Carmina

Citation preview

r% y T i- 0'"’:

,j '. j \ j

a

J:\ J v j/11

EMBS prtfiil

c).; xvi

TYPOGRAPHI BREPOLS TVRNHdLTt

TRENT UNIVERSITY

library OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0126unse

CORPVS CHRISTIAN OR VM Series Latina

CXXVI

cxxvi

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXXYI

AVRELIVS PRVDENTIVS CLEMENS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICH MCMLXVI

AVRELII PRVDENTII CLEMENTIS CARMINA

cVra et stvdio

MAVRICII P. CUNNINGHAM

TVRNHOLT1 TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXVI

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

Mulieris bonae beatus uir. (Eccli. 26. j)

51079

PRAEFATIO Tabula rerum in praefatione agendarum : De hac editione in genere

§§

i-4

A

§§

5-i2

B

§§

13-22

r (TVNJZd)

§§

23-32

A (EGFq)

§§

33-41

G (StMUbXYg)

§§

42-54

ceteris (Qh Gud C aliis)

§§

55-65

De codicibus in genere

§§

66-74

De interpolationibus

§§

75-76

De traditione textus

§§

77-8o

De singulis operibus

§§

81-109

De singulis codicibus

De traditione indirecta

§ no

De collatione codicum

§ in

De textu constituendo

§§ 112-116

De apparatu critico

§§ 117-118

De rebus orthographicis

§§ 119-121

Index orthographicus

§ 122

De nomine Iesu

§ 123

De interpunctionibus

§ 124

De Prudentio poeta

§§ 125-127

De prosodiis

§§ 128-129

De hiatu et productione metrica

§ 130

De subsidiis

§§ 131-141

Bibliographia

§§ 142-146

De indicibus

§§ 147-148

Gratias

§ 149

De microfilmis

§ 150

De rationibus huius editionis

§ 151

Compendia

§ 152

X

PRAEFATIO

1. En habes, beneuole lector, Prudentium quam emendatissimum. Pauci sunt loci in quibus alium ac priores editores ediderunt textum inuenies, multis autem in locis textus traditionem uel auctoritatem melius scire poteris. Nam in hac re praecipue laboraui ut qua ubique auctoritate textus stabilitus sit facile scias. 2. Codicibus multis perspectis et recensitis primum quaesiui quot sint codices scriptura continua scripti per quos memoria Prudentii ad nostra tempora peruenerit, siue per se ipsos siue per exemplaria. Quinque praecipuos inueni, quorum duo, A et B, scriptura continua scripti sunt ; tres alii, quos r A & utilitatis causa nominaui, per codices nono plerumque saeculo scriptos noscuntur. Praeter hos, hinc inde uestigia alterius traditionis inueniuntur per uarias lectiones in codicibus quibusdam repertas, neque tamen de traditione altera sed tantum de lectionibus quibusdam alterius fortasse traditionis res agitur. Semper ante oculos habere conatus sum mihi non codices sed poetam edendum esse. Itaque apparatum non pinguiorem neque omnibus quisquiliis fartum sed lepidum atque neruosum desiderari oportet. 3. Eos igitur codices selegi ut perpetuo more memorarem qui et quam paucissimi essent et quam plurimas lectiones antiquitus deriuatas praestarent. Exempli gratia, codices TVNJZd aut toti aut magna ex parte traditionem unius antiqui codicis praebent, quem r nominaui. In quibusdam tamen locis codex unus et alter ex his lectiones habet quae aliunde petitae esse uidentur, quamquam T fortasse paulo melius traditionem r seruat. Vtut haec res se habet, tamen si T perpetuo more adhibeo et quas alias lectiones ceteri habent quae non medium aeuum olent eas quoque adhibeo, nihil quod fructus aliquid habeat amittetur, sed praeteribimus multum quod taedium afferat neque sit ad rem. Simili rnodo egi de A (EGFq) et Q (StMUbX aliis). 4. Praeter codices qui quasi omnia uel saltern multa carmina Prudentii habent uel habuerant, sunt alii quoque qui carmina singula uel pauca continent. Eos quoque, si quid fructus habere uel alia ratione dignos memoratu esse iudicaui, memoraui. Nunc de singulis codicibus agendum est. 5. Parisinus latinus 8084 (Puteanus), saec. vi scriptus (uide E.A. Lowe, Codices Latini Antiquiores — CLA, sub numero 571a). Scriptura continua litteris quas dicunt capitalibus rusticis scriptus est. Duae manus. A2 est corrector antiquus, qui litteras rusticas scit, sed alio ductu ac scribae ipsi utitur ; saec. vi ut uidetur.

PRAEFATIO

XI

A3 est man us uncialis (forma est quam “bd” nominare solemus). Hac manu ut uidetur scriptum est nomen “Vettius agorius basilius” fol. 45r, quod nomen est consulis 525 A.D. qui et Mauortius nominatur. Hanc manum Mauortii ipsius esse conicio. Notas metricas in margine et glossas paucas scripsit ; nusquam ni fallor textum correxit. A4 sub hoc signo omnes medii aeui correctiones comprehendi; maxima ex parte nihili sunt, neque omnes dedi (manus saec. xi recentiores neglexi). A5 est manus rescribens, quae in quibusdam foliis litteras parum perspicuas uel euanidas rescripsit. Interdum et quaedam mutauit, quae omnia suis locis prout potui docui. 6. Codex ipse ex partibus minoribus confectus est. Quondam separatim extiterunt partes duo uel tres. Ouaterniones quae Apotheosim continent libellum per se faciunt. Simili modo alium libellum faciunt quaterniones Hamartigeniam continentes. Praeter hos, in fine libri babemus quaterniones quae nunc continent Peristephanon 1, 2, 3, 4, 5 usque ad 142; procul dubio plura habebat quae nunc amissa sunt. Hae quaterniones partem priorem libri uel libelli cuiusdam fecerant ; numeros I, 11, hi, mi habent. 7. Inter Hamartigeniam et Pe. 1 inserta est Psychomachia, ita ut nouissimi huius carminis uersus in prima pagina, olim uacua, quaternionis primae eius partis quae Peristephanon continet scripti sint. Ouaterniones quae Apotheosim, Hamar¬ tigeniam, Psychomachiam continent numeros nunc habent ab 1 usque ad x eadem manu scriptos quae in Peristephanon (et alibi) in his numeris inuenitur. 8. Ante Apotheosim praefixa est Cathemerinon. Etiam eius libri quaterniones suos numeros habent (i-vi), et nouissimi uersus C. 12 in prima pagina (fol. 45r) quaternionis primae eius partis quae Apotheosim habet scripti sunt. Cum folia 1-6 (1) et 39-44 (vi) terniones sint (ceterae quaterniones), dubitari non potest quin folia 1-44 ad librurn Cathemerinon accommodandum composita sint. 9. Quid plura? Mauortius ille libellos qui continebant Apotheosim, Hamartigeniam aut separatas aut coniunctas ha¬ bebat. Alterum quoque possidebat qui Pe. 1-5. 142 et procul dubio plura continebat. Hos libellos ad eundem scriptorium in quo scripti erant remittebat ut Cathemerinon et Psycho¬ machia adderentur et ex libellis liber fieret qui plura Prudentiana contineret. Hoc cum faceret, nomen suum prima pagina libelli sui (fol. 45rl scripsit, ne cuius esse nescirent. 10. Codex ut nunc est absolute a libro Cathemerinon incipit. Praefatione et caret et caruit. Codices qui Praefationem ante Cathemerinon habent alium quoque textum in quibusdam libri huius locis fere omnes praebent. Inde cogitare licet librurn Cathemerinon bis a manibus Prudentii esse prolatum, primo

