Publi Terentii Afri Comoediae in usum elegantiorum hominum [Reprint 2022 ed.] 9783112632482

Citation preview

PVBLI TERENTI AFRI

COMOEDIAE IN VSVM ELEGANTIORVM HOMINVM EDIDIT

FRIDERICVS HENRICVS BOTHE MAGDEBYRGENSIS

ACCEDIT

ICON

COMICI IN AES

INCISA

BEROLINI SVMTV IOANNIS FR1DERICI 1 8 0 6

VNGERI

PRAEFATIO. E x h i b e m u s Terentium, studiis politum nostris, curatumque a viro elegantissimo, qui quantum in hoc genere praestare et cupierit et solims fuerit, dudum experti sunt quicquid est hominum venustiorum. Collati sunt in usum huius editionis codices MSS. sex, paris propemodum aetatis omnes, quorum quinque integri, alter autem Guelferbvtanorum, quem posteriorem voco, ex parte tantum, ut qui fide haud comparandus vileretur esse alteri, membranaceo quidem illi (nam alter chartaceus), rescripto, iudicibusque Langero et Brunsio, viris clarissimis, annos abhinc circiter sexcentos exarato. Inspexit duo Guelferbytanos vir doctissimus, Gesenius, Helmstadiensis, de quo bene sperare literatam iubeo rempublicam. Berolinensium et libri Helmstadiensis, ab Academia Iulia liberaliter nobis communicati, potiores lectiones ipsi excerpsimus, itaque instructi ab externis subsidiis, via critica, quam munivit Rii hardus Bentleius, tutius iam ingressi, quicquid dedit vir ille incomparabilis manifesto

IV

PRAEFATIO.

melius vulgatis et quasi extra omnem lectionis et coniecturae aleam positum, tacite fere id recepimus; ubi dubium relictum esset, monuimus, succurrimus; denique locos diJBFiciliores, adhibitis poétae interpretibus probatissimis, inprimis Donato, declaravimus, id per omnia studentes potius, ut ne quis usquam scrupulus restaret lectoribus, quam, ut eruditionem quantulamcun«jue nostram ostentaremus. Designantur libri scripti literis A B C Gu. i . Gu. 2. H. Quorum duo Berolinenses membranacei sunt, eorumque alter nitidissime scriptus, alter continue lacerusque in extrema fine; tertius vero Berolinensium chartaceus est, qui quidem in Regiam bibliothecam venit ex Georgii Fabricii, quanquam alius is liber codice eiusdem Fabricii ilio, quo usus est Bentleiua: Italici, ut videtur, tres libri omnes. quibus de fide ac bonitate lectionum haud concedit apographum Helmstadiense. Geterum hisce ego utor in annotatione scripturae compendiis: Be. Bentleius; codd. codices; em. emendatus; ex int. ex interpretatione; h. 1. hoc loco; i. e. id est; inttpp. interpretes; 1. 1. loco laudato; m. 1. metro laborante; p. passim; s. sic; vett. edd. veteres editiones; v. vulgo. Dabam Berolini, mense Aprili 1806.

P. T E R E N T I I AFRI V I T A AELIO DONATO.

EX

P u b l i u s Terentius Afer, Cartilagine natus, servivit Romae Terentio Lucano senatori, a quo ob ingenium et formam non institutus modo liberaliter sed et mature est manumissus. Quidam captum esse existimant, quod fieri nullo modo potuisse, Fenestella docét, cum inter finem secundi belli Punici et initium tertii natus sit et mortuus, nec, si a Numidis aut Gaetulis captus sit, ad dominum Romanum pervenire potuisset, nullo commercio inter Italicos et A f r o s nisi post deletam Carthaginem coepto. Hie cum multis nobilibus familiariter vixir, sed maxime cum Scipione Africano et C. Laelio, quibus etiam corpoiis gratia conciliatus existimatur; quod et ipsum Fenestella arguit, contendens, utroque maiorem natu fuisse, quamvis et Cornelius Nepos aequales omnes fuisse tradat, et Porcius suspicionem de consuetudine per haec faciat: Dum lasciviam nobilium et laudes fucosas petit, Dum Africani vocem divinam inhiat avidis auribus, Dum, se ad Furium coenare et Laelium, pulchrum putat,

VI

P.

TERENTII

Dum, se rapi in Albanum crebro aetatis ob florem suae : Ipsus Jaetis rebus summam ad inopiam redactus est; Itaque e conspectu omnium abiit Graeciam in terram ultimum, Mortuust in Stymphalo, Arcadiae oppido. nil Publius Scipio profuit, nil eii Laelius, nil Furius, Tres per idem tempus qui agitabant nobiles facillume. E or um ille opera n e domum quidem habuit conductitiam, Saltem ut esset, quo referret obitum d o mini servolus. Scripsit comoedias sex; e quibus primam, Andriam, cum Aedilibus daret, iussus ante Caecilio recitare, ad coenantem cum venisset, dictus est initium quidem fabulae, quod erat contemtiore vestitu, subsellio iuxta lectulum residens legisse, post paucos vero versus invitatus ut accumberet, coenasse una, deinde cetera percurrisse, non sine magna Caecilii admiratione. E t hanc autem et quinque reliquas aequaliter populo probavit; quamvis Volcatius de enumeration« omnium ita seri bat : Sumetur Hecyra. sexta ex hisce fabula. Eunuchus quidem bis die acta est meruitque pretium, quantum nulla antea cuiusquam comoedia, octo milia numum. propterea summa q u o q u e titulo adscribitur. nam Adelphorum principium Varrò etiam praefert principio Menandri. N o n obscura fama est, adiutum Terentium in scriptis a Laelio et Scipione, quibuscum familia-

VITA.

vn

riter vixit. Eandem ipse auxit : nunquam enim nisi leviter se tutari conatur, ut in prologo Adelphorum: Nam quod isti dicunt malevoli, homines nobiles H u n c adiutare adsidueque una scribere, Quod illi maledictum vehemens esse existumant, Earn laudem hie ducit niaxumam, cum illis placet, Qui vobis univorsis et populo placent, Quorum opera in bello, in otio, in negotio, Suo quisque t e m p o r e usus sine superbia. Videtur autem se levius defendisse, quia sciebat, Laelio et Scipioni n o n ingratum esse hanc opin i o n e m ; quae tamen magis et magis usque ad posteriora t e m p o r a valuit. Q. Memmius in oratione pro se a i t : P. Africanus, qui, a Terentio personam mutuatus, quae domi luserat ipse, n ò mine illius in scenam detulit. Nepos auctore certo se comperisse ait, C. Laelium quondam in Puteolano Calendis Martiis, admonitum ab u x o r e , temporius ut discumberet, petiisse ab ea, ne interpellaretur; serius tandem ingressum triclinium dixisse, non saepe in scribendo magis successisse sibi; deinde rogatum, ut scripta ilia proferret, pronuntiasse versus, qui sunt in Heautontimorumeno : Satis poi p r o t e r v e me Syri promissa hue induxerunt. Santra Terentium existimat, si modo in scribendo adiutoribus indiguerit, n o n tam Scipione et Laelio uti potuisse, qui tunc adolescentuli fuere, quam Sulpicio Gallo, homine docto et qui Con-

viri

P. T E R E N T I I

sualibus ludis initium fecerit fabularuiri dandarum, vel Q. Fabio Labeone et M. Popilio, consiliari utroque ac poèta. Ideo ipsum non iuvenes designasse, qui se adiuvisse dicerentur, sed viros, quorum operam et in bello et in otio et in negotio populus sit expertus. Post editas comoedias, nondum quintum atque trigesimum egressus annum, causa evitandae opinionis, qua videbatur aliena-pro suis edere, seu percipiendi Graecorum instituta moresque, quos perinde exprimeret in scriptis, egressus urbem est neque amplius rediit. De morte eius Volcatius tradit: Sed Afer ut populo sex dedit comoedias, Iter hinc in Asiam fecit. navim cum semel Conscendit, visus nunquam est. sic vita vacat. Q. Cosconius redeuntem e Graecia periisse in mari dicit cum centum et octo fabulis conversis e Menandro. Geteri mortuum esse in Arcadiae Stymphalo sive Leucadia tradunt, Cn. Corn. Dolabella M. Fulvio Nobiliore Coss., morbo implicitum acri ex dolore ac taedio amissarum sarcinarum, quas in navi praemiserat, ac simul fabularum, quas novas fecerat. Fuisse dicitur mediocri statura, gracili corpore, colore fusco. Reliquit iìliam, quae post equiti Romano nupsit; item hortulos viginti iugerum in via Appia ad Martis villam. quo magis miror, Porcium scribere: nil Publius Scipio profuit, nil eii Laelius, nil Furius, Tres per idem tempus qui agitabant nobiles facillume.

VITA.

IX

Eorum ille opera ne domum quidem habuit conductitiam, Saltem ut esset, quo referret obitum domini servolus. Hunc Afranius quidem omnibus Gomicis praefert, scribens in Compitalibus: Terentio non similem dices quempiam. Volcatius autem non solum Naevio et Plauto et Caecilio, sed Licinio quoque, postponit. Cicero in Limone hactenus laudat: Tu quoque, qui solus leeto sermone, Terenti, Conversum expressumque latina voce Menandrum In medio populo sedatis vocibus effers, Quicquid come loquens atque omnia dulcia dicens. Item C. Caesar: Tu quoque, tu in summis, o dimidiate Menander, Poneris, et merito, puri sermoni» amator. Lenibus atque utinam scriptis adiuncta foret vis, Comica ut aequato virtus pollerei honore Cum Graecis, neque in hac despectus parte iaceres! Unum hoc maceror et doleo tibi deesse, Terenti. Haec Suetonius Tranquillus. Nam duos Terentios poètas fuisse scribit Metius, quorum alter Fregellanus fuerit, Terentius Libo, alter libertinus, Terentius, Afer patria, de quo nunc loquimur. Scipionis fabulas edidisse Terentium, Valgius in Actaeone ait:

X

P. T E R E N T I I

VITA.

Hae quae vocantur fabulae cuiae ne sunt, Non has, qui iura populis end' hibus dabat, Honore summo affectus, fecit fabulas? Duae ab Apollodoro translatae esse dicuntur Comico, Phormio et Hecyra; quatuor reliquae a Menandro, ex quibus magno successu et pretio stetit Eunuchus fabula, Hecyra saepe exclusa, vix acta, est»

A N D R I A.

C. SULPITII APOLLINARIS PERIOCHA IN ANDRIAM. Sororem falso creditam meretricnlae, Genere Andriae, Glycerium, vitiat Pamphilus, Gravidacpie facta, dat fidem, uxorem sibi Fore hanc: nam pater ei aliam desponsaverat, Gnatam Chremetis, atque, amorem ut comperi^ Simulat futuras nuptias, cupiens, suus Quid haberet animi fiiius, cognoscere. Davi siiasu non repugnat Pamphilus; Sed e Glycerio natum ut vidit puerulum Chremes, recusat nuptias, generum abdicat; Mox iìliam Glycerium insperato agnitam Hanc Pamphilo illam dat Gharino coniugem.

A 2

P.

A A C T A ET

T E R E N T I

N

D

LVDIS M\

TYRPIO,

I

M E G A L E N S I B V S

GLABRIONE

RVLIBVS. MODOS

R

M.

L. A T T I L I V S

L.

CLAVDI

ET

ET EST

GRAECA.

EDITA

T O T A CN.

SVLPIGIO

S o s i A. DAWS. M YSIS. PAMPHILVS. CHARIKVS. B YRRHIA. LESBIA. G L YCERIVM. CHREMES, CRITO. DROMO.

TI-

SINISTRIS, M.

COSS.

D R A M A T I S PERSONAE. SIMO.

VIVS

PRAENESTINVS.

F L A C C V S DEXTRIS

ET

CV-

AMBI

BIIS P A R I B V S CELLO

FVLVIO

AEDILIBVS

E G E R Y N T

FECIT

A.

MAR-

P

R

O

L

O

G

V

S

.

P o e t a , quom primum animum ad scribendum adpulit, Id sibi negoti credidit solum dari, Populo ut placèrent quas ferisset fabulas: Verum, aliter evenire multo, intelligit: 5 Nam in prologis scribundis operam abutitur, Non qui argumentum narret, set qui malevoli Veteris poëtae maledicis respondeat. Nunc, quam rem vitio dent, quaeso, animum advortite. Menander fecit Andriam et Perinihiam; i o Qui utramvis rette norit, ambas noverit: Ita non sunt dissimili argumento ; set tamen Dissimili oratione sunt l'actae ac stilo. Quae convenere in Andriam ex Perinthia, hic Fatetur transtulisse atque usum pro suis. i 5 Id isti vitupérant factum atque in eo disputant, Contaminari non decere fabulas. Faciuntne intelligendo ut nihil intelligant? Qui, cum hunc accusant, Naevium, Plautuin, Ennium Accusant, quos hic noster auctores habet; 20 Quorum aemulari exoptat negligentiam Potius quam istorum obscuram diligentiam. Dehinc ut quiescant porro, moneo, et desinant Maledicere, malefacta ne noscant sua. Favete! adeste aequo animo et rem cognoscite,

6

P.

TERENTI

25 Y t pernoscatis, ecquid spe sit reliquum, Post hie quas faciet de integro comoedias, Spectandae an exigendae sint vobis prius.

SIMO.

SOSIA.

SlMO. Yos istaec intro auferte! abite! Sosia, Adesdum: paucis te volo. S o s 1 A. Dictum puta: Nempe, ut curentur recte haec.

I. 1.

SIMO.

S o s 1 A.

Imo aliud.

Quid est, Quod mea tibi ars efficere hoc possit amplius ? SIMO.

5 Nihil istac opus est arte ad hanc rem, quam paro, Set his, quas semper in te intellexi sitas, Fide et taciturnitate. S 0 s 1 A. Exspecto, quid velis. SIMO.

Ego postquam te emi, a parvulo ut semper tibi Apud me iusta et clemens fuerit servitus, 10 Scis. Feci, e servo ut esses libertus xnihi, Propterea quod servibas liberaliter; Quod summum ego habui pretium, persolvi tibi. S o s 1 A. In memoria habeo. SIMO. Haud muto. S o s 1 A. Factum gaudeo, Si tibi quid feci, aut facio, quod placeat, Simo, et, 15 Id gratum fuisse advorsum te, habeo gratiam j

6

P.

TERENTI

25 Y t pernoscatis, ecquid spe sit reliquum, Post hie quas faciet de integro comoedias, Spectandae an exigendae sint vobis prius.

SIMO.

SOSIA.

SlMO. Yos istaec intro auferte! abite! Sosia, Adesdum: paucis te volo. S o s 1 A. Dictum puta: Nempe, ut curentur recte haec.

I. 1.

SIMO.

S o s 1 A.

Imo aliud.

Quid est, Quod mea tibi ars efficere hoc possit amplius ? SIMO.

5 Nihil istac opus est arte ad hanc rem, quam paro, Set his, quas semper in te intellexi sitas, Fide et taciturnitate. S 0 s 1 A. Exspecto, quid velis. SIMO.

Ego postquam te emi, a parvulo ut semper tibi Apud me iusta et clemens fuerit servitus, 10 Scis. Feci, e servo ut esses libertus xnihi, Propterea quod servibas liberaliter; Quod summum ego habui pretium, persolvi tibi. S o s 1 A. In memoria habeo. SIMO. Haud muto. S o s 1 A. Factum gaudeo, Si tibi quid feci, aut facio, quod placeat, Simo, et, 15 Id gratum fuisse advorsum te, habeo gratiam j

ANDRIA.

7

Set hoc mihi molestum est: nam istaec commemoratio Quasi benefìci immemoris exprobratio est. Quin tu uno verbo die, quid est, quod me ve'lis. SIMO*

Ita faciam. Hoc priimun in hac re praedico tibi : ao Quas credis esse has, non sunt verae nuptiae. SOSIA.

Cur simulas igitur? SIMO.

Rem omnem a principio audie»: E o pacto et gnati vitam et consilium meum Cognosces, et, quid facere in hac re te velim. Nam is postquam excessit ex ephebis, Sosia, ac 25 Liberius vivendi est potestas: nam antea Qui scire posses aut ingenium noscere, Dum aetas, metus, magister, p r o h i b e b a n t ? . . . . SOSIA.

Ita est. SIMO.

Quod plerique omnes faciunt adolescentuli, Y t animum ad ali quod studium adiungant, aut equos 30 Alere, aut canes ad venandum, aut ad philosophos, Horum ill e nihil egregie praeter cetera Studebat, et tarnen omnia baec mediocriter. Gaudebam. S O Si A . N o n iniuria : nam id arbitror Adprime in vita esse utile, ut ne quid nimis. SIMO.

35 Sic vita erat: facile omnes perferre ac pati; Cum quibus erat cùnque una, iis sese dedere, Advorsus nemini; eorum studiis obsequi, Nunquam praeponens se illis. Ita facillume Sine invidia laudem invenias, et amicos pares. SOSIA.

40 Sapienter vitam instituit: namque hoc tempore

8

P.

TERENTI

Obsequium amicos, Veritas odium, parit. S IMO.

Interea mulier quaedam abhinc triennium E x Andro commigravit hue viciniae, Inopia et cognatorum negligentia 45 Coacta, egregia forma atque aetate intégra. S o s I A. Hei, vereor, ne quid Andria adportet mali! SlMO.

Primum haec pudice vitam, parce ac durit er, Agebat, lana ac tela victum quaeritans; Set postquam amans accessit, pretium pollicens, 5o Vnus et item alter, ita ut ingenium est omnium Hominum ab labore proclive ad lubidinem, Accepit condition em, dein quaestum occipit. Qui tum illam amabant, forte, ita ut fit, filium Perduxere illuc, secum ut una esset, meum. 55 Egomet continuo mecum: Certe captus est.' Habet ! Observabam mane illorum servulos Yenientes aut abeuntes; rogitabam: Heus puer, Die sodes, quis heri Chrysidem habuit? nam Andriae Illud efat nomen. S o s I A, Teneo. SlMO.

Phaedrum aut Cliniam aut 60 Dicebant Niceratum: nam hi très tum simul Amabant, Eho, quid Pamphilus? — Quid? symbolam Dedit, coenavit. — Gaudebam. Itidem alio die Quaerebam; comperiebam, nihil ad Pamphilum Quidquam attinere. Enimvero spectatum satis 65 Putabam et magnum exemplum continentiae : Nam qui cum ingeniis conflictatur eiusmodi Neque commovetur animus in ea re tamen, Scias, posse habere iam ipsum suae vitae modum. Cum id mihi placebat, tum uno ore omnes omnia

ANDRIA.

9

70 Bona dicere et laudare fortunas meas, Qui gnatum haberem tali ingenio praeditum. Quid verbis opus? liac fama compulsus Cliremes Vitro ad me venit, unicam gnatam snam Cum dote summa filio uxorem ut daret ; 75 Placuit, despondi ; hie nuptiis dictus dies. SOSIA.

Quid igitur obstat, cur non fiant? SIMO.

Audies. Fere in diebus paucis, quibus haec acta sunt; Chrysis, vicina haec, moritur. SOSIA.

O factum bene! Beasti! metui a Chryside. Simo.

Ibi tum filili s 80 Cum illis, qui amabant, una aderat frequens meus, Curabat una funus, tristis interim ; Nonnunquam conlacrumabat. Placuit turn id mihi : Sic cogitabam : hic parvae consuetudinis Causa huius mortem tam fert familiariter ; 85 Quid, si ipse amasset? hic quid mihi faciet patri? Haec ego putabam esse omnia humani ingeni Mansueti que animi officia. Quid multis moror? Egomet quoque eius causa in funus prodeo, Nil suspicans etiam mali. SOSIA. Hem, quid id est? SIMO.

Scies. go Effertur; imus. Interea inter mulieres, Quae ibi aderant, forte adspicio unam, adolescent i am, Forma.... SOSIA.

Bona Fonasse.

IO

P.

TERENTI SIMO.

E t voltu, o Sosia, A d e o modesto, adeo venusto, ut nil supra. Quae cum mihi lamentari praeter cetera« g5 Visa est, et, qua erat, forma, accedo ad pedisequas; Quae sit, rogo. Sororem esse aiunt Chrysidis. Percussit illieo animum. Atat, hoc illud est! Haec illae lacrumae! haec illa est misericordia! SOSIA.

Q u a m timeo, quorsum evadas! SIMO.

Fùnus interim 100 Procedit; sequimur; ad sepulcrum venimus; In ignem imposita est; fletur. Interea haec soror, Quam dixi, ad ilammam accessit imprudentius, Satis cum periclo. Ibi tum exanimatus Pamphilus Bene dissimulatum amorem et cela tum indicat: 105 Adcurrit; mediam mulierem complectitur; M e a Gly cerium, i n q u i t , quid agis? cur te is perdi tum ? T u m illa, u t eonsuetum facile amorem cernere«, Reiecit se in eum, flens, quam familiariter. S o SIA. Quid ais? SIMO.

R e d e o inde iratus atque aegre ferens; 110 N e c satis ad obiurgandum causae: diceret: Quid feci? quid commerui aut peccavi, p a t e r ? Q u a e sese iniicere in ignem voluit, prohibui, Servavi. Honesta oratio est. SOSIA.

Recte p u t a s : Nam si illum obiurges, vitae qui auxilium tulit, n 5 Quid facias ei, qui damnum dederit aut malum? SIMO.

Chremes postridie ad m e venit, clamitans, Indignum facinus comperisse, Pamphilum Pro uxore peregrinam hanc habere. Ego sedulo

il

A N D R I A .

Negare, factum; ille instat, factum; denique 120 Ita tran discedo ab ilio, ut qui se filiam Neget daturum. SOSIA.

Non tu ibi gnatum... ? SIMO.

Ne haec quidem Satis vehemens causa ad obiurgandum. SOSIA.

Qui, cedo? SIMO.

Tute ipse his rebus Jfìnem praescripsti, pater; Prope adest, quoin more alieno vivendum est mihi: 125 Nunc meo me vivere interea modo, sine. SOSIA.

Qui igitur relictus est obiurgandi locus? SIMO.

Si uxorem propter amorem nolet ducere, Ea primum ab ilio animadvertunda iniuria est; Et nunc id operam do, ut per falsas nuptias i3o Vera obiurgandi causa sit, si deneget; Simul, sceleratus Davos si quid consili Habet, ut consumai nunc, cum nihil obsint doli; Quem ego credo manibus pedibus obnixe omnia Facturum, magis id adeo, mihi ut incommodet, 135 Quam ut obsequatur gnato. SOSIA.

Quapropter ? SIMO.

Rogas ? Mala mens, malus animus ! quem quidem ego si sensero.... Set quid opus verbis? sin eveniat, quod volo, In Pamphilo ut nil sit morae, restat Chremes, Qui mi exorandus est, et spero confore. 140 Nunc tuum est officium, has bene ut adsimules nuptias, Perterrefacias Davom, observes filium,

12

P.

TERENTI

Quid a gat, quid cum ilio consili captet. SOSIA.

Sat est; Curabo. SIMO.

Eamus nunc iam intro. I prae; sequar. Non dubium est, quin uxorem nolit filius: i45 Ita Davom modo timere sensi, ubi nuptias Futuras esse audivit. Set ipse exit foras.

SIMO.

DAWS.

D A W S .

Mirabar, hoc si sic abiret, et herí semper lenitas I. 2. Yerebar quorsum evaderei; qui, postquam audierat, filio Yxorem non dari suo, i5o Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit, neque id aegre tulit. SIMO.

At nunc faciet, neque, ut opinor, sine tuo magno malo. D A W S .

Id voluit, nos sic nec opinantes duci falso gaudio, Sperans, iam, amoto metu, interea oscitantes opprimi, Neque esse spatium cogitandi ad disturbandas nuptias. i55 Astute! SIMO.

Carnufex quae loquitur? D AWS. Herus est, neque provideram.

12

P.

TERENTI

Quid a gat, quid cum ilio consili captet. SOSIA.

Sat est; Curabo. SIMO.

Eamus nunc iam intro. I prae; sequar. Non dubium est, quin uxorem nolit filius: i45 Ita Davom modo timere sensi, ubi nuptias Futuras esse audivit. Set ipse exit foras.

SIMO.

DAWS.

D A W S .

Mirabar, hoc si sic abiret, et herí semper lenitas I. 2. Yerebar quorsum evaderei; qui, postquam audierat, filio Yxorem non dari suo, i5o Nunquam cuiquam nostrum verbum fecit, neque id aegre tulit. SIMO.

At nunc faciet, neque, ut opinor, sine tuo magno malo. D A W S .

Id voluit, nos sic nec opinantes duci falso gaudio, Sperans, iam, amoto metu, interea oscitantes opprimi, Neque esse spatium cogitandi ad disturbandas nuptias. i55 Astute! SIMO.

Carnufex quae loquitur? D AWS. Herus est, neque provideram.

A N D RIA.

13

SlMO.

Dave! D Hem, quid est?

av

vs.

S i mo.

Ehodum, ad me! Daws.

Quid hie volt? SlMO.

Quid ais? D a w s .

Q u a de re ? Sijmo.

Rogas ? Meum gnatum rumor est amare. Daws.

Id populus curat scilicet! SlMO.

Hoccine agis, annon? D aws. E g o vera istuc. SlMO.

Set nunc ea me exquirere, Iniqui patris est: n a m , quod antehac f e c i t , nihil ad me attinet; 160 Dum tempus ad earn rem tulit, si v i , animum ut expleret suum: Nunc hie dies vitam aliam defert, alios mores postulat. Dehinc postulo, sive aequom est, te o r o , Dave, ut redeat iam in viam. D a w s .

Hoc quid sit? SlMO.

Omnes, qui amant, graviter, sibi dari uxorem, ferimt. Daws.

Ita aiunt.

P.

TERENTI SIMO.

Turn, si quis magistrum cepit ad earn rem improbum, 165 Ipsum animum aegrotum ad deteriorem partem plerumque adplicat. D A W S .

Non hercle intelligo. Simo. Non? hem! DAWS.

Non : Davos sum, non Oedipus. SIMO.

Nempe ergo aperte vis, quae restant, me loqui? DAWS.

Sane quidem. SIMO.

Si sensero ho die, quidquam in his te nuptiis Fallaciae conari, quo fiant minus, 170 Aut velie, in ea re ostendi, quam sis callidus, Yerberibus caesum te in pistrinum, Dave, dedam usque ad necem, E a lege atque ornine, ut, si te inde exemerim, ego pro te molarti. Quid? hoc intellextin? an nondum etiam ne hoc quidem ? D A W S .

Imo callide, Ita aperte ipsam rem modo loquutus, nil circumitione usus es. SIMO.

175 Vbivis facilius passus sim, quam in hac r e , me deludier. D AVVS.

Bona verba, quaeso ! S IMO. Inrides; nil me fallis; edico tibi: Ne temere facias! neque tu haut dices, tibi non praedictum. Cave!

ANDRIA. D AVVS.

Enimvero, Da v e , nil loci est segnitiae neque socordiae, Quantum intellexi modo senis sententiam denuptiis, 180 Quae, si non astu providentur, me aut herum pessumdabunt. N e c , quid agam, certum est, Pamphilumne adiutem, an auscultein seni. Si illum relinquo, eius vitae timeo; sin opitulor, liuius minas, Cui verba dare difficile est. Primum iam de amore hoc comperit; Me infensus- servat, ne quam faciam in nuptiis fallaciam ; i85 Si senserit, perii! aut, si lubitum ftierit, causam ceperit : Qua iure qua me iniuria praecipitem in pistrinum dabit. A d haec mala hoc mi accedit etiam: haec Andria, Si ista uxor, sive amica est, gravida e Pamphilo est ;

Audireque eorum est operae pretium audaciam: 190 Nam inceptio est amentium, haut amantium : Quidquid peperisset, decreverunt tollere; Et fmgunt quandam inter se nunc fallaciam : Civem Atticam esse hanc. Fuit olim hinc quidam senex Mercator; navem is fregit apud Andrum insulam; 195 Is obiit mortem: ibi tum liane eiectam Chrysidis Patrem recepisse orbam, parvam. Fabulae ! Mi quidem non fit verisimile; at ipsis commentum placet. Set Mysis ab ea egreditur. At ego hinc me ad forum, V t Pamphilum conveniam, ne pater opprimât.

i6

P.

TERENTI M Y S I S.

200 A u d i o ,

Archylis,

iamdudum: Lesbiam adduci iubes. I. 3. Sane poi ea temulenta est mulier et temeraria, Nec satis digna, cui committas primo partu mulierem ; Tamen eam adducam. — Importun.tatem speetate aniculae: Quia compotrix eius est! — Di, date facultatem, obsecro, 205 Huic pariundi, atque illi in aliis potius peccandi locum! Set quidnam Pamphilum exanimatum video? vereor, quid siet. Opperiar, ut sciam, numquidnam haec turbae tristitia adferat.

PAMPHILVS.

MYSIS.

PABPHILVS.

Hoccine humanum factu aut inceptu? hoccine est officium patris? I. 4MYSIS.

Quid illud est? PAMPHILVS.

Proh deum fìdem ! quid, si hoc non, contumelia est? 210 "Vxorem decrerat dare sese mi hodie: non oportuit Praescisse me ante? non prius communicatum oportuit? MYSIS.

Miseram me, quod verbum audio I PAMPHILVS.

Quid Chremes, qui denegarat, se commissurum mihi Gnatam suam uxorem ? is mutavit, quia me immutatum videt. Itane

i6

P.

TERENTI M Y S I S.

200 A u d i o ,

Archylis,

iamdudum: Lesbiam adduci iubes. I. 3. Sane poi ea temulenta est mulier et temeraria, Nec satis digna, cui committas primo partu mulierem ; Tamen eam adducam. — Importun.tatem speetate aniculae: Quia compotrix eius est! — Di, date facultatem, obsecro, 205 Huic pariundi, atque illi in aliis potius peccandi locum! Set quidnam Pamphilum exanimatum video? vereor, quid siet. Opperiar, ut sciam, numquidnam haec turbae tristitia adferat.

PAMPHILVS.

MYSIS.

PABPHILVS.

Hoccine humanum factu aut inceptu? hoccine est officium patris? I. 4MYSIS.

Quid illud est? PAMPHILVS.

Proh deum fìdem ! quid, si hoc non, contumelia est? 210 "Vxorem decrerat dare sese mi hodie: non oportuit Praescisse me ante? non prius communicatum oportuit? MYSIS.

Miseram me, quod verbum audio I PAMPHILVS.

Quid Chremes, qui denegarat, se commissurum mihi Gnatam suam uxorem ? is mutavit, quia me immutatum videt. Itane

ANDRIA.

17

ai5 Itane obstinate dat operarti, ut me a Glycerio miserum abstrahat? Quod si fit, pereo funditus. Adeon' hominem esse invenustum aut infelicem, ut ego sum, quenquam? Proh deum atque liominum fidem! Nullon' ego Chremetis pacto adfinitatem effugere potero, 220 Quot modis contemtus, spretus? Facta, transacta omnia! — Hem, Repudiatus repetor! quamobrem? nisi si id est, quod suspicor: Aliquid monstri alunt; ea quoniam nemini obtrudi potest, Itur ad me. MYSIS.

Oratio haec me miseram exanimavit metu! PAMPHIL

vs.

Nam quid ego nunc de patre? Vah, 225 Tantamne rem tam negligenter a g e r e ! Praeteriens modo Mihi apud forum : V x o r tibi ducenda est, Pamphile, hodie, inquit: para! A b i domum ! — Id mihi visus dicere : abi cito ac suspende te. Obstipui. C e n s e n ' , ullum verbum me potuisse proloqui, Aut ullam causam, ineptam saltem, falsam, iniquam ? obmutui. 230 Quodsi ego rescissemi id prius, quid facerem, si quis nunc me interroget, Aliquid facerem, ut hoc ne facerem. — Set nunc quid primum exsequar? T o t me impediunt c u r a e , quae meum animum divorse trahunt: Amor huius, misericordia, nuptiarum sollicitatio, T u m patris pudor, qui me tam leni passus animo est usque adhuc, B

x8

P. T E R E N T I

235 Quae meo cunque animo lubitum est, facere. Eine ego ut advorser? bei mihi! Incertain est, quid agam. M Y s is. Misera timeo, Incertum hoc quorsus accidat; Set peropus nunc est, aut hunc cum ipsa, aut de ipsa me advorsum hunc, loqui. Dum in dubio est animus, paulo momento hue, illuc, impellitur. PAMPHILVS.

Quis hie loquitur ? Mysis ? salve. M

YSIS.

O salve, Pamphile. PAMPHILVS.

Quid agitur? MYS

is.

Rogas? 24° Laborat e dolore atque ex hoc misera sollicita est, diem Quia olim in hunc sunt constitutae nuptiae; tum autem hoc timet, Ne deseras se. PAMPHILVS.

Hem, egone istuc conari queam? Egon' propter me illam decipi miseram sinam, Quae mihi suum animum atque omnem vitam credidit, 245 Quam ego autem egregie caram pro uxore habuerim ? Bene et pudice eius doctum atque eductum sinam, Coactum egestate, ingeniuin immutarier? Non faciam. MYSIS.

Haut verear, si in te sit solo situm; Set ut vim qxieas ferre ! PAMPHILVS.

Adeone me ignavom putas, 250 Adeone porro ingratum, inhumanum, ferum,

ANDRIA. V t neque me consuetudo neque amor neque pudor Commoveat neque coramoneat, ut servem fidem? M Y S is. Vnum hoc scio, esse meritarn, ut sis memor sui. PAMPHILVS.

255

260

265

270

Memor sim ? o Mysis, Mysis, etiam nunc milii Scripta ilia sunt in animo dicta Chrysidis D e Glycerio. Iain moriens me ferme vocat; Accessi; vos semotae; nos soli; incipit: Mi Pamphile, huius formam atque aetatem vides, Nec clam te est, quam illi utraeque res inutiles Ad rem tutandam et ad pndicitiam sient. Quod ego per hanc te dexterain et Genium tuum, Per tuam fidem, perque huius solitudinem, T e obtestor, ne abs te hanc segreges, neu deseras! Si te in germani fratris dilexi loco, Sive haec te solum semper fecit maxumi, Seu tibi fuit morigera in rebus omnibus : T e isti virum do, amicum, tuLorem, patrem; Bona nostra haec tibi permitto et tuae mando fide. Ac mi in manum dat; mors continuo ipsam occupât. Accepi: accepLa servabo. MYSIS.

Ita spero quidem. P

AMPHILVS.

Set cur tu abis ab e a ? M

YSIS.

Obstetricem arcesso. PAMPH

ILVS.

Propera. Atque (audin'P) "Verbum unum cave de nuptiis, ne ad morbum hoc etiam. MYSIS.

Teneo.

B 2

ao

P. TERENTI

CHARINVS.

BYRRHIA.

PAMPHILVS.

CHARINVS.

Quid ais, Byrrhia? datur ilia Pamphilo hodie nuptumP B Y R R H I A.

Sic est.

II. i.

CHARINVS.

Qui scis? BYRRHIA.

Apud forum modo audi e Davo. CHARINVS.

Vae misero mihi! 275 Vt animus in spe atque in timore usque antehac attentus fuit, I t a , postquam ademta spes est, lassus, cura confectus, stupet. B Y R R H I A. Quaeso edepol, Charine, quando non potest id fieri, quod vis, Id velis, quod possit. C H ARINVS.

Nil volo aliud nisi Philumenam. BYRRHIA.

Ah, Quanto satius, te id dire operam, qui istum amorem ex corde eiicias, 280 Quam id loqni, quo magis lubido frustra incenda tur tua ! CHARINVS.

Facile omnes, quom valemus, recta Consilia aegrotis damus. T u si hie sis, aliter sentias. BYRRHIA.

Age., age, ut lubet. CHARINVS.

Set Pamphilum

ANDRIA. Video.

Omnia

zi

experiri certum est prius pereo!

quam

B Y R R H I A .

Q u i d hie agit? C

H A R I N V S .

Ipsum hunc o r a b o , huic s u p p l i c a b o , amorem huic narrabo m e u m ; 285 C r e d o , i m p e t r a b o , ut aliquot saltern nuptiis p r o dat dies: Interea fiet aliquid, spero. BYRRHIA.

Id aliquid nihil est. CHARINVS.

Byrrhia, Q u i d tibi v i d e t u r : a d e o n ' ad e u m ? BYRRHIA.

Q u i d n i ? si nihil impetres, V t te arbitretur sibi paraUim m o e c h u m , si illam duxerit. CHARINVS.

A b i n ' hinc in malam rem cum suspicione scelus?

istac,

PAMPHILVS.

ago Charinum v i d e o .

Salve. CHARINVS.

O salve, Pamphile. A d te a d v e n i o , spem, salutem, consilium, auxilium, expetens. PAMPHILVS.

N e q u e p o i consili l o c u m h a b e o , n e q u e ad auxilium eopiam. S e d istuc quidnam est? C H AR I N VS. H o d i e uxorem ducis? PAMPHILVS.

Aiunt. CHARINVS.

Pampini e,

22

P.

TERENTI

Si id facis, hodie postremum me vides. PAMPHILVS.

Quid ita? CHARINVS.

Hei mihi, 2g5 Y e r e o r dicere huic ! die quaeso, Byrrhia. BYRRHIA. E g o dicam? PAMPHILVS.

Quid est? BYKEHJA.

Sponsam hie tuam amat. PAMPHILVS.

Nae iste baud mecum sentit. — Ehodum, die mihi: Num quidnam amplius tibi cum ilia fuit, Charine? CHARINVS.

A h , Pamphile, Nil! PAMPHILVS.

Quam vellem! CHARINVS.

Nunc te per amicitiam et amorem obsecro, Principio, ut ne ducas . . . PAMPHILVS.

Dabo equidem operam. CHARINVS.

Set si id non potest, 3oo Aut tibi nuptiae haec sunt cordi, PAMPHILVS.

Cordi? CHARINVS.

Saltem aliquot dies Profer, dum proficiscor aliquo, ne videam, PAMPHILVS.

Audi nunc 'iam:

ANDRIA.

23

E g o n e Uli q u a m o f f i c i u m , C h a r m e , l i b e r i esse h o minis p u t o , C u m n i l p r o m e r e a t , p o s t u l a r e , icl g r a t i a e a d p o n i sibi. N u p t i a s eifrigere e g o istas m a l o q u a m tu a d i p i s c i e r . CHARINVS.

3o5 R e d d u x t i

animum. P A M F H I L v s.

N u n c , si q u i d p o l e , aut tute aut hic B y r r h i a F a c i t e , f m g i t e , i n v e n i t e , e f f i c i t e , q u i de tur l i b i ; E g o i d a g a m , qui n e m i h i detur. CHARINVS.

Sat habeo. PAMPHILVS.

Davom

optume

V i d e o , cuius Consilio fretus sum. C H A R I N V S .

A t tu h e r c l e haut q u i d q u a m mihi Nisi ea, q u a e nihil o p u s sunt sciri. F u g i n ' liinc? B Y R R H I A .

E g o v e r o , ac l u b e n s .

DAVVS.

CHARINVS.

PAMPHILVS.

DA vvs. 3 1 0 D i b o n i , b o n i q u i d p o r t o ! set ubi i n v e n i a m P a m philum, II. 2. V t m e t u m , q u i n u n c est, a d i m a m , atque e x p l e a m animum gaudio P C

HARINVS.

L a e t u s est, n e s c i o q u i d . PAMPHILVS.

N i h i l est. N o n d u m h a e c rescivit mala. D A V vs. Q u e m e g o n u n c c r e d o , si iam audierit, sibi jiaratas nuptias,

ANDRIA.

23

E g o n e Uli q u a m o f f i c i u m , C h a r m e , l i b e r i esse h o minis p u t o , C u m n i l p r o m e r e a t , p o s t u l a r e , icl g r a t i a e a d p o n i sibi. N u p t i a s eifrigere e g o istas m a l o q u a m tu a d i p i s c i e r . CHARINVS.

3o5 R e d d u x t i

animum. P A M F H I L v s.

N u n c , si q u i d p o l e , aut tute aut hic B y r r h i a F a c i t e , f m g i t e , i n v e n i t e , e f f i c i t e , q u i de tur l i b i ; E g o i d a g a m , qui n e m i h i detur. CHARINVS.

Sat habeo. PAMPHILVS.

Davom

optume

V i d e o , cuius Consilio fretus sum. C H A R I N V S .

A t tu h e r c l e haut q u i d q u a m mihi Nisi ea, q u a e nihil o p u s sunt sciri. F u g i n ' liinc? B Y R R H I A .

E g o v e r o , ac l u b e n s .

DAVVS.

CHARINVS.

PAMPHILVS.

DA vvs. 3 1 0 D i b o n i , b o n i q u i d p o r t o ! set ubi i n v e n i a m P a m philum, II. 2. V t m e t u m , q u i n u n c est, a d i m a m , atque e x p l e a m animum gaudio P C

HARINVS.

L a e t u s est, n e s c i o q u i d . PAMPHILVS.

N i h i l est. N o n d u m h a e c rescivit mala. D A V vs. Q u e m e g o n u n c c r e d o , si iam audierit, sibi jiaratas nuptias,

24

P.

TERENTI C

H AR IN VS.

Audin' tii ilium? D A W S .

Toto me oppido exatiimatum quaerere. 3 i 5 Set ubi quaeram? quo nunc primum intendam? CHARINVS,

Cessas adloqui? D A W S .

Habeo, PAMPHILVS,

Dave, ades! resiste! D A W S .

Quis homo est, qui me. . . ? o Pamphile, T e ipsum quaerebam. E u g e , Charine! ambo opportune ! vos volo. PAMPHILVS,

Dave, perii! D A W S .

Quin tu hoc audi, P

AMFHILVS.

Interii! D A W S .

Quid timeas, scio. CHARINVS.

Mea quidem herclp certe in dubio vita est! D A W s. Et quid tu, scio. PAMPHILVS,

320 Nuptiae m i h i . . . D A W S .

Etsi scio? PAMPHILVS.

Hodie.., D A W S .

Obtundis, tametsi intelligo? Id paves, ne ducas tu illam; tu autem, ut ducas. CHARINVS,

Rem tenes.

ANDRIA.

25

PAMPHIXIVS.

Istuc ipsum. D

A V V S .

Atqui istuc ipsum nil perieli est; me vide! P A M P H I I J V S .

Obsecro te, quam primum hoc me libera miserum metu ! DAVVS.

Hem, libero: uxorem tibi non dat Chremes. PAMPHIL vs.

Qui scis? DAVVS.

Scies: 325 Tuus pater modo me adprehendit; ait, tibi uxorem dare Hodie; item alia multa, quae nunc non est narrandi locus. Continuo ad te properans percurro ad forum, ut dicam haec tibi. Vbi te non invenio, escendo in quendam ibi excelsum lo cum; Circumspicio ; nusquam. Forte ibi huius video Byrrhiam ; 33o Rogo; negat vidisse. Mihi molestum; quid agam, cogito. Redeunti interea ex ipsa re mi incidit suspicio: Hem, Paululum obsoni ; ipsus tristis ; de improviso nuptiae; — Non cohaerent. PAMPHILVS.

Quorsumnam istuc? DAVVS.

Ego me continuo ad Chremem. Quom ilio advenio, soliludo ante ostium. lam id gaudeo. CHAUINVS,

335 Recte dicis.

a6

P. T E R E N T I PAMPHILVS.

Perge. D AVVS.

Maneo. Interea introire neminem Video, exire neminem; matrona nulla inaedibus; Nil ornati, nil tumulti; accessi, introspexi, scio. CH ARINVS.

Magnum Signum ! D AVVS.

Num videntur convenire haec nuptiis ? PAMPHILVS.

Non opinor, Dave. D AVVS.

Opinor narras? non recte accipis: 340 Certa res est. Etiam, inde abiens, puerum conveni Chremis, Olerà et pisciculos minutos ferre in coenam obolo seni. CHARINVS.

Liberatus sum hodie, Dave, tua opera. D AVVS.

Ac nullus quidem. CHARINVS.

Quid ita? nempe huic prorsus illam non dat. D A Y VS.

Ridiculum caput! Quasi necesse sit, si huic non dat, te illam uxorem ducere, 345 Nisi vides, nisi senis amicos oras, ambis. C HARINVS.

Bene mones : Ibo, etsi hercle saepe iam me spes haec frustrata est. Vale. PAMPHILVS.

Quid igitur sibi volt pater? cur simulat?

27

ANDRIA. D A V vs.

Ego dicam tibi: Si id succenseat nunc, quia non det tibi uxorem Chremes, Priusquam tuum, ut sese habeat, animum ad nuptias perspexerit, 35o Ipse sibi esse iniurius videatur, neque id iniuria; Set si tu negaris ducere, ibi culpam in te transferet omnem; Tum illae turbae iient. PAMPHILVS.

Quidvis p a t i a r . . . DAVVS.

Pater est, Pamphile: T u m haec sola est mulier: dictum ac factum invenerit Aliquam causam, quamobrem eam oppido eiciat.

Difficile est.

PAMPHILVS.

Eiciat? DAVVS.

Ac cito. PAMPHILVS.

355 Cedo igitur, quid faciam, Dave? DAVVS.

Die te dueturum. PAMPHILVS.

Hem! DAVVS.

Quid est? PAMPHILVS.

Egon' dicam? DAVVS.

Cur non? PAMPHILVS.

Nunquam faciam. D A V VS.

Ne nega.

P.

28

P

TERENTI AMPHILVI.

Suadere noli. D A W S .

Ex ea re quid fiat; vide. PAMPHILVS.

Vt ab ilia excludar, hue concludar! D A W S .

Non ita est. Nempe hoc sic esse opinor: dicturum patrem: 360 Ducas volo hodie uxorem; tu, Ducam, inquies: Cedo, quid iurgabit tecum? hie reddes omnia Quae certa ei nunc sunt Consilia ut incerta sint Sine omni perielo: nam hoc haut dubitun est, quin Chremes Tibi non der, gnatam, ne tu ea causa minueris 365 Ha oc, quae fa eis, ne is mutet suam sententiam. Patri die, velie, ut, cum velit, tibi iure irasci non queat: Nam quod tu speres, propulsabo facile: ,, Vxorem his moribus Dabit nemo ! " — Inveniet inopem potius quam te corrumpi sinat. Set si aequo te animo ferre accipiet, negligentem feceris ; 370 Aliam otiosus quaeret; interea aliquid acciderit boni. PAMPHILVS.

Itan' credis? D

AVVS.

Haut dubium id quidem est. PAMPHILVS.

D

Vide, quo me inducas ! vvs, Quin taces?

A

PAMPHILVS.

Dicam. Puerum autem ne resciscat mi esse ex illa, cautio est: Nam suscepturum sum pollicitus.

ANDRIA.

ag

D A W S .

O audax facinus! P

A M P H I L V S .

Hanc fldem Sibi me obsecravit, qui se sciret non desertum iri, ut darem. D A W S .

375 Curabitur.

SIMO.

Set pater adest. Cave tristem te esse sentiat.

DAWS.

PAMPHILVS.

S I M O .

Reviso, quid agant, aut quid captent consili.

II. 3.

D A W S .

Hic nunc non dubitai, quin te ducturum neges; Meditatus venit alicunde ex solo loco; Orationem sperat invenisse se, 38o Qui différât te: proin tu fac apud te sies. P A M P H I L V S .

Yt possim modo ! D A W S .

Crede hoc mihi, inquam, Pamphile, Nunquam hodie tecum commutaturum patrem Vnum esse verbuin, si te dices ducere.

BYRRHIA. SIMO. D A W S . PAMPHILVS. B

Y R R H I A .

Herus me, relictis rebus, iussit Pamphilum II. 4385 Hodie observarem, quid ageret de nuptiis. Ipsum adeo praesto video cum Davo: hoc agam.

ANDRIA.

ag

D A W S .

O audax facinus! P

A M P H I L V S .

Hanc fldem Sibi me obsecravit, qui se sciret non desertum iri, ut darem. D A W S .

375 Curabitur.

SIMO.

Set pater adest. Cave tristem te esse sentiat.

DAWS.

PAMPHILVS.

S I M O .

Reviso, quid agant, aut quid captent consili.

II. 3.

D A W S .

Hic nunc non dubitai, quin te ducturum neges; Meditatus venit alicunde ex solo loco; Orationem sperat invenisse se, 38o Qui différât te: proin tu fac apud te sies. P A M P H I L V S .

Yt possim modo ! D A W S .

Crede hoc mihi, inquam, Pamphile, Nunquam hodie tecum commutaturum patrem Vnum esse verbuin, si te dices ducere.

BYRRHIA. SIMO. D A W S . PAMPHILVS. B

Y R R H I A .

Herus me, relictis rebus, iussit Pamphilum II. 4385 Hodie observarem, quid ageret de nuptiis. Ipsum adeo praesto video cum Davo: hoc agam.

ANDRIA.

ag

D A W S .

O audax facinus! P

A M P H I L V S .

Hanc fldem Sibi me obsecravit, qui se sciret non desertum iri, ut darem. D A W S .

375 Curabitur.

SIMO.

Set pater adest. Cave tristem te esse sentiat.

DAWS.

PAMPHILVS.

S I M O .

Reviso, quid agant, aut quid captent consili.

II. 3.

D A W S .

Hic nunc non dubitai, quin te ducturum neges; Meditatus venit alicunde ex solo loco; Orationem sperat invenisse se, 38o Qui différât te: proin tu fac apud te sies. P A M P H I L V S .

Yt possim modo ! D A W S .

Crede hoc mihi, inquam, Pamphile, Nunquam hodie tecum commutaturum patrem Vnum esse verbuin, si te dices ducere.

BYRRHIA. SIMO. D A W S . PAMPHILVS. B

Y R R H I A .

Herus me, relictis rebus, iussit Pamphilum II. 4385 Hodie observarem, quid ageret de nuptiis. Ipsum adeo praesto video cum Davo: hoc agam.

3O

P.

TERENTI SIMO.

Vtrumque adesse video. DAWS.

Hem, serva!

SIMO.

Pamphile!

DAWS.

Quasi de improviso respice ad eum. PAMPHIL vs.

Eh em, pater!

DAWS.

Probe.

SIMO.

Hodie uxorem ducas, ut dixi, volo. B YRRHIA.

590 Nunc nostrae timeo parti, quid hie respondeat. PA MPHIL v s .

Ñeque istic neque alibi tibi erit usquam in me. mora. B YRRHIA.

Obmutuit.

Hem...

DAVVS. B YRRHIA.

Quid dixit?

SIMO.

Facis, ut te decet, Quom istuc, quod postulo, impetro cura gratia. Sum verus?

DAWS. B YRRHIA.

Herus, quantum audio, uxore excidit. SIMO.

3g5 I nunc iam intro, ne in mora, cum opus sit, sies. Eo.

PAMPHIL vs. B YRRHIA.

Nullane in re cuipiam esse homini fidem!

ANDRIA.

3x

Verum illud verbum est, volgo quod dici solet: Omnes sibi esse melius malle quam alteri. Ego illam vidi virginem; forma bona 400 Memini videri: quo aequior sum Pamphilo, Si sese in somnis, quam ilium, amplecti maluit. Renuntiabo, ut pro malo mihi del malum. D A W S .

Hie nunc me credit aliquam sibi fallaciam. Portare, et ea me hie restitisse gratia. SIMO.

4o5 Quid Davos narrat? D A W S .

Aeque quidquam nunc quidem. SIMO.

Nilne? hem! D A W S .

Nil prorsus. SIMO.

Atqui expectabam quidem. D A W S .

Praeter spem evenit, sentio; hoc male habet virum. SIMO.

Potin' est, te dicere verum mihi? DAWS.

Nil facilius. SIMO.

Num illi molestae quidpiam sunt nuptiae 4io Haec propter hospitae huius corisuetudinem ? D A W S .

Nihil hercle; aut si adeo, bidui est aut tridui Haec sollicitudo; nosti; deinde desinet: Etenim ipsus earn rem recta reputavit via. SIMO.

Sic laudo. D A W S .

Dum ei licitum est, dumque aetas tulit,

52

p.

TERENTI

4 i 5 Amavit'; tum id clam; cavit, ne mi quam infamiae Ea res sibi esset, ut virum fortem decet: Nunc uxore opus est: animum ad uxorem adpulit. SlMO.

Subtristis esse visust aliquantum mihi. D a v v s.Nil propter hanc rem, sed, quod suecenset tibi, ^20 Puerile quiddanj est. SIMO. Quid id est? D a w s .

Nil. Simo,

Quin die, quid est? D a w s .

Ait, parce nimium facere sumtum. S i m o. Melle? D a w s .

Te. Vix, inquit, drachmis est obsonatus decern. Num filio videtur uxorem dare? Quem, inquit, vocabo ad coenam meorum aequalium ^25 Potissimum nunc? Et, quod dicundum hie siet, T u quoque perparce nimium. Non laudo. Simo.

Tace. D a w s .

Commovi. Simo.

Ego, istaec recte ut fiant, videro. — Quidnam hoc est re? quid hie volt veterator sibi? Nam si hie mali est quidquam, hem illic est huic re caput.

Mysij.

AND RIA,

MYSIS.

33

LESBIA. SIMO. GLYCERIVM.

DAVYS.

MYSIS.

430 Ita pol quidem res est, ut dixti, Lesbia: III. 1. Fidelem haut ferme mulieri invenias virum;.. . SlMO.

Ab Andria est ancilla haec. D A W S .

Quid narras? SIMO.

Ita est. MYSIS.

Sed hie Pamphilus SIMO.

Quid dicit? MYSIS.

Firmavit iidem;... SIMO.

Hera! D A W S .

Vtinam aut hie surdus aut haec muta facta sit! MYSIS.

435 Nam, quod peperisset, tolli iussit. SIMO.

Iupiter, Quid ego audio? actum est, vera quidem haec si praedicat! L E S B I A.

Ingenium narras adolescentis.... M YS IS.

Optumum. Set sequere me iiitro, ne in mora sies. LESBIA.

Sequor. DAWS.

Quod remedium nunc huic malo inveniam? G

34

P. T E R E N T I Simo.

Quid hoc? 440 Adeon' est demens? ex peregrina? — lam scio! ah, Yix tandem sensi stolidus ! DAWS. Quid hie sensisse ait? Simo. Haec primum adfertur iam mi ab hoc fallacia: Hanc parere simulant, quo Chremetem absterreant! Glycerivm. Iuno Lucina, fer opem serva me, obsecro! Simo. 445 Hui, tam cito? ridiculum! postquam ante ostium Me audivit stare, adproperat non sat commodis Divisa sunt temporibus tibi,> Dave, haec. D AVVS. Mihin' ? Simo. Num immemores discipuli? D AVVS. Quid narras, nescio. Simo. Hiccine me si imparatum in veris nuptiis 450 Adortus esset, quos me ludos redderet! Nunc huius periclo fit; ego in portu navigo. Lesbia. Adhuc, Archylis, quae adsolent, quaeque oportet Signa esse ad salutem, omnia huic esse video. Nnii.0 primum fac istaec lavet; post deinde, 453 Quod iussi ei dari bibere, et, quantum imperavi, Date ! inox hue revortor. — Per ecastor scitus puer est natus Parnpliilo. Deos quaeso, ut sit superstes, quandoquidein ipse est ingenio bono,

ANDRIA.

35

Cumque huic est veritus optumae adolescenti facere iniuriam. Simo. 460 Y e l hoc quill credat, qui te norit, abs te esse ortum ? D a v vs. Quidnam id est? Simo. N o n imperabat corani, quid opus facto esset puerpera e, Set postquam egressa est, illis, quae sunt intus, clamat de via. O Dave, itan' contemnor abs te? aut itane tandem idoneus Tibi videor esse, quem tarn aperte fallere incipias dolis ? 465 Saltem ndcurate, ut metui videar certe, si resciverim ! D a v vs. Certe hercle nunc hic se ipsus fallit, haut ego. Simo. Edixi tibi, Interminatus sum : ntun facere veritus ? ecquid retulit ? Credon' tibi hoc n u n c , peperisse hanc e Pamphilo ? D a vvs, T e n e o , quid erret: habeo, quid agam. Simo. Quid, taces? D AVVS. 470 Quid credasi* quasi non tibi renuntiata sint haec, sie f o r e ! SIMO. Min' quidquam? C 2

36

P. T E R E N T I DA ws. Eho, an tute intellexti hoc adsimulari? SIMO.

Inrideor? DAWS.

Renuntiatum est: nam qui istaec tibi incidit suspicio ? S IMO.

Qui? quia te noram. DAWS.

Quasi tu dicas, factum id Consilio meo. SIMO.

Certe enim scio. D A v v s. Non satis pernosti me etiam, qualis sim, Simo,.,. SIMO.

475 Egon' te? D AWS. Set si quid enarrare occoepi, continuo dari Tibi verba censes ; . . . SIMO.

Falson' ? DAWS.

Itaque nil iam muttire audeo. SIMO.

Hoc ego scio unum, neminem peperisse hic. D AWS. Intellexti; Set nihilo secius mox puerum hue deferent ante ostium. Id ego iam nunc renuntio tibi, here, futurum, ut sis sciens,

48o Ne tu hoc posterius Davi factum dicas Consilio aut dolis.

Pròrsus a me opinionem hanc esse ego amotam volo.

ANDRIA.

37

SIMO.

Vnde id scis? D AVVS.

Audivi et credo : multa concurrunt simul, Qui coniecturam hanc nunc facio. Iam primum haec se e Pamphilo Gravidam dixit esse ; inventum est falsum. Nunc, postquam videt, 485 Nuptias domi adparari, missa est ancilla illico Obstetricem arcessitum ad earn et puerum ut adferret simul. Hoc ni fit, tu puerum ut vi de as, nil moventur nuptiae. SIMO.

Quid aisti ? cum intellexeras id CQnsili Capere, cur non extemplo dixti Pamphilo ? D A W S .

4go Quis igitur eum ab ilia abstraxit, nisi ego? nam onuips nos quidem Seimus, quam misere hanc amarit; nunc sibi uxorem expetit. Postremo id da mihi negoti; tu tarnen idem has nuptias Perge facere ita ut facis ; et id spero adiuturos deos. SIMO.

Imo abi intro ; ibi me opperire, e t , quod parato opus, para. — 495 Non impulit me, haec nunc omnino ut crederem'; Set parvi pendo : illuc mihi multo maxumum est, Quod mihi pollicitus ipse gnatus. Nunc Chremem Conveniam; orabo gnato uxorem; id si impetro, Quando alias inalim, quam h o d i e , has fieri nuptias ? 5oo Nam gnatus, quod pollicitus, haut dubium id mihi Si nolit, quin eum merito possiin cogere. Atque adeo in ipso tempore eccum ipsum obviam.

38

P.

SIMO.

TERENTI

CHREMES.

Simo. Iubeo Chremetem. III. 2. Chremf.S. Oh, te ipsum quaerebam. Simo. Et ego te. Chremes. Optato advenís: Aliquot ad me adiere, ex te audítum qui aibant, hodie filiam 5o5 Meam tuo nubere gnato; id viso, tune an illi insaniant? Simo. Ausculta paucis, et, quid te ego velim, e t , quod tu quaeris, scies, Chremes. Ausculto ; loquere, quid velis ? Simo. Per te ego déos oro et nostrara amicitiam, Chreme, Quae, incepta a parvis, cum aetate adcrevil. simul, 5 i o Perqué unicam gnatani tuam et gnatmn muum, Cuius tibi potestas summa servandi datur, Vt me adiuves in hac re atque ita uti nuptiae Fuerant futurae, fiant. C h r e m e s. Ah, ne me obsecra, Quasi hoc te orando a me impetrare oporteat: 5 i 5 Alium me censes mine atque olim, cum dabam? Si in rem est utrique ut fiant, arcessi iube; Set si ex ea re plus mali est quam commodi Ytrique, id oro te in commune ut consulas, Quasi illa tua sit Pamphilique ego sim pater,

Simo. 520 Imo ita yolo itaque postulo ut fíat, Clireme,

AND RIA.

39

Neque postulem abs to, ili ipsa res moneat. C H U E M E S. Quid est? SIMO.

Irae sunt inter Glycerium et gnatum CHREMES.

Audio. SIMO.

Ita magnae, ut sperem, avelli posse. CHREMES.

Fabulae ! S I M O.

Profecto sic' est. CHREMES.

Sic hercle, ut dicam tibi : 525 Amantium irae amoris integratio est. SIMO.

Hem, id te oro ut ante eamus, dum tempus datur, Dumque eius iubido occlusa est contumeliis ! Priusquam harum scelera et lacrumae confictae dolis Reducunt animum aegrotum ad misericordiam, 53o V x o r e m dcmus' spero, consuetudine et Coniugio liberali devinctum, Chreme, Dein facile ex illis sese emersurum malis. CHREMES.

Tibi ita videtur ; at ego non posse arbitror Neque eum hanc perpetuo habere, neque me perpeti. SIMO.

535 Qui scis ergo istuc, nisi periclum feceris? CHREMES.

At istuc perieli in Elia fieri, grave est. SIMO.

Nempe incommoditas denique Ime oiunis redit, Si eveniat, quod di prohibeant, discessio; At si corrigitur, quot commoditalcs, vide: 54° Principio amico filium restitueris;

4o

P. T E R E N T I

Tibi generum /irmum et filiae invenias virum. Chremes. Quid istic? si ita istuc animum induxti esse utile, Nolo tibi ullum commodum intercludi er. S i m o. Merito te semper maxumi feci, Ghreme. Chreme s, 545 Set quid ais? Simo.

Quid? ' Chremes. Qui scis, eos nunc discordare inter se? Simo. Ipsus mihi Davos, qui intimus consiliis e O r a m , dixit ; Et is mihi suadet, nuptias quantum queam ut maturem. Nam censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velie P Tute adeo iam eius verba audies. — Heus, evocate hue Davom! 55o Atque eccum video ipsum foras exire.

DAWS.

SIMO.

CHREMES.

DAWS. Ad te ibam,

III, 3.

Simo.

Quidnam est? Daws. Cur uxor non arcessitur? Iam advesperascit. Simo.

Audin' ? Ego dudum nonnil veritus sum abs te, Dave, ne faceres idem, Quod volgus servorum solet, dolis ut me deludere«^

4o

P. T E R E N T I

Tibi generum /irmum et filiae invenias virum. Chremes. Quid istic? si ita istuc animum induxti esse utile, Nolo tibi ullum commodum intercludi er. S i m o. Merito te semper maxumi feci, Ghreme. Chreme s, 545 Set quid ais? Simo.

Quid? ' Chremes. Qui scis, eos nunc discordare inter se? Simo. Ipsus mihi Davos, qui intimus consiliis e O r a m , dixit ; Et is mihi suadet, nuptias quantum queam ut maturem. Nam censes faceret, filium nisi sciret eadem haec velie P Tute adeo iam eius verba audies. — Heus, evocate hue Davom! 55o Atque eccum video ipsum foras exire.

DAWS.

SIMO.

CHREMES.

DAWS. Ad te ibam,

III, 3.

Simo.

Quidnam est? Daws. Cur uxor non arcessitur? Iam advesperascit. Simo.

Audin' ? Ego dudum nonnil veritus sum abs te, Dave, ne faceres idem, Quod volgus servorum solet, dolis ut me deludere«^

ANDRIA.

