Republičko savetovanje Saveza komunista o nekim obilježjima političke situacije u Bosni i Hercegovini

Citation preview

770,952

I

R E V

OF

I N U

E TH

L

H T

VTIA: 1817

LIBRARIES

. AN

OF

HIG

MIC

I S

PL- 480

NOV 14 '68

Savez komunista Hercegovine.

Bosne

i

Centralni

komitet .

REPUBLIČKO SAVJETOVANJE

SAVEZA O

NEKIM

KOMUNISTA

OBILJEŽJIMA

POLITIČKE

SITUACIJE U BOSNI I HERCEGOVINI

IN 9679 , вь

527

Štampa NP » Oslobođenje Žitoprometu«< i sl. Međutim, tamo gdje smo pasivni, gdje vodimo samo načelne diskusije o » miješanju« i » nemiješanju« Saveza komunista, gdje nas nema u otvorenoj svakodnevnoj idejno-političkoj borbi, dešava se da djelujemo post festum, a na scenu stupaju druge snage koje usporavaju naš društveni razvoj i nanose mu štetu. Prema tome, ukoliko želimo da uspješno sprovodimo stavove Saveza komunista, onda ne može biti govora o dopuštanju bilo kakvog vakuuma u našoj političkoj aktivnosti. Situaciju u Bosni i Hercegovini poslije IV plenuma CK SKJ karakteriše široka društveno-politička angažovanost radnih ljudi. Pozitivnih rezultata, kao što znate, ima veoma mnogo. Bez obzira na to što bi oni u sadašnjim uslovima mogli biti veći, nije ispravno kada govorimo samo o problemima koje treba rješavati i o lošim pojavama. Jer, preciznu ocjenu stanja nije moguće dati ako se ima u vidu samo ono što nije dobro. To nas, štaviše, može da odvede, a u nekim sredinama nas i vodi, na pogrešan put. Primjera nedovoljno preciznih, jednostranih, da ne kažem pogrešnih procjena, bilo je oko takozvanih ekscesnih situacija. U ovom trenutku jedan od primarnih zadataka svih nas na sprovođenju reforme, kao što se zna, jeste povećanje proizvodnje i produktivnosti rada, kako bismo bili u stanju da ravnopravno učestvujemo na domaćem i svjetskom tržištu i da obezbjeđujemo na taj način realan porast ličnog i opšteg standarda. Negdje se to može postići, ili bar djelimično ostvariti, najšire shvaćenim integracionim

7

zahvatima, negdje poboljšanjem kvalifikacione strukture zaposlenih, negdje izmjenom rukovodnih kadrova, negdje bržom zamjenom mašinskog parka, negdje boljom organizacijom rada itd., a negdje, i najčešće, kombinovanjem i sinhronizacijom ovih i drugih mjera. Gdje je šta najaktuelnije , ili kako kombinovati te mjere, to treba da bude stvar procjene kolektiva, njihovih samoupravnih organa, u-druženja, komora itd . Komunisti, zajedno s ostalim radnim ljudima u radnoj organizaciji i komuni, treba da budu nosioci ovog procesa. Dakle, neophodno je više nego dosad precizno identifikovati pojavu . Pod identifikacijom pojave podrazumijeva se i utvrđivanje njenih nosilaca, kako onih koji su progresivniji, tako i onih koji taj progres koče, utvrđivanje uzroka konkretnom ponašanju ljudi, utvrđivanje najboljih puteva i odabiranje adekvatnih sredstava za najispravnije rješavanje problema. U dosadašnjoj praksi više puta smo se uvjerili da se to može dobro uraditi samo onda kada komunisti izgrađuju svoje stavove zajedno sa članovima kolektiva u kome djeluju, kada se za njih bore unutar samoupravnih organa i društveno-političkih organizacija, kada snagom argumenata i ličnog primjera obezbjeđuju da njihovi stavovi postaju svojina najvećeg broja radnih ljudi. Međutim, moramo konstatovati da nam toga, u raznim sredinama , u znatnoj mjeri nedostaje. U tom pogledu, možemo sa zadovoljstvom reći da imamo u naprednijim sredinama značajnih prodora. No, još je više onih koji zaostaju , gdje se ustručava da se što određenije identifikuju pojave i njihovi nosioci, pa se otuda ponekad i ne radi ono što bi trebalo, što bismo bili dužni da radimo. Takve or-