PRAEFATIO

XII

sine Praefatione et deinde iterum cum Praefatione. Res ipsae non contra pugnant. Nam codices qui textum codicis A similem in Cathemerinon habent ex ipso codice A textum suum his locis habere uidentur. Non tamen mihi praetermittendum est unum codicem (q) esse qui Praefatione carebat sed textum similem A non praebet. De hac re uide ad C. io. 1-16. 11 Codex igitur A continet : C. 1-12, Afioth., Ham., Psych., Pe. 1-5. 142 (hoc ordine). Ipse contuli ex microfilmis et quibus in locis me dubitare de lectionibus sensi Parisiis codice ipso inspecto confirmaui. Non solum de uerbis sed etiam de litteris curiosus fui. Quaedam ea praesertim quae ad res mere orthographicas pertinent selegi et dedi infra ubi de rebus orthographicis agitur. 12 Scriba quidam aliud exemplar Afioth. Ham. Psych. continens ex A descripsit quod triginta lineas per paginas habebat ; hoc ex signis (•/•) post uersus tricesimos sexagesimos uel alium huiusmodi numerum positis intellegitur. Hunc autem codicem non inueni. 13 Ambrosianus D 36 sup, saec. vi, uncialibus litteris (siue capitalibus rotundis) scriptus, uide E. A. Lowe, CLA sub numero 331. Duae manus antiquae, quarum prior Cath. Pe. scripsit, posterior Afioth. Ham. Psych. Symm. Quaterniones aliquot amissae sunt, textus ex parte suppletus est a manu saec. ix. Elaec recentior codicis pars minoris est momenti, quia alii sunt codices qui istam traditionem melius praebent. Hie agitur de antiquis tantum partibus codicis. 14 Prior pars continet : C. 7. 149-9. 93 > C. 12. 113-208. Sequitur “Incipit Apostheoses” (carmen hie abest) et statim Incifiit ad Pe. 10 pertinens. Habet Pe. 10. 1-205 (206-453 desunt), 454-1140 (finis), Pe. 1, 2, 3.1-112 ; deinde post lacunam Pe. 5- 343-576 (finis), Pe. 4,14, 6, 7, 9. Desunt Pe. 8, n, 12,13. Haec carmina si umquam adfuissent post Pe. 9 starent ; qua autem de re omnino non liquet. 15 Haec nunc est prior pars codicis, sed olim plura continebat, scilicet partes saltern amissas Pe. 10, 3, 5 et carmina cetera Cath. De Praefatione non liquet. Haec omnia librum per se effecerunt. 16 Alterius libri posterior pars codicis est, neque manus prioris partis in posteriori neque posterioris in parte priori inuenta est. Sed tarn similes sunt libri hi ut alterum alteri accommodatum esse pro certo affirmaueris. Hac ratione intellegas scriba prior locum fecisse ad carmen Afiotheosim conscribendum, deinde cum sciat hoc carmen iam ab altero scriba descriptum esse statim pergit ad Pe. 10 Romanum et cetera. 17 Sunt et aliae quaestiones de forma pristina huius libri uel potius horum librorum deque historia ; has quaestiones fortasse soluere licet per numeros quaternionibus adscriptos, qui multi et uarii sunt. Sed rem praeteriui quia non mul-

.

.

.

.

. .

.

PRAEFATIO

r

T

XIII

turn ad textum constituendum proficere mihi uidebatur. 18. Altera pars libri continet Apoth. usque ad 876, Ham. 806-966 (finis), Ps. pr. 2-Ps. 667 (668-892 desunt), 893-915 (finis) 5. 1. pr. 1 -S. 1. 322 (323-560 desunt), 561-657 (finis), S. 2 pr. i-S. 2. 84. Cetera desunt. 19. Codicem contuli ex schedis photographicis Bergmani et ex microfilmis. Vbi dubitaui, me certiorem feci Mediolanii ex ipso codice. 20. Per codicem correctores quidam operam suam nauauerunt, quos omnes B3 nominaui, excepto uno qui unciales litteras scit et in libris Contra Symmachum inuenitur. Eum nominaui B3. 21. Codex Bobbiensis est ; hinc inde manus insularis aliquid in margine scribit. 22. Ex peccatis quibusdam in B inuentis conicere licet eum descriptum esse ex exemplari litteris quas dicunt cursiuis scripto, hac scilicet forma quam in tabulis cereis uidemus ubi exempli gratia littera I per duas lineas scribitur S per tres, ita ut inter eas litteras non semper diiudicas. Vide S. 1. 133 feciise, 139 adiumptam, 245 iam] sam B, Ps. 664 pialmis. Est et inter A et U confusio sexies, e.g. 5. 1. 1 urbem] arbem B. Peccata huiusmodi codicibus continua scriptura scriptis inesse nusquam legi, quod sciam. Confusio inter A et U quasi propria litteris minusculis esse dicitur. 23. r = TVNJZd, uel potius exemplar unde hi codices traditionem suam maxima ex parte hauserunt. Ordinem carminum omnes quern T habet praebent nisi aliter doceo. Lectiones communes has accipe : Ps. 92 prostibulum] prostibulo VTNJ, S. 2. 131 putetis] puteis VTNJZ, et uide apparatum ad 5. 277-278. 24. Codicem T quasi ducem huius classis codicum accepi, sed ita ut ne quid in quoquam alio horurn codicum quod ex antiquitate permanauerit praeteriuerim. Ceteros autem codi¬ ces (praeter T) pro arbitrio meo adhibui; caue credas lectionem aliquam aut adesse aut deesse ceteris non nominatim allatis. 25. Parisinus latinus 8087, Thuaneus, saec. ix. Fol. ir (et fere ii5r, 20ir), “liber s. petri beluacensis’’. Una manus per totum fere librum (altera in fol. i54r et i6iv), bona et elegans. Pauca quidem scriba ipse uel alius eiusdem aetatis correxit, correctores recentiores rariores sunt. Fol. ivpraebet: AVRELII PRVDENTII CLEMENTIS V C LIBRI NOVEM CATHEMERINON

ITEM CONTRA SYMMACHVM

APOTHEOSES

ROMANVS

AMARTIGENIA

PERISTEFANON

PSYCHOMACHIA

TITVLI ISTORIARVM

CONTRA SYMMACHVM

XIV

V

N

J

Z

d

A

PRAEFATIO

Carmina hoc ordine praebet. Pmefationem ante Cath., Epilogum post Peristephanon posuit. In libro Pe. ordo est hie : I, 2, 3, 5, 4, 14, 6, 7, 9, 8, ii, 12, 13. Contuli ex microfilmis ; plurimis locis codicem ipsum inspexi. 26. Vaticanus Reginensis lat. 321, saec. ix (ad ann. 875, Wilmart). Liber maiori est forma, columnas ad glossas capiendas habet. Vna manus ut uidetur. Similis est codicis T, sed saepius quam T praebet lectiones alteri traditioni pertinentes. Ordo ut in T, nisi si Epil. iterat post Ditt. Inspexi. 27. Parisinus latinus 8305, saec. ix ut uidetur. Multae manus. In fob 148'' post Pe. 11. 79 statim praebet D. 110-118, quae continuat fol. 157 (qui et ultimus est et D. 119-166 continet). Quaternio quae ex foil. 149-156 consistit alterius est originis et fortasse serioris aetatis ; continet Pe. 11. 79-246 (finis), Pe. 12, 13, D. 1-14, 88-120 ; post D. 120 “Explicit” etc., deinde (fob 156) Epil. 2-35. Inspexi. 28. Lectionibus FiV a Bergman datis usus sum, sed omnes quas dedi confirmaui uel in microfilmis uel in ipsis codicibus. 29. Montepessulanus, schol. med. bibb H 220, saec. ix, Boherianus prior Heinsii. Multae manus ; multae correctiones. Sua orthographia usus est, quae indicia Visigothica olet. Ceterum in uerbis non multum differt a suis fratribus. Conti¬ net eadem quae T, et post C. 12 sunt tria carmina Flori Lugdunensis. Contuli ex microfilmis, multis locis inspexi. Saepe habet pras et mros pro pars et mors, et similia. 30. Audomaropolitanus 306 (Bibl. municipale de Saint-Omer), saec. ix. Foil. 1-14 Relatio Symmachi. Fob I4v-i5r “Liber sci Bertini” etc. Prudentii continet 5. 1 et 2, Pe. 10 (desunt 742-1025 quaternione amissa), Pe. (eodem ordine quo T), Epil., D. 1-158. Cetera desunt. Si plus una manus est, eae inter se non multum differunt. Hinc inde sunt glossae a prima manu. Contuli ex microfilmis ; locos dubios in ipso codice in¬ spexi. Notabilis est lectio Pe. 10. 483 saeuia. 31. Dusseldorpensis (Landesbibliothek) F 1, saec. ix. Codex classi r adhaeret usque ad Pe. 10. 930 ; cetera a Pe. 10. 931 altera manus pergameno crassiori classem © secuta scripsit. Etiam in priori parte codicis manus eadem uel similis multa correxit lectionibus classis r propriis erasis. Raro adhibui. Codicem ipsum et microfilmum inspexi. 32. Freiburgi in Brisgouia sunt fragmenta alterius codicis huius classis (saec. ix), uide C. Mengis, “Fragmente einer Freiburger Prudentiushandschrift,” Philologus 83 (1928), 89105, qui eum transcripsit. Continet : C. 10. 129-172; C. 11. 1-75 ; A. 2 pr. 38-A. 40 ; A. 461-520 ; Pe. 10. 1043-1140 ; Pe. 1. 1-17. Nihil noui adfert. 33. A = EGFq. Horum codicum ualde princeps est Egmondanus (E). Ceterorum lectiones adhibere consueui ut nosceretur quod nunc legi