41

Propterea quod amat filius. Daws. Egon' istuc facerem? Simo. Credidi, 555 Idque adeo metuens vos celavi, quod nunc dicam. Daws. Quid? Simo. Scies : Nam propemodum habeo iam fidem. Daws. Tandem cognosli, qui siem. Simo. Non fuerant nuptiae futurae, Daws. Quid? non? Simo. Sed ea gratia Simulavi, vos ut pertentarem. Daws. Quid ais? Simo. Sic res est. D a vvs. Vide! Nunquam istuc ego quivi intelligere. Y a h , consilium callidum! Simo. 560 Hoc audi, Y t hinc te introire iussi, opportune hie fit mi obviam. Daws. Hem, Numnam periimus? Simo. Narro huic, tu quae dudum narrasti mihi,.,. Daws. Quidnam audiam?

4*

P.

TERENTI SIMO.

Gnatam oro uti del:, vixque i d exoro. D A W S .

Occidi! SIMO.

Hem, q u i d dixti? D A W S .

Op turn e, in quam, factum. SIMO.

Nunc p e r hunc nulla est mora. CHREMES.

Dornum m o d o i b o ;

ut a d p a r e t u r , d i c a m , hue renuntio.

atque

SIMO.

565 Nunc te oro, Dave, q u o n i a m solus m i effe eis ti has nuptias,.... DA WS. Ego vero solus ! SIMO.

Gnatum mihi c o r r i g e r e p o r r o enitere. D

AVVS.

F a c i a m h e r c l e sedulo. SrMO.

Potes nunc, dum animus inritatus est. D

AVVS.

Quiescas. SIMO.

Age igitur. Ubi nunc est ipsus ? D A V vs. M i r u m , ni domi. SIMO.

Ibo ad eum atque e a d e m haec, tibi q u a e dixi, dicam itidem illi. D A W S .

Nullus s u m ! hinc in pistrinum r e c t a profìciscar v i a ? Nihil est preci loci relictum, tam perturbavi o m n i a :

570 Q u i d causae e s t ,

quin

A N D I I I A .

43

Herum fefelli ; in nuptias conieci herilem fìlium; F e c i , ]iodie ut fierent, insperante hoc atque invito Pamphilo. Hem astutias ! quodsi quies.sem, nihil evenisset mali ! 575 Set eccum video ipsum. Occidi! Ytinam mi esset aliquid h i e , quo nunc me praecipitem darem!

PAMPHILVS.

D A V YS.

P A M P H I L V S .

Vbi illic est scelus, qui me hodie . . . ? Perii! atque hoc confiteor iure III. 4Mi >obtigisse, quandoquidem tam iners, tam nulli consili. Servone fortunas meas me commisisse futili? 58o En pretium ob stultitiam fero ; set inultum id nunquam a ine auleret. D A V vs. Posthac incolumem sat scio fore me, si devito hoc malum. P AMP H ILVS.

Nam quid ego nunc dicam patri? negabon' velie me, modo Qui ducere Sum pollicitus ? qua fiducia id facere audeam ? Nec, quid me nunc faciam, scio. D A v v s. Nec, quid me ; at id ago serlulo : 585 Dicam, aliquid iam inventurum, ut huic maio aliquam producam morara. P A M P H I L V S .

Oh! DA w s .

Visus sum!

A N D I I I A .

43

Herum fefelli ; in nuptias conieci herilem fìlium; F e c i , ]iodie ut fierent, insperante hoc atque invito Pamphilo. Hem astutias ! quodsi quies.sem, nihil evenisset mali ! 575 Set eccum video ipsum. Occidi! Ytinam mi esset aliquid h i e , quo nunc me praecipitem darem!

PAMPHILVS.

D A V YS.

P A M P H I L V S .

Vbi illic est scelus, qui me hodie . . . ? Perii! atque hoc confiteor iure III. 4Mi >obtigisse, quandoquidem tam iners, tam nulli consili. Servone fortunas meas me commisisse futili? 58o En pretium ob stultitiam fero ; set inultum id nunquam a ine auleret. D A V vs. Posthac incolumem sat scio fore me, si devito hoc malum. P AMP H ILVS.

Nam quid ego nunc dicam patri? negabon' velie me, modo Qui ducere Sum pollicitus ? qua fiducia id facere audeam ? Nec, quid me nunc faciam, scio. D A v v s. Nec, quid me ; at id ago serlulo : 585 Dicam, aliquid iam inventurum, ut huic maio aliquam producam morara. P A M P H I L V S .

Oh! DA w s .

Visus sum!

44

P. T E R E N T I PAMPHILVS.

Ehodum, bone vir, quidais? viden', me consiliis tuis Misere impeditum esse? D a vvs. At iam expediam. PAMPHILVS.

Expédiés? DA

vvs. Certe, Pamphile.

PAMPHILVS.

Nempe, ut modo ! D AVVS.

Imo melius, spero. PAMPHILVS.

Oh, tibi ego ut credam, furcifer? Tu rem impeditam et perditam restituas? hem, quo fretus sim, 590 Qui me hodie ex tranquillissuma re coniecisti in nuptias ! Annon, futurum hoc esse, dixi? DAVVS.

Dixti. PAMPHILVS.

Quid meritus? DAVVS.

Crucem. Set paululum sine ad me redeam! iam aliquid dispiciam. PAMPHILVS,

Hei mihi, Cum non habeo spatium, ut de te sumam supplicium, ut volo! Namque hoc tempus praecavere mihi me, haut te ulcisci sinit.

A N D R I A .

CHARINVS.

PAMPHILVS.

45

DAVYS.

CHARINVS.

595 H o c c i n e credibile aut m e m o r a b i l e , I V . 1. T a n t a v e c o r d i a innata cuiquam ut siet, Y t malis gaudeant, atque ab i n c o m m o d i s Alterius sua ut comparent c o m m o d a ? ah! — I d n e v e r o ? imo i d est pessumum hominum genus, 600 D e n e g a n d o m o d o quìs p u d o r p a u l u m a d e s t ; Post, ubi t e m p u ' , promissa iam perfici, T u m , c o a c l i , necessario se aperiunt: E t timent, et tamen res premit d e n e g a re : Ibi tum eoruni impudentissuma oratio est : 605 T u quis es ? quis mihi es P cur tibi m e a m ? heus, milii Proxumus sum e g o m e t ! — A t t a m e n ubinam fìdes ? Si r o g e s , nil p u d e n t . Hic, ubi opus est, n o n verentur ; illi, ubi nil opus, ibi verentur. Set quid a g a m ? adeamne ad e u m , aut cum eo iniuriam hanc expostulem? 610 I n g e r a m mala m u l t a ? — A t q u i aliquis d i c a t : nil promoveris. — Multum molestus certe ei f u e r o atque animo m o r e m gesserò. PAMPHILVS.

Cbarine, et m e et te imprudens, nisi q u i d di r e spiciunt, p e r d i d i . CHARINVS.

Itane imprudens ? T a n d e m inventa est causa ? — Solvisti f ì d e m ! PAMPHILVS.

Qui tandem? CHARINVS.

Etiam nunc m e dictis ducere istis postulas ? PAMPHILVS.

615 Q u i d istuc est?

46

P.

TERENTI CHARINVS.

Postquam me amare dixi, compiacila est tibi. Hen me miserimi, qui tuum animvim ex animo spedavi meo. PAMPHILVS.

Falsus es. CHARINVS.

Non sat tibi esse hoc solidum visum est. gaudium, Nisi me lactasses amantem et falsa spe produceres. Habeas ! PAMPHILVS.

Habeam? ah, an nescis, quantis in malis vorser miser, 620 Quantasque hic suis consiliis mihi confecit sollicitudines, Meus carnufex? G

HAR1NVS.

Quid istuc tarri mirum, de te si exemplum capit? PAMPHILVS.

Haut istuc dicas, si cognoris vel me vel amareni meum. CHARINVS.

Scio:

cum patre

altercasti dudum, et is nunc propterea tibi Succenset, nec te quivit hodie c o g e r e , illam ut duceres ! PAMPHILVS.

625 Imo etiam, quo tu minus scis aerumnas ineas, Haec nuptiae non adparabantur mihi, Nec postulabat nunc quisquam uxorem dare. CHARINVS.

Scio: tu coactus tua voluntate es. PAMPHILVS.

Mane: Nondum scis.

ANDRIA.

47

C H A R I N VS.

Equidem, ducturum illanc esse te. PAMPHII.VS.

630 Cur me enicas ? hoc aiidi: nunquam destitit Instare, ut, ine ducturum, patri dicerem; Suadere, orare, usque adeo donee perpulit. C H A H I ti vs. Quis homo istuc interturbat? PAMPHIL vs.

Davos. CHARHNTVS.

Davos? quamobrem? PAMPHIL vs.

Nescio, Nisi deos satis mihi scio fuisse iratos, qui auscultaverim. CHARINVS.

635 Factum hoc est, D a v e ? D A W S .

Factum est. CHARINVS.

Hem, quid ais, scelus? At tibi di dignum factis exitium duint! Eho die mihi, si omnes hunc coniectum in nuptias Inimici vellent, quidni hoc consilium darent? D A W S .

Deceptus sum, at non defetigatus. PAMPHIL vs.

Scio ! D A V vs. 640 Hac non successit, alia adgrediemur via, Nisi si id putas, quia primo processit parum, Non posse iam ad salutem converti hoc malum. PAMPHILVS.

Imo etiam: nam sat credo, si advigilaveris, Ex unis geminas mihi conficies nuptias. D A W S .

645 Ego, Pamphile, hoc tibi pro servitio debeo,

48

P. T E R E N T I

Conari manibus pedibus, nodes et, dies, Capitis periclum a dire, dum prosim tibi: Tuum est, si quid praeter spem, mihi te ignoscere. Parum succedit quod ago: at facio sedulo. 650 Vel melius tute reperi, me missum face. P

AMPHUVS.

Cupio; restitue, quem a me accepisti, locum. D A W S .

Faciemus. PAMPHIL

vs.

At iam hoc opus est. D A W S .

H e m ! . . . Set mane: concrepuit ostium. PAMPHILVS.

Nihil ad te. D A W S .

Quaero.... PAMPHILVS.

Hem, nuncne demum? D A W S .

At iam hoc tibi inventum dabo.

MYSIS.

PAMPHILVS. DAVYS.

CHARINVS.

MYSIS.

Iam, ubiubi erit, inventum tibi curabo et mecum adductum IV. 2. 655 Tuum Pamphilum: modo tu, anime mi, noli te macerare. PAMPHILVS.

Mysis! MYSIS.

Quis est? — Hem, te optume mihi, Pamphile, offers! PAM-

48

P. T E R E N T I

Conari manibus pedibus, nodes et, dies, Capitis periclum a dire, dum prosim tibi: Tuum est, si quid praeter spem, mihi te ignoscere. Parum succedit quod ago: at facio sedulo. 650 Vel melius tute reperi, me missum face. P

AMPHUVS.

Cupio; restitue, quem a me accepisti, locum. D A W S .

Faciemus. PAMPHIL

vs.

At iam hoc opus est. D A W S .

H e m ! . . . Set mane: concrepuit ostium. PAMPHILVS.

Nihil ad te. D A W S .

Quaero.... PAMPHILVS.

Hem, nuncne demum? D A W S .

At iam hoc tibi inventum dabo.

MYSIS.

PAMPHILVS. DAVYS.

CHARINVS.

MYSIS.

Iam, ubiubi erit, inventum tibi curabo et mecum adductum IV. 2. 655 Tuum Pamphilum: modo tu, anime mi, noli te macerare. PAMPHILVS.

Mysis! MYSIS.

Quis est? — Hem, te optume mihi, Pamphile, offers! PAM-

ANDRIA.

49

PAMPHILVS.

Quid id est? MYSIS.

Orare iussit, si se ames, hera, iam ut ad sese venias: Y i d e r e ait te cupere. PAMPHILVS.

V a h , perii! hoc malum integrascit! Siccine me atque illam opera tua nunc miseros sollicitari ! 66o Nam idcirco arcessor, nuptias quod mi adparari sensit. CH

ARINVS.

Quis quidem quam facile potuerat quiesci, si hie quiesset! D

AVVS.

A g e , si hie non insanit satis sua sponte, instiga! MYSIS.

Atque edepol Ea res est, proptereaque nunc misera in moerore est. PAMPHILVS.

Mysis, Per omnes tibi adiuro deos, nunquam earn me deserturum, 665 Non, si capiundos mihi sciam esse inimicos omnes homines. Hanc mi expetivi; contigit; conveniunt mores: valeant, Qui inter nos discidium volunt! hanc, nisi mors, mi adimet nemo ! MYSIS.

llesipisco. PAMPHILVS.

N o n Apollinis magis verum atque hoc responsum est: Si poterit fieri, ut ne pater per me stetisse credat, D

5o

P.

TERENTI

670 Quo minus hae fierent nuptiae, volo; set si id non poterit, Id faciam, in proclivi quod est, per me steiisse ut credat. —• Quis vide or? Charisvs. Miser aeque atque ego. Daws. Consilium quaero. P a m p h i l vs. Fortis! Scio, quid conare! Daws. Hoc ego tibi profecto effectum reddam. P a m p h i l vs. Iam hoc opus est. D AVVS. Quin iam habeo. Charinvs. Quid est? Daws. Huic, non tibi, habeo, ne erres. Charinvs. 675 Sat habeo. P'amphilvs. Quid facies ? cedo. Daws. Dies satis sit vereor Ad agendum, ne vacuom me nunc ad narrandum esse credas. Proinde hinc vos amolimini: nam mi impedimento estis. Pamphilvs. Hanc visam ego. D AVVS. Quid tu? quo hinc te agis? Charinvs. Verura vis dicam?

A N D R I A . D A

5 I

vvs. Imo etiam

Narrationis initium incipit mihi ! C

HARINVS.

Quid ine fietP D A V vs. 680 Eho tu impudens, non satis habes, quod tibi dieculam addo, Quantum huic promoveo nuptias? C

HARINVS.

Dave, a t t a m e n . . . . D

AVVS.

Quid ergo? C

HARINVS.

Vt ducain ! D A W S .

Ridiculum ! C

HARINVS.

Huc face ad me venias, si quid poteris! D A vvs. Quod veniam, nil habeo. C

HARINVS.

Atiamen, si q u i d . . . . D A W S .

Age, veniam. CHARINV

S.

Si quid,

Domi ero. D A W S .

T u , Mysis, dum exeo, parumper opperire hic. M Y S I S .

683 Qunpropter? D A W S .

Ita facto est opus. M Y S I S .

Matura. D A W S .

Iamiam hic adero. D a

5a

P. T E R E N T I MYSIS.

Nilne esse proprium cuiquam! Di, vostram fidem, Summum bonum esse herae hunc putabam Pamphilum, Ami cum, amatorem, viram, in quovis loco Paratum; verum ex eo nunc misera quem capit 690 L a b o r e m ! facile hic plus mali est, quam illic boni. Set Davos exit. Mi h o m o , quid istuc, obsecro, est? Quo puerum portas ? D

AVVS.

Mysis, nunc opus tua Mihi ad hanc rem expromta malitia atque astutia. MYSIS.

Quidnam incepturus? D

AVVS.

Accipe a me hunc ocius 695 Atque ante nostram ianuam adpone. M ysis. Obsecro, Humine ? D

AVVS.

Ex ara hinc sume verbenas tibi, Atque ei substerne. M Y S is. Quamobrem tute id non facis? D

AVVS.

Quin, si forte opus sit ad herum iurato mihi, Non adposuisse, ut liquido possim. MYSIS.

Intelligo: 700 Nova nunc in te istaec religio incessit! — C e d o ! D A vvs. Movo ocius te, ut, quid agam, porro intelligas! —» Proh Iupiter MYSIS.

Quid?

A N D R I A .

53

D A W S .

Sponsae pater intervenit: Quod primum intendi, iam consilium repudio. MYSIS.

Nescio, quid narres. D A W S .

Ego quoque hinc ab dextera 705 Venire me adsimulabo; tu subservias Orationi, utcunque opus, verbis vide! M

YSIS.

Quid agas, ego nil intelligo; set si quid est, Quod opus sit opera vobis mea, ut tu plus vides, Manebo, ne quod vostrum remorer commodum.

CHREMES.

MYSIS.

DAWS.

CHREMES.

710 Revortor, postquam,

quae opus fuere ad nuptias IV. 3. Gnatae, paravi, ut iubeam arcessi. — Set quid hoc? Puer hercle est! — Mulier, tun' adposuisti? Mvsis. Vbi illic est? CHREMES.

Non mihi respondes? MYSIS.

Nusquam est. Y a e miserae mihi! Reliquit me homo atque abiit! D A W S .

Di, vostram Edem, 715 Quid turbae apud forum est! quid hominum litigant ! Tum annona cara est ! — Quid dicam aliud, nescio. MYSIS.

Cur tu, obsecro, hie me solam...?

A N D R I A .

53

D A W S .

Sponsae pater intervenit: Quod primum intendi, iam consilium repudio. MYSIS.

Nescio, quid narres. D A W S .

Ego quoque hinc ab dextera 705 Venire me adsimulabo; tu subservias Orationi, utcunque opus, verbis vide! M

YSIS.

Quid agas, ego nil intelligo; set si quid est, Quod opus sit opera vobis mea, ut tu plus vides, Manebo, ne quod vostrum remorer commodum.

CHREMES.

MYSIS.

DAWS.

CHREMES.

710 Revortor, postquam,

quae opus fuere ad nuptias IV. 3. Gnatae, paravi, ut iubeam arcessi. — Set quid hoc? Puer hercle est! — Mulier, tun' adposuisti? Mvsis. Vbi illic est? CHREMES.

Non mihi respondes? MYSIS.

Nusquam est. Y a e miserae mihi! Reliquit me homo atque abiit! D A W S .

Di, vostram Edem, 715 Quid turbae apud forum est! quid hominum litigant ! Tum annona cara est ! — Quid dicam aliud, nescio. MYSIS.

Cur tu, obsecro, hie me solam...?

54

P.

TERENTI

D AV vs. Hem, quae haec est fabula? — Eho, puer hic unde est, Mysis? quisve hue attulit? MYSXS.

Satin' sanus, qui me id rogites ? D

AVVS.

Quem ego igitur rogem, 720 Qui hic neminem alium video? CHREMES.

Miror, unde sit. D Avvs. Dicturan', quod rogo? MYSIS.

Au! DAVVS.

Concédé ad dexteram. MYSIS.

Déliras! non tute i p s e . . . ? DAVVS.

Verbum unum mihi Praeterea quam quod te rogo faxis, cave. MYSIS.

Maie dicis? DAVVS.

V n d e est? — MYS

D

Clare! is. A nobis.

AVVS.

Ha ha he ! — 7 2 5 Mirum vero, impudenter mulier si facit Meretrix? CHREMES.

A b Andria haec est, quantum intelligo. DAVVS.

A d e o n ' videmur vobis esse idonei, In qaibus sic inludatis ? CHREMES.

Veni tempore.

A N D R I A .

55

D A W S .

Propera adeo puerum tollere hinc ab ianua! — 730 Mane! cave quoquam ex istoc excessis l o c o ! — M YS I s. Di te eradicent, ita me miseram territas ! D A W S .

Tibi dico ego, annoi) ? MYSIS.

Quid vis ? DA

V VS.

At eliam rogas P Cedo, Cuium puerum hic adposuisti? die mihi. MYSIS.

Tu n es eis? D A W S .

Mitte id, quod scio ; die, quod rogo. MYSIS.

735 Vostri.... D A W S .

Cuius nostri? M r s is. Pavnphili. CHREMES.

Hem ! D A W S .

Quid? Pamphili? MYSIS.

Eho, anHon est? CHREMES.

Hecte has fugi semper nuptias ! D A W s. O animadvertendum facinus! MYSIS.

Quid ? quid clamitas ? D A W S .

Quemne ego heri vidi ad vos adferri vesperi? MYSIS.

O hominem audacem !

56

P.

TERENTI DAWS.

Verum : vidi Cantharam 740 Suiifarcinatam! MYSIS.

Dis pol habeo gratiam, Cum in pariundo aliquot adfuerunt liberae. D A v vs. Nae ilia ilium haut novit, cuius causa haec incipit. Chremes, si positum pueram ante aedes viderit, Suam gnatam non dabit? — Tanto hercle magis dabit. C~HREMES.

745 Non hercle faciet! DAWS.

Nunc adeo, ut tu sis sciens, Nisi puerum tollis, iam ego hunc in mediam viam Provolvam, teque ibidem pervolvam in luto. MYSIS.

T u pol homo non es sobrius. DAWS.

Fallacia Alia aliam trudit: iam susurrari audio, 750 Givem Atticam esse hanc. CHREMES.

Hem! DAWS.

Coactus legibus Earn uxorem ducet ! MYSIS.

Eho, obsecro, annon civis est? CHREMES.

Iocularium in malum insciens pene incidi! D AVVS.

Quis hie loquitur? — O Chreme, p e r tempus advenis. Ausculta. C H R E MES.

Audivi iam omnia.

ANDRIA.

57

Daws. Anne haec tu o m n i a . . . . Chremes. 755 Audivi, in quam, a principio. Daws. Audistin', obsecro ? Hera Scelera! Hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi. — Hic ille est! non te credas Davom ludere! M YSIS. Me miseram ! nil pol falsi dixi, mi senex. Chremes. Novi omnem rem. Est Simo intus P Daws. Est. M YSIS. Ne me atti gas, 760 Sceleste! Si pol Glycerio non omnia haec Daws. Elio, inepta, nescis, quid sit actum? M YSIS. Quid sciam? Daws. Hie socer est; alio pacto haud poterat fieri, Yt sciret haec, quae voluimus. Mysis. Praediceres. Daws. Paulum interesse censes, ex animo omnia, 765 Natura uti fert, facias, an de industria?

GRITO.

MYSIS.

DAVYS

Crito. In hac habitasse platea dictum est Chrysidem, IY.4. Quae inlioneste parere se hic optavit divitias

ANDRIA.

57

Daws. Anne haec tu o m n i a . . . . Chremes. 755 Audivi, in quam, a principio. Daws. Audistin', obsecro ? Hera Scelera! Hanc iam oportet in cruciatum hinc abripi. — Hic ille est! non te credas Davom ludere! M YSIS. Me miseram ! nil pol falsi dixi, mi senex. Chremes. Novi omnem rem. Est Simo intus P Daws. Est. M YSIS. Ne me atti gas, 760 Sceleste! Si pol Glycerio non omnia haec Daws. Elio, inepta, nescis, quid sit actum? M YSIS. Quid sciam? Daws. Hie socer est; alio pacto haud poterat fieri, Yt sciret haec, quae voluimus. Mysis. Praediceres. Daws. Paulum interesse censes, ex animo omnia, 765 Natura uti fert, facias, an de industria?

GRITO.

MYSIS.

DAVYS

Crito. In hac habitasse platea dictum est Chrysidem, IY.4. Quae inlioneste parere se hic optavit divitias

58

P.

T E R E N T I

Potius quam in patria honeste pauper viveret. Eius morte ea ad me lege redierunt: bona. 770 Set, quos perconter, video. Sálvete! MYSIS.

Obsecro, Quem video? estne hie re consobrinus Chrysidis? Is est! CRITO.

O Mysis, salve ! MYSIS.

Salvos sis, Crito! CRITO.

Itan' Chrysis? — Hem! MYSIS.

NOS quidem pol miseras perdidit. CRITO.

Quid vos? quo pacto hie? Satine recte? MYSIS.

Nosne? sic! 775 V t quimus, aiunt, quando, ut volumus, non licet. CRITO.

Quid Glycerium? Iam hie suos parentes repperit? MYSIS.

Ylinam! CRITO.

A h ! nondum etiam ? haut auspicato hue me adpuli; Nam pol si id scissem, nunquam hue tetulissem pedem: Haec semper esse dicta est atque habita est soror; 780 Illius quae fuernnt, possidet; nunc me, hospitem, Lifes sequi, quam id mihi sit facile atque utile, Aliorum exempla commonent; simul arbitror, Iam esse aliquem^amicum et defensorem ei: nam fere Grandiuscula iam profecta est illinc; clamitent, 785 M e sycophantam hereditatem persequi, Mendicum; tum ipsam despoliare non lubet.

ANDRIA.

59

MYSIS. O optume hospes! pol, Crito, antiquom obtines! CRITO.

Dnc me ad eam, qunndo huc veni, ut videam. MYSIS.

Mamme. D A WS. Sequar hos : nolo hoc in tempore me videat senex.

CHREMES. C

SIMO.

HREMES.

790 Satis iam, satis, S i m o , spedala erga te amicitia est mea ; V. 1. Satis perieli incepi adire: orandi iam Jìnem f a c e : Tibi dum obsequier studeo, pene inlusi vitam filiae. SIMO.

Imo enim nunc quam m a m m e abs te postulo atque oro, Ghreme, V t bencfìcium, verbis initum dudum, re nunc comprobes. CHREMES.

795 Vide, quam iniquos sis prae studio! dum id efficias, quod cripis, Neque modum benignitatis, neque, quid me ores, cogitas: Nam si cogites, remittas iam me onerare iniuriis. SIMO.

Quibus ? CHREMES.

At rogitas ? perpulisti me, ut homini adolescentulo In alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria, 800 Filiam darem in seditionem atque incertas nuptias,

ANDRIA.

59

MYSIS. O optume hospes! pol, Crito, antiquom obtines! CRITO.

Dnc me ad eam, qunndo huc veni, ut videam. MYSIS.

Mamme. D A WS. Sequar hos : nolo hoc in tempore me videat senex.

CHREMES. C

SIMO.

HREMES.

790 Satis iam, satis, S i m o , spedala erga te amicitia est mea ; V. 1. Satis perieli incepi adire: orandi iam Jìnem f a c e : Tibi dum obsequier studeo, pene inlusi vitam filiae. SIMO.

Imo enim nunc quam m a m m e abs te postulo atque oro, Ghreme, V t bencfìcium, verbis initum dudum, re nunc comprobes. CHREMES.

795 Vide, quam iniquos sis prae studio! dum id efficias, quod cripis, Neque modum benignitatis, neque, quid me ores, cogitas: Nam si cogites, remittas iam me onerare iniuriis. SIMO.

Quibus ? CHREMES.

At rogitas ? perpulisti me, ut homini adolescentulo In alio occupato amore, abhorrenti ab re uxoria, 800 Filiam darem in seditionem atque incertas nuptias,

6o

P. T E R E N T I Eius labore atque eius dolore gnato ut medicarer tuo ; Impetrasti inceptum, res dum tetulit; nunc non fert: feras. Civem hinc illam esse aiutit; natus puer est: nos missos face. SIMO.

Per ego te deos oro, ut ne illis animum inducas credere, 805 Quibus id maxume utile est, ilium esse quam deterrumum. Nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia ; Ybi ea causa, quamobrem haec faciunt, erit ademta iis, desinent. CHREMES.

Erras: cum Davo egomet vidi iurgantem ancillam. SIMO.

Scio. CHREMES.

Ac Vero vultu, cum, ibi me adesse, neuter tum praesens erat. SIMO.

810 Credo; et id facturas^ Davos dudum praedixit mihi, et Nescìo, qui id tibi sum oblitus hodie, ut volui, dicere.

D A Y Y S . CHREMES. SIMO.

DROMO.

DA WS. Animo nunc ïam otioso esse impero—

V. a.

CHREMES.

Hem Davom tibi!

6o

P. T E R E N T I Eius labore atque eius dolore gnato ut medicarer tuo ; Impetrasti inceptum, res dum tetulit; nunc non fert: feras. Civem hinc illam esse aiutit; natus puer est: nos missos face. SIMO.

Per ego te deos oro, ut ne illis animum inducas credere, 805 Quibus id maxume utile est, ilium esse quam deterrumum. Nuptiarum gratia haec sunt ficta atque incepta omnia ; Ybi ea causa, quamobrem haec faciunt, erit ademta iis, desinent. CHREMES.

Erras: cum Davo egomet vidi iurgantem ancillam. SIMO.

Scio. CHREMES.

Ac Vero vultu, cum, ibi me adesse, neuter tum praesens erat. SIMO.

810 Credo; et id facturas^ Davos dudum praedixit mihi, et Nescìo, qui id tibi sum oblitus hodie, ut volui, dicere.

D A Y Y S . CHREMES. SIMO.

DROMO.

DA WS. Animo nunc ïam otioso esse impero—

V. a.

CHREMES.

Hem Davom tibi!

ANDRIA.

61

Simo. Ynde egreditur? Daws. Meo praesidio atque hospitis. Simo. Quid illud mali? Daws. Commodiorem ego hominem, adventum, tempus non vidi. Sim o. Scelus 8i5 Quemnam hie laudat? Daws. Omnis res est iam in vado. Simo. Cesso adloqui? Daws; Herus est; quid agam? Simo. O salve, bone vir. Daws. Hem Simo ! o noster Chreme ! Omnia a dp arata iam sunt intus. Simo. Curasti probe! D a w s. Vbi voles, arcesse. Simo. Bene sane: id enimvero hinc nunc abest. Etiam tu hoc responde: quid istic tibi negoti est? Daws. Mih in' ? Simo. Ita. D AWÌ. 820 Mihin'P Simo. Tibi ergo.

62

P. T E R E N T I DAWS.

Modo ego introivi SIMO.

Quasi ego, quam dudum, rogem? DAWS.

Cum tuo gnato una. SIMO.

Anne est intus Pamphilus ? Crucior miser ! Eho, non tu dixti esse inter eos inimicitias, carnufex ? D AVVS.

Sunt. SIMO.

Cur igitur hie est? CHRF.MES.

Quid ilium censes ? cum ilia litigat. DAWS.

Imo vero indignum, o here, iam facinus faxo ex me audies : 825 Nescio qui senex modo venit, e l l u m c o n f i d e n s , catus ; Faciem cum videas, videtur esse quantivis preti; Tristis severitas inest in voltu atque in verbis fides. SIMO.

Quidnam adportas ? DAWS.

Nil quidem, nisi quod eum audivi dicere.... SIMO.

Quid ait tandem? D A W S .

Glycerium esse civem scire se Atticam. SIMO.

Hem 83o Dromo ! Dromo ! DAWS.

Quid est ? SIMO.

Dromo !

63

ANDRIA. D AVVS.

Audi! SIMO.

Yerburu si addidèris.... Dromo ! DAVVS.

Audi, obsecro ! DROMO.

Quid vis ? SIMO.

Sublimem hunc intro rape, quantum potes ! Dromo. Quem ? SIMO.

Davom. D A V V s. Quamobrem ? SIMO.

Quia Iubet. — Rape, inquarti ! DAVVS.

Quid feci? SIMO.

Rape ! DAVVS.

Si quidquam invenies me mentituin, occidito. SIMO.

Nihil audio. Ego iam te commotum reddam. DAVVS.

Tamenetsi hoc verum est? Simo. Tamen. — 835 Cura adservandum vinctum, atque ( a u d i n ? ) quadrupedem constringito ! Age, nunc iam ego poi hodie, si vivo, tibi Herum quid sit perieli ostendam fallere Et patrem illi ! C H R E MF. s. Ah ne saevi tantopere.

P. T E R E N T 1

64

SIMO.

O Chreme, Pietatem gnati nonne te miseret mei? 840 Tantum laborem ob talem capere filium ! Age, Pamphile! exi, Pamphile! ecquid te pudet?

PAMPHIL VS.

SIMO.

GHREMES.

PAMPHILVS.

V. 3.

Quis me volt? — Perii! pater est. SIMO.

Quid a is, omnium... ? CHREMES.

Ah, Rem potius ipsam die, ac mitte male loqui. SIMO.

Quasi quidquam in huncf iam gravius dici possiet. 845 Ain' tandem ? civis Glycerium est ? PAMPHILVS.

Ita praedicanu SIMO.

Ita praedicant? O ingentem confidentiam ! Num cogitat, quid dicat? num facti piget? Num color enim pudoris signum usquam indicat? Adeo impudenti esse animo, ut praeter civium 85o Morem atque legem et sui voluntatem patris Tamen hanc habere studeat cum summo probro? PAMPHILVS.

Me miserum! SIMO.

Hem, modone id demum sensti, Pamphile? Olim istuc, olim, cum ita animum induxti tuum, Quod cyperes aliquo pacto efficiundum tibi, 855 Eodem die istuc verbum vere in te accidit ! Set quid ego me autem excrucio ? cur me macero ? Cur mearn senectutem huius sollicito amentia? An,

P. T E R E N T 1

64

SIMO.

O Chreme, Pietatem gnati nonne te miseret mei? 840 Tantum laborem ob talem capere filium ! Age, Pamphile! exi, Pamphile! ecquid te pudet?

PAMPHIL VS.

SIMO.

GHREMES.

PAMPHILVS.

V. 3.

Quis me volt? — Perii! pater est. SIMO.

Quid a is, omnium... ? CHREMES.

Ah, Rem potius ipsam die, ac mitte male loqui. SIMO.

Quasi quidquam in huncf iam gravius dici possiet. 845 Ain' tandem ? civis Glycerium est ? PAMPHILVS.

Ita praedicanu SIMO.

Ita praedicant? O ingentem confidentiam ! Num cogitat, quid dicat? num facti piget? Num color enim pudoris signum usquam indicat? Adeo impudenti esse animo, ut praeter civium 85o Morem atque legem et sui voluntatem patris Tamen hanc habere studeat cum summo probro? PAMPHILVS.

Me miserum! SIMO.

Hem, modone id demum sensti, Pamphile? Olim istuc, olim, cum ita animum induxti tuum, Quod cyperes aliquo pacto efficiundum tibi, 855 Eodem die istuc verbum vere in te accidit ! Set quid ego me autem excrucio ? cur me macero ? Cur mearn senectutem huius sollicito amentia? An,

ANDRIA.

65

A n , pro huius peccatis ego supplicium ut sufferam ? Imo habeat, valeat, vivat cum ilia! PAMPHILVS.

Mi p a t e r . . . SIMO.

8Óo Quid mi pater? quasi tu huius indigeas patris! Domus, uxor, liberi inventi, invito patre; A d due ti, qui illam civem hinc di cant: viceris ! PAMPHILVS.

Pater, licetne pauca? SIMO.

Quid dices mihi? CHREMES.

At T a n d e m , Simo, audi. SIMO.

Egon' audiam? quid ego audi am, 865 Chreme? CHREMES.

Attamen dicat sine. SIMO.

A g e , dicat: sino. PAMPHILVS.

E g o , me amare hanc, fateor; si id peccare est, fateor id quoque. Tibi, pater, me d e d o : quid vis oneris impone! impera! V i s , me uxorem ducere? hanc vis mittere? ut potero, feram. Hoc modo te obsecro, ut ne credas, a me adlegatum hunc senem. 870 Sine me expurgem atque ilium hue coram adducami SIMO.

Adducas ? PAMPHILVS.

£

Sine, pater!

P.

TERENTI

Chrbmes. Aequom postulai: da veniam. Pamphilvs. Sine te hoc exorem! Simo. Sino. Quidvis cupio, dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme. C HREMES. Pro peccato magno paulum supplici est satis patri.

CRITO.

CHREMES. PAMPHILVS.

SIMO.

CRITO. Mitte orare : una harum quaevis causa me, ut faciam, monct, V. 4Yel tu, vel, quod verum est, vel, quod ipsi cupio Glycerio. Chremes. Andrium ego Critonem video? — Is certe est. Crito. Salvos sis, Chreme. Chremes. Quid tu Athenas insolens ? CRITO. Evenit. Set hiccine estSimo? Chremes. Hic. Crito. Simo, men' quaeris? Simo. Eho, tu Glycerium esse hinc civem.ais ? Crito. Tu negas?

P.

TERENTI

Chrbmes. Aequom postulai: da veniam. Pamphilvs. Sine te hoc exorem! Simo. Sino. Quidvis cupio, dum ne ab hoc me falli comperiar, Chreme. C HREMES. Pro peccato magno paulum supplici est satis patri.

CRITO.

CHREMES. PAMPHILVS.

SIMO.

CRITO. Mitte orare : una harum quaevis causa me, ut faciam, monct, V. 4Yel tu, vel, quod verum est, vel, quod ipsi cupio Glycerio. Chremes. Andrium ego Critonem video? — Is certe est. Crito. Salvos sis, Chreme. Chremes. Quid tu Athenas insolens ? CRITO. Evenit. Set hiccine estSimo? Chremes. Hic. Crito. Simo, men' quaeris? Simo. Eho, tu Glycerium esse hinc civem.ais ? Crito. Tu negas?

ANDRIA.

67

SIMO.

Itane hue paratus advenis? C R I TO.

Qua r e ? SIMO.

Rogas ? 880 T u n e impune haec facias ? tune hie homines adolescentulos, Imperitos r e r u m , eductos l i b e r e , in fraudem inlicis, Sollicitando et pollicitando eorum animos lactas...? CRITO.

Sanun' es ? SIMO.

Ac meretricios amores nuptiis conglutinas ? P AMPH IL vs.

Perii! metuo, ut substet hospes. CHREMES.

Si, Simo, hunc noris satis^ 885 N o n ita arbitrere: bonus est hie vir. SIMO.

Hie vir sit bonus ? Itane adtemperate evenit, hodie in ipsis nuptiis Vt venirci, antehac n u n q u a m ? est vero huic credendum, Chreme ? PAMPHIL

vs.

Patrem ni metuam, liabeo, p r o ilia re ilium quod moneam p r o b e . SIMO.

Sycophanta ! CRITO.

Hem! CHREMES.

Sic, Crito, est hie; mitte. CRITO.

Videat, qui siet! 890 Mihi si p e r g e t , quae v o l t , d i c e r e , e a , quae n o n volt, audiet« —*• E

2

68

P.

TERENTI

E g o istaec moveo aut curo? non tu tua, malum, animo aequo feres? Nam ego quae d i c o , vera an falsa audieris, iam sciri potest. Atticus quidam olim, navi fra eia, ad Andrum eiectus est, Et istaec una parva virgo. Turni ille egens forte adplicat 8g5 Chrysidis se ad patrem primo. SIMO.

Fabulam inceptat! CHREMES.

Sine. G R X T O.

Itane vero obtuxbat? CHRF.MES.

Perge tu. CRITO.

Is mihi cognatus fuit, Qui eum recepit; ibi ego audivi ex ilio, civem esse Atticum. Is ibi mortuus est. CHREMES.

Eius nomen? CRITO.

Nomen? tam cito. Phani — CHREMES.

Hem, Perii ! CRITO.

Veruni hercle opinor fuisse Phaniam. certo scio, 900 Rhamnusium se aiebat esse.

Hoc

CHREMES.

O Iupiter! CRITO.

Eadem haec, Chreme, Multi alii in Andro audivere.

ANDRIA.

69

CHREMES.

Ytinam id sit, quod spero! Eho, die mihi, Quid eam tum esse aibat? suamne? CRITO.

Non. C H R E M E S.

Cuiara igitur? CRITÔ.

Fratris filiam. CHREMES.

Certe niea est! PAMPHILVS.

Quid ais ? SIMO.

Quid tu autem? PAMPHILVS.

Ehem, arrige aures, Pamphile ! SIMO.

Qui ere dis ? CHREMES.

Phania ille frater meus fuit. SIMO.

Noram et scio. CHREMES.

Is go5 Hinc, belluin fugiens meque in Asiam persequens, proficiscitur ; T u m veritus hic relinquere eam est. Postilla nunc primum audio, Quid ilio sit factum. PAMPHILVS.

Vix sum apud me : ita animus commotus me tu, S p e , g a u d i o , mirando hoc tanto, tam repentino, bono ! SIMO.

Nae tuam multimodis inveniri eam gaudeo. CHREMES.

Credo.

7o

P.

TERENTI

PAMPHILVS.

Pater, C H R E ME s.

910 At mi unus etiam scrupulus restât, qui me maie habet. PAMPHILVS.

Dignus es Cuin tua religione, o d i u m . . . ! Nodum in scirpo quaeris. CRITO.

Quid istuc est? C H R E M E S.

Nomen non convenit. C RI TO.

Fuit hercle huic aliud parvae. C H R E M E S.

Quod, Crito? Numquid meministi? CRITO.

Id quaero. PAMPHILVS.

Egone huius memoriam patiar meae Yoluptati obstare, cum egomet possim in hac re medicari mihi ? g i 5 Non patiar. Heus, Chreme, quod quaeris, Pasibula.... CRITO.

Ipsa est, C H R E ME s.

Ea est, PAMPHILVS.

Ex ipsa audivi milies. SIMO.

Omnes nos gaudere hoc, Chreme, T e credo credere. CHREMES.

Ita me di ament, credo.

A N D R I A . P A M P H I L

7

I

VS.

Quid restât, pater ? SIMO.

Iamdudum res reduxit me ipsa in gratiam. PAMPHILVS.

O lepidum pntrem ! — D e uxore, ita ut possedi, ni! mutai Chremes ? CHREMES.

Causa optuma est, gao Nisi si quid pater ait aliud. SIMO.

Nonrpe id scilicet. CHREMES.

Dos, Pamphile, est Decem talenta. P A M P H I L V

S.

Accipio. C H R E M E S. Propero ad filinm. Elio mecum, Crito: Nam illam me credo haut nosse. SIMO.

Cur non iîlam hue transferri iubes ? PAMPHILVS.

Recte admones; Davo istuc d e J a m iam negoti. SIMO.

N o n potest. PAMPHILVS.

Qui? S I M O.

Quia habet aliud magis ex sese et maius, PAMPHILVS.

Quidnam ? SIMO.

Yinctus est. PAMPHILVS.

925 Pater, n o n recte vinctus. SIMO.

At ita iussi.

P.

T E R E N T I

PAMPHIL

vs.

Iube solvi, obsecro ! SIMO.

Age fiat.

PAMPHIL vs.

At mature. SIMO.

Eo intro. PAMPHIL

vs.

O faustum et felicem diein!

CHARINVS.

PAMPHILVS.

CHARISVS.

Proviso, quid agat Pamphilus ; atque eccum.

V. 5.

PA MPHI L vs.

Aliquis forsan me putet Non deputare hoc verum; at mihi nunc sic esse hoc verum liquet: Deorum vitam propterea ego sempiternam esse arbitror, 930 Yoluptates eorum propri no quod sunt: nam mi immortali tas Est parta, si nulla aegrituclo buie gaudio intercesserit. Set quem ego mihi potissumum optem, cui nunc haec narrem, dari? CHARINVS.

Quid illud gaudi est? PAMPHILVS.

Davom video. Nemo est, quem malim, omnium: Nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudia.

P.

T E R E N T I

PAMPHIL

vs.

Iube solvi, obsecro ! SIMO.

Age fiat.

PAMPHIL vs.

At mature. SIMO.

Eo intro. PAMPHIL

vs.

O faustum et felicem diein!

CHARINVS.

PAMPHILVS.

CHARISVS.

Proviso, quid agat Pamphilus ; atque eccum.

V. 5.

PA MPHI L vs.

Aliquis forsan me putet Non deputare hoc verum; at mihi nunc sic esse hoc verum liquet: Deorum vitam propterea ego sempiternam esse arbitror, 930 Yoluptates eorum propri no quod sunt: nam mi immortali tas Est parta, si nulla aegrituclo buie gaudio intercesserit. Set quem ego mihi potissumum optem, cui nunc haec narrem, dari? CHARINVS.

Quid illud gaudi est? PAMPHILVS.

Davom video. Nemo est, quem malim, omnium: Nam hunc scio mea solide solum gavisurum gaudia.

A N D

DAWS.

73

R I A .

PAMPHILVS.

CHARINVS.

D A V vs. 955 Pamphilus ubinam est?

V . 6.

PAMPHILVS.

Hie est, Dave. D A W S .

Quis homo est? PAMPHILVS.

Ego sum Pamphilus. Nescis, quid mi obtigerit? D A W S .

Certe n o n ; . . . PAMPHILVS.

Non? D A W S .

Set quid mihi, scio. PAMPHILVS.

Et quidem ego. D A W S .

More hominum evenit, ut, quod sim ego nactus mali, Prius rescisceres t u , quam ego, tibi quod evenit boni. PAMPHILVS.

Glycerium mea suas parentes reperit! D A W S .

O factum bene!

CHARINVS.

Hem! PAMPHILVS.

940 Pater amicus summus nobis... D A W S .

Quis ? PAMPHILVS.

Chremes. D A W S .

Narras probe.

TERENTI

ANDRIA.

PAMPHILVS.

Nec mora ulla est, quin iam uxorem ducam. CHARINVS.

Ea, rjuae vigilans voluit?

Num ille somniat

PAMPHILVS.

Tmn de puero, Dave D A vvs. Ah desine! Solus es, quem diligunt dl! C H A R I N vs. Salvos sum, si haec vera sunt. Conloquar. PAMPHILVS.

Quis homo est? Charine, in tempore ipso mi advenis. CHARINVS.

Rene factum! PAMPHILVS.

Audis ti? C H A R I N V S.

Omnia. Age, me in tuis secundis respice. Tuus est nunc Chremes : facLurum, quae voles, scio omnia. PAMPHILVS.

Memini; atque adeo longum est, nos illum expectare, dum exeat: Sequere hac me, intus apud Glycerium nunc est. T u , Dave, abi domum: Propere arcesse, hinc qui auferant eam! Quid stas ? quid cessas P D A vvs. Eo. — Ne expectetis, dum exeant hice: intus despondebitur, Intus transigetur, si quid est quod restet. C ANT OR. Piaudite.

EVNYCHYS.

C. SVLPITII APOLLINARIS PERIOCHA IN EYNVCHYM. Sororem falso dictitatam Thaidis, Id ipsum ignorans, miles advexit Thraso, Illique donat. Civis erat haec Attica. Eidem eunuclium, quern em erat, tradi iubet Alius amator, Phaedria, ac rus ipse abit, Tlirasom oratus biduum concederei. Ephebus frater Phaedriae pueUulaan Cum deperirei dono missam Thaidi, Eunuchi ornatum induitur: suadet Parmeuo ; Introivit, vitiat virginem. Sed Atticus Civis repertus frater eius collocat Vitiaiam ephebo. Phaedriam exorat Thraso.

P.

T E R E N T I

E V N V C H V S . A C T A MIO

LVDIS

M E G A L E N S I B V S

ALBINO,

A E D I L I B V S B I V I V S

CVRVLIBVS. L.

M O D O S

TIBIIS

E GERE

F E C I T

D V A B Y S

GILAECA

M E N A N D R Y .

A C T A

C.

COSS.

M E R V I T

O C T O

FANNIO, M.

DRAMATIS

A.

T H A I S . HO.

C H A E R E A. T H E A S O . PYTHIAS. H R E M E S.

A N T I P H O .

D O R I AS. Do R V S . S A N G A. S O P H R O N A . L A C H E S .

AM-

PRAE-

F L A C C V S II.

M.

VA-

P R E T I V M

PERSONAE.

P H A E D R I

L.

DEXTRIS.

N V M V M .

P A R M E N O .

C

P O S T V M E R V L A

A T I L I V S

LERIO,

G N A T

L.

C O R N E L I O

T V R P I O ,

NESTINVS. C L A Y D I

L.

P

5

10

15

20

25

R

O

L

O

G

Y

S

.

S i quisquam est; qui p l a c e r e se studeat bonis Q u a m plurimis, et m i n u m e multos l a e d e r e , I n his p o e t a hie n o m e n p r o f i t e t u r s u u m ; T a m e n si quis est, qui in se dictum i n c l e m e n t i u s Existimarit esse, sic existimet; R e s p o n s u m , n o n dictum, e s s e : quia laesit p r i o r . Qui bene v e r t u n d o et e a d e m s c r i b u n d o male, ex Graecis bonis Latinas fecit n o n b o n a s : I t e m ut M e n a n d r i Phasma n u p e r p e r d i d i t ; Atque in Tliesauro scripsit, causam d i c e r e Prins, u n d e petitur, aurum q u a r e sit suum, Q u a m illunc, qui petit, u n d e is sit thesaurus sibi, aut V n d e in m o n u m e n t u m p a t r i u m p e r v e n e r i t . D e h i n c , n e f r u s t r e t u r ipse se, aut sic cogitet: D e f u n c t u s iam s u m : nihil est q u o d dicat m i h i : Is n e erret, m o n e o , et desinat l a c e s s e r e : H a b e o alia multa, n u n c q u a e c o n d o n a b i t u r , Q u a e p r o f e r e n t u r post, si p e r g e t l a e d e r e Ita, ut facere instituit. Q u a m n u n c acturi sum us, M e n a n d r i E u n u c h u m p o s t q u a m Aediles e m e r u n t Magistrates, cum ibi adesset, cum occepta est agi, Perfecit, sibi u t inspiciundi esset copia. Exclamat, f u r e m , n o n p o e t a m , f a b u l a m Dedisse, et nil dedisse v e r b o r u m t a m e n : Colacem esse N a e v i aut Plauti veterern f a b u l a m : Parasiti p e r s o n a m i n d e ablatam et militis.

8o

P. T E R E N T I

Si peccatum est id, peccatum imprudentia est Poétae, non. quo furtum facere studuerit. Id ita esse, vos iam iudicare poteritis. 30 Colax Menandri est; in ea est parasitus Colax, Et miles gloriosus ; eas se hie non negat Personas transtulisse in Eunuchum su am Ex Graeca, set eas fabulas factas prius Latinas scisse sese, id vero pernegat. 35 Quodsi personis iisdem uti aliis non licet, Qui mage licet currentem servom scribere, Bonas matronas facere, meretrices malas, Puerum supponi, falli per servom senem, Amare, odisse, suspicari? denique 40 Nullum est iam dictum, quod non dictum sit prius. Quare aequom est, vos cognoscere, atque ignoscere, Quae veteres factitarunt, si faciunt novi. Date operam et cum silentio animum aitendite, Yt pernoscatis, quid sibi Eunuchus velit.

PHAEDRIA.

PARMENO.

P H A E D R I A.

Quid igitur faciam? non earn ? ne nunc quidem, I. 1. Cum arcessor ultro? an potius ita me comparem, Non perpeti meretricum contumelias ? Exclusit; revocat; redeam? — non, si me obsecret! PARMENO.

5 Siquidem hercle possis, nil prius, nil fortius; Verum si incipies neque pertendes naviter, Atque, ubi pati non poteris, cum nemo expetet, Infecta pace ultro ad earn venies, indicans, Te amare et ferre non posse: actum est; ilicet; 10 Peristi; eludet, ubi te victum senserit. Proin

8o

P. T E R E N T I

Si peccatum est id, peccatum imprudentia est Poétae, non. quo furtum facere studuerit. Id ita esse, vos iam iudicare poteritis. 30 Colax Menandri est; in ea est parasitus Colax, Et miles gloriosus ; eas se hie non negat Personas transtulisse in Eunuchum su am Ex Graeca, set eas fabulas factas prius Latinas scisse sese, id vero pernegat. 35 Quodsi personis iisdem uti aliis non licet, Qui mage licet currentem servom scribere, Bonas matronas facere, meretrices malas, Puerum supponi, falli per servom senem, Amare, odisse, suspicari? denique 40 Nullum est iam dictum, quod non dictum sit prius. Quare aequom est, vos cognoscere, atque ignoscere, Quae veteres factitarunt, si faciunt novi. Date operam et cum silentio animum aitendite, Yt pernoscatis, quid sibi Eunuchus velit.

PHAEDRIA.

PARMENO.

P H A E D R I A.

Quid igitur faciam? non earn ? ne nunc quidem, I. 1. Cum arcessor ultro? an potius ita me comparem, Non perpeti meretricum contumelias ? Exclusit; revocat; redeam? — non, si me obsecret! PARMENO.

5 Siquidem hercle possis, nil prius, nil fortius; Verum si incipies neque pertendes naviter, Atque, ubi pati non poteris, cum nemo expetet, Infecta pace ultro ad earn venies, indicans, Te amare et ferre non posse: actum est; ilicet; 10 Peristi; eludet, ubi te victum senserit. Proin

E V N V C H VS. Proin tu, dum est tempus, etiam atque etiam h o c cogita, H e r e : quae res in se n e q u e consilium n e q u e m o dum H a b e t ullum, eam consilio r e g e r e n o n potes. In amore haec omnia insunt vitia, iniuriae, i 5 Suspiciones, inimicitiae, induciae, Bellum, p a x rursum; incerta haec si tu postules R a t i o n e certa faeere, nihilo plus agas, Q u a m si des operam, ut cum ratione insanias. E t q u o d nunc tute tecum iratus cogitas: 20 E g o n e illam? quae ilium? quae m e ? quae n o n ? sine m o d o ! M o r i m e m a l i m ! sentiet, qui vir s i e m ! H a e c v e r b a , m e h e r c u l e , una falsa lacrimula, Q u a m , oculos t e r e n d o , misera vix expresserit, Piestinguet, et te ultro accusabit, et ei dabis 25 V i t r o supplicium, PHAEDRIA.

O indignum f a c i n u s ! n u n c ego et Ulanc scelestam et miserum me esse sentio! Et taedet, et amore ardeo ! prudens, sciens, V i v o s vidensque p e r e o , nee, quid again, s c i o ! PARMENO.

Q u i d agas, nisi ut te redimas captum quam queas 50 M i n u m o ; si nequeas p a u l u l o , at quanti q u e a s ; Et ne te adflictes PHAEDRIA.

Itane suades ? PARMENO.

Si sapis, N e q u e , praeterquam quas ipse amor molestias Habet, addas, illas, quas habet, recte feras ? Set ecca ipsa egreditur nostri fundi calamitas: 35 N a m nos q u o d capere oportet, haec intercipit.

F

P. T E R E N T I

82

THAIS.

PHÀEDRIA.

PARMENO.

THAIS.

Miseram me! vereor, ne illud gravius Phaedria I.a. Tulerit, neve aliorsum atque ego feci acceperit, Quod heri intromissus non est. PHAEDRIA.

Totus, Parmeno, Tremo horreoque, postquam adspexi hanc. PARMENO.

Bono animo es: 40 Accede ad ignem hunc: iam calesces plus satis. THAIS.

Quis hic lo qui tur? Ehem, tun' hic eras, mi Phaedria? Quid hic stabas? cur non recta introibas? PARMENO.

Ceterum De exclusione verbum nullum! THAIS.

Quid taces? PHAEDRIA.

Sane quia vero hae mihi patent semper fores, 45 Aut quia sum apud te primus! THAIS.

Missa istaec face. PHAEDRIA.

Quid missa? — O Thais, Thais, utinam esset mihi Pars aequa amoris tecum ac pariter fieret, Aut tibi hoc uti doleret itidem ut mihi dolet, Aut ego istuc abs te factum nihili penderem ! THAIS.

50 Ne crucia nimium te, obsecro, mi Phaedria! Non poi, quo quenquam plus amem aut plus diligam, Eo feci, set ita erat res: faciundum fuit.

E Y N Y C H Y S .

83

PARMENO.

Credo: ut fit, misera prae amore exclusti liunc foras! THAIS.

Siccine ais, Parmeno? Age. Set hue qua gratia 55 Te arcessi iussi, ausculta. P H A ED HI A.

Fiat. THAIS.

Die mihi Hoc primum: potin' est hie tacere? PARMENO.

Egone? — optume; Verum heus tu: lege tibi hac meam adstringo fidem: Quae vera audivi, taceo et contineo optume; Sin falsum aut vantun aut fictum, continuo palum est: 60 Rimarum plenus sum, hac atque iliac perpluo: Proin tu, si vis taceri, vera dicito. THAIS.

Samia mihi mater fiiit. Ea habitabat Rhodi. PARMENO.

Potest taceri hoc. THAIS.

Ibi turn matri parvolam Puellam dono quidam mercator dedit, 65 Ex Attica hinc abreptam. PHAEDRIA.

Civemne ? THAIS.

Arbitror; Certum non scimus: matris nomen et patris Dicebat ipsa, patriam et signa cetera Neque scibat neque per aetatem etiam potuerat, Mercator hoc addebat: e praedonibus, 70 Ynde emerat, se audisse, abreptam e SunioMater ubi accepit, studio coepit omnia F 2

84

P.

TERENTI

Do cere, educere, ita uti si esset filia; Sororem plerique esse credebant meam. E g o cum ilio, quicum tum uno rem habebam, hospite, 75 Abii hue, qui mihi reliquit haec, quae habeo, omnia. P A R M E N O.

Ytrumque hoc falsum est: effluet. THAIS.

Qui istuc? PARMENO.

Rogas ? Neque tu uno eras contenta, neque is solus dedit: Nam hie quoque bonam magnamque partem ad te attulit. THAIS.

Ita est; set sine me pervenire, quo volo. 30 Interea miles, qui me amare occeperat, In Cariam est profeetüs. T e interea loci Cognovi. Tute scis, postilla quam intumum Habeam te, et mea Consilia ut tibi credam omnia. PHAEDRIA.

Num hoc quidem tacebit Parmeno? PARMENO.

Oh, dubiumne id est? THAIS.

85 Hoc agite, amabo. Mater mea illic mortua est Nuper. Ei frater aliquantum ad rem est avidiorj Is ubi hanc honesta virginem forma videt, Et fidibus scire, pretium sperans, illico Producit, vendit. Forte fortuna adfuit go Hie meus amicus ; emit earn dono mihi, Imprudens harum rerum ignarusque omnium. Is venit. Postquam sensit, me tecum quoque Rem habere, fingit causas, ne det, sedulo; Ait, si Jìdem habeat, se iri praepositum tibi g5 Apud me, ac non id metuat, ne, ubi acceperim, Sese relinquam, velie se mi illanc dare;

E V N V C H V S .

85

"Verum id vereri. Set, ego quantum suspicor, Ad virginem animum adiecit. PlIAEDRIA. Etiamne amplius? THAIS.

Nil : nam quaesivi. Nunc ego earn, mi Phaedria, 100 Multae sunt causae quamobrem cupio abducere: Primurn, quod dicta soror est; praeterea, ut suis Restituam ac reddam : sola sum ; habeo hie neminem Neque amicum neque cognatum; quamobrem, Phaedria, Cupio aliquos parere amicos beneficio meo. io5 Id, amabo, adiuta me quo flat facilius: Sine illune priores partes hosce aliquot dies Apud me habere. — Nil respondes ? — PHAEDRIA.

Pessuma, Ego quidquam cum istis factis tibi respondeam ? PARMENO.

Eu, noster, laudo! tandem perdoluit! vir es! PHAEDRIA.

n o At ego nescibam, quorsum tu ires: „ p a r v o l a „Hinc est abrepta ; eduxit mater pro sua; „ S o r o r dicta est; cupio abducere, ut reddam suis." Nempe omnia haec nunc verba hue redeunt denique: Excludor ego, ille recipitur. Qua gratia, n 5 Nisi si ilium plus amas, et nunc istam times, Quae advecta est, ne ilium, talem, praeripiat tibi ? THAIS.

Ego idne? PHAEDRIA.

Quid te ergo aliud sollicitat? cedo. Hum solus ille dona dat? num tibi meam Benignitatem sensisti intercludier? iao Nonne, ubi mihi dixti, cupere te ex Aethiopia Ancillulam, relictis rebus omnibus

ss

P. T E R E N T I

Quaesivi ? Porro eurmchum dixti velie te, Solae quia his reginae utuntur: repperi; Heri minas viginti pro ambobus dedi; i a 5 Contemtus abs te, tamen haec habui in memoria. Ob haec facta abs te spernor! THAIS.

Quid istic, Phaedria? Quanquam illam cupio abducere atque hac re arbitror Id fieri posse maxume, verumtamen, Potius quam te habeam inimicum, fa ciani, ut iusseris. PHAEDRIA.

130 Vtinam istuc verbum ex animo ac vere diceres: „Potius quam te habeam i n i m i c u m ! " si istuc crederem Sincere dici, quidvis possem perpeti. PARMENO.

Labascit, victust uno verbo, quam cito ! THAIS.

Ego non ex animo misera dico? — quam ioco i35 Rem voluisti a me tandem, quin perfeceris? Ego impetrare nequeo hoc abs te, biduum Saltem ut concedas solum. PHAEDRIA.

Siquidem biduum; Verum ne fìant isti viginti dies ! THAIS.

Profecto non plus biduum a u t . . . . PHAEDRIA.

Aut? nil moror. THAIS.

140 Non fiet; sine modo hoc te exorem! PHAEDRIA.

Scilicet Faciundum est, quod vis. THAIS,

Merito te amo.

E V N V C H V S .

87

PHAEDRIA.

B e n e facis. R u s ibo ; illi hoc m e m a c e r a b o biduum ! Ita facere certuni est! mos gerundus T h a i d i ! T u deducantur huc fac illi ! PARMEN

o.

Maxume. PHAEDRIA.

I45 In hoc biduum, Thais, v a l e ! THAIS.

At, mi Phaedria, E t t u ! numquid vis aliud? PHAEDRIA.

E g o n e quid velim? Cum milite isto praesens absens ut sies, Dies noctesque m e ames, me desideres, M e somnies, m e exspectes, de m e cogites, i5o M e speres, m e te oblectes, m e c u m tota sis, M e a fac sis postremo o m n i s , quando e g o sum tuus ! THAIS.

M e miseram ! forsan parvam mi liabeat liic fìdem, Atque aliarum ex ingeniis nunc me iudicet. E g o p o i , quae milii sum conscia, hoc certo scio, i55 N e q u e m e Jfinxisse falsi quidquain, n e q u e m e o Cordi esse quenquam cariorem hoc P h a e d r i a ; E t quidquid huius feci, causa virginis F e c i : n a m me eius fratrem s p e r o p r o p e m o d u m Iam repperisse, adolescentem a d e o nobilem, et [60 Is se hodie venturum a d m e constituit domum. C o n c e d a m hinc intro atque expectabo, dum venit.

PHAEDRIA.

PARMENO,

PHAEDRIA.

F a c , ita ut iussi, deducantur isti.

E V N V C H V S .

87

PHAEDRIA.

B e n e facis. R u s ibo ; illi hoc m e m a c e r a b o biduum ! Ita facere certuni est! mos gerundus T h a i d i ! T u deducantur huc fac illi ! PARMEN

o.

Maxume. PHAEDRIA.

I45 In hoc biduum, Thais, v a l e ! THAIS.

At, mi Phaedria, E t t u ! numquid vis aliud? PHAEDRIA.

E g o n e quid velim? Cum milite isto praesens absens ut sies, Dies noctesque m e ames, me desideres, M e somnies, m e exspectes, de m e cogites, i5o M e speres, m e te oblectes, m e c u m tota sis, M e a fac sis postremo o m n i s , quando e g o sum tuus ! THAIS.

M e miseram ! forsan parvam mi liabeat liic fìdem, Atque aliarum ex ingeniis nunc me iudicet. E g o p o i , quae milii sum conscia, hoc certo scio, i55 N e q u e m e Jfinxisse falsi quidquain, n e q u e m e o Cordi esse quenquam cariorem hoc P h a e d r i a ; E t quidquid huius feci, causa virginis F e c i : n a m me eius fratrem s p e r o p r o p e m o d u m Iam repperisse, adolescentem a d e o nobilem, et [60 Is se hodie venturum a d m e constituit domum. C o n c e d a m hinc intro atque expectabo, dum venit.

PHAEDRIA.

PARMENO,

PHAEDRIA.

F a c , ita ut iussi, deducantur isti.

SS

p. T E R E N T I PARMF.NO.

Faciam. P H A E D R I A.

At cUligenter.

II. i .

PARMENO.

Fiet. PHAEDRIA.

At mature. PAR.MF.NO.

Fier. PHAED

RIA.

Satin' hoc mandatum? PARMENO.

