Astruim [242]

Citation preview

36e jaargang nr. 242 - - 4 mei 2010

Pagina 1

ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: 024 - 64 199 29 www.njrs.nl [email protected]

Redactionele medewerkers -

Gerard Alink Herman Bosman Gerard Keijzers Corne Kremer Alain Manders Michel van Pelt Roel Toonen

Eindredactie

Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar.

Gerard Keijzers

Postgiro: 32 93 836 t.n.v. G. Keijzers Postbus 38 5340 AA Oss

-

Lay-out Theo Appeldoorn Ruud van Asseldonk Gerard Keijzers

Internet realisatie Voor België: Stephan Brands Bank Dexia - Neerpelt rekeningnummer 083-97 32 526-34 Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen. Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament !!!!!!

Foto voorpagina: Een opname van de Zon, gefotografeerd door de onlangs gelanceerde Solar Dynamics Observatory.

INHOUD: STS-131 zorgde voor een record aantal vrouwen in de ruimte .......................................... 3 Robonaut 2 gaat bemanning ruimtestation versterken ...................................................... 7 Sojoez TMA-18 op Goede Vrijdag vertrokken ................................................................... 8 Deelring om Jupiter ontdekt ............................................................................................... 9 Planeet Neptunus geeft geheimen prijs ............................................................................. 10 Erg koude en donkere bruine dwerg ontdekt ..................................................................... 10 Wat er aan de sterrenhemel te zien is deze periode.......................................................... 11 Verenigingsnieuws............................................................................................................. 12

Pagina 2

STS-131 ZORGDE VOOR RECORD AANTAL VROUWEN IN DE RUIMTE Na de STS-131 missie is het ruimtestation weer een stapje dichterbij met de voltooiing. Nog drie space shuttles zullen naar het ISS vertrekken en dan zit de zeer kostbare bouw er op. De Amerikaanse ruimteveren kunnen dan de musea in. Voordat de Discovery aan missie STS-131 begon, waren er enkele problemen met de heliumdruk. Het ging er zelfs naar uitzien dat de gehele shuttlecombinatie van het lanceerplatform terug moest naar het assemblagegebouw. Er was sprake van dat er enkele onderdelen vervangen dienden te worden. Mar na een aantal reparaties en testen bleek dat niet nodig te zijn. Kort daarop (19 maart) kon het transport van de container met de instrumenten met daarin o.a. de Leonardo module, naar het lanceerplatform vervoerd worden. Deze container past precies in het laadruim van de Discovery. Discovery op lanceerplatform

De container met instrumenten en ander materiaal arriveert bij de Discovery. Weldra kon deze in het laadruim geplaatst worden.

Enkele dagen voor de start waren er enkele kleine technische problemen, maar die konden steeds snel opgelost worden. Op 4 april begon het vullen van de grote brandstoftank, iets wat ongeveer een dag duurde. Het weer zag er prima uit en niets leek de start op het geplande tijdstip in de weg te staan. Alles verliep verder vlekkeloos.

Pagina 3

Nadat de ruimtevaarders klaar waren voor vertrek, bracht de zilverkleurige Astrovan hen naar lanceerplatform 39A, een tochtje dat ongeveer 25 minuten duurde. En terwijl de zon aankondigde zich boven de horizon te willen verschijnen, verliet space shuttle Discovery het lanceerplatform op weg naar de ruimte. Na 2 minuten en 5 seconden waren de twee hulpraketten leeggebrand en werden ze ontkoppeld. Hangende aan parachutes kwamen ze neer in de oceaan. Acht en een halve minuut na de start stopten de vijf motoren van de space shuttle en was de grote brandstoftank niet meer nodig. Een halve minuut later vond de ontkoppeling plaats. De Discovery gleed naar zijn omloopbaan om de aarde. Kort daarna ontdekten de ruimtevaarders dat er een probleem was met de ku-band antenne. Deze schotelvormige antenne is nodig tijdens het koppelen met het ruimtestation. Bovendien verzorgt het een zeer snel transport van gegevens (inclusief tvbeelden) van en naar de aarde. Later zou blijken dat er een deel was gebroken. De bemanning van de Discovery liet zich op 6 april wakker maken met het lied 'I will rise' van Chris Tomlin. Omdat de ku-band antenne stuk was moesten de ruimtevaarders extra tijd aan andere werkzaamheden besteden en konden ze een belangrijke basketbalwedstrijd niet volgen. Met de inspectiearm, uitgerust met lasersensoren, werd het ruimteveer onderzocht op eventuele beschadigingen. Deze klus duurt altijd vele uren. Intussen naderde het langzaam het ruimtestation. Nog vóór de koppeling maakte de Discovery langzaam een koprol. Vanuit het ruimtestation kan dan de buik en de neus goed gefotografeerd worden. Die beelden werden naar de aarde gezonden zodat NASA die goed kon bestuderen of er eventueel beschadigingen aan de hittetegeltjes te zien waren. Met behulp van stuurraketjes moest het koppelingsdeel van het ruimteveer vastgemaakt worden aan die van het ruimtestation. Ondanks het niet werken van de ku-band antenne leverde het koppelen geen probleem op. Er was genoeg ander navigatieapparatuur aanwezig. Dat verliep feilloos en op 7 april zaten beide toestellen