PRAEFATIO

xv

non potest in E, quamquam et alias lectiones si quid fructus habere uideantur adhibeo, quod tamen raro accidit. 34-. Leidensis, Bibl. uniuersitatis, Burmannus Q 3, saec. ix (prima parte ex duobus Lowe, ex tribus Ullman). Ante Prudentium stant grammatica quaedam (foil. 1-8). Prudentiana continet hoc ordine : Testimonium ex Gennadio (litteris capitalibus quasi rusticis), Praefationem, Cath. 1-10, Pe. 1, 5, 4, 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14, 2, 3, Pe. 10, Cath. 11-12, Apoth. Ham. Psych. Symm. Ditt., Epil. (desinit post E. 9). Desunt etiam C. 6. 12-81 folio amisso. Vna manus nitida et elegans totum librum scripsit. 35. Correxit quaedam scriba ipse et alii correctores. Vno uel altero loco textus ita est rescriptus ut lectio primae manus amissa sit. Sed adsunt codices qui ex E uel ex eius gemello descripti sunt. Adsunt imagines in Psychomachia et raro alibi. Notationes musicae quas dicunt neumas inueniuntur sed fortasse serioris aetatis sunt. Contuli ex microfilmis beneficio bibliothecarii accomodatis ; locos multos Lugduni Batauorum inspexi. 36. Excerptum illud ex Gennadio E sic praebet. Do infra etiam lectiones codicis 5 (§ 46) et ex textu quern edidit Richard¬ son (Rich = Earnest Cushing Richardson, Hieronymus Liber de uiris illustribus - Gennadius Liber de uiris illustribus, in Texte und Untersuchungen 14. 1 (1896), 66). In E eadem iterat manus altera et serior in margini superiori. In apparatu minutias omitto.

E

5

10

Testimonium de historia inlustrium uirorum CXL & VIII Prudentius uir saecularis litteraturae eruditus conposuit Dirocheum de toto ueteri et nouo testamento personis exceptis. Commentatus est et in morem Graecorum Exameron de mundi fabrica usque ad conditionem primi hominis et in praeuaricationem eius. Conposuit et libellos quos Graeca appellatione praetitulauit ATTCOTHEOSIS TCSICHOMACHIA AMARTIGENIA, id est, De diuinitate, De conpugnantia animi, De origine peccatorum. Fecit et in laudem martyrum sub aliquorum nominibus inuitatorium ad martyrium librum unum et hymnorum alterum, speciali ta¬ men conditione aduersum Symmachum idolatriam defendentem. Ex quorum lectione agnoscitur Palatinus miles fuisse. supra lineam primam I II III IIII in S 3 Dirocheum] E, chrocehvm S, Tropaeum Rich 3 exceptis] ES, excerptis Rich 4 Hexemeron Rich 9 et in] in non habet Rich 11 conditione aduer¬ sum] ES, intentione adversus Rich

G

37. Guelferbytanus, Augusteus 56. 18, saec. ix. Vt uidetur continebat totum Prudentium, sed nunc multae sunt lacunae. In Psych, spatia sunt ad imagines depingendas, quae tamen uacua relicta erant. Haec spatia alia manus compleuit opere quodam de materiis medicis et aliis huiusmodi rebus. Ordo

XVI

F

q

©

PRAEFATIO

similis est ordinis E, sed Pe. 7, 9, 8, 11, 13, 12, 14. Contuli ex microfilmis, codicern inspexi. 38. Parisinus latinus 8085, saec. ix. Ordo ut in G. Desinit in S. 2. 1006. Imagines continet in Psych., ante Pe. 14, alibi. Notationes musicae hie illic adsunt. Inspexi codicem, in locis aliquot contuli ex microfilmis. 39. Bernensis, Bongarsianus 394, saec. ix. Ordo ut in E, Praefatione deficiente quam supplet manus saec. xi alieno pergameno ad initium libri. Inspexi et codicem et imagines in microfilmis. Raro adhibitus. In Psychomachia paulo post initium facit q cum N. 40. His addo Bruxellensem, Bibl. reg. 9987-9991, saec. ix, qui apographum esse uidetur codicis E cuius ordo etiam in minimis seruabatur. Inc. a Praef. 22 haec dum, desinit in 5. 2. 965 et ante. Duae partes ; altera incipit a fol. 100 Psycho¬ machia. In eo carmine imagines. Codice utor in Ps. 726 sqq. Fidelior exemplari esse uidetur codex Bruxellensis quam Valentianus 412 (saec. xi). 41. Vt supra memorauimus, E longe praestat ceteris in repraesentatione traditionis quae ex A procedit. Nihilo minus si quid memoratu dignum in ceteris huius originis codicibus reperitur, id non praeteriui. Nam nihil ad rem attinet utrum ex A an aliunde bona uel saltern antiqua lectio procedat. 42. © = StMUbXYg Sub signo © comprehendi traditionem quam et Sangallensem uocari potest, plures enim codices huius sortis ibi scripti sunt, SXYgiH, Sangallensis 135 et Vat. lat. 5821 (m). i et H unum codicem efheiunt. Antiquissimus codex classis © uidetur esse S, quern non iniuria ducem gregis dixeris. 43. Cum autem S et Y inter se in Psychomachia comparaueris, constat saeculo ix extitisse non unum tantum exemplar antiquius in scriptorio Sangallensi. Sed si ceterorum carminum duo uel tres codices antiquos ibi esse conieceris, non est cur lectiones codicum nostrorum uni cuique illorum antiquiorum assignaueris. Scilicet, etiam si plures fuissent, non multum inter se differebant. Quatenus ad rem criticam Prudentianam attinet et S et Y sunt digni memoratu in Psychomachia ; in ceteris carminibus nihil amittemus si S ubique memoratur et alii ubicumque aliud habent quod non meram esse corruptelam uideatur. Hoc feci. 44. In omnibus 0 codicibus legimus in Inscriptione Pe. 14 praefixa haec (minutias omitto) : Incipit passio scae agnetis uirginis inter dispersa repperies (+ metrum) SUb alii. In © codicibus plerisque post Pe. 14 ponuntur duo carmina Damasiana (37, 71 Ferrua). Mea sententia uerba “inter dispersa repperies’’ sunt magistri qui cuidam scriptorio praefuit. Is ut scribae indicaret unde repeteret carmen Pe. 14