Ah, rogitare ! Vt inani tam aliquid invenire facile possis, quam hoc peribit! PHAEDRIA.

165 Ego quoque una p e r e o , quod mi est cai-ius, n e istuc tam iniquo Patiare animo. PARMENO.

Minume.

Quin effectum dabo. Sed numquid me aliud ?

PHAEDRIA.

Munus nostrum ornato verbis, quam potè, et istum pellito ab ea! PARMENO.

Memini, tametsi nullus moneas. PHAEDRIA.

Ego rus ibo atque ibi manebo. PARMENO.

Censeo. PHAEDRIA.

Set heus tu! PARMENO.

Quid vis? PHAEDRIA.

Censen', posse me obiìrmare et

EYNYCHYS.

89

170 Perpeii, ne redeam interea? P A R M E NO.

T e n e ? non hercle arbitror: Nam ant iam rcvortere, aut m o * noctu te adiget horsum insomnia. P H AF.N R I A .

Opus faciam, ut defetiger usque, ingratiis ut dormiam. PARMENO.

Vigilabis lassus; hoc plus f a d e s . P H A E D R I A.

Ah, nil dicis, Parmeno: Eiiciunda hercle liaec est mollities animi ! nimis me indulgeo. 175 Tandem ne ego ilia caream, si sit o p u s , vel totum triduum? P A R M E N O.

Vnivorsum triduum? vide, quid agas.

Hui,

PHAEBRIA.

Stat sententia. P A R M E N O.

Di b o n i ,

quid hoc morbi est? adeon' homines iinmutarier Ex amore, ut non cognoscas eundem esse? hoc nemo fuit Minus ineptus, magis severus, quisquam, nec mage continens. 180 Set quis hie est, qui hue pergit? — Attat! hie quidem est parasitus Guatilo Militis; ducit secum una virginem dono huic. — Papae, Facie honesta! mirum, ni ego me turpiter hodie hie dabo Cum meo decrepito eunuclio: liaec superat ipsam Thaidem.

P.

TERENTI

GNATHO.

PARMENO.

GNATHO.

Di immortales, homini homo quid praestat stolto intelligens! II. 2. i85 Conveni hodie, adveniens, quendam mei loci hinc atqne ordinis, Hominem haud impurum, itidem patria qui abligurrierat bona. V i d e o sentum, squalidum, aegrum, pannis annis obsitum. Quid istuc, inquam, ornati est? — „ Q u o n i a m „ m i s e r , quod habui, perdidi, en „ Q u o redactus sum: omnes noti me atque amici „deserunt ! " 190 Hie ego illune contemsi prae m e : quid, homo, inquam, ignavissume ? Itan' parasti t e , spes nulla ut reliqiia in te sit tibi? Simul consilium cum re amisti? viden' me, ex eodem ortum loco, Qui color nitor vestitus, quae habitudo est corporis ? Omnia habeo, neque quidquam habeo; nil cum est, nil defit tamen. — 195 „ A t ego infelix neque ridiculus esse neque pla,,gas pati „ P o s s u m ! " — Quid? tu his rebus credis fieri? tota erras via ! Olim isti fuit generi quondam quaestus apud seclum prius; Hoc novum est aucupium ; ego adeo hanc primus inveni viam. Est genus hominum, primos qui esse se omnium rerum volunt, 200 Nec sunt; hos consector; hisce ego non paro me, ut rideant,

EVNVCHVS.

gì

Set eis ultro adrideo et eorum ingenia admiror simul ; Negat quis? n e g o ; ait? a i o ; postremo imperavi egomet mihi Omnia adsentari. Is quaestus nunc est multo uberrumus. P A R M E S T O.

Scitum hercle hominem ! hic homines prorsum ex stultis insanos facit. GNATHO.

ao5 Dum haec loquimur, interea loci ad macellum ubi advenimus, Concurrunt laeti mi obviam cupedinarii omnes, Cetarii, lanii, coqui, fartores, piscatores, Quibus et re salva et perdita profueram et p r o sum s a e p e ; Salutante ad coenam v o c a n t , adventum gratulantur. 2 1 0 Ille ubi miser famelicus videt me tanto hon o r e et Tarn facile victum quaerere, ibi homo coepit m e obsecrare, Y t sibi liceret discere id de m e : sectari iussi, Si potis est; tanquam philosophoruin habent discipuli ex ipsis Y o c a b u l a , parasiti item ut Gnathonici vocentur. PARMENO.

a i 5 V i d e otium, et, quid cibus facit alienus! GNATHO.

Set ego cesso Ad Thaidem hanc deducere et r o g a r e , ad coenam ut veniat. Set Parmenonem ante ostium meretricis video tris Lem, Rivalis servom. Salva res ! Nimirum hice homines frigent. Nebulonem hunc certum est ludere.

92

P.

TERENTI P A R M E NO.

Hice hoc muñere arbitrantur 220 Suam Thaidem esse. GNATHO.

Plurima salute Parmenonem, Summum suum, imperlit Gnatho. Quid agitur? PARMEN o.

Statur? GNATHO.

Video. Numquidnam, quod nolis, vides ? PARMENO.

Te. GNATHO.

Credo ; at numquid aliud ? PARMENO.

Quidum ? GNATHO.

Quia tristis. PARMENO.

Nil quidem. GNATHO.

N e sis. Set quid videtur Tibi hoc mancipium? PARMENO.

Non malum hercle. GNATHO.

V r o hominem. PARMENO.

Y t falsus animi e s . . . !

GNATHO.

225 Quam hoc gratum munus Thaidi arbitrare esse? PARMENO.

Hoc nunc di eis, Eiectos hinc nos. Omnium rerum heus vicissitudo est.

EYNVCHVS.

93

GNATHO.

Sex ego te totos, Parmeno, hos menses quietum reddam, Ne sursum deorsum cursites, neve usque ad lucem vigiles : Ecquid beo te? TARMINO.

Men' ? papae ! GNATHO.

Sic soleo amicos. PARMENO.

Laudo. GNATHO.

230 Detineo te fortasse? tun' profectus alio fueras? PARMENO.

Nusquam. GNATHO.

Tum tu igitur paululum da mi operae; fac ut acbnittar. PARMENO.

Age modo ! nunc tibi haec patent fores, quia illam ducis. — GNATHO.

Nnm quem evo cari hinc vis foras? PARMENO.

Sine biduum hoc praetereat: Qui mihi nunc uno digitulo forem aperis fortunatus, 335 Na e tu istam faxo calcibus saepe insultabis frustra. — G N A T H O.

Eho, etiam tu hic stas, Parmeno ? numnam hic relictus custos, Ne quis forte internuntius clam a milite ad istam curset? PARMENO.

Facete dictum! Mira vero, militi quae placeant! Set herilem video fìlium minorem huc advenire.

94

p.

TERENTI

240 Miror, quid Piraeo abierit: nam ibi custos publice est nunc. Non temere est. Et properans venit. Nescio quid circumspectat.

CHAEREA.

PARMENO.

C H A E R E A.

Occidi! Neque virgo est usquam neque e g o , qui illam e conspectu amisi meo ! II. 3. V b i quaeram? ubi investigem? quem perconter? qua insistam via? 245 Incertus sum. Una haec spes est, ubiubi est, diu celari non potest. O faciem pulcram ! deleo omnes dehinc ex animo mulieres : Taedet quotidianarum harum formarum. PARME SO.

Ecce autem alteram! Nescio quid de amore loquitur. O infortunatum senem ! Hic vero est, qui si occeperit, ludum iocumque di cas, 250 Praeut huius rabies quae dabit, ilium alteram fuisse. CHAEREA.

Y t illune di deae omnes senium perdant, qui hod;e me remoratus est, Meque adeo, qui restiterim, tum autem, qui illum flocci fecerim ! Set eccuin Parmenonem. Salve. PARMENO.

Quid tu es tristis? quidve es alacris? V n d e is?

94

p.

TERENTI

240 Miror, quid Piraeo abierit: nam ibi custos publice est nunc. Non temere est. Et properans venit. Nescio quid circumspectat.

CHAEREA.

PARMENO.

C H A E R E A.

Occidi! Neque virgo est usquam neque e g o , qui illam e conspectu amisi meo ! II. 3. V b i quaeram? ubi investigem? quem perconter? qua insistam via? 245 Incertus sum. Una haec spes est, ubiubi est, diu celari non potest. O faciem pulcram ! deleo omnes dehinc ex animo mulieres : Taedet quotidianarum harum formarum. PARME SO.

Ecce autem alteram! Nescio quid de amore loquitur. O infortunatum senem ! Hic vero est, qui si occeperit, ludum iocumque di cas, 250 Praeut huius rabies quae dabit, ilium alteram fuisse. CHAEREA.

Y t illune di deae omnes senium perdant, qui hod;e me remoratus est, Meque adeo, qui restiterim, tum autem, qui illum flocci fecerim ! Set eccuin Parmenonem. Salve. PARMENO.

Quid tu es tristis? quidve es alacris? V n d e is?

E V N V C H V S .

9

5

CHAEREA.

Egone? nescio hercle, neque, unde earn, neque, quorsum earn. a55 Ita oblitus prorsus mei sum. PARMENO.

Qui, quaes o? CHAEREA.

Amo. PARMENO.

Hem! C H A E R E A.

Parmeno, nunc te ostendes, qui vir sis ! Scis, te mihi saepe pollicitum esse: Chaerea, aliquid in veni, Quod ames, m o d o : utilitatem in ea re faciam ut cognoscas meam: Cum in cellulam ad te patris penum omnem congerebam clanculum. PARMENO.

260 Age, inepte. CHAEREA.

Hoc hercle nunc, sis, nunc, fac promissa ipsa appareant,.... PARMENO.

Sine. CHAEREA.

Si adeo res est digna, tu nervös ubi intendas tuos. Haud similis virgo est virginum nostrarum, quas matres student Demissis humeris esse, vincto pectore, ut gracilae sient; Si quae habitior paulo, aiunt esse pugilem, deducunt cibum; 265 Tamenetsi bona natura est, reddunt curatura iuaceam; Itaque ergo amantur!

96

P.

TERENTI PARMENO.

Quid tua istaec? C H A E R E A.

Nova figura o r i s , . . . . PAR ME NO.

Papae! CHAEREA.

Color verus, corpus solidum et succi plenum. PAKMENO.

Anni? C H A E R E A*

Anni? sederini. P A R M E NO.

Flos ipsus. CHAEREA.

Hanc vel vi mihi, vel clam tu, vel precario Fac tradas ; xnea nil refert, dum potiar modo. PARMENO.

270 Quid? virgo cuia est? CHAEREA.

Nescio hercle. PARMENO.

Y n d e est? CHAEREA.

Tantundem. PARMENO.

V b i habitat? CHAEREA.

Ne id quidem. PARMENO.

V b i vidisti? CHAEREA.

In via. PARMENO.

Qua ratione amisisti? C H A E R E A.

Id equidem adveniens mecum stomacfaabar modo, Nec

EVNVCHVS.

97

Nec

quenquain ego hominem esse arbitror, mage bonae Felicitates omnes adversae sient.

cui

PARMENO.

270 Quid hoc est sceleris ? CHAEREA.

Perii ! PARMENO.

Q u i d factum est? CHAEREA.

Rogas ? Pa tris cognatum atque aequalem Archidemidem Nostine? PARMENO.

Quidni ? CHAEREA.

Is, dum hanc sequor, fit mi obviam. PARMENO.

Incommode hercle. CHAEREA.

Imo enimvero infeliciter : Nam incommoda alia sunt dicenda, Parmeno. 280 Ilium liquet mihi deierare his mensibus Sex, Septem, prorsus n o n vidisse proxumis, Nisi nunc, cum minume vellem, minume opus fuit, E h o , monstrine hoc est simile? quid ais? PARMENO.

Maxume. CHAEREA.

Continuo adcurrit ad me quam l o n g e qui dem, 285 Incurvos, tremulus, labiis demissis, g e m e n s : Heus, heus, tibi dico, C h a e r e a ! inquit; testiti; — Sein', quid ego te v o l e b a m ? — Die. — Cras est mihi Indicium. — Q u i d tum? — V t diligenter nunties Patri, advocatus mane mi esse ut meminerit. ago Dum haec l o q u i t u r , abiit hora; r o g o , numquid velit; G

P. T E R E N T I Recte, inquit; abeo; cum hue respicio ad virginem, Illaec se interea commodum hue advorterat Hanc nostrani in plaleam. PARMENO.

Mirum, ni hanc dicit, modo Data huic quae dono est. C H A E R E

A.

Hue cum advenio, nulla erat. PARMENO.

Comites secuti scilicet sunt virginem? C H A E R E A. Verurrv, parasitus cum ancilla. PARMENO.

Ipsa est; ilicet; Desine : iam conclamatum est ! G H A E R E A.

Alias res agis. PARMENO.

Istuc ago equidem. C H A E R E A.

Nostin' (quaeso, die m i h i ) aut Yidistin' ? PARMENO.

V i d i ; novi; scio, quo abducta sit. C H A E R E A.

Eho, Parmeno mi, nostin'P PARMENO.

Novi. C H A E R E A.

Et, ubi siet? PARMENO.

Hue deducta est ad meretricem Thaidem ; ei dono data est. CHAEREA.

Quis is est tam potens cum tanto munere hoc? PARMENO.

Miles Thraso, Phaedriae rivalis.

EYNVCHVS.

99

C h a e re a.

Duras fratria partes praedicas. Parmeno. Imo enim si scias, quod donum huic dono contra comparet, 3o5 Magis i d dicas. Chaerea. Quodnam, quaeso, hercle ? P a r m e » o. Eunuchum. Chaerea. Illumne, obsecro, Inhonestum h o m i n e m , quem m e r c a t i « est here, senium mulierem ? P a r m e n o. Istunc ipsum. Chaerea. Homo quatietur certe cum dono foras. Set istanc Thaidem non scivi nobis vicinam. PA R M E NO. Haud diu est. Chaerea. P e r i i , nunqnamne edam me illam vidisse? ehodum die m i h i : 5 i o Estne, ut fertur, f o r m a ? Parmf.n o. Sane. Chaerea. At nihil ad nostrani hanc? Parmeno. Alia res. Chaerea. Obsecro hercle, Parmeno, fa e, ut potiar. Parmeno. Faciam sedulo, Dabo operam, adiutabo. Numquid me a l i u d ? Chaerea. Quo nunc is ? G 2

IOO

P.

TERENTI PARMENO.

Dornum, V t mancipia haec, ita uti iussir frater, ducain ad Thaidem. C H A E R E A.

O fortunatum istum eunuchum, qui qui dem hanc detur domum!

in

FAKHEHO.

3 i 5 Quid ita? C H A E R E A.

Quid? rogitas? summa forma semper conservam domi Videbit; conloquetur; aderit una in unis aedibus; Cibum nonnunquam capiet cum ea; interdum propter dormiet. P A R ME N O .

Quid si nunc tute is fortunatus

fias,...

C H A E R E A.

Qua re, Parmeno? Responde. Parmeno. Capias tu illius vestem? CHAEREA.

Yestem? quid tum postea? PARMENO.

320 Pro illo te deducam; C H A E R E A.

Audio. PARMENO.

T e esse ilium d i c a m ; . . . CHAEREA.

Intelligo. PAR MENO.

Tuillis fruare commodis, quibus ilium dicebas m o d o : Cibum una capias, adsis, tangas, ludas, propter dormias : Quandoquidem illarum neque te quisquam novit neque seit, qui sies;

EVNVCHVS.

iox

Praeterea forma et aetas ipsa est, facile ut pro eunucho probes. CH AEREA.

325 Dixti pulchre ! nunquam vidi melius consilium dari! Age, eatnus intxo nunc 'iam! orna me ! abduc! duc, quantum potest! PARMENO.

Quid agís? iocabar equidem. CHAEREA.

Garrís. PARMENO.

Perii, quid ego egi miser? Quo trudis? Iam perculeris tu me! tibi equidem dico: mane! CHAEREA.

Eamus. PARMENO.

Pergin' ? CHAEREA.

Certum est. PARMENO.

Vide, ne nimium calidum hoc sit, modo ! CHAEREA.

330 Non est profecto: sine! Parmeno. At enim istaec in me cudetur faba! C

HAEREA.

Ah! PARMENO.

Flagitium facis! CHAEREA.

An id est flagitium, si in domum meretriciam Deducar et illis crucibus, quae nos nostramque adolescentiam Despectam habent, et quae nos semper ómnibus cruciant modis, Nutic referam gratias, atque itidem eas fallam ut ab eis fallimur?

loa

P. T E R E N T I

335 An potius aequom est, patri haec fieri, ut a me ludatur dolis? Quod qui rescierint, culp ent, illud merito factum omnes putent. Paìimeno.

Quid istic? si certum est fa cere, facias; verum ne post conferas Gulp am in me ! C H AEREA.

Non. Fax: i a m . . . . ! P a r m e n o .

Iubesne ? C h a i p ^ .

Iubeo cogo atque impero! Nunquam defugiam auctoritatem. P a r m e n

o.

Sequere. Di vortant bene!

THRASO.

GNATHO. T h r a s

P A R M E NO.

o.

34° Magnas vero agere gratias Thais mihi?

III. 1.

G n a t h o .

Ingentes. T h r a s o .

Ain' tu? laeta est? G n a t h o .

Non tam ipso qui dem Dono, quam, abs te datum esse ; id vero serio Triumphat. Par. meno.

Deducam.

Hue proviso, ut, ubi tempus si et, Set eccum militem! T h r a s o ,

Est istuc datum 345 Profecto, ut grata mihi sint, quae facio, omnia.

loa

P. T E R E N T I

335 An potius aequom est, patri haec fieri, ut a me ludatur dolis? Quod qui rescierint, culp ent, illud merito factum omnes putent. Paìimeno.

Quid istic? si certum est fa cere, facias; verum ne post conferas Gulp am in me ! C H AEREA.

Non. Fax: i a m . . . . ! P a r m e n o .

Iubesne ? C h a i p ^ .

Iubeo cogo atque impero! Nunquam defugiam auctoritatem. P a r m e n

o.

Sequere. Di vortant bene!

THRASO.

GNATHO. T h r a s

P A R M E NO.

o.

34° Magnas vero agere gratias Thais mihi?

III. 1.

G n a t h o .

Ingentes. T h r a s o .

Ain' tu? laeta est? G n a t h o .

Non tam ipso qui dem Dono, quam, abs te datum esse ; id vero serio Triumphat. Par. meno.

Deducam.

Hue proviso, ut, ubi tempus si et, Set eccum militem! T h r a s o ,

Est istuc datum 345 Profecto, ut grata mihi sint, quae facio, omnia.

105

EVNVCHVS. G N ATHO.

Advorti hercle animum. T H R A S O.

Rex vel semper maxumas Mihi agebat, quid quid feceram; aliis non item. GNAIHO.

Labore magnam alieno partam gloriam Verbis saepe in se transmovet, qui sal habet; 35o Quod in. te est* THRASO.

Habes. GNATHO.

Rex te ergo in oculis... THRASO.

Scilicet.

GNATHO.

Gestare ? THRASO.

Verum; credere omnem exercitum, Consilia. GNATHO.

Mirum! T H R A S O.

Turn, sicubi eum satietas Hominum ant negoti si odium quando ceperat, Requiescere ubi volebat, quasi nostin' ? GNATHO.

Scio: 355 Quasi ubi illam exspueret miseriam ex animo. THRASO.

Tenes. Tum me convivam solum abducebat sibi. GNATHO.

Hai, Regem elegantem narras! THRASO.

Imo, sic homo est: Perpaucorum hominum est.

P.

TERENTI GNATHO.

Imo nullorum arbitror, Si te cura vivit. THRASO.

Invidere omnes mihi, 360 Mordere clanculum; ego non flocci pendere; Illi invidere misere. Verum unus tarnen Irripense, elephantis quem Indicis praefecerat. Is ubi molestus magis est: quaeso, inquam, Strato, Eone es ferox, quia imperium habes in beluas ? GNATHO.

365 Pulchre mehercle dictum et sapienter! papae, Iugularas hominem! quid illeP THRASO.

Mutus illico. GNATHO.

Quidni esset? PARMENO.

Di vostram fidem, hominem perditum Miserumque, et illum sacrilegum ! T H R A S O.

Quid? illud, Gnatho, Quo Rhodium pacto tetigerim in convivio, 370 Nun quam tibi dixi? GNATHO.

Nunquam. Plus milies audivi.

Set narra, obsecro ! —»

THRASO.

Una in convivio Erat hie, quem dico, Rhodius adolescentulus. Forte habui scortum; coepit ad id adludere Et me inridere: quid agis, inquam, homo impudens P 375 Lepus tute pulpamentum quaeris? GNATHO,

Ha, ha, he! THRASO.

Quid est?

EVNVCHVS.

105

GNATHO.

Facete ! lepide ! laute ! nil supra ! Tuum, obsecro, ne hoc ? vetus hoc dictum credidi. T H R A S o.

Audieras ? GNATHO.

Saepe, et fertur in primis. THHASO.

Meum est. o. Dolet, dictum imprudenti adolescenti et libero? G N ATH

PARMENO.

38o At te di perdant! GNATHO.

Quid ille quaeso? T H R A S O.

Risu omnes, qui aderant, emoriri. Metuebant omnes me iam.

Perditus ; Denique

GNATHO.

Non iniuria. THHASO.

Set heus tu, purgon' ego me de istac Thaidi, Quod eam me amare suspicata est? GNATHO.

Nil minus ; 385 Imo auge magis suspicionem. T H R A S O. CUT? GNATHO.

Rogas ? Scin', si quando illa mentionem Phaedriae Facit aut si laudat, te ut male urat? T H R A S o.

Sentio. GNATHO.

Id ut ne fiat, haec res sola est remedio: Ybi nominabit Phaedriam, tu Pamphilam

IO6

P.

TERENTI

390 Continuo; si quando illa dicet: „Phaedriam Intromittamus : comis è s t ; " tu: „ Pamphìlam Cantatimi provocemus ! " si laudabit haec Illius formam, tu huius contra; (lenique T u par pari referto, quod earn mordeat. T h r a s o.

395 Siquidem ine amaret,. turn istuc prodesset, tho.

Gna-

G NATHO.

Quam dudum, quod tu des, expectat atque amat, T a m dudum te amat, tam dudum illi facile fit, Quod doleat: met.uet semper, quem ipsa nunc capit, Fructum. ne quando tu alio iratus conferai. T h r a s

o.

400 Bene dixti; ac mi istuc non in mentem venerat. Gnatho.

Ridiculum: non enim cogitaras; ceterum Id tute melius quanto invenisses, Tbraso!

THAIS. TI-IRASO. P A R M E N O . GNATHO. PYTHIAS. Thais.

Audire visa vocem modo sum militis; Atque eccum. Salve, mi Thraso!

III. a.

Thhaso.

O Thais mea, 405 Meum suavium, quid agitur? ecquid nos amas D e lldicina istac? Pakmeno.

Quam venuste! quod dedit Prijicipium, adveniens! Thais.

Plurimum merito tuo.

IO6

P.

TERENTI

390 Continuo; si quando illa dicet: „Phaedriam Intromittamus : comis è s t ; " tu: „ Pamphìlam Cantatimi provocemus ! " si laudabit haec Illius formam, tu huius contra; (lenique T u par pari referto, quod earn mordeat. T h r a s o.

395 Siquidem ine amaret,. turn istuc prodesset, tho.

Gna-

G NATHO.

Quam dudum, quod tu des, expectat atque amat, T a m dudum te amat, tam dudum illi facile fit, Quod doleat: met.uet semper, quem ipsa nunc capit, Fructum. ne quando tu alio iratus conferai. T h r a s

o.

400 Bene dixti; ac mi istuc non in mentem venerat. Gnatho.

Ridiculum: non enim cogitaras; ceterum Id tute melius quanto invenisses, Tbraso!

THAIS. TI-IRASO. P A R M E N O . GNATHO. PYTHIAS. Thais.

Audire visa vocem modo sum militis; Atque eccum. Salve, mi Thraso!

III. a.

Thhaso.

O Thais mea, 405 Meum suavium, quid agitur? ecquid nos amas D e lldicina istac? Pakmeno.

Quam venuste! quod dedit Prijicipium, adveniens! Thais.

Plurimum merito tuo.

EVNVCHVS.

107

T h r a s o.

Eanius ergo ad coenam.

Quid stas ?

P a r m e no.

Hem alterum! Ex homine hunc nalum dicas? Thais.

Ybi vis, non moror. P.WMEKO.

410 Aclibo atque adsimulabo, quasi nunc exeara. Ituran', Thais, quopiam es? Thais.

Bene fecisti.

Eh err); Parmeno, Hodie i t u r a . . . . Parme no.

Quo? Thais.

Quo? hunc non vides? P a r m e n o.

Video et me taedet. — Vbi vis, dona adsunt tibi A Phaedria. T h r a s o.

Quid stamus? cur non imus hinc? P a r m e n 0.

4i5 Quaeso hercle, ut liceat, pace quod fìat tua, Dare huic, quae volumus, convenire et conloqui. T h r a s o.

Perpulchra credo dona, haut nostris similia! P a r m e no.

Res indicabit. Heus, iubete istos foras Exire, quos iussi, ocius! — Procede tu hue! 420 Ex Aethiopia est usque haec. T h r a s o.

Hie sunt tres minae. Gnatho."

Vix. P a r m e no.

Y b i tu es, Dorè? accede hue. chum tibi

Hem Eunu-

io8

425

43o

435

440

P. T E R E N T I Quam liberali facie, quam aetate integra! Thais. Ita me di ament, honestus est! Parmeno. Quid tu ais, Gnatho? Numquid liabes, quod contemnas ? quid tu autem, Thraso? Tacent; satis laudant. Fac periclum in literis, Fac in palaestra, in musicis, quae liberum Scire aequom est adolescentem, solertem dabo. Thraso. Ego illum eunuchum, si opus siet, vel sobrius... PAR men o. Ncque, haec qui misit, postulai, soli sibi Te vivere et sua causa excludi ceteros, Neque pugnas narrat, neque cicatrices suas Ostentat, neque tibi obstat, quod quidam facit: Verum, ubi molestum non erit, ubi tu voles, Vbi tempus tibi erit, sat habet, si tum recipitur. Thraso. Adparet, servom hunc esse domini pauperis Miserique. . Gnatho. Nam hercle nemo posset, sat scio, Qui haberet, qui pararet alium, hunc perpeti. Parme no. Tace tu, quem ego infra esse infimos omnes puto Homines: nam, qui huic adsentari animimi induxeris, E fiamma petere te cibum posse arbitror, Thraso. Iamne imus? Thais. Hos prius introducam, et, quae volo, Simul imperabo; post hue continuo exeo. T u r a s o. Hinc abeo. Tu istanc opperire.

EVNVCHVS.

io 9

PARMENO

Haut convenir Vna ire cum amica imperatorem in via. THRASO.

445 Quid tibi ego multa dicam? domini simia es. GNATHO.

Ha ha he! THRASO.

Quid rides ? GNATHO.

Istuc, quod dixti modo, et De Rhodio dictum mi illud in mentem venit. Set Thais exit. THRASO.

Abi, praecnrre, ut sint domi Parata. GNATHO.

Fiat. THAIS.

Diligenter, Pythias, 45o Fac cures, si Chremes huc forte advenerit, Vt ores, primum, ut redeat; si id non commodum est, Yt maneat; si id non poterit, ad me adducito. P YTHI AS.

Ita faciam. THAIS.

Q u i d . . . . quid aliud volui dicere ? — Ehem, curate istam diligenter virginem ! 455 Domi adsitis facite! THRASO.

Eamus. THAIS.

Vos me sequiinini.

I IO

P.

TERENTI

CHREMES.

PYTHIAS.

CHREMES.

Profecto, quanto magis magisqne cogito, III. 3. Nirm rum dabit haec Thais mihi magnum malum, Ita me astute ab ea video labefactarier. Iam tum, cum pi-iirmm iusserat me ad se domum, 460 Roget quis: quid tibi cum ilia? ne noram quidem. Vbi veni, causam, ut ibi manerem, repperit: Ait, rem divinam ferisse, et rem seriam Velie agere mecum. Iam tum erat suspicio, Dolo malo haec fieri omnia. Ipsa accumbere 465 Mecum, mihi sese dare, sermonem quaerere; Vbi friget, hue evasit: quam pridem pater Mi et mater mortui essent? — dico: iam diu. — Rus Sunio ecquod habeam? et, quam longe a mari? (Credo, ei piacere hoc; sperat, se a me avellere;) 470 Postremo: ecqua inde parva periisset soror? Ecquis cum ea una? ecquid habuisset, cum pérît? Ecquis earn posset noscere? — Haec cur quaeritet, Nisi si ilia forte, quae oliin periit parvola, Earn sese intendit esse, ut est audacia? 475 Verum ea, si vivit, annos nata est sedechn, Non maior; Thais quam ego sum maiuscula est. Misit porro orare, ut venirem, serio. Aut dicat quid volt, aut molesta ne siet. Non hercle veniam tertio. Heus, heus ! PYTHIAS.

Ecquis hic? CHREMIS.

48o Ego sum Chremes. PYTHIAS.

O capitulum lepidissumum ! CHREMES.

Dico ego, mihi fieri insidias? PYTHIAS.

Thais maxumo

EVNVCHVS.

in

T e orabat op ere, ut eras redires. C H R E M E S.

Rus eo. PYTHIAS.

Fac, amabo ! CHRF.MES.

Non possum, inquam. PYTHIAS.

At tu apud nos hie mane, Dum redeat ipsa. CHREMKS.

Nil minus. PYTHIAS.

Cur, mi Chreme? C H R E M E S.

485 Malam rem hinc ibis? PYTHIAS.

Si istuc ita certwn est tibi, Amabo ut illuc transeas, ubi ilia est. C H R E M E s.

Eo. PYTHIAS.

Abi, Dorias; cito hunc deduc ad militem!

ANTIPHO. Heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo, III. 4In hunc diem ut de symbolis essemus; Chaeream ei re 4go Praefecimus; dati annuii; locus, tempus constitutum est. Praeteriit tempus; quo in loco dictum est, parati nil est ; Homo ipse nusquam; neque scio, quid dicam aut quid coniectem. Nunc mi hoc negoti ceteri dedere, ut ilium quaeram ;

EVNVCHVS.

in

T e orabat op ere, ut eras redires. C H R E M E S.

Rus eo. PYTHIAS.

Fac, amabo ! CHRF.MES.

Non possum, inquam. PYTHIAS.

At tu apud nos hie mane, Dum redeat ipsa. CHREMKS.

Nil minus. PYTHIAS.

Cur, mi Chreme? C H R E M E S.

485 Malam rem hinc ibis? PYTHIAS.

Si istuc ita certwn est tibi, Amabo ut illuc transeas, ubi ilia est. C H R E M E s.

Eo. PYTHIAS.

Abi, Dorias; cito hunc deduc ad militem!

ANTIPHO. Heri aliquot adolescentuli coiimus in Piraeo, III. 4In hunc diem ut de symbolis essemus; Chaeream ei re 4go Praefecimus; dati annuii; locus, tempus constitutum est. Praeteriit tempus; quo in loco dictum est, parati nil est ; Homo ipse nusquam; neque scio, quid dicam aut quid coniectem. Nunc mi hoc negoti ceteri dedere, ut ilium quaeram ;

112

P. T E R E N T I

Idque adeo visam, si domi est. Set quisnam a Thaide exit? 4g5 Is est, annon est? ipsus est! quid hoc hominis? Quid hoc ornati est? Quid illud mali est? nequeo satis mirari neque coniicere, Ni si, quidquid est, procul hinc lubet prius, quid sit, sciscitari.

GHAEREA.

ANTIPHO.

C H A E R E A. Num quis hic ? — Nemo. — Num me quis hinc ? — Nemo homo est. — III. 5. Iam rumpere Iiocne mihi licet? — Proh Iupiter, 5oo Nunc est profecto, interdici cum perpeti me possum, Ne hoc gaudium contaminet vita aegritudine aliqua ! Set neminemne curio sum intervenire nunc mihi Qui me sequatur quoquo eam, rogitando obtundat, enicet, Quid gestiam aut quid laetus sim, quo pergam, unde emergam, ubi siem 5o5 Yestitum hunc nactus, quid mihi quaeram, sanus sim anne insaniam? A n t i p h o .

Adibo atque ab eo gratiam hanc, quam video velie, inibo. Chaerea, quid est, quod gestis? quid sibi hic vestitus quaerit? Quid laetus es? quid vis tibi? satin' sanus? quid me adspectas? Taces quid? C h a e r e a .

O festus dies hominis, amice, salve! 5io

112

P. T E R E N T I

Idque adeo visam, si domi est. Set quisnam a Thaide exit? 4g5 Is est, annon est? ipsus est! quid hoc hominis? Quid hoc ornati est? Quid illud mali est? nequeo satis mirari neque coniicere, Ni si, quidquid est, procul hinc lubet prius, quid sit, sciscitari.

GHAEREA.

ANTIPHO.

C H A E R E A. Num quis hic ? — Nemo. — Num me quis hinc ? — Nemo homo est. — III. 5. Iam rumpere Iiocne mihi licet? — Proh Iupiter, 5oo Nunc est profecto, interdici cum perpeti me possum, Ne hoc gaudium contaminet vita aegritudine aliqua ! Set neminemne curio sum intervenire nunc mihi Qui me sequatur quoquo eam, rogitando obtundat, enicet, Quid gestiam aut quid laetus sim, quo pergam, unde emergam, ubi siem 5o5 Yestitum hunc nactus, quid mihi quaeram, sanus sim anne insaniam? A n t i p h o .

Adibo atque ab eo gratiam hanc, quam video velie, inibo. Chaerea, quid est, quod gestis? quid sibi hic vestitus quaerit? Quid laetus es? quid vis tibi? satin' sanus? quid me adspectas? Taces quid? C h a e r e a .

O festus dies hominis, amice, salve! 5io

EVNVCHVS. 5io Nemo omnium est, quem ego nunc magis videre quam te cupiam. ANTIPHO.

Narra istuc, quaes o, quid sit. CHAEREA.

Imo ego te obsecro hercle, ut audias. Nostine hanc, quam amat frater? ANTIPHO.

Novi; nempe, opinor, Thaidem. C H A E REA.

Istam ipsam.ANTIPHO.

Sic commemineram. C HA E R E A. Hodie quaedam est ei dono data Yirgo. Quid ego tibi eius nunc faciem praedicem aut laudem, Antipho^ 5i5 Cum ipsus me noris, quam elegans formarum spectator siem? In hac commotus sum. ANTIPHO.

Ain' tu? CHAEREA.

Primam dices, scio, si videris. Quid multa verba? amare coepi. Forte fortuna do mi Erat quidem eunuchus, quem mercatus frater fuerat Thaicli, Neque is deductus tum etiam ad earn; me summonuit Parmeno 520 Ibi servos, quod ego arripui. ANTIPHO.

Quid id est? CHAEREA.

Tacitus citius audies: Vt vestem cum illo mutem, ut pro illo iubeam me illoc ducier. H

1X4

P-

TERENTI ANXIPHO.

Pro eunuchon' ? C H A E R E A.

Sic est. ANTIPHO.

Quid ut ex ea re tandem caperes commodi? C H AEREA.

Rogas? viderem, audirem, essem una, qui cum cupiebam, Antipho. Num parva causa aut prava ratio est? — Traditus suin mulieri. 5a5 Illa illico, tibi me accepit, vero, laeta ad se abducit domum; Commendat virginem ANTIPHO.

Cui ? tibine ? CHAEREA.

Mihi. ANTIPHO.

Satis tuto tarnen I CHAEREA.

Edicit, ne vir quisquam ad eam adeat, et mihi, ne abscedam, imperat, In interiore parte ut maneam solus cum sola. Adnuo, Terram intuens modeste. ANTIPHO.

Miser ! CHAEREA.

Ego, inquit, ad coenam hinc eo. 53o Abducit secum aneillas; paucae, quae circum illam essent, manent, Novitiae puellae. Continuo haec adomant, ut lavet; Adhortor, properent. Dum adparatur, virgo in conclavi sedet, Suspectans tabulam quandam pictam, ubi inerat piclura haec: Iovem

EYNVCHYS;

115

Quo Danaes pacto in gremirmi quondam immisse imbrem aiunt aureum. 555 E g o m e t quoque id s p e d a r e c o e p i , et quia consimilem luserat Iam olim ille ludum, impendio magis animus gaudebat milii. Deum se in hominem convertisse et per alienas tegulas Venisse clanculum, p e r pluvi a m fucum factum muli eri ? A t quem deum? qui tempia coeli summa sonito concutit! 54-0 E g o homuncio hoc non faxim? ego illud vero item feci, ac lubens. Darti haec mecnm r e p u t o , arcessitur lavatum interea virgo ; I i t ; lavit; rediit; deinde in lectum eam illae conio carunt; Sto expectans, si quid mi imperent; venit una: heus tu, inquit, D o r è , Cape hoc flabellum et ventulum huie sic facito, dum lavamur; 545 V b i nos lavcrimus, si voles, lavato ! Accipio tristis. Antipho. T u m equidem istuc os tuum impudens videre nimium vellem, Qui status e rat, fiabellulum tenere te, asinum tantum. Chaerea. Y i x elocuta est hoc, foras simul omnes proruunt se, Abeunt lavatum, perstrepunt, ita ut fit, domini ubi absunt. 55o Interea somnus virginem opprimit; ego limis specto Sic p e r flabellum clanculum; simul alia circumspecto, Satin' explorata sint; video esse; pessulum ostio obdo. H 2

n6

P. T E R E N T I ANTIPHO.

Quid turn ? quid turn ? CHAEREA.

Quid, fatue P ANTIPHO.

Fateor. CHAEREA.

An ego occasionem Mi ostentam tantam, tam brevem, tam optatam, tarn insperatam, 555 Amitterem? turn pol ego is essem vere, qui adsimulabar. ANTIPHO.

Sane hercle, ut dicis. — Set interim de symbolis quid actum est? CHAEREA.

Paratum est. ANTIPHO.

Frugi es. Vbi? domin'P CHAEREA.

Imo apud libertum Discum. A S T I P H O.

Perlonge est. Sed tanto ocius properemus. Muta vestem. CHAEREA.

Vbi mutem? perii! nam exulo domo nunc: metuo fratrem, 560 Ne intus sit; porro autem, pater ne rure redierit iam. ANTIPHO.

Eamus ad me: ibi proxumum est, ubi mutes. CHAEREA.

Recte dicis: Eamus: et de istac simul, quo paclo porro possiia Potiri, consilium volo capere una tecum. ANTIPHO.

Fiat.

EVNVCHVS.

ii 7

DORIAS. Ita me di ament, quantum ego ilium vidi., nonnil timeo misera, I Y . I. 565 N o quam ille hodie insanns turbam faciat aut vim Thaidi. N a m p o s t q u a m iste advenit C h r e m e s , r o g a t militem, ilium admitti "Vt i u b e a t ; is continuo irasci, n e q u e n e g a r e audere ; H a e c p o r r o instare; invitai tristis; mansit; sermonem occipit; Miles v e r o , a d d u c t u m sibi putans ante oculos aemiJum, rijo Huic contra voluit aegre f a c e r e : H e u s , in quit, p u e r e , Pamphilam A r c e s s e , ut hie delectet nos ! Haec clamat: M i n u m e gentium ! In convivium illam ? Miles tendere i n d e ad iurgium; Interea aurum clam sibi mulier d e m i t , dat mi ut auto va 111 ; H o c est signi: ubi primum p o t e r i t , se illinc subducet, scio.

PHAEDRIA. 575 D u m rus e o , c o e p i e g o m e t m e c u m inter vias, I V . 2. Ita ut fit, ubi quid in animo est molestiae, Aliam rem ex alia cogitare et ea omnia P e i o r e m in partem. Q u i d opus verbis? dum haec puto, Praeterii imprudens villain. L o n g e iam abieram, 58» C u m sensi: r e d e o rursus, male m e v e r o habens. "Vbi ad ipsum v e n i o deverticlum, constili; O c c e p i mecum c o g i t a r e : Hem, biduum hic ManQndtun est soli sine i l i a ? — Q u i d tum postea?

EVNVCHVS.

ii 7

DORIAS. Ita me di ament, quantum ego ilium vidi., nonnil timeo misera, I Y . I. 565 N o quam ille hodie insanns turbam faciat aut vim Thaidi. N a m p o s t q u a m iste advenit C h r e m e s , r o g a t militem, ilium admitti "Vt i u b e a t ; is continuo irasci, n e q u e n e g a r e audere ; H a e c p o r r o instare; invitai tristis; mansit; sermonem occipit; Miles v e r o , a d d u c t u m sibi putans ante oculos aemiJum, rijo Huic contra voluit aegre f a c e r e : H e u s , in quit, p u e r e , Pamphilam A r c e s s e , ut hie delectet nos ! Haec clamat: M i n u m e gentium ! In convivium illam ? Miles tendere i n d e ad iurgium; Interea aurum clam sibi mulier d e m i t , dat mi ut auto va 111 ; H o c est signi: ubi primum p o t e r i t , se illinc subducet, scio.

PHAEDRIA. 575 D u m rus e o , c o e p i e g o m e t m e c u m inter vias, I V . 2. Ita ut fit, ubi quid in animo est molestiae, Aliam rem ex alia cogitare et ea omnia P e i o r e m in partem. Q u i d opus verbis? dum haec puto, Praeterii imprudens villain. L o n g e iam abieram, 58» C u m sensi: r e d e o rursus, male m e v e r o habens. "Vbi ad ipsum v e n i o deverticlum, constili; O c c e p i mecum c o g i t a r e : Hem, biduum hic ManQndtun est soli sine i l i a ? — Q u i d tum postea?

P.

TERENTI

Nihil est. — Quid? nil? tangendi si non copia est, 585 Elio ne quidem erit videndi ? si illud non potest, Saltern hoc licebit. CerLe extrema linea Amare hand nihil est! — villain praetereo sciens. Set quid h o c , quod timida subito egreditur Pythias ?

PYTHIAS.

PHAEDRIA.

DORIAS.

PYTHIAS.

V b i ego illune scelerosum misera atque impium inveniam aut ubi quaeram? I V . 35yo Hoccine tam audax facinus Tacere esse ausum! perii ! PHAEDRIA.

Hoc quid sit, vereor. P V T H I A S.

Quin. etiam scelus insuper, postquam ludificatus virgin em, Yestem omnem miserae discidit, nun ipsam, capillos, conscidit. PHAEDRIA.

Hem ! PYTHIAS.

Qui nunc si detur mihi, Ynguibus ut in oculos facile ego involem venefico ! PHAEDRIA.

5g5 Nescio quid profecto, absente nobis, turbatum est domi. Adibo. Quid istuc? quid festinas aut quem quaeris, Pythias? PYTHIAS.

Ehem, Phaedria! egon' quem quaeram? in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis ? P H A E D R I A.

Quid istuc est rei?

P.

TERENTI

Nihil est. — Quid? nil? tangendi si non copia est, 585 Elio ne quidem erit videndi ? si illud non potest, Saltern hoc licebit. CerLe extrema linea Amare hand nihil est! — villain praetereo sciens. Set quid h o c , quod timida subito egreditur Pythias ?

PYTHIAS.

PHAEDRIA.

DORIAS.

PYTHIAS.

V b i ego illune scelerosum misera atque impium inveniam aut ubi quaeram? I V . 35yo Hoccine tam audax facinus Tacere esse ausum! perii ! PHAEDRIA.

Hoc quid sit, vereor. P V T H I A S.

Quin. etiam scelus insuper, postquam ludificatus virgin em, Yestem omnem miserae discidit, nun ipsam, capillos, conscidit. PHAEDRIA.

Hem ! PYTHIAS.

Qui nunc si detur mihi, Ynguibus ut in oculos facile ego involem venefico ! PHAEDRIA.

5g5 Nescio quid profecto, absente nobis, turbatum est domi. Adibo. Quid istuc? quid festinas aut quem quaeris, Pythias? PYTHIAS.

Ehem, Phaedria! egon' quem quaeram? in' hinc, quo dignus, cum donis tuis Tam lepidis ? P H A E D R I A.

Quid istuc est rei?

EVNVCHVS.

119

Pythias.

Rogan' ? Eunuchum quem dedisti nobis, quas turbas dedit! 600 Virginem, quam herae donavit miles, vltiavit. P H A E DRIA.

Quid ais? Pythias.

Perii ! Phaedria.

Temulenta es. Pythias.

Vtinam sic sint, mihi qui male volunt ! Dorias.

A u , obsecro, mea Pythias, quid istuc nam monstri fuit ? Phaedria.

Insanis : qui ista eunuehus facere potuit? Pythias.

Ego ilium nescio, Qui fuerit; hoc, quod fecit, res ipsa i n d i c a i : 6o5 Yirgo ipsa lacrumat neque, cum rogites, quid sit, audef dicere; lile autem bonus vir nu;quam adparet. Etiam hoc misera suspicor, Aliquid domo abeuntem abstulisse. Phae d ria.

Nequeo mirari satis, Quo ignavos ille abire possit longius, nisi si domum Forte ftd nos rediit. Pythias.

Vise, amabo, num sit. Phaedria.

Iam faxo scies. D ORIAS.

610 Perii, obsecro! tam infandum l'acinus, mea tu, ne audivi quidem.

120

P.

TERENTI PYTHIAS.

At muliemm pol ego amatores audieram esse eos maxumos, Sed nil potesse; verum miserae n o n in mentem venerat: Nam ilium alicjuo conclusissem neque illi coramisissem virginem.

PHAEDRIA.

DORVS. DORIAS.

PYTHIAS.

PHAEDRIA.

Exi foras, sceleste! at etiam restitas, IY. 46x5 Fugitive? prodi, male conciliate! D o r vs. Obsecro ! PHAEDRIA.

Eho, illuc vide, os ut Quid reditio est tibi? Quid narras ? Paulum Domi ne oiìfendissem,

sibi distorsit carrmfex! — vestis quid mutatio? si cessassem, Pythias, ita iam adornarat iugam.

PYTHIAS.

620 Haben' hominem, amabo? PHAEDRIA.

Quidni habeam? PTTHIAS.

O factum b e n e ! DORIAS.

Istuc poi vero bene ! PYTHIAS.

Ybi est? PHAEDRIA.

Rogitas ? n o n vides ? P

Y T H I AS.

Videam, obsecro? quem? PHAEDRIA.

Hunc scilicet.

120

P.

TERENTI PYTHIAS.

At muliemm pol ego amatores audieram esse eos maxumos, Sed nil potesse; verum miserae n o n in mentem venerat: Nam ilium alicjuo conclusissem neque illi coramisissem virginem.

PHAEDRIA.

DORVS. DORIAS.

PYTHIAS.

PHAEDRIA.

Exi foras, sceleste! at etiam restitas, IY. 46x5 Fugitive? prodi, male conciliate! D o r vs. Obsecro ! PHAEDRIA.

Eho, illuc vide, os ut Quid reditio est tibi? Quid narras ? Paulum Domi ne oiìfendissem,

sibi distorsit carrmfex! — vestis quid mutatio? si cessassem, Pythias, ita iam adornarat iugam.

PYTHIAS.

620 Haben' hominem, amabo? PHAEDRIA.

Quidni habeam? PTTHIAS.

O factum b e n e ! DORIAS.

Istuc poi vero bene ! PYTHIAS.

Ybi est? PHAEDRIA.

Rogitas ? n o n vides ? P

Y T H I AS.

Videam, obsecro? quem? PHAEDRIA.

Hunc scilicet.

E V N V C H VS.

121

PYTHIAS.

Quis hie homo est? PHAEDRIA.

Qui ad vos deductus hodie est. PYTHIAS.

Hunc o culis suis Nostrarum nunquam vidit quisquam, Phaedria. PHAEDRIA.

625 Non viditP PYTHIAS.

A n tu hunc credidisti esse, obsecro, A d nos deductum? PHAEDRIA.

Nam alium quem habui neminem. PYTHIAS.

Ah, N e comparandus hie quidem ad ilium est: ille erat Honesta facie et liberaJi. PHAEDRIA.

Ita visus est Dudum, quia varia veste exornatus fuit. PYTHIAS.

630 T a c e , obsecro : quasi vero paulrnn intersiet. A d nos deductus liodie est adolesoentulus, Quem tu videre velle.s vero, Phaedria; Iiic est vietus, vetus, veternosus senex, Colore mustelino. PHAEDRIA.

Hem, quae haec est fabula ? 655 E o rediges me, ut, quid egerim, egomet nesciam ! — Eho tu, emin' ego te? D O R vs. Emisti. PYTHIAS.

lube mihi denuo Respondeat. PHAEDRIA.

Roga.

i22

P.

TERENTI P Y T H I AS.

Venisti hodie ad nos? — Negat. A t ille aller venit^ annos natus sedecim, Quem secum adduxit Parmeno. PHAEDRIA.

Agcduin, hoc mi expedi liabes, unde liabes vestem? — lacesj Monstrum hominis ? non dicturus ?

640 Primum:

istam,

quam

DORVS.

Venit C h a e r e a . . . . PHAEDRIA.

Frateme ? DORVS.

Ita. PHAEDRIA.

Quando? DORVS.

Hodie. PHAEDRIA.

Quamdudum? D

ORVS.

Modo. PHAEDRIA.

Quicum? D

ORVS.

Cum Parmenone. PHAEDRIA.

Norasne eum prius? DORVS.

Non. PHAEDRIA.

V n d e , meum esse fratrem, scibas? D O R N S.

Parmeno 645 Dicebat esse; is mi hanc dedit v e s t e m . . . . PHAEDRIA.

Occidi!

EVNVCHVS.

123

D O R vs. Mearn ipse induit; post una ambo abierunt foras. PYTHIAS.

Iam satis credis, sobriam esse et nil me mentitam tibi? Iam satis cerium est, vitiatam esse virginem? PHAEDRIA.

Age nunc, b e l u a . . . . — Credis huic, quod dicit? PYTHIAS.

Quidni credam? res ipsa indicat. PHAEDRIA.

650 Concede

istuc paululum! — audin' ? — etiam nunc paulum! — sat est. Dicdum lioc rursus: Cbaerean' tuain vestem detraxit tibi? D o RVS. Factum. PHAEDRIA,

E t earn est indutus? D O R vs. Factum. PYTHIAS.

D

OR

Et pro te liuc deductust? vs. Ita.

PHAEDRIA.

Iupiter magne! o scelestum et audacem hominem! PYTHIAS.

Y a e mi hi! Etiam non indignis credes nos esse irrisas modis? PHAEDRIA.

655 Mirum, ni tu credis, quod iste dicit. — Quid again, nescio. — Heus, negato rursus! — Posstimne hodie ego ex te exsculpere Verum? vidistine fratrem Chaeream?

124

P-

t e r e n t i Dorvs. Non. Phaedria.

Non potest Sine malo fateri, video: sequere hac. — Modo ait, modo negat. — Ora me. D ORVS. Obsecro te vero, Phaedria! Phaedria. In' intro? D ORVS. Oi, e'i! Phaedria. 660 Alio pacto honeste quomodo abierim hinc ego, nescio. — Actum est, siquidem tu me hie etiam, nebulo, ludificabere! Pythias. Pármenonis tarn scio esse hanc teclmam, quam, me vivere. D ORIAS. Sic est. Pythias. Jnveniam pol L o d i e , parem ubi referam gratiam. Set nunc quid faciundum censes, Dorias? D ORIAS. De istac rogas 665 Y i r g i n e ? Pythias. Ita; utrum praedicemne an taceam? D ORIAS. Tu pol, si sapis, Quod seis, nescis, ñeque de eunucho, ñeque de vitio virginis: Hac re et te omni turba evolves, et illi gratum feceris;

EVNVCHVS.

125

Id modo die, abisse Dorum. Pythias. Ita faciam. Set videon' Chrexnem? D o r i as. Thais iam aderit. Pythias. Quid ita? D o RIAS. Quia, cum inde a b e o , iam turn inceperat 670 Turba inter eos. Pythias. T u aufer aurum h o c ; ego scibo ex hoc, quid siet.

CHREMES.

PYTHIAS.

Chremes. Attat, data hercle verba mihi sunt! vicit vinum, quod bibi! I V . 5. A c , dum accubabam, quam videbar mi esse pulchre sobrius ! Postquam surrexi, neque pes neque mens satis suum officium facit. Pythias. Chreme! Chremes. Quis est? ehem Pythias! Vah, quanto nunc formosior 675 Videre mihi quam dudum! Pythias. Certe tu quidem pol multo hilarior. C h r e m e s. Verbum hercle hoc verum erit: sine Cerere et Libero friget Venus. Set Thais multo me antevenit?

EVNVCHVS.

125

Id modo die, abisse Dorum. Pythias. Ita faciam. Set videon' Chrexnem? D o r i as. Thais iam aderit. Pythias. Quid ita? D o RIAS. Quia, cum inde a b e o , iam turn inceperat 670 Turba inter eos. Pythias. T u aufer aurum h o c ; ego scibo ex hoc, quid siet.

CHREMES.

PYTHIAS.

Chremes. Attat, data hercle verba mihi sunt! vicit vinum, quod bibi! I V . 5. A c , dum accubabam, quam videbar mi esse pulchre sobrius ! Postquam surrexi, neque pes neque mens satis suum officium facit. Pythias. Chreme! Chremes. Quis est? ehem Pythias! Vah, quanto nunc formosior 675 Videre mihi quam dudum! Pythias. Certe tu quidem pol multo hilarior. C h r e m e s. Verbum hercle hoc verum erit: sine Cerere et Libero friget Venus. Set Thais multo me antevenit?

P.

126

TERENTI PYTHIAS.

A n abiit iam a milite? CHREMES.

I a m d u d u m , aetatem! P Y T H I A S .

Eho! CHREMES.

Lites factae sunt inter eos maxumae. PYTHIAS.

Nil dixit, tu ut sequerere sese? CHREMES.

N i l , nisi abiens mi innuit. P Y T H I A S .

680 E h o , n o n n e id sat erat? CHREMES.

A t nescibam, i d dicere illam, nisi quia Correxit miles, q u o d intellexi minus : nam me extrusit foras. S e t e c c a m i p s a m ! m i r o r , ubi e g o huic antevorterim.

THAÏS.

CHREMES.

P Y T H 1 AS.

T H A Ï S .

C r e d o equidem, illum iam a d f u t u r u m , ut illam a m e eripiat. Sine veniat ! I V . 6. Si illanc uno digito a t t i g e r i t , oculi ei illico effodientur ! 685 "Vsque adeo illius ferre ego possum ineptiam et magnifica verba, Y e r b a dum sint; v e r u m enim si ad rem conferentur, vapulabit. CHREMES.

Thais, e g o iamdudum hic adsum. THAÏS.

O mi Chreme, te ipsum expeto.

P.

126

TERENTI PYTHIAS.

A n abiit iam a milite? CHREMES.

I a m d u d u m , aetatem! P Y T H I A S .

Eho! CHREMES.

Lites factae sunt inter eos maxumae. PYTHIAS.

Nil dixit, tu ut sequerere sese? CHREMES.

N i l , nisi abiens mi innuit. P Y T H I A S .

680 E h o , n o n n e id sat erat? CHREMES.

A t nescibam, i d dicere illam, nisi quia Correxit miles, q u o d intellexi minus : nam me extrusit foras. S e t e c c a m i p s a m ! m i r o r , ubi e g o huic antevorterim.

THAÏS.

CHREMES.

P Y T H 1 AS.

T H A Ï S .

C r e d o equidem, illum iam a d f u t u r u m , ut illam a m e eripiat. Sine veniat ! I V . 6. Si illanc uno digito a t t i g e r i t , oculi ei illico effodientur ! 685 "Vsque adeo illius ferre ego possum ineptiam et magnifica verba, Y e r b a dum sint; v e r u m enim si ad rem conferentur, vapulabit. CHREMES.

Thais, e g o iamdudum hic adsum. THAÏS.

O mi Chreme, te ipsum expeto.

E V N V C H V S .

127

Sein' tu, turbam hanc propter te esse factam et adeo ad te attinere hanc Omnem rem? C H R E M E S.

Ad me ? qui, quaeso, istuc ? THAIS.

Quia, dum tibi sororem studeo 6go Reddere ac restituere, haec atque huiusmodi sum multa passa. CHREMES.

Ybi ea est? THAIS.

Domi apud me. CHKEMES.

Hem! THAIS.

Quid est? Educta ita uti teque iliaque dignum est. CHBEMES.

Quid ais? THAIS.

Id quod res est. Hanc tibi dono do neque repeto pro ilia quidquam abs te preti. C HR

IMIS.

Et habetur et referetur, Thais, ita uti mérita es, gratia. THAIS.

6g5 At enim cave, ne priusquam hanc a me accipias amittas, Chreme: Namque haec ea est, quam miles a me vi nunc ereptum venit. Abi tu, cistellam, Pythias, domo effer cum monumentis. CHREMES.

Viden' tu ilium, Thais PYTHIAS.

Vbi sita est?

128

P.

TERENTI THAIS.

In risco. Odiosa, cessas? C H R E M E S.

Militem Secum ad te quantas copias adducere? 700 Attat! T H A Ï S.

Num formidolosus, obsecro, es, mi homo? C

HREMES.

Apage sis! Egon' formidolosus? nemo est hominum, qui vivat, minus. THAÏS.

Atque ita opus. CHREMES,

Ah, m e tuo, qualem tu me esse hominem existumes. THAÏS.

Imo hoc cogitato: quicum res tibi est, peregrinus est, Minus potens quam tu, minus notus, minus amiçorum hic habens. CHREMES.

705 Scio istuc; set, cavere tu quod possis, stultum admitiere est; Malo ego nos prospicere, quam hune ulcisci accepta iniuria. T u abi atque obsera ostium intus, dum ego hinc transcurro ad forum: Volo ego adesse hic advocatos nobis in turba hac. THAÏS.

Mane. CHREMES,

Melius est. THAÏS.

Mane. CHREMES.

Mitte : iam adero. THAIS.

EVNVCHVS.

"9

THAIS.

Nil opus est istisj Chreme ; 710 Hoc modo die, sororem esse illam tuam, te parvam virgin em Amisisse, nunc cognosse; signa ostende. PYTHIAS.

Adsunt. THAIS

CapeVim si faciet, in ius ducito hominem. Intellextin' ? CHREMES.

Probe. THAIS.

Fac animo haec praesenti ut dicas. CHREMES.

Faciam. THAIS.

Attolle pallium. — Perii, huic ipsi patrono opus est, quem defensorem paro!

THRASO. GNATHO. SANGA. CHREMES. THAIS. T H R A S O.

715 Hanccine ego ut contumeliam tam insignem in me accipiam, Gnatho ? I Y . 7. Mori me satius ! Simalio, Donax, Syrisce, sequimini! Primum aedes expugnabo ; . . . . GNATHO.

Recte ! THRASO.

Yirginem eripiam ; . . GNATHO.

I

Probe !

EVNVCHVS.

"9

THAIS.

Nil opus est istisj Chreme ; 710 Hoc modo die, sororem esse illam tuam, te parvam virgin em Amisisse, nunc cognosse; signa ostende. PYTHIAS.

Adsunt. THAIS

CapeVim si faciet, in ius ducito hominem. Intellextin' ? CHREMES.

Probe. THAIS.

Fac animo haec praesenti ut dicas. CHREMES.

Faciam. THAIS.

Attolle pallium. — Perii, huic ipsi patrono opus est, quem defensorem paro!

THRASO. GNATHO. SANGA. CHREMES. THAIS. T H R A S O.

715 Hanccine ego ut contumeliam tam insignem in me accipiam, Gnatho ? I Y . 7. Mori me satius ! Simalio, Donax, Syrisce, sequimini! Primum aedes expugnabo ; . . . . GNATHO.

Recte ! THRASO.

Yirginem eripiam ; . . GNATHO.

I

Probe !

i3o

P.

TERENTI T H K A S

O.

Male mulcabo ipsam. G K A T H O.

Pulchre ! o. In medium hue agmen cum vecti, D o n a x ! T u , S i m a l i o , in sinisirum c o r n u ! t u , S y r i s c e , in dexterum ! 720 C e d o alios ! ubi centurio est S a n g a et manipulus T H R AS

furum ? SANGA.

E c c u m adest!

T H R A S O.

Quid, ignave? peniculon' p u g n a r e , qui istum hue portes, cogitas ? S A N G A .

E g o n e ? imperatoris virtutem noveram et vim militum : Sine sanguine hocne posse fieri? qui abstergerem volnera? Y b i alii?

THRASO. SANGA.

Qui, malum, alii ? solus Sannio servat domi. T H R A S

O.

7 2 5 T u hosce instrue ; ego ero post principia : inde omnibus signum dabo. GNATHO.

Illuc est s a p e r e ! — V t hosce instruxit, ipse sibi cavit loco. THRASO.

Item Pyrrhus hoc iam factitavit. C H R E M KS.

Y i d e n ' tu, Thais, quam hie rem agit? Nimirum consilium illud rectum est de occludendis aedibus.

E V N V C H V S .

IGT

THAIS.

Siine, qui tibi nunc vir videtur esse, hie nebulo magnus est: 750 Ne metuas. THRASO.

Quid videtur? G N A T HO.

Nunc tibi fundam nimis vellem dari, V i procul hinc ex occulto tu illos caederes ! facerent fugam. THRASO.

Set eccam Thaidem ipsam video. GNATHO.

Quam mox inruimus? THRASO.

Mane: Omnia prius experiri, quam arma, sapientem decet. Qui scis, an sine vi, quae iubeam, faciat? GNATHO.

Di, vostram fidem, 735 Quanti est sapere! nunquam accedo, quin abs te abeam doctior. Thraso. Thais, primum hoc mihi responde: cum tibi do istam virginem, Dixtin', hos dare mihi dies te soli? THAIS.

Quid tum postea? THRASO.

Rogitas >

quae mi ante oculos coram amatorem adduxti t u u m , . . , ; THAIS,

Quid cum illoc agas? T H R A S O.

Et cum eo clam te subduxti mihi? THAIS.

740 Lubuit. I 2

P.

TERENTI THRASO.

Pamphilam ergo hue redde, nisi si mavis eripi. CHREMES.

Tibi illam reddat? tu ilia m tangas, omnium....? G

NATHO.

All, quid agis? CHREMES.

Tace! THRASO.

Quid tu tibi vis? ego non tangam meam? CHREMES.

Tuam autem, furcifer? G N A T H O.

Cave sis ! nescis, cui maledicas nunc viro. CHREMES.

Non tu hinc abis? — Sein' tu, ut tibi res se habeat? si quidquam hodie hic turbae coeperis, Faciam, ut huius loci dieque meique semper memineris. GNATHO.

Miseret tui m e , qui hunc tantum hominem facias inimicum tibi. CHREMES.

Diminuam ego caput tibi hodie, nisi abis ! GNATHO.

Ain' vero, canis? Siccine agis? T H E A S o.

Quis tu homo es ? quid tibi vis ? quid cum ilia re tibi est? CHREMES.

Seibis: principio esse dico liberam,.... THRASO.

Hem! CHREMES.

Civem Atticam,....

133

EVNVCHVS. THRASO.

Hui ! CHREMES.

750 Meam sororem. THRASO.

Os durum! CHREMES.

Miles, nunc adeo edico tibi, Vim ne facias ullam in illam. Thais, ego eo ad Sophronam Nutricem, ut earn adducam et signa ostendam haec. THRASO.

Tun' me prohibeas, Meam ne tangam? CHREMES.

