Carmina

Citation preview

[

School of Theology at Claremont

VERAT 11399

eC nm

Pun

Theology

| ibrary

SCHOOL OF THEOLOGY AI CLABEMORNT C'aliflomia

Ls

E^"

eei a e

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CXXVIII

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXXVIII COMMODIAN VS CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLX

PONTIFICII

COMMODIANI CARMINA

CVRA

ET STVDIO

IOSEPHI

MARTIN

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLX

PONTIFICII

pu

"m

S.

NOS Adi. ptus: í

n

]

"us

[n

;

"un

l

-

E

1

)

,

ce

^

-

|

"

M

- ) P

$.

»

T! M

e

á

n

Y

,

*

i

9]

,

T

J

,

t Y»

à

J

i

ost

kamM

E

T

"uL

-

.

d

U

"

x

»

:

T

W

4h

"

A

SMRD

b

T

7»

E

V

* m

l

—

Eee

:

'

"T

mw f

1

|

;

*

|

rÍ

1

-

bI ,

n.

^w

à

M

-

eil

ex E

! ]

4 * D

"

J

ka

:

Ae

DANA

iy

d

-

É

(Ü

m

'

Su

4

X

x

Md:

i

"EL

d

Td i

I

'

"m

EM

Ad

m" me » TIUE

»

"

j

des

)

VP

"

m LE

M UN A

fus -

:

n ) RES

| x

db TL

POIL

e X

xD

C0l ,

1

-

1

"LAS, ,

ü

*

rd

IN.

uvATS

" dU

2

t

IUE

*'ÜRS

E

a »

"

E

m -

-

PRAEFATIO De opere

Commodiani

Veteres de Commodiani carminibus duos tantum accepimus nuntios. In Gelasiano quidem quod dicitur decreto de libris recipiendis et non recipiendis (!) cum aliorum tum Commodiani opuscula ut apocrypha improbantur, neque tamen ex nota ipsa neque ex serie, qua auctores afferuntur : 310 historia Eusebii Pamphili opuscula Tertulliani opuscula Lactantii siue Firmiani opuscula Africani opuscula Postumiani et Galli (— Sulpicii Seueri) 315 opuscula Montani, Priscillae et Maximillae opuscula Fausti Manichaei Augustini opuscula Commodiani opuscula alterius Clementis Alexandrini

opuscula Thascii Cypriani

320

opuscula Arnobii opuscula Tychonii opuscula Cassiani presbyteri Galliarum opuscula Victorini Petauoniensis aliorumque, certi quicquam potest erui de Commodiani carminibus temporibusque. Plura tradit Gennadius libri de uiris inlustribus capite XV (?) : ,Commodianus

dum inter saeculares litteras etiam nostras legit,

occasionem accepit fidei. Factus itaque christianus et uolens aliquid studiorum

suorum

muneris

offere

Christo,

suae

salutis

auctori,

scripsit mediocri sermone quasi uersu aduersus paganos. Et quia parum nostrarum adtigerat litterarum, magis illorum destruere potuit quam nostra firmare. Vnde et de diuinis repromissionibus aduersus illos agens uili satis et crasso ut ita dixerim sensu disseruit, illis stuporem, nobis desperationem incutiens Tertullianum et Lactantium et Papiam auctores secutus. Moralem sane doctrinam et maxime uoluntariae paupertatis amorem optime prosecutus studentibus inculcauit."' Quae quomodo intellegenda essent, alii aliter iudicauerunt. Omnia enim Commodiani carmina Gennadio nota fuisse censuit Henricus Brewer (3), carmen quod uulgo apologeticum dicitur et

(1) ML 59, 1653. E. von DosscnHürz, Das decretum Gelasianum de libris recipiendis et non recipiendis, 'TU 3. Reihe 38, 4, Leipzig 1912, 317.

(2) E. C. RicHARDSON, Gennadius, Liber de uiris inlustribus, 'YU 15,1, Leipzig 1896, 67. (3) Heinrich BREwzER, Kozzodian von Gaza, ein arelatensischer Laiendicbter aus der Mitte des s. Jabrbunderts (Fotschungen zur christlichen Literatur- und Dogmengeschichte 5) Paderborn 1906, 75: sqq.

VI

PRAEFATIO

priorem instructionum librum Bruno Czapla, (4) illud carmen solum Ioannes Chr. F. Baehr (5) et Gustauus Bardy, (9) nil nisi priorem instructionum librum Adolfus Ebert. (? Mihi autem Gennadii uerba sobrie interpretanti haec quidem certa esse uidentur :Gennadius non de pluribus operibus loquitur, sed de uno tantum opere, quod Commodianum aduersus paganos scripsisse dicit ;neque enim expresse de alio opere dicit neque ex uerbis eius aliquo modo concludi potest eum alterum aut tertium opus significare uoluisse. Tum Commodianus ipse secundo libro instructionum solum christianos adloquitur identidem ex scriptura sacra hauriens monitus suos, ut neque ad hunc librum neque ad carmen, cuius 1060 uersuum trecentis minime laudantur loci scripturae sacrae aut saltem attinguntur, quadret quod Gennadius contendit Commodianum parum attigisse litteras christianas. Accedit, quod et in libro secundo et in carmine non solum peritissimum scripturae sacrae se praebet, sed etiam auctorum christianorum, inprimis Cypriani in litteris bene uersatum, immo secretorum, (8) saecularium uero litterarum peritia neque in libro secundo instructionum neque in carmine nisi Vergilio, Cicerone, Terentio uno loco (?) nominatis ita apparet, ut poetam ex illis quasi ex fonte res sumpsisse iuste affirmes. Adde quod carmine non aduersus paganos agitur, sed iudaeidiantes fanatici, (19) qui ab Iudaeis perseueranter ut ad se intrent moti (1!) adhuc dubii natant, (1?) impelluntur, ut idolis Iudaeisque relictis fiant christiani. Aduersus paganos autem solum priore parte primi instructionum libri agitur, dum Commodianus instructionibus 2-21 gentilium opinionem deorum uehementissime impugnat, qua re ductus Gennadius poetam magis illorum destruere potuisse dixit quam nostra firmare; ad quam sententiam addüci potuit neque carmine, quo doctrina christiana late explanatur, neque secundo libro instructionum, quo summo studio tractantur res christianae. Altera tamen prioris libri parte Commodianus identidem impellit gentiles, ut idolis relictis rectam eligant uitam neue capiantur ab Iudaeis, ne uentri ac uoluptatibus seruiant, ut spernant mala gaudia uitae, luxurias, diuitias, ut diuites humiles sint communesque minimis, ut iusti sint uitentque fraudes, ut expient malum suum benefactis (4) Br. CzaAPLA, Gennadius als Literarbistoriker. Eine quellenkritische Untersuchung der Sebrift des Gennadius von Marseille De uiris illustribus (Kitchengeschichtliche Studien 4,1), Münster 1898, 57. (5) Ioh. Christian Felix Bargnm, Die christlichen Dichter und Geschicbtscbreiber Roms, Carlsruhe 1872, 33 sqq. (6) Gustave Banpv, La notice de Gennadius sur Commodien : Recherches de science religieuse

14, 1929, 444-447.

(7) Adolf EsznT, Geschichte der. ebristlichen Literatur im Mittelalter 1*, Leipzig 1889, 90, 5. (8) Carmen 936 De quo pauca tamen suggeto, quae legi secreta. (9) Carmen 585 Vergilius legitur, Cicero aut Terentius idem. (10) Instr. 1, 57 inscr. qui iudaeidiant fanatici. (11) Carmen 690 (Iudaei) aperiunt ualuas passim, ut intretur ad illos. (12) Carmen 433 sq. uidete iam ergo, dubii qui nunc usque natatis, quod gentes in domino fuerint scriptura priores.

PRAEFATIO

VII

de diuitiis suis. Nusquam autem lectores erudiuntur doctrina christiana, nonnullorum tantum historiae sacrae hominum fit mentio, Abel, Adam, Cain, Iacob, Lia, Rebecca, Thamar, perpaucis uersi-

bus alluditur ad locos scripturae sacrae, paucioribus loci ipsi auctorum nominibus adiectis afferuntur. (!?) Recte igitur Gennadius Commodianum minus potuisse firmare nostra dixit primum librum instructionum respiciens, sed moralem doctrinam uoluntariae paupertatis amorem optime eum prosecutum studentibus, id est eis qui carminibus suis studerent, inculcasse, quae uerba neque ad ullum secundi instructionum libri neque carminis locum pertinere iam dudum statuit Adolfus Ebert. (1) Caueas quoque ex illis Gennadii uerbis concludas Commodianum, qui ipse se mendicum Christi nominat, (19) id est, ut uerbi sancti "Augustini utar, ,,(hominem) nihil sibi tribuentem, totum de misericordia dei exspectantem", (1$) ut salutis suae prospiceret uitam paupertatis uoluntariae sibi elegisse eamque etiam aliis commendasse ut unum ex ordine paenitentium. (!) Nihil igitur aliud relinquitur nisi Gennadium adhuc unum, priorem instructionum librum significaturum fuisse concedas. Ad unum idemque opus autem, priorem igitur instructionum librum, spectare Gennadii uerba ,,unde et de diuinis repromissioni-

bus aduersus illos agens uili satis et crasso ut ita dixerim sensu disseruit", non ad aliud opus, iam Czapla probauit (15) ;qua Gennadii uituperatione reprehenduntur instructionis I 44 uersus 6 sqq.: Venturi sunt illi quoque, sub Antechristo qui uincunt robusta martyria, et ipsi toto tempore uiuunt recipiuntque bona, quoniam mala passi fuere, et generant ipsi per annos mille nubentes. Conparantur

ibi tota uectigalia terrae,

terra quia nimium fundit sine fine nouata. Inibi non pluuiam, non frigus in aurea castra, obsidiae nullae, sicut nunc, neque rapinae, quibus neque in secundo instructionum libro neque in carmine similia respondent. Agitur autem de diuinis repromissionibus prioris libri instructione quadragesima prima eisque quae adhuc alterius numerantur instructionibus 2-4, quae cum illa prioris libri quadragesima prima coniungendae ut prioris libri instructiones 42-45 etiam uersu I instructionis 45 ,,de die iudicii propter incredulos addo'" minime ad librum christianos admonentem apto probantur. Cum igitur neque in secundi libri quae mutato ordine tradito restant instructionibus neque in carmine ullus inueniatur locus (13) Instr. 1, 56, 16. 35, 1. 36, 2. 39, 1 Sq., 39, 5$. 39, 7 ; instr. 1, 37, 1 Salomon ; 51, 9 Paulus (14) (15) (16)

; 58, 5 (41, 1) Esaias ; 58, 4 Moyses ; 4o, 8 Deuteronomium. O. c. 9o, 5. Instr. 2, 35 acrostichon. Enarrationes in ps. 106, 14, 88 (CC 40, 1582). (17) BREWER, Kozzodiam 195 sq.

(18) O. c.

VIII

PRAEFATIO

tam crasso sensu more Papiae regnum mille annorum

describens,

ex his quoque uerbis Gennadii, quibus ad repromissiones diuinas solum, non ad poenas, quas dominus minitatur post fata, spectat, sequitur, ut neque carmen neque secundum instructionum librum legerit Gennadius. De repromissionibus diuinis agentem contendit Gennadius Commodianum secutum esse auctores Tertullianum Lactantium Papiam. Apparet Gennadium, qui ipse de mille annis scripserat (19), instructionibus 41-45 libri primi lectis similitudineque illius de-

scriptionis cum dictorum scriptorum narrationibus intellecta du-

ctum esse, ut illud faceret iudicium, recte de Papia et Tertulliano,

quantum ad sensum uilem satis et crassum, errauisse autem, si dicturus erat usum esse Commodianum Lactantio, id quod demon-

strare non solum quantum ad Lactantii de rebus ultimis, sed etiam quantum omnino ad opera Lactantii Brewer studuit frustra. (?0) Qua de re in tertio decimo

annalium

qui dicuntur

,,Traditio"

uolumine (MCMLVII) disputaui. Quae Gennadius de eruditione Commodiani dicit, cur et quomodo christianus factus sit, qua re ductus sit ad pangenda carmina, nil

nisi primam instructionem legere erat opus. Nil est in capite quinto decimo libri eius de uiris inlustribus, quod non ex Commodiani scriptis potuerit haurire, certe etiam uerbis suis ,,moralem

sane

doctrinam et maxime uoluntariae paupertatis amorem optime prosecutus studentibus inculcauit'' iudicium facere de opere in animo habuit, non quicquam de uita poetae prodere, de qua quin haud plura nobis sciuerit, dubium esse non potest. Qua re cognita ne

magni pendas ad eruendam qua floruerit Commodianus aetatem,

quod Gennadius eum inter auctores saeculi quinti inseruit. Sed antequam disputabo de eius temporibus, prius pauca disseram de carmine quod dicitur apologeticum. Carmen uno tantum codice sine inscriptione auctorisque nomine ad nos peruenit, quo usus Ioannes B. Pitra anno MDCCCLII primam editionem fecit. (?!) Sagacissime ex similitudine rerum, sermonis, ratione uersus pangendi et instructionum et carminis utriusque

operis eundem Commodianum

conclusit esse auctorem,

id quod

postea Adolfus Ebert (??) nouis argumentis firmauit. Inscripsit quoque ille ,,carmen apologeticum aduersus ludaeos et gentes", quam inscriptionem omnes adhuc retinuerunt, quamquam minime eam quadrare ad argumenta operis neminem fugit (3). Ex minimis litterarum uestigiis, quae post subscriptionem ,,Explicit tractatus

(19) Gennadius, 4e uir. in. 101. (20) BREWwER, Kozzodian 284 sqq. (21) J. B. PrrRA, Spicilegium Solesmense 1, 20-49. (22) Adolf EsaznT, Cozzodians Carmen apologeticum (Abhandlungen der sáchs. Gesellschaft der Wissenschaften hist. Klasse 5), Leipzig 1868, 414 sqq. ; Zeitschrift für wissenscbaftlicbe Tbeologie 22, 1879, 384 sqq. (23) Cf. EnERT, zAbbandiungen 410.

PRAEFATIO

IX

sancti episcopi" apparent, cognosci posse putauerunt Brewer (24) et Josefus Révay (?)) carmen inscriptum fuisse ,,|carmen de Antechristo", quae inscriptio quadrare possit ad finem carminis, non ad totum opus. Quaestio est, quid sibi uoluerit poeta accessurus ad carmen suum pangendum. Dogmaticum opus sapere carmen opinio erat Adolfi Ebert, (29) Petrum Monceaux, (??) cui persuasum erat Commodianum intendisse ut doctrina christiana in carmine explicata doceret ignaros doctosque eos ad fidem christianam adduceret, secutus Brewer (29) censuit carmen factum esse ad catechizandos rudes secundum regulam in constitutionibus apostolicis oblatam apologiamque tantum uersibus 388-546 contineri. Ne longus sim refutanda hac opi-

nione, statim adgrediar ad quaestionem tractandam, cuius usui pepigerit carmen suum Commodianus, quem impugnet, quem ad finem scripserit. Ex uersibus 89 sq. : adgredere iam nunc, quisquis es, perennia nosse : disce deus qui sit uel cuius nomine adsit, intellegas Commodianum docturum esse gentiles, immo potius illos, qui Iudaeorum proselyti dubii nunc usque natant (433) nesciuntque inscii ubi primum occurrant ac idolis seruiunt, iterum tricesima quaerunt, nunc colunt in uano quodlibet, nunc sancta requirunt, nunc azyma sequuntur, qui castum sederant ante (693-696). Illis pandit doctrinam de dei natura (91-130), de Christo (277-2806), eius uitam passionem mortem (313-342; 351-376), in ipso completa esse docet, quaecumque praedixerant prophetae (505-534 ; 547-578), illi monentur, ut inutiles ad uitam aeternam scientias, saecularia omnia

uitent aliisque stulti, deo sint sapientes (579--616), ut Christo credant, qui aeternitatem illis praeparet (665-672). Dum igitur ro?s qui dicuntur $ofovpuévovs 9«óv uel timentes (29),

quos

sibi conciliare

student

Iudaei,

ad ueram

Christianorum

fidem inuitat, fieri non potest quin impugnet Iudaeos, ut illos a synagoga auertat. Sacram enim a creatione hominis historiam explanans lectorum ante oculos ponit benefacta Iudaeis a deo reddita, ingratos illos semperque rebelles a seductore deceptos a lege dei recessisse in eosque saeuisse, quos deus miserat ad eos emundandos (199-204 ;206-222), neque cognouisse Christum nouissimum prophetarum uenientem humilitate carnis uestitum, immo mera in eum mendacia narrantes eum infamasse et ita iuste amisisse sacramenta legis reiectosque esse a deo ante heredes uocatos (225-276;

387-480 ; 539-545 ; 617-664 ; 672-676). Denique in eos inuehit, quod

(24) (25) (26) (27) (28) (29) VI 4,

BREWER, Kopzodian 72. Berliner philologische Wochenschrif? 31,1911,1430. Enznr, zAbbandiungen 410. P. Moxczavx, Histoire littéraire de l'Afrique chrétienne 5, Partis 1905, 469. BREwER, Kommodian 226 sqq. C£. 1, 25 actost. qui timent et non credent ; Acta Apost. 10, 2. 7. 22, 13, 45 ; CIL 29756.29759.29760 ; V 1, 88.

X

PRAEFATIO

gentes decipiant eosque inuitantes ad synagogam a uera salute abstineant (677-692) tam infensi Christianis, ut Antechristi temporibus Heliam rediuiuum infestantes a Nerone impetrent, ut Helia immolato ecclesias persequatur (847-858). Atque ita insequitur odio Iudaeos, ut iam in ultimo rerum fine participes quidem illos faciat resurrectionis secundae, sed tamen ad id tantum ut uideant gloriam Christi a se cruce fixi et tum in inferno crementur ; et ex litte-

rarum ipsorum ultimorum uersuum uestigiis conici posse uidetur dénuo poetam contendisse illos ex hereditate eiectos minori populo loco cessisse (1047-1053 ; 1059 sq.). Is enim in docendis paganis inuitandisque ad fidem summus esse finis uidetur, ut ex duobus populis quae Rebecca ex se distinxerat Iudaei primo uocati heredes reiecti Christianis, genti minori, loco

cessisse demonstrentur. Identidem quidem inter ceteras rerum expositiones ex quo primum Rebeccam duos ex se distinxisse erat affirmatum (189 sq.) inseritur deum gentes dixisse filios (205), desubito offulsisse gloriam genti, ut fieret populus, populus qui non erat ante (249 sq.), ut in Iudaeorum loco gentes essent et praecellerent praecepisse deum (263-266 ; 425-434 ; 535-538), ideo gentes omnes credere in Christo eiusque, qui esset spes gentium, in noua lege, quia credere suadeantur se resurrecturos in nouo saeculo (287360; 377-3860) minorem populum praecellere secundum uerba prophetarum ; nunc postquam Christus ipse de caelo uenerit in terras, ut faceret populum suo nomine dictum, tempus esse credendi Christo pollicito se daturum esse post obitum uitam immortahtatis (781-790). Quae cum ita sint, dubitem an carmen subscribere uelis ,,De Antechristo", immo poetam uersu 60 confiteri ,,Nos de Christo

docemus"' uestigiaque subscriptionis minime esse perspicua neque sine dubio legi posse nisi litteram A si in memoriam redigas, haud Scio an concessurus sis inscriptum fuisse carmen ,,De Christo et Antechristo". Respicienti autem mihi per totum carmen duos. distingui populos, Iudaeos reiectos, gentes uocatos, ita ut etiam

utrique suus antechristus attribuatur, et in ultimis uersibus ex illa differentia denuo gentibus credentibus uitam aeternam, ludaeis mortem destinatam esse proponi, denique uersum paenultimum mutilatum incipi uerbis ,,de duobus populis", uerisimilius uidetur

apte carmen fuisse inscriptum ,,De duobus fopulis"'.

De Commodiani patria et aetate De Commodiani $airia qui primus cogitauerat Henricus Dodwell (*9) ex rationibus inter Cypriani Carthaginiensis episcopi opera et Commodiani carmina. inprimis instructiones intercedentibus concluserat uixisse illum in eisdem quibus Cyprianum et finibus et (30) Henricus DopwzrrL, Dissertatio chronologica de editi a cl. Rigaltio Commodiani aetate, Oxonii 1698.

PRAEFATIO

XI

temporibus. Quam opinionem ad unum paene omnes docti posteriores usque ad annum fere MCM secuti Henricum Dodwell recte iudicasse censuerunt inprimis, quia poeta tam multa ex operibus episcopi Carthaginiensis hausisset resque ecclesiasticae altero instructionum libro descriptae maxime responderent illis Cypriani, neque respexerunt interea Adolfum Ebert (?!) ex inscriptione ultimae

alterius libri instructionis ,, Nomen

Gasei'' et prioris libri in-

structionibus VIII et XIII ad Solis cultum pertinentibus probaturum fuise Commodianum natione Syrum ciuem Gazae urbis fuisse, episcopum etiam illius urbis poetam fuisse Ioanni Leimbach placuisse. (3?) In Illyria uero eiusque agris confinibus uel conuallibus Rhodani fluminis Commodianum si non natum esse, at certe uixisse

contendit I. Maximilianus Heer (??), cui partim consensit Henricus Brewer (?5) poetam natum in Syria uixisse in Gallia Narbonnensi ratus. Quorum argumenta quamquam non flocci interdum, tamen ut illis persuasum mihi est Syriam patriam Commodiani concludendam esse ex studiose tractatis prioris libri instructionibus XVIXIX ad cultum deorum Hierapolitanorum pertinentibus et ex uerbo ,,Gasei"' (instr. 2, 35 inscr.), quod recte interpretatus esse mihi

uidetur M. Christianus Sigwalt (3$) ut uerbum ex lingua Syrorum mutuatum idemque significans quod uerbum latinum ,,poeta"', et ex uocibus ,,pauper'' et ,,uidua" in lingua Syria sibi simillimis (instr. 2, 27) inter se confusis, uixisse eum autem in Africa aut in Illyria aut in Gallia Narbonnensi contendi non posse, immo uerisimillimum mihi uidetur eum uixisse Romae, quam urbem magnae fuisse ei curae ex carminis de ultimis rebus uersibus intellegi potest. De Commodiani aetate iam multa in contrarias partes disputata sunt: medio tertio post Christum natum saeculo floruisse poeta auctoritate Adolfi Ebert nisis plerisque uidebatur, monuit tamen Adolfus Harnack (36) aetatem, qua uixisset Commodianus, extendi debere usque ad annum CCCL, Francisco Kraus (??) si non postea ineunte saeculo quarto poetam uixisse persuasum erat, annis CCCXXIV et CCCLXXVIII circumscribi uoluit uitae tempus Commodiani G.S. Ramundo (35, Henricus Brewer (??) demonstrasse confisus est carmina Commodiani perfecta esse anno DLXVI, hunc denique sine (31) Adolf Exsznr, zAbbandlungen 387 sqq. (32) E. L. LriMBACH, Ueber Comodians Carmen apologeticum aduersus gentes et. Iudaeos, Schmalkalden 1871. (33) J. M. Hzzn, Zur Frage nach der Heimat des Dichbters Commodian : Rómische Quartalschrift 19, 1896, 64-95. (34) BREwER, Korzzmodian 146 sqq. (35) M. Chr. Sicwarr : Biblische Zeitschrift 9, 1911, 245. (36) A. v. HAnNACK, Die Chronologie der altcbristlicben Literatur bis Eusebius 2, 2, Leipzig 1904, 422. du) F. X. Knaus : Teologisches Literaturblatt 6, 1871, 81. (38) G. S. RAMuNDo, Corzodiano e la reaxione pagana di Giuliano /Apostata (Sctitti vari di filologia), Roma r9ot ; Quando visse Commodiano ? (Archivio della Realesocietà Romana di storia patria 24, I90I, 373-391; 25, 1902, 137-168 ; Commodiano e Giuliano JApostata, Roma r9ort. (39) BnEwzR, Kozeodian 51 sqq.

XII

PRAEFATIO

ulla dubitatione assentiri Gustauus Krüger (40) ueritus non est. Locus hic non est, ut singula argumenta ut falsa refutem ac diluam ; satis fuse disputaui de tota hac re in annalium qui uocantur ,lraditio" uolumine XIII, (9) hic haec tantum adstricte afferam

quae certa ex uersibus Commodiani de aetate eius posse concludi mihi uidentur. I.) Bis tantum alludit Commodianus ad certas res gestas, instr. I 18, 6, ubi Caesarem ex aede Iouis Hierapolitani aurum tulisse narrat, et carminis uersibus 810 sqq., ubi Goti amnem traicientes septimam persecutionem Christianorum, quae initium est temporum Antechristi, interrumpunt. De illa re nihil legimus in historiis, quo fit, ut eruere non liceat, qui fuerit Caesar. Illa autem irruptione Goti Romam expugnant, senatum sub iugum mittunt, christianos ut fratres requirunt et pascunt. Harum rerum descriptionis quamquam haud pauca ex Ioannis apocalypsi et apocryphis hausta sunt, alia tamen poeta addidit ex eis quae ipse uiderat uel is quem sequitur : persecutionem finitam uel interruptam per Gotos paganos, partem quam agunt senatus et Iudaei, persecutionem sanguinolentam. Quam persecutionem nouissimam non fuisse moralem constantem ex blasphemiis paganorum contra uerum deum factis, sicut in apocalypsi Ioannis 16, 9.21 homines blasphemant nomen dei propter plagas sibi inflictas, qualem Henricus Brewer (*??) eam concludere uoluit ex uersibus 815 sq., nemo iam est qui negare possit. Iudaei ut tantum ualerent ad mouendum principem itemque senatus in re publica gerenda, ut Commodiano auctores persecutionis esse uiderentur, haud scio an non fieri potuerit saeculo quarto exeunte et quinto. Ne Commodianum colores urbis a Gotorum rege Apollyone (8) expugnatae mutuasse ab urbe Roma anno CCCCX ab Alarico expugnata atque spoliata putes, impediris eo quod Alarici Goti erant christiani, illi autem a poeta expresse (^4) gentiles ie. pagani uocantur. Neque licet Gotos intellegere Gog et Magog, qui in apocalypsi 20, 9 sqq. castra sanctorum circumeunt infesti, neque Scythas neque christianos Vandalos aut Burgundos, scilicet ut quinto saeculo Commodianum uixisse eluceat. Quae quin perperam interpreteris spectare ad quintum saeculum nullo ex ipsis Commodiani uerbis petito argumento adiutus, omnis obstat poetae narratio. Pagani autem Goti Danubium flumen non nisi anno CCIL Decio imperatore transierunt, quo factum est, ut persecutio christianorum ab hoc imperatore facta interrumperetur, saltem in urbe Roma, in quam urbem patria, ubi adhuc flagrabat persecutio, relicta christiani Carthaginienses tum fugerunt, scilicet sui seruandi (40) Gustav KnücxR in M. Scuawz u. C. Hosius, Geschichte der. Rómischen Literatur IV 2, München 1920, 397 sq. (41) Traditio 13, New Yotk 1957, 1-71. (42) Kozzmodian 51-60. (43) Carmen 811 rex Apollyon erit cum ipsis nomine dirus ; Apoc. 9, 11. (44) Carmen 817 hi tamen genziles pascunt christianos ubique quos magis s fratres requirunt gaudio pleni.

PRAEFATIO

XIII

causa. Talem autem statum christianorum in sua ipsius ciuitate fuisse testatur Commodianus alio quoque loco, instructionem XX alterius libri dico, ubi uersibus r sq. dicit : dispositum tempus uenit nostris pacem in urbe et ruinas simul blandiente saeculo primis (, in urbe'"' scripsi pro tradito ,jin orbe" propter u. 4 ,,aut facite

legem ciuitatis aut exite de illa", quo de unius certae ciuitatis

agitur christianis, non totius orbis) et u. 7 ,,subdola pax nobis uenit, persecutio flagrat''. 2.) Instructionibus 2, 5-9, in quibus uerba ,,hostis'' et ,,bellum" significant persecutionem, ,,rex, miles Christi" fidem christianam,

»pro terra mori, martyrium pati" ad persecutiones christianorum sanguinolentas, non morales neque ad certamina inter haereticos sectaeque cuiusdam asseclas et uerae fidei defensores pertinere, nemo negabit. Immo etiam ipsis illis locis, quibus ad persecutionem moralem alludere uidetur poeta, uelut : II 2, 4 expiari malum nec sanguine fuso docetur II 3, 14 multa sunt martyria, quae sunt sine sanguine fuso II 17, 9 sq. multi quidem errant dicentes : sanguine nostro uincimus iniquum, qui manente uincere nolunt II 17, 14 nunc si benefactis uinces, eris martyr in illo (scil. bello) II 18, x belligerare cupis, stulte, quasi bella quiescunt II 2r, 7 sq. subdola pax uobis uenit, persecutio flagrat, uulnera non parent et sic sine caede ruistis re uera persecutio sanguinolenta attingitur. Pacti sunt hi uersus tempore pacis, pacis autem subdolae, qua christiani fruebantur post persecutionem quandam. 3.) Christianos autem cultum suum non in medio exercere, sed in umbra, paganosque plures esse superioresque obtinere potestatem ex eo sequitur, quod poeta monet, ut christiani in bello, i.e. in persecutione, sub latebra se condant (II 5, 1o) et undique se reddant tutos (II 5, 12), paganos uero ut multitudine plures notat uersibus I r, 7 doleo pro ciuica turba, II 28, 12 facitis ut twrba pronatae,

877 sq. si fidelis (coronatus) ire Lurba fit unus. Quae omnia non conueniunt Itemque quae est Commodiani haud facile cuiusdam alterius quarto saeculo.

negabit, feliciter exit : sin uero, de ad annos posteriores anno CCCXII. de Christo deo et homine opinio, christiani in occidente fuisse putes

De sermone et uersu Commodiani

Quamquam qui ediderunt adhuc Commodiani carmina haud pauca singularia et grauiora ad mediocrem quem nominat Gen-

nadius Commodiani sermonem pertinentia ex codice in textum a se constitutum recipere ausi non sunt, tamen ex editionibus adhuc exstantibus poetae cotidianum ne dicas uulgarem sermonem maxime discrepare a solito quem inuenimus apud reliquos et paganos et

XIV

PRAEFATIO

christianos priorum post Christi natum saeculorum scriptores nemo non uidere potest. Quo factum est, ut qui in poetae carminibus explanandis uersabantur uiri docti ex illa sermonis proprietate, qua in prouincia et quo tempore natus esset et uixisset, eruere conarentur. Et quidem I. Durel (4) et Afrum fuisse Commodianum et tertio post Christi natum saeculo uixisse ex illius sermone demonstrari posse sibi persuaserat, contra Henricus Brewer (569 Commodianum lingua Gallolatina usum in prouincia Arelatensi quinto saeculo carmina sua pepigisse argumentis ex sermone poetae sumptis demonstrasse sibi uisus est. Neque tamen in hac re magni momenti esse credas, quod propria Commodiani sermonis uocabula non nisi apud unum aut alterum posterioris aetatis cuiusdam, quantum hodie affirmare possumus, scriptorem leguntur (plus ualent constructiones), cum singula cotidiani sermonis uel etiam uulgaris monumenta adhuc diligentius et plane non iam sint explorata, neue Commodiani sermonem patrium non fuisse Latinum sed Syrum obliuiscaris. De tota re conferas uelim, quae Antonius Frederik van Katwijk (**) in dissertatione sua inaugurali disseruit, cui assentior scribenti, qua in prouincia Commodianus uel natus sit uel scripserit, ex sermonis eius erui non posse. Singularum proprietatum exempla, ut facilius sermonem poetae cognoscas, in indice collecta huic editioni addidi. De Commodiani uersuum indole multi disputauerunt uiri docti multum inter se discrepantes, (4$) omnes tamen mihi inter se consentire uidentur rati artis metricae regulas eum non obseruasse, sed ictum tantum hexametri imitatum esse quantitate neglecta, neque tamen false credere ducaris uerborum accentum cum uersus ictu congruere, id quod nonnulli statuere se posse crediderunt opinantes Commodiani carmina in poesi quae dicitur rhythmica esse numeranda, quae opinio stare non potest. Neque alia quae affirmauerunt obtineri possunt. I.) Ac primum quidem quod ad prosodiam attinet, quantitatem in reliquis pedibus neglectam in sexto pede semper obseruari ut non iure affirmari (59) intellegas, conferas uelim : I 6, 3 (1:35; 65

(45) J. DunzL, Les instructions de Commodien, traduction et. commentaire, Patis I0205 Commuodien, recherches sur [a doctrine, la langue et [e vocabulaire du poéte, Patis 1912. (46) BREwER, Komodian 146 sqq. (47) Anton Frederik va KarwrJ&, Lexicon Commodianeum, Amstelodami

1924, XVIIxxv. (48) W. Mzvzn, zAnfang und Ursprung der lateinischen und griechischen rhytbmischen Dichtung (Abhandlungen der Münchener Akademie der Wissenschaften 17,2) 1885, 288 sqq. ;

Fridericus HawssEN, De arte zetrica Commodiani, Argentorati 1881 ; Léon VERNIER, la versification latine bopulaire en Afrique : Commodien et. Verecundus : Revue de philologie 15, 1891, 14-533 ; H. ScnuxiFLER, Quaestiones Commodianeae, N'tatislauiae 1908 ; H. B. Vnoow,

De Cormmodiani metro et syntaxi annotationes, Utrecht 1917. ; A. W. DE Gnoor, Le rby£bze de Commodien : INeopbilologus 8, 1923, 304-313 ; L. HAvET, Cours de métrique grecque et latine, Patis 1924, $ 6 ; L. Scuurs, Corzmodien poéte rbytbyzique : INeophilologus 15, 1929, 51-56. (49) W. MEYER, 297.

PRAEFATIO

XV

I 38,2; II 28,11) eritis ; (5c) II 35,5 feceritis ; I 7,5 sator ; Y 20,3 Wiano ; l 25,8 (376) uenit ; Y 26,33 tenet ; II 15,5 (265) Sion ; II 17,3 iier ; 4X quoque ; 16r (659.691.845) aqua ; 251 (364.645.761) paire ; 323 abüt ; 3960 magum ; 429 deuleronomium ; 55x die ; 76x refugant ; 823 Syrus ; 883 (xo14) latebra. 2.) Verbi bissylabi breuem paenultimam excepto uerbo ,,deus"' ictum habere posse negauit De Groot, (9) quae opinio permultis exemplis, quae infra adnotabo (92), refellitur. : 3.) Quorum duo sunt exempla, quibus efficitur caesura post tertium trochaeum : I 30, 14 subueniat utique tibi, qui nunc operati si forte, ubi Dombartius seclusit wéique ; subueniat autem cum synicesi legendum est sicut I 24, 11 bifarius, 429 deuteronomium, ut paenultima uocis tibi ictum accipiat. (53) II 26, 6 mercedem tibi ro illo, sed conditor orbis et auctor ; nulla

erat necessitas Dombartio mutandi cum Hanssenio in smercedem det fro illo uel cum Ludwigio in mercem det tibi fro illo. (84) Addam II 26, 7, ubi traditis uerbis wel s? fergeret ire, quae uulgata in wel si figeret, Hanssenius, quem sequitur Dombartius, mutauit in wel si $iget, mutatis legas wel sí Pigreret ive. (59) Item I 16, r3 uerba tradita retinens legas wf nec ifs? sibi possint rationem reddere (50) Quantitas formarum erzzzus, fecerimus poetis anceps erat, cf. Cat. 5, 10 fecerimus, Lucr. 1, 156 viderimus, Ouid. met. 6, 565 dederitis. (51) A. W. pnE Gnoor, Le rbytbzze de Cormmodien, INeophilologus 8, 1923, 307, nt. 4 b 2. (52) Afferuntur nulla exempla nisi ea, de quibus nulla potest moueti dubitatio : Adhuc et adfirmat 486 ; Adhuc infatuant 677 ; quibus adhuc adicere quaetis I 29, 2 ; Apud quos eximium 349 ; Bonum et malum est 87 ; responsa bona crudelis I 22, 4 ; quifecerit bonum

in illa II 1o, 5 ; tu bono uiuere quaere II 19, 15 ; diuitias datas a Summo 27 ; Pete et dabo tibi 380 ; uos de istis date priorem I 13, 2 ; nec spatium datur iniquis I 45, 7 ; qui non possunt, date subinde II 26, 16 ; spondeo ego dati quadtuplum II 26, 17 ; quid petieris, datur oranti II 34, 4 ; resurgeret tertio die 551 ; torquebit die decreto II 9, 5; Cum pro die tuo II 19, 18 ; spes est sine dolo uiuendi I 26, 19 ; in domo resides praue I23,8 ; Ego dotmiui 445 ; Ego similiterI 1,4 ; Gens et ego fuil26, 24 ;foras obetras I25,4 ; gradu deiectus II 5, 9 ; uoluit deus ibi morati 944 ; nouem semis ibi morantur 946 ; regnauit et ibi defecit I 6, 16 ; Ibi aurum I 34, 11 ; cum uenetit, ibi dignoscunt I 36, 15 ; Ita Mutas I 20, 6 ; Stephanus sibi uitam in iter II 17, 5 ; et tibi pro leui uidetur Il 12, 15 ; quod leue licere praesumis II 12, 21 ; sit licet diuinus orator 589 ; duceris in loco maligno I 24,19 ; in loco benigno I 24,20 ; dum fueris locos adeptus II 20,5 ; erit tunc et lues in otbe 846 ; seu boniseu mali quod egit I 35,3 ; Malus in angore saeptus I 44,19 ; ptaesagio malo ligatis II 15,15 ; de malo lucrantem II 19,3 ; ut te quasi malum deputrges II 20, 8 ; a me meo decteto 470 ; Noe sub tempora quoque 41 ; homo quoque pro nobis 286 ; interitum quoque uidere 448 ; ciuitates quoque deponunt 975 ; parricidam quoque suotum I 6, 25 ; indocilis quoque pto laude I 15, 5 ; Orate satis debet II 5, 20 ; Semeles lotus II 2, 9 ; talibus uel semel in anno II 3o, 7 ; memotiam sibi fecerunt I 15, 6 ; cruciabat sibi credendos I 42, 46 ; quem sui negarent 228 ; caderet de suo priuato 254 ; malitia sua sentite 500 ; tei suae tyrannum 725 ; electis suis in orbem I 42, ro ; descendit ad suos electos I 42, 22 ; Mercedem tibi pro illo II 26, 6 ; subueniat utique tibi I 3o, 14 ;

(de his duobus exemplis cf. nr. 3) ; et persona tibi donatur I 32, 9 ; extinguis tibi gehennam II

22, 8.

ó3) Cf. ManTIN, Cozzodianea 15 (54) ib. 67 ; E. LórsrEDr, S$yntactica II, Lund 1956, 274, 1 (55) ManTIN, Cozzzeodianea 85

XVI

PRAEFATIO

festis (pestos C), ubi Dombartius fests uocabulo secluso legere uoluit V£ nec ifs? sibi rationem reddere possint. (59) Cuius caesurae quattuor attulit exempla Ioannes Scheifler (57), in quibus iure mea quidem sententia I ro, 8 sic genwit generatus, in reliquis autem tribus exemplis consentire ei non possum, sed caesuram penthemimerem

adhibendam

esse censeo, II 3, 15 enim

alienum non cupire, uelle martyrii habere ; YI 7, 10 sit tibi ro peccare desistere gestum inmensum, YI 27, 6 vesponsorem in alto mon dedit deus pauperem esse. Verborum accentum enim neglegere Commodianum in priore quidem uersus parte constat. Praeterea Scheiflerus decem addidit uersus (53), qui caesuram et trithemimerem et hephthemimerem et ilam post tertium trochaeum habent; addas quaeso II 2, 6 ende lotus carere debes. 4.) Exempla uersuum qui et caesura penthemimere et hephthemimere inciduntur a Scheiflero allata (59) haud difficile augeri possunt, inprimis illi in quibus post quartam arsim sensus et caesura congruunt. Vnum uersum addam II 30, 17, cuius lectionem traditam exorat ille altissimum $vo blebe deuota, pro qua Dombartius scripsit Alium,

retinere

permittitur

una

post

al//zssimwm

caesura

semi-

septenaria. 5.) Versus spondiacos plane uitasse Commodianum statuit Ioannes Rubenbauer contendens omnes pedes quintos carminum eius ex tribus syllabis constare. (9) At Scheiflerus in mille hexametris circa decem spondiacos inueniri statuit, (9?) quem haud recte iudicasse suspicionem mouet, quod, si licet parua componere magnis, in mille Vergilii carminum uersibus duo tantum et dimidius fere leguntur. Vt id faceret ductus mihi esse uidetur Scheiflerus respecta illa lege, qua Commodianus in fine uersus semper studuisse dicitur, ut uerbi accentus et uersus ictus congruerent (8?), id quod uere plerumque fecit neque tamen semper. Scheiflerus autem hanc legem seruans aliam offendit, qua uerbi cuiusdam ultima syllaba quintum pedem spondiace cadentem claudere uetatur. Quod uitium ut euites, legas igitur, cum ictus dactylici pedis quinti uitetur quidem cadens in monosyllabum aut uerbi plurium syllabarum ultimam neque tamen uetetur, pro spondiaco a Scheiflero statuto II8,3

I35,15 I37,1r0 744

suá sponte currunt ; Hanssenius, Vernier, Scheiflerus ma-

lint Jegere decurrunt. wndé licet ilh deós adorare

quem gentés adorabunt (Ps. 21, 28 ; Sophon. 2, 2r adorabunt, quod Dombartius mutauit in adorant)

(56) ibidem 6o (57) ibidem 20

(58)125,5 ; 27,12 ; 34,21 ; 537,6 ; 42,7 ; 43,10 ; II 5,12 ; 12,24 ; 889.916. (59)1. c. 19

(60) Fr. CRusrus - Hans RusENBAUER, Rómische Metri&, München (61) l. c. 6 sq. (62) W. MEYER 303.307 ; RUBENBAUER I3I.

1955, I4I.

PRAEFATIO 66

567 II 27, 1o

II 15, 7

|

xvi

recolligít se sub antra ; nusquam in pede quinto uox se habet ictum, bis autem legitur sese : I 41, 20 sese deceptos, I1 2, 5 $ossit sese frenare. Licet igitur legere etiam recólhgit se(se» sub amnira, itemque haud scio an malis eadem de causa jrostrawit se precando mutare in jrosirawit se(se» precando melius inuenisse (an ónuenisses?) jraecéderé dei sancía, nisi cum Dombartio malis legere domini; sed cf. ante caesuram semiquinariam 268 et exterminarí, 460 nolentes respiceré, 754. qui nolunt acciperé.

II 13, 19

ín fine nobis, conferas uelim 837 4b oriente ; 52 qui dé illo clamant si refrígeraré cupis animam ád. martyrés 1 ; ad vefrigeraré cf. II 15, 7; 268. 460. 754 Quibus exemplis haud scio an mouearis acuere etiam

193

jer quem dedit sls legem ín monte Sion, quod tamen

II 18,2

fieri non potest, nisi respiciens uersum 49 ?fse dedit legem populo Pharaone necato inseras ?pse ante legem. II20, 14sq. traditur : nec non et de lucro mercis suis te piare ie ipsum inlidis, non alium inique. In uersu quinto decimo C. Brakman (8) recte mea sententia post aliwm inseruit inquam. In uersu quarto decimo mercis wis scripsit uulgata, mercis eius wis Hanssenius, mercis sumis Dombartius, ego malim 7nercis si wis te fiare, te ipsum. Recte accentum dabis uerbis, quorum sonu mutato Scheiflerus uersus spondiacos efficit : EI^ LE ínlegra mente ; cf. Lucr. 6, 348 £ntegra transit de rádice Iesse ; Commodianus ipse instr. I 44, 17 pri291 mum hexametrum facit rádicem dum aügere quaerunt ; cf. 37 jraébere laudes ; 480 luge607 ve plaudent ; in primo pede instr. II 28, ro /4gere ístius aeui ; cf. 89x 9m (ístius clade Neromis ; 2, 17, 7 I45 Íbsius est tempus el nos in utrumque gerentes I 35, 19 daemónum fána witate ; Scheiflerus legit daemomim faná (deywitate spondiaci, qui non extat, uitandi causa; cf. I 22, 10 daemónes in mundo uagari. Y 16, x1 daemónaa ; EDLTLSVOE247397:0, 779.

Quae cum ita sint, restant tantum quinque uersus spondiaci quod. doctrina sua cernant, quod. cruóre sanent (?) unde non effugies peccatum prisce sectans nam lapis inmissus ipse est fundamenta Sion, quem uer265 sum sanare expertus est Dombartius scribens fundamina 1179 T5258

(63) C. BRAKMAN : Mnemosyne NS 55, 1927, 125 2

C. C.

CXXVIII

XVIII

PRAEFATIO

423

praedictum hoc fuerat fieri, ber brophetam Amos ; neque cum Vernier acuam $rófhetam neque inuersis uerbis efficiam uersum dactylicum Amos $rophetam 890 quod. ber tributa mala diu macerábat omnes. Cum igitur ex maiore spondiacorum uersuum numero, quos Scheiflerus inuenisse sibi uisus erat, quinque tantum restant, poetam ut spondiacos faceret minime studuisse elucet, sed similiter ac Vergilium, qui duo tantum et dimidium fere in mille uersibus

habet,

non

quidem

plane eas uitasse, sed modice

ad-

misisse. In textu restituendo ergo ne uersum spondiacum efficias cauendum est, nisi traditio et ratio id cogant. Cuius moniti minime

oblitus tamen scripturus sum II 25, 8 uos quia nescitis, laqueo $nstar ruistis. Codex enim habet /aquio $nsía, non laquio $nste, quod amici Dombartii in codice legere posse sibi uisi erant. Qua re ille scripserat laqueo 1n 1sto. Neque tamen quisquam 2nsía ante vusstis haplographia corruptum esse concedat dubitem ex 25síar, quod pro iamquam ab posterioris latinitatis auctoribus usurpari posse Wolfüin ALL II 581i sqq. docuit ex Ausonii Gratiarum actione dicta domino Gratiano Augusto r, 5, cui addas Auieni carm. II 260 (cf. Ma? 20). Verbis autem /aqueo instar ruistis efficitur uersus spondiacus, quo inopinata ruina pingitur, nisi ante /aqueo inserere malis 2n et acuendo 2» láqueo ínstar ruistis uersum efficere legitimum. De codicibus operum Commodiani I. Instructionum

Commodiani

codex

,,ex

Musaeo

Laurentii

Pignorii Patauini'", cuius mentionem fecit Bernardus Montfalconius in bibl. tom. I 487 a, non iam extat neque quemquam eo usum editionem fecisse constat. Et codicem illum Sancti Albini Andecauensis, ex quo Iacobus Sirmondus et in editione sua Ennodii anno MDCXI Parisiis impressa ad explicandas epistulas 2, 1 et 6, 9 alterius libri instructionibus 27 et 32 usus erat et apographon fecit, ex quo etiam Gilbertus Gaulminus commentario suo de Eumathii — Eustathii Byzantini libro amorum Hysminiae et Hysmines anno MDCXVIII Parisiis impresso acrostichis 2, 10 uersus 6 inseruit et quo Baluzio teste (€) Nicolaus Rigaltius usus est ad primam editionem instructionum instituendam, quae anno MDCXLIX Tullii Leucorum prodiit,non iam apparere adhuc Bernardi Dombartii opinio erat. (55) Eundem autem esse illum Sirmondi codicem Andecauensem,

quem

codicem

Mediomontanum

1825,

qui ex

biblio-

theca Meermanniana (cod. 708) in illam Thomasii Phillipps Cheltenhamensis uenit et ex anno MDCCCLXXXVII signatus codex la-

(64) Not. in Lactantii de morte persecutorum 11 ; Cypr. ed. Paris. 1726 p. 453. (65) in editionis praefatione VII

PRAEFATIO

XIX

tinus 167 in bibliotheca regali Berolinensi asseruatur, Valentinus Rose (*9) clare et euidenter docuit. Itaque duo ex Sirmondi apographo descripta exemplaria nil nisi monstruosas lectiones continentia, codex Parisinus scilicet lat. 8304 quem Dombartius littera B, et codex Leidensis Vossianus in octauo 49, quem littera A insigniuit, nullius iam sunt momenti. (5?) Huius codicis Andecauensis ab Haenelio in catalogo suo p. 86r sic descripti ,,Commodiani instructiones per litteras uersuum primas seu uersibus, qui dicuntur acrostichides, cum quibusdam aenigmatibus, saec.

XI, membranaceus,"

quem

uersisimile est sae-

culo IX, non XI, in Francogallia esse scriptum, quadraginta sex foliorum membraneorum uiginti centimetros longorum undecim latorum prima uiginti quattuor continent Commodiani instructiones, sequuntur

tetrasticha

Prudentii, inscriptiones Aldhelmi,

ae-

nigmata sexaginta duo, oratio Eugenii episcopi. In folio primo titulum ,Incipiunt Commodiani instructiones per litteras uersuum primas" sequitur capitulatio libri primi ita, ut in duas columnas diuisi legantur quadraginta unus tituli. A folio primo uerso sequuntur instructiones titulis praemissis et acrostichidis litteris uncialibus singulis uersibus praefixis usque ad folium tertium decimum rectum, ubi post quattuor ultimos instructionis quadragesimae primae uersus inuenitur subscriptio et inscriptio ,,Explicit liber I Incipit liber II." Sequitur eodem modo quo primi capitulatio libri secundi, ita tamen ut quintae decimae instructionis titulo cum sextae decimae, quae in textu seiunctae traduntur, coniuncto pro undequadraginta instructionibus numerentur tantum triginta octo. Harum undequadraginta instructionum textus legitur ab folio r3 uerso usque ad folium 24 uersum. Neque tamen solum tituli libri secundi false diuiduntur, sed etiam modus singulas instructiones in duos libros diuidendi haud iustus ab ipso poeta profectus esse potest. Quattuor enim priores alterius libri instructiones cum ultima primi coniungendas esse nemo negabit ; aut instructio quadragesima prima igitur prioris libri secundo libro adnumeranda est aut libro primo priores quattuor libri secundi. Cum autem secundus liber, quo poeta solos christianos adloquitur rerum fine descripta finiatur itemque carmen quod uulgo apologeticum dicitur, uerisimillimum est etiam librum primum, quo gentiles et Iudaei compellantur, eiusdem generis instructionibus finiri, quibus admonitiones

gentilium Iudaeorumque augeantur. Qua de causa ipse primo libro

etiam priores quattuor secundi libri attribui, reliquos uero triginta

quinque instructiones secundum librum facere uolui, ut et primus liber ad gentes (et Iudaeos) quadraginta quinque, secundus ad christianos triginta quinque contineat instructiones. Saepius codicis C scripturam primam eadem manus correxit, (66) Val. Rosz, Verzeichnis der lat. Handschriften der K. Bibliothek Y, Berlin 1895, 374-380 ; cf. R. En war», ZA/dbhelzii obera, MGH auct. ant. XV rz, Berlin 1913, praef. 1x. (67) De hac re egi in Cozzodiatea 24-54.

XX

PRAEFATIO

quae altera mutauit omnia fere sapiunt coniecturam neque ea ex ipso archetypo uel alio fonte meliore hausta esse apparet ($9). Quod plurimis et foedissimis mendis scatere codicem Andecauensem iudicat Dombartius, praesertim quód praeter menda ex incuria et inscitia librariorum facta, ita ut uerba miris modis deformarentur

aut omitterentur, interpolationum quoque exempla inueniantur, quae ex abundantia uerborum iustum modum uersus excedenti facillime cognosci possint, non recte iudicasse mihi uidetur. Quinque enim, quibus interpolationibus nouissimo editori textus deprauatus esse uidetur, locorum nullo interpolationem factam esse puto. Àc primum quidem I 6, 18, postquam uersu antecedente Iuppiter impugnatus est propter amorem suum Semeles, traditur : wiwis ipse modo similiter amaret si wiuere ille. Dombartius uoces s? wwere seclusit ut ad explicandum uocabulum w£wws, quod ex uoce wiwis manuscripti restituere uult, in margine scriptas, quae in uerborum contextum inrepsissent, Huemer w2uos ?sío modo amaret, si wiueret ille scripsit secludendum putans uocabulum s?mailiter ut glossam ad uocabula 2s/o modo pertinentem, neuter recte. Certe abundat quidem una syllaba, sed quia s? wiueret ille eodem loco legitur apud Ouidium, trist. I r, 79 et Horatium s. I 4, 53 Commodianusque quam memoria uersuum poetarum clasicorum in pangendis uersibus adiuuetur constat, quia porro neque w/wu«s neque 2s/o »odo, ad quae uocabula pertinere possent explicandi causa uocabula s? wzueret et similiter, traditur, sed wiwts et ?5se modo, quia denique si uocabula serie tradita et similiter per syncopen legas nil est cur quinque pedum rhythmum dactylicum mutes; relinquitur tantum, ut primum uocabulum wwis mutes. Scribam igitur wx collato II 16, 18 ita, ut in uersu «x vpse modo similiter amaret, si wiueret ille (89) prisco composito incisio post tertium trochaeum efficiatur. (79) I 34, 18 sq. traditur : aurea post fata ueniet tibi saecla si credis vecte credis rursus ut incipias immortale uiuere semper. Propter abundantiam syllabarum uersus undeuicesimi, quem ut acrostichidis ordo seruetur littera R incipere necesse est, Dombartius uocabula recte credis ut uerbo credi uersus duodeuicesimi explicandi causa ab homine quodam docto in margine additum et postea in textum falso receptum seclusit. Neque tamen glossema mihi uidentur illa uocabula, sed ex correctura librarii orta, qui uerbum vecte

primo omissum postea addidit repetito uocabulo credis significandi

(68) Sunt autem haec : I 3, 1 com deus C! /izteris 6 erasis ; 4, 7 sersit C! sotbsit C? 21613

prenasci C! pronasci C*; 7, 16 cotorumque C! foruumque C? ; 9, 9 siui uesent C! siui ueessent C? ; rr, 5 permodum C! postmodum C? ; r1, 9 innie C! inde C? ; 12, ro relegio C! religio C? ; 15, 1 (h»abetur C? ; 14, 7 pro morte C! post mortem C? ; dicet C1 dicit C? 3 15, 7 protexit C! prorrexit C^; 16, 6 quiris C! queris C?; 17, 12 spem Ct stipem C?; 24, 10 inlee C! in lucem C? ; 26, 9 nec C! nunc C? ; isti C! istic C? ; 35, 5 initrate Cl intrate C? ; 42, 4 de C! due C? ; II 5, 8 regi(s» C? ; 55, 5 repescant C! repascant C?, (69) C£. Commodianea 51 sq. (70) C£. supra xv sq.

PRAEFATIO

XXI

causa, quo loco iusto inseratur. Si igitur I 24, 18 4i qui prodest post funera recte qui uixit, qui eundem quam I 34, 19 habet sensum, colligere uelis inque uocibus aurea (?!) et ueniet synicesim adhibere, caesura semiquinaria admissa post uocabulum weniet uersum legere sic fieet!: aurea post fata ueniet tibi saecla recte qui credis. Versus tertium et quartum secundi libri instructionum decimae edidit Dombartius sic : Loliwm est natum, quod non miserat dominus (agriy omne loltwm. agricola collectum separat illud. Collectum separat illud iam Hermannus Rónsch recte restituit ex uerbis in C traditis esse paratur illud. Loliuwm in uersu quarto deleuit iam Fridericus Hanssen ut interpolationem. Sed quia raro quidem fit in uersibus Commodiani elisio, sed fit, nil obstat, quin synicesi adhibita Jolium in uersu quarto retineas. In uersu tertio haud facile explices, qua de causa omiserit librarius uocabulum agri, quod addidit idem Hanssen, ut expleat uersum deficientem. Itaque malim legere énmiserat dominus per syncopen sicut II 11,5 et II 18,6, id quod hic eo facilius fieri potest, quod uocabulum domnus hoc loco singulariter a Commodiano sensu profano, non idem quod deus significans, usurpatur. Minime interpolationem sapere mihi uidentur uersus II 17,1 sqq., quos ita scribit Dombartius : martyrium, fili, quoniam desideras, audi :

Abel qualis erat, esto, aut qualis [Isaac] ?pse magister. rectamque delegit Stephanus sibi uiam n iter. Priores editores tulerunt uocabulum »nagister, retinuit Dombartius pro Christo, sicut I 22,6 legitur reddito wos Christo similes, filioli,

magistro. Numquam autem uocabulum magister per se solum legitur significans Christum, neque exemplum Christi quadrat in seriem primitiuorum martyrum, qui una nominari solent e.g.a Cypriano, de bono patientiae ro (403/4 H.) et Ps. Cypriano, de laude martyrii 29 (III 50,10 H) : Abel, Isaac, Stephanus, neque uerbum magister explicandi causa additum esse potest ad Abel, qui in carmine aduersus Marcionem 3,14 appelatur quidem magister, sed pecudum, non hominum, neque ad Isaac. Quare Dombartius deleuit /saac, cuius mentionem fieri exspectatur ex usu supra me-

morato Christianorum scriptorum exemplaria martyrii Christianis ante oculos propositurorum. Scriptum est autem in codice C non magister, sed magis signo abbreuiationis addito, quae abbreuiatio pro «agisiro non est in usu. Quare mihi linea abbreuiationis orta esse uidetur ex signo, quo scriba uerbum agis in loco false scripti uocabuli qualis alterius ponendum esse significare uoluit. Legendum est igitur : Abel qualis erat, esto, aut magis Isaac ipse. (71) C£. Verg. Aen. I 698.

XXII

PRAEFATIO

Denique Dombartius interpolationem notauit in uersu decimo uicesimae octauae instructionis libri secundi: lugere quod fas est nolite, tamen orate ro illis. Quia inscribitur instructio filjos non lugendos et in uersu secundo nec plangere [as est dicitur, sibi persuaserat uerba quod fas est non pertinere ad /ugere, sed explicationem esse ad orate uerbum pertinentem, quae primo in margine adscripta postea in textum migrauisset, ob eamque:rem illa uerba seclusit. Sed uersu tertio et quarto

lex $rudenter ait animo, non fompa dolere in Salomoniaco libro septimana finita. Commodianus uersu 22,13 Ecclesiastici Jwcíus mortui septem dies

teste usus intra unam septimanam lugere non uetat, tum uersibus 7

et sequentibus christianis more gentilium filiorum casus plangentibus uituperatis Dauid uatis exemplum proferens, ut praecellant paganos, christianos monet, ne lugeant quidem, quamquam fas sit, sed ut orent pro mortuis. Quid ergo remouere uis uerba quod fas est ? Si lugere cum syncope legis, quae magni momenti est in sermone uulgari, et caesuram post tertium trochaeum post uerbum nolite admittis, uersus constare potest. Quibus ex exemplis, quae Dombartius attulerat demonstrandi causa codicem C deprauatum esse interpolationibus, explanatis cognosci posse mihi uidetur additamentis alienis illum codicem esse liberum. Menda foedissima quae uituperantur a Dombartio haud pauca non inueniuntur in codice, immo uiri docti quia Dombartio rogati collationem instituerunt codicis, saepius scripturam codicis non recte interpretati sunt. Exempla mendorum, quae ex librarii incuria exorta sunt, infra una cum illis codicis apologetici quod dicitur carminis adferam. Primus editionem instructionum Commodiani curauit R?galtius anno milesimo sescentesimo quadragesimo nono Tulli Leucorum in appendice additis uariis lectionibus sumptis ex apographo Sirmondi, quo etiam Rigaltius usus est teste Baluzio, ex uetusto codice An-

decauensi descripto. Idem iterum edidit instructiones iam anno insequente. Quae editio continet commentarium et rerum et uerborum explicationes exhibens et complures lectiones uarias ex apographo Sirmondi commemorans, quae in editionis principis appendice desunt. Huius editionis textus autem multis locis diuergit quidem multa editionis principis menda corrigens, genuinam autem lectionem saepissime abrogans. Tertiam instructionum editionem curauit anno MDCLXVI Parisis PIulippus Priorius additam operibus Cypriani secutus alteram Rigaltii editionem. Qua ex editione pendent et illa, quae anno MDCLXXVII Lugduni uolumine uicesimo septimo Maximae bibliothecae patrum typis impressa est, et quae cura Henrici Leionardi Schurzfleisch Vitembergae Saxorum anno MDCCV prelis prodiit iterumque anno MDCCIX et loannis Dauisii anno MDCCXI Cantabrigae typis expressa, et quam Amdreas Gallandius anno

PRAEFATIO

XXIII

MDCCLXVII Venetiis in tertio uolumine Bibliothecae patrum in medium dedit. Deriuantur quoque ex Priorii editione et quam edidit anno MDCCLXXXIIII Augustae Vindelicorum in sexto analysis operum SS. patrum uolumine P. Dominicus Schram et editio Migneana anno MDCCCX X X XIIII Parisiis uulgata in quinto uolumine patrologiae latinae. Magis quam haec post Rigaltium editiones laudanda est quam edidit Franciscus Oehler Lipsiae anno MDCCCX XXXVII in tertio decimo bibliothecae patrum ecclesiasticorum latinorum selectorum ab Eduardo Georgio Gersdorf curata. Codices autem ne hic quidem adierat, id quod primus post Baluzium fecit Joannes Baptista Pitra codicibus Parisino et Leidensi inspectis instructiones in quarto Spicilegii Solesmensis uolumine anno MDCCCLVIII edidit adnotatis uariis illorum codicum lectionibus. Eosdem codices inspexit Ernestus Ludwig, cuius editio anno MDCCCLX XVIII prelis prodiit Lipisae adiectis apparatu critico et indicibus. Plus quam ducentos quinquaginta annos post Iacobum Sirmondum nemo iam adierat codicem Andecauensem. Anno demum MDCCCLXXIX Henricus Stephamus Sedlmayer iussu Academiae Caesareae Vindobonensis Cheltenhami una cum eo codice, quo alte-

rum Commodiani carmen quod dicitur uulgo Apologeticum traditur, codicem C, quo instructiones continentur, inspexit collationemque facere coepit, cuius opus inchoatum postea. Pius Knoell et Henricus Beckh absoluerunt. Quorum opere usus Bernardus Dombart nouam editionem praeparauit, quae anno MDCCCLXXXVII Vindobonae in quinto decimo uolumine Corporis Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum prelis prodiit. Ad textum autem emendandum non solum codice C utebatur, sed etiam codici Parisino, qui ex illo fluxit, quem

etsi minus ualeret codice Cheltenhamensi tamen haud parui momenti esse sibi persuasus erat, nimium contulit studium. Non minoris fecit codices Parisinum et Leidensem Joannes Durel, qui instructiones anno MCMXII Parisiis et uersione francogallica et commentario instructas edidit. Carmen quod uulgo dicitur Apologeticum uno tantum codice traditur in editione Dombartiana littera M insignito. Qui codex membranaceus minusculis octauo saeculo uerisimillime in monasterio Nonantola proxime Mutinam sito scriptus est. Inde saeculo septimo decimo allatus est Romam in bibliothecam Sessorianam

ecclesiae

S.

Crucis

Hierosolymitanae,

unde

inter

annos

MDCCXCVIII et MDCCCXVIII raptus anno MDCCCXXXXVIII per mercatorem quendam Thomasio Phillipps Cheltenhamensi uenditus est, in cuius bibliotheca una cum

instructionum

codice C

seruabatur numero 12261 signatus usque ad annum MCMXXIIII, quo eum emit dominus clarissimus A. Chester Beatty, unde in possessionem uenit bibliothecae Musei Britannici, in qua adhuc serua-

tur nummero Additional Ms 43460 signatus. Cuius codicis a folii 182 altero latere usque ad alterum latus folii 197 post octo opera S. Augustini ultimum inuenitur Commodiani carmen uno tenore

XXIV

PRAEFATIO

scriptum ita ut singuli uersus puncto uel signo Graeca litterae 4 simili distinguantur. (?) Neque auctoris nomine neque carminis titulo inscripto incipit carmen primo uersu : Quis poterit uwum $roprie deum nosse caelorum. Et subscriptionis in ultima pagina situ et tineis male habita, ut pauca tantum supersint scripturae uestigia, leguntur tantum uerba explicit tractatus S. episcopi". Dombartii auctores affirmauerunt extarre etiam litteras ,,de A.....co", quae alii ad uerba ,,de Ante-

christo" explere uoluerunt ; ego nil nisi litteram d legere ualui. Sagacissime autem Pitra ex rerum, sermonis, uersuum pangendorum rationis similitudine et aequalitate eundem poetam quem instructiones condidisse etiam carmen conclusit. (7?) Thomas Phillipps postquam comparauerat codicem M tradidit eum Ioanni Baptistae Pitra ad peruestigandum ; qui carmen primus in primo uolumine spicilegii Solesmensis a pagina 20 usque ad 49 pertinens anno MDCCCLII

Parisiis edidit inscriptum ,, Carmen

apologeticum aduersus ludaeos et gentes". Praemiserat a pagina XVI usque ad paginam XXV prolegomena et addidit eiusdem operis paginis 537-543 additamenta et commentationes, anno MDCCCLVIII in uolumine quarto paginis 222-224 extremam carminis partem ex noua Thomae Phillipps collatione iterum recensuit. Nouam

carminis editionem adgressus est in ,,Zeitschrift für die

historische Theologie" anno MDCCCLXXII p. 163-302 et anno MDCCCLXXIII p. 302-304 Hermannus Rónsch ; adiecit praefationem, commentarium criticum, commentarium. Tertiam carminis

editionem curauit anno MDCCCLXXVII

in bibliotheca Teubneri-

ana Ernestus Ludwig. Vltimus denique, ut omittam selectas ex in-

structionibus et carmine partes per Henricum Lietzmann in uolumine 47-49 corporis ,,kleine Texte" Bonnae MCMXI editas, noua collatione nisus edidit carmen una cum instructionibus in decimo quinto uolumine supra iam laudato corporis scriptorum christianorum Bernardus Dombart Vindobonae anno MDCCCLXXXVII. Nonnulla menda iam librarius ipse correxit, alia manus altera ex ipso, ut uidetur, codicis M archetypo, non ex alio codice. (*4) (72) Quae hic dixi de historia codicis M, maximae ergo me beneuolentiae debeo duotum uirorum doctissimorum Anglicorum et Doctoris quidem E. G. Miller, qui colendorum quae in Museo Britannico seruantur manusctiptorum praeses abhinc uiginti annos a praeclarissimo domino A. Chester Beatty tunc codicis possessote impetrauit, ut acciperem exemplar codicis luce depicti, et qui illius in eodem munere successor lepidissime mihi copiam fecit inspiciendi librum ab illo editum, qui inscriptus est « The library of A. Chester Beatty, Doctoris T. C. Skeat.» Vtrique gratias ago quam maximas. (72) Spicilegium Solesmense Y p. XVIII sq. (74) Sunt autem haec : 15 melior M? melius M! ; 56 nec sciunt M? nesciunt M! ; psequuntur M? psequuntur M! ; dilectos M? delectos M! ; 312 nouo M? hoc M! ; 386 laetatur M? probatur M! ex zersu anfecedente ; 589 dispersi M? disperri M! ; 390 ozz. M1 add. M? ; 391 adfuerat M? adfuerant M! ; 492 uidentes M! uiuentes M! (Dorzbartio manus altera correxisse uidebatur) ; nobis M? nouis M? ; 558 ego oz. M? add. M? ; latroni M? latrone M! ; quaem M? quem M! ; 624.625 add. M? oz. M1 ; 743 prophetae M? propheta M* ; 816 uicti M? dicti M! ; 885 per insolas a47. M? ; legisecreta M? legisereta M1 990 quod et M? quid ei M! ; 1016 quisque M? qusque M1.

PRAEFATIO

XXV

Vtriusque codicis mendis ex mutatis inter se litteris ortis haud paucis ne nimis grauetur apparatus criticus et ut indole codicum intellecta facilius, qua ducaris in restituendo textu ratione, cognoscas, menda plurima suo loco omissa hic collecta addam : ase habuit I 6,24; habetare I 22,1; illa II 8,13; uanalem I I4, 4 a exe laquencant I 43,12; erat I 43,12 ; exalaratur II 24,12 a-l1c:

adarere

a

sanauit.39; sola 106; cura (caro) 342; exaltabar 378; mea uerba 402; ista 822. — salamonis I 31, 1; caliglis (—coliclis) I 34,2 ; iniqua II 2,5 ; quadam II 15,12 ; sequenda II I5,I9 ; ab II 16,15 ; sapere (—sopire) II 32,5

9x

— adicere I 29,2

caro I 22,13 ; collectam II 10,4 ; latrantem (—lucrantem) II 19,3 ac-6e6;

minimae 72; quaem 212.228 ; iniquae 219 ; patrae 364; quae 382.977 ; aestimare 487 ; seuirae (—saeuire) 500 ; ae 508.622 ; 781 ; 931 ; mundae 350 ; ipsae 392 ; sepae 756; praeces 852.855 ; nouissimae 917 ; candidae 956 ; straepitus 1023 ; — fraeno I 26, 2 ; praeces II 14,19; 31,3; praetio II 20, 13; praemere II 22,4 ; mae II 25,1 ; praehendere II 35,25 ; tae II 19,4

debereox2; a7 scribtum etc. 132.255.258.399.418.434.460.577.712.—dublici I 36,1 ; inobs I 10,5 ; obtas II 16,11 ; obtima II 32,5

uerbis II 3r, 18 bibere 18.19 ; arbis 35 ; lebior 5 ; deprauabit 174 ; primitibus 213 ; liboris 238 ; iubat 585 ; bano 585; brebia 606 ; labat 679 ; balbas 690.— iubat I 34,2; becillat II 24,9

quid cum (—qui deum) 612 nece (—rege) 838 ; incruentes 1023.— sufficere I 10,2 ; fi-0: -$: -— OTOO

cis I 23,5 ; acrum I 25,2 ; uacari I 26,2 ; 33,1 Lacmedonti I 11,4; dulcmarios (—duellonarios)

I 17,6

Cyrus 823.—incipiens I 27,3 sic 589 ; cyrum 897.—ec I 37,8; caucius II 4,10; tociens

I 40,2 ; milicie IT 8,1 ; cum II 18,5 ; praecio II 20,13 c ante t omissum : propheta (—profecta) 535.—defuntos I 3,13; fatos I 6,15; 25,13; letus II 8,13 ; additum : facta 88.—I mixpi 6167915 28.2.10 co-a:

cob (—ab) I 43,14

cur - am : curentia II 12,23 ad 514.892 d-b: idessent 5 d-n:

desp': diet:

praecedit II 31, 14 ad 523.553.565.855 ; adque 1007 ; inquid 270.298.377.442.

522.554.560.644.683.797 ; relinquid 79.—ad I 29,17; andro I 5,7; credendi I 25,9; de I 23,7 ; II 4,5; inquid I

22/5. 1115,55 29,5

senescant 402 ;corde 867.—secerdosI8,10; nomine (—nu-

PRAEFATIO

XXVI

mina) I 17,10; ille I 1z,1r; II 8,6; uecillat II 24,9; gratie II 28,12 ; turbe II 28,13 : ediculus I 20,3 ; eger,egrotare 232.602 ; II 26,13 ; egyptus

191.620 ; I 2,8 ; eternus 108.326.786.923.—1I 9,5 ; equus, equare I 27,18 ;44,17 ; II 15,20 ; 23,3 ; estu I 28,13 ; euum

70.—l 2,12; 34,9; II 35,7.14.21; cecus 460.497.500.501. 645.—I 37,3(bis).4(bis) ;14; celum, celestis 1.98.103.126. 127 ( bis ).135.166.299.392.406.508.530.577.622.6071.771 (bis). 781.816.931.939.966.1011.1012.1040.1042.— 3,5 ;5,5 ;6,19. 22 ;10,9 ;22.12 ;23,1I ;26,I ;29,9 ;38,7 ;39,5 ;42,24.32.35.40 ; 43,1.2:13::44,1:2:275345;:0:10 1^ 1145 £0:2515:3 55458835, 16229: 22 ; cesar 81.871.911.—1 18,6 ; II 7,4 ; caldei 907 ; cananea II 9, 3; cede II 21,8 ;demon 683.—1I 16,11 ;22,10 ;35,19;

hec 107.303.411.467.495.535.799.805.835.—11 8,11 ; herere 164.—l1 24,21 ; II 21,5 ; inlesus II 23,6 ; iudeus 242.272.346.

455.474-777.836.839.857.928.933.937.943.9060.—1 41,19 ; II

13,7 ; letus 19.386.490.964.990.1038.1059.—121,10 ; I1 8,5 ;

30,2 ; pene 160.— II 24,10 ;25,28 ; penitere 510.—I 25,7.

I6 ; II 4,1; prebere 37.67.111.356.—1I 27,12 ; precedere I II,22; precellere 538; preceps 6; precipere 100.199.4538.

660.825.875.—1 2,1.9 35,9 ;37,9 ;40,5 ; 11 21,3 ; 35,14 ; pre-

clarus 344.—1I 35,12 ; preconiat 275 ; preda 412 ; predicare 627.—1I 5,8 ; predicere 50.62.223.245.260.329.334.403.413. 417.423.537.549.—1 8,9 ; preibat 619 ; preficere 263 ; prelatum 299 ; prelego 57 ; premium 588.—1I 31,8 ; premoneo 204 ; preponere 24.35 ; presentanea I 8,1 ; persens 641 ; presertim 647.—1 6,11 ; prestare 970.—I 32,3; II 10,6 ; 27,3 ; presto II 8,8; preter 374.—1 5,4; I1 8,15; preuenire I 36,12;

que 42.133.151.304.503.724.810.936.941.—1I

16,12;

quero

18.42.64.310.695.701.—1I 1,8 ;7,19 ; 14,7 ; 16,6 ; 17,2.12 ; 35, 8 ; II 12,19 ;17,15 ;19,5.15 ; seculum, secularis 202.204.585.

605.608.613.704.760.804.1012.—1 34,18 ;42,16 ; II

1,2; 8,5.;26,25 35 ;29,10 ;

13,16 ;14,1 ;18,10 ;21,2 ;24,6 25,9 ; sepe

600.756.—I 17,6; II 30,9 ; seuus 319.320.500.725.858.—I 26,39 ;36,14 ;39,10 ; trophea 767.—II 5,2; ue I 23,3; II

24,0.

ae — signum caswwm : lacrime

146;

uite 328 ; uite future

616;

discipline 220; prophete 285.391.934.985; plasme 315; preclare 337 ; tenebre facte 421; nequitie 539 ; homicide 709 ; sepae 756 ; terre 771.935 ; tante 807 ; sepulture 862 ; paterne, sancte 979 ; stelle rorr.—zone 1 7,1 ; uite I 7,12 ; 24,7 ;25,9.20 ; II 3,5; Cassandre I 11,6 ;uestre I 16,10; II,

26,10 ; cere (—cenae) I 23,9 ; tue I 24,7 ; postere I 25,10 ; luxorie I 26,3 ; matrone II 26,10 ; discipline I 26,1 ; secunde I 35,18 ; furtune I 32,5; eccelsie I 34,9 ; plasme I 35,2;

synagoge I 39,1 ; Rebecce I 39,5 ; plene I 39,5 ; terre I 39, 8 ; 44,10 ; II 4,11 ;25,18 ; omisse I 424 ;due I 42,4.8 ; no-

uelle I 42,6 ; obrelicte I 42,8 ; secute I 42,18 ; enate I 42,17 ;

PRAEFATIO

XXVII

gehenne I 42,42 ;43,18 ; tenebre I 43,2; nautice I 43,15 ;

nulle..obsidie I 44,13; rapine I 44,13; lucerne I 44,14; cuncte I 45,4 ; culpe II 4,4 ; patrie II 5,16 ; milicie II 8,1 ; anime.ipse II 9,r; diuine II rr,12; uictorie II r3,18; bone..matrone II 1i4,21;26,10; femine II 14,23 ;3r1,1r; exaltate..filie II 15,5 ; pecunie tante II 19,4 ; are II 23,6 ; fabule II 31,3 ; incole II 35,1 ; poene II 35,21 ; pronate II 299 133 replere 44; ueteres 181; Moyse 334.518; cruentes 209;

es 227 ; humiles 231; nomine 348.350 ; ille 376.596 M! ; tenere 485; uaccellant 588; remittet 604; latrone 692 M!; peste 807; gentes 813; exurget 891; expauescet 980 ; ruet 1005 ; tonetrui 1006 ; proficet 1016.1036 ; feruet

IO21;

refuges

1037.—censuet

Í 3,13;

montes

I r5;

pestes I 16,13 ; deponet I r9,1o ; habitare (—hebetari) I 22,1 ; excurret I 22,2; dices I 23,1; quebus I 24,21 ; differes I 29,1 ; pascites I 30,7 ; exuete I 30,13; suggeret I 31,9; amore I 34,12 ; dilegere II 12,12 ; delicto I 39,3 ; leges I 40, 8 ; 42,21 ; uidebetis I 40,8 ; eque I 42,13 ; audet I 42,37 ;

collegit I 42,38 ; gentes I 43,16 ; duodicem I 44,16 ; dedecat II 8,14 ; desimulas II 1r,1; ille II 12,18 ; qued II 16,21 ; proxime II 19,1 ; uegore II 29,14 ; respues II 30,4 ; detrahes

II 31,19 ; sapere (—sopire) II 32,5. ille 617 ; quecumque 6.—decetur I 2,11; mode I 18,10; cruentes Í 37,18 ; doleris I 42,25 ; tenantur II r,8 ; quendam II 4,9 ; momerium (—memoriam) II 14,18

: cepit 43,157.556.909.995 ; pena 45.784.986.1030 ; feda 616 ; fenix 139 ; menia 1028 M!.—citharedus I r1r,1 ; pena I 42, 40: HI 2,95 17,127:20,12

suffine I 41,9 negato 49.276 ; sagra 680 ; uulgus (—ulcus) 8or.—uulgani I 13,8 ; uegtigalia II 4,10 ; caliglis (—coliclis) I 34,2 ; gre-

gem (—crucem) I 36,4 ; augure (—auctore) I 44,15 ; infigitis II 15,10

h omissum : erbas 8 ; ebetes 33 ; ortatur 31II ; ostia 703 ; adortati 727 ; ebdomadis 834.—oste II 16,10 ; coerentem II 21,5;

orrescunt II 25,13 h additum : his 2.93.351.386.507 ; hora 260.352.—histis I 42,9 h-p: homo 323 l-a:

quisi 832.—nomini (—numina)

I 8,1r; proditi I 17,16;

auditia I 18,17 ; militia II 11,6 l-ae: 1-e:

propheti 449 Moysi 192 ; proficit 234 ; legi 375 ; uideri 448 ; cruci 457 ; uidimus 800 ; cesaris 871 ; inse 896 ; redigit 945 ; ipse 992. habibunt 1055.—cimentarius I 10,5; uelint I 15,4; II 3,15; uirginis I 16,10; dignitatis I 26,15 ; senescire I 26,21 ; aequaril27,18; cenes I 32,7 ;diuinis (—diuines) I

34,15; delicto (—dilecta) I 39,3; commouit I 41,1; diuicerit I

PRAEFATIO

XXVIII

41,6 ; calci I 42,13 ; caelesti I 42,32 ; doleris (—doloris I 42,25 ; duodicim I 44,16 ; remanit I 45,8 ; caticuminus II 1,9 ; debis II 2,6 ; dilectus (—deiectus) II 3,9 ; dinuo II 6,7 ; errari II 7,9; persuadis II 12,6 ; contemneris II 12,17;

exteris (—exter es) II 13,6 ; martyris II 13,19 ; demonstris II 14,17 ; naturali II 15,14 ; diligit II 17,3 ; centisima II 20,7 ; prouidis II 29,10 1i-t: ism:

ei 330 ; miserius 315 ; uenire (—uentre) 609 ilum 235.—subtitis (subditus) I 30,18 ; iniquis I 42,37;

l-i: Its m-n: m finale

dilectus (—deiectus) II 3,9 ; malorum II 22,5 anlegentes (—ante gentes) 264 ; legeret 424 temere I 42,14 : omissum : missa 77; sua uita 82; fine 134 ; facinerosa (—-sum) 156 ; forma 230 ; samaria 410 ; miseria 450 ; iusto (—-um) 483 ; uictoria 596 ; nequa 637 ; lege 641 ; exanimata 646 ; gloria 797 ; quemadmodo (—-dum) 800 ; ianua 809 ; dolore 908 ; facta 917 ; roma 928 ; noue 946 ; persecutione 999.—sententia I 3,7 ; tota mundi natura I 7,10; bicorde

repositis II 7,8

I 11,8; tota..pompa

II 15,16; supplice I 17,14; uentre I

23,7 ; defuncto (-tum) I 25,15; uictoria I 31,5; gradu I 32,5 ; legenda I 34,16 ; cultura I 35,19 ; uita I 36,2 ; stultitia I 36,3 ; prima I 36,12 ; lege secunda I 38,5 ; qua I 41, 9 ; matre capta I 42,36 ; quale II 13,15 ; caritate II 15,4; mala II 15,12 ; commune II 18,11 ; agone II 24,1 ; oratio-

ne II 34,6 ;deo (deum) II 35,18 additum : Esaiam prophetam 245 ; sextam 421 ; titulum (—-lo) 429; auxilium (—-lio) 446; tantam 7ir; quem (—Qquae) 724 ; finem 829 ; axem 834 ; boreem 981.—spem fortunatam I 2,12 ; spetiem I 1r,ro ; factam (—fata) I 28, I2; legem I 37,19; dimidiam I 42,3; quam II 106,75 nam turalis II 15,14; populum (—l1o) II 16,3; ecclesiam II 16,9 ; inopiam II 16,20 ;rectum

(—to) II 18,10 ; blan-

diendum (-do) II 25,7 n-d: n-r: D-s:

nominentur I 7,8 ; 21,1

pendere 246 ; nece (—rege) 838.—timone II 19,17 mensis II 10,2

n false additum : imperent 384 ; adfuerant M!391 sint 764 ; coeperint 909 ; ignorantur I 37,11 n falso omissum : canebat 241; erit 394; demonstrat 706.—dicebat 14,6; credat T 41:15 quos 208 ; tanto 286.—lota I 6,14 ; poscit I 19,5 ; Solomonis

II 27,5 ; delicto (—dilecta) I 39,3 ; peno (—poena II 1,9 ; illo II 17,6 ;subdolo II 21,7 ; illos II 31,6 illo 855; rebellos 983.—colore I 9,83; mons II 3,18; mome-

rium (memoriam) II 14,18 ; dolore II 28,3 domino 451.—loquescunt II 35,19 auctor (—auctus) I5; diuinos 38 ; nomine r18; postula

PRAEFATIO

XXIX

147 ; prelator 299; celatos 317 ; angelos 345 ; canos 785 ; exolatos 390 ; iusto (—tum) 483 ; pluscola 600 ; comminator 747 ; iniquos 752 ; oculos 790 ; quemadmodo (—dum) 80o ; luxoriosos 8r9; urbis 888.—perdoóctos I r,9; fatos (— factus) I 6,15 ;nomini I 8,11; 12,14 ; 17,4.10 ; 18,5.7.13.

I7 ; I9,I2 ; deo (—deum) I 14,7 ; II 35,18 ; luxorias I 17,7 ; 26,3 ; I1 8,3 ; 13,11 ; 18,4; bifarios I 24,11 ; defuncto (de-

functum) I 25,15 ; reos I 25,18 ; uexator I 26,12 ; pusillos I 31,6; toti I 33,6; portatis (—putatis) II 10,13; lonatis II 15,11 ; robore (rubore) II 15,12 ; seclo II 18,10 ;mora (—ruina) II 19,12 ; locos II 20,5 oc-a pm ps

qu-p TE cT 10 E24

: noctis (—natis) I 26,14 : palpa II 13,18 apis 139.—depinctas II 15,11 : quando 62 refugiscere (—refugis cenae) I 23,9 ; uersaris (—uesanis) I 26,39 ; prouerit II 5,4 incertus 2I ; auctor (—auctus) 15 ; disperri 389 M!.—obliuitor I 27,8 ; ruerit I 42,14 ; probatur II 3,10 ; uagur II 9,6 ; uir II 15,1; uester II 15,16 ; prudenter II 28,3

milia tor (tot) I 42,24 siclopas I 16,23 ; presedis I 24,2 obse II 31,8 sorte II 29,11

melius (melior) 15 MQ!.—separatus I 27,17 ; donatus II 13,18 expectans 950.—uellis I 14,8 esse (ex se) 189 ; iusta 532.—res I 41,9; II 8,12 ; iusta II tec

16,20 nestius I 2,6 ;26,8 ;33,2 ; fatiebant etc. I 2,7; II 18,15; 24,5 ;28,13 ;31,9 ;32,8 ;34,6 ; offitio I 11,8; spetiem I rr, IO ; tolebant I 18,3 ; auditia (—audacia) I 18,17 ; faties I 24,9; II 24,7; quantotius I 25,21; crutiaberis I 26,4; excrutiant I 28,7 ; fidutia I 32,12 ; iuditium I 36,15; 37,2 ;

42,48 ;45,1 ; II 7,3 ; auspitio I 42,18 ; satis (—saccis) II 4,12 ; latrantem (—lucrantem) t-d:

II 19,3 ; aties II 19,8

quitquit 127 ;624.—4quotsi I 25,7 ; discretis I 25,17 ; subtitis I 30,18 ; tenantur (—don.) II r,8 ; gratulatim II 15,11

t -f: t-g: t-i: pel:

terre I 34,1; interior II 32,2 nutaces 487 intret (iniret) 412

t-s:

tenent II 32,3

tabori Í 34,1

t finale: infatuan 527.—uiuere I 6,18; sentire I 27,2; clama I 40,8; consurgere I 42,12; labora II 16,6; es II 16,20 u-a

cura (caro) 342 ; turbabuntur 237 ; ullum 951.—gestabuntur I 18,18 ; futale I 27,6; factum II 3,17 ; luxantes II 12,2; momerium (—memoriam) II 14,18 ; illum II 19,3; ipsum II 25,9 ; populus II 20,13 ; ut II 31,18

PRAEFATIO

XXX u-1:

u-0

fulgure (—figurae) 337.—bonus I 1,7 ; solusque I 7,5; indemus (—inde nimis) I 31,4 melius (—-or) 15 ; munita 78 ; factus 97 ; ustendere rro; filius 208 ; titulum 429 ; auxilium (—-lio) 446 ; mundus 682; fabricatus 749 ; urbem 775 ; urbis 888 ; tantus 1033.— filius I 7,13 ; cului I 7,21 ; paruu I 22,13 ; modus I 23,13 ; peruersus I 30,13 ; furtune I 32,5 ; seruatur I 35,2 ; augure (—

auctore) I 44,15 ; (—angore) I 44,19 ; lectus II 8,13 ; populum. tantum II 16,3 ; oppressus II 18,8 ; rectum (——to) II 18,10 ; cur II 19,16; blandiendum (—-—-do) II 25,7; u-d: u-ci: t1 5:

u-tdü: XS

abusum II 26,7 seu 443

sutoris I 12,12 ; sutis II 11,13

reuellans 261 ; reuelles 431 ; superuus 479.729 ; grauatum 650 ; nouis 540 Mt. prophetauit 833 ; impleuit 895 ; inliuato 953.—fleuit I 43,11 ; stiuium II 14,7 uiuentes 492 M: aratrix I 37,16 ; iuxta II 22,5

haplographia : modo [modo] 123 ; luxuria saeculi 202 ; pompa sequentes 206; religio [o]tam 233; iniqui [qui] 525; stulto scelere 778; gloria mirans 797; ipse [se] natus 831; [signo] signat 840 ; duo[s] sibi 871; spolian templa 915; sin tempore 920 ; sanet (—sancti) intrant 989 ; pauida totum r002.— mortuo simulacro I 3,11 ; tota mundi I 7,10 ; deum [cum] I 9,3; structura secutus I 11,3 ; iam [in] mortalis I 26,36 ; si [ui]juere I 35,18 ; spem [in] esse I 37,21; aliene [ne] I 39,6; credi[di]stis I 40,9; cuncte [e]uitet I 45,4; es[t] tradita II 3,2; s[t]ibi II 7,10; omnino [o]mitte II 8,7; parat[ast]us II 12,5; pro leui[ui]detur II 12,13; caritate mundi II 15,4 ; mala medicatis II 15,12 ; uinc[es] eris II 17, 14 ; congere[re] II 19,10 ; procurre[re] II 27,13

dittographia : in numeris (hum.) 6; saxeis sic 74; agoniam mittis spectaculis 209 ; improuidis semper 229 ; poenas sero 784 ; rorem madescet 843 ; romam maturum 925.—quiad discredis I 23,10 ; modus sanctus I 23,13 ; iuuenes (es) senescere I 26,21 ; honorem manet (—honor remanet) I 32,12 ; legis secundae I 35,18 ; quod deus I 42,33 ; 4Áme»moraris II r,10 ; cateruam mali II 12,4 ; fugerent (et» II 6,2

abbreuiationis sigla inter se confusa : per - pro : II, 5,8; 25,4

per - post : BYI.34 014,7 720512 prae —post-L 2,0 ; 21:10: 27,105.28, 2 43915

prae - pro : I 18,14 ; II 14,20 pro - prae : I 37, 13 pro - post: 1:14,7.0* ; 24,118 ; 27,11; 29,35 34,18; II 24/4 q (—Qqui) -que : I 5,3.7 ;7,16 ;8,5 ;11,5.7.12.16 ;17,5 ;18,3 ;19,7 ;24,21;

25,0.11; 26,12.26.38; 27,12; 28,10; 34,4 1 35.4 ; 39,8 ; 41,13 ;

42,5.25.28 ;43,16 ;44,8 45,7 ;II 1,5.6;3,3 ;4,1.6.8.12 5,7 6,7.

PRAEFATIO

XXXI

8525225173] 19/4. 14: 22,3124,5.18;26,9:14: 20,8; 35,15 ; atque I 1r,1 ;30,17 II 14,11; cumcumque II 31,1 ; neque I 2,13 ;42,25 ;44,13 ; II 5,5 ;12,12.16 ;27,13 ;31,1 ; loqueretur I 18,12 ; II 31,20 ; quicumque I 3,10 ; II 12,6 ; quodque II 31,16; quoque 1 2,11 6,25 ;7,5.17.;11,18 :15,3 16,8 G4; 34,20 ;44,6 ; II 3,7 ;5,12 ;22,5 ;31,11.16 ; totidemque I 25,

6; II 22,3 ; undique unicuique II 19,14 ; uterque I 16,4 ; 24,1.14 ; II 7,3 ;17,3 ; utique I 13,6 ;26,20 ;30,14 ;34,7 ; II

OIL

q (—qui)-quae:I

3,4;7,17;32,14 34,9;39,8; Il 3,714 ;15,1.9; IÓ,I5 ; 24,9. qro— quaero: I24. — I 13,3;/16,6 ;17,7.12 ;21,7 ;22,8 ;23,4 ;24,3 ; 25,3 ;27,5 ;28,2 ;20,2.13.14 531,5 ,34,14,35,8; Il. Ir,71r; qso :

12,22 ;13,3 ;15,7 ;16,17 ;18,17;29,1.13 ;32,6 ;37,1 11227

Quibus in exemplis allatis multa sunt, quibus librarius similitudine litterarum quarundam deceptus falsam scripsit litteram, e.g. a-u,c-g,c-e,c-o,co-a,c-t,cur-am,e-o,h-p,i-l, oc- a, S - f, su - sc, ita ut interdum qualis fuerit et quo aeuo et ubi ortus

sit archetypus, ex quo librarii fluxerat exemplar, conicere possis, alia inter se commutauit ex pronuntiatione cottidiani sermonis sui solita, eg.

e- i o-u,b-u,

s- x, alia menda

ideo orta sunt,

quod librarius, inprimis codicis C, pro uerbis minus sibi notis uel talibus, quae in momento scribendi longius aberant ab eius cogitatione, alia et similia et notiora, quae uere legere sibi uidebatur,

scripsit, e.g. sanauit fro sonauit 39, senescant xo sanescant 402, uulgus ?*o ulcus 8or ; habitare fro hebetari I 22,1 ; expertoplausto $ro ex protoplausto II 18,2; augure fro auctore wel angore I 44, I5.I9 ; expertoplausto fro ex protoplausto II 18,2 ; latrantem fro lucrantem II 19,3; iussit fro ussit II 35,7 aliaque. Similiter cum codicis M tum codicis C librarius finitimi uocabuli inprimis exeuntis syllabi sono captus illi quas scripturus erat litteras assimilauit, e.g. illa sunt secreta sola (fro solo) Deo nota 106 ; ante latrone (fro latroni) 672 ; pauci nomini (fro nomina) qui dicunt I 8,11 ; uaticinanti credatur proditi (fro prodita) falsa I 17,16 ; in isto (i.e. Christo) defuncto (fro defunctum) resurgere posse I 25,15 ; parentes pascites (fro pascitis) I 30,7 ; pars alia(s» leges (fro legis) I 40,8 ; peno (fro poena) notantur II 1,9; repositis (Pro repositus) castris II 7,8; errari (fro errare) noli II 7,9 ; obruitis collum namturalis (fro naturale) gemmis II 15,14 ; in talibus spes est uestra de uestro refecto

(pro refectis) II 16,23 ; cum (fro com) pugna cum illo II 18,3; tramite uos rectum (fro recto) ducite sincero per seclo (fro saeclum) II 18,10; locus (locum) adeptus II 20,5. His aliisque uitiis libarius haud scio an interdum de industria etiam congruentiam efficere studuerit uocabulorum, inter quae nulla intercedit ratio grammatica. Quae cum ita sint, ne nimis confidas inprimis codicis C librario

caue.

XXXII

PRAEFATIO

Seriem illam mendorum supra allatam accuratius scrutans haud difficile inuenies praecelli codicem M multitudine uitiorum codice C ; occurrit quidem littera i exempli causa pro littera e in mille codicis M uersibus undecies (— 1,1394), uicies quinquies in mille uersibus codicis C (2,5575), omisso siglo q, quod pro qui, quae, que adhibitur. Cautissime igitur tibi agendum est diiudicaturo, qualiter exeant et uerba et nomina, nisi consonant codicis M lectiones. Item

inuenies m finale in codice C et addi et omitti saepius quam in codice M, in utroque autem saepius omitti quam addi, ut facilius m addas quam traditam deleas uelut 908 dolore(m) uerisimiliusque, cum in M uicies, in C uicies nouies occurrat o pro u, u uero pro o

duodecies in M decies sexies in C, recte corrigas u in o uelut 118. Quia in codice M quoque bis (699.898) formae in as exeuntes nominatiui pluralis declinationis primae occurrunt, quales quinquies (I 24,16 ;26,10; II 22,9 ;27,1 ;31,9) inueniuntur, certe non ex errore

librarii ortae putandae sunt, sed ueri accusatiui, qui in sermone uulgari nominatiuo fungi solent ; ex quo sequitur etiam accusatiuos singularis, quando occurrunt (12; II 2r,r), esse retinendos (cf. index uerborum s.u.acc. pro nomin.. In C denique saepissime siglum q pro ,,qui, quae, que" adhibitur, nusquam in M, quo moneris, ne formam ,,qui" etiam generis feminini esse contendas. Abhinc quadraginta quinque annos primum nonullos locos Commodiani restituere temptaui, paucis annis post totum utriusque operis textum emendandi causa adgressus sum. Neque tamen omnia quae tum uere emendasse mihi uidebar, hodie quoque obtinere possum melius, ut puto, poetae indole intellecta. De integro ergo nunc mihi totum opus retractanti, ut noua prodeat editio, maxima erit cura diligenter quae sint uere poetae excussis cognitisque quae debeantur librariorum consuetudini, moderata conseruationis ratione quamuis ab optimorum scriptorum genere dicendi abhorreat poetae sermo ueri Commodiani textus quantum fieri potest restituendi. Vtinam contingat! Wirceburgi, mense Iunii anni MCMLVIII

Iosephus Martin

INSTRVCTIONVM LIBRI

II

C. C.

CXXVIII

INDEX C 7 JE JEDER Sebursfl Dav Oebl Ld V Db Dur Brakm Bre»

Dodwell

Debner Hanss Hartel

Haupt Hav Huenm

Kálb

SIGLORVM

codex Andecauensis, nunc Berolinensis 167, saec. IX. Nicolaus Rrcarrivs, Comzzodiani instructiones, 'Tulli Leucorum 1649. tres indices emendationum editioni I Rigaltianae subiunctac. H. L. ScuunzrrEIsCH, Cozmodiani carmina, Vittenbergae 1704. Ioannes Davrisrvs, Cozzzodiani instructiones aduersus gentium deos, Cantabrigae 1711. Fr. OzurER, Cómmodiani instructiones, Bibl. Gersdorfiana, Lipsiae 1847. E. LupwrG, Cozuodiani carmina, Lipsiae 1878. OzurzR et Lupwic. B. Dowusanr, Cozzodiani carmina, CSEL XV, Vindobonae 1887. J. Dunzz, Les Instructions de Commodien, Paris 1912. C. BRAKMAN, Comzodianea : Mnemosyne NS 55, 1927, 121-140. H. BnEwER, Komodian von Gaza, ein arelatensischer Laiendichter aus der Mitte des 5. Jabrbunderts — Fotsch. z. christl. Lit.-u. Dogmengeschichte 6, 1.2, Paderborn 1906. H. Dopwzrr, Dissertatio chronologica de editi a cl. Rigaltio Comrmodiani aetate, Oxonii 1698. Seb. DzuwEn in zArchiv für lateinische Lexi&ographie 2, 1885, 611. Fr. HawssEN, De arte metrica Commodiani, Diss. Argentorati 1881. W. HaRTEL adiuuans Dombartium in corrigendis plagulis. Mor. Haupr, Coniectamea : Hermes 5$, 1871, 316 sq. ; Opuscula 5, 2, 1876, 559 sq. L. HavEr, Cours de métrique grecque et latine, Paris 1924, $8 196 ; Rev. de philol. 1, 1877, 166 sqq. Ioh. HurMwzn in Zeizsebr. f. d. Osterreich. Gymnasien 1879, 31-36. L. KALBERLAH, Curarum in Conmmodiani instructiones specimen, Diss. Halis 1877.

Kabl La Croze

Lejay Lófst Ma

Ma* Magi Pitra Rein

Réray AYER Sebeifl Vern Zucker

B. KünrrmR in ZArebiv fZr lateinische Lexi&ographie 8, 1893, 135 sq. additamenta ad Schurzfleischii alteram editionem, Vittenbergae 1709. P. Lgjav in. Rev. d'histoire et de littérature relig., Paris 1904, 382 sqq. ; Rev. eritique 64, 1907, 199-209. E. LórsreDr, ZAnalecta eritica : Eranos 9, 1909, 1-12. J. ManTIN, SZudien u. Beitráge x. Erklàrung u. Zeitbestimmung Commodians — 'lexte u. Untersuchungen 39, 4, Leipzig 1915. id., Commodianea : Sitzungsber. d. K. Akademie in Wien 181, 6, 1917. id., Cozzzodianus : Traditio 13, 1957, 1-71. J. B. PrrRA, Spicilegium Solesmense Y c. 4, 1852-1854 ; IV 1858. E. RzrzN, De fontibus Commodiani mytbologicis : Ann. Vniu. Fenn. AAboen5i 1, I, Turku 1922, 90 sqq. J. RÉvav, Emendationes Commodianeae : Didaskaleion 1912, 515-518. Iacobi Si&woNpr uatiae lectiones Rigaltii editionibus in appendice additae. E. ScugiFLER, Quaestiones Commodianeae, Vtatislauiae 1908. Léon VzrRNIER, JNo£es sur Commodien : Rev. de philol. 15, 13891, 117-130. Marcus ZUCKER adiuuans Dombartium in plagulis corrigendis.

COMMODIANI INSTRVCTIONES PER LITTERAS VERSVVM PRIMAS LIBER PRIMVS I II III IV V

Praefatio Indignatio Dei Cultura daemonum Saturnus Iuppiter

VI De fulmine ipsius Iouis (audite)

VII VIII VIIII X XI XII XIII XIIII XV XVI XVII XVIII XVIIII XX XXI XXII XXIII XXIIII XXV XXVI XXVII XXVIII XXVIIII XXX XXXI XXXII XXXIII XXXIIII XXXV

De septizonio et stellis De sole et luna Mercurius Neptunus Apollo sortilegus falsus Liber pater Bacchus Inuictus Siluanus Hercules De dis deabusque De simulacris eorum De Ammudate et deo magno Nemesiacis uanis Titanes Montesianis Hebetudo saeculi De ubique paratis Inter utrumque uiuentibus Qui timent et non credent Repugnantibus aduersus legem Christi (Dei uiui» Stulte non permoreris Deo Iusti resurgunt Diuiti incredulo malo Diuites humiles estote Iudicibus Sibi placentibus Gentilibus Item gentilibus ignaris De ligno uitae et mortis

Inscriptio et capitula libri primi binis columnis exarata scripta sunt in fol. I* itemque libri secundi in fol. 13* ; utriusque libri capitula uno fenore seríbta braebent editiones Rigaltianae, oz. Oebler 1 INCIP COMMODIANI C 8 Iupiter C — 9 audite om. C add. r? uncis inclusum 15 bachus C — 19 diis C r ; ef. ipsius carminis inscriptionem 26 secu C — 29 Dei uiui ozz. C add. r! oz. Chtisti 33 aestcte C

XXXVI XXXVII XXXVIII XXXVIIII 5 XL XLI XLII 10

De crucistultitia Qui iudaeidiant fanatici Iudaeis Item Iudaeis Iterum ipsis De Antechristi tempore (II r) De populo absconso (sancto omnipotentis Chri-

sti Dei uiui» XLIII (II 2) De saeculi istius fine XLIIII (II 3) De resurrectione prima XLV (II 4) De die iudicii 1 crucistultitia DP crucis stultitia C r, sed cf. carzzinis ipsius Textum et acrosticbi initia 2 iudeidiant fantatici C 4 Iudeis C 6 Antechristi D5 antichristi C r, sed ef.carzinis inscriptionem et uersus 6 initium 9 sqq. In folio 13" post uerba expl. lib I. incip lib. II. sequitur capitulatto libri secundi. Priora quattuor capita (1I-IV) ut XLII-XLV Duic libro addixi ; cf. praef. VIL, Ma! 13 sqq. Ma? 3 sqq. ? sancto - uiui oz. C add. Db

LIBER SECVNDVS

5

10

15

I (V) II (VI) III (VII) III (VIII) MVETCVTELD VI (X) VII (XI) VIII (XII) VIIII (XIII) X (XIIII) XI (XV) XII (XVI) XIII (XVII)

Catecuminis Fidelibus Fideles cauete malum Paenitentibus Qui apostatauerunt Deo De infantibus Desertores Militibus Christi De refugis De lolii semine Dissimulatori Saecularia in totum fugienda Christianum talem esse

XIIII

(XVIII)

Matronibus ecclesiae Dei uiui

(XX) (XXI) (XXII) (XXIII) (XXIIII) (XXV) (XXVI) (XXVII) (XXVIII) ((XXVIIII) (XXX) (XXXI) (XXXII) (XXXIII)

In ecclesia omni populo Dei Martyrium uolenti Bellum cottidianum De zelo concupiscenciae Qui de malo donant De pace subdola Lectoribus Ministris Pastoribus Dei Maioribus natis dico Idfirmum sic uisita Pauperibus sanis Filios non lugendos De pompa funeris Clericis De fabulosis et silentio Ebriosis Pastori Oranti Nomen Gasei

XV

XVI XVII XVIII 20 XVIIII XX XXI XXII XXIII 2; XXIIII. XXV XXVI XXVII XXVIII 3o XXVIIII

XXX XXXI XXXII XXXIII 35 XXXIIII XXXV

(XVIIII)

(XXXIIII) (XXXV) (XXXVI) (XXXVII) (XXXVIII) (XXXVIIII)

Item ipsis

B Penitentibus C 10 refugiis C 12 Dessimulatoti (diss. corr. C^) seculatia in totu (u ex o) fugienda C. 7 zizuli ia e£ acrosticba ipsa XI (XV) et XII (XVT) coaluerunt. Itaque insequentibus acrosticbis falso numeri XN1, XVII, XVIII ezc. attributi sunt. Qui error in prima editione, qua acrosticha continuo numerantur, correctus. est, ita ut legantur 96 dissimu-

latoti 57 seculatia in totum fugienda ez. 14 tale C 16 item C r Db iterum L4 18 marturium L4 20 concupiscentie C sed cf. inifium carminis uersus 18 23 rectotibus r 26 dico oz. C 36 Gazei r! Gazaei r? v

COMMODIANI

INSTRVCTIONVM

LIBER PRIMVS

PL 5,

I

201-202

PRAEFATIO

V 15,5

Prima praefatio nostra uiam erranti demonstrat Respectumque bonum, cum uenerit saeculi meta,

Aeternum fieri, quod discredunt inscia corda. Ego similiter erraui tempore multo ; Fana prosequendo parentibus insciis ipsis ; Abstulit me tandem inde legendo de lege, Testifico Dominum : doleo pro ciuica turba, Inscia quod pergit periens deos quaerere uanos ; Ob ea perdoctus ignaros instruo uerum. PL

H INDIGNATIO

2 DEI

In lege praecepit dominus caeli, terrae marisque : Nolite, inquid, adorare deos inanes

De manibus uestris factos ex ligno uel auro, Indignatio mea ne uos disperdat ob ista. ; Gens ante Moysi rudis, sine lege morata Nesciensque Deum, defunctos reges orabant, Ad quorum effigies faciebant idola uana. Translatis Iudaeis Dominus de terra Aegypti Inposuit legem postmodum et ista praecepit, 10 Omnipotenti sibi soli deseruire, non illis. De resurrectione quoque docetur in ipsa Et spe fortunata rursum in aeuo uiuendi,

Idola si uana relinquantur neque colantur. I, 1 uiam erranti d.] cf. 85 sq. Enn. fr. scaen. 398 Vahl. (Cic. de off. 1, 16, 51) ; Sen. ep. 95, 51 S sq E1691,72/:62, 0121232 7 4 temp. multo] 942 B parentibus insciis ipsis] cf. Min. Fel. Octau. 23, 1 6 legendo de lege] cf. I 41, 4; Catm. 11 7 2 Cor. 1, 25 ; Matth. 15, 32 9 cf. Firm. Mat. de err. prof. rel. 8, 4 II, inscr. cf. Cypr. ad Fort. 5 inscr. AU PsaT. 149256: ACE 450 24 TAS TAS Apoc. 14, 7 caeli tettae matisque] 771; Ou. met. 2, 96 ; Iuuenc. 1r, 486; c. adu. Marc. 4, 25 2 sqq. Exod. 20, 235 ; Hierem. 25, 6 5 sqq. cf. Cypr. q. idola d. n. s. 1 (19, 4 sq. H) 5 lege morata] cf. c. adu. Matc. 4, 127; 5, 55 6 cf. Iustin. apol. I, 21, 3 ; Athenag. suppl. 28 ; otac. Sib. 5, 722 sq. ? idola uana] cf. u. 15; Catm. 819 12 cf. 142 ;Tit. 1, 2

I, 1 Prima Ze. r » Db, cf. Ma? 10, praef. 16 6 abstuli r » DP ; supple dominus ex v. 7 ; cf. Carm. 2. post lege znterpunsi 4 testificor r v 8 perdit pergens r Oel]. perit pergens Dav 9 perdoctus r » Db perdoctos C II 3 D(e vr G 5 Moysen iam Pitra Moysem Ld Moysen Dzr Mosen

r Oeb] 6 defunctos reges] defunctos deos v morientes deos r — 9 pmodü C (c. I 11, 3) 10 omnipotens r Oel] 11 resurectione ... decetur C

V6

4

COMMODIANI

III CVLTVRA DAEMONVM Cum Deus omnipotens exornasset mundi naturam, Visitari uoluit terram ab angelis istam ;

Legitima cuius spreuerunt illi dimissi ; Tanta fuit forma feminarum, quae flecteret illos. ; Vt quoinquinati non possunt caelo redire, Rebelles ex illo contra Deum uerba misere. Altissimus inde sententiam misit in illis ;

De semine quorum Gigantes nati feruntur. Ab ipsis in terra artis probata fuere, 10 Et tingere lanas docuerunt et quaecumque geruntur, Mortales et illi mortuos simulacro ponebant. Omnipotens autem, quod essent de semine prauo, Non censuit illos recipi defunctos e morte. Vnde modo uagi subuertunt corpora multa ; 1; Maxime quos hodie colitis et deos oratis. IIII SATVRNVS Saturnusque senex si deus, deus quando senescit ? Aut si deus erat, cur natos ille uorabat ? III, 1 sqq. cf. Enoch 6, 1-8, 1; Iustin. apol. 2, 5 sq. ; Athenag. suppl. zr. 27 ; orac. Sib. 8, 390 sqq. 1 cum deus omnipotens] Ou. met. 2, 870 saepius mundi naturam] I 7, 1o 2-8 Gen. 6, 2-5 2 uisitati uoluit] cf. Iuuenc. I, 7, Io 3 legitima cuius] I 27, 4 4 sq. Enoch 19, 1 B Athenag. suppl. 25 8 Enoch r5, 9 sq. nati feruntur] I 36, 7 9 sqq. Enoch8, 1.65 ; Cypr. de hab. uitg. 14 (197, 18.26 sq. H) 10 tingere lanas] cf. Ou. met. 6, 9 et ... geruntur] cf. Lucr. 1, 129.472 11 cf. Cypr. q. idola d. n. s. 1

12 cf. Athenag. suppl. 25

14 cf. Cypr. quod id. d. n. s. 7 (24, 11 H) ; Enoch

15, 11; Tett. apol. 22, 4; Min. Fel. 27, 2 16, 5.8

16 et deos otatis] I 7, 205 8, 8;

IIII, 1 Saturnusque senex] cf. Verg. Aen. 7, 180 II, I$

2 aut si deus erat] cf. I

12 spe fortunata LZ Db spem fortunatam C spem fortunatum r! spe fortuna13 conlantur C tum 7? Oel] III, 1 C////// ds (post C quinque fere litterae erasa) C! Com ds C? i, s. exotnaret r v ornatet Pizra I 543 5 quoinquinatio C Mz? 55 possent r Oe/ 7 sentententiam C — illos r Oel/.— 9-14 Initio singularum wersuum primo erant seriptae litterae initiales insequentium uersuum, quibus. erasis seribiae sunt iustae 9 artes r v prolatae r v Db, sed cf. Ma? 24 fuerunt r v quaecunque r Oe/ qcüq C quaeque Pitra I Ld Db, sed cf. Ma? 24 11 illi mortuosimulacto (57e /) C illi mortuo simulacra 7! illis mortuis simulacra r? v 13 censuet C defuntos C 15 et deos C deos et r »

INSTRVCTIONVM LIB. I, iii-vi

5

Terroribus actus, sed quia deus non erat ille, Viscera natorum rabie monstruosa sumebat. ; Rex fuit in terris, in monte natus Olympo, Nec erat diuinus ; sic deum esse diceba(n;t.

Venit inops animi, lapidem pro filio sorbsit : Sic deus euasit, dicitur modo Iuppiter ille. V IVPPITER Iuppiter hic natus in insula Creta Saturno Vt fuit adultus, patrem de regno priuauit. Proinde nobilium uxores sororesque delusit. Praeterea sceptra fecerat faber ille Piragmon. ; Initium caelum, terram Deus et mare fecit ;

Terribilis autem iste medio tempore natus Ex antro processit iuuenis furtimque nutritus. Respice querellas : Alter est Deus, non Iouis ille.

VI DE FVLMINE IPSIVS IOVIS AVDITE Dicitis o stulti : Iouis tonat, fulminat ipse. Etsi paruulitas sic sensit, cur anni dicentes ? Fuistis infantes : numquid et semper eritis ? Versari inmaturum infantia non capit (usus) 3 sq. cf. Ou. fast. 9, 205 sq. B cf. Cypr. q. idola d. n. s. 1 tex fuit] cf. Verg. Aen. 1, 544 ? uenit inops animi] cf. Verg. Aen. 4, 300 ;Ou. met. 6, 37; 2,

200 V, 1 sqq. Cypr. q. idola d. n. s. 2 4 praeterea sceptra] Verg. Aen. r1, 655 B initium caelum terram] Verg. Aen. 6, 724 4 furtimque nutritus cf. Lactant. d. i. 1, 11.16; ot. Sib. 5, 138 sqq. ; Tert. ad nat. 2, 13 (I 125, 4 sqq. R-W.) VI, insct. cf. Min. Fel. Octau. 25, 6 2 sq. Prou. 1, 22 ; 19, 6 ; Ephes. 4, 14 ; Carmen 69 sq. 4 non capit usus] Manil. 3, 246; Prudent. apoth. 976

IIII, 4 monstrosa r Oel] — 6 sic (c s.7.) Ct se Ld sed r Oe] esse] sese r Oel] dicebant scripsi Ma? 26 dicebat C edd. 4 sorpsit 7? » Db sersit Ct al sotbsit C Q sorbsit 7! 8 dic C V, insct. e 1 lupiter r 4 illi ez. Paracmon r 4 Db b initio eZ I(nitium) ;. r. (P eras.) C Ma? 47 6 T(erribilis) z. r. C $8 que //tellas (i eras.) C VI, insct. audite oz. r Oel 2 censet L4 annis ducentis r v Dvwr sed cf. Petron. 135, 8 3 nunquid r Ld ^ 5 uersati inmaturum serzps? Ma? 26 5g. uersati matutum C uersa in maturum r v uersati maturum in DP, sed cf. Db praef. XXI non capit] non agit LZ non sapit Hue nuncupat Hanss usus addidi, oz. C aeuum r v Hanss Db, cf. Ma? 26 sq. 4 sq. aeuum Lusus ; puetilis aetas cessit r v

PL 205

6

COMMODIANI ; Lusus puerilis cessit : sic et corda recedant ; Moribus utique consilia uestra debentur. Insipiens ergo Iouem tonitruare tu credis Natum hic in terris et lacte caprino nutritum ; Ergo si illum deuorasset (pater) Saturnus,

1o In istis temporibus quis pluebat illo defuncto ? Praesertim mortali patre deus nasci credatur ? Saturnus in terris senuit et defecit in ipsis. Illum non aliquis prophetauit ante pronasci. Vel, si tonat ipse, lex ab ipso lata fuisset. 15 Seducunt historiae, factus cum fuetrat ipse).

Ille autem in Cretam regnauit et ibi defecit. Omnipotens uobis factus Semelis amator. Vix ipse modo similiter amaret, si uiuere«t) ille.

Inpuros oratis et dicitis esse caelestes 20 Semine mortali natos de Gigantibus illis. Auditis et legitis natum in terra fuisse : Vnde bene meruit corruptor ascendere caelum ? Dicitis et fulmen Ciclopas illi fecissent. Inmortalis enim habuit a mortalibus arma. 25 Tot reum criminibus, parricidam quoque suorum, Ex auctoritate uestra contulistis in altum.

$8 sq. cf. Verg. Aen. 11, 570 sq. ; Tarquitius apud Lact. d. i. 1, 22. 19 ; 10, 2 (33,

20 Br.) 10 cf. Tert. apol. 11, 6; Min. Fel. Octau. 23, 6 15 cf. Min. Fel. Octau. 23, 9.12 16 cf. Min. Fel. Octau. 25, 13 1* sq. cf. Min. Fel. Octau. 22597 Ganymedis amator] cf. Ou. met. 1o, 155 18 si uiuetet] cf. Hor. s. I, 4, 55 ; Ou. trist. 1, 1, 79 (eodem uersus loco) 22 ascendere caelo] 166 —— 23 cf. Min. Fel. Octau. 25, 6

6 utique] uitilibus r » 8 natus r Oeb/ hic] sic L4 et om.rv nuttitum L4 Db nutritus C nutritur r Oel] — 9 deuorauisset LZ Vern uorasset Pzfra I patet addidi, oz. C metu Hanss ^ 9 sq. Saturnus in istis Temporibus quis iam tunc pluebat Pz/ra I 11 praesertim si r Ocb/ — 12 et ibi defecit (ozz. in ipsis) Pzzra I 13 prenasci (ex pronasci) C? L4 praenasci r OeJ/ patre renasci Pitra I 14 lota C 15-18 Ma? 29 sqq. 15 factus cum fuetit ipse serpsz fatos cum fue (sequitur fenestra membranae, post quam duae literae euanuerunt) C pet uates confictae (confectae L4) r v pet uates histotiae confictae Pi/ra I fatuos cum futile narrent Hans: fatuos cum fuerint finctae Den fatuos confictae inanes Db 16 in Cretam scripsi horetin C in Creta r » Cretam Debs Cretae Hanss Db 17 Semeles Debn Db es medis C Ganymedis r? Dur Alcmenes r i7. 18 Vix scripsi ef. II 16, 18 uiuis C L4 uiris L4 zz praef. uiuos r Oeb] uiuus Db Hue (uel uitos) ipse] isto Hzezz similiter per symcopen legendum, orm. kluem de caesura cf. praef. XX, similiter amaret C r Oc// simularet (sc/. amotem) L4 amaret similiter Db si uiuetet r v si uiuere C sec]. Db u£ glossema uocis uiuus 23 dicitis C dicitur DP siclopas C fecisse edd, ved cf. I 21, 15; 27, 11 24 hebuit C

INSTRVCTIONVM LIB. I, vi-vii

7|

VII DE SEPTIZONIO ET STELLIS

V x1

De circulo zonae fallit uos imperitia uestra,

Ex eo quod forte Iouem experitis orandum. Saturnus fertur ibi, sed stella, non ille; exfugit

Expulsus a Ioue. Aut Iouis in stella credatur ; Poli quoque sidera tractauit solisque sator ? Troianis qui bellum fecit, auem mortalem amauit. Ipsis sideribus aut Mars qui cum ipsa deprehensus Zelo maritali deus dominetur aduliscens ? O nimium stulti, qui putatis moechos ab astris 10 Nascentes regere aut tota(m» mundi natura(m).

In uulnera positi et ipsi sub fata uiuentes,

V 12

Obsceni, furiosi, bellatores, impii uitae,

PL 207

Et filios totidem mortales illi fecere : Terribilis omnis, stulti, septizonio fortis ! 15 Si stellas colitis, colite et bis sena sigilla! Tam arietem, taurum, geminos, toruumque leonem

Et dein qui uadunt in piscibus tu quoque probabis. Lex sine lege, fuga uestra, quod uult esse ualebit. Lasciua uult esse, sine freno uiuere quaerit.

VII, 7 sq. Lucian. deor. dial. 17, 1 ; Min. Fel. Octau. 253, 7

9-13 cf. Tatian.

adu. Graec. 8 10 mundi naturam] I 3, 1 12 cf. Atistid. apol. 8 (18, 3 sqq. H) 15 bis sena sigilla] cf. Cic. Arat. 319 16 cf. Prisc. de sideribus 7 sq. (Anth. Lat. 1, 678) toruumque leonem] cf. Cic. Arat. 321; Verg. ecl. 2, 63 19 uiuere quaetit] cf. I 23, 6; 27, 5 ; IL 11, 7 ; 12, 19; 19, 15 ; 525

VII, 2 quod C que r Oceb/ quid Ld expetitis Da» Oc]. — 3 non] nam r Oe// exfugit C cf. II 29, 6 effugit ed4. 8 sq. ille Exfugit (effugit r Oe//) C r Oebl ille ; effugit Expulsus L4Z Db ille, qui fugit Expulsus suspicatur Db b quoque] qui r! v solisque serzpsz, cf. Szaz. Tbeb. 3, 218 sator astrorum ; Paulin. INo/. c. 10, 50 mundi sator ; solusque C r! L4 Hans: Db solique satot r? Oel] — 6 auem mottalem r! L4 Db Venerem almam r? Oe// auis mottalem Rea 4 ipsis in sideribus LZ ^ qui(— 9)om.v, cf. 345 ista Ld deprensus Oe/ i. cozzzent. Db 8 mottali r! dominetur scripsi cf. I 21, 1 nominetut C nominatur r Oeb/ aduliscens] ulciscens Pzzra I adulter Hanss Vern 9 moechos] natos r! Maios r? Magnos Oel 10 totam ... natutam r v DP tota ... natura C ii uulnere Pigral ^ fatarv Db facta C fato Oebl in cozment. —.12 obsceni ex obsceneC cutiosi r L4 impiaer? 13 filius C 14 terribiles omnes ... fortes rD 16tam]tumrv toruumque D? foruumque ex cotorumque C ferumque r v cancrumque Dehn 17 dein qui C denique r » Dzr dein quae Db euadunt ri Oeh] piscis Db Dur, sed cf. Ma? 30 sq. tu quoque] coque rz? Oe/ tuque Hanss 18 fugat astta L4, qui olim maluit fata uestra

8

COMMODIANI

20 Ipsi quod uultis erit, et deos et deas oratis. Sic ego colui, dum erraui, quos modo culpo.

VIII DE SOLE ET LVNA De Sole et Luna, licet sint praesentanea nobis,

Erratis ; quod ego prius, putatis oranda.

Sunt quidem in astris, sed non sua sponte currunt Omnipotens illos, cum conderet omnia primum, 5 Locauitque ibidem cum stellis quarta dierum. Errorem antiquus quin cum Et quidem in legem iussit, ne quis illos adoret. Tot deos oratis, qui nihil de uita promittunt, Lex quorum in terra non est, nec ipsi praedicti ; 10 Vos autem seducunt sacerdotes pauci (inanes),

Numina qui dicunt aliquid morituro prodesse. Accedite legis (codicem) et di(s»cite uerum.

VIIII MERCVRIVS Mercurius uester fiat cum arabylo depictus

20 et deos oratis] cf. I 2, 15 ; 8, 8 ; 16, 5.8

21 quos modo culpo] cf. Ou. met.

IO, 581

VIII, 1 sq. cf. Aristid. apol. 6 (15, 12 ; 16, 8 H) ; Lucian. de dea Syra 34 8 sq. cf. Aristid. apol. 4 (13, 8 sq. H) ; 6(15, 12; 16, 1-7 H) B Gen. 1, 16 sqq. locauitque I r1, 5 7? Deutet. 4, 195; 17, 3 12 discite uerum] 524 ; II 12, 5 ; 25,15 Luct./5, 704, Vetg. Nen: 2, 1495 Hot/s- 511,24» O0: 6p.20)1107

21 colui] cului C? culpi C? quos scripsi ; cf. Ouid. zzet. 10, 581 quo C Ld quod r Oeb] Db VIII, 2 quod] quod ut Dav» Oel ; cf. Lófszedt, Peregrinatio 308 quae Ld — 3 decurrunt Hanss Vern Dur Scheifl., de uersu cf. praef. XVI 5 locauit r? v Db, sed cf. Gen. 1, 17 et posuit eas in firmamento caeli cum] eum C stellis r Oe Db seclis C saeclis L4 6 quin cum uideret notauit supp/. Oeb/ 4 lege edd 10 secerdotes C inanes add. Hanss Db cf. 1 17, 1, 077. C ptraui Ld — 11 numina Ld Db nomini C numinis r! Da» Oeb/ quid z? 12 accedite r v Db Dzr accedit C — legi LZ Dzr Hansslegite r Oeb] — codicem addidi coll. Carm. 11 om. € edictis DP et discite L4 legite Hanss et modo Dzr discite r Oe// dicite C Ld Hanss Db

VIIH, 1 arabylo serzpsi colJ. Hesych. àpáBuAos — &pfvAos, àpBUAq ; Lycopbron 839 Perseus ápBvAómrepos dicitur ; ataballo C sataballo r I4 Db abolla Oe// sua abolla Dur d

INSTRVCTIONVM LIB. I, vii-xi

9

Et galea et planta, pinnatus et cetera nudus. Rem uideo miram, deum

(cum) saccello uolare :

Currite pauperculi, cum gremio quo uolat ille, 5 Vt sacculum effundat : uos extunc estote parati. Respicite pictum : quando uobis hic ab alto Iactabit nummos, uos tunc saltate securi.

V 14 PL 208

Vane, non insanis, colere deos pictos in axe ?

Si uiuere recte nescis, cum besteis perge morari. X NEPTVNVS Neptunum facitis deum ex Saturno pronatum, Et tridentem regit, ut pisces suffigere possit. Paret esse deum f cumerale illi parate! Troianis non ipse cum Apolline muros eduxit ? ; Vnde deus factus inops cimentarius ille ? Non Cyclopem genuit monstrum ? non moechus et ipse ? Viuere non poterat de suo, quod structura (m) gerebat.

Sic genuit generatus, qui fuit iam mortuus olim.

XI APOLLO SORTILEGVS FALSVS Apollinem facitis citharoedum atque diuinum. Primum de moechia natus in insula Delo, Oblata mercede postmodum structura(s) secutus VIIII, 9 si uiuere recte nescis] Hor. ep. 2, 2, 213

X,4 c£. I 11, 4; Lucian, deor. dial. 16, 1 ; Tert. apol. 14, 4 ; Min. Fel. Octau. 22:15: Gypt.. d. id. d. n,s. 2 8 qui fuit iam mottuus olim] cf. 144 XI, 1 sqq. Lucian. deor. dial. 16, 1 2 et palla, pinnatus scripsi cf. 52a. TLeb. 7, 39 et pallam pinn. C aut pileum pinn. r et pileum pennatus Oe// et ala pinn. L4 et planta pinn. Db ; ef. Verg. /Aen. 4, 259 ; Terz. apol. 16, 18 8 cum saccello r Oe// DP sacello C saccello L4 Dur — 4 paupercli Haus; properanti L4 B sacculo ex saculo C cf. 611 tunc Oel/ in cozument. 6 quando scripsi quo C quoniam edd hic] sic r » ? uos tunc (t. r. n s. 1.) C r Ld Db uos nunc Oe// $ colore C 9 si uiuete recte nescis seripsi coll. Hor. ep. 2, 2, 218 ; cf. Ma? 39 siui ue es (7.r.s./.) escis C si uiuere nescis r v Dar si uit esse nescis D^ bestiis f »

X,2regit]geritr? Oe]

— sufficere C — 3 patet (sic /) C patet edd. sed cf. I 10, 8 ;

474 cumetale milli C cumatile illi LZ cumatilem illo y Oc7/ humerale illi D£ Dur ; sub litteris traditis latere suspicor uocabulum tun e£ formaza uocis ab graeco. Tjpo. deriuafae ; minime conuenit naturae dei uestis sacerdotalis (humerale) paratu r Oel DinobsC caementatius r v Db, sed cf. TbILL 8, 95, 68 sq. 6 moechus] Maius r Magnus Oe// 7 quid » structutam L4 Db structura C structor Debn merebeat Oej/ agebat Debn XI, 1 citharae deum L4 2 moechia] Maia r Magna Oel 8 meicede C pmodü C! postmodü C? structutas scripsi structura C structuram L4 Db sttuctor r Oeb] ^ obsecutus r Oe/

V 15

IO

COMMODIANI Laomedonti regi Troianorum muros eduxit ; Locauitque sese, quem deum seducti putatis ; Ossibus cuius amor Cassandrae flagrauit, Subdole quem lusit uirgo, falliturque diuinus, Officio uerbenis (is? potuit scire bicorde(m) ; Repudiatus enim discessit inde diuinus. 10 Terruit hunc uirgo specie, quam ille deberet. Illa prior utique debuerat deum amasse.

PL 209

Lasciuientemque Dafinem sic coepit amare. Et tamen insequitur, dum uult uiolare puellam : Gratis amat stultus, nec potuit consequi cursum. 15 Vel, si deus erat, occurreret illi per auras

:

Sub tectis illa prior uenit remansitque diuinus. Fallit uos genus hominum, nam improbi isti fuerunt. A. primitia quoque pecora pauisse refertur. Lusibus in positis dum

mitteret discum in altum,

20 Sublapsum non potuit retinere, prostrauit amicum : Vltimus ille dies fuit Hyacinthi sodalis. Si diuinus erat, mortem praecessisset amici.

XII LIBER PATER BACCHVS Liberum patrem certe bis genitum dicitis ipsi. 4 cf. I 10, 4; Tert. Apol. 14, 4; Min. Fel. Octau. 25, 5 ; Cypr. q. idol. d. n. s. 2 (2071. FD) 9 cf. Ou. met. I, 491 12-21 Lucian. deor. dial. 14, 2 ; 15, 1; 16, 1 ; Tatian. or. adu. Graec. 8 13 et tamen insequitut] cf. I 18, 2 ; Ou. met. I, $40 uiolare puellam] c. adu. Marc. r, 166 18 uel si d. erat] cf. I 4, 2 18 cf. Min. Fel. Octau. 23, 5 ; Tert. apol. 14, 4 ; Cypt. q. id. d. n. s. 2 (20, 1 H) 21 ultimus ille dies] Verg. Aen. 9, 759 XII, 1 Hygin. fab. 1:51.167.179

4 Lacmedonti regis (s ». 2) C (uis. 1) C

* fallitur qui OeA/ in comment.

$8 uetbenis] ueruecis r Oe//

9 repidiatus (e ex u) C

is Znserui non Hanss Db

enim] exin OeA/ in cozzment.

diuinus

bicorde C

inde (ane e eras. m ez d

5:/3)G; 10 torruit r? » Db terruit — é£érA£ey spetiem C 11 illa 7? Oe) Db ille C r! L4 utique Hanss Db tuq, C te qui r! quae 7? Oc// qui tum L4 tuque Dar utique prior Hanss deam L4 ^ amasse Hans Db amanse C

amauisse r y 12 lasciuientem qui r! lasciuiens qui r? Oef/ — Daphnen r v cepit C 15 tamen] amens I4 cursu edd cf. Ma? 32 16 tectis] terris Rein 17 gens r? » Db imptobi isti seripsi birotusti C uictu tristi r typho tristi Oe7/ biuio triti I4 uitiosi isti Hzc ui robusti Db uiri stulti Dar 18 a primitia] Admeti r peccora C fertur Oe! 19 lusibus r » Db libus C impositis r » 20 postrauit C 21 Diacynthi C aud seio an recte 22 praescisset

ry

XII, inscr. bachus C

V 16

INSTRVCTIONVM LIB. I, xii-xiii In India natus ex Ioue Proserpina Belligerans contra Titanas profuso Expirauit enim sicut ex mortalibus ; Rursus flato suo redditus in altero

II

primum cruore unus. uentre.

PL 210 V1

Percipit hoc Semele iterum Iouis altera moecha, Absciso cuius utero prope partu defunctae Tollitur et datur Niso nutriendus alumnus. Ex eo bis natus Dionisius ille uocatur,

1:0 Religio cuius in uacuo falsa curatur. Bacchantur et illi, qualis nunc ipsi uidentur, Aut pediculones mineruae omnisque scitoris. Conspirant in malo, proludunt fincto furore, Ceteros ut fallant dicturos numen adesse. :; Huic manifeste rudes homines suille uiuentes Vino permutati, primo quod expresserat ille, Sub ludicro suo honorem illi dedere.

V 18

XIII INVICTVS Inuictus de petra natus si deus habetur, Nunc ergo reticeo ; uos de istis date priorem !

PL

Vicit petra deum, quaerendus est petrae creator. Insuper et furem adhuc depingitis esse,

8 profuso cruote] 414

211

12 Petron. s. 45, 8

2 Ioue et Dav v Dur 'itanes LZ 83 expirauit(os£ ex 1 /iffera eras.) C 5 flato C eadez zzanus del. literam Y ; cf. Ub. 6, 1, 884, 26 fato r v 6 percipit r » percipiet C percepit D» hunc Oeb] Ld — semel C — moecha] Maia r Oeb/ v abscisso r v partum R? Oe 9 Dionysus edZ., sed cf. Ma? 63, Tb 4, 174, 62 ; 168,70 10 relegio C! uacuo]Baccho Ld ^ 1ibachantur C qualia r? 12 pediculones (guod 5147] false — pediculosi imerprefabatur) minueruae omnisque scitores (cf. II 11, 13, ubi C sutis £radi£ pro scitis) scripsi coll. Petron. 43, 8 immo etiam pullatius erat omnis mineruae homo ; peticulones mineruionis quesutoris C periculones mineruionisque sutores r periculosae Mimallonesque sorores Oej/ heti calones, mimi Eronisque sutotes L.4 13 conspirante Malo Hanss ficto r v Hanss 14 dicendo Ld ^ numen edZ. nomen C 15 hinc edd rudes] uides r Oce// Ld suille serzpsi co//. 758 incumbunt mote suillo ; simile C r Oeb/ Dur sic mille L4 sine lege DP co//. I 23, 4 16 permotati r? Oel promo C? primis rz? v quid C (szgi//o) 17 dedere r? Oc!] Db debere C debuere L4 XIII, 1 petra edd patre C teticeo ex tetiuo C retro r Oeb] — terreno L4 de istis] dedistis L4. priori L4 4

C. C.

CXXVIII

I2

COMMODIANI ; Cum, si deus esset, utique non furto uiuebat.

Terrenus utique fuit et monstruosa natura Vertebatque boues alienos semper in antris, Sicut et Cacus Vulcani filius ille.

XIIII SILVANVS

*

Siluanus unde deus iterum apparuit esse ? Inde forte placet, eo quod bene fistula cantat ? Lar igitur quando ? lignum nam forte non esset. Venalem emisti dominum, cum tu ipse sis illi. s Aspice, deficit lignum ! quid illi debetur ? Non te pudet, stulte, tales adorare tabellas ? Vnum quaere Deum, qui post mortem uiuere dicit ! Secede ab istis, qui sunt biothanati facti.

XV HERCVLES Hercules quod monstrum Auentini montis elisit, Euandri qui solitus erat armenta furare,

Rustica mens hominum, indocilis quoque, pro laude Cum gratias agere uellent, absentis Tonantis ; Vouerunt hostias inepto ut deo orando, Laetandas aras in memoriam sibi fecerunt. Ex eo porrexit, de uetusto more colatur. Sed deus hic non est, licet fuit fortis in armis. XIII, 6 sqq. cf. Verg. Aen. 8, 198.207 sq. XIIII, 3 cf. Min. Fel. Octau. 24, 8 ? unum quaere deum] cf. 703 mortem uiuere dicit] cf. I 55, 21

XV,1 sq. cf. Verg. Aen. 8, 198.251 268 sq. B cf. Verg. Aen. 8, 271 sq. Aen. 1r, 142 ; Lucan. Phars. 1, 534

post

8 sqq. cf. Verg. Aen. 8, 185 sqq. * de uetusto more colatur] cf. Verg. 8 fortis in armis] cf. Lucan. Phars. 5,

345

b utique] umquam v»

6 monstriuora r L4

8 uulgani C.

XIIII, 3 lar igitur quando ?(sez/. fit) seripsi coll. Min. Fel. 24, 8 nisi forte nondum deus saxum est uel lignum uel argentum : quando igitur hic nascitur ? cf. Mz? 100 sqq. largitur quó C largitur quoniam ed4. 4 uenalem emisti r » uanale memisti C uaenalem em. Db cum empsetis r v» illi c4. 5 defeciet ue/ defecit Hanss 6 pudet (u z. r.) C ? quaete r » querere C din ex dó C

pro morte C! ^ dicet C! dicit. Dav docet OeD/ sciat Vonck lect. lat. I 74 diat ?! duat r? L4 duit suspicabatur Db XV, 1 montes C uoluerunt (1 427.) C1 IVlactentes r Oe// Db prouenit r Oe// pro

2futatirv

4 uellint C absenti Tonanti r? Oef 5 inepti r Oe] m ante orando eras. C — 6litandas Pira 7 porrexit scripsi protexit C! protrexit C? perrexit Harfe/ tectis L4. colantur (sc. atae) L4

PL 212

INSTRVCTIONVM LIB. I, xiii-xvii

13

XVI DE DIS DEABVSQVE Dicitis esse deos, qui sunt manifeste cruenti,

Et dicitis fata genesis adscribere nobis ? Dicite nunc ergo, quibus primum sacra ferantur :

PL

Inter utrumque uias mors inmatura uagatur.

213

5; Si tribuunt fata genesis, cur deum oratis ? Deciperis, uane, qui Manes quaeris orare,

Et qui fabricantur dominos tibi nuncupas esse. Aut feminas quoque nescio quas deas oratis, Bellonam et Nemesim, deas Furinam, Caelestem, 1o Virginis, et Venerem, cui coniuges uestrae delumbant.

V 21

Sunt alia praeterea daemonia (procul a) fanis, Quae nec numerantur adhuc et in collo feruntur, Vt nec ipsi sibi possint rationem reddere pestis. Exportari magis in ultima terra deberent.

XVII DE SIMVLACRIS EORVM Deludunt

uos pauci scelerati uates inanes,

Extricare suam dum quaerunt ** uitam.

PL 214

Subornant aliis ex se sub mysteria falsum. Inde simulantes concussi numine quodam XVI, 1 sq. cf. c. adu. Marc. 1, 11 sq. 8 sacta ferantur] cf. Verg. Aen. 9, 4 inter utrumque uias] cf. 1 24, 1; Verg. Aen. 5, 685 ; Ou. met. 2, 140; 8, 13.206 mots immatura uagatur] cf. Luct. 5, 221; c. adu. Marc. 4, 56 5.8 deum otatis] cf. 1 5, 15 ; 7, 205; 8, 8 * cf. Min. Fel. Octau. 24, 8 9 cf. Lucian. dea Syra 32 11 Lucian. dea Syra 39 13 possint rationem reddere pestis] Luct. 2, 763 ; 4, 572 XVII, 1 pauci .... inanes] cf. I 8, 1o 4 simulantes concussi numine] cf. Verg. Aen. 7, 385 XVI, inscr. diis C 2 uobis r v 4 utrimque r » utramquae suspic. Db post u. 4 unius uersus spatium reliquit C praemissa initiali littera 1 D si edd. si et C fata (ante t eras. c) C 6 quetis ex qtis C? 8 At Oc] — quoque ex quoq C? 9 Nemesim DP nemissem C Nemesin r » Furinam D? futiáma C Fatiam una r Futiam una Oe// Futiam itam L4 10 uirgines eZ coniuges excongugesC X iidemonaC procul a fanis DP (Lucian. &£« o0 vqot)fanis Crvplutrima fanis Hans: uestris in fanis Hzez; uana profanis Bra&z 13 ipsisibi] ipsis Hazss ^ tationem reddere possint DLP, de caesura ef. praef. X V sq. — pestis Hanss pestes C secl. Db 14 ultimas terras r? Oel/ XVII, 2 /acunam post quaerunt expleu. mercede Pifra I, fraudibus Zucker impii Brakm uitam inanem I4 uitam egenam FHoanss 3 ex se Ocb] Ld Db esse C r mysterio Oe// Hav falso Hav sacrum Dav 4 inde simulantes r Oe2/ Db indisimulantes C

concuti 7? Oe]

numine edd nomine C

I4

COMMODIANI

; Maiestatemque canunt et se sub figura fatigant. Vidistis saepe Duellonarios, quali fragore Luxurias ineunt, dum furias fingere quaerunt,

V 22

Aut cum dorsa sua allidunt parca bipinne, Cum doctrina sua cernant, quod cruore sanent.

ro Respicite, quando non illos numina cogunt,

Ipsi qui se primum conponunt integra mente ; Sed stipem ut tollant ingenia talia quaerunt. Ex eo uidete, quoniam sunt omnia ficta.

Obumbrant populum supplicem, perituri ne credant. 15 Res semel in uano de uetustate processit, Vt uaticinanti credatur prodita falsa ; Maiestas autem illorum nulla locutust. V 23

XVIII

PL 215

DE AMMVDATE ET DEO MAGNO Diximus iam multa de superstitione nefanda, Et tamen exsequimur, ne quod praeterisse dicamur. Ammudatem qui suum cultores more colebant, Magnus erat illis, quando fuit aurum in aedem. ; Mittebant capita sub numine quasi praesenti.

5 cf. Lucian. dea Syra 36 6 sqq. cf. Lucian. dea Syra 5o SICESUIb-S T6; 47 Sq. 9 cf. Min. Fel. Octau. 3o, 5 13 cf. c. adu. Marc. 4, 32 XVIII, 2 et tamen exsequimur] cf. I 11, 13 4 magnus erat] cf. Iuuenc. rz, 495 6 numine quasi praesenti] cf. Min. Fel. Octau. 27, 1 quasi praesentis numinis

6 duellonarios Db dulcmarios C Dindymatios r Oef/ dites moechos L4 tias e£ sic sezaper in instructionibus C, sed luxuria M in carmine

? luxo-

8 patca] spurca r

Oeb| bipenner» 9 doctrinam suam Ld — setuantr? v ^ quod cruore] quid cruore L4 Dzr quo cruore 5;/77/ quod caedere Hav — sanantrvsannant Hav ; de uersu cf. praef. XVII 10 quando serzpsi cf. Ma? 102 sq. quó C quoniam L4 Db quo r Oeb] quoque Ha» non illos] nonnullos L4 numina Db ex Leidensi nomine C Ocb/ numine Lg 11 ipsis r Oe// ; de uersu cf. praef. XVII — 12 stipem C? spem C! 13 ficta ex facta C 14 supplicem L4 supplice C simplicem r Oeh] ni Oej/ 16 uaticinanti edd uaticinianti C credantur Hanss Db, sed ef. e. g. I 34, 18 ueniet tibisaecla ; I 42, 15 s. mysteria omnia conpleatur prodita Hanss Db proditi C prodenti r Oeb/ prodiit L4. falsa prodenti Hav 17 locutust coni. Db coll. 467 ipsa maiestas profitetur ipse quis esset ; locutus est C locuta est edd XVIII, 2 quid eZd, sed cf. Mz? 69 3ambuatem C qui] que r » Dzr suo $1 colebant ed tolebant C more (— stulte) tollebant susp. Db 4 aede edd 6 numine egg nomine C

INSTRVCTIONVM LIB. I, xvii-xviiii Ventum est ad summum,

I5

ut Caesar tolleret aurum

:

Deficit numen aut fugit aut transit in ignem. Auctor huius sceleris constat, qui formabat eundem. Tot uiros et magnos seduxit false prophetans, 10 Et modo retacuit qui solebat esse diuinus. Erumpebat enim uocis quasi mente mutata, Tamquam illi deus ligni loqueretur in aurem. Dicite nunc ipsi, si non sunt numina falsa. Ex eo prodigio, quod perdidit, ille propheta 15 Oblitus est iste prophetare, qui ante solebat. Monstra deo ista fincta sunt per uiniuoraces, Audacia quorum damnabilis numina fingit. Gestabantur enim, et aliut tale sigillum : Nunc et ipse silet, nec ullus de illo prophetat. 20 O nimium c(stulti», sed uos ipsos perdere uultis.