PRAEFATIO

S

t

M

U

xvii

notam hanc scripsit, quam religiossime seruauit scriba. Vide apparatum ad locum. 45. Pluribus locis in S et t et aliquando alibi in codicibus 0 classis occurrit signum quoddam quod plerumque formam hanc P habet, interdum est lijri i.e. crux periestigmena. Aliae quoque formae sunt, ut -f-. Hoc uidetur esse ornamentum quoddam quod saepe seruatur in his codicibus. Vide appara¬ tum ad Ditt. 46. Sangallensis (bibl. monast.) 136, saec. ix circa medium uel paulo post mea sententia, quia in modum correctionis habet quaedam scripta in ilia nobili scriptura quae Sangallensi nouissimis annis saeculi ix floruit. Prudentium paene totum continet, hoc ordine : Testimonium (ex Gennadio), Praef., Cath. 1-10, Pe. 1, 5, 2, 11, 13, 12, 4, 14 (+ Damasiana duo), 3, 6, 7, g, 8, Pe. 10, Cath. 11-12, Epil., Ditt. Deinde, fortasse ut nouus liber, Apoth. Ham. Psych. Symm. Post S. 2. 865 cetera amissa sunt, sed ultima pagina S. 2. 842-865 continens uix legi potest. Cath. 7. 36-105 desunt, folio amisso. 47. Multae manus. Interdum neumae. In Psychomachia multa sunt rescripta sed paene nihil mutasse uidetur manus rescribens. Contuli ex schedis photographicis Bergmani et ex microfilmis ; locos plurimos in codice ipso inspexi. 48. Caesarodunensis siue Turonensis (Tours, Bibl. municipale) 887, saec. ix circa medium. Continet Pe. 10. 1-855, Apoth., Ham. usque ad 741, S. 1 pr. 60- S. 2. 932, sed ultima pagina (= 5. 2. 910-932) uix legibilis. Fol. 3iv~32r legimus in marginibus : HVNC LIBRVM HERIBALDVS AVTESSIODORENSIS ECCLESIAE EPS DEDIT SCO STEPHANO PRO VITA AETERNA. Aliquid simile est in folio ultimo. Textus propius accedit ad S. Contuli ex microfilmis ; codicem inspexi. 49. Casinensis 374, saec. ix et xi. Litteris Beneuentanis. Pars recentior minoris est pretii. Pars quae est saeculi ix continet : Apoth. 188-Ham. 123, Ham. 491-fin. Psych., S. 1-2, et duo alia carmina ; deinde in altera parte codicis : Praef., Cath. 1, 3-10, Pe. 1, 5, 6, 7, 13, 12, Epil., C. 11. Haec scripserunt duae manus, quarum altera antiquior scripsit Ham. 491fin., Psych., S. 1-2. Vide E. A. Lowe, Scriptura Beneuentana, et Codicum Casinensium Manuscriptorum Catalogum II, 2 (1934) sub numero. Codice isto in partibus tantum usus sum, praesertim ad ea supplenda quae nunc amissa sunt in S. Lectiones apud Bergman sunt, sed ubi eas citaui uel microfilmum uel codicem ipsum adii. 50. Bernensis, Bongarsianus 264. Assignat ad ultimam ex tribus partibus saeculi ix Homburger, qui Sancti Galli scriptorio abiudicat. Liber speciosissimus, multis imaginibus et ornamentis pictus. Vide Otto Homburger, Die illustrierte Handschriften der Burgerbibliothek Bern (Bern, 1962), 136-159. 2

cxxvi

XVIII

PRAEFATIO

Continet : Gennadium, Praef., C. i-ii. ioo ; Pe. 5. 539-fin., Pe. 2, 11, 13, 12, 4, 14 (sine carminibus Damasianis), 3, 6, 7, 9, Pe. 10, Epil. Ditt. Apoth. Ham. S. 1-2. 715 (716-1062 desnnt, = 6 foil.), 1063-1132 et inscriptionem quandam. Adest pars Psychomachiae (Ps. pr. i-Ps. 283), quae nunc stat in medio carminis Pe. 11. Adest etiam pars alterius codicis (saec. x) continens Ps. 521-640 ; minoris est pretii. Contuli ex microfilmis, codicem inspexi. Non multum ad textum emendandum proficit. Raro adhibitus. In fine libri (post S. 2. 1132) adsunt uersus quosdam quos operae pretium est hie describere :

5

10 b

X

Y

g

Q

(linea prima est erasa) / nit bis quattuor istic / Prudentis metrici pru/dens et nomen habentis / qui iam transactis uetulus / quinquennibus annis / commissum populum deiecto / iure regendi / spiritui parens sese ad me/liora uocanti / consilia hoc septem li/bris unoque uolumen / diuina in cunctis sibi/met sanctione fauente / communem cunctis conscrip/sit ad utilitatem / et pro perpetua mercede / poli capienda / ipsa utar pictor merce/de uoluminis huius /

51. Vaticanus latinus 3860, saec. ix/x uel x ineunte, in Germania meridionali scriptus (Bischoff). Una manus. Conti¬ net : C. 5. 31 - C. 10, Pe. (eodem ordine quo S ; fob 15 Pe. 5. 141-268 supplet manus saec. xi), C. 11-12, Epil. Ditt. Apoth. usque ad 1001. Cetera desunt. Contuli ex microfilmis. Codicem inspexi. 52. Sangallensis 134, saec. ix, Sancti Galli scriptus. Conti¬ net : Gennadium, Praef. C. 1-10, Pe. 1, 5, et in ultima pagina Pe. 2. 1-42. Haec tamen pagina uix legi potest. Contuli ex mi¬ crofilmis ; locos quosdam inspexi in codice. 53. Neapolitanus iv G 68, foil. i79v-204r, saec. ix posteriori parte, ex bibliotheca monasterii Sancti Galli cuius signum in fol. 204 adest, Sancti Galli scriptus ut uidetur. Codex mixtus ; Psychomachiam continet ita scriptam ut spatia inter textus sint ad imagines depingendas, quae tamen absunt. Gratias ago uiro docto E. T. Silk, qui fecit ne huius libri nescius essem. 54. Vaticanus Reginensis lat. 339, saec. ix (Wilmart “perfecta hie esse uidetur scriptura qua Sangallenses librarii usi sunt, cum Hartmotus abbas coenobium regebat, ann. 872883”). Sex folia quasi ex quaternione integra ; procul dubio fragmentum est codicis integri classis &. Continet Epil. 14-34 (35 additur ex correctione siue secundis curis), Ditt. Apoth. 1 pr. 1-4. Codicem contuli. 55. Codices sequentes non facile uni alicui classi simpliciter assignaueris. 56. Parisinus latinus 13026, saec. lx. Codex miscellaneus. Continet inter alia 5. 1. pr. 78 (fob 57) - S. 2, Ditt. Epil. ;

PRAEFATIO

h

Vere W

Weiss

Gud

XIX

sequitur aliud non Prudentianum ; deinde (fol. 76) Pe. 11 et Pe. 8. In quibusdam facit cum r uel A. Dignum eum esse censui qui perpetuo more adhibeatur suis meritis. In fine libri primi Contra Symmachum praebet notam stichometricam quae ueram summam uersuum habet quamquam nonnulli re uera absunt. Contuli ex schedis photographicis Bergmani et ex microfilmis. Codicem inspexi. 57. Parisinus latinus 7530, saec. vm, scriptura Beneuentana, codex mixtus. Inter alia continet Pe. 3. Paene nihil noui attulit sed antiquitatis causa adhibui. Contuli. 58. Vercellensis, Archiuum cathedrale 183, foil. 105-106, saec. ix (Bischoff). Continet Pe. 3. Contuli. 59. Vaticanus latinus 2087, saec. ix. Apographum est codicis B. Supplet lectionem in B nunc amissam per rasuram Ps. 907. Inspexi. 60. Guelferbytanus, Weissenburgensis 77. saec. ix. Raro adhibitus, uide ad Ham. 858a-f, quos uersus scripsit (ut me benigne docuit bibliothecarius Dr. Butzmann, uir doctus et humanissimus) manus Weissenburgensis saec. ix. Inspexi. 61. Guelferbytanus Gudianus lat. 292, saec. xi (uel fort, xn), Rottendorfianus Heinsii. Hie codex suum ordinem seruat et ut ita dicam suum quoque morem gerit. Sed aliquot lectiones habet quas non amiseris. Inc. a C. 5. 95-C. 10, Pe. 1, 5, 7, 8, 3, 4, 6, g, 11, 12, 13, 14, 2, Pe. 10, C. n-12, Apoth. Ham. Psych. Symm. Epil. Ditt. Quosdam locos in microfilmo et in codice ipso inspexi.

62. Adde : i H P D Ox p Urh Wid

C

Vat. Reg. lat. 348, s. ix, Sangallensis. Berol. Ham. 542 ; i et H partes unius codicis sunt. Paris, lat. 8086, s. ix ; uide ad Pe. 5. 63. Dunelmensis B. 4. 9, s. x et xi ; plerumque facit cum C (uide infra) Oxoniensis, Bodleianus, Auct. F. 3. 6, saec. x-xi ; Oxoniensis Heinsii. Vat. Reg. lat. 74, s. xn (Wilmart). Vat. Vrbinas 666 (anno 1481) Londonensis, British Museum, add. 34248, Widmannianus, saec. xi.

