Opera, Pars VIII: In Iohannis Evangelium tractatus CXXIV

Citation preview

TRENT UNIVERSITY

LIBRARY OF RELIGION

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0036unse_r2o3

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XXXVI

CORPVS CHRISTIANORVM Series ~Latina

XXXVI

AVRELII AVGVSTINI OPERA PARS VIII

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLI V

SANCTI

AVRELII AVGVSTINI IN IOHANNIS EVANGELIVM TRACTATVS CXXIV

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLI V

V-~W

m&o

M. 36

POST MAVRINOS TEXTVM EDENDVM CVRAVIT

D. RADBODVS WILLEMS O. S. B.

AVGVSTINO MAYER COLLEGII SANCTI ANSELMI DE VRBE RECTORI

SACRVM

PRAEFATIO Sanctus episcopus Augustinus tractatuum cxxiv in Iohannem alios pronuntiauit, alios dictauit. Qui primi numerantur 54, Hippone anno 413 pronuntiati sunt a die 16 Martii usque ad diem 23 Nouembris (1 2 3 4) ; tractatus 55-124 econtra non in ecclesia pronuntiati, sed scripti sunt uel potius dictati (2) et quidem uerisimillime anno 418 (3). Hanc distinctionem tractatus pronuntiatos inter et dictates clare tradiderunt codices. Ceteroquin traditio diuersarum serierum non plane constans est. Etenim, praeter diuisionem in duas series (1-54 et 1-70 [= 55-124]), quae communiter occurrit in antiquis exemplaribus, alia diuisio in tres series dabatur : tractatus 1-24 (in qua tamen serie tractatus 20-22 praetermittebantur, ita ut reapse tantummodo 21 tractatus adessent) (4); dein tracta¬ tus 25-54 et 55-124. Haec diuisio inuenitur in codicibus Basileensi (B III 3) et Caroliruhensi (Augiensi LXXVI) (5) et uerisimiliter etiam in codicibus Stuttgartensi H. B. VII, Patres 17, e scriptorio Constantiensi (6) et Vaticano Palatino 207. Non ergo ita constat, ut D. de Bruyne opinabatur (7), ipsum Augustinum tractatus in duas tantum series diuidisse. Dicit ceterum et Possidius exemplar bibliothecae Hipponensis sex partibus constitisse (8). Nec minus animaduertendum est tracta¬ tus qui 70 ultimi numerantur quique multo breuiores et, ut critica interna demonstratur, non pronuntiati sed scripti sunt. (1) In praesenti editione post inscriptionem uniuscuiusque tractatus adscribitur dies et annus quo pronuntiatus est, qualem definiuit S. M. Zarb, Chronologia Tractatuum S. Augustini in Euangelium primamque Epistulam Iohatinis Apostoli, Romae, 1933. Etenim quae S. M. Zarb proponit, etsi de eo nihil in codicibus inuenitur et certe in minimis corrigi possent, generatim melioris rationis nobis uidebantur quam noua hypothesis Mauritii Le Landais (Deux annees de predication de S. Augustin, in Etudes Augustiniennes, Parisiis, 1953, p. 5-95), qui opinatur tractatus 124 omnes pronuntiatos esse, et quidem a mense Decembri 414 ad mensem Augustum 416, alternantibus Enarrationibus in psalmos 119-13 3 necnon Tractatibus in Epistulam lobannis. Vtut speciosa, quae ponit M. Le Landais sat perplexa uidentur. Praesertim minus fide dignum alteram seriem, a prima tantopere differentem, itidem pronuntiatam esse. (2) Cfr J. Huyben, De sermoenen oner bet Evangelie van Johannes, in Miscellanea Augustiniana, [Rotterdam], p. 263 sqq. (3) Cfr S. M. Zarb, op. cit., p. 38 sqq. (4) Conicere licet Florum Lugdunensem usum esse exemplare cuius prima pars transsumta fuit e quodam codice huiusmodi collectionis. Praetermittit enim et ipse Florus tractatus, 20-22, dum 23-24 indicat numeris 20-21 ut in codice Basileensi B III 3. Cfr C. Charter, La compilation augustinienne de Florus sur I’Apotre, in Rev. bened., LVII, 1947, p. 174 sq. (5) lam memoratus in indiculo librorum Augiae Diuis (Reichenau) anno 821822. Cfr G. Morin, in Rev. bened., XXXVI, 1924, p. 181-184. (6) Cfr K. Loffler, Zur Frage einer Konstanger Schreibstube, in Palaegraphica Latina, V, 1927, p. 5-27. (7) In Rev. bened., XLIII, 1931, p. 246. (8) Operum S. Augustini elencbus, X4 3, ed. A. Wilmart, p. 182.

A

VIII

singularem semper, quantum scrutari possumus, seriem componere. Nihilominus, seruatis numeris hodie receptis, in ultima serie (tract. 55-124) litteris inclinatis et uncinis inclusis numeros quos codices habent addidimus, ne a numeris in editionibus communiter adpositis discedamus. *

*

*

Codices ualde numerosi sunt ; quorum tamen multi non integri. Enumerantur hie uetustiores, praesertim iuxta in¬ dicia Ruth J. Dean (*) ; adduntur quidam recentiores, hie memorati quia Maurini uel editores Louanienses eis usi sunt : * Basel, Universitat B III 3 (saec. ix) (1 2)

tract,

i-xxi

(=

1-19,

23, 24); i-lxx (= 55124) [desunt tract. 117120] Berlin, Preuss. Staatsbibliothek Phillips 1662 (s. viii-ix ; Metz) * Bern, Stadtbibliothek 103 (s. ix-x)

tr.

i-xxxv

tr. i-XLix

Brussel, Kon. Bibl. 5565 (cat. Van den Gheyn 1053) (s. xi) (= Gemblacensis edit. Louan.)

tr. i-cxxiv

Cheltenham, Phillips 1095 (s. xi) (3 4)

tr. i-cxxiv

Donaueschingen, Hofbibliothek Fr. B III 20 (s. x) («)

tr.

* Engelberg, Stiftsbibliothek 59 (s.

vii)

(5)

xxiv, 3-6

tr. xxiii

(= 77), 5-xxiv

(= 78), 2 ; lvii (= 111) 4-LVI11 (=

112) 1

Firenze (6) Karlsruhe, LandesbibliotheRMag/c/wh (Reichenau) XLVII (s. ix)

tr. i-cxxiv

Asterisc.o * distinguuntur codices a Louaniensibus uel a Maurinis uel in praesenti editione adhibiti.

(1) Ruth J. Dean, An Early Fragment of a MS of St Augustine's Sermons on the Gospel according to St John, inThe Journal of Theol. Studies, XXXVI, 1935,p. 114-115. (2) Cfr G. Morin, in Rev. bened., XXXVI, 1924, p. 181 sqq.; supra, p. vii. (3) Cfr Ruth J. Dean, art. cit., p. 117, adn. 3. (4) Vide A. Dold, Getilgte Paulus- und Psalmentexte unter getilgten Ambrosianischen Liturgiestikken aus Cod. Sangall. 908. Mit Anbang : Unbekannte und bekannte Donaueschinger Vdterfragmente, Beuron, 1928, p. 51 sq. et tab. X. Varias lectiones notatu dignas non inuenio. (5) Fragmentorum tract. 111 et 112 tantum pauca uerba legere ualeo. (6) Plurimorum codicum recentiorum Florentinorum uarias lectiones adnotauerunt A. B. Caillau et B. Saint-Yves in Patrologia Latina, t. XLVII, col. 1200-1221. Quae tamen in hac editione repetendae non uidentur. Euulgauerunt etiam e cod. Aedil. 142 centonem, ut dicunt, tractatuum 51 et 52 (col. 1211-1219 ; inc. ,,Qui sex diebus omnia fecit”). Attamen opusculum est cuiusdam discipuli Abelardi, cfr J. Riviere, De quelques faits nouveaux sur I’influence tblologique d’Abe¬ lard, in Bull, de litterature ecclesiast., XXXII, 1931, p. 107-113.

IX Karlsruhe, Landesbibliothek, Augiensis LXXVI (s. ix) O

tr. i-xxi

Koln, Dombibliothek 69 (olim Darmstadt, Landesbibliothek 2061) (s. ix)

tr. i-cxxiv

Leiden, Universiteitsbibl. B.P.L. 2516, fob 131 (s. xn) (1 2)

tr. lii

* Le Mans, Bibl. municip. 260 (s. ix) (= codex Abbatiae de Cultura [La Couture] edit. Maur.)

tr. liv-cxxiv

* London, British Museum Addit. 17.289 (ex abbatia Parcensi Louanii) (= Parcensis edit. Louan. ?)

tr. i-xliii

* Monte Cassino 523, fob I-II (s. vii-vm) (3)

tr. cxii, 1 ; cxm, 6

Miinchen, Staatsbibliothek 14.653 (s. ix ; Re¬ gensburg)

tr. xxx-lv

* Orleans, Bibb municip. 161 (138) (s. ix-x) ( = Floriacensis edit. Maur.)

tr. i-cxxiv

* Oxford, Bodl. Laud. misc. 124 (s. ix ; Wurz¬ burg)

tr. i-lxx (= 55-124)

Oxford, Bodl. Laud. misc. 139 (s. ix ; Wurz¬ burg) * Paris, Bibb Nat. lat. 1959 (s. vm ex.) (4)

tr. xiv-liv

tr. i-Liv ; i-lxx ( =

55-

124) imperfectus

* Paris, Bibb Nat. lat. i960 (s. ix ex. ; Limoges) Paris, Bibb Nat. lat. 10.399, fob 42-43 (s. vm ; Echternach) (5)

tr. i-lxx (= 55-124) tr. xlii, 1 o-xliii (abbreuiati)

* Paris, Bibb Nat. lat. 11.638 (s. vm ex. ; Cor¬ bie) (= Corbeiensis edit. Maur.) (6)

tr. i-lxx (=55-124)

* Reims, Bibb municip. 93 et 94 (s. xii)(= Remigiensis edit. Maur.)

tr. i-cxxiv

Roma, Bibb Vaticana, Palat. lat. 207 (s. ix-x) * Roma, Vallicell. A XIV (s. viii-ix) (7)

tr. xxiv-liv tr. i-Liv ; i-lxx (55-124)

(1) Cfr G. Morin, in Rev. bened., XXXVI, 1924, p. 183. (2) Cfr G. I. Lieftinck, in Scriptorium, IV, 1950, p. 96-100. (3) Cfr M. Inguanez, in Miscell. Cassinese, XI, 1932, p. n-13 et tab. II-III; E. A. Lowe, Codices Latini Antiquiores, n. 380. (4) E. A. Lowe, op. cit., n. 538. (5) E. A. Lowe, op. cit., n. 595. (6) E. A. Lowe, op. cit., n. 613. (7) E. A. Lowe, op. cit., n. 429. Eodem e codice indiculum lectionum breuiarii s. ix edidit D. De Bruyne (Rev. bened., XLIII, 1931, p. 246 sq.), qui hie non omittendus uidetur : Hoc in libello inseruntur omeliis aureli augustini expositum in iohannis euangelium et unicuique euangelii lectiones per haec capitula repperies adnotatas in primis in cena domini, euang. Sciens iesus quia uenit bora in cap. I (= 55) in parascheue, passio secundum iohannem, require cap. LVIII (= 112) fer. IIII in albis, eua. manifestauit se iesus discipulis req. in cap. LXVIII (= 122) fer. V, eua. maria stabat ad monumentum req. cap. LXVII (= 121, 1) die sabb., eua. cum esset sero die illo req. cap. LXVII (= 121, 4) octabas paschae, eua. thomas autem unus req. cap. LXVII (= 121, 5) in natale sanctorum martyrum, eua. haec mando uobis req. cap. XXXIII (= 87)

X * Rouen, Bibl. municip. 467 (s. xii) (= doenensis edit. Maur.)

Au-

tr. i-cxxiv

* Rouen, Bibl. municip. 468 (s. xii) (= Gemmeticensis edit. Maur.)

tr. i-cxxiv

i-Liv

St. Gallen, Stiftsbibliothek 168 et 169 (s. ix)

tr.

St.

tr. i-xvii, xx (excerpta)

Gallen, (s. ix)

Stiftsbibliothek

241,

fol.

65-171

* Stuttgart, Landesbibliothek H. B. VII (Patres 17) (olim Weingarten B 78) (s. viii-ix ; Konstanz) (l) Tours, Bibl. municip. 289 (olim Marmoutiers 101) (s. ix)

tr. ii-xxi

tr. x, 2-xxxviii, 4

* Vendome, Bibl. municip. 34 et 41 (s. xi) (= Vindocinenses duo edit. Maur.)

tr. i-cxxiv

* Vercelli, Archivio Capitolare XLVI (58) (s. ix ex.)

tr. i-cxxiv

Verona, Bibl. Capitolare XXXVI (34) (s. ix in.) * Wien, Nationalbibliothek Baumgartenberg) if)

725

(s.

ix

in. ;

tr. i-liii (imperfect.) tr.

lxii

(=

116),

7-

lxiii (= 117) 2

Traditio, quantumuis abundans, antiquis exemplaribus deficientibus, reuera tenuis. Quod libris multum lectis saepius euenit, antiquis exemplaribus tantopere tritis, ut non iam seruarentur quamprimum transscripta erant. Ita factum est ut huius libri peruolutati, praeter fragmentum Montis Angelorum (Engelberg) saec. vn (quod legi fere non potest) et fragmentum Casinense aliquantulum recentius, solummodo quatuor codices manci exstent forsan saec. vm orti (Berolin.

in natale sanctorum martyrum, eua. hoc est praeceptum meum req. cap. XXVTIII

(= 83. 2) in natale sanctorum martyrum, eua. ego sum uitis uera req. cap. XXVI (= 80) in natale philippi et iacobi, eua. non turbetur cor uestrum req. cap. XIII (= 67) dom. IIII post pascha, eua. modicum et iam non uidebitis req. cap. XLVII (= 101) dom. Ill post pascha, eua. uado ad eum qui me misit req. cap. XL (= 94) dom. V post pascha, eua. amen amen dico nobis req. cap. XLVIII (= 102) in uigilia de ascensione domini, eua. subleuatis iesus oculis req. cap. L (= 104) dom. VI post pascha, eua. cum autem uenerit ille spiritus req. cap. XXXVIII (= 92) fer. Ill, eua. si manseritis in me inquid req. cap. XXVII (= 81) Die sabbato in uigilia pentec., eua. si diligitis me req. cap. XX (= 74) dom. pentec., eua. si quis diligit me req. cap. XXII (= 76) in uig. sanctorum petri et pauli, eua. symon iobannis diligis me req. cap. LXVHII (= 123)

(1) Vide supra, p. vii. (2) Cfr Ruth J. Dean, An Early Fragment of a MS of St Augustine's Sermons on the Gospel according to St John, in The Journal ofTheol. Studies, XXXVI, 193 5, p. 113122. — Codices recentiores recenserunt Fr. Stegmuller (Repertorium Biblicum Medii Aeui, II, Madrid, 1950, p. 142). A. Reifferscheid (Bibliotheca Patrum Eatinorum Italica, Wien, 1865-1872), K.Halm (Ver^eichnis der alteren Handschriften lateinischer Kirchenvater in den Bibliotheken der Schweic^, Wien, 1865), H. Schenkl (Bibliotheca Patrum Eatinorum Britannica, Wien, 1891-1907), R.Beer (Handschriftenscbat^e Spaniens, Wien, 1891-1894), aliique.

XI

Phillips 1662 ; Parisienses B. N. 1959 et 11.638 ; Stuttgart. B. H. VII Patres 17) et unus solus codex uncialibus litteris exaratus saec. viii-ix (Romanus Vallicell. A XIV). Carolini demum codices saec. ix-x numero plures supersunt. Augustini tempore multo magis adpropinquamus quinque locis, quamuis exiguis, quos ex tractatu X, 10 et 12 adfert Eugippius (1), ex tractatu II, 15 Cassianus (2), ex tractatu LXXVIII, 2-3 Leo Magnus (3). " Attamen totum opus in deterioribus codicibus modo satis certo seruabatur, ex eo quod textus, ceteroquin non ita difficilis, ualde stabili modo traditur. Rarissimi sunt enim loci diuersi, in quibus quae Augustinus scripserit, aliquid dubitationis adferre possint. Itaque tractatuum in Iohannem codices post Maurinos iterum recognoscere non prorsus necessarium uidebatur. Vt autem lector statim sciat quid sibi sperare possit qui nouam editionem ex legibus criticis inciperet, apparatum horum capitum, quorum uetera fragmenta exstant, aliquantum compleuimus. Editio noua, ut ex eo patet, hoc unum effecisset ut clare appareret ueterem quam curauerunt Maurini editionem, egregiam esse, licet praesertim Carolinis et recentioribus codici¬ bus innitatur, qui Augustini modum dicendi praeceptis grammaticorum tunc temporis uigentibus aliquantulum adcommodarunt, sententiis uero seruatis integris. Varias lectiones semper minimas esse apparatus satis demonstrat; at simul monet ad textum prudenter utendum quotiens in studiis grammaticis uersandum (4) uel loci Sacrae Scripturae adferendi qui a Vulgata uersione discrepant (5). Editio critica etiam plenius explanaret quomodo decursu temporis textus traditus sit, quod nunc summatim tantum ostendi potest. Editio Maurina necnon editio Louaniensis Gallicis seu Belgicis praesertim innituntur codicibus. Italiana his proxime accedit traditio, cuius antiquissimum exemplar integrum in codice Vallicellensi A XIV inuenitur quaeque interdum excerptis Eugippianis et Leonianis plane consonat. (1) Cfr infra, p. 106-108. (2) Contra Nestorium VII, 27, ed. M. Petschenig, C.S.E.L. XVII, p. 385, 2027, qui et lectiones a textu recepto Augustini discrepantes indicat. (3) Epist. 163 (104), testim. patrum XXIII-XXV, ed. E. Schwartz, Acta Cone. Oecum. II, 4, p. 128, 1-19. Minime differt cum textu tradito in codicibus. (4) Quid ornnino ualeat editio Maurina uidesis J. de Ghellinck, Patristique et Moyen Age, III, Bruxelles, 1948, p. 461-484 ; quid in studiis grammaticis seorsum cfr Chr. Mohrmann, Die altchristliche Sondersprache in den Sermones des hi. Augustin, I, Nijmegen, 1932, p. 30-40. (5) Textum Euangelii quern S. Augustinus in hoc opere commentatur, uersionem esse Vulgatam ab ipso aliquantulum emendatam, dilucide demonstrauit D. De Bruyne, S. Augustin reviseur de la Bible, in Miscellanea Agostiniana, II, Roma, I93I, P- 598 sq.

XII

Econtra exemplaria quae diuisionem in tres series continent e regionibus Alemanicis oriunda uidentur. Nec ilia multum a ceteris ramis traditis differre sequentibus uariis lectionibus enumeratis ostendatur : Saepius concordat B (= codex Basileensis) cum R (et Eug.) (fi) X,

i,

3,

4, 5,

6,

4 ueritas dicit] quia ueritas dicit B 9 insidias agit] ins. ait B quid enim agit] q. e. ait B RS 12 apertam] acutam B 22 solem] in s. B (in j. /.) R 28 ilium manibus] S, ad ilium B R i erant fratres] fratres erant B R 4 nuntiati essent] nuntiassent B 5 suisl om. B R 9 in turbas] inter (ter s. 1. B) turbas B R S 12 prodigia] portenta B S 14 appellastis] appellatis B R S 29 nescierunt] R S codd. /x, nesciebant B edd. 17 pedes et manus] manus et pedes B R 19 utrumque] utraque B R 10 transeunt, currunt] J-, tr. et decurrunt B, tr. et currunt R 11 omnia fluuius praeceps currens] S, o. ut fl. pr. currunt B R 20 qui sunt nisi] om. B S 35 putantes se] putant esse B, putant se R

8, 10 boues et oues] o. et b. B R 13 ad hoc] adhuc B R 9, 1 scriptum esse] dictum esse B, dictum est R 6 corrigi] corrigere B R 25 noli tamen quiescere. Ami¬ cus est] n. qu. Tamen si am. e. B 29 spectans] exspectans B R 40 quam] quia B R 10, 3 in triduo] in om. B R Eug. 5 in triduo] in om. B R 6 uero] om. B R Eug. 9 aperit] aperuit B 10 in triduo] in om. B R Eug. 20 post, nunc] om. B R it, 8 conflatur eqs.~\ conflatus in unam societatem atque concordiam spiritalem B R 12 pr. de] om. B R 13 et] om. B 17 ilium] eum B 12, 8 enim] ergo B R Eug. 21 significat] uocauit B 24 habet] habet et B Eug. 34 in triduo] in om. B R Eug. 36 in triduo] in om. B Eug. 13, 1 domino deo nostro] dominum deum nostrum B R (nostrum om. R) ;

bis tantum concordat B cum Eng. (S deficit) : LXXVIII, 1,

9 derelinquebat] relinquebat Eng. B, recedebat R 23 aequalis est] est aequalis Eng B R ;

et item B (deficiente J1) differt fere semper cum M : CXII, 1,

2 sanguini] /x M, sanguine B 17 promitur] /x, pronunciatur B (M deficit) 2, 15 obtendebatur] fi M, ostendebatur B

CXIII, 2, 12 columna eqs.] om. B (M deficit) 6, 9 compleatur] compleretur B M 13 est completa] completa est B M.

Innumera praeterea in homiliariis et breuiariis dantur excerpta, interdum ad usus proprios contracta uel accommo(1) Paucas uariantes lectiones selegimus e codice Stuttgartensi (= J), qui tamen fere in omnibus concordat cum /x.

XIII

data (1). Quorum studium nulla spes est fore ut aliquid ad ipsa Augustini uerba componenda conferat. Ad hoc nec amplius quid translatio graeca saec. xv tractatuum 94-96 et 99-100 (2) conferre uidetur. * *

*

Maurinorum igitur textum sequitur editio nostra (3). Emendationes autem et uariae lectiones a Maurinis ad calcem eorum uoluminis adpositae, suis locis in textu uel in apparatu produntur. Aliis etiam locis quibusdam, in apparatu indica¬ te, a Maurinorum textu discessum, sed tantum quotiens id prorsus necessarium uisum. Etenim consilium nostrum erat Maurinos quantum possumus sequi, in illis etiam capitibus quorum apparatum compleueramus. Maurinorum etiam explanationes marginales resumtae sunt, etsi forma breuiore. Ad locos uero Sacrae Scripturae simul modo magis completo refertur. Porro ex Admonitione Maurinorum sequentia referre iuuabit : ”Hos tractatus recognouimus ad Mss. Fossatensem optimae notae, descriptum iussu Ingilberti abbatis circiter annum 840, ad uetustissimos Germanenses duos, ad Corbeiensem, Remigiensem, Gemmeticensem, Floriacensem, Audoenensem, Becheronensem, Pratellensem, Vindocinenses duos, Carcassonensis Ecclesiae unum, Abbatia de Cultura unum. Adhibuimus praeterea uarias lectiones Belgicorum codicum per Louanienses collectas ; necnon antiquiores editiones Badii, Erasmi et Louaniensium. ’’Opus in uetustis codicibus inscribitur, quibusdam Tracta¬ tus, aliis Sermones, nonnullis Homiliae in Iohannem (4). Sed paulo amplior titulus est in Mss. Audoenensi, Gemmeticensi et Pratellensi, hunc in modum : Aurelii Augustini Doctoris Hippon. episc. Homiliae in Euangelium Dom. lesu secundum Iohannem incipiunt, quas ipse colloquendo prius ad populum habuit, et inter loquendum a notariis exceptas, eo quo habitae sunt ordine, uerbum ex uerbo postea dictauit. ’’Quod ad praefationem hie subiectam attinet, frustra earn (1) Cfr u. g. fragmentum Leidense B. P. L. 2516 e tractatu 52. (2) Typis descripta apud Petrum Arcvdivm, Opuscula aurea theologica circa processionem Spiritus Sancti, Romae, 1630, p. 631-670, quem repetiuit J. Migne, Patrologia Graeca, t. 147, col. 1131-1158. De codicibus uide M. Rackl, Diegriechischen Augustinusiiberset^ungen, in Miscellanea Fr. Ehrle, I, Romae, 1924, p. 27 sq. (3) S. Aur. Augustini Operum t. Ill, pars altera, Parisiis, 1680. Editio Maurina, denuo typis expressa et aucta uariis quarumdam editionum antiquiorum lectionibus (quas et in praesenti editione adsumimus) Parisiis in lucem prodiit anno 1837 apud Fratres Gaume. Quae editio Fratrum Gaume anno 1843 repetita est in Patrologia Patina, t. 33, col. 1375-1976. (4) Tractatus item nominant Possidius et Florus, Expositionem uero Leo Magnus et Cassiodorus.

XIV

quaeras uel in Mss. uel in editis Amerbachii et Ascensii. Hanc post Erasmum dederunt Louanienses, qui tamen obseruant nec Augustini esse nec in ullo Ms. exstare. Habetur paucis mutatis uerbis apud Bedam et Alcuinum in Iohannem : PRAEFATIO INCERTI AVCTORIS

5

io

15

20

25

30

35

40

Omnibus diuinae Scripturae paginis Euangelium excellit, quia quod Lex et Prophetae futurum praedixerunt, hoc completum dicit Euangelium. Inter ipsos autem Euangeliorum scriptores Iohannes eminet in diuinorum mysteriorum profunditate, qui a tempore Dominicae ascensionis per annos sexaginta quinque uerbum Dei absque adminiculo scribendi, usque ad ultima Domitiani praedicauit tempora. Sed occiso Domitiano, cum permittente Nerua de exsilio rediisset Ephesum ; compulsus ab episcopis Asiae, de coaetema Patri diuinitate Christi scripsit aduersus hereticos, qui eo absente irruperant in eius Ecclesias, qui Christum ante Mariam fuisse negabant. Vnde merito in figura quatuor animalium aquilae uolanti comparatur : quae uolat altius ceteris auibus, et solis radios irreuerberatis aspicit luminibus. Ceteri quippe euangelistae, qui temporalem Christi natiuitatem et temporalia eius facta quae gessit in homine, sufficienter exponunt et de diuinitate pauca dixerunt, quasi animalia gressibilia cum Do¬ mino ambulant in terra ; hie autem pauca de temporalibus eius gestis edisserens, sed diuinitatis potentiam sublimius contemplans, cum Domino ad caelum uolat. Qui enim supra pectus Domini in coena recubuit, caelestis haustum sapientiae cete¬ ris excellentius de ipso dominici pectoris fonte potauit. Legerat siquidem euangelia trium euangelistarum, et adprobauit fidem eorum et ueritatem ; in quibus deesse uidit aliqua gestarum rerum historiae, et ea maxime quae Dominus gessit primo praedicationis suae tempore, scilicet antequam Iohannes Baptista clauderetur in carcere. Haec ergo quasi dimissa ab illis scribit Iohannes, quae fecit Iesus antequam Iohannes claude¬ retur, sed maxime diuinitatem Christi et Trinitatis mysterium commendare curauit. Tres siquidem alii euangelistae dicta et facta Domini temporalia quae ad informandos mores uitae praesentis maxime ualent, copiosius prosecuti, circa actiuam uitam sunt uersati, in qua laboratur, ut cor mundetur ad uidendum Deum. Iohannes uero pauca Domini facta dicit; uerba uero Domini quae Trinitatis unitatem et uitae aeternae felicitatem insinuant, diligentius conscribit; et sic in contemplatiua uirtute commendanda, intentionem suam et praedicationem tenuit. In qua contemplatiua uacatur ut Deus uideatur. Iste siquidem est Iohannes, quern Dominus de fluctiuaga nuptiarum tempestate uocauit, et cui matrem uirginem uirgini commendauit.

XV

”Ex hoc opere decerpta quam multa reperies apud Bedam et Alcuinum super Iohannes, apud Florum in commentariis super Pauli epistulas, Bedae nomine uulgatis (1), etc. (2), necnon sententias quasdam a ueteribus confirmandae catholicae fidei causa prolatas ex uariis tractatibus : scilicet ex n, a Cassiano, lib. 7 de incamatione, cap. 27 ; ex lxxviii, a Leone papa in epistula ad Leonem Augustum olim 97, nunc 134, etc. (3) Recordatur eiusdem operis Cassiodorus Senator in lib. Instit. cap. 7, Iohannem copiosa et insigni expositione ab Augustino illustratum commendans. Possidius in Indiculo, cap. 6, sub his uerbis : Tractatus de euangelio Iohannis a capite usque ad finem, in codicibus sex. Augustinus ipse in praefatione ad tractatus super epistulam Iohannis : ,Meminit, inquit, sanctitas uestra euangelium secundum Iohan¬ nem ex ordine lectionum nos solere tractare.’ Rursumque in lib. 15 de Trinitate, cap. 27, signat tractatum in Iohannem xcix, cum ait : ,De hac re in sermone quodam proferendo ad aures populi Christiani diximus, dictumque conscripsimus.’ Plura sane, si sat uixisset, dicturus in Retractationum libris pecularibus, quos, uti ad Quoduultdeum (epistula 224) scribit, in tractatus populares homiliasque a se habitas meditabatur.” *

*

*

De argumento huius operis, quod inter Augustini necnon et totius christianae antiquitatis pulcherrrima numerantur, uberius hie dicere locus non est. Egregium hac de re librum Mariae Comeau, Saint Augustin, exegete du Quatrieme Evangile (Parisiis, 1930) memorare sufficiat. Tractatus in Iohannem ceteroquin ipsi loquuntur laetamurque quod familiarem episcopi Hipponensis uocem iterum audire licet ex hac noua editione, ad concelebrandum sextum decimum ab Augustino nato (Idibus Nouembris anno CCCLIV) saeculum peractum diuulgata. (1) Vide digestum locorum ,,ex tractatu euangelii secundum Iohannem” quibus usus est Floras, apud C. Charlier, in Rev. bened., LVII, 1947, p. 174-175'. (2) Loci quos adfert Petrus Lombardus, indicantur a F. Cavallera, S. Augustin et le Eivre des Sentences de Pierre Lombard, in Archives de philosophic, VII, 1930, p. 199. (3) De Cassiano, Leone, Eugippio uide p. xi; locos uero a Gregorio Magno adhibitos collegit L. Eisenhofer, Augustinus in den Evangelien-Homilien Gregors d.Gr., in Festgabe Al. Knopfler, Freiburg, 1917, p. 56.

XVI

BIBLIOGRAPHIA SELECTA (*) Generalia M.

S. Augustin exegete du Quatrieme Evangile, Paris, 1930. Ead., La rhetorique de S. Augustin d’apres les ’Tractatus in Iohannem , Paris, 1930 (1 2). M. Le Landais, Deux annees de predication de S. Augustin. Introduction a Vetude de V ’In Iohannem’, in Etudes Augustiniennes, Paris, 1953, p. 5-95 (= Recherches de science religieuse, XXXV, 1948, p. 225-250 ; XXXVI, Comeau,

1949. P- 5I7-54I)St Augustine’s ,Tractatus in Iohannem a Neglected Classic, in The American Ecclesiastical Review, XLXI, 1913, p. 161-172. H. Roles, St. Augustins theologische Auffassung von Schriftwort im allgemeinen und von Johannesevangelium ini besonderen auf Grund seiner Johannes-Traktate, in Pastor Bonus (Treuiris), XLII, 1931, p. 97-113 ; 189-201.

H.

Pope,

Editiones — Codices cfr supra, p. vm sqq. Imitationes

cfr supra, p. ix et xv. Translationes a n g 1 i c a : Homilies on St John, Oxford, 1878. germanica : Vortrage iiber das Evangelium des hi. Johan¬ nes, iibersetzt von Th. Specht (Bibliothek der Kirchenvater, neue Reihe 8, 11, 19), Miinchen, 1913-1914. g r a e c a : cfr p. xm. italiana : I Trattati sul Vangelo di S. Giovanni. Excerpta di A. Tonna-Barthet, Firenze, 1938. neerlandica : Verhandelingen over het Evangelie van Sint Jan, I-II, vertaald door H. J. Scheerman, Amster¬ dam, 1940. Chronologica Roy

I. Deferrari, On the Date and Order of Delivery of St Au¬ gustine’ s Tractates on the Gospel and Epistles of St John, in Classical Philology, 1917, p. 191-194.

(1) Bibliographiam generalem de S. Augustini uita et operibus uide in capite tomi XXVII huius collectionis. (2) Cfr P. De Labriolle, in Rev. des Etudes latines, IX, 1931, p. 176-178.

XVII

J. Huyben, De Sermoenen over het Evangelie van Johannes, in Miscellanea Augustiniana, [Rotterdam], 1930, p. 256274S. M. Zarb, Chronologia Tractatuum S. Augustini in Euangelium primamque Epistulam Iohannis Apostoli, in Angelicum, X, 1933, p. 50-110 (separating Romae, 1933). M. Le Landais, Deux annees de predication de S. Augustin (cfr supra, p. xvi). Doctrina et Argumenta B. Capelle, Le progres de la connaissance religieuse d’apres S. Augustin (tract. 96-98), in Recherches de theologie ancienne et medievale, II, 1930, p. 410-419. M. Comeau, Le Christ, chemin et terme de Vascension spirituelle d’apres S. Augustin, in Recherches de science reli¬ gieuse, XL, 1951/2 (Melanges Lebreton, t. I), p. 80-89. D. De Bruyne, Le ’dies festus Ianuariarum’ du Tractatus 5 S. Augustini in Iohannes Euangelium, in Revue benedictine, XLIII, 1931, p. 347. P. Foulquie, Un texte de S. Augustin sur la matiere et la forme des sacrements (tract. 80), in Recherches de science reli¬ gieuse, XVII, 1927, p. 146. E. Hocedez, La conception augustinienne du sacrement dans le tractatus 80 in Iohannem, in Recherches de science reli¬ gieuse, X, 1919, p. 1-29. G. Jouassard, L’abandon du Christ d’apres S. Augustin, in Revue des sciences pliilosophiques et theologiques, XIII, 1924, p. 310-326. M. Mellet, S. Augustin predicateur de la charite fraternelle dans ses commentaires sur S. Jean, in La Vie spirituelle, LXXIII, 1945, p. 304-325 ; 556-576 ; LXXIV, 1946, p. 69-91. H. Roles, Welches Bild erhalten wir aus St. Augustins Johannestraktaten von dem Redner und seiner Zuhorerschaft, in Theolog.-prakt. Quartalschrift, L, 1925, p. 328 sqq. Id., St. Augustin. Exegese des johanneischen Lebensbegriffs, in Pastor Bonus (Treuiris), XXXVI, 1925, p. 81 sqq.

2

Tf. Ioh.

IN IOHANNIS EVANGELIVM TRACTATVS CXXIV

NOTAE CODICVM ET EDITIONVM

Bech.

cod. Becheronensis (edit. Maur.).

B

cod. Basileensis, Universitat B III 3 (saec. ix).

Carcass.

cod. Carcassonensis (edit. Maur.).

Eng.

fragm. Montis Angelorum (Engelberg), saec. vir.

Fossat.

cod. Fossatensis (St-Maur-des-Fosses), saec. ix (edit. Maur.).

German.

cod. Germanenses duo (edit. Maur.).

M

fragm. Montis Casini 523, saec. vii-vm.

O

cod. Oxoniensis, Bodl. Laud. misc. 124, saec. ix.

Parcens.

cod. Londiniensis, Brit. Mus. Add. 17.289, saec. xn (ex abbatia Parcensi Louanii).

P

cod. Parisinus, Bibl. Nat. lat. 1959, saec. vm.

Q.

cod. Parisinus, Bibl. Nat. i960, saec. ix.

Remig.

cod. Remigienses 93 et 94, saec. xii (edit. Maur.).

R

cod. Romanus, Vallicell. A XIV, saec. vm-ix.

S

cod. Stuttgart., Landesbibl. H. B. VIII, Patres 17 (saec. vm-ix).

Vindocin.

cod. Vindocinenses duo 34 et 41, saec. xi (edit. Maur.).

V

cod. Vercellensis, Arch. Capit. XLVL (58), saec. ix.

z

fragm. Vindobonensis, Nationalbibl. 723, saec. ix.

codd.

codices omnes quos adhibuerunt Maurini.

Am.

editio Ioh. Amerbach, Basileae, 1506.

Bad.

editio Iudoci Badii Ascensii, Parisiis, 1520.

Er.

editio Des. Erasmi, Basileae, 1529.

Eou.

editio altera Theologorum Louaniensium, Antuerpiae, 1662.

Ettgd.

editio Lugdunensis, 1561.

P P L

editio monachorum S. Mauri, Parisiis, 1680. editio J. P. Migne, Patrologia Eaiina, t. 35, Parisiis, 1843.

Ven.

editio Veneta, 1584.

edd.

editores omnes praeter Maurinos.

Eug.

excerpta Eugippii, (saec. vi).

Eeo

excerpta S. Leonis (saec. v).

TRACT AT VS I.

PL 1379 fJL

289

In illud Iohannis : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, etc., usque ad id : Et tenebrae earn non comprehenderunt [Cap. 1, 1-5]. [.Habitus dom. iv Quadr., die 16 Martii 413].

5

10

15

20

25

5

10

1. Intuens quod modo audiuimus ex lectione apostolica, quod animalis homo non percipit ea quae sunt spiritus Dei, et cogitans, in hac praesenti turba Caritatis uestrae necesse esse ut multi sint animates, qui adhuc secundum carnem sapiant, nondumque se possint ad spiritalem intellectum erigere, haesito uehementer, quomodo, ut Dominus dederit, possim dicere, uel pro modulo meo explicare quod lectum est ex euangelio : In principle) erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Hoc enim animalis homo non percipit. Quid ergo, fratres ? silebimus hinc ? Quare ergo legitur, si silebitur ? aut quare auditur, si non exponitur ? sed et quid exponitur, si non intellegitur ? Itaque quoniam rursum esse non dubito in numero uestro quosdam, a quibus possit non solum expositum capi, sed et antequam exponatur, intellegi; non fraudabo eos qui possunt capere, dum timeo superfluus esse auribus eorum qui non possunt capere. Postremo aderit misericordia Dei, fortasse ut omnibus satis fiat, et capiat quisque quod potest : quia et qui loquitur, dicit quod potest. Nam dicere ut est, quis potest ? Audeo dicere, fratres mei, forsitan nec ipse Iohannes dixit ut est, sed et ipse ut potuit: quia de Deo homo dixit, et quidem inspiratus a Deo, sed tamen homo. Quia inspiratus, dixit aliquid ; si non inspiratus esset, dixisset nihil; quia uero pl homo inspiratus, non toturn quod est dixit, sed quod potuit 1380 homo, dixit. 2. Erat enim iste Iohannes, fratres carissimi, de illis montibus, de quibus scriptum est : Suscipiant montes pacem populo tuo, et colies iustitiam. Montes, excelsae animae sunt : colles, paruulae animae sunt. Sed ideo montes excipiunt pacem, ut colies possint excipere iustitiam. Quae est justitia, quam colles excipiunt ? Fides, quia iustus ex fide vivit. Non autem exciperent minores animae fidem, nisi maiores animae, quae montes dictae sunt, ab ipsa sapientia illustrarentur, ut possint paruulis traicere quod possint paruuli capere, et uiuere ex fide colles, quia montes pacem suscipiunt. Ab ipsis

I, 1, 2 efr I Cor. 2, 14.

I, 1, 1 intuentes codd.

2, 2 Ps. 71, 3.

3 cogitantes codd.

6 Habac. 2, 4; Rom. 1, 17.

TRACT. IN IOH. I, 2-5

2

5

10

5

10

i5

Ioh. I, 1

montibus dictum est ecclesiae: Pax uobiscum. Et ipsi montes pacem annuntiando ecclesiae, non diuiserunt se aduersus eum, a quo susceperunt pacem, ut ueraciter, non ficte nuntiarent p 29° pacem. 3. Sunt enim alii montes naufragosi, quo quisque nauim cum impulerit, soluitur. Facile est enim cum uidetur terra a periclitantibus, quasi conari ad terram ; sed aliquando uidetur terra in monte, et saxa latent sub monte ; et cum quisque conatur ad montem, incidit in saxa ; et non ibi inuenit portum, sed planctum. Sic fuerunt quidam montes, et magni apparuerunt inter homines ; et fecerunt haereses et schismata, et diuiserunt ecclesiam Dei. Sed isti qui diuiserunt ecclesiam Dei, non erant illi montes, de quibus dictum est : Suscipiant montes pacem populo tuo. Quomodo enim pacem susceperunt, qui unitatem diuiserunt ? PL 4. Qui autem susceperunt pacem nuntiandam populo, 1381 contemplati sunt ipsam sapientiam, quantum humanis cordibus potuit contingi quod nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis adscendit. Si in cor hominis non adscendit, quomodo adscendit in cor Iohannis ? An non erat homo Iohannes ? An forte nec in cor Iohannis adscendit, sed cor Iohannis in illam adscendit ? Quod enim adscendit in cor hominis, de imo est ad hominem ; quo autem adscendit cor hominis, sursum est ab homine. Etiam sic, fratres, dici potest, quia si adscendit in cor Iohannis, si aliquo modo potest dici, in tantum adscendit in cor Iohannis, in quan¬ tum ipse Iohannes non erat homo. Quid est: Non erat homo ? In quantum coeperat esse angelus : quia omnes sancti, angeli, quia annuntiatores Dei. Ideo carnalibus et animalibus non ualentibus percipere quae sunt Dei, quid ait apostolus ?

Cum enim dicitis, Ego sum Pauli, ego Apollo, nonne homines estis Quid eos uolebat facere, quibus exprobrabat, quia ho¬ ?

mines erant ? Vultis nosse quid eos facere uolebat ? Audite in psalmis : Ego dixi, dii estis, et filii Excelsi omnes. Ad hoc 20 ergo uocat nos Deus, ne simus homines. Sed tunc in melius non erimus homines, si prius nos homines esse agnoscamus, id est, ut ad illam celsitudinem ab humilitate surgamus : ne cum putamus nos aliquid esse, cum nihil simus, non solum non accipiamus quod non sumus, sed et amittamus quod 25 sumus. 5. Ergo, fratres, de his montibus et Iohannes erat, qui dixit:

In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Susceperat pacem mons iste,

contemplabatur diuinitatem Verbi.

13 cfr Ioh. 20, 19. 19 Ps. 81, 6.

3, 9 Ps. 71, 3.

Qualis iste mons

4, 3 cfr I Cor. 2, 9.

16 I Cor. 2, 4.

Ioh. I, i

TRACT. IN IOH. I, 5-6

3

5 erat ? Quam excelsus ? Transcenderat omnia cacumina terrarum, transcenderat omnes campos aeris, transcenderat omnes altitudines siderum, transcenderat omnes choros et legiones angelorum. Nisi enim transcenderet ista omnia quae creata ^ 291 sunt, non perueniret ad eum per quern facta sunt omnia. 10 Non potestis cogitare quid transcendent, nisi uideatis quo peruenerit. Quaeris de caelo et terra ? facta sunt. Quaeris de his quae sunt in caelo et terra ? utique multo magis et ipsa facta sunt. Quaeris de spiritalibus creaturis, de Angelis, Archangelis, Sedibus, Dominationibus, Virtutibus, Principa15 tibus ? et ipsa facta sunt. Nam cum enumeraret haec omnia psalmus, conclusit sic : Ipse dixit, et facta sunt ; ipse mandavit, et creata sunt. Si dixit, et facta sunt, per Verbum facta sunt; si autem per Verbum facta sunt, non potuit Iohannis cor peruenire ad id quod ait : In principio erat Verbum, et 20 Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, nisi transcendisset omnia quae sunt facta per Verbum. Qualis ergo iste mons, quam sanctus, quam altus inter illos montes, qui susceperunt pacem populo Dei, ut colles possent suscipere iustitiam ? 6. Videte ergo, fratres, ne forte de ipsis montibus est Iohannes, de quibus paulo ante cantauimus : Leuaui oculos meos in montes, unde ueniet auxilium mihi. Ergo, fratres mei, si uultis pl intellegere, leuate oculos uestros in montem istum ; id est, 1382 5 erigite uos ad euangelistam, erigite uos ad eius sensum. Sed quia montes isti pacem suscipiunt, non potest autem esse in pace, qui spem ponit in homine ; nolite sic erigere oculos in montem, ut putetis in homine spem uestram esse collocandam; et sic dicite : Leuaui ocidos meos in montes, unde ueniet auxiI0 liam mihi, ut statim subiungatis: Auxilium meum a Domino, qui fecit caelum et terram. Ergo leuemus oculos in montes, unde ueniet auxilium nobis ; et tamen non ipsi montes sunt, in quibus spes nostra ponenda est ; accipiunt enim montes quod nobis ministrent ; ergo unde et montes accipiunt, i5 ibi spes nostra ponenda est. Oculos nostros cum leuamus ad scripturas, quia per homines ministratae sunt scripturae, leuamus oculos nostros ad montes, unde auxilium ueniet nobis ; sed tamen quia ipsi homines erant, qui scripserunt scripturas, non de se lucebant ; sed ille erat lumen uerum, 20 qui illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Mons erat et ille Iohannes Baptista, qui dixit : Non sum ego Christus ne quisquam spem in montem ponens, caderet ab illo qui montes illustrat, et ipse confessus ait : Quoniam de plenitudine ejus omnes accepimus. Ita debes dicere : Leuaui ;

5, 16 Ps. 148, 5. 6, 2 Ps. 120, 1. 10 ibid. 2. 23 ibid. 1, 16. 24 Ps. 120, 1.

1, 20.

19 cfr Ioh. 1, 9.

21 ibid.

4

TRACT. IN IOH. I, 6-8

Ioh. I, i

25 oculos meos in montes, unde ueniet auxilium mihi, ne auxilium quod tibi uenit, montibus imputes ; sed sequaris, et dicas :

Auxilium meum a Domino, qui fecit caelum et terram. 7. Ergo, fratres, ad hoc ista monuerim, ut quando erexistis cor ad scripturas, cum sonaret euangelium : In principio

erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, et cetera quae lecta sunt, intellegatis uos 5 leuasse oculos ad montes. Nisi enim montes ista dicerent, unde omnino cogitaretis, non inueniretis. Ergo ex montibus uenit uobis auxilium, ut haec uel audiretis : sed nondum potestis intellegere quod audistis. Inuocate auxilium a Domino, qui fecit caelum et terram : quia montes sic potuerunt loqui, 10 ut non possint ipsi illuminare ; quia et ipsi illuminati sunt audiendo. Inde qui haec dixit, accepit Iohannes ille, fratres, qui discumbebat super pectus Domini, et de pectore Domini bibebat quod propinaret nobis. Sed propinauit uerba ; intel- M 292 lectum autem inde debes capere, unde et ipse biberat qui tibi 15 propinauit: ut leues oculos admontes, unde auxilium ueniet tibi, ut inde tamquam calicem, id est, uerbum propinatum acciperes ; et tamen quia auxilium tuum a Domino, qui fecit cae¬ lum et terram, inde impleres pectus, unde impleuit ille, unde dixisti : Auxilium meum a Domino, qui fecit caelum et terram. 20 Qui potest ergo, impleat. Fratres, hoc dixi: leuet quisque cor suum quomodo illud uidet idoneum, et capiat quod dicitur. Sed forte hoc dicetis, quia ego uobis sum praesentior quam Deus. Absit. Multo est ille praesentior : nam ego oculis uestris appareo, ille conscientiis uestris praesidet. Ad me aures, ad 25 ilium cor, ut utrumque impleatis. Ecce oculos uestros et PL sensus istos corporis leuatis ad nos ; nec ad nos, non enim 1383, nos de illis montibus, sed ad ipsum euangelium, ad ipsum euangelistam ; cor autem implendum ad Dominum. Et unusquisque sic leuet, ut uideat quid leuet, et quo leuet. Quid dixi: 30 quid leuet, et quo leuet ? Quale cor leuet, uideat; quia ad Dominum leuat : ne sarcina uoluptatis carnalis praegrauatum, ante cadat, quam fuerit subleuatum. Sed uidet se quisque gestare onus camis ? Det operam per continentiam, ut purget quod leuet ad Deum. Beati enim mundi corde, quoniam ipsi 3 5 Deum uidebunt. 8. Nam ecce quid prodest, quia sonuerunt uerba : In prin-

cipio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum Et nos diximus uerba, cum lo?

queremur. Numquid tale Verbum erat apud Deum ? Nonne 5 ea quae diximus, sonuerunt atque transierunt ? Ergo et Dei

27 ibid. z.

7, 19 Ps. 120, 1.

7, 16 uerbo plures codd.

34 Matth. 5, 8.

20 ergo, fratres, impleat hoc quod dixit edd.

Ioh. I, I

10

15

20

25

30

35

5

10

TRACT. IN IOH. I, 8-9

5

Verbum sonnit et peractum est ? Quomodo omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ? quomodo per illud regitur, quod per illud creatum est, si sonuit et transiit ? Quale ergo Verbum quod et dicitur, et non transit ? Intendat Caritas uestra : magna res est. Ouotidie dicendo uerba uiluerunt nobis, quia sonando uerba et transeundo uiluerunt, et nihil aliud uidentur quam uerba. Est uerbum et in ipso homine, quod manet intus : nam sonus procedit ex ore. Est uerbum quod uere spiritaliter dicitur, illud quod intellegis de sono, non ipse sonus. Ecce uerbum dico, cum dico : Deus. Ouam breue est quod dixi, quatuor litteras, et duas syllabas ! Numquidnam hoc totum est Deus, quatuor litterae, et duae syllabae ? An quantum hoc uile est, tantum carum est quod in eis intellegitur ? Quid factum est in corde tuo, cum audisses : Deus ? Quid factum est in corde meo, cum dicerem : Deus ? Magna et summa quaedam substantia cogitata est, quae transcendat omnem mutabilem creaturam, carnalem et animalem. Et si dicam tibi : Deus commutabilis est, an incommutabilis ? Respondebis statim : Absit, ut ego uel credam uel sentiam commutabilem Deum ; incommutabilis est Deus. Anima tua quamuis parua, quamuis forte adhuc carnalis, non mihi potuit respondere nisi incommutabilem Deum ; omnis autem creatura mutabilis ; quomodo ergo potuisti scintillare in illud quod est super omnem creaturam, ut certus mihi responderes incommutabilem Deum ? Quid est ergo illud in corde tuo, quando cogitas quamdam substantiam uiuam, perpetuam, omnipotentem, infinitam, ubique praesentem, ubique totam, nusquam inclusam ? Quando ista cogitas, hoc est uerbum de Deo in corde tuo. Numquid autem hoc est ^ 293 sonus ille, qui quatuor litteris constat, et duabus syllabis ? Ergo quaecumque dicuntur et transeunt, soni sunt, litterae sunt, syllabae sunt. Hoc uerbum transit, quod sonat : quod autem significant sonus, et in cogitante est qui dixit, et in intellegente est qui audiuit, manet hoc transeuntibus sonis. 9. Refer animum ad illud uerbum. Si tu potes habere uer¬ bum in corde tuo, tamquam consilium natum in mente tua, PL ut mens tua pariat consilium, et insit consilium quasi proles 1384 mentis tuae, quasi filius cordis tui. Prius enim cor generat consilium, ut aliquam fabricam construas, aliquid amplum in terra moliaris ; iam natum est consilium, et opus nondum completum est ; uides tu, quid facturus es, sed alius non miratur, nisi cum feceris et construxeris molem, et fabricam illam ad exsculptionem perfectionemque perduxeris : adtendunt homines mirabilem fabricam, et mirantur consilium fabricantis ; stupent quod uident, et amant quod non uident; quis est

9, 1 refert

L/>u.

6

15

20

25

5

5

10

15

TRACT. IN IOH. I, 9-12

Ioh. I, 1

qui potest uidere consilium ? Si ergo ex magna aliqua fabrica laudatur humanum consilium, uis uidere quale consilium Dei est Dominus Iesus Christus, id est, Verbum Dei ? Adtende fabricam istam mundi; uide quae sint facta per Verbum, et tunc cognosces quale sit Verbum. Adtende haec duo mundi corpora, caelum et terram : quis explicat uerbis ornatum caeli ? quis explicat uerbis fecunditatem terrae ? quis digne collaudat temporum uices ? quis digne collaudat seminum uim ? Videtis quae taceam, ne diu commemorando parum dicam forte, quam potestis cogitare. Ex fabrica ergo ista animaduertite quale Verbum est per quod facta est : et non sola facta est. Omnia enim ista uidentur, quia pertinent ad sensum cor¬ poris. Per illud Verbum et Angeli facti sunt ; per illud Verbum et Archangeli facti sunt ; Potestates, Sedes, Dominationes, Principatus ; per illud Verbum facta sunt omnia : hinc cogi¬ tate quale Verbum est. 10. Respondet mihi modo forte nescio quis : Et quis hoc Verbum cogitat ? Noli ergo tibi quasi uile aliquid formare, cum audis Verbum, et conicere uerba quae audis quotidie : ille talia uerba dixit, talia uerba locutus est, talia uerba mihi narras : assidue enim dicendo nomina uerborum, quasi uiluerunt uerba. Et quando audis : In principio erat Ver¬ bum, ne uile aliquid putares, quale consueuisti cogitare, cum uerba humana soleres audire, audi quid cogites : Deus erat Verbum. 11. Exeat nunc nescio quis infidelis Arianus, et dicat quia Verbum Dei factum est. Ouomodo potest fieri ut Verbum Dei factum sit, quando Deus per Verbum fecit omnia ? Si et Verbum Dei ipsum factum est, per quod aliud Verbum factum est ? Si hoc dicis, quia est Verbum Verbi, per quod factum est illud, ipsum dico ego unicum Filium Dei. Si autem non dicis Verbum Verbi, concede non factum per quod facta sunt omnia. Non enim per seipsum fieri potuit, per quod facta sunt omnia : crede ergo euangelistae. Poterat enim dicere : In principio fecit Deus Verbum : quomodo dixit Moyses : In principio fecit Deus caelum et terram, et omnia sic enumerat : Dixit Deus : Fiat, et factum est. Si dixit, quis dixit ? Vtique Deus. Et quid factum est ? Creatura aliqua. Inter dicentem Deum et factam creaturam quod est per quod factum est, nisi Verbum ? Quia dixit Deus : Fiat, et factum est. Hoc Verbum incommutabile. Ouamuis mutabilia per Verbum fiant, ipsum incommutabile est. 12. Noli ergo credere factum, per quod facta sunt omnia : 11, 11 Gen. 1, 1.

21

quam] et minus praem. cod. Bed.

ex] om. plures codd.

lx 294

PL 1385

Ioh. I, 1-3

5

10

15

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. I, 12-13

7

ne non reficiaris per Verbum, per quod reficiuntur omnia. Iam enim factus es per Verbum, sed oportet te refici per Verbum : si autem mala fuerit fides tua de Verbo, non poteris refici per Verbum. Et si tibi contigit fieri per Verbum, ut per illud factus sis, per te deficis : si per te deficis, ille te reficiat qui te fecit ; si per te deterior efficeris, ille te recreet qui te creauit. Quomodo te autem recreet per Verbum, si male aliquid sentias de Verbo ? Euangelista dicit : In principio erat Verbum, et tu dicis : In principio factum est Verbum. Ille : Omnia per ipsum facta sunt, dicit ; et tu dicis quia et ipsum Verbum factum est. Poterat dicere euangelista : In principio factum est Verbum. Sed quid ait ? In princi¬ pio erat Verbum. Si erat, non est factum, ut ista omnia per ipsum fierent, et sine ipso nihil. Si ergo erat in princi¬ pio Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, si non potes cogitare quid sit, differ ut crescas. Ille cibus est, accipe lac ut nutriaris, ut sis ualidus ad capiendum cibum. 13. Sane, fratres, quod sequitur, Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, uidete ne sic cogitetis, quia nihil aliquid est. Solent enim multi male intellegentes sine ipso factum est nihil, putare aliquid esse nihil. Peccatum quidem non per ipsum factum est; et manifestum est, quia peccatum nihil est, et nihil fiunt homi¬ nes cum peccant. Et idolum non per Verbum factum est ; habet quidem formam quamdam humanam, sed ipse homo per Verbum factus est ; nam forma hominis in idolo non per Verbum facta est ; et scriptum est : Scimus quia nihil est idolum. Ergo ista non sunt facta per Verbum ; sed quaecumque naturaliter facta sunt, quaecumque sunt in creaturis, omnia omnino quae fixa in caelo sunt, quae fulgent desuper, quae uolitant sub caelo, et quae mouentur in uniuersa natura rerum, omnis omnino creatura ; dicam planius, dicam, fra¬ tres, ut intellagatis, ab angelo usque ad uermiculum. Quid praeclarius angelo in creaturis ? Quid extremius uermiculo in creaturis ? Per quern factus est angelus, per ipsum factus est et uermiculus : sed angelus dignus caelo, uermiculus terra. Qui creauit, ipse disposuit. Si poneret uermiculum in caelo, reprehenderes ; si uellet angelos nasci de putrescentibus camibus, reprehenderes ; et tamen prope hoc facit Deus, et non est reprehendendus. Nam omnes homines de came nascentes, quid sunt nisi uermes ? Et de uermibus angelos facit. Si enim ipse Dominus dicit : Ego autem sum

13,10 I Cor. 8, 4.

25 Ps. 21, 7.

13, 14 in] om. plures codd.

8

TRACT. IN IOH. I, 13-15

Ioh I, 1-3

uermis, et non homo, quis dubitat hoc dicere quod scriptum est et in lob : Quanto magis homo putredo, et filius hominis uermis ? Primo dixit : homo putredo, et postea : filius hominis uermis ; quia uermis de putredine nascitur, ideo homo putredo, et filius hominis uermis. Ecce quid fieri uoluit propter te illud quod in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quare hoc factum est pro¬ pter te ? Vt sugeres, qui manducare non poteras. Omnino ergo, fratres, sic accipite : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Vniuersa enim creatura per ipsum facta est, maior, minor : per ipsum facta sunt supera, infera ; spiritalis, corporalis, per ipsum facta sunt. Nulla enim forma, nulla compages, nulla concordia partium, nulla qualiscumque substantia, quae potest habere pondus, numerum, mensuram, nisi per illud Verbum est, et ab illo Verbo creatore, cui dictum est : Omnia in mensura, et numero, et pondere disposuisti. 14. Nemo ergo uos fallat, quando forte taedium patimini ad muscas. Etenim aliqui derisi sunt a diabolo, et ad muscas capti sunt. Solent enim aucupes ponere in muscipula muscas, ut esurientes aues decipiant : sic et isti ad muscas a diabolo decepti sunt. Nam nescio quis taedium patiebatur ad muscas : inuenit ilium Manichaeus taedio affectum ; et cum diceret se non posse pati muscas et odisse uehementer illas, statim ille: Quis fecit has ? Et quia taedio affectus erat, et oderat illas, non ausus est dicere : Deus illas fecit. Erat autem catholicus. Ille statim subiecit : Si Deus illas non fecit, quis illas fecit ? Plane, ait ille, ego credo quia diabolus fecit muscas. Et ille statim : Si muscam diabolus fecit, sicut te uideo confiteri, quia prudenter intellegis, apem quis fecit, quae paulo amplior est musca ? Non ausus ille est dicere quia Deus fecit apem, et muscam non fecit ; quia res erat proxima. Ab ape duxit ad locustam, a locusta ad lacertum, a lacerto ad auem, ab aue duxit ad pecus, inde ad bouem, inde ad elephantem, postremo ad hominem ; et persuasit homini, quia non a Deo factus est homo. Ita ille miser cum taedium passus est ad muscas, musca factus est, quern diabolus possiderit. Beelzebub quippe interpretari dicitur princeps muscarum : de quibus scriptum est : Muscae moriturae exterminant oleum suauitatis. 15. Quid igitur, fratres ? quare ista dixi ? Claudite aures cordis uestri aduersus dolos inimici; intellegite quia Deus

27 lob 25, 6.

41 Sap. n, 21.

14, 22 Eccl. io, 1.

14, 1/2 patimini ad muscas] codd., tuent. 11, pat. a muscis edd. 5 patiebatur ad muscas] ut supra 19 passus est ad muscas] ut supra 22 moriturae] codd. /x, morientes Lou.

Ioh. I, 3-4

5

10

i5

5

10

i5

TRACT. IN IOH. I, 15-16

9

fecit omnia, et in suis gradibus collocauit. Quare autem patimur multa mala a creatura quam fecit Deus ? Quia offendimus Deum. Numquid haec angeli patiuntur ? Fortassis et nos in uita ista ilia non timeremus. De poena tua peccatum tuum accusa, non iudicem. Nam propter superbiam instituit Deus istam creaturam minimam et abiectissimam, ut ipsa nos torqueret, ut cum superbus fuerit homo, et se iactauerit aduersus Deum, et, cum sit mortalis, mortalem terruerit, et, cum sit homo, proximum hominem non agnouerit, cum se erexerit, pulicibus subdatur. Quid est quod te inflas humana superbia ? Homo tibi dixit conuicium, et tumuisti, et iratus PL es ; pulicibus resiste ut dormias : cognosce qui sis. Nam ut 1387 noueritis, fratres, propter superbiam nostram domandam creata ista, quae molesta nobis essent : populum Pharaonis su¬ perbum potuit Deus domare de ursis, de leonibus, de serpentibus ; muscas et ranas illis immisit, ut rebus uilissimis super¬ bia domaretur. 16. Omnia ergo, fratres, omnia omnino per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Sed quomodo per ipsum facta sunt omnia ? Quod factum est, in illo uita est. Potest enim sic dici : Quod factum est in illo, uita est ergo totum uita est, si sic pronuntiauerimus. Quid M 296 enim non in illo factum est ? Ipse est enim sapientia Dei; et dicitur in psalmo : Omnia in sapientia fecisti. Si ergo Christus est sapientia Dei, et psalmus dicit : Omnia in sapientia fecisti ; omnia sicut per ilium facta, ita in illo facta sunt. Si ergo omnia in illo, fratres carissimi, et quod in illo factum est, uita est; ergo et terra uita est, ergo et lignum uita est. Dicimus quidem lignum uitam, sed secundum intellectuin lignum crucis, unde accepimus uitam. Ergo et lapis uita est. Inhonestum est sic intellegere, ne rursum nobis subrepat eadem sordidissima secta Manichaeorum, et dicat, quia habet uitam lapis, et habet animam paries, et resticula habet animam, et lana et uestis. Solent enim delirantes dicere, et cum repressi fuerint et resulsi, quasi de scripturis proferunt dicentes : Vtquid dictum est : Quod factum est in illo, uita est Si enim omnia in ipso facta sunt, omnia uita sunt. Non te abducant : pronuntia sic : Quod factum est hie subdistingue, et deinde infer : in illo uita est. Quid est hoc ? Facta est terra, sed ipsa terra quae facta est, non est uita : est autem in ipsa :

?

20

;

15, 18 efr Exod. 6, 24.

16, 7 Ps. 103, 24.

15, 4/5 quia... deum] signum interrogationisponunt /u. 7/9 instituit ut ista creatura minima et abiectissima nos torqueret plures codd. 16, 4 enim] etiam Lou. 17 reprehensi aliquot codd.

10

TRACT. IN I0H. I, 16-18

Ioh. I, 4

sapientia spiritaliter ratio quaedam qua terra facta est ; 25 haec uita est. 17 Quomodo possum, dicam Caritati uestrae. Faber facit arcam. Primo in arte habet arcam : si enim in arte arcam non haberet, unde illam fabricando proferret ? Sed area sic est in arte, ut non ipsa area sit, quae uidetur oculis. In arte inuisibi5 liter est, in opere uisibiliter erit. Ecce facta est in opere ; numquid destitit esse in arte ? Et ilia in opere facta est, et ilia manet quae in arte est : nam potest ilia area putrescere, et iterum ex ilia quae in arte est, alia fabricari. Adtendite ergo arcam in arte, et arcam in opere. Area in opere non est uita, 10 area in arte uita est ; quia uiuit anima artificis, ubi sunt ista omnia antequam proferantur. Sic ergo, fratres carissimi, quia sapientia Dei, per quam facta sunt omnia, secundum artem continet omnia, antequam fabricet omnia ; hinc quae fiunt per ipsam artem, non continuo uita sunt, sed quidquid factum 15 est, uita in illo est. Terrain uides ; est in arte terra. Caelum uides ; est in arte caelum. Solem et lunam uides ; sunt et ista in arte ; sed foris corpora sunt, in arte uita sunt. Videte, si quo modo potestis, magna enim res dicta est ; et si non a me magno, aut non per me magnum, tamen a magno. Non enim PL 20 a me paruulo dicta sunt haec ; sed ille non est paruulus ad 1388 quern respicio, ut dicam. Capiat quisque ut potest, in quan¬ tum potest ; et qui non potest, nutriat cor, ut possit. Vnde nutriat ? De lacte nutriat, ut ad cibum perueniat. A Christo per camem nato non recedat, donee perueniat ad Christum ab 25 uno Patre natum, Verbum Deum apud Deum, per quod facta sunt omnia : quia ilia uita est, quae in illo est lux hominum. 18 Hoc enim sequitur : Et uita erat lux hominum ; et ex ipsa uita homines illuminantur. Pecora non illuminantur, quia pecora non habent rationales mentes, quae possint uidere sapientiam. Homo autem factus ad imaginem Dei, 5 habet rationalem mentem per quam possit percipere sapien¬ tiam. Ergo ilia uita per quam facta sunt omnia, ipsa uita lux est ; et non quorumque animalium, sed lux hominum. Vnde p 297 paulo post dicit : Erat lumen uerum, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum Ab 10 illo lumine illuminatus est Iohannes Baptista ; ab ipso et ipse Iohannes euangelista. Ex ipso lumine plenus erat qui dixit : Non sum ego Christus ; sed qui post me uenit, cuius non sum ego dignus corrigiam calceamenti soluere. Ab illo lumine illu¬ minatus erat qui dixit : In principio erat Verbum,

.

.

.

et

18,12 Ioh. 1, 20. 27.

8, 4 factus est PL

Ioh. I, 5

TRACT. IN IOH. I, 18-II, 1

II

Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Ergo, ilia uita lux est hominum. 19. Sed forte stulta corda adhuc capere istam lucem non possunt, quia peccatis suis aggrauantur, ut earn uidere non possint. Non ideo cogitent quasi absentem esse lucem, quia earn uidere non possunt : ipsi enim propter peccata tenebrae sunt. Et lux in tenebris lucet, et tenebrae earn non comprehenderunt Ergo, fratres, quomodo homo positus in sole caecus, praesens est illi sol, sed ipse soli absens est; sic omnis stultus, omnis iniquus, omnis impius, caecus est corde. Praesens est sapientia, sed cum caeco praesens est, oculis eius absens est : non quia ipse illi absens est, sed quia ipse ab ilia absens est. Quid ergo faciat iste ? Mundet unde possit uideri Deus. Quomodo si propterea uidere non posset, quia sordidos et saucios oculos haberet, irruente puluere uel pituita uel fumo, diceret illi medicus : Purga de oculo tuo quidquid mali est, ut possis uidere lucem oculorum tuorum. Puluis, pituita, fumus, peccata et iniquitates sunt ; tolle inde ista omnia, et uidebis sapientiam quae praesens est, quia Deus est ipsa sapientia ; et dictum est : Beati mundo cor¬ de, quoniam ipsi Deum uidebunt. .

TRACTATVS II. De eo quod scriptum est: Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Iohannes, etc., usque ad id : plenum gratiae et ueritatis. [Cap. 1, 6-14]. [Habitus feria 11 post. Dom. iv Quadr., die 17 Martii 413].

1. Bonum est, fratres, ut textum diuinarum scripturarum, et maxime sancti euangelii, nullum locum praetermittentes pertractemus, ut possumus ; et pro nostra capacitate pascamur, et ministremus uobis unde et nos pascimur. Capitulum PL primum praeterito die dominico tractatum esse, meminimus, 1389 id est : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum ; hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Quod factum est, in illo uita est ; et uita erat lux hominum ; et lux in tenebris lucet, et tenebrae earn non compr ehenderunt. Hue usque tractatum esse credo : recordamini omnes qui adfuistis ; et qui non adfuistis, credite nobis, et his qui adesse uoluerunt. Nunc ergo quia non possumus semper omnia replicare, propter eos qui hoc uolunt audire quod sequitur, et oneri est illis si repetantur priora cum defraudatione poste19, 13 Matth. 5, 8. II, 1, 6 Ioh. 1, 1-5.

12

TRACT. IN IOH. II, 1-3

Ioh. I, 6

riorum, dignentur et qui non aderant non praeterita exigere, sed cum his qui aderant et nunc audire praesentia. 2 Sequitur : Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Iohannes. Etenim ea quae dicta sunt superius, fratres carissimi, de diuinitate Christi dicta sunt ineffabili, et propre ineffabiliter. Quis enim capiet : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum? Et ne uilescat tibi nomen Verbi, per consuetudinem quotidianorum uerborum : Et Deus erat Verbum. Hoc Verbum idipsum est, unde hestemo die multum locuti sumus ; et praestiterit Dominus, ut uel tantum loquendo aliquid ad corda uestra perduxerimus. In principio erat Verbum. Idipsum est, eodem modo est ; sicut est semper sic est ; mutari non potest : hoc est est. Quod nomen suum dixit famulo suo Moysi : Ego sum qui sum ; et: Misit me qui est. Quis ergo hoc capiet, cum uideatis omnia mortalia mutabilia ; cum uideatis non solum corpora uariari per qualitates, nascendo, crescendo, dehciendo, moriendo, sed etiam ipsas animas per affectum diuersarum uoluntatum distendi atque discindi: cum uideatis homines et percipere posse sapientiam, si se illius luci et calori admouerint ; et amittere posse sapientiam, si inde malo affectu recesserint ? Cum uideatis ergo ista omnia esse mutabilia, quid est quod est, nisi quod transcendit omnia, quae sic sunt, ut non sint ? Quis ergo hoc capiat ? Aut quis, quomodocumque intenderit uires mentis suae, ut adtingat quomodo potest id quod est, ad id quod utcumque mente adtigerit, possit peruenire ? Sic est enim tamquam uideat quisque de longe patriam, et mare interiaceat ; uidet quo eat, sed non habet qua eat. Sic ad illam stabilitatem nostram ubi quod est est, quia hoc solum semper sic est ut est, uolumus peruenire, interiacet mare huius saeculi qua imus, etsi iam uidemus quo imus : nam multi nec quo eant uident. Vt ergo esset et qua iremus, uenit inde ad quern ire uolebamus. Et quid fecit ? Instituit lignum quo mare transeamus. Nemo enim potest transire mare huius saeculi, nisi cruce Christi portatus. Hanc crucem aliquando amplectitur et inhrmus oculis. Et qui non uidet longe quo eat, non ab ilia recedat, et ipsa ilium perducet. 3. Itaque, fratres mei, hoc insinuauerim cordibus uestris : si uultis pie et christiane uiuere, haerete Christo secundum id quod pro nobis factus est, ut perueniatis ad eum secundum id quod est, et secundum id quod erat. Accessit, ut pro nobis hoc fieret ; quia hoc pro nobis factus est, ubi portentur infirmi,

.

2, 22 Exod. 3, 14.

II, 2, 11/12 hoc est est] cod. Beck, /x, hoc est Deus est cet. codd. edd. lis] codd., oculus edd. 3, 5 fieret] quod non erat add. cod. Becb.

31 ocu-

Ioh. I, 6

TRACT. IN IOH. II, 3-4

13

et mare saeculi transeant, et perueniant ad patriam ; ubi iam naui non opus erit, quia nullum mare transitur. Melius est ergo non uidere mente id quod est, et tamen a Christi cruce non recedere, quam uidere illud mente, et crucem Christi conIO temnere. Bonum est super hoc et optimum, si fieri potest, ut et uideatur quo eundum sit, et teneatur quo portetur qui pergit. Hoc potuerunt mentes magnae montium, qui montes dicti sunt, quos maxime illustrat lumen iustitiae : potuerunt, et uiderunt illud quod est. Nam uidens Iohannes dicebat : I5 In principio erat Verbum, et Verburn erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Viderunt hoc, et ut peruenirent ad id quod uidebant de longe, a cruce Christi non recesserunt, et humilitatem Christi non contemserunt. Paruuli uero qui hoc non possunt intellegere, non recedentes a cruce 20 et passione et resurrectione Christi, in ipsa naui perducuntur ad id quod non uident, in qua naui perueniunt et illi qui uident.

.

4 At uero quidam philosophi huius mundi exstiterunt, et inquisierunt Creatorem per creaturam : quia potest inueniri per creaturam, euidenter dicente apostolo : Inuisibilia enim eius, a constitutione mundi, per ea quae facta sunt, intellecta

5 conspiciuntur; sempiterna quoque uirtus eius et diuinitas, ^ 299 ut sint inexcusabiles. Et sequitur : Quia cum cognouissent Deum ; non dixit : Quia non cognouerunt ; sed : Quia cum cognouissent Deum, non sicut Deum glorificauerunt, aut gratias egerunt ; sed euanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum 10 est insipiens cor eorum. Vnde obscuratum ? Sequitur, et dicit apertius : Dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt. Viderunt quo ueniendum esset; sed ingrati ei qui illis praestitit quod uiderunt, sibi uoluerunt tribuere quod uiderunt ; et facti superbi amiserunt quod uidebant, et conuersi sunt inde ad i5 idola et simulacra et ad culturas daemoniorum, adorare creaturam, et contemnere Creatorem. Sed iam isti elisi ista fecerunt : ut autem eliderentur, superbierunt; cum autem superbirent, sapientes se esse dixerunt. Hi ergo de quibus dixit : Qui cum cognouissent Deum, uiderunt hoc quod dicit 20 Iohannes, quia per Verbum Dei facta sunt omnia. Nam inueniuntur et ista in libris philosophorum : et quia unigenitum Filium habet Deus, per quern sunt omnia. Illud potuerunt uidere quod est, sed uiderunt de longe. Noluerunt tenere humi¬ litatem Christi, in qua naui securi peruenirent ad id quod 25 longe uidere potuerunt ; et sorduit eis crux Christi. Mare transeundum est, et lignum contemnis ? O sapientia superb a ! irrides crucifixum Christum ; ipse est quern longe uidisti :

In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. Sed quare crucifixus est ? Quia lignum tibi humilitatis 30 eius necessarium erat. Superbia enim tumueras, et longe 4, 3 Rom. 1, 20-22. 3

Tr. Ioh.

PL i39i

14

TRACT. IN IOH. II, 4-6

Ioh. I, 6-8

ab ilia patria proiectus eras; et fluctibus huius saeculi interrupta est uia, et qua transeatur ad patriam non est, nisi ligno porteris. Ingrate, irrides eum qui ad te uenit ut redeas ! Ipse factus est uia, et hoc per mare. Inde in mari ambulauit, ut ostenderet esse in mari uiam. Sed tu, qui quomodo ipse ambulare in mari non potes, naui port are, ligno port are : crede in crucifixum, et poteris peruenire. Propter te crucifixus est, ut humilitatem doceret ; et quia si sic ueniret ut Deus, non agnosceretur. Si enirn sic ueniret ut Deus, non ueniret eis qui uidere Deum non poterant. Non enim secundum id quod Deus est aut uenit aut discedit, cum sit ubique praesens, et nullo loco contineatur. Sed secundum quid uenit ? Quod apparuit homo. 5. Quia ergo sic erat homo, ut lateret in illo Deus, missus est ante ilium magnus homo, per cuius testimonium inueniretur plus quam homo. Et quis est hie ? Fuit homo. Et quo¬ modo posset iste uerum de Deo dicere ? Missus a Deo. Quid uocabatur ? Cui nomen erat Iohannes. Quare uenit ? Hie uenit in testimonium, ut testimonium

perhiberet de lumine, ut omnes crederent per ilium. Qualis iste qui testimonium perhiberet de lumine ? Magnum aliquid iste Iohannes, ingens meritum, magna gratia, magna celsitudo ! Mirare, plane mirare, sed tamquam montem. Mons autem in tenebris est, nisi luce uestiatur. Ergo tantum mirare Iohannem, ut audias quod sequitur : Non erat ille lumen : ne cum montem putas lumen esse, naufragium in monte facias, non solatium inuenias. Sed quid debes mirari ? Montem tamquam montem. Erige autem te ad ilium, qui illuminat montem, qui ad hoc erectus est, ut prior radios excipiat, et oculis tuis nuntiet. Ergo : non erat ille lumen. 6 Quare igitur uenit Sed ut testimonium perhibe¬ ret de lumine. Vtquid hoc ? Vt omnes crederent per ilium. Et de quo lumine testimonium perhiberet ? Erat lux uera. Quare additum est : uera ? quia et homo illuminatus dicitur lux ; sed uera lux ilia est quae illuminat. Nam et oculi nostri dicuntur lumina ; et tamen nisi aut per noctem lucerna accendatur, aut per diem sol exeat, lumina ista sine causa patent. Sic ergo et Iohannes erat lux, sed non uera lux : quia non illuminatus, tenebrae; sed illuminatione factus est lux. Nisi autem illuminaretur, tenebrae erat, sicut omnes impii, quibus iam credentibus dixit apostolus : Fuistis aliquando tenebrae. Modo autem quia crediderant, quid ? Nunc autem lux, inquit, in Domino. Nisi adderet : in Domino, non intellegeremus. Lux, inquit, in Domino ; tenebrae non in Domino eratis. Fuistis enim aliquando tenebrae : ibi non addidit : in Domino. Ergo tenebrae in uobis, lux in Domino. Sic et ille

,

34 efr Matth. 14, 25.

?

6, 11 Eph. 5, 8.

Ioh. I, 4, 9

non erat lumine.

TRACT. IN IOH. II, 6-8

lux,

.

sed

ut

testimonium

15

perhiberet

de

?

7 Vbi autem est ipsa lux Erat lux uera, quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum.

PL

Si omnem hominem uenientem, et ipsum Iohannem. Ipse ergo 1392 illuminabat, a quo se demonstrari uolebat. Intellegat Caritas uestra : ueniebat enim ad mentes infirmas, ad cor da saucia, ad aciem animae lippientis. Ad hoc uenerat. Et unde posset anima uidere quod perfecte est ? Quomodo plerumque fit ut in aliquo corpore radiato cognoscatur ortus esse sol, quern oculis uidere non possumus. Quia et qui saucios habent oculos, idonei sunt uidere parietem iiluminatum et illustratum a sole ; uel montem uel arborem, aut aliquid huiusmodi idonei sunt uidere ; et in alio illustrato demonstratur illis ortus ille, cui uidendo adhuc minus idoneam aciem gerunt. Sic ergo illi omnes ad quos Christus uenerat, minus idonei erant eum ui¬ dere ; radiauit Iohannem et per ilium confitentem se radiatum ac se iiluminatum esse, non qui radiaret et illuminaret, cognitus est ille qui illuminat, cognitus est ille qui illustrat, cognitus est qui implet. Et quis est ? Qui illuminat, inquit, omnem hominem uenientem in mundum. Nam si illmc non recederet, non esset illuminandus ; sed ideo hie illuminandus, quia illinc recessit, ubi homo semper poterat esse illuminat us. 8. Quid ergo ? Si uenit hue, ubi erat ? In hoc mundo erat. Et hie erat, et hue uenit : hie erat per diuinitatem, hue uenit per carnem ; quia cum hie esset per diuinitatem, ab stultis et caecis et iniquis uideri non poterat. Ipsi iniqui tenebrae sunt de quibus dictum est : Lux lucet in tenebris, et tenebrae eum non comprehenderunt. Ecce hie est et modo, et hie erat, et semper hie est : et numquam recedit, nusquam recedit. Opus est, ut habeas unde uideas, quod tibi numquam recedit ; opus est, ut tu non recedas ab eo, qui nus¬ quam recedit ; opus est ut tu non deseras, et non desereris. Noli cadere, et non tibi occidet. Si tu feceris casum, ille tibi facit occasum : si autem tu stas, praesens est tibi. Sed non stetisti : recordare unde cecideris, unde te deiecit qui prior te cecidit. Deiecit enim te, non ui, non impulsu, sed uoluntate tua. Si enim malo non consentires, stares, illuminatus maneres. Modo autem quia iam cecidisti, et factus es saucius corde, unde uideri ilia lux potest, uenit ad te talis qualem pos¬ ses uidere ; et talem se hominem praebuit, ut ab homine

8, 23 Ioh. 5, 35. 36.

8, 17 potest] codd., non potest edd. Error, sensus enim Augustini est uideri illam lucem non oculo, sed corde (ji)

16

TRACT. IN IOH. II, 8-n

Ioh. I, 9-10

quaereret testimonium. Ab homine quaerit testimonium Deus, et Deus testem habet hominem ; habet Deus testem hominem, sed propter hominem : tarn infirmi sumus ! Per lucemam quaerimus diem ; quia lucerna dictus est ipse Iohannes, Domino dicente : Ille erat lucerna ardens et lucens, et uos uoluistis

exsultare ad horam in lumine eius ; ego antem habeo testimo¬ nium maius Iohanne.

.

9 Ergo ostendit quia propter homines uoluit per lucernam demonstrari ad fidem credentium, ut per ipsam lucemam inimici eius confunderentur. Illi enim inimici qui ilium tentabant, et dicebant : Die nobis : in qua potestate ista facis? Interrogabo uos et ego, inquit, unum sermonem : dicite mihi, baptismus Iohannis unde est P de caelo, an ab hominibus ? Et turbati sunt, et dixerunt apud semetipsos : Si dixerimus de caelo, dicturus est nobis : Quare ergo non credidistis illi ? (quia ille Chri¬ sto perhibuerat testimonium, et dixerat: Non sum ego Christus, sed ille.) Si autem ex hominibus dixerimus esse, timemus populum ne lapidet nos ; quia tamquam prophetam habebant Iohannem. Timentes lapidationem, sed plus timentes ueritatis confessionem, responderunt mendacium ueritati; et mentita est iniquitas sibi. Dixerunt enim : Nescimus. Et Dominus, quia ipsi contra se clauserant, negando se scire quod nouerant, nec ipse illis aperuit, quia non pulsauerunt. Dictum est enim : Pulsate, et aperietur uobis. Non solum autem illi non pulsaue¬ runt, ut aperiretur ; sed negando ostium ipsum contra se obstruxerunt. Et ait eis Dominus : Nec ego dico uobis in qua potestate ista facio. Et confusi sunt per Iohannem ; impletumque in illis est : Paraui lucernam Christo meo ; inimicos eius

induam confusione. 10 In mundo erat, et mundus per eum factus est.

.

Ne putes quia sic erat in mundo, quomodo in mundo est terra, in mundo est caelum, in mundo est sol, luna et stellae, in mundo arbores, pecora, homines. Non sic iste in mundo erat. Sed quomodo erat ? Quomodo artifex, regens quod fecit. Non enim sic fecit, quomodo facit faber. Forinsecus est area quam facit, et ilia in alio loco posita est, cum fabricatur ; et quamuis iuxta sit, ipse alio loco sedet qui fabricat, et extrinsecus est ad illud quod fabricat ; Deus autem mundo infusus fabri¬ cat, ubique positus fabricat, et non recedit aliquo, non extrin¬ secus quasi uersat molem quam fabricat. Praesentia maiestatis facit, quod facit ; praesentia sua gubemat, quod fecit. Sic ergo erat in mundo, quomodo per quern mundus factus est. Per ipsum enim mundus factus est, et mundus eum

non cognouit.

.

11 Quid est : Mundus factus est per ipsum? Caelum, 9, 4 Matth. 21, 23-37; Marc, n, 28-23 < Luc. 20, 2-8. 13/14 Ps. 26, 12. 17 Matth. 7, 7. 21 Ps. 131, 17. 18.

9 Ioh. 1, 20. 27.

Ioh. I, 10-12

TRACT. IN IOH. II, 11-13

17

terra, mare et omnia quae in eis sunt, mundus dicitur. Iterum alia significatione dilectores mundi mundus dicuntur. Mun¬

dus per ipsum factus est, et mundus eum non cogno-

5 uit. Num enim caeli non cognouerunt Creatorem suum, aut angeli non cognouerunt Creatorem suum, aut non cognouerunt Creatorem suum sidera, quern confitentur daemonia ? Omnia undique testimonium perhibuerunt. Sedquinon cognouerunt ? Qui amando mundum dicti sunt mundus. Amando enim habita10 mus corde ; amando autem hoc appellari meruerunt, quod ille ubihabitabant. Quomodo dicimus : Mala est ilia domus ; aut : Bona est ilia domus, non in ilia quam dicimus malam, parietes P 302 accusamus ; aut in ilia quam dicimus bonam, parietes laudamus : sed malam domum, inhabitantes malos ; et bonam do15 mum, inhabitantes bonos. Sic et mundum, qui inhabitant amando mundum. Qui sunt ? Qui diligunt mundum: ipsi enim corde habitant in mundo. Nam qui non diligunt mundum, came uersantur in mundo ; sed corde inhabitant caelum, sicut apostolus dicit : Nostra autem conuersatio in caelis est. Ergo PL 20 mundus per eum factus est, et mundus eum non co- 1394

gnouit. 12 I n sua propria uenit : quia omnia ista per eum facta sunt. Et sui eum non receperunt. Qui sunt ? Homi¬

.

5

10

5

10

15

nes quos fecit. Iudaei quos primitus fecit super omnes gentes esse. Quia aliae gentes idola adorabant, et daemonibus seruiebant ; ille autem populus natus erat de semine Abrahae : et ipsi maxime sui; quia et per carnem quam suscipere dignatus est cognati. In sua propria uenit, et sui eum non receperunt. Non receperunt omnino, nullus recepit ? Nullus ergo saluus factus est ? Nemo enim saluus fiet, nisi qui Christum receperit uenientem. 13. Sed addidit : Quotquot autem receperunt eum. Quid eis praestitit ? Magna beneuolentia. Magna misericordia. Vnicus natus est, et noluit manere unus. Multi homines cum hlios non habuerint, peracta aetate adoptant sibi; et uoluntate faciunt quod natura non potuerunt : hoc faciunt homines. Si autem aliquis habeat filium unicum, gaudet ad ilium magis ; quia solus omnia possessurus est, et non habebit qui cum eo diuidat hereditatem, ut pauperior remaneat. Non sic Deus : Vnicum eumdem ipsum quern genuerat, et per quern cuncta creauerat, misit in hunc mundum, ut non esset unus, sed fratres haberet adoptatos. Non enim nos nati sumus de Deo, quomodo ille Vnigenitus, sed adoptati per gratiam ipsius. Ille enim uenit Vnigenitus soluere peccata, quibus peccatis implicabamur, ne adoptaret nos propter impedimentum eorum : quos sibi fratres facere uolebat, ipse soluit, et fecit coheredes. Sic enim dicit apostolus : Si autem filius, et heres 11, 19 Phil. 3, 20.

13, 16 Gal. 4, 7.

TRACT. IN IOH. II, 13-15

iS

Ioh. I, 12-13

per Deum ; et iterum : Heredes quidem Dei, coheredes autem Christi. Non timuit ille habere coheredes ; quia hereditas eius non fit angusta, si multi possederint. Ilh ipsi certe illo possidente fiunt hereditas ipsius, et ipse uicissim fit hereditas ipsorum. Audi quomodo ipsi fiant hereditas ipsius : Dominus

dixit ad me : Filins mens es tu ; ego hodie genui te. Postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam. Ille quomodo fit hereditas eorum ? Dicit in psalmo : Dominus pars hereditatis meae et calicis mei. Et nos ilium possideamus, et ipse nos possideat, Ille nos possideat, si cut Dominus ; nos ilium possideamus sicut salutem, nos possideamus sicut lucem. Quid ergo dedit his qui receperunt ilium ? Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius : ut teneant lignum, et mare transeant. 14. Et quomodo ilh nascuntur ? Isti quia filii Dei fiunt et fratres Christi, utique nascuntur. Nam si non nascuntur, filii quomodo esse possunt ? Sed fihi hominum nascuntur ex came et sanguine, et ex uoluntate uiri, et ex complexu coniugiL Ilh autem quomodo ei nascuntur ? Qui non ex sanguinibus : tamquam maris et feminae. Sanguines non est latinum : sed quia graece positum est pluraliter, maluit file qui interpretabatur sic ponere, et quasi minus latine loqui secundum grammaticos, et tamen explicare ueritatem secun¬ dum auditum infirmorum. Si enirn diceret sanguinem singulari numero, non exphcaret quod uolebat : ex sanguinibus enim homines nascuntur maris et feminae. Dicamus ergo, non timeamus ferulas grammaticomm ; dum tamen ad ueri¬ tatem solidam et certiorem pemeniamus. Reprehendit qui intelleget, ingratus quia intellexit. Non ex sanguinibus

,

neque ex uoluntate carnis, neque ex uoluntate uiri. Camem pro femina posuit, quia de costa cum facta esset, Adam dixit: Hoc nunc os de ossibus meis, et caro de came mea ; et apostolus ait : Qui diligit uxorem suam, seipsum diligit ; nemo enim umquam carnem suam odio habet. Ponitur ergo caro pro uxore, quomodo et aliquando spiritus pro marito. Quare ? Ouia file regit, haec regitur : file imperare debet, ista seruire. Nam ubi caro imperat, et spiritus seruit, peruersa domus est. Quid peius domo, ubi femina habet imperium super uirum ? Recta autem domus, ubi uir imperat, femina obtemperat. Rectus ergo ipse homo, ubi spiritus imperat, caro seruit. 15. Hi ergo non ex uoluntate carnis, neque ex uolun¬ tate uiri, sed ex Deo nati sunt. Vt autem homines na-

17 19

Rom. 8, 17.