8

ganizacije Saveza komunista su bezlične, prazne, ne daju efekte . Zato, pored već u materijalu navedenih, evo još nekoliko primjera koji govore o tome kako se u ovim organizacijama stvari ne dovode do kraja, što umanjuje njihovu efikasnost, a samim tim i njihov ugled : U >» Pobjedi » EI« Niš za koju se izjasnilo preko 90 % zaposlenih. I tu broj članova Saveza komunista · radnika adekvatno ne odražava stvarno raspoloženje radnika i njihov rad. Navođenje ovih primjera ne treba shvatiti, kao što se to ne rijetko dešava, da su oni upozorenje samo za komuniste u ovim radnim organizacijama. Mogli smo navesti sličnih primjera, i dobrih i loših, iz gotovo svake opštine. Cilj ovog navođenja je da na konkretnim primjerima ukažemo na to šta bi trebalo da radi Savez komunista : - Bilo bi normalno da se u »Pobjedi« odmah pristupilo analiziranju uzroka zbog kojih konferencija nije mogla biti održana i, na toj osnovi, utvrđivanju konkretnih mjera. Pod konkretnošću se ovdje, a i drugdje, ne može smatrati konstatacija da ljudi neće da dolaze na sastanke, jer »niko>Jelšingrad« pripremaju za Savez komunista oko 200 radnika, pretežno omladinaca , od kojih je jedan broj već primljen. Sličnih primjera ima u nekim organizacijama Bosanske Gradiške i drugim. Ili, o nekim pojavama u vezi sa samoorganizovanjem privrede. Načelno gledano, svi smo za to, jer znamo njen značaj danas . Međutim, u konkretnim situacijama ponašamo se različito . Dok komunisti u » Pretisu« , »Pobjedi « , » Igmanu«, »Slavku Rodiću « , »Kreki « , Zenici, Ljubiji, Varešu , Ilijašu itd. sasvim određeno rade unutar organa i organizacija svoje i šire radne i društveno -političke zajednice, dotle komunisti (naročito na rukovodnim mjestima) u preduzećima drvne industrije i šumarstva, na Univerzitetu i sl. taj posao razvlače i diskusiju zadržavaju u uskim krugovima. Sjetimo se samo koliko se godina razvlači sa pitanjima oko 2

Republičko savjetovanje SKBiH 17

integracije u drvnoj industriji i šumarstvu! Veoma je značajno da je u toj i drugim oblastima došlo do velikog broja raznih predloga i ideja , da ljudi razmišljaju, ali je očito da neefikasnost nanosi velike štete u prvom redu radnim ljudima tih grupacija, a time i čitavoj zajednici. Kada se analiziraju mišljenja koja su izlagana na skupovima o integraciji u ovoj i drugim oblastima, vidi se da ima dosta lokalizma, naopakih shvatanja pojma društvene svojine, gledanja na sve samo kroz svoje lične interese, gledanja od danas do sutra, a da se ne vidi ono što treba da bude za 5, 10 , 15 godina i sl . Takva mišljenja egzistiraju i mogu da egzistiraju zato što se razgovori vode u užim grupama , mimo i izvan radnog kolektiva. Neka mišljenja i postupci pojedinaca navode pojedine naučne radnike da razvijaju misao o tzv . grupnoj svojini. Postupci pojedinaca pružaju materijal da se o njima govori još težim riječima. To se vidi i po raznim izrazima kao što su : » Neću u integraciju« ; »Ako vam treba integracija, donesite zakon >Integracija će biti obezbijeđena ako ja budem direktor to jest, o savlađivanju sopstveničkog monopola, prevazilaženju najamnih radnih odnosa i razvijanju procesa oslobadanja rada ; o prevazilaženju buržoaskog prava u raspodeli, punoj afirmaciji socijalističkog samoupravljanja i stvaranju besklasnog društva « , kao i od toga koliko imamo pred očima » ne samo odnos radničke klase prema konačnom cilju - u čemu ona može da bude veoma jedinstvena , jer je njen interes jedinstven već i konkretnu strukturu interesa koja u većoj ili manjoj meri neposredno ili u povezanosti sa drugim kretanjima u društvenoj svesti može uticati na svesni odnos pojedinog radnog čoveka ili pojedinih grupa radničke klase prema neposrednim problemima i zadacima klasne borbe Neka obilježja političke situacije u BiH» Aktivnost organizacija SK u nekim privrednim organizacijama i grupacijama u ostvarivanju stavova Saveza komunista o integraciji u privredi« , na proširenom sastanku Predsjedništva i Komiteta razmatran je pomenuti materijal jer se, između ostalog, u materijalu posebno tretiraju stavvoi OO SK u preduzeću >» Hidroelektrane na Neretvi« , koje djeluje na našem području. U toku diskusije na ovom sastanku se došlo do zaključka da se u materijalu na jednostran način tretiraju stavovi OO SK i ista svrstava među one kod kojih preovladavaju uski interesi koji vode zatvaranju u uže regionalne okvire na štetu širih i dugotrajnijih interesa. Opštinski komitet SK nije mogao prihvatiti ocjenu grupe članova CK, jer pozna osnovnu organizaciju SK i kolektiv, njegovu ulogu i gledanje, kao i djelovanje na vrlo širokom planu primenjujući pri tome savremena tehnička dostignuća i naučne