63. Cantabrigensis, Coll. Corpus Christi, 223, saec. ix circa medium. Re uera duo sunt libri in unum compositi. Prior continet Genn. (ex parte ; desunt etiam Praef. et C. 1. 1-3), C. 1. 4-C. 12, Apoth. Ham. Alter liber continet Psych., Pe. 10, Pe. 1-9, 11-14, S. 1-2, Ditt. Epil. 64. Cum hunc librum Bergman et alii qui eum secuti sunt magni pretii esse duxerint, operae pretium est de eo uerba facere. In partibus huius codicis quae continent eadem quae

XX

PRAEFATIO

et in A nunc extant, carmine Psych, excepto, saepissime tacit C cum A, sed i ta ut lectiones cum A communes ex ipso A codice fluxisse affirmaueris. In partibus quae non in A extant C propius accedit classi A. Hoc clarius apparet si quis ordinem carminum Peristephanon scrutetur. Nam si A sequaris ut Pe. i, 2, 3, 4, 5 hoc online ponas, deinde si reliqua ex E sumpseris, ordo erit 6, 7, 8, 9, 11, 12, 13, 14 ; quern ordinem praebet C. Filiationes siue cognationes codicis C in Psycliomachia non facile perspexeris, sed liquet traditionem A praesto fuisse scribae uel correctori codicis C. Quod fere solum memoratu dignum esse uidetur in hoc carmine est Ps. 515 durauit C, quae lectio mihi uera esse non uidetur. Sed hinc inde dedi lectiones C ne quid ex traditione amitteretur. Lectiones eius magna ex parte ex Bergman sumpsi, sed eas uel in microhlmis uel in codice ipso confirmaui. 65. Sunt et aliae codices quas uel inspexi uel contuli; eas praetermittendas arbitratus sum. De codicibus in genere 66. Ad Prudentium edendum quinque traditiones pleniores ut supra demonstrauimus praesto sunt nobis : AB r A ©. Si ad r A r. loco eras.) parentis] parentes E 110 matrum] martyrum S 111 perstre¬ pant] prestr- E, -punt S

LIBER CATHEMERINON IX, 112-114

52

Fluminum lapsus et undae, litorum crepidines, imber aestus nix pruina, silua et aura, nox dies omnibus te concelebrent saeculorum saeculis !

113 Ps.

148, 8.

Codd. : ATES

113 nix] om. S, om. add. J"1 post 114 amen X SubscT. nulla ATES

114 seclorum seclis S

LIBER CATHEMERINON X, 1-9

53

X HYMN VS CIRCA EXEQVIAS DEFVNCTI Deus, ignee fons animarum, duo qui socians elementa, uiuum simul ac moribundum, hominem, pater, effigiasti, 5

tua sunt, tua, rector, utraque, tibi copula iungitur horum, tibi dum uegetata cohaerent et spiritus et caro seruit. [Resoluta sed ista seorsum

Codd. : ATES

I riser. : hymnus circa exequias (exsc- A) defuncti ATE, Inscr. in A a scriba ipso, incipit ymnus circa exsequias defunctorum (+ metruni) S 1 ignee* S* 1 3 uiuum] S2 in ras., uiuidum b et fort. S 6 iungitur] Tc, iugT 7 uegitata A 8 et spiritus et caro seruit] AT, spiritus simul et caro seruit EUX, et spiritus simul et caro uiuit S, spiritus simul et caro uiuit STb 9-16 codd. : 9a-16a A ; 9b-16b TE ; 9a-16a9b-16b S Sane sciendum est uersus et 9a-16a et 9b-16b Prudentianos esse me iudicasse. Sunt qui uersus supposticios faciant, non nego ; sed homines eiusmodi poetae fieri non solent. Cogitare etiam possis de loco simili qui in margine adscriptus pro textu habebatur. Sed et hi uersus et illi tarn aeque Prudentium olent, ut iam pro Prudentianos acceperint Heinsius, W'instedt, Klingner alii. Heinsius disertis uerbis “Apparet autem” inquit “hanc discrepantiam ex duplici editione horum carminum fiuxisse.” Editiones alteras quae et uerba mu tat a praebeant et usque hodie extent prolatas esse ualde dubitat uir doctus G. Jachmann (“Das Probleme der Urvariante in der Antike und die Grundlagen der Ausoniuskritik” : Concordia decennalis, Festschrift der Universitat Koln und des Petrarcahauses, 1941, 47-104), cui adsentitur W. Schmid (“Die Darstellung der Menschheitsstufen bei Prudentius und das Problem seiner doppelten Redaktion”, Vigiliae Christianae 7, 1953, 171-186). Sed constat duo libri priores Augustini De Doctrina Christiana separatim editos esse (uide 11CM. Green, “A fourth century manuscript of Saint Augustine ?”, Revue Benedictine 69, 1959, 191-197). Quaedam correxit in editione altera horum librorum, alia in libro Retractationum. Posteriores enim cogitationes sapientiores esse solent, ut ait Tullius. Porro, cum codicum Prudentianorum indolem perspexeris, inuenies codicem A ex diuersis partibus confectum esse ut uir doctus et litteratus plura carmina in unum collecta haberet ; codices autem TE ex exemplaribus descripti sunt quae to turn operis Prudentiani corpus continebant. Signum huius differentiae est carmen quod Praefationem nominamus (puamquam hoc car¬ mine carere et codicem q confitendum sit ; quod autem mi hi uidetur nihil ad rem pertinere). Etsi quid uerum sit necesse est nesciamus, tamen ueri similius esse mihi uidetur uersus 9a-16a in priori editione libri Cathemerinon extitisse (siue ab auctore in lucem prolata est siue non) et postea in eorum locum uersus 9b-16b substitutos esse a Prudentio ipso. Idem accidisse de uersu illo C. 10, 130 puto. Ideo Prudentium ut opinor secutus illos selegi, bos accepi.

54

LIBER CATHEMERINON X, ioa-32 10a

15a

proprios reuocantur in ortus ; petit halitus aera feruens, humus excipit arida corpus.

pl 877/878 v 57

Sic cuncta creata necesse est obitum tolerare supremum, ut semina dissociata sibi sumat origo resorbens.]

Rescissa sed ista seorsum 10b soluunt hominem perimuntque ; humus excipit arida corpus, animae rapit aura liquorem, quia cuncta creata necesse est labefacta senescere tandem, 15b conpactaque dissociari, et dissona texta retexi. Hanc tu, deus optime, mortem famulis abolere paratus iter inuiolabile monstras 20 quo perdita membra resurgant, ut, dum generosa caducis ceu carcere clausa ligantur, pars ilia potentior extet quae germen ab aethere traxit. 25

Si terrea forte uoluntas luteum sapit et graue captat, animus quoque pondere uictus sequitur sua membra deorsum.

At, si generis memor ignis 30 contagia pigra recuset, uehit hospita uiscera secum pariterque reportat ad astra.

Codd. : ATES

9a-16a Codd. AS 9a resoluta] recisa S 11a aera] A, aethera S 12a arida] A*S, aera A {sic, sine dubio) 15a-16a dissociata / sibi sumat] dissociata sibimet / Sumat S 9b-16b Codd. TES 12b liquorem] liquorum E 16b et] ut U 17 sqq. Codd. ATES 17 mortem] AT, mortemem A 18 famolis A 19 monstras] monstrans AE 20 perdita] T°, perdit** Tr 23 ilia] Tl, illic T extet] extat U 29 generis] generes S' 32 reportet E

PL 879/880

LIBER CATHEMERINON X, 33-63

55

Nam quod requiescere corpus uacuum sine mente uidemus, 35 spatium breue restat ut alti repetat collegia sensus.

V

58

Venient cito saecula cum iam socius calor ossa reuisat animataque sanguine uiuo 40 habitacula pristina gestet. Quae pigra cadauera pridem tumulis putrefacta iacebant uolucres rapientur in auras animas comitata priores. 45

50

Hinc maxima cura sepulcris inpenditur, hinc resolutos honor ultimus accipit artus et funeris ambitus ornat. Candore nitentia claro praetendere lintea mos est, aspersaque myrra Sabaeo corpus medicamine seruat.

Quidnam sibi saxa cauata, quid pulchra uolunt monumenta, 55 nisi quod res creditur illis non mortua sed data somno ?

PL 881/882

60

Hoc prouida christicolarum pietas studet utpote credens fore protinus omnia uiua quae nunc gelidus sopor urget. Qui iacta cadauera passim miserans tegit aggere terrae, opus exhibet ille benignum

00 Hor. Carm. I,

24, 5-6.

Codd. : ATES

37 uenient] ueniant A 38 reuisat] A’c, reuiset S 40 gestet] S1 (g- ex corr.) 43 hinc] Ay hie A" 46 hinc] hie S resolutos] A1, resolutis A 53 sibi saxa] A10, saxa sibi A58 studet] studit A 60 urget] arcet S 61 cadauera] A1, cacadauera A

V

59

LIBER CATHEMERINON X, 64-93

56

Christo pius omnipotenti, 65

quia lex eadem monet omnes gemitum dare sorte sub una cognataque funera nobis aliena in morte dolere.

Sancti sator ille Tobiae, 70 sacer ac uenerabilis heros, dapibus iam rite paratis ius praetulit exequiarum.