Prohibeo, inquam. GHATHO.

Audin' tu? hic furti se adligat. Satis tibi est? THRASO.

Idem hoc tu, Thais? THAIS.

T H R AS

Quaere, qui respondeat. o.

755 Quid nunc agimus? GNATHO.

Quin redimus? iam haec tibi aderit supplicans Vitro. THRASO.

Credin' ? GNATHO.

Imo certe: novi ingénia mulierum: Nolunt, ubi velis; ubi nolis, cupiunt ultro. THRASO.

Bene putas. GNATHO.

Iam dimitto exercitum?

j34

P.

TERENTI THRASO.

Y b i vis. G N A T H O .

Sanga, ita ut fortes decet Milites, d o m i f o c i q u e f a c vicissini ut memineris. S A N G A. 760 I a m d u d u m animus est in patinis. G N A T H O .

Frugi es, T H R A S O .

Y o s m e hac sequimini.

THAIS.

PYTHIAS. T H A I S.

P e r g i n ' , scelesta, m e c u m p e r p l e x e l o q u i : V . 1. „ Scio — nescio — abiit — audivi — e g o n o n adfui " — ? N o n tu istuc mihi dictura aperte es quidquid est? V i r g o conscissa vesle lacruinans obticet ; 765 Eunuchus abiit. Q u a m o b r e m ? quid factum est? taces ? PYTHIAS.

Q u i d tibi e g o dicam misera ? ilium eunuchum negant Fuisse. THAIS.

Quis fuit igitur? PYTHIAS.

Iste Chaerea THAIS.

Qui Chaerea? PYTHIAS.

Iste ephebus frater Phaedriae. THAIS.

Q u i d ais, venefica ?

j34

P.

TERENTI THRASO.

Y b i vis. G N A T H O .

Sanga, ita ut fortes decet Milites, d o m i f o c i q u e f a c vicissini ut memineris. S A N G A. 760 I a m d u d u m animus est in patinis. G N A T H O .

Frugi es, T H R A S O .

Y o s m e hac sequimini.

THAIS.

PYTHIAS. T H A I S.

P e r g i n ' , scelesta, m e c u m p e r p l e x e l o q u i : V . 1. „ Scio — nescio — abiit — audivi — e g o n o n adfui " — ? N o n tu istuc mihi dictura aperte es quidquid est? V i r g o conscissa vesle lacruinans obticet ; 765 Eunuchus abiit. Q u a m o b r e m ? quid factum est? taces ? PYTHIAS.

Q u i d tibi e g o dicam misera ? ilium eunuchum negant Fuisse. THAIS.

Quis fuit igitur? PYTHIAS.

Iste Chaerea THAIS.

Qui Chaerea? PYTHIAS.

Iste ephebus frater Phaedriae. THAIS.

Q u i d ais, venefica ?

EVNVCHVS. P y t h i

135

AS.

Atqui certo comperi. T h a i s .

770 Q u i d is, obsecro, ad n o s ? quamobrem adductus? P y t h i a s ì

Nisi amasse credo Pamphilam.

Nescio,

T h a i s .

Hem miserum ! 0 ecidi Infelix, si quidem vera tu. istaec praedicas ! ]S"mn id lacrumat virgo? P

n ' H I A S .

Id, opinor. T h a i s .

Q u i d ais, sacrilega ? Istucne interminata sum hinc abiens libi ? P y

THIAS.

775 Q u i d facerem? ita, ut tu insti, soli eredita est. T h a i s .

Scelesta! ovem lupo commisi! dispudet, Sic mihi data esse verba. P y

l'HIAS.

Quid illuc hominis est? Hera mea, tace, tace, obsecro : salvae smiras : Hominem ipsum habemus. THAIS.

"Vbi is est? P

YTH1AS.

Hem, ad sinisteram. 780 Viden'? T h a i s .

Yideo.

P Y T HI AS. Comprebendi iube quantum potesti T h a i s .

Q u i d illoc faciemus, stolta? P

y t h i a s .

Q u i d facias, rogas?

I36

P. TERENTI Vide, amabo, si, cum adspicias, non os impudens Videtur... Thais. Non. Pythias. Tum, quae eius confidentia est!

CHAEREA.

THAIS.

PYTHIAS.

Chaerea. Apud Antiphonem uterque mater et pater, V. a. 785 Quasi dedita opera, domi erant, ut nullo modo L:troire possem, quin viderent me. Interim, Dum ante ostium sto, notus mihi quidam obviam Yenit; ubi vidi, ego me in pedes quantum qtieo In angiportum quoddam desertum, inde item 790 In aliud, inde in aliud: ita miserrumus Fui fugitando, ne quis me cognosceret. Set, quam video, estne liaec Thais? ipsa est. Haereo, Quid faciam. Quid mea autem? quid faciet mihi? Thais. Adeamus. Bone vir, Dore, salve! die mihi, 795 Aufugistine? C h a e r e A, Hera, factum. Thais. Satin' id tibi placet? Chaerea, Non. Thais. Credin', te impune habiturum? Chaerea, Ynam hanc noxiam Amitte: si aliam admisero unquam, occidito.

I36

P. TERENTI Vide, amabo, si, cum adspicias, non os impudens Videtur... Thais. Non. Pythias. Tum, quae eius confidentia est!

CHAEREA.

THAIS.

PYTHIAS.

Chaerea. Apud Antiphonem uterque mater et pater, V. a. 785 Quasi dedita opera, domi erant, ut nullo modo L:troire possem, quin viderent me. Interim, Dum ante ostium sto, notus mihi quidam obviam Yenit; ubi vidi, ego me in pedes quantum qtieo In angiportum quoddam desertum, inde item 790 In aliud, inde in aliud: ita miserrumus Fui fugitando, ne quis me cognosceret. Set, quam video, estne liaec Thais? ipsa est. Haereo, Quid faciam. Quid mea autem? quid faciet mihi? Thais. Adeamus. Bone vir, Dore, salve! die mihi, 795 Aufugistine? C h a e r e A, Hera, factum. Thais. Satin' id tibi placet? Chaerea, Non. Thais. Credin', te impune habiturum? Chaerea, Ynam hanc noxiam Amitte: si aliam admisero unquam, occidito.

EYNYCHVS.

137

THAIS.

Num meam saevitiam veritus? CHAEREA.

Non. THAIS.

Non? quid igitur? CHAF.REA.

Hanc metui, ne me criminaretur tibi. THAIS.

800 Quid feceras? CHAF.REA.

Paulum quiddam. PYTHIAS.

Eho paulum, impudens? An panlum hoc esse tibi videtur, virginem Yitiare civem ? CHAEREA.

Conservam esse credidi. PYTHIAS.

Conservam ? vix confineo me, quin involem in Capillum monstro. Edam ultro derisum advenit ! THAIS.

8o5 Abin' bine, insana? PYTHIAS.

Quid ita vero? debeam, Credo, isti quidquam furcifero, id si fecerim, Praesertim cum se servom fateatur tuum ! THAIS.

Missa haec faciamus. Non te dignum, Chaerea, Fecisti: nam si ego digna hac contumelia 810 Sum maxume, at tu indignus, qui faceres, tamen. Ncque edepol, quid nunc consili capiam, scio, De virgine istac, ita conturbasti mihi Rationes omnes, ut eam non possim suis, Ita ut aequoin fuerat atque ut studili, tradere, 8x5 "Vt solidum hoc parerem mihi beneficium, Chaerea. CHAEREA.

At nunc dehinc spero aeternam inter nos gratiam

138

P-

TERENT1

F o r e , T h a i s : s a e p e ex h u i u s m o d i r e q u a p i a m e t Malo principio magna familiaritas C o n f l a t a est. Q u i d , si q u i s p i a m h o c v o l u i t d e u s ? THAIS. 820 E q u i d e m p o l i n eam p a r t e m a c c i p i o q u e et v o l o . C H A E R E A. I m o ita q u a e s o . V n u m h o c s c i t o : c o n t u m e l i a e M e n o n f e c i s s e causa, set a i n o r i s . THAIS. Scio, Et p o l p r o p t e r e a magis n u n c ignosco tibi: N o n a d e o inhumano ego sum ingenio, Chaerea, 825 N e q u e t a m i m p e r i t a , u t , a m o r q u i d v a l e a t , n e sciam. CHAEREA.

Te

quoque iam,

Thais,

ita m e d i b e n e a m e n t , amo. PYTHIAS. T u j n p o l a b i s t o c tibi, h e r a , c a v e n d u m i n t e l l i g o . CHAERE A. N o n ausim. PYTHIAS. N i l tibi q u i d q u a m c r e d o . THAIS. Desinas. CHAERE A. N u n c ego te in hac re mi oro ut adiutrix sies: 830 E g o m e t u a e c o m m e n d o et c o m m i t t o fide; T e m i h i p a t r o n a m c a p i o , T h a i s ; te o b s e c r o . E m o r i a r , si n o n hitnc u x o r e m d u x e r o . T H AIS. Si p a t e r t a m e n q u i d CHAEREA. A h v o l e t , c e r t o scio, Civis m o d o h a e c «it. THAIS. Paululum opperirier 835 Si vis, i a m hie i p s e f r a t e r a d e r i t virginis.

E V N V C H V S .

159

Nutricem arcessitum iit, quae illam aluit parvolam. In cognoscendo tute ipse aderis, Chaerea. CHAEREA.

Ego maneo vero. THAIS.

Visne interea, dum venit, Domi opperiamur potius quam hie ante ostium? CHAEREA.

84O Imo percupio. PYTHIAS.

Quam tu rem actura, obsecro, es? THAIS.

Nam quid i t a ? PYTHIAS.

Rogitas ? hunc tu in aedes cogitas Recipere posthac? THAIS.

Cur non? PYTHIAS.

Crede hoc meae fide, Dabit pugnam hie aliquam denuo. THAIS.

Ah, tace obsecro. PYTHIAS.

Parum perspexisse eius videre audaciam. CHAEREA.

845 Non faciam, Pythias. PYTHIAS.

Non pol credo, Chaerea, Nisi si commissum non erit. C H A E R E A .

Quin, Pythias, Tu me servato. P Y T H I A S .

Neque pol servandum tibi Quidquam dare ausim, neque te servare. Apage te! THAIS.

Adest optume ipse frater.

i4o

P.

TERENTI C H A E R E A.

Perii hercle! obsecro, S5o Abeamus intro, Thais: nolo me in via Cum liac veste videat. THAIS.

QjLiamobrem tandem? an quid pudet? C H AEREA.

Id ipsum. PYTHIAS.

Id ipsum ! virgo vero

!

THAIS.

I p r a e ; sequor. Tu istic mane, ut Chremem introducas, Pythias.

PYTHIAS.

CHREMES.

SOPHRONA.

PYTHIAS.

Quid, quid, venire in mentem nunc possit mihi, V.3855 Quidnnm, qui referam sacrilego illi gratiam, Hunc qui supposuit nobis? CHREMES.

Move vero ocius, Nutrix, te. S

OPHRONA.

Moveo. C H R E ME S. Yideo, et nil promoves. PYTHIAS.

Iamne ostendisti signa nutrici ? CHREMES.

Omnia. PYTHIAS.

Amabo, quid a i t ? cognoscitne? CHIIEMES.

Ac memoriter.

i4o

P.

TERENTI C H A E R E A.

Perii hercle! obsecro, S5o Abeamus intro, Thais: nolo me in via Cum liac veste videat. THAIS.

QjLiamobrem tandem? an quid pudet? C H AEREA.

Id ipsum. PYTHIAS.

Id ipsum ! virgo vero

!

THAIS.

I p r a e ; sequor. Tu istic mane, ut Chremem introducas, Pythias.

PYTHIAS.

CHREMES.

SOPHRONA.

PYTHIAS.

Quid, quid, venire in mentem nunc possit mihi, V.3855 Quidnnm, qui referam sacrilego illi gratiam, Hunc qui supposuit nobis? CHREMES.

Move vero ocius, Nutrix, te. S

OPHRONA.

Moveo. C H R E ME S. Yideo, et nil promoves. PYTHIAS.

Iamne ostendisti signa nutrici ? CHREMES.

Omnia. PYTHIAS.

Amabo, quid a i t ? cognoscitne? CHIIEMES.

Ac memoriter.

EVNVCHVS. Pythias.

860 Bene edepol narras : nam illi faveo virgini. Ite intro: iamdudum hera vos exspectat domi. — Yirum bonum eccum Parmenonem incedere \ i d e o . Vide, ut otiosus it, si dîs placet! Spero, me habere, meo qui hunc excruciem modo. 365 Ibo intro, de cogr.itione ut cerium sciam; Post exeo atque hunc perterrebo sacnlegum.

PARMENO.

PYTHIAS.

PAKMtNO. Reviso, quidnam Chaerea hie rerum gerat. V. 4. Quodsi astu rem tractavit, di, vostram /idem, Quantam, quam veram, laudem capiet Parmeno ! 870 Nam tit mittam, quod ei amorein difficillumum et Carissimum, a meretrice avara virginem Quam amabat, eum confeci sine molestia, Sine sumtu, sine dispendio; tum hoc alteram Id vero est, quod ego mihi puto palmarium: 875 Me repperisse, quomodo adolescentvdus Meretricum ingenia et mores posset noscere, Mature ut cum cognorit perpetuo oderit: Quae dum foris sunt, nil videtur mundius; Neque magis compositum quidquam nec magis elegans, 880 Quam cum amatore coenam quom ligurriunt: Harum videre inluviem, sordes, inopiam ; Quam inhonestae sint solae domi atque avidae cibi; Quo pact© ex iure hesterno panem atrum vorentc Nosse omnia haec, saluti est adolescentulis. Pythias.

885 Ego poi te pro istis dictis et factis, scelus, Vlciscar, ut ne impune in nos inluseris.

EVNVCHVS. Pythias.

860 Bene edepol narras : nam illi faveo virgini. Ite intro: iamdudum hera vos exspectat domi. — Yirum bonum eccum Parmenonem incedere \ i d e o . Vide, ut otiosus it, si dîs placet! Spero, me habere, meo qui hunc excruciem modo. 365 Ibo intro, de cogr.itione ut cerium sciam; Post exeo atque hunc perterrebo sacnlegum.

PARMENO.

PYTHIAS.

PAKMtNO. Reviso, quidnam Chaerea hie rerum gerat. V. 4. Quodsi astu rem tractavit, di, vostram /idem, Quantam, quam veram, laudem capiet Parmeno ! 870 Nam tit mittam, quod ei amorein difficillumum et Carissimum, a meretrice avara virginem Quam amabat, eum confeci sine molestia, Sine sumtu, sine dispendio; tum hoc alteram Id vero est, quod ego mihi puto palmarium: 875 Me repperisse, quomodo adolescentvdus Meretricum ingenia et mores posset noscere, Mature ut cum cognorit perpetuo oderit: Quae dum foris sunt, nil videtur mundius; Neque magis compositum quidquam nec magis elegans, 880 Quam cum amatore coenam quom ligurriunt: Harum videre inluviem, sordes, inopiam ; Quam inhonestae sint solae domi atque avidae cibi; Quo pact© ex iure hesterno panem atrum vorentc Nosse omnia haec, saluti est adolescentulis. Pythias.

885 Ego poi te pro istis dictis et factis, scelus, Vlciscar, ut ne impune in nos inluseris.

1-43

P.

TERENTI

— Proh iìdem de LUTI, .facinus foedum ! o infelicem adolescentulum.' O scelestum Parmenonem, qui istum hue adduxit! PARMENO.

Quid est? PYTHIAS.

Miseret m e : itaque, ut ne viderem, misera hue effugi foras, 890 Quae futura exempla dicunt in eum indigna. PARMENO.

O Iupiter, Quae illaec turba est? numnam ego perii? adibo. — Quid istuc, Pythias, Quod ais? in quern exempla fient? PYTHIAS.

Rogitas, audacissume? Perdidisti illune, quern adduxti pro eunucbo, adolescentulum, Dum studes dare verba nobis. PARMENO.

Quid ita, aut quid factum est? cedo. PYTHIAS.

895 Dicam: virginem istam, Thaidi hodie quae dono data est, Scisne hinc esse civem, et fratrem ei esse adprime nobilem? P A R M E N O.

Nescio. P Y T H I

AS.

Atqui sic inventa. Earn iste vitiavit miser. Ille ubi rescivit factum frater violentissimus.... PARMENO.

Quidnam fecit? P Y T H I A S .

Conligavit primum eum miseris m o d i s , . . . PA

900 Conligavit?

RMENO.

Hem,

EVNVCHVS.

143

Pythias. Et quidem orante, ut ne id faceret, Thaide. P a r m e n 0. Quid ais? Pythias. Nunc minatur porro, sese id, quod moechis solet, Quod ego nunquam vidi fieri, neque velim Parmeno. Qua audacia Tantum facinus audet? Pythias. Quid ita tantum? Parmeno. Annon hoc maxumum est? Quis homo unquam pro moecho vidit in domo meretricia 905 Prendi quenquam? Pythias. Nes ciò. Parmeno. At, ne hoc nesciatis, Pythias, D i c o , edico vobis, nostrum esse illum herilem filium,.... Pythias. Hem, Obsecro, an is est? Parmeno. Ne quam in illum Thais fieri vim sinat. Atque adeo autem cur non egomet intro eo? Pythias. V i d e , Parmeno, Quid agas, ne neque illi prosis, et tu pereas: nam hoc putant, g i o Quidquid factum est, a te esse ortum. Parmeno. Quid igitur faciam miser,

i44

p- t e r e n t i Quidve incipiam? — E c c e autem video rure redeuntem senem. Dicam huic, annon dicam? dicam hercle, etsi mihi magnum malum Scio paratum; set necesse est, huic ut subveniat. PYTHIAS.

Sapis : Abeo; tu isti narrato ordine omne, uti factum siet.

LACHES.

PARMENO. LACHES.

g i 5 Ex meo propinquo rure hoc capio commodi : V. 5Neque agri neque urbis odium me unquam percipit : Ybi satias coepit fieri, commuto locum. Set estne ille noster Parmeno ? et certe ipsus est. Quem praestolare, Parmeno, hie ante ostium? Parmeno. 920 Quis homo est ? ehem ! salvom te advenisse gaudeo. LACHES.

Quem praestolare ? PARMENO.

Perii, lingua haeret metu! LACHES.

Hem, Quid est, quod trepidas? satine salvae? die mihi. PARMENO.

Here, primum te arbitrari id, quod res est, velini : Huius quidquid factum est, culpa non factum est mea. L A C HES.

925 Quid? PARMENO.

Recte sane interrogasti; oportuit Rem praenarrasse me. Emit quendam Phaedria Eunu-

i44

p- t e r e n t i Quidve incipiam? — E c c e autem video rure redeuntem senem. Dicam huic, annon dicam? dicam hercle, etsi mihi magnum malum Scio paratum; set necesse est, huic ut subveniat. PYTHIAS.

Sapis : Abeo; tu isti narrato ordine omne, uti factum siet.

LACHES.

PARMENO. LACHES.

g i 5 Ex meo propinquo rure hoc capio commodi : V. 5Neque agri neque urbis odium me unquam percipit : Ybi satias coepit fieri, commuto locum. Set estne ille noster Parmeno ? et certe ipsus est. Quem praestolare, Parmeno, hie ante ostium? Parmeno. 920 Quis homo est ? ehem ! salvom te advenisse gaudeo. LACHES.

Quem praestolare ? PARMENO.

Perii, lingua haeret metu! LACHES.

Hem, Quid est, quod trepidas? satine salvae? die mihi. PARMENO.

Here, primum te arbitrari id, quod res est, velini : Huius quidquid factum est, culpa non factum est mea. L A C HES.

925 Quid? PARMENO.

Recte sane interrogasti; oportuit Rem praenarrasse me. Emit quendam Phaedria Eunu-

E V N V C H V S .

145

Eunuchum, quem dono buie daret. LACHES.

Cui? P A R M E NO.

Thai di. L A

CHES.

Emit? perii hercle! quanti? PAR

MENO.

Viginti minis. LACHES.

Actum est! PARMENO.

Tum quandam fìdicinam amat hinc Chaerea... LACHES.

Hem, 930 Quid? amat? an iam seit ille, quid meretrix siet? An in astu venit ? aliud ex alio malum ! PARMENO.

Here, ne me spectes: me impulsore haec non facit. LACHES.

Omitte de te dicere. — Ego te, furcifer, Si vivo.. ! — Sed is tue, quidquid est, primum expedi. PARMENO.

935 Is P r o ille eunucho ad Thaidem hue deducius est. LACHES.

Pro eunuehon'? PARMENO.

Sie est. Hüne pro moecho postea Comprendere intus et constrinxere. L A C H E S.

O ecidi ! Audaciam meretricum speeta! Numquid est Aliud mali damnive, quod non dixeris, g4o Relictum ? PARMENO.

Tantum est. LACHES.

Cesso hue introrumpere ? K

P. T E R E N T I PARMENO.

Non dubium est, quin mihi magnum ex hac re sit malum, Nisi quia fuit necessum, hoc facere. Id gaudeo, Me propter aliquid hisce eventurum mali: Nam iamdiu aliquam causam quaerebat senex, 945 Quamobrem insigne aliquid faceret iis; nunc repperit.

PYTHIAS.

PARMENO.

PYTHIAS.

Nunquam edepol quidquam iamdiu, quod magis vellem evenire, V. 6. Mi e veni t, quam, senex quod intro ad nos modo venit errans. Mihi solae ridiculo fuit, quae, quid timeret, scibam.... PARMENO.

Quid hoc autem est? PYTHIAS.

Nunc id prodeo ut conveniam Parmenoftem. g5o Set ubi, obsecro, est? PARMENO.

Me quaerit haec. PYTHIAS.

Atque eccum video; adibo. P A R M E N O.

Quid, inepta, id est? quid vis tibi? quid pergin' ?

rides?

PYTHIAS.

Perii! Defessa iam sum misera te ridendo. PARMENO.

Quid ita?

P. T E R E N T I PARMENO.

Non dubium est, quin mihi magnum ex hac re sit malum, Nisi quia fuit necessum, hoc facere. Id gaudeo, Me propter aliquid hisce eventurum mali: Nam iamdiu aliquam causam quaerebat senex, 945 Quamobrem insigne aliquid faceret iis; nunc repperit.

PYTHIAS.

PARMENO.

PYTHIAS.

Nunquam edepol quidquam iamdiu, quod magis vellem evenire, V. 6. Mi e veni t, quam, senex quod intro ad nos modo venit errans. Mihi solae ridiculo fuit, quae, quid timeret, scibam.... PARMENO.

Quid hoc autem est? PYTHIAS.

Nunc id prodeo ut conveniam Parmenoftem. g5o Set ubi, obsecro, est? PARMENO.

Me quaerit haec. PYTHIAS.

Atque eccum video; adibo. P A R M E N O.

Quid, inepta, id est? quid vis tibi? quid pergin' ?

rides?

PYTHIAS.

Perii! Defessa iam sum misera te ridendo. PARMENO.

Quid ita?

EYNVCHVS.

147

PYTHIAS,

Rogitas ? Nunquam poi hominem stultiorem vidi nec videbo. Ah, Non pote satis narrari, quos ludos praebueris intus. At te etiam primo callidum et disertum credidi hominem. Quid? illicone credere ea, quae dixi, oportuitte? An poenitebat flagiti, te auctore quod fecisset Adolescens, miserum patri ni insuper etiam indicares ? Nam quid illi credis animi turn fuisse, ubi vestem vidit Illam esse eum indutum pater? quid? iam scis te perisse? PARMENO.

Eh em, quid dixisti, pessuma? an mentita es? etiam rides ? Itan' lepidum tibi visum est, scelus, nos inridere? PYTHIAS.

Nimium ! PARMENO.

Siquidem istuc impune habueris ! PYTHIAS.

Yerum. PARMENO.

Reddam hercle ! PYTHIAS.

Credo ; Set in diem istuc, Parmeno, est fortasse, quod minare : Tu iam pendebis, stulte, qui adolescentulum nobilitas Flagitiis et patri indicas: uterque exempla in te edent. PARMENO.

Nullus sum! K a

i48

P-

TERENTI PYTHIAS.

Hic prò ilio munere tibi honos est habitus. Abeo. PARME NO.

Egomet meo indicio miser, quasi sorex, perii !

GNATHO.

hodie

THRASO.

GNATHO.

Quid nunc? qua spe aut quo Consilio huc imus? quid coeptas, Thraso? V . 7. THRASO.

970 EgoneP ut dedam Thaidi me et faciam, iubeat.

quod

GNATHO.

Quid ais? THRASO.

Qui minus quam Hercules servivit Omphalae? GNATHO.

Exemplum placet. — Vtinam tibi commitigari videam sandalio caput! — Set fores crepuerunt ab ea. THRASO.

Perii! quid hoc autem est mali? Hunc ego nunquam videram etiam. Quidnam hic properans prosilit?

CHAEREA.

PARMENO. THRASO.

GNATHO.

CHAEREA.

975 O populares, ecquis me hodie vivit fortunatior? Hercle Y . 8.

i48

P-

TERENTI PYTHIAS.

Hic prò ilio munere tibi honos est habitus. Abeo. PARME NO.

Egomet meo indicio miser, quasi sorex, perii !

GNATHO.

hodie

THRASO.

GNATHO.

Quid nunc? qua spe aut quo Consilio huc imus? quid coeptas, Thraso? V . 7. THRASO.

970 EgoneP ut dedam Thaidi me et faciam, iubeat.

quod

GNATHO.

Quid ais? THRASO.

Qui minus quam Hercules servivit Omphalae? GNATHO.

Exemplum placet. — Vtinam tibi commitigari videam sandalio caput! — Set fores crepuerunt ab ea. THRASO.

Perii! quid hoc autem est mali? Hunc ego nunquam videram etiam. Quidnam hic properans prosilit?

CHAEREA.

PARMENO. THRASO.

GNATHO.

CHAEREA.

975 O populares, ecquis me hodie vivit fortunatior? Hercle Y . 8.

i48

P-

TERENTI PYTHIAS.

Hic prò ilio munere tibi honos est habitus. Abeo. PARME NO.

Egomet meo indicio miser, quasi sorex, perii !

GNATHO.

hodie

THRASO.

GNATHO.

Quid nunc? qua spe aut quo Consilio huc imus? quid coeptas, Thraso? V . 7. THRASO.

970 EgoneP ut dedam Thaidi me et faciam, iubeat.

quod

GNATHO.

Quid ais? THRASO.

Qui minus quam Hercules servivit Omphalae? GNATHO.

Exemplum placet. — Vtinam tibi commitigari videam sandalio caput! — Set fores crepuerunt ab ea. THRASO.

Perii! quid hoc autem est mali? Hunc ego nunquam videram etiam. Quidnam hic properans prosilit?

CHAEREA.

PARMENO. THRASO.

GNATHO.

CHAEREA.

975 O populares, ecquis me hodie vivit fortunatior? Hercle Y . 8.

E V N V C H VS.

149

Nemo quisquam: nam in me plane di potestatem suam omnem Ostenderunt, cui tam subito tot congruerint commoda ! PARMENO.

Quid hie laetus? C H A E R E A.

O mi Parmeno, o mearum voluptatum omnium Inventor, inceptor, perfect or, scin' me, in quibus sim gaudiis? 980 Scis Pamphilam meam civem inventam? PARMENO.

Audivi. CHAEREA.

Scis sponsam mihi? Parmeno. Bene, ita me di ament, factum ! GNATHO.

Audin' tu, hie quid ait? CHAEREA.

Turn autem Phaedriae, M e o fratri, gaudeo omnem amorem esse in tranquillo : una est domus ; Thais se patri commendavit; in clientelam et fidem Nobis dedit se. PARMENO.

Fratris igitur Thais tota est? CHAEREA.

Scilicet. PARMENO.

g85 lam hoc aliud est, quod gaudeamus: miles pelletur foras. CHAEREA.

T u , frater, ubiubi est,fac quam primum haec audiat. P A R M E N O.

Yisam domum.

i5o

P.

TERENTI THRASO.

Numquid, Gnatiio, tu dubitas, quin ego nunc perpetuo perierim? G N A T H O.

Sine dubio, opinor. CHAEREA.

Quid commemorem primum aut laudem maiurae ? Illumne, qui consilium dedit, ut iacerem, an me, qui id ausus sum 990 Incipere? an fortunam conlaudem, quae gubernatrix fuit, Quae tot res, t ant as, tarn opportune in unum conclusit diem, An patris mei festivitatem et facilitatem P o Iupiter, Serva, obsecro, haec nobis bona!

PHAEDRIA. PARMENO. CHAEREA. THRASO. GNATHO. PHAEDRIA.

Di, vostram iìdem!

incredibile, Parmeno modo quod narravit! Y . 9.

995 Set ubi est frater? CHAEREA.

Praesto adest. PHAEDRIA.

Gaudeo. CHAEREA.

Satis credo. Nihil est Thaide hac, frater, tua Dignius, quod ametur : ita nostrae omni est fautrix familiae. PHAEDRIA.

Hui, Mi illam laudas P

i5o

P.

TERENTI THRASO.

Numquid, Gnatiio, tu dubitas, quin ego nunc perpetuo perierim? G N A T H O.

Sine dubio, opinor. CHAEREA.

Quid commemorem primum aut laudem maiurae ? Illumne, qui consilium dedit, ut iacerem, an me, qui id ausus sum 990 Incipere? an fortunam conlaudem, quae gubernatrix fuit, Quae tot res, t ant as, tarn opportune in unum conclusit diem, An patris mei festivitatem et facilitatem P o Iupiter, Serva, obsecro, haec nobis bona!

PHAEDRIA. PARMENO. CHAEREA. THRASO. GNATHO. PHAEDRIA.

Di, vostram iìdem!

incredibile, Parmeno modo quod narravit! Y . 9.

995 Set ubi est frater? CHAEREA.

Praesto adest. PHAEDRIA.

Gaudeo. CHAEREA.

Satis credo. Nihil est Thaide hac, frater, tua Dignius, quod ametur : ita nostrae omni est fautrix familiae. PHAEDRIA.

Hui, Mi illam laudas P

EVNVCHVS.

i5i

T H R A S O.

Perii ! quanto spe minus, tanto magis amo ! Obsecro, Gnatho, in te spes est ! GNATHO.

Quid vis faciam ? THRASO.

Perfice hoc iooo Precibus, pretio, in parte ut haeream ali qua tandem apud Th aidem ! GNATHO.

Difficile est! T H R A S O.

Si quid collubitum est, novi te. Hoc si effeceris, Quodvis donum praemio a me optato, id optatum feres. GNATHO.

Itane ? T H R A S O.

Sic erit. GNATHO.

Si efficio hoc, postulo, ut tua mihi domus T e praesente absente pateat, invocato ut sit locus, 1005 Semper. T H R A S O.

Do fidem, futurum. GNATHO.

Accingar. PHAEDRIA.

Quem ego hic audio ? Eho, Thr as o , . . . . THRASO.

Salvete. PHAEDRIA.

TU fortasse, quae facta hic sient, Nescis. T H R A S O .

Scio.

15a

P- T E R E N T I PHAEDRIA.

Cur ergo in. his te ego conspicor regionibus ? THRASO.

Vobis fretus.... PHAEDRIA.

IOIO

Sein', quam fretus ? Miles, edico tibi : Si te in. platea offenderò hac post unquam, quod dicas mihi: „ Alium quaerebam; — iter hac habui : " periisti! G N ATHO.

Heia, haut sie decet. PHAEDRIA.

Dictum est. GNATHO.

Non cognosco vostrum tarn superbum. PHAEDRIA.

Sic erit. GNATHO.

Prius audite paucis, quod, cum dixero, si placuerit, Facitote. PHAEDRIA.

Audiamus. GNATHO.

IOI5

Tu concede paulum istuc, Thraso. — Principio ego vos credere ambos hoc mihi vehementer volo, M e , huius quidquid faciam, id facere maxume causa mea; Verum idem, si vobis prodest, vos non facere, inscitia est. PHAEDRIA.

Quid id est? G N A T H O.

Militem ego rivalem reeipiundum censeo. PHAEDRIA.

Hem, Reeipiundum ?

EVNVCHVS.

155

GNATHO.

Cogita m o d o : tu hercle cum ilia, Phaedria, Et lubenter vivis ( etenim bene lubenter victitas), 1020 E t , quod des, paulum est, necesse est, multum accipere Thaidem. T u o ut amori suppeditare possint sine sumtu tuo Omnia, magis opportunus nec magis ex usu tuo N i m o est: principio et habet quod d e t , et dat nemo largius; Fatuus est, insulsus, bardus; stertit noctes et dies: 1025 Ne istunr metuas ne amet mulier: facile pellas, ubi velis. PHAEDRIA.

Quid agimys ? GNATHO.

Praeterea hoc etiam, quod ego vel primum puto : Accipit homo nemo prorsum melius neque prolixius. CHAEREA.

Mirum, ni illoc homine quoquo pacto opus. PHAEDRIA.

Idem ego arbitror. G N A T H O.

Recte facitis. V n u m etiam hoc vos o r o , ut uie in vostrum gregem 1030 Recipiatis. Sat diu hoc iam saxum volvo. P H A E D R I A.

Recipimus. CHAEREA.

A c lubenter. GNATHO.

A t ego pro istoc, Phaedria, et tu, Chaeiea, Hunc comedendum et ebibendum vobis propino. CHAEREA.

Placet.

154

P. T E R E N T I E V N V C H V S . PHAEDRIA.

Dignus est. GNATHO.

Thraso, accede, ubi vis. THRASO.

Obsecro te, quid agimus? GNATHO.

Quid? isti te ignorabant; postquam eis mores ostendi tuos, 1035 Et conlaudavi secundum facta et virtutes tuas, Impetravi. THRASO.

Bene fecistis: .gratiam habeo maxumaiti. Nunquam etiam fui usquam, me omnes quin amareni plurimum. GNATHO.

Dixin' ego in hoc esse vobis Atticam elegantiam? PHAEDRIA.

Nil praeter promissum est. Ite hac. CANTOR.

Yos valete et plaudite.

HEAVTONTIMORVMENOS.

C. SVLPITII APOLLINARIS PERIOGHA IN HEAYTONTIMORVMENON. In militiam proficisci gnatum Cliniam, Amantem Antiphilam, compulit durus pater, Animique sese angebat, facti poenitens. Mox ut, reversus, clam patrem divortitur Ad Clitiphonem ( i s amabat scortum Bacchidem), Cum arcesseret cupitam Antiphilam Clinia, Item alius venit Bacchis arnica, ac servolae Habitum gerens Antiphila. Factum id, quo patrem Suum celaret Clitipho. Hie technis Syri Decern minas meretriculae aufert a sene. Antiphila Clitiphonis reperitur soror. Hanc Clinia, illam Clitipho, uxorem accipit.

P.

T E R E N T I

HEAVTONTIMORVMENOS. GRAECA

EST

MENANDRV,

MEGALENSIB. L.

VALERIO

LIB.

EGIT

FECIT M V M BVS TI.

FLACCO

AMBIVIVS

FLACCVS TIBIIS

AEDIL1B.

CLAVDI.

ACTA

SEMPRONIO

III.

ACTA

M.

CHREMES.

CLINIA. S YR VS. DROMO, BACCHXS. A N T I P H I L A. SOSTRATA. NVTRIX. PHRYGIA.

PRIDVA-

I V V E N T I O

DRAMATIS PERSONAE. MENEDEMVS.

CVRVM O D O S

DEINDE

COSS.

CLITIPHO.

LYDIS

L E N T V L O

TVRPIO.

IMPARIBVS

DEXTRIS.

ACTA

L. C O R N E L I O

P R O L O G V S . N e cui sit vostrum mirum, cur partes seni Poeta dederit, quae sunt adolescentium, Id primum dicam; deinde, quod veni, eloquar. Ex integra graèca integram comoediam 5 Hodie sum acturus, Heautontimorumenon, Simplex quae ex argumento facta est duplici. Novam esse ostendi, et, quae esset; nam qui scrips eri t, Et cuia graeca sit, ni partem maxumam Existumarem scire vostrum, id dicerem: io Nunc, quamobrem has partes didicerim, paucis dabo. Oratorem esse voluit me, non prologum ; Vostrum iudicium fecit, me actorem dedit, Si hie actor tantum poterit a facundia, Quantum ille potuit cogitare commode, i5 Qui orationem hanc scripsit, quam dicturus sum. Nam quod rumores distulerunt malevoli, Multas contaminasse Graecas, dum facit Paucas Latinas, factum id esse hic non negat Neque se pigere et deinde facturum autumat: 20 Habet bonorum exemplum, quo exemplo sibi Licere id facere, quod illi fecerunt, putat. Tum, quod malevolus vetus poeta dictitat, Repente ad Studium se adplicasse hunc musicum, Amicùm ingenio fretum, haut natura sua, 25 Arbitrium vostrum, vostra existumatio,

i6o

30

35

4.0

45

P.

TERENTI

Yalebit. Quare omnes vos oratos volo, Ne plus iniquùm possit quam aequum oratio. Facite aequi sitis ! date crescendi copiam, Novarum qui spectandi faciunt copiam Sine vitiis: ne ille pro se dictum existumet, Qui nuper fecit servo currenti in via Decesse populum. cur insano hic serviat? D e illius peccatis plura dicet, cum dabit Alias novas, nisi finem maledictis facit. Adeste aequo animo ! date potestatem mihi, Statariam agere ut liceat p e r silentium, N e semper servos currens, iratus senex, E d a x parasitus, sycophanta autem impudens, Avarus leno, adsidue agendi sint mihi Clamore summo, cum labore maxumo. M e a causa, causam hanc iustam esse, animum inducite, V t aliqua pars laboris minuatur mihi : Nam nunc novas qui scribunt, nil parcunt seni: Si quae laboriosa est, ad me curritur; Si lenis est, ad alium defertur gregem. In hac est pura oratio: experimini, I n utramque partem ingenium quid possit menm. Si nunquam avare pretium statui arti meae, E t eum esse quaestum in animum induxi maxumum,

50 Quam maxume servire vostris commodis, Exemplum statuite in me, ut adolescentuli Vobis piacere studeant potius quam sibi.

CHREMES.

MENEDEMVS.

Chremes. Quanquam haec inter nos nuper notitia admodum est, I. 1. Inde adeo quod agrum in proxumo hic mercatus es, Nec

i6o

30

35

4.0

45

P.

TERENTI

Yalebit. Quare omnes vos oratos volo, Ne plus iniquùm possit quam aequum oratio. Facite aequi sitis ! date crescendi copiam, Novarum qui spectandi faciunt copiam Sine vitiis: ne ille pro se dictum existumet, Qui nuper fecit servo currenti in via Decesse populum. cur insano hic serviat? D e illius peccatis plura dicet, cum dabit Alias novas, nisi finem maledictis facit. Adeste aequo animo ! date potestatem mihi, Statariam agere ut liceat p e r silentium, N e semper servos currens, iratus senex, E d a x parasitus, sycophanta autem impudens, Avarus leno, adsidue agendi sint mihi Clamore summo, cum labore maxumo. M e a causa, causam hanc iustam esse, animum inducite, V t aliqua pars laboris minuatur mihi : Nam nunc novas qui scribunt, nil parcunt seni: Si quae laboriosa est, ad me curritur; Si lenis est, ad alium defertur gregem. In hac est pura oratio: experimini, I n utramque partem ingenium quid possit menm. Si nunquam avare pretium statui arti meae, E t eum esse quaestum in animum induxi maxumum,

50 Quam maxume servire vostris commodis, Exemplum statuite in me, ut adolescentuli Vobis piacere studeant potius quam sibi.

CHREMES.

MENEDEMVS.

Chremes. Quanquam haec inter nos nuper notitia admodum est, I. 1. Inde adeo quod agrum in proxumo hic mercatus es, Nec

HEAVTONTIMORVMENOS.

5

io

i5

zo

161

Nec re fere sane amplius quidquam fuit, Tamen vel virtus tua me, vel vicinità,?, Quod ego in propinqui parte amicitiae puto, Facit, ut te audacter moneam et familiariter, Quod mihi videre praeter aetatem tuam Facere et praeter quam res te adhortatur tua. Nam, proh deilm atque hominum fidem, quid vis tibi? Quid quaeris? annos sexaginta natus es Aut plus, ut c o n i i c i o ; agrum in his regionibus Meliorem, neque preti maioris, nemo habet; Servi complures: — proinde quasi nemo siet, Ita tute attente illorum officia fungere. Nunquam tam mane egredior neque tam vesperi Dornum revortor, quin te in fundo conspicer Fodere aut arare aut aliquid facere deniquè ; Nullum remittis tempus neque te respicis. Haec non voluptati esse, satis certo scio. At dices enim: M e quantum hic fìat, poenitet. — Quod in opere faciundo operäe consumis tuae, Si in illis exercendis sumas, plus agas. MENEDEMVS.

Tantumne ab re tua tibi est oti, Chreme, Aliena ut cures ea, quae nihil ad te attinent? CHREMES.

25 Homo sum: humani nihil a me alienum puto. Vel me monere hoc vel percontari puta, Rectum est? ut faciam, non est? te ut deterream. MENEDEMVS.

Mihi sic est usus ; tibi ut opus facto est, face. CHREMES.

An cuiquam est usus homing se ut cruciet? MENEDEMVS.

Mihi. CHREMES.

3o Si quid laboris, nollem. Set quid istuc mali est? Quaeso, quid de te tantum meruisti?

L

i6a

P. T E R E N T I MENEDEMVS.

Oi, eï! CHREMES.

Ne lacruma atque istuc, quidquid est, fac me ut sciam ; Ne retice; ne verere; crede, inquam mihi: Aut consolando aut Consilio aut re iuvero. MENEDEMVS.

35 Scire hoc vis? CHREMES.

Hac quidem causa, qua dixi tibi. MENEDEMVS.

Dicetur. CHREMES.

At istos rastros interea tarnen Adpone! ne labora! MENEDEMVS.

Minume. CHREMES.

Quam rem agis? MENEDEMVS.

Sine me, vacivoiit tempus ne quod dem mihi Labori s. CHREMES.

Non sinam, inquam. MENEDEMVS.

Ah non aequom facis. CHREMES.

40 Hui, tam graves hos, quaeso ! MENEDEMVS.

Sic meritum est meum. CHREMES.

Nunc loquere. MENEDEMVS.

Filium unicum adolescentulum Habeo — at quid dixi habere me? imo habui, Chreme; Nunc, habeam necne, incertum est.

HEAVTONTIMORVMENOS.

163

C HR E MES.

Quid ita istuc ? Menedemvs.

45

So

55

60

65

Scies. Est e Corintho hie advena anus paupercula; Eius filiam ille amare coepit perdite, Pro uxore ut haberet iam prope. Haec clam me omnia. Vbi rem rescivi, coepi non humatritus, Neque ut animum decuit aegrotum adolescentuli, Tractare, set via pro volgata patrum : Quotidie accusabam : Hem, tibine haec diutius Licere speras facere me vivo patre, Amicam ut habeas prope iam in uxoris loco ? Erras, si id credis, et me ignoras, Clinia: Ego te meum esse dici tantisper volo, Dunij quod te dignum est, fades; set si id non fa cis, Ego, quod me in te sit dignum facere, invenero. Nulla adeo ex re istuc nimio nisi fit otio. Ego istuc aetatis non operam amori dabam, Set Asiam propter pauperiem hinc abii atque ibi Simul remque et belli gloriam armis repperi. Postremo adeo res rediit: adolescentulus Saepe eadem et graviter audiendo victus est: Putavit, me et aetate et benevolentia Plus scire et providere quam se ipsum sibi: In Asiam ad regem militatum abiit, Chreme. C hremes.

Quid ais ? Menedejîvs.

Profectus clam me est; menses très abest. Chremes.

Ambo accusandi; etsi illud inceptum tamen Pudentis animi est signum et non instrenui. M e n e d e m vs.

Ybi comperi ex iis, qui fuere ei conscii, 70 Domum revortor moestus atque animo fer« L a

164

P. T E R E N T I

Conturbato at que incerto prae aegritudine. Adsido; adcurrunt servi, soccos detrahunt; Inde alii festinare, lectos sternere, Coenam adparare; pro se quisque sedulo 75 Faciebant, quo illam mihi lenirent miseriam. Vbi video haec, coepi cogitare : Hem, tot mea Solius sint solliciti, me unum ut expleant, Ancillae tot me vestiant, suintus domi Tantos faciam ego solus, si gnatum unicum, 80 Quem pariter uti his decuit aut etiam amplius, Quod ilia aetas magis ad utenda haec idonea est, Eum ego hinc eieci miserum iniustitia m e a ? Malo quidem me dignum quovis deputem, ,Si id faciam: n a m , usque dum ille vitam illam colet, 85 Patria carens, inops, ob meas iniurias, Interea usque illi de ine supplicium dabo, Laborans, quaerens, parcens, illi serviens. Ita facio prorsus, nil relinquo in aedibus, Nec vas nec vestimentum; conrasi omnia; 90 Ancillas, servos, nisi eos, qui opere rustico Faciundo facile sumtum exsercirent suum, Omnes produxi ac vendidi; inscripsi illico Aedes mercede; quasi talenta ad quindeeim Coegi; agrum hunc mercatus sum; hie me exerceo: g5 Decrevi, tantisper me minus iniuriae, Chreme, meo gnato facere, dum fiam miser, Nec fas esse, ulla me voluptate hie frui, Nisi ubi ille hue salvos redierit, meus particeps. CHREMES.

Ingenio te esse in liberos leni puto et 100 Ilium obsequentem, si quis recte aut commode Tractaret; verum neque ilium tu satis noveras, Nec te ille. Hoc ubi fit, ibi non vere vivitur. T u nunquam ilium ostendisti quanti penderes, Nec tibi ille est ausus credere, quae est aequom patri ; 105 Quod si esset factum, haec nunquam evenissent tibi.

HEAVTONTIMORVMENOS. M E N E

165

DEMVS.

Ita res est, f a t e o r ; peccatimi a me maxume est. C HR E M ES.

Menedeme, at porro recte spero, et emn tibi Salvom adfuturum esse hic confido propediem. MEKEDEMVS.

Vtinam di faxint ! CHREMES.

Facient. Nunc, si commodum est n o (Dionysia hic sunt h o d i e ) , apud me sis volo. MENEDEMVS.

Non possum. CHREMES.

Cur non ? quaeso, tandem aliquantulum T i b i parce ! idem absens facere te hoc yolt fìlius. M E

NEDEMVS.

N o n convenit, qui illum ad laborem impelleremo Nunc me ipsum fugere. C H R B M E S.

Siccine est sententia? MENEDEMVS.

1 1 5 Sic. CHREMES.

Bene vale. MENEDEMVS.

E t tu. CHREMES.

Lacrumas excussit mihi, Miseretque me eius. — Set, diei ut tempns est, Monere oportet me Jiunc vicinum Phaniam, A d coenam ut veniat. Ibo, visam, si domi est. — Nil opus fuit monitore : iamdudum domi I20 Praesto mi esse aiunt; egomet convivas moror: Ibo adeo hinc intro. Set quid crepuerunt fores Hinc a m e ? quisnam egreditur? huc concessero.

P.

i66

TERENTi

CLITIPHO.

CHREMES.

CLITIPHO,

Nihil adhuc est q u o d v e r e a r e , C l i n i a : haudquaq u a m etiam cessant, I. 2. E t illam simul cum nuntio tibi hodie ego hie scio adfuturam : 125 P r o i n tu sollicitudinem istam f a l s a m , quae te excruciat, mittas. CHREMES.

Q u i c u m loquitur filius ? CLITIPHO.

Pater adest, quem volui : adibo. — Pater, o p p o r tune advenis. C H R E M E S.

Q u i d id est? CLITIPHO.

Hunc Menedernum nos ti, nostrum vicinum? CHREMES.

Probe. CLITIPHO.

H u i c filium scis esse ? CHREMES.

Audivi, in Asia eum esse. C L I T I P H O.

Non, pater; 150 A p u d nos est. CHREMES.

Q u i d ais? CLITIPHO.

A d v e n i e n t e m e navi egredientem illieo A b d u x i ad c o e n a m ; nam mihi cum eo iam inde usque a pueritia Semper fuit familiaritas. CHREMES.

V o l u p t a t e m magnam nuntias.

H E A V T O N T R M O R V M E N O S .

167

Quam vellem Menedemum invitatum, ut nobiscum esset, amplius, V t hanc laetitiam nec opinanti primus obiicerem domi. i 3 5 Atque etiam nunc satis tempori est. ClITIPHO.

Cave faxis: non opus, pater. C H R E M E s.

Quapropter ? C l I T I P H O .

Quia enim incertum est edam, quid se faciat: modo venit; Timet o m n i a , patris i r a m , et animum amicae se erga ut sit suae; Earn misere amat, propter earn haec turba atque abitio evenit CHREMES.

Scio. CLITIPHO.

Nunc servolum ad earn in urbem misit et ego nostrum una Syrum. CHREMES.

140 Quid narrat? C l I T I P H O .

Quid ille ? miserum se esse. C HRE M ES.

Miserum? quem minus credere est? Quid reliqiii est quin habeat, quae quidem in homme dicuntur bona, Parentes, patriam incolumem, amicos, genus, cognatos, divitias ? At haec perinde sunt, illius ut animus, qui ea possidet, Qui uti scit, ei b o n a , illi, qui non utitur recte, mala. CLITIPHO.

i45 Imo importunus semper fuit senex i l l e , et nunc nil m a gis

16g

P.

TERENTI

Vere or j quam, ne quid in ilium iratus plus satis faxit, pater. CHREMES.

UleneP — Set reprimam nie: nam metuisse hunc, illi est utile. CLITIPHO.

Quid tute tecum? CHREMES.

Dicam: utut erat, mansum tamen oportuit. Fortasse aliquanto iniquior erat praeter eius lubidinem ? l5o Pateretur: nam quem ferret, si parentem non ferret suum? Hunccine erat aequom ex illius more an ilium ex huius vivere ? Et quod ilium insimulat durum, id non est: nam parentum iniuriae Huiusmodi sunt ferme, paulo qui est homo tolerabilis :

Scortar! crebro

nolunt,

nolunt

crebro

convi-

varier,

i55 Praebent exigue sumtum ; atque haec sunt tamen ad virtutem omnia: Yerum animus ubi semel se cupiditate devinxit mala, Necesse est, Clitipho, Consilia consequi consimilia. Scitum est, periclum ex aliis facere, tibi quod ex usu siet. CLITIPH

o.

Ita credo. CHREMES.

Ego ibo hinc intro, ut videam coenae quid nobis siet. 160 Tu, ut tempus est diei, vide sis, ne quo hinc abeas longius, CLITIPHO.

Quam iniqui sunt patres in omnes adolescentes iudices,

H E A Y T O N T I M O R Y M E N OS.

169

Qui aequom esse censent, nos iam a pueris illico nasci senes, Neque illarum adfines esse rerum, quas fert adolescentia ! E x sua lubidine moderantur, nunc quae est, non quae olim fuit. 165 Mihi si unquam filius erit, nae ille facili me utettir patre: Nam et cognoscendi et ignoscendi dabitur peccati locus, N o n ut m e u s , qui mihi per alium ostendit suam sententiam. Perii, is mi ubi adbibit plus paido, sua quae narrai facinora ! Nunc ait: periclum ex aliis f a c i t o , tibi quid ex usu siet, 170 Astutus ! Nae ille haud seit, quam mihi nunc surdo narret fabulam. Magis nunc me dieta amicae stimulant: „ D a m i h i ! " atque: „ A d f e r m i h i ! " C a i , quod respondeam, nil h a b e b o , neque me quisquam est miserior. Nam hic Clinia, etsi is quoque suaruxn rerum sat agitat, tarnen Pudice eduetam et artis habet ignarurem meretriciae ; 175 Mea est potens, procax, magnifica, sumtuosa, nobilis ; T u m , quod dem, — recte est ( „ n i h i l " enim esse, religio est mihi dicere). — Hoc ego mali non pridem inveni, neque etiam dum seit pater.

P. T E R E N T I

CLINIA.

CLITIPHO.

C L I N I A.

Secundae si de amore meo res mi essent, iamdudum, scio, II. i . Venisset; set vereor, ne mulier, me absente hinc, corrupta sit. 180 Concurrunt multa, opinionem quae mi hanc nimium exaugeant: Occasio, locus, aetas, mater, cuius sub imperio est, mala, Gui nil iam praeter pretium dulce est. CLITIPHO.

Clinia,.... CLINIA.

Hei misero mihi! CLITIPHO.

Etiam caves, ne videat forte hic te a patre aliquis exiens ? CLINIA.

Faciam. Set nescio quid profecto mi animus praesagit mali. CLITIPHO.

I85 Pergisne id prius diiudicare, quam scias, quid re siet? CLINIA.

Si nil mali esset, iam hie adesset. CLITIPHO.

Iam aderit. CLINIA.

Quando istuc erit? CLITIPHO.

Non cogitas, hinc longule esse, et nosti mores mulierum : Dum moliuntur, dum conantur, annus est. CLINIA.

O Clitipho,

HEAVTONTIMORVMENOS. Timeo. C I

ITIPHO.

Respira: eccum Dromonem cum Syro ! una adsuxit tibi!

SYRVS.

DROMO. CLINIA. CLITIPHO. S Y R VS.

190 A in' tu? D R O M O .

Sic est. Yerum interea dum sermones caedimus, II. 2. Illae sunt relictae. C L I

TIPHO.

Mulier tibi adest. Audin', Clinia? C L I N I

J.

Ego vero audio nunc demiim et video et valeo, Clitipho. S Y RVS.

Minume mirum: adeo impeditae sunt: ancillarum gregem Ducunt secum. C L I N I

A.

Perii, unde illi sunt ancillae? C L I T I P H O .

Men' rogaS? S Y R V S .

195 Non oportuit r eli etas, portant quod rerum, C L I N I A .

Hei mihi! S Y R V S .

Aurum, vestem; et vesperascit; et non noverunt viam. Factum a nobis stulte est: abi dum tu, Dromo, illis obviam!

HEAVTONTIMORVMENOS. Timeo. C I

ITIPHO.

Respira: eccum Dromonem cum Syro ! una adsuxit tibi!

SYRVS.

DROMO. CLINIA. CLITIPHO. S Y R VS.

190 A in' tu? D R O M O .

Sic est. Yerum interea dum sermones caedimus, II. 2. Illae sunt relictae. C L I

TIPHO.

Mulier tibi adest. Audin', Clinia? C L I N I

J.

Ego vero audio nunc demiim et video et valeo, Clitipho. S Y RVS.

Minume mirum: adeo impeditae sunt: ancillarum gregem Ducunt secum. C L I N I

A.

Perii, unde illi sunt ancillae? C L I T I P H O .

Men' rogaS? S Y R V S .

195 Non oportuit r eli etas, portant quod rerum, C L I N I A .

Hei mihi! S Y R V S .

Aurum, vestem; et vesperascit; et non noverunt viam. Factum a nobis stulte est: abi dum tu, Dromo, illis obviam!

i7a

P.

TERENTI

Propera! quid stas? C L I N I A.

Y a e mihi misero! quanta de spe decidi! C L I T I P H o. Quid istuc? quae res te sollicitat autem? CLINIA.

Rogitas, quid siet? 200 Viden' ancillas, aurum, vestem, quam ego cum " una ancillula Hie reliqui ? unde esse censes ? CLITIPHO.

Y a h , nunc demum intelligo. vs. Di boni, quid turbae est! aedes nostrae vix capient, scio. Quid comedent ! quid ebibent ! quid sene erit nostro miserius ? Set eccos video, quos volebam. S Y R

CLINIA.

O Iupiter, ubinam est fides? 205 Dum ego propter t e , errans, patria careo, deinens, tu interea loci Conlocupletasti, Antiphila, te et me in his deseruisti malis, Propter quam in summa infamia sum et meo patri minus obsequens, Cuius nunc pudet me et miseret, qui ha rum mores cantabat mihi, Monuisse frustra neque potuisse me unquam ab hac expellere; 210 Quod iam nunc faciam, turn, cum gratum mi esse potuit, nolui. Me miserior nemo ! SYRVS.

Hie de nostris verbis errat videlicet, Quae hie sumus locuti. — Clinia, aliter tuum amorem atque est accipis:

HEAVTONTIMOPi VMENOS.

173

Nam et vita est eadem et animus te erga idem ac fuit, Quantum ex ipsa re coniecturam cepimus. C i m a . 215 Q u i d id o b s e c r o , est? nam mihi nunc nil r e r u m omnium est Q u o d malim, quam, m e h o c falso suspicarier. S YRVS.

H o c primum, ut n e q u i d huius i g n o r e s : anus, Q u a e dicta ei esse inater antehac, n o n fuit. E a obiit mortem ; h o c ipsa in itinere alterae 220 D u m narrat forte audivi. CLITIPHO.

Q u a e n a m est altera? S YRVS.

M a n e : h o c , quod

c o e p i , primum e n a r r e m , tipho ;

Cli-

Post illuc veniam. CLITIPHO.

Propera. S YRVS.

Iam primum omnium, V b i ventum ad aedes, pulsitat D r o m o fores ; Anus quaedam p r o d i t ; haec ubi aperuit ostium, 225 C o n t i n u o hic se intro coniicit; ego c o n s e q u o r ; Anus foribus obdit pessuhim, ad lanam redit. Hic sciri potuit aut nusquam alibi, Clinia, Q u o studio vitam suam te absente exegerit, V b i de improviso est interventum mulieri: 230 N a m ea tum res dédit existumandi copiam Quotidianae vitae consuetudinem, Q u a e , cuiusque i n g e n i u m ut sit, declarat m a m m e . T e x e n t e m telam studiose ipsam offendimus, M e d i o c r i t e r vestitam veste lugubri, 235 Eius anuis causa, o p i n o r , quae erat mortua, Sine auro;

tum

ornatam ita uti quae ornantur sibi, Nullaque malaca re expolitam muliebri;.

174

P.

TERENTI

Capillus passus, p r o d i g i « , circum caput Reiectus negligenter. C L I N I A.

Pax, Syre mi, obsecro, 240 N e m e in laetitiam frustra coniicias ! STRVS.

Anus S u b t e m e n nebat ; praeterea una ancillula E r a t ; ea texebat una, pannis obsila, N e g l e c t a , immunda inluvie. CLITIPHO.

V e r a haec, Clinia, Si sunt, ut credo, quis te fortunatior? 245 Sem' tu hanc, quam dicit sordidatam sordidae? M a g n u m hoc quoque signum est, dominam esse extra noxiam, C u m negliguntur eius internuntii: N a m disciplina est eisdem, munerarier Ancillas p r i m u m , ad dominas qui adfectant viam. CLINIA.

250 P e r g e , obsecro te, et cave, n e falsam gratiam Studeas inire. Q u i d ais, ubi me nominas ? S YRVS.

Y b i dicimus, rediisse te et rogare), uti V e n i r e t ad te, mulier telarti desinit C o n t i n u o et lacrumis opplet os totum, tuo 355 V t facile scires desiderio id fieri. CLINIA.

Prae gaudio, ita me di ament, ubi sim, n e s c i o : Ita timui. CLITIPHO.

A t nil ego esse scibam, Clinia. A g e d u m vicissim, Syre, die, quae illa est altera? S YRVS.

Adducimus tuam Bacchidem. C L I T I P H O.

Hem, q u i d ? B a c c h i d e m ? 260 E h o , sceleste, quo illam a d d u c i s ?

H E A V T O N T I M O R

V M E N O S .

175

SYRVS.

Quo illam ego ? ad nos scilicet. C L I T I P HO.

A d patremne? SYRVS.

A d eum ipsum. C 1,1 t i p H o. O hominis impudentem audaciam! SYRVS.

Non fit sine periclo facinus magnum nec rabile.

Heus tu, memo-

CLITIPHO.

Hoc vide ! in mea vita tu tibi laudem is quaesitum, scelus, V b i , si te quid paululum modo fugerit, ego peri erim? — 265 Quid ilio facias? SYRVS.

At e n i m . . . . CLITIPHO.

Quid enim? S YRVS.

Si sinis, dico. C I , I N I A.

Sine. CLITIP

HO.

Sino. SYRVS.

Ita res est haec nunc, quasi cum C L I T I P H O.

Quas, malum, ambages mihi Narrare occipit? C L I N I A.

Syre, verum hie dicit: mitte; ad rem redi. SYRVS.

Enimvero reticere nequeo. Es neque ferri potis es.

Multimodis iniurius

176

P.

TERENTI C U T I P H O .

Quid id est? CLINIA.

Audiundum hercle est: tace. S YRVS.

270 Vis amare; vis potiri; vis, quod des illi, effici ; T u m , esse in potiundo peri cium, non vis. Haut stulte sapis, Siquidem id sapere est, velie te i d , quod non potest contingere. Aut haecce cum illis sunt trahenda, aut ilia cum his miltenda sunt: Harune duarum conditionum nunc utram malis, vide ; £75 Etsi consilium h o c , quod cepi, rectum esse ac tutum scio : Nam apud patrem amica tecum ut sine metu sit, copia est; Tum, quod illi argentum es pollicitus, eadem hac inveniam via, Q u o d ut efficerem, orando surdas iam aures reddideras mihi. Quid aliud tibi vis? CLITIPHO.

Siquidem hoc fit. S YRVS.

Siquidem, experiimdo scies. CUTIPHO.

ago A g e , age, cedo istuc tuum consilium ! quid id est ? S Y R vs. Adsimulabimus, Tuam amicam huius esse. CLITIPHO.

Pulchre ! cedo, quid hie faciet sua? Eane quoque dicetur huius, si una haec dedecori est parum? SYRVS.

Imo ad matrem deducetur. CLI-

HEAVTONTIMORVMENOS.

177

CLITIPHO.

Quid eo ? S YRVS.

Tibi

si narrem,

Longum est, Clitipho. quam obrem id faciam; verum causa est. CLITIPHO.

Fabulae ! 285 Nil satis firmi v i d e o , quamobrem accipere hunc mi expediat metum. S YRVS.

M a n e , aliud* h a b e o , si istuc metuis, quod ambo confiteamini Sine periclo esse. CLITIPHO.

Istiusmodi, obsecro, aliquid reperi. S YRVS.

Maxume : Ibo obviam huic; dicam, ut revortatur domum, CLITIPHO.

Hem, Quid dixti? S YRVS.

Ademtum tibi iam faxo omnem metum, 290 In aurem utramvis otiose ut dormias. CLITIPHO.

Quid ago nunc? CLINIA.

T u n e ? quod b o n i . . . . CLITIPHO.

Syre, die m o d o . . . ! — Verum. SYRVS.

A g e modo : hodie sero ac nequidquam voles. C U N I A .

Datùr, fruare, dum licet: nam n e s c i a s , . . . . CLITIPHO.

Syre, inquam! M

178

P.

T E R E N T I S YRVS.

Perge porro; tamen istuc ago. CLINIA. 395 Eius sit potestas posthac an nunquam tibi. CLITIPHO.

Verum hercle istuc est. — Syre, Syre, inquam! heus, Ileus, Syre! S VR VS.

Concaluit. — Quid vis?

CLITIPHO.

Redi, redi!

S YRVS.

Adsum: die, quid est? Iam hoc quoque negabis tibi placere ? CLITIPHO.

Imo, Syre, Et me et raernn amorem et famam permitto tibi: 300 Tu es iudex: ne quid accusandus sis, vide. SYRVS.