XVIIII NEMESIACIS VANIS Non ignominium est uirum seduci prudentem Et colere talem aut Dianam dicere lignum ?

6 uentum est ad summum] cf. I 42, 47 ; Verg. Aen. 12, 803 * deficit numen] cf. 18, 12 8 auctot huius sceleris] cf. c. adu. Marc. 4, 51 9 false prophetans] CE Iro 13 11 erumpebat ... uocis] cf. Verg. Aen. 3, 246 ; 11, 577 ; Iuuenc. 4» 366 quasi mente mutata] cf. Verg. Aen. 4, 595 13 numina falsa] cf. c. adu.

Marc. 1, 13 ecl. 9, 57

18 cf. Lucian. dea Syra 33.36

19 nunc et ipse silet] cf. Verg.

20 o nimium stulti] cf. I 7, 9

6 sumum C auro Brew defecit edd ut C aut r » Dur Bre» uel Db 8 eudem C 9 seducit r? » seducunt C r! seduxit Db falsa Ld — 10 modo retacuit DP praef. XXII modere tacuit C, cf. E. Lófstedz, Peregrin. 259 reticuit edd 11 erumpebantr Oej] ^ uocesr Oeb/ uenis L4. 12 ligni] linguam Mobrzann i3sintr» numina r » Db nomina C i4pdigio C — quotr Ld Db 13 sq. falsa. ex eo prodigio, quod perdidit, propheta oblitus est zm/erpunxi falsa, ... ptopheta. ed. 15 es iste C 16 dei Hanss adeo r » fictar v 17 auditia corum C nomina C 18 gestabantur scripsi gestabuntur C gestabant rr gestabatur Hanss Db —— aliut (sic /) C, cf. Ma? 11 Ma* 189 aruit r v aluit Db — 19 nunc] nam 7r»

20 o nimium DP omnium C omnino r v omnia Hanss

Oo ni-

mium stulti szrpzc. Db stulti oz. C Db i.7. omnia nouistis Hanss omnino ; r v sed] sedulo Db fos; petdere £res Ji/Zerae eras. C dementes perdere Pra I deperdere L4 XVIIII, 1 uirum] Virbium L4 Virium Révay 2 taleam Db, sed cf. I 14, 6 tales adorare tabellas aut edd au C

16

COMMODIANI Mane ebrio, crudo, perituro creditis uno,

Ex arte qui fincte loquitur, quod illi uidetur ; ; Se uere deum agit, sibi uiscera poscit. Incopriat ciues unus detestabilis omnes Adplicuitque sibi similis collegio facto, Cum quibus historiam fingit, ut deum adornet. Ipse sibi nescit diuinare, ceteris audet. 1o Succollat, quando libet, eum, et quando, deponit ;

Vertitur a se rotans cum ligno bifurci, Ac si putes illum adflatum numine ligni. Non deos uos colitis, quos isti false prophetant : Ipsos sacerdotes colitis in uano timentes. 15 Sed si corde uiges, fuge iam sacraria mortis.

XX TITANES Titanes uobis tutanos dicitis esse ; Ita Mutas, Tacitas sub culmine uestro rogatis, Tot Lares aediculis, simulacra facta titano ! Adoratis enim stulti malo leto defunctos,

; Non legem ipsorum legentes ; non ipsi loquuntur, Et deos audetis eramine dicere fusos ? Solueretis eos magis in uascula uobis.

XVIIII, 10 cf. Lucian. dea Syra 36 12 adflatum numine ligni] cf. Verg. Aen. 6, 50 13 false prophetant] cf. I 18, 9 15 sacratia mortis] cf. Verg. Aen. 12, 199 XX, 4 cf. Min. Fel. Octau. 22, 1 6 cf. "Tert. apol. 12, 2.4 ; Min. Fel. Octau. 24577 eramine fusos] cf. 750 4 cf. Athenag. suppl. 26

3periuro LZ . 4atrte]antro L4 fictev quid r B seuere edd deum L4, cf. Ma? 62 dum C r Oeb/ diuinum Hass diuinum dum D» pascit r v Db, sed cf. I 17, 10 sqq. 25, 7 6 incoptiat ed7 incopiat C 4 simili r » 8 adotnat Ld . 9ipsaOeb 10 eum] deum OeH/ in comment. deponet C 11 a se C r Oebl ac se Oebl in comment. a. sese Hartel Db, nusquam tamen in instructionibus utitur Conmmodianus bac forma, ter tantum in carmine : 110.488.549 ; asse (— axe) Ld a se sonans totans Zucker col]. Verg. /Aen. 6, 50 12 numine edd nomine C 13 ipsi rv

à XX, 1 titanis C tutanos Rzg Oe// Titanias Ld 2 ita Mutas Db aut mutas C immites r L7 immotas Oe// immagines »e/ idolas Hav tacitos r Oeb/ uesttos (s eras.) C 8 tot ex tol C simul acta C ficta r Oeb] titano C (— mrrávov — calce ue/ gypso) Titano ed4 4 defunctos r v Db defuncti C ? solueritis f »

INSTRVCTIONVM LIB. I, xviiii-xxii

I7

XXI MONTESIANIS

Monteses deos dicitis, dominentur in aruo, Obscurati malo aliena mente iurantes.

VT

Nam si purus animus et mens serena maneret,

PL

Tu tibi de illis ipsi disputare deberes.

217

; Excordaris homo, si putas, ut isti te saluent Seu regant, seu minuant, nisi quod tu fani decurris.

Iustitiam legis quaere magis quam illa ; salutis Auxilium portat et fieri dicit aeternum. Nam quicquid in uano sequeris, per tempora gaudes, 1o In breui laetaris et postmodum plangis in imis : Subtrahe te illis, si uis resurgere Christo.

XXII HEBETVDO SAECVLI Heu doleo, ciues, sic uos hebetari de mundo ! Excurrit alius ad sortis, aues aspicit alter,

Belantum cruore fuso malus inspicit alter Et cupit audire responsa bona crudelis, ; Tot duces et reges ubi sunt consulti de uita. Vel portenta sua scisse quo profuit illi ?

V 28

Di4s»cite quaeso bonum, ciues, simulacra cauete:

Omnipotentis enim in legem quaerite cuncti.

Sic ipsi conplacuit domino dominorum in altis, 1o Ad probationem nostram daemones in mundo uag«ar»i. XXI, 1 Ou. fast. 5, 315 sq. ; Verg. Aen. 2, 527 ; Iuuenc. 5, 603 XXII, 5 cf. Min. Fel. Octau. 26, 2-6 9 cf. 185.559

XXI, 1 montes esse deos OeJ/ zn cozzzent. Hanss ymontes et deos r dominentut r v» Db ef. 17, 8 nominentur C dominantes Hans: — aruo r! auto C edd 2 obseruatis male r! ijuuantes 7? y curantes zza/;? Db 8 menseraena C manerent Oe] — B ipsir v saluant r! Ld 6 nisi quid Db siquid rv sani fU decuttis DP decutrus C requiris r » 7? quam oz. r? Oc] nam Ld. 8 portat r » Db porta C 9 quidquid L4Z quod r Dav Oeb] — in uanis r Ld inanes DavOebh| | tempC gaudetr — 1i0lactatisr! | pmodumCef.111,3 in imis edd iminis C 11 si uis] riuis C XXII, 1 hebetati r » Db habetate C

2 excuttit r v Db excuttet

C

sottes

ry 3 belantum Db cf. ThLL 2, 1709, 1 s4g. bellantum C balantum rv» ——manus rvmanes Dav elicit Da» — 4uana credulus r Oe// ; pos? crudelis grauifer inferjunx. edd, ego post uersum 5 6 quid r Og] illi C (sz. crudeli) illis ed — * discite ed dicite C cauete (c 5.7.) C 8 lege r? Oe] 10 nostram 4e. in indice s.v. probatio DP uagati edd uagi C

18

COMMODIANI

Et tamen ex alia parte mandata praemisit, Caelestis fieri qui relinquant aras eorum. Vnde non hoc curo disputari paruo libello : Lex docet in medio ; oror consulete pro uobis ! 15 In duas intrastis uias : condiscite rectam.

PL 218

XXIII DE VBIQVE PARATIS Dum

uentri seruis, innocentem

esse te dicis,

Et quasi communis facis te ubique paratum. Vae tibi, stulte homo, mortem circumspicis ipse, Barbaro de more sine lege uiuere quaeris : ; Ipse tibi figis asciam in crure de uerbo. Qui simplicem fingis, simpliciter uiue cum isto. Viuere te credis, dum uentrem cupis implere. Exiguus tua in domo resedes, praue,

Paratus ad epulas, et refugis cenae praecepta. ro Aut quia discredis Deum iudicare defunctos, Rectorem caeli facis te tu forte pro illo ? Aspicis ad uentrem, quasi tu sis prouidus illi. Tu modo profanus, modo sanctus esse uideris. In supplicem prodis Dei sub aspectu, tyranne. 15 Senties in fatis, cuias modo legem inanis.

13 paruo libello] II 55, 25 14 lex docet] I 29, 14 15 cf. 699 ;Hierem. 21, 8 ; Prou. 12, 28 ; otac. Graec. apud Diodor. 7, 14. Euseb. praep. eu. 5, 28 ; Hermae Pastor 6, 2, 1 ; Didache 1 ; Barnab. ep. 18 SCXTII, 4 uiuere quaeris] c£. 177, 19:275 95 11411, 07:12, 410-10: 415/51525 5 cf. Petron. 74, 16 ; Otto, Sprichwótter 99 crure de uerbo] cf. 232 9 Dei praecepta] cf. 331.438 11 cf. I 29, 8

11 mandata edd manda C mandato (— pactione) promisit »;a/i? Db col]. 763.788 12 relinquunt r ? 13 curo edd cato C disputare Db, sed cf. Lófstedt, Peregr. 216 — patuu C 14 oror C cf. Lófstedt in Eranos LX 2 ; Peregr. 215 ciet r Oeb/ uos Ld Db ergo Hanss consulite r y Hanss 15 condicite r tectam r » Db rectum C, sed cf. 699 elige quam uis XXIII, 1 dicis ed dices C 3 mortem ed montem C 5 tibi figis asciam Db tibitibi ficis asciam C tibi hymnificas etiam r tibi hymnifica etiam Oe// tibi inimicus etiam L4 tibi asciam infligis Hass — in crure] in cinere r Oe// impingere Ld — de 4e]. Ld ^ 6 uiue L4 Db in indice s. v. simplex, cf. Ma? 49 uiuo C D» i. £. uino Dur * te edd de C $8 tua] tyranni DP ex Leidensi tuta. Vern resides D» residere r v Hanss Vern 9 refugis cenae serzpsi Ma? 48 sq. refugiscete C r v refugiscens e refugire L4 praef. refugis Dei Db refugis sequi Hamsr 10 aut quiad C 11 tu forte scripsi, cf. Ma? 29 tu prote C inepte r » tute (for/asse tupte) DP; cf. 1 29, 8 13 modo (z/Zerum) edd modus C 14 dei oz. Ld dop Harte] Hanss tyranni edd — 156 leges Hanss Db, cf. Ma? 11 iuuatis 7 Oeb]

V 30

PL 219

INSTRVCTIONVM LIBI I, xxii-xxiiii

I9

XXIIII INTER VTRVMQVE VIVENTIBVS Inter utrumque putans dubie uiuendo carere Nudatus

a lege, decrepitus luxu praecedis.

Tot, uane, (luxurias» prospicis ;quid quaeris iniqua? Et quidquid egistis, istinc remanere defuncto ; Respicite! Stulte, non eras, et ecce uideris!

Vnde processisti nescis nec unde nutriris. Tu Deum excelsum fugis tuae uitae benignum Rectoremque tuum, qui te magis uiuere uelit ; Vertis te in faciem et dorsum Deo remittis,

10 Mergis te in tenebris, dum putas te in lucem morari. Quid in sinagoga decurris saepe bifarius ? Vt tibi misericors fiat, quem denegas ultro ? Exis inde foris, iterum tu fana requiris ;

Vis inter utrumque uiuere, sed inde peribis. 15 Insuper et dicis : ,Quis est, qui a morte reuenit Vt credamus ei, quoniam ibi poenas aguntur ?' Ea non sunt sic, ut tu putas esse, maligne!

Nam illique prodest post funera, recte qui uixit, Tu tamen mox moreris, duceris in loco maligno ; 20 In Christo credentes autem in loco benigno, Blanditurque quibus haeret amoenitas illa. Vos autem dubios uiuos sine corpore poena Suscitat in faciem tortoris sero clamare. XXIIII, 1 cf. I 16, 4; Verg. Aen. 3, 685 ; Ou. met. 2, 140; 8, 13.206 B cf. Tert. apol. 48, 7 ; c. adu. Marc. 1, 95 9 uertis te in faciem] cf. Verg. Aen. 12, 891 ; Ou. met. 1, 160 12 ut tibi misericors] cf. II 4, 3 13 tu fana requitis] cf. Verg. Aen. 2, 506 15 cf. Sap. 2, 1; Luc. 16, 51 ; Iustin. apol. 1, 19, 5 ; Theophil. ad Autol. 1, 15 17? ea non sunt sic] cf. I 26, 28 23 sero declamat] cf. 784; I 29, 19

XXIII, 1 putans r Oe2/ Db putaui C Dur putas Ld — cauete edd, sed cf. Ma? Tira: 2 praecedis r presedis C procedis Dav Oeb/ praesenti Ld — 3 tot uane luxutias serZpsi tot uane C tot uanitates Hanss tot uana uane Db quid prospicis, quaetis lera quid ? quaeris iniqua ! D» 4 egisti r Oe] Dur — defunctos L4 defunctum Dor b respice te Dur tespice tu r Oe] — etom. Ld 6 procesisti C $ uellis C uellet eZZ uelit dubitanter Db i0tenebrasr eb] ^ lucem ex leem C! ]uce edd. 11 bifarios C ad pharisaeos r 13 exsis C 15 reuenit serípsi, cf. Ma? 57 redemit C rediuit D» 16 poenae edd, sed cf. 699 et indicem s.v. accusatiuus 17 ea] eia r v Oeb7 sunt sic ut DP si/// cut ex suntcut C sic ut r!

Oeblsiait Ld ^ tuom.r?Oeb|

maligno? Ld

18ile L4

^ que(namque

cum tnesi) seripsi, cf. Ma? 73 qui C Ld Db om. r Oeb] post]pP C prodest] pro deo est L4 qui] que C ptodest, post ... uixit ? D£ post funera reuiuiscet Hanss 19 motiens r » 22 dubios serzpsi cf. v. 1 dubiis C r Oc£/ dubii L4 Dur dabitis Db uiui Db in uos r Ld Dur intus Oel] poenas ; Db om. Ld 23 fatiem C fratrem r v seto seripsi coll. 784 ; I 29, 18 cf. Ma? 34 sq. otdo C edd ardor Dur surdi Brakz ; an tottoti sutdo ?

20

COMMODIANI

XXV QVI TIMENT ET NON CREDENT Quamdiu, stulte homo, Christum cognoscere non uis ? Vitas agrum pinguem et stereli semina 1actas. In silua manere

quaeris, ubi latro moratur.

V 32

PL 220

Tu dicis ,Et ego Dei sum' et foras oberras. ; Ingredere iam nunc totiens inuitatus in aula : Matura iam messis, tempus totidemque paratum, Ecce modo mete ; quodsi non, te paenitet inde. Nunc, si non habes, collige ; uindemia uenit ;

Tempus adest uitae credenti tempore mortis. 1o Est Dei lex prima fundamentum posterae legis, Teque designabat, crederes in lege secunda ; Nec minus et ipsos et ex ipsa sibi prudentes ; Obstupe iam factus ora tu credere Christo, Nam testamentum uetus de isto proclamat. 15 Credere nun(c) opus est, tantum in isto defunctum Resurgere posse (et? uiuere tempore toto.

Ergo si quis ea discredis esse futura, Dummodo

uincetur reus in morte secunda,

Euentura canam paucis in isto libello ; zo Nam cognosci potest, ubi sit spes uitae ponenda. Tamen uos adhortor quantocius credere Christo. XXV, inscr. cf. Deuteton. 28, 66 36, 14 11 in lege secunda] cf. I 55, 31 13 credere Christo] u. 21 16 18 in motte secunda] cf. Apoc. 2, 11 ; ubi sit spes uitae ponenda] 58 ; cf. Tit.

1 Christum cognoscere non uis] cf. I 18.58, 5 12 nec minus et] I 42 (II 1) tempore toto] I 26, 4; 44 (II 3), 7 ; 885 20, 14; instt. I 45 (II 4), 11; 748 20 1, 2; 3, 7 21 credere Christo] u. 13

XXV, inser. credunt L4, sed cf. initium v. 19 ; I 19, 9 — 1agnosceter Oe]. 2 acrum pingem C sterili eZZ cf. Ma? 5. B totiesrv — aulam r Oeb] — 6 messis edd messes C — 4 quotsi C quid ? r Oel] paenitet ? r Oe? 8non] manus Hanss uenit]juina Rv — 9abestOeP/ credenti scripsi, Ma 49 sg. credendi ex credendo C? edd ; ef. Cypr. ad Demetr. 25 (370, 10 sq. H)tu sub ipso licet exitu et uitae temporalis occasu pro delictis toges..., uenia confitenti datur et credenti indulgentia salutaris de diuina pietate conceditur et ad immortalitatem sub ipsa morte transitur. 10 prostere C 11te quidem r Oel/ te cui Ld designabas ? L.d crederes Jeripsi coll. 1 27, 11 putas post funera non sis, cf. Ma? 49 credetis C I4 Dzr crediturum r Oe// crede sis Db 12 minos C minaer v» et ipsos (57. Iudaeos) ex ipsa (se. lege) sibi serzpsz, cf. Ma? 49 ex ipsos et ex ipsas ibi C corruptelae signum posuit Db ex ipso sed ex ipsa tibi r » Dzr prudenter Dzr potentes r v 13 fatus C ora tu] iura te r Oe// 14 ilor» X15 nun C enim r v defunctum scripsi Db cunctanter defuncto C, cf.. Ma? 50 16 et add. Ld Db om. C 17 discredis serpsi cf. II 34, 4 discretis C discredit DP 19 euentura canam r Oeb/ Hanss Db euenter enim C uentura canam L4 20 uitae ante r v 21 adortor C

V 33

INSTRVCTIONVM LIB. I, xxv-xxvi

2i

XXVI REPVGNANTIBVS

ADVERSVS

LEGEM

CHRISTI

DEI

VIVI

Respuis, infelix, bonum disciplinae caelestis Et ruis in mortem, dum uis sine freno uagari. Perdunt te luxuriae et breuia gaudia mundi, Vnde sub inferno cruciaberis tempore toto. 5 Gaudia sunt uana, quibus oblectaris inepte.

Non illa te reddunt hominem fuisse defunctum. Anni te non possunt iam triginta reddere doctum ? Nescius si primum errasti, respice canum. Tu putas nunc uitam isti te perfrui laetum ? 1o Iniurias, lites ibi sunt et damna diurnum, Bella uel infanda, fraudes, cum sanguine furta,

Vlceribus corpus uexatur gemiturque, ploratur, Seu luis inuadit aut longo morbo teneris, Aut natis orbaris, aut perdita coniugula defles ; 15; Destruitur totum, ruunt dignitatis ab alto;

Vreris pauperie dupliciter certe si languis : Et dicis uitam, ubi uitrea uita moraris ?

Respice iam tandem hoc tempus inritum esse ; Sed in futuro tibi spes est sine dolo uiuendi. 20 Viuere uoleba(n»t utique paruoli rapti, Sed uita priuati iuuenes senescere forte,

XXVI, 1 disciplina caelestis] 220 2 et ruis in mortem] 150 8 breui gaudia uitae] cf. Iuuenc. 4, 32 4 tempore toto] cf. ad I 25, 16 11 bella uel infanda] cf. Verg. Aen. 12, 804 15 ruunt dignitates ab alto] cf. c. adu. Marc. 3, 158 17 uita moraris] II 19, 1o 21 sed uita priuati] cf. II 5, 1o

XXVI, inser. DEI VIVI oz. C, cf. capitulationem p. 35 2 uacati C 3 perduntteedd perdunte C — luxotia C ef. ad. I 17, 7 4 sub in inferno crutiabetis c temp C cf. I 43 (II, 2), 5 ; II 14, 8 B oblectaris, DD 6 hominem] omnem malit Db coll. Hor. c. 3, 83, 6 non omnis moriar — 8 nestius C 9 nunc ex nec C! isticr Oel] teom.rv latum Claetamr» 10iniuriae DP lites]inter ? fy

etom.rv

diurnum] tuorum r Oe/7

11 infanda L4 Db infunda C in-

fandas r Oeb] — 12 uexatot C 13 lues 7! leues 7? leuis Dav Ocb] — 14 natis r v noctis C coniugula(per synecdocben legendum) scripsi, an coniugale ? coniugule C coniuge ed ^ 15 destruitur DP deseruitur C deseritur r Oeb/ desaeuitur Ld Dur heu ruunt r v» dignitates ed 16 uteris C uitiis r Oc// breues Ld . langues Oeb/ Ld Db 17 uita] unda DP praef. XXI coll. Verg. Aen. 7, 759 uittea te Fucinus unda, sed cf. Ma? 74 motalis LZ mortalis r Oc] — 18inritum r v Db intuitum C Dor 19 dolote Dav dolio Oe 20 uolebant r » Dur uolebat C DP utique] in uitia Harz.ss patet patuoli Db 21 sed uita ex sed si ita C! sunt | uita v iuuenis DP senescete r v esse nescire C et senescere Db, cf. Ma? 74

22

COMMODIANI

Lautities diues perfrui quia ipse parabat ; Et tamen inuiti reli(n»quimus omnia mundo. Gens et ego fui peruersa mente moratus 2; Et uitam istius saeculi coram esse putabam Mortemque similiter sicut uos iudicabam

V 55

adesse,

Cum semel exisset animus, perisse defunctum. Haec autem sic non sunt ; sed conditor orbis et auctor

Requisiuit enim fratrem a fratre peremptum : 3o Impie, dic, inquit, ubinam frater ? —

Ille negauit.

Sanguis enim fratris ad me perclamauit in altum. Torqueris, uideo, ubi nil sentire putabas, Ile autem uiuet et loca dextera tenet,

Delicias fruitur, quas tu perdidisti, nefande ! 5; Et cum renouasti saeculum, et ille praegressus Iam 4in»mortalis erit; nam tu sub tartara planges. Viuet certe Deus, qui defunctos uiuere fecit

Innocuisque bonis ut reddat praemia digna, Vesanis autem et impiis tartara saeua. 4o Incipe sentire iudicia Dei, seducte ! XXVII STVLTE, NON PERMORERIS DEO Stulte, non permoreris nec mortuus effugis actus,

Tu licet disponas nihil te sentire defuncto. Vinceris, insipiens : uiuit Deus conditor orbis,

23 et tamen inuiti] cf. I 34, 5 24 gens ... moratus] cf. I 2, 5 mente motatus] cf. 1 28, 4 28 haec autem sic non sunt] cf. I 24, 17 sed conditor orbis et auctor] II 26 (30), 6 ; c. adu. Marc. 4, 24 29 sqq. Gen. 4, 9, 1o 38 reddat praemia digna] cf. Iuuenc. 3, 558

XXVII, insct.] cf. 752

8 conditor orbis] 358 ;c. adu. Matc. 2, 59

22 lautitias Db, sed «f. mundities ; laetitias I.4 laetificos Oe//

diues] dies Oc/

diu LZ perfruique ipsi parabant r v perfr. qui ipse parabat Hanss 23 relinquimus D7 reliquimus C reponimus r » 24 gens ! Oe// 25 coram C uetam r Oeb] Db caram L4, sed cf. Ma? 35 26 sicut Db sic C 24 animus C animum edd, post animus inferpunxi, post exisset edd petisse (sc/. me) edd, sed cf. Ma? 56

30 diced dico C Dur ^ ubiftater Vern 31 proclamauit ed, cf. Lófsz. Peregr. 124 sq. 32 uideo oz. L4 tu ideo zai? Db Dur 33 uiuiteg7 ^ 34 delitias C 35 renouastis D? reuocastirv —— 36 iam inmortalis suspicatur Db iam mortalis C immortalis (oz. iam) edd ^ 39 uiuitedd ^ 38 reddat edd teddas C 39 uesanis edd uersatis C XXVII, 2 sentitet C defunctum eZd, cf. Ma? 50 8 incipiens C uiuet Huwem

V 36

INSTRVCTIONVM LIB. I, xxvi-xxviii

23

Legitima cuius clamat ualere defuncto. ; Tu autem dum praeceps sine Deo uiuere quaeris, Extinctum in fatis iudicas aut fatale credis. Non ita disposuit, ut tu putas, Deus aeternus,

Obliuitos esse mortuos de gesto priore. Nunc nobis imperita fecit receptacula mortis,

1o Post cineres autem nostros uidebimus illa. Erue te, stulte, qui putas, post funera non sis. Rectorem dominumque tuum nihil posse fecisti. Mors autem in uacuum

non est, si corde retractes.

Optandum noscas, nam sero senties illum. 15 Rector eras carnis, non te certe caro regebat ;

Exemptus ab illa reconditur illa tuorum. Recte mortalis homo separatur a carne. Idcirco nec poterint oculi mortales aequare, Sic habet abyssus noster de Dei secreta. 20 Da. nunc ergo Deo, fragilis dum moreris, honorem,

Et crede, quod Christus uiuum te de mortuo reddit. Omnipotenti laudes in ecclesia reddere debes.

XXVIII IVSTI RESVRGVNT Iustitia et bonitas, pax et patientia uera Viuere post fata faciunt et quaeri de actu :

4 legitima cuius] I 5, 5 b uiuete quaeris] I 7, 19; 23, 45; 11 11, 75; 19, 15 ; 525 6 cf. Min. Fel. Octau. 34, 12 8 de gesto priore] cf. c. adu. Matc. 2, 16 9 sqa ce 1:60t4279 5 Gic? Tusc. 5, 117, 10 post cineres autem] Ou. met. 8, 539 16 reconditur illa tuorum] cf. Ou. met. 4, 146 18 idcirco nec poterint] 115

19 de Dei secreta] cf. I 29, 11 ; 502.774 XXVIII, 1 cf. Gal. 5, 22

4 clamatur DP clamant r? v

defunctos r! Oe/] defunctum Hem

6 iudicati

aut scripsi ut C et r Ocb] Hanss tu Db fatale r v futale C futile Hanss Db Dur . S obliuitos eZ obliuitor C — 9 nobis C non Ld — impetita suspic. Db Dur imperzitas C impetitans r Oeb/ imperitus L4 10 post cineres edd presineres C per cin. Dar illum LZ . 11etruete]exuere r OeÀ/, cf. I 34, 6 ezuete L4 post] P C perr»v Dur — utnonsisr Oel 12nir» 14optandC 16 esabilla LZ ^ tu hotsum r Oel] 17? separatus C 18 non poterunt r Oeb/ aequate serzpsi (scl. illa 4. 10) equati C r Ld Db Dur caecati Oeb/ ; post aequare inter punxi 19 habet C cf. Ma? 80 ; ThLL 6, 3, 2462, 4 sqq. abysus C secreto r v post aequati (18) e£ pos? noster (19) parentbesis signum posuit Db 20 motatis Pifra I 21 reddet r Oel XXVIII, 2 p facta C per facta Dur quaeti scripsi qri C queri Db et curar v

V5]

24

COMMODIANI Subdola mens autem, (in»noxia, perfida, praua

V 38

Tollit se in parte et fera mente moratur. ; Impie, nunc audi, qui (uis? malefacta lucrari : Respice terrenos iudices, in corpore qui nunc Excruciant poenis diros : aut ferro parantur Supplicia meritis aut longo carcere flere. Vltime tu speras Deum inridere caelestem 19 Rectoremque poli, per quem sunt omnia facta ? Grassaris, insanis, detractas nunc et Dei nomen

?

Vnde non effugies, poenam post fata qui ponet. Nunc uolo sis cautus, ne uenias ignis in aestu. Trade te iam Christo, ut te benefacta sequantur.

PE 225

XXVIIII DIVITI INCREDVLO MALO Differ(r»is, diues, nimium tua cuncta uidendo, Insatiabiliter quibus adhuc adicere quaeris. Viuere post ista, dicis, non spero defunctus.

Ingrate summo Deo, qui sic Deum iudicas esse, ; Te qui nesciente protulit, deinde nutriuit ;

Ipse prata tua, gubernat uineas ipse, Ipse greges pecorum et quicquid possides ipse, Nec istis adtendistis. Aut tu regis omnia forte ? Caelum hoc et terram et maria salsa qui fecit,

XXVIII, 5$ malefacta lucratis] Caton. dist. 2, 8, 18 10 per quem sunt omnia facta] c. adu. Marc. 4, 32 12 unde non effugies] I 37, 2 ; I1 2, 8 ; Ou. met. 4, 371 14 Apoc. 14, 13 ut te benefacta sequantur] Caton. dist.

1::10).2

XXVIIII, 8 cf. I 25, 11

9 Ps. 145, 6; Apoc. ro, 6 ; 14, 7 saepius

8 gens L4 Db Dur, sed cf. II 3, 18 mens patiens fueris innoxia — ualde noxia seripsi ef. Lófst. Beitr. 117? sqq. Ma? 80 ; noxiosa Hanss Db — 4partesrv — mente] morte r?Oeb] B quid Oeb/ — uis add. Thielzann Havet, Manuel critique verbale, Paris 1911, 66 Dur ; om. C lacunam indicau. Db pez r Oeb] in susp. Db. — lucrari Thielmann kHavet telestichi causa, eadem de causa lucrasti Cb. Cozite, rev. de. philol. 1887, 45 lucratis C parantur(sic/)C ^ 100mnaC 12 non edd nom C poenas ry post fata qui DP p factamq' C per factaque r » Dur 13 cautus edZ autus C aestum r Oel XXVIII, 1 differris LZ n praef. Db Dur diffetes C r v 2 adicere serzpsz, Ma? 14 adarare C adhaerere r v Dur adgerete Db 8 post edd p C dices L4 5 nescientem Da» v DD, sed «f. II 19, 7 et deinde za/;; Db 6 prata tua r Oeb/ Db paratua C patat tua Dzr pats tua Ld *? gregem r Ocb] — 8adtendis r Oc Hanssen Db adtendisti Ld Dur

V 39

INSTRVCTIONVM

LIB. I, xxviii-xxx

25

10 Reddere decreuit nos ipsos in aureo saeclo, Et modo si credis, uiuitur in Dei secreta. Disce Deum, stulte, qui uult te inmortalem

adesse,

Vt gratias illi referas in agone perennis. Lex docet ipsius, sed quia uagari tu quaeris, 15 Omnia discredis et inde in tartara ibis :

Mox animam reddis, duceris quo te paenitet esse. At luitur ibi poena spiritalis aeterna ; Lugia sunt semper, nec permoreris in illa Omnipotentem Deum iam tunc ibi sero proclamans. XXX

V 40

DIVITES HVMILES ESTOTE Disce, moriture, bonum ostendere cunctis.

In medio populi quid te facis alterum esse ? Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis ;

Impie tractas, cum ipso corpore sitis ; Tu super diuitias, nimium te tollis in altum Et (fe»stiua ducis nec respicis pauperes ultro Subditos nunc uobis, nec parentes pascitis ipsos. Heu miseri! fugiant longius mediocres a uobis. Vixit et extinxit pauper' ebriace clames.

PL 224

10 Mox furiis ageris, cum pereas ipse, Carybdis. Indisciplinati sicut (pecora) diuites estis :

10 aureo saeclo] I 24, 18 ; 672 ; cf. Verg. Aen. 6, 792 sq. 11 in dei secreta] I7,19; 502.774 18 nec permotetis in illa] cf. I 27 inscr. —19 sero proclamans] cf. 734 ; I 24, 23 XXX, 31375 B cf. 27 sq. 6.9 cf. Sap. 2, 7.9 8 heu miseti] cf. 2, 28, 9 ; 1009 ; Verg. Aen. 2, 738 ; c. adu. Marc. 1, 114 10 mox futiis ageris] cf. Verg. Aen. 12, 668 11 indisciplinati] 752

10 nos edd non C Dur saeclo ? Dar 11 sicreddis C — secreto r? Oe 12 uulte (inm.) C 13 refferas C perennes edd perenni Db in indice p. 198 a f. v. agon 15 tartara scripsi cf. I 26, 36.39 tattatas C tartaros edd Db 17 adluitur C abluitur L4 Dzr ac luitur DP 18 permotieris DD, sed cf. I 27 inser. 1 19 nunc r Da» Oe]

XXX,1 bonum te r Oel]

2teeddde C . fatis OeB] in comment.

tractas znferpunxi, bos? corpote Db B super] semper r » stifam C typhum r Oe// diuum L4 stiuam $774 coll. Lucr.

4 post

6 festiua serzpss 9, 62 stipamen

suspic. Db coll. II 5, 19 9 pascites C 9 extincxit C extinxi r? exiuit Oe ebtiace scripsi Ma? 35 sq. ebreica C szgnum corruptelae add. Db Ebtaea r! EVREKA. 7? Oeb/ ebtiacus L4 ebriaca Dzr saeculi La Croze clamet r! clamat r? Oeb] amote La Croxe clamas L4 (qui in praef. legi uult pauper Abrahae amor) Dur 11 indiscipulinati I.4 sicut pecora serzpsi co//. 753 sicut C sic uos r OcD/ sic L4 sic utique Hanss sicut bestei su«pic. Db sicut equi Brakzz

26

COMMODIANI Legem datis istis, nam uobis parcitis ipsis. Exuite, diuites, tantis malis Deo peruersos,

Subueniat utique tibi, qui nunc operati si forte. 1; Estote communes

minimis, dum tempus habetis ;

V 41

Sicut ulmus amat uitem, sic ipsi pusillos. Terribilem legem malis bonis atque benigna(m) Obserua nunc sterelis, subditus in prosperis esto ;

Tollite corda.fraudis, diuites, et sumite pacis. 20 Expiate malum uestrum benefactis a Summo.

XXXI IVDICIBVS Intuite dicta Salominis, iudices omnes,

Vno uerbo suo qualiter uos ille detractat : Dona quam et xenia corrumpunt iudices omnes ! Inde ,nimis', sequit(ur?, ,datorem semper amatis', ; Cum quaerit(ur5, causa uictoriam tollit iniqua. Innocens hic ego sum, nec uos incuso pusillus,

Blasphemium tollat Salomon, qui (clamat) aperte. ,Vobis autem Deus est uenter et praemia iura.' Suggerit hoc Paulus apostolus, non ego pulex.

15 cf. II 18, 11 dum tempus habetis] cf. c. adu. Marc. 5, Hermae pastot, sim. 2, 6, 4 17 terribilem legem] I 36, 12 ]9552574 20 expiate malum] cf. II 2, 4

150 15 sq. cf. 19 tollite corda]

XXXI, 3 Sirac. 20, 31 ; cf. Exod. 25, 8 ; Deut. 16, 19 4 cf. Prou. 19, 6; Bsar1825 5 cf. Prou. 22, 9 hic ego sum] cf. Ou. trist. 5, 105,39. $8 Phil. 5, 19. 9 cf. 1 Reg. 24, 15 ; 26, 20

12 istis non uobis paratis r v 13 exuite szrip5i exuete C exue te r v Hanss DL, cf. Ma? 50 diuitis L4 diues r Oel Hanss Db peruetsos scripsi peruersus C reuersus I2 Hanss Db 14 utique C que Hanss Db, de caesura cf. praef. X V. C quod r Oeb/ Db quid Ld —— operati(sic /) C (sc. estis) operasti r Oeb/ Db operisti L4, cf. Ma? 18 15 estote comes r v 17 bonis aeque r v benignam r benigna C 18 subditus DP subtitis C subtutus r Oel/ sub totis L4 20 expiate DP expectate C Id et spectate r Oeb] Dur benefactis Lid Db bencfacitis C benefacitis ? r Oc] — asumo C absumi Hanss adsum r Oeb/ ac sacris Lid usurum L4 in praef. XXXI, 2 detrectat r! 8 et supra lin. C exenia C omnes C inde r 7

4 inde nimis sequitur scripsi, cf. Ma? 28 inde mussequit C inde ius sequitur r Oel/

inde mussitatur L4 idem : uos sequitur Db b cum quaeritur D» cum qtit C cumque etit r Oeb/ cum qua etit Ld uictoriam t. iniqua r? uictoria t. iniqua C uictoria t. iniquam r! » 6sicrv pusillus r Oe7/ DP pusillos C L4 4 tollit r? Oebl Salamon C qui clamat aperte DP qui aperte C quia aperte r Oe// quodaperte Ld — 9suggeret C ergo Ld . pulix C duplex r OeA/ iudex L4.

V 42

INSTRVCTIONVM

LIB. I, xxx-xxxiii

27

XXXII SIBI PLACENTIBVS Si locus aut tempus fauet aut persona prouenit, Iudex esto tuus. Quod nunc extolleris inde ? Blasphema(s», indocilis : de cuius praestantia uiuis, In fragilitate tanta non respicis umquam. ; Per gradu(m) et lucra auidus fortunae praesumis,

Lex tibi non ulla est, nec te in prosperitate dignoscis. Auro licet cenes cum turba choraulica semper, Cruciarium Dominum si non adorasti, peristi. Et locus et tempus et persona tibi donatur, 10 Nunc si tamen credis ; sin autem, pro eo timebis.

Tempera te Christo et ceruicem illi depone : Isti honor remanet et tota fiducia rerum. Blanditur quando tibi tempus nunc, cautior esto, Vltima fatorum non prouidens, quae te oportet. 1; Sine Christo nec uixisse te conpotis unquam.

XXXIII GENTILIBVS Gens sine pastore ferox iam noli uagare. Et ego, qui moneo, idem fui nescius errans.

Nunc ideo Domini figuram sumite uestri, Tollite corda fera et exasperate seorsum : XXXII, inscr. cf. 2 Petr. 2, 10 2-c£, Cat. dist. I, 14, I 4 non tespicis unquam] cf. 24 sq. 4 cf. Esai. 5, 12 12 fiducia terum] cf. Verg. Aen. 9, 188 ; 10, 152 13 cautiot esto] 702 XXXIII, 1 cf. Num. 27, 17; 5 Reg. 22, 17 ; Matth. 9, 56; Marc. 6, 534 3 Rom. r5, 14 ; Gal. 4, 19 4 tollite cotda] I 3o, 19

XXXII, 1 prouexit r Oe// prouehit Brew tuus scripsi Ma? 104 coll. Cat. dist. 1, 14, 1 iudex esto tuus e? Cypr. ad Demetr. 10(357, 23 sq. H)esto et tui iudex ; nouus Cedd | quidegd . 3blasphemasr Oe// Db blasphema C L4 blasphemans Oe£/ in comment. S gtadum Ld Db gradu C gradus r Oeb/. auidusedZauidum C — furtune C 6 non ulla ed non nulla C dinoscis r Ocb] — * cenes (cenis C) cum tutba choraulica C DP censeantur, bacchent aulica r Oef/ censeant turbam choraulicam L4 splendes cum turba choraulica Hanss 8 dominir» 9 doneturL4 X i0ctedis ; Db credis :r» 12 istic C? (c s. 7.) Db ef. I 26, 9 Ma? 55 sq.

honot temanet ed honoremmanet C — 14 quae] q C 15 nec uixisse te seripsi, cf. Ma? 38 sq. nec uisissete C nec reuiuiscere r » nequis surgere Hans; nequis esse uitae Db conpotis] non potes r » conpositus Hanss XXXIII, 1 uagate edd uacare C 2 nestius C 38 sümmite C 4 exasperata r Oeb] Db ; de ui uocis exaspetate priuatiua cf. TbILL. 5, 2, 1187, 19 sqq. sursum r Oel 5

C. C. CXXVII

28

|

COMMODIANI

5; Intrate stabulis, siluestris, ad praesepia tauri, Latronibus tuti sub regis tecta manentes. In silua lupi sunt, ideo refugite sub antro. Bellaris, insanis nec respicis, ubi moraris. Vno crede Deo, ubi mortuus uiuere possis

10 Surgas et in regno, cum sit resurrectio iustis.

:

XXXIIII

ITEM GENTILIBVS IGNARIS Indomita ceruia respuit iugum ferre labori, Tunc iuuat in campis crassis satiare cauliclis. Et tamen inuita domatur utilis aeque Minuiturque ferox esse perinde domata ;

PL 226

; Gens, homo, tu frater, noli pecus esse ferinum,

V 45

Erue te tandem et tecum ipse retracta : Non utique pecus nec besteis, sed homo natus, Tu te ipse doma sapiens et intra sub antra. Idola qui sequeris, nihil nisi uanitas aeui. 10 Leuia uos corda perducunt poenali barathro. Ibi aurum, uestes, argentum ulnis refertis,

Ballatur ibi, dein cantatur pro psalmis amori. Vitam esse putas, ubi ludi, aut prospicis ista : Sortiris, ignare, extincta, aurea quaeris.

15 Inde non effugies pestem, licet ipse diuines.

b cf. Esai. 56, 9 praesepia tauri] Verg. ecl. 7, 39 mortuus uiuere possis] cf. I 35, 21

XXXIIII, 3 et tamen inuita] cf. I 26, 23

5-4 cf.

125,5

9

12 cantatur pro psalmis amori]

cf. II 15, 18 ; Ou. rem. am. 851 ; Cypt. de uirg. 11 (195, 17 H)

b initrate C! a//erum i del. C1 stabulis Oe2/ L4 Db stabilis C stabiles r stabula Dodwell ^ ante ef post siluestris imZerpunxi Siluestri r siluestti Oe5/ Ld uestra Sirmond uestris Révay ad praesepe pastoris r 6 tuti r » toti C tegis seripsi regi C regia edd manentis Oe// 8 uni r Oc// ubi] uti r Oe 10 sit et C et sec/usi XXXIII, 1 iindomita (g/Zeruz i expunctum) Ct cetuix edd, sed ef. LieumannS105 204

iubat C

ferre labori LZ D? terre taboti C, cf. 199 ; ferre laboris r Oeb/

2

satiari edd, sed cf. I 28, 6 ; 26, 8 ; 30, 1, ubi acc. obiecti pronominalis omitti-

?ur . caliglis C coliclis Oe4/ in cozzzent. Lid Db siliquis r OeA/ i.7. S aeque seripsi equae C equa edd 4pinde C proinde Db primum r v» dedomata r v 7 besteus Dzr bestia Ld bestia es r Oe// 8 antra Db col]. I 33, 7 ; 66 azma C rv aula Dur ^ 9 quae Oebj in comment. Ld Db 10 perdunt r Oc] — poenali barathro L4 Db poenaliberatro C praeliberatos r Oc] 11 ulnis refertur r v 12 ballatur Brev bellatur C edd, cf. Würter u. Sachen 9, 123 cantantur Hanss Db amoti scripsi amore C amores Hanzss Db amor r v Vern, cf. Ma? 36 — ludisr Ocb] Dh 15 diuines Db diuinis C diuinus r v

INSTRVCTIONVM LIB. I, xxxiii-xxxv

29

Gratiam, quam misit Dominus in terra legenda(m), Non requiris eam, sed sic quasi besteus errans. Aurea post fata ueniet tibi saecla, si credis recte,

Rursus ut incipias inmortale uiuere semper. 20 Illud quoque datur scire, quod ante fuisti : Subiectum te praebe Deo, qui cuncta gubernat. XXXV DE

LIGNO

VITAE

PL 227 V 46

ET

MORTIS

Adam protoplaustus ut Dei praecepta uitaret, Belias seruator fuit de inuidia plasmae. Contulisset nobis seu boni seu mali quod egit Dux natiuitatis ; morimur idemque per illum,

; Ex diuino ipse ut recedens exsul factus a uerbo. Finitis sex milibus annis inmortales erimus. Gustato pomo ligni mors intrauit in orbem : Hoc ligno mortis quaeramus uitae futurae. In ligno pendit uita ferens poma, praecepta : 10 Kapite nunc ligno uitali poma credentes. Lex a «ligno» data est homini primitiuo timenda,

Mors unde prouenit neglecta lege primordi : Nunc extende manum et sume de ligno uitali. Optima lex Domini sequens de ligno processit ; 15 Perdita lex prima ; gustat, unde licet illi, Qui deos adorat uetitos, mala gaudia uitae.

Respuite gustum ; sufficiet scire quod esset. 19 rursus ut incipias] cf. Verg. Aen. 6, 751; Ciris 381 20 quod ante fuisti] CE Eucr./ 35.518. Ouscttist;24;*10, 28 XXXV,1 dei praecepta uitatet] cf. II 12, 25 4 motimut idemque pet illum] cf. 324 B cf. 214 6 sex milibus annis] cf. II 35, 8; 791 4 Sap. 22 24: Tof. s, 512 8 uitae fututae] 616 16 mala gaudia uitae] cf. 212 ; Verg. Aem. 6, 278/sq:5 Cat; dist. 2; 3,25 45 17, 2

16 legenda C

17 bestius r » Dav

erras Dav v

18 post fata Db P fata C

per fata Ld praefata r Oel] venient r OeZ/ uenis L4 credis recte ser£psi cf. I 23, 1? illique prodest post funeta recte qui uixit ; credis |recte credis C recte credis sec. edd ; cf. praef. XX — 19 recte credis rursus C — ut incipias C et incipies r Oel] XXXV, 1 protoplastus DP protolapsus r v, sed cf. II 13, 4 ; 18, 2 2 Bellias C seruatot (— obseruator) Db seruatur C seruatus L4 tentator r Oeb] Hanss palmae r ? 8 contulit et r Oc// contulitque Hanss boni seu mali r » Db bonis seu malis C 4 nati natiuitatis r itemque DA, sed cf. 324, Ma? 80 B ipse, at rec. Ld ipsest tec. Hanss tecedens sec. Db ; cf. 214: — factus secl. r Oebl, cf. Ma? 80 6 millibus r Oel] — *? pomo ligni Dzr pomi ligno C edd 8 quaeramus] generamur r Oe] ^ uitam futuram Ld :9 pendet r Oel/, sed ef. II 16, 9 10 Kapite L7 Kauete C r capite Dav Oeb] nunc ligno seripsi nunc C nunc inde Hanss Db, eui in mentem uenit nunc nobis uitali seripsi coll. 135,12; 325 uitalia edd — 18 summe C 15illev; de uersu cf. praef. XVI

V 47

30

COMMODIANI Si (ui»uere uultis, reddite uos legi secundae, Templorum cultura(m», daemonum fana uitate.

20 Vertite uos Christo, et eritis Deo sodales. Xancta Dei lex est, qui mortuos uiuere dicit. Ymnum sibi soli Dominus proferre praecepit, Zabolicam legem omnes omnino uitate. *

PL

228

XXXVI DE CRVCISTVLTITIA

De duplici ligno dixi, mors unde processit, Et iterum inde procedere uita(m) frequenter. Crux autem stultitia(m» facit adulterae genti. Rex aeternitatis per crucem diros adumbrat, ; Vt sibi non credant.

V 48

O stulti, morte uiuentes !

Cain iuniorem occisit nequam repertus : Inde Noe subolis Cananaei nati feruntur. Sic genus iniquum increuit mundo, qui nunquam Transmutat animos in Domini credere crucem. 10 Venit in errorem, et dicunt se uiuere recte. Lex in ligno fuit prima, et inde secunda Terribilem legem prima(m) cum pace (p»raeuenit.

In praua iactatione saeua scelerati ruerunt : Traiectum clauis Dominum cognoscere nolunt, 15 In cuius iudicium cum uene»rit, ibi dignoscunt.

Abel genus autem credit modo Christo benigno. 21 cf. Ioh. 1o, 28 ; 11,25

qui mottuos uiuere dicit] I 14, 7 22 Deutet. 6, 15 XXXVI, 3 1 Cor. rz, 18.25 (Cypt. test. 5, 69) adulteri genti] cf. c. adu. Marc. 5, 24 4 Rom. 11, 8.10 D morte uiuentes] cf. I 44, 4; Verg. Aen. 1o, $94 ; Tett. de pallio 2 mortem uiuit 6 Gen. 4, 8 4 Gen. 4, 17 sQq. ; 1o, 6.15 sqq. 12 terribilem legem] I 5o, 17 14 dominum cognoscere nolunt] cf. I 25, 1 ; Ouid. met. 5, 230 ; c. adu. Matc. r1, 56 sq.

18 uiuere edd uet C legis C 19 culturam L4 cultura C culturas r OeZ/ cultum Vern — fana Dav Dbfata C rv deuitate Sebeifler ; cf. praef. XVII 21 dei r ? deus C quae edd, sed cf. I 14, 7 docet r Oeb/ duat L4 XXXVI, 1 dublici C 2 uitam edZ. uita C 8 stultitiam facit IZ sultitia fac C stultitia facta est r Oe] — adultetae r v adulteri C DD, sed cf. Ma? 37 4 ctucem r » gregem C diros Dav v Db ditus C r 6 nunc credant r v pro stulti Ronscb 6 iuniorem] innocuum L4 occidit r Oeb7 4 Noe seripsi coll. Gen. I.c. nohel C r! Enoch r? » Db Channanei C Cainea r? v S gens iniqua r Oebh] | quaer Oeb/ quod Ld 9 transmittat L4 transmittit r Oe] — in deum ry 10 errorem Db herrorem C Hortrotem r v uiuere edd. uidere ex uiuere C 11 secunda r v» Ocb] Db secundo C 12 primam L4 Db ptima C primo r Oe praeuenit LZ Db reuenit C r Oeb/ teuincit Day 13 praua iactatione serzpsi Ma? 38 parua dictatione C praua luctatione L4 praeuaticationes r Oe// prauaticatione malit Db peruetsitates Hanss peruersitate Db — seua C uanas r Oeb] Hanss uana Ld scelerati L4 Db scelati C elati r Oeb/ tecalciati Pigfra IV — 15 iudicium cuius rOcb| ^ uenetitr Oeb/ uetit C uenerint Id Db dignoscent r v

V 49

INSTRVCTIONVM

LIB. I, xxxv-xxxvii

31

XXXVII QVI IVDAEIDIANT FANATICI Quid ? medius Iudaeus, medius uis esse profanus ? Vnde non effugies iudicium Christi defunctus. Ipse caecus erras et ad caecos intras, inepte ;

PL E

Idcirco caecus caecum in fossa reducit. s; Vadis ubi nescis, et inscius inde recedis. Discentes ad doctos eunt, ut docti recedant,

At tu aliis uadis, unde nihil discere possis. Exis pro foribus, inde et ad idola uadis.

Interroga primum, quod sit in lege praeceptum, 1o Dicant illi tibi, si iussum est deos adorare.

Ignoratur enim propter quod maxime sumus : At illi quoniam rei sunt ex ipso delicto, Nihil de praeceptis Dei nisi mirabilia narrant. Tunc tamen in fossam secum uos caeci deducunt. 15 Funera sunt ; nimium de illis tota deferre,

Aut, quia concludor, agerem congustus aratris. Noluit Omnipotens illos intellegere Regem ; A. scelere a tanto refugit ipse cruentos. Tradidit se nobis (noua) superaddita lege, 20 Inde modo latrant nobiscum rege) deserti. Ceterum in illis si spem 4inyesse putatis, In totum erratis, si Deum et fana colatis. XXXVII, 2 unde non effugies] I 28, 12; II 2, 8; Ouid. met. 4, 371 8 Rom. 2, 19 4 Matth. 15, 14; c. adu. Marc. 1, 115 ; Iuuenc. 5, 157 sq. 4-6 Rom. 2, 17-21 b I30o,53 6 dist. Cat. 4, 25, 1 7 Rom. 2, 21 8 cf. JU EV cd 13 cf. Iuuenc. 4, 402 14 cf. ad uersum 4 15 funeta sunt] cf. c. adu. Marc. 1, 119 16 cf. Cic. de nat. deor. 2, 20; Iuuenc. 4, 8 18 ipse cruentos] cf. I 42, 19

XXXVII, 1 Iudaeus r Oz// Db nudus C L4 2 iuditium C 8 erras Dav v etas C r Db, cf. II 10, 9 4 caecum caecus r Oe fossam deducit r Oe// 6 discentes r Oe5/ discendentes C — eant doctique r Oe] — ? at r v Db aut C aliis uadis .$777/ aliis suadis (57e /) C ad eos uadis r Oe// alias uadis L4 talis adis DD£, sed ef. Ma? 16 sq. 8 et] ec C 9 quid edd cf. I 34, 20 10 adorent Vern ; de uersu cf. Praef. XVI 11 ignotatut Db ignorantur C r v sumus C simus zal; Db possunt r v Dur 13 nil DP deis C ni Hanss mirabile r Oe/7 14 fossant C 15 tota referre (deferre in praef.) Ld nota referre r Oel] 16 concludit r Oe — agere Ld Db agrum r Oeh] — congustus (cf. TbLIL 3, 1384, 80 544.) congurtus C coangustus Db congestus r v arattis Seribsiatattix C aratriedd ^— 17" illosegZillo C ^ 18a scelere a scripsi a scelera C ascelete edd — ctuentos Dav ctuentes C cruentus r v cruentis Db 19 seser» se regem Hanss noua add. Db «coll. 287 om. Crv — legem C 20 latitant r v nobiscum tege r Oef/ Db nobiscum re C nobis curae L4 nobis commiseratum Hanss 21 illis uobis si DP inesse seripsi esse C edd supetesse Hanss

V 5o

32

COMMODIANI XXXVIII IVDAEIS Inprobi semper et dura ceruice recalces,

Vinci uos non uultis : sic exheredes eritis. Dixit Esaias incrassato corde uos esse. Aspicis legem, quam Moyses allisit iratus ; ; Et idem Dominus dedit illi lege(m»? secunda(m)». In illa spem posuit, quam uos subsannatis erecti. Sic ideo indigni non eritis regno caelesti?

XXXVIIII ITEM IVDAEIS Inspice Liam typum sinagogae fuisse, Tam infirmis oculis, quam Iacob in signo recepit ; Et tamen seruiuit rursum pro minore dilecta, Mysterium uerum et typum ecclesiae nostrae. ; Intuite plenae dictum Rebeccae de caelo, Vnde simulatis aliene, ne Christo credatis. Deinde Thamar partum geminorum adite ;

Ad Et 1o In Sic

Kain intendite, primum terraeque cultorem, Abel pastorem, priscus inmaculatus offertor fratris saeuitie qui fuit mactatus a fratre. ergo percipite iuniores Christo probatos.

XXXVIII, 1 229 ;Exod. 32, 9; ceruice recalces] 229 8 Esai. 6, Act. 28, 27 dixit Esaias] I 41, XXXVIIII, 1-4 Gen. 29, 17-20

25, 23 * Gen. 58, 27 sqq. test. I, I9

33, 3-5 5; 34, 9 ; Act. 7, 51 semper et dura 1o (Cypr. test. 1, 3 p. 41, 4 H) ; Matth. 13, 15 ; 1 b legem secundam] cf. I 25, 11; 35, 18 (Cypr. test. 1, 20 p. 52, 18-53 H) 5 Gen.

8 Gen. 4, 2 sqq.

10 Gen. 4, 5

11 Cypr.

XXXVII, 1 improuidi susp. Db co/J. 229 2 uincis(s 4/) C — 4-XXXVIIII, D primo erant initio lineae initiales litterae uersus sequentis scriptae 4 aspicitis r Oe// Moses r Oe] 8 legem secundam edd lege secunda C 6 quam] quod r quid Oe£] *? sed ideo r» digni DP, sed cf. Ma? 94 XXXVIIII, 1 os; inspice eras. he C inspicite Vern 2 infirmis edd infimis C 3 dilecta edd delicto C b plene C plane Oe/ 6 simulantes L4 similantes r Oeb] simul mentes Dzr — aliene, ne scripsi aliene C alienae r v alieni DP alia, ne Db in praef. XXII 8 terraeque L4 Db terraeq C terrae r Oeb] Hanss intendite primum fos cultorem pos. Hanss 9 priscus immaculatus offertor Db ptiscusqui fuit (qui fuit ex seguenti uersu) inmaculatum offertor C qui fuit immaculatus r OeZ/ priusquam fuit mactatus a fratre I.4 offertortem inmaculatum Hanss 10 in fratris saeuitie seripsz, cf. Ma? 39 in fratris euitio C in fratris saeuitu Ld in fratris crisi P//ra IV in agrum secuto Hass in fratris inuidia V/ern in sacrificio Db in fratris exitio r Oeb/ offertor mactatus a fratre r Oeb] — offertor inmaculatus

Ld

PL 230

INSTRVCTIONVM LIB. I, xxxviii-xli

33

XL ITERVM IPSIS Incredulus populus non est nisi uester, iniqui, Tot locis et totiens reprobatus lege clamantum. Et sabbatas uestras spernit et tricensimas Altus Rescidit omnino uniuersas uestras de lege, ; Vt nec sacrificia faceret(is» illi praecepta, Mittere qui dixit lapidem in scandalo uestro.

Iniqua si quis uestrum non crediderint morte perisse, Pars alia legis clamat)» : ,Videbitis inde

Suspensam in ligno uitam ; nec illi credidistis'. 1o Ipse Deus uita est, pependit ipse pro nobis, Sed uos indurato corde subsannatis eundem. XLI DE ANTECHRISTI TEMPORE Dixit Esaias : Hic homo, qui commouit orbem Et reges totidem, sub quo fiet terra deserta.

Audite, quoniam propheta de illo praedixit ; Nihil ego conposite dixi, sed lege(m) legendo. ; Tum

scilicet mundus

finitur, cum ille parebit

Et tres imperantes ipse deuicerit orbe. Cum fuerit autem Nero de inferno leuatus,

XL, 21ege clamantum] cf. I1 19, 8 — 3 Esai. 1, 13 sq.

6 Esai. 8, 14 ; Rom.

9, 33 $8 Deut. 28, 66 XLI, 1 sq. Esai. 14, 16 sq. (Cypt. test. 3, 18 p. 138, 14 sq. H) dixit Esaias] c. 1: 28,5 4 sed legem legendo] cf. 11, 6 — 6 Dan. 7,24 — *" de inferno leuatus] cf. 799

XL,2toteddte C — 8sabbatauestraedd ^ spernitetedZspernite C ^ tticesimas v altas C 4 rescidit Db, qui suspic. tesecuit ;tesciuit C respuit r » Hanss uniuetsa uestra Hanss Dnerv faceretis edd facetet C 4 crederit DD, cf. Ma? 41.77 petise C 8 pats] perque r v alia legis Hanss Db aliasleges C r v clamat uidebitis Db clamaui debetis C saluati dilectos : r Oe// clamauit dilectis LZ clamauit de lege Hanss inde] secunda Hanss 9 credi-

distis scripsi Ma? 81 credistis C L4 creditis r Oeb/ credetis D 11 subsanatis C XLI, inscr. antichtisti C r Oel] itemque in. titulorum indice, sed cf. initium uersus 6 ilsaiasC commouit C cf. II 25, 2 e? TbLLL 8, 1940, 81sgg. commouetedd — 4 Nil Harz] Db legemlegendo szspic. Db Dzr legelegendo C Verz neglegendo r v indelegendo La Croze legi legenda Harze/ Hanss de lege legendo Db 6 Et]

In r Oeb] Eber? ^ diuicetit C diuiserit r Oe5] Eber? Ebert orbi Ld — de] post d 2 Jiz£. (el ?) erasae C

— otbe Db orbem C r Oe

34

COMMODIANI Helias ueniet prius signare dilectos,

Rex quam sub fine regit et artatio tota. 10 In septem annis tremebit undique terra : Sed medium

tempus Helias, medium

Nero tenebit.

Tunc Babillon meretrix «erit» incinefacta fauilla ;

Inde ad Hierusalem perget, uictorque Latinus Tunc dicit : Ego sum Christus, quem semper oratis. 15 Et quidem conlaudant illum primitiui decepti, Multa signa facit quoniam cuius pseudopropheta. Praesertim, ut credant illi, loquetur imago ; Omnipotens tribuit, ut (spiri»talis eradat. Recapitulantes scripturas ex eo Iudaei 20 Exclamant pariter ad Excelsum sese deceptos.

XLII (II 1) DE

POPVLO

ABSCONSO

SANCTO OMNIPOTENTIS DEI VIVI

CHRISTI

Desidet (populus? absconsus ultimus sanctus, Et quidem ignotus a nobis ubi moretur.

Per nouem tribum agant et dimidiam ipsi, Omissae duae tribum haec sunt et dimidia nobis.

8 cf. 833.840 ;Mal. 4, 5 ; Matth. 11, 14 ; 17, 10; Marc. 9, 10; Or. Sib. 2, 187 12 Apoc. 18, 2 ; 10, 21 16 cf. Or. Sib. 2, 167 sq. — multa signa facit] 929.807. Matth. 24, 24 1*7 Apoc. 12, 15 18 Apoc. 15, 15 19 Ps. Hippol. z. cevwvreÀ. 31 (MPG 10, 936 A) 20 exclamant pariter] cf. I 43, 6; 939.

8 Helias eZ Hesaias C 9 rex quam sub fine seripsi Ma? 50 sq. tes qua suffine C res quas Africae r OeZ/ res quassat fine LZ res quia sub fine DP res quas ad finem Dur tegis L4 regio r Oeb/ ante et artatio sZgnum corruptelae posuit Db atctoa natio r Oel] — 10 anis ex ams C! 11 Helyas C 12 Babillon C cf. Ma? 63 erit Dbozm.C — in igne facta L4 initio uersuum 13-16 prius [ifferae insequentium uersus seribtae erant 13 Hyerusalem C 14 tun C dicetedg ^ 16eiusr» Db ; de eiusmodi constructionibus gztxxtis cf. Baebrens, Philologi suppl. 12 (1912) 446 sag. speudoptopheta C . 19 credant edd credat C — 18 ut spiritales Roenscb Berl. philol. Wochenschr. 5, 1884, 400 ; Db uttalis C rv formam ut talis (euadat) Hanse ut totos fideles (eradat) Hauss PLilol. ZAnz. 1885, 510 euadatrv» Hanss —— post u. 20 in C leguntur baec : Expl lib. I. Incp lib. IT. Deznde sequitur capitulatio libri secundi, i. e. 1 42 - II 38 Duius editionis ; cf. praef. VII et Ma? 36. XLII :Zoe aerosticben in codice C secundi libri primum. Oehler numero 42. inscriptum priori libro adiunxit et librum secundum ab altero in C libro secundo attributo orsus est. Deratione, qua carzuina in utrumque librum dispertiantur,cf. Ma? 35e praef. VII — inser. sancto - uiui ozz. bic e£ in titulorum indice C 1 desidet populus DP desideret C desideretur r L4 Hanss desideratur Oe]. — 3 e£ 8 tribuum Dav L4 Db 3 cum agant Db agens r v agunt Dzr 4 om.Tv omisse C dimidiam C

INSTRVCTIONVM LIB. I, xli-xlii

35

5 Praecepitque Christus per legem uiuere priscos. Viuamus nunc omnes, nouellae traditio legis,

Lex ut ipsa docet! Apertius indico uobis. Obrelictae duae tribum et dimidia : quare

Ab istis dimidia tribum ? Vt martyres essent, 1o Bellum cum infer(r»et electis suis in orbem,

Seu certe sanctorum chorus prophetarum ad illam Consurgeret plebem, qui frenum inponeret illis, Obsceni quos equi trucidarunt calci remissa; Nec suerit ad manus pacem aliquando tenere. 1; Semotae sunt isti tribuum, ut mysteria Christi Omnia per istas conpleatur saeculo toto.

V 59

Sunt autem de scelere duorum fratrum enatae,

Auspicio quorum facinus secutae fuere. Non merito tales dispersi sunt ipsi cruenti ? 20 Conueniunt iterum propter mysteria castris. Tunc autem properant conpleri legis narrata. Omnipotens Christus descendit ad suos electos,

Obscurati nobis qui fuerunt tempore tanto, Milia fot facti; illa est gens uera caelestis. 2; Non natus ante patrem moritur ibi, neque dolores In suis corporibus sentiunt ut ulcera nata. Pausantes in lecto suo mature recedunt Omnia conplentes legis, ideoque tutantur. Transire iubentur ad Dominum partibus istis, 3o Exsiccat fluuium quibus sicut ante traiectis, XLII (II 1), 8 sqq. Numer. 24, 13. 15 ; Esdr. 4, 13, 40 sqq. 19 ipse cruenti] cf. I 37, 18 21 tunc autem ptopetrant] cf. 979 25 sqq. Apoc. Bar. 75, 2 sq. 80-35. Esdr. 4, 12, 44.47 ; Ot. Sib. 2, 168 sqq. 80 exsiccat fluuium] cf.

905.960

5 Christus oz. r Oeb] ptiscam r » Der Brew 6 nouelle C noucllar v * aptius iudico r ^ 9 ab histis C abistis OeA/ in coment. Ld — tribum ? ut seripsi tribuunt C tribuum ? ut r Ocf/ DP tribuum Ld martires C 10 inferret r Oeb] Db infetet C infert L4 11 sq. prophetarum ad illam Consurgeret plebem Harss Db proph. Consurgere (-et L4) ad illam plebem C L4 ptoph. Consurgeret ad plebem r Oel] 13 equettucidarunt C calce edd — 14 suetit scripsi Ma? 62 ruerit C rueret r v ruent Db tenere Db temete C r v Dar temere ad pacem manus aliquando r Oe5/. Hans: (rueret) manus pacem temere aliquando L4 ^ 15semotae eddsemote C istae edd (construct. ad sensum) ut] etr» 16 complentur r » conpleantur saspic. Db 18 auspitio C 19 immetito r v — fposz 19 interrogationis signum pos. Db 20 conuenient r v castris] Christi r » 21 leges C 22 descendit Christus r Oe// 25 dolores edd doleris C 26 ut] aut r » Dur uel DL, sed cf.. Ma? 65 tuberta naso r Ocb] 29 pattibus r Oel] Db patribus C L4 istis] dextris r OeZ/ iustis LZ 30 exsucat C — traiectis edd traiectus C

PL 253

V 6o

36

COMMODIANI Nec minus et Dominus ipse producit cum illis. Transiit ad nostra, ueniunt cum rege caeleste. In quorum itinere quod dicam, quo Deus educet, Subsidunt montes ante illos et fontes erumpunt : 35 Caelestem Hic tamen Rex autem In partem

populum gaudet creatura uidere. festinant matre(m) defendere capta(m». iniquus, qui obtinet, illum ut audit, boreae refugit et colligit omnes.

Sed cum se inlidet exercitu Dei tyrannus,

4o Terrore caelesti prosternuntur milites eius, Ipse cum infando conprehenditur pseudopropheta ; Decreto Domini traduntur uiui gehennae. Ex eo primores et duces seruire iubentur. Intrabunt tunc sancti ad antiqua ubera matris,

4; Vt autem et illi refrigerent, quos malus ille suasit,

In uariis poenis cruciabat sibi credendos. Ventum est ad finem, quod tollantur scandala mundo ;

Incipiet Dominus iudicium dare per ignem.

XLIII (II 2) DE

SAECVLI

ISTIVS

FINE

Dat tuba caelo signum sublato leone Et fiunt desubito tenebrae cum caeli fragore. Summittit oculos Dominus, ut terra tremescat, Adclamat et(iam», ut audiant omnes in orbem : 34 subsidunt montes] Ou. met. 1, 345 ; Iuuenc. rz, 517 89 cf. 2 Thess. 2, 7 sq. 41 sq. Apoc. 19, 20; cf. 985 sqq. 42 decreto domini] cf. 814 traduntur uiui gehennae] cf. I 45, 18 43 sq. cf. 987 sqq. 44 ad antiqua ubera mattis] cf. Verg. Georg. 5, 187; Aen. 7, 484; Iuuenc. rz, 247 47 uentum est ad summum] cf. I 18, 6 ; Verg. Aen. 12, 803 48 Esai. 66, 16 ; 2 Thess. 1, 8 incipiet dominus] cf. 995 iudicium dare per ignem] cf. 995 XLIII (II 2), 1 sq. cf. Apoc. 8, 12 dat tuba caelo] cf. 9or leone] cf. Hippol. de Christo et Antichr. 6; Ps. Ephr. 5 ; Or. Sib. 8, 158 8 cf. Hom. Il. x, 528 sq. ; Vetg. Aen. 9, 106 ; 10, 115

31 procedit r OeH/, ef. Lófsted?, Beitr. 86 82 caelesti r v 83 quid (dicam) DP, cf. Ma? 69 quo szripsi quod C qua zali? Db post educet signum interrogaHonis bos. edd — 86 hiv, sed cf. Ma? 77. festinat Db matre ... capta C Dur 37 iniquis C, sed cf. 869.930 illam r » audet C 38 collegit C 40 eius] Eli 7! coeli r? illi Da» v 41 speudoptopheta C 44. antiquae edd, sed cf. Ma? 16 45 ut tandem et Db male r » suasit sec. Hanss Db 46 crutiabat C cruciabit r » 41 quo edd, sed cf. de quod finali E. Lófstedz, Beitr. tolluntur r » 6 sqq. 48 incipit v XLIII, zzser. istiustius (tius eras.) C1 de caelo za/;i£ Db leone] Netone Dur, quod etiam Db plarebat — 9 subito rv» 4 adclammatC etiam ut Db Cutetrv uti et Kae/? dicens ut Hanss etut

INSTRVCTIONVM LIB. I, xlii-xliiii

27

; ,Ecce diu tacui sufferens tanto tempore uestra !'

Conclamant pariter plangentes sero gementes, Vlulatur, ploratur, nec spatium datur iniquis. Lactanti quod faciet mater, cum ipsa crematur ? In flamma ignis Dominus iudicabit iniquos :

V 62

1o Iustos autem non tanget ignis, sed immo delinget. Sub uno morantur, sed pars in sententia flebit.

Tantus erit ardor, ut lapides ipsi liquescant, In fulmine cogunt uenti, furet ira caelestis,

Vt, quacumque fugit, impius occupetur ab igne. 1; Subpetium nullum erit nec nauticae puppes. Flamma tamen gentis media partiturque seruans, In annis mille ut ferant corpora sanctis. Nam inde post annos mille gehennae traduntur, Et fabrica cuius erant cum ipsa cremantur.

V 65

XLIIII (II 3) DE

RESVRRECTIONE

PRIMA

De caelo descendit ciuitas in anastase prima. Et quod referamus de fabrica tanta caeleste ? Resurgimus illi, qui fuimus illi deuoti,

Et incorrupti erint iam tunc sine morte uiuentes, 5 Sed nec dolor ullus nec gemitus erit in illa. B Esai. 42, 14 6 conclamant pariter] cf. 141, 20; 939 . 8cf. 1035 ; Ot. Sib. 2, 190 sq. 9 Esai. 66, 16 ;2 Thess. r, 8 10 sq. cf. Ot. Sib. 2, 210 11 sub uno motantutr] II 1o, 8 12 cf. Iudith 16, 18 13 ira caelestis] 162 15 Ot- S1b.2, 210 suppetium nullum tunc erit] 1013 nec nauticae puppis] Verg. ecl. 4, 358 T71ren- 595 22.13 18 gehennae traduntur] cf. I 42, 42 19 cum ipsa cremantur] cf. u. 8 XLIIII (II 3), 1 Apoc. 21, 2.10; 20, 5 in anastasi prima] cf. 992 8 cf. Apoc. 20, 4 Sq. ; 1 Thess. 4, 15 sqq. 4 sq. Apoc. 21, 4 motte uiuentes] cf.

I 56, 5

B temp cf. I 26, 4 ; II 14, 8 3? ululant, plorant Hanss 8 lactanti edd laetanti C quid eg2, sed cf. ad I 42, 33 10 for/asse autem ignis non tanget Db delinquet Kae/b (ue/ relinquet) L4 11 flebit » Db fleuit C r 12 erit edd etat C liquescant ed laquencant C 13 fulmina r Oel coeunt r » 14 occupatut r | ab] cob C . 16 tunc erit Pz/ra I edd ^ nauticae puppis D» nautice pupes C nautica puppis r Oc// 16 gentis Db gentes C pattitutq C (pastitur deponens e? que post quinium uerbum positum, cf. 419) partitaque Db partitur media Hans; ^ 17 ferunt r Oeb/ Hans: feruunt Kae]b. L4 cotpota sanctis] operta Ioannis r Oe// coperta Sancti r? corpota sancti Hargss — 18 post] p C 19 ipso Oe XLIIII, 1 descendet r Oeb/ — anastasir? »— 2 est r Oel quid L4 DP coelesti r v 8 resurgemus r? Oe] — 4erunt r erimus Day Oeh] mota uiuentes Kae/b. L4

PL 235

38

COMMODIANI Venturi sunt illi quoque, sub Antechristo qui uincunt Robusta mar«(tyr»ia, et ipsi toto tempore uiuunt Recipiuntque bona, quoniam mala passi fuere, Et generant ipsi per annos mille nubentes. 1o Conparantur ibi tota uectigalia terrae, Terra quia nimium fundit sine fine nouata. Inibi non pluuiam, non frigus in aurea castra, Obsidiae nullae, sicut nunc, neque rapinae.

Nec lucernae lumen desiderat ciuitas illa :

V 64

1; Ex auctore suo lucet, nec nox ibi paret.

Per duodecim milia stadia lata, longa, sic alta;

Radicem In urbem Malus in 20 Ab annis

in terra, sed caput cum caelo peraequat ; pro foribus autem sol aut luna lucebit. angore saeptus propter iustos alendos. autem mille Deus omnia portat.

XLV (II 4) DE

DIE

IVDICII

De die iudicii propter incredulos addo : Emissus iterum Dei do(mi»nabitur ignis ;

PL 236

Dat gemitum terra rerum tunc in ultima fine, In ter(r»a gentes ut tunc incredulae cunctae ; ; Euitat et tamen sanctorum castra suorum.

V 65

4 toto tempore uiuunt] cf. I 25, 16 9 Enoch ro, r7 ; Iustin. dial, c. Tryph. 81 11 Enoch ro, 19 ; Iten. 5, 33, 5 ; Or. Sib. 5, 744 sqq. 750 ; 2, 319 sqq. 14 sq. Apoc. 21, 23.25 ; 22, 5 ; Esai. 60, 19 sq. 16 Apoc. 21, 16 17 cf. Verg. Aen. 6, 782

XLV (II 4), 2 Apoc. 20, 9 8 cf. Verg. Aen. 9, 709 ; 11, 577 ; 12, 713 ultima fine] 934 D cf. 996 — castra sanctorum] cf. Apoc. 20, 8

in

6 antichristo r v * mattytia edd maria C mala Kae/b Ld ^ uiunt C 12 pluuia edZ 15 auctore r L4 Db augure C creatore Oe]. — nox] non ibi paret r non ibi patet OeZ/ non ibi parata L4 non sibi parat (sz. radicem) Kae/b 16 duodicem C millarOe/4/ . 1vin]cum L4 — sedaputC i8urberv» autem] aut Db aut] etr» 19 angore e2d augute C Saeptus edd septies C 20 portat] perdet r Oe// praestat Kae/b L4 XLV, inscr. iuditii C 2 dominabitur Dav Oe4/ Db donabitut C r Ld Dur. 8 gemmitum C genitum L4 Hanss terum DP uerum C r Oe] dirum Oel cozezzent. uirum Kae/b Id Hanss 4 in terra gentes Kae/b Ld Db intet agentes C iter agentes rOebl uttunc]et tunc r v Kaelb ut cogantur Hanss increduli cuncti r » Oeb/ Kaelb — 4 sq. cuncteuitat Et tamen C cuncti Euitate tamen r! r? cuncti cuitante tamen r? cuncti Euitant tamen Kae/P L4 cunctae. Euitat ignis tamen Hass cunctae s Et tamen euitat DP ; de et postposito cf. 1 3, 12 ; 33, 105; 37, 8 ; Lófsted?, Peregr. 313

INSTRVCTIONVM LIB. I, xliiii-xlv

39

In una flamma conuertit tota natura,

Vritur ab imis terra montesque liquescunt, De mare nihil remanet, uincetur ab igne potente, Interit hoc caelum et ista terra mutatur.

10 Conponitur alia nouitas caeli, terrae perennis.

Inde qui mereunt mittuntur in morte secunda, Interius autem habitaculis iusti locantur. 7 Ps. 96, 5; Iudith 16, 18

montesque liquescunt] cf. II 55, 19

10 Apoc.

2$,T 6 conuettitur r Oeb/ Db, cf. Ma! 82, TbLIL 4, 858, 35 sqq. 8 mati L4 remanet edd temanit C uincetur DP uincet C uincitur r v 9 et ista et ista C et astra et ista r Ld et astra uel ipsa Dav Oeb] — mutantut r Dav Oeb/ (oz. terta) 10 alia de]. Kae]b — tettaeque r v 11 merunt L4 meruerunt H»aez; Hanss mittuntur edd mittunt C — 12 interius DD, gui in aetetnis suspre. co/J. Luc. 16, 9 interi-

bus C in tribus r! interioribus r? v in terrae Hanss ; cf. 989.

COMMODIANI LIBER

INSTRVCTIONVM SECVNDVS

I (V) CATECVMENIS

Credentes in Christo derelictis idolis omnes Admoneo paucis propter salutaria uestra. Temporibus primis per errorem si qua gerebas, Erogatus enim Christo tu cuncta relinque, ; Cumque Deum

nosti, esto bonus tiro, probatus,

Virgineusque pudor tecum uersetur in agno. Mens bonis inuigilet : caue ut non delinquas ut ante; In baptismo tibi genitali sola donantur. Nam si quis peccans catecuminus poena notantur, 1o Insignis illa uiuat, sed non sine damna moraris. Summa tibi : grauia peccata deuita tu semper.

II (VI) FIDELIBVS

Fideles admoneo, fratres ne odia tollant :

Impia martyribus odia reputantur in ignem ; Destruitur martyr, cuius est confessio talis,

Expiari malum nec sanguine fuso docetur. ; Lex iniquo datur, ut possit sese frenare; Inde lotus carere debes similiter et tu.

I(V),1-5 Cypr. test. 3, 25-27 1 credentes in Christo] cf. I 24, 20 6 uirgineusque pudor] cf. Auien. 2, 965 ? Cypt. test. 5, 98 (178, 5 H) ; de hab. uirg. 2 (189, 4 sq. H) ; de op. et elem. 1 (273, 15 sq. H) mens bonis inuigilet]

cf. Sil. Ital. 1o, 331 caue delinquas ut ante] cf. II 7, 8 IL (VI), 1-4 Cypr. de cath. eccl. un. 14 (222, 6-153 H) ; de dom. or. 24 (285, 16 sqq. 23 sqq. H) 1 odia tollant] cf. II 25, 5 8 cf. Cypr. de laps. 20 (252, 18 sqq. H) 4 Hebr. 1o, 4 expiati malum] cf. I 30, 20 sanguine fuso] cf. II 5, 14 ; 176.952 ; Verg. Aen. 12, 690 B 1 Tim. 1, 9

I 5 tyroC 4 bonis egg bonus C ut de] Dav ut ante Oel cf. Ma 40 unante C inante r L2 Db 8 genitali (cf. Cypr. ad Don. 4 p. 6, 3 H)C Dav P* Brew genitale Kae/b. L4 genitalia r! Oe] Db sola C (supple ex zu. 7 ea quae antea deliquisti) r* Oce// Db solox Da» stola P* semel Brev solda Bra&z scelera Dav donantut Db Brew Brakz tenantut C lauantut r! lauatut 7? Pitra IV leuantur Dav Oehb/ leuatur Kaelb Ld 9 poena notatur edd peno notantur C (cf. I 40, ? ; Ma* 41) catecuminus, poena notatur : ... uiuas, Zuerpanxit Db 10 in signis (— in casttis) r? v ozz. Kaelb ille r? » Kaelb. Hanss uiuas Db damno r Oel Ld Hanss motatis Db memotatis C ozz. r Oeb] memotetis Lid memorare Kaelb moratur Hans

II, 1 ne odia D? de odio C ne odio r? cozzzzert. 3 destruitur Dav v Db disttuitur C despuitut OeA/ cozzzent. B iniqua C possis C 6 debet carere debis C debes cauere DP debet carere dolis r Oe// Dur debet cauere, debes I4 debet oz. Lá in lemmate praefationis cauere debet Kae/b debet cauere Hanss ; cf. praef. XVI Ma? 12 es tu r O25] Kaelb Db ut tu C Ld Hanss 6

C. C.

CXXVIU

44

COMMODIANI Bis Deo peccas, qui lites fratri protendis. Vnde non effugies peccatum prisce sectans. Semel es lotus, numquid poteris denuo mergi ?

III (VII) FIDELES

CAVETE

V 68 MALVM

Fallantur uqlucres et siluarum bestei escis : Incauta natura quibus est tradita mentis,

Decipiunturque strofia aut esca sequentes, Et uitare malum nesciunt nec lege tenentur. ; Lex homini data est et doctrina uitae legenda, Ex qua recordatur, ut possit uiuere caute, Sui quoque locum, mortis et deroget ea quae sunt.

Condemnat se ipsum grauiter qui regi delinquet : Aut ferro ligatur aut decus gradu deiectus 10 Vel uita priuatus perdet, quod frui deberet. Exemplo moniti grauiter peccare nolite, Translati lauacro magis caritatem habete,

Et escam muscipuli, ubi mors est, longe uitate. Multa sunt martyria, quae sunt sine sanguine fuso. 15 Alienum

non cupire, uelle martyrii habere,

Linguam refrenare, humilem

* Cypr. de dom. or. 24 (285, 25 H)

te reddere debes,

8 unde non effugies] cf. 1 28, 125 37, 2 ;

Ou. met. 4, 371

II(VID,1 cf. Verg. Georg. 1, 139 4 lege tenentur] cf. Verg. Aen. r2, 819 10 uel uita priuatus] cf. I 26, 21 14 sine sanguine fuso] cf. I1 2, 4 ; 176; 952 ;Verg. Aen. 12, 690; c. adu. Marc. 4, 133 14-18 Cypr. de zelo et liu. 16 (430, 20 - 431, 5 H) 16 sq. 1 Petr. 3, 9 sq. Cypr. de dom. ot. 15 (277, 25 H) ; test. 3, 23 (140, 4 sq.) ;Rom. 12, 17 ; 1 Thess. 5, 15

? peccat, quisquis...protenditPz/ra] ^ 8 priscar pristina La Croze Scburz fl Pitral ; De uersu cf. praef. X VII pristinum Hanss Dur praescie OeJ/ priscum Kae/b persectans Kae/b III, 1 faluntur C fall. ut Dzr ^ bestei escis Hanss Révay bestei siluis Iscis C bestiae siluis r Oe7/ bestiae cibis I4 bestei siluis Dzr 2 iscis incauta natura C cf. Ma? 14 ipsis incanta iactura r ipsis incautae natura Oe// ita incantant, uestrae I4 iscis incantantur DP inscii incauta. Dzr sunt ttaditae mentes I4 est ratio mentis Db 3 decipiuntque r » sttofia C (i v. .) sttopha Ld Db quaestuosa r antra r? aurea Oc uestras (sc]. mentes) Ld — aut scripsi ut C r Ld Db escam L4 ?suiquelocum r Oel] — ea secl. Vern $8 delinquit r? Oe 9 ligatus edd, cf. Ma? 42 sq. decus C de suo edg deiectus edd dilectus C 10 priuatus ed probatur C petdit edd 11 moniti ed non iste C 13 et 07. r? est(etr?) longe uitate eZd et longe uite C 14 sunt] fiunt r? Oe! 15 cupere r Oe] ueller v ; uelli C — martyrium r v; de habere c. gen. cf. Lófstedt, Syntactica I 144 ; de uersu cf. praef. XVI

PL

238

V 69

INSTRVCTIONVM LIB. II, ii-v

45

Vim ultro non facere nec factam reddere contra, Mens patiens fueris : intellege martyrem esse.

IV (VIII) PAENITENTIBVS

Paenitens es factus : noctibus diebusque precare, Attamen a matre noli discedere longe, Et tibi misericors poterit Altissimus esse. Non fiet in uacuum confusio culpae perinde, ; In reatu tuo debes manifesta deflere, Tu si uulnus habes altum, medicumque require, Et tamen in poenis poteris tua damna lenire. Namque fatebor enim unum me ex uobis adesse Terroremque diu quondam sensisse ruinae. 1o Idcirco commoneo

uulneratos cautius ire,

Barbam (atque? comam foedare in puluere terrae Volutareque saccis et petere summo de Rege,

Subuenire tibi, ne pereas forte de plebe.

V (VIIII) OVI

APOSTATAVERVNT

DEO

Quando bellum autem geritur aut inrigat hostis, Vincere qui poterit aut latere, magna tropaea,

IV (VIIL) insct. : cf. Min. Fel. 28, 1 sq. 1-6 Cypr. de laps. 35 (262, 18.25 ; 265, 15 sqq. H) 8 et tibi misericors] cf. I 24, 12 5 Cypr. de laps. 3o (259, 89E1)o/29 (262, 13 Sq--25 EL) 6 Cypt. de laps. 35 (262, 10 H) 8 Min. Fel. Octau. 28, 1 sq. namque fatebor enim] cf. Verg. ecl. r, 31 11 Cypr. de laps. 30 (259, 8 H) ; 35 (262, 24 sq. H) 12 Tert. de paenit. 9, 5 ; de pudic. 5, 14 ; Cypr. de laps. 31 (260, 14 H) ; 35 (262, 23 H) V (VIIID), inscr. Cypt. ep. 57, 3 (652, 10 H) 2 uincere qui poterit] cf. IT 6: x15 Dist. Cat? 3,34; 1; Damas. 27, 3 magna tropaea] cf. Verg. Aen. 11, 7.172 ; c. adu. Marc. 2, 168 ; Cypr. de laps. 5 (238, 26 sq. H)

17 factum C 18 te martyrem r v cf.IV, 2 discedete ex disceredere C1 Here sotde Db

4 confessio

r Oe]

proinde Oc// Db

B reatu ex creatu Ct debes Kae/b. sedde C sed e Dzr disce I.2 manifeste (manifesto L4 praefat. Dur)r Oebl Kaelb Ld Dur 6 altum

medicumque] hetbam medicumque r Altum medicumque Oe// Alti medicamen Kaelb Ld ? tamen] tum » 9 que ex pue C! qui L4 Hanss diu quondam Brakz linquendam C item quondam DP linquendum r linquentem Oe/ ingentem L4 ipse et ingentem Hanss sensisse C Db Bra£&z sensi ipse r L4 sensi Hanss tuinae L4 Db ruinam C r Oeb] Hanss 10 uulneratus Pigra 1 ^ caucius C 11 atque add. Db comamquer» 12 uolutatique Hanss Db dubitanter — saccis Db satis C 13 subuenies L4 subueniet r Oe// V,iautoz.l4 ingruit r Oef/

46

COMMODIANI Infelix autem erit, qui fuerit captus ab illis. Amittit et patriam et regem, cui digne prouenit, ; Pugnare pro patria qui noluit neque pro uita. Obisse debuerat quam ire sub barbaro rege, Seruitiumque pateat hostibus sine lege deferre. Tu si praedicando moreris pro terra, uicisti,

At si manus dederis incolumem, lege peristi. 1o Transfluuiat:hostis, tu sub latebra (re»conde, Aut si intrare potest sine c(aede», ne cessa. Vndique te redde tutum, tuos quoque : uicisti ; Et uigilanter age, ne quis incurrat in illa.

Rex infamis 15 Vincere qui Nec sibi nec Tunc uiuere

PL 240 V 72

erit, si quis se propalat hosti. nescit et occurrit tradere sese, patriae laudem remisit ineptus ; noluit, cum ipsa uita peribit.

Dec«inde) si refugiat inops aut profanus ab hoste, Eramen ut sonans, facti uel ut aspides surdi, 20 Orare satis debet et se condere tali(s).

VI (X) DE

INFANTIBVS

Debellum hostis (si» subito uenit inundans, Et prius quam fugerent, [et] paruulos occupauit inertes,

6 sub barbaro rege] cf. II 9, 4 9 at si manus dederis] Tert. Scorp. 4 (I 153, 14 sq. RW) 17 Luc. 9, 24 ;Cypt. ep. 58, 3 (659, 8 H) 19 1 Cor. 13, 1 ; Ps.

$7, 5; Arator r, 734 VI(X),1 sq. Cypr. de lapsis 25 (255, 19 sq. H)

8 erit qui s./. Ct 4 cui digne prouenit DP cui digne prouerit C qui digne pto ueris (ueritate r OeD/) r Oel] Kaelb Ld 6 deberat quam r? Seburzfldeberet quam Dav deberet qui Oe// 4 seruitiumque r Oc// seruitium q C seruitium qui Hanss seruitium Kae/b Ld seruitium quem Db pateat Db pateat q C petat quir Oebl poterat qui Kae/b Ld patat Hanss 8 proeliando r» DP cf. Ma! 67 sq. Ma? 44 terra] tege r 9 aut si r! incolumis r Oe! Db incolumes Kae/b L4 consiructiones si manus dederis e£ si te dederis mer se confusae 10 tu sub latebra reconde scripsi cf. Ma? 66 tu sub laterebra (re de/) conde C tu sub latebra conde r Oeb/ te sub l.c. L4 tu te s.l.c. Hanss sine caede, ne cessa scripsi sinec ne cessa C si necne, ne : cessa r! si necne, ne cessa r? Oe// si nec, ne cessa Ld Db Dur sedulo certare necessa Hans; — 1v uoluit Db petiuit Roenscb Ld Db ef. Ma? 56 — 18 deinde DP de C dominir Oeb/ deum Ld sirefugiat]si quis r Oe/si non sequitur Ld . 19uti Hanss 20 debent r » et scripsi ut C uel Db aut r v Dur talis Db tali C tales r? » tabi suspzc. Db VI, 1 debellum C cf. TbLL 5, 1, 2181, 35 sqq. duellum r v DP duellum est ortum Hanss si subito seris; subito C subito ubi DP desubito Kae/b aduenit Brakm fugerent paruulos r? v Db fugeret et paruulos C sugeret paruulos r!

INSTRVCTIONVM LIB. II, v-vii

47

Inproperandum eis non est, licet capti uidentur. Nec quidem excuso : ob delicta forte parentum

V7

; Fuere promeriti, ideo Deus tradidit illos. Attamen adultos hortor, in aula recurrant,

Nascunturque quasi denuo suae matri de uentre, Terribilem gentem fugiens semperque cruentam, Impiam, indocilem, ferina uita uiuentem ;

10 Bellum enim alium cum fuerit forte gerendum, Vincere qui poterit aut certe iam scire cauere, 99

*9229295292029520*2€29229292229629292929290290292€292€9629292929292202929222

VII (XI) DESERTORES

Desertores enim genere non uno dicunt4ur) :

Est alius nequam, alius in parte secedat,

Sed tamen utroque iudicia uera decernunt. Ecce militatur Christo sicut Caesari : paret. ; Refugium Regis pete, si delictor fuisti; Tu illum inplora, prostratus illi fatere :

PL 241 V 74

Omnia concedet, cuius sunt et omnia nostra.

Repositus castris ulterius caue delinquas. Errare noli diu miles per spelaea ferarum. 10 Sit tibi pro peccare desistere gestum inmensum.

$-5 Cypr. de laps. 9, 10 (245, 9 sqq. H) 5 deus tradidit illos] cf. 340 7 Io. 223/Sq. 5 T Pet. 2, 2 9 ferina uita uiuentem] cf. 171 11 uincere qui poterit] kinsod2

VII (XD), 1 sq. Cypr. ep. 57, 5 (652 sq. H) ; 55,13 (655, 2 sqq.) 14 (635, 14 sq.

4 Cypr. ep. 58, 8 (663, 15 sq.) 5 sqq. Cypr. ep. ro, 1 (490, 15 sq. H); de laps. 28 (258, 14 sq. H) ? omnia concedet] cf. c. adu. Marc. 4, 93 8 Cypt. ep. 46, 2 (605, 2 sqq. H) ulterius caue delinquas] cf. II 1, 7 9 per speluncas ferarum] cf. Verg. ecl. 1o, 52

8 uidentur ex uedentur C! 4 excusso C 6 aula] atma r Oe)/ aluum Kae/b aluo L4 (idez in praef. alma) 7 nascantutque edd cf. Ma? 83 sq. dinuo C 8 gentem D» legem (vef. I 30, 17 ; 86, 12) C rv fugiant r? OeZ/ Db fugient LZ 9 ferina uita uiuentes Kae/b ferinam uitam iubentem Oc// ferinam uitam uiuentem (uiuentes i2 praef.) Ld — 10 aliud r? Oel] 12 praeter primam litteram S. uersus dees? in C ; lacunam sic explet Oebl : si non fuerunt quid sit bellum experti VII, 1 dicuntur egg dicunt C 2 partes r? Schburzfl — secedit Db recedat r! recedit r? Seburzf| ^ 3 utrique r? Oel] ^ iuditia C — decernuntur r v 4 militatur; Christo DP militatur Christo » —— sicuti Oe!] post Caesati inferpunxi: patetut r OeJ/ parent Kaelb Ld pates Db 5 dilector fuisti 7! fuisti delictor Hanss delicta fecisti suspic. Db 8 repositus Oe/ Db coll. Cypr. ep. 46, 2 (605, 2 sqq. H) tepositis C r » delinques C 10 sit tibi DP si tibi C r v si ultra. Hanss ^ pto]post D» porro L4 in praef. gestis Hanss ; de uersu ef. praef. XVI

48

COMMODIANI

VIII (XII) MILITIBVS

Militiae nomen

CHRISTI

cum dederis, freno teneris.

Incipe tunc ergo dimitte(re) pristina gesta, Luxurias uita, quoniam labor inminet

armis ;

Imperio Regis omni uirtute parendum, ; Tempora postrema si uis pertingere laeta. Illa bonus milis semper expecta fruenda, Blandire noli tibi, desidias omnino omitte ;

Vt tuo proposito cottidie praesto sis ante, Sollicitus esto, matutinus signa reuise.

ro Cum uideris bellum, agonia sume propinquus ; Haec gloria Regis, militem uidere paratum. Rex adest optato; propter spem dimicat uestram ; Ille parat dona, ille pro uictoria lectos Suscipit et proprium satellem dedicat esse. 15 Tu tibi praeterea in datis parcere noli, Impiger esto magis, ut reddat famam pro morte.

VIIII (XIII) DE REFVGIS Damnatorum animae merito se ipsae secernunt ; Ex hoc protegenti iterum ad sua recurrunt.

VIII (XII), inscr. 2 Tim. 2, 5 ; Cypt. ep. 58, 3 (658, 27 epigr. lat. ed. Bücheler 304, 1) 8 luxutias uita] cf. Dist. Cypr. ep. 1o, 4 (494, 6 sqq. H) 11 haec gloria] cf. prium dedicat esse] Lucr. 1, 422 ; Verg. Aen. 1, 73

H) 1 Damas. (catm. Cat. 2, 19, 1 10 sqq. 107.177.797 14 pro15 sq. Tob. 12, 8 sq.

Cyrpr. de lapsis 55 (265, 1 H) ; Dist. Cat. 2, 21, 1 VIII (XIII), 1 sq. Pastor Hermae sim. 9, 26, 5 sq. ; Cypr. de cath. eccl. unitate 17 (226, 1 sqq. H)

VIII, zzser. militibus (ti supraserzpz.)C* ^ i milicie C — 2 pos? ergo interpunx. Ld Db dimittere r Oe£/ cf. I 26, 40 dimitte C LZ Db 31uxorias C cf I 17, 7 6 illav DPilleCr ^ milesedZ — ? omnino omitte scripsi omo mitte C omnino mitte r v omnes omitte Kae/b omnis omitte FHanss Db $8 praeposito r? Db cottidie (cf. II 18 aerosticb.) edd cotidie C 10 agonias L4 agoni Oe// sume edd summe C propinquas Ld propinqua r Oe] — 12 rex edd tes C. optato] ad latus Kae/b ptopter (praeter 7?) spem dimicaturum (dimicaturo Oe// dimicaturam Ld)rv 13ille (prius) edd illa C —post suspic. Db — lectos scripsi, cf. legere — eligere cf. 732 lectus C( falseletus Db)laetus edd ^ 14 suscipit et edd suscipiet et(ets.)C ^ dedicat r Oe)/ Db dedecat C deduat Kae]b Ld sese Kaelb 15

datis serzpsi dictis (an datis ?) C delictis r! Db Belian r? v

19 reddatur fama Db

in praef.

VIII, znser. tefugis edd refugiis C

2 protegente L4 progeniti r Oeb/

INSTRVCTIONVM LIB. II, viii-x

49

Radix Cananaea, maledictum semen, erumpit

Et in seruili gente sub barbaro rege refugit, ; Flamma quos aeterna torquebit die decreto. Vult uagus errare sine disciplina profanus, Grassari per fauces uiarum lege solutus. Isti ergo tales, quos nulla poena coegit, Si (sece»dere nolunt ab idolis, respul debent.

X (XIIII) DE LOLII SEMINE De semine lolii, qui stant in ecclesia mixti, Expletis temporibus messis separatur a fructu. Lolium est natum, quod non

(inb»miserat dominus;

Omne lolium agricola collectum separat illud. ; Lex ager nobis est : qui fecerit bonum in illa,

Ipsam uti(que) nobis prestat requiem ueram Ipse Dominator, qua lolium igne crematur. Si ergo putastis, quando sub uno morantur, Erratis : sterelis Christianos uos esse designo. 10 Maledicta fuit arbor sine fructu ficulna In uerbo Domini, et statim exaruit illa.

Non operas facitis, non donum gazo paratis : Et sic promereri Dominum putatis inanes ? 8 Gen. 9, 25 ; Dan. 13, 56 ; Ezech. 16, 2 ; Cypt. de zelo et liu. 11 (426, 8 H) 4 sub barbaro tege] cf. II 5, 6. 5 Cypr. de mott. 14 (306, 6 sq. H) 6 sq. Past. Hetm. sim. 9, 19, 1 ; 26, 4 S isti ergo tales quos] cf. II 135, 15 9 Past. Hetm. sim. 9, 26, 5 X (XIIILD), 1 sqq. Matth. 15, 24 sqq. 1-7 Cypr. ep. 54, 3 (633, 15 sqq. H) 6 Esai. 58, 11 $8 sub uno motantut] II 2, 11 Pastor Hermae sim. 9, 19, 2 10 sq. Matth. 21, 19 ; Cypr. ep. 75, 10 (758, 16 sqq. H) 13 Cypr. de op. et el. 15 (385, 14 H) ; de dom. ot. 32 (290, 15 H)

8 Chananaea DP cananea C cananaea r! cainea r? v» cainina r? cozzzzent. 6 uagut C profugus r v ? uiatum r v uatiarum C cf. /Aug. serzz. 12, 4 (ed. Mai) diabolus in omnibus faucibus uiae insidiatur ; Gregor. Magn. in euang. 20, 14 (latro) abstractus afauce itineris ;ferarum Db — os? 8 praemissa littera Yunius uersus spatium rel. C 9 secedere (per syncop. legend. aut caesura post tertium trochaeum) scripsi, cf. I 14, 8 dere C cedere Db uiuere r uidere Oe// fidere L4 cluere Brakz nolunt r » uolunt C Bra&z X, 1 lolii ex lilii C1 post mixti zmferpunx. r Hanss, pos? loli e£ mixti v, posz mixti /az/4z Db 9 messis edd mensis C — separantur Hagss Db — 3 lolium enatumr?»Kaelb | inmisetat scripsi cf. praef. X.XI miserat C emiserat Kae/b ^dominus C( per syncopam, sicut exbibet r*) deus Ld dominator Hanss, qui add. agti, emque Db ; cf. Ma? 23 8 sq. ef. Ma? 61 praef. XXI 4 lolium 4e. Hanss Db collectum sepatat edZ colectam separatur C 5 qui ed que C 6 ipsa (ipsam

DP) utique edd ipsauti C ? qua (— quando, ef. Lófstedz, Peregr. 125 sq.) seripsi quam C nam r» Db in textu quando in praef. 8 quando(— quo) € ef. Ma? 103sq. quoniam edd ^ 9 etratisedd eratis C — stetiles r v sterilis Db 12 gazo r Ochl Db (cf. II 27, 14) gazophilatio C gazophylactis (oz. patatis) Ld —— 13 putatis r Oef/ Db portatis C paratis L4

PL 245

50

COMMODIANI

XI (XV)

V 78

DISSIMVLATORI

Dissimulas legem tanto praeconio latam In tuba praesente caeleste uoce clamante. Si propheta tantum declama(ui»sset in nubem, Sufficeret utique Domini uox missa per illum. 5 In tot profatorum uolumina uox Domni proclamat ; Malitiam nullus dimittit [ita] aeque de corde. Vis bona uidere et fraudibus uiuere quaeris. Lex ipsa cur ergo processit tanto labore ? Abuteris Domini mandata et te filium inquis ; 1o Tu si talis eris, sine causa fideris, inquam. Omnipotens mites quaerit sibi filios esse,

V 79

PL 244

Rectos, corde bonos, deuotos legi diuinae,

Inmites autem iam scitis ubi demersit.

XII (XVI) SAECVLARIA

IN

TOTVM

FVGIENDA

Si quidam doctores, dum expectant munera uestra Aut timent personas, laxantes singula uobis,

Et ego non doceo, sed cogor dicere uerum. Cum caterua Mali pergis ad expectacula uana, ; Vbi Satanas fragoribus conparat astus XI (XV), inser. cf. Pastor Hermae, sim. 9, 19, 2 1 tanto praeconio latam] cf. II 16, 15 2 uoce clamante] cf. 416 3 Exod. 24, 15 - 25, 1; Matth. 17,5 4 sufficeret utique] cf. 22 G1 Petr: 2, 1 4 x Pett..3, 10 uiuere quaeris] cf. [:75119:225 94:2]: 45 : 1S X22ETO-10 815158525 11 sibi filios esse] cf. 721 rectos corde] Ps. 7, 11; 10, 5/541, 11 5/36, 14

12

XII (XVI), 1 sq. Prou. 19, 6; Didasc. ap. 1o 1 munera uestra] cf. Verg. ccl52, 44 8 dicere uerum] cf. I 8, 12 ; II 25, 1; 524 ; Luct. 5, 704 ; Hot. s. 1:31.24: (006503209: 107 4 sq. cf. Ps. Cypr. de spect. 4 (III 6, 12 sqq. H)

XI, inser. disimulatori secularia in totum fugienda C inscriptiones carginum Xl et XII (o/ig in ms XV et XVI) coniunctas separauisse mibi uidetur Rigaltins in apographo

"Andecauensis, quem secutus est editio princeps et posteri

— 1 desimulas C — latam

eddlata C 2praesentem C edd caeclestir » clamantem r Db 3 tantum unus HanssDb ^ declamauisset Kae/b Ld declamasse C declamassetrOe?/ Db. in otbem Dav Oeb] Hants Db, sed cf. Exod. 24, 15 sqq. Ma? 59 5 prophetarum uolumina lex domni r Oe// profatorum uel minis uox dei LZ — 6 malitiam Ld Db militia C malitias r Oeb] dimittit itaeque C 8ego C 9 iniquis C 10 fideris C Db uidetis r » finderis Hanss 11 omniapotens C 2 bono r Oe] 13 scitis] sutis C XII, 2 laxantes r! Hans; Db laxante C laxant r? v — singula] uincula zai? Db 3 doleo r Oel] — 4 acaterua (prior a eras.) C1 spectacula edd B a Satana Hanss Db conparat astus Drak; conparatus C circo operatur r Oeb/ comparatur L4, qui olim compar paratut za/vera? pompa patatut Hanss Db

INSTRVCTIONVM LIB. II, xi-xiii

51

Licere persuadis tibi, quocumque placebit. Altissimi prolis cum filiis Zabuli mixta Respicere non uis, cui renuntiasti, priora.

In ipsis uersaris iterum : qui proderit Vnus ? 10 Aut si pro languore datum quod stulte profanas Nolite diligere mundum neque ambitum eius : Tanta Dei uox est, et tibi pro le(ui» uidetur. Obseruas mandatum hominis, et Dei deuitas ;

15 Tu fidis muneri, quod doctores ora procludunt, Vt taceant neque dicant tibi iussa diuina. Me uera dicentem si contemneres, prospice Summum Filius cuius eras, illi te adsigna clientem. Viuere si quaeris gentiliter homo fidelis, 20 Gaudia te mundi remouent a gratia Christi ; Indisciplinate quod leue licere praesumis, Et choros historicos et cantica musica quaeris, Nec tali subolem exuanniri amentia curas. Dum uita frunisci putas, inprouidus erras. 25 Altissimus uiuet, et iusta praecepta deuitas.

XIII (XVII) CHRISTIANVM

TALEM

ESSE

Cum Dominus dicat, in gemitum edere panem, Hic ut quid nunc agis, qui cupis uiuere laetus ? ? altissimi prolis] cf. 666 8 Cypr. test. 3, 11 (122, 5 sqq. H) ; ep. 57, 3 (652, 1o H) 12 1 Ioh. 2, 15 (Cypt. test. 5, 11 p. 125, 6 H) 19 Gal 2,14 . uiuere si quaeris] c£. 17, 19; 23, 45 27, 5 ; 11 11, 7 ; 19, 15 5 525 20 remouent a gratia Chtisti]- 606 25 altissimus uiuet] cf. I 26, 37; 27, 5 praecepta deuitas]

cf. I 55, 1 XIII (XVII), 1 sqq. Gen. 5, 17; Cypt. test. 3, 58 (159, 7 H) ; de bono pat. II (405, 10 sqq. H) 6 persuades ezZ, sed cf. I 37, 7 quocumq (5. ite, pergere) C quodcumque edd *? proles r Oe] 8 num uis r » nunc uis D» cui] queis r v 9 quid r v Vnctus Dav v 10 profanus r v 11 praezer litteram initialem Y nibil extat in ms 12 dilegere C 13 proleui L4 prole C proba r Oe// 15 muneti edd muneris C munetibus Hanss quo edd doctotes edd Hanss doctoris C 17 dicente Dav Oebl Db Si contemnetes se7psi sic tenetis C sicut teneris r Oe/ Db co/J. 1 Cor. à, 1 si utetis L4 18 illi te] illete C 19 uiuire C 21 leue (577. est) C libet D£ 22 catos r histriones r Oef/ histtonicos L4 Dur 23 talis abolere L4 talem zabuli Hawez talia abuti Hasss —— exuanniti amentia serips? Ma? 14, cf. TbLIL 5, 2, 1101, 21 sqq. etuanire curentia C gartrire amentia r Oe] uani reuerentiam (reuerentia Hanss) Hanss Ld uanitatem iacere FHuezz 24 eum uita r 25 uiuet C iubet edd, sed cf. I 26, 37.27, 8 ; XII, imer. tale C — 1 gemitu r Oeb] — 2-B primum initio uersuum litterae iniliales sequentium erant scriptae, corr. C1

:

52

COMMODIANI Rescindere quaeris sententiam Summi demissa(m) ; In protoplausto uide frenum procedere legis. ; Si Deus omnipotens cum

sudore uiuere iussit,

Tu qui iocundaris, ergo iam exter es illi. Indignatum ait Dominum scriptura Iudaeis :

Ab esca refecti surrexerunt ludere fili. Nunc ergo cur illos persequimur sponte profectos ? 1o Vnde perierunt illi, nos cauere debemus. Maxima pars uestra luxuriis dedita paret.

V 82

Transgrederis legem, cum te facis musicis inter. Apostolus clamat, (clamat? immo Deus per illum :

Licentia uestra uos, inquit in ipsa, deperdunt. 15 Esto ergo talis, qualem uult esse te Christus : Mitis et in illo hilaris, nam

saeculo tristis.

Excurre, labora, suda, cum tristitia pugna ;

Spes cum labore uenit et uictoriae palma donatur. Si refrigerare cupis animam, ad martyres i! 20 Expecta requiem futurorum transitu mortis.

XIV (XVIII) MATRONIS ECCLESIAE DEI VIVI Matrona uis esse Christiana ut saeculi discens :

Auro te circumdas aut sirica ueste, pudica,

PL 246

3 sententiam demissam] cf. I 5, 7 5 Gen. 5, 19 8 Exod. 32, 6 ; 1 Cor. 10, 7 14 1 Cor. 8, 9 15 esto ergo talis] cf. II 9,8 16 Pastor Hermae, mand. ro, 3,1 .17 Cypt. de bono pat. 11 (405, 1o sqq. H) ; 12 (405, 18 sq.H) 19 Didache 4, 2 XIIII (XVIID, 1 Didasc. rz, 8, 26

2.5.6 Cypr. de hab. uirg. 7 (192, 12 H) ;

8 (195, 18 H); 9 (194, 5 H) ;11 (195, 9 H) ;13 (196,20 H)— T2Petf. 5. 3 sq.

2 1 Tim. z, 9;

3 demissaC L4 dei missamrOeb/ — 4 protoplausto CLZ Db protoplastum r Oeh/ ef Itasscto TDS18 ors uides coniec. Lid uis r v ptodete r Oel 6 ergo] eris ry ex teris illi C exterus illi r v 9 cur illos e2 curtillios C petsequimuft (sic) C prosequimur r? Oeb/ sequimur Ld prosectos rv» 11 uestrum r Oeb/ luxotiis C cf. I 17, 7 dedit appatet C 12 facis musicis; in te L4 fucis inficis, in te r Oe] — 13 clamat add. L4 in praef. Hanss Db 14 depetdit

Db ; cf. Ma? 23

15 quale C

te Christus ed re Christum C — 16 hylaris C

17 labora, suda edd laboras Iuda C 18 palpa C donatur r » donatus C DP 19 animam oz. Pitralrv ad martyres i Lid Db admartyrizare Pitra Iadmarttytiza r Ocb/ ad mattytes ibis Hanss ad martyres ito Vern Scheiffer ; de uersu cf. praef. XV II 20 futurum in transitu r Oc// XIIII, 1 matronis superscr. a C! mattonas r v discens DP ds ces C domnas

r Oeb] Pitra I domna Schurzfl duces Dur Ld diues Hanss adsis Brakmz

INSTRVCTIONVM LIB. II, xiii-xiv

53

Terrorem legis ex auribus uento remittis, Res uanas adfectas cuncta de Zabuli pompa,

; Ornas et ad speclum cincinnos fronte reflexos, Nec non et inducis malis medicamina

falsa,

In oculis puris stibium peruerso decore, Seu crines tingis, ut sint toto tempore nigri.

Est Deus inspector, penetrat qui singula corda. 10 Ceterum pudicis ista necessaria non sunt. Claro ac pudico sensu pertundite pectus ; Lex Dei testatur tales abscedere leges, Ex corde quae credit femina marito probata Sufficiat esse non cultibus sed bona mente. 1; Induite uestes quas oportet, frigus ut ostent Aut nimium solis, tantum ut pudico proberis ; Et in plebe Dei facultatis dona demonstres. Dat tibi memoriam «(Tabitha» clarissima quondam ; Exanimata iacet precibus uiduarum erecta. 20 In dando promeruit, non comtibus, inde leuari.

Vos matronae bonae uanitatis fugite decorem : In(cestas in» feminas congruet cultura lupana.

Vincite malignum, pudicae feminae Christi, In dando diuitias uestras ostendite totas.

4 de zabuli pompa] cf. II 15, 16 * Cypt. de op. et elem. 14 (384, 14 H) 8 Cypr. de hab. uirg. 16 (199, 8 H) 9 Hierem: 17; 10? Ps: 7; 105 Act. 1; 24 10 Cypr. de hab. uitg. 12 (195, 25 H) 11 pertundite pectus] cf. II 17, 15; 28, 8 12 Esai. 5, 16 sq. ;Cypt. de hab. uitg. 13 (196, 17; 1975, 4H) 13 sq. Cypr. de hab. uirg. 8 (192, 25 sqq. H) — 14 cf. 1 Pett. 5, 5 18-20 Act. 9, 36 sqq. Cypr. de op. et el. 6 (378, 2. 16 H) 22 Cypr. de hab. uirg. 12 (195, 25, Sq. ; 196, 12 sqq. H)

3 autibus ex autobus Ct B ornas et ad speclum cincinnos DP ornans et ad spelüncinnos C ornatis ad speculum cincinnos r v ? stiuium C 8 temp C »f. I 26, 4 ; 43, 5 11 claros atque pudicos C casto atque (ac Hanss) pudico edd petfundite Har/e/ . 121eges ex legis C! lege » Db ; sed ef. I1ala INum. 41, 31 hereditate possidebunt tettam, quam uos abscessistis ab ea — 13 quae za/ui Db q C feminae matito probatae 7? Oe] — 186 induete r v optat frigus et aestus r Oeb] opottet frigus ut possent Id in praefat. 17 demonstris C demonstra r

Oel | 18dasr» memotiam s777psi mometium C r » momentum Db 'Yabitha suppleu. Db ex Cypr. de op. et el. 6om. C rv clatissima quondam eZd clarissimo quodam C — 19 iacet szripsi cf. Ma? 44iace C iacens edd 20 pmetuit C comtibus eZ cómitibus C 21 fugite uanitatis decorem Hanss Dur 223 incestas in feminas Db in feminas C in feminas castas Hanss, qui Ld secutus. post lupana zzZerrogationis signum. posuit congtuit edd, sed cf. II 30, 1.

V 84

54

COMMODIANI XV (XVIIII) ITEM

V 8j

IPSIS

Audiuisti uocem, quae uis Christiana manere,

Beatus Paulus qualiter rogare praecepit. Caeliloquax autem Esaias doctor et auctor — Detestatur enim caritatem mundi sequentes — ; Exaltatae, inquit, ceciderunt filiae Sion.

Fas in Deo non est Christianam coli fidelem. Gentili more quaeris praecedere Dei sancta ? Has Dei praecones damnant in lege clamantes Iniustas esse feminas, quae se taliter ornant.

PL 247

10 Kapillos inficitis, oculos nigrore linitis, Lunatis comulas gradulatim fronte deuinctas, V 86 Mala(m» medicatis quodam superducto rubore, Nec non et inaures grauissimo pondere pendent, Obruitis collum naturale gemmis et auro, 1; Palmas Deo dignas praesagio malo ligatis. Quid memorem uestes aut tota(m» Zabuli pompa(m) ? Respuitis legem, mauultis mundo placere, Saltatis in domibus, pro psalmis cantatis amores. Tu licet sis casta, non te purgat sinistra sequendo : 20 Vos ideo tales Christus cum gentibus aequat. XV (XVIIILD), 1 sq. 1 Tim. 2, 9 1-5 Cypr. de hab. uitg. 13 (196, 15 sqq.; 197, 5 H) B Esai. 5, 16 10.12 Cypr. de hab. uirg. 14 (197, 28 H) ; 16 (199, 9 sqq. H) ; de laps. 3o (259, 18 sqq. H) 11-14 1 Tim. 2, 9 sq. 11 sq. Cypr. de hab. uirg. 13 (196, 23 H) ; 14 (197, 28-198 H) ; 15 (198, 7 sqq. H) 11 cf. II 14, 5 12 cf. II 14, 6 13 Cypr. de hab. uirg. 8 (193, 20 sqq. H) ; 15 (196, 2s ED iut (107, 1222 FL) 14 Cypr. de hab. uirg. 14 (197, 18.26 H) ; 15 (198, 7sqq. H); delaps. 30 (259, 16 sq. H) — naturale] cf. Prop. 1, 2, 5 — gemrnis et auro] cf. Verg. Aen. 1,,655.728 15 Cypr. de hab. uirg. 16 (199, 9 H) 16 quid memorem] Verg. Aen. 6, 6o1 totam zabuli pompam] cf. II 14, 4 ; 206 17 Cypr. de hab. uirg. 10 (195, 5 H) 18 cf. I 34, 12 ; Ou. rem. am. 379 ; ep. 15, 255 ; Cypr. de hab. uirg. 11 (195, 17 H) 19 Cypr. de hab. uirg. 18 (200, 21 sq. H) ; 19 (201, 4 H) 20 uos id eo tales] cf. II 28, 11 XV, 1 audiuisti serzps? cf. Ma? 44 sq. audiui C audi r v audisti Hanss audi tu Db uocem ;. /. C1 quae edd q C uir C manere s. /. ne C1 2 rogare C te ornatir » 4 enim] item Hanss caritate C prauitatem r » Hanss sequentes edd sequentur C 3 ceciderunt C iacebunt r Oe// filie ex ficie Ct * mote ex moti C1 pcedere dei C ;f. I 24, 2 procedere dei Db dei procedere Vern ; de uersu cf. praef. XV. 9qC hl0infigtisC linigrore linitis C fuligine relinitis r Oe// de nigrore linitis I4 11 lonatis C gtadulatim Db gratulatim C granulatim r v Dzr deuinctas serips? Ma? 46 depinctas C Db depictas Ld depicta r Oe — 12 malam L4 malla C malas r Oe] quadam G — robore C 14 naturale Dzr naturalis C monilibus r » matgatitis Db gemis C 16 uestes r Oeb/ Db uester C uestem L4 totam z. pompam edd tota z. pompa C 17 mauultis Db ámultis C cum uultis r » 19 purgas r v sinista C J sequendo edd sequenda C

INSTRVCTIONVM LIB. II, xv-xvi

55

Xancta Dei mulier diuitias corde demonstrat.

V 87

Ymnificato choro placitoque Christo seruire Zelantes fauore Christo offerte odorem.

XVI (XX) IN

ECCLESIA

OMNI

POPVLO

DEI

Iustus ego non sum, fratres, de cloaca leuatus,

Nec me supertollo, sed doleo uestri, qui cerno

Ex tanto populo nullum in agone coronari. Certe si non ipse pugnat, uel suggerat illis. ; Cladem obiurgate, ouanter officite luxu ! Labora«t» frater aduersante mundo sub armis, Et fretus opibus nec pugnas nec pugnanti resistis. Stulte, non intendis unum

bellare pro multis ?

PL 248

In talem pendit ecclesia tota, si uincat. 10 Abstinere uides fratrem et pugnare cum hoste. Optas tu in castris pacem, foras ille repugnat. Misericors esto, ut sis ante omnia saluus.

Nec intuis Dominum praeconio tanto clamante(m), Inimicis etiam qui iubet alimenta praebere ?

15; Prandia ob ea prospice diurna, quae semper Omnibus omnino diebus cum pauperis sumpsit. Pascere tu quaeris, stulte, qui te denuo pascat. Vix ille mihi paret, qui conponi proponit. 21 1 Petr. 5, 5 sqq. ;Cypr. de hab. uirg. 8 (193, 25 sq.) 23 Phil. 4, 18 (Cypr. de dom. or. 33 p. 291, 29 sq. H) XVI (XX), 1 Ps. 112, 7 (Tertull. Marc. 4, 28 extr.) 4 Cypt. ep. 1o, 4 (492, 18 sqq. 493, 2 sqq. H) B Cypr. ep. 1o, 4 (492, 18 ; 495, 2 H) 13 praeconio tanto clamantem] cf. II 11, 1 14 Prou. 25, 21 ; Rom. 12, 20 Cypt. test. 5, 1 (109, 24 H) 1* pascere tu quaeris] cf. II 35, 1 18 sq. Cypr. de laps. 3o

(259, 6 sqq. H) 21 om.rv demonstat C 22 seruite Db placete r v 23 feruore r Oeb/ XVI,3 populum C 5 obiurgatis r Oe ouantes r Ld Db o uenter r Oeb] officite luxu DP efficite luxu C offercite luxu r Oe// efficite lucta ! Ld . 61laborat edd labora C ? etfattus 7? v opibus ex opidus C! resistis] te sistis r Oel/ $ stulte C 9 pendet r OeLl, sed cf. I 35, 9 ecclesiam Cc 10 abstineri r Oe// oste C 11 obtas C obstas L4 12 ut sis ante omnia r Oeb] Db ut sciant ea omnia C ut fiant ea omnia L4 — salua L4 ut sic tuam animam salues suspic. Db 13 nec metuis r Oe] praeconia C — clamante C 15 ob ea Db ab ea C r! ab eor?» diurna L4 Db iutna C lutna 5$ (s* Iobba) Iobe r! Tobia r? Tobo r? lurco Oe] quae r! Db q C qui r?v 16

paupere r Oe// pauperibus Hans:

^ sumsit

C — 18 uix seripsi Vis C cf. I 6, 18 ;

corruptionis signum pos. Db qui sibi componi Hass; quae copo mihi Harze/ sibi praeponit OeA/ in cozzzz.

V 88

56

COMMODIANI Laute cibatum distenso uentre declamas,

20 Oppressus inopia frater est iuxta tabescens. De die Dominica quid dicis ? Si non ante uocauit, Exuoca de turba pauperem quem ad prandium ducas. In talibus spes est uestra de uestro refectis.

set

oe VETERE MARTVRIVM

VOLENTI

Martyrium, fili, quoniam desideras, audi :

Abel qualis erat, esto, aut magis Isaac ipse, Rectamque delegit Stephanus sibi uiam in iter. Tu quidem quod optas, res est felicibus apta. ; Vincere prius malum bene facitis recte uiuendo. Rex illa tuus cum uiderit, esto securus. Ipsius est tempus et nos in utrumque gerentes ; Vt si bellum adest, in pace martyres ibunt ? Multi quidem errant dicentes ,Sanguine nostro

10 Vincimus Iniquum', qui manente uincere nolunt. Obsidiando perit et ideo sentit Iniquus, 21 cf. II 5o, 1 sq. ; Cypr. de op. et el. 15 (384, 20 sq. H) 22 Esai. 58, 7 ; Luc. 145 15.215 Ht; S 1, 4,25 23 Matth. 25, 35 sqq. (Cypr. test. 3, 1 p. 114, 2 sq. H) in talibus spes est] II 24, 13 XVII (XXI) inser. Cypr. de mort. 16 (307, 14 H) 2 Cypr. de bono pat. 1o (4053, 26-404, 6 H) ; de dom. or. 24 (285, 8 sqq. H) ; Ps. Cypr. de laude mart. 29 (III 5o, 1o H) 3 Hermae Pastor, mand. 6, 1, 2 4 res est felicibus apta] Verg. enar 22 b Rom. 12, 21 (Cypr. test. 3, 23 p. 140, 5 H) 5 sq. Cypr. de op. et el. 26 (394, 25 sqq. H) ; ad Fort. 2 (317, 20 - 318, 6 H) 6 esto securus] cf. u. 16 *? Cypt. de mort. 12 (304, 18 sqq. H) ; 17 (308, 1 sq. H) 8 Cypr. ad Fort. 13 (347, 17 H) ; de zelo et liu. 16 (430, 20 sqq. H) 9 sanguine nostro] Verg. geotg. 1, 491.501 ; Aen. 7, 98.271

9 sq. Cypr. de mort. 12 (304, 20 H)

19 distento r ? declamat r Oeb] — 20 inopiam C L4 frater est iuxta Dzr fratres (frs) iusta C frater iuxta r OeD/ fratris iuxta L4 dum frater iuxta Hanss cum frater sit iuxta Db tabesces LZ 21 de sec. Db quid (qued C) dicis C r » quid ? alius D2 se non ante locauit r Oe// 22 exuoca de turba serzpsi Ma? 46 sq. ex suo (dubito, an s litt. deleta sif) te deturba C excita de tutba r Oe// excute de turba .$? Hanss ex suo deturba Db 23 talibus scripsi tabulis C r v tali Db refecto C edd cf. Ma? 76 XVII, inser. martyrium C edd, sed cf. u. 5 Vincere 1 marturium L4 2 aut magis Isaac ipse scripsi Ma? 52; praef. XXII aut qualis Isaac ipse magis C aut qualis Isaac ipse aut r OeZ/ aut qualis Isaac ipse L7 aut qualis ipse magister D» ; ad aut magis cf. TbLL 2, 1574, 48 sq. 3$ rectam qui r Ocf/ Vern rectumque Ld delegit Dav v Db dilegit ex diligit C! diligit z uitam C r L4 ES felicibus ; opta I2 B uince r Oeb/ Db benefactis edd (C false Db) 6 illa Db illo C ille r v ille te Hanss 8abestrv 10 uicimus r Oe/7 quem manentem D£ quo manente r v, quo manante KZzb/er — 11 adeo v

V 9o

249

INSTRVCTIONVM LIB. II, xvi-xviii

57

Legitimus autem non sentit poenas ad actus ;

Eiula fauoreque zelando pectus pugnis pertunde. Nunc si benefactis uinc(es?, eris martyr in illo ;

15 Tu ergo qui quaeris martyrium tollere uerbo, In pace te uesti bonis et esto securus.

XVIII (XXII) BELLVM

V 9i

COTTIDIANVM

Belligerare cupis, stulte, quasi bella quiescunt ! Ex protoplausto die pugnatur in fine nobis. Libido praecipitat : bellum est, compugna cum illo. Luxuria suadet : abutere, bellum uicisti.

; Vino copioso parce, ne per illum aberres ; Maledicti retinete linguam, unde dominum adoras ;

Conpescere furiam, pacificum redde te cunctis ; Oppressos miseriis depremere caue minores ; Terrorem adcommoda

tantum et noli nocere ;

10 Tramite uos recto ducite sincero per saeclum ; In tuis diuitiis communem te redde pusillis ; De labore tuo dona, nudum uesti : sic uincis.

Insidias nullo facias qui Deo deseruis : Aspice principium, unde perit inuidiis hostis. 13 pectus pugnis pertunde] cf. II 14, 11 14 Didasc. 5, 5 sq. (Matth. 25, 34 Sqq.) 18 martyrium tollere uerbo] cf. II 18, 17 16 esto secutus] cf. u. 6 XVIII (XXIL), inscr. Cypr. de dom. or. 16 (279, 13 sq. H) ; de mort. 4 (299, 1o sqq. H) 4 bellum uicisti] cf. c. adu. Marc. 5, 84 ; Ps. Cypr. de sing. clet. 3 (III 176, 17 H) 6 Iac. 3, 9 ; 1 Pett. 5, 10 ; Ps. 33, 35 sq. (Cypr. de cath. eccl. un. 24 p. 231, 14 sq. H) * Rom. 12, 18 Cypr.dezeloetliu. 18(432, 8 H) 9 noli nocere] cf. Dist. Caton. app. 8, 2 11 cf. I 3o, 15 12 Esai. 58, 7 (Cypr. test. 3, I p. 108, 20 H) 14 cf. II 17, 11 ; 154 ; Cypt. de zelo et liu. 4 (421, 8 sqq. inuidiis hostis] 261i

12 adactas 7? v abactus Der it app. crit. 13 eiula fauoreque seripsi cf. II 15, 23 eiula euoque C D» eiula tuque r! eiulatuque r? Oe// eiula euaque (Euamque Kz//) LD Hanss Kb] eiula eumque Dur — 14uinces, eris Db uinceris C LZ Dzr uicetis r Oebl XVIIH,1cupis]quaetisr» ^ quiescantr Oe? — 2 expetrtoplausto C ef. I 35, 1 ; II 13, 4 infinite OeZ/ i. 7. sine fine OeD/ in comment. in fine de Hanss Dur uobis rv ;deursucf.praef. XVII — 3compugna Ld Dzr cumpugna C pugna rv tu pugna ila Ld . 41luxotia C cf. I 17, 7 5 uiuo Dzr | cupiosoC X illud Dav Oeh] . 6 maledicto r Oeb/ Hanss — retine r Oeb] Db, sed cf. Ma? 75 sq. lingua; munde LZ — deum L4 DD, sed cf. II 11, 5 adota Ld 7 compesce edd Hanss, sed cf. TbL. 3, 2064, 10 sq. futorem r nefarium ze/ nefatiam Oeb] | Sopptessos r Oeb/ Db oppressus C Ld depmete C cf. TBLL 6, 1, 612, 60 deprimere edd — 9 tutorem r Oel, cf. II 22, 4 — ad commoda r admodeta Hanss 10 recto r Oe/] Db tectum C L4 Dur — sinceri Db sed sincero adwerb. pet saeclum D? pet seclo C prae zelo r » 11 communem DP commune

Ccomemr» 12uinces edd 13 nulli r Oef/ — fatias C — 14 petiit r Oe/ pereat Oe/ zn cozzz. inuidiis (sze /) C inuidus edd

V 92

58

COMMODIANI 15 Non sum ego doctor, sed lex docet ipsa clamando. Verba geris tanta uana, qui sub uno momento Martyrium quaeris otiosus tollere Christo.

PL 250

XIX (XXIII) DE

Dum

ZELO

CONCVPISCENCIAE

cupis, inde peris, dum ardis proximi zelo ;

Extinguis te ipsum, quando te incendis abactus. Zelaris alium, inuide, de malo lucrantem,

Et te parem concupis fieri pecuniae tantae. ; Lex sic non aspicit ; dum illam incumbere quaeris, Omnia suspensus uiuis in ardore lucrorum ; Cumque reus tibi sis ipsum te iudice damnans, Oculorum acies nunquam satiatur auara. Nunc ergo si credeas et cogites : uana cupido est 10 Congere(re» nimium sub fragili uita moranti. Vnde Deus clamat

: Stulte, hanc noctem uocaris!

Postea ruina ruit : cuius erint ista talenta ? In suprema cadis iniusta lucra conando, Suggeret cum Dominus unicuique uicta diurna. 15 Congestet alius : tu bono uiuere quaere,

15 cf. 61 ; carm. adu. Marc. 4, 5 IV cESDDTTUIS XIX (X XIID, 1 cf. Hermae Pastor sim. 1 ex. ; Cypr. de op. et el. ro, 17 (381, 18 sq. H) ; Verg. Aen. 2, 511 * Dist. Cat. 5, 18, 2 ; Cypr. de eccl. cath. un. 172(226, x2) 8 cf. Eccl. 14, 9; Prou. 27, 20 9 nunc si credeas] cf. I 32, IO 10 uita moranti cf. I 26, 17 11 Luc. r2, 20 (Cypr. test. 5, 61 p. 168, 7 sq. H) 11 sq. Cypr. de op. et el. 13 (385, 15.21 H) ; de dom. or. 2o (282, 3 sqq. H) 13 lucra conando] cf. 603 14 sq. Cypr. de op. et el. 11 (382, 15 sqq. H) 15 uiuere quaere] cf. I 7, 19.23, 4.27, 5 ; 11 11, 7; 12, 19 ; 525

16 uane r Oeb/

XIX, inser. concupiscentiae C, sed cf. u. 18 1 ardes ed proximi edd proxime C 2 abactus] abintus r ab intus Oe. — 3 lucrantem DP latrantem C Ld laborantem Oe// 4 tae C D aspicitur Hans; Db illam (sz. legem) scripsi illum C edd cf. Ma? 67 60mnino Ld ^ 7damnasrOeb ^ Soculotum aties C 9 si credeas C (ef. I 25 inser.) sic tedeas Db si redeas r v sic ctedas suspic. Db 10 oz;. edd ante Db congerere Db congete C — suffragili C — 11 hanc noctem seripsi zf. I 5, 5, Ma? 47 hanc nocte C hac nocte edd 12 posteaC postte r postquam Oe// postrema Hanss Dar ruina scripsi Ma? 28 romaC mors r hora Oeb] Hanss Dur momat Ld mota Db erunt r v, sed cf. I 27, 18 13 cadis scripsi, cf. 150 acdis C ardes DP aedis r v cf. Ma? 28 conando C ef. 603 conanda L4 condenda r! condendo r? Oc 14 suggerat Haup; domino r uita diurna r uitam diurtnam Dav Oe] uictum diurnum L4 18 bene r

V 95

INSTRVCTIONVM LIB. II, xviii-xx

59

Et Deus cor censens agis super omnia uictor ; Nec enim dico, ut in timore te mittas,

Cum pro die tuo uigilas sine fraude uiuendo. In esca perit auis aut inhaeret inprouida uisco. 20 Arbitrare tibi simpliciter ualde cauendum. Excedant alii, finem tu prospice semper.

V 94

XX (XXIIID OVI

DE

MALO

PE 251

DONANT

Quid te bonum fingis alieno uulnere, nequor ? Vnde tu largiris, alter cottidie plorat. Ista tu discredis Dominum uidere : doceris.

Dona iniquorum non probat Altissimus, inquit. ; Erumpis miseris, dum fueris locos adeptus. Munera dat alter, ut alterum reddat inanem,

Aut si fenerasti duplicem centesima nummum, Largiri uis inde, ut te quasi malum depurges : Omnipotens tales operas omnino recusat. 1o Donas tu de lacrimis candidatus ; ille nigratus

Oppressus usuris deplorat factus egenus. Nanctus praeterea tempus captat oribus hostis, Ad praesens populas pretio tu sanctos iniquus.

10 1 Reo. 16, 7 -Llierem. 17, 12: Ps. 70105 7ACUM

Verg. Aen. 12, 513 sq. 19 cf. II 5, 1 XX (XXIIILI), 3 discredis dominum] cf. I 253, 10 sanctos iniquus] cf. 705.988

624; 4 DOC? 2,25

17 cf.

4 Sirac. 54, 23

13

16 deus scripsi,cf.I 35, 21 ; de nominatiuo absoluto ef. Stolz-Scbmalg 391 ; Lófst. Peregr. 158 dei C edd cot r Oeb] Db cut C censens] conscius r » Dzr ages r? Oel] | 1" neque L4 DD, sed cf. 279 ut te in timore inmittas scr/psi ut te intimote imittas C ut te in triuio tinnites r Oe2/ Dav aut te intimo uictum L4 uel intimo neci te mittas DP 18 cum] tu Hazp; Hanss Vern Fleraeus propter inseribtionem uigila Hazup? Hanss 19auesC . inhaeret DP ineret C haeret r Oef/ maeret L4 inter 290 e£ 21 zanus altera in margine scripsi K.— require XX, 1 uulneta C nequus DP nequot C nequam L4 uecors r Oel] Dur. 2 cotidieC — 3descredisz? ^ docetis C L4 — decaelis r Oeb/ Db ; cf. Ma ?84 sq. (27, 254.) |B erumpes r Oeb/ locos seripsi locus C( false ocus DP) locum edd 8 inde ozz. r v, pos? malum zranspos. Hanss malo r Oel 10 donas (s 5.7.) Ct (false dona Db) Ld Db donasti r Oeb] — nigratus C ingratus r v 12 nactus r? Oeb/ captatotibus C edd captatotius suspic. Db, cf. Ma? 583 13 populas Db populus C edd Dar pretio tu sanctos Db pcio tu scs C precio tu sanctus r v Dar 7

C. C. CXXvüI

60

COMMODIANI Nec non et de lucro mercis si uis te piare, 15 Te ipsum inlidis, non alium, (inquam? inique.

XXI (XXV) DE PACE SVBDOLA Dispositum tempus uenit nostris pacem in urbe Et ruinas simul blandiente saeculo primis. Praecipitis Aut facite ; Conspicitis Et uestris

populo, quem «ipsi» in schisma misistis : legem ciuitatis aut exite de illa. stipulam cohaerentem in oculis nostris, in oculis non uultis cernere trabem.

Subdola pax uobis uenit, persecutio flagrat.

PL

Vulnera non parent, et sic sine caede ruistis,

252

Bellum in absconsum geritur sub pace quod ipsud. 10 De (omnibus) uobis uix unus caute se gessit. O malo nutriri in occisione praedicti! Laudatis pacem subdolam et uobis iniquam. Alterius facti milites, non Christi, peristis.

XXII (XXVI) LECTORIBVS

Lectores moneo quosdam cognoscere tantum, Et dare materiam ceteris exemplo uiuendi, Certamen fugire lites totidemque uitare, XXI (XXV), inscr. et u. 7 cf. Cypr. ep. 57, 3 (652, 24 H) 1 sq. 1 Clem. 2, 2-4 ;Cypt. de mott. 24 (312, 5 H) ; de zelo et liu. 1 (419, 12 sq. H) ; de laps. 1 (237, 2.11 sq. H) 15 (247, 24 sqq. H) ; de cath. eccl. un. 1 (210, 5 sqq. H) 4 sq. Past. Herm. sim. rz, 5 ; 1 Clem. 54, 2 ; Ps. Cypr. adu. Nou. 1 (III, 52, 12 sqq. 53, 2 sqq. H) 9 sq. Matth. 7, 5 ; Luc. 6, 41 ; Didasc. syt. 2 p. 17, 2). 6 p. 26, 22 ? sq. Cypr. de laps. 15 (247, 24 sqq. H). 16 (248, 25 ; 249, 9 H) 11 cf. Hierem

225

Jacob.is us G2 4Pett 212

14 si uis scripsi suis C uis r v Vern sumis Db ; de uersu cf. praef. XVII — studis Brakm eius uis Hanss tete l/ern 15 inludis r Oe alienum L4 . inquam add. Brakm om. C edd XXI, 1 dispositum tempus] cf. 15, 5 II 19, 11 uehit Db sedef.s.7 ^ nosttis : pacem L4 nostris. pax est r Oeb] — utbe seripsi cf. u. 4 otbe C edd. 2 ruinas scripsi ruina C r v auinam Db primis] premit r » Dzr 8 populi r Oe// ipsi interposuit Hanss cisma C D coerentem C oculo nostro Hanss 7 subdolo C nobis Oeb/ Ld 8 tuitis r Oeb] 9 absconso r Oel] ipsa r Oel]. 10 omnibus zrser. Hanss sese L4 . 11 maler Oel] X nuttiti Db nutriui C muniti et r OeJ/ nutriti et Lid Dur Brew XXII, de Zofa instructione cf. Ma? pent. 3fugeterv

1 cognuscete C

tandem Oeb/ in com-

V 96

INSTRVCTIONVM LIB. II, xx-xxiiii

61

Terrorem premere, nec unquam esse superbos. ; Obsequia iusta maiorum quoque deferte ; Reddite uos Christo similes, filioli, magistro ;

Inter agrestiua benefacitis lilia sitis. Beati facti estis, cum fe(ceyritis edicta.

Vos flores in plebe, uos estis Christi lucernas, 1o Seruate quod estis et memorare potestis.

V 97

XXIII (XXVII) MINISTRIS Ministerium Christi zacones exercite casti;

Idcirco ministri facite praecepta magistri. Nolite fugere personam iudicis aequi, Integrate locum uestrum per omnia docti. ; susum intendentes, semper Deo summo deuoti Tota Deo reddite inlaesa sacra, ministri.

PL

Rebus in diuersis exemplum date parati; Inclinate caput uestrum pastoribus ipsi : Sic fiet, ut Christo possitis (esse? probati.

253

XXIIII (XXVIII)

V 98

PASTORIBVS DEI Pastor si confessus fuerit, geminauit agonem.

XXII (XXVI), 5 1 Petr. 5, 5 ; Hermae Pastor, mand. 8, 10 49 ; Sirac. 39, 19 ; 5o, 8 ; Matth. 6, 28 9 Psal. 151, 17 ; Sirac. Marc. 5, 227 10 et memorare potestis] Verg. Aen. 7, 645 XXIII (XXVII, 1 Past. Herm. sim. 9, 26, 2 2.9 Didasc. lesai. 1, 17 ; Didasc. 3, 13, 3.5 ; cf. Mich. 6, 8 4 Didasc. 3, 13, 25112,:6:7 9 Christi possitis esse probati] cf. I 59, 11 XXIII (XXVIII), inscr. Past. Hetm. uis. 3, 9.10 1 Cypr. un. 21 (228, 20 H) ; ep. 61, 1 (695, 12 sqq. H)

9.9 5 Reg. 7, 39, 19; c. adu. 3, 15, 1 8 2 $8 Didasc.

de cath. eccl.

4 tumotem DL, cf. Ma? 85 ; II 18, 9 5 iusta r Dav Oel] Db iuxta C Ld malorum (C fa/se Db) r v malis Dav cuique DD, sed cf. ALL, 15, 81 sqq. 6 similes] humiles L4 4 agtestina r v agrestia Oe] comment. benefactis r v Db, cf. II 17, 5; Ma? 19. sitis ex isitis C! 8 feceritis DP feritis C feritis r? v feretis r! fecistis Vern 9 flore C estes C corr. Ct lucernae edd XXIII, 1 ministerium eripsi, cf. Ma! 46 sq. mysterium C edd casti Db ALL 6, 281 caste C 8 fugere DP lugere C ludere r » 4 itegrate C 6 tota inlaesa deo Hanss inlaesa sacra ministri Db ALL, 6, 271 sq. inlesa sacra ministetia are C illae sacra ministeria arae L4 inlaesa ministeria sacra Dzr inlaesa mystetia sacra Db i. 7. reddite ministeria sacra Hanss facite inlaesa officia reddi Havet *? in aduersis Da» Oeb] inde uersis Ld ^ dare r Oel] 9 Chtisto r v Christi C Ld Db possitis esse probati (parati Oe/7) r v esse oz;. C Chtisti populo sitis probati DP, eui etiazz in mentem uenit Christi populo possitis probari

62

COMMODIANI Apostolus autem tales iubet esse magistros : Sit patiens rector, sciat, ubi frena remittat ;

Terreat in primis, et postea melle perungat, ; Obseruetque prius, ut faciat ipse quid dicit ; Redditur in culpa pastor saecularia seruans, In faciem cuius sis ausus dicere quicquam. Bullit in inferno rumoribus ipsa gehenna : Vae miserae plebi, dubia quae forte uacillat ! ro Si talis aderit pastor, paene perdita instat ; Deuotus autem

(eam) continet recte gubernans ;

Exhilaratur enim ex anima regibus aptis. In talibus spes est et uiuit ecclesia tota.

XXV (XXVIIII) MAIORIBVS NATIS DICO Me solum exposcit tempus uobis dicere uerum. Ab uno semper mouitur, quod multi detractant. In me solo uolo odia conuertere uestra,

Omnium ut pausent praecordias tanto rumore. ; Respicite dictum, quod ueritas odia tollat.