111

prilaze u svom razvoju i uključenju u energetski sistem BiH, kao i energetski sistem cijele Jugoslavije. Kolektiv HE je još u junu 1965. godine, na inicijativu društveno-političkih faktora odmah nakon donošenja novog Zakona o elektroprivredi, izradio i svoj vlastiti »Predlog organizacije elektroprivrede na teritoriji BiH«< , koji je bio dostavljen u više primjeraka Izvršnom vijeću i Republičkoj privrednoj komori, pa i nekim drugovima u CK , ali na koji do danas nije ni od kog dobijen zvaničan odgovor. U tom elaboratu kolektiv preduzeća HE na Neretvi , između ostalog, dao je i predlog organizacije u vidu združenog elektroprivrednog preduzeća na području Republike, i na strani 24. u elaboratu stoji : >>Ukoliko se smatra da bi za našu Republiku bilo povoljnije združeno preduzeće , mišljenja smo da bi organizacije u sastavu združenog preduzeća trebale da se formiraju također po regionalnom principu i da u svojoj djelatnosti obavezno uključuju proizvodnju i prenos električne energije, sa mogućnošću uključenja i distributivne djelatnosti. Uz naprijed navedeno, potrebno je obezbijediti da svaka organizacija u sastavu združenog preduzeća utvrđuje svoju cijenu električne energije na prenosnoj mreži, zavisno od troškova proizvodnje i prenosa, kvaliteta energije i tarifnog sistema. Ako bi se usvojio oblik organizacije elektroprivrede u formi združenog preduzeća na nivou Republike, u tom slučaju bilo bi potrebno odnose između združenog preduzeća i organizacija u njegovom sastavu, kako je to Zakonom predviđeno , što preciznije regulisati statutom odnosno ugovorom .

112

Združeno preduzeće na nivou Republike vršilo bi poslove od zajedničkog interesa za sve organizacije u njegovom sastavu . Ti poslovi po našem mišljenju bili bi uglavnom : obezbjeđenje snabdijevanja teritorija Republike električnom energijom prvenstveno iz jeftinijih izvora sa područja same Republike, - donošenja zajedničkog plana investicione izgradnje u Republici i usklađivanje investicionih planova pojedinih područja, ― utvrđivanje programa udruživanja sredstava za proširenu reprodukciju jednog područja za potrebe drugog, a pod uslovom da ta sredstva nisu potrebna za dalji razvoj elektroprivrede u samom području kod koga se ta sredstva formiraju, ukoliko je to u skladu sa zajedničkim planom investicione izgradnje elektroprivrede u Republici i uz uslov da području koje ta sredstva daje ne može biti nametnuta obaveza bespovratnog davanja tih sredstava, dogovor i koordinacija politike elektrifikacije teritorija Republike, - stvaranje mogućnosti za šire osiguranje od rizika i šteta i to: a) utvrđivanje obaveznih jedinstvenih uslova ugovaranja kupnje i prodaje električne energije u cilju osiguranja od većih rizika i šteta, kao i u cilju osiguranja jednakih obaveza i odgovornosti prema potrošačima električne energije, mogućnost formiranja zajedničkog rezervnog fonda za privremeno pokriće gubitaka pojedinih područja, uz obavezu vraćanja tih sredstava, a na način i pod uvjetima predviđenim

3

Republičko savjetovanje SKBH 113

propisima, statutom i ugovorom , c) mogućnost zajedničkog osiguranja od određenih većih rizika i šteta, racionalnije i ekonomičnije obavljanje nekih poslova i to: Obavljanje poslova koji imaju specifično studijski i analitičko -statistički karakter radi pravilnijeg usklađivanja i usmjeravanja razvoja elektroprivrede Republike u cjelini, kao i nekih drugih poslova koje je racionalnije i ekonomičnije obavljati zajednički odnosno na jednom mjestu, a naročito:

