii alia Versus: da6, clausulae vv. 2, 3, 5, 6, 7, 8 haud dubie novi generis; idem fit in 2890, supra; plura addidit Leschi, RevAfr laud., pp. 395–396. Carmen votivum Iovi et genti Maurorum dicatum a compluribus, scil. ab Iuliis fratribus, a Centurio, a filio/filiis Fannii cuiusdam, ab Himerio, item a filio Reburri cuiusdam, fortasse post impetum a Mauris in provinciam fac-

628

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

tum, ut iudicat Schetter p. 235; quae res militaris utrum referenda sit ad Quinquagentaneos, Diocletiani Imperatoris aetate, ut credunt Leschi laud. et Lepelley I, pp. 53, 238 et II, pp. 506–507 (cf. CIL VIII, 8924 = AEp 1998 n. 1591), an ad casum alium (e.g. ad annos 371–375 p.Ch.n.), dilucide perspici nequit. Cognomen ‘Centurius’ perrarum idemque Africum potissimum videtur (Kajanto p. 363); ‘Reburrus’ contra Celticum potius nomen, Kajanto p. 236; ‘Himerius’ Graecum, videsis Solin Personennamen 1330–1331. Vergilius abunde recinitur, ut multi viderunt (Gsell Virgile p. 36; Leschi laud., p. 396; Massaro Composizione pp. 231–233; Cugusi Aspetti letterari pp. 183, 356, Corpus p. 154; Hamdoune(2) p. 165); compares enim - anadiplosim Aen. 8, 545 Evandrus pariter, pariter Troiana iuventus, cum v. 5 Himerius pariter, pariter Reburro creatus, - Aen. 2, 21 Caelicolum regi, cum v. 2, - Aen. 7, 691 Neptunia proles, cum v. 4, - Aen. 12, 234 quam se devovet aris, cum v. 12, Quod est de singulis versibus: v. 1. iuvenes: significatur, ut videtur, collegium quoddam militum, ut contendit Leschi laud.; idem fortasse fit in 2900 (Cuicul) et in 2800 (Aradi); ceterum, de collegiis iuvenum Africis cf. Lepelley I, pp. 236–242. v. 2. Tonanti: epitheton saepius Iovi attributum (videas ad 2783), hic in clausula positum. v. 3. de Maura gente dixit Luisi pp. 11 ss.; alibi autem in titulis invenitur iunctura ‘tellus Maurusia’ idem exprimens, scil. 1312 = CLEOr 41, 5 (apud Alexadrinos, Gordianorum aetate). v. 5. creatus: in fine versus, cf. supra, ad 2805, 1. v. 6. monet Sblendorio Cugusi in Cugusi Corpus p. 202 (= Vsp p. 526), incertum esse utrum adiect. ‘felicissimi’ adiungendum sit nomini ‘Iulii’ (scil. ‘duo fratres Iulii, semper felicissimi’) an agnomen sit, scil. ‘Iulii Felicissimi’ (quod si ita sit, adverbium ‘semper’ una cum ‘concordes’ coniungendum); fortasse est ambiguum quoddam, quo significetur cum nomen tum nominis proprietas (similia in CLE agnovit Sblendorio Cugusi Espediente pp. 258– 260 et Vsp pp. 526–528: ceterum, in nomine ‘Felix’ iterum iterumque luditur, cf. Ead. p. 271). v. 8. sedes statuunt, quo sederet: figura etymologica quae dicitur; nescio utrum verbum ‘sedeo’ (sed in V pede ‘sĕdēret’ contra prosodiam) an ‘sido’ (‘sīdĕret’, ubi ‘e/i’ confunduntur). v. 8. alma... ultrix: ad nomen ‘Victoria’ apponuntur. vv. 9–10. virtute fremens... quaeque... promittit: est variatio quaedam, pro ‘virtute fremens... atque promittens’. v. 11. Cyllenius: in V pede ponitur, ut fit in auctoribus quoque, videsis locos in Mastandrea p. 200 collectos; adduci potissimum potest Ov. met. 2, 818, cf. Massaro Composizione p. 236, Cugusi Aspetti letterari p. 357 et Ovidio p. 120.

AFRICAE PROVINCIAE

629

v. 12. de votivis verbis ‘votum devovet aris’ videas locos similes collectos in Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione pp. 241 ss. De sermone et genere scribendi: v. 3 ‘gen〈t〉i et’ transpositio verborum; v. 5 ‘pariter pariter’ anadiplosis chiastice structa (aliter anadiplosis ponitur in urbano Zarker 51, 3–4); vv. 9/11 ‘stat... stat quoque’ anaphora; v. 3 ‘triumfo’ i.q. ‘triumpho’.

2899–2901. Opera musiva domi Castorii cuiusdam reperta, in colonia Cuiculitana, saec. IV p.Ch.n.: videas quaeso Blanchard-Lemée pp. 153 ss.

2899. A. Ballu, BACTH 1912, p. 485; 1914; Blanchard-Lemée p. 167 (tab. XXXVIII a); ILatAlg II, 3, 8026 (tab. LXVIII); AEp 2016 nn. 1832/1952; EDCS 23600212; MQDQ CE|ce|1914; Hamdoune(2) 27 (fig.); CLEAfr 181. Carmen in corona inscriptum. Volens hic denuo edidi carmen Büchelerianum quoque ne Castoriana, ut ita dicam, separarem.

viribus | e nostris fac|tu est quotcum|que potimur ⊂ hed. ⊃ | ut domus dicatur | “Castorius ⊂ hed. ⊃ | feci”. ‘factu’ i.q. ‘factum’ Versus: di. Titulus nomen auctoris tacite exhibet: Castorius sua pecunia fecit domum quam possidet; qui titulus et possessionem domus indicat eiusque magnificentiam. ‘Quotcumque’ i.q. ‘quodcumque’.

2900. A. Ballu, BACTH 1913, pp. 168–169; AEp 1913 n. 155; Blanchard-Lemée pp. 167–168 (tab. XXXVIIIb); Gómez Pallarès Musiva III 24; ILatAlg II, 3, 8027 (tab. LXVIII); Cugusi Introduzione p. 57; EDCS 23600213; HD 027252; TM 205555; CLEAfr 182.

haec domus est, hinc orti iuvenes quos inclu[ta Cuicul] (?) | et fratres et socios magnos fabore [ ⏑ ‒ ⏓ ] | miratur edidisse, [si]mul et honore per[enni] | ornati faustis Lybiae tribun[al]ibus [a]dsunt; | [o] fortunato[s], qụị sic [m]eruere parentes |

5

630

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

[ - - - ]deper[ - - - ]orum nomina v[ivunt] (?). 1. ‘inclu[ta Roma]’ ILatAlg dubitanter, melius fortasse ‘inclu[ta Cuicul]’ , cf. infra, comm.; 2. fortasse ‘[secuta]’; 5. ‘[o]’ restitui coll. Verg. Aen. 1, 437 (infra, comm.); 6. restitui dubitanter Versus: da6. v. 1. iuvenes: fortasse comparandum 2898, 1. v. 1. inclu[ta Cuicul]: restitui potest ratione habita moris urbium laudandarum, quem compluria carmina epigraphica exhibent, ut dixerunt Schmidt Mustis pp. 309 ss.; Cugusi Quattro temi pp. 5 ss. et Introduzione pp. 57–58; addas Indices IX s.v. ‘laudes urbium’. vv. 1–3. sensus hic videtur esse: urbs Cuicul maximo favore studioque probat iuvenes qui magnas res domi curant; itaque fortasse v. 2 supplendum ‘[secuta]’. v. 3. miratur: significat mente animoque participem esse cuiusdam magnae rei, ut fit e.g. in Faustini epigrammate AEp 1967 n. 95 (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 46 ss.). v. 5. [o] fortunatos, qụị sic [m]eruere parentes: fortasse ex Verg. Aen. 1, 437 o fortunati quorum…; de ratione dicendi compares quaeso Hispanicum 2423, 9 o miseros, quei me talem genuere parentes!, dissimili tamen sensu. v. 6. nomina: vox laudem quandam significat, ut 2901, 7 nomina p[ - - - ] (item in colonia Cuiculitana). ‘Fabore’ i.q. ‘favore’; ‘Lybiae’ pro ‘Libyae’.

2901. Blanchard-Lemée p. 168 (tab. XXXIX); ILatAlg II, 3, 8029 (tab. LXVIII); EDCS 23600215; CLEAfr 183. Carmen in figura ovi simili inscriptum (quae figura ipsa in alia figura rectis angulis inscripta est), unde fit ut lacunarum mensura plus minus aestimetur, cum nihil de verborum distributione dici possit.

[ - - - ]nos de-| [ - - - h]anc pro au-| [ - - - ]da paravit | [ - - - Ma]ximianus ⊂ hedera ⊃ | [ - - - ] mihi pro me | [ - - - ]se superstes | [ - - - ] nomina p-| [ - - - ]x[ . ] quo . | [ - - - ]a venit n-| [ - - - ] parentis |

5

10

AFRICAE PROVINCIAE

631

[ - - - ] et gem-| [ - - - ]abus c|[o(n)i]unxit hon|[o]res. 2–3. fortasse ‘au|[gust-]’; 5–6. fortasse ‘pro me|[ritis - - - ]’, cf. infra, comm.; 8. vel ‘quo f̣|’ vel ‘quo ẹ|’; 11. potest esse ‘[ - - - de]abus’, cum de honoribus dicatur Versus: da, fortasse da6, si quis consideret nonnullos lineolarum fines (‘paravit’, ‘superstes’, ‘parentis’, ‘coniunxit’, ‘hon[o]res’) clausulis heroicis similes, e.g. vocem ‘hon[o]res’ quae saepius in VI pede ponitur, cf. infra, Indices X s.v. ‘clausulae’. v. 5. fortasse distingui et intellegi potest syntagma ‘pro me|[ritis]’ quod saepissime legitur in carminibus epigraphicis, videas paucis verbis ad 2872, 9 et infra, Indices IX s.v. ‘pro meritis’.

2902. P. Monceaux, CRAI 1922, pp. 405–406; Gómez Pallarès Musiva III 23; ILatAlg II, 3, 8281; EDCS 23600469; CLEAfr 184. In Cuiculitano baptisterio opus musivum, exhibens carmen Christianum 380–420 p.Ch.n.

[ - - - t]empus | erit omnes in | fonte [ - - - ]. ‘[gentes t]empus erit omnes in fonte [renasci]’ suppl. Batiffol (ap. Monceaux), Gómez Pallarès; sed potest esse, opinor, ‘[et cum t]empus erit, omnes in fonte [lavabo]’ (vel ‘[lavantur]’), ex Verg. buc. 3, 97, cf. infra, comm.; ‘[gentes] tempus | erit omnes in | fonte [lavari]’ ILatAlg Versus: da6. Hic locus, ut 2903, est ad Cresconium episcopum relatus; contendi Cugusi Aspetti letterari p. 356 et Citazioni p. 487 verba Vergiliana esse, buc. 3, 97, ad baptisma transposita; idem locus Vergilianus fortasse praesto fuit 2368 (ubi vide).

2903. E. Albertini, BACTH 1922, pp. XXVI ss.; P. Monceaux, BACTH 1922, p. XXVI et CRAI 1922, pp. XI, 380–399; RA 1922, pp. 371–372 n. 25; AEp 1922 n. 25; ILCV II, pp. 511–512; P.-A. Février, BSNAF 1965, pp. 85–92; ILatAlg II, 3, 8299 (tab. C); MacCrostie Rae p. 203 n. 71; Lassère Manuel I, pp. 556–557; AEp 2016 nn. 1832/1952; Cugusi Introduzione pp. 60–62; EDCS 23600483; HD 025081; TM 205440; MQDQ CE|appe|773; CLEAfr 185;

632

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Hamdoune(2) 28 (fig.). Cuicul, opus musivum exhibens carmen in laudem Cresconi episcopi, priore parte saec. V p.Ch.n. (sed seriore aetate Février), Viderunt multi, ut puta Diehl ILCV II, pp. 511–512 laud., item Pflaum – Dupuis, ILatAlg II, 3, p. 873, Cugusi Ritornelli p. 456, G. Masaro in Memoria poetica pp. 188–195, hoc epigramma nihil aliud esse nisi summam quandam, ut ita dicam, carminum 1808 (= ILCV 1825 = CIL VIII, 20903 [Cagnat – Dessau] = MacCrostie Rae p. 177 n. 57 = Gómez Pallarès Musiva I p. 180) et 1837 (= ILCV 1103 = CIL VIII, 20905 [Cagnat – Dessau] = Gómez Pallarès Musiva I p. 181), quae in opere musivo pavimenti Tipasitanae basilicae leguntur (qua de basilica cf. Corbier – Griesheimer pp. 333–334), in episcopi Alexandri laudem conscripta. Ad rem totam dilucide explicandam addidi hanc comparationis tabulam:

2903 (Cuicul).

1808 (Tipasae).

hic ubi tam claris laudantur moenia tectis, culmina quod nitent sanctaque altaria cernis, | non opus est procerum sed tanti gloria facti Cresconi rectoris ovat cum saecula nomen. | quibus honorificos eum ostendente labores 5 iustos in pulcra sede gaudent locasse priores, | quos diuturna quies fallebat posse videri. nunc luce profulgent subnixi altare decoro | collectamque sua gaudent florere coronam, animo quod sollers inplevit custos honestus.| 10 undique {se} visendi studio Cristiana decurrit aetas in unam congeriem Deo dicere laudes | liminaque sancta pedibus contingere laeta, omnis sacra canens, manus por-

hic ubi tam claris laudantur moenia tectis, culmina quod nitent sanctaque altaria cernis, non opus est procerum sed tanti gloria facti Alexandri rectoris ovat per saecula nomen. cuius honorificos fama ostendente labores 5 iustos in pulcrham sedem gaudent locasse priores, quos diuturna quies fallebat posse videri. nunc luce praefulgent subnixi altare decoro collectamque sua gaudent florere coronam, animo quod sollers inplevit custos honestus. 10 undiq(ue) visendi studio Crhistiana aetas circumfusa venit liminaque sancta pedibus contingere laeta, omnis sacra canens, sacra-

633

AFRICAE PROVINCIAE

rigere gaudet |

mento manus gaudens.

porrigere

sacramento Dei medicinam sumere c[r]ismae. 15

1837 (Tipasa)

Cresconius legibus ipsis et altaribus natus | honoribusque in eclesia catolica 〈f〉unctus, castitatis custos caritati{s} pacique dicatus, | cuius doctrina floret innumera pleps Cuiculitana, pauperum amator, elemosine deditus omni, | 20 cui nunquam defuere unde opus celeste fecisset: huius anima refrigerat, corpus in pace quiescit | resurrectione expectans futuram in Cristo corona consors ut fiat in sede regni celestis.

Alexander episcopu[s l]egibus ipsis et altaribus natus aetatibus honoribusque in aeclesia catholica functus, castitatis custos karitati pacique dicatus, cuius doctrina floret innumera plebs Tipasensis, pauperum amator, aelemosinae deditus omnis, 5 cui nunquam defuere unde opus celeste fecisset: huius anima refrigerat, corpus hic in pace quiescit resurrectionem expectans futuram de mortuis primam, consors ut fiat sanctis in possessione regni caelestis.

v. 11 ‘se’ lapis errore quodam; v. 17 ‘unctus’ lapis errore quodam pro ‘functus’ (‘unctus’ servavit Hamdoune); v. 18 ‘caritatis’ lapis errore quodam pro ‘caritati’ 15. ‘c[ . ]ismae’ lapis, ‘c[r]ismae’ ILCV dub., Février, ILatAlg, CLEAfr, contraque ‘c[h]ismae’ i.q. ‘(s)chismae’ Albertini, AEp 1922, MacCrostie Rae Versus: da6, bini in singulis lineolis distributi, scil. duodecim lineolae servant 24 versus, valde mendosos, ut monet MacCrostie Rae p. 204. Est epigramma longum quod dicunt, quod in duas parte dividitur, quarum (a) in prima breviter laudantur nobilissimae aedes et monimenta Cuiculitana (cf. Cugusi Introduzione pp. 60 ss.); (b) dein sequitur longa laus Cresconi episcopi. Carminis vv. 1–15 similes sunt (paucis in vv. 12–15 additis) versibus 1–13 carminis Bücheleriani 1808, vv. 16–24 autem comparantur cum vv. 1–9 Bücheleriani 1837, nominibus episcoporum laudatorum tantum mutatis, qui fuerunt Cresconius Cuiculitanus (anno 411 p.Ch.n.) et Alexander Tipasitanus; quibus de episcopis cf. Mandouze p. 240 s.v. Cresconius 10, p. 52 s.v. Alexander 2. Trium horum titulorum autem, qui omnes ad sae-

634

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

culum V in. p.Ch.n. referuntur, Tipasitani paullo ante Cuiculitanum scripti sunt; ex titulorum collatione autem deduci posse videatur in Cuiculitano de Donatistis damnatis dici, qui paulo antea Parmenione episcopo floruerant, cf. Corbier – Griesheimer pp. 234–235. Totam rem tractaverunt Diehl et Février laudd., praeterea Pflaum – Dupuis, ILatAlg II, 3, p. 874. In vv. 11–15 dicitur, ut videtur, de victoria in Donatistas et de renovata fide communi omnium Christianorum; in vv. 16 ss., item in simili 1837, laudantur virtutes episcopi. Quibus de episcopalibus virtutibus conferri possunt elogia Sidonii Apollinaris, 1516 (saec. V ex. p.Ch.n), Namatii, RICG XV, 99 (Viennae, saec. VI p.Ch.n), Pantagathi, RICG XV, 95 (Viennae, fere med. saec. VI p.Ch.n.): breviter dixeruntCugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor pp. 146 ss. et CLEGall pp. 15–16, fusius Consolino Ascesi pp. 117 ss. Quod est de cognatione, ut ita dicam, carminis Cuiculitani et Tipasitani, haec videas: in carminis Cuiculitani v. 4 ‘cum saecula’ male scribitur, cum contra in 1809, 4 recte ‘per saecula’ legatur; v. 5 ‘quibus honorificos eum ostendente labores’ paulo differt ab alterius exemplaris v. 5 ‘cuius honorificos fama ostendente labores’; v. 8 ‘profulgent’ legitur, contra ‘praefulgent’ in altero exemplari; duo versus 11–12 amplificant unum versum 11 exemplaris Tipasitani; item, versus 14–15 augent unum versum 13 exemplaris alterius. v. 2. laudantis verba ‘culmina... nitent’ comparari posse videantur cum titulo Tipasitano oratione soluta conscripto AEp 1929 n. 91 = 1930 n. 59 memoria Renati episcopi... [nitesc]it (fere 380–420 p.Ch.n., cf. iam Gómez Pallarès Musiva III 43). v. 2. cernis…: de hac ratione dicendi cf. supra, ad 2856, 2 et infra, Indices IX s.v. ‘cerne...’. v. 7. subnixi altare decoro: compares 2477 altare tuum... subnixus honoro (Durobrivis). vv. 11–12. de verborum constructione ‘decurrit... dicere’, ubi infinitivo late posito utitur poeta epigraphicus, cf. supra, ad 2742, 1. v. 15. c[.]ismae: i.q. ‘c[r]ismae’ secundum ILCV (∼ ‘divinitatis’), contra i.q. ‘(s)c[h]ismae’ secundum Albertini, utrumque autem vitiosum, nam ‘crismae’ idem valet quod ‘chrismatis’ et ‘schismae’ i.q. ‘schismatis’. v. 20. ‘amator pauperum’ quid valeat videas A. Giardina, Amor civicus. Formule e immagini dell’evergetismo romano nella tradizione epigrafica, in Angela Donati (ed.), La terza età dell’epigrafia. Colloquio AIEGL-Borghesi, Faenza 1988, pp. 67 ss.; inter cetera, ILCV 2477 (Oeae). Est virtus praecipua episcoporum, cf. Indices IX s.v. ‘episcopi’. - De eleemosyna Christianorum videas comm. ad 2906–2908. v. 22. refrigerat: i.q. ‘habet refrigerium’; ‘refrigerare’ est verbum proprie Christianum, cf. e.g. Diehl ILCV III, p. 396. v. 23. de Christianorum corona cf. Cugusi CLESard p. 149; fortasse in 2905 quoque; videas infra, Indices IX s.v. ‘corona’. Operae pretium est exprimere quantum Vergilius recinatur: etenim

AFRICAE PROVINCIAE

635

- in v. 3, clausula ‘tanti gloria facti’ recepit finem versus Vergilianum Aen. 12, 322 (quem receperunt alia quoque carmina, cf. Hoogma p. 339, Mastandrea p. 337); - item, in v. 4, ‘saecula nomen’ eandem Vergilianam clausulam Aen. 6, 234 recepit quam alia quoque carmina (cf. Hoogma pp. 281–282, Mastandrea p. 757); - demum, ut viderunt iam Bücheler CLE II, p. 834, Hoogma p. 239, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 275, v. 11 recinit totum locum Aen. 2, 63–64 undique visendi studio Troiana iuventus / circumfusa ruit, idemque fit in simillimo exemplari Tipasitano 1808, quod Vergilium fidelius imitatur. Allitteratio ‘Castitatis Custos’; addas quaeso adnominationem ‘casTITATI cusTOs cariTATI... dicaTUs’. Quod ad sermonem attinet: ‘ae>e’ atque littera ‘-h-’ evanida; v. 4 ‘cum saecula’ pro ‘cum saeculis’; v. 5 ‘eum ostendente’ i.q. ‘eo ostendente’, ut videtur; v. 9 ‘sua’ pro ‘suam’ (‘suam’ recte in gemino exemplari Tipasitano); v. 19 ‘pleps’ i.q. ‘plebs’; v. 20 ‘elemosine’ pro ‘eleemosyna’ (in carmine Tipasitano inest scriptio hypercorrecta ‘aelemos-’); v. 23 ‘corona’ pro ‘coronam’.

2904. J. Zeiller – St. Gsell – E. Albertini, BSNAF 1923, pp. 105–106; AEp 1924 n. 58, 1926 n. 40; ILatAlg II, 3, 8297; MacCrostie Rae p. 202 n. 70; EDCS 23600481; HD 026338; TM 205503; MQDQ CE|appe|363; CLEAfr 186. Cuicul, anno 454 ut ex praescripto concludi potest (scil. coss. Fl. Aetio Fl. Studio: cf. CLRE pp. 442–443; PLRE II, p. 29 s.v. Aetius 8 et II, p. 1037 s.v. Studius 2).

Praescr.: Turasius presḅ(yter) (?) | in pace vix(it) an(nos) | XLIIII, men(ses) III, | dies XVII, dep(o)s(it)us Id(ibus) Oct(obribus) | Aetio et St[udi]o co[nsulibus]. | accipe merentes lacrima〈s〉, | pia munera fratris, | aeternu[mq]ue vale. n[ox est] | brev[is il]ḷa sep[ulc]ri. | off[ulge]t facie[s, m]ecum est | tua semper imago. edd. principes secutus sum, sed praescr. ‘presḅ(yter)’ legit Monceaux ap. Zeiller – Gsell – Albertini laudd., p. 109 (contra ‘praesul’ maluerunt edd. laudd. ipsi, pp. 106–107) Versus: da6, singuli versus binis lineolis distribuuntur. Carmen Christianum de Tur(r)asio presbytero, de quo videas Mandouze p. 1119. Monuerunt Cugusi Tradizione p. 78, Aspetti letterari pp. 183–184 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 276–277 epigramma Cuiculitanum haud dubie Catullianum illud recinere 101, 9–10 accipe fraterno multum ma-

636

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

nantia fletu / atque in perpetuum, frater, ave atque vale, una cum Vergiliano Aen. 11, 98 salve aeternum mihi, maxime Palla, aeternumque vale, ut fit in Africis quoque 2033 salve eternu(m) mihi Maxime frater / eternumq(ue) vale (prope Cirtam, fere 380–420 p.Ch.n.) et 1600, 5 aeternumque vale (prope Aïn Ghorab), nec non alibi, scil. in Daciis 1558 have puella multum adqu[e] in aevum vale (Miciae) et 1976, 4 aeternumq(ue) vale (Gerlae, fere saec. III p.Ch.n.). – Verbis autem ‘accipe munera’ blande defunctus monetur ut salutationis gratia consolatione afficiatur, ut saepius fit in CLE sepulcralibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘munera accipere’; rarius similia inveniuntur in votivis, e.g. 1841 = CLEThr 3, 1 accipe P[h]oebe precor Tiryn[t]hia munera pro me (Philippopoli, 218–222 p.Ch.n.), iisdem fere formulis: cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 134. v. 1. accipe... pia munera: compares Africum 1981, 1 accipe... pia munera mortis (Aïn Naggeur, prope Thaguram, in Proconsulari, 80–120 p.Ch.n. ut videtur); 1214, 11 [ultima donavi - - - h]aec pia munera mater (in Sabinis, incerta aetate): Indices IX s.v. ‘munera accipere’. ‘Accipe’ vero in carminis initio ponitur, ut fit in Africis 1981, 1 (laud.), 2755, 1 accipe care parens… (ubi vide), cf. infra, Indices IX ibid. v. 2. n[ox est] brev[is il]ḷa sep[ulc]ri: scil. usque ad resurrectionem (si recte versus restitutus). v. 3. imago: haec vox in VI pede saepius ponitur a Vergilio (videas H. Merguet, Lexikon zu Vergilius, Leipzig 1912 [= Hildesheim 1960], p. 316), sed altera pars versus ‘est tua semper imago’ tota legitur in loco Ovidiano Ponto 2, 4, 7, cf. Cugusi Ovidio p. 111. Videas oppositionem ‘facies caduca vs imago mansura’, scil. ‘corpus dissolvitur vs memoria permanet’. ‘Merentes’ i.q. ‘maerentes’.

2905. E. Albertini, CRAI 1920, pp. 387–391 (fig. 35); J. Van Wageningen, Mn 50, 1922, pp. 62–64; A. Ballu, RSAC 56, 1922–1923, pp. 2–8; J. Heurgon, Nouvelle recherches à Tipasa, MEFRA 47, 1930, pp. 193–201; AEp 1951 n. 265 (cf. p. 78); Gómez Pallarès Musiva III 56; AEp 2014 n. 1582, 2016 nn. 1832/1980; EDCS 61800288; Hamdoune(2) 41 (fig.); CLEAfr 187; fig. in L. Leschi, Tipasa de Maurétanie. Alger 1950, p. 36 fig. 35 et E. Albertini, L’Afrique romaine, Alger 1955, p. 123. Tipasae, opus musivum saec. IV ex. p.Ch.n., carmen Christianum.

praecedunt columbae qui potuit cunctos operum superare labores | explicitamq(ue) domum variis ornare tesellis | · X · ut immensum coniungeret aed〈i〉bus amplis, | mox sumet laetus debitam cum laude [⊂ coronam ⊃] (?), |

AFRICAE PROVINCIAE

nominis ut compos maneat praemiumq(ue) reportet.

637 5

‘aedtbus’ lapis edidi fere ut Albertini 3. ‘·X·’ est signum ambiguum: ‘(Christus)’ Albertini, ‘(decus)’ Gsell in Albertini laud., p. 389 n. 1, malo rem in incerto relinquere; 4. fortasse restitui potest figura coronae, cum Hamdoune(2) p. 199 et CLEAfr, collatis pluribus Christianorum titulis, cf. ad 2744 et P. Cugusi, Klio 101/2, 2019, p. 758. Versus: da6. v. 1. agnoscuntur Vergiliana Aen. 3, 368 quidve sequens tantos possim superare labores? (qui locus alibi quoque recinitur in CLE, cf. Hoogma p. 252) et, quod ad versus formam attinet, georg. 2, 490 felix qui potuit rerum cognoscere causas. Sed videtur Damasiana quoque formula recini ED 12, 3 = ED 12(1) Ferrua solvere qui potuit letalia vincula mortis; praeterea compares urbanum Christianum ICVR 4129 solvere qui potuit caelo terraque ligata. v. 2. tesellis: in opere musivo opus ipsum metaepigraphice memoratur, ut patet. Verbum ‘tessella’ alibi quoque legitur, et in Africis, scil. in Rusuc(c)urrensi 2920, et in musivo Hispanico 2399 (Monforte). v. 5. nescio an hic (et in v. 4, si recte restituitur) lateat lusus in defuncti nomine, quod fuit fortasse ‘Stephanus’ (quo de genere cf. infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’). ‘Tesellis’ i.q. ‘tessellis’.

2906–2908. L. Leschi, BACTH 1938–1940, pp. 422 ss. = Leschi Études pp. 371 ss.; AEp 1940 nn. 22, 23, 24; Zarker 72, 73, 74; MacCrostie Rae pp. 182 ss. nn. 59, 60, 61; Gómez Pallarès Musiva II 8, 9, 10; M. Milvia Morciano in AfrRom 19, 2010 (2012), pp. 523–524; EDCS 15700146, 15700147 (fig.), 15700148; HD 020760, 020763, 020766; TM 203964, 203965, 203966; MQDQ CE|appe|321, CE|appe|322, CE|appe|323; Cugusi Introduzione pp. 67–69; CLEAfr 188–190. Opera musiva in pavimento basilicae Tipasitanae episcopi Alexandri (fere 380–420 p.Ch.n.) exhibente alia quoque carmina, scil. 1808 et 1835–1837 (cf. Gómez Pallarès Musiva I pp. 180–181) titulosque oratione soluta conscriptos (omnia collegit Zarker p. 187).

2906. vivite felices quibu[s] | haec sunt condita tecta, | servate praecepta ut reg|netis in vita aeterna. | aelemosinam enim facere, | hoc est Crhistianum monstrare.

638

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

3. distinxit Zarker duos tantum versiculos, minus recte puto

2907. resurrectionem carnis | futuram esse qui credit | angelis in caelis re|surgens similis erit. 2908. quisquis es Crhistianus, | ad sublimia vere qui tendis | iustorumque viam | ex fide gradi qui cupis, | aelemosinam facito et | vivis in regno caelesti: | hoc est opus enim | quod facit vivere semper. 2906–2908. Versus: ubique singuli versus binis lineolis distribuuntur; versus autem da6 parum boni ideoque incerti: cum enim carmen 2907 plus minus satisfaciat, contra 2906 malum (praeter v. 1, Vergilianae continentiae gratia), 2908 autem pessimum, inibi enim hexametri (ita enim opinor, cum contra Leschi laud. et Zarker p. 188 malint interpretari versus impares parum rectos) vocalibus longis brevibusque confusis corrumpuntur. Quocumque modo res se habent, videas 2908, 1 initium ‘quisquis es…’ usitatissimum in dactylis (Concordanze p. 674), v. 4 clausulam ‘vivere ‒ ⏓’ quae alibi et in titulis versibus dactylicis structis (ut puta ‘vivere semper’ in 561, 5 et 2025, 29) et in auctoribus invenitur (Concordanze p. 883, Mastandrea pp. 933–934). Est parva series carminum aptissime in basilica expositorum ad fideles de doctrina Christiana instruendos (Gómez Pallarès Musiva II pp. 382–383, Cugusi Introduzione pp. 67–69); quae carmina probant quantum eleemosyna prosit ad vitam aeternam obtinendam quantique sit resurrectionis carnis fides. Nihil est quod dicam quanti in Christianorum titulis habita sit eleemosyna, sufficit ut legas e.g. locos in Diehl ILCV III, p. 376 collectos et quae dixerunt fusius Logemann pp. 60 ss., Pietri Épigraphie pp. 174–175, Janssens pp. 191 ss., cett. (breviter Cugusi CLESard p. 170, generatim autem e.g. M. Grazia Mara in DPAC II, coll. 2884 ss.). Patet carmina 2906 et 2908 inter se congruere, ut ex hac tabella colligi potest: 2906. vita aeterna regnetis in vita aeterna aelemosinam… facere hoc est Crhistianum mostrare

2908. vivere semper vivis in regno caelesti aelemosinam facito quisquis es Crhistianus

Addas similes constructiones verborum 2907/2908 ‘esse qui credit’ ‘vere qui tendis’ - ‘gradi qui cupis’, addas verba similiter cadentia in 2907

AFRICAE PROVINCIAE

639

‘esse qui credIT’ / ‘similis erIT’ nec non in 2908 ‘vere qui tendIS’ / ‘gradi qui cupIS’. 2906. v. 1. verba ‘vivite felices quibu[s] haec sunt condita tecta’ Vergilianum locum illum recinunt Aen. 3, 493 vivite felices quibus est fortuna peracta – qui praesto fuit innumeris et titulis et auctoribus (infra, Indices VI A) –, permixtum ut ita dicam cum Aen. 1, 437 o fortunati quorum iam moenia surgunt (Cugusi Tradizione p. 86); attamen cum Vergilius de felicitate hominum dicat, hic contra de vita aeterna sermo est (nam vox ‘tecta’ basilicam significat quasi Christianis refugium), apte quidem prout allegorica interpretatio Vergiliana annis 380–420 p.Ch.n. invaluit. Exprimit sententia quanti sit aedes sacra ad fidem profitendam, ut fit e.g. in Carthaginiensi 2736, 2 ec(c)lesiequae sedes tam sacro nomine signans (al.). v. 3. Crhistianum: male scribitur ‘-rh-’ pro ‘-hr-’, ut fit in ‘Crhistianus’ 2908, 1, atque eodem modo et ratione alibi quoque ‘Crh-’ hic illic scribitur, e.g. ‘Crhistiana’ in 1808, 11 (item Tipasae), cett., cf. Indices IX s.v. ‘-rh-’. 2908. v. 4. (opus…) facit vivere: hoc syntagma ponitur pro ‘(opus) efficit ut vivatur’, ut fit raro in sermone antiquo, saepissime contra in vulgari quidem et Christiano: Szantyr p. 354, Th.l.L. s.v. facio, col. 115, 37 ss. Videas praeterea communem sermonem de resurrectione, congruit enim 2907 cum 1837, 7 ss. …corpus hic in pace quiescit / resurrectionem expectans futuram de mortuis primam, / consors ut fiat sanctis in possessione regni caelestis – nec mirum, nam ambo carmina in eadem basilica sunt, Alexandro episcopo dicata –; addas Cuiculitanum 2903, 23 resurrectione expectans futuram in Cristo corona (cf. ad loc.). Demum, videas haec tria carmina coniunctissima inter se esse quippe quae per seriem disposita sint, ut iterum iterumque fieri in carminibus epigraphicis dixi Cugusi Cicli pp. 373 ss. et Introduzione pp. 62 ss., 67 ss., breviter infra, Indices IX s.v. ‘carmina per series disposita’.

2909. L. Leschi, BACTH 1941–1942, p. 360 = Leschi Études p. 381; AEp 1942– 1943 n. 46; Duval Loca 175 (fig. 243); Gómez Pallarès Musiva III 42; EDCS 15600039; HD 020520; TM 209933; CLEAfr 191. Carmen Christianum in basilica Alexandri episcopi Tipasae repertum, saec. V in. p.Ch.n.

Praescr.: me(moria) marturum | Rogati, Vitalis. | [c]elestes animas | [ - - - ]s perenn[ - - - ] | -----Versus: da.

640

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Nomina ‘Rogatus/Rogata’ et ‘Vitalis’ saepe leguntur, cf. ad 2873 et ad 2849. Ceterum, alios quoque martyres idem nomen ferentes novimus, videsis enim e.g. Mandouze p. 990 s.v. Rogatus 4. De Alexandro episcopo, cuius laudes dicuntur in Tipasitanis 1808/1837 (fere 380–420 p.Ch.n.), cf. comm. ad Cuiculitanum 2903. Iunctura ‘[c]elestes animae’ legitur in Nemorensi 745, 1 quoque (saecc. IV–V p.Ch.n. ut videtur), ‘caelestis anima’ autem in urbano 611, 4; inest puto imitatio Vergiliani illius Aen. 1, 11 (vi tamen mutata). ‘Perenn[ - - - ]’ comparari potest cum 2849 praescr. [sit] tibi vita perenn[is].

2910. CIL VIII, 20912 (Cagnat – Dessau); Eng. 261; Monceaux 222 (fig.); ILCV ad 1825; Gómez Pallarès Musiva IV 98; Cugusi Introduzione p. 70; EDCS 26500018; MQDQ CE|appe|774; CLEAfr 193. Opus musivum in Tipasae baptisterio repertum, saec. V p.Ch.n.

[ - - - ]ides [ - - - ] | [ - - - ]a sac(ra) pot[estas - - - ] | [ - - - ] magnificat Domin[um - - - ] | [ - - - ]sic in aula Dei, sic [ - - - ] | [ - - - gl]oriosus hom[o - - - ] | [ - - - ]orna[ - - - ] | [ - - - ] polu[ - - - ].

5

edidi una cum Monceaux 1. fortasse ‘[v]ides’ Versus: da. Hoc carmen inventum est in baptisterio Tipasitano una cum carminibus 319 = Monceaux 221 et 2280 = Monceaux 220 (= CLEAfr 192): tria efficiunt parvam seriem, ut ita dicam, cf. Cugusi Introduzione pp. 69–70 (de re in universum cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmina per series disposita’). Vere Christiana esse videatur laus v. 3 ‘magnificat Domin[um]’; item, ‘aula dei’ v. 4 dicitur more rationeque Christianorum, quo de usu cf. Cugusi Introduzione p. 70 e supra, ad 2856, 1. Vox ‘polus’ iterum iterumque occurrit in CLE, cf. Concordanze pp. 603–604 et Cugusi Due iscrizioni p. 115.

AFRICAE PROVINCIAE

641

2911. H.I. Marrou, BACTH 1971, pp. 219–223 (fig. 1); AEp 1973 n. 650; M. Milvia Morciano in AfrRom 19, 2010 (2012), p. 524; EDCS 09401657 (fig.); HD 011834; TM 203656; CLEAfr 194. Tipasitanum opus musivum valde detritum, repertum in basilica sanctae Salsae dicata, exhibens frustula carminis in laudem Salsae ipsius, fere 480–515 p.Ch.n.

vi[ - - - ] | Sa[ - - - ] | e[t nob]ile co[r]|pus sanc[te] | martyris [Sa]|lse clim[ - - - ] | adiun[ctum] (?) | est sep[ --]|-----1. latet fortasse nomen Salsae; 2. vel ‘clim[ ]’ vel ‘Clim[ ]’; 3. ‘sep[timum ascend( ) - - - ]’ suppleri potest exempli gratia, collatis locis quos collegi Cugusi Fadieni pp. 91 ss. et infra, in Indicibus IX s.v. ‘ascendens...’, sed res quam incerta Versus: videtur esse unus da6 quem sequitur pars oratione soluta concepta, anne commaticum? Salsa martyr vixit fere medio saec. IV p.Ch.n., quam Tipasae colebant et venerabantur, cf. H. Leclercq, DACL XV/2 (1953), coll. 2344-2345, Mandouze pp. 1022–1024 maximeque A. Maria Piredda, Passio Sanctae Salsae, Università di Sassari 2002. Cognomen ‘Salsa’ autem est vere Africum, ut patet ex Kajanto p. 161 (CIL VIII, 20913 et 26334; ILatAlg I, 1941 et II, 1645), aeque ac ‘Salsulus/Salsula’ (cf. item Kajanto laud.). In basilica Tipasitana Salsae dicata repertum est carmen 318 quoque, ubi dulcedo et sanctitas huius martyris vehementer laudantur (Leclercq laud., col. 2382). Iunctura ‛[nob]ile co[r]pus’ legitur etiam in 1911, 3 (Satafi, altera parte saec. IV p.Ch.n.), in fine versu ut iam Lucan. 4, 809 et 8, 756 (Mastandrea p. 551). Nescio utrum dicatur de Salsae origine, re vera nobili loco natae (cf. Passio laud., 2), an de nobilitate sanctitatis virtutisque. ‘Salse’ i.q. ‘Salsae’.

2912. S. Lancel, AntAfr 16, 1980, pp. 154–155 n. 18 (fig. 21); AEp 1982 n. 984; EDCS 08600679 (fig.); Feraudi in HD 000756 (figg.); TM 203289; MQDQ CE|appe|775; CLEAfr 195. Tabula ex marmore integra Tipasae reperta, incertae sed serioris aetatis ut videtur.

alto labsa loco casu | defuncta nefando, | primis rapta annis | istic Fidentia dormit, | cui pater hunc tumulum, | sibi hec solacia fecit. |

642

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Postscr.: Fidentius filiae. Versus: da6, singuli versus binis lineolis distributi. Nomen ‘Fidentia/Fidentius’ raro legitur idemque seriore aetate, ut monet Lancel laud., p. 155, iam Kajanto p. 257. Carmen de puellula ex alto lapsa mortua, comparandum cum Ferrariensi 1157, 4 hunc cạṣụ p̣utei detuḷịṭ ad cineres (fere med. saec. I p.Ch.n.), ut dixit Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 114–115. De mortibus singularibus in carminibus memoratis videas infra, Indices IX s.v. ‘mors singularis’. At in carmine Tipasitano ‘casus’ per ambiguum idem valet quod ‘lapsus’ eodemque tempore quod ‘fatum’, ‘sors’, ut recte monet Sanders Témoignage pp. 44–45. Lugetur a patre filiolae mors immatura, ut saepissime in carminibus epigraphicis fit, cf. infra, Indices IX s.v. v. 3. solacia: in V pede saepius legitur in CLE, videas infra, Indices IX s.v. ‘solacia’ et X s.v. ‘clausulae’. Videas adnominationem ter positam, scil. ‘aLto Labsa Loco’ et ‘DEFuncta NEFanDO’ et ‘PRimis RaPta’. De sermone: ‘labsa’ i.q. ‘lapsa’ (cf. ‘conlabsam’ 2718, 1), ‘hec’ i.q. ‘haec’.

2913. L. Leschi, BACTH 1936–1937, pp. 197–201 = Leschi Études pp. 361 ss.; AEp 1937 n. 31; Zarker 80; Busch pp. 219 ss.; Cugusi Corpus pp. 85, 107–108 et Introduzione pp. 58, 117; AEp 1999 n. 1758, 2016 n. 1993; EDCS 23200190; HD 023151; TM 204031; MQDQ CE|appe|577; Hamdoune(2) 38; CLEAfr 196. Auziae, tabulae fractae pars laeva, saecc. IV–V p.Ch.n. opinor.

b alnea rura domus fec[ - - - ] | e t fecit ut memore[ - - - ] | n am ut plene, lotor [ - - - ] | e st novi exempli et q[ - - - ] | l ateri iuncta viro [ - - - ] | a dque suum docu[ - - - ] | u t nomen, ut quae[ - - - ] | A uzias, quia poten[ - - - ] | t uque dabis civibu[s - - - ] | e t dabis ut supere[ - - - ].

5

10

Versus: da6, hic illic mendosi, nota enim e.g. v. 2 ‘/ēt fēcĭt/’, v. 4 ‘/ēst nŏ/’, v. 5 ‘/lătĕrĭ/’, v. 9 ‘/-bīs cīvĭ-/’, cf. Hamdoune(2) p. 189.

AFRICAE PROVINCIAE

643

Acrostichis, quam dixi Cugusi Introduzione pp. 117–118 potissimum expressam esse spatio interposito post singulas primas litteras, ut fit etiam in 2825 (ubi vide). Acrostichis ipsa autem, vel ‘BENE LAVATE’ vel ‘BENE LAVA TE’, ut monet Zarker p. 192 explanatur titulis nonnullis comparatis, scil. (a) R. Cagnat, BACTH 1916, p. CLXVII bene lavare (in opere musivo frigidarii cuiusdam), (b) R. Cagnat, BACTH 1924, p. XIX bene lavare | salvom lavisse (prope Caesaream Maur.), (c) AEp 1965 n. 235 bis = S. Warot, Lib 8, 1960, pp. 167 ss. bene lava (Thamugadi), praeterea per titulos Sabrathenses quos adduxit Dunbabin Voluptas pp. 19, 41–42, scil. IRT 170 bene laba, IRT 171 salvom lavisse. Addas CIL V, 4500 = ILS 5725 = Inscr. Ital. X, 5, 293 (saec. V p.Ch.n.), bene lava (Brixiae, in thermarum opere musivo). Aliter ac Leschi laud., AEp 2016 laud., Zarker 80, opinor ipse fragmentum Auziense minime congruere cum 577 = CIL VIII, 9183/20821 = ILCV 275 (fere saecc. IV–V p.Ch.n.): nam Busch pp. 219 ss. optimis nisus argumentis contendit haec duo esse carmina inter se discrepantia per seriem coniuncta, cf. Cugusi Corpus pp. 85, 107 et Introduzione pp. 58–59. Fortasse Auzia urbs (v. 8) laudabatur ob res floridas, ut nonnumquam fit et in Africis et alibi, cf. Cugusi Quattro temi pp. 5–6, Introduzione pp. 57 ss., maxime p. 59, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘laudes urbium’. v. 1. balnea rura domus...: verba similia sunt illis ‘balnea vina Venus…’ quae et in 1499 et in aliis CLE leguntur, de quibus videas Busch pp. 517 ss., Cugusi Ritornelli p. 459. v. 5. lateri iuncta viro: comparatur fortasse cum 2776, 1 lateri... iugali.

2914–2921. Musiva Rusuc(c)urru/Iomni in basilica Christiana reperta, invicem relata, per seriem disposita, med. saec. V p.Ch.n., cf. AE 2016 nn. 1982–1988 maximeque quae dixi Cugusi Introduzione pp. 62 ss. (generatim autem Cugusi Cicli pp. 373 ss.).

2914. Gavault p. 46; Monceaux 202 (fig.); Eng. 116; ILCV 1891; Gómez Pallarès Musiva IV 80; Cugusi Introduzione p. 62; AEp 2016 n. 1982; EDCS 42600198; MQDQ CE|appe|615; CLEAfr 197; Handoune(2) 34 a.

la[bor]ibus ex | ult[imis] nomen | non [supere]st umquam. | hic lab[or] est coep|tis, sed finis cunc|ta deco[rat]. edd. Monceaux, Engström, attamen ‘la[bor]ibus’ est ultra metrum (cf. Indices X s.v. ‘vitia ...’), fortasse ‘la[b(or)]ibus’ scribendum

644

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus: da6 (singuli trinis lineolis distributi), v. 1 malus idemque praeter metrum (est enim da7). Est fere sententia “recte laudatur operis cuiusdam initium, aptius autem exitus laudandus” proverbialiter posita, cf. enim e.g. Plin. epist. 5, 8, 7 quidquid non est peractum, pro non incohato est, Vulg. Lc. 14, 30 hic homo coepit aedificare et non potui consummare, cett.: unde satis patet finem operis graviorem iudicari quam initium. v. 2: similis clausula cf. ‘porta decorat’ 2718, 23.

2915. Gavault p. 47; Monceaux 203 (fig.); Eng. 117; ILCV 1892; Gómez Pallarès Musiva IV 81; AEp 2016 n. 1983; Cugusi Introduzione pp. 62–63; EDCS 42600199; MQDQ CE|appe|616; CLEAfr 198; Handoune(2) 34 b.

non opus est c[oep]|tis, cum fa[uste] | cuncta prov[eniunt], | co[n]plevitqu[e] | nem(o) dignum, | ni qu(i)evit, hono|rem. edd. Monceaux, Engström Versus: da6, singuli trinis lineolis distributi. v. 1. non opus est c[oep]|tis: quod ad structuram verborum attinet, sensu neglecto, fortasse comparari potest Ov. fast. 2, 734 non opus est verbis, cf. Hamdoune(2) p. 177. Haec sententia, “non opus est novo operi initium dare, rebus secundis, ne nimia damno sint”, iungi potest cum 2914. Ea quae dicuntur in 2914–2915 comparari possunt cum decretis Cod. Theod. 15, 1, 3 (362 p.Ch.n.) et 15, 1, 29 (394 p.Ch.n.) de operibus novis non incohandis nisi veteribus iam perfectis: videas Lepelley I, p. 62 et Cugusi Introduzione p. 63.

2916. Gavault p. 49; Monceaux 204 (fig.); Eng. 118; ILCV 1893; Gómez Pallarès Musiva IV 82; AEp 2016 n. 1984; EDCS 42600200; Cugusi Introduzione p. 63; CLEAfr 199.

hoc op[us - - - ] ederet ho[nor] | paus[ - - - ]tis iunct(a) labo[ri] | arcum [ - - - gau]dete [ - - - ] | [ - - - ]n[ - - - di]acon[us (?) - - - ] | cl[ - - - ]meco . [ - - - ]m [ - - ]ta[li gl]oriare [labore] (?).

5

AFRICAE PROVINCIAE

645

edidi una cum Gavault, Monceaux, Engström; sed v. 1 malui ‘ho[nor]’ (potius quam ‘[honorem]’) rei metricae causa; v. 5 ‘[labore]’ restitui potest, quod verbum cum ceteris similibus carminibus apte congruat, cf. enim 2914 ‘la[bor]ibus’ - ‘lab[or]’ - ‘coeptis’ || 2915 ‘opus est ‘- ‘c[oep]tis’ - ‘honorem’ || 2916 ‘hoc op[us]’ - ‘ho[norem]’ - ‘labo[ri] ‘- ‘[labore]’ (cf. Cugusi Introduzione p. 66) Versus: da6. Tertia haec sententia, cuius initium scite congruere videtur cum carmine 2914; hic tamen non generatim dicitur, sed vere de una re, scil. de ‘arcu’, ut videtur (v. 3). Quomodocumque res se habent, unum satis certum, Vergili locum hic recini Aen. 6, 129 hoc opus, hic labor (videas etiam 2908, 4): cf. Cugusi Introduzione p. 63.

2917. Gavault p. 50; Monceaux 205 (fig.); Eng. 273; ILCV 1895; Gómez Pallarès Musiva IV 83; AEp 2016 n. 1985; EDCS 42600202; MQDQ CE|appe|776; Cugusi Introduzione pp. 63–64; CLEAfr 200.

[ - - - ] co[nt]inet u[num] | [ - - - ] dei [v]ot[a] i[uvabit] | [ - - - l]aude trium[phat] | [ - - - votum cum (?) c]oniuge complet | [et merita gauden]s (?) ex[sul]tat laude Severus.

5

edidi una cum Gavault, Monceaux Versus: da6. Fortasse, ut iudicat Monceaux laud., pp. 136–137, laudatur quidam qui, una cum uxore, basilicae (?) urbis operam dedit. Cf. Cugusi Introduzione p. 64. ‘Severus’ nomen saepius legitur (supra, ad 2838), quam ob rem vir quis sit agnosci nequit.

2918. Gavault p. 54; Monceaux 207; Eng. 120; ILCV ad 1894; Gómez Pallarès Musiva IV 85; AEp 2016 n. 1989; EDCS 58200002; Cugusi Introduzione p. 64; CLEAfr 201.

haec [ - - - ] | quae clar[ - - - ] | au[ - - - ] | [ - - - | - - - | - - - ].

646

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Titulum accepi similitudinis gratia cum carminibus 2914–2917, eodem loco ut dixi repertis, cum videatur locus ipse (basilicae) carmina tantum exhibere. Fortasse coniectari potest sententia fere huius generis, ‘haec tecta (vel: culmina) quae clara vides (vel: cernis)…’, si consideres quam saepe in CLE adhibeatur verbum ‘cernis’ (vel simm., cf. ad 2856, 2 et infra, Indices IX s.v. ‘cerne’; in ipsa basilica Rusuc(c)urrensi, videas 2921 et 2922) et adiectivum ‘clarus’ positum de ‘tectis’ (vel ‘culminibus’, simm.). Videas congruentiam, fortuitam puto, cum Lucr. 1, 117 quae clara clueret.

2919. CIL VIII, 20727 (Cagnat – Dessau); Gavault p. 54; Monceaux 208; Eng. 122; ILCV ad 1895; Gómez Pallarès Musiva IV 86; AEp 2016 n. 1986; EDCS 26300406; Cugusi Introduzione p. 64; CLEAfr 202.

[ - - - ]ur | [ - - - liben]s (?) animo[ - - - ]ant | [ - - - ]los merit[ - - - ]et | [ - - - d]evot(u)s [ - - - ]o | [ - - - ]ṇḷạ.

5

5. hic illic litterarum vestigia Fortasse iudicandi sunt versus, iisdem causis quibus textus 2918 (ubi vide). ‘Libens’ (?) fortasse cum ‘merit[o]’ (?) iungendum, ut saepius, e.g. in Italico 250, 14 (156 p.Ch.n.) et in titulis collectis in Th.l.L. s.v. mereo, col. 823, 56 ss., cett.

2920. Gavault p. 55; Eng. 119; Monceaux 209; ILCV 1894; Gómez Pallarès Musiva IV 87; AEp 2016 n. 1987; EDCS 42600201; Cugusi Introduzione p. 65; CLEAfr 203.

[ - - - comp]lete labo[r- - - ] | [ - - - ]etur in an[ - - - ] | [ - - - gl]oria dign[a - - - ] | [ - - - ]cisque tesel[ - - - ] | ------

AFRICAE PROVINCIAE

647

multa addidit Monceaux, quem edd. vulgo secuti sunt, sed ipse optatius habeo lapidem fideliter transcribere, praeter unum v. 1 (videas infra, comm.) Versus: fortasse da, similitudinis causa cum ceteris Rusuc(c)urrensibus. v. 1. partim restituitur collato carmine 2915, 2 co[n]plevit… nem(o) dignum, item reperto in basilica Rusuc(c)urrensi (addas enim congruentiam cum ‘[gl]oria dign[a]’ v. 3). v. 4. tesel[ ]: i.q. ‘tessel[ ]’; monui Cugusi Introduzione p. 65 hic, ut in Tipasitano 2905, 2 atque in Hispaniensi 2399, voce ‘tessella’ posita in opere musivo opus ipsum memorari.

2921. Gavault p. 55; Monceaux 210 (fig.); Eng. 121; ILCV ad 1894; Gómez Pallarès Musiva IV 88; EDCS 58200003; Cugusi Introduzione p. 65; CLEAfr 204.

cerni[s - - - ]. Est fortasse versus, videas quae dixi de 2918, 2919, 2920 in comm. ad locc., addas praeterea verbum ‘cerno’ saepius in CLE positum esse ad describendum monimentum cui verbum ipsum relatum est, cf. supra, ad 2856, 2 et Cugusi Introduzione pp. 65–66. Sed fortasse 2921 nihil aliud est nisi minima pars textus 2922 (ut conicitur in AEp 2016 n. 1988 adn.).

2922. J.-P. Laporte, BSNAF 1994, pp. 249–270; AEp 1994 n. 1899, 2016 n. 1988; EDCS 58200004; Cugusi Introduzione p. 66; CLEAfr 205. Rusuc(c)urru/Iomni, in basilica, incerta aetate.

cernite [ - - - ]itorum cernite facta | [ - - - ] conspicite [ - - - ]. H. Zehnacker, BSNAF 1994, p. 269 et N. Duval, ibid., ad versus propendent, recte quidem, cum verbum ‘cerno’ saepius legatur in CLE (videas supra, ad 2856, 2, item Cugusi Introduzione pp. 61–62, 65–66, praeterea Indices IX s.v. ‘cerne’) atque iterum ibidem Rusuc(c)urru/Iomni, supra 2921. Quod verbum hic non solum in initio, sed etiam in fine versus ponitur, ut saepius fit (cf. Mastandrea pp. 117–118; et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’). Est variatio in duplicatione ‘cernite... cernite... conspicite’.

648

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

2923. J.-P. Laporte, in Mélanges Leglay pp. 285–287 (tab. XLV); AEp 1994 n. 1898; BE 736; EDCS 00381060 (figg.); HD 051903; TM 204318; MQDQ CE|appe|777; CLEAfr 206. Rusuc(c)urru/Iomni, carmen Christianum serioris aetatis, fere saec. VI in. p.Ch.n.

si Deus | pro nos, | quis adversus nos? ⊂ chrismon ⊃ | [invide] vi|ve et vi|[d]e, ut possis | meliora | videre. 2. facile restituitur collatis 2750, 2840, 2843, 2853 Versus: prior tituli pars nihil aliud est nisi locus ille Vulg. Rom. 8, 31 ad verbum transcriptus, quamobrem haec invidiae damnatio Christianorum mores sapit, ut fit in 2864; ceterum, Pauli locus iterum iterumque in titulis Africis laudatur, cf. Monceaux Histoire IV, p. 448 et Laporte laud., p. 287. Verba quae secuntur, ‘[invide] — videre’ instar hexametri mali sunt, nam formulam quandam servant, quamvis mutatam (cf. ad 2740 et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’). v. 1. pro nos: ita servandum nec corrigendum opinor, nam ‘pro’ cum accusativo legitur inde a CIL IV, 4603 (Pompeiis), maxime in sermone vulgari, cf. Szantyr p. 271. v. 2. ut possis meliora videre: compares Christianum 2868 D(e)o iubante meliora videvis.

2924. P. Massiera, BACTH 1946–1949, pp. 344–345 n. 7 et RevAfr 100, 1956, p. 325 n. 7; AEp 1949 n. 41; EDCS 15100055; HD 027546; TM 204114; CLEAfr 211. Mophti, tabula sepulcralis serioris aetatis.

Praescr.: dormitorium Fel[icis et] (?) Maximi fidel(ium) | in honore beatissimorum martirum. | mensam sibi Felix pos[ui]t et matri Rogatae | satis ubique pares de virg[in]itate securi. ‘fidell’ lapis, scil. vel ‘fidel(ium)’ vel ‘fidel〈i〉(s)’ vel ‘fidel〈i〉(um)’ Versus: da6 mendosi. ‘Dormitorium’ i.q. ‘locus ubi mortui dormiunt’, vox rara, cf. Th.l.L. s.v., col. 2036, 24 (ubi locus ILCV 4985a adducitur ); magis in usu ‘dormitio’, cf. Th.l.L. s.v., col. 2034, 65 ss.

AFRICAE PROVINCIAE

649

Et ‘Felix’ (cf. supra, ad 2757) et ‘Rogata’ (cf. supra, ad 2873) cognomina tritissima sunt. v. 1. mensam sibi... pos[ui]t et matri: haec sententia Christianis idem valet quod gentilibus ‘monumentum sibi fecit/posuit et suis’ (simm.). Cf. ad 2893. Adducit Massiera, BACTH 1946–1949 laud., locum Tertull. apol. 9, 19, qui sonat ‘quidam multo securiores totam vim huius erroris virgine continentia depellunt’; ceterum, Tertullianus alibi quoque cum carminibus epigraphicis congruit, nam locus adv. Iudaeos 5 et carmen ILatAlg I, 3780 (in via inter Theveste et Thelepte repertum) simili eodemque modo adducunt una coniunctos locos Malac. 1, 10 ss. et Psalm. 95(96), 7–8 (Gsell, ILatAlg I, p. 366), cf. infra, Aliena Afr. Nota ‘martirum’ i.q. ‘martyrum’.

2925. P. Gauckler, CRAI 1904, p. 697; R. Engelmann, BPhW 1906, coll. 1118– 1119; Ch. Hülsen, RhM 62, 1907, p. 328; Fr. Bücheler, Gl 1, 1907, p. 8; EDCS 61800281; MQDQ CE|appe|716; Cugusi Invidia p. 91; CLEAfr 29. In loco qui dicitur Ouled el-Agha, incerta aetate sed seriore ut videtur.

bide, Diote, bide, possas plurima bide[re]. ‘idiote’ interpretatus est Hülsen Versus: da6 parum bonus (si vere versus est); ‘plura’ pro ‘plurima’ expectaveris (cf. 2740). ‘Diote’ cognomen esse videatur. Eadem plus minus per Africae regiones saepius leguntur, cf. ad 2740 laud. et infra, Indices IX s.v. ‘invidia’. Nota betacismum ‘bide, bide,… bide[re]’.

MAVRETANIA TINGITANA 2926. L. Chatelain, BACTH 1934–1935, p. 177 n. 4; R. Rebuffat, Thamusida, III, Rome 1977, pp. 24–26 n. 177 (tab. 4); ILatMar2 259 (fig.); R. Rebuffat in AfrRom 9, 1990 (1991), p. 449; IDRE 470; EDCS 08800230 (fig.); MQDQ CE|appe|779; CLEAfr 212. Thamusidae, tria fragmenta congruentia tabulae

650

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

incertae aetatis, sed haud serioris (videas enim formulam antiquam v. 1), fere saecc. I–II p.Ch.n.

[praeteriens (?) quic]|umque viator | perleges et casus que|ris exhodia n[o]strạ, | Va(leria) Daca era[m ± 9 ] | (duodeviginti) etatibus [ - - - ]. | Postscr.: conị(unx) (?) p(iissima) (?) | s(it) [t(ibi) t(erra) l(evis)]. ‘(duodeviginti)’: ‘X̣ IIX̣ ’ lapis ed. Rebuffat (bis), sed ‘[praeteriens]’ coni. Carcopino collatis 1007, 1 (Moguntiaci) et 1191, 1 (Arelate, saecc. I–II p.Ch.n.); ‘n[o]strạ’ scripsi ego, aliter ‘n[o]strị’ Versus: da5 ut videtur. Attamen verbum ‘[praeteriens]’ parum certum et totus noster locus exhibet ordinem verborum disiectum fractumque, puto per mnemonikòn hamártema (nam archetypon fuit ‘praeteriens quicumque legis’). ‘Va(leria) Daca’ nomen mulieris ut videtur, fem. ‘Daca’ legitur ILS 3821 (Tibure), cognomen mascul. ‘Dacus’ cf. Kajanto p. 203; attamen hic potest idem esse quod ‘in Dacia nata’. v. 1. initium, si recte restituitur, meram formulam praebet, cf. infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’. v. 2. exhodia: scriptio hypercorrecta, ‘exodium’ videas in Th.l.L. s.v., col. 1541, 41 ss.; cum haec vox idem valeat quod ‘finis, exitus’ – ut monet Paul. Fest. p. 70, 26 L. exodium: exitum –, in hoc carmine male duplicat ‘casus’, scil. fere ‘quaeris exitum exitus’ (!), quod duplicationis genus tamen haud ignotum Africis auctoribus, cf. Sittl pp. 92–94; aliter, iudices ‘casus’ idem valere quod ‘vices’ itaque ‘casus queris exhodia n[o]stra’ idem fere valere quod ‘quaeris exitum nostrae vitae’ – et hoc quidem melius –. Ceterum ‘exodium’ alibi aliud significat, scil. ‘fabulam ludicram post alias actam’, huc quidem referre possumus vocem ‘exodiarius’ carminis urbani 29, 19 (126 p.Ch.n.). vv. 2–3: haec sententia, quae sonat fere “si scire vis quis sim, ego vivus/ viva fui/nomen habui...”, ipsa quoque formulis structa est, cf. supra, ad 2401 et infra, Indices IX s.vv. ‘si quaeris quis sim...’, ‘si quaeris nomen...’. v. 3. etatibus: i.q. ‘annis’ ut videtur. Quod ad sermonem attinet, nota ‘ae>e’ (‘queris’ i.q. ‘quaeris’; ‘etatibus’ i.q. ‘aetatibus’) et litteras ‘e/i’ confusas (‘perleges’ i.q. ‘perlegis’).

2927. L. Chatelain, BACTH 1921, pp. CLXX s.; AEp 1922 n. 13; M. Euzennat, BAM 4, 1960, p. 400 n. 2 (fig. 15); ILatAfr 647; ILatMar2 537; EDCS 08800477;

AFRICAE PROVINCIAE

651

HD 025051; TM 204608; MQDQ CE|appe|780; CLEAfr 213. Volubili, lapis incertae aetatis, fortasse saecc. II/III p.Ch.n. formularum ratione habita.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | C(aius) Apronius Pater|nus Bracarus vixit | annis XVIII, mensi|bus X, diebus XXVIII, | hic situs est, meso|leum ei fecit Priamus. | tu qui leges, peto ut dicas “sit tibi terra levis”, | quoniam fuit vita brevis. ⊂ hedera ⊃ Versus: videntur el pessimi (v. 1 fortasse computandum est ‘híc situs ést Mesó//l(eum) é͡i fecít Priamús’; v. 2 longior), v. 2 altera pars eodem sono cadit quibus v. 3 (‘sit tibi terra levis’ / ‘fuit vita brevis’). Fortasse est oratio soluta. De hominum nominibus et cognominibus: ‘Paternus’ cognomen saepius legitur per provincias et regiones (fere 400es, Kajanto p. 304), sed in Africa raro; ‘Bracarus’ fortasse Paterni originem Bracarensem significat (cf. item Kajanto p. 198); ‘Priamus’ (si recte legitur) Graecum nomen, cf. Solin Personennamen p. 560. v. 1. mesoleum: ‘mausoleum’ expectes, sed cf. ‘mesoleus’ in Tarraconensi 2431, ubi vide. vv. 2–3. vel ita interpungendum vel “sit tibi terra levis, quoniam fuit vita brevis”, formula mutata. Sed, quomodocumque res se habet, videas ut contra morem formula ‘STTL’ carmen haud concludat. v. 3. vita brevis: cf. ‘breve quod est vitae’ in Sitifensi 2890, 5, ubi vide. ‘Leges’ i.q. ‘legis’.

2928. ILatMar2 791; AEp 1985 n. 990; EDCS 08800698; CLEAfr 214. Volubili, fragmentum tabulae ex marmore, ad caput tantum integrum, incerta aetate.

[ - - - campo]s Ely[sios] si [ - - - ] | [ - - - ti]muit caelum [ - - - ] | [ - - - ] recepta sit [ - - - ] | [ - - - geni]torum (?) gremi[ - - - ] | [ - - - eri]puit caelum [ - - - ] | [ - - - ]imu[ - - - ]. editionem principem paulum mutavi nonnulla addens dubitanter

5

652

A. CARMINA QVAE IVRE DICI POSSVNT

Versus esse videantur, una cum Gascou ILatMar2 p. 400: nam ‘gremium / gremio’ saepius in carminibus de matre et de terra ponitur (Concordanze pp. 305–306), qua de causa restitui ‘[geni]torum’ (et fortasse ‘[in geni]torum gremi[o]’); verbum ‘eripuit’ (si recte restituitur) hic ut saepius mortem immaturam significat, cf. Cugusi Codice pp. 336 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘rapio’; demum, ‘campi Elysii’ iterum iterumque in CLE memorantur, cf. supra, ad 2742, 10 et infra, Indices IX s.v. ‘Elysii campi’.

2929. L. Chatelain, BACTH 1924, p. CLI; ILatMar 6; ILatMar2 45 (fig.); EDCS 08800034 (fig.); CLEAfr 215. Tingi, duo fragmenta congruentia tabulae vel stelae calcariae undique fractae, incerta aetate.

------| [ - - - ]i bene res ḥoṃin[um - - - ] | [ - - - ] quo dederat sacrasq[ - - - ] | [ - - - ] ordines ạḷṭẹrụṃ sụ[ - - - ] | [ - - - gr]aviṣ (?) ṇulli . . . [ - - - ] | [ - - - ] ḥoc saltem fieri [ - - - ] | [ - - - ]quotiens ṛẹḷiq[ - - - ] | [ - - - ]erius quem cum [ - - - ] | [ - - - ] vides si tam . . . [ - - - ] | [ - - - ]ffino . . . l . . . [ - - - ] | [ - - - ]iici. . . v . . . [ - - - ] | [ - - - ]iif . . . [ - - - ] | [ - - - ]ṣ grav . . . [ - - - ] | [ - - - ]ṭ in co . . . [ - - - ] | [ - - - ] . . [ - - - ].

5

10

15

ed. Gascou 1–2. legit Chatelain; vel ‘sacras q[ ]’; 5. restitui potest ex v. 13; ‘ḥoc’ scripsi dub.; 9. legi nunc ipse (aliter CLEAfr), alii alia

6.

Versus: da ut videtur. v. 3. ordines: scil. civitatis, ut videtur. v. 5. [gr]avis (?): restitui potest collato v. 13 ‘grav . . . [ ]’. Fortasse ‘[ - - gr]aviṣ (?) ṇulli . . . [ ]’ comparari potest cum 2894, 1 ne〈c〉 cui cravis (Tupusuctu), sed multo melius cum iunctura ‘gravis nulli’/‘nulli gravis’ quae iterum iterumque legitur in carminibus epigraphicis, e.g. 226, 2 (Augustae

AFRICAE PROVINCIAE

653

Trever.); 1313, 4 (Corfini); 1321, 3 (prope Aternum); 1552 a, 73 (Cilli): Concordanze p. 30. Cf. infra, Indices IX s.v. ‘gravis’.

2930. A. Merlin, BACTH 1914, p. VII; AEp 1914 n. 47; Salomonson pp. 197–211, maxime p. 202; Cugusi Corpus pp. 84–85, Versificazione trocaica p. 85; EDCS 16300124; Gräf in HD 027958; TM 217596; MQDQ CE|appe|371; AEp 2014 n. 1661; CLEAfr 216. Ex Africarum provinciarum incerto loco, incerta sed haud seriore aetate; carmen graphio scriptum.

etsi ṿ(ẹṭụṣ) (?) | su, bibo [c]al|du et reme|dio mi [sum] (?). ed. Salomonson, quem ipse secutus sum addens tamen ‘[sum]’; aliter Merlin, AEp 1914 et ego ipse olim, scil. ‘etsi vi[no]|su(s), bibo [c]al|du(m) et reme|dio mi [sum]’ (?) Versus: tro7, dummodo ‘/-medi-/’ trochaice computetur simulque ‘[sum]’ suppleatur. De hoc carminis genere videas Hadrumetinum 2790 ibique adnotata. Cum carmen graphio scriptum sit in parvo signo exhibente mulierem cum oinochoe, apte videtur positum esse ad figuram ipsam explicandam. De sermone: ‘caldu’ i.q. ‘calidum’; de ‘su/so’ i.q. ‘sum’ videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 143, Cugusi Papiri epistolari p. 148, et infra, Indices IX s.v. ‘so’.

B. DVBIA a) COMMATICA QVAE DICVNTVR 2931–2984 HISPANIAE 2931. CIL II/72, 575 (Stylow); J. Del Hoyo – Concepción Fernández Martínez – Rocío Carande Herrero, ExClas 10, 2006, pp. 113–126; CLEBaet CO 11 (fig.); HispEp 15, 2006 n. 164; EDCS 09000602 (fig.); HD 028988; J.-V. Madruga in HispEpOl 4161 (fig.); CLEHisp 154. Cordubae (Baet., Conv. Cordub.), lapis undique fractus, vel saec. I ex. p.Ch.n. vel saec. II in. Similiter cadit carmen Büchelerianum ad 1851 = CIL II, 2146 (Hübner) = CIL II/72, 116 (Obulcone, Baet., Conv. Astig., aetate Augusti Imperatoris), ut ex hac tabula comparationis deduci potest:

2931 (Cordubae).

ad 1851 (Obulcone).

praecedunt verba [ - - - ]ssu[ - - - | - - - ] et t[ - - - | - - - HSE]STTḶ | [ - - - ] . ge uxor HSES[TTL] | - - ]ạ filia HSESTT[L]. | [heredibus mando ut cin]eri meo subs[pargant], (?) |

praecedunt verba M(arcus) Porcius M(arci) [f(ilius) - - - ].

1

[ut cum - - - d]ẹsiero volitet meus eb[rius] |

2

[papilio. ossa tegant - - - ] . . . topis rosa vit[ - - - ]. | [- - - si q]uis titulum ad ṃ[ei nominis | astiterit - - - ] [ - - - ] . hoṃ[ - - - ].

3 4 5

heredibus mando etiam cinere ut m[eo subspargant, ut super eum] (?) | volitet meus ebrius papilio. ipsa ossa tegant he[rbae et flores (?) - - - ]. |

si quis titulum ad mei nominis astiterit, dicat [ - - - ] | avidus ignis quod corpore resoluto se vertit in fa[villam].

656

B. DVBIA

edidi ut Stylow; supplementa ex simillimo Obulconensi ad 1851 (laud.), cf. Hernández Pérez Poesía p. 110, Velázquez p. 110, Cugusi Ritornelli p. 457 1. ‘subs[pargant]’ restitui dubitanter collato 2448, 5; 2. ‘[ut cum esse / vivere d]ẹsiero’ rest. Stylow dubitanter; 3. ‘topis’ scil. ‘topiis’ Commaticum, ut vidit Bücheler CLE II, p. 850 ad 1851 (sed cf. Massaro Fra poesia e prosa pp. 289–290). (ad 2931) nec uxoris, ‘[ - - - ]ge’, nec filiae, ‘[ - - - ]a’, nomina agnosci possunt. (ad 1851): ‘corpore resoluto’ cf. 2390, 1 resoluta... membra (prope Pacem). Vox ‘papilio’ metaphorice posita in urbano 1063 quoque; est papilio quidem ferale ut ita dicam animal, ut demostravit M. Bettini, Antropologia e cultura romana. Parentela, tempo, immagini dell’anima, Roma 1986, pp. 210 ss., 228 ss. ‘Subspargere/spargere flores’ supra, 2448 (ubi vide).

2932. A. Cabezón, AEAA 37, 1964, p. 140 n. 49; ILER 5821; AEp 1965 n. 95; HAE 17–20, 1966–1969, n. 2310; CILA III, 1, 327 (González Román – Mangas Manjarrés, fig. 225); CIL II/72, 121 (González Román) (fig.); HispEp 19, 2010 n. 184 et 20, 2011 n. 184; Camacho pp. 133 ss.; EDCS 09000129 (fig.); Feraudi in HD 020194; TM 223472; HispEpOl 3695 (fig.); MQDQ CE|appe|843; CLEHisp 155. Repertum Obulcone (Baet., Conv. Astig.), sed hodie codice tantum servatum (videas Camacho p. 133); fere saec. II p.Ch.n. ex. (?).

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | quis[ - - - ]li[ - - - ] | sed[ - - - ] en[ - - - ] | peractu[ - - - ]i[ - - - ] | c[ - - ]ci[ - - - ]n[ - - ] | nome[n - - - ]s[ - - - ] | ca[ - - - ]mo | s[ - - - ] filiae [ - - - ] matri li[ - - - ] | [ - - - ]e coniun[ - - - ] iuvenali in sede re-| [lict - - ] Arabs mo[ll]i fore superni sic voluisse [ - - - ] | [ - - - ]sus[ - - - ] matri salvaque fuit | [ - - ]oni scis ex is et {o}offerto votisque solut[is] | mapiix sus caros eos[ - - - ]p[ - ]e temere m[ - - - ] | . . [ - - - ] . . . . rri fatalis [p]er m[ - - - ] | [ - - - ]tos ịṇ frat〈r〉es tractat ei[ - - - ] |

5

10

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

657

[ - - - ] - - - matri contusus [ - - - ]n[ - - - ] | 15 effudi ni e[ - - - ]t[ - - - ] - - - suprem[ . ]ati [ - ] | me miserum, sed tellus haec possidet m[embra sepulta] (?) | extremum diem resolvi ṭụạ etate beat[a - - - ] | set iam si miraris ista tafiscesdo[ - - - ] | eadem li[ - - ]isiq[ - - - ] | 20 [ - ]v - - - [ - - - ] iustus [ - - - ]vioti[ - - - ]. textus minime perspicuus; alii aliter, edidi ut potui meo Marte ‘oofferto’, ‘frates’ cod. errore quodam 9. incertum utrum ‘superni’ an ‘super in’; 18. incertum utrum ‘resolvi ṭụạ’ an ‘resolvit ịṇ’ Commaticum ut videtur, nam hic illic pedes plus minus recti agnoscuntur, scil. vv. 8–9 iuvenali in sede re|[lict-], v. 10 salvaque fuit, v. 11 offerto votisque solut[is]. De incertis lectionibus incertaque interpretatione cf. AEp laud., p. 28 et Camacho pp. 133 ss. v. 10. Arabes ‘molles’ fuisse vulgo crediderunt, inde a Catullo, 11, 5 (penetrabit in) Arabas… molles. v. 11. {o}offerto: est imper. fut., ut alibi in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. Videas ‘set’ i.q. ‘sed’; ‘etate’ i.q. ‘aetate’.

2933. CIL II, 3296 (Hübner); Hübner, EE 9, 1913, p. 128; A. Fernández Guerra, BRAH 39, 1901, pp. 302–303; 1797 (partim tantum, quam ob rem titulum hic repetivi); Chol. 307; CILA III, 1, 131 (González Román – Mangas Manjarrés); J.M. Abascal Palazón – Helena Gimeno, Epigrafía hispánica, Madrid 2000, p. 141 n. 206 (fig.); HispEp 10, 2000 n. 337; EDCS 05502716; HispEpOl 9437; MQDQ CE|appe|844; CLEHisp 156. Cippus Castulone (Baet.) repertus, saec. I ex. p.Ch.n. vel II in.

------| [ - - - ]airique iom[ - - - ] | [ - - - ci]ppum deserta miser[a membra] (?) | [ - - ]atitur ipsa quoque [ - - - ] | 3 [ - - - A]nulla f(ilia) an(norum) XVIII[ - - - | C]orn(elia) Firmilla mater [et - - - | S]ilv{v}anus pater ann(orum) LIIII, | [ - - - ]ma an(norum) XXVI[ - - - ]. | [siste] praecor,

658

B. DVBIA

praeteriens d[icas | “s(it)] t(ibi) t(erra) l(evis)”.

5

‘Silvvanus’ lapis errore quodam 3. an ‘[p]atitur’?; ‘[A]nulla’ restitui potest collato carmine 2111 ~ 2383 (ubi vide) Ad finem textus sunt merae formulae, cf. supra, ad 2314–2315, et infra, Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas’; videas praeterea simillimum 1193 = CILA III, 1, 111 siste precor, quaeso, cipum cognosce viator /... / et precor ut dicas “Antispore, sit t(ibi) t(erra) l(evis)” (item Castulone, saec. II p.Ch.n.). ‘Praecor’ i.q. ‘precor’.

2934. CIL II, 3495 (Hübner); CIL I2, 2273 (Degrassi – Krummrey); ad 58; Chol. 731; ILLRP 981 (et Imagines 333); Eng. 410; ILS 8417; Diehl AI 606; A. Beltrán, AEA 23/81, 1950, pp. 418–419; Abascal Palazón – Ramallo Asensio 163 (figg.); Ma. José Pena, Algunas consideraciones sobre la epigrafía funeraria de Carthago Nova, in XI Congresso Internazionale di Epigrafia greca e latina, Roma, 18–24 sett. 1997, Roma 1999, I, pp. 467 ss.; Ead., APA 11–12, 1995–1996, pp. 237–243 (figg.); Ead. in Asta ac pellege pp. 48–50; Gómez Pallarès Cultura p. 158, Id., Initia MU 12; P. Kruschwitz, ZPE 140, 2002, pp. 48–50 (fig.), Id. in Asta ac pellege pp. 39–45; HispEp 12, 2002 n. 351; Morelli p. 73; AEp 2006 n. 145; CLECarthNov 1 (tab. 1a–1b); EDCS 05502877 (fig.); Garcia in HD 037782 (figg.); TM 229056; HispEpOl 9569 (figg.); CLEHisp 157. Carthagine Nova (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Carthag.), duo fragmenta quae iuncta efficiunt tabulam sepulcralem calcariam, exhibentem carmen integrum, vel priore vel altera parte saec. I a.Ch.n.

Praescr.: Plotia L(uci) et Fufiae l(iberta) Prune haec̣ vo[c]i|tatast, ancilla heic sitast. haec | qualis fuerit contra patronum, patro|nam, parentem, coniugem monumen|tum indicat. “salve”. “salvos seis”. Titulus optimae aetatis, videsis enim ‘heic’ i.q. ‘hic’, ‘salvos seis’ i.q. ‘salvus sis’, quae omnia antiquitatis sunt indices; ‘ancilla heic sitast’ est formula quaedam, cf. 2935 ... Calena heic sitast (Carthagine Nova). In hoc commatico iambi hic illic agnoscuntur, cf. Bücheler CLE I, p. 30, R. Hernández Pérez in Asta ac pellege p. 63, breviter Cugusi Corpus p. 62 (sed aliter iudicat Massaro Fra poesia e prosa p. 301).

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

659

De nominibus: ‘Plotia Prune’ i.q. ‘Plautia Phryne’ (Graecum nomen, cf. Solin Personennamen p. 276: legitur in urbe Roma usque ad saec. I p.Ch.n., haud postea); ‘Fufius/Fufia’ cf. Schulze p. 239 n. 1. v. 2. contra: i.q. ‘erga’, cf. Th.l.L. s.v., col. 751, 7–9. v. 3. sermo iuridicus, cf. Dig. 2, 4, 4, 1 praetor ait: “parentem, patronum patronam, liberos parentes patroni patronae in ius sine permissu meo ne quis vocet”. v. 3. monumentum indicat: similiter sonat 58, 5 monumentum indiciost (Romae, saec. I a.Ch.n. altera parte).

2935. CIL I2, 3449k (Degrassi – Krummrey); D. Jiménez de Cisneros, BRAH 93, 1930, pp. 254–255; ILER 6479; A. Beltrán, AEA 23/81, 1950, p. 433; HAE 1–3, 1950–1952, n. 140; Abascal Palazón – Ramallo Asensio 192; Gómez Pallarès Cultura p. 155; EDCS 24700286 (fig.); Garcia in HD 037846 (figg.); TM 227700; HispEpOl 8164 (fig.); MQDQ CE|appe|384; CLEHisp 158. Carthagine Nova (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Carthag.), tabula calcaria optime servata, liberae Rei publicae aetate exeunte.

Vinuleia L(uci) l(iberta) | Calena heic | sitast. | filia ut potuit, | non ut vo[lu]it. Commaticum per formulas conceptum: cf. 2113, 2 ut potuit potius quam ut voluit posuit (Hr. Routitila), 2215 quod voluit et potuit, quod potuit et voluit (Caesenae), cett.; in nostro carmine subauditur ‘fecit (monumentum)’ vel ‘posuit (monumentum)’. ‘Vinuleia Calena’: de gente ‘Vinuleia’ cf. Schulze pp. 380, 459; de cognomine ‘Calena’ cf. Kajanto p. 191 (sed fortasse significat ‘origine Calibus’). ‘Heic’ i.q. ‘hic’, antiquitatis signum; de locutione ‘heic sitast’ cf. supra, ad 2934, 1.

2936. D. Jiménez de Cisneros, BRAH 52, 1908, pp. 494 ss.; F. Fita, ibid., p. 506 n. 2; ILER 6428; A. Beltrán, AEA 23/81, 1950, p. 397; HAE 1–3, 1950–1952, n. 61; Abascal Palazón – Ramallo Asensio 114 (tab. 108); R. Hernández Pérez, StPhilVal n.s. 2 (5), 2001, pp. 103–109 (fig.); HispEp 11, 2001 n. 332; Cugusi Corpus p. 62; EDCS 06400051; Garcia in HD 037675 (figg.); TM 238517; J.-V. Madruga in HispEpOl 24552; MQDQ CE|appe|485; CLEHisp 159. Tabula reperta Carthagine Nova (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Carthag.), priore parte saec. I p.Ch.n. ut videtur.

660

B. DVBIA

“Cila, salve et v[ale]”. | salve q(u)〈i〉 monu[mentum] | visitum venis[ti], | vale. ‘qt’ lapis Est fictus dialogus ut ita dicam, non versibus sed potius commatice expressus; nonnulla similia attulit Hernández Pérez laud., p. 108, multa invenias infra, Indices IX s.v. ‘ave’. ‘Cila’ nomen cf. Albertos Firmat p. 87 et Hernández Pérez laud., p. 105. ‘Visitum’ (de verbo ‘viso, -ĕre’) alibi non legitur, ut videtur: Hernández Pérez laud. et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 198.

2937. CIL II, 6102 (Hübner); CIL II/142, 1810; ILER 5770; RIT 694 (tab. CXXVI, 3); EDCS 05601169 (fig.); HispEpOl 12447; MQDQ CE|appe|389; CLEHisp 160. Tarracone (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Tarrac.), duo fragmenta congruentia tabulae undique fractae, saec. I in. p.Ch.n.

[ - - - ] . fovebaṭ ị[ - - - | - - - qui] in illo fuit ut tibi sụ[ - - - ] | [ - - - t]empore elabsa fuisse[ - - - ] [ - - - hab]ere mereris qui per te ipse pl[enos] (?) | [ - - - ] . isti quibus tu saepe placuist[i - - - | - - - ]tuisti nymphas calidas ⊂ hedera ⊃ qua[ - - - | - - - d]uabus iam nec cura adhibeba[s - - - ] | [ - - - q]uod nec de semine tuo vere c[reatos (?) - - - | - - -]us (vacat) | [ - - - ] . qui te saepe r[ig]ebat[ - - - ]. ed. RIT fere secutus sum; malo reicere coniecturas et a Bücheler (ap. CIL) et a Vives factas, quippe quae nimis incertae mihi esse videantur Commaticum, in quo hic illic versus agnoscuntur, e.g. ‘tempore elabsa fuisse’, item ‘iam nec cura adhibebas’. Prohibent lacunae ne titulus satis explicetur. ‘Quibus… placuisti’: videas 66, 2 viro placui (Aquileiae); 86, 3 patrono placui (Romae); 1030, 1 viro placui (Romae), cett., cf. Sblendorio Cugusi Osservazioni p. 169; ‘quibus’ fortasse patronos indicat. ‘Nymphas calidas’ i.q. ‘aquas calidas’; cf. e.g. Pompeianum 948, 1 … calidis… fontibus. Videsis H. Martin, AJP 35, 1914, p. 412. ‘Elabsa’ i.q. ‘elapsa’.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

661

2938. CIL II/142, 2307; J. Sánchez Real, BARSAT 50, 1950, pp. 21–22 (tab. II); HAE 1–3, 1950–1952, n. 181; RIT 924 (tab. LXXII, 3); Alföldy Grabgedichte 18; CLECat T 22; IRAT 28 (figg.); EDCS 03400480 (figg.); HispEpOl 19812 (figg.); CLEHisp 161. Prope Tarraconem (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Tarrac.), ara sepulcralis vel statuae basis, fere 150–250 p.Ch.n.

[ - - - ]ae Tyche | [ux]ori p[iissi]ma[e] raris|[simi] exem[p]li, quae [vixit | an]n(os) XXXVIIII, mens(es) III, | [di]e[(s)] VII[I] et s(em-), mecum | [an]n(os) X[ - - - mens(es) - - - d(ies) (?) - - - ] et | [I]uliae [S]ecundae | [fili]ae p[iissim]ạẹ et | [pu]dic̣ị[ssi]mae, | [quae] vixit ann(os) XII, mens(es) V, | d[(ies) - - -, Iu]l(ius) Secu[nd]us cịị̣ ị[ - - | - - - ]nis[ - - - ]vos[ - - - | - - - ]ṿ[ - - - ]c[- - - ], | q[ui]sq(ue) Secunduṃ | sci[ . . . ]an[ . . ]ni al[ . ]e[ . . ] | auc[ - - - | - - - ]c[ - - - ] | [ - - - o]ptim[e] coniun[g . ]t [mec]um [i]nfelicissi[ma] | [ - - - ]ic quod constitimus, quod arcemus tọ[ . . . ] | [ - - - ]vi me ca[ . . ]m red[ - - - ]im[ - - - ]cu[ - ] | 5 [ - - - ]ca[ - - - ]mi[ - - - ]. 3. vel ‘coniun[gi]t’ vel ‘coniun[ga]t’;

4 init. fortasse ‘[coniunx h]ic’

Commaticum; opinatur Alföldy per verba ‘q[ui]sq(ue) Secunduṃ’ partem versibus structam incipere, quod cum haud absurdum sit, tamen incertum mihi videtur esse lapidis condicionis causa.

2939. De Rossi II, p. 293, n. 1; IHC 409; F. Fita, BRAH 37, 1900, pp. 512–514; ILCV 1092; ICERV 279; Gil I, p. 569; J. Corell – F. Grau, L’epitafi de Justinià, bisbe de València (ca. 493–548), AST 68, 1995, pp. 5–19; AEp 1995 n. 965; Gómez Pallarès Initia V 6, Poésie pp. 143 ss.; CIL II/142, 89 (Clauss); IRV 117; HispEp 6, 1996 n. 985; AEp 1998 n. 694, 1999 n. 913, 2001 n. 1252; Isabel Velázquez, HispEp 9, 1999 n. 599; HispEp 21, 2012 n. 549; Carande Herrero in Asta ac pellege pp. 224–225; J. Gómez Pallarès, StPhilVal n.s. 2 (5), 2001, pp. 61–71; CLECat V 6; PELTM p. 11 n. 3; EDCS 09100099; Gräf in HD 024284; TM 236531; HispEpOl 12691; MQDQ CE|appe|97; CLEHisp 162. Prope Valentias (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Tarrac.) ut videtur; temporis ratione contra meos usus neglecta, hunc titulum Christianum fere 550 p.Ch.n. conscriptum accipio, quippe qui res verbaque veterum recinat.

662

B. DVBIA

pius preclarus doctor alacer facundus Iustinianus caelebs pontifex sacer[dos] noba te(m)pla co(n)struens vetustaq(ue) rest[- - - ] ornabit festa dictis predica(n)s in populis. virgines institue(n)s monacos(que) guv[ernans], scripsit plura posteris profutura [per aevum] (?). hic miro maris insola[m] munimine sepsi[t], in qua maris circu(m)flue(n)tib(us) undis silice disrupto predulce(m) repperit limfam. hic Vincentium gloriosu(m) martirem Chr(ist)i sat pio quem coluit moderamine vivens, hunc devotus moriens reliquid eredem undecim presentis quinquennia vite [peragens] (?), quattuor lustris visq(ue) quaternis mensib(us) connumerandus s(an)c(t)is ministrab(it) antestis

5

10

15

3. ‘rest[aurans]’ (CIL) vel ‘rest[ituens]’ vel simm.; 6. ipse supplevi dubitanter, [permultis]’ coni. Corell – Grau, ‘[s(a)eclis]’ ceteri; 7. ‘maris’ edd.; Gil et Velázquez, HispEp 9, 1999, pp. 222–223 maluerunt ‘magis’; 8. ‘in qua maris’ edd., ‘in〈ri〉gua〈m〉 maris’ Gil I, p. 569 et Velázquez laud., ‘inqu(e) amaris’ (?) Corell; 13. restitui collato simili Hispanico 2445, 11 Commaticum, multa poetica verba agnoscuntur, item hic illic plenus versus legitur (vv. 7, 9). Elogium episcopi Iustiniani, qui sedit per XX fere annos med. saec. VI p.Ch.n. De hoc carmine, una cum similibus ad episcopos eiusdem aetatis pertinentibus, videas quaeso Maymó i Capdevila pp. 215–229. v. 3. aliquid simile iterum iterumque legitur in elogiis episcoporum, cf. e.g. Cugusi Testi metrici ripetuti p. 424, praeterea supra, 2445, 3 (de episcopo Sergio Tarraconensi), et infra, Indices IX s.v. ‘episcopi’. v. 6. scripsit plura posteris profutura: haec quoque saepius dicta sunt de episcopis, videas quaeso 1516, 11 (Sidonius) scripsit perpetuis habenda seclis, 2490 quis (scil. libris) vixit (scil. Avitus), vivit perque omnia saecula vivet: Cugusi Corpus p. 68 et infra, Indices IX s.v. ‘episcopi’. v. 7. hic miro maris insola[m] munimine sepsi[t]: cf. Paulin. carm. 16, 95 miroque locum munimine saepsit, ut viderunt Gómez Pallarès Poésie p. 146 et Cugusi Corpus p. 180; tota de descriptione comparari potest Fronto p. 40 V.d.H.2 v. 11. moderamine: similiter in Sidoniano 1516 laud., v. 6 causarum moderans subinde motus (Cugusi Corpus p. 68), item in Lugdunensibus serioribus 1362, 13 legiferum moderatus… tribunal (501 p.Ch.n.) et 2097, 7 mixto moderamine (586–588 p.Ch.n.).

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

663

vv. 13–15: vixit annos LV, sedit paulo minus quam XXI. Toto de loco cf. supra, 2445, 11–13. Serior sermo atque malus, multos exhibens soloecismos, scil. betacismum v. 3 ‘noba’ i.q. ‘nova’, v. 4 ‘ornabit’ i.q. ‘ornavit’, et, per contrarium, v. 5 ‘guv[ernans]’ i.q. ‘gub[ernans]’ et v. 14 ‘visq(ue)’ pro ‘bisq(ue)’; praeterea ‘ae>e’, in v. 7 ‘sepsi[t]’ i.q. ‘saepsi[t]’, v. 9 ‘predulce(m)’ i.q. ‘praedulce(m)’, v. 13 ‘presentis… vite’ i.q. ‘praesentis… vitae’; dein ‘y>i’, scil. v. 9 ‘linfam’ i.q. ‘lympham’ et 10 ‘martirem’ i.q. ‘martyrem’; praeterea v. 7 ‘insola[m]’ i.q. ‘insula[m]’, v. 12 ‘reliquid’ i.q. ‘reliquit’, v. 12 ‘eredem’ i.q. ‘heredem’, v. 15 ‘antestis’ i.q. ‘antistes’.

2940. N. Ares Vázquez, MMAP 9–10, 1948–1959, p. 187; Id., BolAur 2, 1972, pp. 301–302; HAE 1–3, 1950–1952, n. 321; ILER 3796; P. Le Roux – A. Tranoy, CuEG 28, 1973, pp. 231–232; AEp 1973 n. 289, 1974 n. 387; Inscr. Rom. Lugo 29 (tab. XI); EDCS 09401090 (fig.); HispEpOl 19090 (fig.); Gräf in HD 011019 (fig.); TM 237583; CLEHisp 163. Duo fragmenta congruentia Luci Augusti (Hisp. Cit., Gall., Conv. Lucensis) reperta, quae iuncta efficiunt tabulam sepulcralem integram, puto fere 180–220 p.Ch.n. nominibus nisus.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). || Festia[e] Liciniae Coel|ernae ann(orum) XXX Marcus | Aurelius uxori carissi|mae, ut qui legis dicas | “sit tibi terra levis”. Commaticum, exhibens inter cetera unum versum el, qui tamen debuit esse ‘qui legis hoc (vel haec) dicas’ cett. Iudicant Ares Vázquez laud. et Arias Vilas – Le Roux – Tranoy Inscr. Rom. Lugo laud., pp. 55–56 ‘Coelerna’ nullum cognomen mulieris esse, sed ethnicum quoddam, scil. ‘mulier gentis Coelernorum’; nisi quis malit interpretari ‘Coelerna = Celer(i)na’ (quo de nomine cf. Kajanto p. 248). Nomina autem mariti, quae sunt ‘Marcus Aurelius’, ad aetatem Antoninorum Imperatorum vel Severorum nos ducere videntur. Persimilia multa sunt, ut puta Cluniense 2427, Bracarense 2467 b, cett.

664

B. DVBIA

GALLIAE (ET ALPES) 2940 bis. CIL XII, 155 (Hirschfeld); F. Wiblé, Vallesia 33, 1978, p. 37 n. 57; N. Laubry, MEFRA 119, 2007, p. 185 n. 13; EDCS 08400733; Masci in HD 065669; TM 494947; Massaro Quando l’epigramma… p. 239. Acauni (in Alpibus Poeninis), saecc. II–III p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) M(anibus) | Antoni Vecetini Rome de|functi, qui vixit annos XXV, | menses III, dies XXIIII. Antonius | Severus pater infelix corpus | eius deportatum hic condidit. ‘Antoni’... ‘Antonius’: ‘Nitoni’... ‘Nitonius’ Wiblé Commaticum, nam et pars oratione soluta concepta et versus tro (ubi videas /‘-pus ei͡us’/, /‘-tatum ͡ hic’/), quem agnovit Massaro (laud.) ad finem positum, syntatice una coagmentantur. ‘Vecetinus’ cognomen deest in Kajanto, sed puto male scriptum esse pro ‘Vegetinus’, quod hic illic (raro) in CIL legitur (Kajanto p. 248). Videas mortem peregrinam Vegetini, qui Acauni natus (ut videtur) Romae obiit, quam fortasse studiorum causa petiverat (Laubry laud.), unde post mortem corpus domum translatum est; idem evenit e.g. L. Vetidio qui Carthaginem petiverat ad studia colenda et post mortem domum Tubursicu translatus est, ILatAlg I, 1363, cett. De morte peregrina autem cf. infra, Indices IX s.v. ‘Vecetini’ i.q. ‘Vegetini’; ‘Rome’ i.q. ‘Romae’.

2941. Vita sanctorum abbatum Acaunensium 11 (Krusch, MGH SRM III, p. 180); Leclercq Agaune col. 855; ILCV 1648B; CIMAH I, 4 (Jörg); EDCS 42600221; CLEGaule N 007; Cugusi Acaunum n. 1; CLEGall 23. Acauni (in Alpibus Poeninis); parva lapidis fragmenta edita sunt a Besson Antiquités p. 84 (tab. XXXII) et Besson Monasterium p. 1522 nec non in CIMAH I, fig. 6,

2

Besson laud. hanc fere pristinam dispositionem verborum coniecit: reliCTOR saeculi presbiter sanctus hymnemODVS ABba sanctorum exempla secutus laudabili viTA AD laudem omnes invitans dei auxilio exemploque suo vota canentium iuvans

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

665

in editione mea maioribus litteris transcripta. Quo autem tempore titulus scriptus sit dilucidum fit ex nomine Flavi Petri viri illustris, qui fuit cos. 516 p.Ch.n. (PLRE II, p. 871; CLRE pp. 566–567).

reliCTOR saeculi, presbyter sanctus | HymnemODVS ABba sanctorum exempla secutus | 4 laudabilis viTA AD laudem omnes invitans, | Dei auxilio exemploque suo vota canentium iuvans, | 5 LX post vitae annum corpore requiescit Acauno meretoque sanctis in caelesti regno coniunctus est. obiit tertio Nonas Ianuarias cons(ule) Petro. Elogium Hymnemodi, qui primus abbatum Acaunensium sedit, anno 516 p.C.n., paucos per menses. Suspicatur Reichert p. 429 abbati nomen Germanicum ‘Hymnemod’ fuisse, dein Latine ‘Hymnemodus’. Pars rhythmica huius commatici similis est psalmodiae, quae aptissima videatur in elogio sancti viri: nam ‘relictor saeculi’ locutio propria sermonis ecclesiasticorum (‘ille qui reicit mundana’ vel ‘is qui reicit vitam saeculi’); ‘relictor’ autem, multiplicia significans, legitur e.g. August. civ. 14, 26 et contra Faustum Man. 5, 9 (cf. Diehl, ILCV I, p. 320; Blaise Dictionnaire s.v. relictor, p. 709). Proximus similisque locus Paul. Nol. carm. 24, 508 terrestris exsors saeculi; addas carmina epigraphica 1362 = ILCV 1070, 15 lubrica… curis hominum iam saecla relinquens (elogium Rustici episcopi, Lugduni, 501 p.Ch.n.), 1387, 13 vitans discrimina mundi (elogium Niceti episcopi, item Lugduni, 573 p.Ch.n.), 700, 1 mundana sprevit, item carmen ap. Leclercq Lyon col. 278 n. 2, v. 4 mundana reliquit. Verbis ‘ad laudem omnes invitans… vota canentium iuvans’ tecte memoratur laus perennis illa quam Sigimundus rex condidit (cf. ad 2499, 11–14). ‘Meretoque sanctis in caelesti regno coniunctus est’: comparatur Lugdunense 2520, 6 sanctorumq(ue) choris consotiatus inest (priore parte saec. VI p.Ch.n.). Videas repetitiones et adnominationes ‘SANCtus… SANCtorum exempla SECutus’; ‘LAVDabilis… ad LAVDem’; ‘AVXIlio EXEmplo’ (addas chiasmum: ‘Dei auxilio  exemplo suo’). lx post vitae annum corpore quiescit agauno meritoque sanctis coniunctus est in caelesti regno obiit III nonas ianuarias consule petro.

666

B. DVBIA

‘Mereto’ i.q. ‘merito’.

2941 bis. CIL XII, 2193 (Hirschfeld); Le Blant 133; ILCV 1687; RICG XV, 227; EDCS 09200601 (fig.); CAG 26, 469. Tabula marmorea reperta in loco qui dicitur Parnans (Narb.), ad caput rupta, 527 p.Ch.n. (Vettio Agorio Basilio Mavortio cos.: CLRE pp. 588–589 et PLRE pp. 736–737).

[ - - - - - - ] | [om]ni adsedua in aelemosinis, | profusa, sepe geiuna, de fr|u⸌c⸍tu gaudens, Chr(ist)o prestan|te 〈coronam〉 (?), penetentiae, LXVII aetatis | anu de haec luce megravit die | octao Idus Decembres Mafusio vero 〈c(l)〉arissem〈o〉 c(onsule) {c}. verbum ‘corona’ lapicida male omisit errore quodam ut puto, ‘oarissem ccc’ lapis errore quodam Textus oratione soluta conceptus, versu uno da6 interposito ut videtur. ‘De fructu gaudens’: constructio ‘gaudere de aliqua re’ invenitur inde a Tertulliano, maxime ap. scriptores ecclesiasticos, cf. Th.l.L. s.v. gaudeo, col. 1706, 71 ss. et Szantyr p. 120. ‘Prestante 〈coronam〉’ scripsi, dubitanter, cum iterum iterumque ‘corona’ in versus VI pede inveniatur, videas potissimum 784 (= CLESard 11), 5 Domino tribuente coronam; 2903, 23 in Cristo corona, fortasse ILCV 3462 (Romae), et alia, cf. infra, Indices IX s.v. ‘corona’ et X s.v. ‘clausulae’. Ceterum, ‘Cristo praestante’ quoque invenimus, e.g. 1560 A, 4 (in Picenis). Sermo mendosissimus, ut optime vidit Descombes pp. 610–611, cum in omnibus, tum etiam in ipso consulis nomine (‘Mafusio’ pro ‘Mavortio’).

2942. CIL XIII, 1606 (Hirschfeld); ILA Vellaves 36 (fig.); CAG 43, 71; EDCS 10500541; TM 477187; B. Rémy in Petrae Ausonius 16/1/7/36 (fig.); CLE Gall 40. Argentomagi (Aquitan.), tria fragmenta congruentia lapidis sepulcralis exhibentis partem tituli aetatis incertae sed satis bonae, pleno saec. II p.Ch.n. ut mihi videtur.

- - - - - - | Illum[aro (?) - - - ]it[ - - - ] | Ciltica [ - - - ] filius, [ - - - omnibus officiis] (?) | et honoribus functus.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

667

p[ - - - collegi] (?) | fabroṛụṃ tignarioru[m - - - ] | Atti[ - - - ] | filiae [ - - - ] | virtus [ - - - ] | suum c[ - - - ] | ạḍf̣ẹc̣ṭ[ - - - ]. ‘p[raefectus collegi]’ (?) Hirschfeld, ‘p[atronus collegi]’ (?) Rémy Commaticum. ‘Fabros tignarios dicimus non eos dumtaxat qui tigna dolarent, sed omnes qui aedificarent’ explicat Gai. Dig. 50, 16, 235, 1; ‘collegia tignariorum’ autem alibi quoque in Galliis memorantur, e.g. in 483 (Arelate) et in titulis Arelatensibus soluta oratione conceptis adductis in Th.l.L. s.v. faber, col. 10, 84 ss. et Diz. Epigr. III, pp. 4 ss. ‘Illumarus’ (?) et ‘Ciltica’ fortasse Celtarum nomina sunt, cf. enim ‘ILLV-’ in ‘Illumarius’, Holder II, col. 36, et ‘CILT-’ in Holder I, col. 1015 et III, col. 1218, praeterea Rémy ILA Vellaves, p. 96; ‘I(l)liomarus’ legitur hic illic in Aquitania, CAG 3, 155 (Aquis Calidis), CAG 15, 181 (Ydes), CAG 63, 2, 179 (Les Martres-de-Veyre), atque in Belgica, CAG 59, 2, 318 (Bagaci); ‘L. Cavarius Ibliomarus’ legitur AEp 1998 n. 997, 2010 n. 1099–1100 (in Germania Sup., saec. II p.Ch.n.), ‘T. Fabius Iblomarus’ CIL III, 1214 (Apuli). ‘Atti[ ]’ nomen mulieris incertum, ‘Atti[cae]’ restitutio parum apta, et nominis ipsius causa et temporis gratia, cum restitutio ‘Atti[cilla]’ (cf. supra, ad 2662) vel ‘Atti[ae]’ vel ‘Atti[olae]’ melior esse videatur nec tamen certa. ‘[O]mnib(us) h[o]n[orib(us)] et offi[ciis]’ legitur in CIL XIII, 2806 (Aquis Bormonis, in Lugd.); ‘omnibus honoribus functo’ CIL XII, 18 (in Alpibus Maritimis) et XII, 392 (Olbiae, in Narb.).

2943–2944. 2943. CIL XIII, 2087 (Hirschfeld); ad 162; Allmer – Dissard 277; CAG 69, 2, 630; EDCS 10501044 (figg.); CLEGaule L 020; CLEGall 66. Lugduni (Lugdun.), cippus optime servatus, aetate Antoninorum Imperatorum incipiente (Audin – Burnand p. 341). 2944. CIL XIII, 2250 (Hirschfeld); Allmer – Dissard 368; ad 1173; CAG 69, 2, 717; EDCS 10501206 (fig.); CLEGaule L 047; CLEGall 67. Lugduni (Lugdun.), in sarcophago inscriptum, aetate Antoninorum Imperatorum incipiente. Gemina carmina, de quibus cf. Cugusi Nuovi duplicati n. 4 et F. Bérard in Sub ascia pp. 359–377 (figg.); ambo dedicavit Silenius Reginus, ut videtur, alterum sorori, alterum coniugi:

2943.

2944.

Praescr.: ⊂ ascia ⊃ Di{i}s Mani- Praescr. (?) : - - - - - -

668

B. DVBIA

b(us) | Camill(ae) Augustillae | quae vixit annis XXX, | dieb(us) V, de qua nemo | suorum um- - - - - - | [ - - - ] doluit nisi quam | doluit nisi mortem. | mortis. Postscr.: Silenius Reginus | fra- Postscr.: [Sileni]us (?) Reginus ter sorori | karissimae 〈posuit〉 coniugi karis|simae et animi (?) et sub | ascia dedicavit. sui incomparabil(is) | dolens posuit et sub asc(ia) dedicavit. ‘posuit’ videtur in lapide omissum errore quodam Commatica, versus da6. De Silenio Regino cf. Bérard laud., pp. 359 ss. Legitur lamentatio funebris, quae iisdem verbis expressa saepius occurrit in CLE, cum in provinciis tum maxime in urbe Roma (cf. supra, ad 2364; addas Chol. 130, 748; AEp 1975 n. 20; fortasse Suppl. Ital. n.s. 11, 38; extra metrum, CIL VI, 23176 nihil aliud dolitus est nisi mortem.). Videas Cugusi Nuovi duplicati n. 4, Concepción Fernández Martínez in Sub ascia p. 389. Exemplaria unius eiusdemque textus occurrunt, ut Lugduni, ita in compluribus Galliarum locis, cf. Cugusi Edizione p. 444, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 148. Tota de re in universum videas infra, Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’.

2945–2946. 2945. ad 841; Chol. 1056q; CIL XIII, 1856 (Hirschfeld); Allmer – Dissard 36; CAG 69, 2, 613; EDCS 10500811 (figg.); CLEGaule L 010; Cugusi Nuovi duplicati n. 5; CLEGall 68. Lugduni (Lugdun.), cippus optime servatus, saec. III in. p.Ch.n., ut deducitur ex legionum nominibus (nam legio I Minervia tendebat Bonnae hoc quidem tempore, legio XXX Vlpia eodem tempore Castris Veteribus, cf. Ritterling coll. 1428 ss. et 1824 ss.).

D(is) ⊂ ascia ⊃ M(anibus). || T(ito) Flavio Floro | domo Philippopoli | ex prov(incia) Thracia, | veter(ano) leg(ionis) I Min(erviae) P(iae) F(idelis) | ex b(ene)f(iciario) proc(uratoris), qui sep|ties denos animam | sine crimine pertu|lit annos.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

669

Threptius | Val(erius) Primus Viperius | et T(itus) Fl(avius) Protus her(edes) | et sibi f(aciendum) c(uraverunt) et s(ub) a(scia) d(edicaverunt). 2946. ad 841; Chol. 1056q; CIL XIII, 1891 (Hirschfeld); Allmer – Dissard 76; CAG 69, 2, 614; EDCS 10500846 (fig.); CLEGaule L 011; Cugusi Nuovi duplicati n. 5; CLEGall 69. Lugduni (Lugdun.), cippus fere integer, saec. III in. p.Ch.n.