2 Didasc. 2, 2,2

2-5 Didasc. 2, 13, 4

8st

TEUsdq s ete Lits

2 sqq

Didasc. 2, 20, 1.8.9 3 frena remittat] Ou. met. 2, 191 8 sq. Didasc. syt. 6 p. 27, 8 sqq. 3.5 Dist. Cat. 1, 30 b Past. Herm. uis. 5, 9, 10 ; Didasc. 2, 17, I Sqq. ;Didasc. syt. 7 p. 28, 4 sq. ;Matth. 25, 5 ; cf. II 50, 6 sq. 6-10 Didasc. 2, 9, 2 ; 10, 1.2 4-10 Didasc. 2, 17, 2 sqq. ; Didasc. syr. 6 p. 26, 21-27, 3 9 uae miserae] cf. 1049 ; Verg. ecl. 9, 28 11 Didasc. syt. 6 p. 27, 8 sqq. 12 Sirac. 32, 3 ; Hermae Pastor, uis. 1, 9, 1o 13 in talibus spes est] 2, 16, 25 ecclesia tota] II 16, 9 XXV (XXVIII, inscr. Hermae Pastor, uis. 3, 9, 7 1 dicere uerum] I 8, 12; Il 12, 55 5245 "Luct. 5, 704, Hot. s. 2, 1, 245 Ou. ep. .20, 107 b uetitas odia tollit] Ter. Andr. r, x, 41 ; odia tollat] 2, 2, 1

XXIIII, 4 postea] Pea C

5 faciat r Oeb/ Db fatiant C Ld quid Lófsz. Eranos

9,1909, 2 qui C Db quaev — dicC quaerv 4 fatiem C 9 uae miseti ! Bre» qC kfronter Oc X becillat C 10 perdita instat Bre» (Maz? 27) perditam stat C perdita stat r v perdita totast Hansss Dzr perdita stiet Vern. p. nutat Db 11 eam continet Db eam oz. C se continet Rózscb continebit Hazss 12 exhilaratur Db exalaratur C exhilarantur r.» ex anima C examina r v 13

spes et est et L7 XXV, inscr. dico oz. C 2 saepe r Oel mouetut Db monetut r Oeh/ monitur l/ers monitum L4 detrectant r » 9 solum r Oel] 4 pcordias C praecordia edd ^ tanto rumore scripsi tantorum iorem (€ (supra i signum uncatum quoddam lapsu calami pictum esse sibi uidetur, minime littera a, ut adnotauit Db) tentatorem r Oeb/ tanta oratorum L4 tanta thetorum Hxaezz Hanss tanto tumore Db

INSTRVCTIONVM LIB. II, xxiv-xxvi

63

Iam praedixi quod est de pace subdola quanta ! Blandiendo uobis subrepsit Euae seductor. Vos quia nescitis, laqueo instar ruistis,

Sorbitis omnino auram dum saeculi ipsam. 10 Non gratis aget, pro quo interceditis, ullus ; Ab igne qui refugit, agit in uoragine uestro. Tunc repetit suppetium miser denudatus a uobis : Ipsi iam horrescunt iudices peculantia uestra.

V roo

15 De breuiori titulo nam in uobis inararem. Inspicitis dicentes, quibus uos ostenditis ultro ;

Cum ipsis et epulas capitis et pascitis ipsos. Ob ea iam terrae paene fundamenta paratis.

XVI COD) INFIRMVM

SIC

VISITA

Infirmus si fuerit frater — de paupere dico —, Nolite uacui talem uisitare iacentem. Fac sub Deo bonum, obsequia redd4it»e primum,

PL 25)

Inde si ualescit uel si considerat ille,

; Refoueatur homo pauper, qui non habet unde Mercedem tibi pro illo, sed conditor orbis et auctor. 6 cf. II 21 V2 Cot. 11,5 7-9 Cypt. de cath. eccl. un. 1 (210, 2 H) ; 2 (216, 9 H) ; 5 (211, 20 H) Sit 807-4020]: 2 PeEioN2 TO 12 sq. 2 Pett. 2 IA 16 sqq. 2 Petr. 2, 15 ;Didasc. syt. 10 p. 56, 14 sq. ; Cypt. ep. 44, 5

(598, 20 sqq. H) XXVI(XXX), inscr. Sirac. 7, 39; Cypt. test. 3, 109 insct. (181, 4 sq. H) B Luc. 14, 15 sq. ; Cypt. test. 3, 1 (114, 2 sqq. H) 6 sed conditor orbis et auctot] I 26, 28 ; c. adu. Marc. 4, 24

6 praedixi quod est de szrzps; p dix qd € de C praedixi quidem de ed € blandiendo L4 Db blandiendum C aud seo an recte blandiens dum r Oe]. — eue C eheur Oeb/aeui Ld — $nescistisrv — laqo ClaqueumL4 instat seripsi Ma? 20 insta C (inste fa/se DP) in isto Db instare r Oe] Hanss iuste Si/// state Id ad uersum cf. praef. XV III 9 auram dum saeculi ipsam DP auarand secl secli ipsum C amata, sed est saeculi ipsum r Oe7/ auatum animum saeculi ipsum L4 amarum saeculi ispum Hanss 10 non] numquam .Hanss agit r v 11 uestra Db 12 petit r Oeb/ Hanss Db 13 orrescunt C 14 praeter primam litteram S deest in C 15 nam] non r v» Dzr 1 nam DP in uobis] tot r Oe enatta-

tem Oeb/ com. Dur

16 docentes r Oc// dites Hanss clientes Lejay, fortasse

nocentes Db (dicentes — ius dicentes, ef. z. 13)

tenditis r Oeb/

XXVI, 2 noluite (u eras.) C! 3 reddite primum Bra&z redde primum C redde per nummum r v Dzr reddito primum Hass redde per imum Db — 4 reualescit r v — conciderit r Oef/ conciderat Ld 5 pos? unde interpunxit Vern 6 mercem det tibi pro illo L4 (metcem — mercedem : cf. II 20, 14 ; Ps. Cypr. de laude mart. 18 p. III 42, 3 H ; 27 p. III 48, 14 H ; TbLL 8,852, 20 sqq.) ; ef. praef. XV ; Ma? 67 ; Lófstedt, Syntactica II, 274, 1 mmezcedem det pro illo Hazss metcedem det tibi pro illo D? mercedem tibi diet V/ern

V 1or

64

COMMODIANI Vel si pigreret ire ad pauperem semper abosum, Mitte numos ei, unde se resumere possit. Similiterque soror si paupera lecto decumbet, 1o Incipiant uestrae matronae uictualia ferre. Clamat ipse Deus : frange tuum panem egeno ! Verbis opus non est uisitare sed benefactis. Iniquum est : frater inopia uictus aegrotat. Satagit non uerbis, sed esum potumque requirit ille 15 Inspicite tales, sed certe debilitatos, Transigere sese qui non possunt ; date subinde! A Domino uobis spondeo (ego? dari quadruplum. XXVII (XXXI)

V 102

PAVPERIBVS SANIS Pauperies sana quid ? Nisi diuitias adsunt, Ars certe si fuerit, iam et tu communic«c)a fratri.

Vnum praesta tibi, ne superbus esse dicaris ; Polliceor, quoniam securior diuiti uiuis. ; Excipe doctrinam magis Salomonis in aures. Responsorem in alto non dedit Deus pauperem esse : PL Idcirco te subde et honorem redde potenti. 256 Blandus enim sermo .. prouerbium nosti, id inquit.

* Prou. 14, 20 ; Sirac. 7, 39 ; 19, 7 ; Matth. 6, 4 ; Cypt. test. 5, 109 (181, 5 sq. H)

9 sq. Didasc. 3, 4, 1 sqq. 5 11 Esai. 58, 7 ; Cypr. de op. et el. 4 (376, 8 H) 12 1 Ioh. 5, 18; Iac. 2, 14 sqq. ; Cypr. test. 5, 96 insct. (177, 6 H) 13 uictus aegrotat] cf. 602 17 Prou. 28, 27 (Cypr. de op. et el. 9 p. 380, 12 sqq. H) XXVII (XXXI), insct. Sirac. 50, 14 1 sq. Prou. 3, 28; Tob. 4, 9 (Cypt. test., 5, 1 p. ro9, 15 H) ; Didasc. syr. 2 p. 5, 10 sq. Ach.-Flem. — 2.14 sq. Didasc. 5, 7, 8 (lat. 34, 18-19 p. 49 Haulet) ; 5, 8, 1 4 Prou. 12, 9; 19, 1 ; 28, 6 ; Sirac. IO, 30 6 sq. Sirac. 4, 32 ; 25, 3 sq. * sqq. 12, sq. Didasc. 5, 8, 5 8 sq. PfOuSS 155915282 5261/5 ptouetbium nosti] cf. II 29, 6

" pigreret seripsi ef. praef. XV. pergeret C pigetet r v piget Hanss Db abosum edd ab usum C Dur |8 nummos r?*v — ei]etr Ocebl/ 9 similiter q C — soror] foret Ld — decumbit r Oef/.— 13 frater si Db, sed cf. II 34, 4 — 14 satagite r Oeb/ uerbus L2 — sedC Ld Dbosm.r Oeb!— sequirit ille scripsi requiriet ille C ille requirit L4 ille ozz. r Oeb/ Hanss Db 15 sed] et Ld in praef. 17 spondeo ego Db ego oz. C ego spondeo Hanss donari Bra&z XXVII, communia Solomonis $ nosti ut

1 diuitiae ed diuitias adfert Hanss 2 communica r Oe] Db C 4 diuite r Oe. sed cf. Berl. philol. Wo. 34, 1914, 222 sq. h) C 6 non dedit] odit r Oe// * redde tibi (4e/. C!) potenti C inquit DP nosti detiget r v

INSTRVCTIONVM

LIB. II, xxvi-xxviii

65

Vincitur officio, etsi fuerit ira uetusta. ro Si lingua taceat, nihil melius inuenisse. Sane si non fuerit ars, unde uita regatur,

Aut operam praebe aut cursum iussu potentis ; Non pudeat neque pigeat procurre(re» sanum. In gazo praeterea de labore mittere debes, 15 Sicut singularis illa, quam protulit Vnctus.

XXVIII (XXXII)

V 103

FILIOS NON LVGENDOS Filiorum casus licet et dolum cordis relinquat,

In nigris exire tamen nec plangere fas est. Lex prudentes ait animo, non pompa dolere, In Salomoniaco libro, septimana finita. ; Oblita Domini de resurrectione promissa ?

Si martyres feceris filios, sic uoce deflebas ? Non pudet infrenem gentiliter plangere natos ? Os laceras, tundis pectus, uestimenta diducis,

Nec metuis Dominum, cuius optas regnum uidere.

1:0 Lugere quod fas est nolite, tamen orate pro illis ! Vos ideo tales, quod minus quam gentes eritis Germine zabolico ? Qua gratia false petisti ? 14 Marc. 12, 41 sqq. ; Luc. 21, 1 sqq. ; Cypr. de op. et el. 15 (384, 23 sqq. H) XXVIII (XXXII), insct. 2 Cypr. de mort. 20 (309, 18 H) 5 Cypr. de mott. 21 (310, 12.19 H) oblita domini] cf. c. adu. Marc. 1, 9 $8 cf. Ou. met. L1,7265 Stat- silu- 2, 1, 171 9 Cypr. de mort. 18 (308, 20 H) 11 Cypr. de mort. 20 (309, 18 sqq. H) ; de op. et el. 23 (391, 4 H) uos ideo tales] II I5, 20-

9 offitio C 10 nil melius inuenisti r Oe// nihil melius inuenissem L4 nihil melius inuenis isto Hass Dzr nihil meliust inuenisse suspic. Db ; de uersu cf. praef. XVII 11 degatur Oel] coz. 13 procurtere edd procurre C 15 praetulit r » XXVIII, 1 dolium r v 3 prudentes szripsi prudenter C, cf. Ma? 85 dolere Ld Db dolore C doleter Ocb] — S oblita sz/. es :femina appellatur ; ef. u. 13 — domini DP dm C Ld Dur dominum r Oeb/ Hanss 6 filios feceris Hanss filios o». Ld deflebis edd, sed ef. Ma? 86 signum interrogationis posui 8 deducis r Oel 10lugerOeb] ^ quod fas est sec]. Db ut explicationem ad orate pertinentem; quod fas est noli r Oe// quod fas est nolitis ? Hass; —— tamen secl. Hanss cf. praef. XXII errate r v 11 quid Da» minus ... etitis] ef. Cypr. de op. et el. 23 (301, 4 H) qui diaboli seruis minores sumus ; de zoer£. 20 (309, 25 sq. H) ; E. Lófstedf, Stud. 69, 1 12 pos; zabolico sZgmum interrogationis posui gratia edd gratie C quam gratiam Pzzra IV ; pro qua gratia false petisti ? quae uerba uersui 13 adiudicauerunt, exhibent ex sequenti uersu facitis ut turbae pronatae r Oeb] Db petistis L4 petisti r Dav Oeb/

V 104

66

COMMODIANI Extinctos clamatis, facitis ut turba pronatae. Nec dolore duxit pater filium mactandum ad aram, 15 Dolore nec uates filium luxit defunctum ;

Omnipotentis enim nec flens deducebat alumnum, Sed Deo deuotus festinanter funus agebat.

PL 257

XXIX (XXXIII) DE

POMPA

FVNERIS

De funeris pompa sollicitus esse qui quaeris, Erras Dei seruus, adhuc et in morte placere, Pro! exanimum corpus ornari funestum. O uanitas uera, cupere defunctis honorem ! s; Mens mundo

detenta nec in morte Christo deuota,

Prouerbia nosti, qui per forum exferri uolebat ! Addo illi similes effera mente uiuentes. Faustum felicemque diem in exitu uultis habere, Vt coeat populus, laudem cum luctu uidere. 10 Non prouides, quonam merearis ire defunctus ? Ecce prosequuntur illi, tu iam forte cremaris Redactus in poenam : quod proderit pompa defuncto ? Incusatus eris qui ob ista collegia quaeris. Sub uigore cupis uiuere : te decipis ipsum.

14 Gen. 22, 1 sqq. ; Cypr. de mort. 12 (304, 6 sqq. H) mactandum ad aras] cf. 515 ; Vetg. Aen. 2, 202 15sq.2 Reg. 12, 19 sqq. ; Ps. Cypt. de laude matt. 18 (III 4o, 17 H). XXVIIII (XXIII), 3 Sirac. 58, 16 sqq. pro exanimum] cf. c. adu. Marc. 235102 4 Sirac. 22, 13 6 prouerbia nosti] cf. II 27, 8 ? effera mente] cf. Verg. Aen. 8, 205.

13 facitis ut r Oe// Db ut faciatis C ut faciunt Pitra IV .turba (— gentilibus cf. 878) pronatae scripsi tutbe pronate C turbam pronatam L4 turbae pro natis Pi£ra IV 14 dolorem C dolo 57777, izezque u. 15 15 defunctum filium luxit Hanss 17 deuotus edd deuotos C XXVIIII, 1 solicitus ex solititus Ct 2 ettot Oeb/ comment. et ozz. r? Oeb] 8 exanimatum Hanss Db col]. II 14, 19 ; 646 6 prouerbium D prouerbio I4 q C oz. r Ocb] quae Ld Db Dur exferri C efferri edd, sed cf. I 7, 3 exfugit * adeo r Oeb/ efferat (7 del.) C! efferata Hanss Db et fera r Oel] $8 que sec. Hanss Db, qui in praefatione mauult. secludere in. diem ; sed ef. zabulus II 12, 7 ; 14, 4 ; 15, 16 ; zacones II 23, 1 10non|num LZ prouides edd quonam edd qm (— quoniam) C defunctus ed defunctos C 11 forte edd sorte C 12

quid edd, sed cf. I 42, 33 ; II 28, 11 ; 688.1023 (Ma* 69 sq.)

uegore C nitore Oe// Veioue r nigrore Har£e/ Db

14 uigote L4 Dur

V 105

INSTRVCTIONVM LIB. II, xxviii-xxxi

67

SXOUUERSCHIT) CLERICIS

Congruet in Pascha, die felicissimo nostro, Laetentur et illi, qui postulant sumpta diurna : Erogetur eis quod sufficit, uinum et esca. V 106 Respuis sed forte, quando memorent ista pro uobis ? ; In modico sumpto deficitis Christo donare. Cum ipsi non facitis, quo modo suadere potestis Iustitiam legis talibus, uel semel in anno ? Sic merito surgunt blasphemia saepe de uobis. PE 258

XXXI DE

FABVLOSIS

(XXXV) ET

SILENTIO

Dum leue uidetur cumcumque neque uitatur Et quasi facile ruis dum ab utero illud, Fabulae subueniunt, quo uenisti fundere preces Aut pulsare domum stomachi pro delicto diurno. ; Bucina praeconum clamat lectore legente, Vt pateant aures, et tu magis obstruis illas ; Luxaris labia, quibus ingemiscere debes. Obde malis pectus uel (illa? in pectore solue. Sed quia diuitias faciunt aut pecunias frontem, 1o Inde perit omnis, quando sibi maxime fidunt. XXX (XXXIIII), 3-4 Cypr. de op. et el. 5 (376, 18 sq. H) ; Didasc. syr. 8 8.5-8 Didasc. 2, 5, 35 2, 25, 1 4 Sirac. 29, 15 4 iustitiam

. 29, I9 sq. legis] I 21, 7

XXXI (XXXV),1

sq. Cypr. de zel. et liu. 1 (419, 2 sqq. H) 8 fundere preces] 6 obstruis illas] cf. Verg. Aen. 4, 440 8 obde malis pectus].cf. Hor. s. 1, 3, 59 cf. Verg. Aen. 6, 55

XXX, 1 congtuit edd, sed cf. II 14, 22 2 et] ut L4, sed cf. I 15, 7 ; 27, 11 sumpta]sub acta E r? Ocb/ — diurna Db co//. II 19, 14 diuina C rv $7. 4 respicite r DP tespuis ? » Hans: respuitis $777/. — sed scripsi de C ne » Hanss, oz.

fonte E? r? sec]. Db

quo (— quando) € (I 9, 6.14, 3.17, 10 ; II 10.8),

cf. Ma? 103 sq. quoniam r! Db quo E? r? qua v» quis Hanss memorent serpsi memotrente C memotrentur r!* Db memoret Hanss forte quoniam memotent orent zzal/it Db 5 immodico r! 5777/7. sumptu E? r? Oel Christo] deo .$1 8 metito surgunt C multos urget r Oej/ esse multos urgunt L4 — blasfemia C. XXXI, 1 cuicumque r » DP quodc. 5$777/ 2 tuis (7ransiziu.) C tuit r v tetris Db 4 diurno r » Db diuino C (cf. II 30, 2) diuinam 5777, ef. Cypr. de dom. or. 12 (275, 4 sq. H) opus est enim nobis cottidiana sanctificatio, ut qui delinquimus cottidie, delicta nostra sanctificatione adsidua repurgemus B buccina r v 6 illas illas r» DP illos C 8 obde Hanss Db obse C obsera r v male (lis «5) Ct illa add. Db mala Hanss ozz. C 9 diuitiae ... pecuniae DP diuitibus ... pecuniae r Oeb] Hanss fatiunt C fronte L4

V 107

68

COMMODIANI Sic feminae quoque coeunt, qua se inicient balneo. Et, de domo Dei ceu nundinas facitis, astent. orationis adesto!

Terruit hinc Dominus

: Domus

Sacerdos Domini cum

,Susum corda' praecedit,

15 In prece fienda ut fiant silentia uestra, E Limpide respondis nec temperas quodque promittis. Exorat ille Altissimum pro plebe deuota,

V 108

Ne pereat aliquis; at tu te in fabulis uertis, Tu subridis ibi aut detrahis proximae forma(m) ;

20 Indisciplinata loqueris, quasi sit Deus absens, Omnia qui fecit, nec (audiat? neque (te) cernat.

SOCXIIOXCESCVID EBRIOSIS

Ebrioso modum non pono : sed bellua maior Bibendo superius inferior a mente recedis. Regentis imperium tenens apud, stulte, Cyclopas

PL

259 V 109

Inde in his toruis : Dum mortuus, non bibo, dicis ; ; Optima mihi (sunt) bibere et corda sopire.

Subministra magis, quod amplius quaeris abuti, Infimo pauperclo, et eritis ambo refecti. Si facias ista, extinguis tibi gehennam. 12 sq. Ioh. 2, 16 ; Matth. 21, 15 ; Marc. 11, 17 ; Luc. 19, 46 14 sq. Cypr. de dom. or. 31 (189, 11 sqq. H)

13 Esai. 56, 7

XXXII (XXXVI), 4 sq. cf. Esai. 22, 13; 1 Cot. 15, 52; CIL 15, 5102

5

corda sopire] cf. 16

11 qua se szripsi quasi C edd — initent r Oeb/ Db initient Ld — balneo r v» Db balno C balneum r? cozzzent. balneum intrent FHanss 12 ceu E? r Dav Oehl Ld Dbseu C nundinae D» faciant Day facitis seu nundinas Ocb/. — attent E? r artant Dav ardent Oe// feruent Oeb/ comment. attas Ld — 18 hic (ss n) C! sane r Oel/ ibi Ld sibi Lid in praef. |domum r Oeb] 14sursum r? Oe] ptaecepitrv Db 186fienda C r? v Db facienda r! fundenda D» in praef. 16 lympide C respondes r Oe] tempotas (— obtempetas) C r Oel] Ld Dur tempera Db temperat Hanss quodque (— quodcumque) Hanss Dur quoque C r Oeb/ Db quae Ld X promittis DP promittit C Hanss promissis r Oeb/ promittat L4 17 altum Db pro plebe deuota] plebis deuotae Hanss 18 at Ld Db ut C etr Oeb| | fabulasr Oeb] ^ uertisr v Db uetbis C fetuis proponit Db 19 subridis C Db in praefat. subrides Db i.f. r v detrahes C proxime forma C proximi famae r v proximi fama Db, sed poeta adloquitur feminas 20 indisciplinate r Oe// 21 nec audiat r » Db audiat ozz. C nec te audiat Hanss te cernat Hanss Db te om.Crv XXXII, 1 pono r OeZ/ Db prono C probo L4 sed]est L4 in praefat. bellua C 5? r? coz;zzent. Oebl. cf. TbLL 2, 1860, 25 sqq. belluam r belua IL Db malor 5? malo r 2 superbis r v inferior Pra I Ld interior C r? Oe// interim r! a oz. Pitra I 8 regentes Ld tenens r Oceb/ Db tenent C Ld — 4 his scoriis Pz/ra I historiis r Oe// histronicis L4 D obtima C optimum Oe cozzzuent. sunt ad. Db oz. C r v Hanss Dur — et mottuo Hanss — cotder! — sopite DP sapere C r Oeb/ sapire Lid Hanss ? paupero Ld — 8fatias C

INSTRVCTIONVM LIB. II, xxxi-xxxv XXXIII

69

(XXXVII)

PASTORI Pascere qui quaeris et quod potuisti parasti Adsidue, (diues», pascendo, recte fecisti : Sed tamen inmisce pauperem, qui te non repascat, Tunc erit mensa tua per unum Deum probata. ; Omnipotens tales uel maxime pasci praecepit. Respice, cum pascis, infirmos, et feneras Alto. In illos uos Dominus uoluit probatos adesse.

XXXIIII (XXXVIII) ORANTI

Orantem si cupias te exaudiri de caelo,

Rumpe de latibuli nequitia uincula tota, Aut si benefactis ores miseratus egenis, Ne dubites : qui quid petieris, datur oranti. 5 Tu sane si nudus benefactis Deum adores, In totum ne facias sic orationem, inepte.

XXXV

(XXXVIIII)

NOMEN GASEI Incolae caelorum futuri cum

Deo Christo

Tenente principium, uidente cuncta de caelo,

XXXIII (XXXVIL, 2 sq. Luc. 14, 15 sq. ;Didasc. syt. 8 p. Prou. 19, 17 ; Cypt. test. 5, 1 (109, 21 H) ; de dom. or. 33 (292, el. 16 (386, 11 H) XXXIII (XXXVIID), 1 sq. Didasc. 2, 53, 4 sq. 7.9; Cypt. (291, 22 sq. H) 8 cf. Verg. Aen. 12, 30 8 sq. Past. Herm. Cat. 1, 55, 1 4 Matth. 21, 22 ; Ioh. 16, 25 ; 1 Ioh. 5, 22 dom. or. 29.32 (290, 10 H) ; de op. et el. 5 (377, 16 H) XXXV (XXXVIIIL, 2 Col. 1, 18

29, 32 sq. 6 1 H) ; de op. et de dom. or. 55 uis. 2, 5 ; Dist.

9 sq. Cypr. de

XXXIII, 2 adsiduo (— locupleti) Db diues addidi Ma? 54 pastot add. Ld in praef. pati Db socios Hanss 8 tamen inuise r Oe// non te Hanss Db repescant (a 55, u£ fiere! tepascant) C* repescat Hans: repascat r v ? illo r Oehl XXXIIII, 1 te exaudiri Hanss Db et exaudire C exauditi r v 2 latibulis nequitiae r v uincla r v tota og. r v 4 quidquid DP quicquid Hass quin quod r » ; cf. Ma? 84 6 fatias C orationem L4 Db oratione C orationes r Oehbj XXXV, 2 tenente r » Db te mente C cuncta (a/Zera c 5s) Ct

70

COMMODIANVS Simplicitas, bonitas habitet in corpore uestro ; Irasci nolite sine causa fratri deuoto ; .5 Recipietis enim quicquid feceritis ab illo.

Hoc placuit Christo resurgere mortuos imo Cum suis corporibus, et quod ignis ussit in aeuo, Sex milibus annis conpletis mundo finito. Vertitur interea caelum tenore mutato ; 10 Conburunt enim impii tunc igne diuino, Ira Dei summi ardet creatura gemendo. Dignitosi tamen et generati praeclaro Nobilesque uiri sub Antichristo deuicto Ex praecepto Dei rursum uiuentes in aeuo, :5 Mille quidem annis ut seruiant sanctis et Alto

Sub iugo seruili, ut portent uictualia collo,

Vt iterum autem iudicentur regno finito. Nullificantes Deum conpleto millesimo anno Ab igne peribunt, cum montibus ipsi liquescunt. 20 In bustis et tumulis omnis caro redditur acto : Demergunt in inferno, tradunt(ur) poenae in aeuo. Ostenduntur illis et legunt(ur) gesta de caelo :

Memoria prisca debito et merita digno, Mercis in perpetuo secundum facta tyranno. 2; Omnia non possum conprehendere paruo libello. Curiositas docti inueniet nomen in isto. 6 hoc placuit Chtisto] cf. c. adu. Marc. 2, 118 9 uertitur interea caelum] Verg. Aen. 2, 250 *? cum suis corporibus] cf. r, 42, 26 8 sex milibus annis

conpletis] cf. I 35, 6; 791 10 Cypr. de dom. or. 29 (288, 14 H) 14 ex praecepto dei] cf. I 37, 13 rursum uiuentes in aeuo] cf. I 2, 12 15 ut seruiant sanctis] cf. eodem uetsus loco 998 19 montibus ipsi liquescunt] CETTE ET E12 22 Apoc. 20, 12 25 paruo libello] I 22, 13 b quidquid L4 7 quosry ussit r » Db iussit C 10 comburuntur r v Db, sed cf. TbLLL. 3, 1761, 59 sqq. 12 genere nati Hanse Db 13 anticristo C 14 rursum uiuentes in aeuo r » Db in euo trutsum uiuentes C 18 deum edd deo C nullificante deo z7/ nulli parcente deo proponi? Hanss milesimo C 19 liquescunt szrz55z loquescunt C loquendo r v liquendo Db 20 in bustis et tumulis r v Db imbustis et tumulus C 21 demerguntur r Oe in secl. edd Hanss sed cf. I 24, 10 traduntur DP trahunt C r v trahuntur Hanes L4 poenas r Oeb/ poenam Hans: Ld 22 leguntur Db legunt C r v 24 metces edd

IVA TUE

COMMODIANI CARMEN

DE DVOBVS

POPVLIS

INDEX

SIGLORVM

cod. Mediomontanus, nunc in Londinensi Museo Britannico seruatus P:

Pp?

ps P*

Lb

signitus numero Additional 43460, saec. VIII Pitra in textu carminis anno 1852 in Spicilegii Solesmensis uol. I p. 21-49 publicato id. in notis huic textui in margine additis, quibus etiam uariae lectiones codicis exscribuntur Pitrae excursus in Commodianum, Spicil. Solesmens. uol. I 537-543 carminis caput ultimum ex iterata collatione Thomae Phillipps nouis curis a Pitra restitutum — Spicil. Solesm. IV p. 222-224 C. LE1MBACH in programmate paschali Schmalcaldensi anno 1871: edito H. RówscH in editione sua — Zeitschr. f. histor. Theol. 42, 1872, 163-

302 ; 1875, 505 Sqq. L4 Db

E. LupwiGc in editione Teubneriana anni 1877 B. DowaAnTr, Commodiani carmina, CSEL XV, Vindobonae

1887

R et Ld Boesser Brakm Brew

Bunsen Duebn

Ebert

Hanss Hartel Hertz Hilgenfeld Huem

Knoell

Lipsius Meyer Oz

E. Bozssen in Jahrbb. f. class. Philol. 115, 1877, 789-792 C. BRAKMAN, Commodianea — Mnemosyne NS 55, 1927, 121-140 H. BREwEeR, Kommodian v. Gaza, ein arelatensischer Laiendichter aus der Mitte des 5.Jahrh. — Forsch. z. christl. Lit.-u. Dogmengesch. 6, 1.2, Paderborn 1906 CHR. K. J. BuwsEN, Hippolytus II, 1852 FnripER. DUEBNER, consilio suo Dombartium adiuuans E. EsERT, Über Commodians carmen apologeticum — Abh. d. Sáchs. Ges. d. Wiss. philol.-hist. Kl. 5, Leipzig 1868, 387-420 Fr. HawssEN, De arte metrica Commodiani, Diss. Argentorati 1881 W. HARTEL adiuuans Dombartium in corrigendis plagulis M. Hznrz in indic. lect. Vratislau. anni 1880 p. 7 HrL.GENrELD in Zeitschr. f. wissenschaftl. Theol. 15, 1872, 604 sqq. ;

20, 1877, 515 Sqq.

Ioh. HuEMzn in Zeitschr. f. d. ósterr. Gymnasien 1879, 31-36 P. KNozrr collationem codicis M ab H. St. Sedlmayer inchoatam absoluit 1880 R. A. Lipsius in Jahrbb. f. prot. Theol. 9, 1885, 192 W. MzxzR, Anfang u. Ursprung d. lat. u. griech. rythmischen Dichtung — Abhdl. d. K. bayer. Akad. d. Wiss. I. CL, 17, 1885 ; accedunt lectiones per litteras cum Dombartio communicatae J. N. Orr in Jahrbb. f. cl. Philol. 109, 1874, 757-792

CARMEN

COMMODIANI DE DVOBVS POPVLIS

V 115

Quis poterit unum proprie Deum nosse caelorum, Nisi quem is tulerit *** ab errore nefando ? Errabam ignarus spatians spe captus inani, Dum furor aetatis primae me portabat in auras. ; Plus eram quam palea leuior ; quasi centum inessent In umeris capita, sic praeceps quocumque ferebar. Non satis his rebus, criminosus denique Marsus Paene fui factus herbas incantando malignas. Sed gratias Domino — nec sufficit uox mea tantum 19 Reddere — qui misero uacillanti tandem adluxit ! Adgressusque fui traditus in codice legis, Quid ibi rescirem ; statim mihi lampada fulsit. Tunc uero agnoui Deum (dominum? summum in altis, Et ideo tales hortor ab errore recedant. 15; Quis melior medicus nisi passus uulneris auctus ? Multi quidem bruti et ignoti, corde sopiti, Nihil sibi praeponunt cognoscere ; more ferino Quaerunt, quod rapiant aut quorum sanguine uiuant. Dummodo laetentur saginati uiuere porci,

1 sq. Manil. Astron. 2, 115 sq. 2 errore nefando] cf. 499 8 spe captus inani] Verg. Aen. 11, 49; c. adu. Marc. 1, 2 5 cf. Cypr. de cath. eccl. unit. 9 (218, 9 H); cf. Iob 21, 18 13 tunc uero agnoui] cf. 636 deum dominum summum in altis] 636 ; Esai. 57, 15 ; cf. 1 22, 9 15 quis melior medicus] cf. c. adu. Marc. 4, 59 uulneris auctus] cf. Verg. Aen. 9, 748 ; Ou. met. 5, 135 ; Stat. Theb. 9, 558 ; Dist. Cat. 4, 13, 2 16-19 cf. ep. Barnab. 1o 16 corde sopiti] cf. II 32, 5 17 more ferino] cf. Luct. 5, 930 19 cf. Min. Fel. Octau. 27.7 saginati uiuere porci] cf. Prop. 4, z, 23

De titulo a me inscripto ef. p. X, in cod. M nulla inuenitur inscriptio, in summae paginae margine sinistra leguntur tantum hec scripta COMMODIANVS EPISCOPVS AFRI-

CANVS.

CARMEN

APOLOGETICVM

ADVERSVS

IVDAEOS

'TES P Commodiani carmen apologeticum aduetsus Iudaeos et paganos

ET GENR COM-

MODIANI EPISCOPI AFRICANI CARMEN APOLOGETICVM ADVERSVS IVDAEOS ET GENTES L4 COMMODIANI CARMEN APOLOGETICVM Db 2 Quis nisi LZ is] his M quis Hzez abstulerit Hz/zenf ipse abstulerit R. ipse tulerit Hans sustulerit L4 extulerit Finez Jacunam post tulerit sZa£utaz explendi causa. inseruerunt longe ue| procul P prius ze/ primo L£ gratia Brew 4 pottat FHerzz B inessent Db idessent M adessent P! v 6 quocumque edd quecumque M "? ctiminose P! » mersus P! y 9 deo P! 11 traditus suspic. Db traditor M P P? cf. 15.164 traditorum Debn traditorem LP traditores R. tradito Hi/gesf Db tradita ze/ traditas LZ traditos Haez leges Hz/gesf Ld s./. — 13 uero dominum agnoui I. Meyer uere cognoui P! L4 uere dominum cognoui R. deum dominum serpsi deum M deum unum L DP 15 melior ex melius M? auctus scripsi auctor M ictus Duebn Pitra in praef. uictor Ld aestus Db coll. Si/. I. 6, 98 17 nil sibi proponunt P! eg nihil sibi praeponunt M 18 sanguine uiuant P? DP sanguine bibant M sanguinem bibant P! v 19 saginati uiuete P! edd sanguinati bibere M

V 116

74

COMMODIANI 2o Ingerunt ut tumulum se pulchrum, dum plaudent diuitiis. V 1:7 (Diuites» mutabuntur

(a? paupera ueste fastidiis.

Sufficeret illis utique, quod promptius edunt. Si pinguis est opibus, sibi sit, si Caesari dignus : Quid sua praeponunt ? fragilis nec respicit ullum. 2; Communicet immo talis bonitatem in omnes, Cui Summus diuitias, honores addidit altos.

Nec enim uitupero diuitias datas a Summo, Sed culpandus erit, qui superextollitur illis. Suadeo nunc érgo altos sic et humiles omnes, 3o Vt legant assidue uel ista uel cetera legis. Aspice, quam breuis est nobis credita uita ; Discite, quapropter moriamur nati, prudentes! Quid hebetes morimur, quid profuit lucem uidisse ?

V 118

Si nihil inquiras, hoc est beluarum adesse. 35 Certe Deus summus hominem praeposuit aruis,

Non feram nec pecudem. Cur nos similemus ad illos ? Omnipotens uoluit hominem sibi praebere laudes ; Idcirco futura docuit nos ipse diuinus. Quem ut crederemus, non tantum uerbo sonauit,

4o Sed et demonstrauit fortia Pharaone decepto. Non solum hoc fecit : et Noe sub tempora quoque Ostendit, quae poterat, quoniam Deum nemo quaerebat. Mitior exinde paulatim coepit adesse, Diluuio facto quo posset terra repleri. 4; Iam paene medietas annorum

sex milibus ibat,

20 Matth. 25, 27 22 sufficeret illis] 711 24 nec respicit ullum] cf. I 32, 4 30 ut legant assidue] Prop. 1, 7, 15 32 sq. cf. Pers. s. 3, 66 sqq. 33 cf. Iob 5, 16 34 sqq. cf. Sall. bell. Cat. r, x sq. 85 Gen. rz, 26 sqq. 40 Exod. 3, 20; 9, 16; Rom. 9, 17 42 Gen. 6, 12 sqq. ; Psal. 13, 2 ; 52, 5 43 Gen. 8, 21 sq. 44 Gen. 9, 1 tetta repleri] cf. 165

20 inferuntur R ut]ad LZ ^ tumulo R se pulchrum serzpsz sepulchrum M se pulchros P! sepulcri R. L4 ferculum DP diuiti plaudent P L4 gaudent diuitiis R. diuitiis plaudent DP 21 diuites addidi, oz. M. mutabuntque Ld ainserui, om. M, cf. Paul. INol. c. 16, 294 felicisque habitu pauper mutatus abatro — fastidiis et paupera ueste P! et fastidiis et paupere ueste R. pauperes uestes et fastidientur L4 — 23 si quis est opibus L4 (dez is praef. Huem. secutus si pinguis opibus) siue sit I,» cibus sit P! cibus R sibi uisus L4 (sibi sit idezz in praef.) ^ siCaesate R. Huem Ld in praef. is Caesate Ib Caesate Ld, sed cf. TALL 5, 1, 1151, 55 sq. 24 praeponit P! edZ fragili (— inopi) P* Lp nec M1 G5 illum L? utnam R 26 Summus P! ed] summa M summam Lb diuitias] dedit iam LP Altus Lb aspicite DP! egg, sed cf. Ma? 75 sq.

29 ego altos sic P! v ego sic altos Lb quam jcrbsi qm M quoniam edd 83 pup 34 belluarum instar adesse P? 95 aruis Db atbis M orbi P! y nos oz. P! ills L5 » Db 38 diuinus P! (— ut diuinus) diuinos M »

31 qui 36 Db

39 quae DP, sed cf. TbLIL, 4, 1148, 37 sqq. quem ex quet M — uerba R Ld so40 monstrauit P? faraone M Pharaoni » 41 fecit et noe oz;z. M! add. M? s.J. sed P? replere M — 456 poene. M ene Lb

nauit R. Db sanauit M P! tonauit L4

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 20-70

75

Et nemo scibat Dominum, passimque uiuentes. Sed Deus, ut uidit hominum nimis [ut] pectora clausa, Adloquitur Abraham,

quem

Moyses enuntiat ipsum.

^ V rr9

Ipse dedit legem populo Pharaone necato, ;o Et quis esset, Dominus ipse se praedixit ab illo. Nec una contentus prophetica uoce se promit, Sed multos adhibuit testes, qui de illo clamant. Hunc ergo, cum legitis multorum praeconia (uatum), Inuenietis eum carnem inuenisse pro nobis. ;»; Vnde nunc erratur, ordinasse talia Summum,

Et quasi subsannant, nec sciunt, quod ab ipso ridentur! Interdum subicio, qualiter praelegi prophetas, Et rudes edoceo, ubi sit spes uitae ponenda. Quid Deus in primis uel qualiter singula fecit, 6o Iam Moyses edocuit ; nos autem de Christo docemus. Non sum

ego uates nec doctor iussus ut essem,

Sed pando praedicta uatum oberrantibus austris. Ergo mei similes, quos raptim aura deportat, Quaerite iam portum, ubi sunt pericula nulla. 65 Agricola doctus tempestiua longe dinoscit Et, priusquam ueniant, recolligit se(se» sub antra. Estote prudentes, quod imminet ante uidete Et, priusquam ueniant clades, prouidete saluti. Ignauia pueris opus est, non certe robustis : 7o Si decet hoc rudibus, non conuenit aeuo maturis.

46 et nemo scibat Dominum] cf. 172 47 Gen. 6, 5 sed deus ut uidit] 167 pectora clausa] 399 48 Gen. 12, 1 sqq. ; Exod. 3, 15 sq. 49 Exod. 14, 24.28 50 praedixit ab illo] cf. 223 51 cf. II 11, 5 sqq. 56 Psal.2,4 58 ubisit spes uitae ponenda] cf. 1, 25, 20 61 sq. cf. ep. Batnab. 1 ; c. adu. Marc. 5, 5 sq. 61 nec doctor iussus ut essem] cf. II 18, 15 62 oberrantibus austtis] cf. I 43, 5; 75 66 et priusquam ueniant] 68 67 IDist. Cat. 2,271 68 cf. 66 69 cf. I 6, 2.4

46 sciebat P! » uiuebant L^ » 41 ut alterum secl. P* R. Db ut pectota uidit hominum nomis clausa I7 49 faraone M necato P? » Db negato M P* Lb cf. 276.1049 50 se oz. R. B1 se promit P! R. Db se promittit M promittit L4 52 de illo clamabant Hazss de illo proclamant R. illud declamant L4 ; Ze uersu cf.Praef. XVII 53haecP! — cumlegetritis P* ^ legitis praeconia multa Pt uatum add. P? edd om. M 54 carnem inuenisse] c. adsumpsisse P? c. induisse R in carnem uenisse L4 855 erratur] probatur R. 56 et quasi] et quate P! id quate R. quate LZ necsciunt (s s»./.) M?! meminerint P! nec erunt P? norunt P? norint R merent Lb merunt L4 60 Moses P? Mose L5 docuit y docemur P? Lb 62 pando P! R quando M canto Ld ^ obetrantibus nautis ze/ oblatrantibus austris R. Z4 cozzment. 65 ante doctus duae lift. (in ?) eratae M — tempestiua(u s.) M tempestates R— 66sese P? vse M cf. praef. XVII antro W. Meyer antrum P! v 68 clades] pos a unam litt (n ?) eras. M 69 ignauia] ignosci LP pueti ... robusti R. decet] licet » 8

€. €.

CXXVIU

V 120

76

COMMODIANI Quam quidem, pars hominum,

non sit moderata uetustas,

Sic erit ut perna minime salfacta : putrescat. Nemo petram subigit nisi solus ignis ad escam : Saxei sic homines mollescunt sero gehennae. 75; Clamamus in uacuum surdis referenda procellis Et lumen offerimus caecis sine causa praebentes. Stat miles ad missa(m) : unus audit, et excutit alter

Nec accipit Quis modo 8o Qui monet Spero, reus

corde monita, sed perditus errat. relinquit (iudices estote de istis !), aut ille, qui non uult dicto parere ? non est, qui Caesaris dictos obaudit,

Contrarius autem perdit sua(m» uita(m)» superbus. Interdum quod meum est, qui prius erraui, demonstro Rectum iter uobis, qui adhuc erratis inanes.

8; Vos tamen eligite, arbitrio uestro placentes, Quis uelit uenenum aut suauia pocula uitae ! Bonum et malum est in ista natura creatum, Vt homo post fata probetur quis Deo dignus.

Adgredere iam nunc, quisquis es, perennia nosse : 9o Disce, Deus qui sit uel cuius nomine adsit ! Est Deus omnipotens, unus, a semetipso creatus,

Quem infra reperies magnum et humilem ipsum. Is erat in uerbo positus, sibi solo notatus,

Qui pater et filius dicitur et spiritus sanctus. 95 Sed ex quo decreuit mundum conponere signis,

*3 Matth. 7, 9

95 cf. 1 Cor. 14, 9 82 cf. Hermae past. sim. 9, 26, 5 86 cf. Lucr. 1, 936 sqq. 88 deo dignus] II 15, 15 91 est deus omnipotens] CGSIESETO IET SS IO D ETZ TC ETATS ROT 93 cf. 102 ; Min. Fel. Oct. 18, 8 ; Tert. Apol. 17, 3

7*1 quum P! Lb quae L4 Db partem P? R Hilgenf non si moderat Hilenf ^ uetusta P! Lb Ld; cf. Ma? 9o *2 minime] nimis L4 pu73 petram] trescet (putrescit L5) P! P* Lh R pettascit Ld puerascit 57777 pernam Hi/gef ^ subigit 44. D'/4/às, recb. de science rel. 2, 1911, 461 subicit M 74 gehennae M /ocatiuum intellegit: Cucco, Didaskaleion 3, 1914, 219 ; forfasse subaudire licet ex uersu 73 igni solius L5 R. LZ solidus Hi/geyf adescat L4 saxeis M «5 processis Hz/genf *4 missam v Db missa M P! iussa DSsIv» 78 accepit P* P? I.; L4 corde monita Db corde (sic /) munita M eosdem monitus R easdem monitas Ld eos monitus P? eadem monita P! Hans; eadem minus Lb *9 modum P! relinquid M relinquet P delinquit R Db delinquet L2 L4 deliquit P, cf. Ma? 91 80 monetur L4 parte Li) mouet R 81 dictus P? R. Db dicto subaudit L£ dictis obaudit Har/e/ — 82 conttatios P? L4 suam uitam Lb R. Db sua uita M P! L4 superbos P? I4 83 erraui] et sciui P! R resciui L2 L4 86 qui R 88 post fata Db post facta M prout facit P! post factum P? y apptobetur P! » 89 est (t eras.) M 90 quis Pty nominis P! 92 repperies M soli P: 95 dignis Hi/genf

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 71-120

27

Ignem interposuit metuendum angelis ipsis. Quos tamen distribuit minoris potentiae factos, Vt regerent caelos et terram et subdita terrae. Hunc ergo nec ipsi nuntii dinoscere possunt, 100 Qualis sit aut quantus, nisi quod praecepta sequuntur. Est honor absconsus nobis et angelis ipsis, Quod Dei maiestas, quid sit, sibi conscia sola est.

Relucet inmensa super caelos et sine fine ; Aureum est totum, quod est quasi flammea uirtus. 105 Illic Dei numen est tantum sine cognita forma, Illa sunt secreta solo Deo nota caelorum. Haec gloria Dei est unica super angelos omnes, Hoc Deus est lucis aeternae, hoc spiritus aeui.

In primitiua sua qualis sit, a nullo uidetur, rro Detransfiguratur, sicut uult ostendere sese. Praebet se uisibilem angelis iuxta formam eorum Et homini fit homo, ceterum Deus urbo probat(ur).

Idcirco nec poterit tanti Dei forma dinosci; Quidquid est, unum est, inmenso lumine solus ; 11; Vbi facies aut oculi aut os aut membra notantur,

Inde pugillo suo concludere circulum orbis. At tamen cum uoluit sciri de se ipso qui esset, Numine de tanto fecit se uideri capacem. Sunt quibus in ignem apparuit uoce locutus ; 120 Sumptus est in carnem, quem regio nulla capebat. 96 angelis ipsis] cf. 101; 345; 1 3, 2 97 sq. cf. Iustin. apol. 2, 5 (208, 4 sqq. Otto) 99 dinoscere possunt] cf. Ou. met. 2, 16; Iuuenc. 1, 128.429 ; 2, 359 100 nisi quod praecepta sequuntur] cf. Vetg. Georg. 4, 448 — 101 cf. 101 sq. cf. Henoch 14, 19 sq. (4o, 5 sqq. Gebh.-Harn.) ;Min. Fel. 18, 8 ; Tert. apol. 17, 5 102 sibi conscia sola est] Iuuenc. 1, 224 103 et sine fine] 125 107 haec gloria] cf. 177.797 ; I1 8, 11 109 Ioh. 1, 18; 1 Tim. 6, 16; 1 Ioh. 4, 12 113 idcirco nec poterit] I 27, 18 1ii4c.adu.Marc.4,34 . 116 Esai. 40, 12 circulum otbis] Manil. astrol. 1, 802 119 Exod. 5, 2 sqq. Cypr. test. 3, 1o1 (p. 179, 13 H) uoce locutus] c. adu. Marc. 1, 76 120 c. adu. Marc. 4, 20

96 interposuit P? » Db interpositum M P! an ignem interpositum 3se/. est : acc. pro nomin. (cf. index s. v. acc.) 97 minotis p. factos Hanss Db minoti p. factus M minotibus esse potentes P? minoris potentiae deos L/ minoris potentiae (minores potentias i" cozzzzent.) a se R. minotis potentiae ipse L4 102 quid (d 5.7.) M1 conscia sola (solo R) Dzebn edd sola conscia M. P! 104 aureum est totum M aut aeuo. Totum P! aut requie totum Dzebs Lb R. aureaque totum 1.72 totum torquet quasi Dzebn R. Lb 105 illis L^ numen serzpsi, cf. 118 ; in M Jegi possunt liff. u in vas. corr. ex n, ut uidetur, deinde o ex b rasura correcta et linea sigailis litterae x litterae o, ut solet, adbaerenti 106 sunt] sed Dzebz R. solo Lb edd (cf. 93) sola M soli Pt 107 unici szspic. Meyer 108 hinc ... hinc R hic ... hic LZ 110 Sed transfiguratut P! sed transfiguratus P? R deus transfiguratus uultustendere M 111 angelus P! 112 probatur P* edd probat M ii4unusR Ld . inimmenso P? R LP L4 solus]solet L4 potens L5 115 ubi oz. LZ prius aut oz. P? Lb R. Db 117 quid P! R L4 118 numine P? edd nomine M posz 1148 znserui? 145 Ld

V 125

78

COMMODIANI Hic Deus omnipotens, Dominus

suae conditionis,

Cum sit inuisibilis, facit se uideri quibusdam. Qui formatur modo,

(modo?

se diffundit in auras,

Cuius nec initium nec finem quaerere fas est. 12; Hic sine initio semper est Deus et sine fine,

Qui, prius quam faceret caelum, ferebatur in aeuum ; V 124 Quidquid tenet caelum, prospicit ubique de caelo Et penetrat totum oculis et auribus audit. Huic ergo placuit carnalem mundi tenorem, 130 Vt exaltaretur sola sempiterna maiestas. Nam, quod erat ante, referre nunc ardua res est ; Sit licet descriptum, non sit nobis cura de illis. Cum haec, quae uidemus,

non possumus

tangere tota,

Quis poterit scire, quid sit trans Oceani fine(m)» ? 155; Et caelum uidemus, sed illic quid intus agatur, Nullo datur scire, donec fiat exitus aeul.

Sufficiat tantum de futuro nosse promissa; Ad illa tendamus cupidi, tota mente deuoti. Sicut auis Phoenix meditatur a morte renasci,

140 Dat nobis exemplum, post funera surgere posse ; Hoc Deus omnipotens uel maxime credere suadet, Quod ueniet tempus defunctorum uiuere rursum; Sit licet nunc puluis, iaceant licet ossa nudata, Integratur homo, ut fuerat, qui mortuus olim, 14; Et gratia maior tunc erit istius aeui,

Non dolor nec lacrimae tunc erunt in corpore nostro, Non caro recipiet ferrum, non pustula surget. Hoc Deus instituet, ut sit illi gloria maior. Hic fecerat primum hominem,

ut esset aeternus,

15o Sed ruit in mortem neglectis ille praeceptis.

121 hic deus omnipotens] cf. 91 123 diffundit in autas] Luct. 5, 222 ; 4, 569 125 et sine fine] 105 215v Psal-e12202 705239502] 133-136 cf. Min. Fel. 5, 5 137-148 cf. Tertull de res. 13 ; Ps. Cypr. de tesutt. 135 sq. 141 hoc deus omnipotens] cf. 91 145 1 Cor. 15, 45 ; Phil. 5, 21 146 Apoc. 21, 4 150 sed ruit in mortem] I 26, 2 ; II 19, 15

121 hic] sic L4, se cf. 289 122 facit Db faciet M P'fecit Lib» — 123 formatus P! Lb Ld formam induerat R^ modo modo LP Hass Dbmodo M» — 124 finem quaerere P! edZ. quitere finem M 127 quicquid P! DP quique v 129 mundo teneri P! y 131 nam]iam LZ 134 fine M 136 nulli P! », seZcf.II 22, 13 138-140 zncialibus litteris scripsit M 142 defunctám LP defuncto P? R 143 sint licet LZ scilicet P1 144 ut del. Ld Db ut etat Lb 145 tunc] hinc P! R dehinc P? huic Ld ^ gratia erit R aderit L4. quam istius Db edd; de genetiuo comparationis cf. Fl. Hoppe, Syntax u. Stil des Tertullian, Leipzig 1903, 21; ALL 7, zm 5:9, 99 5 15; 314 146 nec] aut P! y 148 instituit P! R 150 necglectis

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 121-175

15;

16o

165

170

79

Propter quae storias tantas Deus esse parauit, Vt inuentiones diabuli detegeret omnes. Rectorem in terra dederat Deus angelum istum : Qui, dum inuidetur homini, perit ipse priorque. Interea iustos per ipsos cernit ad actos, Et facinerosa Cain [in] gehenna reseruat. In scelere coepit uersari gens omnis humana, Nec respicientes, quis esset creator eorum. Quod Deus excelsus indigne pertulit illud, Deicere proposuit uniuersa paene creata. Deicitur et legitur Noe liberatus ab aqua, Ceteri diluuio perierunt ira caelesti. Hinc, sicut initio, paulatim terra repletur. Cessit prius facinus, sed alter(a» clades adhaesit. Adgressi sunt stulti turrem fabricare sub astris, Vt quasi per illam possent ascendere caelos. Quod Deus ut uidit fieri sub una loquella, Descendit et fecit, loquerentur lingua diuersa. Quos inde disparsit per insulas terrae semotos, Vt fierent gentes uario sermone loquentes. Tunc genus indocile uitam feritatis agebat ; Nemo Deum sciebat, disputabat nemo de uita. Inrepserat quoniam rudibus temerarius ille Per latices animae, deprauauit mentes acerbas

17; Persuasitque dolo coitus infandos amare, 152 Eph. 6, 11.16 ; 1 Ioh. 5, 8 154 Sap. 2, 24 (Cypt. de zelo et liu. 4 p. 491, 8 H) 155 sq. 2 Petr. 2, 9 15? gens omnis humana] roro 158 nec respicientes] 239 162 ira caelesti] cf. I 43, 13 163 Gen. 9, 1 terra repletur]

cf. 44 165 sqq. Gen. 11, 4 sqq. 166 ascendere caelos] cf. I 6, 22 171 tunc genus indocile] cf. Verg. Aen. 8, 321 172 nemo deum sciebat] cf. 46 173 temerarius ille] cf. c. adu. Marc. 1, 7 1*3 sq. Cypr. de cath. eccl. unit. 1 (209, 12 sq. H) 174 pet latices animae] cf. Verg. Aen. 1o, 6or ; c. adu. Marc. 1:29 175 persuasitque dolo] cf. c. adu. Marc. 1, 3o coitus infandos] cf. Ou. met. 6, 540 sq. nefandos concubitus 175-180 cf. c. adu. Marc. 1, 19 sqq.

181 propter questotias M pr. quaestorias P! pr. quae scotrias Duebner propterea scrupeas R. propter quae curas Lb pt. quae quaestotias L4 esse] sibi LP 152 adinuentiones zaboli R detegetet M (sic /) R. de tetrgeret re//. 153 actotem R 154 inuidet LP insidiatur R. 155 ipsum P! » abactos P* » ad actus Db 156 facinerosum P? edd facinota P! cf. TPLL 6, ?7, 15 (— facinotum plena) in s./. M! edd 157 gens omnis L5 edd omnis gens, sed szgnzs s./. additis iustum uerborum ordinem restituit M omnis gens P! — 159 pertulit ; illam v 160 deicere E. I.ófsz., Eranos 9, 1909, 1 ; cf. e.g. Hor. s. 1, 6, 389 Cir. 118 dicete M

cf. ThLIL 5, 1, 392, 56 sqq. delete P! Db demere R. icere L4 perdere Haezzer — uniuersam

... cteatam

v

161 deicitur T2LJIL 5, 1, 392, 74 dicitur M

edd

164

ptius P? » cf. 16 prior M P! alteta P! L4 Db alter M aliter LP R. accessit Ld 165 turrim P! » asttis P! » austris M 166 possent ascendere caelos P! » asc. c. possent M c. a. p. Lb 169 dispersit P! » semotas R 171 tum ptr agebant P! y 172 scibat Hanss W. Meyer coll. 46 174 deptauabit M. 175 dolo coitus Db d. citius M dolos citius P! R. dolos illis L4

80

!

COMMODIANI

Viuere rapinis in gaudio sanguine fuso. Hanc gloriam stulti prosequuntur tempore paruo ; Quo nulla uenia liberat se dicendo seductos. Si suadet adulter, culpa est tua prosequi talem ; 180 Non ille te damnat, sed tu tua sponte te damnas. Errabant indocti ueteris fallacia hostis,

Obliti Dominum, opera maligna sequentes. Quod, diu ne fieret grassatio tanta latronis,

Tempore partito miseratus est tandem ablato.

18; Conplacuit illi conloqui cum uno de multis,

Vt faceret populum ad se transeundo dilectum. Ex eo ceperunt unum Deum esse profani Et fieri populus secundum Dei decreta. Duos enim populos distinxerat ex se Rebecca : 190 Hic prior est factus, alter ut succederet illi. In Aegypto primum in Israhel concreuit alumnus ;

Inde Deus illos eiecit duce Moyse, Per quem dedit illis (ipse? legem in monte Sina, Vt nostra posteritas Dominum cognosceret unum. 195 Deinde prophetas ex ipsis dicere iussit, Quod Deus in hominem depretiatur ab illis. Induxerat eos Dominus in terra promissa, Vt ibi sub lege uiuerent, donec ipse ueniret. Gens ingrata bonis noluit iugum ferre praeceptis, 200 Sed magis in scelere prisco reuoluta florebat ; Nec umquam desinuit : hodie quoque talis habetur ; Praetermisso Deo luxuria(s» saeculi mauult. Quod maxime Dominus cogit euitare dilectos ; Abscisos in totum a saeculo praemonet esse. 205 Si filios dixit, in illius sancta moremur;

Quid foris egredimur adulteri pompa4s» sequentes ? 176 uiuere rapinis] cf. Ou. met. 1, 144; Vetg. Aen. 7, 749; 9,613 — sanguine fuso] 113,14;952 177 hancgloriam] 11 8, 11; 107.797 tempore paruo] cf. c. adu. Matrc.3,49 198sq.c.adu. Marc. 1, 3osq. — 182 obliti domini] c. adu. Marc. 1, 9 184 tempore partito] 834; c. adu. Marc. 1, 35 — 185 conplacuit illi] cf. I 22, 9 ; 359 186 ut faceret populum] 782 188 et fieri populus] 250 189 Gen.

25, 25 Sq. 191-220 Cypr. test. 1, 1.2 (39, 9 sqq. 19 ; 40, 11 sqq. H) ; Ps. Cypr. adu. Iud. 2 (III 134, 17 - 155, 13 H) ; Ot. Sib. 5, 248 sqq. 252 sqq. 205 si filios dixit] cf. 364, 618

176 gaudia Pv . 178 quos P? » quod Lb 181 inducti » ducti P? ueteris P! y ueteres M 187 coeperunt edd, sed cf. Ma? 91 — in Deum P! LP Ld nosse profani P? R. Db Deum esse ptofati suspic. Db 188 populum P! in populum R 189 distincxerat M ex se v Db esse M P! Db zn praefat., sed cf. Gen. 25, 23 sq. Rebeccae zz/ in Rebecca L5 191 a//eruz in del. P* edd sed cf. Ma? 91, Ps. Cypr. adu. Iud. 2 (III 134, 15 sq. H) — alumnis P! 192 Moyse L5 edd Moysi M P! 193 ipse addidi cf. praef. XVII Sina Db Syna M Sinai P! v» 196 depreciatur P! depreciatetur Lb R. 200 furebat P? 201 nec unquam] nunquam P! 202 luxurias P!edd luxuria M — 203 dilectos M? P! eg4 delectos r4: " 205 filii, P! 206 quidni foras P? pompas scripsi pompa M pompam

&

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 176-232

8r

Seductor antiquus per talia decipit omnes : Inmittit luxurias, per quas perdat filios Alti, Agonia mitti, spe(cta»culis ire cruentis 210 Aut nimis obscenis, inpudica nosse pudicis. Si fuerat castus, incestus proficit inde Et placens adridens, quem tunc mala gaudia temptant. In istis luxuriis populus primitiuus agebat Et a lege Dei semper recedebat inermis. 21; Ad quos emundandos saepe Deus misit alumnos, Vt illos corrig(er»ent deprauatos denuo Summo. Excipere numquam uoluerunt dicta diuina, V 129 Sed uoluntate sua saeuierunt semper inepti. Mactabant iustos redarguentes illos inique, 220 Dum nollent accipere frenum disciplinae caelestis. Esaiam serrant, lapidant Hieremiam

erecti,

Iohannem decollant, iugulant Zachariam ad aras. Et uenit et ipse, fuerat qui praedictus ab illis, Et patitur, quomodo uoluit, sub imagine nostra. 22; Cuius in exitio omnis prophetia repleta est. Dixerat hunc Daniel nouissimum esse prophetis. Is erat, quem propter uates de tuba canebant, In sua uenturum propria, quem sui negarent. Inprouidi semper et dura ceruice recalces, 2;50 Dum respuunt forma(m», sacramenta legis amittunt. Non illos iustitia, humilis non caro nata refregit,

Nec bonitas tanta aut aegrorum cura de uerbo. 211 Cypr. ad Don. 8 (10, 5 sq. H) ; de hab. uitg. 18 (200, 20 sq. H) 219 sqq. cf. Matth. 25, 34 sq. ; Luc. 11, 49 sqq. ; Matth. 14, 1o ;Marc. 6, 27 220 nollent accipere frenum] 754 disciplinae caelestis] I 26, 1 221 sq. Ps. Cypr. adu. Iud. 2 (III 155, 15 sqq. H) 223 praedictus ab illis] cf. 5o 225 cuius in exitio] 919 226 Dan. 9, 24 228 Ioh. rz, 11 229 semper et dura ceruice recalces] I 358, 1 230 cf. Phil. 2, 7 ; Matth. 23, 5; Phil. 2, 8 ; Matth. 11, 29; Ioh. z, 14 ; c. adu. Marc. 5, 139

208immittit R L4 Db inmutat( fa/soinmutit D7) MimmutatP! ^ quas...filios P! edd quos ... filius M depetdat P? 209 agonia mitti sz7755 agoniam mittis M agoniam mittit Hans; W. Meyer agonia mittit R agonia immittit IZ qui in adnofatione ad II 12, 10 agoniam praefert) Db agoniae immittit P? ^ spectaculis P! ed speculis M . cruentes M — 210 mimis R. 211 incestus P? edd incertus M (Db falso : incestus) 212 placens atidet P! v placent adrident Db quem seripsi quem M cf. 228 quae P! edd tunc] hinc P! » 214 inormis DL, sed cf. c. adu. Mare. 1, 65.152 ; 4, 44 aeterni L4 215 emendandos R rigent M Summi P! » 217 noluerunt P! » uierunt DP seruierunt M P! y ineptis L4 220 frenum P! 221 Ieremiam v 223 et uenit et P! aduenit en R atque uenit L4 224 quoniam Hanss is]es M canebant (z//Zerwz n s.) M! 228quem

1 imptouidi P? eZ inprouidis M

216 cortrigerent P' ed7 cor218 uoluntati suae R. saecoelestis disciplinae accipere Db et ueniet et M et uenit P? 226 prophetes Lb 227 M — 229 improbi P! cf. I 38,

230 formam P? edd forma M P! formas Lb non ane cato del. R. Lb Ld DD, sed ef.

231 humiles P! Ip L4, de syncopa cf. 351 Ma? 9

82

COMMODIANI O pia religio, o tam ueneranda maiestas,

Cuius medicina taliter in terra profecit ! 23; Non ullum de ferro secuit, non enplastro curauit,

Sed sine tormento statim suo dicto sanauit. Talia uidentes turbabant(ur» mente Iudaei,

Qui magis inuidia ducti sunt in zelo liuoris, Non respicientes prophetarum dicta sepulti, 240 Quod ueniret homo talis, qui dispergeret illos. Quousque ueniret Dominus, prophetae caneba(n»t : Ex eo, quo uenit, tacuit prophetia Iudaeis. Post quem in exilium deuenerunt corde durato Nec modo dinoscunt, quapropter sint talia passi. 24; Praedictum fuerat illis ab Esaia propheta Et Danihelo similiter perdere terram ; Quam non ante tamen, nisi dux ciuitatis in ipsa Penderet in ligno, fieret deserta deinde. Desubito qualis obfulsit gloria genti, 250 Vt fieret populus, populus qui non erat ante! Non fuit adtonitus Esau dilectus a patre, Iunior quod frater primitiua toll(er»et ille ? Sic nec sinagoga potuit cognoscere tempus, Quando et quo duce caderet de suo priuato ; 255 Sicut erat scriptum, quod auis sua tempora norunt, Nam populus iste non me intellexit adesse. Ventum est, ut ipse dominator caeli ueniret : Secundum scripturas non est conputatus ab ipsis. Praescius hoc fuerat Dominus, quasi cuncta qui nouit ; 260 Idcirco per ora prophetarum ista praedixit.

235 sq. Or. Sib. 8, 267 236 dicto sanauit] cf. 39 231-239 cf. Cypr. de zelo et liu. 5 (422, 17 sqq. H) 239 non respicientes] 158 240 sqq. Hierem. 15, 7 241 prophetae canebant] 391.507.743 ; cf. Iuuenc. 2, 104 244 talia passi] cf. 357. 773 245 sq. Esai. 1, 7 sq. ; 14, 17.20 ; Dan. 9, 26 praedictum fuerat] cf. 425 246 perdere terram] 395 250 Hos. 2, 24 251 Gen.27,34 . 255sq.Hierem. 8, 7 256 nam populus iste] cf. 617 258 Esai. 52, 3

233 relligio P! R o alterum M^? s.J. add. 234 profecit P! eZZ proficit M. 235 ullum D» illum M ille P! » 237 turbabantur P! ed tutbabunt (se /) M 238 magis inuidia LP R. DP magis inuidiae M P! malis inuidiae L.4 sunt ducti LbR liboris M 239 sepulta L5 R seducti L2 240 dispetrderet R. 241 canebat M 245 ab Esaia propheta P! edd ab Esaiam prophetam MM Lb Ld 246 a Danihelo DP, sed cf. Ma? 64 Daniele P! Danieli R Danielem L4 similiter] simul iter I4 perdere P! Db pendere M illos perdere R. quo perderent L4 24? quae R. L4 Db, sed cf. Ma! 67 (— quam illum non antea perdere praedictum est) 248 ligno ; fieret P1 252 tolleret edd tollet M ili R. 254 priuato M ptiuata Ld primatu P! R 255 erat (ante x ef t singulae litterae t e n erasa) M1 aues P! R 256 me non R 257 inuentum L4 qui in praef. praefert uentum 259 quasi] quippe L4 ipse H»emer 260 hora M

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 233-284

26;

27o

27; G7)

83

Gens ceruicosa nimis semperque rebellans Dum sibi primatum uindicaret, causa resecta est. In quorum stadia gentiles esse praefecit ; Dixerat hoc ante : Gentes sperabunt in ipsum. Nam lapis inmissus ipse est in fundamenta Sion, Crederet in quo quis, haberet uitam aeternam. Hunc sanctum sanctorum Daniel perungii designat Et exterminari post illum chrisma regale. Dauid illud dixit, clauis configi silentem : Effoderunt, inquit, manus meas et pedes ipsi. Salomon quoque tam aperte de illo prophetat, Occidamus iustum ! dicturos esse Iudaeos. Hieremias totidem crucem figurate demonstrat : Venite, mittamus lignum in pane! dicentes. Dux autem ipsorum Moyses praeconiat illis : Ante tuos oculos pendebit uita necata. Hic pater in filio uenit, Deus unus ubique : Nec pater est dictus, nisi factus filius esset. Nec enim reliquit caelum, ut in terra pareret,

280 Sed, sicut disposuit, uisa est in terra maiestas; De uirtute sua carna«liter na»sci (se fecit» *

*

*

*

*

f i licet facere fimbriam unam. 6:9 Iam caro (Deu»s erat, in qua Dei uirtus agebat. 261 cf. Cypr. de bono pat. 6 (4o2, 5 H) 264 Esai. 11, 10 (Cypr. test. 1, 21 p. 56, 6 H) 265 Esai. 28, 16 (Cypt. test. 2, 16 p. 82, 2 H) 266 Ioh. 3, 15 (Cypt. test. 2, 20 p. 88, 18 H) 264 Dan. 9, 24 268 Dan. 9, 26 269 Psal. 118, 120 (Cypt. test. 2, 20 p. 88, 7 H) 240 Psal. 21, 17 (Cypt. test. 2, 20 p. 87, 21 H) 241 sq. Sap. 2, 12.20 (Cypr. test. 2, 14 p. 79, 11 H) 243 sq. Hierem. Ir, I9 (Tustit. dial. 72, 2; Gypt. test. 2, 15 p. 80, 21 H) 235 sq. Deuter. 28, 66 (Cypt. test. 2, 20 p. 87, 19 H) 281 cf. Tert. de praesct. haet. 15

262 e casa reiecta est R. 263 stadio P! 264 ante gentes P! edd anlegentes M sperabunt gentes Hagss — 265 fundamina D? edd, de wersucf. praef. XVII — 266 crederet in quo qui LZ in quo quisquis crederet R, ef. E. Lófszedz, Beitr. 56 267 sanctotum de/. P? sanctum Lb perungi P! 269 illum W. Meyer Db, sed cf. 383 273 hyeremias M leremias » — demonstrans P!» — post 283 signum hd positum est, ipo margine sub signo hip uersus 244 supra omissus inuenitur scribtus — 2988 om. Pv — 296 necata P? edd negata M cf. 49.1049 — 248 essetdictus » dictus esset Lh relinquit edd n prizzo om.add. M1 281 sq. pos? 280 iz M /egitur de uirtute sua carnasse licet facete fimbtiam unam, quorum Pitra mentionem non feci. de uirtute curasse sua legis

fimbriam unam R De uirtute sua catnaliter nasci se fecit DP /aeuna post fecit sZafuta ; infer uerba licet facese fimbriam unam e£ Jocum quendam commentarii euangelici nomine

Theophili traditi necessitudinem quandam: intercedere. censuit false ; quem babeant sensum ila uerba optime mihi attigisse uidetur Bremer, qui lacunam inter uersum 2813 a Dozuibartio restitutum et uerbum licet sic explet : (et uetbum et carnem sic ipse coniunxit in unum, ut nobis ex filis» licet facere fimbriam unam. , 284 deus erat P* DP,

serat M deseratut ze/ sed erat Lb uetbus erat R. descenderat L4

84

COMMODIANI

23; Quid, quod prophetae canunt, inuisibilem esse uidendum, Vt claritas tanta fieret homo quoque pro nobis. Nec populus noster prosilisset in noua lege, V 134

Si non Omnipotens ordinasset ante de nobis.

G5) Hic erat Omnipotens, cuius (in? nomine gentes

290 Credere omnino, quod propheta dixit Esaias : Exurget in Israel homo de radice Iesse,

In illum sperabunt gentes, cuius signo tuentur. Et alter dixit testem illum esse per orbem, Gs) Manifestari eum principem nationibus ipsum. 295 In psalmis canitur : Dominus regnauit a ligno ; Exultet terra, iocundentur insulae multae.

Sic et patriarcha Iacob : benedictio uera Paruit in gentes ; hic erit spes gentium, inquit. G5) Sub caelo non aliud nomen est nisi Christi praelatum, 3oo In cuius nomine crediderunt gentes ubique. Non ita suademur credere pro tempore passo, V 135 Sed propter futurum tempus in aeterno uiuentes. Haec speranda nobis spes est sempiterno frunisci, Go) Non ista, quae fragili(s» cito mutat gaudia nostra. 505 Sint licet diuitiae prae oculis laute fruendae, Excluderis illis substituta morte caduca ;

Aut si perseuera[ue]ris, horrescis ipse uiuendo, Aut si ualetudo fuerit mala, quo tibi uita ? 6o9 Tormentum

est totum, quo uiuimus isto sub aeuo ;

31o Hinc adeo nobis est spes in futuro quaerenda : Hoc Deus hortatur, hoc lex, hoc passio Christi,

Vt resurrecturos nos credamus in nouo saeclo. 288 Esai. 52, 10 ; 53, 1 sq. ; Hebr. 11, 27 286 Esai. 4o, 5 (Cypt. test. 2, 6 p. 69, 4 H) ; cf. Ioh. 1, 14 289 in nomini gentes] cf. 348 291 sq. Esai. 11, 1.10 (Cypr. test. 1, 21 p. 56, 5 sq. H) 293 Esai. 55, 4 (Cypt. test. 1, 21 p. 56, 2 H) 295 sqq. Psal. 96, 1 ; 95, 10 sq. (Cypr. test. 2, 20 p. 98, 7 H ; Tert. Marc. 5, 19.21 ; Iustin. Tryph. 73) — 29? sq. Gen. 49, 10 298 etit spes gentium inquit] cf. 392 299 sq. Act. 4, 12 300] 582 309 Siracid. 40, 1

288 uidendum ? v 286 claritas tanta R. DP alacritas tanta M P! charitas tanta P? P? L4 984 ptosilisesset (/Zzerae es erasae) M! nouam legem P? 289 in P edd oz. M cf. 300 gentes s./. M! — 290 crederent P? Db credidere v crediderunt P!, sed cf. 452 ; Lüfstedt, Stud. 64. Peregrinatio 250 sq. ; W. /A. Baehrens, Philol. Subpl.12,450Ma*78 ^ omnesL4d quidlom.P! Esaias?ld 291dezersu ef.praef. XV II — 292signaP!» — 293alter cecinittestem P! aliter (e/ alibi) cecinit testem R aitterratum testem IZ 296 exultent terrae P! y 299 et patriarchae v patriarcha P! 299 praelatum Hiz/gesf Ld Db ptelator M praelator P? Ib praestatum R 300 crederent P? 301 passo szspic. Db quasso M casso v, cf. 62 303 haec quaerenda Lb R sempiterna frunisci R sempiterno fruenda ]E304 fragilis P! » DP fragili M nra M (falso na Db) uita P! 305 lautae L4 3806 caduco R caducus L4 307 Vtsi PA Si L4 30? petseuetatis R Hanss Db perseuerauetis M (cuz: syncopa legendum ?) pezsenueris W. Meyer tofpescis R 3808 quo] quid R 309 quod v DP, sed cf. Ma? 47 qua P1 310 nobist Hazss 312 nouo (z/fera litt. o s./.) ex hocs M!

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 285-339

85

Sic Dei lex clamat : fieret cum humilis Altus, G:)) Cederet infernus, ut Adam leuaretur a morte,

315 Discendit in tumulum Dominus suae plasmae misertus Et sic per occulta inaniuit fortia mortis. Obrepsit Dominus ueteri latroni celatus Et pati se uoluit, quo magis prosterneret ipsum. 6:5) Ille quidem audax et semper saeuus ut hostis, V 136 320 Dum sperat in hominem saeuire, uictus a Summo est. Per quod prius hominem prostrauerat morti malignus, Ex ipso deuictus ; unde nobis uita prouenit. Adam degustato pomo mori iussus abiit ; 6:9) Cuius de peccato morimur sic et omnis idemque. 32; Sed iterum dixit Dominus : De ligno uitali Si sumpserit ille, in aeternum uiuat honestus.

Mors in ligno fuit et ligno uita latebat, Quo Deus pependit Dominus, uitae nostrae repertor. 6:9 Hoc lignum uitae Dominus

praedixerat esse,

33o Vt, qui credet ei, sic sit quasi sumat abinde. Et sumit et gustat suauiter Dei summi praecepta Et discedit, quoniam potior resurgit, a morte. Qui credit in Christo, de ligno uitae degustat,

G:9 Quo fuit suspensus Dominus Moysi praedicto. 35; Hunc ipsum Esaias humilem denuntiat esse

Et nimis deiectum, fuerit quasi serui figura : Et uidimus illum, nec erat praeclarae figurae, In plaga depositus homo, sciens omnia ferre. 6:9 Hic dolet pro nobis et peccata nostra reportat,

316 Hebr. 2, 14 317 cf. Iustin. apol. 1, 55 ; dial. 4o ; Iten. adu. haetes. 5, 19, 5 323 sq. Rom. 5, 12 323] cf. 1 55, 7 824 cf. 155,4 325 sq. Gen. 5, 22 de ligno uitali. Si sumpsetit ille] cf. I 35, 15 824 sq.] cf. 1 55, 9 328 uitae nostrae repertor] cf. Iuuenc. 2, 405 ; 4, 479 329 hoc lignum uitae] cf. 12553154029/51233 330 Ioh. 5, 15 331 Hebr. 6, 5 summi praecepta] 438 834 Deutet. 21, 25 ; 28, 66 338 sqq. Esai. 53, 2 sqq. (Cypt. test. 2, 13 p. 77,

14 - 78, 2 H) 315 descendit P! eZ4.,, sed cf. 496.756.1006.1057 ; TbLL 5, 1, 641, 5854. — misertus P! edd miserius M 317 celatos M 321 motte DP! 323 pomo P! edd homo M obiit P! obiuit P? IL. R. Db abiuit L4, sed cf. TbILIL, 1, 68, 50 sqq. post uersum 323 add. signum Rid, ipo margine sub signo Wp uersus 324. pris omissus adseribitur 324 moritur R sic uiuus et omnis P! sic eius omnis Zec£ionezz codicis esse festatur P? filius eius omnis R. sic est iussus omnis L2 stirpis eius omnes Ld similiter omnes Hanss itemque DP oz. Hanss 325 dixit oz. P! Lb v Domini» donum L5 3826 illum P! inde R. uiuet P? » 327 etin ligno 328 reppettot M 329 esse] ipse P! v 330 credet ei W. Meyer credet et M ctedit et P! L4 credet ipsi Hass credit ei Db creditet Eber? crediderit P? R.

sic sit M sitit Ma? 93 Moyse M illum] eum P! » positus P! sed

P! scit, is L4 — 331 suauiav . 334 Moysi scripsi cf. 036 e£ P! a Moyse R Lb L4 Hanss Db praedictus P! R 837 figurae P! edd fulgutae M 338 in plaga P! edd impleta M positus R. 339 pro nostris P! I,4

V 137

86

COMMODIANI 34o Et pro facinore nostro Deus tradidit illum.

Qui, cum uexaretur, tacuit sicut agnus ad aras. Hic homo iam non erat, sed erat Deus caro pro nobis ;

Quod palam apparet, hoc erat Dei nomen oriri, G4) Quod modo praeclarum nomen apud gentes habetur. 34» Hoc Malachiel canit propheta, qui et angelus ipse, Cum et Iudaeorum reprobet sacrificia dicens : Non erit acceptum mihi sacrificium uestrum, Sed in omni loco offerunt meo nomini gentes, G«) Apud. quos eximium nomen meum magnificatur, 55o Qui sine cruore offerunt meo nomini munde. Nam fuit is ipse humilis latens nomine magno, Qui de semet ipso per ora prophetica clamat : Contumax

V 138

non sum, ait, neque contradico nocenti,

6:9 Dorsum quoque meum

posui ad flagella caedendum

55; Maxillasque meas palmis feriendas iniquis

Praebui nec faciem auerti sputis eorum. Stultitia subiit multis, Deum talia passum, Vt enuntietur crucifixus conditor orbis. 65) Sic illi conplacuit, — consilium neminis usus, 360 Nec alius poterat — taliter uenire pro nobis. Mortem adinuenit, cum esset inuidus, hostis,

Quam ebibit Dominus passus ex inferno resurgens. Idcirco nec uoluit se manifestare, quid esset, G6) Sed filium dixit se missum fuisse a patre. 365 Sic ipse tradiderat semet ipsum dici prophetis, Vt Deus in terris Altissimi filius esset. Hoc et ipse fremit, humilis in carne cum esset,

Testaturque patrem, ut ora prophetica firmet. $40 deus tradidit illum] II 6, 5 941 Cypt. test. 2,15 (80, 8sq. H) 3844 sqq. Mal. I, IO Sq. 348 cf. c. adu. Marc. 3, 198 — etangelus ipse] 96.101 348 offerunt meo nomini gentes] cf. 550 meo nomini gentes] cf. 289 350 cf. 348 851 nomine magno] 578 353 sqq. Esai. 50, 5 sq. (Cypt. test. 2, 13 p. 78, 5 H) 857cf.773 talia passum]244.773 — 388conditororbis]I27,5 ;c.adu. Marc. 2,59 9359 Rom. r1, 34 sic illi conplacuit] cf. I 22, 9 ; 185 861 Sap. 2, 24 inuidus hostis] II 18, 14 3862 1 Cot. 15, 54; Hos. 12551455 HS21:02 5248 364 sed filium dixit] cf. 205.618 366 Luc. 1, 32 Altissimi filius esset] 486

$40 propter facinota nostra R 341 aram P! » 942 non de. R in fexim, probat in cozment. sed deus erat Z7 ZexZu, sed erat deus Zn comment. r cato P: R. Hanss W. Meyer Db cura M curans Ld 3843 quo L4 Db (gui quo in M legi adnotat) quae uel quod R. apparebat R. erat de/. I4 Db erat dei nomen] factus. Dei numen R 345 Malachia Hanss et dej. P3 948 nomini ex nomine M! 349 quas R. 3850 quae R. 851 his M 352 hora M 356 post prebui zna /i!f. erasa M! — sputamentis R.— 359 sq. conplacuit - consilium

neminis usus, Nec alius poterat - scripsi ;complacuit :consilium neminis usus

(Nec .. . uenire) pro R conplacuit consilium n. uso - Nec alius poterat- taliter DP conplacuit : consilium n. usus Nec alius poterat taliter uenire pro nobis M cf.

Ma? 93

366 50; Altissimi eras. s M

9367 premit R. zn cozzzent. Id

V 139

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 340-396

87

66) Ex Israel legimus hominem resurgere talem ; 37» Et homo est, inquit, et quis eum nouit in ipsis ?

Hieremias ait. Hic Deus est noster aequalis, Post haec et in terris uisus est conuersatus humanis. Esaias autem

: Tu es Deus, et nesciebamus

:

67) Et Deus in te est, et praeter te non alter habetur. 37; Et quis in occansum prophetarum lege ueniret ? Cantate Domino, nomen est Deus illi, qui uenit ! Et psalmus de ipso quartus quadragesimus inquit : Exaltabor ego in gentibus nomine magno. 67» Et alibi legimus : Hodie te genui, fili; 38o Pete, et dabo tibi, et habebis gentes heredes.

Certe iam apparet, qui sit Deus et quis in ipso, Et cuius in nomine crederemus gentes ubique : Dictum est Christo meo, teneo cuius dexteram, illud :

6:9 Exaudiant gentes, et imperet gentibus ipse. 38; Ouid plurimis opus est, cum res tam aperte probatur, Cum is, qui taxatur, populus iam in illo laetatur ? Illi autem miseri, qui fabulas uanas adornant Et magum infamant, canentibus rostra clusissent. 65) Quales eos dicam, antequam dispersi fuissent, 39o Quos nec exulatus fregit necessitas ipsa ? Si magus adfuerat, cur ergo prophetae canebant Venturum e caelo, ut esset spes gentium ipse ? Si false de ipsis pronuntiant perdere terram, Quod prouenit de eis, sic eri(n»t et falsa de illo. 395 Sed quia sunt spreti semper, quod cruenti fuerunt, 699 Contra suum Dominum rebellant dicere magum. 369 Esai. 11, 1.10 cf. 291 ; Num. 24, 17 369 sq. Cypt. test. 2, 10 (p. 74, 17 H) 370 Hierem. 17, 9 (Cypr. test. 2, 10 p. 74, 17 H) 371 sq. Bar. 3, 36.38 3712374 Cypt. test. 2, 6 (69, 6 sqq. H) ; quod id. d. n. s. 2 (28, 10 sq. H) 893 sq. Esai. 45, 14 sq. 315 sq. Psal. 67, 5 971 sq. Psal. 45, 11 sq. 9*8 nomine magno] 351 379 sq. Psal. 2, 7 sq. (Cypt. test. 2, 8 p. 73, 5 sq. H) 382] 3oo 883 sq. Esai. 45, 1 (Cypr. test. 1, 21 p. 56, 1o sqq. H) 384 Psal. 21, 29 385 quid plurimis opus est] cf. 579 cum fes tam apette probatur] 432 891 prophetae canebant] 241.507 ; cf. Iuuenc. 2, 104

spes gentium ipse] cf. 298 ; cf. Iuuenc. 2, 104 terram] 246

392 Gen. 49, 10

893 cf. 245 sq.

esset

perdere

371 Hyeremias M — 395 qui R occasum edd . legi M — 3596 ille M 317 quattus quadragesimus] ef. quae Db in Zeitschr. f. miss. Theol. 22 (1879) 30 sqq. disseruit 3478 exaltabar M 381 quis sit P! 384 imperet P! egg imperent M 385 pluribus L4 in Zex£z, plurimis z7 praefat. 386 his M — letatur M? probatur M! 388 magum P' edd magnum M 389 disperri M? dispersi M? os! fuissent inuenitur in M. signum id, cui imo margine respondet signum p cuz m. 390 supra omisso altera zuanu scripto 3890 exsulatus P? edd exolatos (sc /) M exsulatos P! (exulatus: genez.) fr. necessitas ipsa seripsz fr. in senectas ipsas M fr. ense (ensis R) necat ipsos P! R sed incitat ipsos P? fr. nec ipsa senectus LZfr. necseruitus ipsa W. Meyer Db 389 sq. pos? dicam ez ipsa ZnZerpun»xi 391 adfuerant M?! n dej. M? 392 om.PRILd 394 erint Db exit M erunt PA I. Meyer — falsumv 395 semper spreti fa/so zn M /egi putat Db 896 dicere magum P! R. DP dicere magnum M magnum dicentes L4

88

COMMODIANI Nec uolunt audire, quae dixerunt uates in illos,

4o» Ge)

4o; (4o)

Quod non intellegerent in totum fine sub ipsa. Ipse Deus illos descripsit : Pectore clauso Nec uideant oculis nec intellegant corde durato ; Incrassauit enim cor populi huius iniqui, Vt nihil agnoscant, donec meo uerbo sanescant. Praedictus est Deus carnaliter nasci pro nobis, Vt fieret illis merito cruciatio maior : Ecce dabit Deus ipse uobis signum ab alto : Concipiet uirgo et pariet terra caelestem ; Emmanuel

V 141

autem uocetur, iusserat illos ;

Quod lingua Latina ,Deus nobiscum' euoluit. Audite, quod ipse nutriretur melle, buturo,

410 Et uerbum : Samaria (m) caperet [et] priusquam loqueretur. 4o) Sed haec est historia clausa, de qua docti reuoluunt,

Vt paruulus lactans sine pugna praedas iniret ; Passio cuius praedicta est taliter ante, Vt Deus passibilis fieret profuso cruore. 41; Esaias ait : Tamquam ouis ductus ad aram, (1) Nec uoce clamauit, patienter omnia gessit. Suffigitur clauis, quod Dauid praedixerat olim ; Quem et potauerunt secundum scripturas acetum. (41) Et : in uestimentis meis, dixit, sortemque miserunt,

420 Quod factum, et legimus in illo omnia gesta. Fuerunt et tenebrae factae tribus horis a sexta Festinauitque dies inducere sidera noctis. Praedictum hoc fuerat fieri per prophetam Amos, (:) Vt tegeret subito sese per sollemnia sancta. 42; O mala progenies, (o popule» subdola fronte! 399 sqq. Esai. 6, 9 sq. pectore clauso] 47 401 cf. I 58, 5 405 sqq. Esai. 7, 14 Sq. 408 Matth. 1, 23 410 Esai. 8, 4 414 profuso cruore] I 12, 5 415 sq. Esai. 53, 7 ; cf. 341 417 Psal. 118.120 (Cypr. test. 2, 20 p. 88, 7 H) 418 Psal. 68, 22 419 Psal. 21, 19 (Cypr. test. 2, 20 p. 88 1 sq. H) 421 Matth. 273455 Matcat5 2 2I UC22 244 423 sq. Amos 8, 9 sq. praedictum hoc fuerat] cf. 245 425 Esai. 1, 4

398 in 5.7. M!

400 Ne uideant P! » 402 meo uerbo sanescant P? e27 mea 403 Dominus Hanss W. Meyer 404 cruciatio M! cruciatior M? 405 Dominus Hazass 407 ilis R. 409 butyro edd, sed cf. ThLL 2, 2261, 71 sqq. 78 sq. 410 Et oz;. R. Samariam caperet, uerbum P1 edd ^ samatia caperet et M 411 hystoria M clusa R 412 iniret P' RW. Meyer Db intret M teneret Ld haberet Hanss pos? 416 zranspos. 568 D y 418 aceto Lb 419 Et] ut P! ; os? et inferpunxi que sec/us. Lb R. Ld Db, sed «f. E. Lófstedz, Spátlat. Studien 27 sqq. 420 5057 legimus znterpunx. R. Ld 421 a sexta Hanss W. Meyer Db ad (d s...) sextam M Lb Ld tribus sunt horis Lb tribus in horis R. ad sextam tribus horis (in tribus P?) P1 422 obducete P! y 423 Amosum P? v cf. praef. XVII 424 tegeret Ld Db legeret M P! lugeret L5 lugeretur R subito sese (sz. dies) LZ Db subitos esse M. sublatos esse P! subito terra Lb sublato die R 425 (o popule) inrerui, oz. M inquit o subdola P! audi o subdola R ingrata subdola Hass o proles subdola Bra&z ceruicosa subdola suspic. Db uerba senescant M

V 142

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 397-452

89

Generaui suboles, dixit Deus, qui me negarent. Et dixit : Audite uocem

tubae. —

Nolumus, aiunt.

V 145

Hoc dicit Ezechiel : Audient ergo gentes a longe. (4:) Vno uolo titulo tangere librum Deuteronomium : 43o In caput eritis, gentes ; nam increduli retro.

Si respuunt certe omnia supra dicta rebelles, S(c»ite quid opponunt, cum res tam aperte dicatur ? Videte iam ergo, dubii qui nunc usque natatis, «4:39 Quod gentes in Domino fuerint scriptura priores. 43; Nunc ergo fas est credere, quem libri designant, Non idolis uanis, qui frustra pro uita coluntur,

«45» 44o

44) 44;

Nec istis adiungi uoluptuosis et sine freno, Qui magis luxurias diligunt quam Summi praecepta. Non est culpa satis una, qui credere nolunt, Sed magis infamant : In puteum misimus illum. V 144 Quapropter et Dominus indignatus iurgiat illos : Propter uos nomen meum blasphematur in gentibus, inquit. Si missum in puteum, sed resurgere quare clamatur ? Ab inferis, Domine, animam meam inposuisti : Ego dormiui, ait, et somnum cepi securus ; Auxilio Domini surrexi, nihil mali passus. Et iterum dicit : In infernum non derelinques Nec dabis sanctum tuum interitum quoque uidere.

(4) Hic personans ait : Fili prophetae, ascendo,

45»o Vt Dominum dicam passum per miseria(m» summum. Et in libro psalmorum

de Domini morte clamatur,

Non ut illi putant Dauid de ipso referre.

V 145

426 Esai. 1, 2 424 Hierem. 6, 17 sqq. (Cypt. test. 1, 21 p. 55, 11 sq. H) 429 sq. Deuter. 28, 44 (Cypr. test. 1, 21 p. 55, 1o sq. H) 432 cum res tam aperte dicatur]cf. 385 | 434quod gentesindomino]$536 ^ 43b nunc ergo fas est credere] cf. Iuuenc. 4, 467.554 438 Summi praecepta] 331 439 credere nolunt] 741.841 440 infamant ... illum] cf. 477 442 Esai. 52, 5 443 sq. Psal. 40, 9 444 Psal. 29, 4 446 sq. Psal. 3, 6 (Cypr. test. 2, 24 p. 91, 16 sq. H

cdd. LM) — 447 sq. Psal. 15, 160 (Cypr. 2, 24 p. 91, 13 sq. H) motte clamatut] cf. 473

451 de Domini

426 soboles P! » 429 Hoc uolo P? titulo P'eZZtitàülum M — deuteronomii P! deuteronomi R. Deuteronomum WW. Meyer 430 Id caput L5 431 Si respuunt]respiciunt P!» ^ certe] contra P? Ip corde zz/;? Db — rebelles P! e44 reuelles M — 432 scite P! edd site M 433 nutatis P! » 434 Domini R. L4 Db, sed cf. Ma? 97 435 Huic ergo IW. Meyer — fasestei R fasei Ld 436 quae] qui v 439 satis una quia R satis iis una qui LZ 441 iurigat Sebzzife, Beitr. g. lat. Sprache 167 sq. R.Ld Db 442 in inilio omissum add. s.]. M* og. P1 443 si missum (sz/. infamant) M si missus Db sic missum P? IL? R Dimissum L4 sed Db seu M se P! non R uere L4 posse L2 surgete L5 L4 ^ 444ab opm. P! » 446 auxilium M — nil P! v 448 uideri M 449 personatus Hans ^ ptopheti M — ascende R 450 dominum (mi s.) M! . dicat P! per misetia M pro miseris P! v pro miseria Hanss 451 in secus. Hanss W. Meyer Db, sed cf. II 15, 5 ; 295 psalmüm L2 R. de Domini morte P? eg4 de domino morte M Domini de morte P! 452 ut] id v se ipso P? »

9o

COMMODIANI Aut si putant illud, congruit uniuersa, quae dixit ? «9 Non est flagellatus Dauid nec cruce leuatus. 455; Quid ? Vaticinantur Iudaei more Saturni, In fabulas coeunt, cum iam declinetur in illos.

Non quasi maleficium alapantur cruce leuatum. Insciis, indoctis, ignorantibus talia fingunt. «5 Quis Deus est ille, quem nos cruce fiximus ? aiunt 46o Nolentes respicere scripturas, corde caecati. Ecce canit alius repetens iterumque propheta, Cuius uoce tamen titulatur talis edictus : Nunc exurgam, ait Dominus, nunc clarificabor, a6) Nunc exaltabor, humilem quem ante uidistis ; 465 Nunc intellegitis, nunc erit confusio uestra :

Vana cogitatis, ideo uos ignis habebit. Haec Esaias ait. Tunc sic et ipsa maiestas, Cum esset in carne, profitetur ipse quis esset : (46) Nemo meam animam potuit auferre conatus, 47o Sed ego sponte eam pono a me meo decreto. Ipse potestatem habeo de illa ponendi Et sumendi iterum habeo potestatem in illam. Apertius autem de iusti morte clamatur, (47) Vt pareat maius induratos esse Iudaeos : 47; Ecce perit iustus, nec quidem intellegit ullus ;

Sed erit in pacem huius sepultura dilecti. Quid illi infamant in puteum esse dimissum, Cum legimus illum sepulturae traditum esse ? «7» Ignominiosi, crudeles, caeci, superbi, 480 Qui magis de facto deberent lugere, plaudent !

Inspiratus enim Salomon de ipso prophetat Et magis insequitur plenius ostendere iustum : 454 Psal.34:015 2072: 145 22 12 II AETSSEI2O cruce leuatus] 457 456 Psal. 20, 12 49? cf. 454 463 sqq. Esai. 33, 10 sq. (Cypr. test. 2, 26 p. 92, 2395, 2 H) 468 profitetur ipse quis esset] cf. 5o 469 sqq. Ioh. 1o, 18 413 de iusti morte clamatut] cf. 451 475 sq. Esai. 57, 1 sq. (Cypt. test. 2, 14 p- 79, 24-80, 2 H) 474 infamant in puteum esse dimissum] cf. 440 481-494 sqq. Sap. 2, 12-20 (Cypt. test. 2, 14 p. 79, 11 sqq. H) 482 et magis insequitut ce Tox 15

483 congruit serzpsz, cf. 1, 34, 18 ; 42, 16 ; W. JA. Baehrens, Philol. suppl.

12, 483 sqq.

cum graui M P! cum qua ui P? migrant P? Dzebz tum grauant R. tum praue Lb congruunt Ld Db uniuetsa] conuetsant Ib 456 illo LZ illum P? L5 R post 4858 ez 456 szenum interrogationis pos. Lid Db ; ef. Ma 94 sq. 457 maleficum P! edd, sed cf. 7A. Mueller, Philol. 72, 1913, 492 sqq. ; E. Lófstedt, Peregrinatio

111 sqq. 323 alapantur — se iactant, cf. ThLIL 1, 1480, 46 sqq. cruci M cf. 454 459 cruci v, sed cf. 1048 462 tali se dictus P! 465 intellegetis Ld intelligetis P! R, cf. Cypr. p. 93, 1 confusio R. LZ Db (ef. Cypr. 1.c. confundemini)confessio M P! 469 poterit R. L4 Db, ef. Ma? 95 440 eam pono a me scripsi eam pono meam M eam pono, eam P! eam pono ex P? y mea pono eam V. Meyer a me pono eam Db co/I. Cypr. 92, 2 471 illam deponendi R. 474 pateat P! y maius M magis P! v clarius Hanss, cf. Ma? 95 sq. 446 pace P! 441 demissum P! eZ 480 lugere M gemere P! v plaudunt P! y

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 453-508

91

Circumueniamusiustum,si[qui]nobisgrauisesseuidetur, a8) Qui nostris operibus contrarius ualde resistit ; 48; Exprobrat in totum nihil nostra lege teneri, Adhuc et adfirmat filium Altissimi esse. Omnimodo reprobat et nugaces aestimat esse, Abstinet et sese a nobis et in altera uadit ; (5) Nos inmundos ait et innouat altera iusta,

49o Et sibi laetatur Dominum patrem esse caelorum. ,Ergo, si sermones illius sunt ueri, probemus ;

Temptemus hunc Deum uidentes, quid sit in illum ; Interrogemus eum omni cum tormento quietum, (9) Condemnemus eum turpissima morte' dicentes, 49; Haec cum fecissent, capita suspensa mouebant : Saluum illum faciat pater, aut discendat abinde ! Vt eos caecos Salomon ostendat aperte, Sic, quasi nunc referat, et fecisse talia culpat : («4») Dum ista cogitant, ducti sunt in errore nefando ; $oo Excaecauit illos malitia sua saeuire.

Ecce quia caeci ipsi sunt et alteros aiunt, Dixit illis Salomon : Nescierunt Dei secreta. Quaecumque dixerunt testes uniuersi priores, 6») In Christo fuerunt facta. Aut in altero dicant ? 5o5 Quod ipsum si cupiunt facere frustrantes in ore, Ipsi se subsannent, uideant cum plebem in illo. Quis fuit is iustus, de quo prophetae canebant, Cum nemo

sit iustus in terris, nisi e caelo uenisset ?

485 lege teneri] cf. II 4, 4 486 filium Altissimi esse] 3566 491 sqq. Sap. 2, 17 Sqq. 495 sq. Matth. 27, 39-43 ; Psal. 21, 8 sq. ; 108, 25 499 sq. Sap. 232r ertote nefando] 2 501 alteros aiunt] 504 502 Sap. 2, 22 Dei secreta I 27, 19 ; 29, 11 ; 774 503 sq. Cypr. test. praef. (36, 13 sqq. H) ; x, 3 (40, 14; 42, 5 H) 507 prophetae canebant] 241.391

483 iustum P! R Db oz. Ld W. Meyer iusto M P! qui sec/45i si qua P? si quidem R oz. W. Meyer ^ nobis sec/. Db esse oz. R. W. Meyer Scheifl ^ iusto si qui inutilis nobis Dissimilis et iam nobis grauis est ad uidendum L£ 485 nostrae legis L5 teneti P! e47 tenere M 486 et] se R esse] sese Hanss 4874 nugaces aestimat Lb Db nutacesa estimat M^ muta caeca aest. P! muta caeca east. P? ruta caesa aest. Dzebn nugaces nos aest. R. L4 489 inouat R nouissima IL. altari iusti L7 ultima iusti R 490 sibi gloriatur deum R 492 hunc (hinc R) Dominum R L5 Haus: W. Meyer ^ uidentes M? P! edd uiuentes M! quis R fit Db illo P3 494 condempnemus M dicentem P? dicebant R. mouebant LP L4 ^ 4956 mouentes R. dicentes Lb Ld 496 faciat illum pater P! pater faciat illum R descendat P! c44 descendere i7 M bis fantum legitur : 168.1043 (instr. I 42, 22 ; 44, 1), discendere 3165. 496.756.1006.1057 ; cf. TbLL 5, 1, 641, 60 sqq. 498 referat P! edd tepperat M et de]. R 499 cogitant ista Hans: recogitant R. sunt ducti L2 sunt inducti R in oz. P* Lb R 500 saeuire] seu itae ze/ seu ita P? seu irae Ld i.£. saeuite praefer? Ld in praefat. ^ 8029 2iunt]aguntzza/;if R. — 505 cupiant P? — frustrantem R. 506 cum (qui LZ) impletum P? L5 R. Db completum L4, ef. 386 508 e de]. Hanss Db, sed cf. 392.530 9

C. C.

CXXVIII

V :47

92

COMMODIANI 6») Dauid enim princeps peccauit amando puellam, ;1o Peccauit et Salomon ; et tamen paenituit illos.

Cum isti tam clari et insigni reges eorum Non fuerunt iusti, sed ipsi de iusto canebant, Nec quidem Esaias uates de se talia dixit,

6:) Qui fuit ab rege Manasse de serra secatus. 515; Alter lapidatus, alter est mactatus

ad aras,

Alterum Herodes iussit decollari reclusum. Omnes iusti uates alia sunt morte perempti, Quod Dominus ligno pependit, uoce Moysi : 6:5 ,Non quasi homo Deus suspenditur', intimat ante; 52o , Àut non ceu filius hominis minas patitur', inquit.

Sic Dominus ipse cum uenisset, ista secutus : Oportet me, inquit, reprobari uoce Moysi. At ego non tota, sed summa fastigia carpo, 6:9) Quo possint facilius ignorantes discere uera. ;2; Hi autem iniqui, (qui? subdole uiuere quaerunt, Iam semel cruenti perseuerant fingere uana. Infatuan(t» stultos maius euanescere dictis,

Quod crucifixus, cum sic oporteret eundem. 62) Sic enim disposuit propter primitiui ruinam ; ;5o Non solum pro illo, et pro nobis uenit e caelo. Constituit populum nouum suo nomine firmum, Iuxta prophetias conpleuit omnia Christus. Ecce noua facio, Esaias clamat in ipso, 6:9 Et nemo priora reputet nec antiqua sequatur. :35 Haec noua sunt hodie sub nostra lege profecta, 509 2 Reg. 11 14

510 5 Reg. 11

513 cf. 475

515 mactatus ad aras] II 28,

D17 morte perempti] Verg. Aen. 6, 165 ; c. adu. Marc.

1, 114; 3,125;

2532178. 518 cf. 772 uoce Moysi] 522. cf. 536 519 sq. Numer. 23, 19 (Cypr.test. 2, 20 p. 88, 15 H) — 522 Luc. 24, 26 sq. uoce Moysi]cf. 318 — 523 sed summa fastigia carpo] cf. Verg. Aen. 1, 342 524 discere uera] I 8, 12; 1L12,5;25, 1; Lucr. 5, 704; Hor. s.1, 1,24 — 526 uiuere quaerunt] T 7, 9; 22, 4 ; 27555 S PISEIS CT SETZ TO UTOIS $27 infatuant stultos] cf. 778 532 conpleuit omnia Christus] cf. $52 533 sq. Esai. 43, 18 sq. ; Apoc. 21, 5; 2 Cot. 5, 17 (Cypr. test. 1, 12 p. 47, 9 sqq. H) 510 Peccauit Salomon P* y et tandem v» Ip eorum] peccarunt Lb R bearunt L4

511 isti] iustum L4 insignes 512 ipsi, sed v 514 ab Db

ad M a P! v cf. 892 517 iusti M P! R. LZ isti Db missi ze/ prisci R. n cozent., fed cf. 219 518 hac uoce R. Moysi D»? co/J. 522 Moyse M Moysis P! Moyses L4R 522 me P! edne M Moysis P! v 523 At Lb v ast P' ad M 524 possint (n s.) M! 525 qui «7d. Ld Db quia P? R. oz;. M P1 526 finiere M 527 infatuan M stultis P1 maius M cf. 474 magis P! magum IL5 malis W. Meyer ^ dicitis (a/fera litt. i eras.) M 528 quod] quum P! » sit crucifixus Vern. crucif. sit DP cr. erat W. Meyer, de ellipsi uerbi esse in enuntiatione obligua cf. I 26, 30 cum M enim P! » 530 illo sed P! illis sed » uenire R. 531 populum ... firmum P! edd populus ... firmus M nomine (ne 5.7.) M1 532 iuxta P! edd iusta M iuxtaque R. 533 noua facio omnia P! R 535 profecta P! edd propheta M

CARMEN

DE DVOBVS POPVLIS, 509-564

93

Quod gentes in Christo credi(di»mus dicto Moysi. Ille duos populos praedixerat esse futuros,

Et quidem minorem populum praecellere dixit. 6:2 Sed isti nequitiae pleni iam desperato furore : 54o Lex nobis est data, dicunt, uos unde uenistis ?

Si nobis obsistunt, putant et resistere Summo, Qui uoluit nobis bonus esse * * ?

Vo 151

Nec illud respiciunt ceruicosi, setis rectis,

64) Quid ? semper innocuos cruciarunt lege uitata. 54; Sic Deo fecerunt, quod erant consueti, crudeles,

Et filios sese audent adhuc dicere Summi.

Iam qualiter (dominus) resurrexit, supra notaui,

Non de uoce mea, sed dicta prophetica dixi. G4) Praedixerat autem discipulis cuncta de sese,

55» Qualiter a populo pateretur Petro negante ; Et quia de tumulis resurgeret tertio die, Dixerat et ipsud, et conpleuit omnia dicta. At ubi surrexit, uenit ad apostolos ipse 6:9 Et stetit illis in medio : Pax uobis, inquit. 55; Inter quos discipulos non adfuit unus orantes ; Cui cum referrent, discredere coepit et addit : Si prius non digitum misero, ubi claui fuerunt Aut ubi percussus de lancea, non ego credo. 6:9 Tunc die Dominica rursus remeauit ad illos 56o Et stetit illis in medio : Pax uobis, inquit. Et statim adgreditur Thomam incredulum illum :

Accede propius et contange corpus ut ante. Non ego sum umbra, mortuorum qualis habetur : G6) Vestigium umbra non facit ; considera uulnus. 536 Gen. 49, 10 ? quod gentes in Christo] cf. 434 dicto Moysi] 537 sq. Gen. 25, 25 (Cypt. test. 1, 19 inscr. p. 51, 20.23 H) ; cf. 189 2035 5 1/I1017 2, 4 543 cf. 229.261 547 443-480 548 cf. 61 conpleuit omnia dicta] cf. 532 553 Luc. 24, 36 sqq. ; Ioh. 20, 19

cf. 518.522 $42 Matth. sq. 552

sqq.

554— 560

536 credidimus

DP credimus M P! v» ex dicto v Moysis P! y $40 data lex P? Lb v haec lex nobis data est Hans: 541 reputent se resistere Summo R putant et resistere posse Lb patet et resistere istos L4 542 Summo, qui uoluit L5 L4 bonus omnibus esse R esse. Nec illud R. LP Ld post esse lacunam statuit ef nec illud zersui 543 az£ribui? W. Meyer, itemque M 543 Respiciunt ipsi ceruicosi I.P Respiciunt ceruicosi P! R Respiciunt serui ceruicosi L4 ^ erecti P! R. LP erectis Ld Db, qui tamen in praefat. codicis lectionem tectis retinere sali? coll Cypr. De lapsis 22(253,18 H) 544 quod W. Meyer Db qui P!» ^ innocuos P! eddinnouos M uetati P! y qualiter dominus R. L2 qualiter M qualiter ille P5 qualiter iterum L4 Db, sed Christus iterum non resurrexit resuttexetit Ib 552 ipsud et M Db ipse dein P! R ipse deus L4 6583 ad ubiM $55 quos oz. P' v 558 ego oz. M! add. M? 562 propius P! edd proprius M Lex (sz /) M haec P! » nobis ex nouis M

V 152

94

COMMODIANI 565 Extendit palmas; at ille tangere coepit Et manum

in latere, fuerat quod lancea fixa,

Misit et exinde prostrauit se(se» precando : Tu Deus et Dominus uere meus ! Contra quem ille : Haec quia uidisti, credidis(ti», sed illi felices

57o Posteri, qui credunt audito nomine tantum. 66? Quadraginta dies cum illis ex ordine fecit, Edocuit illis multa, quae saeculo uenirent. Post cuius ascensum miracula multa fecerunt,

De uerbo curaDant infirmos in nomine Christi. 575 Qui si talis erat, qualem isti perfidi dicunt, 672 Fortia non fierent testium de uerbo per illum. Ascendit in caelos, sicut et scriptura canebat : Excipite regem, principes, caelorum in altis !

Quid amplius opus est recitare cuncta de lege ? 58o Sufficiunt ista rudibus, bono corde tuenda.

672 Quod si nec ipsi uolunt scire Deum ista legendo, Ipsi sibi reputent, quo uenerint, illo quo nolunt. Vergilius legitur, Cicero aut Terentius idem ; Nil nisi cor faciunt, ceterum de uita siletur. 58; Ouid iuuat in uano saecularia prosequi terris,

6:9 Et scire diuitiis regum, de bellis eorum ? Insanumque forum cognoscere iure peritum, Quod iura uacillant, praemio ne forte regantur ? Sit licet defensor, sit licet diuinus orator,

59o Nil morte proficiet, si uiuus in Christo negauit. 659? Immo prius quaerat, ubi sit sua uita redacta, Si fuerit sapiens; si ceterum, uituperatur. 569 sq. Ioh. 20, 29 ; 31 (Cypr. test. 2, 22 p. 7o, 11 H) 574 in nomine Christi] cf. 840.874 D75 qui si talis erat] cf. II 1r, 1o Dv8 Psal. 25, 7 sqq. (Cypt. test. 2, 29 p. 97, 11 sqq. H) 579 quid amplius opus est] cf. 385 580 bono corde tuenda] cf. Luc. 8, 15 D82ipsisibireputent]737 ^ 589v insanumque forum] Verg. Georg. 2, 502 ; Prop. 4, 1, 134; Cypr. ad Don. 1o (11, 21 sq. H) 588 cf. Cic. de off. 5, 55 590 Christo negauit] cf. Iuuenc. 4, 610

565 ast ille P! et ille L4 566 quod (— in quod, cf. I 21, 6) M P! v» quo Db E. Lófstedt, Stud. 12. sq., sed cf. W. 4A. Baebrens, Philol. suppl. 12, 331 sqq. Ma? 70 fixum P!» D67 sese P?», cf. 66, praef. XVII seM D68 pos? 416 £ransposuit P'y» credidisti P* eg credidis M 592 Et docuit P! » saeclo P? edd 513 multa fuerunt P' » Vern 515 qualem ex quales (s eras.) M1 582 quod (uenetint) P! » uenient R. 583 item P! edd cf. 324 ; I 35, 4 584 cor M cos PIORTosUD?5bocSlePIhoskloZ 585 iubat M inbano M insanos Ld terrae R 586 Et scire de uitiis W. Meyer Db et scire de diuitiis P! Scire (om. sed) de diuitiis Ib v, sed cf. de omisso priore de W. 7A. Baebrens, Philol. suppl. 12, 236 sqq. 587 periti P? 588 quot R. quo (— in quo) W. Meyer iura uacillant DP iuta uacellant M iure uacillant P

P* Db

rogantur P!

ne M P! » ; subaudi : timendum

589 Sit Ld Db SicMP!R

uersus 090-893 in M litteris uncialibus seripti Ma* 68 uituperatus P! y

defensor sit, licet P! R — 892 Sic fuerit W. Meyer Db ef.

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 565-620

95

Illi legunt iura et discunt proloquia mira, Sed superant miseros, pro quibus loquuntur, agendo. 595 Infelix est ille, qui uenerit illis in ore ;

659? Illi ferunt laudes et ille uictoriam» damnis. Stat miser in medio mutus, cui plus dolet intus ; Illi tonant ore et ille silentio nummis.

Obstrepit interea uox adornata diurnum, 6oo Et saepe fit causa melior mala pluscula dando. 6»? Hinc pretium quaecrit) sapiens, hinc uincere gaudet, Etsi praue gerat, dum sit modo uictor, aegrotat. Nil sua de causa tractat, cum lucra conatur ;

Spem subit alterius et sua posterga remittit. 6o;

Multi de successu rapiuntur saeculi silua;

(v? Dum gaudent in breuia, remanent a gratia Christi ; Dum cupiunt multa oculo, dum augere quaerunt, Nec Deus est illis aliquid nisi saeculi uita. Pro uentre satagit, agon est pro ipso diurnum, 6:10 Et uerum

agonem spernit pro aeterna salute.

(69) Cyuisque quasi uigilat sacculo, laudatur acutus ; Nam qui Deum sequitur, copria iudicatur ab ipsis. O nimium felix, saecularia si quis euitet ! Sit stultus aliis, sapiens dum sit Deo summo.

615 Ipsa spes est tota, Deo credere, qui ligno pependit ; (6:9 Foeda licet res est, sed utilis uitae futurae.

Nam populus ille primitiuus illo deceptus Quod filium dixit, cum sit Deus, pristinus ipse. Hic praeibat eos in columna nubis et ignis, 620 Quando de Aegypto liberauit illos ad unum. 598illitonant ore] cf. Prop. 3, 17, 40 — 597 sqq. cf. Cypr. ad Donat. 1o (11, 25-12, 8H) 602uictoraegrotat]cf. 11 26, 13 — 6031lucraconatur]cf.II19,13 ^ 606 re-

manent a gratia Christi] cf. I112, 20 — 608-610 cf. Apoc. Baruch. 15,8 — 6130 nimium felis] cf. Verg. Aen. 4, 657 — 615 ligno pependit] cf. 518.772 — 616 uitae fututae] cf. I, 55, 8 617 cf. 256 618 quod filium dixit] cf. 205.364 619 Exod. 13, 21 596 illi (ferunt) M? P! egg ille M1 illi (uictoriam) P! L5 L4 ^ uictoriam L5& edd uictoria M P! W. Meyer damna WW. Meyer 597 cui] qui » 598 et ille et ille(prus et ille expuux.) M 600 pluscula P? Lp ed pluscol M (uizizza litera glutinatoris opera interiore margine euanuit) plus alii P^ ——601 pretium quaerit sapiens P? Lb edd pretium quesapiens M pretiumque sapiens P! pretium quaerit cupiens W. Meyer 604 suam L2 R. D» post terga P! R. temittit P! edd remittet M 605 in saeculi R. 606 brebia M breui Ererz R. 607 augere] tangere

W. Meyer ; de uersucf. praef. XVII — 609 pro uentre DP prouenireM P! Ib» Hanss satagitur P! Db satagunt Hans: satagit uir y — 610 spernunt Hanss Db 611 quasi]casso R si L4 saeculo P! » 612 qui deum P' egg quid cum M — 614 summo (o ablatum glutinatoris opera) M 615 ipsa M P! L4 Db ipse P? L5 oz. R. Lb . est(éic!) MP! P5IbRom.LdDb Domino L5 R 617 oz. P R. Ld illo De ille M 618 filium se dixit P! L5 R. Eber; filius dicitur Ld — cum om. Py sit deus] etat deus Ever? LP Deus sit R 619 eos] Iudaeos R deus Ld ;

96

COMMODIANI (6) Hic crudele nefas inperat de unico nato, Vt probaret Abraham,

cui dixit ,Parce !' e caelo

Angelus. Et Deus est, hominem totidemque se fecit, Et quidquid ualuerit, faciet, ut muta loquantur. 62; Balaam caedenti asinam suam conloqui fecit (:) Et canem, ut Simoni diceret : Clamaris a Petro !

Paulo praedicanti discerent ut multi de illo, Leonem populo fecit loqui uoce diuina. Deinde, quod ipsa non patitur nostra natura, 65o Infantem fecit quinto mense proloqui uulgo. (6) Hic erat uenturus conmixto sanguine nostro, Vt uideretur homo, sed Deus in carne latebat. Non senior ueniet nec angelus, dixit Esaias,

Sed Dominus ipse ueniet se ostendere nobis. 655 Hunc mare pertimuit, hunc uenti, hunc tartarus ipse ; (659 Agnouit Dominum omnis creatura latentem. Solus nequam populus centriam erexit ad illum : ,Absit, ut sic Dominus

uenerit in tali figura !'

Hic sicut in terra super fluctus maris inibat 640 Et uentis inperat, placidum ut redderet aequor. (55) Hic lege(m) tartaream derupit uerbo praesenti Et leuat de tumulis Lazarum die quarta fetentem. Nam qui ferebatur, cum fuisset obuius illi : Surge, inquit, iuuenis! Et (rebsurrexit ille de ferculo. 645 Archisinagogae filiam deprecatus a patre 622 Gen. 22, 11 Sq. 625 Numet. 22, 27 sq. 626 Acta Pauli (S. Lipsius, Die apokryphen Apostelgesch. u. Apostellegenden 2, 1, p. 178) 624 sq. Acta Pauli (S. Lipsius l.c. ;C. Schmidt, Sitzungsber. d. preuss. Akad. d. Wiss. phil. hist. Kl. 1919, 178 sq.); Ep. Pelagiae (C. Schmidt, Sitzungsber. p. 179 sq.; Paulusakten? p. X XI sq.) 630 Acta Pauli (S. Lipsius p. 180) 631 commixto sanguine] cf. Verg. Aen. 6, 762 633 sq. Esai. 65, 9 (Cypr. test. 2, 7 p. 72, 1 H) 642 Ioh. 11, 39 644 Luc. 7, 14 sq. 646 sq. Marc. 5, 22 sqq. 358-42 622 de caelo Db coll. Cypr. tesz. 2, 5 (67, 8 H), sed cf. 931 623 totidem qui refecit P! y totidem qui se fecit LP signo fid pos? 623 posito izz0 margine respondet signum hp, quo promisso subblentur uersus 624 e 626. — 624 quitquit M — uoluerit P! edd, sed cf. 42 ostendit, quae poterat muti ze/ muli P? 625 et Balaam P sic Balaam R. caedenti P, cf. INumer. 22, 27 sq. uehementius caedebat fuste latera eius. aperuit dominus os asinae et locuta est. buius wersus webezuenter a bibliopega desecti priorum uocabulorum summae faníum paries ceríe legi possunt. Kmoell, quem sequitur Dombartius, ex litterarum uestigiis sedenti intellegere posse sibi uisus est, quod uerbum Dombartio placuit, quod apud Sedulium, e. pascb. 1, 161 legitur affatur asella sessorem per uerba suum ; ef. INumer. 22, 25 asina ... atttiuit pedes sedentis ; 27 asina ... concidit sub pedibus sedentis. De caedenti socabulo dubitatio nulla moueri posse mibi uidetur. 626 clamauit a Petro P! damnauit te Petrus R. clamatus a Petro Hi/genf clamaui de Petro L4 629 discerent C. S$cbzidi dicerent M edd muti P Hi/genf Id 628 populo ex populi M 631 commixtus R. DP 63? neque M centrium ze/ centtia zza/i? Db 641 legem tartaream P edd lege tartaream M uectem tartareum suspie. R. in cozazuent. coll. e. g. Psal. 106, 16 disrupit R. 6423 et leuat de M eleuat e P? 644 et surrexit L4 Db et resurrexit M P! resurrexit R. surrexit P* Lb resedit susprzc. Db de ferclo Db de feretro P! R feretro L4 645 archisynagogi v, sed cf. TbILL. 2, 463, 56 sqg.

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 621-674

97

(6$) Iam exanimata(m) plangentibus suscitat illam. Mutum loqui fecit et surdum audire praesertim Et caecum ex utero natum, ut uideret in auras. Post XXXVIII annis paralyticum surgere iussit, 650 Quem admirarentur grabatum in collo ferentem. *

*

*

*

*

*

(6$) Cuius uestimento tacto profluuio sanata est. Quinque panes fregit hominum in milia quinque Et quattuor milia iterum de septem refecit. 655; Plenius ut sese Dominus

demonstraret adesse,

Commutauit aquas, fierent ut optima uina. (65) In nuptias fuerat inuitatus matre cum ipsa; Quod fuit rogatus, subueniret uino defecto, Tunc iussit implere ydrias uelocius aqua, 66o Quod prius gustauit et sic ministrari praecepit. Nec sic potuerunt Dominum cognoscere factis, (65) Sed insanierunt, quasi nequam perdere morti. Quod ipsum concedit, quoniam sic pati decreuit ; Si tamen crediderint, ueniam tunc demum

habebunt.

665 Hic est primogenitus per prophetas ante praedictus, Vt uocitaretur in terris Altissimi proles. (66$) Felices, hominum spem suam in isto qui ponunt, Nam insipientes tamquam maledictum euitant. Aeternitas illi praeparatur, Christo qui credit, 67o Vt socius Dei sit homo post funera uiuens. Lex et prophetae docent, qui sunt Dei digni caelorum (665 Et quibus absconsa reuelantur aurea saecla. Per tot uates numero

de filio Dei clamatur,

Et cluserunt oculos fili Dei primi uocati ;

646 Ioh. 9, 1 647 Matc. 7, 32 sqq. ; 57 649 sq. Ioh. 5, 5 sqq. 652 Marc. 5$, 25 Sqq. 653 Matth. 14, 15 sqq. ; 15, 32 sqq. ; Marc. 8, 1 sqq. 656 sqq. Ioh. 2, 1 sqq. 664 si tamen crediderint] cf. 1055 666 Altissimi proles] cf. ILx2) 672 aurea saecla] I 29, 10 ; 34, 18 ; cf. Verg. Aen. 6, 792 sq.

646 exanimatam P! edd exanimata M

649

X XXVIII] trinta trinta octo Hanss

post 650 unum uersum excidisse docuit W. Meyer 652 tacta P! » uersuum. 695660 ordinem turbatum esse et ante 660 excidisse quaedam suspicatus est. Db, baud recte, quia primum u. 658 sq. argumentum proponitur, tup 608-660 res ibsa explicatur 658 quod - uino zz M uncialibus litteris scripta quod] quando P! quum P? R 659 tum P! » post 659 excidisse quaedam putat Db, cum neque quod babeat, quo referatur, neque gustauit conueniat cum marratione euangelica 662 insanietant P? » insani erant P! pendere P? R prodere suspic. Db coll. Verg. /Aen. 12, 41 sq. morte I4, sed cf. 321

671 dicent P! »

deo zalit Db coll. 88 ; 2, 8,

41 sq., neque tamen Dei pendet a dignus, sed a caelorum, quod uerbum pendet a dignus; cf. Ma? 98 ;ThILL 5, 1, 1147, 30 sqq. ; 1151, 34. 643 per uates tot numero Vern 674 &lii Pi v, cf. 732.7 35 ; falso Brew ex talibus ordo concludi posse butat Commod. quinto saeculo in Gallia uixisse

98

COMMODIANI 675 Qui scelere facto non sunt recordati legendo,

(9

Sed perseuerantes : Nos sumus electi! dicentes. —Adhuc infatuant profanos balneis ire, Quos faciunt mundos ipsi Deo summo placere. Aqua lauat sordes, non intima cordis iniqua,

680 Nec sacra sacrilega poterunt lauare curata. Non ita praecepit Dominus sacra ferre malignis ; 65) Et locus iterum, ab idolis mundos haberi : Nemo sibi faciat simulacrum daemonis, inquit ;

Nam dixit et illis: Idolis seruire nolite. 685 Si Deus praecepit ab idolis ualde caueri, Quid illi decipiunt gentes puros esse lauacris ? ($$$) Immo cum recipiunt tales, docere deberent Seruire non aliis, nisi tantum Summo placere. Dum

facinus quaerunt obumbrare

Christi de morte,

690 Aperiunt ualuas passim, ut intretur ad illos. Hinc ergo depereunt, qui se putant puros ab aqua (685) Posse Dei fieri, conscientes ante latroni.

Nunc colit in uano quodlibet, nunc sancta requirit, Nescit ubi primum occurrat inscius ille, 695 Ac idolis seruit, iterum tricesima quaerit ; Nunc azima sequitur, qui castum sederat ante. (6) Hoc Deo non placuit participes daemonum esse, Qui legem instituit, fieret quo transitus inde. Sunt tibi praepositas duas uias : elige, quam uis, 7oo Nec enim te findes, ut possis ire per ambas ;

676 681 95, 687 698 ep.

Esai. 43, 20; 45, 4 678 summo placere] 688 679 Matth. 15, 18 sq. Exod. 22,20 682 sq. Exod. 20, 3 sq. (Cypr. test. 5, 59 p. 16r, 7 H) ; Psal. 5 684 Deuter. 6, 13 sqq. 685 ualde cauere] II 19, 20 686 cf. 691 sq. cf. I 37, 10 sqq. 688 Summo placere] 678 693 sqq. cf. I 24, 15 sqq. clige quam uis] cf. Ps. Cypr. c. ad senator. 7o (III 304, 7o H) 699 cf. Batnab. 18

676 perseueranter I. Meyer Db, sed perseuerantes (se/. sunt) dicentes — 8iareAotot Aéyovres ; de participio praes. pro uerbo finito usurpato cf. I 34, 17 ; Ei. Lófstedt, Peregr. 249 ; Ma? 68 perseuerant Lb R perseuerant : En Ld 648 faciant P! » 680 sagra M potuerunt Db, cf. Ma? 98 cutata] peccata R. 681 non] nec P! v 682 Et locutus W. Meyer Db Est locus L4 et loquens Verz et lex P? sed lex R, sed cf. I 40, 2 iterum] Ieremiae LZ sanctorum P? ipsorum R mundus M 684 nam (dixit)] nam P! R nunquam L4 illis idolis] illis idolis umquam P? illis idolis nunquam R. 685 sic Deus P! 686 puros esse P? e puro sese M puros sese P! lauari P? 687 recipient P! I7 receperint R. €90 balbas M passim ualuas P? 693 in fano R. 695 seruit, iterum P? eZZ seruit iterum gp tricesimam 1.4 tricesimas R 696 azima (sic /) M (TbLLL 2, 1645, 53) castus sed erat ze/ castum caederat P? caseos ederat Eber? Castori caederat R. castus aderat ue/ castus ederat L4 porcum caederat Haezer, cf. "Arnob. adu. gentes 6, 16 ; Ps. Cypr. c. ad sen. 58 (III 304, 58 H) 699 propositae duae uiae P! ez4 zf. Index s. u. accusatiuus ; praef. XIII sq.

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 675-730

99

Sed tamen ex ipsis opportunam quaerere debes ; (65 Nec cadas in fauces latronum, cautior esto.

Vnum quaere Dominum, qui quaerit hostia nulla, Vt possis abolitus (re»surgere saeclo nouato. 7e5 Quid malos attendis et iudicas sanctos iniquos, Qui tibi nullum uerbum de lege demonstra(n»t ? c»)

De uirtute Dei refertur, quam fecit in illos ; Nam de sua facta scelerata dicere nolunt,

Semper homicidae semper manibusque (cyruentis, 71» Quos Dominus numquam potuit domare monendo. Sufficeret illis per ignauiam tanta fecisse Go) Et dicere : Scriptum sic erat, modo credere fas est.

Sed Dominus ipse obscurauit sensus eorum, Indurauit eos sicut Pharaonem in ipsis ; 71; Nec preces eorum

dixit exaudire se uelle

Et de terra sua proiecit illos iratus. 0:9) Cum filios illos utique iam dixerat ante, Necesse uoluerat bono corde uiuere natos ;

Quando pater gaudet, cum sit bonus filius illi ; 720 Quod si malus fuerit, execretur odio natum. Contrarium nullus patitur sibi filium esse, 05 Excluditur omnis caritas crudele de nato,

Nec facit heredem illum ex asse suorum, Quae si prius poterit consumere, gaudet in illum. 72; Impium

et saeuum

subolem, rei suae tyrannum,

Nec obuium patitur genitor commotus ab illo. 02») Quid isti praesumunt, cum sint adhortati, dicentes : Ex omni populo nos sumus carissimi Summo ? Parricida patris semper et superbus in illo 73o Carus esse potest aut heres iure uocari ? 702 cautior esto] I 32, sanctos iniquos] cf. II fas est] cf. 455 ; Manil. 3, 4 ; Ptou. 1, 28 717

13 703 unum quaere dominum] cf. I 14, 7 705 20, 13 711 sufficeret illis] 22 712 modo credere 2, 896 714 Exod. 7, 5, 15 ; cf. 867 sq. 715 Mich. 2 Reg. 7, 14 ; Hierem. 31, 9 ; 2 Cot. 6, 18 $20 execre-

tur odio natum] cf. 866 702 ne edd 9703 Deum P! edd, cf. 194 qui quaeris P! L5 si quaeris P? hostiam nullam » .$zLeifl dubitanter hostiam ullam P! Lp *04 abolitus resurgete ILb edd abolitus surgete M P! coelitus assurgere P? 1706 demonstrat M 408 de suaM R de se sua P! de suo P? L4, sedcf. I 27, 19 ; 932 ; L'DBLIL, 5, 1, 43, 81 709 manibusque sempet v, sed cf. I 35, 4 ; 729 cruentis P! y ruentis M 711

sufficerat M (prius £ eras.) suffecetat edd — tantam M — 712 credere M? 5.7. add. 415 dixit ozz. P' ait P? » — 716 iratus ex sciratus M? — 722 excludit omnis P! I4 excludit omnia Lb ^ secatitas L4 —724 quae P? R qué (— quem) M! P! L4 que M? illam P! illis R 725 impiam et saeuam P! — sobolem P! edd — tei suae (ex suo) M P! R. Lb reisue P? Ld tyrannus Lb Boesser, Jabrb. f. &lass. Philol. 115, 1827,- 792 726 obuiam P! illa P! 9*2? adhortati P! L4 (ef. 710 domare monendo), adortati M cf. TbLIL, 1, 652, 57 sqq. indurati R. adoptati Db quod repugnat uu. 720 sqq. 729 sq. 929 parricida (d adZ. z. 2) M — et(postpositum) M «f. 709 est P! » 729 illo : P! v 732.935 filii P! L4

IOO

COMMODIANI Jj

Si patres carnales tales detestantur alumnos, (5 Quanto magis Dominus, superant cui fili legendi! Mansuetis, humilibus, obsequio plenis alumnis

Diuidunturque bona, non impiis neque tyrannis. 735 Adoptati fuerant manifeste fili Iudaei,

Sed in testamento consecuti sunt impii nomen. (9 Ipsi sibi reputent : Scelere commisso cruenti Qui poterant utique participes esse bonorum ? Quid nobis strident, quid nos aemulantur heredes ? 74o Fecissentque benum, et erant in parte legati. Nec hodie tacent et Christo credere nolunt,

G5» Qui fuerat illis salutaris lege praedictus; De quo iam audistis qualiter prophetae canebant : Venturum in terras Dominum, quem gentes adorabunt. 74; Hunc certe nos ipsum admonent cognoscere Summum, Qui renouat hominem, peccata pristina donat. G4) Nam et comminatur deorum cultoribus ipse : Sacrificans periet idolis in morte secunda. Quisque deos ergo sequitur fabricatos in auro, V 164 7; Argento uel lapide, ligno uel aeramine fusos, Cum ipsis infelix mittetur in igne refectus, G4) Nec ibi permoritur, sed dat cruciatus iniquos. Sunt homines pecorum similes in ista natura, Qui nolunt accipere frenum Dei summi uagantes ; 755; Cum ipsi non durant seruorum talia ferre, In quorum saepe discendunt sanguine diri. G9) Dicentes adiciunt : ,Nihil est post funera nostra ; Dum

uiuimus, hoc est', et incumbunt

more suillo ;

734 ipsi sibi reputent] 582 scelere commisso cruenti] 778 741 cf. 4 Esdr. I, 16 credere nolunt] 841 742 Esai. 55, 4 743 sq. cf. 655 sqq. 243 prophetae canebant] 241.391.507 9744 Psal. 21, 28; Sophon. 2, 11; 3, 9 740 sq. Esai. 43, 18 sq. ; cf. 533 sq. 748 Apoc. 21, 8 9449 sq. Apoc. 9, 20 (Cypr. test. 5, 59 p. 163, 17 sq. H) ; 14, 9-11 (Cypr. ad Fott. 5 p. 224.4 sqq. H) 950 aeramine fusos] cf. I 20, 6 983 cf. Cypr. ad Demett. 8 (356, 14 sqq. H) in ista natura] 785 954 cf. I 26, 2 qui nolunt accipere frenum] 220 707 sq. cf. I 37, 2.10; Sap. 2, 2-9

?32legandi Lb v $334 que ozz. R. quae (bona) LZ 439 qui nobis P! » qui nos P! y 940 fecissent si L4, sed cf. e. g. II 4, 6 sq. *41 Nunc hodie P! nec hodie szspic. P3 743 propheta M! *44 Dominum quem gentes adorabunt M P! Deum quem gentes adorabunt » Dominum quem gentes orabunt IW. Meyer Dominum quem gentes adorant Db, u£ im pede quinto concinnant. ictus. metricus et grammaticus, sed cf. 1 37, 10, ubi Scheifl 13 malit spondiacorum numerum augere quam enuntiationem deós adorare adpaittere ; cf. praef. XVI 745 certe M Db ante P! y 9746 peccataque R donans Ld ^ 749 comminator M 748 idolis periet P* edd (Hyperbaton) 949 d$ ... fabricatus M 751 reiectus P! proiectus P? y 782 iniquus R. Hanss Db sed cf. 355 ignitos Ld «53 equorum similes I4 ?56 ducant Hilgef ^ 956 descendunt P? Lb Db deum incendunt P? ; cf. ad 496 sanguinem P! *58 bibimus zzz/i? Db coll. II 32, 4, sed cf. e. g. Tert. de res. carnis (CSEL X XXXVII 29, 9 sqq. Kr.) at cum aiunt : mortuum quod mortuum, uiue dum uiuis et post mortem omnia finiuntur,

etopL PSU

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 731-785

IOI

,Nulla sit luxuria, quae nos pertranseat aeuo ;

76o Dum tempus est uitae, perfruamur omnia saecli.' Indisciplinati clementiam Dei refugant G5» Strenia(s) sectantes, quasi sola uita sit ipsa. Sic re(ce»dunt a Deo, qui promittit uiuere semper : Contra bonum pugnant, cum sit repugnandum iniquo. 76; Errauimus omnes

manifesto, saeculo suasi,

Sed gratia Domini prouocamur credere legi. G6) Propterea uenit et fecit trophaea latenter Et fuit homo

Deus, ut nos in futuro haberet.

Sed plurimi pereunt, qui putant utrisque placere, 77» Idolis atque Deo, placeat cum nemo duobus. Vnus est in caelo Deus caeli, terrae marisque,

66) Quem Moyses docuit ligno pependisse pro nobis. Vnde quidem errant ignaui talia passum, Non satis intenti mysterio Dei secretum. 775 Inuidia diaboli mors introiuit in orbem,

Quam Deus occulte destruxit uirgine natus. G9 Qua natiuitate excordantur caeci Iudaei,

Infatuant stulto(s» scelere commisso cruenti.

Nemo potest ullum excusamen dicere postquam, 78e Cum modo sit nobis facultas data credendi. Non uenit in uano Deus in terris e caelo,

(7) Sed uenit, ut faceret populum suo nomine dictum. Quem si quis confessus non erit in ista natura, Perdit et quod uixit, et in poena(s» sero declamat ; 78; Aut certe dum sperat (ex»pectans credere canus, 760 dum tempus est uitae] cf. I 25, 9 761 indisciplinati] I 25, 9 ; 30, 11; II-32,2T v63 Matth. 1o, 32 ; Luc. 12, 8 ; Ioh. 1o, 28; 11, 25 uiuete semper] I 54, 19 765 Esai. 53, 6 ?31 Psal. 145, 6 ; Act. 4, 24 Deus caeli, terrae matrisque] cf. I 2, 1 ; Ouid. met. 2, 96 ; Iuuenc. 1, 486 712 Deutet. 28, 66 ; cf. 518 pependisse pro nobis] 518.615 ; cf. 1, 40, 10 773 unde quidem errant] 2, 17, 9 talia passum] 357 *44 Sap. 2, 22 Dei secteto] cf. I

29, 11; 502

135 Sap. 2, 24

mots introiuit in orbem] I 35, 7

918 infatuant

stultos] 527 scelere commisso cruenti] 737 719 sqq. cf. Cypr. ad Fott. 5 (326, 11 H) 483 Matth. 10, 32 ; Luc. 12, 8 inistanatura]753 ^ 784 perdit et quod uixit] Matth. 16, 25 ( ?) ; cf. 82 ; Dist. Cat. 1, 22, 2

761 refutant R. W. Meyer Db refusant Lb 762 strtenam Lb strenuam R strenui Ld streniam DP terrena Haezz W. Meyer sit(sc].stteniassectati) ^ ista Ristam Ld 163 sic recedunt I. Meyer sictedunt M P! Lb sic redeunt L4 DP discredunt R a Deo M L4 W. Meyer Db Deo P! Domino L£ R. promittt (sze /) M 764 pugnant ex pagnant M sit P! edd sint M 4647 trophea (t add. »; 2) M 733 pependisse DP pependiate (prius pe eras. ?) M pendere P! v *33 quidam P! edd ignari P! v 174 secteto P! edd 9*5 zabuli R. otbem P! edd urbem .M $18 infatuant stultos /ransposui cf. 527 stulto infatuant M stultos inf. P! ed — 780 commodo P! L4 commoda L» R. 781 dominus P! edd — 984 petit Ld — quo uixit R. poena sero Lb R. Ld Db penas sero M poenas Herodis P! in gehenna seto suspic. Ld 788 exspectans P! edd spectans M — crescere P? v canus Db canos M Py i

102

COMMODIANI

Excluditur diuius ab aeterna uita defunctus. G8) Ergo iam ad illum citius recordari debemus, Qui nobis post obitum pollicetur reddere uitam. Insuper hoc addit, inmortales esse futuros 79o Et frui, quod oculus non uiderat ante, uidendo. Sex milibus annis prouenient ista repletis, G5) Quo tempore nos ipsos spero iam in litore portus. 'Tunc homo resurget solis in agone reductus Et gaudet in Deo reminiscens, quid fuit ante ; 795 Qui, sicut audiuit fragilis in pristina carne,

Cum sit incorruptus, recognoscit ante promissa. 099) Quam gloria(m» mirans homini prouenisse sic inquit : V 167 Qualiter audiui prius, sic singula cerno. Haec pariter omnes clamant ab inferno leuati : 800 Quemadmodu(m) ante audiuimus, ecce uidemus ! Cedet dolor omnis a corpore, cedet et ulcus, G5) Nec erit anxietas ulla nisi gaudia semper. Quisque tribus credit et sentit unum adesse, Hic erit perpetuus in aeterna saecla renatus. 805 Sed quidam hoc aiunt : Quando haec uentura putamus ? Accipite paucis, quibus actis illa sequantur. (o) Multa quidem signa fient tantae termini pesti, Sed erit initium septima persecutio nostra. Ecce (iam) ianua(m)

pulsat et cogitur esse,

810 Quae cito traiciet Gothis inrumpentibus amne. 788 Ioh. 1o, 28 ; 11, 25 *90 1 Cor. 2, 9 ?91 cf. Cypr. ad Fort. 2 (317, 21 sq. H) ; ep. Batnab. 15 sex milibus annis] 2, 55, 8 492 cf. Cypr. de mort. 3 (299, 6 sq. H) *93 Dan. 12, 5 ; Matth. 13, 43 294 quid fuit ante] I 34, 20 ; [Disc iGatY 1, 22392 9496 1 Cor. 15, 52 sq. 799 ab inferno leuati] 1, 41, 7 801 apoc. 21, 4 ; Esai. 25, 8 801 cf. 146 sq. ; 1 42, 24 ; 44, 5 ; Cypt. de mort. 1.2 (297 sq. H) 805 Matth. 24, 5 ; cf. Cypr. de mort. 2 (297, 15 sq. H) ; 3 (299, 6 H) 807 Cypr. ad Fort. 2 (317, 20 sq. H) 808 cf. Leuit. 26, 24 ; apoc. 15, 1 809 cf. Matth. 24, 35 ; Callim. Hymn. 2, 3

986 diuius M — bifarius, ef. Goss. II 583, 32 diutius P! L4 Db diu R dirus 5usoic. Db 787 recursare W. Meyer *90 oculos M *91 peruenient P! » 9792 quod M nos oz. Hanss portus P! edd portans M 9793 agoncre ductus M *94 Domino Hanss *79* gloria M $00 quemadmodo M uidemus P? edd uidimus M P! 801 ulcus P! R. Hanss W. Meyer Db uulgus M uulnus L4 $03 credidit R sensit P! » 805 haec aiunt P! » 806 sequentur P! y 807 tantae termini pesti P! Eb R. Db tante termini peste M teterrimae pestis Bzzsen tantae termini pestis LL. 808 Sed] et L4. ecce iam ianuam pulsat E? Db ecce ianua pulsat M ecce ianua pulsatur P! I/ en ianuam pulsat P? R ecceianuam pulsat Busse et (ecce R) cogitatur adesse P? Ipsius R. etiam (oz. Hi/genf )cognoscitur esse Hi/genf Bunsen et tecognoscitur esse R (Zeitschr. J- bist. Theol. 1873, 302) et cogitur ense L4 et cingitur ense DP co/]. Verg. 4Aen. 7, 640 ; sed cf. TbLIL. 8, 1532, 13 sqq. cogitur — necesse est ;Lófszed?, Stud. 56 sqq. $10 Que M ; Qui Bunsen Lipsius Filgenf Db cf. Tradito 12, 40 que in M nusquam pro

qui seribitur, cf. praef. XII

traieci. Et P! traicitur Lb

amnem P! y

V 168

CARMEN

DE DVOBVS POPVLIS, 786-836

I03

Rex Apollion erit cum ipsis, nomine dirus, (o) Qui persecutionem dissipet sanctorum in armis. Pergit ad Romam cum multa milia gentis Decretoque Dei captiuat ex parte subactos. 81; Multi senatorum tunc enim captiui deflebunt Et Deum caelorum blasphemant a barbaro uicti. (1) Hi tamen gentiles pascunt Christianos ubique, Quos magis ut fratres requirunt gaudio pleni. Nam luxuriosos et idola uana colentes 820 Persecuntur enim et senatum sub iugo mittunt. Haec mala percipiunt, qui sunt persecuti dilectos : (:) Mensibus in quinque trucidantur isto sub hoste. Exsurgit interea sub ipso tempore Syrus, Qui terreat hostes et liberet inde senatum. 82; Ex infero redit, qui fuerat regno praeceptus Et diu seruatus cum pristino corpore notus. ($2) Dicimus hunc autem

Neronem

esse uetustum,

Qui Petrum et Paulum prius puniuit in urbem. Ipse redit iterum sub ipso saeculi fine[m] 850 Ex locis apocryphis, qui fuit reseruatus in ista. Hunc ipse (se»natus inuisum esse mirantur ;

(:) Qui cum apparuerit, quasi deum esse putabunt. Sed priusquam ille ueniat, prophetabit Helias Tempore partito, medio ebdomadis axe[m]. 835 Conpleto spatio succedit ille nefandus, Quem et Iudaei simul tunc cum Romanis adorant. 811 Apoc. 9, 11 813 cum multa milia gentis] cf. 895 ; Verg. Aen. 9, 132 ; Or. Sib. 1, 340 814 decretoque Dei] I 42, 42 816 Apoc. 16, 9.21 819 sq. cf. Àpoc. 9, 4 idola uana colentes] cf. 436 820 sub iugo mittunt] Verg. Aen. 8, 148 822 Apoc. 9, 5.10 824 cf. Lactant. de morte petsec. 2, 7 sq. 828 sub ipso saeculi finem] cf. I 45, 1 ; Iuuenc. 4, 801 830 Or. Sib. 8, 135 sqq. 831 Apoc. 17, 8 832 Apoc. 13, 4 ; Ot. Sib. 5, 33 sqq. 139 esse putabunt] CLIE 6 25 833 cf. 839 ; 885 sq. Malach. 4, 5 ; Victotin. ad apoc. 11, 5 ; Hippol. de Christo et Antechr. 11, 2 sqq. Hippol., Daniel. 5o 834 Apoc. 11, 5 ; I1 tempote pattito] 184 ; c. adu. Marc. r1, 35

a uersu S19. dextro margine folii recti baec inueniuntur, a. bibiopego ex parte resecta : pd

se tio se n t

i quae Db sic suppleuit : praedicitur persecutio senatui $13 cum] eum M gentis P! Db gentes M P? » 816 uicti ex dicti M P* edd 817 hii M $19 Nam]quam Ld . $820enim]illi L£ 821 haec P! edd hac M

822 cruciantut zz4//z | isto Db $zud. 132 sq. Cyrus M edd 825 P*Lbv S28 utbe edd 829 natus M ipsis notis P! ipsis natis 834 axem .M

ista M isti P! praereptus P! finem M P? ipsi senatui

$836 tunc simul P! »

» 823 Syrus scripsi cf. Beitr. u. R praefectus L4 82? discimus 831 ipse senatus Lb L4 Db ipse R. adesse Lb 832 quisi M

V 169

I04

COMMODIANI

65) Quamquam erit alius, quem expectent ab oriente, In nostra caede tamen saeuient cum rege Nerone. Ergo cum Helias in Iudaea terra prophetat, 84o Et (signo? signat populum in nomine Christi; De quibus quam multi quoniam illi credere nolunt, (5) Supplicat iratus Altissimum, ne pluat inde : Clausum erit caelum ex eo nec rore madescet,

V 170

Flumina quoque iratus in sanguine uertit. 845 Fit sterelis terra nec sudat fontibus aquae, Vt famis inuadat ; erit tunc et lues in orbe.