aan elkaar. Maar voordat de luiken tussen beide ruimtevaartuigen geopend konden worden, volgden lange testen en onderzoeken of alles wel goed luchtdicht aan elkaar zat. Bestond daarover geen twijfel meer dan werden de luiken geopend en zweefden de shuttlebemanning het ISS binnen. Een begroeting die altijd allerhartelijkst verloopt. Op 8 april stond de eerste ruimtewandeling al op het programma. De astronauten Rick Mastracchio en Clayton Anderson moesten een grote ammoniaktank (zo groot als een koelkast) vervangen, een Japans experiment terughalen en een gebroken sensor van een gyroscoop vervangen. Voor het verwijderen van die ammoniaktank zouden drie ruimtewandelingen nodig zijn. Nu werd een nieuwe volle tank 'geparkeerd' bij het ISS. Ammoniak is nodig voor verkoeling in het ISS. De lege tank zou weer teruggaan naar de aarde. Na 6,5 uur zat de eerste ruimtewandeling er op. Verder kregen de astronauten ook nog te horen dat hun vlucht met een dag verlengd zou worden naar 14 dagen.

De tweede ruimtewandeling begon op 11 april en zou maar liefst 7 uur en 36 minuten duren. De bouten waarmee de tank vastzat en weer vastgezet moesten worden werkten niet mee. Daardoor kostte deze klus ontzettend veel tijd. Helemaal geklaard werd het niet m.a.w. tijdens hun derde uitstapje moest er verder aan gewerkt worden.

Pagina 4

dagen, 5 uur en 8 minuten aan het ruimtestation vastgezeten te hebben, ontkoppelde de Discovery op zaterdag 17 april zich van het ISS. De ISS-bemanning controleerde geruime tijd het hitteschild van de Discovery. Alles zag er goed uit. Over en weer maakten ze foto's van elkaars toestellen en dan kwam het moment dat de shuttle van het ISS zich verwijderde.

Voor de derde ruimtewandeling begonnen ze zelfs een uur eerder. De oude lege ammoniaktank werd in het laadruim vastgezet. Verder vervingen ze ook enkele schildjes tegen inslag van micrometeorieten, werden kabels aangesloten aan de Zenith 1 truss block enz. Na de derde ruimtewandeling, die 6 uur en 34 minuten duurde, volgde er nog enkele klussen die uitgevoerd moesten worden. Er werd nog overwogen een vierde ruimtewandeling uit te voeren om een stikstoftank te verplaatsen. Een klep wilde maar niet goed functioneren. Echt noodzakelijk was het ook weer niet en daarom werd hiervan maar afgezien. Wel werd bekeken wat er precies aan mankeerde zodat bij een volgende vlucht reparaties uitgevoerd kunnen worden of misschien wel de tank te vervangen. Met een robotarm brachten de astronauten de Leonardo terug in het laadruim van de Discovery. Die werd mee teruggenomen naar de aarde. Erg gemakkelijk verliep die ontkoppeling van de Harmony-poort ook weer niet. Het kostte heel wat tijd en energie. De astronauten verrichtten nog diverse kleine werkzaamheden en stonden de pers te woord. Voor de tweede maal mocht een groep studenten in gesprek gaan met de ruimtevaarders. De Discovery had maar liefst ruim 7000 kg aan goederen afgeleverd.

Slecht weer op maandag 19 april was er de oorzaak van dat die dag niet aan de landing begonnen kon worden. Een uitstel van een dag met een vooruitzicht van beter weer in het landingsgebied. Maar dat viel op dinsdagochtend 20 april toch tegen. Mistig weer en dreigende regen hielden het ruimteveer een omloopbaan langer in de ruimte. Zou het bij een tweede mogelijkheid weer niet kunnen beginnen aan de afdaling dan zou het moeten uitwijken naar de landingsbaan in Californië. Gelukkig bleek het mogelijk te zijn en zette de Discovery de wielen aan de grond op Kennedy Space Center.

