Rechentafeln für die chemische Analytik [103. Aufl. Reprint 2019] 9783111666464, 9783110100532


175 3 36MB

German Pages 322 [324] Year 1985

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
Vorbemerkung zur 103. Auflage
Vorwort zur 102. Auflage
Inhaltsverzeichnis
Vorbemerkungen
1. Periodensystem der Elemente, Massen von Atomen, Verbindungen und Atomgruppen
2. Volumetrie (Maßanalyse)
3. Gravimetrie
4. Gasvolumetrie; Berechnung und Bestimmung von Gasvolumina
5. Bestimmung der molaren Masse
6. Temperaturmessung
7. Pyknometrie, Dichtetabellen
8. Elektrochemie, Elektrolytlösungen
9. Auswertung von Kristallpulveraufnahmen [18]
10. Nomenklatur
11. Größen, Einheiten und Umrechnungsfaktoren
12. Formeln und Rechenhilfen
13. Tabellen zur chemischen und chemisch-analytischen Arbeitstechnik
14. Literatur
Anhang
Sachregister
Recommend Papers

Rechentafeln für die chemische Analytik [103. Aufl. Reprint 2019]
 9783111666464, 9783110100532

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

Küster • Thiel Rechentafeln für die Chemische Analytik

Küster Thiel

Rechentafeln für die Chemische Analytik bearbeitet von Alfred Ruland

103. Auflage

W DE

G

Walter de Gruyter Berlin • New York 1985

Logarithmische Rechentafeln für Chemiker 1894, erstmals erschienen, begründet von Prof. Dr. F. W. Küster 1917, 19. Auflage, fortgeführt von Prof. Dr. A. Thiel 1943, 56. Auflage, fortgeführt von Prof. Dr. Kurt Fischbeck Rechentafeln für die Chemische Analytik 1982, 102. Auflage, neu bearbeitet von Dr. Alfred Ruland 1985, 103. bearbeitete Auflage Dr. Alfred Ruland Diplomchemiker Ammoniaklaboratorium der BASF A G Ludwigshafen/Rhein privat Schriesheimer Straße 11 D-6945 Hirschberg

CIP-Kurztitelaufnahme der Deutschen Bibliothek Küster, Friedrich W.: Rechentafeln für die chemische Analytik / Küster ; Thiel. Neubearb. von Alfred Ruland. - 103., bearb. Aufl. - Berlin ; New York : de Gruyter, 1985. ISBN 3-11-010053-3 NE: Thiel, Alfred; Ruland, Alfred [Bearb.]

Copyright © 1985 by Walter de Gruyter &Co., vormals G.J. Göschen'sche Verlagshandlung, J. Guttentag, Verlagsbuchhandlung Georg Reimer, Karl J. Trübner, Veit & Comp., Berlin 30. Alle Rechte, insbesondere das Recht der Vervielfältigung und Verbreitung sowie der Übersetzung, vorbehalten. Kein Teil des Werkes darf in irgendeiner Form (durch Photokopie, Mikrofilm oder ein anderes Verfahren) ohne schriftliche Genehmigung des Verlages reproduziert oder unter Verwendung elektronischer Systeme verarbeitet, vervielfältigt oder verbreitet werden. Printed in Germany. Einbandentwurf: Wolfgang Taube, München. Satz: Fotosatz Tutte, Salzweg-Passau. Druck: Karl Gerike, Berlin. Bindearbeiten: Lüderitz & Bauer Buchgewerbe GmbH, Berlin.

„Der Mangel an mathematischer Bildung gibt sich durch nichts so auffallend zu erkennen, wie durch maßlose Schärfe im Zahlenrechnen." C. F. Gauss

Vorbemerkung zur 103. Auflage

Die positive Aufnahme des neubearbeiteten Küster-Thiel hat gezeigt, daß seine Konzeption, dem Benutzer die Basis für die grundlegenden Rechenoperationen in der analytischen und der physikalischen Chemie bereitzustellen, richtig ist. In die vorliegende 103. Auflage wurde die Tabelle Mittlere Aktivitätskoeffizienten gebräuchlicher Elektrolyte neu aufgenommen, die Tabelle Puffergemische erweitert sowie die Tabellen Ausgewählte Nuklide, Nachweisvermögen spurenanalytischer Bestimmungsmethoden der Elemente und Korrektion des Luftauftriebs bei Wägungen überarbeitet. Erkannte Fehler wurden berichtigt. Ich danke allen, die einen Beitrag zu dieser Auflage geleistet haben, und bitte auch in Zukunft um Hinweise und konstruktive Kritik. Hirschberg, August 1985

Alfred Ruland

Vorwort zur 102. Auflage

Die Neubearbeitung des Küster-Thiel, der nunmehr in seiner 102. Auflage erscheint, wurde im wesentlichen durch zwei Entwicklungen geprägt, deren Auswirkungen auf die klassische chemische Analytik wie auch auf die moderne instrumentelle Analytik noch nicht in vollem Umfang abzusehen sind. Dabei handelt es sich zum einen um Neuerungen, die durch das Gesetz über Einheiten im Meßwesen vom 2.7.1969 sowie das Gesetz zur Änderung des Gesetzes über Einheiten im Meßwesen vom 6.7.1973 und deren Durchführungsverordnungen verbindlich geworden sind. Neben der schrittweisen Einführung der SI-Einheiten waren dabei insbesondere die Definition der Stoffmenge als Basisgröße sowie die daraus resultierenden terminologischen Neuerungen (z. B. molare Masse, Soffmengenkonzentration etc.) im Bereich der chemischen bzw. physikalisch-chemischen Analytik für die vorliegende Neuauflage von besonderem Belang. Sie erfordern einen grundlegenden Wandel in der quantitativ chemischen Denkweise, wie er auch in DIN 32625 (Stoffmenge und davon abgeleitete Größen), DIN 32626 (Stoffportion) sowie DIN 32630 (Arbeitsbereiche analytischer Bestimmungsverfahren) zum Ausdruck kommt. Dieser Sachverhalt wurde durch Anwendung der neuen Begriffe

VIII

Vorwort

berücksichtigt, wenngleich die Diskussion darüber, insbesondere was DIN 32625 anbelangt, noch nicht abgeschlossen ist. Wichtige bisher gebräuchliche Begriffe werden daher noch zusätzlich angegeben. Zum anderen wurden durch die rasche Entwicklung der Mikroelektronik, verbunden mit der Einführung von Taschenrechnern und Kleinkomputern in nahezu alle Bereiche der Analytik bis hin in die Ausbildungsstätten, die Logarithmen als klassische Rechenhilfe weniger bedeutend. An ihrer Stelle wurden vermehrt Formeln, zum Teil kombiniert mit praktischen Rechenbeispielen, aufgenommen. Damit soll neben dem Zahlenmaterial ein möglichst einfacher und schneller Lösungsweg aufgezeigt werden. Das Angebot von Rechenhilfen im Sinne der Unterstützung von Rechenfertigkeiten soll vermehrt durch praktische Anleitungen zum systematischen Auffinden von Lösungen ersetzt werden. Dabei muß jedoch durch Üben im Bewerten von Rechenergebnissen bei der Benutzung von elektronischen Rechnern einer kritiklosen Stellengläubigkeit entgegengewirkt werden. Ziel der vorliegenden Auflage ist es wiederum, Angehörigen der naturwissenschaftlichtechnischen und medizinisch-technischen Assistentenberufe (z.B. Laboranten, Chemotechniker, physikalisch-technische Assistenten und medizinisch-technische Assistenten), Studenten der Chemie und anderer naturwissenschaftlicher Disziplinen, aber auch dem praktisch arbeitenden Naturwissenschaftler das notwendige Zahlenmaterial und die praktische Anleitung zur Durchführung wichtiger Berechnungen zur Verfügung zu stellen. Für Hinweise auf Druckfehler, Vorschläge zur Umgestaltung sowie die Zusendung von Beiträgen während der vergangenen Jahre sei an dieser Stelle vor allem gedankt: Prof. Dr. Dr. h.c. Fischer (Freiburg), Dr. Ph. Fresenius (Karlsruhe), C. Krieger (Heidelberg), Dr. U. Meißner (Heidelberg), Dr. E. Merkel (Ludwigshafen), Dr. H.J. Ostmann (Frankfurt), Prof. Dr. Reinecke (Lemgo). Danken möchte ich insbesondere auch Herrn Prof. Dr. G. Schulze (Berlin) und Herrn Dr. R. Weber (Berlin) für kritische Hinweise und Ratschläge bei der Bearbeitung der Neuauflage. Gleichzeitig sei hier die Bitte geäußert, auch in Zukunft die Diskussion zwischen Autor und Benutzern aufrecht zu erhalten. Herrn Prof. Dr. K. Fischbeck, der das Erscheinen der 102. Auflage leider nicht mehr erleben konnte, danke ich für Anregungen und vielseitige Unterstützung bei der vorliegenden Neubearbeitung. Mein Dank gilt ferner Herrn Prof. Dr. Dr. H.A. Staab für wertvolle Ratschläge sowie meiner Frau U. Ruland für ihre Mithilfe bei der Gestaltung des Manuskriptes. Dem Verlag Walter de Gruyter bin ich für die Übertragung der Neubearbeitung und für die gute Zusammenarbeit zum Dank verpflichtet. Hirschberg, November 1981

Alfred

Ruland

Inhaltsverzeichnis

1. Periodensystem der Elemente, Massen von Atomen, Verbindungen und Atomgruppen 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6

Periodensystem der Elemente Elektronenkonfiguration der Elemente Protonenzahlen (Ordnungszahlen) und relative Atommassen der Elemente Ausgewählte Nuklide Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen; Massenanteile der Hauptelemente Höhere Multipla ausgewählter Elemente und Atomgruppen

2. Volumetrie (Maßanalyse) 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5 2.1.6 2.1.7 2.1.8 2.1.9 2.1.10 2.1.11 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 2.6.1 2.6.2 2.6.3 2.6.4 2.6.5 2.6.6 2.7

Faktoren zur Volumetrie (Maßanalytische Äquivalente) Acidimetrie Alkalimetrie Argentometrie Bromatometrie Cerimetrie Chromatometrie Chromometrie Iodometrie Komplexometrie Permanganometrie Titanometrie Angaben zur Herstellung von Maßlösungen Bestimmung des Titers Wasserbestimmung nach Karl Fischer Bestimmung metallorganischer Verbindungen Indikatoren Säure-Base-Indikatoren Säure-Base-Indikatoren; Indikatorgemische Fluoreszenzindikatoren Adsorptionsindikatoren Indikatoren zur Metalltitration Redox-Indikatoren Maßanalytische Temperatur-Korrektionen

4 4 6 7 10 13 35

39 39 40 41 42 43 44 44 45 45 46 48 48 49 51 52 53 53 53 55 58 58 59 60 62

X

Inhaltsverzeichnis

3. Gravimetrie 3.1 3.2 3.3

Stöchiometrische (analytische) Faktoren Indirekte Analysen Korrektion des Luftauftriebs bei genauen Wägungen

65 66 79 82

4. Gasvolumetrie; Berechnung und Bestimmung von Gasvolumina .. 85 4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6

Reduktion von Gasvolumina auf Normbedingungen Volumetrische Stickstoffbestimmung Barometerkorrektion Sättigungsdruck des Wasserdampfes über Wasser und Kalilauge Gasreduktionstabelle (Faktoren) Molare Volumina und Dichte von Gasen Molare Volumina feuchter idealer Gase Temperaturabhängigkeit Molare Volumina trockener idealer Gase Temperaturabhängigkeit Volumetrische Bestimmung von Gasen Volumetrische Bestimmung gasentwickelnder Stoffe

5. Bestimmung der molaren Masse 5.1 5.2

Bestimmung nach Victor Meyer Bestimmung aus der Dampfdruckerniedrigung

6. Temperaturmessung 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7

Primäre thermometrische Fixpunkte Internationale praktische Kelvin-Temperatur-Skala Sekundäre thermometrische Fixpunkte Thermometergläser und Füllungen, Anwendungsbereiche Widerstands-Grundwerte für Platin-Meßwiderstände Thermospannungen von Thermoelementen Fadenkorrektion für das Quecksilberthermometer Korrektion des Siedepunktes in Abhängigkeit vom Druck

7. Pyknometrie, Dichtetabellen 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.5.1 7.5.2

Allgemeines Bestimmung der Dichte einer Flüssigkeit mit dem Pyknometer Bestimmung der Dichte einer Flüssigkeit über die relative Dichte Bestimmung der Dichte eines Festkörpers mit dem Pyknometer Volumenbestimmung von Meßgeräten Volumenbestimmung durch Auswägung mit Wasser Volumenbestimmung durch Auswägung mit Quecksilber Dichte des Quecksilbers

85 86 88 89 100 102 102 103 104

107 107 108

111 111 111 112 113 113 114 115

117 117 117 118 119 119 121 122

Inhaltsverzeichnis

7.5.3 7.5.4 7.6 7.6.1 7.6.2

Prüfung von Volumenmeßgeräten Toleranzen handelsüblicher Volumenmeßgeräte Dichtetabellen Dichte des Wassers bei verschiedenen Temperaturen Dichte und Gehalt von Lösungen

8. Elektrochemie, Elektrolytlösungen 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.5.1 8.5.2 8.5.3 8.5.4 8.6 8.6.1 8.6.2 8.7 8.8 8.9

Elektrolyse, Elektrochemische Äquivalente Längenbezogene Leitfähigkeit wäßriger Kaliumchloridlösungen Löslichkeiten und Löslichkeitsprodukte Mittlere Aktivitätskoeffizienten der gebräuchlichen Elektrolyte Elektrodenpotentiale Konzentrationsabhängigkeit der Elektrodenpotentiale Internationales Weston-Element Potentiale von Bezugselektroden gegen die Standard-Wasserstoffelektrode Standardpotentiale Ionenprodukt des Wassers und pH-Wert Ionenprodukt des Wassers bei verschiedenen Temperaturen pH-Wert-Messung Säuren-Basen-Gleichgewichte, Dissoziationskonstanten pH-Standardpufferlösungen für Eichzwecke Puffergemische

9. Auswertung von Kristallpulveraufnahmen 9.1 9.2 9.3

Wellenlängen einiger K-Serien Tabelle der d-Werte und sin2 3-Werte Quadratische Formen für das kubische System

10. Nomenklatur 10.1 10.2 10.3

Namen anorganischer Säuren und ihrer Salze Namen von Ionen und Radikalen Formeln und Bezifferung ausgewählter organischer Ringsysteme

11. Größen, Einheiten und Umrechnungsfaktoren 11.1 11.2 11.2.1 11.2.2

Zeichen und Abkürzungen Größen und Einheiten, SI-Einheiten SI-Basiseinheiten, Definition Größen, Größenzeichen, Einheiten, Einheitenzeichen Beziehungen und Umrechnungsfaktoren 11.3 Physikalische Konstanten 11.4 Dimensionslose Kennzahlen 11.5 Umrechnungstabellen und Umrechnungsfaktoren 11.5.1 Geschwindigkeit, Durchsatzgeschwindigkeit 11.5.2 Leistung, Wärmestrom, Energie, Wärme, Arbeit

XI

122 124 125 125 126

133 133 135 135 141 144 144 145 146 147 151 153 154 155 157 159

165 165 166 175

177 177 179 183

187 187 189 189 191 202 203 204 204 205

XII

Inhaltsverzeichnis

11.5.3 Molare Gaskonstante 11.5.4 Druck 11.5.5 Temperatur 11.5.6 Umrechnung von angelsächsischen in metrische Einheiten 11.5.7 Wasserhärte - Umrechnung verschiedener Gehaltsangaben 11.5.8 Gehaltsgrößen 11.5.9 Korngrößen 11.5.10 Durchlaßgrad - Extinktion

12. Formeln und Rechenhilfen 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 12.8 12.9

13.2 13.3 13.4 13.5 13.6 13.7 13.8 13.9 13.10 13.11 13.12 13.13 13.14

217

Auswahl mathematischer Formeln 217 219 Rechnen mit kleinen Werten Differential- und Integralrechnung 220 Berechnung von Flächen und Körpern 221 Wichtige Beziehungen aus Physik, physikalischer Chemie und Chemie... 223 Umrechnung von Stoff- und Gehaltsgrößen 235 Mischungsrechnen 237 Berechnung der Summenformel einer Verbindung 239 Fehler- und Ausgleichsrechnung 240

13. Tabellen zur chemischen und chemisch-analytischen Arbeitstechnik 13.1

205 206 207 210 212 212 213 214

245

Nachweisvermögen spurenanalytischer Bestimmungsmethoden der Elemente, vergleichende Übersicht 245 Ionenaustauscher - Vergleichstabelle 248 Gehalt von Spurenelementen in destilliertem Wasser 258 Entfernung von Spurenelementen aus Wasser mittels Ionenaustauscher .. 258 Filterpapiere für quantitative Analysen - Vergleichstabelle 259 Filterpapiere für qualitative Analysen - Vergleichstabelle 260 Glasfiltergeräte: Porosität, Anwendung und Reinigung 260 Chemikalienbeständigkeit von Kunststoffen 262 Eis-Salz-Kältemischungen 263 Relative Luftfeuchtigkeit und Wasserdampfdruck von Schwefelsäurelösungen 264 Trockenmittel: Anwendung, Restwassergehalte und Regenerierungsbedingungen 264 Organische Lösemittel: Eigenschaften und Trocknung 267 Lösemittel für die Flüssig-Chromatographie, geordnet nach steigender Polarität (Eluotrope Reihe) 269 Wichtige Spektrallinien 270

14. Literatur

271

Anhang: Fünfziffrige Mantissen zu den dekadischen Logarithmen Sachregister

275 303

Vorbemerkungen

W i c h t i g e Größenzeichen a ) c(X)

Stoffmengenkonzentration, Konzentration in mol/1 (Molarität M, auf Äquivalente bezogen Normalität N) b) m Masse in g M(X) molare Masse (Molekulargewicht, Molmasse)b) in g/mol n(X) Stoffmenge (Molzahl, Molmenge)b) in mol Druck in bar, mbar p pa Normdruck (1013,25 mbar) t Temperatur in °C T Temperatur in K Tn Normtemperatur (273,15 K) V Volumen in 1, ml Vn Normvolumen (Fbei 1013,25 mbar und 0°C) in l,(bzw. dm 3 ) oder ml Km(X) molares Volumen (Molvolumen)b) in 1/mol Fmn(X) molares Normvolumen in 1/mol w Massenanteil in % (Gew.-%)b) ß Massenkonzentration, Konzentration in g/1 Dichte in g/ml q

Kurze Definition der im Bereich der chemischen Analytik wichtigen Begriffe Stoffmenge, molare Masse, Stoffmengenkonzentration und Äquivalent [1, 2 ] Die SI-Basiseinheit der Stoffmenge n (früher Molzahl) ist das Mol (Formelzeichen mol). Die stoffmengenbezogenen Größen molare Masse M(früher Molmasse) und Stoffmengenkonzentration cc) (früher Molarität) sind damit wie folgt definiert: Stoffmenge:

n(X)

molare Masse: m: Masse einer Stoffportion

M(X) =

a) b) c)

Einheitenname: Mol z.B. n(NaCl) = 0,2mol fft

übliche Einheit: g/mol z.B. M(NH 3 ) = 17,03 g/mol

Weitere Abkürzungen, Zeichen und Symbole finden sich in den Kapiteln 11 und 12. Bezeichnungen; die nicht mehr empfohlen werden. Wenn keine Verwechslungsgefahr mit der Massenkonzentration besteht, kann auch nur der Begriff Konzentration verwendet werden.

2

Vorbemerkung

Stoffmengenkonzentration: F(L): Volumen der Lösung

c(X) =

n(X) V (L)

übliche Einheit: mol/1 z. B. c (HCl) = 0,1 mol/1 ( = 0,1M)

Bei Angaben der Stoffmenge und stoffmengenbezogener Größen sind in Klammern hinter den Formelzeichen (n, M, c) immer die Teilchen a) anzugeben, auf die sich die Größenangaben beziehen. Unter dem Oberbegriff Teilchen werden in diesem Zusammenhang Atome, Moleküle, Ionen, Äquivalente usw. verstanden. Die für die Stoffmenge n früher verwendeten und auf Atome bzw. Äquivalente bezogenen Einheiten Tom bzw. Val (1 val = 1 mol / wirksame Wertigkeit) sind nicht mehr zulässig. Damit entfallt auch die bisher übliche Gehaltsgröße Normalität N (1 val/l)b). Statt dessen bezieht man die oben genannten Größen (Stoffmenge, molare Masse, Stoffmengenkonzentration) unter Beibehaltung ihrer Einheiten auf Äquivalente: Das Äquivalent ist dabei definiert als Bruchteil ^ eines Teilchens X, der z. B.: a) bei Neutralisationsreaktionen ein H + - oder OH Ion liefert, (z.B. i H 2 S 0 4 , i H 3 P 0 4 ) Neutralisations-Äquivalent b) bei Redox-Reaktionen ein Elektron aufnimmt oder abgibt, (z.B.£K2Cr207,|KMn04) Redox-Äquivalent c) bei elektrolytischen Vorgängen und Ionenaustauschern eine Ladung trägt, (z.B. i F e 3 + , i M g 2 + ) Ionen-Äquivalent. Die Anzahl der Äquivalente z* eines Teilchens X wird Äquivalentzahl genannt. Stoffmenge, molare Masse und Stoffmengenkonzentration von Äquivalenten: Stoffmenge von Äquivalenten:

Einheit: Mol z.B. n ( j C a 2 + ) = 0,2mol

molare Masse von Äquivalenten: (früher Äquivalentmasse)

Stoffmengenkonzentration von Äquivalenten (früher Normalität)

b)

Vgl. dazu auch Tabelle 2.2. Im Kapitel Volumetrie wird die Normalität in Klammern neben der Stoffmengenkonzentration angegeben.