a) naučno-istraživački rad u domenu elektroprivrede kroz Institut za elektroprivredu , b) studije i istraživanja u domenu razvoja tehnologije proizvodnje, prenosa i distribucije, kao i u vezi sa konkretnom izgradnjom nekih specifičnih objekata , c) izrada višegodišnjih energetskih bilansi za cijelu Republiku, d) dispečerska služba sa tekućim analizama dispečerskih zahvata i eksploatacije izvora i mreže i davanje predloga za intervencije koje se ukažu kao neophodne, e) poslovi na standardizaciji opreme za nova postrojenja, f) upravljanje školskim centrom elektroprivrede, g) društveni standard od šireg odnosno zajedničkog interesa za sve organizacije s teritorija Republike (odmarališta i slično) , i h) ekonomsko-tehničko-analitička i statistička služba za praćenje i analizu racionalnosti proizvodnje, prenosa i distribucije, investicija, cijena i međusobnih odnosa, te odnosa elektro-

114

privrede prema razvoju privrede SRBiH (energetika u cjelini, specijalni potrošači i dr.) , kao i prema elektroprivredi Jugoslavije, i) učešće u izradi predloga, propisa, standarda i izrada neophodnih pomagala za udružena preduzeća.

72 3 2 2

Ire-

-

Ka

oje

U-0-

Pri združenom preduzeću mogao bi se formirati savjet kupaca električne energije kao savjetodavno tijelo združenog preduzeća, koji bi se smislu člana 56. Osnovnog zakona o preduzećima osnovao republičkim zakonom, sa obavezom da su organi samouprave združenog preduzeća dužni razmotriti sve predstavke i predloge savjeta kupaca. U združenom preduzeću ne bi trebalo formirati nikakve fondove iz raspodjele, osim zajedničkog rezervnog fonda na bazi dogovorenih usluga i fonda zajedničke potrošnje radnog kolektiva u upravi združenog preduzeća, koji bi se formirao iz doprinosa udruženih preduzeća . Doprinosom bi se formirali i lični dohoci i ostali troškovi neophodni za uspješan rad uprave združenog preduzeća>KoranPobjeda>Slavko Rodić >HE na Neretvi « struktivnom pristupu ovom problemu. Zato se sa zvaničnih skupova ovog preduzeća upućuju primjedbe i predlozi da odgovarajući republički organi »predlagači Preporuke Privrednog vijeća izrade pismeni elaborat iz koga bi se moglo vidjeti kakav se organizacioni oblik elektroprivrede Bosne i Hercegovine zagovara ... « . Istovremeno se prigovara >>da je pitanje organizacije elektroprivrede Bosne

365

i Hercegovine od izvjesnih faktora u našoj Republici prenaglašeno . . . «. Stiče se utisak da je organizacija SK u ovom preduzeću pod jakim uticajem ovih shvatanja, i da nije u stanju da im se suprotstavi i pokrene akciju komunista i čitavog kolektiva u duhu političkih stavova CK SKBiH koji se odnose na integraciju u elektroprivredi . Svakako da je za dalju aktivnost Saveza komunista u Republici značajno pitanje gdje su uzroci oprečnim stavovima, izraženim u diskusijama sekretara organizacija Saveza komunista iz hidro i termo elektrana? Vjerovatno da pored niza okolnosti koje utiču na formiranje ovakvih stavova, uzroke treba tražiti , između ostalog, u tragovima u svijesti ljudi koje je ostavila ranija etatistička organizacija, a u kojoj je prelijevanje dohotka i narušavanje principa raspodjele prema radu bilo snažno prisutno ; u nejednakom položaju u kojem se nalaze hidro i termo elektrane ; u činjenici da je sadašnja organizacija u elektroprivredi postavljena tako da proizvođač još nije u punom smislu robni proizvođač i da to stvara iluzije o mogućnostima izolovane egzistencije i u perspektivi i sl.

Sve to nameće potrebu pružanja konkretnije pomoći ovoj kao i drugim organizacijama SK u elektroprivredi od strane Centralnog komiteta SKBiH, u cilju preovladavanja jednostranih shvatanja i ostvarivanja njegovih zaključaka . Prvi organizovani razgovori koji su u vezi s tim već obavljeni pokazali su se korisni i pozitivno su primljeni u organizacijama Saveza komunista. Na kraju treba napomenuti da u Republici još nema konkretnije razrađenih i sinhronizovanih 366

akcija i efikasnije pomoći na intenziviranju i koordiniranju ove akcije u okviru elektroprivrede . Karakteristično je da se ni Odbor elektroprivrednih preduzeća, koji je formiran pri Republičkoj privrednoj komori , još nije angažovao na ovom zadatku . Ovih dana, na inicijativu Izvršnog vijeća predstavnici elektroprivrednih organizacija saglasno su formirali koordinacioni odbor sa zadatkom iznalaženja najoptimalnije privrede u Republici .

organizacije

elektro-

Neophodno bi bilo da i nadležni republički organi razmotre sprovođenje Preporuke Privrednog vijeća o aktuelnim zadacima u proizvodnji, prenosu i distribuciji električne energije u Bosni i Hercegovini i da preciznije utvrde u kom pravcu treba usmjeriti dalju akciju republičkih organa.