Ridiculum, te istuc me admonere, Clitipho, Quasi mea res istic minor agatur, quam tua! Hic Advorsi si quid nobis forte evenerit, Tibi erunt parata verba, huic homini verbera. 3o5 Quapropter haec res ne utiquam neglectu est mihi; Set istunc exora, ut suam esse adsimulet. CLINIA.

Scilicet Facturum me esse: in eum iam res rediit locum, Necesse uti sit. CLITIPHO.

Merito te amo, Clinia. CLINIA.

Verum illa ne quid titubet. S YRVS. CLITIPHO.

Perdocta est probe.

310 At hoc demiror, qui tarn facile potueris Persuadere illi, quae solet q u o « s p e r n e r e .

HE A V T O N T IM O R V M E N OS.

179

SYRVS,

In tempore ad earn v e n i , quod rerum omnium est Primum: nam quendam miserum offendi ibi milit em Eius noctem orantem; haec arte tractabat virum, 3 i 5 V t cupidum illius inopia animum incenderei, Eademque ut esset apud te quam gratissuma. Set heus tu, vide sis, ne quid imprudens ruas ! Patrem novisti, ad has res quam sit perspicax; E g o te autem novi, quam esse soleas impotens. 320 Inversa verba, eversas cervices tuas, G emit us, screatus, tusses, risus, abstine ! CUTIPHO.

Laudabis. SYRVS.

V i d e sis ! CUTIPHO.

Tutemet mirabere. SYRVS.

Set quam cito sunt consecutae mulieres ! CUTIPHO.

V b i sunt ? — cur retines ? SYRVS.

Iam nunc haec non est tua. CLITIPHO.

325 Scio, apud patrem; at nunc i n t e r i m . . . . SYRVS.

Nihilo magis. CLITIPHO.

Sine! SYRVS.

N o n sino, inquam. CLIIIFHO.

Quaeso, paulisper! SYRVS.

Veto. M

2

i8o

P.

TERENTI CLITIPHO.

Saltem salutare ! SVRVS.

Abeas, si sapias. CLITIPHO.

Eo. Quid istic? SYRVS.

Manebit. CLITIPHO.

O hominem felicem ! SYRVS.

Ambula.

BACCHIS.

A N T I P H I L A. SYRVS.

CLINIA.

BACCHIS.

Edepol t e , mea Antiphila, laudo et fortunatam indico, II. g. 35o I d cum studuisti, illi formae ut mores consimiles forent; Minumeque, ita me di ament, miror, te sibi quisquam si expetit: Narri mihi, quale ingenium h a b e r e s , fuit indicio oratio ; Et cum egomet nunc me cum in animo vi tarn tuam considero Omniumque adeo vostrarum, volgus quae ab se segregant, 535 Vos esse istiusmodi et nos n o n esse, haut mirabile est: Nam expedit bonis esse vobis ; nos, quibuscum est res, n o n sinunt: F o r m a quippe impulsi nostra nos amatores colunt;

i8o

P.

TERENTI CLITIPHO.

Saltem salutare ! SVRVS.

Abeas, si sapias. CLITIPHO.

Eo. Quid istic? SYRVS.

Manebit. CLITIPHO.

O hominem felicem ! SYRVS.

Ambula.

BACCHIS.

A N T I P H I L A. SYRVS.

CLINIA.

BACCHIS.

Edepol t e , mea Antiphila, laudo et fortunatam indico, II. g. 35o I d cum studuisti, illi formae ut mores consimiles forent; Minumeque, ita me di ament, miror, te sibi quisquam si expetit: Narri mihi, quale ingenium h a b e r e s , fuit indicio oratio ; Et cum egomet nunc me cum in animo vi tarn tuam considero Omniumque adeo vostrarum, volgus quae ab se segregant, 535 Vos esse istiusmodi et nos n o n esse, haut mirabile est: Nam expedit bonis esse vobis ; nos, quibuscum est res, n o n sinunt: F o r m a quippe impulsi nostra nos amatores colunt;

HEAVTONTIMORVMENOS.

i8I

Haec ubi immutata «st, illi suum animum alio conferunt ; Nisi si prospectant aliquid interea est, desertae vivimus : 340 Yobis cum uno semel ubi aetatem agere decretum est viro, Cuius mos maxume est consimilis vostrum, hi se ad vos adplicant: Hoc beneficio utrique utrisque vero devincimini, Nulla ut unquam amori vostro incidere possit calami tas. ANTIPHILA.

Nescio alias; me quidem semper scio fecisse sedulo, ut 345 Ex illius commedo meum compararem commodum. CLINIA.

Ah! Ergo, mea Antiphila, tu nunc sola reducem me in patriam facis : Nam dum absum, mihi labores fuerunt omnes, quos cepi, leves, Praeterquam, tui carendum quod erat. SYKVS.

Credo. CLINIA.

Syre, vix suffero ! Hoccine me miserum non licere meo modo ingenium frui ? S YRVS.

55o Imo, ut patrem tuum vidi ex abitu tuo, etiam se durum dabit. BACCHIS.

Quisnam hic adolescens est, qui intuitur nos? ANTIPHILA.

Ah, retine me, obsecro ! BACCHIS.

Amabo, quid tibi est?

P. T E R E N T I A n T I P H I L A. Disperii! perii misera! BACCHIS.

Quid stupes, Antiphila ? ASTIPHILA.

Videon' Cliriiam, annon? B A C CHIS.

Quem vid.es? CLINIA.

Salve, anime mi ! ANTIPHILA.

O mi expectate Clinia, salve! CLINIA,

Vt vales? ANTIPHILA.

355 Salvom venisse gaudeo. C u ni A. Teneone te, Antiphila, mamme animo exoptatam meo? S YRVS. Ite intro : nam vos iamdudum expectat senex.

CHREMES. Luciscit hoc iam: cesso pultare ostium III. i . Vicini, ut primum ex me sciat, sibi illium 360 Rediisse ? etsi adolescentem hoc nolle intelligo ; Verum cum videam, miserum hunc tam cruciarier Eius abitu, eel em tam insperatum gaudium, Cum illi perieli nihil ex indicio siet? Haud faciam: nam, quod potero, adiutabo senem, 365 Ita ut fìlium meum amico atque aequali suo Video inservire et socium esse in negotiis : Nos quoque senes est aequom senibus obsequi. —

P. T E R E N T I A n T I P H I L A. Disperii! perii misera! BACCHIS.

Quid stupes, Antiphila ? ASTIPHILA.

Videon' Cliriiam, annon? B A C CHIS.

Quem vid.es? CLINIA.

Salve, anime mi ! ANTIPHILA.

O mi expectate Clinia, salve! CLINIA,

Vt vales? ANTIPHILA.

355 Salvom venisse gaudeo. C u ni A. Teneone te, Antiphila, mamme animo exoptatam meo? S YRVS. Ite intro : nam vos iamdudum expectat senex.

CHREMES. Luciscit hoc iam: cesso pultare ostium III. i . Vicini, ut primum ex me sciat, sibi illium 360 Rediisse ? etsi adolescentem hoc nolle intelligo ; Verum cum videam, miserum hunc tam cruciarier Eius abitu, eel em tam insperatum gaudium, Cum illi perieli nihil ex indicio siet? Haud faciam: nam, quod potero, adiutabo senem, 365 Ita ut fìlium meum amico atque aequali suo Video inservire et socium esse in negotiis : Nos quoque senes est aequom senibus obsequi. —

HE A V T O N T I M O R V M E N O S .

MENEDEMVS.

i83

CHREMES.

M E N E D E MVS.

Aut egoprofecto ingenio egregie admiseriam III. 2. Natus SUITI^ aut illud falsum est, quod volgo audio, 370 Die diem adimere aegritudinem hominibus : Nam mihi quidem quotidie augescit magis D e fìlio aegi'itudo, et quanto diutius Abest, mage cupio tanto et mage desidero. CHREMES.

Set ipsum foras egressum video: ibo, adloquar. 375 Menedeme, salve ! nuntium adporto tibi, Cuius maxume participem te fieri cupis. MENEDEMVS.

Num quidnam de gnato meo audisti, Chreme? CHREMES.

Valet a t q u e . . . MENEDEMVS.

VivitP Vbinam est, quaeso? CHREMES.

Apud me domi. MENEDEMVS.

Meus gnatus.... CHREMES.

Sic est. MENEDEMVS.

Venit? CHREMES.

Certe. MENEDEMVS,

Clini a 38o Meus venit? CHREMES.

Dixi. MENE

DEMVS.

Eamus ! duc me ad eum, obsecro ! CHREMES.

Non. volt te scire, se redisse, edam et tuum

184

P. T E R E N T I Conspectum fugitat: propter peccatum hoc timet, Tua duritia ilia antiqua ne etiam adaucta sit. M E N ED E M V S .

Non tu ei dixisti, ut essem ? CHREMES.

Non. MENEDEMVS.

Quamobrem, Chreme? CHREMES.

385 Quia pessume istuc in te atque ilium consulis, Si te tarn leni et vieto esse animo ostenderis. MENEDEMVS.

Non possum ! satis iam, satis, pater durus fui ! CHREMES,

At Vehemens utramque in p a r t e m , M e n e d e m e , es nimis Aut largitate nimia aut. parsimonia; 3go In eandem fraudem ex hac re atque iliac incides. Prirnum olim, potius quam paterere /ilium Commetare ad mulierculam, quae paulnlo Contenta tum erat cuique erant grata omnia, Proterruisti hinc: ea, coacta, ingratiis 3^5 Postilla coepit victum volgo quaerere; — Nunc, cum sine magno intertrimento non potest Haberi, quid vis dare cupis. Nam, ut tu scias, Quam ea nunc instructa pulchre ad perniciem siet, Primum iam ancillas secum adduxit plus decern, . 400 Ornatas veste atque auro: satrapa si siet Amaior, nunquam sufFerre eius sumtus que at, Nedum tu possis. MENEDEMVS.

Estne ea intus? CHREMES,

Sit, rogas ? Sensi ! namque unam ei coenam atque eius comi tibus Dedi, quae si iterum mihi sit danda, actum siet;

HEAVTONTIMORVMENOS.

i85

4o5 Nam ut alia omittam, pytissando m o d o mihi Quid vini absumsit: „ S i c h o c ! " dicens ; „ A s p e rum, Pater, hoc est: aliud lenius, sodes, v i d e ! " — R e l e v i dolia omnia, omnes sérias ; Omnes habui sollicitos; atque haec una l i o x : 4 1 0 Quid te futurum censes, quem adsidue exedent? Sic me di amabunt, ut me tuarum miseritum est, M e n e d e m e , fortunarum ! MENEDEMVS.

Faciat, quod lubet, Sumat, consumât, p e r d a t : decretum est pati, D a m ilium m o d o habeam mecum. CHREMES.

Si certum est tibi 4 i 5 Sic facere, illuc p e r m a g n i r e f e r r e arbitror, Y t ne scientem sentiat te id sibi dare. M e n e DEM v s . Quid faciam? CHREMES.

Quidvis potius quam q u o d cogitas: P e r alium quemvis ut des, falli te sinas Technis per servolum (etsi subsensi i d quoque, 420 Illos ibi esse, id agere inter se clanculum ; Syrus cum vostro consusurrant, conférant Consilia ad adolescentes); et tibi p e r d e r e Talentum hoc pacto satius est, quam ilio minam. N o n nunc pecunia agitur, set illud, q u o m o d o 425 Minumo periclo demus adolescentulo : N a m si semel tuum animum ille intellexerit, Prius proditurum vitam te tuam et prius Pecuniam omnem quam abs te amittas filium, hui, Quantam fenestram ad nequitiem ei patefeceris, 430 T i b i autem p o r r o ut n o n sit suave v i v e r e ! Nam détériorés omnes sumus licentia. Quodcunque in mentem inciderit, id volet, petet, N e q u e id putabit p r a v o m n e an rectum siet; T u rem perire et ipsum n o n poteris pati,

P. T E R E N T I

I86

435 Dare denegaris: ad illud ibit illico, Quo mamme apud te se valere sendet: Abiturum se abs te scilicet minitabitur. M E NED EMVS.

Videre verum atque ita uti res est dicere. C HRE MES.

Somnum hercle ego hac nocte oculis non vidi meis, 440 Dum id qua ero, tibi qui iìlium restituerim. — MENEDEMVS.

Cedo dextram! porro idem te oro ut facias, Chreme. CHREMES.

Paratus sum. MENEDEMVS.

Sein', quid nunc facer e te volo P CHREMES.

Die. MENEDEMVS.

Quod sensisti, illos me incipere fallere, Id ut maturent facere: cupio illi dare, 445 Quod volt; cupio ipsum iam videre. CHREME$.

Oper am dabo. Paulum hoc negoti mi obstat: Simus et Crito, Vicini nostri Ilice, ambigunt de finibus ; Me cepere arbitrum: ibo ac dicam, ut dixeram, Operam daturum me, hodie non posse iis dare. 450 Continuo hic adero. MENEDEMVS.

Ita quaeso. — Di, vostram fìdem ! Ita comparatam esse hominum naturam omnium, Aliena ut melius videant et diiudicent, Quam sua? an eo fit, quia re in nostra aut gaudio Sumus praepediti nimium aut aegritudine? 455 Hic mihi nunc quanto plus sapit quam egomet mihi ! —

H E A V T O N T I M O R V M E N O S .

I&I

C H R Ê M E S.

Dissolvi me, otiosus operam ut tibi dar em. Syrus adprendendu« atque adhortandus mihi. A me nescio quis exit: concede hinc domum, Ne nos inter nos congruisse sentiant.

CHREMES.

SYRVS.

S Y R V S. 460 Hac iliac circumcursa, inveniundum es tarnen, III. 3. Argentum ! — Intendenda in senem fallacia. CH

HEMES,

Num me fefellit, hosce id struere ? videlicet Est Cliniae ille servos tardiuscuius : Idcirco huic nostro tradita est provincia. S

YRVS.

465 Quis hic loquitur? — perii! numnam hic audivit? CHREMES.

Syre ! SYRVS.

Hem! CHREMES.

Quid tu istic? SYRVS.

Recte. Set te demiror, Chreme, Tarn mane, qui heri tantum biberis. CHREMES.

Nil minus. SYRVS.

Nil, narras ? visa vero est, quod dici solet, Aquilae senectus. CHREMES.

Heia! SYRVS.

Mulier commoda et 470 Faceta, haec meretrix....

H E A V T O N T I M O R V M E N O S .

I&I

C H R Ê M E S.

Dissolvi me, otiosus operam ut tibi dar em. Syrus adprendendu« atque adhortandus mihi. A me nescio quis exit: concede hinc domum, Ne nos inter nos congruisse sentiant.

CHREMES.

SYRVS.

S Y R V S. 460 Hac iliac circumcursa, inveniundum es tarnen, III. 3. Argentum ! — Intendenda in senem fallacia. CH

HEMES,

Num me fefellit, hosce id struere ? videlicet Est Cliniae ille servos tardiuscuius : Idcirco huic nostro tradita est provincia. S

YRVS.

465 Quis hic loquitur? — perii! numnam hic audivit? CHREMES.

Syre ! SYRVS.

Hem! CHREMES.

Quid tu istic? SYRVS.

Recte. Set te demiror, Chreme, Tarn mane, qui heri tantum biberis. CHREMES.

Nil minus. SYRVS.

Nil, narras ? visa vero est, quod dici solet, Aquilae senectus. CHREMES.

Heia! SYRVS.

Mulier commoda et 470 Faceta, haec meretrix....

i88

P- T E R E N T I CHREMES.

Sane quidem. SïRVS.

Visa est mihi et Forma quidem hercle luculenta. CHREMES.

Sic; satis. SYRVS.

Ita, non ut olim, set uti nunc, sane bona; Minuineque miror, Clinia hanc si dépérit. Set patrem habet quendam avidum misereque aridum, 475 Vicinum hune. Nostin' ? CHREMES.

At quasi. SYRVS.

Is nunc divitiis Abundat, gnatus eius profugit inopia. Scis esse factum, ut dico ? CHREMES.

Quid ego nesciam ? Hominem pistrino dignum; , . . S Y R V s. Quem ? CHREMES.

Istunc servolum Dico adolescentis, SYRVS.

Syre, tibi timui maie ! CHREMES.

48o Qui passus est, id fieri. SYRVS.

Quid faceret? CHREMES.

Rogas ?

Aliquid reperiret, fingeret fallacias, Vnde esset adolescenti, quod amicae daret, Atque hune difficilem invitum servaret senem.

HEAVTONTIMORVMENOS.

189

SYRVS.

Garris. CHREMES.

Haec facta ab illo oportebat, Syre. S YRVS.

485 Eho laudas, quaeso, héros qui fallunt? CHREMES.

In loco Ego vero laudo. SYRVS.

Recte sane. CHREMES.

Quippequi Magnarum saepe id remedium aegritudinum est. lam primum huic gnatus unicus mansisset d o m i . . . . S Y R v s. locone an serio ille haec dicat, nescio, 490 Nisi mihi quidem addit animum, quo lubeat 111 a gis. C H R E MES.

Et nnnc quid expectat, Syre? an, dum hinc denuo Abigat, cum tolerare illius sumtus non queat? Nonne ad senem aliquam fabricam fingit? S YRVS.

Stolidus est. CHREMES.

At te adiutare oportet, adolescentuli 4g5 Causa. SYRVS.

Facile equidem facere possum, si iubes : Etenim, quo pacto id fieri soleat, calleo. CHREMES.

Tanto hercle melior. SYRVS.

Non est mentiri meum. CHREMES.

Fac ergo. SYRVS.

At heus tu, facitodum eadem haec memineris,

igo

P.

TERENTI

Si huius quid forte simile aliquando evenerit, 5oo Humana uti sunt; tuus ut faciat filius. CHREMES.

Non usus veniet, spero. S YRVS.

Spero hercle ego quoque, Neque eo nunc dico quo quidquam ilium senserim, Set si quid, ne quid. Quae sit eius aetas, vide, Et ne ego te, si usus veniat, magni/ice, Chreme, 5o5 Tractare possimi CHREMES.

De istoc, cum usus venerit, Videbimus quid opus sit; nunc istuc age. — S Y R vs. Nun quam commodius quidquam audivi herum lo qui : Nunquam malefacere creduam mi impunius Licere. — Quisnam a nobis egreditur foras?

CHREMES.

CLITIPHO.

SYRYS.

CHREMES.

510 Quid istuc, quaeso? qui istic mos est, Clitipho? itane fieri oportet? III. 4. CLITIPHO.

Quid ego f e c i ? CHREMES.

Yidin' ego te modo manum in sinum huic meretrici Inserere? S YRVS.

Acta haec res est! perii! CLITIPHO.

Mene?

igo

P.

TERENTI

Si huius quid forte simile aliquando evenerit, 5oo Humana uti sunt; tuus ut faciat filius. CHREMES.

Non usus veniet, spero. S YRVS.

Spero hercle ego quoque, Neque eo nunc dico quo quidquam ilium senserim, Set si quid, ne quid. Quae sit eius aetas, vide, Et ne ego te, si usus veniat, magni/ice, Chreme, 5o5 Tractare possimi CHREMES.

De istoc, cum usus venerit, Videbimus quid opus sit; nunc istuc age. — S Y R vs. Nun quam commodius quidquam audivi herum lo qui : Nunquam malefacere creduam mi impunius Licere. — Quisnam a nobis egreditur foras?

CHREMES.

CLITIPHO.

SYRYS.

CHREMES.

510 Quid istuc, quaeso? qui istic mos est, Clitipho? itane fieri oportet? III. 4. CLITIPHO.

Quid ego f e c i ? CHREMES.

Yidin' ego te modo manum in sinum huic meretrici Inserere? S YRVS.

Acta haec res est! perii! CLITIPHO.

Mene?

HE A V T O N T I M O R V M E N O S.

191

CHEEMIS.

Hisce oculis ! ne nega. Facis adeo indigne iniuriam illi, qui non abstineas manum : Nam istaec quidem contumelia est, 5i5 Hominem amicum recipere ad te atque eius amicam subigitare. Yel heri in vino quam immodestus fuisti,.... S YRVS.

Factum. CHREMES.

Quam molestus! Vt equidem, ita me di ament, metui, quid futurum denique esset! Novi ego amante« : animum advortunt graviter, quae non cens.eas. CLITIPHO.

At fides mi apud hunc est, nil me istius facturum, pater. CHREMES.

5ao Esto; at certe ut hinc concedas aliquo ab ore eorum aliquantisper : Multa fert lubido; ea prohibet facere tua praesentia. De me facio ego coniecturam: nemo amicorum ho die est, Apud quem expromere omnia mea occulta, Clitipho, audeam : Apud alium prohibet dignitas; apud alium ipsius facti pudet, 525 Ne ineptus, ne protervos, videar. Quod ilium facere credito ; Et nostrum est, intelligere atque, utcunque, ubicunque, opus est, obsequi. S Y R vs. Quid istic narrat? CLITIPHO.

Perii!

I92

P. T E R E N T I S Y R vs. Clitipho, haec ego praecipio tibi? Hominis frugi et temperantis functus officium! CLITIPHO.

vs.

SYR

Recte sane.

Tace, so des!

C HRE » E S .

Syre, pudet me. S Y R vs. Credo, neque id iniuria. Quin 53o Mihi molestum est. CLITIPHO.

Pergin' ?

SYRVS.

Hercle vero. dico, quod videtur. CLITIPHO.

Nonne accedam ad illos ? eho, quaeso! SYRVS.

Yna accedundi via e s t . . . . Actum est! prius hie se indicant, quam ego argentum efFecero. — Chreme, vin' tu homini stulto mi auscultare? CHREMES.

Quid faciam ? SYRVS.

lube hunc Abire hinc aliquo. CLITIPHO.

Quo ego hint; abeam? SYRVS.

535 Abi deambulatum.

Quo lubet; da illis locum;

CLITIP

HO.

Deambulatum? quo? SYRVS.

Yah, quasi desit locus! Abi sane istac, istorsuin, quo vis. CHRE-

HEAVTONTIMORVMENOS.

193

CHREMES.

Recte dicit; censeo. C U T I P H O .

Di te eradi cent, qui istinc me extradas, Syre? S

YRVS.

At Tu pol tibi istas posthac comprimito manus ! — Censen' vero ? quid illum porro credis facturum, Chreme, 540 Nisi eum, quantum tibi opis di dant, servas, castigasi mones? Ego istuc curabo.

CHREMES. S

YRVS.

Atqui nunc, h ere, hic tibi adservandus est,... CHREMES.

Fi et. S

YRVS.

Si sapias: nam mihi iam minus minus que obtempérât. CHREMES.

Quid tu? ecquid de ilio, quod dudum tecum, egisti etiam, Syre, aut. Reperisti, quod placeat, an nondum etiam? S

YRVS.

De fallacia 545 Dicis? Est inventa nuper quaedam. C

HREMES.

Frugi es! cedo, quid est?

S

YRVS.

Dicam ; verum, ut aliud ex alio incidit,.... CHREMES.

Quidnam, Syre? SYRV

s.

Pessuma haec est meretrix. CHREMES.

Ita videtur. N

194

P.

TERENTI SYRVS.

Imo, si scias ! CHREMES.

Yah! SYRVS.

H o c v i d e , quod inceptat facinus ! Fuit quaedam anus Corinthia Hie; ei drachmarum haee argenti mille dederat mutuum. CHREMES.

55o Quid turn? SYRVS.

Quid? Ea m o r t u a est; est filia adolescentula ; Ea relicta huic arraboni est p r o ilio argento. CHREMES.

Intelligo. SYRVS.

Hanc secum hue adduxit, earn, quae est nunc apud uxorem luam. CHREMES.

Quid turn? SYRVS.

Clinia orat sibi uti nunc det (illam illi interim Praestituram) mille numum ; poscit. CHREMES.

Et exposcet quidem? SYRVS.

Hui, 555 Dubium id est? Ego sic putavi CHREMES.

Quid nunc facere cogitas? SYRVS.

E g o n e ? ad M e n e d e m u m i b o , d i c a m , hanc esse captam e Caria, Ditem et nobilem; si redima t, magnum inesse in eo lucrum.

H E A V T O N T I M O R V M E N O S .

195

CHREMES.

Erras. SYRVS.

Quid ita? CHREMES.

Pro Menedemo nunc tibi ego respondeo : Non emo. SYRVS.

Quid ais? optata loquere! CHREMES.

Atqui non est opus. SYRVS.

560 Non opus? CHREMES.

Non hercle vero. SYRVS.

Qui istuc, miror. CHREMES.

Iam scies. SYRVS.

Mane, mane : quid est, quod tam a nobis graviter crepuerunt fores ?

SOSTRATA.

CHREMES. SYRVS. S

NVTRIX.

OSTRATA.

Nisi me animus fallit,

hic profecto est anulus, quem ego suspicor, III. 5. Is, quicum exposita est gnata. CHREMES.

Quid volt sibi, Syre, haec oratio? SoSTRATA.

Quid? isne tibi videtur? N V T R I X

Dixi equidem, ubi ostendisti, illico, N a

H E A V T O N T I M O R V M E N O S .

195

CHREMES.

Erras. SYRVS.

Quid ita? CHREMES.

Pro Menedemo nunc tibi ego respondeo : Non emo. SYRVS.

Quid ais? optata loquere! CHREMES.

Atqui non est opus. SYRVS.

560 Non opus? CHREMES.

Non hercle vero. SYRVS.

Qui istuc, miror. CHREMES.

Iam scies. SYRVS.

Mane, mane : quid est, quod tam a nobis graviter crepuerunt fores ?

SOSTRATA.

CHREMES. SYRVS. S

NVTRIX.

OSTRATA.

Nisi me animus fallit,

hic profecto est anulus, quem ego suspicor, III. 5. Is, quicum exposita est gnata. CHREMES.

Quid volt sibi, Syre, haec oratio? SoSTRATA.

Quid? isne tibi videtur? N V T R I X

Dixi equidem, ubi ostendisti, illico, N a

I96

P.

TERENTI

565 Eum esse. SOSTRATA.

At ut satis contemplata modo sis, meanutrix? NVTRIX.

Satis. SOSTRATA.

A b i nunc ïam intro atque, illa si iam laverit, mihi nuntia. E g o virrnn hic interea opperibor. SïRVS.

T e volt: vi deas, quid velit? Nescio quid tristis est; non temere est; metuo quid sit. CHREMES.

Quid siet? Nae ista hercle iam magno conatu magnas nugas dixerit. SOSTRATA.

570 Ehem, mi vir ! CHREMES.

Ehem, mea uxor ! S

OSTRATA.

T e ipsum quaero. CHREMES.

Loquere, quid velis. S

OSTRATA.

Primum hoc te oro, ne quid credas me advorsum edictum tuuin Facere esse ausam. CHREMES.

"Vis, me istuc, etsi incredibile est, credere? Credo. S Y R V s. Nescio quid peccati portât haec purgatio. SOS

TRATA.

Meministin' me gravidam, et mihi te maxumo opere interminatum, 575 Si puellam parerem, nolle tolli?

HEAVTONTIMORVMENOS.

197

Chremes. Scio, quid feceris: Sustulisti. S y r vs. Sic si factum est, minor herus damno auctus est. S O STRATA. Minume; set erat hic Corinthia anus haut impura; ei de di Exponendam. Chremes. O Iupiter, esse tantum in animo insci tiam ! S OSTRATA. Perii, quid ego feci ? Chremes. A t rogitas ? S OSTRATA. Si peccavi, mi Chreme, 58o Insciens feci. Chremes. Id quidem ego, si tu neges, certo scio, T e inscientem et imprudentem dicere ac facere omnia : T o t peccata in hac re ostendis : nam iam primum, si meum Imperium exsequi voluisses, interemtam oportuit, Non simulare mortem verbis, re ipsa spem vitae dare ; 5S5 At id omitto : misericordia — animus maternus — sino : Quam vero abs te bene prospectum est, quod voluisti, cogita : Nempe illi anui prodita abs te filia est planissume, Per te vel uti quaestum faceret, vel uti veniret palam. C r e d o , id cogitasti: quidvis satis est, dum vivat modo.

ig8

P.

TERENTI

5go Quid cum illisce agas, qui neque ius neque bonum atque aequom sciunt? Melius, peius, prosit, obsit, nil vident nisi quod lubet. S

oSTRATA.

Mi Chreme, peccavi, fateor: vincor. Nunc hoc te obsecro : Quanto tu me es annis gravior, tanto es ignoscentior, Iniustitiae meae ut iustitia tua sit aliquid praesidi ! CHREMES.

5q5 Scilicet equidem ignoscam istuc factum; verum, Sostrata, Mala docet mea facilitas te multa. Set istuc, quidquid est, Qua hoc occeptum est causa, eloquere. S o s T H A T A.

V t stultae et misere omnes sumus Religiosae, cum exponendam do illi, de digito anulum Detrailo et eum dico ut lina cum puella exponeret, 600 Si moreretur, ne expers esset partis de nostris bonis. CHREMES.

Istuc recte : conservasti te atque illam. S OS T R A T A . Hie is anulus. CHREMES.

V n d e habes? SoSTRATA.

Quam Bacchis securn adduxit adolescentulam... S Y R vs. Hem! CHREMES.

Quid ea narrat? S OSTRATA.

Ea, lavatum duvn it, servandum mihi dedit.

HE A V T O N T I M O R V M E N O S .

i99

Animum non advorti primum; set postquam adspexi, illico 6o5 Cognovi, ad te exsilui. CHREMES.

Quid nunc suspicare ant invenis De ilia? SoSTRATA. Nescio, nisi ex ipsa quaeras, unde hunc habuerit, Si potis est reperiri. STRVS.

Interii! plus spe video, quam volo: Nostra est, si ita est. CHREMES.

Vivitne ilia, cui tu dederas ? S O STRATA.

Nescio. CHREMES.

Quid renuntiavit olim? S OSTRATA. Fecisse id quod iusseram. CHREMES.

610 Nomen mulieri cedo quod sit, ut quaeratur. S o STRATA. Philtere. S YRVS. Ipsa est! mirum, ni ilia salva est et ego perii! CHREMES.

Sostrata, Sequere me intro hac. S OSTRATA. Yt praeter spem evenit! quam timui male, Ne nunc animo ita esses duro, ut olim in tollendo, Chreme ! CHREMES.

Non licet hominem esse saepe ita, ut volt, res si non sinit;

¡200

P.

TERENTI

6 i 5 Nunc ita tempus f e r t , mi ut cupiam filiam; olim nil minus. S YR vs. Nisi me fallit animus, haud multum infortunium aberit a me, Ita in angustum hercle oppido nunc meae coguntur copiae, aliqua Nisi p r o v i d e o , ne esse amicam hanc gnati resciscat senex. Nana quod de argento sperem aut posse postulem me fallere, 620 Nihil est; triumpho, si licet me latere tecto abscedere. Crucior, bolum mihi tantum ereptum tam desubito e faucibus ! Quid agam aut quid comminiscar ? ratio de integro ineunda est mihi. Nil tam difficile est quin quaerundo investigari possiet. Q u i d , si hoc nunc sic incipiain? — Nihil est. — Quid, s i . . . ? Tantundem egero. — 6a5 At s i c , opinor ! — Non potest! Imo optume! euge, habeo optumam ! Retraham hercle, opinor, ad me idem illad fugitivum argentum tamen.

CLINIA.

SYRVS.

C L I N I A.

Nullum mihi iam posthac potest intervenire tantum, III. 6. Q u o d mi aegritudinem adferat: tanta haec laetitia oborta est. Patri me dedo nunc 'iam, ut frugalior sim quam volt.

¡200

P.

TERENTI

6 i 5 Nunc ita tempus f e r t , mi ut cupiam filiam; olim nil minus. S YR vs. Nisi me fallit animus, haud multum infortunium aberit a me, Ita in angustum hercle oppido nunc meae coguntur copiae, aliqua Nisi p r o v i d e o , ne esse amicam hanc gnati resciscat senex. Nana quod de argento sperem aut posse postulem me fallere, 620 Nihil est; triumpho, si licet me latere tecto abscedere. Crucior, bolum mihi tantum ereptum tam desubito e faucibus ! Quid agam aut quid comminiscar ? ratio de integro ineunda est mihi. Nil tam difficile est quin quaerundo investigari possiet. Q u i d , si hoc nunc sic incipiain? — Nihil est. — Quid, s i . . . ? Tantundem egero. — 6a5 At s i c , opinor ! — Non potest! Imo optume! euge, habeo optumam ! Retraham hercle, opinor, ad me idem illad fugitivum argentum tamen.

CLINIA.

SYRVS.

C L I N I A.

Nullum mihi iam posthac potest intervenire tantum, III. 6. Q u o d mi aegritudinem adferat: tanta haec laetitia oborta est. Patri me dedo nunc 'iam, ut frugalior sim quam volt.

201

HEAVTONTIMJDB.VMENOS. S Y R VS.

630 Nil me fefellit: cognita est, quantum huius audio verba. Istuc tibi ex sententia tua obtigisse, laetor. C L I N I A.

O mi Syre, audisti, obsecro ? SYKVS.

Quidni, qui usque una adfuerim? CLINIA.

Cuinam aeque audisti commode quidquam evenisse? S YRVS.

Nulli. CLINIA.

Atque ita me di ament, ut ego nunc non tam meapte causa 635 Laetor quam illius, quam ego scio esse honore quovis dignam. S YRVS.

Ita credo; set nunc, Clinia, a g e , da te mihi vicissim : Nam amici quoque est videnda res, in tuto ut conio ce tur, Ne quid de amica nunc senex. CLINIA.

O Iupiter,.... S YRVS.

Quiesce. C L I N I A.

Antiphila mea nubet mihi! S YRVS.

Siccine mi interloquere? CLINIA.

640 Quid faciam, Syre mi? gaudeo: fer me. S

YRVS.

Fero hercle sane. C L I N I A.

Deorum vitam apti sumus !

2oa

P.

TERENTI SYRVS,

Frustra operarti, opinor, sumo. CLINIA.

Loquere : audio. SYRVS.

At iarn hoc non ages. CLINIA.

Again. SYRVS.

Yidendum est inquarti, Clinia, tui in tuto ut conlocetur: Nam si nunc a nobis abis et Bacchidem hie relinquis, 645 Senex resciscet illico, esse amicam Clitiphonis ; Si abduxeris, celabitur itidem ut celata adhuc est. Amici quoque res,

CLINIA.

At enim istoc nil magis, S y r e , est meis nuptiis advorsum ; Nam quo ore appellabo patrem? tenes, quid dicam? S v R VS. Quidni ? CLINIA.

Quid dicam? quam causam adferam? SYRVS.

Quin nolo mentiare: 650 Aperte, ita ut se res habet, n a r r a r e . . . . CLINIA.

Quid ais? SYRVS.

Iubeo: Illam te amare et velie uxorem ; hanc esse Clitiphonis. . . . CLINIA.

Bonain atque iustam rem oppido imperas et factu facilem.

HEAVTONTIMORVMENOS.

203

Syrvs.

Et.... Clinia.

Scilicet iam me hoc voles patrem exorare ut celet Vostrum. Syrvs.

Imo, uti recta via rem narret ordine omnem. Clinia.

Hern! 655 Satin' sanus es a u t s o b r i u s ? tu quidem illum plane prodis : Nam qui ille poterit esse in tuto ? die mihi? Syrvs.

Huic quidem Consilio palmam do, h o c me magnifice effero, V i m qui tantam habeam et potestatem in me tantam astutiae, Y e r a dicendo ut eos ambos fallam, u t , cum narret senex 660 Voster nostro, esse istam amicam gnati, n o n credat tarnen. Clinia.

A t enim spem istoc pacto rursus nuptiarum omnem eripis : Nam dum amicam hanc mearn esse c r e d e t , n o n commi ttet filiam. T u fortasse, me quid hat, p a r v i , dum illi consulas. Syrvs.

Q u i d , malum? m e aetatem censes velie id adsimularier ? 665 V n u s est dies, dum argentum e r i p i o : p a x ! nihil amplius. Clinia.

Tantum sat habes? Q u i d tum, quaeso, si hoc pater reseiverit?

2o4

p. t e r e n t i S Y R vs. Quid, si redeo ad illos, qui aiunt: quid, si nunc coelum ruat?

C L I N I A.

Metuo, quid again. S YRVS.

Metuis? quasi non ea potestas sit tua, Quo veljs in tempore ut te exsolvas, rem facias palam. C

LINIA.

670 A g e , age, traducatur Bacchis. S YRVS.

Optume ipsa exit foras.

BACCHIS. CLINIA. SYRVS. PHRYGIA. DROMO. BACCHIS.

Satis poi proterve me Syri promissa hue induxerunt,

III. 7.

Decern minas quas mihi dare est pollicitus ; quod si is nunc me Deceperit, saepe, obsecrans me, ut veniat, frustra veni et, _ Aut cum venturam dixero et constituero, cum is certo 675 Renuntiarit, Clitipho cum in spe pendebit animi, Decipiam ac non veniam, Syrus tergo mihi poenas pendet. CLINIA.

Satis scite promittit tibi. SYRVS.

Atqui tu hanc iocari credis? Faciet, nisi caveo. BACCHIS.

Dormiunt: poi ego istos commovebo.

2o4

p. t e r e n t i S Y R vs. Quid, si redeo ad illos, qui aiunt: quid, si nunc coelum ruat?

C L I N I A.

Metuo, quid again. S YRVS.

Metuis? quasi non ea potestas sit tua, Quo veljs in tempore ut te exsolvas, rem facias palam. C

LINIA.

670 A g e , age, traducatur Bacchis. S YRVS.

Optume ipsa exit foras.

BACCHIS. CLINIA. SYRVS. PHRYGIA. DROMO. BACCHIS.

Satis poi proterve me Syri promissa hue induxerunt,

III. 7.

Decern minas quas mihi dare est pollicitus ; quod si is nunc me Deceperit, saepe, obsecrans me, ut veniat, frustra veni et, _ Aut cum venturam dixero et constituero, cum is certo 675 Renuntiarit, Clitipho cum in spe pendebit animi, Decipiam ac non veniam, Syrus tergo mihi poenas pendet. CLINIA.

Satis scite promittit tibi. SYRVS.

Atqui tu hanc iocari credis? Faciet, nisi caveo. BACCHIS.

Dormiunt: poi ego istos commovebo.

HEAVTONTIMORVMENOS.

205

M e a P h r y g i a , audistin', m o d o iste homo quam demonstravit villam 6go C h a r m i . . . . PHRYGIA.

Audivi. B AC C HIS.

Proxumam esse huic f u n d o ad dextram? PHRYGIA.

Memini. B ACCHIS.

Curri culo

percurre:

apud eum agitat.

miles

Dionysia

S YRVS.

Q u i d inceptat? B ACCHIS.

D i e , m e hic o p p i d o ess'e invitam atque adservari ; V e r u m aliquo pacto verba me his daturam esse et venturam. SYKVS.

Perii hercle!

Bacchis m a n e , m a n e ! quo istam? quaeso,

mittis

6g5 Iube maneat! BACCHIS.

I. S YRVS.

Q u i n est paratum argentum. BACCHIS.

Quin e g o maneo. S YRVS.

Atqui iam dabitur. BACCHIS.

Y t lubet. N u m e g o insto? SYKVS.

A t sein' quid, sodes ? BACCHIS.

Quid?

206

P.

TERENTI S YRVS.

Trans eundum B AC

CHIS.

Quid? SYRVS.

Tibi ad Menedemum est et tua pompa Eo traducenda est. B A C

CHIS.

Quam rem agis, scelus? SYRVS.

Ego? argentum cudo, Quod tibi dem. B A c CHIs.

Dignam me putas, quam inludas ? SYRVS.

N o n est temere. BACCHIS.

6go Etiamne tecum hic res mihi est? S

YRVS.

Minume; tuum tibi reddo. BACCHIS.

Eatur. Sequere hac. — Heus, Dromo ! D R O M O .

Quis me volt? S

YRVS.

Syrus. D R O M O .

Quid est re? SYRVS.

Apcillas omnes Bacchidis traduce huc ad vos propere. D R O M O .

Quamobrem ? SYRVS.

Ne quaeras. Efferant, quae secum huc attulerunt. Sperabit sumtum sibi senex levatum esse harunc abitu ;

207

HEAVTONTIMORYMENOS.

695 Nae ille haud scit, hoc panlum lucri quantum illi damni adportet. T u nescis id quod scis, Dromo, si sapies. DROMO. Mutum dices.

CHREMES.

SYRVS.

CHREMES.

Ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem IV. 1. Miseret me, tantum devenisse ad eum mali. Illancne mulierem alere cum ilia familia ! 700 Etsi scio, hosce aliquot dies non sentiet: Ita magno fuit ei desiderio filius; Verum ubi videbit, tantos sibi sumtus domi Quotidianos /ieri nec fieri modum, Optabit, rursum ut abeat ab se filius. 705 Syrum optume eccum. SYRVS.

Cesso hunc adoriri ? CHREMES.

Syre! SYRVS.

Ipsum te mihi iamdudum exoptabam dari.

Hem,

CHREMES.

Videre egisse nescio quid cum sene. SYRVS.

De ilio, quod dudum? dictum ac factum reddidi. CHREMES.

Bonan' fide? S

YRVS.

Bona. CHREMES.

Hercle non possum pati, 710 Quin tibi caput demulceam: accede hue, Syre:

207

HEAVTONTIMORYMENOS.

695 Nae ille haud scit, hoc panlum lucri quantum illi damni adportet. T u nescis id quod scis, Dromo, si sapies. DROMO. Mutum dices.

CHREMES.

SYRVS.

CHREMES.

Ita me di amabunt, ut nunc Menedemi vicem IV. 1. Miseret me, tantum devenisse ad eum mali. Illancne mulierem alere cum ilia familia ! 700 Etsi scio, hosce aliquot dies non sentiet: Ita magno fuit ei desiderio filius; Verum ubi videbit, tantos sibi sumtus domi Quotidianos /ieri nec fieri modum, Optabit, rursum ut abeat ab se filius. 705 Syrum optume eccum. SYRVS.

Cesso hunc adoriri ? CHREMES.

Syre! SYRVS.

Ipsum te mihi iamdudum exoptabam dari.

Hem,

CHREMES.

Videre egisse nescio quid cum sene. SYRVS.

De ilio, quod dudum? dictum ac factum reddidi. CHREMES.

Bonan' fide? S

YRVS.

Bona. CHREMES.

Hercle non possum pati, 710 Quin tibi caput demulceam: accede hue, Syre:

208

P-

TERENTI

Boni tibi aliquid faciam pro ista re, ac lubens. SYKVS.

At si scias, quam scite in mentem venerit. CHREMES.

Y a h ! gloriare, evenisse ex sentential S YRVS.

Nondum hercle vero, verum dico, CHREMES.

Die, quid est? S YRVS.

715 Ttii Clitiphonis esse amicam hanc Bacchidem Menedemo dixit Clinia et ea se gratia Earn adduxisse, ne tu id p ers en t'is ceres. CHREMES.

Probe ! S YRVS.

Die, sodes ! CHREMES.

Nimium, inquam. S YRVS.

Imo sic; satis. Set porro ausculta, quid super fallaciae est: 720 Sese ipse dicet tuam vidisse flliam ; Eius sibi complacitam formam, postquam adspexerit ; Hanc cupere uxorem. CHREMES.

Modone quae inventa est? S YRVS.

Earn; Et quidem iubebit posci. CHREMES.

Quamobrem istuc, Syre? Nam prorsus nihil intellige. S YRVS.

Y a h , tardus es. C H R E M E S.

735 Fonasse. SYRVS.

HEAVTONTIMOR VMENOS. S

209

ÏRVS,

Dabitur argentum illi ad nuptias, Aurum atque vestem qui tenesne ? CHREMES.

Comparet? S YRVS.

Id ipsum. CHREMBS.

At ego neque do neque ei despondeo. S

YRVS.

Nam quamobrem? CHREMES.

Quamobrem, me rogas? homini.... S

YRVS.

Vt lubet. Non ego dicebam, in perpetuum illam ut ei dares, 730 Verum ut simulares. CHREMES.

Non meum est simulatio. Ita tu istaec tua misceto, ne me admisceas. Ego, cui daturus non sim, ut ei despondeam? S YRVS.

Credebam. CHREMES.

Minume. S YRVS.

Scite poterat fieri, Et ego hoc quia dudum tu tantopere iusseras 735 Eo coepi. CHREMES.

Credo. S

YRVS.

Ceterum equidem istuc, Chreme, Aequi bonique facio. CHREMES.

Atqui cura maxume Volo te dare operam ut fiât, verum alia via. O

aio

P.

T E R E N T I S YRVS.

Fiat: quaeratur aliud. Set ilîud quod tibi Argentum dixi, quod ista debet Bacchidi, 74o Id nunc reddendum est illi, neque tu scilicet Eo nunc confugies: ,, Quid mea? num mihi datum est? Num iussi? num ilia oppignerare filiam Meam me invito potuit? vere illud, Chreme, lus summum saepe summa, di cunt, malitia. CHREMES.

745 Haut faciam. S YRVS.

Imo aliis si licet, tibi non licet: Omnes inlautum id in bene aucta re putent. CHREMES.

Quin egomet iam ad earn deferam. SYRVS.

Imo fìlium lube potius. C H R E M E S.

Quamobrem ? S YRVS.

Quia enim in h une suspicio est Translata amoris. CHREMES.

Quid tum? SYRVS.

Quia videbitur 750 Magis verisimile id esse, cum hie illi dabit, Et simul coïificiam facilius ego quod volo. Ipse adeo adest: abi, effer argentum. CHREMES.

Effero.

H E AV T O N T I M O R Y M E N 0 8.

CLITIPHO. C

ait

SYRVS.

LITIPHO.

Nulla est tarn facilis res quin difJìcilis siet, IV. 2. Q u a m invitus facias. Vel me haec deambulatio 755 Quam non laboriosa ! ad languorem dedit, Nec quidquam magis nunc metuo quam, ne denuo Miser aliquo extrudar hinc, ne accedam ad Bacchidem. — Vt te quidem omnes di, deae, quantum est, Syre, Cum tuo isto invento cumque incepto perduint! 760 Huinsmodi res semper comminiscere, Vbi me excarnufices. S r RVS. In' tute hinc, quo dignus es? Quam pene tua me perdidit protervitas ! CLITIPHO.

Vellern hercle factum ! ita meritus. SYRVS.

Meritus? quomodo? CLITIPHO.

Quid igitur tibi vis dicam ? abegisti ! mihi 765 Amicam adduxti, quam non liceat tangere! Credendum, ex animo nonnihil me irascier. SYRVS.

Nae me istuc ex te prius audisse gaudeo, Q u a m argentum haberes, quod daturus iam fui. CLITIPHO.

Iam non sum iratus. SYRVS.

Set sein', ubi nunc sit tibi

770 Tua Bacchia?

CLITIPHO,

Apud nos. SYRVS.

Non. C

LITJPHO.

Ybi e r g o ? O a

P.

TERENTI SYR vs.

Apud Cliniam. GLITIPHO.

Perii! SYRVS.

Bono animo es: iam argentum ad earn deferes, Q u o d ei pollicitus. CLITIPHO.

Garris. V n d e ? SYRVS.

A tuo patre. CLITIPHO.

Ludis fortasse. S YRVS.

Ipsa re tu experibere. CLITIPHO.

Nae ego fortunatus homo sum! deamo te/Sjrre.S YRVS.

St! pater egreditur. Cave quidquam admiratus sit, Qua causa id fiat; obsecundato in loco; Quod imperabit, facito; loquitor paucula.

CHREMES.

GLITIPHO.

SYRVS.

CHREMES.

Ybi Clitipho nunc? SYR V S .

Eccum me, inque. CLITIPHO.

Eccum hie tibi.

IV. 3.

CHREMES.

Quid r e esset, dixti huic? SYRVS.

Dixi pleraque omnia.

P.

TERENTI SYR vs.

Apud Cliniam. GLITIPHO.

Perii! SYRVS.

Bono animo es: iam argentum ad earn deferes, Q u o d ei pollicitus. CLITIPHO.

Garris. V n d e ? SYRVS.

A tuo patre. CLITIPHO.

Ludis fortasse. S YRVS.

Ipsa re tu experibere. CLITIPHO.

Nae ego fortunatus homo sum! deamo te/Sjrre.S YRVS.

St! pater egreditur. Cave quidquam admiratus sit, Qua causa id fiat; obsecundato in loco; Quod imperabit, facito; loquitor paucula.

CHREMES.

GLITIPHO.

SYRVS.

CHREMES.

Ybi Clitipho nunc? SYR V S .

Eccum me, inque. CLITIPHO.

Eccum hie tibi.

IV. 3.

CHREMES.

Quid r e esset, dixti huic? SYRVS.

Dixi pleraque omnia.

HEAVTONTIMORVMENOS.

213

CHREMES.

780 Cape hoc argentum ac defer. STRVS.

I! quid stas, lapis? Quin accipis? CMTIPHO.

Cedo sane. S Y R vs. Sequere hac me ocius. Tu hie nos, dum eximus, interea opperibere: Nam nihil est illic quod moremur diutius. CHREMES.

Minas quidem iam iìlia a me habet decern, 785 Quas pro alimentis esse nunc duco datas; Hasce ornamentis consequentur alterae; Porro haec talenta dotis adposcet duo. Quam multa iniusta iusta Hunt moribus ! Mihi nunc, relictis rebus, inveniundus est 790 Aliquis, labore inventa mea cui dem bona !

MENEDEMVS.

CHREMES.

MENEDEMVS.

Multo omnium nunc me fortunatissimum IV. 4. Factum puto esse, gnate, cum te intelligo Resipisse. CHREMES.

Vt errat! MENEDEMVS.

Te ipsum quaerebam, Chreme: Serva, quod in te est, filium et me et familiam ! CHREMES.

795 Cedo, quid vis faciam? MENEDEMVS.

Invenisti ho die Hliam.

HEAVTONTIMORVMENOS.

213

CHREMES.

780 Cape hoc argentum ac defer. STRVS.

I! quid stas, lapis? Quin accipis? CMTIPHO.

Cedo sane. S Y R vs. Sequere hac me ocius. Tu hie nos, dum eximus, interea opperibere: Nam nihil est illic quod moremur diutius. CHREMES.

Minas quidem iam iìlia a me habet decern, 785 Quas pro alimentis esse nunc duco datas; Hasce ornamentis consequentur alterae; Porro haec talenta dotis adposcet duo. Quam multa iniusta iusta Hunt moribus ! Mihi nunc, relictis rebus, inveniundus est 790 Aliquis, labore inventa mea cui dem bona !

MENEDEMVS.

CHREMES.

MENEDEMVS.

Multo omnium nunc me fortunatissimum IV. 4. Factum puto esse, gnate, cum te intelligo Resipisse. CHREMES.

Vt errat! MENEDEMVS.

Te ipsum quaerebam, Chreme: Serva, quod in te est, filium et me et familiam ! CHREMES.

795 Cedo, quid vis faciam? MENEDEMVS.

Invenisti ho die Hliam.

2i4

P. T E R E N T I CHREMES.

Quid tum? M E N E D EM V S .

Hanc uxorem sibi dari volt Clinia. CHREMES.

Quid tu hominis, quaeso, es ? M E NEDEM v s .

Quid id est? CHREMES.

Iamne oblitus es, Inter nos quid sit dictum de fallacia, Vt ea via abs te argentum auferretur? M E N E D E M V S.

Scio, CHREMES.

800 Ea res nunc agitur ipsa. MENEDEMVS.

Quid narras, Chreme? Imo haec quidem, quae apud me est, Clitiphonis est Arnica. CHREMES.

Ita aiunt et tu credis omnia; Et illam aiunt velle uxorem, ut, cum desponderim, Des, qui aurum ac vestern et alia, quae opus, compared MENEDEMVS.

805 Id est profecto ! id amicae dabitur ! CHREMES.

Scilicet, Datum iri. MENEDEMVS.

Ah, frustra sum igitur gavisus miser! Quidvis tarnen iam malo quam hunc amittere. Quid nunc renuntiem abs te responsum, Chreme, Ne sentiat rescisse me atque aegre ferat? CHREMES.

810 Aegre, Menedeme? nimium illi indulges!

HE AVT O N T I M O R V M E N O S .

ai5

MENEDEMVS.

Sine. Incrptum est: p'erfice hoc mihi perpetuum, Chreme. CHREMESI

Die convenisse, egisse te de nuptiis. MENEDEMVS.

Oicam. Quid deinde? CHREMES.

M e facturum esse omnia; Generum piacere; postremo etiam, si voles, 8 i 5 Desponsam quoque esse d i c i t o , . . . . MENEDEMVS.

Hem, istuc volueram. CHREMES.

Tanto ocius te ut poscat, et tu, id quod cupis, Quam ocissume ut des. MENEDEMVS.

Cupio. CHREMES.

Nae tu propediem, ut Istanc rem video, istius obsaturabere. Set, haec utut sunt, cautiin et paulatim dabis, £¡20 Si sapies. MENEDEMVS.

Faciarn. CHREMES.

Abi intro; vide, quid postulet; Ego domi ero, si quid me voles. MENEDEMVS.

Sane volam: Nam te scientem faciam, quidquid egero.

MENEDEMVS.

CHREMES.

MENEDEMVS.

E g o , me non tam astutum ac perspicacem esse, id certo scio; V. i .

HE AVT O N T I M O R V M E N O S .

ai5

MENEDEMVS.

Sine. Incrptum est: p'erfice hoc mihi perpetuum, Chreme. CHREMESI

Die convenisse, egisse te de nuptiis. MENEDEMVS.

Oicam. Quid deinde? CHREMES.

M e facturum esse omnia; Generum piacere; postremo etiam, si voles, 8 i 5 Desponsam quoque esse d i c i t o , . . . . MENEDEMVS.

Hem, istuc volueram. CHREMES.

Tanto ocius te ut poscat, et tu, id quod cupis, Quam ocissume ut des. MENEDEMVS.

Cupio. CHREMES.

Nae tu propediem, ut Istanc rem video, istius obsaturabere. Set, haec utut sunt, cautiin et paulatim dabis, £¡20 Si sapies. MENEDEMVS.

Faciarn. CHREMES.

Abi intro; vide, quid postulet; Ego domi ero, si quid me voles. MENEDEMVS.

Sane volam: Nam te scientem faciam, quidquid egero.

MENEDEMVS.

CHREMES.

MENEDEMVS.

E g o , me non tam astutum ac perspicacem esse, id certo scio; V. i .

P.

2i6

T E R E N T I

Set hic adiutor meus et monitor et praemonstrator Chremes 825 Hoc mihi praestat: in me quidvis harum rerum convenir, Quae sunt dictae in stultum, caudex, stipes, asinus, plumb eus ; In illune nil potest: exsuperat omnia eius astutia. CHREMES.

Ohe, deos iam desine, uxor, gratulando obtundere, Gnatam tuajn esse inventam, nisi eos tuo ex ingenio iudicas, 83o Nil ut credas intelligere, idem nisi dictum est centies. Set interim illi quid iamdudum gnatus cessât cum Syro ? MEKEDEMVS.

Quos cessare homines ais, Chreme ? CHREMES.

Hem, per tempus, Menedeme, advenis: Die mihi: Cliniae, quae dixi, nuntiastin'P MENEDEMVS.

Omnia. CHREMES.

Quid ait? MENEDEMVS,

Gaudere adeo occepit, quasi qui cupiunt nuptias. CHREMES.

835 Ha ha he ! MENEDEMVS.

Quid risisti? C H R E M E S.

Servi venere in mentem Syri Calliditates. MENEDEMVS.

Itane ? CHREMES,

Voltus quoque hominum fingit scelus.

HEAVTONTIMORVMENOS.

217

MENEDEMVS.

Gnatus quod se adsimulat laetum, id dicis? CHREMES.

Id. MENEDEMVS.

Idem istuc mihi

Venit in mentem. CHREMES.

Veterator ! M E N E D E MVS.

Mage, si mage noris, pûtes,

Ita rem esse. C

HREMES.

Ain' tu? MENEDEMVS.

Quin tu ausculta. CHREMF.S.

M a n e : prius scire expeto, 84° Quid perdideris? nam ubi desponsam nuntiasti filio, Continuo iniecisse verba tibi Dromonem scilicet, Sponsae vestes, auium, ancillas opus esse, argentum ut dares. MENEDEMVS.

Non, CHREMES.

Quid? MENEDEMVS.

Non, inquam. CHREMES.

Neque ipse gnatus ? MENEDEMVS.

Nil prorsus, Chreme; Magis nunc etiam instare, ut hodie conficerentur nuptiae. C H R E M E S.

845 Mira narras.

Q u i d Syrus meus? ne is quidem quid quam?

si8

P. T E R E N T I M E N E DEM v s .

Nihil. CHREMES.

Quamobrem, nescio. MENEDEMVS.

Equidem miror, qui alia tam plane scias. Set ille tuus tuum quoque idem mire flnxit Rlium, ut Ne paululum quidem suboleat, esse amicam hanc Cliniae. CHREMES.

Quid ais ? MENEDEMVS.

Omitto iam osculari atque amplexari; id nil puto. CHREMES.

85o Quid est, quod amplius simuletur? MENEDEMVS.

Yah! CHREMES.

Quid est? MENEDEMVS.

Audi modo. Vltimis est mihi conclave in aedibus quoddam retro ; Hue est intro lectus latus; vestimentis stratus est. CHREMES.

Quid, postquam hoc est factum? MENEDEMVS.

Dictum factum hue abiit Clitipho. CHREMES.

Solus? MENEDEMVS.

Solus. CHREMES.

Timeo. MENËDEMVS.

Bacchis consecuta est illico.

219

H E A V T O N T I M O R V M E N O S. C HREMES.

855 Sola? MENKDEMVS.

Sola. C H R E M E S.

Perii ! MENEDEMVS.

Vbi abiere intro, operuere ostium. CHREMES.

Hem, Clinia haec fieri videbat? MENEDEMVS.

Quidni? mecum una simul. CHREMES.

Tili est arnica Bacchis, Menedeme! occidi! MENEDEMVS.

Quamobrera ? CHREMES,

Decern dierum vix mi est familia ! MENEDEMVS.

Qui istuc times, quod operam amico dat suo? CHREMES.

860 Imo, quod amicae ! Mr

TIE D E M V S .

Si dat. CHREMES.

An dubium id tibi est? Quenquamne tarn animo eomi esse aut leni putas, Qui se vidente amicam patiatur s u a m , . . . ? MENEDEMVS.

Quidni, quo verba facilius dentur mihi? CHREMES.

Derides merito. Mihi nunc ego succenseo. 865 Quot res dedeve, ubi possem persentiscere ! Nisi lapis eram. Quae vidi ! vae misero mihi! At nae illud haud inultum, si vivo, ferent: Nam i a m . . . .

220

P.

TERENTI

M E N E O E M V S.

N o n tu te cohibes ? n o n te respicis ? N o n tibi ego exempli satis sum? CHREMES.

P r a e iracundia, 870 M e n e d e m e , n o n sum apud me. MENEDEMVS.

T e n e istuc l o q u i ? N o n n e id flagitium est, te aliis consilium d a r e , Foris sap ere, tibi n o n posse te auxiliarier? CHREMES.

Q u i d faciam? MENEDEMVS.

I d , q u o d tu m e fecisse aibas p a r u m : Fac, p a t r e m te esse ut sentiat; fac, u t audeat 875 Tibi c r e d e r e omnia, abs te p e t e r e et poscere, Ne quam aliam quaerat copiam ac te deserat. CHREMES.

Imo abeat potius malo quovis gentium, Q u a m hie p e r flagitium a d inopiam redigat p a trem ! N a m , si illis p e r g o suppeditare sumtibus, 880 M e n e d e m e , mi illic vero ad rastrOs res r e d i t ! MENEDEMVS.

Q u a d i n c o m m o d i tibi in hac re capies, nisi caves ! Difficilem ostendes te et ignosces post t a m e n , E t id ingratum erit. CHREMES.

At nescis, quam d e j e a m ! MENEDEMVS.

Y t lubet. Quid, q u o d volo, ilia u t nubat n o s t r o , nisi quid est, 885 Q u o d malis? CHREMES.

I m o et gener et adfînes placent. MENEDEMVS.

Q u i d dotis dicam te dixisse filiae? —

H E A V T O N T I M O R VMENOS.

aai

Quid obticuisti ? CHRÊMES.

Dotis? MENEDEMVS.

Ita. CHRÊMES.

Ah... MENEDEMVS.,

Ne quid, Chreme, Vereare, si quid minus est: nil nos dos movet. CHREMES.

Duo talenta pro re nostra ego esse decrevi satis; 890 Sed ita dictu est opus, si me vis salvom esse et rem et iîlium, Omnia mea doti dixisse illi me bona. M E N E D E M V S .

Quam rem agis? CHREMES.

Id mirari te sùnulato et illum hoc rogitato simul, Quamobrem id faciam. MENEDEMVS.

Quin ego vero, quamobrem id facias, nescio. C

HREMES.

Egone? ut illius animum, qui nunc luxuria et la» scivia 895 Diffluit, retundam et redigam, ut, quo se vortat, nesciat. MENEDEMVS.

Quid agis? CHREMES.

Mitte ac sine me in hac re gerere mihi morem. MENEDEMVS.

Sino. Itane vis? CHREMES.

222

P.

TERENTI

MENEDEMVS.

Fiat. CHKKMÏS,

A c iam, ut uxorem arcessat, paret. Hic, ita ut aequom liberos est, dictis confutabitur ; Set S y r u m . . . . M E N E D E M V S .

Quid eum? CHREMES.

Ego, si vivo, nae adeo exornatum dabo, 900 Adeo depexum, ut, dum vivat, meminerit semper mei, Qui sibi me pro deridiculo ac delectamento putat! N o n , ita me di ament, auderet uni haec vetulae mulieri, Mihi quae fecit. —

CLITIPHO.

CHREMES.

SYRVS.

C L I T I P H O .

Itane tandem, quaeso, est, Menedeme, ut pater V . 2. Tarn in brevi spatio omnem de me patris animum eiecerit? go5 Quodnam ob facinus? quid ego tantum sceleris admisi miser P V o l g o faciunt. MENEDEMVS.

Scio, tibi esse hoc gravius multo ac durius, Cui fit; verum ego baud minus aegre patior idque nescio Nec rationem capio, nisi quod bene tibi ex animo volo. CLITIPHO.

Hic patrem adstare aibas.

222

P.

TERENTI

MENEDEMVS.

Fiat. CHKKMÏS,

A c iam, ut uxorem arcessat, paret. Hic, ita ut aequom liberos est, dictis confutabitur ; Set S y r u m . . . . M E N E D E M V S .

Quid eum? CHREMES.

Ego, si vivo, nae adeo exornatum dabo, 900 Adeo depexum, ut, dum vivat, meminerit semper mei, Qui sibi me pro deridiculo ac delectamento putat! N o n , ita me di ament, auderet uni haec vetulae mulieri, Mihi quae fecit. —

CLITIPHO.

CHREMES.

SYRVS.

C L I T I P H O .

Itane tandem, quaeso, est, Menedeme, ut pater V . 2. Tarn in brevi spatio omnem de me patris animum eiecerit? go5 Quodnam ob facinus? quid ego tantum sceleris admisi miser P V o l g o faciunt. MENEDEMVS.

Scio, tibi esse hoc gravius multo ac durius, Cui fit; verum ego baud minus aegre patior idque nescio Nec rationem capio, nisi quod bene tibi ex animo volo. CLITIPHO.