21 Ps. 2, 7 sq.

24 Ps. 15, 5.

Eph. 5, 28. 29.

14, 8 sanguines] codd. aliquot, sanguina

PL

14, 18 Gen. 2, 23.

I oh. I, 13-14

TRACT. IN IOH. II, 15-16

19

scerentur ex Deo, primo ex ipsis natus est Deus. Christus enim Deus, et Christus natus ex hominibus. Non quaesiuit quidem 5 nisi matrem in terra, quia iam patrem habebat in caelo : natus ex Deo, per quem efficeremur ; et natus ex femina, per quem reficeremur. Noli ergo mirari, o homo, quia efficeris filius per gratiam, quia nasceris ex Deo secundum Verbum eius. Prius ipsum Verbum uoluit nasci ex homine, ut tu securus 10 nascereris ex Deo, et diceres tibi : Non sine causa Deus nasci ex homine uoluit, nisi quia alicuius momenti me existimauit, ut immortalem me faceret, et pro me mortaliter nasceretur. Ideo cum dixisset : ex Deo nati sunt, quasi ne miraremur, et exhorreremus tantam gratiam, ut nobis incredibile uidere15 tur quia homines ex Deo nati sunt, quasi securum te faciens, ait : Et Verbum caro factum est, et habitauit in no¬ bis. Quid ergo miraris quia homines ex Deo nascuntur ? Adtende ipsum Deum natum ex hominibus : Et Verbum

caro factum est, et habitauit in nobis. 16. Quia uero Verbum caro factum est, et habitauit in nobis, ipsa natiuitate collyrium fecit, unde tergerentur oculi cordis nostri, et possemus uidere maiestatem eius per eius humilitatem. Ideo factum est Verbum caro, et habi5 tauit in nobis. Sanauit oculos nostros. Et quod sequitur ? Et uidimus gloriam eius. Gloriam eius nemo posset uidere, nisi camis humilitate sanaretur. Vnde non poteramus uidere ? Intendat ergo Caritas uestra, et uidete quod dico. Irruerat homini quasi puluis in oculum, irruerat terra, saucia10 uerat oculum, uidere non poterat lucem : oculus iste sauciatus inunguitur ; terra sauciatus erat, et terra illuc mittitur ut sanetur. Omnia enim collyria et medicamenta nihil sunt nisi de terra. De puluere caecatus es, de puluere sanaris ; ergo caro pl te caecauerat, caro te sanat. Camalis enim anima facta erat 1396 i5 consentiendo affectibus carnahbus, inde fuerat oculus cordis caecatus. Verbum caro factum est : medicus iste tibi fecit collyrium. Et quoniam sic uenit ut de came uitia carnis exstingueret, et de morte occideret mortem : ideo factum est in te, ut quoniam Verbum caro factum est, tu possis 20 dicere : Et uidimus gloriam eius. Qualem gloriam? ^304 Qualis factus est filius hominis ? Ilia humilitas ipsius est, non gloria ipsius. Sed quo perducta est acies hominis, curata per camem ? Vidimus, inquit, gloriam eius, gloriam quasi Vnigeniti a Patre, plenum gratia et ueritate. De 25 gratia et ueritate alio loco uberius in ipso euangelio, si Dominus dignatus fuerit donare, tractabimus. Haec nunc sufficiant, et aedificamini in Christo, et confortamini in fide, et uigilate in bonis operibus. Et a ligno nolite recedere, per quod possitis mare transire. 16, 4 humanitatem omnes fere codd.

loh. I, 15-17

20

TRACTATVS III. Ab eo quod, scriptum est : Iohannes testimonium perhibet de ipso, etc., usque ad id : Vnigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarrauit. [Cap. 1, 15-18]. [.Habitus feria ill post Dom. iv Quadr., die 18 Martii 413].

5

10

15

1. Gratiam et ueritatem Dei, qua plenus sanctis apparuit unigenitus Filius Dominus et Saluator noster Iesus Christus, distinguendam a Veteri Testamento, quoniam res est Noui Testamenti, suscepimus in nomine Domini, et uestrae Caritati promisimus. Adestote ergo intenti, ut et quantum capio, donet Deus, et quantum capitis, audiatis. Reliquum enim erit, ut si semen quod spargitur in cordibus uestris, non abstulerint aues, nec spinae praefocauerint, nec aestus exusserit, accedente pluuia cohortationum quotidianarum, et cogitationibus uestris bonis, quibus hoc agitur in corde, quod agitur in agro rastris, ut gleba frangatur, et semen operiatur, et germinare possit : ut afferatis fructum, ad quern gaudeat et laetetur agricola. Si autem pro semine bono et pro pluuia bona, non fructum, sed spinas adtulerimus, nec semen accusabitur, nec pluuia erit in crimine, sed spinis ignis debitus praeparatur. 2 Homines sumus, quod puto non diu esse suadendum Caritati uestrae, christiani; et si christiani, utique ipso nomine ad Christum pertinentes. Huius signum in fronte gestamus, de quo non erubescimus, si et in corde gestemus. Signum eius est humilitas eius. Per stellam eum Magi cognouerunt ; et erat hoc signum de Domino datum, caeleste atque praeclarum : noluit stellam esse in fronte fidelium signum suum, sed crucem suam. Vnde humiliatus, inde glorificatus ; inde erexit humiles, quo humiliatus ipse descendit. Pertinemus ergo ad euangelium, pertinemus ad Nouum Testamentum.

.

5

10

Lex per Moysen data est, gratia autem et ueritas per Iesum Christum facta est. Interrogamus apostolum et dicit nobis quoniam non sumus sub lege, sed sub gratia. 15

PL

Misit ergo Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, 1397 ut eos qui sub lege erant redimer et, ut adoptionem filiorum reciperemus. Ecce ad hoc uenit Christus, ut eos qui sub lege erant redimeret: ut iam non simus sub lege, sed sub gratia. Quis ergo dedit legem ? Ille dedit legem, qui dedit et gratiam ; sed legem

III, 1, 7 sqq. cfr Matth. 13, 2-23. 14 Gal. 4, 5.

Ill, 1,12 afferat Er. Lugd. Ven. 2,10 ergo] enim plures codd.

2, 5 cfr Matth. 2, 2.

13 cfr Rom. 6, 14.

Ioh. I, 15-17

20

25

30

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. Ill, 2-4

per senium misit, cum gratia ipse descendit. Et unde facti erant homines sub lege ? Non implendo legem. Qui enim legem implet, non est sub lege, sed cum lege ; qui autem sub lege est, non subleuatur, sed premitur lege. Omnes itaque homines sub lege constitutes reos facit lex ; et ad hoc illis super caput est, ut ostendat peccata, non tollat. Lex ergo iubet, dator legis miseretur in eo quod iubet lex. Conantes homines implere ^ 305 uiribus suis quod a lege praeceptum est, ipsa sua temeraria et praecepiti praesumptione ceciderunt ; et non sunt cum lege, sed sub lege facti sunt rei; et quoniam suis uiribus implere non poterant legem, facti rei sub lege, implorauerunt liberatoris auxilium ; et reatus legis fecit aegritudinem superbis. Aegritudo superborum facta est confessio humilium; iam confitentur aegroti quia aegrotant; ueniat medicus, et sanet aegrotos. 3. Medicus quis ? Dominus noster Iesus Christus. Quis Dominus noster Iesus Christus ? Ille qui uisus est et ab eis a quibus crucifixus est. Ille qui apprehensus, colaphizatus, flagellatus, sputis illitus, spinis coronatus, in cruce suspensus, mortuus, lancea uulneratus, de cruce depositus, in sepulcro positus. Ille ipse Dominus noster Iesus Christus; ille ipse plane, et ipse est totus medicus uulnerum nostrorum, crucifixus ille cui insultatum est, quo pendente persecutores caput agitabant et dicebant : Si filius Dei est, descendat de cruce ; ipse est totus medicus noster, ipse plane. Quare ergo non ostendit insult antibus, quia ipse erat Filius Dei ? ut si se permisit in crucem leuari, saltern cum illi dicerent : Si filius Dei est, descendat de cruce, tunc descenderet, et ostenderet eis uerum se esse Filium Dei, quern illi ausi fuerant irridere ? Noluit. Quare noluit ? numquid quia non potuit ? Potuit plane. Quid est enim amplius, de cruce descendere, an de sepulcro resurgere ? Sed pertulit insultantes; nam crux non ad potentiae documentum, sed ad exemplum patientiae suscepta est. Ibi uulnera tua curauit, ubi sua diu pertulit : ibi te a morte sempiterna sanauit, ubi temporaliter mori dignatus est. Et mortuus est, an in illo mors mortua est ? Qualis mors, quae mortem occidit ? 4 Ipse est tamen Dominus noster Iesus Christus totus, qui uidebatur, et tenebatur, et crucifigebatur ? Num totus hoc ipse est ? Ipse est quidem, sed non totus illud quod uiderunt Iudaei; non hoc est totus Christus. Et quid est ? In principio erat Verbum. In quo principio ? Et Verbum erat

.

5

21

3, 9 et 12 Matth. 27, 39 sq.

21 efr Os. 13, 14.

3, 17 impotentiae aliquot codd. 4, 2 totum edd. 3 totum edd.

4, 3 Ioh. 1, 1 sq.

22

TRACT. IN IOH. Ill, 4-5

Ioh. I, 5, 15-17

apud Deum. Et quale Verbum ? Et Deus erat Verbum. Numquid forte a Deo factum est hoc Verbum ? Non. Hoc enim erat in principio apnd Deum. Quid ergo ? Alia quae fecit Deus non similia sunt Verbo ? Non : quia omnia PL 10 per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. 1398 Quomodo per ipsum omnia sunt facta ? Quia quod factum est, in ipso uita erat, et antequam fieret, uita erat.

15

20

25

30

5

10

Quod factum est, non est uita ; sed in arte, hoc est, in sapientia Dei, antequam fieret, uita erat. Quod factum est, transiit ; quod est in Sapientia, transire non potest. Vita ergo in illo erat, quod factum est. Et qualis uita ? Quia et anima corporis uita est; corpus nostrum habet uitam suam ; quam cum amiserit, mors est corporis. Talis ergo erat ilia uita ? Non, sed uita erat lux hominum. Numquid lux pecorum ? Nam ista lux et hominum et pecorum est. Est quaedam lux homi¬ num ; unde distant homines a pecoribus uideamus, et tunc intellegemus quid sit lux hominum. Non distas a pecore, nisi intellectu; noli aliunde gloriari. De uiribus praesumis ? a bestiis uinceris ; de uelocitate praesumis ? a muscis uinceris ; de pulchritudine praesumis ? quanta pulchritudo est in pennis pauonis ? Vnde ergo melior es ? Ex imagine Dei. Vbi imago ^ 306 Dei ? In mente, in intellectu. Si ergo ideo melior pecore, quia habes mentem qua intellegas, quod non potest pecus intellegere ; inde autem homo, quia melior pecore, lux hominum est lux mentium. Lux mentium supra mentes est, et excedit omnes mentes. Hoc erat uita ilia, per quam facta sunt omnia. 5. Vbi erat ? Hie erat. An apud Patrem erat, et hie non erat ? an (quod uerius est) et apud Patrem erat, et hie erat ? Si ergo hie erat, quare non uidebatur ? Quia lux in tenebris lucet, et tenebrae earn non comprehenderunt. Ohomines, nolite esse tenebrae, nolite esse infideles, iniusti, iniqui, rapaces, auari, amatores saeculi : hae sunt enim tenebrae. Lux non est absens, sed uos absentes estis a luce. Caecus in sole praesentem habet solem, sed absens est ipse soli. Nolite ergo esse tenebrae. Haec est enim forte gratia, de qua dicturus sum, ut iam non simus tenebrae, et dicat nobis apostolus :

Fuistis enim aliquando tenebrae, nunc aiitem lux in Domino. Quia ergo non uidebatur lux hominum, id est lux mentium, opus erat ut homo diceret de luce testimonium, non quidem tenebrosus, sed iam illuminatus. Nec tamen quia illuminatus, 15 ideo ipsa lux; sed ut testimonium perhiberet de lumine, Nam non erat ille lux. Et quae erat lux ? Erat lux uera,

quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Et ubi erat ista ? In hoc mundo erat. Et quo¬ modo in hoc mundo erat ? numquid sicut ista lux solis, 20 lunae, lucernarum, sic et ista lux in mundo est ? Non. Quia 5,11 Eph. 5, 8.

Ioh. I, 5, 15-17

TRACT. IN IOH. Ill, 5-7

23

mundus per eum factus est, et mundus eum non cognouit, hoc est : lux in tenebris lucet, et tenebrae earn non compr ehenderunt. Mundus enim tenebrae ; quia dilectores mundi, mundus. Num enim creatura non 25 agnouit Creatorem suum ? Testimonium dedit caelum de stella; testimonium dedit mare, portauit ambulantem Dominum ; testimonium dederunt uenti, ad eius iussum quieuerunt ; testimonium dedit terra, illo crucifixo contremuit: si omnia PL ista testimonium dederunt, quomodo mundus eum non cogno- 1399 30 uit, nisi quia mundus dilectores mundi, corde habitantes mundum ? Et malus mundus, quia mali habitatores mundi, sicut mala domus, non parietes, sed inhabitantes. 6, In propria uenit, id est, in sua uenit, et sui eum non receperunt. Quae ergo spes est, nisi quia quotquot

receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri ? Si filii hunt, nascuntur ; si nascuntur, quomodo nascun5 tur ? Non ex came, non ex sanguinibus, non ex uoluntate carnis, non ex uoluntate uiri ; sed ex Deo nati sunt. Gaudeant ergo, quia ex Deo nati sunt ; praesumant se pertinere ad Deum ; accipiant documentum, quia ex Deo nati sunt : Et Verbum caro factum est, et habitauit I0 in nobis. Si Verbum non erubuit nasci de homine, erubescunt homines nasci de Deo ? Hoc autem quia fecit, curauit ; quia curauit, uidemus. Hoc enim quod Verbum caro factum est, et habitauit in nobis, medicamentum nobis factum est, ut quia terra caecabamur, de terra sanaremur : et sanati i5 quid uideremus ? Et uidimtis, inquit, gloriam eius, glo-

riam tamquam Vnigeniti a Patre, plenum gratia et ueritate. 7, Iohannes testimonium perhibet de ipso, et clamat dicens : Hie erat quern dixi: Qui post me uenit, ante me factus est. Post me uenit, et praecessit me. Quid est: ante me f actus est ? Praecessit me ; non, f actus est P 307 5 antequam factus essem ego; sed, antepositus est mihi; hoc est : ante me factus est. Quare ante te factus est, cum post te uenerit ? Quia prior me erat. Prior te, o Iohannes ? Quid magnum, si prior te ? Bene, quia tu illi perhibes .testimonium ; audiamus ipsum dicentem : Et ante 10 Abraham ego sum. Sed et Abraham in medio genere humano ortus est ; multi ante ilium, multi post ilium ; audi uocem Patris ad Filium : Ante luciferum genui te. Qui ante luciferum genitus est, omnes ipse illuminat. Dictus est enim quidam Luci¬ fer qui cecidit : erat enim angelus, et factus est diabolus ; 25 efr Matth. z, z. 26 efr Matth. 14, 26. 27 efr Matth. 2, 27. Matth. 28, 51. 7, 9 Ioh. 8, 38. 12 Ps. 109, 2.

6,14 quia terra] qui a terra uel quia de terra aliquot codd.

28 efr

24

TRACT. IN IOH. Ill, 7-9

Ioh. I, 15-17

15 et dixit de illo scriptura : Lucifer qui mane oriebatur, cecidit. Vnde Lucifer ? Quia illuminatus lucebat. Vnde autem tenebrosus factus ? Quia in ueritate non stetit. Ergo ille ante luciferum, ante omnem illuminatum : siquidem ante omnem illuminatum sit necesse est, a quo illuminantur omnes qui 20 illuminari possunt. 8. Ideo hoc sequitur : Et de plenitudine eius nos omnes accepimus. Quid accepistis ? Et gratiam pro gratia. Sic enim habent uerba euangelica, collata cum exemplaribus graecis. Non ait : Et de plenitudine eius nos omnes 5 accepimus, gratiam pro gratia ; sed sic ait : Et de plenitu¬

dine eius nos omnes accepimus, et gratiam pro gra¬ tia, id est, accepimus, ut nescio quid nos uoluerit intellegere

10

15

20

25

5

10

de plenitudine eius accepisse, et insuper gratiam pro gratia. Accepimus enim de plenitudine eius, primo gratiam ; et rursum accepimus gratiam, gratiam pro gratia. Quam gratiam pri- PL mo accepimus ? Fidem. In fide ambulantes, in gratia ambu- i4oo lamus. Vnde enim hoc meruimus ? quibus nostris praecedentibus mentis ? Non se quisque compalpet, redeat in conscientiam suam, quaerat latebras cogitationum suarum, redeat ad seriem factorum suorum ; non adtendat quid sit, si iam aliquid est, sed quid fuerit, ut esset aliquid ; inueniet non se dignum fuisse nisi supplicio. Si ergo supplicio dignus fuisti, et uenit ille qui non peccata puniret, sed peccata donaret ; gratia tibi data est, non merces reddita. Vnde uocatur gratia ? Quia gratis datur. Non enim praecedentibus men¬ tis emisti quod accepisti. Hanc ergo accepit gratiam primam peccator, ut eius peccata dimitterentur. Quid meruit ? Interroget iustitiam : inuenit paenam ; interroget misericordiam : inuenit gratiam. Sed hoc et promiserat Deus per prophetas ; itaque cum uenit dare quod promiserat, non solum gratiam dedit, sed et ueritatem. Quomodo exhibita est veritas ? Quia factum est quod promissum est. 9. Quid est ergo : gratiam pro gratia ? Fide promeremur Deum ; et qui digni non eramus quibus peccata dimitterentur, ex eo quia tantum donum indigni accepimus, gratia uocatur. Quid est gratia ? gratis data. Quid est gratis data ? Donata, non reddita. Si debebatur, merces reddita est, non gratia donata ; si autem uere debebatur, bonus fuisti; si autem, ut uerum est, malus fuisti, credidisti autem in eum qui iustificat impium. (Quid est : qui iustificat impium ? Ex impio facit pium) ; cogita quid per legem tibi imminere debebat, et quid per gratiam consecutus sis. Consecutus autem istam gratiam 15 Isai. 14, 12.

17 cfr Ioh. 8, 44.

9, 7 cfr Rom. 4, 5.

8, 13 quisquam palpet cod. Fossa/, m. 2* 9, « si autem] codd. fi, non merito tuo add. edd.

Ioh. I, 15-17

TRACT. IN IOH. Ill, 9-12

25

fidei, eris iustus ex fide. Iustus enim ex fide uiuit; et promereberis Deum uiuendo ex fide : cum promerueris Deum uiuendo ex fide, accipies praemium immortalitatem, et uitam aeternam. Et ilia gratia est. Nam pro quo merito accipis uitam h 308 15 aeternam ? Pro gratia. Si enim tides gratia est, et uita aeterna quasi merces est fidei, uidetur quidem Deus uitam aeternam tamquam debitam reddere (cui debitam ? Fideli, quia promeruit illam per fidem); sed quia ipsa tides gratia est, et uita aeterna gratia est pro gratia. 10. Audi Paulum apostolum confitentem gratiam, et postea debitum expetentem. Confessio gratiae quae est in Paulo ?

Qui prius fui blasphemus, et persecutor, et iniuriosus : sed misericordiam, inquit, consecutus sum. Indignum se dixit qui 5 consequeretur : consecutum tamen non per merita sua, sed per misericordiam Dei. Audi ilium iam flagitantem debitum, qui primo indebitam susceperat gratiam : Ego enim, inquit,

iam immolor, et tempus resolutionis meae instat. Bonum certamen certaui, cursum consummaui, fidem seruaui ; de cetero IO reposita est mihi corona iustitiae. Iam debitum flagitat, iam debitum exigit. Nam uide uerba sequentia : Quam mihi reddet pl Dominus in ilia die, iustus index. Vt ante susciperet gratiam, i4°i

15

2Q

25

3

misericordem patrem opus habebat : ut praemium gratiae, iudicem iustum. Qui non damnauit impium, damnabit fidelem ? Et tamen si bene cogites, ipse dedit fidem primo, qua eum promeruisti; non enim de tuo promeruisti ut tibi aliquid deberetur. Quod ergo praemium immortalitatis postea tribuit, dona sua coronat, non merita tua. Ergo, fratres, omnes de plenitudine eius accepimus : de plenitudine misericordiae eius, de abundantia bonitatis eius accepimus. Quid ? Remissionem peccatorum, ut iustificaremur ex fide. Et insuper quid ? Et gratiam pro gratia / id est, pro hac gratia in qua ex fide uiuimus, recepturi sumus aliam. Quid tamen nisi gratiam ? Nam si dixero quia et hoc debetur, aliquid mihi assigno, quasi cui debeatur. Coronat autem in nobis Deus dona misericordiae suae, sed si in ea gratia, quam primam accepimus, perseueranter ambulemus. 11. L ex enim per Moysen data est, quae reos tenebat. Quid enim ait apostolus ? Lex subintrauit, ut abundaret delictum. Hoc proderat superbis, ut abundaret delictum ; multum enim sibi dabant, et quasi uiribus suis multum assignabant ; et non poterant implere iustitiam, nisi adiuuaret ille qui iusserat. Superbiam illorum uolens domare Deus, dedit legem, tamquam dicens : Ecce implete, ne putetis deesse iubentem. Non deest qui iubeat, sed deest qui impleat. 12. Si ergo deest qui impleat, unde non implet ? Quia natus 11 Rom. 1, 17 ; cfr Hab. 2, 4. 11, 2 Rom. 3, 20.

10, 3 I Tim. 1, 13.

7 II Tim. 4, 6-8.

26

5

10

i5

20

5

10

i5

5

TRACT. IN IOH. Ill, 12-14

Ioh. I, 15-17

cum traduce peccati et mortis. De Adam natus, traxit secum quod ibi conceptum est. Cecidit primus homo ; et omnes qui de illo nati sunt, de illo traxerunt concupiscentiam carnis. Oportebat ut nasceretur alius homo qui nullam traxit concu¬ piscentiam. Homo, et homo : homo ad mortem, et homo ad uitam. Sic dicit apostolus : Quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Per quern hominem mors, et per quern hominem resurrectio mortuorum ? Noli festinare : sequitur, et dicit : Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes uiuifcabuntur. Qui pertinent ad Adam ? Omnes qui nati sunt de Adam. Qui ad Christum ? Omnes qui nati sunt per Christum. Quare omnes in peccato ? Quia nemo natus est praeter Adam. Vt autem nascerentur ex Adam, necessitatis fuit ex damnatione ; nasci per Christum, uolunta- q. 309 tis est et gratiae. Non coguntur homines nasci per Christum. Non quia uoluerunt, nati sunt ex Adam. Omnes tamen qui ex Adam, cum peccato peccatores; omnes qui per Christum, iustificati et iusti, non in se, sed in illo. Nam in se si interroges, Adam sunt; in illo si interroges, Christi sunt. Quare ? Quia ille caput Dominus noster Iesus Christus, non cum traduce peccati uenit, sed tamen uenit cum carne mortali. 13. Mors peccatorum poena erat. In Domino munus misericordiae erat, non poena peccati. Non enim aliquid habebat PL Dominus quare iuste moreretur. Ipse ait : Ecce uenit princeps 1402 huius mundi, et in me nihil inuenit. Quare ergo moreris ? Sed ut sciant omnes quia uoluntatem Patris mei facio, surgite, eamus June. Non habebat ille quare moreretur, et mortuus est ; tu habes quare, et mori dedignaris ? Dignare aequo animo pati per meritum tuum, quod ille pati dignatus est, ut te a sempitema morte liberaret. Homo, et homo; sed ille, nonnisi homo ; iste Deus homo. Ille homo peccati, iste iustitiae. Mortuus es in Adam, resurge in Christo ; nam utrumque debetur tibi. Iam credidisti in Christum, reddes tamen quod debes de Adam. Sed non te in aeternum tenebit uinculum peccati; quia mortem tuam aeternam occidit mors temporalis Domini tui. Ipsa est gratia, fratres mei, ipsa est et ueritas, quia promissa et exhibit a. 14. Non erat ista in Veteri Testamento, quia lex minabatur, non opitulabatur; iubebat, non sanabat; languorem ostendebat, non auferebat ; sed illi praeparabat medico uenturo cum gratia et ueritate ; tamquam ad aliquem quern curare uult medicus, mittat primo seruum suum, ut ligatum ilium inue12, 7 sqq. I Cor. 15, 21 sq.

13, 3 Ioh. 14, 30 sq.

12, 20 christus sunt cod. Carcass. 13, 1 mors in adam poena peccatorum erat aliquot codd. codd. n, deus et homo edd.

10 deus homo]

Ioh. I, 17-18

10

15

5

10

5

TRACT. IN IOH. Ill, 14-17

27

niat. Sanus non erat, sanari nolebat, et ne sanaretur, sanum se esse iactabat. Missa lex est, ligauit eum ; inuenit se reum, iam clamat de ligatura. Venit Dominus, curat amaris aliquantum et acribus medicamentis; dicit enim aegroto : Ferto ; dicit : Tolera ; dicit : Noli diligere mundum, habeto patientiam, curet te ignis continentiae, ferrum persecutionum tolerent uulnera tua. Expauescebas quainuis ligatus ; liber ille et non ligatus bibit quod tibi dabat ; prior passus est ut te consolaretur, tamquam dicens : Quod times pati pro te, prior patior pro te. Haec est gratia, et magna gratia. Quis illam digne collaudat ? 15. De humilitate Christi loquor, fratres mei. Maiestatem Christi et diuinitatem Christi quid loquitur ? In explicando et dicendo ut quoquomodo humilitatem Christi loqueremur, non sufficimus, imo deficimus; totum cogitantibus committimus, non audientibus adimplemus. Cogitate humilitatem Chri¬ sti. Sed quis nobis, inquis, earn explicat, nisi tu dicas ? Ille intus dicat. Melius illud dicit, qui intus habitat, quam qui foris clamat. Ipse uobis ostendat gratiam humilitatis suae, qui coepit habitare in cordibus uestris. Iam uero si in eius humilitate explicanda et eroganda deficimus, maiestatem eius quis loquatur ? Si Verbum caro factum conturbat nos, In principio erat Verbum quis explicabit ? Tenete ergo, fratres, soliditatem istam. 16. L ex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est. Per seruum lex data est ; reos fecit; per imperatorem indulgentia data est, reos liberauit. Lex per Moysen data est. Non sibi aliquid amplius seruus assignet, quam quod per ilium factum est. Electus ad magnum ministerium tamquam fidelis in domo, sed tamen seruus, agere secundum legem potest, soluere a reatu legis non potest. Lex ergo per Moysen data est, gratia et

ueritas per Iesum Christum facta est.

17. Et ne forte aliquis dicat : Et gratia et ueritas non est facta per Moysen, qui uidit Deum ? statim subiecit, Deum nemo uidit umquam. Et unde innotuit Moysi Deus ? Quia reuelauit seruo suo Dominus. Quis Dominus ? Ipse 5 Christus, qui praemisit legem per seruum, ut ueniret ipse cum gratia et ueritate. Deum enim nemo uidit um¬ quam. Et unde illi seruo quantum capere posset apparuit ? Sed Vnigenitus, inquit, Filius qui est in sinu Patris, ipse enarr auit. Quid est, in sinu Patris ? In secreto 10 Patris. Non enim Deus habet sinum, sicut nos habemus in uestibus, aut cogitandus est sic sedere quomodo nos, aut forte cinctus est ut sinum haberet; sed quia sinus noster intus est, secretum Patris sinus Patris uocatur. In secreto Patris qui Patrem nouit, ipse enarr auit. Nam Deum nemo uidit um15 quam. Ipse ergo uenit, et narrauit quidquid uidit. Quid uidit

/x 310

PL 1403

28

TRACT. IN IOH. Ill, 17-19

Ioh. I, 18

Moyses ? Moyses uidit nubem, uidit angelum, uidit ignem : omnis ilia creatura est ; typum Domini sui gerebat, non ipsius Domini praesentiam exhibebat. Namque aperte habes in lege :

Et loquebatur Moyses cum Domino, contra in contra, sicut ami20 cus cum amico suo. Sequeris ipsam scripturam, et inuenis Moysen dicentem : Si inueni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi teipsum manifeste, ut uideam te. Et parum est quia dixit, responsum accepit: Non potes uidere faciem meam. Loquebatur 25

5

10

i5

20

5

ergo, fratres mei, cum Moyse angelus, portans typum Domini; et ilia omnia quae ibi per angelum facta sunt, futuram istam gratiam et ueritatem promittebant. Qui bene scrutantur legem, nouerunt ; et cum opportunum est, ut et nos aliquid inde dicamus, quantum Dominus reuelat, non tacemus Caritati uestrae. 18, Illud autem sciatis, quia omnia quae corporaliter uisa sunt, non erant ilia substantia Dei. Ilia enim oculis camis uidemus; Dei substantia unde uidetur ? Euangelium interroga : Beati mundo corde, quia ipsi Deum uidebunt. Fuerunt homines1 qui dicerent uanitate sui cordis decepti: Pater inuisibilis est, Filius autem uisibilis est. Vnde uisibilis ? Si pro¬ pter carnem, quia suscepit carnem ; manifestum est. Illi enim qui carnem Christi uiderunt, aliqui crediderunt, aliqui crucihxerunt : et qui crediderunt, illo crucifixo nutauerunt ; et nisi ipsam post resurrectionem palparent, fides ad eos non reuocaretur. Si ergo propter carnem uisibilis Filius, et nos concedimus, et est catholica fides ; si autem ante carnem sicut ipsi dicunt, id est, antequam incamaretur, multum delirant, et multum errant. Facta enim sunt ilia uisibilia corporaliter per creaturam, in quibus typus ostenderetur, non utique sub¬ stantia ipsa demonstrabatur et manifestabatur. Et hoc adtendat Caritas uestra lene documentum. Sapientia Dei uideri oculis non potest. Fratres, si Christus Sapientia Dei, et Virtus Dei, si Christus Verbum Dei: uerbum hominis oculis non uidetur, Verbum Dei uideri sic potest ? 19, Expedite ergo de cordibus uestris carnales cogitationes, ut uere sitis sub gratia, ut ad Nouum Testamentum pertineatis. Ideo uita aeterna promittitur in Nouo Testamento. Legite Vetus Testamentum, et uidete, quia carnali adhuc populo ea quidem praecipiebantur quae nobis. Nam unum Deum colere, et nobis praecipitur. Non accipies in uanum nomen Domini Dei tui, et nobis praecipitur : quod est secundum praeceptum. 17, 19 sqq. Exod. 33, 11. 13. 20. 24. 19, 0 sqq. Exod. 20, 3-17.

18,17 leue plures codd.,fort. pro breue 1 Ariani scilicet.

18, 4 Matth. 5, 8

18 sq. cfr I Cor. 1,

PL 1404

311

Ioh. I, 18

TRACT. IN IOH. Ill, 19-20

29

Obserua diem sabbati, magis nobis praecipitur : quia spiritaliter obseruandum praecipitur. Iudaei enim seruiliter ob10 seruant diem sabbati, ad luxuriam, ad ebrietatem. Quanto melius feminae eorum lanam facerent, quam illo die in meanianis saltarent ? Absit, fratres, ut illos dicamus obseruare sabbatum. Spiritaliter obseruat sabbatum christianus, abstinens se ab opere seruili. Quid est enim ab opere seruili ? A 15 peccato. Et unde probamus ? Dominum interroga : Omnis qui facit peccatum, seruus est peccati. Ergo et nobis praecipitur spiritaliter obseruatio sabbati. Iam ilia omnia praecepta nobis magis praecipiuntur, et obseruanda sunt : Non occides, Non moechaberis, Non furaberis, Non falsum testimonium 20 dices, Honora patrem et matrem, Non concupisces rem proximi tui, Non concupisces uxorem proximi tui. Nonne ista omnia et nobis praecipiuntur ? Sed quaere mercedem, et inuenies ibi dici: Vt expellantur hostes a facie tua, et accipiatis terram quam promisit Deus patribus uestris. Quia non poterant 25 capere inuisibilia, per uisibilia tenebantur. Quare tenebantur ? Ne penitus interirent, et ad idola laberentur. Nam fecerunt hoc, fratres mei, sicut legitur, obliti tanta miracula quae fecit Deus coram oculis eorum. Mare discissum est ; uia facta est in mediis fluctibus ; sequentes hostes eorum eisdem aquis 30 operti sunt, per quas illi transierunt. Et cum Moyses homo Dei recessisset ab oculis eorum, idolum petierunt, et dixerunt :

Fac nobis deos qui nos praeeant, quia ille homo dimisit nos. Tota spes eorum in homine posita erat, non in Deo. Ecce mortuus est homo; numquid mortuus est Deus, qui eruerat 35 eos de terra Aegypti ? Et cum fecissent sibi imaginem uituli, adorauerunt, et dixerunt : Hi sunt dii tui, Israel, qui te liberauerunt de terra Aegypti. Quam cito obliti tarn manifestam gratiam ! Quibus ergo modis teneretur populus tabs, nisi promissis camalibus ? 20. Ea ibi iubentur in decalogo legis quae et nobis ; sed non ea promittuntur quae nobis. Nobis quid promittitur ? Vita aeterna. Haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te unum uerum Deum, et quern misisti Iesum Christum. Cognitio Dei 5 promittitur; ipsa est gratia pro gratia. Fratres, modo credimus, non uidemus; pro ista fide praemium erit, uidere quod credimus. Nouerant hoc prophetae, sed occultum erat antequam ueniret. Nam quidam suspirans amator in psalmis ait : PL Vnam petii a Domino, hanc requiram. Et quaeris quid petat ? 1403 10 Forte enim terram petit fluentem lacte et melle carnaliter, 19,15 Ioh. 8, 34. 23 cfr Leu. 26, 1-13. 28 cfr Exod. 14, 21-31. 32, 1-4. 20, 3 Ioh. 17, 3. 9 sqq. Ps. 26, 4.

36 Exod.

19, 11/12 maenianis] codd. n (intellege podiolos seu domorum solaria), neomeniis edd. 37 manifestam] codd. fj., magnificam edd. 4

Tr. Ioh.

3o

TRACT. IN I0H. Ill, 20-21

Ioh. I, 18

quamuis spiritaliter ista quaerenda sit et petenda; aut forte subiectionem hostium suorum, aut mortem inimicorum, aut imperia et facultates huius saeculi. Ardet enim amore, et multum suspirat, et aestuat, et anhelat. Videamus quid pe15 petat: Vnam petii a Domino, hanc requiram. Quid est hoc quod requirit ? Vt inhabitem, inquit, in domo Domini, per omnes dies uitae meae. Et puta quia habitas in domo Domini, unde ibi ^ 312 erit gaudium tuum ? Vt contempler, inquit, delectationem Do¬

mini.

j

10

ij

20

25

30

21. Fratres mei, unde clamatis, unde exsultatis, unde amatis, nisi quia ibi est scintilla huius caritatis ? Quid desideratis, rogo uos ? Videri potest oculis ? tangi potest ? pulchritudo aliqua est quae oculos delectat ? Nonne martyres amati sunt uehementer ; et quando eos commemoramus, inardescimus amore ? Quid in illis amamus, fratres ? Membra laniata a fe¬ ns ? Quid foedius, si oculos camis interroges ? quid pulchrius, si oculos cordis interroges ? Quid tibi uidetur adolescens pulcherrimus fur ? Quomodo horrent oculi tui ? Numquid oculi camis horrent ? Si ipsos interroges, nihil illo corpore compositius, nihil ordinatius ; et parilitas membrorum, et coloris delectatio illicit oculos ; et tamen cum audis quia fur est, fugis hominem animo. Vides ex alia parte senem curuum, baculo innitentem, uix se mouentem, rugis undique exaraturn : quid uides quod oculos delect et ? Audis quia iustus est; amas, amplecteris. Talia nobis praemia promissa sunt, fratres mei, tale aliquid amate, tab regno suspirate, talem patriam desiderate, si uultis peruenire ad id, cum quo uenit Dominus noster, id est, ad gratiam et ueritatem. Si autem corporalia praemia concupieris a Deo, adhuc sub lege es, et ideo ipsam legem non implebis. Quando enim uideris abundare ista temporalia in eis qui Deum offendunt, nutant gressus tui, et dicis tibi : Ecce ego colo Deum, quotidie ad ecclesiam curro, genua mihi trita sunt in orationibus, et assidue aegroto. Homicidia faciunt homines, rapinas faciunt ; exsultant et abundant, bene est illis. Talia ergo quaerebas a Deo ? Certe ad gratiam pertinebas. Si gratiam ideo tibi dedit Deus, quia gratis dedit, gratis ama. Noli ad praemium dihgere Deum ; ipse sit praemium tuum. Dicat anima tua : Vnam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini per omnes dies uitae meae, ut contempler delectationem Domini. Noli timere ne fastidio deficias : talis erit ilia delectatio pulchritudinis, ut semper tibi praesens sit, et numquam satieris ; immo semper satieris, et numquam satieris. Si enim dixero, quia non satiaberis, 21, 29 Ps. 26, 4. 21, 11 ordinatius] codd. fi, omatius edd. German.

26/27 pertinebas] non praem. cod.

Ioh. I, 18-19

TRACT. IN IOH. Ill, 21-IV, 2

3i

35 fames erit ; si dixero quia satiaberis, fastidium timeo ; ubi nec fastidium erit, nec fames, quid dicam nescio ; sed Deus habet quod exhibeat non inuenientibus quomodo dicant, et credentibus quod accipiant.

TRACTATVS

IV.

PL 1406

Ab eo quod scriptum est : Et hoc est testimonium Iohannis, quando miserunt Iudaei ab Ierosolymis sacerdotes, etc., usque ad id : Ipse est qui baptizat in Spiritu sancto, etc. [Cap. 1, 19-33.] [Habitus feria iv post Dom. iv Quadr., die 19 Martii 413].

1. Saepissime audiuit sanctitas uestra, et optime nostis, quoniam Iohannes Baptista quanto praeclarior erat in natis mulierum, et quanto humilior ad cognoscendum Dominum, tanto meruit esse amicus sponsi; sponso zelans, non sibi; 5 non suum honorem quaerens, sed iudicis sui, quern tamquam praeco praeibat. Itaque prophetis praecedentibus praenuntiare de Christo futura concessum est ; huic autem digito ostendere. Sicut enim ignorabatur Christus ab his qui prophetis non crediderunt antequam ueniret, sic ab eis ignorabatur et praesens. 10 Venerat enim humiliter primo et occultus ; tanto occultior, quanto humilior ; populi autem spernentes per superbiam suam humilitatem Dei, crucifixerunt Saluatorem suum, et fecerunt damnatorem suum. 2. Sed qui primo uenit occultus, quia uenit humilis, numquid deinceps non est uenturus manifestus, quia excelsus ? Audistis modo psalmum : Deus manifestus ueniet, Deus noster et non silebit. Siluit ut iudicaretur, non silebit cum coeperit iudicare. 5 Non diceretur manifestus ueniet, nisi primo uenisset occultus ; nec diceretur non silebit, nisi quia primo siluit. Quomodo siluit ? Interroga Isaiam : Sicut ouis ad occisionem ductus est, et sicut agnus coram eo qui se tonderet, fuit sine uoce, sic non aperuit os suum. Veniet autem manifestus, et non silebit. 10 Quomodo manifestus ? ignis ante eum praeibit, et in circuitu eius tempestas ualida. Tempestas ilia tollere habet totam paleam de area, quae modo trituratur ; et ignis incendere quod tempestas abstulerit. Modo autem tacet ; tacet iudicio, sed non tacet praecepto. Si enim tacet Christus, quid sibi uolunt haec 13 euangelia ? quid sibi uolunt uoces apostolicae, quid cantica psalmorum, quid eloquia prophetarum ? In his enim omnibus Christus non tacet. Sed tacet modo, ut non uindicet; non tacet, ut non moneat. Veniet autem praeclarus in uindictam, et apparebit omnibus, et qui in eum non credunt. Modo uero quia IV, 2, 3 Ps. 49, 3.

7 Isai. 53, 7.

IV, 2, 8 tonderet] codd. p, tondet edd.

9sq. Ps. 49, 3.

M 313

32

TRACT. IN IOH. IV, 2-4

Ioh. I, 19-21

20 et praesens occultus erat, oportebat ut contemneretur. Nisi enim contemneretur, non crucifigeretur ; si non crucifigeretur, non funderet sanguinem, quo pretio nos redemit. Vt autem daret pretium pro nobis, crucifixus est ; ut crucifigeretur, contemptus est; ut contemneretur, humilis apparuit. 3. Tamen quia quasi in nocte apparuit in corpore mortali, lucemam sibi accendit unde uideretur. Ipsa lucema Iohannes erat, de quo iam mult a audiuistis : et praesens lectio euangelii uerba Iohannis continet, primo, quod praecipuum est, con5 fitentis quia non ipse erat Christus. Tanta autem excellentia erat in Iohanne, ut posset credi Christus; et in eo probata est PL humilitas eius, quia dixit se non esse, cum posset credi esse. 1407 Ergo: Hoc est testimonium Iohannis, quando mise-

runt Iudaei ab Ierosolymis sacerdotes et leuitas ad 10 eum, ut interrogarent eum : Tu quis es ? Non autem mitterent, nisi mouerentur excellentia auctoritatis eius, quia ausus est baptizare. Et confessus est, et non negauit. Quid confessus est ? Et confessus est : Quia non sum

ego Christus. 4. Et interrogauerunt eum : Quid ergo ? Elias es tu ? Nouerant enim quia praecessurus erat Elias Christum.

5

10

15

20

Non enim alicui incognitum erat nomen Christi apud Iudaeos. Istum non putauerunt esse Christum ; non omnino Christum non esse uenturum. Cum sperarent uenturum, sic offenderunt in praesentem, offenderunt tamquam in humilem lapidem. Lapis enim ille adhuc paruus erat, iam quidem praecisus de monte sine manibus, sicut dicit Daniel propheta, uidisse se lapidem praecisum de monte sine manibus. Sed quid sequitur ? Et creuit, inquit, lapis ille, et factus est mons magnus, et impleuit uniuersam faciem terrae. Videat ergo Caritas uestra quod fX 314 dico : Christus ante Iudaeos iam praecisus erat de monte. Montem regnum uult intellegi Iudaeorum. Sed regnum Iudaeorum non impleuerat uniuersam faciem terrae. Inde praecisus est ille lapis, quia inde natus est in praesentia Dominus. Et quare sine manibus ? Quia sine opere uirili uirgo peperit Christum. Iam ergo erat lapis ille praecisus sine manibus ante oculos Iudaeorum, sed humilis erat. Non immerito ; quia nondum creuerat lapis ille, et impleuerat orbem terrarum : quod ostendit in regno suo, quod est ecclesia, qua impleuit totam faciem terrae. Quia ergo nondum creuerat, offenderunt in ilium tamquam in lapidem : et factum est in eis quod scriptum est : Qui ceciderit super lapidem istum, con-

quassabitur ; et super quos ceciderit lapis ille, conteret eos. 25 Primo super humilem ceciderunt ; excelsus super illos uentu-

rus est; sed ut eos uenturus excelsus conterat, primo eos humi¬ lis quassauit. Offenderunt in eum, et quassati sunt ; non con3,2 cfr Ioh. 5, 35.

4, 8 cfr Dan. 2, 34sq.

16sq. cfrLuc. 1, 34.

23Luc.20,i8.

Ioh. I, 20-21

TRACT. IN IOH. IV, 4-6

33

t:riti, sed quassati; ueniet excelsus, et conteret eos. Sed ignoscendum est Iudaeis, quia offenderunt in lapidem qui nondum creuerat. Quales sunt illi qui in ipsum montem offenderunt ? Iam de quibus dicam cognoscitis. Qui negant ecclesiam toto orbe diffusam, non in humilem lapidem, sed in ipsum montem offendunt : quod factus est ille lapis dum cresceret. Caeci Iudaei non uiderunt humilem lapidem ; quanta caecitas est non uidere montem ? 5* Ergo uiderunt humilem, et non cognouerunt. Demonstrabatur illis per lucemam. Nam primo ille, quo maior nemo surrexerat in natis mulierem, dixit: Non sum ego Christus. Dictumque illi est : Numquid tu es Elias? Respondit : non sum. Christus enim praemittit ante se Eliam ; et dixit : Non sum, et fecit nobis quaestionem. Timendum est enim ne minus intellegentes, contraria putent Iohannem dixisse quam Christus dixit. Quodam enim loco, cum Dominus Iesus Christus in evangelio quaedam diceret de se, responderunt illi PL discipuli : Quomodo ergo dicunt scribae, id est periti legis, 1408 quia Eliam oportet primum uenire ? Et ait Dominus : Elias

iam uenit, et fecerunt ei quae uoluerunt / et si mdtis scire, ipse est Iohannes Baptista. Dominus Iesus Christus dixit : Elias iam uenit, et ipse est Iohannes Baptista ; Iohannes autem interrogatus sic se confessus est Eliam non esse, quomodo nec Christum esse. Et utique sicut uerum confessus est Christum se non esse, sic uerum confessus est nec Eliam se esse. Quo¬ modo ergo comparabimus dicta praeconis cum dictis iudicis ? Absit ut praeco mentiatur : hoc enim loquitur quod audit a iudice. Quare ergo ille : Non sum Elias ; et Dominus : ipse est Elias ? Quia in eo Dominus Iesus Christus praefigurare uoluit futurum aduentum suum, et hoc dicere, quia in spiritu Eliae erat Iohannes. Et quod erat Iohannes ad primum ad¬ uentum, hoc erit Elias ad secundum aduentum. Quomodo duo aduentus iudicis, sic duo praecones. Iudex quidem ipse, praecones autem duo : non duo iudices. Oportebat enim iudicem primo uenire iudicandum. Misit ante se primum praeconem, uocauit ilium Eliam, quia hoc erit in secundo aduentu Elias, quod in primo Iohannes. 6 Namque intendat Caritas uestra quam uerum dicam. Quando conceptus est Iohannes, uel potius quando natus est, M 31 Spiritus sanctus hoc de illo homine implendum prophetauit : Et erit, inquit, praecursor Altissimi, in spiritu et uirtute Eliae. Non ergo Elias, sed in spiritu et uirtute Eliae. Quid est : in spiritu et uirtute Eliae ? In eodem Spiritu sancto uice Eliae. Quare uice Eliae ? Quia quod Elias secundo, hoc Iohannes

.

5, 10 sqq. Matth. 17, 10-13 ! Ir> n-14-

6, 4 Luc. 1, 17.

4, 28/29 si ignoscendum non est Iudaeis cod. Remig.

34

TRACT. IN IOH. IV, 6-7

Ioh. I, 21-23

primo aduentui fuit. Recte ergo modo Iohann.es proprie res¬ ponds. Nam Dominus figurate : Elias ipse est Iohannes ; xo iste autem, ut dixi, proprie : Non sum ego Elias. Si figuram praecursionis aduertas, Iohannes ipse est Elias ; quod enim ille ad primum aduentum, hoc ille ad secundum erit. Si proprietatem personae interroges, Iohannes Iohannes, Elias Elias ; Dominus ergo ad praefigurationem recte : Ipse est i5 Elias ; Iohannes autem recte ad proprietatem : Non sum Elias. Nec Iohannes falsum, nec Dominus falsum ; nec praeco falsum, nec iudex falsum, sed si intellegas. Quis autem intelleget ? Qui imitatus fuerit humilitatem praeconis, et cognouerit celsitudinem iudicis. Nihil enim humilius ipso praecone. 20 Fratres mei, nullum tantum meritum Iohannes habuit quam de ista humilitate, quod cum posset fallere homines, et putari Christus, et haberi pro Christo (tantae enim gratiae tantaeque excellentiae fuit), confessus est tamen aperte, et dixit : Non sum ego Christus. Numquid tu Elias es? lain si di25 ceret : Elias sum, ergo iam in secundo aduentu adueniens Christus iudicaret, non adhuc in primo iudicaretur. Tamquam dicens : Venturus est et Elias; Non sum, inquit, Elias. Sed obseruate humilem, ante quern uenit Iohannes, ne sentiatis excelsum ante quern uenturus est Elias. Nam et Domi30 nus ita compleuit : Ipse est Iohannes Baptista qui uenturus est. Ipsa praefiguratione uenit iste, qua proprietate uenturus est Elias. Tunc Elias per proprietatem Elias erit, nunc per similitudinem Iohannes erat. Modo Iohannes per proprietatem Iohannes, per similitudinem Elias est. Ambo praecones sibi 33 dederunt similitudines suas, et tenuerunt proprietates suas : unus autem Dominus iudex, siue illo praecone praecedente, siue illo.

5

10

7, Et interrogauerunt eum : Quid, ergo ? Elias es tu ? Et dixit : Non. Et dixerunt ei : Propheta es tu ? Et respondit : Non. Dixerunt ergo ei : Quis es tu, ut resp/onsum demus his qui miserunt nos. Quid dicis de teipso ? Ait : Ego uox clamantis in deserto. Isaias illud dixit. In Iohanne prophetia ista impleta est : Ego uox clamantis in deserto. Quid clamantis ? Dirigite uiam Domini, rectas facite semitas Dei nostri. Non uobis uidetur praeconis esse dicere : Exite, facite uiam ? Nisi quod praeco Exite dicit, Iohannes dicit : Venite. A iudice repellit praeco, ad iudicem uocat Iohannes. Immo uocat Iohannes ad humilem, ne iudex sentiatur excelsus. Ego uox clamantis 7, 7 Is. 40, 3.

6, 32/S4 nunc usq. Elias est] codd. /i, nunc per similitudinem Iohannes [Elias] erat. Modo Iohannes per proprietatem Iohannes [est, tunc] per similitudinem Elias [Iohannes erit] edd.

PL 1409

Ioh. I, 23-27

15

5

10

i5

20

5

10

15

TRACT. IN IOH. IV, 7-9

35

in deserto, dirigite uiarn Domini, sicut dixit Isaias propheta. Non dixit : Ego sum Iohannes, ego sum Elias, Ego sum propheta. Sed quid dixit ? Hoc uocor : Vox clamantis in deserto, Dirigite uiam Domino : ego sum ipsa prophetia. 8. Et qui missi fnerunt, erant ex pharisaeis, id est, ex principibus Iudaeorum. Et interrogauerunt, et dixerunt ei : Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta ? Quasi audaciae uidebatur esse baptizare, quasi: In qua persona ?'Quaerimus utrum tu sis Christus ; tu dicis te non esse ; quaerimus ne forte praecursor illius sis, quia nouimus ante Christi aduentum uenturum esse Eliam ; negas te esse ; quaerimus ne forte aliquis multum praeueniens praeco es, id est propheta, et accepisti hanc potestatem ; nec prophetam te esse dicis. Et non erat propheta Iohannes : maior erat quam propheta. Dominus de illo tale testimonium dedit : Quid existis in desertum uidere ? Arundinem uento agitari. Vtique, ’Non uento agitari, subaudis ; quia non hoc erat Iohannes, quasi qui a uento moueretur ; qui enim a uento mouetur, circumflatur omni spiritu seductorio. Sed quid existis uidere ? Hominem mollibus uestitum ? Vestiebatur enim Iohannes asperis, id est, tunica facta de pilis cameli. Ecce qui mollibus uestiuntur, in domibus regum sunt. Non ergo existis uidere hominem mollibus uestitum. Sed quid existis uidere ? Prophetam ? Et dico uobis, maior quam prophe¬ ta hie, quia prophetae longe ante praenuntiauerunt, Iohannes praesentem demonstrabat. 9. Quid ergo tu baptizas, si tu non es Christus, neque Elias, neque propheta ? Respondit eis Iohan¬ nes, et dixit : Ego baptizo in aqua ; medius autem uestrtim stetit quem uos nescitis. Humilis enim non uidebatur, et propterea lucerna accensa est. Videte quomodo dat locum, qui aliud posset putari. Ipse est qui post me uenit, qui ante me factus est. Sicut iam diximus, id est, antepositus est mihi. Cuius ego non sum dignus ut soluam corrigiam calceamenti eius. Quantum se abiecit ? Et ideo multum eleuatus est ; quoniam qui se humiliat, exaltabitur. Vnde debet uidere Sanctitas uestra, quia si Iohannes sic se humiliauit, ut diceret : Non sum ego dignus corri¬ giam soluere, quomodo habent humiliari, qui dicunt1: Nos baptizamus, nos quod damus nostrum est, et quod nostrum est, sanctum est. Ille dicit : Non ego, sed ille ; illi dicunt : Nos. Non est dignus Iohannes soluere corrigiam calceamenti eius ; quod si dignum se diceret, quam humilis esset ? Et si dignum se diceret, et sic diceret : Ille uenit post me, qui ante me factus est, cuius tantummodo corrigiam calceamenti dignus 8, 12 sqq. Matth. II, 7-9.

9, 10 sq. efr Luc. 14, 11.

fi 316

PL 1410

36

TRACT. IN IOH. IV, 9-11

Ioh. I, 28-30

sum soluere, multum se humiliasset. Quando autem nec ad hoc dignum se dicit, uere plenus Spiritu sancto erat, qui sic seruus Dominum agnouit, et ex seruo amicus fieri meruit. 10. Haec in Bethania facta sunt trans Iordanem, ubi erat Iohannes baptizans. Altera die uidit Iohannes Iesum uenientem ad se, et ait : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatuni mundi. Nemo sibi arroget, et dicat quia ipse auferat peccatum mundi. Iam intendite, contra quos superbos intendebat digitum Iohannes. Nondum erant nati haeretici, et iam ostendebatur : contra illos clamabat tunc a fluuio, contra quos modo clamat ex euangelio. Venit Iesus ; et quid dicit file ? Ecce Agnus Dei. Si agnus innocens, et Iohannes agnus. An non et ipse innocens ? Sed quis innocens ? quantum innocens ? Omnes ex ilia traduce ueniunt et ex ilia propagine, de qua cantat gemens Dauid : Ego in iniquitate conceptus sum, et in peccatis mater mea in utero me aluit. Solus ergo file Agnus, qui non sic uenit. Non enim in iniquitate conceptus est, quia non de mortalitate conceptus est ; nec eum in peccatis mater eius in utero aluit, quern uirgo concepit, uirgo peperit ; quia fide concepit, et fide suscepit. Ergo ecce Agnus Dei. Non habet iste traducem de Adam ; carnem tantum sumsit de Adam, peccatum non assumsit. Qui non assumsit de nostra massa peccatum, ipse est qui tollit nostrum peccatum. Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. 11. Nostis quia quidam homines 1 dicunt aliquando : Nos tollimus peccata hominibus, qui sancti sumus ; si enim non fuerit sanctus qui baptizat, quomodo tollit peccatum alterius, cum sit homo ipse plenus peccato ? Contra istas disputationes uerba nostra non dicamus, hunc legamus : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Non sit praesumptio hominibus in homines : non transmigret passer in montes, in Domino confidat ; et si leuat oculos in montes, unde ueniet auxilium ei, intellegat quia auxilium eius a Do¬ mino, qui fecit coelum et terrain. Tantae excellentiae Iohannes. Dicitur ei : Tu es Christus ? Dicit : Non. Tu es Elias ? Dicit : Non. Tu es propheta ? Dicit : Non. Quare ergo baptizas ? Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi ; hie est de quo dixi : Post me uenit uir qui ante me

P 317

PL 1411

10, 13 sqq. Ps. 50, 7.

11, 7 sq. efr Ps. io, 2.

8 sqq. efr Ps. 120, 1-2.

10, 5 peccatum mundi] codd. prope omnes n, peccata. Vnde edd.

1 Donatistas intellege.

Ioh. I, 30-34

TRACT. IN IOH. IV, 12-13

37

15 factus est, quia prior me erat. Post me uenit, quia posterius natus est ; ante me f actus est, quia praelatus est mihi ; prior me erat, quia in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. 12. Et ego nesciebam |eum, dixit, sed ut manifestaretur Israeli, propterea ueni ego in aqua baptizans. Et testimonium perhibuit Iohannes, dicens : Quia uidi Spiritum de caelo descendentem quasi 5 columbam, et mansit super eum; et ego nesciebam eum, sed qui me misit baptizare in aqua, ille mihi dixit : Super quern uideris Spiritum descendentem et manentem super eum, hie est qui baptizat in Spiritu sancto; et ego uidi, et testimonium perhi10 bui quia hie est Filius Dei. Intendat modicum Caritas uestra : Iohannes quando didicit Christum ? Missus est enim ut baptizaret in aqua. Quaesitum est quare ? Vt manif estaretur Israeli, dixit. Quid profuit baptismus Iohannis ? Fratres mei, si profuit aliquid, et modo maneret, et baptiza15 rentur homines baptismo Iohannis ; et sic uenirent ad baptismum Christi. Sed quid ait ? Vt manifestaretur Israeli ; id est, ipsi Israel, populo Israel ut manifestaretur Christus, uenit baptizare in aqua. Accepit ministerium baptismatis Iohannes, in aqua paenitentiae, parare uiam Domino, non 20 existens Dominus ; at ubi cognitus est Dominus, superfluo ei uia parabatur, quia cognoscentibus se ipse factus est uia ; itaque non durauit diu baptismus Iohannis. Sed quomodo demonstratus est Dominus ? Humilis. Vt ideo acciperet baptisma Iohannes, in quo baptizaretur ipse Dominus. 13. Et opus erat Domino baptizari ? Et ego interrogans cito respondeo : Opus erat Domino nasci ? opus erat Domino crucifigi ? opus erat Domino mori ? opus erat Domino sepeliri ? Si ergo tantam suscepit pro nobis humilitatem, baptis5 mum non erat suscepturus ? Et quid profuit quia suscepit baptismum serui ? Vt tu non dedignareris suscipere baptismum Domini. Intendat Caritas uestra. Futuri erant aliqui in ecclesia excelsioris gratiae catechumeni. Fit enim aliquando ut uideas catechumenum abstinentem ab omni concubitu, 10 ualefacientem saeculo, renuntiantem omnibus quae possidebat, distribuentem pauperibus ; et catechumenus est, instru- ^318 ctus etiam forte doctrina salutari supra multos fideles. Timendum est huic ne dicat apud semetipsum de baptismate sancto quo peccata dimittuntur : Quid plus accepturus sum ? 15 Ecce ego melior sum illo fideli et illo frdeli, cogitans fideles aut coniugatos, aut forte idiotas, aut habentes et possidentes res suas, quas ipse distribuit iam pauperibus, et meliorem se esse arbitrans quam ille qui iam baptizatus est, dedignetur uenire ad baptismum, dicens : Hoc sum accepturus quod habet 20 ille et ille ; et proponat sibi illos quos contemnit, et quasi sor-

38

25

30

35

TRACT. IN IOH. IV, 13-14

deat illi hoc accipere quod acceperunt inferiores, quia iam uidetur ipse sibi melior ; et tamen omnia peccata super ilium sunt, et nisi uenerit ad salutarem baptismum, ubi peccata soluuntur, cum omni excellentia sua non potest intrare in regnum caelorum. Sed ut illam excellentiam inuitaret Dominus ad baptismum suum, ut peccata illi dimitterentur, uenit ipse ad baptismum serui sui; et cum ipse non haberet quod ei pl dimitteretur, nec quod in illo lauaretur, suscepit a seruo ba- 1412 ptismum ; et tamquam allocutus est filium superbientem et extollentem se, ac dedignantem forte accipere cum idiotis unde ei possit salus uenire, et quasi dicens : Quantum te extendis ? quantum extollis ? quanta est excellentia tua ? quanta gratia tua ? maior potest esse quam mea ? si ego ueni ad seruum, tu dedignaris uenire ad Dominum ? si ego suscepi baptismum serui, tu dedignaris a Domino baptizari ? 14 Nam ut noueritis, fratres mei, quia non ex necessitate alicuius uinculi peccati Dominus ueniebat ad ipsum Iohannem; sicut dicunt alii euangelistae, cum ad ilium ueniret baptizandus Dominus, ait ipse Iohannes : Tu ad me uenis ? Ego a te debeo baptizari. Et quid ei ipse respondit ? Sine modo ; impieatur omnis iustitia. Quid est : impleatur omnis iustitia ? Mori ueni pro hominibus, baptizari non habeo pro hominibus ? Quid est: impleatur omnis iustitia ? Impleatur omnis humilitas. Quid ergo ? Non erat suscepturus baptismum a bono seruo, qui passionem suscepit a seruis malis ? Intendite ergo. Baptizato Domino, si propterea baptizauit Iohannes, ut in eius baptismo Dominus ostenderet humilitatem, nemo alius baptizaretur baptismo Iohannis? Multi autem baptizati sunt baptismo Iohannis ; baptizatus est Dominus baptismo Iohannis, et cessauit baptismus Iohannis. Inde iam missus est in carcerem Iohannes ; deinceps nemo baptizatus inuenitur illo baptismate. Si ergo propterea uenit et Iohannes baptizans, ut Domini humilitas nobis demonstraretur, ut quia ille suscepit a seruo, nos non dedignaremur suscipere a Domino, Dominum solum Iohannes baptizaret ? Sed si solum Dominum Iohannes baptizaret, non deessent qui putarent sanctius fuisse baptisma Iohannis quam Christi : quasi baptismate Iohannis solus Christus meruisset baptizari, baptismate autem Christi genus humanum. Intendat Caritas uestra. Baptismate Christi baptizati sumus, non tantum nos, sed et uniuersus orbis terrarum, et baptizatur usque in finem. Quis nostrum potest ex aliqua parte comparari Christo, cuius se Iohannes dixit indignum soluere corrigiam calceamenti ? Si ergo ille Christus tantae excellentiae homo Deus, solus baptizaretur baptismo Iohannis, quid dicturi erant homines ? Qualem baptismum habuit M 3i9 Iohannes ? Magnum baptismum habuit, ineffabile sacramen-

.

5

io

I5

io

25

30

Ioh. I, 31-34

14, 4 sqq. Matth. 3, 14 sq.

Ioh. I, 33

35

5

I0

I5

20

25

3o

3

10

TRACT. IN IOH. IV, 14-16

39

turn : uide, quia solus Christus meruit baptizari Iohannis baptismo. Atque ita maior uideretur baptismus serui, quam baptismus Domini. Baptizati sunt et alii baptismo Iohannis, ne melior baptismus uideretur Iohannis quam Christi; baptizatus autem et Dominus, ut Domino suscipiente baptismum serui, non dedignarentur alii serui suscipere baptismum Domini : ad hoc ergo missus erat Iohannes. 15. Sed nouerat Christum, an non nouerat ? Si non nouerat, quare dicebat quando uenit ad fluuium Christus : Ego a te debeo baptizari ? hoc est : Scio qui sis. Si ergo iam nouerat, certe tunc cognouit quando uidit columbam descendentem. Manifestum est quia columba non descendit super Dominum, nisi postea quam adscendit ab aqua baptismi. Dominus baptizatus adscendit ab aqua, aperti sunt caeli, et uidit super eum columbam. Si ergo post baptismum descendit columba, et antequam baptizaretur Dominus, dixit illi Iohannes : Tu ad me uenis P Ego a te debeo baptizari ? ante, ilium nouerat, cui dixit :Tu ad me uenis ? Ego a te debeo baptizari ? quomodo ergo dixit: Et ego nesciebam eum ; sed qui me misit baptizare in aqua, ille mihi dixit : Super quern uideris Spiritum descendentem si cut columbam, et manentern super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto ? Non parua quaestio est, fratres mei. Si uidistis quaestionem, non parum uidistis; superest ut ipsius solutionem Dominus det. Tamen illud dico : si uidistis quaestionem, non est parum. Ecce positus est Iohannes ante oculos uestros, stans ad fluuium Iohannes Baptista ; ecce uenit Dominus adhuc baptizandus, nondum baptizatus : audi uocem Iohan¬ nis : Tu ad me uenis ? Ego a te debeo baptizari ; ecce iam cognoscit Dominum, a quo uult baptizari. Baptizatus Domi¬ nus adscendit ab aqua, aperiuntur caeli, descendit Spiritus, modo ilium cognoscit Iohannes ; si modo ilium cognoscit, quid dixit antea : Ego a te debeo baptizari ? Si autem non eum modo cognoscit, quia iam nouerat eum, quid est quod dixit, Non noueram eum ; sed qui me misit baptizare in aqua, ille mihi dixit : Super quern uideris Spiritum descendentem, et manentem super eum sicut colum¬ bam, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto ? 16. Fratres, ista quaestio si hodie soluatur, grauat uos, non dubito, quia iam rnulta dicta sunt. Sciatis autem talem istam quaestionem esse, ut haec sola perimat partem Donati. Ad hoc dixi Caritati uestrae, ut intentos uos facerem, similiter ut soleo; simul ut oretis pro nobis et uobis, ut et nobis det Do¬ minus digna loqui, et uos digna capere mereamini. Interim hodie dignamini differre. Sed hoc breuiter dico interim, do¬ nee soluatur ; interrogate pacifice, sine rixa, sine contentione, sine altercationibus, sine inimicitiis ; et uobiscum quaerite, et alios interrogate, et dicite : Hanc quaestionem proposuit

PL

1413

4o

15

20

25

30

35

TRACT. IN I0H. IV, 16-V, i

Ioh. I, 33

nobis hodie episcopus noster, aliquando si Dominus concesserit, soluturus earn. Sed siue soluatur siue non soluatur, putate me proposuisse quid me mouet : moueor enim multum. Dicit Iohannes : Ego a te debeo baptizari, tamquam Christo cognito. Si enim non nouerat eum a quo uolebat baptizari, temere dicebat : Ego a te debeo baptizari. Nouerat ergo eum. Si nouerat eum, quid est ergo quod dicit : Non noueram eum ; sed qui me misit baptizare in aqua, ipse mihi fx 320 dixit: Super quem uideris Spiritum descendentem et manentem super eum, sicut columbam, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto ? Quid dicturi sumus ? Quia non scimus quando uenerit columba ? Ne forte ibi lateant, legantur alii euangelistae, qui planius illud dixerunt, et inuenimus apertissime tunc descendisse columbam, cum Dominus ab aqua adscendit. Super baptizatum enim aperti sunt caeli, PL et uidit Spiritum descendentem. Si iam baptizatum cognouit, 1414 uenienti ad baptisma quomodo dicit : Ego a te debeo baptizari ? Hanc uobiscum interim ruminate, hanc uobiscum conferte, hanc uobiscum tractate. Praestet Dominus Deus noster ut antequam a me audiatis, alicui uestrum priori earn reuelet. Tamen, fratres, hoc sciatis, quia per istius quaestionis solutionem, uocem pars Donati de baptismi gratia, ubi nebulas obtendunt imperitis, et retia tendunt auibus uolantibus, si frontem habeant, omnino non habebunt : omnino eorum ora claudentur. TRACTATVS V. Rursum in illud: Et ego nesciebam eum, etc. Quid noui Iohannes didicerit de Domino per columbam. [Cap. 1, 33]. [Habitus feria v post Dom. iv Quadr., die 20 Martii 413].

1* Sicut Dominus uoluit, ad diem promissionis nostrae peruenimus ; praestabit etiam hoc, ut ad ipsius promissionis redditionem peruenire possimus. Tunc enim ea quae dicimus, et nobis et uobis si utilia sunt, ab ipso sunt : quae autem ab 5 homine sunt, mendacia sunt : sicut ipse dixit Dominus noster Iesus Christus : Qui loquitur mendacium, de suo loquitur. Nemo habet de suo, nisi mendacium et peccatum. Si quid autem homo habet ueritatis atque iustitiae, ab illo fonte est, quem debemus sitire in hac eremo, ut ex eo quasi guttis quibusdam 10 irrorati, et in hac peregrinatione interim consolati, ne deficiamus in uia, uenire ad eius requiem satietatemque possimus. 16, 25 cfr Matth. 3, 16 ; Marc. 1, 10 ; Luc. 3, 21 sci. V, 1, 6 Ioh. 8, 44. 16, 22 lateat edd.

Ioh. I, 33

TRACT. IN IOH. V, 1-2

41

Si eigo qui loquitur mendacium, de suo loquitur ; qui loquitur ueritatem, de Dei loquitur. Verax Iohannes, ueritas Christus ; uerax Iohannes, sed omnis uerax a ueritate uerax est ; si ergo 15 uerax est Iohannes, et uerax esse homo non potest, nisi a ueri¬ tate ; a quo erat uerax, nisi ab eo qui dixit : Ego sum ueritas ? Non ergo, posset dicere, aut ueritas contra ueracem, aut uerax contra ueritatem. Veracem ueritas misit ; et ideo uerax erat,quoniam a ueritate missus erat. Si ueritas Iohannem 20 miserat, Christus eum miserat. Sed quod Christus cum Patre facit. Pater facit ; et quod Pater cum Christo facit, Christus facit. Nec seorsum Pater aliquid facit sine Filio, nec seorsum aliquid Filius sine Patre ; inseparabilis caritas, inseparabilis unitas, inseparabilis maiestas, inseparabilis potestas, secundum 25 haec uerba quae ipse posuit : Ego et Pater unum sumus. Quis ergo misit Iohannem ? Si dicamus : Pater, uerum dicimus; si dicamus : Filius, uerum dicimus ; manifestius autem ut di¬ camus, Pater et Filius. Quern misit autem Pater et Filius, unus Deus misit ; quia Filius dixit : Ego et Pater unum sumus. 30 Quomodo ergo nesciebat eum a quo missus est ? Dixit enim, Ego nesciebam eum ; sed qui me misit baptizare in aqua, ipse mihi dixit. Interrogo Iohannem : Qui te misit baptizare in aqua, quid tibi dixit ? Super quern uideris Spiritum descendentem, sicut columbam, et manen33 tern super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu P 321 sancto. Hoc tibi, o Iohannes, dixit qui te misit ? Manifestum quia hoc. Quis ergo te misit ? Forte Pater. Verus Deus Pater, et ueritas Deus Filius ; si Pater sine Filio te misit, Deus sine ueritate te misit ; si ideo autem uerax es, quia uerita- PL 40 tern loqueris, et ex ueritate loqueris ; non te misit Pater sine 1415 Filio, sed simul te misit Pater et Filius : si ergo et Filius te misit cum Patre, quomodo nesciebas eum a quo missus es ? Quern uideras in ueritate, ipse te misit ut agnosceretur in carne, et dixit : Super quern uideris Spiritum descendentem 43 sicut columbam, et manentem super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto. 2. Hoc audiuit Iohannes, ut nosset eum quern non nouerat, an ut plenius nosset quam iam nouerat ? Si enim omni ex parte non nosset, non uenienti ad fluuium ut baptizaretur diceret : Ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me ? nouerat 5 ergo. Quando autem columba descendit ? Iam baptizato Domino, et ab aqua adscendente. At si ille qui eum misit, dixit : Super quern uideris Spiritum descendentem sicut columbam, et manentem super eum, ipse est qui baptizaret in Spiritu sancto, et non nouerat eum, 16 ibid. 14, 6.

V, 1, 13 Deo PL

25 ibid, io, 30.

2, 4 Matth. 3, 14.

42

TRACT. IN IOH. V, 2-4

Ioh. I, 33

10 sed columba descendente cognouit eum ; columba uero tunc descendit, quando Dominus ab aqua adscendit ; tunc autem cognouerat Iohannes Dominum, quando ad eum Dominus ad aquam ueniebat ; manifestatur nobis quia Iohannes se¬ cundum aliquid nouerat, secundum aliquid nondum nouerat i5 Dominum. Nisi autem hoc intellexerimus, mendax erat. Quomodo erat uerax agnoscens, qui dicit : Tu ad me uenis baptizari, et ego a te debeo baptizari ? Verax est cum hoc dicit ? Et quomodo rursus uerax est cum dicit : Ego non noueram eum ; sed qui misit me baptizar e in aqua, 20 ipse mihi dixit : Super quern uideris Spiritum descendentem si cut columbam, et manentem super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto ? Innotuit per columbam Dominus, non ei qui se non nouerat, sed ei qui in eo aliquid nouerat, aliquid non nouerat. Nostrum 25 est ergo quaerere quid in eo Iohannes nondum nouerat, et per columbam didicit. 3. Quare missus est Iohannes baptizans ? Iam memini me quantum potui dixisse Caritati uestrae. Si enim baptismus Iohannis necessarius erat saluti nostrae ; et modo debuit exerceri. Non enim modo non saluantur homines, aut non 5 modo plures saluantur, aut alia tunc salus erat, et alia modo. Si mutatus est Christus, mutata est et salus ; si salus in Christo est, et idem ipse Christus est, eadem nobis salus est. Sed quare missus est Iohannes baptizans ? Quia oportebat bapti¬ zari Christum. Quare oportebat baptizari Christum ? quare 10 oportuit nasci Christum ? quare oportuit crucifigi Christum ? Si enim uiam humilitatis demonstraturus aduenerat, et seipsum facturus ipsam humilitatis uiam, in omnibus ab eo implenda erat humilitas. Auctoritatem dare baptismo suo hinc dignatus est, ut cognoscerent serai quanta alacritate debe15 rent currere ad baptismum Domini, quando ipse non dedignatus est suscipere baptismum serui. Donatum enim erat hoc Iohanni, ut ipsius baptismum diceretur. 4. Hoc adtendat, et distinguat, et nouerit Caritas uestra. PL Baptismus quern accepit Iohannes, baptismus Iohannis dictus 1416 est ; solus tale donum accepit : nullus ante ilium iustorum, nullus post ilium, ut acciperet baptismum, qui baptismus illius 5 diceretur. Accepit quidem ; non enim a se posset aliquid : si enim a se quis loquitur, mendacium de suo loquitur. Et unde M 322 accepit, nisi a Domino Iesu Christo ? An illo ut baptizare posset accepit, quern postea baptizauit. Nolite mirari; sic enim hoc fecit Christus in Iohanne, quomodo quiddam fecit 10 in matre. De Christo enim dictum est : Omnia per ipsum facta 4, 10 Ioh. 1, 3. 4, 2 sqq. baptismum utl baptisma edd. 5 ponunt edd.

3 solus tale donum] post accepit /.

Ioh. I, 33

5

10

i5

20

25

30

35

5

TRACT. IN IOH. V, 4-6

43

sunt: si omnia per ipsum, et Maria per ipsum facta est, de qua postea natus est Christus. Intendat Caritas uestra : Quomodo creauit Mariam, et creatus est per Mariam, sic dedit baptismum Iohanni, et baptizatus est a Iohanne. 5. Ad hoc ergo accepit baptismum a Iohanne, ut accipiens quod inferius erat ab inferiore, ad id quod superius erat hortaretur inferiores. Sed quare non solus ipse baptizatus est a Iohanne, si ad hoc missus erat Iohannes, per quern baptizaretur Christus, ut pararet uiam Domino, id est ipsi Christo ? Et hoc iam diximus ; sed commemoramus, quia necessarium est praesenti quaestioni. Si solus Dominus noster Iesus Chri¬ stus baptizatus esset baptismate Iohannis, tenete quod dicimus, non tantum ualeat saeculum, ut deleat e cordibus uestris quod ibi scripsit Spiritus Dei; non tantum ualeant spinae curarum, ut effocent semen quod seminatur in uobis ; quare enim cogimur eadem repetere, nisi quia de memoria cordis uestri securi non sumus ? Si ergo solus Dominus bapti¬ zatus esset baptismo Iohannis, non deessent qui sic eum haberent, ut putarent baptismum Iohannis maiorem esse, quam est baptismus Christi. Dicerent enim : Vsque adeo illud baptisma maius est, ut solus Christus eo baptizari meruisset. Ergo ut daretur nobis a Domino exemplum humilitatis, ad percipiendam salutem baptismatis, Christus suscepit quod ei opus non erat, sed propter nos opus erat. Et rursus, ne hoc ipsum quod accepit a Iohanne Christus, praeponeretur baptismati Christi, permissi sunt et alii baptizari a Iohanne. Sed qui baptizati sunt a Iohanne, non eis suffecit: baptizati sunt enim baptismo Christi, quia non baptismus Christi erat baptismus Iohannis. Qui accipiunt baptismum Christi, baptismum Iohannis non quaerunt : qui acceperunt baptismum Iohannis, baptismum Christi quaesierunt. Ergo Christo suffecit baptismus Iohannis. Quomodo non sufficeret, quando nec ipse erat necessarius ? Illi enim nullus baptismus erat necessarius, sed ad hortandos nos ad baptismum suum, suscepit baptismum serui. Et ne praeponeretur baptismus serui baptismo Domini, baptizati sunt alii baptismate conserui. Sed qui baptizati sunt baptis¬ mate conserui, oportebat ut baptizarentur baptismate Domini; qui autem baptizantur baptismate Domini, non opus habent baptismate conserui. 6 Quoniam ergo acceperat Iohannes baptismum, qui proprie Iohannis diceretur ; Dominus autem Iesus Christus noluit baptismum suum alicui dare, non ut nemo baptizaretur ba¬ ptismo Domini, sed ut semper ipse Dominus baptizaret : id actum est, ut et per ministros Dominus baptizaret, id est, ut quos ministri Domini baptizaturi erant, Dominus bapti¬ zaret, non illi. Aliud est enim baptizare per ministerium, aliud baptizare per potestatem. Baptisma enim tale est, quads est ille, in cuius potestate datur ; non qualis est ille per cuius

.

PL 1417

44

TRACT. IN IOH. V, 6-8

Ioh. I, 33

10 ministerium datur. Talis erat baptismus Iohannis, qualis Iohannes : baptismus iustus tamquam iusti, tamen hominis ; sed qui acceperat a Domino istam gratiam, et tantam gratiam, ut dignus esset praeire iudicem, et eum digito ostendere, et ^ 323 implere uocem prophetiae illius : Vox clamantis in deserto, pa15 rate uiam Domino. Tale autem baptisma Domini, qualis Dominus ; ergo baptisma Domini diuinum, quia Dominus Deus. 7. Potuit autem Dominus Iesus Christus, si uellet, dare potestatem alicui seruo suo, ut daret baptismum suum tam¬ quam uice sua, et transferre a se baptizandi potestatem, et constituere in aliquo seruo suo, et tantam uim dare baptismo 3 translato in seruum, quantam uim haberet baptismus datus a Domino. Hoc noluit ideo, ut in illo spes esset baptizatorum, a quo se baptizatos agnoscerent. Noluit ergo seruum ponere spem in seruo. Ideoque clamabat apostolus, cum uideret homines uolentes ponere spem in seipso : Numquid Paulus 10 pro uobis crucifixus est ? aut in nomine Paidi baptizati estis ? Baptizauit ergo Paulus tamquam minister, non tamquam ipsa potestas ; baptizauit autem Dominus tamquam potestas. Intendite. Et potuit hanc potestatem seruis dare, et noluit. Si enim daret hanc potestatem seruis, id est, ut ipsorum esset 13 quod Domini erat, tot essent baptismi quot essent serui; ut quomodo dictum est baptisma Iohannis, sic diceretur baptisma Petri, sic baptisma Pauli, sic baptisma Iacobi, baptisma Thomae, Matthaei, Bartholomaei : illud enim bapptisma Iohannis dictum est. Sed forte aliquis resistit, et dicit : 20 Proba nobis quia illud baptisma Iohannis dictum est. Probabo, ipsa Veritate dicente, quando interrogauit Iudaeos : Baptisma Iohannis unde est ? de caelo, an ex hominibus ? Ergo ne tot baptismata dicerentur, quot essent serui qui baptizarent accepta potestate a Domino ; sibi tenuit Dominus 25 baptizandi potestatem, seruis ministerium dedit. Dicit se seruus baptizare ; recte dicit, sicut apostolus dicit : Baptizaui autem et Stephanae domum, sed tamquam minister. Ideo si sit et malus, et contingat illi habere ministerium, et si eum homi¬ nes non norunt, et Deus eum nouit : permittit Deus baptizari 30 per eum, qui sibi tenuit potestatem. 8. Hoc autem Iohannes non nouerat in Domino. Quia Do¬ minus erat, nouerat, quia ab ipso debebat baptizari, nouerat ; et confessus est, quia ueritas erat ille, et ille uerax missus a PL ueritate ; hoc nouerat. Sed quid in eo non nouerat ? Quia sibi 1418 5 retenturus erat baptismatis sui potestatem, et non earn transmissurus et translaturus in aliquem seruum ; sed siue baptizaret in ministerio seruus bonus, siue baptizaret in ministerio seruus malus, non sciret se ille qui baptizaretur baptizari, nisi ab illo qui sibi tenuit baptizandi potestatem. Et ut noue6, 14 Isai. 40, 3.

7, 9 I Cor. 1, 13.

22 Matth. 2i, 25.

26 I Cor. 1, 16.

I oh. I, 33

TRACT. IN IOH. V, 8-9

45

10 ritis, fratres, quia hoc in illo non nouerat Iohannes, et hoc didicit per columbam : Dominum enim nouerat, sed eum baptizandi sibi potestatem retenturum, et nulli seruo earn daturum, nondum nouerat ; secundum hoc dixit : Et ego nesciebam eum. Et ut noueritis quia ibi hoc didicit, adtendite sequentia : 15 Sed qui misit me baptizare in aqua, ipse mihi dixit: Super quern uideris Spiritum descendentem, quasi columbam, et manentem super eum, ipse est. Quid ipse est ? Dominus. Sed iam nouerat Dominum. Ergo putate hue usque dixisse Iohannem : Ego non noueram eum ; sed 20 qui me misit baptizare in aqua, ipse mihi dixit. Quaerimus quid dixerit ? Sequitur : Super quern uideris Spiritum descendentem, quasi columbam, et manen¬ tem super eum. Non dico sequentia; interim adtendite : Super quern uideris Spiritum descendentem, tarn- ^ 324 25 quam columbam, et manentem super eum, ipse est. Sed quid ipse est ? quid me uoluit per columbam docere qui me misit ? Quia ipse erat Dominus ? Iam noueram a quo mis¬ sus eram ; iam noueram eum cui dixi : Tu ad me uenis baptizari ? ego a te debeo baptizari ; usque adeo ergo noueram Domi30 num, ut ego ab eo uellem baptizari, non ut a me ipse baptizaretur; et tunc mihi dixit : Sine modo ; impleatur omnis iustitia; pati ueni, baptizari non uenio ? impleatur omnis iustitia, ait mihi Deus meus ; impleatur omnis iustitia, doceam plenam humilitatem ; noui superbientes in futuro populo meo, noui 35 aliquos in aliqua excellentiori gratia futuros homines, ut cum uiderint idiotas aliquos baptizari, illi quia meliores sibi uidentur, siue continentia, siue eleemosynis, siue doctrina, dedignentur isti fortasse accipere quod illi inferiores acceperunt ; oportet ut sanem eos, ut non dedignentur uenire ad 40 baptisma Domini, quia ego ueni ad baptisma serui. 9. Iam ergo hoc nouerat Iohannes, et nouerat Dominum. Quid ergo docuit columba ? quid uoluit per columbam, id est, per Spiritum sanctum sic uenientem docere, qui miserat eum, cui ait : Super quern uideris Spiritum descenden5 tern, tamquam columbam, et manentem super eum, ipse est ? Quis ipse est ? Dominus. Noui. Sed numquid hoc iam noueras, quia Dominus iste baptizandi habens potestatem, earn potestatem nulli seruo daturus est, sed sibi earn retenturus est, ut omnis qui baptizatur per serui ministerium, non 10 imputet seruo, sed Domino ? Numquid hoc iam noueras ? Non hoc noueram; adeo quid mihi dixit ? Super quern uide¬ ris Spiritum descendentem tarn quam columbam, et manentem super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto. Non ait : Ipse est Dominus; non ait : 15 Ipse est Christus ; non ait: Ipse est Deus; non ait : Ipse est 8, 31 Matth. 3, 14 sq. 5

Tr. Ioh.

46

TRACT. IN IOH. V, 9-11

Ioh. I, 33 PL

20

25

5

10

5

10

15

20

Iesus ; non ait : Ipse est qui natus est de uirgine Maria, poste¬ 1419 rior te, prior te ; non ait hoc ; iam enim hoc nouerat Iohannes. Sed quid non nouerat ? Tantam potestatem baptismi ipsum Dominum habiturum et sibi retenturum, siue praesentem in terra, siue absentem corpore in caelo et praesentem maiestate, sibi retenturum baptismi potestatem, ne Paulus diceret : baptismus meus ; ne Petrus diceret : baptismus meus. Ideo uidete, intendite uoces apostolorum. Nemo apostolorum dixit: baptismus meus. Quamuis unum omnium esset euangelium, tamen inuenis dixisse : euangelium meum ; non inuenis dixisse : baptisma meum. 10. Hoc ergo didicit Iohannes, fratres mei. Quod didicit Iohannes per columbam, discamus et nos. Non enim columba Iohannem docuit, et ecclesiam non docuit, cui ecclesiae dictum est : Vna est columba mea. Columba doceat columbam ; nouerit columba, quod Ioannes didicit per columbam. Spiritus sanctus in specie columbae descendit. Hoc autem quod discebat Iohannes in columba, quare in columba didicit ? Oportebat enim ut disceret; nec hoc forte oportebat nisi ut per co¬ lumbam disceret. Quid dicam de columba, fratres mei ? aut quando mihi sufficit facultas uel cordis uel linguae, dicere quomodo uolo ? Et forte non digne uolo quomodo dicendum est ; nec si tamen possum dicere quomodo uolo, quanto mi¬ nus quomodo dicendum est ? Ego a meliore hoc audire uellem, non uobis dicere. 11. Discit Iohannes eum quern nouerat ; sed in eo discit in P 325 quo eum non nouerat ; in quo nouerat non discit. Et quid nouerat ? Dominum. Quid non nouerat ? Potestatem dominici baptismi in nullum hominem a Domino transituram, sed ministerium plane transiturum : potestatem a Domino in neminem, ministerium et in bonos et in malos. Non exhorreat columba ministerium malorum, respiciat Domini potestatem. Quid tibi facit malus minister, ubi bonus est Dominus ? Quid te impedit malitiosus praeco, si est beneuolus iudex ? Iohannes didicit per columbam hoc. Quid est quod didicit ? Ipse repetat : Ipse mihi dixit, inquit, Super quem uideris Spiritum descendentem, tamquam columbam, et manentem super eum, hie est qui baptizat in Spiritu sancto. Non ergo te decipiant, 0 columba, seductores, qui dicunt : Nos baptizamus. Columba, agnosce quid docuit columba. Hie est qui baptizat in Spiritu sancto. Per columbam discitur quia hie est ; et tu eius potestate putas te baptizari, cuius ministerio baptizaris ? Si hoc putas, nondum es in corpore columbae ; et si non es in corpore columbae, non mirandum quia simplicitatem non habes. Simplicitas enim maxime per columbam designatur. io, 4 Cant. 6, 8.

loh. I, 33

5

10

15

20

25

30

33

3

TRACT. IN IOH. V, 12-13

47

12. Quare per simplicitatem columbae didicit Iohannes, quia hie est qui baptizat in Spiritu sancto, fratres mei, nisi quia columbae non erant qui ecclesiam dissipauerunt ? Accipitres erant, milui erant. Non laniat columba. Et uides illos inuidiam nobis facere, quasi de persecutionibus quas passi sunt. Corporales quidem passi quasi persecutiones, PL cum essent flagella Domini manifeste dantis disciplinam ad 1420 tempus, ne damnet in aeternum, si earn non cognouerint, seque correxerint. Illi uere persequuntur ecclesiam, qui dolis persequuntur ; illi grauius cor feriunt, qui linguae gladio feriunt ; illi acerbius sanguinem fundunt, qui Christum, quan¬ tum in ipsis est, in homine occidunt. Perterriti uidentur quasi iudicio potestatum. Quid tibi facit potestas, si bonus es ? Si autem malus es, time potestatem : Non enim frustra gladium portat, dicit apostolus. Tuum gladium noli educere, quo percutis Christum. Christiane, quid tu persequeris in christiano ? quid in te persecutus est imperator ? Carnem persecutus est ; tu in christiano spiritum persequeris. Non occidis tu carnem. Et tamen nec carni parcunt : quotquot potuerunt caedendo necauerunt, nec suis nec alienis pepercerunt. Notum est hoc omnibus. Inuidiosa est potestas, quia legitima est ; inuidiose facit, qui iure facit ; sine inuidia facit, qui praeter leges facit. Adtendat unusquisque uestrum, fratres mei, quid habeat christianus. Quod homo est, commune cum multis ; quod christianus est, secernitur a multis ; et plus ad ilium pertinet quod christianus, quam quod homo. Nam quod chri¬ stianus, renouatur ad imaginem Dei, a quo homo factus est ad imaginem Dei; quod autem homo, posset et malus, posset et paganus, posset et idololatra. Hoc tu persequeris in christiano, quod melius habet ; hoc enim illi uis auferre unde uiuit. Viuit enim temporaliter secundum spiritum uitae, quo corpus animatur ; uiuit autem ad aeternitatem secundum baptisma quod accepit a Domino ; hoc illi uis tollere, quod accepit a Domino ; hoc illi uis tollere unde uiuit. Latrones eos quos uolunt exspoliare, sic uolunt, ut ipsi plus habeant, et illi nihil habeant ; tu et tollis huic, et apud te non erit plus ; non enim plus tibi fit, quia huic tollis. Sed uere hoc faciunt, quod hi M 326 qui tollunt animam ; et alteri tollunt, et ipsi duas animas non habent. 13. Quid ergo uis auferre ? Vnde tibi displicet quern uis rebaptizare ? Dare non potes quod iam habet, sed facis negare quod habet. Quid acerbius faciebat paganus, persecutor ecclesiae ? Exserebantur gladii aduersus martyres, emittebantur bestiae, ignes admouebantur : utquid ista ? Vt diceret qui 12, 14 Rom. 13, 4.