Grupacija preduzeća šumarstva i drvne industrije gornje- vrbaskog područja Mjerama privredne reforme, povećanjem cijena, unapređenjem poslovanja i korišćenjem unutrašnjih rezervi trenutno je bio poboljšan ekonomski položaj šumarstva i drvne industrije . Međutim , djejstvom povećanih cijena i mjera preduzetih u tim preduzećima umanjeno je i neutralisano istovremenim opterećenjima, koja su se u sistemu privređivanja nametnula šumarstvu i preradi drveta. Očekivanja o trajnijem poboljšanju su izostala , a 1967. godina pokazala je pogoršanje stanja u toj grani. Među faktorima koji su uticali na to je i usitnjenost organizacija drvne industrije i šumarstva, a naročito narušeni princip prema kome šumsko- privredno preduzeće treba da čini prirodnu geografsko-ekonomsku cjelinu . Tako su danas sve

367

šume u Bosni i Hercegovini podijeljene na 42 područja kojima upravljaju i na kojima rade 77 preduzeća šumarstva i drvne industrije. Saznanje o otežanim uslovima poslovanja , teškoće u realizaciji u zemlji i inostranstvu, neminovnost modernizacije preduzeća na bazi podjele i specijalizacije proizvodnje, kriterij poslovnih banaka za plasiranje kapitala u snažnija i perspektivnija preduzeća uticalo je, ekonomskom logikom , na većinu rukovodstava preduzeća i organizacija SK da traže rješenja u integraciji . Na taj način se stvaraju uslovi za savladavanje naslijeđenih slabosti svaštarske proizvodnje , zatim za povezivanje uzgoja šuma sa finalnom preradom drveta, za podjelu rada, koncentraciju sredstava i stručnih kadrova, veću akumulativnost i bolje mogućnosti obezbjeđenja sredstava za modernizaciju uzgoja i prerade. Inicijative za okrupnjavanje šumskih područja i povezivanje sa preradom naročito su došle do izražaja u 1967. godini . Od prvih projekata, rađenih u komorama i radnim organizacijama, inicijative su se širile , te je u zadnje vrijeme došlo do različitih akcija, studija i prijedloga o integraciji . Gornje-vrbasko područje spada u region koji čini prirodnu cjelinu . Preduzeća ovog regiona nisu se razvijala na jedinstvenom programu, organizacionom i tehnološkom, a uslovi tržišta i poslovanja omogućavali su autarhičnost. Posljedica takvog razvoja je nedostatak specijalizacije, podjele rada i serijske proizvodnje, te savremene tehnologije. Sadašnji ekonomski položaj ovih preduzeća ne daje izgleda za veću proizvodnju, bolje gazdovanje i stvaranje dohotka.

368

Ovo stanje je podstaklo dogovore o potrebi integracije . U 1967. godini održani su brojni sastanci predstavnika preduzeća, sekretara osnovnih organizacija i sekretara opštinskih komiteta tog područja. Posao oko integracije je, dakle, na početku radi se elaborat o združenom preduzeću i u naknadnom zahtjevu o jedinstvenom preduzeću . Po projektu u združenom preduzeću izvršila bi se podjela rada u preradi drveta- gruba podjela po vrstama drveta : lišćara i četinara , kao i podjela i specijalizacija u daljnjoj preradi drveta . U preduzećima šumarstva izvršila bi se koncentracija službi gradnje šumskih komunikacija, uređivanje šuma, zajedničke krupnije mehanizacije , radova na uzgoju i iskorišćavanju šuma. Objedinile bi se službe prodaje i nabavke, formiran zajednički centar itd. Sporost u radu oko integracije može se objasniti, u suštini, neshvatanjem ozbiljnosti položaja preduzeća u zaoštrenim uslovima privređivanja . Ukazujemo na neke faktore koji utiču na zaostajanje u integraciji u šumarstvu i preradi drveta. To su: ― činjenica da su preduzeća šumarstva i drvne industrije u mnogim opštinama osnov privredne (djelatnosti) aktivnosti i akumulacije, razlog je za otpore ili pasivno držanje tih organa prema integracionim predlozima na širem području ;