D(is) ⊂ ascia ⊃ M(anibus) || L(uci) Sept(imi) Muciani m(issi) h(onesta) m(issione) | ex leg(ione) XXX V(lpia) V(ictrice) P(ia) F(ideli), domo | Philippopoli, qui sexsies | denos animam sine | crimine pertulit annos. L(ucius) Sept(imius) Peregrinus fil(ius) et | Secundinia Iusta uxor | her(edes) f(aciendum) c(uraverunt) et s(ub) a(scia) d(edicaverunt). Sunt duo commatica, inibi inest da6, verbo ‘animam’ male contra metrum abundante. Elogia duorum militum domo Philippopoli, Lugduni agentium ibique defunctorum (de morte peregrina videas infra, Indices IX s.v.). Nomina: (2945) ‘Threptius Val(erius) Primus Viperius’ nomina satis obscura: fortasse ‘Threptius’ signum est, Graecum quidem (fem. ‘Threpteni’ [dat.] Viennae legitur, CIL XII, 219]; fortasse huc spectat ‘Trep[tae]’ CIL III, 114916 a); ‘Protus’ quoque Graecum nomen, Latine ‘Primus’ (Kajanto p. 77). ‘Viperius’ cognomen autem alibi nusquam legitur, ut concluditur ex Kajanto p. 333. (2946) Secundinia Iusta: ‘Secundinia’ nomen mulieris perrarum (Kajanto p. 292; IKöln2 74 quoque, saecc. II–III p.Ch.n.), ‘Iusta/Iustus’ contra usitatissimum, plus quam 900es in urbe Roma (Kajanto p. 252). Duo commatica simillima (cf. infra, Indices IX s.v. ‘repetita exemplaria’), inibi metrisma ‘pertulit annos’ quod ubique occurrit, cf. Sblendorio Cugusi Pertulit annos pp. 561–564 (iam breviter Cugusi CLESard p. 148), deinde Concepción Fernández Martínez, SyllEpigrBarc 18, 2020, pp. 135–146. (2946.) ‘Sexsies’ i.q. ‘sexies’.

2947. CIL XIII, 2216 (Hirschfeld); ad 1500; ILS 8140; Allmer – Dissard 379; CAG 69, 2, 701; EDCS 10501173 (fig.); CLEGaule L 016; CLEGall 70. Lugduni

670

B. DVBIA

(Lugdun.), tria fragmenta congruentia cippi sepulcralis fortasse saec. III p.Ch.n. in. (Audin – Burnand p. 352), textum integrum exhibentis.

Praecedit ascia Praescr.: have Modi{i}, || have Gemina. | Di{i}s Manib(us) | et memoriae | Septiciae Geminae | feminae sanctiss(imae) | uniusq(ue) maritae | L(ucius) Modius Annianus | coniugi karissimae | suiq(ue) amantissim(ae), | quae vixit cum eo | in matrimonio | annis (vacat) XXX | et sibi vivus fecit. | amice, lude ioca|re veni. ‘Modii’ et ‘Diis’ lapis errore quodam ut videtur Versus: hem, ut 2503 (cf. infra, Indices X s.v.). Elogium Septiciae Geminae, mulieris more antiquo univirae (cf. infra, Indices IX s.v.), a marito dicatum. Cognomina ‘Gemina/Geminus’ iterum iterumque leguntur, cf. Kajanto p. 294; ‘Septicius/Septicia’ cf. Schulze p. 229 n. 2; item ‘Modius’ cf. Schulze p. 194. Haec nomina, una cum laude univirae, suadent ut aetatem haud seriorem agnoscamus, nulla tamen re certa. Videas ‘unius... maritae’ mire positum pro ‘univirae’. ‘Lude iocare veni’: idem legitur in Cordubensi 2343 (ubi vide); est topos quidam, Epicuream disciplinam redolens, ut similis ‘es bibe lude’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘es bibe lude’; ceterum similia quoque occurrunt, ut puta ‘bibe lava tace’ CAG 21, 3, 179 (oratione soluta); unum ‘lude’ legimus Bononiae (Belg.), CAG 62, 1, 273/275, cett. ‘Modii’ casus vocandi sing. (nam sermo est de uno Lucio Modio), pro ‘Modi’, errore quodam scriptus ideoque emendandus.

2948. CIL XIII, 2016 (Hirschfeld); AEp 1945 n. 103, 2016 n. 19; CAG 69, 2, 420; EDCS 10500971; HD 019968; TM 212886; CLEGaule *011; CLEGall 71. Lugduni (Lugdun.), ara funeraria, saec. III p.Ch.n. (Audin – Burnand p. 350).

D(is) M(anibus) | et | memoriae aeternae. | Maspetia Silvina Vale|rio Messori coniugi | incomparabili qui | plus merebatur quam | facio, cum quem vixi | annis XXIIII. quod ille | mi debuit facere si fata | bona fuissent, idem as|tat memoriam poni | Valerius Silvicola et | filia fluentis lacri|mis orfanitatem quạ | perdiderunt patrem | incomparabilem. ei

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

671

| posita est ara, qui ges|sit in canabis sine | ulla macula. sic scri|psit Maspetia Silvina: | “si fati condicionem | reddidero, ut lice[at] | aram mereri et memo|riam meam poni”. | p(onendum) c(uraverunt) s(ub) a(scia) d(edicaverunt). ‘ppp ccc sss aaa ddd’ lapis ‘Maspetia/Maspetius’ raro legitur, maxime in Galliis et in Germaniis (Salomies p. 114; e.g. CIL XII, 750); ‘Silvinus/Silvina’ ubique invenitur (cf. Schulze p. 371, Kajanto p. 310, Solin Repertorium p. 404); ‘Silvicola’ autem perrarum, fortasse hic tantum legitur, ut colligitur ex Kajanto et Solin laudd.; ‘Messor’ cognomen ubique in usu, maxime in Africis provinciis (cf. Kajanto p. 361; Solin Repertorium p. 363). Maspetia Silvina una cum filio Valerio Silvicola et filia tres simul una Valerio Messori dedicant. Textus soluta oratione conceptus, interposita tamen formula mortis praeposterae (de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...)’. ‘Si fata bona fuissent’: cf. 2662, 1 si mea fata fuissent bona. Sermo mendosus: nota enim ‘cum quem’, ‘fluentis lacrimis’.

2949. M. Leglay, Nouvelle inscription de Lyon, Gallia 40, 1982, pp. 135–138; AEp 1982 n. 705; CAG 69, 2, 656; EDCS 08600503; Feraudi in HD 000435; TM 212605; CLEGaule L 021; CLEGall 72. Lugduni (Lugdun.), cippus funerarius integer, saec. III p.Ch.n.

D(is) M(anibus) manet hic | iuvenis pia mater. | 1 et memoriae Va|riae Restitutae. | have mihi dul|cissimum nomen | Varia Restituta, | 2 coniunx mihi | quondam karis|sima 3 meiq(ue) aman|tissima rari et mi|rae exempli inli|batae casti〈ta〉tis ab|stinentissimae | feminae cuius me|moria post obi|tum vivet. Vixit | an(nos) XXVI, m(enses) V, d(ies) XX. | vale nimium cito. T(itus) Va|rius Myrismus mari|tus IIIIIIvir Aug(ustalis) Lug(uduni) | et sibi vivus fec(it). ‘D( )’ et ‘M( )’ scribuntur maioribus litteris in l. 1 ad laevam et ad dextram partem, scil.: ‘D(is) manet hic iuvenis pia mater M(anibus)’, ut infra, 2952 ‘castitis’ lapis errore quodam

672

B. DVBIA

Commaticum, partim soluta oratione conceptum, partim tritis formulis consutum; speciatim videas verba ‘have mihi dulcissimum nomen’ et ‘coniunx mihi quondam karissima’, similiter nec forte prosodice in iambos cadentia (⏑ − | ⏑ − | − − | ⏑ − | − ⏓ ; − − | ⏑ − | − − | − − | ⏑ ⏓; nomen ‘Varia Restituta’ prosodice omittendum est). ‘Restituta/Restitutus’ cognomen usitatissimum (e.g. ‘Restituta’ in urbe Roma fere 260es, Kajanto p. 356); ‘Myrismus’ contra perrarum nomen, legitur in Viennensi ILN Vienne 213. T. Varius Myrismus fuit sevir Augustalis ut Toutius Incitatus 2952, ambo Lugduni eodem tempore agentes. ‘Have mihi…’: cf. Cugusi Fadieni p. 107 et n. 4, praeterea infra, Indices IX s.v. ‘ave...’; ‘quondam’ videas ad 2638 et infra, Indices IX s.v. Adverbium ‘cito’ (ad fin.) mortem immaturam exprimit, cf. Vsp p. 1854 et infra, Indices IX s.v. ‘Rari et mirae exempli inlibatae... feminae’: debebat esse ‘rari et miri exempli inlibatae... feminae’.

2950–2951. Sunt duo exemplaria simillima eiusdem tituli, servata aris funerariis Lugdunensibus, ambo fere 180–250 p.Ch.n.; videas F. Bérard, Dulcius melle. À propos de quelques épitaphes lyonnaises, in Jacqueline Champeaux et Martine Chassignet (éd.), Aere perennius. Hommage à H. Zehnacker, Paris 2006, pp. 23–38 (fig.). Vt 2943–2944 et 2945–2946, haec quoque duo simillima carmina sunt eodem loco reperta, cf. supra comm. ad 2485. 2950. CIL XIII, 2180 (Hirschfeld); Chol. 1056; ad 1851; Allmer – Dissard 328; Eng. 455; Bérard laud.; CAG 69, 2, 615; EDCS 10501137 (figg.); CLEGaule L 012; CLEGall 73. Ara et textus integri.

D(is) M(anibus) || et quieti aeter(nae) || Iuliae Filemati. | G(aius) Cottius Theodotus, | alumnus patronae | dulcissimae pien|tissimae, et Iulia Asi|a et Iulia Eutychia | lib(ertae) eius, cuius Filema|ti anima et speciens | simul et aetas dulcius | melle fuit, quae vixit | an(nos) L, m(ensem) I, d(ies) X sinae ul(l)ius | animi laesione. pone|nd(um) cur(averunt) et sub asc(ia) dedica|ver(unt). Val(e) anima dulcissima. 2951. Bérard laud.; AEp 2006 n. 820; CAG 69, 2, 446; EDCS 44100193; HD 068118; TM 483531; CLEGall 73 bis.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

673

Di{i}s Manibus | et qu[ieti ae]tern(ae) | Facun[dinia]e (?) Ger|manae, quae vixit | annis XVIII, mensib(us) | II, diebus XVI, cuius | anima et species | simul et aetas dul|cius melle fuit. | memoriam quam solam defunctae | praestar(e) potui titu|lum litteris honoravi. | coniugi karissimae | C(aius) Secundin(ius) (?) Hylas et | sibi viv(u)s f(ecit) et sub a(scia) ded(icavit). ‘Secundin(ius)’ scripsit Bérard Sunt commatica, soluta oratione concepta, paucis interpositis verbis quae prosodice computata exhibent ‘dūlcĭŭ(s) mēllĕ fŭīt’, i.e. prius da6 hemistichium. 2950. ‘Philematium’, ‘Theodotus’, ‘Eutychia’ Graeca nomina, cf. Solin Personennamen pp. 75 s., 872 ss., 1347 ss. (‘Philomathia’ occurrit in Lugdunensi 2518); ‘Cottius’ contra Celtarum nomen. Fortasse C. Cottius Theodotus fuit Celta quem domina Graeco more instituit. ‘Dulcius melle’ = 2951, praeterea cf. urbana ICVR 18977, 24013 et Tipasitanum 318, 4 Salsa dulcior nectare (446 p.Ch.n.): locutio sermonis familiaris, cf. Th.l.L. s.v. mel, col. 610, 35 ss. (e.g. Pl. asin. 614), proverbialiter posita, cf. Otto pp. 216-217; in ipsis Galliis addas ‘mellea vita’ CIL XII, 874 = ad 1851(a) (Arelate). Alibi eadem locutio de sermone ponitur, Rhet. Her. 4, 44 sermo melle dulcior, Ov. trist. 5, 4, 30. ‘Vixit... sinae ul(l)ius animi laesione’: est fere formula, occurrit enim in 1851 = Eng. 455, in praescr. 444 mecum vix(it) ann(os) XXXVI m(enses) III d(ies) X sine ulla animi laesione, saepiusque in titulis Lugdunensibus oratione soluta conscriptis fere med. saec. III p.Ch.n., scil. CIL XIII, 1850 ~ 1851 ~ 1880 ~ 1904 ~ 1905 ~ 2007 ~ 2009 ~ 2018 ~ 2095 ~ 2174 ~ 2185 ~ 2189 ~ 2284 (al.); praeterea Lugduni occurrit similis locutio ‘nullam… animi l(a)esionem fecit… sine ulla laesura’ CIL XIII, 1897, concinens cum Narbonensi ‘sine animi sui laesura’ CIL XII, 5295. Cf. J.-F. Berthet – B. Pagnon, Le vocabulaire moral des inscriptions de Lyon et de Vienne in La langue pp. 48–49; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 151; Concepción Fernández Martínez in Sub ascia pp. 379 ss. De sermone: ‘Filemati’ i.q. ‘Philemati’, ‘speciens’ i.q. ‘species’ (scriptio hypercorrecta), ‘sinae’ i.q. ‘sine’ (item scriptio hypercorrecta); praeterea de repetitionis genere ‘Iuliae Philemati… cuius Philemati’ cf. Szantyr p. 563. 2951. Nomen ‘Facundinia’ alibi ignotum in finibus Galliarum, fictum ex cognomine ‘Facundus’ (quod ipsum rarum est, cf. Kajanto p. 251); nomen ‘Secundin(ius)’ potissimum in usu fuit in Gallia Belgica atque in Germaniis (Bérard laud.), sed ne ‘Secundin(us)’ quidem improbabile, cum saepissime occurrat (cf. Kajanto p. 292). ‘Hylas’ nomen Graecum, videas denuo Bérard laud., p. 29. ‘Karissimae’ i.q. ‘carissimae’.

674

B. DVBIA

2952. CIL XIII, 1972 (Hirschfeld); Allmer – Dissard 162; Chol. 820a; CAG 69, 2, 477; EDCS 10500926; CLEGaule L 048; CLEGall 74. Lugduni (Lugdun.), ara funeraria fere integra, saec. III p.Ch.n.

D(is) M(anibus) | et quieti aeternae | Touti Incitati IIIIIIvir(i) | Aug(ustalis) Lug(duni) et naut(ae) Arar(ici), item | centonario Lug(duni) consis|tent(i), honorato negotia|tori frumentario, | Toutius Marcellus lib(ertus) | [p]atrono piissimo et sibi vi|[vus p]osuit et sub ascia dedicav(it). | [opt]o felix et hilaris vivas qui | [leg]eris et Manibus meis be|ne optaveris. ‘D( )’, ‘M( )’ sunt maiores litterae in l. 1 ad laevam et ad dextram partem positae, hooc modo: ‘D(is) et quieti aeternae M(anibus)’, ut supra, 2949 Commaticum, duobus versibus ia ad finem positis. Nomina digna sunt quae tractentur: ‘Toutius’ i.q. ‘Tutius’, de quo cf. Schulze p. 247; ‘Incitatus’ cognomen rarum, cf. Kajanto p. 248, cum contra ‘Marcellus’ saepissime occurrat, Kajanto p. 173. Toutius Incitatus fui sevir Augustalis ut Varius Myrismus 2949 (cf. ad loc.); antea fuerat, ut videtur, ‘nauta Araricus’ nec non ‘negotiator centonarius et frumentarius’. De centonariis cf. supra, ad 2494; ‘negotiator frumentarius’ est mercator frumentarius (cf. Th.l.L. s.v. frumentarius, col. 1407, 66 ss.), sed ‘frumentarii’ milites quoque sunt (item Th.l.L. laud., col. 1408, 3 ss., breviter Cugusi CEL II, p. 179 et III, p. 235, cum libris), id quod nescio an hic aptum sit. v. 1. compares quaeso adclamationem Lugdunensem 3028 multis annis vivat qui dixerit. v. 1. hilaris: alibi legitur in CLE (Concordanze p. 326), Lugduni vero denuo in 1594, 3 (saecc. II–III p.Ch.n. ut videtur). Sermo vitiosus, nam expectes ‘Touti... naut(ae)... item centonari... consistent(is), honorati negotiatoris frumentari’. Praeterea in nomine ‘Toutius’ videas ‘ou = u’ (bis), addas quaeso 2502 dabount (Vesunnae), id quod fortasse praeit pronuntiationem Francogallicam (?), ut fit in ‘c>s’ (cf. supra, ad 2499, 1–2).

2953. CIL XIII, 1983 (Hirschfeld); Allmer – Dissard IV, p. 69; Eng. 412; ILS 8158; CAG 69, 2, 443; EDCS 10500938 (fig.); CLEGaule L 030; CLEGall 75. Lugduni (Lugdun.), cippus funerarius integer, saec. III p.Ch.n.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

675

D(is) ⊂ ascia ⊃ {et} ⊂ ascia ⊃ M(anibus) 〈et〉 || memoriae aetern(ae) || Blandiniae Martiolae, puellae | innocentissimae quae vixit | ann(os) XVIII, m(enses) VIIII, d(ies) V; Pompeius | Catussa cives Sequanus tec|tor coniugi incomparabili | et sibi benignissime, quae me|cum vixit an(nos) V, m(enses) VI, d(ies) XVIII | sine ul(l)a criminis sorde, viv(u)s | sibi et coniugi ponendum cu|ravit et sub ascia dedicavit. | tu qui legis vade in Apol(l)inis | lavari. quod ego cum coniu|ge feci, vellem, si ad(h)uc possem. ‘et’ male positum, postponendum est Commaticum, duobus ia ad finem positis (‘si H adhuc’). ‘Blandinia’ nomen nusquam alibi legitur, Kajanto p. 282 et Th.l.L. s.v. Blandi-, cum ‘Blandina’ hic illic occurrat, maxime in Gallia (Th.l.L. s.v. Blandinus); ‘Martiola’ rarum cognomen, Kajanto pp. 167 (deminutivum, ut ‘Dulciola’ 2511 [Asae]); ‘Catussa’ nomen Gallicum, ut colligi potest et ex textu ipso (‘cives Sequanus’) et ex locis adductis in Th.l.L. s.v. et in Holder I, col. 862 (in Norico quoque, CIL III, 5392). Pompeius Catussa fuit ‘tector’, i.e. operi tectorio incubuit: inde a CIL I2, 1734 (Beneventi), Cic. Planc. 62, Varro rust. 3, 2, 9. Breviter et epigrammatice Catussa queritur, ut videtur, quam acriter, uxore adulescentula – quam duxerat annum XIII agentem – ante tempus mortua, ipse desideret coniugium (‘cum coniuge facere’ saepius legimus in titulis, Th.l.L. s.v. facio, 121, 40 ss.; ‘facere’ absolute positum, cf. Adams Vocabulary p. 204). Aliter, ‘feci’ referri potest ad ‘lavari’, scil. “vade lavari ad thermas Apollinis, quod ego feci cum coniuge...”, sed illud melius. v. 1. tu qui legis...: bene compares Ostiense Zarker 136 tu qui leges, spondeo [ - - - a]mice, quot me / discumbente bibente vides. / hoc quamdiu vixi [ - - - op]tima feci (cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 251–253, Novellismo p. 144, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEOr pp. 186, 203). Sententia omnino sapit disciplinam Epicuream, ut fit in Arelatensi 628, 1 gaudia semper [agens] quondam dum vit[a manebat]. Videas constructionem verbi eundi ‘vade… lavari’ (pro ‘vade ut laveris’, ‘vade… lavatum’, ‘vade (ad) lavandum’), de qua cf. Szantyr pp. 345, 379, 382; similiter 2696, 3–4 penetrat... dare. Textus Lugdunensis miro casu fere explicatur, ut ita dicam, per glossam GlLat I, Ansil. La 546, ubi legimus ‘lautum pergitur: lavandum itur, id est ad balneum itur’. De verbo ‘vado’ pro ‘eo’ cf. Väänänen Introduzione p. 140, Hofmann – Szantyr p. 119. ‘Cives’ i.q. ‘civis; ‘benignissime’ i.q. ‘benignissimae’; ‘in Apollinis’ i.q. ‘ad Apollinis thermas’.

676

B. DVBIA

2954. CIL XIII, 2374 (Hirschfeld); Le Blant 61 (fig. 38); Allmer – Dissard 452 (fig.); Chol. 1056g; Eng. 430; Leclercq Lyon coll. 296–298 n. 33 (fig. 7305), ILCV 4823; CAG 69, 2, 658; EDCS 10501351 (fig.); MQDQ CE|appe|458; CLEGaule L 018; CLEGall 76. Tabulae sepulcralis ex marmore quattuor fragmenta, partim congruentia, Lugduni (Lugdun.) reperta, 510 p.Ch.n. (cf. infra, comm.).

et ad laevam partem et ad dextram multa signa Christiana delineantur hic cuiu(s) in hoc | condun[tur] membra sepulchro | Saraga [dict]us est nomine, qui c|um om[nibus] | et aput om[nes] {q} vixit an[nos - - - ] | ut nomin[is sui] vocabol[um] | vitae mer[i]tis commendaret, | qui vixit annos ⸌XL⸍, obiit | IIII Nonas Decembris | post consolato Inpor|tuno v(iro) {v} c(larissimo) c(onsu)le | XXXX. in postscripto aetas mortui bis exprimitur, primum inter lineas litteris minutis (‘XL’), dein ad finem, maioribs litteris (‘XXXX’); praeterea, littera ‘q’ videtur male duplicare vocem ‘qui’ antecedentem; ‘vv’ lapis errore quodam 2. ‘Saraga [dic]tus est’: vere epigraphice ponitur (cf. infra, comm.), quam ob rem male puto Holder coni. dubitanter ‘Saraga[n]us’ Commaticum, primum di parum plenum, dein oratio soluta. ‘Saraga’ Celtarum nomen alibi non legitur, Holder II, col. 1364 (et Reichert p. 587). In verbis ‘vixit… ut nomin[is sui] vocabol[um] vitae mer[i]tis commendaret’ fortasse latet lusus quidam nominis (videas ad 2501, 4 et ad 2516, 4 nec non infra, Indices IX s.v. ‘lusus de nomine’). De tempore: Flavius Inportunus cos. 509 (PLRE II, p. 592; CLRE, pp. 552– 553), insequenti anno cos. Boetius, cuius nomen nondum Lugduni notum erat cum Saraga obiit (PLRE II, pp. 233 ss.). Vt iam dixi Cugusi Osservazioni testuali pp. 372–373, verba ‘hic cuiu(s) in hoc condun[tur] membra sepulchro’ comparari possunt cum carminibus Lugdunensibus 2521, 1 / 2522, 1 / 2017, 1 (cf. supra, ad 2521, 1 laud.) v. 2. Saraga [dict]us est nomine: optime comparatur carmen Lugdunense 2516, 7 nomine Felicem me olim dixere parentes (ubi vide). In postscripto, ‘post consolato Inportuno... c(onsu)le’ male dictum, pro ‘post consulatum Importuni... consulis’ vel ‘cos( ) futuro post Importuno cos( )’ simm. (cf. breviter Cugusi CEL II, p. 315, cett.). Videas ‘aput’ i.q. ‘apud’.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

677

GERMANIAE 2954 bis. Verena Schaltenbrand Obrecht, Stilus. Kulturhistorische, typologischchronologische und technologische Untersuchungen an römischen Schreibgriffeln von Augusta Raurica und weiteren Fundorten. Augst 2012, pp. 68– 70, 444–446 (figg.); AEp 2017 n. 1055; EDCS 78300139. Augustae Raurac. (Germ. Sup.), in stilo inscriptum, saec. II p.Ch.n. ut videtur.

amica | dulcis | lasciva | Venus. Vtrum versus sit an non, incertum; prosodia (⏑ ‒ ⏑ ‒ ‒ ‒ ‒ ⏑ ⏑ ⏓) suadeat aliquid simile versui alc9, qui versus quem aeolicum dicunt aptus videatur ad levitatem rerum dictarum, sed omnia valde dubia. In stilo inscriptum, ut 3032 bis, 3033. ‘Dulcis amor’ legitur in carmine Pannonico 2603, ‘[lasci]vae’ in Calagurritano 2418, 6. Videas chiasmum.

2955. Fremersdorf 21 (fig. 6); Zarker 144; Nesselhauf – Lieb 221; AEp 1956 n. 252; Alföldy ER II, p. 21 n. 5 (fig.); E. Schallmayer – K. Eibl – J. Ott – G. Preuss – E. Wittkopf, Der römische Weihebezirk von Osterburken I: Corpus der griechischen und lateinischen Beneficiarier-Inschriften des Römischen Reiches, Stuttgart 1990, p. 69 n. 72 (fig.); IKöln1 202; IKöln2 281 (fig. 43); EDCS 00500062 (fig.); Feraudi in HD 018978; TM 209114. Coloniae Agrippin. (Germ. Inf.), tabula sarcophagi saec. III p.Ch.n.

“ha[ve] Taurici”. “sal(v)us sis, homo bon[e], quoniam me salutasti! | perlege et dicam tibi”. C(aio) Tauricio Vero vet(erano) ex b(ene)f(iciario) co(n)s(ulari) eques|tris militiae petitori Tauriciu[s Ver]ulus filius et heres | et Iulia Ingenua coniux ex vo[lunta]te testamenti | faciundum curaverunt. heredes et amici, hic ego | vos specto, [veni]te (?). ‘salussis’ Fremersdorf parum bene, corr. AEp ‘[veni]te’ restitui dub. collato carmine 512, 3 (cf. infra, comm.)

678

B. DVBIA

Commaticum, formulis consutum. ‘Tauricius’ nomen Gallicum et Germanicum, cf. Salomies p. 182 (CIL XIII, 823, 1709, 3197, cett.). ‘Verus’ nomen vulgatissimum (plus quam 550es in titulis, Kajanto p. 253), ‘Verulus’ contra quater tantum (Kajanto p. 254; inter cetera, CIL XIII, 5866, in loco qui dicitur Langres, Belg.). Vt ‘Verus’, nomen ‘Ingenua’ quoque vulgatum (200es, cf. Kajanto p. 314). Tauricius Verus, qui alibi quoque memoratur (CIL XIII, 8841), fuit ‘beneficiarius consularis’, dein promotus ‘equestris militiae petitor’, ergo principalis. De beneficiariis cf. Diz. Epigr. I, pp. 992 ss., von Domaszewski pp. 32 ss. (breviter RE III, 1, coll. 271–272 et BJ 117, 1908, p. 34) et totum librum Schallmayer (al.) laud.; breviter Nesselhauf – Lieb p. 202; locos collegit Th.l.L. s.vv. beneficiarius, col. 1878, 9 ss.; de petitoribus autem, cf. Th.l.L. s.v., col. 1943, 1 ss. Formulae sunt: de priore, ‘ha[ve] Taurici...’, cf. Indices IX s.v. ‘ave...’; videas autem dialogum mortui et viatoris (de quo cf. Socas Gavilán pp. 153–178; Id., Materiales pp. 183–204); alteram, ‘ego vos specto...’, compares cum Cirtensi 512, 13 sequimini tales, hic vos expecto, venitae (incerta aetate). ‘Homo bonus’/‘Homobonus’ incertum quid significet, alibi quoque invenitur, e.g. AEp 1947 n. 191; rem tractaverunt A.E. Gordon, Univ. Calif. Publ. in Class. Archaeol. 1, 13, 1944, pp. 319–356; Solin Analecta p. 106 et Id. in Beate Czapla, Th. Lehmann, Susanne Liell (eds.), Vir bonus, dicendi peritus. Festschrift für A. Weische zum 65. Geburtstag, Wiesbaden 1997, pp. 389 ss. ‘Perlege’: videas Concordanze pp. 589–590, supra, comm. ad 2553, 4, nec non infra, Indices IX s.v.

2956. F. Fremersdorf, Germ 10, 1926, p. 119 n. 9; Finke p. 100 n. 301; IKöln1 490; IKöln2 756; Schmitz 28; EDCS 00500157 (figg.); F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20669 (fig.). Coloniae Agrippin. (Germ. Inf.), tabula sepulcralis calcaria integra, fere 380–415 p.Ch.n.

Supra delineantur palmula α chrismon ω palmula Concordia hic iac[et]. | pia parentib(us) vixi[t] | annum semis(sem), inno|cens in caelis habetur. Verba ‘vixit — habetur’ praebent versum fere tro7 (sed ‘hăbētur’ male aptatur), cum tamen syntactice coniungantur cum soluta oratione quae praecedit, mihi videntur commaticum efficere. ‘Concordia’ nomen mulieris cf. Kajanto p. 255: legitur 46es ap. gentiles, plus quam 20es ap. Christianos, maxime in finibus Africae.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

679

2957. CIL XIII, 8482 (Hirschfeld – von Domaszewski); ILCV 4828; W. Binsfeld, Frühchristliche Steininschriften, in Frühchristliches Köln, Köln 1965, pp. 59– 64 n. 19; IKöln1 495; IKöln2 761 (fig.); Schmitz 44; EDCS 01200322 (figg.); F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20698 (fig.); MQDQ CE|appe|463. Tabula sepulcralis calcaria Coloniae Agrippin. (Germ. Inf.) reperta, saecc. V–VI p.Ch.n.

Leontius hic iacit fidelis | puer dulcissimus patri, pientis|simus matri, qui vixit annus | VII et mensis III et dies VI, in|nocens funere raptus, | beatus, mente felix | et in pace reces|sit. infra, chrismon cum litteris α et ω, in corona, inter columbas In oratione soluta altera pars hexametri interponitur, scil. ‘innocens funere raptus’, quae optime concinit cum 2226 innoce(n)s funere captus (item Coloniae Agrippin., saec. IV p.Ch.n. ex.); addas quaeso titulum IKöln2 773 funere raptus (oratione soluta conscriptum), item Coloniae Agrippin. ‘Leontius’ Graecum nomen iterum atque iterum occurrit cum Romae (129es, cf. Solin Personennamen pp. 1132–1134) tum in finibus Germaniarum et Galliarum (CIL XIII, indices, p. 37). ‘Iacit’ i.q. ‘iacet’; ‘fedelis’ i.q. ‘fidelis’; ‘annus’ i.q. ‘annos’ (cf. supra, ad 2546).

2958. CIL XIII, 8486 (Hirschfeld – von Domaszewski); Riese 4360; Eng. 254; ILCV 2178; G. Wiman, Eranos 23, 1925, p. 64; A.F. Liljeholm, ibidem, pp. 90– 91; H. Armini, ibidem, pp. 165–166; IKöln1 499; IKöln2 764; Schmitz 45 (fig.); AEp 1995 n. 1125; EDCS 01200326 (figg.); F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 20667 (fig.). Coloniae Agrippin. (Germ. Inf.), saecc. V–VI p.Ch.n., tabula sepulcralis calcaria.

si qis dignatu[r] | rescire meo nom(en), | Ruḍufula dicor, [q]|ui vix[it] annis IIII et mensibus XI | sociata m(artyribus). sequitur monogramma in circulo inter columbas 1. ‘rescire’ edd. vulgo, ‘escire’ Liljeholm; ‘nom(en)’ edd. vulgo, ‘nom(e)’ Liljeholm; ‘Ruḍufula’ edd. vulgo, ‘Rusuula’ ILCV, ‘Ruṣufula’ Schmitz ‘Rudufula’ nomen muliebre Germanicum perrarum, compares ‘Rusuul’ in Reichert p. 580.

680

B. DVBIA

Est formula quaedam ‘si velis scire / si quaeris...’ (de qua cf. Cugusi Introduzione pp. 150–151 et infra, Indices IX s.v. ‘si quaeris quis sim’), verbo ‘rescire’ posito pro vulgato ‘scire’; locutio quoque ‘si vis scire nomen..., vocor...’ trita formula est, cf. Cugusi Introduzione laud., et infra, Indices IX laud.). Vnde patet locutiones ‘si qis dignatu[r] rescire’ et ‘Rudufula dicor’ formularum instar esse, quae coagmentatae versum fere da6 efficiunt, scil. ‘si qis dignatu[r] rescire, Ruḍufula dicor’. Verbum ‘dignor’ pro verbo ‘volo’ est fortasse signum humilitatis; aliter, pro verbo ‘dignor’ syntagmate ‘tanti habeo (cum inf.)’ utuntur, ut e.g. 794 mihi tanti abeat ostendere… (Rigomagi, fere saecc. V–VI p.Ch.n.), cett., cf. Th.l.L. s.v. habeo, col. 2443, 51 ss., maxime 69–70. Infinitivus modus ‘rescire’ nusquam alibi legitur in auctoribus, ut vidit G. Bernardi Perini, Le Notti Attiche di Aulo Gellio, I, Torino 1992, p. 286 n. 11, cum contra ‘resciscere’ potius legatur, videas quae dixit Gell. 2, 10. In Germaniis cf. 1100, 3 ut rescit mater, planxit (Moguntiaci, incerta aetate); in Dalmatia, 77, 2 si moraris…, aliquid resciveris (Delmini). ‘Re(d)scire’ quid valeat cf. Bernardi Perini laud., sed hic puto idem valere quod verbum simplex ‘scire’, nulla vi addita. Quod est de ‘sociata m(artyribus)’, cf. Acaunense 2499, 6 martiribus voluit consociare suis (ubi vide), nec non Lugdunensia 2519, 2 et 2520, 6 (plura collegit Diehl ILCV III, p. 367); aliquid simile legitur in Sidonii elogio, 1516, 1 sanctis contiguus. De sermone: ‘qis’ i.q. ‘quis’ (scil. ‘quis> qwis> qis’); ‘[q]ui’ pro ‘[q]uae’ fem. (est enim ‘Rudufula’); ‘meo’ i.q. ‘meom’ i.e. ‘meum’.

MOESIAE 2959. ILatIug 545; IMésSup VI, 152 (fig.) (Dragojević Josifovska); EDCS 10000559 (fig.); Gräf in HD 033800; TM 193129; CLEMoes 56. Scupi (Moesia Sup.), tabula calcaria incertae aetatis, fere saec. II p.Ch.n.

C(aius) Val(erius) Valens vix(it) an(nos) XVII et C(aius) Val(erius) | Maximus vix(it) an(nos) XVIII, h(ic) s(iti) s(unt). | C(aius) Val(erius) Lucius pater et Caelia | Veneria mater fili(i)s at spem | vitae studiis perductis ini|qua Fortuna et Fato decep|tis | f(aciendum) c(uraverunt).

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

681

Commaticum, post partem oratione soluta coscriptam sequitur da6 vitiosus (?), qui comparari potest e.g. cum Pollentino 2411 hic iacet infelix fato deceptus iniquo (ubi vide). Sed fortasse est omnino oratio soluta. ‘Veneria’ nomen muliebre saepissime legitur, cf. Kajanto p. 214 (fere 300es, maxime in Roma urbe). Exprimitur ‘spes de filiorum honoribus fato decepta’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. Adiectivum ‘iniquus’ ponitur in titulis ad fati vel mortis crudelitatem significandam et obiurgandam, cf. infra, Indices IX s.v.; saepe id fit in finibus Pannoniarum, cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 38. De ‘iniqua fortuna’ legimus in auctoribus quoque, e.g. Apul. met. 5, 9, 2 en orba et saeva et iniqua fortuna; ‘fortuna inimica’ legitur in Moesico 2650, 4. ‘Fortuna’ et ‘Fatum’ iuxtaponuntur: cf. Th.l.L. s.v. fatum, col. 369, 73 ss. et s.v. fortuna, col. 1194, 78 ss. (similiter aetate liberae Rei publicae iuxtaponuntur ‘Fors’ et ‘Fortuna’: Th.l.L. s.v. fors, col. 1129, 45 ss.; P. Cugusi, Ep. Lat. Min., II, 2, Augustae Taurinorum 1979, p. 337; inde a Varrone, epist. frg. 11 Cugusi laud.). ‘At’ i.q. ‘ad’.

2960. A. Lalović, Gamzigrad, Beograd 1985, pp. 165–166 n. 335; AEp 1995 n. 1322; IMésSup III, 2, 113 (fig.); EDCS 11301601; HD 035764; TM 193323; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 5485 (figg.); CLEMoes 52. Romulianae, haud longe a Timaco Minore (Moesia Sup.), tabula marmorea fracta, saec. IV p.Ch.n., nescio utrum Christiana (AEp) an non.

hic situs est no|mine Gaudenti[us] | vultu ac positi[o]|ne decorus, qu[i] | annis vitam eg[it] | amplius vigin[ti], | aeternam sede[m] | [ve]ṛẹ pius lạụ[ - - - ] | [ - - - - - - ]. Commaticum, pars prior rhythmum praebet similem carmini 2656, 2 (‘positj[o]ne decorus’ ~ ‘devotjone probatu[s]’). ‘Positione’ i.q. ‘positione mentis’ AEp laud., sed res incerta. Nomen ‘Gaudentius’ occurrit fere 70es, maxime in usu apud Christianos (Kajanto p. 260).

2961. I. Stoian, StCl 2, 1960, pp. 291–295 (fig.); Id., Dacia n.s. 4, 1960, pp. 297 ss. (fig.); Stoian Tomitana pp. 188–196 (tab. XLVIII); I. Russu, StCl 8, 1966,

682

B. DVBIA

pp. 221–225 (figg. 1–2); AEp 1966 n. 372; A. Barnea, Dacia n.s. 19, 1975, pp. 258 ss.; Inscr. Scyth. Min. II, 383 (tab.) (Stoian); EDCS 11800291 (figg.); Gräf in HD 016316; TM 190969; MQDQ CE|appe|707; CLEMoes 62. Tomi (Moesia Inf., Scythia), quattuor fragmenta congruentia stelae sepulcralis ex marmore, puto saec. III p.Ch.n. (sed saec. IV Stoian).

D(is) M(anibus) | et perpetuae Securitati{s} hic [ - - - ] | vis [ - - ]er est semper quem [ - - - ]|de querentem questus [a]dque que | [brevi] (?) lectu [Cl]audius nomine | quem [flor]entem posuerunt paren|tes; pren[o]men Aurel(ius) nomenque | Claudiu[s] habebat, 1 veteranus quidem | leg(ionis) (undecimae) Cl(audiae), 2 Certus. “octiens sic decies | subito fata rapuerunt tenebris | 3 et li[ - - - ]et sine liberos alumnos | heredes remisi et modo post | ob[it]um reddo meae vitis rationem; | 4 [n]unc opto ut hic lapes aeterna|[m] sedem quiescat 5 et me salvum”. | [pi]us et heres Hermes patrono titu|lum posuit honorandum sepulcro. 6 ‘Securitatis’ lapis errore quodam; fortasse ‘[a]dque {que}’ scribendum (anne est diplographia quam dicunt?) complura restituerunt Russu et Stoian; ‘[inflor]entem’ Inscr. Scyth. Min. dub., quod accipere nolui Textus oratione soluta conscriptum, versibus nonnullis (vitiosis quidem) interpositis. Voluntatem poetandi ostendunt primum nominum disiunctio (scil. ‘Aurelius... Claudius... Certus’), ut in CLE fit iterum iterumque, cf. Indices IX s.v. ‘nomina disiunguntur’; dein, locutio stereotypa ‘subito rapuerunt’ (infra, Indices IX s.v. ‘subito’); demum, sententia ‘modo post ob[it]um reddo meae vitis rationem’ quae saepius legitur in CLE (cf. Cugusi Corpus pp. 128, 129; Concordanze p. 543). Attamen, quid scriptor exprimere voluerit parum constat, obscuritate sermonis voluntati poeticae reluctante: videtur veteranus legionis XI Claudiae (de qua cf. supra, ad 2637) sine liberis obisse et heredem alumnum Hermetem reliquisse, sed quo modo veteranus LXXX annorum (?) dicatur florens a parentibus depositus esse parum liquet. Patet ineptum poetam formulas male iuxtaposuisse, sensus ratione haud habita. De praescripto: compares e.g. nonnulla Pannonica, scil. 2600 frg. 1 [D(is) M(anibus) et perpe]tuae Securitati; 2606 D(is) M(anibus) {et} Maximianae Aemiliae et Securitati eius perpetuae; CIL III, 3985; AEp 2000 n. 1196; AEp 1964 n. 256 (Tauruni, fortasse saec. III ex. p.Ch.n.). Verba vv. 3–5 “octiens ― salvum” tribuenda sunt mortuo loquenti, cum praecedant et sequantur verba vocis narrantis.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

683

post v. 3. sine liberos alumnos heredes remisi: scil. ‘sine liberis, reliqui heredes alumnos’, nam paulo infra Hermes heres gratus memorat patronum. Videas ‘sine’ cum accusativo, cf. supra, ad 2638 et infra, Indices IX s.v. v. 5. [n]unc opto ut hic lapes aeterna[m] sedem quiescat: est variatio quaedam formulae tritissimae ‘te lapis obtestor leviter super ossa quiescas’ (simm.), de qua cf. infra, Indices IX s.v.; sed claudicat structura verborum. Sermo mendosissimus: nam ad ea, quae supra dixi, plura addenda, scil. ‘[a]dque que’ i.q. ‘atque que’, nisi quis malit ‘ad queque’ i.q. ‘ad quaequae’ (sed cf. paulo supra, app. criticum); ‘prenomen’ i.q. ‘praenomen’; ‘vitis’ i.q. ‘vitae’; ‘lapes’ i.q. ‘lapis’ (cf. Mihăescu p. 175); ‘posuerunt’ i.q. ‘deposuerunt’. Videas etymologicam quam dicunt figuram ‘querentem questus’, quam compares cum Stat. silv. 4, 8, 32; quo de genere figurae cf. Landgraf pp. 12 ss. (plura dixit Szantyr pp. 38–39).

2961 bis. A. Aricescu, Pont 7, 1974, pp. 263–270, n. 2 (fig.); AEp 1976 n. 629; Inscr. Dacorom. 191 (fig.); Inscr. Scyth. Min. IV, 215 (Popescu); AEp 2007 n. 1225; S. Olteanu, SCIVA 58, 2007, pp. 171–175 (figg.); EDCS 09300035 (fig.); Gräf in HD 012621; TM 190891; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 21243 (figg.). Sacidavae (Moesia Inf.), stela calcaria, saec. IV p.Ch.n.

Praecedunt figurae pro caritatem || [f]uncṭụṣ su[m] | [ - - - - - - ] | [ - - - ]egi, vita sene cr[i]|mine gesi, opserv|avi fama poḍore | sapientia mea. | Fl(avius) Tatianus vix(it) ann(os) LXI, m(enses) V, d(ies) se[x], | or(as) ṾỊ et q( )m( ) (?) an(nos) XV et | pos morte deco|rastis onore et | tu Cl(audia) [ - - - ] coiux. edidi ut plerique edd., longe aliter legit ed. princeps Aricescu (minus recte mea sententia) Textus oratione soluta conceptus, in quo tamen verba ‘[f]uncṭụṣ ― gesi’ duos versus dactylicos efficere videntur, est ergo commaticum. Formula ‘vivere (simm.) sine crimine’ tritissima in CLE, in Moesiis ipsis (cf. ad Ratiariense 2638). Videas sermonem vitiosissimum: ‘caritatem’ i.q. ‘caritate’ contraque ‘-m’ evanidam in vocibus ‘vita’ i.q. ‘vitam’, ‘fama’ i.q. ‘famam’; ‘sene’ i.q. ‘sine’; ‘gesi’ i.q. ‘gessi’; ‘opservavi’ i.q. ‘observavi’; ‘podore’ i.q. ‘pudore’; litteram

684

B. DVBIA

‘h-’ omissam, scil. ‘or(as)’ et ‘onore’; ‘pos morte’ i.q. ‘post mortem’; ‘decorastis’ i.q. ‘decoravistis’; ‘coiux’ i.q. ‘coniunx’.

*** Per incidens memorare velim haud deesse in Moesiis commatica quaedam Graece conscripta, e.g. titulum IMésSup VI, 81, oratione soluta structum, quem lapicida claudit memoriter afferens Menandreum illud frg. 111 K.-Th. ὃν οἱ θεοὶ φιλοῦσιν, οὗτος ἀποθνήσκει νεός – quam sententiam iam dixi Cugusi Corpus pp. 20–21 conferri posse cum urbano CIL VI, 19716 = ILS 8481 quem di amaverunt, haec moritur infas (saec. III p.Ch.n. ut videtur) –.

DALMATIA 2962. 275; CIL III, 6423 (Mommsen) et III, *170, cf. p. 32*; R.-M. XXI; EDCS 30600034; Gräf in HD 0611512; TM 186353; MQDQ CE|ce|275; CLEDalm 10 a. Titulus in insula Issa olim repertus, sed hodie deperditus atque codicibus tantum servatus; aetate incerta, fortasse saecc. I–II p.Ch.n.

Praescr.: I(ovi) O(ptimo) M(aximo) Aug(usto) sacrum. | C(aius) Valius Festus conditor vineae huius | loci, qui nunc Valianus a Festo dicitur, | aeternumque tenet per saecula nomen, | voto succepto aram adampliavit et | tauro immolato dedicavit. praescr. ‘ab isto’ (pro ‘a Festo’) coni. Bücheler Vergilio collato (infra, comm.), nulla puto necessitate ‘Val(l)ius’ nomen Italicum, hic illic legitur in Dalmatia: videas Alföldy Personennamen p. 133. Nomen loci vero videtur fuisse ‘fundus Valianus’. Vt optime vidit Bücheler CLE II, p. 134, poeta epigraphicus nihil aliud fecit nisi ad verbum recinuit versum Vergilianum Aen. 6, 234–235 qui nunc Misenus ab illo / dicitur aeternumque tenet per saecula nomen, parum mutans ut melius aptaret ceteris verbis (similiter videmus aliud aliter fieri, cf. Cugusi Citazioni pp. 503 ss.). Ceterum, idem versus alibi quoque plus minus recinitur, scil. in Gallico 302, 4 extulit aeternum saeclorum in saecula nomen (altera parte saec. IV p.Ch.n.), fortasse in Salonitano 751, 6 occ[idit i]nfelix, serv[ans per saecula n]omen, similiter in 650, 4 (item Salonitano) digna

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

685

memoratu clueat per saecula fama (cf. Ilewycz p. 48, Hoogma pp. 281–282, Mastandrea p. 757), brevius in Cuiculitano 2903, 4. Cum versus Vergilianus syntactice aptetur loco soluta oratione concepto, satis patet hoc commaticum esse potius quam carmen. ‘Succepto’ pro ‘suscepto’.

2963. F. Bulić, BAHD 24, 1901, p. 125; CIL III, 14799(1) (Hirschfeld); Chol. 36 g; Eng. 391; EDCS 32700364; HD 061229; TM 186404; CLEDalm 28. In insula Liburnica Cissa stela reperta, aetate incerta, fortasse fere 150–300 p.Ch.n.

D(is) M(anibus). | Iuliae Feli|citati def(unctae) | ann(orum) plus mi|nus XX, Vita|lio uxori | inf〈e〉licissi|mae que vixit me|cum anis IIII. qot | vive melius desti|na(vi), mortue tamen | b(ene) m(erenti) p(osui). ‘infflicissimae’ lapis errore quodam ed. Bulić In verbis ‘qot — tamen’ rhythmus iambicus inesse videatur, cum contra verba antecedentia sint oratione soluta concepta, quam ob rem, partibus inter se synctactice conexis, puto hoc commaticum esse. Cognomen ‘Vitalio’ usitatius (Kajanto p. 274: fere 100es), in Dalmatia quoque, cf. Alföldy Personennamen p. 329. Ad res explicandas prodest comparatio cum urbano Eng. 385 quod vivae cupi(i)t, obitae praestitit (item iambice structo) cumque Dalmatico 2658, 3–4 optaram vivo potius dare viṇạ̣ / ṃẹ ṭịḅị, non obito care ferenda tuo. Videas oppositionem ‘Felicitati vs inf〈e〉licissimae’ in praescripto soluta oratione concepto, sed cum ‘infelicissimi’ saepissime defuncti dicantur in titulis sepulcralibus, fortasse hic nullus inest lusus de nomine (aliter fit in carminibus a Sblendorio Cugusi Espediente p. 271 collectis). De sermone: ‘ae>e’ in ‘que’, ‘vive’, ‘mortue’; praeterea ‘anis’ i.q. ‘annis’; ‘qot’ i.q. ‘quot’ (compares quaeso ‘cot si’ = ‘quod si’ CIL III, 2107, Salonis).

2964. D. Rendić-Miočević, BAHD 56–59, 1954–1957 (= Mélanges M. Abramič, II), pp. 156–162 (fig. 1); AEp 1961 n. 308; ILatIug 126; Salonae IV, 1, 136 (figg.); EDCS 10000226; Gräf in HD 018019; TM 181939; MQDQ CE|appe|857;

686

B. DVBIA

CLEDalm 29. Salonis ad Sanctum Nicolaum, duo fragmenta congruentia stelae saec. IV in. p.Ch.n.

Aur(elio) Valerino excepto|ri Imp(eratorum duorum) in officio memo|rie, qui aput civitatem | Nicomedensium fat|i munus complevit, vixsit annis XXXII et | me(n)s(e). Aur(elius) Leontius, vir | docen(arius) et dec(urio) col(oniae) Salon(itanae) | ex curatoribus eiusd|em civitatis, filio dulc|issimo adque obsequ|entissimo pater infeli|x qui, quod primo mihi | hoc facere debuerat, e|go feci. vel ‘me(n)s(e)’ vel ‘me(n)s(ibus)’, illud melius opinor Verba ‘qui ― feci’ exhibent fere ia8cat, ‘qui quod / primo / mihi / hoc face/re de/buerat e/go fe/ci’, ubi videas hiatum ‘mihi H hoc’ et figuram prosodicam ‒ ⏑ ⏑ in IV pede (nisi quis malit iudicare hunc rhythmum forte casuque factum). Versus exhibet formulam quandam mortis praeposterae, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’. Cum hic versus synctactice optime conexus sit cum textus parte priore soluta oratione concepta, dilucide apparet hoc commaticum esse. Vir, cui titulus dicatur, vivens fuit ‘exceptor Imperatorum in officio memoriae’, i.e. ‘memorialis’, quo de munere cf. Jones pp. 801–802, 810–812, Salona IV, 1, p. 363; pater eius autem fuit ducenarius, quo de statu videas breviter ad 2641, item Salona laud., p. 364 et Cugusi CEL II, p. 340. Aurelius Valerinus cf. PLRE I, p. 940 s.v.; Aurelius Leontius cf. PLRE I, p. 502, s.v. Leontius n. 18. De genere dicendi: ‘memorie’ i.q. ‘memoriae’; ‘aput’ i.q. ‘apud’; ‘vixsit’ i.q. ‘vixit’; ‘docenarius’ i.q. ‘ducenarius’; ‘adque’ i.q. ‘atque’.

2965. F. Bulić, BAHD 47–48, 1924–1925, p. 55 (fig.); ILatIug 2129; Salona IV, 2, 392 (fig.); EDCS 10101090; Feraudi in HD 034624 (fig.); TM 183197; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 24827 (figg.); CLEDalm 30. Salonis, duo fragmenta congruentia tabulae ansatae in fronte sarcophagi, saec. IV p.Ch.n. (vel etiam saec. III).

Aur(elio) Maximino it . [ - - - ] |ọṣ qui vix ter denus [annos] | inplevit. huic infeli[x] (?) | sartofagum posu[it] | Euticianus nutrị[tor - - - ] (?). (vacat)

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

687

restitui ex photographemate, alii alia; potest esse ‘It . [ ]’ (nomen viri) Verba ‘qui ― infeli[x]’ reddunt ia7 si meas restitutiones accipias (sed alii alia). Quae verba cum syntactice iungantur cum oratione soluta, puto hoc commaticum esse. ‘Eutic(h)ianus/Eutychianus’ nomen Graecum et Macedonicum (cf. Solin Personennamen pp. 872–879, Mihăescu p. 183), alibi quoque in Dalmatia occurrens (Alföldy Personennamen pp. 198–199). ‘Annos inplere’ legitur in simili urbano 1314, 2 quae iam vix vitae tres inpleverat annos; in hoc locutionis genere in usus sunt alia quoque verba, scil. ‘replere’, ‘sup(p)lere’ maximeque ‘complere’ (videas locos in Concordanze pp. 101–102 collectos et infra, Indices IX s.v. ‘complere’). ‘Nutritor’ – si tamen recte restituitur – comparatur cum 562, 11 nutritor plus quam genitor (Romae), item cum titulis soluta oratione conscriptis TRH 114 nutritor (in Pannonia) et Corda TUR001, 6 dominus et nutritor (Turri Libisonis): cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm p. 65; sed alii malint fortasse ‘nutri[tus - - - ]’ vel ‘nutri[vit - - - ]’, cf. infra, ad Pannonicum 3038. Si legas ‘nutri[tor]’, iuvenis Aurelius Maximus fuit fortasse Eutychiani dicantis alumnus, nulla tamen re certa. ‘Sartofagum’: i.q. ‘sarcophagum’, ut iterum iterumque fit Salonis, videas Mihăescu p. 314 et Salona IV, 2, pp. 758–759, p. 1229 A 3000, index p. 1342 (e.g. CIL III, 9571, cett.); Salonis autem occurrit ‘sarcof[agu]m’ quoque, 3062. ‘Denus’ i.q. ‘denos’, nisi quis malit interpretari ‘denus’ i.q. ‘denous’ (ut ‘dabount’ 2502, Vesunnae), sed illud melius; ‘Euticianus’ i.q. ‘Eutychianus’.

DACIA 2965 bis. I. Piso – A. Rusu, RevMon 59, 1990, 14 num. 8 (figg.); Inscr. Lat. Dac. 326; AEp 1992 n. 1484c, 2010 n. 1356; I. Piso, ActaMusNap 52/1, 2015, pp. 65, 67 num. 5; EDC 04900916; Feraudi in HD 043783 (figg.); F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 18995 (figg.). Ara votiva calcaria optime servata, Germisarae reperta, 190 p.Ch.n. (quo anno Commodus Imperator fuit cos. VI).

Nymphi[s] sanctis | August(is) simul et | tibi sancta Deana | fontiq(ue) vestro | retulit sua vo|ta libens, salu|ti ter refirmatus |

688

B. DVBIA

aquis Germis(arae), | M(arcus) Aur(elius) Theodo|tus v(otum) s(olvit) l(ibens) m(erito), Imp(eratore) | Comm(odo) [Fe]lice c(onsule) VI, VIII Kal(endas) | Com(modas). insunt legamenta Commaticum: titulus soluta oratione conceptus, nonnullis tamen interpositis prosodice structis (‘Nymphi[s] — sancta’, ‘retulit — refirmatus’: duo da6 mali, ut videtur). Incertum utrum interpretandum sit ‘sancta Deana’ (voc.) an ‘sancta(e) Deana(e)’ (dat.). Quomodocumque res se habet, videas ‘Deana’ pro ‘Diana’, ut supra, 2414 (Baetulone). Hic dea Diana invocatur una cum Nymphis, ut alibi quoque fit Germisarae, scil. 2689 ter. ‘Ter refirmatus aquis Germis(arae)’: item salus refirmabatur limo Aponi, 2581; et anima refovebatur Fori Claudi Vallensium, 2498. Verbum ‘refirmo’ legitur in 2967 quoque. De aquis Germisarae videas paucis verbis supra, ad 2689 ter (laud.). ‘Retulit’ i.q. ‘rettulit’; ‘saluti’ i.q. ‘salute’.

ASIA MINOR 2966. Th. Drew-Bear, A Fourth Century Latin Soldier’s Epitaph at Nikolea, HSCP 81, 1977, pp. 257 ss. (fig.); AEp 1977 n. 806; R. Scharf, ZPE 89, 1991, p. 266; M. Colombo, Iovii Cornuti, Auxiliarii miliarenses equites e Hiberi: correzioni testuali ed esegetiche a tre epigrafi tardoantiche di militari romani, Arctos 44, 2010, pp. 81–90; AEp 2010 n. 1594; EDCS 09301258; HD 020821; TM 176017; CLEOr 42 bis, p. 235 (= Vsp p. 1737). Nakoleae (in Phrygia), haud longe a Dorylaeo, 356 p.Ch.n. (coss. Constantio Augusto VIII Iuliano Caesare: CLRE pp. 246–247).

in perpetuo sequolo Sequritate post omnia | Fl(avio) Aemiliano duc(enario) e numer〈o〉 ẹq(uitum) Corn(utorum) sen(iorum), vixit | an(nos) XLVII, militavit stupendia XXVII. natus in Da|cia civitate Fla(via) Singedonum, donicum vixit | delequit qu[o]s oportet amicus nec inimico[s] cre|avit, cui vi[d]u[us in] (?) sepulchrum iacet dulci|tudine et luce. et tu viator iter qui carper|is tuum, 1

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

689

resista et relege bonis memoriae | memoria 2 quen fecerunt Aelianus et Aelius | filii ipsius. vivate valete superi felices, | ego autem in sedes eternas. 3 d(ominorum) n(ostrorum) Constanti Aug(usti) VIII et Iuliani c(on)s(ulatu). praescr. ‘numerum’ lapis errore quodam; ‘ẹq(uitum)’ Colombo laud., probabiliter; ‘Io(viorum)’ edd. vulgo et ego ipse olim Commaticum. Elogium (integrum) Flavi Aemiliani ducenari, domo Singiduni, qui vixit omnibus amicus, obiit Nakoleae in terra peregrina. Videtur Aemilianus fuisse ‘ducenarius’ (cf. supra, ad 2964), ‘eques numeri Cornutorum seniorum’, ut dixit Colombo laud. (ceterum de ‘senioribus’ vs ‘iunioribus’ in militia tractavit e.g. Scharf laud., pp. 265–272). ‘Natus in Dacia civitate Fla(via) Singedonum’, scil. ‘natus in Dacia, Singiduni in civitate Fla(via)’; urbs Singidunum multiplici forma appellatur, cf. Colombo laud., pp. 83–84; fuit autem in Moesia Superiore, confinis Pannoniae Inferiori et Daciae. Est oratio soluta commixta cum formulis funerariis; etenim: - v. 1. comparatur cum 1451, 1 tu qui carpis iter gressu properante, viator, / siste gradum, quaeso (Emeritae), 1592, 1 [q]uisquis iter carpis, 1950, 2, cett. (cf. Concordanze pp. 386, 673–674; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 55); praeterea 2625, 3 (ubi vide): infra, Indices IX s.v. ‘carpere iter’; - v. 2. comparatur cum compluribus carminibus, cf. infra, Indices IX s.v. ‘resiste et lege’ (speciatim 1878 = CLEOr 13: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEOr p. 236); - v. 3. cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 63; videas demum v. 2 lusum verborum ‘memoriae vs memoria’ (altera vox ‘memoria’ idem valet quod ‘monimentum’). Attamen formulae sermone mendosissimo expressae sunt: ‘carperis’ i.q. ‘carpseris’; ‘resista’ i.q. ‘resiste’ (per analogiam, videas enim ‘sta/resta’); ‘vivate’ i.q. ‘vivite’, item per analogiam; praeterea, ‘memoria quen’ i.q. ‘memoriam quam’; ‘in sedes eternas’ scil. ‘veni’ (?) (vel etiam ponitur pro ‘in sedibus aeternis’ scil. ‘sum’); pariter mendosum est praescriptum, ubi videas: ‘sequolo’ i.q. ‘saeculo’ et ‘Sequritate’ i.q. ‘Securitati’, scholam redolentia; ‘stupendia’ i.q. ‘stipendia’; ‘delequit’ i.q. ‘delegit’; ‘amicus’ i.q. ‘amicos’; ‘cui’ i.q. ‘qui’; ‘[in] sepulchrum’ i.q. ‘[in] sepulchro’; demum, ‘post omnia’ fortasse i.q. ‘ad finem’.

690

B. DVBIA

2967. J. Wagner, Seleukeia am Euphrate-Zeugma, Wiesbaden 1976, p. 262 (fig. 52); M.P. Speidel, ZPE 27, 1977, pp. 271–273 (= Roman Army Studies, I, Amsterdam 1984, pp. 401–403); AEp 1977 n. 818; D. Dana, ZPE 188, 2014, pp. 193–194; EDCS 09301265; HD 020842; TM 198433; CLEOr 42 ter, p. 236 (= Vsp p. 1738). Seleuciae (in Syria), fere med. saec. IV p.Ch.n.

Aur(elius) Benedictus, | nat(us) pro(vincia) Cappa(docia) Ma〈z〉(acae) | Termas Basilicas, su|pervix(it) an(nos) X et amb(ulavit) in | sc(h)o(lam) m(enses) II, deinde fato | suo sup(eratus est). viat(or) iter qu[i] | carpes, res(ta) et relege, miser(ere) | Benedicto me(o) et ref[ir]ma | me. Fla(vius) Liccaius cent(enarius) de Aureliacos | pos(uit) titulum filio suo bene merito. ‘Mas( )’ lapis; ‘sco’ lapis, interpretor collato carmine 3039 abstulit de sc(h)o(l)a ed. Dana ‘Liccaius’ legit Dana, ‘Vccaius’ edd. vulgo et ego ipse antea (in CLEOr); ‘cent(enarius) de Aureliacos’ optime legit Dana, contra ‘cent(urio)’ et ‘Aurelia(no) cos( )’ Wagner Est oratio soluta commixta cum uno ia6, exhibente meram formulam ‘res(ta) et relege’ quae iterum iterumque legitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’ (videas speciatim 2637, 2592, 2966). ‘Liccaius’ nomen Illyricum, raro legitur, scil. ‘Licca[e]us’ IGLS XIII, 2, 9505a (Bostrae): Dana laud., p. 193. Elogium pueri decennis Aureli Benedicti, natione Cappadocis, qui fuit filius Flavi Liccai, natus est prope Mazacam, ad Thermas Basilicas, obiit Seleuciae in terra peregrina. Liccaius pater fuit centenarius (ut Aurelius Saza 1878 = CLEOr 13 et Valerius Aurelianus 2641 [cf. ad loc.]), militavit in equitibus scutariis Aureliacis, comitatensibus qui saec. IV p.Ch.n. stationem habuerunt primum in civitate Aurelianensium, dein Seleuciae, demum in Britannia (Not. dign. occ. 7, 201). Multa verba contrahuntur, id quod sermonem obscurat. Nota ‘Termas Basilicas’ i.q. ‘ad Thermas Basilicas’, ‘carpes’ i.q. ‘carpis’, ‘de Aureliacos’ pro ‘de Aureliacis’.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

691

AFRICAE PROVINCIAE 2968. CLEAfr 218. Sunt complura exemplaria eiusdem tituli, omnes fere 80– 120 p.Ch.n. ut videtur: (a) CIL VIII, 1070 (cf. p. 1285) (Wilmanns – Mommsen); EDCS 17700894; MQDQ CE|appe|781. Carthagine (Afr. Procos.).

Praescr.: Di{i}s Manibus Sacrum. | P(ublius) Volussienus Pacatus Saturian|us Proculi f(ilius) vixit annis II, mensi|bus IIII. ita tibi contingat quod vis, ut | hoc sacrum non violes. (b) L. Poinssot, BACTH 1938, pp. IX–X; AEp 1939 n. 30; ILatTun 117; Ben Abdallah Catalogue 92; EDCS 08201744 (fig.); HD 022413; TM 200164; MQDQ CE|appe|782. Tabula integra, Thysdri (Byz.).

Praescr.: Q(uinti) Valeri | Maximi f(ilius). | sic tibi contin|gat quod vis, | ut tu hoc | sacrum non | violes. ⊂ hed. ⊃ (c) Ch. Saumagne, BACTH 1936–1937, p. 295 n. 4; AEp 1937 n. 41, 1938 p. 46; ILatTun 114; Ben Abdallah Catalogue 491; EDCS 08201741; HD 023178; TM 200227; MQDQ CE|appe|783. Thysdri (Byz.).

ita tibi quae cupis | contingant, ut tu | hoc sacrum non | violes. | Postscr.: Nonia M(arci) f(ilia) Vitalis | vixit annis IIII, | m(ensibus) X, diebus VIIII. (d) Ch. Saumagne, BACTH 1936–1937, p. 295 n. 5; AEp 1937 n. 42, 1938 p. 46; ILatTun 112; L. Slim in AfrRom 1, 1983, p. 175; Ben Abdallah Catalogue 85; EDCS 08201739 (fig.); HD 023181; TM 200229; MQDQ CE|appe|784. Tabulae integrae duo fragmenta optime congruentia, Thysdri (Byz.).

Praescr.: Dis Manibus Sacrum. | Q(uintus) Aelius Felix Tuscae f(ilius) | vixit anno I, mens(ibus) III. | ita tibi conting(at) dea(m) prop(itiam) | hanc haber(e), ut hoc | sacrum non violes.

692

B. DVBIA

(e) A. Merlin – G. Lapeire, BSNAF 1938, pp. 130–135; AEp 1939 n. 51; ILatTun 113; L. Slim in AfrRom 1, 1983, p. 174; EDCS 08201740; HD 022464; TM 200181; MQDQ CE|appe|785. Thysdri (Byz.).

Praescr.: Dis Manibus. | Calventiae Maiorinae | vixit an(nos) VIII Initiata. | ita tibi contingat hunc templum prop(itium) | et quae cupis, ut tu ossa mea non | violes. Mulier Initiata dicat Maiorinae (filiae?). ‘Maiorinus/Maiorina’ cognomen rarum, cf. Kajanto p. 294. (f) M. Guasco – L. Poinssot, BACTH 1938–1940, p. 177; AEp 1939 n. 29; ILatTun 116; Ben Abdallah Catalogue 91; EDCS 08201743 (fig.); HD 022410; TM 200162; MQDQ CE|appe|786. Tabula deficiens in angulo superiore ad laevam, Thysdri (Byz.).

[ita tib]ị contingant | [qua]ẹ cupis, ut hoc sa|crum non violes. | Postscr.: Suillius Genialis Rufi f(ilius) | v(ixit) a(nno) I, m(ensibus) VII, d(iebus) XII. Sunt numm. a–f complura exemplaria unius archetypi, per rhythmum fere iambicum confecta; compares quaeso ILatTun 115; et cf. Bücheler ad 197 et L. Poinssot, BACTH 1938–1940, p. 177. Quod autem ad carminum structuram attinet, videas 1067, 1 sic tibi contingat feliciter ire…; 2059, 1 sic tibi contingat semper florere Sabina; de re, carmen 197, 3 rogo ne sepulcri umbras violare audeas (et Bücheler ad loc.).

2969. A.L. Delattre, BACTH 1924, pp. CLXV s.; AEp 1925 n. 25; Zarker 137; ILatTun 1107; Pikhaus Répertoire A 37; Hamdoune(1) 45; EDCS 08601122; HD 025618; TM 200482; MQDQ CE|appe|360; CLEAfr 217. Carthagine (Afr. Procos.), tabula marmorea, saecc. II–III p.Ch.n. (Lassère Chronologie p. 151).

D(is) M(anibus) S(acrum). | P(ublius) Annaeus Mussius pue[r] | disciplina nemini num|quam inrever(e)ns, bonu[s] | parentium suorum [ama]|tor, agens bonus. o | factum bene factum!

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

693

alii malunt supplere ‘〈q(uod)〉 (est) factum, bene factum [e(st)]’, quod minus probabile videtur, etsi recte sensum reddit Mihi videntur verba ‘o factum bene factum’, commixta cum oratione soluta, exhibere carminis frustulum (altera pars da6), comparandum cum Catull. 3, 16 o factum male, qui locus Catullianus alibi quoque recinitur, scil. 1512, 4/7, cf. Bücheler ad loc., CLE II, p. 712, Popova Catulle p. 342, Cugusi Aspetti letterari p. 173 (contra, videas Gamberale Problemi p. 495, Metodo p. 361). Sensus est, ut mihi videtur, “mors pueri indigne facta; sed quod fato facta est, bene est”. ‘Mussius’ cognomen rarum, ut fem. ‘Mussia’ (cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 136; ‘Mussia’ supra, 2333). ‘Nemini... inrever(e)ns’: alibi legitur potius ‘numquam laesit...’, cf. infra, Indices IX s.v. ‘laesit neminem...’. ‘Agens bonus’ fortasse i.q. ‘agens bene’. ‘Parentium’ i.q. ‘parentum’.

2970. CIL VIII, 23245 (Cagnat – Dessau); R. Cagnat, BACTH 1901, pp. 114–115 et RA 1901, p. 448 n. 105; AEp 1901 n. 105; P. Monceaux, RA 1902, pp. 209– 226 et BSNAF 1902, p. 139; St. Gsell, MEFRA 22, 1902, p. 324; ILCV 3457; ILatTun 276; Y. Le Bohec, AntAfr 17, 1981, pp. 174–175; Pikhaus Répertoire B 42; EDCS 24501934; HD 032565; TM 201069; MQDQ CE|appe|787; Hamdoune(1) 12; CLEAfr 219. Tabula ansata reperta in loco qui dicitur Hr. Djouana, prope Aquas Regias (Byz.), fere saecc. II–III p.Ch.n. (Le Bohec laud.; Pikhaus Répertoire p. 45).

parentes dicunt: | aeheeu miseros nos et infelices, qui duo lumina tam c〈l〉a|ra perdidimus! 1 se[d] quid aliut fieri potest nisi naturae ser|viendum? set veniet utique vindex ille noster dies, | ut securi et expertes mali iaceamus. si pariter, so|pietur dolor; si saeparatim, 2 maior cruciatus super|stiti relinquetur. 3 cupidi tamen sumus morti, ut | 〈in〉 illum puriorem secessum profugiamus. | homines enim quo innocentiores, eo infeliciores. ‘ciara’ lapis errore quodam, ‘in’ omisit lapis errore quodam Commaticum iudicat Pikhaus Répertoire p. 45 (recte ut videtur; aliter Gamberale Metodo p. 349); ego partes versibus structas describere statui (el

694

B. DVBIA

‘qui — perdidimus!’; item, duo da6 mali ‘si pariter — relinquetur’; demum, clausula heroica ‘/-sum profu/gjamus/’). Titulum hunc, ita ut CIL VIII, 23243 et 23244, tetigit R. Cagnat, BACTH 1901, pp. 115–116, omnes repertos in mausoleo Aureliorum, qui fuerunt vel gentiles vel fortasse Iudaeis proximi (cf. Monceaux laud., pp. 213 ss.). Est autem titulus noster – ut percipimus ex CIL VIII, 23243 (P. Aurelius Felicianus h(ic) s(itus) e(st), vixit an(nos) XVIIII, m(enses) VIII, parentes erudito et piissimo filio fecerunt) – elogium P. Aurelii Feliciani, qui videtur fuisse iuvenis studiosus similis illorum de quibus dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 163–164. Carmen instar lamentationis; de questu in initio posito videas quaeso Petron. 34, 10, v. 1 eheu nos miseros…; ad finem autem est sententia, quin etiam totum carmen per sententias structum procedit. v. 1. duo lumina: δισσὰ φάη legimus in titulo Zanclaeo ZPE 213, 2020, pp. 66–71 (saec. I vel II p.Ch.n.); compares verba ‘hic Petrus et Paulus mundi [duo] lumina praesunt / quos caelum similes hos habet aula pares’ in urbano ICVR 3900, 1–2, aliter tamen relata. Nescio utrum ‘duo lumina’ hic sint duo fratres Aurelii, scil. Fortunatus (XXX annorum) et Felicianus (XX fere annorum), an translate significent unum Felicianum (cf. Hamdoune(1) p. 38). ‘Quid aliut... nisi serviendum’: scil. ‘quid aliut nisi... servire’, videas quam vehementer, quamvis inepte, scriptor necessitatem exprimat. ‘Vindex dies’ est ‘dies mortis’. ‘Secessus’ i.q. ‘refugium (scil. mortis)’. Quod est de sermone: scriptio hypercorrecta ‘aeheeu’ pro ‘eheu’, ‘saeparatim’ i.q. ‘separatim’; litterae ‘t/d’ confusae, ‘aliut’ i.q. ‘aliud’, ‘set’ i.q. ‘sed’; praeterea ‘morti’ i.q. ‘mortis’.

2971–2972. 2971. CIL VIII, 726 (Wilmanns – Mommsen); Chol. 485; R. et L. Poinssot, BACTH 1932–1933, p. 142; Söderström p. 107; ILatTun 591; Pikhaus Répertoire B 106; fig. in Leïla Ladjimi Sebaï in AfrRom 4, 1986, pp. 415 ss. (tab. IX); AEp 2014 n. 1487; EDCS 15400851 (fig.); CLEAfr 220. Stela exhibens carmen fere integrum. 2972. CIL VIII, 12190 (Cagnat – Schmidt); Chol. 485; Söderström p. 107; ILatTun 591; Pikhaus Répertoire B 107; EDCS 24400300; MQDQ CE|appe|789; CLEAfr 221. Sunt gemini tituli, ambo reperti in loco qui dicitur Aggar (Hr. el Khima – Hr. Sidi Amara), in agro Mactaritano (Byz.), fere saecc. II–III p.Ch.n.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

2971.

695

2972.

D(is) M(anibus) S(acrum). | [ - - ]us Clarus Bonicianus | iu[venis] inter omnia emendatus, | verecundia incomparabili

[D(is) M(anibus)] S(acrum). | [ - - To]rquatus | [C]rescens | [iuvenis inter omnia em]e(n)datus, vere|[cundia incompa]rabili mo|ribus et ingenio clarus, mori|[bus et ingenio clarus], om|ni simplicitate iucundus, [o]mni sim|[plicitate iucundus], sem|per parentibus carus, [s]emper pare|[ntibus carus], is cum | summmo eorum dilectu | [is cum] summo | [eorum dip(ius) v(ixit) a(nnis) XXI, m(ense) lectu p(ius)] v(ixit) annis [ - - I, h(ic) s(itus) e(st). h(ic) s(itus) e(st)] (?). Commaticum, oratione soluta confectum versiculis commixtis, ut recte vidit Söderström pp. 112–113. Verba persimilia ‘moribus et ingenio clarus... cum summo honore parentium dilectus’ leguntur in commatico 2973, prope eundem locum reperto (Hr. Sidi Amara) ubi nostri tituli.

2973. CIL VIII, 12159 (Cagnat – Schmidt); Chol. 1009; ILatTun 595; Pikhaus Répertoire B 108; Cugusi Aspetti letterari p. 144; Hamdoune(1) 35; EDCS 24400272; MQDQ CE|appe|850; CLEAfr 222. In loco qui dicitur Aggar (Hr. elKhima – Hr. Sidi Amara), in agro Mactaritano (Byz.), fere saecc. II–III p.Ch.n.

D(is) M(anibus) S(acrum). | M(arcus) Antonius Faustia|nus Nepos Principinus | insigni piaetate prae〈d〉itus, | moribus et ingenio clarus, | acceptus patriae, dicen|di peritus, his cum sum|mo honore parentium | dilectus, p(ius) v(ixit) a(nnos) XVIII, d(ies) VI. ‘praebitus’ lapis

696

B. DVBIA

Commaticum, ut viderunt Söderström pp. 113–114, Gamberale Problemi p. 493, Pikhaus Répertoire p. 60 (contra Gagner pp. 19–20). Similia sunt commatica 2971–2972. Elogium iuvenis dicendi periti immatura morte ablati: Cugusi Aspetti letterari pp. 144, 150. ‘Faustianus/Faustiana’ 30es legitur, maxime in Africis provinciis, ut colligere possumus ex Kajanto p. 272; ‘Principinus/Principina’ autem perrarum cognomen, legitur enim quater, in Africa tantum (Kajanto p. 291). ‘Piaetate’ i.q. ‘pietate’, est scriptio hypercorrecta; ‘parentium’ autem i.q. ‘parentum’ (ut supra, 2969).

2974. P. Monceaux – M.A. Merlin, CRAI 1914, pp. 482 ss. (tab.); L. Cantarelli, BCACR 43, 1915, pp. 241–243; AEp 1915 n. 38; ILCV 3477 et II, p. 516; ILatTun 380; Duval p. 408 (fig.); Ben Abdallah Catalogue 20; Pikhaus Répertoire B 35; BE 716; EDCS 16201976 (fig.); HD 029286 (fig.); TM 200960; MQDQ CE|appe|890; Hamdoune(1) 10; CLEAfr 223. Sufetulae (Byz.), tabula calcaria sepulcralis integra; cum Vitalis anno 456 natus esset, ut ex postscripto concluditur (nam Gesiric rex factus est anno 428), mortuusque annum XXXVIII agens, patet titulum positum esse anno 494 p.Ch.n. (sed 545– 546 Duval, Hamdoune).

⊂ chrismon ⊃ | in nomine Patris et Filii et (Spiritus) (Sancti) amen. | Vitalis (presbyter) vi[xi in pace] (?) | D(e)i annis XXXVIII, re[q]ui[esco ho]|die. hic positus plạ[cida in] | pace reserbor pulberi. spes mic(h)i multa manet, na[m te] | venturum spero (Dominum) qui cuncta | creasti tibi, ut cinere[s] istos | suscites ipse potens. hec est | speciosior sole 5 et super omnem | s[t]ellarum dispositionem. | luci conparata inbenitur prior, | dum sit una omnium potens et | in se permanens omnia inno|dans. natus anno XXVIII | regis Gesiric(i) pridie Idus | Septembres. ⊂ palma ⊃ 8. ‘innodans’ lapis errore quodam ut videtur pro ‘innobans = innovans’, cf. enim Vulg. Sap. 7, 27 infra, in commentario pro ‘XXXVIII’, Duval et Hamdoune maluerunt ‘LXXVIII’

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

697

Titulus pertinens ad Vitalem quendam presbyterum, qui videtur basilicam Sufetulensem ex voto ampliavisse, cf. Mandouze p. 1223 s.v. Vitalis 9. Commaticum: est oratio soluta cum versibus auctorum et locis Veteris Testamenti commixta. Nam primum comparare possumus verba ‘hic positus plạ[cida in] pace’ cum urbano 1964 Deuterius [pl]acida securus pace quiescit, et Tarraconensi 2180, 4 iam placide posita Lethes in morte quiesco (fere 250–350 p.Ch.n.), quae carmina ipsa ambo pendent a Vergilio (cf. supra, ad 2832 bis). Dein, ut viderunt J.M. Escolà Tuset – J. Martínez Gázquez in AfrRom 15, 2002 (2004), pp. 1529–1530 et Hamdoune(1) pp. 32–34, maximi est momenti similitudo, ad verbum quidem mutato tantum ordine partium, linearum 5–8 cum loco illo - Vulg. Sap. 7, 27 et cum sit una (scil. sapientia), omnia potest / et in se permanens omnia innovat + - Vulg. Sap. 7, 29 est enim haec speciosior sole / et super omnem dispositionem stellarum, / luci comparata, invenitur prior (cf. infra, Aliena Afr.); quam similitudinem neque Th.l.L. s.v. innovo, col. 1716, 70–72 neque ILCV ad loc. plene perspexerunt. Praeterea, addas quod locutio ‘venturum spero dominum’ etiamnunc in liturgicis libris in usu est (ut fit alibi quoque in carminibus epigraphicis, e.g. in urbano 1570, 3 reliquisti mammam tuam gementem plangentem plorantem); nec mirum, cum carmen de presbytero quodam positum sit. De sermone, nota: ‘mic(h)i’ i.q. ‘mihi’, ‘hec’ i.q. ‘haec’, item betacismum (‘reserbor pulberi’ i.q. ‘reservor pulveri’; ‘inbenitur’ i.q. ‘invenitur’; ‘innodans’ i.q. ‘innobans’ i.q. ‘innovans’); nomen ‘Gesiric(i)’ autem scripsi more Latino, nisus plurimis locis quos collegit Reichert pp. 301–306, sed ne ‘Gesiric’ quidem (scil. Germanice expressum) absurdum.

2975. P. Carton, BSASousse 11–12, 1908, p. 52 (fig.); Leynaud p. 300 n. 33 (fig.); ILCV 4737; ILatTun 191; A. Ferrua, Aevum 47, 1973, pp. 202–203; Pikhaus Répertoire B 9; EDCS 08201770; Hamdoune(1) 4; CLEAfr 224. Tabula ex marmore, Hadrumeti (Byz.) in catacumbis (de quibus cf. ad 2791 laud.), incerta sed seriore aetate (Hamdoune iudicat saec. IV ex. – V p.Ch.n.); titulus Christianus.

se(x) (?) annos vi|xi(t) Florentia, | iu〈n〉iora puella, | quae genus | duxit Camp〈an〉o, | Dei opulo fidelis | mente consociata | Deo. dec(essit) III Kal(end-) Feb(ruar-), | dep(osita) Idus Mar( ). ‘iuiora’ et ‘campmo’ lapis errore quodam

698

B. DVBIA

‘vixi(t)’ Leynaud, ‘vixi’ ILCV; ‘opulo’ Leynaud, ILCV, Ferrua, Th.l.L. (infra), ego ipse, ‘oculo’ ILatTun, Handoune; ‘dec(essit)’: ‘def(uncta)’ malint Ferrua, Handoune Commaticum ubi verba ‘se(x) ― puella’ versum heroicum efficiunt (ita Ferrua laud., recte puto). Epitaphium puellae Christianae natione Campana, cui nomen fuit ‘Florentia’ (quod nomen raro legitur, cf. Kajanto p. 233). ‘Iuniora’ (fem.) i.q. ‘iunior’, per metaplasmum; ‘opulum’ autem alibi non legitur, quid valeat incertum, vel i.q. ‘opus’ (scilicet ‘opulo’ i.q. ‘opere’) ut interpretatur Th.l.L. s.v., vel etiam i.q. ‘ops’ (scilicet ‘opulo’ i.q. ‘ope’) ut malit Ferrua laud.; ‘Camp〈an〉o’ i.q. ‘Campano(m)’ i.e. ‘Campanum’; ‘Idus’ fortasse pro ‘Idibus’.

2976. CIL VIII, 5001 (Wilmanns – Mommsen); Chol. 493; ILatAlg I, 1837; Pikhaus Répertoire A 197; EDCS 13001242; MQDQ CE|appe|791; Hamdoune(1) 80; CLEAfr 225. Ara Tubursicu (Num.) reperta, incerta aetate sed post saec. II p.Ch.n. (videas enim adclamationis formulam).

Dis Manib(us) Sac(rum). | Hymetiano, | iuveni pio | acerbissimo | flore iuven|tutis er[ep]to; | scriptor ca|sui dole, vix(it) | an(nos) XX, m(enses) VIII, | dies V sine | crimine vi|tae. Postumi|us Victori|cus pater | posuit. | h(ic) s(itus) e(st). Commaticum; est oratio soluta, inibi pauca interposita sunt versibus concepta, scilicet ‘flore iuventutis erepto’ (cf. infra, Indices IX s.v. ‘flos iuventutis’) et ‘sine crimine vitae’ (cf. supra, ad 2850 et infra, Indices IX s.v.); quin etiam, dummodo anni aetatis omittantur, versus plenus da6 efficitur, scil. ‘scriptor, casui dole, vix(it) sine crimine vitae’. Cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 256–257. Longe aliter Hamdoune(1) p. 148 interpretatur, scil. duo ia6 mali ‘Hymetiano, iuveni pio acerbissimo / flore iuventutis er[ep]to. scriptor casui dole’. Sed omnia in incerto iacent. ‘Hymetianus’ Graecum nomen, cf. ‘Hymetis/Himetius/Himetus’ in Solin Personennamen pp. 689–690. ‘Victoricus’ autem cognomen Africum potissimum (60es de tota summa 66: Kajanto p. 278, Ben Abdallah Ammaedara p. 372), item proprie Africum cognomen simile ‘Victorianus’, nam legitur in Africae provinciis 28es (tota de summa 40: Kajanto, Ben Abdallah Ammaedara laudd.) – ne de cognomine ‘Victor’ dicam, quod in Africis saepius legitur, cf. ad 2884.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

699

‘Casui dole’ pro ‘casum dole’ vel ‘casu dole’.

2977. CIL VIII, 5530 (Wilmanns – Mommsen) = 18864 (Cagnat – Schmidt – Dessau); Fr. Bücheler, RhM 45, 1890, p. 328; ILS 2956; ILatAlg II, 2, 4722; EDCS 25600196; MQDQ CE|appe|792; Cugusi Corpus p. 89; CLEAfr 226. Ara Thibili reperta (Num.), aetate haud seriore, haud post saec. III p.Ch.n. ut puto (videas enim formularum genus).

post fere 9–10 linearum reliquias, haec leguntur [prop]inquo[rum suorum] | amator et patriae, lae[sit ne]|minem secuntur multa alia oratione soluta conscripta ‘[pro]pinquo[rum suorum]’ rest. ILatAlg probabiliter (cf. enim e.g. simile Carthaginiense carmen 2969), aliter CIL In longo titulo, qui amplius quam per viginti lineas extenditur, laudatur quidam ‘eloquentia facundus, orator nobilis, declamat[or] facilis extemporalitate, di[a]logorum et epistularum e[t] edyliorum conscriptor, quae ex[ta]nt’, quam ob rem titulus ipse adiungendus est ad ea quae dixi Cugusi Aspetti letterari pp. 91 ss. de viris litteratis. Est autem, potius quam carmen, commaticum quoddam formulis contextum quae saepissime in CLE leguntur (‘laesit neminem’, infra, Indices IX s.v.; ne dicamus de formula violationis sepulcri, de qua cf. Indices IX s.v.).

2978. ILatAlg II, 1, 1506; EDCS 08100431; CLEAfr 228. Cirtae (Num.), fere 80– 120 p.Ch.n. (Lassère Chronologie p. 148).

Sext(us) Murtius Ge|nialis pater | hanc aram | iuxtaque carorum | filiorum suorum | iam pridem vita | functorum, agens | annum sexsagesimum|IIIII, ṃ(ensem) ṾỊỊỊỊ, ḍ(iem) ỊỊỊỊ, inscripsi, | suggessturus tem|pora quamdiu nos | lux et fortuna lu|[cebit] -----omnia legit Gsell ‘Genialis’ cognomen satis usitatum ubique, cf. Kajanto p. 260.

700

B. DVBIA

Est versus heroicus (nota ‘quamdju’, ut fit in 2717, 8) syntactice arte cohaerens cum verbis quae oratione soluta concepta praecedunt. ‘Sexsagesimum’ i.q. ‘sexagesimum’; ‘suggessturus’ i.q. ‘suggesturus’ (cf. supra, ad Madaurense 2835).

2978 bis. D. Mehentel – M. Filah, Une nouvelle inscription à Boumerzoug, in Epigrafia Nord Africa pp. 503–507. Cirtae, tabula calcaria fracta ad summum, exhibens textum sepulcralem fere integrum; saec. II vel III p.Ch.n. ut videtur.

[D(is) M(anibus) S(acrum)] (?) | Margar[i]|dis nutri|cis Rupiliorum | optim(ae) femin(ae), | v(ixit) a(nnis) LXX, | h(ic) s(ita) e(st). fecit | Rupius Zosimus | socrui piissima(e) persanc|tissimae ei qu[i]dqui[d] | in genere nusquam | castius esse potest ‘[Rupiliae] | Margar[i]dis’ edd. principes dub.; edd. principes nescio an recte

‘Rupi(li)us’ scripserunt

Commaticum, nam post nonnullas lineolas soluta oratione conceptas secuntur arte syntactice cohaerentia aliquot verba prosodice structa, scil. vel ‘castius esse potest’, qui est optimus finis versus (cf. Mastandrea pp. 251– 252), vel ‘ei qu[i]dqui[d] — potest’, qui est da7 malus. ‘Margaris, -ridis’ deest in Kajanto, ‘Margarita’ potius invenitur (Kajanto p. 346). De gente Rupilia cf. Schulze pp. 443–444. Haec laus mulieris optime comparatur cum elogio ‘coniux exempli rarissimi sexus’ Hadrumetini 2791.

2979. ILatAlg II, 3, 9440; EDCS 23700725; MQDQ CE|appe|793; CLEAfr 227. In Castello Phuensium (hodie Aïn Foua), prope Cirtam (Num.), aetate incerta sed haud seriore nominum ratione habita, fere saec. II vel III p.Ch.n.

gestis ad effectum multis m[ - - - ] | 1 industrem vitam virtut[ - - - ] | 2 [ - - - ] fil( ), C(aius) Iuli(us) Quir(ina) Montanus Fro[nt - - - ] | fr[ - - - ] . . [.]ari[ - - - ]arum[ - - - ] | modo quod venerit on[ - - - ]|les [ - - - ] reditu gaudent . [ - - - ] | 3 arcum fundatum eḍif̣[icatum . . ] (?) | Marte Romano. 4

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

701

Commaticum ut videtur, cf. ILatAlg II, 3, p. 1031. ‘Montanus’ cognomen saepe legitur ubique, cf. Kajanto p. 309; attamen tria nomina Montani quae sint, incertum est (nescio utrum ‘fil( ) C(ai) Iuli(us) Quir(ina) Montanus Fro[nto]’, an ‘fil(ius), C(aius) Iuli(us) Quir(ina) Montanus Fro[nto]’, an aliud nescio quid). v. 2. industrem: si recte legitur, vox rara, compares quaeso CIL X, 478, 8 industrium virorum patrocinio (Paesti, 344 p.Ch.n.): Th.l.L. s.v. industrius, col. 276, 82 s. v. 3. arcum fundatum: compares ‘arcata’ in 2718, 7 (Gholaiae). v. 3. Marte Romano: videsis urbanum 881, 1 sub Marte Aquitano (legit S. Timpanaro, Contributi di filologia e di storia della lingua latina, Roma 1978, pp. 389–393), quo collato fortasse ‘[sub] Marte Romano’ supplere possumus. Ex verbis ‘modo quod venerit’ vs ‘reditu gaudent’ puto deduci posse hic de aedibus visitandis dici ut beneficia inde trahantur, qua de re legas quaeso Sblendorio Cugusi Ricontestualizzazione pp. 495 ss. et infra, Indices IX s.v. ‘mutari (in melius)’.

2980. CIL VIII, 7384 (Wilmanns – Mommsen); Chol. 191; ILatAlg II, 1, 1185; EDCS 13200277; MQDQ CE|appe| 794; AEp 2017 n. 1671; CLEAfr 229. Cirtae (Num.), titulus incertae aetatis, fortasse saec. III p.Ch.n. vel potius IV (sed saecc. II–III iudicat Lassère Chronologie p. 135).

Praescr.: D(is) M(anibus). | Geminia inge|nua univira conse|rvatrix dulcissim(a) | mater 1 omnium | hominum parens, o〈m〉ni|bus subveniens, 2 innoce|ns castissim(a) praesta|ns rarissima v(ixit) a(nnos) LXXXI, | tristem fecit nemine(m). | 3 o(ssa) v(olo) b(ene) q(uiescant). ‘obnibus’ lapis errore quodam Versus: unum di, dummodo verbum ‘conservatrix’ omittatur v. 1, dein brevis narratio oratione soluta conscripta, demum parva pars rhythmo quodam structa. Itaque est commaticum. ‘Geminia’ raro legitur, cum contra similia cognomina ‘Gemina/Geminus’ vulgatissima sint (Kajanto p. 294). Geminia ‘univira’ dicitur, qua de appellatione cf. 1306 (Romae, aetate incerta) et Sblendorio Cugusi Composti p. 74; in ipsa urbe Cirta vero mulier quaedam Cornelia Libosa appellatur ‘sola contento maritu’ 2809 (ubi vide). Cf. infra, Indices IX s.v. ‘univira’. De coniugis fide saepissime vehementer in carminibus epigraphicis laudata dixit Logemann p. 14.

702

B. DVBIA

‘Conservatrix’ scil. ‘mulier quae domum et rem familiarem servavit’, ut puto, collatis e.g. 52, 8 domum servavit (Romae, aetate fere Gracchana), 56, 4–5 (Romae, aetate Caesariana), cett.: Sblendorio Cugusi Osservazioni p. 162 et infra, Indices IX s.v. ‘domiseda’. Verba ‘tristem fecit neminem’ compares cum locutione tritissima ‘laesit neminem’, de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘laedere neminem’. ‘Rar(issim)ae’ et ‘cast(issim)ae’ saepius uxores dicuntur, in Africis ipsis, cf. 2762, 1; 2791, 1, 4; 2813, 1; 2977. Quod ad sensum attinet, totus locus comparari potest cum Turritano 2308 (cf. ad loc., praeterea Caesar p. 48). Sententia ‘omnium — subveniens’ est fortasse Christiana.

2981. P. Gauckler, BSNAF 1905, p. 247 n. 7; AEp 1906 n. 46; Monceaux 260 (fig.); ILCV 2032; ILatTun 1689; Duval Loca 207 (fig.); Pikhaus Répertoire A 201; Gómez Pallarès Dossier p. 202 n. 29; EDCS 08601543 (figg.); HD 021737; TM 200025; Hamdoune(1) 76; CLEAfr 230. Opus musivum repertum in colonia Thabraca (Num.), fere 380–420 p.Ch.n.; cf. Pikhaus Répertoire p. 111.

Privata cum | Victoria gau|de triunfa. | consecratae | virginitatis | et confessio|nis victricia | portantes | tropea, veste | i[ndu]tae an|ge[li]ca in p(a)c(e), | (in corona) dignis | digna | vincenti|bus coro|na. 3. ‘i[ndu]tae’ Gauckler recte Commaticum, est oratio soluta commixta cum formula ‘dignis digna’ quae alibi quoque in Africis legitur, scilicet in Thamugadensi 2983 dignis digna merent[ibus corona], nec non in ceteris regionibus, e.g. in Ardeatino ML 14 atque in titulis collectis in ILCV I, p. 401; est versus novi generis. Extra metrum, addas e.g. ICVR 26596 [d]igna cum dignis, AEp 1893 n. 85 dignis dignam… coronam. Generatim cf. C. Weyman in ALLG 13, 1904, p. 255 et Cugusi Aspetti letterari p. 341 n. 1. Vox ‘digna’ in initio ponitur, ut fit in Mactaritano 2779, 1 (ubi vide). ‘Privata’ nomen mulieris cf. 2781 (comm. ad loc.), ‘Victoria’ autem cf. 2851 (ubi vide). ‘Victricia portantes tropea’: cf. ILCV 1986 portant qui ex hoste tropaea (Hamdoune). Cum autem scribatur ‘portantes’ plural., necesse est interpretemur verba ‘gaude triunfa’ (sing.) quasi ‘gaudete triumphate’ (plural.), ad Privatam et Victoriam simul referentia. Videas ‘triunfa’ i.q. ‘triumpha’, ‘tropea’ i.q. ‘tropaea’.

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

703

2982. E. Albertini, BACTH 1924, pp. LXXVII–LXXVIII n. 1; AEp 1924 n. 37; J. Gagé, BAHipp 37, 1930–1935, pp. 45–55; AEp 1936 n. 156 et 1937 n. 176; Pikhaus Répertoire A 214; Ardeleanu p. 433 n. 5; EDCS 15900344; HD 026287; TM 200549; CLEAfr 231. Hippone Regio (Num.), saec. V in. p.Ch.n. (Gagé laud., pp. 53–54). Tabula marmorea parum integra.

Euticius quem genu[it - - - ] [- - - ]|to in 〈l〉oco quies[cit] (?) | errori subtractus [ - - - ] | fuerat renatus cath[olic - - - ] | est gremio reserva[tus - - - ] | s(an)c(t)a progenies quem [ - - - ] | 〈f〉ides, confessio[ - - - memo-] | riam decorav . [ - - - sempiter-] | nam prolem pat[ - - - ] | [i]nnocentia ae[- - - ] | [pro m]eritis con[iunx . . . fecit, | posi]tus in p[ace . . . ].

5

10

‘ioco’, ‘eides’ lapis errore quodam pro ‘loco’, ‘fides’ omnia haec multaque alia restituit Albertini, ipse autem pauca tantum dubitanter accepi eademque minus incerta, reliqua reieci ut nimia 2 init. ‘[remo]|to’ rest. Albertini, nescio an recte; 3. ‘[Donatistarum]’ Albertini probabiliter, nulla tamen re certa; 4. ‘cath[olicae fidei]’ Albertini probabiliter, sed nulla re certa Commaticum agnovit Pikhaus Répertoire p. 115, cum W. Seston, REA 38, 1936, p. 349 de ‘malis versibus’ dixisset, Gagé de ‘sermone poetico’, Albertini autem de re tacuisset. Idem Albertini complura restituit ita ut de Donatistarum controversia sermo aperte conficeretur, sed res incerta. ‘Euticius’ i.q. ‘Eutychius’ i.e. ‘Eutychus’, Graecum nomen, videas supra, ad 2736. ‘Euticius quem genu[it - - - ]’ est fortasse nihil aliud nisi variatio quaedam tritissimae formulae filiationis ‘Euticius filius [cum nomine patris gen. casu]’. v. 4. renatus: vox propria Christianorum, cf. comm. ad 2519, 3 et infra, Indices IX s.v. v. 6. progenies: vox pro tempore exquisita, cf. ad 2400, 2 et 2774, 8.

704

B. DVBIA

2983. P. Monceaux, CRAI 1913, pp. 381 ss.; A. Ballu, BACTH 1913, p. 171; AEp 1914 n. 82; RA 1914, p. 470; ILCV ad 2032; EDCS 16300184; HD 028051; TM 205603; CLEAfr 232. Thamugadi (Num.) in basilica, opus musivum, aetate incerta.

dignis | digna me|rent[ibus | corona]. | [l]eg[as et] | vi[va]s i[n | Chris]to. vox ‘[corona]’ in fine versus restitui potest quippe quae in carminibus Christianorum saepe legatur, cf. potissimum 2981 vincentibus corona, 784 = CLESard 11, 5 Domino tribuente corona (Caralibus, fere priore parte saec. V p.Ch.n.). Versus novi generis, sed re vera merae formulae sunt. Formulam ‘digna dignis’ videas paulo supra, ad 2981 laud.

2984. CIL VIII, 9271 (Wilmanns – Mommsen); Monceaux 214/320; Eng. 115; ILCV 1829 et ad 3451; Duval Loca 168 (fig. 232); Gómez Pallarès Musiva IV 94+95; AEp 2016 n. 1980; EDCS 23500026; MQDQ CE|appe|796; CLEAfr 234. Opus musivum in aediculae pavimento, in loco qui dicitur Bu Aidel (Mauret. Caes.), altera saeculi V p.Ch.n. parte (de temporibus per annos provinciae digestis cf. supra, p. 597); titulus votivus.

pax intran[ti istam] | ian[uam, pax et reme]anti. | [hic Domin]o nostro placens Sabina beato | [Lauren]tio martiri votum reddidit, completo | [aedific]io die XIIII Kal(endas) Iul(ias). hic est Ianuari | [fil]ii eius memoria, qui vixit ann(os) XLVII, m(enses) V, | [quies]cit in pace [ - - - ] ann(o) provinc(iae) CCCCX[ - - - | paradi]so (?) lucis [gaudere (?) p]ostulavit. edd. Monceaux et De Rossi Duo da6, quos arte coniuncta sequitur pars tituli oratione soluta concepta, quam ob rem commaticum vere agnosci potest. ‘Sabina/Sabinus’ nomen ubique saepissime legitur, fere 1300es (Kajanto p. 186). ‘Ianuarius’ nomen quoque saepissime legitur ubique, maxime in A-

a) COMMATICA QVAE DICVNTVR

705

frica (fere tertia pars totius): cf. Kajanto pp. 218–219, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 226. Saepe monentur fideles ut aedes sacras ineant, videas e.g. 2387, item ED 74(1) Ferrua; quo de introitu salvifico, ut ita dicam, et in titulis gentilium et in Christianis videas complures locos quos minutatim collegit tractavitque Sblendorio Cugusi Ricontestualizzazione pp. 495 ss. Scilicet ianua aedis sacrae metaphorice coniungitur cum ianua paradisi de qua dicitur in Psalm. 118(117), 20 (cf. supra, ad 2672). v. 1. pax: vox Christiano more posita. v. 1. verbum ‘intrare’ transitive positum, ut fit inde ab aetate exeuntis Rei publicae, cf. Th.l.L. s.v., col. 56, 58 ss.; contraque ‘remeare’, quod legitur fortasse in Caesariensi 2870 quoque, seriore aetate in usu fuit, ut paucis verbis dixi Cugusi CEL II, p. 340. v. 2. [hic Domin]o nostro placens Sabina...: quod ad sensum attinet, haec locutio mutat vulgatam ‘Sabina deo iuvante...’. postscr. ad fin.: cf. Diehl ad ILCV 3451, II, p. 209. ‘Martiri’ i.q. ‘martyri’.

B. DVBIA b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA 2985–3111 SICILIA 2985. CIL X, 7134 (Mommsen); sicily.classics.ox.ac.uk/inscription/ISic0414; EDCS 21900477. Fragmentum ex marmore undique fractum, Syracusis repertum, aetate incerta.

[---]..[---]| [ - - - ]latyr[ - - - ] | [ - - - ]ri Iove s[ - - - ] | [ - - - ]ior Sicul[ - - - ] | [ - - - ] pampinei [ - - - ] | [ - - - ] Sirac[us- - - ] | [ - - - ]pp[- - - ].

5

Incertum an versus. Vt recte vidit Mommsen, vox ‘pampinei’ carmen suadet ut agnoscamus, collato e.g. 2690, 8 (Romulae Malvae), sed condicio lapidis fidem prohibet. Voces ‘Sicul[ ]’ et ‘Sirac[us- ]’ una coniunctae efficiunt ut iudicare possimus in textu Syracusano de Syracusis quidem sermonem esse: anne Syracusae laudabantur (quam urbem re vera magnificat Ausonius, ordo 92 ss.), fortasse instar loci amoeni (videas enim vocem ‘pampinei’)? ‘Sirac[us- ]’ i.q. ‘Syrac[us- ]’.

708

B. DVBIA

SARDINIA 2986. F. Vivanet, NSc 1893, p. 88; CIL X, 7658 (Mommsen ex schedis); Chol. 1322; Sotgiu Epigrafia C 4; Cugusi Epilegomeni p. 446; EDCS 22200761 (fig.); TM 284411; P. Floris in EDR 086506; Porrà 5; Floris 172 (fig.); CLESard 25; CILS 140. Ara funeraria calcaria Caralibus reperta, fere saec. I ex. vel II in. p.Ch.n. mea sententia (item Floris).

Praescr.: D(is) M(anibus). | L(ucius) Herennius | Castus | vixit annis XVI, | mensibus duobus, | fatiṣ c̣essit suis. Nescio an versus, fortasse ia, sed rem dilucide iudicare haud possumus lapidis mensurae causa. ‘Herennius’ nomen Etruscum, cf. Schulze pp. 82–83; ‘Castus’ cognomen persaepe legitur in omnibus provinciis, maxime in Africis, cf. Kajanto p. 251. Verba ‘fatis cessit suis’ poeticum colorem exhibent, comparetur carmen urbanum Christianum 728, 5 fatis decessit ini[quis] (‘fata’ pluralis, cf. supra, ad 2302, et infra, Indices IX s.v.). Similiter ‘[ - - - ] hic iaceo fatis’ legimus in incerto Emeritensi 3001 quater.

2986 bis. Donatella Salvi in L’epigrafe di Marcus Arrecinus Helius, Atti della giornata di studi, Senorbì 23 aprile 2010, Senorbì 2011, p. 112 (fig. 12); AEp 2013 n. 645; EDCS 69200240. Caralibus, ad Sanctum Saturnum, fragmentum tabulae undique fractae, incerta aetate.

------| [ - - - ] . pl . [ - - - ] | [ - - - ]ic pati[ - - - ] | [ - - - c]laro steḷ[larum lumine - - - ] (?) [ - - - v]ịxisti vu[ - - - ] | [ - - - ]e dolum d[ - - - ] | [ - - - ] . t propriu[ - - - ] | [ - - - ]um quod[ - - - ] | [ - - - ]s genitor [ - - - ]. edidi, nonnulla restituens, ex photographemate

5

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

709

Fortasse versuum reliquiae. Quid carmen significet in obscuro iacet, lapidis condicionis causa. Estne elogium fili(ol)ae adamatae (v. 3?) a genitore curatum et positum, solacium doloris (‘dolum = dolorem’?, cf. ad 2742, 7)? v. 3. [c]laro: videas supra, Sulcitanum 2302, 4 clara luce. v. 3. steḷ[ ]: est scil. vox ‘stella’, ‘stellatus’, ‘stellans’, ‘Stella’ (nomen) vel simm. v. 6. scil. ‘propriu[s]’ vel ‘propriu[m]’.

2987. G. Lilliu, NSc 1947, p. 329 (tab. 1); Zarker 9; ILatSard 172; Sotgiu Epigrafia A 172; EDCS 12100459 (fig.); TM 491174; C. Bogazzi in EDR 153143; Porrà 912; MQDQ CE|appe|633; CLESard 29; CILS 631. In loco qui ‘Prabazzedda’ dicitur, prope Gergei, haud longe a Valentia, tabula ex marmore, aetate incerta, fortasse saecc. II–III p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Iuliae Marcia|neti inconparab(i)l(i) | speciae omnibus | amabilis, quae non | digna aetate citto | caruit, Postscr.: que vix(it) annis | XXVI, m(ensibus) III, mar(itus) et paren(tes) | b(ene) m(erenti) f(ecerunt). Incertum an versus, fortasse ia. Titulus sepulcralis Iuliae Marcianae. ‘Marcianus/Marciana’ nomen late patet (cf. Kajanto p. 150); ‘Marcianeti’ est dativus Graecus, legitur alibi in titulis Christianorum ILCV 2521; 2698; 3394 B; ICVR 10007 (Diehl ILCV III, p. 105, Cugusi Epilegomeni p. 446); comparari potest cum dativo ‘Cyriaceti’ in Turritano 2309: cf. infra, Indices IX s.v. ‘dativus Graecus’. v. 1. speciae omnibus amabilis: in titulis sepulcralibus persaepe memoratur atque laudatur amor favorque quo mortuus (vel mortua) affectus sit, ut contenderunt e.g. Cugusi Tema pp. 5 ss. et Hernández Pérez Poesía pp. 140, 178 ss.; cf. potissimum 1193 carus omnibus (Castulone, saec. II p.Ch.n.); 1544, 3 omnibus cara fui (Romae). Species autem et forma saepius laudantur in CLE, videas infra, Indices IX s.v. ‘forma’. v. 1. non digna: saepius in CLE ‘indigne’/‘non digne’ (simm.) idem valent quod ‘iniuste’, cf. Indices IX s.vv. ‘indigne’, ‘aspice quam indigne’. v. 2. aetate citto caruit: cf. potissimum 1328, 1 non digne Felix citto vitam caruisti miselle (Ammaedarae), 1165, 10 infelix aevo tam cito quae caruit (Romae, saec. I p.Ch.n.); praeterea 1044 B, 2 qui caruit vita, quom caret hac anima (Viminaci, saec. I p.Ch.n.), 1411, 10 munere nec vitae te caruisse putes (Romae, haud ante saec. IV p.Ch.n.). Compares quaeso iuncturam ‘luce carere’, de qua cf. supra, ad 2302, et infra, Indices IX s.v. ‘carere vita’.

710

B. DVBIA

v. 2. citto pro ‘cito’, cf. Th.l.L. s.v. cito, col. 1209, 76 (legitur etiam in Ammaedarensi 1328, 1 laud.); quid proprie valeat in sermone funerario videas Cugusi CLESard p. 95 et infra, Indices IX s.v. ‘Inconparab(i)l(i)’ i.q. ‘incomparab(i)l(i)’; ‘speciae’ i.q. ‘specie’ (scriptio hypercorrecta).

2988. Maetzke pp. 313 et 322 adn. 8, A. Ferrua adiuvante (tab. 9); AEp 1982 p. 111; Sotgiu Epigrafia B 81; Corda TUR021 (tab. LIII); AEp 1999 n. 813; EDCS 14700003 (fig.); TM 490930; Marianna Piras in EDR 153565; CLESard 30; CILS 1067. Tabulae marmoreae (postea in alium usum conversae) duo fragmenta congruentia reperta Turri Libisonis, ad Sanctum Gavinum, saecc. V–VI p.Ch.n.