27 cfr. Col. 3, 10.

12, 28 et 29 posset] possidet coni. Morel, Elem. crit.,p. 241

48

10

15

20

25

30

35

5

TRACT. IN IOH. V, 13-14

Ioh. I, 33

ista patiebatur : Non sum christianus. Quid doces tu eum quem uis rebaptizare, nisi ut primo dicat : Non sum christianus ? Ad quod aliquando persecutor proferebat flammam, ad hoc tu producis linguam : seducendo facis quod ille occidendo non fecit. Et quid est quod daturas es, et cui daturas es ? Si tibi uerum dicat, et non seductus a te mentiatur, dicturus est : Habeo. Interrogas : Habes baptisma ? Habeo, dicit. Quamdiu habeo dicit, inquis, non sum daturas. Et noli dare ; quod enim uis dare, haerere in me non potest, quia quod accepi, auferri a me non potest. Sed tamen exspecta ; uideam quid me uis docere. Die, inquit, primo : Non habeo. Sed hoc habeo ; si dixero : Non habeo, mentior ; quod enim habeo, habeo. Non habes, inquit. Doce quia non habeo. Malus tibi dedit. Si malus Christus, malus mihi dedit. Non, inquit, malus Christus; sed non tibi Christus dedit. Quis ergo mihi dedit ? Responde : Ego me a Christo scio accepisse. Dedit tibi, inquit, sed traditor nescio quis, non Christus. Videro quis fuerit minister, uidero quis fuerit praeco ; de officiali non disputo, iudicem adtendo ; et forte quod obicis officiali, mentiris ; sed nolo discutere ; causam officialis sui cognoscat Dominus amborum ; forte si exigam ut probes, non probas ; immo mentiris : probatum est te probare non potuisse 1; sed non ibi pono causam meam, ne cum studiose coepero defendere homines innocentes, putes me spem meam uel in hominibus innocentibus posuisse ; fuerint homines quales libet, ego a Christo accepi, ego a Christo baptizatus sum. Non, inquit, sed ille episcopus te baptizauit, et ille episcopus illis communicat. A Christo sum baptizatus, ego noui. Vnde nosti ? Docuit me columba, quam uidit Iohannes. O milue male, non me dilanias a uisceribus columbae : in columbae membris numeror ; quia quod colum¬ ba docuit, hoc noui. Tu mihi dicis: Ille te baptizauit, aut ille te baptizauit; per columbam mihi et tibi dicitur : Hie est qui baptizat; cui credo, miluo, an columbae ? 14. Certe tu mihi die, ut per illam lucernam confundaris, qua confusi sunt et priores inimici, pares tui pharisaei, qui cum interrogarent Dominum, in qua potestate ista faceret : Interrogabo et ego uos, inquit, istum sermonem : Dicite mihi, baptisma Iohannis unde est ? de caelo an ex hominibus ? Et illi qui praeparabant iaculari dolos, irretiti sunt quaestione, coeperunt uoluere apud semetipsos, et dicere : Si dixerimus quia de caelo est, dicturus est nobis : Quare non credidistis ei P

14,

4

sqq. Matth. 21, 24-27.

14, 2 pares] patres cod. Parcens.

1 Tangit causam Caeciliani. Cfr August, epist. 43, 88, 185 cet.

PL 1421

I oh. I, 29, 33

TRACT. IN IOH. V, 14-15

49

Ioharm.es enim dixerat de Domino : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Quid ergo quaeritis, in qua potestate facio ? 0 lupi, in potestate Agni facio quod facio. Sed ut nossetis Agnum, quare non credidistis Iohanni, qui dixit : Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi ? Scientes ergo illi quid dixisset Iohannes de Domino, dixerunt apud se : Si dixerimus quia de caelo est baptismus ^ 327 Iohannis, dicet nobis : Quare ergo non credidistis ei ? Si dixeri¬ mus quia ex hominibus est, lapidabimur a populo ; quia prophetam habent Iohannem. Hinc timebant homines, hinc ueritatem fateri confundebantur. Tenebrae tenebras responderunt, sed a luce superatae sunt. Quid enim responderunt ? Nescimus ; quod sciebant, dixerunt : nescimus. Et Dominus : nec ego uobis dico, inquit, in qua potestate ista facio. Et confusi sunt primi inimici. Vnde ? De lucerna. Quis erat lucema ? Iohannes. Probamus quia lucerna erat ? Probamus. Dominus enim dicit : I lie erat lucerna ardens et lucens. Probamus quia et de ipso confusi sunt inimici ? Psalmum audi : Paraui, inquit, lucernam Christo meo ; inimicos eius induam confusione. 15. Adhuc in huius uitae tenebris ad lucernam hdei ambulamus ; teneamus et nos lucernam Iohannem, confundamus pl et inde inimicos Christi; immo ipse confundat inimicos suos 1422 per lucernam suam. Interrogemus et nos quod Dominus Iudaeos, interrogemus et dicamus : Baptista Iohannis unde est ? de caelo, an ex hominibus ? Quid dicturi sunt, uidete, si non et ipsi tamquam inimici de lucerna confunduntur. Quid dicturi sunt ? Si dixerint : ex hominibus, et ipsi sui eos lapidabunt ; si autem dixerint : de caelo, dicamus eis : Quare ergo non cre¬ didistis ei ? Dicunt fortasse : Credimus ei. Quomodo ergo dicitis quia uos baptizatis, et Iohannes dicit : Hie est qui baptizat ? Sed ministros, inquiunt, tanti iudicis iustos oportet esse, per quos baptizatur. Et ego dico, et omnes dicimus, quia iustos oportet esse tanti iudicis ministros ; sint ministri iusti, si uolunt ; si autem noluerint esse iusti qui cathedram Moysi sedent, securum me fecit magister meus, de quo Spiritus eius dixit : Hie est qui baptizat. Quomodo securum me fecit ? Scribae, inquit, et pharisaei cathedram Moysi sedent ; quae dicunt, facite ; quae autem faciunt, facere nolite : dicunt enim, et non faciunt. Si fuerit minister iustus, computo ilium cum Paulo, computo ilium cum Petro ; cum istis computo iustos ministros ; quia uere iusti ministri gloriam suam non quaerunt, ministri enim sunt, pro iudicibus haberi nolunt, spem in se poni exhorrescunt ; ergo computo cum Paulo 9 Ioh. 1, 29.

25 Ioh. 5, 35.

26 Ps. 131, 17 sq.

15, 15 cathedram] codd., tuent. Lou. ft, in cathedra cet. edd. cet. edd.

15, 18 Matth. 23, 2 sq.

18 super cathedram

50 25

TRACT. IN I0H. V, 15-17

Ioh. I, 33

iustum ministrum. Quid enim dicit Paulus ? Ego plantaui,

Apollo rigauit ; sed Deus incrementum dedit ; neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat ; sed qui incrementum dat Deus.

30

35

40

5

10

5

Qui uero fuerit superbus minister, cum zabulo computatur ; sed non contaminatur donum Christi, quod per ilium fluit purum, quod per ilium transit liquidum uenit ad fertilem terram. Puta quia ipse lapideus est, quia ex aqua fructum ferre non potest; et per lapidem canaleum transit aqua, transit aqua ad areolas ; in canali lapideo nihil generat, sed tamen hortis plurimum fructum affert. Spiritalis enim uirtus sacramenti ita est ut lux : et ab illuminandis pura excipitur, et si per immundos transeat, non inquinatur. Sint plane ministri justi, et gloriam suam non quaerant, sed illius cuius ministri sunt ; non dicant : Baptisma meum est, quia non est ipsorum. Adtendant ipsum Iohannem. Ecce Iohannes plenus erat Spiritu sancto ; et baptismum de caelo habebat, non ex hominibus ; sed quatenus habebat ? Ipse dixit : Par ate tiiam Domino. ^ 328 Vbi autem cognitus est Dominus, ipse factus est uia ; non iam opus erat baptismate Iohannis, quo pararetur uia Domino. 16. Tamen quid nobis solent dicere ? Ecce post Iohannem baptizatum est. Antequam enim bene ista quaestio tractaretur in ecclesia catholica, multi in ea errauerunt, et magni et boni1; sed quia de membris columbae erant, non se praeciderunt, et factum est in eis quod dixit apostolus : Si quid aliter sapitis, hoc quoque uobis Deus reuelabit. Vnde isti qui se sepa- 1423 rauerunt, indociles facti sunt. Quid ergo solent dicere ? Ecce post Iohannem baptizatum est ; post haereticos non baptizatur ? Quia quidam qui habebant baptisma Iohannis, iussi sunt a Paulo baptizari : non enim habebant baptisma Christi. Quid ergo exaggeras meritum Iohannis, et quasi abicis infelicitatem haereticorum ? Et ego tibi concedo sceleratos esse haereticos ; sed haeretici baptisma Christi dederunt, quod baptisma non dedit Iohannes. 17. Recurro ad Iohannem, et dico : Hie est qui baptizat. Sic enim melior Iohannes quam haereticus, quomodo melior Iohannes quam ebriosus, quomodo melior Iohannes quam homicida. Si post deteriorem baptizare debemus, quia post meliorem baptizarunt apostoli ; quicumque apud ipsos baptizati fuerint ab ebrioso, non dico ab homicida, non dico a sa¬ tellite alicuius scelerati 2, non dico a raptore rerum aliena-

PL

25 I Cor. 3, 6 sq. Act. 19, 3 sq.

41 Isai. 40, 3 ; Ioh. i, 23.

28 zabulo] diabolo quidam codd. 1 qua 2 est,

16, 5 Phil. 3, 15.

32/33 transit aqua] del. edd.

9 efr

34 hortus codd.

Cyprianum in primis intellegit, cumque ipso Carthaginensem synodum, de in libro de baptismo contra Donat/stas, 5-6. Respicit ad Thamugadensem episcopum Optatum, qui Gildonis satelles dictus efr epist. 87.

Ioh. I, 33

10

15

20

5

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. V, 17-18

5i

rum, non dico ab oppressore pupillorum, non a separatore coniugum ; nihil horum dico : quod solemne est dico, quod quotidianum est dico, quo uocantur omnes dico, et in ista ciuitate, quando eis dicitur : Alogiemus, bene sit nobis, et tali die festo Ianuariarum non debes ieiunare ; ea dico leuia, quotidiana ; ab ebrioso homine cum baptizatur, quis est melior, Iohannes an ebriosus ? Responde, si potes, quod ebriosus tuus melior sit quam Iohannes ; numquam hoc audebis ? Ergo tu quia sobrius es, baptiza post ebriosum tuum. Si enim post Iohannem baptizauerunt apostoli, quanto magis debet post ebriosum sobrius baptizare ? An dicis : In unitate mecum est ebriosus ? Ergo Iohannes amicus sponsi, non erat in unitate cum sponso ? 18 Sed tibi ipsi dico, quisquis es : Tu es melior, an Iohan¬ nes ? Non audebis dicere : Ego sum melior quam Iohannes. Ergo post te baptizent tui, si te fuerint meliores. Si enim post Iohannem baptizatum est, erubesce quia post te non baptizatur. Dicturus es : Sed ego baptismuin Christi habeo, et doceo. Aliquando ergo agnosce iudicem, et noli praeco superbus esse. Baptismum Christi das, ideo non post te baptizatur ; post Iohannem ideo baptizatum est, quia non Christi ba¬ ptismum dabat, sed suum ; quia sic acceperat ut ipsius esset. Non ergo tu melior quam Iohannes ; sed baptismus qui per te datur, melior quam Iohannis. Ipse enim Christi est, iste autem Iohannis. Et quod dabatur a Paulo, et quod dabatur a Petro, Christi est ; et si datum est a Iuda, Christi erat. Dedit Iudas, et non baptizatum est post Iudam ; dedit Iohannes, et baptizatum est post Iohannem : quia si datus est a Iuda baptismus, Christi erat ; qui autem a Iohanne datus est, Iohannis erat. Non Iudam Iohanni, sed baptismum Christi etiam per Iudae manus datum, baptismo Iohannis etiam per manus Iohannis dato recte praeponimus. Etenim dictum est de Domino antequam pateretur, quia baptizabat plures quam Iohannes : deinde adiunctum est : Quamuis ipse non baptizaret, sed discipuli eius. Ipse, et non ipse : ipse potestate, illi ministerio ; seruitutem ad baptizandum illi admouebant, potestas baptizandi in Christo permanebat. Ergo baptizabant discipuli eius, et ibi adhuc erat Iudas inter discipulos eius : quos ergo baptizauit Iudas, non sunt iterum baptizati; et quos baptizauit Iohannes, iterum baptizati sunt ? Plane iterum, sed non iterato bapti¬ smo. Quos enim baptizauit Iohannes, Iohannes baptizauit ; quos autem baptizauit Iudas, Christus baptizauit. Sic ergo quos baptizauit ebriosus, quos baptizauit homicida,quos bapti-

.

18, 21 Ioh. 4, 1 sq. 17, 11 alogiemus] codd. probae notae ^ (cfr Aug. epist. 36, 2), alongemur Am. Bad., alogiemur Lou.

52

TRACT. IN IOH. V, 18-20

Ioh. I, 33

zauit adulter, si baptismus Christi erat, Christus baptizauit. Non timeo adulterum, non ebriosum, non homicidam ; quia columbam adtendo, per quam mihi dicitur : Hie est qui baptizat. 19 Ceterum, fratres mei, delirum est dicere quia melioris meriti fuit, non dico Iudas, sed quilibet hominum, quam ille de quo dictum est : In natis mulierum nemo exsurrexit maior Iohanne Baptista. Non ergo huic quisquam seruus, sed ba5 ptisma Domini etiam per seruum malum datum, baptismati etiam amici serui praeponitur. Audi quales commemorat apostolus Paulus falsos fratres, inuidia praedicantes uerbum Dei, et quid de illis dicit ? Et in hoc gandeo, sed et gaudebo. Christum enim annuntiabant, per inuidiam quidem, sed ta10 men Christum. Non per quid, sed quem uide. Per inuidiam tibi praedicatur Christus ? Vide Christum, uita inuidiam. Noli imitari malum praedicatorem, sed imitare bonum qui tibi praedicatur. Christus ergo a quibusdam per inuidiam praedicabatur. Et quid est inuidere ? Horrendum malum. 15 Ipso malo zabulus deiectus est, ipsum deiecit multum ma¬ ligna pestis ; et habebant illam quidam Christi praedicatores quos tamen praedicare permittit apostolus. Quare ? Quia Christum praedicabant. Qui autem inuidet, odit ; et qui odit, quid de illo dicitur ? Audi apostolum Iohannem : Qui odit 20 fratrem suum, homicida est. Ecce post Iohannem baptizatum est, post homicidam non baptizatum est ; quia Iohannes dedit baptismum suum, homicida dedit baptismum Christi. Quod sacramentum tarn sanctum est, ut nec homicida ministrante polluatur. 20 Non respuo Iohannem, sed potius credo Iohanni. Quid credo Iohanni ? Quod didicit per columbam. Quid didicit per columbam ? Hie est qui baptizat in Spiritu sancto. Iam ergo, fratres, tenete hoc, et cordibus uestris infigite. 5 Si enim hodie uoluero plenius dicere quare per columbam, tempus non sufficit. Quia enim res discenda insinuata est Io¬ hanni per columbam, quam non nouerat in Christo Iohannes, quamuis iam nosset Christum, exposui quantum arbitror sanctitati uestrae : sed quare hanc ipsam rem per columbam 10 oportuit demonstrari, si breuiter dici posset, dicerem ; sed quia diu dicendum est, et onerare uos nolo, quomodo adiutus sum orationibus uestris, ut illud quod promisi, implerem ; adiuuante etiam atque etiam pia intentione et uotis bonis, et illud apparebit uobis, quare Iohannes quod didicit in Do15 mino, quia ipse est qui baptizat in Spiritu sancto,

.

.

19,

3

Matth.

ii, 11.

19, 12 qui] quod edd.

8 Phil, i, 15-18.

19

I Ioh. 3, 15.

15/16 ipso deiecit multos, maligna pestis est plur. codd.

PL 1425

fi

330

Ioh. I, 32-33

TRACT. IN IOH. V, 20-VI, 2

53

et nulli seruo suo translegauit potestatem baptizandi, non debuit discere nisi per columbam. TRACTATVS VI. In eumdem euangelii locum. Quare Deus per columbae speciem ostendere uoluerit Spiritum sanctum. [ Cap. 1, 32-33]. [.Habitus jeria vi post Dom. iv Quadr., die 21 Martii 413].

5

10

15

5

10

15

20

1. Fateor sanctitati uestrae, timueram ne frigus hoc frigidos uos ad conueniendum faceret ; sed quia ista celebritate et frequentia uestra, spiritu uos feruere demonstrate, non dubito quia etiam orastis pro me, ut debitum uobis exsoluam. Promiseram enim in nomine Christi disserere hodie, cum angustia temporis tunc impediret, ne id possemus explicare tractando, quare Deus per columbae speciem ostendere uolue¬ rit Spiritum sanctum. Hoc ut explicetur, illuxit nobis dies hodiernus ; et sentio audiendi cupiditate et pia deuotione uos celebrius congregatos. Exspectationem uestram Deus impleat ex ore nostro. Amastis enim ut ueniretis : sed amastis, quid ? Si nos, et hoc bene ; nam uolumus amari a uobis, sed nolumus in nobis. Quia ergo in Christo uos amamus, in Christo nos redamate, et amor noster pro inuicem gemat ad Deum : ipse enim gemitus columbae est. 2 Si ergo gemitus columbae est, quod omnes nouimus, gernunt autem columbae in amore ; audite quid dicat apostolus, et nolite rnirari quia in columbae specie uoluit demonstrari Spiritus sanctus : Quid enim or emus, sicut oportet, inquit, nescimus ; sed ipse Spiritus interpellat pro nobis gemitibus inenarrabilibus. Quid ergo, fratres mei, hoc dicturi sumus, quia Spiritus gemit, ubi perfecta et aeterna beatitudo est ei cum Patre et Filio ? Spiritus enim sanctus Deus, sicut Dei Filius Deus, et Pater Deus. Ter dixi Deus, sed non dixi tres deos ; magis enim Deus ter, quam dii tres ; quia Pater et Filius et Spiritus sanctus unus Deus : hoc optime nostis. Non ergo Spiritus sanctus in semetipso apud semetipsum in ilia Trinitate, in ilia beatitudine, in ilia aeternitate substantiae gemit ; sed in nobis gemit, quia gemere nos facit. Nec parva res est, quod nos docet Spiritus sanctus gemere : insinuat enim nobis quia peregrinamur, et docet nos in patriam suspirare, et ipso desiderio gemimus. Cui bene est in hoc saeculo, immo qui putat quod ei bene sit, qui laetitia rerum carnalium, et abundantia temporalium, et uana felicitate exsultat, habet uocem corui; uox enim corui clamosa est, non gemebunda. Qui autem nouit in pressura se esse mortalitatis huius, et peregrinari se a Domino, nondum tenere illam perpetuam

.

VI, 2, 4 Rom. 8, 26.

22 cfr II Cor. 5, 6.

54

TRACT. IN IOH. VI, 2-3

Ioh. I, 32-33

quae nobis promissa est beatitudinem, sed habere illam in spe, habiturus in re, cum Dominus uenerit in manifestatione 25 praeclarus, qui prius in humilitate uenit occultus : qui hoc nouit, gemit. Et quamdiu propter hoc gemit, bene gemit ; Spiritus ilium docuit gemere, a columba didicit gemere. Multi enim gemunt in infelicitate terrena, uel quassati damnis, uel aegritudine corporis praegrauati, uel carceribus inclusi, uel 1426 30 catenis colligati, uel fluctibus maris iactati, uel aliquibus inimicorum insidiis circumsepti gemunt ; sed non columbae gemitu gemunt, non amore Dei gemunt, non spiritu gemunt. Ideo tales ^ 331 cum ab ipsis pressuris fuerint liberati, exsultant in grandibus uocibus, ubi apparet quia corui sunt, non columbae. Merito 33 de area missus est coruus, et non est reuersus ; missa est co¬ lumba, et reuersa est : illas duas aues misit Noe. Habebat ibi coruum, habebat et columbam ; utrumque hoc genus area ilia continebat; et si area figurabat ecclesiam, uidetis utique quia necesse est ut in isto diluuio saeculi utrumque genus 40 contineat ecclesia, et coruum, et columbam. Qui sunt corui ? Qui sua quaerunt. Qui columbae ? Qui ea quae Christi sunt quaerunt. 3. Propterea ergo cum mitteret Spiritum sanctum, duobus modis eum ostendit uisibiliter : per columbam, et per ignem ; per columbam, super Dominum baptizatum; per ignem, super discipulos congregatos. Cum enim adscendisset Domi3 nus in caelum post resurrectionem, peractis cum discipulis suis quadraginta diebus, impleto die Pentecostes, misit eis Spiritum sanctum, sicut promiserat. Spiritus ergo tunc ueniens impleuit locum ilium, factoque primo sonitu de caelo tamquam ferretur flatus uehemens, sicut in Actibus Apostolorum legi10 mus : Visae, inquit, illis sunt linguae diuisae uelut ignis, qui et

insedit super unumquemque eorutn ; et coeperunt linguis loqui, sicut Spiritus dabat eis pronuntiare. Hac uidimus columbam

13

20

super Dominum, hac linguas diuisas super discipulos congrega¬ tes ; ibi simplicitas, hie feruor ostenditur. Sunt enim qui dicuntur simplices, et pigri sunt ; uocantur simplices, sunt autem segnes. Non talis erat Stephanus plenus Spiritu sancto : simplex erat, quia nemini nocebat ; feruens erat, quia impios arguebat. Non enim tacuit Iudaeis : eius sunt uerba ilia flammantia : Dura ceruice, et non circumcisi corde et auribus, uos semper restitistis Spiritui sancto. Magnus impetus ; sed colum¬ ba sine felle saeuit. Nam ut noueritis quia sine felle saeuiebat, illi auditis his uerbis qui corui erant, ad lapides statim aduersus columbam cucurrerunt ; coepit Stephanus lapidari; et qui 36 efr Gen. 8, ibid. 7, 51-59.

6-9.

41

cfr. Phil. 2, 21.

3, 10 sqq. Act. 2, 1-4.

efr

VI, 3,

18

eius]

codd. et Maurini in adn.,

cuius

edd. fi

19

sqq.

I oh. I, 32-33

TRACT. IN IOH. VI, 3-5

55

paulo ante fremens et feruens spiritu, tamquam in inimicos impetum fecerat, et tamquam uiolentus inuectus erat in uerbis igneis atque ita flammantibus, ut audistis : Dura ceruice, et non circumcisi corde et auribus, ut qui ea uerba audiret, putaret Stephanum, si ei liceret, statim illos uelle consumi; uenientibus in se lapidibus ex manibus eorum, genu fixo 30 ait : Domine, ne statuas illis hoc delictum. Inhaeserat unitati columbae. Prior enim illud fecerat magister, super quern descendit columba ; qui pendens in cruce ait : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Ergo ne Spiritu sanctificati dolum habeant, in columba demonstratum est ; ne simplicitas 35 frigida remaneat, in igne demonstratum est. Nec moueat, PL quia linguae diuisae sunt. Distant enim linguae, ideo diuisis 1427 linguis apparuit. Linguae, inquit, diuisae uelut ignis, qui et insedit super unumquemque eorum. Distant inter se linguae, sed linguarum distantia non sunt schismata. In linguis diuisis 40 noli dissipationem timere, unitatem cognosce in columba. 4 Sic ergo, sic oportebat demonstrari Spiritum sanctum uenientem super Dominum, ut intellegat unusquisque, si habet Spiritum sanctum, simplicem se esse debere sicut columbam : habere cum fratribus ueram pacem, quam significant ^ 332 5 oscula columbarum. Habent enim oscula et corui, sed in coruis falsa pax, in columba uera pax. Non omnis ergo qui dicit : Pax uobiscum, quasi columba audiendus est. Vnde ergo discernuntur oscula coruorum ab osculis columbarum ? Osculantur corui, sed laniant ; a laniatu innocens est natura 10 columbarum ; ubi ergo laniatus, non est uera in osculis pax ; illi habent ueram pacem, qui ecclesiam non laniauerunt. Nam corui de morte pascuntur, hoc columba non habet ; de frugibus terrae uiuit, innocens eius uictus est; quod uere, fratres, mirandum est in columba. Sunt passeres breuissimi, 15 uel muscas occidunt : nihil horum columba ; non enim de morte pascitur. Oui laniauerunt ecclesiam, de mortibus pa¬ scuntur. Potens est Deus, rogemus ut reuiuiscant qui deuorantur ab eis et non sentiunt. Multi agnoscunt, quia reuiuiscunt; nam ad eorum aduentum quotidie gratulamur in nomine 20 Christi. Vos tantum sic estote simplices, ut sitis feruentes ; et feruor uester in linguis sit. Nolite tacere ; ardentibus linguis loquentes, accendite frigidos. 5 Quid enim, fratres mei ? quis non uideat quod illi non uident ? Nec mirum ; quia qui inde reuerti nolunt, sicut coruus qui de area emissus est. Quis enim non uideat quod illi non uident ? Et ipsi Spiritui sancto ingrati sunt. Ecce columba 25

.

.

32

Luc. 23, 34.

29 flexo edd. del. Er. Lou.

39

distantiae

e,id.

4,

20

prudentes et feruentes

edd.

5,

2

qui]

56

TRACT. IN IOH. VI, 5-7

Ioh. I, 32-33

descend.it super Dominum, et super Dominum baptizatum ; et apparuit ibi sancta ilia et uera Trinitas, quae nobis unus Deus est. Adscendit enim Dominus ab aqua, sicut in euangelio legimus : Et ecce aperti sunt ei caeli, et uidit Spiritum de-

scendentem uelut columbam, et mansit super eum ; et statim uox consecuta est : Tu es Films mens dilectus, in quo mihi complacui. Apparet manifestissima Trinitas, Pater in uoce, Filius in homine, Spiritus in columba. In ista Trinitate quo missi sunt apostoli, uideamus quod uidemus, et quod mirum est quia illi non uident ; non enim uere non uident, sed ad id quod facies eorum ferit, oculos claudunt. Quo missi sunt discipuli, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ab illo de quo dictum est : Hie est qui baptizat. Dictum est enim ministris ab eo qui sibi tenuit hanc potestatem. 6. Hoc enim in illo uidit Iohannes, et cognouit quod non nouerat; non quia eum non nouerat Filium Dei, aut cum non nouerat Dominum, aut non nouerat Christum, aut uero et hoc non nouerat quia ipse baptizaturus esset in aqua et Spiritu sancto ; nam et hoc nouerat; sed quia ita ut sibi teneret ipsam potestatem, et in neminem ministrorum earn transferret, hoc est quod didicit in columba. Per hanc enim potestatem, quam Christus solus sibi tenuit, et in nullum ministrorum transfudit, quamuis per ministros suos baptizare dignatus sit, per hanc stat unitas ecclesiae, quae signiheatur in columba, de qua dictum est : Vna est columba mea, una est matri suae. Si enim, ut iam dixi, fratres mei, transferretur potestas a Domino ad ministrum, tot baptismata essent, quot ministri essent, et iam non staret unitas baptismi. 7 Intendite, fratres : antequam ueniret Dominus noster Iesus Christus ad baptismum (nam post baptismum descendit columba in qua cognouit Iohannes quiddam proprium, cum ei dictum esset : Super quem uideris Spiritum descendentem sicut columbam, et manentem super eum, ipse est qui baptizat in Spiritu sancto), nouerat quia ipse baptizat in Spiritu sancto ; sed quia tali proprietate, ut potestas ab eo non transiret in alterum, quamuis eo donante, hoc ibi didicit. Et unde probamus quia iam et hoc nouerat Iohannes, quia baptizaturus erat Dominus in Spiritu sancto ; ut hoc intellegatur didicisse in columba, quod ita erat bapti¬ zaturus Dominus in Spiritu sancto, ut in neminem alium hominem potestas ilia transiret ? Vnde probamus ? Columba iam baptizato Domino descendit : ante autem quam ueniret Dominus ut baptizaretur a Iohanne in Iordane, diximus quia nouerat eum, illis uocibus ubi ait : Tu ad me uenis baptizari ?

.

5, 8 Matth. 3, 16 sq.

6, 11 Cant. 6, 8.

6, 6 neminem] nullum PL

7,16 Matth. 3, 14.

8 nullum] neminem PL

Ioh. I, 32-33

TRACT. IN IOH. VI, 7-9

57

ego a te debeo baptizari. Sed ecce Dominum nouerat, nouerat Filium Dei ; unde probamus quod iam nouerat quia ipse baptizaret in Spiritu sancto ? Antequam ueniret ad fluvium, cum 20 multi ad Iohannem concurrerent baptizari, ait illis : Ego qui-

dem baptizo uos in aqua ; qui autem post me uenit, maior me est, cuius non sum dignus corrigiam calceamenti soluere ; ipse uos baptizabit in Spiritu sancto et igni ; iam et hoc nouerat. Quid ergo per columbam didicit, ne mendax postea inuenia25 tur (quod auertat a nobis Deus opinari) ; nisi quamdam proprietatem in Christo talem futuram, ut quamuis multi ministri baptizaturi essent, siue iusti, siue iniusti, non tribueretur sanctitas baptismi, nisi illi super quern descendit columba, de quo dictum est : Hie est qui baptizat in Spiritu 30 sancto ? Petrus baptizet, hie est qui baptizat ; Paulus baptizet, hie est qui baptizat ; Iudas baptizet, hie est qui baptizat. 8. Nam si pro diuersitate meritorum baptisma sanctum est, quia diuersa sunt merita, diuersa erunt baptismata ; et tanto quisque aliquid melius putatur accipere, quanto a meliore uidetur accepisse. Ipsi sancti, intellegite fratres, boni perti5 nentes ad columbam, pertinentes ad sortem ciuitatis illius Ierusalem, ipsi boni in ecclesia, de quibus dicit apostolus : Nouit Dominus qui sunt eius ; diuersarum gratiarum sunt, non omnes paria merita habent : sunt alii aliis sanctiores, sunt alii aliis meliores. Quare ergo si unus ab illo, uerbi gratia, iusto PL IO sancto baptizetur, alius ab alio inferioris meriti apud Deum, 1429 inferioris gradus, inferioris continentiae, inferioris uitae, unum tamen et par et aequale est quod acceperunt, nisi quia hie est qui baptizat ? Ouomodo ergo cum baptizat bonus et melior, non ideo iste bonum accepit, et ille melius ; sed I5 quamuis bonus et melior fuerint ministri, unum et aequale est quod acceperunt, non est melius in illo, et inferius in isto ; sic et cum baptizat malus ex aliqua uel ignorantia ecclesiae, uel tolerantia (aut enim ignorantur mali, aut tolerantur, toleratur palea, quousque in ultimo uentiletur area), illud quod 20 datum est, unum est, nec impar propter impares ministros ; sed par et aequale, propter : Hie est qui baptizat. 9 Ergo, dilectissimi, uideamus quod uidere illi nolunt ; non quod non uideant, sed quod se uidere doleant : quasi clausum sit contra illos. Quo missi sunt discipuli, in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, ut baptizarent tamquam 5 ministri ? quo missi sunt ? Ite, dixit, baptizate gentes. Audistis, ^ 334 fratres, quomodo uenit ilia hereditas : Postula a me, et dabo tibi

.

gentes hereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae. Audistis quomodo a Sion prodiit lex, et uerbum Domini ab

20

ibid.

Isai. 2, 3.

11.

8,

7

II Tim. n, 19.

9,

5

Matth. 28, 19.

6 Ps. 2, 8.

8 efr

58

TRACT. IN IOH. VI, 9-10

Ioh. I, 32-33

Ierusalem ; ibi enim audierunt discipuli : Ite, baptizate gentes 10 in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Intenti facti sumus, cum audiremus : Ite, baptizate gentes. In cuius nomine ? In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Iste unus Deus, quia non in nominibus Patris et Filii et Spiritus sancti, sed : in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Vbi unum nomen au15 dis, unus est Deus ; sicut de semine Abrahae dictum est, et exponit Paulus apostolus : In semine tuo benedicentur omnes gentes ; non dixit : In seminibus, tamquam in midtis ; sed tamquam in uno : Et semine tuo, quod est Christus. Sicut ergo quia ibi non dicit, in seminibus, docere te uoluit apostolus, quia 20 unus est Christus, sic et hie cum dictum est : in nomine, non in nominibus, quomodo ibi : in semine, non in seminibus, probatur unus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus. 10 Sed, Ecce, inquiunt discipuli ad Dominum, audiuimus in quo nomine baptizemus, ministros nos fecisti, et dixisti nobis : Ite, baptizate in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti ; quo ibimus ? quo ? non audistis ? Ad hereditatem meam. 5 Interrogate : Quo ibimus ? Ad id quod emi sanguine meo. Quo ergo ? Ad gentes, inquit. Putaui quia dixit : Ite, baptizate Afros in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Deo gratias. Soluit Dominus quaestionem, docuit columba. Deo gratias. Ad gentes apostoli missi sunt ; si ad gentes, ad omnes 10 linguas. Hoc significant Spiritus sanctus diuisus in linguis, unitus in columba. Hae linguae diuiduntur, hac columba copulat. Linguae gentium concordarunt, et una lingua Africae discordauit ? Quid euidentius, fratres mei ? In columba unitas, in linguis gentium societas. Aliquando enim et linguae per 15 superbiam discordauerunt, et tunc sunt factae linguae ex una multae. Post diluuium enim superbi quidam homines, uelut aduersus Deum se munire conantes, quasi aliquid esset excelsum Deo, aut aliquid tutum superbiae, erexerunt turrim ; quasi ne diluuio, si postea fieret, delerentur. Audierant enim et 20 recensuerant, quia omnis iniquitas erat deleta diluuio; ab iniquitate temperare nolebant ; altitudinem turris contra diluuium requirebant ; aediheauerunt turrim excelsam. Vidit Deus superbiam ipsorum, et hunc errorem illis immitti fecit, ut non se cognoscerent loquentes ; et factae sunt diuersae 25 linguae per superbiam. Si superbia fecit diuersitates linguarum, humilitas Christi congregauit diuersitates linguarum. Iam quod ilia turris dissociauerat, ecclesia colligit. De una lingua factae sunt multae ; noli mirari, superbia hoc fecit. De multis linguis fit una ; noli mirari, caritas hoc fecit. Quia etsi soni

.

9 Matth. 28, 19.

16 Gal. 3, 16 ; efr Gen. 22, 18.

10, 11 diuidunt quidam codd. de superbia plures codd.

18 tutum, superbia edd.

10, 25 efr Gen. 11, 1-9.

25 per superbiam]

PL 1430

Ioh. I, 32-33

TRACT. IN IOH. VI, 10-12

59

30 diuersi linguarum sunt, in corde unus Deus inuocatur, una

35

5

10

15

20

pax custoditur. Vnde debuit ergo, carissimi, demonstrari Spiritus sanctus, unitatem quamdam designans, nisi per columbam, ut pacatae ecclesiae diceretur : Vna est columba mea ? Vnde debuit humilitas, nisi per auem simplicem et gementem, non per auem superbam et exalt antem se sicut coruus ? 11 Et forte dicent : Quia ergo columba, et una columba, praeter unam columbam baptism us esse non potest ; ergo si apud te est columba, uel tu es columba, quando ad te uenio, tu da mihi quod non habeo. Scftis hoc ipsorum esse ; modo P 335 uobis apparebit non esse de uoce columbae, sed de clamore corui. Nam paululum adtendat Caritas uestra, et timete insidias ; immo cauete, et excipite uerba contradicentium respuenda, non transglutienda et uisceribus danda. Facite inde quod fecit Dominus, quando illi obtulerunt amarum potum : gustauit, et respuit; sic et uos, audite, et abicite. Quid enim dicunt ? Videamus. Ecce, inquit, tu es columba, 0 catholica, tibi dictum est : Vna est columba mea, una est matri suae ; tibi certe dictum est. Exspecta, noli me interrogare; si mihi di¬ ctum est, proba primum ; si mihi dictum est, cito uolo audire. Inquit : Tibi dictum est. Respondeo uoce catholicae : Mihi. Hoc autem, fratres, quod ore meo solius sonuit, sonuit, ut arbitror, et de cordibus uestris, et omnes pariter diximus, ecclesiae catholicae dictum est : Vna est columba mea, una est matri suae. Praeter ipsam columbam, inquit, baptismus non est ; ego praeter ipsam columbam sum baptizatus ; ergo non habeo baptismum ; si baptismum non habeo, quare mihi non das quando ad te uenio ? 12 Et ego interrogo ; interim sequestremus, cui dictum sit : Vna est columba mea, una est matri suae ; adhuc quaerimus : aut mihi dictum est, aut tibi dictum est ; sequestremus cui dictum sit. Hoc ergo quaero, si columba est simplex, innocens, sine felle, pacata in osculis, non saeua in unguibus; quaero utrum ad huius columbae membra pertineant auari, raptores, subdoli, ebriosi, flagitiosi; membra sunt columbae huius ? Ab- PL sit, inquit. Et reuera, fratres, quis hoc dixerit ? Vt nihil aliud 1431 dicam, raptores solos si dicam, membra accipitris possunt esse, non membra columbae ; milui rapiunt, accipitres rapiunt, corui rapiunt ; columbae non rapiunt, non dilaniant; ergo raptores non sunt membra columbae. Non apud uos fuit uel unus raptor ? Quare manet baptismus quern dedit accipiter, non columba ? Quare non baptizatis apud uos ipsos post raptores et adulteros et ebriosos, post auaros apud uos ipsos ? An isti omnes membra columbae sunt ? Sic dehonestatis columbam uestram,ut ei membra uulturina faciatis. Quid ergo,

.

.

5

10

15

33 Cant. 6, 8.

ii, 10 cfr Matth. 27, 34.

12 Cant. 6, 8.

6o

20

25

30

35

40

TRACT. IN IOH. VI, 12-14

fratres, quid dicimus ? Mali et boni sunt in ecclesia catholica, ibi autem soli mali sunt. Sed forte inimico animo hoc dico, et hoc postea requiratur. Et ibi certe dicunt quia sunt boni et mali, nam si dixerint solos bonos se habere, credant illis sui, et subscribo. Non sunt apud nos, dicant, nisi sancti, iusti, casti, sobrii; non adulteri, non foeneratores, non fraudatores, non periuri, non uinolenti. Dicant non enim adtendo linguas ipsorum, sed tango corda ipsorum. Cum autem noti sint nobis et uobis et suis, sicut et uos et uobis in catholica et illis noti estis, nec nos eos reprehendamus, nec illi se palpent. Nos fatemur in ecclesia et bonos et malos esse, sed tamquam grana et paleam. Aliquando qui baptizatur a grano, palea est ; et qui baptizatur a palea, granum est. Alioquin si qui baptizatur a grano, ualet, et qui baptizatur a palea, non ualet, falsum est : Hie est qui baptizat. Si autem uerum est, Hie est qui baptizat, et quod ab illo datur, ualet, et quomodo columba, baptizat. Non enim malus ille columba est, aut ad membra columbae pertinet ; nec hie potest dici in catholica, nec apud illos, si illi dicunt, columbam esse ecclesiam suam. Quid ergo mtellegimus, fratres ? Quoniam mani- ^336 festum est, et omnibus notum, et si nolint conuincuntur ; quia et ibi quando dant mali, non post illos baptizatur ; et hie quando dant mali, non post illos baptizatur. Columba non baptizat post coruum : coruus quare uult baptizare post columbam ? 13 Intendat Caritas uestra; et quare designatum est nescio quid per columbam, ut baptizato Domino ueniret columba, id est, Spiritus sanctus in specie columbae, et maneret super eum, cum in aduentu columbae hoc cognosceret Iohannes, propriam quamdam potestatem in Domino ad baptizandum ? Quia per hanc propriam potestatem, sicut dixi, pax ecclesiae firmata est. Et potest fieri ut habeat aliquis baptismum praeter columbam; ut prosit ei baptismus praeter columbam, non potest. Intendat Caritas uestra, et intellegat quod dico ; nam et ista circumuentione saepe seducunt fratres nostros, qui pigri et frigidi sunt. Simus simpliciores et feruentiores. Ecce, inquiunt, ego accepi, an non accepi ? Respondeo : Accepisti. Si ergo accepi, non est quod mihi des ; securus sum, etiam testimonio tuo ; et ego enim me dico accepisse, et tu me fateris accepisse ; utriusque lingua securum me facit ; quid ergo mihi promittis ? quare me uis catholicum facere, quando non mihi aliquid daturus es amplius, et me iam accepisse PL fateris quod te habere dicis ? Ego autem quando dico : Veni 1432 ad me, dico quia non habes tu, qui fateris quia habeo; quare dicis : Veni ad me ? 14 Doce nos columba. Respondet enim de capite Domini, et dici : ismum habes, caritatem autem qua gemo, non ha^es id est hoc, inquit : Baptismum habeo, caritatem

.

5

10

15

20

Ioh. I, 32-33

.

Ioh. I, 32-33

TRACT. IN IOH. VI, 14-15

6i

non habeo ? Sacramenta habeo, et caritatem non ? Noli clamare ; ostende mihi quomodo habeat caritatem, qui diuidit unitatem. Ego, inquit, habeo baptismum. Habes, sed baptismus ille sine caritate nihil tibi prodest ; quia sine caritate tu nihil es. Nam baptismus ille, etiam in illo qui nihil est, non est nihil; baptisma quippe illud aliquid est, et magnum aliquid est ; propter ilium de quo dictum est : Hie est qui baptizat. Sed ne putares illud quod magnum est, tibi aliquid prodesse posse si non fueris in imitate, super baptizatum columba descendit, tamquam dicens : Si baptismum habes, esto in columba, ne non tibi prosit quod habes. Veni ergo ad columbam, dicimus ; non ut incipias habere quod non habebas, sed ut prodesse tibi incipiat quod habebas. Foris enim habebas baptismum ad perniciem ; intus si habueris, incipit prodesse ad salutem. 15 Non enim tantum tibi non proderat baptisma, et non etiam oberat. Et sancta possunt obesse ; in bonis enim sancta ad salutem insunt, in malis ad iudicium. Certe enim, fratres, nouimus quid accipiamus, et utique sanctum est quod accipimus, et nemo dicit, non esse sanctum; et quid ait apostolus ? Qui autem manducat et bibit indigne, iudicium sibi manducat et bibit. Non ait quia ilia res mala est ; sed quia ille malus, male accipiendo,ad iudicium accipit bonum quod accipit. Num enim mala erat buccella quae tradita est Iudae a Domino ? Absit. Medicus non daret uenenum : salutem medicus dedit ; sed indigne accipiendo, ad perniciem accepit, qui non pacatus accepit. Sic ergo et qui baptizatur. Habeo, inquit, mihi. Fateor, habes; obserua quod habes ; eo ipso quod habes damnaberis. Quare ? Quia rem columbae praeter columbam habes. Si rem columbae in columba habeas, securus habes. Puta te esse militarem : si characterem imperatoris tui intus ha¬ beas, securus militas ; si extra habeas, non solum tibi ad militiam non prodest character ille, sed etiam pro desertore punieris. Veni ergo, ueni, et noli dicere : lam habeo, iam sufficit mihi. Veni, columba te uocat, gemendo te uocat. Fratres mei, uobis dico, gemendo uocate, non rixando : uocate orando, uocate inuitando, uocate ieiunando, de caritate intellegant quia doletis illos. Non dubito, fratres mei, quia si uideant dolorem uestrum, confundentur, et reuiuiscent. Veni ergo, ueni, noli timere ; time si non uenis, immo non time, sed plange. Veni, gaudebis si ueneris ; gemes quidem in tribulationibus peregrinationis, sed gaudebis in spe. Veni ubi est columba, cui dictum est : Vna est columba mea, una est matri suae.

.

15, 6 I Cor. 11, 29.

9 efr Ioh. 13, 26.

14, 4 sacramenta] codd. /x, sacramentum edd. plures codd. in caritate edd.

15, 22 uocate ieiunando] om.

TRACT. IN IOH. VI, 15-18

62

Ioh. I, 32-33

Columbam imam uides super caput Christi, linguas non uides 30 in toto orbe terrarum ? Idem Spiritus per columbam, idem et per linguas; si per columbam idem Spiritus, et per linguas idem Spiritus, Spiritus sanctus orbi terrarum datus est, a quo te praecidisti, ut clames cum coruo, non ut gemas cum columba. Veni ergo. 16 Sed sollicitus es forte, et dicis : Foris baptizatus, tirneo ne inde sim reus, quia foris accepi. Iam coepisti cognoscere quid gemendum sit ; uerum dicis, quia reus es, non quia accepisti, sed quia foris accepisti. Tene ergo quod accepisti, 5 emenda quod foris accepisti : accepisti rem columbae, praeter columbam ; duo sunt quae audis : accepisti, et praeter colum¬ bam accepisti; quod accepisti, approbo ; quia foris accepisti, improbo. Tene ergo quod accepisti; non mutatur, sed agnoscitur : character est Regis mei, non ero sacrilegus ; corrigo de10 sertorem, non immuto characterem. 17 Noli de baptismate gloriari, quia dico, ipsum est ; ecce dico ipsum est ; tota catholica dicit, ipsum est ; aduertit columba, et agnoscit, et gemit, quia ipsum foris habes; uidet ibi quod agnoscat, uidet et quod corrigat. Ipsum est, 5 ueni : gloriaris quia ipsum est, et non uis uenire ? Quid ergo mali, qui non pertinent ad columbam ? Ait tibi columba : Et mali inter quos gemo, qui non pertinent ad membra mea, et necesse est ut inter illos gemam, nonne habent quod te habere gloriaris ? nonne multi ebriosi habent baptismum ? 10 nonne multi auari ? nonne multi idololatrae, et quod est peius, furtim ? nonne pagani ad idola eunt, uel ibant publice ? nunc occulte christiani sortilegos quaerunt, mathematicos consultunt. Et isti habent baptismum, sed columba gemit inter coruos. Quid ergo gaudes, quia habes ? Hoc habes quod habet 15 et malus. Habeto humilitatem, caritatem, pacem ; habeto bonum quod nondum habes, ut prosit tibi bonum quod habes. 18 Nam quod habes, habuit et Simon Magus : Actus Apostolorum testes sunt, ille liber canonicus omni anno in ecclesia recitandus. Anniuersaria solemnitate post passionem Domini nostis ilium librum recitari, ubi scriptum est, quomodo 5 conuersus sit apostolus, et ex persecutore praedicator factus : ubi etiam die Pentecost es missus est Spiritus sanctus, in lin- ^ 338 guis diuisis uelut ignis. Ibi legimus multos credidisse in Sama¬ ria per praedicationem Philippi; intellegitur autem siue unus ex apostolis, siue ex diaconis ; quia septem ibi diaconos legimus ioordinatos, inter quos est etiam nomen Philippi. Per Philippi ergo praedicationem crediderunt Samaritae ; Samaria coepit abundare fidelibus ; ibi erat iste Simon Magus ; per magicas

.

.

.

18, 5 cfr Act. 9, 1-30.

32 per orbem edd.

7 cfr ibid. 2, 1-4.

10 cfr ibid. 6, 3-6.

I oh. I, 32-33

15

20

25

30

35

40

TRACT. IN IOH. VI, 18-19

factiones suas dementauerat populum, ut eum uirtutem Dei putarent ; commotus tamen signis quae a Philippo fiebant, etiam ipse credidit ; sed quomodo ipse crediderit, posteriora sequentia demonstrauerunt; baptizatus est autem et Simon. Audierunt hoc apostoli, qui erant Ierusalem ; missi sunt ad illos Petrus et Iohannes, inuenerunt multos baptizatos; et quia nullus ipsorum adhuc acceperat Spiritum sanctum, sicut tunc descendebat, ad ostendendam significationem gentium crediturarum, ut linguis loquerentur in quos descendebat Spiritus sanctus ; imposuerunt illis manus orantes pro eis, et acceperunt Spiritum sanctum. Simon ille, qui non erat in ecclesia columba, sed coruus, quia ea quae sua sunt quaerebat, non quae Iesu Christi; unde in christianis potentiam magis amauerat quam iustitiam, uidit per impositionem manuum apostolorum dari Spiritum sanctum (non quia ipsi dabant, sed quia ipsis orantibus datus est), et ait apostolis : Quid uultis a me accipere pecuniae, ut et per impositionem manuum mearum detur Spiritus sanctus ? Et ait illi Petrus : Pecunia tua tecum sit in perditionem ; quoniam donum Dei putasti pecunia cornpar andum. Cui dicit : Pecunia tua tecum sit in perditionem ? Vtique baptizato. Iam baptisma habebat : sed columbae uisceribus non haerebat. Audi quia non haerebat ; uerba ipsa Petri apostoli aduerte ; sequitur enim : Non est tibi pars neque sors in hac fide ; in felle enim amaritudinis uideo te esse. Co¬ lumba fel non habet, Simon habebat ; ideo separatus erat a columbae uisceribus. Baptisma illi quid proderat ? Noli ergo de baptismate gloriari, quasi ex ipso salus tibi sufficiat ; noli irasci, depone fel, ueni ad columbam ; hie tibi proderit, quod foris non solum non proderat, sed etiam oberat. 19 Neque dicas : Non uenio, quia foris sum baptizatus. Ecce incipe habere caritatem, incipe habere fructum, inueniatur in te fructus, mittet te columba intro. Inuenimus hoc in scriptura : Imputribilibus lignis area fuerat fabricata. Imputribilia ligna sancti sunt, fideles pertinentes ad Christum. Quomodo enim in templo lapides uiui de quibus aedificatur templum, homines fideles dicti sunt ; sic ligna imputribilia homines perseuerantes in fide. In ipsa ergo area ligna impu¬ tribilia erant ; area enim ecclesia est ; ibi baptizat columba ; area enim ilia in aqua ferebatur ; ligna imputribilia intus baptizata sunt. Inuenimus quaedam ligna foris baptizata, omnes arbores quae erant in mundo. Ipsa tamen aqua erat, non erat altera; omnis de caelo uenerat, et de abyssis fontium ; ipsa erat aqua, in qua baptizata sunt ligna imputribilia, quae erant in area, in qua baptizata sunt ligna foris. Missa est columba,

,

5

10

i5

63

25 efr Phil. 2, 21.

19, 3 mittat edd.

35 efr Act. 8, 5-23.

19, 4 efr Gen. 6, 14.

PL 1434

64

TRACT. IN IOH. VI, 19-21

Ioh. I, 32-33

et primo non inuenit requiem pedibus suis ; rediit ad arcam ; plena enim erant aquis omnia, et maluit redire quam rebaptizari. Coruus autem ille emissus est antequam siccaret aqua, rebaptizatus redire noluit; mortuus est in his aquis. Auertat Deus corui illius mortem. Nam quare non est reuersus, nisi quia aquis interceptus est ? At uero columba non inueniens requiem pedibus suis, cum ei undique clamaret aqua : Veni, ueni, hie tinguere, quomodo clamant isti haeretici : Veni, ueni, hie habes ; non inueniens ilia requiem pedibus suis, reuersa est ad arcam. Et misit illam Noe iterum, sicut uos mittit area, ut loquamini illis ; et quid fecit postea colum¬ ba ? Quia erant ligna foris baptizata, reportauit ad arcam ramum de oliua. Ramus ille et folia et fructum habebat; non sint in te sola uerba, non sint in te sola folia ; sit fructus, et redis ad arcam, non per teipsum, columba te reuocat. Gemite foris, ut illos intro reuocetis. 20 Etenim fructus iste oliuae, si discutiatur, inuenies quid erat. Oliuae fructus, caritatem significat. Vnde hoc probamus ? Quomodo enim oleum a nullo humore premitur, sed disruptis omnibus exsilit et supereminet : sic et caritas non potest premi in ima ; necesse est ut ad superna emineat. Propterea de ilia dicit apostolus : Adhuc supereminentiorem uiam uobis demonstro. Quia diximus de oleo, quia supereminet, ne forte non de caritate dixerit apostolus : Super eminentiorem uiam uobis demonstro, audiamus quid sequitur : Si linguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non habeam, factus sum tamquam aeramentum sonans, aut cymbalum tinniens. I nunc, Donate, et clama : Disertus sum ; i nunc, et clama : Doctus sum. Quantum disertus ? quantum doctus ? numquid linguis angelorum locutus es ? Et tamen si linguis angelorum loquereris, caritatem non habens, audirem aera sonantia et cymbala tinnientia. Soliditatem aliquam quaero, fructum in foliis inueniam : non sint sola uerba, habeant oliuam, redeant ad arcam. 21 Sed, inquies, habeo sacramentum. Verum dicis : Sacramentum diuinum est ; habes baptisma, et ego confiteor. Sed quid dicit idem apostolus ? Si sciero omnia sacramenta, et habuero prophetiam et omnem fidem, ita ut montes transferam ; ne forte et hoc diceres : Credidi, sufficit mihi. Sed quid dicit Iacobus ? Et daemones credunt, et contremiscunt. Magna est fides, sed nihil prodest si non habeat caritatem. Confitebantur et daemones Christum. Ergo credendo, sed non diligendo dicebant : Quid nobis et tibi ? Fidem habebant, caritatem non

.

.

28 efr Gen. 8, 6-n. 1, 24.

18 siccaretur edd.

20, 6 I Cor. 12, 31-13, 1.

20, 5 emicet plures codd.

21, 6 lac. 2, 19.

9 Marc.

Ioh. I, 32-33 IO

TRACT. IN IOH. VI, 21-24

habebant : ideo daemones erant. Nob de bde gloriari; adhuc daemonibus comparandus es. Nob dicere Christo : Mihi et tibi quid est ? Vnitas enim Christi tibi loquitur. Veni, cognosce pacem, redi ad uiscera columbae. Foris baptizatus es ; habeto fructum, et redis ad arcam. 22 Et tu : Quid nos quaeritis, si mali sumus ? Vt boni sitis. Ideo uos quaerimus, quia mali estis; nam si mali non essetis, inuenissemus uos, non uos quaereremus. Qui bonus est, iam inuentus est; qui malus est, adhuc quaeritur. Ideo uos quaerimus ; redite ad arcam. Sed iam habeo baptismum. Si omnia sacramenta sciero, et habuero prophetiam et omnem fidem, ita ut monies transferam, caritatem autem non habeam, nihil sum. Fructum ibi uideam, oliuam ibi uideam, et reuocaris ad arcam. PL 23 Sed quid ais ? Ecce nos multa mala patimur. Haec si 1436 pro Christo pateremini, non pro honoribus uestris. Audite p 34o quod sequitur : Iactant se enim aliquando, quia eleemosynas multas faciunt, dant pauperibus ; quia patiuntur molestias; sed pro Donato, non pro Christo. Vide quomodo patiaris : nam si pro Donato pateris, pro superbo pateris ; non es in columba, si pro Donato pateris. Non erat ille amicus sponsi ; nam si amicus esset sponsi, gloriam sponsi quaereret, non suam. Vide amicum sponsi dicentem : Hie est qui baptizat. Ille non erat amicus sponsi, pro quo pateris. Non habes uestem nuptialem ; et si ad conuiuium uenisti, foras habes mitti; immo quia foras missus es, ideo miser es : redi aliquando, et noli gloriari. Audi quid dicat apostolus : Si distribuero omnia mea pauperibus, et tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam. Ecce quod non habes. Si tradidero, inquit, corpus meum ut ardeam ; et utique pro nomine Christi; sed quia sunt multi qui iactanter illud faciunt, non cum caritate, ideo : Si tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Caritate fecerunt martyres illi, qui in tempore persecutionis passi sunt ; caritate fecerunt; isti autem de tumore et de superbia faciunt ; nam cum perse¬ cutor desit, seipsos praecipitant. Veni ergo, ut habeas carita¬ tem. Sed nos habemus martyres. Ouos martyres ? Non sunt columbae, ideo uolare conati sunt, et de petra ceciderunt. 24 Omnia ergo, fratres mei, uidetis, quia clamant aduersus illos, omnes paginae diuinae, omnis prophetia, totum euangelium, omnes apostolicae litterae, omnis gemitus columbae : et nondum euigilant, nondum expergiscuntur. Sed si columba sumus, gemamus, toleremus, speremus ; aderit misericordia Dei, ut efferueat ignis Spiritus sancti in simplicitate uestra ; et uenient. Non est desperandum, orate, praedicate, diligite,

.

5

.

5

10

15

20

.

5

65

23, 8 efr Ioh. 3, 29.

2i, 11 christiano edd.

11 efr Matth. 22, 11-13.

13 I Cor. 13, 2 sq.

TRACT. IN IOH. VI, 24-26

66

10

prorsus potens est Dominus. Iam coeperunt cognoscere frontem suam : multi cognouerunt, multi erubuerunt ; aderit Christus, ut cognoscant et ceteri. Et certe, fratres mei, uel palea sola ibi remaneat, omnia grana colligantur; quidquid ibi fructificauit, redeat ad arcam per columbam. 25 Modo deficientes ubique, quid nobis proponunt, non inuenientes quid dicant ? Villas nostras tulerunt, fundos nostros tulerunt. Proferunt testamenta hominum. Ecce ubi Gaiuseius donauit fundum ecclesiae, cui praeerat Faustinus. Cuius episcopus erat Faustinus ecclesiae ? quid est ecclesia ? Ecclesiae, dixit, cui praeerat Faustinus ; sed non ecclesiae praeerat Faustinus, sed parti praeerat. Columba autem eccle¬ sia est. Quid clamas ? Non deuorauimus uillas, columba illas habeat; quaeratur quae sit columba, et ipsa habeat. Nam nostis, fratres mei, quia uillae istae non sunt Augustini; et si non nostis, et putatis me gaudere in possessione uillarum, Deus nouit, ipse scit quid ego de illis uillis sentiam, uel quid ibi sufferam ; nouit gemitus meos, si mihi aliquid de columba impertire dignatus est. Ecce sunt uillae : quo iure defendis uillas ? diuino an humano ? Respondeant : Diuinum ius in PL scripturis habemus, humanum ius in legibus regum. Vnde 1437 quisque possidet quod possidet ? nonne iure humano ? Nam iure diuino, Domini est terra et plenitudo eius; pauperes et diuites Deus de uno limo fecit, et pauperes et diuites una terra supportat. lure tamen humano dicit : Haec uilla mea est, haec domus mea, hie seruus meus est. lure ergo humano, iure ^ 341 imperatorum. Quare ? Quia ipsa iura humana per imperatores et reges saeculi Deus distribuit generi humano. Vultis legamus leges imperatorum, et secundum ipsas agamus de uillis ? Si iure humano uultis possidere, recitemus leges imperatorum ; uideamus si uoluerunt aliquid ab haereticis possideri. Sed quid mihi est imperator ? Secundum ius ipsius possides terram. Aut tolle iura imperatorum, et quis audet dicere : Mea est ilia uilla, aut meus est ille seruus, aut domus haec mea est ? Si autem ut teneantur ista ab hominibus, iura acceperunt regum, uultis recitemus leges, ut gaudeatis quia uel unum hortum habetis, et non imputetis nisi mansuetudini columbae, quia uel ibi uobis permittitur permanere ? Leguntur enim leges manifestae, ubi praeceperunt imperatores, eos qui praeter ecclesiae catholicae communionem usurpant sibi nomen Christianum, nec uolunt in pace colere pacis auctorem, nihil nomine ecclesiae audeant possidere. 26 Sed quid nobis et imperatori ? Sed iam dixi, de iure humano agitur. Et tamen apostolus uoluit seruiri regibus, uoluit honorari reges, et dixit : Regem reueremini. Noli dicere : Quid mihi et regi ? Quid tibi ergo et possessioni ? Per iura

.

5

10

I5

20

25

30

3j

Ioh. I, 32-33

.

23, 18 Ps. 23, 1.

26, 3 I Petr. 2, 17.

Ioh. I, 32-34

TRACT. IN IOH. VI, 26-VII, 1

67

5 regum possidentur possessiones. Dixisti : Quid mihi et regi ? Noli dicere possessiones tuas ; quia ad ipsa iura humana renuntiasti, quibus possidentur possessiones. Sed de diuino iure ago, ait. Ergo euangelium recitemus ; uideamus quo usque ecclesia catholica Christi est, super quem uenit columba, quae 10 docuit : Hie est qui baptizat. Quomodo ergo iure diuino possideat, qui dicit : Ego baptizo; cum dicat columba : Hie est qui baptizat, cum dicat scriptura : Vna est columba mea, una est matri suae ? Quare laniastis columbam ? Immo laniastis uiscera uestra ; nam uobis laniatis, columba integra 15 perseuerat. Ergo, fratres mei, si ubique non habent quod dicant, ego dico quod faciant : ueniant ad catholicam, et nobiscum habebunt non solum terram, sed etiam ilium qui fecit caelum et terram. TRACTATVS VII. Ab eo quod scriptum est : Et ego uidi, et testimonium perhibui quia hie est Filius Dei, usque ad id : Amen dico uobis, uidebitis caelum apertum, et angelos adscendentes et descendentes super Filium hominis. [Cap. 1, 34-51.] [Habitus Dom. Passionis, die

5

10

t5

20

23

Martii

413.]

1. Congaudemus frequentiae uestrae, quia ultra quam sperare potuimus, alacriter conuenistis. Hoc est quod nos laetificat, et consolatur in omnibus laboribus, et periculis uitae huius, amor uester in Deum, et pium studium, et certa spes, et feruor spiritus. Audistis cum psalmus legeretur, quia inops et pauper clamat ad Deum in hoc saeculo. Vox enim est, ut PL saepius audistis, et meminisse debetis, non unius hominis, et 1438 tamen unius hominis ; non unius, quia fideles multi; multa grana inter paleas gementia, diffusa toto orbe terrarum ; unius autem, quia membra Christi omnes ; ac per hoc unum cor¬ pus. Iste ergo populus inops et pauper, non nouit gaudere de saeculo ; et dolor eius intus est, et gaudium eius intus est, ubi non uidet nisi ille qui exaudit gementem, et coronat sperantem. Laetitia saeculi, uanitas. Cum magna exspectatione ^ 342 speratur ut ueniat, et non potest teneri cum uenerit. Iste enim dies qui laetus est perditis hodie in ista ciuitate, eras utique non erit ; nec iidem ipsi eras hoc erunt quod hodie sunt. Et transeunt omnia, et euolant omnia, et sicut fumus uanescunt; et uae qui amant talia! Omnis enim anima sequitur quod amat. Omnis caro foenum, et omnis honor carnis quasi flos foeni; foenum aruit, flos decidit : Verbum autem Domini manet in aeternum. Ecce quod ames, si uis manere in aetemum. Sed dicere habebas : Vnde possum apprehendere

vn,

i, 6 Ps. 73,21.

22 efr Isai. 40, 6-8.

68

TRACT. IN IOH. VII, 1-3

Ioh. I, 34

Verbum Dei ? Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. 2 Quapropter, carissimi, ad inopiam nostram et paupertatem nostram pertineat, et quod illos dolemus qui sibi abundare uidentur. Gaudium enim ipsorum quasi phreneticorum est. Quomodo autem phreneticus gaudet in insania plerumque, et ridet ; et plangit ilium qui sanus est ; sic et nos, carissimi, si recepimus medicinam de caelo uenientem, quia et nos omnes phrenetici eramus, tamquam salui facti, quia ea quae diligebarnus non diligimus, gemamus ad Deum de iis qui adhuc insaniunt. Potens est enim ut et ipsos saluos faciat. Et opus est ut respiciant se, et displiceant sibi. Spectare uolunt, et spectare se non nouerunt. Nam si aliquantum oculos ad se conuertant, uident confusionem suam. Quod donee fiat, alia sint studia nostra, alia sint auocamenta anirnae nostrae. Plus ualet dolor noster, quam gaudium illorum. Quantum pertinet ad numerum fratrum, difficile est ut quisquam ilia celebritate raptus fuerit ex uiris ; quantum autem ad sororum numerum, contristat nos, et hoc magis dolendum est, quia non ipsae potius ad ecclesiam currunt, quas debuit si non timor, certe uerecundia de publico reuocare. Viderit hoc qui uidet, et aderit misericordia eius, ut sanet omnes. Nos autem qui conuenimus, pascamur epulis Dei, et sit gaudium nostrum sermo ipsius. Inuitauit enim nos ad euangelium suum, et ipse cibus noster est, quo nihil dulcius ; sed si quis habet palatum sanum in corde. 3. Bene autem arbitror meminisse Caritatem uestram hoc euangelium lectionibus congruis ex ordine recitari; et puto uobis non excidisse quae iam tractata sunt, maxime recentiora de Iohanne et columba. De Iohanne scilicet, quid nouum didicerit in Domino per columbam, qui iam nouerat Dominum. Et hoc inuentum est inspirante Spiritu Dei, quod iam quidem Iohannes nouerat Dominum ; sed quod ipse Dominus ita esset baptizaturus, ut baptizandi potestatem a se in neminem transfunderet, hoc didicit per columbam, quia dictum ei erat : Super quern uideris Spiritum descendentem uelut columbam, et manentem super eum, hie est qui baptizat in Spiritu sancto. Quid est : hie est ? Non alius, etsi per alium. Quare autem per columbam ? Multa dicta sunt, nec possum, nec opus est omnia retexere : praecipue tamen propter pacem ; quia et ligna quae baptizata sunt foris, quia fructum in eis inuenit columba, ad arcam adtulit; sicut meministis columbam emissam a Noe de area, quae diluuio natabat, et baptismo abluebatur, non mergebatur. Cum ergo esset emissa, adtulit ramum oliuae ; sed non sola folia habebat, habebat et fructum. Itaque hoc

.

5

10

i5

20

5

I0

15

24 Ioh. j, 14.

3, 10 Ioh. i, 33.

VII, 2, 10 spectari codd.

19 efr Gen. 8, 8-n.

PL

1435*

Ioh. I, 34-36

TRACT. IN IOH. VII, 3-6

69

20 optandum est fratribus nostris qui foris baptizantur, ut habeant fructum : non illos sinet columba foris, nisi ad arcam p- 343 reduxerit. Fructus autem est totus caritas, sine qua nihil est homo, quidquid aliud habuerit. Et hoc uberrime ab apostolo dictum commemorauimus et recensuimus. Ait enim : Si lin25 guis hominum loquar et angelomm, caritatem autem non habeam, factus sum uelut aeramentum sonans, aut cymbalum tinniens ; et si habuero omnem scientiam, et sciam omnia sacramenta, et habeam omnem prophetiam, et habuero omnem fidem, (fidem autem quomodo dixit omnem ?) ut monies transferam, 30 caritatem autem non habeam, nihil sum. Et si distribuero omnia mea pauperibus, et si tradidero corpus meum ut ardeam, cari¬ tatem autem non habeam, nihil mihi prodest. Nullo modo au¬ tem possunt dicere se habere caritatem, qui diuidunt unitatem. Haec dicta sunt, sequentia uideamus. 4 Perhibuit Iohannes testimonium, quia uidit. Quale testimonium perhibuit ? Quia ipse est Filius Dei. Oportebat ergo ut ille baptizaret qui est Filius Dei unicus, non adoptatus. Adoptati filii, ministri sunt Vnici; Vnicus 5 habet potestatem, adoptati ministerium. Licet baptizet mi¬ nister non pertinens ad numerum filiorum, quia male uiuit et male agit, quid nos consolatur ? Hie est qui baptizat. 5 Altera die iterum stabat Iohannes, et ex discipulis eius duo, et respiciens Iesum ambulantem dicit : Ecce Agnus Dei. Vtique singulariter iste Agnus, nam et discipuli dicti sunt agni: Ecce ego mitto uos sicut agnos 5 in medio luporum. Dicti sunt et ipsi lumen : Vos estis lumen mundi ; sed aliter ille de quo dictum est : Erat lumen uerum, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Sic et Agnus singulariter, solus sine macula, sine peccato ; non cuius maculae abstersae sint, sed cuius macula nulla 10 fuerit. Quid enim quia dicebat Iohannes de Domino : Ecce Agnus Dei ? ipse Iohannes non erat agnus ? non erat uir sanctus ? non erat amicus sponsi ? Ergo singulariter ille : Hie est Agnus Dei; quia singulariter huius Agni sanguine solo homines redimi potuerunt. 6. Fratres mei, si agnoscimus pretium nostrum quia san¬ guis est Agni, qui sunt illi qui hodie celebrant festiuitatem PL sanguinis, nescio cuius mulieris ? et quam ingrati sunt ? 1440 Raptum est aurum, dicunt, de aure mulieris, et cucurrit san5 guis, et positum est aurum in trutina uel statera, et praeponderauit multum de sanguine. Si pondus ad inclinandum aurum habuit sanguis mulieris, quale pondus habet ad inclinandum mundum sanguis Agni, per quern factus est mundus ? Et quidem ille spiritus nescio quis, ut premeret pondus, placatus 10 est sanguine. Immundi spiritus nouerant uenturum Iesum

.

.

24 I Cor. 13, 1-3.

5, 4 Matth. 10, 16.

5 ibid. 3, 14.

6 Ioh. 1, 9.

70

i5

20

25

30

35

4o

5

10

TRACT. IN I0H. VII, 6-7

Ioh. I, 35-36

Christum, audierant ab angelis, audierant ex prophetis, et sperabant eum uenturum. Nam si non sperabant, unde clamauerunt: Quid nobis et tibi est ? uenisti ante tenipus perdere nos ? Scimus qui sis, Sanctus Dei. Venturum sciebant, sed tempus ignorabant. Sed quid audistis in psalmo de Ierusalem ? Quoniarn beneplacitum habuerunt semi tui lapides eius, et pulueris eius miserebuntur ; tu exsurgens, inquit, misereberis Sion, qnoniam uenit tempus ut miserearis eius. Quando uenit tempus ut misereretur Deus, uenit Agnus. Qualis Agnus, quern lupi timent ? qualis Agnus est, qui leonem occisus occidit ? Dictus est enim diabolus leo circumiens et rugiens, quaerens quern deuoret; sanguine Agni uictus est leo. Ecce spectacula christianorum. Et quod est amplius, illi oculis camis uident uanitatem, nos cordis oculis ueritatem. Ne putetis, fratres, quod sine spectaculis nos dimisit Dominus Deus noster ; nam si nulla sunt spectacula, cur hodie conuenistis ? Ecce quod diximus, uidistis, et exclamastis; non exclamaretis, nisi uidissetis. Et magnum est hoc spectare per totum orbem terrarum, uictum leonem sanguine Agni, educta de dentibus leonum membra Christi, et adiuncta corpori Christi. Ergo nescio quid simile imitatus est quidam spiritus, ut sanguine simulacrum suum emi uellet, quia nouerat pretioso sanguine quandocumque redimendum esse genus humanum. Fingunt enim spiritus mali umbras quasdam honoris sibimetipsis, ut sic decipiant eos qui sequuntur Christum. Vsque adeo, fratres mei, ut illi ipsi qui seducunt per ligaturas, per praecantationes, per machinamenta inimici, misceant praecantationibus suis nomen Christi, quia iam non possunt seducere christianos, ut dent uenenum, addunt mellis aliquid, ut per id quod dulce est, lateat quod amarum est, et bibatur ad perniciem. Vsque adeo ut ego nouerim aliquo tempore illius Pilleati sacerdotem solere dicere : Et ipse Pilleatus christianus est. Vt quid hoc, fratres, nisi quia aliter non possunt seduci Christiani ? 7. Ne quaeratis ergo alibi Christum, quam ubi se uobis uoluit praedicari Christus ; et quomodo uobis uoluit praedicari, sic ilium tenete, sic in corde uestro scribite. Mums est aduersus omnes impetus et aduersus omnes insidias inimici. Nolite timere, nec teniat ille, nisi permissus fuerit ; constat ilium nihil facere, nisi permissus fuerit aut missus. Mittitur tamquam angelus malus a potestate dominante; permittitur, quando aliquid petit ; et hoc, fratres, non fit, nisi ut probentur iusti, puniantur iniusti. Quid ergo times ? Ambula in Domino Deo tuo, certus esto ; quod te non uult pati, non pateris ; quod te permiserit pati, flagellum corrigentis est, non poena damnantis. Ad hereditatem sempitemam erudimur, et flagellari dedignamur ! Fratres mei, si recusaret quisquam puer 6, 13 Marc, i, 24.

15 Ps. 101, 15. 14.

21 I Petr. 5, 8.

H 344

PL 1441

Ioh. I, 35-37

TRACT. IN

10H.

VII, 7-9

71

colaphis aut flagellis caedi a patre suo, quomodo diceretur 15 superbus, desperatus, ingratus paternae disciplinae ? Et ut quid erudit pater homo filium hominem ? Vt possit non perdere temporalia quae illi adquisiuit, quae illi collegit, quae non uult eum perdere, quae ipse qui relinquit, non potuit in sempiternum tenere. Non docet filium cum quo possideat, sed qui 20 post eum possideat. Fratres mei, si filium docet pater successorem, et quem docet et ipsum similiter per ilia omnia transiturum, qua et file qui monebat transiturus est ; quomodo uultis erudiat nos Pater noster, cui non successuri, sed ad quem accessuri sumus, et cum quo in aeternum mansuri in heredi25 tate, quae non marcescit, nec moritur, nec grandinem nouit ? Et ipse hereditas et ipse Pater est. Hunc possidebimus, et erudiri non debemus ? Sufferamus ergo eruditionem Patris. Non quando nobis dolet caput, curramus ad praecantatores, ad sortilegos et remedia uanitatis. Fratres mei, non uos plan30 gam ? Quotidie inuenio ista ; et quid faciam ? Nondum persuadeo cbristianis in Christo spem esse ponendam ? Ecce, si cui factum est remedium, moriatur, (quam multi enim cum reme- M diis mortui sunt, et quam multi sine remediis uixerunt) qua fronte exiit anima ad Deum ? Perdidit signum Christi, 35 accepit signum diaboli. An forte dicat : Non perdidi signum Christi ? Ergo signum Christi cum signo diaboli habuisti. Non uult Christus communionem, sed solus uult possidere quod emit. Tanti emit ut solus possideat ; tu facis ei consortem diabolum, cui te per peccatum uendideras. Vae duplici corde, 40 qui in corde suo partem faciunt Deo, partem faciunt diabolo. Iratus Deus, quia fit ibi pars diabolo, discedit, et totum diabolus possidebit. Non frustra itaque apostolus dicit : Neque detis locum diabolo. Cognoscamus ergo Agnum, fratres, cognoscamus pretium nostrum. 8. Stabat Iohannes, et ex discipulis eius duo. Ecce duo de discipulis Iohannis : quia tabs erat Iohannes amicus sponsi, non quaerebat gloriam suam, sed testimonium perhibebat ueritati; numquid uoluit apud se remanere discipulos su5 os, ut non sequerentur Dominum ? Magis ipse ostendit disci¬ pulis suis quem sequerentur. Habebant enim ilium tamquam Agnum ; et file : Quid me adtenditis ! ego non sum Agnus ; Ecce Agnus Dei ; de quo etiam superius dixerat : Ecce Agnus Dei. Et quid nobis prodest Agnus Dei ? Ecce, 10 ait, qui tollit peccatum mundi. Secuti sunt ilium hoc audito duo qui erant cum Iohanne. 9 Videamus sequentia. Ecce Agnus Dei : hoc Iohannes. Et audierunt eum duo discipuli 10quentem, et se-

.

7, 39 cfr Eccl. 2, 14.

42 Eph. 4, 27.

7, 28 praecantationes plur. codd.

345

72

5

10

iy

20

TRACT. IN IOH. VII, 9-11

Ioh.

1,

37-39

cuti sunt Iesum. Conuersus autem Iesus, et uidens eos sequentes se, dicit eis : Quid quaeritis ? Qui dixerunt : Rabbi (quod dicitur interpretatum Ma¬ gi s ter), ubi habit as ? Non sic ilium sequebantur quasi iam PL ut inhaererent illi ; nam manifestum est quando illi inhaese- 1442 runt, quia de naui eos uocauit. In his enirn duobus erat An¬ dreas, sicut modo audistis ; Andreas autem frater Petri erat, et nouimus in euangelio quod Petrum et Andream Dominus de naui uocauit, dicens : Venite post me, et faciam uos piscatores hominum. Et ex illo iam inhaeserunt illi, ut non recederent. Modo ergo quod ilium sequuntur isti duo, non quasi non recessuri sequuntur ; sed uidere uoluerunt ubi habitaret, et facere quod scriptum est : Limen ostiorum eius exterat pes tuus ; surge ad ilium uenire assidue et erudire praeceptis eius. Ostendit eis iile ubi maneret; uenerunt et fuerunt cum illo. Quam beatum diem duxerunt, quam beatam noctem ! Quis est qui nobis dicat quae audierint illi a Domino ? Aedificemus et nosmetipsi in corde nostro, et faciamus domum quo ueniat ille, et doceat nos ; colloquatur nobis. 10 Q uid quaeritis ? Qui dixerunt ei : Rabbi, ( quod inter pr etatum dicitur M agister) , ubi habitas? Dicit eis : Venite, et uidete. Et uenerunt, et uiderunt ubi maneret, et apud eum manserunt die illo ; hora autem erat quasi decima. Nihime arbitramur pertinuisse ad euangelistam, dicere nobis quota hora erat ? Potest fieri ut nihil ibi nos animaduertere, nihil quaerere uoluerit ? Decima erat hora. Numerus iste legem significat, quia in decern praeceptis data est lex. Venerat autem tempus ut impleretur lex per dilectionem ; quia a Iudaeis non poterat impleri per timorem. Vnde Dominus dicit : Non ueni soluere legem, sed implere. Merito ergo decima hora eum secuti sunt ad testimonium amici sponsi duo isti, et decima hora audiuit; Rabbi, quod interpretatur magister. Si decima hora Rabbi p 346 Dominus audiuit, et decimus numerus ad legem pertinet ; magister legis non est nisi dator legis. Nemo dicat quia alius dedit legem, et alius docet legem ; ipse illam docet qui ill am dedit ; ipse est magister legis suae, et docet illam. Et misericordia est in lingua ipsius, ideo misericorditer docet legem, sicut dictum est de sapientia : Legem autem et misericordiam in lingua portat. Noli timere, ne implere legem non possis, fuge ad misericordiam. Si multum est ad te legem implere, utere pacto illo, utere chirographo, utere precibus quas tibi constituit et composuit iurisperitus caelestis. 11 Qui enim habent causam, et uolunt supplicare imperatori, quaerunt aliquem scholasticum iurisperitum, a quo sibi

.

5

10

i5

20

.

9, 11 Matth. 4, 19. 31, 26.

15 Eccl. 6, 36, 37.

10, 11 Matth. y, 17.

20 Prou.

Ioh.

5

10

15

20

25

1,

37-39

10

15

73

preces componantur ; ne forte si aliter petierint quam oportet, non solum non impetrent quod petunt, sed et poenam pro beneficio consequantur. Cum ergo quaererent supplicare apostoli, et non inuenirent quomodo adirent imperatorem Deum, dixerunt Christo : Domine, doce nos or are; hoc est, Iurisperite noster, assessor, immo consessor Dei, compone nobis preces. Et docuit Dominus de libro iuris caelestis, docuit quomodo orarent ; et in ipso quod docuit, posuit quamdam conditionem : Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimitti- pl mus debitoribus nostris. Si non secundum legem petieris, reus 1443 eris Contremiscis imperatorem factus reus ? Offer sacrificium humilitatis, offer sacrificium misericordiae, die in precibus : Dimite mihi, quoniam et ego dimitto. Sed si dicis, fac. Quid enim facturus es, quo iturus es, si mentitus fueris in precibus ? Non quomodo dicitur in foro, carebis beneficio rescripti; sed nec rescriptum impetrabis. Iuris enim forensis est ut qui in precibus mentitus fuerit, non illi prosit quod impetrauit. Sed hoc inter homines, quia potest falli homo ; potuit falli imperator, quando preces misisti; dixisti enim quod uoluisti, et cui dixisti, nescit an uerum sit ; dimisit te aduersario tuo conuincendum, ut si ante iudicem conuictus fueris de mendacio, quia non potuit file nisi praestare, nesciens an fueris mentitus, ibi carebis ipso beneficio rescripti, quo perduxisti re¬ scriptum. Deus autem qui nouit utrum mentiaris, an uerum dicas, non facit ut in iudicio tibi non prosit ; sed nec impetrare te permittit, quia ausus es mentiri ueritati. 12 Quid ergo facturus es die mihi. Implere legem ex omni parte, ita ut in nullo offendas, difficile est ; reatus ergo certus est ; remedio uti non uis ? Ecce, fratres mei, quale remedium posuit Dominus contra aegritudines animae. Quod ergo ? Cum caput tibi dolet, laudamus si euangelium ad caput tibi posueris, et non ad ligaturam cucurreris. Ad hoc enim perducta est infirmitas hominum, et ita plangendi sunt homines qui currunt ad ligaturas, ut gaudeamus quando uidemus hominem in lecto suo constitutum, iactari febribus et doloribus, nec alicubi spem posuisse, nisi ut sibi euangelium ad caput poneret; non quia ad hoc factum est, sed quia praelatum est euangelium ligaturis. Si ergo ad caput ponitur ut quiescat dolor capitis, ad cor non ponitur ut sanetur a peccatis ? Fiat ergo. Quid fiat ? Ponatur ad cor, sanetur cor. Bonum est, bonum, ut de salute corporis non satagas, nisi ut a Deo illam petas. Si scit tibi prodesse, dabit illam; si non tibi dederit, non proderat habere illam. Quam multi aegrotant ^ 347 in lecto innocentes ; et si sani fuerint, procedunt ad scelera

.

5

TRACT. IN IOH. VII, 11-12

?

11, 11 Luc. 11, 1-4.

11, 5 consequantur] mereantur codd. aliquot

74

TRACT. IN IOH. VII, 12-14

Ioh. I, 40-42

committenda ? Quam multis obest sanitas ? Latro qui proce20 dit ad faucem occidere hominem, quanto illi melius erat ut aegrotaret ? Qui noctu surgit ad fodiendum parietem alienum, quanto illi melius si febribus iactaretur ? Innocentius aegro¬ taret, scelerate sanus est. Nouit ergo Deus quid nobis expediat ; id agamus tantum, ut cor nostrum sanum sit a peccatis ; 25 et quando forte flagellamur in corpore, ipsum deprecemur. Rogauit eum Paulus apostolus, ut auferret stimulum camis, et noluit auferre. Numquid perturbatus est ? numquid contristatus dixit se desertum ? Magis se dixit non desertum, quia non ablatum est quod uolebat auferri, ut ilia infirmitas 30 sanaretur. Hoc enim inuenit in uoce medici : Sufficit tibi gra¬ tia mea ; nam uirtus in infirmitate perficitur. Vnde ergo scis quod non uult te sanare Deus ? Adliuc tibi expedit flagellari. Vnde scis quam putre est quod secat medicus, agens ferrum per putria ? Nonne nouit modum, quid faciat, quo usque PL 35 faciat ? Numquid ululatus eius qui secatur retrahit manus 1444 medici artificiose secantis ? Ille clamat ; ille secat. Crudelis qui non audit clamantem, an potius misericors, qui uulnus persequitur ut sanet aegrotum ? Haec, fratres mei, ideo dixi, ne quis quaerat aliquid praeter auxilium Dei, quando forte 40 in aliqua correptione Domini sumus. Videte ne pereatis, uidete ne ab Agno recedatis, et a leone deuoremini. 13 Diximus ergo quare hora decima ; sequentia uideamus. Erat Andreas frater Simonis Petri unus ex duobus qui audierant ab Iohanne, et secuti juerant eum. Inuenit hie Simonem fratrem suum, et dicit ei : 5 Inuenimus Messiam, quod est interpretatum Chri¬ st us. Messias hebraice, Christus graece est, latine Vnctus. Ab unctione enim dicitur Christus. Xpla/xa unctio est graece ; ergo Christus, unctus. Ille singulariter unctus, praecipue unctus ; unde omnes Christiani unguntur, ille prae10 cipue. Ouomodo in Psalmo dicit, audi : Propterea unxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis, prae participibus tuis. Participes enim eius omnes sancti; sed ille singulariter sanctus sanctorum, singulariter unctus, singulariter Christus. 14 Et duxit eum ad Iesum. Intuitus autem eum, Iesus dixit : Tu es Simon filius Iohannis, tu uocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus. Non ma¬ gnum quia Dominus dixit cuius filius esset iste. Quid magnum 5 Domino ? Omnia nomina sanctorum suorum sciebat, quos ante constitutionem mundi praedestinauit ; et miraris quia dixit uni homini : Tu es filius illius, et tu uocaberis illud ? Magnum quia mutauit ei nomen ; et fecit de Simone Petrum ? Petrus autem a petra, petra uero ecclesia ; ergo in Petri no10 mine figurata est ecclesia. Et quis securus, nisi qui aedificat

.

.

12, 30 II Cor. 12, 8. 9.

13,

10

Ps. 44, 8.

I oh. I, 43-46

15

20

25

30

35

40

45

3

10

TRACT. IN IOH. VII, 14-15

75

super petram ? Et quid ait ipse Dominus ? Qui audit uerba mea haec et facit ea, similabo eum uiro prudenti, aedificanti super petram (non cedit tentationibus) ; descendit pluuia, uenerunt flumina, flauerunt uenti, et impegerunt in domum illam, et non cecidit ; fundata enim erat super petram. Qui audit uerba mea et non facit ea (iam unusquisque nostrum timeat et caueat), similabo eum uiro stulto qui aedificauit domum suam super arenam ; descendit pluuia, uenerunt flumina, flauerunt uenti, et impegerunt in domum illam, et cecidit ; et facta est ruina eius magna. Quid prodest quia intrat ecclesiam, qui uult super arenam aedificare ? Audiendo enim et non faciendo, ^ 348 aedificat quidem, sed super arenam. Si enim nihil audit, nihil aedificat ; si autem audit, aedificat. Sed quaerimus, ubi. Si enim audit et facit, super petram; si audit et non facit, super arenam. Duo sunt genera aedificantium ; aut super petram, aut super arenam. Quid ergo illi qui non audiunt ? securi sunt ? securos eos dicit, quia nihil aedificant ? Nudi sunt sub pluuia, ante uentos, ante flumina ; cum uenerint ista, ante illos tollunt, quam domos deiiciant. Ergo una est securitas, et aedificare, et super petram aedificare. Si audire uis et non facere, aedificas ; sed ruinam aedificas ; cum autem uenerit tentatio, deficit domum, et cum ipsa ruina tua te tollit. Si autem non audis, nudus es, illis tentationibus tu ipse traheris. pl Audi ergo, et fac ; unum est remedium. Quanti forte hodie au- M45 diendo et non faciendo rapti sunt fluuio celebritatis huius ? Audiendo enim et non faciendo, uenit fluuius ipsa celebritas anniuersaria, impletus est torrens, transiturus est et siccaturus; sed uae illi quern tulerit ! Illud ergo nouerit caritas uestra, quia nisi quis et audiat et faciat, non aedificat super petram, ei non pertinet ad nomen tarn magnum, quod sic commendauit Dominus. Intentum enim te fecit. Nam si hoc ante Pe¬ trus uocaretur, non ita uideres mysterium petrae ; et putares casu eum sic uocari, non prouidentia Dei; ideo uoluit eum aliud prius uocari, ut ex ipsa commutatione nominis, sacramenti uiuacitas commendaretur. 15 Et in crastinum uoluit exire in Galilaeam, et inuenit Philippum. Dicit ei : Sequere me. Erat autem de ciuitate Andre ae et Petri. Et inuenit Philippus Nathanaelem. (Iam uocatus a Domino Philippus.) Et dixit ei : Quern scripsit Moyses in lege, et prophetae, inuenimus lesum filium Ioseph. Eius filius dicebatur, cui desponsata erat mater eius. Nam quod ea intacta conceptus et natus sit, bene nouerunt omnes christiani ex euangelio. Hoc Philippus dixit Nathanaeli ; addidit et locum : a Nazareth. Et dixit ei Nathanael : A Na¬ zareth potest aliquid boni esse. Quid intellegitur, fra-

.