($4) Ista quia faciat, cruciati nempe Iudaei Multa aduersus eum

conflant in crimina falsa,

Incenduntque prius senatum consurgere in ira 8,0 Et dicunt Heliam inimicum

64) 855; 659 860 65)

esse Romanis.

Tunc inde confertim motus senatus ab illis Exorant Neronem precibus et donis iniquis : Tolle inimicos populi de rebus humanis, Per quos et dii nostri conculcantur neque coluntur. At ille suppletus furia precibusque senatus Vehiculo publico rapit ab oriente prophetas. Qui satis ut faciat illis uel certe Iudaeis, Immolat hos primum et sic ad ecclesias exit. Sub quorum martyrio decima pars conruit urbis Et pereunt ibi homines septem milia plena. Illos autem Dominus quarto die tollit in auras, Quos illi uetuerant sepulturae condi iacentes ; Suscita(n»turque solo inmortales facti de morte,

V 171

837-842 Victorin. adapoc. 7,2; 12, 6 840 cf.141,8 3 in nomine Christi] 574. 874 841 credere nolunt] 741 842 sq. Apoc. 11, 6 843 rore madescet] c. adu. Marc. 5, 85 844 in sanguine uertit] c. adu. Marc. rz, 167 8437-855 cf. Hippol.de Christ.et Antichrist. 58 (39, 1 Bonw.) —849 consurgere in ira] Val.

Flacc. 1, 675 ; Iuuenc. t, 499 ; 2, 27 881 cf. Or. Sib. 5, 176 sq. Victotin. ad apoc. 17, 1.6 854 neque colantut] I 2, 15 856-872 cf. Victorin. ad apoc. 1348855517273 88? sq. Apoc. 11,7 $889 sq. Apoc. 11, 13 861 Apoc. r1, 11 tollit in auras] Verg. Aen. 4, 176 862 Apoc. 11, 8 sq. 863 sq. Apoc. IIXI2 837 quem (e ;. r. 2 2) M expectant P! edd, cf. Ma? 99 quam expectant ze/ quam expectent zza2/// Db — 838 nostra caede P! edd nostro crede M nostra clade Ebert cum rege Nerone Ebert R. Ld Db cum nece Nerone

P? nece cum Nerone P? 840 signo signat Db H) signo oz. M signat signo R. signat proprium populum uenturum P? 843 clusum R $844 ct flumina quoque L4 D? flumina quoque ille

M P! cum nece Neronis

co//. Cypr. ad Deretr. 22 (366, 24 L4 signat dilectum I4 in praef. rorem madescet (ex adescet) M P? R. 840 sterilis terra P! edZ

steriilis terra sterelis M cf. I 25, 2 ; 30, 18 ; II 10, 9 ; Ma? 55

sudant P! y

847

faciet P1 y 849 in ozz. Hanss 851 confestim L2» 852 precibus Neronem HL LgETI 854 di R. Hanss Db 855 at ille DP ad illo M est ille P! R et ille P* Lb ad illa W/. Meyer oppletus R 858 ecclesiam Eber? 859 quarum R 860 inibi Hass 862 uetuerant P! y sepultura L4 D», sed cf. Tb. 4, 151, 28 ; Ma? 100 863 suscitanturque DP suscitaturque M suscitatque P! » factos Lbv

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 837-890 $6;

IO5

Quos inimici sui suspiciunt ire per auras. Territi nec sic sunt, sed magis intra crudescunt Ad populum Christi execrantes odio toto.

(6) Indurauit enim Altissimus corda nefanda,

87o 86)

875; (7)

Sicut Pharaoni prius indurauerat aures. Hic ergo rex durus et iniquus, Nero fugatus, Pelli iubet populum Christianum ipsa de urbe, Participes autem duo(s) sibi Caesares addit, Cum quibus hunc populum persequatur diro furore. Mittunt et edicta per iudices omnes ubique, Vt genus hoc hominum faciant sine nomine Christi. Praecipiunt quoque simulacris tura ponenda Et, ne quis lateat, omnes coronati procedant. In ista historia si fidelis ire negauit, Feliciter exit : sin uero, de turba fit unus. Nulla dies pacis tunc erit nec oblatio Christo,

V 172

. 88o Sed cruor ubique manat, quem describere uincor ; Vincunt enim lacrimae, deficit manus, corda tremescunt,

67) Quamquam sit martyribus aptum tot funera ferre; Per mare, per terras, per insolas atque latebras Scrutaturque diu, exsecratos uictima ducunt. 88; Haec Nero tunc faciet, triennii tempore toto Et anno dimidio statuta tempora conplet. (335 Pro cuius facinore ueniet uindicta letalis,

Vt urbis et populus ille cum ipso tradatur, Tollatur imperium, quod fuit inique repletum, 890 Quod per tributa mala diu macerabat omnes.

865 cf. Apoc. 11, 15 CE T4: 3Ex0d4 7, 35 15

866 execrantes odio toto] cf. 720

$67 indurauit enim]

869 cf. 1 42, 37 ; Ot. Sib. 4, 135 ; 5, 145 ; c. adu. Marc.

3, 56 ;Victotin. ad apoc. 17, 3 869 sq. Iren. 5, 30, 5 ; Hippol. de Chtisto et Anticht. 49.50 (32, 20 sq. B) 871 Or. Sib. 5, 515 8, 172 893 sq. cf. Hippol. de Christo et Antichr. 59 (39, 5 sqq. B) sine nomine Chtisti] cf. 574 ; c. adu. Marc. 4, 156 8275 sq. Hippol. de Chtisto et Antichr. 49 (32, 21 sqq. B) 879 sq. Dan. 9, 27 ; Ps. Hippol. z. evvreA. 34 (MPG 10, 956 D) ; Ps. Cypr. de pascha comput. 14 (III 261, 17 sq. 262, 7 sq. H) 882 cf. Apoc. 13, 10 883 Apoc. 1357 per mare, pet terras] Luct. 1, 278 883 sq. Ps. Hippol. v. cvvreA. 29 885 Victorin. ad apoc. 4, 5 tempote toto] Í 25, 16 ; 26, 4 886 Apoc. 13, 5 890 Or. Sib. 3, 350 sqq., 4, 145 sqq., 8, 69 sqq.

864 inimici uix susp. P! 866 totos R. 867 corda nefanda Db corde nefanda M corde nefandos P! » 869 rex (s./.) M1 870 popul chtistiati M 871 duos scripsi duo C (per baplographbiam) edd., sed cf. 189.537 Caesaris M —— 877in ista historica Has in loca historica L£ in ista scotia P? in ista histoticosa R in ista histtionica (s£/. cotona) Ld tunc etit (s..) M? 881 tremiscunt P! y 883 pet insolas s./. M?! ^ os/atque eras. per singolas M 884. scrutanturque edd uictimam DP uictimas P! v, sed cf. 703 hostia —885 tum P! L4 cum Eber? dum R 886 statutaque IW. Meyer — 888 urbis M urbs P! ed — 889 iniquo R 890 macerauerat P? v cf. Praef. XVIII

106

COMMODIANI

Exurgit iterum in istius clade Neronis 65) Rex ad oriente(m» cum quattuor gentibus inde, Inuitatque sibi quam multas gentes ad urbem, Qui ferant auxilium, licet sit fortissimus ipse,

895 Inplebitque mare nauibus cum milia multa, Et si quis occurrerit illi, mactabitur ense ;

(9) Captiuatque prius Tyrum et Sidona subactas, Nam inde finitimas gentes terrore fatiscunt. Hinc lues, hinc bella, hinc fames, hinc nuntia dura

9oo Miscenturque simul, quo fiat turbatio mentis. Interea fremitum dat tuba de caelo repente, 85) Cuius omni loco sonitus praecordia turbat. Videbitur et tunc igne quadriga per astra Et facula currens, nuntiet ut gentibus ignem. 9o5 Siccatur fluuius Euphrates denique totus, Vt uia paretur regi cum gentibus illis. (0) Persae, Medi simul Caldaei, Babyloni uenibunt,

Inmites et agiles, qui nesciant ulli dolore(m» Hic ergo exoriens cum coeperit inde uenire, 910 Turbaturque Nero et senatus proxime uisum. Et ibunt illi tres Caesares resistere contra ;

(95) Quos ille mactatos Exercitus quorum Cumque redeuntes 91; Spolianct) templa

uolucribus donat in escam. necesse est uictorem adorent in urbe mente mutata et quidquid est intus in urbe,

891 Victotin. ad apoc. 9, 13 sq. 892 cf. 907 ; Apoc. 16, 12 893 Hippol. de Christo et Antichr. $4(36, 5 sq. B) — 895sq. cf. Hippol. de Christo et Antichr. 15 (12, 8 sq. B) cum multa milia] 815 896 sqq. Hippol. Dan. rz, 312 897 4 Esdra 1, 11; Hippol. de Christo et Anticht. 52 (35, 10 sqq. B) 899 cf. 846 ; Apoc. 18, 8

901 sqq. Apoc. 8, 10; 1 Thess. 4, 16 ; cf. 10o1 ; Ot. Sib. 7, 239

903 Ephrem. Syr. 12 ad apoc. 9, 13 sq. 909-912 Victotin. ad resistere contra] 914 mente mutata] I

905 sqq. Apoc. 16, 12 ; Hippol. apoc. 9, 14 sq. ; Victorin. siccato fluuio] 960 ; I 42, 30 90? Or. Sib. 8, 319 sqq. Apoc. 17, 11 911 Dan. 7, 24; Or. Sib. 5, 51; 8, 172 973 — 912 Apoc. 19, 17 sq. 21 913 Apoc. 17, 16 sqq. 18, 11; cf. Verg. Aen. 4, 595

891 exurget M edd, sed in tota narratione apocalypitca tempus praesens adhibetur in istius M hostis in P! istisin R istain Ld clade (post a eras. x) M — 892 ad orien-

tem P! Db ab oriente Hzez ad oriente Mab orientemv,cf. 514.837.856 — 894 quae ferant RL4 —ferant(nadd.m.2)M ^ 8950 implebitque Eber? Dbimpleuitque M P1 naues Lb 896 occurret Hanss inse. M 897 Tyrum et Sidona Eb v Db

cyrum et sydona (sid. P!) M P1 subactos PL I, ^ 898 finitimae P! egZ 903 igneus P! ignis P? ignea ILb edd 904 facula al/. cf. I 9, 3 nuntiet ut IF. Meyer Db nuntietur M nuntiet P! nuntiabit Lb Ld quae nuntiet Eb 907 Persae v Eb Db Persi M — Babylonii P! » 908 ulli dolorem R ulli dolore M ullum dolorem L4 uelli dolore VW. Meyer ulli dolere D» 909 coeperit P' eZ4 ceperint M . 910proxime uiso R proximo uisu Ld 911 exibit ille P! exibunt illi EP » 914 quumque P! y cum quo W. Meyer Db, sed cf. TBILL 4, 1343, 35 ; Ma* 66 916 spolian M

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 891-941

I07

Diripiunt mactantque uiros ingenti cruore ; (s:9 Nouissime nudam adigunt incendio facta(m»,

920 (5) 92; (:)

Vt neque uestigium eius appareat ultra. Cuius in exitio tabescunt corda potentium Nec se adinueniunt, in quo sint? tempore, bruti. Haec quidem gaudebat, sed tota terra gemebat ; Vix tamen adinuenit illi retributio digna. Luget in aeternum, quae se iactabat aeterna, Cuius et tyranni iam tunc iudicantur a Summo. Stat tempus in finem fumante Roma maturum, Et merces aduenient meritis partita locorum. Inde tamen pergit uictor in terra Iudaea, Quem ipsi Iudaei expectant uincere Roma(m»

V 175

Multa signa facit, ut illi credere possint,

93o Ad seducendos eos quoniam est missus iniquus ; Quem tamen e caelo increpat uox reddita Summi. (0:9 De Persida homo inmortalem esse se dicit. Nobis Nero factus Antichristus, ille Iudaeis ; Isti duo semper prophetae sunt in ultima fine. 93; Vrbis perditio Nero est, hic terrae totius ;

(0:9

De quo pauca tamen suggero, quae legi secreta. Displicet interea iam sero Iudaeis et ipsis, Susurrantque simul, quoniam sint fraude decepti. Exclamant

pariter ad caelum uoce deflentes,

940 Vt Deus illis subueniat uerus ab alto. Tunc Deus omnipotens, terminet ut cuncta, quae dixi,

—V 176

916 Apoc. 17, 16 ; Or. Sib. 5, 174 sq. 917 sq. Apoc. 17, 16 918 Apoc. 18, 9 sq. cuius in exitio] 225 921 sqq. Apoc. 18, 7 sqq. 923 sq. Apoc. 18, 7. 9.18 ; Or. Sib. 5, 1753; Hippol. de Christo et Antichr. 45 (22, 11 B) 927-931 cf. I 41, 13-18 929 multa signa facit] I 41, 16 929 sq. Apoc. 13, 13 sq. 931 Apoc. 14, 9 sqq. (2?) e caelo increpat uox reddita Summi] Verg. Aen. 5, 40 ; 7, 95 ; Lucan t, 258 934 in ultima fine] I 45, 3 937-940 Ps. Hippol. T.GUvTeÀ. 31.32 (MG 10, 936 A) 938 sq. cf. I 41, 19 sq. 939 exclamant pariter] I 41, 19 941 sqq. 4 Esdr. 13, 40 sqq. 941 tunc Deus omnipotens]

I 5, 1; II 13, 5 ; 91 ; 121; 141 917 nouissima inundant, adigunt P! nouissima nudae R abigunt R — factam P? Ldfacta M facto R fracta P!, cf. Ma? 100 919 potentum P! » 920 nec se intereunt LL in quo sint tempore L4 Db. in quos in tempore M iniquos in tempore P! iniquo in tempore P? R iniquorum tempore L5 ruti Ld 921 hi ... gaudebant Lb 922 adinuenit M (— uenit) adinuenitur P! R inuenitur 4 adueniet IW. Meyer aduenit Db 923iactabat aeternam Ld 924 tunc (c j.r. 2) M? tun M1 925 Roma maturum R. L4 romá maturum (infer a ef ma iff. a eras.)M Roma maturus P! — 926sed merces L4 — adueniet P! R IW. Meyer Db, sed cf. Ma? 23 928 Quum P! expectant scripsi spectant M ef. 837 spectarant Ld Db spectabant L5 R Roma M 931 reddita Db credita M cf. Verg. /Aen. 3, 40 ; ?, 95 ordo uersuum 991 e? 932. Dorbartio inuertendus esse uidebatur 934 ultimo P! » 936 legisereta (c s./.) M 937 sero ex seruo M? 938 sunt P! y 939 Et clamant P! v 940 deus tandem P? dominus L^ R. 941 tum P! y ut terminet P! y dixit R. IO

C. C.

CXXVIII

108

COMMODIANI

65) Producet populum celatum tempore multo. Sunt autem Iudaei trans Persida flumine clausi,

Quos usque in finem uoluit Deus ibi morari. 945 Captiuitas illos ibidem redegit ut essent ; Ex duodena tribu noue(m) semis ibi morantur. (s) Mendacium ibi non est, sed nec est odium ullum ; Idcirco nec moritur filius suus ante parentes ; Nec mortuos plangunt nec lugunt more de nostro,

950 Expectant, quoniam resurrectionemque futuram, Non animam ullam uescuntur additis escis,

(4) Sed olera tantum, quod sit sine sanguine fuso. Iustitia pleni inlibato corpore uiuunt, In illis nec genesis exercit impia uires. 95; Non febres accedunt in illis, non frigora saeua,

Obtemperant quoniam uniuersa candide legis ; (5) Quae nos et ipsi sequemur pure uiuentes ; Mors tantum aderat et labor, nam

cetera surda.

Hic erat populus, qui nunc est extra repositus. 96o Siccato fluuio repetet in terra Iudaea;

Cum ipsis et Deus ueniet implere promissa ; (5) Qui per totum iter exultat Deo praesente. Omnia uirescunt ante illos, omnia gaudent,

Excipere sanctos ipsa creatura laetatur : 965 Omni loco fontes exurgunt esse parati,

Qua graditur populus Summi cum terrore caelesti. (56) Vmbraculum

illis faciunt nubes, ne uexentur a sole,

Et ne fatigentur, substernunt se montes et ipsi ; Praemittetur enim ante illos angelus Alti, 942 sqq. cf. I 41 942 tempore multo] I rz, 4 946-958 Apoc. Baruch. 77, 19. 22 7] 8EUISIT22 QEON UT ADT 953 sine sanguine fuso] I 5, 14; 176 ^ 958 cf. Apoc. Baruch. 74, 1 960siccatofluuio]gos ^ interraludaea]927 960 sqq. cf. I 42, 29-35 966 terrore caelesti] I 42, 40

945 ibidem oz. M! add. M? i.z;. redigit M 946 nouem semis Eb Lb R. Db nouesemis M nouesemis LZ nouissimi P! 947 sed uncis incl. Db et Huem nec

est seripsi, cf. Ma? 74 neme M neque L4 nec P! R nemesis P? nemini P? Lb Hywener 948 suos Eb v» 949 lugent P! 950 exspectant quoniam R. Hass Db expectans quoniam M expectant uitam P! expectantque uitam Lb L4 resurrectionem futuram R. Hanss Db resurrectionem quae futura Db femptauit in Jenaer Literaturzeit. 1877, 797 ; cf. Ma* 72 951 animam ullam R. Db animam ullum M animal ullum P'L4 .escis(anzee eras. u) M additam escis v 932 sint » fit suspic. Db 953 inliuato M 954 exercet edd, sed cf. II 23, 1 935 nec febres P! v 936 obseruant quoniam R obtemperantque P! obtemperantque dei Lb 958 aderit pz 959 erat] ergo DP erit P! v aderit W. Meyer est extra trepostus P! I,4 Db repositus.extra Lb R 961 Dominus R L4 W. Meyer 962 exultat M (sz/. populus) exsultant v ^ 963 exsurgunt escae parati (paratae D?) P: P9 R exsurgunt a se parati L4 et escae parantur. Hue 96? umbram ilis LZ illis zseic £nc/. Db, sed cf. Ma? 61 969 praemittitur P! y ante illos ozz. M! add. s. /. M? alti( posz l eras. i) M

V 177

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 942-990

109

970 Qui ducatuni eis pacificum praestet eundo. Hi sine labore leuiter gradiuntur euntes (6) Et quasi leones, qua transeunt, omnia uastant. Nec legio ulla quidem poterit resistere contra,

Si bellum intulerit, cum sit Deus ipse cum illis.

97; Expugnant gentes, ciuitates quoque deponunt, Permissione Dei uiduant colonias omnes, (7) Auro uel argento locupletanturque praedando Et sic honestati hymnos pariterque decantant. |

V 178

Mox autem properant sanctae ciuitati paternae, 98o Expauescit enim terribilis ille tyrandus, Et fugit ad reges Boreae cum concitu magno, (67) Vnde rapit populum, ut stet quasi contra (reypugna4n5s. Cum properant autem exercitu Dei rebelles Sternunturque solo ab angelis proelio facto 985 (Et prensus ad»ulter ipsius et pseudopropheta V 179 -Mittunt(ur in stagnum sub i»gnea p(o»ena. uiuentes.

(5/) Quorumque pri(mpores, praeposit(1» siue legati, In loco seruorum rediguntur sancti(s) iniqui. Interea sancti intrant in colonia sancta, ' 99o Qui Dei promissa capiant sine fine laetantes. 973 resistere contra] g11 ' 979-081 cf. I 42, 36 sqq... : 980 Hippol. de Christo et Antichr. 15; Iren. 5, 1.45. Or. Sib. 5, 1453: , 982.unde rapit populum] cf. i Vere: Aen- 7 725 contra repugnans] Verg. 11, 749 . 984 sqq. Co T2427 39-44 9880 sd. Apoc. 19, 20 , 985 ipsius et pseidoprophera] I41, 16 988 sanctis iniqui]Il 20; 13 ^ 990 qui dei prormissa]c.aduü. Matc. 3,155 ^.

971 hii M 972 qui transeunt P! » 973 neclegio suspic. Db neclegis M neque gens L4 DP i.7. nec gens P! R. potetit (post ieras.n)M —— 995 ciuitatesque deponunt P! » 916 uiduantque L2 colonias colonias (a/feruz expunx.) M 974 locupletantur Lb 978 et. M? ir. patiterque decantant M P! R. Db.pes iter Deo cantant L£ L4 patodiasque decantant L4 suspie. in praef. 979 adproperanty propiant alit Db 980 expauescit P?»expauescet(nasm£eteras)) M Db 981 fugiet in rubore P! fugit iin Bore P? fugit in Boream R. fugit in i Boreae LZ ac ueniet (uenit P3) cum exercitu magno P! pe uictus ab exercitu magno R partem ab exercitu magno L4 982 contra repugnans IW. Meyer Db contra pugnas M uir unus pugnans P! fortiter pugnans R pro suis pugnans Ld 983 exercitus P! » rebelles P! » rebellos M 984 sternunturque P! sternu que (anze que £n zargine duo fere literae euanuer.) M steznuntur R. sternunt ubique Ld . 985etprensus adulter Db ultet (ane ulter in zzargine sinistra decem fere litterae euan.) M unus et alter P! rex ille (autem L5 L4) Lh v ipsius et ambo prophetae P! iniquus et pseudoptopheta Lb 986 mittuntut uersu 985 aztrib. P Lb» mittuntur in stagnum sub ignea. Db, iu M infer mittunt e£ gnea ozia euanwer. qui mercede

bonos moneant, male P! comprehensisimulin gehennae Lv 989 quorum qui Db quorum v primores EP v priores M P! praepositi P! » praeposit( pos? t euan. una [it£) M 988 in (i add. M?) loco M rediguntur sanctis iniqui DP red. sancti iniqui M sancti red. iniqui P! R. sanctum red. iniqui LP statim red. in. Ld 989sancti Lb v DP sánet M sed et hi P! 990 qui Dei promissa M! DP quod et promissa M? quod (quam R L4) ex promisso (promissa L4) P! R.L4 quod ea promissa P? quo Dei promissa I. Meyer — capiunt P!» ut eam ptomissam capiant L4 in praefat. proe es

V 180

IIO

it

dl

COMMODIANI

Exorant Deum pro mortuis uti resurgant, 0$» Quod ipse promisit olim de anastasi prima. Incipiet Deus iam tunc inimicis irasci, Statu(tu»sque dies quoniam aduenit iniquis. 995 Cum coeperit autem mundum

iudicare per ignem,

Deuitatque pios et cadit super impios ignis. (55) Vix remanent pauci, qui referant talia facta, Et qui reseruantur, ut seruiant iustis, euadunt. Post persecutione(m) sanctorum et funera tanta 1000 Imminet ut ueniat dies detestabilis, ardens. Ecce canit caelo rauca, sed ubique resultans,

65) Quae pauida(t» totum orbem in ruina cadentem. Sol fugit incaute, subito fit noctis imago,

Et Deus exclamat : Quamdiu me ferre putasti ? 1005 Cuius signo dato pestis ruit aethere toto, Cum strepitu tonitrui discendit impetus ignis. 0o») Tunc aliud atque aliud fulmen iactatur ab astris, Ignea tempesta fugit reseruata tot annis,

Rugit pestifera clades, tremit excita tellus, 1o10 Nec, quo se auertat, prouidet gens omnis humana. Stellae cadunt caeli, iudicantur astra nobiscum (o5) Turbantur caelicolae, agitur dum saecli ruina.

:

Suppetium nullum tunc erit et clamor inanis; Non nauis accipiet hominem, non ulla latebra ; 1015 Nec illi subueniunt, quos ante pro magno colebant : Quisque sibi satagit, sed nihil proficit illi ; cor) His tantum proficiet, qui fuerint Christo notati ;

992 Apoc. 20, 5 sq. de anastasi prima] I 44, 1 993 incipiet Deus] I 43, 48 995 sq. cf. I 45, 9 sqq. 1000 Malach. 4, 1 1001 ecce canit] 461; Apoc. 8, 10 1003 noctis imago] Ou. met. 9, 474 ; trist. 1, 5, 1; c. adu. Marc. 5, 96 1004 cf. I 45, 4 sq. 1010 gens omnis humana] 157 1011 Matth. 24, 29; Marc. 13, 25 ; cf. 145,9 1013 suppetium nullum tunc erit] cf. I 45, x5 1013 sq. cf. I 45, 15 sq. ; Ot. Sib. 2, 210 1016 proficit illi] 1036

991 Dominum L£ R Hanss W. Meyer utP!IL4 992ipse Lb »v Db ipsi M P! 993 dominus R 994 statutusque P! L4(que abundat, cf. Lófstedt, Stud. 27 sqq. ; Ma? 71 sq.) statusque M status usque Db quoniam dies R. dies quondam L4

996 cadit szripsi cadet M edd cf. ad 891 sed M rauca tuba P! v rauca et Hanss

999 persecutione M — 1001 rauca

— 1002 pauidat Oz7 (N. Jabrb. f. lass. Philol.

109, 1874, 836) pauida M pauitat P! R 1004 putastis R 1005 ruet M edd sed cf. ad 891 1006 tonitrui P! tonetrui M tonitrus Lb» descendit P! eZ4 cf. ad 315 1008 tempestas edd furit P! v, sed cf. Ma? 100 1010 quo DP, in M tantum litterae q uestigia extant qua P! y uertat D! ^ for£e qua se auferat Ld in praef. 1011 iudicantur M mutantur suspic. R. Ld in praef. col]. I 45, 9 1013 tunc nullum P! » 1014 hominem (os mi sy//aba rni eras.) M non M nec P'y 1015 illi ... quos M illis ... quos P! LZ illi ... quem R. 1016 nihil P! » nil M DP proficit cf. 1036 proficet M Db proficiet P! y 1017 fuerint qui R.

V 181

CARMEN DE DVOBVS POPVLIS, 991-1036

III

Ros ad illos erit, nam ceteris poena letalis. Pars incredulorum seruatur molliter usta,

1020 Vt genus ipsorum iterum se in ultimo plangat. Quocumque se uertunt homines, uis ignea feruit ; qoe1) Áer ipse mundi, qui placebat ante, crematur. Quod strepitus caeli ingruentes fulmine dicam, Cum ira tot annis collecta funditur omnis ?

V 182

102; Hincignis, hinc tonitrua, hinc turbines, tot mala, feruunt,

Raptaturque polus subi(ta» ui mortis in umbram. Ge: )Partim terra tremens laxat fu(ndamenta...»

(Parjtim tonitrua disrumpunt moenia firma; (Atque disturbantur m»uri sicut puluis in auras ; 1050 Saxa uolant, uen(tis tremescunt) tecta domorum.

Vastantur patriae, prosternitur ciuitas omnis Gc5)* t * ^* os caelum uestigio tradat. Tot crepitus, tantos fragores t(otque) ruinas Quis po«te?rit ferre aut na(u»fragia tanta (fugire» ? 1055 Quid misera mater faciet tunc paruolo dulci ?

At si pater natum piet, quid proficit illi ?

1030 saxa uolant] cf. Verg. Aen. r, 150 tecta domorum] Luct. 2, 191; 6, 223 1035 quid misera materfaciet] 143, 8 — 1035 sq. cf. Ps. Hippol. z. avvreA. 27 (MG 1o, 929 C) 1036 proficit illi] 1016

1018 Ros ad illos M quos ad illos P! pax ad illos s4spic. P? quorum salus P? y 1021 feruet edd, sed cf. ad wu. 891.1005 1022 aes ipse mundi P IL» R e se ipse mundus Ld qui]cui P, R— 1023 quot strepitus (7.7. crepitus £5 praefat.) Ld Db quos strepitus P! R, cf. Ma? 69 ingruentes P! incruentes M ingruente P? v ingruentis Db 1025 hinc (ozz. Lb Seberfl) tonitrua M P! P* Ib R. Db Scbeifl hinc tonitrus L4 tutbinis P! » tota mala P! . feruent P! 1026 raptaturque seripsi (eodezz uersus loco legitur apud Ou. zet. 12, 223) rapiaturque M P* (ef. e. g. 315 miserius pro misertus) rapiturque P! rapieturque v DP subita ui Db su tus (2?) M subitae P! P* subitaneae P? L4 subeuntis P5 subiturae R umbram (sine rasura /) M Db umbra P! P*» 1027 terr M fundamina tota Db post fun in M folii margine lacerato 10-13 litterae euanuerunt funebtia claustra P! P^ » 1028 partim P* edd cum laeui marginis parte tres priores litterae interciderunt in M thonitrua M firma Db trima M ibi exhibere uidetur, certe non firma neque prima ;mundi P! prima P? R ima L4 1029 atque disturbantur muti Db, in M antur uti legi possunt et fundamenta mundi ituri P! y et rumpunt montes ruturi Lb 1030 uolant uentis, tremescunt scripsi, pos? uolant fantuz ue et lineola prima insequentis lifterae cognosci possunt, sequitur lacuna 10 fere litterarum uolant, uentis nudantur DP uolant scissis rupibus et P! » 1031 prosternitur P* edd pro(s)ternitur M contremet P? uersus 1032 dextra parte legi mibi uidentur posse os celum uestigio tradat M (ut uix, ubi sit puluis) culum uestigio tradat P*(ut uix ubi fuerat frust) ulum uestigio tradat R (ut uix ubi fuerit pl)usculum u. tr. L4 ... osculum u. tr. Db 1033 tantos fragores » Db tantus fragores M tantum fragorem P^ totque tuinas P* t.t... ruinas M tantasque ruinas v DP 1034 poterit P! edd po..tit M potuit P? naufragia (u Zanzum euanuit) M post tanta suppleuit uitate Db deflere P! telluris IL) durare R. tueri L4, za/iz fugire 1036 At M aut P? P* v Db etsi P5 piet M P^ DP rapiet P* v qui P^ proficit serzpsi cf. 1017 proficet M proficiet P? D* P5 y Db

V 183

II2

e

00

'COMMODIANI

a5) Vae refugis Domini, uae et sine Christo n(e»fa(n»dis,

V 184

Quorum et laeta(n»tes iudicantur pie flentes ! Pla(ngit in»pterea mugitibus tota natura, 1040 Donec cesset furia (tandem conp?leta caelestis.

Tunc mensibus septem remundabitur terra per ignem ao) Et qui f(uit? humilis ueniens de caelo uidetur.

V 185

Cum illo descendunt angeli claritatis aeternae, Rumpun(tur) et tumuli, exurgunt corpora iusta ;

104; Quae rapiunt nubes et portant (obui»a(m Chyristo In ace»ra ; Dominum excipiunt sancti uiuentes. &e4) Suscitat e«t» illos, ut uideant gloriam eius, Quem cruce fixerunt ; sed denuo reddet in imis. Vae misercis) illis! Testis est necatus ab illis.

1050 Quod poenis ipsorum prouidi dolo t * * * *o o * * * mus [s]istic Go4) Haec non de inuidia canimus, sed fixa uidemus. Cum iusti laetantur, (ibi in inferno cremantur ; Daucid» illis dixit : Domine, redde ill(is» iniqua! 1042 sqq. 1 Thess. 4, 15 sq. ; Matth. 25, 31 1047 sq. Ioh. 19, 37 ; Zach. 12, 10 ; Ps. Hippol. m. avvreA. 40 1049 uae misetis illis] cf. II 24, 9 1054 Psal.

27,4 1037 refuges M Vae (quid P4) refuges (refugis P? R I4 Db) Domini (Domini Lb) PFLP R L4 Db uae et sine Christo nefandis DP uae et sine Christo n. fa.dis M uates sine Christo discordes P^ IL? L4 uates sine Christo docentes R 1038 et laetantes iudicantur DP et leta.tes iudicanturM et laeta sors iudicantur (iudicabatur P* iudicabitur Lb L4) P? P* P5 Lp Ld iudicabatur et laeta sots R. . et pie flentes Db nunc pro so fl. P^ Lb R L4 1039 plangit interea serzpsi planget praeterea DP pla......terea M (5 /i££. euanuerunt) plangentes ex P? plangunt ex pi y tota natura Db ptrostratique terra P! seseque prosternunt in terra v 1040 ;uppleui? Db (tandem conypleta Dum illucescet fratribus aula laeta cae-

lestis.P! v 1041 zersum restituit Db ..nc mens.bs VII ré mundabitur terra ... né M tunc lux uitae uirum mundabit aeterna supernae P* » 1042 f... humilis ueni.ns M expleui? Db fuit humilis Deus nunc P! » et quisquis humilis P5 1043 cum illo .escend.nt angeli M cum illo descendent P^ v Db caritatis fuspic, D*5 1044 rumpen... M rumpentur P? P* y Db exutgunt Dabuisse M. mábi uidetur iusta M oz. I? ]u..a P5 ]utea P* luto v 1045 quae rapiunt nubes DP que rapiunt n . bes M quae maculant (maculat v) tabes P* v quos..... bes p» obuiam Cbristo DP .... a. ..to M in tartara saeui P* » 1046 in aera dominum DP in a (an t ?) .ta dominum M inferni custodes . P^ » excipiunt sancti uiuentes M D» hic erunt Iudaei uiuentes P? v 1047 suscitat et illos DP suscitate illos M suscitati P? suscitabit illos P* » uidebunt gloriam eius P? 1048 cruci v r.ddet in, imis M mundus P? surgit ab imis P^ y 1049 uae misetis Sed/payer Db Vae emiseris M ut exstet miseris P^ y est ozz. P^ y necatus P* v Db negatus M cf. 49.276 1050 quod poenis ipsorum ptouidi dolo t...... M Db quot pendetis nummos, qui stulto (impio R) prouidi dolo P4 » Versus 1051 baec fantum exstant : ... —- mus sistic ....... M Db, sed inter istic e£ haec uersus 1052 spatium "t0 esf ; promisistis custodibus lucra silentibus ? De te, P^ v 1052 h.c. non M haec non Db oz. P? v Inuidia, canimus ; P^» sed fixa uid.mus M sed fixa uidemus DP de te, Iudaea uincimus (uincemus v) P* » 1053 laetantur ..li in inferno

M illi suppleu. Db et P* » 1054 Dauid Kzoe// Db da... M ^ Domine] d.e M ill. iniqua M ^ damnati : illis deus dicet ; recedite illuc P^ »

V 186

CARMEN

DE DVOBVS

POPVLIS, 1038-1060

113

105; Et si non crediderint, in umbra mortis habebunt.

(H»ic utique poterat plebi suae laeta precari ; G5) Cur (magis op»tauit : Discendant uiui» deorsum Ceteri qui fuera(n»t in aduentum Christi de sanctis ? De duobus populis fugit i(**»gia Su(mmi» 1060 ** . haec maior faciet inmutentur ei cito. amen.

1053 Ioh. 8, 24 ;Psal. 22, 4 ; 106, 1o

1059 cf. 537 sq.

1057 Psal. 54, 16 1058 1 Thess. 2, 19 de duobus populis] cf. c. adu. Marc. 4, 1or.

1055 habebunt scripsi, cf. TbLIL 6, 2, 2401, 13 sqq. habibunt M abibunt P! » Db 1056 hic P? Db .ic M oz. P* v sic P5 plebi suae laeta precari M DP plus uelle et mortalia tantum P* » plus uela et m.t. P5 1057 cur magis optauit D^ cur e re tauit M elegerunt proni P* y descendant P5 DL, cf. ad 315 descendent pup uiui DP uiu. M illi P* 1058 fuerant szrzps? fuera.t M fuerint P* » Db 1039 ;znfer populis e£ fugit zzibi uideor legere posse ce(?)li ^ — fugit i. gia su... M fugit ad uestigia Summi D» erit una plebs agia semper P* v 1060 .....hec maius faciet (an faciem ?) inmutentur ei cito amen M 5i fa//or, hec maius f (acie ?) m mutentut ei(am) em Dorzbartii auctores heic maior finis ; ne (si R) mutetur enim, ipse iurauit P^ » subseribitar EXPLIC TRACT.SCI EPSC

V 187

-

Em

LE

E

nibus be ehe dit vuriais

:

E

&

" Y

)

z

"

"^

"n I

Pur,

:

'"

J

PAS, B

í

TL

, Mt "UC

rin

7NLAC iid

Moni

ue

9a

WO

init

$^» QA.

s

S Das.

at^

a

P

inb *u

!

.ms "i

AD

IU

PIA nm

j

"

ue

nw j

E

7^4 JA

(AX 1 P^dvimer 4 '

j

uU ma wi

0

WIS

413 E €

E

wi

me

« 937 ME

e

qose

TY

"

anie C Me M fli A. Ww ieui [iuh A "V |

brem

|

TE Pg

í

ES

50/84.

wi v

odMeefmm ud

E

3

»

y

[

h»c

n

b

e (

»

-—

E

:

"

d

- AU

?

n ;

"e

hé j

:

i

^"

i

"m

d

Ti

À

M

E

"

AT fs

|

"

q^.

ie dont in

"t Sr 2 i Pp

)

"

E

t/aiw"m

T E i Ur iz

-

i2

D

E o

"e

"WE

e

ax P P Md i xgii 115 aper mdpesrat (I8 dpa SAM nt talo

i2

"2146

E

UB,

i

Xr "

uia | ext

Im ur wee uw "

e r1

"

Y". Da»

NILTESTL

D

! ER

m Sé "ut

ELE

Ji

—

lw

nd LI

"PNE

S us u &diwr

"v, á

en *M.

"

AM

ES ORCndLN

b

here

oni

ure,

y tah d LT

e

p

:'D4 n"

-

Bote

uy

A.

,

"ác

2 )

X

,

!

n

-atsrdinitaiy

aie d d

NIE

d

E

b

i

"

»

Mr

PT : ntt ad gii ti "di pu d iii e Salut Son Tu | - "m "fio li vá

a P.

zs

-

-

,

. t y -

* *-

! *

(me. LE

un

wr

»

-

d-

v

"-

,

B

"1

i

E A

»

-

^-

EA L

9

£94

&)

Er

LI

-

Chas

-

x:

-

Ne

e

ii n

EEG

i

3 -

E

d

du

x "aee

Sol;

ES

el P -:

t aA

r

f0MB "9i

cda bs

H

LS

v

Pd ran -*

ENS Pep To

E

ug A? pmi A «di

EXDEL í

€

' ais

de4u 2

4

-

,

$

-

]

LI

e SM ES

"

xM F

Wr

CLAVDII

MARII

VICTORII

ALETHIA

CVRA ET STVDIO P. F. HOVINGH

PRAEFATIO Quamquam multa, quae in praefationibus dici solent, de Alethia in elucubratione quam mox in annalibus quibus nomen ,,Sacris Erudiri" in lucem prodituram exspecto (!) explicaui, tamen necesse puto nonnulla hic de hac editione praefari. Alethias hodie unus codex exstat qui Parisiis in Bibliotheca quae uocatur Nationalis adseruatur sub siglo ,Paris. Lat. 7558. Hunc librum medio saeculo sexto decimo in bibliotheca Sancti Iuliani Turonensis exstitisse coniecerunt alii, demonstrauit anno MDCCCXC Paulus Lejay, (?) ea corrigens quae duobus ante annis Carolus Schenkl in editione sua (C.S.E.L., uol. XVI, pp. 337-498) perhibuerat. Schenkl enim in hoc codice quinque manus distinxerat, quarum duas saeculo nono, tres saeculo sexto decimo adsignandas putabat. Vnam ex trium harum numero (75) saeculi sexti decimi esse Lejay credere noluit ; qua sententia eius probata nequaquam tamen astipulor asserenti hanc manum eandem esse atque eam quam 7n? appellat Schenkl. Maioris uero momenti in eius opere sunt quae dixit de adnotationibus quas manui tertiae, et de parte adnotationum, quas manui quintae attribuerat Schenkl ; has

enim adnotationes Morelium editorem partim coniciendo, partim ad typothetam instruendum in codice scripsisse ostendit. Morelius enim, qui anno MDLX Parisiis Alethiam protulit sub titulo ,Cl. Marii Victoris oratoris Massiliensis, AA4HOEIAZ, seu commentationum in Genesin lib. III, codice usus est,

quem se in bibliotheca Sancti Iuliani Turonensis repperisse in. epistula editioni suae praefixa, qua Simoni Amaillio archiepiscopo Turonensi opus suum dedicauit, scribit : ,,Auspicio fauoreque tuo, humaniss. Antistes, cum superioribus hisce diebus euoluerem ditionis tuae aliquot Bibliothecas, in quibus peruetustorum librorum reliquiae non mediocres superessent, de iis mihi licuerit uolumina aliquot commodato habere, concessum est, ut siquando dignum quicquam appareret, quod in studiosorum gratiam edendum uideretur, id typis mandarem...

E bibliotheca itaque S. Iuliani Turonensis, en

tibi erutos Marii Victoris in Genesin libros tres ... Exemplar quo usi sumus unico, multis sui partibus perturbatum atque confusum erat, ut haud mirum uideri queat, si qui loci labe non careant : quo carerent autem, omnem quam potui diligentiam adhibui ; malui tamen locos integros et quales liber habebat, aliis dirudicandos, quam mea emendatione ulla con-

taminatos exhibere."

Morelius igitur textum quam

minime

(1) .A propos de l'édition de l'Aletbia de Claudius Marius Victorius, parue dans fe Corpus Christianorum, in Sacris Erudiri, XI, 1960. (2) Marius Victor. L'éditeur Morel et le ms. latin 7558 de Paris, in Revue de pbilo-

Jogie, de littérature et d'histoire anciennes, INouvelle Série, t. XIV, 1890, pp. 71-78.

118

PRAEFATIO

a codice discedentem edere uoluit, id quod etiam indicant ea quae in codice adnotauit. In huius editionis exemplari quod in Bibliotheca Bodleiana adseruatur, marginalia inueniuntur, quae siglis B et B? in adnotatione critica indicantur. Is qui marginalia siglo B indicata (quorum pars coniecturae, et quidem optimae, sunt) scripsit, addidit lectiones uarias, quas littera G significauit quasque ex editione Gagneii eum desumpsisse in propatulo est. Morelii enim editio non editio princeps erat, quamquam se primum Alethiam in lucem protulisse arbitratus esse uidetur. Nam XXIV annis ante Ioannes Gagneius Lugduni editionem Commentarios in Genesin' uocatam emiserat, quae anno MDXLV Parisiis iterum prodiit. Huius textum autem necessario longe discrepare a codice Parisino et editione Moreliana intellegimus, cum Gagneium in praefatione haec scribentem inuenimus : ,,Veteres Lugdunensis Galliae librarias in communem totius rei literariae studiosorumque utilitatem bonos libros inuestigandi recuperandique gratia perscrutantibus nobis amice lector, quum in Barbarensis insulae coenobium amici aliquot uenissemus (ea est in medio Arari non procul Lugduno) incidit in manus nostras ex eius loci uetusta sed ante annos aliquot depeculata libraria, poéma doctum et elegans quatuor libris distinctum historiam libri Genesevs ad uigesimum usque caput persequens, Claudii Marii uictoris Massiliensis oratoris titulo inscriptum... Tot uero partim uetustatis iniuria, partim eius qui descripserat incuria mendis liber scatebat, ut nullum plane descriptorem inuenire potuerit. Itaque quum illi describendo animum manumque coactus adiecissem, necesse habui diuinare plerisque in locis magis quam legere. Nam quum uix locis non paucis literarum superessent uestigia, multa etiam sic descriptoris culpa immutata essent ut ne sensum quidem ullum subodorari possemus nobis ex ipsis, quod potuimus ex sacris bibliis et Geneseos historia mutuati : qualicunque nostra minerua temporis iniuriam descriptorumque sarcire curauimus inertiam. Quae autem ab historica Genesews serie remotiora erant, (ut plerumque non inepte auctor digreditur) ea locis aliquot compulsi omisimus, quod quum ea neque intellegere quispiam posset sed ne legere quidem, neque rursum aliunde sensum uenari liceret, nihil uisa sunt si omitterentur reliquae historiae nocitura. Alioqui quae ad rem faciebant, et ad historiae pertnebant narrationem, si quando cariosa monimenta legendi neque locus daretur, neque facultas, factis de integro uersibus aliquot proxime ad scripturae sancte ordinem restituere conati sumus, si quando emendatiorem nacti erimus codicem integrum autorem reddituri. Horum te lector optime admonitum uoluimus ne nos temere autorem aut mutilasse crederes aut immutasse."

PRAEFATIO

IIQ

Gagneium ante omnia studuisse, ut textum saltem legibilem ederet, non minus clarum est quam eum hoc studio conductum ipsius poetae uerba sub coniecturis suis penitus abscondisse. Id Carolo Schenkl interdum parum adparuisse credo, quamquam Gagneii editionem in Corpore Vindobonensi ipse iterauit mutationibus per litteras quae italicae uocantur indicatis. Quam rationem in adnotatione critica componenda secutus sim fuse exposui in elucubratione supra memorata : multa quae Schenkl in apparatum suum recepit omisi, et quidem cum orthographica, tum eas Morelii correctiones quae plane superuacaneae putandae erant, tum denique omnes locos quibus membranam tenuiorem pro rasura perperam habuit Schenkl. Omnes editores Alethias poetam Claudium Marium Victorem uocauerunt. Nos eius nomen fuisse Claudium Marium Victorium putamus, et quidem his de causis. Iam Schenkl adfirmauerat poetam eundem esse atque Victorium uel Victorinum quem memorat Gennadius in libro De uiris illustribus (c. 60 Richardson, c. 6r Herdingius) : ,,Victorius (PR ; Victorinus VC), rhetor Massiliensis, ad filii sui Aetherii personam commentatus est (RV ; commentatur P ; commen-

tatus omisso est C) in Genesim, id est a principio libri usque ad obitum patriarchae Abrahae [et] quattuor (PR ; tres VC) uersu edidit libros, christiano quidem et pio sensu, sed utpote saeculari litteratura occupatus homo et nullius magisterio in diuinis scripturis exercitatus, leuioris ponderis sententiam (PV ; sententias RC) figurauit. moritur Theodosio et Valentiniano (PR ; Valente VC) regnantibus". (!) In codice nomen auctoris sexies inuenitur : I.initio precationis : ,,... precatio ad diim Marii Victori*

(s eras.) oratoris Massiliensis." 2. post precationem : ,,precatio Claudi. Mari. Victoris oratoris Massiliensis". 3. post librum I : ,, Claudi Marii Victoris explicit: trici Alitias liber primus". 4. initio libri II : ,,Cl. Marii Victoris AA4HOEIAZ lib. II" (P* — manus Morelii). 5. post librum

II : ,,Claudii Marii Victorii oratoris Massil:

explicit Aletias lib. II. Incip. III''. 6. post librum III: ,,Cladi. Marii. Victorii epi Alitias lib HI Titulus quartus, utpote Morelii manu scriptus, nullius momenti aestimandus est ; in ceteris bis Victori? inuenimus, bis

Victoris, denique semel Victoris littera s erasa. Quam litteram Morelium erasisse ea de causa ueri minus simile est, quod (1) C — Vercell. bibl. cap. 183 (saec. VIII-IX),P — Parisinus 12161 (Corbeiensis, saec. VII), R — Vaticanus Reginensis 2077 (saec. VII), V/ — Veronensis bibl. cap. 22 (saec. VI) ; cf. G. Wissowa, Gófttingische gelebrte Anzeigen, 1889, p. 296, n. 2.

I20

PRAEFATIO

ipse poetam qualem

hoc

Victorem

uocauit.

fecisse, cum

opus

Correctorem adgrederetur,

scribae cum

coae-

uero

ad

secundum et tertium locum perueniret, iam omisisse potius sumendum est. Porro scribam Victoris oratoris scripsisse pro Victori(i) oratoris facilius coniectu est quam eum hoc pro illo posuisse. Denique in ipsis Gennadii codicibus qui etiam nominis Valentiniani scripturam rectam adseruauerunt, Vécto'ius inuenimus. Quae argumenta sufficere uidentur ut Victorium, non Victorem poetae cognomen

fuisse existimemus.

Sub textu loca parallela ex aliorum poetarum operibus adnotaui; quorum multa ex editione Schenkeliana, pleraque ex dissertatione inaugurali Henrici Maurer ,De fontibus quae Claudius Marius Victor in Alethia secutus sit', aliqua praeterea ex censuris horum librorum a M. Manitio scriptis (!) et ex editione Paulini Pellaei a Guilelmo Brandes in Corpore Vindobonensi (uol. XVI, pp. 289-314) emissa deprompsi; nonnulla quoque a I. H. Waszink, ab A. van Heck collega, a me ipso addita sunt. Viro clarissimo I. H. Waszink, magistro meo, qui ut hoc opus ad finem perducerem me perpetuo adhortatus est nec non consilii copiam praebere numquam destitit, gratias [59

quam maximas.

(1) Wocbenschrift für &lassische Philologie, t. V, 1888, pp. 1164-1167 ; ib., t. XIII, 1896, pp. 1287-1289.

BIBLIOGRAPHIA SELECTA I. Commentaria (editiones sine commentariis in indice siglorum commemorantur).

P. F. Hoviuca, Claudius Marius Victorius, Alethia, La priere et les vers 1-170 du livre I avec introduction, traduction et commentaire, Groningen 1955. A. SrAAT, De cultuurbeschouwing van Claudius Marius Victor, commentaar op Alethia II 1-202, Amsterdam, 1952. II. Alia scripta.

A. BoungcoiN,

De

Claudio

Mario

Victore

vhetore

christiano

quinti saeculi, Paris, 1883. E. CHATELAIN, Notice sur les manuscrits de boésies de saint Paulin de. Nole, Paris, 1880, pp. 36-39. In., Marius Victor, Alethia I, 9x éd. Schenkl, in Revue de philologie, de littérature et. d'histoire anciennes, Nouvelle Série, t. XII, 1888, p. 37. E. DÜMMLER, Die handschriftliche Überlieferung der lateinischen Dichtungen aus der Zeit der Karolinger, yn Neues Archiv für

àliere

deutsche

Geschichtiskunde,

Hannover,

t. IV,

1879, pp. 87-159 et pp. 239-322.

F. FALciDiA Riccio, Claudio Mario Vittore, vetore e $oeta. Saggio critico, Nicosia, 1912. O. FERRARI, Znf£orno alle fonti del poema di Claudio Mario Vittore, in Didaskaleton, t. I, 1912, pp. 57-74. Ip., ,,Un $oeta cristiano del quinto secolo", Claudio Mario Vittore, Pavia, 1912. S. GAMBER, Un rhéteur chrétien au Ve siócle, Claudius Marius

Victor, Marseile,

1884 (iterum prodiit in Mémo?res

de

l'Académie des sciences, belles-lettres et arts de Marseille,

1885, pp. 319-365).

m

Ip., Le livre de la Genése dans la poésie latine au Ve siécle, Paris,

1899, passim. P. F. HoviNcH, La fumée dw sacrifice de Cain et d'Abel et l'Alethia de Claudius Marius Victorius, Àn Vegiliae Christianae, t. X, 1, 1956, pp. 43-48. Ip., Claudius Marius Victorius. Alethia, I, 188, in Vigiliae Christianae, t. XIII, 3, 1959, pp. 187-189.

In., A $rofos de l'édition de l'Alethia de Claudius Marius Victorius, barue dans le Corpus Christianorum, in. Sacris Erudiri, t. XI, 1960.

A. H. KnaPPE, ÁÀ Persian Myth in the Alethia of. Claudius Marius

Victor, in Speculum, a Journal of Medieval Stu-

dies, t. XVII, 1942, pp. 255-260. P. LgJAv, Marius Victor. L'éditeur Morel.et le ms. latin 7558

122

BIBLIOGRAPHIA

SELECTA

de Paris, in Revue de philologie, de littérature et d'histoire anciennes, Nowvelle Série, t. XIV, 1890, pp. 71-78.

M. Maurrivs, Zu. spátlateinischen Dichtern, in. Zeitschrift. für die Osterreichischen Gymnasien, t. XXXVII, 1886, pp. 81-10I, 241-254 et 40I-41I. H. Maunzn, De exemplis quae Claudius Marius Victor $n Alethia secutus sit, Marburg, 1896. C. Pascar, Letteratura latina medievale, Catania, 1909, passim. Ip., Sopra alcuni bassi delle Metamorfosi ovidiane ymitati dai primi scrittori cristiani, in Rivista di filologia e d'istruzione classica, t. XXXVII, 1909, pp. 1-6. M. PETSCHENIG, Zu Claudius Marius

Victor, in Wiener Stu-

dien, t. X, 1888, p. 163 sq. F. E. RoBBINS,

Te

Hexaemeral

Literature,

a. Study

of the

Greek and Latin Commentaries on Genesis, Chicago, 1912, passim. D. R. SHACELETON BaILEY, Echoes of Profertius, in Mnemosyne, Ser. III, t. V, p. 327. C. WEYMAN, Beitráge zur Geschichte der christlich-lateinischen

Poesie, München, 1926, p. 120 sq. et p. 178.

MONITVM

p? P3

Fabricius

Seb

Brandes Pet PeWSz

$. A.

Codicis Parisini Latini 7558 (saec. IX, fol. 44v-87v) manus prima; cuius scripturis, ubicumque errori non locus est, nulla adiecta est nota. ubicumque codicis scripturam memoramus solam, lectionem rectam a principe editote restitutam esse scito (huius codicis folia in margine indicantur sub siglo f.). manus cotrectoris contemporanei, atramento nigro insignis. manus cottectoris alterius, qui fortasse postea, sed utique ante saec. XII uixit, atramento rubicundo conspicua. correctiones, quas Motelium editorem in codice Parisino fecisse P. Lejay demonsttauit (Rerze de philologie, de littérature et d'histoire, INouvelle Série, t. XIV, 1890, p. 71-78). editio Guilelmi Morelii (Parisiis, 1560), p. 1-72. manus ptiot et altera in margine exemplaris editionis Morelianae, quod in bibliotheca Bodleiana adseruatur insignitum nota ,, Auct. S. V, 30". editio Ioannis Gagneii (Lugduni, 1536), prauis editoris commentis abundans (cf. praef., p. 118 sq.), p. 166-249 ; iterata in : 1. editione Georgii Fabricii infra commemorata, 2. Patrologia Latina, t. LXI, c. 937-970 (paginae huius editionis in margine indicantur sub siglo PL). 3. Corp. Script. Eccles. Lat., uol. XVI, p. 437-482. editio Georgii Fabricii (in : leferum poetarum |ecclesiasticorum |opera ebristiana, Basileae, 1564, c. 307-349), qua paucis tantum coniecturis additis Gagneii editio iteratur. editio Caroli Schenkl (Vindobonae, 1888) in : Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, uol. XVI, p. 337-498 (paginae huius editionis in margine iudicantur sub siglo V). coniecturae Guilelmi Brandes, in Caroli Schenkl editione commemoratae. coniecturae Michaélis Petschenig, in eadem editione memoratae. coüiecturae eiusdem, in elucubtatione cui titulus ,,Zu Claudius Matius Victor" (Wiener Studien, t. X, 1888, p. 163-164) propositae. Stellula significatur unius literae rasura. Binae lineolae initium nouae paginae codicis indicant. Corruptelae signum. His uncinis includuntur quae non leguntur in manibus P!, p?, ps codicis, sed uel ab editore Morelio in codice inserta, uel a quodam editore addita sunt. Supra uersum.

PRECATIO Summe

d

wp

2^

et sancte deus, cunctae uirtutis origo,

f. 44v V 359

PL 937

omnipotens, quem nec subtili indagine rerum mentibus humanis sensu comprendere fas est et nescire nefas ; nam te ratione profunda V^

in tribus esse deum, sed tres sic credimus unum,

ut proprias generis spec|iies substantia reddat indiscreta pio conseruans foedera nexu. tu sine principio, pariter sine fine perennis solus semper idem nullique obnoxius aeuo, 10 tu spatium rerum, mentis quocumque recessus tenditur, excedis spatio neque cingeris ullo ; nec te qui capiat locus est cum rebus alumnis,

f. 45

nec magis ipse locus ; nec fas contingere menti, I wA

quae sit imago tibi, quia fine coercita nullo forma fugit sensus, uel qui uirtute beata

2o

tu tu tu tu

te uegetet motus, quia totus semper ubique es :

mens et sacrae ratio et plenae uirtus, uirtutis uita et genitor

penitus substantia mentis, prudens rationis origo, apex atque ipsa profecto uitae lucisque profundae,

tu lux uera, deus, tu rerum causa uigorque.

a te principium traxit quodcumque repente ex nihilo emicuit tantoque auctore repletum z

A

uel uim mentis habet uel formam in mente recepit. te dominum natura probat seruata caducis partibus et iussam seriem datus ordo fatetur : tu dociles numeros distinguens, pondera librans, mensuras uarians, modulosque motumque gubernans

AVCTORES ET IMITATORES 1 summe ... deus : Prudentius, Cz/7. IV, 81 summe deus 2 omnipotens, quem : Tiberianus, IV, 1 omnipotens ... quem (cf. Hilarius, Gez. 8 omnipotens ... quo)

8 Iuuencus, I, 190 comprendere sensu ;

Ouidius, ZÁrs a7;. III, 151 comprendere fas est foedera

10 Lucretius, I, 1047 terum spatium

? cf. Prop. IV, 3, 69 consetua mentis ... recessus : Persius,

Il, 73 sq. recessus/mentis ^quocumque recessus : Iuuenalis, III, 220 quocumque recessu 13 nec fas contingere : Ou., Me. II, 57. contingere fas sit 16 cf. Il, 54 qui semper totus ubique es : Prud., /Apozh. 638 deus est qui totus ubique est, cf. carzz. de prou. diu. 183 dei... qui totus ubique ; Paulinus Pellaeus, 566 qui semper ubique 20 Iuuencus, I, 747 uitae lucisque (IV, 479 lucis uitaeque repertor) 21 Tiberianus, IV, 21 tu rerum causa uigorque 24 mente recepit : Ou., M. V, 275 ; Paul. Nol, XXVII, 457 mente recepi — 27 pondera librans : Claudianus, Rapt. Pros. I, 178 pondera librat

INCIPIT PREFATIO VEL PRECATIO AD DNM MARII/ VICTORI« (S eras.) ORATORIS MAS'SILIENSIS 8 conprehendere 4 Bt (in ras., M eras.) 5 tribus* (s in ras.) 4 foedera G] foedere P M . 8 perennes 11 excedis G M] excedes 13 con*tingere (i zs ras.) 14 imago (i in ras. /;ff. m) 17 penitus (i 5.4.) 24 recipit 25 natura (u s.s.) 26 Partibus (a in ras. 1) datus G M] datis 27 distinguens G] distingues P

V 360

CLAVDII MARII VICTORII

126 30

alternas seruare uices iugemque recursum rerum stare iubes et mentis imagine plenum aethere mota tibi iam saecula uoluere mundum. tu non contentus uno dotare creata munere, quicquid id est, quod per te uenit in usus ; et plus est aliquid factum melioraque cuncta,

55

qua, sunt, parte latent, et per se grata placere

45

omnia posse tuum ; nec in hoc tua gloria tantum

interior quoque causa facit ; nonnulla uigorem ex aliis acuere suum ; contraria quaedam, si certent, plus pacis habent. sic omnia diues conditor aduersis etiam cognata elementis 40 nectis et a toto fusis uirtutibus imples. et tamen haec cum || sint in maiestate creandi, f. 45v nil horum, quae gignis, eges mundique peracti et per te stabili rerum compage manentis non tibi currit opus promptumque in munere nostro est.

$0

55

est,

quod praestanda facis bonus auctor, sed quod et ipsa ut possis praestare facis causasque secundas PL inuoluis primis, quod qui tua munera sentit 958 munus et ipse tuum est. liquida ratione probasti, quod tibi sola, deus, gigni qua cuncta iuberes, V 361 causa fuit bonitas, cum iussis uiuere primum spiritibus mundoque frui, quem mente gerebas, esse datum rebus subitis et cedere late in caelum terrasque simul sedemque coruscam angelico praebere gregi. quis libera corda arbitriumque sui largitus mente benigna,

29 alternas ... uices : cf. II, 151 seruare uices (cf. III, 20 seruabunt elementa uices) : Vergilius, 74en. IX, 222 seruantque uices ; az. /a£., 720, 14 sq. elementaque. .. Seruare uices 383 Vg., ;Aen. II, 49 quidquid id est in usus : Vg., Aen. IV, 647 38 carzz. adu. Marctonitas IV, 175 omnia diues 40 uirtutibus imples : Ou., Tris:. IV, 5, 73 uirtutibus imple 47 causasque secundas : Ou., Am. 1I, 7, 78 causa secunda 49 ratione ptobasti : Lucr., I, $13 ratione probari, ib. II, 94 ratione probatumst 52 quem mente gerebas (cf. I, 206. 522 mente gerebat) : Lucanus, Pars. IX, 564 mente gerebat 58 libera corda : Sed., Hymn. I, 79 56 mente benigna : Vg., 74er. I, 304 mentemque benignam (cf. Prospet, carzz. de ingrat. 672 ; Cotipp., Iob. I, 267 ; Priscian., De /aude /Anastasii imp. 255 (Bachr., V, p. 273) mente benigna ; Claud., carzz. zzín. XXV, 64 mentisque benigna) 29 alternas seruare G M]altetrnasi seruare 30 stare (a ex rc) iubes M] iubis 31 aethere mota tibi iam 5c/] Et dete mota tibi iam P edere nota tibi iam G de reiam nota tibi M 32 creata G] creatam P creatum M 3? acuere Sc5] cauete 38 certent] certant susp. Scb 40 inples (s ex re) 42 egis 43 conpage (ge in ras. P?) manentes 46 facis P? ex ficit — ipsa G] ipsü 47? *Vt possis P M]possint G — secundas M] sequendis 48 inuoluis B] Inuoluens 49 tüu (tuu 77 ras. P? ; fuit tüc ?) est (5.5.) 50 iuberes G] iuberis P M 51 ius*sis (i eras.) primum» 52 Spiritibus *****(mundo 4e mundi eras.) frui ex fuui 93 cedere $75] credere P M cedere B 95 *gregi

ALETHIA. PRECATIO 29-87

6o

65

7o

7;

127

ut fieret uirtutis opus meritisque piorum hoc quoque conferres, praestando ut debitor esses. nec quod de primis a te regnare creatis unus dum lucis domino uitaeque suoque inuidet auctori titulumque hunc appetit, auctor maluit esse mali mortemque inducere terris cum scelerum sociis celso deiectus Olympo, uirtuti quicquam sacrae praescribere fas est cui satis est fecisse bonum : nec fas erat ulli munus abesse dei laudisque hoc continet almae summa, nec ingratis uitam sensumque negasse ac proprium mentis per cuncta negotia regnum. nam quis fructus inest genitis, nisi libera mens est ? libera mens prorsus nulli est, nisi fas pereundi est. fas hoc esse datum nisi peccans nemo probasset. huc addam, quod cuncta sui diuersa uicissim examen conlata tenent atque inde perire posse datum cunctis, ut uiuere dulcius esset mutuaque alterni compar mensura pericli cederet ad meritum, cum iudice digna seuero ||

praemia sanctorum geminaret poena malorum uel quod — praefata fas sit dixisse trementi pace tua, genitor — maius sit forsan apud te 8o non peccasse boni per lubrica tempora uitae quam miseris peccasse mali. sed uiderit ista maiestas ut sese habeat censura futuri : hoc nobis satis est, quod per te nobile terrae inspirans rationis opus de puluere uili, 8; ut domino ingratum talis quoque uinceret hostem, erexisti hominem, quem saeui fraude ueneni in mortis laqueos et ad impia Tartara raptum 57 uittutis opus : Vg., 74e. X, 469 ; Claud., carz. zin. XXX, 12 ; carm. in landem solis 28 63 scelerum sociis : Luct., III, 61 socios scelerum 69 nam

quis ... mens est : Prud., Hazzar/. 686 nam quis honos domini est, cuius mens libera non est ? 76 iudice digna seueto : pros. diu. 786 iudicio quae digna meo 7? poena malorum : prou. diu. 787 ; Sed., Carm. Pasch. V, 133 80 Paulin. Pell., 107 per lubrica tempora uitae ; Statius, .$7/u. II, 1, 221 lubrica uitae ;Nemesianus, Ec. I, 19 ; Cypr. G., Ges. 1787, Ex. 1020 ;prou. diu. 692.779 tempora uitae 86 saeui ... ueneni : Vg., /des. XII, 857 fraude ueneni : Prud., Di£/och. 2 fraude uenenum 8? ad impia Tartara : Vg., /Aen. VI, 543. (Sed., Carm. Pasch. 1I, 297) B8 conferres (t a//. 5.5.) B9 creatis (a s.s. P?) 62terris(iex e) ^ 63celso(o ex is P?) 66 ab*esse (s eras.) ^ continet (1 Jonga ex i breui) ^ alme (im ras.) 68 Ac proptium ... 69 mens est (in ras. JiZeris paulo zuinoribus) *0 Libera ... 71 esse datum (in margine infera signo oy et bic ef supra adseripto) 72 huc M] Hune 93 petite(eririsnras.) ^? poena(eexi) "9 genitor(s.s. P?) te(add. P?) 82 censuta(sutimras.) fututi(tiim ras.) $3te(v.4.) | S5 talis M]tales 86 fraude (e ex i)

128

CLAVDII MARII VICTORII sanguine mox proprio dignatus sumere corpus, .sedibus ex Erebi cura maiore petitum 9 o restituis quam factus erat uitaeque perenni reddis et in caelum tecum uehis hoste subacto. iamiam nemo patrem temerarius arguat Adam, quod leue praescriptum uiolata lege resoluens ad letum patefecit iter. poena illa parentis 9 A prima fuit tanti, quia plus est uincere mortem quam nescisse mori. patria nunc laetus ab aula despicit aetherios axes et sidera calcat

PD 959

dispositosque uocat uentura in regna ministros, quos iterum formauit aquis docuitque renasci, 100 quae totum genuit patri, sapientia uerbi.

In quo te, deus alme, precor, qui numine prono das sentire animis et uerum pectora cogis ignaro quoque uate loqui, da nosse precanti, dum teneros formare animos et corda paramus 105 ad uerum uirtutis iter puerilibus annis, inclita legiferi quod pandunt scrinia Moysis, quae sit origo poli uel quae primordia mundi || arcanamque fidem qui toto excusserit aucta pestis et in mores penitus descenderit error 110 quaue iterum redeat uerum ritusque profanos pellat et aeternae reseret sacra mystica uitae. 88 sanguine mox ptoptio: Proz. du. 948 sanguine quos proprio dignatus sumete corpus : cf. Sed., Carm. Pasch. 1, 353 dignatus sumere formam 89 sedibus ex Erebi : Vg., G. IV, 471 Erebi de sedibus (cf. anb. /a7., 16, 89 Erebi de sedibus ; Lucan.,I, 455 Erebisedes) 90 uitaeque perenni : cf. I, 336 91 hoste subacto (cf. I, 415 hoste subactus) : Paulin. Nol., XVI, 155 hostis subactus (Prud., Pers/. V, 513 subactis hostibus) :94 patefecit iter :Sen., Troad. 734 ; Sed., Carz. Pasch. IV, 62 96. patria.... ab aula : [Sen.] Ocz. 291 a pattia... aula ;Cypr. G., Ex. 1304, INu. 108 ; Aratot, Act. Ap. T, 119 ab aula 97 aetherios axes : cf. Vg., "Aen. VIII, 28 aethetis axe etc.

98 uocat uentuta in regna : cf. Vg. "Aen. VII,

256, 578 in regna uocari, i». III, 185 regna uocare 100 sapientia uerbi : carzz. adu. Marc. I, 33 sapientia uerbis 101 deus alme: Paulin. Pell., 519 numine prono (cf. II, 322) : Ou., Trist. I, 2, 88 ptonaque numina 102 pectora cogis : Vg., "Aen. III, 56, IV, 412 103 da nosse precanti : Tibetrianus, IV, 27 da nosse uolenti

105 ad uerum uirtutis iter : Iuuencus, I, 24 ad uerum conuettet iter

(cf. Prud., Syzzz. IIl, 150 uirtutis iter)

^ puetilibus annis (cf. III, 179) : Ou., M.

II, 55 (M. V, 400, VI, 165, Fa57. VI, 417, Her. V, 157 ;Manilius, II, 847 ;Martialis,

VI, 52, 1 ; Ausonius, Genetb. ad nep. 1 ; Paulin. Pell., $5 ; Arator, Epist. ad Parthe"nU 49 107 primordia mundi (cf.TIS OU M. XV, 67 (Claud., Pan. Manl. Theod. 253) ;prou. diu. 316 90 restituis

G M] restitues 91 reddis G M] reddes 94 letum (e ex o P?) iter (im ras.). .. patentes 96 letus (m ras.) aula G. M] aulo 97 despicit B] Dispicit (D ex Q) 98 ministros (ini 72 ras. ; fuisse uidetur magistros) 99 formauit G M]formabit 100 **Quae (In eras.) patri P M] patris B patrii Pe£ 101 quo* (s eras.) 102 das sentire G M] Disentirte. ^ uerum .577] uirum 103 precanti (n s.2., t ex c) 105 uerum M] ueto 106 legeferi (1 ex g P?) 107 primordia (dia sz. P?) 109 descenderit $77] discesserit ertot (t pr. 5.2.) 111 pellat M] Pellet

V 365 f. 46v PL

940

ALETHIA. PRECATIO 88-126

129

da simul et mentem, da congrua tempora menti, da studium, tanto ne desit cura labori, süccessumque bonum studii quodque omnia uota 11; iure supercurrit ualidoque includit amictu, ne damnes, tantum quod tam reus audeo munus. criminibus cunctis, quae feci, ignosce benignus :

et uires sensumque animis meritumque dedisti. quod si lege metri quicquam peccauerit ordo, 120 peccarit sermo improprius sensusque uacilans — incauto passim liceat decurrere uersu —, ne fidei hinc ullum subeat mensura periclum, per Iesum Christum, qui filius unice tecum maiestate uigens pariter qua spiritus almus I2 indeprensa animis saeclorum saecula uiuit A

et regnat, sollemne tibi quod consecrat. amen.

112 Claud., I5 Rzfin.1, 315 congtua tempora 124 spiritus almus (cf. I, 5 sq. almus/spititus) : prou. diu. 512 ; Aratot, /Acf. Ap. I, 139 (et sescenties). 112 tempera — 119 quicquá (à ex id) 120 imptoptius G] inproptiis uacill«ans (ci s.5., i eras.) 122 ne $77] nec 123 ihm (m ex o) unice M] unica 125 Indeprehensa saeclorum (ec zz ras.) 126 consecrat M] consecta FINIT PRECATIO CLAVDI. MARI. VICTORIS ORATORIS / MASSILIENSIS.

LIBER PRIMVS

V 364

PL 959

Ante polos caelique diem mundique tenebras, ante operum formas uel res uel semina rerum, aeternum sine fine retro, sine fine futuri wA

esse subest cui semper, erat deus unus, apud quem uiuebat genitus uerbum deus et simul almus spiritus, arcani uitalis summa

uigoris. ||

una trium quo se uegetans substantia nexu ingenita (sese? semper uirtute beabat regnabatque potens, in maiestate creandi

f. 47

10 jam res et causas rerum casusque futuros

et facienda uidens gignendaque, mente capaci saecula dispiciens et quicquid tempora uoluunt praesens semper habens. immensum mole beata regnum erat ipse suum, regni nec teste carebat, 1; uirtus trina deus, qui primum semine nullo corpora dans rebus, dum res exsistere cogit, ut nostrum faceret munus, quod solus habebat,

solus norat opus, ditem absoluentia mundum cuncta simul genuit, sed partibus edita certo 20 limite distinguens speciali protulit ortu, motus ut in seriem iam tempora conderet ordo. nam nec sacrilegi sensit quod lingua furoris,

V 365

casus mentis inops, dum nescia semina uoluit, 2

VA

tam prudens contorsit opus, nec dicere natum ante diem fas est, quia tempore nata mouentur et nullum tunc tempus erat, neque credere retro aeternum ac stabilem semper tenuisse uigorem, nam quod corporibus constat coepisse fatendum est. || corpus enim, quod plaga terit, quod tempora soluunt f. 47v

1 mundique

tenebras : Paul.

Nol,

XIX, 3o

2semina

rerum

(cf. I, 54) :

Lucr., I, 59 (et sescenties) ; Ou., M.1, 9 B Auson., Epbez;. III, 9 uerbum deus 5 sq. almus / spiritus: Arator, I, 627 sq. (cf. ad pr. 124) 9 potens in maiestate: cf.

Prud., Peris?. XI, 218 maiestate potens 10 casusque futuros : Ou., M. XV, 559 casus aperire futuros (Ibis 269 casus ante futuros ; Claud., Cons. $7;/. II, 290 casus natura futuros) 11 mente capaci : cf. II, 529 14 teste carebat : Ou., "Ars az. III, 398 teste caret 18 ditem ... mundum : Ou., M. II, 95 diues ... mundus (cf. Hil., Ges. 111 diuite mundo) — 19 sq. certo / limite (cf. I, 109) : Ou., E Ponto Y, 3, 20 certo limite (cf. Fasz. II, 683 limite cetto, M. I, 69 limitibus ... certis) 20 protulit ortu : Auienus, ZÁra£. 1032 protulit ortum 21 tempora conderet : proz. diu. 177 tempota condens 23 mentis inops : cf. Ou., Fasz. IV, 457, M. I, 2oo, VI, 57 25 tempore nata : Commodianus, Ins£r. I, 5, 6 tempore natus, cf. Manil. V, 119, 359, 700 tempote natis ALETIAS LIBER PRIMVS

6 Spiritus (i ex n)

arcani G] accarni

7

quo se uegetans B] quos euegitans 8 ingenita B : Vngenita P uno non genita M . sesesempet 55] semper P semper sese B 10 casusque (u pr. supra i P?) 13 habens G M] habes 14 *regni (g eras.) 16 dans (a ex n) 17 nostrum (n ex o) 22 lingua G] digna P dogma B 23 nescia G M] nesciam 26

tempore G M]tempora

29 plaga terit G] plagat erit

soluunt G M]soluant

ALETHIA. LIB. I, 1-59

I3I

3o atque abolent, ipso qui tendit in ultima fine principium ostendit, quod quae sortita probantur aut facta credi par est aut nata putari. nam quae nascuntur cum tempore mota ferantur, tempora post mundi molem currentia nasci 35 quod prius est et corporibus constare necesse est non potuisse probant, fieri potuisse fatentur. factum igitur constat mundum, quod quisque subactus annuit et uero conuictus dogmate credit ; concessit fecisse deum, qui numine uerbi 4o et uirtute potens quicquid natura putatur disposuit, iussit, monuit munusque creatum succiduis uicibus semper fugitiua reformans sustinet ac uolucrem retrahens circumrotat orbem. et si maluerit totum dissoluere raptim, 4; esse adimat rebus nec solum hoc esse, sed ipsum

praeteritis tollat qua scit ratione fuisse. pro uis quanta patris, pro quanta est gloria uerbi! Quis modus in toto, quae summa in munere, cuius excelsi conuexa poli terraeque iacentes 5o pars prima est operis ? sed terras texerat aequor ||

Gen. I, I.2

aéraque in medio sordenti nube madentem

Gen. )

umbra poli densis urgebat caeca tenebris. et sacer extensis impendens spiritus undis altrices animabat aquas ac semina rerum ;; nondum compositis fundenda ad germina terris insinuanda dabat, cum lux immissa superne emicuit cogente deo discretaque nigrum umbra peplum retrahens summo discessit Olympo et medias obiecit aquas fugiensque sequentis

30 in ultima fine : Comm., Ins£r. 1l,4,3, C. de duob. pop. 934 —— 38 constare necesse est : Luct. I, 302 (I, 795. 867 et sescenties ; ab. /a/., 21,124) — 39 numine uerbi, cf. I, 89 40 et uirtute potens : Prud., .$yzz. lI, 1131 ; Paulin. Nol., XX, 271 43 citcumtotat otbem : Paulin. Nol., XVI, 2 rotat orbem 49 [excelsi] conuexa poli : Claud., Be//. Gi/Z. I, 2 [alterius] conuexa poli terraeque iacentes : Vg., "Aen. I, 224 terrasque iacentis (Manil., I, 556 terrasque iacentes) 50 pars prima est operis : Aus., Tecbnop. VI, 5 est prima operis pats [terras] texerat aequor : Ou., M. I, 318 [cetera] texerat aequor 53 spiritus undis : Aus., EpZesz. YII, 48 spiritus undas 54 semina rerum : cf. ad I, 2 56 lux immissa superne : Vg., 74er. VIII, 245 sq. superne ... immisso lumine — 68 summo discessit Olympo : cf. Vg., G. I, 45o decedit Olympo et Vg., 74ez. XI, 726 summo .. Olympo 30 abolent G M] obolent 31 Principium (ci z" ras.) ostendit (d ex cl P?) 33 ferantur Pez] feruntur 88 constare necesse (are n 7n ras.) 39 concessit P] concedit M concedens G uerbi G] uerbo 46 ademat esse sed B] est sed Pestsedet M — 47 pattis (t s.u.) 48 cuius (u z//. s.s.) 49 terteque*** (que eras.) 52 V*mbta (u eras., m ex corr. P?) densis urgebat B?] densi surgebat 53 impendens G M] impedens spiritus (it 77 ras.) 56 dabat G] dabas 6*7 deo G M] düo B8 peplü* (m eras.) 89 obiecit Pe7] subiecit

CLAVDII MARII VICTORII

132 I, 45

6o mox pos terga fuit. nomen sic meta diei imposuit lucis spatiis mundoque refusam noctem intercisae parilem fecere tenebrae. Rursum mane nouum : primo iam uespere pulso reddita lux nituit, cum se firmissima moles

Gen.

15. 6:7

6A

Gen. 1, 8

1io

fluctibus a mediis concreto corpore tendens extulit et duro late solidata rigore diuisas suspendit aquas gelidumque profundum axibus obiecit calidis seque aequore saepto nixa superfudit rebus, quas circite uasto clausit, et antiquum spoliauit nomine caelum. forsitan hic aliquis sic secum errore perito disserat : ,,aetheriis ne desint pabula flammis ||

Gen.

1,9

et nimius calor ima petens alimenta sequendo £. 48v exurat mortale genus caelumque coruscum 1 ^ non possint terrena pati, subiecta deorsum est machina firma poli quae, dum nos protegit umbra, et uelatur aquis." talis sed quaerere causas V 567 mens fuge nostra procul; plus sit tibi credere semper posse deum quicquid fieri non posse putatur. 8 o et magnum pelagus super astra et sidera ferri ipsorum ratione proba, qui credere nolunt et mundum pendere uolunt, quem conditor ipse incomprensibili semper ratione gubernans gestet et immenso constantem pondere uoluat. 8 vA Tertia lux tumidos stupuit discedere fluctus, cum deus impulsis reliqui iam gurgitis undis aéreis magnum spatiis patefecit inane. PL 941 60 sq. nomen ... imposuit : Ou., M IX, 708 nomenque imponit (Rez. az. 550) 63 mane nouum : Vg., G. III, 325 (Nemes., Cyneg. 324) 65 concreto corpore : Luct., V, 495 67 gelidumque profundum : Ou., Her. XVIII, 89 gelidi ... ptofundi *2 pabula flammis : Lucan., VII, 5 73 ima petens : Vg., 7der. VIII, 67 (cf. Ou., M. II, 265 ima petunt) *4 mottale genus (cf. III, 22) : Prud., Hamart. 406, Syzm. Yl, 885 *6 protegit umbra : Statius, 57/s. IV, 4, 16, Tbeb. VII, 107

** quaetete causas : Vg., 7Aen. II, 105

78 Lucan., VII, 552 mens

fuge *9 non posse putatur : Lucr. V, 756 non posse putetur 80 super astra et sidera ferri (cf. II, 117 sidera ferri) : Prud., Perzsz. VI, 125 per astra ferri, /Aporb. 615sideraferri — 81 qui credere nolunt : Comm., C. dedwob. pop. 455 (ib. 731. 741. 841, Inszr. I, 46, 14) 83 ratione gubernans : Cat., Disz. IV, 5, 1 ratione gubernes 84 immenso ... pondere : Lucan., VI, 739 85 tertia lux : Vg., 7Aez. III, 117 86 gurgitis undis : Silius It., XV, 485 ; I/ias /a. 908 (cf. Ciris 416 gurgitis undas ; Culex 564 ; Auien., ZAra/. 751 gutges in unda ; Iuuencus, II, 716 gurgitis unda) 87 magnum ... inane : Lucr., I, 1018, 1103 ; Vg., Ez/. VI, 31 magnum per inane

60 fuit .$z5] fugit 61 lucis M] luces 63 Rursum (zzazor lif. in.) 64. firmissima (f ex r) 68 *seque (e eras.) 32 ne G M]nec flammis (mis zz ras.) 7*5 et B] sed 80 pelagus G M] pelagis et sidera (s.u. P^) 81 qui s.z. 83 incomptensibili M] inconprehensibilis 84 III zn zzg. 85 Tertia (ator lit. in.) tumidos G M] timidos 86 impulsis ... undis G] impulsit ... undis P impulsit ... undas M 87 magnum G M] magnis

ALETHIA. LIB. I, 60-116 Gen.

I; I0

Gen. 1, II.I2

Gen.

I4 Gen. I, 16

Gen.

I, 20

133

arida tunc primum mundi pars ima retectam ostendit faciem tremefactaque numine uerbi 9» caerula nudatas cinxerunt aequora terras. quas uario raptim iussas uiridescere fetu luxuriosa nouo texerunt germina limo et rudis e tenero prorumpens caespite laetis lactauit se silua comis ac frugibus ipsis, || 9 Io quaeque ferens proprium semen, testata satorem est. f. 49 Iam tribus exactis motu succensa citato in flammas ignisque globum se cogere iussa est solis prima dies fundataque semina lucis puniceos roseo sparserunt fomite crines 10o lunaque, noctis honor, proprio seu lumine fulsit seu ueniente globo radios percussa refudit, inferiore uia soli subiecta pependit, astraque distinctis mundum pingentia zonis floribus aetheriis uarios uibrare colores IO v^ et magis ornatis caelum splendere tenebris caerula nox stupuit, rutilis dum spicula flammis fusa micant urgentque alacres noua sidera iactus. quae iubar obducit radiis lucisque profundae quadam nocte tegit signataque limite certo 110 tempora dissiciens, certa statione peracta praecipitisque poli numerosa uice redire, ire semel iussus reuolutum conficit annum artificemque sacrum mira compage fatetur. Quinta dies mouit spirantia corpora ponto, 115 quae liquor ex facili genuit sparsitque profundo, delicias pelagi, uario quas germine miris || 89 numine uerbi : cf. I, 39

90 cinxerunt aequora terras : Ou., M. II, 6 aequora

.. cingentia terras etc. 91 uatio ... fetu : Vg., G. II, 521 uarios ... fetus 93 e tenero ... caespite : Ou., Her. XV, 160 tenero caespite caespitelaetis : Cypr.

G., Ex. 335 caespite laetas 96 iam ttibus exactis : Vg., G. III, 190 at tribus exactis 98 prima dies : Ou., Her. XI, 114 100 proptio ... lumine : Sed., Carm. Pasch. YV, 244 lumine fulsit : Sil. It., I, 496 (Paul. Nol., XXVII, 22 lumine fulget) 104 uatios... colores : Vg., & L 453 et sescenties uibrare colotes (cf. I, 233) : Claud., Iz Rafin. 11,556 106 spicula flammis: Valerius Flaccus, "Argon. III, 134 spicula flamma rutilis ... flammis : Ou., M. XII, 294 s. tutilasque ... flammas 109 limite certo (cf. ad I 19 s.) : Ou., Faszi II, 685 ; Hil., Ger. 48 -' 11i0cettastatione : Manil., IV, 858 112 conficit annum : Prud., 44pozb. 987 114 Lucan., I, 365 mouet...spirantia corpota ^ corpora ponto : Dirae 57 116/117 mitis / ... modis : Vg., 74ez. I, 354 modis... mitis (et sescenties) 88 retectam G M]tetectum 89 numine G] nomine 90 caerula G M] gerula 91 iussas G M] iussus uitidescere Chazelain (Revue de phil., n. s., XII, 2, 1888, p. 9?)]uetiscere P uitescere M — fetu G M] foetum 92 germina G M] ger-

mino limo]limbo Pe —— 94 frugibus ipsis III zn zzg. 98 Solis (zzazor lit. in.) 100 seu M]se 101 radios G] radius P radiis M ^ 103 pingentia (a ex s) 106 spicula G M] picula 107 alactis 110 disseciens 112 iussus P] iussum .S$cb 113 V 7n zg. 114 Quinta (zaior lif. in.) 115 profundo Scb] profundum ;

I34

CLAVDII MARII VICTORII

formauit pro toto cogit et 120 quaeque

natura modis, quae iussa creare partes etiam sibi uiuere rerum in brutas animam dedit ire figuras, salis tumidi squalentia gurgite terga

f. 49v

nullo fine leuent molli differta sagina,

ni uelox uastis praescribat terminus aeui. corporibus fauet ipse liquor genitalis alumnis,

Gen.

qui terrae quoque germen alit cumulataque membra dissoluit potius, quae plus extenderat umor. hinc uolucres quoque, molle genus, traxere uigorem : dum liquidas conformat aquas immissaque pontum uita subit, feruent iterum tumida aequora partu non sibi feta suo, iamiamque emissa profundo V 369 130 squamea. turba salo summas dum surgit in undas, quae uolitabat aquis, sensim natat aére puro et docet aetherios contingere posse recessus hoc animal, nitidis quod rursum nascitur undis. Iam bis terna dies claro radiabat Olympo,

1,24

135 tertia post calidi genitalia munera solis,

12

MA

A

iamque tepens tellus grauidos laxauerat artus, cum maiora agitans iussit deus edere terram omne

Gen. 1, 25

animal, ratio uegetat quod sola mouendi,

||

cui seruire datum quo rerum postulat usus. f. 5o 14o nec mora prorumpunt fetis uitalia terris pignora, quaeque sui generis sortita figuras, indiga iam domini, quem propter cuncta parauit, qui solus potis est etiam facienda creare. Hinc iam fas mihi sit quaedam praestringere, quaedam 119 irc figuras : Prop., II, 25, 43 prodire figura

120 squalentia ... terga : Vg., G. IV, 15 squalentia terga ; Claud., Epi/b. Hom. 150 squalentia murice terga 122 terminus aeui: Vg., G. IV, 206 (Sil. It., III, 134 ; Statius, T7eb. III, 555, .$2/n. III, 1, 180 ; Cypr. G., Ger. 545, Ex. 1019 ; Auit., carzz. II, 318 ; Dracontius, Laud. Dei Il, 362 ; carz. ad Flauium Felicem 381) 128 tumida aequora : Vg., 7den. I, 142 (cf. Ou., M. XIV, 544 tumidum ... aequor) 130 squamea tutba : Nemesian., Ec. 1V, 28 dum surgit in undas : Valerius Flaccus, I, 362 consutgit in undas 132 contingere posse : Manil., III, 181 contingere possis 133 nascitur undis : cf. Arator, I, 273 renascitut undis 134 claro ... Olympo : Vg., 74er. IV, 268 136 laxauerat artus : Vg., /Aen. V, 857 139 quo retrum postulat usus (cf. I, 393 quod postulat usus) : Ou., M. XIII, 215 quo postulat usus (Cat., Disz. IV, 2, 2 quod postulat usus; Prud., Psyce?. 609 postulat usus) 140 nec mora : Vg., "Aen. V, 368 et sescenties 141 sortita figuras : Claud., earzz. zin. X1, 5 sortita figuram

119 cogitet B] Cogitet — 125 potius] penitus s»usp..5z5. ^ quae Scb] qui 126uoluctis 128 feruent iterum .$z5] feruenti tetrum P feruente tetrum M 129 iamiamque (iam 2/£. 5.5.) 130 Squa*mea( forsitan ex Squannea) — summas (n eras. ?) 131 uolitabat M] uolitabit P uolitauit Birz. sec. Maurer 134 VI in 7g. Iam bis terna G M] Ta9?m (zazor /i£. in. ; mm ex n) sterna 136 tempens 140 prorumpunt G M] praerumpunt 142 indiga M] Indigna 143 create M]

recreate

ALETHIA. LIB. I, 117-174

135

145 sollicito trepidum penitus transmittere cursu, mutata quaedam serie transmissa referre. postquam cuncta datus generatim protulit ordo, quae mandante deo tum plenus mente parentis filius omnipotens faceret sanctusque probaret 15o ueris plena bonis et multa dote referta spiritus ac longam in seriem mansura foueret, causa datur mundo propior, cui iusta uicissim causa prior. iam mundus erat, iam sidera et ortus aetheraque et uitreum pelagus terraeque uirentes ; 15 ni spectator adest, quem tantae gloria molis impleat atque oculis auidum per singula ducat, quid possint conferre deo ? possessio nulla est, si rerum possessor abest. tunc rector Olympi : ^

»Stat data summa operi, bona sunt quaecumque creaui. 16o nunc hominem faciamus" ait, ,,qui regnet in orbe || 1, 26

et sit imago dei. similem decet esse creanti, liber ad arbitrium fruitur qui mente creatis." dixerat haec et factus homo, seu corpore toto, siue anima ac specie, forsan quo more futura,

Gen. 1, 28

Gen. DUIS Gen.

165 quo facienda facit, quo factum semper habebat iam prope (praepterito quod nondum accesserat aeuo. et mox praepositum rebus cum coniuge iussit crescere per subolem terrasque replere uacantes. iam bene sic dicente deo natura creandi 17o imposita est cunctis, quae per se uiua mouentur. Septima lux magnum uidit cessasse parentem, sed generum numeros tantum desisse creare et requiem tenuisse suam, meritoque sacrata est,

2, 5 145 transmittere cursu : Vg., 74er. VI, 313 transmittere cursum 150 multa dote teferta (cf. I, 306 dote refertae, II 416 dote referta): Cypr. G., INum. 532 multa ... dote refertam 156 per singula ducat : Vg., 74en. VI, 888 per singula duxit 158 rerum possessor:Iuuencus,III, 499 possessio rerum —— tector Olympi(cf. II, 546) : Ou., M. II, 6o (M. IX, 499 ; Aratot, I, 57, II, 1117, cf. regnator Olympi : Vg., /Aen. II, 779 ;Atatot, I, 346) 159 quaecumque ctreaui (cf. I, 187 quodcumque ctearat) : Prud., Hazarz. 679 quaecumque cteatat, ib. 341 quodcumque creauit 160 Cypr. G., Gez. 27 sq. Hominem ... faciamus .../... toto qui regnet in orbe ; Hilarius, Gez. 116 tunc faciamus ait hominem 162 qui mente : Cypr., "Ad quend. senatorem 39 mente creatis : Prud., Hazart. 160 mente creauit 163 corpote toto: Cic., Z4raz. Phaen. 289 ; Luct., III, 109 etc. ; Ou., M.IV, 369 ; Aus., Epbem. 1l, 24 ; Cypt. G., Lez. 52, Hil., Gen. 147 ; Sed., Carz.. Pasch. V, 359. 164 mote futura : Cypt. G., Gen. 214 169 dicente deo : Ou., M. XIV, 542 dicente dea natuta cteandi : Lucr., V, 186 (cf. Prud., $yzz. 1l, 794 natura creandis)

148 tum 577] cü parentis M] parentes 149 sanctusque M] scósque 150 teferta (a ex e) 152 propior B] proprior 153 erat, iam M] erat nam 154 uirentis 155 spectator G M]spectatur molis (1 ex d)» (serzpzum fuit fort. etat) 160 regnet G M] regnat 161 creanti (t 7» ras. ex d) 162 creatis] creatus M 168 quo factum G] quod factum 166 prope praeterito .$z5] propeterito P pro praeterito M ^ 169iam Pe/]nam 4171 VII7z zz. Septima. (ator li. in.) i;

136

CLAVDII MARII VICTORII

diuersum quae uidit opus ; nam hoc quoque plenum est 17; uirtutis cessasse deum, posuisse labores. formam progenitis, qua praemia digna pararent, bis ternis satis est dominum spectasse diebus ; septima lux docuit ueneranda exempla quietis, quam sperare iubet populos pro munere uitae 18o semper post operum tribuendam facta piorum. haec quoque lux illa est, dira qua Tartara Christus soluit et euicto reditum patefecit Auerno,

||

dum requiescit humi patriam rediturus in aulam. sic cessare deus, sic otia sumere nouit, 18

I

plus ut agat cessans : pariter sine fine quiescens ac sine fine operans seriemque et tempora miscens cessando consummat opus, quodcumque crearat, ut faceret, prinumque hominem iam corpore donat, qui postremus erat —

nam causas condere rerum

19o non quod membra dare est —, seu cum sic septima currat, ut maneat quoque sexta dies, quia sexta profecto hoc quod prima deo est praesto omnia semper habenti quae nobis fugiunt, post quaeuis tempora summus auctor adhuc hominem sexta sic luce figurat, 195 siue, ut nos merito rebus praestare creatis,

quos facit ipse manu, doceat, manifestius edit nunc, quod factus homo est, solidoque hoc intimat orbi : ,Omnia, quaeque mouent anima, generata iubente,

Gen. 2,7

uos operante deo." tanto quis digna parenti 200 laudis sacra ferat, qui mundüm atque omnia raptim imperio explicuit, dumque imperat esse, peregit ? nos facit esse mora, nos circum impendere sacri dignatur curam studii suadetque putari paene laboris opus ; facilem nam cedere limum || 20 A et flexum formamque sequi qua ducitur arte arripit ac sacra qualem iam mente gerebat explicat in speciem, flatuque immissa uaporo 175 posuisse labores : Ou., Fas; VI, 549 posuete labores 176 praemia digna : Vg., Zen. I, 605 (cf. 74en. XI, 856 sq.), Ou., Faszi I, 678, JArs az. II, 702, Tris?. ILI, 11, 5o, Cozzz., Instr. 1, 26, 38, antb. lat., 719, 88 179 pro munere uitae : Cypr. G., Gen. 1588 181 Tartara Christus : Paul. Nol, XXXI, ro5 Tartara Christo 187 quodcumque creatat : cf. I, 159 192 omnia semper : Paul. Nol, XXX, 2, 5; Auien., Zra/. 1649 194 luce figurat : cf. III, 506 195 rebus ... creatis : Paul. Nol, XIX, 140 200 sacra ferat : Comm., C. de dw. pop. 681 sacra ferre 206 mente gerebat : cf. pr. 52

176 qua cb] quam buendam B?] tribuenda

179 quam (a ex e P?) 181 dira $77] dirum

populos B] populus 185 agat G] agit

180 tri188 faceret

--. donat] faciat ... donet zb (ad Jor. cf. quae seripsi Vig. Chr. XIII, 1959, p. 187189) 191 *Vt (V ex corr.) quia B] quae 197 solidoque 198 iubente B] iuuentem 200 sacra M]saota 203 studii suadetque M] studiis uaditque putari .$z5, p. 640] potari P parari M patrari Scb, p. 371 207 uoporo

ALETHIA. LIB. I, 173-239

137

uita rigauit humum. tellus mollita liquore partim facta caro est, sanguis, qui lubricus umor, 210 distendit mollis per nota foramina uenas, et mentis iam plenus homo est terraque repulsus exilit ac dominum prudens rationis adorat. non aliter ruptis mandata resurgere bustis corpora uera fides, cum caelo inlapsa patenti 21 maiestas grauidae reserat caua uiscera terrae. nam quod non habuit cum sic e puluere summo informante deo propriae uirtutis egena A

ediderit, facile est, ut iudice reddat eodem

iussa quod accepit. sic totum forma futuri est 220 quod prius est genitum, dumque ipse ita conditur Adam, ut repetita sacrum geminet narratio munus,

Gen. 258

Gen. 2,9

22 I

utile praeseritur populos quandoque renasci. quorum fonte dato iam tunc et origine summa, Eoos aperit felix qua terra recessus, . editiore globo nemoris paradisus amoeni pangitur et teretis distinguitur ordine siluae. ||

hic, ubi iam spatiis limes discernitur aequis solis et aeternum paribus uer temperat horis, ilic quaeque suis diues stat fructibus arbor 230 pomaque succiduis pelluntur mitia pomis, quae sunt blanda oculis et miri plena uigoris membra animosque fouent pascuntque sapore et odore. tellus sidereos uibrat distincta colores semper flore nouo, quaeque arida tegmine sicco 23; lam fragiles soluunt calamos, animata uigore muneris ambrosii spirantia cinnama fundunt. sed nec quod Medus redolet uel crine soluto fragat Achaemenius, quod molli diues amomo Assyrius messisque rubens Mareotica nardo, 215 grauidae ... terrae : Ou., Fasz; IV, 633 uiscera tetrae (cf. I, 487) : Ou., M. I, 138 ; Claud., carzz. zin. XXIX, 5 217 proptiae uirtutis egena : carzz. adn. Marc. II, 189 proptiae uirtutis egeni ^ 219 forma futuri : Paul. Nol., XXVIII, 219 228 aeternum ... uet : Ou., M. I, 107 uet etat aeternum (cf. Claud., EpizP. Hon. 55 aeterni ... ueris) temperat hotis : Hot., Carzz. I, 12, 16 229 cf. carm. ad Flauium Felicem 251 stat cum flore nouis atbor pulcherrima pomis 230 pomaque ... mitia : Vg., Ec/. I, 80 mitia poma 232 membra ... fouent : Ou., Her. XV,222 membta... fouent(cf. cons. ad Liu. 96fouit membra) —233distincta colores:cf. Cu/ex 71 distincta coloribus arua uibtat... colores (cf. ad I, 104) : Claud., In Rufin.ll, 356 uibrare colores —234 flore nouo : Vg., G. IV, 142 — 235 fragiles ...calamos : Vg., G. I, 76 fragilis calamos ^ animata uigote : Auien., ZÁra7. 739 237 crine soluto : Ou., M. XIII, 584 238 diues amomo : Ou., M. X, 307

209 partim M] partem P raptim Brandes 210 Distendit (ipr. 5.2.) 211 mentis G] mentes 216 quod* (h eras.) — habuit (h s.4.) puluere (lu s.4.) — 217 uirtutis (is ex u) 219 futurie (fut e/ tie in ras. P? ; Jit. a sub ie erasa esse uidetur) 220 conditur B] conditor 221 sacrum (u ex a) 222 populos M] populus 228 aeternum (u ex a)] alternum B? 233 colotes M] coloris 237 ctine (c ex o) 238 fragrat M] flagrat 239 Mareotica G] maretica

CLAVDII MARII VICTORII

I38 240

quod Tartesiaci frutices, quod uirga Sabaei quodque Palaestinus lacero flet uulnere ramus V 375 aéra diuerso cessant infundere sensu. namque huc cuncta deus pariter, quae singula certis accepit natura locis, conferta regessit ;

245 motaque dum leni uibrat nemus aura meatu, unum ex diuerso nectar permiscet odore fitque nouum

munus,

sibi nulla quod asserat

arbor,

quaque tremens blando sensim iactata fragore || 250

commotis trepidat foliis, sonat arbore cuncta hymnum silua deo modulataque sibilat aura carmina : nec uacuus uanum quatit aéra motus;

255

quippe apud auctorem, qui totum mole sub una res rebus nectens alterna lege retentat, nil uacat aut uanam species tenet ulla figuram. atque ipsum fortasse nemus siluaeque coruscae argumenta operum sunt et plantaria rerum, inque hominum cultum nudo quod nomine uenit, certum ibi corpus habet proprioque in stipite floret : gloria, simplicitas, studium, uigilantia, somnus,

260

cura, salus, terror, facundia, gratia, motus affectusque animae stimuli, custodia, uirtus,

et totum quod mundus habet, quia nascitur illic, hic uiget ac mentes agitat sensusque ministrat. sed satis hoc fidei est, laeto quod semine surgens

Gen.

2,9

f. 52v

265 hinc

arbor uitae celsis petat aéra pomis,

illinc diuerso nocitura peritia fructu examen rerum suspenderit arbore legis. at gremium sacri nemoris, quod silua coronat, Gen.

2, IO

270

fons rigat et diti prolem uirtute maritat, quadrifido tumidum laetus caput amne resoluens || ditior oceano ; iugi nam gurgite promptus hic proprios donat latices, ille accipit omnes et non sentit aquas ; minor est qui crescere tantis

PL 944 [55

V 374

240 uirga Sabaei : Vg., G. II, 117 uitga Sabaeis 241 uulnere ramus : Prop., I, I, I3 uulnere rami 245 aura meatu (cf. IT, 168) : Auson., Mose//a 472 atua meatus 249 sq. sonat ../.. silua : Ou., Rez. 185 sonant...siluae —250 modulataque sibilat aura : Cypr. G., INuz. 699 modulatur sibila ramis ; Prud., /4pozb. 852 sibilat aér — 280 sq. modulataque ../.. carmina : Vg., Ec/. X, 51 carmina... modulabor 252 mole sub una : Mart., I, 12, 7 mole sub illa 255 siluaeque coruscae : Vg., Aer. I, 164 siluis ... coruscis 264 semine surgens : cf. Vg., G. II, 14 posito surgunt de semine ^ 268 silua coronat : Ou., M. V, 5388 . 269 sq. fons rigat .../ quadrifido : Cypr. G., Gez. 55 sq. quod rigat .../ quadrifidosque

240 'Tartesiaci G] tartesiacis 243 hucG]hic ^ **deus(taeras. ^ 246 odore G] odorem 248 sensim (i ex u) 251 aéra G] aere 254 aut B?] ut uanam Pe] unam 255 coruscae G M] coruscate 260 terror] feruor B 268 at cb] ad 272 proprios M] proprius accepit

ALETHIA. LIB. I, 240-298

139

Gen.

fluctibus infusis quam qui decrescere nescit 275 amnibus effusis. primo sed flumine Phison prosilit exultans, pars fontis quarta beati, edens natura quas dat prudentia dotes, Gangetisque replet populos ac regna Euilantum distendit limo terrasque et semina uoluens 28o quae facit arua serit. nudis qua squalet harenis, aurea fulgentis inter ramenta metalli fulmineo rutilans carbunculus igne coruscat ac uiridi radiat fulgescens luce smaragdus. nec minor inde Geon, placidis sed mitior undis 28 I Niliacas attollit aquas arsuraque late diluuio tegit arua pio caeloque repugnans temperat Aethiopum stagnis refluentibus auras. tertius hinc rapido procurrens gurgite Tigris it comes Euphrati, iuncta quos mole ruentes

25 I4

29o tellus uicta cauo sorbet patefacta barathro,

Gen. 2 , II.I2

Gen.

2, 15

donec in Armeniae saltus ac Medica pascua quos non sustinuit nec iam capit euomat amnes. sed Tigris nigro tamquam indignatus Auerno prosilit aetherias motu maiore sub auras 295 et rursum spelaea subit mersusque cauernis intus agit fremitus et fortior obice factus multiplicatur aquis artoque citatior antro exit et Assyrios celeri secat agmine campos.

||

248 replet populos : Vg., 74er. IV, 189 populos ... replebat 282 fulmineo ... igne coruscat : Luct., II, 382 fulmineus ... ignis ; Ou., E Pons/o II, 2, 116 fulmineo ... igne tonat(cf. Fas£i VI, 635 igne corusco, M. XI, 525 fulmineis ... ignibus ignes) tutilans ... igne cotuscat : Paul. Nol., XXXII, 248 rutilo ... igne coruscat ;

Auien., zAraz. 162 igne coruscans 283 luce smatragdus : Ou., M. II, 24 lucente smatagdis 284 placidis ... undis : Ou., M. XIII, 899 placidisque ... undis 285 Niliacas attollit aquas : Petronius, 547. 134, 12,4 ; Lucan., X, 160 Niliacas ... aquas ; Mart., IX, 18, 4 tollit aquas 287 stagnis tefluentibus : Vg.,

G. IV, 262 tefluentibus undis tempetat ... autas : carzz. ad Flauium Felicem 245 ; Dtacontius, Laud. dei 1, 199 (cf. Hil., De zar?. Maccab. 304 temperas auras) 288 procuttens gurgite : Vg., /4ez. XI, 624

(448) ; Cypt. G., Gen. 62

289 it comes : Vg., 74en. VI, 159

iuncta quos mole tuentes (cf. II, 476 tam magna mole

ruentes) : Claud., Pan. Marl. Theod. 298 magna quos mole ruentes

291 in ...

saltus ac ... pascua : Vg., G. III, 323 in saltus ... atque in pascua 293 nigro tamquam indignatus Auerno : Stat., T/eP. III, 146 nigri pater indignatur Auerni (cf. Prud., $yzz. I, 389 obscuri... Auerni) ^ 294aethetias...sub auras : Vg., 7er. VI, 761 sq. ad autas / aethetias —298 agmine campos : carzz. ad Flauium Felicem 2538 (cf. Hil., Gez. 12 agmina campos)

274 decrescete M] dectiscere 280 nudis qua squalet G] nudus quas qualit P 281 ramenta G M] *armenta (m eras.) 282 catbunculos 283 uitidi (di s.5.) fulgiscens 286 tegit G M] teget 287 Tempotat (T ex C, t pos? add.) tefluentibus G] refuluentibus P fuluentibus M ^ 288 hinc* (hi ex in e nc s.z. P? » g eras.) 289 mole(e ex o) 290 sorbit 291 pascua 5v7] specua 293 nigro G M] nigti 12

C. C.

CXXVHI

140

CLAVDII MARII VICTORII

iustior Euphrates, diti qui gurgite largus 300

inrigat arentes subiectae Persidis agros mollibus elicitus riuis atque omnibus aeque seruit et humanos

305

2, 15

310 dum

315

(genvo 16.17

totum se praebet in usus,

donec siccus aquis nomen quoque prodigus ipsum consumat terris, pelagi quod debuit undis. Haec igitur cuncto naturae ditia fetu regna, tot et tanta uirtutum dote refertae deliciae prima est hominis possessio primi, in quam deductus uita exultare perenni accola iussus erat ; iamque inter munera prima, fit dignus adhuc discitque labore mereri,

quo potitur, plenae fructum uirtutis adeptus expers curarum uotique ignarus agebat : tantum apud auctorem est meriti pro nomine summi nondum aliquid meruisse mali. quantumne putamus || soluere posse patrem rediturae in tempora uitae, É. 54 cuius apud famulos iam tunc largitio prima, non merces paradisus erat ? quodque illa seuerae legis scita tulit libertatemque repressit, spondet adhuc maiora bonis et praemia seruat,

320 qui causam

meritis statuit, cum, ,,uescere", dixit, arboribus cunctis; hanc tantum horrere memento,

quae diuersarum gestans examina rerum tunc uos scisse bonum, morsu 329

cum laesa profano,

nosse malum faciet, mortis quod poena sequatur." tali lege data ratio docet alta parentis quod non mortalem fieri, sed uiuere dignum

V 376 PL

esse hominem

945

uoluit, dignum obseruantia parua

quem faceret. pro quanta dei indulgentia magni est! nostrae laudis opus fieri, quod sponte benigna 300 arentes ... agros : Tibullus, I, 7, 21 (cf. Vg., Ec/. VII, 57 aret ager) 302 humanos ... in usus : Hot., Carzz. III, 5, 531 humanos in usus ptaebet in usus : Hor., $a. I, 1, 173 praebeat usum ; Paul.'Nol., XXVII, 368 praebebat ad usus 304 pelagi ... undis : Ou., M. XII, 5o, E Ponto I, 5, 39

306 dote refertae : cf.

I, I$0 311 fructum uirtutis adeptus : cf. Auson., Epz/aph. VII, 5 praemia uirtutis simul et pietatis adeptus 312 uotique ignarus agebat : Claud., earzz. min. XXX, 85 315 rediturae ... uitae : Lucan., I, 462 rediturae uitae tempora uitae : cf. pr. 80 319 praemia seruat : Iuuencus, IV, 184 praemia seruans 324 poena sequatur : Ou., ZÁrs az;. II, 205 325 ratio docet : Manil., I, 541 docet ratio alta parentis : Sil. It., XVII, 475 (cf. Vg., /4ez. II, 448 alta parentum)

299 eufratis 302 praebit 304 consummat 307 hominis (i pr. s.5.) 308 uita G] uitae 309 prima (a ex i) 3810 mereri G M] meri 311 potitur B] potitus (t z/z. s.z.) 312 curaru« (m eras.) 313 summi (zz zzg. pos? 812 agebat signo ( addito ; post 313 nomine signum '[.) 317 mercis illa G] ulla 320 statuit G] statuat 324 sequatur] sequetur G 325 parentis M] parentes

ALETHIA. LIB. I, 299-363

I4I

33o largitur famulis, nostri cupit esse laboris et se quod donat mauult debere uideri. at tu, quem sacri nectit custodia iuris, ne querere, angustis quod clausa licentia metis parte sit orba sui : nihil hac tibi lege recisum est. 33; ante potestatem tantum terraeque marisque

nanctus eras, nunc iam regni uitaeque perennis, nunc et mortis habes. tunc ut sibi cuncta parentem indulsisse pium rudis incola crederet orbis, omne animal, quod adhuc tellus dare iussa creauit 34o et tacito, uernans in corpore, semine fudit,

2, I9

iussit adesse deus proprioque obedire tyranno, summaque post generum uocitamina dicere partis nomina ceu famulis rebus quo figeret Adam ; ammonitu domini tanta inter munera uitae 34; qui dedit et nomen proprium. nec fit mora : sistit omne genus natura deo, quacumque creatum est

mundi parte noui; coeunt tam dissona motu temporis unius spatio, quae fortia nisu, molli lenta gradu, rapido promptissima cursu 55» impete praecipiti uel prona per aéra labi uel subnixa fretis et pondere lubrica ferri instruxit genitor, diuerso munere donans, armauitque manu,

cornu, pede, dente, ueneno

atque aliis, quibus artis inops animique minoris 35; concretum

Gen. 2, 21.22

muniuit opus. sed nemo

animantum

aequa homini specie uultuque habituque uigebat et prope conlato maiorem addebat honorem, totque inter duplici uitam inlustrantia sexu || impar solus erat, dudum qui coniugis aptam 360 in se materiem gignendae ignarus habebat. ergo opus adgreditur notum deus ictaque raptim corda uiri tanto dissoluit languida somno, mentis ut experti pollens subducere costam, 335 terraeque matrisque : Vg., 7Aen. I, 598 339 tellus dare : Sen., Troad., 816 343 nomina ... rebus : Manil., IV, 277 ; Matt., XI, 45, 11 nomina rebus nomina ... figetet : Vg., /Aez. XI, 84 nomina figi 353 pede dente : Hor., 527. I, 6, 55 354 inops animique : Vg., 74ez. IV, 3oo inops animi 889 coniugis aptam : Hil, Ges. 124 coniugis apta 362 languida somno : Lucan., III, 8 (cf. Ou., Her. X, 9 somno languida)

330 largitur G] largitor nri* (s eras.) 333 quaerere (re 2/7. pos? add.) 334 hac GM]ac — 336 nuntià(c supra t P^) — 338 otbes (corr. P^) 339 creauit $72] creatit 3841 oboedire (corr. P^) 3843 figetet M] fieret —344 ammonitu M] ammonitus 349 «lenta cutsu* (s eras.) 850 aéra G] aere 353 manu (n 4.4.) 385 nemo (e ex o) 351 conlato Pe? Scb, p. 640] conlatu P M conlatus

B? $cb, p. 377.

360 materiem (te s.4.) — 361 rapti* (m eras.)

142

CLAVDII MARII VICTORII dum surgit caro iussa sequi pellisque recedens

365 os simul et medium non intermiscet hiatum,

inlaesis raperet membris et corpore sano. quae pandens, uarios mox et digesta per artus accepit formam calidaque animata medulla traxit opus uitae, sexu iam grata secundo, 370 ac permissa suo uocitata est Eua marito.

hoc nunc turba loco stolidissima desine tandem antistare sacro quicquam censere parenti :

cur sic quippe uiri formata est femina membris prima sui, posset molli cum puluere fingi, 375 posset et ex nihilo ? causa est haec uera profecto, ne naturalis potius sibi sumeret ordo uel quod homo ex homine est liquidoque patesceret orbi omnia facta simul tunc, ut cognatio quaedam V 378 alternum curae propriae misceret amorem, 38o semet in alterius cogens agnoscere membris. hinc est, ignarus partem quod senserit Adam se recepisse sui; tetigit noua gratia mentem || f. 55v affectusque oculis in uiscera nota receptus PL irruit et tanto penetrauit in ossa calore, 38; ut iam scire daret, quod nomen

coniugis uxor,

quod dulces nati postponendique parentes coniugibus. quid ? iam una duos in carne manere aeternam pariter uitam ducentibus esset —

.Gen. 2, 24

nam

dum terrarum uitiis et labe carerent,

39o diuinis uiguere animis, nullius egeni quas dabat orbis opes; non quippe obnoxia morbis corpora gestabant cupidi nec uentris alumna ; tantum in deliciis cibus et quod postulat usus nondum erat auxilium uitae propriumque uigebat Gen.

39; immortale animae —,

ni serpens dira ueneno

5, I-5

366 corpore sano : Iuuenalis, X, 356 367 digesta per artus : cf. Ou., Her. X, 67 digesta per utbes ; Lucan., VI, 88 digerit artus 348 omnia facta simul : De odora 61 dicta et facta simul ; cf. Auson., Epbez. 59 (— 3, 13) facta omnia 384 penetrauit in ossa : Ou., M. X, 423 sq. in attus / ossaque ... penetrat — 385 scire daret : Vg., /Aez. I, 65 scitet date 386 dulces nati : Lucr., III, 895 ; Vg., G. II, 525 dulces ... nati(cf. 74e. IT, 138, IV, 33 dulcis natos) —386 sq. patentes / coniugibus : Cypr. G., Ger. 38 sq. 388 uitam ducentibus : Ou., M. XI, 702 uitam ducere 389 uitiis carerent : Ou., E Pon/o 1l, 7, 49 uitio caret 390 nullius egeni : Hor., Episz. I, 17, 23 nullius egentem 393 quod postulat usus : cf.

I, 139 364 recedens M] tecidens 365 intermiscit (zorr. P^) 367 et digesta M] edigesta . 368 medulla (m 7n ras., fui! s ; cf. 369 secundo) 313 sic] sit (corr. P^) 377 «liquidoque(aeras.) ^ patisceret 55] pattisce */. (505 8*6 otdo : */. r& orbi) $880 cog*ens (u eras.) $82 recipisse mentem (n ex m) 885 iam scire daret G] iam (supra iam seriptum scite, sed sci eras.) scidar& 985 et 386 quod Pet Scb] quid 387 quid ? iam $77] quid nam una (a ex o) in G] cü in 388 Acternàs 390 egeni* 891 dabat G] dabit 3895 animae B] anima

946

ALETHIA. LIB. I, 364-425

143

maioris stimulata mali dissoluere legem talibus incautam suasisset fraudibus Euam : ,0 uitae melioris inops rerumque bonarum gens ignara homines ! nam qui dincscere nescit, 4oo quo distent diuersa bonis, hic nec bona nouit. atque ideo augustos homini fas carpere fructus noluit esse deus, ne mentis nube remota

Gen.

5,6

dent animis oculos et quae sint optima, rerum altera pars per cuncta docens arcana peritos 405 dis faciat similes." hic nunc excurrere paulum fas fuat et turpes ueterum deflere ruinas. || a nimium miseri gentiles, quos furor egit in uarios ritus! patet, in qua morte profani funditus occiderint. nomen plurale deorum 410 Serpentis primum sonuit uox impia diri qui mortis tunc causa fuit. nam credula postquam rupit sacrilegis praescriptum morsibus Eua, experti iam docta mali, solacia culpae quaerit et in crimen facilem tractura maritum,

Gen.

5,7

415 qua periit prior, arte petit. sic hoste subactus a gemino cedit sceleri miserabilis Adam pomaque libauit sacro blandissima suco. sed quia legis in his suberant praescripta seuerae plus quam uipereo mortem allatura ueneno, 420 ut primum inlicito uiolarunt membra sapore, confestim sensere nefas facinusque peractum creuit et ignaro percussit pectora sensu. hinc timor, inde pudor ; quippe antea degere nudis et nescire datum, siue almi plena uigoris 425 corda rudes homines celsarum conscia rerum 399^ 400 cf. Iuuenalis, X, 2 sq. pauci dinoscere possunt / uerba bona atque illis multum diuersa 401 carpere fructus : Cypt. G., Ger. 66 praecerpere fructus (cf. ib. 48 et 834) 402 nube remota : Cypt. G., INuz. 299 403 sq. : rerum / altera pats : Vg., 7den. IX, 131 rerum pats altera ; Claud., Paz. IV cons. Flon. 70 pats altera rerum 407 furor egit : Ou., Her. IX, 145 410 impia diti : Sil., I, 74

414 in crimen facilem tractuta matitum : Ou., M. X, 68 in se crimen

traxit, Az. II, 19, 57 facili...matito ^ 418 hoste subactus : cf. pr. o1. 415 sq. hoste / ... a gemino : Ou., T7757. II, 478 gemino ... hoste 419 uipetreo ... ueneno : Cypr. G., Ger. 105 uipeteis ... uenenis 420 membra sapore : Cypr. G., Gen. 915 membra soporte 422 percussit pectora : Ou., M. III, 481, V 473, X, 723 (cf. XI, 620 petcutiens ... pectota ;Iuuencus, II, 377 percussus pectota) pectora sensu : Cypr. G., Ger. 82, Ex. 325, Deut. 15 ; Paul. Nol., VI, 145 (cf. Hil., De zzar. Maccab. 126 (— [Victorinus] De MazPab. 125) pectore sensus) 398 o uitae G] Quite 899 ignara (a a//. ex u) homines** (e ex i P3) 400 quo G] Quod* (i eras., cf. distent) 404 docens Pe] ducens 405 Diis 406 fuat G] fiat 407 gentilis 408 in qua .5cb] inquam profani Scb] profana 409 occiderint (n 5.5.) 411 mottis (tis ex tui P?) 412 praescriptum G] pscriptum 418 praescripta G] petsctripta 421 peractü* (s eras. ; ü ex us) 423 degetere (corr. P^) 424 siue (u ex n)

144

CLAVDII MARII VICTORITI et caelo tantum mundoque intenta ferentes pectora ad exemplum semper conuersa parentem, dum secretorum miracula diuinorum paene incorporeae mentis splendore notarent,

43o nondum

Gen.

3,8

Gen.

5,9

contigerat membrorum

cura suorum

||

amentes meliore anima, seu corpora nulla in senium soluenda mora penetrare nequibat motus, qui sciri faceret quodcumque necesse est. postquam deseruit uitae uigor ille perennis 43; lam mortale animal, demum frigusque calorque aériae subiere uices ac uestis egenos en se senserunt homines sexuque latenter erubuere suo. tacitis miserabile questi fletibus umbrosae foliis noua tegmina fici 44o texunt consertis, post culpam mente receptum corpore uelato denudatura pudorem. nec satis hoc trepidis. quid agant, qua crimen inustum seque ipsos fugiant ? cuperent, si forte paterent, condere se terris : adeo contermina poenae 44; culpa suae est, ut iam miseros mortale pauentes PL 451 mortis imago iuuet. siluas umbrosaque lustra obtendunt, uanae solacia falsa latebrae.

nam quo te timidum fas est subducere corpus, te, te, inquam, qui mox primus retrahendus es, Adam ? 45o uirtus uiua patris mundi occultissima praesens implet et immensos exit diffusa recessus. sed uerum nefas est pauidos fraudare latebra. ille potest dominum fugiens euadere summum, qui fugit ad dominum ; sola quem mente relinquens || 45; quam uastis iaceas et non celere tenebris ! uoce uocans ubi sis, pariter testatur utrumque.

nam cur te cernens quaerit deus et, cui praesens semper eris, cui te proprio subducere furto

428 miracula diuinorum : pron. diu. 477 430 cura suorum : Val. Flacc., I, 808 ; Stat., Sz/u. V, 2, 91 433 quodcumque necesse est : Lucan., IV, 487 ; Prud., Sypam. 1, 343 434 ille perennis : Hil., Gez. 17 ipse perennis 435 frigusque calorque : Cypr., 744 quetd. senatorem 53 et calor et frigus 440 mente receptum : Val. Flacc., V, 524 444 condere se terris :Vg., 74ez. XII, 895 ; anb. lat. 17, 453 te condere tetra — 445 sq.: cf. Lucr., III, 79 sqq. — 456 uoce uocans: Vg., ^Aen. VI, 247 (cf. G. I, 587; pp VS 680 ; XII, 658 ;Ou., M. X, 5, Her. X, 34; Tibull., II, 1, 85 sq. ; Auson. Epitaph. XIII, 3)

426 caclü (u ex o) 429 notarent G] totarent 432 senium (ni ex m) 436 egenos (e a/7. s.u. P?) 434 en Scb] et 438 Et rubuere 440 texunt G M] Exeunt consertis M] conertis culpam G] culpa 441 pudorem G M] putorem 442 trepidis (idis /s ras. ; fui£ **u) 448 corpus (pos? Doc te te inqua eras.) 452 pauidos (o ex u) 454. quem (qu ex corr.)

ALETHIA. LIB. I, 426-490

I45

nec mors ipsa potest, fragili quam mente subisti, 46o cur ubi sis quaerit, nisi quod te more doloris lapsum sponte tua secum non esse fatetur et caelo cecidisse sacro ? sed sancta parentis desperare uetat pietas, clementia cuius —

V 581

fas dixisse mihi, fas sit quoque dicta probasse — 465 iustitiam excedit. nec tam me uoce seuera

corripiens ubi sis, trepido quid pectore uoluas, terret quam recreat, quod adhuc post crimina lapsum immersumque metu latebris ac paene sepultum euocat et reuocat. nec longa exempla petantur :

47» ipsa probat dominum mitem donatio culpae. Postquam excussa reos distinxit quaestio summos, incipit omnipotens — caelum, mare, terra loquenti intremit, et uastos pandit concussa recessus,

47;

dumque reos punit sententia, Tartara fecit — : «quandoquidem nostris tutum decedere iussis duxistis, serie sceleris qua culpa cucurrit,

hac mihi iusta nouos feriet censura nocentes. Gen.

3, 14

inter cuncta, frui toto quae iussimus orbe, ||

tu maledictus eris et peior, quam tegis intus,

£. 57v

48o inuida mens, coluber, qui caelum intrare creatos

deiecisti homines uetitasque attingere fruges fraude tua impulsis praedurae mortis origo es.

ut condigna nefas poenae mensura sequatur —

immersisti homines terrae : et tu stratus iniquo 48; membra

solo duram sulcabis pectore terram ;

fecisti peccare cibis : pro talibus ausis et tu semper edes squalentia uiscera terrae. et quia te dignum placuit tibi, primus ut esses inuentor mortis, poena moriere cruenta 49» humanique odium generis specialiter armans 459 fragili quam mente : Stat., T/eb. X, 165 fragili quem mente (cf. Prud., Hazart. 278 mensfragilis) — 466 pectore uoluas : Vg., 74er. XII, 831 uoluis sub pectore ; Sil. It., XI, 3o9 uoluebat pectore ; cf. Lucr., VI, 34 uoluere ...in pectore ^ 469 exempla petantur : Lucan., I, 94 473 uastos ... recessus : Vg., den. VIII, 193 uasto ... recessu 480 caelum intrare : Ou., M. IV, 479 481 uetitasque attingere fruges : Ou., Faszi VI, 621 uetitas attingere uestes 486 pro talibus ausis : Vg., Aen. II, 535, XII, 551; Sil. It., XIII, 697 (Iuuencus, IV, 436 quis talibus ausis)

4588 eris M] oris X463 Disperate ^ *clementia (m 74 ras. ; scripserat librarius ce| 464 mihi G] mi s.v. |466 sis G M]sit nec]ne G — 470 Ipsa (corr. P^) ^ donatio G] dominatio 471 excusa (corr. P^) ^ 4*3

ler ze/celes) mittem intremit M] (& eras.) 483 mensuta sola 486

Intremet recessus P^] recensus (ec zz ras. ex &) 444 ** tattata 479 iusta (s in ras. ex x) 478 toto (o a/f. ex a) 480 qui G] quae (u ex a P?? ; ra s.u. P??) — 484 hominis (corr. P) — 485 solo G M] fecisti M] Fecisse 487 edes G M] edis 490 armans .$c5] atmas

V 382

146

CLAVDII MARII VICTORII in genus omne tuum, saeuis imbute uenenis,

Gen.

3, 15

ut perimare magis, semper timeare iubebo. atque huius, prima gaudes quam fraude subactam, inferior pedibus degens et pectore pronus 49; extremis tantum sic insidiabere plantis,

PL 948

ut capiti trepidans etiam uestigia figat." dixit et exsanguem sic est exorsus in Euam : ,at tu quae minimum solam te perdere fructum esse putans sceleris, misero iam mente nocendi 5oo insidiata uiro dominataque crimine tanto es, praebebis famulare iugum subiectaque duri arbitrium sensura uiri patiere labores ||

casibus assiduis, ut, coeptum quae prior ausa es multiplicare nefas, multis uersere periclis,

f. 58

5o5 et pariens crebris adeo torquebere natis,

Gen.

3, 17

Gen. 2, 18

33119 Gen.

ut quos mortalis faciet tua culpa creari, mortis nonnumquam lacerae sint causa parenti." ,tu quoque, cui monitus nostros et prima salutis uincula femineis postponere fraudibus auso 510 sponte mori placuit, talem reus excipe sortem : criminibus tellus, quam tu sulcabis aratro, sit maledicta tuis, spinas tribulosque minaces

culta ferat fallatque tuum spes improba uotum. tu mihi desisti mente inseruire fideli : 515 nec tibi terra fidem seruet. tu uiuere laetus his in deliciis et cunctis uiuere saeclis sponte recusasti : duro nunc uiue labore, uiue in miseriis, donec te lenta senectus

terram, quod magis es, faciat terraeque refundat."' 52o dixit et ignaros caelum defendere membris

3, 2I

491 in genus omne tuum : Ou,, Ibis 580 494 pectore pronus : Ou., M. IX, 44 496 uestigia figat : Stat., T/eb. X, 862 (cf. Vg., /4en. VI, 159 uestigia figit ;Cic., "Arati Pbaen. 72 ; Iuuencus, III, 115 figit uestigia) 500 crimine tanto : Claud., In Raf. II, 71 $02 patiere labores : Vg., 74ez. VII, 421 (cf. /». XII, 35 patiare

labores) ; Martialis XI, 78, 9 ; anb. /at., 15, 57 ; ib. 17, 250 ; ZAlcesfa 57 (Baehr., IV, p. 210) 508 prima salutis : Vg., 74en. VI, 96 ; anth. Jat., 16, 17, ib. 719, 62 510 excipe sortem : Mart., XIV, 1, 5 accipe sortes 511 sulcabis aratro : Cypt. G., Ger. 757 sulcat aratro 515 fidem seruet : cf. Sil. It., VI, 64 seruasse fidem 516 his in deliciis : Prud., .$yz;z. I, 14o secum in deliciis 617 duro ... labore : Lucr., V, 1272 durum ... laborem etc. 493 quam .$z5] quem fraudes (eorr. P*) 494 Imferior (f ex p) 495 insidiabere** (re eras. ; e pr. s.z.) 496 trepi trepidans (exp. P^) 498 quae G] qui minimum B] nimium (um ex am) solam (sola in ras.) 499 potans (p ex p) 500 crimine (c ex t) 502 labores M]labotis 503 q ; (s.u. ; corr. I4) est (zorr. P*) 505 torquebene (corr. P^) 507 laceri (i ex e; e P*) post 80v fort. excidit uersus, cf. Gen. 3, 17 : ,,Adae uero dixit" (eorr. P4) 613 improba (p ex b P?) 514 'Tum hi (corr. P^)

(eorr. P*)

917 Sponte (Sp zn ras. P? ; fuit Ponte)

508 munitos 515 serueat

520 ignaros (o ex u)

V 3585

ALETHIA. LIB. I, 491-547

147

ueste tegit pecudum miserans uitamque tueri edocet. at ne iterum facinus, quod mente gerebat,

Gen. 3; 22

$2

A

Gen.

3, 23

530

555

54o

54;

auderet mortis formidine percitus Adam, si rerum ignarus, primi quod iuris habebat, arbore uitali post causae extrema superbum auxilium repetens, nulla patris arte redemptus || uiueret et mundo iam mysticus ordo labaret ac miseros semperque reos grauiora manerent, continuo sacris iussos decedere lucis expediunt uenti, nemoris quos silua profundi concitat — ast illos libranti turbine nexos continet aura uehens et spiritus aéra totum natura uergente rapit — terrisque relatos, unde datum corpus, mollito flamine ponunt expertes tanti spatii expertesque pericli, sed non expertes, agitat qui corda, doloris. quo ruerint, quid perdiderint, quae uita sequatur, quae fuerit, tristis mentem conlatio uexat, quae diuersa magis cumulat, secumque uolutant, quanto aliud iam sint, quanto mutatus uterque se quaerat, dubii culpae hoc adscribere primae et poenae, uim nosse mali quod compulit error, an hoc esse mori, uel, si grauiora supersunt, an detur reditus miseris, an fine perenni perdant quod superest, an cum uia mortis amarae per lignum ingruerit mundo populisque futuris, possit adhuc aliquod per lignum uita redire.

821 ueste tegit : Ou., ZArs azz. III, 178, Her. XIII, 32 ueste tegi(cf. Faszi VI, 617 ueste ... tegitur) uitamque tueti : Luct., I, 195 522 mente gerebat : cf. pr. 52 523 mortis formidine : Hor., Episz. II, 2, 207 (cf. Ou., M. XV, 155; Paul. Nol., XXVI, 72 formidine mortis) ^ 524 rerum ignarus : Claud., Pas. VI cons. Hon. 47 (cf. Vg., /Aen. VIII, 750 rerumque ignatus ; zb. X, 666 ignarus rerum) 828 grauiora manerent : Vg., Aen. VI, 84 grauiora manent 529 decedere lucis : Val. Flacc., V, 355 excedere lucis 530 silua profundi : Lucr., V, 41 siluasque profundas ^ 536 expertes ... doloris : Ou., M. IV, 418 sq. expers/ ... doloris 538 quac fuetit : Cypr. G., Gen. 1419 quae fuerint 537 uita sequatur : Paul. Nol., VI, 266 (cf. Sil. It., XIII, 874 uita sequetur) — 039 secumque uolutant : Vg., Aen. X, 159 ; Claud., Rapz. Pros. I, 118 secumque uolutat (cf. Vg., 74en. XII, 843 secum ipse uolutat ; Ou., M. I, 389 seque uolutant) 540 quanto mutatus : Vg., /Aen. 1I, 274 quantum mutatus 545 uia mottis : cf. Vg., G. III, 482 etc. 822 at B] et 524 quod $75] quid 527 iam M] tam 529 iussos G M] jussus decere (eorr. P*) 531 nexos G] nixus 533 uergente Brandes) uitgente (rexp.P*) 535 Expertis (corr.P^) ^ expertisque (corr.P*) ^ 536 expertis (corr. P*) 537 quid P*]qui —542et.$z75]lIn — 54v possit G] Posset |CLAVDII

(I a/£. add. e AVDII exp. P^) MARII (I z//. add. P^) VICTORIS EXPLICIT'TRICI ALITIAS LIBER PRIMVS.

ALETHIAS

PL

LIBER ALTER

947

Hactenus arcanam seriem, primordia mundi, ut sincera fides patuit, sine fraude cucurri,

A

f. $59

dum dignis leto uitiis terrena carerent. nunc hominum mores et iam mortalia uersu ingressum fas sit ueris miscere poetam. postquam sacratis decedere iussus uterque

sedibus ac regnis genitalia contigit arua et propria stetit exul homo, miserabile, quali ore rudes stupeant tam barbara rura coloni, 1o quae non frugifero distincta stipite uernant. nec species iuuat ulla soli, sed bruta coacto pondere congeries nec lecta mole locata est. ardua caute rigent, siluis depressa laborant, plane latent herbis, horrescunt edita dumis. 15 heu quibus haec spectant oculis, quo pectore cernunt, quorum animis paradisus inest! neque causa doloris una subest, quod cunctorum iam plena malorum

PL 948

PL

949 V 585

se pandit facies, sed, quod meminere bonorum.

nunc honor ille sacri nemoris maiore sereno 20 inradiat, nunc diuitias cumulatius edit

silua beata suas, nunc pomis dulcior usus nectareusque sapor, uiuis nunc floribus halat tellus et absenti tristis perstringit odore. 2

v^

o quam non eadem meritis, paradise, rependis ! || te magis extollit conlatio deteriorum et peiora facis, miseris quae sola supersunt.

hic uitae perit almus amor, penuria rerum insinuat iam dulce mori, ni maior egestas succurrat grauiore malo; nam uiscera edendi 1 hactenus arcanam : Ou., Her. XVI, 265 hactenus atcanum arcanam .. mundi : Sen. Here. fur. $97 arcana mundi 2 sincera fides (cf. III, 333): Cypt., "Ad quend. sen. 68 ; Claud., carzz. zin. XXXV, 92. 0 sq. sactatis .../ sedibus : Vg., "Aen. II, 742 sedemque sacratam * genitalia... arua : Vg., G. Ill, 136 ; Auson., Ecl. VIII, 11 genitali aruo ; Iuuencus, IV, 465 ; Cic., zAra£. Prognoszica 340 geni-

talibus aruis 9 barbara rura : Ou., M. VII, 553 batbara tellus 13 ardua caute : Val. Flacc., IV, 671 atdua cautes 14 horrescunt ... dumis : Vg., 74er. VIII, 348 horrida dumis 16 paradisus inest : Paul. Nol., XXXV, 194 paradisus adest causa dolotis : Vg., 74ez. IX, 26; Ou., M. I, 509. 736 et sescenties 22 floribus halat : Claud., carzz. zzin. XXV, 105 floribus halant(cf. Vg., G. IV, 109 halantes floribus horti) — 28iam dulce moti : Prud., Hazar£. 154 dulce moti est (cf. Hor., Carz. 1lI, 2, 13) 29 sq. uiscera .../ incendens : cf. Lucan., IX, 742 incendit uiscera ; carzz. epigr. 1405, 8 incendis...uiscera ^ 29 sq. edendi /... rabie : Vg., ZAen. IX, 65 sq. edendi/ ... rabies

CL. MARII VICTORIS AAHOEIAX LIB. II zn zzg. sup. P^ patuit] potuit Pe£ Scb, p. 640 rudis (corr. P4) tam] tum .$zb

Pet Scb, p. 640] cumulatio sedet P cumulatiot edit M.Sc, p. 384 IDA

24 O*** quà

2 ut G] Et

6 decedere G M] decidere (re 5.2.) 9 locata est c5] locarat 20 cumulatius edit

22 alat (eorr.

f. $9v

ALETHIA. LIB. II, 1-60

149

3o incendens rabie per cunctas ducit edaces, quas sterilis dat silua, dapes cogitque malignis herbarum dubias passim radicibus escas explorare cibis uitamque euadere talem ipsa famis non posse facit, quae uelle coegit. 3 tandem cunctarum, quibus indiget usus, egenos atque inopes rerum docuit res ultima summi auxilium sperare patris : prostratus uterque membra solo lacrimis tantum mutique doloris, dum pudor iniustis subducit uerba querelis, 4o immoritur senio. sed postquam reddita mens est, adsurgens tandem tali prece supplicat Adam : wA

Omnipotens 4I

auctor mundi rerumque creator,

uae mihi labe mali! felix dum uita maneret et celeres animos uisu super astra daretur posse sequi, late circum perque omnia fusum

V 386

semper et ingesto uisus splendore tegentem his oculis —

ceu mentis erant arcana tuentes —,

quod dictu proprium est, uidi non posse uideri. || nunc quoque post culpam spoliatis lumine sacro, 5o quamuis mens melior per totum libera ferri fugerit et clausis terreni carceris antro nil ueri praeter mortalia nosse supersit, omnia plena tui tantum sentire remansit. atque ideo omnipotens, qui semper totus ubique es, 5 ad te confugimus trepidanti mente precantes : A

exaudi miseros, quos semper cernis et audis,

si, cum me parti damnatae adnectere uellet ille caput scelerum, mundi reus et suus hostis, nil per se solum, ne uictus cederet, ausus,

6o serpentis miseram, cui mens incauta, per artem 31 stetilis ... silua : Vg., G. II, 440 steriles ... siluae (cf. Iuuencus, I, 336 siluae steriles) — 32 dubias ... radicibus escas : Lucan., VI, 113 dubias radicibus herbas 35 quibus indiget usus : Paul. Nol., XXI, 571 (cf. Vg., Ec/. II, 71 quorum indiget usus) 36 ultima summi : Manil., I, 467 ultima summis 89 uetba querelis (cf. III, 215) : Paul. Nol., XVIII, 253 43 uae mihi labe mali : Vg., 74e. II, 97 hinc mihi ptima mali labes dum uita manetet : Vg., 7den. V, 724, VI, 608. 661 (cf. Lucr. V, 16 ; Ou., Ibis 45 ; Mattial., VIII, 58, 15 ; Sil. It., XVI, 609 ; Claud., Bell. Gild. Y, 306 ;Paul. Nol, XXI, 28, XXXI, 5 ; anth. lat., 719, 87) 45 circum perque omnia : Val. Flacc., VII, 305 perque omnia circum perque omnia fusum : Prtud., /45o7b. 874 nec in omnia fusum 47 arcana tuentes : Claud., In Europ. 1, 128 arcana tueri 50 libera ferri : Nemesian., Ev. II, 65 54 cf. pt. 16 56 exaudi misetos : Stat., T/eb. XI, 346 exaudi miseram

30 rabie (es supra e P*) 82 Hetbarum (H ex N) 35 indigit ^ 43 uae Sc/] quae 47 ceu M] seu 48 uediti (corr. P4) 51 fugerit M] Fugeret 52 ueti (i ex o) 55 trepidanti M] trepidante praecantis (corr. P^) 5S scelerum (u 7z ras. P?) 59 uictus ... ausus G] uictos ... ausos 60 serpentis G M] Serpentes

f. 60

I50

CLAVDII MARII VICTORII meque

per affectum,

quem

sexus sentit uterque,

artificis scelerum fraus improuisa subegit

et, cum damnarer iusta pro crimine poena, sic piguit culpae, tanto mens icta dolore 6 indignata sibi est, ut te, mitissime iudex, A

tunc mihi uindictam de me praestare putarem. idcirco et gemitus causae lacrimasque negaui,

jo

indignum uenia quia me reus ipse probabam, amplexusque animo solacia dulcia poenae hoc ipsum post haec sacra inter munera ponens pro uenia sceleris, quod sum damnatus, habebo. non igitur dirum est. ut maiestate serena ||

E b]

8o

da, pater, auxilium miserans 8 v^

9o

PL 950

exaudire uelis nil contra iussa precantis f. 6ov V 587 nec iam poscentis lacrimis, quod sponte benigna praestabis famulis, ut se censura resoluat, tota sed ut plenas teneat sententia uires. iussisti mota uictum me quaerere gleba (damnatis igitur campi sunt arma mouendi danda reis), dumos steriles spinasque tenaces pro fructu dare rura mihi (prius ergo serenda est, ut fallat mea uota seges quaesita labore), herbarum assiduo contexere semine panem ; da menti, quae sint herbae, quae forma laboris, atque imbue sensus.

tunc erit, ut rerum compos et certa salutis seruiat Eua mihi saeuumque experta creandi supplicium pariat populos, qui crimine nostro plectantur, purgetque patrum peccata nepotum mortibus aeternam faciens successio poenam." Talibus orantes falsi serpentis imago

61 Claud., Pan. Prob. e? O]yb. 201 sexus ... utetque 62 artificis scelerum : Vg., "Acn. Il, 125 63 cum damnater ... pro crimine poena : prox. diu. 434 sq. cum ..[.. damnaret crimine poena ; Cypr. G., Ger. 1232 de crimine poenam 64 icta dolore : Lucr., III, 665 69 solacia dulcia poenae : Luct., VI, 4 solacia dulcia uitae (cf. Lucr., V, 21 ; Iuuencus, III, 358 ; Hil., De zart. Maccab. 573 solacia uitae) *2 maiestate serena : Stat., $7/u. IV, 2, 41 *? mota ... gleba : Ou., M. III, 107 glebae moueri, XV, 554 sq. glebam ... moueri —78 arma mouendi : Vg., "Aen. VIII, 565 arma mouenda 84 da pater : Auson., Efe. III, 31. 43. 58 ; Tiberianus, IV, 28 (cf. Vg., 74er. II, 691 da deinde auxilium pater) 90 talibus orantes : Vg., 44er. IV, 219 talibus orantem (cf. jb. VI, 124, X, 96 talibus orabat)

62 attificis G] Artifices (A in ras. ; fuit Atti) subigit (zorr. P4) 63 iusta ... poena G] iusto ... poene 64 *icta (f eras.) 67 causae c5] *causa (ceras. ; cau ex au) animo (o ex u) $0 ipsum (m ex in) post (p ex b) 91 damnatus (d ex cl P2) 92 ut P] at $c 46 teneat*sententia (s ex c) $8 campi PezW/$7] campis reis Pe/W/$1] regis P agros $cb — 79 dum*os (m eras.) — tenaces (t in Tas. ex qu) 80 rura Pe:W's1] puta 82 semine $z5] semina 83 forme (corr. P^) 87 populus (eorr. P*) 88 purgetque (p ex p e£ ur s.u. P?)