[ - - - ]que cupi.[ - - - ] | [ - - - ] . i optime di[ - - - ] | [ - - - dulc]e.do (?) filiorum | [ - - - me]m.oratorum pa- | [rent- ? - - - de]ceditur vita et | 5 [ - - - ] vite merorem re- | [nov- ? - - - ] . autem flende memoria. | Postscr.: [ - - - ]o genitus est an(nor)um VII et me|[ns( ) - - - ], quievit in pace sub die XII[ - - - | Oc]tobres indicti(one) [ - - - | - - ]ci . [ - - - ]. omnia restitui dubitanter postscr.: fortasse ‘[prim]ogenitus’, collato titulo Caralitano Porrà 126 = CILS 1239 Versus agnoscere sibi videtur Sanders Pierres p. 282 n. 44, ego contra ad commaticum propendeam vel potius ad incertum. vv. 6–7. vite merorem re|[nov-]: ut supra 2310, hic quoque videtur latere renovationem doloris, qua de re cf. ad 2310, 5. v. 7. flende: ‘flend( )’ saepius legitur in CLE (Indices IX s.v.); ceterum aliae quoque verbi ‘flere’ formae saepissime in titulis leguntur, cf. e.g. Hernández Pérez Poesía pp. 75 ss. et infra, Indices IX s.v. De genere dicendi: nota ‘e = ae’ in ‘vite merorem’, fortasse ‘flende’.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

711

HISPANIAE 2989. CIL II, 2282 (Hübner); CIL II/72, 471 (Stylow); ILER 2887; EDCS 09000494; HD 028688; TM 223830; HispEpOl 4054; CLEHisp 165. Tabula sepulcralis calcaria, reperta Cordubae (Baet., Conv. Cordub.), med. saec. I p.Ch.n.

Hirria L(uci) f(ilia) Pa[ - - - ] | hic sita est ann[ . . . ] | XVII, pia tibi terra levis sit. | Petilia T(iti) l(iberta) Marta h(ic) s(ita) est, t(ibi) t(erra) l(evis) s(it). vel ‘ann[orum]’ vel ‘ann[is]’ Sunt tritissimae formulae epigraphicae, male consutae quod ad versuum rationem attinet, formula S( )T( )T( )L( ) autem bis ponitur quod ad duas mulieres est relata; videas insolentem ordinem verborum. Si ‘ann[is]’ suppleamus et numerum XVII omittamus, versum el fere agnoscamus (malum tamen), sed res valde dubia. ‘Hirrius’ nomen videsis Schulze p. 424.

2990. CIL II/72, 564 (Stylow, fig.); Felisa del Barrio, HispEp 19, 2010 n. 125; Carande Herrero Problemas p. 234; EDCS 09000591 (fig.); HD 028955; TM 223925; HispEpOl 4150 (fig.); CLEHisp 166. Cordubae (Baet., Conv. Cordub.), fragmentum tabulae sepulcralis (?) calcariae, undique fractae, 50–130 p.Ch.n. ut videtur.

[ - - - ]ṣ[ - - - ] | [ - - - ]e quạ[ - - - ] | [ - - - ] cum c̣[ - - - ] | [ - - - ]c̣urrit f̣[ - - - ] | [d]edit ipse[ - - - ] | ịn me egọ [ - - - ] | fideli cọ[niu- - - ] | condit[ - - - ].

5

Iudicat Stylow (in CIL) hoc carmen esse, quod tamen haud facile comprobari potest, lapide omnino fracto; ceterum, verba ne distribui quidem satis dilucide per versus possunt.

712

B. DVBIA

v. 8. lexis sermonem funerarium sapit ut videtur, cf. enim Indices IX s.vv. ‘conditur’, ‘conditus...’.

2991. Á. Ventura Villanueva in F. Penco Valenzuela, Ant 9, 1998, p. 76 n. 13 (fig.); Isabel Velázquez, HispEp 8, 1998 n. 176; EDCS 19100800; HispEpOl 5869; CLEHisp 31. Cordubae (Baet., Conv. Cordub.), fragmentum lapidis sepulcralis marmorei aetatis incertae, fortasse 80–120 p.Ch.n.

[ - - - ]tas . . . [ - - - | - - - mis]erandus (?) [ - - - | - - - ]esq(ue) cuncti[ - - - | - - - ]nit mihi m[ - - - ]. Versus: fortasse da. v. 2. compares 2379, 1 miserabile funus (in Civitate Igaeditanorum Lusitana); nisi quis malit legere ‘[ven]erandus’, collato e.g. 2312 veneran[ - - - ], cett., cf. infra, Indices IX s.v. ‘venerand( )’. Res in medio.

2992. ILER 5683 a; HAE 8–11, 1957–1960, n. 1407; A. Garcia y Bellido, AEA 33, 1960, pp. 132–136, n. 6 (figg.); CIL II/72, 357 (Stylow); AEp 1962 n. 50; Piernavieja Corpus 64; EDCS 09000377 (fig.); Feraudi in HD 016516 (fig.); TM 223713; J.L. Gómez Pantoja in HispEpOl 3937 (figg.). Cordubae (Baet., Conv. Cordub.), pars superior cippi calcarii capite rotundo ad dextram fracti, aetate incerta (fortasse saecc. I–II p.Ch.n.).

m(irmillo?) | L(ucius) Annius | Valens an(norum) XX | pugnavit [ - - ]. | te rogo [praeteriens] | ut d[icas “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”]. Est fortasse tritissima formula viatoris (infra, Indices IX s.v. ‘praeteriens dicas’); de formula gladiatorum cf. supra, ad 2681.

2993. J. Mangas Manjarrés, Gerión 8, 1990, pp. 263–272 (fig.); AEp 1991 n. 1076; A.U. Stylow, HispEp 4, 1994 n. 495 et 5, 1995 n. 526; Cugusi Aspetti letterari pp. 377–378, 387–388 et Corpus p. 53; CILA III, 2, 362 (González Román – Mangas Manjarrés, fig. 244); I.-J. Adiego, Hab 25 1994, pp. 213–224; AEp 1994 n. 1060; EDCS 10200100 (fig.); HD 055217; TM 233179; J.M.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

713

Ramírez Consuegra in HispEpOl 13842 (fig.); MQDQ CE|appe|122; CLEHisp 168. Prope Salariam (haud longe ab Italica, Baet., Conv. Cordub.), tria fragmenta congruentia, quae restituunt cippum sepulcralem capite rotundo, fere omnino integrum, 80–120 p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: Gemina D(ecimi) Pu|blici Subici ser(va) an(norum) | XXV h(ic) s(ita) e(st), obit in | partu, C(aius) Aerarịụ[s l(ibertus)] | posui[t ci]ppum. pa|[ - - - ]as mihi, si qu[a] | Inferi sapent, vi m[e] | abduceres. si me | amasti, fac abd[u]|cas. s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). ‘Infrri’ scripserat lapicida, dein correxit ‘Inferi’ praescr. ‘C( ) Aerariu[s l( )]’ Mangas, ‘C( ) Aerariu[s cum nomine]’ Stylow (et fortasse ‘aerariu[s]’ idem); 1 init. ‘Pa|[rca fuer]as’, Mangas, Adiego, ‘pa|[rva pa]rs’ HispEp, ‘pi|[a uxor er]as’ Stylow; 1 fin. ‘sapent’ scripsi, item Stylow, ‘sapeni’ Mangas, male; 3 init. pro ‘fac’, Mangas scripsit ‘tag’, male ut videtur ‘Gemina’ est mulieris nomen quod saepius usurpatur, cf. Kajanto p. 294; ‘D(ecimus) Aerarius’ vero legitur in Cordubensi 2336, ‘Aper Aerarius’ in Tarraconensi 2432 (cf. ad loc.). Recti versus non agnoscuntur, sed potius hic illic formulae (per iambos et trochaeos expressae) quas saepius in carminibus legimus, ut patet ex locis quos collegerunt Cugusi Aspetti letterari p. 387, Corpus pp. 155, 170, Rilettura II, pp. 543–544; Hernández Pérez Poesía p. 30; Adiego laud., pp. 213 ss. (e.g. 179, 1–2; 180, 2–3; 428, 13 ss.; 647, 6–7; 1147, 3–4; 1538, 1–2; Chol. 1248, cett.); quibus nisi editores suo quisque Marte lacunas compleverunt. Formula ‘si qua Inferi sapent’ alibi quoque in Hispaniarum locis legitur, scil. in Tarraconensibus 2432, 9 Inferi si qua sapent, miserum me abducite patrem (ubi vide), 542, 1–2 Manes si saperent (cf. infra, Indices IX s.v. ‘si sapiunt...’. Quam multae mulieres in filiis edendis perierint videas infra, Indices IX s.v. ‘mors partus causa’.

2994. A. Cabezón, AEAA 37, 1964, p. 130 nn. 36–37; HAE 17–20, 1966–1969, nn. 2301–2302; CILA III, 2, 577–578 (González Román – Mangas Manjarrés, figg. 374–375); CIL II/72, 84–85 (González Román) (figg.); HispEp 5, 1995 n. 375 et 12, 2002 nn. 300–301; J. Carbonell Manils – Helena Gimeno Pascual in Asta ac pellege pp. 250–251; Carande Herrero Problemas pp. 231–232; EDCS

714

B. DVBIA

09000091 / 09000092 (figg.); Feraudi in HD 027668 / 027671; TM 222702 / 222703; HispEpOl 2828/2829 (figg.); CLEHisp 167. Vnius lapidis, ut videtur, fragmenta, reperta Vrgavone (Baet., Conv. Cordub.), quae iam non extant, fere saec. II vel III p.Ch.n. ut videtur:

frg. a (= CIL II/72, 84).

frg. b (= CIL II/72, 85).

------| [ - - - ]r[ - - - ] | [---]...m..[---]| [ - - - ] haec omnibu[s - - - ] | [ - - - ] . . e matri qu . [ - - - ] | [ - - - ] . . data . [ - - - ].

------| [ - - - ]rede[ - - - ] | [ - - - ] . natoru[m - - - ] | [ - - - ]ra verb[ - - - ] | [ - - - ] . . bus . . [ - - - ]. 5

alii alia legerunt, quae tamen minutatim referri operae pretium non est, lapidis minimae mensurae causa a. 2. ‘mur’ vel ‘mar’ legerunt nonnulli, rebus incertissimis; 4. vel ‘matri qu . [ ]’ vel ‘matriquẹ [ ]’ b. 2. ita edd. vulgo, ‘[ ]nintorụ[ ]’ Feraudi Quo modo textus traditus sit, saec. XVII, videas quaeso Carbonell Manils – Gimeno Pascual laudd. b. 2. ‘natoru[m]’ (si recte legitur) vox poetica, cf. infra, Indices IX s.v.

2995. CIL II/72, 869 (Stylow); HispEp 11, 2001 n. 28; Hernández Pérez Poesía p. 106; EDCS 09000919 (fig.); HD 029684; TM 224210; J.-V. Madruga in HispEpOl 4438 (figg.); CLEHisp 169. In Municipio Flavio Mirobriga (Baet., Conv. Astig.), lapis undique fractus exhibens textum funerarium difficilem lectu, saec. I p.Ch.n.

vos rogo, | viatore(s) t . [ . . ] | . . lubent, f̣ụị, noṇ | fui, no(n) su[m]. | vos ei si[ . . . ] . . . . . [ - - - ]p Iove. edidi ut CIL 2. ‘si [ - - - ] ạf̣ḍọ’ edd., ego legi tantum ‘si[ - - - ]’ Versus incerti; sunt autem formulae, de quibus cf. Concordanze pp. 285, 863–864. Complures ‘viatores’ raro hic illic compellantur in carminibus epigraphicis, cum multo saepius compelletur ‘viator’ unus, cf. comm. ad 2708 et infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

715

Formula ‘fui, non fui, non sum’ (simm.) alibi invenitur, ut patet ex locis collectis in Bücheleriano commentario ad 247; in ipsis Hispaniis legas ‘n[i]l fui, nil sum’ in carmine Saborensi ad 1500. Videas Indices IX s.v. ‘quod fueram...’.

2996. CIL II/52, 1260 (González Fernández); CILA II, 3, 806 (González Fernández); Carande Herrero Problemas p. 227; EDCS 08701339; HD 032096; TM 223281; HispEpOl 3503; CLEHisp 170. Astigi (Baet., Conv. Astig.), tabula ex marmore omnino fracta, fere 180–220 p.Ch.n.

[ - - - ] nihil auc̣[ - - - | - - - ] mors fine[m - - - ]. Versus: fortasse da, sed lapidis condicio fidem prohibet.

2997. CLEGades 6 (fig.); HispEp 14, 2005 n. 110; AEp 2005 n. 715; CLEBaet CA 6 (fig.); EDCS 07500209 (fig.); J.-V. Madruga in HispEpOl 6304 (fig.); CLEHisp 58 bis. Gadibus (Baet., Conv. Gad.), tabulae ex marmore parvum fragmentum, fere 180–220 p.Ch.n.

Praescr.: [ - - - ]avi[ - - - ]. | [ - - - ]ties tecum timu[ - - - ] | [ - - - t]erra[ - - - ]. fere ‘[tristi]ties’ vel quid simile Lapidis condicio fidem prohibet, sed fortasse iudicemus hoc carmen esse, cum litterae ‘AVI’ multo maiores sint quam ceterae, ut saepius in praescriptis carminum quidem fit. In ‘[ ]avi[ ]’ nomen viri latere videtur. Allitteratio ‘Tecum Timu[ ]’.

2997 bis. CIL II, 1107 (Hübner); CILA II, 1, 320 (González Fernández); EDCS 05501111; HispEpOl 512; CLEHisp 171. Ilipae (Baet., Conv. Hisp.), incerta sed haud seriore aetate.

- - - - - - | [ - - - post] (?) funus | [ - - - ] | h(ic) s(itus) [e(st)], s(it) t(ibi) t(erra) l(evis).

716

B. DVBIA

De voce ‘funus’ cf. e.g. 1195, 8, item Ilipense. Sed incertum utrum versus sit.

2998. CIL II, 1106 (Hübner); CILA II, 1, 330 (González Fernández); HispEp 22, 2013 n. 347; EDCS 05501110; HispEpOl 511; CLEHisp 13. Ilipae (Baet., Conv. Hisp.), incerta sed haud seriore aetate.

[ - - - ]re[ - - - ] | victus ero [ - - - ]. Fragmentum minimum, fortasse da, sed res perincerta.

2999. F. Fita, BRAH 30, 1897, p. 354; IHC 355 (fig.); ICERV 507; EDCS 11701218; HispEpOl 5161/30052; CLEHisp 172. In loco qui dicitur Salvatierra de los Barros, prope Hispalim (Baet., Conv. Hisp.), tabulae fragmentum undique fractum incerta aetate sed posteriore.

Praecedit chrismon ut videtur [ - - - ] poteras [ - - - | - - - ]is radiare [ - - - | - - - ]sa provi[ - - - | - - - ] cord(i)s [ - - - ]. Fita omnia suo Marte refinxit (‘[mundo fe]lic[em peragens | in co]rpore v[itam] | sidereum] poteras | [ocul]is radiare [decorem | cel]sa(m) pro vi[ta | co]ncordi s[candis in aedem | rex ubi Christus adest | quo te mea vota secuntur]’), parum certis nisus fundamentis Iudicat Fita hoc esse carmen, quod tamen ob fragmenti paucitatem nemo pro certo adfirmare ausit, cum contra certe verbum ‘radiare’, ut ‘micare’, saepius legatur in Christianorum carminibus epigraphicis, cf. Diehl ILCV III, pp. 368, 395; Cugusi CLESard p. 99, Testi metrici ripetuti p. 423 et RPARA 76, 2003–2004, pp. 554–555. Titulus votivus, ut videtur.

3000. M.C. Sevillano San José, Zeph 26–27, 1975–1976, p. 279 (figg.); M. Mayer, Zeph 47, 1994, pp. 367–368 (fig.); HispEp 6, 1996 n. 240; EDCS 23002182 (fig.); J.-V. Madruga in HispEpOl 22159 (fig.); CLEHisp 173. Verba in rupe incisa, in loco qui dicitur Pinofranqueado (Cáceres), prope Pacem (Lusit., Conv. Pacensis), incerta aetate, fortasse saec. I p.Ch.n.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

717

arma mea cave. Recini videtur locus Verg. Aen. 11, 193, haud tamen recta via, sed per Ovidianum fast. 2, 226 tela cave; nisi quis malit iudicare obscenum quiddam hic latere.

3001. CIL II, 78 (Hübner); ILER 1874; D’Encarnação 357; EDCS 05500083; HispEpOl 21163; MQDQ CE|appe|846; CLEHisp 164. Pace, ut videtur (Lusit., Conv. Pacensis), saec. III p.Ch.n.

[ - - - ] Marcel|[la v(ixit) a]nn(os) XXXII, ⊂ hedera ⊃ | [un]o contenta | marito. Iul(ius) Ma|rinus uxori | pientissime | fecit. | [hi]c s(ita) est, s(it) t(ibi) t(erra) l(evis). Locutio ‘uno contenta marito’ alteram partem da6 efficit, cetera verba mera oratione soluta concepta sunt, ut in commaticis fit; est autem laus mulieris univirae, quae saepius iisdem verbis in carminibus epigraphicis legitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘univira’. ‘Pientissime’ i.q. ‘pientissimae’.

3001 bis. Ramírez Sádaba Últimos n. I (fig.). Tabulae marmoreae pars superior ad dextram fracta, Emeritae Lusitanorum (Lusit., Conv. Emerit.), saecc. I–II p.Ch.n. ut videtur.

quod p[ - - - ] | fa[ - - - ]. | Postscr. (?): Tetr[ - - - ]. ‘quoi’ legit ed. princeps Cum in lapide v. 2 recedat, videtur distichum scriptor efficere voluisse, sed lapidis ipsius paucitas fidem prohibet; item, ad fin. lapis litteras maiores exhibet, ergo ‘Tetr[ ]’est fortasse nomen defuncti/defunctae in postscripto. Fortasse conici potest hic olim fuisse formulam mortis praeposterae ‘quod pater optabat fieri, filius fecit’ (simm.), de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘quod filius...’, sed res quam incerta.

718

B. DVBIA

3001 ter. Ramírez Sádaba Últimos n. II (fig.). Duo fragmenta congruentia imae partis tabulae marmoreae, sepulcralis ut videtur, reperta Emeritae Lusitanorum (Lusit., Conv. Emerit.), fere saec. IV p.Ch.n.

respiciẹ . [ - - - ] | tumoli quis . [ - - - ] | (vacat) Quid scriptor sibi voluerit incertum; attamen compares e.g. sepulcrale 2713 B respicis angustum praecisa rupe sepulchrum (cf. ad loc.).

3001 quater. Ramírez Sádaba Últimos n. IV (fig.). Emeritae Lusitanorum (Lusit., Conv. Emerit.), dextra pars tabulae sepulcralis incertae aetatis.

[ - - - - - - ] | [ - - - Her]mione | . . . | [ - - - ]a filia | [ - - - ] mesum XI | [ - - - ] hic iaceo fatis | [ - - - ] ann(orum) VIII pṛ(aeteriens) s(it) t(ibi) t(erra) l(evis) | ṿ(obis) t(erra) s(it) l(evis). vel ‘pṛ(aeteriens)’ (scil. ‘dicas’) vel ‘p(raeteriens) ḍ(icas)’; valde dubia, aliter legit Ramírez Sádaba laud.

lectio ‘ṿ(obis)’

Nescio utrum versus agnosci possit, collatis e.g. urbano 728, 5 fatis decessit ini[quis], Caralitano 2986 fatis cessit suis, cett. Videas formulam s( )t( )t( )l( ) duplicatam.

3002. Marqués de Monsalud, BRAH 35, 1899, pp. 223–224, n. 2; IHC 526; ILCV 613; J. Mallon – T. Marín, Las inscripciones publicadas por el Marques de Monsalud (1897–1908). Estudio critico, Madrid 1951, n. 163; ICERV 288; Gummerus p. 86 n. 335; Ramírez Sádaba p. 374 (fig.); EDCS 37900170 (figg.); J.-V. Madruga in HispEpOl 25061 (fig.); CLEHisp 174. Tabulae ex marmore (ad laevam tantum fractae) duo fragmenta optime congruentia, Emeritae Lusitanorum (Lusit., Conv. Emerit.), saecc. V–VI p.Ch.n.

[Reccar]edus (?) medic{r}us debito|[ - - - ]ụs hoc in sepulcro quiescit | [ - - - ]urus. vixisse fertur fere | [ - - - ].

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

719

‘medicrus’ lapis ut videtur, errore quodam ‘[Reccar]edus’ edd. vulgo dubitanter; ‘[quem tempore vitae protexit domin]us’ suppl. Hübner, quod ego malui non accipere; ‘[resurrect]urus’ edd. vulgo, ‘[sec]urus’ melius Hübner ut videtur, sed res in incerto iacet Nonnulla suo Marte restituit Hübner (supra, app. crit.) quae probavit Gummerus, carmen efficiens, nulla tamen re certa. Ceterum, re vera vitae tempus miro quodam modo significatur per verba ‘vixisse fertur’, id quod poeticum sermonem praebere videatur (?). Ambigens vero, titulum inter incerta accipere statui, sed fortasse est oratio soluta. In voce ‘debito[ - - - ]’ latet, ut mihi videtur, vulgatum ‘debitum vitae’, de quo cf. infra, Indices IX s.v.

3003. I. Millán González Pardo, Dedicación métrica a la mar en un nuevo epígrafe galaíco-romano, in Diaz y Diaz (ed.), Primera Reunión Gallega de Estudios Clásicos (Santiago-Pontevedra, 2–4 julio 1979), Santiago de Compostela 1981, pp. 159–176 (fig.); AEp 1982 n. 571; J.M. Baños Rodríguez, Corpus de inscripcións romanas de Galicia, II (Provincia de Pontevedra), Santiago 1994, 130 (fig.); J. Mangas, HispEp 6, 1996 n. 750; EDCS 11800121; HD 002684; TM 233349; HispEpOl 14028; CLEHisp 180. In loco qui dicitur Pontevedra, haud longe a Santiago (Hisp. Cit., Gallaecia, Conv. Lucensis), ara fere 150–250 p.Ch.n.

Aqu|ei navi|coli | v(otum) Q(uintus) | p(osuit) e(x) r(editu) (?). ed. Millán González Pardo, CLEHisp; ‘Aqu|ilini | Co[-]i (?) | vo (?) | per (?)’ AEp, ‘Aqu|iliani(s) | coli | v(oto) o|per(atur)’ Baños Rodríguez, alii alia, omnia perincerta Ia8 agnovit ed. princeps, sed res in incerto iacet, ob textus brevitatem et pedestria compendia. Ara carmen exhibens, posita ex voto post reditum; comparari potest cum ara Hispanica 2463 (prope Brigantium), posita a gladiatore quodam pro victoria (cf. ad loc.). ‘Aquei’ iq. ‘Aquae’ (dat.), fere deae nomen. ‘Navicola’ vel potius ‘navicolus’ (?) hic tantum legitur (videas Sblendorio Cugusi Composti p. 61 et adn. 342); fortasse ‘navicoli’ est genetivus casus (‘navicolus, -i’), ergo ‘navicoli votum’ idem valeat quod ‘donum nautae’; nisi quis malit interpretari ‘navicoli’ ~ ‘navicole’ i.e. ‘navicolae’ (dativus vocis ‘navicola’), quod si ita sit ‘Aquae navicolae’ idem valeat quod ‘deae Aquae nautarum servatrici’. Sed res valde dubiae, maxime cum lectio incerta sit.

720

B. DVBIA

3004. Diego Santos 66; T. Mañanes – Mª. Teresa Muñoz, HispEp 6, 1996 n. 631; S. Crespo Ortiz de Zárate, A. Alonso Ávila (eds.), Auctarium a los corpora de epigrafia romana del territorio de Castilla y León, Valladolid 2000, N 66; EDCS 23002298; HispEpOl 19209; CLEHisp 181. In loco qui appellatur San Millán de los Caballeros (prope Legionem) (Hisp. Cit., Gallaecia, Conv. Asturum), arae marmoreae (?) fragmentum, aetate incerta.

(a) anterior pars

(b) posterior pars

[ - - - ]unu[ - - - ] [ - - - ]raia mor[ - - - ] [ - - - ]rea fibra [ - - - ] 3 [ - - - re]quies dom[ - - - ] [ - - - ] nobi(li)ssima [ - - - ] [ - - - t]umulis [ - - - ] 6 [ - - - ]unere hon[ - - - ] 3. ‘Rea Fibra[ ]’ nonnulli edd.;

[ - - - ]q[ - - - ] [ - - - ]ris tem[ - - - ] 9 [ - - - ]epeiique Aec[ - - - ] [ - - - ]d tunsobigi[ - - - ] [ - - - ]a fides mei [ - - - ] 12 [ - - - ] opes qu[ - - - ]. 7. vel ‘[f]unere’ vel potius ‘[m]unere’

Incertum an versus; attamen si v. 7 legas ‘[m]unere hon[oris]’ clausula heroica quam dicunt efficitur (compares locos in Mastandrea pp. 533–537 collectos). Quibus de rebus sermo sit ambigitur ob lapidis condicionem.

3005. HispEp 7, 1997 n. 592; Mayer Elementos p. 294 ss. (fig.); HispEp 20, 2011 n. 431; AEp 2013 n. 895; EDCS 18100092 (fig.); A.A. Jordan in HispEpOl 16635; Cugusi Vsp p. 1392. In loco qui dicitur La Maja (prope Calagurrim, Hisp. Cit., Tarracon.), legitur in superiore margine formae (fractae) ad vasa efficienda, altera parte saec. I p.Ch.n.

[ - - - ]laga facit pretio sanar[ - - - ]. Mayer locum restituit hoc modo, ‘[uva theriaca parvo p]laga(m) facit pretio sanar[e]’, interpretatus ut medicorum sententiam, nulla tamen re certa lacunae mensurae causa; fortasse πολεμικῶς dicitur de medicis (cf. Cato ad M. fil. frg. 1 Cugusi iurarunt... necare omnis medicina, sed hoc ipsum mercede faciunt; Cugusi comm. ad loc. in Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone, II, p. 425). ‘Plag[a]’ legi posse videatur in 3007, 2.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

721

‘Facit... sanar[ - - - ]’: verbum ‘facio’ coniunctum cum infinitivo videas supra, 2695, 8 (cf. comm. ad loc.).

3005 bis. Giulia Baratta – M. Mayer i Olivé, Un nuevo carmen epigraphicum del ager de Dertosa en el Museu de les Terres de Amposta: noticia preliminar, in Sub ascia pp. 209–221 (figg.). In loco cui Riba Roja nomen est, prope Valentias (Hisp. Cit., Tarracon.), stela undique fracta praeter ad laevam, fere 80– 120 p.Ch.n.

- - - - - - | stis a[ - - - ] | [ - - - ] lucti[ - - - ] | [ - - - ]ns[ - - - ] | - - - - - 5 | - - - - - - | [ - - - ]v[ - - - ]ia[ - - - ] | qui m . n[ - - - ] | (vacat) pater et [ - - - ] | [ . ] ereptum [ - - - ] 10 | [ - - - ] die qu[ - - - ] | [ - - ] quod est [ - - - ] | [ - - - ]c . . nt diṣ[ - - - ] | . . . . . . edd. Baratta – Mayer i Olivé, quos secutus sum, pauca mutans ex photographemate, nulla re certa 14. ‘[ - - - ]emo p[ - - - ]’ edd. principes, ipse non expedivi Lapidis condicio fidem prohibet, at nonnulla (‘[ ] lucti[ ]’, ‘[ ] ereptum’) carmen sepulcrale suadere videantur ut agnoscamus; verbum ‘lucti[fic-]’ inesse suspicari possumus, collatis locis quos collegit Sblendorio Cugusi Composti pp. 44–45.

3006. E. Albertini, MEFRA 37, 1918–1919, pp. 325–326 n. 13 (fig.); J. Sanchiz Sivera, La Diócesis valentina, València 1920, n. 209; Corell Edeta 83 (fig.); Corell Edeta2 114; CIL II/142, 114 et p. 997 (Alföldy) (fig.); Carmen Castillo, HispEp. 7, 1997 n. 1021; EDCS 09100138 (fig.); HD 024392; TM 232442; HispEpOl 13086; CLEHisp 113. Textus incisus in tabula calcaria, reperta in loco cui Riba Roja nomen est, prope Valentias (Hisp. Cit., Tarracon.), saecc. II–III p.Ch.n. ut mihi videtur (sed saec. I p.Ch.n. CIL).

-----[in]|piaq(ue) (?) ante [ - - - ] | opima tua s[ - - - ]|a nulla particị[pas - - - ]. aliter edidit Corell, scil. ‘[ - - - ]|piaq(ue) ante[quam complevisti - - - annos | e]t opima tu as[cendis - - - ] | Anulla partici[pas - - - ]’, item Castillo

722

B. DVBIA

laud.; CIL autem malit ‘[ - - - ]|piaq(ue) ante [ - - - ] | opima tua s[ - - - ]|a nulla Part(h)ici[ - - - ]’ Versus: da ut videtur. Omnia perincerta. Siquis una cum Corell et Castillo laudd. nomen mulieris ‘Anulla’ malit agnoscere, videat Kajanto p. 301 (est perrarum nomen).

3007. CIL II/142, 756 a; J. Corell, Inscripciones romanes del País Valencià. I. Saguntum y el seu territori, València 2002, pp. 669–670 n. 542 (fig.); HispEp 12, 2002 n. 123; EDCS 28800016; HispEpOl 24636; CLEHisp 178. Prope Valentias, in loco qui dicitur Costur, Castellón (Hisp. Cit., Tarracon.), lapidis fragmentum, aetate incerta.

dies . . . . [ - - - ] | cum plag̣[a - - - ] | cum subiṭọ [ - - - ] | felix teṛṛ[a - - - ] | nomen . [ - - - ] | et verṣụ[ - - - ].

5

2. ‘plac̣[uit]’ alii dubitanter Da6 esse videantur, sed res perincerta. Si v. 2 re vera ‘plag[a]’ legendum, videas supra, carmen 3005, item Hispanicum. Fortasse in v. 3 latet topos ille de morte immatura, quae re vera saepius per adverbia ‘subito’/‘cito’ exprimitur, cf. supra, ad 2376 et 2454, et infra, Indices IX s.v. ‘subito’. Sed omnia incerta sunt.

3008. CIL II, 3071 et p. 943 (Hübner); Knapp 206 (fig.); A.U. Stylow, HispEp 4, 1994 n. 529; EDCS 05502469; D. Jiménez Oya in HispEpOl 8900 (fig.); CLEHisp 179. Tabulae ex marmore undique fractae quinque fragmenta congruentia, reperta in loco qui dicitur Aranjuez, in agro Complutensi (Hisp. Cit., Tarracon.), saec. III p.Ch.n. (ex litterarum formis).

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

723

frg. a Praescr. (?): [ - - - ]o fratri amantissimo | [qui vixit an(nis)] XXVII, mensib(us) VIII. | [ - - - ] merito amori[s] | [ - - - a]dportavit laudem | [ - - - ]ị coniugi suae | [ - - - sum]mam (?) manum | -----frg. b [ - - - ] . su[ - - - ] | [ - - - ]em[ - - - ] | - - - - - Versuum frustula agnoscere sibi visus est Knapp dubitanter, sed omnia in incerto iacent.

3009. CIL II/142, 1812; RIT 902; Alföldy Grabgedichte 16; HispEp 16, 2007 n. 561; EDCS 03400468 (fig.); HispEpOl 18900. Tabulae fractae fragmentum minimum paucissima exhibens, Tarracone (Hisp. Cit., Tarracon.) repertum, aetate incerta.

------| [ - - - ]medes[ - - - ] | [ - - - ]lis reliq[ - - - ] | [ - - - ]ọ ḍọḷọ[r - - - ]. | Lectio et interpretatio valde dubia; v. 2 vel ‘[Nico]medes’ (simm.) vel ‘[ - - ]me des[ - - - ]’ (fortasse verbum ‘desinere’, de quo cf. infra, Indices IX s.v. ‘desine...’); exclamatio ‘o dolor’, si recte legitur, pathos poetice exprimit, sed si interpreteris ‘[ ]o’ ut finem verbi negesque vocem ‘dolo[r-]’ vocandi casum esse, tum ad orationem solutam facile propendeas.

724

B. DVBIA

BRITANNIAE 3010. Wright p. 155 n. 40; RIB II, 2503, 104 (fig.); AEp 2014 n. 781; EDCS 51600631; Schumacher p. 169; Cugusi CLEBrit2 26. Verulami (Brit. Sup.), graphio scriptum, fere med. saec. II p.Ch.n.

[ - - - ]lias multa sol(v)enda vides. Iudices fortasse hanc esse alteram versus elegiaci partem, dummodo claudicans prosodia recipiatur (Wright laud.), sed res incerta, quam ob rem prudentius esse videatur incertum quoddam agnosci. Nec tamen excludi potest scriptorem re vera prosodice computasse ‘sŏluenda’ itaque versum efficere voluisse (aliquid simile fortasse agnosci potest in Britannico 2469 et in Thamugadensi 2828, al.: infra, Indices X s.v. ‘vitia...’).

3011. R.P. Wright – M.W.C. Hassal, Brit 2, 1971, p. 301 n. 79; RIB II, 2503, 381 (Frere – Tomlin, fig.) (videas libros collectos ibidem); AEp 2014 n. 781; EDCS 51600056; Schumacher p. 204; Cugusi CLEBrit2 28. In villa rustica quadam reperta in loco qui Shakenoak appellatur (Maxima Caes.); graphio scriptum in scyphi fragmento, saec. IV p.Ch.n.

(vacat) | [ - - - ]ponio (vacat) | [ - - - ]ere undis. (vacat) Lacunarum causa nihil fere potest dici, tamen cum fiat ut voces ‘undae’ et ‘pontus’ una coniunctae adhibeantur a poetis (e.g. Verg. Aen. 10, 377 quo [scil. clamore] pontus et omnes contremuere undae) cumque scyphus verba exhibens fortasse per mare quidem vehendus esset, coniectari potest vocem ‘ponto’ restituendam esse; nisi quis malit interpretari ‘[ ]ponio’ ut nomen hominis parum integrum.

3012. CIL VII, 229 (Hübner); Chol. 988; Eng. 419; RIB I, 594 (Collingwood – Wright); AEp 2014 n. 781; Tomlim Brit. Rom. 9, 31; EDCS 07800877; Cowey in HD 069863; TM 155087; Schumacher p. 157; Cugusi CLEBrit2 25; https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/594 (fig.). Bremetennaci (Brit. Inf.), aetate incerta, puto saecc. II/III p.Ch.n. nominibus nisus. Titulus iam non extat nisi in codicibus transcriptus.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

725

his terris tegitur. | Ael(ia) Matrona quond(am) | vix(it) an(nos) XXVII, m(enses) II, d(ies) VIII, | et M(arcus) Iul(ius) Maximus fil(ius) | vix(it) an(nos) VI, m(enses) III, d(ies) XX, et Cam|pania Dub[i]tata{e} mater | vix(it) an(nos) L, Iul(ius) Maximus | s(ingularis) c(onsularis) alae Sar(matarum) coniux | coniugi incomparabili | et filio patri p[i]entis|simo et socaere tena|cissime memoria(m) p(osuit). ‘Dub[i]tatae’ lapis errore quodam ‘s( ) c( )’: interpretatio dubia, ‘s(ingularis) c(onsularis)’ R. Davies, Brit 7, 1976, pp. 143–144, ‘s(ummus) c(urator)’ Tomlin; pro ‘patri’ susp. Hübner ‘pater’ corrigendum esse, nulla puto necessitate (cf. infra, comm.) Prima tria verba tantum rhythmum efficiunt, nescio utrum forte an voluntate scribentis. Quomodocumque res se habent, fortasse memoratur mors peregrina Aeliae et Maximi et Campaniae. Cognomen ‘Matrona’ saepius legitur (170es, maxime in Africis: Kajanto p. 305), in ipsis carminibus epigraphicis cf. e.g. Moguntiacense 1989 et Thevestinum 2090. Ala Sarmatarum fortasse eadem (scil. ala VII Sarmatarum) quae memoratur in Not. dign. or. 28, 26 (cf. Cichorius, RE I, 1 [1893], col. 1259; Holder Army pp. 111, 124); quod si ita sit, ad saecc. II–III in. p.Ch.n. propendendum est, nam aetate sequenti Bremetennaci pro ala mansit numerus, dein cuneus equitum Sarmatarum (CIL VII, 218 = RIB I, 583, saec. III p.Ch.n. altera parte) neque quisquam de ala dixisset. ‘Filio patri p[i]entissimo’ scil. ‘filio erga patrem pientissimo’; ‘memoriam’ scil. ‘monumentum’; videas polyptoton ‘coniux coniugi’ (Tomlin). ‘Socaere tenacissime’ i.q. ‘socerae tenacissimae’, scriptio hypercorrecta; ‘socera’ autem pro ‘socrus’ est metaplasmus per analogiam (cf. enim mascul. ‘socer’).

3013. CIL VII, 1020 et p. 312 (Hübner); Chol. 1357 q; RIB I, 1253 (Collingwood – Wright) (fig.); AEp 2014 n. 781; CSIR GB 1, 1, 265 (fig.); EDCS 07900056 (figg.); Cowey in HD 070455; TM 155746; Kruschwitz Brit 20; Cugusi CLEBrit2 9; https://romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/1253 (fig.). Pars arae/stelae calcariae sepulcralis resectae ut videtur (ut alium in usum in promptu esset), valde consumpta et hic illic fracta, reperta Habitanci (Brit. Inf.), prope vallum Hadriani, puto fere 150–220 p.Ch.n.

[ - - - Flam]inii . . nsae | [ - - - ]ae dominar-|

726

B. DVBIA

[e - - - se]mper geli-| [dis - - - ] . te pruini[s] | [ - - - ]qui sib[i] | [---]....| [ - - - ]ficṭni . | [ - - - ]ue frag[ - - - ] | [ - - - ] tibi pro[ - - - ] | [ - - - pa]rce (?) pro [ - - - ] | [ - - - ] Flaminius O-| [ - - - ]e profund[ - - - ] | [ - - - l]ucem volu-| [ - - - ]dere vitae.

5

10

1. restituitur ex v. 11 Versus incerti, fortasse da/da6, si per lusum hoc fere modo refingas: [ - - - Flam]inii . . nsae | [ - - - ]ae dominar|[e] [- - - se]mper geli|[dis - - - ] . te pruini[s] | [ - - - ]qui sib[i] | [ - - - ] . . . . . . . . . . | [ - - - ]ficṭni . | [ - - - atq]ue frag[ - - - ] | [ - - - ] tibi pro[ - - - ] | [ - - - pa]rce (?) pro [ - - - ] | [ - - - ] Flaminius O|[ - - - ]e profund[ - - - ] | [ - - - l]ucem volu|[it tibi red]dere vitae. Sed satis patet hanc restitutionem dubiam esse, itaque textus Britannicus inter incerta reiciendus. Quomodocumque autem res se habent, compares carmen Italicum in cippo incisum AEp 1991 n. 408 quis putet adsiduas inter florere pru[inas / poma et] perpetuas nives Getarum… (saec. II p.Ch.n.), item epigramma iocosum illud ad Hadrianum Imperatorem a Floro missum FPL p. 136 Mo. = p. 168 Büch. = p. 341 Bläns. Scythicas pati pruinas; praeterea iunctura ‘gelida(e) pruina(e)’ poeticum sapit sermonem (cf. enim Th.l.L. s.v. gelidus, col. 1726, 76 ss.): quae omnia suadent ut in titulo Britannico carmen agnoscamus. Ceterum, nimirum est frigus et nivem in Britannia memorari, quippe quae ad septentrionem vergens re vera gelida tellus et inhospitalis sit. ‘Flaminius’ nomen legitur denuo in Britannia in 806 = CLEBrit2 1.

3014. RIB III, 3332 (Tomlin – Wright – Hassall) (fig.); R.S.O. Tomlin – M.W.C. Hassall, Brit 38, 2007, 346–347, 2 (figg.); AEp 2007 n. 876; A.R. Birley in A.R. Birley, J. Blake, Vindolanda Research Report. The Excavations 2005–2006,

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

727

Vindolanda Trust 2007, pp. 104–112; A.R. Birley, Cives Galli de(ae) Galliae concordesque Britanni: a Dedication at Vindolanda, AC 77, 2008, pp. 171– 187 (fig.); EDCS 46600262; Cowey in HD 068779 (fig.); TM 167428; https:// romaninscriptionsofbritain.org/inscriptions/332 (fig.); Tomlin Brit. Rom. 12, 16 (fig.); Cugusi Vsp p. 1513. Vindolandae (Brit. Inf.), parva tabula ansata integra in statuae basi inscripta (similis Britannicae 2473 ter), saec. III p.Ch.n.

cives Galli | de Galliae | conco[r]des|que Britanni. Titulus votivus deae Galliae dicatus. Cum ‘conco[r]des|que Britanni’ efficiant figuram ‒ ‒ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏓, haec est altera pars da6, fortasse in carmine quodam; sed res in incerto iacet. Cives Galli dicantes sunt milites coh. IV Gallorum equitatae quae saec. III p.Ch.n. in provincia Britanniae considebat, ut vidit Birley laud.; de dea Gallia deque concordia inter Gallos in cohorte conscriptos et cives Britannos in provincia Britannia consistentes cf. Birley laud. De concordia agitur in re militari, ut alibi in Britanniis, scil. in Tomlin Brit. Rom. 12, 53–54: cf. Tomlin Brit. Rom. laud., p. 322. Nota ‘de< dee< deae’.

GALLIAE (ET ALPES) 3015. CIL XII, 5274 (cf. p. 855) (Hirschfeld); CAG 11, 1, 223; EDCS 09302425; CLEGaule N 138; CLEGall 24. Lapis repertus Narbone (Narbon.), incerta aetate, fortasse saecc. I–II p.Ch.n.

[nec iussu pat]roni (?) | [ - - - ne]que voce | [rogat- - - ] fecit | C[ - - ]. restitui ipse, cf. supra, ad 2485 Lacunae minime prohibent quominus agnoscamus carmen simile exemplaribus collectis supra, in comm. ad 2485, cum contra impediant ne fidentes iudicemus hoc re vera carmen esse. Ceterum, fortuito in eadem urbe Narbone repertum est simile 1008 (‘nec iussa testamento neque voce rogata, / sed pia pro meritis sponte sua posuit’), quod certe carmen est. In ‘C[ - - - ]’ nomen hominis vel mulieris latere videtur.

728

B. DVBIA

3016. ILN Fréjus, 36 (Gascou – Janon) (fig.); CAG 83, 3, 275; EDCS 11700311 (fig.); CLEGaule N 012; CLEGall 25. In loco Foro Iuli (Narbon.), saecc. II–III p.Ch.n. opinor. Tabulae marmoreae fragmentum, integrum ad imum tantum ut videtur.

- - - ? - - - | [h]anc Hecate fa[ - - - ]. | (vacat) fortasse ‘fa[tali funere sustulit atra]’ vel quid simile, cf. infra, comm. Versus: da, ut videtur (− ⏑ ⏑ | − ⏒[ ]), sed lapidis condicio fidem prohibet. De Hecate inferorum dea cf. Roscher I, 2, coll. 1885 ss., breviter Grimal Miti p. 178. Minima fragmenti mensura prohibet ne satis certe res interpretemur; fortasse ‘fa[tali funere sustulit atra]’ – scil. ‘atra dies’ vel ‘atra quies’ –, collato carmine Italico ap. Silvia M. Marengo, in Scritti storico-epigrafici in memoria di M. Zambelli, Roma 1978, pp. 241–249 (de quo cf. Solin Analecta pp. 186–187), v. 2 [quem rapt]um fato sustulit a[t]ra qu[i]es. Sed nihil certum.

3017. CIL XII, 221 (Hirschfeld); ILN Antibes, 94; A. Chastagnol, BSNAF 1988, pp. 280–288 (fig.); AEp 1988 n. 870, 2001 n. 1132; CAG 6, 605; EDCS 08400799 (figg.); HD 009098; TM 213363; CLEGall 26. Antipoli (Narbon.), tabula ansata ad caput, in sarcophagi fronte fracta exhibens textum integrum, priore parte saec. III p.Ch.n.

M(arco) Octavio Nepoti ob votu iuventutis. [con]|iuge 〈cum〉 Foro duceret, ipsa die vita perdi|dit. vixit an(nos) XVIII, M(arcus) Octavius Valeria|nus et Iulia Sempronia infelicissimi | parentes in doloris sui solatium fil|io dulcissimo et sibi vivi memoriam | fecerunt. ‘cum’ omissum per homoeoarkton quod dicitur, ut puto (videas enim ‘con(iugem)’ / ‘cum’) Verba ‘〈cum〉 ― perdidit’ ia6 similia (− ⏑ − / − ⏑ ⏑ | − − / − − / ⏑ − / ⏑ −, si computemus ‘di͡e vītă(m)’), nescio utrum ex voluntate an fortuito.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

729

Quid verba significent ambigitur, cf. Chastagnol laud. et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 116; opinor Octavium iter cum coniuge ingressum Foro Iuli Antipolim versus statim casu quodam die ipsa obisse. Quod quidem absurdum non est, cum Forum ab Antipoli fere X̅X̅X̅ passuum tantum absit. Sed omnia in incerto iacent. ‘Solatium’ i.q. ‘solacium’; littera ‘-m’ caduca in ‘votu’, ‘coniuge’, ‘vita’.

3018. CIL XII, 3559 (Hirschfeld); Chol. 621b; M. Christol, La collection Séguier au Musée Archéologique de Nîmes, Nîmes 2003, Les inscriptions, 53 (fig.); EDCS 09202034 (fig.); CLEGaule *008; CLEGall 26 bis. Tabula sepulcralis fracta ad imum, Nemausi (Narbon.) reperta, exhibens textum integrum ut videtur, fere saec. III p.Ch.n.

perpetuae quieti | Domitio Tatiano imfa|nti dulcissimo, quem p|rima aetate florent|em mors dira subrip|uit. vixit ann(os) III, m(enses) VI, d(ies) XX, | Agrip(p)in(enses) Donatus | pater et Iovina mater | filio carissimo | [p]osuerunt. Verba ‘prima ― subripuit’ nonnulla carminum epigraphicorum propria exhibent (‘prima aetate florentem’ cf. supra, comm. ad 2490, 7 et infra, Indices IX s.v. ‘florentes anni’; verbum ‘rapiendi’ ad mortem relatum cf. ad 2497, 4 et infra, Indices IX s.v. ‘rapio), sed cum prosodia valde claudicet, ad incertum potius quam ad carmen propendendum est (cf. enim Belloc I, p. 16). ‘Agrippinenses’ (si ita re vera legendum) significat, ut videtur, ‘qui sunt natione Coloniae Agrippin.’. ‘Iovina’ rarum mulieris nomen, legitur 13es ap. gentiles (Kajanto p. 212). ‘Imfanti’ i.q. ‘infanti’.

3019. F. Benoit, BSNAF 1938, pp. 180–183; AEp 1939 n. 53; CAG 13, 5, 536; PLRE I, p. 921; M. Heijmans, Arles durant l’Antiquité tardive. De la Duplex Arelas à l’Urbs Genesii, Rome – Paris 2004, pp. 381–383 (figg.); AEp 2004 n. 881; EDCS 15200122; HD 022467; TM 213780; CLEGall 27. Arelate (Narbon.), sarcophagi operculum, aetate incerta, fortasse saec. V p.Ch.n.

hic conditus iacet | nomine Tolosanus | Britannus natione |

730

B. DVBIA

proconsulis dolor. Quadricolon, in quo vv. 1–3 fere per formulas concepti, v. 4 contra singularis; fortasse versus sunt, sed nihil certi. Secundum colon rhythmice differt a reliquis. Cum origo exprimatur v. 3 (‘Britannus natione’), ‘Tolosanus’ est vel viri ipsius cognomen (ut Narbone, CIL XII, 4395, et Tolosae, CIL XII, 5389; cf. Solin Cognomina p. 413) vel signum. ‘Proconsulis dolor’ idem fere valet quod ‘(cuius obitus) maximo dolore afficit proconsulem’, scil. sermo esse videatur de filio vel alumno proconsulis cuiusdam (cf. PLRE laud.). Qui proconsul quis sit parum constat, ut monet Heijmans laud. (ad Anicetum Auchenium Bassum, procos. Campaniae, propendet AEp 1939, p. 21). - Locutio ‘proconsulis dolor’ cotidianum sermonem sapit et familiarem (Italice e.g. “bimba gioia di mamma”, simm.): similia videas in comm. ad 2518, 5.

3020. Le Blant NR 329 (fig.); CLEGaule *061; CLEGall 28. Aquis Sextiis (Narbon.), fragmentum tabulae sepulcralis nescio an Christianae, integrum ad laevam, aetate incerta.

------| nos ex qu[ - - - ] | Aquen(siu)m ple[ - - - ] | ca fuit quie[ - - - ] | ad caelum m[igrav- - - ] | ter adest s[ - - - ] | sentari pet[ - - - ] | grege ration[ - - - ] | talis castus [ - - - ] | larga maṇ[us - - - ] | -----2. legit Le Blant;

5

4. restitui Cugusi dubitanter

Fortasse elogium ecclesistici cuiusdam, nam laudes ‘ad caelum m[igrare]’, ‘castus’, ‘larga manus’ iterum iterumque de episcopis canuntur (cf. infra, Indices IX s.v. ‘episcopi’; addas vocem ‘grege’, fortasse de ‘grege fidelium’ positam); sed res incerta, nam e.g. ‘larga manus’ comparari potest

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

731

non solum cum carmine Christiano 1424, 14 (infra), sed etiam cum Africo 511, 7 largus munidator, gentili cuidam dicato. Nonnulla sermonem poeticum sapiunt: etenim ‘larga man[us]’ v. 9 comparatur cum 1424, 14 divis semper erat et tua larga manus (Atripaldae, saec. VI p.Ch.n.); v. 4 comparatur cum Lugdunensi 2097, 12 ad caelum terris migravit ab imis (altera parte saec. VI p.Ch.n.); 696, 6 anima migravit ad astra (prope Aquas Sextias, saec. VI in. p.Ch.n.); Le Blant 168 ad loca migrasti lucida sancta bona (oratione soluta); Augustano 2549, 8 migravit a[d astra] (?); quibus addas similia 772, 4 ad caelesti[a reg]na transivi[t] (Coloniae Agrippin., saecc. IV–V p.Ch.n.) et 1834 ad caeli transivit spiritus astra (Satafi, saecc. II/III p.Ch.n.). v. 2. Aquen(siu)m: iudicat Le Blant laud. hos esse incolas Aquarum Sext., quae est urbs ipsa ubi titulus scriptus est (de re cf. comm. ad 2496, 20), quae si ita sint sermo est de animo grato incolarum (‘grege’) erga episcopum (?) munificum et liberalem (‘larga manus’) et sanctitate plenum (‘castus’, ‘ad caelum’): quibus de episcopi virtutibus cf. infra, Indices IX s.v. ‘episcopi’.

3021. Le Blant 415a; Leclercq Vienne coll. 3068–3069, 24; RICG XV, 142; CAG 69, 1, 414; EDCS 30200098; CLEGaule *133; CLEGall 29. Viennae (Narbon.); carmen, fere 470–500 p.Ch.n. conceptum, unus testis Gregorius Turon., Iul. 2, refert se vidisse in basilica martyri Ferreolo dicata. Verba Gregori (B. Krusch in MGH Script. Rer. Mer. I, Hannoverae 1884, p. 564) haec sunt: ‘erigo oculorum aciem ad tribunal conspicioque in eo versiculos hoc modo conscriptos’, sequitur carmen:

heroas Christi geminos haec contenit aula: Iulianum capite, corpore Ferreolum. ‘contenit’ codd. Versus: di. Martyrum Iuliani (Brioude) et Ferreoli (Viennae) cultum refert Sidon. epist. 7, 1, 7, dicens de translatione in basilicam, iussu Mamerti episcopi, corporis Ferreoli et capitis Iuliani, id quod mire congruit cum epigrammate Viennensi. Omnia minutatim tractaverunt Descombes pp. 483–484 atque Stefania Santelia, Note sul culto di san Giuliano di Brioude: Sidonio Apollinare Carm. 24, 16–19, VetChrist 36, 1999, 287–296. Sed fortasse Gregorius ipse carmen non legit tantum sed immo composuit, ut fecit Paulinus in carminibus de Felice in basilica Nolana (Cugusi Cicli pp. 381 ss., cum libris): videas enim exquisitam collocationem verborum, chiasmum v. 2, dictionem

732

B. DVBIA

vere epigrammaticam. Quam ob rem fortasse non deest qui hoc carmen malit infra reicere, in Appendicem. v. 1. contenit aula: alibi ‘corpus continet/retinet urna/arca’, cf. ad 2520, 1. ‘Contenit’ i.q. ‘continet’, nescio utrum confusione litterarum ‘e/i’ an errore quodam scribae in codd.; allitteratio ‘CAPite CORPore’.

3022. Le Blant NR 335; ILGN 8; CAG 6, 503; EDCS 10000113 (fig.); CLEGaule N 002; CLEGall 30. Cemeneli (in Alpibus Maritimis), tabulae ut videtur sepulcralis fragmentum, undique resectum puto ut denuo adhiberetur, aetate incerta, fere saec. V p.Ch.n.

[ - - - ]us de sedibus Alp̣[ - - - ] | [ - - - sola]c̣ia (?) magna mich[i - - - ]. 1. ‘Alp̣[ - - - ]’ legi dub. et fortasse ‘Alp̣[ium]’, ‘Ali[ ]’ edd. omnes; restitui dub.

2.

Versuum frustula esse videantur (da ?); ‘de sedibus Alp[ium]’ clausula (scil. si computes ‘Alpjum’; ‘sedibus’ in V pede Mastandrea pp. 777–778). Sed re vera lectio ‘Alp[ ]’ incerta et interpretatio valde dubia. Vocem ‘solacium/solacia’ (si ita re vera legi potest) saepius invenimus in CLE, cf. infra, Indices IX s.v. ‘solacia’; in Galliis ipsis videas Lugdunense 2526, fortasse Augustanum 2548. Fortasse dicitur quidam de sede discessisse statimque obisse morte peregrina. Vt in 3020 maximeque in 2496, 20 (ubi vide), in textu memoratur locus ubi textus ipse scriptus et repertus est. ‘Mich[i]’ i.q. ‘mih[i]’.

3023. CAG 44, 48; EDCS 52301949; CLEGall 41. Instrumentum repertum Ratiati (Aquitan.), aetate incerta sed haud seriore.

quando miles ego. Fortasse da6 pars prior, nulla tamen re certa. Aliquid subauditur ut videtur, fere ‘quando miles ego fui/eram’ (?).

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

733

3023 bis. A. Héron de Villefosse, Inscription peinte, trouvée dans le rempart romain d’Angoulême, CongrArchFrance 79, 1912 [éd. 1913], pp. 94–97 (fig.); C. Jullian, REA 16, 1914, p. 347; ILTG 154; AEp 1969–1970 n. 391; R.G. Lewis, LCM 12, 1987, p. 144; ILA Santons 100 (figg.) (Morpe); EDCS 10401322; HD 013783; TM 207700; L. Maurin in Petrae Ausonius 16/1/12/242 (figg.). Iculismae (Aquitan.), lapis undique fractus, textus pictus, fere saec. IV p.Ch.n.

[------] [ - - - ]feci veteranus | [ - - - ] mun[e]re militie. | Postscr.: [ - - - ] re[q]u[iem] (?) an[nos] VC (?). lapidis condicio prohibet ne diludice iudicemus postscr. alii alio modo legerunt, scil. ‘(functus?) es[ - - - ]nt[ - - - ]’ Héron de Villefosse, Jullian, Wuilleumier, ‘re[.]v[.]an[ - - - ]v[.]’ Maurin; ego scripsi ut Morpe (ILA laud.), sed omnia in incerto iacent Versus agnovit Lewis, di esse videantur; sed cum lapis in aggere repertus sit et sermo sit militaris, fortasse non deest qui iudicet de oratione soluta hic agi, itaque rebus dubiis malo titulum inter incerta accipere. Quocumque modo autem res se habent, si lectionem ‘an[nos] VC’ recipias, videas longissimam aetatem (cf. infra, Indices IX s.v. ‘longissima vita’). ‘Militie’ i.q. ‘militiae’.

3024. ILA Bordeaux 398; AEp 1983 n. 684; CAG 33, 2, 175; EDCS 08500464 (figg.); HD 000399; TM 207612; L. Maurin et M. Navarro Caballero in Ausonius Petrae 16/1/9/398 (figg.); CLEGall 42. Burdigalae (Aquitan.); verba graphio scripta in duobus fragmentis (cohaerentibus) vasis fictilis, fere 400– 430 p.Ch.n.

(tres) vices pidico qui legeret. | [perl]ege, vade, qu(a)ere quis “vae [fur tibi” dicat (?) - - - ]. omnia legit J.-O. Tjäder ap. ed. princ. ‘III’ lapis ‘[perl]ege’ scripsi pro ‘[l]ege’ edd.; ‘vae [fur tibi dicat - - - ]’ temptavi pro ‘vae [tibi dicat]’ edd.

734

B. DVBIA

Versus: tro; si pro ‘III’ scribas ‘tres’ hae figurae prosodicae efficiuntur: v. 1 − ⏑ / − − / − − / − ⏑ ⏑ / − ; v. 2 − ⏑ ⏑ / − ⏑ / − ⏑ / − − / [ − ⏑ / − − / − . . . ]. Scriptio minax obscena in instrumento; compares quaeso Pompeiana 45 pedicatur qui leget, ad 1864 = CIL IV, 4008 pedic[a]t[u]r qui leg[et] (Adams Vocabulary pp. 165–166; Cugusi Rilettura II, pp. 536 ss.), nec non titulum Gallicum CIL XIII, 10017, 40 = ILTG 535 = CLEGaule *046 ego qui lego pedicor (qui tamen soluta oratione conceptus est). Interpretor dubitanter “ter paedico eum qui legerit... lege, i, quaere qui dicat tibi ‘fur, vae tibi’”; aliter, ‘paedico’ i.q. ‘is qui paedicat’ (ut in Viennensi 358, praeterea ap. Martialem, cf. Th.l.L. s.v.), scil. “est ter paedico qui legerit...” (compares e.g. Ital. “scemo chi legge!”). v. 1. (tres) vices: melius fuerat ‘tribus vicibus’. ‘Pidico’ est scriptio vulgaris (‘paedico> pedico> pidico’) quae raro invenitur, e.g. in Germanico AEp 1932 n. 75 ponis aut pidico te; cf. quaeso J. Gorrochategui Churruca, Pal 9, 2009 (= Actas do X Colóquio Internacional sobre Línguas e Culturas Paleo-Hispânicas), pp. 209–210. Vox ‘fur’ restitui potest collatis CIL VI, 29848a Vmbricia dicit ‘fur pone me’; XV, 6899 pone fur, cett.

3025. ILTG 112; CAG 31, 2, 320; EDCS 13303028; CLEGall 43. Tabula parum integra reperta Lugduni Convenarum (Aquitan.), aetate incerta.

in hoc F[ - - - ]i pulchritudo et pulchra imago. Verba suadere videantur ut carmen agnoscamus, fortasse da6 cum hiatu ‘pulchra H imago’, sed res quam incerta. Fortasse fere: “in hoc (tumulo) (iacet) pulchritudo et pulchra imago F[ - - ]i”; ‘pulchritudo + nomen viri/ mulieris’ ponitur pro ‘nomen viri/mulieris + pulcher/pulchra’. Quae si vera sunt, videas repetitionem ‘pulchritudo et pulchra imago’. Nomen hominis (casu genetivo expressum) incertum, ‘Fausti’, ‘Festi’, ‘Firmi’, ‘Flavi’, ‘Flacci’, ‘Frontini’, ‘Frugi’, cett.

3026. ILTG 201; RICG VIII, 35; CAG 63, 1, 274; EDCS 13303092; CLEGaule *073; CLEGall 44. Augustonemeti (Aquitan.), tabula sepulcralis fracta, incerta sed seriore aetate.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

735

------| [ - - - ]|ho mors cupeta [abstu]|let (?) parvolis vita [ - - - ]|gis parentib(u)s dolu[ - - - ]. Postscr. (?): [ - - - ]|lenus in Chr(ist)i n[omine]. ed. ILTG Versus: fortasse da – dummodo computetur ‘parvoli(s)’, ‘parentibu(s)’ – vel versus novi generis; sed iudicat Belloc I, p. 40 hoc carmen nullum esse, nescio an recte. v. 2. dolu[ - - - ]: vel ‘dolus/dolum’ vel ‘dolur/dolurem’ (scil. ‘dolor/dolorem’). Formula ‘in Chr(isti) n[omine]’ legitur in Augustano 2547 quoque et alibi in Galliarum finibus (videas Descombes p. 589). De sermone: ‘cupeta’ i.q. ‘cupida’, vi translata; ‘[abstu]let’ i.q. ‘[abstu]lit’ (si tamen recte restituitur); ‘vita’ i.q. ‘vitam’ (?).

3026 bis. G. Nicolini, Gallia 33, 1975, p. 380; AEp 1976 n. 458; EDCS 09300408 (figg.); HD 006201 (figg.); TM 207637. Cippus Limoni (Aquitan.) repertus, incerta aetate.

[------]| [ - - - acerb]o (?) funere h[ - - - ] | [ - - - ]us item s[ - - - ] | [ - - - ] ipsam pu[ - - - ] | [ - - - - - - ]. Minima frustuli mensura prohibet ne quid certi dicamus, fortasse recinitur Vergilianum illud Aen. 6, 429 = 11, 28 funere mersit acerbo (infra, Indices VI A).

3027. CIL XIII, 10018, 7 (Bohn); M. Bréal, CRAI 43, 1899, pp. 193–194; ILS 8609 l; P.-M. Duval, Les inscriptions antiques de Paris, Paris 1960, n. 49; Hilgers pp. 64–65, 203 ss. n. 65 (fig. 46); CAG 75, 441; EDCS 30501325 (figg.); CLEGall 77. Lagoena fictilis in orbem sinuata Lutetiae (Lugdun.) reperta, aetatis incertae sed haud serioris, haec verba incisa exhibens:

736

B. DVBIA

anterior pars: “ospita, [r]eple lagona [c]ervesa!” posterior pars: “copo c〈on〉ditu abes, est reple(n)da”. ‘cnoditu’ vas textus Mommsenianus, alii aliter (e.g. ‘copo, cnoditu abes?’ ‘est’. ‘reple, da’ ILS), cf. Hilgers laud.; ‘copocna’ lusit Bréal Videntur esse versus aeolici qui dicuntur, apti ad argumentum: ‘ospita reple’ est adonius, si cetera verba addas, omnia sunt similia alcaici decasyllabi; ‘copo conditum abes’ (si interpreteris ‘condĭtum’, cf. paulo infra) est fere pherecrateus versus. Sed fortasse non deest qui propendeat ad orationem solutam. Monentur primum caupona, dein caupo ut logoenas cervesa et vino repleant ad bibendum. Saepius autem in titulis lagoena ipsa loquens petit ut repleatur, scil. ‘(caupo) reple me...’, cf. Indices IX s.v. ‘potationem parare’. Similiter hortationes ad potationem parandam iterum iterumque occurrunt et in Gallia Belgica et in Germaniis, cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall pp. 154–155 et infra, Indices IX laud. Multa vitia sermonem cotidianum sapiunt, quae in melius mutantes rescribamus potius hoc modo: ‘(h)ospita, reple lagona(m) cervesa! || caupo, conditu(m) (scil. vinum) (h)abes, est reple(n)da (scil. lagona)’. ‘C〈on〉ditu’ ambiguum: vel ex verbo ‘condio’, ‘condītum’ (cf. e.g. Cels. 4, 12, 8) vel ex verbo ‘condo’, ‘condĭtum’ (cf. e.g. CIL XIII, 10018, 157 = ILS 8609h): plura invenias in Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall pp. 154–155. Cervesa vero large utebantur Celtae, ut abunde constat ex Plin. nat. 22, 164.

3028. CIL XIII, 2073 (Hirschfeld); Chol. 624a; Allmer – Dissard 265; Eng. 88; ILS 8141; CAG 69, 2, 495; EDCS 10501030 (figg.); CLEGaule L 029; CLEGall 78. Lugduni (Lugdun.), duo fragmenta congruentia quae reddunt cippum funerarium integrum, saec. III p.Ch.n. (Audin – Burnand, p. 351).

Praescr.: D(is) ⊂ ascia ⊃ M(anibus) || et memoriae aeternae | M(arci) Aureli ⸌Faustini⸍ infantis dulcis|simi et incomparabili(s) qui | vixit annis VIIII, m(ensibus) II, d(iebus) XIII, | qui sibi ante mortem ro|gavit quam parentibus | suis. C(aius) Iul(ius) Maximus filias|tro et Aurelia Faustina | mater unico filio deso|lat(i) p(onendum) c(uraverunt) et sub ascia dedi|caverunt. multis annis | vivat qui dixerit

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

737

“Arpagi, | tibi terram levem”. nomen ‘Faustini’ scriptum inter lineas Versus: tro-ia ut videtur, v. 1 − − / − − / − − / − − / ⏑ ⏒; v. 2 − ⏑ / − ⏑ / − − / − ⏑ / ⏒, sed interpretatio dubia. praescr.: ‘filiaster’ legitur inde a Ps.-Quint. decl. p. 359, 5 Lehnert, in titulis et ecclesiasticis scriptoribus, cf. Th.l.L. s.v., col. 750, 35 ss. v. 1. de adclamatione videas Pannonicum 3041 Surus… / vivat per multa secula semper (et Cugusi – Sblendorio Cugusi ad loc., p. 127). Cf. ad 2572. v. 2. Arpagi, tibi terram levem: compares 2593 Simplici, Vrani, vobis terra leve (Carnunti, eodem fere tempore quo nostrum carmen). ‘(H)arpagi’ autem signum pueri M. Aureli Faustini esse videatur: Kajanto Supernomina pp. 63, 83.

3029. Schillinger-Häfele 3; CLEGaule B 008; EDCS 10700336; CLEGall 98. Augustae Trever. (Belg.), fragmentum fictile (instrumentum?), saec. II p.Ch.n.

et rogo te | [ - - - - - - ]. Versus: da ut videtur (?). ‘Rogo’ verbum usitatum in sermone erotico, ut colligitur ex Pompeianis CIL IV, 1991 et IV, 8259 (= Zarker 155 = Cugusi Poesia ufficiale pp. 85–86) et Hispanico 2450, 4: pauca dixi Cugusi Poesia ufficiale p. 87 n. 129, Gusto pp. 101–102. Addas e.g. Mart. 12, 25, 1 cum rogo te... (cf. Schillinger-Häfele p. 454). Quae tamen omnia utrum hic pertineant an non, ambigitur.

3030. CIL XIII, 3785 (Hirschfeld – von Domaszewski); ILCV 1170 adn.; Gose 511; RICG I, 198 (fig.); EDCS 10600758; CLEGall 99. Augustae Trever. (Belg.), tabulae ex marmore fragmentum minimum, 380–420 p.Ch.n. ut puto.

------| [ - - - ] . ra pres . [ - - - ] | [ - - - ]re locus. | infra: [ ⊂ columba ⊃ ] (?) ⊂ columba ⊃ verba distinxi dubitanter exempli gratia

738

B. DVBIA

Vox ‘locus’, prosodice ‘lŏcus’, saepe in carminibus epigraphicis versum elegiacum claudit (cf. e.g. 1109, 30; 1216, 14; 1254, 6; 2733 [ubi vide]; 2817, 3), quam ob rem suspicor nostrum carmen distichis constare. Attamen lapidis condicio prohibet ne quicquam certi dicamus.

3031. Nesselhauf 38; Gose 424; RICG I, 122; FITrier 5; CLEGaule *088; EDCS 11202125; CLEGall 100. Augustae Trever. (Belg.), duo fragmenta congruentia tabulae ex marmore, aetate incerta, fortasse saecc. IV–V p.Ch.n.

[ - - - ] potest dolere genus [ - - - ] | [ - - - ]s hic sita est Eutropia [ - - - ] | [ - - - ]lis artus mors repent[e resolvit] (?). edidi fere ut RICG 3. restitui nunc dubitanter, collato Puteolano 420, 16 mors cuncta resolvit Da claudicantes videntur esse (‘/-est dŏ/lērĕ’; ‘hīc sĭtă H est Eutrōpjă’; ‘/mors rĕ/pēnt[e]’); fortasse collatio cum CIL XI, 7981 [ - - - p]erspicuumque genus / [ - - - ]tot magna repente /... /… / [ - - - qua]m cito flendus obis / [ - - ]atis luctibus urbis (Spoleti, priore parte saec. VI p.Ch.n. opinor) suadeat ut carmen agnoscamus, nulla tamen re certa. Quam saepe formula ‘hic sita est’ in CLE occurrat nihil est quod dicam (cf. Concordanze pp. 761 ss., cett.). ‘Eutropia’ nomen mulieris Graecum, maxime apud Christianos in usu, cf. Solin Personennamen p. 1369. v. 1. dolere: verbum usitatissimum in carminibus sepulcralibus. v. 3. cum ‘repent[inus/a]’ nusquam legatur in carminibus epigraphicis, mihi videtur hic ‘repent[e]’ tantum coniectari posse, eadem vi ac ‘cito’, ‘subito’, ‘propere’, quae adverbia saepissime usurpantur, cf. infra, Indices IX s.v. Alibi contra ‘repentinus’ (simm.) quidem multifariam eadem vi ponitur, e.g. Pl. Pseud. 38 repentino occidi. v. 3. de resolutione corporis cf. supra, 2390, 1 resoluta... membra iacent (quae sunt verba Seduliana, cf. ad loc.).

3031 bis. Gose 595; Nesselhauf 41, 12; EDCS 11202138; CLEGaule *069. Augustae Trever., tabulae sepulcralis ex marmore fragmentum, saec. V p.Ch.n. mea sententia.

[ - - - ]e decus [- - - ] |

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

739

[ - - - ]ṛuitur liṭ[ - - - ] | [ - - - ] occurri[ - - - ] | [ - - - ]muḷ[ - - - ]. Verba hic illic in CLE leguntur, sed paucitas fragmenti prohibet ne quicquam certi dicatur.

GERMANIAE 3032. Catherine May Castella (dir.), La villa romaine du Prieuré à Pully et ses peintures murales, Lausanne 2013, pp. 208–217; AEp 2013 n. 1129 b; Epigraphica Helvetica, MH 72, 2015, p. 101 n. 56; EDCS 66100039. In loco qui Pully dicitur (in finibus Vaud, prope Leusonnam, Germ. Sup.), in villa rustica, graphio scriptum, aetate incerta, fortasse saecc. I/II p.Ch.n.

[ - - - ]io utor quod datur. Versus: [ ] ⏓ − − − ⏑ −, fere rhythmus iambicus. Interpretor fere “libenter utor hoc, quod mihi datur” et iudico dubitanter hoc carmen esse, simile brevibus carminibus ex Germaniis et aliunde in instrumento inscriptis 338 accipe me s[i]ties et trade sodali (Moguntiaci); 1957 (Rheder); 2561 (Weinsheim), 2567 utere felix (Leodi); 2570 escipe et trade sodali. ut(e)re (Coloniae Agrippin.). Sed res incerta. Fortasse comparari possunt Cato orat. frg. 218 a Sbl. = frg. 174 Malc.4 si quid est quod utar, utor (cf. Sblendorio Cugusi, comm. ad loc., in Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone, I, p. 411) et Cic. Verr. 2, 2, 152 utar eo quod datur.

3032 bis. P. Hofmann-Rognon, Instr 8, 1998, pp. 26–27; AE 1998 n. 976 (fig.); EDCS 11801068; HD 049073; TM 211538. In loco qui hodie appellatur Le Landeron (Germ. Sup.), stilus aeneus, aetate incerta sed haud seriore, fortasse saec. II p.Ch.n.

di te servent, amor amorum.

740

B. DVBIA

Nescio utrum versus sit (‒ ‒ ‒ ‒ ⏑ ⏑ ⏑ ‒ ⏑ ) an oratio soluta. In stilo inscriptum, ut 2954 bis, 3033. Textus eroticus Alexandrinae levitatis, ut alibi in CLE (cf. infra, Indices IX s.v. ‘erotica carmina’). Videas quaeso genetivum elativum etymologice structum, ut fit in sermone cotidiano et vulgari (e.g. Pl. trin. 309, Petron. 37, 8, cett.) maximeque ap. scriptores ecclesiasticos: cf. Szantyr pp. 55–56 (cum libris), A. Blaise, Manuel du latin chrétien, Strasbourg 1955, p. 83, cett.

3032 ter. CIL XIII, 11963 (Hirschfeld – Finke); ILCV 1589; A. Oxé, MZ 3, 1908, pp. 103–105 (figg.); W. Boppert, Die frühchristlichen Inschriften des Mittelrheingebietes, Mainz 1971, p. 99; M.-P. Terrien, La christianisation de la région rhénane du IVe au milieu du VIIIe siècle. Corpus et synthèse, Besançon 2007, p. 39; C. Kessel, MZ 113, 2018, pp. 92–93 (fig.); EDCS 12700494 (fig.); HD 078706; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 27238 (fig.). Tabula sepulcralis integra, Bingi, prope Moguntiacum (Germ. Sup.), saec. VI in. p.Ch.n. ut videtur.

[A]etherius pres|[b]iter, tegitur hoc | tomulo carus om|nibus moribus et | gratia, sed ma(xime) Chr(ist)o | fede et relegione | probatus. ⊂ crux ⊃ infra circulus delineatur, inibi ⊂ α monogramma ω ⊃ Versus: da novi generis, ut videtur, sed res parum certa, est fortasse oratio soluta. ‘Aetherius’ nomen Graecum Christianis in usu (Solin Personennamen p. 1204), legitur in 1476 quoque et in compluribus titulis Galliarum, videas Th.l.L. s.v., col. 1154, 26 ss. Sermo militari similis, usu translato, ‘probatus’ fere ut ‘tiro probatus’, scil. est Aetherius ‘miles Christi’. Sermo vitiosus: ‘presbiter’ i.q. ‘presbyter’; ‘tomulo’ i.q. ‘tumulo’; ‘fede’ i.q. ‘fide’; ‘relegione’ i.q. ‘religione’.

3033. CAG 68, 287, 15 (M. Zehner); M. Feugère, Stylet inscrit de Rouffach (Haut-Rhin), Gallia 57, 2000, pp. 227–229 (figg.); AEp 1998 n. 982, 2000 n. 1063; EDCS 11801072 (fig.); Osnabrügge in HD 047804; TM 211446; CLEGaule *005. In loco Rouffach qui dicitur, in Rauracis (Germ. Sup.); in stilo inscriptum, fere 100–130 p.Ch.n.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

741

ars mea | cum studio | procedet | amori. Versus: da5. Attamen, cum singula verba alias collocari possint (e.g. Zehner ita legit: ‘amoris | ars mea | cum studio | procedet’; Feugère laud. malit ‘amori | ars mea | cum studio | procedet’), optatius habeo ad incertum potius quam ad carmen propendere. In stilo inscriptum, ut 2954 bis, 3032 bis. Vt explicuit Feugère laud., stilus ipse instar hominis eleganter et epigrammatice loquitur, fere “mea ars (scil. scribendi) efficit ut amor tuus [scil. eius cui stilus dono datus sit] procedat”.

3034. CIL XIII, 8699 (Hirschfeld – von Domaszewski); Brambach 163; Lehner 673; H. Drechsel, BJ 217, 2017, pp. 175–177 (fig.); AEp 2017 n. 1024; EDCS 11100793 (figg.). Quadriburgi (hodie Bedburg, Germ. Inf.), cippus funerarius, incerta sed bona aetate, fere saec. I vel II p.Ch.n.

Praescr.: Cḷạ[udius] (?) Ạeliạ[nus] | praef( ) coh( ) II, | quem genui[t] | terra Mauretania, | p(eregrina) (?) obruit | terra. ed. Drechsel, AEp Mors peregrina, de qua agitur, saepissime occurrit (infra, Indices IX s.v.), in Germaniis ipsis cf. 407 (Moguntiaci, Severorum aetate); 1005, 12 (item Moguntiaci, saec. I p.Ch.n.); 1268, 3 (prope locum qui Darmstadt appellatur); 2152 (Coloniae Agrippin., altera parte saec. III p.Ch.n.); sed quod ad verba attinet maxime compares Alexandrinum 1312 = CLEOr 41, 1–2 hic iacet… puella… / quam genuit tellus Maurusia quamque… / detinet ignoto tristis harena solo (aetate Gordianorum). Quibus carminibus collatis, iudices fortasse nostrum quoque carmen esse; attamen si computes ‘quem genuit terra Mauretanja peregrin(a) obruit terra’ constat haec figura prosodica, − ⏑ ⏑ − / − ⏑ − − / − ⏑ ⏑ ⏑ − / − − − ⏑, scil. fere io4, quae rarissime occurrit in CLE (1519, 1520, 1521, 1554, carmen Cugusi Vsp p. 1229 ss.) quaeque quam incertissima in hoc titulo videtur, ubi compendium ‘p( )’ rem metricam obscurat; omnibus perpensis, fortasse iudices hanc solutam esse orationem. Quomodocumque res se habet, Vergili epitaphium recinitur ut saepius alibi, cf. infra, Indices VI A. In locutione ‘terra Mauretania’ nomen loci apponitur voci ‘terra’, cum contra alibi eidem voci adiectivum potius (haud nomen) iuxtaponatur, cf. e.g. 1378, 1 deflevit Retica tellus (Curiae, 548 p.Ch.n.); 1954, 3 Gallica terra (Romae); 1312 = CLEOr 41, 3 genuit tellus Maurusia (laud.); 476, 7 Germana creat terra… Fabia terra tegit (Romae); rarius nomen loci ponitur nulla voce

742

B. DVBIA

adiecta, e.g. 407 Da〈r〉dan〈i〉a me genuit, tenuit G[erma]nia colonum. De locutione ‘genuit (simm.) terra/tellus’ cf. Cugusi CLEOr p. 218 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 147. Coh. II quae sit parum constat, utrum II Aquitanorum (de qua cf. Cichorius col. 243) an II Asturum (Id. col. 246) an II Britannorum mil. equit. (Id. col. 261) an II civium Romanorum equit. (Id. col. 271) an II Aug. Cyrenaica equit. (Id. col. 277) an II Raetorum (Id. col. 326), quae omnes in Germaniis manserunt saec. I vel II p.Ch.n.

3035. Galsterer Neue Inschriften pp. 106–108 n. 38 (fig.); IKöln2 775; Schmitz 30 (fig.); AEp 1990 n. 737, 1995 n. 1121; EDCS 01100069 (fig.); Feraudi in HD 024624; TM 209315. Coloniae Agrippin. (Germ. Inf.), tabula sepulcralis calcaria undique fracta, saecc. IV–V p.Ch.n.

[ - - - ]cipiu[ - - - ] | [ - - - ] coniuga t[ - - - ] | [ - - - ] . meruit iusto . [ - - - ]. | Postscr.: [ - - - c]oiux tetulo posu[it - - - | - - - ]mi spe g(e)nera dolẹ[ntes (?) - - - ] | [fi]ḷii dulcissim[i - - - | - - - ]sti fedelis [ - - - ] | - ---‘[Prin]cipiu[s]’ et ‘coniugat[us]’ edd., sed res quam incertae ‘dolẹ[ntes]’ scripsi dubitanter, ‘doli[entes]’ Schmitz Si recipias editorum restitutionem ‘meruit iusto [funere efferri]’ (collato Mediolanensi 1412), ad carmen propendeas et in v. 1 verbum ‘accipiendi’ agnoscas quod re vera saepe in CLE occurrit; sed omnia incerta. ‘Coniuga’ (si recte distinguitur) invenitur inde ab Apul. met. 6, 4, raro quidem (cf. Th.l.L. s.v., col. 321, 71 ss.), sed in carminibus epigraphicis alibi quoque legitur, scil. 112, 2 (Calamae, saec. III vel IV p.Ch.n.) et 1559, 1 (Romae, fere 280–320 p.Ch.n.). In subscripto ‘[c]oiux’ i.q. ‘[c]oniunx’, ‘tetulo’ i.q. ‘titulum’, ‘fedelis’ i.q. ‘fidelis’.

3036. L. Bakker – Brigitte Galsterer Kröll, Graffiti auf römischer Keramik im Rheinischen Landesmuseum Bonn, Köln 1975, 120; EDCS 46100122; TM 417856. Bonnae (Germ. Inf.), opus figlinae, textus graphio scriptus incerta aetate.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

743

[ - - - ]rva mores [ - - - ] | Cris|pini. Versus agnoverunt edd. principes; prosodice computatur vel [ − ] ⏑ − ⏓ [ ] vel (si ad verbum ‘moro’ i.q. ‘moror’ propendeas) [ − ] ⏑ ⏑ ⏓ [ ]; sed fragmentum brevius est quam ut quicquam certi adfirmari possit.

NORICVM 3037. G.E. Thüry, SpecNov 7/1, 1991, pp. 99–100 (fig.); Id., Amor am Nordrand der Alpen. Sexualität und Erotik in der Römischen Antike, Begleitheft der Ausstellung AMOR, Römermuseum Avenches 29. Mai – 4. Oktober 2009, Avenches 2009, p. 16 (fig.) (= Amor au Nord des Alpes, Sexualité et érotisme dans l’Antiquité romaine. Livret d’accompagnement de l’exposition AMOR, Musée romain d’Avenches, 29 mai – 4 octobre 2009, Avenches 2009, p. 16, fig.); AnEA 2008, 96 et 2011–2012, 33; AEp 2009 n. 989; Thüry p. 554 n. 14; M. Holzner, Tyche 24, 2009, pp. 44–45 (figg.); EDCS 48900555; Gräf in HD 066834; TM 402342; CLERaetNor 14. Incisum in fibula, reperta in loco qui appellatur Zwentendorf an der Donau (haud longe a Vindobona), incerta sed haud seriore aetate.

[o]pstipe si amas. Fortasse carmen eroticum, si compares Gallicum 2534 escipe si amas (cf. CIL XIII, 10027, 158 escipe si amas) et locos in Cugusi Invidia (passim) collectos, e.g. pp. 97 ss., 102; Thüry p. 554; Bücheler ad 360; sed melius fuerat ‘opstipe si me amas’, itaque versus incertus esse videatur. Verbum ‘obstipeo/obstupeo’ hic primum legitur, dein multo serius, scil. Sedul. op. Pasch. 2, 2, CSEL X (1866), p. 259, 48–49 Hümer (cf. Th.l.L. s.v. obstupeo, col. 259, 40 ss.).

3037 bis. G.E. Thüry, Ringfunde mit Liebesinschriften aus dem römischen Wels, BVBl 81, 2016, pp. 173–175; AEp 2013 n. 1183; AnEA 2016–2017, 65; EDCS 67600206 (fig.). Ovilavae, anulus aetatis incertae, sed haud serioris puto.

veni cito amica pia.

744

B. DVBIA

Scriptum eroticum, quo amans puellam ad amorem vocat. Res verbaque cum Pompeianis facile comparari possunt, item Catullum atque Martialem sapiunt, sed nescio utrum re vera carmen efficiant an non.

PANNONIAE 3038. A. Betz, Epigraphisches aus Carnuntum. Mit einem Anhang von G. Maresch, in Commentationes Vindobonenses, I, Wien 1935, pp. 6–12 (tab. 6); RA s. 6, 8, 1936, p. 269 n. 67; AEp 1936 n. 67; A. Betz, RLÖ 18, 1937, coll. 47 ss. n. 12 (fig.); L. Radermacher, RhM 88, 1939, pp. 185–188; Zarker 3; Hild pp. 114–115; Vorbeck Militärinschriften 191; Basso 37; CSE *16 (tabb. 21–24); Mosser 164; EDCS 15800410; Osnabrügge in HD 024324 (fig.); TM 190013; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 4437 (fig.); MQDQ CE|appe|332; AnEA 2001– 2002, 64 et 2003, 2 et 2005, 4 et 2016–2017, 56/66; CLEPann 60. Carnunti (Pann. Sup.), duo fragmenta congruentia stelae sepulcralis exhibentis textum fere integrum, altera parte saec. I p.Ch.n.

Praescr.: Festio [ - - - ] | Longini | Iulli mil(itis) leg(ionis) | XV Apoll(linaris) f(ilius) h(ic) s(itus) e(st) | an(norum) V. nutritu[s] | sine matre | salivis suis, | spes et corona | fuit patris sui, | Fatus et Fortuna | iniquiter iudicavit. || Postscr.: p(ater) f(aciendum) c(uravit). Textus difficilis explicatu, videas libros supra laudatos, quibus addas quaeso R. Muth, Träger der Lebenskraft. Ausscheidungen des Organismus im Volksglauben der Antike, Wien 1954, pp. 160–164. Iudicant quidam hos saturnios esse, quam opinionem tamen alii (e.g. Gamberale Concordanza p. 368; H. Solin, Gn 69, 1997, p. 559; Massaro Metri p. 130) reiciunt; ipse pro mea parte opinor quidem hic illic nonnulla minus vulgata reperiri posse – nam verba translata ‘nutritus salivis suis’ (scil. ‘is qui semetipsum alit’) comparari possunt cum urbano ICVR 10525 te nutricavit sali〈bi〉bus suis, Pl. Capt. 80–81 cocleae in occulto latent, / suo sibi suco vivont ros si non cadit, Plin. nat. 9, 128 ... diebus quinquagenis vivunt saliva sua; item locutio ‘nutritus sine matre’ comparari potest cum Prop. 4, 4, 53– 54 sine matris honore / nutrit... –, sed ambigo in titulo Carnuntino versus sint an non.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

745

‘Festio’ videtur esse casus nominativus (pro ‘Festus’), raro legitur, cf. Kajanto p. 418 add. (CIL VI, 27041). v. 1. nutrio: in titulis cf. 562, 11 nutritor plus quam genitor (Romae), 112, 1 nutrivit (Calamae); in Pannoniis ipsis, cf. 3047, 2 [ - - - ] nutrivit (prope Sirmium); praeterea ICVR 7088a, 2 [n]ụtritus (Romae): videas Kruschwitz CSE pp. 194–196, breviter Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 125 et supra, ad 2965. v. 3. ‘Fatus’ et ‘Fortuna’ iuxtaponuntur, ut in Moesico 2959 (ubi vide). v. 3. iniquiter: hic primum legitur, dein multo serius, cf. Th.l.L. s.v. iniquus, col. 1648, 14 ss., Gamberale laud.; in sermone funerario eadem vi ponitur atque ‘indigne/inique/iniuste’, idem dici potest de adiect. ‘iniquus’, cf. infra, Indices IX s.vv. ‘indigne’ simm. et ‘iniquum fatum’ simm.

3038 bis. AnEA 1982, 27; EDCS 32300630; Osnabrügge in HD 067592; TM 406971; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 2262 (figg.). Prope Carnuntum (Pann. Sup.), angulus superior ad laevam tabulae calcariae, fere 80–120 p.Ch.n. (videas enim nomina).

Praescr.: Flavia [ - - - ] fil(ia) Valla[ - - - ]. | cineres [ - - - ]|clusiọ[ - - - ] | f . [ - - - ]. Vox ‘cineres’ carmen suadeat ut agnoscamus (cf. e.g. Carnuntinum 2589, 5), sed res quam incerta. ‘Valla[ - - - ]’ nomen fortasse Germanicum (cf. ‘Valla-’, ‘Valli’ in Reichert pp. 752–753; alibi vero ‘Vallatius’, in Kajanto p. 357).

3039. ILS 9094; Vorbeck Militärinschriften 84; Hild p. 86; CSIR Österreich I, 4, 517 (tab. 40) (Marie-Louise Krüger); AnEA 2006, 3 et 2016–2017, 66; EDCS 25601373 (fig.); Osnabrügge in HD 073348 (fig.); TM 410207; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 238 (figg.); CLEPann 61. Carnunti (Pann. Sup.), tria fragmenta optime congruentia, quae reddunt pulchram stelam sepulcralem integram, saec. III p.Ch.n.

D(is) I(nferis) M(anibus). || Aurelie Aureliani | ann(orum) XXXV et Bono fi(lio) | ann(orum) X, quem mihi | [cr]ụ[de]ḷịṣ genesis | abstulit de sc(h)o(l)a | immerentem,

746

B. DVBIA

et | Iuste filie ann(orum) V, | que erat ingressa | atminestrare pa|rentibus dulcissima|m aetate, Bonos|us Firmani(us) (?) imm|unis speclariarius | leg(ionis) XIIII G(eminae), qui ipse | coniugi et filis sui[s] | fecit. init. scripsi, ‘[crud]elis’ edd. vulgo, ‘[fata]lis’ maluit Dessau ILS; ‘scoa’ lapis, interpretor collato collato carmine 2967 amb(ulavit) in sc(h)o(lam) nescio utrum ‘Firmani’ an ‘Firmani(us)’, cf. infra, comm. Comparatio cum Pannonico 555 = CLEPann 48, 4 invida fatorum genesis mihi sustulit illam (Camponae, saecc. II/III p.Ch.n.) et Aquileiensi 1968, 4 o prava genesis, primum qui tulisti maritum (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 106) suadeat carmen quoddam ut agnoscamus, fere ‘quem mihi crudelis genesis abstulit immerentem’, male aptatum; fortasse rhythmus quidam agnosci potest etiam ‘qu(a)e erat /ingres/sa atmines/trare pa/rentibus’ (videas enim concinnitatem ‘quem mihi | [cr]ụ[de]ḷịṣ...’ vs ‘qu(a)e erat ingressa...’). Sed omnia in incerto iacent. De nominibus/cognominibus: cum ‘Firmanus’ (35es, Kajanto p. 258) et ‘Firmianus’ (fere 20es, Kajanto p. 258) hic illic legantur, ‘Firmanius’ cognomen contra nusquam alibi occurrere videtur, nisi quis malit propendere aut ad corruptelam (‘Firmanius’ i.q. ‘Firmianus’?) aut ad genetivum ‘Firmani’, i.e. ‘Bonosus Firmani (filius)’. ‘Bonosus’ legitur fere 40es, Kajanto p. 275 (maxime in Africa et Romae), ‘Bonus’ (et ‘Bona’) autem 26es, cf. Kajanto p. 274. Bonosi uxori nomen ‘Aurelia (filia) Aureliani’ fuisse videtur. Genesis ‘tollit’ vel ‘aufert’ vel ‘separat’, ad locos laudd. supra addas enim 1992, 5. ‘Immunes spec(u)lariarii legionis’ raro occurrunt, cf. Dessau ILS III, 2, p. LXIX; Dobson p. XV. Legio XIV Gemina saec. III p.Ch.n. tendebat Carnunti, cf. Ritterling coll. 1738 ss. et T. Franke in Légions I, pp. 191–202. Quod est de sermone: ‘ae>e’ in ‘Aurelie’, ‘Iuste filie’, ‘que’; ‘aetate’ i.q. ‘aetatem’; ‘atminestrare’ i.q. ‘administrare’; ‘speclariario’ i.q. ‘spec(u)lariario’. Demum, intellegas ‘Bonosus subaud. dicavit’.

3040. Kuntić-Makvić – Rendić Miočević – Šegvić – Krajcar pp. 285–295 (fig. 5); EDCS 72400236; Osnabrügge in HD 075060. Aquis Iasis (Pann. Sup.), tabulae fragmentum undique fractum, priore parte saec. IV p.Ch.n.

[ - - - ]ịịịṛ[ - - - ] | [ - - - ]ris liq[u - - - ] | [ - - - ] unum duo [ - - - ] |

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

[ - - - ]ạc̣ṭụ ọṿị[ - - - ] | [ - - - ]anis amoen[ - - - ] | [ - - - ]ị oris medi[ - - - ] | [ - - - a]mnis hic ḥọ[ - - - ] | [ - - - ]llum odori[ - - - ] | [ - - - ]ẹṇạp̣ṛọ[ - - - ] | [ - - - ]c̣ạẹḷị[ - - - ]

747

5

10

Cum titulus in loco aquarum repertus sit, videntur verba ‘amoen[ ]’ et ‘odori[ ]’ loci amoeni descriptionem suadere ut agnoscamus, aptam ad fontes; v. 2 fortasse ‘liq[uid-]’ vel ‘liq[uor-]’, quod verbum ipsum ad fontes facile referri potest.

3041. CIL III, 11467 (von Domaszewski); IIL 318 (Katal., E. Maróti, fig.); Dorottya Gáspár, Brick Inscription, CIL III 11467, in Atti XI Congresso Internazionale di Epigrafia greca e latina, Roma, 18–24 sett. 1997, Roma 1999, pp. 579 ss. (fig. 1); AEp 1999 n. 1252, 2015 n. 609; Di Stefano Manzella Signacula pp. 234, 236; EDCS 29000588 (figg.); Gräf in HD 048573; TM 197221; CLEPann 33 (a) et 62 (b). In loco qui appellatur Kajár (haud longe ab Arrabona, Pann. Sup.), quattuor fragmenta congruentia tegulae graphio scriptae, saec. IV p.Ch.n.: textus (a) quam brevis, textus (b), longior, scriptus ex contrario.

(a) Ṛọṃ[a] (?) ita legit Gáspár, dein Cugusi CLEPann, Gräf; alii aliter (e.g. ‘r(ecensitum) idemq(ue) [probatum]’ Di Stefano Manzella, cett.) Interpretatio dubia: antea opinatus sum hoc esse novum exemplar versus reciproci 2612 (ubi vide); sed, longe aliter, Di Stefano Manzella laud. existimat nihil aliud esse nisi formulam probationis breviatam relatam ad Surum quendam qui tegulam ipsam inspexit (= infra, b); cui quamvis obiectari possit hoc inspectionis genus contra morem hic mire versibus (malis, ut vere dicam) memorari, haud oratione soluta, tamen eius opinio haud absurda esse videatur, cf. enim C. Zaccaria in Cultura epigráfica p. 430. Rem in medio ut incertam relinquo.

748

B. DVBIA

(b) Surus, qui | officium de|dicatum habet, | vivat per multa | secula semper. Fere ia ut videtur, vitiosi quidem, nescio anne fortuiti. Opinatur Di Stefano Manzella laud. his verbis gratias agi Suro pro eius officio in tegula probanda; quae opinio, quamquam dubia esse videatur cum gratiae insolenti miroque modo haud oratione soluta sed versibus reddantur (etsi confitendum est versus ipsos parum bonos esse atque incertissimos), tamen haud spernenda nec reicienda, cf. enim Zaccaria laud. v. 2. vivat...: cf. 3028 multis annis vivat, CIL XIII, 10024, 92 vivas felix multis annis, cett., infra, Indices IX s.v. ‘vivat’; praeterea 3069, ubi vide. ‘Secula’ i.q. ‘saecula’.

3042. CIL III, 3980 (Mommsen); E. Desjardins – F. Rómer, Monuments épigraphiques du Musée National Hongrois de Buda-Pest, Buda-Pest 1873, p. 117 n. 195 (tab. XXXI); Hoffiller – Saria 570; ILS 5228; EDCS 26600433 (figg.); F. et O. in Ubi Erat Lupa 3804 (fig.); MQDQ CE|appe|398; Migotti p. 37; Šašel Kos Siscia p. 294 fig.; CLEPann 64 et Vsp p. 1566. Sisciae (Pann. Sup.), tabula marmorea fracta ad laevam partem et ad imum, fere 280–320 p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus). | [p]ositus est hic Leburna | magister mimariorum, | [q]ui vicxit annos plus | [m]inus centum. ⊂ hedera ⊃ | [al]iquoties mortuus | [sum], set sic nunquam. | [opto vo]ṣ ad superos bene | [va]lerae. Versus: duo ia esse videantur, sed res incerta, an versus fortuiti sunt? ‘Leburna’ (si recte legitur) cognomen alibi non occurrit, cf. Šašel Kos laud.; de eius longissima aetate cf. Ead., Centenarians in the Emona Area, in Misura il tempo, misura lo spazio. Atti Colloquio AIEGL-Borghesi 2005, Faenza 2006, pp. 195–197 (generatim, cf. ad 2815). Sententia ‘[al]iquoties ― [va]lerae’ iambice structa videtur; addas quod verba ‘[al]iquoties ― nunquam’ verum epigramma iocosum efficiunt, quo mimarius dicit ludens se aliquotiens ficte et simulate mortuum esse in scaena, nunc autem re vera obisse (comparari potest carmen Barbieri pp. 301 ss., v. 4 [saepe fu]eram mortus, modo vere hic ego positus, priore parte saec. III p.Ch.n.); atque ‘set sic numquam’ comparantur cum Graecis carminibus Peek 675, 4 πολλάκις... οὐχ᾿ οὕτω δὲ θανούσῃ (Aquileiae, de mima Bassilla quadam) et AP 7, 155 = Peek 433 πολλάκις ἀποθανών, ὧδε δ’ οὐδεπώποτε (de histrione quodam), cf. Margherita Guarducci, Epigrafia greca, III, Roma

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

749

1974, pp. 187 ss. Attamen utrum re vera hoc carmen sit, per versus iambicos structum, an oratio soluta, ambigitur. Locutio ‘ad superos’, idem valens quod ‘apud superos’, hic illic occurrit in CLE (videas Concordanze p. 10), in Pannoniis ipsis cf. 2591, 4 et 598 = CLEPann 31, 2, indidem Siscia (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 76). ‘Vicxit’ i.q. ‘vixit’; ‘[al]iquoties’ i.q. ‘aliquotiens’; ‘set’ i.q. ‘sed’; ‘[va]lerae’ i.q. ‘valere’ (scriptio hypercorrecta).

3043. CIL III, *206 a (Mommsen); EDCS 72400200; HD 074406. Aquis Balissis, fragmentum tabulae, saec. IV p.Ch.n.

[ - - - ]nud[ - - - | - - - ]urget a[ - - - | - - - ] luciferum l[- - - | - - - ] natam ne e[ - - - | - - - ] pectore ne v[ - - - 5 | - - - ] crudelis [ - - - | - - - ] cerneret [ - - - | - - - ] mortem [ - - - | - - - ] hic primu[ - - - ] | pa[ - - - ] par[ - - - ]10. Lexis carmini apta videtur (videas enim vocem ‘lucifer’ in Concordanze p. 421 et in Sblendorio Cugusi Composti pp. 35–36; ‘natam’ i.q. ‘filiam’, ut saepe in CLE), sed res quam incerta.

3044. I. Dinnyés – I. Torma, Pest megye régészeti topográfiája: a budai és szentendrei járás, Budapest 1986, p. 53 n. 3/23; EDCS 35100394; MQDQ CE|appe|476; CLEPann 67. Prope Vlcisia Castra (Pann. Inf.), aetate incerta sed haud seriore ut videtur, fortasse priore parte saec. III p.Ch.n. (collatis carminibus 2614 et 2615, eodem loco conscriptis).

dabo ego tibi mensam epulisque one|ratam unde tu tui{s}que fruantur | semper Cereri. ‘tuisque’ lapis errore quodam ut videtur Versus: fortasse da6 mendosi. De ‘fruantur Cereri’ cf. supra 2614, 6 = 2615, 6 = 2712, 6 Cereris bona munera carpe. Sed ‘mensam’ quid valeat ambigo. In ‘epulisque’ nescio utrum ‘-que’ abundet (cf. infra, Indices IX s.v.) an vi adiunctiva ponatur, scil. ‘mensam eandemque epulis oneratam’. ‘Cereri’ i.q. ‘Cerere’.

750

B. DVBIA

3045. CIL III, 10716 (von Domaszewski) (fig.); Mommsen, EE 2, 1875, 796 (fig.); PW 509; TitAq III, 1371 a–e (Fehér, cum figg.); EDCS 29900738; Feraudi in HD 072432–072435; MQDQ CE|appe|401; CLEPann 66. Aquinci (Pann. Inf.), graphio scriptum in balneis; aetate incerta sed haud seriore ut videtur, fere saec. III p.Ch.n.

Praescr.: Bato cura: | grate qui fotues | Grega ancilla Lupi, | optionis | legionis secundes, | quae est in domo vestra | (et malo tuo est), | per illa at nil perduces | parentes tuos | quottidie. | (vacat) Postscr.: Aurelius | [ - - - ]imo. secuntur paucissimae Graecae litterae quam incertae neque ad hunc titulum pertinentes ut videtur (TitAq III 1371 a = Cowey in HD 035891) textum Mommsenianum secutus sum Versus sint an non, ambigitur. ‘Bato cura’, quasi ‘Bato cave’, praefatio ut ita dicam esse videatur; ‘Aurelius’ puto nomen scribentis; verba ‘grate ― Lupi’ sunt fere hend (si vocem ‘Grega’ demas); Fehér iudicat ‘Grate’ nomen mulieris esse. Sed omnia incerta sunt, anne oratio soluta? Loci sensus videtur hic fere esse, “male facis quod futuis ancillam militis, nam hoc modo parentes tuos pessum dabis”: nam aleae plenum militi ancillam subducere atque illum ira incendere. Itaque condicio et res comoedias redolere videntur. ‘Bato(n)’ nomen Breucum/Illyricum (cf. supra, ad 2887), ‘Lupus’ autem Pannonicum (cf. ad 2614). ‘Grega’ i.q. ‘Graeca’, ut videtur, quo de nomine mulieris videas Kajanto p. 204 (13es occurrit). Legio II Adiutrix tendebat Aquinci (cf. supra, ad 2613), Lupus ‘optio’ fuit, scil. principalis praepositus centuriae centurione absente (paucis verbis dixi Cugusi CEL II, p. 20 et III, p. 150). v. 1. grate... fotues: incertum utrum ‘grate’ sit adv. cum adiectivo ‘gratus’ (lato sensu posito, ‘is qui placet / id quod placet’) cognatum, an idem valeat quod ‘gratis’ adv. ad ‘gratiam’ referendum (‘sine pecunia’). Verba haud dissimila sunt Pompeianis, nam ‘et malo tuo est’ est incisum per ludibrium positum, ‘at nihil perduces’ idem valet quod ‘pessum dabis’ (bene comparatur Quint. decl. min. 360 Bailey); ‘fotues = futues = futuis’ (de ‘e/i’ confusis cf. Väänänen Inscriptions pp. 21–22, cett.); ‘-m’ littera omittitur, ‘Grega = Graecam’, ‘ancilla = ancillam’, ‘illa = illam’; ‘Grega = Graeca’; ‘secundes’ i.q. ‘secundaes’ (ut milliens fit in titulis papyrisque, videas

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

751

Väänänen p. 83, Cugusi CEL II, p. 22, maxime totum librum Hehl 1912); ‘at = ad’. Cf. Kovács Graecism pp. 397, 401, 405.

3046. J. Szilágyi, AÉ 92, 1965, p. 189 n. 9 (figg. 17–18); G. Alföldy, EpStud 4, 1967, p. 60 n. 9; AEp 1965 n. 51, 1967 n. 375; TitAq II, 755 (Németh, cum fig.); EDCS 11800609; Feraudi in HD 014863; TM 194251; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 2920; MQDQ CE|appe|261; CLEPann 43. Aquinci (Pann. Inf.), tabula in sarcophago calcario, saec. III p.Ch.n., fortasse aetate Severorum.

Praescr.: D(is) [M(anibus)]. | [ - - - ] et Pate[rn- (?) - - - ], | matres quorum p[ - - - | p]recedunt (?) in Orc[(h)o] (?). Postscr.: [Vict]ori[n]o i[u]niori, vix(it) an(nos) XVII, | [me(n)s(es) - -, (dies - - - ? ), A]ur(el-) [He]rme[ - ] | et Bagia et Pitheus parentes f(iliis) m(erentibus) f(aciendu)m c(uraverunt). alii alia, ego scripsi dubitanter ‘p[arvulis suis]’ (?) TitAq dub.; an ‘[ ] recedunt in Orc[(h)um]’

nescio utrum ‘[p]recedunt in Orc[(h)o]’

Quidquid interpretationis lapidis condicionis causa inane esse videatur; fortasse parentes Bagia et Pitheus monumentum dicant filiis Victorino et Aurelio Hermeti, sed res incerta. ‘Bagia’ raro occurrit, nescio quod nomen sit, utrum viri (ut CIL IX, 4279, Amiterni) an mulieris (ut CIL IX, 4469, in agro Amiternino), cf. Th.l.L. s.v., col. 1681, 36–37, illud minus aptum videtur. Vel ‘Orco/Orcum’ vel ‘Orcho/Orchum’, cf. supra, ad 2550, 2.

3047. J. Brunšmid, Kameni spomenici hrvatskoga narodnoga muzeja u Zagrebu, VjesnHrvArchDrušt n.s. 10, 1908–1909, p. 192 n. 402 (fig.); ILatIug 3032; Kuntić-Makvić 14 (fig.); Mirković Sirmium 212; EDCS 10102035; HD 034845; TM 194727; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 22711 (fig.); CLEPann 69. Tabula marmorea integra ad dextram partem et fortasse ad imum, reperta prope Sirmium (Pann. Inf.), aetate incerta, puto saecc. IV–V p.Ch.n.

-----[ - - - ]are ipso | [ - - - ] nutrivit supe- |

752

B. DVBIA

[ - - - par]va non dimi- | [sit (?) - - - ]ṃ item de | [ - - - ]ma si Vrsicinus | [ - - - pa]c̣ẹ (?) ann( ). |

5

(vacat) Incertum an versus; pauca suadeant ut carmen agnoscamus – e.g. ‘nutrivit’ comparari potest cum 3038 nutritu[s]... salivis suis (quod tamen ipsum incertum est, cf. ad loc.), in ‘supe|[ ]’ latet fortasse verbum ‘superare’ vel ‘superstes’ – nullis tamen rebus certis. Cognomen ‘Vrsicinus’ cf. Kajanto p. 330; in Pannonia ‘Vrsicina’ fem. quoque legitur, 805 = CLEPann 29.

MOESIAE 3048–3049. 3048. N. Vulić, Spomenik SAN 71, 1931, p. 114 n. 278 (fig.); ILatIug 1451; EDCS 10100475; HD 033729; TM 193101; CLEMoes 55. Stela ex marmore Vlpianae (Moesia Sup.) reperta, fere saecc. II–III p.Ch.n. 3049. IMésSup VI, 245; ILatIug 562; AE 2012 n. 1253; Cugusi Vsp p. 1599; EDCS 11201422; HD 033806; TM 193315. In loco qui dicitur Vojnik (Moesia Sup.), duo fragmenta congruentia stelae ex marmore, fere saecc. II–III p.Ch.n. Sunt duo exemplaria similia, ut ex hac tabella perspici potest:

3048.

3049.

Praescr.: D(is) M(anibus). | Rufi- Praescr.: G(aius) Iul(ius) | Titinus | Dassi pr(?) et | Andiae an|us. Das|si coniugi | memoriam | sibi vivi po|suerunt. sta | dum venio, | memoria, su|sta | dum ve|nio et | cum ve|peris. nero | stabes. Postscr.: vixit | ann(os) LX. Iudicat Mócsy Gesellschaft p. 234 n. 261 brevia carmina haec esse, quod tamen incertum videtur.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

753

‘Dassius’ nomen Illyricum, ut ‘Dassiola’ et ‘Dassianus’ 2638 (cf. ad loc.); ‘Titianus’ cognomen satis in usu fuit (cf. Kajanto p. 157), ‘Andia’ contra rarum (CIL VI, 24767, cf. Th.l.L. s.v.). ‘Sta dum venio’ pro trita formula viatoris ‘siste gradum’ simm. (videas Concordanze p. 759; infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’), sed alia vi, nam hic est allocutio ad monumentum potius quam ad viatorem, cf. Marieta Šašel Kos in Angela Donati – Gabriella Poma (eds.), L'officina epigrafica romana. In ricordo di G. Susini, Faenza 2012, pp. 507–524. (3049.) ‘Stabes’ i.q. ‘stabis’.

3050. IMésSup II, 169 (figg.) (Mirković); E. Weber in G. Paci (ed.), ΕΠΙΓΡΑΦΑΙ laud. supra, ad 2434, II, pp. 1095–1098 (fig.); AEp 2000 n. 1262; EDCS 11201627 (fig.); HD 036114; TM 193557; CLEMoes 51. Tabula lapidea Viminaci (Moesia Sup.) reperta, saec. IV p.Ch.n. ut videtur (Weber).