14, 11 Matth. 7, 24. 27.

76

15

20

5

10

TRACT. IN IOH. VII, 15-17

Ioh. I, 46-47

tres ? Non quomodo aliqui pronuntiant, nam et sic solet pronuntiari: A Nazareth potest aliquid boni esse ? Sequitur enim uox Philippi, et dicit : Veni, et uide. Ambas autem pronuntiationes potest ista uox sequi, siue sic pronunties tamquam confirmans : A Nazareth potest aliquid boni esse ; et ille : Veni, et uide / siue sic dubitans, et totum interrogans : A Nazareth potest aliquid boni esse ? Veni, et uide. Cum ergo siue illo modo, siue isto pronuntietur, non repugnent uerba sequentia ; nostrum est quaerere quid potius intellegamus in his uerbis. 16. Oualis fuerit Nathanael iste, in sequentibus probamus. Audite qualis fuerit ; Dominus ipse perhibet testimonium. Magnus Dominus cognitus testimonio Iohannis; beatus Nathanael cognitus testimonio ueritatis. Quia Dominus etsi testimonio Iohannis non commendaretur, ipse sibi perhibebat testimonium ; quia sufficit sibi ad testimonium suum ueritas. Sed quia ueritatem non poterant capere homines, per lucernam quaerebant ueritatem ; et ideo Iohannes per quern Do¬ minus ostenderetur, missus est. Audi Dominum Nathanaeli testimonium perhibentem : Et dixit ei Nathanael : A

Nazareth potest aliquid boni esse. Dicit ei Philippus : Veni, et uide. Et uidit Iesus Nathanaelem uenientem ad se, et dicit de eo : Ecce uere Israelita, in qtio dolus non est. Magnum testimonium! Hoc nec P 349 15 Andreae dictum, nec Petro dictum, nec Philippo, quod dictum

est de Nathanaele : Ecce uere I sr aelita, in

quo dolus

non est.

17. Quid ergo facimus, fratres ? Deberet iste primus esse in apostolis ? Non solum primus non inuenitur in apostolis, sed nec medius, nec ultimus inter duodecim Nathanael est, cui tantum testimonium perhibuit Filius Dei, dicens : Ecce PL 5 uere I sr aelita, in quo dolus non est. Quaeritur causa ? 1446 Quantum Dominus intimat, probabiliter inuenimus. Intellegere enim debemus ipsum Nathanaelem eruditum et peritum legis fuisse ; propterea noluit ilium Dominus inter discipulos ponere ; quia idiotas elegit, unde confunderet mundum. Audi 10 apostolum dicentem ista : Videte enim, inquit, uocationem uestram, fratres, quia non multi potentes, non multi nobiles ; sed infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia ; et ignobilia mundi et contemptibilia elegit Deus, et ea quae non sunt, tam¬ quam quae sunt, ut ea quae sunt euacuentur. Si doctus eligere15 tur, fortasse ideo se diceret electum, quia doctrina eius meruit

eligi. Dominus noster Iesus Christus uolens superborum frangere ceruices, non quaesiuit per oratorem piscatorem ; sed de piscatore lucratus est imperatorem. Magnus Cyprianus orator, sed prior Petrus piscator, per quern postea crederet 17,10 I Cor. i, 26-28.

Ioh. I, 47 20

25

TRACT. IN IOH. VII, 17-19

77

non tantum orator, sed et imperator. Nullus nobilis primo electus est, nullus doctus ; quia infirma mundi elegit Deus, ut confunderet fortia. Erat ergo iste magnus et sine dolo ; hoc solo non electus, ne cuiquam uideretur Dominus doctos elegisse. Et ex ipsa doctrina legis ueniebat, quod cum audisset a N azareth (scrutatus enim erat scripturas, et sciebat quia inde erat exspectandus Saluator, quod non facile alii scribae et pharisaei nouerant); iste ergo doctissimus legis, cum au¬ disset Philippum dicentem : Inuenimus Iesum, quern

scripsit Moyses in lege, et prophetae, a Nazareth, 30 /ilium Ioseph ; ille qui optime scripturas nouerat, audito nomine Nazareth, erectus est in spem, et dixit : A Nazareth

potest aliquid boni esse.

.

18 Iam cetera de ipso uideamus : Ecce uere Israelita, in quo dolus non est. Quid est, in quo dolus non est ? Forte non habebat peccatum ? forte non erat aeger ? forte illi medicus non erat necessarius ? Absit. Nemo hie sic natus 5 est, ut illo medico non egeret. Quid sibi ergo uult, in quo dolus non est ? Aliquanto intentius quaeramus ; apparebit modo in nomine Domini. Dolum dicit Dominus ; et omnis qui uerba latina intellegit, scit quia dolus est, cum aliud agitur et aliud fingitur. Intendat Caritas uestra. Non dolus dolor 10 est; propterea dico, quia multi fratres imperitiores latinitatis loquuntur sic, ut dicant : Dolus ilium torquet, pro eo quod est dolor. Dolus fraus est, simulatio est. Quando aliquis aliquid in corde tegit, et aliud loquitur, dolus est, et tamquam duo corda habet : unum quasi sinum cordis habet, ubi uidet uerita15 tern, et alterum sinum, ubi concipit mendacium. Et ut noueritis hunc esse dolum, dictum est in psalmis : Labia dolosa. Quid est : Labia dolosa ? Sequitur, In corde et corde locuti sunt mala. Quid est : In corde et corde, nisi duplici corde ? Si ergo dolus in isto non erat, sanabilem ilium medicus iudicauit, 20 non sanum. Aliud est enim sanus, aliud sanabilis, aliud insanabilis ; qui aegrotat cum spe, sanabilis dicitur ; qui aegrotat cum desperatione, insanabilis ; qui autem iam sanus est, non eget medico. Medicus ergo qui uenerat sanare, uidit istum sanabilem, quia dolus in illo non erat. Quomodo dolus in illo 25 non erat ? Si peccator est, fatetur se peccatorem. Si enim peccator est, et iustum se dicit, dolus est in ore ipsius. Ergo in Nathanaele confessionem peccati laudauit, non iudicauit non esse peccatorem. 19 Propterea cum Pharisaei qui sibi uidebantur iusti, reprehenderent Dominum quia miscebatur aegrotis medicus, et dicerent : Ecce cum quibus manducat, cum publicanis et peccatoribus ; respondit medicus phreneticis : Non est opus

.

5

sanis medicus, sed male habentibus ; non ueni uocare iustos, 18,

7

16

Ps. 11, 3.

19,

3

Matth. 9, 11-13.

Tr. Ioh.

ix 350

PL M47

78

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. VII, 19-20

Ioh. I, 47-49

sed peccatores. Hoc est dicere : Quia uos iustos dicitis, cum sitis peccatores, sanos uos praedicatis, cum langueatis, medicinam repellitis, non sanitatem tenet is. Vnde ille pharisaeus qui uocauerat Dominum ad prandium, sanus sibi uidebatur; aegrota autem ilia mulier irrupit in domum, quo non erat inuitata, et desiderio salutis facta impudens, accessit, non ad caput Domini, non ad manus, sed ad pedes ; lauit eos lacrymis, tersit capillis, osculata est eos, unxit unguento, pacem fecit cum uestigiis Domini peccatrix. Reprehendit ille tamquam sanus medicum, ille pharisaeus qui illic discumbebat, et ait apud se : Hie si esset propheta, sciret quae mulier illi pedes tetigisset. Ideo autem suspicatus erat eum ignorasse, quia non illam repulit, quasi ne immundis manibus tangeretur ; nouerat autem ille, permisit se tangi, ut tactus ipse sanaret. Dominus uidens cor pharisaei, proposuit similitudinem : Duo debitores erant cuidam feneratori ; unus ei debebat quinquaginta denarios, alter quingentos ; cum non haberent unde redderent, donauit ambobus ; quis eum plus dilexit ? Et ille : Credo, Domine, cui plus donauit. Et conuersus ad mulierem, dixit Simoni : Vides istam mulierem ? Intraui in domum tuam, aquam mihi ad pedes non ardisti ; ilia autem lacrymis lauit pedes meos, et capillis suis tersit; osculum mihi non dedisti ; ilia non destitit pedes meos osculari ; oleum mihi non dedisti ; ilia pedes meos unxit unguento. Propterea dico tibi: Dimittuntur ei peccata midta, quoniam dilexit multum ; cui autem modicum dimittitur, modicum diligit. Hoc est dicere : plus aegrotas, sed

sanum te putas ; modicum putas tibi dimitti, cum plus debitor sis. Bene ista, quia dolus in ilia non erat, meruit medicinam. Quid est, dolus in ilia non erat ? Confitebatur peccata. Hoc et 33 laudat in Nathanaele, quod dolus in illo non erat ; quia multi pharisaei qui abundabant peccatis, iustos se dicebant, et dolum afferebant, per quern sanari non poterant. 20 Vidit ergo iam istum in quo dolus non erat, et ait :

.

Ecce uere Israelita, in quo dolus non est. Dicit ei Nathanael : Vnde me nosti ? Respondit Iesus, et dixit : Priusquam te Philippics uocaret, cum esses 5 sub ficu, uidi te ; id est, sub arbore fici. Respondit ei Nathanael, et ait : Rabbi, tit es Filius Dei, tu es rex Israel. Aliquid magnum potuit Nathanael iste intellegere, in eo quod dictum est : Cum esses sub fici arbore, uidi te, priusquam te Philippus uocaret. Nam talem uocem 10 protulit, Tu es Filius Dei, tu es rex Israel, qualem tanto post Petrus, quando ei Dominus ait : Beatus es Simon Bar Iona, quia non tibi reuelauit caro et sanguis, sed Pater 20 Luc. 7, }6-47.

20, 11 Matth. 16, 17.

19, 7 praedicatis] codd., iudicatis edd.

PL i448

Ioh. I, 47-49

15

TRACT. IN IOH. VII, 20-22

79

meus qui est in caelo. Et ibi nominauit petram, et laudauit firmamentum ecclesiae in ista fide. Hie iam dicit : Tu es Filius Dei, tu es rex Israel. Vnde ? Quia dictum est ei : Ante quam te Philip pus uo caret, cum esses sub arbore fici, uidi te.

.

21 Quaerendum est, an aliquid signified ista arbor fici. Audite eum, fratres mei : Inuenimus arborem fici maledictam quia sola folia habuit, et fructum non habuit. In origine humani generis Adam et Eua cum peccassent, de foliis ficulneis 5 succinctoria sibi fecerunt; folia ergo ficulnea intelleguntur peccata. Erat autem Nathanael sub arbore fici, tamquam sub umbra mortis. Vidit eum Dominus, de quo dictum est : Qui sedebant sub umbra mortis, lumen ortum est eis. Quid ergo dictum est Nathanaeli ? Dicis mihi, o Nathanael, Vnde me 10 nosti ? Modo iam loqueris mecum, quia uocauit te Philippus. Iam quern uocauit per apostolum, ad ecclesiam suam uidit pertinere. O tu ecclesia, o tu Israel, in quo dolus non est ; si es populus Israel in quo dolus non est, modo iam cognouisti Christum per apostolos, quomodo Nathanael cognouit Chri15 stum per Philippum. Sed misericordia sua ante te uidit, quam tu eum cognosceres, cum sub peccato iaceres. Numquid enim nos prius quaesiuimus Christum, et non file nos quaesiuit ? Numquid nos uenimus aegroti ad medicum, et non medicus ad aegrotos ? Nonne ouis ilia perierat, et relictis 20 nonaginta nouem pastor quaesiuit filam et inuenit, quam laetus in humeris reportauit ? Nonne perierat drachma ilia, et accendit mulier lucernam, et quaesiuit in tota domo sua donee inuenit ? Et cum inuenisset, Collaetamini mihi, ait uicinis suis, quia inueni drachmam quam perdideram. Sic et nos sicut 25 ouis perieramus, et sicut drachma perieramus; et pastor noster inuenit ouem, sed quaesiuit ouem ; mulier inuenit drachmam, sed quaesiuit drachmam. Quae est mulier ? Caro Christi. Quae est lucema ? Paraui lucernam Christo meo. Ergo quaesiti sumus, ut inueniremur; inuenti loquimur. 30 Non superbiamus, quia antequam inueniremur, perieramus, si non quaereremur. Non ergo nobis dicant quos amamus, et uolumus lucrari paci ecclesiae catholicae. Quid nos uultis ? quid nos quaeritis, si peccatores sumus ? Ideo uos quaerimus, ne pereatis ; quaerimus, quia quaesiti sumus ; inuenire uos 35 uolumus, quia inuenti sumus. 22 Itaque Nathanael cum dixisset : Vnde me nosti ? ait ilh Dominus : Prius quam te uocaret Philippus, cum esses sub arbore fici, uidi te. O tu Israel sine dolo.

.

21, 2 ibid. 21, 19. 28 Ps. 131, 17.

5 Gen. 3, 7.

21, 16 quam tu eum cognosceres] edd.

8 Isai. 9, 2.

om. codd.

23 Luc. 15, 4-10.

M 351

8o

TRACT. IN IOH. VII, 22-23

Ioh. I, 50-51

quisquis es, o popule uiuens ex fide, antequam te per apostolos 5 meos uocarem, cum esses sub umbra mortis, et tu me non uideres, ego te uidi. Dominus deinde dicit ei : Quia dixi tibi : Vidi te sub arbore fici, credis : maius his uidebis. Quid est hoc, maius his uidebis ? Et dicit ei : PL Amen, amen dico uobis, uidebitis caelum apertum, 1449 10 et angelos adscendentes et descendentes super Filium ho minis. Fratres, nescio quid maius dixi, quam est : sub arbore fici uidi te. Plus enim est quod nos Dominus uocatos iustificauit, quam quod uidit iacentes sub umbra mortis. Quid enim nobis proderat si ibi remansissemus, ubi 15 nos uidit ? Numquid non iaceremus ? Quid est hoc maius ? Quando uidimus angelos adscendentes et descendentes super Filium hominis ? 23. Iam aliquando de his adscendentibus et descendentibus ^ 352 angelis dixeram ; sed ne obliti fueritis, breuiter dico tamquam commemorans ; pluribus enim dicerem si non commemorarem, sed modo insinuarem. Scalas uidit Iacob per somnium, 5 et in ipsis scabs uidit angelos adscendentes et descendentes ; et lapidem quern sibi posuerat ad caput, unxit. Audistis quia Messias Christus est, audistis quia unctus Christus est. Non enim sic posuit lapidem unctum, ut ueniret et adoraret ; alioquin idololatria esset, non significatio Christi. Facta est ergo 10 significatio, quo usque oportuit fieri significationem, et significatus est Christus. Lapis unctus, sed non in idolum. Lapis unctus : lapis quare ? Ecce pono in Sion lapidem electum, pretiosum, et qui crediderit in ilium, non confundetur. Quare unctus ? Quia Christus a chrismate. Quid autem uidit tunc in 15 scabs ? Adscendentes et descendentes angelos. Sic est et ecclesia, fratres ; angeli Dei, boni praedicatores, praedicantes Christum; hoc est, super Filium hominis adscendunt et descendunt. Quomodo adscendunt, et quomodo descendunt ? Ex uno habemus exemplum : audi apostolum Paulum ; quod 20 in ipso inuenerimus, hoc de ceteris ueritatis praedicatoribus credamus. Vide Paulum adscendentem : Scio hominem in Christo ante annos quatuordecim raptum fuisse usque in tertium caelum, siue in corpore, siue extra corpus nescio, Deus scit, et audisse ineffabilia uerba quae non licet homini loqui. Ad25 scendentem audistis, descendentem audite. Non potui loqui uobis quasi spiritalibus, sed quasi carnalibus, quasi paruulis in Christo lac uobis potum dedi, non escam. Ecce descendit qui adscenderat. Quaere quo adscenderat. Vsque in tertium caelum. Quaere quo descenderit. Vsque ad lac paruulis dandum. Audi 30 quia descendit : Factus sum paruulus, inquit, in medio uestrum, tamquam si nutrix foueat filios suos. Videmus enim et nutrices 23, 6 cfr Gen. 28, 12-18. 12 Isai. 28, 16 ; I Petr, z, 6. 30 I Thess. 2, 7.

25 I Cor. 3, 1. 2.

21II Cor. 12, 2-4.

Ioh. I, 50-II, 4 TRACT. IN IOH. VII, 23-VIII, 1

35

40

43

8i

et matres descendere ad paruulos ; et si norunt latina uerba dicere, decurtant ilia, et quassant quodammodo linguam suam, ut possint de lingua diserta fieri blandimenta puerilia ; quia si sic dicant, non audit infans, sed nec proficit infans. Et disertus aliquis pater, si sit tantus orator ut lingua illius fora concrepent, et tribunalia concutiantur, si habeat paruulum filium, cum ad domum redierit, seponit forensem eloquentiam quo adscenderat, et lingua puerili descendit ad paruulum. Audi uno loco ipsum apostolum adscendentem et descendentem, in una sententia : Siue enim, inquit, mente excessimus, pL Deo ; siue temperantes sumus, uobis. Quid est : mente excessi- 1450 mus, Deo ? Vt ilia uideamus quae non licet homini loqui. Quid est : temperantes sumus uobis ? Numquid iudicaui me aliquid scire inter uos, nisi Iesum Christum, et hunc crucifixum ? Si ipse Dominus adscendit et descendit, manifestum est quia et praedicatores ipsius adscendunt imitatione, descen¬ dant praedicatione. 24 Et si aliquanto uos diutius tenuimus, consilii fuit ut importunae horae transirent ; arbitramur iam illos peregisse uanitatem suam. Nos autern, fra.tres, quando pasti sumus epulis salutaribus, quae restant agamus, ut diem dominicum solemniter impleamus in gaudiis spiritalibus, et comparemus gaudia ueritatis cum gaudiis uanitatis ; et si horremus, doleamus ; si dolemus, oremus ; si oramus, exaudiamur ; si exaudimur, et illos lucramur.

.

5

TRACTATVS VIII. Ab eo euangelii loco : Et die tertia nuptiae factae sunt in Cana m 35 3 Galilaeae, usque ad id : Quid mihi et tibi est, mulier ? Nondum uenit hora mea. [Cap. ii, 1-4.] [Habitus feria in post Dom. Passionis, die 25 Martii 413.]

1. Miraculum quidem Domini nostri Iesu Christi, quo de aqua uinum fecit, non est mirum eis qui nouerunt quia Deus fecit. Ipse enim fecit uinum illo die in nuptiis in sex illis hydriis, quas impleri aqua praecepit, qui omni anno facit hoc 5 in uitibus. Sicut enim quod miserunt ministri in hydrias, in uinum conuersum est opere Domini, sic et quod nubes fundunt, in uinum conuertitur eiusdem opere Domini. Illud autem non miramur, quia omni anno fit ; assiduitate amisit admirationem. Nam et considerationem maiorem inuenit, 10 quam id quod factum est in hydriis aquae. Quis est enim qui 41II Cor. 3, 13.

44 I Cor. z, z.

VIII, 1, 3Ioh. 2, 6-11.

24, 2 illas plures codd.

82

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. VIII, 1-2

considerat opera Dei, quibus regitur et administrator totus hie mundus, et non obstupescit obruiturque miraculis ? Si consideret uim unius grani, cuiuslibet seminis, magna quaedam res est, horror est consideranti. Sed quia homines in aliud intenti perdiderunt considerationem operum Dei, in qua darent laudem quotidie Creatori, tamquam seruauit sibi Deus inusitata quaedam quae faceret, ut tamquam dormientes homines, ad se colendum mirabilibus excitaret. Mortuus resurrexit, mirati sunt homines ; tot quotidie nascuntur, et nemo miratur. Si consideremus prudentius, maioris miraculi est esse qui non erat, quam reuiuiscere qui erat. Idem tamen Deus Pater Domini nostri Iesu Christi per Verbum suum facit omnia haec, et regit qui creauit. Priora miracula fecit per Verbum suum Deum apud se, posteriora miracula fecit per ipsum Verbum suum incarnatum, et propter nos hominem factum. Sicut miramur quae facta sunt per hominem Iesum, miremur quae facta sunt per Deum Iesum. Per Deum Iesum facta sunt caelum et terra, mare, et omnis omatus caeli, opulentia terrae, fecunditas maris ; omnia haec quae oculis adiacent, per Iesum Deum facta sunt. Et uidemus haec, et PL si est in nobis Spiritus ipsius, sic nobis placent ut artifex 1451 laudetur, non tu ad opera conuersi ab artifice auertamur, et faciem quodammodo ponentes ad ea quae fecit, dorsum ponamus ad eum qui fecit. 2 Et haec quidem uidemus, et adiacent oculis, quid ilia quae non uidemus, sicut sunt Angeli, Virtutes, Potestates, Dominationes, omnisque habitator fabricae huius supercaelestis, non adiacens oculis nostris ? Ouamquam saepe et angeli, quando oportuit, demonstrauerunt se hominibus. Nonne Deus et per Verbum suum, id est, unicum Filium suum Dominum nostrum Iesum Christum fecit haec omnia ? Quid ipsa anima humana, quae non uidetur, et per opera quae exhibet in came, magnam praebet admirationem bene considerantibus, a quo facta est nisi a Deo ? et per quern facta est, nisi per Filium Dei ? Nondum dico de anima hominis. Cuiusuis pecoris anima quomodo regit molem suam ! sensus omnes exserit, oculos ad uidendum, aures ad audiendum, nares ad percipiendum odorem, oris iudicium ad sapores discernendos, membra denique ipsa ad peragenda officia sua. Numquid haec corpus, et non anima, id est, habitatrix corporis agit ? Nec tamen uidetur oculis, et ex his quae agit admirationem mouet. P 354 Accedat iam consideratio tua etiam ad animam humanam, cui tribuit Deus intellectum cognoscendi Creatorem suum, dignoscendi et distinguendi inter bonum et malum, hoc est inter iustum et iniustum ; quanta agit per corpus ! Adtendite uniuersum orbem terrarum ordinatum in ipsa humana repu-

.

5

10

15

20

Ioh. II, 1-4

VIII, 1, 18 mirabilius PL

Ioh. II, 1-4

TRACT. IN IOH. VIII, 2-4

83

blica ; quibus administrationibus, quibus ordinibus potestatum, condicionibus ciuitatum, legibus, moribus, artibus ? 25 Hoc totum per animam geritur, et haec uis animae non uidetur. Cum subtrahitur corpori, cadauer iacet ; cum autem adest corpori, primo condit quodammodo putores. Corruptibilis est enim omnis caro, in putredines defluit, nisi quodam condimento animae teneatur. Sed hoc commune illi est cum pecoris 30 anima ; ilia magis miranda quae dixi, quae ad mentem et intellectum pertinent ; ubi etiam ad imaginem Creatoris sui renouatur, ad cuius imaginem factus est homo. Quid erit haec uis animae, cum et corpus hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem. Si tanta potest per 35 carnem corruptibilem, quid poterit per corpus spiritale post resurrectionem mortuorum ? Haec tamen anima, ut dixi, admirabilis naturae atque substantiae, inuisibilis res est et intellegibilis, et haec tamen per Iesum Deum facta est, quia ipse est Verbum Dei. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso 40

5

10

13

3

factum est nihil. 3. Cum ergo tanta uideamus facta per Deum Iesum, quid miramur aquam in uinum conuersam per hominem Iesum ? Neque enim sic factus est homo, ut perderet quod Deus erat ; accessit illi homo, non amissus est Deus. Ipse ergo fecit hoc, qui ilia omnia. Non itaque miremur quia Deus fecit; sed amemus quia inter nos fecit, et propter nostram reparationem fecit. Aliquid enim et in ipsis factis innuit nobis. Puto quia non sine causa uenit ad nuptias. Excepto miraculo, aliquid in ipso facto mysterii et sacramenti latet. Pulsemus ut aperiat, et de uino inuisibili inebriet nos, quia et nos aqua eramus, et uinum nos fecit, sapientes nos fecit ; sapimus enim hdem ipsius,- qui prius insipientes eramus. Et forte ad ipsam sapientiam pertinet, cum honore Dei, et cum laude maiestatis eius, et cum caritate potentissimae misericordiae eius, intellegere quid sit gestum in hoc miraculo. 4 Dominus inuitatus ad nuptias uenit. Quid mirum si in illam domum ad nuptias uenit, qui in hunc mundum ad nup¬ tias uenit ? Si enim non uenit ad nuptias, non hie habet sponsam. Et quid est quod ait apostolus : Aptaui uos uni uiro uirginem castam exhibere Christo ? Quid est quod timet ne uirginitas sponsae Christi per astutiam diaboli corrumpatur ? Timeo, inquit, ne sicut serpens Euam seduxit astutia sua, sic et

.

uestrae mentes corrumpantur a simplicitate et castitate quae est in Christo. Habet ergo hie sponsam quam redemit sanguine 10 suo, et cui pignus dedit Spiritum sanctum. Eruit earn de mancipatu diaboli, mortuus est propter delicta eius, resurrexit propter iustificationem eius. Quis offeret tanta sponsae 2, 32 efr Col. 3, 10. it, 2. 3. 9 ibid. 1, 22.

34 efr I Cor. 15, 33. 34. 12 Rom. 4, 23.

39 Ioh. 1, 3.

4, 3 II Cor.

PL 1432

84

15

20

25

5

10

TRACT. IN IOH. VIII, 4-5

Ioh. II, 1-4

suae ? Offerant homines quaelibet ornament a terrarum ; aurum, argentum, lapides pretiosos, equos, mancipia, fundos, praedia ; numquid aliquis offeret sanguinem suum ? Si enim sanguinem suum sponsae dederit, non erit qui ducat uxorem. Dominus autem securus moriens, dedit sanguinem suum pro ea quam resurgens haberet, quam sibi iam coniunxerat in utero uirginis. Verbum enim sponsus, et sponsa caro humana ; et ^ 355 utrumque unus Filius Dei, et idem filius hominis ; ubi factus est caput ecclesiae, ille uterus uirginis Mariae thalamus eius, inde processit tamquam sponsus de thalamo suo, sicut scriptura praedixit : Et ipse tamquam sponsus procedens de thalamo suo, exsultauit ut gigas ad currendam uiam ; de thalamo processit uelut sponsus, et inuita.tus uenit ad nuptias. 5. Certi sacramenti gratia, uidetur matrem de qua sponsus processit, non agnoscere, et dicere illi: Quid mihi et tibi est, mulier ? Nondum uenit hora mea. Quid est hoc ? ideone uenit ad nuptias, ut doceret matres contemni ? Vtique ad cuius nuptias uenerat, ideo ducebat uxorem, ut filios procrearet ; et ab eis quos ut procrearet optabat, utique honorari cupiebat ; ille ergo uenerat ad nuptias, ut exhonoraret matrem, cum propter filios habendos, quibus reddere honorem parentibus imperat Deus, ipsae nuptiae celebrentur, et ducantur uxores ? Procul dubio, fratres, latet ibi aliquid. Nam tanta res est, ut quidam, quos cauendos praemonuit apostolus, sicut supra commemorauimus, dicens : Timeo ne sicut serpens Euam

seduxit astutia sua, sic et uestrae mentes corrumpantur a simplicitate et castitate quae est in Christo, derogantes euangelio, 15 et dicentes quod Iesus non sit natus de Maria Virgine ; hinc argumentum sumere conarentur erroris sui, ut dicerent : Quomodo erat mater eius, cui dixit : Quid mihi et tibi est, mulier ? Respondendum ergo est eis, et disserendum quare pl hoc dixerit Dominus, ne sibi aliquid aduersus sanam fidem 1453 20 insanientes inuenisse uideantur, unde sponsae uirginis castitas corrumpatur, id est, unde tides ecclesiae uioletur. Reuera enim, fratres, corrumpitur fides eorum qui praeponunt mendacium ueritati. Nam isti qui uidentur sic honorare Christum, ut negent eum camem habuisse, nihil aliud eum quam menda25 cem praedicant. Qui ergo mendacium aedificant in hominibus, quid ab eis expellunt, nisi ueritatem ? Immittunt diabolum, excludunt Christum ; immittunt adulterum, excludunt sponsum ! paranymphi scilicet, uel potius lenones serpentis. Ad hoc enim loquuntur ut serpens possideat, Christus excludatur. 30 Quomodo possidet serpens ? Quando possidet mendacium. Quando possidet falsitas, serpens possidet ; quando possidet ueritas, Christus possidet. Ipse enim dixit : Ego sum ueritas; de illo autem dixit : Et in ueritate non stetit, quia ueritas non est 23 Ps. 18, 6.

5, 32, Ioh. 14, 6.

33 ibid. 8, 44.

loh. II, 1-4

TRACT. IN IOH. VIII, 5 6

85

in eo. Sic est autem ueritas Christus, ut totum uerum accipias 35 in Christo : Verum Verbum, Deus aequalis Patri, uera anima, uera caro, uerus homo, uerus Deus, uera natiuitas, uera passio, uera mors, uera resurrectio. Si aliquid horum dixeris falsum, intrat putredo, de ueneno serpentis nascuntur uermes mendaciorum, et nihil integrum remanebit. 6. Quid est ergo, inquit, quod ait Dominus : Quid mihi et tibi est, mulier ? Forte in eo quod sequitur ostendit nobis Dominus quare hoc dixerit : Nondum, inquit, uenit hora mea. Sic enim ait : Quid mihi et tibi est, mulier ? j Nondum uenit hora mea. Et hoc cur dictum sit, requirendum est. Prius ergo nine resistamus haereticis. Quid dicit serpens uetemosus, uenenorum insibilator et inspirator antiquus ? quid dicit ? Non habuit matrem feminam Iesus. Vnde probas ? Quia dixit, inquit : Quid mihi et tibi est, mu10 tier ? Quis hoc narrauit, ut credamus quia hoc dixit ? quis hoc narrauit ? Nempe Iohannes euangelista. At ipse Iohannes M 356 euangelista dixit : Et erat ibi mater Iesu. Nam ita nar¬ rauit : Altera die nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae, et erat ibi mater Iesu.

Venerat autem illuc

15 inuitatus ad nuptias cum discipulis suis. Tenemus duas sententias ab euangelista prolatas. Erat ibi mater Iesu, euangelista dixit ; quid dixerit matri suae Iesus, ipse euangelista dixit. Et quomodo dixit respondisse matri suae Iesum, ut primo diceret : Ait illi mater eius, uidete, fra20 tres, ut aduersus linguam serpentis munitam uirginitatem cordis habeatis. Illic in ipso euangelio eo ipso euangelista narrante dicitur : Erat ibi mater Iesu,et: Dixit illi mater eius. Quis hoc narrauit ? Iohannes euangelista. Et quid respondit matri Iesus ? Quid mihi et tibi est, mulier ? 23 Quis hoc narrat ? Idem ipse Iohannes euangelista. O euange¬ lista fidelissime et ueracissime, tu mihi narras dixisse Iesum : Quid mihi et tibi est, mulier ? cur ei apposuisti matrem quam non agnoscit ? Nam tu dixisti quia ibi erat mater Iesu, et quia dixit ei mater eius ; cur non potius dixisti : 30 Erat ibi Maria ; et : Dixit ei Maria ? Vtrumque tu narras, et : Dixit ei mater eius ; et : Respondit ei Iesus : Quid pl mihi et tibi est, mulier ? Quare hoc, nisi quia utrumque 1454 uerum est ? Illi autem in eo uolunt credere euangelistae, quod narrat Iesum dixisse matri: Quid mihi et tibi est, mulier? 35 et in eo nolunt credere euangelistae quod ait: Erat ibi mater Iesu ; et : Dixit ei mater eius. Quis est autem qui resistit serpenti et tenet ueritatem, cuius uirginitas cordis non corrumpitur astutia diaboli ? Qui utrumque uerum credit, et quia erat ibi mater Iesu, et quia illud respondit matri Iesus. Sed si non40 dum intellegit quemadmodum dixerit Iesus -.Quid mihi et tibi est, mulier ? interim credat quod dixerit, et quod matri dixe¬ rit. Sit primo pietas in credente, et erit fructus in intellegente.

86

TRACT. IN IOH. VIII, 7-8

.

:

Ioh. II, 1-4

?

7 Interrogo uos, o fideles christiani Erat ibi mater Iesu Respondete : Erat. Vnde scitis ? Respondete : Hoc loquitur euangelium. Quid respondit matri Iesus ? Respondete: Quid mihi et tibi est, mulier ? Nondum uenit hora mea. 5 Et hoc unde scitis ? Respondete : Hoc loquitur euangelium. Nullus uobis corrumpat hanc fidem, si uultis sponso seruare castam uirginitatem. Si autem quaeritur a uobis, cur hoc matri respondent, dicat qui intellegit ; qui autem nondum intellegit, firmissime tamen credat hoc respondisse, et tamen 10 matri respondisse Iesum. Hac pietate merebitur etiam intellegere cur ita respondent, si orando pulset, et non rixando accedat ad ostium ueritatis. Tantum caueat, ne dum se putat scire, aut erubescit nescire cur ita respondent, cogatur credere aut euangelistam fuisse mentitum qui ait : Erat ibi mater 15 Iesu, aut ipsum Christum falsa morte passum propter delicta nostra, et falsas cicatrices ostendisse propter iustificationem nostram, falsumque dixisse : Si manseritis in uerbo meo,

uere discipuli mei estis ; et cognoscetis uentatem, et ueritas liberabit uos. Si enim falsa mater, falsa caro, falsa mors, 20 falsa uulnera passionis, falsae cicatrices resurrectionis ; non ueritas credentes in eum, sed potius falsitas liberabit. Immo uero falsitas cedat ueritati, et confundantur omnes qui propterea se uolunt uideri ueraces, quia Christum conantur demonstrare fallacem ; et nolunt sibi dici: Non uobis credimus quia 25 mentimini; cum ipsam ueritatem dicant esse mentitam. Quibus tamen si dicamus : Vnde nostis dixisse Christum : Quid mihi et tibi est, mulier ? Euangelio se credidisse p 357 respondent. Cur non credunt euangelio dicenti : Erat ibi mater Iesu ; et, Dixit ei mater eius ? Aut si hoc menti30 tur euangelium, quomodo ei creditur quod dixerit Iesus : Quid mihi et tibi est, mulier ? Cur non potius miseri, et quod ita non extraneae, sed matri Dominus responderit, fideliter credunt ; et cur ita responderit, pie quaerunt ? Multum enim interest inter eum qui dicit : Volo scire quare 33 Christus hoc matri responderit, et eum qui dicit : Scio quod hoc Christus non matri responderit. Aliud est intellegere uelle quod clausum est, aliud nolle credere quod apertum est. Qui dicit : Scire uolo cur ita Christus matri responderit, aperiri sibi uult euangelium cui credit; qui autem dicit : Scio quod 40 hoc Christus non matri responderit, ipsum euangelium arguit de mendacio, ubi credidit quod Christus ita responderit. PL 8. Iam ergo si placet, fratres, illis repulsis, et in sua caecitate 1433 errantibus semper, nisi humiliter sanentur, nos quaeramus, quare Dominus noster sic matri responderit. Ille singulariter natus de Patre sine matre, de matre sine patre ; sine matre 3 Deus, sine patre homo ; sine matre ante tempora, sine patre in 7, 17 Ioh. 8, 31. 32.

Ioh.

11, 1-4

fine

temporum.

TRACT. IN IOH. VIII, 8-9 Quod

respondit,

matri

respondit

87 :

quia

Erat ibi mater Iesu, et : Dixit ei mater eius. Hoc totum euangelium loquitur. Illic nouimus quia erat ibi mater Iesu, ubi nouimus quod dixerit ei: Quid mihi et tibi est, 10 mulier ? Nondum uenit hora mea. Totum credamus, et

15

20

25

quod nondum intellegimus requiramus. Et primum hoc uidete, ne forte quomodo inuenerunt manichaei occasionem perfidiae suae, quia dixit Dominus : Quid mihi et tibi est, mulier? Sic inueniant mathematici occasionem fallaciae suae, quia dixit : Nondum uenit hora mea. Et si hoc secundum mathematicos dixit, sacrilegium fecimus incendendo codices eorum. Si autem recte fecimus, sicut apostolorum temporibus fa¬ ctum est; non secundum eos dixit Dominus : Nondum uenit hora mea. Dicunt enim uaniloqui et seducti seductores : Vides quia sub fato erat Christus, qui dicit : Nondum uenit hora mea. Ouibus ergo prius respondendum est, haereticis, an mathematicis ? Vtrique enim a serpente illo ueniunt, uolentes corrumpere uirginitatem cordis ecclesiae, quam habet in integra fide. Primo si placet, eis quos proposueramus, quibus quidem iam ex magna parte respondimus. Sed ne arbitrentur nos non habere quid dicamus de his uerbis quae Dominus matri respondit, uos magis aduersus illos instruimus ; nam illis refellendis, puto quod sufficiant quae iam dicta sunt. 9 Cur ergo ait matri filius Quid mihi et tibi est, mu¬ lier ? Nondum uenit hora mea ? Dominus noster Iesus Christus, et Deus erat et homo ; secundum quod Deus erat, matrem non habebat ; secundum quod homo erat, habebat. Mater ergo erat camis, mater humanitatis, mater infirmitatis quam suscepit propter nos. Miraculum autem quod facturus erat, secundum diuinitatem facturus erat, non secundum infirmitatem ; secundum quod Deus erat, non secundum quod infirmus natus erat. Sed infirmum Dei fortius est hominibus. Miraculum ergo exigebat mater; at file tamquam non agnoscit uiscera humana, operaturus facta diuina, tamquam dicens : Quod de me facit miraculum, non tu genuisti, diuinitatem meam non tu genuisti; sed quia genuisti infirmitatem meam, tunc te cognoscam, cum ipsa infirmitas pendebit in cruce. ^ 358 Hoc est enim : Nondum uenit hora mea. Tunc enim cognouit, qui utique semper nouerat. Et antequam de ilia natus esset, in praedestinatione nouerat matrem ; et antequam ipse Deus crearet, de qua ipse homo crearetur, nouerat ma¬ trem ; sed ad quamdam horam in mysterio non agnoscit, et ad quamdam horam quae nondum uenerat, in mysterio rursus agnoscit. Tunc enim agnouit, quando illud quod peperit moriebatur. Non enim moriebatur per quod facta erat Maria,

.

5

10

15

20

8, 17 Act. 19, 19.

:

9, 9 I Cor. 1, 25.

88

25

30

35

40

45

50

TRACT. IN IOH. VIII, 9-10

Ioh. II, 4

sed moriebatur quod factum erat ex Maria; non moriebatur PL aeternitas diuinitatis, sed moriebatur infirmitas carnis. Illud i456 ergo respondit, discemens in fide credentium, quis, qua uenerit. Venit enim per matrem feminam, Deus et Dominus caeli et terrae. Secundum quod Dominus mundi, quod Domi¬ nus caeli et terrae, Dominus utique et Mariae ; secundum quod creator caeli et terrae, creator et Mariae; secundum autem quod dictum est : Factum ex muliere, factum sub lege, filius Mariae. Ipse Dominus Mariae, ipse filius Mariae, ipse creator Mariae, ipse creatus ex Maria. Noli mirari quia et filius et Dominus ; sicut enim Mariae, ita et Dauid dictus est filius ; et ideo Dauid filius, quia Mariae filius. Audi apostolum aperte dicentem : Qui factus est ei ex semine Dauid secundum carnem. Audi eum et Dominum Dauid ; dicat hoc ipse Dauid : Dixit Dominus Domino meo: Sede ad dexteram meam. Et ipse Iesus hoc proposuit Iudaeis, et eos inde conuicit. Quomodo ergo Dauid et filius et dominus ; filius Dauid secundum carnem, dominus Dauid secundum diuinitatem : sic Mariae filius secundum car¬ nem, et Mariae dominus secundum maiestatem. Quia ergo non erat ilia mater diuinitatis, et per diuinitatem futurum erat miraculum quod petebat, respondit ei : Quid mihi et tibi est, mu tier ?, sed ne putes quod te negem matrem : Nondum uenit hora mea : ibi enim te agnoscam, cum pendere in cruce coeperit infirmitas cuius mater es. Probemus si uerum est. Quando passus est Dominus, sicut idem euangelista dicit, qui nouerat matrem Domini, et qui nobis insinuauit etiam in his nuptiis matrem Domini, ipse narrat : Erat, inquit, illic circa crucem mater Iesu, et ait Iesus matri suae :

Mulier, ecce filius tuus, et ad discipulum : Ecce mater tua. Commendat matrem discipulo ; commendat matrem prior matre moriturus, et ante matris mortem resurrecturus; commendat homo homini hominem. Hoc pepererat Maria. 55 Ilia hora iam uenerat, de qua tunc dixerat: Nondum uenit

hora

-

mea.

10

Quantum arbitror, fratres, responsum est haereticis ; mathematicis respondeamus. Et ipsi unde conantur conuincere quia sub fato erat Iesus ? Quia ipse ait, inquiunt : Nondum uenit hora mea. Ergo illi credimus ; et si dixisset: 5 Horam non habeo, exclusisset mathematicos; sed ecce, inquiunt, ipse dixit : Nondum uenit hora mea. Si ergo dixisset : Horam non habeo, exclusisset mathematicos, non esset unde calumniarentur ; nunc uero quia dixit : Nondum uenit hora mea, contra ipsius uerba quid possumus dicere ? 10 Mirum est quod mathematici credendo uerbis Christi, conan¬ tur conuincere christianos quod sub hora fatali uixerit Christ us. 30 Gal. 4, 4. 19, 25-27.

35 Rom. i, 3.

30 Ps. 109, 1.

38 Matth. 22, 45.

49 Ioh.

Ioh. II, 4

15

20

TRACT. IN IOH. VIII, 10-12

Credant ergo Christo dicenti : Potestatem habeo ponendi ani¬ mam meam, et iterum sumendi earn ; nemo tollit earn a me, sed ego pono earn a meipso, et iterum sumo earn. Ergo ne ista potestas sub fato est ? Ostendant hominem qui potestatem M 359 habeat quando moriatur, quamdiu uiuat ; omnino non ostendent. Credant ergo Deo dicenti : Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum sumendi earn / et quaerant quare sit dictum : N ondum uenit hora me a ; nec ideo iam sub fato PL ponant conditorem caeli. creatorem atque ordinatorem side- 1437 rum. Quia si esset fatum de sideribus, non poterat esse sub necessitate siderum conditor siderum. Adde quia non solum Christus non habuit quod appellas fatum ; sed nec tu, aut ego, aut ille, aut quisquam hominum. 11 Verumtamen seducti seducunt, et proponunt fallacias hominibus ; tendunt ad capiendos homines, et hoc in plateis. Nam qui tendunt ad capiendas feras, uel in siluis atque in solitudine id agunt ; quam inf elicit er uani sunt homines, quibus capiendis in foro tenditur ! Nummos accipiunt, cum se homines hominibus uendunt ; dant isti nummos, ut se uanitatibus uendant. Intrant enim ad mathematicum, ut emant sibi dominos, quales mathematico dare placuerit ; uel Satumum, uel Iouem, uel Mercurium, uel si quid aliud sacrilegi nominis. Intrauit liber, ut nummis datis seruus exiret. Immo uero non intraret, si liber esset; sed intrauit quo eum dominus error, et domina cupiditas traxit. Vnde et Veritas dicit : Omnis qui facit peccatum, seruus est peccati. 12 Quare ergo dixit : Nondum uenit hora mea ? Magis quia in potestate habebat quando moreretur, nondum uidebat esse opportunum ut ilia potestate uteretur. Quomodo nos, fratres, uerbi gratia, sic loquimur : Iam certa hora est, qua exeamus ut celebremus sacrament a ? Si ante exeamus quam opus est, nonne peruersi et praeposteri sumus ? Quia ergo non facimus, nisi quando opportunum est, propterea in his agendis, cum ita loquimur, fatum consideramus ? Quid est ergo : Nondum uenit hora mea ? Quando ego scio opportunum me pati, quando passio mea utilis erit, nondum uenit ipsa hora ; tunc uoluntate patiar ; ut utrumque serues, et : Nondum uenit hora mea, et : Potestatem habeo ponendi animam meam, et iterum, sumendi earn. Venerat ergo habens in potestate quando moreretur. At si ante moreretur quam discipulos elegisset, certe praeposterum esset ; si esset homo qui non haberet in potestate horam suam, posset ante mori quam discipulos elegisset ; et si forte moreretur iam electis eruditisque discipulis, praestaretur ei, non ipse hoc faceret. At uero

.

5

10

.

5

10

13

89

10,12 ibid. 10, 18.

11, 13 Ioh. 8, 34.

12, 11 et utrumque uerum est plures codd.

go

TRACT. IN IOH. VIII, 12-IX, 1

Ioh. II, 4

qui uenerat in manu habens quando iret, quando rediret, 20 quo usque excurreret, cui paterent inferi, non tantum morienti, sed et resurgenti, ut nobis ostenderet spem immortalitatis ecclesiae suae, in capite ostendit quod membra exspectare deberent. Resurget etiam in ceteris membris, qui resurrexit in capite. Hora ergo nondum uenerat, opportunitas nondum 25 erat. Vocandi erant discipuli, annuntiandum erat regnum caelorum, faciendae erant uirtutes, commendanda erat diuinitas Domini in miraculis, commendanda erat humanitas Do¬ mini in ipsa compassione mortalitatis. Ille enim qui esuriebat, quia homo erat, pauit quinque panibus tot millia, quia Deus 30 erat ; qui dormiebat, quia homo erat, uentis et fluctibus imperabat, quia Deus erat. Haec omnia commendanda erant prius, ut esset quod scriberent euangelistae, quod praedica- M 360 retur ecclesiae. At ubi tantum fecit, quantum sufficere iudi- PL cauit, uenit hora non necessitatis, sed uoluntatis, non condi- 1458 35 tionis, sed potestatis. 13 Quid ergo, fratres, quia illis et illis respondimus, nihil dicemus quid sibi uelint hydriae, quid aqua in uinum conucersa, quid architriclinus, quid sponsus, quid mater Iesu in mysterio, quid ipsae nuptiae ? Dicenda sunt omnia, sed onerandi non 5 estis. Volui quidem in nomine Christi et hesterno die, quo solet sermo deberi caritati uestrae, id agere uobiscum, sed non sum permissus necessitatibus quibusdam impedientibus. Si ergo placet sanctitati uestrae, hoc quod ad mysterium pertinet huius facti, in crastinum differamus, et non oneremus et 10 uestram et nostram infirmitatem. Sunt forte hodie multi qui propter solemnitatem diei, non propter audiendum sermonem conuenerunt. Crastino qui uenient, ueniant audituri: ut nec fraudemus studiosos, nec grauemus fastidiosos.

.

TRACTATVS

IX.

In eamdem euangelii lectionem. Quid mysterii sit in miraculo facto in nuptiis apud Cana Galilaeae. [Cap. 11, 1-11.] [.Habitus feria iv post Dom. Passionis, die 26 Martii 413.]

1. Adsit Dominus Deus noster, ut donet nobis reddere quod promisimus. Hesterno enim die, si meminit Sanctitas uestra, cum temporis excluderemur angustia, ne sermonem inchoatum impleremus, in hodiemum distulimus, ut ea quae in hoc 5 facto euangelicae lectionis mystice in sacramentis posita essent, ipso adiuuante aperirentur. Non itaque opus est iam immorari diutius in commendando Dei miraculo. Ipse est enim Deus qui per uniuersam creaturam quotidiana miracula facit, quae hominibus non facilitate, sed assiduitate uiluerunt ; 10 rara autem quae facta sunt ab eodem Domino, id est a Verbo propter nos incamato, maiorem stuporem hominibus adtule-

I oh. II, i-ii

15

20

TRACT. IN IOH. IX, 1-3

91

runt, non quia maiora erant, quam sunt ea quae quotidie in creatura facit, sed quia ista quae quotidie hunt, tamquam naturali cursu peraguntur ; ilia uero efhcacia potentiae tamquam praesentis exhibita uidentur oculis hominum. Diximus, sicut meministis, resurrexit unus mortuus, obstupuerunt homines cum quotidie nasci qui non erant, nemo miretur. Sic aquam in uinum conuersam quis non miretur, cum hoc annis omnibus Deus in uitibus faciat ? Sed quia omnia quae fecit Dominus Iesus, non solum ualent ad excitanda corda nostra miraculis, sed etiam ad aedificanda in doctrina fidei, scrutari nos oportet quid sibi uelint ilia omnia, id est, quid significent. Horum enim omnium significationes, sicut recordamini, in hodiernum distulimus. 2 Quod Dominus inuitatus uenit ad nuptias, etiam excepta mystica significatione, confirmare uoluit quod ipse fecit [nuptias]. Futuri enim erant, de quibus dixit apostolus, prohibentes nubere, et dicentes quod malum essent nuptiae, et quod diabolus eas fecisset, cum idem Dominus dicat in euangelio, interrogatus utrum liceat homini dimittere uxorem suam ex qualibet causa, non licere excepta causa fomicationis. In qua responsione, si meministis, hoc ait : Quod Deus PL coniunxit, homo non separet. Et qui bene eruditi sunt in fide 1459 catholica, nouerunt quod Deus fecerit nuptias, et sicut coniunctio a Deo, ita diuortium a diabolo sit. Sed propterea in ^ 361 causa fornicationis licet uxorem dimittere, quia ipsa esse uxor prior noluit, quae fidem coniugalem marito non seruauit. Nec filae quae uirginitatem Deo uouent, quamquam ampliorem gradum honoris et sanctitatis in ecclesia teneant, sine nuptiis sunt ; nam et ipsae pertinent ad nuptias cum tota ecclesia, in quibus nuptiis sponsus est Christus. Ac per hoc ergo Dominus inuitatus uenit ad nuptias, ut coniugalis castitas firmaretur, et ostenderetur sacramentum nuptiarum ; quia et illarum nuptiarum sponsus personam Domini figurabat, cui dictum est : Seruasti uinum bonum usque adhuc. Bonum enim uinum Christus seruauit usque adhuc, id est, euangelium suum. 3. Iam enim incipiamus ipsa sacramentorum operta detegere, quantum file donat in cuius nomine uobis promisimus. Erat prophetia antiquis temporibus, et a prophetiae dispen¬ sation nulla tempora cessauerunt ; sed ilia prophetia, quando in ilia Christus non intellegebatur, aqua erat. In aqua enim uinum quodammodo latet. Dicit apostolus quid intellegamus in ista aqua : Vsque ad hodiernum, inquit, diem, quamdiu

.

5

10

i5

20

5

legitur Moyses, idipsum uelamen super cor eorum positum est ; IX, 2, 4 cfr I Tim. 4, 3.

8 Matth. 19, 3-6.

3, 7 II Cor. 3, 14-16.

IX, 2, 3 nuptias] add. /x ; om. codd. ; secludendum uidetur

92

TRACT. IN IOH. IX, 3-4

Ioh. II, 1-11

quod non reuelatur, quia in Christo euacuatur. Et cum transieris, inquit, ad Dominum, auferetur uelamen. Velamen dicit adopertionem prophetiae, ut non intellegeretur. Tollitur uelamen, cum transieris ad Dominum ; sic tollitur insipientia, cum transieris ad Dominum ; sic tollitur insipientia, cum transieris ad Do¬ minum, et quod aqua erat, uinum tibi fit. Lege libros omnes propheticos, non intellecto Christo, quid tarn insipidum et fatuum inuenies ? Intellege ibi Christum, non solum sapit quod legis, sed etiam inebriat, mutans mentem a corpore, ut praeterita obliuiscens, in ea quae ante sunt extendaris. 4 Ergo prophetia ab antiquis temporibus, ex quo prorsus currit ordo nascentium in genere humano, de Christo non tacuit, sed occultum ibi erat ; adhuc enim erat aqua. Vnde probamus quod omnibus temporibus superioribus usque ad aetatem qua Dominus uenit, prophetia de illo non defuit ? Ipso Domino dicente. Cum enim resurrexisset a mortuis, inuenit discipulos dubitantes de ipso quern secuti erant. Viderunt enim eum mortuum, et non sperauerunt resurrecturum, et tota spes eorum concidit. Vnde file latro laudatus, ipso die meruit esse in paradiso ? Quia in cruce fixus tunc confessus est Christum, quando de illo discipuli dubitauerunt. Ergo inuenit eos nutantes, et quodammodo arguentes seipsos quod in illo redemptionem sperauerant. Dolebant tamen eum sine culpa occisum, quia nouerant innocentem. Et hoc ipse post re- PL surrectionem dixerunt, cum quosdam eorum tristes inuenisset 1460 in uia : Tu solus peregrinaris in Ierusalem, et non cognouisti

.

quae facta sunt in ilia istis diebus ? Ille autem dixit eis : Quae ? Illi autem dixerunt : De Iesu Nazareno, qui fuit uir propheta, potens in factis et dictis in conspectu Dei et uniuersi populi, quomodo hunc tradiderunt sacerdotes et principes nostri in damnationem mortis, et cruci eum fixerunt. Nos autem sperabamus, quia ipse erat qui redempturus esset Israel ; et ^ nunc tertius dies agitur hodie, ex quo haec facta sunt. Haec atque alia cum dixisset unus ex duobus quos inuenit in uia euntes ad propinquum castellum, respondit ipse et ait :

0 insensati et tardi corde ad credendum super omnia quae locuti sunt prophetae ! nonne haec omnia oportebat pati Christum, et introire in claritatem suam ? Et fuit incipiens a Moyse et omnibus prophetis, interpretans illis in omnibus scripturis, quae de ipso erant. Item alio loco, cum etiam palpari se manibus discipulorum uoluit, ut crederent, quia in corpore resurrexerat : Hi sunt, inquit, sermones, quos locutus sum ad uos, cum 18 cfr Phil. 3, 13.

4, 10 cfr Luc. 23, 40-43.

1C Luc. 24, 18-27.

32 Luc.

24. 44-47-

3, 9 non] co.id. edd. /x, nunc Lou. tertium diem agit hodie plures codd.

transieris] cfr Aug. c. Faust. XII, 4.

4, 23

362

Ioh. II, i-ii

TRACT. IN IOH. IX, 4-6

93

adhuc essem uobiscum, quia oporteret impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi, et prophetis, et psalmis de me. 35 Tunc adaperuit illis sensum, ut intellegerent scripturas, et dizit illis : Quia sic scriptum est, pati Christum, et resurgere a mortuis tertia die, et praedicari in nomine eius paenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipiens ab Jerusalem.

5

10

15

20

25

5

10

5, His ex euangelio, quae certe manifesta sunt, intellectis, patebunt ilia omnia mysteria quae in isto miraculo Domini latent. Videte quid ait, quia oportebat impleri in Christo quae de illo scripta sunt. Vbi scripta sunt ? In lege, inquit, et prophetis, et psalmis. Nihil scripturarum ueterum praetermisit. Ilia erat aqua ; et ideo dicti sunt illi a Domino insensati, quia eis adhuc aqua sapiebat, non uinum. Quomodo autem fecit de aqua uinum ? Cum aperuit eis sensum, et exposuit eis scripturas, incipiens a Moyse per omnes prophetas. Vnde iam inebriati dicebant : Nonne cor nostrum erat ardens in uia, cum aperiret nobis scripturas. Intellexerunt enim Chri¬ stum in his libris in quibus eum non nouerant. Mutauit ergo aquam in uinum Dominus noster Iesus Christus, et sapit quod non sapiebat, inebriat quod non inebriabat. Si enim iussisset inde aquam effundi, et sic ipse mitteret uinum ex occultis creaturae sinibus, unde fecit et panem quando saturauit tot millia ; non enim quinque panes habebant quinque millium hominum saturitatem, aut saltern duodecim cophinos plenos, sed omnipotentia Domini quasi fons panis erat ; sic posset et effusa aqua uinum infundere ; quod si fecisset, uideretur scripturas ueteres improbasse. Cum autem ipsam aquam conuertit in uinum, ostendit nobis quod et scriptura uetus ab ipso est; nam iussu ipsius impletae sunt hydriae. A Domino pl quidem et ilia scriptura ; sed nihil sapit, si non ibi Christus 1461 intellegatur. 6. Intendite autem quod ipse ait : Quae scripta sunt in lege, et prophetis, et psalmis de me. Nouimus autem legem ex quibus temporibus narret, id est, ab exordio mundi: In principio fecit Deus caelum et terram. Inde usque ad hoc tempus quod nunc agimus, sexta aetas est, ut saepe audistis et nostis. Nam prima aetas computatur ab Adam usque ad Noe ; secunda a Noe usque ad Abraham ; et sicut Matthaeus euangelista per ordinem sequitur et distinguit, tertia ab Abraham usque ad Dauid ; quarta a Dauid usque ad transmigrationem in Babyloniam; quinta a transmigratione in Babyloniam usque ad Iohannem Baptistam ; sexta inde usque ad finem saeculi. Propterea et sexta die fecit Deus hominem ad imaginem ^ 363 5, 10 Luc. 24, 32. 18 Matth. 14, 17-21. 1, 17. 12 cfr Gen. 1, 27.

6, 3 Gen.i, 1.

11 cfr Matth.

36 scriptum est] et sic oportebat add. edd. 8

Tr. Ioh.

94

15

20

TRACT. IN IOH. IX, 6-8

suam ; quia sexta ista aetate manifestatur per euangelium reformatio mentis nostrae, secundum imaginem eius qui creauit nos ; et conuertitur aqua in uinum, ut iam manifestatum Christum in lege et prophetis sapiamus. Ideo erant ibi sex hydriae, quas iussit impleri aqua. Sex ergo illae hydriae, sex aetates significant, quibus non defuit prophetia. Ilia ergo tempora sex, quasi articulis distributa atque distincta, quasi uasa essent inania, nisi a Christo implerentur. Quid dixi, tempora quae inaniter currerent, nisi in eis Dominus Iesus praedicaretur ? Impletae sunt prophetiae, plenae sunt hydriae ; sed ut aqua in uinum conuertatur, in ilia tot a prophetia Christus intellegatur. 7 Quid est ergo : C apieb ant metr etas bin as uel tern as? Mysterium nobis maxime ista locutio commendat. Metretas enim elicit mensuras quasdam, tamquam si diceret umas, amphoras, uel si quid huiusmodi. Nomen mensurae est metreta, et a mensura accepit nomen ista mensura. Merpov enim mensuram dicunt Graeci; inde appellatae metretae. Capiebant ergo metretas binas uel ternas. Quid dicimus, fratres ? Si ternas tantum diceret, non curreret animus noster nisi ad mysterium Trinitatis. Sed forte nec sic debemus inde cito iam sensum auertere, quia dixit binas uel ternas ; quia nominato Patre et Filio, consequenter et Spiritus sanctus intellegendus est. Spiritus enim sanctus non est Patris tantummodo, aut Filii tantummodo Spiritus, sed Patris et Filii Spiritus. Scriptum est enim : Si quis dilexerit mundum, non est Spiritus Patris in illo ; item scriptum est : Quis quis autem Spiritum Christi non habet, hie non est eius. Idem autem Spiri¬ tus Patris et Filii. Nominato itaque Patre et Filio, intelligitur et Spiritus sanctus, quia Spiritus est Patris et Filii. Cum autem nominatur Pater et Filius, tamquam duae metretae nominantur ; cum autem ibi intellegitur Spiritus sanctus, tres metre¬ tae. Ideo non dictum est, capientes metretas aliae binas, aliae ternas, sed ipsae sex hydriae capiebant metretas binas uel ternas. Tamquam diceret : Et quando dico binas, etiam Spiritum Patris et Filii cum his intellegi uolo ; et quando dico ternas, ipsam Trinitatem manifestius enuntio. PL 8. Quisquis itaque nominat Patrem et Filium, oportet ibi 1462 intellegat tamquam caritatem inuicem Patris et Filii, quod est Spiritus sanctus. Fortassis enim discussae scripturae, (quod non sic dico, ut hodie docere possim, aut quasi aliud inueniri non possit), sed tamen fortasse scrutatae scripturae indicant quod Spiritus sanctus caritas est. Et ne putetis uilem esse caritatem. Quomodo autem uilis est, quando omnia quae dicuntur non uilia, cara dicuntur ? Si ergo quae non sunt uilia, cara sunt, quid est carius ipsa caritate ? Sic autem

.

5

10

15

20

25

5

Ioh. II, 6

14 efr Col. 3, 10.

7, 14 I Ioh. 2, 13.

15 Rom. 8, 9.

loh. II, 6

TRACT. IN IOH. IX, 8-9

95

10 commendatur caritas ab apostolo, ut dicat : Supereminen-

tiorem uiam uobis demonstro. Si Unguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non liabeam, factus sum aeramentum sonans, aut cymbalum tinniens ; et si sciero omnia sacramenta et omnem scientiam, et liabuero proplietiam et omnem 15 fidem, ita ut montes transfer am, caritatem autem non liabeam, nihil sum ; et si distribuero omnia mea pauperibus, et tradidero corpus meum ut ardeam, caritatem autem non liabeam, nihil mihi prodest. Quanta est ergo caritas, quae si desit, frustra habentur cetera ; si adsit, recte habentur omnia ? Tamen cari- ^ 364 20 tatem laudans apostolus Paulus copiosissime atque uberrime, minus de ilia dixit quam quod ait breuiter apostolus Iohannes, cuius est hoc euangelium. Neque enim dubitauit dicere : Deus caritas est. Scriptum est etiam: Quia caritas Dei diffusa est in

cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. 25 Quis ergo nominet Patrem et Filium, et non ibi intellegat caritatem Patris et Filii ? Quam cum habere coeperit, Spirirum sanctum habebit ; quam si non habuerit, sine Spiritu sancto erit. Et quomodo corpus tuum sine spiritu, quod est anima tua, si fuerit, mortuum est, sic anima tua sine Spiritu 30 sancto, id est, sine caritate si fuerit, mortua deputabitur. Ergo metretas binas capiebant hydriae, quia in om¬ nium temporum prophetia Pater et Filius praedicatur ; sed ibi est et Spiritus sanctus ; ideoque adiunctum est : uel ternas. Ego et Pater, inquit, unum sumus ; sed absit ut desit 35 Spiritus sanctus, ubi audimus : Ego et Pater unum sumus. Tamen quia Patrem et Filium nominauit, capiant hydriae binas metretas ; sed audi : uel ternas. Ite, baptizate gentes in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti. Itaque in eo quod dicuntur binae, non exprimitur, sed intellegitur ; in eo 40 uero quod dicuntur uel ternae, etiam exprimitur Trinitas. 9 Sed est et alius intellectus non praetermittendus, et ipsum dicam ; eligat quisque quod placet ; nos quod suggeritur non subtrahimus. Mensa enim Domini est, et non oportet ministrum fraudare conuiuas, praesertim sic esurientes, ut appareat 5 auiditas uestra. Prophetia quae ab antiquis temporibus dispensatur, ad salutem onmium gentium pertinet. Ad solum quidem populum Israel missus est Moyses, et ei soli populo per pl eum lex data est, et ipsi prophetae ex illo populo fuerunt, et 1463 ipsa distributio temporum secundum eumdem populum di10 stincta est ; unde et hydriae dicuntur secundum purifi¬ cation em Iudaeorum; sed tamen quod ilia prophetia etiam ceteris gentibus annuntiabatur, manifestum est;

.

8, 10 I Cor. 12, 31 ; 13, 1-3. 10, 30. 37 Matth. 28, 19.

8, 19 recte] om. codd.

22 I loh. 4, 16.

9, 4 apparet edd.

23 Rom. 5, 5.

34 loh.

TRACT. IN IOH. IX, 9-10

g6

15

Ioh. II, 6

quandoquidem Christus in eo occultus erat, in quo benedicuntur omnes gentes, sicut promissum est Abrahae dicente Domino : In semine tuo benedicentur omnes gentes. Nondum autem intellegebatur, quia nondum aqua conuersa erat in uinum. Ergo omnibus gentibus dispensabatur prophetia. Quod ut emineat iocundius, de singulis aetatibus, tamquam de singulis hydriis, pro tempore quaedam commemoremus. 10 In ipso exordio Adam et Eua parentes omnium gentium erant, non tantummodo Iudaeorum; et quidquid figurabatur in Adam de Christo, ad omnes utique gentes pertinebat, quibus salus est in Christo. Quid ergo potissimum dicam de aqua prirnae hydriae, nisi quod apostolus ait de Adam et Eua ? Nemo enim me dicet praue intellexisse, quando intellectum non meum, sed apostoli profero. Illud ergo unum quantum mysterium de Christo continet, quod commemorat apostolus, dicens:

.

5

Et erunt duo in carne una ; sacramentum hoc magnum est. 10 Et ne quis magnitudinem istam sacramenti in singulis quibusque hominibus uxores habentibus intellegeret, Ego autem, inquit, dico in Christo et in ecclesia. Quod est hoc sacramentum magnum : erunt duo in carne una ? Cum de Adam et Eua scriptura Geneseos loqueretur, unde uentum est ad haec 15 uerba : propterea relinquet homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae ; et erunt duo in carne una. Si ergo Christus adhaesit ecclesiae, ut essent duo in carne una, quomodo reliquit Pa¬ trem ? quomodo matrem ? Reliquit Patrem, quia cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo, sed 20 semetipsum exinaniuit, formam serui accipiens. Hoc est enim, reliquit Patrem, non quia deseruit et recessit a Patre ; sed quia non ea in forma apparuit hominibus in qua aequalis est Patri. Quomodo reliquit matrem ? Relinquando synagogam Iudaeorum, de qua secundum carnem natus est, et in25 haerendo ecclesiae, quam ex omnibus gentibus congregauit. Ergo et prima hydria habebat prophetiam de Christo ; sed quando ista quae loquor non praedicabantur in populis, adhuc aqua erat, in uinum mutata nondum erat. Et quia illuminauit nos per apostolum Dominus, ut ostenderet nobis quid ibi 30 quaereremus in ipsa una sententia ; Erunt duo in carne una ; sacramentum magnum in Christo et in ecclesia, iam licet nobis ubique Christum quaerere, et de omnibus hydriis uinum potare. Dormit Adam ut fiat Eua ; moritur Christus ut fiat Eccle¬ sia. Dormienti Adae fit Eua de latere ; mortuo Christo lancea 35 percutitur latus ut profluant sacramenta, quibus formetur ecclesia. Cui non appareat quia in illis tunc factis futura hgurata sunt, quandoquidem dicit apostolus ipsum Adam formam futuri esse ? Qui est, inquit, forma futuri. Praefigurabantur 9, 15 Gen. 22, 18. 10, 9 Eph. 3, 31 et 32. 2, 6, 7. 34 Gen. 2, 21. 34 Ioh. 19, 34.

15 Gen. 2, 24. 38 Rom. 5, 14.

20 cfr Phil.

^ 365

I oh. II, 6

TRACT. IN IOH. IX, 10-14

97 PL

40

45

omnia mystice. Neque enim uere non poterat Deus uigilanti 1464 costam educere feminamque formare. An forte ne doleret latus quando costa detracta est, propter hoc oportebat ut ille dormiret ? Quis est qui sic dormiat, ut ei ossa non euigilant euellantur ? An quia Deus euellebat, propterea homo non sentiebat ? Poterat ergo et uigilanti sine dolore euellere, qui potuit dormienti. Sed procul dubio hydria prima implebatur ; prophetia illius temporis de futuro isto tempore dispensabatur. 11 Christus etiam figuratus est in Noe, et in ilia area orbis terrarum. Quare enim in area inclusa sunt omnia animalia, nisi ut significarentur omnes gentes ? Non enim deerat Deo rursum creare omne genus animalium. Quando enim omnia non erant, nonne dixit : Producat terra, et produxit terra ? Vnde ergo tunc fecit, inde reficeret; uerbo fecit, uerbo reficeret ; nisi quia mysterium commendabat, et secundam hydriam propheticae dispensationis implebat, ut per lignum liberaretur figura orbis terrarum, quia in ligno Agenda erat uita orbis terrarum ? 12 Iam in tertia hydria, ipsi Abrahae, quod iam commemoraui, dictum est : In semine tuo benedicentur omnes gentes. Et quis non uideat cuius habebat figuram unicus eius, qui sibi ad sacrificium, quo ipse immolandus ducebatur, ligna portabat ? Portauit enim Dominus crucem suam, sicut euangelium loquitur. Hoc de tertia hydria commemorasse suffecerit. 13 De Dauid autem, quid dicam quod ad omnes gentes pertinebat prophetia eius ; quando modo audiuimus psalmum, et difficile est ut dicatur psalmus ubi hoc non sonet ? Sed certe, ut dixi, modo cantauimus ; Surge, Deus, iudica terram ; quoniam tu hereditabis in omnibus gentibus. Et ideo donatistae tamquam proiecti de nuptiis, sicut die homo qui non habebat uestem nuptialem, inuitatus est et uenit, sed proiectus est de ^ 366 numero uocatorum, quia non habebat uestem ad sponsi gloriam ; qui enim suam gloriam quaerit, non Christi, non habet uestem nuptialem ; non enim uolunt consonare uoci illius qui amicus erat sponsi, et ait : Hie est qui baptizat. Nec immerito illi qui non habebat uestem nuptialem, hoc per increpationem obiectum est, quod non erat : Amice, quid hue uenisti ? Et sicut ille obmutuit, ita et isti. Quid enim prodest strepitus oris, muto corde ? Nouerunt quippe intus apud semetipsos non se habere quod dicant. Intus obmutuerunt, foris perstrepunt. Audiunt, uelint nolint, etiam apud se cantari : Surge, Deus, iudica terram ; quoniam tu hereditabis in omnibus gentibus ; et non communicando omnibus gentibus, quid aliud quam se exheredatos esse cognoscunt ? 14 Quod ergo dicebam, fratres, quia ad omnes gentes per¬

.

5

10

5

.

.

5

10

15

20

.

il, 2 efr Gen. 7, 7-9. 17. 13, 4 Ps. 81, 8.

5 ibid. 1, 24. 11 Ioh. 1, 33.

12, 2 Gen. 22, 18. 5 efr Ioh. 19, 13 Matth. 22, 11-13.

g8

TRACT. IN IOH. IX, 14-16

Ioh. II, 6

tinet prophetia, (uolo enim alium sensum ostendere in eo quod dictum est : Capientes metretas binas uel ternas), ad omnes, inquam, gentes pertinet prophetia ; modo comme- PL morauimus demonstratum in Adam, qui est forma futuri. 1465 Quis autem nesciat quod de illo exortae sunt omnes gentes, et in eius uocabulo quatuor litteris, quatuor orbis terrarum partes per graecas appellationes demonstrantur ? Si enim graece dicantur, oriens, occidens, aquilo, meridies, sicut eas plerisque locis sancta scriptura commemorat, in capitibus uerborum inuenis Adam ; dicuntur enim graece quatuor memoratae mundi partes avaToAr), Svens, apKroa, p.earjp.^pia. Ista quatuor nomina si tamquam uersus quatuor sub inuicem scribas, in. eorum capitibus Adam legitur. Hoc in Noe propter arcam figuratum est, in qua erant omnia animalia, quae significabant omnes gentes ; hoc in Abraham, cui apertius dictum est : In semine tuo benedicentur omnes gentes / hoc in Dauid, de cuius psalmis, ut alia omittam, modo cantauimus : Surge,

Deus, iudica terram ; quoniam tu liereditabis in omnibus gentibus. Cui enim Deo dicitur : Surge, nisi ei qui dormiuit ? Surge, Deus, iudica terram. Tamquam diceretur : Dormisti, iudicatus a terra ; surge, ut iudices terram. Et quo pertinet ilia prophetia : quoniam tu haereditabis in omnibus gentibus ? 15 Iam uero in quinta aetate, tamquam in quinta hydria, Daniel uidit lapidem praecisum de monte sine manibus, et fregisse omnia regna terrarum, et creuisse ilium lapidem, et factum esse montem magnum, ita ut impleret uniuersam faciem terrae. Quid apertius, fratres mei ? Lapis de monte praeciditur ; ipse est lapis quern reprobauerunt aediheantes, et factus est in caput anguli. De quo monte praeciditur, nisi de regno Iudaeorum, unde Dominus noster Iesus Christus se¬ cundum camem natus est ? Et praeciditur sine manibus, sine opere humano, quia sine amplexu maritali de uirgine exortus est. Mons ille unde praecisus est, non impleuerat uniuersam faciein terrae ; non enim tenuerat regnum Iudaeorum omnes gentes. At uero regnum Christi, uniuersum orbem terrarum cernimus occupare. 16 Iam ad sextam aetatem pertinet Iohannes Baptista, quo nemo exsurrexit maior in natis mulierum ; de quo dictum est : Maior quam propheta. Quomodo et ipse ostendit, quia omnibus gentibus missus est Christus ? Quando Iudaei uenerunt ad eum ut baptizarentur, et ne superbirent de nomine Abraham : Generatio, inquit, uiperarum, quis ostendit uobis

.

.

fugere ab ira uentura ? Facite ergo fructum dignum paenitentiae ; p 367 id est, humiles estote ; superbis enim loquebatur. Vnde autem erant superbi ? De genere carnis, non de fructu imitationis 15, 5 efr Dan. 2, 34. 33.

7 efr Ps. 117, 22.

16, 3 Matth. ii, 9.

6 ibid.

Ioh. II, 6

TRACT. IN IOH. IX, 16-17

99

10 patris Abraham. Quid eis ait ? Nolite dicere: Patrem habemus

Abraham ; potens est enim Dens de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Lapides dicens omnes gentes, non propter firmitatem, sicut lapis dictus est quem reprobauerunt aedificantes, sed propter stoliditatem et duritiam stultitiae, quia 15 eis quos adorabant similes facti erant ; adorabant enim insensata simulacra, pariter insensati. Vnde insensati ? Quoniam in psalmo dicitur : Similes illis fiant qui fadmit ea, et omnes qui PL confidunt in eis. Ideo cum coeperint homines Deum adorare, 1466 quid audiunt ? Vt sitis filii Patris uestri qui in caelis est, qui

20 solem suum facit oriri super bonos et malos, et pluit super iustos et iniustos. Quapropter si ei fit homo similis quem adorat ; quid est : potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abra¬ hae ? Nos ipsos interrogemus, et uidemus quia factum est. Nos enim de gentibus uenimus ; de gentibus autem non uenire25 mus, nisi Deus de lapidibus suscitasset filios Abrahae. Facti sumus filii Abrahae imitando fidem, non nascendo per carnem. Sicut enim illi degenerando exheredati, sic nos imitando adoptati. Ergo, fratres, ad omnes gentes pertinebat etiam ista sextae hydriae prophetia ; et ideo de omnibus dictum est 30 capientes metretas binas uel ternas. 17 Sed quomodo ostendimus omnes gentes pertinere ad binas uel ternas metretas ? Aestimantis enim fuit quodammodo, ut ipsas diceret binas, quas dixerat ternas, ad commendandum scilicet sacramentum. Quomodo sunt binae metretae ? 5 Circumcisio et praeputium. Hos duos populos scriptura commemorat, et nullum praetermittit hominum genus, quando dicit : circumcisio et praeputium ; in duobus istis nominibus habes omnes gentes ; binae metretae sunt. His duobus parietibus de diuerso uenientibus ad pacem in seipso faciendam, 10 lapis angularis factus est Christus. Ostendamus et ternas metretas in eisdem ipsis omnibus gentibus. Tres erant filii Noe, per quos reparatum est genus humanum. Vnde Dominus ait : Simile est regnum caelorum fermento, quod accepit mulier

.

15

et abscondit in farinae mensuris tribus, quoadusque fermentaretur totum. Quae est ista mulier, nisi caro Domini ? Quod est

fermentum, nisi euangelium ? Quae sunt tres mensurae, nisi omnes gentes, propter tres filios Noe ? Ergo sex hydriae capientes binas uel ternas metretas, sex sunt aetates temporum, capientes prophetiam pertinentem ad omnes gen20 tes, siue in duobus generibus hominum, id est, Iudaeis et Graecis, sicut saepe apostolus commemorat, siue in tribus, propter Noe tres filios, significatas. Figurata est enim prophe¬ tia pertingens usque ad omnes gentes. Nam in eo quod per-

12

17 Ps. 113, 8. cfr Gen. 5, 31.

19 Matth. 3, 45. 13 Luc. 13, 21.

17, 7 Col. 3, 11. 10 Eph. 2, 14-20. 21 Rom. 2, 9 ; I Cor. i, 24, etc.

TRACT. IN I0H. IX, 17-X, 1

100

Ioh. II, 12

tingit, dicta est metreta, sicut dicit apostolus: Accepimas 25 mensuram pertingendi usque ad uos. Gentibus enim euangelizans, hoc ait : Mensuram pertingendi usque ad uos. TRACTATVS X. Ab eo euangelii loco : Post haec descendit ad Capharnaum ipse et mater eius, etc., usque ad id : Ille autem dicebat de templo corporis sui. [Cap. 11, 12-21.] [Habitus feria v post Dom. Passionis, die 27 Martii 413.]

1. In psalmo audistis gemitum pauperis, cuius membra per totarn terrain tribulationes patiuntur usque in finem saeculi. Satis agite, fratres mei, esse in his membris et de his membris ; 368 nam tribulatio tota transitura est. Vae gaudentibus ! Veritas 5 dicit : Beati lugentes, quoniam ip si consolabuntur. Deus homo factus est ; quid futurus est homo, propter quern Deus factus pl est homo ? Haec spes consoletur nos in omni tribulatione et 1467 tentatione huius uitae. Non enim cessat inimicus persequi, et si non aperte saeuit, insidiis agit. Quid enim agit ? Et super 10 iram dolose agebant. Inde dictus est leo et draco. Sed quid dicitur Christo ? Et conculcabis leonem et draconem. Leo propter apertam iram, draco propter occultas insidias. Draco eiecit Adam de paradiso, idem ipse leo persecutus est ecclesiam, dicente Petro : Quia aduersarius uester diabolus sicut leo rugiens 15 circuit, quaerens quem deuoret. Non tibi saeuitiam suam perdidisse diabolus uideatur ; quando blanditur, tunc magis cauendus est. Sed inter has omnes insidias et eius tentationes, quid faciemus, nisi quod ibi audiuimus : Ego autem, cum mihi molesti essent, induebam me cilicio, et humiliabam in ieiu20 nio animam meam. Est qui exaudiat, ne dubitetis orare ; qui autem exaudit, intus manet. Non in montem aliquem oculos dirigatis, non faciem in stellas aut solem aut lunam leuetis. Non tunc exaudiri uos arbitremmi, quando super mare oratis ; immo detestamini tales orationes. Munda tantum cubiculum 25 cordis ; ubi fueris, ubicumque oraueris, intus est qui exaudiat, intus in secreto, quem sinum uocat cum ait : Et oratio mea in sinu meo conuertetur. Qui te exaudit, non est praeter te. Non longe uadas, nec te extollas, ut quasi adtingas ilium manibus. Magis si te extuleris, cades ; si te humiliaueris, ipse adpropin30 quabit. Hie Dominus Deus noster Verbum Dei, Verbum caro 24 II Cor. 10, 13. X, i, 4 efr Luc. 6, 25. 5 Matth. 5, 5. 141 Petr. 5, 8. 20 Ps. 34, 13.

9 Ps. 34, 20.

11 Ps. 90, 13.

X, 1, 0 post, agit] /i, ait plures codd. R 14 sicut] tamquam R 15/16 dedisse R 16 maius R 18 faciamus R 22 in solem R 25 ubi] ubiubi R 28 te] om. R ut] om. R ilium manibus] ad ilium R 29 cadis R 29/30 adpropinquauit R

I oh. II, 12

TRACT. IN 10H. X, 1-3

IOI

factum, Filius Patris, Filius Dei, Filius hominis, excelsus ut nos faceret, humilis ut nos reficeret, ambulans inter homines, patiens humana, abscondens diuina. 2. Descend.it, ut dicit euangelista, in Capharnaum, ipse et mater eius, et fratres eius, et discipuli eius, et ibi manserunt non multis diebus. Eccehabet matrem, habet fratres, habet et discipulos ; inde fratres, unde matrem. Fratres enim scriptura nostra, non eos solos appellare consueuit, qui nascuntur ex eodem uiro et femina, aut ex eodem utero, aut ex eodem patre, quamuis diuersis matribus, aut certe ex eodem gradu, uelut compatrueles aut consobrinos ; non so¬ lum hos fratres nouit dicere scriptura nostra. Quomodo loqui¬ tur, sic intellegenda est. Habet linguam suam ; quicumque hanc linguam nescit, turbatur, et dicit: Vnde fratres Domino ? Num enim Maria iterum peperit ? Absit. Inde coepit dignitas uirginum. Ilia femina mater esse potuit, mulier esse non potuit. Dicta est autem mulier secundum femineum sexum, non se¬ cundum corruptionem integritatis, et hoc ex lingua ipsius scripturae. Nam et Eua statim facta de latere uiri sui, nondum contacta a uiro suo, nostis quia mulier appellata est : Et formauit earn in mulierem. Vnde ergo fratres ? Cognati Mariae fratres Domini, de quolibet gradu cognati. Vnde probamus ? Ex ipsa scriptura. Frater Abrahae dictus est Lot ; filius erat fratris ipsius. Lege, et inuenies quia Abraham patruus erat PL Lot, et dicti sunt fratres. Vnde, nisi quia cognati ? Item Iacob 1468 Laban Syrum habebat auunculum ; frater enim erat Laban matris Iacob, id est Rebeccae uxoris Isaac. Lege scripturam, et inuenies quia fratres dicuntur auunculus et sororis filius. Qua regula cognita, inuenies omnes consanguineos Mariae p 369 fratres esse Christi. 3. Sed illi discipuli magis erant fratres, quia et illi cognati fratres non essent, si discipuli non essent, et sine causa fratres, si magistrum non agnoscerent fratrem. Nam quodam loco cum ei nuntiati essent mater et fratres eius foris stantes, ille autem cum discipulis suis loquebatur, ait : Quae mihi mater, uel qui fratres ? Et extendens manum super discipulos suos, dixit : Hi sunt fratres mei ; et : Quicumque fecerit uoluntatem Patris mei, ille mihi mater, et frater, et soror est. Ergo et Maria, quia fecit uoluntatem Patris. Hoc in ea magnificauit Dominus, quia fecit uoluntatem Patris, non quia caro genuit carnem. Intendat Caritas uestra. Propterea cum Dominus in turba admirabilis uideretur, faciens signa et prodigia, et ostendens quid 2, 17 Gen. z, 22. 20 ibid. 13, 8 et 14, 14. 22 ibid, n, 27. 34. 28, 2. 25 ibid. 29, 12-15. 3> 5 Matth. 12, 46-50.

24 ibid.

32 faceret humiles R 2,1 in] om. R 9 nouit fratres R 19 de quolibet] quodlibet R 24 scriptura R 3, 1 fratres erant R 5 suis] om. R 6 uel] aut R 7 hii R et] om. R 11 inter turbas R

102

15

20

5

10

i5

20

25

30

TRACT. IN I0H. X, 3-4

loh. II, 13-16

lateret in came, admiratae quaedam animae dixerunt : Felix iienter qui te portauit. Et ille : Immo felices qui audiunt uerbum Dei, et custodiunt. Hoc est dicere et mater mea quam appellastis felicem, inde felix, quia uerbum Dei custodit, non quia in ilia Verbum caro factum est, et habitauit in nobis ; sed quia custodit ipsum Verbum Dei per quod facta est, et quod in ilia caro factum est. Homines non gaudeant prole temporal!, exsultent si spiritu iunguntur Deo. Haec diximus propter id quod ait euangelista, quia cum matre sua et fratribus suis et discipulis habitauit in Capharnaum paucis diebus. 4. Inde quid sequitur ? Et prope erat Pascha Iudaeorum, et adscendit Ierosolymam. Aliam rem narrat, sicut se habebat recordatio annuntiantis. Et inuenit in tempi0 uendentes bones et ones et columbas, et nummularios sedentes ; et cum fecisset quasi flagellum de resticulis, omnes eiecit de templo, boues quoque et ones, et nummulariorum effudit aes, et mensas subuertit ; et his qui columbas uendebant, dixit : Auferte ista hinc, et nolite facere domum Patris mei domum negotiationis. Quid audiuimus, fratres ? Ecce templum illud figura adhuc erat, et eiecit inde Dominus omnes qui sua quaerebant, qui ad nundinas uenerant. Et quae ibi uendebant illi ? Quae opus habebant homines in sacrificiis illius temporis. Nouit enim Caritas uestra quod sacrificia illi populo pro eius carnalitate et corde adhuc lapideo talia data sunt, quibus teneretur ne in idola deflueret ; et immolabant ibi sacrificia, boues, oues et columbas ; nostis, quia legistis. Non ergo ma¬ gnum peccatum, si hoc uendebant in templo, quod emebatur ut offerretur in templo ; et tamen eiecit inde illos. Quid, si ibi ebriosos inueniret, quid faceret Dominus ; si uendentes ea quae licita sunt, et contra iustitiam non sunt, (quae enim honeste emuntur, non inlicite uenduntur), expulit tamen, et non est passus domum orationis fieri domum negotiationis ? PL Si negotiationis domus non debet fieri domus Dei, potationis 1469 debet fieri ? Nos autem quando ista dicimus, stridunt dentibus suis aduersus nos ; et consolatur nos psalmus quern audistis : Striderunt super me dentibus suis. Nouimus et nos audire unde curemur, etsi ingeminantur flagella Christo, quia flagellatur sermo ipsius : Congregata sunt, inquit, in me flagella, et nescierunt. Flagellatus est flagellis Iudaeorum, flagellatur blasphemiis falsorum christianorum ; multiplicant flagella Domino P 370 suo, et nesciunt. Faciamus nos, quantum ipse adiuuat : :

13 Luc. 11, 27. 28.

17 loh. 1, 14.

4, 27 sqq. Ps. 34, 13-16.

15 post, et] om. R 15/16 appelatis R quam] quem R 4, 3 nuntiantis R 6 oues quoque et boues R 10 audimus R 17 oues] om. R 20 quid] quae R 22 uendentur R 24 et 25 deberet R 27 aurire R 29/30 nescierunt] R codd. /j., nesciebant edd. (ignoraui Vulg.) 32 facimus R

Ioh. II, 13-16

TRACT. IN IOH. X, 4-6

103

Ego autem, cum mihi molesti essent, induebam me cilicio, et humiliabam in ieiunio animam meam. 5. Dicimus tamen, fratres, (non enim et ipse pepercit illis ; qui flagellandus erat ab eis, prior illos flagellauit), signum quoddam nobis ostendit, quod fecit flagellum de resticulis, et inde indisciplinatos, negotiationem de Dei templo facientes, fla5 gellauit. Etenim unusquisque in peccatis suis restem sibi texit. Propheta dicit : Vae his qui trahunt peccata sicut restem longam ! Quis facit restem longam ? Qui peccato addit peccatum. Quomodo adduntur peccata peccatis ? Cum peccata quae facta sunt, cooperiuntur aliis peccatis. Furtum fecit, ne 10 inueniatur quia fecit, quaerit mathematicum. Sufficeret fur¬ tum fecisse ; quare uis adiungere peccatum peccato ? Ecce duo peccata. Cum ad mathematicum prohiberis accedere, blasphemas episcopum ; ecce tria peccata. Cum audis : Mitte ilium foras de ecclesia ; dicis : Duco me ad partem Donati ; 15 ecce addis quartum. Crescit restis ; time restem. Bonum est tibi ut hie inde cum flagellaris, corrigaris ; ne in fine dicatur : Ligate illi pedes et manus, et proicite eum in tenebras exteriores. Criniculis enim peccatorum suorum unusquisque constringitur. Illud Dominus dicit, illud alia scriptura dicit ; sed utrumque 20 Dominus dicit. De peccatis suis ligantur homines, et mittuntur in tenebras exteriores. 6. Qui sunt tamen qui uendunt boues ? ut in figura quaeramus mysterium facti. Qui sunt qui oues uendunt et columbas ? Ipsi sunt qui sua quaerunt in ecclesia, non quae Iesu Christi. Venale habent totum, qui nolunt redimi; emi nolunt, et uen5 dere uolunt. Bonum est enim eis ut redimantur sanguine Christi, ut perueniant ad pacem Christi. Quid enim prodest adquirere in hoc saeculo quodlibet temporale et transitorium, siue sit pecunia, siue sit uoluptas uentris et gutturis, siue sit honor in laude humana ? Nonne omnia fumus et uentus ? 10 nonne omnia transeunt, currunt ? Et uae his qui haeserint transeuntibus, quia simul transeunt. Nonne omnia fiuuius praeceps currens in mare ? Et uae qui ceciderit, quia in mare trahetur. Ergo tenere debemus omnes affectus a talibus concupiscentiis. Fratres mei, qui talia quaerunt, uendunt. Nam et 15 Simon die ideo uolebat emere Spiritum sanctum, quia uendere uolebat Spiritum sanctum ; et putabat apostolos mercatores tales esse, quales Dominus de templo flagello eiecit. Talis enim ipse erat, et quod uenderet emere uolebat ; de illis erat qui 5, 6 Isai. 5, 18, sec. LXX. 17 Matth. 22, 13. Phil. 2, 21. 15 efr Act. 8, 18. 19.