Vorbemerkung

3

z.B. c ( i H 2 S 0 4 ) = 0,1 mol/1 = c(H 2 S0 4 ) = 0,05 mol/1 = 0,1 N H 2 S 0 4 K M n 0 4 ) = 0,1 mol/1 = c ( K M n 0 4 ) = 0,02 mol/1 = 0,1 N K M n 0 4 Wie man sieht, lassen sich dadurch Änderungen der Zahlenwerte gegenüber Angaben in den bisherigen Einheiten (val, val/1 bzw. Normalität) umgehen. Darüber hinaus wird empfohlen, um Unklarheiten auszuschließen, n, M und c wie in den obigen Beispielen stets in Form von Größengleichungen anzugeben.

Periodensystem der Elemente, Massen von Atomen, Verbindungen und Atomgruppen

Periodensystem der Elemente [3] IA

IIA

IIIB

IVB

VB

VIB

VIIB

VIIIB

1

H 1.008 3

a| b)

4

Li

Be

6.939

9.012

11

12

Na

Mg

22.990

24.312

19

20

21

22

23

24

25

26

K

Ca

Sc

Ti

V

Cr

Mn

Fe

Co

39.102

40.08

44.956

47.88

50.942

51.996

54.938

55.847

58.933

37

38

39

40

41

42

43

44

45

Rb

Sr

Y

Zr

Nb

Mo

Tc

Ru

Rh

85.47

87.62

88.905

91.22

92.906

95.94

(99)

101.07

102.91

55

56

57

72

73

74

75

76

77

Cs

Ba

La

Hf

Ta

Re

Os

Ir

132.91

137.34

138.91

178.49

180.95

w 183.85

186.2

190.2

192.2

87

88

89

104

105

Fr

Ra

Ac

(Unq)a> (Unp)b>

(223)

(226)

(227)

(257-260)

(260)

58

59

60

61

62

63

64

65

66

Ce

Pr

Nd

Pm

Sm

Eu

Gd

Tb

Dy

140.12

140.91

144.24

(145)

150.36

151.96

157.25

158.92

162.50

90

91

92

93

94

95

96

97

98

Th

Pa

U

Np

Pu

Am

Cm

Bk

Cf

232.04

(231)

238.03

(237)

(242)

(243)

(247)

(249)

(251)

a u c h Rf, R u t h e r f o r d i u m bzw. Ku, K u r t s c h a t o v i u m a u c h N s , N i e l s b o h r i u m bzw. H a , H a h n i u m

27

1.1 Periodensystem der Elemente

VIIIB

IB

IIB

IIIA

IVA

VA

VIA

VIIA

VIIIA

2

He 4.003 5

6

7

8

9

10

B

c

N

F

Ne

10.811

12.011

14.007

o 15.999

18.998

20.183

13

14

15

16

17

18

AI

Si

S

28.086

32.0i

C1 35.453

Ar

26.982

P 30.974

39.948 36

28

29

30

31

32

33

34

35

Ni

Cu

Zn

Ga

Ge

As

Se

Br

Kr

58.69

63.54

65.37

69.72

72.59

74.922

78.96

79.904

83.80

46

47

48

49

50

51

52

53

54

Pd 106.42

Ag

Cd

In

Sn

Sb

Te

I

Xe

107.87

112.40

114.82

118.71

121.75

127.60

126.90

131.30

78

79

80

81

82

83

84

85

86

Pt

Au

Hg

T1

Pb

Bi

Po

At

Rn

195.09

196.97

200.59

204.38

207.19

208.98

(210)

(210)

(222)

67

68

69

70

71

Ho

Er

Tm

Yb

Lu

164.93

167.26

168.93

173.04

174.97

99

100

101

102

103

Es

Fm

Md

No

Lr

(254)

(253)

(256)

(259)

(257)

5

6

1 Periodensystem der Elemente

1.2

Elektronenkonfiguration der Elemente

Schale

K

Quantenzahlen "

1 0

Elektronensymbol

ls

1H 2 He

M

N

O

P

Q

3 0 1 2 3s 3p 3d

4 0 1 2 3 4s 4p 4d 4f

5 0 1 2 3 5s 5p 5d 5f

6 0 1 2 6s 6p 6d

7 0 7s

1.. .2 2 2 2 1 1.. .2 2 1.. .6 2 6 2 6 1 2 6 1

1...2 2 2

L 2 0 2s

1 2p

1 2

3 Li 4Be 5B 6...9C...F 10 Ne

2 2 2 2 2

1 2 2 1 2 2...5 2 6

11 Na 12 Mg 13 AI 14... 17 Si...Cl 18 Ar

2 2 2 2 2

2 2 2 2 2

6 6 6 6 6

1 2 2 1 2 2 2 6

19 K 20 Ca 21 Sc 22,23 Ti...V 24 Cr 25...28 Mn.. .Ni 29 Cu 30 Zn 31...36 Ga... Kr

2 2 2 2 2 2 2 2 2

2 2 2 2 2 2 2 2 2

6 6 6 6 6 6 6 6 6

2 2 2 2 2 2 2 2 2

6 6 6 6 6 6 6 6 6

37... 38 Rb. ..Sr 39...40 Y... Zr 41...42 Nb....Mo 43 Tc 44...45 Ru. ..Rh 46 Pd 47... 48 Ag. ..Cd 49...54 In.. .Xe

2 2 2 2 2 2 2 2

2 2 2 2 2 2 2 2

6 6 6 6 6 6 6 6

2 2 2 2 2 2 2 2

55...56 Cs...Ba 57 La 58...71 Ce...Lu 72...77 Hf... Ir 78 Pt 79...80 Au...Hg 81. ..86 Tl.. .Rn 87...88 Fr...Ra 89 Ac 90... 103 Th...Lr

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

2

8

5...8 10 10 10

1 2 2 2 5 1 2 1 2 2 1...6

6 6 6 6 6 6 6 6

10 10 10 10 10 10 10 10

2 2 2 2 2 2 2 2

6 6 6 6 6 6 6 6

1....2 4.. .5 5 7.. .8 10 10 10

6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

2 2 2 2 2 2 2 2 2 2

6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

10 10 10 10 10 10 10 10 10 10

18

1 2...3

32

1. ..2 2 1 2 1 1. ..2 2 1..

2 2 1... 14 2 14 2 2 14 14 2 14 2 14 2 14 2 14 2

6 6 6 6 6 6 6 6 6 6

1 1 2...7 9 10 10 10 10 10 1... 14

Elektronenzahlen der voll besetzten Schalen

1.3 Protonenzahlen und relative Atommassen der Elemente

1.3

7

Protonenzahlen (Ordnungszahlen) und relative Atommassen der Elemente

Die Tabelle enthält die relativen Atommassen, wie sie von der Internationalen Union für Reine und Angewandte Chemie (IUPAC) nach dem Stand von 1983 veröffentlicht wurden [3], Sie sind das Verhältnis der durchschnittlichen Masse je Atom eines Elements in der natürlichen Nuklidzusammensetzung zu pj der Masse eines Atoms des Nuklids 12 C. Als relative Größen haben sie das Dimensionsprodukt 1. Die Atommassen mancher Elemente sind nicht konstant, sondern abhängig von der Herkunft und der Behandlung des Materials. Ein Stern (*) hinter dem Namen kennzeichnet die Elemente, von denen keine stabilen Nuklide existieren. Die Genauigkeit der Werte ist - unter Berücksichtigung der Anmerkungen - ± 1 der letzten Ziffer, sofern nicht anders angegeben. Name

Symbol

Protonenzahl

relative Atommasse Ar

Actinium* Aluminium Americium* Antimon Argon Arsen Astat Barium Berkelium* Beryllium Bismut Blei Bor Brom Cadmium Caesium Calcium Californium* Cer Chlor Chrom Cobalt Curium* Dysprosium Einsteinium* Eisen Erbium Europium Fermium* Fluor Francium* Gadolinium Gallium Germanium Gold

Ac Al Am Sb Ar As At Ba Bk Be Bi Pb B Br Cd Cs Ca Cf Ce Cl Cr Co Cm Dy Es Fe Er Eu Fm F Fr Gd Ga Ge Au

89 13 95 51 18 33 85 56 97 4 83 82 5 35 48 55 20 98 58 17 24 27 96 66 99 26 68 63 100 9 87 64 31 32 79

(227) 26,98154 (243) 121,75 ± 3 39,948g,r) 74,9216 (210) 137,3 3 g) (247) 9,012(8 208,9804 207,2 10,811 ± 5m-r) 79,904 112,418' 132,9054 40,078g) (251) 140,12" 35,453 51,9961 + 6 58,9332 (247) 162,50 + 3g) (252) 55,847 167,26 ± 3g) 151,96g) (257) 18,998403 (223) 157,25 ± 3g) 69,723 ± 4 72,59 ± 3 196,9665

8

1 Periodensystem der Elemente

Name

Symbol

Protonenzahl

relative Atommasse Ar

Hafnium Helium Holmium Indium Iod Iridium Kalium Kohlenstoff Krypton Kupfer Lanthan Lawrencium* Lithium Lutetium Magnesium Mangan Mendelevium* Molybdän Natrium Neodym Neon Neptunium* Nickel Niob Nobelium* Osmium Palladium Phosphor Platin Plutonium* Polonium* Praseodym Promethium Protactinium* Quecksilber Radium* Radon* Rhenium Rhodium Rubidium Ruthenium Samarium Sauerstoff Scandium Schwefel Selen Silber Silicium Stickstoff

Hf He Ho In I Ir K C Kr Cu La Lr Li Lu Mg Mn Md Mo Na Nd Ne Np Ni Nb No Os Pd P Pt Pu Po Pr Pm Pa Hg Ra Rn Re Rh Rb Ru Sm O Sc S Se Ag Si N

72 2 67 49 53 77 19 6 36 29 57 103 3 71 12 25 101 42 11 60 10 93 28 41 102 76 46 15 78 94 84 59 61 91 80 88 86 75 45 37 44 62 8 21 16 34 47 14 7

178,49 + 3 4,00260 ± 2 8,r) 164,9304 114,828) 126,9045 192,22 ± 3 39,098 12,01 lr> 83,80g,m) 63,546 ± 3r) 138,9055 + 3g) (260) 6,941 ± 2 g,m,r) 174,967g) 24,305 54,9380 (258) 95,94 22,98977 144,24 ± 38) 20,1798'm) (237) 58,69 92,9064 (259) 190,28) 106,42g) 30,97376 195,08 + 3 (244) (209) 140,9077 (145) 231,0359 200,59 ± 3 (226) (222) 186,207 102,9055 85,4678 ± 3g) 101,07 + 2g) 150,36 ±3 g ) 15,9994 ± 3g'r) 44,95591 + 1 32,066 ± 6 r) 78,96 ± 3 107,8682 ± 3g) 28,0855 ± 3 r) 14,00678)

1.3 Protonenzahlen und relative Atommassen der Elemente Name

Symbol

Protonenzahl

relative Atommasse Ar

Strontium Tantal Technetium* Tellur Terbium Thallium Thorium* Thulium Titan Unnilpentium* Unnilquadium* Uran* Vanadium Wasserstoff Wolfram Xenon Ytterbium Yttrium Zink Zinn Zirconium

Sr Ta Te Te Tb TI Th Tm Ti Unp Unq U V H W Xe Yb Y Zn Sn Zr

38 73 43 52 65 81 90 69 22 105 104 92 23 1 74 54 70 39 30 50 40

87,62«» 180,9479 (98) 127,60 ± 38) 158,9254 204,383 232,03818) 168,9342 47,88 + 3 (262) (261) 238,0289 g-m) 50,9415 1,00794 ± 78>l 183,85 ± 3 131,29 ± 38,m) 173,04 ± 3 88,9059 8) 65,38 ± 2 118,710 ±7 91,224 ±2 8 )

g

9

Geologisch außergewöhnliche Proben sind bekannt, in denen das Element eine Isotopen-Zusammensetzung außerhalb der Grenzen für normales Material hat. Der Unterschied der Atommasse des Elements in solchen Proben und dem in der Tabelle gegebenen kann die angegebene Unsicherheit beträchtlich überschreiten, m Modifizierte (veränderte) Isotopen-Zusammensetzungen können in käuflich erwerblichem Material gefunden werden, weil es einer nicht genannten oder nicht bekannten Isotopentrennung unterworfen wurde. r Schwankungen der Isotopen-Zusammensetzung in normalem irdischen Material verhindern genauere Werte als die angegebenen. Die Tabellenwerte sollen für alle normalen Materialien anwendbar sein.

10

1 Periodensystem der Elemente

1.4 Inaktive

Symbol

A u s g e w ä h l t e Nuklide Nuklide

Nuklid

relative Atommasse

natürliches Vorkommen in %

2

H 7 Li "B 12 C 13 C 14 N 15 N 16Q 17 o 18 0 19p 23

Na Si 29 Si 31p

28

32

S S 34S 33

35

C1 C1 79 Br 81 Br 37

Wasserstoff Deuterium Lithium Bor Kohlenstoff Kohlenstoff Stickstoff Stickstoff Sauerstoff Sauerstoff Sauerstoff Fluor Natrium Silicium Silicium Phosphor Schwefel Schwefel Schwefel Chlor Chlor Brom Brom

1,007825 2,0140 7,01600 11,00931 12,0000 13,00335 14,003074 15,00011 15,99491 16,99913 17,99916 18,9984 22,9898 27,97693 28,97649 30,97376 31,97207 32,97146 33,96786 34,96885 36,96590 78,9183 80,9163

Spin

(mjin)

99,985 0,015 92,58 80,3 98,89 1,108 99,635 0,365 99,759 0,037 0,204 100 100 92,21 4,70 100 95,0 0,76 4,22 75,53 24,47 50,54 49,46

72 1 3 A 3 /2 0 72 1 72 0 72 5 /2 72 72 0 72 72 0 72 0

% % % %

1.4 Ausgewählte Nuklide Radionuklide, Halbwertszeiten, Symbole: Halbwertszeit a d h m s

= = = = =

Jahre Tage Stunden Minuten Sekunden

11

Zerfallsarten

Zerfallsart a = ß~ = ß+ = y = EC = SF = IT =

ot-Teilchen /? "-Teilchen Positron -/-Strahlung Elektroneneinfang spontane Kernspaltung isomerer Übergang

Nuklid

Halbwertszeit

Zerfallsart

Nuklid

Halbwertszeit

Zerfallsart

Actinium-227 Aluminium-26 Americium-241 Americium-243 Antimon-122 Antimon-124 Arsen-76 Arsen-77 Astat-210 Barium-131 Barium-133 Berkelium-247 Berkelium-249 Beryllium-7 Bismut-210 Blei-202 Blei-210 Brom-82 Cadmium-109 Cadmium-115m Caesium-134 Caesium-137 Calcium-41 Calcium-45 Calcium-47 Californium-251 Californium-252 Californium-254 Cerium-139 Cerium-141 Cerium-144 Chlor-36 Chrom-51 Cobalt-58 Cobalt-60 Curium-243 Curium-245

21,77a 7,16-10 5 a 432,6a 7,37-10 3 a 2,7 d 60,3 d 26,4h 38,8 h 8,3 h 11,5d 10,5a 1,38- 10 3 a 320 d 53,29 d 5,01 d 3,0 - 105 a 22,3 a 35,34h 453 d 44,8 d 2,06 a 30,17a 1,03 -10 5 a 163d 4,54d 898 a 2,64 a 60,5 d 137,6d 32,5 d 284,8 d 3,0 -10 5 a 27,7d 70,78 d 5,27 a 28,5 a 8,5 - 10 3 a

ß~ a, y ß+, EC, y a, SF, y a, SF, y ß~,ß+,EC,y

Curium-247 Dysprosium-159 Einsteinium-253 Einsteinium-254 Eisen-55 Eisen-59 Erbium-169 Europium-154 Europium-155 Fermium-257 Fluor-18 Francium-223 Gadolinium-153 Gallium-67 Gallium-68 Germanium-71 Gold-195 Gold-198 Gold-199 Hafnium-175 Hafnium-181 Holmium-166 Indium-114m Iod-125 Iod-131 Iod-132 Iridium-192 Kalium-40 Kalium-42 Kohlenstoff-14 Krypton-85 Kupfer-64 Lanthan-140 Lawrencium-256 Lutetium-177 Mangan-52 Mangan-54

1,56- 10 7 a 144,4d 20,4 d 275,7 d 2,7 a 45,1 d 9,4d 8,8 a 4,96 a 100,5d 109,7m 21,8m 241,6d 78,3h 68,3 m 11,2d 183d 2,69 d 3,14d 70 d 42,'4 d 26,8 h 49,5 d 60,14d 8,02d 2,3 h 74 d 1,28- 109 a 12,36h 5,73-10 3 a 10,76a 12,7h 40,27 h 25,9 s 6,71 d 5,6d 312,2d

a, 7 EC, 7 a, SF, 7 y EC r,y ß~,y ß~, EC, 7 ß~,y a, SF, 7 r,Ec ß~, 7 EC, 7 EC, 7 ß+, EC, 7 EC EC, 7 ß-,y ß~,y EC, 7 ß~,y ß',y EC, IT, y EC, r

ß-,y ß'y ß~,y a, EC, 7 ß+, EC, 7 EC, 7 a, 7 ß~ a, SF, y EC, 7 ß .a, y EC ß~, y ß~,y EC ß~,y ß~,ß\y ß~ EC ß'.y ß'y a, 7 a, SF, 7 a, SF EC, 7 ß-,y ß'y ß-, ß+, EC EC, 7 ß+, EC, 7 ß'y a, EC, 7 a, 7

ß-,y ß~,y ß~,EC,y r,r,Ec,r ß',y ßß',y ß~, ß+, EC, 7 ß~,y a ß',y ß+, EC, 7 EC, 7

12

1 Periodensystem der Elemente

Nuklid

Halbwertszeit

Zerfallsart

Nuklid

Mendelevium-256 Molybdän-99 Natrium-22 Natrium-24 Neodymium-147 Neptunium-237 Nickel-59 Nickel-63 Niobium-94 Niobium-95 Nobelium-255 Osmium-191 Palladium-103 Phosphor-32 Phosphor-33 Platin-193 Plutonium-239 Plutonium-241 Plutonium-242 Polonium-209 Polonium-210 Praseodymium-143 Prometium-147 Protactinium-233 Quecksilber-197 Quecksilber-203 Radium-226 Radon-222 Rhenium-186 Rubidium-84 Rubidium-86 Ruthenium-103 Samarium-153 Scandium-46 Schwefel-35

1,3h 66 h 2,6 a 15,0h 10,98d 2,14- 10 6 a 7,5- 10 4 a 100a 2,0- 10 4 a 34,97 d 3,1m 15,4d 16,96d 14,3d 25,3 d 50 a 2,41 • 10 4 a 14,4a 3,76-10 5 a 102a 138,38 d 13,57d 2,62 a 27 d 64,1h 46,59d 1,6 - 10 3 a 3,83d 90,64h 32,8 d 18,7d 39,35d 46,75 h 83,82d 87,5d

a, EC, y

Selenium-75 120d Silber-110m 249,9 d 7,45 d Silber-111 2,62h Silicium-31 Stickstoff-13 9,96 m Strontium-85 64,9 d Strontium-89 50,5 d Strontium-90 28,5a Tantal-182 114,43d Technetium-97 2,6 -10® a Technetium-99 2,1 • 10 5 a Tellurium-127 9,35 h Terbium-160 72,1 d Thallium-201 73,1 h Thallium-204 3,78 a 1,91a Thorium-228 Thorium-232 1,4 • 1 0 l o a Thulium-170 128,6d Titanium-44 47,3 a Tritium siehe Wasserstoff-3 Uranium-233 1,59 - 10 5 a Uranium-234 2,45 • 10 5 a Uranium-235 7,04 -10 8 a 4,47-109 a Uranium-238 Vanadium-48 15,97d Wasserstoff-3 12,32a Wolfram-185 75,1 d Xenon-133 5,25 d Ytterbium-169 32d Yttrium-88 106,6d Yttrium-90 64,1 h Zink-65 244d Zinn-113 115,Id Zirkonium-95 64 d

fi~, y fi+, EC, 7 ß',7 ß~,7 a, y ß\ EC ßß~,7 fi~,y a, EC ßEC, y ß~ ß~ EC a, SF, y fi~, a, y OÍ, SF, y a, EC, y a, y ß~,y ß~,y ß~,y EC, y ß',7 a, y OÍ, y ß~, EC, y ß~,ß+,EC,y ß~EC,Y

ß~,y ß~,y ß~,y ß~

Reichweite verschiedener Strahlenarten in Wasser oder organischem Gewebe Strahlenart

Energie

Reichweite

a-Strahlen ^-Strahlen

5 MeV 0,02 MeV MeV 1 0,02 MeV 1 MeV 50 MeV 1 MeV

40 10 7 6,4 65 1 20

y-Strahlen schwere Rückstoßkerne Neutronenstrahlen

um um mm cm cm |im cm

Halbwertszeit

Zerfallsart EC,y ß~ IT, y ß~,y ß~,y ß+ EC, y ß~,y fi-

fi-, y EC fi-, y fi-, y fi-, y EC, y ß~,EC a., y a, SF, y fi~, EC, y EC, y a, y a, SF, y a, SF, y a, SF, y fi+, EC, y fi-

fi-,y ß~,y EC, y ß+, EC, y fi', y EC, y,ß+ EC, y fi-, y

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen

1.5

13

Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen; Massenanteile der Hauptelemente

Alle in nachfolgender Tabelle enthaltenen molaren Massen Mim g/mol) sind mit den in Tabelle 1.3 angegebenen relativen A t o m m a s s e n berechnet u n d auf maximal drei Stellen n a c h dem K o m m a beschränkt worden. Die angegebenen Massenanteile w in % ( m / m ) beziehen sich auf d a s in der jeweiligen Spalte geführte Hauptelement. In K l a m m e r n unter oder neben den Summenformeln stehende N a m e n bezeichnen Fällungsreagenzien oder organische Anionen. Formel

Ag 3 As0 3 Ag 3 As0 4 AgBr AgBrOj Ag(C 2 H 3 0 2 ) Ag(C 7 H 4 NS 2 ) Ag 2 C 2 AgCN AgCNO K[Ag(CN) 2 ] Ag2C03 AgCl AgC10 4 Ag2Cr04 Ag 2 Cr 2 0 7 AgF Agi AgIO3 AgMn04 AgN 3 AgNO, AgNO s Ag20 Ag202 AgP02 Ag3P04 Ag4P207 Ag 2 S AgSCN Ag 2 S0 3 Ag 2 S0 4 Ag2Se Ag 2 Te Ag 2 TlAs0 4 AgV0 3

M in g/mol

w

107,868 446.524 462,523 187,772 235,770 166,913 274,10 239,758 133,886 149,885 199,002 275,746 143,321 207,319 331,730 431,724 126,867 234,773 282,771 226.804 149,888 153,874 169,873 231,736 247,735 170,841 418,576 605,416 247.80 165,96 295,79 311,79 294,70 343,34 558,994 206.808

100 72,472 69,965 57,446 45,751 64,625 39,35 89,891 80,567 71,967 54,905 78,237 75,267 52,030 65,034 49,971 85,025 45,946 38,147 47,560 71,966 70,102 63,429 93,096 87,083 63,139 77,311 71,269 87,062 65,19 72,93 69,19 73,21 62,84 38,594 52,159

Formel

in%

M in g/mol

w

in%

Ag 3 V0 4

438,543

73,791

AI

26,9815 266,694 143,959 204,115 459,439 133,341 241,432 83,977 101,992 140,972 258,267 407,695 40,988 212,996 375,133 101,961 16,994 50,981 203,923 305,884 156,007 78,003 121,953 150,14 342,14 666,41 258.160

100 10,117 74,970 13,219 5,873 20,235 11,176 32,130 26,455 19,140 10,447 6,618 65,828 12,668 7,193 52,925 52,925 52,925 52,925 52,925 34,591 34,590 22,13 35,94 15,77 8,10 29,903

74,9216 24,9738 14,9843 149,8432 224,7648 314,634

100 100 100 100 100 23,812

AlBr 3 A14C3 AI(C 2 H 3 0 2 ) 3 Al(C 9 H 6 ON) 3 A1C13 AICI3 • 6 H 2 0 AIF 3 AIF 3 • H 2 O AIF 6 3 + K 3 [A1F 6 ] Alla A1N AI(NO3)3 A1(N0 3 ) 3 • 9 H 2 0 AI 2 O 3 7«AI 2 O 3 V2M203 2A1 2 0 3 3A1 2 0 3 A1 2 0 3 • 3 H 2 0 . Al(OH) 3 AIPO 4 AI 2 S 3 AI2(SO4)3 A1 2 (S0 4 ) 3 - 1 8 H 2 0 Al203-2Si02-2H20 As

7 3 AS VsAs 2 As 3 As AsBr 3

14

1 Periodensystem der Elemente M in g/mol

Formel

ASC1 3 ASF3 ASF5 ASH3 H3AS03 H3AS04.