------| [ - - - Eu]ṣẹḅịus f̣ịḷịụ[s]| . . . . . . civis Germaniceu[s] | ẹx vico Abdarmisu, qui bixi|t annus XXIII, qui f〈il〉ius pat|ri facere debebat, ego iam [feci filio] (?). | (vacat) ‘frius’ ut videtur lapis errore quodam ‘f̣ịḷịụ[s] Ạṇṭịạṇụ’ Weber, ego ipse olim, ‘. . [ - - - | - - - ]iriu’ IMésSup., nunc ambigo; 1. ad fin. ipse supplevi ex 167, 2; 1889, 2, cett. Partim mutatur tritissima formula mortis praeposterae ‘quod filius...’, de qua cf. Concordanze pp. 266–267 et infra, Indices IX s.v. ‘Annus’ i.q. ‘annos’, ut alibi, cf. supra ad 2957; hic speciatim potest esse forma Graecanica, ‘annous> annus’; ‘u = ou = u’, ut fit in Dacio Inscr. Dac. Rom. II, 470 Stefanou (contra, ‘Stefani’ in Inscr. Dacorom. 91), item in papyro CEL 142, 62 contubernales nostrous (Karanide, Traiani aetate) et in papyro Oxyrhynchiti CEL 169v Ioulio (fere med. saec. II p.Ch.n.), cf. Cugusi CEL II, pp. 157, 219. Attamen paullo supra legitur ‘Abdarmisu’ i.q. ‘Abdarmiso’, eodem modo litteris confusis, nulla Graeca vi. Quocumque modo res se habent, Graecae videntur esse verba ‘Germaniceus’ (i.e. ‘natus Germaniciae’, Germanicia autem est locus Commagenis, in itinere Antiochia Samosatam versus: videas Mirković, IMésSup II, p. 162 et Weber laud.) et ‘Eusebius’, de quo cf. supra, comm. ad 2649. Vicus Abdarmisus/Abdarmisum antea ignotus, ut videtur. Nota‘bixit’ i.q. ‘vixit’; ‘qui f〈il〉ius’ pro ‘quod f〈il〉ius’.

754

B. DVBIA

3051. CIL III, 8158 (von Domaszewski); Chol. 30; IMésSup I, 54 (fig.) (Mirković – Dušanić); EDCS 31100121 (fig.); HD 035479; TM 193173; CLEMoes 53. Tabula funeraria Singiduni (Moesia Sup.) reperta, aetatis incertae.

Praescr. (?) : [D(is)] M(anibus) (?) | [ - - - ]vi viator [lasse qui me | prae]te[ris] (?) . x[ - - - | - - - ]i iּ - - - [ - - - | - - - ] [ - - - ]t[ - - - | - - - ] . a. (vacat) | Secuntur verba [ - - - ] an(nos) V, . . li Iul[- - - | - - - ]rus vix(it) an(nos) V[ - - - | - - - ], Iulia Roma[na (?) - - - | - - - ]a vix(it) an(nos) III[ - - - | - - - ] . . [ - - - ]. omnia funditus restituere nisus est Cholodniak, nimium ausus puto pro lacunarum mensura, quae prohibent ne quid certi interpretari possimus. 2–3. supplevi dubitanter meo Marte collato Cremonensi 119, 1 heus tu, viator lasse, qu[i] me praetereis (aetate liberae Rei publicae exeunte) Textus sepulcralis ut videtur, pueris puellisque dicatus (videas enim: ‘an(nos) V ’; ‘[ ]rus... an(nos) V[ ]’; ‘Iulia... an(nos) III[ ]’).

3052. Vulić Denkmäler col. 220 n. 33; IMésSup IV, 39 (fig.); V. Nedeljković, IlClassSt 31–32, 2006–2007, pp. 116–129 (figg.); AEp 2008 n. 1179; EDCS 11201184; Feraudi in HD 035842; TM 193391; CLEMoes 54. Tabulae duo fragmenta invicem minime cohaerentia, Naissi (Moesia Sup.) reperta, aetate incerta.

frg. a Praescr. (?): [ - - - ] Aurel(ius) Bani[ - - - ] | [ - - - in]nocuus vi[r - - - ] | [ - - - ] miserand[ - - - ] | [ - - - ]em qui [ - - - ] | [ - - - ere]ptus (?) [ - - - ] | [ - - - ]mneo [f]e[l]ici[ - - - ] | [ - - - ]tes [ - - - ] | frg. b [ - - - ]cepta iuvenci [ - - - ] |

5

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

[ - - - ] iuvenis qui na[ - - - ] | [ - - - vi]xi lectusqu[e - - - ] | [ - - - ] pessimam ge[ntem (?) - - - ] | [ - - - ]dum restare p[ - - - ] | [ - - - g]entis (?) periura p[ - - - ] | [ - - - c]oniux [ - - - ] | [ - - - ]t eas vide[re - - - ].

755

5

edidi ut edd. vulgo, sed Nedeljković ordinem mutavit atque textum ipsum, hoc modo: ‘- - - - - - | [ - - - de]cepta iuvencḷ[i] Aurel(i) Banṭ|[ionis] iuvenis qui (i)nṇocuus vi|[x(it) a(nnos) X]X ḍịlectus. qu[i] miserand|[us a] pessimam geṇṭem qui[et|us dum] ṛestaret pẹṛ[em]ptus [ne|que] gentis periura p[e]ṇạm nec ẹf̣ḷict|[a co]niux ṇẹqụẹ | [n]ẹf̣ạs vider[e ̣ ạṃ[ici] qụạṇṭụṃ ̣ paren]ṭes’ multa legamenta insunt frg. a, 4. vocem restitui quippe quae tritissima sit, dubitans tamen Titulus sepulcralis ut videtur (cf. enim ‘[ ] miserand[ ]’; ‘[ere]ptus’); in parte quadam certe mortuus loquebatur, cf. enim ‘[vi]xi’ (I pers.). Lacunae vetant ne textum plane interpretemur, attamen nonnulla inveniuntur quae alibi hic illic in elogiis versibus conceptis occurrunt, e.g. ‘[in]nocuus vi[r]’, ‘miserand[ ]’, ‘[ere]ptus’, ‘iuvenis’, ‘[vi]xi’, quaeque hic quoque suadeant ut agnoscatur elogium iuvenis ante tempus a latronibus (vel simm.) occisi (‘pessimam ge[ntem]’ (?); ‘[g]entis periura’ (?); qua de re cf. ad 2428, 1–2). Sed nihil certum.

3053. G. Točilescu, AEMÖ 14, 1891, p. 19 n. 44; CIL III, 12484 (Mommsen); Eng. 82; Inscr. Scyth. Min. V, 208 (fig.) (Doruţiu Boilă); EDCS 29100008; HD 043239; TM 192147; CLEMoes 60. Stela sepulcralis calcaria prope Troesmim (Moesia Inf.) reperta, aetatis, ut videtur, Severianae.

quisque henc | memoriam le|xerit, sit i〈l〉lo | semper bene. | sit t(i)b(i) semper | b(e)ne! D(is) M(anibus). ‘ielo’ lapis errore quodam, ut videtur Verba in duabus lineolis disposui (v. 1 fere ia), valde dubitans; sunt re vera merae formulae sepulcrales, comparari potest e.g. titulus NSc 1915, p. 159 = AEp 1916 n. 64 bene tibi sit qui me legeris (repertus in loco qui Fiano

756

B. DVBIA

Romano dicitur); itaque res metrica quam incertissima, est fortasse oratio soluta. Adclamatio ‘D(is) M(anibus)’ contra morem ad finem posita. Videas ‘memoriam’ i.q. ‘monumentum’, ut alibi in praescriptis (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 87–88; addas titulum AEp 1958 n. 97 memoriam posuit [Eboraci], cett.); compares gr. ὑπόμνημα. Sed locutio ‘memoriam lexerit’ parum apte posita videtur. Sermo mendosissimus: ‘quisque’ i.q. ‘quisquis’; ‘henc’ i.q. ‘hanc’ (videas Mihăescu p. 171); ‘lexerit’ i.q. ‘legerit’ (aliter Mihăescu p. 204); ‘illo’ pro ‘illi’, per analogiam II decl. (cf. Leumann pp. 480–481).

3054. D.M. Pippidi, StCl 8, 1966, p. 59 n. 16 (fig. 16); AEp. 1966 n. 364; Inscr. Scyth. Min. I, 311 (fig.) (Pippidi); EDCS 11800335; Gräf in HD 016304; TM 190965; CLEMoes 61 bis (Cugusi Vsp pp. 1599 s.). Histriae (Moesia Inf.), stelae calcariae fragmentum, saec. III vel IV p.Ch.n.

Supra figurae delineantur Praecedunt verba D(is) [M(anibus)]. | te in domo [ - - - ] | alta sap[ - - - ] | evictus e[ - - - ]. vel ‘sap[ ]’ vel ‘Sap[ ]’;

vel ‘evictus’ vel ‘[ ]e victus’

Pippidi laud. carmen agnoscere sibi visus est, sed, cum ob lapidis paucitatem figurae prosodicae parum certae sint, rem in medio relinquere mihi visum est. Quomodocumque res se habet, compares fortasse 408 = CLEOr 11 ortus in al〈t〉a Ephyra (Dyrrhachi, aetate incerta).

3055. CIL III, 12504 (Mommsen) (frg. d tantum); 2249 (frg. d tantum); Chol. 1340c; Eng. 298 (frg. d tantum); N. Gostar, StCl 5, 1963, pp. 309–310 (fig. 13); Inscr. Dacorom. 90 (tab. 90) (Popescu); EDCS 29100025 (figg.); Gräf in HD 043516; TM 192296; CLEMoes 64. Tomi (in Moesia Inf., Scythia); quattuor fragmenta minime congruentia tabulae ex marmore exhibentis frustula textus ut videtur sepulcralis, saec. IV p.Ch.n. ut puto.

frg. a ------| [ - - - ]i sic res [ - - - ] | [ - - - mo]rtalitatis : per[empt-] (?) |

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

[opo]rtet (?) : explente [ - - - ] | [ - - - ]m : et postea [ - - - ] | [pere]mptus (?) : mitta[ - - - ] | [ - - - ] atque his : q[ - - - ] | [ - - - ] . saecu . [ - - - ].

757

5

frg. b–c ------| [ - - - ] esse e duobus : au[ - - -] | [ - - - ] (primus) sis qui haec fa[ - - - ] | [ - - - ]ari : et aegrit[ - - - ] | -----frg. d ------| [su]peri (?) qu[ - - - ] | [pa]rva qui[dem - - - ] | -----hic illic in lapide interpuncta apponuntur, quae ipse fideliter duobus punctis (:) indicavi textum edidi ex photographemate, pauca dubitanter restituens Iudicat Bücheler dubitanter versus hos esse, sed res quam incerta. Quocumque modo res se habent, textus sepulcralis esse videatur (cf. enim voces ‘[mo]rtalitatis per[empt-] ‘[pere]mptus’, ‘explente [ - - - ]’, ‘aegrit[ ]’, ‘[su]peri’). In frg. a verbum ‘explente’ fortasse relatum ad annos aetatis mortui, ut hic illic fit in CLE, e.g. 378, 2; 719, 2, cett. (cf. Concordanze p. 241 et Popescu, Inscr. Dacorom. ad loc.). In frgg. b–c locutio ‘(primus) sis qui haec fa[ - - - ]’ facile comparatur cum 427 = CLEPann 59, 11 exemplo mihi sum, primus qui talia gessi (Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 123); cf. Indices IX s.v. ‘primus...’.

3056. A.V. Rădulescu in D.M. Pippidi (ed.), Actes VIIe Congrès International d’épigraphie grecque et latine, laud. supra, ad 2641, p. 455 (fig.); Id., Pont 11, 1978, pp. 151–154 (figg.); Incr. Scyth. Min. II, 115 (Stoian); AEp 1978 n. 716, 1988 n. 994; EDCS 11800260 (figg.); HD 004654; TM 190671; CLEMoes 63. Tabula ad imum tantum fracta, reperta haud longe a Tomi (in Moesia Inf.,

758

B. DVBIA

Scythia), aetate Valentiniani (364–375 p.Ch.n., cf. PLRE I, p. 933 s.v. Flavius Valentinianus 7).

virtute pariter ac pro|visione veterum princi|pum exemplo transgres|ṣo debellatori gentium | [b]arbararum domino | [no]stro Valentiniano | [triu]ṃf̣ạṭori semper fe|[lici Aug(usto) (?) - - - ]. Titulus votivus Imperatori Valentiniano (I) dicatus, cuius virtus et provisio celebrantur. Verba ipse ita distribui, ut rhythmus ia-tro efficiatur (dummodo computes ‘provisjone’); sed rhythmi ipsius mutatio et commixtio sermonis officiosi (‘triumphator’, cf. supra, ad 2697, 3) dignitatisque Imperatoris rem obscurant. Itaque malim ad incertum propendere.

3057. B. Nikolov, BIAB 30, 1967, pp. 224 ss. (fig. 13); ILatBulg 154 (tab. XXVII, 154); Conrad 505 (tab. 124); EDCS 11301325; Gräf in HD 042423; TM 191565; CLEMoes 59. Stela sepulcralis marmorea, ad caput tantum fracta, reperta in loco qui dicitur Koinare, haud longe a Montana (Moesia Inf.); aetate incerta, fortasse saecc. IV/V p.Ch.n.

Praescr.: [D(is) M(anibus)]. | [viator qui trans|is r]est(a), perlege: me vi|vo posui ego Maximus | Marci. patri meo Marco | Crisp[in]i, qui vix(it) an(nos) LXXX, | et Valeriae Zileni matri | meae, qui vix(it) an(nos) LX, | et Senpromiae Antonae | coniugi meae pientissi|mae, qui vix(it) ann(os) XXXVII, | bene merentibus pos(ui). Edidi fere ut Gerov, qui tamen in initio maluit ‘[tu viator qui cett.]’ ‘Crisp[in]i’ fortasse errore quodam pro ‘Crisp[in]o’, sed cf. infra, comm. Nomen mulieris ‘Zile’ repperi nusquam alibi, ap. Solin Personennamen non legitur (‘Zileni’ est dativus more Graeco positus, cf. Leumann pp. 459– 460). Lineolae 1–2, si restitutionem accipias, formulas exhibent (ut in Moesicis 2637, 2641, 2647, cf. infra, Indices IX s.v. ‘viatoris formula’) per iambos conceptas, nescio utrum consilio an fortuito; quomodocumque res se habent, compares Carnuntinum 2592, 1 resta viator et relege; de ‘perlege’ autem cf. supra, ad 2553, 2.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

759

Fortasse intellegendum ‘ego Maximus Marci scil. filius’, item ‘Marco Crispini scil. filio’. De sermone: pronomina ‘(matri...) qui’ et ‘(coniugi...) qui’ mascul. pro ‘quae’ fem., videas in universum Szantyr p. 440, item breviter Cugusi CEL II, p. 15; ‘Senpromiae Antonae’ i.q. ‘Semproniae Antonjae’ (per scriptionem phoneticam quae dicitur).

3058. Beševliev Inschriften 133 (tav. 48); Bojadžev 19; EDCS 29900518 (fig.); HD 042922; TM 191912; CLEMoes 66. Odessi (Moesia Inf.); tabulae ex marmore fragmentum minimum, saecc. IV/V p.Ch.n.

[ - - - ] fortia f̣[ - - - ]. Beševliev ad loc., p. 93 et Bojadžev p. 65 iudicant has lacinias esse carminis epigraphici, collatis Nolano 661, 2 bona progenies quaeret tua fortia facta (359 p.Ch.n.) et Lugdunensi seriore 1381, 8 sic partos fasces fortia corda levant, quibus addas quaeso Thracium 1841 = CLEThr 3, 1 fortia dona dedi (fere 180–220 p.Ch.n.); ‘fortia facta’ legimus in Verg. Aen. 10, 369; nec in nostro titulo ‘fortia f̣[ecit]’/‘fortia f̣[acta]’ (simm.) absurdum. Sed fragmenti paucitas fidem prohibet.

3059. Kalinka col. 337 n. 439; Bojadžev 20; EDCS 41600132; CLEMoes 67. Odessi (Moesia Inf.), fragmentum ex marmore, aetate incerta.

[ - - - ] . . [ - - - | - - - in]noxiaqu[ - - - | - - - ] deser[ - - - ]. Kalinka laud. iudicat hoc carminis fragmentum esse, cf. et Bojadžev p. 65; verba suadere videantur ut agnoscamus carmen sepulcrale cuiusdam puellae vel mulieris morte sine culpa ablatae, quam propinqui dolentes plangunt relicti atque orbati (‘deser[ ]’), sed res in incerto iacent.

3060. Beševliev Prinosi 100 (tab. XLII, 2); EDCS 41600133; CLEMoes 68. Odessi (Moesia Inf.), textus honorarius ut videtur, incerta sed seriore aetate.

760

B. DVBIA

- - - - - - | [ - - - ] in antiquam | [ - - - ]dignitatemqu(e) | [ - - - ] vocavit. Inest fortasse inanis quaedam voluntas versificandi, sed res incerta.

DALMATIA 3061. CIL III, 14886 (Hirschfeld); F. Bulić, BAHD 22, 1899, p. 53; Chol. 1286 b; Eng. 62; EDCS 32700460; HD 060688; TM186119; CLEDalm 33. Salonis, urna fortasse saecc. III–IV p.Ch.n.

Praescr. (?): [ - - - ] . . [ - - - ] | [ - - - ] . XV (?) amici | [ - - - ]s miramini ec | [ - - - ] qui abet. Verba disposui locis similibus nisus, cf. infra, comm.; 1–2. ‘ec|[ce]’ CIL dubitanter, sed cur non ‘(h)(a)ec’?; ‘(h)(a)ec | [urna pulverem] qui abet’ Cholodniak Collatio cum Africo 2894, 2 quit miramini qui legitis? mors omnibus instat (Tupusuctu) suadeat ut agnoscamus tritam sententiam “non tibi soli”. Sed aliter censet qui Cholodniak secutus conferat carmen Cirtense 2222 = Chol. 1314, quod mea sententia sonat ‘[viator lass]e mirari noli, / h(a)ec via tale pulver habet’ (videas etiam Salonitanum 3067): quod si ita sit, textus significet mortuum in urna iam iacere. Tertium, toto caelo dispar, datur collato carmine Ostiensi Zarker 136 = Cugusi Aspetti letterari p. 251 n. 19 tu qui leges spondeo [ - - - ] amice quot me / discumbente bibente vides. / hoc quamdiu vixi [ - - - o]ptima feci. / idem et tibi dii faciant: quae collatio suadeat ut agnoscamus exhortationem ut bene vivatur. Attamen, nihil efficit ut ad carmen certe propendeamus. Cf. Cugusi CEDalm p. 67. Fortasse ‘ec’ i.q. ‘haec’, ‘abet’ i.q. ‘habet’ (cf. Mihăescu pp. 207–208); sed ‘abet’ i.q. ‘avet’ CIL.

3061 bis. CIL III, 14314, 1 (Hirschfeld, Kubitschek) et p. 2328; 2226; Eng. 172; Egger Manastirine 56; ILatIug 2334; Salona IV, 2, 648 (fig.); EDCS 30100693; Gräf in

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

761

HD 059864; TM 135835; CLEDalm 1 a. Salonis, Manastirine, fragmentum sarcophagi calcarii, fere saecc. III–IV p.Ch.n.

-----[ - - - ]rca 〈l〉ux est mo[ - - - ] [ - - - inno]centes (?) peti[ - - - ] [ - - - ] relinq[ - - - ] [ - - - ]otc[ - - - ] -----edidi ex photographemate fere ut CIL minimum fragmentum alii alia ediderunt; 2. ‘Betti[ - - - ]’ Egger, ego quoque olim; 3. ‘[g]elidiqu[e]’ Egger, ego ipse olim

3062. CIL III, 14312 (Hirschfeld); F. Bulić, BAHD 19, 1896, p. 42 (fig.); Egger Manastirine 147; ILatIug 2425; Salona IV, 2, 555 (fig.); EDCS 30100692; Feraudi in HD 034809; TM 183381; CLEDalm 31. Tabulae sarcophagi fragmentum repertum Salonis, Manastirine, priore parte saec. IV p.Ch.n.

[ - - - ]iav|[ - - - ] ex proprio | [suo] [hu]nc sarcof|[agu]m harcesiv[it] | - - - - - Nescio utrum ia an oratio soluta, hoc probabilius, illud difficilius. ‘Sarcof[agu]m’ i.q. ‘sarcoph[agu]m’ (cf. Mihăescu p. 207), ‘sartofagum’ 2965 (Salonis); ‘harcesivit’ i.q. ‘arcessivit’ (scriptio hypercorrecta).

3063. Egger Manastirine 197; CLEDalm 32. Salonis, Manastirine, fragmentum sarcophagi, saec. IV p.Ch.n.

- - - - - - | [ - - - ] Firmini [ - - - | - - - t]egitu[r - - - | - - - ]mis[er - - ]. ‘Firminus’ nomen saepius occurrit in Dalmatia, Alföldy Personennamen p. 204 (item ‘Firmus’, cf. supra, ad 2662). Iudicat dubitanter Egger laud. fragmentum versibus esse conceptum (nam ‘tegitur’ hic illic in CLE occurrit, cf. Concordanze p. 808), quod tamen parum probabile esse videtur.

762

B. DVBIA

3064. 1682 (errore quodam iteratum in 2250, unde pendet ILCV 4833 B, cf. Cugusi Corpus p. 144 et Duplicazioni p. 38); CIL III, 9639; Egger Manastirine 243; ILatIug 2522; Salona IV, 2, 515 (fig.); EDCS 31500402; Feraudi in HD 034940; TM 183463; CLEDalm 5 a. Minimum fragmentum sarcophagi calcarii, repertum Salonis, Manastirine, saec. V p.Ch.n.

[ - - - ] carmen a[ - - - | - - - ]ebros[ - - - | - - - ]sn[ - - - ]. de hac nova editione cf. supra, ad 2675. vel etiam ‘[ ] carmena’ i.q. ‘[ ] carmina’; bros[a]’ CIL, Salona

‘[cr]ebros’ Bücheler, ‘[ten]e-

Nescio an versus sint. Fortasse vox ‘carmen’ metaepigraphice, ut ita dicam, significat textum ipsum, ut saepius (cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmen...’; in Dalmatia ipsa, videas 2665 B, 12), quod si ita sit suspicemur carmen hoc esse, sed res incerta.

3065. F. Bulić, BAHD 8, 1885, p. 124 n. 125; L. Jelić, BAHD 16, 1893, p. 97; CIL III, 13161 c; 2252; ILCV 4833 B adn.; Salona IV, 2, 517 (fig.); EDCS 31400936; Feraudi in HD 063452; TM 188170; CLEDalm 7 a. Fragmentum minimum sarcophagi (?), Salonis repertum, fortasse saec. V p.Ch.n.

[ - - - su]pereṣt sụ[ - - - | - - - ]e levat in[ - - - ]. ed. Salona aliter ed. Bücheler, scil. ‘me - - - es [su]perest so[l - - - ] | t - - - [m]ens et se levat in [caelum ?]’ ‘[su]perest’ edd. probabiliter; ‘in [caelum]’ Jelić, CIL, Bücheler, ILCV, haud absurde quidem (cf. enim Salona laud.), nulla tamen re certa, etenim cur non ‘levat in [astra]’ sim.? Cum Bücheler in edendo (2252) nisus sit rebus incertis (cf. Salona IV, 2, pp. 889–890), utile mihi videtur denuo proponere fragmentum, nescio utrum versibus conceptum an non. Sensus videtur esse ‘post mortem nihil unquam superest sub terra, anima contra alte se levat in astra’ (qua de oppositione ‘anima vs corpus’ cf. infra, Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur, anima ad astra volat’).

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

763

3066. F. Bulić, BAHD 24, 1901, p. 258; CIL III, 8845 et p. 2328, 126 (Hirschfeld); Chol. 928; Egger Manastirine 246; ILatIug 2525; R.-M. LXVI; Salona IV, 2, 630 (fig.); EDCS 29000275; Feraudi in HD 034943; TM 183466; CLEDalm 16. Salonis, Manastirine, quattuor fragmenta tabulae sarcophagi nullo modo inter se congruentia, frustula exhibentis difficillima lectu, fere saec. V p.Ch.n.

frg. a frigi[d - - - ] | in[ - - - ]. frg. b [ - - - ]ṛẹẹ[ - - - | - - - ]ụra disso[ - - - | - - - ] iugalis v[- - - ]. frg. c [ - - - ]cavi[ - - - | - - - ]par dam[ - - - | - - - ]surg̣ẹṛ[ - - - | - - ]requ[ - - - ]. frg. d [ - - - (?) sp]ectata[ - - - ]. ed. Salona frg. b, 2. vel sic vel ‘[ ]ụradisso[ ]’, Egger coni. ‘[ ]in [l]u[cis iam pa]radisso’ frg. d. ‘[sp]ectata’ restitui posse videtur collato Pannonico carmine 489 = CLEPann 36, 7 spectata in populo, aliter ‘[inexp]ectata’ scil. ‘dies’ simm. Incertum an versus. Nam ‘iugalis’ satis legitur in CLE, cf. Concordanze p. 388, nec ‘surgere’ ignotum (item Concordanze p. 794), sed lapidis condicio fidem prohibet.

3067. CIL III, 13062, cf. p. 2263 (Hirschfeld); ad 2222; Brøndsted – Dyggve II, p. 87 n. 27 (fig.); ILatIug 2264e; AEp 2001 n. 1622, 2011 n. 928; EDCS 31400862 (fig.); Feraudi in HD 043463; TM 184107; CLEDalm 34. Salonis, sarcophagi operculum incertae aetatis.

D(is) M(anibus). | haec via tal(e) (?) pulver a(bet). ‘pulver a(bet)’ scripsi dubitanter collato 2222, nec tamen ‘pulvera’ absurdum, scil. si interpreteris ‘tal(ia)’

764

B. DVBIA

Textus similis est Cirtensi 2222 = Chol. 1314 ‘[viator lass]e mirari noli, / h(a)ec via tale pulver habet’ (ita enim ipse puto legendum esse), quod Bücheler ad loc., CLE I, p. 135, confert cum 982, 1 si lutus, si pulvis tardat te forte, viator… (Vobernae). Vtrum carmen sit necne, ambigitur. ‘Pulver’ i.q. ‘pulvis’, cf. Neue – Wagener I, p. 177; vox ‘pulver’ damnatur (Caper GLK VII, p. 111, 4 pulvis hic, non pulver), sero usurpatur, cf. Th.l.L. s.v. pulvis (pulver), col. 2625, 67 ss.

3068. F. Bulić, BAHD 29, 1906, p. 139; ILatIug 565; Salona IV, 2, 635 (fig.); EDCS 47800528; Gräf in HD 064458; TM 188870; CLEDalm 35. Salonis prope basilicam urbanam, tabulae sarcophagi fragmentum incertae aetatis.

[ - - - ] ạṃọẹ[ - - - | - - - ] pendet s[ - - - | - - - ]ine vita s[ - - - ]. ed. Salona fortasse ‘[sine crim]ine vita’ P. Dourthe et Françoise Prévot (in Salona ad loc.) comparant v. 2 cum Maniliano 4, 16 nascentes morimur finisque ab origine pendet (= 1489, 3, Tarracone) et v. 3 cum locutione vere sepulcrali ‘sine crimine vivere’ / ‘sine crimine vitae’ (simm.) (de qua cf. infra, Indices IX s.v. ‘sine crimine...’). Nec tamen deest qui aliter interpretetur, nam in verbo ‘pendet’ lateat fortasse sententia ‘sic quomodo mala in arbore pendent, si(c) corpora nostra: / aut matura cadunt, aut cit(o) acerba ruunt’ quae legitur e.g. in 1542, 7–8 (cf. Indices IX s.v. ‘poma...’), quae si ita sint, ‘[ ] ạṃọẹ[ ]’ v. 1 referri potest ad rosam quae, ut poma, cito ruit (cf. 967, 1, Romae, Augusti aetate). Videas quaeso CLEDalm p. 68. Res in medio relinquenda.

3069. CIL III, 14336(3), cf. p. 2328(179) (Hirschfeld); C. Patsch, WMBH 7, 1900, 65–66 (fig. 39); Mesihović p. 363 n. 60 (fig.); EDCS 32300094 (figg.); Gräf in HD 058290; TM 185580; CLEDalm 36. Novis (in Liburnia), tegula graphio scripta, aetate incerta sed haud seriore (puto ante saec. III p.Ch.n.).

vivas f̣[elix, (tu)] (?) | qui later[cula fec(eris)] (?) | qui ea ce(peris) (?). | (vacat) edidi ex photographemate valde dubitanter

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

765

1. ‘vivas f̣[elix, (tu)]’ restitui dub. collato 3094 o(pto) t(u) vali(as) Rhythmus trochaicus forte, haud consulto factus esse videatur, addas quod multa haud certa sunt sed restituta. Quocumque modo res se habent, contra morem augurium ‘vivas felix’ (simm.) hic legitur incisum in tegula potius quam in anulo vel simm. (360; 1926; 2514; 2579, cett.: Cugusi Invidia pp. 97 ss., Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 133 et CLEHisp pp. 152, 160, fusius Harris pp. 105–111); fortasse tibi hoc in mentem veniat, de probatione tegularum hic agi, cf. supra, ad 3041 b.

3070. N. Vulić, JÖAI 12, 1909, Beibl., col. 198, n. 67; Id., Spomenik SAN 47, 1909, p. 184 n. 124 (cf. A. von Premerstein – N. Vulić, JÖAI 3, 1900, Beibl., col. 175; Spomenik SAN 38, 1900, p. 49; Spomenik SAN 98, 1941–1948, n. 488); ILatIug 1476; EDCS 10100497; Feraudi in HD 033755; TM 182374; CLEDalm 37. In necropoli Municipi Malvesatium (prope Požega) tabula calcaria incertae aetatis (fere saecc. III–IV p.Ch.n.).

[s]ecul(i) partiopmlonci (?) ulli quereri | [ . . . ]oiu . . . . . . . . . . . pr priorem | isiaian | - - - - - ‘partiopmlonci’ verbum obscurum; ‘partionem p(lus) m(inus) longi’ coni. quidam (quod quid significet scire minime datur), nulla tamen re certa; vel etiam ‘que (i.q. quae) reri’ Iudicant Anna et J. Šašel in ILatIug (laud.) hoc carmen esse, argumento nullo adiecto, nescio quibus nisi fundamentis, maxime cum difficillimae sint litterae lectu.

3071. T. Marasović – D. Vrsalović, BAHD 65–67, 1963–1965 [ed. 1971], p. 194 n. 4 (fig.); ILatIug 716; Salona IV, 2, 643 (fig.); EDCS 10000729; HD 020716; TM 181990; CLEDalm 38. Sarcophagi fragmentum calcarium, Spalati in basilica repertum, incertae sed serioris aetatis (saecc. V–VI p.Ch.n.).

[ - - - ] corpus q[̣ - - - ] | [ - - - ]t cui matẹ[r - - - ] | [ - - - cor]pus huṃ[ - - - ].

766

B. DVBIA

legi interpretatus sum ex photographemate, paullo aliter ed. Salona Verba carmen suadeant ut agnoscamus; maxime ‘[cor]pus huṃ[ ]’ (si restitutio probanda) comparari potest cum clausulis ‘corpus humandum’, ‘corpus humari’, ‘(ponere) corpus humo’ (Mastandrea p. 180), cf. potissimum Verg. Aen. 6, 161 quod corpus humandum. Sed fragmenti paucitatis causa nihil est certi.

3072. F. Bulić, BAHD 31, 1908, p. 9; ILatIug 1990; CLEDalm 39. In loco qui dicitur Castellum Oneum, tabula incertae aetatis.

------| aes[ - - - ] | orte[ - - - ] | ture c[ - - - ] | es lege[ - - - ] | cecidi[ - - - ]. | Postscr. (?): [ . ]VII il[ - - - | - - - ]d[ - - - ].

5

postscr. vel ita vel ‘[ . ]VIII l[ ]’ ‘Ture’ comparatur cum 2689 bis; fortasse in ‘c[ - - - ]’ latet verbum ‘cremare’. Verbum ‘cecidi’ fortasse ad militem refertur (cf. enim comm. ad 2663), sed condicio lapidis fidem prohibet. Verba novissimarum lineolarum ad postscriptum referri videantur (vel de annis aetatis vel de legione VII, de qua cf. supra, Dalmaticum 2657).

3073. ILatIug 1622; Mesihović p. 311 n. 2 (fig.), p. 637; EDCS 51900064 (fig.); HD 033923; TM 182517; CLEDalm 40. In loco qui dicitur Gromile (prope Jajce), angulus dexter ad imum cippi cuiusdam, incertae aetatis.

- - - - - - | [ - - - ]aia Quietis|sima quondam. ‘Quietissima’ cognomen rarum, ductum ex cognomine ‘Quietus’ (cf. Kajanto p. 262; maxime in Africis provinciis); conferas fortasse ‘Quietilla’ in Salonitano CIL III, 2281. Quod est de ‘[ ]aia’, restitutio certa nulla datur (invenimus ‘Iaia’ in Parmensi 98, 2, praeterea vel ‘Maia’ vel ‘Dulcaia’, cett.).

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

767

Adverbium ‘quondam’ saepius in sepulcralibus significat vitae tempus ante mortem actum, cf. Indices IX s.v.; iterum legitur in ipsa Dalmatia, 638, 1 dulcis Proserii coniux Vincentia quondam. Si compares Ratiariense 2638, 12 Dassiani du[c]is iustissimi quondam, finem versus facile suspiceris, sed fragmenti paucitas prohibet ne quicquam certi dicamus.

DACIA 3074. I. Piso, Epigraphica (I), Sarg 11–12, 1974–1975, pp. 77–78 (figg.), n. 30 (fig.); Inscr. Dac. Rom. III, 2, 491 a–b (Russu – Pippidi) (figg.); EDCS 11200275/11200276; Feraudi in HD 047913 (figg.); TM 181319. Tabulae calcariae duo fragmenta haud congruentia, Sarmizeget(h)usae reperta, fere saec. II p.Ch.n. ut videtur.

frg. a -----[ - - - ]d . [ - - - ] | [ - - - ]a fas est [ - - - ] | [ - - - ] Ṣever . [ - - - ] | [ - - - ]ṣụ[ - - - ]

frg. b [ - - - ]ri i[ - - - ] | [ - - - ] f̣aten[- - - ] | [ - - - Se]ṿẹṛ[ - - - ] | ------

Iudicat Piso frustula haec esse carminis, vocibus ‘fas est’ et ‘f̣aten[ - - - ]’ nisus, quae fortasse invicem referuntur, sed nihil pro certo haberi potest.

3074 bis. Inscr. Dac. Rom. II, 70 (Florescu – Petolescu); EDCS 11200660; HD 046723; TM 181018. Drobeta, aetate incerta, fere saecc. II–III p.Ch.n.

[ - - - ] Man[es - - - | - - - ] Tarta[ra - - - | - - - ]ntiḅ[us - - - ]. Fragmentum brevius est quam ut aliquid certi dici possit, quam ob rem inter incerta iudico ponendum. ‘Manes’ et ‘Tartara’ vero iterum iterumque in carminibus epigraphicis memorantur (cf. e.g. Indices IX s.v. ‘Tartara’).

768

B. DVBIA

3074 ter. Inscr. Dac. Rom. II, 72 (fig.) (Florescu – Petolescu); EDCS 11200662; Gräf in HD 046725; TM 191020. Drobeta, tria fragmenta partim congruentia, aetate incerta, fere eodem tempore quo 3074 bis, scil. saecc. II–III p.Ch.n.

frg. a [ - - - ]los[ - - - | - - - ]in po[ - - - | - - - ]n[ - - - ] frg. b qu[i titulum | meu]m legit od[ - - - | Infe]ri (?) Manes r[ - - - | mise]ros em[ - - - | - - - ]fr[ - - - ]. ‘[Infe]ri Manes’ restitui dub. collato e.g. 3039 Voces ‘Manes’ et ‘[mise]ros’ carmen suadeant ut agnoscamus – si tamen restitutiones probandae sunt –, verba meo Marte distribui exempli gratia, fortasse chol (videas enim ‘-fĕrī Mānes), rebus tamen incertis.

3074 quater. Inscr. Lat. Dac. 753; H. Daicoviciu, ActaMusNap 14, 1977, pp. 201–204 (figg.); AEp 1977 n. 665; EDCS 09301205; HD 020521; TM 179016. Porolissi, litterae in vasis fragmento graphio scriptae, aetate incerta.

utere f[elix]. | si〈s〉 felix, u[tere felix]. ‘six’ lapis errore quodam Est formula tritissima (cf. ad 2514 maximeque infra, Indices IX s.v.), hic fortasse bis repetita (?). ‘Six’ errore scriptum pro ‘sis’, puto sonus similitudinis causa ‘feliX siX feliX... feliX’.

3074 quinquies. Inscr. Dac. Rom. III, 5, 2, 471 (fig.) (Piso); EDCS 15800467; Garcia in HD 038821; TM 179648; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 11075 (fig.). Pars dextra (undique fracta) stelae calcariae, Apuli repertae, fere saecc. II–III p.Ch.n.

Praescr.: [D(is)] M(anibus) Ṣ(acrum) || [ - - - ] amor |

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

769

[ - - - (fu)e]rat (?) Aeli[a] (?) | [ - - - co]niux qu[ae (?) - - - ] | [ - - - la]ẹta (?) parat[a (?) - - - ] | -----scripsi meo Marte photographemate nisus Videtur esse textus sepulcralis mulieris cuiusdam Aeliae, a marito dicatus. Fortasse sic intellegi potest: “me cogit amor hos dicere versus. haec quae iacet, olim erat Aelia nominitata, coniunx fidissima, obsequio parata”, simm. Sed lapidis condicio fidem prohibet, item incertum utrum versus sint an non. v. 2. cf. e.g. 959, A, 1 sum Aurelia nominitata (Romae, saec. I a.Ch.n.).

THRACIA 3075. D. Tzonchev, ABiblMusPlovdiv 1935–1936, pp. 47–51, 145–146 (fig.); AEp 1938 n. 8; Zarker 84; IGBulg 1477; EDCS 15900131; HD 021918; TM 197615; MQDQ CE|appe|328; CLEThr 9 (deest (a)). In loco Vetere Augusta Area, prope Diocletianopolim (hodie Hissar), tabulae ex marmore fragmentum, aetate Diocletiani Imperatoris ut videtur.

(a) [ - - - Σε]υῆρα ὑπὲρ ἑαυ[τ]ῆς καὶ τῶ[ν ἰδίων] | [κυρίαις Νύ]νφαις εὐχαριστήρ[ιον ἀνέθηκεν]. | (b) [ - - - ] fontis aquarum calidarum [ - - - ] | [ - - - ab i]nsessis Veteri Aug(usta) Aria [ - - - ] | [ - - - ]erat teporatis usque lavac[ris] | [ - - - ]s et odere penitu[s - - - ] | [ - - - ] olim venerari p[ - - - ] | [ - - - ]xerant Veter[ - - - ] | [ - - - ]tiorem[ - - - ].

5

770

B. DVBIA

6. nescio utrum ‘[vi]xerant Veter[e Aug(usta) Area (?) - - - ]’ an potius ‘[ve]xerant Veter[em Aug(ustam) Aream (?) - - - ]’ Titulus votivus. Vtrum versus sint an non, incertum, cf. Gamberale Concordanza p. 369; quomodocumque res est, vox ‘usque’, v. 3, in V pede iterum iterumque legitur (cf. Mastandrea pp. 957–958); ‘lavacrum’ autem occurrit in carmine quodam haud longe a Vetere Augusta Area reperto, i.e. Singiduni, 273 = CLEMoes 20, 1, alma lavacrorum de sa[xis deci]do lympha. Aquae, balnea, thermae in carminibus epigraphicis saepius memorantur, cf. Indices IX s.v. ‘aquae...’; speciatim, translate in Pompeiano 948 = PW 597 quisquis amat calidis non debet fontibus uti, / nam nemo flammas ustus amare potest (cf. Cugusi Corpus pp. 38, 64), proprie contra in locis qui dicuntur la Cueva Negra et la Cueva de Román (cf. supra, ad 2405 et ad 2424). vv. 2, 6: memoratur locus ipse ubi titulus inventus est, qua de re cf. infra, Indices IX s.v. ‘memoratur in titulo...’. v. 5. venerari: fortasse dicitur de Nymphis, quae aquis praesident ideoque venerandae sunt (saepius enim memorantur in 2405, ubi vide). De sermone: ‘Aria’ i.q. ‘Area’ (cf. Mihăescu pp. 175–176); ‘odere’ i.q. ‘odore’, ut videtur.

3076. K. Jireček, AEMÖ 10, 1886, p. 64 n. 3; CIL III, 7417 (Mommsen) et 14207(30) (Mommsen, Hirschfeld, von Domaszewski); 585 (partim tantum); Kalinka col. 277 n. 350 (fig.); Bojadžev 13; EDCS 28500171; MQDQ CE|ce|585; CLEThr 8. Pautaliae, tabula fracta saeculi fortasse V p.Ch.n. (ex litterarum forma).

-----κείνου α . [ - - - ] | ἐσθλὰ παρα . [ - - - ] | κεῖθεν [δ’] εὐνοέω̣[ν - - - ] | γήρων ἐνὶ λιπαρῶ[ - - - ] | [Δ]ιογενείας ἐν χ[ - - - ] | [ - - - ]ịae hic cunctae [ - - - | et pru]dentiae solu[s] (?) [ - - - Al]exander m[ - - - ].

5

6–7. Bücheler, Kalinka multa suppl., scil. ‘[munificent]iae hic cunctae [et pru]dentiae solu[s] / [plenus Al]exander m[orte est ereptus acerba]’, rebus tamen perincertis

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

771

Bücheler ad loc., CLE I, p. 281, et Kalinka col. 278 iudicant hoc carmen esse, quod si ita sit necessario computandum est ‘pru/dentjae/ solus’ (compares e.g. 2960, ubi vide), sed re vera nihil certum. Nomen [Δ]ιογενείας Graecum videas Solin Personennamen p. 251 (10es Romae), compares potissimum ICVR 8054 Διογένεια (saec. IV p.Ch.n.).

AFRICAE PROVINCIAE 3077. IRT 186 (fig.); EDCS 06000196; HD 059162; TM 202488; CLEAfr 235. Sabrathae (Tripol.), sex parva fragmenta optime congruentia tabulae integrae ad laevam et ad imum, saec. IV p.Ch.n.

[ . ]ṇ[ - - - ] | hic no[ - - - ] | stabat [ - - - ]ovia[ - - - ] | vanis sid( ) gaudens [ - - - ] | Dulciti Cattique [ - - - ] | [a]udaci voto frị[ - - - ]. |

5

(vacat) edidi ex photographemate 2. puto restituendum ‘no[men]’; 3. ‘[ ]ovia[ ]’ fortasse nomen viri (‘Iovianus’ vel simm.); 4. ‘sid( )’ fortasse vox abl. casu, cum ‘vanis’ coniungenda et ad ‘gaudens’ relata; ‘vanissid’ IRT; 6. ‘voto’ legi, ‘noto’ edd. vulgo Et ‘Dulcitius’ et ‘Catt(i)us’ cognomina rara, cf. Kajanto pp. 282, 326. Lacunarum causa sensus omnino obscurus.

3078. M. Toussaint, BACTH 1898, p. 220 n. 72; CIL VIII, 27505 (Cagnat – Dessau); ILatTun 1675 (fig.); Pikhaus Répertoire A 123; AEp 2012 n. 1814; EDCS 53500009; Hamdoune(1) 59; CLEAfr 236. Mascululae (Afr. Procos.), inter 150 et 250 p.Ch.n.

D(is) M(anibus) S(acrum). | Q(uintus) Pomponius Q(uinti) fil(ius) Qu(i)r(ina) Fortuna|tus aedi(li)s innocentiae et 〈m〉o〈desti〉ae sin-

772

B. DVBIA

gu|laris, laudatae integritatis, probatae frugalita|tis, fidei bene cognitae, inauditae magnae gravitatis tenirae, | adulescens sobrius iustus, sanctis et a[e]quis morib(us), | [in]variatus 〈i〉uris peritus qui in prima{e} aetat[e] ma〈i〉o|rum frugalitati responderet et aequalis inventus | sit. vixit an(n)is XXII, mens(ibus) II, curantibus | Proculo et Festa fratribus h(ic) s(itus) e(st). ‘ntiodiesitae’, ‘ruris’, ‘primae’, ‘matorum’ lapis errore quodam litterae saepe inter se coagmentatae efficiunt ut lectio difficilior sit ‘tenirae’ Toussaint, ‘temperatae’ CIL; ‘ruris’ lapis, Toussaint, corr. CIL edd. Commaticum agnoscere sibi visus est Söderström pp. 112–114, sed incertum quoddam ipse malim iudicare, nam nonnullae formulae mihi agnosci quidem videntur, hic illic in CLE usurpatae (ut patet ex Caesar pp. 45–49, Logemann pp. 5–6, 25, 48, 73–74, 78–79), at in nostro titulo male iunctae quod ad rem metricam attinet: cum enim ex verbis ‘adulescens ― morib(us)’ effici posse videatur fere ia7, tamen diligenter inquirenti pedes IV, V, VII inepte positi apparent, itaque falsos hos versus esse iudicemus. ‘Fortunatus’ (supra, ad 2767), ‘Proculus’ (Kajanto p. 176), ‘Festa’ (supra, ad 2872) sunt cognomina tritissima. ‘Tenirae’ i.q. ‘tenerae’ ut videtur.

3079. A.L. Delattre, CRAI 1906, p. 431; CIL VIII, 25008 / 25008 a (Cagnat – Dessau); ILCV 4361; ILatTun 1002; Ennabli II, 789; Pikhaus Répertoire A 36; Ben Abdallah Catalogue 79 (figg.); EDCS 25000796 + 25000797; Kruschwitz Poetik pp. 138–139; CLEAfr 237. Carthagine (Afr. Procos.), tabulae marmoreae fragmentum, fortasse 252 p.Ch.n. cum de peste dicatur (cf. Delattre et Ennabli laudd.; Lassère Vbique populus pp. 549, 552).

frg. a [ - - - ]qu[ - - - ] | [ - - - ] eripuit pestis [ - - - ] | [ - - - a]n(nos) (?) super triginta v[ixit]. frg. b [ - - - ]a[ - - - ] | [ - - - ]dit occul[ta - - - ] |

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

773

[ - - - ]ae reparati[ - - - ]. Versus: da agnosci posse videantur, sed res rincerta. Similia non desunt: recte Kruschwitz laud. comparat carmen Ostiense 845 quod sonat ‘D(is) M(anibus) Atticillae | praenomen Marciae pestis cui dira negavit’. Vox ‘eripuit’ vel simm. saepius in initio versus in CLE sepulcralibus ponuntur, e.g. 2574 (Coloniae Agrippin.), 2632 A, 2 (Vlpianae), AEp. 1971 n. 69, 1 (Ostiae, fere 80–120 p.Ch.n.), cett.; sed si interpreteris ‘eripuit pestis’, tibi in mentem veniat locus ille Catull. 76, 20 eripite… pestem. Attamen, nullo poeta auctore, fortasse eventus quidam re vera factus memoratur, scil. contagio pestifera nescio quam: nam peste iterum atque iterum Africam terram vastatam esse colligimus cum ex carminibus epigraphicis (e.g. Auziensi 1610 duos una dies et pestis acerba abstulit hos pueros) tum aliunde (licet potissimum memorare pestilentiam anno 252 p.Ch.n. factam, cf. supra), nec Africam solum: rem tractavit Kruschwitz Poetik pp. 137–157.

3079 bis. Liliane Ennabli, Inscriptions chrétiennes de Carthage, AntAfr 33, 1997 (= Hommages G. Souville, 1), pp. 194–196 n. 5 (fig.); AEp 1997 n. 1648; EDCS 11600227; HD 051492; TM 201937. Carthagine, carmen Christianum tabula calcaria parum integra servatum, ad imum detrita, anno 382 p.Ch.n. (Flavio Claudio Antonio, Flavio Afranio Syagrio coss., cf. CLRE pp. 298–299).

quọḍ ḅrevis eṣ[t] | v{v}ita, ehae!, haec, cu[nc]|ṭis displicet ordo! Haḍ|ṛiane infans, ab inimi|c̣ọ suasus gladio interfectụṣ.̣ | [p]ạter Andronicus exiịt b(ita). planget t|ụạ iuventus, iaces in C̣ ḥṛ(isto) fidelis, ann[u|m unu]ṃ, m(enses) II, d(ies) XXGI vis(isti). | Ṣịṛicus occisụ[s | est. d]ẹp(ositi) d(ie) p(ridie) K(a)l(endas) | Ian(ua)r(ias) Antonio et Sỵạ[g]ri[o c]|ons(ulibus). | [Ἀνδρ]όνικος̣ ἐν[θάδε κε]ῖ̣τ̣[ε]. ‘vvita’ lapis errore quodam; ‘XXGI’ lapis, i.e. ‘XXVII’ Caedes trium hominum memoratur, incertum cur et qua tempestate facta, at certe per vim (v. 2 ‘gladio interfectụṣ’̣ ). Nescio utrum commaticum an incertum iudicem; in verbis ‘quọḍ ― interfectụṣ’̣ poeticus color perspici potest, sed versus rectus vix agnoscitur, nisi quis iudicet da6 male structum ́ (quód brevis/ ést vi/ta ͡ ehae ͡ haec/ cúnctis/ dísplicet/ órdo); verba ‘Haḍ|ṛiane ― interfectụṣ’̣ autem videntur esse iuxta posita et coniuncta syllabis longis brevibusque confusis. Fortasse primum poetico colore scriptor usus est ut

774

B. DVBIA

infantis mortis immaturae dolorem pathetice redderet, dein oratione soluta de patre Andronico et de Sirico quodam dixit. Sed patet omnia incerta esse. ‘Hadrianus’ cognomen Graecum, cf. Kajanto p. 187 (legitur, inter cetera, in 2707 bis); ‘Siricus’ vero minus in usu, cf. Kajanto p. 346; ‘Andronicus’ item Graecum nomen, cf. e.g. Solin Personennamen pp. 17–18. Sunt omnes ut videtur propinqui Graeca origine, uno fato vita abrepti. Post sententiam v. 1, lamentatio et narratio una miscentur. v. 1. ehae: pathetice ponitur, sed vulgo ‘eheu/heu’ potius scribitur: infra, Indices IX s.v. ‘heu’. v. 1. ordo: scil. ‘ordo naturalis a morte immatura radicitus perturbatus’, ut alibi legitur, cf. infra, Indices IX s.v. ‘ordo’. v. 2. interfectus: subaud. ‘es’. De genere dicendi: ‘b(ita)’ i.q. ‘vita’, ‘planget’ i.q. ‘plangit’, ‘vis(isti)’ i.q. ‘vix(isti)’. Voces ‘ehae’ et ‘haec’ cacophonice iuxta ponuntur.

3080. A.L. Delattre, CRAI 1916, p. 160 n. 18; ILCV 4849 B; Ennabli I, 108; Pikhaus Répertoire A 48; EDCS 00100108 (fig.); CLEAfr 238. Carthagine (Afr. Procos.), ad Sanctam Monicam, duo fragmenta congruentia tabulae integrae ad caput tantum, fortasse saec. VI in. (Ennabli I, p. 247).

[ - - - ] . simplex doct[or (?) - - - ] | [ - - - condit]ur tumulo cu . [ - - - ] | [ - - - i]sse mori u . [ - - - ] | Postscriptum (?): [ - - - ]mbres [ - - - ] | - - - - - vel fortasse ‘moriuṇ[ ]’ v. 1. simplex doct[or] (?): videas urbanum 1693 [ - - - s]implex d[ - - - ]. v. 2. restitui potest collato e.g. Mustitano 2722, 1, cett. v. 3. fortasse suspicemur hic inesse verbum ‘[merui]sse’, collatis locis collectis in comm. ad Gallicum 2541, 6; fortasse ‘[non merui]sse mori’, est lamentatio quaedam ob obitum. Cf. iam Sblendorio Cugusi CLENeap p. 267. Cum ‘[ ]mbres[ ]’ pars nominis mensis cuiusdam esse videatur, fortasse in novissima lineola olim legebatur dies mortis, in postscripto.

3081. Ben Abdallah – Sebaï 436 (fig.); Vsp p. 1765 n. 2. Minimum fragmentum, Carthagine (Afr. Procos.) repertum, tabulae ex marmore incertae aetatis; ad imum vacat, itaque novissima lineola finis textus esse videatur.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

775

[---].[---]| [ - - - ] . itum [ - - - ] | [ - - - ]rri carm[ - - - ] | [ - - - ] res fecer[ - - - ]. | (vacat) Vox tantum ‘carm[ ]’ carmen suadere potest, metaepigraphice suspicor ut alibi posita (cf. infra, Indices IX s.v. ‘carmen...’), sed res quam incerta.

3082. Ben Abdallah – Sebaï 443 (fig.); Vsp p. 1767 n. 5; Carthagine (Afr. Procos.), tabulae marmoreae fragmentum undique fractum, incertae aetatis.

[ - - - ] . . [ - - - | - - - ]ne properaẹ ac[ - - - | - - - ] . ẹ nobis v[ - - - ] |-----2. vel ‘properaị ac[ - - - ]’ Verba carmen sepulcrale suadere videantur ut agnoscamus (vox ‘properaẹ’ enim ad mortem immaturam bene aptatur, cf. Concordanze pp. 632– 633 et infra, Indices IX s.v. ‘properavit...’), sed lapidis condicio fidem prohibet.

3083. L. Poinssot, RevTun 20, 1913, pp. 334–335 n. 1195; ILatAfr 587; Maurin 1518 (tab. 157); EDCS 16800100; Maurin in Petrae Ausonius 12/1/2/880; CLEAfr 240. Stela ad caput fracta, Thuggae (Afr. Procos.) reperta, fere saec. II p.Ch.n. alteri parti adsignanda (Maurin).

------| [ . . vi]|xit et voluptates spernens eg|it. maritum plus quam ani|mam suam fecit quodq(ue) ex usu | eius foret suum bonum pu|tavit et quitquid fortuna da|retur ita modeste tulit, usu | quot ocurreret. Postscr.: h(ic) [s(ita) e(st)]. ed. Maurin

5

776

B. DVBIA

Versus: fere ia, fortasse fortuiti. Est titulus Stoicorum more et disciplina conceptus, congruens cum iis quae fingebantur Antoninorum aetate; comparari potest e.g. cum Oxyrhynchiti epistula CEL 169 eodem tempore conscripta (cf. Cugusi CEL ad loc.). Vxor toto corode egit pro marito, quam maxime officiose, nihil pro semetipsa male usa, more antiquo univira atque utilis domus servatrix. v. 3. foret: i.q. ‘esset’, optime positum. vv. 4–5. est parsimoniae laus antiqui generis, inde a Catone, videas enim Catonianum orat. frg. 218 a Sbl. = frg. 174 Malc.4 si quid est quod utar, utor; si non est, eg〈e〉o. Litterae ‘t’ et ‘d’ confunduntur, videas ‘quitquid’ et ‘quot’.

3084. L. Poinssot, NAMS 12, 1904, p. 431 n. 7 et RevTun 17, 1910, p. 424 n. 815; CIL VIII, 26675 (Cagnat – Dessau); Pikhaus Répertoire A 113; Maurin 1519; EDCS 16800101; Maurin in Petrae Ausonius 12/1/2/1484; CLEAfr 241. Pars dextra stelae/cippi minime integri, reperti Thuggae (Afr. Procos.), aetate incerta.

[ - - - gla]dii armat[ . ] | [ - - - c]astris fu|[ - - - ] [ - - - m]isera quo | [ - - - l]audes bel|[li] [ - - - ]e mille | [ - - - l]onga | [ - - - ]ius pa | [ - - - ]a qui | ------

5

Paucis verbis nisi, scil. ‘[gla]dii armat[ ]’ et ‘[m]isera’, collatoque 2748, 1 ḅellica clades (Thignicae), quidam, scil. Pikhaus Répertoire p. 90 et Maurin ad loc., p. 569, versus hos esse suspicantur, id quod cum haud absurdum, tum incertum est. Quibus de rebus sermo sit, utrum de rebus bellicis an de cuiusdam laudati viri elogio funebri (simm.), scire non datur.

3085. L. Poinssot, RevTun 17, 1910, p. 424 n. 816; CIL VIII, 27280 (Cagnat – Dessau); Pikhaus Répertoire A 114; EDCS 25700159; CLEAfr 242. Thuggae (Afr. Procos.), incerta aetate.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

777

[ - - - ]|rissimi v[iri (?) - - - ] tibi ⊂ hedera ⊃ super[ - - - ] | quoniam [ - - - ] forma[ - - - ] dic[ - - - ]. vel ‘[ca]rissimi’ vel ‘[ra]rissimi’ Si consideres verba ‘forma’ et ‘dic[are]’(?) ad versus propendeas, ut monet CIL ad loc., nulla tamen re certa. ‘Super[ ]’: estne vox ‘superstes’?

3086. A. Ibba, Uchi Maius, 2. Le iscrizioni, Sassari 2006, n. 349 (fig.); EDCS 34600147; CLEAfr 239. Vchi Maiore, prope Thuggam (Afr. Procos.), stela calcaria et ad laevam et ad dextram rupta, fere saecc. IV–V p.Ch.n. ex forma litterarum (videas enim litteras ‘G’, ‘L’, ‘A’).

[ - - - par]vulus (?) [ - - - ] | [ - - - m]aiestat[i - - - ] | [ - - - co]nditus (?) in [tumulo] (?) | [ - - - ]fulge roga[tus] (?) | [ - - - ] . non ṃọḷẹ[stum] (?).

5

Sermo poeticus videtur: ‘parvulus’ videas Indices IX s.v.; ‘[co]nditus in [tumulo]’ – si recte restituitur collato e.g. Mustitano 2722, 1 – pars altera versus elegiaci esse videatur (cf. 1419, 1; 2432, 1, cett.); ‘[ ]fulge roga[tus]’ clausula heroica quae dicitur; sed ‘non mŏle[stum]’ (si recta restitutio) versibus dactylicis parum aptatur. Omnibus rebus perpensis, plurimis lacunis textum obscurantibus, prudentius agnosci videtur incertum potius quam carmen. ‘Non ṃọḷẹ[stum]’ cf. Mauretanicum 2870, 2, Cugusi Area p. 46 (= Vsp pp. 1094–1095) et infra, Indices IX s.v. ‘si non molestum’.

3087. De Vos Raaijmakers – Attoui laudd. ad 2749, p. 184 (figg.); AEp 2013 n. 2132; EDCS 72700045. Ara sepulcralis fracta reperta prope Tubursicu Bure (Afr. Procos.), incertae aetatis.

[D(is) M(anibus) S(acrum)]. | . . . . [ - - - ] | intacta pudicis[sima] | deflevit miseraṃ ṿịṭạ[m] de | [ - - - ]us uxor | [ - - - ]cae viginti et | - - - - - -

778

B. DVBIA

Verba ‘deflevit ― uxor’ da6 efficere videntur, sed res incerta; speciatim, verba ‘deflevit miseraṃ ṿịṭạ[m]’ suadere videantur ut de morte immatura hic agi iudicemus (cf. enim infra, Indices IX s.v. ‘miser’); ‘intacta’ legitur alibi quoque in CLE, cf. supra, comm. ad Carthaginiense 2739.

3087 bis. CIL VIII, 79 (Mommsen); EDCS 14900037. Cippus repertus in loco qui dicitur Hr. Nebhana (Africa Procos.), incertae aetatis.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Q(uintus) Iulius Lu|canus Medi|conis fil(ius), | ut hanc in patriam ⊂ hed. ⊃ plenus laetitia | pervenirem, ⊂ hed. ⊃ 1 an|nos LXXX certan|do vici, iam quietus | ego hic Medico s|emper. 2 Quo modo verba distribuenda sint dubium est, fortasse asclepiadei agnosci possunt (‘ut hanc in patriam plenus laetitia’; ‘certando vici iam qujetus ego’) vel potius duo tro7 (‘ut hanc in patrjam plenus laetitia pervenirem’; ‘certando vici iam quietus ego hic Medico semper’), ambo valde mendosi, sed res perincerta. ‘Medico’ cognomen hic tantum legitur; fortasse ponitur pro cognomine ‘Medicus’, quod ipsum perrarum est (cf. Kajanto p. 320); Africum sermonem redolere videtur. ‘Haec patria’ videtur tumulum significare, ‘quietus’ autem quietem mortis, quae curarum absentiae gratia laetitiam praebet (infra, Indices IX s.v. ‘quies’). Sensus omnino translatus esse videatur, “per LXXX annos vitam moleste magno cum labore curisque egi, sed demum difficultates vici atque in sepulcrum perveni, ubi demum quietus iaceo in aeternum”.

3088. Zeïneb Benzina Ben Abdallah, AntAfr 36, 2000, p. 51 n. 23 (fig.); AEp 2000 n. 1769; EDCS 21000647; HD 048163; TM 201400; CLEAfr 247. Tabula calcaria, nescio utrum in Africa Procos. an in Byzacena reperta, incertae aetatis.

[ - - - ]s humanis[ - - - ] | [ - - - ]a fluento[ - - - ] | [ - - - ]ẹ conlo[ - - - ] | [ - - - ]ṃẹ[ - - - ].

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

779

Vox ‘fluento[ ]’ tantum poetica esse videatur (cf. ad Moesicum 2648 A, 1), cetera incerta.

3089. Duval – Prévot 139; Pikhaus Répertoire B 63; EDCS 13302881; CLEAfr 52. Ammaedarae (Byz.), incerta sed seriore aetate.

- - - - - - | pie[tat- - - ] | ama[tor - - - ius]|titie (?) a[ - - - ] | cuntis [ - - - lar]|gitor egi[ - - - ]. Fragmentum carminis agnosci posse crediderunt Duval – Prévot ad loc., quod tamen brevius est quam ut metrorum genus circumscribere atque res interpretari possimus. Verborum laciniis nisus, iudico hoc elogium cuiusdam (vel fidelis Christiani vel etiam episcopi) esse, nam agnoscuntur voces ‘pietas’ v. 1, ‘ama[tor - - ius]|titie’ vv. 2–3, ‘[lar]|gitor’ v. 5: consideres enim quaeso iustitiam virtutem propriam episcoporum esse (infra, Indices IX s.v. ‘episcopi’), item curam largitionum (cf. 511, 7 largus munidator), cett. ‘Cuntis’ i.q. ‘cunctis’, ut videtur.

3090. CIL VIII, 23595 (Cagnat – Dessau); ILatTun 561; Pikhaus Répertoire B 95; EDCS 24501791; CLEAfr 243. Mactari (Byz.), incerta aetate, fere saecc. II – III in. p.Ch.n.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | L(ucio) Sextilio Felici | forti animi | memoriae viro. ‘forti’: an ‘fortis’? Versum agnoverunt Söderström pp. 112 n. 1 et 114 (‘forti ― viro’, ia4) et Gagnér pp. 17–18 (‘Felici ― viro’, ia6), mihi videtur res omnino in incerto iacere, etsi minime fugit ordo verborum obtortus atque arcessitus, cf. enim ‘forti… viro’ dat. commodi verbis initio et ad finem positis, ‘memoriae’ dat. fin. in medio positum (nisi quis malit pro ‘forti’ scribere ‘fortis’, scil. ‘fortis animi’, id quod fortasse aptius iudices).

780

B. DVBIA

3091. A. Héron de Villefosse, BSASousse 14, 1910, p. 14; AEp 1914 n. 63; EDCS 16300010; HD 028000; TM 200743; MQDQ CE|appe|372; CLEAfr 244. Hadrumeti (Byz.), incerta sed haud seriore aetate.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | Aelius Saturninus signo Calvus | filius nobis carissimus vix(it) ann(os) XXXIIII, | m(enses) III. quod ipse nobis facere debuisti, | fato victus non potuisti. | Secuntur verba εὔφυχι Κάλουε, ὀδυεὶς ἀθάνατος. verba Graeca male posita, intellege εὔψυχι Κάλουε, οὐδεὶς ἀθάνατος vel simm. (εὔψυχι cf. e.g. Ostiense AEp 2018 n. 2037) De ‘signo’ cf. ad 2764 et infra, Indices IX s.v. ‘signum’. Merae formulae funerariae sunt, quarum prior est variatio quaedam tritissimae illius ‘quod filius debuerat/debuit facere...’ (nec desunt aliae variationes, compares quaeso e.g. Ammaedarense 2754, cett., cf. Indices IX s.v. ‘quod filius...’), altera, ‘fato victus’, legitur multifariam posita (item Indices IX s.v. ‘fato deceptus’); fortasse scriptor versus facere studuit.

3092. Ch. Saumagne, RevTun 1941, p. 244 n. 2 et CRAI 1941 p. 446 adn.; AEp 1942–1943 n. 107; ILatTun 576; A. Ferrua, Epigr 10, 1948, p. 36; EDCS 08600886; HD 020673; TM 199879; CLEAfr 245. Lapis quidam repertus in loco qui appellabatur Zama Regia (Byz.), in tabulam lusoriam conversus, seriore aetate, fere saecc. V–VI p.Ch.n.

[v]ictor cantat | [vic]tus clamat | [ - - - ]r gaudet. 3. ‘[sesso]r’ vel ‘[lecto]r’ Saumagne Cum verba ad finem posita eodem sono cadant, scriptor versus efficere voluisse videtur, ut fit in Lambaesitano 225 aeterna domus hec est / pausum laboris hic est / aliquid memoriae hoc est; sed minima lapidis mensura prohibet ne satis certa consequamur. Quocumque autem modo res se habet, comparari possunt titulus AEp 1904 n. 197 Parthi occisi / Br[i]tto victus / ludit[e R]omani (Romae) vel fortasse alius, item urbanus, quem edidit A.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

781

Ferrua, Epigr 26, 1964, p. 4 = AEp 1965 n. 151 [anc]ep[s captat] (?) / tard[us stupet] (?) / captus [clamat] (?), ubi tamen restitutiones complures gravissimaeque res obscurant.

3093. CIL VIII, 910 (Wilmanns – Mommsen) et 11177 (Cagnat – Schmidt); Chol. 1359; ILatTun 259; Pikhaus Répertoire B 11; EDCS 17700404; CLEAfr 246. Cippi parvum fragmentum repertum in loco cui nomen fuit Segermes (Byz.), incerta aetate.

[ - - - ]re[ - - - ]ili[ - - - ] | [Municip- Aurel- A]ug(ust-) Segerm[? ] | [ - - - dictant]e (?) dolore [ - - - | - - - ] turm[a pat]rono [ - - - ] | [pe]cunia sua p[osuit]. ‘[dictant]e dolore’ CIL, Cholodniak, Merlin Collato carmine 521, 3 dictante dolore (Afr. Procos., fere saec. III p.Ch.n., cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 72–73), Wilmanns – Mommsen et Cholodniak dactylos agnoscere sibi visi sunt, supplementis tamen nitentes, qua de causa tota res in medio relinquenda.

3094. CIL VIII, 5784 (Wilmanns – Mommsen) et p. 1826; Chol. 996; Eng. 379; ILatAlg II, 2, 6644; EDCS 23801946; CLEAfr 248. In loco qui dicebatur Sigus (Num.), incertae sed bonae aetatis (videas enim nomina), fere 80–120 p.Ch.n. ut puto.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). | bonus via(tor), o(pto) t(u) vali(as). | C(aius) Iulius C(ai) f(ilius) Q(uirina) Pon|ticus pere|gri poteus quam | domus sua pro(f)e|(s)sus (?), sicut meruit | apud Lare suo | vita privatus est. v(ixit) a(nnos) LXII, o(ssa) e(ius) v(ene) q(uiescant). | Iulia C(ai) 〈f〉il(ia) Optata | v(ixit) a(nnos) XIII, h(ic) s(ita) e(st), o(ssa) t(ibi) b(ene) q(uiescant). ‘proesus’ lapis, corrigendum vel ‘pro(f)e|(s)sus’ (?) vel ‘pro〈r〉sus’ (?) vel simm.; ‘eil(ia)’ lapis errore quodam

782

B. DVBIA

Versus stricto sensu iudicari nequeunt (insunt enim complures litterae inter se parum perspicue arte iunctae), sed potius formulae sepulcrales plus minus apte positae. Ponticus quidam vita partim peregre acta in patriam reversus ibi mortem obit. Quo modo mortis locus memoretur videas ad 2876 (Caesareae) et infra, Indices IX s.v. ‘mors peregrina’; res tamen hic insolenti more tractatur, ut in Ammaedarensi 1881, 2 peregre defunctus (Cugusi CLEOr p. 190). De sermone: ‘bonus’ casus vocativus; ‘vali(as)’ i.q. ‘vale(as)’ (ut fit Pompeiis, cf. Väänänen Inscriptions p. 37) contraque ‘poteus’ i.q. ‘potius’; ‘peregri’ i.q. ‘peregre’; ‘domus sua’ i.q. ‘domi’ vel ‘(in) domu (?) sua’; ‘Lare suo’ littera ‘-s’ vel ‘-m’ finali omissa; ‘v(ene)’ i.q. ‘b(ene)’.

3095. CIL VIII, 4122 (Wilmanns – Mommsen) et p. 1743; ad 133/1456; Chol. 182a; Eng. 28; CLENum 34; EDCS 22700095; CLEAfr 250. Cippus repertus Lambaesi (Num.), saec. II ex. p.Ch.n. ut videtur.

Praescr.: D(is) M(anibus) S(acrum). Valeria Rogatina, Vetidius Saturninus con(iugi) piae fecit, et si 〈q〉ui tit|ulu(m) legerit, di|cat pro pietate: “Rogat(ina), tera tibi le[vis] | siet”. Postscr.: vix(it) a(nnos) XXIII. ‘cui’ lapis errore quodam pro ‘qui/qui(s)’ Sunt formulae ‘et si quis titulum legerit dicat pius’, ‘sit tibi terra levis’ parum mutatae fortasse per memonikòn hamártema. Comparari possunt e.g. Lambaesitana 133 (‘Ianuaria, sit tibi terra levis’) et CIL VIII, 4120 (Bücheler ad loc., CLE I, p. 74). ‘Rogatina’ rarum cognomen mulieris, fere 20es legitur, cf. Kajanto p. 297; ‘Vetidius’ nomen Latinum esse monet Schulze p. 428. ‘〈Q〉ui’ i.q. ‘〈q〉ui(s)’; ‘tera’ i.q. ‘terra’; ‘siet’ scriptio antiqua pro ‘sit’.

3096. ILCV 4842; ILatAlg I, 2781; Pikhaus Répertoire A 188; EDCS 04001443; MQDQ CE|appe|599; Hamdoune(1) 94; CLEAfr 252. Madauris (Num.), tabula fortasse saecc. IV–V p.Ch.n. (Ennabli I, p. 54 et III, pp. 24, 27, 29, 33). Litterae inscriptae sunt in circulo palmato, ut ita dicam, qui circulus similis Graecae litterae Ω esse videatur ex voluntate scribentis (est littera apocalyptica quae dicitur).

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

783

Praecedit: ⊂ chrismon ⊃ | Elia | Dativa Ma|xima in pace. | quater denos | et unum pia, | patiens, mode|sta carpsit | annos. Si quid omittas, da6 malum efficias (ut puta ‘quater denos pia modesta carpsit annos’). ‘Dativa’ in Africa maxime legitur (ut mascul. ‘Dativus’), cf. enim Kajanto p. 297. Formula male aptata; multae mulieris Aeliae virtutes per seriem una laudantur, more vulgato ut colligi potest ex Logemann pp. 67, 68, cett. ‘Elia’ i.q. ‘Aelia’.

3097. ILatAlg I, 4015; Pikhaus Répertoire A 177; EDCS 04000788; CLEAfr 253. Madauris (Num.), incerta aetate.

c[ - - - ] | sedeṇ[ - - - ]|ris flor[ - - - ]|cas semi . [ - - - ]|man[ - - - ]. Iudicavit Gsell, in ILatAlg ad loc., versus hos esse – videas enim ‘flor[ ]’, quod potest esse verbum ‘florere’ de aevo/aetate positum (cf. infra, Indices IX s.v. ‘florentes anni’) –, sed res minime certa.

3098. AEp 1894 n. 86; Marcillet-Jaubert pp. 154–155 (tab. 1); AEp 1976 n. 709; Cugusi Invidia p. 95; T. Ghalia in AfrRom 8, 1990 (1991), p. 259; EDCS 09300563 (fig.); HD 004707; TM 204725; CLEAfr 254. In loco qui dicitur Bu el-Freis, prope Thamugadi (Num.), cuneus lapideus incertae sed haud serioris aetatis.

curiosos pedico, | invide cacas. Incertum an versus, quamquam neque res neque verba ignota sunt carminibus epigraphicis: in quibus enim saepius invenitur invidiae obiurgatio, ut dixi Cugusi Invidia pp. 89 ss.; quod ad ‘curiosus/curiose’ attinet cf. 1810 hic ego me memini quendam futuisse puellam / [in cui(i)us] cunno – non dico, curiose (Romae in thermis Titi, fere altera parte saec. II p.Ch.n.), addas praeterea Mart. 11, 63, 5 pedicant… curiosos. De vulgaris verbi ‘cacare’ usu in titulis cf. supra, ad 2624.

784

B. DVBIA

3099. ILatAlg II, 1, 598; EDCS 08100176; CLEAfr 255. Cirtae (Num.), saec. IV p.Ch.n. (videas enim ‘dddnnn’, scil. ‘dominis nostris tribus’: possunt esse vel Constantinus et Licinius et Maximinus, vel Constantinus et Constantius et Constans, vel Gratianus et Valens et Valentinianus (II), vel Gratianus et Valentinianus et Theodosius, vel Valentinianus et Theodosius et Arcadius vel etiam Thedosius et Arcadius et Honorius).

Praescr.: pro felicitate ddd( ) n[nn( ) - - - ], | Augustis salvis tot . [ - - - ], | quorum per cunct[ - - - ] | [Ol]ympus oceanu[s - - - ] | 2 quattuor versus non leguntur insignis rector no[ster] | 7 dum bacchatoris pro[ - - - ] | ut restauraret quid . [ - - - ] | obtulit ante alios . [ - - - ] | 10 . ir[ - - - ]r[ - - - ]. ed. ILatAlg praescr. fortasse ‘totu[m per orbem]’ vel quid simile; bitanter; 7. rest. Gsell dubitanter

2. rest. Gsell du-

Lacunae prohibent ne versus certe agnoscantur, attamen verba ‘obtulit ante alios’ vel hem vel altera pars versus elegiaci efficere videantur, ut satis probat collatio cum 298, 1; 904, 9; 2106, 2 (cf. Concordanze p. 544); ‘ante alios’ videas item Concordanze p. 42, in clausula autem 2400, 5 foret ante alios (Carthagine Nova), praeterea epigr. Bob. 39, 1. Vox ‘bacchator’ hic primum legitur, dein Zacch. 3, 8 tantum (Th.l.L. s.v.); quid hic valeat lacunae prohibent ne certe iudicemus, utrum ‘bacchator’ an ‘Bacchator’ (nomen viri).

3100. CIL VIII, 19668 (Cagnat – Schmidt – Dessau); ILatAlg II, 1, 838; EDCS 13003427; CLEAfr 256. Cirtae (Num.), incerta aetate.

[ - - - ]ạs nu . [ - - - | - - - p]roperạ[ - - - | - - - ]ẹus[ - - - | - - - ]re m[ - - - - ].

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

785

Fortasse ‘[p]roperạ[ - - - ]’ significat mortem immaturam; ceterum, ut iam dixi CLEAfr pp. 298–299, ratione habita collocationis verborum etiamnunc extantium, haec fere restitui posse videantur, [ - - - ]ạs nu . [ - - - ] | [ - - - p]roperạ[vit aetas, hoc] | [voluit fatus m]ẹus. [faciundum fuit], | [noli dole]re m[ater - - - ], id est [p]roperạ[vit aetas, hoc | voluit fatus m]ẹus. [faciundum fuit, | noli dole]re m[ater - - - ], collatis compluribus carminibus epigraphicis quae collegi Cugusi Fadieni pp. 91–96 (inter cetera, videas Caesariense 2875), verborum ordine mutato. Quod tamen nemo pro certo adfirmare ausit. ‘Fatus’ mascul. nihil praebet difficultatis: cf. enim Pieske p. 57 (de Africa quidem) et Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 98, 124.

3101. CIL VIII, 4475 (Wilmanns – Mommsen); Chol. 887; EDCS 23100307; CLEAfr 257. Titulus repertus in loco qui dicitur Hr. Ghelil (Num.), seriore ut videtur aetate.

------| [h]aec est do[mus aeterna] | [so]lacium labo[ris]. | Postscr.: [con]iucx v(ivat) (?) et P(ublius) (?) Cresc[ens] (?). 1. restitui potest collatis carminibus 225 et 247, cf. infra, comm. Versus: si restitutiones accipias, efficiuntur versiculi ia4cat, perrari quidem, cf. infra, Indices X s.v.; sed lapidis condicio fidem prohibet. Sermo funerarius agnoscitur (maxime ‘domus aeterna’, cf. Concordanze p. 19 et infra, Indices IX s.v.), nulla re certa; tamen bene comparari posse videtur carmen Lambaesitanum 225 aeterna domus haec est, / pausum laboris hic est (item ia4cat), nec omittendum est carmen 247 haec est domus aeterna... (Romae): Sanders Témoignage pp. 78–79. Nota ‘[con]iucx’ i.q. ‘[con]iunx’.

786

B. DVBIA

3102. P. Massiera, BACTH 1930–1931, pp. 135–136; Février Remarques p. 153; AEp 2014 n. 1573; EDCS 46300056; CLEAfr 258. Satafi (Mauret. Caes.) tabula reperta; 313 p.Ch.n. ut colligitur ex postscripto (de temporibus per annos provinciae digestis cf. supra, p. 597).

Praescr.: P(ublius) Sittius | Ampelius. 〈q〉ualem te | putem fuis|se cum vive|〈r〉es, cuius | post obit|um tale est | fama. Postscr.: vixit | a(nnos) XXVI, a(nno) p(rovinciae) CCLXXIIII. ‘ovalem’, ‘vivepes’ lapis Rhythmum agnovit Massiera, recte puto, sed versus incerti. ‘Ampelius’ nomen Africum, cf. comm. ad 2841; item nomen ‘Sittius’ in Africis usitatissimum, cf. ad 2805. 2. cuius post obitum...: cf. infra, Indices IX s.v. ‘post obitum...’. 2. tale: i.q. fem. ‘tali(s)’, puto confusa vocali finali.

3103. R. Bloch, MEFRA 58, 1941–1946, pp. 37–41 (fig. 13); AEp 1948 n. 133; EDCS 15200114; HD 021726; TM 203990; CLEAfr 259. Tigavis, haud longe a Cartenna (Mauret. Caes.), tabula exhibens textum integrum, quem Bloch Christianum iudicat (id quod tamen incertum est); 354 p.Ch.n. ut ex postscripto perspicitur (de temporibus per annos provinciae digestis cf. supra, p. 597).

Praescr.: memorie Aurelie Tistciae, qui | istitit sepultura. “et solum mihi fe|ci”, “matri quod opus erat paravi, | vicsit anos LXX”. “tranqui|la vita frui, avitus fato meis | presentis condet receptus, deser|ta caro quiescet sedibus imis”. Postscr.: Pe|regrinus filius fecit (anno) p(rovinciae) CCCXV. permulta insunt legamenta. ‘sepulturet’ lapis ut videtur Hic illic aliquid iambicorum perspici posse videatur, praeterea fortasse locutio ‘sedibus imis’ a Vergilio pendet, Aen. 1, 88; est vel commaticum vel potius incertum, mea sententia. Attamen videas genus dicendi breve atque fractum, dedita opera consilioque positum.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

787

Praescriptum compares cum Pannonicis 555 = CLEPann 48, 2614, cett., cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 87–88. Nomen ‘Tistciae’ videtur nihil aliud esse nisi ‘Titziae’, quae verbi forma ipsa vulgaris est pro ‘Titiae’: quae formae omnes male reddunt sonum ‘-tj-’. ‘Peregrinus’ vero cognomen bene usitatum, fere 250es, cf. Kajanto p. 313. Mihi videtur Bloch laud. recte totum locum interpretatus esse: alternis vocibus loquuntur, confuso ordine, mater mortua (‘solum mihi feci’), dein filius vovens (‘matri — anos LXX’), denuo mater (‘tranquilla vita frui — sedibus imis’). ‘Caro’ cf. supra, ad 2542. Quod est de sermone, nota complures soloecismos: ‘ae>e’ (‘memorie’, ‘Aurelie’); pron. ‘qui’ mascul. mulieri relatum; ‘istitit’ formam verbi ‘instituo’; litteram ‘-m’ evanidam ‘sepultura’; ‘vicsit’ i.q. ‘vixit’; ‘anos’ i.q. ‘annos’; ‘tranquila’ i.q. ‘tranquilla’; ‘frui’ perf. i.q. ‘fructa sum’; ‘condet’ subaud. ‘me’; ‘meis presentis’ i.q. ‘meis praesentibus’; ‘quiescet’ i.q. ‘quiescit’. Demum, ‘(avitus scil.) habitus fato receptus’ mire ponitur pro ‘domus aeterna a Fato data’.

3104. Gavault p. 54; Monceaux 206; ILCV 1895; Gómez Pallarès Musiva IV 84; Cugusi Introduzione p. 66; EDCS 61800291; CLEAfr 261. Rusuc(c)uru/Iomnii (Mauret. Caes.), titulus med. saec. V p.Ch.n.

[ - - - ] . . s[ - - - | - - - | - - - | - - - ]aus[ - - - | - - - ]si[ - - - | - - - ]. In mente habens ubi titulus repertus sit (cf. enim supra, 2914–2921), suspiceris fortasse hos versus esse, quod tamen nemo pro certo adfirmare ausit.

3105. M. Leschi, BACTH 1937, pp. 299–300; AEp 1937 n. 44; EDCS 15900384; HD 023187; TM 204034; CLEAfr 262. Thanaramusae (Mauret. Caes.), tabulae ex lapide fragmentum, priore parte saec. II p.Ch.n., quo tempore coh. II Brittonum considebat in Mauretania Caes. (cf. Cichorius col. 264).

Praescr.: [ - - - ] | dec(urio) coh(ortis) | II | Brittonum | hic sistet, | vixit an(nos) | XXXXII. opto | tibi terra leve. me|reris, anima can|dida.

788

B. DVBIA

Aptatur formula tritissima ‘STTL’, nescio utrum versu an oratione soluta; de formula ‘opto terra(m) leve(m) (esse)’ cf. e.g. 474, 475, 476, AEp 1982 n. 69 (G.L. Gregori, ZPE 213, 2020, p. 107), cett.; alibi vero verbum ‘opto’ subauditur, e.g. in Pannonico 2593 Simplici, Vrani, vobis terra leve. Hic autem duplex interpretatio, vel ‘opto tibi terra leve’ i.q. ‘opto tibi terram levem (esse)’ (AEp) vel ‘opto: tibi terra levis (sit)’. Videas ut satis mire miles moribus laudetur potius quam virtutis bellicae gratia. ‘Sistet’ i.q. ‘sistit’ (litteris ‘e/i’ confusis).

3106. St. Gsell, BACTH 1899, pp. CLXXX–CLXXXII; ILS 5887; J.-P. Laporte in AfrRom 18, 2008 (2010), pp. 751–752; Id., BACTH 37, 2013, p. 96 n. 17; AEp 2010 n. 1844; CLEAfr 263. In rupe supra torrentem instante incisum, inter Cissi et Rusuc(c)urru/Iomnium (Mauret. Caes.), incerta aetate.

Soe[.]v . . [v]ovit [.]ṭịạc̣ṿịf̣f ̣ - - - | cuius voragine semper attrita s[u]nt pecora, | nunc providentia bonorum lucet felix strata gurgus - - 1. legi fere ut Laporte; aliter, ‘[n]ovit[a]ti . . . .’ Versus incerti: v. 1 videas finem versus ‘voragine semper’; v. 2 autem computes ‘providentjă bŏnorum’ (?). v. 1. Soe[.]v . . : videtur nomen hominis esse nescio quod. v. 1. malo, dubitanter, lacunam complere per verbum ‘vovit’ quippe quod aptius videatur in titulo ex voto posito ob tutelam et conservationem alvei et aquarum amniculi, periculorum pleni. Sed ne supplementum ‘[n]ovit[a]ti’ quidem absurdum est, si quis restitutionem aquarum in mente habeat. v. 2. bonorum: sunt scilicet primores loci. Vt in hoc titulo, verba ‘vorago’ et ‘gurges’ saepius iunguntur, e.g. in Cic. Verr. 2, 3, 23 et Sest. 111, Verg. Aen. 6, 296. ‘Gurgus’ autem pro ‘gurges’ raro legitur, cf. Th.l.L. s.v. gurges, coll. 2359, 72 ss. et 2363, 39; nec tamen in titulis omnino deest forma vulgata ‘gurges’, cf. 899 = ILCV 77, 3 (Romae, 565 p.Ch.n.). Hic vero vox feminini generis videtur, nulla tamen re certa ob lapidis condicionem.

3107. L. Leschi, Lib 1, 1953, pp. 88–94; AEp 1954 n. 127; EDCS 13800123; HD 017957; TM 205007; CLEAfr 264. Ara lapidea reperta in loco qui nunc appellatur Bourbaki (Mauret. Caes.), incerta aetate.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

789

Telus Ter|ra mater, | bonas seg|etes, bonas | vindemias. Genus dicendi precationum proprium, ubi ante omnia exprimitur invocatio verbis fere synonimis iuxtapositis addita allitteratione (hic ‘Telus Terra’), dein in sequenti petitione verba concinne repetuntur (hic ‘bonas... bonas’) plerumque asyndetice; conferri potest precatio illa quam servavit Cato agr. 141, 2 Mars pater, ... fruges frumenta, vineta virgultaque; attamen in carmine Mauretanico actio (ut puta ‘grandire sinas’ vel simm.) non exprimitur et subauditur vel brevitatis causa vel spatio deficiente (cum contra e.g. in carmine Catoniano legatur ‘grandire dueneque evenire siris’: cf. Sblendorio Cugusi in Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone II, pp. 226–229). Verba versus efficere non videntur, sed potius carmen antiqui generis. ‘Telus’ i.q. ‘Tellus’.

3108. ILatAlg II, 3, 7966; EDCS 23600154; CLEAfr 265. Cuicul (Mauret. Caes.), incerta aetate.

- - - - - - | [ - - - ]mne . [ - - - | - - - ]quam d[ - - - | - - - ]s Parca[ - - | - - - ]erum de[ - - - | - - - ] . . [ - - - ]. Fortasse memorantur, more poetico, ‘Parcae’ deae, quae re vera milliens occurrunt in CLE, sed nemo puto ausit reicere adiectivum ‘parca’.

3109. Leveau p. 153 n. 258 (fig. 31); AEp 1985 n. 958; EDCS 08300665; HD 002912; TM 203363; CLEAfr 266. Tabulae marmoreae fragmentum Caesareae repertum (Mauret. Caes.), incerta aetate.

[ - - - | - - - ] tumulu[m - - - | - - - ] vernula [ - - - | - - - ] perculit [ - - ].

790

B. DVBIA

Deminutivum ‘vernula’ (quocum comparari potest ‘servule’ 2473 ter) maximeque verbum ‘perculit’, quod ponitur in fine versus (speciatim 1401, 8, cf. Mastandrea p. 654) quodque proximum est participio perf. ‘perculsus’ multifariam posito in carminibus epigraphicis (‘perculsi luctu’, ‘perculsi vulnere’, cett., cf. Concordanze p. 586), monere videntur ut versus agnoscamus, sed minima fragmenti mensura maximam suadet prudentiam.

3110. CIL VIII, 10927 (Wilmanns – Mommsen) et 20473 (Cagnat – Dessau); Chol. 892; Eng. 55; ILS 8152; ILCV 3661 (add.); Février Remarques p. 158; Hamdoune(1) 142; EDCS 26200706; MQDQ CE|appe|447; CLEAfr 260. Novar( ), hodie Beni Fuda (Mauret. Sitif.); titulus Christianus positus 360 p.Ch.n. (ut patet ex postscripto; de temporibus per annos provinciae digestis cf. supra, p. 597).

XL mensa | haec est aeterna | domus et perpetua | felicitas. de omnibus meis | hoc solum meum. Postscr.: Aper fidelis | in pace vixit anis LXV, | dep(ositio) eius X K(a)l(endas) Sep(tembres) | an(no) p(rovinciae) CCCXXI. Vel versus iambici pessimi, ut iudicant Engström et Diehl, vel potius est omnino oratio soluta, ut suspicor. ‘Aper’ cognomen usitatum in titulis gentilium, rarius in Christianis, cf. Kajanto p. 325. ‘XL’ in initio positum ut 2818, 1 quadraginta annis et quinque vivere iussa, 404, 1 quadraginta annis vixit [ - - - ] (prope Cemenelum, bonae aetatis), sed nota numeralis quid hic valeat parum perspicuum – at certe aetatem minime significat, nam Aper mortuus est annos LXV agens –. Videas etiam 2815 ‘qui ea mesa... 〈C〉XX’ (?) et comm. ad loc. ‘Mensa’ hic significat ‘sepulcrum’ (cf. supra, ad 2893); tota sententia vero sonat fere “omnibus morientibus sedes aeterna petenda est, cetera aliena in terra relinquenda”. ‘Aeterna domus’ cf. infra, Indices IX s.v. Nota ‘anis’ i.q. ‘annis’.

3111. ILatMar2 313 (Gascou, cum fig.); EDCS 08800277; CLEAfr 267. Volubili (Mauret. Ting.), fragmentum ex marmore undique fractum, sed ante v. 1 nihil scripti cecidisse videtur, aetate incerta.

b) INCERTA POETICVM COLOREM EXHIBENTIA

[ - - - ]t servir(e) cunctis r(e)ctoṛ[ - - - ] | [ - - - ] Romana tandem mer[ - - - ] | [ - - - n]omen et famaṃ[ - - - ] | [ - - - c]unctis (?) p̣e . . [ - - - ] | [ - - - ]ntro[ - - - ] | ------

791

5

Verba hic illic poeticum exhibent colorem ut videtur, re metrica tamen omnino incerta lapidis condicionis causa. ‘Romana’ vel adiect. vel nomen mulieris; [n]omen’ et ‘fama’ synonima ut videtur iuxtaponuntur.

*** Demum, nihil est quod carmina iudicemus titulos collectos in Ben Abdallah – Sebaï 234 (aliter iudicat ed. princeps, p. 155), 248 (contra iudicat ed. princeps, p. 163), 438, 439, 440, 442.

C. ALIENA De Vergilianis videas Cugusi Citazioni pp. 478 ss., Mayer Virgil pp. 859 ss.; de Ovidianis, Cugusi Ovidio pp. 90 ss.; de Testamentis, BE passim. Bücheleriana quoque accepi, ne similia male seiungerem.

SICILIA BE 673; EDCS 53701599. In loco qui appellatur Giarratana, saec. VI p.Ch.n.

magnu[s] D(o)m(i)nus in operibus suis. Est fortasse locus Vulg. Psalm. 145(144), 17 iustus est Dominus omnibus viis suis / et sanctus in omnibus operibus suis, ex voluntate breviatus.

SARDINIA Letizia Pani Ermini, Iscrizioni cristiane inedite di S. Saturno a Cagliari, RivStChItalia 23, 1969, pp. 2–9 (fig.); Sotgiu Epigrafia B 38; Corda CAR032; CILS 1060; AEp 1990 n. 446, 2002 n. 624; BE 672 (fig.); EDCS 05200288 (figg.); HD 016965; TM 175627; Niquet in EDR 081939. Caralibus, ad Sanctum Saturnum, duo fragmenta optime congruentia tabulae ex marmore, saecc. V–VI p.Ch.n. opinor.

⊂ crux ⊃ miserere mei D(eu)s secundum magna(m) | misericordiam tuam et secundum | multitudinem miserationum tuarum | dele iniquitatem meam. amplius laba me | ab iniustitia mea et a delicto meo munda m{a}e. ‘mae’ lapis errore quodam; permulta insunt legamenta, saepius litterae coagmentantur Est locus Vulg. Psalm. 51(50), 1–4 fideliter transcriptus; dein plura secuntur, inter cruces apposita, aperte ad militem mortuum Gaudiosum quendam pertinentia, hoco modo: ⊂ crux ⊃ ‘hic iacet b(onae) m(emoriae) Gaudiosus b(ir) d(evotus) optio | drac{c}onarius n(umer)o dr(aconariorum) s(eniorum), qui bixit annis | plus min(us) XXIIII, quiebit in pace sub d(ie) | XVI Kal(endas) Agustas in-

794

C. ALIENA

d(ictionis) primae. | o michi p[ ]atri tuo qui tal(em) dolor(em) ost|endisti’. ⊂ crux ⊃

HISPANIAE Vergiliana arma virumque cano Troiae qui | primus ab oris Aen. 1, 1–2 Italiam fato profugus | Lavinaque ṿ CIL II, 4967, 31; ad 1786; ILER 5760; CILA II, 2, 583; Mayer Virgil p. 860, I (fig.); Cugusi Citazioni pp. 482, 521; HispEp 14, 2005 n. 328; AEp 2005 n. 801; EDCS 20301604 (figg.); Feraudi in HD 054282 (fig.); TM 221616; CLEBaet SE 11 (fig.); CLEHisp p. 122 (a). Italicae (Baet., Conv. Hisp.), tegula graphio scripta, fere med. saec. I p.Ch.n. Comm.: hos versus Vergilianos saepissime legimus in titulis, cf. Hoogma pp. 222–223; S. Ferraro, La presenza di Virgilio nei graffiti pompeiani, Napoli 1982, pp. 15 ss.; Rocío Carande Herrero – Concepción Fernández Martínez, Mn s. 4, 58, 2005, pp. 277–282; Cugusi Citazioni pp. 480 ss. Aen. 2, 234 dividimus muros et [moenia pandimus urbis] (?) Legitur inter cetera quae iam edidi supra, 2461. Oscae (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Caesaraug.), EDCS 28701517; CLEHisp p. 122 (b), in opere musivo fere annorum 380–450 p.Ch.n. Comm.: Cugusi Citazioni pp. 494, 513.

Aen. 2, 267–268 tempus erat quo prima quies mortalibus aegris inc[ - - - ] nescio qui J. Cabré Aguiló, BRAH 56, 1910, p. 250 (fig.); M. Gómez Moreno, Misceláneas. I serie: La Antigüedad, Madrid 1949, pp. 329 s., n. 18 (fig.); IHV 14; Zarker 55; A. Tovar, Em 27, 1959, pp. 349 ss., n. 18; M. Navarro Caballero, La epigrafía romana de Teruel, Teruel 1994, numm. 27 m–n; Gómez Pallarès Cultura pp. 159–160; Mayer Virgil p. 862, III (fig.); Cugusi Tradizione p. 88, Aspetti letterari pp. 350, 377, Corpus pp. 65–66, 165, Citazioni p. 502; EDCS 10301623; MQDQ CE|appe| 479; CLEHisp 139 et p. 122 (c). Peñalba de Villastar (Teruel) (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Caesaraug.); in pariete calcario, litterae graphio delineatae, fere 20–50 p.Ch.n. Comm.: est locus Vergilianus ad verbum transcriptus, addito, ut puto, commentariolo quodam, ut saepius fit in Pompeianis (sed addito altero loco Vergiliano, scil. Aen. 2, 735 hic mihi nescio quod…, malit interpretari Gómez Pallarès laud.)

795

HISPANIAE

interea med[i]|um Eneas iam | classe tene|bat

Aen. 5, 1

sequitur chrismon

2293 = PW 1144 = ILCV 2794; F. Fita, BRAH 49 1906, p. 490 e; J. Mallon – T. Marín, Las inscripciones publicadas por el Marqués de Monsalud, 1897–1908, estudio critico, Madrid 1951, n. 200; J. Mallon, Filumene Asiana (Diehl ILCV 2794), AEA 21, 1948, pp. 110–143; H.I. Marrou, Lib 1, 1953, p. 229 (= Christiana tempora, Roma 1978, p. 150); ICERV 48; AEp 1950 n. 25, 1953 n. 265, 2016 n. 81; HAE 4–5, 1953–1954, n. 663/710; Moreau – Marrou in ILCV IV, p. 25; Courcelle p. 379; CLEBaet BA 1 (fig.); Mayer Virgil p. 861, II (fig.); Cugusi Citazioni p. 495; EDCS 15000069; HD 021586; TM 243713; MQDQ CE|appe|295; CLEHisp p. 122 (d). Later inventus in loco qui dicitur Solana de los Barros, prope Pacem (Lusit., Conv. Emerit.), graphio scriptus, Christianus, fere saec. IV p.Ch.n. Comm.: est versus Vergilianus ad verbum transcriptus; idem apertis verbis memoratur a Petron. 68, 4 et a grammaticis Latinis, cf. IVM III/2, p. 411 (Cugusi Citazioni p. 495); in latere Emeritensi mutatur sententia Christiano more, ad vitae iter translate significandum (sed aliter interpretatur Di Stefano Manzella Celebri versi p. 184).

Ovidianum [inscius Act(a)eon vidi]t sine | [veste Dianam], [pr]a[ed]a fuit | [canibus non mi]n(us) ip[se] suis

trist. 2, 105–106

recognovit restituit Mayer laud. infra, qui tamen maluit v. 2 [canibus sed tame]n ip[se] suis, ego contra malui verba Ovidiana fideliter servare

IRC V, 47 (tab. LIV, a/b/c) et p. 116; M. Mayer, Ovidi a Badalona (Baetulo), SyllEpigrBarc 4, 2002, pp. 95–102, Elementos p. 283 (fig.), Id. in Scripta manent 114 (fig.); AEp 2002 n. 863; HispEp 12, 2002 n. 22; EDCS 20900175; HD 046010; TM 236966; MQDQ CE|appe|37; Cugusi Corpus p. 172; CLEHisp p. 123 (e). Baetulone (Hisp. Cit., Tarrac., Conv. Tarrac.), fere 1–50 p.Ch.n.; verba scripta in vase artificis Aconis Acasti cura. Comm.: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 204–205, Cugusi Ovidio p. 88.

Testamenta [incli]na aurem tuam et [exaudi me, quia | paupe]r ego 〈s〉um (?)

Psalm. 86(85), 1

796

C. ALIENA

praecedunt verba [ - - - ] . us Dei gratia de [ - - - ] |

Di Stefano Manzella Celebri versi p. 179, 1. Comm.: verba Psalm. 86(85), 1 transcripta in tegula minimis mutatis, nonnullis ad finem additis. letentur celi et | exultet terra, 〈c〉omm[oveatur mare] (?) Psalm. 95(96), 11 infra undae delineantur

CIL II/72, 700 (fig.); ICERV 415; J. Mallon, Studi in onore di C. Manaresi, Milano 1952, pp. 209 ss.; AEp 1953 n. 265; HAE 6–7, 1955–1956, n. 1419; BE 780; EDCS 09000746 (figg.); HD 018773; TM 224075; MQDQ CE|appe|286; CLEHisp p. 123 (g). Verba in tegula Cordubensi scripta, fere saec. VI p.Ch.n. Comm.: est locus Vulg. psalm. 95(96), 11 laetentur caeli et exultet terra, / commoveatur mare et plenitudo eius, fideliter transcriptus (cf. paral. 1, 16, 31 laetentur caeli et exultet terra). Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 205, Di Stefano Manzella Celebri versi p. 179, 2. quis loquitur pote[nti]|as D(omin)i Psalm. 105(106), 2 auditas facie[t] | omnes eius laudes e[ius] IRC IV, 309 (tab. CXXXII) et V, p. 116; HAE 6–7, 1955–1956, n. 1418; Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 236 b; EDCS 11901930; Platz in HD 057144 (figg.); TM 236902; BE 786; CLEHisp p. 123 (f). Verba scripta in tegula seriore Barcinonensi. Comm.: cf. IRC IV, pp. 360–361; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 205. Praecedunt verba ‘[e psal]mis Davidis’, unde concludi potest sententiam e Psalmis scienter depromptam esse. ⊂ crux ⊃ ad te lebavi o[culos meos] Psalm. 120(121), 1 IHC 402 (fig.), cf. 173; ICERV 346; CILA III, 2, 555; BE 781; EDCS 10200143; CLEHisp p. 123 (h). Tugia (hodie Peal de Becerro, Baet.), pluteus incertae aetatis. Comm.: est locus Vulg. Psalm. 120(121), 1 (‘ad te levavi oculos meos, / qui habitas in caelis’) paulum breviatus: videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 205. vi|ta brevi explevit te|mpora multa Sap. 4, 13 IHC 21; ILCV 1728; ICERV 85; BE 784. Lamegi (Lusit.), tabula ex marmore saec. VI p.Ch.n. Comm.: est locus Sapientiae (‘consummatus in brevi explevit tempora multa’) paulum breviatus, sed pauca verba alius generis praecedunt et secuntur. Cf. Felle pp. 368–369.

HISPANIAE

797

Alia Christiana carmen Hieronymi respicis angustum precisa rupe sepulcrum, hospitium beatissimi Honorii abbatis celestia regna te- ap. Hieron. epist. 108, 33. nentis 789; IHC 49; ILCV 1647; ICERV 280; EDCS 11701187; HispEpOl 5132; MQDQ CE|ce|789. Prope Hispalim, in rupe, ad ecclesiae portam. Comm.: praecedunt verba ‘in nomine Domini hic tumulus Honorii abbat(is)’, secuntur ‘in secula saeculorum. amen’. Poeta epigraphicus sciens mutavit, ad rem suam aptans, Hieronymianum ‘hospitium Paulae est’ (v. 2). Plura dixi Cugusi Corpus p. 184. [mortis imago ade]st resolutaq(ue) membra iacent | [ - - - ]x suis fluxusq(ue) per artus | [ - - - p]endent vincula nervis | [ - - - res]urgunt in tempore omnes

Sedul. carmen Pasc. 3, 92–94 et 206

1. restitui collato Sedulio

F. Fita, BRAH 67, 1915, pp. 492–495; J.Mª. de Navascués, AEAA 20, 1947, n. 7 (fig.); ILCV 4834; ICERV 290; Mariné Bigorra IHV pp. 225–226; Isabel Velázquez, HispEp 7, 1997 n. 23 et 17, 2008 n. 5; EDCS 16400426; HispEpOl 23345 (figg.); CLEHisp 76 = supra, 2390. In loco qui dicitur Albuquerque, haud longe a Pace (Lusit.), tabula sepulcralis ex marmore, saec. VI p.Ch.n. ut videtur. Comm.: sunt versus Seduliani ad verbum transcripti, paucis mutatis, cf. supra, comm. ad 2390 laud.

Demum, nescio utrum versus reciprocus Hispanicus graphio scriptus, qui sonat

[Roma] (?) | olim | Milo | amor, editus a Margherita Guarducci, ArchClass 19, 1967, pp. 144–145 et ANRW II, 16/2 (1978), p. 1743 n. 6, item a Bonneville (et al.) n. 102 (tab. XXXIX), repertus Baelone Claudia (hodie Bolonia, Baet., Conv. Gad.), iudicandus sit alienum quoddam an non. Videas iam Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 123–124.

798

C. ALIENA

BRITANNIAE Vergilianum Aen. 2, 1

conticuere omnes praecedunt hominum nomina Pertacus perfidus | Campester Lucilianus | Campanus

ad 2293; F. Haverfield, EE 9, 1913, 1293; Tomlin p. 249 n. 83; RIB II, 2491, 148 (Frere – Tomlin); AEp 2014 n. 781, 2016 n. 81; EDCS 50800392 (fig.); Schumacher p. 100; Cugusi Corpus pp. 69, 165 et CLEBrit2 4; Kruschwitz Brit 6. Callevae, tegula graphio scripta, fere 100–150 p.Ch.n. Comm.: est locus Vergilianus ille, milliens transcriptus in parietibus Romae et Pompeiis, cf. S. Ferraro, La presenza di Virgilio nei graffiti pompeiani, Napoli 1982, pp. 15 ss.; Cugusi Citazioni pp. 483–484, 490, 497, 500; C. Molle, SyllEpigrBarc 12, 2014, pp. 47 ss. Hic autem scariphator nomina quaedam ironice adscripsit, ut puto (sed aliter interpretatur Di Stefano Manzella Celebri versi p. 182).

Martialianum [ip]se iubet mortis te meminisse deus

Mart. 2, 59, 4

anteponuntur verba domus mea sepulchrum, infra delineatur signum crucis

1492; IBC 134; ILCV 1608; EDCS 35200277; MQDQ CE|ce|1492; Cugusi CLEBrit2 p. 391. Llanfihangel-y-Traethau (Cambria), aetate seriore.

GALLIAE Vergiliana [arma virumque cano Troiae] qui primus [ab oris] Aen. 1, 1 CLEGaule N 152; CLEGall aliena 2, parva statua ex aere, in loco qui dicitur Fendeille (Narbon.) reperta, saecc. III–IV p.Ch.n. Comm.: est locus Aen. 1, 1 ad verbum transcriptus, ut milliens fit ubique, maxime Pompeiis, cf. supra, Aliena Hisp. [vixi et] quem dederat cursum Fort[una, peregi]

Aen. 4, 653

799

GALLIAE

814; CIL XII, 287; ILN Fréjus, 150; CAG 83, 2, 504; EDCS 08400864 (figg.); MQDQ CE|ce|814; CLEGaule N 014; CLEGall aliena 1. Forum Iuli (Narbon.), in sarcophago, aetate incerta. Comm.: praecedunt verba ‘[ - - - ]aconius Invạp̣‘[ - - - ]etai[ - - ]s[ - - - ]’, quae sunt fortasse praescriptum cum nominibus defuncti. Videas A. Setaioli, Esegesi virgiliana in Seneca, SIFC 37, 1965, pp. 149–150; Cugusi Citazioni pp. 504, 597; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 171. infantis a[nimam flentem in limine primo] (?) | Aen. 6, 427 + 6, 429 abstulit at[ra dies et funere mersit acerbo] (?) (= 11, 28) CIL XII, 2175 b; RICG XV, 61; CAG 38, 3, 490; EDCS 08501913 (fig.); CLEGaule *052/N 077; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi 2; CLEGall aliena 3 et CLEGall 11 b = supra 2489, Viennae (Narbon.), saec. V p.Ch.n. ut videtur. Comm.: Cugusi Citazioni p. 504; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 96, praeterea supra, ad 2489 laud. quid | faciam lae|tas segetes, | quo sidere | t[err]am georg. 1, 1 CAG 36, 84; AEp 2002 n. 981b; EDCS 28800640; HD 046144; TM 207876; CLEGall aliena 4, scriptum in tessera ex osso facta, Argentomagi (Aquitan.), fortasse saec. III p.Ch.n. Comm.: est Vergilianum illud fere ad verbum fideliter transcriptum, antepositis nominibus ‘Priscus | Amandi fil|ius African|us Procu|lus’. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall pp. 171– 172.

Alia segnior Ocean[o] | quam lux aeterna v|ocabat, luctificus | Titan numquam | magis aethera

Lucan. 7, 1–2

praecedunt verba Leno Mar|[ti] Sulpicius | [e]x i[ussu]

Fr. Bücheler, BJ 58, 1876, pp. 148 ss.; ad 1786; CIL XIII, 3654; J. Steinhausen, TZ 18, 1949, pp. 61 ss.; CSIR Deutschl. IV, 3, 1, 190 (tab. 49); Cugusi Aspetti letterari p. 130 n. 106; EDCS 10600422; CLEGaule B 025; CLEGall aliena 6. Augustae Trever. (Belg.), tabula incertae aetatis. Comm.: versus Lucani paulum mutati et decurtati a lapicida. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 172. qui ducis vultus et non legis ista | libenter, ⊂ palmula ⊃ Mart. 1, 40–41 omnibus invideas, | livide, nemo tibi ⊂ hedera ⊃ L’Abbé Chaillan, Les fouilles de Pèbre (Var), BACTH 1919, pp. 259–265; ILGN 48; AEp 1921 n. 17; CAG 83, 2, 864; EDCS

800

C. ALIENA

13301726 (figg.); HD 027625; TM 213868; CLEGaule N 017; CLEGall aliena 5. Opus tessellatum in tres partes divisum, nonnullis figuris delineatis, prope Vinon-sur-Verdon (Aquis Sextiis, Narbon.), fere saec. II p.Ch.n. Comm.: iidem versus Martialis alibi quoque ad verbum transcripti sunt, scil. in loco Hr. Zoura (2064, saec. VI p.Ch.n. ut videtur) et in loco Hr. Fegusia (CIL VIII, 2517/2524, saec. IV p.Ch.n.), cf. Cugusi Doppioni pp. 15–16 et Invidia p. 89; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 158, Idd. CLEGall p. 172; infra, Aliena Africae (bis).