nesigurna baza za finansiranje programa razvoja pojedinog partnera u integracionom elaboratu, nedostatak jasnih koncepcija razvoja, samozadovoljstvo da se trenutno dobro posluje i da uz eventualno poboljšanje sistematskih mjera nema bojazni za rad kolektiva u budućnosti, mirenje s 24 - Republičko savjetovanje SKBiH 369

egzistiranjem na bazi niskih primanja članova kolektiva, podržavanje planova o izgradnji prerade na »> svom Idejni i politički problemi na području opštine i odnos članova SK prema ovim problemima«< , i drugo »Neaktivnost i materijalni položaj Saveza omladine i preduzimanje konkretnih mjera, odnosno, uključivanje SK u rješavanje određenih pitanja u Savezu omladine«. Doneseni su i konkretni zaključci o daljoj aktivnosti .

Nevesinje

Stolac

Na osnovu razgovora koji su vođeni u opštinskim komitetima Nevesinja i Stoca i mjesnim organizacijama SK (Pridvorci, Kifino Selo, Zovi Do opština Nevesinje, i Crnići i Berkovići -— opština Stolac) može se zaključiti da su poslije IV plenuma CK SKJ učestali slučajevi nacionalističkih i šovi-

390

nističkih ispada. To, između ostalog, potvrđuju podaci o pokrenutom postupku protiv lica koja su pravila takve ispade. Tako, na primjer, u Nevesinju je samo za posljednju godinu dana bilo 23 takva slučaja. Pored toga, nisu rijetke i pjesme o Rankoviću, otvoreno vrijeđanje nacionalnog osjećanja građana, pojedinih ličnosti itd. Ima sve više pojava veličanja četništva i velikosrpstva, što je posebno karakteristično za Nevesinje (pjevanje četničkih pjesama) . U Pridvorcima je ukazano na slučaj u jednom zaseoku, gdje su na sijelu Srbi i Hrvati zajednički pjevali o kralju Petru i o Anti Paveliću. Pored ovih, javnih istupanja, istaknuto je da je bilo daleko više onih koji su ostali neregistrovani i nedokazani, uglavnom zbog toga što građani, pa i znatan broj komunista koji su bili prisutni, nerado daju izjave o onome što su čuli i vidjeli. Nacionalistički ispadi najčešće se dešavaju u ugostiteljskim radnjama, na crkvenim i drugim javnim skupovima, slavama, u svatovima i na sijelima. Nosioci ovih pojava pretežno su iz pročetniči kih proustaških redova . U Nevesinju je istaknuto da su takvi gotovo svi izgrednici. Navedeni su i primjeri da se Ranković veliča kao velikosrbin i najveći srpski sin, upravo od onih lica koja su aktivno sudjelovala u četničkom pokretu, ili onih koja potiču iz porodica koje su ovom pokretu pripadale ili ga pomagale. Izuzetak, istina, čine pojedinci iz boračkih porodica, čiji se istupi najčešće dovode u vezu sa nezadovljstvom njihovim sadašnjim statusom, mada je za njih, u cjelini gledano, više karakteristično pasivno držanje. Posebno je istaknuto da su nosioci nacionalističkih i šovini-

391

stičkih ispada pretežno mlađi ljudi i da se ispadi dešavaju, uglavnom, pod djejstvom alkohola. Inicijatori izgreda i autori pjesama i raznih glasina u ovim sredinama često su i lica koja povremeno dolaze, a rodom su iz ovih krajeva. Pominju se i lica koja stalno žive u Mostaru, Sarajevu, Beogradu i drugim većim gradovima. Na sastanku u Crnićima, na primjer, ukazano je na pojavu pjevanja ustaških pjesama u kojima se veliča Ante Pavelić . Smatra se da na takve pojave uticaj vrše i radnici povremeno zaposleni u Zapadnoj Njemačkoj . U Nevesinju i Stocu istaknuto je da je u posljednje vrijeme i kod djece i omladine, i kod odraslih, učestalo pjevanje pjesama iz dalje srpske prošlosti . Nedostaju ocjene da li su ove pojave posljedica i izraz pojačanog nacionalističkog djelovanja, ili običaj koji je još uvijek živ u ovim krajevima. Među brojnim primjerima nacionalističkih i šovinističkih incidenata, po političkim posljedicama posebno se ističe slučaj tuče između Muslimana i Hrvata u Crnićima (opština Stolac) . Svi učesnici u ovoj tuči jednako su kažnjeni. Hrvati su, osim trojice koji su prebjegli u Austriju, izdržali kazne, dok Muslimani nisu, navodno zbog toga, što još nije okončan drugostepeni postupak. Ovo, kao i neizricanje nikakve kazne od strane mjesne organizacije SK jednom komunisti Muslimanu, učesniku tuče, izazvalo je dalje komplikacije, podozrenja, nezadovoljstvo i različita politička nagađanja kod stanovništva ovog područja, naročito Hrvata . Rečeno je i da se, prilikom pokušaja kažnjavanja pomenutog člana SK, organizacija podijelila na Muslimane i Hrvate. Ova sredina, pa i