ALETHIA. LIB. II, 61-119

I51

indice uisa metu tacito se tramite ferre leniter ad molles tractus uibrantibus herbis in se conuertit trepidos pigrique doloris 9

MA

excussos senio cognatas traxit in iras. et prior Eua uiro : ,,si te suprema malorum causa

mouet,

rape

saxa

manu;

datur

ecce

facultas

||

auctorem leti leto dare. prima docere suppliciis debet propriis et morte cruenta, quam sit triste mori, quae me male perdidit et te." IO Oo dixit et elapsam cursu telisque sequuntur missilibus cautesque rotant, quarum una reducto altius ad nisum facilem dare certa lacerto obsequitur uotis oculosque animamque secuta et nudum in silicem media serpente resultat 105 Scintillamque ciet, sicco quae fomite parta ac mox flamma fuit crinita incendia late extendens siccoque floret iam candida fumo. horruerant latebrasque gradu trepidante petebant, sed pauidos stupor ipse tenet curamque sagacem 119 humani pandit uitii, quod cernere rursum et timidi metuenda uolunt ; paulumque remoti telluris dorso sterilis mirantur opacas procubuisse comas nemorum, sordere fauillis fuscarique diem, totas splendescere terras II et lucem sub sole nouam. nec mente quieta accipiunt crepitus stridentibus undique siluis undantisque globos flammarum in sidera ferri, dum se radices demersus tendit ad imas ignis edax penitus, sumpto quo uicta calore A^

96 rape saxa manu : Vg., 74er. VIII, 220 tapit arma manu "Aen. V, 806 daret leto (cf. b. XI, 172, XII, 328 dat ... leto)

9? leto date : Vg., 98 motte cruenta : Manil.,III, 632 Marte cruenta — 102 date cetta : Ou., M. I, 458 104 nudum in silicem : cf. Vg., Ez. I, 15 silice in nuda — 104 sq. silicem .../ scintillamque : cf. Vg., 7Aer. I, 174 silici scintillam 109 curamque sagacem : Lucr., II, 48 curaeque sagaces (cf. Cic., De cons. II, 71 ; Cypt., Exod. 635) 113 comas nemotum : Hot., Carz;. IV, 3, 11 nemorum comae, ib. I, 21, 5 nemorum coma 114 fuscarique diem : Ou., Trísz. I, 11, 15 fuscabatque diem (cf. Val. Flacc., I, 396 fuscat ... diem ; Cypr. G., Exod. 332 fuscatque diem) 116 stridentibus ... siluis : cf. Vg., 7Aen. II, 418 stridunt siluae 117 globos flammarum : Vg., 74er. IIT, 574 (cf. G. I, 4735 flammatumque globos) 118 demersus ... ad imas : Iuuencus, IV, 257 demetsus ad imos 119 ignis edax : Vg., 7den. II, 758 ; Ou., M. IX, 202, XIV, 541, F. IV, 785 ; Lucan., IX, 742 ;Dtacontius, Laz4. dei I, 657, III, 175

91 uisam et ut tacito (corr. G M) — 94 iras **(& eras.) 96 mouet G] mouit 97 primo (corr. P^) docete (e pr. ex i) 98 cruenta (t ex d) 99 triste (trist in ras.) | 101 quatu (corr. P?) ^ 102 dire (corr. P^) ^ 105 parta] pasta ch 108 horruerant B] horruerat petebant B] patebunt P patebant P* 109 ipse G M]ipsa 110 uitii (i Zer7. zt ras. P?) 114 splendiscere 117 Vndantisque (e supra i P*) in (n ras. ex m) 118 dimetsus (corr. P* ; dimer in ras. ; d ex cl) ad imas D^ ex animas 119 sumpto (m ex b)

152 120

CLAVDII MARII VICTORII terra rudis pandit generosa ad munera uenas || et, cum iam cuncto fuerit siccata liquore,

incipit ipsa liquor fieri riuisque metalla fundere quaeque suis. fuluo torrente coruscat auri summus

f£. 61v

V 589

honor, candenti lacte renidens

effluit argentum, rigor aeris lubricus errat et coit in mollem resoluto corpore massam liuida gleba chalybs. ruptis sic Aetna caminis egerit immixtis stridentia sulphura flammis, lubrica dum féruent ; at cum spirabilis aurae 130 temperiem sensere, rigent raptimque coruscam uertitur in glebam siccus liquor igne gelato et fit corpus iners. uarios ita sistere cursus mirantur latices, quos, dum qua deficit ardor, iam cupidis spectant oculis, blandumque colorem 153 accipiunt membris et quod timuere sequuntur. auxilium sensere dei gaudentque reorum et primas nulla culpam uirtute secuta ad uotum cessisse preces summoque parenti acceptum referunt et quod dedit ignis et ignem 140 et mentem, cui quo sit opus patefecit. utrumque certum habeo, munus sacrum explorasse parentes cuncta alacris oculis permensos, sed prius auro admouisse manus diti, quod fülmine mentis iam ferit et cari subigit fulgore ueneni || 145 nec satiat, donec mirantes pondere multo uincat et elapsum durae ceu murice cautis uulneret ac facilem uitiato corpore plagam posse pati doceat. subiit noua cura repente attonitos acuitque animos casumque magistrum 125

122 riuisque metalla : Vg., 74er. VIII, 445 tiuis ... metallum 124 auti summus in summum ... honorem (cf. Lucr., V, 1123 ad summum ... honorem ; Ou., E Ponto IV, 4, 24 summi ... honoris ; Sil. It., XVI, 280 summum ... honotem 125 lubricus errat : Vg., 74er. VII, 555 ; Gratt., Cyneg. x15 (cf. Merob., Laus Chris; 121ubticus etror) —126 resoluto corpore : Ou., "Ars az. 11, 587 sq., III, 314 sq. tesoluit/ corpota 127 ruptis sic Aetna caminis : Vg., 74en. III, 579 sq. Aetnam/ ... ruptis...caminis ^ 128 sulphura flammis : Sil. If cXS 167 sulphure flammae 134 spectant oculis : Ou., ZÁrs azz. I, 573 oculis spectare 145 pondere multo : Iuuencus, III, 268 146 murice cautis : Vg., "Aen. V, 205 sq. cautes ../J.. murice — 14? uitiato corpore : Ou., E Ponro I, 10, 5 uitiatum corpus (cf. Fas; VI, 136 et uitiant... corpora) 148 noua cura : Auson., Protrept. Y, 19 (cf. Ou., Rez. 484 cuta ...noua) 149 attonitos ... animos : Vg., Aen. V , 529, VII, 814 attonitis ... animis honot : Luct.,, V, 1275 aurum

120 munera P* ex numera

123 corus*cat (i eras.) 126 mollem G] molem 127 caleps 132 cursus Scb] currus 134 colorem 575] calorem 135 temuerte (corr. P^) 141 explorasse .$z7] explotate 142 alactis* (e supra i P* ; m eras.) 143 fulmine (u ex 1) 146 ceu $77] se 149 Attonitus (eorr. P^)

f. 62

ALETHIA. LIB. II, 120-178

153

150 admonet arte sequi. duri tunc pondere saxi alternis caedunt uicibus flectuntque trahuntque in uarias species cedentem ad uerbera massam. quam nullus formare labor, sed uicta figuram ocius hinc perdit, magnis quod nisibus impar 15; materies recipit studium, sed decipit usum.

durius ergo aliud quaerunt; sed et hinc placet aurum, utile quod rigidum docuit magis esse metallum. inde, cui propior decor est et uena secunda, itur in argentum, blando quod firmius auro 160 officium magis est patiens. sed fortius aes est, id quod conspicuum minus est. mox aere magistro in rigidum chalybem translatus substitit usus. Forsitan et cunctos quos fingit opinio casus artifices summos operum percurrere uersu 16 possit nostra chelys, tanto patefacta calore ut se decoctis tellus pinguissima glebis mouerit in fetus uarios, quos imbre marito parturiens putri dissoluerit arua meatu, || qua tumidi crepuere sinus elataque messis A

17o extitit et motis undans trepidauit aristis,

disceret ut speciem segetis nouus accola cultae; utque auidum ad tantam decurrens undi(que» praedam alituum pecudumque genus turbaeque minoris nigra cohors, maiora suis in pabula trudens 17; semina corporibus, uitae inculcarit amicos materia propiore cibos atque omne secutum officium, docilis studii quod cura recepit. semper ab exemplis meditatio sumpta magistris 150 pondere saxi : Ou., Fasz; II, 367 pondere saxi; Vg., des. X, 381 pondere saxum ; Stat., T/eb. XII, 742 ; Lucan. VI, 199 pondera saxi 151 alternis ... uicibus : Ou., E Poro IV, 2, 6 alternas ... uices (cf. Ou., M. XV, 409 alternare uices ;

Moretum 29 altetnatque uices ; Claud., carzz. zzin. IX, 13 sq. alternantesque ../.. uices), cf. sub pt. 29 158 uena secunda : Iuuenalis, IX, 31 uenaeque secundae 159 itur in : Vg., /Aen. VI, 179 167 fetus uarios : Vg., G. II, 521 uatios ... fetus 168 arua meatu : cf. sub I, 245 169 crepuere sinus : Vg., 74er. XI, 775 sinusque ctepantis 171 nouus accola (cf. III, 324) : Auson., Mose//a 279 (cf. Ou., M. XIII, 904.nouus incola) 173 alituum pecudumque genus : Vg., 74er. VIII, 27 174 nigta cohots : cf. Vg., 74e. IV, 404 nigrum ... agmen 175 semina cotpoti-

bus : Lucr., III, 593 (cf. Paul. Nol., XXXI, 308 corpora seminibus) omne secutum : Claud., VI cons. Hon. 601 atque omne futurum

176 atque

151 caedunt $75] cedunt trahuntque zh] trauoque 157 rigidum M] regi dum 158ptopior M]ptoptior ^ 1602esestPe/]esse 161conspicuum (u z//. 4.4.) 162 substit(corr. P^) ^ 164 percurrere M] petcurte uersum (corr. P* 165 chelis P*] caelis tanto] tacito .Szb 168 putridis soluetit (od supra di P4) 169 qua] quo .$zh crepuete (u ex e) messis G] messes 172 undique P* ex undi 173 alituum (u af. s.z.) minotis (tis Zn ras. ; fui? it u£ uidetur ; e Suprai alt. P*, sed del.) 174 maioti* (s eras. ; a supra i alf. P*) 175 inculcatit (u ex a) amicus (corr. P^) 176 proptiore (corr. P^) 177 recipit (corr. P^)

154 180

CLAVDII MARII VICTORII fecerit artis opus ; sed falsis mota reclamat gloria larga patris : ,,nil hinc sibi uindicet usus,

nil casus uirtutis inops ; ego nosse creatis quae bona sunt cum luce dedi mundoque minori quicquid maior habet sacro notescere sensu meque per haec uolui." atque utinam inlibata maneret, 185

ut data mens homini est, nullique obnoxia culpae :

190

non illam species, non illam corpora rerum, non modus astrorum numerus nec molis harenae falleret. at quantis cum magno terra profundo tendatur spatiis, quae sit mensura peractae molis, quid resonet motu septemplicis axis harmoniae uocale melos, nunc discitur usu

195 Gen.

4, I

200

assiduisque datur studiis artisque putatur || quod manet ingenitum. nec sentit nube malorum factus hebes, quod, si quae primum agnoscere credit, quisque recognoscit. summo ergo hoc limite ueri haereat. augustis quod pulsus sedibus Adam, nullum aliud prius officium quam coniuge dignum egit et ignotos natis impendit amores. inter tot curas placuit cui dulce creare, uiuere dulce fuit. qui uiuere dulce probabat, uiuebat rectore deo ; nec deerat alumnis quod uitam instrueret, quod rerum accingeret usu.

205

Gen.

Tz

Et natis iam plena domus solacia mira attulerat rudibus blandoque in corde parentum multiplicata graues releuabat cura labores, et spes iam suberat propriis gaudere ministris ruris in officiis. quorum qui maximus aeuo arua Cain duris uertebat pinguia rastris ; at uiuo gaudere lucro dignissimus Abel

185 nullique obnoxia culpae (cf. II, 304) : Auien., zAraz. 297 186 corpota retum : Luct., I, 679 ; Dirae 100 188 terra profundo : Manil., V, 406 ; Iuuencus » T1552 190 septemplicis axis : Iuuencus, I, 356 caeli septemplicis ; Prud., Ca^. VII, 56 caeli ... septemplicis 193 nec sentit : Prud., /4poz^. 572 nube malorum. Paul. Nol, XXXII, 156 198 natis impendit amorem : Claud., earzz. zin. XXX, 112 suis intendit amorem 202 accingeret usu : Claud., Cons. $777. II, Io2cingunturin usus X205 releuabat ... labores : Ou., M. XV, 16 releuasse laborem cuta labores : Lucan., VII, 209 cuta laboris 207 qui maximus aeuo : Sil., X, 139 ; Paul. Nol. VI, 308 qui maximus aeui ; Vg., 74ez. XI, 237 ; Lucan., I, 585 maximus aeuo 208 arua ... uertebat ... rastris : Cypt. G., Gern. 140 terram uertebat aratro

179 mota] nota B 183 sacto sacto (a//. exp. P^) 187 molis B] moles 188 Fallaret(zorr.P*) ^ atSzb]aut ^ magno(oinras.exisP?) 189 speciis(a supra € P4) 190 septimplicis (corr. P^) 192 «studiis (d eras.) ^ attisque (s ex q) 194 si quae Pe/] se quem 195 summo .$77] summa ueri B] uiri 196 augusti**s (nu eras.) quod]quom $cb 198 Egi«t(g eras.) ^ 199 cteare M] cteat& 202 accingeret usu 577] atcingeret usum P attingeret usum Scb (p. 488) 204 rudi*bus (d eras.) 205 releuabat M] relaubcbat

f. 65

V 392

ALETHIA. LIB. II, 179-238

155

210 collibus aut nudis aut sicci germine campi innocuas pascebat oues et lacte parentes. postquam expectati satiarunt gaudia fructus et stupuere sacro cingi sua uota fauore, Gen. 4 3

Gen.

4» 4-5

Gen.

4, 8

ammonuit mentis operum libamina iustum 21; prima dicare deo. sacras prior impedit aras frugibus ille nouis, niueo magis hic litat agno, || prima sacerdotum species, mox hostia fratris impia, sed signo iam tunc imbuta futurae indicioque piae. namque ut suscepta notauit 220 fratris sacra Cain, sibi nulla in fruge litanti annutum, seu quod uotas praelegerit ante pollueritque dapes seu totum tempore in uno cernenti reus est praesens quandoque futurus mente nocens, illo (dirum) de fonte uenenum, 22; quo serpens materque, bibit fratremque cauendi ignarum saeua mactatum caede trucidat. Heu facinus!

quid non miseros furiosa libido,

quid non ira recens, odium uetus, improba cogant quae uexant gentes scelerum certamina, tantum 23o S] facinus fecit, qui sic, quod sanctior ipso frater erat, doluit. nulla est iam culpa parentum. et ne aliquam saltim uel de serpente querelam quod morimur quisquam superesse existimet, ante coepimus occidi. pro quantum prima propago 235 criminis adiecit! mortem pro nomine poenae inductam mundo uix dignum est dicere: fecit impletas scelus esse nouum. peccata parentes tantum morte luent : tu poenas morte solutas 210 germine campi : Cypr. G., Ger. 13 ; carz. adu. Marc. II, 233 germina campis (cf. Hil., Ges. 101 gramina campis) 211 innocuas pascebat oues : Cypr. G., Gen. 139 innocuas ... seruabat ... bidentes ; Ou., Fasz; I, 204 pascebatque ... oues (cf. E Pontol, 8,52 pascere... oues) 214 sq.libamina .../ ptima : Vg., 4den. VI, 246 libamina ptima 222 polluetitque dapes : Vg., 74er. IIT, 234 polluit ore dapes 223 quandoque futurus: De Iona 104 quandoque futurum 224 de fonte uenenum : Luct., VI, 827 sq. ueneni / in fontes 224 sq. uenenum / ... bibit : Hor., Carz.1, 37, 28 conbiberet uenenum ; Martialis, VI, 78, 8 bibit uenenum, 92, 3 bibis uenenum 226 saeua ... caede : Ou., M. I, 161 saeuaeque ... caedis 221 heu facinus : Ou., Z4rs azz. I, 751. 22? sq. quid non ../.. cogant : Vg., 74er. III, 56 quid non ... cogis 231 culpa parentum : Manil., V, 540 (cf. Stat., 57/u. III, 3, 45 culpamque parentum — 237 sq. peccata patentes/ ... morte luent : I//as /7. 42 luit peccata parentis ; Vg., 74ez. X, 32 luant peccata, /b. XI, 444 morte luat, iP. XI, 849 morte luet ; Ou., Fas; IV, 322 motte luam, Ibis 618 morte luas

211 innocuas G M] Innouas (lle supra n pr. ser. e? dej. P*) — 219 Indictioque (corr. P4) 221 uotas .5c5] totas (or£uz ex totum z. 222) preligerit (corr. P*) 224 dirum ad. Sch 227 nonimisetos (i pr. exp. P^) 229 cetamini (corr. P^) 230 Si (i eras.) 231 Frater (F zz ras.) 232 saltim (corr. P^) 236 **dignum (di eras.) dicere 57] adicere (cf. . 235) 238 solutas M] solutus 13

C. C. CXXVIUI

156

CLAVDII MARII VICTORII et pro morte dabis, peior serpente nefando.

240

ille etenim letum suasit, non intulit ; at tu || auctor primus eris caedis. te publicus hostis,

£, 64

te latro priuatus sequitur, tibi crimina plectent armati» telis, gladiis et uindice ferro.

militia scelus omne tua est populique futuri 245 quod minus interitu iusso quam caede peribunt ad te summa redit. nec prorsus displicet istud moribus exemplum, quod fratris sanguine primum humanus fundi coepit cruor, ut facinus par sentiat ammissum, tali quem crimine constat 250 Gen.

4,9

225

fraternum renouasse nefas, ratione docente

omne hominis letum non prima sorte perempti esse necem fratris. tali tunc caede madentem non aspernatur — tanta est clementia — dignum affatu censere deus facinusque negantem arguit et tanto leuiter pro crimine punit mensuram poenae facti de parte petendo, ut, quia praemonitus facinus committere dirum non timuit, tremeret, meritum

quod noluit esse

Gen.

supplicium fieret, quod mens haurire recusans duxisset leue, membra graue exagitata probarent, percussoque animo, quo se tortore profundo uindicat omne nefas, corpus quoque frangeret horror criminis ac totos uehemens exiret in artus motaque praecipiti raperentur membra rotatu, ||

4, 12

ut, labris saepti latices cum

260

luce recussa

exceptos frangunt radios, subit atria fulgor lubricus et totum perlustrans nusquam et ubique est, cumque tremit, sensim sublustri intexta corusco linea caeruleae sine fine intermicat umbrae.

243 uindice ferro : Iuuencus, IV, 526

M. III, 103 populi ... futuri

244 populique futuri (cf. II, 277) : Ou., 247 fratris sanguine primum: Lucan., I, 95 fra-

terno ptimi...sanguine 251 sorte perempti :Vg., /4ez. XI, 110 sorte peremptis 282 caede madentem : Val. Flacc., II, 274 (cf. Ou., M. I, 149 caede madentis) 25* facinus committere : Ou., Trist. VEA TT facinus .. commisimus 261 percussoque animo : Luct., IL, 886 animum. ... petcutit ; Vg., 74er. IX, 292 petcussa mente animo ... tortote : Iuuenalis, XIII, 195 animo tortote 262

omne nefas : Prou. diu. 708 fas omne nefasque cotpus ... frangeret : Ou., E Ponto I, 4, 12 corpota frangat 263 exiret in artus :Auson., Epigr. XXVII, j ire per artus 265 sqq. : cf Vg., 74en. VIII, 22 sqq.

243 armati B] arma teglis (g exp.) 245 iusso] iusto B 247 fratris* (is ex u5 S Zn ras.) 249 admissum B] amissum 252 fratris B] fratri caede madentem] cedem addentem 283 aspernatur Scb] aspernatus 254 affatu c^] affectu 260 menbra (corr. P^) 261 quo $77] qua 262 horrcc (o supra rr) 2685 recussa B] recassa

266 fulgor B] fulgor

268 tremit M] tremet

V 394

£. 64v

ALETHIA. LIB. II, 239-299

157

27o non erat is motus, quem neruis frigidus umor incutit adstrictis, media cum morte repletos

27;

Gen.

4, 15

280

Gen.

4, 16

285

290

295

sic rigat, ut totam nequeant amittere uitam, sed qualem ciet ira dei, cum conscia mentem uis domat et sano torquentur corda furore. quid tamen et quotiens talis sententia ? totuni est ultio (jam) facinus caesi, iustissima saeui poena rei, terror genti populoque futuro propositum exemplum, praesens purgatio culpae et quod promisit signum custodia uitae : ne quisquam perimat ferroque abolere laboret quem poenas soluisse uidet. nec sufficit istud supplicium blandis naro admiscere seuera : amandat longe uastasque relegat in oras. hoc quoque munus habet, ne polluat arua piorum, ne scelus hoc populis fieri potuisse creandis testis poena probet, ne se permisceat umquam, ammoueat maestis ne se parentibus umquam gens damnata, bonis ne luctus semper acerbos || ingerat et fratrum dispar ne causa dolore torqueat orbatos, illum quod lumina quaerant, istum quod uideant, in quo lugere necesse est hoc quoque, quod superest. summum est in funere nati qualiscumque malum : sed tanto in crimine tali supplicio affecti quouis sub iudice peius perduntur uiui. quid quod mage conuenit ipsi a patriis longe damnato excedere terris, cui secreta placent, grauiorque est poena uideri inter felices et pura mente beatos ? uicturo post supplicium factique pudorem

290 frigidus umor : Lucr., VI, 840 frigidior ... umor 226 sq. iustissima .../ poena : cf. Ou., Trisz. V, 12,47 sq. iustas ../.. poenas — 277? populoque fututo : cf. II, 244 283 relegat in oras : Claud., Rapz. Pros. I, 141 284 arua piorum : Ou., M. XI, 62 287 maestis ... patentibus : Lucr., I, 89 maestum ... parentem 290 lumina quaerant : Matt., VI, 58, 5 quaerebant lumina 292 in funete nati : Ou., Rez. 127 (cf. Cypt. G., Gen. 1307 iam funere nati) 294 sub iudice peius : Tuuencus, II, 625 sub iudice poena 296 a pattiis ... excedere terris : Cypr. G., Gen. 814 a pattiis ... discedere terris

299 factique pudorem : Ou., 74. III, 7,

37 facti pudor 270 is P* ex es 271 motte (o ex a) 272 àmittere 246 iam add. Scb 278 Propositum (o Pr. ex a) 280 Ne* (c exp. P! e? P^ ez eras.) — 282 nato (m supra to ser. e£ de]. P^) 283 Amendat (corr. P^) 286 se permisceat M] semper misceat 28? admoueat M] Ammoneat maestis M] mestos 288 luctus (u a/t. ex corr. P?) acetbos B] acetbi 289 fratrum M]fratrem dolore Pe] doloris 290 illum .$77] illud 291 Istum (d supra m P^) 293 malum .$c5] malus 294 supplicio] Supli«*tio (ca eras. ; plicio supra pli**tio P^) ^ pe*ius (c eras.) 295 conueni (corr. P*) ipse (corr. P*) 296 pattiis (ii ex p P?) excedere M] excidere

158

CLAVDII MARII VICTORII

5o» parcitur exilio. iam quod comes additur uxor

Gen.

fida reo, nec damnatis absistere munus

4 17

spes fit certa dei. datur en quae pectoris aegri molliret curas, moto quae corpore fractum sisteret amplexu nullique obnoxia culpae 3o; sola deum

Gen,

t 1 Gen. 4, 23.24

Gen.

4, 25

Gen.

5,6

precibus et pura mente colendo

eliceret quicquid posset satis esse duobus. o bona maiestas, quid non sperare queamus ! ipse uias ueniae tacitas causamque ministras, qua ualeas prodesse reo, quem prole sequenti 31 augens multiplicas per nomina mille nepotum et proprii regem populi mox de patre summo || constituis. primus nam cingere moenibus urbis erudiit, quod nemo potest nisi plebe coacta. confessusque metu meritum de gente suorum 31; ultorem admonuit Syrum docuitque perire, dum timet occidi, qua forsan caede piatus diluit admissum, simili quod morte rependit ; et mors ipsa lucrum est, quod criminis ultio facta est. Interea maesto rursum grauis Eua marito 320 pensarat primum sancto iam pignere damnum reddideratque iterum curas et uota parenti. Seth puero cognomen erat, quem numine prono adiutis supplere locum uirtutibus Abel omnipotens tribuit, quod munus gaudia laeti 32; non tacuere patris seriesque adiecta probauit. huius quippe uiri de semine proditus Enos, qui primus tacita lectus uirtute sacerdos posse ciere piis precibus et nomine uero sperauit meruitque deum populumque secutum 35o imbuit aeterni cultum seruare parentis

$00 comes additur : Petron., Sa/. 124, 267 (cf. Vg., 74ez. VI, 528; Namat. I, 507 ; Iuuencus, IV, 571 comes additus) 302 spes ... certa : Ou., zÁrs azz. Ill, 478 spesque ... certa pectoris aegri : cf. Tuuencus, I, 192 corpotis aegri 304 nullique obnoxia culpae : cf. II, 185 310 per nomina mille : Paul. Nol., XIX, 159 312 cingere moenibus urbis : Vg., /4ez. III, 255 cingetis moenibus urbes (cf. Ou., M. II, 214 ;Claud., Rar. Pros. I, 159 ; Paul. Nol., X, 234 moenibus urbes) 317 motte rependit : Claud., In Rzfiz. II, 423, Rap. Pros. I, 58 morte rependis 322 numine prono : cf. pr. 101 324 gaudia laeti : Iuuencus, II, 317 gaudia laetus 328 nomine uero : Cic., ZAra£. Phaen. 163. 317 ; Claud., VI cons. Hon. 603; Cypr. G., Gen. 480 330 seruare parentis : Calp. Sic., Ez/. II, 38'

300 iam Scb] nam 301 fida G M] Eida 302 quae .$z2] quia 304 amplexü (05:2. D4) 306 clicerit (corr. P^) posset Fabricius] possit 307 *sperare ( Jenga eras.) $09 ualeas Pe] uelis 310 multiplicas (s i7 ras. P?) 31491" hic passus obscurus esse midetur ; ultorem

admouit (sc. sibi) serum

ferire proposui PerW^$t 3816 Dum (D ex merito (corr. P*) 321 reddideratque G 322 numine Pe£$c5] nomine 325 tacuere praecibus (b ex p) nomine** (re eras.)

docuitque

I) 319 Interea P* ex Inter ac M] Redderatque (i supra e a//. P^) $z5]| tacure (a supra e P*) 328 330 parentes (corr. P4)

V 396

£. 65v

ALETHIA.

Gen.

5, 19 Gen.

5» 24

Gen. 6,2

Gen.

LIB. II, 300-362

I59

auxilioque sacro, qua uita exposceret, uti, confessa omnipotens quod maiestate ferebat et mentem meritumque dabat multosque per annos, criminis antiqui poenam differre sinebat, 33; usque adeo ut cunctis pollens uirtutibus Enoc || horum de serie, quos continet alma propago, redditus in sedes patrias orbemque beatum uiuat adhuc uitaeque habitet iam regna futurae. quippe nouo mundi cultu uitiisque carenti, 34o post ter centenos triplices qui duceret annos, mille replens numeros, decimi compendia uersus, uiuentum certamen erat. sed crimina postquam infecere animos et nata in stirpe sequenti est culpa patrum peiorque suo maiore propago 345 adiecit semper uitiis quod uinceret heres, succurrit uitae breuitas, quando hic modus unus augendi sceleris lucis qui terminus esset. namque Cainigenum cum se coniuncta profanis damnasset thalamis, melior cui uena, iuuentus, 350 1n uarium facinus sacro deserta fauore

concidit atque hostem insidiis patefacta recepit talia fante deo : ,,non semper noster in istis spiritus insistet populis nec differet ultra bis senos decies leti data tempora seri 5355 uita nocens

annos,

quoniam

terrena secuti

plus carnis quam mentis habent." siue ergo seuera naturam fregit sententia iudicis almi, ut sic quemque reum brutae plus matris habere

argueret, qua natus erat, seu munere primo ||

360 quam dederat famulis sacra uirtute creandis, larga facultatis diuinae gratia quo se a toto ad solum corpus transisse probaret 331 exposceret uti : Cypr. G., Ges. 1300 posceret uti 33? sedes pattias (cf. M. XV, 25 pattias ... sedes, E Pon/o III, 2, 84 patrias sedes 340

III, 334) : Ou., ter centenos ... Auson., Pareni. tempora leti

annos : Vg., 74erz. I, 272 ter centum ... annos

Vl, 23 duxetis annos

duceret annos :

354 leti ... tempora : Sil. It., IX, 377

355 uita nocens : Claud., In Ezfrop. II, 454 uitamque nocentem

tertena secuti : Paul. Nol., XV, 96 terrena secutus (cf. carzz. adu. Marc. L, 7x terrena sequentes) 331 exposceret uti $75] exposcere tuti 333 annios (corr. P^) 334 differrere: (corr. P*) 337 sedis (corr. P^) 338 habitet iam B (cf. Pe7W'$7)] habet etiam PM habeatiam Scb 339 carenti (for. carente) 340 duceret 577] ducit in (it ex corr.) 345 adiecit c5] Adiecit (i supra e P^) ergo P adiicitur M X 346 Succutit (c pr. zn ras. P? ; t supra ti P^) 347 terminis (corr. P^) 349 thalamis. (iexu) uena.zb]uenea 351 concidit.$z7] Concedit ^ recipit(corr. P^) —353. insistet B] insistit 354sinos(corr. P^) ^ decies(e pr. in ras. ez i s.v. P) — 30v fregit $75] fecit 359 qua.$z2] quod etat«*** 860 creandis M] creandus. 861 diuinae B] diuina 362 At toto (corr. P^) ptoba*tet (s eras.)

r60

CLAVDII MARII VICTORII

peccatis traducta patrum, generata repente monstra hominum, celsa membrorum mole gigantes, 365 mente feri tumida. quantum per corpora diris posse subest animis et quantum uelle necesse est seruitio oppressis tam magnae molis iniquo,

Gen.

6, 4

non illis quicquam inliciti temerasse profanum aut licitum cordi : uetitis succensa libido 57» acrius et rebus pretium non forma petendis, sed scelus imposuit. nullae sine sanguine noctes aut sine caede dies, lacrimis sumpsisse propinqui dulce cibos ipsosque cibis uiolasse propinquos, immemores socii iuris hominumque suique

Gen. 6, 11

375 affectusque sacri matrumque patrumque suorum auctorisque poli, tantumque in crimina summa processum est, ut cuncta deum informasse pigeret,

Gen.

quis uitam lucemque dedit, causaque nocentum criminis expertis animas conuoluere mallet 380 quam non praecipiti terras submergere ponto rursus in antiquam mundo redeunte NEUr qd

.6, 5-7

Gen.

NS

6, 8.9

iam per quingentos immunem criminis annos duxerat et posita degentem lege probarat. || cui sic sancta deus pandens arcana reuelat :

Gen. 6,

12.15

Y aioaissey vide ova atat

385 ,,terrarum uitiis hominumque

osnfitelida

ad crimina pronis

abiecta uirtute malis succurrere rerum fine parans statui quando, omnes plectere culpas saeuum prospiciens leuiusque abolere nocentes, inducto rursum terras submergere ponto, 39o ut, dum cuncta ruens operit iussusque residit, 364 mole gigantes : Cypr. G., Gen. 238 (cf. Cic., fr. poez., p. 354, 13 moles gigantum ; Sil. It., XVII, 649 mole gigantum) uetitis succensa libido : Claud., In Eutrop. II, 52 uetitum ... secura libido $75 matrumque patrumque : Stat., Silu. V, 5, 38 880 et 289 submergere ponto : Vg., 74ez. I, 40

364 monstra] Mon estra (corr. P4) hominum (in P? zz ras. ex m) membtarum (eorr. P^) 365 Menti (corr. P^) corpora (a zn ras.) 366 quantum 57] quantis 367 opptessis (p a//. ex s) 368 inlitici (corr. P^) te*metasse (m exp. P! e£ eras.) 371 nullae(e de/. P^) 372 lactimis (1 ex d) 376 auctorisque G M] Auctotesq ; poli** (ci eras.) 377 pegetit (vorr. 183y 378 causaeq ; (acvex a P9) 379 conuoluete (re s.z. P?) 381 antiquam (u supra a a/1. P4) redeunte fidelis (;,aberrauit librarius ab. ultipso buius uersus uerbo ad fidelis, quod paulo post legebatur in uersu ultimo. recte igitur G restituit figuram. exciderunt unus uel duo uersus et deinde eius, cuius ultipum uerbum fidelis seruatum est, bars maxima. in eis, quae perierunt ante fidelis, legebatur substantiuum cum boc adiectiuo coniungendum (fort. mensque) ac probabile est seriptum fuisse pronomen quem. de eis, quae interciderunt, coniecturazi facere licet ex Gen. 6, 8 et 9." Scb) 382 inmuné* (e ex i Zz ras.) $83 posita B] postea lege G 'MJ legem 3884 cui G M] Qui 385 crimine (corr. P^) 386 succuter (c pr. ex b P! ; t supra te P^) 387 quando */. (q ex t) omnes (zz zzg., szgno *[. adiecto) 390 ut M] E iussusque (s fr. s.z.)

ALETHIA. LIB. II, 363-418

161

gurgite praecipiti pollutum diluat orbem implicitosque homines et quicquid uiuere iussi causa hominum tumidi conuoluat labe profundi. sed quia tu solus, cui cordi est nostra uoluntas, 39; deuotum

sacris ducens sub legibus aeuum

semper in hoc tantum merito meliore repugnas, Sic decretorum moderabor iura meorum, ut, cum iusta mali luerint, tunc dignius a te

incipiat mortale genus summummque parentem 400 te numerent populi, nostra qui luce fruentur. Gen. 6, quadratis igitur trabibus contexta paretur 14-16 arca tibi, quae ter centum tendatur in ulnas

PL 954

perque decem quinas pateat, consurgat in altum

ter denisutaptumjipers.& oeddae JA o Uequoldiw e moore consummetur in unam 405 desuper. ac lateri seruetur ianua, qua se collecta obliquo fastiget machina tecto. tunc calidum bibula spirans compage bitumen || exploret tenues et uestiat undique rimas fusum more cutis. labor hinc te maximus intro 410 auocet : immensis latus adnectatur utrimque postibus et caueae fundentur membra peractae ; cumque triplex spatium discreuerit area duplex, sic discernantur propriis animantia nidis, ne uiolent permixta genus commissaque pugnent 415 confundantque cibos, quorum te condere par est tantum materiem ; nam dispensata receptis ne desit, praestare meum est." haec mente fideli accipiens — namque ipse animum sensusque ministrans

393 tumidi ... profundi : Ou., M. XI, 202 394 nostra uoluntas : Val. Flacc., IV, 471 ; Iuuencus, IV, 492 395 sub legibus aeuum : Vg., G. IV, 154 ; Auien., ZÁraf. 293 397 decretorum ... meotum : Val. Flacc., I, 536 decteta meatum 403 consutgat in altum : Claud., Iz Europ. I, 181 cum surgit in altum (cf. Lucan., III, 375 surgentis in altum) —— 403 sqq. cf. Cypt. G., Ger. 257 sq. surgunt fastigia tecto / edita ter denis ... ulnis 417 mente fideli : Tibull., I, 6, 75 ; Paul. Nol., XVIII, 313

392 Inplicitosque (o ex a) 396 *hoc (h ex n) 397 ** moderabor (de eras., uf uidetur) | 398 maliluerint B] maluetint dignius G] dignos 402 ulnas M]

ulmas

404 pos; pet exciderunt buius uersus reliqua atque initium insequentis, cf. Gen.

6, 16 ,,Fenestram in arca facies et in cubito consummabis

summitatem

eius"'

(V/ulg.) uel ,,collectam (colligens) facies atcam et in cubito (cubitum) consummabis eam desuper (a summo)" (Vetus Latina). unde uerisimile putat Scb in uersu ultizo seribtum fuisse fenestta consumetuf unam (sc. z/nazz)] ulnam Pezsch 405 ac] at .$ebPe£ 406 tecto .$z5] tectu 411 postibus $77] Pontibus fundentuf (a supra e P*) 412 aeta (corr. P^) 413 Sio (corr. P^) 414 ne uiolent G] Nec uident P! Nec uideant P* 415 par M] pats 416 nam (n supra m P^) dispensata* (e eras.) 417 hec mente (he 74 ras. ; c supra m)

162

CLAVDII MARII VICTORII

uelle et posse dabat famulo quodcumque iubebat — 420 adgreditur densas natis populoque coactae plebis in hoc genitas ferro prosternere siluas. ammittunt luci radios umbrisque leuatur campus et aequaeuo spoliantur robore ualles ac nemora speciem mundi implicitura minoris. 42; sed cum

tam multo fuerit properata labore

summa operis coepti, centum differtur in annos, ut pigeat sceleris populos iraeque repugnent. o nimium miseri, tam iustae quos mora poenae plus facit esse reos : iam non pro crimine tantum 43o plectentur, ueniae quis copia larga petendae est, sed quod plectentur, quot Tartara dira subibunt || temporis indulti spatio, cum parcere cunctis testetur se malle deus. iam mole peracta contextum stabat laterum compage capaci 43; auxilium, quod supremum pater ipse pararat naufragiis, natura, tuis, causamque Gen.

7,1

Gen.

7591.2

ciebat,

cum deus e celso famulum dignatur Olympo uoce monere Noén summum iam tempus adesse condere se latebris, matrem natosque nurusque 44o eripere instanti exitio mortisque tenebris carcere uitali secumque animantia cuncta, qua sua tellus alit, quae non sua sustinet aér, per sexum septena, deus quae munda probauit, bina pari, immundi generis sed singula sexu. 44; nec mora fit : quicquid conuexo cardine caeli nascitur ignotum diuersis partibus orbis, 421 prosternere siluas : Ou., M. VII, 776 ptosttauit ... siluam 422 ammittunt luci radios : Stat., T/eb. IV, 682 admittunt aethera luci 423 spoliantur robore ualles : Lucan., III, 395 spoliantur robore siluae 425 multo ... labore : Vg., "Aen. I, 628 multos ... labores 426 differtur in annos : Hor., Efpisz. I, 11, 25 differ in annum (cf. Ou., M. XII, 76 dilatus in annum) 42? mota poenae : Ou., M. VI, 215 poenae mora 429 pro crimine tantum : Prud., Di//ocb. 156 pro crimine tanto 434 laterum compage : Lucan., III, 397 (cf. Vg., 74en. I, 122 laterum compagibus) 438 tempus adesse : Ou., Faszi I, 585 440 mortisque tenebris :Iuuencus, I, 128 mortisque tenebras (cf. IV, 334 atris de morte tenebris, ib. IV, 734 € mottis sese tenebris 442 quae non sua sustinet aét : cf. Vg., 74ez. VI, 206 quod non sua seminat arbos 4465 catdine caeli : Cypr. G., Gen. 951 cardine caelum 446 diuersis partibus orbis : Vg., 74er. XII, 708

420 populoque B] populumque 421 plebis M] Plebes 422 admittunt luci G] ammittit (d supra m pr. P*) tunc luci (x supra ci P* ;pate? tunc ex tunt supra tit seripto oríum esse) 423 equeuo (q ex 1) 424 mundi $75] inmundi 425 multo multo (z//. exp. P^) ^ lobore(corr. P4) 426 coepti (o s.z.) 427 sceleris(iexe) populos M] populus re*pugnent (p eras.) 430 copia (c exp. P*) petendae B] petenda 431 quot $75] quod di*ra (e eras.) 433 'Testetur (et ex a) 434 conpage (e ex o P?) 436 natura (a a/£. ex ic) 43v dignatur PeZ$c5] dignatus 442 Quae sola (corr. P^)

ALETHIA. LIB. II, 419-473

163

quod stupet Eous, quod pallidus horret Hiberus, australis Libyae calidis quod saeuit harenis, scindit Hyperboreas miro quod lumine noctis, 4;o una ruit trepidans et apertae immergitur arcae. diluuium sensisse putes ; nam cum deus auctor det brutis sensum, quo se testetur alumnis, plus pecudes rationis habent, quae numine motae nil de se sapiunt. ergo omni semine uitae 45 praegrauidam ut primum claudi deus imperat arcam, || nox ruit et subitae caelum obduxere tenebrae effusoque cadens terras ferit aére nimbus praeceps, more breuis, seruaturusque tenorem sic furit et toto pariter desaeuit in orbe 460 tamquam in parte solet, rapido cum turbine mota tempestas sequitur saeuos aut nuntiat ignis fulminis et tonitru caelum terraeque reclamant. VA

Gen.

Thu

nec satis excidio est qui nubibus effluit imber :

Gen. 7, 17

antiquae laxantur aquae iamque aethere aperto 46 in nubes uacuas caelum pluit, intima terrae halitus extendens, qui flumina sufficit, implet atque nouos pandit fontes torrentibus aequos. dumque uno immixtum raptim se gurgite iungit quod caelum, quod terra uomit, quod nubila fundunt, 47o inuoluit mersos mixtis cultoribus agros implicitosque greges stabulis, cum ciuibus urbes obruit : inter aquas populi periere ruinis. nulla manet rerum facies, tegit omnia fluctus bo]

44* horret Hiberus : Vg., G. III, 408 horrebis Hiberos 448 Libyae calidis ... harenis : Lucan., I, 368 calidas Libyae ... harenas ; Claud., IV/ Cons. Hon. 436, In Eutrop.l, 32, 25.11, 310 sq. Libyae...harenas ^ 456 Nox tuitet : Vg., 74er. VIII, 369 (cf. ib. VI, 539) obduxere tenebrae : Lucan., III, 735 4588 seruatufusque tenorem : Vg., 74e. X, 340 seruatque ... tenorem (cf. Luct., IV, 630 seruare tenorem ; Claud., carzz. zin. IX, 33 seruatque tenorem 460 turbine mota : Sil. It., V, 362 tutbine motae 461 saeuos ... ignis : Ou., M. II, 313 saeuis ... ignibus ignes ; T7757. IV, 3, 69 saeuis ... ignibus ; z4rs azz. III, 567 sacuis ignibus 463 nubibus ... imbet : Vg., G. IV, 312 ; Auien., zAraz. 1662 ; Hil., Gen. 176 ; Paul. Nol., XVIII, 18 nubibus imber effluit imbet : Val. Flacc., IV, 665 465 intima terrae : Prud., Ha;ar/. $17 infima tettae 467 nouos ... fontes : Ou., M. XV, 270 fontes ... nouos (cf. ;/b. XIV, 798 fonte ... nouo) 470 cultoribus agtos : Vg., 74ez. VIII, 8 471 greges stabulis : Ou., M. VIII, 554 gregibus stabula cum ciuibus utbes : Lucr., VI, 590 (cf. Lucr., VI, 1138 ciuibus utbem) ; Iuuencus, III, 653 cum ciuibus urbem 492 periere ruinis : Lucan., IX, 969 periere ruinae ; III, 579, V, 637 periere ruina 413 manet ... facies : Ou., 74zz. III, 3, 2 facies ... manet; Lucr., V, 1174 facies ... manebat omnia

fluctus : Auien., ZÁra/. 1208 (cf. /Ad Oceanuz 2, Baehtr., III, p. 165,

omnia fluctu) 447 stup& (t ex p P! ; & ex e P?) 448 Libyae G] libia callidis (corr. P*) seuit 451 putes DPe/] potes P potest P* 452 det zb] Dat 453 pecudis (corr. P^) ^ 486 obduxetet(zorr. P^) ^ 461 ignis(e supra i P*) — 464 laxantut (x ex n) 466 implet (p ex b) 469 terrà(corr. P^) ^ uomit G] mouit 471 gregis (e supra i ser. e£ i del. P*) 473 teget (corr. P^)

95;

164

CLAVDII MARII VICTORII

crescendoque suum perdunt et flumina nomen, 415 mox etiam cursum. nullis satiabilis umquam amnibus oceanus tam magna mole ruentes iam persentit aquas, aucto quas gurgite maior pellit et in cumulum redeuntes surgere cogit, donec contractis aestum attollente profundo || 480 undique litoribus summo se circite iungat fluctus et oppressis concurrant aequora terris. Gen.7, 18.19 et iam ter quinis super omnia celsior ulnis Gen.7, 20 Gen. 7, 19 arca ferebatur; namque haec mensura supremos Gen. 7, 12 excessit montes, cum quadraginta diebus 485 unius pluuiae furor et nox una fuisset. Gen. 7, 24 ter quinquagenis post solibus aére sudo cum similis ponti modus et mensura maneret, Gen. 8, 5 clausorum omnipotens miserans decedere magnum paulatim iussit pelagus, seu parcere cunctis, 490 quas poterat fugiens raptim subuertere, terris seu clausis uoluit, sensim quos unda relabens tutius in sedem stabilem subducta locaret. Gen. 8,4 denique mox Ararat diffuso uertice planus Gen. 8,5 uecturus suscepit onus. iam summa uideri 495 posse iuga ac planos scopulis distinguere fluctus cumque residenti sensim prorumpere siluae aequore et occulti paulatim surgere colles. Gen. 8, 6.7 iamque niger patula speculator missus ab arca aéra prodiderat placidum praedaque reperta Gen.8,8-11 500 detentus ; sed adhuc cella claustrisque morandum fessa columba refert, quae rursum missa reportat paciferae frugis paruum libamen oliuae. tantus ad indicium magni cum laude parentis || clausorum fletus, quo se quoque laeta reuelant, 505 exoritur, quantus, muris cum uictor acerbus 474 cf. Ou., Faszi IV, 338 474 sq. flumina ../.. cursum : Tibull., IV, zr, 125 flumina cursus 446 mole ruentes : cf. I, 289 474 gurgite maiot : Stat., Theb. YX, 393 481 aequora tetris : Stat., 57/7. III, 2, 21 ; Val. Flacc., II, 592 483 sq. supremos/ ... montes : Vg., G. IV, 460 sq. supremos / ...*montis 487 modus et mensura : Auien., ZAra/. 947 494 summa uideti : Cypt. G., Ex. 1041 summa uidetur 497 surgere colles : De /audibus domini 70 assurgere colles (cf. Ou., M. I, 44 sutgete montes) 499 praedaque reperta : Val. Flacc., IV, 498

praedaque retenta 501 columba tefert : Prud., Dz//och. 10 502 paciferae ... oliuae : Vg., 74ez. VIII, 116; Auson., Or4. urb. nob. XV, 88 ; Hil., Gen. 192

4176 magne(rcorr. P4) 481 opptacesisis (corr. P^) concurrant (n s... P?) 485 nox B] mox 488 omnipotens (ot 7z ras.) decedetet (corr. P^) 490 ra*ptim (m eras.)

493 mox Ararat Weyman (Festgabe für H. Grauert, Freiburg, 1910, p.

12 54.)] mox aét P mons T aér SzbPez 494 uectutus Pe/] Vecturum ^ suscipit (corr. P4) 499 praedaque reperta G] praedamque repertam 5600 *adhuc (*ad ex huc) cella 577] colli P! cellae P4 503 parenti*s (e eras.)

V 405

f. 69

V 404 f. 69v

ALETHIA. LIB. II, 474-532

165

insultat, subitum obsessis si forte feratur auxilium, quantus, cum iudice missa modesto addictos rursum uitae sententia reddit,

quantus, in ambiguum funus cum uita recurrit ;1o inter lugentum lacrimas et gaudia, fletus. postquam ter missa speculatrix arua patere nuntiat hoc ipso, terris quod capta receptis non rediit, taedet pigras perferre latebras, quo spes est propior caelo spirare patenti

Gen. S. 12

;1; atque animam aetherio laxatam pascere sensu. sed fas haud ulli est exire in luminis oras, Gen. 8 ;

P3527

ut uetitum nasci caelumque diemque subire non uocitante deo, propria qui uoce trementem iussa Noén monuit sacris excedere claustris 52o coniuge cum fida natis nuribusque pudicis et noua deductis iterum dare rura colonis cunctaque quae pariter proli seruata futurae humanos pollens opifex formauit in usus. quae, postquam

Gen.

8, 19

PL 956

52 A

data porta, ruunt

: pars aéra pennis,

pars saltus siluasque petunt, pars mersa cauernis infoditur patulis terrae, pars libera campis exultat siccis et prato uernat aperto ; || at dominus, mundi sortitus regna secundi,

cuncta Noé gaudens oculis ac mente capaci 55o accipit atque animum nequit exsaturare replendo et cupido raptim perlustrans omnia uisu ut noua miratur. noto fulgentior ortu

510 gaudia fletus : Stat., 57/5. V, 2, 10; Claud., Be//. Gi/Z. I, 228 gaudia fletu

lacrimas et gaudia fletus : Prud., 74po/P. 6oo lacrimas dant gaudia fletum 5185 aetherio ... sensu : Vg., 74ez. VI, 747 aetherium ... sensum 516 in luminis ortas : Luct., I, 22. 179 ; Vg., G. II, 47 ; Cic., zAra. Pbaen. 748 ; Iuuencus, I, 106 et sescenties 520 coniuge cum fida: Cypt. G., Gen. 64 cum coniuge fida 521 date ruta colonis : Manil., IV, 140 dotabit rura colonis (cf. Lucan., I, 170

ruta colonis ; II, 635 tura colonos) 522 proli ... futurae : cf. III, 595 523 humanos ... in usus : Hot., Carzz. III, 3, 51 humanos in usus 524 data porta ruunt : Vg., /Aen. I, 83 aéra pennis : Tibull., IV, r, 209 ; Ptud., Psych. 305 ; rou. diu. 217 525 saltus siluasque petunt : Vg., G. IV, 53 saltus siluasque petagtant (cf. Vg., 74en. IV, 72 siluas saltusque peragtat) 526 infoditur ... tetrae : Vg., "Aen. XI, 205 terrae infodiunt 531 perlustrans omnia uisu : Vg., "Aen. IV, 607 omnia lusttas ; zb. VI, 887 omnia lustrant ; Auien., Z4ra/. 27 omnia lustrans ; Claud., Paz. VI cons. Hon. 412 omnia lustrat, In Rzfin. 1I, 496 sq. uisu ... lustrat ; Ou., M. VII, 366 ; Stat., T']eb. V, 546 omnia uisu 532 fulgentiot ortu : Tuuencus, Í, 230 fulgentis ab ortu

508 Addictos (c s.2.) sententia» (e eras.) 510 fletus G] fletur 514 propiot B] proptios 516 luminis (lu ex m) ortas B] autas 517 ut M] Et 519 excedere G M] excidere 522 pariter $c5] pater 523 pollens (p zz ras. P?)

524 potta ruunt G] portarunt

528 Ad (corr. P^) '

530 nequid (corr. P*)

f. 70

V 405

166

ALETHIA. LIE. II, 535-558

et mage sol rutilus, ridet maiore sereno laeta poli facies et desperata uirescunt 55 fetibus arua nouis. sed adhuc uersatur imago ante oculos tantae semper memoranda ruinae, inter aquas quid pertulerint, quid munere sacro et non pertulerint, fremeret cum uerbere saeuo pontus et inlisas contemneret arca procellas ; 54o cumque suis reputat, quam late sancta parentis se circum summi fundens largitio constet, et docet attohitos uerumque addiscere promptos, ^

unde cibus tantis toto suffecerit anno,

quis potus ; namque hoc constat, si cetera uitae 54 A^

suppeterent, clausos, dum fluctuat arca, necari

inter aquas potuisse siti, nisi rector Olympi depositos penitus nec iam ulla extrema timentis sustinuisset eo, quo condidit omnia, nutu. ille animas longae perituras carcere noctis 55o affectu lucis spolians uirtute repleuit : ille, ut tam segnem possent perferre quietem, || infudit pigri placidum torporis amorem, ille potens, cui, si placuit, uirtute seuera 55

^

praegelido raptim sub gurgite cogere fas est immersos ardere malos flammisque futuris inuectos algere bonos, qui tempore paruo, ut nunc edocuit populos sic posse necari, ipse docebit aquis populos sic posse renasci.

533 maiore sereno : Stat., TZeb. I, 209 938 uerbere saeuo : Iuuencus, III, 720 548 quo condidit omnia nutu : Paul. Nol, XXI, 774, XXIII, 105 qui condidit omnia uerbo omnia nutu : Iuuencus, IV, 561 B51 perferre quietem : Stat., Theb. VIII, 45 (cf. Lucan., IX, 294 ferre quietem)

533 ridet G M] ridor 534 disperata (corr. P^) 539 Pontus (t ex s) 544 hocG]hos si G M]sic 547 extrema (trpos£ add.) timentis (1 pr. ex t P! ; e supra i alt. P*) 550 affectu] aspectu D D51 possent $c] possint 552 amorem 954 iurgite (corr. P^) 557 **necari (neca zs ras. ; seripum fuit renasi) ^CLAVDII MARII VICTORII ORATORIS MASSIL : EXPLICIT ALETIAS (AAHOEIAZ supra P*) LIB. II INCIP. III. (EXPLICIT ALETIAS ef

II INCIP exp. P4)

ALETHIAS Gen. 8, 20

Gen. 8, 21

LIBER TERTIVS

Talia mente gerens uenturaque saecula cernens non prius officii quicquam mortalis inire prisca Noé quam sacra deo gratesque rependat constituit. niueo surgunt altaria saxo ; ; nulla quibus saeptis cum se circumdaret aedes, undique diffusi conuexo tramite caeli templum mundus erat. septenis hostia praeceps affluit e gregibus, mollis quos sustinet aér, wirvi deni C 2r ovdegba pte habbo. ddbles, nad e TONES Es "IMDA pae MeiodMagi sternuntur Eois 10 aut Arabum siluis. ignis demissus Olympo libat odoratos quos crine exedit honores ambrosiumque deo fragrant holocausta uaporem. qui mitis semperque bonus pro munere nostro accipiens quicquid recipit gaudensque piorum || 15 officiis hominum, quorum non indiget usu, sed quis nos redimat, placido sic numine fatur : ,etsi parua fuit tanto pro nomine poenae ultio uindicibus pluuiis et gurgite molli

V 406

PL 955

tot scelerum damnasse reos sedemque nocentum

20 terras diffuso potius renouasse profundo, non tamen offensi feriemus uerbere tali ulterius mortale genus, quamuis ruituras per uarium facinus, per crimina pristina rursus humanas mentes uideam gentesque profanas. 2; nam quia mortales plectenda ammittere numquam cessabunt, meritis semper condigna referre

3 gratesque rependat : Iuuencus, I, 96 gratesque rependit 4 surgunt altaria : Cypr. G., Ex. 783 altatia surgant 5 quibus saeptis : Iuuenalis, V, 81 quibus undique saepta 6 conuexo tramite caeli (cf. III, 311 tramite caeli) : Vg., 74er. XI, 515 conuexo in tramite siluae ; Auien., 7/Ara/. 874 etc. tramite caeli placido sic numine fatut : cf. Vg., /4ez. I, $21 placido sic pectore coepit, ;5. XII, 888 saeuo sic pectore fatur 20 terras ... tenouasse profundo (cf. II, 188 terra profundo) : Ou., T7zs7. IV, 6, 15 22 mortale genus : cf. I, 74 22 sq. ruitutas / per uatium facinus : Hotr., Carzz. I, 5, 26 tuit per uetitum nefas(cf. Auson., Tecbuop. 9 in scelus omne tuit fas ; Namat., I, 358 auti caecus amor ducit in omne nefas)

23 per uatium facinus : Prud., Perisz. XIV, 103 per uatium nefas 24 gentesque ptrofanas : Stat., T/eb. I, 232 gentemque profanam 26 condigna referre : Ou., "Ars am. 1, 681 indigna referri

3 gratisque (corr. P^) 4? septinis (corr. P^) 9 terrae Scb] aete (e a/. exp. P^ — lacunam significauit Sch, qui susp. scribendum quos generant terrae solidae sternontur (o ex e) 10 siluis Pe] silitis (c supra t P^) demissus .$z5] dimissus i2fragrant.Scb]flagrant ^ 15 hominum M]hominis ^ usu(uqg/f.exa) 16 quis 575] quod numine B] nomine 19 nocentum Scb] nocentem 26 nam Scb] Num mortales M] mortalis admittere M] amittere

PL 956

TX

PL 951

V 407

CLAVDII MARII VICTORII

168

nos cessare decet. laeti uos crescite alumni, Gen.

9, ! 30

Gen. 8522 E

35 Gen.

Gen.

40 membra

Gen. 9,4

Gen. 9,

45

5

Gen. 9, 6

Gen. 9, II-I7

quos tremit ét dominos sentit genus omne animantum,

hoc legis seruare loco iurisque seueri praescriptis uinctos semper meminisse iubemus : || inter tot species rerum, quas sponte mouentes

9,2

9, 5

crescite securi fecundaque prole replete arua nouosque greges cunctis distendite terris. seruabunt elementa uices cunctisque diebus seminibus propriis reddetur debita messis. curret opus mundi compar discordibus horis: aestati certabit hiems ac tempora librans ueris et autumni fugiens replicabitur annus. uosque, quibus regnum solidi permisimus orbis,

50

55

£. 71v

animis uestros bis iam largimur id usus,

lurida ne quisquam permixto sanguine turpis membra cibos faciat, quod crimen non secus acris olim iudicii plectet sententia quam si hauriat humanum quisquam ferus ense cruorem, quem semper repetam uindex adeoque requiram, ut mihi non solus pendat rationis abundans supplicium, sed bruta quoque : cruor omnibus aeque sit sacer humanus, nostra quae luce fruuntur. et sint signa, quibus caelo radiante remissas diluuii testemur aquas ; quippe aére denso cum leuis in tenuis nebulas suspenditur umor et nigras iam cogit aquas in concaua nubes, effundam radios et pulchrum circite summo arcum curua mihi decorabit solis imago pingentem conuexa poli, qui luce calorans exsiccet pluuias et in aéra dissipet imbres usque adeo, ut possit mundi pars altera poenae

30 seruabunt elementa uices : cf. pt. 29

cunctisque diebus : Iuuencus I, 285

32 discordibus horis : Tibull. II, 5, 37 discordibus armis 33 sq. tempota ../.. autumni : Lucr., VI, 372 autumni ... tempus 36 genus omne animantum :

Lucr., I, 4 ; De /aud. dom. 49. 44 sq. lurida .../membra : Ou., M. XIV, 747 lutida .. membra 41 permixto sanguine : Ou., M. XIV, 802 sanguine permiscuit; Vg., 44en. VI, 762 commixtus sanguine denso ... aére

$0 aére denso : Hot., Car». II, 7, 14

54 solis imago : Ou., M. XIV, 768 Theb. IV, $49 dissipat umbras

56 dissipet imbres : Stat.,

29 Arua (u ex ti ?) gregis (corr. P^) 31 redditur (corr. P^) 32 curret G M] horis G] otis 34 annus G M] annos 38 uosque quibus .regnum G] Iussuq; (a supra u alt. P*) quibus regnü (/z zg. p uos quib ;& rgN) 36 tremet (corr. P4) dominos M] dominus 38 uictos (corr. P4) 39 rerum ues Seb] rerumq ; 40 Membranimis 41 Lurida (t ex c) turpis (e supra ip 42 cibus (corr. P4) 46 rationis (i z//. ex e) 49 signa .$z/] digna 50 testemur .$z/] teximus denso (s ex t) 51 in tenues .$z/] intenis Plintensis P* nebulas (i supraa.P^) suspiditur (corr. P^) 94 decorabit M] decorauit 55 calorans $c] calores 56 exsiccet M] Exsiccit aera M] aetea imbres M] imbr& 5* mundi Scb] mundo currit

V 408

ALETHIA. LIB. III, 27-86

169

hoc sibi uenturi specimen praesumere signi, quod plus ignis habet rutilans et iam minus imbris." 6» Talibus attoniti imperiis, quae cuncta tremiscunt, promissisque piis alacres, quibus omnia gaudent, Gen.

9, 20

Gen.

9, 21

Gen.

9, 22 Gen.

9, 25

9, 24

certatim limo dulcique uligine laeta ||

arua Noé natique simul, quis firmius aeuum, infindunt rastris et semine rura maritant. 65 iam uere effusis late densissima campis herba cibi ex calamis in frugem lacte gelato reddit multiplicem cumulato fenore messem ; et noua praegrauido iam palmite uinea diti luxuriat fructu, quem dulci nectare tendens 7e parturit ac duro nascuntur pocula ligno. Forte Noé domini celebrat dum laetus honores indulgens epulis et dulcia pocula libans persensit uiuos latices somnoque grauante uictus membra toro posuit neglecta fideli : 75 et reuoluta simul uestis secreta retexit corporis ac risum tibi, Cham deterrime, mouit

PL 958

fons et origo tui, fratresque aspergine culpae Sem primum summumque Iaphet miscere parasti. disce quid exposcat quod 4laeta»rere cachinno 8o tu solus : fratrum melior sententia dignum officii putat esse locum ; nam tegmine rapto et pos terga dato sensim properante recessu auersi patrium manibus texere pudorem et palmam fratri rapuit pietatis uterque 8; sublatam medio. nam postquam libera somno corda Noé repetunt diuini nuntia sensus,

||

60 talibus attoniti : cf. III, 531

quae cuncta tremiscunt : Cypr. G., Ex. 1014 quem cuncta tremiscunt — 61 omnia gaudent : Comm., C. Ze duob. pop. 963 62 dulcique uligine laeta : Vg., G. II, 184 63 firmius aeuum : Stat., Theb. IV, 355 64 rura matitant : cf. III, 395 rura matitat 68 et noua ptaegrauido iam palmite : Ou., Fas?il, 152 et noua de grauido palmite 11 celebrat ... honotes : Vg., 74er. XII, 840 tuos ... celebrabit honotes (cf. Auson., Profess. XIII, 11 celebramus honore) — 72 pocula libans : Vg., 74ez. III, 354 libabant pocula *3 somnoque grauante : Vg., /Aez. VI, 520 somnoque grauatum 974 membra torto posuit : Vg., "Aen. Vl, 220 : membra toro ... reponunt 7? aspetrgine culpae : Prud., "Apotb. 937 omni culparum aspergine liber 80 melior sententia : Vg., 74er. II, 35 82 properante recessu (cf. III, 678 minuente recursu) : Iuuencus, I, 765 propetante recursu

59 ignis P* s.7.] iguis (i a/Z. s.z. ; gu ex lli) imbris M] imbres 61 alacres M] alacris 62 i1 z;g. uligo humor trá fecundans 63 Noe $z5] noua 64 infindunt $75] Infundunt rastis (corr. P^) matitant (a pr. ex u) 65 uere] uero Pe£Scb densissima (s pr. ex d) 66 ex $75] et 69 tendens M] tendent *0 poculo (corr. P^) 91 honoris (corr. P4) 76 Corpoti (i ex a P?) sacti sum tibi (/z zzg. Cotpotis ac risum tibi P4) 7" fratrisq; *8 zafeth (corr. P^) 99 laetarete ego] rese P ...4 rese Scb (quod *x rete ortum esse suspicit ;

proponit autem sic laetete, quia rere ex xe duplicatum esse credit) ^ cachinno .$c/] catino* (* adíec; P*) $3 auetrsi ScbPe/] auersis 86 somno M] summo $6 noe (e ex i)

170

CLAVDII MARII VICTORII natorum meritum tali mercede rependit :

£. 72v

,,Cham maledicte, tuo dubius seruire parenti fratrum seruus eris, sancto tu, maxime natu

Gen.

9, 25 Gen. 9, 26.27

90

Sem, benedicte deo uiues fratremque minorem (semine iam» dominus multo distendet in orbe,

donec et in fratris domibus numerosa propago constituat sedem populisque admixta propinquis impleat adiunctas et quas construxerit urbis." 95 Gen.

9, 29 IOO

105

Haec fatus senior, cum iam decurrerat annos

mille minus decies quinos, quos summa recusat, conscia uenturi resolutus pectora leto V 410 cessit et hunc orbem natis curasque relinquit ; quippe datum culpa uacuis uitioque remotis et post peccatum, prima quod morte piatur, cum deus electae penitus sacraria mentis spiritus implesset pectusque rigasset amicum, omnia nosse simul coramque oblata tueri, quae fugiens rapuit quaeque est quaeque afferet olim saecula uenturis carpenda nepotibus aetas, quodque hominum uarios conceptum fundit in usus terra grauis, liquidum pelagus, uegetabilis aér atque auidus nimio quod fomite gignit et ignis. sed postquam tantum munus

IIO

115

damnata propago

perdidit et miseris nil praeter scisse remansit || maiores arcana suos, reuocare parentum quisque memor secum monitus et cuncta reuoluens, quae quibus apta modis, qua rerum parte iuuarent, condere in hoc fixis olim sermonum elementis aut signis, solida mandantes uerba figura. hinc artes traxere caput, quas littera seruans

97 conscia uentuti :Vg., 74ez. VI, 66 prtaescia uentuti (cf. Claudian., Cors. $2i/. III, 180 uentuti... praescia, Be//. Gotb. I, 98 uentutae conscia ; Ou., M. IV, ES.

IX, 418 uenturi ptaescia) 100 quod morte piatur :Cypr. G., Ex. 824 (cf. Vg., "Aen. II, 140 morte piabunt ;Ou., M. VIII, 483 morte pianda est) 101 sacraria mentis : Claud., IV Cons. Hon. 256 sacratia menti 103 omnia nosse: carm. ad Flauium Felicem 26 105 uentutis ... nepotibus : Ou., M. XV, 855 uenturorumque nepotum — 106 fundit in usus : Prop., IV, 2, 65 fundere in usus ; Manil., IV, 165 effusus in usus 107 uegetabilis aér : Prud., Syzzz. 1I, 802 uegetatur mobilis aér 115 uerba figura : Manil., I, 24 uetba figuris 88 Cham M] Nam

maledicte (e 2/7. ex o)

90 benedicte M] benedicite

dubius M] dubium

91 semine suppleui? Pet

distendet .$77] distendit orbe* (* adiecit P^) constituat M] Constituit 94 et .$zb] sed 95 97 uenturi M]uentura 98 hunc(hs.4) orbem regasset (o supra e pr. P^) 103 coramque .$z/] afferit 106 fundit M] findit 107 uegitalibis eras.) 110 Perdidit (P ex Q) 112 reuoluens (corr. P*)

89 tu*

iam suppleuit Sch

92 Donec (D ;n ras.) 93 decurtrerat SebPer] decurreret B] omnem 102 rigasset B] curamque 104 afferet .$c] (corr. P4) 109 mu*nus (s (u a//. 5.z.) 115 mandates

£735

ALETHIA. LIB. III, 87-150

171

priscorum in tardos misit commenta nepotes et ueterum studiis miscens inuenta nouorum spem dedit attonitis uanaque cupidine motos 120 traxit ad inlicitum praeceps indago futuri : siue dedit mundo, quem quidam errore caduco corporeum dixere deum, quod solus habebat conditor omnipotens sparsitque per omnia membra rerum signa mouens uenturi nuntia saecli, 125 ut se per totam molem testetur alumnis semper et auctorem fateatur mentis imago sitque palam rebus positum, regnator abundans quid praestare queat populis, quid tollere possit, quid quandoque suos, caeli quis regna parantur, 130 scire uetet famulos, quod uerum

25

A

testis achates,

Pyrri gemma, probat, Musis et Apolline clauso edita cum mundo — quid non per cuncta putemus significasse deum, quando et mendacia mundi prodidit anticipans et post fingenda notauit, || seu simplex potius mundi fert omnia motus, seu grauis inuentor leti cessare capacem fraudis materiam non passus cuncta maligno subdidit arbitrio, quo fatum induceret orbi. nam dum dinumerat cursus uariosque recursus

'14o astrorum

et miro fruitur discrimine caeli,

tempora sic dubii posuit sibi certa fauoris atque facultatem pronam metasque nocendi effectu uario uariis conuentibus edens,

spargat (ut) inuidiam stellis et crimina sacro 14; adleget caelo mundumque ornantibus astris, cum fingat populis quicquid facit ipse futurum. hinc ars est, quod fibra tremit, quod pinna coruscat,

nubibus elisis quod fulmina nuntia signant. nam quia praecipites motus cunctosque sagaci 150 amplexus casus studio quid publicus hostis 123 sparsitque per omnia membra : Claud., Ig Europ. 11, 498 spatsit per membra 127 sitque palam : Claud., Be//. Gi/Z. 431 135 omnia motus : Lucr., V, 551 omnia motu (zb. VI, 177) 136 inuentot leti : cf. III, 202 139 cursus uatiosque recutsus : Vg., /Aez. V, 585 cutsus aliosque tecutsus ; Manil., I, 475 uariosque

recutsus

140/142 discrimine caeli/../ ... metasque : Lucr. V, 690 caelum 148 nubibus elisis : Ou.,

discrimine metas ; Manil., III, 620 discrimine caelum M., VI, 696 elisi nubibus

11* nepotes P^] nepotest € 119 motos B] motus 121 errotote (tot a/f. ex re* Zn ras. P? ; corr. P^) caduco (o ad4. P^) 127 regnatot M]regnatut 128

queat (t ex d P?)

130 achates .$z7] acatis 131 Musis Scb Pet] misit 134 1358 Siue (vorr. P*) 136 Sed (vorr. P^) 137 Fraudes (corr. P^) 143 effectu uario Pe/] Effectus uarios 144 ut add. M stellis **(& ex e eras.) 145 alleget B] Ableget ^ 148 Nubibus (bu ex lu P?) 149ptraecipitis ^cunctosque M]cunctusque — 150 quid P] qui 5c quis Pe£

anticipans M] anticipant

14

C. C. CXXVII

172

CLAVDII MARII VICTORII prae ... is reddat meminit, diuina putare persuasit populis falsi commenta

155

16

Gen. 10, 8-10

16;

17:0

ueneni.

V 412

haud secus Aethiopum canibus, (quis? regna, tyrannis libertas regitur : cum rebus congrua certis corporis ignari petitur sententia motu et casum praecepta putant. nec signa minora haec pro se ualido praesumit opinio sensu ; nam gemmam Pyrri Galbae Fortuna refutat; || qui potuit quippe statuam tot fingere lustris, f. 74 et lapidem simulare potest. his fraudibus usus inlusit captis noscendi ardore futuri uincendique dehinc fati stimulante timore sollicitis studio magicae scelus intulit artis, qua semet potius colerent arisque dicatis impia tura darent, cum prodita turba parente. moxque parum sano genitus de stemmate Nembrod, mole et mente gigans, Babylonis praeditus aulae, Persarum capiens animos uenerator iniquus a ueri sacris domini transduxit ad ignem. Nec tantum cupidis nimium sic arte sagaci ille, caput scelerum, mundi reus et suus hostis

inlusit curis hominum, sed mentibus ipsis inruit et sensus penitus descendit in omnes, mox et in affectus. nam cum patris unica proles 17; spem generis leto secum traxisset acerbo, infelix genitor, lacrimis noctesque diesque continuans hebetique trahens plangore querelas dum furit et raptum quaerit per singula natum exuuiasque tenet dulces puerilibus annis 180 aut trans fata pius solatur imagine luctum, sic desideriis accensum pauit amorem, ut totam Pario statuens de marmore formam || 153 cf. Aelian., De na. anizm. VII, 40

158 cf. Suet., Ga/b. 4

163 magicae ...

artis : Vg., 74er. IV, 495 magicas ... attis ;Ou., 7477. III, 7, 35 magicas ... artes,

Rem. 250 magicas attes — 165 impia tura darent : Ou., Her. XIV, 26 dantut .. impiatura 168 capiens animos : Ou., ZArs ar. I, 159 capiunt animos, ib. I, 348 capiant animos 178 per singula natum : Vg., 74er. VI, 888 natum per singula 179 exuuiasque ... dulces : Vg., 74ez. IV, 651 dulces exuuiae — puetilibus annis : cf. pt. 105 182 Pario ... de marmore formam : Ou., M. III, 419 e Pario formatum marmore signum, E Pont. IV, 8, 31 sq. de Pario statuam .../ marmote

151 Prersuasitis (r pr. e£ is exp. P^ ; aberrauit librarius ad prizimum uersus insequentis uerbum ; praestrictos susp. Sch) 153 quis ag4. Sch 158 gemmam] M geminam pytti (p zz ras.) fortuna (m ras. ; fuit tefutat) 161 captis M] capitis 166 Nebrod P*] nebron 168 uenerator] uenatot B 169 ueri Pe7] uiris P ueris B transduxit (n ex u) 170 arte (t s.z.) 171 hostis (h sz.) 173 discendit (corr. P^) 174 prolis (corr. P^) — 19? continuans G] Continunas 178 fuerit (corr. P*) 1S0 irans(corr. P^) fata pius.cb]lata prius — 182 totam (o in ras. pe

V 415

ALETHIA. LIB. III, 151-212

185

190

173

crediderit demens incluso uiuere sensu et questus audire suos arisque dicatis auctoris summi cultum transferret ad umbras. omnibus iste reis grauior transcendit et illum doctorem scelerum, magicas qui condidit artes. ille palam furiis reus est et mente profana, hic pietate nocens. facinus plus inquinat istud, quod speciem uirtutis habet ; nam protinus omnes

f. 74v

PL959

amplexae gentes scelus hoc sine fine litantes manibus inferias, uti nunc testantur Alani, pro dis quaeque suis caros habuere parentes,

post etiam reges, quorum sub nomine mendax 195

200

205

Graecia, dum ueris falsa insinuare laborat, addidit obscuras uanis rationibus umbras, excusans tumulos et condita nomina bustis,

donec per species etiam dementia cunctas tenderet et rebus minimis membrisque pudendis fingeret esse deos ; quippe assistebat in oris talibus erroresque fouens responsa ciebat inuentor leti miris in partibus orbis, usus ad insidias aut igni aut fonte calenti aut antris. uentos terra spirante loquacis lusit et ante Themis, populis post falsus Apollo imposuit sedesque dehinc mutare coactus || Leucorum

210

Gen.

11,2

factus medicus nunc Gallica rura

transmittens profugus Germanas fraude nocenti sollicitat gentes et barbara (pectora) fallit. Sed redeo ad summam, qua sum degressus, ad istam maiorum seriem. cum multiplicata creando cuncta Noé suboles terras implesset Eoas

187 magicas ... artes : cf. III, 163 — qui condidit artes : Manil.,II, 968 qui condidit artem 188 mente profana : Ou., M. II, 833 mentisque profanae 190 nam protinus omnes : Stat., TZeb. III, 44 nam ptotinus omnis ;Vg., 74er. VII, 514 qua protinus omne — 192 manibus inferias : Lucr. III, 52 sq. manibu' diuis/

infetias ; cf. Ou., Fasz. V, 422 inferias ... manibus 193 caros ... patentes : Luct., catosque parentis ; Ou., Z4;z. I, 7, 5 catos ... patentes (cf. Her. XXI, 43) habuere patentes : Stat., 57/4. V, 3, 46 ; Iuuenalis, VI, 13 — 194 sq. mendax .../ Graecia : Iuuenalis, X, 174 Graecia mendax — 196 obscutas ... umbras : Vg., 7Aen. VI, 452 sq. umbras / obscuram — 202 inuentot leti : cf. III, 136 204. uentos ... loquacis : Luct., V, 85 uentosque loquaces 204. sqq. : cf. Lucan., V, 82 sqq. 205falsus Apollo : Stat., TZeb. X, 847 206 sedesque dehinc mutare : Ou., Fasz IV, 355 sq. mutatit sedem ../.. mutatis sedibus mutare coactus (cf. III, 366) : 207 Gallica rura : Lucan., II, 429 ; Claud., Sil. It., I, 660 permutare coacti Bell. Gotb. 1, 296 ; Namat., I, 20 212 terras implesset Eoas : Ou., Ars az. III, 5357 Eoae ... terrae ; [Ou.] Her. XVII, 210 tettas impleat

III, 85

183 Crediderat (corr. P^)

185 cultu (corr. P^) 190 Quo (corr. P^) 193 diis 194 regis (corr. P^) 196 77 z;g. umbrae P* 197 tumultos (corr. P^) 201 errotisque (eorr. P^) 202 in $c] ut 205 Themis M]temens 206 sedisque (corr. P^) 207 nuno (corr. P^) 209 pectora add. s.s. P* 210 ad summam M] assumá degressus (i supta e pt. P^)

V 414 £. 75

174

CLAVDII MARII VICTORII et Senaar artos decrescere cerneret agros,

per uarias orbis partes spargenda iuuentus 21; rupit in haec maestas tristissima uerba querelas : ,heu quam non certus uitae status ordine coepto fert homines factamque fidem sic prospera fallunt per uarios cursus, ut uoti summa petiti |

tendat in aduersum.

iam nos, si dicere fas est,

220 quod sperata patrum precibus numerosa nepotum creuit turba, piget ; spargenda est quippe per orbem exilio generata manus : peritura propinquis et pariter perdens, quod sit magis acre dolori, uiua morte suos referat, quod funere tristi 22; damnamur miseri, quod festinante senecta denos centenos, quos prisca excesserat aetas, uix ter centenos lam fessi accedimus annos,

ne patria extorres nuda et sine nomine membra ignotis demus passim tumulanda sepulcris. 230 quare agite, o iuuenes, dum uires turba ministrat, || quae uobis superesse queat finemque seuerum Gen.

I1, 4

Gen. 1I,5

nesciat, aeternam factis extendite famam. urbem condamus, cuius sub nomine turrem

tanto attollamus, donec pingentia mundum 235 sidera et excelsi conuexa inrumpat Olympi, ut nos posteritas, terras quod liquimus istas, in caelum migrasse putet." sic mota iuuentus contemnit cautes et quicquid monte reciso caeditur : edomitae fictos de uiscere terrae

215 maestas ... querelas : Ou., M. III, 239 maestisque ... quetrellis 21? fidem -.. fallunt : Ou., 74z;. III, 5, 1 fidem ... fefellit (cf. Her. VII, 20 fallas ... fides) 218 summa petiti : Paul. Nol., XXI, 35 224 funere tristi : Luct., III, 72 ttisti funere (cf. Ou., /Azz. II, 6, 41 tristia ... funera

227 accedimus annos : Ou., Zr;

a7. 1l, 113 accedit ad annos 228 patria extorres : Lucr. III, 48 extorres ... patria 228 sine nomine membta : Vg., dez. IT, 558 ; Hippodamia 86 (Baehr., IV, p. 203) sine nomine cotpus 230 quare agite o iuuenes : Vg., 74er. I, 627 quare agite o ... iuuenes uires turba ministrat: Vg., dez. XI, 71 uirisque ministrat ; I/;as /a. 395 ; Manil., V, 226 uiresque ministrat ; Manil., II, 399 uiresque ministrant ; Paul. Nol., VI, 14 uitesque ministras 232 factis extendite famam : Vg., Aen. X, 468 famam extendere factis 236 terras ... liquimus istas : Vg.,

"Aen. X, 195 linquentem terras (cf. Ez/. I, 5 linquimus arua) ;Ou., M. VI, 165 terras ... telictas, ib. XIII, 629 sq. terram / linquit — 239 uiscere tetrae : Ou., M. l, 138 uiscera terrae

213 Senaar artos $c/] senne. (e pr. mutauit in & et punctum del. P*) aractus siue atcatus 214 orbes (corr. P^) 215 Cupit (corr. P^) 218 cursus M] curtus 219 tendat M] Tendixat(c eras.) 226 centenis (corr. P^) 228 ne M]Ni extottis (corr. P*) menbra 230 iuuenis (corr. P^) 232 Nesciat (a ex tc) aetetnam (a af. ex u) 236 quod] quom .$eb liquimus B] linquimus 238 cautes (e ex o) 239 caeditur c5) Cuditur

ALETHIA. LIB. IIT, 213-270

175

24o constringunt igni lateres operisque futuri materiam proprio malunt debere labori. hanc interstratum sic uincit utrimque bitumen, ut solidas simulent circumdata moenia cautes. iam turris properata subit, iam uertice nubes 245 transilit et fruitur caeli propiore sereno, cum pater haec propriis regni consortibus infit :

Gen.

I1, 6.3

,en terrena phalanx quid non furiosa resignet,

mortali quae structa manu contingere celsos credat posse polos et ad aethera ducere nostrum. 25o nullus terreno uestitus corpore caelum ascendit, nisi qui caelo descenderit alto. sed quia — gens una est, eadem quoque forma loquendi — adsensu cupido suadentes praua secuta est turba nec excussit, quid fas permitteret, audens || 25; ardua quae fieri per se natura uetaret, impunita ferant tam uani damna laboris. ut tamen et uetitum norint, quod posse negatum est, iam descendamus tumefactaque corda superbo consensu uarii turbemus uocibus oris,

260 ut quod peccauit concors in crimina uulgus, confusae damnet melior discordia linguae." dixit et intentos operi molemque leuantes

Gen.

I1, 8.9

mentibus

attonitis obliuio subdita primum

intrat et ignotae subiit perfectio linguae. 265 increpitant operis studio cessante magistri cunctantes socios ; sed uocem nemo remittit

non intellectis, et si quis temptat hiare, sibilat aut rupti fremitu sermonis anhelat aut stridit gemituque minas imitatur acuto. 270 Sic uanum praua susceptum mente laborem

243 solidas ... cautes : Ou., M. XII, 124 solidaque a caute 251 caelo descendetitalto : Vg., Aer. VIII, 425 ; Manil., IV, 817 caelo descendit ab alto (cf. Ioh. 5, 13) 252 forma loquendi : Prud., Hazar£. 201 atte loquendi 260 crimina uulgus : Claud., Par. IV. cons. Hon. 494 ctimina uulgo 261 discordia linguae : Lucan.,

VI, 687 . 263 mentibus attonitis : Ou., M. III, 532 attonuit mentes ^ 265 sq. increpitant .../ cunctantes socios : Vg., 7Aer. X, 830 sq. increpat ultro/ cunctantis socios 266 uocem nemo remittit : Vg., 74er. XII, 929 uocem late nemora alta remittunt 270 susceptum ... laborem : Lucr., III, 366 suscipiunt ... laborem

241 debeti (corr. P^) 243 moeni (corr. P^) 244. À zn zzg. ante lam (corr. P*) | 245 propriore (corr. P^) ^ 251 discenderit — 252 Sed* audens P^* ex autres 255 quae P*] quam leuantes (1 ex i) 263 Menti*bus (i z ras. ; motae subiit (e s zz ras.) 266 Cunctantos stridet P^ emitatut (corr. P^) 270

tuffes 254. 260 uulgus B] uultus 262 s eras.) 264 ignotae subiit P^ ex (vorr. P^) 269 stridit] stridi P *praua ' mentem (corr. P*)

176

27)

280

285

CLAVDII MARII VICTORIT destituit frustrata manus : iam nemo propinquum, nemo patrem sequitur ; quem quisque intellegit (aptat? adglomeratque sibi; periit cognatio tota, gentem lingua facit; sparguntur classibus aequis diductasque petunt uario sub sidere terras. haud aliter uolucres campi per mollia plana, quas gregibus mixtis errare et quaerere uictum persuasit secura dies, cum nocte propinqua || frondea tecta petunt, extemplo congrege turba £. 76v uulgus quaeque suum sequitur rapidoque uolatu miscentur, similis qua duxerit aut color aut uox : sic tunc in partes populus se dissicit unus et species fit quaeque genus longeque remotis considunt terris atque orbem gentibus implent. nec tamen hoc sacri, cum sit sua poena nocentum,

V 417

muneris est uacuum ; nam quamuis ultio iusta haec fuit, ut quos non tetigit reuerentia caeli, quae sedis propria est mundi rerumque parenti, nec se cognoscant, plus est quod praestat alumnis 290 talis poena reis : ne quod persuasio culpae paucorum intulerit rursum contaminet omnis et faciat commune

295

nefas, ne bella cruenta

et rabido populis mors arcessenda furore sit semper, ciues et alumnis linquere pulsis cognatos graue sit. nam ne desideret umquam exul turba suos, opus est et ut oderit ultro ;

300

atque ideo hoc uaria procurat lingua, suorum ne quisquam meminisse uelit. mansit tamen oris Hebraei sonitus et sermo antiquus in illis, qui culpae expertes pars non iniusta fuerunt natorum, quos Sem genuit, quos sacra parentis

PL 961

29? quaerere uictum : Claud., In Ez/rop. 1L, 571 249 frondea tecta petunt : Vg., G. IV, 61 sq. frondea .../ tecta petunt (cf. Cypr. G., Ex. 334 per frondea tecta) 249 congrege turba : Cypt. G., Ex. 665, INum. 444, Ind. 444 283 longeque remotis : Ou., Trist. IV, 2, 67 longeque remoto ; Hor., 527. I, 6, 18 longeque remotos

remotis

; Lucan., IX, 474 longeque remota ; Claud., Cons. 5777. II, 46 longe sola

288 quae sedis propria est : Vg., 74er. TIT, 167 hae nobis ptopriae sedes

2*1 Distuit (corr. P^) iam (am ex on) add. p^ 293 Adglomereatque (corr. P^)

M] cognotio (i supra o alt. P^)

232 intelleget (corr. P^) aptat petiet (zorr. P^) cognatio G 245 diductasque G] Deductasque (e pr. ex a)

23* Quoas mixtis G] mixtus (a supra u P^) plo congrege Pez Brandes] exempto cum grege dissicit c5] dissecit 287 fuit P^ ex fuerit contamina (corr. P^) 293 arcessenda (ss ex (is supra e P^, sed del. e£ supra ser. e et) alumne p4) 296 furba (corr. P^) odetet (corr. P^) 4.4.) 301 quis (eis supra is, sed del. ef supra ser.

— 228 Pxersuasit 249 extem281 uox G M] nox 282

290 'Talies (corr. P^) 291 ts) 294. ciues et Pe] ciuile (corr. P^) 295 dissidetret (corr. 300 fuerunt (u pr. in ras. ; e o ^)

ALETHIA. LIB. III, 271-327

177

cura iuuat tangit(que dei» reuerentia ueri. sed postquam toto dementia percita mundo, ut taceam magici scelus intestabile monstri, 30; in truncos et saxa etiam durique metalli arte cauas species et cassas luce figuras impegit mortale genus mentisque superna spectantes fregit terraeque addixit inerti, hos quoque conuoluit foedae contagio labis. 310 non secus Aethiopum feruentibus excita terris nubila morborum corrupto tramite caeli implicuere auida T uictoris peste lacunas, cum quisquis celeri percussum fulmine leti ingemuit, simul ipse ruit, quicumque cadentem 315 conspexit, cecidit, congestaque funera passim dira luis strauit campis bellumque peregit : sic tunc praecipiti complexus mole furoris Gen.11,10-25 Gen. 11, 31

Gen.11,32 Gen. 11, 26

et quos praeteriit repetens comprenderat error, — donec succiduis gradibus decursa propago, 320 fons et origo cui Sem clarum praestitit ortum, in Tharan

exiret, summa

qui sede relicta

Chaldaei generis cuncta cum stirpe suorum urbem aliam moresque nouos sedemque requirens mansit in Assyriis demum nouus accola Carris. 32; et cum quinque super bis centum exegerat annos, lapsus more patrum est. huius sed filius Abram, || uir dignus caelo, iam primo a limine uitae 302 reuerentia ueri : Ou., Her. V, 11 teuerentia ueto 206 luce figutas (cf. I, 194 luce figurat) : Auson., Mos. 62 luce figuras 311 corrupto tramite cacli (cf. IIL, 6 tramite caeli) : Vg., 74en. III, 138 corrupto caeli tractu 313 percussum fulmine : Ou., Trisz. V, 5, 31 (cf. Sil. It., XVI, 625 percussi fulmine) 316 dira luis: Ou.,, M. VII, 525, XV, 626 dira lues bellumque peregit : Lucan., IV, 554 bella peregit (cf. Ou., Fasz; III, 5 peragi fera bella) 321 sede relicta : Claud., Rapz. Pros. II, 216, Pan. Prob. e£ Olyb. cons. 20; Prud., Hazart. 726; Priscian., Perieg. 345 (Baeht., V, p. 286) (cf. Ou., M. XV, 158 sq. telicta/sede ; Vg., zAen. Ill, 123 sedesque ... relictas) 3828 exegerat annos : Ciris 45 exegimus annos (cf. Lucan., VIII, 282 exigit annos) 326 more patrum : Ou., /4zz. 1, T5925 327 dignus caelo : cf. [Ou.] Her. XVIII, 168 caelo digna primo a limine uitae : Claud., Paz. III cons. Hon. 1o (cf. Lucan., II, 106 ptimo in limine uitae ; Sen., Here. fur. 1133 in ptimo limine uitae ; Claud., Cons. 57/7. II, 63 sq.

uitaeque et lucis in ipso / limine ; Val. Flacc., III, 679 in limine primo

302 Cur adiuuet(zorr.P^) — tangitque dei] arguit P! (exp. e£ supra ser. tangit P^) que dei add. B (uocis di reliquias extare in seribtura us. 304 dign& susp. Scb) ^— 803 dementi (corr. P4) 304 dignet stabile (corr. P^) 305 truncos G] truncü P* ex trunc 307 Inpigit (corr. P^) 309 labes 312 t uictotis S$z5] uictotis P uitales Pe 316 luis (e supra i P^) campis 575] campus (o supra u P^) 317 praecipit (zorr. P^) 318pré&erit(corr. P^) conphenderat (t supra b. P*) 320 olarum (voerr. ID£) 321 sede P*ex sere 323 motisque (zorr. P^) 324 domum (rorr. P*) 325 exegetit (zorr. P^)

326 sed $77] et

327 iam .$z5] nam

CLAVDII MARII VICTORITI uerum mente deum uenerans gentilia sacra auersatus erat. quem postquam morte parentis Gen.

iussa sequi iam posse dei sine fraude licebat, his dominus famulum monitis dignatus adire est :

iai

,quandoquidem

Gen.

quem sincera fides iuuat et reuerentia nostri, linque procul sedes patrias terrasque nocentes pollutamque domum : cognatio tota profana est et fugienda tibi. terrae melioris in agros me duce peruenies, ne sis pars gentis iniquae, qui sanctae caput esse potes. tunc sacra dicabo,

229

525

quae maneant, benedicte, tibi, nomenque

T2442

Gen.

12, 5 Gen.

per omnes

cum gregibus uarii generis famulisque paternis, coniuge cum fida, cari cum pignere fratris, cui Loth nomen erat, digressus limite recto ignotum sibi carpit iter. mollissima laetas 550

praebent arua uias blandumque fauentibus austris || adridens nullis turbatur motibus aér,

£. 78

in Chanaas donec populorum, quos genuit Cham, intraret terras et rura uberrima Sichae. quae postquam concessa sibi prolique futurae

Gen.

T2286.7 355

12, 8

V 419

340 magnificum reddam populos bona cuncta rependens aut mala pro meritis, quorum diuersa uoluntas te circum fuerit, per quem benedictio fusa spargetur tribubus cunctis aeuoque renato." Dixit et imperiis mentem qua seruiat indit 345 promissisque piis credat. mora nulla retentat :

12, 4.5

Gen.

toto te solum inuenimus orbe,

audit uoce dei, deuotas excitat aras et ueteres reuocans cultor nouus auget honores.

inde petit Bethlem, sedes quae lecta beati hospitiis sacrata uiri est cunctasque superbis

PT

excessit meritis terras, quandoque, secundo

962

329 motte parentis : Val. Flacc., I, 824 motte parentum 331 dignatus adire est : Paul. Nol, XIX, 194 dignatur adire 333 sincera fides : cf. II, 2 teuerentia nostri : Stat., TZeb. XI, 467 ; Claud., Par. Prob. et OIyb. 141 348 limite recto : Val. Flacc., IV, 614 (cf. Ou., Tris. II, 477 recto ... limite) — 349 sq. mollissima ../..arua : Lucr., V, 780 sq. mollia. ../arua 351 turbatur ... aér : Ou., » M. XIV, 544 sq. aéraque ../..tutbant 354 prolique futurae : cf. III, 595 335 excitat aras : Vg., G. IV, 549 (cf. Cypr. G., Gen. 423 suscitat atas) 356 ueteres .. honores : Ou., Faszi III, 147 — 389 sq. secundo/ ... loco : Vg., Z4en. V, 258 locum ... secundum

332 orbe* (m eras.) 333 nostti (1 s ras. ex à) 334 sedis (corr. P^) 339 gentes(corr. P^) — 339 benedicte M] benedicta 340 am populos ... rependens in ras. bono (eorr. P^) 343 Spargitur (corr. P^) 345 credet (corr. P*) 346 uerii (corr. P^) 347 fratres (corr. P^) $49 carpit G M] capit 350 fauentibus (a ex tc) austris (s ex t) 3851 motibus G M] montibus 332 canahas 355 audit B] auxit 856 ueteris (corr. P^) 3857 bethlen* (n ex m ; e S4prahlP*) ^ sedens(vorr. P^) qua (corr. P4) 339 secundo (o ex u)

ALETHIA. LIB. III, 328-388

179

36o post iam commemoranda loco cum sede superna, dignior ista, dei quae pignus lege salutis emissum mundo tantum mirante paratum exciperet, uisa est, hominemque remitteret astris. hic quoque sollemnis Abram pater excitat aras 536; et linquenda nouis habitacula ponit in aruis.

namque fame rursum sedem mutare coactus Gen. 12, 10

Gen.12,11-13. Gen. 12, 15 Gen. 12, 17

castra mouet totamque domum famulosque gregesque secum agit et rebus commercia iusta rependens

intrat in Aegyptum. sed nomine pulchra sororis 57o protegitur coniunx, ne barbara pectora sancti hospitis in caedem stimulet furiosa libido. denique mox Pharao radiantis imagine formae ductus inardescit thalamosque et foedera certa lege parat ; sed tota pauor formidine mersa || 37; ingruit et subito quatit improba corda tumultu exterretque animos niger horror et implicat artus, ut rex sacrilegae gentis tam tristia uota sentiret damnasse deum, qui tale profecto consilium infudit famulis, ut barbarus hostis 38o tutius esse uirum Sarae tum nosceret Abram,

Gen.12,18-0. Gen.15,1-5 Gen. 15,6.7

cum foret expertus, quam non impune profano appeteret ferro, quem nec uiduare liceret.

— sponte igitur nulla uiolatam labe marito

restituit culpamque refert tutumque frequenti 38; custode et multa cumulatum fruge remittit in Sichem Bethlemque suam ; laetique receptos exercent campos et pinguia pascua late immixtis carpunt gregibus. sed iurgia crebra 360 sede superna : carz.. ad F/lauiwm excitat aras : cf. III, 355 366 mutare cf. Vg., /Aen. III, 519 castra mouemus, imagine formae : Vg., 74er. VIII, 23

Felicem 47 sedemque supernam 364 coactus :cf. III, 206 367 castra mouet : XI, 446 castra ... mouebat 32 radiantis radiantis imagine lunae ; Prud., $yzz. 1,

446 ; Claud., Rap. Pros. III, 268 imagine formae 373 foedeta certa : Prud., Hamart. 236 foedere certo 375 subito ... tumultu : Vg., 74er. IX, 397 cotda tumultu : Cypr. G., Gen. 1135, Iud. 6 ; Hil., De zart. Maccab. 38 (cf. Stat., Tbeb. VIII, 261 corde tumultus) 377 tristia uota : Ou., Ibis 103 uotis ... tristibus 379 barbarus hostis : Ou., E Ponto Il, 7, 70, IV, 9, 95 (cf. Irisz., IV, 1, 82 barbarus ... hostis) ; Stat., 57/4. IV, 2, 44; Lucan., IV, 319 382 appeteret ferto : Vg., "Aen. XI, 276 sq. fetto .../ appetii —385 cumulatum fruge remittit : Vg., 74en. IV, 436 cumulatam monte remittam 388 immixtis ... gregibus : Ou., 74s. III, 5, 29 gregibusque immiscuit illis

360 postiarn $77] postquam commemoranda $z5] nomeranda P! nó numeranda )E365linquenda(npr.s.4) ^ nouis G M] nobis 36? mouet G M] mouit famulusque (corr. P^) gregisque (eorr. P^) 368 agit & (at supra & P*) 373 ductus M] Dictus 374 tota Sc] tanta 3875 tumultu(ls.z. ^ 376 Exterfitque 3*7 gentes (corr. P*) 379 hostes (corr. P^) 381 quam P^* ex quanti 384 tutumque .$z/] totusque 385 cumulatum G] comolatus 886 bechelemque

CLAVDII MARII VICTORII

180

inter pastores ;nullo nam limite cuiquam discretus pandebat ager. plenissimus ergo uenturi, iuris sed seruantissimus aequi,

Gen.13,8.9

390

Gen. 13, 1-12

ut dirimat lites et iurgia tollat auara, Abram, qui senior, concessos diuidit agros. iunior elegit, qua dulcibus undique fusis 395 rura maritat aquis ripisque umbrantibus amnis labitur et teretes saltus Iordanis amoenat.

his capitur patruique domum iustumque rigorem declinans Sodomae iunctos Loth migrat in agros, || cum deus hac Abram maesti spe pectora firmans :

Gen. 13, 14

400 ,ne

f. 79

carparis", ait, ,,fratris quod prole relictus

damna patris tuleris sancti. innumerabile uulgus tu mihi solus eris, populi qui regna tenebis, quae primo cum sole uides, quae uersus in arcton

Gen. 13, 16 Gen. 13, 14.15

prospicis et tepido quae subdita respicis austro

405 ac maris effusi circumdata litore claudi.

haec tibimet prolique tuae populisque tuorum concedam aeternum semper uiuentibus aeuum. quis tu ut iam terris longe lateque fruaris, surge et quid pateant gressu prius hospite lustra." Sic ait: ille libens paret sedemque relinquens emigrat Chebronque subit subque ilicis atrae dispensata comis figit tentoria Mambrae auxiliumque nouis ductor catus addere castris hic quoque sollemnes domino struit, ut colat, aras.

Gen.141-;

415

Interea magno

circum

turbante

V 422

tumultu

PI

hostis adest auidus, uaria quem dote referta 389 migrat in agros: Tibull., 1I, 5,

migrauit in agros

965

391 seruantissimus aequi:

Vg., ^Aen. II, 427 392 dirimat lites : Ou., M. I, 21 litem natura diremit 393 diuidit agros : Lucr., V, 1108 agros diuisere 395 rura matitat : cf. III, 64 402 tu mihi solus etis : Tibull, IV, 13, 3 tu mihi sola places regna tenebis

(c£. III,

539 regnatenentis) : proz. diu.

356 tegnatenetet ; De aue Phoenice 64 (Baehr.,

III, p. 256) regna tenet 403 primo ... sole : Ou., M. IX, 93 404 tepido ... austfo : Ou., Ars azz. 1I, 174 tepidus ... austet 40? aeternum ... aeuum : Ou.,

M.I,663

409 pateant ... hospite : Vg., 74e. I, 298sq. pateant../hospitio

— 411

ilicis atrae : Auien., 74raz. 1851 413 nouis ... castris : Ou., Fa; III, 174 in noua castta 415 Interea magno : Vg., 74Aen. I, 124 magno ... tutbante tumultu : Vg., "den. VI, 857 magno tutbante tumultu 416 hostis adest : Vg., ZAen. TX, 38 dote referta : cf, I, 150

389 cuiquam Sz] quicquam (aexic)

390 Descretus

— 391 sed Sv/]et ^ aeque

(corr. P4) 893 Abrcon (zorr. P^) concessot (corr. P^) $94 qua $75] quia 396 labitur G.M] Jabitur ^ iordanis (rs.4. ^ 397 patruique B] pattiaeq; — 401 innunumerabile (n pr. ex m) 402 tinebis (corr. P4) 403 arton (corr. ID4 404 Prospecis (corr. P4) 405 claudi (au ex udi ;a supra i P^) 408 ut iam .$z] etiam 410 relinens (corr. P^) 411 crebronque (corr. P^) subit subit (z//.

exp. P^) 412 Despensata (corr. P*) coleat (corr. P4) 414 ut P* supra et

^ comes(reorr. P^) — 413 nobis (corr. P4) 416 Hostes (corr. P^)

ALETHIA. LIB. III, 389-443

Gen. 14, 8

Gen. 14, IO Gen.

14, I4

Gen.

14, 15

I8I

sollicitat tellus ; campis inlisa resultat ungula et effusis errat populator habenis. Loth cum rege simul portis erumpit apertis 420 et uicina manus regum socia arma ferentum ; secum equites peditesque trahunt, distenditur agmen, confligunt acies, pariter sternuntque caduntque. || his satis auxilii est, quod bellum inferre parantes praecepere animis casuros clade repente ; 42 A istos sola tenet causae melioris imago. sed turpi Sodomae luxu emollita iuuentus, ut rursum exarsit repetitus clamor in iras, uertunt terga metu : rapido pars moenia cursu, pars montes siluasque petunt, pars saepta cateruis

43o porrigit ignauas ad tristia uincula palmas. Loth captum patruus ut primum comperit Abram, non fletu — quid enim fletus conferret inanis ? —, sed ratione pius, ter centum deligit omni de grege bisque nouem famulos, quos instruit armis, 435 et sensim sequitur, qua tendere prodidit hostem lentum praeda grauis, curatque ut prima quietis nocte superueniat, cum iam languentia corda inrigat et fessos dulcis sopor alligat artus. sic, cum ieiuni rabies uaesana leonis

44o in pecudum saltu penetrauit saepta uolucri, cunctas dente, pede exanimat cupidamque uorandi differt ira famem clauditque doloris acerbi oppressis gemitum patientia mira timoris : 419 portis erumpit apertis : Vg., /4ez. VIII, 585 pottis ... apettis (cf. G. IV, 78 erumpuntportis) 420sociaarma: Vg.,74ez. VIII, 120 —422paritersternuntquecaduntque :Lucan.,IV, 558 — 423 bellum inferre parantes : Vg., 7Aen. III, 248 bellumne inferre paratis — 424 praecepere animis : Vg., /Aez. VI, 105 praecipi atque animo 426 melioris imago : Ou., E Ponfo I, 2, 47 melioris imagine 424 exatsit ... in itas : Vg., /Aen. VII, 445 ; Claud., Rapz. Pros. I, 32 exatsit in itas 428 uettunt

terga : Vg., "Aen. VI, 491 uettere terga, VIII, 706 uertebant terga tapido ... moenia cursu : Sil. It., II, 233 rapido ... moenia cutsu ; Vg., 74er. V, 29 rapido ... cutsu, 7b. XII, 685 rapido cutsu ; Ou., ZArs az. I, 629 rapidi ... cursus ; Sil It., XV, 519 ; Lucan., II, 655 ; Auian., fab. XLII, 3 moenia cutsu — 429 siluasque petunt : Vg., ZAen. XI, 813 siluasque petiuit 430 uincula palmas : Vg., z4ez. ll, 406 433 ter centum deligit omni : Vg., 74er. VII, 274 sq. eligit omni/ ... ter centum 434 instruit atmis : Vg., 74ez. III, 471 (cf. Claud., Pas. VI cons. Hon. 217 instruit arma; Ou., Her. XV, 331 armis instructa) 437 languentia cotda : Catull., LXIV, 99 languenti cotde 438 fessos dulcis sopor alligat artus : Vg., 74ez. III, 511 fessos sopot intigat attus ; Val. Flacc., I, 48 fessos sopot alligat artus 439 sqq. cf. Vg., /4en. IX, 339 sq. —440 penetrauit saepta : Luct., IV, 697 sq. saepta/ ... penetrat 417 inlisa (1 ex c) 420 narma (na ex mc ; n exp. P^) — 421 peditisque (eorr. P^) 424 casus hos claudere menti (corr. Pe? ; repente $zZ) 426 istos B] Ictus 426 tutpi Brandes] turpis 432 Non fletus (corr. P^) 433 delegit (corr. P^) 434 grege bisque G] gregibusque 435 sinsem (corr. P^) 436 quiaetis* (n eras.) 43? languentiam (corr. D^) 438 dulcis G M] dulce 441 exanimat G] examinat 443 patientia mita M] pacientiá ira É

182

CLAVDII MARII VICTORII

haec tum forma ducis. somno uinoque sepultos 445 Sternentes tacitis populum regesque trucidant uulneribus. nullus confundit castra tumultus,

||

nemo gradum sentit, nisi quem iam mens fugit et uox, nemo sonum

caedis, nisi quem mors excitat, audit.

sanguine cuncta madent, siccis resoluta serenis 45» tellus tabe coit, gressumque morante cruore lubrica signato titubant uestigia campo. nec tamen omne simul gladiis conciditur aeuum : seruantur praedae — tanta est moderatio iusti uictoris —, quos iam cunctis sine fraude licebat 455 posse capi; reliquos sparsit fuga turpis et agros usque Chobarrenos instans formido secuta est. Gen. 14,16. 21 Sqq.

at uictor tanti nil motus laude triumphi

inter equos pecudumque greges populumquereceptum aut captum gazasque, auido quae pondere uictos

46o uictoresque grauant, tanta inter gaudia mitis et casus hominum reputans sub pectore, paene uicti merce redit praedamque et praemia belli direptis passim populis regique reformat, Gen.14,18-20 non sibi se pugnasse docens. decimam tamen offert 465 hostibus excussae, quae uera est hostia, praedae Melchisedech, cui tum summi pia cura parentis, testatus uicisse deum meruitque futuri mystica praemonitus iam tunc libamina sacri sumere. et accepto maiora ad praemia cursu 470 uoce sacerdotis tanti bona cuncta precantis, || Gen.15,1-4 hocfamulumalloquii dominus quoque munere donat :

444 somno uinoque sepultos : Vg., 74er. II, 265 somno uinoque sepultam 446 Sq. tacitis ../ uulneribus : Vg., 74ez. IV, 67 tacitum ... uulnus — 446 nullus ... tumultus : Lucr., VI, 218 nulloque tumultu castra tumultus : Stat., Theb. VII, 608, VIII, 295 castra tumultu 449 sanguine cuncta madent : Vg., 74en. XII, 691 sanguine terra madet (cf. IX, 333 sq. sanguine ../ terra... madent) 451 titu-

bant uestigia campo : Vg., 74er. V, 331 sq. uestigia presso / haud tenuit titubata solo; Stat., Theb. VII, 268 uestigia campi 482 nec tamen omne : Lucr., II, 371 ; Vg., "Aen. VI, 736 non tamen omne etc. 457 laude triumphi : Cypr. G., Num. 528 laude triumphant 460 tanta inter gaudia : Prud., Psych. 696 462 praemia belli: Dirae 85; Lucan., I, 341r 466 pia cura patentis : Prud., Perist. YII, 36 (cf. Ou., /4z. II, 16, 47 pia cura, Trisz. L, 1, 115 cura parentis) 468 libamina sacti : Stat., TZeb. I, 513 (cf. Auson., Ephem. III, 45 sacti libamina uitac) ^ 469 maiora ad praemia cursu : Stat., T/eb. VIII, 592 maiora ad praemia, ib. VI, 550 ad praemia cutsu 471 munere donat : Vg., /4en. V, 282. 561 ; Hor., Carz. YV, 2, 20 (cf. Ou., ZArs az. II, 261 munere dones et sescenties)

444 tum (u ex a) ducis 575] duces 445 tacitas (corr. P?) 441 fuget (eorr. IDs) 448 somnum (corr. P^) excitat (ta ex di) 450 tabe G M] tebe 454 raude (cerr. P*) ^ licebat (a ex i) 45* Ad (corr. P^) 488 gregis (corr. P*) 461 paene B] poene (e ex e a/;. P*) 466 panrentis (n pr. exp.)

ALETHIA. LIB. III, 444-562 ,quandoquidem

183

nullis cupidum te praeda subegit

inlecebris, pretium fidei mercesque laborum mecum plena tibi est teque et tua cuncta tuebor 47; heredi seruanda tuo, quem germine sero

Gen.

15555

Gen.

15, 6

uentre tuo potius natum pius auctor amabis, quem iam mente cupis, pro quo placet iste Damascus, ascitus grege de famulo, dum dulcis alumni accendit patrios stimulans infantia sensus 48o et festinantem natorum fallit amorem. suspice conuexum quam denso lumine caelum picta nocte micet, quantis congesta premantur sidera sideribus numerumque obiecta recusent : seminis hoc exemplar habe stirpisque futurae 485 hinc formam meritumque tene." sic fatus; at ille credidit et nudae fidei consensio sola pro uirtute fuit meritisque ornata laboris plenam iustitiae tribuit reputata coronam. atque ideo hic sancti uirtus tam nobilis Abram 490 prodit quod bene sit diuino credere Christo, qui, uox uiua patris, rursum sic fatus ad Abram

Gen. 15, 7

Gen.

15, 9

:

,Omnipotens ego sum dominus, qui teque tuosque Chaldaea de gente tuli tandemque paternis exemptum uitiis terra meliore locaui, || 495 ut per te genitus populus meus arua beata incolat et seriem longe lateque propaget gentibus expulsis, quas foedo errore parentum sacrilegas ritus olim fecere profani. quod quia cunctaris dubiusque ita credere peccas, 5oo trimam sume mihi torua iam fronte iuuencam, cum qua par annis blando grege lecta capella aequaeuus(que)

aries nostro mactetur honori;

413 metrcesque laborum : Iuuencus, II, 315 mercede laboris, III, 554 mercede laborem 480 fallit amotem : Vg., 74en. IV, 85 fallere ... amotem ; Ou., M. IV, 128 fallat amantem 490 credere Christo : Commodian., Insir. I, 25, 13 et 21 credere Christo ; Iuuencus, IV, 554 credere Christum 492 sq. : cf. Cypt. G., Gen. 518 sq. ego sum dominus ... et te/... Chaldaea ex gente teduxi 495 atua beata : Hor., Epod. XVI, 41 497 errore parentum : proz. diu. 292 498 ritus ... ptofani : Ou., ZArs az. IT, Gor. titus ... ptofanis 500 torua iam fronte iuuencam : Cypt. G., Gen. 527 totua cum fronte iuuencum (cf. Ex. 1145 torua formauit fronte iuuencum, ib. 1042 fronte iuuencos, JINzz. 138 cum fronte iuuencas ; Vg., z4en. IX, 627 fronte iuuencum) 502 mactetut honoti : Prud., Hazarz. 100 mactat honores 474 et càün cuncta (corr. P^) 476 *aü*tot (P! ; c eras.) 47* Damascus G M] damascius 478 dulcis M] dulces 479 accendit B] Ascendit 485 Hinc (n im ras.) | fotma (corr. P*) 488 iustiae (corr. P^) preputata (corr. P*) 490 quod bene .$z/7] quid boni 491 ald 494 locaui(a 7 ras.) 498 sactilegas (o supra a a/1. P^) 500 Trinam (eorr. P^) totua iam Fabricius] torue iam (am sine supra e iam P^) fronte G] fraude 501 qua G] que par(iszpra r P^) 502 que add. G M :

184

595 I5, IO

510

CLAVDII MARII VICTORII cumque columba sacrum casto cum turture iuncta clauserit et summam confecerit ordo litandi, ulterius uolucrum non sentiat hostia ferrum. at pecudes uteris mediae scindantur apertis inque duas abeant tantum tria corpora partes, quas sic diductas mundis distingues harenis, conferat ut membris altrinsecus aemula membra ordo quater duplex. tunc (quae) sperare iuberis, sponte sub aspectum uenient oculisque probabis." Dixit ; at ille dei monitis seruire libenter

Gen.

ISMIT

515

520

023

terrestrem fecisse manum ; dehinc tota beatae 539

regna Palaestinae populo patuisse reuerso.

503 columba ... cum turture iuncta : Cypr. G., Gez. 529 columbas ... cum turture 505 hostia ferrum : Cypr. G., Ex. 1111 hostia ferto oculisque ptobabis : [Ou.] Her. XVII, 125 oculis... probati ^ 512 at ille dei monitis seruire libenter : Cypr. G., Ger. 910 at iuuenis monitis gaudens seruire paternis (cf. Hil., De zzart. Maccab. 252 monitis parete patentis) 516 impofrtunarum ... uolucrum : Vg., G. I, 470 impottunaeque uolucres B1? uiolarent sacta :Vg., /Aen. IX, s91 sacrum uiolatit sacra profano: Claud., carzz. zzin. XXI, 2 sacra profana ; Hotr., Episz. I, 16, 54, II, 5, 397 sacra profanis 519 sole cadente : cf. Cypr. (Gs Gen. 938 ; Tibull., 1i, 5, 22 sole calente 524 serosque nepotes : Vg., G. y S8/SCtiS s. nepotibus s 'Ov., M. VI, 138 serisque nepotibus ; E Pon/o III, 2, 55 Serb nepotes junctas

504 confecetit (c z/7. ex t) otda (corr. P4) 506 uteri (corr. P4) scindantur (c ex t zn ras.) 507 abeant B] habeant 508 deductas (as ex is P! ; corr. P4) distinguis (zorr. P4) 509 Conferit (corr. P^) 510 quae a44. P^ s.s. 513 ptopetat G] poterat 516 praeda inuitante B] praedà uitante 918 circumspecit (corr. P^) 519 operi Pe/] opere 520 molestá (ia supra á, sed de/. P^) 524 gentes (corr. P^) serusque (corr. P^) nepotis (corr. P^) 526 truces G] crucis

V 426

assuetus raptim properat mandata patrare. sed cum dispositam quo iussa est ordine terrae strauisset seriem, subito globus ingruit ater importunarum praeda inuitante uolucrum. || quae ne contactu uiolarent sacra profano, f. 81v undique sollicitus cauet et circumspicit Abram. sed cum operi attonitum tanto nec sole cadente uinceret officii moles tam magna recepti, ecce niger terror, tremor horridus et sopor intrat, nuntia iussa ferens uenturaque saecula formans. credo, uidebatur saeptum sibi cernere Nilum Hebraeae gentis populis serosque nepotes et quae se ad summum numerent cognoscere turbas ; inde truces motus deductaque castra suorum, transmissum pelagus sicco pede, mersa profundo agmina, naufragium nulla cum classe secutam

927 sicco pede P^ ex sitconpide P!

530 pelestinae (corr. P4)

ALETHIA. LIB. III, 503-559 talibus attonito uisis non defuit almus interpres : ,,praenosce tuos subolemque tuorum,

Gen.15,:15.14.

Gen. 15,18 Gen. 15, 16 Gen. 15, 15 Gen. 15,17

185

crescet in externis quae post uos edita terris Niliaci famulare iugum sensura tyranni, 555 quam, quadringentos cum duro expleuerit annos seruitio, eripiam dominosque ulciscar iniquos et reddam terris, blando quas gurgite cingunt Nilus et Euphrates, sed cum peccata nocentum || gentis Amorraeae populi(que» haecregna tenentis 54o explerint summam scelerum dignique paternis sedibus expelli fuerint. at tu tamen ante longaeuo felix decedens limite uitae laudatus natis cum pace et munere nostro ad sanctos migrabis auos. " sic fatus; et alto, 54; cum lam nox terris densas induceret umbras,

signum monte dedit ; claro nam clibanus igne emicuit raptim crinemque in prona retorsit et diuisa petit mediumque inuecta paratum praecipiti cursu delibans flamma sacrauit. 55o haud aliter crasso uibrantes aére corpus obliquum per inane uolant undantque coruscae nocturno splendore faces crinemque rubentem mendax stella trahit concussaque nubila uentis excutiunt pronum, qui terram euerberet, ignem. Gen. 16,1.2

55

Interea certus regni prolisque futurae accelerare patrem cupit Abram, casta sed uxor

Gen. 16, 5

abnuit officium, quod inane effeta senectus iam signo cessante probat ; sed dulce mariti pignus spemque nouam quacumque ex pelice fusam 531 talibus attonito uisis (cf. III, 60) : Vg., 74e. IIT, 172 talibus attonitus uisis ; Iuuencus, II, 118 talibus attoniti 533 edita tetris : Prud., Syzz. ll, 825

Sq. tetta/ edita 534 famulare iugum : Seneca, Troad. 748 famulate ... iugum 535 expleuetit annos : Tibull, I, 3, 53 expleuimus annos ^ 537 reddam tetris : Vg., /Aen. VI, 18 redditus ... tetris 538 peccata nocentum : Cypr. G., Gen. 245 peccata nocentis 539 regna tenentis : cf. III, 402 542 limite uitae : De laud. dom. 96 543 munere nostto : Tibull., I, o, 43 545 iam nox tetris densas induceret umbras : Hor., $27. I, 5, 9 sq. iam nox inducere terris/ umbras ; Germanicus, 74rzz. IV, 75 noctem inducere tetris ; Ou., M. II, 307 ; Manil., IV, 261 inducere terris 551 obliquum pet inane : Lucan., I, 528 obliquas per inane 553 nubila uentis : Luct., VI, 513 (cf. Stat., T5eb. V, 366 nubila uenti) 55 effeta senectus : Vg., 74en. VIII, 508 531 attonitos (corr. P4) 532 ptaenosc& uos (eorr. P^) 533 Crescit (corr. P^) 536 dominosque M] dfisque 538 eufratres 539 Amorrhaeae G M]amottae (Amorthae P^) ^ populique haec G] populi nec tenentis G] tenentes 540 scelerum (c 5.2.) 541 expelli (ex ex &) 542 decedens G] decidens 544 At (corr. P^) 546 olato (corr. P^) clibanus P^ ex libanus P! 549 Praecipiti (a. 5.2.) 551 undantque Pe/] undamque (udum s4pra undam P^) ^ coruscae (a 5.2.) 552 facis (corr. P^) 553 trahet (zorr. P^) 554 Exoutiunt (corr. P^) 55v Annuit (zorr. P^)

PL 965 V 427

186

CLAVDII MARII VICTORII

5$6o esse suam credens famulam, cui iunior aetas —

Gen.

16, 4

Gen.

16, 6

Gen.

16,-11

575 angelus occurrat famulamque

Gen.

1751-3

ad pristina iura

restituat miti dominae magnoque refectam hortatu melius iubeat sperare reuersam et nomen nati doceat moresque manusque innumerosque greges populi de stirpe nepotum. 580 quo maiore redit uoto iam certa futuri et partu dominum fecit prior ipsa parentem,

16, 15.16

Gen.

||

Agar nomen erat, Nilotica tellus origo — subrogat in thalamos precibusque adgressa maritum progeniem uili concredere perpulit aluo. pro seruile nefas! ut primum uiuere sensit 565 Agar uentris onus, fastu tumefacta superbo despexit dominam et dominam, cui matris amorem debebat, causamque sui furiosa tumoris. recte igitur flagris hanc uir iustissimus Abram coniugis addixit, quorum magis acta pudore 57e in deserta procul secretaque lustra ferarum abditur indignans ; nec quod perpessa refugit, sed rursum dominam nimios mentita timores contemnit, quo more potest, mauultque pericla secretae perferre uiae, ni missus Olympo

cum iam decursi spatiis felicibus aeui ||

octoginta super bis ternos clauderet annos. Qui cum bis senas unam super ordine coepto 585 adderet aestates, solito hunc rursum pater almus

alloquio dignatus adit iussitque trementem degere felicem ; simul et promissa reuoluit, quae merces uirtutis erat —

tunc corpore prono

Abram suppliciter dominum prostratus adorat — 59o et post multa, quibus percursis uota fidelis 561 Nilotica tellus : Mart., VI, 8o, 1 564 ut primum uiuete sensit : Stat., T/eb. IX, 740 cum pfimum ctescete sensit 565 uentris onus : Matt., XIII, 29, 2 510 secretaque lustra ferarum : Vg., G. II, 471 (Sil. It., III, 438 ; Iuuencus, I, 364) lustra ferarum ; 74en. I1I, 646 sq. deserta ferarum / lustra, zb. VII, 404 desetta ferarum 572 nimios ... timores : Ou., E Poz/o1lI, 7,7 nimioque...timoti ^ 576 miti dominae (cf. III, 680) : Ou., /4z. II, 17, 5 dominae miti D*8 moresque manusque : Vg., dez. VI, 683 — 519 destitrpe nepotum : Vg., 74er. VI, 864 ; Stat., Sz/u. Il, 1, 199 (cf. Vg., 74er. VII, 99 a stitpe nepotum ; Val. Flacc., V, 5co de stirpe nepotes) 586 alloquio dignatus : Cypr. G., Gez. 148 589 prostratus adorat (cf. III, 647. 687) : Prop., IV, 8, 69 protractus adorat 561 nicotica (corr. P^) 565 tumefacta (t ex 1) 566 Dispexit (corr. P4) et dominam] et damnat PezW^$7 567 sui (t supra s P^) 568 flagis (corr. P4) 5*0 ferarum G] strarum P! uiarum P* 572 nimios (n ex m) timores (o ex e) 515 iura Sc5] ruta 976 refectam (e z//. ex a) 577 reuersam (u Zn ras.) 5*8 motisque (corr. P^) 519 gregis (corr. P^) di (corr. P4) 582 aeui (ae ex oe) 584 unam P* szpra iam P! 585 almis (corr. P^) 586 adet (corr. P^) 687 degete 5c5] ducere 588 mercis (e supra i P^) 590 percursis B] percussis

ALETHIA. LIB. III, 560-624

187

laxauit famuli, signo discernere cunctis se iussit tacito populis, ut sponte resecta

Gen. 17, IO.11

595 Gen. 17, 12

carne superuacua prompte liquidoque pateret corporeis uitiis dominum iussisse recisis progeniem seruare nouam prolemque futuram. quod res ipsa tacens loquitur : resecare pudenda sic monuisse deum puerosque a matre recentes atque rudis uitae, dum mens ignara dolendi est,

praeputio exutos octaua luce sacrari, Gen. 17,14

600 quod

605

qui tam

sanctum

corrumpere

testamentum

PL 966

auderet cessans legi inseruire rogatae, exheres fieret regni uitaeque futurae. et simul, ut uero sibi crederet argumento innumeras gentes propria de stirpe creandas, || hoc ipsum ut resonent, commutans nomina dixit :

f. 85v

littera te renouet, te syllaba plena reformet, ut non Sara tibi coniunx, sed Sarra uocetur et tu non Abram, sed nomine clarior aucto

Gen. 17,15 (GCD. UE 5 Gen. 17,16

610

18, 10-15

Abraham populis posthac uocitere futuris. quod commune ideo tibimet cum coniuge uera est promissi, quoniam saeclis uoluentibus aeuum mater erit generis teque annum

615 Gen. 17, 19

sole remenso

esse patrem faciet. quamuis ridenda putetis uirtutis promissa meae, quis uestra senectus praescribat, quod erit diuini gloria iuris, sic ut praestiterim fieri potuisse putetur. sed tamen ignoscam dubiis pueroque futuro imponam nomen, quod culpam hanc arguat, Isac, qui solus nostri cuncta cum stirpe suorum

620

heres erit certus seruato foedere pacti. nec tamen hic sacrae, quem solum amplecteris, Ismael

Gen. 17,20

expers dotis erit ; nostro nam munere fultus milia multa uirum, ualido cum stemmate gentes, bis senis pariter ducibus regnanda creabit." 5985 prolemque futuram (cf. II, 522, III, 354) : Claud., In Eutrop. I, 331 599 octaua luce : Auson., Ec. XIV, 5 604 innumeras gentes : Cypr. G., Ger. 581 gentibus innumetis 611 saeclis uoluentibus aeuum : Vg., 74er. I, 234 uoluentibus annis, G. II, 295 uoluens ... saecula 615 diuini glotia iuris : Vg., G. I, 168 diuini gloria ruris 619 cum stitpe suorum : cf. Prud., S$yzz:. I, 618 cum laude suorum 622 munete fultus : Paul. Nol., XXII, 64 munere fulti 623 milia multa uirum : Luct., V, 999 multa uirum ... milia

594 Corporum (corr. P^*) düs (corr. P^) iussis secisis (corr. P*) 597 puerosque (t 5.2.) 603 uero G] uere 611 saclis (corr. P^) 615 Praesctibiat (corr. P^) quod Pe/] quid 617 tamen M] tam 621 áplecteris (le i» ras. 622 nostro G M] nostros munere P* ex mune 624 creauit (corr. ex el)

p4)

I5

C.C. CXXVIH

V 430

188 625

Gen.

CLAVDII MARII VICTORII Dixit ; at ille auidus pactum accelerare receptum iam centum pulsans annos, iam pubere nato ||

17,253.24

se primum pignusque suum cunctosque clientes ac famulos signo, quo iussum est, eximit aeuo

et populum facit esse nouum

f. 84

fontemque piorum,

630 una eademque uia —

tanta est deuotio — legem UMS explensque dei. quid non mereatur tam praesens ueloxque fides? iam non timor istud, sed sincerus amor famulique probatio plena est quod libet imperium placida sic mente subire, 655 ut placeat iussisse deo. quippe antea tantum audiri solitus meritum post tale ministri iam patitur cerni nec, cum indignatio iusta ultorem stimulet, mortales numine miti 640

Gen. I18791:2

Gen. 18,

2r5

respuit aspectus. nam cum damnare pararet crimina terrarum flammisque abolere nocentes, aut uerum aut qualem norat se posse uideri et numen numerumque suum confessus alumni, quamuis caelitibus famulis comitatus adiret, uisibus obiecit. iuxta aedes quippe sedenti tres subito adstiterunt augusta luce micantes. Abraham tanti stimulatus imagine uisus procurrit dominumque solo prostratus adorat unum, cum tres miretur, cupidusque placendi, || ut sibi mente pia liceat seruire, precatur,

ut refici in medios aestus tendentibus horis non dedignentur famuli mensisque cibisque. usque adeo uisus inter sensusque uigentes errabat dubitans, hominem quod forma referret, quem norat mens esse deum tamen. annuit ore 655 officiumque pii non aspernatur alumni omnipotens uisusque cibos mensasque sacrare, ut sibi deuotus credat concessa

minister,

pura sacerdotis claraque occurrit imago 628 eximit aeuo : Vg., 74e. IX, 447 eximet aeuo 630 una eademque uia : Vg., -Aen. X, 487 630 sq. legem ... accipiens : Ou., M. IV, 704 accipiunt legem, ;/.

X, 5o legem ... accipit

634 placida ... mente : Ou., M. XIII, 214 mente ...

placida 645 luce micantes : Prud., Psych. 334 luce micantem 646 imagine uisus : Prud., Psyeb. 572 64? prostratus adorat : cf. IIT, 589 649 mente pia : Ou., M. VIII, 767 mentisque piae 650 medios aestus : Vg., G. IV, 404 medios .. aestus (cf. 74er. I, 297 ;Ou., M. XIII, 811 medio aestu) 654 annuit ore : Prop., I, r, 31 annuit aute 628 exemit (corr. P4) 629 facit G M]fec s.z. P1 632 Tampresens (ex corr. P?, fuit 'Tamene*ens) 638 numine miti $75] nomine mitti 642 numen .$cZ] nomen 645 adstiterunt B] adstiterant 648 cupidusque M] cupidisque 649 pila (corr. P^) 650 oris (corr. P^) 652 inter sensusque (sensus 75 ras.) uegentes (corr. P^) 655 aspernatut 5c/] aspernatus 657 deuotus M] deuotos 658 sacerdotis (e supra i P^) ost u. 658 quaedam exciderunt ; uerbum aliquod quale

esf docetet desiderari putat Scb

V 431

£. 84v

ALETHIA. LIB. III, 625-687 9 9

9 9

9

9 *$ *

9 *» *

€ * *

* 0$ *

e

*

9 *

e * à

* 9 *

6

e *

189

* v» * €

uerum hominem rursus uultuque et corpore toto

660 sumendum quandoque deo Christique futuri argumenta daret promissa(que» mira retexens ederet et praesens famulum dubitare uetaret. Gen. inde mouens gressus lateri comes haeret euntum 18, 16-22 hospes ouans dulcique quatit concussa pauore 665 pectora et attonitum uenerabilis attrahit horror. quippe uidet uultus tacitos uisusque seueros in Sodomam Gomoramque deum uibrasse simulque emissos famulos pacisque iraeque ministros. Gen. et cum cognosset tanta quid mole pararet 18,23-33 67o arcana pandente deo causamque

docente

||

aduentus, ut qui didicit, quae praemia uitae electos maneant,

etiam metuenda

caueret,

ultro ausus dominum scitari, an perderet urbem errantis populi per crimina cuncta nocentum, 67; quinquaginta probos ciues si forte tulisset. ,non perdam",

dixit. dehinc percunctatio blanda

deducens sensim numerum ueniamque lacessens suppliciter summasque ipsis minuente recursu usque decem meruit responsum auferre parentis, 680 et, se ne totam domini clementia mitis

Gen.

19, I

proderet, in medio famulum sermone reliquit tendentem ulterius seque in sua regna recepit. Interea Sodomam missi Loth forte sedentem ante fores urbis iam terris sole propinquo 68; inueniunt. qui cum miro splendore uideret angelicos radiare uiros, ratus adfore caelo, cui mentem deus ipse dabat, prostratus adorat 663 comes haeret euntum : Stat., T/eb. XI, 357 comes haetet eunti ; Val. Flacc., VIII, 55 haeret comes ... euntem lateti ... haetet : Vg., 74es. IV, 73 haeret lateti ; Val. Flacc., III, 486 haeret ... lateri 666 uultus tacitos : Ou., M. III, 241 tacitos ... uultus 668 pacisque ... ministros : Ou., Fas/i I, 287 pacisque

ministros 669 tanta quid mole pararet : Claud., Cons. 57/7. II, 282 tota quem mole tuetis 671 praemia uitae : Lucr., III, 899, V, 1151; earz. ad Flauium Felicem 42 ; Sedulius, Carzz. Pasch. 1, 341 ; Orientius, Cozzzon. I, 1 ; Damasus, II, n2 XXLIIS- 95 D,VIT, e5 680 domini ... mitis : cf. III, 576 681 medio ... sermone reliquit : Vg., /4e7. 1X, 657 (25. 1V, 277 medio sermone reliquit) — 682 tendentem ulterius : Vg., /4ez. XII, 938 ulterius ne tende ^ in sua regna recepit : Vg., "Aen. IV, 214 in regna recepit 683 sq. sedentem / ante fores : Ou.,M. IV, 452 ante fores ... sedebant ; Claud., Cons. $777. III, 452 ante fores sedet ; Claud., Epitb. Hon. 286; Coripp., Ius. III, 6 ante fores 689 prostratus adorat : cf. III, 589

659 uerum M] utrum

660 dó (ei supra ó P^)

661 promissaque (que ad. P*

5.4.) 663 haeret G] erit 666 Pectora (c 5.47.) uenerabilis (n ex t P?) horror G]error 669 cognouisset (corr. P*) 6*0 Arcana (a a//. ex ic) 672 Electos (d ex c) 675 probus (corr. P^) 616 dehinc (nc P4) ex m) 678 recursu $77] tecutsus 679 parentes (vorr. P^) 681 Proderit (corr. P4) 684 urbis P* ex utbem 686 radiare (a a//. 5.2.) adfotte (corr. P4) '

I90 Gen.

19, 2.3 690 Gen.

CLAVDII MARII VICTORII inuitatque domum noctemque auertere tecto euincit precibus simul et conuiuere suadet innocuosque cibos et pocula parca ministrat. ecce sub occasum lucis noctisque recursum

foeda manus uulgi, si fas dixisse, uirilis || prosilit et iuuenum furias puerique senesque Gen. certatim exacuunt : claro Loth nomine clamant, 19,5 — 695 dederet exceptos. pudet heu meliusque profecto est a quantum reticere nefas quam prodere uerbis,

19, 4

Gen.

19, 7.8 700

Gen.

19, 9 795

Gen. 19, IO.1I

710

V 455 f. 85v

uel dum damnatur, quod iam tunc more sinistro infandae lex urbis erat. mollire furentis Loth cupiens natas, quibus inlibata manebat uirginitas, offert quos plebs uoluisset in usus, per sexum factura minus. sed corda profana uile putant quodcumque licet gaudentque uetari, ut sit quod cupiant. ipsum ergo affligere certant auctorem fidei, morum iustique magistrum. ut uis iam maior, quam quae uirtute repelli humani ualeat nisus, tunc hospes uterque angelicas nudant mentito corpore uires et Loth subreptum retrahunt caecantque furentis seruauit morem iuris sententia recti : quod poenam anteuenit, damnandis lumina clausit. tunc ad Loth sancti trepidum uix mente recepta condicione sui (non) dissimulata ministri

Gen. 19, 12-15

iam semet sensisse animo, quod «et» ipse timebat, quisint, quid ueniant, quae sint praecepta, fatentur, || 715

quae praestare uelint. generis, Si credere digni,

£. 86

nuntiet excidium Loth quippe euadere iussum permixtamque domum, cuius per plurima nomen, colligat et generos; sed turpis origo timorem

V 434

688 inuitatque domum : Cypr. G., Gez. 775 690 pocula parca : Mart., IV, 8, 1o pocula ... ministrat : Ou., 747. I, 15, 36 pocula ... ministret 692-698 cf. Cypr. G., Gen. 642-646 693 puerique senesque : Persius, $27. V, 64 697 more sinistro : Paul. Nol. XXI, 513 7109 lumina clausit : Ou., M. III, 503 ]umina ... clausit (cf. Claud., Iz Europ. II, 314 lumine clauso) 711 mente tecepta : Paul. Nol., XIX, 534 715 si credere digni : Prud., Psych. 497 si credere dignum est

689 suadit (corr. P^) 690 parcá (corr. P^) 691 occasum G M] occasu 692 dixis*se (e eras.) uirili*s (li ex bu) 695 Dedetit (corr. P4) 696 ah B] At 697 quod iam $c] qd am (m ex nn) 698 lex M] ex mollicre (c exp. 1855) 700 offerit (zorr. P^) 402 uetari M] liaetatri die— ii, i pr. Jonga) 703 sit M] siti 705 ma*ior 709 iurissententia (ssente 7z ras.) 710 anteuenit (te iz ras.) 712 nO add. s.u. P^ 713 iam M] Tam et add. Scb 714 ueniant (n a//. zn ras.) 715 generis P] generi M — sic (corr. P4) 716 excidium (i a/7. s.z.) 718 colligat M] Colligit

ALETHIA. LIB. III, 688-750

IQI

non meruit sentire dei. ne quis tamen istos

Gen.

720 difficilis fidei credat, cum linquere sedes Loth quoque dissimulet. quem postquam luce propinqua

I9, 15-17

cunctantem pigrasque moras sine fine trahentem

hospes uterque uidet, manibus cum coniuge raptum uirginibusque suis procul extra moenia ducunt 72; et celerare iubent montisque euadere in altos tali lege data, ne quis quae praeterit ultra Gen. pos se respiciat cautus male. sed metuens Loth, 19, 18-25 ne tardum uelox poenae praeuerteret ira, ipse Segor lacrimis petiit placuitque rogando, 73o quod dominum multos pariter seruare coegit concessumque sibi donum speciale salutis pluribus impertit meritumque e munere fecit. et iam non solitas raptim obducentia caelum a patria uirtute deo miscente coacta 73; nubila densarant nebulas, sed quas rotat Aetna,

quas uomit Inarime, calidis quas Aponus undis || exhalat, quas uicino concussa Veseuo eructat tellus, Lyciae quas saeua Chimaerae ora sinu uasto trinae fornacis anhelat,

74o et quocumque loci fallentia sulphura uelox spiritus inflammans angusto tramite fusus effluit in lucem rupta tellure uaporans : non quod non possit pluuias quoque uertere in ignis, totum de nihilo licuit cui condere mundum, 745 Sed maiore bonus iudex damnare paratu

mauult quos miserans orbis morumque ruinae punit in exemplum. cuncta ergo ex omnibus oris concurrunt undante globo stipataque flatu quaeque suo coeunt flammarum pabula in unum, 7;o corpus et ut solidum terrasque urbisque nocentes 721 luce propinqua : Lucan., V, 678 ; Val. Flacc., III, 213 422 motas ... ttahentem : cf. Claud., Cons. 577. l, 375 traxerunt ... motas 723 manibus ... taptum : Ou., z4zz. II, 6, 39 manibus rapiuntur *24 moenia ducunt : Vg., "Aen. IV, 74 moenia ducit 9331 donum ... salutis : Val. Flacc., II, 488 ; Auien., "Arat. 111 ; I/ias /af. 725 dona salutis 734 uicino ... Veseuo : Vg., G. II, 224 uicina Veseuo 738 sq. saeua .../ ota : Ou., M. IV, 716 saeua ... ota 741 angusto tramite (cf. III, 752) : Claud., Iz Eutrop. ll, 422 $42 rupta tellure : Ou., Fasz. IV, 127 743 uertere in ignis : Ou., M. VIII, 180 uertuntur in ignes 745 maiote patatu : Ou., M. VI, 451 magno ... paratu 749 coeunt ... in unum : Vg., zen. IX, 801 coit in unum flammarum pabula: Cypt. G., Ges. 748 750 corpus ... solidum : Luct. I, 487. 5oo etc. solido ... cotpote *21 propinquá (corr. P^) 928 9736 Inatime G] inatimis 97347 Chimaerae G M] chemaere anhelat G] anhelas (h 5.2.) 743 ignis (e supra i a/z. P*) 746 9745 ex $c] et 750 et M] no&

ira G M] irai 935 rotata &h*na (e eras.) Exalat (corr. P*) 9438 Lyciae G] laetitiae 939 trinae G] trino fornaces (corr. P*) 740 loci P M]loco G 942 Effluet (corr. P^) miserans Fabricius] miserat orbis Pe7] urbis.

I92

CLAVDII MARII VICTORII sulphurei testudo tegit curuata metalli, quam citus et uires angusto tramite sumens spiritus incussam tanto crepitare fragore compulit et crebro tonitrus referente corusco

Gen.

19, 26

755 consternare animos, coniunx miserabilis ut Loth

lumina, quod uetitum, pauitans conuersa referret et poenas raptim uiolata lege subiret in statuam conuersa salis ; spoliataque luce ||

sic animam infelix cum corpore perdidit omni, j6o ut nullum extaret forma remanente

ocior inde Segor luctum pellente timore horrificoque malo stupefactus ingreditur Loth. et sol exoritur toto feruentior igne irato fulgore micans radiosque seueros 76 vA dirigit in Sodomam. qui postquam lumina flammis inuoluere suis resolutaque sulphura nexos secum praecipitant ignes siccoque liquore dispensata suis stillant incendia toris, fulmineus denso praeceps cadit aére nimbus 77» inuoluitque urbes et totis saeuit in agris ac mixto stridore tonat uincit(que) querelas flammea tempestas, quae, postquam pabula terris repperit oppressis atque ipsis sedit harenis, erigit immensam coniuncto fomite metam 775 ignis et a terris redeunt in sidera flammae, in cineres donec cautes tellusque resultans transeat ac penitus mersae soluantur harenae depressisque cauos consumpto caespite campis pandant arua sinus uenisque effusus apertis 78» consocians uires, qui terras strinxerat, umor

V 436

PIE

969

||

priuatum gignat pelagus. quidnam esse putamus quod raptim lacus est mira uirtute refertus, qui fuit ante rogus? cunctisne abolere elementis damnatos iudex uoluit bonus an mage finem $852 uires ... sumens : Ou., M. VIII, 882 uites ... sumo (cf. E Ponzro IV, 10, 42 et

sumit uires) ^ angusto tramite : cf. III, 741 «57 poenas ... subiret : Ou.,M. V, 200 poenassubiere ^ 758 spoliataque luce : Vg., 74ez. XII, 935 spoliatum lumine 765 lumina flammis : Auien., 165 ; Priscian., De /aude ;Anastasii imp. 72 (Baeht., V., p. 267) ;Prud., Psych. 44 (cf. Lucan., I, 154 lumina flamma ; Claud., Epizb. Hon. 266 lumina flammae ^ 772 pabula terris : Vg., G. I, 86 pabulatetrae ^ v$5 in sidera flammae : Sil. It., III, 44 ad sidera flammae

f. 87

cadauer.