Testamenta beatus vir qui | non habiit | in concilio impio|rum

Psalm. 1, 1

secuntur verba Avitus sc〈ri〉psit

Leclercq in DACL VI/2 (1925), col. 1538 (fig.); BE 769; EDCS 53701597; Ebroici (Lugd.), later saec. VI p.Ch.n. ut videtur. Comm.: hunc Psalmorum locum adducit Tertullianus quoque, spect. 3, 1, cf. Felle p. 361. Dominus reget m[e e]t nihil mihi d〈e〉erit; Psalm. 22(23), 1–2 in loco pa(s)|qu[ae] i[b]i (vacat) CIMAH I, 23 (Jörg) (fig.); BE 776; EDCS 53701601; Masci in HD 066520; TM 494898. Tria fragmenta congruentia lateris Acauni (in Alpibus Poen.) reperta, saec. VI p.Ch.n. Comm.: est Psalmorum locus paulum breviatus. Cf. Felle p. 365. [ - - - d]ocebo vos ⊂ palmula ⊃

Psalm. 33(34), 12 vel Reg. 1, 12, 23 Le Blant NR 418; RICG I, 240; BE 765; EDCS 30100483 (figg.); CLEGall aliena 7. Suromagi (hodie Wasserbillig), prope Augustam Trever. (Belg.), transenna quaedam incertae aetatis. Comm.: transcriptio breviata loci cuiusdam vel Psalmorum, scil. ʻtimorem Domini docebo vos’, vel Regum, scil. ʻdocebo vos viam bonam et rectam’. Cf. Felle p. 360.

Psalm. 115(116), 13 calicem salutaris accipiam ⊂ chrismon ⊃ CIL XIII, 10035, 2; ILCV 2418 A, a; BE 768, CAG 71, 1, 144; EDCS 25700610. Augustoduni (Gall. Lugdun.), in signaculo ex lapide calcario. Comm.: cf. etiam infra, Aliena Afr.

GERMANIAE

dextera Domeni 〈f〉e〈ci〉t virtutem, | dextera Domeni exaltavit me

801 Psalm. 117(118), 16

ad fin. addita sunt verba utere felex

CIL XII, 5692, 14; ILCV 2420; CAG 4, 476; BE 773; EDCS 32800498 (fig.). Sistarici (Gall. Narb.), in anulo ex argento, fere 480–520 p.Ch.n. Comm.; est locus Psalmorum inverso versuum ordine. Cf. Felle pp. 363–364.

Nihil est quod dicam de locis BE 770 (‘quam metuendus est locus iste, vere templum / dei est et porta caeli’: Caesaroduni, Lugd.) nec BE 771 (‘certamen bonum certavit, cursum consum(m)avit, / fidem servavit; de cetero reposita est illi corona / iustitiae quam reddet illi D(omi)nus in illa die iustus iudex’: ibid.), qui nihil aliud sunt nisi Vulg. Gen. 28, 17 (locus milliens transcriptus in basilicis Christianorum) et Vulg. 2 Tm. 4, 7, plus minus fideliter memoriter allati, qui loci, cum sint oratione soluta concepti, hic recipiendi non sunt.

GERMANIAE Vergiliana si qa fata sinant Aen. 1, 18 ad 1786; CIL XIII, 10024, 67; Riese 4419; EDCS 61400182. Vindonissae (Germ. Sup.), versus inscriptus in gemma quadam, fere saec. I p.Ch.n. Comm.: Cugusi Citazioni p. 482. Fortasse poeta epigraphicus amoris spem exprimit, fere ‟(accipe donum,) si fata sinunt (amorem tuum recipiam)”. An falsum? Aen. 2, 1–2 Cracuna || contiguere omnes | intentique ora tene|bant inde [ - - - ] || ama ille amor meus AEp 2002 n. 1045 a/b; EDCS 28900032; HD 046219; TM 209524. Lauri (Germ. Inf.), sigillum impressum aetatis incertae, fere saec. II p.Ch.n. Comm.: est locus Vergilianus, milliens transcriptus in parietibus Romae et Pompeiis: Cugusi Citazioni pp. 483–484, 490, 497, 500, C. Molle, SyllEpigrBarc 12, 2014, pp. 47 ss. Hic autem scariphator pauca adscripsit, vel erotice vel commentarii gratia.

802

C. ALIENA

Horatiana nos numerus Hor. epist. 1, 1, 27 ad 2293; CIL XIII, 10017, 53; Riese 4421; EDCS 31800004. In pede vasis reperti in loco qui appellatur Weisenau (prope Moguntiacum, Germ. Sup.), incertae aetatis sed haud serioris ut videtur. Comm.: cf. Gamberale Orazio pp. 50–51; transcribitur versus Horatianus ille ʻnos numerus sumus et fruges consumere nati’ breviatus; utrum Horatius compiletur a viro litterato (ut fit alibi: cf. Cugusi Vsp p. 1733) an litterarum experte, nesciam. macte virtute Hor. sat. 1, 2, 31 CIL XIII, 10017, 30; Bakker – Galsterer Kröll laudd. ad 3036, 537; EDCS 46300364. Verba graphio scripta in opere figlinae, in loco incerto Germ. Inf. Comm.: Horatius a Catone pendet (Catonis dicta frg. 57 Cugusi, in Cugusi – Sblendorio Cugusi Catone, II, p. 494), ab Horatio ut videtur hausit ignotus scariphator.

Aliud cape pignus amoris Ov. met. 8, 92 ad 360; Riese 4421. In anulo incisum reperto ap. Rhenum (Germ. Inf.), incertae sed bonae aetatis, ut colligitur ex Cugusi Ovidio p. 86. Comm.: Bücheler ad loc. ex auctoritate Brambach p. XXVII n. 2031, Cugusi Ovidio p. 89; est versus Ovidianus ʻpraemia nulla peto, nisi te. cape pignus amoris / purpureum crinem’, met. 8, 92, ab aurifice scienter breviatus ad amorem pressius confitendum. ʻPignus amoris’ cf. supra, ad 2565 et ad 2580.

RAETIA Vergiliana Aen. 11, 1–2 [O]ceanum interea s[urg]ens A〈u〉rora reliquid; | [Aene]as [q]ua〈m〉q[u]a et (sociis) d[are] te[mpus] h[umandi] ad 1786; CLERaetNor p. 150. Tasgaeti, tegula graphio incisa, incertae aetatis. Comm.: hic, ut in P.Oxy. X, 315 [Oceanum inter]ẹa surgen〈s〉 Aurora [reliquit] (saecc. V–VI p.Ch.n.), locus Vergilianus ad verbum

PANNONIAE

803

transcriptus scholam sapit, re vera idem saepius a grammaticis compilatus est, videas IVM II, 1, p. 196; II, 2, pp. 532, 552 et Cugusi Citazioni pp. 486, 495–496. Aen. 12, 58–60 [in te omnis] ḍom[us] | [inclinata re]cum[bit], | [unum oro], desiste m[anum] | [committere] Teucris ad 2293; IBR 75b; EDCS 32300665; Osnabrügge in HD 058425; TM 217030; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 5269 (fig.); CLERaetNor p. 151. Briganti, graphio scriptum in opere tectorio thermarum, incerta aetate. Comm.: hoc Vergili loco alibi quoque utuntur, scil. in Pannonico 1208 = CLEPann 50, 5 et in Hispanico 2423, 12 (ubi vide), videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 110, CLEHisp p. 176.

Nihil est quod dicam de loco BE 598 lababo inter innocentes manus meas et circumdabo altarem tuum d(omi)ne (Augustae Vindelic.), ubi ad verbum transcriptus est Psalm. 25(26), 6, qui cum saec. VII p.Ch.n. tribuendus sit hic ratione temporis habita recipiendus non est.

PANNONIAE Vergiliana arma virumque | Aen. 1, 1 arma viṛu . . . Bilkei p. 68 (fig. 1, tab. XXV, 3); IIL Katal. 296 et pp. 50–51 (Bilkei); EDCS 48800058 (fig.); CLEPann p. 134. Keszthely-Fenékpuszta (Pann. Sup.), tegula graphio scripta. Comm.: duplicatio scripturae scholam sapit, cf. CLEPann laud. et Cugusi Citazioni pp. 488–489. Milliens hic locus Vergilianus in titulis legitur, cf. supra, Aliena Hisp. protinus Ae|neas procedere | longius iras Aen. 5, 485 + 461 1786; CIL III, 10717; PW 798; Kuntić-Makvić 13 (fig.); Bilkei p. 68 (fig. 4); Basso 41; Fehér 46; AEp 1993 n. 1229, 2016 n. 81; EDCS 29900649; MQDQ CE|appe|687; CLEPann 51. Sirmi (Pann. Inf.), tegula graphio scripta, fortasse med. saec. IV p.Ch.n. Comm.: versus Vergiliani sic sonant: 5, 485 protinus Aeneas, 5, 461 tum pater Aeneas procedere longius iras. Sed fortasse scariphator non solum transcripsit ad verbum versus Vergilianos, sed recinuit potius et coagmentavit, cf. Mócsy Pannonia col. 768,

804

C. ALIENA

Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 111, Cugusi Citazioni p. 504. adque ea diversa penitus dum parte 〈geruntur〉 (?) | Aen. 9, 1–2 Irim de caelo misit Saturnia I[uno] Bilkei p. 68 (fig. 2, tab. XXVI); IIL Katal. 297 et pp. 50–51 (Bilkei); AEp 1983 n. 772, 2016 n. 81; EDCS 48800057 (figg.); Gräf in HD 000920; TM 195519; CLEPann p. 134. Solvae (Pann. Sup.), tegulae graphio scriptae quinque fragmenta optime congruentia, bona aetate. Comm.: verbum ʻgeruntur’ in tegula videtur a scariphatore errore quodam omissum esse. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann laud., Cugusi Citazioni p. 486.

Demum, nescio utrum versus reciprocus Pannonicus

Roma tibi subi[to moti|bus ib]it amor, graphio scriptus in tegula Aquinci reperta, supra 2612, iudicandus sit alienum quoddam an non, sed videtur scriptor, nonnullis adiunctis, aliquid novi voluisse concipere, aliud quam merum versum reciprocum ipsum; itaque hoc est fortasse novum est carmen (cf. ad 2612 laud.).

MOESIAE Testamenta Reg. 1, 2, 8 ⊂ crux ⊃ qui pauperem de stercore [elevas], | D(omi)ne, nos umiles servos [adiuva] (?) IMésSup IV, 114 (Petrović) (fig.); BE 580; EDCS 11201222 (fig.); HD 035924; TM 193443; CLEMoes p. 124. In loco qui dicitur Bregovina, in viciniis fluminis Margis (Moesia Sup.), duo fragmenta congruentia tabulae ex marmore saec. VI p.Ch.n. Comm.: est locus Regum memoriter allatus, anteposito signo crucis; cf. et Vulg. Psalm. 112(113), 7. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes laud. Psalm. 42(43), 4 [intr]oibo ad altarem Dei | [ad d]eum, qu[i laet]if[i]ca[t iu]|[ventutem meam] Beševliev Inschriften 49 (fig.); ILatBulg 228; BE 518; EDCS 11301373 (fig.); Gräf in HD 042688; TM 191726. Storgosiae (Moe-

DALMATIA

805

sia Inf.), in opere tessellato, fere 380–420 p.Ch.n. ut videtur. Comm.: verba ex loco Psalmorum hausta (sed ʻaltarem’ mascul. ponitur); secuntur nonnulla obscura, ʻ[ - - - ]ia|li|u|s|ius|sal[ - - - ]’. Cf. Beševliev Inschriften ad loc., p. 34.

DALMATIA Operae pretium non est hic repetere quod dixi supra de commatico 275 = 2962 (in insula Issa, saecc. I–II p.Ch.n.), cuius pars versibus conscripta, scil.

dicitur aeternumque tenet per saecula nomen, nihil aliud est, ut iam vidit Bücheler CLE II, p. 134, nisi locus Vergilianus Aen. 6, 234–235 (ʻqui nunc Misenus ab illo / dicitur aeternumque tenet per saecula nomen’) ad verbum transcriptus: videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 88–89 et supra, ad 2962. Carmen CIL III, 2673/8654; Gerber – Egger I, p. 77 (figg.); Leclercq Dalmatie coll. 105–106 (fig.); Dyggve History fig. II, 30; ILCV 2411; ILatIug 2277; Salona IV, 1, 64 (fig.); BE 582; EDCS 28100179 (fig.); Feraudi in HD 034676; TM 183249; CLEDalm p. 72, quod legitur in opere tessellato in pavimento baptisteri basilicae Salonitanae, fere saecc. V–VI p.Ch.n., sonans

sic[ut cer]|vus desi|derat ad fon|tes aquarum, || ita | desi|derat || anima | mea ad te, | Deus | (in medio delineantur cervi duo bibentes) nihil aliud est nisi locus Vulg. Psalm. 41(42), 1–2 paulum mutatus, ut recte viderunt Gerber – Egger et Leclercq laudd.; BE p. 269; Gauthier Salonae IV, 1, p. 242; Cugusi CLEDalm p. 72. Ceterum, verba ‘sicut cervus desiderat ad fontes aquarum’ scripta inveniuntur in Thracia quoque, cf. infra, Aliena Thr.

THRACIA Testamenta D(omi)n(u)s [re]get m[e et ni]|hil mihi d[ee]rit Psalm. 22(23), 1 Beševliev Inschriften 217; BE 527; EDCS 53701547 (fig.). In tabella

806

C. ALIENA

ansata marmorea, satis detrita, Philippopoli reperta, fere saec. V p.Ch.n. ut videtur. Comm.: cf. Felle pp. 244–245.

Praeterea, Nade Proeva, Inscriptions sur les plaques de terre cuite de Viničko Kale en Macédoine, in Tranquillitas. Mélanges en l’honneur de Tran Tam Tinh, edd. M. Odile Jentel, Gisèle Deschènes-Wagner, Québec 1994, pp. 497–506 (figg.), AEp 1994 n. 1553, BE 528 ss., Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 141, collegerunt locos nonnullos Veteris Testamenti ad verbum transcriptos, singulos in singulis tessellis aetatis incertae, fere saecc. V–VI p.Ch.n. ut videtur, repertis in loco Macedonico qui dicitur Viničko Kale, in provincia Thraciae: hi sunt ⊂ crux ⊃ ad Domino g[r](e)|sus homi|ni d[iri]|{gi}gu〈n〉tur praecedunt verba s(an)c(tu)s Daniel

⊂ crux ⊃ sicut cervus de|siderat | ad fontes | aquarum ⊂ crux ⊃

⊂ crux ⊃ holocausta meḍụ̣ |lata | offer|am | tibi cum in|c̣ẹnso et arietibus

⊂ crux ⊃ vi[neam | ex A]egyp|to trans|[tul]isti

⊂ crux ⊃ D(omi)n(u)s D(eu)s virtutum | exaudi nos ⊂ crux ⊃

secuntur verba Georgiu[s] | Chr(ist)oforus

leo dẹ ṭṛịḅụ | Iudạ et f̣ḷos | de radice | Ies(s)e

Proeva 6 (fig.); AEp 1994 n. 1553 f; BE 533; EDCS 03380939; Gräf in HD 043811; TM 121146. Proeva 2 (fig.); AEp 1994 n. 1553 b; BE 529; EDCS 03380935; Gräf in HD 043807; TM 121142. Cf. supra, Aliena Dalm. Proeva 1 (fig.); AEp 1994 n. 1553 a; BE 528; EDCS 03380934; Gräf in HD 043806; TM 121141. Proeva 8; AE 1994 n. 1553 h; BE 534; EDCS 03380941; Gräf in HD 043813; TM 121148. Proeva 5 (fig.); AEp 1994 n. 1553 e; BE 532; EDCS 03380938; Gräf in HD 043810; TM 121145. Sunt Psalmi verba paullum mutata. Proeva 3 (fig. 3); AEp 1994 n. 1553 c; BE 530; EDCS 03380936; Gräf in HD 043808; TM 121143.

Psalm. 36(37), 23

Psalm. 41(42), 1

Psalm. 65(66), 15

Psalm. 79(80), 9

Psalm. 83(84), 9

Is. 11, 1

AFRICAE PROVINCIAE

807

AFRICAE PROVINCIAE Vergiliana Aen. 1, 8–9 Musa mihi ca(u)|sas memora | quo numine | laeso quidve ad 2293; CIL VIII, 22916; ILS 9229; ILatTun 155; AEp 2016 n. 1847; EDCS 24200132 (fig.); CLEAfr p. 158. Hadrumeti (Afr. Procos), opus musivum, saec. IV in. p.Ch.n. Comm.: Vössing pp. 136 ss.; Cugusi Citazioni pp. 482, 492 Aen. 1, 167 intus aque dulces biboque sedilia saxo | Nimfarum 1912; CIL VIII, 23653/23673; ILCV 785; ILS 5732 a; ILatTun 785; EDCS 24501869 (fig.); Feraudi in HD 015146; TM 199311; CLEAfr p. 158. In agro Mactaritano (Byz.), saecc. V‒VI p.Ch.n. Comm.: cf. Cugusi Citazioni p. 504. Secuntur verba ʻque Florenti fundata labore s(unt) de donis dei’, quae nos ducunt ad titulum AEp 1949 n. 49 (et p. 22). hic pie|tatis | honos Aen. 1, 253 CIL VIII, 590; EDCS 15300128; CLEAfr p. 158. Thalae (Byz.). Comm.: praecedunt verba ‘[ ] vixit annis LXX’, secuntur verba ‘c[ ] vixit annis LXXX h( )s( )e( )’. Cf. Cugusi Citazioni p. 504. [hic] pietatis honos, veteris stat gratia fact[i] Aen. 1, 253 817; CIL VIII, 591; ILatTun 504; EDCS 15300129; MQDQ CE|ce|817; CLEAfr p. 158. Hr. Djenûn (Byz.). Comm.: Cugusi Citazioni p. 504. talis erat

Aen. 1, 593 CIL VIII, 21346; ad 2293; EDCS 26800917; CLEAfr p. 158. Caesareae (Mauret. Caes.). Comm.: Cugusi Citazioni p. 483.

semper honos Aen. 1, 609 CIL VIII, 8428; EDCS 24400448; CLEAfr p. 158. Ad Horrea, prope Sitifim (Mauret. Sit.). Comm.: Cugusi Citazioni p. 483. Videas etiam AL 948 R. (CSEL XXXI, 1894, p. 199, 2 ss.).

808

C. ALIENA

salve eter|nu mihi Maxime frater Aen. 11, 97‒98 ete|rnumq(ue) vale 2033; ILCV 85 add.; ILatAlg II, 1997; EDCS 09800625; MQDQ CE|ce|2033; CLEAfr p. 158. Opus musivum prope Cirtam (Num.) repertum, saecc. IV/V p.Ch.n. Comm.: Gómez Pallarès Musiva I, p. 182; Cugusi Citazioni p. 505; supra, comm. ad 2512, et infra, Indices VI A. casta pudi[c]itiam servat domus georg. 2, 524 G. Picard, BACTH 1954, p. 176; AEp 1957 n. 89; Pikhaus Répertoire B 83; Gamberale Metodo p. 355; CLEAfr p. 158. Mactari (Byz.). Comm.: Cugusi Citazioni p. 488.

Martialis tu qui ducis vultus et non legis ista libenter, om[ni]bus invideas, livide, nemo tibi

Mart. 1, 40–41

secuntur verba in Deo semper | Victoriani vibant

Eng. 108; 2064; ILCV 1627 add.; AEp 1931, p. 42; AEp 1969‒1970 n. 690, 2011 n. 1768; H.-I. Marrou, REL 44, 1966, pp. 372 s. (dein BAA 3, 1968, pp. 348–351); EDCS 09701268; HD 012574; MQDQ CE|ce|2064; CLENum 1; CLEAfr p. 158. Hr. Zoura (Afr. Procos.), fortasse saec. VI p.Ch.n. Comm.: Cugusi Doppioni pp. 15‒16; Marrou laud.; Dupuis ‒ Morizot p. 910; Evre Arena CLENum pp. 57‒62; praeterea Gómez Pallarès Musiva III 6. Cf. supra, Aliena Gall. Mart. 1, 40–41 [tu] qui {d}duc[is vultus et non legis ista libenter,] [omnibus invi]deas, livide, n[emo tibi] CIL VIII, 2517/2524; AEp 2001 n. 2089; EDCS 25001000; HD 047252; TM 207235; CLENum 52; CLEAfr p. 158. Hr. Fegusia (Num.), saec. IV p.Ch.n. Comm.: Cugusi Doppioni pp. 15‒16; Dupuis ‒ Morizot p. 910; Evre Arena CLENum pp. 263–265. Cf. supra, Aliena Gall.

Testamenta exsurge | Domine | Deus, ex|altetur | manus tua Psalm. 10, 12 CIL VIII, 8621 et p. 972; ILCV 2401; BE 727; EDCS 24700857. Sitifi (Mauret. Sit.), tabula calcaria, saec. V p.Ch.n.

AFRICAE PROVINCIAE

809

respice et exaudi me, Domine deus meus Psalm. 12(13), 4 CIL VIII, 8622 et p. 972; ILCV 2402; BE 725; EDCS 26801152. Sitifi (Mauret. Sit.), tabula calcaria, 380‒420 p.Ch.n. Similiter Sitifense CIL VIII, 10905 = ILCV 2403 = BE 735 Domine re〈sp〉ice me, | Domine da mi(h)i hanc aquam. si Deus pro nobis, nil mihi deerit Psalm. 22(23), 1 CIL VIII, 17610; ILCV 2492 add.; BE 760; EDCS 24500429; CLEAfr p. 159. Tlidjene, prope Theveste (Num.), aetate incerta. D(omi)n(u)s pascit me et n[ihil mihi deerit] Psalm. 23(22), 1 CIL VIII, 27965; ILCV 2491; BE 713; EDCS 13302391. In loco qui dicitur Khanguet, prope Theveste (Num.). Comm.: sunt verba Psalm. 23(22), 1, anteposito loco Vulg. Rom. 8, 31 [si deus pro nobis, qu]is contra nos? Deus me pascit et nihil mihi dest Psalm. 23(22), 1 AEp 1959 n. 285; BE 758; EDCS 13302747; HD 019447; TM 199713; CLEAfr p. 159. Thevesti (Num.), tessella aetatis incertae. Comm.: cf. ILCV 2403 A (Romae). Deus me pasc{h}et et | nihil mihi dest Psalm. 23(22), 1 AEp 1971 n. 505; BE 740; EDCS 09700780; HD 011938; TM 199178. Hr. Deheb (Afr. Procos.), aetate incerta. Comm.: cf. ILCV 2403 A (Romae). Deo laudes super aquas Psalm. 28(29), 3 CIL VIII, 20482, ILCV 2406; BE 724; EDCS 26200715. Novariciae, prope Sitifim (Mauret. Sit.), in epistylio, fere 380–420 p.Ch.n. Comm.: est locus Psalm. 28, 1, 2, 3, paulum mutatus, additis ad fin. verbis ʻa No[var(iciensibus)]’ (?). Psalm. 29(30), 2 exalta(bo) te, | Do(mi)ne, | quia sus|cepisti me et non iu|cundasti | inimicos | meos sup|er me CIL VIII, 2623‒2624 et p. 972; ILCV 2407 a–b; BE 728‒729; EDCS 24700859‒24700860. Sitifi (Mauret. Sit.), lapis et tabula calcaria, fere 380–420 p.Ch.n. Comm.: est Psalm. 29(30), 2, videas quae adnotaverunt Diehl in ILCV ad loc. et Felle pp. 342, 344.

810

C. ALIENA

letamini Domino et exult[a]|te iusti et gloriemur omnes re|cti corde

Psalm. 32(31), 11

ad fin. leguntur verba bono qui iscribsit

ILCV 2410 C; AEp 1908 n. 160, 1909 p. 40 n. 152; BE 738; EDCS 16400402 (fig.); HD 020681; TM 203962. Thamallulae (Mauret. Caes.), in capitulo, saec. V p.Ch.n. Comm.: est locus Psalm. 32(31), 11 paullum mutatus. In eodem capitulo transcriptus est locus Psalm. 56(55), 11, ubi vide. Psalm. 33(34), 2, 4 [semper l]aus eius in ore me[o] | [et nom]en exaltavit t(uu)m [ - - - ] ILCV 2410 A; BE 747; EDCS 42700548. Lapis repertus in loco qui dicitur Hr. Bu Said, prope Masculam (Num.), aetate incerta. Comm.: Psalmi laud. § 2 ( ‛benedicam dominum meum in omni tempore, / semper laus eius in ore meo’) + § 4 (‛et exaltemus nomen eius in id ipsum’), nonnullis mutatis. [accedi]te ad D(e)u(m) et inlumin[amini] | [ - - - ]n | [ - Psalm. 33(34), 6 --] AEp 1939 n. 78; ILatAlg II, 8278 a; BE 742; EDCS 15800403; HD 022524; TM205321. Cuicul (Num.), in baptisterio, aetate incerta. Comm.: sunt verba Psalmorum, ‛accedite ad eum et inluminamini / et facies vestrae non confundentur’; ea adducit Augustinus quoque in conf. 8, 8 brevique instruit commentario in enarr. Psalm. 33. exaudi, Deus, orạ|tionem meam, au[ri]|bus percipe berḅ[a] | [o]ris mei

Psalm. 53(54), 4

secuntur verba san(c)ti orate [pro me] (?)

CIL VIII, 11269 et p. 2350; ILCV 2412; ILatTun 304; Duval Loca 38–39 (figg.); BE 711; EDCS 22700680 (fig.). Thelepte, in basilicae opere musivo, fere 380–420 p.Ch.n. [in D]eo laudabo verbu, in deo lau|[d]abo sermone; in Deo speravi, | non timevo quit mihi faciat omo

Psalm. 56(55), 11

AFRICAE PROVINCIAE

811

ILCV 2410 a–b; AEp 1908 n. 159, 1909 p. 40 n. 152; BE 734; EDCS 16400402 (fig.); HD 020678; TM 203961. In capitulo reperto Thamallulae (Mauret. Caes.) saec. V p.Ch.n. Comm.: est locus Psalm. 56(55), 11 transcriptus ad verbum, additis in alio capituli latere verbis ‛bono presbitero Fausto suo [cu]|ius (in)stantia ec(c)lesia fabricata e[st]’. Idem locus Psalm. 56(55), 11 alibi quoque adducitur, cf. Felle p. 346. Psalm. 56(55), 11 in Deo sperabo, non ti|mebo quia michi fa|ciat homo CIL VIII, 18742; ICVR 2413 add.; ILatAlg II, 2, 6415; BE 752; EDCS 25600120; CLEAfr p. 159. Tabula ex marmore Tigis (prope Sigus, Num.) reperta, 480–520 p.Ch.n. Comm.: cf. Diehl ILCV ad loc. Psalm. 61(62), 8 spes mea ⊂ α crux ω ⊃ in Deo meo Duval – Prévot 507; BE 714; EDCS 13500382 (figg.); CLEAfr p. 159. Ammaedarae (Byz.), seriore aetate, fere saec. VI in. p.Ch.n. Comm.: cf. supra, 2768. Psalm. 69(70), 1–2 Deus in adiutorium meum intende, Domine ad adiuvandum me festina CRAI 2001, pp. 1648–1649; CLEAfr p. 159. Ammaedarae (Byz.), aetate incerta. Psalm. 85(86), 17 [f]ac nobis [et me]cu(m) D(omi)ne signum | [ - - - ]di ut vid|[e]ant qui [m]e oderunt et confundantur CIL VIII, 25043; ILatTun 1006; ILCV 2415; Ennabli III 380; BE 692; EDCS 24700491. Carthagine (Afr. Procos.), 480–520 p.Ch.n. Comm.; est locus Psalmi ad verbum transcriptus, paucis mutatis. [ - - - ] cadent a l|[atere tuo m]ille et de|[cem milia a Psalm. 90(91), 7 de]xtris tuis; | [ad te autem] non adpropi|[nquabit] (?) BACTH 1908, p. LXXIX; ILCV 2415 A; BE 706; EDCS 42700549. Ex Africae loco incerto, lamella ahenea saec. V p.Ch.n.

812

C. ALIENA

initium | sapientie | timor | Domini

Psalm. 111(110), 10 = Qoelet 1, 16 CRAI 1913, p. 494; ILCV 2417 A; ILatAlg II, 3, 8285; BE 741; EDCS 23600473; CLEAfr p. 159. Cuicul (Num.), in capitulo, fere 380–420 p.Ch.n. Comm.: cf. Vulg. Prov. 9, 10. Videas Felle pp. 349–350.

salut|em accip|iam et no|men Domi|ni invocabo Psalm. 115(116), 13 CIL VIII, 8625; ILCV 2418; BE 730; EDCS 24700861. Sitifi (Mauret. Sit.), incerta aetate. Comm.: in Psalm. legitur ‛calicem salutarem accipiam’ cett. Et addas supra, Aliena Gall. hec | por|ta D|omi|[n]i, ius[t]i | intra|bunt Psalm. 118(117), 20 CIL VIII, 10863 = 18552 et p. 967; ILCV 2421; BE 757; EDCS 25600638. In loco Mansione ad rotas (Hr. Gasriya, Num.), aetate incerta. Comm.: cf. et supra, Salonitanum 2672. Psalm. 120(121), 2 auxiliu|[m] meum | [a] Domin|[o], qui f|[eci]t cael|[um e]t terra(m). || + 126(125), 2 replet(um) [est] | gaudio [os n]|ostrum et li|ngua nostra | exultat[ione] N. Benseddik, BAA 7, 1977–1979, p. 39 n. 9 (figg.); AE 1985 n. 893a–b; BE 731–732; EDCS 08300591; Feraudi in HD 002996; TM 203389. Sitifi (Mauret. Sit.), duae unius lapidis frontes (quas per signum || distinxi), fere 380–420 p.Ch.n. Comm.: in altera fronte transcriptus est locus Psalm. 120(121), 2, in altera locus Psalm. 126(125), 2. Cf. Felle pp. 342–343. D(omi)n(us) custodit te a malo Psalm. 120(121), 7 ILatTun 1111; Ennabli III 241; BE 690; EDCS 00300146. Carthagine (Procos.), saec. VI p.Ch.n. Comm.: est locus Psalmi laud. breviatus (desunt enim Psalmi verba ‛custodiat animam tuam Dominus’). ⊂ crux ⊃ D(omi)n(us) custodiat introitum tu〈u〉m | ⊂ crux ⊃ et exitum tuum ex hoc nunc | et usque in saeculum ⊂ crux ⊃ secuntur verba amen fiat fiat

Psalm. 120(121), 8

813

AFRICAE PROVINCIAE

ILatTun 1251; BE 684; EDCS 08601301. Bullae Regiae (Procos.), duae tabulae ansatae, saec. VI p.Ch.n. ⊂ chrismon ⊃ fiat pax in virtute tua | et abundantia in turribus tuis ⊂ chrismon ⊃

Psalm. 121(122), 7

praemittitur adnotatio ae(c)lesiae domus in deo vivitur

ILCV 2422; BE 744. Thevesti (Num.), saec. V p.Ch.n. Comm.: est Psalm. 121(122), transcriptus ad verbum. Prov. 9, 1 sapientia | aedificavit | sibi domum IlatAlg II, 3, 8286 (fig.); AEp 1967 n. 597, 2003 n. 12; BE 743; EDCS 09800415; HD 015370; TM 204953; CLEAfr p. 159. Basis columnae duo fragmenta congruentia reperta Cuicul (Num.), incerta aetate. Comm.: cf. Felle p. 350. Sap. 7, 29 + 7, 27 hec est | speciosior sole et super omnem | s[t]ellarum dispositionem. | luci conparata inbenitur prior, | dum sit una omnium potens et | in se permanens omnia inn|odans CLEAfr 223 = CLEAfr p. 159, cf. supra 2973 et comm. ad loc. Comm.: sunt duo loci, §§ 27 et 29, praepostere iuxtapositi paucis mutatis. Praecedunt alia, cf. enim supra, 2973 laud. ic est flos campi et lilium Cn 2, 1 A.L. Delattre, BSNAF 1905, p. 286; ILCV 2423; BE 723; EDCS 42700545. Caesareae (Mauret Caes.), saec. VI p.Ch.n. Comm.: est locus Cantici 2, 1 (‛ego flos campi et lilium convallium’) paulum mutatus.

Praeterea, ut iam diximus Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 159, titulus CIL VIII, 10656 (et p. 2742) = ILatAlg I, 3780 = ILCV 2416 = BE 749, repertus in loco qui dicitur Hr. el Guiz, inter Theveste et Thelepte (Num.), qui sonat ‘adferte dom(ino) | mundum sa|crificium, | adferte d(o)m(inum) | patriae | gentium’, concinit cum Tert. adv. Iudaeos 5, nam ambo adducunt una iuxtapositos locos Vulg. Malac. 1, 10 ss. et Psalm. 95(96), 7–8 (cf. Gsell, ILatAlg I, p. 366; Diehl ad loc.; Felle pp. 352–353).

APPENDIX FALSA ET VARIA HISPANIAE ‣ F. Fita, BRAH 23, 1893, pp. 277–279; IHC suppl. 106* p. 138; E. Romero de Torres, Catálogo Monumental de la España. Cádiz, Madrid 1934, p. 203; P. Piernavieja Rozitis, AEAA 48, 1975, pp. 181–182; ICERV 537; Zarker 110; IHV 7 (fig.); CLEGades 12 (fig.); EDCS 33000039 (figg.); MQDQ CE|appe|467; CLEHisp 63. Lapis fere integer in loco qui appellatur Hasta Regia repertus, saec. IV p.Ch.n., fortasse Theodosii aetate (Mariner Bigorra). Nonnulli, e.g. IHC, CLEGades, alii, iudicant titulum falsum esse, id quod etsi omnino non reiciendum tamen incertum esse videatur; omnibus perpensis, statui carmen acceptum hic, a ceteris seiunctum, transcribere.

[Hasta] dedit vitam, | Sacra victum Roma|que nomen: | s[i]c Vnus Triplex | donet adire polum. 1. ‘[vita]’ Fita, ‘[Hasta]’ Mariné Bigorra et ego ipse Versus: di. Nomen viro fuit ‘Romanus’, ut videtur (sed ‘Vrbicus’ putat Piernavieja Rozitis laud., haud absurde quidem, collato Mart. 7, 96, 1–2 Vrbicus… / cui… nomen maxima Roma dedit; cf. Cugusi Aspetti letterari p. 204 et n. 6). In municipio Hasta Regia inventum carmen, in quo municipium ipsum memoratur ut videtur (quo de more cf. quaeso ad 2496, 20). Fortasse Trinitas quae dicitur adumbratur, videas enim Drac. carmen 1, 562–563 solus in aeternum Deus est regnator et auctor; / virtus trina Deus, triplex Deus omnis et unus. Quo nisi, ita fere interpretari possumus: quidam nomine Romanus/Vrbicus, altus Sacrae, mortuus Hastae Regiae, sperat Trinitatis fidei nisus post mortem se vitam aeternam sumpturum. Invenitur topos ille de morte peregrina, verbis fere Vergiliani epitaphi expressus (Cugusi Aspetti letterari laud.), qua de re cf. ad 2344, ad 2396 et infra, Indices IX s.v. ‣ Hübner IHC susp. 13; Hübner, EE 8, 1899 p. 501 et 9, 1913, p. 56, ILCV 3443; ICERV 547; Alicia Ma. Canto, AEA 55, 1982, pp. 107–117; AEp 1982 n. 536; CILA I, 75 (González Fernández, fig. 65), Concepción Fernández Martínez – Rocío Carande Herrero, Un controvertido caso de doblete epigráfico: AE 1982, 536 (Niebla) y CIL XI 3963, in Temptanda viast, dein Hab

816

APPENDIX

36, 2005, pp. 299–312; AEp 2005 n. 815, 2006 n. 24; Alicia Ma. Canto, HispEp 14, 2005 n. 180; EDCS 08600356; Gräf in HD 000990; TM 220664; CLEBaet H 2 (figg.); CLEHisp p. 125(a). Ilipulae (Baet., Conv. Hisp.), lapis fere saec. II vel III p.Ch.n. (?). Viderunt nonnulli, scil. Caesar p. 40, Mariner Bigorra Problema pp. 207 ss., Courtney ML pp. 14–15, al., hoc carmen alterum esse exemplar Capenatis 591 (saec. I p.Ch.n.), ut ex hac tabula patet:

CLEHisp p. 125(a).

591.

Praescr.: C(aio) Clodio Fabato marito optimo Atilia Marcella. terrenum corpus, caelestis spiritus in me, quo repetente suam sedem nunc vivimus illic, et fruitur superis aeterna in luce Fabatus.

Praescr.: C(aio) Clodio Fabato marito optimo Atilia Marcella. terrenum corpus, caelestis spiritus in me, quo repetente suam sedem nunc vivimus illic, et fruitur superis aeterna in luce Fabatus.

Monet Sanders Dossier p. 719 Hispanicum carmen Christianum videri; certe eius pars prior congruit cum elogio (ICVR 4155) Pelagii papae, qui anno 561 obiit. Haud desunt qui iudicent carmen falsum esse, scil. Fernández Martínez – Rocío Carande Herrero laudd. et CLEBaet pp. 279 ss. Qui contra carmen falsum esse negant, duplicem sepulturam Clodi Fabati fuisse iudicant, alteram in loco ubi ille obiit, alteram in loco translationis (Canto). ‣ CIL II, 148* (Hübner); CIL II/52, 4*; CILA III, 2, p. 702 n. 2 (González Román – Mangas Manjarrés); EDCS 41300126. Tucci (Baet., Conv. Astig.).

Herculis antiqua cla|rissima rupe columna | diceris a claro stemma|te nomen habens. Optimo iure falsum esse iudicavit Hübner in CIL II, p. 18* (saec. XVI). ‣ F.M. Simón in Gemme gnostiche e cultura ellenistica. Atti dell’incontro di studio (Verona, 22–23 ottobre 1999), Bologna 2002, pp. 99–10; HispEp 11, 2001 n. 637; J. Del Hoyo, Herida de amor. Acerca de la supuesta antigüedad de una gema con verso virgiliano in Literatura epigráfica pp. 197–202. In gemma quadam minime antiqua, fere saec. XVII vel XVIII, ut admonet Del Hoyo, legitur versus

APPENDIX

817

tacitum | vivit sub | pectore | vulnus, qui est locus Vergilianus ille Aen. 4, 67 ad verbum transcriptus.

BRITANNIA ‣ CIL VII, 5* (Hübner); RIB 2374*; EDCS 71800464. In loco Britanniae incerto.

arces artifices arte perire sua scripta manere nequit litera sculpta manet? pulverulenta domus sic cinis omnis homo est. Hos tres versus elegiacos omnes editores falsos esse recte iudicaverunt, saecc. XVI-XVII tribuendos.

GALLIAE ‣ CIL XIII, *416 (Hirschfeld); CLEGaule *115; CLEGall p. 84(8), Augustae Trever.; duo disticha

est honor et tumulis, animas placare paternas | parvaque in extructas munera ferre pyras. | parva petunt Manes: pietas pro divite grata est | munere; non avidos Styx habet ima deos, nihil aliud sunt nisi locus Ovidianus fast. 2, 533–536 ad verbum transcriptus; cum tamen nemo tradiderit ubi titulus repertus sit, Hirschfeld falsum quoddam suspicatur, recte ut mihi videtur. ‣ CIL XIII, *417 (Hirschfeld); CLEGaule *116; CLEGall p. 84(9), Augustae Trever.; distichon

accipe fraterno multum madiantia fleta atque in perpetuum frater ave atque vale,

818

APPENDIX

est locus ille Catull. 101, 9–10 ad verbum memoriter (?) male transcriptus, minime epigraphice exaratus neque incisus ideoque falsis adscriptus a Fr. Bücheler, RhM 27, 1872, p. 474. ‣ CIL XIII, *419 (Hirschfeld); RICG I, *2; EDCS 30301494; CLEGaule *117; CLEGall p. 85(10), Augustae Trever.; locus sonat

qui gradiens pelagi fluctus compressit amaros, vivere qui prestat morientia semina terrae, solvere qui potuit letalia vincula mortis post tenebras, fratrem post tertia lumina solis ad superos iterum Maarthae (sic) donare sorori, post cineres Ericum faciet quia surgere credo. Christe redemptor parce fideli Erico, qui corpore multas post se reliquit lacrimas,

5

et aperte ad verbum transcribit elogium Damasi a semetipso conceptum, scil. ILCV 969 = ICVR 12418 = ED 12 Ferrua, nomine ‘Erico’ pro ‘Damaso’ posito (v. 6) et duobus malis versibus ad fin. adiunctis, scil. ‘Christe — lacrimas’: cf. Ferrua ED p. 112 et Gauthier pp. 593–594; patet titulum Medio Aevo tribuendum (saec. IX) et verisimiliter falsum esse. ‣ CIL XIII, *32 (Hirschfeld); CLEGaule *104; CLEGall p. 85(11), in loco qui Baudéan dicitur; versus Colum. 10, 65–67,

nos fecunda manus viduo mortalibus orbe progenerat, nos abruptae tum montibus altis Deucalion(e)ae cautes peperere, ad verbum haud antiquitus transcripti. ‣ CIL XII, *278 (Hirschfeld); CAG 11, 1, 225; EDCS 42900227; CLEGaule *103; CLEGall. pp. 85, 172–173, Narbone; versus

ut belli sonuere tubae, violenta peremit Hippolyte Teuthranta, Lyce Clonon, Oebalon Alce, Oebalon ense, Clonon iaculo, Teuthranta sagitta. Oebalus ibat equo, curru Clonus, at pede Teuthras, plus puero Teuthras, puer Oebalus, at Clonus heros. figitur ora Clonus, latus Oebalus, ilia Teuthras. Iphicli Teuthras, Dorycli Clonus, Oebalus Idae.

5

APPENDIX

819

Argolicus Teuthras, Moesus Clonus, Oebalus Arcas, neque carmen epigraphicum efficiunt neque sunt auctoris cuiusdam versus lapide (simm.) transcripti honoris causa, sed potius exercitatio per lusum more Ausoniano concepta. Quam ob rem edendi sunt una cum poetis codicibus servatis, ut recte fit in AL 392 R(iese) = 388 S(hackleton) B(ailey); S.B. quidem optime confert locos Statianos nonnullos, scil. Theb. 7, 640‒643; 8, 445‒447; 9, 764‒769. Versus Narbonenses comparari possunt cum AL 393 R. = 389 S.B. ‣ CIL XIII, 3262 (Hirschfeld ‒ Zangemeister); Alföldy ER II, p. 13 n. 34 (fig.); CAG 51, 2, 442; AEp 2013 n. 1080; EDCS 10600010; CLEGall pp. 175‒176. Durocortori, vas aeneum exhibens pugnas gladiatorum, aetate incerta sed haud seriore.

Dativ(u)s, Attiolus, Heros, Audax, perseverate. Versus: fortasse ia8 parum bonus vel potius, cum fere mera nomina sint, oratio soluta, quam ob rem textus in carminum corpus fortasse haud immittendus. Admonentur gladiatores ut acriter usque ad finem pugnent. De textus structura – versus totus hominum nominibus tantum efficitur et completur – cf. e.g. carmen Britannicum ad 2293 = CLEBrit2 4 Pertacus perfidus Campester Lucilianus Campanus / conticuere omnes (cf. Cugusi CLEBrit2 pp. 362–363) et titulum Lugdunensem CAG 69, 2, 490/819 = AEp 1968 n. 303 = AEp 1982 n. 712, 11 Andromache Priamus Hecuba Achilles Hector. ‣ CAG 83, 3, 344; AEp 2012 n. 921; EDCS 58900380 (fig.); CLEGall p. 176. In loco quem Forum Iuli appellant, graphio scriptum in pariete, fortasse saec. I p.Ch.n., haec verba leguntur:

discete quam [ - - - ]re . . [ ]eria quaque . . . . | levis lae[ - - - ] [ ] nunc ille fam . . . fac . . . it | discete ṛem[ - - - ] [ ] Iulis (?) - - - ot[ ] filia | . . . . il[ - - - ]ia[ ]at filius [ - - - ] | ut m . . . quam filius. legi dubitanter ex photographemate 2. fortasse ‘famuli facturi’ CAG; 3. vel ‘ṛem[ ]’ vel ‘f̣em[ ]’; - - ]vito[ - - - ] | . . vil[ - - - ]a| ut m[ - - - ]’ CAG

5 3. ‘iulu[ -

820

APPENDIX

Locus omnino incertus, ut confitetur R. Rebuffat in L. Rivet, Recherches archéologiques au coeur de Forum Iulii. Les fouilles dans le groupe épiscopal de Fréjus et à ses abords (1987‒1989), Paris 2010, p. 270 (fig. 334). Repetitio verborum ad res familiares pertinentium – ‘filia’ / ‘filius’ / ‘filius’; fortasse ‘fam[ul-/il-]’(?) – suadere videatur ut annales familiares, ut ita dicam, agnoscantur, sed res quam incerta: cf. CLEGall pp. 176–177. Lexis quoque parum perspicua, nam e.g. ‘discite’ (vel ‘disce’) verbum est sermonis sepulcralis (viator admonetur ut sepulcri exhortationem accipiat, cf. Concordanze p. 171), sed repetitio ‘discete... discete’ vel lusum vel scholam redolere potius videtur, ut docent inscriptiones Pompeianae. Praeterea parum liquet quomodo verba distribuantur: e.g. ‘discite’ haud dubie recte positum in I pede (est enim − ⏑ ⏑), sed ambigitur utrum ‘lĕvis’ an ‘lēvis’, cett. Quibus omnibus perpensis, statui textum Foroiuliensem servare separatim editum. ‘Discete’ vel per analogiam vel confusione quadam (‘e = i’); ‘it’ i.q. ‘id’.

GERMANIAE ‣ Schillinger-Häfele 112; EDCS 10700479. Nidae (hodie Heddernheim / Praunheim, prope urbem Frankfurt), textus scriptus in vase in orbem circumductum maiorem minori, incertae aetatis:

audi me, [a]ud[i] tamen: | quem secu(n)dus bibes, hic vasi [def]er. ‘[def]er’: aliter ‘[def]er(o)’ Videtur esse primum dispondeus + pyrrichius (fere hem malus), dein el malus (ubi videas ‘secundu(s)’ et ‘dĕ-’ pro ‘dē-’; praeterea deest novissima syllaba), sed res incerta. Verbum ‘audi’ in carminibus epigraphicis vulgo adhibetur ad viatorem monendum ut defuncti praecepta accipiat (cf. Concordanze p. 55), hic autem est relatum ad eum cui vas dono mittitur. Quid textus significet obscurum videtur: fortasse interpretandum “audi me, audi: repone in hoc vas (subaud. vinum) quem secundus (i.e. bono animo) bibes” ‒ scil. ‘quem vinum’ mascul. positum; ‘vasi’ dat. motus; ‘hic’ i.q. ‘hoc/huc’ ‒. Sed nemo hoc pro certo habeat. Omnibus perpensis, utrum versus sint an oratio soluta valde ambigo.

APPENDIX

821

RAETIA ‣ CIL III, *267, p. *29 (Mommsen); IBR *2; EDCS 37600019; CLERaetNor p. 151. In loco qui dicitur Otting, prope Augustam Vindelic.:

transivi intrepidus per mille pericula victor, non acies ferri, non clausis moenia portis conatus tenuere meos, domat omnia virtus, est falsum de Hercule, ut vidit Mommsen. Cf. F. Minonzio, “con l’appendice di eccellenti poeti”. Gli epitaffi degli Elogia degli uomini d’arme di Paolo Giovio, Lecco 2012, p. 93.

Pauca addam de instrumento Raetiae, praemonens rem fusius tractatam esse a Massaro Mali versus pp. 237–261. ‣ IBR 193 a (p. VI); Thüry p. 552 n. 5 (fig. 5); EDCS 37600125 (figg.); HD 036987; TM 216665; CLERaetNor Appendix pp. 173–174. Risstissen (prope Augustam Vindelic.), ad Sanctum Pancratium; fibula aenea in modum litterae M facta, incertae sed haud serioris aetatis.

spes a|mor(is) (?) | si me a|mas. Videtur esse tro4cat, − ⏑ − − − ⏑ − (‘me ͡amas’), ut e.g. Pl. Bacc. 974 qui triumphent milites, Epid. 3 ss., most. 885 ss. (Raven pp. 86–87; Questa pp. 180–181; Boldrini pp. 130–131); aliter, legi potest ‘spes amor si me amas (scil. me H amas)’, item tro4cat. Sed fortasse est oratio soluta. Quod ad rem attinet, videas levitatem Alexandrinam ut ita dicam. Eiusdem tituli alterum exemplar invenimus in fibula rotunda reperta Ovilavae, saecc. I–III p.Ch.n., Thüry pp. 549 ss., maxime p. 552 n. 6 (figg. 1– 2); AEp 2013 n. 1184; AnEA 2016–2017, 65; EDCS 69200412; CLERaetNor Appendix pp. 173–174: legitur

s[pe]s [a]more si m[e am]as (sed cum scripta in circulum ducantur, aliter quoque legi licet, scil. ‘si m[e am]as s[pe]s [a]more’, tamen illud malim potius quam hoc), hic quoque tro4cat − ⏑ − ⏑ − ⏑ − (‘m[e ͡am]as’, ut paullo supra). Hic quoque tamen res in incerto iacent. Nec desunt alia exemplaria eiusdem textus generis amatorii, ubi legatur ‘si me amas’, videas praesertim - ‘spes amor(is) (?) si me amas’ Thüry p. 552 n. 3 = p. 557 n. 1,

822

APPENDIX

- ‘spes amor(is) (?) si me amas’ Thüry p. 552 n. 4 = p. 557 n. 2 (fibula, Pann. Sup.), - ‘spes amor(is) (?) si me amas’ G. Thüry, Amor zwischen Lech und Leitha. Liebe im Römischen Ostalpenraum, MittWels 123/1, 2010, 6 (fig.); E. Weber – I. Weber-Hiden, Tyche 26, 2011, p. 275, n. 49; AnEA 2010, 49 et 2011–2012, 33; AEp 2010 n. 1265; EDCS 51100468; HD 059583; TM 202905 (Nickelsdorf, Pann. Sup.). ‣ H. Wolff, JHistVerStUm 100/1, 1998, pp. 237–243 (figg.); AEp 1999 n. 1187; Cugusi Corpus p. 71; CLERaetNor p. 173. Vrceus ornatus serpentis figura, repertus Servioduri, prope Castra Regina, fere med. saec. II p.Ch.n.:

Praescr.: [ - - - ]us fecit. piu(s) perea[t] qui nuqua defic[ - - - ]. Quid lateat sub ‘defic[ ]’ incertum: vel ‘deficatur’ (= ‘defaecatur’) i.q. ‘purus fit’ (inde a Plauto, Th.l.L. s.v. defaeco, col. 284, 72 ss.) vel ‘deficitur’ (simm.) i.q. ‘deseritur’; item, incertum utrum ‘pius’ adiectivum sit an nomen (‘Pius’: videas Cugusi Corpus laud. et Sblendorio Cugusi in Id. ibid. p. 207). Si ad verbum ‘defīco’ propendeas, tum computes ⏑ ‒ / ⏑ ⏑ ‒ / ‒ ‒ / ‒ ‒ / ‒ [ ‒ ⏑ . . . ], si contra ad ‘deficio’, tum computes ⏑ ‒ / ⏑ ⏑ ‒ / ‒ ‒ / ‒ ‒ / ⏑ [ ⏑ ⏑ . . . ], scil. versum iambicum mendosum (et necessario parum plenum). Fortasse ad orationem solutam propendendum potius quam ad versum. Plura dixerunt Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetMoes p. 173. ‘Nuqua’ legitur 2552, 1 (Moguntiaci), ‘numqua’ 637, 2 (prope Celeiam).

PANNONIAE De fibula Pannonica Thüry p. 552 n. 4 = p. 557 n. 2, quae exhibet verba ‛spes amor(is) (?) si me amas’ (Pann. Sup.), et de simillimo titulo in loco qui Nickelsdorf apppellatur invento (item Pann. Sup.), videas iam paullo supra, Appendix Raet. ‣ B. Migotti, VjesArMuzZag 28–29, 1995–1996, pp. 131–135 (fig.); Migotti pp. 120–121; AEp 1996 n. 1222; Schejbal pp. 119–120 (fig. 30); Cugusi Vsp p. 1561; Mondin pp. 452–453; EDCS 03000750 (figg.); Gräf in HD 050387; TM 197246; F. et O. Harl in Ubi Erat Lupa 26165 (figg.); MQDQ CE|appe|89. Tabulae marmoreae fere integrae quinque fragmenta cohaerentia, Aquis Balissis, haud longe a Siscia (Pann. Sup.), reperta, aetate incerta inter 280–320

APPENDIX

823

p.Ch.n. et Aevum Medium, ut iudicavit ed. princeps I. Kukuljević (1842); nuper Migotti adsignat saeculo IV p.Ch.n. Constat tabulam anno 1842 integram repertam esse, dein nonnulla ceciderunt ad summum (quae ego circumscripsi signis ⊢ ⊣) et ad imum, iam non extantia.

Tartareis ruptus fornac ⊢ ibus implicat om ⊣ nem | perpetuum vitae quondam da ⊢ tum nunc rap ⊣ it acris | aeternum poenis factum pro cri ⊢ mine f ⊣ lamma. | hic simili natos meritis pro ta ⊢ libu ⊣ s igni | ante obitum genuit perituros tabe parentum, | donec cura deum miserandi cepit et atro | nunc tulit exitio simulacrum pendere semper | poenas indigne suum et premi nocte maligna, | nam dominum puro velamine semper amictum | adque immortalem caelique regionibus usum | et culpa vacuum portantem insignia natum | cuncta patris pressis humano crimine membris | induit et nulli orso sic fas promere verbum | hunc umquam peccasse deum; tamen omnia magnus | alterius delicta tulit sic corpore sumpto, | demissus caelo terras petit, haut secus artuṣ | induit humanos qua ut tellus ferre vale[bit] | membrorum meditante deum de viscere | ------

5

10

15

Versus: da6, singulis versibus per singulas lineas distributis. Carmen longum ad catechesim ut ita dicam pertinens, in quo et res et sermo (videas e.g. amplitudinem dicendi) seriores mihi esse videantur, extra metas et tempora huius editionis; attamen hic illic ductum (e.g. in litteris ‘G’, ‘L’) similem esse nn. 2609, 2610, 2611 omittere nequeo. Itaque, videns de tempore etiamnunc disputari et ambigi, statui aliter facere quam antea feci in CLEPann atque textum accipere, dummodo separatim ac seorsum, ne quid significantius omitterem.

DALMATIA Quod est de titulo Salonitano Salona IV, 2, 458, quamvis Gauthier, ad loc., recte adnotet admonitionis genus ‘sit tibi notum…’ et formulam iacendi

824

APPENDIX

differre a ceteris Salonitanis et digna esse quae inquirantur, tamen nihil carminum proprium agnosco, itaque titulum ipsum omittere statui. Eadem causa omisi Salonitanum CIL III, 9635/12874/12879/13067 (et add. p. 2261) = ILCV 1934 = Egger II, 143 = ILatIug 2421 = Salona IV, 2, 695, scriptum fere saec. IV p.Ch.n. ut videtur.

AFRICA ‣ Ch. Saumagne – J. Ferron, CRAI 1966, pp. 61–76 (fig.) et Africa 2, 1967– 1968, pp. 86–109 (fig.); AEp 1967 n. 546c, 1968 n. 553bis; Elisabeth Rawson, JRS 63, 1973, pp. 172–173; H. Krummrey CIL I2, 2, IV, p. VIII; Pikhaus Répertoire A 39; AEp 2014 n. 1475; Cugusi Versificazione trocaica pp. 87–88; EDCS 09800366; CLEAfr p. 160. Carmen Carthagine (Afr. Procos.) repertum iudico falsum quoddam antiquitus factum.

dirutis per usquequaque | et atsolatis moenibus, | instar rebellis imperi | solium potitus hoc tuum | hoc, Adnibali, Scipio. | hunc titulum vetustate cor|ruptum Sex(tus) Classicius Secun|dinus proc(urator) Aug(usti) at formam tituli | veteris et litterarum restituit | et consecra[vit]. pro ‘Adnibali’, Saumagne – Ferron maluerunt ‘Ad(o)ni Bali’ (i.q. domine Baali’), fortasse recte Versus: ia-tro. Titulus in partes duas dividitur, quarum prior versibus, altera soluta oratione structa est. Prior autem fingitur esse Scipionis laudatio sui ipsius ob Carthaginem deletam; sed mea quidem sententia necesse est titulum multo seriorem esse, cum nemo Romae in elogiis scribendis antiquitus iambicis et trochaicis usus esset versibus, sed potius saturniis vel heroicis vel imparibus versibus. Adde quod v. 4 verbum ‘potior’ cum accusativo casu coniungitur pro ablativo, ut seriore fit aetate (Szantyr p. 122). Quam ob rem puto carmen refictum esse aetate Imperatorum Antoninorum, qua antiquitates Romanae maximo in honore fuerunt, a procuratore Augusti Sex. Classicio Secundino, qui curaverit alteram tituli partem, addita priore quae annis collapsa esset; quae si ita sint,

APPENDIX

825

titulus publicus private positus est, ut fit e.g. in 227 = CLEOr 37 (cf. Cugusi Aspetti letterari p. 105 et CLEOr p. 215). Attamen res palaeographica, quam dicunt, mira omnino est, nam tituli pars prior fere ‘carminis figurati’ instar, toto caelo abhorrens a parte altera, multo magis vulgata. Quae coagmentatio, ut ita dicam, litterarum inter se discrepantium, additis iis quae supra dixi, monet ut de tempore vehementer dubitemus et iudicemus titulum multo recentiorem, adeo nostra quidem aetate refictum. Ceterum, de tituli auctore videas quae dicta sunt paucis verbis atque distinctis in AEp 1967, p. 181; libros nonnullos collegi Cugusi Versificazione trocaica laud. Quibus omnibus perpensis, statui titulum edere separatim atque seorsum a ceteris, ut explanatur in CLEAfr p. 303. ‣ A. Ballu, BACTH 1907, p. 250; ILCV 4736; ILatAlg I, 2769; Pikhaus Répertoire A 184; EDCS 04001431; MQDQ CE|appe|597/750; AEp 2014 n. 1545; CLEAfr 122. Madauris, incerta aetate, fortasse saecc. IV/V p.Ch.n. nominis ‘Flavi’ gratia.

qui non vitas casus quaeris [ - - - ] | Flavius Victorianus n[omen (?) - - - ] | qui innocens pubertat [ - - - ] | dum obsequens studia sec̣[utus (?) - - - ] | amore aemula non[ - - - ] 5| heu pietas non dignos [ - - - ] | qui religioso adfectu m[ - - - ] | ponerent in perpetum sac[ - - - ] | hic corpus terra teget, s[piritus conscendit ad auras] (?) | nunc in pace quiescenti parent[es - - - ].10 8. pro ‘sac[ ]’ Ballu legit ‘visa[ ]’; 9. restitui dubitanter e.g., collato Hispanico 2409, 1; 10. desideres ‘[munera donant]’ vel ‘[munera praebent]’ vel quid simile Titulus oratione soluta conceptus, hic illic rhythmo quodam interposito ‒ ut puta ‘heu pietas non dignos[ ]’ ‒, sed fortasse casu quodam, ergo aut incertum aut omnino reiciendum. Augurium ‘in pace’ quiddam Christianum sapere videtur. ‘Victorianus’ cognomen proprie Africum, cf. supra, ad 2976. v. 1. latet fortasse topos ille ‘si quaeris…’ positus de viatore interrogante, de quo cf. comm. ad 2849, 1–2; quin etiam, fortasse v. 2 mortuus fingebatur respondens (‘Flavius Victorianus n[omen mihi est - - - ]’), eodem modo quo saepius fit in similibus, cf. Indices IX s.v. ‘si quaeris nomen...’. v. 6. non dignos: latet fortasse topos quidam mortis ‘indigne’ (simm.) advenientis et rapientis, qua de re videsis infra, Indices IX s.v. ‘indigne...’. v. 9. fortasse scriptor monebat animam a corpore post mortem disiungi, ut saepissime in CLE legitur, fere topice, cf. Indices IX s.v. ‘corpus terra tegitur...’.

826

APPENDIX

TABVLAE DEFIXIONIS ‣ Defixio in lamina plumbea inscripta, reperta Canoni, inter Londinium et Camulodunum (Maxima Caesar.), edita ab Wright p. 150 num. 3 (fig.); AEp 1959 n. 157, 2014 n. 781; Kropp 3, 12, 1; EDCS 13302694; HD 019330; TM 168834; Cugusi Corpus p. 33 et CLEBrit2 pp. 400–401; fere 280–320 p.Ch.n.; tituli pars versibus conscripta esse videatur, nulla tamen re certa.

quicumque res Vareni in|volaverit, si mulrer, si mascel, | sanguno suo solvat et pecuniae quam exesu|erit| Mercurio dona et Virtuti s(acra). ‘exesuerit’ lamina, vel errore quodam pro ‘ex{e}s(ol)verit’ vel idem quod ‘exederit’ (cf. infra, comm.) alia aliter edd., edidi ut potui Duo ia6 ut videtur, quos sequitur pars haud dubie oratione soluta confecta (comparari potest tabula Cumana CIL I2, 3129, cf. Cugusi Corpus pp. 32–33); sed videas hiatum ‘Vareni H inv-’ et, mire quidem, ‘sangūno suo solvat’, ex quo late patet quam incerta res metrica sit (addas reliquas Britanniae defixiones nullum exhibere versum). Videas praeterea sermonem maxime claudicantem et involutum, scil. ‘mulrer’ pro ‘mulier’, ‘mascel’ pro ‘masculus’ (infra), ‘sanguno’ pro ‘sanguine’, ‘exesuerit’ pro ‘exederit’ (scil., ut puto, ‘exesi’ + suff. perf. ‘-ui’, de quo cf. Cugusi Perfetti pp. 389 ss.; sed lectio et interpretatio in obscuro iacent); vox ‘pecuniae’ autem nescio quo casu posita sit. Itaque est fortasse omnino oratio soluta. Cognomen ‘Varenus’ legitur in RIB II, 2409, 9 quoque. Forma ‘mascel’ damnatur ab App. Probi 33, cf. Th.l.L. s.v. masculus, col. 426, 79 ss. et W. Heraeus comm. ad App. Probi in ALLG 11, 1900, pp. 306– 307; in usu tamen fuit in Britannia, videas enim tabulam defixionis editam ab R.S.O. Tomlin, Brit 28, 1997, pp. 455–457 num. 1 = AEp 1997 num. 977 = Tomlin Brit. Rom. 12, 75, quae sonat ‘si mascel, si femina...’ (puto saec. IV p.Ch.n.). ‣ CIL XIII, 11340, VI (Hirschfeld – Finke) (fig.); Kropp 4, 1, 3, 2; AEp 1911 n. 148 (fig.); EDCS 16400026 (figg.); HD 028932; TM 203377; CLEGall p. 175. Augustae Trever., lamina plumbea incertae aetatis.

quidquid adhịḅẹ̣ṇt R|acanus et Advo[ca]|tus, abes. ‘R|aca[n]us’ vel ‘R|aga[n]us’ ut videtur, ‘Paganus’ Kropp dubitanter, sed cf. infra, comm.

APPENDIX

827

Versus: an tro7 vitiosus? Est defixio quaedam lectu difficillima, quam nemo, opinor, fidenter interpretari ausit. Paucissima dixit Kropp laud., nihil Ead., Magische Sprachverwendung in vulgärlateinischen Fluchtafeln (defixiones), Tübingen 2008, nonnulla dixi ipse in CLEGall laud., dubitanter et ambigens tamen. Omnibus rebus perpensis, accepi quidem ne quicquam sciens omitterem, sed nihil pro certo habens. De nominibus: ‘Racanus/Raganus’ (si recte legitur) est nomen rarum incertae originis, fortasse conectendum vel cum ‘rac(h)ana’, gr. ῥάκοϛ (Holder II, col. 1069) vel cum nomine ‘Rac(c)onius’ (de quo videas Salomies p. 153); Kropp laud. emendavit ‘Paganus’, collato e.g. CIL XII, 343 Paganus d(e) s(uo?) p(osuit?) (Nemausi), nulla ut videtur necessitate. Cognomen ‘Advocatus’ autem nusquam alibi legitur, sed compares similem formam ‘Vocatus’ CIL II, 4410. ‘Quidquid…’ in initio positum iterum invenimus Augustae Trever., scil. 2538 quidquid id est…, maximeque in alia defixione, scil. Kropp laud., 4, 1, 3, 3 quidquid [ - - - ]. ‘Abes’ i.q. ‘habes’. ‣ G. Lafaye in Daremberg – Saglio s.v. tabella, pp. 4–5 (fig.); A. Héron de Villefosse, CRAI 1892, pp. 231–232, Id. BSNAF 1901, pp. 326 ss. (fig.); AEp 1893 n. 27; RA 41, 1902, p. 347 n. 54; AEp 1902 nn. 54–56 (fig.), 1911 n. 6 (fig.); A. Audollent, BACTH 1910, p. 142 ss. (figg.); Audollent p. 396 nn. 286– 287 (fig.); ILS 8753; Kropp 11, 2, 1, 40; F. Chapot – B. Laurot, Corpus de prières grecques et romaines, Turnhout 2001, p. 353 L 82; Angela Donati, Epigrafia romana, Bologna 2002, p. 76 (fig.); R. Gordon, Mene 5, 2005, pp. 61–86; AEp 2005 n. 1666; EDCS 34100205 (figg.), 46800202 (figg.); HD 028629/ 031854; TM 200799 / 201049; CLEAfr pp. 160–161, 304. Tabula defixionis plumbea, in necropoli Hadrumetina reperta (Byz.), fere saec. III p.Ch.n.

A) recto Baitmo | Arbitto || Lynceus | Margarita | premas depremas | hocidas quinto de|premas, || nervi|a illis con|cidas | neque spi|ritum | abeant. || adiuro te demon, cui|cumque es, et demamdo | tibi ex anc ora, ex anc die, ex oc mo|mento ut crucie{tu}n|tur ecui cuos abes tecum, | Donati conditoris pra|sini. adiuro te per eum qui | te reso〈l〉vit ex vite tempo{ṛ}|ribu deum pelagicum, | aerium, altissimum. ιαω οιου ια ιαα ιω ιωε | οοριυ ωαηια B) verso. in media tabula dei Seth (?) imago, ad laevam verba magica quaedam, ad imum hoc hemistichium

828

APPENDIX

(‒ ⏑ ⏑ ) noctivagus Tiberis oceanus. A. ‘crucietun|tur’, ‘resosvit’, ‘tempor|ribus’ tabula errore quodam ediderunt viri docti suo quisque Marte textum mendosissimum minime perspicuum, barbara lingua expressum, ego feci quod potui In (A) est oratio soluta, inibi ad fin. verba magica et aliquid metrorum fortuitum ut puto; verba magica comparari possunt cum titulo Britannico Tomlin Brit. Rom. 11, 22 qui sonat ‘adiuro te per Iαω et per Sabaω et per Adωnai ne latus teneas...’. De verbis magicis Hadrumetinis cf. M. Philonenko in Nommer les Dieux, Théonymes, épithetes, épiclèses dans l’Antiquité, par N. Belayche, P. Brulé, G. Freyburger, Y. Lehmann, L. Pernot, F. Prost, Turnhout – Presses Universitaires de Rennes 2005, pp. 413 ss. In (B) paucissima leguntur, quae efficiunt alteram partem versus elegiaci, ubi videas verbum compositum ‘noctivagus’, quod tractavit Sblendorio Cugusi Composti pp. 42, 45 (inter cetera, Verg. Aen. 10, 215–216); de forma verbi compares ‘mundivagus’ (cf. Sblendorio Cugusi Composti p. 61) et ‘undivagus’ (quod verbum legitur in carmine Hispanico infimae aetatis ap. E. Hübner, REA 1, 1899, p. 322 undivagumque maris pelagum, praeterea in Coripp. Iohan. 7, 343; 8, 344, cett.). Vtrum autem voces ‘Tiberis’ et ‘oceanus’ invicem referantur incertum: an vox ‘oceanus’ fortasse translate posita est, fere i.q. ‘aequor’ (scil. ‘aequor Tiberis’)? anne legendum ‘Tiberis, Oceanus’, utraque voce nominativi casu posita? Quin etiam, iudicat Audollent p. 398 verba ‘Noctivagus’, ‘Tiberis’, ‘Oceanus’ nomina esse equorum, quod tamen parum verisimile mihi videtur, cum ‘noctivagus’ poetica vox sit eademque parum apte equo relata. Attamen omnia in incerto relinquenda. De sermone videas Chapot – Laurot, Corpus laud., p. 354. ‣ A. Héron de Villefosse, BSNAF 1901, pp. 332–333; RA 41, 1902, p. 348 n. 57; AEp 1902 n. 57; Audollent p. 364 n. 266 (fig.); ILS 8756; Kropp 11, 2, 1, 4; CLEAfr pp. 161, 304. Tabula defixionis ex plumbo, in necropoli Hadrumetina reperta (Byz.), fere saec. III p.Ch.n.

[ - - - ] . pe commendo tibi quod | [ - - - ]mella ut illam inmittas dae- | [mones (?) - - - ]n aliquos infernales, ut non peṛ- | [mitt- (?) - - - ]es me contemnere, sed faciat | [quaecu]mque desidero Vettia quem pepe- | rit Optata, vobis enim adiuvantibus | ut amoris mei causa non dormiat, non ce- | bum, non escam accipere possit. |

5

APPENDIX

καρκε γευθι μοι μωκθιε ωδδ[- - - ] | ωκε εντ̣ι μοι θεψε. | [ - - - ] obligo Vettie, [quam] | peperit Optata, sensum sapientiam et [intel-] | lectum et voluntatem, ut amet me Fe[licem], | quem peperit Fructa, ex hac die ex h[ac ora,] | ut obliviscatur patris et matris et [propinquor-] | um suorum et amicorum omnium [et aliorum] | virorum amoris mei 〈causa〉 (?); Fe[licem, quem] | peperit Fructa, Vettia, que[m peperit Optata,] | solum me in mente habeat, [ - - - fur-] | ens vigilans uratur friga[t - - - ] | ardeat Vettia, quam peper[it Optata, - - - ] | [a]moris et deside[ri mei causa (?) - - - ] | ------

829

10

15

20

ediderunt et lacunas expleverunt viri docti alii alio modo, textum minime perspicuum edidi ut potui; vv. 9–10 obscurissimi 17. ‘autem’ exhibet lamina, errore quodam pro ‘causa’ (?) Defixio oratione soluta concepta, in qua nonnulla versibus conscripta agnoscuntur, scil. verba fere intercalaria ut ita dicam ‘Véttia quém pepe|rít Optáta vóbis’ ~ ‘Véttj(a)e [quám] | peperít Optáta sénsum’ ~ ‘Véttia qué[m peperít Optáta] | sólum’ ~ ‘Véttia quám peper[ít Optáta - - - ]’, quae efficiunt figuras hendecasyllaborum (cf. infra, Indices X s.v.), praeterea verba ‘nón dormját non cébum non éscam accípere póssit’ quae in pedes fere dactylicos cadunt; sed fortasse rhythmus fortuitus est, re vera formulae repetitae cantilenam et incantamentum quoddam efficiunt potius quam versus. Locutio ‘... quam/quem peperit...’ saepius legitur in tabulis defixionis, e.g. ILS 8755, cett. De sermone: vv. 5/18 ‘quem’ i.q. ‘quam’; v. 7 ‘cebum’ i.q. ‘cibum’; v. 11 ‘Vettie’ i.q. ‘Vettiae’; v. 20 ‘friga[t]’ i.q. ‘frigeat’; sed multa sunt syntactice involuta nec facile distingui nec intellegi possunt.

INDICES

omisi Aliena in omnibus indicibus praeter VI. B

I. INITIA CARMINVM a me dulcis amica bibe, 2531 accendet facellam qui lucernam non habet, 2584 accipe care parens praeconia dulcia vitae, 2755 accipe et utere felix, 2539 bis accipe me sitiens, forte placebo tibi, 2375 accipe merentes lacrima〈s〉, pia munera fratris, 2904 accipe quod tibi do, 2506 addi〈c〉ta evasi mor〈i〉ens durissim[a] vitae, 2784 adgredere viator, obiter stas et repausas, 2709 [Ad]iutrix legio priṃ[o] (?) tirone probat[o], 2643 adulescens sobrius iustus, sanctis et a[e]quis morib(us), 3078 aeternamque domum statuit [ - - - ], 2730 [al]iquoties mortuus [sum], set sic nunquam, 3042 alto labsa loco casu defuncta nefando, 2912 Ambrosius gestis cui caeli regna patescunt, 2499 amica dulcis lasciva Venus, 2954 bis amici [ - - - ]s miramini ec | [ - - - ] qui abet, 3061 amo vinu, sic mediam p(uellam) ures, si vertas, 2803 amo vinu, sic mediam 〈puellam ures, si vertas〉, 2790 amore Christi fervidus, 2500 animo mente corporeque Constantinus, 2782 [ann]orum iaceo (septem) eṭ [ - - - ], 2446 aput. fluent[u]m I[s]t.[r]ic(um), 2648 A Aquei navicoli v(otum) Q(uintus) p(osuit) e(x) r(editu), 3003 arces artifices arte perire sua, Appendix Brit. Ardonixa gemit [ - - - ], 2510 arma bis octonis felicia qui tulit annis, 2657 arma mea cave, 3000 Armea me docuit recte bi(ne)dicere cunctis, 2474 ars mea cum studio procedet amori, 3033 arte manet comptum et insatia[bil - - - ], 2726 ascendens animam deposui meam, 2607 at otios et delici[a]s [f]luont am[ . . . ] . [ . . . ] . n[ . ]la reliqui, 2405 D audi me, [a]ud[i] tamen, Appendix Germ. Augustus Constans dat laeta decennia victor, 2551 aurea per Carivam volitat Victoria pennis, 2475 aurum vile tibi est, arcenti pondera cedant, 2465 Austalis dibus (tredecim) | vagatur sib(i) cotidim, 2469 auxilium peregrinorum saepe quem censuit vulgus, 2308 Baitmo Arbitto Lynceus Margarita premas depremas, Appendix def. balnea rura domus fec[ - - - ], 2913 Beccut iam primum Iloni coniuncta marito, 2774

834

INDICES

bene sit tibi viator qui me non praeteristi, 2431 Berula morigero sine crimine nupta marito, 2823 bide, Diote, bide, possas plurima bide[re], 2925 bina manu l[ - - - ], 2472 [b]ona liq[ - - - ], 2448 bonus via(tor), o(pto) t(u) vali(as), 3094 c[ - - - ] | sedeṇ[ - - - ]|ris flor[ - - - ], 3097 Caelestis mulsa propria placabitur ara, 2689 bis candentes vernantur aquae quas rucid[ - - - ], 2598 carmina qui (i)n nostro percurritis forte sepulcro, 2795 carne, cruore pio limfaque et crismate sacro, 2326 e casta fides mentis semper servata marito, 2719 Catullinorum flores, Epifaniorum p[roles], 2821 [ce]cidit bello Variano, ossa [i]nferre licebit, 2563 cede prius nomen, [no]vitati cede vetustas, 2866 [c]elestes animas [ - - - ]s perenn[ - - - ], 2909 Cermati vitam iussi m[ - - - ], 2342 cerni[s - - - ], 2921 cernite [ - - - ]itorum cernite facta, 2922 “Cila salve et v[ale]”, 2936 cineres [ - - - ] clusiọ[ - - - ] f[ - - - ], 3038 bis cives Galli de(ae) Galliae conco[r]desque Britanni, 3014 clarus ob insignis meritum laudisq(ue) parentis, 2858 Cl(audius) Cassianus tegitur cum coniuge Flavia, 2633 co[mes tu] qui pergis iter mane quaeso parumper, 2496 Cominius hic iaceo, sed morte peremptus, 2589 concessit fort[una] michi tam gra[to], 2720 [condit in] hunc tumulum cari | [sui (?) co]niugis artus, 2452 [conditu]r hoc tumul[o], 2510 bis conditur hoc tumulo conṭẹgiturque solo, 2722 conditus his tumulis iuvenis iacet hic Aper Aerarius ille, 2432 coniugi pro meritis quondam karissimo coniunx, 2690 constructum p[ - - - cu]rrunt, 2449 [co]ntinuam [ - - - | ord]ine dispo[sito - - - ], 2360 Cornelia Libosa sola contenta maritu, 2809 corporis co[n]diet memor[iam no]n sponsi[ - - - ], 2814 Cucias (?) si varim (?) vegguluim (?) levor, 2788 cui dii nefandi parvulo contra vot(um), 2593 b cuius post obitum Marcianus pudicitiae v[in]ctus amore dicat, 2623 [cul]us habet fico[s et cunn]us possidet [u]va, 2373 b cum bona fama sua sa[n]ctusque fuit ṃịṣ[ - - - ], 2392 〈cum〉 Foro duceret, ipsa die vita perdidit, 3017 cum g . [ - - - ] | adque sạ[ - - - ], 2611 cum qua conubio stabili quinquagint(a) annos, 2634

I. INITIA CARMINVM

cum quo vixi{t}, maledixit mihi numquam, 2735 cunctis hominibus haec praeparavit origo, 2696 cunne, licet plores vel tota nocte mineris, 2557 [c]ur homo miraris? D(e)o iubante meliora videvis, 2868 curiosos pedico, invide cacas, 3098 curre, puer, m[ - - - ], 2554 curri Betḷẹṃ ịṇs quaṃ fuit, 2766 dabo ego tibi mensam epulisque oneratam, 3044 Dativ(u)s, Attiolus, Heros, Audax, perseverate, Appendix Gall. de fru⸌c⸍tu gaudens, Chr(ist)o prestante 〈coronam〉, 2941 bis de qua nemo suorum umquam doluit nisi mortem, 2943 Deana Actavoni irritat canes, 2414 (decies) victor aram Victo(r) pr(o) (?) vo(to) (?), 2463 deflendam semper medici [ - - - ], 2550 deflevit miseraṃ ṿịṭạ[m] de | [ - - - ]us uxor, 3087 demisit i(n) nobis gladiu usque die mortis nostre, 2780 [deo M]arti et Larundae, 2581 “Dexter, feliciter” con{e}claman[t, ut] Ecna(tius), 2476 dextera [ - - - ] nunc sc[ - - - ], 2347 di te servent, amor amorum, 3032 bis d[ic] rogo qụị transis “[sit] | tibi terra levis”, 2393 dicite, qui legitis, “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”, 2361 dicitur, aeternumque tenet per saecula nomen, 2962 dies . . . . [ - - - ] | cum plag̣[a - - - ], 3007 [di]gnasti mori sepur[cl- (?) - - - ]lum et crudelis amo[r], 2779 dignis digna merent[ibus corona], 2983 dignis digna vincentibus corona, 2981 dirutis per usquequaque et atsolatis moenibus, Appendix Afr. discete quam [ - - - ]re . . [ ]eria quaque, Appendix Gall. [d]ivi Constanti p̣ịgnus de no[mi]ne nomen, 2666 dividimus muros et [moenia pandimus urbis] (?), 2461 a dolere noli, mat[er], hoc faciend[um] fuit, 2875 dolo [lat]ronum ṃạṇu ocisus sum, 2428 Dom〈ni〉nus res suas Deo qui mente dicata, 2491 domu[s est (h)ic morti antiqua] sorte [dicata], 2837 [domus] est ic morti anti〈q〉ua so[rte] dicata, 2836 Donatistarum crudeli caede peremptum, 2860 d[u]lcis et c̣[arus] (?) sanctoru[m se]de quiesces, 2442 dulcius melle fuit, 2950 dulcius melle fuit, 2951 dum vite perpetuam manere memoriam querimur, 2869 [dum vi]x̣ i, bene vixi, sine nu[lla cr]imina vixi, 2647 ego hic iaceo, mecum simul Quinticus h(ic) s(itus) e(st), 2467 a “ego non cesso”. “curre, vesstiga[nt] canes”, 2419

835

836

INDICES

ego quomodo potui feci. nunc filium meum | times, 2435 egregiis caelum meritis non posse neg̣a[r]i, 2544 ei qu[i]dqui[d] in genere nusquan castius esse potest, 2978 bis [ἐμὲ Πρίαπον Σ]άμ[ιος], 2300 en perfecta cito Baiaru(m) grata voluptas!, 2786 ἐνθάδε σῆμα λέλαχεν Εὐφρόσυνος ὁ ἀοίδιμος ἀναγνώσ(της), 2703 A escipe et trade sodali, 2570 escip[e pign]us amoris, 2565 escipe pocula [g]rata, 2571 escipe qu(a)e ferimus, manibusque libentes, 2561 escipe si amas, si non amas, remitte, 2534 [est in s]ecessu montis sub r[upe cavata], 2405 C est in secessu mo[ntis sub rupe cavata], 2405 Q est in secessu montis sub rupe cavata, 2405 R et amicis vixi [et i]nimicis bo[nus], 2852 et donum hoc donum adpertiniat: cautum attiggam, 2473 bis et rogo te[ - - - ], 3029 et si 〈q〉ui titulu(m) legerit, dicat, 3095 et tu viator iter qui carperis tuum, 2966 etsi ṿ(ẹṭụṣ) su, bibo [c]aldu et remedio mi [sum], 2930 Eufrosynus simplex verusque fidelis amicus, 2703 B Euticius quem genu[it - - - | - - - ]to in 〈l〉oco quies[cit], 2982 Eutitia hic felix fidelis morte quiescet, 2736 evasi effugi, 〈S〉pes et Fortuna valete, 2691 ex ingenio Datiani hoc opus stat. esse [ - - - ], 2822 exitum paravi, et〈ia〉m tunc vivo an(n)is LXXXI, ne〈c〉 cui cravis, 2894 extima Cappadocum Ponti qua iungitur orae, 2648 B exul Arimaspes hac Martis in arce quiesco, 2541 fatis cessit suis, 2986 fato deceptus, non ab homine, 2681 felices habeas [ - - - ] per Alfiam e[ . ]c . [ - - - ], 2405 E Felici misero penarum pondera pelle, 2453 felix si fueris, multos [numerabis amicos], 2556 f[elix Vi]enna potens flore[sca]ṣ principe salvo, 2515 felix Vien[na p]otens florescas [princi]pe [s]alvo, 2568 [f]elix Vrania, mecum partire laborem, 2820 fessa tribus lustris, anno propensior uno, 2406 B fida coniuncta | marito, 2473 fidem servavit, [e]xibuit pudicitiam, 2807 fidus amicitia semper sine [crimine vixit], 2756 fili meus dulcis Antonine, quem fata tulerunt, 2639 filia ut potuit, non ut vo[lu]it, 2935 [f]ḷammifugas fratre[s], pietatis maxima donạ, 2300 bis Flavi voluntas his declaratur versibus, 2794

I. INITIA CARMINVM

flebile opus matris natorum h(i)c ossa duorum, 2479 flebilibus maestis mater solac[ia] Manibu(s) addit, 2378 Flora sit tua imago Damian[ - - - ], 2721 flore iuventutis erepto, 2976 foresis ars hic est sita, flet titulus se relictum, 2403 forti animi memoriae viro, 3090 Fortunata decem septemq(ue) haec vixit ad annos, 2886 [fratern]ae pietatis opu[s sed]emque videtis, 2316 frigi[d - - - ] in[ - - - ], 3066 a frugi, summa qum probitate, fide magna concordes, 2331 frugi, veritatis amator, 2831 frustratus n[eq(ue) in]f.estus votisq(ue) parentis, 2301 [fu]|eruntque meliora iam se[ - - ]ros vixi servat me, 2595 fui [ - - - ] | hic Lo[ll]iana sita paucis erepta sub annis, 2833 [f]uncṭụṣ su[m] | [ - - - ] | [ - - - ]egi, vita sene cr[i]|mine gesi, 2961 bis gaude legens. iacet hic felix Augusta, 2654 gaude terra solo et longum laetare per aev[um], 2586 Gelasi vivas et ameris a nobis, 2567 Geminia ingenua univira conservatrix dulcissim(a) mater, 2980 gemma quod est ṃ[ - - - ], 2340 gestis ad effectum multis m[ - - - ], 2979 glorificat nostra pax quos co(n)temserat hostis, 2327 grate qui fotues Grega ancilla Lupi, 3045 guttae cadunt de v[e]rtic[e in] concava rupe, 2405 M hac re coniuncta[e] sunt manus dextrae duae, 2700 c haec [ - - - ] quae clar[ - - - ] | au[ - - - ], 2918 haec domus est, hinc orti iuvenes quos inclu[ta Cuicul] (?), 2900 haec fuit Eusebia, fratres, rara castissima coniunx, 2791 h[aec f]uit pia et sapiens ultra modum aetatis, 2873 haec sacrum [retinet ter]ṛẹni cor[poris - - - ], 2520 haec via tal(e) (?) pulver a(bet), 3067 [h]ạnc struem perennis arae posuit his in sedibus, 2872 [Hasta] dedit vitam, Sacra victum Romaque nomen, Appendix Hisp. hauriat hinc populus vitam de sanguine sacro, 2533 “ha[ve] Taurici”, “salvus sis, homo bon[e]”, 2955 have in aeternum Q(uinte) Anchari aeternumq(ue) Mariane vale, 2512 hec, Seuso, tibi durent per saecula multa, 2621 Heraclida habet catinum et neminem [d]o[n]at, 2416 Herculis antiqua clarissima rupe columna, Appendix Hisp. [heredibus mando ut cin]eri meo subs[pargant], 2931 heroas Christi geminos haec contenit aula, 3021 heu genitor nato dat tristi{ti}a dona supestis, 2573 [heu q]uamquam las[si cunctamur] sca[lpere carmen], 2665 A hic Amantiae in pace hospita caro iacet (Christi), 2542

837

838

INDICES

hic conditus iacet, 3019 hic conte[nta iacent (?) – – ⏔ mem]bra sepulcr[o], 2521 hic corpus iacet {pueri nominandi}, 2859 hic cuiu(s) in hoc condun[tur] membra sepulchro, 2954 hic ego iacio infelix nomine Elia, 2695 hic ego infelix receptus Tartara ⸌Ditis⸍, 2887 hic eg[o] me memin[i qu]ondam futuisse puellam, 2373 a [hic eg]o quae iaceo fatis sum rapta sinistris, 2874 hic ego qu[i i]aceo [ - - - ], 2640 [hi]c (?) ego qui iaceo Victorina nomine dicta, 2652 hic ego qui iacior Va[leria] dicta fuisse, 2646 [hic] est quem cernis equitum peditumque magister, 2697 hic fecit cla[ro] vigu[it qui] nomin[e s]emper, 2540 hic gemini fratres iuncti dant membra sepulchris, 2519 hic iacet ad[ - - - ] vincen[s], 2372 hic iacet, ecce vides, pupa sine fine decoris, 2617 hic iacet exanimis fatis properantibus i(n)fans, 2558 hic iac[et exanimis] (?) sub terra mis[sa repente], 2693 hic iacet infelix fato deceptus iniquo, 2411 hic iacet Martinianus, qui laeta iuventae | perdidi〈t〉, 2576 hic n[o]n pactus est Termus, set adpeto inpendentie, 2429 hic, Nonnuse, iaces. c[orpus tellure tenetur], 2524 [hic pa]x eterna mo[retur], 2768 hic pietatis onor, ec sunt pia d(o)n(a) m(ari)t(i), 2628 hic positus plạ[cida in] pace reserbor pulberi, 2974 hic semper mihi grata domus, mundana refugi, 2653 hic, si forte placet, cuius sint disci[te] Manes, 2835 hic sita est ann[ . . . ] XVII, pia tibi terra levis sit, 2989 hic sita est Kasta Magni rarissima coniunx, 2762 [hic sita in tumulo i]acet inmatura [puella], 2350 hic sita Rom[ana (?) - - - ] . . . [ - - - ], 2892 [hic situs antiquo (?) r]e.quiescit stemmate Taurus, 2303 hic situs est claro quondam de sanguine cretus, 2832 bis hic situs est fandi quondam vitaeq(ue) magister, 2777 [hic s]itus est Faus[tus i]ngentis glori[a lau]dis, 2769 hic situs est Felix quem primu in limine honoris, 2848 hic situs est Graiis deflendus saepe Cameniṣ, 2706 h(ic) s(itus) e(st) iuenis [ - - - ], 2587 hic situs est, mesoleum ei fecit Priamus, 2927 hic situs est nomine Gaudenti[us], 2960 h(ic) s(itus) e(st), sit ti[bi te]ṛra levis, 2630 hic tu . [ - - - ]re iaces [ - - - ]nina puue[lla], 2348 hic ubi tam claris laudantur moenia tectis, 2903 hic Vibius Felix, si tempora longa fuissent, 2757

I. INITIA CARMINVM

his signis et astris nascuntur homines, 2417 his sita se[dibus - - - ], 2758 his terris tegitur, 3012 hoc conte[nta iacent] Taurini me[mbra sepulc(h)ro], 2522 hoc die felice[s quies]cunt per secul[a age]ntes, 2604 hoc op[us - - - ] ederet ho[nor], 2916 [hoc tumulo po]situs secura p̣[ace quiescit], 2494 hordine si iusto placuisset currere fatis, 2410 hospes coṇṣ[is]ṭẹ [ - - - ] . . ẹṭ [ - - - ], 2402 hospes noli admirare quod sic me in lecto viḍ[es], 2702 hospes, qui tumulum hun[c contemplas - - - ], 2870 huc properate viri, salebrosam scandite rupem, 2353 huic arcae inest Severilla famula Chri(st)i, 2608 hunc eco tibi, coniunx dulcissima, feci, 2330 hunc titulum accepi supremi temporis a te | mandatu, 2660 Iamcilla votum quo[d] promisit conplevit, 2478 iamque XVIII aetas mea nunc conpleverat annos, 2423 ic cernite funere nostra nuc bulnera nata, 2862 ic Pacate sedem locas, baptismate purus, 2889 igne create Liber, dextra servat{t}e Tonantis, 2883 [illos iunxit am]or, quos ora novissi[ma aufert], 2667 in genuculis, naticosa coleos frangis, 2418 in hoc F[ - - - ]i pulchritudo et pulchra imago, 3025 in hoc sepulcro viva nomen inscripsi meu, 2325 in isto tumulo T[anni]a sepulta est Syra, 2878 in somnis monitus, Saturni numine iussus, 2845 [in]bide, vive e[t] vide, possas plurima bid[ere], 2740 incipe parve puer studiis superare parent(em), 2877 indolis egregiae et pius, at morior!, 2632 A infans innoc〈u〉us sine delictu solutus, 2857 infantis a[nimam flentem in limine primo] (?), 2489 A, frg. b in[m]atura quidem mortis honore dotata, 2890 innocens funere raptus, 2957 insigni pietate prae〈d〉itus, 2973 [i]nsontem vixit c[a]ro cum coniuge vi(tam), 2778 invenies quam blanda mihi, quam condere census, 2842 invida fata, quid est qu[od Crene nostra recessit], 2356 invida si ta[uri] vidisset Iuno natatus, 2471 invide, intra lavare, 2789 invide, livide, titula tanta, 2799 invide veni et vide, 2846 in(vid)e vive et vide, 2864 [invide] vive et vi[d]e, 2921 invide vive et vide bonu, 2751

839

840

INDICES

invide viv[e] et vide et possis plura videre, 2840 invide vive et vide, u〈t〉 plura po[ss]eis vide[re], 2853 invide vive et vide, ut possis plura videre, 2843 invidi qu[[i]]i livis, hoc caca et sanus eris, 2624 invidia rumpuntur aves neque noctua curat, 2792 Iovigena Liber Pater, 2714 ita tibi conting(at) dea(m) prop(itiam) hanc haber(e), ut hoc sacrum non violes, 2968 d ita tibi contingat hunc templum prop(itium), 2968 e ita tibi contingat quod vis, ut hoc sacrum non violes, 2968 a [ita tib]ị contingant [qua]ẹ cupis, ut hoc sacrum non violes, 2968 f ita tibi quae cupis contingant, ut tu hoc sacrum non violes, 2968 c Itala me genuit tellus, Hispania texit, 2396 iter agens per te laetum, sanctissima [Mu]stis, 2724 [Iu]lia C(ai) f(ilia) A[nulla] (?) | [hic sita est] fato praẹ[repta nefando], 2383 Iulia primarum castissima haec feminar(um), 2385 Iulia Severa fui, Iulio Nepote creata, 2805 Iulius hic fuerat nomine summo artificioque Statutus, 2434 [Iulius Maximus huius oper]is conditor, 2770 Iulius sum cumsuetus populo messem arborum, 2685 iuncti pares separati nec umquam, 2817 iust[itiae sedes, f]idei dom[us, aula pudoris], 2856 la[ - - - ], 2440 A la[bor]ibus ex ult[imis] nomen non [supere]st umquam, 2914 “Leander, alluco {c̣}cereu”. “noḷị esse barosa”, 2745 Liber Pa[t]er [sa]nctissime, 2716 li(n)quite verba, viri, vino conte(n)dite la〈eti〉 (?), 2560 lubrica quassa levis [ - - - ], 2615 lubrica quassa levis fragilis bona veḷ ma[la fa]llax, 2614 l[ubrica quas]sa levis fragilis bona vel mala falla(x), 2712 Lucoubu Arquieni Siloniuṣ Silo ex voto, 2466 lude iocare veni, 2947 manet hic iuvenis pia mater, 2949 Mania pupa iacet paucos dilecta per annos, 2753 Martini corpus totis venerabile terris, 2528 Masclus permisit nato traṇ[sire (?) - - - ], 2559 mater Apolloni casa[ . ]sinam curia patrem, 2893 matres quorum p[ - - - | p]recedunt in Orc[(h)o], 3046 memoriam vitae titulis perscripta(m) reli〈nquens〉, 2895 [Memphidos hae]c fuit [divae] sistra[tae (?) sa]cerdos, 2808 mensam sibi Felix pos[ui]t et matri Rogatae, 2924 menses quinque, innox, pulcer carusque parentum, 2555 merum da, escipe vita, 2532 mi[ - - - ] | - - - | omni(a) amanti dolent i[ - - - ], 2450

I. INITIA CARMINVM

militias nobis et praemia [ - - - ], 2413 miserissimi parentes aliam in te {in te} ispen avevamus, 2468 moenia quisque [f]acit, famae et [gloriae studet ille], 2841 monte sub hoc lapidum tegitur his ipse sepultus, 2838 monte sub hoc tegito[r] Basileus ecce s〈e〉pultus, 2642 B montis in excelsos Phrỵgia numina templis, 2405 H moribus et ingenio clarus, 2971 mori[bus et ingenio clarus], 2972 moribus inbentum fuerat mihi nomen, 2801 multa peragrasti Germaniam terram secutus, 2684 mult[a per]agratus ego terraque marique, 2659 multis annis vivat qui dixerit “Arpagi, tibi terram levem”, 3028 〈Mussia〉 bis denis Agele florentibus annis, 2333 Nardina cara mihi genetrix, castissima patris, 2839 ne grave sit, quicum[que leg]is, cognoscere casus, 2600 frg. 1 [nec iussu pat]roni (?) | [ - - - ne]que voce | [rogat-], 3015 nec i[u]ss[u]s [testamento] n[e]c voce rogatus, 2485 neque iussa testamento neque voce, 2513 nescis quid vivere possis: vera somnia!, 2461 c [Ni]grinus (ḍẹc̣ẹṃ) [annorum] | caeliti co[etu dignus] (?), 2422 nominibus cunctis digno laudata p̣uḍ[ore], 2335 n[on] ḍigna mori, s[i p]ossụnt fata moṿ[e]ṛi, 2605 non opus est c[oep]tis, cum fa[uste] cuncta prov[eniunt], 2813 nova post vetera coepit Synferius, 2673 nuc eterna tenet sedem laterique iugali, 2776 numinibus iuvenes ob pulsum moenibus hostem, 2898 Numpharum latices alios restinguitis icenes, 2405 B Numpharum latices alios restinguitis ignis, 2405 A [nu]nc uno tegim[ur] tumulo, 2467 b nutritu[s] sine matre salivis suis, 3038 Nutrix kara foves semper Canneanos et auges, 2800 Nymphi[s] sanctis august(is) simul et tibi sancta, 2965 bis o factum bene factum, 2969 o felix Sitifis, beata crescens, salv〈e〉, 2885 o Leo! praesumsisti, expedisti, dedicasti, 2785 o lux [ - - - ] | heu tibi [ - - - ] | eripuit v[itam - - - ], 2574 o sanguin[e] ṣịta hic fal[ - - - ], 2444 occasu celeri feroque raptam, 2518 octavos c(um) iter(um) aetatis mihi curreret annus, 2404 omnia quae cernis magno constructa labore, 2688 [o]pstipe si amas, 3037 optamus cuncti “sit tibi terra levis”, 2602 optamus cuncti “sit tibi terra levis”, 2619 [optamus] cuncti [“sit tibi] terra [levis”], 2596

841

842

INDICES

Optata dulci[s - - - ] coniunx [ - - - ossa] quiescunt, 2332 [o]ptavi Dacos tenere caesos, tenui, 2812 optime magnarum [ - - - ] cui maxima reru[m est] / [cura], 2439 [opt]o felix et hilaris vivas qui [leg]eris, 2952 opto tibi terra leve. mereris, anima candida, 3105 ọṛḍịṇe turbato maioṛ ṣep̣elire ṃin[o]rem / [debuit], 2344 ornatu[s pa]trie teger[is], Mustele, sep[u]lcro, 2764 ospes, si vacum est tumuli cognoscere cassus, 2553 ospita, [r]eple lagona [c]ervesa!, 3027 οὔνομά μοι Βασιλεύς. κεῖμαι δ’ ἅμα μητρὶ θανούσῃ, 2642 A pa[ - - - ]as mihi, si qu[a] Inferi sapent, 2993 parentes dicunt: aeheu miseros nos et infelices, 2970 [par]vus et exiguam lucem frunitus iniquae, 2616 pater infelix corpus eius deportatum hic condidit, 2940 bis [Pate]rn(us) teneris puer iace(t) [sub] pondere magno, 2754 Patrici, ne dubie adsum Concordia vobis, 2791 bis pax intran[ti istam] ian[uam, pax et reme]anti, 2984 pax tibi sit [quicumque Dei penetralia Christi], 2387 [pedica]m[us (?) quo]cumque nos imus, 2830 [perd]olet amissos post mortem quaerere natos, 2406 A perductis iniqua fortuna et fato deceptis, 2959 [p]etra ha(n)c (t)egit preciosi qualo mo(nu)menti, 2536 pignus amoris habes, 2580 Pilarum sacravit hunc pater, 2847 piscinam quae antea tenuis aque pigra fluenta / capiebat, 2865 piu(s) perea[t] qui nuqua defic[ - - - ], Appendix Raet. pius preclarus doctor alacer facundus, 2939 plus feci quam potui, 2747 porta Romana, qui faciun(t) te, Lares ṛẹc̣ẹdant, 2457 portam vetustate conlabsam lapidi quadrato arco curvato restituit, 2718 post dulces Musas, inimicas fato crudeli, 2731 praeteriens hominum sortem miserare, viator, 2516 [praeteriens (?) quic]umque viator perleges, 2926 pren[o]men Aurel(ius) nomenque Claudiu[s] habebat, 2961 prima aetate florentem mors dira subripuit, 3018 prima fides generis maior notissim(a) cunctis, 2824 prima mihi gene[ris causa m]ạṭẹr ipsa Secunda, 2729 pro termino doloris arulam dedere sacris, 2796 pro vitae meritis santum sortita sepulcrum, 2437 promissa(s) [san]c̣ṭ(as) redde domos, Pater opt[ ]ime mundi, 2781 [prop]inquo[rum suorum] amator et patriae, lae[sit ne]minem, 2977 protinus ut vocem auribus percepit carmina Cristi, 2389 Prune haec vo[c]itatast, ancilla heic sitast, 2934 pubescens ego nec veritus miserabile funus, 2379

I. INITIA CARMINVM

qot vive melius destina(vi), mortue tamen / b(ene) m(erenti) p(osui), 2963 quadraginta annis et quinque vivere iussa, 2818 (quadraginta) (?) mensa haec est aeterna domus, 3110 quae vota supplex mente trepida voveram, 2459 [quae vo]to petiere suis pl[erumque parentes], 2359 quaequae dum explesset fati sui laborem, 2593 a quaesii multum quot memoriae tradere, 2717 〈q〉ualem te putem fuisse cum vive〈r〉es, 3102 qualiter intacta processit virgine partus, 2739 [qu]am bene caelatis, tam bene fictilibus, 2705 quam lata dom . [ - - - ], 2310 quam nunc videtis quo[ - - - ]dra, 2765 quandiu vita fuit data, vixi bene, cogni〈t〉us semper, 2708 quando miles ego, 3023 quater denos et unum pia, patiens, modesta carpsit annos, 3096 que no[n - - - ] . . . ạuderent, 2509 quem genui[t] terra Mauretania, p(eregrina) (?) obruit terra, 3034 quem mihi [cr]ụ[d]ẹḷ[is] genesis abstulit de sc(h)o(l)a immerentem, 3039 quem pater et mater sepulturae tradiderunt, 2494 bis quem pietas coluit, heic est situs Pontilienus, 2400 qui ante hic fuit, supra scripsit, timuit ultra ire dextrum, 2426 [q]ui bibit ho[neste - - - ]cit, 2408 qui cel(a)t secreta regis quem mundus adorat, 2798 qui dixit ridet, qui negabat victus est, 2829 qui, donec superstaret, vitam iucundam exegi, 2625 qui ea mesa subdus egit, ad eos anos non venit, 2815 qui fecit viva(t), qui legẹṛit gaudeat, 2425 qui f〈il〉ius patri facere debebat, ego iam [feci filio], 3050 qui itis ubi inprobus ne Musae inutilis [ ‒ ⏓ ], 2405 L qui legis dicas “sit tibi terra levis”, 2940 qui legis diq(as) “sit tibi terra levis”, 2427 qui meditari vis laudes et ca(n)tica (Christi), 2326 d qui mundi laqueos vicit labente palestra, 2501 [qui] Musarum leges nodent lupinos (decem) dabount, 2502 qui non vitas casus quaeris [ - - - ], Appendix Afr. qui potuit cunctos operum superare labores, 2905 qui, quod primo mihi hoc facere debuerat, ego feci, 2964 qu[i titulum | meu]m legit od[ - - - | Infe]ri (?) Manes, 3074 ter frg. b qui vix ter denus [annos] inplevit, 2965 quicumque res Vareni involaverit, Appendix def. quid pabes, palles? fruer(e) Baias, quas tu negabas fieri, 2802 quid post decretum ẹt f̣ạṭụṃ breve vix|[isti], 2761 quid sibi fata velint bellissima quaeque creari, 2430 [q]uid simus aut quid loquimur, vitast [qu]id denique nostra?, 2767

843

844

INDICES

quid superos potuit iuvenis laesisse Penates, 2704 quid tantum superum Parcarum numina lesi, 2638 quidquid adh[ibent] Raca[n]us et Advo[ca]tus, a[b]es, Appendix def. quidquid id est aer v[olitans - - - ], 2538 quinque et viginti spatiis vitalibus usa, 2813 Q(uintus) Ancharenus haec tanquam posuit tibi dona, frater, 2658 Q(uintus) Numidic(us) Amator tellure sepultus, 2826 quis[ - - - ]li[ - - - ], 2932 quisque henc memoriam lexerit, sit il〈l〉o semper bene, 3053 q[ui]sq(ue) Secunduṃ sci[ . . . ]an[ . . ]ni al[ . ]e[ . . ], 2938 quisquis ades lector causam qui noscere benis, 2742 quisquis ades nomenque meum tibi perlegis, hospes, 2588 quisquis amat dictis absentum rodere vitam, 2861 q[u]isqu[i]s amat d[ictis absentum rodere vitam], 2686 quisquis es Crhistianus, ad sublimia vere qui tendis, 2908 quisquis huc venerit ven[ - - - | - - - ]d[ - - - ], 2424 quisqu[is iter carpis], haec ques[o disce via]tor, 2636 quisquis mestificum tumuli dum cernis honorem, 2490 quisquis petes, Muciani memento, 2674 quisquis tunc vivis, amasti, 2357 quọḍ ḅrevis eṣ[t] | v{v}ita, ehae!, haec, cu[nc]ṭis displicet ordo!, 3079 bis quod caeleste fuit, caeli con[scendit in auras], 2409 quod decuit patri, maiorum rite sacramus, 2302 quod dedit heu tristes t[i]bi Festela Qo[m]mia coniunx, 2443 quod ille mi debuit facere si fata bona fuissent, 2948 quod ipse nobis facere debuisti, 3091 quod nascenti terra [ - - - ], 2483 quod neque conatus quisquanst neque [adhuc medit]ạṿ[it], 2698 quod p[ - - - ] | fa[ - - - ], 3001 bis quod pater ọ[ptabat] fieri [si]bi, qụod p[ia] mater, 2683 ̣ [quod pate]r optabat fieri [si]bi, quod pia [mat]er, 2682 quod pietas potui(t), fecit suo [ - - - ], 2622 quod tibi non olim, | [m]ater veneranda, sepulcrum / [f]ẹc̣ịṃụs, 2749 quoius et in vita maxum[us] esset [hon]os, 2455 quorum per cunct[ - - - ], 3099 quot quisquis vestrum mortuo optarit mihi, 2334 rapta ego sum fato . [ - - - ], 2355 relictor saeculi, presbyter sanctus, 2941 respiciẹ . [ - - - ] tumoli quis . [ - - - ], 3001 ter respicis angustum praecisa rupe sepulchrum, 2713 B resta viator et relege. misera dum maxime / f[l]orebam, 2592 [resta] viator et [rele]g̣e, si lex e[st leger]e (?) tibi, 2637 resurrectionem carnis futuram esse qui credit, 2907 Ṛọṃ[a] (?), 3041 a

I. INITIA CARMINVM

Roma tibi subi[to motibus ib]it amor, 2612 Rusticus h(ic) s(itus) e(st), s(it) t(ibi) t(erra) l(evis), 2394 sạe [ - - - | - - - | - - - ]us | [ - - - ]tra | [ - - - ]m pote, 2844 [sa]epae sacrum sanctis Mauris facias libens, 2832 sanctum altare tuum domine subnixus honoro, 2477 Scipio quam genuit, Pauli fudere parentes, 2713 A scọ[pa a]ṣpra tessellam ledere noli, 2399 [s]ecul(i) partiopmlonci (?) ulli quereri, 3070 sede [s]ub hac recubas clarus praetorique praefectus, 2711 a sei quaeris nomen, c̣ọnsiste et percipe pauca, 2401 semper bene! invide disce, 2863 semper et in flore sit tibi terra levis, 2367 semper optasti hoc et evenit tibi, 2309 septies denos animam sine crimine pertulit annos, 2945 serum post patruos patremque carmen, 2517 Servate vita, qui ab obnibus zelatur, 2744 bis servitus, mihi nuqua invida fuisti, 2552 servule, utere felix tabernam aureficinam, 2473 ter se(x) (?) annos vixit Florentia, iu〈n〉iora puella, 2975 sexsies denos animam sine crimine pertulit annos, 2946 si bone, noli tan[gere] alienum, 2460 si me sustuleris, eris frigidus, 2420 si mea fata fuissent bona, 2662 si modo sị[nt Manes - - - ], 2322 si par vivendi reparatur gratia Manes, 2888 si qis dignatu[r] rescire meo nom(en), Ruḍufula dicor, 2958 si quaeris quae sim, Iulia Vitalis quondam caris[sim]a coniunx, 2849 si quantum pietas potuit, tantum fortuna dedisset, 2320 si quis es praeterie(n)s lege, sit tibi terra levis, 2319 si quis honos vita est testis post munera fati, 2775 [si quis me confr]ẹgerit, duos solvet, 2415 [si]c est vita homin[um ut mala quae in arbore pendent], 2504 sic nuncquam Fortuna sinat te nosse dolo[rem], 2384 sic tibi contingat quod vis, ut tu hoc sacrum non violes, 2968 b [sicut poma in arbore pendent, sic] nostraque [corpora] (?), 2787 sine crimine ullo, 2811 sine nullo dolore, sine crimine vitae, 2850 siste viator iter animu[mque intende sepul]chro, 2694 [siste viator it]er animumque [intende sepulcro], 2591 sodalis amor rapuisti me, nunc sumus una, 2454 Soe[.]v . . [v]ovit [.]ṭịạc̣ṿịf̣f ̣ - - - | cuius voragine semper, 3106 sola ministeriis via co(m)petit ista sup(er)nis, 2326 c sollers magnanimus pius ingenius cato, 2445 solve quod minus fecisti et sic gratias age et duas / amplius, 2447 b