Hic patrem adstare aibas.

HEAVTONTIMORVMENOS.

223

S Y R vs. Eccum. C HRE MES. Quid me incusas, Clitipho? g 10 Quidquid ego huius feci, tibi prospexi et stultitiae tuae : V b i vidi esse omisso te animo, et, suavia in praesentia Quae essent, prima habere neque consulere in, longitudinem, Cepi rationem, ut neque egeres neque ut haec posses perdere. V b i , cui decuit primo, tibi non licuit per te mihi dare, 915 Abii ad proxumos tibi, qui erant; eis commisi et credidi ; Ibi tuae stultitiae semper praesidium erit, Clitipho, Yictus, vestitus, quo in tectum te receptes. CLITIPHO.

Hei mihi! CHREMES.

Satius est, quam, te ipso herede, haec possidere Baccbidem. SYRVS.

Disperii! scelestus quantas turbas concivi insciens! CLITIPHO.

920 Emori cupio ! C HRE M ES.

Prius, quaeso, disce, quid sit vivere; V b i scies, si displicebit vita, turn istoc utitor. SYRVS.

Here, licetne? CHREMES.

Loquere. SYRVS.

At tuto? CHREMES.

Loquere.

aa4

P.

TERENTI STKVS.

Quae istaec pravitas, Quaeve amentia est, quod peccavi ego, id obesse huic? CHREMES.

Ilicet; Ne te admisce: nemo accusai, Syre, t e , nec tu aram tibi 925 Nec precatorem pararis. S YRVS.

Quid agis ? CHREMES.

Nil succenseo Nec tibi neque huic, nec vos est aequom, quod facio, mihi. — S YRVS.

Abiit! rogasse vellem.... CHREMES.

Quid? SYRVS.

Quid? Vnde peterem mihi cibum: Ita nos abalienavit. Ibi iam esse ad sororem intelligo. CLITIPHO.

Adeon' rem redasse, ut periclum mi e ti am sit fame, Syre? SYRVS.

930 Modo vivere liceat, spes e s t . . . . CLITIPHO.

Quae? SYRVS.

Nos esurituros satis. CLITIPHO.

Inrides in re tanta neque me quidquam Consilio adiuvas ? SYRVS.

Imo et ibi nunc sum

et usque dudum id egi, dum loquitur pater,

H E A V T O N T I M O I Ì V M E N O S.

335

Et, quantum ego intelligere possum,.... CLITIPHO.

Quid? S Y R VS.

Non aberit longius. CLITIPHO.

Quid id ergo ? S Y R VS.

Sic est: non esse horum te arbitror. C L I T I P H O.

Qui istuc, Syre? 935 Satin' sanus es? S YRVS.

Ego dicam, quod mi in mentem; tu diiudica: Dum illis fuisti solus, dum alia nulla delectatio, Quae propior esset, te indulgebant, tibi dabant; nunc, fili a Postquam est inventa vera, inventa est causa, qua te expellerent. CLITIPHO.

Est verisimile. S YRVS.

An tam ob peccatum hoc ilium esse iratum putas ? CLITIPHO.

940 Non arbitror. S YRVS.

Nunc aliud specta: matres omnes filiis In peccato adiutrices esse, auxilio in patria iniuria, Solent; id non fit. CLITIPHO.

Verum. Die ergo, quid nunc faciam, Syre ? S YRVS.

Suspicionem istanc ex illis quaere; rem profer palam: Si non est verum, ad misericordiam ambos adduces cito;

226

P.

TERENTI

g45 Aut scibis, cuius sis. CLITIPHO.

R e c t e suades: faciam. SïEVS. Sat recte hoc mihi I n mentem v e n i t : n a m q u e adolescens quam in. spe exit minuma situs, Tarn patris p a c e m facillume coniiciet in leges suas ; Etsi haud s c i o , anne uxorem ducat ac S y r o nil gratiae. Q u i d hoc autem? foras exit s e n e x : ego f u g i o : adhuc, quod factum est, 950 M i r o r , n o n iussisse illico abripi me. A d Jiunc nunc pergam; Eurn mihi precatorem p a r o : nostro fide nil habeo.

SOSTRATA.

CHREMES.

SOSTRATA.

P r o f e c t o , nisi caves tu, h o m o , aliquid gnato conficies mali, V . 3. I d q u e adeo mir o r , qui tibi tam inept u m , mi vir, quidpiam Y e n i r e in mentem potuerit. CHREMES.

955 Pergin' esse mulier? ullamne unquam ego rem in vita mea Y o l u i , quin tu in ea re mi advorsatrix fueris, S o strata ? A t si iam r o g i t e m , quid est, quod p e c c e m , aut quamobrem id facias, nescias I d , quare nunc tam confidenter restas, stulta ! SOSTRATA.

E g o nescio?

226

P.

TERENTI

g45 Aut scibis, cuius sis. CLITIPHO.

R e c t e suades: faciam. SïEVS. Sat recte hoc mihi I n mentem v e n i t : n a m q u e adolescens quam in. spe exit minuma situs, Tarn patris p a c e m facillume coniiciet in leges suas ; Etsi haud s c i o , anne uxorem ducat ac S y r o nil gratiae. Q u i d hoc autem? foras exit s e n e x : ego f u g i o : adhuc, quod factum est, 950 M i r o r , n o n iussisse illico abripi me. A d Jiunc nunc pergam; Eurn mihi precatorem p a r o : nostro fide nil habeo.

SOSTRATA.

CHREMES.

SOSTRATA.

P r o f e c t o , nisi caves tu, h o m o , aliquid gnato conficies mali, V . 3. I d q u e adeo mir o r , qui tibi tam inept u m , mi vir, quidpiam Y e n i r e in mentem potuerit. CHREMES.

955 Pergin' esse mulier? ullamne unquam ego rem in vita mea Y o l u i , quin tu in ea re mi advorsatrix fueris, S o strata ? A t si iam r o g i t e m , quid est, quod p e c c e m , aut quamobrem id facias, nescias I d , quare nunc tam confidenter restas, stulta ! SOSTRATA.

E g o nescio?

HEAVTONTIMORVMENOS.

227

CHREMES.

Imo potius

quidem S

quam redeat ad integrum eadem oratio !

OSTRATA.

Oh, 960 Iniquos es, qui me tacere de re tanta postules. CHREMES.

Non postulo: iam loquere; nihilo minus ego hoc faciam tamen. S

OSTRATA.

Facies ? CHREMES.

Verum. S Ö S T R'A T A.

Non vides, mali quantum excites ex ea re? Subditum se suspicatur ! CHREMES.

Ain' tu? S

OSTRATA.

Certe, mi vir, inquam. CHREMES.

Confitere. S o STRATA. Au, obsecro, istuc nostris inimicis siet! 965 Egone confitear, meum non esse filium, qui sit meus ? CHREMES.

Quid? metuis, ne non, cum velis, convincas, esse ilium tuum? S OS T R A T A . Quod filia est inventa? CHREMES.

Non, set, quo mage credendum siet, Quod est consimilis moribus probe tui: Nam illi nil viti est relictum, qiiin id itidem sit tibi; 970 Tum praeterea talem, nisi tu, nulla pareret filium. P a

22g

P.

TERENTI

Set ipse egreditur.

CLITIPHO.

Quam severus ! rem cum videas, censeas.

SOSTRATA.

CHREMES.

CLITIPHO.

Vnquam si fuit tempus, mater, cum ego voluptati tibi V . 4. Fuerim, dictus filius tuus tua voluntate, obsecro, Eius ut memlneris atque inopis nunc te miserescat mei, 975 Quod peto et v o l o , parentes meos ut commonstres mihi! SOSTRATA.

Obsecro, mi gnate, in animum ne istuc inducas tuum, Alienum esse. CLITIPHO.

Tuus sum? SOSTRATA.

Miseram m e ! hoccine quaesisse, obsecro? Ita mihi atque huic sis superstes, ex me atque hoc ut natus es, Et cave posthac, si me amas, unquam istuc verbum ex te audiam ! CHREMES.

980 At e g o ,

si me metuis, mores cave inesse istos sentiam. CLITIPHO.

Quos? CHREMES.

Si scire vis, ego dicam: gerro, iners, fraus, helluo, Ganeo, damnosus. Cetera nostrum te esse credito. CLITIPHO.

Non sunt haec parentis dicta.

22g

P.

TERENTI

Set ipse egreditur.

CLITIPHO.

Quam severus ! rem cum videas, censeas.

SOSTRATA.

CHREMES.

CLITIPHO.

Vnquam si fuit tempus, mater, cum ego voluptati tibi V . 4. Fuerim, dictus filius tuus tua voluntate, obsecro, Eius ut memlneris atque inopis nunc te miserescat mei, 975 Quod peto et v o l o , parentes meos ut commonstres mihi! SOSTRATA.

Obsecro, mi gnate, in animum ne istuc inducas tuum, Alienum esse. CLITIPHO.

Tuus sum? SOSTRATA.

Miseram m e ! hoccine quaesisse, obsecro? Ita mihi atque huic sis superstes, ex me atque hoc ut natus es, Et cave posthac, si me amas, unquam istuc verbum ex te audiam ! CHREMES.

980 At e g o ,

si me metuis, mores cave inesse istos sentiam. CLITIPHO.

Quos? CHREMES.

Si scire vis, ego dicam: gerro, iners, fraus, helluo, Ganeo, damnosus. Cetera nostrum te esse credito. CLITIPHO.

Non sunt haec parentis dicta.

HE AVTONTIMORVMENOS.

229

CHREMES.

Non, si ex capite sis meo Natus, item ut Minervam esse aiunt a l o v e , ea causa magis 985 Patiar, Clitipho, flagitiis tuis me infamem fieri. SOSTRATA.

Di istaec prohibeant! C H R E M E S.

Deos nescio ; ego, quod potero, sedulo. — Quaeris i d , quod h a b e s , parentes; quod abest, non quaeris, patri Quomodo obsequare et serves, quod labore invenerit. Num mihi per fallacias adducere ante o c u l o s . . . . ? pudet 990 Dicere hac praesente verbum turpe; at te id nullo modo Facere puduit! CLITIPHO.

Eheu, quam ego nunc totus displiceo mihi ! Quam p u d e t ! neque, quod principium capiam ad placandum, scio.

MENEDEMYS. CHREMES. CLITIPHO. SOSTRATA. MENEDF. M v s .

Enimvero Chremes nimis graviter craciat adolescentulum et V. 5. Nimis inhumane: exeo ergo, ut pacem conciliem. Optume gg5 Ipsos video. CHREMES.

Ehem, Menedeme, cur non arcessi iubes Filiam et, quod dotis dixi, firmas ?

HE AVTONTIMORVMENOS.

229

CHREMES.

Non, si ex capite sis meo Natus, item ut Minervam esse aiunt a l o v e , ea causa magis 985 Patiar, Clitipho, flagitiis tuis me infamem fieri. SOSTRATA.

Di istaec prohibeant! C H R E M E S.

Deos nescio ; ego, quod potero, sedulo. — Quaeris i d , quod h a b e s , parentes; quod abest, non quaeris, patri Quomodo obsequare et serves, quod labore invenerit. Num mihi per fallacias adducere ante o c u l o s . . . . ? pudet 990 Dicere hac praesente verbum turpe; at te id nullo modo Facere puduit! CLITIPHO.

Eheu, quam ego nunc totus displiceo mihi ! Quam p u d e t ! neque, quod principium capiam ad placandum, scio.

MENEDEMYS. CHREMES. CLITIPHO. SOSTRATA. MENEDF. M v s .

Enimvero Chremes nimis graviter craciat adolescentulum et V. 5. Nimis inhumane: exeo ergo, ut pacem conciliem. Optume gg5 Ipsos video. CHREMES.

Ehem, Menedeme, cur non arcessi iubes Filiam et, quod dotis dixi, firmas ?

P. T E R E N T 1 SOSTRATA.

Mi vir, te obsecro, Ne facias ! CLITIPHO.

Pater, obsecro, ut mi ignoscas ! MENEDEMVS.

Da veniam, Chreme ! Sine te exorem! CHREMES.

Ego mea bona ut dem Bacchidi dono s ci ens ? Non faciam ! MENEDEMVS.

At nos non sinemus. CLITIPHO.

Si me vivom vis, pater, Ignosce ! S OSTRATA.

Age, Chremes mi! MENEDEMVS.

Age, quaeso! ne tam offirma te, Chreme! CHREMES.

Quid istic? video non licere, ut coeperam, hoc pertendere, MENEDEMVS.

Facis, ut te decet, CHREMES.

Ea lege hoc adeo faciam, si id facit, Quod ego hunc aequom censeo.... CLITIPHO.

Pater, ego omnia faciam: impera. CHREMBS,

Vxorem ut ducas. CLITIPHO.

Pater CHREMES.

Nihil audio.

H E A V T O N T I M

O R V M E N O

M E N E D E M

S.

231

vs.

Ad me recipio;

1005 Fa ci et. C H R E M E S.

Nil etiam audio ipsum. C U T I P H O .

Perii ! S

OSTRATA.

An. dubitas, Clitipho? CHRÊMES.

Imo, utrum volt. MENEDEMVS.

Faciet omnia. S OS T R A T A.

Haec, dum incipias, gravia sunt Dumque ignores; ubi cognoris, facilia. CLITIPHO.

Faciam, pater. CHREMES.

Gnate mi, ego pol tibi dabo illam lepidam, quam tu facile ames, Filiam Phanocratae nostri. CLITIPHO.

Rufamne illam virgin em, loio Caesiam, sparso ore, adunco naso? non possum, pater! CHREMES.

Heia, ut elegans est ! credas, animimi ibi esse. SOSTRATA.

Aliam dabo. CLITIPHO.

Imo, quandoquidem ducendum est, egomet habeo propemodum, Quam volo,.... CHREMES.

Nunc laudo, gnate. CLITIPHO.

Archonidae huius fìliam.

23a

P. T E R E N T I

HEAVT.

CHREMES.

Perplacet. CLITIPHO.

Pater, hoc nunc restât.... CHREMES.

Quid? CLITIPHO.

Syro ignoscas volo, IOI5

Mea quae causa fecit. CHRF.MES.

Fiat. CANTOR.

Vos valete et plaudite.

A D E L P H I.

C. SVLPITII APOLLINARIS PERIOCHA IN ADELPHOS. Duos cum haberet D e m e a adolescentulos, Dat Micioni fratri a d o p t a n d u m Aeschinum, S e d Ctesiphonem retinet. Hunc citharistriae L e p o r e cap tum, sub duro ac tristi patre, Frater celabat Aeschinus, f a m a m quoque Amoris in. se transferebat, denique Fidicinam lenoni eripit. Vitiaverat Idem Aeschiuus civem Atticam p a u p e r c u l a m , Fidemque dederat, hanc sibi uxorem fore. Demea iurgare et graviter ferre. M o x tarnen, Vt Veritas patefacta est, ducit Aeschinus Vitiatam, potitur Ctesipho citharistriam.

P.

A

D

T E R E N T I

E

L

P

H I.

ACTA LVDIS FVNEBR, AEMILI PAVLI QYOS FECERE Q. FABIVS MAX. P. C O R N . A F R I C A N V S . E G E R E L. A T I L I V S PRAENESTINVS MINYTIYS PROTHYMVS. MODOS FECIT FLACCYS CLAVDI TIBIIS SARRANIS. FACTA E GRAECA M E N A N D R V L. A N I C I O M. CORNELIO COSS.

D R A M A T I S PERSONAE. M I CIO. DEMEA. SANNIO. AF.S C H I N V S . CTF.SIPHO. PARMENO.

S YR VS. SOSTRATA. CANTHARA.

G F, T A. H E G I O. DROMO.

P R O L O G Y S .

5

to

i5

ao

a5

P o s t q u a m poèta sensit, scripturam suam Iniquos observare, et, adversarios Peiorem rapere in partem, quam acturi sumus, Indicio de sese ipse erit, vos iudices, Laudine duci an vitio factum id oporteat. Synapothnescontes DiphiJi comoedia est; Earn Commorientes Plautus fecit fabulam; In Graeca adolescens est, qui lenoni eripit Meretricem, in prima fabula ; eura Plautus locum Reliquit integrum, eum hie locum sumsit sibi In Adelphos, verbum de verbo expressum extulit ; Earn nos acturi sumus novam: pernoscite, Furtumne factum existumetis an locum Reprehensum, qui praeteritus negligentia est. Nam quod isti dicunt malevoli, homines nobiles Eum adiutare, adsidueque una scribere, Quod illi maledictum vehemens esse existumant, Earn laudem hie ducit maxumam, cum illis placet, Qui vobis univorsis et populo placent, Quorum opera in bello, in otio, in negotio, Suo quisque tempore usus sine superbia. Dehinc, ne exspectetis argumentum fabulae, Senes, qui primi venient, hi partim aperient, In agendo partim ostendent. Facite aequanimitas Poétae adaugeat ad scribendum in dus triam.

233

P. T E R E N T I

MICIO. T- Storax! — Non rediit liac nocte a coena Aeschinus I. i. Ne que servolorum quisquam, qui advorsum iverant. Profecto hoc vere di cunt: si absis uspiam, Ant ubi si cesses, evenire satius est, 5 Quae in te uxor dicit et quae in animo cogitat Irata, quam ilia, quae parentes propitii. Vxor, si cesses, aut te amare cogitat, Aut tete amari, aut potare atque aoimo obsequi, Et tibi bene esse soli, sibi cum sit male; io Ego, quia non rediit films, quae cogito, Quibus sollicitor rebus, ne aut iliiserit, Aut uspiam nunc ceciderit, aut praefregerit Aliquid ! — Vali, quemquamne hominem in animo instituere aut Parare, quod sit carius quam ipsus sibi ! — Ac i5 Non ex me natus, fratris hie est. Adeo is est Dissimilis studio : nam inde ab adolescentia Ego liane clementem vitam urbanam atque otium Secutus sum et, quod fortuna turn isti putant, Vxorem nunquam habui; ille contra haec omnia, ao Ruri agere vitam semper, parce ac duriter Se habere; uxorem duxit; nati /Ilii Duo. Inde ego hunc maiorem adoptavi mihi, Eduxi a parvolo, habui, amavi, pro meo ; In eo me oblecto ; solum id est carum mihi. 25 Ille, ut item contra me habeat, facio sedulo : Do, praetermitto, non necesse habeo, omnia Pro meo iure agere; postremo, alii clanculum Patres quae faciunt, quae fert adolescentia, Ea ne me celet consuefeci filium. 30 Nam qui mentiri aut faliere institerit patrem Audere, tanto magis audebit ceteros. Pudore et liberalitate liberos Retinere satius esse credo quam metu.

ADELPHI.

239

Haec fratri mecum non conveniunt neque placent. 35 Veriit ad me saepe clamans : Quid agis, Micio? Cur perdis adolescentem nobis? cur amat? Cur potat? cur tu his sumtum rebus suggeris? Vestitu nimium indulges ! nimium ineptus es ! Nimiuxn ipse est durus praeter aequomque et bonum, 40 Et errat longe mea quidem sententia, Qui imperium credat gravius esse aut stabilius, Vi quod fit, quam illud, quod amicitia adiungitur. Mea sie est ratio et sie animum indueo meum: Malo coactus qui suum officium facit, 45 Dum id rescitum iri credit, tantisper cavet, Si clam fore sperat, rursum ad ingenium redit; Is, quem beneficio adiungas, ex animo facit, Studet referre, praesens absens idem erit. Hoc patrium est, potius consuefacere filium 5o Sua sponte recte facere quam alieno metu; Hoc pater ac dominus interest; hoc qui nequit, Fateatur nescire imperare liberis. Set estne hic ipsus, de quo agebam? et certe is est. Tristem nescio quid video. Credo, iam, ut solet, 55 Iurgabit.

MICIO.

DEMEA.

Micio. Salvom te advenire, Demea, Gaudemus. D E M E A.

Ehem opportune: te ipsum quaerito.

1.2.

MICIO.

Quid tristis es? DEMEA.

Rogas me, ubi nobis Aeschinu» Siet, quid ego sim tristis?

ADELPHI.

239

Haec fratri mecum non conveniunt neque placent. 35 Veriit ad me saepe clamans : Quid agis, Micio? Cur perdis adolescentem nobis? cur amat? Cur potat? cur tu his sumtum rebus suggeris? Vestitu nimium indulges ! nimium ineptus es ! Nimiuxn ipse est durus praeter aequomque et bonum, 40 Et errat longe mea quidem sententia, Qui imperium credat gravius esse aut stabilius, Vi quod fit, quam illud, quod amicitia adiungitur. Mea sie est ratio et sie animum indueo meum: Malo coactus qui suum officium facit, 45 Dum id rescitum iri credit, tantisper cavet, Si clam fore sperat, rursum ad ingenium redit; Is, quem beneficio adiungas, ex animo facit, Studet referre, praesens absens idem erit. Hoc patrium est, potius consuefacere filium 5o Sua sponte recte facere quam alieno metu; Hoc pater ac dominus interest; hoc qui nequit, Fateatur nescire imperare liberis. Set estne hic ipsus, de quo agebam? et certe is est. Tristem nescio quid video. Credo, iam, ut solet, 55 Iurgabit.

MICIO.

DEMEA.

Micio. Salvom te advenire, Demea, Gaudemus. D E M E A.

Ehem opportune: te ipsum quaerito.

1.2.

MICIO.

Quid tristis es? DEMEA.

Rogas me, ubi nobis Aeschinu» Siet, quid ego sim tristis?

P.

TERENTI

Micio. Dixin', hoc f o r e ? — Quid fecit?

D EMEA. Quid ille fecerit? quem neque pudet 60 Quidquam nec metuit quenquam nequé legem putat Tenere se ullam ! Nam ilia ^ quae anteliac facta sunt, Omitto; modo quid designavit!

Micio. Quidnam id est?

Deme A. Fores effregit atque in aedes inruit Alienas; ipsum dominum atque omnem familiam 65 Mulcavit usque ad mortem; eripuit mulierem, Quam amabat. Clamant omnes, indignissume Factum esse. Hoc advenienti quot mihi, Micio, Dixere ! in ore est omni populo ! denique Si conferundum exemplum est, non fratrem videt 70 ilei dare operam ruri, parcum ac sobrium? Nullum huius factum simile ! — Haec cum illi, Micio, Dico, tibi dico: tu ilium corrumpi sinis.

Micio.

Homine imperito nunquam quidquam iniustius, Qui, nisi quod ipse fecit, nil rectum putat.

Deme*.

75 Quorsum istuc?

Micio.

Quia tu, Demea, haec male iudicas. Non est flagitium, crede mi, adolescentulum Scortari neque p o t a r e . . . .

Demea. Non est?

Micio. EiFringere.

Neque fores Haec si neque ego neque tu fecimus, Non

ADELPHI.

i4t

Non sivit facere egestas nos ; tu nunc tibi 80 Id laudi duces, quod turn fecisti inopia? Iniuriunì est: nam si esset unde id fieret, Faceremus. Et tu illune tuuin, si esses homo, Sineres nunc facere, dum per aetatem licet, Potius quam, exspectatum ubi te eiecisset foras, 85 Alieniore aetate post faceret tamen. D E M E A. Pro Iupiter, tu homo adigis me ad insaniam ! Non est fiagitium, facere haec adolescentulum? MICIO.

At Ausculta, ne me obtundas de hàc re saepius; Tuum filium dedisti adoptandum mihi : go Is meus est factus: si quid peccat, Demea, Mihi peccat, ego illi maxumam partem feram. Obsonat? potat? olet unguenta? de meo; Amat? dabitur argentum, dum erit commodum; Vbi non erit, fortasse excludetur foras. g5 Fores effregit? restituentur ; discidit Vestem? resarcietur: est, dìs gratia, Et, unde haec fiant, et adhuc non molesta stint. Postremo aut desine aut cedo quemvis arbitrami Te plura in hac re peccare ostendam. DEMEA.

Hei mihi! xoo Pater disce esse ab illis, qui veri sient. Micio. Natura tu illi pater es, consiliis ego. DEMEA.

Tun' consulis quidquam? MICIO.

Ah si pergis, abiero. DEMEA.

Siccine agis ? Mi c i ò . An ego to ties de eadeifi re audiam?

Q

242

P.

TERGENTI DEMEA.

Curae est mihi. MICIO.

E t mihi curae est; verum, Demea, io5 Curemus aequam uterque partem, tu alteram, E g o item alterum : nam ambos curare propemodum Reposcere illum est, quem dedisti. DEMEA.

Ah, Micio, Irascere? annon credo? repeton.', quem dedi? M I C I O .

Mihi sie videtur. DEMEA.

Quid istic? si istuc tibi placet, Profundat, perdat, pereat ! nihil ad me attinet. n o Iam si verbum unum posthac MICIO.

Rursus, Demea? DEMEA.

Aegre est: alienus Vnum vis eurem ? Cum ita, ut volo, Posterius nolo

non sum. Si obsto, hem desino. curo ; et est dis gratia, est. Tuus istic ipse sendet in illum gravius dicere. — Mi ciò. n 5 Nec nil neque omnia haec sunt, quae dicit, tarnen. Nonnil molesta haec sunt mihi, set ostendere, Me aegre pati, illi nolui : nam ita est h o m o : Cum plane advorsor sedulo et deterreo, Tamen vix humane patitur; verum si augeam aut 120 Adiutor edam sim eius iracundiae, Insaniam profecto cum ilio. Etsi Aeschinus Nonnullatn in ha'c re nobis facit iniuriam: hic Quam non amavit meretricem aut cui non dedit Aliquid ? postremo nuper ( credo, iam omnium 1 2 5 Taedebat) dixit, velie uxorem ducere: Sperabam, iam defervisse adolescentiam ; Gaudebam; ecce autem de integro. N i s i , quidquid est,

ADELPHI.

2 43

Volo scire atque hominem convenire, si apud forum est.

SANJMIO.

A E S CHINVS.

SAHNIO.

Obsecro, populares, ferte misero atque innocenti auxilium! II. i . 130 Subvenite inopi ! AESCHIN vs.

Otiose nunc ïam illico hic consisté. — Quid respectas? nil perieli est; nunquam, dum ego adero, hic te tanget. S ANNI o.

Ego illam invitis omnibus A n s CH1KVS. Quanquam est scelestus, non committet hodie, ut iterum vapulet. S INKIO.

Aeschine, a u d i , ne te ignarum fuisse dicas meorum morum : I55 Leno ego sum. A F. S C H I N V S .

Scio. S ANNIO.

At ita ut usquam fuit fide quisquam optuma. T u quod te posterius purges, nolle mi hanc iniuriam Factam esse, huius non faciam! crede hoc: ego meum ius persequar, Neque tu solves verbis unquam, re mihi quod malefeceris. Novi ego vestra haec : .„nollem factum; iusiurandum dabitur, te esse 140 Indignum i n d i g n i s ; " indignis cum egomet sim acceptus modis.

ADELPHI.

2 43

Volo scire atque hominem convenire, si apud forum est.

SANJMIO.

A E S CHINVS.

SAHNIO.

Obsecro, populares, ferte misero atque innocenti auxilium! II. i . 130 Subvenite inopi ! AESCHIN vs.

Otiose nunc ïam illico hic consisté. — Quid respectas? nil perieli est; nunquam, dum ego adero, hic te tanget. S ANNI o.

Ego illam invitis omnibus A n s CH1KVS. Quanquam est scelestus, non committet hodie, ut iterum vapulet. S INKIO.

Aeschine, a u d i , ne te ignarum fuisse dicas meorum morum : I55 Leno ego sum. A F. S C H I N V S .

Scio. S ANNIO.

At ita ut usquam fuit fide quisquam optuma. T u quod te posterius purges, nolle mi hanc iniuriam Factam esse, huius non faciam! crede hoc: ego meum ius persequar, Neque tu solves verbis unquam, re mihi quod malefeceris. Novi ego vestra haec : .„nollem factum; iusiurandum dabitur, te esse 140 Indignum i n d i g n i s ; " indignis cum egomet sim acceptus modis.

a44

P. T E R E N T I A E S CHINVS.

Abi praestrenue ac forem aperi ! S ANNI o.

Ceterum hoc nihili facis? AESCHINVS.

I intro nunc iam tu! S ANNIO.

At enim non sinam. A E S CHINVS.

Accede illuc, Parmeno : Nimium istoc abiisti : hie propter hunc adsiste ! hem, sic volo. Cave nunc iam oculos a meis oculis quoquam demoveas tuos, ne i45 Mora sit, si innuerim, quin pugnus continuo in mala haereat. SANNIO.

Istuc volo ergo ipsum experiri. AES OHINVS.

Hem, serva! — Omitte mulierem! — SANNIO.

0 miserum facinus ! AESCHINVS.

Nisi caves, geminabit. S A N N I O.

Hei misero mihi! A E S C HINVS.

Non innueram, verum in istam partem peccato tarnen. 1 nunc iam! S ANNIO.

Quid hoc re est? regnumne, Aes chine, liic tu possides? AESCHINVS.

i5O Si possiderem, ornattis esses ex tuis virtutibus. SANNIO.

Quid tibi re mecum est?

A D E L P H I .

245

AESCHINVS.

Nil. S ANNIO.

Quid? nostin', qui sim? A E S CHINVS.

Non desidero. S A N N I O.

Tetigin' tui quidquam? AESCHINVS.

Si attigisses, ferres infortunium. S A N N 10. Qui tibi magis licet, meam habere, pro qua ego argentum dedi ? Responde ! AF.S CHINVS.

Ante aedes non fecisse erit melius hie conwcium : 155 Nam si molestus pergis esse, iam intro abripiere atque ibi Vsque ad necem opperiere loris. S ANNI o.

Loris liber? AESCHIHVS.

Sic erit. SAUNIO.

O hominem impurum ! hiccine libertatem aiunt esse aequam omnibus? A E S CHINVS.

Si satis iam debacchatus, l e n o , e s , audi, si vis, nunc Iam. S a n n i o. Egon' debacchatus sum autem, an tu in me? A E S CHINVS.

Mute ista atque ad rem redi. S A N N I O.

l6o Quam r e m ? quo r e d e a m ? A E S CHINVS.

Iamne me id vis dicere, quod ad te attinet?

346

P.

TERENTI

S ANNI O. Cupio, aequi m o d o aliquid. Aeschinvs. V a h , leno iniqua me n o n volt l o q u i ! S ANNIO. L e n o sum, f a t e o r , communis adolescentium perni cies, Pestis, periurus; tamen a me est nulla tibi orta ini uria. Aeschinvs. Nam hercle etiam hoc restat ! Sannio. Illuc quaeso redi, quo coepisti, Aeschine. Af.schinvs. 165 Minis tu illam viginti emisti, quae res tibi vortat male ! Argenti tantum dabitur. S ANNIO. Quid, si ego illam nolo vendere? Coges me? Aeschinvs. Minume. Sannio. Namque id metui. Aeschinvs. N e q u e vendundam censeo, Q u a e libera est: nam ego liberali illam adsero causa m a n u : Nunc vide utrum v i s , argentum accipere an causam meditari tuam? 170 Delibera hoc, dum ego r e d e o , leno. — S a n n i o. Proh supreme Iupiter, Minnme miror, qui insanire occipinnt ex iniuria! — O hominem miserum! plus quingentos colaphos infregit mihi, D o m o me eripuit, verberavit; me invito abduxit meam;

ADELPHI.

247

Ob malefacta haec tantidem emtam postulat sibi tradier ! 175 Veruni enim, quando bene promerpit, fiat: suum ius postulat: A g e , iam cupio, modo si argentum reddat; set ego hoc liariolor: Vbi me dixero dare tanti, testes faciet illico, Vendidisse m e ; de argento somnium: , , m o x ! " — „cras redi!" — Id quoque possum ferre, modo si reddat; quanquam iniurium est; 180 Verum cogito id, quod res est: quando eum quaestum occeperis, Accipiunda et mussitanda iniuria adolescentium est. Set nemo dabit! has egomet mecum frustra rationes puto.

SYRVS.

SANNIO.

S YRVS.

Tace : egomet conveniam iam ipsum. Cupide accipiat faxo atque etiam II. 2. Bene secum esse dicat actum. — Quid istuc est, quod te audio i85 Nescio quid concertasse cum hero? S AN NI o . Nunquam vidi iniquius Certationem comparatam, quam hodie inter nos quae fuit: Ego vapulando, ille verberando, usque ambo defessi sumus. Syrvs.

Tua culpa. S A N N I O.

Quid a g e r e m ?

ADELPHI.

247

Ob malefacta haec tantidem emtam postulat sibi tradier ! 175 Veruni enim, quando bene promerpit, fiat: suum ius postulat: A g e , iam cupio, modo si argentum reddat; set ego hoc liariolor: Vbi me dixero dare tanti, testes faciet illico, Vendidisse m e ; de argento somnium: , , m o x ! " — „cras redi!" — Id quoque possum ferre, modo si reddat; quanquam iniurium est; 180 Verum cogito id, quod res est: quando eum quaestum occeperis, Accipiunda et mussitanda iniuria adolescentium est. Set nemo dabit! has egomet mecum frustra rationes puto.

SYRVS.

SANNIO.

S YRVS.

Tace : egomet conveniam iam ipsum. Cupide accipiat faxo atque etiam II. 2. Bene secum esse dicat actum. — Quid istuc est, quod te audio i85 Nescio quid concertasse cum hero? S AN NI o . Nunquam vidi iniquius Certationem comparatam, quam hodie inter nos quae fuit: Ego vapulando, ille verberando, usque ambo defessi sumus. Syrvs.

Tua culpa. S A N N I O.

Quid a g e r e m ?

z48

P. T E R E N T I S Y R vs. Adolescenti morem gestuin oportuit. S A NN IO.

Qui potui melius, qui hodie ei usque os praebui? S Y R vs. Age, scis, quid loqnar? 190 Pecuniam in loco negligere masumnm interdum est lucrum. S

ANSIS.

Hui! vs. Metuisti, si nunc de tuo iure concessisses paululum, atque adolescenti esses m o r i g e r a t i « , hominum homo stultissime, Ne non tibi istuc feneraret? SYR

S A N N I O.

Spem ego pretio non emo. SYRVS.

Nunquam rem facies. Abi ! inescare nescis homines, Sannio ! SANKIO.

ig5 Credo istuc esse melius;

verum ego nunquam adeo astutus fui Quin, quidquid possem, mallem auferre potius in praesenlia. SYRVS.

Age, novi animum tuum, quasi iam nusquam tibi sint viginti minae, Dum huic obsequare. — Praeterea autem te aiunt proficisci Cyprum ; , . . . S A N N I O.

Hem! S YRVS.

Coemisse, hinc quae illuc veheres, multa; navem conductam. Hoc, scio, 200 Pendet tibi animus. Vbi illinc, spero, redieris tandem, hog ages.

A D E L PHI.

249

SANNIO.

Nusquam pedem ! — Perii! hercle, hac illi spe hoc inceperunt! SYRVS.

Timet: Inieci scrupulum homini. SANNIO.

O scelera! illuc vide, Y t in ipso articulo oppressiti emtae mulieres Complures et item hinc alia, quae porto Cyprum; 205 A d mercatum eo nisi v e n i o , damnum maxnmum est : Nunc si hoc omittam ac turn agam, ubi illinc rediero, ISli 1 lil est, refrixerit res: „ N u n c demum venis? Cur passus? ubi eras?" — satius ut sit perdere Quain aut nunc manere tarn diu, aut turn persequi. S y e vs. 2io Iamne enumerasti, ad te quod rediturum putes ? SANNIO.

Hoccine ilio dignum est? hoccine incipere A e schinum, Oppressione ut hanc mi eripere postulet? SYRVS.

Labascit. — Vnum hoc habeo; v i d e , si sat placet; Potius quam venias in periclum, Sannio, 215 Servesne an perdas totum, dividuum face; Decern minas conradet alicunde. S ANNIO.

Hei mihi, Etiam de sorte in dubium nunc venio miser? Pudet nihil? omnes dentes labefecit mihi; Praeterea colaphis tuber est totum caput; 220 Etiam insuper defrudet? nusquam abeo! S YRVS.

V t lubet. Numqnid vis quin abeam?

250

P.

TERENTI SANNIO.

Imo quaeso hercle hoc, Syre, Vtut haec sunt acta, potius quam liies sequar, Memn mihi reddat, salterò quanti emta est, Syre. Scio, te non usura aniicitia esse antehac m e a : 225 Memorem me esse atque gratuin dices. SYRVS.

Sedulo Faciam. Set Ctesiphonem video ; laetus est D e amica. SANNIO.

Quid, quod te. oro ? SYRVS.

Paulisper mane.

CTESIPHO.

SYRVS.

CTESIPHO.

Abs quivis homine, cum est opus, beneficium accipere gaudeas ; II. 3Verum enimvero id demum iuvat, s i , quem aequom est facere, is bene facit. 230 O frater, frater, quid ego nunc te laudem? satis certo scio : Nunquam ita magnifìce quidquam dicam, id virtus quin superet tua ; Itaque unam hanc rem me habere praeter alias praecipuam arbitror: Fratrem primarum esse artium homini nemini mage principem. SYRVS.

O Ctesipho! CTESIPHO.

Eho, Syre, Aeschinus ubi est? SYRVS.

Eilum te expectat domi.

250

P.

TERENTI SANNIO.

Imo quaeso hercle hoc, Syre, Vtut haec sunt acta, potius quam liies sequar, Memn mihi reddat, salterò quanti emta est, Syre. Scio, te non usura aniicitia esse antehac m e a : 225 Memorem me esse atque gratuin dices. SYRVS.

Sedulo Faciam. Set Ctesiphonem video ; laetus est D e amica. SANNIO.

Quid, quod te. oro ? SYRVS.

Paulisper mane.

CTESIPHO.

SYRVS.

CTESIPHO.

Abs quivis homine, cum est opus, beneficium accipere gaudeas ; II. 3Verum enimvero id demum iuvat, s i , quem aequom est facere, is bene facit. 230 O frater, frater, quid ego nunc te laudem? satis certo scio : Nunquam ita magnifìce quidquam dicam, id virtus quin superet tua ; Itaque unam hanc rem me habere praeter alias praecipuam arbitror: Fratrem primarum esse artium homini nemini mage principem. SYRVS.

O Ctesipho! CTESIPHO.

Eho, Syre, Aeschinus ubi est? SYRVS.

Eilum te expectat domi.

ADELPHI.

251

CT£SIPHO.

Hem! SYRVS.

235 Quid est? CTESIPHO.

Illius opera nunc, Syre, vivo! Festivom caput ! Quine omnia sibi postputavit esse meo prae coinmo do, Maledicta, famam meum amorum, et peccatum in sese transtulit! Nil supra p o t è ! set quidnam crepilit foris? SYRVS.

M a n e : ipse exit foras.

AESCHINVS.

SANNIO. SYRVS.

CTESIPHO.

AESCHINVS.

Y b i ille est sacrilegus? SAHNIO.

M e quaerit. Niun quidnam eifert? — occidi: II. 4. 340 Nil video. AES

CHINVS.

Ehem opportune! te ipsum quaero. Quid fit, Ctesipho? In tuto est omnis res: omitte vero tristitiem tuam. CTESIPHO.

E g o illam hercle vero omitto, qui quidem fratrem te habeam. O mi Aeschine, O mi g e r m a n e . . . ! A t vereor coram in os te laudare amplius, N e id adsentandi magis quam quo habeam gratum facere existumes.

ADELPHI.

251

CT£SIPHO.

Hem! SYRVS.

235 Quid est? CTESIPHO.

Illius opera nunc, Syre, vivo! Festivom caput ! Quine omnia sibi postputavit esse meo prae coinmo do, Maledicta, famam meum amorum, et peccatum in sese transtulit! Nil supra p o t è ! set quidnam crepilit foris? SYRVS.

M a n e : ipse exit foras.

AESCHINVS.

SANNIO. SYRVS.

CTESIPHO.

AESCHINVS.

Y b i ille est sacrilegus? SAHNIO.

M e quaerit. Niun quidnam eifert? — occidi: II. 4. 340 Nil video. AES

CHINVS.

Ehem opportune! te ipsum quaero. Quid fit, Ctesipho? In tuto est omnis res: omitte vero tristitiem tuam. CTESIPHO.

E g o illam hercle vero omitto, qui quidem fratrem te habeam. O mi Aeschine, O mi g e r m a n e . . . ! A t vereor coram in os te laudare amplius, N e id adsentandi magis quam quo habeam gratum facere existumes.

a5a

P.

TERENTI

A E S CHINVS.

345 Age, inepte! quasi non noverimus nos inter nos, Ctesipho. Hoc mihi dolet, nos pene sero scisse et in eum rem loourn Rediisse, n t , si oinnes cuperent, nil possent tibi auxiliarier. CTESIPHO.

Pudebftt. AES

CHINVS.

A h , stultitia est istaeo, non pudor. Tarn ob parvolum Ex patria p e n e ! turpe dictu! deos quaeso, ista ut prohibeant. CTESIPHO.

250 Peccavi. AE

SCHINVS.

Quid ait tandem nobis Sannio ? SVRVS.

Iam mitis est. AES

CHINVS.

E g o ad forum ibo, ut hunc absolvam; tu intro ad illam, Ctesipho. SANNIO.

Syre, insta! AES

CHINVS.

Eamus. SYHVS.

Namque hic properat in Cyprum. SANNIO.

Ne tam quidem: Quamvis etiam maneo otiosus hic. S Y R vs. Reddetur; ne tiine. S ANNI

o.

At ut omne reddat! SYRVS.

Omne r e d d e t : tace modo ac sequere hac.

ADELPHI.

253

SANNIO.

Sequor. CTESIPHO.

255 Heus heus, S y r e ! S Y R vs. E h e m , quid est? CTESIPHO.

H e r c l e , o b s e c r o , hominem istum impurissimum Q u a m p r i m u m a b s o l v i t o t e , n e , si magis inritatus siet, A d p a t r e m aliqua hoc p e r m a n e t atque e g o tum perpetuo perierim! S Y R vs. N o n iìet : b o n o animo es ! tu cum illa te intus oblecta interim E t lectulos iube sterni nobis et parari cetera; 260 E g o iam, transacta re, c o n v o r t a m m e d o m u m cum obsonio. C TE SIP H o.

Ita q u a e s o :

quando hoc

SOSTRATA.

b e n e successiti hilare hunc sumamus diem.

CANTHARA.

SoSTRATA.

O b s e c r o , m e a nutrix, quid nunc

fiet?

CANTHARA.

Q u i d fiat, r o g a s ?

III. 1.

R e c t e e d e p o l spero. SOSTRATA.

M o d o dolores, m e a tu, occipiunt primulum. CANTHARA.

Tarn n u n c times quasi n u n quam a d f u e r i s , nunquam tute pepereris.

ADELPHI.

253

SANNIO.

Sequor. CTESIPHO.

255 Heus heus, S y r e ! S Y R vs. E h e m , quid est? CTESIPHO.

H e r c l e , o b s e c r o , hominem istum impurissimum Q u a m p r i m u m a b s o l v i t o t e , n e , si magis inritatus siet, A d p a t r e m aliqua hoc p e r m a n e t atque e g o tum perpetuo perierim! S Y R vs. N o n iìet : b o n o animo es ! tu cum illa te intus oblecta interim E t lectulos iube sterni nobis et parari cetera; 260 E g o iam, transacta re, c o n v o r t a m m e d o m u m cum obsonio. C TE SIP H o.

Ita q u a e s o :

quando hoc

SOSTRATA.

b e n e successiti hilare hunc sumamus diem.

CANTHARA.

SoSTRATA.

O b s e c r o , m e a nutrix, quid nunc

fiet?

CANTHARA.

Q u i d fiat, r o g a s ?

III. 1.

R e c t e e d e p o l spero. SOSTRATA.

M o d o dolores, m e a tu, occipiunt primulum. CANTHARA.

Tarn n u n c times quasi n u n quam a d f u e r i s , nunquam tute pepereris.

254

p

-

t e r e n t i S O S T R A T A.

265 Miseram m e ! neminem habeo (solae sumus ; Geta autem hie non adest), Neque nunc quern ad obstetricem mittam, nec qui arcessat Aeschinum. C A N T H A R A.

Pol is

quidem

iam

hie

aderit: nam nunquam unum intermittit diem

Quin semper veniat. S O S T R A T A.

Solus mearum miserfarum est remedium. C A N T HA R A .

E re natae melius fieri haud potuit quam factum est, hera, 270 Quando oblatum est vitium, quod ad ilium attinet potissimum, T a l em, tali ingenio atque animo, natum ex tanta familia. S o s T R A T A.

Ita pol est, ut dicis. Salvos nobis deos quaeso ut siet.

GETA.

SOSTRATA.

CANTHARA.

GETA.

Nunc illud

est,

quom,

si o m n i a

omnes

silia c o n f é r a n t

sua

Con-

III.

2.

Atque huic malo salutem quaerant, auxili nihil adferant, 275 Quod mihique heraeque filiaeque lierili est ( vae misero

mihi!):

T o t res repente circumvallant, unde emergi non potest, "Vis, egestas, iniustitia, solitude, infamia! Hoccine seclum? o scelera! o genera sacrilega ! o hominem i m p i u m , . . . .

254

p

-

t e r e n t i S O S T R A T A.

265 Miseram m e ! neminem habeo (solae sumus ; Geta autem hie non adest), Neque nunc quern ad obstetricem mittam, nec qui arcessat Aeschinum. C A N T H A R A.

Pol is

quidem

iam

hie

aderit: nam nunquam unum intermittit diem

Quin semper veniat. S O S T R A T A.

Solus mearum miserfarum est remedium. C A N T HA R A .

E re natae melius fieri haud potuit quam factum est, hera, 270 Quando oblatum est vitium, quod ad ilium attinet potissimum, T a l em, tali ingenio atque animo, natum ex tanta familia. S o s T R A T A.

Ita pol est, ut dicis. Salvos nobis deos quaeso ut siet.

GETA.

SOSTRATA.

CANTHARA.

GETA.

Nunc illud

est,

quom,

si o m n i a

omnes

silia c o n f é r a n t

sua

Con-

III.

2.

Atque huic malo salutem quaerant, auxili nihil adferant, 275 Quod mihique heraeque filiaeque lierili est ( vae misero

mihi!):

T o t res repente circumvallant, unde emergi non potest, "Vis, egestas, iniustitia, solitude, infamia! Hoccine seclum? o scelera! o genera sacrilega ! o hominem i m p i u m , . . . .

ADELPHI.

255

S O S T R A T A.

Me miseram, quidnam est, quod sic video timidum et properantem Getam? G F, T A. 280 Quem neque Ildes neque iusiurandum neque ulla misericordia Repressit neque reflexit, ncque, quod partus instabat prope, Cui miserae indigniter vi vitium obtulerat! S o s TRATA.

Non intelligo. Satis, quae loquitur. C A N T H A R A.

Propius, obsecro, accedamus, Sostxata! G ET A. Ah Me miserum ! vix sum compos animi: ita ardeo iracundia ! a85 Nihil est, quod malim, quam illanc totam familiam dari obviam, Yt ego iram hanc in eos evomam omnem, dum aegritudo haec est recens! Satis mi id habeam supplici, dum illos ulciscar meo modo. Seni animam primo exstinguerem ipsi, qui illud produxit scelus; Tum autem Syrum impulsorem, vah qiiibus ilium la cerar em modis ! 290 Sublimem medium arriperem et capite pronum in terrain statuerem, Cerebro viam ut dispergerei ; Adolescenti ipsi eriperem oculos, posthac praecipitem darem ; Ceteros ruerem, agerem, raperem, tunderem, prosternerem. Set cesso heram hoc malo impertiri propere? SOSTRATA.

Revocemus. Geta!

356

P. T E R E N T I G B T A.

Hein, 295 Quisquís es, sine m e ! SOSTRATA.

Ego sum Sostrata. GETA.

Ybinam es? te ipsam quaerito, Te expeto! oppido opportune te obtulisti mi obviam, Hera. SOSTRATA.

Quid est? quid trepidas? GETA.

Hei mihi! SOSTRATA.

Quid festinas, mi Geta? Animara recipe. GETA.

Prorsus SOSTRATA.

Quid istuc prorsus ergo est? GETA.

Periimus! Actum est! SOSTRATA.

Eloquere, obsecro, ergo, quid sit! Geta. Iam.... SOSTRATA.

Quid iam, Geta? GETA.

3oo Aeschinus SOSTRATA.

Quid is ergo? GETA.

Alienus est ab riostra familia. SOSTRATA.

Hem, Pe-

257

ADELPHI. Perii! — quare? GETA.

Amare occepit a l i a m . . . . SoSTRATA.

Yae miserae xnihi! GETA.

Neque id occulte fert: ab lenone ipsus eripuit palam. S o STRATA.

Satin' hoc certum est? GETA.

Certum: hisce oculis egomet vidi, Sostrata. SoSTRATA. Ah, Me miserami quid iam credas, aut cui credasi nostrumne Aeschinum, 3o5 Nostrum omnium in quo vitae spes opesque nostrae omnes sitae, Qui se sine hac iurabat unum nunquam victurum diem, Qui senis in gremio sui positurum puerum dicebat patris, Ila obsecraturum, ut liceret, hanc se uxorem ducere ? Geta. Hera, lacrumas mitte ac potius, quod ad hanc rem opus est porro, consule, 310 Patiamur an narremus cuipiam. CANTHARA.

Au, au, mi homo, sanun' es? An proferendum hoc tibi videtur usquam? Geta. Mihi quidem non placet: Nam primum, animo illuni alieno a nobis esse, res ipsa indicat; Nunc si hoc palam proferimus, ille inficias ibit, sat scio:

a58

P. T E R E N T I

Tua fama et gnatae vita in dubium veniet; tum, si maxume 3i5 Fateatur, cum amet aliam, non est utile, hanc illi dari : Quapropter quoquo tacito pacto est opus. SOSTSATA.

Ah, minume gentium! Non faciam ! GETA.

Quid ages? S oSIB

ATA.

Proferam. CANTHARA.

Hem, mea Sostrata, vide, quam rem agas ! SOSTRATA.

Peiore res loco non potis est esse quam in quo nunc sita est: Primum indotata est; tum praeterea, quae secunda ei dos erat, ^ao Periit: dari prò virgine nuptum non potest: hoc reliqùom est. Si inficias ibit, testis mecum est anulus, quem ipse amiserat. Postremo, quando conscia ego mihi sum, a me culpam esse hanc procul, Neque pretium neque rem ullam intercessisse illa aut me indignam, Geta, Experiar! GETA.

Quid istic? Cedo, ut dicas melius. SOSTRATA.

Tu quantum potest 525 Abi, Hegioni, cognato huius, omne enarrato ordine: Nam is nostro summus Simulo fuit et nos coluit maxume. GETA.

Nam hercle alius nemo respicit nos.

ADELPHI.

259

SOSTRATA. Propere tu, m e a Canthara, C u r r e , obstetricem arcesse, u t , cum opus sit, n e in mora no bis s i e t !

DEMEA. Disperii! Ctesiphonem audivi filium HI. 333o Vna adfuisse in raptione cum Aeschino. Id misero restat mihi mali, si ilium potest, Qui alicui re est, etiam m e u m ad nequitiam adducere. Ybi ego ilium q u a e r a m ? credo abductum in g a neum Aliquo; persuasit ille impurus, sat scio. 335 Set eccum Syrum ire v i d e o : hinc scibo i a m , ubi siet. Atqui hercle hie de g r e g e illo est: si m e senserit Eum quaeritare, nunquam dicet carnufex: Non ostendam, id me velle.

SYRVS.

DEMEA.

Sthvs, Omnem rem m o d o seni, III. 4> Quo pacto haberet, enarramus o r d i n e ; 340 Nil vidi quidquam l a e t i u s . . . . DE MBA. Proh Iupiter, Hominis stultitiam ! Syrvs. Conlaudavit fìlium; Mihi, qui id dedissem consili, egit g r a t i a s ; . . . . R a

ADELPHI.

259

SOSTRATA. Propere tu, m e a Canthara, C u r r e , obstetricem arcesse, u t , cum opus sit, n e in mora no bis s i e t !

DEMEA. Disperii! Ctesiphonem audivi filium HI. 333o Vna adfuisse in raptione cum Aeschino. Id misero restat mihi mali, si ilium potest, Qui alicui re est, etiam m e u m ad nequitiam adducere. Ybi ego ilium q u a e r a m ? credo abductum in g a neum Aliquo; persuasit ille impurus, sat scio. 335 Set eccum Syrum ire v i d e o : hinc scibo i a m , ubi siet. Atqui hercle hie de g r e g e illo est: si m e senserit Eum quaeritare, nunquam dicet carnufex: Non ostendam, id me velle.

SYRVS.

DEMEA.

Sthvs, Omnem rem m o d o seni, III. 4> Quo pacto haberet, enarramus o r d i n e ; 340 Nil vidi quidquam l a e t i u s . . . . DE MBA. Proh Iupiter, Hominis stultitiam ! Syrvs. Conlaudavit fìlium; Mihi, qui id dedissem consili, egit g r a t i a s ; . . . . R a

ADELPHI.

259

SOSTRATA. Propere tu, m e a Canthara, C u r r e , obstetricem arcesse, u t , cum opus sit, n e in mora no bis s i e t !

DEMEA. Disperii! Ctesiphonem audivi filium HI. 333o Vna adfuisse in raptione cum Aeschino. Id misero restat mihi mali, si ilium potest, Qui alicui re est, etiam m e u m ad nequitiam adducere. Ybi ego ilium q u a e r a m ? credo abductum in g a neum Aliquo; persuasit ille impurus, sat scio. 335 Set eccum Syrum ire v i d e o : hinc scibo i a m , ubi siet. Atqui hercle hie de g r e g e illo est: si m e senserit Eum quaeritare, nunquam dicet carnufex: Non ostendam, id me velle.

SYRVS.

DEMEA.

Sthvs, Omnem rem m o d o seni, III. 4> Quo pacto haberet, enarramus o r d i n e ; 340 Nil vidi quidquam l a e t i u s . . . . DE MBA. Proh Iupiter, Hominis stultitiam ! Syrvs. Conlaudavit fìlium; Mihi, qui id dedissem consili, egit g r a t i a s ; . . . . R a

a6o

P.

TERENTI DEMEA.

Disrumpor! SYRVS.

Argentum adnumeravit illico; Dedit praeterea in sumtum dimidium minae; 345 Id distributum sane ést ex sententia. DEMEA.

Hem Huic mandes, si quid recte curatum velis! S YR VS. Eh em, Demea, haut adspexeram te; quid agitur? DEMEA.

Quid agatur? vostram nequeo mirari satis Rationem. S YRVS. Est hercle inepta, ne dicam dolo, et 35o Absurda. — Pisces ceteros purga, Dromo ! Congrum istum maxumum in aqua sinito ludera Tantisper! ubi ego rediero, exossabitur; Prius nolo. DEMEA.

Haeccine f l a g i t i a . . . . SYRVS.

Mihi qnidem non placent, Et clamo saepe. — Salsamenta haec, Stephanio, 355 Fac macerentur pulchre! DEMEA.

Di, vostram Jfidem, Studione vero id sibi habet an laudi putat Fore, gnatum si perdideritP vae misero mihi! Videre videor iam diem ilium, cum hic egens Profugiet aliquo militatum. S YRVS. O Demea, 360 Istuc est sapere, non quod ante pedes modo est Videre, set etiam illa, quae futura sunt, Prospicere.

ADELPHI.

261

DEMEA.

Quid? istaec iam penes vos psaltria est? SYRVS.

Ellam intus. D E

MEA.

Eho, domin' habiturns? SYRVS.

Credo, ut est Dementia. DEMEA.

Haeccine

fieri!

SYRVS.

Inepta lenitas 365 Patris ! facultas prava ! DEMEA.

Me fratris quidem Pudet pigetque. S Y R vs. Nimium inter vos, Demea (ac Non, quod ades praesens, dico h o c ) , pernimium interest. T u quantus quantus nil nisi sapientia es; Ule somnium ! Tun' sineres vero illune tuum 370 Facere haec? D E MEA.

Sinerem ilium aut non sex totis mensibus Prius olfecissem quam ille quidquam coeperet ? SYRVS.

Vigilantiam tuam tu mihi? DEMEA.

Sic sit modo V t nunc est, quaeso! S Y R V S.

Y t quisque suum volt esse, ita est. DEMEA.

Quid eum? vidistin' hodie? SYRVS.

Tuumne filium?

a6a

P.

TERENTI

Deme A. 375 Abigam hinc rus. S YRVS. Iam dudum aliquid ruri agere arbitror. Demea. Satin' scis, ibi èsse? S YR VS. Oh, quem egomet produxi,.... Demea. Optume est: Metui, 11e haereret hic. S YRVS. Atque iratum admodum. Demea. Quid autem? S YRVS. Adortus iurgio est fratrem ad forum De psaltria hac. Demea. Ain' vero? S YRVS. Vah, nil reticuit ! 38o Nam ut numerabatur forte argentum, intervenit Homo de improviso, coepit clamare: o Aeschine, Haeccine flagitia facere te? liaec te admittere Indigna genere nostro?... Demea. Oh, lacrumo gaudio ! SïRVS.

Non tu hic argentum perdis, sed vitam tuam. Demea. 385 Salvos sit ! spero, est similis maiorum suûm. S YRVS. Hui! Demea. Syre, praeceptorum plenus istorum ille. S YRVS. Pheu,

263

ADELPHI.

Domi habuit, unde disceret! DEMEA.

Fit sedulo; Nil praetermitto; consuefacio; denique Inspicere, tanquam in speculum, in vitas omnium 390 Iubeo atque ex aliis sumere exemplum sibi: „Hoc facito!" S YRV s. Recte sane. DEMEA.

„Hoc f u g i t o ! " StRV!. Callide. D EMEA.

„Hoc laudi est. " S YRVS.

Istaec res est. D e m e a .

„Hoc vitio datnr." S YRVS.

Probissume. DEMEA.

Porro a u t e m . . . . S YRVS.

Non hercle otium est Nunc mi auscultandi: pisces ex sententia 3g5 Nactus sum; hi mihi ne corrumpantur, cautio est: Nam id nobis tam flagitium est quam illa, o Demea, Non facere vobis, modo quae dixti; et quod queo, Conservis ad eundem istunc praecipio modum: „ H o c salsum est; hoc adustum est; hoc lautrnn est parum! 400 Illud recte est! iterum sic memento!" sedulo Moneo, quae possum pro mea sapientia; Postremo, tanquam in speculum, in patinas, Demea,

264

P. T E R E N T I

Inspicere iubeo et moneo, quid facto usus sit. Inepta haec esse, nos quae facimus, sentio ; 405 Verum quid facias ? ut homo est, ita morem geras. Numquid vis? DEMEA.

Mentem vobis meliorem dari. SYRVS.

Tu rus hinc ibis? DEMEA.

Recta. S Y R V S.

Nam quid tu hie agas, Vbi, si quid bene praecipias, nemo obtemperat? DEMEA.

Ego vero hinc abeo, quando i s , quamobrem hue venerarti, 410 Rus abiit: ilium unum curo, ille ad me attinet: Quando ita volt frater; de istoc ipse viderit. Set quis illic est, procul quem video ? estne Hegio, Tribulis noster ? satis si cerno, is hercle. Yah, Homo amicus nobis iam inde a puero ! Di boni, 4 i 5 Nae illiusmodi iam magna nobis civium Penuria est antiqua virtute ac fide ! Haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice ! Quam gaudeo, ubi etiam huius generis reliquias Restare video! vivere etiam nunc lubet! 420 Opperiar hominem hic, ut salutem et conloquar.

HEGIO.

GETA.

DEMEA.

H E GIO.

Pro di immortales, facinus indignum, Geta, Quod narras !

III. 5-

GETA.

Sic est factum. H E G I O.

Ex illan' familia

264

P. T E R E N T I

Inspicere iubeo et moneo, quid facto usus sit. Inepta haec esse, nos quae facimus, sentio ; 405 Verum quid facias ? ut homo est, ita morem geras. Numquid vis? DEMEA.

Mentem vobis meliorem dari. SYRVS.

Tu rus hinc ibis? DEMEA.

Recta. S Y R V S.

Nam quid tu hie agas, Vbi, si quid bene praecipias, nemo obtemperat? DEMEA.

Ego vero hinc abeo, quando i s , quamobrem hue venerarti, 410 Rus abiit: ilium unum curo, ille ad me attinet: Quando ita volt frater; de istoc ipse viderit. Set quis illic est, procul quem video ? estne Hegio, Tribulis noster ? satis si cerno, is hercle. Yah, Homo amicus nobis iam inde a puero ! Di boni, 4 i 5 Nae illiusmodi iam magna nobis civium Penuria est antiqua virtute ac fide ! Haud cito mali quid ortum ex hoc sit publice ! Quam gaudeo, ubi etiam huius generis reliquias Restare video! vivere etiam nunc lubet! 420 Opperiar hominem hic, ut salutem et conloquar.

HEGIO.

GETA.

DEMEA.

H E GIO.

Pro di immortales, facinus indignum, Geta, Quod narras !

III. 5-

GETA.

Sic est factum. H E G I O.

Ex illan' familia

ADELPHI.

265

Tarn inliberale facinus ortum esse? o Aes chine, Pol haud paternum istuc dedisti ! D E M E A.

Videlicet 425 De psaltria hoc audivit; id illi nunc dolet Alieno, patruus nihili pendit. Hei mihi! Vtinam hic adesset alicubi atque audiret haec! HE

GIO.

Nisi facient, quod illos aequom est, haut sie auferent. G H TA. In te spes omnis, Hegio, nobis sita est: 43o Te solum habemus: tu es paLronus, tu pater: Tibi ille moriens nos commendavit senex: Si deseris tu, periimus. H E G I O.

Cave dixeris : Nec faciam neque me sat pie posse arbitror. D E M E A. Adibo. Salvere Hegionem plurimum 435 Iubeo, HF.GIO.

Oh, te quaerebam ipsum; salve, Demea. D E M E A. Quid àulem? HE

GIO.

Maior fdius tuus Aeschinus, Quem fratri adoptandum abdidisti, neque boni Neque liberalis functus officium est viri. DEMEA.

Quid istuc ? H E G I O.

440 Aequalem ?

Nostrum amicum noras Simulum et DEMEA.

Quidni? HE

GIO.

Filiam eius virginera

a 66

P.

TERENTI

Vitiavit. D E M E A.

Hem! HEGIO.

Mane : nondum audisti, Demea, Quod est gravissimum. DEMEA.

An quid etiam est amplius ? HEGIO.

Y e r o amplius: nam hoc quidem ferundum aliquo modo est: Persuasit nox, amor, vinum, adolescentia : 445 Humanum est; ubi istud factum, ad matrem virginis Y e n i t ipsus nitro, lacrumans, orans, obsecrans, Fidem dans, iurans, se illam ducturum domum: Ignotum est, taciturn est, creditum est. Virgo ex eo Compressu gravida facta est; mensis decimus est: 45o Bonus vir nobis psaltriam, si dis placet, Paravit, quicum vivat, illam deserit! DEMEA.

Pro certon' tu istaec dicis ? HEGIO.

Mater virginis In medio est, ipsa virgo, res ipsa, hie Geta Praeterea, ut captus servolorum est, non malus 455 Neque iners ad illas, solus qui omnem familiam Sustentat; hunc abduce, vinci, quaere rem. Geta. Imo hercle extorque, nisi ita factum est, Demea; Postremo non negabit: coram ipsum cedo. DEMEA.