18 Prou. 5, 22.

6, 3 efr

33 autem] om. R 5, 2 ab eis erat R 7 quis] qui R 7/8 peccatum addit peccato R 9 furtum fecit] om. R 10 qui Lou. sufficerit R 16 corri¬ garis R 17 manus et pedes R 19 utraque R 6, 1 oues R 4 uenales R quia R codd. 6 ut] et R 10 et currunt R 11 ut fiuuius R 12 currunt R 13 trahitur R

PL 1470

104

TRACT. IN I0H. X, 6-7

loh. II, 13-16

columbas uendunt. Etenim in columba apparuit Spiritus sanctus. Qui ergo uendunt columbas, fratres, qui sunt, nisi qui dicunt : nos damus Spiritum sanctum ? Ouare enim hoc dicunt, et quo pretio uendunt ? Pretio honoris sui. Accipiunt pretium cathedras temporales, ut uideantur ipsi uendere co¬ lumbas. Caueant a flagello de resticulis. Columba non est uenalis ; gratis datur, quia gratia uocatur. Ideo, fratres mei, quomodo uidetis eos qui uendunt, propolarios x, quisque quod uendit laudat; quot proposita fecerunt ? Alterum propositum habet Carthagine Primianus, alterum habet Maximianus, al¬ terum habet in Mauritania Rogatus, alterum habent in Nurnidia illi et illi, quos iam nec nominare sufhcimus. 1 2 Circuit ergo aliquis ernere columbam, unusquisque ad propo¬ situm suum laudat quod uendit. Auertatur illius cor ab omni uendente, ueniat ubi gratis accipitur. Nec sic erubescunt, fratres, quia per ipsas dissensiones suas amaras et malitiosas, cum sibi tribuunt quod non sunt, cum extolluntur putantes se aliquid esse cum nihil sint, tot partes de se fecerunt. Sed quid in eis impletum est quod nolunt corrigi, nisi quod audistis in psalmo : Discissi sunt, nec compundi sunt ? 7. Qui ergo boues uendunt ? Boues intelleguntur qui nobis scripturas sanctas dispensauerunt. Boues erant apostoli, boues erant prophetae. Vnde dicit apostolus : Boui trituranti os non infrenabis. Numquid de bobus pertinet ad Deurn ? An propter nos dicit ? Propter nos enim dicit ; quia debet in spe qui arat arare, et triturans in spe participandi. Ergo illi boues reliquerunt nobis memoriam scripturarum. Non enim de suo dispensauerunt, quia gloriam Domini quaesierunt. Quid enim audistis in ipso psalmo ? Et dicant semper : Magnificetur Dominus, qui uolunt pacem serui eius. Seruus Dei, populus Dei, ecclesia Dei. Qui uolunt pacem ecclesiae ipsius, magnifi¬ cent Dominum, non seruum ; et dicant semper : Magnificetur Dominus. Qui dicant ? Qui uolunt pacem serui eius. Ipsius populi, ipsius serui uox est ilia euidens, quam hr lament ationibus audistis in psalmo, et mouebamini cum audiretis, quia inde estis. Quod cantabatur ab uno, de omnibus cordibus re19 Matth. 3, 16. 7, 9 Ps. 34, 27.

36 Gal. 6, 3.

38 Ps. 34, 16.

7, 3 I Cor. 9, 9. 10.

20 qui sunt nisi] om. R 22 uendunt pretium honoris sui R 26 propolarius R, popularios alii codd. 27 quod R 28 Carthagini R 32 suum] om. R uendet R 33 accipiatur R 35 non sunt] dominus R putant R 7, 11/12 dominum magnificent R 13 qui dicant] om. R 16 quod] cum R 1 Propolarii, id est propolae. Quam uocem origine graecam alii putant, ductam a uerbo rrcoXeiv, uendere. Augustinus uero hie latinam omnino esse, et natam ex eo significat quod uenditor quisque merces ad propositum laudat (Maurini). 2 Capita indicat factionum aliquot, quibus donatistae inter se ipsi discindebantur, efr Aug. in 1. 1 de baptismo contra donatistas, c. 6. De Primiano et Maximiano, efr Enarr. in ps. 36, serm. 2, n. 18-25 ; de Rogato, efr epist. 93.

loh. II, 17

20

25

30

5

IO

I5

5

TRACT. IN IOH. X, 7-9

105

sonabat. Felices qui se in illis uocibus tamquam in speculo PL cognoscebant. Qui ergo uolunt pacem serui eius, pacem populi 1471 eius, pacem unius quam dicit unicam, et quam uult erui a leone : Erue de manu canis unicam meam ? Qui dicunt semper, Magnificetur Dominus. Ergo boues illi Dominum magnificauerunt, non se. Videte bouem magniiicantem Dominum suum, quia agnouit bos possessorem suum ; adtendite bouem timentem ne deseratur possessor bouis, et in boue praesumatur ; quomodo expauescit eos qui uolunt in illo ponere spem : Numquid Paulus pro uobis crucifixus est ? aut in nomine Pauli baptizati estis ? Quod dedi, non ego dedi; gratis accepistis, columba de caelo descendit. Ego, inquit, plantaui, Apollo rigauit ; sed Deus incrementum dedit ; neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Et dicant semper : Magnificetur Dominus, qui uolunt pacem serui eius. 8. Isti autem de scripturis ipsis fallunt populos, ut accipiant ab ipsis honores et laudes, et non conuertantur homines ad ueritatem. Quia uero ipsis scripturis fallunt populos, a quibus quaerunt honores, uendunt boues, uendunt et oues, id est ipsas plebes. Et cui uendunt, nisi diabolo ? Namque, fratres mei, si Christi unica ecclesia est, et una est; quidquid inde praeciditur, quis tollit nisi leo ille rugiens et circumiens, quaerens quern deuoret ? Vae his qui praeciduntur ! nam ilia integra permanebit. Nouit enim Dominus qui sunt eius. Tamen quantum in ipsis est, uendunt boues et oues, uendunt et columbas ; obseruent flagellum peccatorum suorum. Certe P 372 quando aliquid tale patiuntur propter istas iniquitates suas, agnoscant quia Dominus fecit flagellum de resticulis, et ad hoc admonet eos ut mutent se, ut non sint negotiatores ; nam si se non mutauerint, audient in fine : Ligate illis manus et pedes, et proicite in tenebras exteriores. 9. Tunc scriptum esse : Zelus domus tuae comedit me, recordati sunt discipuli, quia zelo domus Dei eiecit istos de templo Dominus. Fratres, unusquisque christianus in membris Christi zelo domus Dei comedatur. Ouis comeditur zelo domus Dei? Qui omnia quae forte ibi uidet peruersa, satagit corrigi, cupit emendari, non quiescit ; si emendare non potest, tolerat, gemit. Non excutitur de area granum, sustinet paleam, ut intret in horreum, cum palea fuerit separata. Tu ante horreum, si granum es, noli excuti de area, ne prius ab 20 Ps. 21, 21 et 22. 23 Isai. i, 3. cfr I Petr. 5, 8. 9 II Tim. 2, 19. 68, 10).

26 I Cor. 1, 13. 13 Matth. 22, 13.

28 ibid.3, 6, 7. 8, 8 9, 1 Ioh. 2, 15 (Ps.

19 unius] illius add. R 21/22 magnificarunt R 28 discendit R 8, 4 et] om. R 5 cui uendunt ? diabolo R 9 enim] om. R 12 tale aliquid R 13 facit R 13/14 adhuc R 15 finem R 9, 1 dictum est R 3 illos R 5/0 satagit emendare, cupit corrigere edd. 6 emendare R edd.

io6

TRACT. IN IOH. X, 9-10

Ioh. II, 18-20

to auibus colligaris, quam in horreum congregeris. Aues enim caeli aeriae potestates exspectant aliquid rapere de area, et non rapiunt nisi quod inde fuerit excussum. Ergo zelus domus Dei comedat te ; unumquemque christianum zelus domus Dei comedat, in qua domo Dei membrum est. Non enim magis 15 est domus tua, quam domus ubi habes salutem sempiternam. Domum tuam intras propter requiem temporalem; domum Dei intras propter requiem sempiternam. Si ergo in domo tua ne quid peruersum fiat satagis, in domo Dei ubi salus proposita est et requies sine fine, debes pati quantum in te est, si quid 20 forte peruersum uideris ? Verbi gratia, uides fratrem currere ad theatrum ? prohibe, mone, contristare, si zelus domus Dei comedit te. Vides alios currere et inebriari uelle, et hoc uelle in locis sanctis, quod nusquam decet ? prohibe quos potes, tene quos potes, terre quos potes, quibus potes blandi25 re ; noli tamen quiescere. Amicus est ? admoneatur leniter. Vxor est ? seuerissime refrenetur. Ancilla est ? etiam uerberibus compescatur. Fac quidquid potes pro persona quam portas ; et perhcis : zelus domus tuae comedit me. Si autem fueris frigidus, marcidus, ad te solum spectans, et quasi tibi sufh30 ciens, et dicens in corde tuo : quid mihi est curare ahena peccata ? sufficit mihi anima mea ; ipsam integram seruem Deo. Eia, non tibi uenit in mentem seruus ille qui abscondit talentum, et noluit erogare ? Numquid enim accusatus est quia perdidit, et non quia sine lucro seruauit ? Sic ergo audite, 35 fratres mei, ut non quiescatis. Ego uobis consilium daturus sum ; det ille qui intus est, quia etsi per me dederit, ille dat. Nostis quid agitis unusquisque in domo sua cum amico, cum inquilino, cum cliente suo, cum maiore, cum minore, quomodo dat Deus aditum, quomodo aperit ianuam uerbo suo, nolite 40 quiescere lucrari Christo, quam lucrati estis a Christo. 10. D ixerunt illi Iudaei : Quod signum ostendis nobis, quia haec facis ? Et Dominus : Soluite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Dixerunt ergo Iudaei : Quadraginta et sex annis aedificatum 5 est templum hoc, et tu dicis : In tribus diebus excitabo illud ? Caro erant, camalia sapiebant ; ille uero loquebatur spiritaliter. Quis autem posset intellegere de quo templo dicebat ? Sed non multum quaerimus ; per euangelistam nobis aperuit, dixit de quo templo diceret : Soluite 32 sqq. cfr Matth. 25, 25-30.

13 comedat usq. dei] om. R 14 domum R 16 tuam] autem R 26 uerissime R 23 expectans R 32 mente R 37 agatis R 39 dat] om. R 40 quam] quia R 10, 1-14 = Eug. Excerpta, CCLXXVI (301), ed. Kniill, p. 879, 8-23 2 nobis] om. R hoc R 3 in] om. Eug. R suscitabo R 3/4 dixerunt ergo Iudaei] quod sacramentum Iudaei non intellegentes dixerunt Eug. 4 in] om. R 6 uero] om. Eug. R

PL 1472

P 373

Ioh. II, 19-21 10

15

20

5

I0

I5

20

25

TRACT. IN IOH. X, 10-11

107

templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Quadraginta et sex annis aedificatum est templum, et triduo suscitabis illud? Dicebat autem, ait euangelista, de templo corporis sui. Et manifestum est, occisum Dominum post triduum resurrexisse. Hoc modo omnibus nobis notum est ; et si Iudaeis clausum est, quia foris stant, nobis tamen apertum est, quia nouimus in quern credimus. Ipsius templi solutionem et reaedificationem, anniuersaria solemnitate celebraturi sumus, ad quam uos exhortamur, ut praeparetis uos, si qui estis catechumeni, ut accipiatis gratiam ; iam nunc tempus est, iam nunc parturiatur quod tunc nascatur. Ergo illud nouimus. 11. Sed forte hoc exigitur a nobis, utrum habeat aliquod sacramentum quadraginta sex annis aedificatum templum. Sunt quidem nrulta quae hinc dici possint ; sed quod breuiter dici potest et facile intellegi, hoc interim dicimus. Fratres, diximus iam, nisi fallor, hestemo die, Adam unum hominem fuisse, et ipsum esse totum genus humanum. Nam ita diximus, si meministis. 1 Quasi fractus est, et sparsus colligitur, et quasi conflatur in unum societate atque concordia spiritali. PL Et gemit unus pauper modo ipse Adam, sed in Christo innoua- 1473 tur, quia sine peccato uenit Adam, ut peccatum Adam solueret in came sua, et ut redintegraret sibi Adam imaginem Dei. De Adam ergo caro Christi, de Adam ergo templum quod destruxerunt Iudaei, et resuscitauit Dominus triduo. Resuscitauit enim carnem suam ; uidete, quia Deus erat aequalis Patri. Fratres mei, dicit apostolus : Qui eum excitauit a mortuis. De quo dicit ? De Patre : Factus, inquit, obediens usque ad mortem, mortem autem crucis ; propter quod et Deus ilium exci¬ tauit a mortuis, et dedit ei nomen quod est super omne nomen. Resuscitatus et exaltatus est Dominus. Resuscitauit eum. Quis ? Pater, cui dixit in psalmis : Excita me, et reddam illis. Ergo Pater eum resuscitauit. Non se ipse ? Quid autem facit Pater sine Verbo ? Quid facit Pater sine Vnico suo ? Nam audi quia et ipse Deus erat : Soluite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Nurnquid dixit : Soluite templum, quod triduo Pater resuscitet ? Sed quomodo cum Pater suscitat, et Filius suscitat ; sic cum Filius suscitat, et Pater suscitat, quia Filius dixit : Ego et Pater unum sumus. 11, 15 Phil. 2, 8. 9.

2d Ps. 40, 11.

27 Ioh. io, 30.

10 in] om. Eug. R 15 et si] om. R 17 aedificationem R 20 post, nunc] om. R 21 nascitur R 11, 8 conflatus in unam societatem atque concordiam spiritalem R, conflatur in unam societatem atque concordiam edd. 9 gemitur R 9/10 renouatur R 11 ad imaginem R, in imaginem cod. Fossat. 12 prius de] om. R 15 suscitauit R 16 inquit] om. R 17 deus] om. R 17/18 suscitauit R, exaltauit plures codd. 20 dicit R exsuscita R 21 suscitabo R 26 pater resuscitat R 26/27 sic usq. suscitat] om. R 1 Cfr tract. IX, 10.

io8

TRACT. IN IOH. X, 12

Ioh. II, 21

.

5

10

15

20

25

30

35

12 Quid ergo sibi uult numerus quadragenarius senarius ? Interim ipse Adam quia per totum orbem terrarum est, audistis iam hestemo die in quatuor litteris graecis quatuor uerborum graecorum. Si enim ista uerba quatuor scribas sub inuicem, id est, nomina quatuor partium mundi, Orientis, Occidentis, Aquilonis et Meridiani, quod est totus orbis (unde dicit Dominus a quatuor uentis collecturum se electos suos, cum uenerit ad iudicium), si enim facias ista quatuor nomina graeca, dvaroXr/, quod est oriens ; Svens, quod est occidens ; dpKros, quod est septentrio ; p,ecr-pp.£pta, quod est meridies ; anatole, dysis, arctos, mesembria, capita uerborum Adam habent. Quomodo ergo ibi inuenimus et quadragenarium senarium numerum ? Quia caro Christi de Adam erat. Ad litteras [numeros] computant Graeci. Quod nos facimus a litteram, illi lingua sua ponunt alpha, et uocatur alpha ^374 unum. Vbi autem in numeris scribunt beta, quod est b ipsorum, uocatur in numeris duo. Vbi scribunt gamma, uocatur in numeris ipsorum tria. Vbi scribunt delta, uocatur in numeris ipsorum quatuor : et sic per omnes litteras numeros habent. M quod nos dicimus, et illi dicunt my, quadraginta significat ; dicunt enim my TeoaapaKovra. Iam uidete istae litterae quern numerum habeant, et ibi inuenietis quadraginta sex annis aedihcatum templum. Habet enim Adam alpha, quod est unum ; habet delta, quod sunt quatuor; habes quinque ; habet iterum alpha, quod est unum ; habes sex ; habet et my, quod est quadraginta : habes quadraginta sex. Haec, fratres mei, etiam ab anterioribus maioribus nostris dicta sunt, et inuentus est iste numerus in litteris quadrage- PL narius senarius h Et quia Dominus noster Iesus Christus de 1474 Adam corpus accepit, non de Adam peccatum traxit ; tem¬ plum corporeum inde sumpsit, non iniquitatem quae de templo pellenda est; ipsam autem camem quam traxit de Adam, (Maria enim de Adam, et Domini caro de Maria), Iudaei crucifixerunt ; et ille resuscitaturus erat ipsam camem in triduo, quam illi in cruce erant occisuri; illi soluerunt templum quadraginta sex annis aedihcatum, et ille in triduo resuscitauit illud. 12, 8 Marc. 13. 27.

12, 1-37 = Eug. Excerpta, l. c., p. 879, 24-881, 3 3 ab hestemo R 8 enim] ergo Eug. R 11 anatole usq. mesembria] om. R 12/13 quadraginta sex Eug. 14 numeros] om. Eug., et rectius quidem 15 illi] Eug. R, isti p alpha a : p (bis) 10 beta [3 : p 17 gamma y : p, et sic constanter 18 tria ipsorum R 20 illi] R codd. p Eug (cod. Paris. 2110), isti cet. Eugippii codd. 21 istae] om. Eug. (deter, codd.) 22 inuenies R 24 habet et delta Eug. 25 et iterum Eug. (deter, codd.) 27 etiam] om. R 34 in] om. Eug. R 36 in] om. Eug.

1 Vide Ps. Cypriani lib. de montibus Sina et Sion contra ludaeos, c. 4.

Ioh. II, 23-24

TRACT. IN IOH. X, 13-XI, 2

109

13. Benedicimus Domino Deo nostro, qui ad laetitiam spiritalem congregauit nos. Simus in humilitate cordis semper, et gaudiumnostrum penes ipsum sit. Non de prosperitate aliqua hilius saeculi inflemur, sed nouerimus felicitatem nostram 5 non esse nisi cum ista transierint. Modo gaudium nostrum, fratres mei, in spe sit ; nemo gaudeat quasi in re praesenti, ne haereat in uia. Totum gaudium de spe futura sit, totum desiderium uitae aeternae sit. Omnia suspiria Christo anhelent; ille unus pulcherrimus, qui et foedos dilexit ut pulchros 10 faceret, desideretur ; ad ilium unum curratur, illi ingemiscatur, et dicunt semper : Magnificetur Dominus, qui uolunt pacem send eius. TRACTATVS XI. Ab eo quod scriptum est : Cum autem esset Iercsolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine eius ; usque ad id : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest intro ire in regnum Dei. [Cap. n, 23-25, et cap. in, 1-5.] [Habitus Dom. in Ramis Palmarum, die 30 Martii 413.]

1. Opportune nobis Dominus procurauit hodiemo die lectionis huius ordinem ; nam quia ex ordine euangelium secun¬ dum Iohannem considerare atque tractare suscepimus, credo quod auerterit Caritas uestra. Opportune ergo occurrit ut 5 hodie audiretis ex euangelio, quia nisi quis renatus fue¬ rit ex aqua et Spiritu, non uidebit regnum Dei. Tempus est enim ut uos exhortemur, qui adhuc estis catechumeni, qui sic credidistis in Christum, ut adhuc uestra peccata portetis. Nullus autem regnum caelorum uidebit oneratus 10 peccatis ; quia nisi cui dimissa fuerint, non regnabit cum Chri¬ sto ; dimitti autem non possunt, nisi ei qui renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto. Sed omnia uerba quemadmodum se habeant aduertamus, ut hie inueniant qui pigri sunt, quanta sollicitudine sibi festinandum sit ad onus deponendum. Quia p. 15 si ferrent aliquam sarcinam grauem, aut lapidis aut ligni, aut alicuius etiam lucri, si frumentum portarent, si uinum, si pecuniam, currerent ut deponerent onera ; portant sarcinam peccatorum, et pigri sunt currere. Currendum est ut deponatur haec sarcina ; premit, et mergit. 2. Ecce audistis quia cum esset Dominus Iesus Christus Ierosolymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine eius, uidentes signa eius quae faciebat. Multi crediderunt in nomine eius / et quid sequitur ? 5 Ipse autem Iesus non credebat semetipsum eis. 13, 1 dominum deum R (om. nostrum) 8 in Christum R 11 dicant R

9

2 humilitatem R

7 de] in R Tr. Ioh.

375

no

10

15

20

25

30

35

40

45

50

TRACT. IN IOH. XI, 2

Ioh. II, 23-25

Quid sibi ergo hoc uult, Illi credebant in nomine eius ; et : Ipse Iesus non credebat semetipsum eis ? An forte non crediderant ei, et fingebant se credidisse, et propterea Iesus non se credebat eis. Sed non diceret euangelista : Multi cr ediderunt in nomine eius, nisi uerum illis testimonium perhiberet. Magna ergo res, et mira res : credunt homines in Christum, et Christus non se credit hominibus. Praesertim quia Filius Dei est, utique uolens passus est ; et si nollet, numquam pateretur ; qui si nollet, nec nasceretur ; si autem hoc solum uellet, ut nasceretur tantum, et non moreretur, et quidquid uellet, faceret, quia omnipotentis Patris Filius omnipotens est. Ex ipsis rebus probemus. Quia cum uoluissent eum tenere, discessit ab eis ; loquitur euangelium : Et cum uoluissent eum de uertice montis praecipitare, discessit ab eis illaesus. Et quando uenerunt ad eum comprehendendum, iam uenditum a Iuda traditore, cum ille putaret in potestate se habere, tradere magistrum et Dominum suum, et ibi ostendit Dominus uoluntate se pati, non necessitate. Nam cum eum comprehendere Iudaei uoluissent, dixit illis : Quern quaeritis ? At illi dixerunt: Iesum Nazarenum. Et ille : Ego sum. Hac uoce audita, redierunt retro, et ceciderunt. In eo quod eos respondens deiecit, ostendit potestatem, ut in eo quod ab eis comprehensus est, ostenderet uoluntatem. Ergo quod passus est, misericordiae fuit. Traditus est enirn propter delict a nostra, et resurrexit propter iustificationem nostram. Audi uerba ipsius : Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi earn ; nemo tollit earn a me, sed ego pono illam a meipso, ut iterum sumam earn. Cum ergo haberet tantam potestatem, cum earn dictis praedicaret, factis ostenderet, quid sibi uult quod non se credebat eis Iesus, quasi aliquid nolenti nocituris, aut aliquid nolenti facturis, praesertim quia iam crediderant in nomine eius ? Et de ipsis dicit euan¬ gelista : Cr ediderunt in nomine eius, de quibus dicit : Ipse autem Iesus non credebat semetipsum eis. Quare ? Quod ipse nosset omnes, et quia opus ei non erat ut quis testimonium perhiberet de homine ; ipse enim sciebat quid esset in homine. Plus nouerat artifex quid esset in opere suo, quam ipsum opus quid esset in semetipso. Creator hominis nouerat quid esset in homine, quod ipse creatus homo non nouerat. Nonne hoc probamus de Petro, quia non nouerat quid in ipso esset, quando dixit : Tecum usque ad mortem ? Audi quia Dominus nouerat quid esset in homine : Tu mecum usque ad mortem ? Amen, amen dico tibi, priusquam gallus cantet, ter me negabis. Homo ergo nesciebat quid esset in se, sed creator hominis nouerat quid XI, 2, 19 Luc. 4, 29. 30. 24 Ioh. 18, 4-6. 30 cfr Rom. 4, 25. 10, 18. 47 Matth. 26, 33. 34 et Luc. 22, 33. 34.

31 Ioh.

pl 1475

Ioh. Ill, 1-3

TRACT. IN IOH. X, 2-4

Ill

esset in homine. Crediderunt tamen in nomine eius multi, p 376 et ipse Iesus non se credebat eis. Quid dicimus, fratres ? Forte consequentia indicabunt nobis quid sibi uult mysterium uerborum istorum. Quia crediderant in eum homines, rnani55 festum est, uerum est; nemo dubitat, euangelium loquitur, uerax euangelista testatur. Item quia ipse Iesus non credebat semetipsum illis, et hoc manifestum est, et nullus christianus dubitat, quia et hoc euangelium loquitur, et idem uerax PL euangelista testatur. Quare ergo crediderunt illi in nomine eius, i476 60 et Iesus non credebat semetipsum illis ? Sequentia uideamus. 3. Erat autem homo ex Pharisaeis, Nicodemus no¬

5

mine, princeps Iudaeortim ; hie uenit ad eum nocte, et dixit ei : Rabbi. Iam hoc nostis, quia Rabbi magister dicitur. Scimus quia a Deo uenisti magister ; nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. Ergo iste Nicodemus ex his erat qui crediderant in nomine eius, uidentes signa et prodigia quae faciebat. Superius enim hoc dixit : Cum autem esset lero-

10

15

solymis in Pascha in die festo, multi crediderunt in nomine eius. Quare crediderunt ? Sequitur et dicit : uidentes signa eius quae faciebat. Et de Nicodemo quid dicit ? Erat princeps Iudaeorum, nomine Nicodemus ; hie i\enit ad eum nocte, et ait illi : Rabbi, scimus quia a Deo uenisti magister. Et iste ergo crediderat in nomine eius. Et ipse unde crediderat ? Sequitur : Nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. Si ergo Nicodemus de illis multis erat qui crediderant in nomine eius, iam in isto Nicodemo adtendamus quare Iesus non se credebat eis. Respondit Iesus, et dixit ei :

20 Amen, amen dico tibi, nisi quis natus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Ipsis ergo se credit Iesus, qui nati fuerint denuo. Ecce illi crediderant in eum, et Iesus non se credebat eis. Tales sunt omnes catechumeni; ipsi iam credunt in nomine Christi, sed Iesus non se credit eis. Intendat 25 et intellegat Caritas uestra. Si dixerimus catechumeno : Credis in Christum ? respondet-: Credo, et signat se ; iam crucem Christi portat in fronte, et non erubescit de cruce Domini sui. Ecce credidit in nomine eius. Interrogemus eum : Manducas carnem Filii hominis, et bibis sanguinem Filii hominis ?

30 nescit quid dicimus, quia Iesus non se credidit ei.

.

4 Cum ergo ex eo numero Nicodemus esset, uenit ad Dominum ; sed nocte uenit ; et hoc forte ad rem pertinet. Ad Dominum uenit, et nocte uenit; ad lucem uenit, et in tenebris uenit. Renati autem ex aqua et Spiritu, quid audiunt ab 5 apostolo ? Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Do4, 5 Eph. 5, 8. XI, 3, 26 signat se cruce edd.

27 portans plures codd.

112

TRACT. IN IOH. XI, 4-5

Ioh. Ill, 3-4

mino, sicut filii lucis ambulate ; et iterum : Nos autem qui diei sumus, sobrii simus. Qui ergo renati sunt, noctis fuerunt, et diei sunt; tenebrae fuerunt, et lumen sunt. Iam credit se illis Iesus, et non nocte ueniunt ad Iesum sicut Nicodemus, 10 non in tenebris quaerunt diem. Tales enim iam etiam profitentur ; accessit ad illos Iesus, fecit in illis salutem, quia ipse dixit : Nisi quis manducauerit carnem meam et biberit sanguinem meum, non habebit in se uitam. Et quod signum crucis habent in fronte catechumeni, iam de domo magna sunt ; i5 sed fiant ex seruis filii. Non enim nihil sunt qui iam ad domum magnam pertinent. Quando autem manna manducauit populus Israel ? Cum transisset mare rubrum. Mare autem rubrum quid significet, audi apostolum : Nolo autem uos ignorare, H 377

fratres, quia omnes patres nostri sub nube fuerunt, et omnes per 20 mare transierunt. Vtquid per mare transierunt ? Quasi quaereres ab illo, secutus ait : Et omnes per Moysen baptizati sunt in nube et in mari. Si ergo figura maris tantum ualuit, species

25

30

35

4o

5

baptismi quantum ualebit ? Si quod gestum est in figura, traiectum populum ad manna perduxit; quid exhibebit Christus in ueritate baptismi sui, traiecto per eum populo suo ? Per baptismum suum traiicit credentes, occisis omnibus peccatis, tamquam hostibus consequentibus, sicut in illo mari omnes Aegyptii perierunt. Quo traicit, fratres mei ? quo traicit per baptismum Iesus, cuius figuram time gerebat Moyses, qui per mare traiciebat ? Quo traicit ? ad manna. Quod est manna ? Ego sum, inquit, panis uiuus, qui de caelo descendi. Manna accipiunt fideles, iam traiecti per mare rubrum. Quare mare rubrum ? Iam mare, quare et rubrum ? Significabat mare illud rubrum baptismum Christi. Vnde rubet baptismus Christi, nisi Christi sanguine consecratus ? Quo ergo perducit credentes et baptizatos ? Ad manna. Ecce dico manna; notum est quid acceperint Iudaei, populus iste Israel, notum est quid illis pluisset Deus de caelo, et nesciunt catechumeni quid accipiant Christiani. Erubescant ergo, quia nesciunt ; transeant per mare rubrum, manducent manna, ut quomodo crediderunt in nomine Iesu, sic se ipsis credat Iesus. 5. Ideo intendite, fratres mei, quid respondeat iste qui nocte uenit ad Iesum. Quamuis ad Iesum uenerit, tamen quia nocte uenit, adhuc de tenebris carnis suae loquitur. Non intellegit quod audit a Domino, non intellegit quod audit a luce, quae illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Iam ei Dominus dixit : Nisi quis natus fuerit denuo, non

uidebit regnum Dei. Dicit ad eum Nicodemus : Quo0 I Thess. 5, 8. 5, 4 Ioh. 1, 9.

12 Ioh. 6, 54.

4, 30 traicit] codd. /x, traiciebat edd.

18 I Cor. 10, 1. 2.

31 Ioh. 6, 51.

PL

1477

Ioh. Ill, 4

TRACT. IN IOH. XI, 5-6

113

modo potest homo nasci cum sit senex P Spiritus ei lo¬ quitur, et ille carnem sapit. Carnem suam sapit, quia carnem 10 Christi nondum sapit. Cum enim dixisset Dominus Iesus : Nisi

quis manducauerit carnem meam, et biberit sanguinem meum, non habebit in se uitam ; scandalizati sunt quidam qui eum sequebantur, et dixerunt apud semetipsos : Durus est hie sermo ; quis potest eum audire ? Putabant enim hoc dicere Iesum, 15 quod eum possent concisum sicut agnum coquere, et manducare ; abhorrentes a uerbis eius, recesserunt, et amplius eum non sunt secuti. Sic euangelista loquitur : Et Dominus ipse

remansit cum duodecim ; et illi ad eum : Domine, ecce illi dimiserunt te ; et Me : Numquid et uos uultis abire ? Ostendere uolens quia ipse illis erat necessarius, non illi erant Christo necessarii. Ne quis terreat Christum, quando dicitur ut sit christianus, quasi beatior erit Christus, si tu fueris christianus. Bonum est tibi, ut sis christianus, nam si non fueris, malum Christo non erit. Audi uocem psalmi: Dixi Domino, Deus meus PL 25 es tu, quoniam bonorum meorum non eges. Ideo Deus meus es tu, i478 quoniam bonorum meorum non eges. Si fueris sine Deo, minor eris; si fueris cum Deo, maior Deus non erit. Non ex te ille maior, sed tu sine illo minor. Cresce ergo in illo, noli te subtrahere, ut quasi ille deficiat. Reficieris, si accesseris ; deficies, si recesse30 ris. Integer manet te accedente, integer manet et te cadente. ^ 378 Cum ergo dixisset discipulis : Numquid et uos uultis abire ? respondit Petrus, petra ilia, uoce omnium : Domine, ad quern ibimus ? Verba uitae aeternae habes. Bene sapuit in ore ipsius caro Domini. Dominus autem exposuit eis, et dixit : Spiritus 35 est qui uiuificat, cum dixisset : Nisi quis manducauerit carnem

20

meam, et biberit sanguinem meum, non habebit in se uitam ; ne camaliter intellegerent: Spiritus est, inquit : qui uiuificat, caro autem nihil prodest ; uerba quae locutus sum uobis, spiritus est et uita. 6. Hunc spiritum et hanc uitam non sapiebat iste Nicodemus, qui nocte uenerat ad Iesum. Ait ei Iesus: Nisi quis natus fuerit denuo, non uidebit regnum Dei. Et ille carnem suam sapiens, in cuius ore nondum sapiebat caro 5 Christi : Quomodo, inquit, potest homo, cum sit senex,

iterum nasci ? Numquid potest in uentrem matris suae iterum introire, et nasci ? Non nouerat iste nisi unam natiuitatem ex Adam et Eua ; ex Deo et ecclesia nondum nouerat; non nouerat nisi eos parentes qui generant ad mor10 tern, nondum nouerat eos parentes qui generant ad uitam; non nouerat nisi eos parentes qui generant successuros, non10 Ioh. 6, 53-34. 31 Ioh. 6, 67-68.

13 Ioh. 6, 60. 34 Ioh. 6, 63.

5, 8 spiritus] Christus plures codd.

17 efr Ioh. 6, 66-67.

24 abire] ire codd.

24 Ps. 15, 2.

31 abire] ire codd.

ii4

15

20

25

TRACT. IN IOH. XI, 6-8

Ioh. Ill, 4

dum nouerat eos qui semper uiuentes generant permansuros ! Cum ergo sint duae natiuitates, ille unam intellegebat. Vna est de terra, alia de caelo ; una est de carne, alia de Spiritu ; una est de mortalitate, alia de aetemitate ; una est de masculo et fernina, alia de Deo et ecclesia. Sed ipsae duae singulae sunt ; nec ilia potest repeti, nec ilia. Recte intellexit Nicodemus natiuitatem carnis ; sic et tu intellege natiuitatem spiritus, quomodo intellexit Nicodemus natiuitatem carnis. Quid Nicodemus intellexit ? Numquid -potest homo denuo in uentrem matris suae intrare, et nasci ? Sic, quicumque tibi dixerit ut spiritaliter iterum nascaris, responde quod dixit Nicodemus : Numquid potest homo iterum in uentrem matris suae intrare, et nasci ? Iam natus sum de Adam, non me potest iterum generare Adam ; iam natus sum de Christo, non me potest iterum generare Christus. Quo¬ modo uterus non potest repeti, sic nec baptismus. 7 Qui nascitur de ecclesia catholica, tamquam de Sara nascitur, de libera nascitur ; qui nascitur de haeresi, tamquam de ancilla nascitur, sed ex semine Abraham. Aduertat Caritas uestra quam magnum sacramentum. Testatur Deus, et dicit : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob. Non erant alii patriarchae ? non erat ante istos sanctus Noe, qui solus in toto genere humano cum tota domo sua meruit de diluuio liberari, in quo et in filiis eius figurata est ecclesia ? Ligno portante euadunt diluuium. Deinde postea magni quos noui- PL mus, quos sancta scriptura commendat, Moyses fidelis in tota I479 domo eius. Et illi tres nominantur, quasi eum soli promeruerint.

.

5

10

Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob ; hoc mihi nomen est in aeternum. Sacramentum grande ! Potens est Dominus et ora nostra aperire, et corda uestra, ut dicere I5 possimus sicut reuelare dignat us est, et capere possitis sicut expedit uobis. 8* Tres ergo isti patriarchae, Abraham, Isaac, et Iacob. Iam nostis filii Iacob quia duodecim fuerunt, et inde populus Israel, quia ipse Iacob Israel, et populus Israel tribus duode¬ cim, pertinentes ad duodecim filios Israel. Abraham, Isaac, ^ 5 et Iacob, tres patres et populus unus. Tres patres tamquam in principio populi; tres patres in quibus figurabatur populus, et populus ipse prior, praesens populus. In populo enim Iudaeorum figuratus est populus Christianorum. Ibi figura, hie ueritas ; ibi umbra, hie corpus, dicente apostolo : Haec autem 10 in figura contingebant illis. Vox est apostoli : Scripta sunt, in¬ quit, propter nos, in quos finis saeculorum obuenit. Recurrat nunc animus uester ad Abraham, Isaac et Iacob. In istis 7, 5 Exod. 3, 6. 15.

9 Gen. 7, 7.

7, 1 Sarra codd. fere semper

10 Num. 12, 7.

8, 5 tres patres] om. codd.

8, 9 I Cor. 10, 11.

unus] om. codd.

379

Ioh. Ill, 4

15

20

25

30

35

40

45

TRACT. IN IOH. XI, 8-9

115

tribus inuenimus parere liberas, parere et ancillas ; inuenimus ibi partus liberarum, inuenimus ibi et partus ancillarum. Ancilia nihil boni significat : Eice ancillam, inquit, et filium eius ; non enim heres erit filius ancillae cum filio liberae. Apostolus hoc commemorat ; et in iliis duobus hliis Abrahae dicit aposto¬ lus fuisse figuram duorum testamentorum, ueteris et noui. Ad uetus testamentum pertinent dilectores temporalium, dilectores saeculi; ad nouum Testamentum dilectores uitae aetemae. Ideo ilia Ierusalem in terra, umbra erat caelestis Ierusalem matris omnium nostrum, quae est in caelo ; et haec apostoli uerba sunt. Et de ista ciuitate unde peregrinamur, multa nostis, multa iam audistis. Inuenimus autem rem miram in istis partubus, id est, in istis fetibus, in istis generationibus liberarum et ancillarum, quatuor scilicet genera hominum ; in quibus quatuor generibus completur figura futuri populi christiani, ut non sit mirum quod in iliis tribus dictum est : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob. In omnibus enim Christianis, fratres intendite, aut per malos nascuntur boni, aut per bonos nascuntur mali, aut per bonos boni, aut per malos mali : amplius istis quatuor generibus non potestis inuenire. Quae iterum repetam, aduertite, retinete ; excutite corda uestra, nolite pigri esse, capite, ne capiamini, quomodo quatuor genera sunt omnium christianorum. Aut per bonos nascuntur boni, aut per malos nascuntur mali, aut per bonos mali, aut per malos boni. Puto quia planum est. Per bonos boni; si et qui baptizant, boni sunt, et qui baptizantur, recte credunt, et in membris Christi recte numerantur. Per malos mali; si et qui baptizant, mali sunt, et qui baptizantur, duplici corde accedunt ad Deum, et non tenent eos pl mores quos audiunt in ecclesia, ut non ibi sint palea, sed fru- 1480 mentum. Quam enim multi sint, nouit Caritas uestra. Per malos boni; aliquando baptizat adulter, et qui baptizatur iustihcatur. Per bonos mali; aliquando qui baptizant, sancti sunt ; qui baptizantur, tenere uiam Dei nolunt. 9 Puto, fratres, notum esse in ecclesia, et quotidianis exemplis manifestari ea quae dicimus ; sed in prioribus nostris patribus ea consideremus, quia habuerunt et illi ista quatuor genera. Per bonos boni: Ananias Paulum baptizauit. Quid per malos mali ? Dicit apostolus quosdam praedicatores euangelii, quos dicit non caste annuntiare solere euangelium, quos tolerat in societate Christiana, et dicit : Quid enim ? dum omni

.

5

modo, siue occasione, siue ueritate Christus annuntietur, et in hoc gaudeo. Numquid maleuolus erat, et de alieno malo gaude10

bat ? Sed quia et per malos uerum praedicabatur, et per malorum ora Christus praedicabatur ; si quos isti sui similes baptizabant, mali malos baptizabant ; si quos isti baptizabant 23 Gen. 21, 10 ; Gal. 4, 22-30.

9, 4 Act. 9, 18.

7 Phil, i, 18.

n6

TRACT. IN IOH. XI, 9-11

Ioh. Ill, 4

tales, quales admonet Dominus cum dicit : Quae dicunt ^ 380 facite ; quae autem faciunt, facere nolite, mali bonos baptiza15 bant. Boni malos baptizabant, quomodo a Philippo sancto Simon magus baptizatus est. Nota sunt ergo ista quatuor genera, fratres mei. Ecce iterum ea repeto, tenete ilia, nume¬ rate ilia, aduertite ilia ; cauete quae mala sunt, tenete quae bona sunt. Per bonos boni nascuntur, cum per sanctos sancti 20 baptizantur ; per malos mali, cum et qui baptizant et qui baptizantur, inique et impie uiuunt ; per malos boni, cum mali sunt qui baptizant et boni qui baptizantur,; per bonos mali, cum boni sunt qui baptizant, et mali qui baptizantur. 10 Quomodo inuenimus ista in tribus istis nominibus ; Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Iacob ? Ancillas accipimus in malis, liberas accipimus in bonis ; pariunt liberae bonos; Sara peperit Isaac; pariunt ancillae malos; 5 Agar peperit Ismael. Habemus in uno Abraham et illud genus cum per bonos boni, et illud genus cum per malos mali. Per bonos mali ubi figurati sunt ? Libera erat Rebecca uxor Isaac ; legite, peperit geminos, unus erat bonus, alter malus. Habes aperte scripturam dicentem Dei uoce : Iacob dilexi, Esau au10 tern odio habui. Istos duos genuit Rebecca, Iacob et Esau ; unus inde eligitur, alius reprobatur ; unus succedit in hereditatem, alter exheredatur. Non facit populum suum Deus de Esau, sed facit de Iacob. Semen unum, diuersi qui concepti sunt ; uterus unus: diuersi qui nati sunt. Numquid non libera 15 peperit Iacob, quae libera peperit Esau ? Luctabantur in uentre matris suae, et dictum est Rebeccae, cum ibi luctarentur : Duo populi sunt in utero tuo. Duo homines, duo populi; bonus populus, malus populus ; sed tamen in uno uentre luctantur. Quanti mali sunt in ecclesia, et unus uterus port at, donee in pL 20 fine discernantur ; et boni aduersus malos clamant, et mali 1481 aduersus bonos reclamant, et in unius uisceribus utrique lu¬ ctantur. Numquid semper simul erunt ? In fine exitur ad lucem, declaratur natiuitas quae hie in Sacramento figuratur, et tunc apparebit : Iacob dilexi, Esau autem odio habui. 11. Iam ergo inuenimus, fratres, et de bonis bonos, de libera Isaac ; et de malis malos, de ancilla Ismael; et de bonis malos, Esau de Rebecca. De malis bonos ubi inueniemus ? Restat Iacob, ut in tribus patriarchis quatuor generum istorum per3 fectio concludatur. Habuit uxores Iacob liberas, habuit et ancillas ; pariunt liberae, pariunt et ancillae, et fiunt duodecim filii Israel. Si numeres omnes de quibus nati sunt, non omnes

.

13 Matth. 23, 3. 16 efr Act. 8, 13. 16,13. 9 Malach. 1, 2. 3 ; Rom. 9, 13. 29, 30. 35.

10, 11 improbatur codd.

io, 4 efr Gen. 21, 3. 5 efr ibid. 17 Gen. 25, 22-24. 11, 7 efr Gen.

Ioh. Ill, 4

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XI, 11-12

117

de liberis, non omnes de ancillis, sed tamen omnes ex uno semine. Quid ergo, fratres mei ? numquid qui nati sunt de ancillis, non simul possederunt terram promissionis cum fratribus suis ? Inuenimus ibi bonos iilios Iacob natos de ancillis, et bonos filios Iacob natos de liberis. Nihil illis obfuit natiuitas de uteris ancillarum, quando in patre cognouerunt semen suum, et consequenter regnum cum fratribus tenuerunt. Quomodo ergo in filiis Iacob non obfuit illis qui nati sunt de ancillis, quominus tenerent regnum, et terram promissionis cum fratribus ex aequo acciperent — non illis obfuerunt natales ancillarum, sed praeualuit semen paternum —- sic M 381 quicumque per malos baptizantur, tamquam de ancillis uidentur nati, sed tamen quia ex semine uerbi Dei, quod figuratur in Iacob, non contristentur, simul hereditatem cum fratribus possidebunt. Securus ergo sit qui de semine bono nascitur ; tantum non imitetur ancillam, si de ancilla nascitur. Ancillam malam superbientem non imiteris. Vnde enim filii Iacob de ancillis nati, possederunt terram promissionis cum fratribus, Ismael autem de ancilla natus, expulsus est ab hereditate ? Vnde, nisi quia ille superbus erat, illi humiles ? Erexit ille ceruicem, et uoluit seducere fratrem suum, ludens cum illo. 12 Magnum ibi sacramentum. Ludebant simul Ismael et Isaac ; uidit illos Sara ludentes, et ait Abrahae : Eice ancillam

.

et filium eius ; non enim heres erit filius ancillae cum filio meo Isaac. Et cum contristatus esset Abraham, confirmauit ei 5 Dominus dictum uxoris eius. Iam hie manifestum est sacra¬ mentum, quia nescio quid futurum parturiebat ilia res gesta. Ludentes uidit, et dicit : Eice ancillam et filium eius. Quid est hoc, fratres ? Quid enim mali fecerat Ismael puero Isaac, quia ludebat cum illo ? Sed ilia lusio, illusio erat ; ilia lusio 10 deceptionem significabat. Nam magnum sacramentum adtendat Caritas uestra. Persecutionem illam uocat apostolus ; ipsam lusionem, ipsum lusum persecutionem uocat ; ait enim :

Sed sicut tunc ille qui secundum carnem natus erat, persequebatur eum qui secundum spiritum, ita et nunc ; id est, qui secun13 dum carnem nati sunt, persequuntur eos qui secundum spiri¬ tum nati sunt. Qui sunt secundum carnem nati ? Dilectores mundi, amatores saeculi. Qui sunt secundum spiritum nati ? Amatores regni caelorum, dilectores Christi, desiderantes ui- PL tarn aeternam, gratis colentes Deum. Ludunt, et dicit aposto- 1482 20 lus persecutionem. Nam posteaquam dixit haec uerba apo¬ stolus : Et sicut tunc ille qui secundum carnem natus erat, persequebatur eum qui secundum spiritum, ita et nunc ; secutus est, et ostendit de qua persecutione diceret : Sed quid dicit

scriptura ? Eice ancillam et filium eius ; non enim heres erit 12, 1 sqq. Gen. 21, 9-12 ; Gal. 4, 29. 30.

n8

TRACT. IN IOH. XI, 12-13

Ioh. Ill, 4

25 filius ancillae cum filio meo Isaac. Quaerimus ubi hoc dicat scriptura, ut uideamus utrurn aliqua persecutio praecesserit Ismaelis in Isaac, et inuenimus hoc dictum esse a Sara, quando uidit pueros ludentes simul. Quam lusionem dicit scriptura uidisse Saram, hanc persecutionem dicit apostolus. Plus ergo 30 uos persequuntur qui uos illudendo seducunt : Veni, ueni, baptizare hie, hie habes uerum baptismum. Noli ludere, unus est uerus ; ille lusus est; seduceris, et ista persecutio grauis tibi erit. Melius tibi erat ut Ismaelem tu lucrareris ad regnum ; sed non uult Ismael, quia ludere uult. Tene tu hereditatem 35 patris, et audi : Eice ancillam et filium eius / non enim heres

erit filius ancillae cum filio meo Isaac.

5

io

13

20

25

30

13. Isti etiam audent dicere quia persecutionem solent pati a catholicis regibus, aut a catholicis principibus. Quam perse¬ cutionem tolerant ? Afflictionem corporis ; si tamen aliquando passi sunt, aut quomodo passi sunt, ipsi sciant, et conueniant conscientias suas ; tamen afflictionem corporis passi sunt; persecutio quam faciunt grauior est. Caue quando uult ludere Ismael cum Isaac, quando tibi blanditur, quando offert alterum baptismum, responde : Habeo iam baptismum. Si enim uerus est iste baptismus, qui tibi uult dare alterum, illudere te uult. P 382 Caue animae persecutorem. Nam si a principibus catholicis aliquid passa est pars Donati aliquando, secundum corpus passa est, non secundum illusionem spiritus. Audite et uidete in ipsis ueteribus factis, omnia futurarum rerum signa et indicia. Inuenitur Sara afflixisse Agar ancillam ; Sara libera est ; posteaquam superb ire coepit ancilla, questa est Abrahae Sara, et dixit : Eice ancillam ; erexit aduersum me ceruicem suam. Et quasi ab Abraham fieret, de Abraham questa est mulier. Abraham uero qui non in ancilla libidine abutendi tenebatur, sed officio generandi, quoniam Sara ei dederat unde prolem susciperet, ait ei : Ecce ancilla tua, utere ea sicut uis. Et afflixit earn grauiter Sara, et fugit a facie eius. Ecce libera afflixit ancillam, et non illam uocat persecutionem apostolus ; ludit seruus cum domino, et persecutionem uocat ; afflictio ista non uocatur persecutio, et lusio ilia uocatur persecutio. Quid uobis uidetur, fratres ? Nonne intellegitis quid significatum sit ? Sic ergo quando uult Deus concitare potestates aduersus haereticos, aduersus schismaticos, aduersus dissipatores ecclesiae, aduersus exsufflatores Christi, aduersus blasphematores baptismi, non mirentur, quia Deus concitat, ut a Sara uerberetur Agar. Cognoscat se Agar, ponat ceruicem, quia cum humiliata discederet a domina sua, occurrit ei ange- PL lus, et dixit : quid est, Agar ancilla Sarae ? cum conquesta 1483 13, 1(5 sqq. Gen. 16, 5-9.

12, 32 seducens plures codd., alii seductoris

Ioh. Ill, 4

TRACT. IN IOH. XI, 13-15

119

esset de domina, quid audiuit ab Angelo ? Reuertere ad domi¬ nant tuam. Ad hoc ergo affligitur, ut reuertatur. Atque utinam 35 reuertatur, quia proles eius, sicut filii Iacob, cum fratribus hereditatem tenebit. 14 Mirantur autem quia commouentur potestates christianae aduersus detestandos dissipatores ecclesiae. Non ergo mouerentur ? Et quomodo redderent rationem de imperio suo Deo ? Intendat Caritas uestra quid dicam, quia pertinet hoc 5 ad reges saeculi christianos, ut temporibus suis pacatam uelint matrem suam ecclesiam, unde spiritaliter nati sunt. Legimus Danielis uisiones et gesta prophetica. Tres pueri in igne laudauerunt Dominum ; miratus est Nabuchodonosor rex laudantes Deum pueros, et circa eos ignem innocentem ; et cum 10 admiratus esset, quid ait Nabuchodonosor rex, non uel Iudaeus uel circumcisus, ille qui statuam suam erexerat, et ad earn adorandam omnes coegerat ; tamen laudibus triurn puerorum commotus, ubi uidit maiestatem Dei praesentis in igne, quid ait ? Et ego proponam decretum omnibus tribulus et linguis in 15 omni terra. Quale decretum ? Quicumque dixerint blasphemiam in Deum Sidrac, Misac, et Abdenago, in interitum erunt, et domus eorum in perditionem. Ecce quomodo saeuit rex alienigena, ne blasphemetur Deus Israel, quia potuit tres pueros de igne liberare ; et nolunt ut saeuiant reges christiani, quia 20 Christus exsufflatur, a quo non tres pueri, sed orbis terrarum cum ipsis regibus a gehennarum igne liberatur ? Nam tres illi pueri, fratres mei, liberati sunt ab igne temporali. Numquid non ipse est Deus Machabaeorum, qui et trium puerorum ? Illos ab igne liberauit; illi in tormentis igneis corpore defece25 runt, sed in legitimis mandatis animo permanserunt. Illi aperte liberati sunt, illi occulte coronati sunt. Plus est liberari de flamma gehennarum, quam de fomace potestatis humanae. Si ergo Nabuchodonosor rex laudauit et praedicauit et gloriam ^383 dedit Deo, quia liberauit de igne tres pueros, et tantam gloriam 30 dedit, ut decretum mitteret per regnum suum : Quicumque dixerint blasphemiam in Deum Sidrac, Misac, et Abdenago, in interitum erunt, et domus eorum in perditionem, quomodo isti reges non moueantur, qui non tres pueros adtendunt liberatos de flamma, sed seipsos liberatos de gehenna, quando uident 35 Christum, a quo liberati sunt, exsufflari in Christianis, quando audiunt dici christiano ; Die te non esse christianum ? Talia facere uolunt, et saltern talia pati nolunt. 15 Nam uidete qualia faciunt, et qualia patiuntur. Occidunt animas, affliguntur in corpore ; sempitemas mortes fa¬ ciunt, et temporales se perpeti conqueruntur. Et tamen quas

.

.

14, 14 Dan. 3, 96.

26 efr II Machab. 6, 7.

14, 9 non nocentem edd.

120

TRACT. IN I0H. XI, 15-XII, 2

Ioh. Ill, 6-21

patiuntur ? Proferunt nobis nescio quos in persecutione suos 5 martyres. Ecce Marculus de petra praecipitatus est ! ecce Donatus Bagaiensis in puteum missus est ! Quando potestates romanae talia supplicia decreuerunt, ut praecipitarentur PL homines ? Quid autem respondent nostri ? Quid sit gestum 1484 nescio ; tamen quid tradunt nostri ? Quia ipsi se praecipitaue10 runt, et potestates infamauerunt. Recordemur consuetudinem potestatum Romanarum, et uideamus cui credendum sit. Dicunt nostri illos se praecipitasse ; si non sunt ipsi discipuli ipsorum qui se modo de saxis nullo persequente praecipitant, non credamus ; quid mirum, si fecerunt illi quod solent ? 15 Nam potestates romanae numquam talibus suppliciis usae sunt. Num enim non poterant occidere aperte ? Sed illi qui se mortuos coli uoluerunt, famosiorem mortem non inuenerunt. Postremo quidquid illud est, non noui. Et si passa es, o pars Donati, corporalem afflictionem ab ecclesia catholica, a Sara 20 passa es Agar ; redi ad dominant tuam. Locus quidem necessarius aliquanto diutius nos tenuit, ut textum totum euangelicae lectionis exponere minime ualeremus. Fratres, sufficiat inter¬ im Caritati uestrae, ne haec quae dicta sunt, dicendo alia, excludantur de cordibus uestris. Haec tenete, talia dicite, 25 flammantes illuc procedite, accendite frigidos. TRACTATVS XII. Ab eo euangelii loco : Quod natum est de carne, caro est, etc., usque ad id : Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur eius opera, quia in Deo sunt facta. [Cap. in, 6-21.] [.Habitus feria n post Dom. in Ramis Palm., die 31 Martii 413.]

1. Ex eo quod hesterno die intentam fecimus Caritatem uestram, intellegimus uos alacrius et numerosius conuenisse ; sed interim lectioni euangelicae ex ordine sermonem debitum reddamus, si placet ; deinde audiet Caritas uestra de pace 5 ecclesiae uel quid egerimus, uel quid adhuc agendum speremus. Nunc ergo tota intentio cordis ad euangelium feratur ; nemo aliunde cogitet. Si enim qui totus adest, uix capit, qui se per cogitationes diuersas diuidit, nonne et quod ceperat fundit ? Meminit autem Caritas uestra Dominico praeterito, 10 quantum Dominus adiuuare dignatus est, disseruisse nos de spiritali regeneratione, quam lectionem uobis iterum legi fecimus, ut quae tunc non dicta sunt, in Christi nomine adiuuantibus orationibus uestris impleamus. 2 Regeneratio spiritalis una est, sicut generatio carnalis una est. Et quod Nicodemus Domino ait, uerum dixit, quia ^ 384 non potest homo cum sit senex, redire rursum in uterurn matris suae, et nasci. Ille quidem dixit, quia homo cum sit senex, hoc 5 non potest, quasi, et si infans esset, posset. Omnino enim non

.

I oh. Ill, 6-21

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XII, 2-4

121

potest, sine recens ab utero, siue annosa iam aetate, redire rursum in materna uiscera, et nasci. Sed sicut ad natiuitatem camalem ualent muliebria uiscera ad semel pariendum, sic ad natiuitatem spiritalem ualent uiscera ecclesiae, ut semel quisque baptizetur. Propterea ne quis forte dicat; sed iste in haeresi natus est, et iste in schismate natus est; amputata sunt omnia, si meministis, quae uobis disputata sunt de tribus patribus nostris, quorum Deus dici uoluit, non quia soli erant, sed quia in solis expleta est integritas significandi populi pl futuri. Inuenimus enim natum de ancilla exheredatum, natum 1485 de libera heredem ; rursum inuenimus natum de libera exhe¬ redatum, natum de ancilla heredem. Natus de ancilla exheredatus Ismael, natus de libera heres Isaac ; natus de libera exheredatus Esau, nati de ancillis heredes filii Iacob. In illis itaque tribus patribus, omnis futuri populi figura perspecta est ; nec immerito Deus inquit : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob ; hoc mihi, inquit, nomen est in aetermim. Magis meminerimus quid promissum sit ipsi Abrahae ; hoc enim promissum est Isaac, hoc promissum est et Iacob. Quid inuenimus ? In semine tuo benedicentur omnes gentes. Credidit tunc unus quod nondum uidebat ; uident ho¬ mines, et excaecantur. Completum est in gentibus quod pro¬ missum est uni, et separantur a communione gentium, qui et quod impletum est uidere nolunt. Sed quid illis prodest quia uidere nolunt ? Vident, uelint nolint ; aperta ueritas et clausos oculos ferit. 3. Responsum est Nicodemo, qui ex eis erat qui crediderant in Iesum, et ipse Iesus non se credebat eis. Quibusdam enim non se credebat, cum iam in ilium credidissent. Sic habes scriptum : Multi crediderunt in nomine eius, uiden-

5 tes signa quae faciebat. Ipse autem Iesus non crede¬

bat semetipsum illis. Non enim opus habebat ut quis quam testimonium perhiberet de homine ; ipse enim sciebat quid esset in homine. Ecce iam illi credebant in Iesum, et ipse Iesus non se credebat eis. Quare ? 10 Quia nondum erant renati ex aqua et Spiritu. Inde hortati sumus, et hortamur fratres nostros catechumenos. Si enim interroges eos, iam crediderunt in Iesum; sed quia nondum carnem eius et sanguinem accipiunt, nondum se illis credidit Iesus. Quid faciant, ut se illis credat Iesus ? Renascantur ex 15 aqua et Spiritu, prof erat ecclesia quos parturit. Concepti sunt, edantur in lucem ; habent ubera quibus nutriantur, non timeant ne nati suffocentur, ab uberibus matemis non recedant. 4 Nullus potest homo redire in matris uiscera, et iterum

.

XII, 2, 18 Gen. 21, 10 ; 25, 5. 3, 6. 15. 25 Gen. 22, 18.

19 ibid. 27, 35. 3, 4 Ioh. 2, 23-25.

19 Gen. 49.

21 Exod.

122

TRACT. IN IOH. XII, 4-5

Ioh. Ill, 6-21

nasci. Sed de ancilla nescio quis natus est ? Numquid tunc qui nati sunt de ancillis, redierunt in uterum liberarum, ut denuo nascerentur ? Semen Abraham et in Ismael, et ut posset 5 Abraham facere filium de ancilla, uxor auctor fuit. Natus est ex semine uiri, et non utero, sed solo placito uxoris. Numquid quia de ancilla, ideo exheredatus ? Si propterea exheredatus quia de ancilla natus est, nulli ancillarum hlii admitterentur ad hereditatem. Filii Iacob admissi sunt ad hereditatem ; IO Ismael autem, non quia ex ancilla natus, exheredatus, sed quia superbus matri, superbus in filium matris ; mater enim eius magis Sara quam Agar. Illius uterus accommodatus, illius /x 385 uoluntas accessit ; non faceret Abraham quod Sara nollet ; magis ergo file filius Sarae. Sed quia superbus in fratrem, et I5 superbus ludendo, quia deludendo, quid ait Sara ? Eice ancil- Pl lam et filium eius ; non enim heres erit filius ancillae cum filio i486 meo Isaac. Non ergo ilium uiscera ancillae eiecerunt foras, sed ceruix seruilis. Et si liber superbus sit, seruus est, et quod peius est, malae dominae, ipsius superbiae. Itaque, fratres 20 mei, respondete homini non posse rursus nasci hominem ; respondete securi non posse rursus nasci hominem. Quidquid iterum fit, illusio est ; quidquid iterum fit, lusus est. Ismael ludit, foras mittatur. Animaduertit enim eos Sara ludentes, ait scriptura, et dixit Abrabae : Eice ancillam et filium eius. Dis25 plicuit Sarae lusus puerorum ; aliquid nouum uidit pueros ludere. Nonne optant hoc quae filios habent, uidere ludentes filios suos ? Vidit ilia, et improbauit. Nescio quid uidit in lusu : illusionem uidit in illo lusu, animaduertit serui superbiam ; displicuit illi, eiecit foras. Nati de ancillis improbi 30 mittuntur foras, et natus de libera mittitur foras Esau. Nemo ergo praesumat quia de bonis nascitur, nemo praesumat quia per sanctos baptizatur. Qui per sanctos baptizatur, adhuc caueat ne non sit Iacob, sed Esau. Hoc ergo, fratres, dixerim : melius est ab hominibus sua quaerentibus et mundum dili35 gentibus, quod significat nomen ancillae, baptizari et spiritaliter hereditatem quaerere Christi, ut sit tamquam filius Iacob de ancilla, quam baptizari per sanctos et superbire, ut sit Esau foras mittendus, quamuis natus ex libera. Haec, fratres, tenete. Non uos palpamus, nulla spes uestra in nobis 40 sit ; nec nobis blandimur, noc uobis ; unusquisque suam sarcinam portat. Nostrum est dicere, ne male iudicemur ; uestrum est audire, et corde audire, ne exigatur quod damus ; immo quando exigitur, lucrum inueniatur, non detrimentum.

5. Dicit Dominus Nicodemo, et expouit ei : Amen, amen 4, 6 Gen. i6, 2-4.

15 Gen. 21, 9. 10.

XII, 4, 29/30 nati de ancillis ad hereditatem admittuntur filii Iacob, et natus de libera quidam codd.

Ioh. Ill, 5-10

TRACT. IN IOH. XII, 5-6

123

dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum Dei. Tu, inquit, carnalem generationem intellegis, cum dicis : Numquid 5 potest homo redire in uiscera matris suae ? ex aqua et Spiritu oportet ut nascatur propter regnum Dei. Si propter hereditatem patris hominis temporalem nascitur, nascatur ex uisceribus matris camalis ; si propter hereditatem patris Dei sempitemam, nascatur ex uisceribus ecclesiae. 10 Generat per uxorem filium pater moriturus successurum ; generat Deus de ecclesia filios non successuros, sed secum mansuros. Et sequitur : Quod natum est de came, caro

est ;

et

quod natum

est de

Spiritu,

spiritus

est.

Spiritaliter ergo nascimur, et in spiritu nascimur uerbo et I5 sacramento. Adest Spiritus, ut nascamur ; Spiritus inuisibiliter adest unde nasceris, quia et tu inuisibiliter nasceris. Sequitur enim, et dicit : Non mireris quia dixi tibi,

oportet uos nasci denuo ; Spiritus ubi uult spirat, et uocem eius audis, sed nescis unde ueniat, aut quo 20 uadat. Nemo uidet Spiritum, et quomodo audimus uocem Spiritus ? Sonat psalmus, uox est Spiritus ; sonat euangelium, uox est Spiritus; sonat sermo diuinus, uox est Spiritus.

pl Vocem eius audis, et nescis unde ueniat, et quo ua- 1487 dat. Sed si nascaris et tu de Spiritu, hoc eris, ut ille qui non 25 est adhuc natus de Spiritu, non sciat de te unde uenias, et quo eas. Hoc enim secutus ait : Sic est et omnis qui natus p 386

est ex Spiritu. 6. Respondit Nicodemus, et dixit ei : Quomodo possunt haec fieri ? Et reuera camaliter, non intellegebat. In illo fiebat quod dixerat Dominus, uocem Spiritus audiebat, et nesciebat unde uenerat et quo ibat. Respondit

5 lesus, et dixit ei : Tu es magister in Israel, et haec ignoras ? O fratres, quid, putamus Dominum huic magistro Iudaeorum quasi insultare uoluisse ? Nouerat Domi¬ nus quid agebat, uolebat ilium nasci ex Spiritu. Nemo ex Spiritu nascitur, nisi humilis fuerit, quia ipsa humilitas facit 10 nos nasci de Spiritu ; quia prope est Dominus obtritis corde. Ille magisterio inflatus erat, et alicuius momenti sibi esse uidebatur, quia doctor erat Iudaeorum ; deponit ei superbiam, ut possit nasci de Spiritu ; in suit at tamquam indocto ; non quia superior uult uideri Dominus. Quid magnum, Deus ad homi15 nem, ueritas ad mendacium ? Maior Christus quam Nicode¬ mus dici debet, dici potest, cogitandum est ? Si diceretur maior Christus quam Angeli, ridendum erat ; incomparabiliter enim maior omni creatura, per quern facta est omnis creatura. Sed exagitat superbiam hominis, Tu es magister in Is20 rael, et haec ignoras ? Tamquam dicens : Ecce nihil 6, 10 Ps. 33, 19.

124

25

30

35

TRACT. IN IOH. XII, 6-7

Ioh. Ill, 12

nosti, princeps superbus, nascere ex Spiritu ; si enim natus fueris ex Spiritu, uias Dei tenebis, ut Christi humilitatem sequaris. Sic enim altus est super omnes angelos, quia cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo ; sed semetipsum exinaniuit formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inuentus ut homo ; humiliauit semetipsum, factus obediens usque ad mortem (et ne mortis genus tibi aliquod placeat), mortem autem crucis. Pendebat, et insultabatur ei. De cruce descendere poterat, sed differebat, ut de sepulcro resurgeret. Pertulit superbos seruos Dominus, medicus aegrotos. Si hoc ille, quid illi quos oportet nasci ex Spiritu ? si hoc ille uerus magister in caelo, non hominum tantum, sed et angelorum. Si enim docti sunt angeli, Verbo Dei docti sunt. Si Verbo Dei docti sunt, quaerite unde docti sunt, et inuenietis : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Tollitur homini ceruix, sed aspera et dura, ut sit lenis ceruix ad portandum iugum Christi, de quo dicitur : Iugum meum lene est, et sarcina mea leuis est. 7 Et sequitur : Si terrena dixi uobis, et non creditis, quomodo, si dixero uobis caelestia, credetis ? Quae terrena dixit, fratres ? Nisi quis natus fuerit denuo, terrenum est ? Spiritus ubi unit spirat, et uocem eius audis, et nescis unde ueniat, et quo eat, terre¬ num est ? Si enim de isto uento diceret, sicut nonnulli intel- pL lexerunt 1, cum quaereretur ab eis quid terrenum dixerit i488 Dominus, dum ait : Si terrena dixi uobis, et non creditis, quomodo, si caelestia dixero, credetis ? Cum ergo quaereretur a quibusdam, quid terrenum dixerit Domi¬ nus, angustias passi dixerunt, quod ait: Spiritus ubi uult spirat, et uocem eius audis, et nescis unde ueniat, et quo eat, de isto uento dixit. Quid enim nominauit terre¬ num ? Loquebatur de generatione spiritali; secutus ait : Sic est omnis qui natus est ex Spiritu. Deinde, fra¬ tres, quis nostrum non uideat, uerbi gratia, austrum euntem de meridie ad aquilonem, aut alium uentum uenientem ab oriente ad occidentem ? quomodo ergo nescimus unde ueniat 387 et quo eat ? Quid ergo dixit terrenum, quod non credebant homines ? an illud quod de templo resuscitando dixerat ? Corpus enim suum de terra acceperat, et ipsam terram de terreno corpore susceptam parabat suscitare. Non ei creditum est terram suscitaturo. Si terrestria, inquit, dixi uobis et non creditis, quomodo, si caelestia dixero, cre-

.

5

10

I5

20

23 Phil. 2, 6-8.

33 Ioh. i, i.

38 Matth. n, 30.

1 De uento intellexerunt Cyrillus, Chrysostomus, Theophylactus et auctor Quaest. Vet. et Noui Testamenti, q. 53. At Augustino consentit Ambrosius, De fide, II, 3. Ita Maurini.

Ioh. Ill, 13

TRACT. IN IOH. XII, 7-9

125

25 detis ? Hoc est, si non creditis quia templum possum resuscitare deiectum a uobis, quomodo credetis quia per Spiritum possint homines regenerari ? 8. Et sequitur : Et nemo adscendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, Filins hominis qui est in caelo. Ecce hie erat, et in caelo erat, hie erat carne, in caelo erat diuinitate ; immo, ubique diuinitate. Natus de matre, 5 non recedens a Patre. Duae natiuitates Christi intelleguntur, una diuina, altera humana ; una per quam efficeremur, altera per quam reficeremur ; ambae mirabiles ; ilia sine matre, ista sine patre. Sed quia de Adam corpus acceperat, quia Maria de Adam, ipsumque corpus suscitaturus erat, terrenum quiddam I0 dixerat : Soluite templum hoc, et in tribus diebus suscitabo illud. Caeleste autem quiddam dixit : Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non uidebit regnum Dei. Eia, fratres, Deus uoluit esse filius hominis, et homines uoluit esse filios Dei. Ipse descendit propter nos, nos adscendamus propter I5 ipsum. Solus enim descendit et adscendit, qui hoc ait : Nemo adscendit in caelum, nisi qui descendit de caelo. Non ergo adscensuri sunt in caelum quos facit filios Dei ? Adscensuri plane ; haec nobis promissio est : Erunt aequales angelis Dei. Quomodo ergo nemo adscendit, nisi qui de20 scendit ? Quia unus descendit, unus adscendit. Quid de cete¬ ris ? quid intellegendum, nisi quia membra eius erunt, ut unus adscendat ? Propterea sequitur : Nemo adscendit in cae¬ lum, nisi qui de caelo descendit, Filius hominis qui est in caelo. Miraris quia et hie erat et in caelo ? Tales 25 fecit discipulos suos. Pauluin audi apostolum dicentem : Nostra autem conuersatio in caelis est. Si homo Paulus apostolus ambulabat in carne in terra, et conuersabatur in caelo, Deus caeli et terrae non poterat esse et in caelo et it) terra ? 9 Si ergo nemo, nisi file, descendit et adscendit, quae spes est ceteris ? Ea spes est ceteris, quia file propterea descendit PL ut in illo et cum illo unus essent, qui per ilium adscensuri es- 1489 sent. Non dicit : Et seminibus, ait apostolus, tamquam in 5 multis ; sed tamquam in uno : Et semini tuo, quod est Christus. Et fidelibus ait : Vos autem Christi ; si autem Christi, ergo semen Abrahae estis. Quod dixit unum, hoc dixit omnes nos esse. Ideo in psalmis aliquando plures cantant, ut ostendatur quia de pluribus fit unus ; aliquando unus cantat, ut ostendaI0 tur quid fiat de pluribus. Propterea unus sanabatur in ilia piscina, et quisquis alius descendebat, non sanabatur. Ergo iste unus commendat unitatem ecclesiae. Vae illis qui oderunt

.

8, 10 Ioh. 2, 19. 9, 4 Gal. 3, 16. 29.

11 ibid. 3, 5. 10 Ioh. 5, 4.

18 Matth. 22, 30.

26 Phil. 3, 20.

9, 3 unum edd. 10

Tr. Ioh.

126

TRACT. IN IOH. XII, 9-11

Ioh. Ill, 14-15

unitatem, et partes sibi faciunt in hominibus ! An diant ilium qui uolebat eos facere unum in uno ad unum ; audiant ilium i5 dicentem : Nolite uos facere multos, ego plantaui, Apollo

20

rigauit, sed Deus incrementum dedit ; sed neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Illi dicebant : Ego sum Pauli, ego Apollo, ego Cephae. Et ille : Diuisus est Christus ? In uno estote, unum estote, unus estote. Nemo adscendit in caelum, nisi qui de caelo descendit. Ecce

uolumus esse tui, dicebant Paulo. Et ille : Nolo sitis Pauli, sed M 388 eius estote cuius est uobiscum Paulus. 10. Descendit enim et mortuus est, et ipsa morte liberauit nos a morte ; morte occisus, mortem occidit. Et nostis, fratres, quia mors ista per diaboli inuidiam intrauit in mundum. Deus mortem non fecit, scriptura loquitur ; nec laetatur, inquit, 5 in perditione uiuorum, creauit enim ut essent omnia. Sed quid ibi ait ? Inuidia autem diaboli mors intrauit in orbem terrarum. Ad mortem a diabolo propinatam non ueniret homo ui ad ductus ; non enim cogendi potentiam diabolus habebat, sed persuadendi uersutiam. Non consentires, nihil inuexerat 10 diabolus ; consensio tua, o homo, te perduxit ad mortem. A mortali mortales nati, ex immortalibus mortales facti. Ab Adam omnes homines mortales; Iesus autem Filius Dei, Verbum Dei, per quod facta sunt omnia, unicus aequalis Patri, mortalis factus est; quia Verbum caro factum est, et habitauit 15 in nobis. 11. Ergo mortem suscepit, et mortem suspendit in cruce, et de ipsa morte liberantur mortales. Quod in figura factum est apud antiquos, commemorat illud Dominus : Et si cut, inquit, Moyses exaltauit serpentem in eremo, ita 5 exaltari oportet Filium hominis ; ut omnis qui cre¬

dit in eum non pereat, sed habeat uitam aeternam. Magnum sacramentum, et qui legerunt, nouerunt. Deinde audiant uel qui non legerunt, uel qui forte lectum siue auditum obliti sunt. Prosternebatur in eremo populus Israel 10 morsibus serpentrum, fiebat magna strages multorum mortuorum ; plaga enim Dei erat corripientis, et flagellantis, ut erudiret. Demonstratum est ibi magnum sacramentum rei futurae, ipse Dominus testatur in hac lectione, ut nemo possit aliud interpretari quam quod ipsa ueritas de se indicat. Dictum 13 est enim ad Moysen a Domino ut faceret aereum serpentem, et exaltaret in ligno in eremo, et admoneret populum Israel, PL ut si quis morsus esset a serpente, ilium serpentem in ligno 1490 exaltatum adtenderet. Factum est : mordebantur homines, 15 I Cor. 3, 6. 7. 14 Ioh. 1, 13. 14.

18 ibid, i, 12. 13.

10, 4 Sap. 1, 13. 14.

11, 10 multorum mortuorum] codd., multarum mortium n

6 ibid. 2, 24.

Ioh. Ill, 14-18

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XII, 11-12

127

intuebantur, et sanabantur. Quid sunt serpentes mordentes ?. peccata de mortalitate carnis. Quis est serpens exaltatus ? mors Domini in cruce. Quia enim a serpente mors, per serpentis effigiem figurata est. Morsus serpentis lethalis, mors Domini uitalis. Adtenditur serpens, ut nihil ualeat serpens. Quid est hoc ? Adtenditur mors, ut nihil ualeat mors. Sed cuius mors ? Mors uitae ; si dici potest : Mors uitae ; immo quia dici potest, mirabiliter dicitur. Sed numquid non erit dicendum quod fuit faciendum ? Ego dubitem dicere quod Dominus pro me dignatus est facere ? Nonne uita Christus ? et tamen in cruce Christus. Nonne uita Christus ? et tamen mortuus Christus. Sed in morte Christi mors mortua est ; quia uita mortua occidit mortem, plenitudo uitae deglutiuit mortem ; absorpta est mors in Christi corpore. Sic et nos dicemus in resurrectione, quando iam triumphantes cantabimus : Vbi est, mors, contentio tua ? ubi est, mors, aculeus tuus ? Interim modo, fratres, ut a peccato sanemur, Christum crucifixum intueamur ; quia sicut Moyses, inquit, exaltauit serpen-

tem in eremo, it a exaltari oportet Filium hominis ; ut omnis qui credit in eum, non perdat, sed habeat uitam aeternam. Quomodo qui intuebantur ilium serpentern, non peribant morsibus serpentum, sic qui intuentur M 389 fide mortem Christi, sanantur a morsibus peccatorum. Sed illi sanabantur a morte ad uitam temporalem, hie autem ait : ut habeant uitam aeternam. Hoc enim interest inter figuratam imaginem et rem ipsam ; figura praestabat uitam 45 temporalem ; res ipsa cuius ilia figura erat, praestat uitam aeternam. 40

.

12 N on enim misit Deus Filium suum in mundum, ut iudicet mundum,, sed ut saluetur mundus per ip sum. Ergo quantum in medico est, sanare uenit aegrotum. Ipse se interimit, qui praecepta medici obseruare non uult. 5 Venit Saluator ad mundum ; quare Saluator dictus est mundi, nisi ut saluet mundum, non ut iudicet mundum ? Saluari non uis ab ipso, ex te iudicaberis. Et quid dicam : iudicaberis ? Vide quid ait : Qui credit in eum, non iudicatur ; qui autem non credit — quid dicturum speras nisi : iudi10 catur ? — iam, inquit, iudicatus est. Nondum apparuit iudicium, sed iam factum est iudicium. Nouit enim Dominus qui sunt eius, nouit qui permaneant ad coronam, qui permaneant ad flammam ; nouit in area sua triticum, nouit paleam ; nouit segetem, nouit zizania. Iam iudicatus est qui non credit. 15 Quare iudicatus ? Quia non credidit in nomine unige-

niti Filii Dei. 11, 9 efr Num. 21, 6-9.

33 I Cor. 15, 54. 55.

12, 9 sperabas quidam codd., alii putas

TRACT. IN IOH. XII, 13

128

5

10

15

20

25

30

35

40

Ioh. Ill, 19-21

13.Hoc est autem indicium, quia lux uenit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem ; erant enim mala opera eorum. Fratres mei, quorum opera bona inuenit Dominus ? nullorum. Omnium mala opera inuenit. Quomodo ergo quidam fecerunt ueritatem, et uenerunt ad lucem ? Et hoc enim sequitur : Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in Deo sunt facta. Quomodo quidam opus bonum fecerunt, ut uenirent ad lucem, id est, ad Christum ? et quomodo quidam dilexerunt tenebras ? Si enim omnes peccatores inuenit, et omnes a peccato sanat, et ser¬ pens ille in quo figurata est mors Domini, eos sanat qui morsi fuerant, et propter morsum serpentis erectus est serpens, id est mors Domini, propter mortales homines, quos inuenit iniustos ; quomodo intellegitur : Hoc est indicium, quia lux uenit in mundum, et dilexerunt homines magis te¬ nebras quam lucem ; erant enim mala opera eorum? Quid est hoc ? quorum enim erant bona opera ? Nonne uenisti ut iustihces impios ? Sed dilexerunt, inquit, tenebras magis quam lucem. Ibi posuit uim ; nrulti enim dilexe¬ runt peccata sua, multi confessi sunt peccata sua; quia qui confitetur peccata sua, et accusat peccata sua, iam cum Deo facit. Accusat Deus peccata tua ; si et tu accusas, coniungeris Deo. Quasi duae res sunt, homo et peccator. Quod audis homo, Deus fecit; quod audis peccator, ipse homo fecit. Dele quod fecisti, ut Deus saluet quod fecit. Oportet ut oderis in te opus tuum, et ames in te opus Dei. Cum autem coeperit tibi displicere quod fecisti, inde incipiunt bona opera tua, quia accusas mala opera tua. Initium operum bonorum, confessio est operum malorum. Facis ueritatem, et uenis ad lucem. Quid est, facis ueritatem ? Non te palpas, non tibi blandiris, non te adulas ; non dicis : iustus sum, cum sis iniquus, et incipis facere ueritatem. Venis autem ad lucem ut manifestentur opera tua, quia in Deo sunt facta ; quia et hoc ipsum quod tibi displicuit peccatum tuum, non tibi displiceret, nisi Deus tibi luceret, et eius ueritas tibi ostenderet. Sed qui et admonitus diligit peccata sua, odit admonentem lucem et fugit earn, ut non arguantur opera eius mala quae diligit. Qui autem facit ueritatem, accusat in se mala sua ; non sibi parcit, non sibi ignoscit, ut Deus ignoscat ; quia quod uult ut Deus ignoscat, ipse agnoscit, et uenit ad lucem, cui gratias agit, quod illi quid in se odisset ostenderit. Dicit Deo : Auerte faciem tuam a peccatis meis, et qua fronte dicit, nisi iterum dicat : quoniam facinus meum ego cognosco, et peccatum meum coram me est 13, 42 Ps. 50, 11 et 5. 13,

31 te] tibi edd.

32 adularis edd.

Ioh. Ill, 19-21 TRACT. IN IOH. XII, 13-XIII, 1

129

45 semper ? Sit ante te quod non uis esse ante Deum. Si autem post te feceris peccatum tuum, retorquet illud tibi Deus ante oculos tuos; et tunc retorquet, quando iam paenitentiae fructus nullus erit. 14 Currite, ne tenebrae uos comprehendant, fratres mei; euigilate ad salutem uestram, euigilate dum tempus est ; nullus retardetur a templo Dei, nullus retardetur ab opere Domini, nullus auocetur ab oratione continua, nullus a solita 5 deuotione fraudetur. Euigilate ergo cum dies est ; lucet dies, Christus est dies. Paratus est ignoscere, sed agnoscentibus ; punire autem defendentes se, et iustos se iactantes, et putantes se esse aliquid, cum nihil sint. In dilectione autem eius et in misericordia eius qui ambulat, etiam liberatus ab illis lethali10 bus et grandibus peccatis, qualia sunt facinora, homicidia, furta, adulteria, propter ilia quae minuta uidentur esse peccata linguae, aut cogitationum, aut immoderationis in rebus concessis, facit ueritatem confessionis, et uenit ad lucem in operibus bonis, quoniam minuta plura peccata si negligantur, I5 occidunt. Minutae sunt guttae quae flumina implent ; minuta sunt grana arenae ; sed si multa arena imponatur, premit atque opprimit. Hoc facit sentina neglecta, quod facit fluctus irruens, paulatim per sentinam intrat ; sed diu intrando et non exhauriendo, mergit nauim. Quid est autem exhaurire, nisi 20 bonis operibus agere ne obruant peccata, gemendo, ieiunando, tribuendo, ignoscendo ? Iter autem huius saeculi molestum est, plenum est tentationibus ; in rebus prosperis ne extollat, in rebus aduersis ne frangat. Qui tibi dedit felicitatem huius saeculi, ad consolationem tuam dedit, non ad corruptionem. 25 Rursus qui te flagellat in isto saeculo, ad emendationem, non ad damnationem facit. Ferto patrem erudientem, ne sentias iudicem punientem. Haec quotidie dicimus uobis, et saepe dicenda sunt, quia bona et salutaria sunt.

.

TRACTATVS XIII. Ab eo eiiangelii loco : Post haec uenit Iesus et discipuli eius in Iudaeam terram, etc., usque ad id : Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. [Cap. in, 22-29.] [Habitus sabbato, die 5 Iulii 413.]

1. Ordo lectionis euangelicae secundum Iohannem, sicut potestis meminisse, qui curam geritis profectus uestri, ita sequitur, ut haec quae modo lecta est, hodie nobis tractanda proponatur. Ab ipso principio usque ad hodiemam lectionem, 5 quae supra dicta sunt, meministis iam esse tractata. Et si 14, 1 cfr Ioh. 12, 35.

PL 1492

130

TRACT. IN I0H. XIII, 1-3

Ioh. Ill, 22

forte inde multa estis obliti, certe uel officium nostrum manet in uestra memoria. Quae hinc audieritis de baptismo Iohannis, etsi non tenetis omnia, audisse uos tamen credo quod teneatis ; quae dicta sunt etiam, quare Spiritus sanctus in colum10 bae specie apparuerit ; et quomodo ilia nodosissima quaestio soluta sit, quia nescio quid quod non nouerat, didicit Iohannes in Domino per columbam.cum iam eum nosset, quando uenienti ut baptizaretur, ait : Ego a te debeo baptizari, et tu uenis ad me ? Quando ei Dominus respondit : Sine modo, ut impleatur 15

V- 39i

omnis iustitia. 2. Nunc ergo ad eumdem Iohannem cogit nos ordo lectionis reuerti. Ipse est ille qui prophetatus est per Isaiam : Vox damantis in eremo, par ate uiam Domino, redas facite semitas eius. Tale testimonium reddidit Domino suo, et (quia ille dignatus

5 est) amico suo; Dominusque ipsius et amicus ipsius perhibuit

et ipse testimonium Iohanni. Dixit enim de Iohanne : In natis mulierum non exsmrexit maior Iohanne Baptista. Sed

10

15

20

25

30

quia illi se praeposuit, in hoc quod plus erat Iohanne, Deus erat. Qui autem minor est, inquit, in regno caelorum, maior est illo. Minor natiuitate, maior potestate, maior diuinitate, maiestate, claritate, tamquam in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Sic autem perhibuerat in superioribus lectionibus Iohannes Domino testi¬ monium, ut Filium Dei quidem diceret, Deum non diceret, PL nec tamen negaret ; tacuerat Deum, non negauerat Deum, sed :493 non omnino tacuit Deum. Fortassis enim inuenimus hoc in hodierna lectione. Dixerat Filium Dei, sed dicti sunt et homi¬ nes hlii Dei. Dixerat tantae excellentiae ilium fuisse, ut non esset ipse dignus corrigiam calceamenti eius soluere. Iam magnitudo ista multum dat intellegi, cuius non erat dignus corrigiam calceamenti soluere, ille quo nemo surrexerat maior in natis mulierum. Plus enim erat omnibus hominibus et angelis. Nam angelum inuenimus prohibuisse, ne homo illi ad pedes caderet. Cum enim quaedam in Apocalypsi angelus ostenderet Iohanni, qui scripsit hoc euangelium, conterritus magnitudine uisionis Iohannes cecidit ad pedes angeli. Et ille : Surge, uide ne feceris hoc ; Deum adora, nam ego conseruus tuus sum et fratrum tuorum. Cadere ergo sibi ad pedes hominem angelus prohibuit. Nonne manifestum est quia super omnes angelos est, cui talis homo, quo maior nemo surrexit in natis mulierum, dicit indignum se esse soluere corrigiam cal¬ ceamenti ? 3 Tamen aliquid euidentius dicat Iohannes, quia Deus est

.

XIII, 1, 14 Matth. 3, 14 et 15. 2, 2 Isai. 40, 3. Ioh. 1, 4. 34. 27. 27 Apoc. 22, 8. 9. XIII, 2, 27 ilium adora, hoc est Deum plures codd.