H 3 AS0 4

72H20

H4AS207 ASI3 AS03 AS04 AS203 V4AS2O3 AS2OS AS207 AS2S2 AS2S3 AS2S4 AS2S5

Au 73AU

2Au 3 Au AuBr AuBr 3 AuCN AU(CN)3 AU(CN)3 • 6 H 2 0 K[AU(CN) 2 ] K[AU(CN) 2 ] • 3 H 2 0 K[AU(CN)J1,5H20 AuCl AUC1 3 H[AUC14]

H[AUC1 4 ] • 4 H 2 0 K[AUC1 4 ] • 2 H 2 0 Na[AuCl4] • 2 H 2 0 Aul AU20

AuOH HAU0 2 KAU0 2 • 3 H 2 0 AU 2 0 3 AU2S

B 73 B 2B

w

181,281 131,917 169,914 77,945 125,944 141,943 150,951 265,871 455,635 122,920 138,919 197,841 49.460 229,840 261,839 213,96 246,02 278,08 310,14

41,329 56,795 44,094 96,121 59,488 52,789 49,633 56,359 16,443 60,952 53,932 75,739 75,739 65,195 57,227 70,03 60,91 53,88 48,31

196,9665 65,6555 393,9330 590,8995 276,871 436,679 222,984 275,020 383,111 288,100 342,145 367,158 232,420 303,326 339,786 411,847 413,907 397,799 323,871 409,932 213,974 229,973 322,109 441.931 425,99

100 100 100 100 71,140 45,106 88,332 71,619 51,412 68,367 57,568 53,646 84,746 64,936 57,968 47,825 47,587 49,514 60,816 96,097 92,052 85,647 61,149 89,139 92,47

10,81 3,60 21.62

Formel

M in g/mol

w in%

3B 4B BBr 3 BC BC13

32,43 43,24 250,52 22,82 117,17 67,81 87,81 125,90 104,84 27,67 53,32 391,52 24,82 41,78 42,81 43,82 58,81 61,83 69,62 155,24 117,80

100 100 4,32 47,37 9,23 15,94 12,31 8,59 10,31 78,14 87,10 2,76 43,56 25,87 25,25 24,67 18,38 17,48 31,06 27,86 18,33

137,33 68,67 274,66 297,14 333,17 411.15 161,35 197,34 225,35 225,40 208,24 244,27 322,25 390,28 253,32 175,33 391.14 427.1 7 505,15 375,20 247.36 261,34 153,33 76,67 169,33 313,45 171.35

100 100 100 46,22 41,72 33,40 85,11 69,59 60,94 60,93 65,95 56,22 42,62 35,19 54,21 78,33 35,11 32,15 27,19 36,60 55,52 52,55 89,57 89,57 81,10 43,81 80,14

IN%

100 100 100

BF3

H[BF4] K[BF4] NH4[BF4] B2H5 B4H10

Bis BN BP BO2 HBO2 BO3 H3BO3 B2O3 B4O7 B2S3

Ba 72 Ba

2Ba BaBr 2 BaBr 2 • 2 H 2 0 Ba(Br0 3 ) 2 • H 2 0 BaC 2 BaC03 BaC204 Ba(CN) 2 • 2 H z O BaCl 2 BaCl 2 • 2 H 2 0 Ba(C103)2 • H 2 0 Ba(C104)2 • 3 H 2 0

BaCr04 BaF 2 Bal 2 Bal 2 • 2 H 2 0 Ba(I0 3 ) 2 • H 2 0 Ba(Mn04)2 Ba(N0 2 ) 2 • H 2 0 Ba(N0 3 ) 2 BaO V 2 BAO

Ba02 Ba02 • 8H20 Ba(OH) 2

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen

15

Formel

M in g/mol

w in%

Formel

M in g/mol

w in'

Ba(OH) 2 • 8 H 2 0 72Ba(0H)2-8H20 Ba(HP0 4 ) 2 Ba 3 (P0 4 ) 2 BaS Ba(SCN) 2 • 2 H 2 0 BaS03 Ba(HS0 3 ) 2 BaS04 BaS203 BaS 2 O g • 4 H 2 0 Ba[SiF 6 ] BaSi0 3 • 6 H 2 0 BaTi03

315,47 157,73 329,29 601,93 169,39 289,52 217.39 299,46 233,39 249,45 401,51 279,41 321,50 233,23

43,53 43,53 41,71 68,45 81,07 47,43 63,17 45,86 58,84 55,05 34,20 49,15 42,72 58,88

Be 7 2 Be 2Be BeBr 2 Be 2 C BeC03 • 4 H 2 0 BeCl 2 BeCl 2 • 4 H 2 0 BeF 2 K 2 [BeF 4 ] (NH 4 ) 2 [BeF 4 ] Bel 2 Be(N0 3 ) 2 • 3 H 2 0 BeO Be(OH) 2 Be3(P04)2-3H20 Be2P207 BeS0 4 BeS0 4 • 4 H 2 0

9,01218 4,50609 18,02436 168,820 30,035 141,082 79,918 151,979 47,009 163,202 121,082 262,821 187,068 25,011 43,027 271,025 191,968 105,07 177,13

100 100 100 5,338 60,010 6.388 11,277 5,929 19,171 5,522 7,443 3,429 4,817 36,032 20,946 9,975 9.389 8,58 5,09

BiOCl (Bi0)2Cr207 BiF 3 BiH 3 Bil 3 K[BiIJ BiOI Bi(OH) 3 Bi203 Bi205 Bi0N03 • H20 Bi(N0 3 ) 3 Bi(N0 3 ) 3 • 5 H 2 0 BiP04 BiS Bi 2 S 3 Bi 2 (S0 4 ) 3 Bi 2 Se 3 Bi 2 (Se0 3 ) 3

260,433 665,946 265,977 212,004 589,694 755,697 351,884 261.013 465,959 497,958 305,000 394,995 485,071 303,952 241,04 514.14 706,13 654,84 798,84

80,244 62,762 78,571 98,574 35,439 27,654 59,389 80,065 89,699 83,935 68,578 52,907 43.082 68,754 86,70 81,29 59,19 65.83 52,32

Br 2Br 3Br 4Br 5Br 6Br HBr HBrO HBr03 BrF 3 BrF 5 Br03 76Br03 Br04

79,904 159,808 239,712 319,616 399,520 479,424 80,912 96,911 128,910 136,899 174,896 127,902 21,317 143,902

100 100 100 100 100 100 98,754 82,451 79,904 58,367 45,687 62,473 62,473 55,527

Bi VsBi 7s Bi 2Bi BiC6H303 1 (Pyrogallol)J BiC6H507 Bi(C 9 H 6 NO) 3 Bi(C 9 H 6 NO) 3 • H 2 0 Bi(C 1 2 H 1 0 ONS) 3 1 • H 2 0 (Thionalid) J Bi[Cr(SCN) 6 ] BiCl 2 BiCl 3

208,980 69,660 41.7% 417,961

100

C 2C 3C 4C 5C 6C IC CH 2CH 3CH 4CH 5CH CHN CHNO

12,011 24,022 36,033 48,044 60,055 72,066 84,077 13,019 26,038 39,057 52,076 65,095 27,026 43.025

100 100 100 100 100 100 100 92,258 92,258 92,258 92,258 92,258 44,442 27,916

100 100 100

332,068

62,933

398,082 641,438 659,453

52,497 32,518 31,690

875,83

23,86

609,44 279,886 315,339

34,29 74,667 66,272

16

1 Periodensystem der Elemente

Formel

CHNS CHO

CHO 2 CH03 CH 2 2CH 2 3CH 2 4CH 2 5CH 2 6CH 2 7CH 2 CH 2 N 2 2CH 2 N 2 CH 2 O 2 CH 2 O 3 CH 3 2CH 3 3CH 3 4CH 3 5CH 3 CH 3 Br CH3CI

CH 3 F CH 3 I CH 3 O 2CH30 3CH30 4CH30 CH 4 CH 4 N 2 O CH 4 O CCI 2 O CC14 CN 2CN 3CN 4CN 5CN CNO CNS CO co2 V2co2

2C02

co3

2C03 CS 2

C2H2 C2H2O4

M

in g/mol

w in%

Formel

59,09 29,018 45,018 61,017 14,027 28,054 42,080 56,107 70,134 84,161 98,188 42,039 84,078 46,026 62,024 15,035 30,069 45,104 60,139 75,174 94,938 50.488 34,033 141,939 31,034 62,068 93,102 124,136 16,043 60,055 32,042 98,916 153,823 26,018 52,036 78,054 104,072 130,090 42,017 58,098 28,011 44,010 22,005 88,020 60,009 120,018 76,131 26,038 90.035

20,33 41,391 26,681 19,685 85,629 85,629 85,629 85,629 85,629 85,629 85,629 28,571 28,571 26,096 19,365 79,884 79,884 79,884 79,884 79,884 12,651 23,790 35,292 8,462 38,703 38,703 38,703 38,703 74,869 20,000 37,485 12,143 7,808 46,165 46,165 46,165 46,165 46,165 28,586 20,674 42,881 27,292 27,292 27,292 20,015 20,015 15,777 92,258 26,681

C2H204 • 2H20 C2H3 C2H3O 2C2H30 C2H3O2 2C2H302 C2H4 C2H402 C2H5 2C 2 H 5 3C 2 H 5 4C 2 H 5 C 2 H 5 Br C 2 H 5 C1 C2H5F C2H5I C2H5O 2C 2 H S O C2H6 C2H6O C2H6O2 C3H6O C3H6O3 C4H4O6 C4H5O6 C4H6O4 C4H6O5 C4H6O6 C5H5N 2C5H5N 3C5H5N

c6H4o2

C6H5 2C 6 H 5 3C 6 H 5 C6H6 C6H6O C6H602 C6H807 C6H12O6 C7H5O 2C7H50 3C7H50 C7H6O2 C7H6O3 C7H8 C10H4 C10H5

Ci0H6

M

w

in g/mol

in%

126,066 27,046 43,045 86,090 59,045 118,089 28,054 60,052 29,062 58,123 87,185 116,246 108,966 64,515 48,060 155,966 45,061 90,122 30,069 46,069 62,068 58,080 90,079 148,072 149,080 118,089 134.088 150,088 79,101 158,202 237.304 108,096 77,106 154,211 231,317 78,113 94,113 110,112 192,125 180.157 105,116 210.232 315,348 122,123 138,123 92,140 124,142 125,150 126.157

19,055 88,820 55,807 55,807 40,685 40,685 85,629 40,002 82,659 82,659 82,659 82,659 22,045 37,234 49,983 15,402 53,310 53,310 79,889 52,144 38,703 62,041 40,002 32,446 32,227 40,685 35,830 32,011 75,922 75,922 75,922 66,668 93,464 93,464 93,464 92,258 76,574 65,448 49,966 40,002 79,954 79,954 79,954 68,846 60,871 91,249 96,752 95,973 95,207

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen

M

Formel

in g/mol

H> in%

C10H7 CIOHG C13H13N3 C14H4O2 C14H5O2 C14H6O2 C14H7O2 C14.H002 C 2 0 H 1 6 N 4 (Nitron) C20H16N4-HNO3

127,165 128,173 211,266 204,184 205,192 206,200 207,208 208,216 312,373 375,386

Ca V 2 Ca 2 Ca 3 Ca 4 Ca Ca(As 2 0 4 ) 2 • 3 H 2 0 Ca(B0 2 ) 2 Ca(B0 2 ) 2 • 6 H2O CaBr 2 CaC 2 CaCN 2 Ca(CN)2 Ca(CH0 2 ) 2 1 (Formiat) J Ca(C 2 H 3 0 2 ) 2 ] (Acetat) J Ca(C 2 0 4 ) (Oxalat) Ca(C 2 0 4 ) • H 2 0 Ca(C 3 H 5 0 3 ) 2 ] (Lactat) ^ Ca(C3 H5 0 3 ) 2 • 5 H2 O Ca(C 4 H 4 O e )i (Tartrat) j Ca(C 4 H 4 0 6 )-2H 2 0 Ca 3 (C 6 H 5 0 7 ) 2 L (Citrat) Ca 3 (C 6 H 5 O v ) 2 1 •4H20 1 Ca(C 10 H 7 N 4 O 5 ) 2 Ì • 8 H 2 0 (Pikrolon- > säure) CaC03 V2CaC03 Ca(HC0 3 ) 2 CaCl 2 CaCl 2 • 6 H 2 0 CaOCl 2 V2 CaOCl 2

40,08 20,04 80,16 120,24 160,32 521,81 125,70 233,79 199,89 64,10 80,10 92,12

100 100 100 100 100 7,68 31,87 17,14 20,05 62,53 50,04 43,51

130,12

30,80

158,17

25,34

128,10 146,12

31,29 27,43

218,22

18,37

308,30

13,00

188,15

21,30

224,18

17,88

498,44

24,12

570,50

21,08

710,58

5,64

100,09 50,05 162,11 110,99 219,08 126,99 63.49

40,04 40,04 24,72 36,11 18,30 31,56 31,56

)

94,452 93,709 73,907 82,354 81,949 81,549 81,152 80,759 76,902 63,993

Formel

CaOCl 2 • CaOi • 2H20 J 3(CaOCl2) • CaO) • 4H20 J Ca(OCl)2 - 4 H 2 0 CaCr04 CaCr04 • 2 H 2 0 CaF 2 CaH2 Cal 2 Ca(Mn0 4 ) 2 • 5 H 2 0 CaMo04 Ca(N0 3 ) 2 Ca(N0 3 ) 2 • 4 H 2 0 CaO V 2 CaO Ca(OH)2 V2Ca(OH)2 Ca 3 P 2 Ca(H 2 P0 2 ) 2 Ca(P0 3 ) 2 Ca 3 (POJ 2 CaHP0 4 CaHP0 4 • 2 H 2 0 Ca(H 2 P0 4 ) 2 • H 2 0 3Ca 3 (P0 4 ) 2 1 • Ca(OH)2 J CaS Ca(HS)2 • 6 H 2 0 Ca(SCN)2 Ca(SCN)2 • 2 H 2 0 Ca(SCN)2 • 3 H 2 0 CaS03 CaS03 • 2 H 2 0 Ca(HS0 3 ) 2 CaS04 C a S 0 4 - V2H2O CaS04 • 2H20 CaS203 CaS203 • 6 H 2 0 CaSi 2 Ca[SiF 6 ] CaSi0 3 CaW04 Cd VI Cd 2 Cd

M in g/mol

w in0/.

219,10

36,59

509,10

31,49

215,05 156,07 192,10 78,08 42,10 293,89 368,03 200,02 164,09 236,16 56,08 28,04 74,10 37,05 182,19 170,06 198,02 310,18 136,06 172,09 252,07

18,64 25,68 20,86 51,33 95,21 13,64 10,89 20,04 24,43 16,97 71,47 71,47 54,09 54,09 66,00 23,57 20,24 38,76 21,46 23,29 15,90

1004,64

39,90

72,14 214,31 156,24 192,27 210,28 120,14 156,17 202,21 136,14 145,15 172,17 152,20 260,29 96,25 182,16 116,16 287,93

55,56 18,70 25,65 20,85 19,06 33,36 25,67 19,82 29,44 27,61 23,28 26,33 15,40 41,64 22,00 34,50 13,92

112,41 56,20 224,82

100 100 100

17

18

1 Periodensystem der Elemente

Formel

M in g/mol

272,22 CdBr2 344,28 CdBr2 • 4 H 2 0 Cd(C 2 H 3 0 2 ) 2 -2H 2 0 1 266,53 (Acetat) J Cd(C 5 H 5 N) 2 • (SCN)2 | 386,78 (Pyridin + Thiocyanat)J Cd(C 5 H 5 N) 4 • (SCN)2 544,97 Cd(C 7 H 4 NS 2 ) 2 jw4,88 (Mercaptobenzothiazol) Cd(C 7 H 6 N0 2 ) 2 | 384,67 (Anthranilsäure) J Cd(C 9 H 6 NO) 2 (Oxin) 400,72 Cd(C 9 H 6 NO) 2 1 427,74 • 1,5 H 2 0 J Cd(C 9 H 6 NO) 2 • 2 H 2 0 436,74 Cd(C 10 H 6 NO 2 ) 2 l 456,74 (Chinaldinsäure) j CdC0 3 172,42 CdCl2 183,32 CdCl 2 • H 2 0 201,33 Cdl 2 366,22 Cd(N0 3 ) 2 236,42 Cd(N0 3 ) 2 • 2H z O 272,45 Cd(N0 3 ) 2 • 4 H 2 0 308,48 CdO 128,41 Cd(OH)2 146,43 Cd(NH 4 )P0 4 • H 2 0 243,44 Cd 2 P 2 0 7 398,76 CdS 144,47 CdS0 4 208,47 8 CdS04- /3H20 256,51 Ce V2Ce 7s Ce 2Ce 3Ce CeC2 Ce(C 9 H 6 NO) 3 (Oxin) Ce 2 (C0 3 ) 3 • 5 H 2 0 Ce 2 (C 2 0 4 ) 3 (Oxalat) Ce 2 (C 2 0 4 ) 3 • 9 H 2 0 Ce 2 (C 2 0 4 ) 3 • 10H 2 0 CeCl3 CeCl3 • 7 H 2 0 CeF 3 Ce(N0 3 ) 3 Ce(NO)3 • 6 H 2 0

140,12 70,06 46,71 280,24 420,36 164,14 572,58 550,34 544,30 706,44 724,45 246,48 372,59 197,12 326,13 434,22

w in%

Formel

41,30 32,65

[Ce(N0 3 ) 6 ] • 1 (NH 4 ) 2 • 2 H 2 0 j Ce0 2 Ce203 Ce304 CeP0 4 Ce(S0 4 ) 2 Ce(S0 4 ) 2 • 4 H 2 0 Ce 2 (S0 4 ) 3 Ce 2 (S0 4 ) 3 • 8 H 2 0 (NH 4 ) 2 [Ce(S0 4 ) 4 ]l • 2H20 j

42,18 29,07 20,63 25,27 29,22 28,05 26,28 25,74 24,61 65,20 61,32 55,83 30,70 47,55 41,26 36,44 87,54 76,77 46,18 56,39 77,81 53,92 43,82 100 100 100 100 100 85,37 24,47 50,92 51,49 39,67 38,68 56,85 37,61 71,09 42,96 32,27

a

2C1 3C1 4C1 5C1 6C1

ci 2 o

CIO

cio 2 cio 3 cio 4 ci 2 o 5 ci2o7

HCl HCIO HCIO 3 HCIO 4 HC10 3 • (C 2 0 H 1 6 N 4 )) (Nitron) j HC103(C22H19N)] (1-Dinaphthodi> methylamin) J HCIO 4 • (C 20 H 16 N 4 ) HC10 4 -(C 2 2 H 1 9 N)

Co V2Co 7s Co 2 Co 3 Co CO(A102)2 COAS2

CoAsS CoB CoBr2 CoBr2 • 6 H 2 0

M in g/mol

w in 0 /.