Pudet; n e e , quid agam, n e c , quid huic respondeam, 460 Scio. P A M P HI L A .

Miseram me ! differor doloribus ! Iuno Lucina, fer opem! serva me, obsecro!

267

ADELPHI.

Hegio. Hem! Nuxnnam illa, qua es o, parturit? Geta. Certe, Hegio. H e gi o.

Hem! Illaec fidem nunc vostram implorat, Demea. Quod ius vos cogit, id voluntate impetret. 465 Haec primum ut fiant, deos quaeso, ut vobis decet; Sin aliter animus voster est, ego, Demea, Vi summa defendäm hanc atque illum mortuum. Qognatus mihi erat; una a pueris parvolis Sumus educti; una Semper militiae et domi 470 Fuimus; paupertatem una pertulimus gravexn: Quapropter nitar, faciam, experiar, denique Animam relinquam potius quam illas deseram! Quid mihi respondes? Demea. Fratrem conveniam, Hegio. Hegio. Set, Demea, hoc tu facito cum animo cogites: 475 Quam vos facillume agitis, quam estis maxume Potentes, dites, fortunati, nobiles, Tarn maxume vos aequo animo aequa noscere Oportet, si vos voltis perhiberi probos. Demea. R e d i t o : Jient, quae aequom fieri est, omnia. H e g i o. 48o Decet te facere. Geta, duc me intro ad Sostratam. Demea. Non me indicente haec fiunt. Ytinam hoc sit modo Defunctum! verum nimia illaec licentia Profecto evadet in aliquod magnum malum. Ibo, requiram fratrem, ut in eum haec evomam. Hegio. 485 Bono animo fac sis, Sostrata, et istam, quod potes,

a68

P.

TERENTI

Fac consolere; ego Mi ci on em, si ad forum est, Conveniam atque, ut res gesta est, narrabo ordine. Si est, ut suum facturus officium siet, Faciat; sin aliter de Jiac re est eius sententia, 490 Respondeat mi, ut, quid agam, quam primum sciam.

CTESIPHO.

SYRVS.

CTESIPHO.

Ain', patrem hinc abisse rus? S Y R v s. Iam du dum.... CTESIPHO.

Die sodes! vs. Apud villam est; IV. 1. Nunc cum maxume operis aliquid facere credo. S

YR

CTESIPHO.

Vtinam quidem ! Quod cum salute eius fiat , ita se defetigarit velilii, Y t triduo hoc perpetuo prorsum e lecto nequeat surgere. S

TRVS.

495 Its fiat et istoc, si quid potis est, rectius! CTESIPHO.

Ita: nam hunc diem Nimis misere cupio, ut eoepi, perpetuimi in laetitia degere ; Et illud rus nulla alia causa ita male odi, Nisi quia prope est. Quodsi longius abesset, Nox prius oppressisset illic quam hue revorti posset iterum;

a68

P.

TERENTI

Fac consolere; ego Mi ci on em, si ad forum est, Conveniam atque, ut res gesta est, narrabo ordine. Si est, ut suum facturus officium siet, Faciat; sin aliter de Jiac re est eius sententia, 490 Respondeat mi, ut, quid agam, quam primum sciam.

CTESIPHO.

SYRVS.

CTESIPHO.

Ain', patrem hinc abisse rus? S Y R v s. Iam du dum.... CTESIPHO.

Die sodes! vs. Apud villam est; IV. 1. Nunc cum maxume operis aliquid facere credo. S

YR

CTESIPHO.

Vtinam quidem ! Quod cum salute eius fiat , ita se defetigarit velilii, Y t triduo hoc perpetuo prorsum e lecto nequeat surgere. S

TRVS.

495 Its fiat et istoc, si quid potis est, rectius! CTESIPHO.

Ita: nam hunc diem Nimis misere cupio, ut eoepi, perpetuimi in laetitia degere ; Et illud rus nulla alia causa ita male odi, Nisi quia prope est. Quodsi longius abesset, Nox prius oppressisset illic quam hue revorti posset iterum;

A D E L P H I .

269

500 Nunc, ubi me illic non videbit, iam hue recurret, sat scio, Rogitabit me, ubi fuerim, (fuem ego toto non vidi die. Quid dicam? SYHVS.

Nilne in mentern? CTESIPHO.

Nu squam quidquam. S YRVS.

Tanto nequior. Cliens, amicus, hospes nemo est vobis? CTESIPHO.

Sunt; quid postea? SYHVS.

Hisce opera ut data sit. CTESIPHO.

Quae non data sit? non potest fieri. S YRVS.

Potest. C T E S I P HO.

505 Interdiu; set si hie pernocto, causae quid dicam, Syre ? S Y R vs. Yah, quam vellem etiani noctu amicis operam mo9 esset dari! Quin tu otiosus es: ego illius sensum pulchre calleo ; Cum fervit maxume, tarn placidum quam oleum reddo. 0 CTESIPHO.

Quomodo ? S YRVS.

Laudarier te audit lubenter: facio te apud illum deum, 510 Yirtutes narro.... CTESIPHO.

Meas?

P.

T E R E N T I SYRVS.

Tuas : homini illico lacrumae cadunt, Quasi puero, gaudio. Hem tibi autem.... CTESIPHO.

Quidnam est? SYRVS.

Lupus in fabula ! CTESIPHO.

Paterne ? SYRVS.

Is ipsus. CTESIPHO.

Syre, quid agimus ? SYRVS.

Fuge modo intro; ego videro. C T E S I P H O.

Si quid rogabit, nusquam tu me! audistin'? SYRVS.

Potin', ut desinas?

DEMEA.

CTESIPHO.

SYRVS.

D E M E A.

Nae ego homo infelix ! primum fratrem nusquam invenio gentium ; IV. 2. 5 i 5 Praeterea autem, dum ilium quaero, a villa mercenarium Vidi; negat is, fìlium esse ruri, n e c , quid agam, scio. CTESIPHO.

Syre,.... SYRVS.

Quid est? CTESIPHO.

Men' quaerit? SYRVS.

Veruni.

P.

T E R E N T I SYRVS.

Tuas : homini illico lacrumae cadunt, Quasi puero, gaudio. Hem tibi autem.... CTESIPHO.

Quidnam est? SYRVS.

Lupus in fabula ! CTESIPHO.

Paterne ? SYRVS.

Is ipsus. CTESIPHO.

Syre, quid agimus ? SYRVS.

Fuge modo intro; ego videro. C T E S I P H O.

Si quid rogabit, nusquam tu me! audistin'? SYRVS.

Potin', ut desinas?

DEMEA.

CTESIPHO.

SYRVS.

D E M E A.

Nae ego homo infelix ! primum fratrem nusquam invenio gentium ; IV. 2. 5 i 5 Praeterea autem, dum ilium quaero, a villa mercenarium Vidi; negat is, fìlium esse ruri, n e c , quid agam, scio. CTESIPHO.

Syre,.... SYRVS.

Quid est? CTESIPHO.

Men' quaerit? SYRVS.

Veruni.

ADELPHI.

271

Ctesipho. Perii ! S YR VS. Quin tu animo bono es. D E M E A. Quid hoc, malum, infelicitatis ? nequeo sat decernere, Nisi me credo huic esse natum r e , ferundis miseriis : ¿20 Primus sentio mala nostra, primus rescisco } omnia; Primus porro obnuntio; aegre solus, si quid fit, fero. S yrvs. Rideo hunc: se primum ait scire, is solus nescit omnia. Dkmea. Nunc redeo : si frater forte redierit, viso. Ctbsipho, Syre, Obsecro, vide, ne ille hue prorsus se inruat! S yrvs. Etiam taces? 525 Ego cavebo. Ctesipho. Nunquam hercle hodie ego istuc committam tibi: Nam me iam aliquo in cellam cum ilia concludam; id tutissimum est. S yrvs. Age; tamen ego hunc amovebo. — DE ME A. Set eccum sceleratum Syrum ! S yrvs. Non hercle hie quidem durare quisquam, si sic fit, potest ! Scire equidem volo, quot mihi sint domini! quae haec est miseria?

27 2

p.

TERENTI D E M E A.

53o Quid ille gannit? quid volt? — Quid ais, b o n e vir? est frater domi? SYRVS.

Quid, malum, boni mihi narras ? Equidem perii ! D E M E A.

Quid tibi est? SYRVS.

Rogitas?

Ctesipho m e pugnis miserum et istam psaltriam Ysque occidit. DEMEA.

Hem, quid narras? SYRVS.

Hem vide, labrum ut discidit! DEMEA.

Quamobrem ? SYRVS.

M e impulsore hanc emtam esse ait, DEMEA.

N o n tu eum rus hinc m o d o 535 Produxe aibas ? SYRVS.

Factum; veruni venit post insaniens; Nil pepercit. N o n puduisse verberare hominem senem, Quem ego p u e r u m m o d o tantillum in manibus gestavi meis ! DEMEA.

Laudo, Ctesipho: patrissas! abi: virum té iudico. SYRVS.

Laudas? nae ille continebit posthac, manus.

si «api et,

DEMEA.

540 Fortiter! SYRVS.

Perquam, quia miseram mulierem et me servolum, Qui

ADELPHI.

273

Qui referire non audebam, vicit! hui perfortiter! DEMEA.

Melius non potuit: idem quod ego sensit, te esse huic re caput. Set estne frater intus ? S YRVS.

Non est. DEMEA.

Vbi illum qua er am, cogito. S YRVS.

SciOj ubi siet; verum hodie nun quam monstrabo. DEMEA.

Hem, quid ais ? S YRVS.

Ita. DEMEA.

545 Diminuetur tibi quidem iam cerebrum. S Y R vs. At nomen nescio Hlius hominis, set locum novi, ubi sit. DEMEA.

Die ergo locum. S YRVS.

Nostin' porticum ad macellum hac deorsum ? DEMEA.

Quidni noverim? S YRVS.

Praeterito hac recta platea sursus. Vbi eo veneris, Clivos deorsum vorsum est; hac te praecipitato; postea 55o Est ad hanc manum sacellum; ibi angiportum propter est, Illi, ubi etiam caprificus magna est. DEMEA.

Novi. SYRVS.

Hac pergito. S

a74

P. T E R E N T I

DEMBA. Id quidem angiportum non est pervium. S y r vs. Yerum hercle ! vah, Censen.' hominem me esse ? erravi : in porticum riirsus redi ; Sane multo propius hac, et minor ibi est erratio. 555 Scin' Cratini huius ditis aedes ?

Demea. Syrvs.

Scio,

Vbi eas praeterieris, Ad sinistram hac recta platea; ubi ad Dianae veneris, Ito ad dextram: priusquam ad portam venias, apud ipsum Iacum Est pistrilla et exadvorsum fabrica; ibi est.

Demea. Syrvs.

Quid ibi facit?

Lectulos in sole ilignis pedibus faciundos dedit, 560 Y b i potetis vos.

Demea.

Bene sane. Set cesso ad eum pergere?

Syrvs.

I sane: ego te exercebo hodie, ut dignus es, silicernium ! — Aeschinus odiose cessat: prandinm corrumpitur; Ctesipho autem in amore est totus; ego tam prospici am mihi: Nam iam adibo atque unum quidquid, quod quidem erit bellissumum, 565 Carpam et sorbillans paulatim cyathos producam diem.

A D E L P H I .

MICIO.

270

HEGIO.

Micio. in hac r e nil r e p e r i o , q u a m o b r e m lauder tantopere, H e g i o : I V . 3. M e u m officium facio : q u o d peccatum a nobis ortum est, corrigo ; Nisi si m e in ilio credidisti esse hominum n u m e r o , qui ita putant: Sibi fieri ultro iniuriam, si, quam fe cere, expostules, 570 E t ultro accusant, id quia n o n est a m e factum, agis grati as. Ego

HEGIO.

A h minume : nunquam te aliter atque es in anim u m induxi meum. Set quaeso, ut una m e c u m ad matrem virginis eas, Micio, A t q u e istaec e a d e m , mihi quae d i x t i , tute dicas mulieri : Suspicionem hanc fratrem p r o p t e r , eius esse illam psaltriain. Micio. 575 Si ita a e q u o m censes aut ita opus est f a c t o , eamus. H E G Ì O.

B e n e facis: N a m et illi iam aiximum r e l e v a r i s , quae d o l o r e ac miseria T a b e s c i t , et tuo officio fueris functus. Set si aliter putas, E g o m e t narrabo, quae mihi dixisti. MICIO.

I m o e g o ibo. HEGIO.

B e n e facis : Omnes, quis res sunt minus secundae, mage sunt, nescio q u o m o d o , S 3

276

P. T E R E N T I

58o Suspiciosi, ad contumeliam omnia accipiunt magis, Propter suam impotentiam se credunt intercludier: Quapropter te ipsum purgare ipsis coram placabilius est. MICIO.

Et recte et veruni dicis. H E GIO.

Sequere me ergo hac intro. MICIO.

Maxume.

AESCHINVS. Discrucior animi ! IV. 4585 Hoccine mihi mali de improviso obiici Tantum ut neque, quid me, nec, quid agam, certum siet! Membra debilia sunt, animus obstupidus est, Pectori consili nil quit consistere ! — Yah, quomodo me ex hac expediam turba nunc? tanta incidit 5go Suspicio, neque illa immerito, de me : emisse hanc psaltriam Mihi me, credit Sostrata; anus id fecit indicium mihi. Namque hinc ea ut erat missa forte, ubi vidi -ego illanc, illieo Accedo, rogito: Pamphila quid agat? iam partus adsiet ? Eone obstetricem arcessat? illa exclamat: abi, abi iam, Aeschine : 575 Satis dedisti verba! sat adhuc tua nos frustrata est fides ! — Hem Quid istuc, obsecro, inquarti, est? — Valeas ! habeas illam, quae placet! —

276

P. T E R E N T I

58o Suspiciosi, ad contumeliam omnia accipiunt magis, Propter suam impotentiam se credunt intercludier: Quapropter te ipsum purgare ipsis coram placabilius est. MICIO.

Et recte et veruni dicis. H E GIO.

Sequere me ergo hac intro. MICIO.

Maxume.

AESCHINVS. Discrucior animi ! IV. 4585 Hoccine mihi mali de improviso obiici Tantum ut neque, quid me, nec, quid agam, certum siet! Membra debilia sunt, animus obstupidus est, Pectori consili nil quit consistere ! — Yah, quomodo me ex hac expediam turba nunc? tanta incidit 5go Suspicio, neque illa immerito, de me : emisse hanc psaltriam Mihi me, credit Sostrata; anus id fecit indicium mihi. Namque hinc ea ut erat missa forte, ubi vidi -ego illanc, illieo Accedo, rogito: Pamphila quid agat? iam partus adsiet ? Eone obstetricem arcessat? illa exclamat: abi, abi iam, Aeschine : 575 Satis dedisti verba! sat adhuc tua nos frustrata est fides ! — Hem Quid istuc, obsecro, inquarti, est? — Valeas ! habeas illam, quae placet! —

ADELPHI.

277

Sensi i l l i c o , id illas suspicari, set m e reprehendi tamen, N e quid de fratre garrulae illi d i c e r e m , ut iieret palam. N u n c quid faciam? dicam, fratris esse hanc, q u o d iriinnme est opus 600 Y s q u a m efFerri? A c m i t t o ; fieri potis est ut n e qua e x e a t : Ipsum id metuo ut c r e d a n t ; tot concurrunt verisimilia : E g o m e t rapui ; ipse e g o m e t solvi argenlum; ad ine abducta est ilomum. H a e c adeo m e a culpa f a t e o r fieri. N o n me hanc rem patri, V t u t erat gesta, i n d i c a s s e ! exorassem, ut eam ducerem. GoS Cessatum usque adhuc est: nunc p o r r o , A e s c h i n e , expergiscere ! N u n c hoc priinum : ad illas i b o , ut p u r g e m me. A c c e d a m ad fores. — P e r i i ! horresco semper, ubi pultare hasce occipio miser. — Heus heus ! Aeschinus ego sum: aperite aliquis actum m ostium ! — Prodit nescio quis : c o n c e d a m hue.

MICIO.

AESCHINYS. MICIO.

Ita uti dixti, Sostrata, I V . 5. 6io Facito; ego Aeschinum conveniam, ut, quomodo acta haec sunt, sciat. Set quis ostium h o c pultavit? AESCHINVS.

Pater hercle est; p e r i i !

ADELPHI.

277

Sensi i l l i c o , id illas suspicari, set m e reprehendi tamen, N e quid de fratre garrulae illi d i c e r e m , ut iieret palam. N u n c quid faciam? dicam, fratris esse hanc, q u o d iriinnme est opus 600 Y s q u a m efFerri? A c m i t t o ; fieri potis est ut n e qua e x e a t : Ipsum id metuo ut c r e d a n t ; tot concurrunt verisimilia : E g o m e t rapui ; ipse e g o m e t solvi argenlum; ad ine abducta est ilomum. H a e c adeo m e a culpa f a t e o r fieri. N o n me hanc rem patri, V t u t erat gesta, i n d i c a s s e ! exorassem, ut eam ducerem. GoS Cessatum usque adhuc est: nunc p o r r o , A e s c h i n e , expergiscere ! N u n c hoc priinum : ad illas i b o , ut p u r g e m me. A c c e d a m ad fores. — P e r i i ! horresco semper, ubi pultare hasce occipio miser. — Heus heus ! Aeschinus ego sum: aperite aliquis actum m ostium ! — Prodit nescio quis : c o n c e d a m hue.

MICIO.

AESCHINYS. MICIO.

Ita uti dixti, Sostrata, I V . 5. 6io Facito; ego Aeschinum conveniam, ut, quomodo acta haec sunt, sciat. Set quis ostium h o c pultavit? AESCHINVS.

Pater hercle est; p e r i i !

278

P.

TERENTI MICIO.

Aeschine, A B S C HINVS.

Huic Quid hic negoti est? M I C I O .

T u n e has pepulisti fores ? — Tacet. Quin ludo hunc aliquantisper ? melius est: Quandoquidem hoc nunquam mi ipse voluit credere. 615 Nil mihi respondes? AESCHINVS.

Non equidem istas, quod s c i a m . . . . MICIO.

Ita? nam mirabar, quid hic negoti esset tibi. — Erubuit: salva res est. AES

CHINVS.

Die so des, pater, Tibi vero quid istic est re ? M I

CIÒ.

Nil mihi quidem: Amicus quidam me a foro abduxit modo 620 Huc advocatum sibi. A E S C HJNVS.

Quid? Micio. Ego dicam tibi. Habitant hic quaedam mulieres pauperculae . . . . A E S

CHINVS.

V t opinor. MICIO.

Has non nosse te, certo scio: Neque enim diu huc migrarunt. AESCHINVS.

Quid tum postea? MICIO.

Virgo cum matre.

ADELPHI.

v/g

A E S C H I NVS.

Perge. MICIO.

Haec virgo orba est patre; 625 Hie meus amicus genere est illi proxumus : Huic leges cogunt nubere h a n c . . . . AESCHINVS.

Perii ! MICIO.

Quid est? AES

CHINVS.

Nil; recte; perge. Micio. Is venit, ut secum avehat: Nam Mileti habitat. AESCHINVS.

Hem, utne secum virginem ... ? MICIO.

Sic est. AESCHINVS.

Miletum usque, obsecro? Micio. Ita. AESCHINVS.

Animo male est! — 630 Quid ipsae? quid agunt? Micio. Quid illas censes? nihil enim. Commenta mater est, esse ex alio viro Nescio quo puerum natum (neque,enim nominal); Priorem esse ilium; non oportere huic dari. AES

CHINVS.

Eho, nonne haec iuste tibi videtur poscere? MICIO.

635 Non. A E S CHINVS.

Obsecro, non? an illanc abducet, pater?

P.

TERENTI MICIO.

Quidni illam abducat? ABS

CHINVS.

Factum a vobis duriter Immisericorditerque atque etiam, si est, pater, Dicendum magis aperte, inliberaliter ! MICIO.

Quam obrem? AE

SCHINVS.

Rogas ? quid illi tandem creditis 640 Fore animi misero, qui ilia consuevit prior, Qui infelix haud scio an illam misere et nunc am at, Cum hanc sibi videbit praesens praesentem eripi, Abduci ab oculis? facinus indignum, pater! Mi cio. Qua ratione istuc? quis despondit? quis dedit? 645 Cui quando nupsit? auctor his rebus quis est? Condixit alieno ? AESCHINVS.

An sedere virginem Domi oportuit tarn grandem, dum cognatus hinc Illinc veniret, expectantem? — Haec, mi pater, T e dicere aequom fuit et id defendere. Micio. 650 Ridiculum ! advorsusne illum causam dicerem, Cui veneram advocatus ? set quid id, Aeschine, Nostra? quid nobis cum illis? abeamus. — Quid est? Quid lacrumas ? AES

CHINVS.

Pater, obsecro, ausculta ! Micio. Aeschine, audivi omnia, V t sient: nam te amo; quo mage, quae agis, sunt curae mihi.

ADELPHI.

281

A E S CHINVS.

655 Ita velim me promerentem ames, dum vivas, mi pater, V t , me hoc delictum admisisse in m e , id mihl vehementer dolet Et me tui pudet. MICIO.

Credo hercle : nam novi ingenium tuum Liberale ; id vereor, ne tu indiligens nimium sies. In qua tandem civitate te arbitrare vivere? 66o Virginem vitiasti, quam te ius non fuerat tangere ; Iam id peccatum primum magnum, at humanum est tamen: boni Fecerunt item alii saepe. At postquam id evenit, cedo, Numquid circumspexti aut numquid tute prospexti tibi, Quid fieret, qua fìeret? si Le mi ipsum puduit dicere, 665 Qua resciscerem? Haec dum dubitas, menses abierunt decem : Prodidisti et illam miseram et gnatum, quod quidem in te fuit. Quid? credebas, dormienti haec tibi confecturos deos, Et illam sine tua opera in cubiculum iri deductum tuum ? Nolim ceterarum rerum te socordem eodem modo. — 670 Bono animo es : uxorem liane duces. AESCHIHVS.

Hem, p a t e r . . . . M I C I O.

Bono animo es, inquam. A E S CHINVS.

Obsecro, num ludis tu nunc m e ? MICIO.

Ego te? quamobrem?

28a

P.

TERENTI

AESCHINVS.

Nescio ; Nisi quam misere hoc esse cupio verum, eo vereor magis. Micio. Abi domum ac deos comprecare, ut uxorem arcessas ! abi ! AESCHINVS.

Quid? iam uxorem? MICIO.

Iam. AESC.HINVS.

Iam? MICIO.

Iam quantum potest. AESCHINVS.

Di me, pater, 675 Omnes oderint, jii mage te quam oculos nunc ego amo meos. MICIO.

Quid? quam illam? AESCHINVS.

Aeque. MICIO.

Perbenigne. AESC

HINVS.

Quid? ubi ille est Milesius? Mi c i ò . Abiit, periit, navem ascendit. Set cur cessas ? AESCHINVS.

Abi, pater: Tu deos potius comprecare: nam tibi eos certo scio, Quo vir melior multo es quam ego, obtemperaturos magis. Micio. 680 Ego eo intro, ut, quae opus, parentur; tu fac ut dixi, si sapis.

ADELPHI.

283

A E S C H I N VS.

Quid hoc est negoti? hoc est patrem esse, aut hoc est filium esse? Si frater aut sodalis esset, qui mage morem gereret? Hie n o i amandus, hicne noil gestandus in sinu est? hem! Itaque adeo magnam mi iniicit sua commoditat© cur am, 685 N e imprudens faciam forte, quod nolit; sciens cavebo. Set cesso ire Intro, ne morae meis nuptiis egomet sim?

DEMEA. Defessus sum ambulando. V t , Syre, te cum tua IV. 6. Monstratione magnus perdat Iupiter! Perreptavi usque omné oppidum, ad portam, ad la cum, 6go Quo non? neque ulla fabrìca erat nec fratrem homo Vidisse se aibat quisquam. Nunc vero domi Certuni obsidere est usque donee redierit.

MICIO.

DEMEA.

Micio. Ibo, illis dicam, nullam esse in nobis moram. IV. 7 DEMEA.

Set eccum ipsum. T e iamdudum quaero, Micio. MICIO.

695 Quidnam? DEMEA.

Fero alia flagitia ad te ingentia

ADELPHI.

283

A E S C H I N VS.

Quid hoc est negoti? hoc est patrem esse, aut hoc est filium esse? Si frater aut sodalis esset, qui mage morem gereret? Hie n o i amandus, hicne noil gestandus in sinu est? hem! Itaque adeo magnam mi iniicit sua commoditat© cur am, 685 N e imprudens faciam forte, quod nolit; sciens cavebo. Set cesso ire Intro, ne morae meis nuptiis egomet sim?

DEMEA. Defessus sum ambulando. V t , Syre, te cum tua IV. 6. Monstratione magnus perdat Iupiter! Perreptavi usque omné oppidum, ad portam, ad la cum, 6go Quo non? neque ulla fabrìca erat nec fratrem homo Vidisse se aibat quisquam. Nunc vero domi Certuni obsidere est usque donee redierit.

MICIO.

DEMEA.

Micio. Ibo, illis dicam, nullam esse in nobis moram. IV. 7 DEMEA.

Set eccum ipsum. T e iamdudum quaero, Micio. MICIO.

695 Quidnam? DEMEA.

Fero alia flagitia ad te ingentia

ADELPHI.

283

A E S C H I N VS.

Quid hoc est negoti? hoc est patrem esse, aut hoc est filium esse? Si frater aut sodalis esset, qui mage morem gereret? Hie n o i amandus, hicne noil gestandus in sinu est? hem! Itaque adeo magnam mi iniicit sua commoditat© cur am, 685 N e imprudens faciam forte, quod nolit; sciens cavebo. Set cesso ire Intro, ne morae meis nuptiis egomet sim?

DEMEA. Defessus sum ambulando. V t , Syre, te cum tua IV. 6. Monstratione magnus perdat Iupiter! Perreptavi usque omné oppidum, ad portam, ad la cum, 6go Quo non? neque ulla fabrìca erat nec fratrem homo Vidisse se aibat quisquam. Nunc vero domi Certuni obsidere est usque donee redierit.

MICIO.

DEMEA.

Micio. Ibo, illis dicam, nullam esse in nobis moram. IV. 7 DEMEA.

Set eccum ipsum. T e iamdudum quaero, Micio. MICIO.

695 Quidnam? DEMEA.

Fero alia flagitia ad te ingentia

234

P.

TERENTI

Boni illius a d o l e s c e n t i s . . . . MICIO.

E c c e autem ! DEMEA.

Nova, Capitalia. MICIO.

Ohe, i a x n . . . . DEMEA.

A t nescis, qui vir sit. MICIO.

Scio. DEMEA.

A h stulte, tu de psaltria me somnias A g e r e : hoc peccatum in virginem est c i v e m ! MICIO.

Scio. DEMEA.

700 E h o , scis et patere ? MICIO.

Quidni patiar? die mihi. DEMEA.

N o n clamasP n o n insanis? MICIO.

Non. DEMEA.

Malim quidem! Puer natus. MICIO.

D i bene vortant! DEMEA.

V i r g o nihil habet, MICIO.

Audivi. DEMEA.

E t ducenda indotata est. Mìcio. Scilicet.

ADELPHI.

385

D EMEA. Quid nunc futurum est? Micio. Id enim, quod res ipsa f e r t : 705 Illinc hue transferetur virgo» Demea. O Iupiter, Istoccine pacto oportet? Micio. Quid faciam amplius? Demea. Quid facias? si non re ipsa istuc tibi dolet, Simulare certe est hominis. Micio. Quin iam virginem Despondi; res composita est; fiunt nuptiae; 710 Demsi metum omnem. Haec mage sunt hominis. Demea. Ceterum Placet tibi factum, Micio ? Micio. Non, si queam Mutare; nunc cum non queo, animo aequo fero. Ita vita est hominum quasi cum ludas tesseris, Si illud, quod maxume opus est iactu, non cadit, 715 Illud, quod cecidit forte, ad artem ut corrigas. Demea. C o r r e c t o r ! nempe tua arte viginti minae Pro psaltria periere, quae quantum potest Aliquo abicienda est, si non p r e d o , gratiis. Micio. Neque est neque illam sane studeo vendere. D E MB A. 720 Quid ea igitur facies? Micio. D o m i erit. Demea. Proh divom i d e m ,

a86

P. T E R E N T I Meretrix et mater familias una in domo! MICIO.

Cur nonP D EMEA.

Sanumne credis te esse? MICIO.

Equidem arbitror. DEMEA.

Ita me di ament, ut video tuam ego ineptiam, Facturum credo, ut habeas, quicum cantites. MICIO.

725 Cur non? DEMEA.

Et nova nupta eadem haec discet;... MICIO.

Scilicet, DEMEA.

Tu inter eas restim ductans sahabis. MICIO.

Probe. Et tute nobis cum una, si opus sit. DEMEA.

Hei mihi, Non te haec pudent? MICIO.

Iam vero omitte, o Demea, Tuam istanc iracundiam atque, ita uti decet, 730 Hilarum ac lubentem fac te gnati in nuptiis. Ego hos conveniam; post hue redeo. DEMEA.

O Iupiter, Hanccine vitam! hoscine mores! hanc dementiam! Sine dote veniet uxor; intus psaltria est; Domus sumtuosa; adolescens luxu perditus; 735 Senex delirans; — ipsa, si cupiat, Salus Salvare prorsus non potest hanc familiam.

ADELPHI.

SYRVS.

28 7

DEMEA.

STRVS.

Edepol, Syrisce, te curasti molliter, I V . 8Lauteque munus administrasti tuum : Abi! — S i c , postquam intus sum omnium rerum sa tur, 740 Prodeambulare huc lubitum est. DEMEA.

Illuc sis vide Exemplum disciplinae! SYRVS.

E c c e autem adest senex Hic lloster. — Quid fìt? quid tu es tristis ? Demea. Oh, scelus ! S Y R V s. Ohe, nam tu verba fundes hic sapientia? D E U E A.

Nam meus tu si esses, SYRVS.

Dis quidem esses, Demea, 745 Ac rem tuam constabilisses. DEMEA.

Exemplo omnibus Curarem ut esses. SYRVS.

Quamobrem? quid feci? DEMEA.

Rogas ? In ipsa turba atque in peccato maxumo, Quod vix sedatum satis est, potasti, scelus, Quasi re bene gesta ! SYRVS.

Sane nollem huc exitum.

P.

288

DROMO.

TERENTI

SYRVS.

DEMEA.

DROMO.

750 Heus, Syre, rogat te Ctesipho, ut redeas. SYRVS.

Abi.

IV. 9.

DEMEA.

Quid Ctesiphonem hie narrat? SYRVS.

Nil. DEMEA.

Eho, carnufex, Est Ctesipho intus ? SYRVS.

Non est. DEMEA.

Cur hie nominat? S

YRVS.

Est alius quidam, parasitaster paululus; Nostin' ? DEMEA.

Iam scibo. SYRVS.

Quid agis ? quo abis ? DEMEA.

Mitte m e ! SYRVS.

755 Noli, ill quam. DEMEA.

N011 manum abstines, mastigia? An tibi iam mavis cerebrum dispergam hie? S YRVS.

Abit. — Edepol comissatorem haut sane commodum, Praesertim Ctesiphoni! quid ego nunc again, Nisi,

ADELPHI.

289

Nisi, dum haec silescunt turbae, interea in angulum 760 Ali quo abeam atque edormiscam hoc villi? sie agam.

MICIO.

DEMEA.

M i CIO. Parata a nobis sunt, ut dixi, Sostrata: V . 1. Vbi v i s . . . . Quisnam a me pepulit tarn graviter fores ? DEMEA.

Hei mihi, quid faciam? quid agam? quid clamem aut querar? O coelum! o terra! o maria JVeptuni! M i c i o. Hem tibi! 765 Rescivit omnem rem: id nunc clamat scilicet; Paratae lites: succurrendum est. DEMEA,

Eccum adest Communis corruptela noström liberum! MICIO.

Tandem reprime iracundiam atque ad te redi. DEMEA.

Repressi, redii, mitto maledicta omnia: 770 Rem ipsam putemus. Dictum inter nos hoc fuit (Ex te adeo est ortum), ne tu curares meum Neve ego tuum? responde. Micio. Factum est; non nego. DSMEA.

Cur meus nunc apud te potat? cur reeipis meum? Cur emis amicam, Micio ? numquid minus 775 Mi idem ius tecum ais esse, quod mecum est tibi? T

ADELPHI.

289

Nisi, dum haec silescunt turbae, interea in angulum 760 Ali quo abeam atque edormiscam hoc villi? sie agam.

MICIO.

DEMEA.

M i CIO. Parata a nobis sunt, ut dixi, Sostrata: V . 1. Vbi v i s . . . . Quisnam a me pepulit tarn graviter fores ? DEMEA.

Hei mihi, quid faciam? quid agam? quid clamem aut querar? O coelum! o terra! o maria JVeptuni! M i c i o. Hem tibi! 765 Rescivit omnem rem: id nunc clamat scilicet; Paratae lites: succurrendum est. DEMEA,

Eccum adest Communis corruptela noström liberum! MICIO.

Tandem reprime iracundiam atque ad te redi. DEMEA.

Repressi, redii, mitto maledicta omnia: 770 Rem ipsam putemus. Dictum inter nos hoc fuit (Ex te adeo est ortum), ne tu curares meum Neve ego tuum? responde. Micio. Factum est; non nego. DSMEA.

Cur meus nunc apud te potat? cur reeipis meum? Cur emis amicam, Micio ? numquid minus 775 Mi idem ius tecum ais esse, quod mecum est tibi? T

P.

TERENTI

Quando ego tuum non curo, n e c u r a . m e u m ! Micio.

Non aequom d i c i s . . . . DEMEA. Non? Micio. Nam vetus verbum hoc quidem est: Communia esse amicorum inter se omnia. D E H E A. F a c e t e ! nunc demum istaec nata oratio est? Micio. 780 Ausculta paucis, nisi molestum est, Demea. Principio, si id te mordet, sumtura filii Quem faciunt, quaeso hoc facito tecum cogites: T u ilJos duo olim pro r e tollebas tua, Quod satis putabas tua bona ambobus fore, 785 Et me tum .uxorem credidisti scilicet Ducturum: — eandem rationem antiquam obtine : Conserva, quaere, parce, fac quam plurimum Illis relinquas, gloriamque istanc tibi; Quae mea praeter spem evenere, utantur sine: 790 De summa nil decedet; quod hinc accesserit, In lucro id deputato esse omne. Haec si voles In animo vera cogitare, Demea, Mihi, tibi, illis demseris molestiam. Demea.

Mitto r e m ; consuetudinem i p s o r u m . . . . Micio.

Mane ; 795 Scio ; istuc ibam. Multa in homine, Demea, Signa insunt, quibus ex coniectura facile fit, Duo idem cum faciunt, saepe ut possis d i c e r e : Huic licet impune facere hoc, illi non licet, Non quo dissimilis res sit, sed quo is, qui facit. 800 Quae ego in illis esse video, ut confidam, ita fore Vt voluinus: video eos sapere intelligere in loco et Vereri, interdmn amare: scires liberum Ingenium atque animum : quovis illos tu die

ADELPHI.

291

Reducás. A t enim metuas, n e ab re sint tamen 805 Umissiores p a u l o : o noster D e m e a , A d omnia alia aetate sapimus rectius; V n u m senectus vitium hoc adfert hominibus: Attentiores sumus ad rem omnes quam sat est; Q u o d illos sat acuet aetas. D E MB A. N e nimium modo 810 Bonae tuae istae nos radones, Micio, Et tuus iste animus aequos subvortat! MICIO.

Tace: N o n fiet. Mitte iam istaec; da te hodie mihi; Exporge frontem! D E M E A. T e m p u s ita fert scilicet: Faciundum est. Ceterum rus eras cum filio 8 i 5 Primo cum l u c i . . . . Micio. Imo de n o c t e c e n s e o ; H o d i e m o d o hilarum te face. Demea. Et istam psaltriam U n a illuc mecum hinc abstraham. MICIO.

Pugnaveris : E o pacto prorsum illi adligaris filium. M o d o facito ut illam serves. Dhmea. E g o istuc v i d e r o ; et 820 Dli favillae plena fumi ac pollinis C o q u e n d o sit faxo et m o l e n d o ; praeterhac M e r i d i e ipso stipulam faciam ut colligat; T a m excoctam r e d d a m atque atram quam carbo est. MICIO.

Places; Nunc mihi videre sap e r e ; atque equidem filium T 2

P.

292

TERENTI

825 Tum, etiamsi nolit, cogam ut cum ilia una cubet. D E M E A.

Derides ? Fortunatas, qui animo isto sies ! Ego sentio. MICIO.

Ah, pergisne? DEMEA.

Iamiam desino. MICIO.

I ergo intro, e t , cui r e s , ei re hunc sumamu« diem ! — DEMEA.

Nunquam ita quisquam bene subducta rations ad vitam fuit, 83o Quin r e s , aetas, usus, semper aliquid adportet novi, Aliquid moneat, ilia ut, quae te scire credas, nescias, Et, quae tibi putaris prima, in experiundo ut repudies. Quod nunc mi evenit: nam ego vitam duranj, quam vixi usque adhuc, Prope decurso spatio mitto. Id quamobrem? re ipsa repp eri, 835 Facilitate nihil

esse homini melius neque d e mentia. Verum id èsse, ex me atque ex fratre cuivis facile est noscere. E i e suam egit semper vitam in otio, in conviviis, Clemens, placidus, nulli laedere os, adridere omnibus ;

Sibi vixit, sibi sumtum fecit: omnes-benedicunt, amant ; 84o E g o ille agrestis, saevos, tristis, parcus, truculentus, tenax, Duxi uxorem : quam ibi misera vidi ! nati filii : Alia cura ! Heia autem, dum stndeo, illis ut quam plurimum

ADELPHI.

293

Facer em, contrivi in quaerundo vitam quasi to» tam meam: Nunc, exacta aetate, hoc fructi pro labore ab eis fero, 845 Odium; ille alter sine labore patria potitur commoda: Ilium amant, me fugitanL; illi credunt Consilia omnia, Blum diligunt, apud ilium sunt ambo ; ego desertus sum ; Ilium, ut vivat, optant; meam autem mortem expectant scilicet: Ita eos, meo labore eductos maxumo, hie fecit suos 85o Paulo sumtu; miseriam omnem ego capio, hie potitur gaudia: Age nunc iam experiamur porro contra, ecquid ego possiem Blande dicere aut benigne facere, quando hie provocat. Ego quoque a meis me amari et magni pendi postulo : Si id fit dando atque obsequendo, non posteriores feram. 855 Deerit? id mea minume refert, qui sum natu maxumus.

SYRVS.

DEMEA.

SYRVS.

Heus, Demea, rogat frater, ne abeas longius.

V. z.

DEMEA.

Quis homo? o Syre noster, salve! quid fit? quid agitur ? SYRVS.

Recte.

ADELPHI.

293

Facer em, contrivi in quaerundo vitam quasi to» tam meam: Nunc, exacta aetate, hoc fructi pro labore ab eis fero, 845 Odium; ille alter sine labore patria potitur commoda: Ilium amant, me fugitanL; illi credunt Consilia omnia, Blum diligunt, apud ilium sunt ambo ; ego desertus sum ; Ilium, ut vivat, optant; meam autem mortem expectant scilicet: Ita eos, meo labore eductos maxumo, hie fecit suos 85o Paulo sumtu; miseriam omnem ego capio, hie potitur gaudia: Age nunc iam experiamur porro contra, ecquid ego possiem Blande dicere aut benigne facere, quando hie provocat. Ego quoque a meis me amari et magni pendi postulo : Si id fit dando atque obsequendo, non posteriores feram. 855 Deerit? id mea minume refert, qui sum natu maxumus.

SYRVS.

DEMEA.

SYRVS.

Heus, Demea, rogat frater, ne abeas longius.

V. z.

DEMEA.

Quis homo? o Syre noster, salve! quid fit? quid agitur ? SYRVS.

Recte.

a94

P.

TERENTI

DEME A. Optume est. — lam tria nunc haec pri* mum addidi Praeter naturam: , , o noster!" „ quid f i t ? " „ q u i d agitur?" — 860 Servom haud inliberalem praebes te, et tibi Lübens bene faxim. S y r vs. Gratiam habeo. Demea. Atqui, Syre, hoc Vertun esse, ipsa re propediem experibere.

GETA.

DEMEA.

Geta. Hera, ego hinc ad hos provisam, quam mox virginein V. 3. Arcessant. Set eccum Demeam. Salvos sies. D E me a. 865 Oh, qui vocare? Geta. Geta. D eme a. Geta, hominem maxumi Preti te esse, hodie iudicavi animo meo : Nam is mihi profecto est servos spectatus satis, Cui dominus curae est, ut tibi sensi, Geta ; Et tibi ob eam rem, siquid usus venerit, 870 Lübens bene faxim. — Meditor esse adfabilis, Et bene procedit. Geta. Bonus es, cum haec existumas. Demea. Plebem paulatim primulum fa-cio meam.

a94

P.

TERENTI

DEME A. Optume est. — lam tria nunc haec pri* mum addidi Praeter naturam: , , o noster!" „ quid f i t ? " „ q u i d agitur?" — 860 Servom haud inliberalem praebes te, et tibi Lübens bene faxim. S y r vs. Gratiam habeo. Demea. Atqui, Syre, hoc Vertun esse, ipsa re propediem experibere.

GETA.

DEMEA.

Geta. Hera, ego hinc ad hos provisam, quam mox virginein V. 3. Arcessant. Set eccum Demeam. Salvos sies. D E me a. 865 Oh, qui vocare? Geta. Geta. D eme a. Geta, hominem maxumi Preti te esse, hodie iudicavi animo meo : Nam is mihi profecto est servos spectatus satis, Cui dominus curae est, ut tibi sensi, Geta ; Et tibi ob eam rem, siquid usus venerit, 870 Lübens bene faxim. — Meditor esse adfabilis, Et bene procedit. Geta. Bonus es, cum haec existumas. Demea. Plebem paulatim primulum fa-cio meam.

ADELPHI.

AESCHINVS.

DEMEA. GETA.

AF.S

SYRVS.

CHINVS.

Occidunt, dum nimis sanctas nuptias student: Y . 4In adparando totum consumunt diem. DEMEA.

875 Quid agitur, Aeschine? AES

CHINVS.

Hein, pater mi, tu hie eras? DEMEA.

Tuus hercle vero et animo et natura pater, Qui te amat plus quam hosce oculos. Set cur lion doinam Vxorem arcessis ? A F S C H INVS.

Cnpio; vcrum hoc mihi mojrae est, Tibicina, et hymenaeum qui cantent. DEMEA.

Eho 880 Yin' tu huic seni auscultare? AESCHINVS.

Quid? DEMEA.

Missa haec face, Hymenaeum, turbas, lampadas, tibicinas, Atque hanc.in horto maceriam iube dirui Quantum potest; liac transfer; unam fac domum; Traduce et matrem et familiam omnem ad nos. AESCHINVS.

Placet, 885 Pater lepidissume. DEMEA.

— Euge, iam lepidus vocor! Fratri aedes fient perviae; turbam domum Adducet; sumtum amittet mu) turn ; quid mea ? Ego lepidus! ineo gratiam! — l u b e ! — Nunc lam

296

P. T E R E N T I

Dinumeret ille Babylo viginti minas! — 890 Syre, cessas ire ac facere? SYRVS,

Quid ego? DEMEA.

Dirue ! — T u illas abi et traduce. G E T A.

Di tibi, Demea, Bene faciant, cum te video nostrae familiae Tarn ex animo factum velie ! DEMEA.

Dignos 'arbitror. — Quid tu ais? AES

CHINVS.

Sic opinor. DEMEA.

Multo est rectius 8g5 Quam illanc puerperam hac nunc duci per viam Aegrotam. AESCHINVS.

Nil enim melius vidi, mi pater. DEMEA.

Sic soleo. Set eccum Micio egreditur foras.

MICIO.

DEMEA.

AESCHINVS.

MICIO. Iubet frater? ubi is est? — Tun' iubes hoc, Demea? Y. 5. DEMEA.

Ego vero iubeo et hac re et aliis omnibus 900 Quam maxume unam facere nos hanc familiam, Colere, adiuvare, adiungere. AES

CHINVS.

Ita (juaeso, pater.

296

P. T E R E N T I

Dinumeret ille Babylo viginti minas! — 890 Syre, cessas ire ac facere? SYRVS,

Quid ego? DEMEA.

Dirue ! — T u illas abi et traduce. G E T A.

Di tibi, Demea, Bene faciant, cum te video nostrae familiae Tarn ex animo factum velie ! DEMEA.

Dignos 'arbitror. — Quid tu ais? AES

CHINVS.

Sic opinor. DEMEA.

Multo est rectius 8g5 Quam illanc puerperam hac nunc duci per viam Aegrotam. AESCHINVS.

Nil enim melius vidi, mi pater. DEMEA.

Sic soleo. Set eccum Micio egreditur foras.

MICIO.

DEMEA.

AESCHINVS.

MICIO. Iubet frater? ubi is est? — Tun' iubes hoc, Demea? Y. 5. DEMEA.

Ego vero iubeo et hac re et aliis omnibus 900 Quam maxume unam facere nos hanc familiam, Colere, adiuvare, adiungere. AES

CHINVS.

Ita (juaeso, pater.

ADELPHI.

a97

MICIO.

Haut aliter censeo. D E M E A.

Imo hercle ita nobis decet. Primum huius uxori est m a t e r . . . . Micio. Est. Quid postea? D E M E A. Proba et modesta, MICIO.

Ita aiunt. DEMEA.

Mi

905 Scio.

Natu grandior ; . . . . CIÒ.

DEMEA.

Parere iamdiu haec per annos non potest, Nec, qui eam respiciat, quisquam est; sola est. Mi C I Ò . Quam hic rem agit? DEMEA.

Hanc te aequom est ducere; t e , operam, ut fiat dare. MICIO.

Me ducere autem? DEMEA.

Te. MICIO.

Me? DEMEA.

T e , inquam. Micio. Ineptis. DEMEA.

Si tu sis homo,

Hic faciat. ARS

Mi pater!

CHISTVS.

298

P.

TERENTI MICIO.

Quid? tu, Aeschine, huic auscultas? DEMEA.

Nihil agis: g i o Fieri aliter non potest. MICIO.

Deliras. A E S CHINVS.

Sine te exorem, mi pater! MICIO.

Insanis? aufer! DEMEA.

A g e , da veniam Elio. MICIO.

Satin' sanus es? Novus maritus ego anno demum quinto et sexagesimo Fiam atque anum decrepitam ducam? idne estis auctores milii? AESCHIKVS.

F a c : promisi illis. Mìcio. Proinisti autexn ? de te largitor, puer! DEMEA.

915 A g e ! quid, si quid te maius oret? MICIO.

Quasi non hoc sit maximum! DEMEA.

Da veniam! AES

CHINVS.

Ne gravare ! DEMEA.

Fa c ! promitte ! MICIO.

Non omittitis ? A E s CHINVS,

Non, nisi te exorem.

ADELPHI.

2

99

Micio. Vis est haec quidem. DEMEA.

Age prolixe, Micio. MICIO.

Etsi hoc mihi pravom, ineptum, absurdum atque alienum a vita mea Videtur, si vos tantopere istuc voltis, fiat! DEMEA.

Bene f a c i s ; . . . . AESCHINVS.

Merito te deamo. DEMEA.

Verum.... Micio. Quid? DEMEA.

Ego dicam, hoc cum fit, quod volo. MICIO.

Quid nunc, quod restât? DEMEA.

Hegio cognatus his est proxumus, Adfinis nobis, pauper: bene nos aliquid facere illi, decet. Micio. Quid facere ? DEMEA.

Agelli est hic sub urbe paulum, quod locitas foras; Huic demus, qui fruatur. Micio. Paulum id autem? DEMEA.

Si multum est, tamen Faciundum est: huic pro pâtre est, bonus est, noster est: recte datur. Postremo nunc meum illud verbum facio, quod tu, Micio,

5oo

P.

TERENTI

Bene et sapienter dixti dudum: vitium commune omnium est, Quod nimium ad rem in senecta attenti sumus. hanc maculam nos decet Effugere : dictum est vere et re ipsa fieri oportet, Micio. MICIO.

930 Quid istic? dabitur quidem, quando hic volt. AESCHINVS.

Mi pater! D E M E A.

Nunc tu mihi Frater es germanus pariter animo ac corpore. Micio. Gaudeo. D E M E A. Suo sibi gladio hunc iugulo.

SYRVS.

DEMEA. MICIO. AESCHINVS. SYRVS.

Factum est, quod iussisti, Demea.

V . 6.

DEMEA.

Frugi homo es. E g o edepol hodie mea quidem sententia, Liberum Syrum fieri, aequom iudico. MICIO.

Istunc liberum? 935 Quodnam ob factum? DEMEA.

Multa. SYRVS.

O noster Demea, edepol vir bonus! Ego istos vobis usque a pueris curavi ambos sedulo,

5oo

P.

TERENTI

Bene et sapienter dixti dudum: vitium commune omnium est, Quod nimium ad rem in senecta attenti sumus. hanc maculam nos decet Effugere : dictum est vere et re ipsa fieri oportet, Micio. MICIO.

930 Quid istic? dabitur quidem, quando hic volt. AESCHINVS.

Mi pater! D E M E A.

Nunc tu mihi Frater es germanus pariter animo ac corpore. Micio. Gaudeo. D E M E A. Suo sibi gladio hunc iugulo.

SYRVS.

DEMEA. MICIO. AESCHINVS. SYRVS.

Factum est, quod iussisti, Demea.

V . 6.

DEMEA.

Frugi homo es. E g o edepol hodie mea quidem sententia, Liberum Syrum fieri, aequom iudico. MICIO.

Istunc liberum? 935 Quodnam ob factum? DEMEA.

Multa. SYRVS.

O noster Demea, edepol vir bonus! Ego istos vobis usque a pueris curavi ambos sedulo,

ADELPHI.

30X

Docui, monili, bene praecepi semper, quae potui, omnia. D E MEA.

Res adparet;

et quidem porro haec, obsonare cum fide, Scortum ad ducere, adparare de die convivium, 940 Non mediocris hominis haec sunt officia.... S YRVS.

O lepichim caput! D E M E A.

Postremo hodie in psaltria ista emunda hic adiutor fuit; Hic curavit: prodesse aequom est: alii meliorei erunt ; Denique hic volt fieri. Micio. Yin' lu hoc fieri? AESCHINVS.

Micio.

Cupio.

Si quidem T u vis, Syre, eho hue accede ad me! — liber esto. S Y R vs. Bene facis'. 945 Omnibus gratiam habeo et seorsum tibi praeterea, Demea, DEMEA.

Gaudeo. Et ego.

A E S CHINVS. S YRVS.

Cedo, uti iam hoc perpetuimi fiat gaudium, Phrygiam ut una mecum videam liberam, uxorem meam. DEMEA.

Optumam quidem mulierem.

3oa

P.

TERENTI

S YRVS. Et quidem tuo nepoti, huius filio, Hodie prima mammam dedit haec. D E M E A. Hercle vero serio, g5o Si quidem prima dedit, haud dubium est quin emitti aequom siet. Micio. Ob earn rem? Demea. Ob earn. Postremo a me argentum, quanti est, sumito. S YRVS. Di tibi, Demea, omnia omnes semper optata ofFerant! Micio. Syre, processisti hodie pulchre. Demea. Si quidem porro, Micio, Tuum tu officium facies atque huic aliquid paulum prae manu 955 Dederis, unde utatur: reddet tibi cito. Micio. Istoc vilius. Demea. Frugi homo est. S y r vs. Reddam hercle: da modo! Aeschinvs. Age, pater. Micio. Post consulam. Demea. Faciet. S YRVS. O vir optume! Aes chinvs. O pater mi festivissume !

ADELPHI.

3o3

MICIO.

Quid istuc ? quae res tarn repente mores mutavit tuos? Quod prolubium, quae istaec subita est largitas ? DEMEA.

Dicam tibi: 960 Id ut ostenderem, quod te isti facilem et festivom putant, Id non fieri ex vera vita neque adeo ex aequo et bono, Fieri addentando, indulgendo, largi en do, Micio. Nunc adeo, si ob earn rem vobis mea vita invisa, Aeschine, est, Quia non iusta, iniusta, prorsus omnia omnino obsequor, 965 Missa facio: effundite, emite, facite, quod vobis lubet; Set si id voltis potius, quae vos propter adolescentiam Minus videtis, magis impense cupitis, consulitis parum, Haec reprehendere et corrigere quem, obsecundare in loco, Ecce me qui id faciam vobis. AES

CHINVS.

Tibi, pater, permittimus: 970 Plus scis, quid facto opus est. Set de fratre quid fiet? Demea. Habeat; finem in istac faciat.

Sino

MICIO.

Istuc recte. CANTOR.

Plaudite,

P H O R M I O.

ü

C. SVLPITII APOLLINARIS PERIOCHA IN PHORMIONEM. Chremetis frater aberat p e r e g r e Demipho, Relicto Athenis Antiphone filio. Chremes clam habebat Lemni uxorem ac filiam, Athenis aliam coniugem et amantem unice Gnatum fidicinam. mater e L e m n o advenit Athenas; moritur. virgo sola ( a b e r a t C h r e m e s ) Funus procurât, ibi eam visam cum Antipho Amaret, opera parasiti uxorem accipit. Pater et Chremes reversi f r e m e r e ; dein minas Triginta dant parasito, ut illam coniugem Haberet ipse. argento hoc emitur fidicina; Vxorem retinet Antipho a patruo agnitam.

U a

P.

P ACTA

T E R E N T I

M I O.

H O R LVDIS

BINO

L.

E G E R E LIVS

ROMANIS

CORN. L.

L. P O S T V M I O

MERYLA

AMBIVIVS

TVRPIO

PRAENESTINVS.

FLACCYS TOTA.

CLAVDI

GRAECA

CAZOMENOS. M. V A L E R I O

AEDIL. L.

MODOS

TIBIIS ML

IMPARIB. C.

EPIDIFANNIO

C O S S.

DRAMATIS PERSONAE. PHORMIO. DEMIPHO. ANTIPHO. GETA. DORIO. CHREMES. P H A E D RXA. DAWS. NAVSISTRATA. HEGIO. CRATIN vs. CRITO.

ATI-

FECIT

APOLLODORV

ACTA EST

ALCYR.

P

R

O

L

O

G

V

S

.

Postquam poëta vêtus poëtam non potest Retrahere ab studio et transdere hominem in otium, Maledictis deterrere, ne scribat, parat. Qui ita dictitat: quas antehac fecit fabulas, 5 Tenui esse oratione et scriptura levi: Quia nusquam fecit insanum adolescentulum Cervam videre fugere et sectari canes, Et eam plorare, orare, ut subveniat sibi, Quodsi intelligeret, olim cum stetit novus, 10 Actoris opera mage stetisse quam sua, Minus multo audacter, nunc quam laedit, laederet, Et mage placèrent, quas fecisset fabulas. Nunc si quis est, qui hoc dicat aut sic cogitet: Yetus poëta non lacessisset prior, i5 Nullum invenire prologum posset novus : Quae diceret, nisi haberet, cui malediceret? Is sibi responsum hoc habeat: in medio omnibus Palmam esse positam, qui artem tractant musicara. Ille ad famem hune ab studio studuit reicere; 20 Hic respondere voluit, non lacessere. Benedictis si certasset, audisset bene; Quod ab illo adlatum est, rellatum esse id sibi putet. De illo nam fïnem faciam dicundi mihi, Peccandi quom ipse de se fïnem non facit? a5 Nunc, quid velim, animum attendite. Adporto nova m,

P. T E R E N T I Epidicazomenon quam vocant comoediam Graece, Latine hic Phormionem n o m i n a i : Quia, primas partes qui aget, is erit Phormio Parasitus, per quem res geretur maxume, 3o Voluntas vostra si ad poëtam accesserit. Date op e ram ! adeste aequo animo per silentium, Ne simili utamur fortuna atque usi sumus, Cum per tumultum noster grex mo tus loco est, Quem actoris virtus nobis restituii locum 55 Bonitasque vostra adiutans atque aequanimitas !

D A V Y S . Amicus summus mens et popularis Geta I. 1. Heri ad me venit; erat ei de ratiuncula Iampridem apud me reliquum pauxillulum Numorum; id ut conficerem: confeci; adfero: 5 Nam herilem filium eius duxisse audio Vxorem; ei credo munus hoc conraditur. Quam inique comparatum est, i i , qui minus habent, Yt semper aliquid addant divitioribus ! Quod ille unciatim vix de demenso suo, 10 Suuin defrudans Genium, compersit miser, Id ilia univorsum abripiet, haud existumans, Quanto labore partum ! porro autem Geta Ferietur alio munerg, ubi hera pepererit; Porro alio autem, ubi erit puero natalis dies; 15 Vbi initiabunt; omne hoc mater auferet: Puer causa erit mittundi. Set videon' Getam?

P. T E R E N T I Epidicazomenon quam vocant comoediam Graece, Latine hic Phormionem n o m i n a i : Quia, primas partes qui aget, is erit Phormio Parasitus, per quem res geretur maxume, 3o Voluntas vostra si ad poëtam accesserit. Date op e ram ! adeste aequo animo per silentium, Ne simili utamur fortuna atque usi sumus, Cum per tumultum noster grex mo tus loco est, Quem actoris virtus nobis restituii locum 55 Bonitasque vostra adiutans atque aequanimitas !

D A V Y S . Amicus summus mens et popularis Geta I. 1. Heri ad me venit; erat ei de ratiuncula Iampridem apud me reliquum pauxillulum Numorum; id ut conficerem: confeci; adfero: 5 Nam herilem filium eius duxisse audio Vxorem; ei credo munus hoc conraditur. Quam inique comparatum est, i i , qui minus habent, Yt semper aliquid addant divitioribus ! Quod ille unciatim vix de demenso suo, 10 Suuin defrudans Genium, compersit miser, Id ilia univorsum abripiet, haud existumans, Quanto labore partum ! porro autem Geta Ferietur alio munerg, ubi hera pepererit; Porro alio autem, ubi erit puero natalis dies; 15 Vbi initiabunt; omne hoc mater auferet: Puer causa erit mittundi. Set videon' Getam?

PHORMIQ.

GETA.

3"

DAWS.

GET

A.

Si quis me quaeret rufus D A W S .

Praesto est: desine. GETA.

Oh!

I. 2.

At ego obviam conabar tibi, D a v e , . . . . D A W S .

Accipe, hem ! Lectum est; conveniet numerus, quantum debui.

Geta.

ao Amo te et non neglexisse habeo gratiam. DAWS.

Praesertim ut nunc sunt mores: adeo res redit: Si quis quid reddit, magna habenda est gratia. Set quid tu es tristis ? GETA.

Egone? nescis, quo in metu. Quanto in peri ciò, simus ? D AWS. Quid istuc est?

Geta.

Scies, 25 Modo ut tacere possis. D AWS. Abi sis, insciens : Cuius tu fìdem in pecunia perspexeris, Verere verba ei credere, ubi quid mihi lucri est T e fallere? GETA.

Ergo ausculta. D A W S .

Geta.

Hanc operam tibi dico.

Senis nostri, Dave, fratrem maiorem, Chremen,

3ia

P.

TERENTI

30 Nostine? DAWS.

Quidni? GETA.

Quid? eius gnatum Phaedriam? DAWS.

Tarn quam te. GETA.

Evenit senibus ambobus simu], Iter illi in Lemnum ut esset, nostro in Ciliciam Ad hospitem antiquom : is senem per epistola« Pellexit, modo non montes auri pollicens. DAWS.

35 Cui tanta erat res et supererai? GETA.

Desinas: Sic est ingenium. D A W S .

Oh, regem me esse oportuit ! GETA.

Abeuntes ambo hinc tum senes me filiis Relinquunt quasi magistrum. D A V VS.

O Geta, provinciam Cepisti duram! GETA.

Mi usus venit, hoc scio ! 40 Memini, relinqui me deo irato meo. Coepi advorsari primo; quid verbis opus? Seni fidelis dum sum, scapulas perdidi. Venere in mentem mi istaec: nam que inscitia est Advorsus stimulum calces, coepi iis omnia 45 Facere, obsequi, quae vellent. D AVVS,

Scisti uti foro. Geta. Noster mali nil quidquam primo; hie Phaedria Continuo quandam nactus est puellulam

PHORMIO.

3i3

Citharistriam ; hanc amare coepit perdite. Ea serviebat lenoni impurissirno, 5o Neque, quod daretur, quidquam: id cararant patres : Restabat aliud nil nisi oculos pascere, Sectari, in ludem ducere et reducere ; Nos otio dabamus operam Phaedriae. In quo liaec discebat ludo, exadvorsum ei loco 55 Tonstrina erat quaedam; hie solebamus fere Plerumque earn opperiri, dum inde iret domum. Intere«, dum ibi sedemus olim, intervenit Adolescens quidam, lacrumans: nos mirarier; Rogamus, quid sit? ,,Nunquam aeque," inquit, ,,ac modo 60 ,, Paupertas mihi visa onus est et miserum et grave: „Modo quandam vidi virginem liic viciniae „Misere suam matrem lamentari mortuam ,,(Ea sita erat exadvorsum), neque illi benevolens „Neque notus neque cognatus, extra imam aniculam, 65 ,, Quisquam aderat, qui adiutaret funus: miseritum est; „Yirgo ipsa facie egregia." Quid verbis opus? Commorat omnes nos. Ibi continuo Antipho: Yoltisne eamus visere? alius: censeo! Eamus! due nos sodes! imus, venimus, 70 Videmus. Yirgo pulchra et, mage quo diceres, Nil aderat adiumenti ad pulchritudinem : Capillus passus, nudus pes, ipsa horrida, Lacrumae, vestitus turpis, ut, ni vis boni In ipsa inesset forma, haec formam extinguerent. 75 Ille, qui illam amabat fidicinam, tantummodo: Satis, inquit, scita est; noster v e r o . . . . DAWS.

Iam scio: Amare coepit. GETA.

Scin', quam? quo evadat, vide.

314

P. T E R E N T I

Postridie ad anum recta pergit; obsecrat, Sibi eius ut faciat copiam ; ilia enim se negat, 80 Neque eum aequom ait facere: civem esse illanc Atticam, Bonam, bonis prognatam : si uxorem velit, Lege id licere facere; sin aliter, negat. Noster, quid ageret, nescire : et earn ducere Cupiebat, et metuebat absentem patrem. Daws. 85 Non, si redisset, pater ei veniam daret? Geta. Ille indotatam virginem atque ignobilem Daret illi? nunquam faceret. Daws. Quid fit denique? Geta. Quid fìat? est parasitus quidam Phormio, Homo confidens, qui ilium di omnes perduint! Daws. go Quid is fecit? Geta. Hoc consilium, quod dicam, dedit : Lex est, ut orbae, qui sunt genere proxumi, lis nubant, et illos ducere eadem haec lex iubet: Ego te cognatum dicam et tibi scribam dicam; Paternum amicum me adsimulabo virginis; g5 Ad iudices veniemus; qui fuerit pater, Quae mater, qui cognata tibi sit, omnia haec Confingam, quod erit mihi bonum atque commodum ;

Cum tu horum nil refelles, vincam scilicet; Pater aderit: mihi paratae lites ; quid mea? 100 Ilia nostra erit quidem. Daws. O iocularem audaciam! Geta. Persuasum est homini, factum est, ventum est,

vincimur,

PHORMIO.