75

Iam stantibus ille ministris cyathos et fercula liquit studioque accinctus humandi fleto dedit ossa sepulcro.

Veniunt mox praemia caelo pretiumque rependitur ingens, nam lumina nescia solis 80 deus inlita felle serenat.

pl 883/884

Iam tunc docuit pater orbis quam sit rationis egenis mordax et amara medella, cum lux animum noua uexat. 85

Docuit quoque non prius ullum caelestia cernere regna quam nocte et uulnere tristi tolerauerit aspera roundi.

v 60

Mors ipsa beatior inde est, 90 quod per cruciamina leti uia panditur ardua iustis et ad astra doloribus itur. Sic corpora mortificata

09 Tobias z, Aen. 9, 641.

3-7.

71 Verg. Aen.

4, 555.

77 Tobias

11, 13-15.

92 Verg.

Codd. : ATES

04 pius] prius E fleru T, fleta b

07 funera] .9°, munera E, funere S 74 et] ac E 82 egenis] ArS ut uid., egenus AE, egena SCU

70 fleto]

LIBER CATHEMERINON X, 94-122

57

redeunt melioribus annis 95 nec post obitum recalescens conpago fatiscere nouit. Haec quae modo pallida tabo color albidus inficit ora tunc flore uenustior omni 100 sanguis cute tinguet amoena. Iam nulla deinde senectus frontis decus inuida carpet, macies neque sicca lacertos suco tenuabit adeso. 105

Morbus quoque pestifer artus qui nunc populatur anhelos sua tunc tormenta resudans luet inter uincula mille.

Hunc eminus aere ab alto no uictrix caro iamque perennis cemet sine fine gementem quos mouerat ipse dolores. Quid turba superstes inepta clangens ululamina miscet ? 115 Cur tam bene condita iura luctu dolor arguit amens ? Iam maesta quiesce querella, lacrimas supendite, matres ! Nullus sua pignera plangat, 120 mors haec reparatio uitae est. Sic semina sicca uirescunt iam mortua iamque sepulta,

12i

Ioh. i2,

24.

Codd. : ATES

100 tinguet] S°, tinguit J" 101iam]namt7 105 artus] J"0, atus S 100 an¬ helos] Sc, anhelus S 107 resudans] ,S'C, desudans S 108 luet] lucet T, lu*et TtSt 112 ipse] A, ipsa A1 {post -a aliam lift, inchoatam exp. A1) 113 quid] Sc, qui J 114 ululamina] 5°, -ne 115 tam] iam E 110 *amens ST

V 6i

58

LIBER CATHEMERINON X, 123-150 quae reddita caespite ab imo ueteres meditantur aristas. 125

Nunc suscipe, terra, fouendum gremioque hunc concipe molli! Hominis tibi membra sequestro, generosa et fragmina credo.

Animae fuit haec domus olim [cui nobilis ex patre tons est,] i3obfactoris ab ore creatae, feruens habitauit in istis sapientia principe Christo. 130a

135

PL 883/886

Tu depositum tege corpus, non inmemor ille requiret sua munera fictor et auctor propriique enigmata uultus.

Veniant modo tempora iusta cum spem deus inpleat omnem, reddas patefacta necesse est 140 qualem tibi trado figuram. Non, si cariosa uetustas dissoluerit ossa fauillis fueritque cinisculus arens minimi mensura pugilli, 145

V

62

nec, si uaga flamina et aurae uacuum per inane uolantes tulerint cum puluere neruos, hominem periisse licebit.

Sed dum resolubile corpus i5°reuocas, deus, atque reformas,

PL 887/888

136 Gen. i,

26.

Codd. : ATES

123 quae] A1, qauae A 125 nunc] E1, nuc E fouendum] Ec, fa- E 130a cui nobilis ex patre fons est] A 130b factoris ab ore creatae] TES uide supra ad 916. 134 inmemor] imm- T1, mim- T ut uid. ille] ilia A 135 fictor] T1, uictor T 130 enigmata] E°, -te E 137 ueniant] uenient X 141 cariosa] l/c, cariora L7 145 flamina] flumina U 146 uolantes] A*, uolentes A 148 periisse] perisse ES

LIBER CATHEMERINON X, 151-172

59

quanam regione iubebis animam requiescere puram ? Gremio senis addita sancti recubabit ut est Eleazar 155 quem floribus undique saeptum diues procul aspicit ardens.

160

Sequimur tua dicta, redemptor, quibus atra e morte triumfans tua per uestigia mandas socium crucis ire latronem. Patet ecce fidelibus ampli uia lucida iam paradisi, licet et nemus illud adire homini quod ademerat anguis.

165

Illic, precor, optime ductor, famulam tibi praecipe mentem genitali in sede sacrari, quam liquerat exul et errans.

Nos tecta fouebimus ossa 170 uiolis et fronde frequenti titulumque et frigida saxa liquido spargemus odore.

153 Luc.

16, 23.

159 Luc.

23, 43.

164 Gen. 3,

13.

Codd. : ATES

154 est eleazar] ilia lazari A* in ras. 158 atra e morte] triumfans] triumfas A 159 mandas] bT, mandans b nem S (sic) ademerat] adimerat A

ATS,

atra morte ACEU 164 homini] homi-

post 172 subscr. nulla ATEU,finit liber ymnorum S, iinit liber primusymnorumb, explicit liber ymnorum aurelii prudentii dementis X In ATU sequitur C. 11

;

in ESbX sequitur Pe.

1.

LIBER CATHEMERINON XI, 1-23

6o

XI HYMNVS VIII KAL. IANVARIAS Quid est quod artum circulum sol iam recurrens deserit ? Christusne terris nascitur, qui lucis auget tramitem ? 5

PL 889/890

Heu quam fugacem gratiam festina uoluebat dies, quam paene subductam facem sensim recisa extinxerat.

Caelum nitescat laetius, 10 gratetur et gaudens humus ; scandit gradatim denuo iubar priores lineas. Emerge, dulcis pusio, quern mater edit castitas 15 parens et expers coniugis, mediator et duplex genus !

V

Ex ore quamlibet patris sis ortus et uerbo editus, tamen paterno in pectore 20 sofia callebas prius.

PL 891/892

Quae prompta caelum condidit, caelum diemque et cetera ; uirtute uerbi effecta sunt

2

Verg. Aen. 23 Ps.

1, 3.

7,

100.

17 Prou.

8, 22

; Ioh. 1, 1-2.

21

Prou.

8, 27-30

; Ioh.

32, 6.

Codd. : ATES

Ordo : sequitur C. 10 in AT ; Pe. 10 in ES laser. : hymnus (incipit ym-

S) VIII

64

Kal. Ianuarias ^tTL, hymnus natalis domini

E 1 artum] sic E 2 sol iam] Tr, soluam T deserit] T°, di- T 3 christusne terris] Tl (-e terris in ras.) 4 augit E (1 tot us us. in ras. A1, us. 7 eras, ut uid. 14 mater] matris 5 19 in pectore] pectore (abest in) E1 in ras. 20 callebas] callebat V, calebas S, pollebas b 22 caelum]/br/e solum Heinsius, collato Pe. 10. 326. Si itcratio displiceat, fortasse 21 caelum incidat in suspicionem ; sed nil mutandum.

LIBER CATHEMERINON XI, 24-52

61

haec cuncta, nam uerbum deus. 25

Sed ordinatis saeculis rerumque digesto statu fundator ipse et artifex permansit in patris sinu,

donee rotata annalium 30 transuoluerentur milia atque ipse peccantem aiu dignatus orbem uiseret.

35

Nam caeca uis mortalium uenerans inanes nenias uel aera uel saxa algida uel ligna credebat deum.

PL 893/894

Haec dum sequuntur perfidi, praedonis in ins uenerant et mancipatam fumido 40 uitam baratro inmerserant.

V

Stragem sed istam non tulit Christus cadentum gentium, inpune ne forsan sui patris periret fabrica. 45

Mortale corpus induit, ut excitato corpore mortis catenam frangeret hominemque portaret patri.

Hie ille natalis dies 50 quo te creator arduus spirauit et limo indidit sermone carnem glutinans. 24 Ioh.

1, 1.

35 Act.

17, 29.

45 Phil, z,

7.