584,26

23,98

172,12 328,24 484,36 235,09 332,24 404,30 568,42 712,53

81,41 85,38 86,79 59,60 42,18 34,66 49,30 39,33

632,53

22,15

35,453 70,906 106,359 141,812 177,265 212,718 86,905 51,452 67,452 83,451 99,451 150,903 182,902 36,461 52,460 84,459 100,459

100 100 100 100 100 100 81,590 68,904 52,561 42,484 35,649 46,988 38,767 97,236 67,581 41,977 35,291

396,832

8,934

381,858

9,284

412,832 397,857

8,587 8,911

58,9332 29,4666 19,6444 117,8664 176,7996 176,894 208,776 165,92 69,743 218,741 326.832

100 100 100 100 100 33,316 28,228 35,52 84,500 26,942 18,032

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

C0CO3

K 3 [CO(CN) 6 ] CO(C 2 H 3 0 2 ) 2 • 4 H 2 0 ) (Acetat) J Co(C 2 0 4 ) • 2 H 2 0 1 (Oxalat) j Co(C 5 H 5 N) 4 • (SCN)2 1 (Pyridin + Thiocyanat) CO 3 (C 6 H 5 0 7 ) 2 1 • 4 H 2 0 (Citrat)J CO(C 7 H 6 N0 2 ) 2 1 (Anthranilsäure) ) Co(C9H6NO)2H2Oi (Oxin) J Co(C 1 0 H 6 NO 2 ) 3 • 2 H 2 0 (a-Nitrosojß-naphthol) CO(C 10 H 6 NO 3 ) 3 Ì (1 -Nitro-2-naphthol) J CoCl 2 CoCl 2 • 6 H 2 0 CoCr04 Co(N0 3 ) 2 CO(N0 3 ) 2 • 6 H 2 0 Na 3 [Co(N0 2 ) 6 ] CoO Co203 Co304 CO(NH4) • (P0 4 ) • H 2 O CO 2 P 2 0 7 CoS CoS04 CoS04 • 7 H 2 0 Co 2 (S0 4 ) 3 Co 2 (S0 4 ) 3 • 1 8 H 2 0 K 2 CO(S0 4 ) 2 • 6 H 2 0 V3Cr l / 2 Cr 2 Cr 3 Cr K 3 [Cr(CN) 6 ] Cr(CO) 6 CrCl 2 CrCl 3 CrCl 3 • 6 H 2 0 CrCl 2 0 2 CrF 3

M

in g/mo!

M

VF

in g/mol

in %

CrN Cr(N0 3 ) 3 Cr(N0 3 ) 3 • 9 H 2 0 CrO Cr02 Cr03 Cr04 Cr203 Cr207 Cr304 Cr(OH) 2 Cr(OH) 3 Cr(OH) 3 • 2 H 2 0 CrP04 CrP04 • 6H20 Cr 2 (S0 4 ) 3 Cr 2 (S0 4 ) 3 • 1 8 H 2 0 CrK(S0 4 ) 2 • 12H z O CrNH 4 (S0 4 ) 2 • 1 2 H 2 0

66,003 238,011 400,148 67,995 83,995 99,994 115,994 151,990 215,988 219,986 86,011 103,018 139,046 146,967 255,059 392,17 716,44 499,39 478,33

78,779 21,846 12,994 76,470 61,904 51,999 44,827 68,420 48,147 70,908 60,453 50,473 37,394 35,379 20,386 26,52 14,52 10,41 10,87

Cs 2Cs Cs2C03 CsCl CsC10 4 Cs2Cr04 Cs2Cr207 Csl CSN0 3 Cs02 Cs20 CsOH Cs 2 [PtCl 6 ] Cs2S04

132,9054 265,8108 325,820 168,358 232,356 381,804 481,799 259,810 194,910 164,904 281,810 149,913 673,62 361,87

100 100 81,582 78,442 57,199 69,620 55,171 51,155 68,188 80,596 94,323 88,655 39,46 73,46

Formel

w

in%

118,942 332,334

49,548 17,733

249,083

23,660

182,983

32,207

491,50

11,99

627,063

28,195

331,193

17,794

383,269

15,376

611,452

9,638

623,420

9,453

129,839 237,930 174,927 182,943 291,034 403,936 74,933 165,865 240,797 189,958 291,809 90,99 154,99 281,10 406,04 730,31 437,34

45,389 24,769 33,690 32,214 20,250 14,590 78,648 71,062 73,423 31,024 40,392 64,77 38,02 20,97 29,03 16,14 13,48

51,996 17,332 25,998 103,992 155,988 325,397 220,058 122,902 158,355 266,446 154,901 108.991

100 100 100 100 100 15,979 23,628 42,307 32,835 19,515 33,567 47,707

19

Cu 63,546 V 2 Cu 31,773 2 Cu 127,092 CuBr 143,450 CuBr 2 223,354 Cu 2 C 2 151,114 C u C 0 3 • Cu(OH) 2 221,116 2 C U C 0 3 • Cu(OH) 2 344,671 CU(C 2 H 3 0 2 ) 2 • H 2 O 1 (Acetat) j 199,650 Cu(C 5 H 5 N) 2 (SCN) 2 1 (Pyridin + Thiocyanat) 337,90 CU(C 7 H 6 N0 2 ) 2 Ì 335,806 (Salicylaldoxim) J

100 100 100 44,298 28,451 84,103 57,478 55,310 31,828 18,83 18,923

20

1 Periodensystem der Elemente

Formel

C U ( C 9 H 6 N O ) 2 (Oxin) CU(C10H6NO2)2

•H 2 O (Chinaldinsäure) CU(C12H10NOS)2"

•H 2 O (Thionalid) Cu(C14HnN02)l (Cupron) J CuCN CU(CN)2 K 3 [CU(CN) 4 ] CuCl CuCl 2

)

M

w

in g/mol

in%

351,857

>

14,921

)

Cul Cu 2 [HgI 4 ] Cu(N0 3 ) 2 CU(N0 3 ) 2 • 3 H 2 0 CU(N0 3 ) 2 • 6 H 2 0 CU3N

CuO Cu20 CuOH CU(OH)2

Cu 3 P Cu 3 P 2 CuS Cu 2 S CuSCN CU(SCN)2 CUS0 4 CUS04 • 5 H 2 0

12,36

288,792

22,004

89,564

70,951 54,979 22,304 64,188

115,581 284,912 98,999 134,452 170,482 190,451 835,30 187,556 241,601 295,647 204,645 79,544 143,091 80,553 97,561 221,612 252,586 95,61 159,15 121,62 179,70 159,60 249,68

[CU(NH 3 ) 4 ]S0 4 • H 2 0

245,74

Dy DyBr 3 DyCl 3

162,50 402,21 268,86 438,59

Dy(N03)3 • 5 H 2 0

Dy203 Dy(P04) • 5 H 2 0 Dy2(S04)3 • 8 H 2 0

Er ErCl 3 • 6 H 2 0 Er(N03)3-5H20 Er203 Er2(S04)3 • 8 H 2 0

Eu EUC13 EU2(S04)3 • 8 H 2 0

EU 2 0 3

>

CuCl 2 • 2 H 2 0

18,066

Formel

47,263 37,274 33,366 15,22 33,881 26,302 21,494 93,156 79,886 88,819 78,887 65,135 86,023 75,479 66,47 79,86 52,25 35,36 39,82 25,45 25,86

373,00 347,55 757,29

100 40,40 60,44 37,05 87,13 46,76 42,92

167,26 381,71 443,35 382,52 766,81

100 43,82 37,73 87,45 43,63

F 2F 3F 4F 5F 6F HF

NF 3 F2O F2O2 SF 6 Fe 73 Fe V2 Fe FeAs 2 FeAsS Fe(As0 4 ) • H 2 0 Fe(As0 4 ) • 2 H 2 0 Fe 3 (As0 4 ) 2 • 6 H 2 0

FeB FeBr 2 FeBr 3 Fe 3 C Fe(C 9 H 6 NO) 3 1 (Oxin) j Fe(CO) 5 FeC03 Fe(HC0 3 ) 2 K 3 [Fe(CN) 6 ] K 4 [Fe(CN) 6 ] • 3 H 2 0 FeCl 2 FeCl 2 • 4 H 2 0 FeCl 3 FeCl 3 • 6 H 2 0

Fe(Cr0 2 ) 2 FeF 3 Fel 2 Fe 2 N Fe(N0 3 ) 2 Fe(N03)2-6H20 Fe(N0 3 ) 3 Fe(N0 3 ) 3 • 6 H 2 0 FeO

M

in g/mol 151,96 258,32 736,21 351,92 18,9984 37,9968 56,9952 75,9936 94,9920 113,990 20,006 71,002 53,996 69,996 146,050

w in°/„ 100 58,83 41,28 86,36 100 100 100 100 100 100 94,962 80,273 70,369 54,285 78,049

55,847 18,616 27,924 205,690 162,83 212,781 230,797 553,471 66,66 215,655 295,559 179,552

100 100 100 27,151

488,305

11,437

195,899 115,856 177,881 329,248 422,392 126,753 198,813 162,206 270,297

28,508 48,204 31,396 16,962 13,222 44,060 28,090 34,430 20,661 24,950 49,491 18,035 88,857 31,051 19,395 23,090 15,958 77,731

223,837 112,842 309,656 125,701 179,857 287,948 241,862 349,953 71.846

34,30 26,246 24,197 30,271 83,79 25,896 18,895 93,311

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

M in g/mol

Fe203 Fe304 Fe(OH) 2 Fe(OH) 3 Fe 2 P Fe 3 P Fe3(P04)2 • 8 H 2 0 Fe(P04) • 2 H 2 0 FeS FeS 2 Fe,S, Fe(SCN), • 1 , 5 H , 0 FeS04 FeS04 • 7 H 2 0 Fe 2 (S0 4 ) 3 Fe 2 (S0 4 ) 3 • 9 H 2 0 Fe(NH 4 ) 2 • ( S 0 4 ) 2 ) • 6H20 j Fe(NH 4 )(S0 4 ) 2 i • 12H20 J

159,692 231,539 89,862 106,869 142,668 198,515 501,605 186,848 87,91 119,97 207,87

Ga Ga(C 9 H 6 NO) 3 (Oxin) Ga(C 9 H 4 Br 2 NO) 3 j. (Dibromoxin) GaCl 2 GaCl 3 GaN Ga(N0 3 ) 3 • 8 H 2 0 Ga20 Ga203 GaS Ga 2 (SQ 4 ) 3 • 1 8 H 2 0 Ga 2 (NH 4 ) 2 1 • ( S 0 4 ) 4 • 24H 2 OJ

w in°/„

151,91 278,01 399,87 562,01

69,943 72,360 62,148 52,257 78,290 84,397 33,401 29,889 63,53 46,55 53,73 21,72 36,77 20,09 27,93 19,87

392,13

14,24

482,18

11,58

69,72

100 13,88

975,55 140,63 176,08 83,73 399,86 155,44 187,44 101,78

7,146 49,58 39,60 83,27 17,44 89,71 74,39 68,50 18,55

992,11

14,06

157,25 540,96

Gd Gd(Br0 3 ) 3 Gd(Br0 3 ) 3 • 9 H 2 0 GdF 3 Gd(N0 3 ) 3 • 6 H 2 0 Gd203 Gd2(SOJ3

214,25 451,36 362,50 602,67

100 29,07 22,37 73,40 34,84 86,76 52,18

Ge GeBr 4 GeCl 2 GeCl 4 GeH 4

72,59 392,21 143,50 214,40 76.62

100 18,51 50,59 33,86 94,74

21

Formel

M in g/mol

GeHClj GeF 4 Ge 3 N 2 Ge 3 N 4 GeO Ge02 GeS 2

179,96 148,58 245,78 273,80 88,59 104,59 136,71

H*) 2H 3H 4H 5H 6H 7H h2o 72h2o 2H20 3H20 4H20 5H20 6H20 7H20 8H20 9H20 12H20 18H20 24H20 h2o2 V2h2o2 2H202

1,0079 2,0158 3,0237 4,0316 5,0395 6,0474 7,0553 18,0152 9,0076 36,0304 54,0456 72,0608 90,0760 108,0912 126,1064 144,1216 162,1368 216,1824 324,2736 432,3648 34,0146 17,0073 68,0292

100 100 100 100 100 100 100 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 11,189 5,9263 5,9263 5,9263

Hr HfC HfCl 4 HfF 6 Hf(N0 3 ) 4 Hf02 HfP207 HfS 2 HfS04 (NH 4 ) 2 [HfF 6 ]

178,49 190,50 320,30 292,48 426,51 210,49 352,43 242,61 274,55 328,56

100 93,70 55,73 61,03 41,85 84,80 50,65 73,57 65,01 54,33

Hg 7a Hg HgBr 2

200,59 100,295 360,40

100 100 55,66

*) Säuren sind bei den entsprechenden Elementen zu finden !

w in % 40,34 48,86 88,60 79,54 81,94 69,41 53,10

22 Formel

1 Periodensystem der Elemente M in g/mol

560,99 Hg 2 Br 2 Hg(C 2 H 3 0 2 ) 2 | 318,68 (Acetat) J HgCr 2 0 7 • (C 5 H 5 N) 2 j 574,78 (Chromat + Pyridin) j Hg(C 7 H 6 N0 2 ) 2 1 472,85 (Anthranilsäure) J Hg(C 1 2 H 1 0 NOS) 2 ] 633,14 (Thionalid) j 288,61 Hg(C 2 0 4 ) (Oxalat) 252,63 Hg(CN) 2 Hg(CN) 2 • HgO 469,22 Hg(CNO) 2 • l / 2 H 2 0 ) 293,63 (Fulminat) J HgCI2 271,50 HgCl 2 • 2 N H 3 305,56 Hg 2 Cl 2 472,09 HgCr0 4 316,58 454,40 Hgl 2 242,61 HgN 3 HgNH 2 Cl 252,07 Hg(N0 3 ) 2 324,60 Hg(N0 3 ) 2 • H 2 0 342,62 Hg 2 (N0 3 ) 2 525,19 Hg2(N03)2-2H20 561,22 HgO 216,59 Hg20 417,18 HgS 232,65 Hg 2 S 433,24 Hg(SCN)2 316,75 Hg 2 (SCN) 2 517,34 HgS04 296,65 Hg2S04 497,24

w in% 71,51 62,94 34,90 42,42 31,68 69,50 79,40 85,50 68,31 73,88 65,65 84,98 63,36 44,14 82,68 79,58 61,80 58,55 76,39 71,48 92,61 96,17 86,22 92,60 63,33 77,55 67,62 80,68

Ho HOC13 HO 2 0 3

164,9304 271,289 377,859

100 60,795 87,297

I

126,9045 253,8090 380,7135 507,6180 634,5225 206,809 162,358 233,264 221,897 259,893 127.912

100 100 100 100 100 61,363 78,164 54,404 57,191 48,829 99,212

21 31 41 51 IBr IC1 IC13 IFS IF 7 HI

Formel

M in g/mol

HIO3 HIO4 H5IO6 IO3 I2O5 I2O7

175,911 191,910 227,940 174,903 190,902 333,806 365,805

In In(C 9 H 6 NO) 3 (Oxin) InCl3 InO ln203 In(OH)3 InP04 In 2 S 3 In 2 (S0 4 ) 3 In 2 (S0 4 ) 3 • 9 H 2 0

114,82 547,28 221,18 130,82 277,64 165,85 209,79 325,82 517,81 679,95

100 20,98 51,92 87,78 82,71 69,24 54,73 70,48 44,35 33,77

Ir IrCl3 IrCl4 Ir0 2 Ir(OH)4

192,22 298,58 334,03 224,22 260,25

100 64,38 57,55 85,73 73,86

K 2K 3K 4K KH 2 AS0 4 K 2 HAS0 4 KA1(S0 4 ) 2 • 1 2 H 2 0 KAlSi 3 O g K[BF 4 ] KBO 2 K2B407 • 5 H 2 0 KBr KBr0 3 V 6 KBr0 3 K(C 2 H 3 0 2 ) (Acetat) K 2 (C 4 H 4 0 6 ) 1 • 0 , 5 H 2 0 (Tartrat)j KH(C 4 H 4 0 6 ) K3(C6H507)H20) (Citrat) j KH(C 8 H 4 0 4 )1 (Phthalat) J KH(C204)H20) (Oxalat) j

39,0983 78,1966 117,2949 156,3932 180,033 218,124 474,38 278,332 125,88 81,91 323,51 119,002 167,001 27,833 98,143

100 100 100 100 21,717 35,850 8,24 14,047 31,06 47,80 24,17 32,855 23,412 23,412 38,838

io 4

w in°/„ 72,141 66,127 55,674 72,557 66,476 76,035 69,384

235,276

33,231

188,178

20,777

324,411

36,156

204,223

19,145

146,141

26,754

23

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

M in g/mol

w •N%

Formel

M in g/mol

KH3(C204)2-2H20 K2(C204)H20 KCN KCNO KCNS K 2 CS 3 KHCO3 K 2 CO 3 V 2 K 2 CO 3 K2CO3V2H2O K2C03 • 2H20 KCl KCIO 3 KCIO 4 K 3 [CO(N0 2 ) 6 ] K 2 CO(S0 4 ) 2 • 6 H 2 0 K 2 Cr0 4 K 2 Cr 2 0 7 V 6 K 2 Cr 2 0 7 KCr(S04)2 • 12H 2 0 KF KHF 2 K 3 [Fe(CN) 6 ] K 4 [Fe(CN) 6 ] K 4 [Fe(CN) 6 ] • 3 H 2 0 KI KIO 3 V 6 KIO 3 KIO 4 KMn0 4 V 5 KMn0 4 K 2 Mo0 4 KN 3 KNO 2 KNO 3 K2O KOH KH 2 PO 2 KH 2 PO 4 K 2 HPO 4 K 3 PO 4 K3P04 • 3H20 K4P2O7 K 2 [PdCl 4 ] K 2 [PdCl 6 ] K 2 [PtCl 6 ] KHS K2S K2S • 5 H 2 0

254,192 184,231 65,116 81,115 97,18 186,39 100,115 138,206 69,103 165,229 174,236 74,551 122,550 138,549 452,261 437,34 194,190 294,184 49,031 499,40 58,097 78,103 329,248 368,346 422,392 166,003 214,001 35,667 230,000 158,034 31,607 238,13 81,118 85.104 101,103 94,196 56,105 104,087 136,085 174,176 212,266 266,312 330,337 326,4 397,3 486,01 72,17 110,26 200.33

15,381 42,445 60,044 48,201 40,24 35,75 39,035 56,580 56,580 47,326 44,880 52,445 31,904 28,220 25,935 17,88 40,269 26,581 26,581 7,83 67,299 50,060 35,625 42,458 37,026 23,553 18,270 18,270 16,999 24,740 24,740 32,84 48,199 45,942 38,672 83,015 69,687 37,563 28,731 44,895 55,258 44,044 47,344 24,0 19,7 16,09 54,18 70,92 39,03

KSCN KHSO 3 K 2 SO 3 K2S03 • 2 H 2 0 KH(S0 4 ) 2 • 12H 2 0 KHSO 4 K 2 SO 4 K2S2O3 K2S2O5 K2S2O7 K2S2O8 3(K 2 S 2 0 3 ) • 5 H 2 0 K[Sb(OH) 6 ] K 2 [SiF 6 ] KVO 3 K 2 WO 4 K 2 [ZrF 6 ]

97,18 120,16 158,26 194,29 448,40 136,16 174,25 190,31 222,31 254,31 270,31 661,02 262,89 220,273 138,038 326,04 283,41

40,24 32,54 49,41 40,25 8,72 28,71 44,88 41,09 35,17 30,75 28,93 35,45 14,87 35,500 28,324 23,98 27,59

La La(Br03)3 LaC2 La 2 (C0 3 ) 3 -3H 2 0 La(C 2 H 3 0 2 ) 3 \ • l,5H 2 0(Acetat)j LaCl3 LaCl3 • 7 H 2 0 La(N0 3 ) 3 • 6 H 2 0 La 2 0 3 La(OH)3 La 2 (S0 4 ) 3 La 2 (S0 4 ) 3 • 9 H 2 0

138,9055 522,612 162,928 511,062

100 26,579 85,256 54,272

343,062

40,490

245,265 371,371 433,011 325,809 189,927 565,98 728,12

56,635 37,403 32,079 85,268 73,136 49,09 38,16

6,941 37,954 86,845 104,860 37,904 73,891

100 18,288 7,992 6,619 36,624 18,787

281,985

7,384

42,394 99,400 160,437 25,939 133,846 187,891 70,962

16,373 6,983 4,326 26,759 5,186 3,694 9,781

Li LiAlH4 LiBr LiBr • H 2 0 Li2C2 Li 2 C0 3 Li 3 (C 6 H 5 0 7 )-4H 2 0l (Citrat) J LiCl LiC103V2H20 LiC104 • 3 H 2 0 LiF Lil Lil • 3 H 2 0 LiN0 2 • H 2 0

VF in °/„

24

1 Periodensystem der Elemente

Formel

LiN03 LiN03 • 3H20 Li20 LiOH Li3P04 Li2S04 Li2S04 • H 2 0 Mg 7» Mg MgAl204 MgNH4As04 • 6HzO Mg2As207 MgBr 2 Mg(Br03)2-6H20 MgC03 V2MgC03 Mg(HC03)2 MgCa(C0 3 ) 2 l (Dolomit) j MgKH(C03)2 • 4 H 2 0 4 MgC03 • Mg(OH)2) •4H20 j Mg(NH 4 ) 2 ) ' (C0 3 ) 2 • 4 H 2 0 J Mg(C9H6NO)2\ (Oxin) j Mg(C9H6N0)2-2H20 MgCl 2 MgCl 2 • 6 H 2 0 MgKCl 3 • 6 H 2 0 Mgl2 Mg(I03)2-4H20 MgF 2 Mg3N2 Mg(N02)2 Mg(N03)2 Mg(N03)2-6H20 MgO V2 M g O Mg(OH) 2 MgHP04 •3H20 Mg(NH4)P04 • 6H20 Mg2P207 MgS04 MgS04 • H 2 0 MgS04 • 7H20 MgK2(S04)2 • 6 H 2 0 MgNa 2 (S0 4 ) 2 • 4 H 2 0