845

846

INDICES

speciae omnibus amabilis, 2987 Spenica . [ - - - ] hoc sita [in tumulo], 2732 s[pe]s [a]more si m[e am]as, Appendix Raet. spes amor(is) (?) si me amas, Appendix Raet. (ter) spirito requiescenti Karissimi, amicorum omnium, 2307 Sp(iritu)s hic homines celesti docmate co(m)plet, 2326 a sta dum venio et cum venero stabes, 3049 sta dum venio, memoria, superis, 3048 [St]erceio patri, procurante nato, 2759 “su Cerbio”. “e, fili Gerio, vale”. “subduc te pater”, 2349 sub dextram uxoris sculptum nabilium facit, 2700 a sub terrore Dei metuentes ite, ministri, 2326 b sublimem de se sparsit per saecula famam, 2537 A suge de mea, si vis, vita, rem nemo, vita, [ - - - ], 2575 [Su]lpicii Primus et Fausṭ[ina], 2728 Sulpicius Faustus, uxore ducta, 2727 sum genere Macedon set in arvis Baeticae partus, 2339 col. II sum Liber Amorq(ue) deus et pulcher Apollo, 2715 sunt Getici fontes divina Nymfa creati, 2689 ter suo sic cum [ma]gno dolore, 2668 Surus, qui officium dedicatum habet, 3041 b suscipe omn[ - - - ], 2388 tam bene fictilibus, 2503 Tartareis ruptus fornac ⊢ ibus implicat om ⊣ nem, Appendix Pann. te in domo [ - - - ] alta sap[ - - - ], 3054 te, lapis, optestor leviter super ossa residas, 2710 ṭ[e], ḷapis, |optestor leviter super |ossa residaṣ, 2351 [t]e, lapis, optest[or leviter super] ossa r[esidas], 2352 te rogo praeteriens, cum legis, ut dicas “sit tibi t(erra) l(evis)”, 2369 te rogo praeterie(n)s dicas “sit tibi terra levis”, 2321 te rogo praeteriens dicas “[sit] tibi terra levis”, 2371 te rogo praeteriens d(icas) “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”, 2377 t(e) r(ogo) p(raeteriens) d(icas) “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”, 2314 t(e) r(ogo) p(raeteriens) d(icas) “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”, 2315 t(e) r(ogo) p(raeteriens), es bibe lud(e) veni, 2370 te rogo praeteries ni me laedere vellis, 2363 te rogo [praeteriens] ut d[icas “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”], 2992 te rogo tranferiens dicas “s(it) t(ibi) t(erra) l(evis)”, 2329 tegitur hoc tomulo carus omnibus, 3032 ter Telus Terra mater, bonas segetes, bonas vindemias, 3107 tempora quamdiu nos lux et fortuna lu[cebit], 2978 ter laeta〈ta〉 meo par〈t〉u du[ - - - ], 2317 ter senos annos natus, in flore iuentae, 2896 ter tibi [ - - - ], 2398 frg. i

I. INITIA CARMINVM

ter tricenos ternos conviva divitum hic sepult(us) est, 2827 terra premes teneros iniusto pondere Manes, 2783 terra tibi levis sit, ubi tu gravis eras ad ilia, 2804 terrenum corpus, caelestis spiritus in me, Appendix Hisp. τίς ἐστιν ὁ ζητῶν ἐν τῷ τίτλῳ, τίς ἐνδο[ξάζεται], 2707 bis tranquila vita frui, 3103 transgrediens celos, verbum Patris iste Iohannes, 2328 transivi intrepidus per mille pericula victor, Appendix Raet. (tres) vices pidico qui legeret, 3024 tu qui de contra leges, [e]dae bibe lude venis, 2397 tu qui festinas, pedibus consiste viator, 2618 tu qui legis ave, qui perlegisti vale, 2380 tu qui legis ave, [qui] perlegisti vale, 2381 tu qui legis vade in Apol(l)inis lavari, 2953 tu qui praeteriens stas spectas exitum mortem monumenti mei, 2882 tu q(ui) [p]rae[ter]is e[t] titulos meos legueris, 2884 tu qui reciprocam semitam voto subis, 2692 tu qui stas et leges titulum meum, lude iocari veni, 2343 [tu] q(̣ u)i stas et releges titu[lum monum]enti mei, 2337 tuere monumentum inferi gaudebis . [ - - - ], 2336 τύμβος ὑπουδαίων μακάρων ὅδε, τῷ ἐνὶ κεῖται, 2711 b tumulus, in obitum meum a me conditus, a[m]oves puerum, 2508 ubi animus ho . [ - - - ], 2405 f “Vlp(ia) Ionice, have”. “bene valeas qui me salutas”, 2631 [un]o contenta marito, 3001 unu[m q]ues[o pa]res, unum duo [sumit]e munus, 2867 unus eram duobus, solus pro plures habeba[r], 2810 unus〈quisque〉 quot sibi fieri non v[ult], 〈facere non〉 debet, 2664 urbe Palestina genitum [m]e militiae res / transtulit huc, 2613 uror amore tuo, 2535 ut belli sonuere tubae, Appendix Gall. [u]t fecerit sapie[nter, | sic h]abeat Silvan[um p]ropitium!, 2495 ut genus innotu[m sic i]nnotescere possit, 2386 ut hanc in patriam plenus laetitia pervenirem, 3087 bis utere felex Severe coni(unx) du(lcissime) somnis, 2620 utere felix, 2597 bis utere feli[x], 2451 utere felix de munere amor, 2579 [ut]ere felix lae[te], 2514 utere f[elix]. six felix, u[tere felix], 3074 quater uti felix! Salus tibi donavit, vivat qui fecit, 2572 veni cito amica pia, 3037 bis [venimus hoc cupi]di, multo magis ire cupimus, 2482 venturam terris vid[es] | [ - - - ], 2606

847

848

INDICES

vi[ - - - ] sa[ - - - ] e[t nob]ile co[r]pus, 2911 viat(or) iter qu[i] carpes, res(ta) et relege, 2967 [viator qui transis r]est(a), perlege, 3057 viator resiste et lege, nihil ultra crudelius, 2641 [v]ictor cantat | [vic]tus clamat | [ - - - ]r gaudet, 3092 videre si tantum liberet quantum Tecurio, 2562 [vides d]uas berpas, [ego sum] tertius qui lego, 2305 Vincentius hic est pantomimorum decus, 2825 vincitur hic fatus, salvum sub Tartara nome〈n〉, 2391 Vinuleia L(uci) l(iberta) Calena heic sitast, 2935 Virgini, | invide vive et vide plura, 2750 viri sub dextram clavem quia sculptam facit, 2700 b viribus e nostris factu est quotcumque potimur, 2899 virtute pariter ac provisione, 3056 vita brevis, spes fragi[lis, acced]ite (?), 2583 Vitula dulcis amor, [se]mper suspiri(a) nostri, 2603 vivas f[elix (tu)] (?) qui later[cula fec(eris)] (?), 3069 vivit in aeternum qui invenit littera primum, 2480 vivite felices quibu[s] haec sunt condita tecta, 2906 vius manus numquam [ . ]x et calex nec de[ - - - ], 2806 vixi qu(em)admodum volui, quare mortuus sum nescio, 2433 vixisse fertur fere [ - - - ], 3002 v(ixit) a(nnis) quantum potuit, ceterum degullit auta, 2828 vixit annis quot potuit, relicum de[gullit auta], 2851 vixit annum semis(sem), innocens in caelis habetur, 2956 vos rogo, viatore(s) t . [ . . ] . . lubent( . . ), 2995 vota reus Veneri, Nymphis convicia dona, 2405 I ——————— - - - | que[ - - - ] | acceptaṃ[ - - - ], 2671 ̣ [ - - - casum miser]abit (?) acerbu[m], 2345 [ - - - ] . ṛ . . c̣[ - - - ] | [ - - - ] Acherusiae tenebrae, 2760 [ - - - ]iii aera terra tibi levis sit, 2324 - - - | aes[ - - - ] | orte[ - - - ] | ture c[ - - - ], 3072 . [ - - - ]erat . . [ - - - ]bus aestas, 2358 [ - - - ] ạṃọẹ[ - - - | - - - ] pendet s[ - - - | - - - ]ine vita[ - - - ], 3068 [ - - - ] amor | [ - - - (fu)e]rat (?) Aeli[a] (?), 3074 quinquies [ - - - ]r an audiat q[ - - - | - - - ]iis[ - - - ], 2405 c [ - - - ]ur | [ - - - liben]s (?) animo[ - - - ]ant, 2919 [ - - - ]s annorum tor[ - - - ], 2438 [ - - - ]eat ant . . [ . ]a[ - - - ], 2405 a - - - | [in]piaq(ue) (?) ante [ - - - ] opima tua s[ - - - ]a, 3006 [ - - - ]u[ - - - ]quere | [ - - - ]s antiqui [ - - - ], 2338

I. INITIA CARMINVM

849

[ - - - Thibilit]anis (?) Aqu[is (?) - - - | - - - ]erat olim [ - - - ], 2819 [ - - - gla]dii armat[ . ] | [ - - - c]astris fu[ - - - ], 3084 [ - - - ] ascen[d- - - | - - - vene]randu[s (?) - - - ], 2489 B, frg. d [ - - - ] aut more infelis aut res[ - - - ], 2743 [ - - - ]s benẹ . [ - - - ], 2341 - - - | [ - - - ]i bene res ḥoṃin[um - - - ], 2929 - - - | [ - - - vit]ạ ḅṛẹṿis aeternum [ - - - ], 2493 [ - - - cael]um quoq(ue) terra[m], 2306 [ - - - campo]s Ely[sios] si [ - - - ], 2928 [ - - - ] cantet Fl( ) vaṇ[ - - - ], 2398 frg. b - - - | [ - - - ] capit tem[ - - - ], 2676 [ - - - ]lerat [ - - - | - - - c]arior ipsa [ - - -], 2362 [ - - - ] . itum [ - - - | - - - ]rri carm[ - - - | - - - ] res fecer[ - - - ], 3081 [ - - - ] carmen a[ - - - | - - - ]ebros[ - - - ], 3064 [ - - - ]ut no . [ - - - | - - - ] celosque [ - - - | - - - ] regnat san.[ - - - ], 2304 [ - - - ] civis mentis cu[ - - -], 2526 - - - | [c]oiugis amissae fa[to maledica]s iniquo, 2661 [ - - - ] . pe commendo tibi quod, Appendix def. [ - - - ]nos complerat [ - - - ] annos, 2733 [ - - - ]cipiu[ - - - | - - - ] coniuga t[ - - - ], 3035 [ - - - ex]imio construxit [marmore sedem], 2645 [ - - - ] co[nt]inet u[num], 2917 [ - - - ] corpus q[ - - - | - - - ]t cui matẹ[r - - - ], 3071 [ - - - ]sed . [ - - - | - - - ] . . veni . [ - - - | - - - c]rinibus al[bens] (?), 2511 frg. B [ - - - ]i[ - - - | - - - d]uxit culmine [ - - - ], 2527 [ - - - ]sora cu[m i]sti [pe]r urbem, 2458 - - - | c̣um qua convixit non plus q[uam - - - ], 2626 - - - | . . . . cun compaṛe blando, 2651 [ - - - ]tas . . . [ - - - | - - - mis]erandus (?) [ - - - | - - - ]esq(ue) cuncti[ - - - ], 2991 [ - - - ]que cupi.[ - - - | - - - ] . i optime di[ - - - ], 2989 - - - | [ - - - ] cupiens i[ntrare - - - ], 2672 [⏓ ⏑] cursu perpeti, 2597 [ - - - ]cavi[ - - - | - - - ]par dam[ - - - | - - - ]surg̣ẹṛ[ - - - ], 3066 c [ - - - ]us de sedibus Alp̣[ - - - ], 3022 [ - - - ]am debe[ - - - ], 2644 [ - - - ]e decus [- - - ] | [ - - - ]ṛuitur liṭ[ - - - ], 3031 bis [ - - - ] . . [ - - - | - - - in]noxiaqu[ - - - | - - - ] deser[ - - - ], 3059 [ - - - ]ụr[ - - - ] devotione probatu[s], 2656 [ - - - ] | dextera niten[ - - - ] | quanta saxo fo[ - - - ], 2578 . . . . . . . ṛạṃḅ . o . . ḍọ dilecti viri, 2752 [ - - - ]ṛeẹ[ - - - | - - - ]ụra disso[ - - - | - - - ] iugalis v[- - - ], 3066 b [ - - - dictant]e (?) dolore [ - - - ], 3093 - - - | [ - - - ] doluit nisi mortis, 2944 [ - - - ]s dulces ubi s[ - - - ] | [ - - - ] amore loci cụ[ - - - ], 2498 frgg. a+b

850

INDICES

- - - | [ - - - ]mo[- - - ]s Ẹacida[ - - - ], 2395 [ - - - ] eam rump[er- - - ], 2374 [ - - - ]dec[ - - - ] | [ - - - ]ptabant equ〈it〉es, 2897 [ - - - ]cuṃ era[t - - - ] illa iam quattu[or e]gerat annos, 2569 [ - - - ]qu[ - - - | - - - ] eripuit pestis [ - - - ], 3079 [ - - - ] ẹṣṭ Mucia Casta sepu[lta], 2797 - - - | [ - - - ]rca 〈l〉ux est mo[ - - - ], 3061 bis [ - - - ]m est quandoque novissimus heres vivet, 2505 [ - - - omnibus officiis] (?) et honoribus functus, 2942 - - - | et vixi satis et genui feliciter et rem, 2771 - - - | [et vixi satis et genui] feliciter et rem, 2772 [ - - - ]ente evu[ - - - ] | [ - - - ]tuli [ - - - ]qu[ - - - ], 2492 [ . . . ]iav[ . . . ] ex proprio [suo hu]nc sarcof[agu]m harcesiv[it], 3062 [ - - - ]laga facit pretio sanar[ - - - ], 3005 [ - - - ]est - - - atri[ - - - ] | [et fa]mulus fui iamdu[dum], 2723 - - - | [ - - - ]dạ̣ . [ - - - ] | [ - - - ]a fas est [ - - - ], 3074 [ - - - ] felices habeas, 2405 F [ - - - ] felix per saecula sumis họṇọ[res], 2854 A [ - - - gl]oria (?) fertur, 2462 [ - - - ]aude [ - - - | - - - f]ide pudore [ - - - ], 2481 - - - | [ - - - ] Firmini [ - - - | - - - t]egitu[r - - - ], 3063 [ - - - Flam]inii . . nsae | [ - - - ]ae dominar|[e], 3013 [ - - - fl]ọs est aetate recisu[s - - - ], 2679 [ - - - ] fontis aquarum calidarum [ - - - ], 3075 b [ - - - ] fortia . [ - - - ], 3058 [ - - - ] . fovebaṭ ị[ - - - ], 2937 [ . . frag]ilem [po]stquam rate[m agens ⏔ ‒ ⏑ ⏑ ‒ ⏓], 2649 [ - - - ]aede fragmine ficti, 2609 [ - - - ]nc fundamenta [ - - - ], 2738 - - - | [ - - - acerb]o (?) funere h[ - - - ], 3026 bis - - - | [ - - - post] (?) funus | [ - - - ] | h( )s( )[e( )]s( )t( )t( )l( ), 2997 bis [ - - - ] . men[ - - - | - - - ] . vatis genit[ - - - ], 2549 - - - | [ - - - ]r[ - - - | - - - ] . . . mur[ - - - | - - - ] haec omnibu[s - - - ], 2994 frg. a - - - | [h]aec est do[mus aeterna], 3101 - - - | [h]anc Hecate fa[ - - - ], 3016 - - - | [ - - - ] hic iaceo fatis, 3001 quater [ . ]n[ - - - ] | hic no[ - - - ] | stabat [ - - - ]ovia[ - - - ], 3077 - - - | [hic ubi aq]uas olim fundebat pa[ - - - ], 2507 [ - - - ] hoc ego [ - - - ] | dono q[uod (?) - - - ], 2398 frgg. f-g [ - - - ]no[ - - - | - - - sacra]vit (?) honore, 2582 frg. a [ - - - ]s humanis[ - - - | - - - ]a fluento[ - - - ], 3088 [ - - - l]uctus, iam parce sepulchris, 2430 bis [ - - - v]ires ia[m refic- (?) - - - ], 2498 frg. c - - - | [ - - - ] in antiquam | [ - - - ] dignitatemqu(e), 3060

I. INITIA CARMINVM

[ - - - ] ịndicet | [ - - - ]i ḷẹvis, 2669 - - - | [ - - - ]ṣ | [ - - - ]ṇ inemptum, 2707 [ - - - ]est inferre longis [ - - - ], 2773 [ - - - ing]ens invicta fugatast [ - - - ], 2699 [ - - - in]nocuus vi[r - - - ], 3052 [ - - - e]st interque patere | [ - - - ]um nunc digne sinistra, 2725 [ - - - ] | [ - - - ]latyr[ - - - ] | [ - - - ]ri Iove s[ - - - ], 2985 [ - - - ]are ipso | [ - - - ] nutrivit, 3047 - - - | κείνου α . [ - - - ] | ἐσθλὰ παρα . [ - - - ], 3076 [ - - - ]δω κονία - - - [ - - - | - - - ] πάσιν τοῖς παραμειβ[ομένοις], 2876 [ - - - comp]lete labo[r- - - ], 2920 [ - - - m]ortale (?) labo[r- (?) - - - ], 2741 [ - - - to]t laboribus aegrum, 2689 [ - - - ] lapis cineres iste recondit, 2382 [ - - - ] Latiae pollens [ - - - ], 2525 - - - | [ - - - ]me[ - - - ]n[ - - - ] | [ca]ra lim[in - - - ] . itpa[ - - - ], 2436 [ - - - ]ịịịṛ[ - - - | - - - ]ris liq[u - - - | - - - ] unum duo [ - - - ], 3040 [ - - - f]ụḷ . . . ḷ . [ - - - ]| luce coruṣ[c-], 2393 bis [ - - - ]nud[ - - - | - - - ]urget a[ - - - | - - - ] luciferum l[ - - - ], 3043 [ - - - ]|stis a[ - - - ] | [ - - - ] lucti[ - - - ] | [ - - - ]ns[ - - - ], 3005 bis [ - - - ]ọṛẹ[ - - - | - - - ] lumine [ - - - ], 2677 c [ - - - ] . ḍạnisu | [ - - - ]quod mage letum, 2610 [ - - - par]vulus (?) [ - - - | - - - m]aiestat[i - - - | - - - co]nditus, 3086 [ - - - ] Man[es - - - | - - - ] Tarta[ra - - - | - - - ]ntiḅ[us - - - ], 3074 bis [ - - - infelicis]sim〈a〉 mater, 2680 [ - - - ] mater | [ - - - me]minisse, 2655 [ - - - Aqu]ịlini memorabilis numen [ - - - ], 2834 [ - - - ] merito amori[s] | [ - - - a]dportavit laudem, 3008 [ - - - acerbo funere] (?) mersit, 2464 frg. B [ - - - ]min miros subito cumulabit honores, 2855 [ - - - hae]c miserab[is], 2323 [ - - - ]tas . . . [ - - - | - - - mis]erandus (?) [ - - - ], 2991 [ - - - ]unu[ - - - | - - - ]raia mor[ - - - ], 3004 [ - - - ]rva mores [ - - - ] | Crispini, 3036 [ - - - ]|ho mors cupeta [abstu]|let (?) parvolis vita, 3026 - - - | [ - - - mo]rṭalị[bus] ịctibus urget, 2364 [ - - - ] ṃorte qụem pietas diu visa videtur, 2879 - - - | [mortis imago ade]st resolutaq(ue) membra iacent, 2390 [ - - - ]lias multa sol(v)enda vides, 3010 [ - - - ] Musam [ - - - ] | [ - - - ] Menalcam [ - - - ], 2405 G - - - | [na]ṃ decem et q[uattuor] vitae cum viṿ[eret] annos, 2590 ̣ - - - | [ - - - ]rede[ - - - ] | [ - - - ] natoru[m - - - ], 2994 frg. b - - - | nav[is fe]lices proscindens [ - - - ] liquores, 2511 frg. A [ - - - ] a (?) nefas, et [ - - - ], 2734

851

852

INDICES

[ - - - ] nescit habeṛ[e - - - ], 2530 [ - - - ] nihil auc̣[ - - - ], 2996 [ - - - ]ses[ - - - ]ena | [ - - - ]ra nite⸌nt΄, 2677 a (‒ ⏑ ⏑) noctivagus Tiberis oceanus, Appendix def. - - - | nos ex qu[ - - - ] | Aquen(siu)m ple[ - - - ], 3020 [ - - - ] nosse pignera, lector, 2484 - - - | numen a . [ - - - ] accipe, 2311 [ - - - ] | s . . [ - - - ] | nunc sa[ - - - ], 2407 [ - - - i]n [occa]ssione qui tali eris, 2405 d - - - | Ocean[ - - - ], 2405 O [ - - - ] . s . omnia sci[ - - - | - - - ] . ns . nihil scribo, 2405 e [ - - - ] | [o]mnisque mun[- - - ], 2493 bis [⏑ − (h)]abere oportet quae n[i]hil habet secretum, 2564 [ - - - ]dec[ - - - | - - - o]ptabant equ〈it〉es | [ - - - ]re honorem, 2897 - - - | [ - - - ]m optarẹṃ “ṣ(it) ṭ(ibi) terra lev[is]”, 2601 . . . . . [ - - - ] | οὔτι δὲ πάσ[ - - - ], 2627 [ - - - ]mne . [ - - - | - - - ]quam d[ - - - | - - - ]s Parca[ - - - ], 3108 [ - - - ]a parentum | [ - - - ]ibus aevi | [ - - - ], 2577 [ - - - ] . pl . [ - - - | - - - ]ic pati[ - - - ], 2986 bis [ - - - ]i paucum per tempus filia, 2488 [ - - - ] . . . [ - - - | - - - ulti]ma (?) per gentes [ - - - ], 2398 frg. a [ - - - ]o per singula gus[ - - - ], 2461 b [ - - - crudeli mort]ẹ (?) perempt[ - - - ], 2871 [ - - - ]lio perio fidei vel an(n)os [ - - - ], 2746 [ - - - ]ẹạ ḷ( ) ṣạ[ - - - ] | [ - - - ]ḍ permanent, 2599 frg. b [ - - - ] . P̣ ẹṭri | [ - - - ]e sacr[a], 2677 e - - - | pie[tat- - - ] | ama[tor - - - ius]|titie (?), 3089 . . . . isto pietas in | . . maa . . florentis | ephebi, 2632 B - - - | [ - - - ]si[ - - - ]ra Piren[ae], 2585 [ - - - pl]acuit diu | [ - - - ] . decora vigens, 2793 [ - - - ]los[ - - - | - - - ]in po[ - - - | - - - ]n[ - - - ], 3074 ter frg. a [ - - - ]sui | [ - - - ] poeta dicị[ - - - ], 2398 frgg. d-e [ - - - ] post expletas VII[ - - - ] parentum, 2881 [ - - - ] poteras [ - - - | - - - ]is radiare [ - - - ], 2999 [ - - - ] potest dolere genus [ - - - ], 3031 [ - - - ]cus | [ - - - ]m potis sollemni arte, 2816 - - - au . . a - - - | [ - - - pr]aecincta pudore [ - - - ], 2744 - - - | [ - - - ] . ra pres . [ - - - | - - - ]re locus, 3030 [ - - - ]plu primo abort[a]vi(t) masculum in[fantem] (?), 2628 [ - - - ] pri[n]c[ep]s (?) salu[bribus] . . . [ - - ]nibu[s] orbem, 2737 [ - - - ]nos de|[ - - - ]anc pro au|[ - - - ]da paravit, 2901 [ - - - ]ạs nu . [ - - - | - - - p]roperạ[ - - - ], 3100 [ - - - ]ne properaẹ ac[ - - - | - - - ] . ẹ nobis v[ - - - ], 3082 [ - - - ] . . . [ - - - ]es puer, 2440 B

I. INITIA CARMINVM

[ - - - ]ne pulchro | [ - - - ]am modo dulcis eras, 2539 [ - - - Puni]ca mala, lupinos, 2373 c [ - - - infel]icissima qu[ - - - ] | [qu]em vice fili educaṿịṭ, 2487 [ - - - ]ṣ[ - - - | - - - ]e quạ[ - - - ], 2990 [ - - - ] . va . . [ - - - | - - - p]er quam [ - - - ], 2677 b [ - - - ]tes quaqu(e) alterni [ - - - | - - - si]bimet ve[ - - - ], 2880 [ - - - ] quem bellica clades, 2748 [ - - - ]mus qui felice patre ha[ - - - - ], 2854 B - - - | [ - - - ] quicumque es [ - - -], 2456 [ - - - ]aia Quietissima quondam, 3073 [ - - - ]ṿị . . ol[ - - - ] | quod decuit [facere] matri [ - - - ], 2701 [ - - - ad Ma]nes (?) raptum tegit [ - - - ], 2675 [ - - - ]s reddidit inco[ - - - ], 2486 [ - - - qui tit]ulum religis ca[ - - - ], 2663 - - - | [ - - - ]medes[ - - - | - - - ]lis reliq[ - - - ], 3009 - - - [ - - - re]sta paulu [forte via]tor, 2594 [ - - - ]an ruisti[ . ] . . [ . . ]lio[ - - - | - - - ] . . bedo us . . [ - - - ], 2405 b [ - - - ]ma . [ - - - | - - - ] . . . . [ . . ]miren rupe subacs . [ - - - ], 2405 S [ - - - ]ides [ - - - | - - - ]a sac(ra) pot[estas - - - ], 2910 - - - | [ - - - ] . as o . [ - - - | - - - ] . . um sang[ - - - ], 2366 [ - - - ]isse se iuret, 2441 - - - | se(m)per ore vomit, sed sacr[o fonte - - - ], 2368 [ - - - ]o semper veneran[d - - - ], 2312 - - - | {L} (septuaginta) tecum transfers non amplius annos, 2354 [ - - - ]t servir(e) cunctis r(e)ctoṛ [ - - - ], 3111 - - - | seu manus in[ - - - ], 2376 [ - - - Σε]υῆρα ὑπὲρ ἑαυ[τ]ῆς καὶ τῶ[ν ἰδίων], 3075 a - - - | [s]ic nam memor[ - - - ], 2365 - - - | [ - - - ]i sic res [ - - - ] | [ - - - mo]rtalitatis per[empt-], 3055 [ - - - ] . | [ - - - ]vidos | [ - - - ] signeis, 2313 [ - - - ] simplex doct[or (?) - - - | - - - condit]ur tumulo, 3080 [ - - - ]ṃis sola[ - - - | - - - t]etulo pietạ[ - - - ], 2548 [ - - - ] sudore niv[e]is montium [ - - - ], 2405 N [ - - - su]perest su[ - - - | - - - ]e levat in[ - - - ],3065 [ - - - ]a supremo | [ - - - condidi]t officium, 2670 [ - - - ]que tantum, 2412 [ - - - ]ties tecum timu[ - - - ], 2997 - - - | [ - - - t]empoṛ[ - - - | - - - ] f̣atum bi[ - - - ], 2497 - - - | [ - - - ]am[ - - - ] | tempora di[ - - - ], 2318 [ - - - ] . pte | [ - - - temp]ora vitae, 2763 [ - - - ]o tempore vit[ae] | [ - - - pr]etium, 2543 [ - - - t]empus erit omnes in fonte [ - - - ], 2902 [ - - - ]tis | [ - - - ] . . (?) | [ - - - ]. re terras, 2566 [ - - - ] tibi nat[ . ] de vertice molem, 2870 bis

853

854

INDICES

[ - - - ra/ca]|rissimi (?) v[iri (?) - - - ] | tibi super[ - - - ], 3085 [ - - - tri]buat deus omni[pote]ns rex, 2665 B [ - - - ] tumulu[m - - - | - - - ] vernula [ - - - | - - - ] perculit [ - - - ], 3109 [ - - - tu]mulum est inan[e sepulc(h)rum], 2678 [ - - - te vehat] unda et rade po[ntum], 2421 [ - - - ]ponio|[ - - - ]ere undis, 3011 [ - - - no]verat unum, 2339 col. I [ - - - ]tis [ - - - ]ne ref[ - - - ] | ut, quia [m]orte si[len]t, 2537 B [ - - - ]io utor quod datur, 3032 - - - | [ - - - ven]erande faces, 2687 frg. c [ - - - v]eneraris mente trinu[ - - - ], 2523 - - - | [ - - - ]feci veteranus, 3023 bis [ - - - ]vi viator [lasse qui me | prae]te[ris], 3051 [ - - - | - - - ]omin[ - - - | - - - v]ictori u[ - - - ], 2398 frg. h [ - - - ]re[ - - - ] | victus ero [ - - - ], 2998 [ - - - ]ta vita | [ - - - c]orona, 2547 [ - - - ]e vita excedens melio|[r- - - ], 2546 [ - - - q]ue vita excedens mẹ[lior- - - ], 2545 [ - - - dulci]ssima (?) vita re〈l〉inq(ue)ns{ns}, 2891 - - - | [vit]am insidiis in sacra urbe finivit, 2635 [ - - - ]e vivo et genitore recess⸌it⸍, 2346 - - - | [ . . vi]xit et voluptates spernens egit, 3083 ——————— [ - - - ] . . . [ - - - | - - - ]achpes . [ - - - ], 2464 frg. A - - - | [ - - - ]airique iom[ - - - ], 2933 [ - - - ]cas | [ - - - ] . . ridas | [ - - - ]S si . . ase . . ona[ - - - ], 2470 [ - - - ] . ciamf̣[ - - - ], 2677 d [ - - - ]ivit | [ - - - ]bis, 2599 frg. a - - - | [ - - - ]mor[ - - - ], 2440 C [ - - - ] . na . [ . ] . . nlibe . as . . . . [ - - - ], 2405 P [ - - - ]ṇo[ - - - | - - - ]ṛịḅ[ - - - ], 2398 frg. J [ - - - ] . . s[ - - - | - - - ]aus[ - - - | - - - ]si[ - - - ], 3104 [ - - - (?) sp]ectata[ - - - ], 3066 d [ - - - ] . yir . ann . . . [ - - - | - - - ] . . . nitpireo (?), 2650

II. INDEX NOMINVM ET COGNOMINVM A) VIRI ILLVSTRES Adnibalis (?) Appendix Afr. Ampelius 2841 M(arcus) Antonius procos. 2698 Apollinaris maior 2517 [ - - - Au]relius 2737 Aurelius Herculan(i)us 2641 Bo[nifac]ius (?) Maiorinus 2737 Sex(tus) Classicius Secundinus proc(urator) Aug. Appendix Afr. Const(antiniani) 2654 consules Flavius Aetius (?) 2778, 2904 Flavius Afranius Syagrius 3079 bis Flavius Claudius Antonius 3079 bis Flavius Importunus 2954 Flavius Nigrianus 2696 Flavius Petrus 2941 Flavius Sergius 2696 Flavius Sigisvultus (?) 2778 Flavius Studius (?) 2778, 2904 Flavius Valerius (?) 2778 M(arcus) Laelius Fulvius Maximus Aemilianus 2643 M(arcus) Nummius Senecio Albinus 2643 Vettius Agorius Basilius Mavortius 2941 bis Cornelia Peregrina 2302 L(ucius) Cornelius Annalis (pater) 2302 L(ucius) Cornelius L(uci) f(ilius) Annalis 2302 L(ucius) Cornelius L(uci) f(ilius) Felix 2302 Cornelius Scipio 2713 A, Appendix Afr. Dassianus 2638 Dassiola 2638 Ebidius 2541 Eustochia 2713 A

C(aius) Fabius Fabianus legatus 2865 Flavius Philippus praef. Praet. 2711 (bis) Flavius Sossianus vice praes. Num. 2718 Gesiricus rex 2974 Gracchus/Gracchi 2713 A Hirrus propraet. 2698 Ho[noriani] (?) 2582 b Imperatores Marcus Aurelius Alexander Caesar (Elagabalus) 2718 Marcus Aurelius Carinus (?) 2845 Marcus Aurelius Carus (?) 2845 Marcus Aurelius Commodus Antoninus 2965 bis Marcus Aurelius Severus Alexander 2643 Marcus Aurelius Severus Antoninus Pius (Caracalla) 2718 Flavius Arcadius 3099 Flavius Basiliscus 2697 Flavius Constans 2551 Flavius Constans (?) 3099 Flavius Constantinus (?) 2413, 3099 Flavius Constantius nescio quis (I?, II?, III?) 2666 Flavius Constantius (?) 2778, 3099 Flavius (Iulius) Constantius 2966 Flavius Gratianus (?) 3099 Flavius Honorius (?) 3099 Flavius (Claudius) Iulianus 2966 Flavius Theodosius (?) 3099 Flavius Valens (?) 2865, 3099 Flavius Valentinianus (I) 2865, 3056, 3099 (?) Flavius Valentinianus II (?) 3099 Iustinianus 2688 Valerius Licinianus Licinius (?) 3099

856

INDICES

Valerius Maximinus (?) 3099 Iuba rex (?) 2870 Iulius Festus Hymetius procos. 2865 Maiorinus praef. Praet. 2711 (bis) L(ucius) Mantennius Sabinus leg. Aug. 2643 Maximilla 2841 Merulus spectabilis consularis 2300 bis Paula 2713 A, B Paulus 2713 A Philomatia 2518 Postum(i)us praef. class. 2648 A, B Reges Gesiricus cf. s.v.

Iuba cf. s.v. Rubria Festa 2872 Servaeus Fuscus Cornelianus leg. leg. 2643 Seuso (?) 2621 Taurus (?) 2303 Titinia Mansueta 2641 C(aius) Val(erius) Papirianus trib. leg. 2613 (bis) P(ublius) Vergilius Maro 2731 L(ucius) Vespronius Candidus Sallustius Sabinianus rector Daciarum 2689 ter Vlpia Aurelia Valeria 2641 Vlpius Valerius Aurelianus 2641

B) HVMILIORES Cum incertum sit utrum permulta nomina an cognomina diiudicentur, malo et illa et haec una simul enumerare, ne dubiis dubia accedant

[ - - - S]ex(ti) f(ilia) A[ - - - ] 2350 Acarifacia 2468 T(itus) Acclenus T(iti) f(ilius) Cent(urio) (?) 2331 Achelous 2648 (bis) Aco Acastus Diophanes 2414, 2564, 2583 Acril(la) Trygitiani 2647 Actius 2334 Advocatus Appendix def. C(aius) Aebutius Tardus 2423 C(aius) Aebutius Verecundus 2423 Aec[ - - - ] (?) 3004 Aeli[a - - - ] (?) 3074 quinquies Aelia Apollonia 2614 Aelia Claudia 2695 bis Aelia Dativa Maxima 3096 Aelia Ferociana 2695 (bis) Ael(ia) Ingenua E[ - - - ]inis Iris 2693

Aelia Marcia 2614 Aelia Matrona 3012 P(ublius) Aeliu[s - - - ] 2352 Q(uintus) Aelius Apollonius 2614 Q(uintus) Aelius Felix Tuscae f(ilius) 2968 d P(ublius) Aelius Firmus 2637 Ael(ius) Iul(ius) Iulianus 2690 P(ublius) Aelius Romanus 2814 Aelius Saturninus signo Calvus 3091 (bis) Aemilia Maximiana 2607 (bis) Aemilianus 2582 b Marcus Aemilius 2581 C(aius) Aerarịụ[s] 2993 D(ecimus) Aerar[ius - - - ]cus 2337 Aerarius Aper 2432 Agmenia M(arci) f(ilia) Secunda 2729

II. INDEX NOMINVM ET COGNOMINVM

Agrinia Victoria Agrini Donati filia 2817 Albanus 2565 [Al]exander 3076 Alfia 2405 E All[ ]c[ - - - ] 2537 Alli[a] 2386 Allia Avita 2393 Allia [Ruf]ina 2393 Amabilis 2681 Amantia 2542 Anceitus 2379 L(ucius) Ancharenus Q(uinti) f(ilius) 2658 Q(uintus) Ancharenus Q(uinti) f(ilius) 2658 Q(uintus) Ancharius Marianus 2512 Andamus Arconis 2392 (bis) Andia 3048 Andronicus 3079 bis (bis) Aninia 2678 P(ublius) Annaeus Mussius 2969 Annia Fideme (i.e. Phaidime) 2438 Annia Helena 2331 Annius Crescens 2405 H L(ucius) Annius Octavius Valerianus 2691 L(ucius) Annius Valens 2992 Antoninus 2639 L(ucius) Antonius C(ai) f(ilius) Antullus 2369 M(arcus) Ant(onius) Augustanius Philetus qui et Vranius (?) 2593 M(arcus) Antonius Basilides 2593 M(arcus) Antonius Faustianus Nepos Principinus 2973 Q(uintus) Antonius Q(uinti) f(ilius) R[e]ductianus 2723 Antonius Severus 2940 bis Antonius Vecetinus 2940 bis [A]nulla 2933 Aper 3110 Apolaustus 2496 Apollonius 2893 (bis)

857

C(aius) Apronius Paternus 2927 [Aqui]linus (?) 2834 Arbitto Appendix def. Ardonixa 2510 Faustil(la) Argentaria C(ai) f(ilia) 2404 [A]ris[ - - - ] 2495 Armea 2474 Asclepiades 2585 Asellus 2755 Atilia Marcella Appendix Hisp. Atimetus 2320 Atti[ - - - ] 2942 Atticilla 2662 Attiolus Appendix Gall. C(aius) Attius Felix Postumus 2730 Attius M[ - - - ]ius Soproniscus 2480 Q(uintus) Attius L(uci) f(ilius) Rusticus 2394 Audax Appendix Gall. Augusta 2654 Augustania Cassia Marcia quae et Simplici(a) (?) 2593 Aur(elia) 2667 Aurelia Aureliani 3039 Aurelia Faustina 3028 Aur(elia) M[ar]tilla 2682 Aurelia Tistcia (i.q. Titia) 3103 Aurelia Victoria 2851 Aurelius 3045 Marcus Aurelius 2490 [ - - - ] Aurel(ius) Bani[ - - - ] 3052 Aur(elius) Benedictus 2967 (bis) Aurelius Claudius Certus 2961 (bis) M(arcus) Aurelius Faustinus qui et (H)arpagius 3028 [A]ur(elius) [He]rme[ - - - ] 3046 Aurelius Iustianus 2682 Aurelius Iustus 2682 Aur(elius) Leontius 2964 Aur(elius) Maximianus 2712 Aur(elius) Maximinus 2965 Aurelius Maxsimus 2494 bis M(arcus) Aurelius Theodotus 2965 bis Aurelius Titianus 2682

858

INDICES

Aur(elius) Titus 2682 Aur(elius) Valerinus 2964 Aurgais 2647 Auruseus 2835 Auspicius 2544 Austalis (i.q. Augustalis?) 2469 Q(uintus) Avidius Quintianus 2717 L(ucius) Avinius Avitus 2410 L(ucius) Av(inius) Trop(h)imus 2410 Badia 2343 Bagia 3046 C(aius) Baienius C(ai) f(ilius) Ianuarius 2643 (bis) Baitmo Appendix def. Βαλερία (i.q. Valeria) 2707 bis Barathes 2321 Basileus 2642 (bis) Q(uintus) Basilius Flaccianus 2865 [Bas]ilius Maximus Auf[id]ianus 2865 Bato(n) 2887 (bis) Bato(n) 3045 Beccut quae et Euthesia 2774 [ - - - ]tius 〈B〉ellator 2488 Bellator qui et Mustelus 2764 (bis) Benedictus 2859 Bergius Ser(r)anus 2424 Berula (i.q. Verula) 2823 Blandinia Martiola 2953 [ - - - ]us Clarus Bonicianus 2971 Bonosus Firmani(us) (?) Bonus 3039 L(ucius) Bottius C(ai) f(ilius) Crescens 2811 Britto 2319 C[ - - - ] 3015 Cacossa 2361 Caelestina 2719 Caelia Veneria 2959 Caelius 2813 M(arcus) Caelius T(iti) f(ilius) 2563 P(ublius) Caelius T(iti) filius 2563 M(arcus) Caelius Privatus 2563 M(arcus) Caelius Thiaminus 2563 Caesaria 2452

Callinicus 2430 bis Calpurnia Peregrina 2804 Calventia Maiorina 2968 e Camilla Augustilla 2943 Campania Dubitata 3012 Cassia 2617 [Ca]ssia 2633 Cassius 2633 Cassius 2398 frg. c Q(uintus) Cassius Nigr[ini f(ilius)] (?) 2344 Castorius 2899 Catt(i)us 3077 Catullinus 2821 Catulus 2573 Catura 2467 Ceionius Rufini f(ilius) 2380 Cela (i.q. Caelia) 2776 Celer 2858 (ter) L(ucius) Celerin[i]us Vitalis (?) 2473 bis Celtius (?) 2379 Centurius 2898 Cerbio (i.q. Cervio = Cervius) 2349 Cermatius 2342 Chinnamis 2660 Cicero 2729 Cila 2936 Ciltica 2942 [Cl]assicus 2345 Cl(audia) [ - - - ] 2961 bis Claudia 2758 Clau(dia) Cerontia 2391 Claudia Faustina 2814 Claudia L(uci) f(ilia) Lucida 2824 Claudia Rufina 2631 Cl(audia) Spes 2870 bis Cḷạ[udius] (?) Ạeliạ[nus] 3034 Cl(audius) Cassianus 2633 Ti(berius) Claudius Successi Cogitati fil(ius) Successus 2831 Clim[ - - - ] (?) 2911 [Cl]odia [C]omps[e] 2391 [Clo]dia F[ - - - ] 2391

II. INDEX NOMINVM ET COGNOMINVM

Clodia Fausta 2659 Clodia Vrbana 2397 C(aius) Clodius Fabatus Appendix Hisp. (bis) Clymene 2438 (bis) Cn( ) [ - - - ] 2849 C(aius) Cominius T(iti) f(ilius) 2589 T(itus) Cominius T(iti) f(ilius) 2589 L(ucius) Cominius T(iti) f(ilius) Firmus 2589 (bis) Concordia 2956 Conculcanus 2509 Constantina 2862 Constantinus 2782 [Co]ṛṇẹḷịạ [ - - - ] . ian[a] (?) 2362 [C]orn(elia) Firmilla 2933 Cornelia Iucunda 2384 Cornelia Libosa 2809 Cornelia L(uci) f(ilia) Sir[.]steiun 2454 Corn(elius) Atticus qui et Pancratius 2411 M(arcus) Cornelius Celer 2384 M(arcus) Cornelius Chrestus 2657 (bis) M(arcus) Cornelius M(arci) f(ilius) Pollio (?) 2384 Cn(aeus) Cornelius Tanais 2485 Cn(aeus) Cornelius Vrbanus 2485 M(arcus) Cornelius Vrbanus 2384 L(ucius) Corvinius L(uci) f(ilius) Flaminalis 2817 Cotonia Prima 2595 Cotonius C(ai) f(ilius) Campanus 2595 C(aius) Cottius Theodotus 2950 Crescen[s - - - ] 2371 P(ublius) Crescens (?) 3101 Crescentinus 2696 Crispinus 3036 [C]ṛystallus 2648 C(aius) Culmilius Tha[la]mus 2710 Cume[ - - - ] (?) 2398 frg. c Damian[ - - - ] 2721 Dassianus 2707 bis Datianus 2822

859

Dativus Appendix Gall. Demeter (i.q. Demetrius) 2309 Deuter (i.q. Deuterius) 2427 Dexter 2476 Didia Salvia 2325 [Δ]ιογενεία 3076 Diogenes Pharnaces 2894 Diotus (?) 2925 Domitia 2668 Domitia Marituma 2485 Domitius Donatus 2815 Domitius Tatianus 3018 Donatus 3018 Donatus Appendix def. Donatus Fatius 2815 Dubitata 2569 Dulciola 2511 Dulcitius 3077 Ecna(tius) 2476 L(ucius) Ennius Clemens 2660 Epifanius 2821 Eufrosyne 2896 Eulalia 2330 Eusebia 2791 Eusebius 2649 [Eu]ṣẹḅịus f̣ịḷịụ[s] . . . . . . 3050 Euticianus (i.q. Eutychianus) 2965 Euticius (i.q. Eutychius) 2982 Eutitia (i.q. Eutyche) 2736 Eutropia 3031 Prec[-]i( )(?) Eutycianus (i.q. Eutychianus) 2480 Exuperia (quae et Salus ?) 2572 F[ - - - ]us 3025 Fabia Q(uinti) f(ilia) 2317 Fabia Ianuaria 2357 Fabia Merope 2320 Fab(ius) Fortunatus 2365 Q(uintus) Fabius Montanus 2301 Q(uintus) Fabius Sabinus 2317 Fabius Venustus 2357 Facundinia (?) Germana 2951 Fal[ - - - ] (?) 2444 Fannius 2898

860

INDICES

Fastila 2738 Faustus 2769 Felicianus 2896 Felix 2453 (bis) Felix 2516 Felix 2848 Felix 2924 (bis) Felix Appendix def. (bis) Ferraria T(iti) f(ilia) Iu[ - - - ] 2355 Festa Q(uinti) f(ilia) 3078 Festela Qommia (?) 2443 Festia Licinia Coelerna 2940 Festio [ - - - ] Longini Iulli f(ilius) 3038 Festus 2339 col. II Fidentia 2912 Fidentius 2912 Firm[ - - - ] 2494 Firminus 3063 [ - - - ] Firmus 2662 Fl( ) (?) 2398 frg. b Flaminius [ - - - ] 3013 (bis) Flavia 2633 Flavia [ - - - ] fil(ia) Valla[ - - - ] 3038 bis Flavia Arnobia (i.q. Arnovia) 2309 Flavia Cyriace 2309 L(ucius) Fl[avius - - - ]ạns (?) 2794 (bis) Fl(avius) Aelianus 2966 Fl(avius) Aelius 2966 Fl(avius) Aemilianus 2966 T(itus) Flavius Faedrus 2807 T(itus) Fl(avius) Firmus 2628 (bis) Fl(avius) Florentinus 2558 T(itus) Flavius Florus 2945 Flavius Lacanius ad 2491 Fla(vius) Liccaius 2967 Fl(avius) Maximianus 2607 T(itus) Fl(avius) Protus 2945 L(ucius) Flavius Rogatianus Iunior 2731 L(ucius) (Flavius) Rogatianus Senior 2731

Flavius Romanus 2756 T(itus) Flavius Rufus 2806 Fl(avius) Tatianus 2961 bis Flavius Victorianus Appendix Afr. Fl(avius) Vrsinus 2607 (bis) Flavus 2459 Flora 2721 Florentia 2975 Fortunata 2468 Fortunata 2886 Fortunatus 2767 Fortunatus Torquatus Servatus 2595 Fronto 2710 Fructa Appendix def. (bis) Fufia 2934 Fulginius 2678 Gallio 2396 Gaudentius 2638 (bis) Gaudenti[us] 2960 Gaudius 2549 Gelasius 2567 Gemina 2993 Geminia 2980 Gerio (i.q. Geryon) 2349 Graeca (?) 2351 Grega (i.q. Graeca) (?) 3045 C(aius) Habellius Donatus qui et Purpurius 2828 Hadrianus 2707 bis Hadrianus 3079 bis Hari[ulfus] 2546 Helena 2329 (H)eliodorus 2468 (bis) Heraclida 2416 L(ucius) Herennius Castus 2986 Hermes 2961 [ - - - Her]mione . . . [ - - - ]a filia 3001 quater Hermogenes 2648 Heros Appendix Gall. [Hil]arus 2455 Hilarus Caesar 2704 Himerius 2898 Hippodamia 2496 (bis)

II. INDEX NOMINVM ET COGNOMINVM

Hirria L(uci) f(ilia) Pa[ - - - ] 2989 (H)onorata 2782 Honorata 2783 Honorata 2890 Honoratianus 2558 Honoratus 2761 Hymetianus 2976 Iabuc(i)us Arn(i)e(n)si Furius (?) 2824 Iacchus 2351 Iamcilla (?) 2478 Ianuarius 2816 Illum[arus] (?) 2942 Ilo 2774 Initiata 2968 e Innocentia 2778 Iope 2704 (bis) Iovina 3018 Iucunda 2406 B Iul( ) 2386 [ - - - ] Iul[ - - - ]rus 3051 Iulia C(ai) f(ilia) A[nulla] (?) 2383 Iulia Asia 2950 Iulia Callo 2870 (ter) Iulia Dubitata 2601 Iulia Eutychia 2950 Iulia Felicitas 2963 Iulia Filemation 2950 (bis) Iulia Fortunata 2473 Iulia Ingenua 2955 Iul(ia) Liberina 2385 Iulia Marciana 2987 Iulia Maximiana qui et A[ - - - ]i (?) 2607 Iulia Mo(desta) (?) Benenata 2775 Iulia C(ai) filia Optata 3094 Iulia Prisca I[usta] (?) 2550 Iulia Romana 3051 Iulia Rufina 2722 [I]ulia [S]ecunda 2938 Iulia Sempronia 3017 Iulia Severa 2895 Iulia Sotira 2385 (bis) Iulia Vitalis 2849 (bis) [ - - - ] Iulianus 2644

861

Iulii 2898 Iulis (?) Appendix Gall. C(aius) Iulius [ - - - ] 2870 P(ublius) Iul[ius - - - ]simus 2662 [I]ulius Anthimus 2447 L(ucius) Iulius Aptus 2396 [Iu]lius Dec[oratus - - - ] 2494 [Iu]lius Decoratu[s - - - ] 2494 Iulius Felix Pulex 2851 C(aius) Iulius I[ - - - ] 2602 Q(uintus) Iulius Lucanus Mediconis fil(ius) 3087 bis Iul(ius) Marinus 3001 Iulius Maximus 3012 Iulius Maximus (?) 2770 C(aius) Iul(ius) Maximus 3028 M(arcus) Iulius Maximus 3012 C(aius) Iulius Montanus Fro[nt-] (?) 2979 Iulius Nepos 2805 C(aius) Iulius C(ai) f(ilius) Ponticus 3094 Sex(tus) Iulius Privatus 2850 C(aius) I(ulius) (?) Romul(us) 2601 T(itus) Iul(ius) Saturninus 2634 Iulius Secundus 2872 Iulius Secundus 2938 (bis) Ti(berius) Iulius Selvanus 2553 Iulius Statutus qui et Carnuntius 2434 (ter) C(aius) Iul(ius) Titianus 3049 Iunia Baccula (signum ?) Eucrati 2807 Iu[ni]us L(uci) Iuni Sosina . . gi (filius) (?) 2428 T(itus) Iunius Centurio 2480 Iusta 3039 Iustina 2572 Iuventius 2391 Karissimus (i.q. Carissimus) 2307 Kasta (i.q. Casta) 2762 (bis) Kyzicius 2642 (bis) Laelia Quinta 2684 Leburna 3042 Leo 2785

862

INDICES

Leont[ - - - ] 2312 Leontius 2957 Lesbia 2430 Liberinus 2385 Licinia M(arci) f(ilia) Attica 2749 M(arcus) Licinius Felix qui et Ballans 2827 T(itus) Licinius Hie[rocl - - - ] 2877 Lo[ll]iana 2833 [M(arcus)] (?) Longinus Iullus 3038 Lucceia Vrbana 2410 Luceia Optata 2435 Luciạnus 2596 Lucius 2332 Lucius 2934 Lucius 2935 Lucius [ - - - ] 2732 Luclena Aucta 2337 Luclena Tertull[a] 2337 T(itus) Lucretius L(uci) f(ilius) 2587 M(arcus) Lucretius Sxyustus 2363 Luella (?) 2806 Lupus 2614, 2615, 2712 Lupus 3045 A(ulus) Lurius Geminius 2777 Lynceus Appendix def. Ṃ[ - - - ] 2309 Marinius 2633 Magia Chrysis 2735 L(ucius) Magius Lacerta 2735 Magnus 2762 (bis) P(ublius) Maius Clementinus 2635 Mania L(uci) f(ilia) Secunda 2753 (bis) C(aius) Manius Felix Fortunatianus 2845 (bis) Marcel[la] 3002 Marcellianus 2608 Marcia Rogata Cytisis 2873 Marcianus 2623 Marcio 2605 Marcus Crisp[in]i (filius) 3057 Margaris 2978 bis Margarita Appendix def. [ - - - ]us Mari|[ - - - ] 2346

[Mar]tialis (?) 2427 Martinianus 2576 Martur[ - - - ] (?) 2310 Masclus 2559 Maspetia Silvina 2948 (bis) Mastale 2349 Matera 2308 [Maxi]ma 2632 A [Ma]ximianus 2901 [Ma]ximilla 2841 Maximus 2924 Maximus Marci (filius) 3057 Medico 3087 bis Memmia M(arci) f(ilia) Paramone 2479 Memmia Vegeta 2479 L(ucius) Memmius Celer 2479 Menalca (?) 2405 G Mera Dam(m)ula quae et Imbidiosa (i.q. Invidiosa) 2801 Mercurius (?) 2310 Marcus Messius [ - - - ] 2632 A L(ucius) Modius Annianus 2947 (bis) C(aius) Modius Silvanus Ciceronianus 2729 Moninus 2654 Mucia Casta 2797 Mucianus Clodius Secundus 2674 (bis) L(ucius) Mummius L(uci) f(ilius) 2657 (bis) Murcia 2367 Sex(tus) Murtius Genialis 2978 Mussia Agele 2333 (ter) Mussia Rosia 2333 Nabor 2860 Nardina 2839 Nigella 2404, 2406 B Nigr[inus] (?) 2344 [Ni]grinus 2422 Nonia M(arci) f(ilia) Vitalis 2968 c Nonnusus 2524 Novalis 2429 Q(uintus) Numidicus Amator 2826 Numisius Gratius 2857

II. INDEX NOMINVM ET COGNOMINVM

Numitoria Q(uinti) f(ilia) Maxuma 2394 Nunnia Communis 2377 T(itus) Occius Castus 2895 M(arcus) Octavius Nepos 3017 M(arcus) Octavius Rufi f(ilius) Pullius 2680 M(arcus) Octavius Valerianus 3017 L(ucius) Oculatius Rusticus 2405 H P(ublia) Ogulnia 2730 M(arcus) Oppius M(arci) f(ilius) 2403 Optata 2332 Optata Appendix def. (quater) Ovidia Pudentilla 2634 Pacatus 2889 Palatianus 2599 b Paratus 2718 Pascentius 2389 Paternus 2864 Pate[rn- - - ] 3046 [Pate]rn(us) (?) 2754 Patricius 2791 bis Paulinus 2782 Paulla 2553 Peregrinus 3103 Sextus Perpenna Firmus 2433 Perseus 2480 Petilia Marta 2989 C(aius) Petronius 2588 Petrus (?) 2739 Pie[tas] (Baetica ?) 2321 Pilarus 2847 Pinarius Mustulus 2772 Pirene 2585 Pitheus 3046 Pius 2569 Placidus 2706 Plotia Prune (i.q. Phryne) 2934 P(ublius) Plotius P(ubli) f(ilius) Reburrus 2316 Plotius (?) P(ubli) (?) f(ilius) Vegetus 2316 (bis) Pompeius Catussa 2953

863

T(itus) Pompeius C(ai) f(ilius) Fraternus 2315 Pomponius 2468 Q(uintus) Pomponius Q(uinti) fil(ius) Fortunatus 3078 Pontiliena 2401 Pontilienus 2401 P(ublius) Pontilienus L(uci) f(ilius) 2400 M(arcus) Porcius Iasucthan 2718 L(ucius) Postumius Barnaeus 2333 Postumius Victoricus 2796 Πρειμιγένη 2704 Priamus 2927 Primigenia 2588 Primus 2314 Privata 2781 Privata 2981 Probantius 2867 Probatius 2795 Proculus Q(uinti) f(ilius) 3078 Publianus 2477 D(ecimus) Publicius Subicius 2993 P(ublius) (?) 3101 P(ublius) Iul[ - - - ]simus (?) 2662 Pudens 2714 Purpurius 2832 bis [ - - - ]aia Quietissima 3073 Q(uintus) (?) 3003 Quinticus 2467 Quintinia 2600 Quiriacus 2821 Racanus Appendix def. Reburrus 2898 [Reccar]edus (?) 3002 Redempta 2742 Renatus 2823 (bis) Rogata 2924 Romana 2370 Romana (?) 2892 Romana (?) 3111 L(ucius) Roscius L(uci) f(ilius) 2587 (Rubria) Festa 2872 Rubrii 2872

864

INDICES

Rubrius Samus 2300 (ter) Ruḍufula 2958 Rufinus 2722 Rufinus Dassi 3048 Rufinus Rufini f(ilius) 2381 Rufria Amabilis 2630 Rufus 2633 Rufus Marinius 2633 Rupilii 2978 bis Rupius Zosimus 2978 bis Rustica Cacossae f(ilia) 2361 Rustica Sabini 2317 Rutilius (?) 2507 Sabina 2884 Sabina 2984 Sabinia [ - - - ] 2605 Sabinianus Dasa(s) 2625 Sagila 2519 Salomoniacus (adiect.) 2528 Saraga 2954 Saturnina 2813 [Sc]andilia [Pa]mphila 2702 Secunda 2642 (bis) Secunda 2729 Secundinia Iusta 2946 [S]ecundinius Felicissimus 2434 C(aius) Secundin(i)us Hylas 2951 Sempronia Vrbica 2727, 2728 Sempronianus 2397 Senpromia Antona (i.e. Sempronia Antonia) 3057 Sentia Vitalis signu(m) Cutuḷ . . . u[ - - ] 2765 C(aius) Sentius Iustinus 2689 ter (bis) Septicia Gemina 2947 (bis) L(ucius) Sept(imius) Mucianus 2946 L(ucius) Sept(imius) Peregrinus 2946 Sequens 2427 Seriolus 2575 Servandus 2552 Servatus 2744 bis Servilia 2335 Servilla Praepusa 2430 [Σε]υῆρα 3075 a

Seuso 2621 Sever[ - - - ] 3074 (bis) Severianus 2838 Severilla 2608 [ - - - ] . itia Sev[erin]a 2495 Severus 2620 Severus 2714 Severus 2838 Severus 2917 L(ucius) Sextilius Felix 3090 Sext(i)us 2350 Silenius Reginus 2943, 2944 (?) Q̣(uintus) Ṣịḷọṇi[us] (?) 2849 Silonius Silo 2466 [Si]lvana 2430 bis [S]ilvanus 2933 Siricus 3079 bis C(aius) Sittius 2805 P(ublius) Sittius Ampelius 3102 M(arcus) Sittius Stephanus 2810 Soe[.]v . . (?) 3106 Spenica 2732 Sterceius 2759 Successus 2791 Suillius Genialis Rufi f(ilius) 2968 f Sulpicia Faustina 2727, 2728 Sulpicius Faustus 2727 Sulpicius Primus 2728 Sulpitius 2625 Surus 2682 Surus 3041 Tannia 2878 Tauricius Verulus 2955 C(aius) Tauricius Verus 2955 (bis) Taurinus 2522 Tecurius 2562 L(ucius) Terentius Iulianus qui et Concordius 2540 Terentius Nicomedes 2435 Termus 2429 Tetr[ - - - ] (?) 3001 bis L(ucius) Tettius Saturninus 2883 A(ulus) Titius Amandus 2884 (bis) A(ulus) Titius Victor 2884

II. INDEX NOMINVM ET COGNOMINVM

Tolosanus 3019 [ - - - To]rquatus [C]rescens 2972 Toutius Incitatus 2952 Toutius Marcellus 2952 Turranius Clemens 2684 Turranius Clementianus 2684 [ - - - ]a Tyche 2938 Va[leria] 2646 Valer[ia - - - ] 2372 Valeria 2628 Valeria, Graece redditur Βαλερία 2707 bis Valeria Crene 2356 (ter) Valeria Daca (?) 2926 Valeria Gemellina 2690 (bis) Valeria Laura 2423 Valeria Longenia 2668 Valeria [M]atero (?) 2601 Valeria Rogatina 3095 (bis) Valeria Zile 3057 Val(erius) 2695 C(aius) Valerius 2552 L(ucius) Valerius 2552 Sex(tus) Valerius 2552 C(aius) Val(erius) Avitus 2340 Va[l(erius)] Bonosus 2592 Valerius Dalmatius 2887 (bis) Val(erius) Herenianus 2391 C(aius) Valerius C(ai) f(ilius) L[icinian]us (?) 2613 Valerius Manica 2708 Va[l(erius)] Maximianus 2592 C(aius) Val(erius) Maximus 2959 Q(uintus) Valerius Maximus 2968 b Valerius Messor 2948 Valerius M[id]as 2592 Val(erius) Primus Viperius Threptius (?) 2945 Val[erius] (?) Sceolinus 2592 Valerius Silvicola 2948 Valerius Titianus 2709 C(aius) Valerius C(ai) f(ilius) Turbo 2613 C(aius) Val(erius) Valens 2959

865

C(aius) Val(erius) Verdullus 2417– 2419 M(anius) Valerius Vitulus 2406 B Valerius Vrsacius 2393 Valerius Vrsicinus 2708 C(aius) Valius Festus 2962 (bis) Var( ) (?) 2455 Varenus Appendix def. Varia Restituta 2949 (bis) Varianus (adiect.) 2563 T(itus) Varius Myrismus 2949 Verec(und-) (?) Diogenes 2473 D(ecimus) Vergilius Amarantus 2331 Verone 2585 Verula cf. supra, s.v. Berula Verulus 2575 Vetidius Saturninus 3095 Vettia Appendix def. (quater) C(aius) Vibius Cosmus Act(or) 2882 Vibius Felix 2757 Victo(r) 2463 Victoria 2981 Victorina 2651, 2652 [Vict]ori[n]us 3046 Villaticus 2798 Vincentius 2825 L(ucius) Vinnius Fronto 2877 Vinuleia Calena 2935 Virginius 2750 Vitalio 2963 Vitula 2603 V[ituli]na (?) 121 Vlpia Ionice 2631 Vlpius Clemens 2629 Vlpius Ionicianus 2631 M(arcus) Vlpius Ionicus 2631 Vlpius Rufinus 2631 P(ublius) Volussienus Pacatus Saturianus Proculi f(ilius) 2968 Vrsicinus 3047 Vrsinus 2651 Vrsus 2709 C(aius) Vtius Sp(uri) f(ilius) 2659 P(ublius) Vtius Sp(uri) f(ilius) 2659

866

INDICES

Vulceius 2816 Zile 3057 Ẓinama (?) 2650 ——————— [ - - - ]ani 2637 [ - - - ] . atius L(uci) [f(ilius) - - - ] 2359 [ - - - ]dus 2452 [ . . . ]ensis (?) 2361 [ - - - ]ilia P(ubli) f(ilia) 2359 [ - - - ]ilis 2386

[ - - - ]imo (?) 3045 [ - - - ]inia[n]us 2748 [ - - - ]lenus (?) 3026 [ - - - ]lius L(uci) f(ilius) [Fortu]natus (?) 2754 [ - - - ]ma 2933 [ - - - ]ṃas 2712 [ - - - ]nina 2348 [ - - - ]ntina 2392 [ - - - ] P(ubli) f(il-) 2683 [ - - - ]rbundio 2390 [ . ] . . . uda 2767

III. INDEX LOCORVM A) LOCA VBI CARMINA EPIGRAPHICA REPERTA SVNT Abdera 2412 Abla 2413 Abrit(t)us 2650–2652 Acaunum 2499–2501, 2940 bis, 2941 Aggar 2971–2973 Aginnum (prope) 2509 Aïn Ghorab 2866–2868 Alcalá de Guadaíra 2318 Aliso 2564 Ammaedara (et vicinia) 2753–2768, 3089 Antipolis 3017 Aphrodisias 2707 Apta 2495–2497 Apulum 3074 quinquies Aquae Balissae 2609–2611, 3043, Appendix Pann. Aquae Calidae 2506 Aquae Flavianae 2812 Aquae Iasae 2597–2599, 3040 Aquae Mattiacae (prope) 2556 Aquae Regiae 2970 Aquae Sextiae 3020 Aquae Tarbelliacae (prope) 2057, 2058 Aquincum 2612–2614, 2616, 2617, 3045, 3046 Aradi 2800, 2801 Arelas/Arelate 2479–2481, 3019 Arellano 2459 Argentomagus 2942 Arucci 2316 Asa Paulini 2511 Asido 2367, 2368 Astigi (et vicinia) 2362–2366, 2996 Aubuzza 2730 Augusta Rauracorum 2550, 2551, 2954 bis Augusta Suessionum 2536

Augusta Treverorum 2537–2549, 3029–3031 bis, Appendix Gall. (bis), Appendix def. Augusta Vindelicorum (et vicinia) 2582, Appendix Raet. (bis) Augustonemetum 3026 Auzia 2913 Avennio 2493 bis Axati 2317 B(a)elo Claudia 2373, 2374 Baesucci 2315 Baetulo (et vicinia) 2414, 2415 Barcino 2421, 2422 Batora 2350 Bethlem 2713 A, B Bonna 3036 Borbetomagus 2560 Bourbaki 3107 Bourg-en-Bresse (in Ambarris) 2530 Bracara Augusta 2467 Bremetennacum 3012 Brigantium (prope) 2463 Brigetio 2603, 2604 Bu Aidel 2984 Burdigala 3024 Busr el-Hariri 2711 Caesaraugusta 2457, 2458 Caesarea (Maur.) 2870–2877, 3109 Caesarodunum 2528 Calagurris (et vicinia) 2418, 2419, 3005 Calama 2865 Capidava 2647 Capsa (prope) 2787 Carales 2303, 2304, 2986, 2986 bis Carbula 2346 Carmo 2322 Carnuntum (et vicinia) 2587–2593, 3038, 3038 bis, 3039 Carraga 3087 bis

868

INDICES

Cartenna 2878–2881 Carthago 2731–2744 bis, 2968 a, 2969, 3079–3082, Appendix Afr. Carthago Nova 2400–2404, 2934–2936 Carula 2357 Castellum Oneum 2686, 2687, 3072 Castra Regina (et vicinia) 2581, Appendix Raet. Castra Vetera 2563 Castulo 2933 Catina (prope) 2300, 2300 bis Celeia (prope) 2586 Celsa 2455, 2456 Celti 2320, 2321 Cemenelum 3022 Ceyssac (in Vellaviis) 2504 Chersonesus Taurica 2656 Chullu 2845 Cillium (prope) 2804 Cirta (et vicinia) 2805–2811, 2978– 2980, 3099, 3100 Cissa 2963 Cissi (prope) 3106 Civitas Igaeditanorum 2379–2381 Civitas Interanniensis 2391 Civitas Suburburum 2815 Clunia Sulpicia (et vicinia) 2424–2427 Colonia Agrippin. (et vicinia) 2568– 2574, (2575), 2576–2579, 2955–2958, 3035 Complutum (et vicinia) 2462, 3008 Conimbriga 2393 Constantinopolis 2696 Corduba 2331–2343, 2931, 2989–2992 Corinthus 2698 Cueva Negra (La) 2405 A–S, a–f Cuicul 2899–2904, 3108 Cululis Theodoriana, 2799 Dammartin-Marpain (in Sequanis) 2562 Dertosa 2423 Derventio (prope Eboracum) 2473 ter Deva 2476 Diana Veteranorum 2816

Diensis colonia 2700 Dineia 2649 Divodurum 2534 Drobeta 3074 bis, 3074 ter Durobrivae 2477, 2478 Durocortorum 2531–2533, Appendix Gall. Dyrrachium 2701, 2702 Eboracum (et vicinia) 2473–2473 ter Edeta (et vicinia) 2428 Eisenstadt 2594 El-Azariye 2710 El Cogull 2429 Els Pallaresos 2416 Emerita 2383–2388, 3001 bis–quater, 3002 Epetium 2681 Ephesus 2705 Flavia Solva 2584 Forum Claudi Vallensium 2498 Forum Iuli 3016, Appendix Gall. Gades 2369–2372, 2997 Gelduba 2575 Geminiacum 2566 Germisara 2689 ter, 2965 bis Gholaia 2717, 2718 Gigthis 2721 Gorsium 2618 Gromile (prope Jajce) 3073 Habitancum 3013 Hadrumetum (et vicinia) 2788–2791, 2975, 3091, Appendix def. Hasta Regia 2377, Appendix Hisp. Hedum (prope) 2682, 2683 Hippo Regius (et vicinia) 2857–2864, 2982 Hispalis (et vicinia) 2325–2329, 2999 Histria (Moes.) 3054 Hr. Gelil 3101 Hr. Zarouel 2751 Huelva 2319 Iculisma 3023 bis Iesso 2430 Igabrum 2359, 2360

III. INDEX LOCORVM

Ilerda 2451 Ilipa 2323, 2324, 2998 Ilipula Appendix Hisp. Iluro 2420 Intercisa 2619, 2620 Ipagrum 2349 Iponoba 2352 Ipsca 2351 Issa 2962 Italica (et vicinia) 2313, 2314, 2993 Iuvavum 2585 Kajár 3041 La Canourgue (Gabali) 2503 Lactora (prope) 2505 Laelia 2330 Lambaesis (et vicinia) 2838–2844, 3095 Le Landeron 3032 bis Legio (et vicinia) 2468, 3004 Leodium 2567 Leonica (?) (hodie Alcañiz) 2454 Leptis Magna 2714, 2715 Librilla 2409 Limonum 3026 bis Llafranc 2452 Londinium et vicina 2469, Appendix def. Lucus Augusti (et vicinia) 2464–2466, 2940 Lug(u)dunum (et vicinia) 2512–2515, 2516 (?), 2517 (?), 2518 (?), 2519– 2527, 2943–2954, 3028 Lugdunum Convenarum 3025 Luguvalium (prope) 2475 Lullingstone 2471, 2472 Lutetia 3027 Mactaris (et vicinia) 2769–2784, 3090 Madauri 2831–2837, 3096, 3097, Appendix Afr. Mahdia 2803 Maionia 2707 bis Malaca 2375, 2376 Masculula 3078 Metellinum 2382

869

Milev 2849 Mirobriga 2995 Mogentiana 2601 Moguntiacum (et vicinia) 2552–2555, 3032 ter Moknine 2802 Monforte 2399 Montana (et vicinia) 2637, 3057 Mophtis 2924 Moyland 2565 Municipium Dardanorum 2622 Municipium Malvesatium 3070 Mustis (et vicinia) 2722–2726 Myrtilis (et vicinia) 2396, 2397 Naissus 2639, 3052 Nakolea 2966 Napoca (et vicinia) 2692, 2693 Narbo Martius 2482–2484, 3015, Appendix Gall. Nasium 2535 Nemaninga 2558 Nemausus (et vicinia) 2485, 2486, 3018 Nicivibus 2813 Nickelsdorf Appendix Raet. Nicomedia 2708 Nida Appendix Germ. Nigrenses Maiores 2869 Novae (Moes.) 2642, 2643 Novae (in Liburnia) 3069 Novar( ) (hodie Beni Fuda) 3110 Noviodunum 2468 Obulco 2932 Obulcula (prope) 2361 Odessus 2653–2655, 3058–3060 Oea 2716 Oescus 2644, 2645 Olisippo (prope), 2393 bis Osca 2460, 2461 Ossigi 2348 Ouled el-Agha 2925 Ovilava 3037 bis, Appendix Raet. Parnans 2941 bis Patara 2706

870

INDICES

Pautalia 3076 Pax Augusta (et vicinia) 2389, 2390 Pax Iulia (et vicinia) 2394, 2395, 3000, 3001 Pheradi Maius 2791 bis Philippopolis 2697 Poetovium 2600 Pollentia 2411 Pontevedra 3003 Porolissum 3074 quater Premià de Dalt 2450 Prijepolje 2688 Prissé (in finibus Aeduorum) 2510 Prološac 2684 Prusias ad Hyprum 2709 Pydna (prope) 2703 Pully (prope Leusonnam) 3032 Qaṣr Menarah 2752 Quadriburgum 3034 Raphia 2712 Ratiaria 2638 Ratiatum 3023 Romula Malva 2690, 2691 Rouffach (in Rauracis) 3033 Rusuc(c)urru/Iomnium (et vicinia) 2914–2923, 3104 Sabratha 2719, 2720, 3077 Sacidava 2961 bis Sacili Martiale 2344 Saguntum 2446 Saint-Germain-du-Plain (in finibus Aeduorum) 2510 bis Saldae 2898 Salonae 2659–2679, 2964, 2965, 3061– 3068 Samothrace 2699 Sant Quirce de la Sierra 2453 São Miguel da Mota 2398 Sarmizeget(h)usa 2689, 2689 bis, 3074 Satafis 2882, 2883, 3102 Savaria (prope) 2602 Scarbantia 2595 Scupi (et vicinia) 2626–2629 Segermes 3093

Segobriga (et vicinia) 2406–2408 Seleucia 2967 Selli 2392 Semta 2729 Serdica (et vicinia) 2694, 2695 Shakenoak 3011 Sicca 2847, 2848 Sigus (et vicinia) 2814, 3094 Simitthu (prope) 2727, 2728 Singidunum 2636, 3051 Šipovo 2685 Sirmius (prope) 3047 Siscia 2607, 2608, 3042 Sitifis (et vicinia) 2884–2893 Solentia 2680 Solia 2345 Somogyvár (haud longe a Sopianis) 2596 Spalatum 3071 Sufetula (et vicinia) 2794–2798, 2974 Sulci 2301, 2302 Sullecthum 2786 Syracusae 2985 Tarraco (et vicinia) 2430 bis–2445, 2937, 2938, 3009 Teos 2704 Thabraca 2981 Thamugadi (et vicinia) 2823–2830, 2983, 3098 Thamusida 2926 Thanaramusa 3105 Tharros (et vicinia) 2306, 2307 Theveste (et vicinia) 2850–2856 Thibilis (et vicinia) 2817–2822, 2977 Thignica 2748 Thugga 3083–3085 Thysdrus 2792, 2793, 2968 b–f Tigava 3103 Tilurium (prope) 2657, 2658 Timacum Minus (et vicinia) 2633– 2635, 2960 Tingi 2929 Tipasa 2905–2912 Toletum (prope) 2410

III. INDEX LOCORVM

Tomis (et vicinia) 2640, 2641, 2961, 3055, 3056 Transmarisca 2646 Troesmis (prope) 3053 Tubernuc 2750 Tubursicu Bure (prope) 2749, 3087 Tubursicu Numidarum 2976 Tucci 2353, Appendix Hisp. Tunes (et vicinia) 2745–2747 Tupusuctu 2894–2897 Turris Libisonis 2308–2311, 2988 Valentia (prope) (Gall.) 2494 Valentia (prope) (Sardin.) 2305, 2987 Valentiae Editanorum (et vicinia) 2447–2449, 2939, 3005 bis–3007 Vasio 2494 bis Vchi Maius 3086 Verulamium 2470, 3010 Vescera 2846 Vesunna 2502 Vetus Augusta Area 3075 Vienna 2487–2493, 3021 Villards d’Héria (in Sequanis) 2557 Viminacium (et vicinia) 2623–2625 Vindobona (et vicinia) 2605, 2606, 3037

871

Vindolanda 3014 Vinovia 2474 Virunum 2583 Vlcisia Castra 2615, 3044 Vlia Fidentia 2358 Vlpiana 2630–2632, 3048 Vojnik 3049 Volubilis 2927, 2928, 3111 Vrgavo 2347, 2994 Vrso 2354–2356 Vzitta 2785 Wagen 2559 Weinsheim 2561 Zama Regia 3092 locus incertus Africarum provinciarum 2930 locus incertus vel Africae Procos. vel Byzacenae 3088 locus incertus Baeticae 2378 locus incertus Britanniae Appendix Brit. locus incertus Germaniarum, 2580 locus incertus Pannoniarum 2621 locus incertus Sardiniae 2312

B) LOCA POPVLIQVE IN CARMINIBVS EPIGRAPHICIS LAVDATI a. LOCA Abdarmisus/Abdarmisum 3050 Acaunum 2501, 2941 Alp[ - - - ] 3022 Ancyra 2657 Aponum 2581 Apta 2496 Aquae Thibilitanae (?) 2819 Ateste 2581 Athenae 2698

Auzias 2913 Baetica 2339 col. II Bagaḷ( ) (?) 2386 Baiae 2786, 2802 Bet(h)lem (?) 2766 Bononia 2563 Cappadocia 2967 Caria 2431 Caṛịṿạ (?) 2475

872 Carthago/Karthago 2737 C(astellum) Gal[ - - - ] 2316 Castra Martia 2648 Celeia 2643 Celti (?) 2379 Cragus 2706 Cucias (?) 2788 Cuicul (?) 2900 Dacia 2708, 2966 Dardania 2625 Dissenanis (?) 2708 Forum Iuli 3017 Galliae 2517 Germania 2684 Germisara/Γερμίσαραι 2689 2965 bis [Hasta] (?) Appendix Hisp. Hemesa 2876 Hispania 2396, 2458 (?) Isthmus 2698 Itala tellus 2396, 2778 Italia 2589, 2870 Καπιτολιάδης 2613 Laranda 2658 Liburnum 2581 Libya 2900 Ludia/Lydia 2707 bis Lug(u)dunum 2949, 2952 (bis) Mauretania 3034 Ma〈z〉aca 2967 Mustis 2724 Numidia 2891 Ocean[ - - - ] 2405 O

INDICES

ter,

[Ol]ympus 3098 Palaestina 2613 Philippopolis 2545, 2546 Phrygia (male scribitur Prhygia) 2704 Pontus 2648 Prusias 2709 Roma 2459, 2541 (bis), 2612, 2643, 2713 B, 2781, 2940 (bis), 3041 (?), Appendix Hisp. Romula 2690 Sacra Appendix Hisp. Sardinia 2473 Segermes 3093 Sicilia 2300 bis Sida 2698 Singidunum 2966 Sirac[us - - - ] (i.e. Syrac[us - - - ]) 2985 Sitifis 2885 Syria/Συρία 2423 (bis), 2614 Thamugadi 2823 Thermae Basilicae / ad Thermas Basilicas 2967 Thracia 2945 Tiberis Appendix def. Tmolus 2706 Tyana 2648 Vasio 2494 bis Vetus Augusta Area 3075 b (bis) Vienna 2515 (bis), 2568 (bis) Vlpiana 2625 Zinama (?) 2680

b. POPVLI Agrip(p)in(ensis) 3018 Angrivarii 2582 b Aquen(sis) 3020 Arabs 2932 Arcas Appendix Gall.

Argolicus Appendix Gall. Arimaspes 2541 Belgicus 2541 Bethlemitis 2713 B Bethlemiticus 2713 A

III. INDEX LOCORVM

Bracarus 2927 Britanni 3014, 3019 Brittannicus 2689 ter Brittones 3105 Campanus 2975 Cappadoces 2648 Celtiber 2344 Cuiculitanus 2903 Dacus/Daci 2681, 2812, 2926 (?) Dalmata 2709 Dardani 2634 Ebusitanus 2405 H Galli 3012 Germaniceus 3050 Geticus 2689 ter Gilitanus 2428 Graeca (?) 2351 Graius 2706 Grega (i.q. Graeca) (?) 3045 Hiberus (adiect.) 2648 Indi 2714 Interạṇṇịẹṇṣịṣ (?) 2316 I[s]t.[r]ic(us) (adiect.) 2648 Iudaei 2664 Latinus 2540 Latius 2525 Lycius 2706 Lydius 2706

873

Macedon 2339 col. II Masculitana 2727 Mauricus 2872 Maurus 2648, 2832, 2898 Memphi(ti)s (?) 2808 Moesicus 2648 Moesus Appendix Gall. Mylasensis 2431 Nicomedensis 2964 Πα[ί]ωνες 2613 Pannonicia[ni] 2582 b Punicus 2373 c (?) Romanus/Romani 2457, 2540, 2648, 2664, 2697, 2706, 2713 2778, 2892 (?), 3111 (?) Salonitanus 2964 Sar(matae) 3012 Sequanus 2953 Sicul[ - - - ] 2985 Surus/Syrus 2553, 2878 T. [ - - - ] 2340 Thracius 2648 [Vinde]lici 2581 Wandali (?) 2738 [ - - - ]ensis (fortasse [Obulcul]ensis) 2361

874

INDICES

IV. MYTHOLOGICA (DEI, HEROES, LOCI) Acheron 2775 Acheruns 2400 Acherusius 2760, 2775 Actaeon 2414 Aeolius 2471 Aesculapius/Ἀσκλήπιος 2405 H, 2689 ter Agamemnon 2713 A Alce Appendix Gall. Amor 2715 Aonia (adiect.) 2632 A [A]ppenninus 2459 Apollo 2715, 2953, cf. s.v. Phoebus Aqua dea (?) 3003 Ἄρτεμις/Diana 2414, 2689 ter, 2965 bis Ἀσκλήπιος cf. s.v. Aesculapius Bacchus 2389, 2405 S Caelestis 2689 bis Caelicola 2898 Camena 2706, 2731 Cereres 2806 Ceres 2614, 2615, 2712, 3044 Clonus Appendix Gall. (septies) Concordia 2791 bis Cronos 2478 Cyllenius 2898 Cytherea 2632 A Daedalus (adiect.) 2598 Diana cf. s.v. Ἄρτεμις Dis 2680, 2887 Eacida (?) 2395 Elysii campi (simm.) 2598, 2742, 2760, 2775, 2778, 2888, 2928 Fatus/Fatum 2301, 2695, 2959, 3038 Fortuna 2384, 2423, 2691, 2774, 2822, 2959, 3038 Gallia (dea) 3014 Genesis 2695 Hecate 3016 Heliconius 2405 M Hercules Appendix Hisp. Hippolyta Appendix Gall. (bis)

Inferi 2432, 2607, 2668, 2993 Inferi Manes 3039, 3074 ter (?) Infernus (adiect.) 2496, 2638, 2652, 2887 Iovigena 2714 (bis) Iuno 2471 Iuppiter 2646, 2898, 2962, 2995 Iuppiter O(ptimus) M(aximus) Depulsor 2643 (bis) Κ(αταχθονίοι) Θ(εοῖ) 2642 Lar/Lares 2346, 2457, 2645, 2714, 3094 Larunda 2581 Leander 2745 Liber Pater 2714–2716, 2883 Luc(o)ubus Arquienis 2466 Lucina 2335, 2774 Lyaeus 2405 a, 2755 Lyce Appendix Gall. Manes (saepissime in adclamatione DM/DMS) 2302, 2307, 2314, 2320, 2321, 2322 (?), 2337, 2338, 2340, 2343, 2360, 2362 (?), 2378, 2385, 2386, 2391 (bis), 2393, 2409, 2411, 2430, 2431, 2433, 2435, 2467 (?), 2468, 2480, 2487, 2494, 2494 bis, 2540, 2558, 2593, 2600 (?), 2602, 2607, 2613, 2617, 2618, 2628, 2630, 2631, 2633, 2634, 2636, 2637, 2640– 2642, 2646, 2650, 2651, 2664, 2668, 2675 (?), 2680, 2682, 2684, 2690, 2691, 2692, 2694, 2695, 2708, 2709 (bis), 2722, 2723, 2729, 2731, 2748, 2749, 2756, 2761, 2769, 2770 (?), 2774, 2776, 2781, 2783, 2794 (bis), 2805, 2806, 2809–2811, 2817 (bis), 2823–2826, 2831, 2832 bis, 2835, 2838, 2839, 2850, 2851, 2882, 2884, 2887 (bis), 2888, 2894, 2895, 2927, 2932, 2940, 2940 bis, 2943, 2945, 2946, 2948–2952, 2961, 2963, 2968 a/d/e, 2969, 2971–2973, 2976, 2980, 2986, 2987, 3028, 3042, 3046, 3048,

IV. MYTHOLOGICA (DEI, HEROES, LOCI)

3051 (?), 3053, 3054, 3057, 3067, 3074 bis/quinquies, 3078, 3087 (?), 3087 bis, 3090, 3091, 3094, 3095 Mars 2541, 2581; Mars Romanus 2979 Memphitis (?) 2808 Mercurius 2310 (?), Appendix def. Minerva 2614, 2712 [Μοῖρα] (?) 2627 Musa(e) 2405 G/L, 2502, 2700, 2731 Nutrix 2800 Nymphae 2405 A/B/I/M, 2599 b, 2689 ter (bis), 2812, 2820, 2965 bis, 3075 a Nysius 2614, 2615, 2712 Ocean[ - - - ] (?) 2405 O Odrysia 2689 ter Oebalus Appendix Gall. (septies) Orc(h)us 2409 (?), 2550 (?), 3046 Πανάκεια 2689 ter Paphie 2405 I Parca/Parcae 2614–2616, 2632 A, 2638, 2712, 2729 (?), 2732, 2757, 2816, 2887, 3108 Paris 2372 Pauperies 2887 Penates 2704 Phoebe 2849 Phoebus 2406 B, cf. s.v. Apollo Phrỵgia numina 2405 H

875

Pierides 2405 S, 2632 A [Πρίαπος] 2300 (?) Proserpina 2775 Salus 2717 (bis) Saturnus 2845 (bis), 2857 (?) Securitas 2600 frg. 1, 2607, 2827, 2961, 2966 Semeleia mater 2883 Silvanus 2473 bis, 2495 (bis) Sol 2714 Spes 2409, 2691 Styx 2358 Superi 2317, 2423, 2607, 2668, 2832 bis, 2887 Tartara 2391, 2887, 3074 bis Tartareus Appendix Pann. Tel(l)us Terra 3107 Teuthras Appendix Gall. (septies) Titania 2598 Tonans 2783, 2898 Tymbraeus 2632 A Τύχη 2697 Venus 2405 I, 2614, 2615, 2712, 2755, 2954 bis Victoria 2475, 2898 Virtus Appendix def. Volcanus 2704 Vrania 2820

876

INDICES

V. CHRISTIANA (DEVS, HOMINES, RES) Abbates: Achivus 2500 Ambrosius 2499 Hymnemodus 2941 Tranquillus 2501 [A]etherius presb. 3032 ter Christianus 2903, 2906, 2908 Crissi[ani] (?) (i.q. Christiani) 2664 Donatista 2860 (bis), 2982 (?) Episcopi: Alexander ad 2903 Avitus 2490 Cresconius 2903 (bis) Dom〈ni〉nus 2491 Esychius 2673 Gaudentius 2586 Iamlychus 2510 bis Iohannes 2703 Iustinianus 2939 Optimus (?) 2439 Perpetuus 2528 (bis) Petrus 2677 (bis) Remigius 2533 Sergius 2445 Stefanus 2688 Synferius 2673 Euphrosynos 2703 (bis) Maartha Appendix Gall. Maria (?) sancta 2739 Martyres/Sancti: Emeritus 2868 Ferreolus 3021 Iohannes 2328 Iulianus 3021 [Lauren]tius (?) 2984 Martinus 2528

Paulus sanctus 2866 Petrus sanctus 2866 Rogatus 2909 Salsa sancta 2911 Victor 2499 Vincentius 2939 Vitalis 2909 Nomina sacra: Christus 2307, 2308, 2326 d, 2328, 2387 (?), 2389, 2439, 2453, 2489 B, 2491, 2500, 2501 2519, 2520, 2528, 2533, 2542, 2543 (?), 2546, 2547, 2608, 2673, 2688, 2713 A/B, 2779, 2781, 2782, 2821, 2866–2868, 2903, 2939, 2941 bis, 2983, 3021, 3026, 3032 ter, 3079 bis, Appendix Gall. Deus 2326 b, 2328, 2387 (?), 2389, 2438, 2439 (?), 2453, 2491, 2500, 2501, 2519, 2520, 2576 (?), 2713 B, 2736, 2765 (?), 2776, 2798, 2864, 2868, 2903, 2910, 2923, 2941, 2974, 2975 Dominus 2387 (?), 2477, 2491, 2501, 2533, 2544, 2586, 2743 (?), 2768, 2852 (?), 2868, 2910, 2974, 2984 (?) Filius 2974 Pater 2328, 2781, 2974 Spiritus Sanctus Paracletus 2326 a, 2868, 2974 Vnus Triplex (?) Appendix Hisp. Salomoniacus 2528 Tonans 2783 Tur(r)asius presb. 2904

VI. AVCTORES A) AVCTORES COMPARANDI CVM LOCIS EPIGRAPHICIS (in indice selegi locos praecipuos, plurimos minoris momenti omisi)

AL 110 R. = 99 S.B., 1: 2786, 1 Amm. Marc. 15, 9, 1: cf. ad 2862, 4 Apul. met. 4, 33, 1 v. 1: 2405 H Apul. met. 4, 33–35: ad 2774 August. conf. 9, 7: ad 2524 August. serm. 26, PL XL, col. 1279: 2686 Catull. 3, 2; 9, 10 (10, 7; 45, 25): 2759, 3–4 Catull. 3, 16: 2969 Catull. 8, 15 ss.: ad 2862, 5 ss. Catull. 11, 21 ss.: 2636, 5–6; 2648 A, 8–9; cf. s.v. Verg. Aen. 9, 435 ss. Catull. 14 a / 71 / 76 / 96 / 102 / 107: 2775, 1 Catull. 45, 25: 2759 Catull. 62, 54: 2473 (ubi vide) Catull. 64, 12: 2511 A, 1 (ubi vide) Catull. 64, 26: 2646, 3 Catull. 65, 1–2/3/15–16: 2665 A–B, ubi vide; cf. iam Cugusi CLEDalm p. 79 Catull. 95, 6: 2891, 4 Catull. 101, 1: 2659, 1; 2684, 1. Cugusi Aspetti letterari pp. 217 ss. Catull. 101, 7: 2820, 5 Catull. 101, 9–10: 2432, 15 (ubi vide); 2512 (ubi vide); 2891, 4 (ubi vide); 2904, 1–2 (ubi vide). Cf. infra, s.v. Verg. Aen. 11, 97–98 Cic. Cato 71: cf. Indices IX s.v. poma/mala… Cic. Lael. 15: cf. ad 2662 Claud. Get. 340: 2648 B, 1 consol. ad Liviam 95–96: 2423, 15–16, 20; 2680, 8 Damas. ED 12, 3 Ferrua: 2905, 1 (ubi vide) dial. de orat. 9, 6: ad 2731, 2 Drac. laud. 2, 154: 2798, 1 Drac. Romul. 10, 201: 2768, 1; 2798, 2 (cf. 2144) Enn. ann. 387–388 V.2 = 379–380 Sk. = 402–403 Flores: ad 2511 A, 1 Enn. epigr. 17–18 V.2: 2825, 2; 2893, 10 (Cugusi Tradizione p. 73, Ricezione pp. 19–20) Enn. scen. 295 V.2 = 246 Joc.: 2872, 11 Ennod. carm. 1, 9 (= 43 Vogel), 167: ad 2432, 12 Eug. Tol. MGH Auct. Antiquiss. XIV, p. 250 Vollmer, v. 18: 2302, 5 (Cugusi CLESard p. 94)

878

INDICES

Flor. FPL p. 136 Mo. = p. 168 Büch. = p. 341 Bläns.: ad 3013 Greg. Tur. Franc. 3, 5: ad 2499–2501 Greg. Tur. Iul. 2: ad 3021 Hieron. epist. 108, 33: 2713 Hom. Ζ 146 ss.: ad 2648 A, 8–9 Hor. carm. 1, 3, 10–12: 2649, 1/5 Hor. carm. 1, 10, 19–20: 2832 bis, 5 Hor. carm. 2, 11, 1–2: ad 2461 Hor. epist. 1, 18, 111: 2667, 1 Hor. serm. 1, 4, 81: 2686, 1 = 2861, 1 (ubi vide) Isid. etym. 9, 3, 37: ad 2376 Lucan. 2, 200: 2748 Lucan. 4, 809: 2911, 1 Lucan. 7, 62–63: 2540, 2 Lucan. 8, 756: 2911, 1 Lucr. 1, 22: 2753, 3 Lucr. 1, 117 ss.: 2775, 3 Lucr. 1, 952: 2462 Lucr. 4, 451: 2776, 2; 2801, 4 Lucr. 5, 223–224: 2648 A, 7 Lucr. 6, 8: 2462 Lucr. 6, 16: 2887, 6 Manil. 4, 16: ad 2417; ad 2483; ad 3068 Mart. 9, 29, 11–12: 2590, 4 Mart. 9, 97, 11–12: 2792 Mart. 9, 99, 6: 2567, 4 Mart. 10, 53, 3: 2518, 6 Mart. 10, 61, 2: 2396 Mart. 11, 69, 11: 2731, 4 Mart. 11, 104, 11: 2689 bis, 2 Menandr. frg. 111 K.–Th.: IMésSup VI, 81, videas post 2961 bis Ov. am. 1, 1, 26: 2405 A, 2 = B, 2; 2535 Ov. am. 1, 9, 40: 2372, 14 Ov. am. 3, 9, 58: 2423, 15–16 Ov. ars 1, 42: 2344, 6 Ov. ars 1, 56: 2538, 1–2 Ov. fast. 1, 284/494: 2538, 1–2 Ov. fast. 2, 226: 3000 Ov. fast. 2, 683: 2614, 2 = 2615, 2 = 2712, 2 Ov. her. 1, 102: 2423, 15–16, 20; 2680, 8 Ov. her. 5, 147–148: 2538, 1–2 Ov. her. 21, 91: 2689 bis, 2 Ov. her. 21, 242: 2372, 18 Ov. met. 2, 241: 2333, 3; 2378, 5–6

VI. AVCTORES

Ov. met. 4, 156: 2667, 1 Ov. met. 6, 568: 2678, 1 Ov. met. 7, 168: 2317, 7 (?) Ov. met. 7, 543: 2614, 10 = 2615, 10 = 2712, 9 Ov. met. 8, 13: 2475 Ov. met. 8, 92: 2565 (ubi vide), cf. 500, 3 Ov. met. 9, 229: 2713 A, 2 Ov. met. 10, 523: 2614, 9 = 2615, 9 = 2712, 8 Ov. met. 11, 104/135: 2703, 4 Ov. met. 14, 751: 2379, 1 Ov. met. 15, 799: 2816, 4 Ov. Ponto 2, 4, 7: 2904, 3 Ov. Ponto 4, 3, 35–36: 2614, 3 = 2615, 3 = 2712, 3 Ov. Ponto 4, 9, 14: 2455 Ov. Ponto 4, 16, 37 (= Ibis 201): 2816, 3 Ov. rem. 103: 2614, 6 = 2615, 6 = 2712, 6 Ov. trist. 1, 9, 5–6: 2556 (ubi vide), cf. 470 Ov. trist. 1, 9, 43–44: 2774, 6 Ov. trist. 2, 532: 2869 Ov. trist. 3, 1, 24: 2344, 5 Ov. trist. 3, 3, 32: 2356, 2 (ubi vide); 2406, 8 Ov. trist. 3, 3, 73: 2640 (ubi vide); 2646, 1; 2652, 1 (?); 2874, 1 (?) Ov. trist. 4, 10, 68: 2372, 14 paneg. Mess. 154: 2690, 9 Paulin. Nol. carm. 16, 95: 2939, 7 Paulin. Nol. epist. 32, 12: 2387 Petron. 34, 10, v. 2: ad 2614 Plin. epist. 5, 8, 7: ad 2914 Possid. vita August. 22: ad 2686 Prop. 1, 5, 2: 2454, 2 Prop. 1, 10, 19: 2474 Prop. 2, 7, 19: 2344, 6 Prop. 2, 8, 23: 2333, 3; 2378, 5–6 Sedul. carmen Pasch. 3, 92–94 et 206: 2390 (cf. infra, Aliena Hisp.) Sen. Oed. 890–891: 2421 Sen. Phaedra 1108: 2419 Serv. ad Aen. 5, 760: ad 2690 Sidon. Apoll. epist. 2, 8, 3 ss.: 2518 Sidon. Apoll. epist. 3, 12, 5 ss.: 2517 Sidon. Apoll. epist. 4, 18, 4 ss.: 2528 Sidon. Apoll. epist. 7, 1, 7: ad 3021 Sil. 2, 178: 2638, 11 Sil. 14, 310 (et 16, 697): 2887, 7 Solin. 32, 10: 2820, 5

879

880

INDICES

Stat. silv. 2, 1, 106–108: 2648 A, 8–9 Stat. silv. 2, 1, 221: 2614, 1 = 2615, 1 = 2712, 1 Stat. silv. 3, 3, 125–130: 2648 A, 8–9 Stat. silv. 5, 3, 252; 2648 A, 7 Stat. Theb. 12, 809: 2649, 1–2 Tertull. adv. Iudaeos 5: ad 2924 Tertull. apol. 9, 19: ad 2924 Testamenta: Vulg. Ioh. 19, 27: 2328 Vulg. Lc. 14, 30: 2914 Vulg. Lc. 23, 46: 2309, 4–5 Vulg. Mt. 5, 8: 2501, 2 Vulg. Mt. 10, 22 et 24, 13: 2491 Vulg. Mt. 25, 35–36: ad 2491 Vulg. Psalm. 30(31), 6: 2309, 4–5 Vulg. Psalm. 61(62), 8: 2768, cf. Aliena Afr. Vulg. Psalm. 118(117), 20: 2672 Vulg. Rom. 8, 31: 2923, 1 Vulg. Sap. 7, 27/29: 2974 Tib. 1, 1, 60/62: 2423, 15–16 Tib. 2, 5, 45: 2475 Tib. 2, 6, 2: 2423, 4 Tib. 3, 19, 3: 2344, 6 Val. Flacc. 4, 480: 2606 Val. Flacc. 6, 158: 2430 bis, 3 Val. Flacc. 6, 479: 2372, 19 Verg. Aen. 1, 11: 2909 Verg. Aen. 1, 31: 2468, 3 Verg. Aen. 1, 36: 2862, 2 Verg. Aen. 1, 73 = 4, 126: 2634 (ubi vide), ad 2626 Verg. Aen. 1, 88: 3103, 3 Verg. Aen. 1, 118 = 6, 741: 2598, 14 Verg. Aen. 1, 159 + 1, 166 ss. + 1, 310 s. + 3, 329 s.: 2405 C/Q/R (cento), cf. Raoul de Caen, Gesta Tancredi 120 (III, p. 169) Verg. Aen. 1, 166–167: 2405 C/Q/R (cf. 1912) Verg. Aen. 1, 204: 2614, 3 = 2615, 3 = 2712, 3 Verg. Aen. 1, 234: 2364, 2 (cf. Hoogma p. 227) Verg. Aen. 1, 249: 2832 bis, 4 (ubi vide); 2974 (ubi vide) Verg. Aen. 1, 253: 2628 (ubi vide) Verg. Aen. 1, 269: 2707 bis, 16 Verg. Aen. 1, 269 + 4, 652: 2777, 3 (cento) Verg. Aen. 1, 310–311: 2405 C/Q/R Verg. Aen. 1, 313 = 12, 165: 2472 Verg. Aen. 1, 436 = georg. 4, 169: 2598, 14

VI. AVCTORES

881

Verg. Aen. 1, 437: 2900, 5; 2906, 1 Verg. Aen. 1, 498 ss.: 2372, 11 Verg. Aen. 1, 546: 2372, 13 (?) Verg. Aen. 1, 550: 2832 bis, 1; 2872, 5 Verg. Aen. 1, 588: 2302, 4 Verg. Aen. 1, 678: 2439, 1–2 Verg. Aen. 2, 1: 2470, 5 Verg. Aen. 2, 10 + 3, 299 + georg. 2, 490: 2544, 7 (ubi vide); 2553, 1 (ubi vide); 2600 frg. 1, 1; item 420, 8 (Puteolis), 1142, 1 (Romae, saec. I p.Ch.n.), cett. Cf. Cugusi Tradizione pp. 80–81, Aspetti letterari pp. 174, 182, 349, Tradizione elegiaca p. 18 n. 2 Verg. Aen. 2, 12: 2405 f Verg. Aen. 2, 21: 2898, 5 Verg. Aen. 2, 49: ad 2689 ter, 21 Verg. Aen. 2, 63–64: 2903, 11 (ubi vide) Verg. Aen. 2, 74: 2832 bis, 1 Verg. Aen. 2, 143: 2491, 5. Cf. Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2044 Verg. Aen. 2, 234: 2461 a Verg. Aen. 2, 373 et 12, 425: 2353 Verg. Aen. 2, 583 (4, 94): 2330, 3; 2834, 1 Verg. Aen. 2, 686: 2405 A, 1 = B, 1 Verg. Aen. 2, 758: 2412 Verg. Aen. 3, 41: 2430 bis, 1 (ubi vide); 2456 Verg. Aen. 3, 49: 2527, 4 Verg. Aen. 3, 94: 2638, 11 (ubi vide) Verg. Aen. 3, 119: 2715 Verg. Aen. 3, 337: 2468, 2 Verg. Aen. 3, 368 + georg. 2, 490: 2905, 1 Verg. Aen. 3, 493: 2588, 5 (ubi vide); 2651, 9; 2695, 10; 2906, 1; praeterea 373, 2; 1082 = CLEPann 1, 1; 805 = CLEPann 29, 1; 1081, 1. Videas Hoogma p. 253; Courcelle pp. 265–266; Cugusi Aspetti letterari pp. 74, 182; Pikhaus Répartition p. 413; Hernández Pérez Poesía p. 270; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 150, CLEMoes p. 33, CLEAfr p. 278 Verg. Aen. 3, 533: 2718, 1 Verg. Aen. 3, 693: 2713 A, 3 Verg. Aen. 4, 94 (2, 583): 2330, 3; 2834, 1 Verg. Aen. 4, 168: 2405 N (?) Verg. Aen. 4, 361: 2684, 1 Verg. Aen. 4, 362 ss.: 2356, 7 Verg. Aen. 4, 375: 2649, 3 Verg. Aen. 4, 452 (10, 855): 2302, 4 Verg. Aen. 4, 550: cf. infra, IX s.v. ‘sine crimine...’ Verg. Aen. 4, 654: 2801, 3 Verg. Aen. 4, 700: 2475

882

INDICES

Verg. Aen. 5, 67: 2707 bis, 8 Verg. Aen. 5, 191: 2869 Verg. Aen. 5, 243: 2753, 5 Verg. Aen. 5, 370: 2372, 2 Verg. Aen. 5, 377 et 459 s.: 2364, 1 Verg. Aen. 5, 538/572: 2565 Verg. Aen. 5, 724 (6, 608/661) + 11, 63 + 5, 191: 2869 (cento) Verg. Aen. 5, 862 + 5, 217: 2820, 5 Verg. Aen. 6, 129: 2916, 1 Verg. Aen. 6, 161: 3071 Verg. Aen. 6, 163: 2589, 1; 2871 Verg. Aen. 6, 194: 2423, 17 Verg. Aen. 6, 223: 2464 frg. B (ubi vide) Verg. Aen. 6, 234–235: 2903, 4; 2962 (ubi vide) Verg. Aen. 6, 371: 2832 bis, 4 Verg. Aen. 6, 427 + 6, 429 / 11, 28, versus ubique recinunt innumeri poetae epigraphici: 2464 frg. B; 2489 A frg. b (cento); 2492, 5; 2626, 2; 2848, 2 (ubi vide); 3026 bis (?); videas praeterea locos collectos in Concordanze pp. 6–7 (carmina 608, 1703, cett.); addas ICVR 10534 f’; 18044; AEp 1961 n. 110 (Corfini, saecc. I– II in. p.Ch.n.), AEp 1981 n. 874 (Belali Maiore; ipse non accipio quippe quod infima aetate conscriptum sit), cett. Cf. Hoogma pp. 285–287; Zarker pp. 115 ss.; Massaro Composizione pp. 216 ss.; Siat p. 329; Colafrancesco Funus pp. 212–225; Cugusi Aspetti letterari pp. 178–179, 288, 354–355, Tradizione p. 83, Ricezione p. 36, Citazioni p. 504; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 194, Vsp p. 1846; Hernández Pérez Poesía pp. 16 ss. (de Hispaniis), cett. Verg. Aen. 6, 428 (7, 484): 2644, 4 Verg. Aen. 6, 472–473: 2753 Verg. Aen. 6, 521–522: 2832 bis, 4 Verg. Aen. 6, 608/661 cett.: cf. supra, Aen. 5, 724 Verg. Aen. 6, 620: 2389, 9 Verg. Aen. 6, 638: 2666, 4 Verg. Aen. 6, 641: 2775, 7 Verg. Aen. 6, 692: 2659, 1; 2684, 1. Cugusi Aspetti letterari pp. 217 ss. Verg. Aen. 6, 827: 2730 Verg. Aen. 7, 44–45: 2862, 4 Verg. Aen. 7, 53: 2862, 10 Verg. Aen. 7, 56: 2769 Verg. Aen. 7, 104: 2475 Verg. Aen. 7, 124/199: 2452, 2 Verg. Aen. 7, 162: 2376, 2; 2504 (ubi vide); 2648 A, 7; 2680, 2; 2896, 1; praeterea Concordanze p. 393. Videas Hoogma pp. 298–299; Krummrey Pilarus pp. 293 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 136–137, 152, CLEAfr p. 272 Verg. Aen. 7, 241: 2364, 1 Verg. Aen. 7, 691: 2898, 4

VI. AVCTORES

883

Verg. Aen. 8, 16: 2636, 2 Verg. Aen. 8, 108: 2731, 3 Verg. Aen. 8, 160: 2636, 2 Verg. Aen. 8, 398: 2693, 2 Verg. Aen. 8, 421: 2462, 3; 2786, 3 Verg. Aen. 8, 514: 2423, 13 Verg. Aen. 8, 545: 2898, 5 Verg. Aen. 8, 612 (et 7, 545) + 9, 710: 2786, 1 (ubi vide) Verg. Aen. 9, 14: 2475, 5 Verg. Aen. 9, 85: 2753, 1 Verg. Aen. 9, 435 ss.: 2636, 5–6 (ubi vide); 2648 A, 8–9. Cf. s.v. Catull. 11, 21 ss. Verg. Aen. 9, 445: 2832 bis, 4 Verg. Aen. 9, 473–474: 2475 Verg. Aen. 9, 564: 2475 Verg, Aen. 9, 710 ss.: 2649, 7–8 Verg. Aen. 10, 55 ss.: 2649, 5 Verg. Aen. 10, 134: 2718, 23 Verg. Aen. 10, 324: 2636, 2 Verg. Aen. 10, 369: 3058 Verg. Aen. 10, 855 (et 4, 452): 2302, 4 Verg. Aen. 11, 63: 2869 Verg. Aen. 11, 97–98: 2432, 15 (ubi vide); 2512 (ubi vide); 2891, 4; 2904, 1–2 (ubi vide); praeterea 734, 11–12; 1600, 5; 1976, 4; 2033. Cf. Cugusi Tradizione p. 78, Aspetti letterari pp. 183–184; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 276– 277; et supra, s.v. Catull. 101, 9–10 Verg. Aen. 11, 158: 2887, 8 (ubi vide) Verg. Aen. 11, 193: 3000 Verg. Aen. 11, 510: 2820, 1 Verg. Aen. 12, 59: 2423, 12 Verg. Aen. 12, 106: 2364, 1 Verg. Aen. 12, 165 = 1, 313: 2472 Verg. Aen. 12, 234: 2898, 12 Verg. Aen. 12, 322: 2903, 3 Verg. Aen. 12, 425 et 2, 373: 2353 Verg. Aen. 12, 584: 2820, 2 Verg. buc. 1, 1 = georg. 4, 566: 2411, 6 Verg. buc. 2, 68: 2405 A, 2 = B, 2; 2535 Verg. buc. 3, 97: 2368; 2902 Verg. buc. 4, 39: 2395, 2 Verg. buc. 4, 60 + 4, 17: 2877 Verg. buc. 4, 63: 2861, 2 Verg. buc. 5, 34: 2639, 1; 2774, 3 (ubi vide) Verg. buc. 7, 26: 2792 Verg. buc. 8, 32: 2473

884

INDICES

Verg. buc. 8, 86: 2731, 2 Verg. georg. 1, 342: 2690, 9 Verg. georg. 2, 176: 2395, 3 Verg. georg. 2, 295: 2372, 19 Verg. georg. 2, 492: 2775, 4 Verg. georg. 2, 525: 2690, 8 Verg. georg. 2, 531: 2411, 2 Verg. georg. 3, 22: 2689 ter, 3 Verg. georg. 3, 28 + Aen. 3, 443: 2786, 2 Verg. georg. 3, 63: 2576, 1 (?) Verg. georg. 3, 152: 2423, 5 Verg. georg. 3, 447: 2405 S, 8 Verg. georg. 4, 169, cf. supra ad Aen. 1, 436 Verg. georg. 4, 206: 2765, 3 Verg. georg. 4, 466: 2844, 7 (falsus) Verg. epitaph. ap. Svet.–Don. vita Verg. 36, p. 14 Hardie = p. 96 Rostagni: 2396; 2706, 5–6; 2713 A, 1; 2876; 3034. Videas Hoogma pp. 221–222; Cugusi Tradizione pp. 85–86, Aspetti letterari pp. 200 ss.; Carbonell – Pena pp. 263 ss.; Frings pp. 89 ss. (falsus) Verg. epigr. in Ballistam ap. Svet.–Don. vita Verg. 17, p. 9 Hardie = p. 81 Rostagni: 2595; 2617, 4; 2642 B, 1 (ubi vide); 2711 a, 1; 2754; 2838 (ubi vide); cf. praeterea 1989 et 1115. Cf. I. Kajanto, Lat 27, 1968, pp. 185–186; Cugusi Tradizione pp. 68–69, Novellismo pp. 152–153, Corpus pp. 150, 163–164; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 81, CLEAfr pp. 239–240. De hoc epigrammate autem dixit Lausberg pp. 389–390 [Verg.] Ciris 89: 2649, 4 [Verg.] Ciris 259: 2405 A = 2405 B; 2535 [Verg.] Culex 157: 2690, 9 [Verg.] Culex 208–209: 2301, 3 [Verg.] Culex 353: 2496, 2

B) ALIENA (AVCTORES ALLATI AD VERBVM IN CARMINIBVS EPIGRAPHICIS) Catull. 101, 9–10: Appendix Gall. Colum. 10, 65–67: Appendix Gall. ED 12 Ferrua: Appendix Gall. Hieron. epist. 108, 33: 788, 789, cf. ad 2713; Aliena Hisp. Horatius: epist. 1, 1, 27: Aliena Germ. sat. 1, 2, 31: Aliena Germ.