Hoe dan ook, er brak een moment aan van afscheid nemen. En dat gebeurt altijd met heel veel knuffels. De shuttlebemanning keerde terug naar hun ruimtevliegtuig, de luiken werden gesloten en lange controles volgden of alles goed luchtdicht was. Na 10 Pagina 5

STS-131 missie zat er op. - Het had 238 omloopbanen om de aarde beschreven - De gehele vlucht had geduurd: 15 dagen, 2 uur, 48 min. en 8 sec. - Dit was de 38e vlucht voor de Discovery, waarvan 33 naar het ISS.

NASA - RSA CONTRACT NASA voor Amerika en RSA voor Rusland hebben een contract getekend voor vluchten naar het ISS in de jaren 2013 en 2014. Het gaat hierbij om vier Sojoezvluchten, twee in 2013 en twee in 2014. Telkens een complete missie t.w. trainingen van de ruimtevaarders, voorbereidingen voor een lancering, reddingsacties, landingen en verblijf voor in totaal zes personen in het ISS. Ook is afgesproken dat elke ruimtevaarder 50 kg aan goederen mag meenemen. Voor deze vier missies moet NASA aan Rusland bijna 300 miljoen euro betalen.

STS-131 bemanning v.l.n.r. Stefanie Wilson, Rick Mastracchio, Dorothy Metcalf-Lindenberger, Alan Poindexter (commandant), James P. Dutton (piloot), Naoko Yamazaki (Japan) en Clayton Anderson

Discovery is hier nog aan het ISS gekoppeld. In het ruim is de Leonardo module heel goed te zien. Let op de zeer dunne blauwe lijn (atmosfeer) om de aarde. Pagina 6

ROBONAUT 2 GAAT BEMANNING RUIMTESTATION VERSTERKEN Jacques van Oene Als later dit jaar de Space Shuttle Discovery aan zijn laatste vlucht naar de ruimte begint zal er een hele speciale passagier aan boord zijn. Een op een mens lijkende robot, Robonaut 2 of R2 zal mee vliegen naar het Internationale Ruimtestation ISS en daar de 6 permanente bewoners gezelschap gaan houden. Robonaut 2 is een robot die 150 kilo zwaar is en bestaat uit een hoofd, een bovenlichaam en twee armen en handen. R2 is ontwikkeld door NASA in samenwerking met autofabrikant General Motors uit Amerika. Dit alles komt voort uit een project om te onderzoeken hoe robots samen en naast mensen kunnen werken. Het is de bedoeling dat, als R2 eenmaal aan boord is van ISS, hij de astronauten zal bijstaan bij hun werk en zal helpen met het onderhoud van ISS. Eerst zal Robonaut 2 alleen werkzaam zijn in de Destiny module van het Ruimtestation, later als er meer tests zijn gedaan zal R2 ook door andere delen van ISS mogen zweven en misschien ook buiten het Ruimtestation werkzaamheden verrichten. Robonaut 2 is zo gemaakt dat hij er niet alleen uitziet als een mens maar ook kan werken als een mens. Met zijn 2 armen en handen kan hij dezelfde gereedschappen vasthouden en bedienen als de astronauten. De toekomst zal uitwijzen of R2 een echte stand-in zal zijn voor de mens maar nu al is duidelijk dat, als Robonaut 2 zijn eerste maanden goed doorkomt hij ingezet zal worden voor de wat gevaarlijke reparatieklussen binnen het Ruimtestation. Robonaut 2 is nu nog een prototype dat niet is uitgerust om ook buiten het Ruimtestation te werken. De grote temperatuurverschillen buiten ISS hebben nu nog te veel invloed op het functioneren van Robonaut 2. Op dit moment wordt Robonaut 2 verschillende tests onderworpen, vergelijkbaar zijn met satellieten gelanceerd gaan worden. Zo wordt hij door elkaar geschud, gekeken of hij in het

aan die die flink

luchtledige werkt en hoe hij reageert op straling. "De mate van tests die we uitvoeren op Robonaut 2 zijn ook te vergelijken met onze auto's en andere producten die we maken, voordat ze op de markt komen en bij de consument zijn worden ze goed getest" aldus Alan Taub manager van General Motors. "Het werk wat we nu doen met Robonaut 2 zal ons in de toekomst ook gaan helpen om het in onze (auto)fabrieken over de hele wereld veiliger te maken ook voor onze werknemers" aldus Alan Taub. Meer informatie over Robonaut 2 is te vinden op het internet: http://www.nasa.gov/topics/technology/feature s/robonaut.html