392

organizacija SK, i inače je opterećena međunacionalnim nepovjerenjem i netrpeljivošću , što se ogleda i na nekim pitanjima rješavanja boračkih problema (regulisanje staža, školovanje djece i sl.). Stiče se utisak da organizacije SK pojave šovinizma nerealno procjenjuju najčešće ih ili zanemaruju, ili dramatizuju . Tako, na primjer, komunisti mjesne organizacije Kifina Sela ne osjećaju i ne sagledavaju štetnosti šovinističkih i drugih neprijateljskih ispada i pojava . Po njihovom mišljenju sve to dolazi sa strane i tako otpada potreba da se time ozbiljnije bave. Na drugoj strani, u Pridvorcima, na osnovu nekoliko slučajeva, izvlači se zaključak da su neprijateljski elementi ovladali i da rade šta hoće, da nema vlasti i da se zbog toga nikoga ne boje, da komunisti ne smiju javno da istupaju i svjedoče, jer su izloženi raznim pritiscima, pa i fizičkim napadima i sl. Na gotovo isti način ove pojave i situaciju ocjenjuju i komunisti u Zovi Dolu i Crnićima. Kada je riječ o svjedočenju i posljedicama svjedočenja, i uopšte o izvjesnoj psihozi straha koja vlada kod komunista i građana u ovim sredinama, onda treba istaći da su takve ocjene i mišljenja uglavnom potvrđena u razgovorima koji su vođeni i u opštinskim komitetima. U srpskim sredinama slučaj sa Deklaracijom o hrvatskom jeziku i Predlogom za razmišljanje, i druge polemike oko jezika, međunacionalnih odnosa, diskusije o odnosima između republika i federacije i sl . , koriste, na svoj način ih tumačeći , nėprijateljski elementi . U isto vrijeme nedostaju pravovremena i kvalifikovana objašnjavanja i tumačenja tih problema od strane SK, SSRN i drugih

393

organizacija. Pomenuti problemi i napisi o njima u štampi, kao i druge protivurječnosti u savremenom kretanju našeg društva, zbunjuju jedan dio komunista, pa neki od njih nasijedaju tuđim shvatanjima i jednostranim tumačenjima. Prema mišljenju izraženom u opštinskim komitetima ove, kao i druge probleme treba još potpunije objasniti , prije svega u političkom aktivu. U gotovo svim mjesnim organizacijama, pa donekle i u komitetima, rješenje nacionalističkih i šovinističkih pojava prije svega se vidi u primjeni administrativnih mjera, u pooštravanju kaznene politike itd. , a manji se značaj pridaje idejnom i političkom angažovanju komunista. U vezi s tim u svim organizacijama ističe se nemoć članstva SK da se idejno -političkim sredstvima i aktivnošću izbori protiv ovih pojava i njihovih nosilaca. Opšta je karakteristika da se u mjesnim organizacijama SK zna za sve ove pojave , da se one konstatuju, osuđuju , ocjenjuje njihova štetnost, ali se ne ide dalje - ne traže se uzroci, ne diferenciraju se pojave i njihovi nosioci, niti se ide na tribine Socijalističkog saveza, omladine, na zborove birača i druge šire skupove, na kojima bi se povela otvorena politička borba . Međutim , postoje i primjeri (u Berkovićima i Crnićima) da su se mjesne organizacije i komunisti bavili razmatranjem nacionalističkih i šovinističkih pojava i da su pokušavali da se bore protiv njih na široj osnovi (u Socijalističkom savezu) . Rijetki su primjeri ovakvog rada i djelovanja Saveza komunista. U vezi sa navedenim ocjenama i karakteristikama aktivnosti organizacija SK na ovim i sličnim