Codd. : ATES

24 uerbum] om. S, add. Lc 32 orbem] orbe U ut uid. 33 caeca] Ee, **aeca Er 35 aera] aere E saxa] fixa E 36 cre**debat j'r 37 perfidi cum praedonis coniungere uult Thomson, perperam 38 praedonis] A4, praedones AE 39 mancipatam] mancipatum E In fine 42 post gentium punctum posuermt editores plerique sic ( ,•), Heinsius (cum Weit^io fere) post inpune (,) distinctione facta post 44 fabricaQ. Puncta ut supra magis ad genus dicendi in hoc carmine conueniunt. 44 periret] Sc, petiret E, perire S 52 deglutinans E, de exp. Ec

8

CXXVI

65

62

LTBER CATHEMERINON XI, 53-82 Sentisne, uirgo nobilis, matura per fastidia 55 pudoris intactum decus honore partus crescere ?

PL 895/896

60

O quanta rerum gaudia aluus pudica continet, ex qua nouellum saeculum procedit et lux aurea ! Vagitus ille exordium uernantis orbis prodidit; nam tunc renatus sordidum mundus ueternum depulit.

65

Sparsisse tellurem reor rus omne densis floribus ipsasque harenas Syrtium flagrasse nardo et nectare.

V

66

Te cuncta nascentem, puer, 7° sensere dura et barbara uictusque saxorum rigor obduxit herbam cotibus. Iam mella de scopulis fluunt, iam stillat ilex arido 75 sudans amomum stipite, iam sunt myricis balsama. O sancta praesepis tui, aeteme rex, cunabula populisque per saeclum sacra, 80 mutis et ipsis credita ! Adorat haec brutum pecus, indocta turba scilicet,

PL 897/898

73 Ioel

Codd.

3, 18.

: AXES

72 cotibus] A1, cutibus AE 75 amomum stipite] Sc, amam** stipite J'r, amomum in stipite U 77 praesepis] A*, praesipis A tui] tua U 79 populisque] Ec, populusque E saeclum] saeculum S

LIBER CATHEMERINON XI, 83-112

63

adorat excors natio, uis cuius in pastu sita est. 85

Sed cum fideli spiritu concurrat ad praesepia pagana gens et quadrupes sapiatque quod brutum fuit,

negat patrum prosapia 90 perosa praesentem deum ; credas uenenis ebriam furiisue lymfatam rapi.

95

V 67

Quid prona per scelus ruis ? Agnosce, si quidquam tibi mentis resedit integrae, ducem tuorum principum !

PL

899/900 Hunc, quern latebra et obsetrix et uirgo feta et cunulae et inbecilla infantia 100 regem dederunt gentibus, peccator intueberis celsum coruscis nubibus deiectus ipse et inritis plangens reatum fletibus, 105

cum uasta signum bucina terris cremandis miserit et scissus axis cardinem mundi ruentis soluerit.

Insignis ipse et praeminens no meritis rependet congrua, his lucis usum perpetis, illis gehennam et tartarum. 101

Matth. Ill Matth.

24,

30;

25,

46.

Apoc.

1,

7.

105 Matth.

24,

31.

109 Matth.

16,

27.

Codd. : ATES

92 lymfatam] lymfatum E 97 latebra et] latebra {pm. et) E, latebrae (om. et) S latebrae et SCU obsetrix] ATES, obstetrix TlScU 98 feta] faeta A 108 ruentis] Lc, ruenti L 111 perpetis] perpetem S 112 gehennam] genennam A, geen- Ac {pr. n delet.)

64

LIBER CATHEMERINON XI, 113-116 Iudaea, tunc fulmen crucis experta, qui sit senties 115 quem, te furoris praesule, mors hausit et mox reddidit.

v 68

PL 901/902

Codd. : ATES

114 senties] credidit S

Sc,

sentiens

Subscr. nulla ATE,

S

116 mors]

A*,

mor

A

et mox reddidit] Lc, et

(init ymnus VIII KL ian. hoc est natale domini

S

LIBER CATHEMERINON XII, 1-27

65

XII HYMNVS EPIFANIAE Quicumque Christum quaeritis oculos in altum tollite ! Illic licebit uisere signum perennis gloriae. 5

Haec Stella, quae solis rotam uincit decore ac lumine, uenisse terris nuntiat cum carne terrestri deum.

Non ilia seruit noctibus 10 secuta lunam menstruam, sed sola caelum possidens cursum dierum temperat. Arctoa quamuis sidera in se retortis motibus 15 obire nolint, at tamen plerumque sub nimbis latent. Hoc sidus aetemum manet, haec stella numquam mergitur nec nubis occursu abdita 20 obumbrat obductam facem. Tristis cometa intercidat et, si quod astrum Sirio feruet uapore, iam dei sub luce destructum cadat. 25

5 Matth.

2, 2.

En Persici ex orbis sinu sol unde sumit ianuam, cernunt periti interpretes

25 Matth.

2,

1-2.

Codd., A B (a 113) TES

Inscr. : hymnus epifaniae(epypha- E) AE, hymnus in aepifania T, incipit ymnus de epiphania (+ metrum) S 6 ac] ac* Jr 15 nollint S 19 occursu] Ec, occursa E 22 sirio] Jc, siro J 24 destructum] TCJGS, di- ATE 25 persici ex] pers***** i'r, persici (pm. ex)

v 69

66

LIBER CATHEMERINON XII, 28-55 regale uexillum magi.

30

Quod ut refulsit, ceteri cessere signorum globi nec pulcher est ausus suam conferre formam Lucifer.

PL 903/904

“Quis iste tantus” inquiunt “regnator astris imperans, 35 quem sic tremunt caelestia, cui lux et aetra inseruiunt ? “Inlustre quiddam cernimus, quod nesciat finem pati, sublime celsum interminum, 40 antiquius caelo et chao. “Hie ille rex est gentium populique rex Iudaici promissus Abrahae patri eiusque in aeuum semini. 45

50

“Aequanda nam stellis sua cognouit olim germina primus sator credentium, nati inmolator unici.

V

“Iam flos sub it Dauiticus radice Iessea editus sceptrique per uirgam uirens rerum cacumen occupat.”

Exim sequuntur perciti fixis in altum uultibus 55 qua stella sulcum traxerat

41 Matth. 2, 2. 43 Gen. 15, 48 Gen. 22, 2-12. 50 Is. ii, 1. Aen. 2, 697 ; 5, 526.

5

;

22,

15-18 ; Luc. i, 55. 51 Num. 17, 8 ; Hebr.

47 Rom. 4, 11. 55 Verg.

9, 4.

Codd. : ATES

28 ubdllum A 30 cessere] Jc, cessare 34 imperatns A (t exp. A1) 37 quiddam] quoddam E 48 inmulator A, imm- Ac 50 iessea editus] AN* (aliquid super a est erasum in N) d, iesse aeditus /, iesse editus TES, praefert Meyer 52 occupat] occupet T 53 sequuntur] 5°, sequitur S

70

LIBER CATHEMERINON XII, 56-82

67

claramque signabat uiam.

60

Sed uerticem pueri supra signum pependit inminens pronaque submissum face caput sacratum prodidit. Videre quod postquam magi, Eoa promunt munera stratique uotis offerunt tus myrram et aurum regium.

65

Agnosce clara insignia uirtutis ac regni tui, puer o cui trinam pater praedestinauit indolem.

pl 9°5/9°6

Regem deumque adnuntiant 70 thensaurus et flagrans odor turis Sabaei, at myrreus puluis sepulcrum praedocet.

v 71

Hoc est sepulcrum quo deus, dum corpus extingui sinit 75 atque id sepultum suscitat, mortis refregit carcerem.

80

O sola magnarum urbium maior Bethlem, cui contigit ducem salutis caelitus incorporatum gignere ! Altrice te summo patri heres creatur unicus,

57 Matth. 2, Hebr. 1, 2.

9.

61 Matth.

2,

u.

77 Michaeas

5,

2

; Matth.

2,

6.

82

Codd. : ATES

56 signabat] TES, monstrabat A, probat Pellegrino (cjVerg. Aen. 2. 697) 58 pependit] d-1 (-ep- ex corr.) 61 quod] om. S, add.S% 62 eoa] A(fort.primo uoluit eoi), oea E 63 (stratique) promunt munera A, uotis offerunt A1 64 myrram] myrra E 65 praedistinauit T 70 thensaurus] thes- TS, thesauros E odor] odos A 71 at] ad A, ac ES 73 hoc est] hoc hoc est A, hoc hoc Heinsius quo] quod S 75 id] d1 (i- in ras.) 78 bethleem S contigit] Tc, -gat T

68

LIBER CATHEMERINON XII, 83-112 homo ex tonantis spiritu idemque sub membris deus. 85

Hunc et profetis testibus hisdemque signatoribus testator et sator iubet adire regnum et cernere,

PL

907/908

regnum quod ambit omnia, 90 dia et marina et terrea a solis ortu ad exitum et tartara et caelum supra. Audit tyrannus anxius adesse regum principem, 95 qui nomen Istrahel regat teneatque Dauid regiam.