9 Matth. n, 11.

19 cfr

Ioh. Ill, 22

5

IO

i5

20

25

30

35

4o

TRACT. IN IOH. XIII, 3-4

131

Dominus noster Iesus Christus. Inueniamus hoc in praesenti lectione, quia forte et de illo cantauimus : Regnauit Deus super omnern terram, contra quod surdi sunt, qui putant eum in Africa sola regnare. Non enim non dictum est de Christo, cum dictum est : Regnauit Deus super omnem terram. Quis est enim alius rex noster, nisi Dominus noster Iesus Christus ? Ipse est rex noster. Et quid audistis in ipso psalmo, recenti uersu modo cantato ? Psallite Deo nostro, psallite ; psallite regi nostro, psallite. Quern dixit Deum, ipsum dixit regem nostrum : Psallite Deo nostro, psallite ; psallite regi nostro, psallite intellegenter. Ne in una parte uelis intellegere cui psallis : Quoniam rex omnis terrae Deus. Et quomodo est omnis terrae rex, qui uisus est in una parte terrarum, in Ierosolyma, ^ 392 in Iudaea, ambulans inter homines, natus, sugens, crescens, manducans, bibens, uigilans, dormiens, fatigatus ad puteum sedens, comprehensus, flagellatus, sputis illitus, spinis coronatus, ligno suspensus, lancea percussus, mortuus, sepultus ? quomodo ergo rex omnis terrae ? Quod uidebatur in loco, caro erat ; oculis cameis caro apparebat ; in carne mortali maiestas immortalis occultabatur. Et quibus oculis maiestas immortalis penetrata compage carnis poterit intueri ? Est alius oculus, est interior oculus. Non enim nullos oculos habebat et Tobias, quando caecus oculis corporeis filio dabat praecepta uitae. Ille patri manum tenebat, ut pedibus ambularet; ille filio consilium dabat, ut uiam iustitiae teneret. Et hac oculos uideo, et hac oculos intellego. Et meliores oculi dantis uitae consilium, quam oculi tenentis manum. Tales oculos quaerebat et Iesus, quando ait Philippo : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me ? Tales oculos quaerebat, cum ait : Philippe, qui uidet me, uidet et Patrem. Isti oculi in intellegentia sunt, isti ocidi in mente sunt. Ideo cum dixisset psalmus : PL Quoniam rex omnis terrae Deus, subiecit statim : Psallite I494 intellegenter. Quod enim dico : Psallite Deo nostro, psallite, Deum dico regem nostrum. Sed regem nostrum inter homines uidistis tamquam hominem, uidistis passum, crucifixum, mortuum ; latebat aliquid in ilia carne quam oculis carneis uidere potuistis. Quid ibi latebat ? Psallite intellegenter ; nohte oculis quaerere quod mente conspicitur. Psallite lingua, quia inter uos caro ; sed quia Verbum caro factum est, et habitauit in no¬ bis, reddite sonum carni, reddite Deo mentis obtutum. Psal¬ lite intellegenter, et uidetis quia Verbum caro factum est, et ha¬

bitauit in nobis.

.

4 Dicat et Iohannes testimonium : Post haec uenit Iesus et discipuli eius in Iudaeam terram, et illic 3, 3 Ps. 46, 3. 7. 8.

3,

24 cfr Tob. 4.

29 Ioh. 14, 9.

38 potuistis] codd. fj., non potuistis edd.

132

TRACT. IN IOH. XIII, 4-5

Ioh. Ill, 22

demorabatur cum eis, et baptizabat. Baptizatus baptizabat. Non eo baptismo baptizabat quo baptizatus est. Dat

5 baptismum Dominus baptizatus a seruo, ostendens humilitatis uiam, et perducens ad baptismum Domini, hoc est baptismum suum, praebendo humilitatis exemplum, quia ipse non respuit baptismum serui. Et in baptismo serui uia praeparabatur Do¬ mino, et baptizatus Dominus uiam se fecit uenientibus. Ipsum 10 audiamus : Ego sum uia, ueritas et uita. Si ueritatem quaeris, uiam tene ; nam ipsa est uia quae est ueritas. Ipsa est quo is, ipsa est qua is ; non per aliud is ad aliud, non per aliud uenis ad Christum ; per Christum ad Christum uenis. Quomodo per Christum ad Christum ? Per Christum hominem ad Christum 15 Deum ; per Verbum carnem factum, ad Verbum quod in principio erat Deus apud Deum ; ab eo quod manducauit homo, ad illud quod quotidie manducant angeli. Sic enim scriptum est : Panem caeli dedit eis, panem angelomm manducauit homo. Quis est panis angelorum ? In principio erat Verbum, 20 d Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quomodo pa¬ nem angelorum manducauit homo ? Et uerbum caro factum

est, et liabitauit in nobis. 5. Sed quia diximus manducare angelos, fratres, ne putetis morsibus fieri. Nam si hoc intellexeritis, quasi dilaniatur Deus quern manducant angeli. Quis dilaniat iustitiam ? Sed rursum mihi aliquis dicit: Et quis est qui manducat iustitiam ? Vnde 5 ergo, beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi satu- H 393. rabuntur ? Cibus quern manducas per carnem, ut reficiaris tu, ille deficit ; ut reparet te, consumitur ; manduca iustitiam, et tu reficeris, et ilia integra perseuerat. Quomodo uidendo istam lucem corpoream reficiuntur isti oculi nostri, et res est 10 corporea quae uidetur oculis corporeis. Multi enim cum fuerint diutius in tenebris, infirmatur acies ipsorum, quasi ieiunio lucis. Fraudati oculi cibo suo (luce quippe pascuntur), defatigantur ieiunio et debilitantur, ita ut ipsam lucem qua reficiun¬ tur, uidere non possint, et si diutius abfuerit, exstinguuntur, 15 et tamquam moritur in eis ipsa acies lucis. Quid ergo ? Quia tot oculi quotidie ista luce pascuntur, minor fit ? Et illi refi¬ PL ciuntur, et ipsa integra permanet. Si hoc potuit Deus de luce M95corporea corporeis oculis exhibere ; non exhibet mundis cordibus lucem illam infatigabilem, integram perseuerantem, 20 nulla ex parte deficientem ? Quam lucem ? In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. Videamus si lux est.

Quoniam apud te est fans uitae, et in lumine tuo uidebimus lu4, 10 Ioh. 14, 6. 22 Ps. 35, 10.

18 Ps. 77, 24 et 25.

21 Ioh. i, i. 14.

5, 5 Matth. 5, 6.

4, 9 uiam se fecit uenientibus] jx, uiam fecit ad se uen. quidam codd., uiam se fecit ad se uen. alii

Ioh. Ill, 23-24

TRACT. IN IOH. XIII, 5-6

133

men. In terra aliud est fons, aliud lumen. Sitiens quaeris fontem, et ut peruenias ad fontem, quaeris lucem ; et si dies 25 non est, accendis lucernam, ut ad fontem peruenias. Fons ille, ipsa est lux ; sitienti fons est, caeco lux est ; aperiantur oculi ut uideant lucem, aperiantur fauces cordis ut bibant fontem ; quod bibis, hoc uides, hoc audis. Totum tibi fit Deus, quia horum quae diligis, totum tibi est. Si uisibilia adtendis, nec panis 3° est Deus, nec aqua est Deus, nec lux ista est Deus, nec uestis est Deus, nec dornus est Deus. Omnia enim haec uisibilia sunt, et singula sunt; quod est panis, non hoc est aqua ; et quod est uestis, non hoc est domus ; et quod sunt ista, non hoc est De¬ us ; uisibilia enim sunt. Deus tibi totum est : si esuris, panis 35 tibi est ; si sitis, aqua tibi est ; si in tenebris es, lumen tibi est, quia incorruptibilis manet ; si nudus es, immortalitatis uestis tibi est, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem. Omnia possunt dici de Deo, et nihil digne dicitur de Deo. Nihil latius hac inopia. 4° Quaeris congruum nomen, non inuenis ; quaeris quoquo modo dicere, omnia inuenis. Quid simile, agnus et leo ? De Christo utrumque dictum est : Ecce agnus Dei. Quomodo leo ? Vicit

leo de tribu Iuda. 6. Audiamus Iohannem : Baptizabat Iesus. Diximus quia baptizabat Iesus. Quomodo Iesus ? quomodo Dominus ? quomodo Dei Filius ? quomodo Verbum ? Sed Verbum caro factum est. Erat autem et lohannes baptizans in 5 Aenon iuxta Salim. Lacus quidam Aenon.Ynde intellegitur quia lacus erat ? Quia aquae multae erant ibi, et

ueniebant, et baptizabantur. Nondum enim missus erat in carcerem lohannes. Si meministis (ecce iterum dico), dixi quare baptizabat lohannes : quia oportebat ut 10 Dominus baptizaretur. Et quare oportebat ut Dominus baptizaretur ? Quia multi comtemturi erant baptismum, eo quod iam maiore gratia praediti uiderentur, quam uiderent alios fideles. Verbi gratia, iam continenter uiuens catechumenus, contemneret coniugatum, et diceret se meliorem quam ille 15 sit fidelis. Ille catechumenus posset dicere in corde suo : Quid mihi opus est baptismum accipere, ut hoc habeam quod ^ 394 et iste, quo iam melior sum ? Ne ergo ceruix ista praecipitaret quosdam de mentis iustitiae suae plurimum elatos, baptizari uoluit Dominus a seruo, tamquam alloquens filios capitales : 20 Quid uos extollitis ? quid erigitis, quia habetis, ille prudentiam, ille doctrinam, ille castitatem, ille fortitudinem patientiae ? Numquid tantum habere potestis, quantum ego qui

37 cfr I Cor. 15, 53. 54.

42 Ioh. i, 29.

42 Apoc. 5, 5.

6, 5 Salim locus quidam, Aenon lacus quidam codd.

134

TRACT. IN IOH. XIII, 6-8

Ioh. Ill, 25

dedi ? Et tamen ego baptizatus sum a seruo, uos dedignamini a Domino. Hoc est : Vt impleatur omnis iustitia. PL 7. Sed dicet aliquis : Sufficiebat ergo ut baptizaret Dominum 1496 Iohannes ; quis opus erat ut alii baptizarentur a Iohanne ? Et hoc diximus, quia si solus Dominus baptizaretur a Iohanne, non deesset ista cogitatio hominibus, quod meliorem habebat baptismum Iohannes quam Dominus. Dicerent enim : Vsque adeo magnus erat baptismus quern habuit Iohannes, ut solus Christus illo fuerit dignus baptizari. Ergo ut ostenderetur melior baptismus quern daturus erat Dominus, et ille tamquam serui intellegeretur, ille tamquam Domini, baptizatus est Dominus, ut praeberet humilitatis exemplum; non solus autem baptizatus est ab eo, ne baptismus Iohannis melior baptismo Domini uideretur. Ad hoc autem uiam praebuit Dominus noster Iesus Christus, sicut audistis, fratres, ne quis arrogans quod habeat abundantiam alicuius gratiae, dedignetur baptizari baptismo Domini. Quantumcumque enim catechumenus proficiat, adhuc sarcinam iniquitatis suae portat ; non illi dimittitur, nisi cum uenerit ad baptismum. Quomodo non caruit populus Israel populo Aegyptiorum, nisi cum uenisset ad mare rubrum, sic pressura peccatorum nemo caret, nisi cum ad fontem baptismi uenerit. 8. Facta est ergo quaestio ex discipulis Iohannis cum Iudaeis de purijicatione. Baptizabat Iohannes, baptizabat Christus ; moti sunt discipuli Iohannis ; concurrebatur ad Christum, ueniebatur ad Iohannem. Qui enim ueniebant ad Iohannem, mittebat illos ad Iesum baptizari; non mittebantur ad Iohannem, qui a Christo baptizabantur. Turbati sunt discipuli Iohannis, et coeperunt quaestionem tractare cum Iudaeis, quomodo solet fieri. Intellegas dixisse Iudaeos maiorem esse Christum, et ad eius baptismum debere concurri .Illi nondum intellegentes, defendebant baptismum Iohannis. Ventum est ad ipsum Iohannem, ut solueret quaesti¬ onem. Intellegat Caritas uestra; et hie utilitas ipsa humilitatis agnoscitur, et ostenditur utrum in ipsa quaestione cum errarent homines, gloriari apud se uoluerit Iohannes. Fortasse enim dixit : Verum dicitis, recte contenditis, baptismus meus est melior. Nam ut noueritis quod baptismus meus est melior, ipsum Christum ego baptizaui. Poterat hoc dicere Iohannes, baptizato Christo. Quantum se si uellet extendere, habebat ubi se extenderet ? Sed melius nouerat apud quern se humiliaret; quern se nouerat nascendo antecedere, illi uoluit confitendo cedere ; salutem suam intellegebat in Christo esse. Iam dixerat superius : Nos omnes de plenitudine eius accepimus. Et hoc 6, 24 Matth. 3, 15.

7,19 efr Exod. 14.

8, 4 a Iohanne quidam codd.

8, 22 Ioh. 1, 16.

I oh. Ill, 26-29

TRACT. IN IOH. XIII, 8-10

135

confiteri Deum est. Quomodo enim omnes homines de plenitudine eius accipiunt, nisi ille sit Deus ? Nam si sic ille homo ut 25 non Deus, de plenitudine Dei accipit etiam ipse, et sic non Deus est. Si autem omnes homines de plenitudine eius acci¬ piunt, ille est fons, illi bibentes. Qui bibunt fontem, et sitire ^ 395 possunt et bibere ; fons numquam sitit, fons se ipso non eget. Fonte egent homines ; aridis uisceribus, aridis faucibus currant 30 ad fontem ut reficiantur ; fons fluit ut reficiat ; ita Dominus Iesus. pL 9. Videamus ergo quid respondent Iohannes : Venerunt i497

ad Iohannem, et dixerunt ei : Rabbi, qui erat te¬ cum trans Iordanem, cui tu testimonium perhibuisti, ecce hie baptizat, et omnes ueniunt ad ilium; 5 hoc est: Quid dicis ? non sunt prohibendi, ut ad te potius ueniant ? Respondit, et dixit : Non potest homo quidquam accipere, nisi ei datum fuerit de caelo. De quo putatis hoc dixisse Iohannem ? De seipso: Quasi homo accepi, ait, de caelo. Intendat Caritas uestra. Non potest homo

10 quidquam accipere, nisi fuerit ei datum de caelo. Ipsi uos mihi testimonium perhibetis quod dixerim : Ego non sum Christus. Tamquam dicens : Quid uos fallitis ? uos ipsi mihi quomodo proposuistis istam quaestionem ? Quid mihi dixistis ? Rabbi, qui erat tecum trans Iorda15 nem, cui tu testimonium perhibuisti. Nostis ergo quale testimonium illi perhibui; modo dicturus sum non esse ilium, quern dixi esse ? Ergo quia aliquid accepi de caelo ut aliquid essem, inanem me uultis esse, ut loquar contra ueritatem ?

Non potest homo accipere quid quam, nisi fuerit 20 illi datum de caelo. Ipsi uos mihi testimonium per¬ hibetis quod dixerim : Ego non sum Christus. Non es tu Christus ? sed quid, si maior illo, quia tu ilium baptizasti ? Missus sum, ego praeco sum, ille iudex est. 10. Et audi testimonium multo uehementius, multo expres¬ ses. Videte quid nobiscum agitur ; uidete quid amare debeamus; uidete quia aliquem hominem amare pro Christo, adulterium est. Quare hoc dico ? Adtendamus uocem Iohan5 nis ; poterat in illo errari, poterat ipse putari qui non erat ; respuit a se falsum honorem, ut teneat solidam ueritatem. Videte quid dicat Christum, quid se : Qui habet sponsam, sponsus est. Casti estote, sponsum amate. Quid autem tu es, qui nobis dicis : Qui habet sponsam, sponsus est ?

10 Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. Aderit Dominus Deus noster pro motu cordis mei, multo enim gemitu plenum est, dicere quod doleo ; sed obsecro uos per ipsum Chiistum, ut quod dicere non potuero, uos cogitetis ; noui enim dolorem 9, 17 ego qui plures codd.

136

TRACT. IN IOH. XIII, io-ii

Ioh. Ill, 26-29

i5 meum exprimi satis digne non posse. Multos enim adulteros uideo, qui sponsam tanto pretio emtam, amatam foedam ut pulcra fieret, illo emtore, illo liberatore, illo decoratore, possidere uolunt ; et id agunt uerbis suis, ut pro sponso amentur. De illo dictum est : Hie est qui baptizat. Quis hue exit et 20 dicit : ego baptizo ? quis hue exit et dicit : ego quod dedero, hoc est sanctum ? quis hue procedit qui dicit : bonum est tibi ut nascaris ex me ? Amicum sponsi audiamus, non adulteros sponsi; audiamus zelantem, sed non sibi. 11. Fratres, regredimini corde ad uestras domos, carnalia loquor, terrena loquor ; humanum dico, propter infirmitatem carnis uestrae. Multi habetis coniuges, multi habere uultis, multi etsi non uultis, habuistis ; multi qui omnino coniuges 5 habere non uultis, de coniugibus patrum uestrorum nati estis ; nullum cor est quod non iste tangat affectus ; nullus in rebus PL humanis tarn auius a genere humano est, qui quod dico non i498 sentiat. Ponite aliquem peregre profectum, commendasse p 396 arnico suo sponsam suam ; Vide, quaeso te, cams meus es, ne 10 forte me absente pro me aliquis arnetur. Qualis ergo ille, qui custodiens sponsam uel uxorem amici sui, dat quidem operam ut nullus alius arnetur, sed si se amari pro amico uoluerit, et uti uoluerit commendata sibi, quam detestandus uniuerso humano generei apparet ? Videat illam aliquanto petulantius i5 per fenestram adtendere aut iocari cum aliquo, prohibet tamquam zelet ; uideo zelantem, sed uideam cui; utrum amico absenti, an sibi praesenti. Putate hoc Dominum nostrum Iesum Christum fecisse. Commendauit amico suo sponsam suam, peregre profectus est accipere regnum, sicut dicit ipse 20 in euangelio, et tamen praesens est maiestate. Fallatur ami¬ cus qui trans mare profectus est; et si fallitur, uae illi qui fallit ! Quid Deum fallere conantur, Deum intuentem omnium corda, et omnium secreta rimantem ? Exsistit aliquis haereticus, et dicit : Ego do, ego sanctifico, ego iustifico, nolo eas ad 2j illam sectam. Bene quidem zelat, sed uide cui. Non eas ad idola, bene zelat ; non ad sortilegos, bene zelat. Videamus cui zelat ; ego quod do sanctum est, quia ego do ; ego quern bapti¬ zo baptizatus est, quern non baptizo non est baptizatus. Audi amicum sponsi, disce zelare amico tuo ; audi uocem 30 illius : Hie est qui baptizat. Quare tibi uis arrogare quod tuum non est ? Vsque adeo absens est qui hie reliquit sponsam suam ? Nescis quia ille qui a mortuis resurrexit, ad dexteram Patris sedet ? Si contemserunt eum Iudaei in ligno pendentem, tu contemnis in caelo sedentem ? Nouerit Caritas uestra 35 magnum dolorem me pati de hac re ; sed, ut dixi, dimitto cetera cogitationibus uestris. Non enim dico, si loquar tota die ; si plangam tota die, non sufficio ; non dico, si habeam. 10, 19 Ioh. 1, 33.

11, 2 Rom. 6, i9.

20 efr Luc. i9, 12.

Ioh. Ill, 29

TRACT. IN IOH. XIII, 11-13

137

sicut dicit propheta : fontem lacrymarum, sed si conuertar in lacrymas, et lacrymae fiam, in linguas, et linguae fiam, parum est. 12. Redeamus, uideamus quid dicit iste : Qui habet sponsam, sponsus est ; non est mea sponsa. Et non gaudes in nuptiis ? Immo gaudeo, ait : Amicus autem sponsi,

qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. Non, inquit, gaudeo propter uocem meam, sed pro¬ pter uocem sponsi gaudeo. Ego sum in audiendo, ille in dicendo ; ego sum enim illuminandus, ille lumen ; ego sum in aure, ille Verbum. Ergo amicus sponsi stat et audit eum. Quare stat ? quia non cadit. Quare non cadit ? quia humilis est. Vide stantem in solido : Non sum dignus corrigiam calceamenti eius soluere. Bene te humilias, merito non cadis, merito stas, merito audis eum, et gaudio gaudes propter uocem sponsi. Sic et apostolus amicus sponsi, zelat et ipse, non sibi, sed sponso. Audi uocem zelantis : Zelo Dei uos zelo, dixit ; non meo, non mihi, sed zelo Dei. Vnde ? quomodo ? quam zelas, uel cui zelas ? Desponsaui enim uos uni uiro, uirginem castam exhibere Christo. Quid ergo times ? quare zelas ? Timeo, inquit, ne sicut serpens seduxit Euam astutia sua, sic

et uestri sensus corrumpantur a castitate quae est in Christo. Omnis ecclesia uirgo appellata est. Diuersa esse membra ecclesiae, diuersis donis pollere uidetis atque gaudere ; alii coniugati, aliae coniugatae, alii uiduati uxores ultra non quaerunt, aliae uiduatae maritos ultra non quaerunt, alii integritatem ab ineunte aetate conseruant, aliae uirginitatem suam Deo uouerunt ; diuersa sunt munera, sed omnes isti una uirgo est. Vbi est ista uirginitas ? Non enim in corpore. Paucarum feminarum est, et si dici uirginitas in uiris potest, paucorum uirorum sancta integritas etiam corporis est in ecclesia, et honorabilius membrum est ; alia autem membra non in corpore, sed omnia in mente seruant uirginitatem. Quae est uirginitas mentis ? Integra tides, solida spes, sincera caritas. Hanc uirginitatem timebat ille, qui zelabat sponso, a serpente corrumpi. Sicut enim membrum corporis uiolatur in quodam loco, sic seductio linguae uiolat uirginitatem cordis. In mente non corrumpatur, quae non uult sine causa tenere corporis uirginitatem. 13. Quid ergo dicam, fratres ? Et haeretici habent uirgines, et multae sunt uirgines haereticorum ? Videamus si sponsum amant, ut uirginitas ista custodiatur. Cui custoditur ? Christo, inquit. Videamus si Christo, non Donato ; uideamus cui ser38 Ier. 9, i.

12,10 Ioh. 1, 27.

14 II Cor. 11, 2. 3.

11, 39 in lacrymas usq. fiam] om. omnes fere codd. 12, 26 in corpore] in cor¬ pore paucarum edd. 28 sancta integritas] sanctitas, integritas edd.

138

TRACT. IN IOH. XIII, 13-14

Ioh. Ill, 29

5 uetur ista uirginitas ; cito probare poteritis. Ecce ostendo sponsum, quia ipse se ostendit ; perhibet illi testimonium Iohannes : Hie est qui baptizat. O tu uirgo, si sponso huic seruas uirginitatem tuam, quare curris ad eum qui dicit : ego baptizo ; cum amicus sponsi tui dicat : Hie est qui baptizat ? Deinde 10 sponsus tuus totum orbem tenet; quare tu in parte corrumperis ? Quis est sponsus ? Quoniam rex omnis terrae Deus. Ipse sponsus tuus totum tenet, quia totum emit. Vide quanti emerit, ut intellegas quidemerit; quod pretium dedit ? sanguinem dedit. Vbi dedit, ubi fudit sanguinem suum ? in passione. i5 Nonne sponso tuo cantas, aut cantare te fingis, quando emtus est tot us orb is : Foderunt manus meas et pedes, dinumerauerunt

omnia ossa mea ; ipsi uero considerauerunt, et conspexerunt me ; diuiserunt sibi uestimenta mea, et super uestem meam miserunt sortem ? Sponsa es, agnosce uestem sponsi tui. Super 20 quam uestem missa est sors ? Interroga euangelium ; uide cui desponsata sis, uide a quo arrhas accipias. Interroga euange¬ lium ; uide quid tibi dicat in passione Domini. Erat ibi tunica ; uideamus qualis : desuper texta. Desuper texta tunica quid significat nisi caritatem ? desuper texta tunica quid significat 25 nisi unitatem ? Hanc tunicam adtende, quam nec persecu¬ tors Christi diuiserunt. Ait enim : Dixerunt inter se : Non diuidamus earn, sed sortem super earn mittamus. Ecce unde audistis psalmum. Vestem persecutores non consciderunt; christiani ecclesiam diuidunt. 14. Sed quid dicam, fratres ? Aperte uideamus quid emerit. Ibi enim emit, ubi pretium dedit. Pro quanto dedit ? Si pro Africa dedit, simus donatistae, et non appellemur donatistae, sed christiani; quia Christus solam Africam emit, quamquam 5 et hie non soli donatistae. Sed non tacuit in commercio suo quid emerit. Fecit tabulas ; Deo gratias, non nos fefellit. Opus est ut audiat ilia sponsa, et ibi intellegat cui uouerit uir¬ ginitatem. Ibi in ipso psalmo ubi dictum est : Foderunt manus meas et pedes, dinumerauerunt omnia ossa mea ; ubi 10 passio Domini apertissime declaratur ; qui psalmus omni anno legitur nouissima hebdomada intento uniuerso populo, imminente passione Christi, et apud nos, et apud illos psalmus iste legitur. Intendite, fratres, quid ibi emit ; recitentur tabu¬ lae commerciales ; quid ibi emit, audite : Commemorabuntur et 15 conuertentur ad Dominum uniuersi fines terrae ; et adorabunt in

conspectu eius uniuersae patriae gentium : quoniam ipsius est regnum, et ipse dominabitur gentium. Ecce quid emit. Ecce quoniam rex omnis terrae Deus est sponsus tuus. Quid ergo 13, 11 Ps. 46, 8. Ps. 2i, 28-29.

14, 2

16 sqq. Ps. 21, 17-19.

ubi] plures codd. /x, ibi Er.

26 Ioh. 19, 23. 24.

14, 14 sqq.

Ioh. Ill, 29

TRACT. IN IOH. XIII, 14-17

139

ad pannos uis deduci talem diuitem ? Agnosce, totum emit, 20 et tu dicis : partem hie habes. O si placeres sponso, o si non corrupta loquereris, et corrupta, quod peius est, corde, non corpore ! Amas hominern pro Christo, amas dicentem : Ego baptize ; amicum sponsi non audis dicentem : Hie est qui haptizat ; non audis dicentem : Qui habet s-ponsam, sponsus 25 est. Ego non habeo sponsam, dixit ; sed quid sum ? Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. 15. Euidenter ergo, fratres mei, nihil prodest istis seruare uirginitatem, habere continentiam, eleemosynas dare ; omnia ilia quae laudantur in ecclesia, nihil illis prosunt, quia conscindunt unitatem, id est, tunicam illam caritatis. Quid fa5 ciunt ? Diserti stmt multi inter illos, magnae linguae, flumina linguarum. Numquid angehce loquuntur ? Audiant amicum sponsi zelantem sponso, non sibi : Si Unguis hominum loquar et angelorum, caritatem autem non haheam, factus sum ut aeramentum sonans, aut cymbalum tinniens. 16. Sed quid dicunt ? Habemus baptismum. Habes, sed non tuum. Aliud est habere, aliud dominari. Baptismum habes, quia accepisti ut baptizatus sis, accepisti tamquam illuminatus ; si tamen a te non tenebratus ; et quando das, minister 5 das, non possessor ; praeco clamas, non iudex. Per praeconem loquitur iudex, et in actis tamen non scribitur : praeco dixit ; sed : iudex dixit. Proinde uide si tuum est quod das, potestate. Si autem accepisti, confitere cum amico sponsi, Non potest homo accipere quidquam, nisi datum fuerit ei de 10 caelo. Confitere cum amico sponsi : Qui habet sponsam, sponsus est ; amicus autem sponsi stat et audit eum. Sed o si stares et audires eum, et non caderes ut audires te ! Audiendo enim eum stares et audires, nam loqueris, et tibi caput inflas. Ego, inquit ecclesia, si sponsa sum, si arrhas 15 accepi, si pretio sanguinis illius redemta sum, audio uocem sponsi; et uocem amici sponsi tunc audio, si sponso meo det 1501 gloriam, non sibi. Dicat amicus : Qui habet sponsam, sponsus est ; amicus autem sponsi stat et audit eum, et gaudio gaudet propter uocem sponsi. Ecce habes 20 sacrament a, et ego concedo. Habes formam, sed sarmentum es de uite praecisum ; tu formam ostendis, ego radicem quaero ; de forma fructus non exit, nisi ubi est radix ; ubi autem est radix, nisi in caritate ? Et audi formam sarmentorum ; Paulus loquatur : Si sciam, inquit, omnia sacramenta, et haheam om25 nem prophetiam et omnem fidem (et quantam fidem ?), ita ut montes transferam, caritatem autem non haheam, nihil sum. 17. Nemo ergo uobis fabulas uendat. Et Pontius fecit miraculum; et Donatus orauit, et respondit ei Deus de caelo. 15,7 1 Cor. 13, 1.

16, 24 I Cor. 13, 1. 2.

140

TRACT. IN I0H. XIII, 17-18

Ioh. Ill, 29

Primo, aut falluntur aut fallunt. Postremo, fac ilium montes transferee : Caritatem autem, inquit, non habeam, nihil sum. Videamus utrum habuerit caritatem. Crederem, si non diuisisset unitatem. Nam et contra istos, ut sic loquar, mirabiliarios cautum me fecit Deus meus, dicens : In nouissimis tem- M 399

poribus exsurgent pseudoprophetae, facientes signa et prodigia, ut in errorem inducant, si fieri potest, etiam electos ; ecce praedixi uobis. Ergo cautos nos fecit sponsus, quia et miraculis decipi non debemus. Aliquando enim et desertor tereet prouincialem ; sed utrum in castris sit, et aliquid illi prosit character ille in quo signatus est, hoc adtendit qui tereeri et seduci non uult. Teneamus ergo unitatem, fratres mei; praeter unitatem, et qui facit miracula nihil est. In unitate enim erat populus Israel, et non faciebat miracula ; praeter unitatem erant magi Pharaonis, et faciebant similia Moysi. Populus Israel, ut dixi, non faciebat ; qui erant salui apud Deum, qui faciebant, an qui non faciebant ? Petrus apostolus resuscitauit mortuum ; Simon Magus fecit multa ; erant ibi quidam christiani qui non poterant facere, nec quod faciebat Petrus, nec quod faciebat Simon ; sed unde gaudebant ? quia nomina eorum erant scripta in caelo. Nam et redeuntibus discipulis, Dominus noster Iesus Christus propter fidem gentium hoc ait. Dixerunt enim gloriantes ipsi discipuli : Ecce, Domine, in nomine tuo etiam daemonia nobis subiecta sunt. Bene quidem confessi sunt, detulerunt honorem nomini Christi; et tamen quid ait eis ?

Nolite in hoc gloriari, quia daemonia tiobis subiecta sunt ; sed gaudete, quia nomina uestra scripta sunt in caelo. Petrus dae¬ monia exclusit ; nescio quae anicula uidua, nescio quis homo qualiscumque laicus habens caritatem, tenens integritatem fidei, non facit hoc ; Petrus in corpore oculus est, ille in corpore digitus ; in eo tamen corpore est, in quo et Petrus ; et si minus ualet digitus quam oculus, non est tamen praecisus a corpore. Melius est esse digitum et esse in corpore, quam esse oculum et euelli de corpore. 18. Proinde, fratres mei, nemo uos fallat, nemo uos seducat ; amate pacem Christi, qui pro uobis crucifixus est, cum Deus esset. Paulus dicit : Neque qui plantat est aliquid, neque pL qui rigat, sed qui incrementum dat Deus. Et quisquam nostrum 1502 dicit quia aliquid est ? Si dixerimus quia aliquid sumus, et non illi gloriam dederimus, adulteri sumus ; nos amari uolumus, non sponsum. Vos Christum diligite, et nos in illo, in quo et uos a nobis diligimini. Inuicem se diligant membra, sed omnia sub capite uiuant. Dolore quidem, fratres mei, multa coactus sum dicere, et parua dixi; lectionem hnire non

20

17, 7 Marc. 13, 22. 23. 17 cfr Enod. 7, 12 et 22 ; 8, 7. ibid. 8, 10. 25 Luc. io, 17-20. 18, 3 I Cor. 3, 7. 18, 10 parua] codd. fj., pauca edd.

lectionem] tamen add. edd.

19 Act. 9, 40.

Ioh. Ill, 27-29 TRACT. IN IOH. XIII, 18-XIV, 2

141

potui; aderit Dominus ut opportune finiatur. Nolui enim amplius onerare corda uestra, quae uolo uacare gemitibus, et orationibus pro his qui adhuc surdi sunt, et non intellegunt.

TRACTATVS XIV. Ab eo euangelii loco : Hoc ergo gaudium meum impletum est, etc., usque ad id : Qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super cum. [Cap. in, 29-36.] [Habitus Dom. vi post Pentec., die 6 Iulii 413.]

5

10

i5

5

1. Lectio ista de sancto euangelio excellentiam diuinitatis Domini nostri Iesu Christi, et humilitatem hominis qui meruit dici amicus sponsi, nos docet, ut distinguamus quid intersit inter hominem hominem, et hominem Deum. Quia homo Deus Dominus noster Iesus Christus, Deus ante omnia saecula, et homo in nostro saeculo, Deus de Patre, homo de uirgine, ^ 400 unus tamen atque idem Dominus et saluator Iesus Christus, Filius Dei, Deus et homo. Iohannes uero excellentis gratiae missus ante ipsum ; illuminatus ab illo qui lumen est. De Iohanne enim dictum est : Non erat ille lumen, sed tit testi¬ monium perhiberet de lumine. Potest quidem dici lumen, et bene dicitur et ipse lumen, sed illuminatum, non illuminans. Aliud est enim lumen quod illuminat, et aliud lumen quod illuminatur ; nam et oculi nostri lumina dicuntur, et tamen in tenebris patent, et non uident. Lumen autem illuminans a seipso lumen est, et sibi lumen est, et non indiget alio lumine ut lucere possit, sed ipso indigent cetera ut luceant. 2. Confessus est ergo Iohannes, sicut audistis, quia cum discipulos multos faceret Iesus, et perferretur ad eum ueluti ut instigaretur; quasi inuido enim narrauerunt : Ecce ille facit plures discipulos quam tu; ille confessus est quid esset, et inde meruit ad ipsum pertinere, quia non est ausus se dicere quod est ille. Hoc ergo dixit Iohannes : Non potest homo acci-

pere

quid quam,

nisi

datum

illi

fuerit

de

caelo.

Ergo Christus dat, homo accipit. Ip si uos mi hi testimo¬

nium perhibetis quod dixerim. Ego non sum Christus, quia missus sum ante ilium. Qui habet sponsam, sponsus est ; amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi.

10 sed

Non sibi gaudium fecit de se. Qui enim uult gaudere de se, tristis erit; qui autem de Deo uult gaudere, semper gaudebit, 15 quia Deus sempitemus est. Vis habere gaudium sempitemum ? Inhaere illi qui sempitemus est. Talem se dixit Iohannes. Propter uocem sponsi gaudet amicus sponsi, ait, non propter uocem suam ; et stat, et audit eum. Si ergo cadit, non XIV, 1, 10 Ioh. 1, 8. 11

2,

0

Ioh. 3, 26-29.

Tr. Ioh.

142

TRACT. IN IOH. XIV, 2-3

Ioh. Ill, 29 PL

20

25

30

35

4o

audit eum ; de illo enim quodam qui cecidit, dictum est : 1503 Et in ueritate non stetit; de diabolo dictum est. Ergo stare debet amicus sponsi et audire. Quid est stare ? Permanere in gratia eius quam accepit. Et audit uocem ad quam gaudeat. Sic erat Iohannes ; nouerat unde gaudebat, non sibi arrogabat quod ipse non erat ; sciebat illuminatum se, non illuminatorem. Erat autem lumen uerum, ait euangelista, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Si ergo omnem hominem, et ipsum Iohannem ; quia et ipse de hominibus. Etenim quamuis nemo exsurrexerit maior Iohanne in natis mulierum, unus tamen et ipse ex his qui nati sunt ex mulieribus. Numquid comparandus est ei qui, quia uoluit, natus est ; et ideo nouo partu, quia nouus natus ? Ambae enim generationes Domini inusitatae sunt, et diuina et humana ; diuina non habet matrem, humana non habet patrem. Ergo unus de ceteris Iohannes, sed tamen maioris gratiae, ita ut in natis mulierum nemo exsurgeret maior illo, tantam testificationem tribuit Domino nostro Iesu Christo, ut ilium dicat sponsum, se amicum sponsi, non dignum tamen soluere corrigiam calceamenti ipsius. Hinc audiuit iam multa Caritas uestra ; quod sequitur uideamus; aliquantum enim spissum est ad intellegendum. Sed quoniam dicit ipse Iohannes, quia non -potest homo acci-

pere

quidquam,

nisi

datum

illi

fuerit

de

caelo-;

quidquid non intellexerimus, rogemus eum qui dat de caelo, quia homines sumus, et non possumus accipere quidquam, nisi ille dederit qui homo non est. 3. Hoc ergo sequitur, et dicit Iohannes : Hoc ergo gau- n 401 dium meum impletum est. Quod est gaudium ipsius ? ut gaudeat ad uocem sponsi. Impletum est in me, habeo gratiam meam, plus mihi non assumo, ne et quod accepi amittam. 5 Quod est hoc gaudium ? Gaudio gaudet propter uocem sponsi. Intellegat ergo homo non se gaudere debere de sapientia sua, sed de sapientia quam accepit a Deo. Nihil plus quaerat, et non amittit quod inuenit. Multi enim ideo facti sunt insipientes, quia dixerunt se esse sapientes. Arguit illos 10 apostolus, et dicit de ipsis : Quia quod notum est Dei, ait, manifestum est illis ; Deus enim illis manifestauit. De quibusdam ingratis, impiis, audite quid dicat : Deus enim illis mani¬

festauit. Inuisibilia enim eius, a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur ; sempiterna quoque uirtus 15 eius ac diuinitas, ut sint ipsi inexcusabiles. Quare inexcusabiles? Quia cognoscentes Deum ; non dixit, quia non cognouerunt ; cognoscentes Deum, non sicut Deum glorificauerunt aut gratias egerunt ; sed euanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum ; dicentes enim se esse sapientes, stulti 20 facti sunt. Si enim Deum cognouerant, simul cognouerant 20 ibid. 8, 44.

25 ibid, i, 9.

28 cfr Matth. 11,11.

3, 10 Rom. 1,19-22.

Ioh. Ill, 30

25

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XIV, 3-5

143

quia non eos fecerat sapientes nisi Deus. Non ergo sibi tribuerent quod a se non habebant, sed ei a quo acceperant. Non autem agendo gratias insipientes facti sunt. Ergo Deus quod dederat gratis, tulit ingratis. Noluit esse hoc Iohannes, gratus pl esse uoluit; confessus est accepisse se, et gaudere se dixit 1504 propter uocem sponsi, et ait : Hoc ergo gaudium meum impletum est. 4. Ilium oportet crescere, me autem minui. Quid est hoc ? Ilium oportet exaltari, me autem humiliari. Quomodo crescit Iesus ? quomodo crescit Deus ? Perfectus non crescit. Deus autem nec crescit, nec minuitur. Si enim crescit, perfectus non est ; si minuitur, Deus non est. Iesus autem Deus quomodo crescit ? Si ad aetatem, quia dignatus est esse homo, et fuit puer ; et cum sit Verbum Dei, infans in praesepi iacuit, et cum ipse matrem suam condiderit, lac infantiae de matre suxit; quia creuit ergo Iesus aetate carnis, ideo forte, dictum est : Ilium oportet crescere, me autem minui. Sed quare et hoc ? Iohannes et Iesus, quod ad carnem pertinet, coaeui erant ; sex menses inter se habebant, pariter creuerant ; et si diutius ante mortem Dominus noster Iesus Christus uellet hie esse, et ipsum Iohannem hie secum esse, quomodo pariter creuerant, it a pariter senescere pot erant ; quare ergo, Ilium oportet crescere, me autem minui ? Primo, quia iam et Dominus triginta annorum erat ; numquid iuuenis, si iam triginta annorum sit, adhuc crescere ? Iam ab ipsa aeta¬ te uergere incipiunt homines, et declinare ad grauiorem aetatern, et inde ad senectutem. Sed et si pueri essent ambo, non diceret : Ilium oportet crescere, me autem minui ; sed diceret : Simul nos oportet crescere. Nunc autem triginta annorum ille, triginta et ille ; sex menses qui intererant, nullam distinguunt aetatem ; magis illud inuenit lectio quam aspectio. 5. Quid ergo est, Ilium oportet crescere, me autem minui ? Magnum hoc sacramentum ! Intellegat Caritas uestra. Antequam ueniret Dominus Iesus, homines gloriabantur de se ; uenit ille homo, ut minueretur hominis gloria, et augeretur 402 gloria Dei. Etenim uenit ille sine peccato, et inuenit omnes cum peccato. Si sic uenit ille ut dimitteret peccata, Deus largiatur, homo confiteatur. Etenim confessio hominis, humilitas hominis, miseratio Dei, altitudo Dei. Si ergo uenit ille, dimittere homini peccata, agnoscat homo humilitatem suam, et Deus faciat misericordiam suam. Ilium oportet cresce¬ re, me autem minui ; hoc est, ilium oportet dare, me autem accipere ; ilium oportet glorificari, me autem confiteri. Intelle¬ gat homo gradum suum, et confiteatur Deo, et audiat apostolum dicentem homini superbiento et elato, extollere se uolen11

5

10

4, 12 efr Luc. 1, 36.

17 efr ibid. 3, 23.

144

TRACT. IN IOH. XIV, 5-6

Ioh. Ill, 30-31

15 ti : Quid enim habes quod non accepisti ? si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis ? Intellegat ergo homo quia

20

25

30

35

40

accepit, qui uolebat suum dicere quod non est eius, et minuatur ; bonum est enim illi ut Deus in illo glorihcetur. Ipse in se minuatur, ut in Deo augeatur. Haec testimonia et hanc ueritatern, etiam passionibus suis significauerunt Christus et Iohannes. Nam Iohannes capite minutus. Christus in cruce exaltatus ; ut et ibi appareret quid est : Ilium oportet crescere, me autem minui. Deinde natus est Christus cum iam inciperent crescere dies, natus est Iohannes quando coeperunt minui dies. Adtestata est ipsa creatura et ipsae passiones uerbis Iohannis dicentis. Ilium oportet crescere, me autem minui. Crescat ergo in nobis gloria Dei, et minuatur gloria nostra, ut in Deo crescat et nostra. Hoc enim dicit apostolus, hoc dicit scriptura sancta : Qui gloriatur, in Domino glorietur. In te uis gloriari ? crescere uis, sed malo tuo male crescis. Qui enim male crescit, iuste minuitur. Crescat ergo Deus qui semper perfectus est, crescat in te. Quanto enim magis intellegis Deum, et quanto magis capis, uidetur in te crescere Deus ; in se autem non screscit, sed semper perfectus est. Intellegebas heri modicum, intellegis hodie amplius, intelleges eras multo amplius ; lumen ipsum Dei crescit in te ; ita uelut Deus crescit, qui semper perfectus manet. Quemadmodum si curarentur alicuius oculi ex pristina caecitate, et inciperet uidere paululum lucis, et alia die plus uideret, et tertia die amplius, uideretur illi lex crescere ; lux tamen perfecta est, siue ipse uideat, siue non uideat. Sic est et interior homo : proficit quidem in Deo et Deus in illo uidetur crescere ; ipse tamen minuitur, ut a gloria sua decidat, et in gloriam Dei surgat. 6, Et distincte iam et manifeste apparet quod modo audiuimus. Qui de sursum uenit, supra omnes est. Vide quid dicat de Christo. Quid de se ? Qui est de terra, de

terra est, et de terra loquitur. Qui de sursum uenit, 5 supra omnes est ; Christus est : Qui autem est de terra, de terra est, et de terra loquitur ; Iohannes est. Et hoc est totum, Iohannes de terra est, et de terra loquitur ? totum testimonium quod perhibet de Christo, de terra loquitur ? non uoces Dei audiuntur a Iohanne, ubi testimonium perhibet 10 de Christo ? Quomodo ergo de terra loquitur ? Sed de homine dicebat. Quantum ad ipsum hominem pertinet, de terra est, et de terra loquitur ; si autem aliqua loquitur diuina, illuminatus est a Deo. Nam si non esset illuminatus, terra terram loqueretur. Ergo seorsum est gratia Dei, seorsum natura ho15 minis. Modo naturam hominis interroga ; nascitur et crescit, 5, 15 I Cor. 4, 7.

29 I Cor. 1,31; Ierem. 9, 23. 24.

XIV, 5, 42 deo] deum cod. Vindocin.

PL 1505

Ioh. Ill, 31-32

TRACT. IN IOH. XIV, 6-7

145

usitata ista hominum discit. Quid nouit nisi terram de terra ? Humana loquitur, humana nouit, humana sapit ; carnalis camaliter aestimat, camaliter suspicatur ; ecce est totus homo. Veniat gratia Dei, illuminet tenebras illius, sicut dicit : Tu

1“

4°3

20 illuminabis lucernatn meam, Domine ; Deus mens, illumina tenebras meas ; assumat mentem humanam, conuertat ad lucem suam ; incipit iam dicere, quod apostolus dicit : Non ego autem, sed gratia Dei mecum ; et: Viuo autem iam non ego, niuit autem in me Christus. Hoc est : Ilium oportet ores cere, 25 me autem minui. Ergo Iohannes, quod ad Iohannem pertinet, de terra est, et de terra loquitur ; si quid diuinum audisti a Iohanne, illuminantis est, non recipientis.

7. Qui de caelo uenit, supra omnes est ; et quod uidit et audiuit, hoc testificatur ; et testimonium eius PL nemo accipit. De caelo uenit, supra omnes est, Domi- 1506 nus noster Iesus Christus, de quo superius dictum est : Nemo 5 adscendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, Filius hominis qui est in caelo. Est autem super omnes ; et quod uidit et audiuit, hoc loquitur. Habet enim et Patrem ipse Filius

10

15

20

25

30

Dei; habet et Patrem, et audit a Patre. Et quod audit a Patre quid est ? quis hoc explicat ? Quando lingua mea, quando cor meum sufficere potest, uel cor ad intellegendum, uel lin¬ gua ad proferendum, quid est quod Filius audiuit a Patre ? Forte Filius Verbum Patris audiuit ? Immo Filius Verbum Patris est. Videtis quemadmodum hie fatigetur omnis conatus humanus ; uidetis quemadmodum hie deficiat omnis coniectura pectoris nostri, et omnis intentio mentis caligantis. Audio dicentem scripturam quia Filius hoc loquitur, quod audit a Patre ; et rursus audio dicentem scripturam quia ipse Filius Verbum Patris est : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, etDeus erat Verbum. Nos loquimur uerba uolantia et transeuntia ; mox ut sonuerit ore tuo uerbum tuum, trans¬ it, peragit strepitum suum et transit in silentium. Numquid potes sequi sonum tuum, et tenere ut stet ? Cogitatio tarnen tua manet, et de ipsa cogitatione manente dicis multa uerba transeuntia. Quid dicimus, fratres ? Deus cum loqueretur, adhibuit uocem, adhibuit sonos, adhibuit syllabas ? Si adhibuit ista, qua lingua locutus est ? Hebraea, an graeca, an latina ? Ibi necessariae linguae, ubi distinctio gentium. Ibi autem nemo potest dicere, ilia lingua, uel ilia lingua locutum esse Deum. Cor tuum adtende. Quando concipis uerbum quod dicas — dicam enim, si potero, quod in nobis adtendamus, non unde illud comprehendamus — quando ergo concipis uerbum quod proferas, rem uis dicere, et ipsa rei conceptio in 6, 19 Ps. 17, 29. 18 Ioh. 1, 1.

22 I Cor. 15, 10.

6, 21 conuertatur edd.

23 Galat. 2, 20.

7, 4 Ioh. 3, 13.

146

35

40

45

50

53

TRACT. IN IOH. XIV, 7-8

Ioh. Ill, 31-33

corde tuo iam uerbum est ; nondum processit, sed iam natum est in corde, et manet ut procedat; adtendis autem ad quem procedat, cum quo loquaris; si latinus est, uocem latinam quaeris ; si graecus est, uerba graeca meditaris ; si punicus est, adtendis si nosti linguam punicam ; pro diuersitate auditorum diuersas linguas adhibes, ut proferas uerbum conceptum ; illud autem quod corde conceperas, nulla lingua tenebatur. Cum ergo Deus loquens, linguam non quaereret, et genus locutionis non adsumeret, quomodo auditus est a Filio, cum ipsum Filium sit locutus Deus ? Quomodo enim tu uerbum quod loqueris, in corde habes, et apud te est, et ipsa conceptio spiritalis est, (nam sicut anima tua spiritus est, ita et uerbum quod concepisti, spiritus est ; nondum enim accepit sonum ut per syllabas diuidatur, sed manet in conceptione cordis et in speculo mentis), sic Deus edidit Verbum,hoc est.genuit Filium. n 404 Et tu quidem ex tempore gignis uerbum etiam in corde, Deus sine tempore genuit Filium, per quem creauit omnia tempora. Cum ergo Verbum Dei Filius sit, Filius autem locu¬ PL tus est nobis, non uerbum suum, sed Verbum Patris, se nobis 1507 loqui uoluit, qui Verbum Patris loquebatur. Hoc ergo quomodo decuit, et oportuit, dixit Iohannes, quomodo potuimus, nos exposuimus. Cui ad cor nondum peruenit dignus de tanta re intellectus, habet quo se conuertat, habet quo pulset, habet a quo quaerat, habet a quo petat, habet a quo accipiat. 8. Qui de caelo uenit, supra omnes est ; et quod

uidit et audiuit, hoc testatur ; et testimonium eius nemo accipit. Si nemo, utquid uenit ? Quorumdam ergo nemo. Est quidam populus praeparatus ad iram Dei, damnan-

5 dus cum diabolo ; horum nemo accipit testimonium Christi. Nam si omnino nemo, nullus homo ; quid est quod sequitur,

Qui autem accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est ? Certe ergo non nemo, si tu ipse dicis : Qui accepit testimonium eius, signauit quia Deus 10 uerax est. Responderet ergo fortasse Iohannes interrogatus, et diceret : Noui quid dixerim, nemo. Est enim quidam populus natus ad iram Dei, et ad hoc praecognitus. Qui sint enim credituri, et qui non sint credituri, nouit Deus ; qui sint perseueraturi in eo quod crediderunt, et qui sint lapsuri, 15 nouit Deus, et numerati sunt Deo omnes futuri in uitam aeternam ; et nouit iam ilium populum distinctum. Et si ipse nouit, et prophetis dedit nosse per Spiritum suum, dedit et Iohanni. Adtendebat ergo Iohannes, non oculo suo ; nam quantum ad ipsum pertinet, terra est, et de terra loquitur ; sed in ea gratia 20 Spiritus, quam accepit a Deo, uidit quemdam populum impium, infidelem ; adtendens ilium in infidelitate sua, ait :

Testimonium eius qui iienit de caelo, nemo accipit. 7, 40/41 elocutionis codd.

47 spectaculo plures codd.

Ioh. Ill, 31-34

TRACT. IN IOH. XIV, 8-9

147

Quorum nemo ? Eorum qui ad sinistram futuri sunt, eorum quibus dicetur : Ite in ignem aeternum, qui praeparatus est 25 diabolo et angelis eius. Qui ergo accipiunt ? Illi qui ad dexteram futuri sunt, illi quibus dicetur : Venite, benedicti Patris mei,

percipite regnum quod uobis paratum est ab origine mundi. Adtendit ergo in spiritu diuisionem, in genere autem humano commixtionem ; et quod nondum locis separatum est, separa30 uit intellectu, separauit cordis adspectu ; et uidit duos populos, fidelium et infidelium ; adtendit infideles, et ait : Qui de

caelo uenit, supra omnes est ; et quod uidit et audiuit, hoc testatur ; et testimonium eius nemo accipit. Deinde transtulit se a sinistra, et adspexit ad dexteram, et 35 secutus ait : Qui accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est. Quid est, signauit quia Deus uerax est, nisi, homo mendax est, et Deus uerax est ? Quia nemo hominum potest dicere quod ueritatis est, nisi illuminetur ab eo qui mentiri non potest. Deus ergo uerax, Christus 4o autem Deus. Vis probare ? Accipe testimonium eius, et inuenis : Qui enim accepit testimonium eius, signauit quia Deus uerax est. Quis ? Ipse qui de caelo uenit et supra omnes est, Deus uerax est. Sed si nondum ilium intellegis Deum, nondum accepisti testimonium eius ; accipe, et si45 gnas, praesumenter intellegis, definienter agnoscis quia Deus uerax est. 9. Quern enim misit Deus, uerba Dei toquitur. Ipse est Deus uerax, et misit ilium Deus ; Deus misit Deum. lunge ambos, unus Deus, Deus uerax missus a Deo. De singu¬ lis interroga, Deus ; et de ambobus interroga, Deus. Non singu5 li Deus et ambo dii, sed singulus quisque Deus et ambo Deus. Tanta enim ibi est caritas Spiritus sancti, tanta pax unitatis, ut de singulis cum interrogatur, Deus tibi respondeatur ; de Trinitate cum interrogatur, Deus tibi respondeatur. Si enim spiritus hominis quando inhaeret Deo unus spiritus est, aperte 10 apostolo dicente : Qui adhaeret Domino, unus spiritus est ; quanto magis Filius aequalis adhaerens Patri simul cum illo unus Deus est ? Audite alterum testimonium. Nostis quam multi crediderunt, quando omnia quae habebant, ad pedes apostolorum uendita posuerunt, ut distribueretur unicuique 15 sicut opus erat ; et de ilia congregatione sanctorum quid dicit scriptura ? Erat illis anima una et cor unum in Domino. Si caritas de tot animis fecit animam unam, et de tot cordibus fecit cor unum, quanta est caritas inter Patrem et Filium ? Maior utique potest esse quam inter illos homines quibus erat 20 cor unum. Si ergo multorum fratrum cor unum propter cari8, 26 Matth. 25, 41 et 34.

9, 10 I Cor. 6, 17.

8, 33 testatur] fj. (cfr l. 2), loquitur codd.

16 Act. 4, 32.

31 tulit codd.

9, 5 deus] dii edd.

PL 1508 ft 405

148

TRACT. IN IOH. XIV, 9-11

Ioh. Ill, 34

tatem, et multorum fratrum anima una propter caritatem, Deus Pater et Deus Filius, dicturus es quia duo sunt ? Si duo dii sunt, non est ibi summa caritas. Si enim hie tanta caritas est, ut animam tuam et animam amici tui unam animam 2j faciat ; quomodo ibi non est unus Deus Pater et Filius ? Absit ut hoc sentiat tides non ficta. Prorsus quantum excellat caritas ilia, hinc intellegite. Multae animae sunt multorum hominum, et si se diligunt, una anima est ; sed possunt dici et multae animae, possunt in hominibus, quia non est tanta coniunctio ; 30 ibi autem, unum Deum licet dicas, duos aut tres deos non licet dicas. Hinc tibi commendatur supereminentia et summitas caritatis tanta, ut maior esse non possit.

10. Q uem enim misit Deus, uerba Dei loquitur. Hoc utique de Christo dicebat, ut se ab illo distingueret. Quid enim ? ipsum Iohannem nonne Deus misit ? An non ipse dixit: Missus sum ante eum, et: Qui me misit baptizare in aqua ; 5 et de illo dictum est : Ecce mitto angelum meum ante te, et praeparabit uiam tuam ? Nonne et ipse uerba Dei loquitur, de quo etiam dictum est, quod sit amplius quam propheta ? Si ergo et ipsum Deus misit, et uerba Dei loquitur, quomodo ad distinctionem, de Christo eum dixisse accipimus : Quem 10 enim misit Deus, uerba Dei loquitur ? Sed uide quid adiungat: Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum. Quid est hoc : Non enim ad mensuram dat Deus Spiri¬ tum? Inuenimus quia ad mensuram dat Deus Spiritum. Audi apostolum dicentem : Secundum mensuram donationis Christi. 15 Hominibus ad mensuram dat,unicoFilio non dat ad mensuram. Quomodo hominibus ad mensuram ? Alii quidem datur per

Spiritum sermo sapientiae ; alii sermo scientiae secundum eum- PL dem spiritum ; alii fides in eodem spiritu, alii prophetia, alii 1509 diiudicatio spirituum, alii genera linguarum, alii donatio cura20 tionum. Numquid omnes apestoli ? numquid omnes prophetae ? numquid omnes doctores ? numquid omnes uirtutes ? numquid omnes dona habent sanitatum ? numquid omnes Unguis loquuntur ? numquid omnes interpretantur. Aliud habet iste, aliud ille ; et quod habet Hie, non habet iste. Mensura est, diuisio /x 406 25 quaedam donorum est. Ergo hominibus ad mensuram datur, et concordia ibi unum corpus facit. Quomodo aliud accipit manus ut operetur, aliud oculus ut uideat, aliud auris ut audiat, aliud pes ut ambulet ; anima tamen una est quae agit omnia, in manu ut operetur, in pede ut ambulet, in aure ut audiat, in 30 oculo ut uideat ; sic sunt etiam diuersa dona fidelium, tamquam membris ad mensuram cuique propriam distributa. Sed Christus qui dat, non ad mensuram accipit. 11. Audi enim adhuc quid sequitur, quia de Filio dixerat : 10, 4 Ioh. 3, 28. 4 Ioh. 1, 33. 7cfrMalach. 3, 1 ; Matth. ii, 10. 9. 4, 7. 16 I Cor. 12, 8. 9. 10. 29. 30.

14Eph.

Ioh. Ill, 34-35 TRACT. IN IOH. XIV, 11-12

5

10

149

Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum ; Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius. Adiecit : Omnia dedit in manu eius, ut nosses et hie qua distinctione dictum sit : Pater diligit ilium. Quare enim ? Pater non diligit Iohannem ? et tamen non omnia dedit in manu eius. Pater non diligit Paulum ? et tamen non omnia dedit in manu eius. Pater diligit Filium, sed quomodo Pater Filium, non quomodo dominus seruum ; quomodo Vnicum, non quomodo adoptatum. Itaque omnia dedit in manu eius. Quid est, omnia Vt tantus sit Filius, quantus est Pater. Ad aequalitatem enim sibi genuit eum, cui rapina non esset in forma Dei esse aequalem Deo. Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius. Ergo cum ad nos dignatus est mitt ere Filium, non putemus aliquid minus nobis missum quam est Pater. Pater mittens Filium, se alterum misit. 12. Namque putantes adhuc discipuli quia Pater aliquid maius est quam Filius, uidentes camem et non intellegentes diuinitatem, dixerunt ei : Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Tamquam dicerent: lam nouimus te, et benedicimus te, quia nouimus te ; gratias enim tibi agimus, quia ostendisti te nobis ; sed Patrem nondum nouimus ; propterea cor nostrum ardet, et satagit concupiscentia quadam sancta uidendi Patris tui qui te misit ; ipsum nobis ostende, et nihil amplius a te desiderabimus ; sufficit enim nobis cum ille fuerit demonstratus, quo maior esse nemo potest. Bona concupiscentia, bonum desiderium ; sed paruus intellectus. Adtendens enim ipse Dominus Iesus paruos magna quaerentes, et se ipsum magnum inter paruos, et paruum inter paruos, aut Philippo qui hoc dixerat, uni ex discipulis : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe Posset hie Philippus respondere : Cognouimus te; sed numquid diximus tibi : Ostende nobis te ? Te cognouimus, sed Patrem quaerimus. Subiecit statim : Qui me uidit, uidit et Patrem. Si ergo aequalis Patri missus est, non eum aestimemus ex infirmitate camis, sed cogitemus maiestatem indutam came, non oppres- pl sam came. Manens enim Deus apud Patrem, apud homines 1510 factus est homo, ut tu per ilium qui ad te factus est homo, fieres tabs qualis capit Deum. Non enim homo poterat capere Deum ; uidere poterat homo hominem, capere Deum non poterat. Vnde non poterat capere Deum ? Quia oculum cordis unde caperet, non habebat. Erat ergo aliquid intus saucium, et aliquid foris sanum ; corporis oculos habebat sanos, cordis oculos habebat saucios. Factus est ille homo ad corporis ocu¬ lum, ut credens in eum qui uideri coiporaliter potuit, curareris F

?

15

5

10

15

20

25

?

11, 12 efr Phil. 2, 6.

12, 4 sqq. Ioh. 14, 8. 9.

11, 4/5 quia ad distinctionem cod. Kemig. reres rel. codd. etid.

12, 29 curareris] duo codd. /x, cur-

150

TRACT. IN I0H. XIV, 13-XV, 1

Ioh. Ill, 36

ad eum ipsum uidendum quem spiritaliter uidere non poteras. ^ Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe ? Qui me uidit, uidit et Patrem. Quare illi non ilium uidebant ? Ecce uidebant ilium, et Patrem non uidebant ; uidebant carnem, sed maiestas latebat. Quod uidebant discipuli qui ama35 uerunt, uiderunt et Iudaei qui crucifixerunt. Intus ergo erat totus ille, et sic intus in carne, ut apud Patrem maneret; non enim deseruit Patrem quando uenit ad carnem. 13. Camalis cogitatio non capit quod dico ; differat intellectum, et incipiat a fide ; audiat quod sequitur : Qui credit in Filium, habet uitam aeternam ; qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei ma5 net super eum. Non dixit : Ira Dei uenit ad eum; sed, ira Dei manet super eum. Omnes qui nascuntur mortales, habent secum iram Dei. Quam iram Dei ? Quam accepit primus Adam. Si enim peccauit primus homo, et audiuit : Morte morieris, factus est mortalis ille, et coepimus nasci 10 mortales, cum ira Dei nati sumus. Venit inde Filius non habens peccatum, et indutus est carne, indutus est mortalitate. Si ille nobiscum communicauit iram Dei, nos pigri sumus cum illo communicare gratiam Dei ? Qui ergo non uult credere in Filium, ira Dei manet super eum. Quae ira Dei ? De qua 15 dicit apostolus : Fuimus et nos natura filii irae sicut et ceteri. Omnes ergo filii irae, quia de maledicto mortis uenientes. Crede in Christum factum pro te mortalem, ut ilium capias immortalem ; quando enim ceperis eius immortalitatem, nec tu eris mortalis. Viuebat, moriebaris ; mortuus est, ut uiuas. Adtulit 20 gratiam Dei, abstulit iram Dei. Deus uicit mortem, ne mors uinceret hominem. 30

407

TRACTATVS XV. Ab eo euangelii loco : Vt ergo cognouit Iesus quia audierunt pharisaei, quia Iesus plures discipulos facit, etc., usque ad id : Et scimus quia hie est uere Saluator mundi. [Cap. iv, 1-42.] [Habitus Sabbato, die 12 Iulii 413.]

1. Non rude est auribus caritatis uestrae, euangelistam Iohannem uelut aquilam uolare altius, caliginemque terrae transcendere, et lucem ueritatis firmioribus oculis intueri. Multa enim iam ex euangelio eius per ministerium nostrum 5 Domino adiuuante tractata sunt ; ex ordine autem sequitur PL haec lectio, quae hodie recitata est. Ea quae dicturus sum Do- 1511 mino donante multi sic audituri estis, ut magis recognoscatis 13, 9 Gen. 2, 17.

13 Eph. 2, 3.

13, 20 uicit] bibit edd.

uinceret] biberet edd.

Ioh. IV, 1-3

10

5

10

i5

20

5

10

15

TRACT. IN IOH. XV, 1-4

151

quam discatis. Non ideo tamen pigra debet esse intentio, quia non est cognitio, sed recognitio. Hoc lectum est, et hanc lectionem tractandam gestamus in manibus, quod Dominus Iesus ad puteum Iacob loquebatur cum samaritana muliere. Dicta enim ibi sunt magna mysteria, et magnarum similitudines re¬ rum ; pascentes animam esurientem, reficientes languentem. 2. Dominus enim haec cum audisset, cognouisse pharisaeos quod plures discipulos faceret quam Iohannes, et plures baptizaret (quamquam Iesus non baptizaret, sed discipuli eius), reliquit ludaeam terram, et abiit iterum in Galilaeam. Hinc diutius disputandum non est, ne immorantes in manifestis, angustias temporis patiamur ad obscura scrutanda et aperienda. Vtique Dominus si sciret pharisaeos ita de se cognouisse, quod plures discipulos faceret, et quod plures baptizaret, ut hoc eis ad salutem ualeret sequendi eum, ut et ipsi essent discipuli, et ^ 408 ipsi uellent ab eo baptizari; magis non relinqueret ludaeam terram, sed propter illos maneret ibi; quia uero cognouit eorum scientiam, simul cognouit et inuidentiam, quia non hoc propterea didicerunt ut sequerentur, sed ut persequerentur ; abiit inde. Poterat quidem ille et praesens ab his non teneri, si nollet; non occidi, si nollet; quia potuit et non nasci, si nollet ; sed quia in omni re quam gessit ut homo, hominibus in se credituris praebebat exemplum, (quia unusquisque seruus Dei non peccat, si secesserit in alium locum, uidens furorem forte persequentium se, aut quaerentium in malum ani¬ mam suam ; uideretur autem sibi seruus Dei peccare si faceret, nisi in faciendo Dominus praecessisset), fecit hoc ille magister bonus ut doceret, non quod timeret. 3* Fortassis etiam hoc moueat, cur dictum sit : Baptizabat Iesus plures quam Iohannes ; et posteaquam di¬ ctum est ; Baptizabat, subiectum est : Quamquam Ie¬ sus non baptizabat, sed discipuli eius. Quid ergo ? falsum dictum erat, et correctum est, cum additum est : Quam quam Iesus non baptizabat, sed discipuli eius ? An utrumque uerum est, quia et Iesus baptizabat, et non baptizabat ? Baptizabat enim, quia ipse mundabat ; non baptizabat, quia non ipse tingebat. Praebebant discipuli ministerium corporis, praebebat ille adiutorium maiestatis. Quando enim cessaret a baptizando, quamdiu non cessat a mundando ? De quo dictum est ab eodem Iohanne, per Iohannis Baptistae personam dicentis : Hie est qui baptizat. Ergo Iesus adhuc baptizat ; et quo usque baptizandi sumus, Iesus baptizat. Securus homo accedat ad inferiorem ministrum ; habet enim superiorem magistrum. 4. Sed forte ait aliquis : Baptizat quidem Christus hi spiritu, XV, 3, 13 Ioh. 1, 33.

152

5

TRACT. IN IOH. XV, 4-6

Ioh. IV, 4-6

non in corpore. Quasi uero alterius dono quam illius, quisquam etiam Sacramento corporalis et uisibilis baptismatis imbuatur. Vis nosse quia ipse baptizat, non solum spiritu, sed etiam aqua ? Audi apostolum : Sicut Christus, inquit, dilexit eccle-

siam, et seipsum tradidit pro ea, mundans earn lauacro aquae in uerbo ut exhiberet ipse sibi gloriosam ecclesiam, non habentem macidam aut rugam, aut aliquid huiusmodi. Mundans earn. Vnde ? Lauacro aquae in uerbo. Quid est baptismus Christi ?

PL 1512

10 Lauacrum aquae in uerbo. Tolle aquam, non est baptismus ; tolle uerbum, non est baptismus. 5. Iam ergo his praeiactis, per quae uenit ad collocutionem cum ilia muliere, uideamus quae restant plena mysteriis, et grauida sacramentis. Oportebat autem, inquit, eum trans¬ 5

ire per Samariam. Venit ergo in ciuitatem Samariae quae dicitur Sichar, iuxta praedium quod dedit Iacob filio suo loseph. Erat autem ibi jo ns Iacob.

Puteus erat ; sed omnis puteus fons, non omnis fons puteus. Vbi enim aqua de terra manat, et usui praebetur haurientibus, fons dicitur ; sed si in promptu et superficie sit, fons tan10 turn dicitur ; si autem in alto et profundo sit, ita puteus uocatur, ut fontis nomen non amittat. 6, lesus ergo fatigatus ex itinere, sedebat sic su¬ per fontem. Hora erat quasi sexta. Iam incipiunt mysteria. Non enim frustra fatigatur lesus ; non enim frustra fatigatur uirtus Dei; non enim frustra fatigatur, per quern fati5 gati recreantur ; non enim frustra fatigatur, quo deserente fatigamur, quo praesente firmamur. Fatigatur tamen lesus, et fatigatur ab itinere, et sedet, et iuxta puteum sedet, et hora sexta fatigatus sedet. Omnia ista innuunt aliquid, indi¬ care uolunt aliquid ; intentos nos faciunt, ut pulsemus hortan10 tur. Ipse ergo aperiat et nobis et uobis, qui dignatus est ita hortari ut diceret : Pulsate, et aperietur uobis. Tibi fatigatus est ab itinere lesus. Inuenimus fortem Iesum, et inuenimus infirmum Iesum ; fortem et infirmum Iesum : fortem, quia in

principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat 15 Verbum ; hoc erat in principio apud Deum. Vis uidere quam iste Filius Dei fortis sit ? Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil ; et sine labore facta sunt. Quid ergo illo fortius, per quem sine labore facta sunt omnia ? Infirmum uis nosse ? Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. Fortitudo 20 Christi te creauit, infirmitas Christi te recreauit. Fortitudo Christi fecit ut quod non erat esset; infirmitas Christi fecit ut quod erat non periret. Condidit nos fortitudine sua, quaesiuit nos infirmitate sua. 4,

5

Eph. 5, 25-27.

6, 11 Matth. 7, 7.

13

Ioh. 1, 1. 3. 14.

XV, 6, 12 fortem] quatuor codd., uirtutem n cum rel. codd.

n 409

Ioh. IV, 6

5

10

15

20

5

10

15

TRACT. IN IOH. XV, 7-9

153

7. Nutrit ergo ipse infirmus infirmos, tamquam gallina pullos suos ; huic enim se similem fecit : Quoties uolui, inquit ad Ierusalem, congregare filios tuos sub alas, tamquam gallina ;pullos suos, et noluisti ? Videtis autem, fratres, quemadmodum gallina infirmetur cum pullis suis. Nulla alia auis quod sit mater agnoscitur. Videmus nidificare passeres quoslibet ante oculos nostros : hirundines, ciconias, columbas quotidie uidemus nidificare ; quos nisi quando nr nidis uidemus, parentes esse non agnoscimus. Gallina uero sic infirmatur in pullis suis, ut etiamsi ipsi pulli non sequantur, filios non uideas, pl matrem tamen agnoscas. Ita fit alis demissis, plumis hispida, 1513 uoce rauca, omnibus nrembris demissa et abiecta, ut quemadmodum dixi, etiamsi filios non uideas, matrem tamen intellegas. Sic ergo infirmus Iesus, fatigatus ab itinere. Iter ipsius est caro pro nobis adsumta. Quomodo enim iter habet qui ubique est, qui nusquam deest ? Quo it, aut unde it, nisi quia non ad nos ueniret, nisi formam uisibilis camis adsumeret ? Quia ergo uenire ad nos eo modo dignatus est, ut in forma serui adsumpta carne appareret, ipsa carnis adsumtio est iter ipsius. Ideo fatigatus ab itinere quid est aliud, quarn fatigatus in came ? Infirmus in came Iesus, sed noli tu infirmari; in illius infirmitate tu fort is esto, quia quod infirmum est Dei, fortius est hominibus. 8. Sub hac rerum imagine Adam qui erat forma futuri, praebuit nobis magnum indicium sacramenti; immo Deus in illo praebuit. Nam et dormiens meruit accipere uxorem, et de costa eius facta est ei uxor, quoniam de Christo in cruce dormiente futura erat ecclesia de latere eius, de latere scilicet dormientis, quia et de latere in cruce pendentis lancea percusso sacramenta ecclesiae profluxerunt. Sed quare hoc dicere uolui, fratres ? Quia infirmitas Christi nos facit fortes. Ma¬ gna ibi imago praecessit. Potuit Deus carnem detrahere homini unde faceret feminam, et magis uidetur quasi congruere potuisse. Fiebat enim sexus infirmior, et magis de carne infirmi¬ tas fieri debuit quam de osse ; ossa enim in carne firmiora sunt. Non detraxit carnem unde faceret mulierem ; sed detraxit os, et detracto osse formata est mulier, et in locum ossis caro ^ 4I0 adimpleta est. Pot erat pro osse os reddere, poterat ad faciendam mulierem non costam, sed carnem detrahere. Quid igitur significauit ? Facta est mulier in costa tamquam fortis; factus est Adam in carne tamquam infirmus. Christus est et ecclesia, illius infirmitas nostra est fortitudo. 9. Quare ergo hora sexta ? Quia aetate saeculi sexta. Computa in euangelio tamquam unam horam, unam aetatem ab Adam usque ad Noe ; secundam a Noe usque ad Abraham ; 7, 2 Matth. 23, 37. 2, 2i.

6 Ioh. 19, 34.

22 I Cor. i, 25.

8, 1 cfr Rom. 5, 14.

ScfrGen.

154

TRACT. IN IOH. XV, 9-12

Ioh. IV, 7-10

tertiam ab Abraham usque ad Dauid ; quartam a Dauid us5 que ad transmigrationem Babyloniae ; quintam a transmigratione Babyloniae usque ad baptismum Iohannis ; inde sexta agitur. Quid miraris ? Venit Iesus, et humiliando se uenit ad puteum. Fatigatus uenit, quia infirmam carnem portauit. Hora sexta, quia aetate saeculi sexta. Ad puteum, quia ad 10 profunditatem huius habitationis nostrae. Vnde dicitur in psalmis : De profundis clamaui ad te, Domine. Sedit, ut dixi, quia humiliatus est. 10. Et uenit mulier. Forma ecclesiae, non iam iustificatae, sed iam iustificandae, nam hoc agit sermo. Venit ignara, inuenit eum, et agitur cum ilia. Videamus quid, uideamus quare : Venit mulier de Samaria haurire aquam. 5 Samaritani ad Iudaeorum gentem non pertinebant ; alienigenae enim fuerunt, quamuis uicinas terras incolerent. Longum est originem Samaritanorum retexere, ne nos multa teneant, et necessaria non loquamur ; sufficit ergo ut Samaritanos inter alienigenas deputemus. Et ne hoc audacius me arbitremini 10 dixisse quam uerius, audite ipsum Dominum Iesum, quid dixerit de illo Samaritano, uno de decern leprosis quos mundauerat, qui solus rediit ut gratias ageret : Nonne decern mundati sunt ? et nouem ubi sunt ? non erat alius qui daret gloriam Deo, nisi alienigena iste. Pertinet ad imaginem rei, quod ab alieni15 genis uenit ista mulier, quae typum gerebat ecclesiae ; uentura enim erat ecclesia de gentibus, alienigena a genere Iudaeo¬ rum. Audiamus ergo in ilia nos, et in ilia agnoscamus nos, et in ilia gratias Deo agamus pro nobis. Ilia enim figura erat, non ueritas ; quia et ipsa praemisit figuram, et facta est ueritas. 20 Nam credidit in eum, qui de ilia figuram nobis praetendebat. Venit ergo haurire aquam. Simpliciter uenerat haurire aquam, sicut solent uel uiri uel feminae. 11. Dicit ei Ie sus : Da mihi bib ere. Discipuli enim eius abierant in ciuitatem, ut cibos emerent. Dicit ergo ei mulier ilia Samaritana : Quomodo tu ludaeus cum sis, bibere a me poscis, quae sum 5 miilier Samaritana ? Non enim coutuntur Iudaei Samaritanis. Videtis alienigenas : omnino uasculis eorum Iudaei non utebantur. Et quia ferebat secum mulier uasculum unde aquam hauriret, eo mirata est, quia ludaeus petebat ab ea bibere, quod non solebant facere Iudaei. Ille autem qui 10 bibere quaerebat, fidem ipsius mulieris sitiebat. 12. Denique audi quis petat bibere. Respondit Iesus, et dixit ei : Si sc ires donum Dei, et quis est qui dicit tibi, Da mihi bibere, tu for sit an petisses ab 9,11 Ps. 129, 1.

10,12 Luc. 17, 17. 18.

9, 12 humilis uenit Er. Eou.

PL 1514

I oh. IV, 10-14 TRACT. IN IOH. XV, 12-15

155

eo, et dedisset tibi aquam uiuam. Petit bibere, et pro5 mittit bibere. Eget quasi accepturus, et affluit tamquam satiaturus. Si scires, inquit, donum Dei. Donum Dei est Spiritus sanctus. Sed adhuc mulieri tecte loquitur, et paulatim intrat in cor. Fortassis iam docet. Quid enim ista hortatione ^411 suauius et benignius ? Si scires donum Dei, et scires 10 quis est qui dicit tibi, Da mihi bibere, tu forsitan peteres, et daret tibi aquam uiuam ; hue usque suspendit. Viua aqua dicitur uulgo ilia quae de fonte exit. Ilia enim quae colligitur de pluuia in lacunas aut cisternas, aqua uiua non dicitur. Et si de fonte manauerit, et in loco aliquo 15 collecta steterit, nec ad se illud unde manabat admiserit, sed interrupto meatu, tamquam a fontis tramite separata fuerit, non dicitur aqua uiua ; sed ilia aqua uiua dicitur, quae manans excipitur. Talis aqua erat in illo fonte. Quid ergo promittebat quod petebat ? 13 Tamen mulier suspensa ait : Domine, neque in quo haurias habes, et puteus altus est. Videte quomodo intellexerit aquam uiuam, aquam scilicet quae erat in illo fonte. Tu mihi uis dare aquam uiuam, et ego fero unde hau5 riam, et tu non fers. Aqua uiua hie est, quomodo mihi daturus es ? Aliud intellegens et carnaliter sapiens quodammodo pul- pl sat, ut aperiat magister quod clausum est. Pulsabat ignoran- 1515 tia, non studio ; adhuc miseranda, nondum instruenda. 14 Dicit aliquid euidentius Dominus de ilia aqua uiua. Dixerat enim mulier : Numquid tu maior es patre nostro lacob, qui dedit nobis puteum, et ipse ex eo bibet, et filii eius, et pecora eius ? De hac aqua uiua 5 dare mihi non potes, quoniam hauritorium non habes ; forte alium fontem promittis ? Patre nostro melior potes esse, qui hunc puteum fodit, et ipse cum suis usus est eo ? Dominus ergo dicat quid dixerit aquam uiuam. Respondit Iesus, et dixit ei : Omnis qui biberit ex aqua hac, sitiet 10 iterum ; qui autem biberit ex aqua quam ego dabo ei, non sitiet in aeternum / sed aqua quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Apertius locutus est Dominus : Fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Qui biberit de aqua i5 ista, non sitiet in aeternum. Quid euidentius, quia non aquam uisibilem, sed inuisibilem promittebat ? quid euiden¬ tius, quia non carnaliter, sed spiritaliter loquebatur ? 15 Adhuc tamen ilia mulier camem sapit ; delectata est non sitire, et putabat hoc secundum camem promissum sibi esse a Domino. Quod quidem fiet, sed in resurrectione mortuorum. Iam hoc uolebat ilia. Dederat enim Deus aliquando seruo

.

.

.

12,

16

inrupto uel irrupto codd.

156

TRACT. IN IOH. XV, 15-18

Ioh. IV, 13-16

5 suo Eliae, ut per quadraginta dies nec esuriret, nec sitiret. Qui hoc potuit dare per quadraginta dies, non potuit dare semper ? Suspirabat tamen ilia, nolens indigere, nolens laborare. Assidue uenire ad ilium fontem, onerari pondere, quo indigentia suppleretur, et finito quod hauserat, rursus redire 10 cogebatur, et quotidianus ei fuit iste labor ; quia indigentia ilia reficiebatur, non exstinguebatur. Delectata ergo tali munere, rogat ut ei aquam uiuam daret. 16 Verumtamen non praetereamus, quoniam Dominus spiritale aliquid promittebat. Quid est: Qui biberit de aqua hac, sitiet iterum ? Et uerum est secundum hanc aquam, et uerum est secundum quod significabat ilia aqua. Etenim 5 aqua in puteo, uoluptas saeculi est in profunditate tenebrosa ; hinc earn hauriunt homines hydria cupiditatum. Cupiditatem quippe proni submittunt, ut ad uoluptatem haustam de profundo perueniant ; et fruuntur uoluptate, praecedente et praemissa cupiditate. Nam qui non praemiserit cupiditatem, per10 uenire non potest ad uoluptatem. Pone ergo hydriam, cupidi- ^ 412 tatem, et aquam de profundo, uoluptatem ; cum peruenerit quisque ad uoluptatem saeculi huius, cibus est, potus est, lauacrum est, spectaculum est, concubitus est ; numquid non iterum sitiet ? Ergo de hac aqua qui biberit, iterum, 15 inquit, sitiet ; si autem acceperit a me aquam non sitiet in aeternum. Satiabimur, inquit, in bonis domus tuae. De qua ergo aqua daturus est, nisi de ilia de qua dictum est : Apud te est fons uitae? Nam quomodo sitient qui inebriabuntur ab ubertate domus Uiae ? 17 Promittebat ergo saginam quamdam et satietatem Spiritus sancti, et ilia nondum intellegebat; et non intellegens, PL quid respondebat ? Dicit ad eum mulier : Domine, da !5l6 mihi hanc aquam, ut non sitiam, neque ueniam hue 5 haurire. Ad laborem indigentia cogebat, et laborem infirmitas recusabat. Vtinam audiret : Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam. Hoc enim ei dicebat Iesus, ut iam non laboraret ; sed ilia nondum intellegebat. 18 Denique uolens ut intellegeret, dicit ei Iesus : Vade, uoca uirum tuum, et ueni hue. Quid est : uoca uirum tuum ? Per uirum suum ei uolebat aquam illam dare ? An quia non intehegebat, per uirum suum earn uolebat docere ? 5 Forte quomodo ait apostolus de mulieribus : Si quid autem uolunt discere, domi uiros suos interrogent ? Sed ibi dicitur : domi uiros suos interrogent, ubi non est Iesus qui doceat ; denique di¬ citur mulieribus quas prohibebat apostolus loqui in ecclesia. Cum uero ipse Dominus aderat, et praesens praesenti loqueba10 tur ? quid opus erat ut per uirum eius ei loqueretur ? Numquid

.

.

.

15, 0 efr III Reg. 19, 8. 11, 28.

18,

5

16,10 Ps. 64, 5.

sqq. I Cor. 14, 35. 34.

18

Ps. 35, 10. 9.

17, 6 Matth.

I oh. IV, 16

15

20

5

xo

15

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XV, 18-19

157

per uirum suum loquebatur Mariae sedenti ad pedes suos, et excipienti uerbum suum, quando Martha circa multum ministerium etiam de sororis suae fehcitate occupatissima murmurabat ? Ergo, fratres mei, audiamus et intellegamus quod ait Dominus : V oca uirum tuum, mulieri. Forte enim et animae nostrae elicit : Voca uirum tuum. Quaeramus et de uiro animae. Cur iam non ipse Iesus uir animae uerus est ? Adsit intellectus, quoniam quod dicturi sumus, uix capitur nisi ab intentis ; adsit ergo intellectus ut capiatur, et ipse intellectus erit fortasse uir animae. 19 Yidens ergo Iesus quia mulier non intellegebat, et uolens earn intellegere, uoca, inquit, uirum tuum. Ideo enim nescis quod dico, quia intellectus tuus non adest; loquor ego secundum spiritum, tu audis secundum camem. Quae loquor, nec ad uoluptatem aurium pertinent, nec ad oculos, nec ad olfactum, nec ad gustum, nec ad tactum ; mente sola capiuntur, intellectu solo hauriuntur ; ille intellectus non tibi adest, quomodo capis quod dico ? Voca uirum tuum, praesenta intellectum tuum. Quid tibi est enim animam habere ? Non est magnum, nam et pecus habet. Vnde tu melior ? Quia intelle¬ ctum habes, quod pecus non habet. Quid est ergo : Voca ui¬ rum tuum ? Non me capis, non me intellegis; de dono Dei tibi loquor, tu autem camem cogitas ; secundum camem sitire non uis, ego spiritum alloquor ; absens est intellectus tuus, uoca uirum tuum. Noli esse sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Ergo, fratres mei, animam habere, et intel¬ lectum non habere, hoc est, non adhibere, nec secundum eum uiuere, bestialis est uita. Est enim in nobis quiddam bestiale M 4i3 quo in came uiuimus, sed intellectu regendum est. Motus enim animae secundum camem se mouentis, et in delicias carnales immoderate diffluere cupientis, regit desuper intellectus. Qui debet did uir ? qui regit, an qui regitur ? Procul dubio cum ordinata uita est, intellectus animam regit, ad ipsam animam pertinens. Non enim aliquid aliud est quam anima, sed aliquid animae est intellectus ; quomodo non aliquid aliud quam caro est oculus, sed aliquid carnis est oculus. Cum autem pl camis aliquid sit oculus, solus tamen luce perfruitur ; cete- 1517 ra autem membra camalia luce perfundi possunt, lucem sentire non possunt; solus ea oculus et perfunditur et perfruitur. Sic in anima nostra quiddam est quod intellectus uocatur. Hoc ipsum animae quod intellectus et mens dicitur, illuminatur luce superiore. Iam superior ilia lux, qua mens humana illuminatur, Deus est. Erat enim uerum lumen, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Talix lux Christus erat, talis lux cum muliere loquebatur ; et ilia intel¬ lectu non aderat, qui ilia luce illuminaretur, nec tantum per¬

.

11 efr Luc. 10, 39. 30.

12

19,

15

Ps. 31, 9.

33

Ioh. x, 9.

Tr. Ioh.

158

40

45

TRACT. IN IOH. XV, 19-21

Ioh. IV, 17-18

funderetur, uerum etiam frueretur. Ergo Dominus tamquam diceret : Illustrare uolo, et non adest quem ; Voca, inquit, uirum tuum ; adhibe intellectum per quern docearis, quo regaris. Ergo constitue animam excepto intellectu tamquam feminam ; intellectum autem habere, tamquam uirum. Sed iste uir non bene regit feminam suam, nisi cum a superiore regitur. Caput enim mulieris uir, caput autem uiri Christus. Loquebatur caput uiri cum femina, et non aderat uir. Et tamquam diceret Dominus : Adhibe caput tuum ut ille suscipiat caput suum ; ergo uoca uirum tuum, et ueni hue, id est, adesto, praesens esto ; uelut enim absens es, dum non intellegis praesentis uocem ueritatis ; praesens esto, sed noli sola ; cum uiro tuo adesto. 20 Et adhuc ilia nondum aduocato illo uiro, non intellegit, adhuc carnem sapit; absens est enim uir; Non habeo, inquit, uirum. Et Dominus sequitur, et mysteria loquitur. Intellegas reuera istam mulierem non habuisse tunc uirum ; sed coutebatur nescio quo non legitimo uiro, adultero magis quam uiro. Et Dominus ei : Bene dixisti, quia non habeo uirum. Vnde ergo tu dixisti : Voca uirum tuum ? Et audi quia bene nouit Dominus earn non habere uirum, dicit ei, etc. Ne forte putaret mulier ideo dixisse Dominum : Bene dixisti, quia non habeo uirum, quod hoc a muliere didicerit, non quod ipse istud diuinitate cognouerit, audi aliquid quod non dixisti : Quinque enim uiros habuisti, et iste quem habes, non est uir tuus, hoc uere di¬ xisti. 21 Iterum cogit de istis quinque uiris subtilius aliquid perscrutari. Multi quippe intellexerunt, non quidem absurde, nec usquequaque improbabiliter, quinque uiros mulieris huius, quinque libros Moysi1. Vtebantur [enim eis Samaritani, et sub eadem lege erant ; nam inde illis et circumcisio inerat. Sed quoniam angustat nos quod sequitur : Et nunc quem habes, non est uir tuus ; uidetur mihi facilius nos posse accipere quinque uiros priores animae, quinque sensus corpo¬ ris esse. Quando enim quisque nascitur, antequam uti possit mente atque ratione, non regitur nisi sensibus camis. Anima in puero paruulo quod auditur, quod uidetur, quod olet, quod sapit, quod tactu sensitur, hoc appetit aut fugit. Appetit ^"414 quidquid mulcet, fugit quidquid offendit hos quinque sensus. Hos enim quinque sensus mulcet uoluptas, offendit dolor. Secundum hos quinque sensus, tamquam quinque uiros, PL prius uiuit anima, quia istis regitur. Quare autem uiri dicti 1518

.

5

10

.

5

10

15

43 efr I Cor. 11, 3. 1 Sic intellexit Ambrosius, in 'Luc. c. 14 et 20. At Origeni cum Augustino uisum est significari sensus corporis.