M in g/mol

w

Formel

in%

M in g/mol

w in %

68,946 122.992 29,881 23,948 115,794 109,94 127,96

10,067 5,644 46,457 28,983 17,983 12,63 10,85

Mg(NH 4 ) 2 (S0 4 ) 2 • 6H 2 0 M g K S 0 4 C l • 3H 2O Mg 2 Si MgSi0 3 Mg2Si04

360,59

6,74

' 76,696 100,389 140,693

9,76 63,381 24,211 34,550

Mn 24,305 12,153 142,266 289,353 310,449 184,113 388,201 84,314 42,157 146,339

100 100 17,084 8,400 15,658 13,201 6,261 28,827 28,827 16,609

54,938 129,860 184,798

100 42,306 59,457

245,088

22,416

487,86

11,26

114,947 125,844 197,905

184,403

13,180

256,490

9,476

467,637

25,987

252,461

9,627

312,610

7,775

346,640 95,211 203.30: 277,854 278,114 319,267 62,302 100.928 116,316 148,315 256.406 40,304 20,152 58,320 174,330 245,406 222.553 120,36 138,38 246,4 7 402.71 334.46

7,012 25,528 11,955 8,747 11,442 7,613 39,012 72,244 20,896 16,384 9,479 60,304 60,304 41,676 13,942 9,904 21,850 20,19 17,56 9,86 6,04 7,27

MnAs Mn 2 As Mn(C2H302)2 1 • 4 H 2 0 (Acetat)J Mn(C 5 H 5 N) 4 • (SCN) 2 (Pyridin + Thiocyanat) MnC03 MnCl 2 MnCl 2 • 4 H 2 0 Mn(N03)2 • 4 H 2 0 Mn(N03)2 • 6 H 2 0 MnO Mn02 Mn203 Mn207 Mn304 Mn(OH) 2 MnO(OH) MnO(OH) 2 Mn2P207 M n ( N H 4 ) P 0 4 • H, ( ) MnHP04 •3H20 MnP Mn 3 P 2 MnS MnS04 MnS04 • 4 H 2 0 MnSi MnSi 2 Mn 2 Si

2X7,039 70,937 86,937 157,874 221,872 228,812 88,953 87,945 104,952 283,819 1X5.962 204,962 85,911 226,760 87,00 151,00 223,06 83,024 111,109 137,962

47,794 43,656 27,760 21,887 19,140 77,446 63,193 69,597 49,522 72,030 61,761 62,469 52,346 38,714 29,543 26,804 63,948 72,682 63,15 36,39 24,63 66,172 49,445 79,643

95,94 47,97 31,98 23,99 15,99 191,88 287,82 107,95 119.96

100 100 100 100 100 100 100 88,87 79,98

Mo V 2 Mo V3M0 V 4 MO 7s M o 2 Mo 3 Mo MoC MOC 2

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

M in g/mol

MOC1 3 MOC1 4 MOC1 5 MOF5 MO02(C9H6NO)21

202,30 237.75 273,21 190,93

47,43 40.35 35,12 50,25

416,24

23,05

127,94 143,94 159,94

74,99 66,65 59,99

! L 1876,34

61.36

(Oxin) MO02 MO03 MO04 (NH4)3 • [P(MO12O40)]

J

(Ammonium-12| molybdato-phosphat)J1 (NH4)3 • ) [PMO12O40] > •6 H 2 0 J (NH4)6MO7 0 2 4 1 •4 H 2 0 J MOS2 MOS3

N 2N 3N 4N 5N 6N 5,55 N (Gelatine) 6,25 N (Eiweiß) 6,37 N (Casein) NCI 3 NF 3 NH NH 2 2NH 2 3NH 2 NH 3 2NH 3 3NH 3 4NH 3 5NH 3 6NH3 NH 4 2NH 4 3NH 4 4NH 4 5NH 4 6NH 4 NH 4 Br

w in'

1984,44

58,02

1235,86

54,34

160,06 192,12

59,94 49,94

14.0067 28.0134 42,0201 56,0268 70,0335 84,0402 77,7372 87,5419 89,2227 120,366 71,002 15,015 16,023 32,045 48.068 17,030 34,061 51,091 68.122

85.152 102,182 18,038 36,077 54,115 72.153 90,192 108,230 97.943

100 100 100 100 100 100

100 100 100

11,637 19,727 93,287 87,419 87,419 87,419 82,245 82,245 82,245 82,245 82,245 82,245 77,651 77,651 77,651 77,651 77,651 77,651 14,301

Formel

NH 4 CNO NH 4 CNS NH4(CH02) (Formiat) NH4(C2H302) (Acetat) (NH 4 ) 2 (C 2 0 4 ) • H , 0 (NH 4 ) 2 co 3 (NH4)2C03H2< NH 4 HCO 3 NH 4 HCO 3 +NH 4 CO 2 NH 2 NH 4 CI NH 4 CIO 3 NH 4 CIO 4 (NH 4 ) 2 Cr0 4 (NH 4 ) 2 Cr 2 0 7 NH 4 F NH 4 F • HF NH 4 IO 3 (NH 4 ) 2 MO0 4 (NH 4 ) 6 MO 7 0 2 4 • 4H20 NH4N02 NH 4 NO 3 2NH4N03 + (NH4)2S04 NH 4 H 2 P0 4 (NH 4 ) 2 HPO 4 (NH 4 ) 3 PO 4 (NH 4 ) 3 P0 4 • 3 H 2 0 NH 4 MgP0 4 • 6 H 2 0 NH 4 NaHP0 4 • 4 H 2 0 (NH4)3} [P(MO 12 O 40 )] { (NH4)3 • j [P(MO 12 O 40 )] } • 6H20 j NH 4 ZnP0 4 (NH 4 ) 2 [PtCl 6 ] NH 4 HS

(NH4)2s

(NH4)2s2o3

(NH 4 ) 2 S 2 O 8

M in g/mol

w in %

44,055 60,055 76,12

31,794 46,646 36,80

63,056

22,213

77,083

18,171

142.1 II 96,086 114,101 79,055

19,712 29,154 24,551 17,718

157,126

26,743

53,491 101,489 117,489 152,070 252,064 37,037 57,043 144,943 192.941 196,01

26,185 13,801 11,922 18,421 11,113 37,818 24,555 9,664 7,260 14,29

1235,86 64,044 80,043

6,80 43,740 34,998

292,22

28,76

35,046 99,026 115,025 132,056 149,086 203,132 245,406 209,068

39,967 14,144 12,177 21,213 28,185 20,686 5,708 6,700

1876,34

2,24

1984,44

2,12

178,40 443,89 51,11 68,14 76,12 148,20 228.19

7,85 6,31 27,41 41,11 36,80 18,90 12,28

25

26

1 Periodensystem der Elemente

Formel

(NH 4 ) 2 S0 3 • H 2 O NH 4 HSO 4 (NH 4 ) 2 S0 4 NH 4 Fe(S0 4 ) 2 ) •12H20 J (NH 4 ) 2 Fe(S0 4 ) 2 l • 6H20 (NH 4 ) 2 Ni(S0 4 ) 2 • 6H20 (NH 4 ) 2 Zn(S0 4 ) 2 • 6H20 (NH 4 ) 2 [SiF 6 ] (NH 4 ) 2 [SnCl 6 ] NH4VO3 N2H4 N 2 H 4 • HCl N 2 H 4 • 2 HCl N2H4 • HNO3 N2H4 • 2 H N 0 3 2N2H4 • H2S04 N 2 H 4 • H 2 SO 4 NH2OH NH 2 OH • HCl 2NH 2 OH • H 2 S 0 4 NH2SO3H NO NOBr NOC1 NOF NO2 NO 2 CI NO3 N2O N2O3 N2O4 N2O5 75N2O5 HNO2 HNO3 HNO 3 • (C 2 0 H 1 6 N 4 )1 ( (Nitron) HN03-(C22H19N)) (1-Dinaphtho> dimethylanilin) J Na 2 Na 3 Na Na 3 [AlF 6 ]

M in g/mol

w in%

115,16 132,13

20,88 12,16 21,20

482,18

2,91 2,91

394,98

7,09

401,56

6,97

178,153 367,49 116,978 32,045 68,506 104,967 95,058 158,071 162,16 130,12 33,030 69,491

15,724 7,62 11,974 87,419 40,892 26,879 44,205 35,444 34,55 21,53 42,406 20,156 17,07 14,43 46,680 12,744 21,398 28,583 30,446 17,195 22,589 64,648 36,854 30,446 25,936 25,936 29,793 22,228

97,09 30,006 109,910 65,459 49,004 46,006 81,459 62,005 44,013 76,012 92,011 108,010 54,005 47,013 63,013

D, J O O

14,925

360,4116

7,773

22,9898 45,9795 68,9693 209.941

100 100 100 32,852

/

Formel

M in g/mol

w in 0 /.

NaAlSi 3 O s NaAs02 Na2HAs03 Na2HAs04 NaBH 4 Na[B(C 6 H 5 )] 4 ) > (Kalignost) J NaB02 • 4 H 2 0 NaB03 • 4 H 2 0 Na2B407 V2Na2B407 Na2B407 • 10H20 V2Na2B407 - 10H20 NaBr NaBr-2H20 NaBr0 3 Na 2 C 2 NaCN NaCNO NaCNS NaHC03 Na2C03 Na2C03 • H 2 0 Na2C03 • 10H20 Na 3 H(C0 3 ) 2 • 2 H 2 0 NaCH0 2 (Formiat) NaC 2 H 3 0 2 (Acetat) NaC 2 H 3 0 2 • 3 H 2 0 Na2(C4H406)-2H20 NaH(C 4 H 4 0 6 ) NaK(C 4 H 4 0 6 ) 1 • 4 H 2 0 (Tartrat)J NaC 6 H 5 0 (Phenolat) Na 3 (C 6 H 5 0 7 ) 1 •5V 2 H 2 0(Citrat)j Na 2 (C 8 H 4 0 4 )l (Phthalat) J NaH(C 8 H 4 0 4 ) Na 2 (C 2 0 4 ) (Oxalat) NaH(C 2 0 4 ) • H 2 0 NaH(C 2 0 4 ) Na 2 H 2 ) (C 1 0 H 1 2 N 2 O 8 ) V (Komplexon III) J Na 2 H 2 1 (C 1 0 H 1 2 N 2 O 8 ) } J • 2H20 NaCl NaOCl

262,223 129,910 169,907 185,907 137,83

8,767 17,697 27,062 24,733 60,77

342,22

6,72

137,86 153,86 201,22 100,61 381,37 190,69 102,893 138,924 150,892 70,002 49,007 65,007 81,07 84,007 105,989 124,004 286,141 226,026 68,007 82,034 136,080 230,083 172,070

16,68 14,94 22,85 22,85 12,06 12,06 22,343 16,548 15,236 65,684 46,911 18,476 28,36 27,967 43,382 37,079 16,069 30,498 33,805 28,026 16,894 19,984 13,361

282,221

8,146

116,095

19,803

357,154

19,311

210,097

21,885

188,115 133,999 130,032 112,017

12,221 34,313 17,680 20,523

336,209

13,676

372,239

12,352

58,443 74.442

39,337 30,883

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

M in a/mol

106,441 122,440 140,455 V 403.936 Na 3 [Co(N0 2 ) 6 ] Na 3 [Co(N0 2 ) 6 ]-V 2 H 2 0 412,943 161,973 Na2Cr04 261.967 Na2Cr207 297,998 Na2Cr207 • 2 H 2 0 49,666 V6Na2Cr207-2H20 NaF 41.988 Na 4 [Fe(CN) 6 ] • 10H 2 0 484,064 Na 2 [Fe(CN) 5 NO]j 297,952 •2H20 149,894 Nal 185,925 Nal • 2 H 2 0 197,892 NalOj NalOj • 5 H 2 0 287.968 NaI04 213,892 NaI04 •3H20 267.937 Na2Mo04 205,92 Na2Mo04 • 2 H , 0 241,95 Na 3 N 82,976 NaN 3 65,010 NaNH 2 39,012 NaN02 68,995 NaNO ä 84,995 Na20 61,979 V2Na20 30.989 Na202 77.978 Na OH 39,997 Na3P 99,943 NaH2P02 • 105,993 NaP03 101,692 NaH2P04 119,977 NaH2P04 • 137,992 NaH2P04 • 156,007 Na2HP04 141,959 Na2HP04 • 2H20 177,989 Na2HP04 • 12H20 358,141 163,941 380,123 265,902 Na4P207 • 10H20 446,054 Na 2 S 78,04 Na 2 S • 9 H 2 0 240,18 NaHS 56,06 NaHS03 104,06 Na2S03 126,04 Na2S03 • 7 H 2 0 252.14 NaClOj NaC10 4

w in' 21,599 18,776 16,368 17,074 16,762 28,387 17,552 15,429 15,429 54,753 18,997 15,432 15,337 12,365 11,617 7,983 10,748 8,580 22,33 19.00 83,120 35,364 58,929 33,321 27,048 74,186 74,186 58,965 57,479 69,009 21,690 22.547 19,162 16,660 14,736 32,389 25,833 12,838 42,070 18,144 34.548 13,889 58,92 19,14 41.01 22,09 36,48 18,24

Formel

72Na2S203 Na2S203 • 5 H 2 0 72Na2S203-5H20 NaHS04 NaHS04 • H 2 0 Na2S04 Na2S04 • 10H20 Na2S204 Na2S205 Na 2 S 2 O s • 2 H 2 0 Na 2 S 2 O g Na[Sb(OH) 6 ] Na2Se03 Na2Si03 Na2Si03 • 9 H 2 0 Na 2 [SiF 6 ] Na 2 [Sn(OH) 6 ] Na2U207 • 6H20 NaMg(U0 2 ) 3 ) (C2H302)9-6H20 (Uranylacetat) J NaMg(U0 2 ) 3 1 (C2H302)9-8H20J NaZn(U0 2 ) 3 1 (C2H302)9-6H20j NaV03 • 4 H 2 0 Na2W04

M in g/mol 158,10 79,05 248,17 124.09 120,06 138,07 142,04 322,19 174.10 190,10 242,13 238,10 246,79 172.94 122,063 284,200 188,055

27

w in 0 /.

742,125

29,08 29,08 18,53 18,53 19,15 16,65 32,37 14,27 26,41 24,19 19,00 19,31 9,32 26,59 37,669 16,179 24,450 17,24 6,196

1496,870

1,536

1532,900

1,4998

1537,94

1,50

266,71

Nb NbCl 5 NbF 5 K2NbOF5 • H 2 0 Nb(OH) 5 Nb2Os

193,990 293,83 92,9064 270,171 187,898 300,110 177,943 265,810

11,851 15,70 100 34,388 49,445 30,957 52,211 69,904

Nd Nd(Br0 3 ) 3 NdC 2 NdCl 3 NdCl 3 • 6 H 2 0 NdN Nd(N03)3-6H20 Nd203 Nd 2 (S0 4 ) 3 • 8 H 2 0

144.24 527.95 168,26 250.60 358,69 158.25 438,35 336,48 720,77

100 27.92 85,72 57,56 40,21 91,15 32,90 85,74 40,02

Ni Va Ni 2 Ni NiAs NiB

58,69 29,35 117,38 133.61 69,50

100 100 100 43.93 84,45

28

1 Periodensystem der Elemente

Formel

NiBr 2 Ni(CO) 4 NiC03 Ni(C2H302)2-4H20] (Acetat) J Ni(C 2 H 5 N 4 0) 2 | (Dicyandiamidin) J NiC4H1204N8 > (Oxalendiuramdioxin) Ni(C7H602N)2| (Anthranilsäure J NiC8H14N404 ) (Diacetyldioxim)J Ni(C 9 H 6 NO) 2 (Oxin) Ni(C 9 H 6 NO) 2 • 2 H 2 0 NiCl 2 NiCl 2 • 6 H 2 0 NiF 2 Nil 2 Ni(N0 3 ) 2 Ni(N0 3 ) 2 • 6 H 2 0 NiO Ni02 Ni203 Ni 2 P Ni 3 P 2 NiS NiS04 NiS04 • 7 H 2 0 0 20 30

M in g/mol

w

218,50 170,73 118,70

26,86 34,38 49,44

248,84

23,59

260,87

22,50

294,88

19,90

330,95

17,73

288,91

20,31

347,00 383,03 129,60 237,69 96,71 312,52 182,70 290,79 74,69 90,69 165,38 143,35 238,02 90,75 154,75 280,85

16,91 15,32 45,29 24,69 60,70 18,78 32,12 20,18 78,58 64,72 70,98 79,12 73,97 64,67 37,93 20,90

OH 2 OH 3 OH 4 OH 5 OH 6 OH

15,9994 31,9988 47,9982 63,9976 79,9970 95,9964 31,034 45,061 17,007 34,015 51,022 68,029 85,037 102,04

100 100 100 100 100 100 51,554 35,506 94,075 94,075 94,075 94,075 94,075 94,075

Os OsCl 4 OSF 8 0s02 0s04

190,2 332,0 342,2 222,2 254.2

100 57,3

40 50 60 OCH 3 OC 2 H 5

Formel

•N%

55,6 85,6 74,8

P 7a P V5P 2P PBr 3 PBr 5 POBr 3 PC13 PC15 POCl 3

PF 3 PF 5 PH 3 PH 4 I Pia P2I4 P3N5

PO 2

H3PO2

PO 3 (HP0 3 )„ H3PO3 H3PO3H2O P2O3 V2P203 P2O5 V2P20 s

PO 4

V2P04 2P04 3 P04 HPO4 H2PO4 H3PO4 P 2 0 5 • 24MO0 3 P207 H4P2O7 P2S5 P4S3 P4S7 Pb V 2 Pb 74 Pb 2Pb PbBr 2 Pb(CN) 2 Pb(C2H302)2| (Acetat) j

M in g/mol 30,9738 10,3246 6,1948 61,9476 270,686 430,494 286,685 137,333 208,239 153,332 87,969 125,966 33,997 161,910 411,687 569,566 162,955 62,973 65,996 78,972 n x 79,980 81,996 100,011 109,946 54,973 141,945 70,972 94,971 47,486 189,943 284,914 95,979 96,987 97,995 3596,46 173,943 177,975 222,25 220,08 348,32 207,2 103,6 51,8

414,4

w •n

%

100 100 100 100 11,442 7,195 10,804 22,554 14,874 20,200 35,210 24,589 91,106 19,130 7,524 10,876 57,023 49,186 46,933 39,221 38,727 37,775 30,970 56,344 56,344 43,642 43,642 32,614 32,614 32,614 32,614 32,271 31,936 31,607 1,72 35,614 34,807 27,87 56,30 35,57 100 100 100 100

367,0 259,2

57,0 79,9

325,3

63,7

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

M in g/mol

Pb(C2H302)2-3H20 Pb(C 2 H 5 ) 4 ) (Tetraethyl)j Pb(C 7 H 4 NS 2 )(OH) (Mercaptobenzothiazol) Pb(C7H6N02)21 (Salicylaldoxim)J Pb(C 1 0 H 7 N 4 O 5 ) 2 i •1,5H 2 0 \ (Pikrolonsäure) ) Pb(C 1 2 H 1 0 NOS) 2 i (Thionalid) j PbC03 2 P b C 0 3 • Pb(OH) 2 PbCl 2 PbClF PbCl 2 • PbO PbCl 4 Pb(C10 3 ) 2 PbCr04 P b C r 0 4 • PbO PbF 2 Pbl 2 PbMo04 Pb(N 3 ) 2 Pb(N0 3 ) 2 PbO 3PbO• H 2 0 Pb02 Pb304 Pb(OH) 2 Pb3(P04)2 PbS 3 PbS • PbCl 2 Pb(SCN) 2 PbS203 PbS04 Pb(S04)2 P b S 0 4 • PbO Pb(V0 3 ) 2 Pb2V207 PbW04

379,3

54,6

323,5

64,1

j-90,4

53,1

479,5

43,2

V 2 Pd V 4 Pd Pd(C5H5N02)2Cl2| (Furfuraldoxim) )

w in%

760,6

27,2

639,8

32,4

267,2 775,6 278,1 261,7 501,3 349,0 374,1 323,2 546,4 245,2 461,0 367,1 291,2 331,2 223,2 687,6 239,2 685,6 241,2 811,5 239,3 995,9 323,4 319,3 303,3 399,3 526,5 405,1 628,3 455,0

77,5 80,1 74,5 79,2 82,7 59,4 55,4 64,1 75,8 84,5 44,9 56,4 71,1 62,6 92,8 90,4 86,6 90,7 85,9 76,6 86,6 83,2 64,1 64,9 68,3 51,9 78,7 51,2 66,0 45,5

106,42 53,21 26,60

100 100 100

399,53

26,64

Formel

Pd(C 7 H 6 N0 2 ) 2 1 (Salicylaldoxim) J Pd(C„H 6 NO) 2 i (Oxin) J Pd[C 1 0 H 6 O(NO)] 2 (1 -Nitroso-2-naphthol) Pd[C10H6O(NO)2]2i (1 -Nitro-2-naphthol) J Pd(CN) 2 PdCl 2 PdCl 2 • 2 H 2 0 PdCl 4 PdCl 6 K2[PdCl4] K2[PdCl6] (NH 4 ) 2 [PdCl 6 ] Pdl 2 Pd(N0 3 ) 2 PdO PdS PdS 2 PdS04 PdS04 • 2 H 2 0

M in g/mol

29

w in°/„

378,68

28,10

394,73

26,96

450,75

23,61

480,75

22,14

158,46 177,33 213,36 248,23 319,14 326,43 397,33 355,21 360,23 230,43 122,42 138,48 170,54 202,48 238,51

67,16 60,01 49,88 42,87 33,35 32,60 26,78 29,96 29,54 46,18 86,93 76,85 62,40 52,56 44,62

Pr V 3 Pr 2Pr Pr(Br0 3 ) 3 PrC 2 PrCl 3 PrCl 3 • 7 H 2 0 Pr(N0 3 ) 3 Pr(N0 3 ) 3 • 6 H 2 0 Pr02 Pr203 PrP04 Pr2(S04)3 Pr2(S04)3 • 5 H 2 0 Pr2(S04)3 • 8 H 2 0 Pr2(NH4)2-(S04)J •8H20 J

140,9077 46,9692 281,8154 524,614 164,930 247,266 373,373 326,922 435,014 172,907 329,814 235,879 569,99 660,06 714,1 1 846,24

33,30

Pt 'A Pt l / Pt 2 2Pt PtAs 2 PtBr 2 PtBr 4

195,09 48,77 97,55 390,18 344,93 354,90 514.71

100 100 100 100 56,56 54,97 37,90

100 100 100 26,859 85,435 56,986 31,739 43,101 32,392 81,494 85,447 59,737 49,44 42,70 39,46