Robonaut 2

ESA ZOEKT ONTWERP VOOR MAANTRUCK Best mogelijk dat het nog wel enkele tientallen jaren zal duren dat er een bemande basis op de Maan komt, maar ESA bereidt zich nu hierop al voor. Daarom roept het de wetenschappers en het bedrijfsleven op om te komen met ontwerpen voor het bouwen van een maanwagen. Dat moet in staat zijn zuurstof, water, voedsel, instrumenten enz. naar de bemande maanbasis te vervoeren. Dat gehele transport dient volledig automatisch te verlopen. De maanwagen is dus onbemand. ESA vindt het erg belangrijk die technologie nu al te gaan ontwikkelen.

Pagina 7

SOJOEZ TMA-18 OP GOEDE VRIJDAG VERTROKKEN De rollout van een Sojoez raket naar het lanceerplatform gebeurde op 31 maart en op 2 april verliet deze raket al lanceerbasis Baikonoer in Kazachstan. Boven op de raket bevond zich de Sojoez TMA-18 capsule met daarin drie ruimtevaarders t.w. de kosmonauten Alexander Skvortsov en Mikhail Kornienko en astronaut Tracy Caldwell Dryson. Op paaszondag 4 april koppelde de Sojoez capsule zich geheel automatisch vast aan het ISS. Nadat alles goed gecontroleerd was of er geen luchtlekkages bespeurd konden worden, gingen de luiken van beide ruimtevaartuigen open en zweefden de twee Russen en de Amerikaan het ruimtestation binnen. Daarmee was Expeditie-23 compleet. Voor en tijdens de lancering waren er zeer strenge veiligheidsmaatregelen getroffen i.v.m. de vrees voor terroristische aanslagen. Skvortsov en Kornienko maakten hiermee hun eerste vlucht. Voor Drysen was dat haar tweede. Zij verbleef in augustus 2007 al in het ISS tijdens STS-118 missie. De bemanning aan boord van het internationale ruimtestation was nu weer volledig met zes personen. Al enige tijd verbleven hierin de Rus Oleg Kotov, de Japanner Soichi Noguchi en de Amerikaan Timothy Creamer. Veel tijd om met elkaar kennis te maken hadden ze niet, want een dag later vertrok het

ruimteveer Discovery met zes man aan boord, die vanaf 7 april ook het ISS bemanden.

V.o.n.b. Alexander Skvortsov (Rusland), Tracy Caldwell Dryson (V.S.) en Mikhail Kornienko (Rusland)

Technici bezig met de laatste controles van de raket

Pagina 8

DEELRING OM JUPITER ONTDEKT Op foto's, gemaakt van de omgeving van Jupiter, is een deelring ontdekt. Die zou ontstaan zijn door een botsing van twee maantjes. Deze ontdekking komt op naam te staan van het Amerikaanse ruimtevaartuig New Horizons in september 2006. Toen werd de telescoopcamera aan boord gericht op maan Himalia om het instrument te testen. Een complete verrassing.

ander hemellichaam vernietigd door een botsing? Of is hij in stukken op maan Himalia te pletter geslagen? Er is bij een team astronomen nog iets opgevallen. New Horizons, dat op weg is naar dwergplaneet Pluto, ontdekte minder objecten die kleiner zijn dan 16 kilometer in doorsnede. dan werd verwacht. Vinden er misschien meer botsingen plaats dan tot dusver werd aangenomen? Dat antwoord zou best wel eens 'ja' kunnen zijn.

ERG KOUDE EN DONKERE BRUINE DWERG ONTDEKT

Deze foto is ontstaan uit een samenstelling van zes opnames. Daardoor is maantje Himalia in de cirkel iets verplaatst. De pijl in de witte strook geeft de richting van de beweging van de ring aan.