778 caespite campis :

Prud., Psycb. 266 caespite campum 952 sumens (n ex ti ? P? ?) $55 coniunx (n a/£. s.z.) 758 salis (is ex u) «59 post omni /egi£ur üt *nul (exp. P^) 762 ingreditur] iam graditur susp. Scb 764 irato G] Irata (f.tum supra ta P^) fulgure (corr. P^) «61 praecipitant (n 5.2.) siccoquoque (corr. P^) 768 stellant suis ... toris] sui ... toris susp. Sch Pezscb $311 uincitque (que ad4. s.. P^) 482 raptim G M]raptum uirtute (u a/f. ex a) 983 abolere (1 ex r) 984 magne (corr. P^)

f. 87v

ALETHIA. LIB. III, 751-789

193

785 designat tacitum mitis clementia poenae, quod flammas compressit aquis, requiemque futuri forsan iudicii calidis contraria prodit materies sanctusque lacum Iordanis inundans, qui primus hominum meruit peccata lauare? *85 clementia poenae : Ou., Trisz. II, 125 poenae clementia

788 Iordanis inundans : Prud., Psych. 99 Iordanis in undis ; Paul. Nol, VI, 261 Iordanis ad undas

*87 contratia*(reras.?) ^ inundans M]in undas EPI ALITIAS LIB IIII.

—CLADI. MARII. VICTORII

EU

No jovi EU

us

lo

" ver

alan

big

mig ning

dion E:

"13

]

dett xd

IE

I

i-i tanc

m

E" GIA

aed Es

vam

- bold

»

i

(acer R

TOI

b

CMM

[UU ure

eed US one: 6

! uc uibs

E

dee MN

A

,

m

S eiae n

-

ow

i onn ERA trn zu ri

e

eum Hus SACETAA

4 n [

b-

Lr

Eetl

M

-

D

INDICES INDEX SACRAE

SCRIPIVRAE

INbpEx ScnRiPTORVM CHRISTIANORVM INpEX

ScRiPTORVM

GENTILIVM

INpEx NOMINVM INpEx

VERBORVM INbEx

ET LOCVTIONVM

REI METRICAE

MONITVM In indicibus ad Commodianum

numeris latinis quos sequuntur duo

numeti atabici reuocatur lector ad libros I-II Instructionum, numetis ueto

atabicis ad Carmen de duobus populis, u. gr. : I8, 5 designatur uersus 5 carminis 8 libri I Instructionum; 35 designatur uersus 35 Carminis de duobus populis. In indicibus ad Claudium Marium Victorium numeris latinis reuocatur lector ad singulos libros Alethiae, numeris arabicis ad uersus eiusdem libri, u. gr. : III, 597 designatur uersus 597 libri III Alethiae.

INDEX Genesis : 1, 16 sqq. 1, 26 sqq. 5, 17 3, 19 2:22 4» 2-5

35

10s 1g US PSI

325 sq.

I 536,6 I 26, 29 sqq.

I 536, 7 I 5, 2 sqq.

47

6, 5

6, 12 sqq.

42 43 44-165

8, 21 sq.

1 25 6.15 sq. 4 Sq. I Sqq. I Sqq. 1I 25 34 17 Sqq.

165 sqq. 48

II 28, 14 622

I 39, 5 ; 189.537 sq. I 39, 1 sqq. I39, 7 297 SQ. 392.536? 1I9

16, 7

II 19, 16

24, 15 26, 20

I31,9 I51,9

7; 14 II I2, I9 Sqq.

717 599 II, 28, 15 sq

II Regum :

7. 49 II 22»STT

T:2255770

510

I 55, 1

"Tobias :

4, 9

12, 8 sq.

16, 18

40 714.867 sq. 40 619 49 682 sq.

x2; 2X 14, 24.28

3 Sq. 23 Sqq. 20 8

I 2, 2 sqq. 681 I

T2155 IIx,9 II 15, 8 1528371 I538, 1 JU 808

Iob : 3, 16 21, 18

II 27, 2 II 8, 15 sq.

625 519 Sq.

369 I33,1

142,8

Deuteronomium : 17857; 2419 6, x3 sqq. I 55,

22 ; 684

143,12 145.7 35 j

Psalmi :

2,4

56 579 Sq. 445 Sq. II 14, 9; 19 16 i0 eega IL ri, r:2

r$, IO 20512 21, 8 sq. 21; 17 21, I9 21, 28 21, 29

Numeti :

22, 27 Sq. 23, 19 24, 17 27,17 34, 13.15

334 429 sq. I 25 inser. 40, 8 ; 2758sq 534.772

I Regum :

48

9, 16

Leuiticus : 26, 24

I8, 7

Iudith :

Exodus : 25:2:5d; 3, 15 Sq. 3, 20 75 5-13

32, 9 33, 5.5 54, 9

28, 66

cS

49, 10

32, 6

28, 44

:

I31,5

II Regum :

II 9,5 I 56, 7

38, 27 Sqq.

24, 15-25,

16, 19 17, 3 21525

I 39, 8 sqq.

4» 9 Sq. 4» 17 SQq. 6, 2-5

20, 20, 22, 23,

SCRIPTVRAE Deuteronomium

18,5

4, 8

9, 9, Io, II, I2, 22, 22: 25, 27, 29,

SACRAE

22,4 25, 7 Sqq. 27,4 29, 4 31, 0 55, 5 Sq. 34, 15 36, 14 49, 9

42.127 447 Sq.

456

495 Sq. 270.454 419 744

384

1055

578

1054 444

TIODI TA

II 18, 6 454 Tir 445

COMMODIANVS

198 Psalmi : 45, 1I Sq. 52, 5

54, 16

Siracides :

377 sq. 42.127 1057

29,

II 5, 19

57.5

67, 5

25 38, 16 sqq. 39, I9 34,

375 Sq.

68, 22

418

72, 14 95. 5

454 682 sq. 295 sqq. 295 sqq.

95, Io 96, 1

40, 50,

106, 10

I,

1055 495 Sq.

108, 25

II2, 7

I, I,

II 16, 1

I,

269.417.454

IIB8, 120

I,

[EZ TOT

T122239

145, 6

I,

D2::1.:29;95 771

5;

Prouetbia : 1:722 1, 28 3, 28

5 5

6, 6,

e

715

Eo

[022 515 1926507 II 27, 8 sq.

12, 28

20 SET I 6

II 27, 4 [562

ET

EPIIT

I Sq. I9, 17 22,9 25, 15 29 02f 272120 28, 6

II 33, 6 I;1,5

28, 27

ll 19, 8

TIE2 72 8iSqpII 16, 14 II 19, 8

II 27, 4

Sapientia :

I 24, 15 757 Sq. 1

I 30, 6-9

do uehN o

271 Sq. 481 sqq.

-l 9"v Mon

^ -Ó

[^dà a

O" o9MM

491 Sqq. 271 Sq.

499 sq. 502.774 I 35, 7 i 154.361.775

*» NMNMNNNMNOMN 9

24

Siracides :

4, 32 7» 39

IO, 30 14, 9 19, 7 20, 29 2 2PETT 22415 25, 5

II 27, 6 sq. II 26 znser. 7

II 27, 4

II 19, 8 1152657

I31,5

1529505 II 28, 4

II 27, 6 sq.

2

4 7 Sq. 13 17 25 16 12 25 9 Sq. IO

T, 14 8, 4 8, I4 DI I.IO TI: IO

eTESC.

II 27, 4

12,9 I4, TS 19, 19,

IL

I

8

II 30, 4 II 27 znser.

II 24, 12 II 20, 4

TI:28363 [E22 750 509 [52237779

Esaias :

à

I 45, 7

96, 5

I5

30, I4 32, 3

14, 16 sq. 14, 17.20

E 13 20s 8 28, 16 35, IO Sq. 35; 4 49, j 40, 42, 45;

II 23, 5 I51,4

IUL gts EOS

I32, 7

S

[223906 399 Sqq.

I58,5

405 sqq. 410 I 40, 6 291 Sq. 369 264.291 Sq. 369 I 41, 1 sq.

245

ll 32, 4 sq. 362 265

465 sqq.

742

286 116

535 SQ. 745 Sq.

676

385 sq.

45;

676

45; 45; 59, 52,

51/9

355 Sqq.

442

52;

56, 56,

245

I 40, 3 sq.

I 45, 5

45;

55, 55; 55; 55; 55; 55»

426 425 Sq.

2 Sqq. 3

285 285 535 Sqq. 258

6

765

7

415 Sq. 295

4

3 9

5T I Sq. 57; 15 : 58,

58, II 6o, 19 65, 9

66, 16

BE asc sn

I35,5 475 Sq. I5

IHICT 6222 182 120502 II 1o, 6

I 44, 14 sq. 633 sq.

I 42, 48 ; 43, 9

GAEYT

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Hieremias :

Matthaeus :

6, 17 8,7

INISEIO [22 15, 7 17,9 T7 IO I7. 12

427 255 Sq. 273 Sq.

15, I5

I58,5

iLTé2 Toe E

I3, 43

795

14, IO

219 sqq.

14, 15 Sqq. 15, I4

653 I57,4

15,52

DT

17, IO

I41,8

240 sqq. 370

II 14,9

II 19, 16 I:22505 I 2,2 sqq. ; 682 717

21,8

256 51, 9 Baruch :

371 sq.

3, 36.58 Ezechiel 16, 2

II 9, 5

13,24 sqq.

L53IS.Sq

15,32sqq. 16, 25 17,

20, 15

£n a 21, I9 2122

"Tl x6, t

N79

655 784 II 11,5

542

Il ar, 12 sq. II ro, 1o sq. II 34, 4

21528

748

23, 5

II 24,5

9, 24

T4116 5:911 226.267 246.268.275 sq.

22327

20

9, 27

879 sq. 795

24, 24

225125

Daniel : 7, 24

9, 26 2:53

II 9, 5

13.56 Hoseas :

250 362

2, 24

15. 14 Amos

I99

2530

23,54 Sq. . 219 sqq.

24, 3

805

I 41, 16

24, 29

IOII

24, 33 25S

809 1042 Sqq.

25, 34 25,35 Sqq.

II 17,14 II 16,25

27,39 SQ. — 495 sq. 27, 45 421

:

423 Sq.

8, 9 Michaeas 2,4

: 715 T2527

6, 9

Sophonias : 2L 3,9

744 744

Zachatias :

1047 Sq.

L2IO

Marcus :

$,22 sqq. $.255sqq.

645 sq. 652

6, 34

Is5,1:

8, 1 sq.

655

6, 27

219 Sqq.

6, 58-42. 645 sq. 7,32 $qq. 37 647 9, IO X217

[DATES II 51, 12 sq.

12, 41 Sqqd. I3, 25

II 27, 14 sq. IOII

15, 33

421

Malachias :

544 Sqq.

I, IO Sq.

4, 1 4, $ Matthaeus

IOOO

141,8; 855 :

1,52

408

6,4

11-26, 7 II 22, 7.9 TIcogsesr sd. 73

6, 28

53 7,9 9, 56

I 53,1 765.785

1o,

32

TI,

I4

qU118

If,

19

251I

Lucas : 1152 6, 41

7.14$Sq.

366 TT-21555 Sq

644

8, 15

580

9, 24

II 5, 17

II, 49

219 sqq. 763.785

12, 8

12, 20 II x9, 11 145015. Sq. 0 01116;221:26:51:42212. Sq: 14, 21 IIS6522

16, 9

16, 31 19, 46

I 45, 12

I24, 15 TJ m23sq-

COMMODIANVS

200

ad Corinthios II :

Lucas :

21, I Sqq.

II 27, 14 sq.

24, 26 sq.

421 522 555

25, 44

24, 56 Iohannes : 1:11 I, I4 I1 I8

2, 2, 5, 3, 5, 8, 9,

I Sqq. 16 5 Sq. I5 5 SQq24 I

10, II, 1I, 16, 19, 20, 20,

28 25 539 23 57 19 SQq. 29.51

10, 18

9, 36 sqq.

14, I4 28, 27

231.286 109 656 sqq. II 31, 12 sq. « II 6, 7 266.330 649 sq.

1055

17-21 I9 21 12 17 55 8.10 54 17

T2518 12:20

252r 15, I4

469 sqq. I 55, 21; 763.788 I 55, 21 ; 765.788 642

II 34, 4

1047 SQ.

10, 7 13, I

569 sq.

12,1; 771 I 538, 1

II 14, 18 sqq. IE n

I58,5

14, 9 15, 32 15, 43 15, 52

40 I 40, 6

I 56, 4 359

II 5, 16 sq. II 18, 7 II 16, 14

II 17, 5

15, 54

I 28, 1

ad Ephesios : 4, 14 I 6, 2 sq. 6, 11.16 152

2, 8

2531

3, 19

I51,8

3, 2I

4, 18

145

TIEES 222

ad Thessalonicenses I : 2 T0 1058

4, I$ SQ.

1042 sqq.

4, 15 ssqq. 144,5 4, 16 SEMIS

901 Sqq. II 5, 16 sq.

ad Thessalonicenses II :

I 42, 485 43, 9 — 142,37

1,9

2,4

I2, 5 542

2, 8 sq. 2,9 2, 9 Sq.

TISpS eriSq II 14, 2 II 15, 11-14

3,2sqq. 5» 7

Il24, 5 sqq. II 25, 8

6, 16

109

6, 9

II 25, 8

ad Titum : T2

; II 15, 14 ; 790

II 22, 4 sq. 362

I35,5

ad Timotheum II : 2.2 II 8 zuser.

35,5

145 796

II 12, 19

ad Timotheum I :

I37,3 I57, 7 I35,7; 325 sq.

II 5, 19 75

5,22

1, 8 2,7sq.

I 57; 4-6

II 15, 8

4, 19

ad Colossenses : X518 JE A c

555 sqq.

ad Corinthios T» I, 18.25 I 56,5 2,9 I127,95sq.

535 Sq. 717 [1925597

ad Philippenses : 2. 230

648

ad Romanos : 2, 2, 2, $5 9, 9, 1r, II, 12,

LI

ad Galatas : 2» YA.

228

Actus Apostolorum : I, 24 II 14, 9 ; 19, 16 4, I2 299 sq. 4, 24 1135 E

I, 25 5, 17 6, 18 E12

1,7sqq. 2 ET 2287

Fero-2'Scd525

1l24,3

Tx 13112 sq425, 720

ad Hebraeos : 2, I4 316 6, 5 331 10, 4

125725920

ITA

SA

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE ad Hebraeos : II, 27

Apocalypsis : 285

Isp: Petri De:

2T

TIenrsG

21/2

11657

3, 3 Sq. 3, 9 Sq. 2: IO

TI1472 15. 21 II 5, 16 sq. Tier, 75:529» 6

55

II 22, 5

5 3

II 14, 14

Ep. Petri II :

834.861 863 sq.

LIST

X1 12 DID 13, 4 15, 5

859 sq. ; 865

13, 7

I3, IO I3, I5 Sq. 13, 15

I2,1;29,9

145115

749 Sqq. 951 I 28, 14

14, 9 Sqq.

155 Sq. II 2. 1T :2558

15, I 16, 9.21

2, IO

I 32 inscr.

16, 12

808

816 905

831

25g

II 25, 16 sqq.

17, 8

2, I4

TI 255 r20sd:

17, 16 sqq. 18, 2.10.21

23$ 8 »

II12, 12 sp !

5, 18

Il 26, 12 sqq.

3, 22

II 54, 4

4, I2

109

Ep. Iacobi : 2, 14 Sqq. Il 26, 12 sqq.

3,9

Il 18, 6

55

II 21, 11

Apocalypsis : ZU «oss 18 2512 II 19, 16

i5 qu Sqd

UE

2 -e p 8

20, 9

20, 12 20, 14 2T 21, 2.10 2154 21, $

8, 12

I 435, 1 sq.

2158

9, 4

819 sq.

21, 16

9, 5-10 OS SEI

822 811

21, 23.25 22:0)

II, 5

834

11, 6

II, 7

1I, 8 sq.

842

857 sq.

862

:

19; 21

9OI.IOOI

749 Sq. 129,9

' 9g18

19, 17 sq

,

913.916 sq. TA, 12 921-924

899

I 18, 9 sq. 18, 9.18

8, 10

9, 20 10, 6

865.929 sq. I 41, 17.18

14. 7

250 212

Ep. Iohannis I :

832 885 885 882

923 Sq. 912

I 42, 41 sq. 985 912

I 44, 5 I 44, 1.992 I45,5 I45,2 [1:25222

I 25, 18 I 45, 10.801 I 44, 1

I 44, 4 sq. 146.801 533 sq.

748

I 44, 16

I 44, 14 sq. I 44, 14 Sq.

Esdrae IV :

I, II

I, 16

I3, 40 SQq. I3, 44.47

897 741 I 42, 2 sqq. ; 941

I 42, 30-35

201

INDEX Acta Pauli :

SCRIPTORVM 626.627 sq.630

Arator

2 (28, 10 H)

II 5, 19

Aristides

GI(D5se12 ATO ETSTEED) 6 (15, 12; 16, 8 H)

8 (18, 5 sqq. H)

I85

I 8, 3 sq. I 8, 1 sq. Tero

Athenagoras

Supplicatio pro Christianis : 21.27 I 5, 1 sqq. TESTA 25 26 boxe t) 28 [5246 Ps. Barnabas

Epistula :

Jicisoncretso I rr, 4.18

571-374

I5, 14

Testimonia : ptaef. (36, 13 sqq.) 503 Sq. I, 1.2(39, 9sqq. 40, 11sqq. H) 191-220

1, 5 (41, 4 H)

"Apologia :

4 (15, 8 sq. H)

2 (20, 5 sq. H) 2 (209p

7 (24, 11 H)

Historia apostolica : I, 734

CHRISTIANORVM

1, 3 (40, 14 ;42, 5 H)

I58, 5

503 sq.

15 10/24/07 (5:15:20 :2 24ED)/SE

1, I9 1, 12(47, 1, 20 (52, 1,21(55, 1, 21(55,

1:21.56: T2156 1, 21 (56, 1,21(56, 2, 6(69, 4

S378Sd»

I 39, 11 9 Sqqd. H)— 535 sq. 18 H) I 39, 1-4 10sq. H) — 429 sqq. I1 Sq. H)— 427

20Ef) s sqED) 6 H) r0 sqq. H) H)

293 291 Sq. 264 385 sq. 286

2, 6 (69, 6 sqq. H) 371-374 2, 7 (72, 1 H) 633 sq. 2, 8(75, 5 $0.) 379 Sq. 2, 10 (74, 17 H) 570 2,1507, 14518, 72: ET):1555 2, 13 (78, 5 H) 353 5q.

I IO

61 sq. 16-19

15

791 699 ;1 22, 15

2, 14 (79, 11 Sqqd. H)

271 sq.481 sqq.

2, I4 (79, 24-80, 2 H)

475

3, 36.38

571 Sqq.

73,

I 42, 25 sqq. 946-958

2:20! 2, 20 2, 20 2 E20 2, 20 222

18

Baruch

"Apocalypsis : 15, 8 73, 2 Sq. 2-5

74, 1

TI» 19.22 yos

2, 20 (87, 19 H)

608-610

958

946-958 946-958

Clemens Epistula : 1222 150554002

II 21, rz sq. II 21, 4 sq.

Cyprianus "Ad Donatum : 8 (10, 5 sq. H) 10 (11, 21 sq. H) Io (11, 25 sqq. H)

2TT

587 599

Quod idola dii non sint :

1 (19, 4 H) 2 (20, 1 sq. H)

2, 15 (80, 8 sq. H) 2X ESSO TET) 2, 16 (82, 2 H)

I2, 5 sqq. ; 5, tit Bd $5

I 10, 4 sq.

(STR 2XXSET) (88, 1 H) (88, 7 H) (9S EDSED) (88, 18 H) (OSEE

2, 24 (91, 2,24(91, 2,26 (92, 2, 29 (97,

Sq.

341 273 Sq. 265

275 Sq.

270 419 269.2958qq.417 519 Sq. 266 569 sq.

13 H) 447 sq. 16 sq. H) — 445 sq. 23-93, 2 H) 465 sqq. 11 sqq.)

3, I (108, 20 H) 2» I GIOO AT SUED)

5, 1 (109, 21 H)

578

II 18, 12 T2777 14Sq:

II 3, 6

3, 1 (109, 24 H)

II 16, 14

3; D (v145 21sqq- ED)

TICI6: 257: /26;,45

2: np (122, 5:sqq mEDSTIUT2 8 254111255 OXETD) IE Seer. dea 3, 18 (138, 14 H) II MSq.

3.23 (140, 4sq. H)— 5, 25 (140, 5 H) 3, 25-27

II 5, 16 sq. IL:x7 5 Ibxoss

3, 59 (161, 7 H)

749 sq.

3, 58 (159, 7 H)

II 15, 1 sqq.

25059 (1627 5T7AS REDE TOR 3, 61 (168, 7 sq. H) II 14, 11

INDEX SCRIPTORVM CHRISTIANORVM 3, 69 (169, 20 H)

3, 96 inser. (177, 6 H)

3, 98 (178, 5 H)

I 56, 5

30 (259, 16 sq. H) 30 (259, 18 sqq. H)

[126.12 jl as)

II9 3, 109 scr. (181, 4 H) II 26 znser. 3, 109 (181, 4 sq. H) TI 07 5, I0I (179, 15 H)

(189, (192, (195, (193,

4 sq. H) 12 H) 18 H) 20 sqq. H)

8 (195, 25 sq. H) 8 (195, 25 sqq. H) 9 (194, 5 H) 10 (195, 5 H) I1 (195, 9 H) 11 (195, 17 H)

T1527 II 14, 2.5.6 II 14, 2.5.6 Dors$Urs

T

12 (196, 12 sqq. H)

II 14, 2.5.6 II912822

15 (196.17 ; 197, 4 H)

II 14, 12

13 (196, 20 H)

TIC 1250275.6

13 (196, 25 H) 15 (196, 25 H)

DISTS rISq.

14 (197, 18.26 sq. H)

I5, 9 sqq. ;II

14 (197, 22 H) 14 (197, 28 H) 14 (197, 28-198 H)

IE 15, 13 II r5, 10.12 II x5, 11 sq. 16.

Tig

5

I5, 14

15 (198, 7 sqq. H) 16 (199, 8 H) 16 (199, 9 sqq.)

TI 15, 11 sq. 14 II 14, 8

18 (200, 20 sq. H) 18 (200, 21 H)

TÍexs uroOW2 211 II 15, 19

19 (201, 4 H)

II 15, 19

De ecclesiae unitate :

1 1 I 2 3

(209, (210, (216, (210, (211,

12 sq. H) 2 H) 5 sqq. H) 9 H) 20 H)

9 (218, 9 H) 14 17 21 24

(222, (226, (228, (231,

6-13 H) 1 sq. H) 20 H) 14 sq. H)

De lapsis : 1 (237, 2.11 sq. H) 3 (238, 26 sq. H)

173 Sq.

Il 25, 7-9

II 21, 1 sqq.

II 25, 7-9 II 25, 7-9

II 8, x5 sq.

30 (259, 6 sqq. H) 30 (259, 8 H)

II 16, 18 sq. II 4, 5.11

Il 4, 1-6

29 (290, 10 sqq. H) 31 (189, 11 H) 32 (290, 10 sqq. H)

II 34, 5 sq.

II II TL 24 (285, 8 sqq. H) 24 (285, 16 sqq. 23 H) II 29 (288, 14 H) Il

32 (290, 15 H)

33 (291, 22 sq. H)

35 (291, 29 sq. H) 33 (292, 1 H) De mortalitate : 1.2 (297 sq. H)

2 (297, 15 sq. H) 5 (299, 6 H) 5 (299, 6 sq. H) 4 (299, 10 sqq. H) 12 (304, 6 H)

12 (304, 18 sqq. H) 12 (304, 20 H) 14 (306, 6 sq. H)

18 znser. 19, 11 sq. 1722 2, 1-4.7 55, 10

II 51, 14 sq.

II 34, 5 sq.

II ro, 13 Jül.cvo geret

Iisre eos

II 55, 6 8o1 805 805

792 II 18 znser. II 28, 14

II*67;: 53

II 17, 9 sq.

II o, 5

16 (307, 14 H)

II 17 znser.

24 (312, 5 H)

Il 28, 9 II 28 inscr. x1 II 28, 5 IDormmsq:

17 18 20 21

(3508, (308, (309, (310,

1 sq. H) 20 H) 18 sqq. H) 12. 19 H)

5 inscr. (325, 8 sq. H)

II 7, 5 sqq.

II 4, 1-6 Il 4, 1-6 II 4, 12

II 5, 16 sq.

3 (224, 4 sqq. H)

Il213:sq. lupe

en2

13 (277,23 H) 16 (279, 15 sq. H)

II 18, 6

25 (255, 19 H)

16

35 (262, 25 H) 55 (262, 24 sq. H) 35, (265, 1 H)

II 24, 1

II 9, 15sq. ; 19,7

[52505 II 6, 1 sq.

28 (258, 14 sq. H)

IL4, 5

Ad Fortunatum : 2 (317, 20 sq. H) 2 (317, 21 sq. H) 2 (317, 20-318, 6 H)

5

II 2, 1-4

II 6, 355 9.10 (245, 9 sqq.) Ibl2r rsq.7 15 (247, 24 sqq. H) 16 (248, 25 ; 249, 9 H) II 21, 7 sq.

20 (252, 18 sqq. H)

55 (262, 15.25 H)

Thr

20 (282, 5 sqq. H)

15, 18

I2 (195, 25 sq. H)

II 4, 6

De dominica oratione :

Dfers or TI 14, 15

II 14, 2.5.6 FI TS MIT II 14, 2.5.6 dI T2

Il 15, 14 Lens Io 12

31 (260, 14 H) 35 (262, 10 sqq. H)

35 (262, 13 sqq. H) 35 (262, 18.23 H)

De babitu uirginum : 2 7 8 8

203

5 (326, 11 H) 15 (347, 17)

II 17, 7

807

791 TI3Q7, seq: JTAOE I2 inser. 7TT9 SqqII 17, 8

Ad Demetrianum :

8 (556, 14 sqq. H) 22 (366, 24 H)

755

840

De opere et eleemosyna :

1 (273, 15 sq. H)

4 (3576, 8 H) 5 (576, 18 sq. H)

BIST Il26^ rr II 36, 5 sq. C. C. CXXvIU

204

COMMODIANVS

5 (377, 16 H)

II 34, 5 sq.

De singularitate clericorum : 5 (III 176, 17 H) II 18, znser.

13 (385, 15.21 H)

II 19, 11 sq.

14 (584, 14 H) 15 (384, 25 sq. H)

II 14, 7 II 27, 14

18 (III 4o, 17 H) 29 (III 5o, 10 H)

15(385, 14sqq. H)

IIro, r5

26(394, 25 sqq. H)—

II 17, 5 sq.

9 (380, 12 sqq. H) 10 (381, 18 sq. H) 11 (382, 15 sqq. H)

15 (384, 20 sq. H)

16 (386, 11 H) 23 (391, 4 sqq. H)

IIe261317 II 19, 1 II 16, 14 sq.

II 16, 21

II 353, 6 II 28, 11

261 II 17, 1 Il 15, 1 sqq. TII127717

4 (421, 8 H)

II 31, 1 sq. II 21, 1 sq.

154

4 (421, 8 sqq. H)

II 18, 14

5 (422, 17 sqq. H)

237-239

11 (426, 8 H) 16 (430, 20 sqq. H)

119, 5 Il 5, 14-18 ;

18 (432, 8 H)

II 18,7

17, 8

Epistulae :

II 16, 4 sq.

16, 4 (495, 2 H) II 8, 1o sqq. 10, 4 (494, 6 sqq. H) II 8, ro sqq. 44, 5 (598, 20 sqq. H). II 25, 16 sqq. 46,2(605,2sqq. H) $4, 3 (652, 10 H)

I1 7,8 II 5 znser.

$5, 13 (633, 2 sqq. H) II 7, 1 sq. $5, 14 (633, 14 sq. H)

$7. 3 (652/655 H) 3 3 3 3

(652, (652, (652, (658,

10 10 24 27

De pascha computu : 879 sq. "Ad senatorem : 7o (III 304, 7o H)

698

De resurrectione :

157-148

Damasus

Epigrammata : (CEL 304, 1 B)

27, j

II 8, 1

II 5,2

Didacbe : 1 4,2

I/2215 II0135419

Didascalia :

10, 1(490, 15 sq. H) II 7, 5 sqq. 10, 4 (492, 18 sqq. 493, 2 H

$7, 57, $7, $8,

"Adu. INouatianum : 1 (III 52, 12 sqq. 53, 2 sqq. H) II 21, 4 sq.

133 sq. (III 3153 H)

De xelo et liuore 1 (419, 2 sqq. H) 1 (419, 12 sq. H)

II 28, 1 157572

14 (III 261, 17 sq. 262, 7 sq. H)

De bono patientiae : 6 (402, 5 H) 10 (403, 26-404, 6 H) 11 (405, 10 sqq. H) 12 (405, 18 sq. H)

De laude martyrii :

H) H) H) H)

$8, 3 (659, 8 H) $8, 8(665, 15 sq. H)

II 7, 1 sq.

II 7, 1 sq.

II II II II

5 inscr. 12, 8 21 znser. 7 8 znser.

II 5, 17 IL 7, 4

61, 1(695, 12 sqq. H) II 24, 1 75, 10 (758, 16 sqq. H) II 19, 1o sq.

Ps. Cyprianus "Adu. Iudaeos : 2(III 134, 17-155, 13 H) 191-220 2(III 155, 15 sqq. H) 221 sq. De spectaculis : 4 (III 6, 12 sqq. H)

II 12, 4 sq.

1, 8, 26 22

II 14, 1 I2452

2,5, 5

II 5, 5-8

251912 2 IOMI

2

II 24, 6-10 II 24, 6-10

2, 15, 4

II 24, 2-5

2, 17, 2 Sqq. 2,20, 1.8.8q2 ORT

II 24, 7-10 II 24, 5 II 2o, 5-8

2, 53, 4 Sq. 7.9

II 34, 1 sq.

3, 4; 175

II 26, 9 Sq.

257218 251551 351012 2312, T 32:12:02

II 27, 2.14 sq. II 27, 2.14 sq. II 27, 7 sqq. 11:22512:9: II 23, 4

3, 13, 3.5

II 25, 5

2, 17, I SQq.

22113516. Sd: $5» 5 Sq. IO

II 24, 5

II 25, 8 TI 17 414 Ier2 sq.

Didascalia Syriaca : 2 (5, 10) 2/(17,02) 6 (26, 22)

T1/275*1:$q. II 21, 5 sq. T*2195.sq.

6 (26, 21-27, 3)

II 24, 7-10

6 (27, 8 sq.)

II 24, 11

INDEX SCRIPTORVM CHRISTIANORVM 6 (27, 8 sqq.)

E 24X2:sq:

7 (28, 4 sq.) 8 (29, 19 sq.)

II 24, 5

In Daniel :

ISI2 $0

II 3o, 3-4

8 (29, 32 sq.)

10 (56, 14 sq.)

II 35, 2 sq. II 25, 16 sqq.

27 29 31 51.32 54 4o

IOI Sq.

I5,8

Is, 14 I 5, 4 sq.

I9, I

879 sq.

1047 Sq.

"du. baereses :

5, 19, 5 5,54 $5 50, 5 5,35, 5

De errore prof. rel. :

I, 1,9

8, 4

1055 Sq. 883 sq. I41, 19 937-940

Irenaeus

Firmicus Maternus

Hermas

317

980

869 sq.

I 45, 17; 44, II

Iustinus

Pastor :

$503 I ex.

2, 6,4

257 9, I9, I 9,

19,

2

II 21, 4 sq. II 19, 1 I 20;"L$:Sq: I 22, 15 II 9, 6 sq. DN 10:59. [123,1

9, 26, 5

II 9, 9

9, 26, 4

II 9, 6 sq.

8, 10

[1:22

EOS3S T

II 15, 16

I, 9, IO

II 24, 12

2, $ 59, 7 3, 9, IO

II 34, 5 sq.

6,1,2

II 25 inser. Il 24 inser. 5

Hippolytos

De Christo et /Antichristo : 6 11, 2 Sqq. 15 45 49 49 Sq. $2 $4 $8 59

I 45, 1 855 895 sq. 980

I 24, 15

2, $ Sq.

Is, 1 sqq.

21, 5

I2;

81

317

273 Sq. 295 Sq.

I 44, 9

Iuuencus

Euatgeliorum 1. iv : I, 128 I, 224

I, 1, I, I,

247 517 429 449

99 102

I42,4 I 42, 34 99 849

1, 486

271510152, 7x

I, 495

I18,4 I5,2

I, 710

2, 27

897 893 847-855 875 sq.

2, 3, 3, 3, 3,

905 sqq.

4, 8 4, 52

869 sq.

317 97 Sq.

Dialog. c. Trypbone : 40 72 5 73

925 sqq. 875 sq.

In JApocal. :

9, 14 sq.

11

82; II 9, r sq.

II 17, 5

"Apologia : IST 1, 5 5

2, 5 (308, 4 sqq. Otto)

inscr.

9, 26, 2

9, 26, 5 sq.

His.

855

De consumm. mundi :

I 5, 1 sqq. I 5, 9 sqq. I 44, 9 I 44, 11

6, 1-8, 1 8, 1.65 IO, 17 IO, I9 14, I9 Sq. 15, 9 sq. 15, II

mand.

896 sqq.

Ps. Hippolytos

Liber Enoch :

(257.

205

2, IO4

405 157 Sq. 359 558 559

3, 605

849

241.391 Sq. 328

I57,4 100

I 26, 38 99

[215 I 57, 16

126, 5

COMMODIANVS

206 4» 366

I 18, 1x

4, 4; 4, 4, 4,

I57, 13 455 528 435 590

402 467 479 554 610

4, 801

828

Lactantius

Diuinae Institutiones :

IIO

IEs267

De rzauorte persecutorum :

257

916 851

T7» 239 8, 69 sqq.

o 890

8, 135 sqq.

830

8, 172 8, 267

871.911 255 Sq.

8, 158

907 I 5, 1 sqq.

Pelagiae Epist. :

627 sq.

Prudentius

Liber AApotbeosts :

976

Octauius :

145,1

8, 519 sqq. 8, 390 sqq.

827

Minucius Felix

I6,4

'Tatianus

55

133-156

18, 8 225 T

93.10I Sq. I20,4

25, I 25, 5

Ir,; I 16, 4;11, 4.8

25, 7

I 6, 17 sq. ; 7,

23, 6

5, 174 Sq. 5, 176 sq.

I Ó6znser.10.23

"Aduersus Graecos : 8

TU OSIZ 12-21

"Tertullianus "Apologeticum :

23,012 DAMEN

7 Sq. I6, 15 I 6, 16

11, 6 1225254

I 6, 1o I 20, 6

Evae]

I 20,6

24, 8

I 14, 5; 16, 7

14, 4

I9;

"ba

93.101 sq.

25, 2-6 27, Y 2722 28, 1

[222985 il r82s ILf ov II 4 znser. 8

30, 5

I175,9

37, 7

I9

Oracula Sibyllina : I, 340

815

2, 2, 2, 2,

I 41, 8.16 I 42, 30-55 143,8 IOI3 Sq. ; I 45, IO Sq. I5

167 sq. 168 190 sq. 210

2, 319 Sqq. 3, 138 sqq.

I 44, 11 p577

3, 252 Sqq.

191-220

5, 248 sqq.

3» 350 Sqq. 20722'sq-

191-220

890

I2,6

3, 744 Sqq.

I 44, 11

5, 750 4, 135

I 44, 11 868

4, 145 SQq.

890

5, 33 sqq.

852

5, 51

871.911

5, 139

832

5; 145

869.980

)» 173

925 Sq.

EIS

4.18

22,4

I5, 14

48, "m

I 24, 5

45

"Adu. Marcionem :

3, I9.2I 4, 28 extt.

295 Sqq. II 16, 1

"Ad nationes :

2, 13(1 125, 43RW)

I5,7

De pallio : 2

[E265 De paenitentia :

9, 3

II 4, 12

De praeseriptione baereticorum : 15

281

De pudicitia :

5, 14

Il 4, 12

De resurrectione sgoriuorum :

15

137-148

Scorpiace :

4 (I 153, 14 RW)

II 5, 9

13,

INDEX SCRIPTORVM CHRISTIANORVM 3, 4 4» 4» 4»

227 3 20 25 24

4, 4, 4, 4, 4, 4,

52 34 51 56 59 95

4,

IOI

I57,15

4, 4, 4, $5, 5, 5,

127 135 156 55 159 150

844

'Theophilos .

358; 127,3 II 55, 6

1, I3

Ps. Tertullianus Carzien adu. Marcionem :

o) 175

1021 2285

I 16, 1 sq. I 18, 25 a

E

oo O EM. [MEME Ww ow ww Xwg w 9. MN U9 US) oHSO-MMS Mm

Mon "ov CSQNA VA

Mon v»o9 No ^ -ON

II4

IIS LL 1I9 166 "» v9" *

167 16 59

118 wow

168 M MONNMONMO

175-180

174 175

178 sq. 184.834

I 36, 14 119

I24, 5 517; 130,8 I37,4 I 1x; 13 127,8

T1522

192 3 Sq.

IÍ 29, 5

24

I 56, 5

N "9

MS"9

5, 49 3, 56 3, 84 5, 85

3, 96 3, 125 3, 155

5, 158 5, 178 3, 198

61 sq.

207

"I1: 22, 9 II 18, 15 120 25.1 [ud 2s 26,6 117,13 ;28, 10 114 I18,8 I 16,4

15

Il 7,7 1058

I2,5 II 5, 14 875

I2,5 251

T2055

"Ad AAutolycum : I24, 15

Victorinus

In Apocalypsim: 4,5 7,2 9, 15 Sq. 1155

885 837-842 891.905 sqq.

11, 8

854

12, 6 172126 17, 5 I73 XX

853

857-842 851

869 999:912

2

IN DEX SCRIPTORVM Auienus 2, 965

1,3,59.

II 51,8

124,55.

16,18

1:412

I1 2, 6

Callimachus

2312::213998

1015/0

809

Catonis disticha : I10,2 I 28, 14

:

Hyginus

Fabulae :

I, I4, I

I52,2

151.167.179

I, 30 1,541

II 24, 5.5 I]l5,2

Lucanus

1,22,2

II 16, 22

Epistulae :

Hymni

2, 5

GENTILIVM

784.794

1, 5, 1. 1134, 5 sq.

I 12, 1 sqq.

De bello ciuili :

2312292

I 55, 16

2, 8, 18 2: 10 T 2:21, I

I28,5 I18, 5 II 8, 1x5

I, 345

I15,8

I, 534

I15,7

2227. 2, 18,2

67 TI1627

Lucianus

4, 13, 2

I$

4 175,2 4251

I2, I9, I

17, 2

app. 8,2

Ils$5,16 I1,6

II 8, 5

I 55, 16

II 18, 9

Cicero

319

I7, 15

I7, 16

De natura deorum :

2, 20

I 57, 16

Tusculaneae disput. : 55:117

I 27, 9 sq.

De officiis :

5, 55

588

Ennius

Fragm. scaen. : TY

398

Homerus lias :

1,528 sq.

I45,3

Horatius Satirae : 1:1, 24

I 16,9 I 18, 18 I 8, 1 sq.

34 36

I 17, 5.6 sqq.

19, IO I 16, 11 Ir7,6

18, 18;

Deorum dialogi : 14, 2 I$, I

I r1, 12-21 I 11, 12-21

16, 1

I10, 4; 11, 1 sqq. 12-21

17, I

I7, 7 sq.

Lucretius De natura rerum :

I, 129 I, 278 I, 422

I 5, 10 885 II 8, 14

I, 472

I 5, 10

3, 518 4, 569 4, 572

I 54, 20 123 I 16, 15

1, 2, 2, 3,

936 sqq. 86 I9I 1030 765 I 16, 15 222 1253

$5221

5, 704 $24 18, ; 12; II 12, 5; 25:1

951

De dea Syra :

32 35

39 5o

Aratea :

321

14258

5, 930

6, 225

I 16, 4

524; 18, 12; II 12, 5;

25,1 17

1030

INDEX SCRIPTORVM GENTILIVM Manilius

Petronius

"Astronomica :

Satirae :

I, 802

i16

25Id$ sq. 2, 896

er1sq. 712

3, 246

I6,4

Ouidius

I25, 5

Priscianus

7 Sq. IIogs 18 T:82125 1D 1253552520

Fasti :

I 7, 16

Propertius

Elegiae :

asRxIS-Sq e E21, f

9, 205 sq.

I 12, 12

74, 16

De sideribus :

Epistulae : 15, 255 20, 107

45, 8

l4,5sq.

Metarzorpboses : I, 144 176 1, 160 I24,9

12,3

II 15, 14

I, 7, 15

30

4, 1, 25 4, 1-134

19 587

3,17, 40

598

1, 343 I, 491

I 42, 34 I11,7 Tox,

De coniur. Catilinae :

2,16

99

2, 96 2, 140 2, I9I

711.1232 ISX6245124- T II 24, 5

I,ISqQ.

2, 200 2, 870

I4,7 ECTS

I, $40

3, 230

I 56, 14

4, 146

I 27, 16

4, 571

I 28, 12; 37, 2; II 2,

5, 153

15

»9

6, 57 6, 5405sq. 8, 13

8, 8, 9, 16,

206 539 474 155

8

Sallustius

— 34Sqq.

Seneca

Epistulae :

95, 51

ISTE

Silius Italicus Punica :

I5, 10

I4 7 175

E16.4:24,1

1316/74524;1 I 27, 10 1005 POLIT

IO, 581

T2

11, 726

II 38, 8

Remedia amoris :

379

II r5, 18

851

I 34, 12

IO, 531

II 2, 7

Statius JSiluae :

291, 17129

112878

Thebais : 9, 558

15

Tarquitius

Fragm. apud Lactantium : 1,22,19; 10,2 I6, 8 sq.

Tristia :

1, I, 79 1,3; 1 4510, 28.

I 6, 18 1005 1,54, 20

5,1939

151,6

"Andria :

I, I, 47 Sq.

II 25, 5

Tibullus

Persius

Satirae : 3,66 sqq.

Terentius

Elegiae : 325sq.

1, 6, 47 sq.

I17,8

209

COMMODIANVS

210

8, 268sq. Ir5,5sqq. So7mUsqqebr5;i5

Valerius Flaccus

"Argonautica : 849 1, 675 Vergilius "Aeneis : I, 75

1, 150 1, 5342 I, 544

1, 655

II 8, 14

8, 321

171

9, 86

I 16,5

9, 106 9, 152

I45,5 815

9, 188 9, 615

I2, 12 176

1030

9, 748

9, 709

I45,5

525

9, 759

I rr, 21

IO, 152

1-22 12

I45

150 pn

.

URSAES v1

IO, IIj

1j

I 45,5

1,5728

TIUSTSSIA

IO, 601

174

2, 202 2, 250 DI2TT 2, 327 2, 506 2, 758

II 28, 14

10, 894

JUS. 5

117

Its

3, 40

3, 246 5, 685 4, 176 4, 500 4, 440 4» 595

4 657 6, 50

II 55, 9 II 19, 1 [235 T [3247015 I 30,8

931

11, 570sq.

I:16, 4 ; 24, 1

II, 749

861 I4, 7 II 31, 6 914 ; 1 18, 11 613 I 19, 12

[1123-95 517 13S (5 II 15, 15

6, 724 6, 751

15, 5

6, 762 6, 782

6, 792

6, 792 sq. 7» 95

7, 98

7, 180

7, 271

7, 385 7, 484

7, 645

7» 725 7T» 749

8, 148

II, 377

I 18, 11

6, 55

6, 165 6, 278 sq. 6, 6o1

L15122 II, 49 II, 142 L5 5172

I2, 12, 12.15 12, 12, 12, 12, 12, 12, 12,

30 199 13:sd668 690 715 803 804 819 891

2

Tiris! 3 13357] sy p

I18, 11; 45, 5

16,85sq.

982

Il 34, 5 I 19, 15 UIT O17 I 30, 10 ILT2 002. 14 I45,3

I 18, 6 ; 42, 47 1152 02 8P'E Il 5, 4 124,9

I 34, 19

Eclogae :

631 I 44, 17 I 28, 1o

1,31 2, 44 2, 63

II 4, 8 II 12; v I7: 16

7, 39

155,5

E

4, 58

II 17, 9

9, 28

94

Det

Il175:9

Ir7,4

9,57

IO, 52

I 45, 15

II 24, 9

I 18, 19 II 79

I 42, 44 II 22, 10

Georgica : 1, 139

Int.

982

I, 491.501.

I1Í 17,9

ik

415,

8, 185 sqq. 5 Sqq. 8, 198 I 15, 6 sqq. ; 15, 1 sq. 8, 205 II 29, 7 8, 207 I 15, 6 sqq. 85:223 I x5, x:sq.

2, $02

587

$191 98 T3420 4; 448 I00 Ps. Vergilius (Ciris) : 581

I 34, 19

INDEX AbelI 36, 16. 59, 9. II 17, 2

Furina( ?) I 16, 9

Abraham 48. 622

Adam I 55, 1 ; 314. 323 Agyptus I 2, 8 ; 191. 620 Ammudates I 18 inser. e£ 9. 5 Amos 423 Antichristus (Antechtristus) I 4r inser.

44, 6. II 35, 15 ; 955

Apollo I xo, 4. I 11 inser. e£ 9. 1 Apollyon (Apolion cod.) 811 Auentinus I 15, 1

Babylon I 41, 12 Babyloni 907 Bacchus I 12 ;zser. Balaam 625 Belias I 35, 2 Bellona I 16, 9 Boreas I 42, 358 ; 981

Helias I 41, 8. 11 ; 833.839. 850 Hercules I 15 inser. e£ u. 1 Herodes 516 Hieremias 221. 273. 571 Hierusalem I 41, 15 Hyacinthus I 11, 21 lesse 291 India I 12, 2 Inuictus (Mithras) I 15 zzser. e£ u. 1

Iohannes (baptista) 222 Isaac II 17, 2 Istael 191. 291. 369 Iudaea (tetra) 839. 927. 960 Tudaei I 2, 8. 38 inser. 39 inser. 41, 19 ;

237. 242. 272. 346. 455. 474. 135777- 836. 847. 857. 928. 953. 957

Tudaeus I 57, 1 luppiter I 4, 8. 5 znser. e£ s. 1. G inscr. &£ 7 ; 7, 2. 12, 2. 6. Iouis sozinat. Y

Cain (Kain)I 36, 6. 39, 8 ; 156 Cassandra I 11, 6

Caldaei 907 Cananaea suboles I 36, 7. C. radix II

9, 5 Carybdis I 3o, 10 Christianus, Christiani lI 1o, 9. 14, 1.

15, 1. 6; 817. 870 Christus saepissizze Cicero 583 Commodianus II 39 acros?. Creta I 5, 1. 6, 16 Cyclops I 1o, 6 Cyclopes I 6, 23 ; II 32, 5

5;

8.

6,

I.

T»

4

Laomedon I 11, 4 Latinus (— JNero) I 41, 13 Latina lingua 408 Lazatus 642 Lia I 39, 1

Liber patet I 12 znser. e£ u. 1 Luna I 8 znser. e£ s. 1

$09.

1054

Delos I 11, 2

Diacynthos I 11, 21 Diana I 19, 2 Dionysus (Dionisius) I 12, 9 Duellonatii I 17, 6 Emmanuel 407 Es2i2s)10385 32:741, 3.4 117155 3; 221.

245. 290. 335. 373. 415. 467. 515. 533. 653

Esau 251 Euander I 15, 2 Euphtates (Eufrates cod.) 9o5 Eua II 25, 7 Ezechiel 428

Gigantes I 5, 8. 6, 20 Gothi (Goti co.) 810

Iacob I 39, 2 ; 297

Cacus I 15, 8 Caelestis (uirgo) I 16, 9 Caesar I 18, 6. I 7, 4 ; 23. 81 Caesares A. 871. 911

Dafine (Daphne) I 11, 12 Daniel (Danihel) 226. 246. 267 Dauid 269. 417. 452. 454.

NOMINVM

Malachiel (Malachias) 345 Manasse 514 Manes I 16, 6 Mats I 7, 7 Marsus 7 Medi 907 Mercurius I 9 £zser. e£ u. 1 (Mithras cf. Inuictus) Monteses deil 21, 1 Montesiani I 21 inser. Moyses I 2, 5. 38, 4; 48. 60. 192. 275. 334. 518. 522. 536. 772 Mutae I 20, 2

Nemesiaci I 19 zzser. Nemesis I 16, 9 Neptunus I 10 inser. e£ u. 1 Nero I 41, 7. 11 ; 827. 838. 852. 869. 885. 891. 910. 935. 935 Nisus I 12,8 Noe 41. 161

COMMODIANVS

212 Nohel (eod.)I 36, 7 Oceanus 134 Olympus I 4, 5

Pascha II 5o, 1 Paulus (apostolus) I 31, 9. II 15, 2; 627. 828 Persae 907 Persis, idis 932. 945 Petrus 550. 626. 828 Pharao 40. 49. 714. 868 * Phoenix 139 Piragmon I 5, 4 Proserpina I 12, 2

RebeccaI 39, 5 ; 189 Roma 813. 925. 928

Semele I 12, 6 Sidon 897 Siluanus I 14 inser. e &. 1 Simon (magus) 626 Sina 193 Sion II 15, 5 ; 265 SollI 8 inser. ef w. 1 Stephanus II 17, 5 'Tabitha( ?) II 14, 18 'Tacitae I 20, 2 Terentius 585 'Thamart I 39, 7 'Thomas 561 "Titanes I 12, 5. 20 inser. ef &. 1. 'Tonans I 15, 4 Troiani I 7, 6. 10, 4. 11, 4 'Tyrus 897

Romani 836. 850 Venus I 16, 10

Salomonu1/312.

077. 11/27: $2271:

481. 497. 502. 510

Salomoniacus II 28, 4 Samatia 410 Satanas II 12, 5 Saturnus I 4 ímser. ef. 4. 1. 5, I 6, g.

I2. 7, 5. 10, 1 ; 455

Vergilius 585 Virgines I 16, 9 Vnctus II 27, 15 Vnus II 14, 9 Vulcanus I 15, 8 Zacharias 222

INDEX

VERBORVM

ET LOCVTIONVM

A,ab ex: quate ab istis dimidia tribuum I 42, 8 sq. ger uel abl. instrum. : se praedixit ab illo 5o ; qualiter a populo pateretur 550 ; putos ab aqua 691 ; ne uexen-

reseruata tot annis 1008 ; tot annis

tur a sole 967 ; exul factus a uetbo I, 55, 5; a sclere tanto cruentos I 37,

noctibus diebusque II 4, 1 abl. modi et comitatiuus : execretur odio natum 720 ; dei mysterio secretum 774 ; tetra sudat fontibus aquae 845 ; populum execrantes odio toto 866 ; igne quadriga et facula currens 903 Sq. ; strepitus ingruentes fulmine 1025 ; uiescera rabie monstruosa sumebat I 4, 4; auro cenes I 32, 7; fraudibus uiuere II ir, 7; fragotibus conparat astus II 12, 5 ; bullit rumotibus gehenna II 24, 8 ; uerbis

18 ; occupetur ab igne I 45, 14 ; uincetur ab igne potente I 45, 8; ab esca refecti II 15, 8 ; ab igne peribunt

II 55, 19

abl. separatiuus : audient a longe 428 ; ab idolis mundos 682; nudetus a lege I 24, 2 ; expiate malum uestrum a Summo I 3o, 20

ase sua sponte : uertitur a sese rotans I 19, 11 abactus cupiditate abreptus 1l 19, 2

aberrae peccare 1I 18, 5 abire obire 323 abinde 5e 330.496 ablatiuus |à uel éx : suscitanturque solo 865 ; canit caelo rauca 1001 ; rege

deserti I 57, 20 ; latronibus tuti I 33, 6; tollantur scandala mundo I 42, 47 ; dat tuba caelo signum I 45, 1 ; apostatauerunt deo II 5 inscr. ; cincinnos fronte reflexos II 14, 5; comulas fronte deuinctas II 15, 11 ; tesurgete imo II 55, 6 ablatiuus loci : inmenso lumine solus 114 ; tutbabantur mente Iudaei 237 ; ligno uita latebat 327.351; quo (ligno) fuit suspensus 334; ligno pendere 328.518.615.772 ; cruce le-

uate 454.457 ; ctuce figere 459.1048 ; tetris 585 ; traicietamne 810 ; aethere

toto 1005; ipsis sideribus I 7, 7; septizonio fortis I 7, 14; galea et palla pinnatus I 9, 2; ossibus amor flagrauit I 1r, 6; lares aediculis

zr,

20, 5 ; disputari paruo libello I 22, 15 ; relinquimus omnia mundo I 26, 25 ; longo carcere flere I 28, 8 ; au-

rum ulnis refertis I 34, 11 ; orbe I 41, 6 ; habitaculis iusti locantur I 45, 12 ; uolutati saccis II 4, 12; repositus castris II 7, 8 ; lecto decumbet II 26, 9 abl. temporis : saeculo uenirent 572 ;

nil morte proficiet $90; quae nos pertranseat aeuo 759; medio tempore I 5, 6 ; uersati infantia I 6, 4 ; uitrea uita moraris I 26, 17 ; saeculo tristis II 15, 16

acc. temporis : medietas annorum sex milibus ibat 45 ; tempore paruo 177 ; tenebrae facta tribus horis 421 ; tempore multo 942; I z, 4; tempesta

collecta 1024 ; tempore toto I 25, 16 ; 26,45 44, 7 ; 11 14, 8 ; tempore tanto I42,235 ; 45, 5 ; saeculo toto I 42, 16 ; mille annis ut seruiant II 35, 15;

non opus est uisitare sed benefactis II 26, 12 ; dolore pater duxit filium 11.28, 14-

abl. modi appositionis loco positus : latens nomine magno 351 ; exaltabor nomine magno 378 ; mactant ingenti cruore 916 ; uitrea uita moratis I 26, 17; ferina uita uiuentem II 6, 9;

inducis stibium peruerso decore II 14, 7 ; palmas praesagio malo ligantis II 15, 15 ; te bonum fingis alieno uulnere II 20, 1; exhilaratur (ecclesia) regibus aptis II 24, 12 abl. absolutus pro participio coniuncto : nihil te sentire defuncto I 27, 2 ; te qui nesciente protulit I 29, 5 ; qui manente (eo) uincere nolunt II 17, 10 ; ipsum te iudice damnans II r9, 7 abolitus zor£uus 704 abosus jmuisus II 26, 7 abscedere legs II 14, 12 abscidere abscisos a saeculo 204; absciso utero I 12, 7 absconsus : honor absconsus nobis IOI ; absconsa reuelantur aurea saecla 672; populus absconsus I 42 inscr. ; in absonso II 21, 9 absit ut uenerit 638 abstinere cibo abszinere YI 16, 10 abuti c. acc. neglegere Il 11, 9; 18, 4 praue uti : 1l 32, 6 abyssus umilitas Y 27, 19 acsi /amquam si lr19, 12 accedere : non febres accedunt in illis 955 accusaliuus bro. nominatiuo : mihi lampada fulsit 12 ; sunt tibi praepositas

duas uias 699; finitimas gentes terrote fatiscunt 898 ; ibi poenas aguntur I 24, 16 ; iniurias, lites ibi sunt I 26, 10 ; non pluuiam (est) I 44, 12;

214

COMMODIANVS

uenit pacem in urbe et ruina(s) simul II 21, 1 sq. ; uos estis Chtisti lucernas Il. 22, 9; ut pausent ptaecotdias ll 25, 4; nisi diuitias adsunt II 27, 1 ; diuitias faciunt aut pecunias frontemll 31, 9.—aceusatitus absolutus : tadicem in terra sed caput cum caelo peraequat Í 44, 17. acc. pendens a uerbis frui, uti uesci : 359 ; 760:::951/581026, 22024 59115334305 4XT,

9 ; 32, 6.—aceusatiuus in c. acc. : fuerat

quod (latus) lancea fixa 566 ; nis quod tu fani decurris I 21, 6. pendens ex adiectiuo eum ui uerbi : praescius hoc fuerat259 ;intentus Deisecretum 774. abl. temporis : iniium l 5, 5; hanc noctem uocatis II 19, 11 ; dispositum tempus II 21r, r. acc. obiecti pronozzinaJis omissus : si filios (nos) dixit 205 ; adfitmat (se) filium Altissimi esse 486 ; omnino (sor) reprobat 487 ; filium (se) dixit 618 ; in deum (ezzz) esse dicebant I 4, 6 ; simplicem (7e) fingis I 25, 6 ; respice (/e) canum I 26, 8 ; disce (7e) bonum ostendere I 3o, 1 ; exuite, diuites, tantis malis (uo) Deo peruetsos I 30, 15 ; (se) satiare I 34, 2; tu sub latebra (/e) reconde II 5, IO ; acc. subiecti bronominalis omissus in atc. €. itf. : dat exemplum (nos) post funera surgere posse 140; ptaedictum fuerat (eos) perdere terram 246 ; sperat (se) saeuite 320 ; uenturum (ew esse) e caelo 392 ; pronuntiant (/5s05)) perdere terram 395; si missum (euwz esse) in puteum 443; in puteum (ezzz) esse dimissum 477 ; adfirmat (se) filium Altissimi esse 486; promittit (70$) uiuere semper 763; putant (se) utrisque placere 769 ; qui pollicetur (se) nobis reddere uitam 788; addit immortales (eos) esse futuros 789 sq.; deum (eum) esse putabant 832 ; aeternum (7e) fieri I1,23;21,

8; sic deum (euz) esse

dicebant I 4, 6; post mottem (7e) uiuere dicit I 14, 7 ; simplicem (7e) fingisI23, 6; putans dubie uiuendo (7e) carere I 24, 1 ; sicut tu putas (ea) esse

I 24, 17 ; ctedere nunc opus est resurgere (/e) posse I 25, 15 sq.; nil (se) sentire putabas I 26, 32 ; clamat (Ze) ualere defuncto I 27, 4; speras deum (7e) intidere I 28, 9; mittere (se) dixit lapidem I 40, 6; intellege (Ze) martyrem esse II 5, 18 ; dum uita (£e) frunisci putas Il 12, 24; deus cum sudore uiuere (z05) iussit II 15,

5 ; laute cibatum distenso uentre (7e) (esse) declamas II 16, 19. ace. c. inf. et

coniunctiuus coniuncti : dicitis et fulmen Ciclopas illi fecissent I 6, 25 ; teque designabat crederes in morte secunda I 25, 11, qui putas post funere non sis I 27, 11 ; exercitus quonum neces-

se est uictorem adorent 913 ; quam non ante tamen .. fietet deserta deinde 247 sq.

acc. c. inf. bendens a. uerbo sententiae seeundariae : gentes credere omnino, quod propheta dixit 290 acerbus rudis, ignarus 174 actus iudicium : iustos cetnit ad actos 155 ; redditur acto II 35, 20 actus (-us) iudicium : nec mottuus effugis actus I 27, 1; legitimus non sentit poenas ad actus II r7, 12; quaeti de actu I 28, 2 ad i4 c. ab]. : iustos cetnit ad actus I55; exurgit rex ad orientem 892; sanctorum chorus ad illam consurgeret plebem I 42, 11 sq. ; legitimus non sentit poenas ad actusII 17, 12

adwersus : centtiam erexit ad illum 637; ad ecclesias exit 858; crudescunt ad populum Christi 866; inuitat quam multas gentes ad urbem

895

secundum : ad quotum effigies facicbant idola I 2, 7 dafiuss : cut nos similemus ad illos 36; dotsum meum posui ad flagella caedendum 354; ros ad illos erit 1018. recotdati ad illum debemus

787

adclamare

c/azare l 43, 4 adcommodate adbibere ll 18, 9 addete

dare:

cui

diuitias,

honores

addidit altos 26 apponere : non animam ullam uescuntur additis escis 951 attribuere : patticipes autem duos sibi Caesares addit 871 adeo quoque : hinc adeo nobis est spes in futuro quaerenda 510 adesse esse : hoc est beluarum adesse 34 ; cuius nomine adsit 9o ; si magus adfuerat 391 ; plenius ut sese dominus demonstraret adesse 655 ; quisque tribus credit et sentit unum adesse 805; mots tantum aderat et labor 958 ; numen adesse I 12, 14 ; tempus adest uitae credenti I 25, 9 ; mortem

similiter sicut uos iudicabam adesse I 26, 26 ; uult te inmortalem adesse

I 29, 12 fatebor me unum ex uobis adesse II 4, 8 ; si bellum adest II 17, 8; si talis aderit pastor II 24, 10; nisi diuitias adsunt, ars certe si fuerit II 27, 1; domus orationis

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM adesto II 51, 15 ; uos ptobatos ades-

se II 55, 7

adgredi «e. zm/errogatione obliqua : adgtessusque fui, quid ibi rescirem 1r sq. c. infinitiuo : adgredere perennia nos-

se 89 ; adgressi sunt turrem fabricare 165 adhaetere s/afiz sequi : sed alteta clades adhaesit 164

adhortati pass. : cum sint adhortati 727 adhuc i47: quae nec adnumerantur adhuc I 16, 12 bodie quoque : qui adhuc etratis inanes 84 ; et filios sese audent dicere Summi 546; adhuc infatuant profanos

677

praeterea : adhuc et infirmat 486 ; insuper et furem adhuc depingitis esse I 13, 4; erras adhuc et in morte placere II 29, 2 adiectiuum pro. aduerbio : matutinus signa reuise II 8, 9; agonia sume propinquus II 8, 1o

neutra adiectiu. pro substantiu. : a) num. plur. c. genetiuo : subdita terrae 98; secreta caelorum 106 ; in illius sancta

motemurt 205 ; fortia mortis 316 ; de dei secreta 502; 1l 27, 19; in dei secteta I 29, 11 ; intima cordis iniqua 679 ; non durant seruotum talia ferre 755; omnia caeli 760 ; partita locorum 926; uniuersa legis 956 ; legitima cuius spreuerunt I 5, 5 ; legitima cuius clamat I 27, 4 ; illorum ultima fatorum I 52, 14 ;omnia conplentes legis I 42, 28 ; P) sine genetiuo : tempestiua 65; perennia 89; tota I33. 525;137,15 ; in sua uenturum ptoptia 228 ; facit heredem ex asse suorum 723; ad sua recuttunt II 9, 2 ; primitiua 252; uana 466.526 ; iusta (— sacra) 489; saeculatia 585.615; II 12 insct. 24, 6 ; quae legi secreta

956; diuiduntur bona (-— posses5i05e$) 734 ; patticipes esse bonorum 738; uis bona (— feicilatez) uidere II 11, 7 ; tecipiunt bona I 44, 8 ; tua I27,16;29,1; in altera uadit 488 ; in suprema cadis II 19, 13 ; post ista (2 anc uitam) i 29, 5; ttansit ad nostra I 42, 32; ptopter salutaria uestra II 1, 2 ; requiem futurorum II

15, 20 ; in altis 13.578 ; 1 22, 9 ; quid deus in ptimis fecit 59; plangis in imis I 21, 10; utitur ab imis terta l 45, 7; in prosperis I 30, 18; in nigris exire II 28, 2; uera 524; II x2, 17 ; e£) num. singul. : totum (— omia) 104.128.309; 1 26, 15; in

215

aetetno uiuentes 302 ; de suo priuato 254; intenti dei secretum 774 ; bonum disciplinae I 26, 1 ; bonum 87. 749.1645: 1:22517 5 II. 10.5; fac.sub deo bonum II 26, 5 ; in medio populi I530,2;alienum non cupire II 5, 15 ; nimium solis II 14, 16; refectis de uestro II 16, 23 ; resurgere mortuos imo II 35, 6uerum

1.1,.95/8, 12 5 IT

I2, 35; 25, I; — pendens a praeposiHone pro aduerbio: in uacuum (— frustra) 15 ;127, 15 ; I1 4, 4 ; in totum 204.398.435 ; I 37, 22 ; II 18 insct.; per occulta 316 ; in aeternum uiuere 326.925 ; in uano (— frasfra) 585.693. 7291956107

Jmso3 (ToS T4521

9159 df)

breuia 606; in ultimo (— pos£rezzo) 1020 ; in uacuo I 12, 10 ; ante omnia II 16, 12 ; in breui laetatis I 21, xo ;.

ad praesens II 20, 13 ; in absconsum Il 21, 9; in primis 59; II 24, 4 adinuenire imzemire mortem adinuenit hostis 361; nec se adinueniunt, in quo sint tempore bruti 920 Hehire : uix adinuenit illi retributio

digna 922 adire animum aduertere : 'Thamat pattum adite I 39, 7 adlidere frangere I 38, 4 laedere Y 17, 8 adlucere aZfuleere : misero uacillanti adluxit 1o admonete c. infinit. : admonent cognoscere Summum 745 adornare fingere : historiam fingiit, ut deum adornet I 19, 8 ; fabulas uanas aotnant 387 ; uox adotnata 599 adulter diabolus 179.206.985 adultera gens I 36, 5 adumbrate obeaecare : pet crucem ditos adumbrat I 36, 4 aduenire zemire : statutus dies aduenit iniquis 994 ; et merces aduenit metitis pattita locorum 926 aduerbium —pendems a praepositione : a longe 428 ; abinde 530, 496 ; inibi I 44, 12 ; extunc Í 9, 5 ; desubito 249 ;

PT

|

|

in -0 exeun: : sempiterno 303 ; manifesto 765 ; praeclaro II 35, 12 cum uerbo esse coniunctum ; sic erit ut

paena 72 ; integratut homo ut fuerat 144 ; ut qui credet ei, sic sit 330 ; ea non sunt sic I 24, 17 ; haec autem sic non sunt I 26, 28 ; qui sic deum iudicas esse I 29,4 ; praesto sis ante Il 8, 8; minus quam gentes eritis TIS283UET

aegrotate operam dare : dum sit uictor aegrotat 602

COMMODIANVS

216

aeque 54 par est : inuita (ceruix) domatur utilis aeque I 34, 5 ; malitiam nullus dimittit aeque de corde II 11, 6 aestimare exis/izare: nugaces acstimat esse 487

aeternum aefermiias : in acterno uiuentes 302 in aeternum |adu. 326.923 aeuum aeé/a$ : aeuo maturis 7o Mila : isto sub aeuo (— in hac uita) 709 ; exitus aeui 156.145'; II 55, 7 saeculum : deus ferebatur in aeuo 126 ; in aeuo uiuere 12, 12 ; traduntur poenae in aeuo 2, 35, 21 mundus uniuersus : hoc deus est lucis aeternae, hoc spiritus aeui 108 agere iwere: uitam feritatis agebat 171 ; in qua (carne) dei uirtus agebat 284 ; in istis luxutiis populus agebat 215; per nouem tribuum agant I 42, 5 ; uigilanter age II 5, 15 ; agit in uoragine II 25, i1; agis super omnia uictor II 19, 16 efficere : agitur dum saecli ruina 1012 ; quidquid egistis I 24, 16 ; ibi poenae aguntur I 24, 16; quod egit dux natiuitatis I 35, 5 ; funus agebat II 28, 17

agon

cer/amen : 609 sq. 795 ; I1 16, 5 ; 24, I agonia(p/ur.) certamen : agonia sume propinquus II 8, 10 Jempíatio : agonia mittit spectaculis ire 209 alapati se iacare : 457 alienus aliena mente (— uesanus) I 21, 2 ; simulatis aliene I 39, 6 pro genetiuo alterius : alieno uulnere Il 20, 1

neutr. substant. : alienum cupire II 5, 15 aliquis n enuniatis negatiuis : nec deus est ilis aliquid 608; non aliquis prophetauit I 6, 15 ; exorat ne pereat aliquis II 51, 18 alius seufr. alium II 6, 10 alter : ex alia parte mandata praemisit If22 IT contrarie

referiur

ad

1e:

congestet

alius, tu bono uiuere quaere II r9, 15 ; excedant alii, finem te prospice semper II 19, 21; te ipsum inlidis, non alium II 2o, 15 alius - alius : est alius nequam, alius in parte secedit II 7, 2 ; excurrit alius

ad sortis, aues asoicit alter I 22, 2 aliud atque aliud fulmen 1007 allidere caedere : dorsa sua allidunt parca bipinne I 17, 8

frangere : quem (legem) Moyses allisit iratus I 38, 4 alter a/ius: cessit prius facinus, sed altera clades adhaesit 164; innouat altera iusta 489 ; ecce quia caeci ipsi sunt et alteros aiunt 5or ; in Christo fuerunt facta aut in altero aiunt? 504 ; alter lapidatus, alter est mactatus, alterum iussit decollati 515 sq. ; flato suo redditus in altero uentre I 12, 5; Iouis altera moecha I 12, 6; excurrit alius ad sortis, aues aspicit alter, bellantum cruore fuso inspicit alter I 22, 52 sqq. ; quid te facis alterum esse ? 1 30, 2 ; unde tu largiris, alter cottidie plorat II 20, 2 unus - alter 77 ; altus mobilis : honores altos 26; altos sic et humiles 29 ; responsorem in alto non dedit deus pauperem esse II 27, 6 ; ef. dei cognomina

alumnus fius: 731.735 ; II 28, 16 propheta : 215 ambitus pozpa, gloria : nolite diligere mundum neque ambitum eius II 12,

12 amor c(ar?en amoris : pro psalmis cantatis amores II 15, 18 deus amoris: cantatur pro psalmis amoti I 34, 12 amplius : quid amplius opus est ? 579 ; quod amplius quaeris abuti II 32, 6 anacoluthum : deus, qui uiuere fecit innocuisque bonis ut reddat praemia digna (— et ut bonis reddat) I 26, 57 sq. anaphora : 108.2323 (coniectura).235.311. 463.589.601. 693. 739.801.963. 1014. 1027 Sq. — 146 sq. 311.463 sq. 607. 655.883.1025.1033 ; 1 37, 1 ; 44, 12 ; II 8, 15 ; 10, 12 — 899

eum epipbora iuncta : 1 29, 6 sq. anastasis

992. I 44, 1

angor carcer : in angore saeptus I 44, I9 anima sangwis 951 ante : cuz: abl. postpositum : proposito praesto sis ante II 8, 8; — non ante nisi 248 antequam c. comi. pipf. 389 anficipatio

subiecti

: hunc

ergo

nec

ipsi nuntii dinoscere possunt, qualis Sit 99 sq., idcirco nec uoluit se manifestare, quid esset 565; fecit canem, ut diceret 626 ; fecit caecum, ut uideret in auras

648 ; nec se adin-

ueniunt, in quo sunt tempore, bruti 920 ; dicitis Cycolopas, fecissent I 6, 23; monteses deos dicitis, dominentur I 21, 1

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM antitbesis : tempus adest uitae credenti tempore mortis I 25, 9; expiate malum benefactis I 3o, 20 ; bibendo superius inferior a mente recedis II 52, 2 ; nil morte proficiet, si uiuus in Christo negauit $90 apoctyphaloca $83o apostatare deo II 5 inscr. apparet c. acc.c. inf. quod palam apparet hoc erat dei nomen oriri 343 €. fti0z1. €. inf. Siluanus unde deus apparuit esse ? I 14, 1

c. interrogatione obliqua apparet qui sit deus 581 arabylus genus calceamenti Y 9, 1 archisynagogae (archisynagogi) filia 646 ars arfifiium, quaestus : ab ipsis in terra artis probata fuere I 5, 9 ; ars certe si fuerit II 27, 2; sane si non fuerit ats, unde uita regatur II 27, 11 Jraus : ex atte quifincte loquitur I 19, 4 artatio persecutio I 41, 9 arua (plur.) Zerra 55 asciam tibi figis in crure I 23, 5 aspicere anizum adiendere : aspicis ad uentrem I 25, 12 ; aspicis legem I 58,

217

mauit, patienter omnia gessit 416;

pro uentre satagit, agon est pro ipso diurnum 609 ; qui renouat hominem, peccata pristina donat 746.933.935 ; sol fugit incaute, subito fit noctis imago 1005 ;fulmen iactaturab astris, ignea tempestas fugit 1007 sq. ; rugit

pestifera clades, tremit excita tellus 1009 ; stellae cadunt caeli, iudicantur astra nobiscum rorr1 ; sublapsum non potuit retinere, prostrauit amicum I II, 20; conspirant in malo, proludunt fincto furore I 12, 15; uouerunt hostias inepto ut deo orando, laetandas aras in memoriam sibi fecerunt I 15, 5 sq. ; ipse sibi nescit diuinare, ceteris audet I 19, 9 ; per tempora gaudes, in breui laetaris I 21, 9 Sq. ; discite quaeso bonum, simulacra cauete Í 22, 7 ; corpus uexatut gemiturque, ploratur I 26, 12 ; destrui-

tur totum, ruunt dignitatis ab alto I 26, 15; (uolebant) uita ptiuati iuuenes senescere forte, lautities diues perfrui I 26, 21 sq. ; grassaris,

insanis I 28, 11 ; qui te protulit, deinde nutriuit I 29, 5 ; bellatis, insanis

I 33, 8; templorum culturam, daemonum fana uitate I 55, 19 ; ulula-

4 memorezm esse: aspice quam breuis est nobis credita uita 31 ; aspice principium, unde perit inuidus hostis II

tur, ploratur I 45, 7 ; incipere tunc ergo dimittere pristina gesta, luxutias uita II 8, 2 sq. sollicitus esto, ma-

18, 14

tutinus signa reuise II 8, 9 ; illa bonus

uelle : lex sic non aspicit II 19, 5 aspis generis zasc. Ill 5, 19

astus

dolus : Satanas conparat astus

II 12, 5

asyndeton a) dworum rmembrorum : ignarus spatians, spe captus inani 3; bruti et ignoti, corde sopiti 16 ; diuitias, honores addidit altos 26; in uerbo positus, sibi solo notatus 93 ; deus omnipotens, dominus suae conditionis

121;

cupidi,

tota

mente

deuoti 158 ; nutriretur melle, buturo 409 ; et scire diuitiis regum, de bellis eorum 586 ; dies detestabilis, ardens 1000 ; plangentes, sero gementesI 43, 6 ; alia nouitas caeli, terrae perennisI 45, 10 ; simplicitas, bonitas II 35, 5 ; — sit licet nunc puluis, iaceant licet ossa nudata 145; coitus infandos amate, uiuere rapinis 175 sq. ; nemo deum sciebat, disputabat nemo de uita 172 ; et placens, adridens 212; testem illum esse per orbem, manifestari eum principem 295 sq. ; exultet terra, iocundentur insulae multae 296 ; fieret cum humilis Altus, cederet infernus 313 sq.; nec uoce cla-

miles semper expecta fruenda, blandire noli tibi, desidias omnino omitte Il 8, 6 sq.; cladem obiurgate, ouantes officite luxu II 16, 5; de labore tuo dona, nudum uesti II 18, 12; subdola pax uobis uenit, persecutio flagrat II 21, 7; tenente principium, uidente cuncta II 55, 2 — b) £ríium : est deus omnipotens,

unus, a semet ipso creatus 9I ; errabant indocti, obliti dominum, opera

maligna sequentes 181 sq.; insciis, indoctis, ignorantibus talia fingunt 458 ; 693 sq. ; mansuetis, humilibus,

obsequio plenis alumnis 733; deos sequitur fabricatos in auto, argento

uel lapide, ligno uel aeramine fusos 749 Sq.; per mare, per terras, per insolas 885; terribilis omnis, stulti (— wocatiuus), septizonio fortis I 7, 14; mane ebrio, crudo, perituro I 19, 5 ; bella uelinfanda, fraudes, cum sanguine furta I 26, 11; inibi non pluuiam, non frigus in aurea castra, obsidiae nullae I 44, 12 sq.; per duodecim milia stadia lata, longa,

sic alta I 44, 16 ; impiam, indocilem,

218

COMMODIANVS

ferina uita uiuentem II 6, 9 ; rectos, corde bonos, deuotos legi diuinae II rr, 12 ; agonia mitti, spectaculis

ire cruentis, inpudica nosse pudicis 209 sq.; uincunt enim lacrimae, deficit manus, cotda tremescunt 881; excuttit alius ad sottis, aues aspicit alter, belantum cruore fuso malus inspicit alter I 22, 2 sq. ; ipse prata tua gubernat, uineas ipse, ipse greges pecorum I 29, 6 sq. ; impie tractas cum corpore sitis tu super diuitias, nimium te tollis in altum I 30, 4 Sq. ; rnaledicti retinete linguam, ..conpescete furiam, pacificum redde te cunctis II 18, 6 sq. ; sit patiens rectot, sciat, ubi frena remittat, terreat in ptimis II 24, 5 ; os laceras, tundis pectus, uestimenta deducis II 28, 8 ; — c) qua£tuor : ignominiosi, crudeles, caeci, supetbi 479 ; obsceni, furiosi, bellatores, impii uitae I 7, 12 ; subdola gens autem, innoxia, perfida, praua I 28, 3. — Esaiam sertant, rapidant Hiremiam erecti, Ioannem decollant, iugulant Zachatiem ad atas 221 Sq., 1008 sqq. saxa uolant uentis, tremescunt tecta domorum, uastantut patriae, prosternitut ciuitas omnis 1030 sq. excurre, labora, suda, cum tristitia pugna II 13, 17 ; respuitis legem, mauultis mundo placere, saltatis in domibus, pro psalmis cantatis amores II 15, 17 sq. ; — d) quinque : alienum non cupire, uelle mattyrii habere, linguam refrenate, humilem te reddere debes, uim ultro non facere II 5, 15 sqq. at mim copulatiuam babet : et conpleuit omnia dicta. at ubi surrexit, uenit ad

apostolos 552 sq. ; extendit palmas, at ille tangere coepit 565 ; exorant Neronem. at ille... 855. aifracíio ducetis, quo te paenitet esse I 29, 16

auferre tempotepatrtitoablato 184 ;nemo meam animam potuit auferre 469 augete (607 aula eccesiíal25,5;116,6 aura : sorbitis omnino auram dum saeculi ipsam II 25, 9 autea substant. : autea quaetis I 34, 14 auris 7zasc. generis : ut pateant autes et tu magis obstruis illos II 51, 6 aurum Za4s$a aurea : auto licet cenes I 32, 7 aut 4£/: quod rapiant aut quotum sanguine uiuant 18; qualis sit aut quantus 100; ubi facies aut oculi aut os aut membra notantutf II5;

spectaculis ire cruentis aut nimis obscenis 210 ; ubi claui fuerunt aut ubi percussus de lancea 558 ; Vergilius, Cicero aut Terentius 585 ; totque tuinas quis poterit ferre aut nau-

fragia tanta 1033 Sq.; faepius: an (ronice) in interrogationibus simplicibus :

453.504 ; l 7, 4. 75 23, 10 ; 29, 8; 37, 7« €t.1 16, 8 5/19, 2( 2?); 57, 16;

II 51,9; 34, 3. aut non : neque 520 axis /abujla picta Y 9, 8 azyma (p/ur.) Pascha 696

Ballate : ballatur ibi, dein cantatur pro psalmis amoti I 34, 12 balneum : quasi se inicient balneo II 31, II; baprisma ludaeorum 677 baptismus genitalis II r, 8 barathrum poenale (— tartarus) I 34, IO barbatus gemilis, baganus Y 23, 4; II

51065974

belantes oues I 22, 3 bellati Ze//are Y 3, 8 bellatores I 7, 12 bellieerateq

Dor252

5 IenSsar

bellum |(— Pe//uz christiani contra mundum) cottidianum II 18 inscr. ; bellum uicisti II 18, 4; compugna cum illo (sc. bello) II 18, 5

benedictio 297 benignus (-— /Jargifor) : Deum

tuae

uitae benignum I 24, 7

besteus 19,9; 347. 17; IL 5, 1 bicots dupp/ex, perfidus Y 11, 8 bifatius azzbiguus Y 24, x1 bifurcis I ro, xx biothanatus zza/o le£o defunctus Y 14, 8 bipinnis I 17, 8 blandire (— imdulgere) noli tibi II. 8, 7 blasphemare 442.816; I 32, 3 blasphemium izsizuaio lar, 7; II 30, 8

bonitas Peniguiias 232 ; Y 28, 1 ; II 55, 3. bora : communicet immo talis bonitatem in omnes 25 bonus meufr. piur. subst. recipiuntque bona I 44, 8 ; uis bona uidere II rr, 75 participes esse bonotum 734.738 ; nieutr. sing. substant. bonum et malum 87 ; fecissentque bonum 740 ; contra bonum pugnant 764; discite quaeso bonum

I 22, 7 ; bonum

disciplinae

caelestis 1 26, 1; fecerit bonum in illa II 14, 5 ; fac sub Deo bonum (— opus misericordiae) ll 26, 3; benignus

199.542.580.718.719 ; I 530, 1; 35,

145 Vor S UT T5EI OS

15:20; I

ETAPEIZO2

R10)

219

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM breuis

in breui e/ in breuia pro adwer-

biis 606 ; I 21, 20 breuiloquentia in comparatione te parem concupis fieri pecuniae tantae II 19, 4; gratia maior tunc etit istius aeui

145 brutus 16.920 bucina praeconum (- Ppropbetarum) clamat II 51, 5 bullit in inferno rumoribus ipsa gehenna l1Il24,8 bustum sepulcrum ll 55, 20 buturum 409 Cadete

pelli : caderet de suo priuato

caducus caecate

morte caduca (— jmminente) obeaecare 460

254

caelestis. (— regni caelestis participes) lieti o2; T2 caelicolae 1012 caeliloquax Esaias

Il r5, 3 caeli, orum —— 98.103.106.166.490.577. 578.671.816 ;I1 20, 3; 35, 1 caementarius [I ro, 5 calce remissa I 42, 13 canere Zalicinari 227.241.285.295.345. 388.391.461.507.512.577.743.1052 ; Í

25, 19 ; de sacerdotibus baganis Y 17, 5 ; absolut. omisso uocabulo tuba ; rauca canit 1001 cantatur amori (— £m bonorem amoris)

I 34, 12

cantica musica quaetis

capax c. znfin.

1122522

fecit se uideri capacem

118

capere

accipere 990; intellegere : cepe-

runt unum deum esse 187 ; éóéye7a.: uetsati inmaturum infantia non capit usus I 6, 4 captat otibus hostis sanctos II 24, 12 captiuate : captiuat subactos 814 ; captiuat Tyrum et Sidona 897 carnalis wmanus, zmoríalis : catnalem mundi tenorem 129 ; patres carnales 731; catnaliter nasci 281.403

cato : corpus bumanum $4.120.147.231. 284.342.367.468.622.795 ; I 27, 15.

17 ; II 35, 20

catpere : non tota, sed summa fastigia catpo 523 castra Zranslate a) ciuitas Deil 42, 20; 44, 12 ; 45, 5 ; b) ecclesia 1I 7, 8 ; 16, II castus (subs.) qui castum sederat ante 696 casus ors ll 28, 1 catecuminus II r inscr. 9 causa : sine causa :frzszra 76 ; 1l 11, 10 cauere caue ut non delinquas 2, 1,7 ; 17

ultetius caue primere caue cedere desimere 164; cederet puenlis cessit celatus occultus cenare aufo

delinquas II 7, 8; deminores II 18, 8 : cessit prius facinus infernus 314; lusus I 6, 5 317.942

4asis aureis incena uti 132,

censere (— decernere) c. acc. inf. non censuit illos recipi I 5, 13 centesima fenus grauius 1l 20, 7 centtia aew/eus: centtiam erexit ad illos 657 cernete secernere 155 cette post particulas disiunetiuas (— salez) : aut certe, dum sperat expectans credere canus, excluditut 785 ; illis uel certe Iudaeis 857 ; seu cette

sanctorum chorus ad illam plebem consutgetet I 42, II sq. aut cette iam scire cauere II 6, 11 ; u/ique : si respuunt certe omnia supra dicta rebelles, scite quid opponunt 431; certe si non ipse pugnat, uel suggerat illis II 16, 4 ; sed certe debilitatos II 26, 15 ; nisi diuitiae adsunt, ars cette si fuerit II 27, 2 cetuia 1 34; I ceruicosus fer£inax 261.543 ceruix dura ceruice recalces 229; I 38, 1; cetuicem illi (Christo) depone i22 ET cessati ceunctari Ill 5, 11 ceterum ef. s. 4. si ceu dqzasi 520; II 51, 12 choraulica tutba I 32, 7 chofos historicos (- JAis£riomes) quaetis II 16, 22 ; chotus (— urba) prophetarum I 42, 11 ; ymnificato choro (2 hymno) ll x5, 22 chtisma tegale 268 cibare : laute cibatum (— ceasse) distenso uentre declamas II 16, 19 cinis : post cineres (— zor£ez?) nosttos 1727. X0 circulus otbis x16; de circulo zonae JT circumspicete sibi arare: mortem circumspicis ipse I 23, 3 citcumuenire mferficere : 483 cithatoedus I rr, 1 ciuicus gemis ciuica tutba I rz, 7 ciuitas 4rbs 975.979.1031 ; 1 44, 1.14 ;

21,4

clades : adhaesit altera clades (— aJum) 164 ; tugit pestifera clades (— ignea tempestas) 1009 clamare /angere : extinctos clamatis II 28, 13 ;,praecotiare 52.75.313.352.

443-451-473-533.673 ; 1275, 45 31, 7 ; C. C.

CXXVIII

220

COMMODIANVS

40,8 ; 11 11,2 ; 13, 15 ; 15, 8 ; 16, 15 ; 18, 15 ; 19, 11 ; 26, 11 ; ciZareclamatis

a Petro 626 ; — clamantes prophetae I 40, 2 ; — bucina praeconum clamat

II 51, 5

clatificate —465 clatitas aies/as 286.1043. claudere canentibus rostra clusissent 388; cluserunt oculos 674; hominum nimis pectora clausa 47 ; pectore clauso 399 ; haec est histotia clauSa 4II ; /ncludere lumine'clausi 943

clericus 1I 30 inscr. cloaca /oeus ignobilis : de cloaca leuatus II-r60 codice legis seripzura sacra 11; 1, 8, 12 coepisse c. imfim. pro perfecío : mitior paulatim coepit adesse 43; in scelete coepit uersatri gens humana 157 ; discredere coepit 556 ; tangere coepit 565 ; cum coepetit inde uenire 909 ; Dafinem sic coepit amare I 1r, 12 cogere iubere : quod maxime dominus cogit euitare dilectos 203 ; refrenare : quos nulla poena coegit II 9, 8; cogitur — mecesse es : 809 cohaetete Zaerere II 21, 5 coinquinare (quoinquinare) I 5, 5 colere orsare: fas in Deo non est Christianam coli fidelem II 15, 6 coliclus «camieulus l 34, 2 collegium (sc/. fumebre) : ob ista collegia quaeris II 29, 15 collocatio uerborum insolita : non sum ego uates nec iussus ut essem 6r ; et in uestimentis meis, dixit, sortemque miserunt (— e£ dixit : sorfemque miserunt inu. m.) 419;sactificans perietidolis in morte secunda 748 ; — terrotibus actus, sed quia deus non etat ille, Viscera natorum sumebat I 4, 5 sq. ;

ipsis sideribus aut Mars qui cum ipsa deprensus zelo matitali deus nominetuf aduliscens ? — aut Mats aduliscens, qui cum ipsa (— domina) zelo maritali deprensus (est), ipsis (in) sideribus deus nominetur ? I 7, 7 Sq. ; non sua sponte currunt, Omnipotens illos ; cum conderet omnia primum, Locauitque ibidem I 8, 3 sqq.; subdole quem lusit uirgo, falliturque diuinus I 11, 7 ; In India natus... Belligerans contra Titanas profuso cruore Expirauit enim I 12, 3 sqq. ; et fabrica cuius erant, cum ipsa cremantur I 43, 19 ; temporibus primis per errorem si qua gerebas, Erogatus enim Christo tu cuncta

relinque II 1, 3 sq. ; tu si uulnus habes, medicumque require (— edicumquereq., £u5i...) Yl 4, 6 ; omne lolium agricola collectum separat illud II 1o, 4 ; apud, stulte, Cyclopas II 32, 5 ; bellum in absconsum geritur sub pace quod ipsud II 21, 9 ; multa signa facit quoniam cuius pseudopropheta I 41, 16. — coniunctiones et pronomina postposila : morimur idemque per illum I 35, 4; certamen fugire lites tot idemque uitare II 22, 5 ; sempet homicidae sempet | manibusque cruentis 709 (de que Jonge ab initio remoto cf. quae sub uoce que e? quoque HolaHi); patticida patris semper et supetbus in illo 729 (cf. sb uoce et postpositum) ; terribilem legem malis bonis atque benignis I 30, 17; dolore nec uates filium luxit defunctum: Omnipotens enim nec flens deducebat alumnum II 28, 15 ; bella uel infanda I 26, 11 ; facti uel ut aspides surdi II5, 19 ; —quasi facile ruisdum II 51, 2; fuetit quasi serui figura 336; — pattibus istis, exsiccat fluuium quibus I 42, 29 sq. colonia zrbs 976.989 commouete ra incendere 726 communicare (de zzuificentia) : communica fratti II 27, 2 communicet bonitatem in omnes 25 communis coz Io, x5 ; II 18, 11 comparatiuus bro positiuo cautiot esto 702 ;

I 32, 15 ; seniot 635 ; plus leuiot 5 ; citius 787 ; uelocius 659 ; apertius I 42, 7 ; longius I 3o, 8 ; quantocius I

252 T comtus cozpíus : in dando promeruit, non comtibus II 14, 20 comulas lunatis II 14, 11 conatilucra 605; II 19, 13 concedere eondomare : Il 7, 7 concitus ce/erifas : fugit cum concitu magno 981

conculcate spermere : di nostri conculcantut 854 concupete 1l 19, 4 concupiscenciae II r9 inscr. concuti numine I 17, 4 condiscere discere l 22, 15 conditio ereafura 121 conditor creafor 358 ; 126, 28 5 27, 5 ; 30, 6 conferre ranmsferre : contulistis in altum I 6, 26. contulisset nobis quod

egit I 55, 5

confertim —confestiz 851 confessio «cu/pa : martyt,

confessio talis II 2, 5

cuius

est

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM confusio paenifeniia : nunc erit confusio uestra 465 ; non etit in uacuum confusio culpae II 4, 4 congruentia legitima subiecti ef praedicati

"églecía quod dei maiestas quid sit, sibi conscia sola est 102 ; quidquid est (Deus), unum est 114 ; hoc Deus est, hoc spiritus aeui 108; idcirco (Deus) nec uoluit se manifestare, quid esset 365 ; tunc homo resurget ... teminiscens, quid fuit ante 793 sq. congruet incestas in feminas cultura lupana II 14, 22 ; congtuet in Pascha TI 20x congustus coangusius l 37, 16 coniugula coniunx l 26, 14 coniunctHiuus onissa ut coniunctione : hottor ab errore recedant 14; fecit, loquerentur lingua diuersa 168; Emmanuel autem uocetut, iusserat illos 407 ; quod fuit togatus, subuenitet

uino defecto 658 ; praecipiunt, omnes coronati procedant 876; ex eo porrexit, de uetusto more colatur I 15, 7; hortor, in alua recurrant II 6, 6 ; neque enim dico nec intimo, in timore te mittas II 19, 17 ; congtruet in Pascha ... laetentur et illi Il 30, 1 sq. — eoniunctiuus pro acc. c. inf. : fieret deserta deinde 248 ; exer-

citus quorum necesse est uictorem adorent 913; dicitis Cycolopas, fecissent16, 25 ; monteses deos dicitis, dominentur in auto I 21, 1 ; teque designabat crederes in morte secunda I 25, 11 ; qui putas, post funera non sis I 27, 11. — coniunet. praes. pro futuro : sic erit ut perna minime salfacta : putrescat 72; si filios dixit, in ilius sancta moremur 205; si sumpserit ille, in aeternum uiuat

326;

quod

si malus

fuerit,

exe-

cretuf odio natum 720. — coniunct. iziperf. uel plusq. pro opottebat c. acc. c. inf. : lex ab ipsolata fuisset I 6, 14 ; occurreret ilii per auras I rr, 15; mortem ptaecessisset amici I 11, 22 ; solueretis eos magis in uascula uobis I20, 7 ; sufficeret illis utique 22. 711 ; canentibus frostra clusissent 388 ; fecissentque bonum, et erant in parte legati 740. — coniunct. perf. pro futuro Hel potentiali : tu si talis eris, sine causa fideris II 11, 1o. — c«oniunct. perf. pro imperatiuo : mens patiens

5, 18

Christi

conpleatur

I 42, 16; con-

pleri legis narrata I 42, 21 ; omnia conplentes legis II 1, 28 — conpleto spatio 855 ; statuta tempora conplet 886; sex milibus annis conpletis 2, 35, 8; conpleto milesimo anno 2, 35, 18 conponefese sZzulare l1], 11 conposite /fi/ela41:,4 conpotire sine Christo nec uixisse te conpotis unquam 1 232, 15 conputare

aeszizare 258

consciens s0c/4s : latroni 692

conscientes

ante

consecuiio femporum negleia appatet, qui sit Deus ..., et cuius in nomine crederemus 381 sq. ; Emmanuel autem uocetut, iussetat illos 407 ; audite, quod nutriretur melle 409 ; iussit, ne quis illos adoret I 8, 7 ; sufficiet scire quod esset I 55, 17 considere zzerbo conlabi 2, 26, 4 (conSsiderat — consederat) consilia cogz/azones 1 6, 6 conspitant in malo I 12, 13 consonantia uocum et syllabarum : inuenietis enim carnem inuenisse 54; auribus audit 128; inpudica nosse pudicis 210 ; si fuerat castus, incestus proficit inde 211; sanctum sanctotum 267 ; inuisibilem esse uidendum 285; haec speranda nobis spes est

303 ; dicta prophetica dixi 548 ; sacra sactilegia 680 ; unum quaete Deum, qui quaerit hostia nulla 705 ; patticida pattis 729; oculus non uiderat anteuidendo 790 ; legendo de lege I z, 6.41, 4 ; legem legentes I 20, 5 ; inmortalis enim habuit a mortalibus atma I 6, 24 ; genuit generatus I 1o, 8 ;domino dominorum I 22, 9 ; qui simplicem fingis, simpliciter uiuo cum isto uiuere te credis ? I1 25, 6; omnes omnino1I235,25;IL 16, 16; caecus caecum in fossa reducit I 57, 4 ; lucernae lumen I 44, 14 ; luna lucebit I 44, 18 ; uestra de uestro II 16, 235; lectore legente II 31, 5. — petgit periens I 1, 8; pax et patientia I 28, r. — titulatut talis edictus 462 ; de serra secatus 514; saeculi silua 605 ; pectus pugnis pertunde II 14, 11; 17, 15;

non pudeat neque pigeat procuttere Il 27, 15 ; laudem cum luctu II 29, 9. — quidquid tenet caelum, prospicit

p/acere c. nf. uel acc. c. itf.

ubique de caelo 127 ; luget in aeter-

185.359; 122, 9

conplere

tias conpleuit omnia Christus 532; conpleuit omnia dicta 552 ; mystetia

esse II

fueris ; intellege martyrem conplacete

22rI

«conswzare:

iuxta prophe-

num, quae.se iactabat aeterna 923 ; dum cupis, inde petris II 19, 1 ; red-

COMMODIANVS

222

dite uos Christo similes, filioli, magistto II 22, 6 ; seruate quod estis et memotare potestis II 22, 10 ; idcirco ministri facite praecepta magistri II 25, 2. — ceterum in illis si spem esse putatis, in totum

efratis, si Deum

colatis I 57, 21 sq. ; ptobaturt ... taxatur ... laetatut ... adorant ... infamant . clusissent ... fuissent 385 sqq.; aues aspicit alter, belantum cruore fuso malus inspicit alteg I 22, 2 sq. ;

in loco maligno ... in loco benigno I 24, 19 sq. ; uettis te in faciem ... metgis te in tenebris I 24, 9 sq. ; nec dolore duxit pater filium mactandum ad atram, dolore nec uates filium luxit defunctum Il 28, 14 sq. ; interdum quod meum

est, qui ptius etraui,

demonstro rectum iter uobis, qui adhuc erratis inanes 83 sq. ; ef. zns£r. II 8 e£ 39 plerumque etiam 271 uersus in eandem litteram desinentes consíruciio ad sensum : iussit implere ydtias uelocius aqua, quod gustauit 659 sq.; praeposuit non feram nec pecudem. cur nos similemus ad illos 36; offerunt meo nomini gentes, apud quos eximium nomen meum magnificatur 348 sq. ; gentes putos esse lauactis 686; inuitatque sibi quam multas gentes, qui ferant auxilium 893 sq. ; gens et ego fui moratus I 26, 24 ; genus iniquum, qui num-

quam transmutat animos I 36, 8 sq. ; idolis uanis, qui frustra pro uita coluntur 456 ; ipsa maiestas profitetur, ipse quis esset 467 sq. ; maiestas nulla locutus est Í 17, 17 ; genetaui suboles, qui me negarent 426 ; impium et saeuum subolem 725 ; semotae sunt isti tribuum I 42, 15. — in scelere coepit uersati gens omnis humana,

non respicientes 157 sq. ; populus, ad quos emendandos 214 sq. ; senatus mirantur 831; motus senatus exorant 851; hic erat populus.., cum ipsis et Deus ueniet ... qui per totum iter exultat 959-962 ; graditur populus Summi... umbraculum illis faciunt nubes, ne uexentur a sole 966 Sq. ; gens sine lege morata otabant ... faciebant I 2, 5 sqq. ; rustica mens hominum, cum gratias agere uellent, uouerunt hostias I 15, 5 sqq. ; uenit in errorem (genus iniquum) et dicunt I 36, 10; si quis uestrum non credi-

derint I 4o, 7; chorus prophetarum ad illam consurgeret plebem, qui frenum inponeret illis, obsceni quos equi trucidarunt I 42, 11 sqq. ;

hic (populus) tamen festinant I 42, 36; si quis peccans catecuminus poena notantur, insignis illa uiuat II zr, 9 sq. ; radix Cananaea, maledictum semen, erumpit et in seruili gente sub barbaro rege refugit, flamma quos aetetna torquebit II 9, 3 sqq. ; de semine lolii qui stant in ecclesia mixti, expletis tempotibus messis separatur a fructu II ro, x sq. inde perit omnis, quando sibi maxime fidunt II 51, 10 ; uescuntut olera tantum, quod sit sine sanguine fuso 952 consiructtonum |duarum confusio :. praedictum fuerat perdere terram, quam non ante tamen, nisi dux ciuitatis in illa penderet in ligno, fieret deserta deinde 245 sqq.; hic erat omnipotens, cuius in nomine gentes credere

omnino, quod propheta dixit Esaias 289 sq. ; non ut illi putant Dauid de se ipso referre 452; ergo si quis ea discredis esse futura I 25, 17 ; qui quid petieris II 34, 4; uiuet certe Deus, qui defunctos uiuere fecit innocuisque bonis ut reddat praemia digna I 26, 57 sq. ; aut ferro patantur supplicia metitis aut longo catcete flere I 28, 7 sq. ; de duplici ligno dixi, mors unde processit, et iterum

inde procedere uitam I 36, 1 sq.; si manus dederis incolumem II 5, 9 ; multa signa facit quoniam cuius pseudopropheta I 41, 16 consuetum esse «0A$ueHisse 545 consuléte I 22, 14

consuli (depos.) |oraculum consulere : ubi sunt consulti de uita I 22, 5 consurgete in ira $849 contangere Zangere $62

contragd4. : conttatesistete 911.975 ; stet quasi contra repugnans 982; uim feddere contra II 7, 17 contratius qui contraria agit 82 conuersati c.4a/.conuersatus humanis (2 cum bominibus) 572 conuertere reflex. : in una flamma conuertit tota natuta I 45, 6 coptia bom» putidus 612 COf

7Zef$, animus :incrassauit enim cor

populi401; incrassato cotde 158,5; nil nisi cor faciunt (zzemfez conformant) 584;si cotderetractes 127,13; sicorde uigesI19,15 ;indurauitcorda nefanda 867;cordasopire1I32,5 ;insciacordaI I, 5 ; tollite corda fraudis I 3o, 19; dolus cordis II 28, r ; tollite corda fera et exasperata I 35, 4 ; leuia corda I 54, 10 ; penetrat qui singula corda

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM II 14, 9 ; cotda sopire II 32, 5 ; corde sopiti 16 ; sic et corda (77. puetilia — cogitationes puerilia) recedant I 6, 5; susum corda II 51, 14 ; corda treme-

scunt 881 ; cotda tabescunt 919 ; intima cordis iniqua 679 ; bono corde tuenda 580 ; bono corde uiuere 718 ; corde bonos II rr, 12 ; nec accipit corde monita 78 ; corde durato 243. 400 ; indurato corde I 40, 11 ; corde caecati 460 ; malitiam nullus dimittit aeque de corde II 11, 6 ; ex corde qui credit II 14, 135 diuitias de corde demonstret II 15, 21

coram : uitam istius saeculi coram esse

putabam I 26, 25 coronati zzar£yrzi laudez adipisci Yl 16, 5 corruptot(morum ze uirginum) 16,22 creatura

res creaíae : agnouit

Domi-

num omnis creatura latentem 636; excipere sanctos ipse creatura laetatur 964 ; caelestem populum gaudet creatura uidere I 42, 55 ; atdet crea-

tura gemendo II 55, 11 credere in c. acc. in Domini credere crucem 1I 56, 9. — ct. in e. ab/. : in cuius nomine crediderunt gentes 290.300.382 ; gentes in Christo credidimus 536; crederet in quo quis 266 ; credit in Christo 333 ;in Christo credentes I 24, 20; II 5, 1 ; ctedetes in lege secunda I 25, 11. — ct. c. dat.

(Deo, Christo) :330.615.669.741.766. $03:841::10255127217:122310.515 0, 165 39, 6 ; credere legi 766. — absolute de fide christiana : 569.664; I 29, 11;

32, 10 ;34, 18 ; 35, 10 ; II 14, 15. —

credent — credunt I 25 inscr. ; credeas II 19, 9

cruciate (vomiecíura) 822. cruciari, quia dolere, indignari quod 847 cruciatius crucifixus l 32,8 cruciatio |eruciatus 404 cruciatus date poemas dare 752 crucistultitia I 36 inscr. crudescete eraudelem fieri : sed magis intra crudescunt ad populum Christi 865 sq. cruentus qui zanus sanguine inquinauit

395.526.757.778 ; 1 16, 1; 57, 18;

42, 19; 116, 8 culasqile25 r5 culpate cultura

uz/uperare 28.498 ; I 7, 21 weszifus, ornaius : cultura lupana II 14, 22

cultus (p/ur.) ormatus : matito probata sufficiat non cultibus sed bona mente II 14, 14 cum praepos. c. acc. cum multa milia gentis 815 ; cum milia multa 895. —

223

una: cumque redeuntes (— et cum

€o) 914

cum causale c. indicat. : cum haec ... non possumus tangete tota 133 ; cum res tam aperte probatur 385 ; cum is qui taxatur populus iam in illo laetatut 386 ; quid illi infamant in puteum esse dimissum, cum legimus illum sepulturae traditum esse ? 477 sq. ;

cum isti tam clari et insigni reges eorum non fuerunt iusti 511 ; cum recipiunt tales 687; cum filios illos utique iam dixerat ante, necesse uoluerat bono corde uiuere natos 717 Sq. ; factus cum fuerat ipse I 6, 15 ; cum ipsa crematur ;cumque Deum nosti II 1, 5 ; cum pto die tuo uigilas II 19, 18 ; cum ipsi non facitis II 50,

6. — cum aduersatiuum c. indicat. : qui nolunt accipere frenum Dei..., cum ipsi non durant seruorum talia ferre 754 sq.; cum, si deus esset, utique non furto uiuebat I 15, 5; suggeret cum Dominus unicuique uicta diurna II 19, 14

cumcumque II 31, 1 cumetalem ? ? I ro, 5 voz. cupite czpere cupire II 3, 13 — v. acc. c. inf. : cupias te exaudiri II 34, 1 cura (— sanafío)aegrorum 232 curare sacra (680; relipio cuius in uacuo falsa cutatut I 12, 10 ; sanare : non emplastto curauit 235 ; de uerbo

curabant infirmos 574. — c. fnfinit. : non

hoc cuto disputare I 22, 13; nec tali subolem exuanniri amentia curas II 12, 23

685.697 ; I5 inscr. 22, 10; 35, 19 daemonia 1I, 16, x1 damnaactura pecuniae $96 ; 126, 10 ;amisDaemones

$io bonorum christianorum 1l x, 1o ; 4, 7

dare concedere c. infinit. : quid intus agatut, nullo datur scire 136; nec dabis sanctum tuum interitum quoque uidere 448 ; illud quoque datur scite I 34, 20 ; responsotem in alto non dedit Deus pauperem esse II 27, 6. — facere : tectorem in terra dederat Deus angelum istum 155 ; iudicium dare I 42, 48. — nominare : uos de istis date priorem I 12, 2. — exbibere, edere : fremitum dat tuba 901 ; dat gemitum tetra I 45, 3 ; da Deo honorem I 27, 20. date matetiam (2 exemplum) ceteris II 22, 2; dat tibi memoriam Tabitha II 14, 18. dat cruciatus iniquus (— pazizur cruciatus)

752.

224

COMMODIANVS

datiuus bro genetiuo : dixerat hunc Daniel nouissimum esse prophetis 226 ; et stetit illis in medio 554.560 (f. in medio populi I 5o, 20) ; multa quidem signa fient tantae termini pesti 807 ; illi deus loqueretur in aurem I 18, 12; nascantur quasi denuo suae matti de uentte II 6, 7. — pro in ue/ ad e. ac. : spectaculis ire cruentis 209 ; balneis ite 677 ; sepulturae condi 862 ; 979; sternuntur solo 984; caelo redire I 53, $5; stereli (agro) iactas (sezzina) I 25, 2 ; intrate stabulis I 353, 5 ; perducunt poenali barathro I34, 10; in aliis nadis I 37, 7 ; repositus casttis II 7, 8 ; qua se inicient balneo II 31, 11 ; demergunt inferno ll 35, 21. — dat. commodi uel incomzo0di : si uis resurgere Christo I 2r, II; 44, 3 ; cetuicem illi depone I 32, 4 ; tibi figis asciam in crure I 23, 5 ; uertite uos Christo I 35, 20 ; bis Deo peccas, qui lites fratri protendis II 2, 7 ; condemnat se ipsum, qui graui-

ter regi delinquet II 3, 8 ; martyrium tollere Christo II 18, 17; cumque

reus tibi sis II 19, 7 ; inclinate caput uestrum pastotibus II 23, 8 ; frange tuum

panem

egeno II 26, 11; qui

fuerint Christo deuoti 1017 datum : donum 1l 8, 15 de c. acc. : de facta sua 708 ; de Dei secreta I 27, 19. — a : petere Summo de rege II 4, 12 ; habet abyssus de dei secreta I 27, 19 — ex : de tumulis resugetet 551 ; leuat de tumulis 642 ; de inferno leuatus I 41, 7 ; de cloaca leuatus II 16, 1 ; de Aegypto liberauit 620 ; suttexit ille de ferclo

644 ; quattuot milia iterum de septem fecit 654 ; de terra sua proiecit illos 716; excluditur omnis caritas crudele de nato 722 ; tolle de rebus humanis 855; immortales facti de morte 8635; uiuum de mottuo fecit I, 27, 11 ; pelli de urbe 870 ; translatis de terra Aegypti I 2, 8; quaeti de actu I 28, 2 ; de ligno processit I 55, 14 ; ne peteas forte de plebe II 4, 15 ; dimittit de corde II rr, 6 ; donas tu

de lactimis II 20, 10; exite de illaII 21, 4 ; de labore mittere debes II 27, 14 ; de domo Dei ceu nundinas facitis II 31, 12 ;rumpe de latibuli nequitia II 34, 2. — homo de radice lesse 291 ; de Persida homo 952 ; de semine quorum Gigantes nati fuere I 5, 8; essent de semine prauo I 5, 12 ; natos de Gigantibus I 6, 2o ; de moechia natus I 11, 2 ; de petra na-

tus I 13, 1 ; de scelere duorum fratrum enatae I 42, 17 ; nascantur quasi denuo suae matti de uentte II 6, 7 ; de semine lollii qui stant II 1o, 1. — secundum : more de nostro 949 ; de uetusto mote colatur I 15, 7 ; batbaro de mote I 25, 4; tibi figis asciam in crure de uetbo I 25, 5 ; delege I 4o, 4. — abl. instrum. : de tuba canebant

227; aegtotum cuta de uetbo 232 ; de ferro secuit 235 ; de uirtute sua (fecit) 281 ; deserra secatus 514 ; non

de uoce mea dixi 548 ; percussus de lancea 558 ; de uerbo curabant 574 ; fortia non fierent testium de uetbo 576 ; legendo de lege I x, 6 ; delege legendo I 41, 4; de manibus uestris

factos I 2, 5 ; uiuere non potetat de suo I ro, 7; in talibus spes est de uestro tefectis II 16, 23 ; de malo lucrantem II 19, 5 ; delucro metcis si uis te piare II 20, 14 ; de breuioti ti-

tulo inaratem II 25, 15. — ab/. causae : numine de tanto fecit 118 ; cuius de

peccato motimuft 324; de successu rapiuntur 605 ; non de inuidia canimus

1052 ; de inuidia plasmae I 35, 2 ; de cuius praestantia uiuis I 32, 3. — abl. comparationis : de istis date priorem I 13, 2 — genez. ( ?) : obliuitos de gesto priore I 27, 8 debellum II 6, 1 debilitati debiles II 26, 15 debitus qui erui? Il 35, 23 decantate camiare 978 decet hoc rudibus (dat.) 70 decipere c. acr. c. inf. : quid illi decipiunt gentes putos esse ? 686 declamate /angere : in poena seto declamas 784 declinatur in fabulas coeunt, cum iam declinetur(— res se uer/a£) in illos 456 declinatio nominum substantiuorum : fili (noz. plur.) 674.732.735. II 17, r. — ti07zrin. sing. : famis 846 ; luis I 26, 15 ; milis II 8, 6 ; prolis II 12, 7 ; subolis I 36, 7 ; — acc. sing. : tequiem II 10, 6 ; 13, 20 ; satellem II 8, 14 ; turrem 165. — abl. sing. : anastase I 44, 1; bipinne I 17, 8 ; Caesati 25 ; calci I

42, 15 ; marte I 45, 8. — nozzin. uel acc. blur. : auis 255 ; dignitatis I 26, 15 ; doloris I 42, 25 ; genesis I 16, 2.5 ; gratis II 25, 10; lautities (acc. f/.) [1261225 mercis 1l955 24: Escitoris. To12, r2: 8sihnestrisu 1532.0 05 sottis I 22, 2; Virginis I 16, 1o; uocis I 18, 11. — daz. sing. : exercitu 985 ; 1 42, 39 ; luxu II 16, 5. — genet.

plur. tribum I 42, 4.8 (tribuum I 42,

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 9.15). — nozuina propria : Babyloni 907; Iouis (mom. sing.) 15, 85 6, 1; 7. 4; Moysi genet. 334 (coniectura). 518 (coniectura) ; Y 2, 5; 536. Dafinem. I^ 11, 125 Ciclopas: 116,023; Titanas I 12, 3; Titanes I 20, 1. —

225

degustate gus/are : degustato pomo 323, de ligno uitae degustat 333 Dei ze/ Chtisti cogmozzina : Altus 208.

313.969 ; 1 40, 5 ; II 35, 6; 35, 15.

Altissimus |366.486.666.842.867 ; I

3,7 5 114,5 ; 12, 7.25 ; 20,4; 31, I7.

declin. nominum adiectiuorum et. participtorum ; paupeta (noz. sing. fezz.) 1l 26, 9; abl. sing. fezm. 21; paupetis (abl. biur.) Il 16, 16; insigni reges 511 ; bifutci (247.) I 19, 11 ; de breuiori titulo II 25, 15 ; diuiti (227) II 27, 4; cum rege caeleste I 42, 32;

Dominus

44, 2 ; II 11, 2 ; ctudele de nato 722.

26 sq. 55. 216.320.438.546.688.728. 745-924.931.966 ; 1 30, 20 ; II 12, 17 ;

— nom. uel. acc. plur. : caelestis I 22, 12 (caelestes I 6, 19) ; fortis I 7, 14 ; perennis I 29, 13 ; qualis I 12, 11; siluestris I 33, 5 (uocaziuus) ; tettibilis I 7, 14. — ab igne potente I 45, 8; ex hoc protegenti II 9, 2 ; belantum I 22, 5 ; clamantum I 40, 2. — deciin. pronominum et numeralium : haec (nogrin. blur. gen. fem.)Y 42,4 ; illum — z7[ud 142, 57; 1118,5; ipsud 552;1I21,9; alium — a/iud 1l 6, 10 ; uno (Zaz.) I

19, 55 55, 9 ; nullo (Zz7.) 156 ; II 18,

15 ; solo (Zz7.) 93. 106 ; utroque (Za7.) Il 7, 5 ; utrumque (genez. plur.) I 16, 4; neminis 359; quoque — czique 1l 22, 5; ex duodena tribu 946

— indeclinabilia : Abel gem. l 36, 16 ; acc. 1 39, 9; Abraham ace. 48. 622; Amos a. 423; Balaam dar. 625 ; Cain ac. 156 ; I 39, 8 ; Dauid att. 452 ; lacob gen. 297; lesse gem.

291; Israel ab. 291.5369 ; Manasse abl. 514; Nohel gez. I 36, 7 ; Sion gen. 265.11 15, 5 ; Thamat gen. I 39, 75 ef. metaplasmi declinationis decumbere zorboafffictum iacere 1l 26, 9 decurtete

dedicare

eurrere 1l 21, 6; 24, 11

proprium

satellem

dedicat

esse 118, 14

deducere sepelire II 28, 16 defectus deficiens 658 deferre offerre : obsequia iusta maiorum quoque deferre II 22, 5 iniungere : seruitium hostibus sine lege deferre II 5, 7 referre : nimium de illo tota deferre I

7.15

deficese mori: Saturnus in terris defecit!l.6;:12-7652198, 7 infirmari : deficit manus 881 ; lignum deficit I 14, 5 ozittere : in modico sumptu deficitis Chtisto donare II 30, 5 deflere ffere : uoce deflentes 939 ; 815 ; perdita coniugula defles I 26, 14 ; in reatu tuo manifesta deflere II 4, 5

saepissize. Excelsus

I 41,

20. maiestas 102.120.233.280.467. I 17, 5.17. Omnipotens 37.91; I21; 1415'288/sq» 041,5 1-29 10:033 1212.5

8,45 22, 85 27, 22 ;20, 19 5;57, 17;

41501931425 1nSCf; 22 5 TETTE ETE TES, $5 20, 95 28, 165 55, $. Süfnfnus

I3, 3. Rex I57, 17 ; II 4, 12 ;5, 14;

7555: 8 AST 5 T7206: EVOSSIUS T2240: Vnctus II 27, 15.

deiectus Juilis: nimis deiectum 336 delictor (— pecafor) fuisti II 7, 5 delingete /az;bere, lingere Y 43, 1o delinquere: grauiter qui regi delinquet IBS TS

deludere

szuprare:

sororesque

nobilium

uxores

delusit I 5, 3

delumbare zs£rans. delumbem fieri : cui coniuges uestrae delumbunt I 16, IO demergere intrans. : demergunt in ferto II 35, 21 demonstrare zzonsírare : uiam ettanti demonstrat I 1, 1 ; demonstro rectum iter uobis 83 denudatre sudare ll 25, 12 denuntuate "/untiare: hunc ipsum Esaias humilem denuntiat esse 335 denuo muicez : pascere tu quaetis, qui te denuo pascat II 16, 17 deperire —perire 691 depingere $zzgere I 9, 1 ; e. acc. c. inf. furem depingitis esse I 15, 4 deplorare $/erare : opptessus usutis depolrat factus egenus II 20, 11 deponere ponere : in plaga positus homo 2338

demittere : tempeta te Chtisto et ceruicem illi depone I 32, 11 diruere : ciuitates quoque deponunt 975 deportare

por/are : quos taptim auta

deportat 65 deprecatus (ass.) a patre 645 deptetiate : Deus in hominem deptetietur ab illis 196 depremere caue minores II 18, 8 depurgare purgare ll 20, 8 derelinquere : in infernum non derelinques 447 ; derelictis idolis II rz, 1 derumpete rumpere : legem tartateam derupit 641

COMMODIANVS

226

deseruite seruire : sibi soli seruire I 2, 10 ; qui Deo setuis II 18, 13 desidete »rari : desidet populus absconsus Í 42, 1 desidias omnino omitte II 8, 7 designate dicere c. acc. c. inf. : hunc Daniel perungi designat 267 ; sterelis Christianos uos esse designo II 10, 9 desinere : nec umquam desinuit 201 desperato (cwm. nof. actiua) furore 539 destruere digni/afe periuare : destruitur mattyt II 2, 5 : desubito subifo : 249; 143, 2 detractare deprebendere : qualiter uos ille detractat I 31, 2 ; quod multi detractant Il 25, 2. — aspernari : detractas Dei nomen I 28, 11 detrahere ob/rec/are : detrahis proximae formam II 31, 19 detransfigurare ;ransfigurare : detransfiguratur,sicutuult ostenderesese 110 deuenire uenire: in exilium deuenerunt 243

deuincere incre: ex ipso deuictus 322; ttes imperatores ipse deuicerit otbe I 41, 6 ; Antechristo deuicto II

25:15

deuitare

i/are:

10.25 deuotus

996 ; II r, 11;

16,

pius :tota mente deuoti 138 ;

II 24, 115 51, 175 35, 4

dexteraloca /oca beaforum Y 26, 33 dicere anni dicentes (— ani zaturitaJis) I 6, 2 ; — ius dicere : inspicitis dicentes II 25, 16 ; — zubere : Dominus dicat in gemitum edere panem II 15, 1 ; dico ut in timore te mittas II 19, 17 ; faciat ipse quid dicit II 24, ; ; — c. coniunct. bro acc. c. inf. : Monteses deos dicits, dominentur in auro I 21, I ; dicitur c. acc. c. inf. dicitur et fulmen Ciclopas illi fecisse I 6, 25

dictum zzperium : dicto patere 80; excipere numquam uoluerunt dicta diuina 217 ; — prouerbium : respicite dictum II 25, 5 dictus izperiwm : ^Caesatis dictos obaudit 81 diducere seimdere : uestimenta deducis II 28, 8

dies gen. zasc. : tertio die 551 ; quatto die 861 ; statutusque dies 994 ; ultimus ille dies I 11, 21 ; die decreto II

9, 5; pro die tuo uigilas II 19, 18 ; faustum felicemque diem II 29, 8 ;

die felicissimo nostro II 3o, 1; — gen. femin. : die dominica 559 ; II 16, 21 ; die quatta 642 ; nulla dies pacis tunc etit 879 ; quarta dierum I 8, 5 differri acerari : differris, diues, ni-

mium

tua cuncta uidendo I 29, :

dignitatis sw magistratus : dignitatis ruunt ab alto I 26, 15

dignitosi tamen et generati praeclaro II 35, 12 dignoscere 1I 32,6; 36, 15 ; dinoscere 65.99.113.244 dignus c. gene. : Dei digni caelorum 671. — c. dat. : si Caesati dignus 23. — cui digne prouenit II 5, 4 dilecti Zozzines Dei : Dominus cogit euitate dilectos 205 ; huius sepultura dilecti 476; qui sunt persecuti dilectos 821; Helias ueniet prius signare dilectos I 41, 8 dimittere ozz/fere : dimitte pristian gesta II 8, 2; malitiam nullus dimittit aeque de corde II 1x, 6. — -ültere: in puteum esse dimissum

471 (df. 440)

ditus seeles?us : sanguine diri 756; nomine dirus 811 ; diro furore 872 ; excruciant poenis diros I 28, 7 ; per crucem diros adumbrat I 36, 4 discendere 4escendere : — 315.496.756. 1006.1057 discere cogmoscere : discere ueta 524; discite uerum I 8, 12 ; discite quaeso bonum I 22, 7 ; disce Deum I 29, 12 ; discite quapropter motfiamur 32; disce Deus qui sit 9o. — discens — discipulus : discentes ad doctos eunt I 37, 6 ; saeculi discens II 14, 1 disciplina caelestis 220 ; I 26, 1 discredere —son credere : discredere coepit 556 ; quod discredunt inscia corda I, 1, 5 ; discredis Deum iudicare defunctos I 23, 10; ea discredit esse futura I 25, 17 ; omnia discredis I

29, 15 ; ista tu discredis Dominum uidere de caelis II 20, 5

disparsit 169 disperdere perdere : indignatio mea ne uos disperdat I 2, 4 disponere s/z/uere : sicut disposuit, uisa est in tetra maiestas

280; sic

enim disposuit I 27, 7 ; dispositum tempus II 21, r. — puare : tu licet

disponas nihil te sentire defuncto fo disputare docere : dispitabat nemo de uita 172 ; unde non hoc curo disputati paruo libello I 22, 15 ; — azzbigere : tu tibi de illis ipsi disputare deberes To1 dissimulare meg/egere : dissimulas legem II 11, 1 dissimulator qui neglegi? II 15 inscr. dissipare fimire : persecutionem dissipet sanctorum

812

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM distenso uentre II 16, 19 diurnus coffidianus : prandia diurna II 16, 15 ; uicta diurna II 19, 14; sumpta

diurna

Il

350,

2;

delicto

diurno II 51, 4. — diurnum — corzidie : obstrepit interea uox adornata diurnum 599 ; agon est pro ipso dirunum 609; lites ibi sunt et damna diurna I 26, 1o

diuersus

25,7

4arius : tebus in diuersis II

diuiti a£. 1I 27, 4 diuinus praeseius diuinorum : fututa docuit nos ipse diuinus 38; citharoedum atque diuinum I 11, 1 ; falliturque diuinus I 11, 7 ; discessit inde diuinus I rr, 9.16.22 ; qui solebat esse diuinus I 18, 11. — diuinum —

Halicitium : ex diuino ipse ut exul factus I 55, 5 diuius Jifarius 786 dare sisere : quid intus agatur, nullo datur scire 136 ; nec dabis sanctum tuum interitum quoque uidete 448 ; illud quoque datur scite I 534, 20; responsorem in alto non dedit Deus pauperem esse II 27, 6. — zradere : datur Niso nuttiendus alumnus I 12,

8. — edere : fremitum dat tuba gor ; iudicium dare I 42,48 ; dat gemitum terra I 45, 5 ; uos de istis date priorem 1 13, 2 ; — constituere : tectorem in terra dederat Deus angelum istum 153. — dat cruciatus iniquus (— faHur) 152 doctotes anfisfifes ecclesiae 61 ; II 12, TURS i: ISSUDS

doctrina disciplina, praecepta : doctrina uitae II 5, 5 ; excipe doctrinam magis Salomonis in aures II 27, 5 doctus prudens : agricola doctus tempestiua longe dinoscit 65 ; anni te non possunt iam triginta reddere doctum I 26, 7 dolete zzisereri : doleo uestri II 16, 2;doleo pto ciuica turba I zr, 7. —

impersonale : cui plus dolet intus 597 dolus d4o/or: in futuro tibi spes est sine dolo uiuendi I 26, 19 ; filiorum casus licet et dolum cotdis relinquat II zo, 1

dominator caeli 257 ; ipse dominator II1o57 dominica die 559; II 16, 21 domus Dei Il 51, 12 ; domus orationis II 35, 13. — domus stomachi — pecius Ill 51, 4 donare dare: wuolucrtibus donat in escam 912 ; deficitis Christo donare II 31, 5. — condonare : peccata ptisti-

227

na donat 746 ; et locus et tempus et

petsona tibi donatur I 32, 9 donum facw/fatis doma (— diuitias) Yl

14, 17

ducatus ;/er: ducatum eis pacificum praestet 970 ducerese seconferre : tramite uos recto ducite II 18, 10 dum c. coniutct. : da nunc ergo Deo, fragilis dum moreris, honorem I 27, 20 ; dum mitteret discum in altum I II, I9 ; mactabant iustos, dum nollent accipere frenum 220 ; dum sibi primatum uindicaret 262 dummodo

donec : l 25, 18; —

«eum

iziesi : dum sit modo uictot 602 duodeni duodecim : ex duodena ttibu

946

durare : corde durato 243.400. — /n£ratis. c. infin. : ipsi non durant seruorum talia ferre 755

durus acerbus: rex dutus et iniquus 869 ; nuntia dura 899 dux natiuitatis I 35, 4 Ebibere incre, opprimere : quam (mortem) ebibit Dominus 2362 ebriace clamas 1I 30,9 ecce : ecce uidemus 800; non eras et ecce uidetis I 24, 5 ; — ecce dabit Deus ipse uobis signum 405 ; ecce canit alius propheta 461 ; ecce petit iustus 475 ; ecce ... dixit illis Salomon 501 ; ecce noua facio 535 ; ecce iam ianuam pulsat 809 ; ecce canit caelo fauca Ioo1 ; ecce modo mete I 25, 7 ; ecce diu tacui Í 45, 5 ; ecce militatur II 7, 4 ; ecce prosequuntur illi II 29, II edictum |875 ; II 22, 8 edictus «e4ic/u» : cuius uoce tamen titulatur talis edictus 462

edocete : edocuit illis multa 572 educete aedificare : muros eduxit I 1o,

4;I1L,4

effodire perfodire : effoderunt, inquit, manus meas et pedes 270 eicere edere: inde Deus illos eiecit duce Moyse 192 eiulare II 17, 15 electi ozzines Dei : nos sumus electi 676 ; bellum cum inferret electis suis in otbem I 42, 1o ; Christus descendit ad suos electos I 42, 22 elidere mferizere l5, 1 Elipsis pronom. demonsir. anfe relat. : nunc fas est ctedere (e/), quem libri designant 435 ; non est culpa satis una (eis), qui credere nolunt 439 ; si prius non digitum misero (c0), ubi

COMMODIANVS

228

claui fuerunt 557 ; cuttite paupetrculi

cum gremio (eo), quo uolat ille I 9, 4 ; caelestis fieri (eo5), qui relinquant atas eotum I 22, 12 ; unde non effugies

(eum), poenam post fata qui ponet I 28, 12 ; ducetis (e?) quo te paenitet esse I 29, 16 ; uadis (eo) ubi nescis I 30, 3; — ell. pronom. indefiniti : si fuerat castus (a//quis), incestus ptoficit inde 211;

nunc

si non

habes

(quidquam), colige I 25, 8 ; certe si (quis) non ipse pugnat, &el suggerat illis II 16, 4; — eZ. uerbi ex antece-

dentibus subplendi : quam tamen

(perdifuros

non

ante

eos esse) 247;

et omnis idemque (morimur) 324; si missum in puteum (euz esse infamant) 445 ; autinaltero (7//a faczaesse) dicant 504 ; quod crucifixus, cum sic (erzeifi£i) oporteret eundem;s28 ; prius quaerat,ubisit sua uita redacta, si fuerit sapiens ; si ceterum (non fueri? sapiens), uituperatut 592; etsi paruulitas sic sensit, cut anni dicentes(s/c senZiunz) 21 6,2; quam ille deberet (Zerrere) I 11,10; succollat quando libet eum et quando (Jibet)deponitI19,10;ecce modo mete; quodsi non (fis) te paenitet I 25, 7; Sicut ulmus amat uitem, sic

ipsi (zz;a/e) pusillos I 30, 16 ; nunc si tamen credis ; sin autem (won credis) pro eo timebis I 52, 10 ; non ptouidens, quae te( prouidere) oportet I 32, 144 ; petgis ad spectacula uana ... licere persuadis tibi (pergere), quocumque (pergere) placebit II 12, 6. — ell. uerbi esse : quis Deo dignus (577) 88 ; huic ergo placuit catnalem (esse) mundi tenorem 129 ; quod filios (eos &55e) dixit 205 ; qui mortuus (es7) olim

14; ut resurrecturtos (esse) nos credamus 312; ex ipso deuictus (es/) 322;

consilium

neminis

usus

(esZ)

359; magum (esse) infamant 388; uenturum (esse) e caelo 392 ; nam increduli retro (sz57) 430 ; alteros (esse) aiunt 501; ista secutus (es7) 521; quod crucifixus (5/7) 528 ; ubi petcussus (es?) lancea 558 ; pax uobis (eszo) 554-560 ; filium (se esse) dixit 618 ; et locus (es£) iterum 682 ; quo tempore nos ipsos spero (fore) iam in litore portus 792; quando haec uentuta (esse) putamus 805 ; nam cetera sutda (erant) 958 ; nam ceteris poena letalis (eri£) 1018 ; Gigantes nati (esse) feruntut I 5, 8 ; Saturnus senex si deus

(esf) I 4, 1 ; factus (es£) Semeles amator I6, 17 ; Iouem expetitis orandum (esse) I 7, 2 ; Saturnus fertur ibi (esse)

I 7, 5 ; nec ipsi praedicti (;4/)I 8, 9 ; unde deus factus (es7) I 1o, 5 ; non moechus et ipse (es/) I 10, 6; de moechia natus (es7) l 11, 2; quem deum (esse) putatis I 1r, 5 ; potuit scite bicordem (esse) I 11, 8 ; Liberum ' bis genitum (esse) dicitis I 12, 1 ; redditus (es/) in uentre I 12, 5 ; ubinam fratet (657) I 26, 50 ; qui nunc opetati (estis) Y 50, 14 ; nil nisi uanitas aeui (es) I 34, 9 ; ubi ludi (sus) I 34, 15 ; errans (es) I 34, 17 ; exul factus (es) I 35, 5 ; petdita (esZ) lex prima I 55, 15; petcipite iuniores Christo ptobatos (esse) I 39, 11 ; hic homo (esz) I 41, 1 ; exclamant sese (esse) deceptos I 41, 20; pet duodecim milia stadia lata, sic longa (es) I 44, 16 ; malus in

angote saeptus (es£) I 44, 19 ; gentes ut tunc incredulae cunctae (sus/) I 45, 4; magna tropaea (es£) II 5, 2; omni uirtute parendum (es7) II 8, 4 ; quod leue (esz) II 12, 21 ; laute cibatum distenso uentre (esse) declamas II 16, 19; ualde cauendum (es7) II 19, 20 ; oblita (es) II 28, s — e//. aliorum uerborum : gratias Domino (ago) 9; qui non habet unde (4e) II 26, 5 ;

paupeties sana quid (facie£) II 27, 1 ; quid ego prius (pz/aui) putatis oranda I 8, 2. — a/ia : et gratia maior tunc erit (grazia) istius aeui 145 ; quod iura uacillant, (Zzzemdwzm esf) praemio ne forte regantur 588 ; hoc ligno mortis quaeramus (//gnu5) uitae fututae I 55, 8; in baptismo tibi genitali sola (guae ante deliquisti) donantur II 1, 85 si ergo putatis, quando sub uno motantuft, (wos esse Christianos), erratis II 10, 8 blandus enim setmo .. ptouerbium nosti II 27, 8. emundare zz/5Jare, ezendare : ad quos emundandos saepe Deus misit alumnOS 2I5 enasci : sunt autem de scelere duorum

fratrum enatae I 42, 17 enim abundat : namque fatebor enim Il 4, 8. —

profecto, sane, certe : in-

spiratus enim Salomon de ipso prohetat 481; multi senatorum tunc enim captiui deflebunt 815; nam idolauana colentes persecuntur enim 820 ; erogatus enim Chtisto tu cuncta relinque II zr, 4; conburuntur enim impii tunc igne diuino II 35, 10. — autez : Dauid enim princeps peccauit 509 ; praemittetur enim ante illos angelus 969 ; expauescet enim terri-

bilis ille tyrannus

980; gestabatur

enim et aliut tale sigillum I 18, 18 ;

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM adoratis enim stulti malo leto defunctos I 20, 4; Omnipotentis enim

in legem quaerite cuncti I 22, 8; ignoratur enim propter quod maxi-

me sumus I 37, 11 ; desettores enim genere non uno dicuntur II 7, 1. — iría uerba praecedunt 815, septem? 48,

zredecim 1 12, 4 enplastrum | 235 enuntiate A///iare, praedicere : quem Moyses enuntiat ipsum 48; enuntietur crucifixus conditor otbis 358 enuntiatum relatiuum pro condicionali : crederet in quo quis, haberet uitam aeternam 266; uincere qui potetit aut latere, magna tropaea II 5, 2 ; amittit et patriam et regem, cui digne prouenit II 5, 4 sq. ; qui fecerit bonum in illa, ipsam utique nobis praestat requiem ueram II 1o, 5 sq. qui quid petieris, datur oranti II 34,

4 enuntiata fransitiua, in. quibus coniunctiones causales ef ut pro ace. c. inf. usurpanfur : I. quia c. comiumci. : praedixerat .. quia de tumulis resurgeret 449 Sqq. ; 2. quod a) e. zzdic. : nesciunt quod ridentur 56; credere ... quod ueniet tempus 142 ; deinde prophetas ... dicere iussit, quod Deus in hominem deptetiatur 195 sq.; erat scriptum, quod auis sua tempota norunt 255 ; nec illud respiciunt, quod .. ctuciatunt $43 sq.; insanum forum cognoscete iure peritum, quod iuta uacillant 588 ; crede, quod Chtistus ... teddit I 27, 21 ; b) c. eoniunet. : non tespicientes prophetarum dicta .. quod uenitet 239 sq.; non fuit attonitus Esau, iuniot quod patet ptimitiua tolleret 252; nec uolunt audite, quae dixerunt uates, quod non intellegerent 387 sq. ; audite, quod ipse nuttiretur 409; uidete, quod gentes ... fuerint 434; infatuant stultos maius euanescete dictis,

quod ctucifixus (sit e/ est) 527 Sq. ; scite quod esset I 55, 17 ; respicite dictum, quod ueritas odia tollat Il 25, 5. — 3. quoniam a) e. zndic. : ex eo uidete, quoniam sunt omnia

ficta I 17, 15 ; ut credamus ei, quoniam ibi poenas aguntur I 24, 16; audite, quoniam ... praedixit I 41, 5 ;

polliceor, quoniam ... uiuis II 27, 4. b) e. coniunct. : susuttantque simul, quoniam sint fraude decepti 938 — 4. ut c. coniunct. si putas, ut isti te saluent I 21, 5. — 5 quando «c. indic.

putatis, quando morantur II 108

229

eo abundans : inde forte placet, eo quod bene fistula cantat I 14, 2 ; ex €o quo uenit 242 ; cf. illo abundans epulas capete Il 25, 17 eradere zmferizere l 41, 18 eramen I 20, 6; II 5, 19 erectus contumax : lapidant Hieremiam etecti 221 ; in illa (lege) spem posuit quam uos subsannatis erecti I 38, 6 erogare deuouere : etogatus enim Chtisto tu cuncta relinque II rz, 4; — distribuere : ertogetut eis quod suffificit, uinum et esca II 30, 3 errate errando puiare : unde nunc etfatur ordinasse talia Summum 55; unde quidam errant ignaui talia passum 773. — falso cupere : ettas Dei seruus adhuc et in morte placere II 29, 2 eruere iberare peruersa opinione : erue te, stulte, qui putas post funera non sis I 27, 11 ; etue te tandem et tecum

ipse retracta I 34, 6 erumpere imírans.: fontes erumpunt I42,34; tadix Cananaea ... erumpit Il 9, 3. — eripere : erumpis miseris I 20,5

CScaJ

172: 01235 Dl623 29 T2105 TOPETO ;

30, 5

esse abundans : insuper et furem depingitis esse I 13, 4 ; dominos tibi nuncupas esse T 16, 7 ; propter quae stotias tantas Deus esse parauit 151 et eam: 40.41.135.223.297.346.367. 372.394.418.421.441.451.486.498. 510.530.541.552.5771.684. 784.801.

836.840.846.854.873.903.924.961. 968.1037.1044.1047 ; 16,5.23 ; 7,15 ;

13, 4.9 ;.18; 018.5. 245015525, 43 26,

21.241028 0T3/:12242:0):1422031«45.5

11/156.5747] 3545653513520 14:

27,2; 29,2; 30, 2; 34, 1. — licet et — eliamsi: Il 28, 1. — copulafiue ponitur cum wi aduersafiua : et ... et : et homo est et quis eum nouit in ipsis ? 370. et ... sed : et ego non doceo, sed cogot dicere uerum II 12, 3. — et ... nam : et ille praegressus inmortalis erit, nam tu sub tartara planges I 26, 35. — que ... et : deuitatque pios et cadit super inpios ignis 996 ; maiestatemque canunt et se sub figura fatigant I 17, 5. — eum inuerium :iam paene medietas annorum sex milibus ibat, et nemo scibat Dominum

46. —

iam, func, antece-

dente imperaliuo : pete, et dabo tibi 380 ; uertite uos Christo, et eritis Dei sodales 1 35, 28 ; a matre noli disce-

COMMODIANVS

230

dere longe, et tibi misericors poterit Altissimus esse II 4, 2 sq. ; medicumque require, et tamen in poenis poteris tua damna lenire II 4, 6 sq. ; tu

bono uiuere quaete, et ... agis super omnia uictor II 19, 15 sq. ; subministra magis ... infimo pauperclo, et eritis ambo refecti II 32, 7 ; respice ... infirmos et feneras Alto II 33, 6. — fecissentque bonum, et erant in parte legati 740. — e£ /azzen: ecce quia caeci ipsi sunt et alteros aiunt 501 ; sic deo fecerunt ... crudeles, et filios sese audent dicere Summi 545 Sq. ; stulte, non eras, et ecce uideris I 24, 5 ; uenit in errorem, et dicunt se uiuere recte I 36, 10; tanta Dei uox est, et tibi pro leui uidetur II 12, 153; Altissimus uiuet, et iusta

praecepta

deuites II 12, 25. —

et

postpositum : 13, 115 33, 105 37, 8 ;

45, 55; 1l. 5, 7 5 14, 5 ; 488.552.729. 784.

euanescere s/ulfum fieri: infatuant stultos magis euanescere dictis 527

euitate ui/are : 203.613.668 ; I 45, 5 euoluere m£erpretari : Emmanuel quod lingua Latina ,,Deus nobiscum" euoluit 408 ex abl. instrumenti : pet quod ptius hominem pfrostrauetat morti malignus, ex ipso deuictus 322; ex auctotitate uestra I 6, 26 ex corde

qui credit II 14, 15 ; exhilaratur enim ex anima II 24, 12 ; — propter : tebelles ex illo contra Deum uetba misete I 5, 6 ;ex eo quod forte Iouem experitis orandum I 7, 2 ; ex eo bis natus Dionisius uocatur I 12, 9; ex eo uidete, quoniam sunt omnia ficta I 17, 13 ; tei sunt ex ipso delicto I 37, I2 ; ex auctore suo lucet I 44, 15 ; ex qua recordatur II 5, 6. — per : ex arte ( — per fraudem) Y 19, 4. — post : ex eo ceperunt unum Deum esse 187; ex eo, quo uenit, tacuit 242 ;

clausum etit caelum ex eo 845 ; ex eo porrexit I 15, 7 ; recapitulantes sctipturas ex eo Iudaei exclamant I 41, I9 ; ex €o duces et primotes seruire iubentur I 42, 43. exaltare : exaltaretur sola sempiterna maiestas 130 ; exaltabot ego in genti-

bus nomine magno 378 ; nunc exaltabot 464 ; exaltatae ceciderunt filiae

Sion II r5, 5. exasperare : corda fera exaspetate seor-

sum I 33, 4

excedere

aberrare, peccare : excedant

alii, finem tu prospice semper II r9, 21 excludere auferre : excluditur omnis caritas crudele de nato 722 excordati zzenfepriwari : qua natiuitate excordantur Iudaei 777. — insanire : excordatis homo si putas I 21, 5 excruciant poenis diros 1 28, 7 excusamen

exeufalio 779

excutere neglegere 77 exercere fafigare : exercit genesis impia uires 954 exercitus da/z4. exercitu 983 ; I 42, 39 exheres sic exhetredes eritis I 38, 2 exhilaratut enim ex anima (plebs) regibus aptis II 24, 12 exiguus Zgnobilis : exiguus tua in do-

mo fesedes, praue I 23, 8 eximere Ziberare : exemptus ab illa (carne) teconditur illa tuorum] 27, 16 exinde deimde 43.567 exite im publicum prodire : exis inde fotis I 24, 15 ; exis pto foribus I 37, 8 ; in nigris exire ... nec plangere fas est II 28, 2. — 4iscedere : cum semel exisset animus, perisse defunctum I 26, 27. — obire : in ista historia si fidelis ire negauit, exit fideliter 877 sq. — hostiliter exire : immolat hos ptimur et sic ad ecclesias exit 858 exotiens orientalis 9o9 exotate orare : exotat ille Altissimum II 31, 17 ; exotant Neronem 852; exorant Deum 99r expectaculum specfaculuz: 1l 12, 4 expetite experiendo cognoscere : ex €o quod forte Iouem expetitis orandum 15742 expiare malum

I 5o, 20; I1 2, 4

expletis (— peractis) temporibus II ION exportare depor/are I 16, 14 exsiccat fluuium I 42, 30 exter a/ieus: iam exter es illi (— ecclesiae) II 13, 6 exterminare Aere : extetminati post illum chrisma regale 268 extinguere 77ori : uixit et extinxit paupet I 3o, 9. — extingui — ori : extinctum in fatis I 27, 6 ; extinctos clamatis II 28, 13. — extincta — zuoríua Y 34, 14 extoli superbire : quid nunc extolleris inde I 32, 2 extra proc: populus qui nunc est extra repostus 959 extricare uitam —prospicere uitae l 17, 2 extunc Zuscl9,5 exuite tantis malis deo peruersos I 5o, Do

INDEX VERBORVM exuannire exuocate

II 13, 23

Fabrica opus : fabrica cuius erant cum ipsa cremantut I 45, 19 ; quid teferamus de tanta fabrica caeleste I 44, 2 fabulae serzzones : fabulas uanas adornant 387; in fabulas coeunt 456; fabulae subueniunt II 51, 5 ; tu te in fabulis uertis II 31, 18 fabulosus /oquax : ll 31 insct. facere : quos minotis potentiae factos 97; fecit tropaea (— ici£) 767 ; ut genus hoc hominum faciant sine nomine (— primam? nomine) Chtisti 874; orationem facere (— orare) II 34, 6. — exsequi : facite legem ciuitatis II 21, 4 ; cum feceritis edicta II 22, 8; facite praecepta magistri II 25, 2. — dicere : quos fecerunt mundos ipsi Deo placere 678 ; Neptunum facitis deum I ro, r; Apollinem facitis citharoedeum atque diuinum I rz, 1 ; Deus, qui defunctos uiuere

fecit I 26, 57 ; rectorem dominumque tuum nihil posse fecisti I 27, 12 ; quid tu facis alterum esse ? I 30, 2 si mattytes fecetis filios, sic uoce deflebas ? Il 28, 6. — agere, uiuere : quadraginta dies cum illis ex ordine fecit 571. — efficere addito acc. c. inf. : fecit se uideri quibusdam 122; catBalaam

caedenti asinam suam conloqui fecit 625 ; leonem populo fecit loqui 628 ; infantem fecit proloqui uulgo 630; mutum loqui fecit et surdum audire 647 ; uiuere post fata faciunt I 28, 2.