30

1 Periodensystem der Elemente

Formel

M in g/mol

(NH 4 ) 2 [PtBr 6 ] Pt(CN)2 K 2 [Pt(CN) 4 ] • 3 H 2 0 PtCl 2 PtCl 4 K 2 [PtCl 4 ] H 2 [PtCl 6 ] H 2 [PtCl 6 ] • 6 H 2 0 K 2 [PtCl 6 ] Na 2 [PtCl 6 ] • 6 H 2 0 (NH 4 ) 2 [PtCl 6 ] Ptl 2 PtO Pt02 Pt(OH) 2 Pt(OH) 4 PtS PtS 2

710,59 247,13 431,40 266,00 336,90 415,10 409,82 517,92 486,00 561,88 443.89 448,90 211,09 227,09 229,11 263,12 227,15 259,21

Ra RaBr 2 RaCl 2 Ra(N0 3 ) 2

226,0254 385,833 296,931 350,035

100 58,581 76,120 64,572

Rb 2Rb RbBr Rb2C03 RbCl Rb 2 [PtCl 6 ] RbC10 3 RbC10 4 Rbl RbN03 Rb20 Rb202 Rb203 Rb204 RbOH Rb2S04 RbAl(S0 4 ) 2 • 1 2 H 2 0

85,4678 170,9356 165,372 230,945 120,921 578,74 168,919 184,918 212,372 147,473 186,935 202,934 218,934 234,933 102,475 266,993 520,747

100 100 51,682 74,016 70,681 29,54 50,597 46,219 40,244 57,955 91,441 84,232 78,076 72,759 83,403 64,022 16,413

Re 2Re ReCl 3 ReCl 4 ReCl 6 H 2 [ReCl 6 ] ReF 6 Re02

186,207 372,414 292,566 328,019 398,925 400,941 300,197 218,206

100 100 63,646 56,767 46,677 46,443 62,028 85,335

w in% 27,46 78,94 45,22 73,34 57,91 47,00 47,60 37,67 40,14 34,72 43,95 43,46 92,42 85,91 85,15 74,15 85,89 75,26

Formel

M in g/mol

ReOj Re04 Re203 Re207 HRe04 ReS 2 Re 2 S 7

234,205 250,205 420,412 484,410 251,213 250,33 596,83

79,506 74,422 88,583 76,880 74,123 74,39 62,40

Rh 2 Rh RhCl 3 RhCl 3 • 4H 2 0 [ R h C l j N a ,, • 1 2 H 2 0 [Rh(NH 3 ) 5 Cl]Cl 2 RhO Rh02 Rh203 Rh(OH) 2 Rh 2 (S0 4 ) 3 • 1 2 H 2 0 RhK(S0 4 ) 2 • 1 2 H 2 0

102,9055 205,811 209,265 281,325 600,775 294,417 118,905 134,904 253,809 136,920 710,17 550,30

100 100 49,175 36,579 17,129 34,952 86,544 76,280 81,089 75,157 28,99 18,70

Ru 2Ru

101,07 202,14 207,43 242,88 165,07 152,09

100 100 48,73 41,61 61,23 66,45

32,06 223,93 58,08 102,97 135,03 173,87 108,05 146,05 34,08 184,27 48,06 64,06 80,06 96,06 112,12 176,12 207,87 118,97 223,87 134,97 96.10

100 28,63 55,20 31,14 47,49 18,44 29,67 21,95 94,08 69,60 66,71 50,05 40,05 33,38 57,19 36,41 15,42 26,95 14,32 23,75 33,36

RUC13

RUC14 RU04

RU(OH)3

s

S 2 Br 2 SCN SC12 S2CI2 SC14 SF 4 SF6 H2S S4N4

so so2 so3 so4 s203 s2o7

SOBr 2 SOCl 2 S0 2 Br 2

so2ci2

so 2 (NH 2 ) 2

w in 0 /.

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen M in g/mol

Formel

w

215,02 81,07 97,07 82,07 98,07 114,07 114,13 178,13 194,13 116,52 97,09 127,07

29,82 39,55 33,03 39,06 32,69 28,16 56,18 36,00 33,03 27,52 33,02 25,23

Sb

121,75 24,35 40,58 243,50 361,46

100 100 100 100 33,69

262,85

46,32

.

21,97

572,22

21,28

770,58

15,78

VsSb VsSb 2Sb SbBr 3 Sb(C 6 H 5 0 4 )i (Pyrogallol) J Sb(C 9 H 6 NO) 3 (Oxin) SbO(C 9 H 6 NO) S1 • (C 9 H 7 NO) 2 (Oxir >)J Sb(C 1 2 H 1 0 ONS) 3 ] (Thionalid) 1 SbO • K ( C 4 H 4 0 6 r • 1,5H20 (Brechweinstein) SbCl 3 SbCl 5 SbOCl SbF 3 SbF 5 Na 3 [SbF 6 ] (NH 4 ) 2 [SbF 5 ] SbH 3 H3Sb03 Sbl 3 Sb203 Sb204 Sb 2 O s Sb 2 S 3 Sb 2 S 5 SbS 3 SbS 4

>

Sc ScCl 3 • 6 H 2 0 SC(N0 3 ) 3

36,46 228,11 299,02 173,20 178,75 216,74 304,7 1 252,82 124,78 172,77 502,46 291,50 307,50 323,50 339,68 403,80 217,93 249,99 44,9559 259,406 230.971

Formel

M in g/mol

Sc203 Sc 2 (S0 4 ) 3 Sc 2 (S0 4 ) 3 • 6 H 2 0

137,910 378,085 486,176

Se SC2CI2 SeCl 4 SeF 4 SeF 6 Se02 SeO a Se04 H2Se03 H2Se04 H2Se04H20 SeS SeS 2

78,96 228,83 220,77 154,95 192,95 110,96 126,96 142,96 128,97 144,97 162,99 111,02 143,08

100 69,01 35,77 50,96 40,92 71,16 62,19 55,23 61,22 54,47 48,45 71,12 55,19

Si '/4S1 2 Si 3 Si SiB 3 SÌB6 SiC SiCl 4 Si 2 Cl 6 SiF 4 SiF 6 H2[SiF6] SiH 4 Si 2 H 5 Si 3 H 8 Si 4 H 1 0 SiO Si02 2Si02 3Si02 4Si02 5Si02 6Si02 Si03 2SiOj 3Si03 4Si03 5Si03 6Si03 H2Si03 Si04

28,0855 7,0214 56,1710 84,2565 60,516 92,946 40,097 169,898 268,889 104,079 142,076 144,092 32,117 62,218 92,320 122,421 44,085 60,084 120,169 180,253 240,337 300,422 360,506 76,084 152,168 228,251 304,335 380,419 456,504 78,100 92.083

100 100 100 100 46,410 30,217 70,045 16,531 20,890 26,985 19,768 19,491 87,447 90,280 91,266 91,767 63,708 46,743 46,743 46,743 46,743 46,743 46,743 36,914 36,914 36,914 36,914 36,914 36,914 35,961 30,500

in%

s2o5ci2 HS03 HSO 4 H 2 SO 3 H 2 SO 4 H 2 SO 5 H2S2O3 H2S207 H2S2O8 HS03C1 HSO 3 NH 2 HS030N0

53,37 40,72 70,30 68,11 56,17 39,96 48,16 97,58 70,47 24,23 83,53 79,19 75,27 71,69 60,30 55,87 48,70 100 17,330 19,464

31

w in0/. 65,196 23,781 18,494

32

1 Periodensystem der Elemente

Formel

M in g/mol

2Si04 3Si04 4Si04 5Si04 6Si04 H2Si04 Si207 Si 3 O g

184,166 276,249 368,332 460,416 552,498 94,099 168,167 212,252

Sm Sm(Br0 3 ) 3 • 9 H 2 0 SmCl 2 SmCl 3 SmCl 3 • H 2 0 Sm(N0 3 ) 3 • 6 H 2 0 Sm 2 (S0 4 ) 3 • 8 H 2 0

150,36 696,20 221,27 256.72 274,73 444,47 733,01

100 21,60 67,95 58,57 54,73 33,83 41,03

Sn 74 Sn V2 Sn 2Sn SnBr 2 SnBr 4 S n C 2 0 4 (Oxalat) SnCl 2 SnCl 2 • 2 H 2 0 SnCl 4 SnCl 4 • 5 H 2 0 SnOCl 2 Sn 2 OCl 2 • 4 H 2 0 Sn(Cr0 4 ) 2 SnF 2 SnF 4 SnH 4 Snl 2 Snl 4 Sn20(N03)2 SnO Sn02 Sn(OH) 2 Sn(OH) 4 SnS 2 SnS04

118,71 29,678 59,355 237,42 278,52 438,33 206,73 189,62 225,65 260,52 350,60 205,62 396,37 350,70 156,71 194,70 122,74 372,52 626,33 377,43 134,71 150,71 152,73 186,74 182,83 214,77

100 100 100 100 42,62 27,08 57,42 62,60 52,61 45,57 33,86 57,73 59,89 33,85 75,75 60,97 96,71 31,87 18,95 62,90 88,12 78,77 77,73 63,57 64,93 55,27

Sr 72 Sr 2Sr 3Sr SrBr 2

87,62 43,81 175,24 262,86 247,43

100 100 100 100 35,41

w in% 30,500 30,500 30,500 30,500 30,500 29,847 33,402 39,697

Formel

M in g/mol

SrBr 2 • 6 H 2 0 Sr(Br0 3 ) 2 • H 2 0 SrC 2 Sr(C 2 H 3 0 2 ) 2 ) • 7 2 H 2 0 (Acetat)J Sr C 2 0 4 (Oxalat) Sr C 2 0 4 • H 2 0 SrC03 SrCl 2 SrCl 2 • 6 H 2 0 SrCr04 SrF 2 Srl 2 • 6 H 2 0 Sr(N0 3 ) 2 Sr(N0 3 ) 2 • 4 H 2 0 SrO Sr(OH) 2 Sr(OH) 2 • 8 H 2 0 SrS Sr(HS)2 SrS03 SrS04 SrS203 SrSi0 3 SrTi0 3

355,52 361,46 111,64

24,65 24,24 78,48

214,72

40,81

175,64 193,66 147,63 158,53 266,62 203,61 125,62 449,52 211,63 283,69 103,62 121,64 265,76 119,68 153,76 167,68 183,68 199,74 163,70 183,52

49,89 45,25 59,35 55,27 32,86 43,03 69,75 19,49 41,40 30,89 84,56 72,04 32,97 73,21 56,99 52,26 47,70 43,87 53,52 47,75

Ta

w in %

7s Ta TaBr 5 TaC TaCl 2 TaCl 5 TaF s K2[TaF7] Ta 3 N 5 Ta205 Ta(OH) 5 Ta 2 S 4

180,9479 36,1896 580,468 192,959 251,854 358,213 275,940 392,133 612,877 441,893 265,984 490,14

100 100 31,173 93,775 71,846 50,514 65,575 46,144 88,573 81,897 68,030 73,84

Tb 7s Tb TbCl 3 TbCl 3 • 6 H 2 0 Tb(N0 3 ) 3 • 6 H 2 0 Tb203 Tb407 Tb 2 (S0 4 ) 3 • 8 H 2 0

158,9254 52,9751 265,284 373,376 453,031 365,849 747,697 750,15

100 100 59,908 42,564 35,080 86,880 85,021 42,37

Te

127.60

100

1.5 Molare Massen gebräuchlicher Verbindungen und Atomgruppen Formel

M in g/mol

VaTc 2 Te TeBr 2 TeBr 4 TeCl 2 TeCl 4 TeF 4 TeH 2 Tel 2 Te02 Te03 H2Te04 H2Te04 • 2 H 2 0

63,80 255,20 287,41 447,:: 198,51 269,41 203,59 129,62 381.41 159,60 175,60 193,61 229,64

rh V 4 Th Th(C204)2 \ • 6 H 2 0 (Oxalat) j ThCl 4 ThF4•4H20 Th(N03)3 • 6 H 2 0 Th02 Th(OH) 4 Th3(P04)4 - 4 H 2 0 T h ( P 0 3 ) 2 • 11 H 2 0 Th(S0 4 ) 2 Th(S0 4 ) 2 • 9 H 2 0

232,0381 58,0095

Ti V 4 Ti Va Ti V2tì 2 Ti 3 Ti TiC TiCl 3 TÌC13 • 6 H 2 0 tìci4 tìf3 tìf4 tìf6 tìi4 TÌK(C204)3 • 2 H 2 0 1 (Oxalat) J TiN TiO Ti02 tìo3 tì2o3

516,169 373,850 380,093 588,148 264,037 300,067 1148,061 588,149 424,15 586,29 47,88 11,97 15,96 23,94 95,76 143,64 59,89 154,24 262,33 189,69 104,88 123,87 161,87 555,50 387,07 61,89 63,88 79,88 95,88 143.76

w

Formel

M in g/mol

TiO(C 9 H 6 NO) 2 1 (Oxin) J TÌ 3 (PO 4 ) 4 tìs2 TÌ0(S04) TÌO 2 (SO 4 )

352,18

13,60

523,53 112,00 159,94 175,94

27,44 42,75 29,94 27,21

in%

TI

204,383 284,287 TIBr 516,155 TlBr 3 • 4 H 2 0 468,775 ti2co3 262,46 T1CNS T1(C 7 H 4 NS 2 ) ¡370,62 (Mercaptobenzothiazol )J T1(C 1 2 H 1 0 NOS)1 420,66 (Thionalid) J 239,836 T1C1 310,742 T1C13 328,757 tici3 • h 2 o 382,802 T1C13 - 4 H 2 0 223,381 TIF 261,378 T1F 3 331,287 tii 266,387 tino3 444,443 T1(N0 3 ) 3 • 3 H 2 0 424,765 ti2o 456,764 ti2o3 221,390 TI OH TI OH • H 2 0 239,405 TIO(OH) 237,389 T12S 440,83 ti2s3 504,95 ti2so4 504,82 T12(S04)3-7H20 823,05

33

w in 0 /.

100 71,893 39,497 87,199 77,87 55,15 48,59 85,218 65,773 62,168 53,391 91,495 78,194 61,694 76,724 45,986 96,233 89,492 92,318 85,371 86,096 92,73 80,95 80,97 49,67

Tm V 3 Tm TmCl 3 • 7 H 2 0 Tm203

168,9342 56.31 14 401,340 385,867

100 100 42,086 87,561

U V«u V4 u 2U 3U UC1 4 uf4 uf6 uo2

238,029 30.67: 59,507 476,058 714,087 379,841 314.0:3 352,019 270.028

100 100 100 100 100 62,665 75,800 67,618 88,190

34

1 Periodensystem der Elemente

Formel

M in g/mol

2U02 U03 U04

540,056 286,027 302,027 588,054 842,082

88,190 83,219 78,811 80,955 84,800

388,117

61,329

424,147

56,119

703,493

33,835

394,038 502,129 610,22 438,068 713,999 366,09 430,13

60,408 47,404 39,007 54,336 66,675 65,82 56,66

u2o7

u3o8 U02(C2H302)2| (Acetat) J U02(C2H302)2 • 2 H 2 0 U02(C9H6N0)2 1 (C 9 H 7 NO) (Oxin)j U02(N03)2 U02(N03)2 • 6 H 2 0 U 0 2 ( N 0 3 ) 2 • 12H 2 0 U02(HP04) • 4 H 2 0 (UO 2 ) 2 P 2 O 7 U0 2 (S0 4 ) U0 2 (S0 4 ) • 3 H 2 0 V VsV VsV 2V VC VC12 VC13 VC14 VOC1 VOCl2

voci3 v2o2ci VF 3 VF 4 VF5 VN

vo2 vo3 vo4 v2o3

V 2 0 3 (C 9 H 6 N0) 4 1 (Oxin) J

v2o5 v2o7

V(OH)5

V2s2 V2s3

V2S5 VS0 4 • 7 H 2 0 V0(S0 4 ) (V0) 2 (S0 4 ) 3

w in%

50,9414 10,1883 16,9847 101,8828 62,952 121,847 157,300 192,753 102,394 137,847 173,300 169,335 107,937 126,935 145,933 64,948 82,940 98,940 114,939 149,881

100 100 100' 100 80,921 41,808 32,385 26,428 49,750 36,955 29,395 60,167 47,196 40,132 34,907 78,434 61,419 51,487 44,320 67,976

726,492

14,024

181,880 213,879 135,978 166,00 198,06 262,18 273,11 163,00 422.05

56,016 47,636 37,463 61,37 51,44 38,86 18,65 31,25 24,14

Formel

M in g/mol

w in°/„

W WBr5 WBr 6 W2C W3C2 WC WC12 WC14 WC15 WC16

ws2 ws3

183,85 583,37 669,27 379,71 575,57 195,86 254,76 325,66 361,12 396,57 286,76 259,84 297,84 275,84 437,66 691,47 231,85 247,85 214,82 245,80 797,35 247,97 280,03

100 31,52 27,72 96,84 95,83 93,87 72,17 56,45 50,91 46,36 64,U 70,75 61,73 66,65 42,01 26,59 79,30 74,18 85,58 74,80 92,23 74,14 65,65

Y YBr 3 YC2 YCI3 Y(N03)3-6H20 Y2(SO4)3 Y2(S04)3-8H20

88,9059 328,618 112,928 195,265 383,012 465,99 610,11

100 27,054 78,728 45,531 23,212 38,16 29,14

Yb V3Yb 2Yb YbCl 3 • 6 H 2 0 Yb 2 (S0 4 ) 3 Yb 2 (S0 4 ) 3 • 8 H 2 0 Yb2(Se04)3-8H20

173,04 57,68 346,08 387,49 634,25 778,37 919,07

100 100 100 44,66 54,57 44,46 37,66

Zn Zn 3 (As0 4 ) 2 • 8 H 2 0 ZnBr 2 Zn(C 2 H 3 0 2 ) 2 (Acetat) Zn(C 2 H 3 0 2 ) 2 • 2 H 2 0 Zn(C 5 H 5 N) 2 } (SCN)2 (Pyridin V + Thiocyanat) J

65,39 618,13 225,20 183,48 219,51

100 31,73 29,03 35,64 29,79

339,75

19,24

wo2ci2 WF4 WF6 WOF 4 WI2 WI4

wo3 wo4

WP WP 2 W4P2

1.6 Höhere Multipla ausgewählter Elemente und Atomgruppen Formel

Zn(C 7 H 6 N0 2 ) 2 1 (Anthranilsäure) j Zn(C 9 H 6 NO) 2 (Oxin) Zn(C 1 0 H 6 NO 2 ) 2 i •H 2 O V (Chinaldinsäure) J Zn(CN)2 ZnC0 3 ZnCl 2 ZnCl 2 • 1,5H 2 0 ZnCr 2 0 7 • 3 H 2 0 ZnF 2 ZnF2-4H20 Zn[Hg(SCN) 4 ] Znl 2 Zn 3 N 2 Zn(N0 3 ) 2 Zn(N0 3 ) 2 • 6 H 2 0 ZnO Zn(OH) 2 Zn 3 P 2 Zn 3 (P0 4 ) 2 • 4 H 2 0 Zn2P207 ZnS ZnS0 4 ZnS0 4 • 7 H 2 0

1.6

M in g/mol

w in%

Formel

337,65

19,37

353,70

18,49

ZnS0 4 • ( N H 4 ) 2 S O j • 6H20 j

427,73 29 117,43 125,40 136,30 163,32 335,42 103,39 175,45 498,29 319,20 224,18 189,40 297,49 81,39 99,41 258,12 458,17 304,72 97,45 161,45 287.55

15,29 55,68 52,15 47,98 40,04 19,50 63,24 37,27 13,12 20,49 87,51 34,53 21,98 80,34 65,78 76,00 42,82 42,92 67,10 40,50 22,74

M in g/mol

Zr 2Zr ZrC Zr(C 8 H 6 0 3 Br) 4 1 (BrommandelsäureJ Zr(C 9 H 6 NO) 4 (Oxin) ZrCl 4 ZrOCl 2 • 8 H 2 0 ZrF 4 K 2 [ZrF 6 ] (NH 4 ) 2 [ZrF 6 ] Zr(N0 3 ) 4 Zr(N0 3 ) 4 • 5 H 2 0 Zr02 Zr(OH) 4 ZrP 2 ZrP207 ZrS 2 Zr(S0 4 ) 2 Zr(S0 4 ) 2 • 4 H 2 0 ZrSi0 4

35

w in %

401,67

16,28

91,22 182,44 103,23

100 100 88,37

1011,37

9,02

667,83 233,03 322,25 167,21 283,41 241,29 339,27 429,14 123,22 159,25 153,17 265,16 155,34 283,34 355,40 183,30

13,66 39,15 28,31 54,55 32,19 37,81 26,89 21,25 74,03 57,28 55,56 34,40 58,72 32,20 25,67 49,77

Höhere Multipla ausgewählter Elemente und Atomgruppen

C c, c2 c3 c4 c5 c6 C7 c8 c9

12,011 24,022 36,033 48,044 60,055 72,066 84,077 96,088 108,099

Cio Cu C12 C13 C[ 4

120,110 132,121 144,132 156,143 168,154

c15 C, 6 c17 Cl8 C19

180,165 192,176 204,187 216,198 228,209

C2o C2l

240,220 252,231 264,242 276,253 288,264 300,275 312,286 324,297 336,308 348,319

C22

C23 C24 C25

C26 C27

C28 C29

C3o c31 C32 C33 C34 C35 C36 c37 C38 C39

360,330 372,341 384,352 396,363 408,374 420,385 432,396 444,407 456,418 468,429

C40 C41 C42 c43 C44

480,440 492,451 504,462 516,473 528,484

C45 C46 C47 C48 C49 C '-so

540,495 552,506 564,517 576,528 588,539 600,550

H H, H2 H3 H4 H5 H6 H7

1,008 2,016 3,024 4,032 5,039 6,047 7,055

36

1 Periodensystem der Elemente

H8 H9

8,063 9,071

Hio H„ H12 H13 Hm H15 Hie H17 H18 H19

10,079 11,087 12,095 13,103 14,111 15,118 16,126 17,134 18,142 19,150

H2O H21 H22 H23 H24 H25 H26 H2 7 H28

20,158 21,166 22,174 23,182 24,190 25,197 26,205 27,213 28,221 29,229

H

29

30,237 31,245 32,253 33,261 34,269 35,276 36,284 37,292 38,300 39,308

H40 H41 H42 H43 H44 H45 H46 H47 H48 H49

40,316 41,324 42,332 43,340 44,348 45,355 46,363 47,371 48,379 49,387

H50 HS1 H52

50,395 51,403 52,411 53,419 54,427 55,434

H54 H„

56,442 57,450 58,458 59,466

H6O H61 H62 H63 H64 H65

60,474 61,482 62,490 63,498 64,506 65,513

Br Br, Br2 Br3 Br4 Br5 Br6 Br7 Br8

79,904 159,808 239,712 319,616 399,520 479,424 559,328 639,232

Ca

H30 H31 H 32 H33 H34 H35 H36 H37 H38 H39

H 5 3

H56 H57 H58 H59

Ca t Ca 2 Ca 3 Ca 4

40,08 80,16 120,24 160,32

35,453 70,906 106,359 141,812 177,265 212,718 248,171

F FI F2 F3 F4 F5 F6 F7 F8 F9 F10

Ii I2 I3 I4 I5 I6

126,904 253,809 380,713 507,618 634,522 761,427

K KI K2 K3 K4 K5

39,098 78,196 117,294 156,392 195,490

18,998 37,997 56,995 75,994 94,992 113,990 132,989 151,987 170,986 189,984

o2 O3 o4 05 o6 o7 o8 o9

31,999 47,998 63,998 79,997 95,996 111,996 127,995 143,995

O10 On o12 Oi3 0,4 O15

159,994 175,993 191,993 207,992 223,992 239,991

P Mg Mgi Mg 2 Mg 3 Mg 4

24,305 48,610 72,915 97,220

Pl P2 P3 P4 P5

Ni N2 N3 N4 N5 N6 N7 N8 N9

14,007 28,013 42,020 56,027 70,033 84,040 98,047 112,054 126,060

S, S2 S3 S4. S5 S6 s7 S8 s9

N10 NU N12 N13 N,4 N1S

140,067 154,074 168,080 182,087 196,094 210,100;

Si

Na Na t Na 2 Na 3 Na 4 Na5

22,990 45,980 68,969 91,959 114,949

O o,

30,974 61,948 92,921 123,895 154,869

s

N

C1 C1, Cl 2 Cl 3 cu Cl 5 Cl6 Cl7

I

15,999

Sil Si2 Si3 Si4 Si5 Si6

32,06 64,12 96,18 128,24 160,30 192,36 224,42 256,48 288,54

28,086 56,172 84,258 112,344 140,430 168,516

CnHn C.H! CxH2 CIH3 QH4 CiH5 CIH6

13,019 14,027 15,035 16,043 17,050 18,058

1.6 Höhere Multipla ausgewählter Elemente und Atomgruppen C2H,

c2H2 C2H3 C2H4 C2H5 C2H6

C2H7

C2H8 C2H9 C 2 H,O

C3H!