Wanneer deze nieuwe deelring is ontstaan, is onbekend. Maar het is wel opvallend dat het ruimtevaartuig Galileo die ring in 2002 niet heeft gezien. Toen bestudeerde dit Amerikaanse toestel planeet Jupiter en zijn omgeving heel uitvoerig. Astronomen zullen er dus niet van op kijken wanneer die botsing ná 2002 heeft plaatsgevonden. Daar is nog een reden voor. Immers die deelring bevindt zich zeer dicht bij de 500 kilometer in doorsnede metende maan Himalia. Deze maan kan die brokstukjes de komende tijd naar zich toetrekken, waarna ze op het oppervlak neerstorten. Verder zijn die brokstukjes zo klein dat ze niet lang als een dunne ring te zien zullen zijn. Ze kunnen zich ook weldra geheel verspreiden Nog een bijzonderheid: de in 2000 ontdekte maan S2000 J11 wordt vermist. Door een

Astronomen hebben op een afstand van 9,5 lichtjaar een extreem koele en donkere bruine dwerg ontdekt in het sterrenbeeld Eenhoorn. Dat gebeurde met een grote Britse infrarood telescoop op Hawaï. Naar verwachting bedraagt daar de temperatuur op het oppervlak rond de 180 graden Celsius. Daarmee is deze bruine dwerg veel koeler dan de planeten Mercurius (350 gr. C.) en Venus (500 gr.C.) Bovendien zendt het nog niet het driemiljoenste deel van de straling van de zon uit. Eventuele bewoners van een planeet eromheen, zullen hun ster als een donkere schijf tussen de sterren aan de hemel zien staan, ongeveer zoals wij een totaal verduisterde maan zien. Sterrenkundigen verwachten in dit gebied nog veel meer bruine dwergen aan te treffen. Een bruine dwerg is een gasbol die zwaarder is dan een reuzenplaneet, maar lichter dan een ster. Ze worden vaak mislukte sterren genoemd, omdat hun massa te klein is om in hun binnenste kernfusies op te wekken. Ze zenden alleen de warmte uit die ze tijdens hun ontstaan hebben meegekregen. Ze koelen dus langzaam af en worden steeds donkerder. De meeste bruine dwergen ontstaan op dezelfde manier als sterren. Ze persen grote gaswolken samen in de ruimte. Er zijn er al honderden ontdekt.

Pagina 9

PLANEET NEPTUNUS GEEFT GEHEIMEN PRIJS Neptunus verorberde lang geleden een planeet, die groter was dan die waarop wij leven. Daar liet Neptunus het niet bij en stal ook nog een maan. Volgens enkele wetenschappers moet dat gebeurd zijn, anders is het niet te verklaren waarom deze planeet nu zo groot is en een inwendige temperatuur van ijzig naar warm deed veranderen Want een raadsel is het voor astronomen wel hoe aan de rand van ons zonnestelsel twee grote planeten konden ontstaan. Volgens andere sterrenkundigen zijn Neptunus en Uranus ooit veel dichter bij de zon ontstaan. Om tot dusver onbekende reden zijn ze geleidelijk naar hun huidige omloopbanen verhuisd. Want waar anders moeten zij hun materiaal vandaan gehaald hebben om ongeveer twee keer zo zwaar als de aarde te wegen. In ieder geval niet in het gebied waar ze nu om de zon draaien.

een maan eromheen is gaan draaien. Zoiets was alleen mogelijk wanneer er een ander hemellichaam daar aanwezig geweest moet zijn, die de snelheid van deze maan sterk deed afremmen. Iets als een hemellichaam dat nog groter was dan de aarde. Immers Triton kwam uit de tegenovergestelde richting en is een krachtige aftremming in de snelheid absoluut noodzakelijk. Die supergrote aarde is later op de planeet gestort. Dat verklaart weer waarom het op Neptunus veel warmer is dan op Uranus die bijna even groot en van dezelfde samenstelling is. Steven Desch en Simon Porter denken dat zij op deze manier enkele van Neptunus' mysteries hebben opgelost.

Neptunus met maan Triton

En hoe zit dat met maan Triton? Deze maan valt wel erg op. Hij draait niet, net als alle manen, tegen de wijzers van de klok in om de planeet. Als enige maan met de wijzers van de klok mee. Hij kan dus niet ontstaan zijn tegelijk met de andere manen om Neptunus. Het kan niet anders dan dat Triton ooit als hemellichaam vrij in ons zonnestelsel om de zon draaide. Op een gegeven moment moet hij te dicht bij Neptunus gekomen zijn en niet meer uit de aantrekkingskracht van deze planeet kon ontsnappen en als Pagina 10

WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS IN DE PERIODE VAN 4 MEI TOT 1 JUNI 2010 MERCURIUS Is deze maand met het blote oog niet te zien. Het is rond 26 mei te proberen met een sterrenkijker.