— sequitur coniunct. sine ut : fecit loquerentur lingua diuersa 168. — se facere — se conferre : cum te facis musicis inter II 23, 12 facies : uertis te in faciem et dorsum Deo remittis I 24, 9 ; in faciem tortotis sero clamare I 24, 25 ; in faciem

cuius sis ausus dicere quicquam II

24, 7

23k

famis : famis inuadat 846

Il 16, 22

naliter nasci se fecit 281;

ET LOCVTIONVM

facinerosus 156 facinus sequi see/esfe uiuere I 42, 18 facula fax : igne quadtiga per astra et facula currens 9o3 sq. facultas opes, diuitiae : in plebe Dei facultatis dona demonstres II 14, 17 false :false de ipsis pronuntiant 393; false prophetans I 18, 9; quos isti false prophetant I 19, 13 falsus fallax, fallen: : inducis malis medicamina falsa II 14, 6 fama g/oria : reddat famam pro morte II 8, 16

fanaticus ges/ili; l 37 insct. fastigium : at ego non tota sed summa fastigia catpo 523 (ef. Verg. Aen. 1, 342 sed summa sequat fastigia rerum) fata rs : homo post fata probetur 88 ; in fatis I 23, 15 ; 27, 6 ; post fata I 28, 2.12 ; 34, 18

fateri de/icfa confiteri YY 7, 6 fatiscere : finitimas gentes terrore fatiscunt 898 faucesuiarum II9, 7. fauces latronum 702 fauor fpie/as : zelantes fauore Chtisto offerte odorem II 15, 25 ; II 17, 15 felix Peafus : illi felices posteti 569; o nimium felix saeculatia si quis euitet 615 ; felices hominum spem suam in isto qui ponunt 667 ; si fidelis ire negauit, feliciter exit 878 fenerare femeramdo comparare : feneras Alto II 33, 6 ; aut si fenerasti duplicem centesimam nummum 1l 20, 7 ferre auferre : nisi quem is tulerit ab errote nefando 2 ; illi ferunt laudes

et ille uictoriam damnis 596. — offerre : quibus sacra ferantur I 16, 5 ; sacra ferre 681. — proferre : uita ferens poma I 35, 9 feruunt ferment : 1025 festinanter : festinanter funus agebat II 285317

festiuum —dies festus : et festiua ducis nec respicis pauperes ultro I 3o, 6 fetere foefere : Lazarum die quarta fetentem 642

fidelis

fidei Christianae deditus : si f-

delis ire negauit 877 ; II 2 insct. 1 ;

3 inscr. ; uiuere si quaeris gentiliter homo fidelis II 12, 19 fiducia rerum spes sa/utis Y 32, 12 fiendus Il 51, x5 fieti c. genet. qualitatis : minoris potentiae facos 97 ; «e. genet. possess. : Dei fieti 692 figuta : sub figura — figurate, ficte : se sub figura fatigat I 17, 5 figurae 2) allitteratio : conplacuit illi conloqui cum uno 185; disctedis Deum iudicare defunctos I 23, 10; discentes ad doctos eunt, ut docti recedant I 37, 6; de die Dominica quid dicis II 16, 21 ; discredis Deum uidere : docetis II 20, 5 ; tanta fuit forma feminarum, quae flecteret I 3,4; Stat miser in medio mutus 597 ; qui mereunt, mittuntur in morte I 45, II; cladem obiurgate ouanter officite luxu II 16, 5 ; a populo pate-

COMMODIANVS

232

retur Petro negante 550 ; primogeni-

tus per ptophetas ante praedictus 665 ; princeps peccauit amando puellam 509 ; plutimi pereunt, qui putant uttisque placere 769 ; Petrum et Paulum prius puniuit 828; legem ptimam cum pace ptaeuenit I 36, 12 ; pectus pugnis pertunde II 17, 15 ; ad praesens populas pretio II 20, 15; sunt secreta solo Deo nota 106 ; sic sit quasi sumat 330 ; sunt spteti sem-

pet 395 ; de successu rapiuntur saeculi silua 605 ; Saturnusque senex si deus I 4, 1 ; sed uoluntate sua saeuierunt semper 218; subito sese per sollemnia sancta 424; non te damnat, tu tua sponte te damnas 180 ; uoce tamen titulatur talis edictus

462 ; tunc faciet triennii tempote toto 885. — post fata probetur quis Deo dignus 88 ; nec populus noster prosilisset in noua lege 287 ; fuerunt et tenebrae factae tribus hotis 421 ; uno uolo titulo tangere 429; patticida patris semper et superbus 729 ; gaudebat, sed tota terra gemebat 921; stellas colitis, colite et bis sena sigilla 17,15 ; sesub figura fatigant I 17, 5 ; tu tibi de illis ipsi disputare deberes I 21, 4; matuta iam messis, tempus

des 739; cedet dolor omnis a cotpore, cedet et ulcus 8o1 ; non nauis

accipiet hominem, non ulla latebra 1o14; non Cyclopem genuit monstrum, non moechus et ipse I 10, 6 ;

se uere deum agit, sibi uiscera pascit I r9, 5; illa parat dona, ille pro uictotfia lectos II 8, 135 ; non operas

facitis, non donum gazo paratis II I6, 12 ; uos flotes in plebe, uos estis

Christi lucetnas II 22, 9. — £ra zzezbra : haec gloria Dei est unica super angelos omnes, hoc Deus est lucis aeternae, hoc spiritus aeui 107 Sq. ; non dolor nec lacrimae tunc erunt in cotpote nostto, Non caro fecipiet ferrum, non pustula surget 146 sq. ; hoc Deus bottatur, hoc lex, hoc passio Christi 311; alter lapidatus, alter est mactatus ad aras, Alterum

Herodes iussit decollati reclusum 515 sq. ; dum gaudent in breuia, remanent a gfatia Christi, Dum cupiunt multa oculo, dum augere quaerunt 606 sq. ; hunc mare pertimuit, hunc uenti, hunc tartatus ipse 635 ; per mate, perterras, per insulas atque latebras 883; hinc ignis, hinc tonitrua, hinc turbines, tot mala, feruunt IO25 ; tot ctepitus, tantos fragores

totidemque paratum I 25, 6 ; nimium

tot

fundit

metra:

sine fine nouata

I 44,

11;

multa sunt martytia, quae sunt sine sanguine

fuso Il 53, 14; tamen

in

poenis poteris tua damna lenire II 4, 7; pugnate pfo patria qui noluit neque pro uita II 5, 5 ; in tot profatorum uolumina uox Dei proclamat Il 11, 5 ; susum intendentes semper Deo summo deuoti II 23, 5 ; non pudeat neque pigeat procutrrere II 27, 15 ; Deo deuotus festinanter funus agebat II 28, 17 ; mens mundo detenta nec in morte Christo deuota II 29, 5 ; pascere qui quaetis et quod potuisti parasti Il 33, 1r. — dmó KowD : sed scire diuitiis regum,

de

bellis eorum 586; de resurrectione quoque docetur in ipsa Et spe fortunata I 2, 11 sq. — c) enal/lage : ad antiqua ubera mattis I 42, 44. — d) bypallage : sactificans petriet idolis in motte secunda 748. — e) asyndeton : £f. supra p. 217 sq. — f) anapbora : duo membra: quid hebetes morimur, quid profuit lucem uidisse 55; sit licet defensor, sit licet diuinus orator 589 ; nunc colit in uano quodlibet,

nunc sancta requirit 695 ; quid nobis strident, quid nos aemulantur here-

que

tuinas

I0233;

—

quattuor

hinc lues, hinc bella, hinc

fames, hinc nuntia dura 899. — quinque membra : nunc exurgam, ait Dominus, nunc clatificabor, Nunc exaltabor, humilem quem ante uidistis, Nunc intellegtis, nunc erit confusio uestta 463 sqq. figurate per simiülitudinezm : crucem figufate demonstrat 273 fli fili moz. uel uocat. pl. : 449. 674. 732.755.5 100135 8. —23 filii — ber? si filios dixit 205 ; filios illos utique iam dixerat 717; filios Alti 208 ; filios sese audent adhuc dicere Summi 546 ; filii Dei primi uocati 674 ; superant cum fili legendi 752; filios totidem mottales fecere I 7, 15; Omnipotens mites quaetit sibi filios esse II r1, 11 ; filiis zabuli II 12, 7;

ab esca refecti surrexerunt ludere fili II 15, 8; filios non lugendos II 28 inscr., filiorum casus II 28, r ; filios sic uoce deflebas II 28, 6 filioli II 22, 6 fincte : ex arte qui fincte loquitur quod illi uidetur I 19, 4

fingete par£ic. perf. pass. finctus I 12, 13; 18, 16. — sizulare : proludunt fincto furore I 12, 15 ; futias fingere

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM quaerunt I r7, 7; qui simplicem fingis I 25, 6; quid te bonum fingis TI-20;-T finis gem. fezin. : in ultima fine 934; I 45, 5; fine sub ipsa 398. — ger. "asc. sub ipso saeculi fine 829 firmare confirmare : ut ota prophetica firmet 568 fistula 7ibia : bene fistula cantat I 14, 2 flammea uirtus 104 flatus zia : (Dionysus) flato suo redditus in altero uentre I 12, 5 flectere pellicere : forma feminarum, quae flecteret illos I 5, 4 foras

foris: foras

oberras

I 25, 4;

foras ille repugnat II 16, 11 foris foras: quid foras egredimur 206 ; exis inde foris I 24, 15 forma pulchritudo : tanta fuit forma feminarum I 5,4 ; detrahis proximae formam II 51, 9 forte for/asse : inde forte placet I 14, 2; rectorem caeli facis te tu forte pro illo I 25, 11 ; uita priuati iuuenes senescere forte (uolebant) I 26, 21; aut tu regis omnia forte I 29, 8 ; ne

pereas forte de plebe II 4, 15; ob delicta forte patentum II 6, 4; belIum enim alium cum fuetit forte gerendum II 6, 1o ; plebi, quae forte uacillat II 24, 9 ; tu iam forte crematis II 29, 11 ; respuis sed forte II 5o, 4. —«asu : praemio ne forte regantur 588 ; ex eo quod forte Iouem expe-

fitis orandum I 7, 2 ; nam fotte non esset (deus) I 14, 5 ; — si fotte —

fortasse : qui nunc operati si forte I

30, 14

fortia ziracula : fottia non fierent de uetbo 576. — uis : demonstrauit fottia Pharaone decepto 40; inaniuit fortia mortis 316 fortuna opes: per gradum et lucra auidus fortunae praesumis I 32, 5 fragilis caducus : quid sua praeponunt fragilis nec respicit ullum 24; ista (spes) quae fragilis cito mutat gaudia nostta 304; sicut audiuit fragilis in ptistian carne 795 ; fragilis dum motetis I 27, 20; sub fragili uita moranti II 19, 1o fragilitas : in fragilitate tanta non tespicis umquam I 32, 4 fremere pronunitare : hoc et ipse fremit 367 frenate sese. se zoderari ll 2, 5 frenum /ex, disciplina : 220.437.754. 1

7/195 .26, 25; 42, 12 11 8,

15 15,4;

24, 5 frons subdola ftonte 425. — confiden-

233

!ia : sed quia diuitias faciunt eut pecunias frontem II 51, 9 fructus frumentum : de semine lolii qui stant in ecclesia, separantur a fructu II ro, r sq. frui c. acc, : delicias fruitur I 26, 34; perdit quod frui deberet II 5, 10. — fruendus : sint licet diuitiae laute fruendae 305 ; illa bonus miles sempet expexta fruenda II 8, 6 frunisci frui 505 ; II 10, 24 fuga amentia: lex sine lege, fuga uestra, quod uult esse ualebit I 7, 18 fuisse c. parzic. perf. pass. uel depon. esse : Marsus paene fui factus 8.421. 504. I 6, 15 ; fuerat qui praedictus ab ilis 223.245.423.742 ; quo fuit suspensus Dominus 334 ; filium dixit se missum fuisse a patre 364 ; antequam dispersi fuissent 589; fuit de serra secatus 514 ; fuerat quod lancea fixa 566 ;innuptiasfuerat inuitatus ; quod fuit rogatus 657 sq. ; adoptati fuerant fili Iudaei 735 ; fuerat regno praeceptus 825 ; fuit reseruatus in ista 830; quod fuit inique repletum 889 ;fuerint Christo notati 1017; attis probata fuere I 5, 9 ; lex lata fuisset I 6, 14 ; fuit mactatus a fratre I 39, 10 ; cum fuerit Nero de inferno leuatus I 41, 7 ; obscurati nobis qui fuerunt I 42, 23 ; qui fuerit captus II 5, 5 ; maledicta fuit atbor II ro, ro. — adgressus fui 11; qui fuit iam mortuus olim I 10, 8; natum in terra fuisse I 6, 21 ; facinus secutae fuere I 42, 18 ; mala passi fuerte I 44, 8 ; fuere prometiti II 6, 5 ; dum fueris locum adeptus II 20, 5; pastor si confessus fuerit II 24, 1 fundamenta tetra gebenna 1I 25, 18 fundere : deos aeramine fusos 750. I 20, 6. — terra quia nimium fundit sine fine nouata I 44, 11. — fundere preces II 51, 5 funestus exanimum corpus otnati funestum II 29, 3 funus alum, clades : quamquam sit martyribus aptum tot funera ferre 882;

persecutionem

sanctorum

et

funera tanta 999. — sepulchrum : funera sunt (Iudaei) I 57, 15 furia ira : suppletus futia 855 ; furia tandem conpleta caelestis 1040 ; conpesce furiam Il 18, 7. — inmszinc£us diuinus : dum futias fingere quaerunt

I 17, 7

Jutur. I pro coniunct. botentiali : nec enim te findes, ut possis ire per ambas (uias) 700

234

COMMODIANVS

futur. II. fut. I : tu si talis eris, sine causa fideris, inquam II 1r, 1o ; infirmus si fuetit frater II 26, 1

habetur 344; offerunt meo nomini gentes 548 ; exaltabor ego in gentibus 378; habebis gentes heredes 380; cuius in nomine crederemus

Gaudete c. infin. : hinc uincere gaudet 6o1 ; caelestem populum gaudet creatura uidere I 42, 35. — gaudet in Deo 794 ; gaudet in illum (— Z/iu: incommodo) 724 gazum aerarium ecclesiae : Ill ro, 12;

gentes 582 ; exaudiant gentes et im-

21.04

gehenna

:

74.156; I 42, 42; 453, 18;

24, 8; 32, 8

gemini szgi//um godiaci Y 7, 16 gemitus : nec dolor ullus nec gemitus erit in illa I 44, 5 ; dat gemitum terra I45,5;in gemitum edere panem II YT genesis impia gemerafío inpudica 954. — genesis (plur.) — sidera natalicia : et dicitis fata genesis adscribere nobis I 16, 2; si tribuunt fata genesis, cur deum oratis ? I 16, 5 genetiuus definiliuus : uitam feritatis agebat 171 ; angeli claritatis aeternae 1045 ; de terra Aegypti I 2, 8 ; tollite corda fraudis et sumite pacis I 30, I9 ; tex aeternitatis I 36, 4 ; uanitatis fugite decorem II 14, 21. — parzitiuus numeralibus |cardinalibus |adiuncfus$ : per nouem tribum I 42, 5; duae tribum I 42, 4.8. pendens ab

peret gentibus ipse 584 ; ut esset spes gentium 392 ; audient ergo gentes a longe 428; in caput eritis gentes

430 ; gentes fuerint scriptura priores 434; nomen meum blasphematur in gentibus 442; gentes in Christo credidimus $36; quid illi decipiunt gentes putos esse lauacris 686; quem gentes adorant 744 ; uos ideo tales Christus cum gentibus aequat Il 15, 20 ; minus quam gentes eritis II$28; 0x1

gentilis som cbrisHiamus : in quorum stadia gentiles esse praefecit 265; hi tamen gentiles pascunt Chtistianos 817 ; gentilibus I 33 inscr. ; item gentilibus ignatis I 34 inscr. ; gentili mote II r5, 7. — uiuere si quaeris gentiliter II 12, 19; non pudet infrenem gentiliter plangere natos II 28, 7 generis insolitus usus : autis zzasc. II 31,6 ; caeli, -orum 98.103.106.166.490.577. 578.671.818. II 20, 3; 35, 1 ; tartara

(neutr. 51.) Y 26, 36.59 ; 29, 15 ; suboles zasc. 426.725 ; uotago

zzasc. II

25, 1I. — 6f. constructio ad sensum

pronomine —demonstratiuo teconditur illa tuorum I 27, 16 ; quate ab istis dimidia tribum I 42, 9; semotae

gerere agere: patienter omnia gessit 416 ; etsi praue gerat 602; structuram gerebat I 10, 7 ; pet errorem si

sunt istae tribuum I 42, 15. — genet.

qua gerebas II 1, 5 ; nos in utrumque gerentes II 17, 7. — fieri : quaecumque geruntut I 3, 10. — z/; : uetba getis tanta uana II 18, 16. — gesta — facta 11 8, 2 ; 35, 22 gerundii ablatiuus cozitatiuus uel modalis pro participio praesentis ad subiectum pertinente : Matsus paene fui factus herbas incantando 8 ; horrescis ipse uiuendo 307; pfosttauit se precando 567 ; quod si nec ipsi uolunt scire Deum ista legendo 581; non sunt recordati legendo 675 ; potuit domare monendo 710 ; frui, quod oculus non uiderat ante, uidendo 790; erraui tempore multo fana prosequendo I 1, 4 sq. ; differis, diues, nimium tua cuncta uidendo I 29, 1r; tu si praedicando motetis pro terra, uicisti II 5, 8 ; zelando pectus pugnis pertunde II r7, 15; lex docet ipsa clamando II 18, 15 ; in suprema cadis

partitiuus uel obiectiuus : martyrii uelle habere II 3, 15. — gen. Jizüif. : impii uitae I 7, 112. — qua/italis : minotis potentiae factos 97. — genef. absol. : absentis Tonantis Vouerunt hostias inepto ut deo orando I 15, 4 genitalis qui da£ uilam aefermam : in

baptismo tibi genitali sola donantur TIS T8

gens oz gentilis : gens et ego fui I 26, 24; gens, homo, tu frater, noli pecus esse ferinum I 34, 5; gens sine pastote ferox iam noli uagare I 33, I. — ozines: gens omnis humana IIIO; gens ante Moysi rudis I, 2, 5; gentis media patiterque re-

seruans I 43, 16. — gentes — Porzines gentiles : gentes sperabunt in ipsum 264; cuius in nomine gentes crederent 289 ; in illum sperabunt gentes 292 ; benedictio uera paruit in gentes; hic erit spes gentium 298; in cuius

nomine

crediderunt

gentes

300 ; praeclarum nomen apud gentes

iniusta lucra conando II 19, 15 ; cum

pro die tuo uigilas sine fraude uiuendo II 19, 18 ; blandiendo uobis sub-

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM repsit Euae seductor II 25, 7 ; ira Dei summi ardet creatura gemendo II 55, 1r. — abl. gerundii ita positus, ut. sublectum eius differatasubiecto uerbi prin-

cipalis : nulla uenia liberat se dicendo seductos 178 ; ut faceret populum ad se transeundo dilectum 186 ; saepe fit causa melior mala pluscula dando 600; qui ducatum eis pacificum praestat eundo 970 ; tu licet sis casta, non te purgat sinistra sequendo II 15, 19 gerundiuum pro participio futuri actiui : in uatiis poenis cruciabat sibi credenos I 42, 46. — particip. praes. : laetandes aras sibi fecerunt I 15, 6 gerendiuum cum uerbo esse infinitiui futuri passiui uicem obtinet : prophetae canunt inuisibilem esse uidendum 285

glotia caritas, zaiesfas : haec glotia Dei est unica super angelos omnes 107 ; hoc Deus instituet, ut sit illi gloria maior 148 ; desubito qualis obfulsit gloria genti 249 ; quam gloriam mirans homini prouenisse 797. suscitat et illos, ut uideant gloriam eius

1047

gradulatim —per gradus ordinatum : lunatis comulas gradulatim fronte deuinctas II 15, 11 gradus omor, dignilas : per gradum et lucra auidus fortunae praesumis I 32, 5 ; gtadu deiectus II 5, 9 grassati delirare : gtassatis, insanis, detractas nunc et Dei nomen I 28, II. — errare: grassari pet fauces uiarum Il 9, 7 gtassatio tanta latronis 183 gratia qua gratia — quazz ob rem : qua gratia, false petisti II 28, 13. — beneficium, clementia : gratia Domini ptouocamur ctedere legi 766; dum gaudent in breuia, remanent a gratia Christi 606 ; gratiam quam misit Dominus in tetra legendam I 34, 16; gaudia te mundi remouent a gratia Christi II 12, 20. — decor : et gratia maiot tunc etit istius aeui 145 gratis frasíra : gratis amat stultus nec potuit consequi cutsum I 1r, 14 gratis agere grafías agere Il 25, 10 grauia peccata Il zr, r1 grauiter peccate II 5, 11 ; grauiter delinquete II 5, 8 gremium sacculus I 9, 4 (ef. I 9, 2) Habere

sic haberte — amu abesse: sic habet abyssus noster de Dei secreta I 27, 19. — haberi — esse : ho-

18

235

die quoaue talis habetur 201 ; quod modo praeclarum nomen apud gentes habetur 344 ; praeter te non alter habetur 374; umbra, mortuorum qualis habetur 565 ; ab idolis mundos haberi 682 ; inuictus de petra natus si deus habetur I 15, 1. — habere vc. genet.

—

participem

esse : martyrii

uelle habere II 5, 15. — — abizare : in umbra mortis habebunt 1055 habitaculum Zabi/ario : interius autem habitaculis iusti locantur I 45, 12 haerere imbaerere : blanditurque quibus haeret amoenitas illa I 24, 21

hebes

5/z//4s : quid hebetes morimur

35

hebetate im errorem inducere : heu doleo, ciues, sic uos hebetari de mundo [E22

hebetudo saeculi I 22 znser. heredes pete et dabo tibi et habebis gentes heredes 380 hic(adu.) deinde : hic tamen festinant I 42, 36. — in bac re : innocens hic ego sum I 31, 6 historia fabula : seducunt historiae I 6, 15, — scaena : cum quibus histotiam fingit ut deum adotnet I 19, 8. — re$ : sed haec est historia clausa, de qua docti reuoluunt 411; in ista historia si fidelis ire negauit 877 historicus scaenmicus : choros historicos et cantica musica II 12, 22 honestate di/are : sic honestati hymnos patiterque decantant 978 honestus honoratus: in aeternum uiuat honestus 326 horrescere c. aD]. : hortrescis ipse uiuendo 307; hofttescunt iudices peculantia uestra II 25, 13 hostia(f/ur.: unum quaere Deum, qui quaerit hostia nulla 703 humanus oz. : in tettis uisus est conuetsatus humanis 572 lacete aegrum esse : nolite uacui talem uisitare iacentem II 26, 2. — zoriuum esse : quos illi uetuerant sepultuta condi iacentes 862

ibidem i5: captiuitas illos ibidem redegit ut essent 945 idem ;/ez : cuius de peccato morimur sic et omnes idemque 324 ; Vergilius legitur, Ciceto aut Terentius idem 583; et ego qui moneo idem fui nescius errans Í 233, 2; motimurt idemque pet illum I 35, 4 ; idem Dominus dedit illi legem secundam I 38, 5. — is: quod crucifixus sit, cum sic óporteret eundem 528 ; qui C. C.

CXXVIII

COMMODIANVS

236

formabat eundem I 18, 8 ; subsannatis eundem I 40, 11 ignarus se/. Jegis Christianae : errabam ignarus spatians 3; item gentilibus ignaris I 34, inscr. 14 ; ignaros instruo uerum I r, 9 ignauia inscieniia :ignauia pueris opus est, non conuenit acuo matutis 69; per ignauiam tanta fecisse 711 ignauus 744; : unde quidem errant ignaui talia passum 773 ignea poena 986; ignea* tempestas 1008 ; ignea uis 1021 ignominiosus Zgnmoziniam inferens :ignominiosi, crudeles, caeci, superbi 479 ignominium Zgmozzinia I 19, 1 ignorans s/u//us 458.524 ignotus gnarus : bruti et ignoti, corde sopiti 16. — 5n cogni?us : populus ... ignotus ubi moretut I 42, 2 ille ace. sng. neutr. illum I 27, 14 ; 42, 357 ; Il 18, 5. — abundat filiam exanimatam suscitat illam 646. — ar£iculi Mice : temerarius ille 173; iunior frater ille 252 ;Thomam incredulum illum 561; populus ille primitiuus 617; inscius ille 694 ; ille nefandus 855 ; populus ille 888; terribilis ille tyrannus 980; Gigantibus illis I 6, 20; inops cimentarius ille I 1o, 5 ; Cacus Vulcani filius ille I 13, 8 ; ad illam consurgeret plebem I 42, 11; malus ille I 42, 45 ; singulatis illa,

quam protulit unctus II 27, 15. — abundat 1l 10, 4

illii illic I 55, 15. ilidere /aedere II 20, 15 illo Z/ : quo uenetint, illo quo nolunt 582 illo abundans populus illo deceptus, quod filium dixit 617

immo pofius: iustos autem non tanget ignis, sed immo delinget I 45, 10; apostolus clamat, clamat immo

Deus per illum II 15, 15 immolare rweidare 858 imperantes z7zzperafores 1 41, 6 imperfect. coniunct.

coniunet.

—— coniugat.

periphrast. : praedixerat, qualiter pateretut $49 sq. ; et quia de tumulis resutgetret ... dixerat et ipsud 551 sq. imperfect. indicat. coniuntt. : a) uel si deus erat, occurreret illi I rz, 15 ; si diuinus erat, mortem praecessisset amici I 11, 22. — b) quis pluebat illo defuncto ? I 6, 10; si deus esset, utique non furto uiuebat Mn ga

fecissentque bonum et erant in parte legati 740 imperitia Zzgmoraniia l7, 1

imperitus zgmarus I 27, 9 implere complere: implere promissa 961. inc. ab]. in c. acc. : a) sensu locali: induxerat eos in terra promisse 197; ducti sunt in zelo 258;prosilisset in noua lege 287 ; ducti sunt in errore 499 ; uenetit illis in ore 595 ; mittetur in igne 751 ; in quotum descendunt sanguine 756; uenit in terris 781 ; flumina in sanguine uertit 844 ; consurgere in ira 849 ; redeuntes in urbe 914; pergit in terra Iudaea 927;repetet in tetta Iudaea 960 ; intrant in colonia sancta 989 ; in loco seruorum rediguntur 988; in fuina cadentem 1002 ; reddet in imis 1048 ; qui uadunt in piscibus I 7, 17 ; redditus in altero uentre I 12, 5 uertebatque boues in antris I 13, 7 ; exportati in ultima tetra I 16, 14 ; figis asciam in

crure T 25, 5; mergis te in tenebris I 24, I0; in synagoga decurtris I 24, II duceris in loco maligno tos dde loco benigno I 24, 19 sq.; inuitatus in aula I 25, 5 ; tollit se in parte I 28, 4; uenias ignis in aestu I 28, 15; reddere in auteo saeclo I 29, 10; in fossa reducit I 37, 4 ; misit in terra I

34, 16; in fulmine cogunt uenti I 43, I3; in una flamma conuettit I 45, 6 ; mittuntur in morte secunda I 45, 11; incurrat in illa II 5, 15 ; in aula recurrant II 6, 6 ; in parte secedit II 7, 2; in setuili gente refugit II 9, 4 ; inducis in oculis II 14, 7 ; redditur in culpa II 24, 6 ; in gazo mittere II 27, 14; te in fabulis uertis II 5r, 18 ; demergunt in inferno II 35, 21. b) sensu fezmporali :in aetetno uiuentes 302 ;rutsum in aeuo uiuendi I 2, I2 ; uiuentes in aeuo II 55, 14 ; traduntur poenae in aeuo Il 35, 21 ; ex protoplausto die pugnatur in fine II 18, 2; in perpetuo II 35, 24. — c) sensu finali : in nostra caedetamen saeuient 838 ; exurgit in istius clade Neronis 891; conspirant in malo I r2, I5 ; surgas et in regno 55, 10 ; Iacob in signo recepit I 39, 2 ; mittere lapidem in scandalo I 40, 6 ; nutriri in occisione II 21, 11. — d) sensu aduer$a/iuo : indurauit eos sicut Pharaonem in ipsis 714; superbus in illo 729 ; sententiam misit in illis I 3, 7 ; in me solo uolo odia conuertere uestra II 25, 5 ; nam in uobis inararentes ers responsorem in alto II 27, 6. — de : crederet in quo quis 266;cuius in nomine gentes credere

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 289.300.382 ; qui credit in Christo 3335 536; 1 24, 20 ; II 1, 1 ; crederes

in lege secunda I 25, 11 ; in Christo negauit 590; in uestimentis meis sortemque miserunt 419 ; Esaias clamat in ipso 533; pats in sententia flebit I 43, 11 ; — pet ze ab. instr. : frustrantes in ore 505 ; fabticatos in auro 749 ; petsecutionem dissipat in armis 812 ; fuit fortis in atmis I 15, 8 ; in uatiis poenis cruciabat I 42, 46 ;

in flamma ignis iudicabit iniquos I 43, 9 ; foedare in puluere terrae II 4, II; in poenis poteris tua damna lenire II 4, 7 ; maledicta fuit atbor in uerbo Domini II 1o, 10 sq. ; in tuba caeleste uoce clamante II 11, 2; in dando prometuit Il 14, 20; etis martyr in illo II 17, 14 ; in esca petit

auis II 19, 19 ; in modico sumptu deficitis donare II 3o, 5 ; — pet ze acc. Temporis : mensibus in quinque trucidantur 822 ; in septem annis tremebit terra I41, 10 ; in annis milleI423, 17 ; in breui laetatis I 21, 1o

inc. ac. ignem aeuum

in c. ab], a) sensu locali : in appatuit 119; ferebatur in 126; in illius sancta

more-

muf 205; in infernum non derelinques 447 ; quid sit in illum 492 ; puniuit in urbem 828 ; in Cretam tegnauit I 6, 16; in legem iussit I 8, 7 ; fuit aurum in aedem I 18, 4 ; in legem quaerite I 22, 8 ; in lucem motati I 24, 10 ; uiuitur in Dei secreta I 29, 11; electis suis in otbem I 42, Io ; audiant omnes in orbem I 43, 4 ; inibi ... in aurea castra I 44, 12 ; in ufbem sol lucebit I 44, 18; declamasset in nubem II rz, 3; in tot profatorum uolumina uox Domini

prodamat II 11, 5 ; in talem pendit ecclesia II 16, 9 ; te in timore inmittas II 19, 17. — b) sensu zzodali : etit in pacem huius sepultura 476; in aeterna saecula renatus 804 ; in supplicem prodis I 23, 14 ;in gemitum edere panem II 15, 1. — pro aduerbio : in uacuum 75; 127, 15;11 4, 4; in aeternum 226.923; in totum 204.

398.485. I 57, 22; Il 12, 1 ; 34, 6;

bellum in absconsum geritur II 21, 9. — gaudent in breuia 606 inanite Zrrifum facere : inaniuit fortia mottis 316 ; cuias modo leges inanis

I 25, 15

incaute zmopinafo : sol fugit incaute, subito fit noctis imago 1003 incinefactus : tunc Babylon erit incinefacta I 41, 12

237

incoptiare decipere I 19, 6 incorruptus i"zorialis: sicut audiuit fragilis..., cum sit incotruptus, recognoscit 796 ; incorrupti erint iam tunc sine morte uiuentes I 44, 4 incrassate excaecare : incrassauit cor populi 401 ; incrassato corde I 38, 5 incredulus 4 fide Chrisiiama alienus : 430.1019 ; I 29 insc. ; 40, 1 5; 45, I.4 increscere crescere I 36, 8 incumbere zo/wlari : incumbunt more suillo 758. — inc. aliquid — 75 a/iquid : dum illam incumbere quaeris

II 19, 5

inde ea re : inde forte placet I 14, 2 ; inde petibis I 24, 14 ; II 19, 1.31, 10;

inde in tartaros ibis I 29, 15 ; quid nunc extolleris inde I 32, 2 ; inde non effugies pestem I 34, 15 ; inde modo latrant nobiscum I 57, 20 ; inde lotus

carate debes. Il 2, 6. — genetiu. : te paenitet inde I 25, 7 ; latgiti uis inde II 20, 8 indicatiuus in oratione obliqua : 31.59.491

Sq. 547.671 sq. 745.794. l 17, 6 sq. IO ;18, 155; 24, 6; 50, 55 51, 2 ; 22, 35 33, 85 57, 5. 10 Sq. ;II 11, 15;

15 2 indignati alicui II 15, 7 indigne pertulit illud 159 indisciplinatus szme disciplina : 761; I 20) I5 01[512,*210912154120

ineptus

5/u//us: 2185

115, 5; 26, 5 ;

57, 55 11 5, 165 34, 6 inermis

iners

nom uersuius, siulius 214

emus: paruulos occupauit in-

ettes II 6, 2

infatuate infernum

fatuum reddere : 527.677.718 —Zarfarus :/ 314.362.447.799.

1055; 126,4; 41, 7 ; 1124, 85 355, 21

inferus Zar/arus 825 inficere Zizgere : kapillos inficitis II 15, IO infimus, imus Zgmobilis, egenus : obsequia tedde (Deo) per imum Il 26, 5; subministra magis infimo paupetclo II 32, 7. — ima — Znfernum : denuo reddet in imis 1048 ; plangis in imis I 21, 10 ; utitut ab imis terra I45, 7 ;tesutgete mortuos imo II 55,

infinitiuus adiectiuo inbaerens : agonia inpudica nosse pudicis 210 infinitiuus consecutiuus : inmittit luxurias, agonia mitti, spectaculis ire cruentis 209; contta suum dominum rebellant dicere magum 396; excaecauit illos malitia sua saeuire 500; infatuant stultos magis euanescere dictis $27 ; infatuant profanos balneis ire

238

COMMODIANVS

677 ; ttansmutat animos in Domini credere crucem I 56, 9 ; nec suetit

ad manus pacem aliquando tenere I

42, I4

infinitiuus finalis : in quorum stadia gentiles esse praefecit 263; Dominus ueniet se ostendere nobis 634 ; insanierunt quasi nequam perdere morti 662 ; quam describere uincor 880; ibunt ... resistere contra 9r1 ; ueniet implere promissa 961i; fontes exut-

gunt esse patati 965 ; Helias ueniet prius signare dilectos I 41, 8 ; properant conpleti legis narrata I 42, 21 ; occuttit tradere sese II 5, 15 ; surrexerunt ludere fili II 13, 85; quo uenisti fundere preces II 31, 3 infiniiuus pro gerundiuo : nil sibi ptoponunt cognoscete 17 ; lautities diues perfrui quia ipse parabat I 26, 22 infin. pro ut pendens a uerbo incitandi : hominem uoluit sibi praebere laudes 37; credere suadet 141; persuasitque dolo coitus infandos amate 175 ; abscissos a saeculo praemonet esse 204 ; non ita suademur credere 301 ; non ita ptaecepit sacra ferre 681;

praecepit ab idolis ualde caueti 685 ; ymnum sibi soli Dominus proferre praecepit I 35, 22 ; praecepit per legemuiuerepriscos142,5;rogarepraecepit II 15, 2 ; pasci praecepit II 55, 5; gratia Domini prouocamut credere legi 766 ; incendunt senatum consurgere 849 ; uos adhottor quantocius credere Christo I 25, 21 ; cum Dominus dicat in gemitum edere

panem 1I r5, r; lex prudentes ait animo, non pompa dolere II 28, 5 ; me solum exposcit tempus uobis dicere uerum II 25, 1 ; nos admonent cognoscere Summum 745 ; lectores

moneo quosdam cognoscere tantum II 22, 1 ; idcirco commoneo uulneratos cautius ire II 4, 10; petere summo de rege subuenire tibi II 4,

I2 Sq. ;deptemere caue minores II 18, 8. — fecit se uideri capacem 118. 122 ; conloqui fecit 625; 628.

630.647; faciunt placere 678 defunctos uiuere fecit I 26, 57 infin. c. nominat. inf. c. acc. : dum spetat expectans credere canus 785;

uiuere non spero defunctus I 29, 5 infin. perfecti infin. praesent. : amasse debuerat I 11, 11 ; nec uixisse te conpotis unquam I 32, 15 ; obisse debuerat II 5, 6; nil melius (es7) inuehissesldto TE

infin. braes. pro infin. fuf.

praedictum

fuerat ... perdete terram 245 sq. ; sic ipse tradiderat semet ipsum dici prophetis 365 ; dum sperat expectans credere canus 785; pollicetur reddere uitam 788 ; tespectumque bonum..aeternum fieti I 1, 2 sq. ; illum prophetauit ante pronasci I 6, 13 ; speras deum inridere I 28, 9 ; uiuere .. non speto I 29, 5 ; uobis spondeo dati quadruplum II 26, 17 infin. substantiui loco positus : hoc est beluarum adesse 34; aut ferto parantut supplicia ... aut longo carcere flere I 28, 7 sq. ; sit tibi pro peccare desistere gestum inmensum II 7, 1o infirmus aeger :-de uerbo curabant infirmos 574; 1539, 2; II 26 inscr. 1 ;

II 55, 6

infrenis —Zzzzdicus II 28, 7

ingenium arZifwium, dolus: talia quaerunt I 17, 12

ingenia

ingerere gerere : ingerunt se ut tumulum pulchrum 2o inibi I A44, 12 iniquus z4/4s : 219.355.401.525.679.

795.152.164.852.869.889.930.988.

994.1054 ;1 24, 5 5 531, 5 ; 56, 8 ; 40, 1.7 1 42, 57 ; 43, 7.9 ; 11 2, 5 ; 17, 10. 11/5520:154- 15715558215

812512

G9T3

inite incedere : super fluctus martis inibat 639. — facere : sine pugna praedas inire 412 ; luxutias ineunt I 17, 7

inlibatus zm/eger : iustitia pleni inlibato corpore uiuunt 953 inlidere —/aedere II 20, 15. — se inlidere — congredi : cum se inlidet exercitu (227.) Dei tyrannus I 42, 39 inmittere zzponere : lapis inmissus in fundamenta 265. — insHifuere : inmittit luxurias 208 innouare sonando instituere : innouat altera iusta 489 innoxius (eomrecfura) — ualde noxius I 28, 5 inponete educere : ab inferis animam meam inposuisti 444 inproperare Zprobare, obiurgare Yl 6, 5 inquit Zegi/ur : dona iniquorum non probat Altissimus, inquit II 20, 4 inquirere cogifare 34 inrigare fluctuum odo inrumpere II 5, x inscius Zerae religionis expers x, 3.5.8 insequi fergere : et magis insequitur plenius ostendere 482 insignus : tamclatietinsignireges $11 inspicete respicere : inspice Liam typum synagogae fuisse I 39, 1. — zisilare Ill 25, 16.— baruspicis munere jungi : cruore fuso malus inspicit alter 1:2272

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM inspiratus

Dei numineaffafus 481

instruere docere : ignaros instruo uerum I 1, 9 integet sanus : integra mente I 17, 11 integrare im/egrum seruare : integrate locum II 25, 4. — renouare : integra-

tur homo, fuerat qui mortuus olim

144

intentus aliquid im/em/us im aliquid: non satis intentus mysterio Dei secretum 774 inter c. aDJ. postpositum : te facis musicis inter II 15, 12 interdum — zmzerea 57.83 interius zm£erea ( ?) I 45, 12 interrogatio obliqua : cf. indicatiuus intimate dicere, docere : 519 ; II 19, 17 intra adw. : magis intra (— mira se) crudescunt 865 introire : mots introiuit in orbem 775 intus in utbe 915. — inira adu. : cui plus dolet intus 597 intuere respicere : intuite dicta Salomonis I 51, 1 ; intuite plenae dictum Rebeccae I 39, 5 ; nec intuis Dominum praeconio tanto clamantem II 16, 13 inundate Jfluefuum — modo inrumpere : debellum hostis si subito uenit inundans II 6, 1 inuenire assumere: carnem inuenisse pro nobis 54 inuideri zmuidere 154 inuigilare: mens bonis inuigilet IIr,7 inuisus 5/05 uisus 821 iocus deliciae ll 3, 2 iocundati (ref) : iocundentur insulae multae 296 ; tu qui iocundaris II 15, 6 ipse: ipsud efr. sing. mom. 552; ll 21, 9. — ipse — idem: per quod prius hominem ptostrauerat morti malignus, ex ipso deuictus 322 ; hunc ipsum Esaias humilem denuntiat esse 335 ; qui et angelus ipse 345; interea sub ipso tempore 823.829 ; de fulmine ipsius Iouis audite I 6 inscr. ; rei sunt ex ipso delicto I 37, 12 ; iterum ipsis I 40 inscr. ; in ipsis uersaris iterum II 14, 9; item ipsis II rs inscr. — Aie, is, ille : quod ab ipso tidentut 56 ; prophetas ex ipsis 195 ; nisi dux ciuitatis in ipsa penderet 247; non est conputatus ab ipsis 258 ; gentes spetabunt in ipsum 264 ; effoderunt manus meas et pedes ipsi 270; dux ipsorum 275 ; quo magis prosterneret ipsum 318; homo est et quis eum nouit in ipsis 370 ; psalmus de ipso inquit 377 ; qui sit Deus

239

et quis in ipso 381; ut esset spes gentium ipse 392; si false de ipsis pronuntiant 393; ipse nuttiretur 409; Salomon de ipso ptophetat 481; Esaias clamat in ipso 533; dixerat et ipsud 552 ; uenit ad apostolos ipse 553 ; nec ipsi uolunt scire Deum 581 ; agon est pto ipso diur-

num 609; coptia iudicatur ab ipsis 612 ; ipsa spes est tota 615 ; ex ipsis opportunam quaerere 7oi; et comminatur deotum cultoribus ipse 747 ; cum ipsis infelix mittetur in ignem 751 ; quasi sola uita sit ipsa 762 ; rex Apollyon erit cum ipsis 811; ipse redit iterum 829 ; cum ipsis et Deus ueniet 96r ; adulter, ipsius et pseudopropheta 985 ; genus ipsorum 1020 ; docetur in ipsa I 2, 11 ; ab ipsis artis probata fuere I 3, 9 ; in tertis senuit et defecit in ipsis I 6, 12 ; lex ab ipso lata fuisset I 6, 14 ; qualis nunc ipsi uidentur I 12, 11 ; non legem ipsorum legentes, non ipsi loquuntur I 20, 5 ; lex docet ipsius I 29, 14 ; ex

diuino ipse ut exul factus I 55, 5 ; a scelere tanto refugit ipse cruentos I 37, 18; cum ipsa cremantutr I 45, 19 ; ipsi toto tempore uiuunt I 44, 7 ; generant ipsi per annos mille I 44, 9 ; inquit in ipsa II 13, 14; ipsius est tempus et nos II 17, 7 ; cum ipsis et epulas capitis et pascitis ipsos II 25, 17; cum montibus ipsi liques-

cunt II 55, 19. — pro articulo : pelli iubet populum ipsa de utbe 870 ; excipere sanctos ipsa creatura laetatur 964 ; ipsis sideribus I 7, 7 ; sic ipsi conplacuit domino I 22, 9; ipsam utique nobis praestat requiem ueram II 1o, 6; ipse Dominator II 1o, 7 ;

sorbitis omnino auram dum saeculi ipsam II 25, 9. — abundat : nam lapis inmissus ipse est in fundamenta Sion 265 ; Iouis tonat, fulminat ipsel 6, 1 ;

reddere decreuit nos ipsos in aurea saecla I 29, 10 ; non metito dispersi sunt ipsi cruenti I 42, 19 ; bellum in absconsum geritur sub pace quod ipsud 1l 21, 9; inclinate caput uestrum pastoribus ipsi II 235, 8. — pro reflexiuo : non ut illi putant Dauid de ipso referre 452. — i/ez : quem Moyses enuntiat ipsum 48 ; ipse dedit legem populo 49; magnum et humilem ipsum 92; non moechus

et ipse I 1o, 6. — prono. poss. uice jungitur : fierat inuitatus matre cum ipsa 657; parentibus insciis ipsis I I, 5 ; cum ipso corpote sitis tu super

240

COMMODIANVS

diuitias

I 33, 4. — efiam : ignem interposuit metuendum angelis ipsis 96; nec ipsi nuntii dinoscere possunt 99; honor absconsus nobis et angelis ipsis ror ; quos nec exulatus fregit necessitas ipsa 390 ; quod ipsa non patitur nostra natura 629 ; hunc marte pertimuit..., hunc tartarus ipse 6535 ; ipse senatus inuisum esse mirantur 831 ; substernunt se montes et ipsi 968 ; aer ipse mundi crematur 1022; nec patentes pascitis ipsos I 30, 7; lapides ipsi liquescant I 45, 12 ; ipsiiam horrescunt iudices II 25, I3. — ipsa — domina l3], 7 ire

praeferire : iam paene medietas annorum sex milibus ibat 45 is abundat: hunc ergo ... inuenietis

qui iubet alimenta praebere II 16, I4 iudaeidiare I 37 zmser. iugum ferre se subicere : iugum ferre laboti I 34, 1; iugum ferre bonis praeceptis 199 iutgiarte : Dominus indignatus iurgiat illos 441 iussum zandatum Yl 12, 16 iusta acra 489 iustitialegis offieia lege praescripta : quomodo suadere potestis iustitiam legis talibus II 3o, 7

iuxta III; adu. opia 20

secundum: iuxta formam eorum iuxta prophetias 532. — iuxta — in propinquo : opptessus infrater est iuxta tabescens II 16,

erum catnem inuenisse 54; gratiam non requitis eam I 34, 17 iste ic: legant assidue uel ista uel cetera legis 30 ; iudices estote de istis 79; bonum et malum est in ista natura 87; gratia maior tunc erit istius aeui 145; non ista spes

304; quo uiuimus

isto sub aeuo

309 ; nec ipsi uolunt scire Deum ista legendo 581; homines pecorum similes in ista natura 753.783; ista praecepit I 2, 9 ; uisitari uoluit terram ab angelis istam I 5, 2 ; euentura canam paucis in isto libello I 25, 19 ; uitam istius saeculi I 26, 25 ; I 43 insct. ; intetit hoc caelum et ista terra mutatur I 45, 9

isti. Zs/ic : tu putas nunc uitam isti te perfrui laetum I 26, 9; isti honor remanet I 32, 12 iterum |a/ias : et iterum dicit 447.325 ; idolis seruit, iterum tricesima quaetit 695 ; exis inde foris, iterum tu fana requiris I 24, 13. — deinde : quattuor milia iterum de septem refecit 654; exutgit iterum in istius clade Netonis 891 ; — confra, uicissizz : sumen-

endi iterum habeo potestatem in illam 472 ; Semele iterum Iouis altera moecha I 12, 6 ; Siluanus unde deus iterum appatuit esse I 14, 1 ; et ite-

rum inde procedere uitam frequenter 162602 iubere cogere : Adam degustato pomo moti iussus abiit 323. — non sum

ego uates nec doctor iussus ut essem 61; Emmanuel ... uocetur iusserat illos 407 ; in legem iussit, ne quis illos adoret I 8, 7; iussit implere

ydtias aqua 659 ; si iussum est deos adorare I 57, 10; cum sudote uiuere iussit II. 15, 5 ; inimicis etiam

Kapere 1235, ro kapili II 15, 1o

Labor erces laboris : de labore tuo dona II 8, 12 ; in gazo de labore mittere debes II 27, 14 lacrimae —Poma cum lacrimis alienis par/a : donas tu de lacrimis Il 20, 1o lactans infans lactans 412 ; 143,8 laetati : populus iam in illo laetatur 386. — «c. inf. : dummodo laetentur saginati uiuere potci 19; excipere sanctos ipsa creatura laetatut 964. — gloriari : et sibi laetatur Dominum patrem esse caelorum 490. — laetandus — /aeans : laetandas aras in memotiam sibi fecerunt I 15, 6 lampada /azzpas 12 (ace. pro nozzin.) languere aegrotare l 26, 16 languor orbus, imeriia : aut si pto languore datum, quod stulte profanas II 12, 1o

lapidate /apidibus occidere 221.515 latebra 883.1014 ; II 5, 1o latere c. a£/. ligno latebat 327 latex /afebra : pet latices animae (cf. Verg. /Aen. xo, Gox)

174

latrare cum — imerepare : inde modo latrant nobiscum rege desetto I 57, 20 laus faetum laudabile : pro laude cum gtatias agere uellent I 15, 3. — g/oría : laudem cum luctu uidere II 29, 9 laute cibare II 16, 19 ; laute frui 505 lautities (p/ur.) I 26, 22 lauacrum Papiiszus : translati lauacto magis caritatem habere II 5, 12 lauate Paprizare : lotus II 2, 6.9 laxate

lector

rezzftere ll 12, 2

unus ex zuinoribus clericorum gra-

dibus Yl 26 inser. 1 ; 31, 5 legare beredez scribere 140

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM legere egre: Dominus, superant cui fili legendi 732 ; ille pro uictoria lectos suscipiet II 8, 13 legitimus |usus : legitimus autem non sentit poenas ad actus II 17, 12. — legitima (Pur. - ex: legitima cuius spreuerunt I 3, 5; legitima cuius clamat ualere defuncto I 27, 4 leo — szgnum zodiaci l 7, 16. — .Antichrisíus : dat tuba caelo signum sublato leone I 45, 1 leuare : de cloaca leuatus II 16, 1. — ab inferis reuocare :Adam leuaretut a morte 314 ; leuat de tumulis Lazarum 642 ; ab inferno leuati 799 ; Neto ab inferno leuatus I 41, 7 ; exanimata ... in dando promeruit ... inde leuati II 14, 20. —

ctuce leuate —

erucifigere : non est Dauid cruce leuatus 454 ; alapantur cruce leuatum 457 lex condicio : seruitium hostibus sine lege deferre II 5, 7. — seriptura sacra : II. 30. 214. 230. 311. 313. 375. 485.540. 544-579.698.706.766.956 ; I 1, 65; 2, 1:198 7:120:21507/:022:8814/502 2 JT SU

20,145130, 12:11; 55; 41.215:07,.95

40952:48.5:41,4:5 425:5.7:21:28,:

I1 2,5. 5

251505/5510/30: 7 £112) 1.8:12:5:13; 4- 12/5 I4, 5.12 ; 15, 8.17; 18, 155; 19, 5; 21, 45; 28, 5 ; 30, 7. —

uetus festarmen-

$unti:.742.5 1:25,71054353)/12:13:5 756, II.I2; 38, 4. — decalogus : 49.193. 198; I 2, 5.9; 38, 4. — pentateuchus 671. — alia pats legis — Zeuf£eronomium la4o,8.

—

nouum

testamentum :

283.5555 21:25. X0: T2055 126; 70:552/5: 914.

18 ; 57, 19 ; 42, 6

liber semper de partibus scripturae sacrae 429.455.451 ; l1 28, 4 licentia (neutr. plur.) audacia : licentia uestra uos deperdunt II 15, 14 licet

c.

coniuuci.:

15, 19 ; 28, 1. — vc. indicat. : 616; I

8; 116, 5

lignum arbor : mots in ligno fuit 327 ; gustato pomo ligni mors intrauit in otbem[Í55, 7 ; hocligno mortis quaetamus uitae fututae135,8 ; lexaligno data est homini primitiuo I 35, 11; lex in ligno fuit prima I 36, 11. — de ligno uitae et mottis I 55 znszr. ; de duplici ligno dixi I 36, 1. — crux Christi : 248.274.295.325.327.329. 333.518.615.772 ; l 35 inser. 9.15.

14 ;40, 9

liquescere : ut lapides ipsi liquescant I 45, 12 ; montesque liquescunt I 45, 71; cum montibus ipsi liquescunt II 55, I9 liuor z5uidia : magis inuidia ducti sunt in zelo liuotis 238 ; omnium ut pausent ptaecotdia tanto liuore II 25, 4 localiuus : saxei sic homines mollescunt uero gehennae 74 locus oasi0: si locus aut tempus fauet I 32, 1.9. — unus : integrate locum uestrum II 25, 4. — loci — diuitiae : merces aduenient partita locorum 926 ; dum fueris locos adeptus II 20, 5 longus diufurnus : longo morbo tenetis I 26, 15 ;longo catcere flere I 28, 8. — adu. longe : fugiant longius mediocres a uobis I 30, 8; escam muscipuli longe uitate II 3, 13; a matre noli discedere longe II 4, 2. — e longinquo : tempestiua longe dinoscit 65. — audient ergo gentes a longe 428 loquella Ziugua, serzzo 167 loqui alicui: leonem populo fecit loqui uoce diuina 628 lucrati : qui uis malefacta lucrari I 28, 5; de malo lucrantem II r9, 5 ludicrum — ob/ecafio 1 12, 17 luis (zozz. sing.) 1 26, 13 lugere 480. II 28, 1o. lugunt 949 lugia (pur.) luctus I 29, 18 lunate comulas

II r5, x1

lupanus : incestas in feminas congtuit cultura lupana II 14, 22 lux: lucem uidere - "asi: quid profuit lucem uidisse 33 luxati zmzoderate mouere, fabulari (an. — duxuriari c. acc. limit. ?) : luxatis labia, quibus ingemiscere debes II 51,

132.143.305.589.

8945;18,1;27,2:32, 75 54, 15 ; II 15,

241

limpide care : limpide respondis II 31, 16 linirte Zinere : oculos nigrtote linitis II I5, IO

luxus : ouantet officite luxu (427.) II 16,

5 Macero: impetium, ... quod pet ttibuta macerabat omnes 890

mactate

occidere 219.515.896.912.916 ;

I 39, 10

magnificate glorificare 349 maiores — presbyteri II 22, 5 ; 25 inser. magnus : quos pto magno (— qzasi magni aliquid essent) colebant o5. — magis — po/ius :200. 480.865; I 16, 141520, 7/5215 751245:817 II 5, 12; 8,

16; 17, 25; 27, 5; 51, 6; 42:6. —

insuber : non est culpa satis una, qui credere nolunt, sed magis infamant 440; hi tamen pascunt Christianos ubique, quos magis ut fratres re-

COMMODIANVS

242

simulantes

recíae : date materiam ceteris exemplo tecte uiuendi II 22, 2 matrona Christiana II r4 inscr. 1. 21 ;

concussi numine quodam maiestatemque canunt I 17, 5 ; maiestas illorum nulla locutus est I 17, 7. — Dei maiestas 102 ; exaltaretur sola sempi-

matutinus (adrec. pro aduerb.) signa reuise II 8, 9 medicamina falsa inducere malis II

quirunt 818. — maius — apis : 474.

527 maiestas

diwimilas numen:

tetna maiestas 130 ; o tam ueneranda maiestas 233; uisa est in terra maiestas 280; ipsa maiestas profitetur ipse quis esset 467 . maledictus |668 ; II 9, 5 ; 1o, 10 maledictum : maledicti retine linguam II 18, 6 malefactum : qui uis malefacta lucratil28,5 maleficium —Jozzo sceleratus (conuicti Joc0) : non quasi maleficium alapantur cruce leuatum 457 malignus ;z/.s, soxius : hetbas incantando malignas 8 ; opera maligna sequentes 182 ; duceris in loco maligno I 24, 19. — Ziabo/us : hominem protrauit malignus 321 ; uincite malignum, pudicae feminae Christi II 14, 25 malus diabolus ll 12, 4. — malum — delictum : exuite, diuites, tanis malis I 3o, 13; expiate malum uestrum benefactis I 30, 20; expiati malum nec sanguine fuso docetur II 2, 4; et uitare malum nesciunt II 5, 4; uincere prius malum benefacitis II 17, 5 ; obde malis pectus II 31, 8. — de bonis zuale partis : de malo luctantem II r9, 5 ; qui de malo donant II 20 inscr. mandatum edic/um :122,11;1111,9; 12, I4 manete ersari, habitare : in silua manere quaeris I 25, 5 ; sub tegis tecta

manere I 33, 6. — esse : si purus animus et mens serena maneret I 21, 5 manifestare : manifestati eum principem nationibus ipsum 294 ; nec uoluit se manifestare, quis esset 365; sed te manifesta deflere II 4, 5 manifeste ad4. : 735 ; 1 12, 15 ; 16, 1 manifesto adw. : 765 manus : manus dare se dedere : at si manus dederis II 5, 9. — ad manus

suescere : nec suetit ad manus pacem

26, 10

14, 6 medicate ;nficere, fucare : malam medicatis quodam superducto rubore II 153 12 medietas dizidia pars : iam paene medietas annorum sex milibus ibat 45 mediocris Pauper l 30, 8 meditari docere 139 medius dizidius: medius Iudaeus, medius uis esse profanus I 37, 1; medium tempus Helias, medium Nero tenebit I 4r, 1r ; flamma tamen

gentis media partiturque seruans I

43, 16. — medio tempore — mer antiquum et nouissimurm tempus Y s, 6. — in medio — pa/az : lex docet in medio I 22, 14 memotiam dat tibi Tabitha I r4, 18 mendicus Chtisti 1I 35 acrosz. — Lborzo Zotum de misericordia Dei expectans mens : mente integra (— sana) I 17, 11 ;mente mutata 914.118, 11 ;aliena mente I 21, 2; peruersa mente motatus Í 26, 24; fera mente moratur I 28,4; effera mente uiuentes II 29, 7;tota mente 138

mens pro ipso bomine subdola mens so tollit in parte I 28, 5 ; mens patiens fueris II 5, 18 metcis (nozz. sing.) II 35, 24 ; genet. sing. Il 20, 14 metere : zzereun? 1 45, 11. — ce. infin. : unde bene meruit corruptor ascendere caelum I 6, 22

mefteric.7nf. : non prouides, quonam meteatis ite defunctus II 29, ro. — metiti : merces adueniet meritis 926 ; ferro parantur supplicia meritis 128,8

mergere

JLapligare : numquid poteris denuo metgi II 2, 9 metaplasmi declinationis : lampada, ae ( ?) 12 ; obsidiae I 44, 15 ; de Persida homo 932.943 ; plasma, ae 315 ; I 35, 2; praecotdiae II 25,4 ; sabbata, ae I 40, 5 ; tartara, aeI 26, 36.29 ; 29, 15.

aliquando tenere I 42, 14 marturium Il 17 znser. mater ecdesia :114,2;6, 7. — Hieru5a/ez? : hic tamen festinant matrem

lautities (ac. p.) l 26, 22. — acto (— ac/u) Il 35, 20 ; actos 155 ;

defendere captam I 42, 36 ; intrabunt tunc sancti ad antiquae ubera mattis

(flatui) Y 12, 5; hostia (piur.) 703 ; nuntia dura 899 ; in modicosumpto II

I 42, 44 materia uiuendi

Zmeifamentum

uitae

blasphemium I 231, 7 ; II 5o, 8 ; flato

30, 5; sumpta diurna II 50, 2 ; subpetium 1013; I 45, 15 ; 1I 25, 12;

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM tonitrui (gemef.) 1roo6; tricesima (p/ur.) 695 ; uicta diurna (p/ur.) II 19, 14; uictima (p/wr.) 884. — insigni (plur.) s11 ; paupera ueste 21 ; pau-

pera sotor II 26, 9 ; cum paupetis II 16, 16. — Danihelo 246

milia cuz? substantiuo eodem: casu conposiium :

pet duodecim milia stadia I 44,

16 ; sex milibus annis 791 ; II 55, 6 ; II 355, 8 ; pereunt ibi homines septem milia plena 860 ; nauibus cum multa milia 895 minerua ars azaforia : omnisque mineruae scitores I 12, 12

minime Parum 72 minimi zzfizi: estote communes minimi I 3o, 15 minister diaconus : Il 23 inscr. 2.6 ministerium —II 23, 1 minor Pauper, ignobilis : oppressos miseriis deprimere caue minores II 18,8 minuere ocere : si putas ut isti te saluent, seu regant, seu minuant I 21, 6. — minui c. imf. — desinere : minuiturque ferox esse I 34, 4

minus esse deferiorez esse : 11 28, 11 misertus suae plasmae 315 miserati : miseratus est tandem 184. — «. dat. si benefactis ores miseratus egenis II 34, 3 missa 77/55si0 : stat miles ad missam TH

mittere ponere : mittamus lignum in pane 274; si prius non digitum miseto 557 ; manum in latere misit 567 ; mittere qui dixit lapidem in scandalo uestto I 40, 6. — iacere : in uestimentis meis sortem miserunt 419; in puteum misimus illum 440.443 ; cum

ipsis infelix mittetur in igne 751; mittuntutf in stagnum 986 ; mitteret discum in altum I 11, 19 ; mittuntur in motte secunda I 45, 11 ; lolium..., quod non miserat Dominus II ro, 5 ; in gazo de labote mittere debes II 27, I4. — demittere : mittebant capita I 18, 5. — edere : contra Deum uerba misete I 5, 6; Altissimus inde sententiarn misit in illis I 5, 7 ; Domini uox missa pet illum II 11, 4. — con-

pellere quem (populum) in schisma misistis II 21, 5 modicus faruus: in modico sumpto deficitis Christo donare II 30, 5 modo 4: 244.544.712.780 ; l s, 1427: 0458/:169019/:57: 121/2185. 105/235;

151:425507/3:202 1:3:5136, 1615; 372/20. modum ebrioso non pono Il 32, 1 moecha [I 12,6 moechia lri:,2

moechus monitum

243

17,9;10,6 77z0niíus, us 78

monstruosus : ftabie monsttuosa I 4, 4; monstruosa natuta I 15, 6 morari Jabifare, manere : in illius

sancta moremuf 205; quos uoluit Deus ibi morati 944 ;nouem semis ibi morantur 946; putas te in luce morati I 24, 10; in silua manere quaetis, ubi latro moratur I 25, 3; nec fespicis, ubi morati I 33, 8; ignotus a nobis, ubi moretur I 42, 2 ; sub uno morantur 12, 8 ; sub fragili uita moranti II 19, 1o. — aimere : gens sine lege morata I 2, 5 ; cum besteis perge morati I 9, 9 ; uittea uita moraris I 26, 17 ; peruersa mente mofatus Í 26, 24; fragilis dum motetis I 27, 20 ; fera mente moratur I 28, 4; non sine damno moraris II I, IO : motes boni zzores 1 6, 6 mots secunda :

748;125,18; 45, 11

mox sizulaique : 979 ; 1 24, 19 ; 29, 16 mugitus : plangit natura mugitibus 1039 mundus saeculum : 122,1; 26, 3.25; 2659/:4019165512-20/, 10: 4:11: 12040615

35, 5 mundus : ab idolis mundos haberi 682; sine cruore offerunt meo no-

mini munde 350 lI 5, 13

muscipulum

Nam adwersatiuum :/— 131.256.351.430. 612.617.668.708.819.958.1018 ; I 21, 9151245:18/91203126::120) 125542 418 SLT

I, 9 ; I0, 7 ; I5, 16

namque [1 24, 18 (zesis) ; II 4,8 natratalegis I 42,21 natiuitas or/us: qua natiuitate excor-

dantut caeci ludaei 777. — genus : dux natiuitatis I 55, 4 natate dubitare 433 ne:

dconiunct. braes. pro imperat.:

ne

dubites II 34, 4 ; ne facias II 234, 6. — accedit imperat. : ne cessa II 5, x1

nec e... quidem : 99.113.244.253.287. 363.390.543.581.608.661.726. 741. 865.918.948.1015 ; I 16, 15 ; 27, 18;

40, 53 44, 14511. 2, 4/5285 167 —

fii: 416.5123 5 1 32, 15 ; I1 16, 13. — altero loco omittitur : exite ... nec plangere fas est II 28, 2. — nec quidem — e£ fie ... quidem : 475.513.973. — et quidem non Il 6, 4. — nec non et : II 14, 6; 15, 155; 20, 14 — nec minus et : 1 25, 12 ; 43, 31. — secundo loco 1I 28, 15 ; Zertio 954 nec non et II 14, 6 ; 15, 13 ; 20, 14

244

COMMODIANVS

nec minus et I 25, 12 ; 42, 31

necesse izirum : necesse uoluerat bono corde uiuere natos 718. — necesse est c. coniunci. : exercitus quorum necesse est uictorem adorent 915

negare in Christo 590 nempe azirum : ila quia faciat, cruciati nempe Iudaei 847 nequus 74447 : quid te bonum fingis alieno uulnere, nequus, II 20, 1 niger : in nigtis (— zesZe nigra) exire II O92

nigratus ese nigra induius ll 20, 1o nigrore oculos linitis II rs, ro nihil acc. aduerb. nequaquam : — exptobrat in totum nihil nostra lege teneri 485 ; nil sua de causa tractat, cum lucta conatut 605 nimis 44/de : ut uidit hominum nimis pectora clausa 47; spectaculis ire cruentis

aut

nimis

obscenis

210;

gens ceruicosa nimis 261 ; humilem

denuntiat

esse

et nimis

deiectum

336

nimium zi: o nimium felix 615 ; o nimium stulti I 7, 9 ; o nimium sedulo uos ipsos perdere uultis I 18, 20 ; nimium te tollis in altum I 30, 5 ; terra quia nimium fundit I 44, 11; — nimium (esf) — Jongum est : nimium de illis tota deferre I 37, 15

nisi 5eZ : nec Deus est illis aliquid nisi saeculi uita 608 ; seruire non aliis, nisi tantum Summo placere 688; nec etit anxietas ulla nisi gaudia semper 802; nil de praeceptis Dei nisi mirabilia narrant I 57, 13

nocens 4Jos£i5: neque contradico nocenti 355 nominatiuus absolutus :. exemptus ab illa reconditur illa tuorum I 27, 16 ; deus

cor censens agis super omnia uictor II 19, 16 nominatiuus plur. neutr. gen. cum uerbo singulari numero posito : congtuit uniuetsa 455; olera tantum, quod sit sine sanguine 952 ; credatur prodita falsa I 17, 16; legitima cuius clamat I 27, 4; autea post fata ueniet tibi

uatum ? 457 ; non insanis ? I 9, 8; Troianis non ipse cum Apolline muros eduxit ? I 10, 4; non Cyclopem genuit monstrum ? non moechus et ipse ? I 10, 6 ; non te pudet ? I 14, 6; non ignominium est ? I 19, 1; anni te non possunt iam triginta reddere doctum ? I 26, 7 ;non merito tales dispersi sunt ipsi cruenti ? I 42, I9; fespicere non uis, cui renuntiasti ? II 12, 8 ; non intendis unum bellare pro multis ? II 16, 8 ; non pudet infrenem gentiliter plangere natos ? II 28, 7 ; non ptouides ? II 29, IO notare «cognoscere : in uetbo positus, sibi solo notatus 95 ; ubi facies aut oculi aut os aut membra notantuf I15; his tantum ptoficiet, qui fuerint Christo notati 1017. — 7zezmorare : iam qualiter surrexit, supra notaui 547 nouellae traditio legis I 42, 6 nouissime posirez; 917 nouitas : conponitut alia nouitas caeli

I 45, 10

nubere de uiris : generant ipsi per annos mille nubentes I 44, 9 nudatus alege sime ege l 24,2 nudus : nudus benefactis me benefactis YI 34, 5 nugaces aestimat esse 487 nulla sib;|: maiestas illorum nulla locutus est I 17, 17 nullificare : nullificantes Deum II 35, 18

numeralia cardinalia cum genetiuo. partitiH0: per nouem tribum I 42, 5 ; duae tribum I 42, 4.8 numerale. distribuliuum |singulari numero positum : ex duodena tribu — ex duodecim tribubus 946 numeto abundans : pet tot uates numero

675

numerorum inconsíaniia : 24.31 sq.; I 24, 3 SQQ. ; 29, 7 SQQ. ; 30, 6 sq. 14-

20; 33, 7-IO. 35, 13.18 sqq.; 57, 1. IO.22 ; 38,2 sqq. ; 44,4; II z, 1-3.9; GASqd SION ETASESESCORETÓN

I8, 5 sqq. ; 24, 5 ; 26, 5 ; 28, 8-13.

saecla I 34, 18 ; ut mysteria Chtisti omnia conpleatur I 42, 15 sq. ; congtuit (^onieiura) uniuersa, quae

nummus pecunia: fenerasti duplicem centesima nummum II 20, 7. mitte

dixit 459 ; cf. II 12, 8 tespicere non uis, cui renuntiasti priora. non Ze: non sit nobis cura de illis 132 ; non pudeat neque pigeat pto-

nuncupare c. acc. 6. inf. : qui fabtricantut dominos tibi nuncupas esse Tox nuntius a7g£/4s 99. — nuntia (plur.) — nuntii 899

currere sanum II 27, 13. —

nonne :

non fuit attonitus Esau ? 251 ; non quasi maleficium alapantur cruce le-

nummos II 26, 8

Ob ea, ob ista

Propferea : ob ea pet-

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM doctus ignaros instruo uerum I 1, 9 ; II 16, 15 ; 25, 18. — indignatio mea

ne uos disperdat ob ista I 2, 4 ; II 29,

15 obaudire c. acc. : Caesatis dictos obaudit obdere c/audere : obde malis pectus II 51, 8

oberrate : pando praedicta oberrantibus austtis 62 ; foras oberras I 25, 4 obfulgere : qualis obfulsit gloria genti 249 oblatio sacrifiium : nulla dies pacis tunc erit nec oblatio Christo 879 obliuisci : obliuitus I 27, 8. — obliuisci de : obliuitos esse mortuos de gesto priore I 27, 8. — passissiue II

28, 5

obrelinquere I 42, 8 obscenus d4ir4:;: obsceni quos equi trucidarunt calce remissa I 42, 13 obscurate obeaecare : obscutauit sensus eorum 715 ; obscutati malo aliena mente I 21, 2. — oceu/fare : obscutati nobis fuerunt tempore tanto I 42, 23 obsidiae 454iae : obsidiae nullae sicut nunc, neque rapinae I 44, 13 obsidiari ;nsiZiari ll 17, 11 obstupefacete (/z /zesi) : obstupe iam factus ora tu credere Christo I 25, 15 obtemperare ^ /ransif: obtemperant quoniam uniuersa candide legis 956 obtinere Zzzperiwm fenere : rex autem iniquus, qui obtinet I 42, 37 obumbrare deipere: obumbrant populum supplicem I 17, 14. — oeceulfare : dum facinus quaerunt obumbrare 689 obuius Praesens : nec obuium patitur (filium impium) genitor 726 occansus 50/ occidens : quis in occansum prophetarum lege ueniret 375 occisit (perfecf.) Y 36, 6 occisio Z7770/aíio0 : o malo nutriri in occisione praedicti II 21, 11 occupate corripere : impius occupetur ab igne I 43, 14 ; patuulos occupauit inertes II 6, 2 occuttete se conuertere ad : nescit ubi primum occurrat inscius ille 694 odor sacrificium, fus : zelantes fauore Chtisto offerte odorem II r5, 23 offerte sacrificare : in omni loco offerunt meo nomini gentes 348 ; Christo offerte II 15, 253 ; — oblata mercede — mercede pacta Y 11, 3 offertot qui sacrifira! : ptiscus immaculatus offertor I 39, 9 omittere re/inguere : desidias omnis omitte II 8, 7

245

omnimodo 487 omnino omes: 290; 11 8, 7; 20, 9; 25,9 omnis quisque: omnis pftophetia repleta est 225 ; motimut sic et omnis idemque 324; in omni loco 348; cuius omni loco sonitus praecordia tutbat 902 ; omni loco fontes exutgunt 965 ; ptosternitur ciuitas omnis 1031 ; inde perit omnis, quando sibi maxime fidunt II 31, 10. — «cuiusque zu0di : intertogemus eum omni totmento 4935 ; excluditur omnis catitas crudele de nato 722; cedet dolor omnis a corpote 80r. — omnia — ozino : omnia suspensus uiuis in ardore lucrorum II 19, 6 operae opera bona : non opetas facitis, non donum gazo patatis II 1o, 12; omnipotens tales operas omnino recusat II 20, 9 operati Poma opera facere : subueniatque tibi, qui nunc operati si forte I

30, 14

oppressus inopia cum frater sit iuxta tabescens II 16, 20 ; oppressos misetiis depremere caue minotes II 18, 8 ;

oppressus usutis deplorat factus egenus II 20, 11 optato ex sententia 1I 8, 12 opusest conuenit : ignauia pueris opus est, non cette robustis 69; uerbis opus non est uisitare (pauperem) sed benefactis II 26, 12 orate adorare : inter quos discipulos non adfuit unus orantes 555; defunctos reges orabant I 2, 6 ; 5, 15 ; 6:19772121201518312- 8/5 (1:55 15 411099576:

8;ego sum Christus, quem semper oratis I 41, 14. — sine obiecfo : otate

satis debet II 5, 20 ; orate pro illis II 28, 10; otanti II 34 insct. ; 38, 1.3.4. — c. if. ota tu credere Chtisto I 25, 13. — otati — orare : I 22, 14 oratio precatio ad Deum : domus otationis adesto II 31, 15 ; in totum ne facias sic otationem II 234, 6 otbis orbis ferrarum : 116.293.358.775.

846.1002 ; 126, 285 27,

55 35, 75 41,

1:05:425110/5:43, 4:5 1111555 21,71

ordinate issZi/uere : unde nunc ertatur otdinasse talia Summum 55 ; si non Omnipotens ordinasset ante de nobis 288 ordo : quadraginta dies cum illis ex ordine fecit 571

ornate ordinare, conponere : otnas et ad speculum cincinnos II 14, 5 os: frusttantes in ore (— im/udentes in 0$ ?) 505 ; infelix est ille qui uenerit

246

COMMODIANVS

illis in ore 595 ; illi tonant ore 598 ; tu fidis muneri, quod doctoris ora procludunt II 12, 15 ; os (— facies) laceras II 28, 8 ; captat oribus hostis II 20, 14 ossibus cuius amor Cassandrae flagrauit I1r,6 ostate (obsfare), arcere : (fransitiuum) : induite uestes, quas oportet, frigus ut ostent II 14, 15 ouanter II 16, 5 i oxymoron : lex sine lege I 7, 18 ; morte uiuentesI 36, 5 ;sacra sacrilega 680 Palma uictotiae donatus II r3, 18 palma anus: 355.565 ; Il r5, rs pandere exf/icare : pando praedicta uatum 62 paralyticus |649 paerataxis bro bybotaxi : spero, ^ reus non est 8r ; testifico Dominum

: do-

pats — ad in

alia legis —deuferonomium l 40, 8. pars — regio: ttansire iubentur Dominum pattibus istis I 42, 29 ; partem Boreae fugit I 42, 58. —

erant in parte legati (—

eredes ex

parte) 7140. — ex alia patte (— contra) I 22, 11; in patte(— far£iz;) secedit II 7, 2 ; tollit se in patte (— abseedif) I28,4

participes sous: participes daemonum esse 697.738 ; patticipes autem duo sibi Caesares addit 871 partüicibium pro werbo finito : et nemo scibat Dominum passimque uiuentes 46; in scelere coepit uersari gens omnis humana nec respicientes, quis esset creator eorumr58 sq. ; qui scelere facto non sunt recordati legendo, sed petseuerantes : nos sumus electi, dicentes 676 ; sed sic quasi besteus etrans I 34, 17 ; flamma ta-

leo pto ciuica tutba I 1, 7 ; militatur Christo sicut Caesati : paret II 7, 4 ;

men gentis media partiturque seruans I 45, 16 ; si quidam doctores ...

iniquum est, frater inopia uictus ae-

laxantes singula uobis II 12, 2 ; tutsum uiuentes in aeuo II 35, 14. — participium eum uerbo esse pro simplici uerbo finito : fui nescius errans I 33, 2 ; quasi sit Deus absens II 31, 20. —

grotat II 26, 135 ; ecce persequuntur illi, tu iam forte cremaris II 29, 11;

ne dubites : qui quid petieris, datur oranti II 34, 4

paratus ap/us : fontes exsurgunt esse patati 965 ; matura iam messis, tempus totidemque paratum I 25, 6 parcere

nimis indulgere : legem datis istis, nam uobis patcitis ipsis I 30, 12 ; tu tibi praeterea in datis parcere noli II 8, 15. — abs£inere : uino copioso parce II 18, 5. — desinere : cui dixit : parce ! e caelo angelus 622 parca bipinne (dorsa sua allidunt) I 17,8

patére conparere, abbarere : nec enim relinquit caelum ut in terra pareret 279 ; benedictio ueta paruit in gen-

tes 298 ; ut appareat magis induratos esse Iudaeos 474; patet esse deum I ro, 5 ; mundus finitur, cum ille apparebit I 41, 5 ; nec nox ibi patet I 44, 15 ; rnaxima pats uestra luxutiis

dedita paret II 13, 11 ; uulnera non patent II 21, 8. — militatur Christo sicut Caesati : paret II 7, 4. — oboe-

dire : qui non uult dicto parere 80; imperio regis omni uirtute parendum 118, 4 pariter zl, una : haec patiter omnes clamant 799 ; exclamant patiter 939 ;

I 41, 20 ; hymnos patiterque decantant 978; conclamant pariter I

45, 6

parricida pattis rum I 6, 25

729 ; patticidam suo-

uerbum esse omittitur : etplacens adsiduus (est) 212 ; ex ipso deuictus (est) 322 ; populus ille primitiuus illo deceptus (est) 617. — inde simulantes concussi numine quodam (— 5e con€H5$0$ 6556) I 37, 4 patuulitas zmfanía Y 6, 2 paruulus z5fass 412.1035 (patuolus); I 26, 20 (patuolus) ; II 6, 2 pascere

«ibis recreare, ad cenam uocare

817 ;130, 7 ; I116, 17 ; 25, 17 ; 55, 1.

2.5.6 passibilis qui pazi potes? 414 passim Zezere : passimque uiuentes 46 pastot episcopus II 23, 8 ; 24 insct. 1.6. Io. — qui cenam praebet 1l 55 inscr. pati abso/ufe : Dominus passus 2362. 450; patitur, quomodo uoluit 224; pati se uoluit 318 ; qualiter a populo pateretur 550; sic pati decreuit 665 patiens zziZis : mens patiens II 5, 18 ; sit patiens rectot II 24, 5 ; patienter omnia gessit 416 pattia Zerra : uastantur patriae, prosternitur ciuitas omnis IO3I

paupet: paupeta 5077. sing. fem. ll 26, 9; abl. sing. fem. 21; pauperis (abl. fJ.) II 16, 16 pauperculus : subministra ... infimo pauperclo II 32, 7 pauperies panuperías I 26, 16; II 27, 1

pausare

dAiescere : pausantes in lecto

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM I 42, 27 ;omnium ut pausent praecordias tanto tumore II 25, 4

pauidare Zerrere : quae pauidat totum orbem 1002 peculantia pecula£us II 25, 15 pecus ferinum I54,5 pediculo : poedicafor I 12, 12 pendere : pendit I 55, 9; II 16, 9. — pendéret 248. — crucifigi : nisi dux ciuitatis penderet in ligno 248 ; ante tuos oculos pendebit uita 276 ; ligno ... quo Deus pependit Dominus 328. 518.615.772 ; in ligno pependit uita I 35, 9 ; (uita) pependit ipse pro nobis I 40, 10

per: pert quod (— qwa rafione) prius hominem ptostrauetat morti malignus, ex ipso (— eadezz razione) deuictus 321 sq. — secundum : pet lelegem uiuere I 42, 5 peraequate : caput cum caelo petaequat I 44, 17 percipere comeipere : percepit hoc Semele iterum Iouis altera moecha I 12, 6. — intellegere : petcipite iuniores Christo probatos Il 39, 11. — pati : haec mala percipiunt 821 perclamare zzagna uoce clazare Y 26, 31 perdere :o/lere, abolere : perdita lex prima I 55, 15. — amittere : conttatius autem perdit suam uitam supetbus 82 ; praedictum fueratillis perdere terram 246.395 ; perdit et quod uixit 784 ; delicias fruitur, quas tu perdidisti I 26, 34 ;perdet quod frui deberet II 5, 10 ; perdita coniugula defles I 26, 14. — quasi nequam petrdere morti 662 perditio —pernicies, pestis : urbis perditio Nero est 955 perducere were: leuia nos corda perducunt poenali barathro I 34, 1o perfüdus meredulus 575 perfrui c. acc. : perfruamur omnia saecli 760; uitam perfrui I 26, 9; lautities diues perfrui ipse parabat I 26, 22 pergere : pergit deos quaerere uanos I r, 8; cum besteis perge morari I 9, 9 perinde: I34,4;114,4 perire : /fz/. petriet 748 permissione Dei uiduant colonias omnes 976 permori 752; permoreris I 27 zmser. 115520; 018

permutare : permutati uino —

ebri

T2; 16

persecutio flagrat persecutio 808

II 21, 7; septima

247

persequi Zzzi/ari : nunc ergo cut illos persequimut sponte profectos II 15,

9 perseuerare c, isfim. : petseuerant fingere uana $526. — uiuere pergere : aut si perseueratis, hofrrescis ipse uiuendo 307. — petseuetantes dicentes (ron desinunt dicere) 676 persona omor, dignifas : si locus aut tempus fauet aut persona ptouenit I 32, r.9; dum expectant munera uestra aut timent personas II 12, 2 ; nolite fugere personam iudicis aequi

II 25, 5

personate zagma uoce praedicare 449 persuadere perzewere c. infim.: petsuasitque dolo coitus infandos amare 175. pertingere peruesire ad : tempora postrema si uis pertingere laeta II 8, 5 pertransire praeferire : nulla sit luxutia, quae nos pertranseat aeuo 759 perung(u)ere : hunc sanctum Daniel perungui designat 267 ; postea melle perungat II 24, 4

pestis exifium, pernicies : multa quidem signa fient tantae termini pesti 807; pestis tuit aethere toto 1005 ; ut nec ipsi sibi possint rationem teddere pestis I 16, 15; inde non

effugies pestem I 34, 15 piate : aut ssi pater natum piet 1036 ; de lucro mercis si uis te piare II 20,

14

pigret fige/ : si pigreret ire ad pauperem II 26, 7 pisces sium zodiaci l 7, 17 placere indulgere : eligite arbitrio uestro placentes 85 placitus gra/us : ymnificato choro placitoque Christo seruite II 15, 22 plangere gere :, deflere: nec mor-

tuos plangunt 949 ; ut genus ipsorum iterum se in ultimo plangat 1020; non pudet infrenem gentiliter plangere natos ? II 28, 7. — absolute : exanimatam plangentibus suscitat illam 646 ; plangit praeterea mugitibus tota natura 1039; postmodum plangis in imis I 21, 10 ; nam tu sub tartata planges I 26, 36 ; conclamant pariter plangentes sero gementes I 43, 6; in nigris exire tamen nec plangere fas est II 28, 2 plasma,-ae ereafura 315. l 35, 2 plaudere plaudent: dum plaudent diuitiis 20.480 plebs ecclesia Christiana : YI 4, 13 ; 14, 17; 22, 95; 24, 95 51, 1T plenius amifesfius: magis insequitur

COMMODIANVS

248

plenius ostendere iustum 482 ; plenius ut sese demonstraret adesse 655. — plenus — /o/4:: homines septem milia plena 860. — praegnans : plenae dictum Rebeccae de caelo I 59, 5. — c. abl. : obsequio plenis alumnis 733 ; quos magis ut fratres requirunt gau-

dio pleni 818 ; iustitia pleni inlibato corpore uiuunt 953

pleonasmu: : plus eram quam palea leuior 5; magis insequitur plenius ostendere iustum 482 ;'praedicta est ante 413 ; ante praedictus 665 ; prophetauit ante I 6, 13 ; semper omnibus diebus II 16, r5 sq. ; clamat: contumax non sum, ait 353 ; rursus remeauit ad illos 559 ; rursus flato suo tedditus I 12, 5 ; prima praefatio nostra I r, r. — filiam exanimatam suscitat illam 646 ; hunc ergo inuenietis eum carnem inuenisse pro nobis 54; gratiam non requiris eam I

34, 17

pluere : quis pluebat illo defuncto ? I 6, 10 plurtima f/ura: quid plurimis opus est ? 385 plus — magis 5.597 pluscula dando 600 plusquamperf. pro perfect. uel imperf. : sufficeret (satis erat) illis per ignauiam tanta fecisse 711; illa prior utique debuerat deum amasse I ir, r1; obisse debuerat quam ipse sub barbaro rege II 5, 6 polus cae/um 1026; 1 7, 5; 28, 10 pompa exeéquiae : animo, non pompa dolere II 28, 5 ; 29 insct. ; de funertis pompa sollicitus esse II 29, 1 ; quid proderit pompa defuncto II 29, 12. —

Jalio:

pompa,

adulteri

— apparatus, osfen-

pompas

sequentes

206 ; de zabuli pompa II 14, 4 ; 15, 16

ponere deponere : potestatem habeo de illa ponendi 471. — — offére : simulactis tura ponenda 875. — obicere, exponere : dorsum quoque meum posui ad flagella caedendum 354; in uulnera positi I 7, 11. — znszizuere : lusibus in positis I 11, 19. — effingere : mortales et ili mortuos simulacro ponebant I 5, 11

populus Dei e/esia 1I 16 insct.; Christi populus 866 ; II 25, 9 portate affere : salutis auxilium portat I 21, 8. — praebere : ab annis autem mille Deus omnia portat I 44, 20

poste.ab : post XXXVIII annis paralyticum surgere iussit 649 posterga pos adu. 604

posteritas nostra

postmodum postquam

4os posferi Y94 12,9; 11,3;21, 10

osea 779

potens : ab/. potente I 45, 8. — diues nobilis : tabescunt corda potentium

919 ; honorem redde potenti II 27, 7; aut operam praebe aut cursum iussu potentis II 27, 12 potior Ppraesfantior 332 potare porum praebere c. duobus acc. : quem potauerunt secundum scriptufas acetum 418

praebere dare : omnipotens uoluit hominem sibi praebere laudes 37 ; lumen offerimus caecis sine causa praebentes 76; inimicis etiam qui iubet alimenta praebere II 16, 14; aut operam praebe aut cursum II 27, 12.

— exponere : maxillasque meas pal. mis feriendas iniquis praebui 356reddere : praebet se uisibilem angelis III; Subiectum te praebe Deo I 34, 21 praecedere ambulare : decrepitus luxu praecedis I 24, 2 ; gentili more quaetis praecedere II 15, 7. — praeuwertere : si diuinus erat, mortem praecessisset amici I 11, 12 praeceps Zezzrarius: praeceps sine Deo uiuere quaetis I 27, 5 praeceptum |Dei zandatum : Yoo.150.

199.331.438 ;I 23, 9; 35, 1.9; 37, 15;1| 12, 25; 25, 25 35, 14

praecipere

priuare : (Neto) qui fuerat

tegno praeceptus 825

praecipitare : libido praecipitat II 18, $ praeco propheta : 11 15, 85 51, 5 praeconiare praedicare : Moyses ptaeconiat illis 275 praeconium praedicatio : ^ praeconia uatum 53; legem tanto pftaeconio latam II 11, 1 ; Dominum praeconio tanto clamantem II 16, 13 praecordia amizi 9o2. — ptaecordia —aáe : omnium ut pausent ptaecordias tanto tumore II 25, 4 praedicare comfiferi ( ?) II 5, 8 praedicati insolitus usus : quae se iactabat aeterna 923; uiuero non spero defunctus I 29, 5 praedicere c. nozzin. c. infin. : praedictus est Deus carnaliter nasci 403 ; o malo

nuttiti in occisione praedicti II 21,

II praeferre Praedicare : sub caelo non aliud nomen est nisi Christi praedictum 299 praeficere —priore loco statuere : in quorum stadia gentiles esse praefecit 263

INDEX VERBORVM praegnans quae dicitur uerborum |usus : unde nunc erratur ordinasse talia Summum 55 ; stultitia subiit multis Deum talia passum 357 ; (Christum) magum infamant 388; infamant in puteum esse dimissum 477 ; sed haec est historia clausa, de qua docti reuoluunt, ut paruulus lactans sine pugna praedas iniret 411 sq. ; exptobrat in totum nihil nostra lege teneri 485 ; innouat altera iusta (— a/fera iusta inducendo res innouaf) 489; quid illi decipiunt gentes puros esse lauacris 586 ; unde quidam errant ignaui talia passum 773 ; quos inimici sui suspiciunt ire per auras 864 praelegere egere : qualiter praelegi prophetas 57 praemittere zzi//ere : mandata praemisit I 22, 11 praemium fecwnmia corrumpendi causa dafa : quod iura uacillant, praemio ne forte regantur 588 ; uobis autem deus est uentet et praemia iura I 51, 8

praeponere proponere : sunt tibi propositas duas uias 699; praepositi siue legati 987. — sibi praeponere — consiliuzm capere : nil sibi praeponunt

cognoscete 17 praepositio c. nozuine bro adiectiuo : inmensa et sine fine 105; illis uoluptuosis et sine freno 437 praepositio pos? nomen posita : te facis musicis inter II 12, 12 ; quem propter 227. praepositiones ablatiuum regentes cum accusafiuo plur. neutr. gen. coniunctae : cum

multa milia 813.895 ; de sua facta 798 ; de Deisecteta I 27, 19 ; in illius

sancta motemuf 205; in quorum stadia gentiles esse praefecit 265 ; in malefacta I 28, 5 ; in Dei secreta I 29, II ; in autea castta 144, 12 ; in uolumina II 11, 5 ; sine damna II rz, 10; sub fata uiuentes I 7, 11 ; sub mystetia I 17, 5 ; sub tattata I 26, 36 ; sub regis tecta manentes I 33, 6 praesagium : palmas... pftaesagio malo ligatis II 15, 15 ptaescius c. zc. : praescius hoc fuerat Dominus 259

praesens : praesens — potens 641; Il 11, 2. — ad praesens — s/aziz II 20,15 praesens pro praeterijo :

supet

fluctus

maris inibat et uentis imperat 6239 sq. praesentis indicafiuus pro futuro : 813 Sco i27 IDIOT TEN20)019115 6581515

41, 5; 45, 15 ; lI 27, 4; 34, 4. —

ET LOCVTIONVM

249

praes. infin. pro fut. infin. : praedictum fuerat illis perdere terram 245 sq.; Daniel perungui designat 267 ; haec speranda nobis spes est sempiterno frunisci 303; dum sperat in hominem saeuirte 320; promittit uiuere semper 765; dum sperat expectans credere canus 785 ; pollicetur reddere uitam 788; nos ipsos speto iam in litore portus (esse) 792 ; spetas Deum inridere I 28, 9 ; praedictum hoc fuerat fieti 425 ; ptaedictus est Deus carnaliter nasci 405 ; nutriti in occisione praedicti II 2r, 11 ; de ipsis pronuntiant perdere terram 395; post moftem uiuere dicit I 14, 7 ; fieti dicit aeternum I 21, 8 ; mortuos uiuere dicit I 35, 21 ; ubi nil sentire putabas I 26, 32 ; mittere qui dixit lapidem in scandalo I 40, 6 ; spondeo dati quadrumplum II 26, 17 praesentaneus : de Sole et Luna, licet sint praesentancea nobis I 8, 1 prasertim —sane, profecto, zzanifesto 647 ; J'62T1/ TY praestare : unum ptaesta tibi (— 5 bac una re tibi consule) 1l 27, 5

praesumere arrogasfez: esse : quid isti ptaesumunt dicentes 727 ; quod leue, licere praesumis II 12, 21; per gradum et lucta auidus fortunae praesumis I 32, 5 praetermittere —meg/egere 202 praeuenire superare : secunda tertibilem legem primam cum pace praeuenit I 356, 12 prandium ceza II 16, 15.22 precati absoufe orare : ptostrauit se precando 567; noctibus diebusque precati II 4, 1 premere coercere : terrorem premere nec unquam esse superbos II 22, 4 pretium |/ueruzm 6o1 ; II 20, 13 prex oratio ad Deum missa: 'Yabutha precibus uiduarum erecta II 14, 19; quo uenisti fundere preces II 3r, 5. 15

primatus : dum sibi primatum uindicatet, causa tesecta est 262

primitia Zuuenius I x1, 18 primitiua us filii primogeniti 252 ptimitiuus 4a/iuus: in ptimitiua (sc. glotia ?)sua qualis sit a nullo uidetur

109. — prio creatus : lex a ligno data est homini primitiuo timenda I 35, II ; 529. de Iudaeis : 213.617 ; 141,15 primogenitus 665

primordium : mots unde prouenit neglecta lege primordi I 35, 12 primores et duces I 42, 43

COMMODIANVS

250

primus : in ptimis — /s//o: quid Deus in primis fecit 59. — primo : terreat in primis et postea melle perungat II 24, 4. — -— nobilissizzus : blandiendo saeculo primis II 21, 2. primum -— /mi4io: cum conderet omnia primum I 8, 4 principium —principatus Il 55, 2 prior mobilior : priores praepositi 987.

— praestantior : hic prior est factus, alter ut succederet illi 190 ; gentes in Domini fuerint scriptura priores 434 ; uos de istis date priorem I 15, 2 priscus sancfus, integer : Abel pastorem, ptiscus inmaculatus offertot qui fuit I 39, 9 ; ptaecepitque Christus pet legem uiuere priscos I 42, 5. — pristinus : magis in scelere prisco reuoluta

florebat

200;

memotia

ptisca debito et merita digno II 35, 23. — peccatum ptisce sectans II 2, 8 pristinus : 618.746.795.825 ; dimitte pristina gesta II 8, 2

priuare de :

I, 5,2

priuatum

patrem de regno priuauit

possessio:

priuato 254 pro in£eriec?io

pro praeposilio

caderet

de suo

ll 29, 5

ante : exis pto foribus

I137,8;I44, 18. — propter : non ita

suademur credere pro tempore clauso sed propter futurum tempus 301 ; pto facinore nostro Deus tradidit illum 340; pro eo timebis I 32, 10; si pro languore datum quod stulte profanas II 12, 10 ; pro delicto diurno II 51, 4. — Joco : idolis uanis, qui

frustra pro uita coluntur 436; lapidem pro filio sotbsit I 4, 7 ; rectorem caeli facis te tu forte pro illo ? I 25, II ; cantatur pro psalmis amori I 34, I2; pto psalmis cantatis amotes II 15, 18 ; qui non habet unde metrcedem tibi, pro illo sed conditor orbis et auctot II 26, 6. — Zazquam : quos ante pro magno colebant 1015 ; tibi pro leui uidetur II 12, 13. — in rezzunerationem : pto cuius facinore ueniet uindicta letalis 887 ; pro laude cum gratias agere uellent I r5, 3; pro uictoria lectos II 8, 15 ; reddatur fa-

ma pro morte II 8, 16 probare Zezpíare: homo post fata probetur quis Deo dignus 88; si sermones illius sunt ueri probemus 491; ut ptobaret Abraham 622. — os£endere : ceterum Deus uetbo pto-

batur 112 ; cum tes tam aperte probatur 385. — accedit datiuus : femina marito probata II 14, 15 ; tantum ut

pudico probetis II 14, 16; cf. ut Christi possitis esse probati II 25, 9 probatum specizen : ab ipsis in terta artis probata fuere I 5, 9 ptobatio Zezpíatio l 22, 10 procedere im publicum prodire : omnes coronati procedant 876; ex antro processit iuuenis I 5, 7. — oriri : unde pftocessisiti, nescis I 24, 6;; optima lex Domini sequens de ligno processit I 55, 14 ; de duplici ligno dixi, mots unde processit, et iterum inde procedere uitam I 36, 1 sq. ; lex ipsa cur ergo processit tanto labore II 11, 8 ; in protoplausto uide frenum procedere legis II 13, 4. — pergere : res semel in uano de uetustate processit I 17, 15 proclamate «c/azare: uox Domini proclamat II 11, s. — propbetare : nam testamentum uetus de isto proclamat I 25, 14. — zziplorare : omnipotentem Deum iam tunc ibi sero proclamans I 29, 19 procludere c/audere II 12, 15 procuttete nuntii zuunere fungi YI 27, 13

ptodete edere: ut uaticinati credatur prodita falsa I 17, 16 producere infrans, Dominus ipse producit cum illis I 42, 51 profanare II r2, 10 profanus genmiilis 187 ; 123, 135 57, 1 ; 115,18;9, 6 profata zaficinia ll 1r, 5 proferre creare: te qui nescientem protulit, deinde nutriuit I 29, $. — edere : (yymnum) sibi soli Dominus proferre praecepit I 35, 29. — efferre laudibus : singulatis illa quam protulit Vnctus II 27, 15 proficere euadere : si fuerat castus, incestus proficit inde 211. — ualere, prodesse : cuius medicina taliter in terra profecit 234 ; nil morte proficiet 590 ; sed nihil proficit illi, his tantum proficiet 1016 sq. ; quid proficit illi 1036 profluuium (sanguinis) 652 profuso cruote 414;1 12,5 proicere efcere : et detetra sua proiecit illos iratus 716 proinde 4eizde : nobilium uxotes sororesque delusit I 5, 5 prolis zozz. sing. 1I 12, 7 proloqui Ziserze loqui 650 proloquium pronuntiatum 593 proludere a/az /udere Y 12, 13 promerese sereuelare 51 ptomerere

promereri

zzerere ll 14, 20

:;zerere : ob

delicta

forte

251

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM parentum fuere prometiti II 6, 5. — sibi conciliare : sic promereri Dominum putatis inanes II 1o, 13 promittere dez/fere: nec tempora

quoque pfomittis II 31, 16 prompte faci/fer : sufficeret illis quod promptius edunt 22 pronasci ^55 : illum non aliquis prophetauit ante pronasci I 6, 15 ; Neptunum facitis deum ex Saturno pronatum I ro, 1 ; turba pronatae II 28,

15

jronominis person. acc. omissus : —cf. acCHSQTIUNs jron. person. gene. pro pronomine possess. :

sui quoque locum II 5, 7 pron. possess. insolifus usus : maxima pats uestra — Zesfri II 13, 11; ut fiant silentia uestra — a sobis Il 51, 15 pron. reflex. pro demonstrat. : inimici sui — eorum 864 pronuntiate propbefare 393 propalare paj/am; fradere : rex infamis erit, si quis se propalat hosti II 9, 14 properare appropinquare : properant sanctae ciuitati paternae 979; ptoperant exercitu Dei rebelles 983. — festinare l 42, 21 propheticus 51.2352.368.548 ptoponere «consilium capere: delere proposuit uniuersa paene cteata 160 qui conponi proponit II 16, 18. — ptopositus — Praepositus 11 8, 8 ptoptia possesio 228 proptie uere 1 propter ptoptet poszposifum : quem 227 prosequi ;eari: hanc glotiam stulti prosequuntur 177 ; in uano saeculatia ptosequi tetris 585 ; fana prosequendo I 1, 5. — obsequi : si suadet adulter, culpa tua est prosequi talem 179 ptosiliÀte exzsfere : nec populus nostet ptrosilisset in noua lege 287 prospicere

ptospicis ptospicis me uera prospice dant alii,

expexfiare : tot uana

uane

I 24, 5 ; ubi ludi (sunt) aut ista I 34, 13. — respicere : dicentem si contemneres, Summum II 12, 17; excefinem tu prospice semper II

I9, 21. — parare: prandia ob ea prospice diurna II 16, 15 prosternere : hominem prostrauetat motti 321; ptostrauit se precando 567 ; ptosttatus illi fatere II 7, 6 ptotendete zm/endere : qui lites fratri protendis II 2, 7 iE

protoplaustus : Adam ptotoplaustus I 55, 1; ex eo die protoplausto II 18, 2;in protoplausto uide frenum procedete II 13, 4 prouenire oriri : unde nobis uita prouenit 322 ; mots unde prouenit I 55, 12. — euenire : perdete terram, quod prouenit de eis 394; sex milibus annis prouenient ista repletis 791. — contingere, obuenire : quam gloriam mirans homini prouenisse 797; si locus aut tempus aut persona prouenit I 32, 1 ; amittit et patriam et regem, cui digne prouenit II 5, 4 prouidere uidere, scire: nec quo se auertat prouidet gens omnis humana IO10; non pfouides, quonam mereatis ire defunctus ? II 29, 10. — respicere : ultima fatorum non prouidens, quae te opottet I 532, 14. — consulere : prouidete saluti 68 prouidus : aspicis ad uentrem, quasi tu sis prouidus illi I 23, 12 prouocate zmueifare: gratia Domini prouocamut ctedere legi 766 proximus a//er: dum atdis proximi zelo II 19, 1 ; aut detrahis proximae formam II 31, 19 pseudopropheta $985; I 41, 16; 42, 41 puella fezznma adulescens 509. — uirgo EDI ES pugillus zzzz4s 116 pulex Zoo infimae fortunae Y 51, 9 pulsare : ecce iam ianuam pulsat 809 ; pulsate domum stomachi pro delicto diurno II 31, 4 putus 254; :siputus animus et mens serena manetet I 21, 5. — clarus : in oculis putis stibium peruerso decore Il 14, 7. — casfus, sanctus : quid illi decipiunt gentes putos esse lauactis ? 686 ; qui se putant putos ob qaqua posse Dei fieri 691. — pure uiuentes 957 postula pus/ula 147 puteus 4Zar/arus : in tartarum misimus

illum 440.443.447

putare

4e//e : si nobis obsistunt, pu-

tant et resistere Summo 541 ; plurimi pereunt, qui putant utrisque pla-

cere

769; inter utrumque

putans

dubie uiuendo carere I 24, 1 ; sic pto-

meteri Dominum putatis inanes ? II 16, 15 ; dum uita frunisci putas II 12, 24. — sequitur ut c. cotniunct. : si putas, ut isti te saluent I 21, 5. — sequitur coniutct. : qui putas, post funera non sis I 27, 1v C.

C.

CXXVIII

COMMODIANVS

252

Qua: qua gtaditur populus Summi 966; quasi leones, qua ttanseunt omnia uastant 972 quacumque fugit

143, 14

quadruplum zeufr. sing. subst. : a Domino uobis spondeo ego dati quadruplum II 26, 17 quaerere inquirere : Deum nemo quaerebat 42; unum quaere Deum, qui quaerit hostia nulla 705 ;1 14, 7; —

ws petriens deos quaerere uanos I , 8; quaerendus est petrae creatot rI2, 5 ; — cuius nec initium nec finem quaetete fas est 124 ; hoc ligno mottis quaeramus uitae futurae I 35, 8 ; Omnipotenis in legem quaetite cuncti I 22, 8 ; cum quaeritur — eum quaestio apud iudices instituitur I 31, 5. — secari : idolis seruit, iterum tticesima quaetit 695 ; choros histoticos et cantica musica quaeris II 12, 22. — eligere : ex ipsis opportunam quaerere debes 701. — sibi comparare s£udere : mote ferino quaerunt quod tapiant 18 ; hunc adeo nobis est spes in futuro quaerenda 310; hinc pretium quaetit sapiens 6or ; iustitiam legis magis quaere quam illa I 21, 7 ; quaetis iniqua I 24, 5 ; sottiris ... extincta, autea quaetis I 34, 14 ; qui ob ista collegia quaeris II 29, 13. — szzdere, cupere : qui subdole uiuere quaerunt 525 ; dum augere quaerunt 607; facinus quaerunt obumbrare 689 ; sine freno uiuere quaetit I 7, 19; qui Manes quaetis orare I 16, 6 ; extricate suam dum quaerunt.. uitam I 17, 2 ; futias fingere quaerunt Tox barbato de mote sine lege uiuere quaetis I 235, 4 ; in silua manere quaeris I 25, 53 ; ptaeceps sine Deo uiuere quaetis I 27, 5 ; insatiabiliter quibus adhuc adicere quaetis I 29, 2 ; uagati tu quaetis I 29, 14; fraudibus uiuere quaeris II rr, 7; uiuere si quaeris gentiliter homo fidelis II 12, 19; rescindere quaetis sententiam Summi II 14, 5 ; gentili more quaeris ptaecedere II 15, 7; pascere tu quaeris II 16, 17; 33, 1 ; qui quaeris martyrium tollere uerbo II 17, 15 ; martyrium quaeris otiosus tollere Christo II 18, 17 ; illam incumbere quaeris II 19, 5 ; tu bono uiuere quaere II 19, 15 ; de funetis pompa sollicitus esse quaeris II 29, I ; quod amplius quaeris abuti II 32, 6; Omnipotens mites quaetit sibi filios esse II 11, 11 ; Deum, qui quae-

tit hostia nulla 705

qualis sozz. p/ur. zzasc. qualiter re/aziuum

Y 12, 11

$7.798.

—

interro-

gatiuum 59.547.550.743 5T 31, 2; II

15,2 quam 077/550 potius : obisse —debuerant quam ire sub barbaro rege II 5, 6. — omisso tam : nobis praestat tequiem ueram ipse Dominator, quam lolium igne crematur II 1o, 6 Sq. — quantopere :dona quam et xenia cotrumpunt iudices omnes I 31, 3. — elatiuum : quam multi illi credere nolunt 841 ; inuitatque sibi quam multas gentes 893

quamquam «c. coniunct. : quamquam sit mattyribus aptum 882 quando quandoquidem : quando patet gaudet, cum sit bonus filius illi 719 ; quando non illos numina cogunt I 17, 10 ; quando sub uno morantur II

10, 8 ; quando memotrentur ista pto uobis II 30, 4

quantus : quanta dquaz ulla: iam ptaedixi quidem de pace subdola quanta II 25, 6 quaptoptet propferea : quapropter et Dominus indignatus iurgiat illos 441 quasi 4Zippe: ptaescius hoc fuerat Dominus, quasi cuncta qui nouit 259. — scilicet : et quasi subsannant 56 ; ut quasi pet illam possent ascendere caelos 166 ; quisque quasi uigilat sacculo, laudatur acutus 611; unde rapit populum, ut stet quasi contra repugnans 982; ut te quasi malum deputges II 20, 8. — c. india£. : quasi bella quiescunt II 18, 1 que dqzoque: tectamque delegit Stephanus sibi uiam in iter II 17, 3. — idque, et quidem : petit ipse priorque 154 ; motimut sic et omnis idemque 324; hymnos patiterque decantant 978. — quidem, ubi exemplum affertur : Saturnusque senex si deus I 4, 1. — que... e£ :tutbaturque Neto et senatus 910; deuitatque pios et cadit super impios ignis 996 ; maiestatemque canunt et se sub figura fatigant I 17, 5 ; uolutateque saccis et petere

ll 4, 12. — post secundum uerbum po-

nitur 625.709 ;124, 185 25,6 535,4;

lI 22, 3 ; pos£ Zertium 950 ; post quarIum 971; post quintum 4195 17, 5 ; 43, 16 ; post sextum

134 5 post septi-

mum l8, 55 post nonum 884 ; post deci-

"mum 9oo querella Zis: respice querellas I 5, 8 qui ada. imferr. : qui poterant utique

participes esse bonorum ? 738; qui proderit Vnus ? II 12, 9

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM qui pron. interrogatiuum : disce Deus qui sit 9o ; uoluit sciti de se ipso qui esset I17 ; appatet qui sit Deus 381. — quod — quid : quod iuta uacillant ? 588 ; quod strepitus dicam ? 1025 ; quod nunc extolleris inde ? I 32, 2 ;

in quorum itinere quod dicam ? I 42, 35 ; lactanti quod faciet mater ? I 43, 8; et quod referamus de fabrica tanta caeleste ? I 44, 2 ; quod minus quam gentes etitis ? II 28, 11 ; ignoratur enim propter quod maxime sumus Í 37, ir; scite quod ante

fuistis I 34, 20 qui Pro arliculo : ut fuerat qui mottuus olim 1:44; MMalachiel qui et angelus ipse 345 ; quotum qui ptimortes in loco seruorum rediguntur 987 sq. ; Mats qui cum ipsa deprenSus D 7,7 quia ace. c. inf. : cf. enuntiata fransitiua quidem : nec quidem e£ me ... quidem : petit iustus nec quidem intellegit ullus 475 ; nec quidem Esaias uates de se talia dixit 515 ; neque gens ulla quidem potetit resistere contra 973 quietus pafiens 493 quis zmerrog. ufer :sunttibi propositas duas uias ; elige quam uis 699 ; quibus primum sacta ferantut (deis a5 fatis) 1 16, 5. quis qui re/g/. : crederet in quo quis, haberet uitam aeternam 266 quisque daz. sisg. quoque II 22, 5. — quicumque : quisque quasi uigilat sacculo, laudatur acutus 611i; quisque deos ergo sequitur .., infelix mittetur in igne 749 ; quisque tribus credit ..., hic erit perpetuus 803 ; nec temperas, quodque promittit II 31, 16 quo ada. inferr. : 5308 quo tibi uita ? quo profuit illi ? I 22, 6 quo ut finale: mitiot inde coepit adesse .., quo posset terra repleri 44 ; legem instituit, fieret quo transitus inde 698; miscenturque simul, quo fiat tutrbatio mentis 9oo quod jpronom. indefin. pro quid : ne quod ptraetermisse dicamur I 18, 2 ; nisi quod tu fani decurtris I 21, 6

quod ad4.

quapropter : quod, diu ne fie-

tet grassatio mentis, ... miseratus est tandem 185; uiuete non poterat de suo, quod structuram gerebat I ro, 7 quod coniumci. cum admersatiuum : omnes isti uates alia sunt morte petempti, quod Dominus in ligno petpendit 518. — sensu femporali : haec noua sunt hodie sub nostra lege profecta, quod gentes in Christo credi19*

253

dimus 536; quod fuit rogatus, ... tunc iussit 658. — acc. c. inf. : cf. enuntiata fransitiua. — quod si — sin autem : quod si nec ipsi uolunt scite Deum ista legendo, ipsi sibi reputent 581 ; quando pater gaudet, cum sit bonus filius illi; quod si malus fuetit, execretur odio natum 720. — ut finale : uentum est ad finem, quod tollantur scandala mundo I 42, 47 quoniam aq. e. inf.: «f. enuntiaía fransitiua

quoque e£: dorsum quoque meum posui ad flagella caedendum 354; expugnant gentes, ciuitates quoque deponunt 975 ; tot reum criminibus, patricidam quoque suorum I 6, 25 ; fustica mens hominum, indocilis

quoque Í 15, 5 ; undique te redde tutum, tuos quoque II 5, 12. — quoque - et — ef - e£ : praecipiunt quoque simulacris tura ponenda et, ne quis lateat, omnes coronati procedant 875 sq.; de resurrectione quoque docetur in ipsa et spe fortunata rursum in aeuo uiuendi I 2, 11 sq. — et — quoque : non solum hoc fecit, et Noe pro tempora quoque ostendit 41 : et flumina quoque iratus in sanguine uestit 844

quousque c. comiuneí. : quousque ueniret Dominus, prophetae canebant 241 Radix pars inferior : radicem in terra, sed caput cum caelo peraequat I 44, 17. — gen: : homo de radice Iesse 291; radix Cananea, maledictum semen II 9, 5 fapina : uiuere rapinis in gaudio sanguine fuso 176; obsidiae nullae sicut nunc neque tapinae I 44, 13 rapere :taptus 7zoríe absumpius Y 26, 20 faptaturque polus 1026 fauca IOOI teatus

]1lI4,5

rebellate —sedi/iosuz esse 261.396 rebellis |sedzZiosus, contumax 431.985 ; I

3, 6

recalx : ftecalces 229 ; I 38, 1 recapitulate zs zzezzoriaz reuocare Y 41, I9 recedere ori : recedens exul factus a uetbo I 55, 5 ; pausantes in lecto suo mature recedunt I 42, 27. — a mente recedere II 32, 2 (suae zzentis esse desinere) receptacula mortis 127,9 recipere accipere: Liam quam Iacob C. C. CXXVIII

254

COMMODIANVS

in signo recepit I 39, 2. — accipere merito : tecipiuntque bona, quoniam mala passi fuere I 44, 8 ; recipietis

enim quicquid feceritis ab illo II 55, $. — pati : non cato tecipiet ferrum

147

recludere zseudere : Herodes (Iohannem) iussit decollari reclusum 516

recognoscere agnoscere 796 recolligere se —se recipere : recolligit se sub antta 66 recondete se condere : tu'sub latebra reconde II 5, 1o. — sepelire : xeconditur illa tuorum I 27, 16 recotdati : — «omwerüi : qui scelere facto non sunt tecotdati 675 ; ad illum citius recordari debemus 787. — eum vt pro acc. c. inf. lex homini data est.., ex qua frecotdatur ut possit uiuere caute II 5, 6 tector

anzisfes Il 24, 5

rectus usu ll 11, 12. — recte gubetnate II 24, 11 ; uiuere tecte I 24, 18 ;

1x5

recusate

reitere : Omnipotens tales operas omnino recusat II 20, 9 redarguete arguere : mactabant iustos redarguentes illos inique 219 reddere offerre : Omnipotenti laudes in ecclesia reddere debes I 27, 22 ; tota Deo reddite inlaesa sacra, ministri II 23, 6 ;obsequia iusta redde per imum Il 26, 5 ; honorem redde potenti II 27, 7. — edere : quem tamen ex caelo increpat uox reddita Summi 931. — addicere : reddite uos legi secundae I 35, 18. — collocare : denuo reddet in imis 1048 ; reddere decreuit nos ipsos in auteo saeclo I 29, 10 ; redditur in culpa pastor seacularia setuans II 24, 6. — remunerari : nec sufficit uox mea tantum teddete 10 ; Domine, redde illis iniqua 1154 ; uim ultro non facere nec factam reddere contra II 5, 17 ; ut reddat famam pro morte II 8, 16. — tradere : omnis caro redditur acto Il 35, 20. — efficere : placidum ut redderet aequor 640 ; non illa te reddunt hominem fuisse defunctum I 26,6; anni te non possunt triginta reddere doctum I 26, 7 ; Christus uiuum te de mortuo reddit I 17, 21; humilem te reddere debes II 5, 16 ; undique te redde tutum II 5, 12 ; pacificum

te redde cunctis

communem

II 18, 7;

te redde pusillis II 18,

11 ; alterum reddat inanem II 20, 6 ; reddite uos Christo similes II 22, 6 redigere co/locare : quaerat ubi sit sua

uita redacta 591 ; in loco setuotum

rediguntur sanctis iniqui 988 ; tu iam forte crematis redactus in poenam II 29, 12. — cogere : captiuitas illos ibidem redegit ut essent 945 reducere deducere : caecus caecum in fossa reducit I 57, 4

referre — ferre

ibi aurum, uestes ar-

gentum ulnis refertis I 34, 11

reficere

recreare 654 ; 1I 13, 8 ; 16, 25 ;

32, 7. — in uitam reducere : cum ipsis

infelix mittetur in igne refectus 751 reflectere : cincinnos fronte reflexos

II 14, 5

tefouete recreare : tefoueatut homo paupet II 26, 5 refrenate : linguam refrenare II 5, 16 refrigerate recreare : framsif. si refrigetrate cupis animam, ad martyres i lI 15, 19. — én£ransit. ut autem et illi tefrigerent I 42, 45 tefringere zmfringere, flectere : non illos iustitia (257) humilis caro nata refregit 231 refuga aposíaía 10371; ll 9 Zaser. (re-

fugi[i]s C) refugare : indisciplinati clementiam Dei refugant 761 refugete fugere : refugite sub antro I 33, 7; in pattem Boreae refugit I 42, 38; in setuili gente sub barbaro rege refugit II 9, 4. — enuadere : si tefugiat inops aut ptofanus ab boste II 5, 18 ; ab igne qui refugit II 25, 11. — ezilare : tefugis Dei praecepta I 23, 9; 2 scelere tanto refugit ipse cruentos

I 57, 18

regere zzamu gerere : ttidentem regit ut pisces suffigere possit I 1o, 2. — susfenfare : seu tegant seu minuant I

21, 6 ; ats, unde uita regatur II 27, II. — fegens — rex cenae : regentis imperium tenens apud, stulte, Cyclopas II 32, 3 regio /ocus, spatium : sumptus est in carnem, quem regio nulla capebat 120 tfegnum reguuz Dei: sutgas et in regno I 35, 10 ; regno caelesti I 58, 7; Dominum, cuius optas regnum uidere II 28, 9; iudicantur regno finito II 35, 17 religio zzsericordia : o pia religio, o tam ueneranda maiestas 233. — sacra : Dionisius.., religio cuius in uacuo falsa cufratur Í 12, 1o relinquere : relinquit perf. 279

remanere posiZum esse: istic honor remanet et tota fiducia rerum I 32, 12. — orari : sub tectis illa prior uenit temansitque diuinus I 11, x6.

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM — remoueri remouent a gratia Christi II 12, 20

remittere Zizifere : tettorem legis ex auribus uento remittis II 14, 3. — retrorsum ueriere : uertis te in faciem et dorsum Deo remittis I 24, 9 ; ob-

sceni quos

equi

trucidarunt

calci

remissa I 42, 13. — relinquere : spem

subit alterius et suam postetga remittit 604 ; nec sibi nec patriae laudem remisit II 5, 16. — /axare : sit patiens rector, sciat ubi frena remittat II 24, 5 rtemundare zzumdare Yo41

renasci a motte 139 ; in aetetna saecla renatus 804

renuntiate : respicere nunc uis, cui renuntiasti priora II 12, 8 repascete 77 uicez pascere ll 33, 7 reperire cogmoscere : quem infra trepeties magnum et humilem ipsum 92. — repetiti — apparere : Cain iuniorem occisit nequam repertus I 36, 6 tepettot

ancor 528

repetete redire: trepetet in terra Iudaea 960. — pefere : tunc repetit sup-

petium miser denudatus a uobis II 25, 12. — iferare : canit alius repetens iterumque propheta 461r replere complere : sex milibus annis prouenient ista repletis 791 ; impefium quod erat inique repletum 889 ; omfnis pfophetia repleta est 225 reponere

ponere:

populus

qui nunc

255

I 40, 4; rescindere quaeris sententiam Summi II 15, 3

rescire cognoscere : in codice legis quid ibi tescirem 12 resecare perdere : causa tesecta est 262 resedete sedere l 23, 8 respectus

expeca?io

:

respectumque

bonum ... aeternum fieti I 1, 2 respicere s/ueri : respicite pictum, quando uobis hic ab alto iactabit nummos I 9, 6; respice canum I 26, 8. — inspicere : respice querellas I 5, 8. — rationez babere 24.239. 400:5543::01628146 302 0 65 DIR T2 S7 37, 6.— 158 ; I 17, 10 ; 24, 4 Sq. ; 26, 1054252:0548025835 9915 ]I32 O04 tespondere : fespondis — respondes iBUZoc. 6 tesponsum oraculum 122,4 responsot ob/ocutor ll 27, 6 tespuefe aspermari 230 ; l 26, 1; 35, 17; ll 15, 175 30, 4. — reprobare : respui debent II 9, 9. — so//e : respuit ferre labori I 34, 1

resultare resonare 1001 resumefte recreare : nummos, unde se resumete possit II 26, 8 fesurgete q 7/0r/e : 312.332.362.445.

$47.551.704-793.991. I 21, 11; 25,

16 ;*28-inscf, 3 43,93/5 11-55, 6. -— surgere 369 feticere :

ftetacuit I 18, 10

retinere c. genef.: maledicti retinete linguam II 18, 6 rettactare

cogifare, reputare Y 27,

15;

est extra tepositus 959 ; tepositus casttis ulterius caue delinquas II 7, 8 teportare

por/are : peccata nostfa re-

portat 339 teprobate repudiare: ludaeorum reptobat sactificia 346 ; 487.522 ; I 40, 2 teputate c0gi/are $24.582.737. — inputare : inpia martyribus odia reputantur in ignem II 2, 2 requies : ac. sing. tequiem II ro, 6; 133520 requitere sequi, befere : nunc colit in uano quodlibet, nunc sancta requirit 695 ; exis inde fortis, iterum tu fana requiris I 24, 13 ; non requiris cam (gratiam) I 34, 17. — quaerere : quaesiuit enim fratrem a fratre petemptum I 26, 29. — repetere : Chtistianos quos magis ut fratres requirunt 818 ; medicumque require II 4, 6. — desiderare : satagit non uerbis sed esum potumque ftequitit II 26, 14 tescindere a/o/ere : sabbatas westras spernit et tticensimas Altus rescidit

tetto pone :incaput etitis gentes, nam increduli retro 430 tei sunt ex ipso delicto I 37, 12 reuisete repetere : matutinus signa re54,

6

*

LN

uise II 8, 9 tfeuoluete egere 41x. — reuolui — recidere, relabi 200: tex Chrisius, Deus 1 36, 4; 42, 32;

1 55325:5; 4:14 98; 4 Tr

03; 6

tobustus adultus 69. — grauis: trobusta mattytia I 44, 7 rogate adorare Y 20, 2. — orare qualiter trogate praecepit II 15, 2 tostrum

of 388

rotate imfransit. : tans I 19, r1

uettitut a sese to-

tubot zzedicamen faciei : malam medicatis superducto rubore II 15, 12 . fudis ae/afe imperitus : si decet hoc rudibus, non conuenit aeuo matutis 70 tuete Z7ransi/. quasi facile ruis dum ab: uteto illudII 51, 2. — decidere, cadere : pestis ruit aethere toto 1005 ;

COMMODIANVS

256

ruunt dignitatis ab alto I 26, 15 ; et sic sine caede ruistis II 21, 8. — zmcidere : ruis in mottem I 26, 2; in

praua iactatione saeua tuerunt I 36, I5 tugit pestifera clades 1009 ruina pecafum : ptimitiui ruinam 529; tetrotemque item quondam sensisse ruinae II 4, 9 ; dispositum tempus uenit nostris pacem in otbe et ruinas simul II 21,2. — ors postea ruina ruit II 25, 12 tumot fama iniqua : bullit in inferno rumotibus ipsa gebenna II 24, 8 rursum abundans : rursus temeauit ad illos 559; rutsus flato suo redditus IISr25 rusticus radis : fustica mens hominum Í1 r5, 5 Sabbata,-ae I, 40, 3 saccelus 19,5 sacculus 611;19,5 saccus : uolutare saccis II 4, 12 sacra

satrifiia 680.681;

23, 6 sacramenta sactatia (— sacrificare sacrificium

I 16, 5; II

(— 7zysferia)legis 230 /emp/a) mortis I 19, 15 748

(de Iudaeis) : 346.347 ; 1 39,

10; 40, 5

sacrilegus : sacta sactilega 680 saecularia ;zu5dana 585.613; 1l r2 insct. ; 24, 6 saeculum aefas 312.572.672.]704.804 ;

I 26, 25.55 ; 29, 10 ;34, 18 ; 42, 16;

43 inscr. — mundus : 202.204.605.608. 760.765.829.1012 ;I 1, 2 ; 22 inser. ; IIET2 16 55142 15:018: 4105 2192001250 saepire : malus in angore saeptus I

44, 19

saeuities I9, 1o saginati uiuere porci 19 salfacere : perna minime salfacta 72 salus //a aeterna 68.610 ; I 21, 7 salutaris sa/uafor 742. — salutatia — utta aeterna 1l 5, 2

saluare I21,5 saluus : saluum illum faciat pater 496 ; ut sis ante omnia saluus II 16, 12

sanare : uestimento tacto profluuio sanata est 652; suo dicto sanauit 236 ; quod cruore sanent I 17, 9 sanctus : xanctus I 55, 21; II r5, 2r. — Christianus : 105.812.964.988.989.

999.1046.1058 ; I 23, 15 ; 42, 44 ; 43,

11,5745,55 1321 7:215120.0

20/2

905.

— sancta (neutr. pl.) — domus dei 205. 693. — sanctus sanctorum — Chris£us 267

sane profecto ll 27, 11 5 34, 5 sanescere : ut nihil agnoscant, donec meo uerbo sanescant 402 satagete /aborare : pro uentte satagit, agon est pro ipso diurnum 609; quisque sibi satagit 1016. — «arare £c. dat. : satagit non uetbis sed esum potumque requirit II 26, 14 satelles : satellem aee. sing. II 8, 14 satiare sesaliare : tunc iuuat in campis cfassis satiare cauliclis I 34, 2. — oculorum acies satiatur II 19, 8 satis enixe : otare satis debet II 5, 20 ;

4; 12

satisfacere : 75 /zzesi qui satis ut faciat illis 857 satot creafor : solisque satot I 7, 5 saxeus dwrus 74 scandalum : mittere qui dixit lapidem in scandalo uestro I 40, 6 ; quod tollantur scandala mundo I 42, 47 schisma : populo, quem in schisma misistis II 21, 5 scilicet eniz I 41, 5 scite : scibat — sciebat 46. — soscere, nodisse : nemo scibat Dominum 46 ; nemo Deum sciebat 172 ; quod si nec ipsi uolunt scire Deum 581; scire diuitiis uegum, de bellis eorum 586. — homo sciens omnia ferre 338 scite quid opponunt, cum res tam aperte dicatur ? 432 scriptura seripiura satra 434.577; ll 13, 7. -pluf. 258.418.460; Il 4r, 19 sctutate : scftutaturque diu 884 secteta : illa sunt secteta solo Deo nota caelorum 106 ; nescierunt Dei

secteta 502 ; nec poterint oculi mortales aequare I 27, 18 ; modo si credis, uiuitur in Dei secreta I 29, 11. sed e/ : sed scire diuitiis regum 586 ; canit caelo uauca, sed ubique resultans IOOI ; sed uita priuati iuuenes et senescere forte I 26, 21 ; sed te manifesta deflere II 4, 5 ; inspicite tales, sed certe debilitatos II 26, 15. — immo: mendacium ibi non est, sed nec est odium ullum 947. — sed "/4gis : sed magis in scelere prisco reuoluta florebat 200 ; territi nec sic

sunt, sed magis intra crudescunt 865; — ab initio sententiae motum : dimissum in puteum sed resurgere quate clamatur ? 445; pto illo sed conditor orbis II 26, 6 ; respuis sed forte II 30, 4 sedere : qui castum sederat ante 696 seducere decipere, in errorem uel peccatum adducere : 930 ; 16, 15 ; 8, 10 ; 18,

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM 9519/0150 506145) 26177815. T-T 37-955 26, 40 seductor corruptor, diabolus 207. Yl 25, 7

semen

get:

radix

Cananaea,

male-

dictum semen II 9, 5 semis: nouem semis — 70e ei dizüidia bars 946 semper 7"aefermum : quia sunt semper spreti 395; qui promittit uiuere semper 765; rursus ut incipias inmortale uiuere sempet I 34, 19 sempiterno adw. 130 senior /egafus : non seniot ueniet nec

angelus 633 sensus 764: : obscurauit sensus eorum 713; claro atque pudico sensu II 14, 11

sententia udiciuz : sententiam misit in illis I 5, 7 ; pars in sententia flebit I 43, II; fescindere quaeris sententiam Summi II r5, 5 sentire experiri : senties in fatis, cuias modo leges inanis I 23, 15 ; tertoremque item sensisse ruinae II 4, 9 ;

obsidiando petit et ideo sentit iniquus, legitimus autem non sentit poenas ad actus II 17, 11 sq. — szire : quisque tribus credit et sentit unum adesse 803; incipe sentire iudicia Dei I 26, 40 ; optandum noscas, nam

sero senties illum I 27, 14. — pafare : etsi paruulitas sic sensit, cutanni dicentes ? I 6, 2 seorsum 133,4 septimana Zebdomas ll 28, 4 septizonium I 7 zzser. 14 sepultus

sopi£us, occaecatus 239

sequi obsequi : (angeli) praecepta sequuntur 100 ; Dominus ipse cum ue-

nisset, ista secutus 521 ; quae nos et ipsi sequemur 957. — sectari : opeta maligna sequentes 182; adulteri

pompam sequentes 206 ; nec antiqua sequatur 534; nunc aizma sequitur 696 ; qui Deum sequitur 612 ; quisque deos ergo sequitur fabricatos 749 ; structutas secutus I 11, 5 ; quicquid in uano sequetis I 21, 9 ; idola quae sequetis I 34, 9 ; facinus secutae fuere I 42, 18 ; decipiuntutr strofa ut esca sequentes Il 3, 5; catitatem mundi sequentes II 15, 4; sinistra sequendo II 15, 19. — obuenire : ut te benefacta sequantur II 24, 14. —

dicere pergere : Idem : uos, sequitur, datorem semper amatis I 31, 4. — sequens — secundus Y 35, 14 setica ueste II 14, 2 sero adu. mon femperi : mollescunt sero

257

gehenna 74 ; in poena seto declamat 784; displicet interea iam sero Iudaeis 9537; in faciem tortoris sero clamare I 24, 23 ; seto senties illum I 27, 14; Deum iam tunc ibi sero declamans I 29, 19 ; plangentes sero gementes I 45, 6 setrate : Esaiam serrant 221 seruate reseruare : 826.1019 ; seruate quod estis II 26, 1o. — obseruare : pastot saecularia seruans II 24, 6. seruator nsidiator : 1 35, 2 seruilis : in seruili gente sub barbaro rege II o0, 4; sub iugo seruili II 55, 16 setuite colere, deditum esse : 684.688. 3.8 JU PEL ac SOL ads 2 setis rectis de bominum coniumacia $43 seu auf: bellum cum inferret electis suis ... seu certe sanctorum chorus prophetarum ad illam consurgeret plebem I 42, 11 ; inducis malis medicamina falsa ... seu crines tingis IT 14, 8; seu luis inuadit aut longo motbo teneris I 26, 15 si in interrogatione obliqua : 491; l 18, 13; 37, IO. ozüisso uerbo comandi : Il 26, 4. — si ceterum — 5i zzinus 592. — si forte — fortasse I 30, 14. — sinon — isi : 288.557 sic ea condicione : si false de ipsis ptonuntiant perdere terram, sic et falsa de illis 394 ; nec sic potuerunt Dominum cognoscete factis 661 ; territi nec sic sunt 865 ; uinci uos non uultis : sic exheredes eritis I 38, 2 ; nudum uesti : sic uinces II 18, 12 ; lex Sic non aspicit II 19, 5 ; filios sic uoce deflebis II 28, 6 ; tu si nudus benefactis Deum adotres, in totum ne facias sic orationem II 34, 6. — dein-

de: quod ptius gustauit et sic ministrati praecepit 660 ; immolat hos primum et sic ad ecclesias exit 858. — femere : nec erat diuinus ; sic deum esse dicebant I 4, 6; lasciuientem

Dafinem sic coepit amare I r1, 12; sic quasi besteus errans I 34, 17 ; sic sine caede ruistis II 21, 8. — adeo :

heu doleo, ciues, sic uos hebetari de mundo 1 22, 1. — Zofidezz : pet duodecim milia stadia lata, longa, sic alta I 44, 16. — sic et e£ ...e£ : altossic et humiles 29 ; motimur sic et omnis idemque 324 sigillum —s£zzulaeruz I 18, 18. — sigilla signa s'odiaci Y 7, 15 signate : signo signat populum. in nomine

Christi 840;

Helias ueniet

prius signare dilectos I 41, 8

COMMODIANVS

258

signum : dabit Deus ipse uobis signum ab alto 405 ; multa signa fient tantae termini pesti 807 ; cuius signo dato 1005 ; dat tuba caelo signum I 43, I. — Zypus : (Liam) quam Iacob in signo recepit I 39, 2. — ziraculum : multa signa facit 929 ; I 41, 16. — sidus : mundum conponete signis 95. — signum crucis : in illum sperabunt gentes, cuius signo tuentur 292; signo signat populum in nomine Christi 840. — sZgnum militare : matutinus signa reuise II 8, 9 silentium : illi tonant ore et ille silentio nummis 598 ; de fabulosis et silentio II 31 inscr. ; ut fiant silentia uestra II 31, 15 silua ifa indomita bominum extra ecclesiam uersantium : ymulti de successu rapiuntur saeculi silua 605 ; in silua manere quaetis, ubi latro moratur I 25, 2; in silua lupi sunt I 33, 7 siluestris : qui saeculo inbaerent Y 35, 5 similare : cur nos similemus ad illos ? 36 similis acc. Pur. I 19, 17 simplex /ide/is: qui simplicem fingis, simpliciter uiue cum isto I 25, 6 sin si inus: 878;l 352, rO sine: ut genus hoc hominum faciant sine nomine Christo (— nomine priuent) 814 singularis zidua ll 27, 15

sinister peruersus ntr. blur. : tu licet sis casta, non te purgat sinistra sequendo II 15, 19 sitire : sitis tu super diuitias I 50, 4

sistere s/a/ure: statutusque dies quoniam aduenit 994 sodalis c. daz. : eritis Deo sodales I

35, 20

sollemnia ?/yur. sacra : uttegeretsubito sese per sollemnia sancta 424 sollicitum esse curare: tu tuo ptoposito cottidie praesto sis ante, sollicitus esto II 8, 8 sq. ; de funeris pompa sollicitus esse qui quaeris II 29, I solus eus: ut exaltatetur sola sempiterna maiestas 130 soluere conflare : solueretis eos magis in uascula I 20, 7. — dizzittere : obde malis pectus uel illa in pectore solue II 3r, 8. —- Jiberare : lege solutus II 9, 7

somnus : dormiui ... et somnum cepi securus 445

sopire : corde sopiti 16 ; optima mihi sunt bibere et corda sopire II sorbere : sorbitis 52,

5

YS

—

sorbefis : sot.

bitis omnino auram dum saeculi ip-

sam II 25, 9; lapidem pro filio sorpsit I 4, 7 sordes : aqualauat sotdes, non intima cordis iniqua 679 sors : in uestimentis meis sottem miserunt 419. — oraculum : excuttit alius ad sortis I 22, 2 sottilegus : Apollo sottilegus falsus Iii inscr. spatiati zagari : ettabam ignarus spatians 5 hunc species pulchritudo : terruit uirgo specie I 11, 10 speculum : otnas et ad speclum cincinnos II 14, 5 spelaeum : errare noli diu miles per spelaea ferarum II 7, 9 sperare : haec speranda nobis spes est 303. — spetate in : gentes sperabunt in ipsum 264.292 spernere repudiare : sunt semper spreti (Iudaei) 395 ; uerum agonem spernunt 61o ; legitima cuius spreueruntl3,3; sabbatas uestras spernit Altus I 40, 5 spes: spe captus inani 5 ; ubi sit spes uitae ponenda 58 ; 1 25, 20 ; ipsa spes tota, Deo credere 615 ; felices hominum spem suam in illo qui ponunt 667 ; spe fortunata rursum in aeuo uiuendi I 2, 12 ; in futuro tibi spes est ... uiuendi I 26, 19 ; in illis uobis si spem esse putatis I 57, 21 ; in illa spem posuit I 38, 6 ; in talibus spes est uestra II 16, 23; 24, 13. — felicitas, quam speramus : haec speranda nobis spes est 303 ; adeo nobis spes est in futuro quaerenda 510 ; propter spem dimicat uestram II 8, 12 ;spes cum labore uenit II 13, 18. — spem subit alterius (— causam alterius defendendam suscipit) 604. — spes gentium — Christus 298. 392 spiritalis : poena spiritalis aeterna I 29, 17. — fidelis : Omnipotens tribuit ut spiritalis (acc. pir.) eradat I 4I, 18

spiritus aeui 108 sputum : nec faciem auetti sputis eorum 356

sonauit 39. — eramen ut sonans II

stabulum —ece/esia I 35, 5 stadia : pet duodecim milia stadia lata I 44, 16. — /ocus : in quorum stadia gentiles esse praefecit 265

5, I9

state :

sonare :

sonauit

—

songi;:

uerbo

stat miles ad missam 77 ; stat

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM miser in medio 597. —- consistere : uenit ad apostolos ipse et stetit illis in medio 554.560. — resisfere : ut stet quasi contra repugnans 982. — insfare : stat tempus in finem 925. — esse : quistant

in ecclesia II ro, 1 ;

(plebs) paene perdita instat II 24, 1o statuere : statutus dies 994; statuta tempora conplet 886 sterelis szerilis — expers operum bonorup: Y 30, 18; I1 10, 9 sternere 4i s'ermere : sternunturque solo ab angelis proelio facto 984 stibium : in oculis puris stibium peruetso dolore II 14, 7 stips : stipem tollant ingenia talia quaerunt I 17, 12 stipula : conspicitis stipulam cohaerentem in oculis uestris II 21, 5 stomachus : pulsare domum stomachi (— fpec£us) II 31, 4 stotia JAisforia — scaena (ef. historicus) : propter quae storias tantas Deus esse parauit 151 strenia (neutr. plur.) feieifas corporis : indisciplinati clementiam Dei refugant strenias sectantes 762 stridere merepare : quid nobis sttident, quid nos aemulantur heredes ? 739

strofia do/us : decipiunturquestrofiaut esca sequentes II 5, 5 structura : structuram gerebatI1o,7 ; structutas secutus I r1, 3 suadere : suadis — szades I 37, 7. — c. atc. bersonae : suadeo altos sic et humiles 29 ; suademut 301 ; saeculo

suasi 765 ; quos malus ille suasit I

42, 25

suauitet

gustate

—

cum

uoluptate

Eusiare 551

sub c. acc. pro ab]. : Noe sub tempora 41; sub fata uiuentes I 7, 11; sub mystetia I 17, 5 ; sub tartara planges I 26, 56 ; sub tecta manentes I 55, 6 ; sub c. al/. pro acc. : senatum sub iugo mittunt 820; sub tectis illa prior uenit I 11, 16; refugite sub antro I 33,7 ;ite sub barbaro regell 5,6 ; in seruili gente sub barbaro rege refugit 19, 4.— usque ad : tuttem fabricare sub asttis 165. —ine.ab]. uel loc. uelfemp. : isto sub aeuo 5309; fine sub ipsa 398 ; sub nostra lege 535 ; sub ipso tempote 823 ; sub quotum martyrio decima pats corruit urbis 859 ; sub fine I 41, 9; sub uno (— no Joco) motati I 45, 11; II ro, 8; sub uno momento II 18, 16 ; sub latebra te conde II 5, 10; sub pace martyres

259

ibunt II 17, 8 ; Dei sub aspectu I 25, 14 ; sub infetno cruciabetis I 26, 4 ; sub fragili uita moranti II 19, 10. — Temporibus alicuius : sub. Antechristo I 44, 6 ; 11 35, 13. — per zodum significans : fieti sub una loquella 167; sub lege uiuere 198; patitur sub imagine nostra 224 ; sub ignea poena uiuentes 986 ; sub ludicro suo honorem ili dedere I 12, 17 ; se sub figura fatigant I 17, 5. — sub ditione : mittebant capita sub numine quasi praesenti I 18, 5 ; sub quo fit terra deserta I 41, 2 ; fac sub Deo bonum II 26, 5 ; trucidantur ipso sub hoste 822

subdetese : te subde et honorem redde potenti II 27, 7 subdolus : subdola fronte 425; de pace subdola II 21 zzser. 7.12 ; 25, 6. — subdole az. : qui uiuere subdole

quaetis $25 ; subdole quem lusit uirgo

TIS

subicere aZicere : interdum subicio quae legi secreta 57. — substituere : nemo petram subicit nisi solus ignis ad escam 73

subiectus oboediens : subiectum praebe Deo I 34, 21

te

subinde ;deszidem Yl 26, 6 subire occurrere : stultitia subiit mul-

tis 357

sublabi e/abi: sublapsum (discum) non potuit retinere I 11, 20 subministrare (sZipezz) infimo pauperclo Il 32, 6 suboles zsv. 426.725 subornate per fraudem inponere : subornant aliis ex se sub mysteria falsum I 17, 3 sub repere : blandiendo uobis subtepsit Euae seductor II 25, 7 subtidis brides ll 31, 19 subsannare m/udere : et quasi subsannant 56; ipsi se subsannent 506; quam (spem) uos subsannatis I 38, 6 ; uos indutato corde subsannatis eundem I 40, 11 subsidunt montes 968 substitui apparere : excludetis illis, substituta morte caduca 306 subtrahere se : subtrahe te illis I 21, II subuenire m zzentez uenire : fabulae subueniunt II 51, 5 subuertunt (Zaezzomes) cotpora multa

I5, 14

successus ref secundae : multi de successu rapiuntur saeculi silua 605 succollate m umeros follere Y 19, 1o

COMMODIANVS

260

sudare : terra sudat fontibus

aquae 845. — cum sudore opus facere 1l 13,

17

sudor: sufferre

cum sudore uiuere II r5, 5 perferre : sufferens — tanto

tempore uestra Í 43, 5

sufficete sa/is ess 9.22.137.580.711 ; I5355, 17; II 11, 4 ; 31, 3. — safis babere : ex cotde qui credit marito probata sufficiat esse non cultibus sed bona mente II 14, 14. , suffgere figere : suffigitur clauis 417; ut pisces suffigere possit I 10, 2 suggerere addere : de quo pauca tamen suggero 936. — dicere : suggerit hoc Paulus apostolus I 31, 9. — opem ferre : suggerat illis II 16, 4 sui gez. pro prom. boss. : recordatur sui quoque locum II 5, 7 suillus : more suilo 758; suille uiuentes I 12, 15 sumere : de ligno uitali si sumpsetit ille 326 ; sic sit quasi sumat abinde 330; sume de ligno uitali I 55, 13. — prandia quae semper cum pauperis sumpsit II 16, 16. — suscipere : sumendi iterum habeo potestatem 472 ; tollite corda fraudis et sumite pacis I 3o, 19; Domini figuram sumite uestti I 33, 3; agonia sume propinquus II 8, 10. — edere : uiscera natorum sumebat I 4, 4 summa tibi : grauia peccata deuita tu sempet II rz, 11 summittere : summittit oculos Dominus I 45, 3 sumptum j4zzpíus : in modico sumpto II 3o, 5 ; sumpta diurna II 3o, 2 super: sitis tu super diuitias I 30, 5 ; agis super omnia uictor II 19, 16 superaddere : noua supetaddita lege I

37, 19

superare

subpefere : Dominus,

supe-

rant cui fili legendi 732

superbus

«comfwmax, inmodestus 82.479.