V

Exclamat amens nuntio : “Successor instat, pellimur. Satelles, i ferrum rape 100 perfunde cunas sanguine ! “Mas omnis infans occidat, scrutare nutricum sinus interque materna ubera ensem cruentet pusio. 105

"Suspecta per Bethlem mihi puerperarum est omnium fraus, ne qua furtim subtrahat prolem uirilis indolis.”

Transfigit ergo carnifex no mucrone districto furens effusa nuper corpora animasque rimatur nouas.

89 Luc. i,

33.

93 Matth.

2,

3.

99 Matth.

2,

16.

Codd. : ATES

83 tonantis] tonanti S 86 hisdemque] ATES 88 adire] audire E 90 terrea] J-1, terra t 94 regum] i"r, regnum S 95 istrahel] uide § 122 99 satelles] satellis E i] om. ES 101 occidat] J-0, occidit d104 cruentet] Tr Ei, cruetentet T, cruentem E bethleem S 107 furtim furtim S (pr. loco eras.) 110 districto] destricto coni. Heinsius

72

LIBER CATHEMERINON XII, 113-136

69

Locum minutis artubus uix interemptor inuenit 115 quo plaga descendat patens iuguloque maior pugio est. O barbarum spectaculum ! Inlisa ceruix cautibus spargit cerebrum lacteum 120 oculosque per uulnus uomit,

V 73

aut in profundum palpitans mersatur infans gurgitem, cui subter artis faucibus singultat unda et halitus. 125

Saluete flores martyrum quos lucis ipso in limine Christi insecutor sustulit ceu turbo nascentes rosas !

Vos prima Christi uictima, 130 grex inmolatorum tener, aram ante ipsam simplices palma et coronis luditis. Quo proficit tantum nefas, quid crimen Herodem iuuat ? 135 Vnus tot inter funera inpune Christus tollitur.

118 Illisio Infantum reperitur in monumentis quae ad Hispaniam et GalLiam meridionalem pertinent. Vide C. R. Morey, Early Christian Art pag. 135. 126 Claudian., Stilicb 2, 63. 131 Apoc. 6, 9.

Codd. : A B (inde a u. 113) TES

a 113 iterum incipit B 113 artubus] Tc (-tubus in ras.) 114 interemptor] T1, -tos T ut uid. 115 descendat (patens)] BTS1, discendat A sequente Bergman, (sed uerbum idem est, et de littera tantum disputatur), discedat E, descendens patet S 118 inlisa] B1 (-lisa in ras.) T1 (-s- in ras.) 120 oculosque] sic A uomit] T/c, mouit J 124 et halitus] T1 (et h- in ras.) 126 limine] Sc, lumine A, limino S 128 nascentis A 129 uos] T1, vox BT 130 immolatorum (inm-)] TES, inmaculatorum AB, prohat Bergman, reiciunt ceteri 131 ante] antem B (m per lineolam) 133 quo] ABT, qui E, quid ECG, quod d 135 tot inter] Sc, inter tot d

PL 909/910

70

LIBER CATHEMERINON XII, 137-165 Inter coaeui sanguinis fluenta solus integer ; ferrum quod orbabat nurus 140 partus fefellit uirginis. Sic stulta Faraonis mali edicta quondam fugerat Christi figuram praeferens Moses, receptor ciuium. 145

V 74

Cautum et statutum ius erat quo non liceret matribus, cum pondus alui absoluerent, puerile pignus tollere.

Mens obsetricis sedulae 150 pie in tyrannum contumax ad spem potentis gloriae furata seruat paruulum, quern mox sacerdotem sibi adsumpsit orbis conditor 155 per quern notatam saxeis legem tabellis traderet.

PL

9H/912

Licetne Christum noscere tanti per exemplum uiri ? Dux ille caeso Aegyptio 160 absoluit Istrahel iugo, at nos subactos iugiter erroris imperio graui dux noster hoste saucio mortis tenebris liberat. 165

Hie expiatam fluctibus

141 Exod. 2, 2. 145 Exod. i, 16. 159 Exod. 2, 12 ; Act. 7, 24-25.

149 Exod. i, 17.

V75

155 Exod. 24, 12.

Codd. : ABTES

141 faraonis] A, pha- B 142 quondam] A, quandam A2 145 ius erat] iusserat ES 146 quo] qui E 149 obsetricis] ABTES, obst- T1SC 158 per] om. S 100 absoluit] obsoluit B istrahel] uide § 122 164 tenebris] ECS°, tenebri E, tenebras S

LIBER CATHEMERINON XII, 166-193

7i

plebem marino in transitu repurgat undis dulcibus lucis columnam praeferens. Hie proeliante exercitu 170 pansis in altum bracchiis sublimis Amalec premit, crucis quod instar tunc fuit.

175

Hie nempe Hisus uerior, qui longa post dispendia uictor suis tribulibus promissa soluit iugera,

qui ter quaternas denique refluentis amnis alueo fundauit et Exit petras, 180 apostolorum stemmata. lure ergo se Iudae ducem uidisse testantur magi, cum facta priscorum ducum Christi figuram pinxerint. 185

Hie rex priorum iudicum, rexere qui Iacob genus, dominaeque rex ecclesiae templi et nouelli et pristini.

PL 913/914

V 76

Hunc posteri Efrem colunt, 190 hunc sancta Manasse domus, omnesque suspiciunt tribus bis sena fratrum semina. Quin et propago degener

167 Exod. 188 Hebr.

15, 25. 9,

168 Exod.

13, 21.

170 Exod.

17,

12.

177 Ios.

4, 3.

11.

Codd. : ABTES

171 amalec] ABJ, amalech TES 173 hisus uide § 123 183 facta] fracta E priscorum] pri**orum 5'r 184 christi] christo E pinxerint] ABS, frnxerint TE 185 priorum] priorem T ut uid., priorest T1, pricorum S, prisco¬ rum Sc 186 genus] om. A, domus b 188 templi et] templi (pm. et) BEb etrpristini A (pr. r eras. AT) 189 efrem] B1, eflem B 190 hunc] hun L 191 suspiciunt] suscipiunt S

72

LIBER CATHEMERINON XII, 194-208 ritum secuta inconditum, 195 quaecumque dirum feruidis Bahai caminis coxerat, fumosa auorum numina, saxum metallum stipitem, rasum dolatum sectile, 200 in Christi honorem deserit. Gaudete, quidquid gentium est, Iudaea Roma et Graecia, Aegypte Thrax Persa Scyta ; rex unus omnes possidet. 205

Laudate uestrum principem omnes, beati ac perditi, uiui inbecilli ac mortui; iam nemo posthac mortuus.

Codd. : ABTES

105 dirum] BT, durum BE 190 baal E stipitem] Ee, stipem E 203 trax B 204 totum uersum in ras. A1 unus omnes] omnis (-nes A1) unus A possidet] Ec, possedit E 205/200 B1 in ras. (exc. 205 -pern B) subscr. nulla AE, finit cathemerinon. incipit apostheoses. deinde minoribus litteris sci romani {etc. uide ad Pe. 10) B, aurelii prudentii dementis u c cathemerinon finit incipit apotheos estis T, finit cathemerinon prudenti dementis cu cu incipit de opusculis suis (uide ad Epil.) S sequitur Apoth. in ATE, Pe. 10 in B, Epil. in S.

LIBER APOTHEOSIS [ gignenda, 7 uerbi, 9 patri, 12 transfert. Non multum differt TS in punctis ponendis, nisi si puncta post 6 erat et 10 conplet in T, p>ost 10 ipse in S. Puncta fere nulla in E. Et editores inter se differunt nullis rationibus suis expositis. 1 trinum] B\ trimum B 4 numine] Ec J-0, no- ES

specimen] Ec, speciemen 5 nam] A2, na A

E

3 aeterno] E°, -na

E

LIBER APOTHEOSIS, praef. 8-22

74

adsumptum gestare hominem, reparare peremptum, conciliare patri dextraque in sede locare. 10 Spiritus ista dei conplet deus, ipse fideles in populos charisma suum diffundere promptus et patris et Christi uirtutem in corpora transfcrt. [