VI. AVCTORES

Lucan. 7, 1–2: Aliena Gall. Martialis: 1, 40–41: Aliena Gall., Aliena Afr. (bis) 2, 59, 4: Aliena Brit. Ovidius: fast. 2, 533–536: Appendix Gall. met. 8, 92: Aliena Germ. trist. 2, 105–106: Aliena Hisp. Sedul. carmen Pasc. 3, 92–94 et 206: Aliena Hisp. Testamenta Cn. 2, 1: Aliena Afr. Is. 11, 1: Aliena Thr. Prov. 9, 1: Aliena Afr. Psalm. 1, 1: Aliena Gall. Psalm. 10, 12: Aliena Afr. Psalm. 12(13), 4: Aliena Afr. Psalm. 22(23), 1–2: Aliena Gall., Aliena Thr., Aliena Afr. Psalm. 23(22), 1: Aliena Afr. (bis) Psalm. 28(29), 3: Aliena Afr. Psalm. 29(30), 2: Aliena Afr. Psalm. 32(31), 11: Aliena Afr. Psalm. 33(34), 2, 4: Aliena Afr. Psalm. 33(34), 6: Aliena Afr. Psalm. 33(34), 12: Aliena Gall. Psalm. 36(37), 23: Aliena Thr. Psalm. 41(42), 1–2: Aliena Dalm., Aliena Thr. Psalm. 42(43), 4: Aliena Moes. Psalm. 51(50), 1–4: Aliena Sard. Psalm. 53(54), 4: Aliena Afr. Psalm. 56(55), 11: Aliena Afr. (bis) Psalm. 61(62), 8: Aliena Afr.; cf. 2768 (?) Psalm. 65(66), 15: Aliena Thr. Psalm. 69(70), 1–2: Aliena Afr. Psalm. 79(80), 9: Aliena Thr. Psalm. 83(84), 9: Aliena Thr. Psalm. 85(86), 17: Aliena Afr. Psalm. 90(91), 7: Aliena Afr. Psalm. 95(96), 11: Aliena Hisp. Psalm. 105(106), 2: Aliena Hisp. Psalm. 111(110), 10 = Qoelet 1, 16: Aliena Afr. Psalm. 115(116), 13: Aliena Gall., Aliena Afr. Psalm. 117(118), 16: Aliena Gall. Psalm. 118(117), 20: Aliena Afr. Psalm. 120(121), 1: Aliena Hisp.

885

886

INDICES

Psalm. 120(121), 2 + 126(125), 2: Aliena Afr. Psalm. 120(121), 7: Aliena Afr. Psalm. 120(121), 8: Aliena Afr. Psalm. 121(122), 7: Aliena Afr. Reg. 1, 2, 8: Aliena Afr. Reg. 1, 12, 23: Aliena Gall. Sap. 4, 13: Aliena Hisp. Sap. 7, 29 + 7, 27: Aliena Afr. Vergilius: Aen. 1, 1: Aliena Gall., Aliena Pann. Aen. 1, 1–2: Aliena Hisp. Aen. 1, 8–9: Aliena Afr. Aen. 1, 18: Aliena Germ. Aen. 1, 167: Aliena Afr. Aen. 1, 253: Aliena Afr. (bis) Aen. 1, 593: Aliena Afr. Aen. 1, 609: Aliena Afr. Aen. 2, 1: Aliena Brit. Aen. 2, 1–2: Aliena Germ. Aen. 2, 234: Aliena Hisp. Aen. 2, 267–268: Aliena Hisp. Aen. 4, 67: Appendix Hisp. Aen. 4, 653: Aliena Gall. Aen. 5, 1: Aliena Hisp. Aen. 5, 485 + 461: Aliena Pann. Aen. 6, 234: 2962, Aliena Dalm. Aen. 6, 427/429 (11, 28): Aliena Gall. Aen. 9, 1–2: Aliena Pann. Aen. 11, 1–2: Aliena Raet. Aen. 11, 97–98: Aliena Afr. Aen. 12, 58–60: Aliena Raet. georg. 1, 1: Aliena Gall. georg. 2, 524: Aliena Afr.

VII. CARMINA PER GENERA ET FORMAS DISPOSITA Signum † appositum carmen Christianum indicat, sed inter Christiana et gentilia discrimen saepius valde subtile interponitur itaque dubia abundant

A) CARMINA PER GENERA DISPOSITA a) Sepulcralia 2301–2304, 2307†, 2308†, 2309† (?), 2310† (?), 2311–2317, 2319–2325, 2329, 2330†, 2331–2348, 2350–2352, 2354–2365, 2366 (?), 2367, 2369–2372, 2376–2386, 2388 (?), 2389†, 2390†, 2391–2393, 2394–2397, 2398 (?), 2400–2404, 2406–2407, 2409–2412, 2422–2423, 2427–2428, 2430–2435, 2436†, 2437†, 2438†, 2439†, 2441, 2442†, 2443†, 2444† (?), 2445†, 2446, 2448, 2452† (?), 2454–2456, 2464, 2465† (?), 2467–2468, 2473, 2479–2480, 2481† (?), 2483–2484, 2486–2488, 2489†, 2490†, 2491†, 2492†, 2493–2494, 2494 bis, 2496–2497, 2499†, 2500†, 2501†, 2504, 2508, 2510 bis† (?), 2512, 2516†, 2517†, 2518†, 2519†, 2520†, 2521†, 2522†, 2523† (?), 2524†, 2525–2526, 2527† (?), 2530† (?), 2536–2537, 2539, 2540–2541, 2542†, 2543† (?), 2544†, 2545†, 2546†, 2547†, 2548, 2549† (?), 2550, 2552–2553, 2555, 2558, 2563, 2569, 2573–2574, 2576, 2577† (?), 2582, 2585, 2586†, 2587–2596, 2600– 2602, 2604 (?), 2605, 2607, 2608†, 2613–2619, 2622–2623, 2625–2628, 2629 (?), 2630–2637, 2638† (?), 2639†, 2640–2642, 2644–2648, 2650–2652, 2653†, 2654†, 2657–2664, 2665† (?), 2666† (?), 2667–2671, 2672†, 2674–2676, 2677†, 2678–2684, 2689, 2690–2695, 2696†, 2700–2702, 2703†, 2704, 2706, 2707 bis–2712, 2713†, 2719†, 2722–2723, 2727–2735, 2736†, 2741† (?), 2742†, 2746† (?), 2748–2749, 2752–2762, 2763 (?), 2764†, 2765† (?), 2766†, 2767, 2768†, 2769, 2771–2772, 2773–2775, 2776†, 2777†, 2778†, 2779†, 2780†, 2781†, 2782†, 2783†, 2784, 2787, 2791†, 2793–2794, 2795†, 2796–2797, 2798†, 2801†, 2804–2811, 2813–2814, 2815†, 2816–2818, 2823–2828, 2831, 2832 bis†, 2833†, 2834†, 2835†, 2836–2839, 2847–2851, 2852†, 2857–2858, 2859†, 2860†, 2862†, 2870, 2871–2876, 2878, 2882, 2884, 2886–2888, 2889†, 2890†, 2891† (?), 2892† (?), 2893–2896, 2897 (?), 2904†, 2909†, 2912, 2926–2928, 2931–2936, 2938, 2939†, 2940–2940 bis, 2941†, 2941 bis†, 2942 (?), 2943–2953, 2954†, 2955, 2956†, 2957†, 2958†, 2959–2965, 2966– 2973, 2974†, 2975†, 2976–2978 bis, 2980, 2981†, 2982† (?), 2986, 2987–2989, 2993, 2995, 2997 bis, 3001, 3001 bis (?), 3001 ter–quater, 3002, 3005 bis (?), 3008, 3012, 3017–3019, 3020† (?), 3023 bis, 3026†, 3026 bis, 3028, 3031, 3032 ter†, 3034–3035, 3038, 3038 bis (?), 3039, 3042, 3046, 3047 (?), 3048–3054, 3055 (?), 3057, 3059 (?), 3061–3064, 3065 (?), 3066–3068, 3071, 3072 (?), 3073, 3074 ter, 3074 quinquies, 3076, 3078–3079, 3079 bis†, 3080, 3082 (?), 3083, 3086 (?), 3087–3087 bis, 3089 (?), 3090–3091, 3093–3095, 3096†, 3100 (?), 3101–3103, 3105, 3109, 3110† (?)

888

INDICES

b) Votiva et honoraria 2300 bis, 2327†, 2328†, 2393 bis (?), 2413, 2449†, 2453†, 2457 (?), 2459, 2463, 2466, 2473 bis, 2477†, 2478†, 2485, 2495, 2507, 2513, 2515, 2528†, 2533†, 2551, 2568, 2581, 2621†, 2643, 2649, 2656, 2673†, 2687† (?), 2688†, 2689 bis, 2689 ter, 2697–2699, 2707, 2714, 2716–2718, 2737, 2747, 2770 (?), 2791 bis, 2800, 2812, 2820, 2821†, 2841†, 2845, 2856†, 2866†, 2867†, 2868†, 2883, 2898–2901, 2903†, 2905†, 2910†, 2911†, 2914–2922, 2924†, 2965 bis, 2984†, 2999† (?), 3003, 3014–3015, 3021, 3056, 3060 (?), 3075, 3099, 3106 (?) c) Hymni 2398 (?), 2689 ter d) Auguralia 2425, 2451, 2473 ter, 2514, 2539 bis, 2561, 2567, 2570, 2572, 2579, 2597 bis, 2620, 2877, 2983†, 3069, 3074 quater e) Descriptiones aedium, basilicarum, urbium, simm. 2326†, 2368† (?), 2387†, 2598–2599, 2609 (?), 2724–2726, 2739†, 2786, 2819, 2856, 2865, 2885, 2902†, 2906†, 2907†, 2908†, 2913, 2985 (?), 3040 (?) f) Descriptiones mythologicae, simm. 2414, 2419, 2471, 2475, 2559 (?), 2715, 2745 g) Iocosa, poetica, varia 2318, 2349, 2353, 2373 c (?), 2375, 2398 (?), 2399, 2405 (A–S, a–f), 2408, 2415–2417, 2420–2421, 2424, 2426, 2429, 2450, 2460, 2461 (?), 2462, 2469–2470, 2472, 2474, 2476, 2482, 2498, 2502–2503, 2505–2506, 2509–2510, 2531–2532, 2534–2535, 2538 (?), 2554, 2556, 2559 (?), 2560, 2562, 2564–2565, 2571, 2575, 2580, 2583–2584, 2597, 2603, 2606† (?), 2609, 2612, 2624, 2685, 2686†, 2705, 2740, 2743, 2744 bis, 2750– 2751, 2785, 2788–2789, 2792, 2799, 2802, 2829–2830, 2832, 2840, 2843, 2846, 2853, 2861†, 2863, 2864†, 2869, 2923†, 2925, 2930, 2954 bis, 3000, 3005, 3027, 3029 (?), 3032–3032 bis, 3033, 3037–3037 bis, 3092, 3107 h) Obscena 2300, 2305, 2373 a–b, 2418, 2557, 2790, 2803, 3024, 3045, 3098

VII B) CARMINA PER FORMAS DISPOSITA

889

Incerta 2306, 2313, 2374, 2440, 2447, 2458† (?), 2465† (?), 2566, 2578, 2606† (?), 2610, 2611, 2655, 2720–2721, 2738† (?), 2744† (?), 2822, 2842, 2844, 2854†, 2855†, 2870 bis, 2879–2881, 2929, 2937, 2979, 2986 bis, 2990–2991, 2994, 2996–2997, 2998, 3004, 3006, 3009–3011, 3013, 3016, 3022–3023, 3025, 3030, 3031 bis, 3036, 3041, 3043, 3044, 3058, 3070, 3074–3074 bis, 3077, 3081, 3084–3085, 3088, 3097, 3104, 3108, 3111

B) CARMINA PER FORMAS DISPOSITA a) Tabulae 2300, 2301–2304, 2306, 2308†, 2309† (?), 2310†, 2311, 2312† (?), 2313, 2317–2318, 2322–2323, 2327† (?), 2328† (?), 2330† (?), 2333–2337, 2340–2342, 2345–2346, 2350, 2355–2356, 2358–2360, 2364–2366, 2369, 2371–2372, 2374, 2377–2378, 2383–2384, 2386, 2387†, 2388–2389, 2390†, 2393 bis, 2398, 2400, 2402–2404, 2407, 2409–2413, 2430, 2435, 2437–2438, 2440–2441, 2442†, 2443†, 2444†, 2446, 2448, 2449†, 2452† (?), 2458† (?), 2462, 2464, 2465 (rotunda)†, 2473 ter, 2481† (?), 2483–2484, 2489†, 2492–2494, 2496–2498, 2507, 2510 bis†, 2516†, 2519†, 2520†, 2521†, 2522†, 2523† (?), 2524†, 2525–2526, 2530† (?), 2538–2539, 2540, 2542†, 2543†, 2544†, 2545†, 2546†, 2547†, 2548, 2549†, 2550, 2555, 2573–2574, 2576†, 2577–2578, 2582, 2586†, 2592, 2596–2597, 2598–2599, 2609–2611, 2616, 2618, 2620, 2623, 2625, 2626 (?), 2627 (?), 2629–2631, 2634 (?), 2636, 2638, 2639†, 2646 (?), 2649, 2653†, 2655–2656, 2663, 2671, 2674, 2679, 2685, 2686†, 2687†, 2689 (?), 2692–2694, 2699, 2703†, 2707 bis–2710, 2711 (?), 2718, 2719†, 2729, 2731 (?), 2732–2734, 2736†, 2737, 2741† (?), 2742†, 2744† (?), 2746† (?), 2752, 2756, 2764† (?), 2765† (?), 2766†, 2767, 2776†, 2777†, 2778†, 2779†, 2780†, 2781†, 2784, 2791† (?), 2793, 2795†, 2807, 2818–2819, 2820†, 2832, 2835†, 2836, 2837 (?), 2854†, 2859†, 2862†, 2870–2873, 2875, 2888, 2893, 2895, 2897–2898, 2912–2913, 2924†, 2926, 2928, 2929 (?), 2934–2937, 2940, 2941 bis†, 2954†, 2956†, 2957†, 2958†, 2959, 2960† (?), 2969–2970, 2974†, 2975†, 2978 bis, 2982†, 2986 bis, 2987– 2989, 2990, 2996–2997, 2999, 3001 bis–quater, 3002, 3006, 3008–3009, 3016, 3018, 3020† (?), 3022, 3025†, 3026†, 3030† (?), 3031–3031 bis, 3032 ter†, 3035, 3038 bis, 3040, 3042–3044, 3047, 3050–3052, 3055–3056, 3058, 3070, 3072, 3074, 3075–3077, 3079–3082, 3088, 3096†, 3102, 3103† (?), 3105, 3109, 3110† (?), Appendix Pann.; praeterea sunt mensae 2307† (?), 2832 bis†, 2833† b) Stelae 2316, 2320–2321, 2330† (?), 2338, 2344, 2351, 2357 (?), 2361–2363, 2379, 2391– 2392, 2396, 2406, 2423, 2454, 2467–2468, 2479, 2552–2553, 2558, 2563 (?), 2587–

890

INDICES

2591, 2593–2595, 2601–2602, 2605, 2628, 2633, 2634 (?), 2637, 2640–2642, 2644, 2646 (?), 2647–2648, 2650–2652, 2654†, 2657–2660, 2668, 2680, 2682–2684, 2689 (?), 2689 ter, 2695, 2700, 2702, 2704, 2712 (?), 2717, 2722, 2727–2728, 2753–2754, 2761 (?), 2764 (?), 2772–2773, 2805, 2812, 2825, 2845, 2874, 2894–2895, 2929 (?), 2961–2961 bis, 2963–2964, 2971, 3005 bis, 3013 (?), 3038, 3039, 3048–3049, 3053– 3054, 3057, 3074 quinquies, 3083, 3084 (?), 3086 c) Lapides 2305, 2314–2315, 2331, 2339, 2352, 2376, 2380–2382, 2401, 2421, 2427–2428, 2430 bis, 2432, 2456–2457, 2473 ter, 2504, 2511, 2537, 2585, 2619, 2688†, 2698, 2730, 2743, 2745, 2748, 2755, 2757, 2759–2760, 2763, 2798†, 2815†, 2834†, 2841†, 2842, 2849, 2868†, 2876, 2885, 2887, 2927, 2931, 2941†, 2942, 2991, 2994–2995, 3007, 3015, 3023 bis, 3092, Appendix Hisp. d) Sarcophagi et urnae cinerariae 2436, 2473, 2486–2488, 2600, 2607, 2608†, 2613–2615, 2617, 2661, 2665† (?), 2666† (?), 2667, 2669 (?), 2670, 2672†, 2675–2676, 2681, 2690, 2696†, 2828, 2886, 2944, 2955, 2965, 3017, 3019, 3046, 3061–3064, 3065 (?), 3066–3068, 3071 e) Arae 2348, 2385, 2393, 2395, 2397, 2434, 2453†, 2455, 2459, 2463, 2466, 2473 bis, 2475, 2485, 2512, 2581, 2622, 2632, 2635 (?), 2689 bis, 2706, 2749, 2758, 2762, 2771, 2796, 2811, 2813–2814, 2817, 2838–2839, 2938 (?), 2948, 2950–2952, 2965 bis, 2976–2977, 2986, 3003, 3004 (?), 3087, 3107 f) Cippi 2431 (?), 2480, 2495, 2527† (?), 2569, 2723, 2769, 2774 (?), 2775, 2794, 2877, 2933, 2943, 2945–2947, 2949, 2953, 2992–2993, 3026 bis, 3028, 3034, 3073, 3084 (?), 3087 bis, 3093, 3095 g) Bases, simm. 2300 bis, 2643, 2697, 2714–2716, 2791 bis, 2808, 2823 (?), 2847, 2858, 2883, 2896, 2938 (?), 3014 h) Columnae, epistylia, stipites, simm. 2508, 2645, 2664, 2707, 2724–2726, 2821†, 2866† (?), 2867† (?), 3098

VII B) CARMINA PER FORMAS DISPOSITA

891

i) Musiva 2349, 2399, 2439†, 2451, 2461† (?), 2471, 2509, 2673†, 2720, 2738† (?), 2739†, 2740, 2747, 2782†, 2783†, 2785–2786, 2788–2789, 2792, 2799–2800, 2802, 2829, 2840, 2843–2844, 2863, 2869, 2879–2881, 2889†, 2890†, 2891† (?), 2892† (?), 2899–2901, 2902†, 2903†, 2905†, 2906†, 2907†, 2908†, 2910†, 2911†, 2914–2921, 2981†, 2983†, 2984† l) Graphio scripta vel picta, simm. 2373, 2405, 2424, 2429, 2450, 2470, 2472, 2482, 2510, 2557, 2559, 2721, 2726, 2744 bis, 2830, 2930, 2954 bis, 3010, 3023 bis, 3032, 3045, App. Gall.; videas infra quoque, (m) in rupibus incisa, (n) instrumentum m) In rupibus incisa 2425, 2429, 3000, 3106 n) Instrumentum 2375, 2408, 2414–2420, 2447, 2450, 2460, 2469, 2474, 2476, 2477†, 2478†, 2502– 2503, 2505–2506, 2514–2515, 2531–2532, 2533 (?), 2534–2535, 2539 bis, 2551, 2554, 2556, 2560–2561, 2564–2568, 2570–2572, 2575, 2579–2580, 2583–2584, 2597 bis, 2603–2604, 2606, 2612, 2621, 2624, 2691, 2705, 2744 bis, 2790, 2803, 2930, 2954 bis, 3005, 3011, 3023–3024, 3027, 3029 (?), 3032 bis, 3033, 3036–3037 bis, 3041, 3069, 3074 quater, Appendix Gall., Appendix Germ., Appendix Raet. (bis); videas etiam supra, (l) graphio scripta

892

INDICES

VIII. CARMINA PER TEMPORA DISPOSITA Permulta carmina per tempora collocari non possunt, quae possunt autem haud raro aliquid dubiorum efficiunt. Signum † appositum carmen Christianum indicat, sed inter Christiana et gentilia discrimen saepius valde subtile interponitur itaque dubia abundant

Aetate liberae Rei publicae 130–100

2313, 2698

100–1

2400, 2401, 2402, 2699, 2934, 2935

Aetate Imperatorum saec. I

2345, 2352, 2353 (?), 2380, 2381, 2391 (?), 2393 (?), 2425, 2428, 2429 (?), 2459, 2473 (?), 2479, 2482, 2531, 2589, 2594 (?), 2660, 2680 (?), 2700, 2701, 2872, 2995, 3000 (?)

1–50

2301, 2331, 2332, 2344, 2350, 2351, 2367, 2379 (Aug.), 2392, 2403, 2404, 2414, 2415, 2416, 2423 (?), 2454 (Aug.), 2455, 2456, 2550 (Aug.), 2552, 2553, 2563, 2564, 2565, 2583, 2587, 2657, 2658, 2659, 2870, 2870 bis, 2931 (Aug.), 2936, 2937

50–80

2333, 2405 (A, B, C, D, E, F, G), 2417, 2418, 2419, 2420, 2421, 2457 (?), 2556, 2588, 2871, 2989, 3005

80–120

2314, 2315, 2316, 2317 (?), 2318, 2334, 2335, 2354, 2369, 2378, 2383, 2394, 2405 (I, d, e), 2406, 2423 (?), 2424, 2430 bis, 2473 bis, 2590, 2591 (?), 2595 (?), 2612, 2704, 2805, 2812, 2933, 2968 (a, b, c, d, e, f), 2978, 2986, 2990, 2991 (?), 2993, 3005 bis, 3033, 3038, 3038 bis, 3094 (?)

saec. II

2300, 2305, 2306 (?), 2319 (?), 2320 (?), 2321 (?), 2336, 2343 (?), 2347 (?), 2356, 2358, 2359 (?), 2361, 2362, 2372, 2373, 2374, 2382, 2384, 2385, 2396, 2397, 2398, 2405 (H, L, M, N, O, P, Q, R, S, c), 2407, 2408 (?), 2430, 2431 (?), 2469, 2470, 2483 (?), 2510, 2511, 2512 (?), 2513 (?), 2514, 2515, 2558, 2568, 2596, 2597, 2619 (?), 2624, 2626, 2628 (?), 2630, 2631, 2632 (?), 2661, 2681, 2689, 2754, 2755,

VIII. CARMINA PER TEMPORA DISPOSITA

893

2756, 2807, 2813, 2874, 2875, 2882, 2942, 2943, 2944, 2954 bis, 2959 (?), 3029, 3032 bis (?), 3074 120–150

2370, 2377 (?), 2463, 2710, 3033, 3105

150–180

2337, 2346, 2355, 2371, 2581, 2623, 2627, 2682, 2683, 2873, 3010, 3083

180–220

2320, 2322, 2338, 2339, 2340, 2341, 2342, 2357, 2360, 2363, 2364, 2365, 2366, 2375, 2376, 2386, 2395, 2409, 2422, 2433, 2434, 2446, 2447, 2464 (?), 2487, 2493 bis, 2537, 2559, 2566, 2597 bis, 2613, 2633, 2634, 2635, 2637, 2640, 2689 ter, 2690, 2691, 2693, 2714, 2716, 2717, 2724 (?), 2725 (?), 2726 (?), 2727, 2728, 2729, 2730, 2731, 2732 (?), 2733 (?), 2734 (?), 2757, 2758, 2769, 2808, 2816, 2817, 2823, 2825, 2831 (?), 2838, 2839, 2847, 2848, 2849, 2850 (?), 2932 (?), 2940, 2965 bis, 2996, 2997, 3003, 3013, 3046 (?), 3053, 3095

saec. III

2323, 2325, 2348, 2410, 2411, 2412 (?), 2435, 2450, 2462, 2467, 2468, 2494, 2495 (?), 2496 (?), 2538 (?), 2539, 2560, 2561, 2592, 2600 (?), 2603 (?), 2604, 2616, 2641 (?), 2644 (?), 2646, 2662 (?), 2692, 2694, 2702 (?), 2715, 2749 (?), 2760, 2761, 2762, 2787, 2788, 2790 (?), 2792, 2818 (?), 2827, 2828 (?), 2858, 2883, 2885, 2894, 2895, 2948, 2949, 2950, 2951, 2952, 2953, 2955, 2961, 3001, 3008, 3014, 3018 (?), 3028, 3039, 3045 (?)

220–250

2614, 2615, 2636, 2642, 2643, 2689 bis, 2712, 2718, 2770, 2785, 2945, 2946, 2947, 3017, 3044 (?)

250–280

2476, 2488, 2539 bis, 2593, 2647, 2759, 2771, 2772, 2773, 2774, 3079 (?)

280–320

2302, 2473 ter, 2617, 2638† (?), 2648, 2664, 2708, 2709, 2765† (?), 2776†, 2786 (?), 2791† (?), 2845, 2887 (?), 2964, 2898, 3042, 3075, 3102

saec. IV

2303† (?), 2393 bis (?), 2437†, 2451, 2477†, 2478†, 2484, 2573, 2574, 2575, 2607 (?), 2609, 2610, 2611, 2621, 2645 (?), 2650, 2651, 2652, 2665† (?), 2666† (?), 2667, 2669, 2670, 2707, 2719†, 2720, 2745, 2750 (?), 2751, 2763, 2767 (?), 2821†, 2829 (?), 2832 (?), 2832 bis†, 2841, 2842, 2843 (?), 2852† (?), 2863 (?), 2888, 2899, 2900, 2901, 2960, 2961 bis, 2967, 2980 (?), 3001 ter, 3011, 3023 bis, 3041, 3043, 3050,

2540, 2649, 2671, 2775, 2844, 2965, 3055,

894

INDICES

3063, 3077, 3099 320–350

2349, 2471, 2472, 2551, 2668 (?), 2735, 3040, 3062

350–380

2308†, 2399, 2413, 2436†, 2525 (?), 2541, 2598, 2599, 2696†, 2707 bis, 2711, 2799, 2865, 2966, 3056, 3103, 3110†

380–420

2309† (?), 2439†, 2452† (?), 2453†, 2509, 2576, 2582, 2605, 2673†, 2713†, 2736†, 2747, 2764†, 2800, 2833†, 2840, 2854 (?), 2855†, 2860†, 2861†, 2864† (?), 2889†, 2890†, 2891† (?), 2892† (?), 2902†, 2905†, 2906†, 2907†, 2908†, 2909†, 2956†, 2981†, 2982†, 3024, 3030, 3079 bis†

saec. V

2304† (?), 2307†, 2310† (?), 2312† (?), 2440 (?), 2441, 2448 (?), 2489†, 2510 bis†, 2533† (?), 2543† (?), 2639†, 2654†, 2655, 2675, 2676, 2703†, 2820, 2834†, 2910†, 3019 (?), 3022, 3031 bis, 3064, 3065 (?), 3066, 3076 (?)

420–450

2326† (?), 2327†, 2328†, 2458† (?), 2461† (?), 2778†, 2779†, 2903†

450–480

2300 bis†(?), 2387†, 2389†, 2517†, 2518†, 2528†, 2544† 2686†, 2697, 2780†, 2802, 2866†, 2867†, 2904†, 2914, 2915, 2916, 2917, 2918, 2919, 2920, 2921, 2984†, 3104

480–520

2330†, 2442†, 2443† (?), 2444†, 2449† (?), 2465†, 2519†, 2738† (?), 2739†, 2781†, 2868†, 2911†, 2923†, 2941†, 2954†, 2974†, 3021†, 3032 ter†, 3080 (?)

520–550

2390† (?), 2490†, 2491†, 2492, 2499†, 2500†, 2501†, 2520†, 2530, 2545†, 2546†, 2547†, 2548, 2549† (?), 2586†, 2656, 2677†, 2740, 2741† (?), 2766† (?), 2768† (?), 2782†, 2783†, 2856† (?), 2862†, 2941 bis†

saec. VI

2390† (?), 2445†, 2486, 2688†, 2742†, 2801†, 2939†

incerta aetate

2311, 2324, 2329, 2368, 2377, 2388, 2405 (a, b, f), 2426, 2427, 2432, 2438†, 2460, 2466, 2474, 2475, 2480, 2481† (?), 2485, 2493, 2494 bis, 2497, 2498, 2502, 2503, 2504, 2505, 2506, 2507, 2508, 2516†, 2521†, 2522†, 2523† (?), 2524†, 2526, 2527† (?), 2532, 2534, 2535, 2536, 2542†, 2554, 2555, 2557, 2562, 2567, 2569, 2570, 2571, 2572, 2577† (?), 2578, 2579, 2580, 2584, 2585, 2601, 2602, 2606† (?),

VIII. CARMINA PER TEMPORA DISPOSITA

895

2608†, 2618, 2620, 2622, 2625, 2628, 2629, 2653†, 2663, 2672†, 2674, 2678, 2679, 2684, 2685, 2687†, 2695, 2705, 2706, 2721, 2722, 2723, 2743, 2744† (?), 2744 bis, 2746† (?), 2748, 2752, 2767, 2777†, 2784, 2789, 2791 bis, 2793, 2794, 2795†, 2796, 2797, 2798†, 2803, 2804, 2806, 2809, 2810, 2811, 2814, 2815†, 2819, 2822, 2824, 2826, 2830, 2835†, 2836, 2837, 2846, 2851, 2853, 2857, 2859†, 2869, 2876, 2877, 2878, 2879, 2880, 2881, 2884, 2886, 2893, 2896, 2897, 2912, 2913, 2922, 2924, 2925, 2926, 2927, 2928, 2929, 2930, 2938, 2940 bis, 2957†, 2958†, 2962, 2963, 2969, 2970, 2971, 2972, 2973, 2975†, 2976, 2977, 2978 bis, 2979, 2980, 2983†, 2985, 2986 bis, 2987, 2988, 2992, 2994, 2997 bis, 2998, 2999† (?), 3001 bis, 3001 quater, 3002, 3004, 3006, 3007, 3009, 3012, 3015, 3016, 3020† (?), 3023, 3025, 3026, 3026 bis, 3027, 3031, 3032, 3034, 3035, 3036, 3037, 3037 bis, 3047, 3048, 3049, 3051, 3052, 3054, 3057, 3058, 3059, 3060, 3061, 3061 bis, 3067, 3068, 3069, 3070, 3071, 3072, 3073, 3074 bis, 3074 ter, 3074 quater, 3074 quinquies, 3078, 3081, 3082, 3084, 3085, 3086, 3087, 3087 bis, 3088, 3089, 3090, 3091, 3092, 3093, 3096†, 3097, 3098, 3100, 3101, 3106, 3107, 3108, 3109, 3111

896

INDICES

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM EXPLICATIONIBVS DISCEPTATIONIBVS LIBRIS INSTRVCTVS ab(b)as: 2499, 11; 2500, 8 ab(b)ates Acaunenses: ad 2499–2501 Achivus 2500 Ambrosius 2499 Hymnemodus 2941 Tranquillus 2501 ab(b)ates, eorum virtutes: 2501, 2941 abortare: 2629 Acarifacia: 2468 Acaunum, nomen loci: 2501 postscr. accipe, in initio positum: 2755, 1; 2904, 1 (ubi vide) accipe munera (simm.): cf. s.v. ‘munera accipere’ accusativus absolutus: 2718, 6 (ubi vide); 2887, 8 acerbus: 2345, 2441 (ubi vide), 2787; maxime in iunctura Vergiliana ‘funere acerbo’, cf. ad 2464 frg. B; supra, Index VI A s.v. Verg. Aen. 6, 427; Fernández Martínez Acerbus pp. 327 ss.; praeterea s.vv. ‘crudus’, ‘durus’, ‘indigne’ Acheron (simm.) saepius legitur in carminibus epigraphicis: 2400, 2; 2760, 2; 2775, 3/4; addas loco collectos in Concordanze p. 7 (395 = CLEBrit2 2, 1, Eboraci; 428, 12, Stabiis; 434, 11, Pisauri; 1109, 20, Romae; 1535 A, 7, Romae; 1552, 38, Cilli). Videas Massaro Epigrafia pp. 48–50; Ricci p. 207; Cugusi Tradizione pp. 70–71, Ricezione p. 22, Corpus pp. 30, 39, CLEBrit2 p. 360; Sblendorio Cugusi CLE 428 p. 338 Acheruns: 2400, 2 Aco Acastus Diophanes: 2414, 2564 (ubi vide), 2583 (ubi vide) acrostichis: 2491 (ubi vide), 2500, 2541, 2614, 2615, 2696, 2714, 2717, 2718, 2719, 2820, 2823, 2825, 2847, 2849, 2858, 2860, 2913 (ubi vide); item Bücheleriana 220, 511, 512, 514, 516, 569, 1187, 1613–1616, 1623, 1829, 1830, 1910, 1916, 1967, 1977, cett. Videas Galletier pp. 314–318; Zarker pp. 41 ss., Acrostic pp. 125 ss.; Krummrey Pilarus p. 285 n. 20; Sanders Lapides pp. 183–205; Barbieri pp. 323 ss.; Wolff pp. 106–107; Cugusi Acrostico pp. 121 ss. = Introduzione pp. 113 ss. De versibus extra acrostichidem in carminibus per acrostichidem conceptis cf. e.g. 525, 1829, 1967, cett.: Cugusi Introduzione pp. 72, 118. Plures Galliarum acrostichides videas ad 2491 et Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 99; de provinciis Africae, ad 2717, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 13, Cugusi Acrostico pp. 121 ss. = Introduzione pp. 113 ss. acta = ἀκτή: 2648 A, 6 adcubita: 2695, 2 adesse: 2715, 2791 bis (ubi vide) adire locum quendam purificationis causa: cf. infra, s.v. ‘mutari...’

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

897

Aeacida: 2395 aemulatio: 2830 (ubi vide); cf. 427, 2147 aequius…: 2662; cf. 1156, 1 / 456, 5 / 822, 1, compares s.v. ‘quod filius...’. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm p. 33 -aes des. gen. sing.: 3045 aetas obtorte describitur per plura verba ambagesque: saepissime id fit in CLE, maxime sepulcralibus, 2396, 2760, 2707 bis, 2836, 2872, 2888, cett., cf. Galletier pp. 255 ss., 295 ss.; Fernández Martínez Recursos pp. 355 ss.; Cugusi Fadieni pp. 96 ss.; Sblendorio Cugusi CLE 428 pp. 331 ss. et Introduzione p. 156, cett. ala Sarmatarum: 3012 alere (simm.) natos (suo lacte): 2872, 10 (ubi vide); 3038; 3047 alto loco natus: 2872, 5 (ubi vide) alumnus: 2487; 2544; 2648 A/B (ubi vide); 2961. Cf. e.g. Stoian Tomitana pp. 190 ss.; J. Bellemore, B.M. Rawson, Alumni. The Italian Evidence, ZPE 83, 1990, pp. 1–19; Cugusi Perla p. 96; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2034, cett. Ambrosi hymni: ad 2500 Ambrosius abbas: 2499, 1 amore mulieris (vel adulescentis, simm.) affici ubi primum videris: 2372, 15–16 anans: 2309, 4 Andamus: 2392 ἀνέγκλητος: ad 2372, 13 Angrivarii: 2582 b annos addere/demere/transferre: 2309, 2317, 2849. Cf. Cugusi Aspetti letterari p. 189, Heroon pp. 125–142, CLESard p. 128; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 131, CLEAfr p. 244; Danesi Marioni pp. 211–224; G. Cipriani in Grazia Maria Masselli, Il vecchio e il serpente. Ovidio, Medea e il ringiovanimento di Esone. Introduzione di G. Cipriani, Bari 2009, pp. 5 ss., cett. annus i.q. annos: ad 2546 (Marcus) Antonius orator: 2698 Aonius: 2632, 5 aquae (salutares) et aquarum restitutio: 2507 (prope Aquas Tarbelliacas), 2598– 2599 (Aquis Iasis), 2689 ter (Germisarae) (ubi vide), 2819–2820 (in Thibilitano), 2865 (Calamae), 2965 bis (Germisarae), 3075 (prope Veterem Augustam Aream); item Bücheleriana 290 = CLESard 5 (Norae, 425–450 p.Ch.n.), 913 (Romae, fere 440–461 p.Ch.n.), 899 (Romae, med. saec. VI p.Ch.n.); fortasse 292 (Romae, saec. IV p.Ch.n.), cett. Videas Cugusi CLESard pp. 103–104, Introduzione pp. 101–103; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEThr p. 140, CLEAfr p. 168, CLEGall pp. 124–125. Videas etiam s.vv. ‘Baiae’, ‘thermae’ arcata: 2718, 7 (ubi vide) Ardonixa: 2510 Arimaspes: 2541 Arimaspi: ad 2541 Armea: 2474 armiger: 2413

898

INDICES

Arnovia: 2309 ascendens in... annum: 2337 (?); 2489 B frg. d; 2492 (ubi vide); 2607; 2754, 2911 (?); item Bücheleriana 149 (Nemausi); 182; 1083 (Capuae, saec. I p.Ch.n.); 1084 (Venafri, saec. I p.Ch.n.); 1538 (Romae); 1539 (Segusione, fere altera parte saec. I vel saec. II p.Ch.n.); 1540 et 1541 (Romae, fere saec. I ex. p.Ch.n.); 1542 (Lucae, saec. I ex. p.Ch.n.); 2176 (Ostiae); praeterea Zarker 8, 6 (Romae, saecc. I/II p.Ch.n. opinor), Zarker 182 (Romae, haud post saec. II p.Ch.n.), CLE Fadieni Va (fere 100 p.Ch.n.), cett. Cf. CLEAmmaed p. 100; Cugusi Ammaedara p. 251, Fadieni pp. 91 ss. (= Vsp pp. 1177–1180); Concepción Fernández Mártinez – Alicia Ortiz-Gómez, Epigr 82, 2020, pp. 111–126 aspice: 2588, 1; 2882, 2; saepius legitur in CLE, cf. Lissberger pp. 135–138 et Concordanze p. 50 aspice quam indigne...: 2588, 2; 2591, 1–2 (ubi vide); 2882, 2; praeterea cf. Bücheleriana 1539, 2 aspice quam indigne sit data vita mea (prope Susam) ~ 1540, 2 (Romae) ~ 1541, 2 (Romae) ~ 1542, 2 (Lucae) ~ 502, 2 (Romae) ~ 1083, 2 (Capuae) ~ 1084, 2 (Venafri). Videas Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248, Ritornelli p. 453, Fadieni pp. 91 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 126– 127; et infra, s.v. ‘vide quam dure...’ auctor nomen suum carmini adponit: Aco Acastus Diophanes, 2414 (ubi vide) / 2564 / 2583; C. Valerius Verdullus, 24517 / 2418 (ubi vide) / 2419; Lupus Aquincensis, 2614 / 2615 / 2712 (cf. ad 2614) audi: 2765, 5 Augusta Treverorum: 2541 Augustania/Augustanius: 2593 Augustini carmina et verba: 2686; 2860; 2861 aula: 2856, 1 (ubi vide); 2910 aureum praeceptum: 2334 (ubi vide), 2664 (ubi vide), 2674; videas praeterea Bücheleriana 95 praescr. quidquid nobis feceris, idem tibi spere; 129; 130; 192, 3 ab alio speres, altero quod feceris [~ Publil. sent. 2 (A 2) Fr.]; ILCV 476, 7 quod tibi fieri non vis, alio ne feceris (Concordiae, puto saecc. IV–V p.Ch.n.); fortasse (nisi tamen falsum est) carmen ap. P. Kruschwitz, RPARA 81, 2008– 2009, pp. 507–516, [quo]d tibi non vis [alteri] (?) ne feceris; item, CIL VI, 29947 (Romae); legitur saepius in auctoribus quoque, scil. Publil. laud.; Sen. epist. 94, 43; Hist. Aug. Alex. Sev. 51, 8; Lact. inst. 1, 16, 10; Paulin. epist. 32, 9 quod tibi nolueris, alio ne feceris (Vulg. Tobia 4, 16); Hieron. epist. 121, 8; August. conf. 1, 18, 29 (al.); praeterea Vulg. Mt. 7, 12 et Lc. 6, 31. Cf. Lier p. 588; H. Armini, Eranos 23, 1925, p. 24; Otto pp. 15–16; Testini p. 449; Creaghan p. 74; Tosi pp. 608–609 nn. 1350–1351; Cugusi Pompeiana p. 95 n. 51, Aspetti letterari pp. 255–256, 382, Ritornelli p. 451, Rilettura II, p. 553, Corpus pp. 47–48, 74; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 137–138, CLEDalm p. 34; M. Silvia Bassignano, in Dalla tarda antichità agli albori dell’umanesimo: alla radice della storia europea. Convegno di Studio, Trento 24–25–26 marzo 1997, Trento 1998, p. 111 et n. 92; Françoise Prévot, Une malédiction funéraire contre tout violateur, in Sylvie Crogiez-Pétrequin (ed.), Dieu(x) et hommes. Mélanges en

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

899

l’honneur de Françoise Thelamon, Rouen 2005, pp. 79–99, Ead. in Salona IV, 1, p. 255; Kruschwitz laud., cett. aureus titulus: 2320 (ubi vide); 2324 (?); 2694, 14; item 1086, 7–10 (Romae); 1308, 3 (Salerni) illius cineres aurea terra tegat; Zarker 123 puella cuius cineres aurea terra tegat (Ostiae, med. saec. II p.Ch.n.); carmen ap. G.L. Gregori – M. Massaro, Epigr 67, 2005, pp. 129–157 num. B illius cineres aurea terra tegat (Brixiae, fere 180–220 p.Ch.n.). Videas Cugusi Aureus pp. 5–9, Sarsinate p. 315, Epigramma erotico pp. 450–459, Corpus p. 198 aurificina: 2473 ter Ausonius: ad 2541, ad 2598, ad 2607 ave/salve, in formulis salutandi: 2631 Vlp(ia) Ionice, have; 2761 ave Honorate; 2884 ave Amande; 2936 Cila, salve et v[ale]; 2949 have... Varia Restituta; 2955 ha[ve] Taurici; praeterea 65 Partheni ave (Pisis, saecc. I/II p.Ch.n.); Eng. 91 Vitalis ave (Asisi, aetate incerta); AEp 1984 n. 396 Hyg[i]a hav[e], bene valeatis (in agro Ferrariensi, fere 180–220 p.Ch.n.); AEp 1985 n. 156, 1 have domina Helpis, dulcis anima (Romae, saec. II p.Ch.n.); CIL VI, 18659 Charisi habe (Romae). Pauca legas in Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 43–44, CLEAfr p. 262, Fadieni p. 107 et n. 4 Aviti verba: ad 2490 bacchator: 3099 Baiae: 2786, 2802; Baiae i.q. thermae, cf. Busch pp. 345 ss., Dunbabin Voluptas pp. 6 ss., Guérin-Beauvois pp. 107–118, cett.; locos collectos invenias in Th.l.L. s.v. Baiae, col. 1684, 15 ss. (e.g. 1255, 3; 1910, 1; AL 271 R. = 265 S.B.; AL 873 R., praeterea Monceaux pp. 261 ss.). Cf. etiam s.v. ‘thermae’ balnea rura domus...: 2913 balsamum/balsama: 2586, 6 beati: 2666, 4 Beccut: 2774 bellus: 2372, 17 (ubis vide); 2418, 4; 2430, 1 bene lava (simm.): 2913 (ubi vide) bene valeas qui me salutas (simm.): 2631; praeterea 65 bene valeas quisquis es qui me salutas; Zarker 152 “Partheni, ave”. “bene valeas qui me salutas” (Pisis, saecc. I–II p.Ch.n.); CIL XIV, 1169 = Cugusi Aspetti letterari pp. 248–249 “Glauce, have”. “vene valeas qui me salutas” (Ostiae, aetate incerta). Hic illic formula mutatur, e.g. 2955 “a[ve] Taurici”. “salv(u)s sis, homo bone, [quo]niam me salutasti”; item, 127, 1 bene sit tibi qui legis (in Veliterno); Eng. 91 Vitalis ave! sed tu quisquis es [vale] (?) (Asisi); CIL VI, 18659 “Charisi habe”. “et tu qui leges be[ne valeas]” (Romae); CIL VI, 6457 = Massaro Colombari pp. 28–29 “Gemella salve”. “salvete mei parentes, et tu salve quisquis es” (in columbario urbano Statiliorum, saec. I p.Ch.n.). Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes, pp. 43–44. Videas ut invicem in carmine colloquantur, qua de re dixit Socas Gavilán pp. 153–178, Id. Materiales pp. 183–204

900

INDICES

bilinguia carmina: 2300 (prope Catinam); 2613 (Aquinci); 2627 (prope Scupi); 2642 (Novis); 2689 ter (Germisarae); 2703 (prope Pydnam); 2704 (in insula Tei) (ubi vide); 2707 bis (in Lydia); 2711 (in Trachonitide); 2876 (Caesareae Maur.); 3075 (in loco Vetere Augusta Area); 3076 (Pautaliae); item, Bücheleriana 286 = CLEConst 2 (Constantinopoli); 432 = CLEOr 23 (Thyatirae); 442 = Peek 2011 (Romae); 547 = Peek 2012 (Romae); 622 = CLEOr 31 (in Syria); 811 = Peek 2013 (Romae); 995 = Peek 2008 (Romae); 1072 = Peek 2014 (Deae Aug.); 1197 = Peek 2009 (Emeritae); 1551 = CLESard 6 = Peek 2005 (Caralibus); addas Peek 2007 = Cugusi Testi metrici ripetuti pp. 425–428 (Romae); Peek 2010 (Romae); Peek 2015 (Tibure); carmen Ferrua Iscrizioni p. 75 n. 88 (Romae), cett. Videas e.g. paucis verbis Cugusi CLESard pp. 119–120 et Wolff pp. 100–101 Blandinia: 2953 bona fama gloriaque frui et gaudere apud populum: 2625, 2708 (ubi vide), 2764; non numquam idem exprimitur voce ‘not(issim)us’ (simm.), scil. 2824, 1; 2825, 2 ss. (ubi vide); cf. praeterea Bücheleriana urbana 437, 1111, item 427 (= CLEPann 59), 1988, cett. Videas Cugusi Tema pp. 7–8, 11–12, 16, Corpus p. 195; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 122 brevis scil. vita (simm.): 2757, 4; 2761; 2890, 5 (ubi vide); 2927, 3; praeterea Concordanze p. 69 bucolista: 2828 bustus: 2876, 6; 2774, 5 (ubi vide) -c- pro -g-: 2326 a (ubi vide) cacare: 2624 (ubi vide), 3098 caducus: 2516, 4 (ubi vide) caelestia regna: 2713 B, 2; ad 2549 caelum ~ s(a)elum: 2499, 1–2; 2519, 4 caelus: 2328, 1 caespes: 2406 B, 8 (ubi vide) calex: 2806 Camenae: 2706, 1 (ubi vide); 2731, 8 candida me docuit...: ad 2474 cannabinus: 2718, 7 Canneani: 2800 capita versorum lege... (simm.): est formula per quam acrostichis ab ipso poeta epigraphico in lucem profertur; 2696, 5; 2718, 28; 2820, 6; 2860, 8; 2888, 7–8; cf. praeterea locos collectos in Concordanze p. 861 (sunt Bücheleriana 108, 10–12, Romae; 273 = CLEMoes 20, 9–10, Singiduni, saec. III in. p.Ch.n.; 676, 10, Romae, 395 p.Ch.n.; 696, 3–4, prope Massaliam, 506 p.Ch.n.; 745, 7, in agro Nemorensi; 1511, 10, Madauris, fere 220–320 p.Ch.n.; 1615, 27, Thevesti; 1814, 7– 8, Romae, saec. II p.Ch.n. ex.; 1830, 6 [= 570, 4], Auziae, 315 p.Ch.n.; 1968, 8, Aquileiae, 336 p.Ch.n.); item Zarker 158, 1, Velitris, saecc. IV–V p.Ch.n.; AEp 1975 n. 136, 8, Ostiae, priore parte saec. III p.Ch.n.; ICVR 19744, saec. V

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

901

p.Ch.n., cett. Videas Barbieri pp. 364–371; Cugusi CLEConst pp. 451–452, Acrostico pp. 140–144 = Introduzione pp. 131–135 carere cum accus.: 2432, 10; 2632, 6 (ubi vide); 2695, 8 carere vita/luce (simm.): 2432, 10; 2632, 6 (ubi vide); 2987 carmen antiqui generis: 3107 carmen/carmina, versus (simm.): hae voces, maxime in usu in sermone metaepigraphico qui dici potest, significant carmen ipsum in quo voces leguntur: 2530, 3; 2537 B; 2663; 2690; 2795, 1; 2905; 3064 (?); 3081 (?). Vbique his vocibus utuntur, maxime in urbe Roma, ut patet ex locis in Concordanze pp. 78–79 collectis (sunt Bücheleriana 614, 1, Coloniae Agripp., saec. IV–V p.Ch.n.; 982, prope Brixiam, puto saec. II p.Ch.n.; 990, 9–10, in Albano, saec. I in. p.Ch.n.; 1017, 3, Romae, fere 80–120 p.Ch.n.; 1122, 1, Romae aetate incerta; 1192,1–2, Arelate, saec. II p.Ch.n.; 1274, 24–25, Novi Comi, fere 70–120 p.Ch.n.; 1301, 5, Romae, aetate Christ.; 1357, 1–2, Romae, 472 p.Ch.n.; 1370, 3, Romae, 525 p.Ch.n.; 1403, 21 et 1404, 17 et 1429, 9, Romae, aetate Christ.; 1405, 1, Romae, saecc. IV–V p.Ch.n.; 1683, cett.); addas quaeso e.g. ED 73, 4–5 Ferrua, Romae; CIL XI, 259, 1 ss., Ravennae, altera parte saec. V p.Ch.n., cett. Videas Cugusi Novocomensi p. 169, Corpus p. 117, S. Paolo f.l.m. pp. 285–286; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 217, 277, CLEGall p. 160; Belloc II, p. 82; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2056–2057. Auctores quoque iisdem vocibus eodem modo utuntur, e.g. Mart. 6, 85, 11–12 accipe cum fletu maesti breve carmen amici / atque haec absentis tura fuisse puta, Catull. 65, cett. carmina Christiana antiquissima: 2765 et 2791, cf. ad locc. carmina de animalibus: 2597 carmina episcopis dicata: ad 2520, ad 2903 carmina immortalitatem praebent: 2537, 2731, 2763 carmina per series disposita: 2326 a–e; 2405 A–S, a–f; 2499–2500–2501–2941; 2906–2907–2908; ad 2910; 2913; 2914–2921; praeterea 1551 A–G = CLESard 6 A–P; Fadieni II–V, cett. Videas Cugusi Cicli pp. 373–405, Fadieni pp. 77–143, Introduzione pp. 69–70 carmina votiva: cf. infra, s.v. ‘votiva carmina’ carpere iter: 2625, 3; 2636 (?); 2966, 1 (ubi vide); 2967; praeterea Bücheleriana 1451, 1592, 1950, cett., et cf. s.v. ‘viatoris formula’ castitas: saepissime laudatur in mulieribus – scil. 2309; 2336; 2356; 2372; 2385; 2518; 2607; 2694; 2719, 1 (ubi vide); 2722; 2752; 2762; 2791; 2818; 2839; 2949; 2980 –, item in episcopis/abbatibus – scil. 2491; 2500; 2903 –; cf. e.g. Logemann pp. 12 ss.; Skimina p. 27; Grossi Gondi pp. 174–175; Wolff pp. 88–89; Ladjimi Sebaï Femme pp. 137–138 castra, -ae: 2717, 2; 2718, 23 cata nomen: ad 2781 cedor i.q. cedo: 2695, 3 centenarius: 2641, 2967 centonarius: 2494, 7 (ubi vide); 2952 centones: 2405 C/Q/R; 2489 A frg. b; 2777; 2798; 2862; 2869; 2877; 2902

902

INDICES

cerne/cernite/cernis/cernitis (simm.): est hortatio tritissima ut viator/hospes accuratius visat monumentum, quidquid est, invenitur autem praesertim in carminibus serioris aetatis: 2316, 1; 2490; 2645, 7; 2688, 1 (ubi vide); 2697, 1; 2856, 2; 2862, 1; 2903, 1–2; 2921; 2922 (?); addas nonnulla Bücheleriana, scil. 315, 1–2 (Romae, fere aetate Constantini); 318, 1 (Tipasae, 446 p.Ch.n.); 627, 1 (Salonis, saec. VI p.Ch.n.); 896 = CLEConst 6, 1 (Constantinopoli, med. saec. V p.Ch.n.); 1808, 2 (Tipasae); praeterea Zarker 4 a, 1 (Tegiani, saec. I p.Ch.n.); Suppl. Ital. n.s. 16, 31, 2 (Rosellis, fere 367–369 p.Ch.n.), cett., usque ad IHC 258 (Oveti, 1039). Videas quaeso Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 135, CLEAfr p. 246, CLEDalm pp. 61–62; Sblendorio Cugusi Fadieni p. 110 et n. 3; Cugusi CLEConst p. 459, CLEOr p. 209, Introduzione pp. 61–62, 65–66 chamulcus/chamulcum: 2718, 6 cinis/cineres: 2382, 2694 cito/citto: in carminibus epigraphicis saepissime ubique ponitur de morte/fato ante tempus crudeliter vitam hominum rapiente, quod dilucide exprimitur in urbano 1219, 4–5 heu nimium cito rapte patri, cito reddite fatis / et matri cito rapte tuae, cito redditus umbris; cf. 2302, 6; 2376, 2 (ubi vide); 2574 (?); 2731, 4; 2804, 2; 2949; 2987; addas praeterea Bücheleriana collecta in Concordanze p. 93. Cf. Cugusi CLESard p. 95, Corpus p. 86, Introduzione p. 149; Sblendorio Cugusi CLENeap p. 256; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 96, CLEMoes pp. 78, 118. Idem valent adverbia ‘subito’, ‘propere’, ‘repente’ (simm.), cf. s.vv. clausus tumulo: 2823, 6 cognoscere casus/causas: cf. comm. ad 2544, 7 et infra, Indices X s.v. ‘clausulae’ cohortes: Hispanorum, 2398 frg. c milliaria nova Surorum, 2614 II (?): 3034 II Brittonum: 3105 II Dardanorum: 2634 IV Gallorum: ad 3014 collegia: Canneani 2800; 2898, 1 (ubi vide); 2900, 1; 2942 comes i.q. viator: 2496, 1; 2694, 12 (?) compar, vel uxorem significat vel maritum: 2308, 7; 2309 (bis); 2651, 1; 2707 bis, 5 complere/implere annos: 2348, 2; 2350, 2 (ubi vide); 2423, 1; 2588, 3; 2638; 2733, 1; 2826, 2; 2878 (ubi vide); similiter 2742, 11; 2849; 2965; addas praeterea locos allatos in Concordanze pp. 17, 38–42, 102 (e.g. 1100, 1; 1132, 1; 2125, 3, cett.). Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 42, CLEHisp p. 144, CLEAfr p. 185 complexus: 2549, 4 (ubi vide) concordia coniugum: 2667; 2730 (ubi vide); 2762; 2817; item Bücheleriana collecta in Concordanze pp. 103, 108 (e.g. 739, 6; 1969, 1–3, cett.). Videas Logemann pp. 14 ss., 52 ss.; H. Armini, Eranos 24, 1926, pp. 126–127; Lattimore pp. 275 ss.; Hernández Pérez Poesía p. 131; Cugusi Introduzione p. 90; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 178, cett. Cf. etiam s.v. ‘coniuncta marito’ conditur hoc tumulo: 2510 bis (ubi vide); 2722; 3080 (?)

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

903

conditus: 2432, 1 (ubi vide) conditus/condidi officio: saepius legitur, scil. 2351, 2352, 2669, 2670 (?), 2710; praeterea in locis collectis in Concordanze p. 105 (sunt Bücheleriana 971, 10– 11; 1047; 1152, 3; 1192, 9; 1470, 1; 1471, 3; 1472, 1; 1474, 1; 1475, 1; 1538, 3–4; 2137, 1; 2138, 1, cett.). Cf. Bücheler ad 1474; Armini Conlectanea pp. 35–36; Lissberger p. 77; Hernández Pérez Poesía p. 243; Velázquez pp. 103–105; Cugusi Ritornelli p. 450; Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 42, 49, 99, CLEHisp p. 144, CLEDalm p. 38, CLEOr p. 205; Massaro Te lapis pp. 65 ss. Cf. s.vv. ‘ne nostro doleat...’, ‘te lapis optestor...’ coniugius: 2390, 5 coniuncta marito (simm.): 2473, 1; 2694, 10; 2774, 1 (ubi vide); 2817; 2886, 2; cf. praeterea 2778, 1; videas item s.v. ‘concordia coniugum’ consens: 2585, 3 consociare: 2499, 6 (ubi vide); 2519, 2 (ubi vide); 2520, 6 (cf. 2958); praeterea 1516; Diehl, ILCV III, p. 367; cf. s.v. ‘sociare’ Const(antiniani): 2654 construo simm.: 2409, 7; 2645, 2; 2686, 3. Cf. Cugusi Rilettura II, pp. 541–542 contegor tumulo (simm.): 2590, 2595; praeterea Concordanze p. 114 contemptus mundi: cf. s.v. ‘mundana vs caelestia’ contenta iacent (simm.): 2521, 1 (ubi vide); 2522, 1; 2954, 1; cf. et 2017, 1 contumulo: 2356, 2 (ubi vide); 2406, 8 convicia: 2301, 3; 2405 I, 1 convivium: 2560 corona: 2545–2547 (ubi vide); 2744 (ubi vide); 2903, 9/23; 2905, 4; 2941 bis (?); 2981; 2983 (?). Cf. Diehl, ILCV III, p. 331; Janssens pp. 303 ss., Cugusi CLESard p. 149, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 184; saepius in clausula, infra, Indices X s.v. ‘clausulae’ corpus terra tegitur, anima ad astra volat: oppositio trita, nam topos quidam in CLE vulgatissimus est animam a corpore post mortem disiungi, illa caelum petente hoc autem in tumulo manente, legas carmina 2312; 2409, 1–2; 2489; 2499, 1–4; 2500, 11–12; 2519, 4; 2520, 4; 2524, 1–2 (?); 2544, 4; 2577 (?), 2653, 4; 2719, 2–3; 2783, 3; 2818, 5–6; 2859; Appendix Hisp.; paulo aliter 2903, 22; praeterea locos collectos in Concordanze pp. 71–73 passim (Bücheleriana 688 [449 p.Ch.n.]; 700 [518 p.Ch.n.]; 1362 [501 p.Ch.n.]; 1389 [579 p.Ch.n.]; 1444 [saec. V p.Ch.n.]; 2100 [551 p.Ch.n.], cett.). Videas Caesar pp. 42–43; Van Bleek pp. 114 ss.; Tolman pp. 99 ss.; Galletier pp. 60 ss.; Brelich pp. 80 ss.; Lattimore pp. 36 ss.; Sanders Bijdrage pp. 292 ss., 310, Licht pp. 478 ss., 522–523; Besouw pp. 113 ss.; Pikhaus Levensbeschouwing pp. 295 ss., 468 ss.; Pietri Grabinschrift col. 547; Janssens pp. 78 s.; Carletti Iscrizioni pp. 74, 75, Epigrafia p. 223; Cugusi Aspetti letterari p. 56, CLESard p. 179, CLEConst p. 12, Introduzione p. 100; Hernández Pérez Poesía pp. 112–113; Wolff p. 78; Sblendorio Cugusi CLENeap pp. 262–263 (= Vsp pp. 1074–1075), Alcuni carmi pp. 2051– 2052; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 102, CLEHisp p. 170, CLEGall p. 139, demum Vsp p. 1859

904

INDICES

cremare: 2411, 4 (ubi vide); 2704, 5 Crhistus/Crhistianus (sic scribitur): 2439, 3 Crhisti; 2906, 3 Crhistianum; 2908, 1 Crhistianus; ad 2704; item 1808, 11; praeterea ICVR 13808, 11 Crhistiana, ICVR 13355 [C]rhisti (Romae): videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 185, CLEOr p. 195; de Africa autem cf. Hoffmann Quaestiones p. 79. Plura invenias in Concordanze pp. 121–122 crispificus: 2598 cruces i.q. tormenta: 2500, 13–14 crudelis: 2302, cf. praeterea s.vv. ‘acerbus’, ‘crudus’, ‘durus’, ‘indigne’ crudeliter: cf. s.v. ‘indigne’ crudus: 2878, 3, cf. etiam s.vv. ‘acerbus’, ‘durus’, ‘indigne’ cuillula: 2636, 3 cunnus: 2373 a cura (alicuius): 2867, 3 dativus Graecus (-ceti/-neti): 2309 Cyriaceti, 2987 Marcianeti; de hoc dativi genere compares quaeso Aelianeti (cf. ILCV 3379 et 3877), C(h)resteti (CIL XIV, 2341: Th.l.L. onomasticon, s.v. Chrestis), Agapeti, cett. Cf. A. Bindel, De declinatione Latina titulorum quaestiones selectae, Diss. Ienae 1912, pp. 51–53 et Leumann p. 460 de longe: 2718, 6 de sub: 2786, 2 debitum vitae solvere/reddere (simm.): hanc sententiam (vel simm.) saepissime exhibent cum carmina gentilium tum Christianorum, 2322 (?), 2508; 2589; 2659; 2696; 2707 bis; 2732; 2783; 2795; 3002 (?); 3013 (?); addas Bücheleriana collecta in Concordanze p. 146 (965 praescr.; 1168/2704 = CLEOr 17, 3; 1316, 4 debita persolvi; 1536, 3 ultuma quae potui debiti persolvi, cett.), item e.g. urbana Christiana ICVR 6464; 23396, cett.; ineditum carmen urbanum in Palazzo della Cancelleria repertum (fere 1–50 p.Ch.n.), [me] (?) debitum fato dar[e]; praeterea complures titulos soluta oratione conscriptos, e.g. Africum AEp 1991 n. 168, cett. Cf. Lier pp. 578 ss.; Tolman pp. 86–87; Galletier p. 88; Brelich pp. 40–41; Lissberger p. 37; Lattimore pp. 170–171, 319; Janssens pp. 75 ss.; Cugusi Aspetti letterari pp. 253–255, Corpus p. 61, CLEConst p. 451; Hernández Pérez Poesía pp. 94–95; Camacho pp. 244–246; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 132–133, CLEAfr pp. 217–218, CLEDalm pp. 30–31, CLEGall p. 126; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2045, cett. deceptus fato: 2681 (ubi vide) decoro: 2400, 4 decus, vox elativa: 2518, 5 (ubi vide): 2825, 1 (ubi vide). Cf. s.vv. ‘elativa vox’, ‘diadema’, ‘flos’ defensor civitatis: 2764 defixiones: cf. Appendix def. deflendus: cf. s.v. ‘flend( )/deflend( )’

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

905

desine (desinite) flere / ne fleas: 2355, 1; 2430 bis, 1 (?); 2508, 2; 2774, 9; 2874, 3 (?); 3008 (?); addas locos in Concordanze pp. 159 collectos; ut multi viderunt, est formula pertinens ad fletum luctumque ob propinquorum (simm.) mortem: Colafrancesco Destino pp. 58–59; Massaro Composizione pp. 195, 203–204; Cugusi Tradizione p. 90, Aspetti letterari pp. 367–369, Ritornelli p. 454, Fadieni p. 104 et n. 1 (Vsp p. 1192), Rilettura II, pp. 545–546 (Vsp pp. 828 ss.); Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 146; Hernández Pérez Poesía p. 85; Chapa pp. 355–379. Cf. etiam s.vv. ‘noli dolere’, ‘parce’, ‘hoc voluit fatus meus’ dextera (alicuius): 2706, 4 dextrata virgo: 2641 diadema, vox elativa, cf. ad 2527 et s.vv. ‘elativa vox’, ‘decus’, ‘flos’ dialogi per lusum ficti: 2349, 2418, 2435, 2575, 2745, 3027 dicare: 2581, 2643, 2714, 2716, 2717, 2718 dignari/dignus: 2958, 2779, 2981 dignitatis provectio: 2643, 2714 dignus honore: 2523, 3 dimovo: 2795, 2 D(is) M(anibus) / D(is) M(anibus) S(acrum): adclamatio maxime in usu in titulis gentilium (cf. Indices IV s.v. ‘Manes’), sed ne Christianis quidem ignota, quin etiam non numquam inveniuntur in eodem titulo iuxta posita et adprecatio gentilium, ‘DM(S)’, et chrismon/formulae Christianorum, e.g. 2307 (ubi vide), 2776 (ubi vide), 2781, 2832 bis (ubi vide), praeterea ILCV 3886–3903, 3910– 3933, cett.: tota de re in universum cf. Diehl ILCV III, pp. 425–427; Pietri Grabinschrift coll. 565 ss.; Carletti Iscrizioni p. 149; H. Norberg, Le sigle DM(S) dans les tituli de la ville de Rome, in H. Zilliacus, Sylloge Inscriptionum Christianarum veterum Musei Vaticani, I, 2, Helsinki 1963, pp. 211–222; M. Letizia Caldelli, Nota su D(is) M(anibus) e D(is) M(anibus) S(acrum) nelle iscrizioni cristiane di Roma, in Di Stefano Manzella Vaticano pp. 185–187; paucis verbis Cugusi CLESard p.157, Corpus p. 90, Epilegomeni p. 445, item libros allatos in Vsp p. 1365 D(is) M(anibus) et memoriae aeternae (simm.): 2948, 2953, 3028, cf. 2496 D(is) M(anibus) et perpetuae Securitati: 2600 frg. 1; 2606; 2961 (ubi vide) D(is) M(anibus) et quieti aeternae: 2950, 2951, 2952 discordias componere: 2490, 18; praeterea Bücheleriana 1516 (de Sidonio), 1368 (de Ennodio), 1387, 20 (de Nicetio), 2097, 8 (de Prisco); item RICG XV, 81. Cf. Cugusi Aspetti letterari p. 326 discumbens (in convivio): 2702 discus: 2465, 2551, 2621 disiunctio corporis et animae: cf. s.v. ‘corpus terra tegitur...’ divitiarum contemptus: 2436, 2465, 2499, 2501 dogma: 2326 a (ubi vide); 2490, 19. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 134 dolus: 2742, 7 (ubi vide); 2986 bis, 5 dominus (erotice): 2418

906

INDICES

domiseda mulier, domus servatrix: 2309; 2335; 2818 (ubi vide); 2980; cf. praeterea Bücheleriana 52, 8 (Romae, aetate fere Gracchorum); 56, 4–5 (Traiecti ad Lirim, aetate Caesariana); 237, 2 (Romae, Hadriani aetate); 381, 1 (in agro Aquilano); 1988, 8 (Romae, altera parte saec. II p.Ch.n.); 2107 A, 4 (Madauris). Vide Logemann pp. 80 ss., Skimina pp. 31 ss., Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 162–163, 170, Cugusi Corpus p. 54, Hanne S. Nielsen, ZPE 214, 2020, pp. 53–66, cett. domus/sedes aeterna (vel simm.): locutio tritissima in CLE sepulcralibus, ubi sepulcrum quidem significat: 2310, 1–2 (?); 2316; 2333; 2378; 2391; 2661 (?); 2667; 2690, 7 (ubi vide); 2711 a; 2730; 2884 (?); 2960: 2961; 3101; 3110; addas locos collectos in Concordanze pp. 19, 182–183 (e.g. 433, 460, cett.). Cf. Lier pp. 464–465, 563 ss.; Thompson pp. 28 ss.; Galletier pp. 20 ss.; Brelich pp. 9–10; Tolman pp. 108–109; Lissberger p. 63; Lattimore pp. 166 ss., 247 ss.; E. Stommel, s.v. domus aeterna in RACh IV, Stuttgart 1959, coll. 109 ss.; Barbieri pp. 334 ss.; Sblendorio Cugusi Osservazioni p. 166; Massaro Epigrafia pp. 187– 190; Cugusi Aspetti letterari p. 56, CLESard p. 133, Introduzione pp. 89–90; Hernández Pérez Poesía pp. 118, 130 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLE Hisp p. 130, CLEAfr p. 178, CLEOr p. 209, CLEDalm p. 82 dormitorium: 2924 ducenarius: 2641, 2964, 2966 dulcis amica: 2531 dulcis amor: 2603 dulcis eras: 2539, 2 (ubi vide) dulcius melle: 2950 (ubi vide), 2951 dum... dum: 2680, 4 dum vita manebat: 2496, 3/16; item 628, 1 (Arelate); 1969, 1 et 2107B, 2 (Madauris, saecc. II/III p.Ch.n.); locutio desiderium quoddam vitae iam amissae exprimit; cf. et Indices VI A s.v. Verg. Aen. 5, 724 et 6, 608/661 dum vixi / quamdium vita data / vixi quo(a)d volui/potui (simm.): sententia fere Epicurea “vive in dies et horas, neque morti neque fato ullus eripi potest, quam ob rem vitam quam optime transigas”: 2433 (ubi vide); 2583; 2625 (ubi vide); 2614, 4 (ubi vide) = 2615, 4 = 2712, 4; 2647; 2700 a/c; 2708; 2723; 2765; 2767; 2774; 2828 (ubi vide); 2851; addas praeterea locos collectos in Concordanze p. 190 (76, 3 vixi qua potui, Beneventi; 187, Beneventi; 1876, 3 vixi qua potui, Tiluri; 134, 3 vixi quam diu potui, Romae; 992, 1 vixi quad potui, in Liburnis; 84, 4 [vix]si [eg]o dum volui bene, Mantuae ~ CLE Fadieni IV, 4 vixsi qua et potui quadmodum volui bene; 991, 1, Romae; 82, 10, prope Burnum; 243, in Galatia; 2215, Caesenae), item CIL VI, 23942 = Chol. 1114; oratione soluta quoque, e.g. ILatAlg II, 1, 933; CIL X, 3010 (Puteolis), Africum CIL VIII, 7219. In his formulis autem vel verbo ‘possum’ vel ‘volo’ utuntur. Tota de re videas Lier p. 591; Brelich pp. 59–60; Cugusi Fadieni p. 88, Corpus pp. 66–67; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 89, CLEHisp p. 182, CLEAfr p. 234, cett. Cf. etiam s.vv. ‘Epicurea doctrina’, ‘vive dum vivis...’ durus/dure: cf. s.vv. ‘acerbus’, ‘crudus’, ‘indigne’

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

907

edi, bibi...: sententia Epicurea, 2732 vixi lusi co[ ] (ubi vide). Videas Bücheler CLE I, p. 91; Cugusi Aspetti letterari pp. 32 (nn. 31–32), 39; Hernández Pérez Poesía pp. 265 ss.; Courtney ML pp. 369–370; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEOr p. 193 egerat annos: 2569, 1 -ei- pro -i-, antiquitatis signum: legitur 2313; 2379; 2400; 2401; 2402; 2423; 2550; 2698; 2934; 2935: videas comm. ad locc. elativa vox: 2518, 5; 2527, 3 (ubi vide); 2738 (ubi vide); 2821; 2825, 1; praeterea s.vv. ‘decus’, ‘diadema’, ‘flos’, ‘genetivus elativus’. Cf. Diehl ad ILCV 1071, p. 208; Decimo Magno Ausonio Epistole, Introd., testo critico e commento a cura di L. Mondin, Venezia 1995, p. 166; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEOr p. 183 (Vsp p. 1691), CLEAfr pp. 181, 229, CLEGall pp. 144–145, CLERaetNor p. 147; Cugusi Introduzione pp. 104–105, Edizione pp. 448–449 eleemosyna: 2491; 2903; 2906–2908 (ubi vide) Elysii campi: saepius memorantur in carminibus Africis, e.g. in Carthaginiensi 2742, 10; in Ammaedarensi 2760, 3; in Mactaritanis 2775, 6 et 2778, 2; in Sitifensi 2888, 2; fortasse in Volubilitano 2928, 1; item in locis Büchelerianis collectis in Concordanze p. 201 (e.g. 758, 773, 1443, 2018, cett.); in Christianis quoque, vi tamen mutata, cf. Galletier p. 212; Brelich p. 15; Carletti Iscrizioni p. 150, Epigrafia p. 225; Wolff p. 77. Tota de re videas Tolman pp. 104–105; Lattimore pp. 40–42, 61–62; Besouw pp. 97 ss.; Barbieri pp. 317 ss.; Sanders Licht p. 493, Lapides pp. 345 ss., maxime pp. 359, 385, 389; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 107, CLEMoes p. 66, CLEAfr pp. 203–204, CLEOr pp. 201– 202; Cugusi Introduzione pp. 106–107 en: 2378, 4; 2649, 10 (?); 2786,1; 2888, 2 eniti = parere: 2872, 4 ensifer: 2581, 4 eo/venio (simm.) cum infinitivo: 2742, 1 (ubi vide); 2781, 2–3 Epicurea doctrina, Epicureae sententiae: 2343, 2370, 2397, 2402, 2583, 2614–2615, 2625, 2647, 2708, 2712, 2732, 2755 (ubi vide), 2786, 2828, 2947, 2953; cf. etiam s.vv. ‘dum vixi...’, ‘edi bibi...’, ‘vive...’ epigramma longum: 2372, 2423, 2490, 2598, 2718, 2903, fortasse 2717; praeterea Bücheleriana urbana 111, 1109, 1142, 1988, cett., Gallicum 2100, Dalmaticum 1141, Novocomense 1178, Africum 1552, cett. Videas quaeso e.g. Cugusi CLE 1988 pp. 233 ss., Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 121 ss., cett., in universum totum librum qui iscribitur Epigramma longum (ed. Morelli, 2008) episcopi: – Africarum provinciarum: Cresconius 2903; praeterea Alexander 1808/1837; – Dalmatiae: Synferius 2673; Esychius 2673; Petrus 2677; Stefanus 2688; – Galliarum: Avitus 2490; Domninus 2491 (cf. ad loc.); Perpetuus 2528; Iamlychus 2510 bis; Remigius 2533; praeterea Sidonius Apollinaris 1516, Vivenciolus 1838; Priscus 2097; Namatius RICG XV, 99, Pantagathus RICG XV, 95, cett.; fortasse 2520 (ubi vide) et 3020;

908

INDICES

– Hispaniarum: Sergius 2445 (ubi vide); Iustinianus 2939; fortasse 2439; praeterea 699, 725, 1392, cett.; – Macedoniae: Iohannes 2703; – Norici: Gaudentius 2586; praeterea Valentianus 1378 = CLERaetNor 3 episcopi, eorum virtutes: 2445, 2490, 2903. Videas Consolino Ascesi pp. 117 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 275, CLERaetNor pp. 146–149, CLEGall pp. 97–98, 99–100, 141; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2042–2043; – sancte agere; 2445; 2490; 2491; – munifice et liberaliter agere in pauperes: 2445; 2490; 2491 (ubi vide); 2903, 20; 3089 (?); item Bücheleriana 511, 7; 778 (saecc. IV-V p.Ch.n.); 1837 (saec. V p.Ch.n.); 1378 (548 p.Ch.n.); 1387 (573 p.Ch.n.); 1424 (saec. VI p.Ch.n.); ICVR 4152, 5 (Romae, 530 p.Ch.n.), cett. Praeterea cf. s.v. ‘liberalitas in pauperes’; – captivos redimere: 2445, 6; 2491, 6 (ubi vide); – satiare esurientes; 2445, 7; 2490, 15; 2491, 7; – vestimentis tegere nudos: 2491, 7; cf. 1378, 4; – iustitiam colere: 2490; 2491, 4; 3089 (?); praeterea De Rossi II, p. 113, 78 = Binazzi ICI VI, 44, 6 iustitiae cultor largus et hospes erat (Spoleti, fere 400– 450 p. Ch. n.); item Bücheleriana 705, 6 iustitiae cultor (Vercellis, saec. V p.Ch.n.) ∼ 1371, 3 (Formiis, 529 p.Ch.n), 1375, 12 iustitiae cultor, pacis amator eras (Romae, 533 p.Ch.n); 1391, 9 iustitiae custos (Romae, saec. VII in.); 1424, 7 iustitiae sector (Atripaldae); dein De Rossi II, 1, 75 = Binazzi ICI VI, 88 (vel Spoleti (?) vel Romae ad Sanctum Petrum); ICVR 3906, 7 iustitiae custos (Romae, altera parte saec. VI p.Ch.n.); – discordias componere: 2490, 18 (ubi vide), cf. 1362 et 1516; – aedes sacras renovare et restituere: 2445; 2449 (ubi vide); 2939, 3. Cf. Cugusi Testi metrici ripetuti pp. 422 ss., Cicli pp. 384, 392 ss. passim, RPARA 76, 2003–2004, pp. 554–555 – litteris studere: 2490, 21 ss.; 2939, 6; cf. 1516 equorum nomina: 2802, Appendix def. (?) ereptus fato: 2849, 8 (ubi vide) erus: 2706, 4 es bibe lude (simm.): topice ponitur, 2343 lude iocare veni (Cordubae) (ubi vide); 2370 es bibe lude veni (Gadibus); 2397 [e]dae bibe lude venis (prope Myrtilim); 2947 lude iocare veni (Lugduni) (ubi vide); praeterea 935, 19 es bibe lude (Pompeiis) et ad 1500 es [bibe] lude veni (Saborae, fere saec. II p.Ch.n.); addas, extra metrum, Hadrumetinum AEp 1960 n. 91 vive [i.q. bibe] lude dona; alibi ‘bibe’ tantum legimus, ut puta CIL XIII, 10018, 44g (Etaples, Belg.) et CAG 62, 1, 297 (Bononiae, Belg.). Videas Bücheler ad 1500; Galletier p. 80; Cugusi Aspetti letterari pp. 34, 240–241; Hernández Pérez Poesía pp. 265 ss.; CLEGades pp. 247–249; Camacho pp. 121–122; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 141, 159, CLEGall pp. 149–150; generatim, Tosi pp. 578–579 escipe/excipe: 2532; 2534 (ubi vide); 2561 (ubi vide); 2565; 2570; 2571 esse ad (simm.): 2591, 4 (ubi vide); 3042, 2

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

909

etymologica figura: 2459, 2590, 2887, 2898, 2961. Videas in universum totum librum Landgraf (1881) evasi effugi...: cf. s.v. ‘Spes et Fortuna valete’ exaudire preces: 2887, 8 exceptorium: 2865 exemplum/exemplus: 2500, 5 exitor: 2695, 9 exoptare: 2625, 2 explicatio imaginum et figurarum: cf. s.v. ‘mythologica...’ extruere (simm.): cf. Cugusi Rilettura II, pp. 541–542 facella: 2584 facere (absol.): 2953 facere: coniungitur cum inf., 2695, 8 faciendum fuit: cf. s.vv. ‘hoc voluit fatus meus’, ‘noli dolere’ fama/virtus in aeternum manet: 2719, 22; 2849, 2 fata (plural.): 2302, 2; 2356, 1; 2430, 1; 2605, 1; 2639, 1; 2662, 1; 2948, 1; 2986; plura videas Concordanze pp. 250–254 passim (carmina 555, 4; 1208, 4, cett.) fato deceptus (simm.): 2411 (ubi vide), 2681 (ubi vide), 2959, 3091. Cf. Mariné Bigorra IHV p. 217; Gómez Pallarès CLECat p. 53; Hernández Pérez Poesía pp. 38–39; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 113–114, CLEHisp pp. 171–172, CLEDalm p. 50 fatum non potest moveri: 2605 (ubi vide), 2694, 15–16 (ubi vide); addas e.g. 465 B, 19; 995, 22; 1051 (Concordanze pp. 159–160). Videas Brelich p. 27 maximeque Cugusi Codice pp. 336 ss.; praeterea s.vv. ‘desine...’, ‘rapio’ fatus (mascul.): 2391, 1; 2601; 2695; cf. praeterea s.v. ‘hoc voluit fatus meus’ feci quod potui: cf. s.v. ‘pro meritis’; speciatim, ICVR 24312, 6 (Romae, aetate papae Syricii, 384–399); AEp 1997 n. 362, 3 quot potui lacrimas aeternaq(ue) munera misi (in Larinati, aetate incerta), cett. femininum genus pro neutro: 2717, 2 fero, i.q. aufero, 2639, 1; 2648 A, 9 fero, ferere: 2405 O, 12 (ubi vide) Ferociana: 2695 ferveo/fervidus: 2500, 1; 2586, 8; 2598, 14–15; 2717, 12 (ubi vide) fictilia laudantur: 2503 (ubi vide); 2705 (ubi vide); praeterea 360 fida coniunx: 2537 A, 2700 c fides uxoris: 2700, 2807; cf. Logemann pp. 51 ss. fila (vel stamina) Parcarum: 2311; 2368 c; 2632 A, 2 (ubi vide); 2757; 2808; cf. 1997 ~ 2808; praeterea Bücheleriana 443, 5–6; 492, 5; 494, 4; 501, 6; 627, 7; 1114, 4; 1128, 1; 1144, 1; 1516, 14; 1523, 8; 1549, 17; 1997, 2; fortasse 1668 = ICVR 4792 adn.; addas ICVR 3902 et 14970 (?), cett.; inde ab Ov. am. 1, 3, 17, unde multa carmina pendent. Cf. Armini Sepulcralia p. 57, Lissberger p. 26, Lattimore p. 160, Siat pp. 329, 336, Cugusi CLESard pp. 173–174, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 46, 66

910

INDICES

fimbria/fimbriae: 2627, 5 flammifuga: 2300 bis flebilis: 2378, 1 (ubi vide); 2430, 7; 2440 B, 2; 2464 frg B, 2; 2479, 1 (ubi vide); 2590, 2; praeterea Concordanze p. 270 (carmen 627, cett.); addas CLE Fadieni II (prope Ferrariam), AEp. 1974 n. 260 (Puteolis, saec. II in. p.Ch.n.), cett. Cf. Cugusi Corpus p. 60; Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 83, 117 n. 4, 137 (Vsp pp. 1170, 1206), CLEPann p. 44, CLEHisp p. 153, CLEGall pp. 88–89, praeterea infra, s.v. ‘flend( )/deflend( )’ flend( )/deflend( ): 2323, 4 [ - - - flen]dus obit; 2350, 3 [ob]it diu flenda m[arito]; 2550, 1; 2706, 1 deflendus… Cameniṣ; 2889, 7 deflendum... lustrum; 2988, 7 flende memoriae; praeterea 1214, 2/10 (in Sabinis); 1422, 2; 1560 B, 6 (in Picenis); 1183, 12; 1419, 4; 1989, 2, cett. (cf. Concordanze pp. 270–272); AEp 2001 n. 552 flende gen[i]toribus tormenta liquisti (Romae, fere 350–420 p.Ch.n.). Vox poetica esse videatur, nam legitur Sen. Oed. 33; [Sen.] Oct. 10/167; Stat. Theb. 12, 122; Sil. 9, 260; Iuvenc. 4, 127; Paul. Nol. carm. 10, 127; Ven. Fort. carm. 2, 16, 133, cett. Videas Cugusi CLESard p. 186, Epilegomeni p. 446; Sblendorio Cugusi Merkelbach – Stauber pp. 397–403 = CLEOr pp. 229–235; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 268 flere: verbum iterum iterumque luctum indicat ob mortem cuiusdam a populo laudati atque amati: 2335 (ubi vide); 2847 (ubi vide); 2890. Videas Cugusi Tema pp. 12–13, Spunti p. 893, Corpus pp. 23, 54; ceterum, saepius legitur in CLE, cf. Hernández Pérez Poesía pp. 75 ss. fletus deorum ob mortem poetarum: 2706, 1–2 florentes anni / in flore iuventae / flos iuventutis (simm.): 2323, 3; 2333, 1; 2345; 2376, 2 (ubi vide); 2490; 2496, 4 (ubi vide); 2504 (?); 2632 B; 2636; 2648; 2680; 2694; 2847; 2896, 1; 2961; 2976; 3018; addas locos collectos in Concordanze pp. 272–273. Est thema quoddam quod dicitur, de quo cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 136–137, CLEAfr p. 272, CLEGall p. 106; Cugusi Edizione p. 437, cett. Cf. infra, ‘flos iuventutis...’ flores mortuis oblati (simm.): 2367, 2448; Brelich pp. 39 ss., Lattimore pp. 133 ss., Cugusi Aspetti letterari pp. 268 ss. floresco = floreo: 2490, 7 (ubi vide); 2515/2568 flos iuventutis/iuventae: 2376, 2; 2496, 4; 2504; 2680, 2; 2694; 2847, 2; 2896, 1; 2961; 2976; praeterea aliquot loci collecti inveniuntur in Concordanze pp. 272– 273 (carmina 472, 1, Auziae, cett.). Archetypice Verg. Aen. 7, 162 (supra, Indices VI A). Cf. supra, s.v. ‘florentes anni...’ flos recisus (simm.): 2636, 5 ss.; 2648, 8–9 (ubi vide): 2679,1 (ubi vide); 2886. Cf. Tandoi Scritti I, pp. 203–222; Cugusi Perla p. 94; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 55–56, 93, CLEAfr p. 242, CLEDalm p. 45 flos, vox elativa: 2738 (ubi vide); 2821. Cf. s.vv. ‘elativa vox’, ‘decus’, ‘diadema’ fluentum/fluenta: 2648 A, 1 (ubi vide); 2865, 1; 3088, 2 fluor: 2820, 5 fonte renatus: 2481, 5; 2519, 3 (ad loc.); videas CLEGall pp. 138–139. Praeterea cf. s.v. ‘renatus’

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

911

forma/pulchritudo: 2364 (?); 2372, 9/17 (vide ad loc.); 2376; 2496; 2578 (?) (ubi vide); 2648 B; 2734; 2824; 2872; 2987; praeterea Concordanze pp. 275–276, 771– 772 (e.g. carmina urbana 995, aetate Tiberi; 973, 1033, 1035, saec. I p.Ch.n.; 856, saec. III p.Ch.n.; Gallica 1200, 1443 A; Moesicum 1707 (?), cett.). Cf. Logemann pp. 111–112, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 138; Cugusi Edizione p. 438; Vsp pp. 867, 1766 formulae sepulcrales: sunt (videas quaeso s.vv.) ascendens in... annum aspice quam indigne bene valeas qui me salutas complere/implere annos conditus/condidi officio desine flere faciendum fuit hic ego qui iaceo hic iacet / hic situs est hoc voluit fatus meus / fatum meum lege quam dure sit mihi vita data noli dolere optamus cuncti, sit tibi terra levis poma/mala matura praeteriens dicas... pro meritis... properavit aetas quod filius debuerat facere... (simm.) quod fueram non sum si non molestum (simm.) si quaeris nomen... / si quaeris qui sim... sine crimine (ullo) / sine culpa / sine fraude vivere STTL / s(it) t(ibi) t(erra) (levis) tegitur tumulo viatoris formulae (resta viator, resiste viator, consiste viator, praeteriens... lege, simm.) vide quam dure/indigne... vivite felices... Fortuna et Fatum (simm.): 2959 (ubi vide), 3038 fruer(e): 2802 frumentarius: 2952 fruniscor cum acc.: 2487, 4 (ubi vide); 2616, 1 fulgo/fulgĕre: 2501, 19 funde preces: 2523, 2 fundere lacrimas: 2742, 2 (ubi vide) funere raptus: 2957 fungor cum acc.: 2593 a (ubi vide); 2692, 3; 2783

912

INDICES

futuere: 2373, 3045 garrulus/garrule: 2405 G; 2528, 18 (ubi vide); 2585, 2 (ubi vide) genesis: 2487, 3; 2695, 8; 2887, 5; 3039 (ubi vide); fortasse 2897, 4; addas praeterea locos allatos in Concordanze p. 297 et Th.l.L. s.v. genesis, col. 803, 24 ss. (555 = CLEPann 48, 4; 1968, 4; 1992 = CLERaetNor 13, 5; 2013, 2), item ILCV 3312. Videas Carletti Iscrizioni p. 70; Cugusi Corpus p. 91; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann. pp. 106, 126, CLEMoes pp. 129–130, CLEThr p. 129, CLEAfr p. 265, CLEGall pp. 94–95; Sblendorio Cugusi Sitifense p. 169 (= Introduzione p. 169), Alcuni carmi p. 2035 genetivus elativus: 3032 bis; cf. praeterea s.v. ‘elativa vox’ genitor - (g)natus: 2573,1 genuculum: 2418, 1 gladiatoria ars: 2334; 2463; 2681; 2992 gladiatorum nomina: Appendix Gall. gladius (transl.): 2780 gloria: cf. s.v. ‘populus laudans...’ gloria Romanorum: ad 2697, 4 gravis (nulli est): 2894, 1; 2929, 4 (ubi vide); praeterea 226, 1313, 1321, 1552 Gregorius Turonensis: 3021 grex (fem.): 2586, 8 gurgus (fem. ?): 3106 habet = est: 2798, 2 (ubi vide); 2825, 8 hapax legomena: a) sunt voces: adcubita, arcata, calex, cedor, consens, crispificus, cuillula, dimovo, flammifuga, harenaceus collis, ịṃ|mar〈c〉ere, Iovigena, maestificus, metacula, navicola/navicolus (?), opulum, primisia (?), productores, rescire, tra(ns)versare, visitum, cf. s.vv. et comm. ad locc. b) sunt nomina vel hominum vel mulierum: Acarifacia, Andamus, Ardonixa, Arimaspes, Armea, Arnovia, Augustania/Augustanius, Beccut, Blandinia, Ferociana, Ilo, Iovigena, Leburna, Matero, Medico, Sagila, Seuso, Sirasteiun/Siresteiun, Thiaminus, Viperius, Zile, cf. s.vv. et comm. ad locc. harenaceus collis: 2717, 11 (ubi vide) heu/eheu (simm.): saepe ponitur in initio versus: 2573, 1 (ubi vide); 2574, 2; 2665 B, 6; 2824, 4; 2862, 3; 2970, 1; 3079 bis; Appendix Afr.; fortasse 2665 A, 1; addas locos collectos in Concordanze pp. 199, 316–317 (sunt Bücheleriana 219, 20 et 614, 5, Coloniae Agrippin.; 1116, 1, Moguntiaci; 412, in Baetica; 440 = CLEPann 27, 1, Brigetione; 587, 7 in Dalmatia; 1170, 7, Arimini; multa in urbe Roma); praeterea carmen ap. M. Cristina Franco, Epigr 33, 1971, p. 83, v. 2 (heu nate infelix...); carmen ap. Marina Silvestrini, in C. Marangio, A. Nitti (eds.), Scritti di antichità in memoria di Benita Sciarra Bardaro, Fasano 1994, pp. 255–260 et Ead. – M. Massaro, Epigrafia e territorio. Politica e società. Temi di antichità romane, V, a cura di M. Pani, Bari 1999, pp. 160–178, cett. Videas in universum

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

913

Th.l.L. s.v. eheu, col. 297, 5 ss., Hofmann pp. 113–114, 358, cett. Vox ‘heu’ saepius pathos exprimit, de luctu ponitur propinquorum et amicorum hic ego qui iaceo: 2640 (ubi vide); 2646, 1 (ubi vide); 2652, 1 (?); 2874, 1 hic iacet / hic (re)quiescit: est formula iacendi (ita vel simm.), saepissime posita in initio carminis: videas 2411, 2432, 2524, 2542, 2558, 2576, 2617, 2654, 2693, 2695, 2732, 2859, 3019 (supra, Indices I), praeterea locos innumeros collectos in Concordanze pp. 320, 343–346 passim, 632–633, cett. hic pax aeterna moretur: 2768 (ubi vide), 2798; item cf. Tigavense 2144 hic situs est: est formula iacendi, saepe breviata HSE, saepissime posita in initio carminis: 2303 (?), 2587, 2762, 2769, 2706, 2777, 2848, 2892, 2927, 2960, 2989, 2997 bis (cf. supra, Indices I); addas locos innumeros collectos in Concordanze pp. 761–763. Videas Tolman pp. 23 ss., Galletier pp. 216 s., Cugusi Ricezione pp. 17–18, cett. Hieronymi carmina et verba: 2713 hoc concluduntur membra... (simm.): 2521 (ubi vide), 2522, 2954 hoc voluit fatus meus/fatum meum: est formula quaedam “fatum minime flecti posse” 2337, 2559, 2601, 2875, 3100 (?); addas locos collectos in Concordanze pp. 172, 177, 245, 246, 632 (carmina 81, ad 145, 145–150, 1536–1540, 1542, 1886, 2176); praeterea Eng. 37; Zarker 8, 11 et 182, 4; item Inscr. Ital. X, 5, 58; carmen ap. Margherita Guarducci, BICR 7/8, 1951, pp. 11–16, v. 2 (Romae, priore parte saec. I p.Ch.n.); carmen Cugusi Lucus Feroniae 8, 6–7; CLE Fadieni V(a). Videas De Marchi Filosofia coll. 65–66; Tolman pp. 70, 78; Lattimore p. 219; Massaro Epigrafia p. 159; Chapa pp. 371–372; Hernández Pérez Poesía p. 86; Cugusi Ritornelli p. 45, Lucus Feroniae p. 210; Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 91–96 (Vsp pp. 1177 ss.), CLEHisp p. 139; Concepción Fernández Mártinez – Alicia Ortiz-Gómez, Epigr 82, 2020, pp. 111–126, cett. Hac in formula saepe ‘fatus’ masculine ponitur (cf. Concordanze p. 254, Th.l.L. s.v. fatum, col. 355, 42 ss., cett.). Videas praeterea s.vv. ‘desine flere’, ‘faciendum fuit’, ‘noli dolere’, ‘properavit aetas...’ homo: vox ad mulierem est relata, 2607 postscr. honores vani: 2501, 7 Ho[noriani] (?): 2582 b honos i.q. honor: 2642 B, 4; 2775, 1 horrea: 2887, 2 hospes: in formulis sepulcralibus, 2402 (ubi vide), 2870 (ubi vide) hossua: 2662, 2/3 hostilitas i.q. hostes: 2300 bis, 2 hymni: 2524, 3 ignotus: 2386 (ubi vide), 2396, 2452 -ii-: 2373 a, 2 cuiius; 2678, 4 eiiu[s]; 2695, 6 iia(m); 2834, 2 eiius; praeterea 558 = CLEPann 37, 4 uniiuga, cett.: Leumann p. 127, Väänänen Introduzione p. 97, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEThr p. 130, cett. Ilo: 2774

914

INDICES

immarceo: 2694, 3 immatura mors: cf. s.v. ‘mors immatura/praepostera’ imperativus futurus, modus: 2405 I, 2 (placato); 2453, 3 (sedito, adesto); 2614, 4 = 2615, 4 (vivito); 2674, 1 (memento); 2689, 2 (memor esto); 2695, 9 (exsitor ?); 2887, 12 (facitote); 2932, 11 (offerto); praeterea 84, 2; ad 859 = CLEMoes 30 (estote); Eng. 61 (esto); De Rossi II, p. 80 n. 10; CLE Fadieni IV, 2; AEp 1966 n. 59; AEp. 1993 n. 539, cett. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 73–74, Fadieni p. 54 n. 157 et 120 n. 6, CLEAfr p. 266; maxime Kruschwitz Memento pp. 193–216 in aeternum (simm.): 2904, 2 (ubi vide) in aevum / per aevum / in aevo, saepissime in VI pede ponitur: 2400, 4; 2462, 5; 2576, 2; 2586, 1; 2613, 4 (?); 2626, 12; 2649, 12 (?); 2665 B, 5; 2839, 3; 2939, 6 (?). Cf. Th.l.L. s.v. aevum, col. 1169, 62 ss., 81 ss., Concordanze pp. 21–22, 355–356 (Bücheleriana 716, 438, 960, cett.), Mastandrea p. 458; addas carmen Musei Vat. inv. 50870 = De Rossi, schedula 8209 = Cugusi Due iscrizioni p. 112, v. 7 (Romae, fere 380–450 p.Ch.n.), ILCV 3459a, cett. Cf. Cugusi CLESard p. 135, Carmi germanici p. 143, CLE 701 p. 243, Tradizione p. 78, Due iscrizioni p. 117; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 98; Evre Arena p. 228 incarnatio: 2739 incohare - perficere: 2673 (ubi vide), 2914 incorporalia vice personarum: 2518, 5 (ubi vide); 3019 indigne/non digne, dure/durus, iniuste (simm.): 2331, 2; 2518, 15; 2591, 1–2; 2618, 2; 2694, 1–2 (ubi vide); 2878, 3; 2882, 1; 2987; cf. 2836; in CLE saepe hae voces leguntur, ad mortem relatae vim peculiarem habentes, scil. fere i.q. ‘iniuste’ / ‘inique’ / ‘iniquiter’ significantes (cf. Concordanze pp. 367–368: sunt Bücheleriana 1328, 1, cett.): R. Garrucci, BCA 1861, pp. 35–36; Cugusi Aspetti letterari pp. 246–248, Tradizione p. 77, Catullo pp. 103 ss., CLESard p. 184, Ritornelli p. 453, Fadieni pp. 91 ss., Ricezione pp. 41–42, Corpus pp. 198–199; Sblendorio Cugusi CLENeap p. 255; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 126–127, CLEHisp p. 136, CLEAfr pp. 237, 260, CLEDalm p. 101; Fernández Martínez Acerbus pp. 313 ss., Adjetivos pp. 113 ss. et ExClas 9, 2005, pp. 93 ss.; item A. Traina in EV IV, p. 99 et V, p. 334 (= Poeti latini (e neolatini). Note e saggi filologici, V, Bologna 1998, p. 115). Vt monuerunt Cugusi locc. laudd. et Traina laud., a sermone funerario pendent auctores Catull. 101, 6 et Verg. Aen. 12, 952. Cf. et s.vv. ‘aspice quam indigne...’, ‘vide quam dure...’ inemptus: 2707, 2 Infernae sedes: 2638, 7 (ubi vide); 2652, 2; 2887, 4 infestus: 2301, praeterea s.vv. ‘acerbus’, ‘durus’ inimica tellus/terra peregrina: 2778 (ubi vide), 2870 (ubi vide) iniqua mors / iniquum fatum / iniqua dies (simm.): hac locutione saepius utuntur in sermone epigraphico, ad mortem saevam et immaturam/praematuram significandam: 2411, 1 (ubi vide); 2552; 2588, 4; 2959; praeterea 373, 3/4; 1116, 3 (Moguntiaci, fere 1–50 p.Ch.n.); 614, 4 (Coloniae Agrippin., saec. IV p.Ch.n.), cett.; item carmen ap. G. Polara, AFLN 11, 1964–1968, pp. 459 ss., v. 1. Cf.