C3H2 C3H3 C3H4 C3H5 C3H6 C3H7 C3H8 C3H9 C 3HIO C3HU QH! C4H2 C4H3 C4H4 C4H5 C4H6 C4H7 C4H8 C4H9 C4H10 C4H11 C4H12

C 4 HI 3

C4H14 C4H15 C4H16

QH,

C5H2 C5H3 C5H4 C5H5 C5H6 C5H7 C5H8 C5H9

C 5 H 10 CSHN C5H12 C5H13

25,030 26,038 27,046 28,054 29,061 30,069 31,077 32,085 33,093 34,101 37,041 38,049 39,057 40,065 41,072 42,080 43,088 44,096 45,104

46,112 47,120 49,052 50,060 51,068 52,075 53,083 54,091 55,099 56,107 57,115 58,123 59,131 60,139 61,147 62,154 63,162 64,170 61,063 62,071 63,079 64,087 65,094 66,102 67,110 68,118 69,126 70,134 71,142 72,150 73,158

C5H14 C6H, C6H2 C6H3 C6H4 C6H5 C6H6 C6H7 C6H8 C6H9 C6H10 CEHN C6H12 C6HI3 C6HI4 C6H15 c6H16 C6H17

74,166 73,074 74,082 75,090 76,098 77,106 78,113 79,121 80,129 81,137 82,145 83,153 84,161 85,169 86,177 87,184 88,192 89,200

C7H, C7H2 C7H3 C7H4 C7H5 C7H6 C7HV C7H8 C7H9 C7H10 C7HU C 7 HI 2 C7H13 C7H14 C7H15 C7H16 C7H17 C7H18

85,085 86,093 87,101 88,109 89,116 90,124 91,132 92,140 93,148 94,156 95,164 96,172 97,180 98,188 99,195 100,203 101,211 102,219

C.H, C8H2 C8H3 C8H4 C8H5 C8H6 C8H7 C8H8 C8H9 C8H10 C8HU C8H12 C8H13 C8H14 C8H15

97,096 98,104 99,112 100,120 101,128 102,135 103,143 104,151 105,159 106,167 107,175 108,183 109,191 110,199 111,206

C8H16 C8H17 C8H18 C8H19 C8H20

112,214 113,222 114,230 115,238 116,246

C9H, C9H2 C9H3 C9H4 C9H5 C9H6 C9H7 C9H8 C9H9 C9H10 C9HH C9H12 C9HJ3 C9H14 C9H15 C9H16 C9H17 C9H18 C9H19 C9H20 C9H21

109,107 110,115 111,123 112,131 113,138 114,146 115,154 116,162 117,170 118,178 119,186 120,194 121,202 122,210 123,218 124,225 125,233 126,241 127,249 128,257 129,265 130,273

C9H22 C10H1 CIOH2

C10H3 CI0H4 C10H5 CI0H6 C10H7 CIOH8

C10H9

CioH10

CIOHN CIOH12 CIOH13 CIOH14 CIOH15 CIOH16

CI0H17

CIOH18 CIOH19 CIOH2C

C10H21 CIOH22 CIOH23 CIQH24

121,118 122,126 123,134 124,142 125,150 126,157 127,165 128,173 129,181 130,189 131,197 132,205 133,213 134,221 135,229 136,236 137,244 138,252 139,260 140,268 141,276 142,284 143,292 144,300

37

(OC N H„) M (OCH,)! (OCH 3 ) 2 (OCH 3 ) 3 (OCH 3 ) 4 (OC 2 H 5 ), (OC 2 H 5 ) 2 (OC 2 H 5 ) 3

(OC^

(OC 3 H V ) 2 (OCÄH (OC 4 H 9 ) 2 (OQH^ (0C6H5)2

31,034 62,068 93,102 124,136 45,061 90,122 135,182 59,088 118,175 73,114 146,228 93,105 186,210

(COOH) N (CO OH)! (COOH) 2 (COOH) 3 (COOH) 4 (COOH) 5 (COOH) 6

45,018 90,036 135,053 180,071 225,089 270,106

(H20)N (H20)Q 5 (H20)! (HJO)!.,

(H2o)2 (H2o)3

(H 2 O) 4

(H2o)5

9,008 18,015 27,023 36,030 54,046 72,061 90,076

(NH 2 )„

(NH2),

(NH 2 ) 2 (NH 2 ) 3 (NH 2 ) 4 (NH 2 ) 5

16,023 32,045 48,067 64,090 80,112

(OH)„ (OH),

(OH), (OH) 3 (OH) 4 (OH) 5

(OH)6 (OH)7 (OH) 8

(OH),

(OH) 1 0

17,007 34,015 51,022 68,029 85,036 102,044 119,051 136,058 153,066 170,073

2

Volumetrie (Maßanalyse)

2.1

Faktoren zur Volumetrie (Maßanalytische Äquivalente)

Ergebnisse volumetrischer Analysen können mit Hilfe der angegebenen Faktoren nach folgenden Formeln berechnet werden: m = F• K(M) w= ß =

F: m: m(E): F(M): K(T): w: ß:

F- F(M) w(E) -10 F- F(M) V(T) Faktor aus nachstehenden Tabellen in mg/ml Masse der zu bestimmenden Substanz in mg Einwaage (Probe oder Probelösung) in g Verbrauch an Maßlösung (Titrator) in ml eingesetztes Volumen an Probelösung (Titrand) in ml Massenanteil (Gew.-%) der zu bestimmenden Substanz in der Probe in % Konzentration der zu bestimmenden Substanz in der Probe in g/1

Beispiel 1: Es soll die Masse an H 2 S 0 4 in einer vorgelegten Probe durch Titration mit einer KOHMaßlösung bestimmt werden. Maßlösung: c(KOH) = 0,2 mol/1 (0,2 normal) verbrauchte Maßlösung: K(M) = 22,5 ml Faktor (Tab. 2.1.2): 9,8074mg/ml Masse an H 2 S 0 4 :

w(H 2 S0 4 ) = 9,8074 • 22,5 = 260,66 mg

Beispiel 2: Der Massenanteil an Na-Oxalat in einer festen Probe soll durch Titration mit einer KMn0 4 -Maßlösung bestimmt werden. Konzentration der Maßlösung: c(KMn0 4 ) = 0,02 mol/1 (0,1 normal) Verbrauch an Maßlösung: K(M) = 35,2 ml Einwaage: m (E) = 0,523 g Faktor (Tab. 2.1.10): 6,7000 mg/ml 6 7000 * 35 2 Massenanteil an Na-Oxalat in der Probe: H>(Na2C204) = ' ' = 45,09%

40

2 Volumetrie (Maßanalyse)

Beispiel 3: Die K o n z e n t r a t i o n einer P h o s p h o r s ä u r e l ö s u n g soll d u r c h Titration mit einer N a O H M a ß l ö s u n g unter V e r w e n d u n g von Phenolphthalein als I n d i k a t o r bestimmt werden. K o n z e n t r a t i o n der M a ß l ö s u n g : Verbrauch an Maßlösung:

c ( N a O H ) = 0,l.mol/l (0,1 n o r m a l ) F ( M ) = 28,7 ml

Vorlage:

F(T) = 20,0ml

F a k t o r (Tab. 2.1.2):

4,8998 m g / m l

M a s s e n k o n z e n t r a t i o n der P h o s p h o r s ä u r e : ß ( H 3 P 0 4 ) =

2.1.1

4 8998 • 28 7

— — ^ Q Q — — -

= 7,03 m g / m l

Acidimetrie

Maßlösung:

Konzentration: HCl, H N 0 3 H2S04, C 2 H 2 0 4

Salzsäure, Salpetersäure, Schwefelsäure (Oxalsäure nur in Gegenwart von Ca-Salzen und mit Methylorange als Indikator) in mol/1 (in Klammern Angabe der Normalität) c = U,1 (U. 1 ) c = 0,5 (0,5) c = 0,2 (0,2) r = 0,05 (0,1) c = 0,1 (0,2) c = 0,25 (0,5)

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

BaC0 3 Ba(OH)2 co2 C03 CaC03 CaO Ca(OH) 2 K 2 C 0 3 (Methylorange) KHCO3 KOH Li 2 C0 3 (Methylorange) Li20 MgCO, MgO N 5,55 N („Gelatine") 6,25 N („Eiweiß") 6,37 N („Casein") NH 3 NH 4 NH 4 CI NH 4 NO 3 NH 4 OH (NH 4 ) 2 S0 4 Na2B407 • 10H20 N a 2 C 0 3 (Methylorange) Na2C03 • 2H2Ol (Methylorange) j

9,8670 8,5672 2,2005 3.0005 5,0045 2,8040 3,7047 6,9103 10,012 5,6106 3,6946 1,4941 4,2157 2,0152 1,4007 7,773 8,754 8,922 1,7031 1,8039 5,3492 8,0044 3,5046 6,6068 19,069 5,2994

19,734 17,134 4,4010 6,0010 10,009 5,6079 7,4095 13,821 20,023 11,221 7,3891 2,9881 8,4314 4,0304 2,8013 15,546 17,510 17,845 3,4061 3,6077 10,698 16,009 7,0092 13,214 38,137 10,599

49,335 42,836 11,002 15,0025 25,022 14,020 18,524 34,552 50,058 28,053 18,473 7,4704 21,079 10,076 7,0034 38,866 43,771 44,611 8,5153 9,0193 26,746 40,022 17,523 33,034 95,343 26,497

7.1010

14,202

35,505

2.1 Faktoren zur Volumetrie (Maßanalytische Äquivalente)

41

gesuchter Stoff , (Methylorange) NaHCOj Na20 NaOH

2.1.2

, J 3,0990

28,614

71,536

16,801 6,198 7,9994

42,004 15,495 19,999

Alkalimetrie

Maßlösung: Konzentration: NaOH, KOH, N H 3 gesuchter Stoff AI AI 2 O 3 B B2O3 H3BO3 HBr HCOOH CH3COOH CH3COO (COOH) 2 (COOH) 2 • 2 H 2 0 K H C 2 0 4 (Oxalat, j mit Phenolphthalein)] C 4 H 6 0 6 (Weinsäure) K H C 4 H 4 O s (Tartrat) C6H5COOH K H C 8 H 4 0 4 (Phthalat,) mit Phenolphthalein) J Ca(N0 3 ) 2 (nach Arnd) C1 HCl HF HI HIOj HIO 4 HNO3 N H 2 O H • HCl N a N 0 3 (nach Arnd) NaHS04 P (mit Phenolphthalein ] über Ammoniummolyb- > datophosphat) J

Kalilauge, Natronlauge (Ammoniak-Lösungen mit Methylorange als Indikator) in mol/1 (in Klammern Angabe der Normalität) c = 0.1 (0,1) c = 0,2 (0,2) c = 0,5 (0,5) 1 ml Maßlösung entspricht in mg 0,89938 1,6994 1,081 3,4809 6,1832 8,0912 4.6026 6,0053 5,9045 4,5018 6,3033

1,7988 3,3987 2,162 6,9618 12,366 16,182 9,2052 12,011 11,809 9,0036 12,607

4,4969 8,4968 5,405 17,405 30,916 40,456 23,013 30,027 29,523 22,509 31,517

12,813

25,626

64,065

7,5044 18,818 12,212

15,009 37,637 24,425

37,522 94,091 61,062

20.422

40,845

102,111

8,2045 3,5453 3,6461 2,0006 12,791 17,591 19,191 6,3013 6,9491 8,4995 12,001

16,409 7,0906 7,2922 4,0013 25,583 35,182 38,382 12,603 13,898 16,999 24,01

0.1347

0,2693

41,023 17,7265 18,231 10,003 63,956 87,955 95,955 31,506 34,746 42,497 60,03 0,6734

42

2 Volumetrie (Maßanalyse)

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

H3PO4 P04 P205 H3PO4 PO ^

9,7995 9,4971 7,0972 4,8998 4,7486 3,5486 4,003 4,803 9,606 8,207 4,904

19,599 18,994 14,195 9,7995 9,4971 7,0972 8,006 9,606 19,21 16,41 9,807

48,998 47,486 35,486 25,499 23,743 17,743 20,02 24,01 48,03 41,04 24,52

2,4015

4,8031

12,008

(mit Methylorange ) oder Methylorange > bis Phenolphthalein) J , .. ) (mit i Phenolphthalein) (

S03 so4 s2o8 H 2 S 0 3 (Methylorange) H 2 SO 4 H 2 [ S i F 6 ] (nach Sahlbom j und Hinrichsen) j H2[SiF6] | (nach Treadwell)J SnCl 4 (Methylorange)

2.1.3

7,2046

14,409

36,023

6,5125

13,025

32,563

Argentometrie

Maßlösung: Silbernitrat Konzentration: c = 0 , l m o l / l (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

1ml Maßlösung entspricht in mg

BaCl 2 BaCl 2 • 2 H 2 0 Br Br03 HBr CaCl 2 CaCl 2 • 6 H 2 0 C N (nach Mohr) C N (nach Liebig) H C N (nach Mohr) H C N (nach Liebig) C1 HCl

10,412 12,214 7,9904 2,1317 8,09 5,5493 10,954 2,6018 5,2036 2,7026 5,4052 3,5453 3,6461 12,690 12,791 11,900 6,5116

K C N (nach Liebig) KCl KI KSCN LiCl MgCl 2 NH4Br NH 4 C1 NH 4 I NH 4 SCN NaBr N a C N (nach Mohr) N a C N (nach Liebig) NaCl Nal NaSCN SCN

13,024 7,4555 16,601 9,7180 4,2394 4,7606 9,7947 5,3492 14,494 7,612 10,289 4,9008 9,8015 5,8443 14,989 8,107 5.808

HI KBr K C N (nach Mohr)

2.1 Faktoren zur Volumetrie (Maßanalytische Äquivalente)

43

Maßlösung: Natriumchlorid Konzentration: c = 0,1 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff entspricht in mg Ag AgN03

16,987

Maßlösung: Ammoniumthiocynat Konzentration: c = 0,1 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

Ag AgN03 Cu Hg HgO

10,787 16,987 6,3546 10,030 10,829

2.1.4

Bromatometrie

Maßlösung: Kaliumbromat Konzentration: c = 0,016 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

As As03 AS203 S H2S

1 ml Maßlösung entspricht in mg 3,7461 6,1460 4,9460 0,40075 0,4260

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

Sb Sn T1 C 9 H 7 O N (Oxin) C 9 H 6 O N (Oxinat)

6,0875 5,9345 10,219 3,6290 3,6038

Bromatometrische Bestimmung der folgenden Elemente als Oxin-Verbindungen AI Bi Cd Ce Co Cu Fe Ga In Mg

0,22485 1,7415 1,4050 1,1677 0,73667 0,7943 0,46539 0,581 0,9568 0.30381

Mn Ni Pb Sb Th Ti U V Zn Zr

0,68673 0,733 2,590 1,0146 1,4502 0,59875 1,9836 0,63677 0,81713 0.5701

44

2.1.5

2 Volumetrie (Maßanalyse)

Cerimetrie

Maßlösung: Cer(IV)-sulfat Konzentration: c = 0,1 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

3,7461 6,1460 4,9460 AS 2 0 3 6,8665 Ba (als Oxalat) 7,6664 BaO (als Oxalat) 8,5672 Ba(OH)2 (als Oxalat) 4,5018 (COOH) 2 6,3033 (COOH) 2 • 2 H 2 0 1,5009 C 4 H S 0 6 (Weinsäure) 0,75066 C 6 H 1 2 0 6 (Glucose) 2,0040 Ca (als Oxalat) C a C 0 3 (als Oxalat) 5,0045 CaO (als Oxalat) 2,8040 Ce(N0 3 ) 4 • 2 N H 4 N 0 3 54,823 33,22 Ce(S0 4 ) 2 52,84 Ce(HS0 4 ) 4 Ce(S0 4 ) 2 • 2(NH 4 ) 2 S0 4 • 2 H 2 0 63,26 Fe 5,5847 Fe(CN) 6 21,195 FeO 7,1846 7,9846 Fe203 FeS04 15,19 As (als AS 2 0 3 ) AS03

2.1.6

Chromatometrie

Maßlösung: Kaliumdichromat Konzentration: c = 0,016 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

Fe FeO Pb

5.5847 7,1846 20.72

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

FeS04 • 7 H 2 0 (NH 4 ) 2 Fe(S0 4 ) 2 • 6 H 2 0 Hg HgO K2C2O4 K2C2O4 • H2O KHC 2 O 4 KHC 2 O 4 • H 2 O KHC204 • H2C204 • 2HzO K 4 [Fe(CN) 6 ] K4[Fe(CN)6]-3H20 NO 2 Na2C204 Sb Sb203 Sn Sr (als Oxalat) SrC0 3 (als Oxalat) T1 U V

27,80 39,21 20,059 21,660 8,3108 9,2116 6,4063 7,3071 6,3548 36,835 42,239 2,3003 6,7000 6,0875 7,2875 5,9345 4,381 7,3815 10,219 11,901 5,0941

2.1 Faktoren zur Volumetrie (Maßanalytische Äquivalente)

2.1.7

45

Chromometrie

Maßlösung: Chrom(II)-sulfat Konzentration: c = 0,1 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff entspricht in mg Ag(in H 2 S 0 4 \ oder HCl + NH 4 Cl)j Bi (in H 2 S 0 4 + KC1) C r 2 0 7 (in H 2 S 0 4 ) C u ( i n HCl) Cu (in H 2 S 0 4 ) Hg (in H 2 S 0 4 oder HCl)

2.1.8

10,787 6,9660 43,198 6,3546 3,1773 10,030

lodometrie

Maßlösung: Kaliumtriiodid bzw. Natriumthiosulfat Konzentration: c(I 2 ) = 0,05 mol/1 (0,1 normal) t ( N a 2 S 2 0 3 ) = 0,1 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

As AS03 AS203 AS0 4 AS 2 O s Br Br03 CO C2H6O C6H5OH C1 HCIO HC10 3 Cr Cr203 Cr207 Cu CuS04 CuS04 • 5 H 2 0 Fe Fe(CN) 6 FeCl 3 Fe203 FeS04

3,7461 6,1460 4,9460 6,9460 5,7460 7,9904 2,1317 7,0026 0,9680 1,5686 3,5453 2,6230 1,4077 1,7332 2,5332 3,5998 6,3546 15,96 24,97 5,5847 21,195 16,221 7,9846 15,19

FeS04 • 7 H 2 0 H2O2 Hg HgCl 2 HgClNH 2 HgO I HI I03 HIO3

27,80 1,7007 10,030 13,575 12,604 10,830 12,690 12,791 2,9150 2,9318 2,3863 2.3989 2,7834 2,0425 6,4730 4,9031 6,008 4,3468 0,8011 3,253 3,7221 1,7740 4,3661 8.4954

io 4

HI04 KBr03 KCIO3 K2Cr04 K2Cr207 KHSO3 Mn02 N2H4 N2H4H2SO4 NaCIO NaC10 3 Na2Cr207 Na2HAs03