Ioh. IV, 17-19

20

25

30

35

5

10

15

5

TRACT. IN IOH. XV, 21-23

159

sunt ? Quia legitimi. A Deo quippe facti, et a Deo donati animae. Infirma est adhuc quae istis quinque sensibus regitur, et sub istis quinque uiris agit ; at ubi uenerit ad annos exserendae rationis, si earn susceperit optima disciplina et doctrina sapientiae, quinque illis uiris ad regendum non succedit, nisi uir uerus legitimus et illis melior, et qui melius regat, et qui ad aetemitatem regat, ad aetemitatem excolat, ad aeternitatem instruat. Nam isti quinque sensus non ad aetemitatem nos regunt, sed ad ista temporalia uel appetenda uel fugienda. Vbi uero intellectus sapientia imbutus regere coeperit animam, scit iam non solum fugere foueam, et ambulare in aequali quod oculi ostendunt animae infirmae, nec tantum canoras uoces suauiter audire, dissonasque repellere, uel blandis odoribus delectari, putoresque respuere, aut dulcedine capi, et amaritudine offendi, aut lenibus mulceri, et asperis laedi. Ista enim omnia infirmae animae sunt necessaria. Quid ergo regiminis adhibetur per ilium intellectum ? Non alba et nigra discreturus est, sed iusta et iniusta, bona et mala, utilia et inutilia, castitatem et impudicitiam, hanc ut amet, istam ut uitet ; caritatem et odium, in hac ut sit, in illo ut non sit. 22. Hie uir quinque illis uiris in ista muliere non successerat. Vbi enim non succedit ille, error dominatin'. Nam cum coeperit anima capax esse rationis, aut a sapiente mente regitur, aut ab errore ; sed error non regit, sed perdit. Post istos ergo quinque sensus mulier ilia adhuc errabat, et error earn uentilabat. Error autem iste non erat legitimus uir, sed adulter ; ideo ei Dominus ait : Bene dixisti, quia non habeo uirum. Quinque enim uir os habuisti ; quinque te sensus camis primo rexerunt ; uenisti ad aetatem utendae rationis, nec ad sapientiam peruenisti, sed in errorem incidisti. Ergo post illos quinque uiros, iste quem habes, non est tuus uir. Et quid erat, si uir non erat, nisi adulter ? Voca, itaque non adulterum, sed uirum tuum, ut intellectu me capias, non errore de me aliquid falsum sentias. Adhuc enim errabat mulier, quae aquam illam cogitabat, cum iam Dominus de Spiritu sancto loqueretur. Quare errabat, nisi quia adulterum, non uirum habebat ? Tolle ergo hinc istum adulterum qui te corrumpit, et uade, uoca uirum tuum. Voca, et ueni, ut intellegas me. 23. Dicit ei mulier : Domine, uideo quia propheta es tu. Coepit uenire uir, nondum plene uenit. Prophetam Dominum putabat. Erat quidem et propheta ; nam de seipso ait : Non est propheta sine honore, nisi in patria sua. Item de illo dictum est ad Moysen : Prophetam eis suscitabo de fratribus 23, 4 Luc. 4, 24.

21, 24 isti] nisi PL

5 Deut. 18, 18.

160

TRACT. IN IOH. XV, 23-24 Ioh. IV, 19-24

eorum, similem tui. Similem scilicet ad formam carnis, non ad eminentiam maiestatis. Ergo inuenimus Dominum Iesum dictum prophetam. Proinde iam non multum errat mulier ista. Video, inquit, quia propheta es tu. Incipit uocare 10 uirum, adulterum excludere : Video quia propheta es tu. Et incipit quaerere quod illam solet mouere. Contentio quippe fuerat inter Samaritanos et Iudaeos, quia Iudaei in templo a Salomone fabricato adorabant Deum; Samaritani longe inde positi, non in eo adorabant. Ideo Iudaei meliores se esse x5 iactabant, quia in templo adorabat Deum. Non enim coutuntur Iudaei Samaritanis, quia dicebant eis : Quomodo uos iactatis, et ideo uos meliores nobis esse perhibetis, quia templum habetis quod nos non habemus ? Numquid patres nostri qui Deo placuerunt in illo templo adorauerunt ? nonne 20 in monte isto adorauerunt, ubi nos sumus ? Melius ergo nos, inquiunt, in hoc monte Deum rogamus, ubi patres nostri rogauerunt. Contendebant utrique ignari, quia uirum non habentes; illi pro templo, illi pro monte inflabantur aduersus inuicem. 24 Dominus tamen modo quid docet mulierem, tamquam cuius uir coeperit praesens esse ? Dicit ei mulier : Do mi¬

.

ne, uideo quia propheta es tu. Patres nostri in monte hoc adorauerunt, et uos dicitis quia Ierosolymis 5 est locus ubi adorare oportet. Dicit ei Iesus : Mulier, crede mihi. Veniet enim ecclesia, sicut dictum est in Canticis canticomm : ueniet et pertransiet ab initio fidei. Veniet ut pertranseat, et pertransire non potest nisi ab initio fidei. Merito iam praesente uiro audit : Mulier, crede mihi. Iam enim 10 est in te qui credat, quia praesens est uir tuus. Coepisti adesse intellectu, quando me prophetam appellasti. Mulier, crede mihi, quia nisi credideritis, non intellegetis. Ergo, Mulier,

crede mihi, quia ueniet hora, quando neque in monte hoc, neque in I erosolymis ador abitis Patrem. V os 15 adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus, quia salus ex ludaeis est. Sed ueniet hora. Quando ? et nunc est. Quae ergo hora ? qiiando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate /non in monte isto, non in templo, sed in spiritu et ueritate. Nam et Pater 20 tales quaerit, qui adorent eum. Quare Pater tales quaerit qui adorent eum, non in monte, non in templo, sed in spiritu et ueritate ? Spirit us est Deus. Si corpus esset Deus, oportebat eum adorari in monte, quia corporeus est mons ; oportebat eum adorari in templo, quia corporeum est tem-

24, 7 Cant. 4, 8, sec. LXX.

24, 5 est locus ubi] om. codd.

12 cfr Isai. 7, 9, sec. LXX.

PL 1519 M 4i5

Ioh. IV, 23-25 TRACT. IN IOH. XV, 24-27

161

25 plum. Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in

spiritu et ueritate oportet ad or are.

.

25 Audiuimus, et manifestum est ; foras ieramus, intro missi sumus. O si inuenirem, dicebas, montem aliquem altum et solitarium ! Credo enim quia in alto est Deus, magis me exaudit ex alto. Quia in monte es, propinquum te Deo putas, 5 et cito te exaudiri, quasi de proximo clamantem ? In excelsis habitat, sed humilia respicit. Prope est Dominus. Quibus ? forte altis ? His qui obtriuerunt cor. Mira res est ; et in altis habitat, et humilibus propinquat : Humilia respicit, excelsa autem a longe cognoscit ; superbos longe uidet, eo illis minus 10 propin quat, quo sibi uidentur altiores. Ouaerebas ergo mon¬ tem ? descende ut adtingas. Sed adscendere uis ? adscende : noli montem quaerere. Adscensiones, inquit, in corde eius (hoc psalmus dicit), in conualle plorationis. Conuallis humilitatem habet. Ergo intus age totum. Et si forte quaeris aliquem pl 15 locum altum, aliquem locum sanctum, intus exhibe te tern- 1520 plum Deo. Templum enim Dei sanctum est, quod estis uos. In templo uis orare ? in te ora. Sed prius esto templum Dei, quia ille in templo suo exaudiet orantem.

.

26 Venit ergo hora, et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. Nos adoramus quod scimus, uos adoratis quod nesciscitis ; quoniam salus ex Iudaeis est. Multum dedit 5 Iudaeis ; sed noli istos reprobos accipere. Parietem ilium accipe cui adiunctus est alius, ut pacati in lapide angulari, quod est Christus, copulentur. Vnus enim paries a Iudaeis, unus a gentibus ; longe a se isti parietes, sed donee in angulo coniungantur. Alienigenae autem hospites erant, et peregrini a 10 testamentis Dei. Secundum hoc ergo dictim est: Nos ado ra¬ mus quod scimus. Ex persona quidem Iudaeorum dictum est, sed non omnium Iudaeorum, non reproborum Iudaeorum, sed de qualibus fuerunt apostoli, quales fuerunt prophetae, quales fuerunt illi omnes sancti, qui omnia sua uendiderunt, 15 et pretia rerum suarum ad pedes apostolorum posuerunt. Non enim repulit Deus plebem suarn quam praesciuit. 27 Audiuit hoc mulier ista, et addidit. Iamdudum prophetam dixerat ; uidit talia dicere eum cum quo loquebatur, quae iam plus essent ad prophetam ; et quid respondit, uidete : Dicit ei mulier : Scio quia Messias ueniet, 5 qui dicitur Christus ; cum ergo uenerit ille, omnia nobis demonstrabit. Quid est hoc ? Modo, inquit, de tem¬ plo contendunt Iudaei, et nos de monte contendimus ; cum

.

25, 7 Ps. 33, 19. 26, 9 eft Eph. 2, 12-22.

8 Ps. 137, 6. 12 Ps. 83, 6. 7. 16 I Cor. 3, 17. 14 efr Act. 4, 34. 35. 16 efr Rom. 11, 2.

27, 3 esset a propheta plures codd.

p 416

162

10

5

5

5

10

15

5

TRACT. IN IOH. XV, 27-31

Ioh. IV, 25-33

ille uenerit, et montem spernet, et templum euertet; docebit nos iste omnia, ut in spiritu et ueritate nouerimus adorare. Sciebat quis earn posset docere, sed iam docentem nondum agnoscebat. Iam ergo digna erat cui manifestaretur. Messias autem unctus est; unctus graece Christus est ; hebraice Mes¬ sias est; unde et punice, Messe dicitur ungue. Cognatae quippe sunt linguae istae et uicinae, hebraica, punica, et syra. 28. Ergo dicit ei mulier: Scio quia Messias ueniet, qui dicitur Christus ; cum ergo uenerit ille, nobis annuntiabit omnia. Dicit ei lesus : Ego sum qui loquor tecum. Vocauit uirum suum, factus est uir eius caput mulieris, factus est Christus capit uiri. Iam mulier ordinatur in fide, et regitur bene uictura. Posteaquam audiuit hoc : Ego sum qui loquor tecum, iam ultra quid diceret ; quando Christus Dominus manifestare se uoluit mulieri, cui dixerat : Crede mihi ? 29. Et continuo uenerunt discipuli eius, et rnirabantur quia cum muliere loquebatur. Quia quaerebat perditam, qui uenerat quaerere quod perierat, hoc illi mirabantur. Bonum enim mirabantur, non malum suspicabantur. Nemo tamen dixit : Quid quaeris aut quid loqueris cum ea ? 30. Reli quit ergo hydriam suam mulier. Audito : Ego sum qui loquor tecum, et recepto in cor Christo Domino, quid faceret nisi iam hydriam dimitteret, et euange- pl lizare curreret ? Proiecit cupiditatem, et properauit annun- 1521 tiare ueritatem. Discant qui uolunt euangelizare, proiciant hydriam ad puteum. Recordamini quid superius dixerim de hydria : uas erat unde aqua hauriebatur, graeco nomine appellatur hydria, quoniam graece v8a>p aqua dicitur ; tamquam si aquarium diceretur. Proiecit ergo hydriam, quae iam non usui, sed oneri fuit ; auida quippe desiderabat aqua ilia satiari. Vt nuntiaret Christum, onere abiecto, cucurrit ad ciuitatem, et dicit illis hominibus : Venite, et uidete hominem qiii mihi dixit omnia quaecum que feci. Pedetentim, ne illi quasi irascerentur, et indignarentur, et persequerentur. Venite, et uidete hominem qui dixit mihi omnia quaecumque feci ; numquid ipse est Christus ? Exierunt de ciuitate, et ueniebant ad eum. 31. Et inter ea rogabant eum discipuli dicentes : ^417 Rabbi,manduca. Ierant enim emere cibos et uenerant. Ille autem dixit : Ego habeo cibum manducare quern uos non scitis. Dicebant ergo discipuli ad inuicem : Numquid aliquis adtulit ei manducare ? Quid mirum si mulier ilia non intellegebat aquam ? ecce discipuli nondum intellegunt escam. Audiuit autem cogitationes illorum, et iam instruit 28, 5 cfr I Cor. 11, 3.

Ioh. IV, 34-38

TRACT. IN IOH. XV, 31-32

163

ut magister ; non per circuitum, sicut illam cuius adhuc uirum requirebat, sed iam aperte : Meus, inquit, cibus est ut 10 faciam uoluntatem eius qui misit me. Ergo et potus ipse erat in ilia muliere, ut faceret uoluntatem eius, qui miserat eum. Ideo dicebat : Sitio, da mihi bibere, scilicet ut fidem in ea operaretur, et fidem eius biberet, et earn in corpus suum traiceret; corpus enim eius ecclesia. Ipse est 15 ergo, inquit, cibus meus ut faciam uoluntatem eius

5

10

15

20

25

30

35

qui me misit. 32. Nonne uos dicitis quod adhuc quatuor menses sunt, et messis uenit ? In opus feruebat, et operarios mittere disponebat. Vos quatuor menses computatis usque ad messem, ego uobis aliam messem albam et paratam ostendo. Ecce dico uobis, leuate oculos uestros, et uidete quia iam albae sunt regiones ad messem. Ergo messores missurus est. In hoc enim est uerbum uerum, quia alius est qui metit, alius qui seminat, ut et qui seminat simul gaudeat et qui metit. Ego misi uos metere quod uos non laborastis ; alii laborauerunt, et uos in laborem eorum introistis. Quid ergo ? messo¬ res misit, non seminat ores ? Quo messores ? Vbi iam alii laborauerunt. Nam ubi iam laboratum erat, utique seminatum erat ; et quod seminatum erat, iam maturum erat factum, falcem et trituram desiderabat. Quo ergo erant messores mittendi ? Vbi iam prophetae praedicauerant ; ipsi enim seminatores. Nam si ipsi non seminat ores, unde ad illam mulierem peruenerat : Scio quia Messias ueniet ? Iam ista mulier fructus maturus erat, et erant albae messes, et falcem quaerebant. Misi uos ergo; quo? metere quod non seminastis ; alii seminauerunt, et uos in labores eorum introistis. Qui laborauerunt ? Ipse Abraham, Isaac, et Iacob. Legite labores eorum ; in omnibus laboribus eorum prophetia Christi; et ideo seminatores. Moyses et ceteri patriarchae et omnes prophetae, quanta pertulerunt in illo pl frigore quando seminabant ? Ergo iam in Iudaea messis 1522 parata erat. Merito ibi tamquam matura seges fuit, quando tot hominum millia pretia rerum suarum afferebant, et ad pedes apostolorum ponentes, expeditis humeris a sarcinis saecularibus, Christum Dominum sequebantur. Vere matura messis. Quid inde factum est ? De ipsa messe eiecta sunt pauca grana, et seminauerunt orbem terrarum, et surgit alia messis quae in fine saeculi metenda est. De ista messe dicitur : Qui seminant in lacrymis, in gaudio metent. Ad istam ergo messem non apostoli, sed angeli mittentur : Messores, inquit, angeli sunt. Ista ergo messis crescit inter zizania, et exspectat purgari in fine. Ilia uero messis iam matura erat, quo prius 32, 34 Ps. 125, 5.

35 Matth. 13, 39.

164

40

TRACT. IN IOH. XV, 32-XVI, 1 Ioh. IV, 39-44

missi sunt discipuli, ubi prophetae laborauerunt. Sed tamen, fratres, uidete quid dictum sit : Simul gaud eat et qui seminat et qui metit. Dispares temporis labores habuerunt ; sed gaudio pariter perfruentur, mercedem simul accepturi sunt uitam aeternam. 33. E x ciuitate autem ilia multi crediderunt in eum S amaritani, propter uerbum mulieris testi¬ monium perhibentis, quia dixit mihi omnia quae-

cumque feci. Cum uenissent autem ad eum Samari- ^418 5 tani, rogauerunt ut apud eos maneret, et mansit ibi duos dies. Et multo plures crediderunt propter sermonem eius ; et mulieri dicebant ; Quia iam non propter tuam loquelam credimus ; ipsi enim nos audiuimus, et scimus quia hie est uere Saluator 10 mundi. Et hoc paululum animaduertendum est, quia lectio terminata est. Mulier primum nuntiauit, et ad mulieris testimonium crediderunt Samaritani, et rogauerunt eum ut apud eos maneret, et mansit ibi biduo, et plures crediderunt ; et cum credidissent, dicebant mulieri : Non iam propter 15 uerbum tuum credimus, sed ipsi cognouimus, et sci¬ mus quia uere hie est Saluator mundi ; primo per famam, postea per praesentiam. Sic agitur hodie cum eis qui foris sunt, et nondum sunt christiani; Christus nuntiatur per christianos amicos ; tamquam ilia muliere, hoc est ecclesia 20 annuntiante, ad Christum ueniunt, credunt per istam fa¬ mam ; manet apud eos biduo, hoc est, dat illis duo praecepta caritatis ; et multo plures et firmius in eum credunt, quoniam uere ipse est Saluator mundi.

TRACTATVS XVI. Ab eo euangelii loco : Post duos autem dies exiit inde, et abiit in Galilaeam, usque ad id : Et credidit ipse, et domus eius tota. [Cap. iv, 43-53.] [.Habitus Dom. vii post Pentec. die 13 Iulii 413.]

1. Hodierna euangelica lectio, hesterni diei sequitur lectionem, quae nobis ad disputandum proponitur. In qua quidem sensus non sunt inuestigatione difficiles, sed digni praedicatione, digni admiratione et laudatione. Proinde locum istum 5 euangelii cum commendatione commemoremus, potius quam cum difhcultate tractemus. Abiit enim Iesus post biduum quod fecerat in Samaria in Galilaeam ubi nutritus erat. Secutus autem euangelista ait : Ipse enim Iesus testimo¬ nium perhibuit quia propheta in patria sua hono- PL 10 rem non habet. Non propterea post biduum discessit Iesus 1525 32, 40 disparis plures codd.

33, 20/21 famam] feminam Lou.

Ioh. IV, 44

TRACT. IN IOH. XVI, 1-3

165

de Samaria, quia honorem in Samaria non habebat; non enim Samaria patria ipsius erat, sed Galilaea. Cum ergo istam deseruisset tarn cito, et ad Galilaeam uenisset ubi nutritus erat, quomodo adtestatur quia propheta in patria sua hono15 rem non habet ? Magis uidetur adtestari potuisse quod propheta in patria sua honorem non haberet, si contemneret pergere in Galilaeam, et in Samaria remansisset. 2. Intendat ergo Caritas uestra insinuatum nobis non modi¬ cum sacramentum, suggerente Domino et donante quod loquar. Quaestionem propositam cognouistis, solutionem eius exquirite. Sed repetamus propositionem, ut solutionem deside5 rabilem faciamus. Mouet nos cur euangelista dixerit : Ipse

enim Iesus testimonium perhibuit quod propheta in patria sua honorem non habet. Hoc permoti reteximus uerba superiora, ut inueniamus cur hoc euangelista dicere uoluerit; et inuenimus superiora uerba eius ita narran10 tis, quoniam post biduum profectus est de Samaria in Gali¬ laeam. Propter hoc ergo dixisti, o euangelista, testimonium perhibuisse Iesum quod propheta in patria sua honorem non haberet, quia post biduum reliquit Samariam, et properauit uenire in Galilaeam ? Immo uero quasi uideor mihi congruen15 tius intellegere, quia si honorem in patria sua Iesus non habe¬ ret, non ad eamdem relicta Samaria festinaret. Sed ni fallor, immo quia uerum est, et non fallor, melius enim quam ego, uidit euangelista qui diceret, melius me ueritatem uidebat, qui earn de pectore Domini bibebat. Ipse est enim Iohannes 20 euangelista, qui inter omnes discipulos super pectus Domini discumbebat, et quern Dominus caritatem debens omnibus, tamen prae ceteris diligebat. Ergo ille falleretur, et ego recta sentirem ? Immo si pie sapio, obedienter audiam quod dixit, ut rnerear sentire quod sensit. 3. Accipite itaque, carissimi, quid hie sentiam, sine praeiudicio, si uos melius aliquid senseritis. Magistrum enim unum omnes habemus, et in una schola condiscipuli sumus. Hoc ergo sentio, et uidete si non aut uerum est, aut propinquat ueritati 5 quod sentio. In Samaria biduum fecit, et crediderunt in eum Samaritani; tot dies in Galilaea fecit, et non in eum credide¬ runt Galilaei. Retexite uel recolite memoria hesterni diei et lectionem et sermonem. Venit in Samariam, ubi eum prirno mulier ilia praedicauerat, cum qua ad puteum Iacob locutus 10 erat magna mysteria ; eo uiso Samaritani et audito credide¬ runt in eum propter uerbum mulieris, et hrmius crediderunt propter uerbum eius, et plures crediderunt ; sic scriptum est. Ibi facto biduo (quo numero dierum mystice commendatus est duorum numerus praeceptorum, in quibus duobus prae15 ceptis tota lex pendet et prophetae, sicut hesterno die nos XVI, 2,19 efr Ioh. 13, 25 et 21, 20.

3,

14

efr Matth. 22, 37-40.

m

419

166

TRACT. IN IOH. XVI, 3

Ioh. IV, 46-53

commendasse meministis), pergit in Galilaeam, et uenit in ciuitatem Canam Galilaeae, ubi aquam uinum fecit. Ibi autem quando aquam in uinum conuertit, sicut scribit ipse Iohannes, PL crediderunt in eum discipuli eius ; et utique plena erat domus 1524 20 turbis conuiuantium. Factum est tarn magnum miraculum, et non in eum crediderunt nisi discipuli eius. Hanc ciuitatem Galilaeae modo repetiuit. Et ecce quidam regulus, cuius

filius infirmabatur, uenit ad eum, et rogare coepit ut descender et, ad illam ciuitatem uel domum, et sanaret 25 filium eius ; incipiebat enim mori. Qui rogabat, non

30

35

40

45

30

53

credebat ? Quid a me exspectas audire ? Dominum interroga quid de illo senserit. Rogatus enim talia respondit : Nisi signa et prodigia uideritis, non creditis. Arguit hominem in fide tepidum, aut frigidum, aut omnino nullius fidei, sed tentare cupientem de sanitate filii sui, qualis esset Christus, quis esset, quantum posset. Verba enim rogantis audiuimus, cor diffidentis non uidemus ; sed ille pronuntiauit, qui et uerba audiuit et cor inspexit. Denique et ipse euangelista testimonio narrationis suae ostendit quia nondum crediderat, qui uenire ad domum suam Dominum cupiebat, ad sanandum filium eius. Nam posteaquam ei nuntiatum est sanum esse filium eius, et inuenit ea hora sanatum, qua hora Dominus dixerat : Vade, filius tuus uiuit ; et credidit, inquit, ipse, et domus eius tota. Si ergo propterea credidit ipse et domus eius tota, quia nuntiatus est ei filius eius sanus, et comparauit horam nuntiantium horae praenuntiantis, quando rogabat, nondum credebat. Samaritani nullum signum exspectauerant, uerbo eius tantummodo crediderant ; ciues autem eius audire meruerunt: Nisi signa et prodigia uideritis, non creditis ; et ibi tamen facto tanto miraculo, non credi¬ dit nisi ipse et domus eius. Ad solum sermonem crediderunt plures Samaritani; ad illud miraculum sola ilia domus credi- m 4*° dit, ubi factum est. Quid igitur, fratres, quid nobis commendat Dominus ? Tunc Galilaea Iudaeae patria erat Domini, quia ibi nutritus est; nunc uero quia portendit aliquid res ilia ; non enim sine causa dicta sunt prodigia, nisi quia aliquid portendunt : prodigium enim appellatum est quasi porrodicium, quod porro dicat, porro significet, et aliquid futurum esse portendat ; quia ergo aliquid ilia omnia portendebant, aliquid ilia omnia praedicebant, faciamus modo nos patriam Domini nostri Iesu Christi secundum carnem (non enim habuit patriam in terra, nisi secundum carnem, quam accepit in terra) ; faciamus ergo patriam Domini populum Iudaeorum. Ecce in patria sua honorem non habet. Modo adtende Iudae-

20 cfr Ioh.

2, 1-11.

XVI, 3, 52/53 prodicium plures codd.

Ioh. IV, 44, 48

TRACT. IN IOH. XVI, 3-5

167

6cTorum turbas, adtende iam gentem illam dispersam toto orbe terrarum, et euulsam radicibus suis ; adtende ramos fractos, concisos, dispersos, aridos, quibus fractis inseri meruit oleaster; uide turbam Iudaeorum, quid dicit modo ? Quem colitis, quem adoratis, frater noster erat. Et nos respondeamus : 65 Propheta in patria sua honorem non habet. Denique illi ambulantem Dominum Iesum in terra, facientemque miracula, caecos illuminantem, surdis aures aperientem, mutorum ora soluentem, paralyticorum membra stringentem, super mare ambulantem, uentis imperantem et fluctibus, mortuos PL 70 suscitantem, tanta signa facientem uiderunt, et uix inde pauci 1525 crediderunt. Populo Dei loquor : Tam multi credidimus, quae signa uidimus ? Illud ergo quod factum est tunc, hoc quod nunc agitur portendebat. Iudaei fuerunt uel sunt similes Galilaeis; nos similes illis Samaritanis. Euangelmm audiuimus, 75 euangelio consensimus, per euangelium in Christum credidi¬ mus ; nulla signa uidimus, nulla exigimus. 4. Quamuis enim unus ex duodecim electis et sanctis, tamen Israelita fuit, de gente scilicet Domini, Thomas ille, qui in loca uulnerum digitos cupiebat mittere. Sic eum arguit Dominus quomodo istum regulum. Huic dixit : Nisi signa et prodi5 gia uideritis non credit is ; illi autem dixit : Quiauidisti, credidisti. Ad Galilaeos uenerat, post Samaritanos qui sermoni eius crediderant, apud quos nulla miracula fecerat, quos firmos in fide securus cito dimiserat, quia diuinitatis praesentia non dimiserat. Ergo quando dicebat Dominus Thomae : 10 Veni, mitte manum tuam, et noli esse incredulus, sed fidelis, et cum ille exclamaret, tactis uulnerum locis, et diceret : Dominus mens, et Deus mens, increpatur et dicitur ei : Quia uidisti, credidisti. Quare, nisi quia prophet a in patria sua honorem non habet ? Quia uero apud alienigenas pro15 pheta iste honorem habet, quid sequitur ? Beati qui non uident et credunt. Praedicti sumus nos; et quod Dominus ante laudauit, et in nobis implere dignatus est. Viderunt qui crucifixerunt, palpauerunt, et sic pauci crediderunt ; nos non uidimus, non contrectauimus, audiuimus, credidimus. Fiat 20 in nobis, perficiatur in nobis beatitudo quam promisit ; et hie, quia patriae ipsius praelati sumus, et in futuro saeculo, quia pro ramis fractis inserti sumus. 5. Hos enim ramos se fracturum esse monstrabat, et hunc oleastrum inserturum, quando commotus centurionis fide, qui ei dixit : Non sum dignus ut sub tectum meum intres ; sed tantum die uerbo, et sanabitur puer meus ; nam et ego homo sum ^ 421 5

sub potestate constitutus, habens sub me milites, et dico huic, 02 Rom. 11, 17.

4, 4 Ioh. 20, 25-29.

5, 3 sqq. Luc. 7, 6-9.

4, 15/16 uident et credunt] codd., uiderunt et crediderunt /x

168

10

15

20

25

30

35

5

10

TRACT. IN IOH. XVI, 5-6

Ioh. IV, 50

Vade, et uadit; et huic : Veni, et uenit; et seruo meo : Fac hoc, et jacit. Connersus ad eos qui se sequebantur, dixit : Amen dico nobis, non inueni tantam fidem in Israel. Quare non inuenit tantam fidem in Israel ? Quia propheta in patria sua honorem non habet. Numquid non et illi centurioni poterat dicere Dominus, quod dixit huic regulo : Vade, puer tuns uiuit ? Videte distinctionem : regulus iste Dominum ad domum suam descendere cupiebat ; ille centurio indignum se esse dicebat. Illi dicebatur Ego uenio et curabo eum ; huic dictum est : Vade, filius tuns uiuit. Illi praesentiam promittebat, hunc uerbo sanabat. Iste tamen praesentiam eius extorquebat ; ille se praesentia eius indignum esse dicebat. Hie cessum est elationi; illic concessum est humilitati. Tamquam huic diceret : Vade, filius tuus uiuit, noli mihi taedium facere ; nisi signa et prodigia uideritis, non creditis ; praesentiam meam uis in domo tua, possum et pl uerbo iubere ; noli tu de signis credere ; centurio alienigena 1526 credidit me uerbo posse facere, et antequam facerem credidit ; uos nisi signa et prodigia uideritis, non creditis. Ergo si ita est, frangantur superbi rami, humilis inseratur oleaster ; maneat tamen radix, illis praecisis, istis receptis. Vbi manet radix ? In patriarchis. Etenim patria Christi populus Israel, quia ex eis uenit secundum carnem ; sed huius arboris radix, Abraham, Isaac, et Iacob, patriarchae sancti. Et ubi isti ? In requie apud Deum, in honore magno : ut in Abrahae sinum adiutus ille pauper post corporis exitum leuaretur, et in Abrahae sinu de longinquo a superbo diuite uideretur. Ergo radix manet, radix laudatur ; sed rami superbi et praecidi et arescere meruerunt ; oleaster autem humilis illorum praecisione inuenit locum. 6. Audi ergo quemadmodum praecidantur rami naturales, quemadmodum inseratur oleaster, ex ipso centurione, quern propter comparationem huius reguli commemorandum putaui. Amen, inquit, dico nobis, non inueni tantam fidem in Israel ; propterea dico nobis, quia multi ab oriente et occidente. Quam late terrain occupauerat oleaster ! Amara silua mundus hie fuit ; sed propter humilitatem, propter non sum dignus ut sub tectum meum intres, midti ab oriente et occidente uenient. Et puta quia uenient, quid de illis fiet ? Si enim uenient, iam praecisi sunt de silua ; ubi inserendi sunt, ne arescant ? Et recumbent, inquit, cum Abraham, et Isaac, et Iacob. In quo conuiuio, ne forte non inuites ad semper uiuendum, sed ad multum bibendum ? Recumbent cum Abraham, et Isaac, et 30 sq. efr Luc. 16, 22. 23. 5, 14 ueniam Lou. iustus edd.

6, 4 sqq. Matth. 8, 5-12.

31 adiutus] plures codd.

Lou., ad iustos cod. Vindocin.,

Ioh. IV, 50

TRACT. IN IOH. XVI, 6-XVII, 1

169

Iacob. Vbi ? In regno, inquit, caelorum. Et quid erit de illis qui uenerunt de stirpe Abrahae ? quid fiet de ramis quibus arbor plena erat ? Quid, nisi quia praecidentur, ut isti inserantur ? Doce quia praecidentur : Filii autem regni ibunt in

tenebras exteriores.

7. Habeat ergo apud nos honorem propheta, quia non habuit honorem in patria sua. Non habuit honorem in patria, in qua conditus est ; habeat honorem in patria quam condidit. In ilia enim conditus est conditor omnium, conditus in ilia est secundum formam serui. Nam ipsam ciuitatem in qua conditus est, ipsam Sion, ipsam Iudaeorum gentem, ipsam Ierusalem ipse condidit cum esset apud Patrem Verbum Dei : Omnia ^ 422 enim per ipsum facta stmt, et sine ipso factum est nihil. De illo ergo homine de quo hodie audiuimus, unus mediator Dei et hominum homo Christus Iesus, etiam psalmus praelocutus est, dicens : Mater Sion dicet homo. Quidam homo, mediator Dei et hominum homo, Mater Sion dicit. Ouare Mater Sion dicit ? Quia inde accepit carnem, inde uirgo Maria, de cuius utero serui forma suscepta est, in qua dignatus est apparere humillimus. Mater Sion dicit homo, et homo iste qui dicit Mater Sion factus est in ea, homo factus est in ea. Nam Deus erat pl ante earn, et homo factus est in ea. Qui homo factus est in ea, 1527 ipse fundauit earn Altissimus, non humillimus. Homo factus est in ea humillimus ; quia Verbum caro factum est, et habitauit in nobis, ipse fundauit earn Altissimus / quia in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum ; et Deus erat Verbum, omnia per ipsum facta sunt. Quia uero condidit istam patriam, hie habeat honorem. Repulit eum patria in qua generatus est ; suscipiat eum patria quam regenerauit.

TRACTATVS XVII. Ab eo quod scriptum est : Post haec erat dies festus Iudaeorum, et adscendit Iesus Ierosolymam, usque ad id : Quaerebant eum Iudaei interficere, quia non solum soluebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo. [Cap. v, 1-18.]

[Habitus Sabbato ante Dom. vm post Pentec., die 19 lulii 413.]

t Mirum non esse debet a Deo factum miraculum, mirum enim esset si homo fecisset. Magis gaudere quam mirari debemus, quia Dominus noster et saluator Iesus Christus homo factus est, quam quod diuina inter homines Deus fecit. Plus 7, 9 efr I Tim. 2, 5.

18 Ps. 86, 5.

18 Ioh. 1, 1. 3. 14.

XVII, i, 2 quam mirari] codd. edd., et admirari (uel et ammirari) dub. /a, fort, melius

170

TRACT. IN I0H. XVII, 1-2

Ioh. V, 1-18

5 est enim ad salutem nostram quod factus est propter homines, quam quod fecit inter homines ; et plus est quod uitia sanauit animarum, quam quod sanauit languores corporum moriturorum. Sed quia ipsa anima non eum nouerat a quo sananda erat, et oculos habebat in came unde facta corporalia uideret, 10 nondum habebat sanos in corde, unde Deum latentem cognosceret ; fecit quod uidere poterat, ut sanaretur unde uidere non poterat. Ingressus est locum ubi iacebat magna multitudo languentium, caecorum, claudorum, aridorum ; et cum esset medicus et animarum et corporum, et qui uenisset sanare i5 omnes animas crediturorum, de illis languentibus unum elegit quern sanaret, ut unitatem significaret. Si mediocri corde, et quasi humano captu et ingenio consideremus facientem, et quod ad potestatem pertinet, non magnum aliquid perfecit; et quod ad benignitatem, parum fecit. Tot iacebant, et unus 20 curatus est, cum posset uno uerbo omnes erigere. Quid ergo intellegendum est, nisi quia potestas ilia et bonitas ilia magis agebat quid animae in factis eius pro salute sempiterna intellegerent, quam quid pro temporali salute corpora mererentur ? Corporum enim salus quae uera exspectatur a Domino, erit in 25 fine in resurrectione mortuorum : tunc quod uiuet, non morietur ; tunc quod sanabitur, non aegrotabit; tunc quod satiabitur, non esuriet aut sitiet ; tunc quod renouabitur, non uete- p. 423 rascet. Nunc uero in illis factis Domini et saluatoris nostri Iesu Christi, et caecorum aperti oculi, morte clausi sunt, et paraly3o ticorum membra constricta, morte dissoluta sunt ; et quidquid sanatum est temporaliter in membris mortalibus, in fine defecit ; anima uero quae credidit, ad uitam aetemam transi- pl turn fecit. Animae ergo crediturae, cuius peccata dimittere 1528 uenerat, ad cuius languores sanandos se humiliauerat, de hoc 35 languido sanato magnum signum dedit. Cuius rei et cuius signi profundum sacramentum, quantum Dominus donare dignatur, adtentis uobis et orando adiuuantibus infirmitatem nostram, loquar ut potero. Quidquid autem non possum, supplebit in uobis ipse, quo adiuuante facio quod possum. 2. De hac piscina quae quinque porticibus cingebatur, in quibus iacebat magna multitudo languentium, assidue nos tractasse memini ; et rem dicturus sum quam mecum plures recognoscant potius quam cognoscant. Verum nihil est ab re, 5 etiam nota repetere, ut et qui non nouerant instruantur, et qui nouerant confirmentur. Proinde tamquam nota breuiter perstringenda sunt, non otiose inculcanda. Piscina ilia et aqua ilia populum mihi uidetur significasse Iudaeorum. Significari enim populos nomine aquarum, aperte nobis indicat ApocaXVII, 2, 9 cfr Apoc. 17, 15.

19 paruum codd.

Ioh. V, 5

TRACT. IN IOH. XVII, 2-4

171

10 lypsis Iohannis, ubi ei cum ostenderentur aquae multae, et interrogasset quid essent, responsum accepit, populos esse. Aqua ergo ilia, id est populus ille, quinque libris Moysi, tamquam quinque porticibus claudebatur. Sed illi libri prodebant languidos, non sanabant. Lex enim peccatores conuincebat, 15 non absoluebat. Ideo littera sine gratia reos faciebat, quos confitentes gratia liberabat. Nam hoc dicit apostolus : Si

enim data esset lex quae posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia. Quare ergo data est lex ? Sequitur, et dicit : Sed conclusit scriptura omnia sub peccato, ut promissio ex fide lesu 20 Christi daretur credentibus. Quid euidentius ? Nonne uerba haec exposuerunt nobis et quinque porticus, et languentium multitudinem ? Quinque porticus lex est. Quare quinque porti¬ cus non sanabant languentes ? Quia si data esset lex quae posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia. Quare ergo continebant 25 quos non sanabant ? Quia conclusit scriptura omnia sub pec¬

cato, ut promissio ex fide lesu Christi daretur credentibus. 3. Quid ergo fiebat ut in aqua ilia turbata sanarentur, qui in porticibus sanari non poterant ? Subito enim uidebatur aqua turbata, et a quo turbabatur, non uidebatur. Credas hoc angelica uirtute fieri solere, non tamen sine significante 5 aliquo Sacramento. Post aquam turbatam mittebat se unus qui poterat, et sanabatur solus ; post ilium quisquis se mitteret, frustra faceret. Quid sibi ergo hoc uult, nisi quia uenit unus Christus ad populum Iudaeorum, et faciendo magna, docendo utilia, turbauit peccatores, turbauit aquam praesentia sua, 10 et excitauit ad passionem suam ? Sed latens turbauit. Si

enim cognouissent, numquam Dominum gloriae crucifixissent. Descendere ergo in aquam turbatam, hoc est humiliter crede¬ re in Domini passionem. Ibi sanabatur unus, significans unitatem ; postea quisquis ueniret, non sanabatur, quia quisquis 15 praeter unitatem fuerit, sanari non poterit. PL 4. Videamus ergo quid uoluerit significare in illo uno, quern 1529 etiam ipse seruans unitatis mysterium, sicut praelocutus sum, de tot languentibus unum sanare dignatus est. Inuenit in p 424 annis eius numerum quemdam languoris : Triginta octo 5 annos habebat in infirmitate. Hie numerus quomodo magis ad languorem pertineat, quam ad sanitatem, paulo diligentius exponendum est. Intentos uos uolo ; aderit Dominus, ut congrue loquar, et sufficienter audiatis. Quadragenarius numerus sacratus nobis in quadam perfectione com10 mendatur. Notum esse arbitror Caritati uestrae. Testantur saepissime diuinae scripturae. Ieiunium hoc numero consecratum est ; bene nostis. Nam et Moyses quadraginta diebus ieiunauit, et Elias totidem, et ipse Dominus noster et saluator 17 Gal. 3, 21-22. Reg. 19, 8.

3, 10 I Cor. 2, 8.

4, 12 efr Exod. 34, 28.

13 efr III

i72

TRACT. IN IOH. XVII, 4-5

Ioh. V, 5

Iesus Christus hunc ieiunii numerum impleuit. Per Moysen 15 significatur lex, per Eliam significantur prophetae, per Dominum significatur euangelium. Ideo in illo monte tres apparuerunt, ubi se discipulis ostendit in claritate uultus et uestis suae. Apparuit enim medius inter Moysen et Eliam, tamquam euangelium testimonium haberet a lege et prophetis. Siue ergo 20 in lege, siue in prophetis, siue in euangelio, quadragenarius numerus nobis in ieiunio commendatur. Ieiunium autem magnum et generale est, abstinere ab iniquitatibus et illicitis uoluptatibus saeculi quod est perfectum ieiunium : ut abne-

gantes impietatem et saeculares cupiditates, temperanter, et 25 iuste, et pie uiuamus in hoc saeculo. Huic ieiunio quam mercedem addit apostolus ? Sequitur, et dicit : Exspectantes illam beatam spem, et manifestationem gloriae beati Dei, et saluatoris nostri Iesu Christi. In hoc ergo saeculo quasi quadragesimam abstinentiae celebramus, cum bene uiuimus, cum ab iniquita30 tibus et ab illicitis uoluptatibus abstinemus. Sed quia haec abstinentia sine mercede non erit, exspectamus beatam illam

spem, et reuelationem gloriae magni Dei, et saluatoris nostri Iesu Christi. In ilia spe, cum fuerit de spe facta res, accepturi sumus mercedem denarium. Ipsa enim merces redditur opera35 riis in uinea laborantibus secundum euangelium, quod uos

credo reminisci; neque enim omnia commemoranda sunt, tam¬ quam rudibus et imperitis. Denarius ergo qui accepit nomen a numero decern, redditur, et coniunctus quadragenario fit quinquagenarius ; unde cum labore celebramus quadragesi4o mam ante pascha ; cum laetitia uero, tamquam accepta mer¬ cede, quinquagesimam post pascha. Nam huic tamquam salutari labori boni operis, qui pertinet ad quadragenarium nume¬ rum, additur quietis et felicitatis denarius, ut quinquagenarius fiat. 5. Significant hoc et ipse Dominus Iesus multo apertius, quando post resurrectionem quadraginta diebus conuersatus est in terra cum discipulis suis ; quadragesimo autem die cum ascendisset in caelum, peractis decern diebus misit mercedem 5 Spiritus sancti. Significata sunt ista, et quibusdam significatio- pl nibus res ipsae praeuentae sunt. Significationibus pascimur, 1530 ut ad res ipsas perdurantes peruenire possimus. Operarii enim sumus, et adhuc in uinea laboramus ; finito die, finito opere, merces restituetur. Sed quis operarius perdurat ad accipiendam 10 mercedem, nisi qui pascitur cum laborat ? Non enim et tu operario tuo mercedem solam daturus est ; non etiam afferes illi unde uires reparet in labore ? Pascis utique cui mercedem daturus es. Proinde et nos Dominus in istis scripturarum signi¬ ficationibus laborantes pascit. Nam si ista intellegendorum ^425 14 cfr Matth. 4, 2. 18 cfr ibid. 17, 1-3.' 19 cfr Rom. 3, 21. 23 Tit. 2,12. 13. 35 cfr Matth. 20, 9. 10. 5, 2 cfr Act. 1, 3. 4 cfr ibid. 2, 1-4.

Ioh. V, 5

TRACT. IN IOH. XVII, 5-6

173

15 sacramentorum laetitia subtrahatur a nobis, deficimus in labore, et non erit qui perueniat ad mercedem. 6 Quomodo ergo quadragenario numero perficitur opus ? Fortasse ideo, quia lex in decern praeceptis data est, et per totum mundum praedicanda erat lex, qui totus mundus quatuor partibus commendatur, oriente et occidente, meridie et 5 aquilone, unde denarius per quatuor multiplicatus, ad quadragenarium peruenit. Vel quia per euangelium quod quatuor libros habet, impletur lex, quia in euangelio dictum est : Non ueni soluere legem, sed adimplere. Siue ergo ilia, siue ista causa, siue alia aliqua probabiliore, quae nos latet, doctiores 10 non latet; certum est tamen quadragenario numero significari quamdam perfectionem in operibus bonis, quae maxime opera bona exercentur in abstinentia quadam ab illicitis cupiditatibus saeculi, hoc est, generali ieiunio. Audi et apostolum dicentem : Plenitudo legis caritas. Caritas unde ? Per gratiam Dei, 15 per Spiritum sanctum. Non enim haberemus illam ex nobis, quasi facientes illam nobis. Dei donum est, et magnum donum : Quoniam caritas Dei, inquit, diffusa est in cor dibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Caritas ergo implet le¬ gem, et uerissime dictum est : Plenitudo legis caritas. Quaera20 mus hanc caritatem, quemadmodum commendatur a Domino. Mementote quid proposuerim : numerum triginta octo annorum in illo languido uolo exponere, quare numerus ille trigesimus octauus languoris sit potius quam sanitatis. Ergo, ut dicebam, caritas implet legem. Ad plenitudinem legis in omni25 bus operibus pertinet quadragenarius numerus ; in caritate autem duo praecepta nobis commendantur. Intuemini, obsecro, et figite memoriae quod dico ; ne sitis contemtores uerbi, ne fiat anima uestra uia, ubi grana iacta non germinent: Et uenient, inquit, uolatilia caeli, et colligent ea. Percipite, et 30 recondite in cordibus uestris. Caritatis praecepta duo sunt a Domino commendata : Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua ; et, Diliges

.

proximum tuum tamquam teipsum. In his duobus praeceptis tota lex pendet et prophetae. Merito et ilia uidua omnes faculta35 tes suas, duo minuta misit in dona Dei; merito et pro illo languido a latronibus sauciato, stabularius duos nummos accepit unde sanaretur; merito apud Samaritanos biduum fecit Iesus, ut eos caritate firmaret. Binario ergo isto numero cum aliquid boni significatur maxime bipertita caritas commenda40 tur. Si ergo quadragenarius numerus habet perfectionem 6, 8 Matth. 5, 17.

31 Matth. 32, 37-40.

14 Rom. 13, 10. 34 cfr Luc. 21, 2-4.

17 ibid. 5, 3. 29 Marc. 4, 4. 35 cfr Luc. 10, 33. 37 cfr Ioh.

4. 4°6, 12/13 uoluptatibus codd.

13

20 quae admodum Lou. Tr. Ioh.

PL 1531

174

5

10

15

20

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. XVII, 6-8

Ioh. V, 5-8

legis et lex non impletur nisi in gemino praecepto caritatis, quid miraris quia languebat qui ad quadraginta, duo minus habebat ? 7. Videamus proinde iam quo Sacramento iste languidus curetur a Domino. Venit enim ipse Dominus, caritatis doctor, caritate plenus, breuians, sicut de illo praedictum est, uerbum super terrain, et ostendit in duobus praeceptis caritatis pendere legem et prophetas. Inde ergo pependit Moyses quadragenario suo, inde Elias cum suo, hunc numerum adtulit Dominus in testimonio suo. Curatur iste languidus a praesente Domino ; sed prius quid ei dicit ? Vis sanus fieri ? Respondit ille hominem se non habere, a quo in piscinam mittatur. Vere necessarius erat illi homo ad sanitatem, sed homo ille qui et ^ Deus est. Vnus enim Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. Venit ergo homo qui erat necessarius ; quare sanitas differretur ? Surge, inquit, tolle grab at um tuum, et ambula. Tria dixit : Surge, tolle grabatum tuum, et ambula. Sed surge, non operis imperium fuit, sed operatio sanitatis. Sano autem duo imperauit: tolle gra¬ batum tuum, et ambula. Rogo uos, cur non sufficeret ; ambula ? aut certe cur non sufficeret : surge ? Neque enim ille cum sanus surrexisset, in loco remansisset. Nonne ad hoc surrexisset ut abiisset ? Mouet ergo me etiam quod duo praecepit, qui ilium iacentem duobus minus inuenit; tamquam enim duo quaedam iubendo, quod minus erat impleuit. 8. Quomodo ergo inueniamus in his duobus Domini iussis, duo ilia praecepta signihcata caritatis ? Tolle, inquit, gra¬ batum tuum, et ambula. Quae sunt ilia duo praecepta, fratres, recolite mecum. Notissima enim esse debent, nec modo tantum uenire in mentem cum commemorantur a nobis, sed deleri numquam debent de cordibus uestris. Semper omnino cogitate diligendum esse Deum et proximum : Deum ex toto corde, ex tota anima, et ex tota mente ; et proximum tamquam seipsum. Haec semper cogitanda, haec meditanda, haec retinenda, haec agenda, haec implenda sunt. Dei dilectio prior est ordine praecipiendi, proximi autem dilectio prior est ordine faciendi. Neque enim qui tibi praeciperet dilectionem istam in duobus praeceptis, prius tibi commendaret proximum, et postea Deum, sed prius Deum, postea proximum. Tu autem quia Deum nondum uides, diligendo proximum promereris quern uideas ; diligendo proximum purgas oculum ad uidendum Deum, euidenter Iohanne dicente : Si fratrem quem ui¬ des non diligis, Deum quem non uides quomodo diligere poteris ? Ecce dicitur tibi : dilige Deum. Si dicas mihi : ostende mihi quem diligam, quid respondebo, nisi quod ait ipse Iohannes : 7, 3 Isai. io, 23 et 28, 22 ; Rom. 9, 28. 17 I Ioh. 4, 20.

11 I Tim. 2, 5.

8, 7 Luc. 10, 27.

426

Ioh. V, 8

TRACT. IN IOH. XVII, 8-9

175 PL

Deum nemo uidit umquam ? Et ne te alienum omnino a Deo 1532 uidendo esse arbitreris : Deus, in quit, caritas est ; et qui manet in caritate, in Deo manet. Dilige ergo proximum, et in25

tuere in te unde diligis proximum ; ibi uidebis, ut poteris, Deum. Incipe ergo diligere proximum. Frange esurienti panem

tuum, et egenum sine tecto indue in domum tuam ; si uideris nudum, uesti, et domesticos seminis tui ne despexeris. Faciens autem ista quid consequeris ? Tunc erumpet uelut matutina lux tua. Lux tua Deus tuus est, tibi matutina, quia post 30

5

10

15

20

25

30

noctem saeculi tibi ueniet ; nam ille nec oritur, nec occidit, quia semper manet. Erit tibi matutinus redeunti, qui tibi occasum fecerat pereunti. Ergo, Tolle grabatum tuum, mihi uidetur dixisse : Dilige proximum tuum. 9. Sed clausum est adhuc, et expositione indiget, quantum arbitror, quare in tollendo grabato dilectio proximi commendetur, nisi forte hoc nos offendit, quod per grabatum, rem quamdam stolidam et insensatam, proximus commendatur. Non irascatur proximus, si commendatur nobis per rem quae sine anima et sine sensu est. Ipse Dominus et saluator noster Iesus Christus lapis angularis dictus est, ut duos conderet in se. Dictus est et petra, unde aqua profluxit : Petra autem erat Christus. Quid ergo mirum, si petra Christus, lignum proximus ? Non tamen qualecumque lignum, quomodo nec ilia qualiscumque petra, sed unde aqua profluxerat sitientibus ; nec qualiscumque lapis, sed angularis, qui in semetipso copulauit duos parietes e diuerso uenientes. Sic nec qualecumque lignum proximum acceperis, sed grabatum. Quid ergo in grabato, obsecro te ? quid, nisi quia ille languidus grabato portabatur, sanus autem grabatum portat. Quid dictum est ab apostolo ? Inuicem onera uestra portate, et sic adimplebitis le¬ gem Christi. Lex ergo Christi caritas est, nec caritas impletur nisi inuicem onera nostra portemus. Sufferentes, inquit, inui-

cem in dilectione, studentes seruare unitatem spiritus in uincido pads. Cum esses languidus, portabat te proximus tuus ; sa¬ nus factus es, porta proximum tuum : Inuicem onera uestra portate, et sic adimplebitis legem Christi. Sic adimplebis, o homo, quod tibi deerat. Tolle ergo grabatum tuum. Sed cum tuleris, noli remanere, ambula. Diligendo proxi¬ mum, et curam habendo de proximo tuo, iter agis. Quo iter agis, nisi ad Dominum Deum, ad eum quern diligere debemus ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente ? Ad Dominum enim nondum peruenimus, sed proximum nobiscum habemus. Porta ergo eum, cum quo ambulas, ut ad eum peruenias, cum quo manere desideras. Tolle ergo grabatum tuum, et

ambula. 21 Ioh. 1, 18. 22 I Ioh. 4, 16. 14-20. 8 I Cor. 10, 4. 17 Gal. 6, 2.

25 Isai. 38, 7. 8. 19 Eph. 4, 2. 3.

9, 6 efr Eph. 2,

p. 427

176

TRACT. IN IOH. XVII, 10-12 Ioh. V, 10-15

10. Fecit hoc ille, et scandalizati sunt Iudaei. Videbant enim hominem die sabbati portantem grabatum suum, nec calumniabantur Domino quod sanum eum fecerat sabbat o, ut eis respondere posset quia si cuiusquam eorum iumentum in 5 put eum cecidisset, utique die sabbati crueret illud, et saluaret iumentum suum ; non itaque iam illi obiciebant quod die sabbati sanus factus esset homo, sed quod portabat grabatum suum. Si sanitas non erat differenda, numquid et opus fuerat imperandum ? Non licet tibi, inquiunt, facere quod fa10 cis, tollere grabatum tuum. Et ille auctorem sanitatis suae obiciebat calumniatoribus : Qui, inquit, me fecit sanum, ipse mihi dixit : Tolle grabatum tuum, et ambula. Non acciperem iussionem a quo receperam sanitatem ? Et illi : Quis est ille homo qui tibi dixit : 15 Tolle grabatum tuum, et ambula ? 11. Sed qui sanus erat factus nesciebat quis esset, a quo hoc audierat. Iesus autem, cum hoc fecisset, et iussisset, declinauerat ab eo in turba. Videte quemadmodum et hoc impleatur. Portamus proximum, et ambulamus, ad 5 Deum ; sed cum ad quern ambulamus, nondum uidemus ; ideo et ille nondum nouerat Iesum. Sacramentum hoc commendatum est, quia in eum credimus quern nondum uidemus, et ut non uideatur, declinat in turba. Difficile est in turba uidere Christum; solitudo quaedam necessaria est menti 10 nostrae ; quadam solitudine intentionis uidetur Deus. Turba strepitum habet; uisio ista secretum desiderat. Tolle gra¬ batum tuum, porta portatus proximum tuum ; et ambula, ut peruenias. Noli Iesum quaerere in turba, non est tamquam unus de turba ; praeuenit omnem turbam. Prior adscendit de 15 mari piscis ille magnus, et in caelis sedet interpellans pro no¬ bis ; tamquam sacerdos magnus, unus intrauit in interiora ueli; turba foris stat. Ambula tu, qui portas proximum tuum ; si didicisti portare, qui solebas portari. Denique modo nondum nosti Iesum, nondum uides Iesum; quid postea 20 sequitur ? Quoniam non destitit ille tollendo grabatum suum, et ambulando, Vidit eum postea Iesus in tempio. In turba non eum uidit, in tempio uidit. Dominus quidem Ie¬ sus et in turba eum uidebat, et in tempio ; ille autem languidus Iesum in turba non cognoscit, in tempio cognoscit. Peruenit 25 ergo ille ad Dominum ; uidit eum in tempio, uidit eum in loco sacrato, in loco sancto. Et quid ab eo audit ? Ecce iam sanus factus es ; noli peccare, ne quid tibi deterius contingat. 12. Tunc ille, posteaquam uidit Iesum, et cognouit Iesum auctorem sanitatis suae, non fuit piger in euangelizando quern uiderat : Abiit, et nuntiauit Iudaeis quia Iesus esset to, 4 cfr Luc. 14, 5.

PL 1533

f* 428

Ioh. V, 16-17 TRACT. IN IOH. XVII, 12-15

177

qui eum sanum fecerat. Ille annuntiabat, et illi insanie5 bant ; ille salutem suam praedicabat, illi salutem suam non quaerebant. 13 Persequebantur ludaei Dominum Iesum, quia haec faciebat in sabbato. Quid ergo Dominus modo re¬ sponds Iudaeis, audiamus. De sanis factis hominibus sabbato, dixi quid soleat respondere, quia iumenta sua non contemne5 bant sabbato, uel liberando uel alendo. De portato grabato quid respondit ? Manifestum opus corporale factum erat ante oculos Iudaeorum : non sanitas corporis, sed operatio corporis ; quae non uidebatur ita necessaria, quemadmodum sanitas. Aperte ergo Dominus dicat sacramentum sabbati, 10 et signum obseruandi unius diei ad tempus datum esse Iudae¬ is ; impletionem uero ipsam sacramenti in illo uenisse. Pater pl mens, inquit, usque modo operatur, et ego operor. 1534 Misit in eos magnum tumultum ; aduentu Domini turbatur aqua, sed qui turbat, latet. Tamen sanandus est turbata aqua 13 aeger unus magnus, passo Domino totus mundus. 14 Videamus ergo responsionem Veritatis : Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Falsum ergo dixit scriptura quia Deus requieuit ab omnibus operibus suis in die septimo ? et contra hanc scripturam per Moysen ministratam, 5 loquitur Dominus Iesus, cum ipse dicat Iudaeis : Si crederetis Moysi, crederetis et mihi ; de me enim ille scripsit ? Videte ergo ne aliquid uoluit significare Moyses, quod Deus requieuit in die septimo. Non enim defecerat Deus operando creaturam suam, et indigebat requie sicut homo. Quomodo defecerat 10 qui uerbo fecerat ? Tamen et illud uerum est, quia requieuit Deus ab operibus suis in die septimo ; et hoc uerum est quod ait Iesus : Pater meus usque modo operatur. Sed quis explicet uerbis, homo hominibus, infirmus infirmis, indoctus discere cupientibus, et forte si quid sap it, promere et explicare 13 non ualens hominibus, difficile forte capientibus, etiam si explicari possit quod capitur ? Quis, inquam, fratres mei, explicet uerbis quomodo Deus et quietus operetur, et operans quiescat ? Obsecro uos, ut hoc uobis proficientibus differatis ; uisio enim ista templum Dei quaerit, sanctum locum quaerit ; portate 20 proximum et ambulate ; ibi eum uidebitis, ubi uerba hominum non quaeratis. 15 Hoc forte potius dicere ualemus, quia et in eo quod Deus in die septimo requieuit, ipsum Dominum et saluatorem nostrum Iesum Christum, qui haec loquebatur et dicebat : Pater meus usque modo operatur, et ego operor, 5 magno Sacramento significant. Quia et Dominus Iesus utique Deus. Ipse est enim Verbum Dei, et audistis quia in principio erat Verbum ; et non qualecumque Verbum, sed Deus erat

.

.

.

14, 3 Gen. 2, 2.

5 Ioh. 3, 46.

13, 6 Ioh. 1, 1. 3.

178

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XVII, 15-16

Verbum, et omnia per ipsum facta sunt ; forte significatus est requieturus in die septimo ab omnibus operibus suis. Legite enim euangelium, et uidete quanta operatus sit Iesus. Operatus est salutem nostram in cruce, ut implerentur in eo omnia praedicta prophetarum ; coronatus est spinis, suspensus est ligno ; dixit : Sitio, accepit acetum in spongia, ut impleretur quod dictum est : Et in siti mea potauerunt me aceto. At ubi impleta sunt omnia opera eius, sexta sabbati inclinato capite reddidit spiritum, et in sepulcro sabbato requieuit ab omnibus operibus suis. Ergo tamquam diceret Iudaeis : Quid exspectatis ut non operer sabbato ? Sabbati dies uobis ad significationem meam praeceptus est. Opera Dei adtenditis ; ego ibi eram cum fierent, per me facta sunt omnia, ego noui: Pater mens usque mo do operator. Operatus est Pater lucem ; sed dixit ut fieret lux ; si dixit, Verbo operatus est ; Verbum eius ego eram, ego sum ; per me factus est mundus in illis operibus, per me regitur mundus in istis operibus. Pater meus et tunc operatus est cum fecit mundum, et usque nunc operatur cum regit mundum ; ergo et per me fecit cum fecit, et per me regit cum regit. Dixit haec, sed quibus ? Surdis, caecis, claudis, languidis, medicum non agnoscentibus, et tamquam in phrenesi mente perdita occidere uolentibus. 16 Proinde quid secutus euangelista dixit Hinc ergo magis quaer ebant eum Iudaei interficere, quia non solum soluebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum. Non quomodocumque, sed quid? Aequalem se faciens Deo. Nam omnes dicimus Deo : Pater noster qui es in caelis ; legimus et Iudaeos dixisse : Cum tu sis pater noster. Ergo non hinc irascebantur, quia patrem suum dicebat Deum, sed quod longe alio modo quam homines. Ecce intellegunt Iudaei quod non intellegunt Ariani. Ariani quippe inaequalem Patri Filium dicunt, et inde haeresis est pulsa de ecclesia. Ecce ipsi caeci, ipsi interfectores Christi, intellexerunt tamen uerba Christi. Non eum intellexerunt esse Christum, nec eum intellexerunt Filium Dei, sed tamen intellexerunt in illis uerbis, quia talis commendaretur Filius Dei, qui aequalis esset Deo. Quis erat nesciebant ; talem tamen praedicari agnoscebant, quia patrem suum dicebat Deum, aequa¬ lem se faciens Deo. Non erat ergo aequalis Deo ? Non ipse se faciebat aequalem, sed ille ilium genuerat aequalem. Si se ipse faceret aequalem Deo, caderet per rapinam. Qui enim se uoluit aequalem facere Deo cum non esset, cecidit, et ex

.

5

10

15

20

Ioh. V, 18

13 cfr Ioh. 19. 14 Ps. 68, 22. 21 cfr Gen. 1, 3. 6 Isai. 63, 16 et 64, 8. 19 cfr Isai. 14, 14. 15.

?

16, 5 Matth. 6, 9.

16, 10/11 haeresis est pulsa de ecclesia] cod. Carcasson. /a in adnot.{cfr tract. XXIII, 6, /. 35), et inde haeresis pulsat ecclesiam codd. /a

^ 429

PL

T535

Ioh. V, 19

TRACT. IN IOH. XVII, 16-XVIII, 1

179

angelo factus est diabolus, et hanc superbiam homini propinauit, unde ipse deiectus est. Nam hoc dixit homini, cui stanti lapsus inuidit : Gustate, et eritis sicut dii; id est, usurpatione rapite quod facti non estis, quia et ego rapiendo deiectus sum. 25 Non hoc prodebat, sed hoc suadebat. Christus autem aequalis Patri natus erat, non factus : natus de substantia Patris. Vnde ilium sic commendat apostolus : Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. Quid est : non rapinam arbitratus est ? Non usurpauit aequalitatem Dei, 30 sed erat in ilia, in qua natus erat. Et nos ad aequalem Deum quomodo perueniremus ? Semetipsum exinaniuit formam serui accipiens. Non ergo se exinaniuit amittens quod erat, sed accipiens quod non erat. Hanc formam serui contemnentes Iudaei, Dominum Christum aequalem Patri intellegere non 35 poterant, quamuis eum hoc de se dicere minime dubitabant, et ideo saeuiebant ; et adhuc tamen eos ille perferebat, et sanitatem saeuientium requirebat. TRACTATVS XVIII. In eum euangelii locum : Amen, amen dico uobis, non potest ^ 430 Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem : quaecumque enim ille fecerit, haec et Filius similiter tacit. [Cap. v, 19.] [Habitus Dom. vm post Pentec., die 20 Iulii 413.]

1. Iohannes euangelista inter consortes et comparticipes PL suos alios euangelistas, hoc praecipuum et proprium donum 1536 accepit a Domino (super cuius pectus in conuiuio discumbebat, ut per hoc signihcaret quia secreta altiora de intimo eius corde 5 potabat), ut ea diceret de Filio Dei quae paruulorum mentes fortassis intentas excitare possint, implere autem nondum capaces non possint ; grandiusculis autem quibusque mentibus et ad aetatem quamdam interius uirilem peruenientibus, dat aliquid uerbis his, quo et exerceantur, et pascantur. Audistis 10 cum legeretur, et unde sermo iste uenerit meministis. Hesterno enim die lectum est, quod propter ea uolebant Iesum Iu¬ daei interficere, quia non solum soluebat sabbatum, sed etiam patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo. Quod Iudaeis displicebat, hoc ipsi Patri pla15 cebat. Hoc sine dubio placet etiam eis, qui honorihcant Filium, sicut honorihcant Patrem ; quia si eis non placeat, displicebunt. Non enim Deus erit maior, quia placet tibi; sed tu minor, si displicet tibi. Aduersus hanc autem eorum calumniam, uenientem uel de ignorantia, uel de malitia, loqui23 Gen. 3, 5.

27 Phil. 2, 6. 7.

XVIII, 1, 3 cfr Ioh. 13, 25.

11 ibid. 5, 18.

i8o

TRACT. IN IOH. XVIII, 1-2

Ioh. V, 19

20 tur Dominus non omnino quod capiant, sed unde agitentur et conturbentur, et fortasse uel conturbati medicum quaerant. Dicebat autem quae scriberentur, ut etiam a nobis postea legerentur. Viderimus ergo quid in Iudaeorum cordibus fa¬ ctum sit, cum haec audirent ; quid in nobis fiat cum haec au25 dimus, amplius cogitemus. Neque enim natae sunt haereses, et quaedam dogmata peruersitatis illaqueantia animas et in profundum praecipitantia, nisi dum scripturae bonae intelleguntur non bene ; et quod in eis non bene intellegitur, etiam temere et audacter asseritur. Itaque, carissimi, ualde caute 30 haec audire debemus, ad quae capienda paruuli sumus ; et corde pio et cum tremore, sicut scriptum est, hanc tenentes regulam sanitatis, ut quod secundum fidem qua imbuti sumus, intellegere ualuerimus, tamquam de cibo gaudeamus ; quod autem secundum sanam fidei regulam intellegere nondum 35 potuerimus, dubitationem auferamus, intellegentiam differamus ; hoc est, ut etiam si quid sit nescimus, bonum tamen et uerum esse minime dubitemus. Et ego, fratres, qui suscepi loqui uobis, cogitandus sum a uobis qui susceperim, et quae susceperim ; suscepi enim tractanda diuina homo, spiritalia 4o carnalis, aetema mortalis. Etiam a me, carissimi, longe sit uana praesumtio, si uolo sanus in domo Dei conuersari, quae est ecclesia Dei uiui, columna et firmamentum ueritatis ; pro modulo meo capio quod uobis appono ; ubi aperitur, pascor uobiscum ; ubi clauditur, pulso uobiscum. 2 Commoti sunt ergo Iudaei, et indignati sunt ; merito quidem, quod audebat homo aequalem se facere Deo, sed ideo immerito, quia in homine non intellegebant Deum. Carnem uidebant, Deum nesciebant; habitaculum cernebant, 5 habitatorem ignorabant. Caro ilia templum erat, Deus inhabitabat intus. Non ergo Iesus carnem aequabat Patri, non formam serui Domino comparabat; non quod factum est propter nos, sed quod erat quando fecit nos. Quis namque sit Christus, catholicis loquor, nostis, quia bene credidistis : non Verbum 10 tantum, nec caro tantum ; sed Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis. Recenseo de Verbo quod nostis : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum : hie aequalitas cum Patre. Sed Verbum caro factum est, et habitauit in nobis : hac came maior est Pater. Ita Pater 15 et aequalis, et maior ; aequalis Verbo, maior carne ; aequalis ei per quern fecit nos, maior eo qui factus est propter nos. Ad hanc regulam sanam catholicam, quam praecipue nosse debetis, quam tenete qui nostis, a qua prorsus fides uestra labi non debet, quae nullis hominum argumentis extorquenda est cordi 20 uestro, dirigamus ea quae intellegimus; et quae forte non intellegimus, dirigenda ad hanc regulam quandoque differamus,

.

42 efr I Tim. 3, 15.

2, 11 Ioh. 1, 1-14.

M 431 PL 1537

Ioh. V, 19

25

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. XVIII, 2-4

cum idonei fuerimus. Nouimus ergo aequalem Patri Filium Dei, quia nouimus in principio Deum Verbum. Quid ergo Iudaei uolebant eum interficere ? Quia non solum soluebat sabbatum, sed et patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo, uidentes carnem, non uidentes Verbum. Loquatur ergo et contra eos Verbum per carnem, et interior habitator sonet per habitaculum suum, ut qui potest, nouerit quis intus habitet. 3. Quid ergo eis dicit ? Respondit itaque Iesus, et dixit eis, commotis quod aequalem se faceret Deo : Amen, amen dico uobis, non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Ad haec quid responderint Iudaei, scriptum non est, et fortasse tacuerunt. Quidam tamen, qui christianos se haberi uolunt, non tacent, et quodammodo ex his uerbis concipiunt quaedam dicenda contra nos, quae contemnenda non sunt, et propter ipsos et propter nos. Ariani quippe haeretici dicentes, non per carnem, sed ante carnem, Filium ipsum qui suscepit carnem, minorem esse quam Pater est, et non esse eiusdem substantiae cuius Pater est, capiunt ex his uerbis ansam calumniae, et respondent nobis : Videtis quia Dominus Iesus, cum animaduerteret Iudaeos ex hoc moueri, quod Patri Deo aequalem se faceret, talia uerba subiunxit, ut se aequalem non esse monstraret. Mouebat enim Iudaeos, aiunt, aduersus Christum, quia aequalem se faciebat Deo ; et uolens eos corrigere ab hoc motu Christus, et eis demonstrare Filium non esse aequalem Patri, id est, aequalem Deo, ait, quasi dicens : quid irascimini ? quid indignamini ? Non sum aequalis, quia non potest Filium a se facere quid quam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Qui enim non potest, inquiunt, facere a se quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem, utique minor est, non aequalis. 4 In hac regula cordis sui distorta et praua, haereticus audiat nos nondum obiurgantes, sed adhuc quasi quaerentes, et explicet nobis quod sentit. Puto enim, o quisquis ille es, (faciamus enim eum tamquam praesentem adesse), tenes nobiscum quia in principio erat Verbum. Teneo, inquit. Et quia Verbum erat apud Deum ? Et hoc, inquit, teneo. Sequere ergo, et hoc fortius tene, quia Deus erat Verbum. Et hoc, inquit, PL teneo ; sed ille Deus maior, ille Deus minor. Iam nescio quid 1538 paganum redolet : cum christiano me loqui arbitrabar. Si est Deus maior, et est Deus minor, duos deos colimus, non unum P 432 Deum. Quare, inquit, et tu non duos deos dicis aequales sibi ? Hoc ego nos dico ; aequahtatem enim istam sic intellego, ut ibi intellegam etiam indiuiduam caritatem ; et si indiuiduam caritatem, perfectam unitatem. Si enim caritas quam misit ho-

.

5

10

181

XVIII, 4, 13 si] sic plures codd.

182

TRACT. IN IOH. XVIII, 4-5

Ioh. V, 19

15 minibus Deus, de multis hominum cor dibus facit cor unum, et multas hominum animas facit animam unam, sicut de credentibus seseque inuicem diligentibus scriptum est in actibus apostolorum : Erat illis anima una, et cor unum in Deum, si ergo anima mea et anima tua, cum idem sapimus nosque diligimus, 20 fit anima una, quanto magis Pater Deus et Filius Deus in fonte dilectionis Deus unus est ? 5. Verum ad haec uerba, quibus commotum est cor tuum, intende, et recole mecum quod de Verbo requirebamus. Iam tenemus, Deus erat Verbum ; adiungo aliud, quia cum dixisset : Hoc erat in principio apud deum, continuo subiecit 5 euangelista : Omnia per ipsum facta sunt. Nunc te quaerendo exagito, nunc te contra te moueo, et te contra te interpello ; tene tantum memoriter ista de Verbo, quia Deus erat Verbum, et omnia per ipsum facta sunt. Audi iam uerba quibus commotus es, ut minorem diceres Filium, nempe quia dixit : Non 10 potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Ita, inquit. Expone hoc mihi paululum ; sic, quantum opinor, intellegis, quoniam quaedam facit Pater, Filius autem adtendit quemadmodum faciat Pa¬ ter, ut possit et ipse ea facere quae uiderit Patrem facientem. 15 Duos quasi fabros constituisti: ita Patrem et Filium, ut etiam magistrum et discipulum, quomodo solent patres fabri docere filios suos artem suam. Ecce descendo ad carnalem sensum tuum, ita interim cogito ut tu ; uideamus si cogitatio haec no¬ stra inueniat exitum secundum ilia quae iam de Verbo pariter 20 locuti sumus pariterque sentimus, quia Deus Verbum, et omnia per ipsum facta sunt. Pone igitur Patrem tamquam fabrum, quaedam opera facientem, Filium autem tamquam discipulum, qui non potest facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem f acientem ; intendit enim quodammodo in 25 manus Patris, ut quomodo uiderit eum fabricare, sic et ipse tale aliquid fabricet in operibus suis. Sed Pater iste omnia ilia quae facit, et uult ut adtendat eum Filius et talia et ipse fa¬ ciat, per quern facit ? Eia nunc est ut adsis sententiae tuae priori, quam mecum recensuisti mecumque tenuisti, quia in 30 principio Verbum, et apud Deum Verbum, et Deus Verbum, et omnia per ipstim facta sunt. Tu ergo cum mecum tenueris quia per Verbum facta sunt omnia, rursum carnali sapore et puerili motu facis tibi in animo Deum facientem, et Verbum adtendentem, ut cum fecerit Deus, faciat et Verbum. Quid enim 35 facit Deus praeter Verbum ? Si enim facit, non omnia per Ver¬ bum facta sint ; perdidisti quod tenebas ; si autem omnia per Verbum facta sunt, corrige quod male intellegebas. Fecit Pa4, 18 Act. 4, 32.

5, 27 et] om. Lou.

PL

1539

Ioh, V, 19

40

5

10

i5

20

25

3o

35

TRACT. IN IOH. XVIII, 5-6

183

ter, et non fecit nisi per Verbum ; quomodo adtendit Verbum, ut uideat Patrem facientem sine Verbo, quod similiter faciat Verbum ? Quidquid fecit Pater, per Verbum fecit, aut falsum est : Omnia per ipsum facta sunt. Sed uerum est : Omnia per ipsum facta sunt. Parum fortasse tibi uidebatur ? Et sine ipso factum est nihil. 6. Recede ergo ab ista carnis prudentia, et quaeramus quemadmodum dictum sit: Non potest Filius a se facere M 43? quid quam, nisi quod uiderit Patrem f acientem. Quaeramus, si digni sumus qui apprehendamus. Fateor enim, magna res est, ardua omnino, uidere Patrem facientem per Filium, non singula opera facientem Patrem et Filium sed quodlibet opus Patrem per Filium, ut nulla opera fiant uel a Patre sine Filio, uel a Filio sine Patre, quia omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Quibus in fundamento fidei firmissime constitute, iam quale est uidere, quia non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem ? Quaeris, ut opinor, nosse Filium fa¬ cientem ; quaere prius nosse Filium uidentem. Certe enim quid ait ? Non potest Filius a se facere quid quam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Intende quod dixit : nisi quod uiderit Patrem facientem. Praecedit uisio, et sequitur effectio ; uidet enim ut faciat. Tu quid quae¬ ris iam nosse quomodo faciat, dum nondum scias quomodo uideat ? Quid curris ad id quod posterius est, relicto quod prius est ? Videntem se dixit et facientem ; non, facientem et uidentem, quia non potest a se facere quid quam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Vis ut explicem tibi quomodo faciat ? Tu mihi explica quomodo uideat. Si hoc tu explicare non potes, nec ego illud; si hoc tu percipere nondum es idoneus, nec ego illud. Vterque ergo nostrum quaerat, uterque pulset, ut uterque accipere mereatur. Quid quasi doctus calumniaris indocto ? Ego ad faciendum, tu ad uidendum, ambo indocti a magistro quaeramus, non in schola eius pueriliter litigemus. Tamen simul iam didicimus quia omnia per ipsum facta sunt. Ergo manifestum est quia non alia opera facit Pater, quae uideat Filius, ut ipse faciat similia, sed eadem opera facit Pater per Filium, quia omnia per Verbum facta sunt. Iam quomodo faciat Deus quis nouit ? Non dico quomodo fecerit mundum, sed quomodo fecerit oculum tuum, cui camaliter inhaerens, uisibilia inuisibilibus comparas. Talia enim de Deo cogitas, qualia his oculis uidere consuesti. Si autem istis oculis uideri posset Deus, non diceret : Beati mundo corde, quia ipsi Deum uidebunt. Ergo habes oculum 6, 37 Matth. 5, 8.

6,

6 faciente Patre et Filio plures codd.

184

TRACT. IN IOH. XVIII, 6-8

Ioh. V, 19

corporis ad uidendum fabrum, sed nondum habes oculum cor40 dis ad uidendum Deum ; ideo quod soles uidere in fabro, transferre uis ad Deum. Pone in terra terrena, sursum cor. 7 Quid ergo, carissimi explicaturi sumus nos quod interrogauimus, quomodo uideat Verbum, quomodo Pater uideatur a Verbo, quid sit uidere Verbi ? Non sum tarn audax, tarn temerarius, ut hoc explicare pollicear et me et uos ; utcumque PL 5 suspicor modulum uestrum, noui tamen meum. Si ergo placet, 1540 non diutius immoremur, percurramus lectionem, et uideamus uerbis Domini turbari corda carnalia ; ad hoc turbari, ne in eo quod tenent remaneant. Extorqueatur tamquam pueris ludicrum nescio quid, quo se malo auocant, ut possint inseri utilio10 ra grandioribus, ut possint proficere qui repebant in terra. Surge, quaere, suspira, anhela desiderio, et ad clausa pulsa. Si autem nondum desideramus, nondum inhiamus, nondum suspiramus, margaritas quibuscumque proiecturi sumus, aut margaritas qualescumque nos ipsi inuenturi sumus. Mouerim 15 ergo, carissimi, desiderium in corde uestro. Mores perducunt ad intellegentiam ; genus uitae perducit ad genus uitae. Alia uita terrena, alia uita caelestis ; alia uita pecorum, alia uita ^ 434 hominum, alia uita angelorum. Vita pecorum terrenis uoluptatibus aestuat, sola terrena conquirit, in ea prona atque 20 proiecta est ; uita angelorum sola caelestis ; uita hominum media est inter angelorum et pecorum. Si uiuit homo secun¬ dum camem, pecoribus comparatur ; si uiuit secundum spiritum, angelis sociatur. Quando secundum spiritum uiuis, quae¬ re etiam in ipsa angelica uita, utrum paruus an grandis sis. 25 Si enim adhuc paruus es, dicunt tibi angeli: Cresce ; nos panem manducamus, tu lacte nutrire, lacte iidei, ut peruenias ad cibum speciei. Si autem adhuc inhiatur sordidis uoluptatibus, si adhuc fraudes cogitantur, si mendacia non uitantur, si mendacia periuriis cumulantur, tarn immundum cor audet 30 dicere : Explica mihi quodmodo uidet Verbum ; etiam si possim, etiam si ego iam uideam. Porro autem si forte ego non sum in his moribus, et tamen ab ista uisione longe sum ; quan¬ tum ille qui nondum isto superno desiderio rapitur, terrenis desideriis praegrauatus ? Multum interest inter auersantem et 33 desiderantem ; et iterum multum interest inter desiderantem et fruentem. Viuis ut pecora, auersaris ; angeli perfruuntur. Tu autem si non uiuis ut pecora, iam non auersaris ; desideras aliquid, et non capis ; inchoasti ipso desiderio uitam ange¬ lorum. Crescat in te, et perficiatur in te, et capias hoc non a 40 me, sed ab illo qui et me fecit et te. 8. Tamen non utcumque nos dimisit et Dominus, qui uoluit intellegi quia in eo quod dixit : Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem, non alia opera Pater facit quae uideat Filius, et aha 3 Filius cum uiderit Patrem facientem ; sed eadem opera ipse

.

I oh. V, 19

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XVIII, 8-9

et Pater et Filius. Secutus enim ait: Quaecumque enirn ille fecerit, haec et Filius similiter facit. Non cum ille fecerit, alia Filius similiter facit; sed quaecumque ille fecerit, haec et Filius similiter facit. Si haec facit Filius quae fecerit Pater, per Filium facit Pater ; si per Filium facit quae facit Pater, non alia Pater, alia Filius facit, sed eadem opera sunt Patris et Filii. Et quomodo eadem facit et Filius ? Et eadem et similiter. Ne forte eadem sed dissimiliter : Eadem, inquit, et similiter. Et quomodo posset eadem non similiter ? Accipite exemplum, quod puto ad uos non sit grande : cum scribimus litteras, facit eas primo cor nostrum, PL et deinde manus nostra. Certe unde omnes acclamastis, nisi 1541 quia cognouistis ? Certum est quod dixi, et manifestum omni¬ bus nobis. Litterae hunt primo a corde nostro, deinde a corpore nostro ; manus seruit imperanti cordi, easdem litteras facit et cor et manus ; numquid alias cor, alias manus ? Eas¬ dem quidem facit manus, sed non similiter ; cor enim nostrum facit eas intellegibiliter, manus autem uisibiliter. Ecce quomo¬ do hunt eadem dissimiliter. Vnde parum fuit Domino dicere : Quaecumque Pater fecerit, haec et Filius facit, nisi adderet, et similiter. Quid si enim hoc modo intellegeres quomodo quaecumque cor facit, haec et manus facit, sed non similiter ? Hie uero addidit : haec et Filius similiter facit. Si et haec facit, et similiter facit, expergiscere, stringatur Iudaeus, credat christianus, conuincatur haereticus; aequalis est Patri Filius. 9 Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Ecce est illud : demonstrat. Demon¬ strat quasi cui ? Vtique quasi uidenti. Redimus ad id quod explicare non possumus, quomodo Verbum uideat. Ecce homo factus est per Verbum ; sed homo habet oculos, habet aures, /x 435 habet manus, diuersa membra in corpore ; per oculos potest uidere, per aures potest audire, per manus operari; diuersa membra, diuersa membrorum officia. Non potest illud membrum quod potest alterum ; tamen propter corporis unitatem, oculus et sibi et auri uidet, et auris sibi et oculo audit. Num¬ quid tale aliquid in Verbo arbitrandum est esse, quoniam omnia per ipsum ? Et dixit scriptura in psalmo : Intellegite, qui insipientes estis in populo, et stulti, aliquando sapite : Qui plantauit aurem non audiet ? aut qui finxit oculum non considerat ? Si ergo finxit oculum Verbum, quia omnia per Verbum ; si plantauit aurem Verbum, quia omnia per Verbum non pos¬ sumus dicere : Non audit Verbum, non uidet Verbum, ne obiurget nos psalmus, et dicat : Stulti, aliquando sapite. Itaque si audit Verbum et uidet Verbum, audit Filius et uidet Filius ; numquid tamen et in ipso diuersis locis quaesituri

.

5

10

15

20

185

9, 1 Ioh. 5, 20.

12

Ps. 93, 8. 9.

186

25

TRACT. IN IOH. XVIII, 9-11

Ioh. V, 19

sumus oculos et aures ? Aliunde audit, aliunde uidet ; et auris eius non potest quod oculus, et oculus non potest quod potest auris ? An totus ille uisus est, et totus auditus ? Forte ita ; immo non forte, sed uere ita ; dum tamen et ipsum eius uidere, et ipsum eius audire, longe alio modo quam nostrum sit. Et uidere et audire simul in Verbo est, nec aliud est ibi audire, et aliud uidere, sed auditus uisus, et uisus auditus. 10 Et nos qui aliter audimus, aliter uidemus, hoc unde nouirnus ? Redimus forte ad nos, si non sumus praeuaricatores, quibus dictum est : Redite, praeuaricatores, ad cor. Redite ad cor ! Quid itis a uobis, et peritis ex uobis ? quid itis solitudinis uias ? Erratis uagando ; redite. Quo ? ad Dominum. Cito est ; primo redi ad cor tuum, exsul a te uagaris foris ; teipsum non nosti, et quaeris a quo factus es ! Redi, redi ad cor, tolle te a corpore ; corpus tuum habitatio tua est ; cor tuum sentit PL etiam per corpus tuum, sed corpus tuum non quod cor tuum ; 1542 dimitte et corpus tuum, redi ad cor tuum. In corpore tuo inueniebas alibi oculos, alibi aures ; in corde tuo numquid hoc inuenis ? An in corde tuo non habes aures ? De quibus ergo Dominus dicebat : Qui habet aures audiendi, audiat ? An in corde non habes oculos ? Vnde dicit apostolus : Illuminatos oculos cordis uestri. Redi ad cor ; uide ibi quid sentias forte de Deo, quia ibi est imago Dei. In interiore homine habitat Christus, in interiore homine renouaris ad imaginem Dei, in imagine sua cognosce auctorem eius. Vide quemadmodum omnes corporis sensus cordi intro nuntient quid senserint foris ; uide quam multos ministros habeat unus interior imperator, et quid apud se etiam sine his ministris agat. Renuntiant oculi cordi alba et nigra ; renuntiant aures eidem cordi canora et dissona ; renuntiant nares eidem cordi odora et putentia ; renuntiat gustus eidem cordi amara et dulcia; renuntiat tactus eidem cordi lenia et aspera ; renuntiat et sibi ipsum cor iusta et iniusta. Cor tuum et uidet et audit, et cetera sensibilia diiudicat ; et quo non aspirant corporis sensus, iusta et iniusta, mala et bona discemit. Ostende mihi oculos, aures, nares cordis tui. Diuersa sunt quae ad cor tuum referuntur, et diuersa ibi membra non inueniuntur. In carne tua alibi audis, alibi uides ; in corde tuo ibi audis, ubi uides. Si hoc ima¬ go, quanto potentius ille cuius imago ? Ergo et audit Filius, et uidet Filius, et ipsa uisio et auditio Filius ; et hoc est illi M 436 audire quod esse, et hoc est illi uidere quod esse. Tibi non hoc est uidere quod esse, quia et si perdas uisum, potes esse; et si per das audit um, potes esse. 11 Putamusne pulsauimus ? Erectum est aliquid in nobis

.

5

10

15

20

25

30

35

.

io,

3 Isai. 46, 8.

io, 6 est] om. Lou.

13 Luc. 8, 8.

14 Eph. i, 18.

16 ibid. 3, 16. 17.

Ioh. V, 19

5

10

15

20

25

30

33

TRACT. IN IOH. XVIII, 11-12

quo uel tenuiter suspicemur unde lumen ueniat nobis ? Puto, fratres, quia cum loquimur ista, et cum meditamur, exercemus nos. Et cum exercemus nos in ipsis, et rursus quasi reflectimur pondere nostro ad ista consueta, tales sumus quales lippientes, cum producuntur ad uidendum lumen, si forte antea uisum omnino non habebant, et incipiunt eumdem uisum per diligentiam medicorum utcumque reparare. Et cum probare uult medicus quantum salutis eis accesserit, tentat eis ostendere quod uidere desiderabant, et non poterant cum caeci essent ; et redeunte iam utcumque acie oculorum, producuntur ad lucem ; et cum uiderint, fulgore ipso reuerberantur quodammodo, et respondent medico demonstranti: Iam iam uidi, sed uidere non possum. Quid ergo facit medicus ? Reuocat ad solita, et addit collyrium, ut ad illud quod uisum est, et uideri non potuit, desiderium nutriat, et ex ipso desiderio curetur plenius ; et si qua mordacia reparandae sanitati adhibentur, fortiter ferat, ut am ore illius lucis accensus dicat sibi: Quando erit ut illud firmis oculis uideam, quod sauciis infirmisque non potui ? Vrget medicum, et rogat ut curet. Ergo, fratres, si forte tale aliquid factum est in cordibus uestris, si utcumque erexistis cor uestrum ad uidendum Verbum, et ipsius luce reuerberati ad solita recidistis, rogate medicum ut adhibeat PL collyria mordacia, praecepta iustitiae. Est quod uideas, sed 1543 non est unde uideas. Non mihi antea credebas quia est quod uideas; duce quadam ratione adductus es, propinquasti, intendisti, palpitasti, refugisti. Scis certe esse quod uideas, sed idoneum non te esse qui uideas. Ergo curare. Quae sunt col¬ lyria ? Noli mentiri, noli periurare, noli adulterare, noli furari, noli fraudare. Sed consuesti, et cum aliquo dolore a consuetudine reuocaris ; hoc est quod mordet, sed sanat. Nam dico tibi liberius, ex timore et meo et tuo : Si curari destiteris, et esse idoneus ad perfruendum hac luce neglexeris, ualetudine oculorum tuorum, tenebras amabis ; et amando tenebras, in tenebris remanebis ; et remanendo in tenebris, etiam in tene¬ bras exteriores proicieris ; ibi erit fletus et stridor dentium. Si nihil in te faciebat amor lucis, faciat timor doloris. 12 Sufficienter me locutum arbitror, et lectionem tamen euangelicam non finiui; si dicam reliqua onerabo uos, et timeo ne etiam quod haustum est effundatur ; sufhciant ergo ista Caritati uestrae. Debitores sumus, non nunc, sed semper quamdiu uiuimus, quia propter uos uiuimus. Verumtamen uitam nostram istam infirmam, laboriosam, periculosam, in hoc mundo consolamini bene uiuendo ; nolite nos contristare et adterere malis moribus uestris. Cum enim offendimur mala uita uestra, si refugiamus a uobis, et separemus nos a uobis, et ad uos non accedamus, nonne conqueremini, et dicetis :

.

5

10

187

11, 36 Matth. 22, 13.

i88

TRACT. IN IOH. XVIII, 12-XIX, 2

Ioh. V, 19

Et si languebamus, curaretis ; et si infirmabamur, uisitaretis ? Ecce curamus, ecce uisitamus ; sed non nobis fiat quomodo audistis ab apostolo : Timeo ne sine causa laborauerim in uos. TRACTATVS XIX. Ab eo quod scriptum est: Non potest a se Filius facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem, usque ad id : quia non quaero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. [Cap. v, 19-3°-] [Habitus feria vi post Dom. vm post Pentec., die 25 lulii 413.] 1.