394

pitanjima, u opštinskim komitetima su iznesena i mišljenja da su to posljedice nesnalaženja nekih mjesnih organizacija za koje se može reći da stagniraju, da se i na drugim problemima teško snalaze, ne pokazuju dovoljno inicijative i samostalnosti u pokretanju aktuelnih pitanja sredine u kojoj djeluju . U organizacijama SK i u Opštinskom komitetu u Nevesinju izražena su nepodijeljena mišljenja da su već poznata situacija oko izbora i sadašnje teško stanje privrede, doprinijeli pogoršavanju opšteg političkog stanja u opštini i da pogoduju djelovanju neprijateljskih elemenata (Poljoprivredno dobro pod prinudnom upravom, sa obavezama od oko 700 miliona starih dinara anuiteti i gubici ; Građevinsko preduzeće »Bišina « u likvidaciji ; broj zaposlenih za posljednju godinu -dvije smanjen sa 1500 na 900 ; računa se da će likvidacijom » > Bišine>Žitopromet>Žitoprometa« počeli su da izbijaju požari (šteta od požara 1964. godine iznosila je 80 miliona starih dinara) , česti kvarovi na mašinama, otkriveno je ubacivanje stranih predmeta u brašno i hljeb, prosijecanje sita, pokušaji obustava rada itd. S obzirom na ovakve pojave opravdano se posumnjalo da je u » Žitoprometu« prisutno direktno neprijateljsko djelovanje.

Na primjeru ovog ovog preduzeća koje obavlja delikatnu produkciju, trebalo je ispitati odnos i rad organizacije i članstva SK na planu ostvarenja unutarnje kontrole i bezbjednosti u preduzeću . Negdje do polovine 1966. godine stanje u »Žitoprometu>Zitopromet> Žitoprometa poluseljačkih slojeva« koji preduzeće ne osjeća kao neodvojivi dio svoje egzistencije (preko 70 % je fizička radna snaga bez viših kvalifikacija) . Na ovakvu situaciju prvi je organizovano reagovao Opštinski komitet SK Novo Sarajevo. Formirane su komisije sa zadatkom da temeljito ispitaju stanje u preduzeću, a uz to su preduzete i

399

energične mjere za oživljavanje aktivnosti i uticaja osnovne organizacije SK. Već samo identifikovanje i zaoštravanje problema unijelo je u kolektiv dinamičniju atmosferu. Organizacija SK ukazuje na potrebu kadrovskih izmjena i osvježenja (imenovan je novi direktor, postavljeno nekoliko stručnjaka i izvršeno pomjeranje rukovodilaca svih radnih jedinica) . Nastojanje da se prilike srede nailazilo je ponekad na otvoreni otpor. Kada su organi upravljanja riješili 1966. godine da povećaju normu, među radnicima su počele pripreme za obustavu rada, i to uoči 29. novembra. Blagovremenom akcijom spriječeno je da dođe do obustave, našto su pojedini radnici demonstrativno prosijecali sita i time nanijeli štetu preduzeću . Izboru radničkog savjeta posvećena je osobita pažnja, tako da su u novi organ upravljanja većim dijelom ušli nosioci borbe za ozdravljenje kolektiva. Prihvaćen je odlučan kurs za spuštanje raspodjele na radne jedinice, i potpunije regulisanje odnosa među njima (među radnim jedinicama danas uglavnom vladaju ekonomski odnosi) . Za raspodjelu ličnih dohodaka pronađena su stimulativnija rješenja. Zauzet je čvrst stav da se radi na unapređenju i modernizaciji preduzeća , pa je u tom pravcu izgrađena politika razvoja (u toku je realizacija investicionog programa od 3 milijarde dinara, od kojih kolektiv participira 50 %). Mada je procijenjen višak od 250 radnika, nije se išlo na njihovo otpuštanje, već na povećanje broja smjena (u mlinu se radi u četiri smjene) , obima proizvodnje, na borbu za bolji plasman proizvoda na tržištu ,. na prekvalifikaciju jednog broja radni-

400

ka i njihovo zapošljavanje u drugim radnim jedinicama. Usvojen je pravilnik o mjerama bezbjednosti kojim su utvrđena delikatna radna mjesta, nadležnost i odgovornost rukovodilaca, propisan unutrašnji rešim sa stanovišta potreba bezbjednosti, otvorena neophodna radna mjesta (referent za bezbjednost, dva dežurna kontrolora na najosjetljivijim punktovima i dr.) — jednom riječju, organizovana je služba bezbjednosti. Ovakva orijentacija i napori urodili su plodom. Već u 1967. godini ukupan prihod preduzeća raste na 117,4 %, dohodak na 115 %, neto lični dohodak na 108,8 %, ostatak dohotka na 130 %, a sve to na bazi odnosa 55 % : 45 % između ličnih dohodaka i fondova . Ostvaren je prosjek ličnih dohodaka od 79.000 starih dinara, što je iznad prosjeka iste privredne grane, u kojoj je danas >>Žitopromet