46

2 Volumetrie (Maßanalyse)

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

NaHS Na2S NaHS03 Na2S03 Na2S203 Na2S203 • 5 H 2 0 o3 Pb02 S h2s

2,803 3,902 5,203 6,302 15,81 24,82 2,3999 11,960 1,603 1,704

so2 so3 h2so3 s2o8 Sb Sb203 Sb0KC4H406 • 7 2 H 2 0 Sn SnO

3,203 4,003 4,104 19,21 6,0875 7,2875 16,697 5,9345 6,7345

2.1.9

Komplexometrie

Maßlösung: Ethylendiamintetraessigsäure-Dinatriumsalz (Komplexon®, Titriplex®, Idranal®) Konzentration: c = 0,1 mol/1 Indikator: Eriochromschwarz T gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

AI Ca Cd Hg(II) Mg Mn Na

2.6982 4.008 11.241 20,059 2.4305 5.4938 2,2990

P P04 p2o5 Pb T1 Zn

| m ] Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

13.733 4.008 3,206

503 504 Sr

1 ml Maßlösung entspricht in mg

9.4971

20.438 6.538

Indikator: Phthaleinpurpur gesuchter Stoff

Ba Ca S

] m l Maßlösung entspricht in mg 8,006 9.606 8,762

Indikator: PAN (Pyridyl-/?-azonaphthol) gesuchter Stoff

l ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

i ml Maßlösung entspricht in mg

Bi Cd Cu

20,898 11.241 6.3546

T1 Zn

20,438 6.538

2.1 Faktoren zur Volumetrie (Maßanalytische Äquivalente)

47

Indikator: Sulfosalicylsäure, Tiron, Variaminblau B gesuchter Stoff

f ml Maßlösung entspricht in mg

Fe(III)

5,5847

Indikator: Xylenolorange gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

AI Bi Cd Fe(III) Ga Hg

2,698 20,898 11,241 5,585 6,972 20,059

La Pb Sn Th T1 Zr

13,891 20,719 11,869 23,204 20,438 9,122

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

Indikator: Murexid gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

21,574 15,981 10,407 7,0906 4,008 5,8933 6,3546 25,381 Ni 5,871 FeO 7,1846 Fe203 7,9846 F e S 0 4 • 7H20 27,80 Fe2(S04)3-9H20 28,10 (NH 4 ) 2 Fe(S0 4 ) 2 • 6H20 39,21 H2O2 1,7007 KMn04 3,1607 Mn ] 1,6481 MnO > (nach Volhard -Wolff) 2,1281 MnCV 2,6081 Mn (nach Hampe) 2,7470 M n 0 2 (Braunstein mit Oxalsäure oder Eisen(II)-sulfat) 4,3468

Ag Br CN C1 Ca Co Cu

1 (nach Auchy empirisch) V MO03|V ' 5,0824

M o

L (nach Kassler empirisch ) MoO , j 4.8(10 N H 2 O H (nach Raschig) 1,6515 N2O3 1,9003 N2O4 4,6006 HNO2 2,3507 NH4NO2 3,2022 NaC10 3 1,7740 NaN02 3,4498 NaNOj 2,8332 O 0,79997 P als ( N H 4 ) 3 P 0 4 • 12MO0 3 0,086056 Pb02 11,960 Pb304 34,280 S (nach Pinsl) 0,4101 s2o8 9,606 Sb 6,0875 Sb203 7,2875 Ti 4,79 U 11,901 u3o8 14,035 V (reduziert mit S 0 2 ) 5,0941 V (reduziert mit ZnHg) 1,6980 V2O5 9.0940

48

2 Volumetrie (Maßanalyse)

2.1.10

Permanganometrie

Maßlösung: Kaliumpermanganat Konzentration: c = 0,02 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

(COOH) 2 (COOH) 2 • 2 H 2 0 (COO) 2 Na2C204 HCOOH (alkalisch nach Jones) HCOOH (alkalisch nach Liebig) Ca CaC03

4,5018 6,3033 4,4010 6,7000 2,3013

CaO Ca(OH) 2 Cr Cr203 Cr04 Cu (Zuckerreduktion) Fe

2,8040 3,7045 1,7332 2,5332 3,8665 6,3546 5,5847

2.1.11

1,3808 2,004 5,0045

Titanometrie

Maßlösung: Titan(III)-chlorid Konzentration: c = 0,1 mol/1 (0,1 normal) gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

gesuchter Stoff

1 ml Maßlösung entspricht in mg

Au AUC13 Cu CuO CuS04 CuS04 • 5 H 2 0 Fe FeCl 3 FeCl 3 • 6 H 2 0 Fe203 Fe 2 (S0 4 ) 3

6,5656 10,111 6,3546 7,9545 15,96 24,97 5,5847 16,221 27,030 7,9846 19.994

K 3 [Fe(CN) 6 ] NH4Fe(S04)212H20 Hg HgCl 2 HgO HgS04 Sb SbCl 5 Sb2Os U U02(CH3C00)2 • 2H20

32,93 48,22 10,030 13,575 10,830 14,83 6,0875 (4,951 8,0875 11,901 21.207

2.2 Angaben zur Herstellung von Maßlösungen

2.2

49

Angaben zur Herstellung von Maßlösungen

Maßlösungen für Redoxreaktionena) Reagenz

Formel (Teilchen X)

Äquivalente 1 /z*X z*: Äquivalentzahl

Einwaage Konzentration in g für in mol/1 c(X) b) cCiz*xy>) 1 1 1 Lösun

Arsen(III)-oxid Bariumperoxid Bariumperoxid-Hydrat Blei(IV)-oxid Calciumhypochlorit Chrom(VI)-oxid Ammonium-eisen(II)sulfat Hydrazinsulfat Iod Kaliumbromat Kaliumbromid Kaliumchlorat Kaliumchromat Kaliumdichromat Kalium-hexacyanoJ. ferrat(II)

AS203 Ba02 Ba02 • 8 H 2 0

V 4 AS 2 0 3 V2 B a 0 2 V2 B a 0 2 • 8 H 2 0

0,025 0,05 0,05 0,05 0,025 0,03

0,1

0,1

4,9460 8,467 15,673 11,96 3,575 3,3331

0,1

0,1

39,213

0,05 0,05 0,016

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

0,1

6,506 12,6904 2.7S33 11,9002 2,0425 6,4083 4,9032

Kalium-hexacyanoferrat(II) • 3 H 2 0 Kalium-hexacyano ferrat(III) ( J Kaliumiodat Kaliumiodid Kaliumnitrat Kaliumperchlorat Kaliumpermanganat Kaliumpermanganat Kaliumpermanganat Mangan(IV)-oxid Natriumchlorat Natriumnitrat Natriumoxalat Natriumthiosulfat Oxalsäure Oxalsäure • 2 H 2 0 Quecksilber Quecksilber(II)-oxid Salpetersäure Sauerstoff Schwefelwasserstoff Silber

Pb02

Ca(OCl) 2 Cr03 (NH 4 ) 2 Fe(S0 4 ) 2 • 6H20

V 2 Pbo 2

0,1 0,1

0,1

KBr03 KBr KCIO3 K2Cr04 K2Cr207

V 4 Ca(OCl) 2 V3 C r 0 3 l(NH4)2Fe(S04)2l • 6H20 J 72N2H4H2SO4 V2I2 V6KBr03 1 KBr V6 K C 1 0 3 V3K2Cr04 V6K2Cr207

K 4 [Fe(CN) 6 ]

1 K 4 [Fe(CN) 6 ]

0,1

0,1

36,8346

K 4 [Fe(CN) 6 ] • 3H20

1 K4[Fe(CN)6]| •3H20 j

0,1

0,1

42,2392

K 3 [Fe(CN) 6 ]

1 K 3 [Fe(CN) 6 ]

0,1

0,1

32,9248

KIO3 KI

7e K I 0 3

0,016

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

3,5665 16,6003 3,3697 1,7318 3,1607 2,6328 5,2625 4,3468 1,7740 2,8332 6,6999 24,8174 4,5018 6,3033 10,03 10,83 2,1004 0,7999 1,704 10.7868

N 2 H 4 • H 2 SO 4

KNOJ KCIO 4

KMn04 KMn04 KMn04 Mn02 NaC103 NaN03 Na2C204 Na2S203 • 5H20 C2H2O4 C2H204 • 2H20 Hg HgO HNO 3

o2 H2S

Ag

1 KI 73KNO3 VS KCIO 4

VS K M n 0 4 76KMn04 V3 K M n 0 4 VjMnOj V 6 NaC10 3 73NaN03 V2Na2C204 lNa2S203-5H20 V2C2H2O4

V2C2H204-2H20 72 Hg 72Hg0 7 3 HNO 3 74 0 2 72H2S 1 Ag

0,1

0,015 0,03 0,016

0,1

0,03 0,0125 0,02 0,016 0,03 0,05 0,016 0,03 0,05 0,1 0,05 0,05 0,05 0,05 0,03 -

0,1

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 -

-

-

0,1

0,1

50

2 Volumetrie (Maßanalyse)

Reagenz

Formel (Teilchen X)

Äquivalente '/z*X z*: Äquivalentzahl

Konzentration in mol/1 in g für c(X)b) e(7z*X) c) 1 1 Lösung

Wasserstoffperoxid Zinn

H202 Sn

VZHJOJ

0,05 0,05

a) b) c>

'/ 2 Sn

0,1 0,1

Vergleiche dazu die Erläuterungen auf Seite 1 f. Früher Molarität Früher Normalität

Maßlösungen fiir Neutralisations- und sonstige Reaktionena) Reagenz

Formel (Teilchen X)

Ammoniak Ammoniumchlorid Ammoniumsulfat Ammoniumthiocyanat Bariumcarbonat Bariumchlorid • 2 H 2 0 Bariumhydroxid Calciumcarbonat Calciumchlorid • 6 H 2 0 Calciumhydroxid Citronensäure Essigsäure Kaliumcarbonat Kaliumchlorid Kaliumhydrogencarbonat Kaliumhydroxid Kaliumtartrat Kupfersulfat • 5 H 2 0 Magnesiumcarbonat Magnesiumchlorid Magnesiumchlorid • 6 H 2 0 Mangansulfat Natriumcarbonat Natriumchlorid Natriumhydrogencarbonat Natriumhydroxid Oxalsäure Oxalsäure • 2 H 2 0 Phosphorsäure Quecksilberchlorid Salpetersäure Salzsäure Schwefelsäure

NH 3 NH 4 CI (NH 4 ) 2 SO 4 NH 4 CNS BaCOj BaCl2 • 2 H 2 0 Ba(OH)2 CaCO a CaCl 2 • 6 H 2 0 Ca(OH)2 C6H8O7H2O C2H4O2 K 2 CO 3 KCl KHCOJ KOH K2C4H4O6 CuS0 4 • 5 H 2 0 MgCOj MgCl2 MgCl 2 • 6 H 2 0 MnS0 4 Na2C03 NaCl NaHC03 NaOH C2H2O4 C2H204 • 2H20 H 3 PO 4 HgCl2 HNO 3 HCl H 2 SO 4

Äquivalente /z*X) z*: Äquivalentzahl

Konzentration in mol/1 c(X) b) c(l/z*X)c)

Einwaage in g für 1 1 Lösung

INH3 1NH 4 C1 V 2 (NH 4 ) 2 SO 4 1 NH 4 CNS V2 BaC0 3 V2 BaCl2 • 2 H 2 0 V2 Ba(OH)2 V2 CaC0 3 V 2 CaCl 2 • 6 H 2 0 V2 Ca(OH)2 V3C6H8O7H2O I C2H4O2 V 2 K 2 CO 3 1 KCl IKHCO 3 1 KOH

0,1

0,1

0,1

0,1

0,05

0,1 0,1

V2 K 2 c 4 H 4 o 6

1,7031 5,3492 6,607 7,612 9,867 12,214 8,567 5,005 10,954 3,705 6,9977 6,0052 6,9103 7,4551 10,0115 5,6105 11,3134 12,484 4,2157 4,7601 10,1651 7,55 5,2995 5,8443 8,4007 3,9997 4,5018 6,3033 3,2665 13,575 6,3013 3,6461 4,904

i

V 2 CUS0 4 • 5 H 2 0 V 2 MgC0 3 V2 MgCl 2 72MgCl2-6H20 V 2 MnS0 4 V2 N a 2 C 0 3 INaCl 1 NaHC03 1 NaOH V2C2H2O4 72C2H2O4 7 3 H 3 PO 4 7 2 HgCl 2 IHNO3 1HC1 7 2 H 2 SO 4

0,1

0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,03

0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1

0,1

0,1

0,05

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05

0,1

0,1 0,1 0,1 0,1

0,1 0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,05 0,05 0,03 0,05

0,1 0,1 0,1 0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,05

0,1

2.3 Bestimmung des Titers

51

Reagenz

Formel (Teilchen X)

Äquivalente '/z*X z*: Äquivalentzahl

Einwaage Konzentration in g für in mol/1 c(Vz*X) c) 1 1 Lösung c(X)b»

Silbernitrat Weinsäure Zinksulfat • 7 H 2 0

AgNOj C4H6O6 ZnS04 • 7 H 2 0

1 AgN03 72C4H6O6 V2ZnS04H20

0,1 0,05 0,05

a) b) c)

0,1 0,1 0,1

16,9873 7,5044 14.377

Vergleiche dazu die Erläuterungen auf Seite 1 f. Früher Molarität Früher Normalität

2.3 Bestimmung des Titers Der Titer (früher Normalfaktor) einer Lösung bestimmter Konzentration ist der Quotient aus dem Istwert und dem Sollwert der Konzentrationen.

t: Titer c: Konzentration in mol/1 X: Teilchen des Titrators Beispiel: C(H 2 S0 4 , Ist) = 0,1027 mol/1 c(H 2 S0 4 , Soll) =0,1000 mol/1 ,= - ^ 1

0,1000

= 1,027

Da die Konzentration der H 2 S0 4 -Lösung zu hoch ist, muß das Volumen der verbrauchten Maßlösung in ml mit dem Titer 1,027 multipliziert werden. Damit erhält man den Verbrauch, der einer Konzentration von c = 0,1000 mol/1 entspricht. Bestimmung des Titers mit Hilfe einer Urtitersubstanz Man titriert eine genau abgewogene Masse Urtitersubstanz mit der einzustellenden Lösung und berechnet den Titer nach folgender Beziehung:

52

2 Volumetrie (Maßanalyse)

f. gesuchter Titer F: volumetrischer Faktor (berechnet für die gewünschte Soll-Konzentration siehe Kapitelll) in mg/ml V : verbrauchtes Volumen der zu bestimmenden Maßlösung in ml m: Einwaage an Urtitersubstanz in mg Beispiel: Der Titer einer Salpetersäurelösung mit c ( H N 0 3 ; Soll) = 0,1 mol/1 ist durch Titration von wasserfreiem Natriumcarbonat zu bestimmen. Einwaage: m(Na 2 C0 3 ) = 200,3 mg Verbrauch an Maßlösung: F(HN0 3 -Lsg.) = 36,48 ml Faktor (Tab. 2.1.2): F = 5,2994 mg/ml 200,3 Titer der Salpetersäure: t= = 1,036 5,2994 • 36,48

2.4

Wasserbestimmung nach Karl Fischer [4, 5, 6 ]

Einstellen der Karl-Fischer-Lösung mit Natriumtartrat-Dihydrat: m • 15,65 V • 100 F: Faktor (mg H z O/ml Maßlösung) m: Einwaage an Natriumtartrat-dihydrat in mg V: Verbrauch an Maßlösung in ml Einstellen der Karl-Fischer-Lösung mit Methanol: a) 10 ml trockenes Methanol werden mit der einzustellenden Karl-Fischer-Lösung titriert. Verbrauch: V1 b) 10 ml feuchtes Methanol (0,1 ml H z O auf 100 ml trockenes Methanol) werden ebenfalls mit der einzustellenden Lösung titriert. Verbrauch: V2

F: Faktor (mg H 2 0 / m l Maßlösung).

2.6 Indikatoren

2.5

53

B e s t i m m u n g metallorganischer V e r b i n d u n g e n [ 7 ]

Zur Bestimmung der Konzentration metallorganischer Verbindungen (Methyllithium, n-Butyllithium, Phenyllithium) wird vorzugsweise die „Doppelte Titration" nach Gilman [8] eingesetzt. Man bestimmt zunächst die Gesamtalkali-Konzentration, anschließend die Restalkali-Konzentration und erhält aus der Differenz die gesuchte Konzentration an wirksamer, metallorganischer Verbindung. a) Bestimmung der Gesamtalkali-Konzentration nach Umsetzung eines definierten Volumens der zu untersuchenden Lösung mit Wasser. Maßlösung: HCl, H 2 S 0 4 ; Indikator: Phenolphthalein Verbrauch: Vl b) Bestimmung der Restalkali-Konzentration nach Umsetzung eines definierten Volumens der zu untersuchenden Lösung mit z.B. 1,2-Dibromethan und anschließender Zugabe von Wasser. Maßlösung und Indikator wie unter a. Verbrauch: V2 wirksame Konzentration an metallorganischer Verbindung: (V1-V2)-c( V c: c(M): Vi, V2\ V:

2.6 2.6.1

M)

wirksame Konzentration an metallorganischer Verbindung in mol/1 Konzentration der Maßlösung in mol/1 Verbrauch an Maßlösung in ml Volumen an zu untersuchender Lösung in ml

Indikatoren [ 9 ] Säure-Base-Indikatoren

Bei der Auswahl geeigneter Farbindikatoren für die Neutralisationsanalyse sollte man sich nach folgenden Regeln richten: 1. Starke Säuren und starke Basen können miteinander unter Verwendung aller Indikatoren titriert werden, deren Farbumschlag zwischen pH = 3 und pH = 11 erfolgt. 2. Schwache Säuren lassen sich mit starken Basen am besten titrieren, wenn der Umschlagspunkt des Indikators im schwach alkalischen Bereich liegt. 3. Schwache Basen sollten mit starken Säuren nur in Gegenwart solcher Indikatoren titriert werden, die im schwach sauren Bereich ihre Farbe ändern. 4. Titrationen schwacher Basen mit schwachen Säuren sollten möglichst vermieden werden, da die erhaltenen Resultate mit größeren Fehlern behaftet sind.

54

2 Volumetrie (Maßanalyse)

Indikator

Umschlagsbereich (pH)

Farbänderung

Anwendungsform

0,1% in 20% Ethanol 0,04% in 50% Ethanol 0,1% in Wasser 0,04% Na-Salz in Wasser 0,04% Na-Salz in Wasser 0,05-0,1% in 70% Ethanol 0,05-0,1% in 70% Ethanol 0,04-0,1% in Ethanol 0,1% in 20% Ethanol 0,1% in Wasser 0,04% in Wasser 0,1% in 20% Ethanol 0,05-0,1% in 70% Ethanol 0,1% in Wasser 0,1% in Ethanol 0,2% in Ethanol 0,1% in 20% Ethanol 0,1% in 20% Ethanol 0,1% in 20% Ethanol 0,1% in 20% Ethanol 0,1% in 70% Ethanol 0,1% in 20% Ethanol 0,04% Na-Salz in Wasser 0,04% Na-Salz in Wasser 0,1% in Ethanol 0,04-0,1% in 50% Ethanol 0,1% in Wasser 0,1% in Wasser 0,1% in Wasser 0,1% in Wasser

Kresolrot (1. Umschlag) Tropäolin 00 Metanilgelb Thymolblau (1. Umschlag)

0,2 1,01,2 1,2

1,8 2,8 2,3 2,8

rot-gelb rot-gelb violettrot-gelb rot-gelb

m-Kresolpurpur (1. Umschlag) 2,6-Dinitrophenol

1,2

2,8

rot-gelb

1,7- 4,4

farblos-gelb

2,4-Dinitrophenol

2,0- 4,7

farblos-gelb

4-Dimethylaminoazobenzol Bromphenolblau Kongorot Methylorange Bromkresolgrün 2,5 -Dinitrophenol

2,9 3,03,03,13,84,0-

4,0 4,6 5,2 4,4 5,4 5,8

rot-gelb gelb-violett blau-rot rot-gelborange gelb-blau farblos-gelb

Alizarin S Methylrot Lackmus Bromkresolpurpur Bromphenolrot Bromthymolblau Phenolrot Neutralrot Kresolrot (2. Umschlag) m-Kresolpurpur (2. Umschlag) Thymolblau (2. Umschlag) Phenolphthalein Thymolphthalein

4,34,45,05,25,26,06,46,87,0 7,4-

6,3 6,2 8,0 6,8 6,8 7,6 8,2 8,0 8,8 9,0

gelb-violett rot-gelb rot-blau gelb-purpur gelb-purpur gelb-blau gelb-rot rot-gelb gelb-rot gelb-purpur

Alizaringelb G G Alizaringelb R Tropäolin 0 Epsilonblau

10,0--12.1 10,0- 12,1 11,1 12,7 12.0 13.0

8,0- 9,6

gelb-blau

8,2 9,8 9,3- 10,5

farblos-rot farblos-blau hellgelb-bräunlichgelb hellgelb-rotbraun gelb-orangebraun orange-violett

2.6 I n d i k a t o r e n

'o

ß ja o

II

'3 N u oo r, 3 cS 60 «

d

X

-3 O« ß -H H H X) u .5 ß ^ o an

00 c 3 •ü u

I g> •o 3 ß tS HH y

II J J ffi.2 ü JS PQ X>

«i



XG,

CS M

.SP II N " 3 X &

ß

3" es 3 00

3 00

SS

II

Ii

s

U jä Vi 1J C •6

ja u

ii

2

^ •o

'53 PQ

SC o, 'S

35 Cu

'S

ß

ß u 00 X) :3

ö •ß - 5

SM

'•3 c (L>

6 CS fi SS c

« t60 || u Mm ü

:3

ffi Oh

'S" o 0° CS

'S

11 s IX ß Oh 1-1

ö" :3

5 fi

J3

« 3

ä»

- 3 5 B i t1-1 es fi es j a fi u. ü u 8 -a O vi S 8

«

Tt CS 1 . J 5 " Vi o ? 7II Uh ä » m to) . es £ OH >