14 mei: Probeer vanavond rond 22.00 uur de zeer smalle maansikkel tevoorschijn te zien komen. Zoek met een verrekijker laag boven de noordwestelijke horizon.

VENUS Schittert 's avonds boven de westelijke horizon aan het firmament. Lang voordat het donker is valt die helderheid al op. Gaat zo'n twee uur na zonsondergang eveneens onder. Venus bevindt zich tot 19 mei in het sterrenbeeld Stier en daarna in Tweelingen.

16 mei: Rechts van de maan prijkt Venus.

MARS Is 's avonds en een klein deel van de nacht als een oranjeachtige ster te zien. Tot 13 mei te vinden in het sterrenbeeld Kreeft en daarna in de Leeuw. De helderheid van deze planeet neemt af. JUPITER Deze reuzeplaneet treffen we aan de ochtendhemel laag boven de zuidoostelijke horizon aan. Komt steeds vroeger op; eind mei al ruim twee uur vóór de zon. Jupiter is in het sterrenbeeld Waterman te zien. SATURNUS Is als een heldere ster 's avonds en een deel van de nacht in sterrenbeeld Maagd te vinden. URANUS Verschijnt aan de ochtendhemel in het sterrenbeeld Vissen. Gebruik een sterrenkijker. NEPTUNUS Ook deze planeet treffen we aan de ochtendhemel aan. Zoek met een sterrenkijker in het sterrenbeeld Waterman vlakbij de grens Steenbok. VAN DAG TOT DAG 4 mei: Links onder Venus treffen we Aldebaran aan, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier. 9 mei: Schuin onder de Maan zien we planeet Jupiter aan het firmament staan.

16 mei: Geniet van het asgrauwe licht op de Maan. Het donkere deel van de Maan is iets verlicht. Het is de weerkaatsing van het zonlicht tegen de aarde. 16 mei: Te 23.13 uur bedekt de Maan een sterretje. Te 0.00 uur verschijnt het weer aan de verlichte zijde. Geniet ook tegelijkertijd van de open sterrenhoop M 35 die net boven de Maan te vinden is. 20 mei: Aan de donkere zijde van de Maan verdwijnt te 23.31 uur een sterretje om precies een uur later aan de verlichte zijde weer tevoorschijn te komen. 20 mei: Boven de Maan zien we Regulus staan, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw. Rechts ervan treffen we Mars aan. 22 mei: Boven de Maan zien we planeet Saturnus staan. 24 mei: Boven de Maan bevindt zich ster Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd. 'VALLENDE STERREN' Met wat geluk kun je af en toe een 'vallende ster' zien. Het zal deze maand bar weinig zijn. DE ZON 06 mei 16 mei 26 mei 31 mei MAANFASEN Laatste Kwartier Nieuwe Maan Eerste Kwartier Volle Maan

Opkomst 6.01 uur 5.44 uur 5.31 uur 5.26 uur

Ondergang 21.13 uur 21.29 uur 21.43 uur 21.49 uur

06 mei 14 mei 21 mei 28 mei Pagina 11

TENTOONSTELLINGEN

ACTIVITEITEN KERNEN

WADDINXVEEN In samenwerking met de basisschool in Waddinxveen organiseren wij een schitterende tentoonstelling over ONS ZONNESTELSEL van 15 april tot 20 mei.

NIJMEGEN Bijeenkomst op vrijdagavond 14 mei 2010 Aanvang:19.30 uur Einde: 21.00 uur - bespreking nieuwtjes - organisatie sterrenkijkavond - modelbouw - wat verder ter tafel komt

HEERHUGOWAARD Van 13 april tot 18 mei organiseren wij een tentoonstelling over DE EERSTE MENSEN IN DE RUIMTE op basisschool De Boomladder in Heerhugowaard. Dit in het kader van een project op die school over de ruimte. Deze tentoonstellingen zijn in samenwerking met de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde georganiseerd.

UDEN & VELDHOVEN Gezamenlijke bijeenkomst op vrijdagavond 14 mei 2010 in Het Trefcentrum, Cellostraat 2 te Uden. Aanvang:19.30 uur Einde: 21.00 uur - organisatie excursie - bespreking nieuwtjes - modelbouw: Marslander - opzetten van een algemene tentoonstelling

Een tekening hoe volgens sterrenkundigen planeten gevormd worden Pagina 12