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

915

Brelich pp. 27 ss., Lattimore pp. 150 ss., Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 38 (saepius in Pannonicis), cett. iniquiter: 3038 iniuste: 2518, 15, cf. s.v. ‘indigne’ innocuus: 2586, 3 intactus: 2739 invida mors/fors: 2317, 4; 2330, 2 (ubi vide); 2356, 1; 2639, 2; cf. s.v. ‘invidia fati’ quoque invidae Parcae: cf. s.v. ‘Parcae’ invidia (fati, simm.): 2317, 4; 2356, 1; 2627, 3; 2639, 2. Videas Lier pp. 473 ss.; Brelich pp. 20, 28, 29, 31; Galletier p. 220; Hernández Pérez Poesía pp. 44–45; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 38–39, 92, 150, CLEMoes p. 62, CLEHisp pp. 131, 135; Sblendorio Cugusi CLE 1141 pp. 321–322. Cf. etiam s.v. ‘invidae Parcae’ invidia (hominum): saepius obiurgatio invidiae per formulas exprimitur: 2528, 17; 2624 (ubi vide); 2627 (?); 2674; 2686; 2698, 9–10; 2740 [in]bide, vive e[t] vide, possas plurima bid[ere]; 2750 invide vive et vide plura; 2751 invide vive et vide bonu; 2786, 3; 2788 (ubi vide); 2789; 2792 (ubi vide); 2799 invide, livide...; 2802; 2840 invide viv[e] et vide et possis plura videre; 2843 invide vide et vide, ut possis plura videre; 2846 invide veni et vide; 2853 invide vive et vide, u〈t〉 plura po[ss]eis vide[re]; 2861; 2863; 2864 in(vid)e vive et vide; 2923 [invide] vive et vi[d]e, ut possis meliora videre; 2925 bide, Diote, bide, possas plurima bide[re]; praeterea 1928 hoc vide, vide et vide, ut possis plura videre (Thalae), 2066 invide vive vide (in Municipio Zattarensi). Cf. Gsell ILatAlg I, p. 12; Merlin ILatTun p. 174; A. Beschaouch, RAL Mor. s. 8, 23, 1968, pp. 65– 66; Cugusi Invidia pp. 90–91; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 182 invitatio ad pocula: 2560, 2583 Iovigena: 2714 (bis) Itala tellus: 2396; 2778 (ubi vide) iter morte conclusum: 2659 (ubi vide); 2684; 2707 bis itineris descriptio: 2659 (ubi vide) Iuppiter Depulsor: 2643 iuvenilis (subst.): 2632, 1 iuenis / iuentus / iuenta: 2367; 2402, 3; 2432, 1; 2587; 2614, 9 = 2615, 9 = 2712, 8; 2642 B, 2; 2896, 1; praeterea Bücheleriana 540 (= CLEPann 49), 1; 609, 2; 743, 2; 863, 4; 978, 2, cett.: in universum, cf. Th.l.L. s.v. iuvenis, col. 734, 5 ss. Videas Leumann pp. 135, 136; Gómez Pallarès – Del Hoyo – Camacho CLEGades p. 240; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 40, CLEMoes p. 82, CLEAfr p. 16, cett. iugalis: 2308, 7 k- (pro c-): ka- scriptio scholam sapit: 2307, 1 Karissimi; 2432, 15 ka[ri]ssime; 2446 praescr. k(arissimae); 2684 karo (ubi vide); 2690, 1 karissimo; 2746, 7 k[a-

916

INDICES

rissim-] (?); 2757, 5 kara; 2762, 1/7 karissima, Kasta (ubi vide); 2813, 2 karissim(a); 2824, 5 kara; 2872, 2 karissimae; 2883 kara lacrimans dicere (simm.): 2657, 6 dixit lacrymans “sit tibi terra levis” (prope Tilurium); 2665 B, 12 carmen cum l[a]crimis hoc tibi [condidimus] (Salonis) (ubi vide); 2670, 4 [ - - - lacrima]ṇs edidit hunc titulum (Salonis); Africum 2816, 7, lacrimans hoc condo sepulcrum (Dianae Veteranorum); tota de sententia vero addas urbana 607, 6 hos tibi versiculus cum lacrimis fecerunt ipsi parentes (Cugusi Aspetti letterari pp. 69–70) et 1988, 35 hos tibi dat versus lacrimans sine fine patronus (150–200 p.Ch.n. ut videtur), Vmbrum 1846, 19 ingenti gemitu fletuque rigatus / hos feci versus (350–400 p.Ch.n. ut videtur), Salonitanum 1438, 11–12. Sententia gravior est in Caesariensi titulo CIL VIII, 9513 haec cum scriberem, lacrimis atramentum temperavi (oratione soluta conscripto). Videas Mondin p. 454, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 38, 79 lacrimas relinquere (simm.): 2576 lacteus orbis: 2666, 4 laedere: cf. et s.v. ‘violatio sepulcri’ laedere neminem/nullum (simm.): 2448; 2696; 2735; 2804; 2977; similiter, 2969 nemini... inrever(e)ns, 2980 tristem fecit neminem; praeterea 83 iniuriam feci nulli… (in Beneventano, fere saecc. I–II p.Ch.n.), 91 laesit neminem (Capuae, aetate Augustea); ad 211, 2 pietas laesit neminem (Romae); 836, 2 (Romae, saecc. I–II p.Ch.n.), CIL VIII 5530 = 18864 lae[sit ne]minem. De mortalibus non laedendis cf. Logemann pp. 25, 73; Cugusi Aspetti letterari pp. 126 ss., Corpus p. 89, CLEConst p. 452; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 187, CLEAfr p. 180, CLERaetNor p. 160, CLEGall p. 151 lanugo prima (simm.): 2632, 1–2 (ubi vide); 2636, 2–3 (ubi vide); 2642, 2; 2648 A, 7 laquei: 2501, 1 latex/latices: 2405 A/B (ubi vide); 2405 I; 2820, 3 latrones: 2428, 1–2 (ubi vide); 2635; 3052 (?) laudatio cuiusdam eiusque gentis: 2400; 2638; 2858; 2877; item cf. Bücheleriana 8, 315, 958 (Massaro Ispano pp. 97 ss., maxime 109 ss.), cett.; in auctoribus quoque, e.g. Sen. Oed. 203 clarus sanguine et factis, cett. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 243, 247, 259, CLEDalm pp. 93, 99; Cugusi Vsp pp. 1768– 1769 laudes urbium: 2459; 2515: 2541; 2568; 2635; 2724–2726; 2781 (?); 2819 (?), 2885; 2900 (?); 2913; cf. praeterea 249, 437, cett. Videas Schmidt Mustis pp. 309 ss.; Cugusi Quattro temi pp. 5 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 176, CLEGall p. 133 laus perennis: 2499, 11–14; 2941 laus Romae: 2459 (ubi vide), 2541, 2635. Cf. Cugusi Quattro temi pp. 7–10 lavacra: 2405 O, 15 / P, 10; 3075; cf. 273 Leburna: 3042 lector/ἀναγνώστης: 2703

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

917

lege quam dure sit mihi vita data: est formula quaedam, cf. 2694, 1–2 (ubi vide) legere: in formula salutandi, una cum ‘sistere gressum’ (simm.), cf. s.v. ‘viatoris formula’ leges, repausas: 2431, 2 (ubi vide); 2709, 1 legiones: I Adiutrix: 2604 (ubi vide) I Italica: 2643 I Minervia: 2945, ad 2945–2946 II Adiutrix: 2613 (ubi vide), 3045 III Augusta: ad 2386, 2717, 2718 (ubi vide), ad 2812 (?) III Italica: ad 2581 V Macedonica: 2689 ter VI Ferrata: ad 2423 VI Victrix: ad 2475 VII Claudia: 2657, 2658 VII Gemina: ad 2331, ad 2432 VIIII Hisp.: 2473 bis XI Claudia: 2637, ad 2961 XIII Gemina: ad 2638 XIV Gemina: 3039 XV Apollinaris: 2587, 2595, 3038 XVIII: 2563 XXX Vlpia: 2946, ad 2945–2946 Thebana: ad 2499 leo (transl.): 2586, 8 Liber pater: 2714, 1 (ubi vide); 2716, 1; 2883; cf. 1519, 3 liberalitas in pauperes (saepe in episcopis laudatur): 2307; 2308, 2309; 2445 (ubi vide), 2490, 2491, 3089. Videas Caesar pp. 48–49; Logemann pp. 60 ss.; Diehl ILCV III, p. 376; Janssens, pp. 191 ss.; Cugusi CLESard pp. 159, 170; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 186, CLERaetNor pp. 147–148 licere (licuit, simm.): hoc verbo saepissime in CLE utuntur ad incusandam mortem obsistentem ne quid re vera fiat quod per se fieri potuerit: 2423, 10; 2646, 4 (?); 2695, 6; 2727, 5; 2765, 3; 2774, 6; 2887, 3; item Concordanze pp. 414–415, addas quaeso Eng. 448, ICVR 13655, Suppl. Ital. n.s. 3, pp. 166–167, Cugusi Lucus Feroniae 8, 1, cett. Cf. Cugusi Lucus Feroniae p. 210, Sblendorio Cugusi Introduzione p. 168, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 175 linquo = relinquo: vox poetarum, saepius legitur in CLE, scil. 2500, 12 (ubi vide); 2560; 2589, 3; 2626, 3; 2638, 4; 2679, 3; 2742, 11; 2872, 11; inde ab urbano 52, 5– 6 (Gracchorum aetate): cf. Concordanze pp. 415–416, Th.l.L. s.v., col. 1460, 29– 39. Videas Cugusi Acaunum p. 450 liturgicus sermo: 2974, cf. 1570 livor: 2786, 3; 2788, 1; cf. 922, 1 locus amoenus: 2405 (passim); 2690; ad 2786; 2794 longissima vita: cf. s.v. ‘vita longissima’

918

INDICES

Luca bos: 2714, 11 (ubi vide); 2716, 6 luce privari: ad 2794 lucem relinquere (simm.): 2302, 3; 2760, 8; 2765, 4; item Bücheleriana 701, 5 luce relicta (Mediolani, 523–524 p.Ch.n.), 663, 2 luce relictum (Romae, 363 p.Ch.n.), 1603, 8 patrem cum luce reliqui (Oppidi Novi, Mauret.), Africum 528, 4 cum luce reliquit (haud procul ab Vazari, saecc. II/III p.Ch.n.): cf. Sanders Bijdrage pp. 151 ss., Cugusi CLE 701 pp. 242–243, infra, Indices X s.v. ‘clausulae’ (‘luce relicta’) Lucina: 2335, 7; 2774, 7 luctamen: 2573, 9 lupini: 2373 c; 2502 lupus (transl.): ad 2586, 8 Lupus poeta: 2614, 2615, 2712 lusus de aetate: 2633; praeterea 404, 1–3; 434, 3; 489 = CLEPann 36, 4–6; 562, 2–3; 563, 4–5; item, extra sylloges, Zarker 103, 5–6; carmen G. Gatti, BCACR 66, 1938, p. 295 = Fiorella Martorelli, RAL Mor. s. 8, 25, 1971, pp. 35–39, vv. 6–7 triennio pleno mens(ibus) ad〈q〉ue (decem) / diesq(ue) (quattuordecim) apstulit umbra meos; Cugusi Lucus Feroniae 36, 3–4 tempora q(uae) vixi septem et (viginti) per annos, / menses adde novem, spatium quo vitam peregi, cett. De re, maximi momenti in carminibus epigraphicis, videas Armini Sepulcralia pp. 18 ss., 55 ss.; Galletier pp. 255 ss.; Lissberger pp. 104 ss.; Wolff p. 102; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 83–84, CLEMoes pp. 47–48; Cugusi Fadieni pp. 96–97, Sblendorio Cugusi CLE 428 pp. 331–333, cett. lusus de nomine: 2308; 2339 II, 5 (ubi vide); 2365; 2411 (?); 2434 (ubi vide); 2453; 2463; 2500 (?); 2501, 4 (ubi vide); 2528, 20 (ubi vide); 2586; 2595 (?); 2649, 7; 2666, 1; 2694, 8 (?); 2717; 2719(?); 2729; 2736; 2757; 2762; 2778 (?); 2781; 2782 (ubi vide); 2808 (?); 2858; 2890; 2905 (?); 2954; 2963 (?); quo lusu poetae epigraphici potissimum usi sunt, cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 180– 181, CLEDalm p. 140, CLEGall pp. 113–114 et 146–147; Belloc II, p. 62; maxime Sblendorio Cugusi Espediente pp. 257–281 et Ead. ap. Cugusi Corpus pp. 201– 210 (denuo Vsp pp. 501–524, 525–537); in titulis Graecis quoque, cf. Agosti pp. 311–333 lusus risusque: 2573, 3, cf. 186 lux, i.q. vita: 2432, 10; 2616, 1; 2632, 6; 2653, 3; praeterea 495, 3; 1066, 7; 1206, 2; 1347 B, 14. Cf. Tolman pp. 40–41; Lattimore p. 163; maxime Sanders Bijdrage pp. 124 ss., 151 ss., Licht II, pp. 119 ss. -m littera evanida: operae pretium non est hic minutatim colligere locos innumeros ubi littera -m finalis cadit cum in carminibus epigraphicis tum in titulis (et papyris), sufficiat legere e.g. Pirson pp. 99 ss., Carnoy pp. 199 ss., Mihăescu pp. 210–211, generatim Cugusi CEL I, pp. 32–33 et II, pp. 47, 54, 132, cett. maestificus: 2490, 1 magister utriusque militiae: 2697 maiores honoribus superare: cf. s.v. ‘spes de filiorum honoribus decepta’

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

919

Manes: 2322 (?); 2338; 2430; 2680; 2770 (?); 2783; 2794; 2835; 2888; 2952; 3074 bis; 3074 ter; videas praeterea Concordanze pp. 433–435 passim (Bücheleriana 542 cett.). Cf. supra, Indices IV s.vv. ‘D(is) M(anibus) S(acrum)’, ‘Inferi Manes’ manumissio: 2706 marita: 2807 (ubi vide); 2817 marit(us, -i, -um, -o): in fine versus saepius legitur, 2350, 3 (ubi vide); 2441, 6; 2473; 2496, 8; 2518, 5; 2608, 3 (ubi vide); 2628; 2690, 6; 2694, 3/10; 2696, 10; 2719, 1; 2774, 1; 2809; 2818, 2; 2824, 3; 2862, 6; 2886, 2; 3001; videas praeterea Bücheleriana in Concordanze pp. 437–438 collecta, quibus addas Zarker 117, ICVR 11675, 13310, al. Cf. Cugusi CLESard p. 123; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 29, 67, item CLEAfr p. 22 martyrium sine cruore: 2499, 15 mascel: Appendix def. masculinum genus pro fem.: 2333, 4; 2335, 6; 2351, 2; 2430, 6; 2575, 4 (?); 2593, 3; 2646, 1; 2652, 1; 2717, 7; 2801, 2; 3103; 3057. Cf. Szantyr pp. 10 ss., 440, cett. masculinum genus pro neutro: 2328, 1; 2342, 4; 2390, 5; 2391, 1; 2405 D, 1 / S, 13; 2500, 5; 2601; 2717, 3; 3100. Cf. Szantyr pp. 10 ss., 440, cett. Matero: 2601 mausoleum/mausoleus (simm.): 2431 (ubi vide), 2927 Mauri (simm.): 2872, 8 (ubi vide) membra caduca: 2516, 4 media puella / medius vir (transl. obsc.): 2790; 2803 medici: 2516, 2550, 3002 Medico: 3087 bis medito: 2698, 1 memento: 2674; cf. praeterea s.v. ‘imperativus futurus’ memor esto / memores estote (simm.): 2365; 2651, 4 (ubi vide); 2652, 8; 2689, 2 (ubi vide). Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 33 memoratur in titulo locus ubi titulus ipse positus est: 2496, 20 (ubi vide); 3017; 3020; 3022; fortasse 2057, 3075 memoria: i.q. monumentum, 2966 (ubi vide), 3053 (ubi vide) memoria mortuorum: 2365 (ubi vide); 2436; 2464 (?); 2520, 13–14; 2689 (ubi vide); 2719, 9 (ubi vide); 2810, 3; 2839, 3; 2849, 3; 2858, 7; praeterea Concordanze pp. 455, 456 (sunt Bücheleriana 500, 859, ad 859, 2023, cett.); addas carmen Italicum Cugusi Lucus Feroniae 36, 5, cett. Rem tractaverunt Cugusi Lucus Feroniae p. 213; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 33, 163 et CLEOr p. 206 (Vsp p. 1713) mensa/mesa: 2815, 2893 (ubi vide), 2924, 3110 mercor (transl.): 2501, 10 merum da: 2532 (ubi vide) metacula: 2888, 2 metaepigraphicus sermo qui dici potest: 2689 ter, 2700, 2726, 2762, 2876, 2905; et videas s.v. ‘carmen’ migrare ad astra (simm.): 2549, 8; 3020, 4 (ubi vide)

920

INDICES

mimicus color: 2349, 2373, 2435, 3027 miser: saepius poetae epigraphici hac voce utuntur et de morte immatura dicentes et de infelicitate adfinium et propinquorum ob puerorum vel iuvenum obitum: 2301, 2333, 2378, 2410, 2423, 2432, 2468, 2588, 2592, 2616, 2626, 2636, 2665, 2680, 2701, 2704, 2742, 2753, 2762, 2932, 2933, 2970, 3087. Addas locos collectos in Concordanze pp. 474 ss.; quod ad Africam attinet, cf. speciatim Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 19, 320 moenia: 2688; 2841; 2903; addas carmina Bücheleriana 893, 2 (Albigauni, fere 420 p.Ch.n.); 289 = CLEConst 5, 2 (med. saec. V p.Ch.n.); 1806 = CLEMoes 46 (Marcianopoli, pleno saec. V p.Ch.n.); 897 = CLEConst 7 (Constantinopoli, fere 450–500 p.Ch.n.); 291 = CLEOr 33 (Sidone, saec. V p.Ch.n.); 1807, 1 (Masculae Numidarum) ~ Zarker 29 (Thibari), altera parte saec. VI p.Ch.n.; item Graece, e.g. carmen ap. F. Alpi, Syria 88, 2011, pp. 341 ss. (Cyri, Iustiniani aetate), cett. Moenium constructio/restitutio seriore potissimum aetate memoratur atque celebratur. Videas quaeso Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 104–105, CLEDalm p. 62; Cugusi CLEConst p. 458, CLEOr p. 211 monita iussaque deorum: 2845 (ubi vide) morare (imperativus): 2692 (ubi vide) morigerus: 2823 mors domi facta: 2496 (ubi vide); 2729 mors immatura / praepostera: milliens misere lugetur in carminibus epigraphicis, saepius per formulas: 2301, 2323, 2330 (ubi vide), 2333, 2344, 2350, 2376, 2383, 2400, 2404, 2410 (ubi vide), 2432, 2441, 2446, 2479, 2494 bis, 2496, 2497, 2504, 2508, 2518, 2519, 2623, 2642, 2644, 2648, 2680, 2684, 2816, 2825, 2873, 2874, 2888, 2889, 2890, 2896, 2912, 2927, 2948, 3026 bis (?); praeterea Concordanze pp. 146, 354, 617. Cf. Lier pp. 465 ss.; Tolman pp. 30 ss.; Galletier pp. 135 ss.; Lattimore pp. 187 ss.; Esteve-Forriol p. 142; Massaro Novità pp. 192 ss.; Hernández Pérez Poesía pp. 1 ss.; Donati Mors immatura pp. 187 ss.; Gómez Pallarès Vergilius pp. 186 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 134– 135, 145, CLEAfr p. 14; Cugusi Introduzione p. 46; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2045, cett. Videas praeterea s.vv. ‘quod filius...’, ‘aequius...’, cett. mors morbi causa: 2331; 2406; 2550 (ubi vide); 2597 (?); 2642; 3007 (?); praeterea Bücheleriana 629, 1253, 1279, 1521, cett. Cf. Galletier p. 112, Purdie p. 91, Ehmig pp. 183 ss. mors omnibus instat: 2894; praeterea Concordanze p. 550 (carmina 485, 5, Conimbrigae; 486, 3, Caesareae Maur.; 802, 2, Romae; 803, 2, Mevaniae; 1004, 3, prope Veronam, cett.). Videas Lattimore pp. 255–256, Cugusi Sarsinate p. 309, Hernández Pérez Poesía p. 270, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 271. Cf. s.v. ‘non tibi soli’ quoque mors partus causa: 2496; 2665; 2872, 4; 2993; quam multae mulieres partus causa immaturam obierint mortem satis probant tituli innumeri, e.g. 108, 9 (Romae, saecc. II/III p.Ch.n.); 1035, 5 (Romae, saecc. I/II p.Ch.n.); 1175, 11 (Romae, aetate incerta); 1297, 4 (Tusculi, haud post saec. II p.Ch.n.); 1438, 11–14 (Salonis, saec. IV p.Ch.n.); 1834, 1 causa meae mortis partus fatu[mque malignum] (Sa-

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

921

tafi, haud ante saec. IV p.Ch.n.); 1992 = CLERaetNor 13, 2 (in Norico, saec. IV p.Ch.n.), cett. Quod mortis genus, gravissimum et per se ipsum et ad mulierum condiciones explanandas, multi tractaverunt, scil. Jobbé-Duval pp. 571–572, Lassère Vbique populus pp. 560 ss., Blauner p. 48, Gourévitch pp. 187–193, Gunnella p. 12, Wolff p. 91, Sblendorio Cugusi Mauretanico pp. 232–233 = Introduzione pp. 156–157, Ehmig pp. 186–189, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 254 et CLERaetNor pp. 166–167, cett. mors per vim allata: 2428; 2563 (in acie); 2635; 3079 bis; item 1007 (Moguntiaci), 1037 (Romae), cett. Cf. Galletier pp. 112–113; Purdie pp. 99 ss.; Lattimore pp. 142 ss., 199 ss., 266 ss.; Cugusi Aspetti letterari p. 391, Corpus pp. 117–118; Zanasi pp. 149–160; Gunnella pp. 9–22; Panciera I, pp. 977 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 49. Cf. etiam s.v. ‘latrones’ mors peregrina / terra peregrina: 2344 (ubi vide), 2356 (ubi vide), 2396 (ubi vide), 2423, 2431, 2441, 2452, 2473, 2541, 2589, 2613, 2635, 2657, 2658, 2659 (ubi vide), 2681, 2704, 2706, 2707 bis, 2778, 2870, 2876, 2892 (?), 2940 bis, 3034 (ubi vide), 3094, Appendix Hisp.; item, Bücheleriana 407; 1005,12; 1268, 3; 1312 = CLEOr 41, 1–2; 1881; 2152. Cum milites atque mercatores potissimum de loco in locum migrarent, minime mirum est huius generis mortem saepissime factam esse maxime in Pannoniis atque in Dalmatia; saepius vero in ea exprimenda verba epitaphi Vergiliani poetis epigraphicis praesto fuerunt, cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 200 ss., 365–366. Rem multi viri docti abunde tractaverunt: Galletier pp. 100–101; Brelich p. 37; Cugusi Aspetti letterari laud., CLESard p. 121, CLEBrit2 p. 362, Corpus p. 261; Frings pp. 89–100; Carbonell – Pena pp. 263 ss.; Arena – Bitto pp. 1021 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi iterum iterumque (scil. CLEPann pp. 113, 149, CLEMoes p. 75, CLEHisp p. 141, CLEDalm pp. 135–136, CLEOr pp. 223–224, CLEAfr pp. 180–181), cett. mors singularis/mira/inexpectata (simm.): 2680; 2912; praeterea Bücheleriana 399 (Romae, aetate incerta: bigae causa); 457, 4–5 (Interamnae, aetate incerta: per currum); 462 (Beneventi: per casum); 1060, 3–4 (Salonis, puto saec. III p.Ch.n.: tegulae causa); 1901 (Volsiniis, aetate incerta: casus causa); 1157, 5 (Ferrariae: casus causa, ut SGO 03/05/04, saec. I p.Ch.n.); 1198 (Lugduni: per clavum). De mortibus singularibus in CLE memoratis videas Purdie pp. 99 ss. passim; Cugusi Rilettura pp. 94–95, Corpus pp. 117–118; Gunnella pp. 18–19; Zanasi pp. 149–160; Wolff p. 95; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 178 mors victa est Dei gratia: 2490 (ubi vide); 2491 mortalem te esse memento: 2402, 11 (ubi vide) mortes plurimae: 2680 (ubi vide) mortis monumentum: cf. s.v. ‘videre/spectare mortis monumentum’ mortis obiurgatio vehementer et pathetice expressa: 2667 mulieres, earum virtutes: castitas: cf. supra, s.v.; domus servatrix: 2335 (ubi vide); 2818, 4 (ubi vide); cf. supra, s.v. ‘domiseda’; fides: 2700 c; obsequium: 2810 (ubi vide); 2818;

922

INDICES

prudentia: 2872, 6 (ubi vide); pudicitia: cf. infra, s.v.; sedulitas: 2309 (ubi vide); univira: cf. infra, s.v. multos numerabis amicos: 2556 mundana vs caelestia (simm.): est topos ille Christianorum de contemptu mundi, 2501, 1; 2549, 6–7; 2653, 1; 2941; praeterea 1516, 14; ICVR 4133, 4, cett.; videas e.g. Lattimore p. 326, Cugusi Carmen pp. 31–32, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 101–102, cett.; et infra, s.v. oppositio ‘mundana vs caelestia’ mundanus: 2501, 1; 2549, 6–7; 2653, 1; praeterea De Rossi II, 1, pp. 80, 12 et 114, 82 = Bormann CIL XI, p. 699, v. 4 mundanos solvere nexus (Spoleti, 401–450 p.Ch.n.); 1516, 14 mundanos… refudit actus (Augustonemeti, saec. V ex. p.Ch.n.); ICVR 4133, 4 sevitiae mundanae (Romae, Symmachi papae aetate ut videtur, 498–514); 700, 3 mundana sprevit (Viennae, 518 p.Ch.n.); ICVR 1296, 7 et 2501, 8 (Romae, incerta aetate). Videas Cugusi Testi ripetuti pp. 408–409, Id. CLE 701 pp. 240–241= p. 98. mundivagus: 2395, 2 munera accipere (simm.): hanc locutionem tetigerunt Cugusi Tradizione pp. 78 ss., Catullo pp. 102–103, S. Paolo f.l.m. pp. 286–287; Sblendorio Cugusi CLE 1141 p. 327, CLEDalm p. 119; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 133– 134, CLEAfr p. 276; legitur et in sepulcralibus et in votivis: (a) in sepulcralibus: 2311 (ubi vide); 2434, 11; 2657, 3; 2660, 1; 2670, 1; 2703, 4; 2755, 1; 2904, 1; praeterea videas Bücheleriana 405, 3 (Potentiae, incerta aetate); 583 (Romae, saecc. II/III p.Ch.n.); 654, 9 (prope Antium, 385 p.Ch.n.); 830, 1 (Brixiae, seriore aetate); 1141, 23 (Salonis, fortasse saec. II p.Ch.n.); 1214, 11 (in Sabinis); 1841 = CLEThr 3, 1 (prope Philippopolim, 218–222 p.Ch.n.); 1981, 1 (prope Thaguram, in provincia Proconsulari, fere 80–115 p.Ch.n.); item, AEp 1997 n. 362, 3 quot potui lacrimas aeternaq(ue) munera misi (in Larinati, incertum utrum 50–120 p.Ch.n. an saecc. II/III p.Ch.n.); (b) in votivis: 2673 (Salonis); 2689 ter (Germisarae); praeterea ICVR 4140 (Romae, fere 498–514) et 27258, 9 (Romae, saec. VI p.Ch.n. priore parte); CIL V, p. 623 num. 16, 12 (Mediolani, ad Sanctum Ambrogium); CIL XI, 259, 3 (Ravennae, saec. V p.Ch.n. altera parte); AEp 1989 n. 231 et 1991 n. 585 (in Nursinis, fere 80–120 p.Ch.n.), cett. munera Bacchi (simm.): 2614, 7 (ubi vide) = 2615, 7 = 2712, 7 munera publica et officia notabilia: – curator civitatis: 2964 – curator rei publicae (?): 2865 – decurio quaestoricius aedilicius: 2690 – defensor civitatis/urbis: 2764 – exceptor in officio memoriae 2964 – vectigalis IIII p(ublicorum) A(fricae): 2823 – vir togatus praefectorius: 2798

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

923

mutari (in melius) loci (vel sacri vel profani) gratia: 2387 ~ carmen ap. Paulin. Nol. epist. 32, 12 (cf. ad loc.); 2405 M (ubi vide); 2405 S; 2424 (?); 2984 (ubi vide). Cf. Sblendorio Cugusi Ricontestualizzazione pp. 495 ss. mythologica in carminibus epigraphicis descripta: in regionibus locisque Imperii ubique inveniuntur, videas enim Hispanica 2414 de Actaeone dilacerato, 2419 de Hippolyto occiso, 2421 (?); Britannica 2471 de Iove et Europa (cf. ad loc.), 2472 (de Turno?); Germanicum 2559 (?); Africana 2745 de Herone et Leandro, fortasse 2715 (de Libero, Amore, Apolline); praeterea Bücheleriana Gallica 31 de Hercule et Marte, 343 de Atalanta et Hippomene (ambo Arausione), 887 de Iove et Io (Lugduni); Germanica 344 de raptu Deianirae, 345 de Iove et Leda (ambo Coloniae Agripp.); Britannicum 346 de Io et Ganymede, de Eurydice, de Triptolemo, de Scilla (haud longe a Viroconio); Africum 938 de Danae et Iove (Caesareae Maur.); Italica 901 (Pisauri), 2049 (Ostiae); cum contra Thesei et Minotauri figurae in Christiano carmine Ticinensi 855 translate posita aliud significent. Locos iterum atque iterum collegi et contuli, Cugusi Corpus p. 141, CLEBrit2 pp. 379–380, 381–382 (Vsp p. 1485), Rilettura II, p. 552 (Vsp p. 837), Introduzione pp. 78–79, Cultura poetica p. 130; item Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 173, Vsp pp. 1389–1390 nabilium: 2700 nascens: 2483 naticosa: 2418 natos relinquere: cf. s.v. ‘relinquere/linquere natos’ natus/nata i.q. filius/filia: vox poetica qua saepissime utuntur poetae epigraphici, scil. in 2342 (?); 2378, 2; 2406 A; 2432, 5/10; 2436, 8; 2438, 2 (cnata); 2479, 1; 2518, 2; 2559 (?); 2573, 1; 2645, 6; 2647; 2650, 3; 251, 3; 2665 B, 11; 2680, 6; 2682; 2683; 2739, 2; 2759, 1; 2765, 4; 2771, 3; 2772, 3; 2774, 8; 2816, 6; 2823, 2/4; 2862, 1; 2872, 10; 2994 b, 2; addas Concordanze pp. 498–502, cett. naufragium: 2649 (ubi vide) naufragium in portu (prov.): 2649, 6 navicola/navicolus: 3003 ne, cum imperativo: 2423, 21 ne desere; 2402, 2 ne dubita; 2505 ne dubita; iam Verg. Aen. 3, 316 ne dubita et Aen. 6, 95 tu ne cede malis. Tota de re videas breviter Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 124, in universum Kühner – Stegmann II, 1, pp. 202–203; Szantyr p. 340 ne nostro doleat conditus officio: cf. s.vv. ‘conditus officio’, ‘te lapis optestor...’ nec iussus/iussa testamento...: 2485 (ubi vide), 2513, 3015; cf. 1008 negotiator frumentarius: 2952 nemora... luci: 2731, 2 neo: 2757, 2 (ubi vide) nepotia: 2641 nihil ultra dolui nisi...: 2364 (ubi vide), 2943–2944 (ubi vide) no: i.q. non, 2378, 6 (ubi vide); 2708, 5 (ubi vide) noctivagus: Appendix def.

924

INDICES

nodare: 2502 noli dolere...: cf. s.vv. ‘desine flere’, ‘faciendum fuit’, ‘hoc voluit fatus meus’, ‘properavit aetas...’ nomen mihi est (simm.): ad 2642 A, 1 (ubi vide); 2648 B, 3 (ubi vde) nomina (duo vel tria) disiunguntur: 2512; 2581; 2816 (ubi vide); 2872; 2961; praeterea 91, 4–5 Fu[r]ius... Philocalus; 249, 6 Caesius... Titus Primus; 856, 1–2, Agricola... Flavius; 1278,1 Claudius… Rufinus, cett. Videas Cugusi Ricezione p. 13, Novellismo p. 141; Sblendorio Cugusi CLE 428 pp. 334–335, CLENeap p. 254; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 142, cett. nomina rem metricam conturbant: 2429, 2443, 2512, 2623, 2703, 2791. Cf. Ahlberg pp. 34–35 nominativus et vocativus casus iuxtaponuntur: 2639, 1; 2889, 1 nomine dicere: 2516, 7 (ubi vide); 2954 nominis fama: 2824, 2825; cf. s.vv. ‘bona fama, ‘populus laudans’ non nasci melius fuit: 2753, 6 (ubi vide) non tibi soli (simm.): topos ille saepius legitur in CLE, e.g. 2550; 2774, 10; 2894; 3061 (?); praeterea in Büchelerianis 610, 3; 823; 970, 13–14 (Romae) ~ 971, 14– 15 (Romae); 995, 22; 1068, 4 (Romae); item in duobus exemplaribus urbanis simillimis (saecc. I/II p.Ch.n.) ap. Marta Buroni in La collezione epigrafica dei Musei Capitolini. Inediti, revisioni, contributi al riordino a cura di S. Panciera, Roma 1987, pp. 125, 126, cett. In auctoribus quoque legitur, inde a Lucr. 3, 1027–1028 et Sulp. Ruf. ap. Cic. fam. 4, 5. Cf. H. Kaibel, H 35, 1900, pp. 568 ss.; Lier pp. 563 ss., 575 ss.; Tolman pp. 83–84; Galletier pp 86 ss.; Lattimore pp. 250 ss.; Massaro Novità pp. 195–205; Cugusi Aspetti letterari p. 368; Wolff p. 94; Tosi pp. 756–757; Gómez Pallarès – Del Hoyo – Camacho CLEGades pp. 226–227. Cf. et s.vv. ‘mors omnibus instat’, ‘omnibus moriendum est’ notae numerorum versus conturbant: 2423, 2442, 2575, 2811, 2824, 2894, 2976; cf. Ahlberg p. 35, Armini Sepulcralia pp. 17 ss. notum esse apud populum: cf. supra, s.vv. ‘bona fama...’, ‘populus laudans’ numerus (mil.): 2654; 2709; 2966 nuptiae perpetuae: 2707 bis, 2817. Videas Cugusi Aspetti letterari pp. 53–59, 310– 311, CLEDalm pp. 82–83; Massaro Nozze pp. 283 ss. o utinam: 2418, 7; 2758, 4 (ubi vide) oblivisco: 2649, 12 obscena: 2300, 2305, 2373 a–b, 2418, 2557, 2624, 2790, 2803, 3024, 3045, 3098 obstipeo: 3037 occassio: 2405 d ocellus: 2372, 15 oculos premere (simm.) mortuorum: 2423, 10/20 (ubi vide); 2680 (ubi vide); 2704/1168, 3–4; praeterea 452, 1–2; oratione soluta quoque, e.g. ILCV 4692 cui bir clausit oclos (Caralibus), AEp 1911 n. 192 flente super se marito, cuius manus semper oculos suos tenebant. Cf. Cugusi Corpus pp. 169, 175; Cugusi –

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

925

Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 176, 177, CLEOr p. 194, CLEDalm p. 49; et infra, s.v. ‘spiritum dare...’ olim: cf. infra, s.v. ‘quondam’ omnibus moriendum est: sententia tritissima, videas locos et libros allatos infra, s.v. ‘(evasi effugi,) Spes et Fortuna valete’; praeterea 2516, 2 omnigena: 2491, 2 oppositio ‘mundana vs caelestia’: 2499, 2500, 2501, 2549, 2611 (?), 2653, 2890, 2941 (ubi vide); praeterea supra, s.v. ‘mundana vs caelestia’ optamus cuncti, sit tibi terra levis: formula quaedam sepulcralis, 2596 (?), 2602, 2619, praeterea 2601; addas locos in Concordanze pp. 410–412, 552, 816–817 collectos (e.g. carmina 1460, 1461, cett.). Videas Tolman pp. 27–28; Galletier pp. 25 ss., 41; Lissberger pp. 134 ss.; Brelich pp. 9–11; Lattimore pp. 65–74; Hernández Pérez Poesía pp. 240–255; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 56. Cf. etiam s.v. ‘STTL / s(it) t(ibi) t(erra) (levis)’ opulum: 2975 -or pro -ur in fine verbi: tegito[r] 2642 B, 1 (ubi vide) Orc(h)us: 2550, 2 (ubi vide); 3046 ordine: haec vox in versus pede I ponitur, 2344, 1 (ubi vide); 2360, 2 (ubi vide); 2410, 1 ordo: naturalis ordo significatur morte immatura/praematura radicitus perturbatus, 2344, 2360, 2410, 3079 bis origo indicatur, per verba ‘natione/domo/genere’ (simm.) addito nomine populi vel gentis: legitur in 2339 col. II sum gener Macedon (ubi vide); 2340 C(aius) Val(erius) Avitus [ - - - ] natione T . [ - - - ]; 2386 vet(eranus)... orig(ine) [ - - - ] Iul( ) Bagaḷ( ) (?); 2473 domo Sardinia; 2681 nat(ione) Dacus; praeterea in Büchelerianis 1580, 1 C(aius) Iul(ius) Mygdonius generi Parthus (Ravennae); AEp. 1979 n. 123, 4 [ - - - ] de gente Syrum (Castrimoeni); 557 = CLEPann 52, 2 ex N[i]cia cives Byth(inicae) originis orta; 2037 = CLEMoes 32 postscr. domo Roma; 384, 1 Samnis sum genere (in Agro Atinati); 620, 1 Francus ego…; item in ICVR 270, 1 Pannoniis genitus…; oratione soluta quoque, e.g. ICVR 12780 Valerius Lila scutarius natione Maurus; ILatIug 679 … nati[one Bri]tto; ILatIug 841 … domo Brixiae; RIU I, 113 [ - - - ] ex regione Cirro vico [ - - - ], AEp 1992 n. 1827 domo Vienna, AEp 1992 n. 1879 natione Breucus, cett. Videas Cugusi CLEBrit2 p. 362; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 113, CLEMoes p. 75, CLEHisp p. 140, CLEDalm p. 51 origo nobilis (simm.): ad 2832 bis, 1; ad 2872, 5 oriundus: 2782 otius: 2405 D, 1 -ou- pro -u-: 2502, 2952 ovare: 2719, 2 (ubi vide); 2858, 5; 2903, 4; praeterea 705; 1378, 6; 1745; 1808, 4. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 148 palma: 2353, 2 (ubi vide); 2389, 7 (ubi vide); 2459, 6; praeterea 1905 Pannoniciani: 2582 b

926

INDICES

pantomimi (simm.): 2825 para Christum: 2781 Parcae sine causa crudeles: 2638; praeterea 492 = CLEMoes 6, cett. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 58 Parcae: earum – cantus: 2301 (cf. ad loc.). Videas Johanna Ter Vrugt Lenz, Mn s. 4, 16, 1963, pp. 262 ss.; Colafrancesco Parche pp. 243 ss., 252 ss.; paucis verbis Cugusi CLESard pp. 89–90; – crudelitas/iniquitas: 2616; 2638; 2704; 2887, 5, cett. Videas Lier pp. 460–461; Tolman pp. 68 ss.; Brelich pp. 28 ss.; Lattimore pp. 156–158; Purdie pp. 44 ss.; Pikhaus Levensbeschouwing pp. 119 ss.; Hernández Pérez Poesía pp. 34 ss.; Colafrancesco Parche pp. 243 ss., Destino pp. 139 ss.; Cugusi Nuova edizione p. 211; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 150, CLEMoes pp. 46, 58, CLEDalm pp. 113–114, 133–134, cett.; – fila: cf. s.v. ‘fila Parcarum’; – invidia: 2627 (ubi vide); 2639; 2729, 6; item, Bücheleriana 472, 3 (Auziae); 1164, 4; 1109, 2 (Romae); 1206, 1 (Salonis); 1998, 3, cett. (cf. Concordanze pp. 378, 565–566); praeterea, carmen incertae originis ap. Silvia Evangelisti in Collezione pp. 147 ss. num. 52 (fere 1–50 p.Ch.n.). Videas Lier pp. 473 ss.; Brelich pp. 28–29; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 177, CLEDalm pp. 133–134, 133–134; Sblendorio Cugusi CLE 428 p. 330; – lex (simm.): 2887, 5; cf. 1128, 1; – stamina: cf. s.v. ‘fila Parcarum’ parce/parcite: 2430, 8 (ubi vide), sed poetis epigraphicis multo magis in usu fuit verbum ‘desinere’, cf. s.v. parcere: cf. s.v. ‘violatio sepulcri’ parens/parentes: haec vox invenitur saepissime in CLE, maxime in fine versus: 2301, 1; 2306, 2; 2308, 6; 2310, 4; 2355, 2; 2359, 1 (?); 2406, 9; 2423, 7/9; 2430, 8; 2468, 1; 2496, 6; 2516, 7; 2517, 19; 2555; 2569, 4; 2577, 1; 2591, 3; 2598, 7; 2616, 3; 2617, 3/5; 2638, 11; 2652, 4; 2693, 3; 2695, 4/8; 2697, 2; 2713 A, 1; 2742, 3/7; 2754; 2755; 2779; 2801; 2810, 3/5; 2847, 4; 2848, 4; 2858, 1; 2877, 1; 2888, 4; 2893, 3/5 (ubi vide); 2900. 5; 2901, 10; 2934; 2956; 2961; 2969; 2970; 2971; 2972; 2973; 2980; 3026; 3028; 3045; praeterea Concordanze pp. 567 ss. (e.g. carmina 456, 5; 526, 10; 1223, 5, cett.); addas e.g. AEp 1975 n. 368, 5 (Vrvini), cett. Cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 238–239, CLESard pp. 88, 156, Epilegomeni II, p. 166; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 270; Vsp p. 1855 parva ossa: 2590, 4 parvo contentum esse: 2705, 2844 parvulus, iterum iterumque legitur in carminibus epigraphicis: 2436, 8; 2593 b, 1; 3086 (?); praeterea Concordanze pp. 572–573 (e.g. 1670, cett.); addas Zarker 140 (Romae), Christiana ICVR 18339, 19744, 20910, 20929, 27318, cett. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 295 patres i.q. parentes: 2576, 2 pauperes: cf. ad 2308, 6; videas s.v. ‘liberalitas in pauperes’

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

927

peragrare/peragrari (simm.): 2659, 1 (ubi vide); 2684, 1; 2707 bis, 15; cf. 1267 percurrere, scil. oculis (transl.): 2356, 7 (ubi vide); 2795, 1 (ubi vide) peregrinus: 2356, 2; 2423, 1; 2441, 3; 3034; 3094; et cf. s.v. ‘mors peregrina’ peremptus morte/caede simm.: 2290, 1 (?); 2589, 1 (ubi vide); 2860, 1; 2871 (ubi vide) perfecta verborum in -ui cadentia: 2302, 5 teguit; 2884 legueris (ubi vide). Cf. Cugusi Perfetti pp. 389–395 perissologia: 2534 perlege: 2553, 4 (ubi vide), 2955, 3057 personus: 2597, 6 pervigilatio: 2524 pignus/pignora i.q. filius (filia) / filii (filiae): vox poetica maxime in usu in CLE: 2335, 8; 2484, 1; 2496 praescr.; 2613 A, 3–4 (?); 2638, 4/13; 2650, 3; 2651, 3; 2666, 1; 2823, 3; addas complures locos collectos in Concordanze pp. 597–598 (e.g. carmina 1158, 1; 1258, 2; 1276, 6; 1277, 2; 1345, 4; 1997, 6; 2080, 7, cett.), item Zarker 50, urbana Christiana ICVR 4140, 3; 4201, 4; 4797, 4/7; 12417; 13825; 17463, 5; 18470; 21306, 3, al.; generatim, Th.l.L. s.v. pignus, col. 2125, 35 ss. Cf. Hoogma p. 273; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 82, CLEMoes pp. 59, 100, CLEHisp p. 138, CLEAfr p. 231, CLEDalm p. 81, CLEGall pp. 91–92; Cugusi CLEBrit2 p. 399, Introduzione p. 89; Evre Arena pp. 132–133, cett. pignus amoris: 2534, 2565, 2571, 2580, Aliena Germ.; cf. 2567, 4 placere: 2793, 3 (ubi vide) pluralis pro singulari: 2302, 2; 2356, 1; 2405 A/B (ubi vide); 2405 I; 2430, 1; 2605, 1; 2639, 1; 2662, 1; 2673, 2; 2948, 1; 2986. Generatim cf. Janssen pp. 101–104 pluripara mater: 2872, 4 (ubi vide) pollens: 2499, 3; 2520, 3; 2525, 1; 2703 B, 2; nonnulla videas in comm. ad 2520, 3 laud., cf. etiam s.v. ‘potens’ poma/mala matura cadunt (simm.): his locutionibus proverbialiter utuntur metaphorice ad significandam brevitatem et fugacitatem vitae, cf. 2337; 2504; 2787; 3068 (?); addas quaeso locos quos collegi ad 2504 et 3068 laudd. (item e.g. ICI XII, 57 quae ante tempus sicut arbor deruit, immatura poma reliquid [Mediolani]); legas praeterea Cic. Cato 71 et quasi poma ex arboribus, cruda si sunt, vix evelluntur, si matura et cocta, decidunt, sic vitam adulescentibus vis aufert, senibus maturitas. Cf. Lier p. 583; Tolman pp. 80–81; Cugusi Doppioni pp. 11–14, Ritornelli p. 452; Tandoi Scritti I, pp. 203–222; Giulia Piccaluga, sic… ut citrea poma (CIL 12, 533), in Aevum inter utrumque pp. 313–318; Courtney ML p. 328; Gamberale Poesia p. 495; Hernández Pérez Poesía pp. 86– 87; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 139, CLEAfr p. 211, CLEGall pp. 122–123; Cugusi Osservazioni testuali pp. 378–379, cett. pondus: i.q. natus/nata, 2872, 4 (ubi vide) pondus terrae/tumuli: 2754, 1 (ubi vide); 2783, 1 (ubi vide) populus laudans mortuum quendam: 2312 (?) (ubi vide); 2411; 2711; 2719, 7–8; 2824 (ubi vide); 2825 (ubi vide); item supra, s.vv. ‘bona fama’, ‘nominis fama’. Cf. Cugusi Tema pp. 5 ss., 11–12, Corpus p. 196

928

INDICES

porta urbis: 2457 posi = posui: 2357 postscr., 2455 postscr., 2660 praescr. Cf. H. Martin, AJPh 35. 1914, p. 406, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 40, 76, maxime Herman Posit pp. 321–331 post obitum...: 2608; 2623; 2665 B, 2; 2949; 2961; 3102; est fere formula quaedam, cf. Concordanze p. 543 (Bücheleriana 186, 435, 856, cett.) et Cugusi Corpus pp. 127, 128 posteritas i.q. posteri: 2528, 18 potationem parare: legitur potissimum in Gallia Belgica et in Germaniis, 2375, 2575 (?), 3027, praeterea 338 accipe me s[i]tie(n)s et trade sodali; 1926 = ILS 8609m escipe quae ferimus felicia munera Libe(ri); ad CLE 1926 escipe et trade sodali. ut(e)re; addas CAG 80, 1, 260 reple me, misce copo; CIL XIII, 10018, 57 (copo inple), 101 (imple), 103 (inple me copo vini), 154–155 (reple copo), 158– 159 = ILS 8609h–i (reple me copo conditi meri); CIL XIII, 10025, 203 escipe pocula [g]rata; CLEGaule *058 accipe vita (est oratio soluta), cett. Videas quaeso Cugusi Invidia pp. 97–100; Harris pp. 105–111; Fernández Martínez – Carande Herrero CLEBaet p. 254; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 152, CLEGall p. 155 potens: 2520, 3 (ubi vide); cf. etiam s.v. ‘pollens’ poteo i.q. possum: 2830 (ubi vide) praeceptum aureum: cf. s.v. ‘aureum praeceptum’ praecluens: 2872, 6 (ubi vide) praepostera mors: cf. s.v. ‘mors immatura/praepostera’ praeteriens dicas / qui legis dicas... (simm.): 2314, 2315 (ubi vide), 2319, 2321, 2329, 2337, 2343, 2346, 2367, 2369, 2377, 2380, 2381, 2385, 2427, 2431, 2516, 2553, 2882, 2884, 2925, 2926, 2933, 2992; innumera persimilia maxime in Hispaniis leguntur (CIL II, 958, 970, 1099, 1220, 1229, 1273, 1291, 1388, 1415, 1699, 1752, 1853, 2282, 2854, 3186, 5214, 5327, 5376, 5378, cett.; item illa quae facile reperiuntur in ILER 3784 ss., cf. Bücheler CLE II, pp. 692–693, ILS ad 8130, Hernández Pérez Poesía pp. 245–246, cett.), quae tamen hic denuo edere minime opus fuit; plura reperias in Concordanze, pp. 589–590, 619 (Bücheleriana 1007, 1191, 1640, cett.). Videas Hernández Pérez Poesía pp. 226–227, 233; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 130, CLEAfr p. 261, CLEGall. pp. 19, 104–105; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2048. Cf. etiam s.vv. ‘optamus cuncti...’, ‘tu qui legis...’ praetexta: 2302, 3; 2494, 4; 2497, 5 primisia (?): 2886 primus aliquid feci(t): 2698 (ubi vide); 2717, 2 (ubi vide); 2718, 15; fortasse 3055 frg. b-c primus pilus: 2643 C, 2812 privari luce (simm.): 2593 b, 2; 2794, 4 (ubi vide); 2810, 4 pro meritis... (simm.): hac locutione saepissime usi sunt in sermone funerario, ut dilucide perspicitur ex 1103, 5–6 dicite, qui legitis, solito de more sepulto / pro meritis, Pylades, sit tibi terra levis (Salpensae, fere 80–130 p.Ch.n.), hoc autem

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

929

significat, munera defunctis tributa tanti non esse quanti illorum merita: 2385; 2437 (ubi vide); 2493; 2499, 4; 2501, 5; 2517, 20; 2520, 3; 2528, 12; 2544, 1; 2552 praescr.; 2633, 5; 2687 c; 2690, 1; 2735 praescr.; 2872, 9; quibus addas Bücheleriana in Concordanze pp. 461–463 collecta (551, 2; 597; 632, 2; 700, 1; 1238, 25; 1008; 1104, cett.), item carmina L. Quilici, Forma Italiae regio I, vol. X, Roma 1974, p. 868 n. 797 (Collatiae, fere saecc. I–II p.Ch.n.); Cugusi Lucus Feroniae 8 (80–120 p.Ch.n.); A. Ferrua, CivCatt 4, 1940, pp. 44 ss. (Romae, saec. II p.Ch.n.); ICVR 4479, Romae, fere saec. IV ex. p.Ch.n.; ICVR 4201, Romae, 380–420 p.Ch.n.; CIL XI, 259, Ravennae, altera parte saec. V p.Ch.n.; ICVR 4109, Romae, 498–514 p.Ch.n.; ICVR 4151, 4, Romae, post 526 p.Ch.n. Videas Cugusi Aureus pp. 5–9, Rilettura pp. 95–97, Sarsinate p. 315 n. 29, Lucus Feroniae p. 210 et n. 233; Belloc I, p. 133; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 184, CLEAfr p. 236, CLEDalm p. 137, CLEGall p. 102; Sblendorio Cugusi Mauretanico p. 237 = Introduzione pp. 160–161 pro reditu dicare: 2717, 2581 probata/probatus: saepius legitur in carminibus epigraphicis, 2432, 2; 2656, 2; 2752, 2; addas Büchelerian in Concordanze p. 628 collecta (56, 1 boneis probata [aetate Caesariana]; 64, 2 bonis probata; 66, 2 fui probata quae viro placui bono; 465 A, 3 pia mente probatus; 769, 11; 1727, 2 probata viro, cett.), praeterea urbanum ICVR 12396, cett. Cf. Cugusi Tema pp. 10 ss., Spunti pp. 890 ss.; Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 169–170 productores: 2400, 7 progenies/(pro)gigno: 2400, 2 (ubi vide); 2774, 8 (ubi vide); 2982, 6; ‘[pr]ocnata’ 2784, 3 [p]romus: 2373 properantia fata: 2558 (ubi vide) properavit aetas... (hoc voluit fatus meus): formula quaedam mortis immaturae quae saepius legitur, 2601, 2875, 3100 (?); addas Concordanze pp. 17, 177, 245, 246, 632 (Bücheleriana 81, 145–150, 1536–1540, 1542, 1886, 2176); praeterea Eng. 37; Zarker 8, 11 et 182, 4; carmen ap. Margherita Guarducci, BICR 7/8, 1951, pp. 11–16, v. 2 (Romae, 1–50 p.Ch.n.); carmen Cugusi Lucus Feroniae 8, 7; CLE Fadieni V(a). Videas Lattimore p. 219; Tolman pp. 70, 78; Hernández Pérez Poesía p. 86; Cugusi Ritornelli p. 451, Fadieni pp. 91–96 (Vsp pp. 1177 ss.). Cf. s.v. ‘hoc voluit fatus meus’ propere: 2366, 4 (ubi vide); hoc adverbio utuntur ad vim mortis immaturae vehementius accusandam, item cf. paullo supra, s.v. ‘cit(t)o’ proscindere: 2511 A, 1 prota: animadverto quod 2718, 15; bacchator 3099, 8; chamulcus/chamulcum 2718, 6; de longe 2718, 6; iniquiter, 3038; obstipeo 3037; praecluens 2872, 6; productor 2400, 7; vinifer 2706, 5 protasis, particula ‘si/nisi’ subaudita: 2695, 3 (ubi vide) protector: 2625; 2708; praeterea 578 = CLEPann 25 (Savariae, saec. IV p.Ch.n.). Protectores, a Diocletiano creati, agebant in officio comitis domesticorum: cf. von Domaszewski pp. 188 ss.; H.-J. Diesner, s.v. protectores (domestici) in RE

930

INDICES

Supplb. XI (1968), coll. 1113–1123; Jones II, pp. 873 ss.; breviter Cugusi CEL II, pp. 337–341 passim. Locos collectos invenias in CIL III, pp. 2500–2501 passim et Th.l.L. s.v., col. 2255, 29 ss. provectio dignitatis: 2707 bis, 2714 prudentia mulierum: 2872, 6 (ubi vide) pruinae: 3013 psallere: 2499, 14 pudicitia mulierum: 2335, 5 (ubi vide); 2359 (?); 2372; 2623; 2719; 2722; 2744; 2762; 2774; 2807; 3087. Videas Skimina pp. 256 ss., De Marchi Virtù pp. 771– 786, Logemann pp. 13 ss. pupa: 2617, 1 (ubi vide); 2753, 1 quadratum magicum: 2612 qualum: 2536 -que abundans: saepius invenitur in CLE, cf. 2636, 5; 2736, 2 (?); 2767, 9 (cf. ad loc.); 2791, 6; 2824, 4; 2887, 3/4/8/10; 3044, 1 (?). De re cf. Ahlberg pp. 41 ss.; E. Löfstedt, Vermischte Studien zur lateinischen Sprachkunde und Syntax, Lund 1936, pp. 56 ss., Id., Spätlateinische Studien, Uppsala – Leipzig 1908, pp. 74 ss.; Mihăescu pp. 269–270; breviter Cugusi Aspetti letterari p. 66 n. 119; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 131, CLEAfr p. 213 qui et...: signi formula, cf. infra, s.v. ‘signum’ quidquid... in orbe: 2538, 1–2 quies (mortis): 2708, 4; 2711 a, 3; 3087 bis quiescere/requiescere in pace (simm.): 2303; 2307; 2309; 2330; 2390; 2489 A a; 2542; 2545; 2742; 2766; 2775; 2776; 2777; 2795; 2801; 2834; 2835; 2890; 2903; 2904; 2957; 2974; 2984; 2988; 3096; 3110. Videas Diehl ILCV III, p. 378; Grossi Gondi pp. 179 ss. passim, pp. 222–223; Pietri Grabinschrift coll. 558 ss., 572 ss.; Janssens pp. 94–95, cett. quisquis ades... (simm.): initium tritissimum, 2490, 2588, 2636, 2674, 2742, 2908; praeterea cf. Concordanze p. 674 (sunt carmina 443, 1; 1119, 3; 713, 5, cett.). Cf. Lissberger p. 133 s., Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 41, cett. quod filius debuerat/debuit facere, pater/mater fecit (simm.); mater/pater in hoc titulo debuit ante legi (simm.): sunt formulae quaedam mortis immaturae/ praeposterae, quae saepissime leguntur, scil. 2344, 2410, 2432, 2479, 2508, 2519, 2573, 2644 (?), 2662, 2682, 2683, 2701, 2704, 2754, 2964, 3091; addas Concordanze pp. 145–146, 177, 564, 617, 632, 678 (e.g. Bücheleriana 117, 165 ss., 1153 ss., 1479 ss., 1534 A 5–6, 1818, 2125 ss., 2218, cett.), praeterea carmen Fadieni III(a) et V(b), item titulos oratione soluta conceptos, e.g. Chol. 342, AEp 1892 n. 31, AEp 1993 n. 1051, cett. Rem complures fusius tractaverunt: Van Bleek pp. 102–103; Tolman pp. 29 ss.; Galletier pp. 135 ss.; Lattimore pp. 177 ss., maxime 187 ss.; Massaro Novità pp. 192–194, Epigrafia pp. 20–21, Colombari pp. 20–21, Atina pp. 31 ss.; L. Gamberale, RFIC 127, 1999, pp. 469– 479; Cugusi CLESard p. 173, Nuova edizione pp. 210–211, Ritornelli pp. 450– 451; Wolff p. 58; Hernández Pérez Poesía pp. 1 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

931

Fadieni pp. 84–85 (et n. 1) = p. 34 (et n. 25) = Vsp pp. 1170–1171 n. 24, CLEPann pp. 100, 113–114, 149–150, CLEMoes pp. 77, 160, CLEAfr pp. 15, 190, CLEOr p. 185, CLEGall p. 88; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi p. 2045; Vsp p. 1870. Cf. etiam s.v. ‘aequius...’ quod fueram non sum... (simm.): 2630, 2767, 2995 (ubi vide); compares carmina collecta in Concordanze pp. 858–859 (e.g. 83, 4; 119, 2; 120, 2; 242, 1; 1500; 1559, 15, cett.); addas quaeso M. Buonocore, Epigr 59, 1997, pp. 262–264 num. 15, cett. Videas Lier p. 591; Tolman p. 78; F. Cumont, MB 32, 1928, pp. 73–85; Brelich pp. 32 ss., 58–59; Lissberger p. 33; Lattimore pp. 83–84, 257; M. Marković, ŽA 2, 1952, pp. 268 s.; Pikhaus Levensbeschouwing pp. 299–300; Cugusi Aspetti letterari p. 57; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 43; Hernández Pérez Poesía pp. 104–106; Evre Arena pp. 188–189, cett. quod potui(t): 2779, 2 quondam (item: olim): in carminibus sepulcralibus significat vitae tempus ante mortem actae (fere: quondam in vita vs nunc post mortem): 2496, 3; 2516; 2525 (?); 2638, 12 (ubi vide): 2690; 2848; 2949; 3073 (ubi vide); 2832 bis, 1; addas locos collectos in Concordanze pp. 681–682. Archetypice Verg. Aen. 5, 724 = 6, 608/661. Cf. Cugusi Edizione pp. 436, 439, cett. radiare: 2999 (ubi vide) rapio/eripio: haec verba in CLE sepulcralibus saepissime ponuntur fere technice ut ita dicam ad velocitatem atque crudelitatem mortis immature advenientis significandam et obiurgandam, inde ab aetate Caesariana (56, 6); item hoc exprimunt, fatum neque flecti neque vinci ullo modo posse: 2333, 4; 2355, 1; 2383; 2404, 2; 2497; 2574; 2632 A, 2; 2636, 4; 2675; 2684; 2694, 9 (?); 2731, 4; 2746, 8 (?); 2823, 2; 2833, 2; 2847, 5; 2848, 2; 2849, 8; 2872, 4; 2874, 1; 2896, 2; 2957; 2961, 3; 2976; 3005 bis (?); 3079. Addas quaeso Th.l.L. s.v. eripio, col. 793, 58 ss. et carmina collecta in Concordanze pp. 206, 686 ss. (Bücheleriana 59, 8; 485, 3; 562, 19–20; 658, 4; 768; 770, 5; 825; 1051, 2; 1147, 1–2; 1155, 3–4; 1170, 14; 1192, 2; 1361, 2; 1365, 23; 1478, 10; 1570, 5; 1995, 1; 2010, 1), item urbana Christiana ICVR 1016; 3806, 4 [ - - - l]ege quam cito raptus abit; 3929 [ - - p]uer mea[ - - - / - - - ]c raptus iuv[ - - - ]; 5333, 1, cett.; extra metrum, cf. e.g. Hispanicum AEp. 1990 n. 613, cett. Cf. Tolman pp. 34–35; J. Corell, Fav 9/1, 1987, p. 102; Cugusi CLESard p. 131, Codice pp. 336–342; Hernández Pérez Poesía p. 42; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 39, 96, 151–152, CLEMoes pp. 45, 78, 160, CLEHisp pp. 137, 222, CLEAfr p. 179, CLEGall p. 107; Sblendorio Cugusi Introduzione p. 158; speciatim de Galliis cf. N. Katarzynski, SyllEpigrBarc 13, 2015, pp. 18–20. Graece verbo ἁρπάζω utuntur rebito: 2581, 9 (ubi vide) recedo: i.q. obeo, 2308; 2346; 2356, 1 (?); 2760, 8 (?); 2835; 2957, ut ubique (Caesar p. 21; Janssens p. 69; Grossi Gondi p. 183) recentes aquae (simm.): 2405 Q recubare: 2711 a, 1

932

INDICES

reddidi(t): 2486, 1 (ubi vide); 2649, 10; 2707 bis, 18; 2754, 3; 2795, 5; 2818, 5; 2984; praeterea Concordanze p. 692 (e.g. 509, 3, cett.) redemptio (Christ.): 2543, 3; cf. 2188 redimere captivos: 2445, 6; 2491, 6 (ubi vide) refovere: 2498 regna caelestia: cf. s.v. ‘caelestia regna’ relictor: 2941 relinquere/linquere natos (simm.): 2436, 8; 2765, 4 (cf. ad loc.); 2872, 10–11; praeterea Bücheleriana 108, 8 (Romae), 476, 11 (Romae, saec. II p.Ch.n.), 647 (Romae), ICVR 19744, 7 (Romae, saec. V p.Ch.n.); 2149, 3 (Ammaedarae, saecc. II/III p.Ch.n.), 517, 5 (Auziae, 259 p.Ch.n.); item, AEp 1989 n. 231 = 1991 n. 585 natos teneros reli[qu]isti (Nursiae, 80–120 p.Ch.n.); addas titulum Auziensem oratione soluta conscriptum CIL VIII, 9162 (227 p.Ch.n.), cett. remeare: 2870, 5; 2984, 1 renatus: 2481, 5; 2519, 3 (ubi vide); 2859, 4 (ubi vide); 2982, 4. Cf. s.v. ‘fonte renatus’ quoque renovare dolorem (simm.): 2310, 5 (ubi vide) reparare: 2544, 3 (ubi vide); 2737; 2888, 1; 3079 frg. b; cf. 1233 = CLEOr 12, 12 reparari = reparare: 2888, 1 repausare: in formulis, 2431, 2 (ubi vide); 2709, 1 repente: simul una cum verbo rapiendi ponitur ad significandam velocitatem mortis immature supervenientis, 2423, 2 (cf. ad loc.); 2693, 1 (?); 3031, 3; videas praeterea 2267 et CIL XI, 7981 (Spoleti); idem valent ‘cito’, ‘subito’, ‘propere’ (simm.), cf. s.vv. repetita exemplaria: permulta ubicumque inveniuntur, omnibus temporibus concepta, scil. 2333, 2359, 2378, 2380, 2381, 2383, 2387, 2474, 2482, 2485, 2515, 2568, 2682, 2683, 2691, 2740, 2768, 2770 (ubi vide), 2771, 2772, 2798, 2828, 2836, 2837, 2843, 2851, 2853, 2856, 2866/2867, 2931, 2943, 2944, 2945, 2946, 2950, 2951, 2971, 2972, 3048, 3049, praeterea plurima in carminibus Büchelerianis. Qua de re, maximi momenti in expedienda et recognoscenda carminum epigraphicorum historia critica quam dicunt, videas Cagnat Manuels pp. 51–66; Cugusi Doppioni pp. 11 ss., Ritornelli pp. 449 ss., Epigramma erotico pp. 450 ss., Testi metrici ripetuti pp. 393 ss., Note pp. 247 ss., Nuovi duplicati pp. 558 ss.; Massaro Te lapis... pp. 65 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLERaetNor p. 174; speciatim, de exemplaribus Africis repetitis cf. Pikhaus Activity pp. 118 ss., Répertoire p. 53, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 12–13, 201; de Dalmaticis, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEDalm pp. 52–53; de Gallicis, Idd. CLEGall pp. 92–93, 148 et Cugusi Edizione p. 444 rescire/resciscere: 2958 resurrectio: 2390; 2501, 16–19: 2903, 23–24; 2907 (ubi vide); praeterea cf. 1837 -rh- male positum pro -hr-: 2439, 3; 2704 (ubi vide); 2906 (ubi vide); 2908; item, 1808, 11, cett. rogatio amoris: 2603 rogito: 2678, 2

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

933

rogo (erot.): 3029 Roma tibi subi[to motibus ib]it amor: 2612; 3041 (?) Roma urbs sacra: 2635 rumpere: 2374, 1 (ubi vide); 2694, 16 (ubi vide) -s littera evanida, fere antiquitatis signum: 2400, 1; 2405 d (?); 2454, 2; 2698, 2; 2816, 4 Sagila: 2519 Salomonis templum: 2528, 13–16 Salsa: 2911 salutifer: 2777, 2 sanctus adornat: 2484 sanctus sacerdos: 2501, 3 sarcophagus: 2876 (ubi vide) satiare esurientes: 2445, 7; 2490, 15; 2491, 7 scalpere: 2432, 12; 2665 A, 1 (?) (ubi vide) scrupea: 2649, 8 Securitati (in praescripto): 2600 frg. 1 (ubi vide), 2607, 2827, 2966 (ubi vide) secutor: 2681 sedes: 2690, 1; 2872, 1 (ubi vide) Senecae fabulae: 2419, cf. 2421 servitus vs libertas: 2552 servolus: 2473 ter Seuso: 2621 si non molestum (simm.): 2553, 1 (ubi vide); 2600 frg. 1 (ubi vide); 2870, 2; 3087 (?). Cf. Lissberger p. 133, Cugusi Area p. 46 (= Vsp pp. 1094–1095) si quaeris nomen...: 2401, 1 sei quaeris nomen… (ubi vide); 2958 si qis dignatu[r] rescire meo nom(en), Ruḍufula dicor; praeterea cf. Bücheleriana 465, A, 11 nomen si quaeris, titulus tibi vera fatetur (Aquis Sextiis, 150–200 p.Ch.n.); 973, 7 sei nomen quaeris, sum Lesbia (Romae, fere 80–120 p.Ch.n.); 1874, 3 nomen si quaeris, Iulia bocata so (Romae, ad Callistum, fere 380–420 p.Ch.n.). Cf. infra, s.v. ‘si quaeris quis sim...’ si quaeris quis sim... (simm.): 2636; 2707 bis, 1 ss.; 2729; 2742; 2835, 1; 2849, 1; 2876 (?); 2958; Appendix Afr.; addas Bücheleriana 960, 3 (Beneventi, saec. I a.Ch.n.); 627 (Salonis); 673, 1 (Romae, 380–420 p.Ch.n.); 1076, 1 (Carthagine Nova); 1085/1086 (Romae); 1171, 19 (Romae, incerta aetate); 1901, 2 (Volsiniis, incerta aetate); 2107 B, 1–3 si quis f[orte ve]lis curiose scire viator (Madauris); fortasse 742, 5 et 1226, 5–6; praeterea Zarker 158 nomen scire [si quaeris]… (supplevi ipse; in Veliterno, saecc. IV–V p.Ch.n.), carmen ap. Silvia Evangelisti in Collezione p. 147 n. 52, 1 (Romae, fere 1–50 p.Ch.n.), cett. Cf. Concordanze pp. 747–748; R. Hernández Pérez, Hab 32, 2001, pp. 210–211, Poesía pp. 210– 211; Cugusi Ricezione p. 33, Introduzione pp. 150–151; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 237–238. Praeterea cf. supra, s.v. ‘si quaeris nomen...’

934

INDICES

si sunt (sapiunt) Manes (Inferi) / si quis est post funera sensus (simm.): 2322, 1; 2432, 9 (ubi vide); 2657; 2658; 2668, 2; 2993, 1–2. Cf. Lier pp. 54–55; Tolman pp. 115–116; Galletier pp. 10–13; Lissberger p. 61; Brelich pp. 24–25, 78; Lattimore pp. 59–60; De Buck pp. 158–159; Hernández Pérez Poesía pp. 28–31; Cugusi Aspetti letterari pp. 377–378, 387–388, Catullo pp. 107–109, Ricezione pp. 33–34, 48, Corpus pp. 53, 61, 155, 170, Rilettura II, pp. 543 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 63–64, CLEHisp p. 132; Sblendorio Cugusi CLE 428 pp. 339–340 sic habeam propitium: 2495 sic tibi contingat quod vis, ut tu hoc sacrum non violes (simm.): 2968 a–f (ubi vide) Sidonius Apollinaris maior: 2517 Sidonius Apollinaris minor, eius carmina et verba: 2517, 2518, 2528 sidus/sidera: 2395 (ubi vide). Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 158, CLEOr p. 184 signa zodiaci: 2417 signum: additur hic illic nominibus virorum/mulierum, saepe adiecta formula expressum (qui et...): 2411; 2434; 2454; 2540; 2572 (?); 2593; 2607 (?); 2764 (ubi vide); 2765; 2774; 2793 (?); 2801 (ubi vide); 2807 (?); 2827; 2828; 3028; 3091. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 171, 182, CLEAfr pp. 10, 195, 215, maximeque totum librum qui inscribitur Kajanto Supernomina (1966) signus: 2405 S, 13 Silvanus deus: 2473 bis, 2495 simplex verbum pro composito: linquo (saepe, cf. supra, s.v.); tulit = abstulit 2300 bis, 2 et 2742, 5; temnere = contemnere 2499, 6; verti = reverti 2589, 2 sine: cum accusativo, 2638, 4 (ubi vide); 2647, 1 (ubi vide); 2961; praeterea 2146, 2, cett. Cf. Mihăescu p. 249. sine animi laesione: 2566 (?), 2950 (ubi vide) sine crimine (ullo) / sine culpa / sine fraude (simm.): 2368, 2; 2636, 2; 2644, 1; 2646, 2 (?); 2647; 2690, 4; 2756, 1 (?); 2762, 2; 2771, 2; 2772, 2 (?); 2811; 2823, 1; 2850; 2945; 2946; 2953 praescr.; 2961; 2961 bis; 2976; 3068 (?); addas locos in Concordanze p. 122 collectos (486, 2, Caesareae Maur., cett.); item AEp 1976 n. 173 [sine cri]mine ullo (Consentiae, saecc. I–II p.Ch.n., et cf. H. Solin, Arctos 11, 1977, pp. 120–121 [= Analecta p. 87]). Saepe autem legimus in CLE clausulam ‘sine crimine vitae’: 485, 4 (Conimbrigae, saec. II p.Ch.n.); praescr. 803 (Mevaniae); 1004, 1 (Veronae); item, AEp 2001 n. 964 (apud Volscos, Iuliorum et Claudiorum aetate), cett.; archetypice, Verg. Aen. 4, 550 sine crimine vitam (claus.). Semper vero vox ‘crimine’ in V pede ponitur. Cf. Tolman pp. 42–43; Lattimore p. 290; Logemann p. 124; Hoogma pp. 263–264; Hernández Pérez Poesía pp. 139–140; Cugusi Aspetti letterari pp. 74–75, Novocomensi p. 176, Corpus p. 43; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 59, CLEAfr pp. 19, 245; Hamdoune(1) p. 179; Evre Arena CLENum p. 94 singularis numerus pro plurali: 2491, 6; 2516, 4 (?); 2581, 4–5; 2590, 4 (?); 2689 ter; generatim cf. Janssen pp. 104–105

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

935

sinistra fata: 2874, 1 (ubi vide) Sirasteiun/Siresteiun: 2454 so, setis: 2349, 1/2 (ubi vide); 2695, 10 (ubi vide); 2740 (ubi vide); 2930. Cf. Cugusi Papiri epistolari p. 148: Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann 131, CLEHisp p. 143, CLEAfr p. 182 sociare: 2545 = 2546 = 2547 (ubi vide); 2958; cf. s.v. ‘consociare’ sodales: 2570 (ubi vide), 2583 solacia (saepius in fine versus ponitur), simm.: 2378, 1 (ubi vide); 2404, 3; 2423, 13 (ubi vide); 2430, 10; 2436, 9; 2526, 5 (ubi vide); 2548, 1 (?); 2912, 3; 3017; 3022 (?); saepe in carminibus legitur, et epigraphicis (Concordanze pp. 765–766: sunt Bücheleriana 1195, 11, cett.) et auctorum (Mastandrea pp. 807–808). Cf. Cugusi Aspetti letterari p. 180, Carmen p. 33 n. 20, Novocomensi p. 176, Corpus p. 60; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp pp. 153, 163, 180, CLEGall p. 144 solutio animae et corporis: cf. s.v. ‘corpus terra tegitur...’ sopor aeternus (simm.): 2776, 2; 2801, 4 (ubi vide) sospites superstitesque: 2872, 11 spargo (transl.): 2537 A spes amor...: Appendix Raet., Appendix Pann. spes de filiorum honoribus fato decepta (simm.): 2342, 2468, 2835, 2848 (ubi vide), 2856, 2858, 2877 (ubi vide); 2896; 2959. Cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 243, CLEDalm pp. 93, 99; Cugusi Vsp pp. 1768–1769 (evasi effugi,) Spes et Fortuna valete (simm.): 2409, 5 Spes et vita valete; 2691 Spes et Fortuna valete (ubi vide); 2784 (ubi vide); cf. praeterea Bücheleriana 409, 8–9 (in Vmbria); 434, 13–14 (Pisauri, cf. Sc. Mariotti, ArchClass 25–26, 1973, p. 399), 1498 (Romae), 2139 (Thevesti); item De Rossi II, 267 n. 20 (gloria divitiae fundi domus ampla, valete /... vos ite et dominos ludificate novos). Aliquid simile legitur in auctoribus quoque, cf. e.g. AP 9, 49, AL 667 R. (cura labor meritum sumpti pro munere honores, / ite alia posthac sollicitate animas); Sen. epist. 118, 4; Mart. 11, 2, 8 lectores… ediscite Santram: / nil mihi vobiscum est, iste liber meus est. Videas Bücheler CLE II, p. 705; A. Grenier, MEFRA 25, 1905, pp. 72–79; Lier pp. 449, 471–472; Tolman p. 95; Thompson p. 44; Galletier pp. 74, 228; E. Löfstedt, RhM 67, 1912, p. 212; T. Kleberg, Eranos 33, 1935, pp. 156–157; H. Armini, ibid. 34, 1936, p. 134; J. Bergman, ibid. 40, 1942, pp. 9–15 (= Zarker 119); Lattimore p. 156 n. 123; M.G. Schmidt, Chiron 20, 1990, pp. 101–107, maxime p. 106; Hernández Pérez Poesía p. 101; Cugusi Doppioni p. 12 n. 3, Ritornelli p. 451, Corpus pp. 79–80 spiritum dare in manibus: 2309 (cf. ad loc.). Videas Sanders Lapides p. 476; Hernández Pérez Poesía p. 25; Cugusi CLESard p. 168, Epilegomeni p. 446, Sarsinate p. 313; praeterea s.v. ‘oculos premere’ -ss- ante cons.: 2835 (ubi vide); 2978 stablesiani equites: 2887 stamina Parcarum: cf. s.v. ‘fila Parcarum’ stas et repausas: 2431, 2 (ubi vide); 2709, 1

936

INDICES

stat lapis...: 2659, 3; 2767, 5 stemma: iterum iterumque ponitur in CLE ad nobilitatem significandam, 2303, 1 (ubi vide); 2490, 8; addas quaeso 1369, 1 (Narbone), 1802 = 1911, 5 (Satafi), 1381, 4 (Romae), 1516 (in Galliis); praeterea RICG XV, 95 et 99 (item in Galliis), Binazzi, ICI VI, 44, 7–8 (Spoleti), cett. Cf. Cugusi CLESard pp. 139–140, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall pp. 97–98, Vsp p. 1364. Cf. s.v. ‘virtus’ quoque stilus: 2954 bis, 3032 bis, 3033 stolata: 2641 (ubi vide) STTL / s(it) t(ibi) t(erra) (levis): omnes locos digerere operae pretium non est, cum haec formula valendi milliens legatur in titulis sepulcralibus, ut dilucide exprimitur et explicatur in 1103, 5–6 dicite, qui legitis, solito de more sepulto / pro meritis, Pylades, sit tibi terra levis (Salpensae, fere 80–130 p.Ch.n.) STTL / s(it) t(ibi) t(erra) (levis): bis positum: 2361, 2367, 2369 STTL / s(it) t(ibi) t(erra) (levis): contra morem carmen haud concludit: 2927 subito: iterum iterumque una cum verbis rapiendi ponitur, ad significandam mortis immature crudeliter supervenientis velocitatem: 2454, 4 (ubi vide); 2590, 2 (?); 2617, 2; 2661, 2 (?); 2731, 4; 2810, 3; 2849; 2855; 2961, 3; cf. Concordanze p. 781 (e.g. urbana 1041, 4 erepta est subito; 1336, 12 quam subito funere rapta iaces; 1065, 2 tam subito Maximus eripitur; 1402, 8 quem mihi tam subito mors properata tulit; Ostiense 1186, 9 infernas subito delatus ad umbras); praeterea e.g. carmen ap. P.G. Guzzo, Epigr 38, 1976, p. 130 florentes annos [mors su]bita eripuit (Consentiae, saecc. I–II p.Ch.n.); ICVR 13827 b [su]bito raptus; ILCV 3415 A [ - - - q]uam subita rapuit [mors] (?), cett. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 96, CLEMoes p. 118; Cugusi Introduzione pp. 149–150; Evre Arena CLENum pp. 93–94; praeterea cf. s.vv. ‘cit(t)o’, ‘propere’, ‘repente’ sudor montium: 2405 N suge: 2575, 1 sum + part. praes.: 2895 (?) superare aequales (simm.): 2372, 11 (ubi vide); 2400, 5; cf. et 1058, 1–2 superare parentes honoribus (simm.): 2699 (?), 2835, 2848 (ubi vide), 2858, 2877 (ubi vide); praeterea cf. Bücheleriana 8, 315, al. Videas Cugusi Ricezione p. 13; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 243, CLEDalm pp. 93, 99, Vsp pp. 1757, 1768 s. suppremus: 2488, 2 (ubi vide); 2526, 3; cf. 1389, 15 supremum (munus): 2670, 1 (ubi vide) suscipere: 2388, 1 (ubi vide) suspiria/suspirium: 2603 synaphia: 2638 tabularium: 2700 tabularius: 2791 Tartara: 2391, 1; 2887, 2 (ubi vide); 3074 bis; praeterea addas Concordanze p. 802. Cf. Sblendorio Cugusi Introduzione p. 167

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

937

tata: 2632 te lapis optestor leviter super ossa quiescas/residas, ne nostro...: 2351, 2352, 2710; est formula quaedam quae saepissime legitur in carminibus epigraphicis, cf. Concordanze p. 105 (sunt carmina 971, 10–11; 1047; 1152, 3; 1192, 9; 1470, 1; 1471, 3; 1472, 1; 1474, 1; 1475, 1; 1538, 3–4; 2137, 1; 2138, 1, cett.); compares 2961, 5. Videas Bücheler ad 1474; Armini Conlectanea pp. 35–36; Lissberger p. 77; Hernández Pérez Poesía p. 243; Velázquez pp. 103–105; Cugusi Ritornelli p. 450; Cugusi – Sblendorio Cugusi Fadieni pp. 42, 49, 99, CLEHisp p. 144, CLEDalm p. 38, CLEOr p. 205; Pepe Dialogo pp. 279 ss.; Massaro Te lapis pp. 65 ss.; Concepción Fernández Mártinez – Alicia Ortiz-Gómez, Epigr 82, 2020, pp. 111–126. Cf. etiam s.vv. ‘conditus officio’, ‘ne nostro doleat...’ tegitur tumulo: 2385, 2 (ubi vide); 2467 b, 1 tellus: 2396, 1 (ubi vide); 2778, 4; 2870. Cf. Cugusi Aspetti letterari pp. 201–211 passim, Sarsinate p. 312, CLEOr p. 220 temnere i.q. contemnere: 2499, 6 terra beata: 2706, 6 terra tegit: 2032, 6; 2694, 14; et cf. s.v. ‘aureus titulus’ Tertiaaugustani: 2718, 3 tessella: 2399, 2905, 2920 Testamenta et carmina epigraphica: 2501, 2586, 2768, 2868, 2923, 2974 Teutoburgensis pugna: 2563 thermae: 2405, 2717 (ubi vide); 2786; 2802; 2820; 2865; 3075; praeterea Bücheleriana 276; 281: 283; 577; 1910; 1911; quibus addas quaeso e.g. Suppl. Ital. n.s. 16, 31, 4 has rector thermas dedicat Arzygius (Rosellis, puto 367–369 p.Ch.n.), cett. Cf. etiam s.v. ‘aquae’ themata quae dicuntur: sunt (videas quaeso s.vv.) annos addere/demere/transferre aureus titulus bona fama gaudere apud populum corpus terra tegitur vs anima ad astra volat debitum vitae solvere florentes anni (simm.) invidiae obiurgatio laedere neminem (simm.) laudatio cuiusdam eiusque gentis laudes urbium liberalitas in pauperes mors immatura/praepostera mors morbi causa mors omnibus instat mors partus causa mors per vim allata mors peregrina mors singularis/mira/inexpectata

938

INDICES

mutari in melius loci gratia non tibi soli oculos premere (simm.) Parcarum crudelitas poma/mala matura si quaeris nomen / si quaeris quis sim si sunt/sapiunt Manes / si quis est post funera sensus Spes et Fortuna valete violatio sepulcri vive dum vivis (simm.) Thiaminus: 2563 titulus loquitur: 2480 Tonans: 2783 (ubi vide); 2883; 2898, 2 topothesia: 2405 C/Q/R tra(ns)versare: 2418, 3 trieteris: 2636, 3 triumphator: 2697 tu qui legis...: 2337; 2343; 2380; 2380; 2381; 2927; praeterea 1540, cett. Videas Hernández Pérez Poesía pp. 230–231. Cf. etiam s.v. ‘praeteriens dicas...’ tumulus vs thalamus: 2813 (ubi vide); Concordanze p. 820 tura dare: 2689 bis turriger: 2581, 10 tyrannus: 2517, 12 (ubi vide) umbra: 2690 umbrae (mortuorum): 2731, 4 (ubi vide); 2879, 2 (?) univira (simm.): 2473; 2809 (ubi vide); 2824, 3; 2947; 2980; 3001; est vulgatissima laus mulierum, cf. e.g. Bücheleriana 455, 5 obsequio raro, solo contenta marito (Vesontione); 643 uno contenta marito (prope Salonas); CIL XI, 2538 = ad 1502 uno contenta marito (Clusis); 1693 [u]no cont[enta marito] (Romae); item AEp 1967 n. 74, 4 in thalamis uno contenta marito (Romae, fere 150–200 p.Ch.n.); fortasse ICVR 18333 a, 5 [ - - - c]ontenta m[arito] (?) (Romae). Plura invenias in Th.l.L. s.v. contentus, col. 679, 67 ss. Cf. Logemann pp. 12 ss.; Bruns p. 29 n. 80; Sblendorio Cugusi Osservazioni pp. 162–163; Cugusi Tradizione pp. 75–76, Catullo pp. 103 ss., Ricezione p. 27; Gómez Pallarès Aspectos p. 133; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 86; Adamik Veturia pp. 34 ss.; Ladjimi Sebaï Femme pp. 139–140, cett. urbes laudantur: cf. s.v. ‘laudes urbium’ urbs velut vivens corpus: 2724 (ubi vide) urna: 2774, 5 (ubi vide); 2888, 7 uror amore (tuo): 2405 A = 2405 B; 2535 (ubi vide) -us pro -os (acc. plural.) in fine verbi: 2546, 2957, 3050 (ubi vide) utere/uti felix: hoc votum saepissime legitur, maxime in instrumento: 2399, 2 (ubi vide); 2451; 2473 ter; 2514 (ubi vide); 2539 bis; 2567; 2570; 2572 (ubi vide);

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

939

2579 (ubi vide); 2597 bis; 2620 (ubi vide); ad 3032; 3074 quater; similiter, 3069 (ubi vide). Cf. F. Bücheler, Gl 1, 1907, p. 7 (= Kleine Schriften, III, Leipzig – Berlin 1915–1930, ed. ster. Osnabrück 1965, p. 376), Harris pp. 105–111, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 133, CLEHisp p. 160, CLEGall pp. 132–133 uti = utere (imperat.): 2572 utor cum acc.: 2473 ter -uu- = -u-: puue[lla] 2348 (ubi vide); fluuit 2405 S, 10 (ubi vide); rapiuunt 2430, 2; aliter, eum i.q. (a)evum 2405 M, 3 (ubi vide); praeterea cf. supra, s.v. ‘iuenis’ -vagus: Appendix def. valete viatores (in formula valendi): 2708 (ubi vide), 2995 vehi ad astra (simm.): 2303 (ubi vide) venerand( ): 2312, 1 (ubi vide); 2520, 7; 2676, 7 (ubi vide); 2679, 2 (?); 2687 frg. c; 2696, 6; 2749, 1; praeterea Concordanze p. 857 (carmina 761, 11, cett.); addas quaeso ML 29, 1 venimus huc cupidi...: 2482 verba sacra VT et NT in carmina transponuntur: 2309, 2328, 2491, 2501, 2974; praeterea 1570; locos VT/NT ad verbum in CLE transcriptos collegi in huius voluminis parte ‘C. Aliena’ Verdullus: 2417, 2418 (ubi vide), 2419 veridicus: 2490, 19 (ubi vide); 2766, 5 (ubi vide) verpa: 2305 vertice ‒ ⏓ : clausula valde usurpata cum ab auctoribus (cf. Mastandrea pp. 906– 910) tum in titulis, inter quos 2405 R, 3 [de ver]tice (?) sanat [ - - - ] ~ S, 9 guttae de vertice san[ant] (?); 2462, 2 [de vert]ice fumu[m] (?); 2632, 5 vertice Tymbrio; 2689 ter, 6 vortice summo; 2870 bis de vertice moleṃ (ubi vide). Cf. Cugusi La Cueva Negra p. 78; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes pp. 45– 46, CLEHisp p. 168 vertor: 2589, 2 vestimentis tegere nudos: 2491, 7; cf. 1378, 4 vetustas: 2866, 1 viatoris formula, scil. resta viator, resiste viator, consiste viator, praeteriens... lege, capere iter, simm. (in formula salutandi), saepissime invenitur in omnibus provinciis et regionibus: 2337; 2402; 2431; 2432, 11–12; 2496, 1–2; 2516, 1– 2; 2553, 1–2; 2591, 1; 2592, 1 (ubi vide); 2594, 1; 2637; 2641; 2647 (bis); 2882; 2925; 2926; 2933; 2966, 1–2: 2967, 1–2; 2995; 3057; 3095; item soluta oratione CIL III, 12478 (Capidavae), cett. Addas Bücheleriana permulta collecta in Concordanze, pp. 111, 337, 406, 580, 589–590, 619, 702, 703, 863–864 (sunt carmina 18, 1; 121; 465 A, 1–2; 466, 1–2; 580; 1007; 1056, 1; 1111, 2; 1152; 1191; 1193, 1; 1195, 1; 1319, 1; 1327, 1; 1518, 2; 1603, 1; 1878, 6; 1879, 1; 1902; 1950, 2, cett.). Saepius in hac formula inest iuxtapositio verborum sistendi/consistendi et legendi. Rem iterum iterumque tractaverunt alii aliter, suo quisque Marte, multi viri docti, scil. (ut recentiores tantum memorem) Cugusi Area p. 45 (Vsp pp. 1093–1094), Ritornelli p. 450, Ricezione pp. 21, 29, Edizione pp. 435–436;

940

INDICES

Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEMoes p. 71, CLEPann p. 48, CLEAfr. p. 15, CLEOr p. 236, CLEGall pp. 104–105; Hernández Pérez Poesía pp. 217 ss., 235; Massaro Epigrafia pp. 89–90, Te lapis pp. 65 ss., cett. vide quam dure/indigne... (simm.): est formula quaedam, 2588; 2591, 1–2 (ubi vide); 2618, 2; 2694, 1–2; praeterea, Bücheleriana 502, 2; 637, 3; 1007, 2; 1083, 2; 1084, 2; 1539, 2; 1540, 2; 1541, 2; 1542, 2; 2082, cett.; 2882, 1. Cf. Skimina pp. 256 ss.; De Marchi Virtù pp. 771–786; Logemann passim; Cugusi CLESard pp. 169, 184, Tradizione p. 77, Aspetti pp. 246–248, 381, Catullo pp. 103 ss., Area pp. 45–46 (Vsp pp. 1093–1094), Ritornelli p. 453; Hernández Pérez Poesía pp. 158 ss.; Concepción Fernández Martínez, Em 71, 2003, pp. 313–337 et ExClas 9, 2005, pp. 93 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 98, CLEThr pp. 126–127. Monuerunt Cugusi ll. laudd. et Traina EV IV, p. 99 et V, p. 334 (= Poeti latini (e neolatini). Note e saggi filologici, V, Bologna 198, p. 115) a sermone funerario pendere locos illos Catull. 101, 6 et Verg. Aen. 12, 952. Cf. etiam s.v. ‘aspice quam indigne...’ videre/spectare mortis monumentum (simm.): 2836; 2837; 2870, 1; 2882 (cf. ad loc.). Videas Cugusi Introduzione pp. 109 ss. vigere: 2538, 2 (ubi vide); 2540, 1 (ubi vide) vinifer: 2706, 5 violatio sepulcri: 2333, 2338 (ubi vide), 2363 (ubi vide), 2378, 2399 (ubi vide), 2456 (ubi vide); 2590; 2977; addas quaeso Concordanze p. 566 (e.g. carmina 836, 1021, 1101, 2170, cett.). Topos exprimitur vel per verbum ‘(non) laedere’ vel per verbum ‘parcere’ (2338, 2456, cett.). Tota de re videas Galletier pp. 34–35; Purdie pp. 53–56; Brelich pp. 11–13; Lattimore pp. 118 ss.; Hernández Pérez Poesía pp. 256 ss.; Cugusi Trocaica pp. 73–74, Poesia ufficiale pp. 79 ss., Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 148, maximeque librum quem scripsit Creaghan (1951). Cf. etiam s.v. ‘parcere’ Viperius: 2945 virgo, de homine: 2328 viri cuiusdam nomen, litterarum studiosi, antonomastice ponitur pro ipsa eius arte: 2403 (ubi vide), 2706 (ubi vide), cf. 606 virtus propria apponitur/opponitur origini ex alto loco: 2303, 1 (?) (ubi vide); 2465; 2490; 2517, 19–20; 2638; praeterea Bücheleriana 1375, 5–6; 1516, 2–3, cett. Videas Sanders Licht I, pp. 84 ss.; Consolino Ascesi pp. 105–106, 129; Descombes, RICG XV, p. 347; A. Vauchez, Il santo in J. Le Goff (ed.), L’uomo medievale, Bari 1989, pp. 353 ss., 360–361; Cugusi Aspetti letterari pp. 237– 238, 326–327, 378–379, CLESard pp. 139–140 (cum addendis in Epilegomeni pp. 444–445), CLEOr p. 200; Y. Burnand, Gallia 42, 1984, p. 228; Sblendorio Cugusi Alcuni carmi pp. 2038–2039; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall pp. 97–98, 137 virtutes cumulantur (saepe in mulieribus): 2331; 2335; 2336; 2518, 6; 2520, 9–10 (ubi vide); 2807; 2818; 3096; in episcopis, 1381, 1 ss.; 1387, 7–10; 2097, 5 ss. Cf. Caesar pp. 45 ss. passim; Logemann passim (pp. 5 ss., 13 ss., 38, 61, 66, cett.);

IX. INDEX RERVM ET VERBORVM NOTABILIVM

941

Lattimore pp. 290–291, 335 ss.; Hernández Pérez Poesía pp. 147 ss.; Consolino Ascesi pp. 117 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 275, CLEGall p. 141 visus et monita deorum: 2845 (ubi vide) vita longissima: 2361, 2811, 2815 (ubi vide), 2827, 2831, 3023 bis (?), 3042 vita / vita mea: 2575, 2744 bis vivat: 2572, 3028, 3041 vive dum vivis / vixi quem ad modum volui (simm.): sententia Epicurea tritissima quidem, scil. “vive et gaude dum vivis, postea nihil est”: 2402 (ubi vide); 2433 (ubi vide); 2505 (ubi vide); 2583 (ubi vide); 2614, 4 = 2615, 4 = 2712, 4; 2625; 2647, 1; 2708 (ubi vide); 2723; 2765, 5 (ubi vide); 2767, 9; 2774, 6; 2828; addas quaeso Concordanze pp. 414–415. Videsis Brelich pp. 50–51; Galletier pp. 80–81; Lattimore p. 273; Cugusi Aspetti letterari pp. 39 ss., Fadieni p. 88; Courtney ML pp. 369–370; Hernández Pérez Poesía pp. 107, 265 ss.; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann p. 89, CLEOr p. 193; praeterea supra, s.vv. ‘dum vixi...’, ‘Epicurea doctrina’ vivit: verbum positum in initio versus, 2480 vivite felices...: cf. Indices VI A s.v. Verg. Aen. 3, 493 vivus vs mortuus: 2963 vocatus/vocitatus sum: 2617, 4 (ubi vide) vomere/evomere aquas: 2368 (ubi vide); 2507, 1–2 (ubi vide); 2598, 11; cf. 913, 5–6 votiva carmina pro reditu: 2581; 2643; cf. Zarker 58 votorum compos: 2714, 10 (ubi vide) votorum potens: 2872, 11 votum devovet aris (simm.): 2898, 12 votum suscipere: 2388 (?) Zile: 3057

942

INDICES

X. RES METRICA clausulae: ‒ ⏑ ador( ) : 2338, 3 ‒ ⏑ ⏑ aevi (simm.) : 2577, 2 amore ⏑ ⏓ : 2623 amplius ‒ ⏓ : 2354, 1; 2632, 7 (ubi vide) Apollinaris : 2517, 6; cf. 1516, 2 astra ⏑ ⏓ : 2303, 2 (ubi vide) ‒ ⏑ ⏑ astris : 2544, 4 ‒ ⏑ beat( ) : 2496, 9; 2544, 2 caelestia dona : 2501, 15 cernite ‒ ⏓ : 2922 cognoscere casus : 2544, 7 (ubi vide); 2553, 1; 2600 frg. 1, 1; cf. 420, 8 contendere ‒ ⏓ : 2560 convicia ‒ ⏓ : 2301, 3; 2405 I, 1 ‒ ⏑ corona : 2547; 2744, 3; 2903, 23; 2905, 4 (?); 2941 bis (?); 2981; 2983 (?) (ubi vide) corpor( ) ‒ ⏓ : 2501, 16 ‒ ⏑ corymbi : 2449, 6 ‒ ⏑ creat( ) : 2805, 1; 2898, 5 crepitantia flammis : 2887, 7 crimine ‒ ⏓ : 2638, 2; 2850; 2887, 13; item 618, 7; 1203, 3 sine crimine morum (Novi Comi, fere 70–120 p.Ch.n., cf. Cugusi Novocomensi p. 176). Cf. supra, Indices IX s.v. ‘sine crimine’ crudeli funere ‒ ⏓ : 2302, 6 (ubi vide) cuncta referre : 2816, 3 (ubi vide) Cyllenius ‒ ⏓ : 2898, 11 egerat annos : 2569, 1 erept( ) sub annis (simm.) : 2833, 2 fata ⏑ ‒ ⏓ : ad 2693, 2 fata tulerunt : 2639, 1 (ubi vide); 2774, 1 fata veta[runt] : 2693, 2 (ubi vide) favilla ⏑ ⏓ : 2767, 4 (ubi vide) felicior aevo : 2458, 13 (ubi vide) flore iuvent( ) : 2376, 2; 2896, 1 flumine ‒ ⏓ : 2598, 12 fragmine ‒ ⏓ : 2609, 1 frangere ‒ ⏓ : 2609, 4 funer( ) ‒ ⏓ : 2302, 6 (ubi vide); 2501, 17; 2511 A, 2 garrul( ) ‒ ⏓ : 2405 G, 4; 2585, 2 gaudia ‒ ⏓ : 2848, 3 gloria ‒ ⏓ : 2462 (?); 2769, 1 ‒ ⏑ ⏑ grata : 2496, 8

X. RES METRICA

943

gurgite ‒ ⏓ : 2598, 14 ‒ ⏑ honor( ) : saepius in Africa, 2718, 25; 2848, 1; 2854 A; 2855; 2860, 8; 2890, 5; 2897, 3; 2901, 12; 2915, 2; 2916, 1; alibi quoque, e.g. 2455, Zarker 148, 4, cett. Plurima collegit Mastandrea pp. 334–335 honoribus auctus : 2771, 3; 2772, 3 (?) ictibus ‒ ⏓ : 2364 ‒ ⏑ imago : 2904, 3 ‒ ⏑ in aevum / per aevum / in aevo : cf. supra, Indices IX s.v. ‘in aevum’ inclita virtus : 2549, 3 inmiscuit astris : 2544, 4 invid( ) ‒ ⏓ : 2639, 2 -isse/-asse maritum : 2608, 3 -isse mori : 2541, 6 Iuppiter ipse : 2646, 3 ‒ ⏑ iuventa : 2496, 4 ‒ ⏑ Lares : 2346, 2 linquere ‒ ⏓ : 2679, 3 luce corusc( ) : 2393 bis, 1; 2499, 7 luce relicta : 2760, 8 lucis ad oras : 2753, 3 (ubi vide) lumin( ) ‒ ⏓ : 2501, 19 ‒ ⏑ lupin( ) : 2373 c, 1 ‒ ⏑ marit( ) : in fine versus saepissime legitur, cf. supra, Indices IX s.v. marmore ‒ ⏓ : 2707, 3 membra sepulcr( ) : 2519, 1; 2521, 1 (ubi vide); 2522, 1 (?); 2954, 1 (ubi vide) mensibus ‒ ⏓ : 2302, 5 mersit acerbo: cf. supra, Indices VI A s.v. Verg. Aen. 6, 427 miserabile funus : 2379, 1 ‒ ⏑ mori : 2541, 6 munera ‒ ⏓ : 2501, 14; 2673, 2; 2703, 4 nobile corpus : 2911, 1 nocte quieta : 2430 bis, 3 ‒ ⏑ ⏑ nomen : 2391, 1; 2666, 1; 2801, 1; 2858, 2/7; 2962; Appendix Hisp. non amplius ‒ ⏓ : 2354, 1; 2632 A, 7 (ubi vide) nosse ⏑ ‒ ⏓ : 2384, 1 novissim( ) ‒ ⏓ : 2505, 1; 2667, 1 omnia tellus : 2395, 2 parens / parentes : in fine versus saepissime legitur, cf. supra, Indices IX s.v. pectora plangi : 2430 bis, 3 pectore ‒ ⏓ : 2585, 3 (ubi vide); Appendix Hisp. ‒ ⏑ ⏑ pennis/pinnis : 2475 (ubi vide) ‒ ⏑ perempt( ) : 2860, 1; 2871 (ubi vide) pietate ⏑ ‒ ⏓ : 2301, 2 pignora ‒ ⏓ : 2650, 3

944

INDICES

pignus amicitiae : 2657, 4 praecepta secutus : 2501, 7 pulcher Apollo : 2715 regna superna ⏑ ‒ ⏓ : 2549, 7 (ubi vide) rite ⏑ ‒ ⏓ : 2302, 1 rumpere ‒ ⏓ : 2638, 3; 2694, 16 ‒ ⏑ sacerdos : 2501, 3; 2533, 3 saecula ‒ ⏓ : 2604, 1 sanguine cretus : 2832 bis, 1 sanguine sacro : 2533, 1 ‒ ⏑ sepult( ) : 2797 servare ⏑ ‒ ⏓ : 2719, 1 (ubi vide) sidera ‒ ⏓ : 2677 a, 2 (?) sine crimine ‒ ⏓ : cf. supra, IX s.v. ‘sine crimine’ sine fine ⏑ ‒ ⏓ : 2430, 8; 2499, 13; 2617, 1; 2645, 4 (?); 2776, 2 sociatur honore : 2545, 4 = 2546, 4 = 2547, 3 solacia ‒ ⏓ : 2404, 3; 2423, 13; 2430, 10; 2912, 3, cett.; praeterea cf. supra, Indices IX s.v. ‘solacia’ ‒ ⏑ sopor( ) : 2776, 2 (ubi vide); 2801, 4 (ubi vide); addas 481, 3 et 2099, 1 sp[era]re ⏑ ‒ ⏓ : 2544, 2 superare parent( ) : 2877, 1 (ubi vide) stemmate ‒ ⏓ : 2303, 1 (ubi vide) Tartara ‒ ⏓ : 2391, 2; 2887, 2 tempor( ) ‒ ⏓ : 2499, 15; 2530, 2 (?); 2543, 1; 2614, 4 = 2615, 4 = 2712, 4; 2651, 5; 2652, 5; 2719, 8; praeterea plurima Bücheleriana, scil. 394, 1; ad 116 (CIL VIII, 185); 1447, 1, cett.: cf. Mastandrea pp. 849–859; saepe ‘tempor( ) vitae’, videas item Mastandrea pp. 852–853; Gauthier p. 490; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 148 uterque parens : 2682–2683 (ubi vide) – venerand( ) : 2312, 1 veritatis amator : 2831 vertice ‒ ⏓ : clausula valde usitata, cf. supra, Index IX s.v. ‘vertice ‒ ⏓’ vestigi( ) ‒ ⏓ : 2659, 3; 2767, 5; 2718, 15; 2791 bis, 3 vivere ‒ ⏓ : 2908, 4 vulner( ) ‒ ⏓ : 2533, 2 hiatus: saepe reperitur, scil. 2385, 1; 2411, 6; 2414; 2422 (bis); 2430, 6; 2439, 3; 2473 ter; 2504, 1; 2563; 2608, 1; 2614, 7; 2633, 2; 2635 (bis); 2689 ter (quater); 2702, 1; 2731, 9; 2762, 1; 2775, 1; 2783, 4; 2790; 2825, 7; 2953; 2964; 3025; 3031, 2; Appendix Raet.; Appendix def., item saepissime in carminibus Büchelerianis et alibi. Videas Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr p. 22, cett.

X. RES METRICA

945

metrorum genera: aeolici versus qui dicuntur: 2954 bis (?), 3027 (?) hen(decasyllabi phalecei): 2420 (?), 2421 (?), 2517–2518, 2759 (ubi vide), 3045 (?), Appendix def. (?); quo de genere metrorum in CLE cf. Cugusi Ammaedara p. 254 n. 18, Introduzione pp. 44–45 et n. 15; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEAfr pp. 21, 192 ascl(epiadei versus)min(ores): 2607 (?), 3087 bis (?) chor(iambi): 2579 (?), 2581, 2583, 2607 (?), 2760 (?) dactyli: 2318, 2340, 2342, 2354, 2358 (?), 2360 (?), 2362 (?), 2363, 2365–2366, 2374, 2388, 2405 G/O, 2408 (?), 2438 (?), 2439–2440, 2464 (?), 2467, 2472, 2481, 2493, 2497– 2498, 2501, 2521 (?), 2525–2527, 2530, 2545–2549, 2554, 2566 (?), 2569, 2577– 2578, 2594 (?), 2606 (?), 2632 B (?), 2644, 2655 (?), 2671 (?), 2672 (?), 2675, 2678, 2718, 2722, 2723 (?), 2732, 2741 (?), 2744, 2756, 2758, 2769, 2773 (?), 2779 (?), 2781 (?), 2782 (?), 2783 (?), 2784 (?), 2804–2805, 2809 (?), 2819 (?), 2836–2837, 2849, 2853, 2880 (?), 2881 (?), 2909–2910, 2911 (?), 2922, 2929 (?), 2970 (?), 3006 (?), 3007 (?), 3013 (?), 3016 (?), 3025 (?), 3032 ter (?) – da4cat (versus dact. IV pedum): 2467 b, 1; 2531 – da5 (versus dact. V pedum): 2399; 2561; 2569, 3; 2589, 1 (?); 2654; 2658, 3; 2776, 2; 2801, 1–2; 2926 (?); 3033; addas e.g. Moguntiacensia 338 et 1104, 1 et 2092, 2; Sarsinatia 1088 = CLESars 6, 1/2/5/6 et Zarker 104 = CLESars 9, 1/3, cett. Videas Cugusi Sarsinate p. 314 et adn. 27 – da6 (versus dact. VI pedum, versus heroici): 2300 bis, 2301, 2304, 2306, 2308, 2310, 2316, 2324, 2327–2328, 2330 (?), 2331 (?), 2338–2339, 2348, 2350, 2364, 2368, 2389, 2392, 2395, 2398, 2401, 2405 C/D/E/I/L/M/P/Q/R/S, 2405 f (?), 2409–2411, 2413, 2418 (?), 2424 (?), 2430 bis, 2432, 2434, 2441, 2445–2446, 2449, 2452–2453, 2456, 2458, 2462, 2473ter–2475, 2477, 2480, 2482, 2484, 2489–2492, 2494–2494 bis, 2496, 2507–2509, 2510 (?), 2511, 2515, 2522 (?), 2533–2534, 2537–2538, 2544, 2549 (?), 2550–2551, 2555–2556, 2558–2560, 2568, 2573, 2574 (?), 2576, 2582, 2586–2587, 2598, 2604–2605, 2608–2611, 2613–2615, 2617, 2620, 2622, 2626, 2628, 2632(A)–2633, 2635–2636, 2638– 2640, 2642(B)–2643, 2645–2647, 2649–2652, 2656, 2661, 2668, 2673, 2679 (?), 2684, 2688–2689, 2689 ter, 2690, 2693, 2699, 2703, 2707–2708, 2711–2713, 2715, 2719, 2724–2726, 2730–2731, 2732 (?), 2736, 2739–2740, 2745, 2748 (?), 2754–2755, 2756 (?), 2757, 2758 (?), 2762–2764, 2769 (?), 2771–2772, 2774– 2776, 2777 (ubi vide), 2778, 2786, 2791–2792, 2795, 2798, 2799 (?), 2800, 2801 (ubi vide), 2808, 2811 (?), 2816, 2818, 2820, 2823–2824, 2826, 2832 bis–2833, 2835, 2839–2841, 2842 (?), 2843, 2844 (?), 2845, 2848, 2854–2856, 2858–2860, 2862, 2868, 2870 bis, 2877, 2879, 2883–2884, 2886–2890, 2898, 2900, 2901 (?), 2902–2908, 2912–2917, 2923–2925, 2941 bis, 2943–2946, 2958 (?), 2959 (?); 2970 (?); 2975 (?), 2976 (?), 2978, 2984, 3025 (?), 3044 (?), 3079 bis (?), 3087 (?), 3096 (?), Appendix Hisp., Appendix Raet., Appendix Pann.

946

INDICES

– da6 spondeiazontes: 2378, 6; 2413, 5 (?); 2429; 2466 (?); 2476; 2491, 3; 2613 B, 2/4; 2632 A, 8; 2669, 4; 2703 A, 1–2; 2722, 2; 2769, 1; 2816, 9; 2891, 3; item e.g. Pannonicum 2046 = CLEPann 55, 15 (fere 380–420 p.Ch.n.), cett.; de hoc versuum genere in CLE cf. e.g. Courtney ML p. 27; Cugusi CLESard p. 120; Carande Herrero Espondaicos pp. 1–25 – da6 prior pars (hem(iepes)): 2405 D, 2; 2451; 2503; 2506; 2510 bis; 2514; 2535; 2539 bis; 2565; 2570; 2571; 2580; 2597 bis; 2673, 3; 2789; 2846; 2864 (?); 2947; 2950–2951; praeterea Bücheleriana 360; ad CLE 360; 800, 2; 1600; 2066, cett. Videas Cugusi Aspetti letterari pp. 34, 249–250, Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEGall p. 21 – da6 altera pars: 2473; 2532; 2668, 1; 2797; 2811 (?); 2831; 2850 (?); 2863; 2957; 2969; 3001; 3014 (?); 3073 (?) – da7 (versus dact. VII pedum): 2308, 1; 2320, 1; 2378, 1; 2411, 3; 2429; 2432, 11; 2434; 2443, 1; 2638, 8; 2642 B, 2; 2704, 7; 2729, 7; 2754, 1; 2791, 1–2; 2801, 6; 2824, 2; 2839, 2–3; 2914, 1; 2978 bis (2882, 1 longior quam da7) di(sticha): 2302, 2311, 2317, 2320, 2322–2323, 2326, 2333, 2335, 2341 (?), 2344–2346, 2351– 2353, 2355–2356, 2359 (?), 2372–2373, 2376, 2382–2383, 2385, 2387, 2390 (?), 2391, 2396, 2404, 2405 A/B/H, 2406–2407, 2412, 2423, 2437, 2442–2443, 2448, 2454, 2465, 2471, 2479, 2499, 2504, 2516, 2519–2520, 2524, 2528, 2539–2541, 2543, 2557, 2588–2591, 2595, 2600, 2603, 2616, 2618, 2621, 2634 (?), 2648 B, 2653, 2657–2658, 2660, 2663 (?), 2665, 2670, 2677 (?), 2680, 2682–2683, 2686, 2687 c, 2689 bis, 2691, 2697–2698, 2706, 2710, 2729, 2733, 2737, 2742, 2746, 2749, 2766 (?), 2767, 2787 (?), 2821 (?), 2838, 2861, 2866–2867, 2870, 2871, 2874, 2876, 2891, 2893, 2896–2897, 2899, 2954, 2980 (?), 3001 bis (?), 3021, 3023 bis (?), 3100 (?), Appendix Hisp. – disticha coniuncta cum el vel da6 (tristicha, ut ita dicamus, et alia): 2303; 2312; 2345 (?); 2347; 2378; 2379 (?); 2384 (ubi vide); 2386 (ubi vide); 2400; 2430; 2438 (?); 2446 (?); 2458; 2486 (?); 2523; 2553; 2589; 2627; 2642 A; 2659; 2662; 2666; 2694 (cf. ad loc.); 2704; 2753; 2810 (ubi vide); 2813; 2882 (ubi vide); praeterea Bücheleriana 919, 1187, 1188, 1318, 1319, item ML 29, cett. – el(egiaci): 2314–2315; 2319; 2321; 2329; 2361; 2367; 2369–2371; 2375; 2377; 2380–2381; 2393; 2394; 2397; 2405 F (?); 2425; 2427; 2455 (?); 2512; 2596; 2602; 2612; 2619; 2623 (?); 2624; 2630; 2705; 2722, 1; 2927 (?); 2940; 2970 (?); 3010 (?); praeterea Büchelerian 962; 1502; 2061; 2292 (carmen elegiacis structum), cett.; item, Zarker 126, Eng. 291, cett. Videas Galletier p. 288 n. 7; Cugusi Aspetti letterari pp. 99–100, 322, Id., ZPE 61, 1985, p. 26 n. 17; Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEPann pp. 55–56, CLEHisp p. 17 iambi: 2300 (?), 2325, 2343, 2415, 2428 (?), 2431, 2444 (?), 2460 (?), 2487, 2493 bis, 2513, 2593, 2629, 2631, 2637 (?), 2664 (?), 2674 (?), 2701, 2738 (?), 2743 (?), 2752, 2768,

X. RES METRICA

947

2788, 2817 (?), 2822 (?), 2830, 2873, 2949 (?), 2952–2953, 2968 (?), 2987 (?), 3041 (?), 3042 (?), 3057 (?), 3083 (?) – ia4 (dimetri vel quaternari iambici): 2469, 2500, 2597, 2599, 2648 A, 2714, 2716, 2847, 3103 (?), praeterea carmina Bücheleriana ad 211, 217–226, 1522, 1526 c; raro leguntur in CLE, nonnumquam ponuntur ad velocitatem exprimendam (potissimum mortis immature advenientis). Videas Galletier p. 282; Krummrey Pilarus pp. 282 ss.; Cugusi Perla pp. 80, 83–84, 101, Novellismo pp. 148 ss. (et n. 11), 160 (et n. 162), CLEBrit2 p. 366, Corpus pp. 71–72; Cugusi – Sblendorio Cugusi Iscrizione p. 243 – ia4 cum ia6: 2416 (ubi vide) – ia4 cat (dimetri vel quaternari iambici catal.): 2581, 3101 (?) – ia6 (trimetri vel senari iambici): 2305, 2309, 2313, 2334, 2336, 2414, 2417 (?), 2419, 2435, 2459, 2463, 2473 bis, 2478, 2495, 2536, 2567, 2641, 2681, 2700, 2709, 2717, 2735, 2761, 2765, 2770, 2794 (ubi vide), 2807, 2825, 2829, 2832 (?), 2852, 2857, 2869, 2875, 2878, 2895, 2963, 2966–2967 – chol(iambi): 2562, 2584, 2585, 2744 bis, 2865 (?) – ia7: 2403 (?), 2422, 2457 (?), 2592 (?), 2738 (?), 2869, 2878, 2965 (?), 3078 (?) – ia8: 2572, 2964 (?) ionici: io4 3034 (?) pr(iapei versus): 2300 (?) sat(urni): 2727–2728, 3038 (?) trochaei: 2426 (?), 2796 (?), 2940 bis, 3024 (?) – tro4cat (quaternari trochaici catal.): Appendix Raet. – tro6 ( versus trochaici VI pedum): 2812 – tro7 (septenari trochaici): 2307, 2349, 2433, 2436, 2447, 2502, 2542, 2563–2564, 2575 (?), 2685, 2702 (?), 2779 (?), 2780, 2785, 2790, 2802 (?), 2803 (?), 2806 (?), 2814 (?), 2815, 2827, 2872, 2930, 2956, Appendix def. (?). Quod ad Hispanias attinet, cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CLEHisp p. 18, quod ad Africae provincias, cf. Idd. CLEAfr p. 22 – tro8: 2468, 2828, 2851 versus incerti: 2332, 2341, 2357, 2405 N, 2418, 2450, 2470, 2483, 2485, 2488, 2505, 2552, 2579, 2625, 2669, 2676, 2695–2696, 2720–2721, 2723, 2734, 2738, 2743, 2747, 2750– 2751, 2760, 2793, 2796, 2814, 2822, 2834, 2844, 2885, 2892, 2918–2921, 2928, 2954 bis, 2985, 3028, 3032 bis, 3087 bis, 3090, 3092, 3099, 3100, 3102 metrorum variatio: hic illic poetae epigraphici in uno carmine plura metra miscent, metrorum variatione omnino pendente a formulis variatis: 2337, 2402, 2461, 2601 (ubi vide), 2630, 2667 (?), 2692, 2694, 2793 (?), 2894; praeterea 2154

948

INDICES

et carmina Zarker 182, Cugusi Lucus Feroniae 8, CLE Fadieni V a–b. Cf. Cugusi Ricezione p. 29 n. 159, Epigramma erotico pp. 456–457, Lucus Feroniae p. 211 maximeque Fadieni pp. 94–95, 98–99; Vsp p. 1853 Parcarum: ponitur in II pede versus, 2732, 3 (ubi vide) partipes versus: 2832, 2885 reciproci versus: 2612; 3041; cf. Cugusi – Sblendorio Cugusi CEPann pp. 79–80, CLEHisp pp. 123–124, M. O’ Donald, ZPE 205, 2018, pp. 77–91 (cum libris) synaphia: 2638, 9–10 versus mensuram excedentes: 2329; 2330, 3; 2383, 1; 2423, 1; 2443, 1; 2508, 1; 2570; 2594, 2; 2608, 3; 2617, 2; 2620; 2638, 10; 2639; 2646, 3; 2658, 1; 2659, 2; 2673, 1; 2696, 9/11; 2703 A, 1; 2718, 10/12/18/27; 2729, 7; 2767, 1–2; 2777, 2–3; 2791, 1–2; 2794, 1/4; 2882, 1; 2927, 2 (?) vitia/mutationes (vel metri vel sermonis) in versibus fortasse voluntate posita: Austalis = Augustalis, in Britannico 2469 (ubi vide); innox = innoxius/innocens, in Moguntiacensi 2555; auta = avita, in Thamugadensi 2828 (ubi vide) et in Thevestino 2851; la[b(or)]ibus (?), in Rusuc(c)urrensi 2914; solenda = solvenda, in Britannico 3010.