3I5

Duxit. D AV vs. Quid narras? G E T A. Hoc, quod audis. DAVVS.

O Geta, Quid te futurum est? GETA.

Nescio hercle ; unum hoc scio : Quod fors feret, feremus animo aequo. DAVVS.

Places:

105 Hern istuc viri est officium! Geta.

In me omnis spes mihi est. vs.

N AV

Laudo. GETA.

Ad precatorem adeam, credo, qui mihi Sic oret: „nunc amitte, quaeso, hunc; ceterum Posthac si quidquam, nil precor. " tantummodo Non addit: „ubi ego hinc abiero, vel occidito ! " D AV vs. n o Quid paedagogus ille, qui citharistriam? Quid re gerit? G E T A.-

Sic ; tenuiter. DAVVS.

Non multum habet Fortasse, quöd det. GETA.

Imo nil nisi spem meram. D AV V S . Pater eius rediit, annon? GE

l'i.

Nondum.

3I6

P.

TERENTI DAWS.

Q u i d ? sen em Q u o a d expectatis

vostrum? GETA.

N o n certum scio, n 5 S e t epistolam ab eo adlatam esse audivi m o d o et A d portitores esse d e l a t a m ; hanc p e t a m . DAWS.

N u m q u i d , G e t a , aliud m e vis? GETA.

Puer, heus! —

V t b e n e sit tibi. — N e m o n ' hue p r o d i t ? — C a p e ; da Dorcio!

ANTIPHO.

PHAEDRIA.

ANTIPHO.

A d e o n ' r e m redisse, ut, qui mihi consultimi optum e velit esse, II. z. 120 Patrem, Phaedria, ut extimescam, ubi eius adventi venit in^ m e n t e m ? Q u o d ni fuissem i n c o g i t a n s , ita eum expectarem ut p a r fuit. PHAEDRIA.

Q u i d istuc? ANTIPHO.

R o g i t a s , qui tarn audacis facinoris mihi conscius sis ? Q u o d utinam n e P h o r m i o n i id suadere i n m e n tem incidisset, N e u m e cupidum e o iinpulisset, q u o d mihi principium est mali ! 125 N o n potitus essem; — fuisset turn illud mi aegra aliquot dies, A t n o n quotidiana cura haec a n g e r e t a n i m u m , . . . PHAEDRIA.

Audio.

3I6

P.

TERENTI DAWS.

Q u i d ? sen em Q u o a d expectatis

vostrum? GETA.

N o n certum scio, n 5 S e t epistolam ab eo adlatam esse audivi m o d o et A d portitores esse d e l a t a m ; hanc p e t a m . DAWS.

N u m q u i d , G e t a , aliud m e vis? GETA.

Puer, heus! —

V t b e n e sit tibi. — N e m o n ' hue p r o d i t ? — C a p e ; da Dorcio!

ANTIPHO.

PHAEDRIA.

ANTIPHO.

A d e o n ' r e m redisse, ut, qui mihi consultimi optum e velit esse, II. z. 120 Patrem, Phaedria, ut extimescam, ubi eius adventi venit in^ m e n t e m ? Q u o d ni fuissem i n c o g i t a n s , ita eum expectarem ut p a r fuit. PHAEDRIA.

Q u i d istuc? ANTIPHO.

R o g i t a s , qui tarn audacis facinoris mihi conscius sis ? Q u o d utinam n e P h o r m i o n i id suadere i n m e n tem incidisset, N e u m e cupidum e o iinpulisset, q u o d mihi principium est mali ! 125 N o n potitus essem; — fuisset turn illud mi aegra aliquot dies, A t n o n quotidiana cura haec a n g e r e t a n i m u m , . . . PHAEDRIA.

Audio.

PHORMIO.

317

ANTIPHO.

Dum exspecto, quam mox veniat, hanc qui mi adimat consuetudinem. PHAEDRIA.

Aliis, quod amant, quia defìt, aegíe est, tibi, quia superest, dolet; Amore abundas, Antipho ! 130 Nam tua quidem hercle vita certo haec expetunda optanda que est. Ita me di bene ament, ut, modo liceat tamdiu, quod amo, frui, Iam depecisci morte cupio ! tu coniicito ceterum, Quid inopia ex hac ego nunc capiam et quid tu ex ista copia; Y t ne addam, quod sine sumtu ingenuam, liberalem, nactus es; i35 Quod liahes, ita ut voluisti, uxorem sine mala fama palam ; Beatus, ni unum hoc desit, animus, qui modeste istaec ferat. Quodsi tibi res sit cum eo lenone, quicum mihi, tum sentías. Ita plerique omnes sumus ingenio : nostri nosmet poenitet. ANTIPHO.

At tu mihi contra nunc videre fortunatus, Phaedria, 140 Cui de integro est potestas etiam consulendi, quid velis, Retiñere amorem an mittere: ego in eum incidi infelix lo cum, Vt neque mihi ius sit amittundi nec retinendi copia ! Set quid hoc est? videon' ego Getam currentem huc advenire? Is ipsus ! hei, timeo ruis er, quam hic nunc mihi nuntiet rem!

P.

3'8

GETA.

TERENTI

ANTIPHO.

PHAEDRIA.

GETA.

Nullus, Geta, nisi aliquod iam tibi celere repereris consilium: II. 2. Ita nunc imparatum subito tanta te impendent mala, Quae ncque uti devitem scio, neque, quomodo me inde extraham: Nam non potè celari nostra diutius iam audacia. ANTIPHO.

Quidnam ille commotus venit? GETA.

150 Tum temporis punctum mi ad hanc rem est: herus adest. ANTIPHO.

Quid istuc mali? GETA.

Quod cum audierit, eius quod remedium inveniam iracundiae ? Loquar? incendam; taceam? instigem; purgem me? laterem lavem: Heu me miserum ! cum mihi paveo, tum Antipho me excruciat animi; Eius me miseret, ei nunc timeo, is nunc me retinet: nam absque eo esset 155 Recte ego mihi vidissem et senis essem ultus iracundiam : Aliquid conrasissem atque hinc me protinus coniicerem in pedes. ANTIPHO.

Quam mi hie fugam aut furtum parat ? GETA.

Set ubi Antiphonem reperiam aut qua quaerere insistam via? PHAEDRIA.

T e nominat.

P H O R M I O .

319

ANTIPHO.

Nescio quod magnum hoc nuntio exspecto malum. PHAEDRIA.

160 V a h , sanun' es? G E TA.

Doraum ire p e r g a m : ibi plurimum est. PHAEDKIA.

Revocemus hominem. ANTIPHO.

Sta illico ! GETA. Hem, satis pro imperio, quisquis es. AN

TIPHO.

Geta! GETA.

Ipse est, quem volui obviam ! ANTIPHO.

C e d o , quid portas, obsecro? atque i d , si potes, verbo expedi! Geta. Faciam. ANTIPHO.

Eloquere. GETA.

M o d o apud p o r t u m . . . . ANTIPHO.

Meumne ? GETA.

Intell exti. ANTIPHO.

Occidi ! . . . PHAEDRIA.

Hem,.... ANTIPHO.

165 Quid agam? PHAEDRIA.

Quid ais?

320

p.

TERENTI GETA.

Huius patrem vidisse me, patruum tuum. ANTIPHO.

Nam quod ego huic nunc subitum exitio remedium inveniam miser? Quodsi eo meae fortunae redeunt, Phanium, abs te ut distrahar, Nulla est mihi vita expetunda. GETA.

Ergo istaec quom ita sint, Antipho, T a n t o mage te advigilare aequom est. Fortes Fortuna adiuvat. ANTIPHO.

170 N o i j sum apud m e ! GETA.

Atqui opus est nunc cum maxume ut sis, Antipho. Nam si senserit te timidum pater esse, arbitrabitur, Commeruisse culpam. P H A E D R I A.

Hoc verum est. ANTIPHO.

Non possum immutarier. GETA.

Quid faceres, si aliud quid gravius tibi nunc faciundum for et? ANTIPHO.

Cum hoc non possum, illuc minus possem. G E T A .

Hoc nihil est, Phaedria: ilicet! 175 Quid hie conterimus operam frustra? quin abeo. PHAEDRIA.

Et quidem ego. ANTIPHO.

Obsecro, Quid, si sic adsimulo? — satin' est? GETA.

Garris. A N -

P H O R M I O .

321

ANTIPHO.

Contemplamini, hem! — Satine sic est? GETA.

Non. ANTIPHO.

Quid sic? est? GETA.

Propemodum. ANTIPHO.

Quid sic? GETA.

Sat est! Hem istuc serva, et verbum verbo, par p a r i , ut respondeas, Ne te iratus suis saevidicis dictis protelet! ANTIPHO.

Scio. G E

TA.

180 Yi coactum te esse invitum, lege, iudicio. Tenes ? Set quis hie est senex, quem video in ultima platea? ANTIPHO.

Ipsus est! Non possum adesse. GETA.

Ah, quid agis? quo abis, Antipho? Mane, inquam! ANTIPHO.

Egomet me novi et peccatum meum; Yobis commendo Phanium et vitam meam. — PHAEDRIA.

I85 Geta, quid nunc fiet? GETA.

Tu iam lites audies; Ego plectar pendens, nisi quid me fefellerit. Set quod modo hie nos Antiphonem monuimus, Id nosmet ipsos facere oportet, Phaedria. X

322

P.

TERENTI P H A E D RIA.

Aufer mi Oportet; quin tu, quid faciam, impera. GETA.

I go Memini stiii', olim ut fuerit vostra oratio In re incipiunda ad defendendam noxiam: lust am illam causam, facilem, vincibilem, optumam ? PH

Memini.

AEDRIA.

Geta.

Hem, nunc ipsa est opus ea aut, si quid potest, Meliore et callidiore. PHAEDRIA.

Fiet sedulo. GETA.

195 Nunc prior adito tu; ego in subsidiis hie ero Succenturiatus, si quid deficias. PHAEDRIA.

Age.

DEMIPHO.

GETA.

PHAEDRIA.

DEMIPHO.

Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo?

n. 3.

Neque meum imperium, ac mitto imperium, non simultatem meam Revereri saltem? non pudere? O facinus audax! o Geta 200 Monitor! GETA.

Vix tandem! D

EMIPHO.

Quid mihi dicent aut quam causam reperient, Demiror.

322

P.

TERENTI P H A E D RIA.

Aufer mi Oportet; quin tu, quid faciam, impera. GETA.

I go Memini stiii', olim ut fuerit vostra oratio In re incipiunda ad defendendam noxiam: lust am illam causam, facilem, vincibilem, optumam ? PH

Memini.

AEDRIA.

Geta.

Hem, nunc ipsa est opus ea aut, si quid potest, Meliore et callidiore. PHAEDRIA.

Fiet sedulo. GETA.

195 Nunc prior adito tu; ego in subsidiis hie ero Succenturiatus, si quid deficias. PHAEDRIA.

Age.

DEMIPHO.

GETA.

PHAEDRIA.

DEMIPHO.

Itane tandem uxorem duxit Antipho iniussu meo?

n. 3.

Neque meum imperium, ac mitto imperium, non simultatem meam Revereri saltem? non pudere? O facinus audax! o Geta 200 Monitor! GETA.

Vix tandem! D

EMIPHO.

Quid mihi dicent aut quam causam reperient, Demiror.

PHORMIO.

333

GITA.

Atqui reperi iam: aliquid cura. DEMIPHO.

A n hoc dicet mihi: Invitus feci, lex coegit? — A u d i o ; f a t e o r ; . . . . GETA.

Places. DEMIPHO.

Yerum scientem, taciturn, causam tradere adver-

sariis, Etiam idne lex coegit? PHAEDRIA.

Illud durum! GETA.

E g o expediam; sine. DEMIPHO.

205 Incertum est, quid agam, quia praeter spem atque incredibile hoc mi obtigit. Ita sum inritatus, animum ut nequeam ad cogitandum instituere. Quamobrem omnes, cum secundae res sunt mainine, tum maxume Meditar! secum oportet, quo pacto advorsam aerumnam ferant; Pericla, damna, exilia, peregre rediens semper cogitet, 210 Aut fili peccatimi, aut uxoris mortem, aut morbum filiae; Communia esse haec ; fieri posse : ut ne quid animo sit novom ; Quidquid praeter spem evenit, omne id deputare esse in lucro. GETA.

O Phaedria, incredibile quantum herum anteeo sapientia: Meditata mihi sunt omnia mea incommoda: herus si redierit, X a

3*4

P. T E R E N T I

ax5 Molendum esse in pistrino, vapulandum, habendum compedes, Opus ruri faciundum; horum nil quidquam accidet animo novom; Quidquid praeter spem eveniet, omne id deputabo esse in lucro. Set quid cessas hoininem adire et blande in principio adloqui? DEMIPHO.

Phaedriam mei fratris video filium mi ire obviam. PHAEDRIA.

220 Mi patrue, salve. DEMIPHO.

Salve. Set ubi est Antipho? PHAEDRIA.

Salvom venire DEMIPHO.

Credo. Hoc responde mihi. PHAEDRIA.

"Valet; hie est. Set satin' omnia ex sententia? DEMIPHO.

Vellern quidem ! PHAEDRIA.

Quid istuc? DEMIPHO.

Rogitas, Phaedria? Bonas, me absente hinc, confecistis nuptias ! PHAEDRIA.

225 Eho, an id succenses nunc illi? G E T A.

O artificem probum! DEMIPHO.

Egone illi non succenseam? ipsum gestio Dari in conspectum, nunc sua culpa ut sciat, Lenem patrem illi factum me esse acerrumum! PHAEDRIA.

At

Quid ille fecit, patrue, quod succenseas?

325

P H O R M I O . DEMIPHO.

230 Ecce omnia autem similia! omnes congruunt! Vnum cognoris, omnes noris! PHAEDRIA.

Haud ita est. DF.MIPHO.

In noxia hie est? ille ad defendendum adest; Ille est? hie praesto est; tradunt operas mutuas.... GETA.

Probe horum facta imprudens depinxit senex. DEMIPHO.

235 Nam ni haec ita essent,

cum illo haud stares, Phaedria.

PHAEDRIA.

Si est, culpam, patrue, ut Antipho in se admiserit, Ex qua re minus fuit re vel famae temperans, Causam non dico quin, quod meritus sit, ferat: Set si quis forte, malitia fretus sua, ¿40 Insidias nostrae fecit adolescentiae, Ac vicit, nostran' culpa ea est an iudicum, Q u i saepe aut propter invidiam adimunt diviti, Aut propter misericordiam addunt pauperi? GF.TA.

Ni nossem causam, vera crederem hunc loqui. DEMIPHO.

'45 An quisquam iudex est, qui possit noscere Tua iusta, ubi tute verbum non respondeas, Ita ut ille fecit ? PHAEDRIA.

Functus adolescentuli est Officium liberalis: postquam ad iudices Yentum est, non potuit cogitata proloqui: 250 Ita timidum ibi tum eum obstupefecit pudor. GETA. Laudo hunc. Set cesso adire quam primum senem? Here, salve; salvom te advenisse gaudeo. DEMIPHO.

Oh,

3a6

P.

T E R E N T I

B o n e custos, salve, columen vero familiae, Cui commendavi iìlium hinc abiens m e u m ! G E TA.

255 Iamdudum te omnes nos accusare audio Iinmerito, et me horunc omnium immeritissurno: N a m quid me in hac re facere voluisti tibi? Servom hominem causam orare leges n o n sinunt, N e q u e testimoni dictio est. DEMIPHO.

JVIitto omnia 260 Istaec; imprudens timuit adolescens; sino; T u servos: verum si cognata e^t maxume, N o n fuit necesse, habere, set, id quod lex iubet, D o t e m daretis ; alium quaereret virum: Q u a potius ratione inopem ducebat domum? G E T A.

265 N o n ratio, verum argenium deerat. D E M I F H O.

Sumeret Alicunde. G Ì

TA.

A l i c u n d e ? nihil est dictu facilius. DEMIPHO.

Postremo, si nullo alio pacto, fenore. G E TA.

Hui, dixti pulchre, si quidém quisquam crederet T e vivo. DEMIPHO.

N o n , n o n sic futurum est! non potest! 270 E g o illam cum ilio ut patiar nuptam unum diera? Nil suave meritum est ! hominem commonstrarier M i istunc v o l o aut, ubi habitet, demonstrarier. GETA,

Nam Phormionem? DEMIPHO.

Patronum istum mulieris. GETA.

Iam faxo hic aderit.

PHORMIO.

327

DEMIPHO.

Antipho ubi nunc est? P H A E D R I A.

Foris. DEMIPHO.

275 A b i , Phaedria, eum require atque adduce hue. P H A E D R I A.

Eo Recta via quidem illuc. G E T A.

N e m p e ad Pamphilam. DEMIPHO.

At E g o deos Penates hinc salutatum dornum Devortar; inde ibo ad forum atque aliquot mihi Amicos advocabo, ad hanc rem qui adsient, 280 V t ne imparatus sim, si adveniat Phormio.

PHORMIO.

GETA.

PHORMIO.

Itane patris ais conspectum veritum hinc abiisse? G E T A.

Admodum.

III. i .

PHORMIO.

Phanium relictam solam GETA.

Sic. PHORMIO.

Et iratum senem? GETA.

Oppido. PHORMIO.

A d te summa solum, Phormio, rerum redit: Tute hoc intristi: tibi omne est exedendum: accingere !

PHORMIO.

327

DEMIPHO.

Antipho ubi nunc est? P H A E D R I A.

Foris. DEMIPHO.

275 A b i , Phaedria, eum require atque adduce hue. P H A E D R I A.

Eo Recta via quidem illuc. G E T A.

N e m p e ad Pamphilam. DEMIPHO.

At E g o deos Penates hinc salutatum dornum Devortar; inde ibo ad forum atque aliquot mihi Amicos advocabo, ad hanc rem qui adsient, 280 V t ne imparatus sim, si adveniat Phormio.

PHORMIO.

GETA.

PHORMIO.

Itane patris ais conspectum veritum hinc abiisse? G E T A.

Admodum.

III. i .

PHORMIO.

Phanium relictam solam GETA.

Sic. PHORMIO.

Et iratum senem? GETA.

Oppido. PHORMIO.

A d te summa solum, Phormio, rerum redit: Tute hoc intristi: tibi omne est exedendum: accingere !

32§

P.

TERENTI GETA.

285 Obsecro t e , . . . . PHORMIO.

Si r o g a b i t . . . . GETA.

In te spes est. PHORMIO.

Eccere ! Quid, si reddet? GETA.

T u impulisti.... PHO

RMIO.

Sic opinor. GETA.

Subveni ! PHORMIO.

C e d o senem: iam instructa sunt mihi corde Consilia omnia. GETA.

Quid ages? PHORMIO.

Quid vis nisi, uti maneat Phanium, utque ex crimine hoc Antiphonen! eripiam atque in me omnem iram derivem senis ? GETA.

290 O vir fortis atque amicus ! verum hoc semper, Phormio, V e r e o r , ne istaec fortitudo in nervom erumpat denique. PHORMIO.

Ah, Non ita est: factum estpericlum; iam pedum visa est via ! Quot me censes homines iam deverberasse usque ad necem Hospites, turn cives, quo mage notos, tanto saevius ?

PHORMIO.

329

295 Cedo dum : en. unquam iniuriarum audisti mihi scrip tarn di cam? GETA.

Qui is tue? PHORMIO.

Quia non rete accipitri tenditur neque milQo, Qui male faciunt nobis ; illis, nil qui faciunt, tenditur : Quia enim in illis fructus est, in istis opera luditur. Aliis aliunde est peri cium, unde aliquid abradi potest; 3oo Mihi sciunt nihil esse. Dices : ducent damnatum domum. — Alere nolunt hominem edacem et sapiunt mea sententia, Pro maleficio si beneficium summum nolunt reddere. GETA. Non potè sat pro merito ab ilio tibi referri gratia. PHORMIO.

Imo enim nemo satis pro merito gratiam regi refert. 3o5 Tene asymbolum venire lautum atque unctum e balneis, Otiosum ab animo, cum ille et cura et sumtu absumitur? Tibi dum fit, quod placeat, ille ringitur; tu rideas, Prior bibas, prior decumbas; coena dubia adponitur.... GETA,

Quid istuc verbi est? Phormio. Vbi, quid sumas, dubites tu potissimum. 510 Haec cum rationem ineas quam sint suavia et quam cara sint,

35o

P.

TERENTI

Ea qui praebet, non tu bunc habeas plañe praesentem deum? GETA.

Senex adest: vi de, quid agas: prima est coitio acerruma; Si illanc sustinueris, postilla iam, ut lubet, ludas licet.

DEMIPHO. GETA. P H O R M I O . HEGIO. C R A T I N V S . CHITO. DEMIPHO.

En unquam cuiquam contumeliosius III. a. 3x5 Audistis factam iniuriam, quam haec est mihi? Adeste, quaeso! GETA.

Iratus est. PHORMIO.

Quin tu hoc agis ? Iam ego hunc agitabo. Proh deúm immortalium! Negat esse hanc sibi cognatam Demipho? GETA.

Negat. PHORMIO.

Ñeque patrem se eius scire, qui fuerit? GETA.

Negat. DEMIPHO.

320 Ipsum esse opinor, de quo agebam: sequimini. PHORMIO.

Quia egens relicta est misera, ignoratur parens, Negligitur ipsa! vi de, avaritia quid facit! GETA.

Si herum insimulabis malitiae, male audies. DEMIPHO.

O audaciam! etiamne ultro accusatum advenit?

35o

P.

TERENTI

Ea qui praebet, non tu bunc habeas plañe praesentem deum? GETA.

Senex adest: vi de, quid agas: prima est coitio acerruma; Si illanc sustinueris, postilla iam, ut lubet, ludas licet.

DEMIPHO. GETA. P H O R M I O . HEGIO. C R A T I N V S . CHITO. DEMIPHO.

En unquam cuiquam contumeliosius III. a. 3x5 Audistis factam iniuriam, quam haec est mihi? Adeste, quaeso! GETA.

Iratus est. PHORMIO.

Quin tu hoc agis ? Iam ego hunc agitabo. Proh deúm immortalium! Negat esse hanc sibi cognatam Demipho? GETA.

Negat. PHORMIO.

Ñeque patrem se eius scire, qui fuerit? GETA.

Negat. DEMIPHO.

320 Ipsum esse opinor, de quo agebam: sequimini. PHORMIO.

Quia egens relicta est misera, ignoratur parens, Negligitur ipsa! vi de, avaritia quid facit! GETA.

Si herum insimulabis malitiae, male audies. DEMIPHO.

O audaciam! etiamne ultro accusatum advenit?

PHORMIO. PHORMIO.

3^5 Nam iam adolescenti nihil est quod succenseam, Si illune minus norat: quippe homo iam grandior, Pauper, cui in opere vita erat; ruri fere Se continebat; ibi agrum de nostro patre Colendum habebat; saepe interea mihi senex 53o Narrabat, se hunc negligere cognatum suum: At quem virum! quem ego viderim in vita optumum ! GE t a . Videas te atque ilium, ut narras ! abi ! PHORMIO.

Nam ni ita enm Existumassem, nunquam tam graves ob hanc Ego inimicitias caperem in vostram familiam, 335 Quam is adspernatur nunc tam inliberaliter. GET A. Pergin' hero absenti male loqui, impurissume? PHORMIO.

Dignuin autem hoc ilio est! GETA.

Ain' tam en, career, DEMIFHO.

Geta! GETA.

Bonorum extortor, legum contortor? DEMIPHO.

Geta! PHORMIO.

Responde. GETA.

Quis homo est? hem! DEMIFHO.

Tacè. GETA.

340 Te indignas seque dignas contumelia« Nunquam cessavit dicere.

Absemi tibi

53a

P. T E R E N T* I DEMIPHO.

Ohe, iam desine! — Adolescens, primum abs te hoc bona venia peto, Si tibi piacere potis est, mi ut respondeas: Quem amicum ais fuisse tuum istunc? explana mihi, 545 Et, qui CQgnatum me sibi esse diceret. PKORMIO.

Proinde expiscare, quasi non nosses ! DEMIPHO.

Nossem ? PHORMIO.

Ita. DEMIPHO.

Ego me nego ; tu, qui ais, redige in memoriam. PHORMIO.

Eho, tu sobrinum tuum non noras? DEMIPHO.

Eni cas ;

Die nomen. PHORMIO.

Nomen? maxume. DEMIPHO.

Quid nunc taces? PHORMIO.

35O Perii hercle! nomen perdidi. DEMIPHO.

Hem, quid ais? PHORMIO.

Geta, Si meministi i d , quod olim dictum est, subiice. — Hem, Non dico! quasi non noris! tentatum advenís! DEMIPHO.

Egon' autem tento? GETA.

Stilpho.

PHORMIO.

533

PHORMIO.

Atque adeo quid mea? Stilpho est. DEMIPHO.

Quem dixti? PHORMIO.

Stilphonem, inquam, novera's? DEMIPHO.

355 Neque ego ilium noram neque mihi cognatus fuit Quisquam istoc nomine. PHORMIO.

Itane? non te horum pudet? At si talentûm rem reliquisset decern,.... D

EMIPHO.

Di tibi male faciant ! PHORMIO,.

Primus esses, memoriter Progeniem vostram usque ab avo atque atavo profer ens. DEMIPHO.

360 Ita ut dicis. — Enim, tum si advenissem, qui mihi Cognata ea esset, diceres: id iam face: Cedo, qui cognata? G E T A.

Eu, noster! recte! — Heus tu, cave! PHORMIO.

Dilucide expedivi, quîs me oportuit, Iudicibus : tum, si id falsuin fuerat, filius 365 Cur non refellit? DEMIPHO.

Filium narras mihi, Cuius de stultitia dici, ut dignum est, non potest ? PHORMIO.

At tu, qui sapiens es, magistratus adi: Quandoquidem solus régnas et soli licet, Hic de eadem causa bis iudicium apiscier. DEMIPHO.

370 Etsi mihi facta iniuria est, verum tarnen

334

P

-

T E R E N T I

Potius quam lites secter aut quam te audiam, Itidem ut cognata si sit, id quod lex iribet, Dotem dare, abduce hanc, minas quinque accipe. PHORMIO.

Ha ha he, homo suavis! DEMIPHO.

Quid? num iniquom postwlo? 375 An ne hoc quidem ego adipisear, quod iuc. publicum est? PHORMIO.

Itan' tandem, quasi meretricem, ubi abusus sies, Mercedem lex dare iubet atque amittere, an, Y t ne quid turpe civis in se admitteret Propter egestatem, proxumo iussa est dari, 38o Yt cum uno aetatem degeret? quod tu vetas. DEMIPHO.

Ita: proxumo quidem; at unde nos aut quam ob rem.... PHORMIO.

Ohe, Actum, aiunt, ne agas! DEMIPHO.

Non agam? imo haud desinam, Donee perfecero hoc. P H O R M I O.

Ineptis. D E M I P H O.

Sine modo! PHORMIO.

Postremo tecum nil re nobis, Demipho, est: 385 Tuus est damnatus gnatus, non tu: nam tüa Praeterierat iam ducendi aetas. DEMIPHO.

Omnia haec Ilium putato, quae ego nunc dico, dicere, Aut quidem cum more hac ipsum prohibabo domo. GSTA.

Iratus est!

PHORMIO.

335

PHORMIO.

Tantundem. — Melius feceris! DEMIPHO.

3go Itane es paratus facere me advorsum omnia, Infelix? PHORMIO.

Metuit hie nos, tametsi sedulo Dissimulai. GETA.

Bene principia tibi habent. PHORMIO.

Quin, quod est Ferundum, fers (tuis dignum factis feceris), Yt amici inter nos simus? DEMIPHO.

Egon' tuam expetam 395 Amicitiam aut te visum atque auditum velim? PHORMIO.

Si concordabis cum ilia, habebis, quae tuam Senectam oblectet: respice aetatem tuam. DEMIPHO.

Te oblectet! tibi habe! PHORMIO.

Minue vero iram. DEMIPHO.

Hoc age (Satis iam verborum est): nisi tu prop eras, malierem 400 Abducere, ego illam eiiciam! Dixi, Phormio. PHORMIO.

Si tu illam attigeris secus quam dignum est liberam, Dicam tibi grandem irnpingam ! Dixi, Demipho. — Si opus quid fuerit, heus, domo me ! GETA.

Intelligo. — DEMIPHO.

Quanta me cura et sollicitudine adficit

P.

336

TERENTI

4o5 Gnatus, qui me suis impedivit nuptiis, Neque mi in conspectum prodit, ut saltern sei am, Quid de hac re dicat quidve sit sententiae. Abi, vise, redieritne iam an nondum domum. GETA,

Eo. DEMIPHO.

Videtis, quo in loco res haec siet: 4io Quid ago? die, Hegio. HEGIO.

Ego? Cratinum cense o,

Si tibi videtur.

DEMIPHO.

Die, Cratine. CHATINVS.

Mene? DEMIPHO.

Te. CRATINVS.

Ego, quae in rem tuam sint, ea velim facias. Mihi Sic hoc videtur, quod te absente hie filius Egit, restitui in integrum, aequom esse ac bonum; 4 i 5 Et id impetrabis. Dixi. DEMIPHO.

Dia nunc, Hegio. HEGIO.

Ego sedulo hunc dixisse credo; verum ita est : Quot homines, tot sententiae; suus cuique mos: Mihi non videtur, quod sit factum legibus, Rescindi posse, et turpe inceptu est. DEMIPHO.

Die, Crito. CRITO.

420 Ego amplius deliberandum censeo : Res magna est. HE

GIO.

Numquid nos vis? DEMI-

P H O R M I O .

557

DEMIPHO.

Fecistis probe: Incertior sum multo quam duduro. GETA.

Negant Redisse. DEMIPHO.

Frater est expectandus mihi; Is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar. 425 Percontatum ibo ad portum, quoad se recipiat. GETA.

At ego Antiphonem quaeram, ut, quae acta hie sint, sciat. Set eccum ipsum video in tempore hue se recipere.

ANTIPHO.

GETA.

ANTIPHO.

Enimvero, Antipho, multimodis cum istoc animo es vituperandus. III. 5. Itane te hinc abisse et vitam tuam aliis tutandam dedisse? 430 Alios tuam rem credidisti mage quam tete animadvorsuros ? Nam, utut erant alia, illi certe, quae nunc tibi domi est, consuleres, Ne quid, propter tuam /idem decepta, potiretur mali, Cuius nunc miserae spes opesque in te uno sunt omnes sitae! GETA.

Et quidem, here, nos iamdudum abs re te hinc incusamus qui abieris,... ANTIPHO.

435 Te ipsum quaerebam. Y

P H O R M I O .

557

DEMIPHO.

Fecistis probe: Incertior sum multo quam duduro. GETA.

Negant Redisse. DEMIPHO.

Frater est expectandus mihi; Is quod mihi dederit de hac re consilium, id sequar. 425 Percontatum ibo ad portum, quoad se recipiat. GETA.

At ego Antiphonem quaeram, ut, quae acta hie sint, sciat. Set eccum ipsum video in tempore hue se recipere.

ANTIPHO.

GETA.

ANTIPHO.

Enimvero, Antipho, multimodis cum istoc animo es vituperandus. III. 5. Itane te hinc abisse et vitam tuam aliis tutandam dedisse? 430 Alios tuam rem credidisti mage quam tete animadvorsuros ? Nam, utut erant alia, illi certe, quae nunc tibi domi est, consuleres, Ne quid, propter tuam /idem decepta, potiretur mali, Cuius nunc miserae spes opesque in te uno sunt omnes sitae! GETA.

Et quidem, here, nos iamdudum abs re te hinc incusamus qui abieris,... ANTIPHO.

435 Te ipsum quaerebam. Y

338

P- T E R E N T I G E T A.

Set ea causa nihilo mage defecimus. ANTIPHO.

Loquere, obsecro: quonam in loco sunt res et fortunae meae ? J^um patri subolet quid ? GETA.

Nil etiam. ANTIPHO.

Spe quid porro est? GETA.

Nescio, ANTIPHO. AH! GETA.

Nisi Phaedria haud cessavit pro te eniti. ANTIPHO.

Nil fecit novi. GETA.

Turn Phormio itidem in hac re, ut aliis, strenuum hominem praebuit. ANTIPHO.

440 Quid is fecit? GETA.

Confutavit verbis admodum iratum senem. ANTIPHO.

Eu, Phormio! GETA.

Ego, quod potui, porro. ANTIPHO.

Mi Geta, omnes vos amo. GE

TA.

Sic ha bent principia sese, ut dico; adhuc tranquilla res est, Mansurusque patruum pater est, dum hue adveniat. ANTIPHO.

Quid eura?

PHORMIO.

339

G E T A.

At aibat, D e eius Consilio sese velie f a c e r e , quod ad hanc rem attinet. ANTIPHO.

445 Quantus metus est milii, venire hue salvom nunc patruum, Geta ! Nam p r o eius una aut vivam aut moriar, ut audio, sententia. GETA.

Phaedria tibi adest. ANTIPHO.

Vbinam ? GETA.

E c c u m ab sua palaestra exit foras.

PHAEDRIA.

DORIO. GETA.

ANTIPHO.

PHAEDRI A. D o r i o , obsecro, audi

—

DORIO. Non.

PHAEDRIA.

Parumper! DORIO.

Quin omitte m e !

III. 4-

PHAEDRIA.

Audi, quod d i c a m ! DORIO.

At enim taedet audire eadem miliej. PHAEDRIA.

45o At nunc dicam, q u o d lubenter audias. DORIO.

L o q u e r e ; audio. Y a

PHORMIO.

339

G E T A.

At aibat, D e eius Consilio sese velie f a c e r e , quod ad hanc rem attinet. ANTIPHO.

445 Quantus metus est milii, venire hue salvom nunc patruum, Geta ! Nam p r o eius una aut vivam aut moriar, ut audio, sententia. GETA.

Phaedria tibi adest. ANTIPHO.

Vbinam ? GETA.

E c c u m ab sua palaestra exit foras.

PHAEDRIA.

DORIO. GETA.

ANTIPHO.

PHAEDRI A. D o r i o , obsecro, audi

—

DORIO. Non.

PHAEDRIA.

Parumper! DORIO.

Quin omitte m e !

III. 4-

PHAEDRIA.

Audi, quod d i c a m ! DORIO.

At enim taedet audire eadem miliej. PHAEDRIA.

45o At nunc dicam, q u o d lubenter audias. DORIO.

L o q u e r e ; audio. Y a

340

P.

T E R E N T I PHAED.RU.

Nequeo te exorare, ut maneas triduum hoc? — quo nunc abisi DOKIO.

Mirabar, tu si quidquam mi adferres novi. ANTIPHO.

Hei, lenonem vereor, ne q u i d . . . . G E

TA.

Suo capiti fuat! — Idem ego vereor. — P H A E D R I A.

Non mihi credis? D O R I O.

Hai-iolare. P H A E D R~I A .

Sin fidera do? DORIO.

Fabulae! P H A E D R I A.

455 Feneratum istuc beneficium pulchre tibi dices! DORIO.

Logi! PHAEDRIA.

Credo mihi: gaudebis facto. "Verum hercle hoc est. DORIO.

Somnia! P H A E D R I A.

Experire: non est longum. DORIO.

Cantilenam eandem canis? PHAEDRIA.

Tu cognatus, tu parens, tu amicus, t u . . . . DORIO.

Garri modo. PHAEDRIA.

Adeone esse duro ingenio te atque inexorabili, 460 V t neque misericordia neque preeibus molliri queas ?

P H O R M I O .

341

DORIO.

A d e o n ' te esse incogitantem atque imprudentem, Phaedria, Y t phaleratis dictis ducas m e , et m e a m ductes gratiis ? ANTIPHO.

Miseritum est. P H A E D R I A.

Hei, veris virtcor! G E T A.

Q u a m uterque est similis s u i ! P H A E D R I A.

Ñ e q u e , Antipho alia cum occupatus esset sollicitudine, 465 TUM h o c esse mihi obiectum m a l u m ! — ANTIPHO.

Ah, quid istuc autem est, Phaedri a ? PHAEDRIA.

O fortunatissume A n t i p h o , . . . . ANTIPHO.

Egone ? PHAEDRIA.

Cui, q u o d amas, domi est, N e c cum huiusmodi usus venit ut conflictares m a l o ! ANTIPHO.

Mihin' domi est? i m o ,

i d q u o d aiunt, auribus teneo l u p u m : N a m ñ e q u e , qui amittam a m e , i n v e n i o , ñeque, uti retineam, scio. DORIO.

'170 Ipsum istuc mihi in hoc est. ANTIPHO.

Heia, ne parum leño s i e s ! — N u m q u i d hic c o n f e c i t ? P H A E DRÍA.

Hiccine? q u o d homo inhumanissimus: Pamphilam m e a m v e n d i d i t !

34a

P- T E R E N T I G E T A.

Quid? vendidit? ANTIPHO.

Ain' ? vendidit? PHAEDRIA.

Vendidit! DORIO,

Quam indignum facinus, ancillam aere em tarn suo! PHAEDRIA.

Nequeo exorare, ut me rrtaneat et cum illo mutet fidem 475 Triduum hoc, dum i d , quod promissum ab amicis, argentum aufero. — Si non turn dedero, unam praeterea horam ne oppertus sies. DORIO.

Obtundis. ANTIPHO.

Haud longum est, quod orat, Dorio: exoret sine: Idem tibi hie, quod bene promeritus fueris, conduplicaverit. DORIO.

Verba istaec sunt. ANTIPHO.

Pamphilamne hac urbe privari sines ? 48o Turn praeterea, horunc amorem distrahi, poterin' pati? DORIO.

Neque ego necto! GETA.

Di tibi omnes id, quod es dignus, duint! DORIO.

Ego te complures advorsum ingenium meum menses tuli, Pollicitantem, nil ferentem, flentem; nunc contra omnia haec

PHORMIO.

543

Repperi, qui det neque lacrumet: da locum melioribus. ASTIPHO.

185 Certe hercle, ego si sat commemini, tibi quidem est olim dies, Quoad dares huic, praestituta? PHAEDRIA.

Factum. D ORIO. Num ego istuc nego ?

Iam ea praeteriit?

ANTIPHO. DORIO.

Non; verum haec ei antecessit. ANTIPHO.

Non pu det

Yanitatis ? DORIO.

Minume, dum ob rem. G F. T A .

Sterculinum !

PHAEDRIA.

Itane tandem facere oportet?

Dorio,

DORIO.

Sic sum : si placeo, utere.

ANTIPHO.

4go Siene hunc deeipis?

DORIO.

Imo enimvero, Antipho, hic me deeipit: Nam huiusmodi me hic seibat esse, ego hunc esse

aliter credidi ; Iste m e fefellit, e g o isti nihilo sum aliter ac fui. Set utut haec Sunt, tarnen haec faciam : eras mane

argentum mihi Miles dare se dixit: tu si prior attuleris, Phaedria, j-95 Mea lege utar, potior ut sit, prior ad dandum qui est. Yale.

544

P.

T E R E N T I P H A E D R I A.

Quid faciam? unde ego nunc tam subito hoc argentum inveniam miser, Cui minus nihilo est? quodsi hinc p o t è fuisset exorarier T r i d u u m hoc, promissum fuerat. ANTIPHO.

Itane hunc patiemur, Geta, Miserum fieri, qui me d u d u m , ut dixti, adiurit comiter? 5oo Q u i n , cum opus, beneficium ei rursus experimur reddere? GETA.

Scio equidem, hoc esse aequom. ANTIPHO.

Age e r g o : solus servare hunc potes. GETA.

Quid faciam? ANTIPHO.

Invenias argentum. Geta. Cupio; set id u n d e , edoce. ANTIPHO.

Pater adest hic. GETA.

Scio; set quid tum? ANTIPHO.

Ah, dictum sapienti sat est. GETA.

Itane ? ANTIPHO.

Ita. GETA.

Hercle sane ! pulchre suades ! etiam tu hinc abis? 5o5 N o n triumpho, ex nuptiis si nil tuis nanciscor mali? Ne huius ine etiam causa quaerere in malo iubeas crucem.

PHORMIO.

345

ANTIPHO.

Verum hie dicit. PHAEDRIA.

Quid? ego vobis, Geta, alienus sum? G E T A.

Haud puto; Set parum est, quod omnibus nunc nobis succenset senex, Ni instigemus etiam, ut nullus locus relinquatur preci? PHAEDRIA.

510 Alius meis ab oculis illam hinc ignotum abducet locum? — Hem! Dum igitur licet dum que adsum, loquimini mecum, Antipho! Contemplamini m e ! ANTIPHO.

Quamobrem? aut quidnam facturus? cedo! PHAEDRIA.

Quoquo hinc asportabitur terrarum, certum est persequi Aut perire. GETA.

Di bene vortant, quod agas! pedetentim tamen! ANTIPHO.

5I5 Vide, si quid pote opis adferri huic. GETA.

Si quid! quid ? ANTIPHO.

Quaere, obsecro, Ne quid plus minusve faxit, quod nos post pigeat, Geta! GETA.

Quaero. — Salvos est, ut opinor! — Verum enim metuo malum! ANTIPHO,

Noli metuere: una tecum bona, mala, tolerabimus.

346

P. T E R E N T I GETA.

Quantum est opus argenti? eloquere. PHAEDRIA. Solae triginta minae. GETA.

520 Triginta? hui, percara est, Phaedria! PHAEDRIA.

Istaec vero vilis est. GETA.

Age, age, inventas reddam. PHAEDRIA.

O lepidum ! GETA.

Auferte ! PHAEDRIA.

At iam opus. GETA.

Iam feres. Set opus est, mihi Phormionem ad hanc rem adiutorem dari. Ac Praesto est. ANTIPHO.

Audacissume oneris quidvis impone ei: feret: Solus est homo amico amicus. GETA.

Eamus ergo ad eum ocius. ANTIPHO.

525 Numquid est, quod mea opera vobis opus sit? GETA.

Nil, verum abi domum et Illam miseram, quam ego nunc intus esse scio exanimam metu, Consolare, cessas? ANTIPH

0.

Nihil est, aeque quod faciam lubens.

P H O R M I O.

347

PHAF.DRIA.

Qua via istuc facies ? GET A.

Dicam in itere. modo te hinc amove.

DEMIPHO.

CHREMES.

DEMIPHO.

Quid?

qua

profectus causa hinc es Lemnum, Chreme, IV. i. 53o Adduxtin' tecum filiam? CHREMES.

Non. DEMIPHO.

Quid ita n a m ? C HRE MF. S. Postquam videt me eiu% mater esse liic diutius, Simul autem non manebat aetas virginis Meam negligentiam, ipsam cum omni familia Ad me profectam esse aibant. DEMIPHO.

Quid illic tarn diu, 535 Quaeso, igitur commorabare, id ubi audiveras? CHREMES.

Pol me detinuit morbus. DEMIPHO.

Ynde aut qui? C H REMES.

Rogas? Senectus ipsa est morbus. Set venisse eas Salvas audivi ex nauta, qui illas vexerat. DEMIPHO.

Quid gnato obtigerit me absente, audistin', Chreme ? CHREMES.

540 Audi, quod quidem me consili iucertum facit:

P H O R M I O.

347

PHAF.DRIA.

Qua via istuc facies ? GET A.

Dicam in itere. modo te hinc amove.

DEMIPHO.

CHREMES.

DEMIPHO.

Quid?

qua

profectus causa hinc es Lemnum, Chreme, IV. i. 53o Adduxtin' tecum filiam? CHREMES.

Non. DEMIPHO.

Quid ita n a m ? C HRE MF. S. Postquam videt me eiu% mater esse liic diutius, Simul autem non manebat aetas virginis Meam negligentiam, ipsam cum omni familia Ad me profectam esse aibant. DEMIPHO.

Quid illic tarn diu, 535 Quaeso, igitur commorabare, id ubi audiveras? CHREMES.

Pol me detinuit morbus. DEMIPHO.

Ynde aut qui? C H REMES.

Rogas? Senectus ipsa est morbus. Set venisse eas Salvas audivi ex nauta, qui illas vexerat. DEMIPHO.

Quid gnato obtigerit me absente, audistin', Chreme ? CHREMES.

540 Audi, quod quidem me consili iucertum facit:

348

P. T E R E N T I

Nam hanc conditionem si cui tulero extrario, Quo pacto aut unde mihi sit, dicundum ordine est; Te mihi fidelem esse aeque atque egomet sum mihi, Scibam; ille si me alienus adfinem volet, 545 Tacebit, dum intercedet familiaritas; Sin spreverit me, plus quam opus scito seiet, Vereorque, ne uxor aliqua hoc resciscat mea; Quod si fit, ut me excutiam atque egrediar domo, Id res tat: nam ego meorum solus sum meus. DEMIPHO.

55o Scio, ita esse, et istaec mihi res sollicitudini est, Neque defetiscar usque adeo experirier, Donee tibi id, pollicitus quod sum, effecero.

GETA. Ego hominem callidiorem vidi neminem IV. 3. Quam Phormionem: veni ad hominem, ut dicerem, 555 Argentum esse opus, et, id quo pacto iìeret; Vixdum dimidium dixeram, intellexerat, Gaudebat, me laudabat, quaerebat senem, Dis gratias agebat, sibi tempus dari, Ybi esse amicum Phaeclriae nihilo minus 560 Ostenderet se quam Antiphoni. hominem ad forum lussi opperirier: eo me adducturum senem. Set eccum ipsum! quis est ulterior? attat, Phaedriae Pater venit ! set quid perlimui autem, belua? An quia, quos fallam, duo mihi sunt pro uno dati? 565 Commodius esse duplici opinor spe utier.

348

P. T E R E N T I

Nam hanc conditionem si cui tulero extrario, Quo pacto aut unde mihi sit, dicundum ordine est; Te mihi fidelem esse aeque atque egomet sum mihi, Scibam; ille si me alienus adfinem volet, 545 Tacebit, dum intercedet familiaritas; Sin spreverit me, plus quam opus scito seiet, Vereorque, ne uxor aliqua hoc resciscat mea; Quod si fit, ut me excutiam atque egrediar domo, Id res tat: nam ego meorum solus sum meus. DEMIPHO.

55o Scio, ita esse, et istaec mihi res sollicitudini est, Neque defetiscar usque adeo experirier, Donee tibi id, pollicitus quod sum, effecero.

GETA. Ego hominem callidiorem vidi neminem IV. 3. Quam Phormionem: veni ad hominem, ut dicerem, 555 Argentum esse opus, et, id quo pacto iìeret; Vixdum dimidium dixeram, intellexerat, Gaudebat, me laudabat, quaerebat senem, Dis gratias agebat, sibi tempus dari, Ybi esse amicum Phaeclriae nihilo minus 560 Ostenderet se quam Antiphoni. hominem ad forum lussi opperirier: eo me adducturum senem. Set eccum ipsum! quis est ulterior? attat, Phaedriae Pater venit ! set quid perlimui autem, belua? An quia, quos fallam, duo mihi sunt pro uno dati? 565 Commodius esse duplici opinor spe utier.

PHORMIO.

349

Petam hinc, onde a primo institui; is si dat, sat est; Si ab eo nil fiet, tum hunc adoriar hospitem.

A N T I P H O . GETA. CHREMES. DEMIPHO. ANTIPHO.

Expecto, quam mox recipiat sese Geta. IV. 3. Set patruum video adstantem cum patre ! hei mihi, 570 Quam timeo, adventus huius quo impellat meurn! GE TA.

Adibo. O salve, noster CHREMES.

Salveto, Geta. GETA.

Venisse salvom volupe est. CHREMES.

Credo. GETA.

Quid agitux? CHREMES.

Multa advenienti hic nova, uti Ht compluries. GETA.

Ita. D e Antiphone audistin' quae facta? CHREMES.

Omnia. GETA.

575 Tun' dixeras huic? — Facinus indignum, Chreme, Sic circumiri! CHREMES.

Id cum hoc agebam commodum, GETA.

Nam hercle ego quoque id quidem agitans mecum sedulo, Inveni, opinor, remediuzn huic re.

PHORMIO.

349

Petam hinc, onde a primo institui; is si dat, sat est; Si ab eo nil fiet, tum hunc adoriar hospitem.

A N T I P H O . GETA. CHREMES. DEMIPHO. ANTIPHO.

Expecto, quam mox recipiat sese Geta. IV. 3. Set patruum video adstantem cum patre ! hei mihi, 570 Quam timeo, adventus huius quo impellat meurn! GE TA.

Adibo. O salve, noster CHREMES.

Salveto, Geta. GETA.

Venisse salvom volupe est. CHREMES.

Credo. GETA.

Quid agitux? CHREMES.

Multa advenienti hic nova, uti Ht compluries. GETA.

Ita. D e Antiphone audistin' quae facta? CHREMES.

Omnia. GETA.

575 Tun' dixeras huic? — Facinus indignum, Chreme, Sic circumiri! CHREMES.

Id cum hoc agebam commodum, GETA.

Nam hercle ego quoque id quidem agitans mecum sedulo, Inveni, opinor, remediuzn huic re.

P.

55o

TERENT1 CHREMES.

Q u i d , Geta? DEMIPHO.

Q u o d remedium? G E TA. Vt abii abs te, fît forte obviam 58o Mihi Phormio. CHREMES.

Q u i Phormio? GETA.

Is, qui i s t a n c . . . . CHKEMES.

Scio. GETA.

Visum est mi, ut eius tentarem prius sententiam: Prendo hominem solum: cur non, inquam, Phormio, "Vides, inter vos sic haec potius cum bona Y t componantur gratia quam cum mala? 585 Herus liberalis est et fugitans litium : N a m ceteri quidem hercle amici omnes m o d o V n o ore auctores fuere, ut praecipitem liane daret. ANTIPHO.

Q u i d hic coeptat aut quo evadet hodie? GETA.

An legibus Poenas daturum dices, si illam eiecerit? 590 lam id exploratum est; heia, sudabis satis, Si cum ilio inc. ptas homine: ea eloquentia est. Verum p o n o , esse vie tum eum; at tandem tarnen Non capitis ei res agitur, set pecuniae. Postquam hominem his verbis sentio mollirier: 5g5 Soli sumus hic n u n c , inquam; eho d i e , quid vis dari Tibi in manum, herus ut his désistât litibus, Haec hinc facessat, tu molestus ne s i e s ? . . . . ANTIPHO.

Satin' illi di sunt propitii?

PHORMIO. G H I A .

Nam sat scio, Si tu aliquam partem aequi bonique dixeris, 600 Vt bonus ille est vir, tria non commutabitis Verba hodie inter vos. DÊMIPHO.

Quis te istaec iussit loqui ? CHREMES.

Imo non potuit melius pervenirier Eo, quo nos volumus. ANTIPHO.

Occidi! CHREMES.

Perge eloqui. G E

TA.

A primo homo insanibat. D E M I P H O .

Cedo, quid postulat? G E T A .

6o5 Quid ? nimium quantum ! D E M I P H O .

Quantum? die. G E T A .

Si quis daret

Talentum magnum. D E M I P H O .

Imo malum hercle! ut nil pudet! G E T A .

Quod dixi ei adeo: quaeso, quid, si filiam Suam unicam locaret? parvi retulit Non suscepisse: inventa est, quae dotem petat! 610 Ad panca ut redeam ac mittam illius ineptias, Haec denique eius postrema fuit oratio : Ego, inquit, iam a principio amici filiam, Ita ut aequom fuerat, volui uxorem ducere: Nam in mentem mihi venibat eius incommodi, 615 In servitutem pauperem ad ditem dari; Set mi opus erat, ut aperte tibi nunc fabuler,

35a

P.

TERENTI

Aliquantulum quae adferret, qui dissolverem, Quae debeo, et nunc etiam, si volt Demipho D a r e , quantum ab hac accipio, quae sponsa est mihi, 620 Nullam mihi xnalim quam istanc uxorem dari. ANTIPHO.

Vtrum facere ego stultitia liunc an malitia Dicam, scientem an imprudentem, incertus sum. DEMIPHO.

Quid, si animam debet? G E T A.

Ager oppositus pignori ob Decern mnas, inquit. DEMIPHO.

A g e , age, iam ducat: dabo. GETA.

625 Aediculae item sunt alias ob decern; DEMIPHO.

Oiei, Nimium est! CHREMES.

N e clama. — Petito illasce a me decern. GETA.

Vxori emunda ancilla est; tum autem pluscula Supellex opus est, opus est sumtu ad nuptias: His rebus alias pone sane, inquit, decern. DEMIPHO.

630 Sexcentas proinde scribito iam mihi dicas: Nil do. Impuratus me ille ut etiam inrideat? CHREMES.

Quaeso ( e g o d a b o ) , quiesce. tu modo iilius Fac ut illam ducat, nos quam v o l u m u s . . . . ANTIPHO.

Hei mihi, Geta, occidisti me tuis fallaciis! CHREMES.

635 Mea causa eiicitur: me hoc est aequom amittere. GETA.

PHORMIO.

353

G e t a. Quantum potest me certiorem, inquit, face, Si illanc dant, hanc ut mittam, ne incertus siem: N a m illi mihi dotem iam constituerunt dare.

C HREMES. Iam accipiet: illis repudium renuntiet, 640 Hanc ducat.

Demipho.

Quae quidem illi res vortat male !

CHR emes.

Opportune adeo nunc mecum argentum attuli, Fruetum, quem uxoris Lemni reddunt praedia; Sumam inde; uxori, tibi opus esse, dixero. —

Antipho.

Geta,....

Geta. Hem!

Antipho. Quid egisti?

Geta. Argento emunxi senes.

Antipho. 645 Satin' est id?

Geta. Nescio hercle: tantum iussus sum.

Antipho.

E h o , verb ero, aliud mihi respondes ac r o g o ?

Geta.

Quid ergo narras?

Antipho.

Quid ego narrem? opera tua A d restim mihi quidem res redit planissume. Y t te quidem omnes di, deae, superi, inferi, 650 Malis exemplis perdant! Hem, si quid velis, Huic mandes,

qui te ad scopulum e tranquillo auferat ! Quid minus utibile fuit quam hoc ulcus tangere Aut nominare uxorem? iniecta est spes patri, Z

554

P.

TERENTI

Posse illam estrudi. Cedo, nunc porro Phormio 655 Dotem si accipiet, uxor ducenda est domum: Quid fiet? G E T A.

Non enim ducet. A N T I P H O .

Novi. Cef.erum Cum argentum repetent, nostra causa scilicet In nervom potius ibit ! GETA.

Nihil est, Antipho, Quin male narrando possit depravarier. 660 Tu id quod boni est excerpis, dicis quod mali est. Audi nunc contra iam: si argentum acceperit, Ducenda est uxor, ut ais ; concedo tibi : Spatium quidem tamen adparandis nuptiis, Vocandi, sacrificandi, dabitur paululum ; 665 lnterea amici, quod polliciti sunt, dabunt; Inde iste reddet. ANTIPHO.

Quamobrem? quid dicet? GETA.

Rogas? ,,Quot res postilla monstra evenerunt mihi! Introiit in aedes ater alienus canis ; Anguis in impluvium decidit de tegulis ; 670 Gallina cecinit; interdixit hariolus; Haruspex vetuit ante brumam autem no.vi Aliquid incipere: quae causa est ¿ustissima. " Haec fient. ANTIPHO.

Vt modo fiant ! GETA.

Fient; me vide! Pater exit: abi, die, esse argentum, Phaedriae. D E M I P H O.

675 Quietus esto, inquarti: ego curabo, ne quid verborum duit;

PHORMIO.

555

Hoc temere nunquam amittam ego a m e , quin mihi testes adhibeam: Cui dem, quamobrem dem, commemorabo. GETA.

Y t cautus est, ubi nil opus! CHREMES.

Atqui ita facto opus est, et matura, dum lubido eadem haec manet: Nam si altera illaec magis instabit, forsitan nos reiciat. 1 GETA.

680 Rem ipsam putasti. D E

MIPHO.

Due me ad eum ergo. GETA.

Non moror. CHREMES.

Hoc ubi egeris, raeam, ut conveniat hanc prius quam hinc abit, D i c a t , dare earn nos Phorinioni nuptum: ne succenseat; E t , magis esse ilium idoneum, qui ipsi sit familiarior ; Nos nostro officio nil degressos, quantum is voluerit dari 685 Datum esse dotis. Transito

ad uxorem

DEMIPHO.

Quid tua autem id refert? CHREMES.

Magni, Demipho : Non sat, te officium tuum fecisse, fama si id non adprobat. V o l o , ipsa quoque volente haec fieri, ne se eiectam praedicet. DEMIPHO.

Idem ego istoc facere possum. Z z

356

P. T E R E N T I CHREMES.

Mulier mulieri mage congruit. DEMIPHO.

Rogabo. CHREMES.

Vbi illas nunc ego reperire possim, cogito.

SOPHRONA. 690 Quid agam ? qnem mihi amicutn misera inveniam, cui Consilia haec referam, at- IV. 4* que unde mi auxilium petam? Nam vereor, hera, meum ne ob suasum indigno iniuria adfìciatur: Ita patrem adolescentis facta haec tolerare audio violenter....

CHREMES.

SOPHRONA.

CHREMES.

Nam 24Versus haud dubie prolatus ex illius libro de poétis, iarnbicis senariis conscripto. Quare vulgatum his pro hisce mendosum arbitror. Cic. ad Attic. 7, 3. V . : q. tarnen magi.s et usque etc. obscure. Cai. Mart. Quia hoc die regnum matronarum erat. Tan. Faber.

444

ANNO T A T I ONES

Cosconius. Ita MSS. Laudàt Cosconitìm Varrò de lingua lat. 5 , monente Lindenbrog. Nihil erat, quod miraretur bonus Donatus : nam habuit sane hortulos 20 iugerum p o è t a , sed sua, non Laelii aut Scipionis, opera acquisitos. Limone. Libro perdito. In versibus Caesaris vulgo continue scribunt: vis C o m i c a , quod verbum per omnes fere hodiernas linuas propagatimi est. sed recte monet vir egregius, ridericus Augustus Wolfius, Academiae Halensis decus, coniungenda esse verba Comica et virtus, ut Comica virtus indicet ingenium Latinorum ad fabulas conscribendas, sive artem eorum Comicam. In Y a l g i i versiculis adhuc legebatur cuius, vel cuiae, sunt, sententia refragante. Obsoletum illud ne pro non cum displiceret librariis, cito expunctum est. 'A»«*oXovò-us autem haec dicta sunt; quam figurarli eleganter illustrai Muretus epistol. 1 , 33. Confirm atur etiam hoc loco Plautinum illud hibus pro h i s , lectum olim Prisciano, expulsum a recentioribus, ceteroquin bonae notae, Criticis, qui iibus, eadem analogia formatura verbum, vetante quidem totius loci indole, praetulerunt. Ceterum hie V a l g i u s , alius a Grammatico cognomine, cuius meminere Plinius maior et Gellius, Comoediarum scriptor fuit satis obscurus. D e Donato i p s o , quis f u e r i t , quando vixerit, omnia in vulgus nota.

f

ANNOTATIONES IN ANDRIAM. Argumenta singularum fabularum metrica feruntur Caii Sulpitii Apollinaris, viri eruditi, qui Pertinacem imperatorem Latinas litcras docuit. HUÌ JS argumenti versu 4 desponsaverat dedi ex B et H , cum vulgo legatur inconcinne: nam aliam pater ei desponderat. Codex C : sibi desponderat. Verbum aliam sub ictu ponendum erat. Eiusdem versu 7 codex A habeat, minus bene. V e r s u 12 v. aliam legitur pro illam, confusione A et I literarum non infrequenti in codicibus.

444

ANNO T A T I ONES

Cosconius. Ita MSS. Laudàt Cosconitìm Varrò de lingua lat. 5 , monente Lindenbrog. Nihil erat, quod miraretur bonus Donatus : nam habuit sane hortulos 20 iugerum p o è t a , sed sua, non Laelii aut Scipionis, opera acquisitos. Limone. Libro perdito. In versibus Caesaris vulgo continue scribunt: vis C o m i c a , quod verbum per omnes fere hodiernas linuas propagatimi est. sed recte monet vir egregius, ridericus Augustus Wolfius, Academiae Halensis decus, coniungenda esse verba Comica et virtus, ut Comica virtus indicet ingenium Latinorum ad fabulas conscribendas, sive artem eorum Comicam. In Y a l g i i versiculis adhuc legebatur cuius, vel cuiae, sunt, sententia refragante. Obsoletum illud ne pro non cum displiceret librariis, cito expunctum est. 'A»«*oXovò-us autem haec dicta sunt; quam figurarli eleganter illustrai Muretus epistol. 1 , 33. Confirm atur etiam hoc loco Plautinum illud hibus pro h i s , lectum olim Prisciano, expulsum a recentioribus, ceteroquin bonae notae, Criticis, qui iibus, eadem analogia formatura verbum, vetante quidem totius loci indole, praetulerunt. Ceterum hie V a l g i u s , alius a Grammatico cognomine, cuius meminere Plinius maior et Gellius, Comoediarum scriptor fuit satis obscurus. D e Donato i p s o , quis f u e r i t , quando vixerit, omnia in vulgus nota.

f

ANNOTATIONES IN ANDRIAM. Argumenta singularum fabularum metrica feruntur Caii Sulpitii Apollinaris, viri eruditi, qui Pertinacem imperatorem Latinas litcras docuit. HUÌ JS argumenti versu 4 desponsaverat dedi ex B et H , cum vulgo legatur inconcinne: nam aliam pater ei desponderat. Codex C : sibi desponderat. Verbum aliam sub ictu ponendum erat. Eiusdem versu 7 codex A habeat, minus bene. V e r s u 12 v. aliam legitur pro illam, confusione A et I literarum non infrequenti in codicibus.

IN

ANDRIAM.

445

ANNOTATIONES IN TITVLYM SEV DIDASCALIAM. Ludis Megalensibus. Festum C y b e l es, dictum M e galesia seu Megalensia, ludis, praesertim scenicis, c e lebratum fuisse mense Aprili, n o t u m est. Aedil. curul. C i c e r o secundo de L e g i b u s : Sunto Aediles Curatores urbi annonae l u d o r u m q u e solemnium. L. Ambivius T u r p i o . Symmachus epistol. 10, 2: N o n idem honos in pronuncianclis fabulis P. P o l l i o n i qui A m b i v i o f u i t : n e q u e par A e s o p o et R o s c i o f a m a processit. cf. eiusdem libri epist. 25. Minus celeber in scena fuit L . Attilius Praenestinus. cf. animadversionem ad fabulae versum ultimum. Claudi. Intell, libertus. v. m a l e additur filius. Tibiis paribus dextris et sinistris. A b u n d a n t ad sensum verba dextris et sinistris : n o t u m enim, veteres musicos duas simul tibias inflasse, dextra manu dextram t i b i a m , laeva sinistram : u n d e , istis verbis omissis, idem tamen dicitur in titulo H e c y r a e . A l i a res est, cum significanter dicuntur aut dextrae aut sinistrae t i b i a e , ut in titulo E u n u c h i ; tunc e n i m , teste Apuleio F l o r i d . 1 , dextras interpretandum illas tibias, quae gravem habebant s o n u m , aiMì àvì^ioi secundum Herodotum 1, 17. ex Larcheri i n t e r p r e t a t i o n e , sinistrai, quae a c u t u m , avAo) yn«»iit