72951122, 45 27, 5

superducere zmficere : malam medicatis quodam superducto rubore II 15, 12 superextollere : culpandus erit, qui superextollitur illis (diuitiis) 28

superius f/us, nimium : bibendo superius II 32, 2 superlatiuus —bro — comparatiuo : quid plurimis opus est ? 385 suppletus furia ra imcensus 855 supplicare e. acc. 842 suptema zzors: in suprema cadis II

I9, 15 suppetium II 25.12

suppetige 10153

; I 45, 15;

sutdus maudi/us : mors tantum aderat et labor, nam cetera surda 958 surgere resurgere 140.446.553 ; l 33, IO. —ofríri : non postula surget 147 ; sic merito surgunt blasphemia saepe de uobis II 50, 8 suspendere de ermifixione : 334.519; I 49, 9 suspensus dWbius: capita suspensa mouebant 495. — anxius: omnia suspensus uiuis in ardore lucrorum II 19, 6 suspicere : quos inimici sui suspiciunt ite per autas 864 susum sursum ll 23, 5; 31, 14 suus pro genet. pron. demonstr.

:

excae-

cauit illos malitia sua saeuite 500; de terra sua proiecit illos 716; is

erat quem sui negarent

228. quos

inmici sui suspiciunt ire per autas 864 ; nec motitur filius suus ante parentes 948.

synagoga pro Iudaeis

253. l 39, 1

Tabella 5ze/a : non

te

pudet

tales

adorarae tabellas ? I 14, 6 tabescere : tabescunt corfa potentium 919; oppfessus inopia cum frater sit iuxta tabescens II 16, 20

talentum opes : cuius etint ista talenta I-x9»12 talis Paene pro pron. demotstr. : qui teferant talia facta 997 ; communicet talis bonitatem in omnes 25; si suadet adulter, culpa est tua prosequi talem 179 ; cum recipiunt tales 687 ; in talem pendit ecclesia II 16, 9 ; nolite uacui talem uisitare iacentem II 26, 2 ; quo modo suadete potestis iustitiam legis talibus II 50, 7 ; ordinasse talia Summum 55 ; talia uidentes turbabantur mente Iudaei 257 ; quaptoptet sint talia passi 244 ; Deum talia passum 357 ; nec quidem Esaias de se talia dixit 515 ; errant ignaui talia passum 773 ; cuius uoce tamen titulatur talis edictus 462 tam Paud secus, sic : tam arietem, taurum, geminos toruumque leonem I

7; 16

tamen

sed, aufem : 85.97.247.462.664.

817.922.927.951.936 ;124, 19 525,21 ; 42, 36; 43, 16 ; 45, 5 ; IL 28, 10; 55, 12. — cerfe : et tamen in poenis po-

teris tua damna lenire II 4, 7. — saltem : nunc tamen si credis I 32,

IO. — et tamen — aufez 510; I x1, T3:5018.021:022

TT

tangere /aedere : iustos autem non tanget ignis I 43, 1o. — corzemo-

INDEX VERBORVM rare : haec quae uidemus, non pos-

sumus tangere tota I353 ; uno uolo titulo tangere librum Deuteronomium 429 tantus : tanti — /o/:; tot crepitus, tantos fragores tantasque tuinas quis poterit naufragia tanta uitare 1033 Sq. ; post funera tanta 999. — /az; : uerba geris tanta uana II 18, 16. — tantum —d4uzzodo : tantum ut pudico proberis II 14, 16

tartara (neutr. DJ.) 1 26, 36.39 ; 29, 15 tartaream legem detupit uerbo praesenti 641i tartarus (625. — tartara, -ae : nam tu sub tartara planges I 26, 36 ; impiis tartara saeua I 26, 39 ; inde in tartatas ibis I 29, 15

taurus gium xodiaci Y 7, 16. — siluestris taurus — gen/ilis l 33, 5 temperare subdere : tempera te Christo I 32, 11. — obfezzperare : nec temperas quodque promittis II 31, 16 tempesta Zepesías: ignea tempesta fugit teseruata tot annis 1008 tempestiua(p/ur.) Zfemmpestates 65 temptare

4 fenfalionezm ducere : quem

tunc mala gaudia temptant 212 tempus : tempore multo 942; 1 1, 4;

t. patuo 177 ; medium tempus I 41, 11 ; medio t. I 5, 6; partito t. 184. 834; tanto t. I 42, 25 ; 423, 5 ; tempore toto 885 ; I 25, 16; 26, 4 ; 44,

7 ; II 14, 8. pet tempora (— reni f.) I 21, 9; tempotibus primis II r, 3; tempora postrema II 8, 5 ; Noe sub tempota 41 ; sub ipso t. 823. quo t. 792; istis temporibus I 6, 1o; de Antechtristi temporel 41 inscr. ; futurum t. 302 ; dispositum t. II 21, 1; statuta tempora 886; pro t. passo 301 ; dum t. est uitae 760 ; ueniet t. defunctis uiuere rursum 142; stat t. in finem 925 ; tempus uitae ctedenti tempore mottis I 25, 9. — opporíumias : nec synagoga potuit cognoscere tempus 2553; auis sua tempora notrunt 255; matura iam messis tempus totidemque paratum I 25, 6; estote communes minimis dum tempus habetis I 30, 15; si locus aut tempus fauet Í 32, 1.9; blanditur quando tibi tempus nunc, cautiot est I 32, 15 ; expletis tempofibus messis II 1o, 2 ; nanctus praeterea tempus II 20, 12. — condicio : nec se adinueniunt, in quo sint tempote, btuti 920 ;me solum exposcit tempus uobis dicere uerum II 25, 1 Temporum inconstantia : 639sq. ;815 sq.

ET LOCVTIONVM

261

tenere comlinere : quicquid tenet caelum 127. — occupare : loca dextera tenet I 26, 35 ; medium tempus Helias, medium Nero tenebit I 41, 11 ; regentis imperium tenens II 32, 5 ; Deo Christo tenente principium II 35, 2. — teneti opprimi, lecto ad-

figi : longo motbo tenetis I 26, 13. — obligari : nihil nostra lege teneti

485 ; 11 3, 4

tenof cursus: uertitut interea caelum tenore mutato Il 35, 9; carnalem mundi tenorem 129 terrenus zor/alis : terrenus utique fuit (Inuictus) I 13, 6; respice terrenos (czontrar. caelestis) iudices I 28, 6 terrere admiratione obsiupefacere : tetruit hunc uitgo specie I rr, 10. — uehementer increpare : texteat in. primis Il 24, 4 ; tertuit hinc Dominus

: Do-

mus ofationis.adesto II 31, 13 terribilis : 207. p/ur. tettibilis I 7, 14. — tettibilis ille tyrannus 980 ; terribilis omnis, stulti, septizonio fortis 17,4;terribilem legem I 50, 17 ; 36, 12 ; tettibilem gentem II 6, 8 ; terribilis autem iste medio tempore natus 15,6 terrtof qua graditur populus Summi cum terrore caelesti 966 ; I 42, 40; terrorem legis II 14, 3. — terrorem adcommoda tantum II 18, 9 ; tetrorem premere II 22, 4

testamentum

seripiura sacra

736. —

testamentum uetus Í 25, 14

testificate Zesfificari l 1, 7 tingere : tingere lanas I 5, 10; tingete crines II 14, 8 tito cafechumenus 1l 1, 5 titanum «a/x, g ypsum 1 20, 3

titulare

a//egare : cuius uoce titulatur

talis edictus 462

titulus : de breuiori titulo in uobis inaratem II 25, 15. — /ocus libri : uno uolo titulo tangere librum Deuteronomium 429 Zmesis: dum sit modo uictor 602; satis ut faciat 857; obstupe iam factus I 25, 15 ; nec suetit ad manus I 42, 14 ; nam illique prodest I 24, 18 tollere |azferre : tolle inimicos populi de rebus humanis 853 ; tollatur imperium 889 ; tollite corda fraudis et sumite pacis I 30, 19 ; 33, 4 ; quod tollantur scandala mundo I 42, 47 ; dat tuba signum sublato leone I 435, I. — surripere : quod frater primitiua tolleret 252 ; ut Caesar tolleret aurum

I 18, 6. —

fparare,

excitare :

blasphemium tollat Salomon I 31,

262

COMMODIANVS

7 ; uetitas odia tollit II 25, 5 ; ne odia tollant II 12, 1.— szbi cozzparare: stipem ut tollant I 17, 12 ; causa uictotiam tollit iniqua I 31, 5 ; quaetis mattytium tollere uerbo II 17, 15 ; 18, 17. — se tollere — abire, secedere : tollit se in parte I 28, 4. — nimium te tollis in altum I 30, 5 tonate : illi tonant ore et ille silentio nummis 598. tonittuate I6, 7 tonitruum ud 1025, 1028 torquere «eracare: flamma quos aeterna torquebit II 9, 5 ; torquetis, ubi nil sentite putabas I 26, 32 tottor : suscitat in faciem tortotis sero clamare I 24, 33 toruumque leonem (4e szgi/lo zodiaci) I7, 16; in his totuis (— Cyc/opis) II 32, 4 tot uates numero 673 totidem Z/idem : 273.6253; l 7, 15;

25,6541,2;1DL22,:3

totiens : totiens inuitatus I 25, 5 ; tot locis et totiens reprobatus I 40, 2 toti ozes, omia: 133.523; Il 37,

15 ; 44, 10 ;II 14, 24 ; 25, 6 ; 54, 2.

— totum — 0/4 : 104.128.309 ; I 26, 15. — in totum — ozznino : 204398.485 ; 1 37, 22 ; II 12 inser. ; 34, 6 trabs : uestris in oculis non uultis cernere trabem II 21, 6 tractate agere:nil sua de causa tractat 605 ; impie tractas cum ipso corpore I 30, 4.— regere :poli quoque sidera tractauit I 7, 5 tradere dedere : pro facinore nostro Deus tradidit illum 340; utbis et populus ille cum ipso tradatur 888 ; trade te iam Christo I 28, 14 ; occut-

rit tradere sese II 5, 15 ; ideo Deus tradidit illos II 6, 5. — traduntur uiui gehennae I 42, 42 ; 43, 18 ; traduntur poenae in aeuo II 55, 21. — docere : sic ipse tradiderat semet ipsum dici prophetis 365 traditio |doczrina : nouellae traditio legis I 42, 6 traditus, i: adgtessusque fui traditos in codice legis 11 traicere Zradueere : exsiccat fluuius quibus sicut ante traiectis I 42, 30 — £ramnsire : cito traiciet Gothis inrumpentibus amne 810. — fPerfodire : traiectum clauis Dominum I 36, 14 tramite uos tecto ducite

II 18, xo

transferre fransducere : translatis Iudaeis de tetra Aegypti I 2, 8. — cozz"Htare : translati lauactro magis caritatem habete II 5, 12

transfluuiate Zmuadere : ^ transfluuiat hostis II 5, 1o transgredi : transgtederislegem II 15, 12 transigete /oeuz fare: debilitatos, transigere sese qui non possunt 1I 26, 16 transire : ut faceret populum ad se transeundo dilectum 186; transire iubentut ad Dominum partibus istis ; I 42, 29 ; ttansiit ad nostra I 42, 32. — ire : defecit numen uel fugit aut transit in ignem I 18, 7. — praeterire : qua transeunt, omnia uastant 972 transitus mortis II 15, 20; legem instituit, fieret quo transitus inde 698 transmutate 74/are : transmutat animos I 56, 9 tremebit I ar, 1o tremescete 881;143,5 tribuere a//ribuere : si tribuunt fata genesis, cur deos oratis ? I 16, 5. — concedere : Omnipotens tribuit, ut spiritales eradat I 41, 18 tribus Iudaeorum: gene. plur. tribum I

42, 3.4.8. — 946 ;I 42, 3.4.8.9.15

tricensimae —seozzenia Y 40, 3. — tticesima (p/ur.) 695 tristis seuerus : mitis et in illo hilaris, nam saeculo tristis II 13, 16 tristitia seuerifas : cum tristitia pugna II/135 17 tropaeum : fecit tropaea latenter 767 ; uincere qui potetit aut latere, magna tropaea II 5, 2 trucidare : 142, 13

tuba: uates de tuba canebant 227; audite uocem tubae 427 ; fremitum dat tuba de caelo 9o1; 1 45, 1; in tuba pfaesente caeleste uoce clamante II 11, 2

tuefi : se/;4 pass. 292. —

cuius signo tuentut 292. — infueri : sufficiunt ista rudibus bono corde tuenda 580 tumulus sepulchrum : 220.315.1044 ; II 35, 20. — tumuli pro zmo £umulo 551.642 tunc inde confertim motussenatus 851: tundete : os lacetas, tundis pectus, uestimenta diducis II 28, 8 turba : doleo pro ciuica tutba I z, 7 ;

cum turba chotaulica I 32, 7. — gentiles : de turba fit unus 878 ; turba pronatae II 28, 12 turbare /errere : tutbabantur mente Iudaei 237 ; sonitus praecordia turbat 902 ; tutbantur caelicolae 1012. — pass. €. att, — ékmyijrreo0ov tutbaturque Nero et senatus ptoxime uisum 9IO

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM tutani

I20, r1

tutare Zweror : omnia conplentes legis ideoque tutantur I 42, 28 tutus latronibus tuti I 35, 6

typus

tyrannus

I39,1.4

princeps iniquus : Y 25, 14 ; II

35, 24. — impetatot Romanus : 924. — Z^Antechristus : 980 ; 142, 39. — de filio impio 125.734 Vacilare

errare, /abare 10.558 ; II 24,

uacuus 77/ auxilii afferens : nolite uacui talem uisitare II 26, 2. — in uacuum — frustra 75 5;127, 135 11 4, 4. — in

uacuo — frustra I 12, 10 uadere : exis pto foribus, inde et ad idola uadis I 357, 8 ; uadis ubi nescis

et inscius inde recedis I 30, 5 ; 57, 5 ; abstinet et sese a nobis et in altera uadit 488 ; dein quae uadunt in piscibus I 7, 17 ; aut tu aliis uadis, ubi nihil discere possis ? I 57, 7

uagati : zmfin. praes. : uagate I 33, 1. — inter utrumque uias mors inmatura uagatur I 16, 4; daemones in mundo uagati I 22, 10 ; dum uis sine freno uagati I 26, 2 ; gens sine pastore ferox iam noli uagate I 35, 1 ; uagati tu quaefis I 29, 14 ; qui nolunt accipere frenum Dei uagantes 754 uagus : (daemones) uagi I 3, 14 ; uult uagus errare II 9, 6

ualere

proficere : legitima cuius clamat

ualere defuncto

I 27, 4. —

fosse :

quicquid ualuetit, faciet 624 ; quod uult esse ualebit I 17, 18 ualescere ex zzorbo conualescere Yl 26, 4 uanitas aeui 1 34, 9 ; uanitatis (— zanuz)) fagite decorem II 14, 21 ; o uanitas uera II 29, 4 uanus : deos uanos I r, 8 ; Nemesia-

cis uanis I 19 inscr. idolis uanis 436 ; 819 ; I2, 7.13. — fabulas uanas adornant 387 ; gaudia uana I 26, 5 ; uana cupido est II 19, 9; tes uanas adfectas IL 14, 4; pergis ad spectacula uana lÍ 12, 4; uetba geris uana II 18, 16. — uana cogitatis 466 ; perseuerant fingere uana 526. — in uano — frustra : quid iuuat in uano saecularia prosequi terris 585 ; nunc colit in uano 693 ; in uano sequeris I 21, 9. — in uano — /ne causa : non uenit in uano Dominus in terris e caelo 781; tes semel in uano de uetustate processit I 17, 15 ; sacerdotes colitis in uano timentes I 19, 14. — uane —

frustra (non uocatiuus |) : uane non insanis colere deos pictos in axe ? I 9,

263

8 ; decipetis, uane qui Manes quaetis orate I 16, 6. — tot, uane, luxutrias

prospicis I 24, 3 uasculum : soluetetis

eos magis in uascula uobis I 20, 7 uates propheta 53, 61.62.227.597.5135.

517 675 ; I1 28, 15

uaticinati: uaticinanti credatur ptodita falsa I 17, 16. — de/irare : uaticinantut Iudaei more Saturni 455 uber: intrabunt tunc sancti ad antiquae ubera mattis I 42, 44 ubi apud quem: uno crede Deo, ubi moftuus uiuere possis I 33, 9. — quo : nescit, ubi primum occurtat 694 ; uadis ubi nescis I 30, 35 57, 5 ; inmites autem iam scitis, ubi demetsit II 1r, r3. — quando : sciat, ubi frena remittat II 24, 5 uectigal: conpatrantur ibi tota uectigalia terrae I 44, 10 uehiculum publicum |856 uel poszpositum |1 26, 115; II 5, 19. —

saltez: : uel, si tonat ipse, lex ab ipso lata fuisset I 6, 14 ; uel, si Deus erat, occurreret illi per auras I rr, 15; certe si non ipse pugnat, uel suggerat illis II 16, 4 ; uelsi pigreret ire ad pauperem, mitte nummos ei II 26, 7 Sq. — e : disce Deus qui sit uel cuius nomine adsit 9o; auro uel argento locupletantut 977 ; obde malis pectus uel illa in pectore solue II 31, 8. — efiam : uel portenta sua scisse quo profuit illis ? I 22, 6 ; inde si ualescit, uel si considerat II 26, 4, uel semel in anno II 3o, 7. — uel maxime : hoc Deus uel maxime credere suadet 141 ; Omnipotens tales ual maxime pasci praecepit II 33, 5. — uel - uel aut: aut ferro ligatur aut decus gradu deiectus ucl uita priuatus II 5, IO uelle c. acc. c. inf. Omnipotens uoluit hominem sibi praebere laudes 37; uoluit sciri de se ipso quis esset 117 ; uoluerat bono corde uiuere natos 718; quos usque in finem uoluit Deus ibi morati 944 ; uisitari uoluit terram ab angelis istam I 3, 2; te magis uiuere uellet I 24, 8 ; uult te inmottalem adesse I 29, 12 ; qualem uult esse te Christus II 13, 15 ; in illos uos uoluit Deus probatos adesse II 35, 7. — pati se uoluit 318 ; uinci uos non uultis II 34, 2. — c. coniuncz. :

nunc uolo sis cautus I 28, 15. uelocius aelocifer 659 uenalis: uenalem emisti dominum I

14, 4

264

COMMODIANVS

uenia 178.664. uenire apparere in ferra (de Christo) 198.223.240.241.242.257.277.360. 376.521.631.6234.638.767.782. — fieri, accidere : priusquam ueniant clades 68 ; multa quae saeclo uenitent 572 ; quando haec uentura putamus 805 ; pro cuius facinore ueniet uindicta

letalis 887. — uentum est ad summum, ut I 18, 6 ; uentum est ad finem, quod tollantur I 42, 47 ; uentum est, ut ipse Dominatot ueniret 257. — fieri : uenit inops animi I 4, 7 uenter : dum uentri setuis I 235, 1; uentrem implere I 23, 7 ; aspicis ad uentrem I 25, 12 ; uobis Deus est uentet Í 51, 8 ; distenso uentte II 16,

I9; pro uentre satagit 609. — su/eud

uento

ner o UU. 7j

remittete ex auribus

terrorem

legis II 14, 5

uerbena : officio uerbenis non potuit scite bicordem I 11, 8 uerbum : aegrorum cura de uerbo 232; donec meo uetbo sanescant 402 ; legem tattateam derupit uerbo praesenti 641 ; ex diuino ipse ut exul factus de uerbo I 55, 5; maledicta fuit atbor in uerbo Domini II 16, r1.

— prouerbium : ipse tibi figis asciam in crure de uetbo I 23, 5 uerborum insolitae formae coniugat. I: domata I 34, 4 ; secatus 514 ; sonauit 39.—coniug. II retacuit 118, 10 ;sorpsitI4, 7. —coniug.IlI : absconsus 1or. 672 ; 142insct. 1 ; I121, 9 ; cluserunt 674 ; considerat II 26, 4; consueti erant (consueuerant) 545 ; deficit (perf.) I 18, 7; desinuit 20r ; distensus II 16, 19 ; finctus I 12, 12 ; 18, 16; 19, 4 ; nanctus II 20, 12 ; obliuitos I 27,

II 29, 10 ; sotbitis II 25, 9 ; subridisII 31, 19. —exconiug. ITlin ll : capebat 20 consulete I 22, 14 ; credentI25 /mer. ; credeas II 19, 9 ; congruet II 14, 22 ;

30, 1 ; delinquet II 5, 8 ; plaudent 20. 480 ; tremebit I 41, 10. — ex coniug. III zn IV. : cupire II 3, 15. — actina

pro deponentia : blandire II 8, 7 ; consuli (consulti sunt) I 22, 5 ; expertitis I7,2; fidetis (— fisus sis) II 11, 10; furare I 15, 2 ; intuis, intuite I 31, 1 ;

39, 5 ; II 16, 15 ; populas II 20, 13 ; testifico I 1, 7 ; uagate I 31, 1 — deponentia pro actiuis : bellaris I 33, 8 ; compescete (Zzzperatiu.) 1I 18, 7 ; disputati I 22, 15 ; inuidetur 154 ; orari I 22, 14 ; zelati II 19, 3. — deponent. pro passiu. : adhortati 727 ; deprecatus 645 ; oblita (sunt ?) II 28, 5; tecordatur II 3, 6 ; recordati 675; scrutatur

884;

tutantur

I 42,

8;

tuentur 292; tuenda 580. — acfíua reflexiue adbibila : cogunt I 43, 15; conburunt II 35, 10 ; conuettit I 45,

6; delumbant I 16, 10; demergere II 55, 21; extinguere (— ori) l 50, 9; producere (— progredi) Y 42, 31 ; recondere II 5, 10; refrigerare I 42, 45 ; IL 15, 19 ; rotate I 19, 11 ;satiate I 34, 2 ; uolutate II 4, 12. — zn£ransi-

Jiua pro iransitiua : erumpebat I 18, II; Obstare II r4, 15. —

«composita

pro simplicibus : adesse 34.43.90.391.

655.803.958 ; 112, 14 ; 25, 9 ; 26, 26 ; ZOVETZGUDIE ESIEUTT MIGEET OMNIORE TNETES 31, I3 ; 35, 7 ; adclamat I 45, 4 ; ad-

didit26 ; adliditI17,8 ; aduenire 926.

994 ; auertat 1020 ; cohaerere II 21, 5; coinquinate I 5, 5 ; concupete IT I9, 4 ; condiscere I 22, 15 ; conlau-

8; occisit I56, 6; relinquit (perf) 279;

dare I 41, 15 ; conplacete 185.359; I 22, 9 ; contangete 562 ; decantare

suerit (— sueueri/) I 42, 14 ; transit

978 ; decurteteI21,6 ; 24, 11 ; deflere

(perf.) Y 18, 7. — coniug. IV/ : inttoiuit 715; petiet 748; petisse I 26, 27; 40, 7; ptosilisset 287 ; scibat 46; uenibunt 907. — etint 394; I1 44, 4 ;

II r9, 12 ; poterint I 27, 18 ;fienda Ill 4r, r5. —eelaplasmus coniugationum : ex coniug. II in III : azdis II 19, I ; augere 607 ; exetcit 954 ; exercite Il 23, 1r; feruunt 1025; feruit (ex coniectura) ro21; intuis II 16, 15 ;

intuite I 31, 1 ; 39, 5 ; languis I 26, 16; lugere 480; II 28, 10; lugunt 949 ; mereunt I 45, 11 ; mouitut II 25, 2; commouit Í 41, 1 ; pendetet

248 ; pendit I 35, 9; II 16, 9 ; praebere 57 ; prouidis II 19, ro ; respondislI 5 1, 11 ;suadisI 57, 7 ; persuadis

8155939 ;126, 14 ; I1 4, 5 ; degustare 323.333 ; delingere I 43, 10 ; demonStratevroGC

ASTE SD E

rS Urs M2 qu

denudare II 25, 12 ; denuntiare 335 ; deperire 691 ; depingere I 9, zr ; deplotare II 2o, 11 ; deponere 358 ; deportate 63 ; depurges II 20, 8; derumpere 641 ; deseruire I 2, 1o ; II 18, 15; deuenire 245; deuincere 322 ; I 41, 6; II 55, 15 ; deuitare II I, II ; I2, 14.25 ; dimittere 477; di-

noscete

65.99.113; disperdere I 2,

4 ; enatae I42, 17 ; enuntiare 48.558 ;

euitate 203.613.668. I 45, 5 ; exarescereTI 1o, 11 ; excaecate 5oo, ; excla-

mate 939.1004 ; 1 41, 20 ; excruciare 1991777:

1/2857, exoratex852:99 830195

INDEX VERBORVM inlidere II 20, 15 ; inctescete I 56, 8 ;

ingerere 20 ;inhaerere I 19, 19 ; inmittere 208 ; instat II 24, 1o ; oberrate 62 ;

125, 4; perducere I 54, 10 ;

perfrui 760 ;126,9.22 ;petmoti 752 ;I 27 inscr. ; 129, 18 ; persequi II 13, 9 ; praelegere 57 ; praemittere I 22, 11 ; proclamareIl 11, 5 ; procludete II 12, 15 ; profunderte 414 ; I 12, 5 ; proloqui 630; promerere II 14, 11; ptometeri II 6, 5 ; pronasci I 6, 15 ; 1o, 1 ; II 28, 12 ;prosequi 177.179.585 ; prouidete

1010;

Il 29, 10; recon-

dere I 27, 16; II 5, 10; redatguete 219 ; referre I 34, 11 ; refugere I 55, 7542,538;11 5, 1859, 4 ; remundare IO4I ; repetere II 25, 12; reponere

959 ; II 7, 8 ; tepottare 339 ; requirete I 26, 29 ; tesedere I 25, 8 ; transire I 18, 7 ; transmutare I 36, 9. — simplicia pro compositis : caecate (obe.)

460; capere (— accipere) 990 ; cetnere(— sec.) 155 ; date (— edere) 9o1 ;

I 42, 48; 45, 5 ; (— fradere) 1 12, 8 ;

fateri II 7, 6 ; ferre (— azf.) 2.596 ;

(— offerre) 681 ; 116,3 ;fitmare 368 ; haerere (— inb.)124, 21;ire(— fpraeZerire) 45 ; legere (— e/zg.) 732 ; II 8, x2 :0fate (2401: 555/5125 6153,15. 62019/0712:20/:3/8:12:8:: 15959: 916, 5.6.8; ponete (— dep.) 471 ; tidere (derid.) 56 ; temperate (obz.) II 51, 16 ; ualescete (— «conual.) Il 26, 4 ; uertere (— «eonu.) 844. — decomposita : adinuenire 261.920.922 ; deperire 691; derelinquere 447 ; II x, 1 ; detransfigurare 110; obrelinquere I 42, 8 ;

pettransite 759 ; recognoscere 796; recolligere 66 ;recondere I 27, 16;

superextollere 28. —— recozuposita : contange 562 ; depremere II 18, 8 ; detractant1/28; 11,31, 2; Il2$5 2;

dispatsit 169 ; obaudit 81 ; resedere I 23, 8 ; retacuit I 18, 10 uefsati: uirgineusque pudor tecum uersetut in agno 1I 1, 6 ; uersati inmaturum infantia I 6, 4 ; uetsati in

scelere 157 ; uetsatis in ipsis (quae renuntiasti) II 12, 9 uettete amerfere : uettebatque boues I 13, 7. — «conuertere : flumina quoque in sanguine uertit 844. — se uertere in : quocumque se uertunt homines IO21 ; uettis te in faciem I 24, 9 ; at

tu te in fabulis uertis II 31, 18. uettite uos Christo I 35, 20. — uetti : uertitut a sese rotans I r9, 11 ; uet-

titur interea caelum II 55, 9 uetus i4j/4:: uttoque iudicia uera decernunt II 7, 3. — nenfr. sing. sub-

ET LOCVTIONVM stantiui uice : Y 1, 25,

Y. —

265

95 8, 12; II 12, 5;

Reutr. plur. substant.

uice :

me ueta dicentem II 12, 17 ; discete uera 524. — uete : 568; I 55, 18 uescié. acc. 951 uestigium siguum pedis: uestigium umbra non facit 564. — reliquiae zzi"izae: ut neque uestigium eius appareat ultra 918 uestimenta diducis

II 28, 8

uestire nudum II 18, 12; in pace te uesti bonis II 17, 16 uetitos deos adorate I 35, 16 uia rafio uiíae : sunt tibi propositas duas uias 699 ; uiam etranti demonstrat I 1r, 1r; inter utrumque uias mots inmatura uagatur I 16, 4; in duas intrastis uias I 22, 15 ; tectamque delegit Stephanus sibi uiam in Ite toller uictima (neutr. p/ur.) exsecratos uictima ducunt 884 uictor : agis super omnia uictor II 19, 16 uictualia ferre II 26, 10 ; 35, 16 uidete : bona uidere — fe/iezs esse E TET, uiduate spoliare 976 uigete cotde prudentem esse l 19, xs uigilanter age II 5, 13 uigilare : quisque quasi uigilat sacculo 611. — ecurazz babere : pto die tuo uigilas sine fraude uiuendo II 19, 18 uincere po/iorezs esse : uicit petra deum I 13, 3. — «eonuincere Y 25, 18 27, 35 38, 2. — impedire : quem desctibete uincor ; uincunt enim lactimae 880 sq.

uincula rumpere II 34, 2 uindemia uenit I 25,8 uindicare reposcere : dum sibi primatum uindicaret 262 uindictaletalis 887 uiniuorax : monstra deo ista fincta sunt per uiniuoraces I 18, 16 uirescere : omnia uirescunt ante illos

965

uirgineus : uirgineus pudor II rz, 6 uittus pofentia : est quasi flammea uittus 104 ; de uirtute sua carnaliter

nasci se fecit 281 ; cato, in qua Dei uirtus agebat 284; de uirtute Dei refertur, quam fecit in illos 707 uis ignea feruet 1021 ; uim ultro non facere nec factam reddere contra II

5, 17 uiscera natorum sumebat I 4, 4 ; sibi uisceta pascit I 19, 5 uiscum : in esca petit auis aut inhaeret inprouida uisco II r9, 19

COMMODIANVS

266 uisibilis vita

zi/a

rrr aeferna

58.86.172.322.327.

328.329.335.584.788 ;I 8, 8; 25, 9.

20505241582 5 11sc1/850: 09 S IS Nus 17. — uita aeterna 266.786 ; uita fu-

tuta 616; I 55, 8. — uitae ratio : uitam feritatis agebat 171 ; impii uitae I 7, 12 ; fetina uita uiuentem II 6, 9. — uitfus : extticare suam dum quaerunt ... uitam I 17, 2 uitalis : deligno uitali 325 ; 1 35, 13 ; uitalia poma I 35, 1o uitreus : uitrea unda moratis I 26, 17 uiuere rutsum

reHasi 142. —

uillam

sustentare : 18.176. 1 10, 7 5 13, 5. — caute uiuere II 5, 6 ; gentiliter u. II 125.195 puteus 957: fecte ud To24, 18 ; 36, 10; II 17, 15 ; simpliciter u.

125, 7 ; subdole u. 525 ; inter uttumque u. Í 24 insct.

r.14 ; in ardore

luctorum u. II 19, 6 ; bono cotde u. 718 ; effera mente u. II 29, 7 ; fetina uita u. II 6, 9 ; saginati uiuere

potci 19; sine Deo u. I 27, 5 ; sine dolo u. I 26, 19 ; sine fraude II r9, 18 ; fraudibus u. II 11, 7 ; sine fteno u. 17, 19; sinelege u. 1 23, 4 ; sub fata u. I 7, 11; sub lege u. 198; sub uigore u. II 29, 14 ; cum sudore uv 11-13,05 uix tamen x /andem 922 ulcus : cedet dolor omnis a corpote, cedet et ulcus 801 ; ulceribus corpus uexatut I 26, 12 ; neque dolores in suis cotporibus sentiunt uel ulcera nata I 42, 26

ullus

4quisquaz : nec

respicit

ullum

24 ; non ullum de ferro secuit 255 ; nec quidem intellegit ullus 475 ; qui

nesciant ulli dolorem 908 ; nec ullus de illo prophetat I 18, 19 ; non gratis aget, pro quo interceditis ullus II 25, Io. — non ullus : nemo potest ullum excusamen dicere postquam 779; non animam ullam uescuntut

951;

non nauis accipiet hominem, non ulla latebra 1014; lex tibi non ulla est I 32,6 ulmus : sicut ulmus amat uitem, sic ipsi pusillos I 30, 16 ulna cubitum, bracchium : ibi aurum, uestes, argentum ulnis refertis I 34, II ulter: ulterius (— poszea) : repositus casttis ulterius caue delinquas II 7, 8. — in ultimo (— fostrezo) : genus ipsorum iterum se in ultimo plangat 1020. — ultima fatorum I 52, 14. — ultime (— foszrezzo) : ultime tu speras Deum inridere caelestem ? I 28, 9

ultra osea : ut neque uestigium eius appareat ultra 918 ultro sponfe : uim ultro non facere nec factam reddere contra Ill 5, 17. — insuper, eliam : ut tibi misericors fiat quem denegas ultro I 24, 12 ; nec respicis pauperes ultro I 30, 6; inspicitis dicentes, quibus uos ostenditis ultro II 25, 16 ululatur, ploratur I 43, 7 umbra Zemebrae : rapieturque polus subita ui mortis in umbfta 1026; in umbra mottis habebunt 1055. — imago moriuorum : non ego sum umbra, mortuorum qualis habetur 565 ; uestigium umbta non facit 564 umbraculum faciunt nubes 867

unde

quamobrem : unde

quidam

er-

fant ignaui talia passum 773 ; unde bene meruit corruptot ascendere caelum ? I 6, 22 ; unde deus factus inops caementatius ille ? I ro, 5; unde sub infetno cruciabetis I 26, 4 ; unde non effugies poenam post fata quiiponettl287812::02 7582/5] 109258925 unde Deus clamat II 19, 11. — qua de re : unde nunc etratur ordinasse talia Summum 55; unde simulatis aliene I 39, 6; unde non hoc curo

disputare patuo libello I 22, 13. — abl. insirum. : unde petierunt illi, nos cauere debemus II r5, 10; linguam, unde Deum adotres II 18, 6 ; mitte nummos ei, unde se tesumere

possit II 26, 8 ; ars, unde uita regatur Il 27, 11. — genet. partit. : unde tu largitis, alter cottidie plotat II 20, 2 ; homo paupet, qui non habet unde II 26, s. — ad personas beríinens : at tu alis uadis, unde nihil discere posSISio PT2723 undique : ttemebit undique terra I 41, Io ; undique te redde tutum II 5, I2 unica glotia 107; de unico nato 62r

unus : da/. 5/ng. uno I 19, 5 ; 33, 9. — sub uno — 47 Joco : sub uno morantur I 43, 11 ; II 10, 8. — ad unum

— omnes : de Aegypto liberauit illos ad unum 620 uocate ZmuWflare : alius uocauit II 16, 21

si non

ante

uocitare sare : ut uocitatetur Altissimi proles 666 uoluptuosus : nec istis adiungi uo-

luptuosis et sine freno 437 uolutare refl. ; uolutareque

4, 12

saccis

1I

uorago : ab igne qui refugit agit in uoragine uestro II 25, 11

INDEX VERBORVM ET LOCVTIONVM uorare : cut natos ille uorabat ? I 4, 2 uox : uoce locutus 119 ; nec uoce clamauit 416 ; non de uoce mea ... dixi 548 ; loqui uoce diuina 628 ; caeleste uoce clamantem II ir, 2 ; uoce de-

flebas II 28, 6 ; 939 urere : pats incredulorum setuatut molliter usta 1013; uritut ab imis terra I 45, 7 ; quod ignis ussit in aeuo Il 55, 7. — uteris paupetie I 26, 16 usque : accedit aduerb.: qui nunc usque natatis 433 usura : oppressus usufis II 20, rr ut c. coniunct. pro acc. c. inf. : siputas, ut isti te saluent I 21, 5 utnon £e: caue ut non delinquas ut ante II r, 7 ; ut sibi non credant I 56, 5 ut qui : quem ad finem : hic ut quid nun agis ? II 13, 2 utsi qZasi : ut si bellum adest, in pace martyres ibunt ? II 17, 8 uterque : 4f. sing. utroque II 7, 3. — in utrumque — 74 ufrazque partera 1l 17, 7. — inter utrumque I 24, insct. I. I4. — inter utrumque c. subszanr. ab intet praeposif. pendente : inter utrumque uias I 16, 4 uterus : caecum ex uteto natum 648 ; absciso cuius utero ptope partu defunctae I 12, 7. — et quasi facile tuis dum ab utero illud — de pectore promis II 31, 2 uti c. acc. : consilium neminis usus 359 utique quoquo zodo res se babet : scelere commisso cruenti qui poterant utique participes esse bonorum 738; illa prior utique debuerat deum amasse I 11, 11 ; tettenus utique fuit I 13, 6. — profecto, certe, sine dubio : sufficetet illis utique quod promptius edunt 22 ; cum filios illos utique iam dixerat ante 717 ; hic utique poterat plebi suae laeta precati 1056 ; motibus utique consilia uestra debentur I 6, 6 ; si deus esset, utique non furto

267

uiuebat I 15, 5 ; uiuere uolebat utique pater paruoli rapti I 26, 20;

subueniat utique tibij quod nunc operati si forte I 30, 14 ; non utique pecus nec besteis, sed homo natus I 34, 7; ipsam utique nobis praestat requiem ueram

1I ro, 6; sufficeret

utique Domini uox missa pet illum TECCISUA uulgaris sermonis exempla :.— ef. s. u. ablaHus, accusatiu. pro nomün., actus. absol., congruentia, consiructio ad sensum,

declinatio, generis insolitus usus, paralaxis, bleonaszmus, praepositiones, pro-

nomina articuli uice fungentia, uerborum insolitae formae uulgus zie: ptoloqui wulgo 630 uulnus incommodum : quid te bonum fingis alieno uulnere II 20, 1. — peccaíum : tu si uulnus habes altum, medicumque require II 4, 6 Jcanctus

xenium

D.25, 215 Ibo rS 2T

zznus

corrumpendi causa daium : dona quam et xenia cottumpunt iudices omnes I 51, 3

Ydria implere ydtias aqua 659 ymnificate II 15, 22 ymnus 1I 35, 22; sed hymnos 978 Zabolicus diabolieus : zabolicamlegem I 35, 25 ; getmine zabolico II 28, 12 zabulus diabolus : filii zabuli II 12, 7 ; zabuli pompa II 14, 4 ; 15, 16 Zzacon diacon : zacones 1I 23, 1 zelati ceríare, aemulari : zelantes fauote II 15, 25 ; 17, 13. — inuidere :

zelatis alium II r9, 3 zelus inuidia : ducti sunt in zelo liuotis 2358 ; zelo matitali I 7, 8 ; de zelo

concupiscenciae II 19 inscr.; dum ardis proximo zelo II r9, 1 zona orbis caeli : de circulo zonae fallit uos imperitia uestra I 7, 1

!B

J

E

eda

E

Opt

diy

á UND

e

!

*9

Uw*:

n

r»e

E

(qe

jum "

D

c

au |

UM b, I

e

-'

$

n

(9

SCME

E

br

[n

4

* 44

i"

*

Uy Ae

ii

|;

--

^

L

» "

OGMEERLA eiui E

ii

1E

| LT

B

14

centi

acit

^ai

qa

í

,

41

|

leise

"i

D

í

?

—

bu

mnm uM pr

i

hd

iih

E

"tas Cue y qmuc hera Suerte o m omo das nr .

pux.D$ , S

.

Rl " ]

)

E

z

x

i

ad

i] hU

84 i

ridic ne

at

wi

m

LE A

Á,

p

3

NS o

e) T

pir

4

Im

T

[né

4 LI ^, 54 "e

3e

- -—3

-I i E

RS "

.

Jia 19$,

q TOP *ooswibv i Ao

NEM

a desde

ptt

ieb T:ew

e d"

»

wc.

*o t »

! Eà

"

"Y

:

i

RA

:ody

E

E

e

Dus rd 5. nini, v owe "untd | SLE ie db dba ecip em Dye.

d

it

d

Noe Pr

s

e Sf UM

.

e

$t —

econs cer

ám. k^

t

—

v

"etm

.

B

NE

mo

M |. 1 d dpao Rn

sca s

& AMA

his

CLAVDIVM

INDICES AD MARIVM VICTORIVM

INDEX SACRAE SCRIPTVRAE Genesis : que

I, 50

Genesis : AY

II, 196

I2 1,5

ly $9 1, 56

a2 4, 3

II, 208 II, 215

Ty4t zs

1, 60 I, 60

4,4 EID

II, 219 II, 219

1, 6 I, 7

1, 64 1, 64

4, 8 4, 9

I, 225 II, 252

1, 9

1, 85

4, 15

IL, 279

I, I4 1, 16

1, 96 1, 98

4» 24 4, 25

II, 314 II, 319

I, 24

I, 134

5, I9

IL, 355

I, I, IS 1

6, 2 6, 5 6,4 6, 5-7

II, II, IL, II,

1, 175

6, 8

IL, 385

1, 275

76

II, 437, I1, 441

"uo

I, IO T5 DE 1, I2 1:20

1525

I, 26 I, 28 eus 22

2:5

I, 7O

r, 88 I, 92 I, 92 I, II4

I, I40

160 169 E 17/0

4, 12

4, 16 ZB 4, 23 5,6

$5.24

9 11 12 15 14-16

II, 283 II, 300, II, 312 II, 314 II, 326

II, 338

I, 204 I, 225 I, 229, I, 265 I, 269 35-2715

2, 13

I, 284

"s e

II, 44I

2, 14 2, 15

2, 16

1, 289 1, 306

197220

"EROS 717

II, 457, I1, 484 I1, 465

2 YT

I, 320

7, 19

II, 481, 11, 4835

I, 361 I, 361

75:24 8, 5

II, 486 11, 488

7, 18

2, 19

L, 339

2,24 3, I

1, 387 I, 395

8,4 8, 5

I, 423

8, 8-11

DT 2222

7, 20

385 368 385 385 4OI

II, 481

11, 482 I, 493 II, 494

3,5 3, 6

L, 395 I, 412

2208

I, 446

8, 12

3, 9

I, 456

8,15-17

r1, 518

5, 14

3, I5 2517 3, 18 3, 19

I, 478

I, 493 I, $08 TMSI2 n $17

8, 19

IL, $24

22121 3, 22

I, 520 IL 522

9, 2 9.5

II, 36 IH, 59

3, 23

I, 529

9,4

Bp

2597

8, 6 8,7

II, II, II, I1, II,

248 352 264 377

2577 258 250 2, IO 2* TT

2, 12

6, 6, 6, 6, 6,

II, 264

8, 8, 8, 9,

20 21 22 I

1L, 498 I1, 498 II, $00

I1, 51 III, III, III, III,

I I3 32 28

270

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

Genesis :

9, 5 9, 6

9, 11-17 9, 20

III, 4$ HI, 47 III, 49

ni, 62

9, 22

IBIETT rn, 76

9, 23 9, 24

rrr, 80 nr, 85

9, 2I

rrr, 88

III, III, IU, rrr, I1r, III,

9O 9O 97 166 166 2II

III, 238

III, 233 III, 246 II, 246 III, 262 1n, 262

III, 319 II, 326 DIDUS2T III, 325 III, 331 III, 338

III, III, III, III, II, IU, III, III, IIl, III,

342 545 345 355 353 357 367 269 372 374

III, 385

III, 386 13, 6 I5, 7

13, 8

13, I3, 15, I5, 12, I5,

9 IO-I2 I4 15 16 17

I5, 18

14, I I4, 7

14, 8

I4, I4, I4, 14,

IO 14 15 16

14, 18-20

III, 388 III, 388

III, 390 III, 390

III, 394

III, III, III, III, III, III, III, III, III, III, II, HI, III,

399, III, 402 402 4OI 409 411 415 415 419 429 431 436 457 464

Genesis : 14, 2I Sqq. I5, 1-4 15, 5 15, 6 35,7 15,9 I5, IO IS550rT 15, I5 15, I4 I5, 15 159816 15, 17 16, 1 16, 2

16, 5 16, 4

16, 6 16, 7-11

IU, 457 III, 471 III, 481 III, 485

III, III, III, III, IIl, II, III, III, III, n, III, II, IIl, III, III,

492 499 506 514 532 532 541 539 544 556 556 559 564 568 574

16, 15 16, 16

III, $81 HI, 581

17, 1-5

III, $84

11r, III, III, III, 111, 111, 111, rn, III, 111, I11, III, III, 11r, III,

17, 5 IIO XT EI 17, I4 17, 15 17, 16 17, 19 17, 20 I7, 25 17,24 18, 1 18,2

18, 225

18, 10-15 18, 16-22 18, 23-33

1r, 663 1n, 669 I1, 685

19, 195 19, 19, 19, 19, I9, 19, 19, I9, 19,

rrr, 688 rrr, 688

III, 691

I1, III, oH 900-1 111, «RN III, 9 IO III, II III, 12-15 III, III, 19, 15-17 I9, 18-23 III, I9, 26 IIl, Iohannes 3, I5

608 59I 591 597 600 607 610 617 621 625 625 644 644 648 Ó1I

694 698 698

703 708 708

712 721 727 755

:

III, 251

INDEX SCRIPTORVM CHRISTIANORVM Arator

Parentalia :

De actibus apostolorum: :

I, 57

I, 158

I, I19 I, I39 DA

Pf2124

I, 546

I, 158

1, 627 sq. ES DTIT

49

Pr. 96 1, 135 I, 5 Sq.

I, 158

Epistula ad Parthenium : Pr. 105

Auitus Carzina : II, 318

134122

Cozizermoratio brofessorum. BurdigalenSIum ol

TRITT

Eclogarum liber : VIII, II In XIV, 5 III, 599 Epbemeris : III, 9

Technopaegnion : III, 9 III, 22 Sq. I, 50 VI, $ Carmen ad Flauium Felicem (ed. J. H. WhsziNK,

26

III, IO3

42 47

rrr, 671 IIL, 360

2531

I, 229

238 243 381

I, 298 I, 287 DL 122

I, 5

39

13162

55

I, 435

68

e e

Carzen aduersus. Marcionitas (C.C. IL, 'Turnholti, 1954, p. 1417 sqq.) : I, 55 TTE II, 189

EPIS 15 X24 [CURENI III, 43 IIl, 45

I, 378 I, 165 II, 84 II, 84 11r, 468

Hu EO IV, Y75

Ir, 48

I, 53

Ill, 58

Ir, 84

1777, 183 27 292 316 356

Epigrammata : XGUNPEE, T II, 265

Epitaphia : VII, 3 1555330 SCHEDE I, 456 Genetbliacon : I Pr. 105

Liber protrepticus ad nepotem : II, I9

II, 148

Mosella : 62 279

III, 306 X; TE

472

L, 245

Ordo urbium nobilinm : xv, 88 20

— Florilegium | Patristicum,

Suppl. I, Bonnae, 1937) :

Carmen ad quendam senatorem (C.S.E. I XXII. p-22275sqq:)

Ausonius

SCBETO UTE

1L, 340

VI, 25

II, $02

Pt. 100 IL, 555 I, 217 LISTO

Dr228

Carzen de prouidentia diuina (P.L. 51, 617 sqq.) :

454 Sq.

1-27] Pr. 16 IL, 524 IIL, 497 Pt. 107 III, 402

11, 65

471

I, 428

692 798 779 786

Pr. 80 II, 262 Pr. 80 Pr. 76

512

787 948

Dr24

Ern

Pr. 88

Commodianus Carmen de duobus populis : 455

681

I, 81 I, 200

751

1, 81 C. C.

CXXVIII

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

272 741 841

I, 81 II

965

III, ÓI

934

1, 30

1525.13

T2 92 T I, 26, 358 I, 46, 14 II,

4,

3

I, 179

I, 538

Pr. 80

Exodus :

III, 490

III, 490 I, 176 I, 81 30

Corippus (ed. M. PErscHENIG, Berolini, 1886) In laudem Iustini : n, 6 111, 685 sq.

lobannes seu De bellis Libycis : I, 267 Pr. 56

Cyptianus Gallus Liber Geneseos (C.S.E.L., p. 1sqq.): I3 II, 210 27 Sq. I, 160 38 sq. I, 386 sq. 55 Sq. 1, 269 sq. 62 I, 289 64 II, 520 66 I, 4OI

1388

1787

I, 25

I,

115.32 II, 292

1419

Instructtones :

155.5

1300 1307

525 332 354 355 655

I, 422 II, II4 IH, 279 I, 95 II, 109

665

II, 279

824

III, IOO

IOIA4 IOI9

rrr, 6o IIS

783

UI, 4

1020

Pr. 8o

Io41 1042 IIII 1145 1304

II, 494 III, $00 III, 505 III, 500 Pr. 96

XXIII,

Leuiicus :

52

—-

I, 165

INumeri : 108

Pr. 96

138

III, $00

299 444 528 532 699

I, 402 II, 279 HI, 457 I, 150 I, 250

82

I, 422

105 139

I, 419 XIII

140 148

II, 208 1, $86

214 238

I, 164 II, 364

243

III, $38

6

Ut, 375

257 Sq. 425

I1, 4035 sqq. II, 555

444

II, 279

480 518 sq.

II, 328 III, 492 Sq.

527 529 545 581 642-646 57.

III, 500 III, 505 I, I22 111, 604 111, 692-698 I, 51I

748

IIl, 749

814 910 915

II, 296 IIIS I, 420

715

in, 688

951

IL, 445

938 1135 1232

IIl, 519 II, 575 I1, 65

Deuteronomium : 125422

I3

Iudices :

Damasus

Epigrammata (LAntb. lat. suppl. uol. I, Lipsiae, 1895, p. 1 ssq.) : BIST xir, 8 LVIII, 3

III, 671 III, 671 rr1, 671

De aue Pboenice (ed. E. BAEHRENS, Poetae latini Minores, YII, Lipsiae, 1881, p. 247 sqq.) : 64

Delon

Sqq.) : 104

III, 402

C(GTSJESB

114225

XCSTIR

Oan T

INDEX SCRIPTORVM CHRISTIANORVM De .$odoma (C.S.E.L., XXIII, p. 212 Sq.) :

61

I, 578

Dracontius

De laudibus Dei (ed. E. BAEnnENSs, V,

Lipsiae, 1883, p. 126 sqq.) : I, 199

I, 287

I, 657 II, 362 III, 1753

II, II9 1,122 II, II9

Hilarius De martyrio Maccabaeorum :

358

HI, 375

304

I, 287

252

373

III, 512

1, 69

In Genesin :

III, 499 I1-554 rrt, 655

I, 158 ITE, 475 II, 471

II, 720 IV, 184 130257

II, 558 I, 319 II, 118

IV, 334 IV, 361 IV, 436

I, 440 II, 548 I, 486

IV, 465

I, 7

IV, IV, IV, IV, IV, IV,

479 492 526 554 571 734

Domini (ed. W. Braunschweig, 1887) :

49

i, 36

70 96

1,497 II, 542

Dra

I2

I, 298

r7

I, 434

IOI

II, 210

III i16

I, 18 I, 160

12

1, 559

Orientius

II, 465 II, 502

TT

48

147

176 192

1, 163

Iuuencus

Laus Christi(M.G.H., auct. ant., XIV, p. 19 sq.) :

1,24

Pr. 105

I, 96 I, 106

VIAE: IL, $16

1; 129 I, 190

II, 440 Pr. 3

I, 192I, 230

II, 302 II, 532

I, 285

III, 30

105220 I, 556 I, 364 I, 747 I, 765 E1122

11,021 II, 190 III, 570 Pr. 20 Irr, 82 II, 188

II, 118

III, 531

II, 315

IH, 473

IT/1217 IL, 577 IL, 655 I1, 716 III, IIj III, 358 II, 368

II, 125

Cozmonitorium :

nx, 671

Paulinus Nolanus

Libri euangeliorum :

II, 324 I, 422 II, 204 r, 86 I, 496 IL, 69 II, 145

BRANDES

Fl. Merobaudes

I, IO9

124

Pr. 20 I1, 594 II, 245 Irt, 490 II, 300 II, 440

Laudes

8

273

Carzina : I4 145 261 266 VI, 308 PE

III, 230 I, 422 rrr, 788 I, 537

xv, 96

IL, 355

VI, VI, VI, v1,

Pl XVI, I35 xvni, 18 XVII, 253 XVIII, 213 XIX, 30 XIX, 140 XIX, 159 XIX, 194 XIX, 524 SUIT

II, 207

TINTA I, 43 Pr. 91 II, 465 II, 39 II, 417 I, I I, 195 II, 310 III, 331 III, 7II I, 40

xxl, 28

IL, 45

XXI, 35

II, 218

SCUIUST5 XXI, 571 XXI, 774

1r, 697 I5 55 II, 548

Li

274

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

xxt, 64

rt, 622

XXIII, 105 XXVI, 72 XXVII, 22

IL, 548 1:522 I, I00

xxvii, 368

I, 302

XXVII, 437

Pr. 24

Dittochaeon : 2 IO 156

;

Pr. 86 II, 5OI II, 429

Hamartigenia :

XXVIII, 219

I, 2I9

100

III, 502

NOCHES

I, I92

I54

Ir, 28

160 201 236 278

I, 162 III, 252 II, 375 I, 459

341

I, 159

XXXI, 3 II, 43 XXXI, 103 I, I8I XXXI, 308 EDS SOCOOHETSOEUTINIO5 XXXII, 248

12282

XXXV, 194 Ir, 16 1 Paulinus Pellaeus Enucharisticos (C.S.E.L., XVI, p. 263) :

55

Pr. 105

406 I ed

L 74 rr, 46 lis S

686 726

Pr. 69 TEI372 2X

;

107

Pr. 8o

366

Ptr. 16

TII

519

Pr.

NOESITIA

iD? 91

VI,

I, 80

rox

Prosper Aquitanus Carmen de ingratis : Pr. 56

Peristephbanon : 36

III, 466

I2

Sr kr

LJ

672

ELOELOS I5 Psycbomacbia :

Prudentius

T

"Apotbeosis : Uu.

266 I1, 195

2

15

6 n 798

dins

305

II, 524

334

III, 645

IL, 51O

497

In, 715

I, 80

572

Itt, 646

Rs 9c 874

Pr. 16 "p ee IL, 45

957 987

609 696 ;

II, 77 I DT

Sedulius

Catbernerinon : IV, 81 vit, 56

Pro I1, 190

Contra Symmachum :

I, I40 I, 545

1, 516 I, 435

I, 446 I, 618 II, I50 XI 794

III, 372 III, 619 Pr. 105 I, 169

1, 589

EII,

802

ji

885

II, II31I

I, 295

ou

III, IO

ub I, 74

I, 40

C I, 341

1, 353 II, 297

Iv, 62 IV, 244 NS HD V, 159

1, 139 III, 460 e$ bale : ice. III, 671 Pr. 88 DPr87

Prr94 I, IOO Dna I, 165

;

Hymni : I, 79

Pxr355

Victorinus

De Macbabats, (C.S.E.L. XXIII, P. 255

125

Sqq.) :

I, 422

INDEX SCRIPTORVM GENTILIVM "Ad Oceanum (ed. E. BAEHRENS, Poefae Latini Minores, III, Lipsiae, 1881, p, 165 sq.) :

2

1I, 475

Cargina Latina epigrapbica (Antb. Lat., II, x et 2, 1845-1847) : 1405, 8

Cato

Aelianus

Disticha (ed. E. BaruHmENs, Lipsiae, 1881, p. 205 sq.) :

De natura anizaltum :

VII, 40

III, 153

"Alcesta (ed. E. BAEgnunENs, IV, Lipsiae,

I2

02

TV302. 4T

1882, p. 208 sqq.) : I, 502 yn

Catullus

"Antbologia Latina (ed. F. BücnHELER A. Rrzsg, Lipsiae, 1894-1897) :

LXIV, 99

15, 57

Cicero

I, 502

16, 17

I, 508

16, 89 17, 250 17, 453 21, 124 719, 62

Pr. 89 I, 502 LI, 444 1:35 I, 508

719, 87 719, 88

II, 45 I, 176

720304 S9.

9 PES29

Auianus Fabulae (ed. E. BAEHnENS, V, Lipsiae, 1885, p. 91 sqq.) : XLI, 3

It, 551 III, 731 PT

165

111, 765

295

IH, 595

759

I, 255

947

II, 185

1, 86 nui, 6

I, 487

1032

1,20

1208

II, 473

1649 1662

I, 192 II, 463

1851

III, 4II

Calpurnius Siculus

Eclogae (ed. E. BAEnRENs, III, Lipsiae, 1881, p. 65 sqq.) : I, 358

I, 83

H1, 457

72

1, 496

165 289

II, 328 I, 165

317

II, 328

748

II, 516

"Arati Prognostica :

340

IL 7

De consulatu seo :

XIX

II, 109

Fragmenta poemata :

I1, 564

Ciris :

"Aratea :

751 874

I, I39

"Arati Pbhaenosena :

P. 354, 15

27 III 162

297

Ill,

Carzüna :

II, 428

Auienus

II, 29 Sq.

Il, 330

Il, 525

45

416

1, 86

Carmen in laudem solis (ed. B. BAEHRENS, IV, Lipsiae, 1882, p. 434 sqq.) : Pr 28 Claudianus Carmina minora :

IX, I3 Sq. IX, 55 XI, 3 XXI, 2 xxv, 64 XXV, 92 XXV, 105 XXIX, 5 XXX, 12 Xxx, 85

XXX, 112

II, I5I

n, 458

I, I41 III, 517 Pr. 56 112 122 35525 PIT I, 312 1r, 198

276

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS IV, 494 VI, 47

De bello Gildonico :

n2

I, 49

I, 431

IIIj.127

I, 228

II, $10

De bello Pollentino s. Gotbico : I, 98

III, 97

I, 296

III, 207

HI,722

1t, 46

I, 283

II, II, 1r, II,

III, 327 II, 202 11r, 669 I, IO

65 sq. 102 282 290

111, 180

III, 97

III, 432

111, 685 sq.

I, 524

III, 434

217 412 60x 605

II, 551 II, 176 II, 328

Panegyricus dictus Manlio Theodoro : Pr. 107 I, 289

255

298

De consulatu Stilicbonis :

I, 575

VI, VI, V1, v1,

III, 260

Panegyricus. dictus Probino et Olybrio

"'

De raptu Proserpinae : 1:22 IIL, 427

consulibus :

III, 321 III, 335 II, Ó1

20

I4I 201

Consolatio ad Liiutam (ed. BAEHRENS, II, 2, Lipsiae, 1923, p. 15 sqq.) : 12:252

96

1, 58

I, 517

Culex :

1, 118

I, 539

71

I, I4I

Ir, 285

I, 159

II, 312

IXIVS II, 216 1n, 268

Br227

Dirae

III, 321 11,4272

571

Epitbalamium de nuptiis Honorii :

IOO

55

I, 228

150 266 286

I, 120 11r, 765 rrr, 683 sq.

In Eutropium : X, 52.

II, 448

I, 128

T1, 437

I, 2535

364

1, 86

I, I14 IIL, 462 11, 186

85

Germanicus

"Aratea (ed. E. BAEgHRENS, I, Lipsiae, 1880, p. 142) :

I, $45

IV, 75 Grattius

I, 181

II, 403

Cynegetica (ed. E. BAEHRENS

I, 551

III, 595

VoLLMER,

YI552

II, 364

II, 310 Sq.

II, 448

II, 314 TY TUE II, 422

III, 71O III, 277 III, 741

II, 454

IL, 555

I1, 498

III, 123

In Rufinum :

Sqq.) : II$

II, Lipsiae,

II, I25

Hippodamia (ed. E. BargHnENs, Lipsiae, 1882, p. 155 sq.) : 86 III, 228 Hotatius

T1585 15

Pr.rzo

Hog

I, 500

II, 356

13391044223

II, 423 II, 496 sq.

1129337 11,521

Panegyricus de consulatu Honorti :

III, IO IV, 70

III, 327 I, 403 Sq.

IV, 256

III, IOI

IV, 436

11, 448

Carzina :

1, 5, 26

1,12, T6 I,

2I,

5

I, 37, 28

Tt mort

DU 29-12 III,

5;

$1

IV, 2, 20 TV512 5TT

- EF,

r9rr, p. 20

III, 22 Sq. I, 228

PISSLI II, 224 Sq. III, $O II, 28 I, 302, II, 523 III, 471 I1, UU3

IV,

INDEX SCRIPTORVM GENTILIVM Epistulae :

IV, 554

JSUT13022

I1, 426

1, 16, 54 15 175 25 11,/2.1207

HI, 517 I, 390 19525

I, 3, 597

HI, 517

Epodon : XVI, 4I

IV, 487 IV, 558 ^

I, 5, 9 Sq.

v, 657 v, 678 vi, 88

VI, II3

II, 495

Satirae :

Hp T IJ

v, 82 sqq.

X 302 Ht, 545

VI, 199

v1, 687 V1, 739 VII, 5 VII, 209

IH, 316 I, 455 III, 422 III, 204 Sqq. IL, 472 RIOT

L, 567

IL, 32 II, 150 III, 261 I, 84

1:72 II, 205

I, 6, 18

III, 283

VI, 552

I, 78

1, 6, 35

1, 353

VIII, 282 IX, 294

III, 325

IX, 474 IX, 564

III, 285 Pr. 52

Ilias latina (ed. E. BAEHRENS, III, Lipsiae, 1881, p. 35 sqq.) :

42 395 725 908

II, 237 Sq. III, 230 III, 731 r, 86

Iuuenalis

r, 89

Ir, 287

I, 179 I, 195 I, 302

II, 516

Xo 2PS. X, 174

I, 399 Sq. III, I94 Sq.

I, 366

II, 261

I, 469

I, 1018

III, 765

I, 1047 I, IIO3

IL, 247

IX I, 341I, 363 I, 368

IL S2 I, 462 L DD II, 448

L, 455 1, 462

Pr. 89 I, 315

I, 528 I, 585

II, 551 II, 207

II, 106

EID3227

II, 429 IL, 635 IL, 655

117,207 II, 521 III, 428

Ir, 8

I, 362

Irt, IL, HI, In,

11, Il, II, I,

IV, 319

I, 487

I, 500 I, 513

L, 795 1, 867

Pharsalia :

IH, 735

1522 I, 59

1, 679

Lucanus

575 595 397 579

Lucretius

II, 158

EXEAT

I, 154

I, 285

III, 193

III 5

SOUEIS

1, 95

IL, 472

IIL, 26 II, 516 12

v, 81

I, 94

X, 160

II, 29 SQ., II, II9

De rerum natura :

PrzIO

X, 556

IX, 969

1, 4

Satirae : III, 230

XIII, 195

IX272

1,451

405 425 454 472

I1, 456

III, 379

II, 48

I1, 94 II, 371

II, 382 1r, 886 111, 48

III, I, II, II,

52 Sq. 72 79 Sqq.

III, III, III, 1n,

109 366 395 665

61

Irt, 85

III, 893 I1, 899

1v, 630 1v, 697 sq.

152r I, 55 III, 750 III, 750 Pt. 49 11, 186 I, 55 I, 55 1:87

Pr. 10 1, 87

II, I09 Pt. 49 III, 452 15292

II, 261 II, 228

III, I92 Pr. 65 II, 224 I, 445 Sq. III, 193 ISI65 III, 270 II, 175 1r, 64 I, 386 rn, 671

II, 458

III, 440

277

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

278

XVI, 152 T

v, 16 V, 21 V, 4I

II, 43 I1, 69 I, 530

v, 85

III, 204

v, 186

I, 169

127848 VI, 80, 1 VI, 92, 3

V, 495

1, 65

VII, 38, 15

V, 55I v, 690

III, 155 III, 140-142

v, 756

v, 780 sq.

V, 999

1, 79

II, 349 Sq.

ni, 625

v, 1108

III, 395

NSELT22 NOSDES T V, 1174 XS T2 T2 V, 1275

II, I24 rrr, 671 II, 473 12 $17 II, I24

VL, 4

11, 69

V1, 54

1, 466

NESEIS1T VI, 218 VI, 572 VI, 515 V1, 590

TIIjR3 II, 446 III, 33 Sq. III, 555 II, 471

VI, 827 sq. vr, 840

II, 224 IL 270

VI, 1158

II, 471

V1, 58, 5

IX, 18, 4 XI, 45, II

X1, 78, 9

XIII 2052 XIV. 15.5

Pr. 105

II, 290 II, 224 Sq. ni, s61 II, 224 Sq. H, 45

I, 285

I, 5345 I, 502 in, 565 I, 510

Moretum :

29

XISEESIE

Namatianus,

uide

Rutilius

Nemesianus (ed. E. BarnHnENs, Lipsiae, 1881, p. 174 sqq.) Cynegetica :

324

1, 65

Eclogae : I, I9 II, 63

Pr. 80 1159

IV, 28

I, I30

Manilius

Astronopica :

Ouidius ZÁmores :

I, 24 I, 467 I, 475

III, II$ II, 36 III, 139

I, 541 II, 399

I, 325 III, 230

1515302 1,155.36 I1, 6, 39 II, 6, 41

I1, 847

Pr. 105

n, 7, 78

I1, 968 III, 181

nr, 187 1322

II, 16, 47

III, 466

111, rn, IV, IV,

III, 140-142 II, 98 II, 521 III, I06

Ih 17,5

111, 576

II, 19, 57

I, 414

II, 5, 29

III, 388

1, 536

620 632 I40 165

1, 49

I, 7, 5

III) 43. I II, 3, 2

IV, 261

III, 545

TII728275

IV, 277

1, 345

HI, 7, 57

IV, 817

III, 251

Iv, 858

I, IIO

V, v, V, V, V, v,

1525 III, 230 I, 25 II, 188 T1522 I, 25

II9 226 3559 406 540 700

Martialis Epigrammata :

T1217 IV, 8, 1o

I, 252 rn, 690

Claudius

Namatianus

III, I95

III, 326 nn, 690 11136725 III, 224

Pr. 47

IID 217 II, 475

III, 165 II, 299

"Ars amatoria : I, 159

111, 168

I, 348 L, 575 I, 629

rrr, 168 II, 134 III, 428

I, 681

IH, 26

IX 7$ II DI II, 205 IL, 261 II, 587 sq. I1, Go1 II, 702

11252277 III) 227 I, 324 III, 471 II, 126 IH, 498 19176

lll,

INDEX SCRIPTORVM GENTILIVM III, I$I III, I74 IILnT1798

III, 314 Sq. II, 398 II, 478 HI, 557

in, 567

Dres III, 404 T4527 I1, 126 I, I4 II, 302

IIIA T2 II, 461

Ex Ponto :

I, 2, 47 15/2520 I, 4, 12 I,

5

39

I, 8, 52

I, I0, 5 Ih 25116 II,

T

7

IH, 7, 49 It, 7, 70 It, 2, 55

III, 2, 84

19:256 IV, 4, 24 IV, 8, 31 sq. IV, 9, 95 IV, IO, 42

III, 425 I, I9 Sq.

II, 262 I, 504 IIS EE II, 147 I, 282

IH, $72

1, 389 III, 379 III, 524 II, 5357 II. 15 II, 124 III, 182

IIl, 579 III, 752

Fasti :

YAIS I, 204

rr, 68

I1, 685 HI, 5 II, I47 IH, 174 IV5 127 IV, 322

II, 2II rrr, 668 II, 438 I, 176 II, 150 I, I9 Sq., I, 109 III, 316 II, 356 III, 413 IH, 742 II, 257 Sq.

IV, 338

II, 474

I, 287

I, 583

I, 678

I, 567

IV, 555 Sq. IV, 457 IV, 633 Iv, 785 V, 422 VI, 136 VI, 417 VI, 549 VD6L7 V1, 621

vi, 655

III, 206

19627 I, 215 II, II9 III, I92 II, 147 Pr. 105

I, 175 DT I, 481 I, 282

Heroides :

V, II V, 157 VII, 20 IX, 145 X,9

III, 302 Pr. 105

II15 52177 I, 407 I, 362

X, 34

1, 456

x, 67

1, 567

SITIO xiv, 26 Xv, 160 XV, 222 XV, 5531 XVI, 265 XVII, 125 XVII, 2IO xvir, 89 xvin, 168 XXI, 45

IS II1, 165 I, 93 1,232 IH, 434 TIT II, 505 IH, 212 I, 67

XL IIT

I, 98

TXI28 277 I1, 195

Ibis:

45 103 269 580 618

II, 45 EI 27 I, IO I, 491 II, 237 Sq.

Metamorphoses : IN II, 392 II, 497 I, I9

I, 9 TNT I, 44 1, 69

DIO I, 138

I, 228 TX2I5 114220

I, I49 I, 161 I, 200

II, 252 II, 226 T2

I, 318

I, 50

1, 589

1, $39

I, 458

II, IO2

I, 509 1, 665 I, 736 rr, 6

XD r6 III, 407 II, 16 I, 90

II, 24

I, 283

IL, 55

Pr1o5

115557, Ir, 6o II, 95

Pro2r I, 158 I, I8

II, 214

II, 312

II, 265 II, 307

T2775 HI, 545

III, 241

Ir, 188 II, 244 T1877 II, 215 111, 666

III, 419 HI, 481

III, 182 I, 422

II, 503 II, $32

III, 7IO IU, 265

II, 313 II, 835 III, 103 III, I07 III, 229

II, 461

IV, 128

I, 480

IV, 369

Ij 163

IV, 418 sq.

r, 536

279

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

280 IV, 452 IV, 479 IV, 704 IV, 716 V, 200 Vs 275

V, 588

111, 683 sq.

xiv, 802

I, 480

xv, XV, xv, XV,

r1, 630 sq. III, 738 sq.

III, 757

Pr22 I, 268 Pr. 105

V, 400 V, 473 V1, 57 VI, 105 VI, 138 VI, 157 V1, 1635 VI, 215 V1, 451

V1, 696 55 366 523 776

II, 427 III, 745

Vi, Vit, VII, vit,

II, 9 II, 551 III, 316 II, 42I

vri, 180

II, 745

VIII, 483

Vit, 554 virt, 767 vii, 882

IX, 44 IX, 95 IX, 202 IX, 418

IX, 499

I, 422 1925 III, 236 III, 524 III, 97

III, IOO II, 471 I1I, 649 II, 752 I, 494 III, 403 II, II9 HI, 97 I, 158

IX, 708

1, 60 sq.

NS X, 50 x, 68

1, 456

X,

307

X, 423 Sq.

II, 630 sq.

I, 414

I, 238

I, 384

3, 725

145422

xi, 62 BEI. L202 XI, 525 xi, 620 XI, 702 XII, 50

II, 284

SA XII, I24

II, 395 q:9280

I, 422 I, 588

I, 304

II, 426

III, 243

XII, 294 Sq.

I, 106

XIII, 215 XIII, 214

I, 139 III, 634 I, 257 III, 236 III, 650

XII, 584

XIII, 629 sq. XIII, 811 Xit1, 899

XIII, XIV, XIV, XIV, XIV, XIV,

904 541 542 544 747] 768

XIV, 798

XV, 158 sq. XV, 270

XV, XV, XV, xv,

I, 284

IL IJ II, I19 I, 169 I, 128, 111, 551

III, 4I Sq. IH, 54

IL, 467

409 554 Sq. 559 626

Xv, 835

III, 4I II, 205 It, 357 Pr.307 I, 525 III, 321

1r, 467

II, I5I Ir, 77 Lo III, 316 III, IOS

Remedia amoris :

Pr. 105

III, 148

16 23 67 I53

127 183 250

II, 292 I, 249 Sq. III, 165

484

II, 148

550

1, 60 sq.

Tristia : YONES CS 139. 88

YS TIS II, I25 It, 477

I, 478

LITT. 5 IV, 1, 82

1v502967. IV, 3, 69 IV, 5, 73 1V, 6, 13 NS 25817, V, 5, 5T V, I2, 47 Sq.

11, 466 Pr. 101 II, II4 IIL, 785 III, 348

I, 415 Sq. 157176 III, 379 Ir, 283 II, 461 Pr. 40

III, 20 I, 257 III, 313

II, 276 sq.

Persius Satirae :

I, 75 Sq. v, 64

Pro III, 695

Petronius

Satiricon :

124, 267

134, 12, 4

II, 300 I, 285

Priscianus

Cargen de laude Anastasii imperatoris (ed. E. BAEnnzNs, V, Lipsiae, 1885, p. 262 sqq.) : 72 255

III, 765 Pr. 56

Deriegesis : 545

III, 32I

INDEX SCRIPTORVM GENTILIVM Propertius

Elegiae : XO XS IONIT It, 25, 43

Statius

Siluae :

I, 241 111, 654 I, II9

IV, 2, 65

III, 106 B5

1v, 8, 69

ni, 589

IV, 5, 69

Rutilius Cl. Namatianus

De reditu suo (ed. P. vaN nE WozsTIINE, Antuerpiae, 1936) : I, 20 III, 207 I, 558

III, 22 Sq.

I, 507

II, 300

Seneca

Hercules furens : 597 II23

II, I II, 327

Troades :

734

HI, 534

816

I, 339

Pt. 96

Silius Italicus Punica :

1, 496 1, 660

I, 4IO I, I0O In, 206

IL, 2233

II, 428

HI, 44

II, 775 12122 III, 570 II, 460 I, 515 H, 554 II, 207

I, 74

III, I34 III, 438

v, 362 V1, 64 IX, 577 X, 139 X067 XI, 309 xin, 697 xit, 874

Xv, 485 XV, 519

XV1, 280

XV1, xvti, XVII, xvii,

609 625 475 649

V, 5, 46 V, 5, 38

II, $10 I, 430 III, 195 I1, 575

IV, 4, 16 iE 3S0 (9) V, 2, 9I

II, 128

I, I, I, r,

466 486 537 86

III, 428

II, I24 I1, 45 III, 313

1, 76

Thebais :

I, 209 1:222 I, 515

II, 44

IIr, 146

n, 555 IV, 335 1v, 682 V, 366

V, 546

vii, 608

Ociauia :

291

IV, 2, 44

YILt2 2T IT, 5, 45 IV, 2, 4I

VI, 550 VII, 107 vir, 268

' Ps. Seneca

III, 579

Pr. 8o I, 122 II, 481 IL 221 Il, 72 HI, 579

IH, I, 180

IV, 549

Pr. 94

748

II, I, 199 In I 22T

VII, 45 vin, 261 VUI, 295 VII, 592 IX, 595

IX, 740 x, 165

I, 555 II, 24 11r, 468 III, I9O I, 295 I, I22 I1I, 65 IH, 56 II, 422 II, 555 II, 551 II, 469 I, 76 II, 451 II, 446

I, 551 I, 575

III, 446

1n, 469

1, 477

III, 564

1, 459

X, 847

III, 205

XI, 346

XI, 557

IL, 56 ir, 663

XIII, 742

II, 150

x, 862

X1, 467

1, 496

Ut, 335

Suetonius Galba :

4

Il, 158

'Tiberianus

Carmina (ed. E. BarEnunzews, Lipsiae, p. 263 sqq.) :

I, 325

IV, I IV, 21 IV, 27

,Pt. 103

II, 364

IV, 28

1r, 84

IDEE Pr

III

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

282

IST

Tibullus

I, 598

Elegiae : I 5, 53

1, 6, 75 I, T

21

I, 9, 45 II, I, 85 sq.

uo DT02 265.7 IT:555522. IVSPISST2S IV, I, 209 IV, I5, 5

I11, 555 Ir, 4TT I, 300 III, 545

1, 456

III, 389

III, 32 III, $19 It, 474 Sq. ip Ys III, 402

Valerius Flaccus

"Argonautica : I, 48

III, 4358

I, 362

I, 130 II, II4 I! 597 I, 450 III, 329 133 252. III, 731

1, 396 L, 556

I, 808 I, 824

II, 274 11, 488

Ir, 592 III, I34 III, 213 III, 486

1n, 679 IV, 471

IV, 498

1v, 614 1v, 665 1v, 671 V, 335 V, $00 V, 524 VII, 305 VIII, 55

II, 138

II, I1, II, II,

140 265 274 406

II, 418

H, 427 I, 448 Il, 535

Ir, 558

I1, 691 IL, 742

It, 758

II, 481

II, 779 1n, 56 idu otv II, I23

I, 106 III, 721

III, I38 im, 167

1n, 663 III, 327 It, 594. I1, 499

II, 172

III, 348

II, 465

II;/P3 I, 529 II, 579 I, 440 II, 45

rn, 665

Vergilius "Aeneis :

I, 40

1, 605 I, 627 I, 628 II, 55 II, 49 I, 97 II, IOS II, 125

II, 380

I, 585

III, 185

HI, 234 Inr, 248

IU, I, III, III, III, II, HI, III, IV, 1v, IV, IV, IV,

255 554 471 51I $19 574 579 sq. 646 sq. 55 67 72 75 74

IV, 85 IV, 189

I1, 524 II, 434 III, 415

IV, 214 IV, 219

I, 128

IV, 268

I, 255 II, IO4 Sq.

IV, IV, IV, IV,

1, 49

II, 6r1

II, 340 II, 650 III, 409 Pr. 56 I, 116-117

277 300 404 412

IV, 436 IV, 495

1v, 607 1v, 647

IV, 651

ri, 6 I, 555 I, 176 III, 230 II, 425 ir, 80

Pr55 It, 45 I, 77 I1, 62 I, 386 III, IOO II, 444 I, 540 III, 430 II, 116 II, 39I I, 525 I, 486 III, 228 nr, 84

II, 5 Sq. II, II9 I, 158

Df3102X1157227]8c 1, 85

III, 321 ILI, AIT ir, 288

II, 531 Pr. 98 1121222 III, 423 IL T2 112472 III, 434

III, 438

II, 367 TIBET IL. 127 III, 570 I, 586 III, 445 Sq. IL, 525 n, 665 III, 724 I1, 480 I, 278 1r, 682

II, 9o I, I34 rr, 681 I, 554 I, 174 Pr. 102 III, 385

III, 163 II, 551 Pr233 III, 179

INDEX SCRIPTORVM GENTILIVM 1, 456 II, 428

I1, 146 II, 559 sq. IIL, 471 II, 451 II, 471 I, I40 II, I49 III, 139 IL, 45 I1, 97 I, 136 In, 557 IH, 97 I, $28 I, 508

III, 424 II, 90

1, 496 I, 289

I, II, I, II,

159 442 74 214 Sq.

1, 456 I, 145 II, 196 IU, 428

II, 75 II, 300

IL, 456

Pr287

IL, 43 II, 45

III, 578

III, 452 II, 515 I, 294 II, 4I III, 415 II, 579 II, 551

II36: 1125178

VII, VII, VII, VII, VII, VII,

274 Sq. 555 404 421 445 514.

VII, 578 VII, 814 vii, 8

VIII, 22 Sqq. VIII, 23 VII, 27 vir, 28

virt, 67

III, 579 Pr. 98 III, 435 11300125 III, 570 I, $02 III, 427 III, 190 Pr. 98 II, 149 I1, 470 II, 265 sqq. TI1:52:72 NIX72 Pr. 97 IL 75

virI, 116

VII, VII, VIII, VII,

120 193 220 245 Sq.

Vill, 348

virt, 369 VII, 423

VII, 445

vil, $08

vii, 565

I, 502 II, 420 L 475 IL, 96 I, 56 IL, I4

1, 456

II, 251 LIN T22 HI, 557 Ir, 78

VIII, 585

II, 419

virt, 706

III, 428

VIH, 730

L524

IXMOG IX, 38

II, 16 III, 416

1X, 63 sq. IBXS V3 IX, 222 IX, 292 IX, 335 sq. DX,4559/SGlIX, 397

II, 29 Sq. I, 403 Sq. Pr. 29

IX, 447

IX, 59I 1398627 1X, 657 IX, 801 Z2

II, 261

III, 449 H1, HI, 1n, HI, II,

459 Sqg. 575 628 517 500

rrr, 681

x, 468

HI, 749 11; 257 Sd. II, 9O I, 539 II, 236 I, 458 II, 150 11790222.

X, 469

IPIS

x, 96 X, 159 X, 195

X, 340

X, 381

X, 487 x, 666

X, 830 sq.

SCIRET XI, 84

XI, IIO X172 X19205 SC2/27 XI, 276 sq.

XI, 444

XI, 446 XI, 515 X1, 624 XIN726 XI, 775 XI, 815 X1, 849

X1, 856 sq. XII, 35 XII, 328

XII, 351 xir, 638 xi1, 685

11r, 630 I, 524 1r, 265 sq. III, 220 I, 343 II, 251 n, 97 n, 526 II, 207 III, 382

In0237:Sd. I, 367 Irt, 6 1, 288 I, 58

n, 169 HI, 429 II, 237 Sq. 1176 I, 502 IL, 97 I, 486

L 456

III, 428

283 |

CLAVDIVS MARIVS VICTORIVS

284 X11, 691 xit, 708

Xi, 831 X11, X11, xit, xi,

480 845 857 888

Xi, 895 XII, 929 XII, 955 XII, 938

HI, 449

I1, 446 I, 466 IH, 71 1, 539 Pr. 86 ir, 6

I, 444 1n, 266 Ir, 758

1n, 682

Eclogae : T203 I2 Ys I, 80

XI 7I VI, 31 Vit, 57 SORS

1, 236 II, I04 I, 230

n, 35 r, 87

I, 300 I, 250 Sq.

1, 86 I, 168 I, 387

I, I, I, I,

450 455 470 473

Ir, 58

II, 117 II, 184

II, 224 II, 295 II, 440 II, 471 II, 521 II, 525 IH, I36 IH, 190 III, 323 II, 325 III, 408 IH, 482

IV, I5 IV, 55 IV, 61 sq. 1v, 78

I, 456

IV, IV, IV, IV, IV, IV,

I, I04 IH, 516 ILI

IV, 460 sq. IV, 471 IV, 549

Georgica : 1, 76

II, I4 IL, 47

I, 235 IH, 772 III, Ó15 I, 58

109 142 154 206 262 312

IV, 404

I, 264 II, 516 IH, $24 I, 240 I, 62

II, 737 III, Ór1

II, 31 IH, 570 L3o1.IBi167 I, 386

n, 7

I, 96 I, 29I I, 65

11, 447 L 545 1,220

1L, 525

II, 279 III, 419 11927

1, 234 I, 595 1:122 1,2987

1t, 465

ur, 650

II, 483

Pr. 89

I, 355

INDEX NOMINVM Abel II, 209, 325 Abraham III, 609, 646

Abram III, 326, 364, 380, 393, 399, 431,

489, 491, 518, 556, 568, 589, 608.

Achaemenius 7. q. Persa I, 238 Adam Pr. 92, I, 220, 343, 381, 416,

449, 523, II, 41, 196

Aegyptus III, 369 Aethiopes I, 287, III, 153, 310 Aetna II, 127, III, 735 Agar III, 56r, 565 Alani III, 192 Amotrraea gens III, 539 Apollo III, 131, (De/phicus) 205

Aponus III, 736 Ararat II, 493 Arabes III, 1o Armenia I, 291 Assytius I, 239, 298, III, 324 Auernus I, 182, 293

Babylon III, 167 Bethlem III, 357 (cod. bethlen ex bethlem), IIT, 386 (cod. bechelem). Càin II, 208, 220 Cainigenae II, 348 Carrae III, 324 Chaldaeus III, 322, 493 Cham III, 76, 88, 352 Chanaae terrae IIT, 552 Chebron III, 411

Chimaera III, 738 Chóbarreni III, 456 Christus Pr. 125, I, 181, III, 490, 660 Damascus III, 477 Enoc II, 3535

Enos II, 526 Eous I, 224, II, 447, III, 9, 212 Erebus Pr. 89

Eua I, 570, 397, 412, 497, II, 86, 95, 519

Euilantes I, 278 Euphrates I, 289, 299, III, 538

Fortuna III, 158 Galba zzzperator 1I, 158 Gallicus III, 207 Ganges, gez. Gangetis I, 278 Geon I, 284 Germanus III, 208

Gómótra III, 667 Graecia III, 195 Hebraeus III, 299, 524 Hiberus II, 447 Hyperboreus II, 449

Iaphet III, 78 (cf. 90) lesus Pr. 125 Inarime III, 736 Tordanis III, 396, 788 Tsac III, 618 Ismáel III, 621 Leuci Ga//iae populus Sequanis uicinus YI, 207 Libye II, 448

Loth III, 348, 598, 419, 431, 685, 694, 699, 708, 711, 716, 721, 727, 755, 762 Lycius III, 738

Mambra III, 412

Mareoticus I, 239 Medicus I, 291 Medus I, 257 Melchisedech III, 466 Moyses Pt. 106 Musae III, 131 Nembtrod III, 166 Niliacus I, 285, III, 534 Niloticus III, 561 Nilus III, 523, 538 Nóé& II, 519, 525, III, 5, 65, 71, 86, 212, cf. II, 381 ; acc. Néén II, 4358 Olympus Pr. 65, I, 58, 134, 158, ll

457, 546, III, 10, 235, 574 Palaestina III, 530 Palaestinus I, 241 Patius III, 182 Petsae III, 168

Petsis I, 300 Phatao III, 372 (cod. Fatao) Phison I, 275 (cod. Fison)

Pyrrus, rex Epiri Ill, 131, 158 Sabaeus I, 240 Sara III, 380, 607 Satra III, 607

Segor III, 729, 761 Sem III, 78, 9o, 301, 320 Sénaar III, 213 Seth II, 322 Sichem III, 586 ; gez. Sichae III, 553 Sódóma III, 398, 426, 667, 685, 765 Syrus II, 315 (cf. quod sub uersu in apparatu eritico annotatum est) 'Tartata Pr. 87, I, 181, 474, II, 431 'Tartesiacus I, 240 'Thate (acc. 'Thárán) III, 321 'Themis III, 205 Tigris I, 288, 293

Vesaeuus III, 737

INDEX

GRAMMATICAE

a III, 597 puetos a matre recentes. ablatiuus sing. part. praes. act. desinens in i, si adiectiuorum. uice funguntur Y, 51 sordenti nube, I, 531, II, 55.124.496, III, 203.208 ; abJ. abs. part. desinens ini ll, 339 nouo mundi cultu uitiisque carenti ; cf. II, 514. — ablatiui usus : I, 131 quae uolitabat aquis, cf. 267.455; ll, 112; Ill, 334.647 a7. —

I, 92 luxutiosa nouo límo Z. q. nouo limo luxuriantia. — 1l, 385 posita degentem lege (in lege G), III, 36r pignus lege salutis emissum, 373 foedera certa lege parat, alterna lege JL Ze absoluentia ditem mundum cuncta], 18.

abundans rationis III, 46. accedere III, 227 uix ter centenos accedimus annos. accelerare patrem III, 556, cf. 625. accola 7. q. incola I, 309, Il, 171, III, 324.

acuere Pr. 57 nonnulla uigorem ex aliis acuete suum, cf. Il, x49 (Verg., Georg. I, 123). accusatiuus pluralis desinens in is pergultis locis in codice legitur. — acc. adiectiui aduerbii loco cum uerbis coniunctus : I, 438.445. III, 350. — ace. eum uerbis passiuis constructus. : 1, 485, II, 38. —

acc. durius omissus : 1L, $91 sq. discetnere (eu eiusque familiam) se iussit. ad III, 711 ad Loth .. fatentur. addicere III, 307 sq. mentes supetna spectantes fregit terraeque addixit inerti. — addictus 7. q. zzorzi addictus (capitis) damnatus 11, 508. adhuc I, 467 quod adhuc post ctimina lapsum .. euocat, cf. 547. adlegare crimina caelo III, 145. adiuuare II, 323 adiutis (7. q. ame£is ; adiuti Pe£schenzg) uirtutibus. admissum II, 517 diluit admissum. aestas Z. q. annuus III, 585. aethera ;. q. aethet I, 154. aeuum III, 452 nec tamen omne simul gladiis conciditur aeuum, 628 famulos signo eximit aeuo. affatu dignum censete II, 254.

affectu (7. q. adpezitu) lucis spolians II, $50 ; cf. amorem torpotis 552. agere 7. q. degere I, 312. ales II, 173 alituum, cf. Verg., Jen. IVTUS allitterationis usus frequentissimus, cf. Pr. Zl

Ger es g7 adyb ass Erb ets mer ms

20:1 54-161:402. 8712872]! 5220] 5 $7 TT 94 5q. 98. IOI. 107. IIO 5q. ex libris

ET ELOCVTIONIS ipsis pauca proferam exempla : Y, 164 5q. 259 sq. 297 5q. 443 5q., 11, 277 sqq. 364 sq., III, 109 sq. 127 sq. 146 sq.

264 sq. 429 sqq. baud raro binae in eodem uersu aut im binis boc ornamento ariius infer se coniunctis uersibus inueniuntur, ueluti Y, 462 caelo cecidisse sacro. sed sancta, 476 serie sceletis

qua culpa cucuttit. saepe boc artificio consociata sunt bina quae in uersibus ultimis leguntur uerba, ueluti YI, 5o6 forte feratut, 507 missa modesto. nornumquam allitteratio augetur adkozainattone, cuius usus latius patet, cf. I, 6 uitalis

uigoris, 248 sq. tremens .. trepidat, 251 uacuus uanum, 281 s44. fulgentis .. fulmineo .. fulgescens, 456 uoce uocans, 470 dominum donatio, Ill, 37 seruate .. seueti, 462 prae-

damque et praemia, 665 attonitum . attrahit. ad a//ifferationem accedit earundez litterarum in. uerbis. ultigis repetitio, ueluti III, 167 mole et mente. aique banc repetitionem saepe solam inuenias in pentberigeri et uersus exitu :

I, 35 nascuntur

.. ferantur, IT, 13

tigent .. laborant, 14 herbis .. du-

mis, 38 lacrimis .. doloris, 397 decretorum

.. meotum,

zz/erdum aliis

quoque locis : Pt. 27 sq. distinguens — librans, .. uatians

.. gubernans, I,

232 sapore et odote. denique notandum Victorem in rebus depingendis sonorum quae est in singulis litteris uel. syllabis uarietate zmagna cum arie usum esse, cf.

Il, 25 tristes perstringit, 151 flectunt-

que trabuntque, 502 paciferae frugis paruum libamen oliuae, III, 55 54. luce calorans exsiccet, 328 54. uerum . uenetfans .. auetsatus. ef. [usus in uerbis. altera pars mundi( os; diluuium) VI, 57 ; uerbis altera pars rerum (vf. Verg., zAen. IX, 131) significantur mala, opp. optima I, 404 ; cf. Probae cent. 190. altrices aquas I, 54. alumnae res Pr. 12, alumna cotpota I, 125, uentris alumna I, 392.

amens (à uev dpovóàv Sopb., /Ai. 554)

I, 431.

amicos cibos II, 175 sq. amictus Pr. 115 quodque omnia uota

iure supefcurrit ualidoque includit amictu. amoenare III, 396 teretes saltus Iordanis amoenat. angelicae uires III, 707, angelici uiri III, 686.

INDEX GRAMMATICAE anima i. q. amizus ll, 103 oculosque animamque secuta, cf. I, 261. animare I, 54 altrices animabat aquas. annuefe II, 221 sibi nulla in fruge litanti annutum (esse). antistate I, 372 antistare sacro quicquam parenti. apex uirtutis Pr. 19. (cf. Cic., De sen. 17,

60).

archaismi : cf. sub. citcite, fuat, impete, mage, pos. argumenta (7.4. orotxeta) operum I, 256. atida z. q. Zerra I, 88. artifex II, 164 cunctos casus artifices summos operum. aspergo III, 77 fratres aspergine culpae miscere (cf. Prud., Apotb. 951). assinilatio praepositionis in uerbis compofi£is l, 38 annuit, 344 ammonitu, II,

214 ammonuit, 221 annutum, 287 ammoueat, 380 summetgete (sed cf. 389), 422 ammittunt, III, 25 ammittere. asyndeíon 1, 4x disposuit, iussit, monuit,

I, 111 redire, ire, 259 sqq. glotia, simplicitas, studium, uigilantia, somnus, cura,salus, tetror,facundia, gratia . .

custodia, uirtus, 353 manu, cornu pede, dente, ueneno, III, 441 dente, pede. attonitum opeti IIL, 519 (cf. JApm.,

Met. IV, 22). attrahere III, 665 attonitum uenerabilis attrahit horror. audere Pr. 116 tantum quod tam reus audeo munus. auertete noctem tecto III, 688. augusti fructus I, 401, augustae sedes IL, 196, augusta luce micantes III, 45aula (patria) Pr. 96, I, 183. auido pondere III, 459. aut idez: fere quod ,et? 1I, 180.

beare I, 8 ingenita (sese? semper uittute beabat.

bene III, 490 quod bene sit credere Christo. caduco errore III, 121.

caelum I, 7o antiquum spoliauit nomine caelum, quibus uerbis significatur caelum dez esse quod Graecum otov ; I, 520 caelum defendere membris. caerula nox I, 106 (cf. S2af., Si/u. I, 6, 85 ; Inuencus, II, 2). calcate Pr. 97 sideta calcat. calorans III, 55 (cod. calores ; caloris M). capaci mente I, 11, Il, 529 (ef. Ozi4.,

Met. I, 76, VIII, 534).

21

ET ELOCVTIONIS

287

catpo III, 4oo ne catpatis (7. q. erucieris), quod. castra mouet (LAbraz;) fame rursum sedem mutate coactus III, 367, f. 413. 526. catus auxilium addere III, 415. causà genefiuo praepositum 1l, 578 causa nocentum, 393 causa hominum. cauus 7. q. cauafus III, 306 cauas atte species. celsarum conscia terum corda I, 425, cf. 427 ad excelsum conuersa parentem.

cessare III, 25 «24g. quia mortales plectenda ammittere numquam cessabunt, metitis semper condigna referre nos cessare decet. chiasmus Y, 312 expets cutarum uotique ignarus. cibus disinguitur ab esca Yl, 33 (eibi sunt uictus Dumani ; sibi Pe£scbemig) ; ef. III, 66. | cingi sacro sua uota fauote II, 213. circite uasto I, 69, cf. II, 480, III, 55. citcum I, 202 nos citcum, cf. Il, 541, TII 242» clibanus III, 546 (Gez. 15, 17).

cogete Z. q. formare l, $7 (cf. Prud., "Apoth. 53). cognomen 7. q. sozzen II, 322. cognosset III, 669. concors in crimina III, 260. condigna poenae mensura I, 485, metitis condigna referre IIT, 26. confessa maiestate II, 332. congtex (7. q. óuó$vAos) III, 279 congrege turba (cf. /Auson., Ep. X, 21). coniunctiuus cum. uerbo iubendi consoctatus I, 492 timeare iubebo ; III, 694 54. clato Loth nomine clamant, dederet exceptos. coniunx 7. q. coniuncia, astvé T, 385. consecutio Temporum Y, 402 noluit .. ne

dent, II, 140 cui quo sit opus patefecit, III, 141 sqq. posuit .. spargat ut inuidiam. constructio uerbi esse cum praedicato 1, 307 haec igitur regna .. prima est hominis possessio primi ; cf. I, 5o. — con-

s£ructio ad sensum TIL, 426 sqq. iuuentus .. uettunt tetga ; cf. III, 715 geneti, si credere digni. — «onszruciio uaria!a l, 387 sq. duos .. ducentibus. continuans lacrimis noctesque diesque II, i77 (d. Tac., Germ. 22 diem noctemque continuare botando).

contorquete I, 24 nec .. casus . .tam prudens contorsit opus. conuoluere II, 379 conuoluere animas C. C. CXXVIII

CLAVDIUS

288

MARIVS

(diluuio), cf. 393 ; III, 309 hos quoque conuoluit foedae contagio labis. corda (i. q. animi) profana III, 7or, cotda uiri (L4daz;) I, 362, cf. III, 86. cotporeus deus III, 122. cteata Pr. 59, I, 162, II, 181.

crepate i. q. dirumpi 1, 169 (Verg., /Aen.

V, 206).

crimen 7. q. peccatum Pr. 117. crinis (de flamma) MI, 11 (cf. Val. F/aee., "Arg. I, 205), (de cometa) III, 552 ; cf. 547. (de aurora) Y, 99. ctinita incendia II, 106. cum pospositum Pt. 41, I, 374, II, 538 al. — cum ^Aarratiuum cum ind. plusquarzperf. Ill, 95. 325. cuncta atbore I, 249. curtete I, 476 serie sceleris qua culpa cucuttit ; II, 2 arcanam seriem

sine IV, cursus dum

.

fraude cucurti ; cf. Coripp., Iob. 341. I, 145 quaedam sollicito trepipenitus transmittere cutsu.

dare cuz tnf. i. q. facere Pt. 102, I, 119. 5385; II, 44 sq. dum daretur posse sequi. datiuus : usu £i. q. usui IL, 202 (sed fortasse attingeret usum scribendum). — datiui 45H : I, 496 capiti uestigia figat, 535

VICTORIVS

donatio culpae I, 470. dotso telluris II, 112 ; cf. Hor., Sat. II, 6, 91 ; Paulin. Petr., Dc uita $. Mari

V, 339.

dotate i. q. donare alqm alqare Pr. 52. dubius c. /zf. I, 541 dubii hoc culpae " adscribere. dum pos£positum Y, 106. 130 ; eum coniunciiuo : I, 389 dum .. caretent, cf.

429, Il, 5. 43. edete i. q. carpere III, 104 quaeque (5aectia) est aetas. edomitae de uiscere terrae III, 239.

esse saepissime omissum, ueluti : es Pt. 13 locus (ef), 32 contentus (es), 56 largitus (es). — est: Pr. 53 datum (esz), I, 214 fides (esz), II, 105 pasta (esz), III, 705 maiot (esz). — sit : I, 48 modus (5/7). — erat: II, 60 mens (eraf), III, 388 iurgia (eras?), 393 senior (era/), 571 petpessa (erat). — esset : I, 385 uxor (esse). — etit ue fuetit : I, 325 laesa (er/z). — esse : II, 5oo morandum (esse), III, 130 uerum (esse). — II, 121 cum fuetit( pro ,essez") siccata (Zerra), incipit ; cf. II, 425. — esset cuz inf. i. q. é£tjv 1, 388. et poszpositum IIT, 294. 750 ; et . . que..

et Dr354 squet

sigue

RaquesBte

118.

terris relatos, III, 514 terrae strauisset seriem, 647 solo prostratus ; III,

euerbero III, 554 qui terram euerberet

33 aestati certabit hiems ; I, 472 tetra loquenti intremit. decurrere III, 95 cum iam decurterat annos mille, 582 decursi aeui; III, 319 succiduis gradibus decursa ptopago. delicias pelagi (de pzsezbus) I, 116. denique mox II 495, III 372 (denique i. q. ideo).

euincere III, 689 noctem auertere tecto euincit precibus.

depositos penitus II, $47 (de eis, qui arca

tamquam sepulero conditi erant). depressa opp. ardua II, 15. desaeuire Il, 459 (cf. Verg., Aen. X, 6 deus spiritus III, xor. differta molli sagina I, 121. direptis populis III, 465 (quorum bota bostes diripuerant). dissicere I, 110 tempota dissiciens, IIT, 282 in partes populus se dissicit. dissimulare cuz inf. 1. q. neglegere, cutictarj llsg2r

distendere ;. 7. implere I, 210. 279. diti uirtute prolem matitat fons 269. docta iam experti mali I, 415. dominata tanto crimine es I, 500.

I,

1gnem. exacuere III, 694 iuuenum futias exacuunt. examen rerum 4. q. scientia Y, 267. excuttere I, 405 hic nunc excurrere paulum fas fuat.

excusare III, 197 excusans tumulos ;, q. jraetendens tumulos ad sese exeusandazm (si seripiura sana ; excutiens Peschenig). excutere III, 465 hostibus excussae praedae, II, 94 pigri doloris excussos (excusso M) senio; 7. q. exazzinare, perquirere I,471 excussa quaestio, III, 254 excussit quid fas permitteret. exire I, 451 inmensos exit diffusa recessus. explicate I, 201 qui mundum .. raptim imperio explicuit. exsaturare nequit animum replendo IL3520; extensis I, 55.

extotres patria III, 228 (cf. Sa/L, Iug.

1420).

exuuias tenet dulces puetilibus annis III, 179 (cf. Verg., "Aen. IV, 196)

INDEX GRAMMATICAE ET ELOCVTIONIS facete cuz inf. Pt. 36 causa interior pet se grata placere facit, cf. I, 202. 324. 433. 486. 506, II, 34. 236. 429, III, 615. 629. — III, 701 pet sexum factu-

ra (plebs) minus. facilis I, 115 ex facili (zf. Ouid., Ex Ponto 1, 5, 59, Quint., IX, 2, 53). — facile est, ut reddat I, 218. facta operum piotum I, 180. fallentia 7. q. /azenzia lI, 740.

famis nozznatiuus 11, 34. famulate iugum I, sor, III, 534 (vf. .fen., Tro. 7?47). famulus I, 345 famulis rebus, III, 478 grege de famulo. fari II, 352 fante. fas I, 144 sq. fas mibi sit quaedam praesttingere, quaedam sollicito trepidum penitus transmittere cursu, II, 4 sg. hominum mores etiam mottalia uersu ingressum fas sit uetis miscere poetam. fateri III, 714 cf. ad.

festinantem natorum fallit amorem III, 480 ; ef. 225. flere I, 241 quod flet. P. ramus ; cf.

CArr.) perzpl. zm. Erythr. 29. fletus II, 504 (cf. Verg., "Aen. V, 765). florere (de flazzza) 1l, 107 sicco floret iam candida fumo (vcf. Luer., I, 900).

flos I, 103 sq. astra mundum pingentia floribus aetheriis uarios uibrare colores. fomes I, 98 sq. fundata semina lucis puniceos ftoseo sparserunt fomite ctines (cf. Verg., JAen. XII, 77, Cul. 44).

fons et otigo eryy?) kal ápxj. q. TÓ aértov ll9o25 11 57759220» fragili mente I, 459. fragore blando sensim iactata (arbor) I, 248 (ef. Lucr., VI, 136). fragare (cod. flagrare) I, 238, III, 12. frangere II, 265 sq. ut labris saepti latices cum luce recussa exceptos frangunt tadios ; III, 307 sq. mentes supetna spectantes fregit, cf. II, 357. fraudare i. q. subducere 1, 452 (cf. Cas-

sian., Conl. XIII, 3, 3 ; 6, 2). fuat I, 406. fugere I, 192 54. praesto omnia sempet habenti, quae nobis fugiunt. — II, 50 5q. quamuis mens melior pet to-

tum libera ferti fugerit. fugitiua I, 42. fulgescere I, 285 (cod. fulgiscens).

fulmen II, 143 sq. quod (asuruzz) fulmine mentes iam fetit et cati subigit fulgore ueneni, III, 313 celeti percussum fulmine leti.

289

fulmineus nimbus III, 769, fulmineo rutilans catbunculus igne I, 282. Ganges z. genetiuus. gazae III, 459.

gelare II, 131 igne gelato, III, 66 lacte (berbarum) gelato. genetiuus : Gangetis I, 278 (cf. Mivqros) ; plur. Cainigenum II, 348, officium Il, 160 ;Euilantum I, 278, animan-

tum I, 355, III, 56, euntum III, 665, ferentum III, 420, lugentum Il, 510, nocentum II, 578, III, 19. 285. 538. 674, uiuentum Il, 342. — genetiui H5U5 : 1, 395 sq. ueneno maioris mali, I, 180 facta operum piorum, 225 nemofis patadisus amoeni, cf. 530, Il, 109 curam sagacem humani uitii, III, 66 herba cibi, 445 patientia mira timotis ; II, 124 auti summus honot,

cf. 1II, 439 ; Pt. 125 saeclorum saecula. — Pr. 84 rationis opus I, 212 prudens rationis, III, 46 abundans

tationis, I, 413 docta iam expetti mali, IIT, 286 munetis uacuum. — ^f. maius. genitalis liquor I, 123, genitalia muneta solis I, 135, genitalia arua II, 7. gentiles é$w«ot I, 407; gentilia sacra III, 328. gerundii ablatiuus pro part. praes. L, 75, 11, 256, III, 729. gerundiuum saepissime uig babet part. pass. Jut. aut respondet graeco uéAMew coniuncto eum inf. pass. Pr. 46, I, 11. 143. 165. 180, II, 285, III, 105. 134. 365. 475. 604. 624. — I, 449 tetrahendus

es £. q. rettaheris. — III, 660 sumen-

dum 7. 4. sumptum iti. globus (7. 4. eazerua) uolucrum 515.

Ill,

habitaculum III, 365 nouis habitacula ponit in aruis. Lbendiadys lI, 373 thalamosque et foedera; II, 578 uitam lucemque. hic repeziium aduerbio ilic I, 229 (cf. 2:27). holocausta III, 12. hospite gressu III, 409. hostia III, 465 hostibus excussae, quae uera est hostia, praedae. hostis 7. q. diabolus Pr. 85 (cf. publicus hostis III, 150). humus 7. q. /izzus I, 208 uita rigauit humum. — humi 7. q. in ferris I, 185 dum tequiescit humi patriam rediturus in aulam. imbuere cuz inf. ll, 329 sq. populum imbuit cultum seruare.

CLAVDIVS

290

MARIVS

VICTORIVS

immoti II, 40 immotitur senio doloris

inuentor leti (diabo/us) I, 489, III, 136.

(cf. Hor., Ep. I, ?, 85). immortale (ró áfdvarov) animae I, 395. impedire Il, 215 s4. impedit aras fru-

inustum crimen I, 442.

gibus. impete praecipiti I, 350.

impingere IIl, 305 54. in truncos .. inpegit mortale genus. improptius sermo Pr. 120. in I, 408 in qua morte profani funditus occidetint ; II, 222 tempore in uno ; cf. I, 181 ; in munete 7. q. zzunere Pr.

44.

inane magnum I, 87, cf. III, 551 (LLauer.,

I, 1018. 1103).

incomptensibili ratione I, 83. incorpoteae mentis I, 429. inculcare uitae i. q. addere uiciui ll, 175: indago Pr. 2 subtili indagine rerum, III, 120 indago futuri. indeprensus Pr. 125 indeprensa animis saeclorum saecula. indicatiuus in inferrogatione indirecía 1l,

375-

infindere III, 65 sg. atua .. infindunt rastris ; cf. Inueneus, IV, 170 sq. infinitiuus perfecti Pt. 78,1, 464 fas dixisse mihi, cf. II, 368. 372 5s4., III, 692; Pr. 96 nescisse mori, I, 3235 scisse bonum; znf. praesentis pro inf. futuri I, 213 resurgete, cf. 222. — inf. bistoricus I1,

153. 494 5qq., III, 111. — znf.

202. ipse z. q. i5, £//e III, 678. iubar 7. q. so/ I, xo8. iugis Pt. 29 iugemque fecutsum

re-

rum. iustum 7. q. rÓ koÜfjkov II, 214. labes II, 395 ut homines tumidi conuoluat labe profundi. labi III, 326 lapsus (7. q. zzor£uus) mote patrum est. lac II, 124 candenti lacte renidens (argentum), YII, 66 lacte (Derbae cibi) gelato. lacero uulnere I, 241 (cf. Omuid., Met. VIII, 877). lacuna III, 312 implicuere auida peste lacunas (Aeyóvas). latebra sing. Il, 447. 452 (p/ur. 468, II, 108. 512). latenter I, 437. legiferi Moysis Pr. 106 (cf. Prad., Pers: II, 363). librare Pr. 27 pondete librans (cf. Oziz., Met. I, 13), lI, 33 tempota librans uetis et autumni. limen III, 327 ptimo a limine uitae (f.

Sen., Herc. fur. 1132).

limes IIl, 195 summo ergo hoc limite ueri haereat (s zerba sana).

liquido (ca$ós) I, 577, III, 593.

substantiui in modum adhibitus Pt. 53, I, 4. 189 sq., II, 53. 199 sq. 366. 417 (quibus locis est subiectum), Y, 45 sq. (boc Joco obiectum e£ coniunctus cum pronogitibus hoc, ipsum) ; a praepositione pendet III, 110 praeter scisse. — znf. pendens a subst. 11, 206 (cf. 301), ab adi.

loquaces

I, 204, II, 102, a zerbo I, 78, III, x51

Val. Flacc., I, 129). lusus uerborum : Y, 131 quae uolitabat aquis, sensim natat aére puto, 165 quo facienda facit, quo factum sempet habebat, 385 quod nomen coniugis uxot, 431 amentes meliore anima,

(277) ; tegnare (qui regnarent) creatis Pr250;7f..15:5517:480.:111;/325;

infundere (7. q. perfundere) aéra. diuetso sensu I, 242.

ingemere III, 314 percussum fulmine leti ingemuit (ef. .57a7., Theb. LX, 2). ingruere

III,

2375

pauor

ingtuit

corda. initi officii quicquam mortalis III, 2. inlabi I, 214 caelo inlapsa patenti maiestas. intadiare IT, 20 nunc

honor ille sacri

nemoris maiore sereno inradiat. insinuare IL, 28 penuria rerum insinuat :^ jam dulce (esse) moti. intermiscere I, 365 non intermiscet 7. q. disinngit^, 1 sana est.seriptura. intestabile scelus III, 304. intimare 7. q. nuntiare 1, 197.

uentos

IIl, 204

(de oraculo

Delplico, ef. Lucan. V, 88). lubricus fulgor II, 267 ; lubrica tempota uitae Pr. 8o.

luis zozzinatiuus 11L, 316.

lumina (foramina uel rizas, ómás) flammis inuoluere suis (rad) lll, 765 (vf.

441 cotpore uelato denudatura pu-

dotem, 455 4. ille potest dominum fugiens euadete summum, qui fugit ad dominum, 469 paene sepultum euocat

et reuocat,

II, 48 uidi non

posse uideri, 97 auctorem leti leto date, 102 date certa lacerto, 155 recipit studium, sed decipit usum, 194 $q. quod si quae primum agnoscere credit, quisque recognoscit, 512 terris quod capta receptis, $18 uoci-

tante deo, proptia qui uoce .. monuit, IIT, 153 sg. haud secus Aethiopum canibus, quis regna, tyrannis

INDEX GRAMMATICAE libertas regitur, 465 hostibus excussae, quae uera est hostia, praedae.

luxuriare III, 69 uinea diti luxutiat fructu.

mage II, 295. 535, III, 784 (7. q. porius). magis utile II, 157, cf. 160, III, 2235 ; magis 7. q. potius Il, 216. i. q. potissi7pum Y, 519 ; i. q. eo magis Y, 492. magistrum casum ll, 149, magistris exemplis II, 178, magistro aere II, 161. maior 574g. II, 344 peiorque suo maiote propago. — maius boni .. mali Pr. 79 sqq. (cf. ,plus boni). manete 7. q. esse IT, 193.

matitare I, 269 fons diti prolem uirtute matitat (cf. Claud., Rapi. Pros. II, 89), III, 64 semine rura matitant, 395 ruta matitat aquis (Iordanis).

matito imbre patturiens (/e//z5) II, 167. materia II, 176, III, 137. 241, mateties 5260; Eb 3155, 4106: meatu I, 245 motaleniuibratnemusauta

meatu, Il, 168 (/e//4s)) putti dissoluetit arua meatu. mente nocendi I, 499. merere £. q. committere l, 314 ; 1. q. impetrare, contingit zuibi ut 1l, 329, III, 679. metitum 7. q. delictuz 1, 258. 314, III, 26. meta Z. q. or» 1lI, 774 erigit inmensam metam ignis ; Z. q. finis, Zerzzinus

L, 333 angustis clausa licentia metis, cf. I, 6o militia 7. q. eupidizas caedis Il, 244. mitis (7. q. Üavuaotos) in partibus orbis II]; 2025 7/2 1; 116. missilibus telis II, ror. modulata sibilat auta carmina I, 250. mote breuis de mizzbo, qui per breue tanium lempus obtinet ll, 458 (imbre grauis Pezschenig). mortalis I, 445 mortale pauentes, II, 4 iam mortalia uersu ingressum. mouete (/z£r.) l, 198 omnia quaeque mouent, cf. 138. 170; II, 78 arma mouendi (g/ebas), cf. 77. mundo minoti (Zerrae) opp. zuundus maior II, 182 s4.; mundi sortitus regna secundi (Ze INo£) IL, $28, cf. speciem mundi minoris (Ze arca INoZ) II, 424. nam pos£posifum l, 204. 271 ; aduersatuum i. q. autem! 1, 169 (sed praestat

iam). natus cuz inf. ll, 282 blandis nato admiscere seuera.

ET ELOCVTIONIS

291

nasci opp. fieti L, 34 sqq. ne poszposiium Pr. 113, I, 72, Il, 287

$qq. — pro ,ut non! 11, 414. nec (neque) posZpositum Pr. x1, T, 14. 392 ; nec 7. q. te . . quidem Y, 459, 1l,

301, III, 289. 519. nectat (de odore) l, 246 (ef. Luer., II,

848).

nectere I, 332 quem sacti nectit custodia iuris. nemo animantum I, 555.

neutrum blur. adiectiui cum gen. 1, $25 causae extrema ; cf. I, 450, II, 465. nomen III, 17 tanto pro nomine poenae ;cf. I, 313. — II, 310 pet nomina. mille nepotum ; I, 409 nomen plutale deorum. Homina propria éx uelere lesiamento

de-

prompta plerumque sunt indeclinabilia, ueluti Abel, Abraham (Abram), Adam, Agar, Bethlem, Cain, Cham, laphet, Isac, Ismael, Loth, Noé, Segot, Sem, Senaar, Seth, Sichem.

interdum casus. formantur : acc, Noén Il, 438, Tharan III, 321, ger. Sichae

IIl, 555.

nominatiuus, cf. famis, luis. nube mentis remota I, 402, nube malorum II, 193. nudo nomine I, 257. nullu z. q. 2ezzo lll, 250. nuntia fulmina III, 148 ; nuntia diuini sensus libera somno corda Noé te-

petunt III, 86. ora £. q. regio III, 200. 739. 747oxymoron 1lI, 224 uiua motte, 767 sicco liquore; cf. I, 108, IIT, 448.

pabula ne desint aetheriis flammis I, 72 (cf. Luer., V, 851), IIL, 749. 772. pando (/n£r.) I, 367 (se) pandens, III, 390 pandebat (Z. q. patebat) aget. pangete I, 226 paradisus pangitur (f. Gen. 2, 8 plantauerat). paratus 7. q. adparatus III, 362. 548. 745. patiter qua Pr. 124 (vf. Caes. Bell. Gall. V, 8, 2 pari quem). participium cum uerbo esse pro uerbo finito

II, 47.

patturire 7. q. parere II, 168, III, 70.

patet III, 556 accelerare patrem 7. q. ut patet fiat. patiscere I, 377 (u/) liquido patisceret orbi. pattia uittus (Ze dei filio) 1I, 734. peplum nigrum retrahens (de mocze) I, 58 (cf. Prud., Catb. V, 27 sq.). pet 7. q. i? Pr. 68 per cuncta negotia; II], 132 pet cuncta significasse. —

292

CLAVDIVS

MARIVS

per se i. q. ipse I, 170, II, 59, III, 255, cf. Pr. 83. — uide petitus. percire III, 503 toto dementia percita mundo. perfectio ignotae linguae subiit III, 264. perito errore I, 71, peritos pet cuncta arcana I, 404. persentire III, 73 persensit uiuos latices. phalanx terrena III, 247.

pignus I, 140 :4. ptorumpunt fetis uitalia tertis pignora, II, 320 (Ez) pensarat pfimum sancto iam pignere damnum, Ill, 347 cati cum pignere frattis, cf. 361. 559. 627. pingere I, 103 astra mundum

pingen-

tia, cf. III, 55. 234; III, 482 picta nocte (ef. Sen., Med. 310, Inuencus, IT, 3 ; Cypr. G., Gen. 16).

pinna III, 147 ; penna II, 524. plantaria rerum I, 256. plectere II, 242 tibi crimina plectent (mAé£ovo:).

pleonaszus : ll, 226 saeua mactatum caede trucidat, 324 sg. gaudia laeti patris, 384 pandens arcana reuclat, 420 sq. populo coactae plebis, III,

153 haud secus Aethiopum canibus, quis regna, tyrannis libertas regitur. plurale nomen deorum I, 409. pluralis numerus pro singulari Y, 362 cotda uiri, cf. III, 86 ez zide quisque. plus facit esse reos II, 429. poculum III, 7o duto nascuntur pocula ligno, 72 dulcia pocula libans. populo coactae plebis II, 420 s4. pos I, 6o, III, 82 (pos terga), III, 727 (pos se), eezeris /ocis post. posse nonnumquam abundat Yl, 34. 45,

Ill, 530. 455.

possessio nulla est, si rerum possessor abest I, 157. postquam pos£posttum 1, A1 5; cum ind. praes. 1L, 355. potitur I, 311. praebebis famulate iugum I, 501. praeceps affluit hostia III, 7. praeditus i£. q. praeposifus III, 167 p. Babylonis aulae. praedurae mortis I, 482 (cf. V'a/. F/acc., I, 235).

praefata pace Pr. 78 (cf. zArnob., V, 27

[198, 22 R.]).

praegrauido palmite III, 68, II, 455 praegrauidam arcam (vf. S7ar., Tbeb.

VI, 678 ?).

praescribere 7. q. praeiudicare Pt. 64 ; I,

122 ni uelox uastis praesctibat terminus aeui, III, 615 quis uestra se-

nectus praesctibat. praesens bDistoricum et perfectum. inter. se

VICTORIVS excipiunt : III, 264. 393 sq., 548 sq.

571. 732.

ptaeserere I, 222 utile praeseritur( praenuntiatur). praesttringete 7. q. Zangere I, 144 fas mihi 'sit quaedam ptraestringere. pto zmferiectio frequenter adhibita Y, 47. 328, II, 254, III, 564. profani é8wkot I, 408 ; II, 368 quicquam inliciti temetrasse profanum. profundus I, 530 silua nemoris ptofundi, Pr. 20 genitor lucis profundae, I, 168 iubar sideta lucis profundae quadam nocte tegit, II, 26r quo (anizz0) se tottore profundo uindicat omne nefas, Ptr. 4 ratione ptofunda. prolepsis : I, 362 corda uiri tanto dissoluit languida somno, II, 368 non illis quicquam inliciti temerasse profanum aut licitum cordi. propter poszpositum l, 142. prudens rationis I, 212, prudens opus [2A

publicus hostis (Z/abo/us) III, 150 (uide hostis) pulsans iam centum annos III, 626. puniceos roseo spatsetunt fomite ctines fundata semina lucis I, 99 (vf. Verg., Aen. XII, 77). putti dissoluerit atua meatu (Ze//us) 1I, 168 (cf. Verg., Georg. I, 44). quadtifidum caput (fonzis) I, 270. qualis poszposifum l, 206. quamuls cuz indicatiuo YII, 286.

quando 7. q. a/iquando Yl, 387. quandoque 7. q. a/iquando Yl, 225, III, 129. 359. 660. quantis (7. q. quof) sideribus III, 482; cf. tantis.

que : 1, 188 ut faciat primumque hominem iam corpote donet. qui saepzssizze postposifum Y, 4. 7. 116. 133. 138. 162. 166 a/. — quod ptomissi III, 610. — quattuor enuntiata relatiua consoctata l, 115 sqq. — qui postpositum Pr. 108. quia poszpositum Yl, 68. quid Pposzpositum l, 466; quid (Z. q. quantum) pateant (Zerrae) III, 409 (sed qua seriberdum esse uidetur). quis pro qui Pr. 69, I, 48, II, 544 ; qui pro quis II, 340. quisque cuz: plurali participii coniunctum Ill, 115, posz pluralem substantiui cum num. sing. uerbi IL, 280 ; cf. III, 725 ;

ante sui uel suus collocatum Y, 141. 229, II, 123, III, 193. 280. 749 ; i. q. quicumque Y, 198.

INDEX GRAMMATICAE purae. qua I, 139; 7. q. u I, 545, II, 361. quocumque

Posfposifum

Pr.

10;

quo-

cumque (7. q. ubicumque) loci III, 740. quod Poszposifum l1, 264. 333. 542 al. — quod pro acc. cuz inf. Pt. 50, I, 197. 326. 385, III, 490; Pr. 72 s4q. quod cum ind. excipi quod cwm coni. (78 quod .. forsan sit).— sic .. quod i.q. 516 . . ut IL, 60o (ef. Sa/utanus ed. Pauly p. 352).— quod . . coegit idezz fere aique ,ifa ut. . . cogeret? IIT, 730. quod II, 196 (7. g. cum exp/.), III, 236 (ü. q. eum fezp.).

rabies edendi II, 29; rabies uaesana leonis 7. q. /eo rabidus YI, 439. tadiantis formae III, 372 (cf. V'a/. Flacc., VIII, 257). ramenta aurea fulgentis metalli I, 281. ratio mouendi xwrrukóvikarà rórrov1,138.

recessus Pr. ro mentis quocumque recessus tenditur. rector Olympi I, 158, II, 546 (cf. Ouid., Met. II, 60, IX, 500, Lucan., II, 4). teformare 7. q. replere I, 42 fugitiua reformans ; i. q. reddere II, 4635 praemia belli direptis populis reformat (f. Paulin. Petr., De uita $. Mart. VI,

247).

tefundere 7. q. reddere I, 519 te "wtettae refundat. regnator III, 127. remenso sole annum III, 612 (vf. .en., Med. 31). repellere I, 211 terraque repulsus exilit (Bozo creatus). tepetere III, 86, cf. nuntia.

repetitio eiusdem uerbi ad rem premendam I, 307 haec regna .. ptima est hominis primi possessio. resignare i. q. deszgnare III, 247 terrena phalanx quid non furiosa resignet. retro I, 3 aeternum sine fine retro, I, 26

neque credere retro aeternum ac stabilem semper tenuisse uigorem (opus), cf. I, 111. teuolutum conficit annum I, rr:2 (vf. Verg. Aen. X, 256, Ouid., Fasz. IV,

29). reus mundi et suus hostis (e diabo/o) 1I 58; DT ES rigare III, 102 cum deus spiritus .. pectus rigasset amicum. rogatae (4. q. /a/ae) legi inseruire III, 6o1. rotatus II, 264 ut .. mota praecipiti tapertentur membra rotatu (Ze Camo fugiente). tudis i. q. kawós I, 93. 338. 425, tudis

ET ELOCVTIONIS

203

uitae puetos III, 598 (ef. SSen., T'byest. 317, Quint, I, 1, 20, Tac, ;4Ann. XIII, 16). ruina I, 406 ueterum deflere ruinas. rumpere I, 412 rupit sactilegis praescriptum motsibus Eua, III, 215 rupit in haec uerba querellas. rursum I, 63. 133. 295, II, rro. 319. 389. 501. 508, III, 291. 366. 427. 572. 585. rursus II, 381 (rursus in), III, 23 (in uersu ultizuo). sacer III, 301 sacta cura, I, 462 caelo sacto, II, 49 lumine sacro, III, 285

sacti munetis, cf. II, 70. sacrare III, 549 paratum delibans flamma sactauit. sactatia mentis III, 1o1 (.57a7., TPeb. IIT,

246 ?).

sacrilegi furoris I, 22, sacrilegis motsibus I, 412, sactilegae gentis III,

371, €f. 498.

saeclorum saecula Pt. 125. saltim II, 232. sano (sensu acfiuo) torquentur corda futote (de conscientiae stimulis) YL, 274. satiabilis (opp. znsa£iabilis i. q. insaturabili) nullis uzmnquam amnibus oceanus II, 475 (cf. Drar., De deo II, 531). scrinia 7. q. /ibri Pr. 106. secundus I, 369 sexu iam grata secundo. sed (inzerdum set, ueluti 1, 295, III, 326. 391) postpositum Y, 77. 275, 11, 76, III,

391.

senio immotitur dolotis II, 40, ef. 94. sensu aéra diuetso infundere I, 242, diuini nuntia sensus III, 86. septemplicis axis motu Il, r9o (vf. Iuuencus, Enang. 1, 356). serenum III, 245 caeli propiore sereno, Il, 19 maiore sereno, cf. 535, III, 449 siccis resoluta serenis tellus tabe coit. serenus II, 72 maiestate serena. serpens 7zasc. l, 410 sq., cf. 480 (colu-

ber), IL, 239 5q., fem. Y, 595 sq., II,

100. 104. seu pos£positum Y, 1oo. sibilat aura modulata carmina I, 250. sidereos uibtat distincta colores tellus I, 255 (cf. Claud., In Ruf. I, 352). signato titubant uestigia campo III, 451 (cf. Hor., JA. P. 159). silua nemoris profundi I, 530; sternuntuf (a//aría) siluis (/ignis odoratis) Eois aut Atabum III, ro. singularis pro plurali cf. maiot. socia atma fetentum regum III, 420 (f. Verg., Aen. VIII, 120, XI, 161),socii iutis II, 374.: sonate I, 249 sonat atbore cuncta hym-

294

CLAVDIVS

MARIVS

num silua deo (cf. Hor., Epod. 9, 5), I, 410 nomen plurale deorum serpentis primum sonuit uox impia diri. species metalli arte cauas III, 306, cf. 39. 198 ; speciem segetis II, 171, cf. 217. 424. speciali ortu I, 20, speciale donum III, 731. specialiter humani odium generis armans I, 490. speculator niger (corzus) IL, 498. speculattix (co/gzzba) 11, s11. spelaeum I, 295. spicula rutilis flammis fusa micant (4e stellarum splendore) 1, 106 (cf. Prud., Cath. 1I, 6). spirabilis aurae II, 129 (cf. Verg., 7Aen. III, 600). spitante terra uentos III, 204. spititüs 7. q. angeli Pr. 52. splendiscere II, 114.

splendor mentis I, 429. squamea tutba (de piscibus) I, 130. stare Il, 159 stat data summa opeti (Ouid., Met. XI, 205). sternuntut (z//aria) siluis III, 9. stridére III, 269. stupete cu znf. L, 85. 106, II, 213. suadete 7. q. persuadere 1, 203, cum acc. e£ inf. I, 397, III, 689. sub nomine III, 233. subactus I, 537 quod quisque subactus annuit. subesse 7. q. esse I, 4. 418, II, 17. 206. subiectum mutatum Yl, 417. sublustti intexta corusco linea II, 268. substantiua adiectiuorum ;ore cum sub-

sfantiuis consociata cf. artifex, hospes, magistet, tyrannus, uindex. — subs. uerbalia in tot desinentia : inuentor I, 489, III, 136. 202, populator III, 418, regnator III, 127, speculator II, 498

(speculatrix II, 511), uenetrator III, 168, cf. possessor I, 158 e£ uide altrices. successio /. q. successores, posteti II, 89. succiduus (gui succedit) l, 42 succiduis uicibus, 230 poma succiduis pelluntur mitia pomis, III, 319 succiduis gradibus. sudo aére II, 486. sui pro suus Pr. 72 sui .. examen. sumete 7. q. adsumere IT, 119 ; sumpsisse cibos II, 372. supercurtete 7. q. superare Pt. 115. superna spectantes mentes III, 307. tacito se tramite ferre II, 9r, tacitas ueniae uias II, 508, tacito singo se

discernere III, 591, tacitis uulneribus

VICTORIVS

III, 445, finem designat tacitum (non ceris uerbis indicatum) lll, 785. tangere III, 287 quos non tetigit reuerentia caeli, cf. 302. tantis 7. q. 7o? II, 543 ; cf. quantis.

temperate I, 228 temperat (solis limes) uet aetetnum patibus hotis. fempora uariantur 1I, 242, III, 185 sqq. 47A ; €f. praesens. tendentibus horis in medios aestus IIT, 650.

tetes I, 226 silua, III, 396 saltus. tmesis : I, 169 bene .. dicente. torus III, 768 suis .. totis de sulphuris resoluti zuassis. intumescentibus (si. scripiura sana, cf. adn.). totum 7. q. ozitia I, 262, IT, 50. 222 ; 1. q. xóopos Pt. 40, 50, 100, I, 44 tota 7. q. cuncta II, 374.

traducere 7. 4. debonestare 1l, 363 (RoenscP? p. 383). ?raiectto adiectiut 11I, 246 proptiis regni consottibus (cf. Corzpp., Iob. VII, 35, Iustin. II, 81), fori. etiam lll, 169 uetis sactis domini. trans fata pius III, 180. tremiscere III, 6o. trepidat atbor commotis foliis I, 249 (cf. Sept. Seu. apud Ter. Maur., 1980 5q.). tum supplendum 1II, 538 sed (uz), cum tyrannus Z. q. dominus l, 341, $. q. rex III, 153.

uacillans sensus Pr. 120. uacuus III, 286 nec tamen hoc sacti .. muneris est uacuum. uapoto flatu I, 207. uegetabilis aér III, 107. uelz2gNe7: Pt. X079

2*

uelatut (50/25) aquis I, 77 (cf. 80 e£ Gen. 102)3 uenerator III, 168. uenenum Il, 144 cati fulgore ueneni (cf. Verg., Georg. II, 465), III, x52 diuina putare persuasit populis falsi commenta ueneni ; cf. Pr. 86. uenter III, 476 uentre tuo (Ger. 15, 4 de utero tuo).

uerba intransitiue uel absolute usurpata cf. mouere, pandere, prtaesctibere. uerba in isco, cf. fulgiscere, patiscere, tremiscere, (II, 114) splendiscere, se II, 185 notescete. rezinui in uerbis patiscere e tremiscere codicis serip£urag, quamquam, eum sescientiens in boc libro e e£ 1 confundantur, dubitari potest, num Marius sic scripserit. uerba simplicia pro compositis II, 2 cu-

INDEX curri (pereweurri)

GRAMMATICAE x19

sumpto

(ad-

sumpto) $07 missa (ezzissa), III, 236 liquimus, cf. 294. 334. 365. 720. uerber Il, 538 fremeret cum uerbere saeuo pontus (cf. C/aud., Cons. Stil. I, 289), 1I], 21 non tamen feriemus uerbere tali ulterius mortale genus. uerbum quod apud Marium solum legitur : uocitamen l, 342. — szerba quorum significatio alia est quam) apud ceteros seriptores cf. amens, praeserete, succiduus. uerbum (Aóyos, de dei filio) l, 39, Pt. 100 ; uerbum deus 1I, 5. uetsus 7. q. orotxos II, 341. uiduare III, 382 quem (uirum 7. q. zzarifum) nec uiduate (romiuge orbarc) liceret. uindice ferro II, 245, uindicibus pluuiis III, 18 (cf. Osid., Mer. I, 230). uires 7. q. zis 1I, 76 tota sed ut plenas teneat sententia uires. uirtus Z. q. Osvajus Pr. 15. 64, I, 8. 15. 40. 175 d. ; p/ur. uirtutes Ptr. 40, 7. q.

Üaípara, Üavuacrá l, 306. uiscus III, 239 edomitae de uiscere terrae. uitali carcere (de arca) II, 441, prorumpunt fetis uitalia terris pignora I, 140.

ET ELOCVTIONIS

295

uitreum pelagus I, 154 (cf. Hor., Carz. JD ESSE uiuus II, 209 uiuo lucto (4e ouibus), II, 224 uiua motte perdens suos (Ze iis, qui seiuncti a suis tamquam moríui ab illis babentur), Y, 450 uittus uiua pattis (cf. Verg., den. V, 754), uiua i. q. animalia Y, 170. undare III, $51 undant coruscae nocturno splendore faces (zf. II, 117, III, 748 et Verg., Aen. XII, 673, Sil. Iz., IX, 446) ; II, 170 undans messis motis trepidauit aristis. uocaliuus bro nominaliuo Yl, 49x imbute, III, 9o benedicte. uocitamen 7. q. zocazen l, 342 summa

.. generum uocitamina. ut e£ us confusa, cf. 1, 311, II, 253. 437, Ill, 491. 655.

urgete I, 52 urgebat, 107 urgentque alacres noua sidera iactus. usque III, 456 agros usque Chobarrenos instans formido secuta est, 679 summasque ipsis minuente recufsu usque decem. ut poszposifum Pt. 58, I, 21, III, 408 ; cf. 431; ut primum «cuz znd. praes. 1l, 455 setunciefrit;ut eT ceugma 1l, 405 (quo /oro uides ex xespicis supplendum).

INDEX REI METRICAE 364, II, 242, III, 509 ; nemo Pt. 92, III, 266. 271. 272. 447. 448, etgo 1I,

Aponus III, 736. breuis syllaba consonanti terminata in arsi pro longa : Pt. 32 contentus uno, I, 281 fulgentis inter, 479 etis et, II, 305 precibus et, III, 299 sonitus et, 451 patruus ut (7n arsi Zerzia), I1, 328 precibus et (/n arsi quaría) ; in tbesi III, 162 stupefactus ingreditur( forz. iam graditur). — «cf. h eomsonantis instar babita. breuis syllaba uocali terminata in arsi bro longa : 1, 181 dira qua (vf. adn.) ; III, 658 claraque (vef. Dracont., carz. min. VIII, 637 ; X, 439(adde V1, 50), Antb. lat. 389 (Baehrens, Poet. lat. min. IV, 543), u. 927, Paulin.

Petr.,

VI, 93.

442) ; III, 670 arcana (atcanum G) pandente. breuis syllaba uocali terminata in arsi producta ante multam cum liquida : 1, 32 facta credi, III, 47 quoque cruot, 297 uatia ptocutat. breuis syllaba uocali terminata producta ante st : III, 159 quippe statuam (7z arsi), ll, 1o distincta stipite (Zz £esi), ante sp : II, 424 nemota speciem, 511

missa speculattix (iz arsi), ante sc. : Il, 244 militia scelus (7n arsi). breues syllabae in uerbis quibusdam productae : Aponus III, 736, Syrus II, 315 ( 2), quae res in nominibus propriis quodam modo excusari botes! ; uirescere I, 91 ( 2), uice I, 111, miseriis I, $18, patentibus II, 287, toris III, 768. caesura in uersu beroico frequentissima est Seziseptenaria coniuncta cum semiquinaria, rarior semiseptenaria coniuncta cum

incisione post arsiga secundam ac plerugi-

80. 356. quibus adde correptas finales : an : III, 321 Tharan, às : 1, 452 nefas, es : III, 620 heres, üs : tellus II, 25, III, 561. — correptae uocales longae in

uerbis primus aut mediis : Px. 9 idem (9 a$rós), I, 341 obédire, I, 382 recépisse, II, 107 flórét. cüi II, 158, III, 320, cüt I, 457 (458, III, 566 ?), ceteris locis monosyllaburn est. deerat dissyllabum 1l, 201. déhinc III, 162. 206, zzonosy/labur lll, 529. 676.

eadem dissy//abum 1I, 630. ergó II, 8o. 556 ; cf. II, 156. floret II, 107.

h consonantis instar babita post arsiz : 1l, 374 iutis hominumque, III, 789 primus hominum. hetés III, 620. bexametri exitus in uocem monosyllabam : Promo

easei E249 SUTIS25 299727:

762, in binas uoces monosyllabas : Pt. 3. 64. 69, II, 40. 99. 240. 361. 398. 405.

415. 554, III, 45. 219. 281. 447. 755 ;

bexaruetri exitus quadrisyllabus Pt. 39. 76, 1, 355. 428 (Zn quo uersu fría uerba quadrisyllaba inter se excipiunt), YI, 36. 114. 600. 603, quinquesyllabus Yl, 25 ; bexametri exifus in pyrrichium cum spondeo (trocbaeo) : Pt. 46. 65, I, s.

174- 345. 400. 407. 457. 479- 505, II,

58, 142. 216. 346. 428. 451, III, 59. 171.281: 414.0447. $21. 541. 632. 719. 735. 784 (bis locis omnibus antece-

adhibetur sepiiquinaria, interdum in uoce

dit uox monosyllaba). bexametri spondaici l, 428, 603.

zuonosyllaba, ueluti Pr. 2 omnipotens quem nec. ;zeorabilia sunt caesurae

idem (à a$rós) Pr. 9.

que eum caesura. karà, rpírov TpoxaXov.

münus frequenter quam

semiseptenaria

III, Goo.

karà Tpírov rpoxatov exempla baec :

ll, 377

pfocessum

est, ut cuncta

deum in|formasse pigeret, ll, 184 meque pet haec uolui. atque utinam in|libata rmoaneret, zf. Il, 260, III, 401. correptae uocales longae in uerbis ultimis : à : unà I, 387, II, 450, quadraginta IT,

484 (cf. IIT, 585. 675), prima III, 456,

misetiis I, 518. nefás I, 452. nemó Pr. 92, III, 266. 271. 272. 447.

448.

nomina propria : syllabarum mensura in eis yumutata : Aponus III, 736, Syrus

IL 5315 (?).

dissimulata III, 712 ; III, 28 fecundaque accusatiuus esse uidetur. — & : unice Pr. 123 (cod. unica). — i: uti III,

obédire I, 341 (cod. oboedire).

192. — O : caro, contagio, latro I,

parentibus II, 287.

INDEX REI METRICAE que ef. breuis syllaba uocali terminata in arsi pro longa.

recépisse I, 382 (vod. tecipisse). synaloepbae : in Precatione in uu. CX XVI sunt XXXIII (XIII in uocula que, III in i, VI in o, adde fidei hinc 122, duae

in H. 23), in libro primo in uu, DX XXX. WH sunt CXXXIII (XXXX in uwocula que, V ina, V in1, VIIIino [555 nemo, 361 ergo], V/ im ae, binae in uno u. XIIII : 45. 164. 186. 200. 201. 220. 232. 258. 327. 356. 358. 401. 481. 484). in libro altero in uu. DL VIII sunt CXX (XXXIII in uocula que, II in a, IIII in 1, XV. in o [156. 195. 454 ergo, 346. 387 quando], &inae in uno HN 0S2 01/1. 51:72:0202:* 242.025T418. 440. 468. 515. 547), fres in uno u. : 184, in libro fertio in uu. DCCLXXX VIII sut CLXV (XXXXVII in uocula que, III in a, I in &, XI in i, XVII in o [703. 747 €tg0, 1553 quando], I in à, I in ae, binae im uno u. XVIII : 57. 104. 114. 228. 235. 297. 469. 489. 519. 536. 625. 659. 675. 682. 703. 725. 747. 183). — synaloe-

hae uocis zuonosyllabae in arsi : Y, 387,

II, 547, III, 525, 2n £besi I, (71). 449. 522, II, 232, III, (368). 408. (421). 519. 637. (783). — synaloephae longae uocalis in breui syllaba Yl, 156 ergo

297

aliud (sed b. /. potius statuendum exgo frocbaei mensurum babere). — synaloehae in uoce iambica, quam sequitur monosyllaba : Y, 377 homo ex, III, 66 cibi ex, qua; sequitur mox tfrisyllaba aut quadrisyllaba : YI, 5377 deum informasse, 444 pati immundi. — syzaloebbae in uoce anapaestica : Pt. 25 nihilo emicuit, 8; domino ingratum, I, 31 principium ostendit, 164 anima ac, 401 ideo augustos, 465 iustitiam excedit, II, 54 ideo omnipotens, 335 adeo ut, 515 animam aetherio, III, 57 adeo ut, 210 redeo ad, 228 pattia extottes, 297 ideo hoc, 489 ideo hic, 645 subito adstiterunt. synixesis cf. deerat, dehinc, eadem. Syrus II. 515 ( ?). tellàs II, 25, IIT, 561. 'Thárán III, 321.

torus III, 768. u consonantis uice l, 29x pascua (rod. pecua), sed unà duos I, 387 à correpta,

£f. 1L, 450.

uice I, 111.

uitescete I, 91 (zod ; uiridescere CLarelain et ego) uná (adz.) 1, 587, II, 450. unicé (adu.) Pt. 125. üti III, 192.

CONSPECTVS

COMMODIANI

MATERIAE

CARMINA

cura et studio I. MARTIN

Praefatio...

2.5 MED

o1elascodicum

o

UN EENC ^1 pica unn S cq

pn

ah

ce

po

MEX XOCIT

XXXIV

Capitula ler DIE). librialteriusSs.

2 cdi

re cue eiusd

XXXV-XXXVI M XXXVII

Textus criticus

libri primes. librialtermis

uetus otucutvtivod dodegcnlie dias e wee vu. cH LATE p

CARMEN

DE DVOBVS

3-39 43-70

POPVLIS

Indexesre DDEUITE. Gaude e de E E TOR uic ol ER. Tes tust GELDDCUSW Acus cas ASMOLM OD IER be

72 73-113

CLAVDII MARII VICTORII ALETHIA cura et studio P. F. HOVINGH

Praetatio we-.lca OUR unge. dot aede Nac e bubhosrapbid selectam X Er co c Srelascedicumi uu ccr Usar Hr eet M

II7-I20 I21-122 124

"Textus criticus

preeationiss. gegibtes R CS We ARCET libeiprimi- 222499980506 92... 1. up dem EH libri alterius librbterth o M i cli D PM NE

I25-129 130-147 167-193

CONSPECTVS

MATERIAE

499

INDICES BrutEcL eee

uoa

EE

LM

CR

A

TEE

Indices ad Commodianum

Rndgexesdcraes SCDIpUutae v. roses s ere Ue ems Inde senptorunr Christianorum. 12... edis. Endex sormptorum sentium «uec use Melee rese Puno coc D DIPce RM M D ERE, Index uerborum et locutionüm' .. 2.2. ees

107-201 202-207 208-210 211-212 213-267

Indices ad Claudium Marium Victorium

Indc odeRue SCHIDÍUIHOe c. dore erm mr re ete Pndexcnptorum Christianorum. o. eee bndos seniorum gentilium 7.12. perte Eng OR ID S. oos ds eue e em ede eres verat Indes grammaticae et elocutionis 5... lis. BOUCXUEOPHICEEICAe ee rere e Aet ree

p ———————————— — YQ LÀO LU € ÀÉÓÓÓÓÁ!

Imprimé par les Usines Brepols S. A. — Turnhout (Belgique) Made in Belgium

e

9g).

E [n *

Sid ex

E Ma "m

drm

EIE

E » * M. —— Tr x

d es a [:] E o [5]

e:

ri "O

ul