Sermone pristino, quantum nostrum mouit affectum et intellegendi paupertatem, locuti sumus, ex occasione uerborum euangelicorum, ubi scriptum est: Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facien¬ tem, quid sit uidere Filii, hoc est, uidere Verbi, quia Filius Verbum ; et quia per Verbum facta sunt omnia, quomodo possit intellegi quod uideat Filius primo Patrem facientem, tunc demum et ipse faciat quae facta conspexerit, cum Pater nihil nisi per Filium fecerit. Omnia enim per ip sum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Non tamen explicatum aliquid diximus, sed quia nec explicatum aliquid intelleximus. Aliquando quippe sermo deficit, ubi etiam intellectus proficit ; quanto magis sermo patitur defectionem, quando intellectus non habet perfectionem ? Nunc itaque, quantum Dominus donat, breuiter percurramus lectionem, et uel hodie expleamus debitum pensum. Si quid forte remanserit uel temporis uel uirium, retractabimus, si potuerimus, (quantum et a nobis et apud uos fieri potest), quid si uidere Verbi, quid demonstrari Verbo. Omnia quippe dicta sunt hie, quae si intellegantur secundum humanum sensum camaliter, nihil aliud nobis facit anima plena phantasmatis, nisi quasdam imagines uelut duorum hominum Patris et Filii, unius ostendentis, alterius uidentis ; unius loquentis, alterius audientis, quae omnia idola cordis sunt ; quae si iam deiecta sunt de templis suis, quanto magis deicienda sunt de pectoribus christianis ? 2. Non potest, inquit, Filius a se facere quidquam nisi quod uiderit Patrem facientem. Verum est hoc, tenete hoc, dum tamen non amittatis quod in ipsius euangelii exordio tenuistis, quia in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum ; et praecipue quia omnia per ipsum facta sunt. Quod nunc enim audistis, coniungite 12, 13 Gal. 4, 11. XIX, 2, 4 Ioh. 1, 1. 3.

12, 13 in uos] codd. edd. fj. (juxta LXX), in uobis Lou.

I oh. V, 19-20

TRACT. IN IOH. XIX, 2-4

189

illi auditui, et utrumque concordet in cordibus uestris. Sic itaque non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem f acientem, ut tamen Pater ea quae 10 facit non faciat nisi per Filium, quia Filius est eius Verbum : et in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, et omnia per ipsum facta sunt. Quaecumque enim ille fecerit, haec et Filius similiter facit ; non alia, sed haec ; nec dissimiliter, sed similiter. 3 Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Ad hoc quod supra dixit : nisi quod uiderit Patrem facientem, uidetur pertinere et quod omnia demonstrat ei quae ipse facit. Sed si 5 Pater demonstrat quae facit, nec Filius potest facere nisi Pater demonstrauerit, Paterque demonstrare non potest nisi fecerit, consequens erit ut non per Filium faciat omnia Pater ; porro si fixum atque inconcussum tenemus quia per Filium omnia Pater facit, antequam faciat, demonstrat Filio. Nam si 10 Pater cum fecerit demonstrat Filio, ut Filius demonstrata faciat quae demonstrata iam facta sunt, aliquid procul dubio Pater sine Filio facit. Sed non facit Pater aliquid sine Filio, ^ 438 quia Filius Dei Verbum Dei est, et omnia per ipsum facta sunt. Remanet igitur fortasse ut quae Pater facturus est, demonstret 15 facienda, ut per Filium sint facta. Nam si Filius ea facit quae Pater facta demonstrat, ea quae Pater facta demonstrat, non utique per Filium fecit. Monstrari enim non possent Filio nisi facta ; facere Filius non posset, nisi monstrata ; ergo sine Filio facta. Sed uerum est : Omnia per ipsum facta sunt ; ergo 20 antequam facta, monstrata sunt. Sed hoc diximus differendum esse, quo redeundum sit percursa lectione, si, ut diximus, ali¬ quid uel temporis uel uirium nobis remanserit, ad ea quae distulimus retractanda. 4* Amplius audite et difhcilius : Et maiora his, inquit, demonstrabit ei opera, ut uos miremini. Maiora his ; quibus maiora ? Facile occurrit, iis quas modo audistis, curationibus languorum corporalium. De isto enim qui tri5 ginta et octo annos habebat in infirmitate, et Christi uerbo sanatus est, nata est huius occasio tota sermonis ; et propter hoc Dominus dicere potuit : Maiora his demonstr abit ei opera, ut uos miremini. Sunt enim opera maiora quam ista, et demonstrabit ea Pater Filio. Non demonstrauit, tarn10 quam de praeterito, sed demonstrabit, de futuro, hoc est, 1543 demonstraturus est. Rursus difficilis oritur quaestio. Est enim aliquid apud Patrem quod Filio nondum demonstratum sit ? est aliquid apud Patrem quod adhuc latebat Filium, quando ista Filius loquebatur ? Si enim demonstrabit, hoc est, 15 demonstraturus est, nondum demonstrauit, et Filio tunc de¬ monstraturus est, quando et istis ; sequitur enim : ut uos miremini. Et hoc difficile est uidere, quomodo tamquam

.

14

Tr. Ioh.

igo

5

10

15

20

25

30

35

40

TRACT. IN IOH. XIX, 4-6

Ioh. V, 21-23

temporaliter Filio coaeterno aliqua demonstrat aeternus Pa¬ ter, omnia scienti quae sunt apud Patrem. 5. Quae sunt tamen ilia maiora ? Hoc enim forte facile est intellegere. Sicut enim Pater, inquit, suscitat mortuos, et uiuifcat, sic et Filius quos unit uiuificat. Maiora ergo sunt opera mortuos suscitare, quam languidos sanare. Sed sicut suscitat Pater mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. Alios ergo Pater, alios Filius ? Sed omnia per ipsum ; ipsos itaque Filius, quos et Pater, quia non alia, nec aliter, sed haec et Filius similiter facit. Ita plane intellegendum est, et ita tenendum ; sed mementote quia Filius quos uult uiuificat. Tenete hie ergo non so¬ lum potestatem Filii, uerum etiam uoluntatem. Et Filius quos uult uiuificat, et Pater quos uult uiuificat, et ipsos Filius quos et Pater ; ac per hoc eadem Patris et Filii et potestas est et uoluntas. Quid est ergo quod sequitur ? Neque enim Pater iudicat quemquam, sed indicium omne dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem, quod ita subiunxit, tamquam rationem reddens superioris sententiae. Multum mouet, intenti estote. Filius quos uult uiuificat, Pater quos uult uiuificat; Filius suscitat mortuos, sicut Pater suscitat mortuos. Neque enim Pater iudicat quemquam. Si in iudicio suscitandi sunt mortui, quomodo Pater suscitat mortuos, si non iudicat quemquam ? Omne quippe indicium dedit Filio. In illo autem iudicio suscitantur mortui; et resurgunt alii ad uitam, alii ad paenam ; quod totum si Filius facit, Pater autem ideo non facit, quia Pater non iudicat quemquam, sed omne indi¬ cium dedit Filio, contrarium uidebitur ei quod dictum est : Sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. Simul ergo suscitant. Si simul suscitant, simul uiuificant. Simul ergo iudicant ; quomo¬ do itaque uerum est : Neque enim Pater iudicat quem¬ quam, sed omne indicium dedit Filio ? Moueant inter¬ im propositae quaestiones, praestabit Dominus ut solutae delectent. Ita est, fratres, omnis quaestio nisi intentum fecerit proposita, non delectabit exposita. Sequatur ergo ipse Domi¬ nus, ne forte in iis quae subnectit, aperiat se aliquantum. Subtexit enim nubilo lucem suam ; et difficile est aquilae more uolare super omnem nebulam qua tegitur omnis terra, et uidere in uerbis Domini sincerissimam lucem. Ne forte ergo calore radiorum suorum discutiat caliginem nostram, et ali¬ quantum se in consequentibus aperire dignetur, dilatis istis sequentia uideamus. 6 Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misit ilium. Hoc uerum est et planum est.

.

5, 37 efr Eccl. 24, 6.

M 439

Ioh. V, 23-24

5

10

15

20

25

30

33

3

10

15

TRACT. IN IOH. XIX, 6-7

191

Omne quippe indicium dedit Filio, sicut supra dixit, pl ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant 1546 Fatrem. Quid si inueniuntur qui Patrem honorificant, et non honorificant Filium ? Non potest, inquit, fieri : Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui mi sit ilium. Non potest ergo dicere aliquis : Ego Patrem honorificabam, quia Filium non noueram. Si nondum Filium honorificabas, nec Patrem honorificabas. Quid est enim honorificare Patrem, nisi quod habeat Filium ? Aliud est enim cum tibi commendatur Deus, quia Deus est ; et aliud est cum tibi commendatur Deus, quia Pater est. Cum tibi quia Deus est commendatur creator tibi commendatur, omnipotens tibi commendatur, spiritus quidam summus, aeternus, inuisibilis, incommutabilis tibi commendatur ; cum uero tibi quia Pater est commendatur, nihil tibi aliud quam et Filius commenda¬ tur ; quia Pater dici non potest, si Filium non habet, sicut nec Filius, si Patrem non habet. Sed ne forte Patrem quidem honorifices tamquam maiorem, Filium uero tamquam minorem, ut dicas mihi : Honorifico Patrem, scio enim quod habeat Fi¬ lium ; et non erro in Patris nomine, non enim Patrem intellego sine Filio ; honorifico tamen et Filium tamquam minorem ; corrigit te ipse Filius, et reuocat te dicens : ut omnes honorificent Filium, non inferius, sed sicut honorificant Patrem. Qui ergo non honorificat Filium, non hono¬ rificat Patrem qui mi sit ilium. Ego, inquis, maiorem honorem uolo dare Patri, minorem Filio. Ibi tollis honorem Patri, ubi minorem das Filio. Quid enim aliud tibi uidetur ita sentienti, nisi quia Pater aequalem sibi Filium generare aut noluit, aut non potuit ? Si noluit, inuidit ; si non potuit, de¬ feat. Non ergo uides, quia ita sentiendo ubi maiorem honorem uis dare Patri, ibi es contumeliosus in Patrem ? Proinde sic honorifica Filium, quomodo honorificas Patrem, si uis honorificare et Patrem et Filium. 7 Amen, amen dico uobis, quia qui uerbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam ; et in indicium non uenit, sed transiit, non nunc transit, sed iam transiit a morte in uitam. Et hoc adtendite : Qui uerbum meum audit ; et non dixit : credit mihi; sed, credit ei qui me misit. Verbum ergo Filii audiat, ut Patri credat. Quare uerbum audit tuum, et credit alteri ? Nonne cum uerbum alicuius audimus, eidem uerbum proferenti credimus, loquenti nobis fidem accommodamus ? Quid ergo uoluit dicere : Qui uerbum meum au¬ dit, et credit ei qui misit me, nisi, quia uerbum eius est in me? Et quid est : audit uerbum meum, nisi : ^440 audit me ? Credit autem ei qui misit me, quia cum illi credit, uerbo eius credit ; cum autem uerbo eius credit, mihi credit, quia Verbum Patris ego sum. Pax ergo in scriptu-

.

192

5

10

15

TRACT. IN IOH. XIX, 7-9

Ioh. V, 24-25

ris, et omnia disposita, nequaquam rixantia. Tu abice litem cordis tui, intellege concordiam scripturarum. Numquid contraria sibi diceret ueritas ? 8. Qui uerbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam ; et in indicium non uenit, sed transiit a morte in uitam. Meministis quod superius posueramus, quia sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos unit uiuificat. Incipit iam pl aperire te, et loqui de resurrectione mortuorum, et ecce 1547 iam resurgunt mortui. Qui enim uerbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam, et in indicium non ueniet. Proba quia resurrexit. Sed transiit, inquit, a morte in uitam. Qui transiit a morte ad ui¬ tam, nullo dubitante utique resurrexit. Non enim transiret de morte ad uitam, nisi primo esset in morte, et non esset in uita ; cum autem transient, erit in uita, et non erit in morte. Mortuus ergo erat, et reuixit; perierat, et inuentus est. Fit proinde iam quaedam resurrectio, et transeunt homines a morte quadam ad quamdam uitam : a morte infidelitatis, ad uitam fidei; a morte falsitatis ad uitam ueritatis ; a morte iniquitatis, ad uitam iustitiae. Est ergo et ista quaedam re¬ surrectio mortuorum. 9 Aperiat illam plenius, et dilucescat nobis, ut coepit. Amen, amen dico uobis, quia uenit hora, et nunc est. Nos exspectabamus in fine resurrectionem mortuorum, nam ita credidimus ; immo non exspectabamus, sed plane exspectare debemus ; neque enim falsum credimus in fine mortuos resurrecturos. Cum ergo uellet Dominus Iesus insinuare nobis quamdam resurrectionem mortuorum ante re¬ surrectionem mortuorum ; non sicut Lazari, uel filii illius uiduae, uel filiae archisynagogi, qui resurrexerunt morituri (nam et ipsorum mortuorum quaedam resurrectio facta est ante resurrectionem mortuorum) ; sed sicut hie dicit : Ha¬ bet, inquit, uitam aeternam ; et in indicium non ue¬ nit, sed transiit a morte ad uitam. Ad quam uitam ? Ad aeternam. Non ergo sicut corpus Lazari; transiit enim et file a morte sepulcri ad uitam hominum, sed non aeternam, iterum moriturus ; resurrecturi autem in fine saeculi mortui, in uitam aeternam transibunt. Cum ergo uellet Dominus noster Iesus Christus, magister caelestis, Verbum Patris et ueritas demonstrare nobis quamdam resurrectionem mortuorum in aeternam uitam, ante resurrectionem mortuorum in aeternam uitam : Venit hora, inquit. Tu procul dubio imbutus fide resurrectionis carnis, exspectabas horam illam finis saeculi, diem iudicii, quam ne in isto loco exspectares,

.

5

10

15

20

8, 14 efr Luc. 15, 32. 9 efr Marc. 5, 41. 42.

9, 8 efr Ioh. 11, 43. 44.

Ibid, efr Luc. 6, 14. 15.

I oh. V, 25

TRACT. IN IOH. XIX, 9-10

193

addidit : et nunc est. Quod ergo dicit : Venit hora, non 25 dicit de ilia hora nouissima, ubi in iussu et in uoce archangeli, et in tuba Dei Dominus ipse descendet de caelo, et mortui in Christo resurgent primo / deinde nos uiuentes qui reliqui sumus, simul rapiemur cum illis in nubibus obuiam Christo in aera, et ita semper cum Domino erimus. Veniet ilia hora, sed non est 30 nunc. Hora uero ista quae sit, aduertite : Venit hora, et nunc est. Quid in ea fit ? quid nisi resurrectio mortuorum ? Et qualis resurrectio ? Vt qui resurgunt, in aetemum uiuant. Hoc erit et in nouissima hora. 10 Quid igitur ? quomodo intellegimus duas istas resurrectiones ? Numquid forte qui nunc resurgunt, tunc non re- ^ 441 surgent, ut aliorum fiat nunc resurrectio, aliorum tunc ? Non est ita. Nam ista resurrectione, si recte credidimus, resurrexi5 mus ; et nos ipsi qui iam resurreximus, alteram in fine resur- PL rectionem exspectamus. Sed et nunc in aeternam uitam re- i548 surreximus, si in fide ipsa perseueranter manemus ; et tunc in aeternam uitam resurgemus, quando angelis coaequabimur. Ipse ergo distinguat, ipse aperiat quod loqui ausi sumus, 10 quomodo fiat resurrectio ante resurrectionem, non aliorum et aliorum, sed eorumdem ; nec talis qualis Lazari, sed in ui¬ tam aeternam. Aperiet plane. Audite dilucescentem magistrum, et illabentem cor dibus nostris solem nostrum ; non quern desiderant oculi camis, sed cui aestuant aperiri oculi 15 cordis. Ipsum ergo audiamus : Amen, amen dico uobis, quia uenit hora, et nunc est, quando mortui, uidete exprimi resurrectionem, quando mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint uiuent. Quare addidit : qui audierint uiuent ? Possent enim audire nisi uiuerent ? 20 Sufficeret ergo : Venit hora, et nunc est, quando mor¬ tui audient uocem Filii Dei. Iam nos intellegeremus ui¬ uentes eos, quando nisi uiuerent, audire non possent. Non, inquit, quia uiuunt audiunt, sed audiendo reuiuiscunt : audient, et qui audierint uiuent. Quid est ergo : au25 dient ; nisi obaudient ? Quantum enim pertinet ad auris auditum, non omnes qui audient uiuent ; multi enim audiunt et non credunt ; audiendo et non credendo non obaudiunt ; non obaudiendo non uiuunt. Itaque hie qui audient, nihil est aliud quam qui obaudient. Qui ergo obaudierint, uiuent ; 30 certi sint, securi sint, uiuent. Praedicatur Christus Verbum Dei, Filius Dei, per quern facta sunt omnia, certe dispensatio¬ ns gratia assumta carne natus ex uirgine, infans in carne, iuuenis in carne, patiens in carne, moriens in came, resurgent in carne, adscendens in came, promittens resurrectionem car-

.

25 I Thess. 4, 15 et 16.

XIX, 10, 31 certae dub. /j.

io, 6 efr Luc. 20, 36.

TRACT. IN IOH. XIX, io-ii

194

Ioh. V, 26

35 ni, promittens resurrectionem menti, menti ante carnem, carni post mentem. Qui audit et obaudit, uiuet ; qui audit et non obaudit, id est, audit et contemnit, audit et non credit, non uiuet. Quare non uiuet ? Quia non audit. Quid est, non audit ? Non obaudit. Ergo qui audierint, uiuent. 11 Adtende nunc quod dixeramus differendum, ut nunc, si fieri potuerit, aperiatur. Subiecit continuo de hac ipsa resurrectione : Sicut enim Pater habet uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso. Quid 5 est : habet uitam Pater in semetipso ? Non alibi habet uitam, sed in semetipso. Viuere quippe suum in illo est; non aliunde, non alienum est ; non quasi mutuatur uitam, nec quasi particeps fit uitae, eius uitae quae non est quod ipse ; sed habet uitam in semetipso, ut ipsa uita sibi sit ipse. 10 Si potuero adhuc modicum quid inde dicere, exemplis propositis ad intellegentiam uestram informandam, Domino adiuuante potero, et pietate intentionis uestrae. Viuit Deus, uiuit et anima ; sed uita Dei immutabilis est, uita animae mutabilis est. Deus nec proficit, nec deficit, sed est ipse semper in se, est 15 ita ut est : non aliter nunc, aliter postea, aliter antea. Animae uero uita, ualde aliter atque aliter : uiuebat stulta, uiuit sapiens ; uiuebat iniqua, uiuit iusta; nunc meminit, nunc obliuiscitur ; nunc discit, nunc discere non potest ; nunc per- PL dit quod didicerat, nunc percipit quod amiserat ; mutabilis 1549 20 uita animae. Et cum uiuit anima in iniquitate, mors eius est ; cum autern fit iusta, fit particeps alterius uitae, quae non est quod ipsa ; erigendo se quippe ad Deum et inhaerendo Deo, P 442 ex illo iustificatur. Dictum est enim : Credenti in eum qui iustificat impium, deputatur fides eius ad iustitiam. Deficiendo 25 ab illo fit iniqua, proficiendo ad ilium fit iusta. Nonne uidetur tibi quasi aliquid frigidum igni admotum feruescere, remotum ab igne torpescere ? Nonne uidetur tibi quiddam tenebrosum, admotum luci clarescere, remotum a luce nigrescere ? Tale quiddam est anima, non tale aliquid Deus. Potest et 30 homo dicere, habere se lucem nunc in oculis suis. Dicant ergo quasi quadam uoce propria oculi tui si possunt : Habemus lucem in nobis ipsis. Contra dicitur : Non proprie dicitis habere uos lucem in uobis ipsis ; habetis lucem, sed in caelo ; habetis lucem, si forte nox est, sed in luna, in lucernis, non in 35 uobis ipsis ; nam clausis amittitis, quod aperti percipitis. Non in uobis ipsis habetis lucem ; sole occidente tenete lucem, si potestis ; nox est, et lumine nocturno perfruimini; subducta lucerna tenete lucem ; cum uero subtracta lucema in tenebris remanetis, non lucem in uobis ipsis habetis. Hoc est ergo ha40 bere lucem in semetipso, non indigere luce ex altero. Ecce ubi, si quis intellegat, ostendit Filium aequalem Patri, ubi ait :

.

11 Rom. 4, 5.

Ioh. V, 26

45

TRACT. IN IOH. XIX, 11-12

Si cut habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso, ut hoc solum in¬ tersit inter Patrem et Filium, quia Pater habet uitam in semetipso, quam nemo ei dedit; Filius autem habet uitam in semet¬ ipso, quam Pater dedit. 12 Sed etiam hie oritur aliquod nubilum discutiendum. Non deficiamus, intenti simus ; pascua mentis sunt, non fastidiamus, ut uiuamus. Ecce, inquis, fateris ipse quod uitam Filio Pater dedit, ut habeat earn quidem in semetipso, sicut habet Pater uitam in semetipso, non indigens ille, non indigeat et iste ; ut sit ille uita, sit et iste ; et utrumque coniunctum una uita, non duae ; quia unus Deus, non duo dii, et hoc ipsum sit esse uitam. Quomodo ergo dedit Filio uitam Pater ? Non sic quasi ante fuerit Filius sine uita, atque ut uiueret a Patre acceperit uitam ; nam si hoc esset, non haberet uitam in semet¬ ipso. Ecce de anima loquebar. Est anima : etsi non sit sapiens, etsi non sit iusta, anima est ; etsi non sit pia, anima est. Aliud illi ergo est esse animam, aliud uero esse sapientem, esse iustam, esse piam. Est ergo aliquid quo nondurn est sapiens, nondurn iusta, nondum pia ; non tamen nihil est, non tamen nulla uita est ; nam ex operibus quibusdam suis ostendit se uitam, etsi non se ostendit sapientem, piam, iustam. Nisi enim uiueret, corpus non moueret, pedibus gressum, manibus opus, oculis intuitum, auribus auditum non imperaret ; non aperiret os ad uocem, linguam ad distinctionem uocum non moueret. His itaque operibus uiuere se ostendit, et esse aliquid quod sit corpore melius ; sed numquid his operibus, sapientem, piam, pl iustam se ostendit ? Nonne ambulant, operantur, uident, 1550 audiunt, loquuntur et stulti, et impii, et iniusti ? Cum uero se erigit ad aliquid quod ipsa non est, et quod supra ipsam est, et a quo ipsa est, percipit sapientiam, iustitiam, pietatem, sine quibus cum esset, mortua erat, nec uitam habebat qua ipsa uiueret, sed qua corpus uiuihcaret. Aliud est enim in ani¬ ma unde corpus uiuihcatur, aliud unde ipsa uiuiiicatur. Melius quippe est quam corpus ; sed melius quam ipsa est Deus. Est ergo ipsa, etiamsi sit insipiens, iniusta, impia, uita corporis. Quia uero uita eius est Deus, quomodo cum ipsa est in corpo- p, 443 re, praestat illi uigorem, decorem, mobilitatem, officia membrorum ; sic cum uita eius Deus in ipsa est, praestat illi sapientiam, pietatem, iustitiam, caritatem. Aliud est ergo quod praestatur corpori de anima; aliud quod praestatur animae de Deo ; uiuificat, et uiuiiicatur ; mortua uiuificat, si ipsa non uiuihcatur. Veniente itaque uerbo et infuso audientibus, factisque illis non solum audientibus, sed etiam obedientibus,

.

5

10

15

20

25

30

35

195

12 Ps. 33, 5.

12, 17 uitam] uiuam edd.

iq6

TRACT. IN IOH. XIX, 12-13

Ioh. V, 26

40 resurgit anima a morte sua ad uitam suam ; hoc est, ab iniquitate, ab insipientia, ab impietate ad Deum suum, qui est illi sapientia, iustitia, claritas. Surgat ad ilium, illuminetur ab illo. Accedite, inquit, ad eum. Et quid nobis erit ? Et illuminamini. Si ergo accedendo illuminamini, et recedendo tenebra45 mini, non erat in uobis lumen uestrum, sed in Deo uestro. Accedite, ut resurgatis; si recesseritis, moriemini. Si ergo accedendo uiuitis, recedendo morimini, non erat in uobis uita uestra. Ipsa est enim uita uestra, quae est lux uestra. Quoniam apud te est fons uitae, et in lumine tuo uidebimus lumen. 13 Non ergo sicut anima aliquid aliud est antequam illu¬ minetur, et fit melius cum illuminatur participatione melioris, ita et Verbum Dei, Filius Dei, aliquid aliud erat antequam acciperet uitam, ut participando habeat uitam ; sed uitam 5 habet in semetipso, ac per hoc ipse est ipsa uita. Quid ergo ait : Dedit Filio uitam habere in semetipso ? Breuiter dixerim ; Genuit Filium. Neque enim erat sine uita, et accepit uitam ; sed nascendo uita est. Pater uita est non nascendo ; Filius uita est nascendo. Pater de nullo patre, Filius de Deo 10 Patre. Pater quod est, a nullo est ; quod autem Pater est, propter Filium est. Filius uero et quod Filius est, propter Patrem est; et quod est, a Patre est. Hoc ergo dixit : Vitam dedit Filio, ut haberet earn in semetipso ; tamquam diceret: Pater qui est uita in semetipso, genuit Filium qui esset 15 uita in semetipso. Pro eo enim quod est genuit, uoluit intelligi dedit. Tamquam si cuiquam diceremus : Dedit tibi Deus esse. Cui dedit ? Si alicui iam existenti dedit esse, non ei dedit esse, quia erat, antequam ei daretur, qui posset accipere. Cum ergo audis : Dedit tibi esse, non eras qui acciperes, et 20 exsistendo accepisti ut esses. Dedit structor domui huic ut esset. Sed quid ei dedit ? ut domus esset. Cui dedit ? huic domui. Quid ei dedit ? ut domus esset. Quomodo potuit dare domui ut domus esset ? Etenim si domus erat, cui daret, PL ut domus esset, quando iam domus erat ? Quid est ergo : 1551 25 Dedit ei ut domus esset ? fecit ut domus esset. Quid ergo Filio dedit ? dedit ei ut Filius esset, genuit ut uita esset : hoc est : Dedit ei habere uitam in semetipso, ut esset uita non egens uita, ne participando intelligatur habere uitam. Si enim participando haberet uitam, posset et amittendo esse sine 30 uita ; hoc in Filio ne accipias, ne cogites, ne credas. Manet ergo Pater uita, manet et Filius uita ; Pater uita in semetipso, non a Filio ; Filius uita in semetipso, sed a Patre. A Patre genitus ut esset uita in semetipso ; Pater uero non genitus uita in semetipso. Nec minorem Filium genuit, qui crescendo fieret 35 aequalis. Non enim ad sui perfectionem adiutus est tempore, per quern perfectum creata sunt tempora. Ante omnia tem-

.

48 Ps. 35, 10.

Ioh. V, 26-28

40

45

TRACT. IN IOH. XIX, 13-14

197

pora Patri coaetem'us est. Non enim umquam Pater sine Filio ; aeternus autem Pater est, ergo coaeternus et Filius. Quid tu, anima ? Mortua eras, amiseras uitam, audi Patrem M 444 per Filium. Surge, recipe uitam, ut in eo recipias uitam quam non habes in te, qui habet uitam in semetipso. Viuificat ergo te Pater, et Filius ; et agitur prima resurrectio, quando resurgis ad participandam uitam quod tu non es, et participando efficeris uiuens. Resurge a morte tua in uitam tuam, qui est Deus tuus, et transi a morte in uitam aeternam. Habet enim uitam aeternam Pater in semetipso ; et nisi Filium talem generaret, qui haberet uitam in semetipso, non sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uellet uiuificaret. 14 Quid ergo de ilia resurrectione corporis ? Nam isti qui audiunt et uiuunt, unde, nisi audiendo, uiuunt ? Amicus enim sponsi stat et audit eum, et gaudio gaudet propter uocem sponsi, non propter uocem suam ; hoc est, participando, non exsistendo audiunt et uiuunt ; et omnes qui audiunt, uiuunt, quia omnes qui obediunt, uiuunt. Die aliquid, Domine, etiam de resurrectione carnis. Fuerunt enim qui earn negarent, et dicerent quia ista sola est resurrectio, quae fit per fidem. Cuius resurrectionis modo Dominus fecit commemorationem, et inflammauit nos, quia quidam mortui audient uocem Filii Dei, et uiuent. Non eorum qui audierint alii morientur, et alii uiuent ; sed omnes qui audierint uiuent, quia omnes qui obedierint uiuent. Ecce uidemus resurrectionem mentis; non ergo amittamus fidem de resurrectione carnis. Et nisi tu, Domine Iesu, dixeris earn, quern opponemus contradictoribus ? Omnes enim sectae, quae se aliquam religionem hominibus inserere praesumserunt, non negauerunt istam mentium resurrectionem, ne diceretur eis : Si non resurgit anima, quare mihi loqueris ? quid in me facere uis ? si non facis ex deteriore meliorem, quare loqueris ? si non facis ex iniquo iustum, quare loqueris ? si autem facis ex iniquo iustum, ex impio pium, ex stulto sapientem, fateris resurgere animam PL meam, si tibi obtemperauero, si tibi credidero. Volentes ergo 1552 sibi credi omnes qui instituerunt alicuius etiam falsae religionis sectam, negare istam mentium resurrectionem non potuerunt ; omnes de ilia consenserunt, sed multi carnis resur¬ rectionem negauerunt, dixerunt in fide iam factam esse resur¬ rectionem. Talibus resistit apostolus, dicens : Ex quibus est Humenaeus et Philetus, qui circa ueritatem aberrauerunt, dicentes resurrectionam iam factam esse, et fidem quorumdam subuertunt. Iam factam esse resurrectionem dicebant, sed eo

.

5

10

15

20

25

30

14, 2 Ioh.

3, 29.

28 II Tim. 2, 17. 18.

14, 10 quidem plures codd. 14 fidem de resurrectione] de fide resurrectionem omnes fere codd. 10/17 aliqua religione edd.

198

35

40

45

50

55

TRACT. IN IOH. XIX, 14-15

modo ut alia non speraretur ; et reprehendebant homines qui sperabant resurrectionem camis, uelut iam resurrectio quae promissa erat, credendo impleretur in mente. Reprehendit eos apostolus. Cur eos reprehendit ? Nonne hoc dicebant quod modo Dominus loquebatur : Venit hora, et nunc est, quando mortui audient uocem Filii Dei ; et qui audierint, uiuent ? Sed de uita mentium loquor adhuc, ait tibi Iesus ; nondum loquor de uita corporum ; sed loquor de uita uitae corporum, id est, de animarum, in quibus est uita corporum ; nam scio esse corpora in monumentis iacentia, scio et corpora uestra in monumentis futura ; nondum de ilia resurrectione loquor ; de ista loquor, in ista resurgite, ne ad poenam in ilia resurgatis. Sed ut noueritis quia de ilia loquor, quid addo ? Sicut enim habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio habere uitam in semetipso. Haec uita quod Pater est, quod Filius est, ad quid pertinet ? M 445 ad animam, an ad corpus ? Non enim uitam illam sapientiae sentit corpus, sed mens rationalis. Nam nec omnis anima potest sentire sapientiam. Habet enim et pecus animam ; sed pecoris anima non potest sentire sapientiam. Ergo anima humana po¬ test sentire istam uitam quam habet Pater in semetipso, et dedit Filio uitam habere in semetipso; quia illud est uerum lumen quod illuminat, non omnem animam, sed omnem hominem uenientem in hunc mundum. Cum ergo ipsi menti loquor, audiat, id est obediat, et uiuat. 15 Noli itaque, Domine, tacere de resurrectione carni, ne non earn credant homines, et remaneamus, nos argumentatores, non praedicatores. Ergo sicut habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio habere uitam in semetipso. Intellegant qui audiunt, credant ut intellegant, obediant ut uiuant. Audiant adhuc aliud, ne hie finitam esse resurrectionem putent. Et dedit ei potestatem et indi¬ cium facere. Quis ? Pater. Cui dedit ? Filio. Cui enim dedit habere uitam in semetipso, potestatem dedit ei et iudicium facere. Quia filius hominis est. Iste enim Christus, et Filius Dei et filius hominis est. In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum ; hoc erat in principio apud Deum. Ecce quomodo dedit ei uitam habere in semetipso. Sed quia Verbum caro factum est, et habitauit in nobis, ex uirgine Maria homo factus, filius hominis est. Proinde quia filius hominis est, quid accepit ? potestatem et iudicium facere. Quod iudicium ? in fine saeculi; et tibi erit resurrectio mortuorum, sed corporum. Animas ergo suscitat Deus, per PL Christum Filium Dei; corpora suscitat Deus, per eumdem 1553 Christum filium hominis. Dedit ei potestatem. Hanc po¬ testatem non haberet nisi acciperet, et esset homo sine potesta-

.

5

10

15

20

Ioh. V, 26-28

15, 11 sqq. Ioh. i, 9. 1. 2. 14.

Ioh. V, 27-28

TRACT. IN IOH. XIX, 15-16

199

te. Sed ipse est films hominis, qui et Filius Dei. Haerendo enim ad unitatem personae filius hominis Filio Dei, facta est una persona, eademque Filius Dei, quae et filius hominis. Quid 25 autem propter quid habeat, dignoscendum est. Filius hominis habet animam, habet corpus. Filius Dei, quod est Verbum Dei, habet hominem, tamquam anima corpus. Sicut anima habens corpus, non facit duas personas, sed unum hominem ; sic Verbum habens hominem, non facit duas personas, sed 30 unum Christum. Quid est homo? Anima rationalis habens corpus. Quid est Christus ? Verbum Dei habens hominem. Video de quibus rebus loquar, et quis loquar, et quibus loquar. 16 Nunc audite de resurrectione corporum, non me, sed Dominum locuturum, propter eos qui resurrexerunt surgendo a morte, inhaerendo uitae. Cui uitae ? quae non nouit mortem. Quare non nouit mortem ? quia nescit mutabilitatem. Quare 5 nescit mutabilitatem ? quia uita est in semetipso. Et pote¬

.

st atern dedit ei et indicium facere, quia filius ho¬ minis est. Quod iudicium, quale iudicium ? Nolite mirari hoc, quia dixi : Dedit ei potestatem et iudicium facere. Quia uenit hora. Non addidit : et nunc est ; ergo horam 10 quamdam uult insinuare in fine saeculi. Hora nunc est ut

15

20

25

30

resurgant mortui, hora erit in fine saeculi ut resurgant mortui; sed resurgant nunc in mente, tunc in carne ; resurgant nunc in mente per Verbum Dei Filium Dei, resurgant tunc in carne per Verbum Dei carnem factum, filium nominis. Neque enim ad iudicium uiuorum et mortuorum Pater ipse uenturus est; nec tamen recedit a Filio Pater. Quomodo ergo non ipse uen- n turus est ? Quia non ipse uidebitur in iudicio. Videhunt in quern pupugerunt. Forma ilia erit iudex, quae stetit sub iudice ; ilia iudicabit quae iudicata est : iudicata est enim inique, iudicabit iuste. Veniet ergo forma serui, et ipsa apparebit. Etenim forma Dei quomodo appareret iustis et iniquis ? Nam si iudicium non fieret nisi inter solos iustos, appareret tamquam iustis forma Dei; quia uero iudicium futurum est iustorum et iniquorum, nec licet ut iniqui uideant Deum ; Beati enim mundi corde, quoniam ipsi Deum uidebunt ; talis apparebit iudex, qualis uideri possit et ab eis quos coronaturus est, et ab eis quos damnaturus est. Forma ergo serui uidebitur, occulta erit forma Dei. Occultus erit in seruo Filius Dei, et apparebit filius hominis; quia potestatem dedit ei et iudicium facere, quia filius hominis est. Et quia ipse solus apparebit in forma serui, Pater autem non apparebit, quia non est indutus forma serui; ideo superius ait : Pater

non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Bene ergo dilatum est, ut ipse esset expositor qui 35 propositor. Superius enim occultum erat ; nunc iam, ut arbi16, 17 Ioh. 19, 37.

25 Matth. 5, 8.

446

TRACT. IN I0H. XIX, 16-18

200

40

Ioh. V, 28-29

tror, manifestum est quia dedit ei potestatem et indicium facere, quia Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio, quia iudicium per illam formam fu- PL turum est, quam non habet Pater. Et quale iudicium ? Nolite 1554 mirari hoc ; quia uenit hora ; non ea quae nunc est, ut resurgant animae, sed quae futura est, ut resurgant corpora. 17 Expressius hoc dicat, ut calumniam haereticus negator resurrectionis corporis non inueniat, quamquam iam intellectus elucescat. Cum superius dictum esset : Venit hora ; addidit : et nunc est ; modo autem, Venit hora ; non addidit : et nunc est. Tamen omnes ansas, omnes clauiculas calumniarum, omnes nodos laqueorum aperta ueritate disrumpat. Nolite mirari hoc ; quia uenit hora, in qxia omnes qui in monumentis sunt. Quid euidentius ? quid expressius ? Corpora sunt in monumentis, animae non sunt in monumentis, nec iustorum, nec iniquorum. Iusti anima in sinu Abrahae fuit, iniqui anima apud inferos torquebatur ; in monumento, nec ilia, nec ilia. Superius quando ait : Venit hora, et nunc est / obsecro, intendite. Nostis, fratres, quia ad panem uentris cum labore peruenitur ; quanto magis ad panem mentis ? Cum labore statis, et auditis ; sed nos cum maiore stamus, et loquimur. Si laboramus propter uos, collaborare non debetis propter eosdem uos ? Superius ergo cum diceret : Venit hora, et adderet, et nunc est, quid subiecit ? Quando mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint uiuent. Non dixit : Omnes mortui audient, et qui audierint uiuent ; mortuos enim iniquos uolebat intellegi. Et numquid omnes iniqui obaudiunt euangelio ? Aperte dicit apostolus : Sed non omnes obaudiunt euangelio. Tamen qui audiunt, uiuent ; quia omnes qui obaudiunt euangelio, transient ad uitam aetemam per fidem ; non tamen omnes obau¬ diunt, et hoc nunc est. At uero in fine, omnes qui sunt in monumentis, hoc est iusti et iniusti, audient uocem eius, et procedent. Quomodo noluit dicere, et uiuent ? Omnes enim procedent, sed non omnes uiuent. In eo quippe quod supra dixit : Et qui audierint uiuent, in ipsa obauditione uitam aeternam intellegi uoluit et beatam, quam non omnes habebunt qui de monumentis procedent. Iam ergo et cornme- r 447 moratione monumentorum, et expressione processionis de monumentis, aperte intellegimus corporum resurrectionem. 18 Audient omnes uocem eius, et procedent. Et ubi iudicium, si omnes audient, et omnes procedent ? Quasi totum confusum est; nihil uideo discretum. Certe accepisti potestatem iudicandi, quia filius hominis es ; ecce aderis in iudicio, resurgent corpora ; de ipso iudicio die aliquid, hoc est de discretione malorum et bonorum. Et hoc audi : Qui bona

.

5

10

15

20

25

30

-

.

5

17, 11 Luc. 16, 22-25.

23 Rom. 10, 16.

Ioh. V, 29-30

10

15

20

25

3o

55

TRACT. IN IOH. XIX, 18-19

201

/ecerunt, in resurrectione uitae ; qui mala egerunt, in resurrectionem iudicii. Superius cum de resurrectione mentium et animarum loqueretur, numquid fecit discretionem ? Sed omnes qui audient, uiuent, quia obaudiendo uiuent. At uero resurgendo et procedendo de monumentis, non omnes ad uitam aeternam ibunt, sed qui bene fecerunt; qui autem male, ad iudicium. Hie enim iudicium pro poena posuit. Et erit diremtio, et non qualis modo est. Nam et modo separamur non locis, sed moribus, affectibus, desideriis, fide, pl spe, caritate. Simul enim cum iniquis uiuimus ; sed non una 1555 uita est omnium ; in occulto dirimimur, in occulto separamur ; quomodo grana in area, non quomodo grana in horreo. Et separantur grana in area, et miscentur ; separantur, cum a palea exspoliantur; miscentur, quia nondum uentilantur. Tunc aperta erit separatio, sicut morum, sic et uitae ; sicut sapientiae, ita et corporum. Ibunt qui bene fecerunt, uiuere cum angelis Dei; qui male egerunt, torqueri cum diabolo et angelis eius. Et transiet forma serui. Ad hoc enim se praesentauerat ut faceret iudicium ; post iudicium perget hinc, ducet secum corpus cui caput est, et offeret regnum Deo. Tunc plane uidebitur forma ilia Dei, quae non potuit uideri ab iniquis, quorum uisioni forma serui exhibenda erat. Dicit et alibi sic : Ibunt isti in ambustionem aeternam (de quibusdam sinistris) ; iusti autem in uitam aeternam; de qua alio loco dicit : Haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te unum uerum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Tunc ibi apparebit qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo ; tunc se ostendet quomodo se dilectoribus suis ostensurum promisit. Qui enim diligit me, ait, mandata

me a custodit ; et qui diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et ostendam meipsum illi. Quibus loquebatur, praesens eis erat ; sed formam serui uidebant ; formam autem Dei non uidebant. Per iumentum ad stabulum ducebantur 4o curandi, sed sanati uidebunt ; quia ostendam, inquit, meipsum illi. Quomodo ostenditur aequalis Patri ? Cum dicit Philippo :

Qui me uidet, uidet et Patrem meum. 19 No n possum ego a meipso facere quidquam ; sicut audio iudico, et iudicium meum iustum est.

.

Quia dicturi illi eramus : Tu iudicabis, et Pater non iudicabit, quia omne iudicium dedit Filio, non ergo secundum Pa5 trem iudicabis; adiecit : Non possum ego a meipso fa-

cere quidquam ; sicut audio iudico, et iudicium meum iustum est ; quia non quaero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Certe Filius quos uult uiuificat. Non quaerit uoluntatem suam, sed uoluntatem eius 18, 26 I Cor. 15, 24. 42 Ioh. 14, 21.

30 Matth. 25, 46.

32 Ioh. 17, 3.

34 Phil. 2, 6.

TRACT. IN I0H. XIX, 19-XX, 2

202

Ioh. V, 19

10 qui misit ilium. Non meam, non propriam ; non meam, non filii hominis ; non meam, quae resistat Deo. Faciunt enim homines uoluntatem suam, non Dei, quando faciunt quod uo- p 448 lunt, non quod iubet Deus ; quando autem ita faciunt quod uolunt, ut tamen sequantur uoluntatem Dei, non faciunt uolun15 tatem suam, quamuis quod uolunt faciant. Volens fac quod iuberis ; atque ita et hoc facies quod uis, et non uoluntatem tuam facies, sed iubentis. 20 Quid ergo ? Sicut audio, ita iudico. Audit Filius, et demonstrat ei Pater, et uidet Filius Patrem facientem. Et ista distuleramus paulo enucleatius pro uiribus pertractare, si tempus nobis peracta lectione et uires remansissent. Si di5 cam me posse loqui adhuc, forte uos audire iam non potestis. Item forte auiditate audiendi dicitis : Possumus. Melius est ergo ut ego |infirmitatem meam |fatear, quia iam fatigatus loqui non possum, quam ut uobis iam bene satiatis, adhuc pl infundam quod non bene digeratis. Proinde huius promissio- 1556 10 nis quam adhodiernum tempus, si superesset, distuleram,tenete me adiuuante Domino in crastinum debitorem.

.

TRACTATVS XX. Rursum in Hind : Amen, amen dico uobis, non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem ; quaecumque enim Pater facit, haec eadem et Filius facit similiter. [Cap. v, 19.] [Habitus Sabbato ante Dom.

ix

post Pentec., die

26

Iulii

413.]

1. Verba Domini nostri Iesu Christi, maxime quae Iohannes commemorat euangelista, qui non sine causa super pectus Domini discumbebat, nisi ut secreta altioris sapientiae eius ebiberet, et quod amando biberat, euangelizando ructaret, ita 5 secreta sunt et profunda intellegentiae, ut omnes turbent qui peruerso sunt corde, et omnes exerceant qui recto sunt corde. Proinde animaduertat Caritas uestra ad haec pauca quae lecta sunt. Videamus si quo modo possumus, donante et adiuuante ipso, qui uerba sua nobis uoluit recitari, quae tunc audita at10 que conscripta sunt, ut modo legerentur, quid sibi uelit quod eum audistis modo dicere : Amen, amen dico uobis, non potest Filius a se facere quid quam, nisi quod ui¬ derit Patrem facientem ; quaecumque enim Pater facit, haec eadem et Filius facit similiter. 2 Vnde autem natus sit sermo iste, commemorandi estis propter superiora lectionis, ubi curauerat Dominus

.

XX, 1, 3 cfr Ioh. 13, 23.

XX, 1, 5 profundae Er. Eugd. Ven.

Ioh. V, 19

5

10

15

20

25

30

35

4o

45

TRACT. IN IOH. XX, 2

203

quemdam inter illos, qui in quinque porticibus piscinae illius Salomonis iacebant, cui dixerat : Tolle grabatum tuum, et uade in domurn tuam. Hoc autem fecerat sabbatis ; unde perturbati Iudaei calumniabantur, quasi euersorem et praeuaricatorem legis. Tunc eis dixerat: Pater mens usque modo operatur, et ego operor. Illi enim carnaliter accipientes sabbati obseruationem, putabant Deum post laborem fabricati mundi usque ad hunc diem quasi dormire, et propterea sanctificasse ilium diem, ex quo coepit uelut a laboribus requiescere. Est autem sacramentum sabbati antiquis patribus nostris praeceptum, quod nos christiani spiritaliter obseruamus, ut ab omni seruili opere, id est ab omni peccato (quia Dominus dicit : Omnis qui facit peccatum, seruus est peccati), abstineamus nos, et habeamus quietem in corde nostro, id est tranquil]itatem spiritalem. Et quamuis in hoc saeculo id conemur, ad earn tamen requiem perfectam non perueniemus, nisi cum de hac uita exierimus. Sed ideo dictum est Deum requieuisse, quia iam creaturam nullam condebat postquam M 449 perfecta sunt omnia. Quietem uero propterea appellauit scriptura, ut nos admoneret post bona opera requieturos. Sic enim scriptum habemus in Genesi : Et fecit Deus omnia bona ualde, et requieuit Deus die septimo, ut tu homo cum adtendis ipsum Deum post bona opera requieuisse, non tibi speres requiem, nisi cum bona fueris operatus ; et quemadmodum Deus postea quam fecit hominem ad imaginem et similitu- pl dinem suam sexto die, et in illo perfecit omnia opera sua bona 1557 ualde, requieuit septimo die, sic et tibi requiem non spares, nisi cum redieris ad similitudinem in qua factus es, quam peccando perdidisti. Non enim Deus laborasse dicendus est, qui dixit et facta sunt. Quis est qui post tantam operis facilitatem quasi post laborem uelit requiescere ? Si iussit et aliquis ei restitit, si iussit et non est factum, et ut fieret laborauit, merito dicatur post laborem requieuisse ; cum uero et in ipso libro Geneseos legamus : Dixit Deus : Fiat lux, et facta est lux ; dixit Deus : Fiat firmamentum ; et factum est firmamentum ; et cetera in uerbo eius continuo facta ; cui adtestatur et psalmus dicens : Ipse dixit, et facta sunt ; ipse mandauit, et creata sunt ; quomodo post mundum factum requiem quasi ut cessaret requirebat, qui in iubendo numquam laborauerat ? Ergo ilia mystica sunt, et propterea ita posita, ut nobis re¬ quiem speremus post hanc uitam, sed si bona opera fecerimus. Ideo Dominus retundens impudentiam et errorem Iudaeorum, et ostendens eos non recte sapere de Deo, ait illis scandalizatis quod sabbato operabatur hominum sanitatem : Pater meus usque modo operatur, et ego operor ; nolite ergo hoc 2,

7 ibid.

et 2, 2.

5, 8.

36

17.

Gen. 1, 3.

13

6.

Exod. 7.

20, 8-17.

40

15

Ps. 32, 9 et

Ioh. 8, 34.

i48,

5.

23

Gen. 1, 31

204

50

5

10

15

20

25

30

35

TRACT. IN I0H. XX, 2-4

Ioh. V, 19

putare quia sabbato ita requieuit Pater meus, ut ex illo non operetur ; sed sicut ipse nunc operatur, operor et ego. Sed sicut Pater sine labore, sic et Filius sine labore. Dixit Deus, et facta sunt ; dixit Christus languenti : Tolle grabatum tuum, et uade in domum tuam, et factum est. 3. Catholica autem tides habet, quod Patris et Filii opera non sunt separabilia. Hoc est quod uolo, si possum loqui Caritati uestrae ; sed secundum dla uerba Domini : Qui potest capere capiat. Qui autem capere non potest, non mihi adscribat, sed tarditati suae, et conuertat se ad ilium qui cor aperit, ut infundat quod donat. Postremo et si quisquam propterea non intellexerit, quia non a me sic dictum est ut dici debuit, ignoscat humanae fragilitati, et supplicet diuinae bonitati. Habemus enim intus magistrum Christum. Quidquid per aurem uestram, et os meum capere non potueritis, in corde uestro ad eum conuertimini, qui et me docet quod loquor, et vobis quemadmodum dignatur distribuit. Qui nouit quid det, et cui det, aderit petenti, et aperiet pulsanti. Et si forte non dederit, nemo se dicat desertum. Forte enim aliquid dare differt, sed neminem esurientem relinquit. Si enim non dat ad horam, exercet quaerentem, non contemnit petentem. Videte ergo et adtendite quid uelim dicere, etsi forte non possim. Catholica fides hoc habet, firmata Spiritu Dei in sanctis eius, contra omnem haereticam prauitatem, quia Patris et Filii opera inseparabilia sunt. Quid est quod dixi ? Quomodo ipse Pater et Filius inseparables sunt, sic et opera Patris et Filii inseparabilia sunt. Quomodo Pater et Filius inseparabiles sunt ? Quia ipse dixit : Ego et Pater unum sumus. Quia Pater ^ 450 et Filius non sunt duo dii, sed unus Deus, Verbum et cuius est PL Verbum, unus et Vnicus, Deus unus Pater et Filius caritate 1558 complexi, unusque caritatis Spiritus eorum est, ut fiat Trinitas Pater et Filius et Spiritus sanctus. Non ergo tantum Patris et Filii, sed et Spiritus sancti, sicut aequalitas et inseparabilitas personarum, ita etiam opera inseparabilia sunt. Adhuc planius dicam quid sit, opera inseparabilia sunt. Non dicit catholica fides quia fecit Deus Pater aliquid, et fecit Filius aliquid aliud ; sed quod fecit Pater, hoc et Filius fecit, hoc et Spiritus sanctus fecit. Per Verbum enim facta sunt omnia ; quando dixit et facta sunt, per Verbum facta sunt, per Christum facta sunt. In principio enim erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum / omnia per ipsum facta sunt. Si omnia per ipsum facta sunt, dixit Deus : « Fiat lux » ; et facta est lux ; in Verbo fecit, per Verbum fecit. 4 Ecce ergo nunc audiuimus euangelium, cum responderet

.

51 Marc. 2, n.

3, 3 Matth. 19, 12.

23 Ioh. 10, 30.

2, 4/5 scandalizantibus codd. et sic semper pro scandalizatis

35 ibid. 1, 1 sq.

Ioh. V, 19

5

10

i5

20

25

30

35

5

TRACT. IN IOH. XX, 4-5

205

stomachantibus Iudaeis, quia non solum soluebat sabbatum, sed etiam patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo ; sic enim scriptum est in superiori capitulo. Cum ergo tali eorum erranti indignationi Dei Filius et ueritas responderet, ait : Amen, amen dico uobis, non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Tamquam diceret : Quid scandalizati estis, quia Patrem meum dixi Deum, et quia aequalem me facio Deo ? Ita sum aequalis, ut ille me genuerit ; ita sum aequalis, ut non ille a me, sed ego ab illo sim. Hoc enim intellegitur in his uerbis : Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Hoc est, quidquid Filius habet ut faciat, a Patre habet ut faciat. Quare habet a Patre ut faciat ? Quia a Patre habet ut Filius sit. Quare a Patre habet ut Filius sit ? Quia a Patre habet ut possit, quia a Patre habet ut sit. Filio enim hoc est esse quod posse. Homini non ita est. Ex comparatione humanae infirmitatis, longe infra iacentis, utcumque corda sustollite; et ne forte aliquis nostrum adtingat secretum, et quasi coruscatione magnae lucis horrescens, sapiat aliquid, ne insipiens remaneat ; non tamen se totum sapere putet, ne superbiat, et quod sapuit amittat. Homo aliud est quod est, aliud quod potest. Aliquando enim et est homo, et non potest quod uult; aliquando autem sic est homo, ut possit quod uult ; itaque aliud est esse ipsius, aliud posse ipsius. Si enim hoc esset esse ipsius, quod est posse ipsius, cum uellet posset. Deus autem cui non est alia substan¬ tia ut sit, et alia potestas ut possit, sed consubstantiale illi est quidquid eius est, et quidquid est, quia Deus est, non alio modo est, et alio modo potest, sed esse et posse simul habet, quia uelle et facere simul habet. Quia ergo potentia Filii de Patre est, ideo et substantia Filii de Patre est ; et quia sub¬ stantia Filii de Patre, ideo potentia Filii de Patre est. Non alia potentia est in Filio, et alia substantia ; sed ipsa est potentia quae et substantia ; substantia ut sit, potentia ut possit. Ergo quia Filius de Patre est, ideo dixit : Filius non potest a se facere quidquam. Quia non est Filius a se, ideo non potest a se. 5. Videtur enim quasi minorem se fecisse, cum dixit : Non potest Filius a se facere quid quam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Hie erigit ceruicem haeretica uanitas, eorum scilicet qui dicunt Filium minorem esse quam Patrem, minoris potestatis, maiestatis, possibilitatis, non intellegentes mysterium uerborum Christi. Adtendat autem Caritas uestra, et uidete quemadmodum in carnali suo intellectu 4, 2 ibid. 5, 18.

4, 29 quidquid est] est quod est add. cod. Remig., quod est add. alii 15

Tr. Ioh.

PL

1559

/X

451

206

10

15

20

25

30

5

10

13

20

TRACT. IN IOH. XX, 5-6

Ioh. V, 19

modo turbentur in ipsis uerbis Christi. Hoc autem paulo ante praelocutus sum, quia omnia peruersa corda perturbat, sicut pia corda exercet Verbum Dei, maxime quod per Iohannem euangelistam dicitur. Alta enim per ilium dicuntur, non qualiacumque, non quae facile intellegantur. Ecce iam haereticus si forte audit uerba ista, erigit se, et dicit nobis : Ecce minor est Filius quam Pater, ecce audi uerba Filii, qui dicit : Non potest Filius a se jacere quid quam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Exspecta, quemadmodum scriptum est : Esto mansuetus ad audiendum uerbum, ut intellegas. Puta enim me conturbatum esse his uerbis, quoniam dico aequalem potestatem maiestatemque esse Patris et Filii, cum audiui : Non potest Filius a se jacere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Turbatus his uer¬ bis quaero abs te, qui iam tibi uideris intellexisse : Nouimus in euangelio Filium ambulasse super mare ; ubi Patrem uidit ambulasse super mare ? Hie iam ille turbatur. Pone ergo quod intellexeras, et simul quaeramus. Quid ergo facimus ? Verba Domini audiuimus : Non potest Filius a se jacere quid¬ quam, nisi quod uiderit Patrem jacientem. Ambulauit ipse super mare, Pater numquam ambulauit super mare. Certe non jacit Filius quidquam, nisi quod uiderit Patrem jacientem. 6 Redi ergo mecum ad id quod dicebam, ne forte sic intellegendum sit, ut de quaestione ambo exeamus. Nam ego secun¬ dum hdem catholicam uideo quomodo exeam sine offensione, sine scandalo ; tu autem circumclusus, quaeris qua exeas. Qua intraueras uide. Forte non intellexisti et hoc quod dixi: Qua intraueras uide ; ipsum audi dicentem : Ego sum ianua. Non sine causa ergo quaeris qua exeas, et non inuenis, nisi quia non per ianuam intrasti, sed per maceriam cecidisti. Ergo quemadmodum potes, a ruina tua collige te, et intra per ianuam, ut sine offensione intres, et sine errore exeas. Per Chri¬ stum ueni, nec ex corde tuo afferas quod dicas ; sed quod ille ostendit, hoc loquere. Ecce tides catholica quemadmodum exit de ista propositione. Ambulauit Filius super mare, pedes carnis fluctibus imposuit ; caro ambulabat, et diuinitas gubernabat ; quando ergo caro ambulabat et diuinitas gubernabat, Pater absens erat ? Si absens erat, quomodo ipse Filius dicit : Pater autem in me manens, ipse jacit opera sua ? Si ergo Pater in Filio manens, ipse facit opera sua, ambulatio ilia carnis su¬ pra mare, a Patre fiebat, per Filium fiebat. Ergo ilia ambulatio opus est Patris et Filii inseparable. Vtrumque ibi operan- PL tern uideo ; nec Pater Filium deseruit, nec Filius a Patre dis- 156a cessit. Ita quidquid facit Filius, non facit sine Patre, quia quidquid facit Pater, non facit sine Filio.

.

5,17 Eccl. 5, 13.

23 Matth. 14, 25.

6, 0 Ioh. 10, 7.

17 ibid. 14, 10.

Ioh. V, 19

TRACT. IN IOH. XX, 7-8

207

.

5

10

15

20

25

5

10

15

7 Exitum est hinc. Videte quia recte nos dicimus inseparabilia esse opera Patris et Filii et Spiritus sancti. Nam quomodo tu intellegis, ecce fecit Deus lucem, et uidit Filius Patrem facientem lucem, secundum camalem intellectum tuum, qui ideo uis minorem intellegere, quia dixit: Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem. Fecit Deus Pater lucem; quam lucem aliam fecit Filius ? Fecit Deus Pater firmamentum, caelum inter aquas et aquas, uidit eum Filius secundum intellegentiam tuam tardam et grossam ; quia uidit Filius Patrem facientem firmamen¬ tum, et dixit: Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem, da mihi alterum firmamentum. An tu amisisti fundamentum ? Superaedificati autem supra fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo lapide angulari existente Christo Iesu, pacantur in Christo, nec contendunt et errant in haeresi. Intellegimus ergo lucem factam a Deo Patre, sed per Filium ; firmamentum factum a Deo Patre, sed per Filium. Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Excute intellegentiam tuam, nec intellegentiam uocandam, sed plane stultitiam. Deus Pater fecit mundum ; quern fecit Filius alterum mundum ? da mihi mundum Filii. Iste in quo sumus, cuius est ? die nobis, a quo factus est ? Si dixeris : « A Filio, non a Patre », errasti a Patre ; si dixeris : « A Patre, non a Filio », respondet tibi Euangelium : Et mundus per eum factus est, et mundus eum non cognouit. Agnosce ergo eum per quern factus est mundus, et noli esse inter illos, qui eum qui fecit mundum non cognouerunt. 8. Inseparabilia sunt ergo opera Patris et Filii. Sed hoc est: Non potest Filius a se quidquam facere, quod esset si diceret : Non est Filius a se. Etenim si Filius est, natus est; si natus est, ab illo est de quo natus est. Sed tamen aequalem sibi genuit. Non enim defuit aliquid generanti, aut tempus quaesiuit ut generaret, qui genuit coaeternum ; aut matrem quaesiuit ut generaret, qui de se protulit Verbum ; aut Pater generans aetate praecesserat Filium, ut minorem Filium gene¬ raret. Et forte dicit aliquis quia post multa saecula in senecta sua Deus suscepit Filium. Sicut Pater sine senectute, sic et Filius sine incremento ; nec ille senuit nec ille creuit; sed aequalis aequalem genuit, aeternus aetemum. Quomodo, inquit aliquis, aeternus aetemum ? Quomodo flamma tem¬ poralis generat lucem temporalem. Coaeua est autem flamma generans luci quam generat, nec praecedit tempore flamma generans lucem generatam ; sed ex quo incipit flamma, ex illo incipit lux. Da mihi flammam sine luce, et do tibi Deum Patrem

7,16 efr Eph. 2, 14-20.

25 Ioh. 1, ;. 10.

. 452

fi

208

20

10

15

20

5

10

15

20

Ioh. V, 19

sine Filio. Hoc est ergo : Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem ; quia uidere Filii, hoc est natum esse de Patre. Non alia uisio eius et alia substantia eius ; nec alia potentia eius, alia sub¬ stantia eius. Totum quod est, de Patre est ; totum quod potest, de Patre est; quoniam quod potest et est, hoc unum est, et de Patre totum est. PL 9 Sequitur et ipse in uerbis suis, et male intellegentes con- 1561 turbat, ut ad rectum intellectum reuocet errantes. Cum dixisset : Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrem facientem, ne forte carnalis subreperet intellectus, et auerteret mentem, et faceret sibi homo quasi duos fabros, unum magistrum, alterum discipulum quasi adtendentem ad magistrum, uerbi gratia, facientem arcam, ut quomodo ille fecit arcam, faciat et iste alteram arcam secundum uisionem quam inspexit in magistro operante ; sed ne tale aliquid sibi duplicaret in ilia simplici diuinitate intel¬ lectus carnalis, secutus ait : Quaecumque enim Pater facit, haec eadem et Filius facit similiter. Non facit M 453 Pater alia, et alia Filius similia, sed eadem similiter. Non enim ait : Quaecumque facit Pater, facit et Filius alia similia ; sed : Quaecumque, inquit, Pater facit, haec eadem et Fi¬ lius facit similiter. Quae ille, haec et ipse ; mundum Pa¬ ter, mundum Filius, mundum Spiritus sanctus. Si tres dii, tres mundi; si unus Deus Pater et Filius et Spiritus sanctus, unus mundus factus est a Patre per Filium in Spiritu sancto. Haec ergo facit Filius, quae facit et Pater, et non dissimiliter facit; et haec facit, et similiter facit. 10. Iam dixerat : haec facit ; quare addidit : similiter facit ? Ne alius prauus intellectus uel error in animo nasceretur. Vides enim hominis opus ; animus est in homine et cor¬ pus ; animus imperat corpori, sed multum interest inter corpus et animum ; corpus uisibile est, animus inuisibilis ; inter potentiam uirtutemque animi, et cuiusuis licet caelestis cor¬ poris multum interest. Imperat tamen animus corpori suo, et facit corpus ; et quod uidetur animus facere, hoc facit et corpus. Videtur ergo corpus hoc idem facere quod animus, sed non similiter. Quomodo hoc idem facit, sed non similiter ? Facit animus uerbum apud se, iubet linguae, et profert uerbum quod fecit animus ; fecit animus, fecit et lingua ; fecit dominus corporis, fecit et seruus ; sed ut faceret seruus, a domino accepit quod faceret, et iubente domino fecit. Hoc idem ab utroque factum est; sed numquid similiter ? Quomodo non similiter, ait aliquis ? Ecce uerbum quod fecit animus meus, manet in me ; quod fecit lingua mea, percusso aere transiit, et non est. Cum dixeris uerbum in animo tuo, et sonuerit per linguam tuam, redi ad animum tuum, et uide quia ibi est uerbum quod fecisti. Numquid sicut mansit in animo

.

5

TRACT. IN IOH. XX, 8-10

I oh. V, 19

25

30

33

5

10

i5

20

25

30

TRACT. IN IOH. XX, 10-11

209

tuo, mansit in lingua tua ? Quod sonuit per linguam tuam, fecit lingua sonans, fecit animus cogitans ; sed quod sonuit lingua, transiit ; quod cogitauit animus, permanet. Hoc ergo fecit corpus, quod fecit animus, sed non similiter. Fecit enim animus quod teneat animus ; fecit autem lingua quod sonat, et per aerem aurem uerberat. Numquid sequeris syllabas, et facis ut maneant ? Non ergo sic Pater et Filius ; sed haec eadem facit, et similiter facit. Si fecit Deus caelum quod manet, hoc fecit Filius caelum quod manet. Si fecit Deus Pater hominem qui moritur, eumdem Filius hominem fecit qui moritur. Quaecumque fecit Pater stantia, haec fecit et Filius stan- PL tia ; quia similiter fecit ; et quaecumque fecit Pater tempora- 1562 lia, haec eadem fecit Filius temporalia ; quia non solum ipsa fecit, sed et similiter fecit. Pater enim fecit per Filium, quia per Verbum fecit Pater omnia. 11 Quaere in Patre et Filio separationem, non inuenis ; sed si assurrexisti, tunc non inuenis ; si aliquid supra mentem tuam tetigisti, tunc non inuenis. Nam si in his uersaris, quae sibi errans animus facit, cum imaginibus tuis loqueris, non cum Verbo Dei; fallunt te imagines tuae. Transcende et corpus, et sape animum ; transcende et animum, et sape Deum. Non tangis Deum, nisi et animum transieris ; quanto minus tangis, si in carne manseris ? Illi ergo qui sapiunt camem, quam longe sunt a sapiendo quod Deus est; quia non ibi essent, etiam si animum saperent. Recedit homo multum a Deo quando sapit carnaliter, et multum interest inter camem et ani¬ mum ; plus tamen interest inter animum et Deum. Tu si in p 454 animo es, in medio es ; si infra adtendis, corpus est; si supra adtendis, Deus est. Adtolle te a corpore, transi etiam te. Vide enim quid dixit psalmus, et admoneris quemadmodum sapiendus sit Deus : Factae sunt, inquit, mihi lacrimae meae fanes die ac node, cum dicitur mihi quotidie : Vbi est Deus tuus ? Tamquam pagani dicant : Ecce dii nostri; Deus uester ubi est ? Ostendunt enim illi quod uidetur ; nos colimus quod non uidetur. Et cui ostendamus ? homini qui non habet unde uideat ? Nam utique si ipsi deos suos uident oculis, habemus et nos alios oculos, unde uideamus Deum nostrum. Ipsi oculi mundandi sunt a Deo nostro, ut uideamus Deum nostrum : Beati enim mundo corde, quia ipsi Deum uidebunt. Ergo cum se conturbatum dixisset, cum dicitur illi quotidie : Vbi est Deus tuus ? Haec memoratus sum, inquit, quia dicitur mihi quotidie : Vbi est Deus tuus ? et quasi uolens apprehendere Deum suum : Haec memoratus sum, inquit, et effudi super me animam meam. Vt ergo adtingerem Deum meum, de quo mihi dicebatur : Vbi est Deus tuus ? non effudi animam meam super

.

11,16 Ps. 41, 4. 5.

24 Matth. 3, 8.

25 Ps. 41, 4. 3.

TRACT. IN I0H. XX, 11-13

210

carnem meam, sed super me ; transcendi me, ut ilium tangerem. Ille enim est super me, qui fecit me ; nemo eum adtingit, nisi qui transient se. 12 Cogita corpus ; mortale est, terrenum est, fragile est, corruptibile est ; abice ! Sed forte caro temporalis est ? Alia corpora cogita, caelestia corpora cogita ; maiora, meliora, splendida sunt; adtende et ipsa ; uoluuntur ab oriente ad occidentem, non stant ; uidentur oculis, non solum ab homine, sed etiam a pecore ; transi et ipsa ! Et quomodo, inquies, transeo caelestia corpora, cum ambulo in terra ? Non came transis, sed mente. Abice et ipsa ! Quamuis luceant, corpora sunt ; quamuis de caelo fulgeant, corpora sunt. Veni, quoniam forte non te putas habere quo eas, cum consideras ista omnia. Et ultra caelestia corpora quo iturus sum, inquis, et quid mente transiturus sum ? Considerasti ista omnia ? Consideraui, inquis. Vnde considerasti ? Ipse considerator appareat. Ipse enim considerator istorum omnium, discriminator, pl distinctor et quodammodo appensor in libra sapientiae, 1563 animus est. Sine dubio melior est animus quo ista omnia cogitasti, quam ista omnia quae cogitasti. Animus ergo iste spiritus est, non corpus ; transi et ipsum ! Compara ipsum animum primo, ut uideas quo transeas ; compara ilium carni. Absit, ne digneris comparare. Compara ilium fulgori solis, lunae, stellarum ; maior fulgor est animi. Primo celeritatem animi ipsius uide. Vide si non uehementior scintilla est animi cogitantis, quam splendor solis lucentis. Solem orientem tu uides animo ; motus ipsius quam tardus est ad animum tuum ? Cito tu potuisti cogitare quod facturus est sol. Ab oriente ad occidentem uenturus est, iam ex alia parte eras oritur. Vbi hoc fecit cogitatio tua, adhuc ille tardus est, et tu omnia peragrasti. Magna ergo res est animus. Sed quomodo dico, est ? Transi et ipsum ! Quia et ipse animus mutabilis est, quamuis melior sit omni corpore. Modo nouit, modo non nouit; modo obliuiscitur, modo recordatur ; modo uult, modo non uult ; modo peccat, modo iustus est. Transi ergo omnem mutabilitatem ; non solum omne quod uidetur, sed et omne quod mutatur. Transisti enim carnem quae uidetur, transisti caelum, solem, lunam, et Stellas quae uidentur ; transi et omne quod mutatur ! p 433 Iam enim istis transactis ueneras ad animum tuum, sed et ibi inuenisti mutabilitatem animi tui. Numquid mutabilis est Deus ? Transi ergo et animum tuum ! Effunde super te animam tuam, ut contingas Deum, de quo tibi dicitur : Vbi est Deus tuus ? 13 Ne putes te aliquid facturum quod homo non possit. Hoc fecit ipse Iohannes euangelista. Transcendit carnem, transcendit terram quam calcabat, transcendit maria quae uidebat, transcendit aerem ubi alites uolitant, transcendit solem, transcendit lunam, transcendit Stellas, transcendit omnes

.

5

10

15

20

23

30

33

40

3

Ioh. V, 19

.

Ioh. V, 20-23 TRACT. IN IOH. XX, 13-XXI, 1

10

15

20

25

211

spiritus qui non uidentur, transcendit mentem suam ipsa ratione animi sui. Transcendens ista omnia, super se effundens animam suam, quo peruenit ? Quid uidit ? In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. Si ergo separationem non uides in luce, quid separationem quaeris in opere ? Vide Deum, uide Verbum eius inhaerere Verbo dicenti; quia ipse dicens non syllabis dicit ; sed splendore sapientiae fulgere, hoc est dicere. Quid dictum est de sapientia ipsius ? Candor est lucis aeternae. Adtende candorem solis. In caelo est, et expandit candorem per terras omnes, per maria omnia ; et utique corporalis lux est. Si separas candorem solis a sole, separa Verbum a Patre. De sole loquor. Lucernae una flammula tenuis, quae uno flatu possit exstingui, spargit lucem suam super cuncta quae subiacent. Vides lucem sparsam a flammula generatam, emissionem uides, separationem non uides. Intellegite ergo, fratres carissimi, Patrem et Filium et Spiritum sanctum inseparabiliter sibi cohaerere, Trinitatem hanc unum Deum ; et omnia opera unius Dei, haec esse Patris, haec esse Filii, haec pl esse Spiritus sancti. Cetera quae consequuntur, quae pertinent 1564 ad sermonem ipsius Domini nostri Iesu Christi in euangelio, quoniam et crastino die sermo debetur uobis, adestote ut audiatis. TRACTATVS XXI. Ab eo quod scriptum est : Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit, usque ad id : Qui non honorificat Filium, non honorificat Patrem qui misit ilium. [Cap. v, 20-23.] [Habitus Dom. ix post Pentec., die 27 Iulii 413.]

1. Hestemo die quantum Dominus donare dignatus est, qua potuimus facultate tractauimus, et qua potuimus capa¬ citate intelleximus, quomodo inseparabilia sunt opera Patris et Filii; nec alia facit Pater, alia Filius, sed omnia Pater facit 5 per Filium, tamquam per Verbum suum, de quo scriptum est : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Sequentia uerba hodie uideamus, et ab eodem Domino eius misericordiam et deprecemur, et speremus, ut primum si dignum ipse iudicat, intellegamus quod uerum est; si autem hoc non 10 potuerimus, non eamus in illud quod falsum est. Melius est enim nescire, quam errare ; sed scire est melius quam nescire. Itaque ante omnia conari debemus ut sciamus ; si potueri¬ mus, Deo gratias ; si autem non potuerimus interim perue13, 8 Ioh. 1, 1.

13 Sap. 7, 26.

13, 6/7 ipsam rationem cod. quidam, ipsamque rationem alius cod. Verbum eius ; inhaere uerbo edd.

11 uide

TRACT. IN IOH. XXI, 1-2

212

Ioh. V, 19-20

nire ad ueritatem, non eamus ad falsitatem. Quid enim simus, 15 et quid tract emus, considerare debemus. Homines sumus carnem portantes, in hac uita ambulantes ; et si iam de semine M 456 uerbi Dei renati, tamen ita in Christo innouati, ut nondum penitus ab Adam exspoliati. Quod enim nostrum mortale et corruptibile aggrauat animam, ex Adam esse apparet, et 20 manifestum est ; quod autem nostrum spiritale subleuat ani¬ mam, de Dei dono et de misericordia eius, qui Vnicum suum misit communicare nobiscum mortem nostram, et ducere nos ad immortalitatem suam. Hunc habemus magistrum, ut non peccemus ; et defensorem, si peccauerimus et confessi atque 30 conuersi fuerimus ; et interpellatorem pro nobis, si quid boni a Domino desiderauimus ; et datorem cum Patre, quia Deus unus est Pater et Filius. Sed loquebatur ista homo hominibus ; Deus occultus, homo manifestus, ut manifestos homines faceret deos ; et Filius Dei, factus hominis filius, ut hominum 25 filios faceret filios Dei. Qua hoc arte sapientiae suae faciat, in eius uerbis agnoscimus. Loquitur enim paruulis paruus ; sed ipse ita paruus ut et magnus ; nos autem parui, sed in illo magni; loquitur ergo tamquam fouens et nutriens lactentes, et amando crescentes. 2 Dixerat : Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrern facientem. Intelleximus autem quia non seorsum aliquid Pater facit, quod cum uiderit Filius, faciat et ipse aliquid tale inspecto opere Patris 5 sui; sed quod dixit: Non potest Filius a se facere quidquam, nisi quod uiderit Patrern facientem, quia de Patre est totus Filius, et tota substantia et potentia eius ex illo est qui genuit eum. Modo autem cum dixisset se haec facere similiter quae facit Pater, ut non intellegamus alia face- pl 10 re Patrern, alia Filium, sed simili potentia facere Filium eadem 1565 ipsa quae Pater facit, cum Pater facit per Filium ; secutus ait quod hodie lectum audiuimus : Pater enim d Hi git Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Rursus mortalis cogitatio perturbatur. Demonstrat Pater Fi15 lio quae ipse facit; ergo, ait aliquis, seorsum Pater facit, ut possit Filius uidere quod facit. Rursus occurrunt humanae cogitationi tamquam artifices duo, uelut si faber doceat filium suum artem suam, et demonstret ei quidquid facit, ut possit etiam ipse facere : Omnia, inquit, demonstrat ei quae 20 ipse facit. Cum ergo Pater facit, Filius non facit, ut possit uidere Filius quod Pater facit ? Certe omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Hinc uidemus quemadmodum Pater demonstrat Filio quod facit, cum Pater nihil faciat, nisi quod per Filium facit. Quid fecit Pater ? Mundum. 25 Itane factum mundum demonstrauit Filio, ut et ipse tale ali-

.

XXI, 1,

19

cfr Sap. 9, 15.

2, 1 Ioh. 5, 19.

Ioh. V, 20

30

35

40

5

10

15

20

52

TRACT. IN IOH. XXI, 2-4

213

quid faceret ? Detur ergo mundus nobis quem fecit et Filius. Sed, et omnia per ip sum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, et mundus per eum factus est. Si factus per eum est mundus, et omnia per ipsum facta sunt, et nihil facit Pater quod non per Filium faciat, ubi demonstrat Filio Pater quod facit, nisi in ipso Filio per quem facit ? Quis enim locus ubi demonstretur opus Patris Filio, quasi extra faciat et extra sedeat, et Filius adtendat manum Patris quemadmodum fa¬ ciat ? Vbi est ilia inseparabilis Trinitas ? ubi est Verbum de quo dictum est quod ipse est uirtus et sapientia Dei ? ubi quod de ipsa sapientia scriptura dicit : Candor est enim lucis aeternae ? ubi quod de ilia iterum dicitur : Adtingit a fine usque ad fmem fortiter, et disponit omnia suauiter ? Si quid facit Pater, per Filium facit; si per sapientiam suam, et uirtutem suam facit, non extra illi ostendit quod uideat, sed in ipso illi osten- ^457 dit quod facit. 3. Quid uidet Pater, uel potius quid uidet Filius in Patre ut faciat et ipse ? Possim forte dicere ; sed da qui possit capere ; aut forte possim cogitare, nec dicere ; aut forte nec cogitare. Excedit enim nos ilia diuinitas tamquam Deus homines, tamquam immortalis mortales, tamquam aeternus temporales. Inspiret et donet, de fonte illo uitae nunc aliquid irrorare dignetur et distillare in sitim nostram, ne in hac eremo arescamus. Dicamus ei, Domine, cui didicimus dicere, Pater. Audemus enim hoc, quia ipse uoluit ut auderemus ; si tamen sic uiuamus, ut non nobis dicat : Si Pater sum, ubi est honor meus ? Si dominus sum, ubi est timor meus ? Dicamus ergo illi: Pater noster. Cui dicimus : Pater noster ? Patri Christi. Qui ergo Patri Christi dicit : Pater noster, quid dicit Christo, nisi: Frater noster ? Non tamen sicut Christi Pater, ita et noster Pater ; numquam enim Christus ita nos coniunxit, ut nullam distinctionem faceret inter nos et se. Ille enim Filius aequalis Patri, ille aeternus cum Patre, Patrique coaeternus ; nos autem facti per Filium, adoptati per Vnicum. Proinde numquam auditum est de ore Domini nostri Iesu Christi, cum ad discipu- PP los loqueretur, dixisse ilium de Deo summo Patre suo : Pater 1566 noster ; sed aut : Pater meus, dixit, aut : Pater uester. Pater noster non dixit, usque adeo ut quodam loco poneret haec duo : Vado ad Deum meum, inquit, et Deum uestrum. Quare non dixit, Deum nostrum ? Et Patrem meum dixit, et Patrem uestrum ; non dixit : Patrem nostrum. Sic iungit ut distinguat, sic distinguit ut non seiungat. Vnum nos uult esse in se, unum autem Patrem et se. 4 Quantumcumque ergo intellegamus et quantumcumque uideamus, etiam cum angelis aequati fuerimus, non uidebimus

.

27 Ioh. i, 3. Malach. 1, 6.

10.

35 I Cor. i, 23 Ioh. 20, 17.

24.

36 Sap. 7,

26.

37 ibid. 8, 1.

3, 10

214

5

10

15

20

25

30

35

5

10

TRACT. IN IOH. XXI, 4-5

Ioh. V, 20

sicut uidet Films. Nos enim et quando non uidemus, sumus aliquid. Et quid aliud sumus quando non uidemus, nisi non uidentes ? Sumus tamen uel non uidentes ; et ut uideamus, conuertimus nos ad eum quern uideamus ; et fit in nobis uisio quae non erat, quando nos tamen eramus. Est enim homo non uidens, et idem ipse cum uiderit, dicitur homo uidens. Non ergo hoc est illi uidere, quod esse hominem ; nam si hoc illi esset uidere quod esse hominem, numquam esset homo nisi uidens. Cum uero est homo non uidens, et quaerit uidere quod non uidet ; est qui quaerat, et est qui se conuertat ut uideat ; et cum se bene conuerterit et uiderit, fit homo uidens, qui prius erat homo non uidens. Videre ergo accedit illi, et recedit ab illo; accedit illi cum se conuerterit, recedit ab illo cum se auerterit. Numquid ita Filius ? Absit. Numquam fuit Fihus non uidens, et postea factus est uidens ; sed uidere Patrem, hoc illi est esse Filium. Nos enim auertendo ad peccatum, amittimus illuminationem, et conuertendo nos ad Deum, percipimus illuminationem. Aliud est enim lumen quo illuminamur, aliud nos qui illuminamur. Lumen autem ipsum quo illuminamur, nec auertitur a se, nec perdit lucem, quia lux est. Sic ergo demonstrat Pater rem quam facit Filio, ut in Patre uideat omnia Filius, et in Patre sit omnia Filius. Videndo enim natus est, et nascendo uidet. Sed non aliquando non erat natus, et postea natus est, sicut non aliquando non uidit, et postea uidit ; sed in eo quod est illi uidere, in eo est illi esse, in eo est ^ 458 illi non mutari, in eo est illi sine initio et sine fine persistere. Non ergo carnaliter accipiamus quia sedet Pater, et facit opus, et demonstrat Filio, et uidet Filius opus quod Pater facit, et facit illud in alio loco, aut ex alia materia. Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Verbum Patris est Filius, nihil dixit Deus quod non dixit in Filio. Dicendo enim in Filio quod facturus erat per Filium, ipsum Filium genuit per quern faceret omnia. 5. Et maiora his demonstrabit ei opera, ut uos miremini. Rursus hie turbat. Et quis est qui digne perscrutetur hoc tantum secretum ? Sed iam quoniam nobis loqui dignatus est, ipse aperit. Neque enim uellet dicere quod nollet intellegi; quia dicere dignatus est, sine dubio excitauit audientiam ; numquid quern excitauit ut audiret, excitatum deserit ? Diximus, ut potuimus, non temporaliter scire Filium, nec aliud PL esse Filii scientiam, aliud ipsum Filium, et aliud esse Filii 1567 uisionem, et aliud ipsum Filium, sed ipsam uisionem esse Filium, et ipsam scientiam uel sapientiam Patris esse Filium, eamque sapientiam et earn uisionem aeternam esse ab aeterno, et ei a quo est coaeternam, nec ibi per tempus aliquid uariari, XXI, 4, 22 lucere plures codd. est coaeterna codd.

5, 12 et ei a quo est coaeternam] /a, etiam cui

I oh. V, 20-21

15

20

25

30

35

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XXI, 5-6

215

nec aliquid nasci quod non erat, nec aliquid perire quod erat. Diximus, ut potuimus. Quid ergo hie modo facit tempus, ut diceret : maiora his demonstrabit ei opera ? id est demonstraturus est, hoc est demonstrabit. Aliud est demonstrauit, aliud est demonstrabit; demonstrauit, de praeterito dicimus ; demonstrabit, de futuro dicimus. Quid ergo hie agimus, fratres ? Ecce quern dixeramus Patri coaeternum, nihil in illo uariari per tempus, nihil moueri per spatia uel momentorum uel locorum, manere semper cum Patre uidentem, uidentem Patrem et uidendo exsistentem, rursus nobis tempora nominans, demonstrabit ei, inquit, his maiora. Ergo demonstraturus est adhuc aliquid Filio, quod non nouit Filius ? Quid ergo facimus ? quomodo hoc intellegimus ? Ecce Dominus noster Iesus Christus sursum erat, deorsum est. Quando sursum erat ? Quando dixit : Quaecumque facit Pater, haec eadem et Filius facit similiter. Vnde modo seorsum ? Maiora his demonstrabit ei opera. O Domine Iesu Christe, saluator noster, Verbum Dei per quod facta sunt omnia, quid tibi Pater demonstraturus est quod adhuc nescis ? quid te latet Patris ? quid te latet in Patre, quern non latet Pater ? quae opera tibi maiora demonstraturus est ? aut quibus operibus maiora sunt quae demonstraturus est ? Cum enim dixit : maiora his, debemus prius intellegere quibus maiora. 6. Recordemur unde sermo iste processit. Quando curatus est ille qui triginta et octo annos habebat in infirmitate, et iussit eum saluum tollere grabatum suum, et ire in domum suam. Hinc enim Iudaei commoti, cum quibus loquebatur, (loquebatur uerbis, et tacebat intellectu ; quodammodo innuebat intellegentibus, celabat irascentibus), hinc ergo cum essent commoti Iudaei, quia hoc sabbato Dominus faceret, dederunt occasionem sermoni huic. Non ergo sic audiamus haec tamquam obliti quae supra dicta sunt, sed respiciamus ilium languidum triginta et octo annorum subito factum sanum, admirantibus Iudaeis et irascentibus. Quaerebant tenebras magis de sabbato, quam lumen de miraculo. His ergo indignantibus loquens, ait hoc : Maiora his demonstrabit ei opera. ^459 His maiora! Quibus ? Quod uidistis hominem factum sanum, cuius languor durauerat usque ad triginta et octo annos, his maiora Pater demonstraturus est Filio. Quae sunt maiora ? Sequitur, et dicit : Sicut enim Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. Plane maiora sunt ista. Valde enim plus est ut resurgat mortuus, quam ut conualescat aegrotus ; maiora sunt ista. Sed quando ea Pater demonstraturus est Filio ? nescit enim ea Filius ? et ille qui loquebatur, non nouerat mortuos suscitare ? adhuc habebat discere resuscitare mortuos, per quern facta sunt omnia ? qui fecit ut uiueremus, qui non eramus, adhuc habe- PL bat discere ut resuscitaremur ? quid est ergo quod uult dicere ? 1568

216

TRACT. IN IOH. XXI, 7-8

Ioh. V, 20-21

.

5

10

15

20

25

30

35

5

7 Descendit enim ad nos, et qui paulo ante loquebatur ut Deus, coepit loqui ut homo. Ipse est tamen homo qui Deus, quia Deus factus est homo ; sed factus quod non erat, non amittens quod erat. Ergo accessit homo Deo, ut esset homo qui erat Deus ; non ut iam homo esset, et non esset Deus. Audiamus ergo eum et fratrem, qui audiebamus conditorem : conditorem, quia Verbum in principio ; fratrem, quia natum ex uirgine Maria ; conditorem ante Abraham, ante Adam, ante terram, ante caelum, ante omnia corporalia et spiritalia ; fratrem autem ex semine Abrahae, ex tribu Iuda, ex uirgine Israelitica. Si ergo nouimus hunc, qui nobis loquitur, et Deum et hominem, intellegamus uerba Dei et hominis; aliquando enim talia nobis dicit quae pertineant ad maiestatem, aliquando quae pertineant ad humilitatem. Ipse enim excelsus, qui humilis ut nos humiles faciat excelsos. Quid ergo ait ? Demonstrabit mihi Pater his maiora, ut nos miremini. Ergo nobis est demonstraturus, non illi. Cum ergo nobis sit demonstraturus Pater, propterea dixit : ut uos miremini. Exposuit enim quod uoluit dicere : Demonstrabit mihi Pater. Quare non dixit : Demonstrabit uobis Pater ; sed : D emonstr abit Filio ? Quia et nos membra sumus Filii; et nos membra tamquam quod discimus, ipse discit quodammodo in membris suis. Quomodo discit in nobis ? Quomodo patitur in nobis. Vnde probamus quia patitur in nobis ? Ex ilia uoce de caelo : Saule, Saule, quid me persequeris ? Nonne ipse est qui iudex in fine saeculi residebit, et iustos ad dexteram ponens, iniauos autem ad sinistram, dicturus est : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum : esuriui enim, et dedistis mihi manducare ? cumque illi responderint : Domine, quando te uidimus esurientem ? dicturus est eis : Cum uni ex minimis meis dedistis, mihi dedistis. Qui ergo dixit : Cum uni ex minimis meis dedistis, mihi dedistis, et nunc interrogetur a nobis, et dicamus illi : Domine, quando eris discens, cum tu doceas omnia ? Statim enim nobis in fide nostra respondet: Cum unus ex minimis meis discit, ego disco. 8. Ergo gratulemur et agamus gratias, non solum nos christianos factos esse, sed Christum. Intellegitis, fratres, gratiam Dei super nos capitis ? Admiramini, gaudete, Christus facti sumus. Si enim caput file, nos membra ; totus homo, file et nos. Hoc est quod apostolus dicit Paulus : Vt idtra iam non simus paruuli, iactati et circumdati omni uento doctrinde. Superius autem dixerat : Donee occurramus omnes in unitatem M 460 7, 25 Act. 9, 4.

27 Matth. 25, 31-40.

8, 5 Eph. 4, 14. 13.

7, (> qui] quem codd. aliquot 14/15 humilis ut nos] om. codd. aliquot et Lou. 15 facit Lou. 33 eris] esuris Lou. 8, 3 super nos ? Capitis, admiramini dist. Lou.

Ioh. V, 20-21

10

TRACT. IN IOH. XXI, 8-10

fidei, et in agnitionem Filii Dei, in uirum perfedum in mensuram aetatis plenitudinis Christi. Plenitudo ergo Christi, caput et membra. Quid est, caput et membra ? Christus et ecclesia. PL Arrogaremus enim nobis hos superbe, nisi ipse dignaretur 1569 hoc promittere, qui per apostolum eumdem dicit : Vos autern estis corpus Christi et membra. 9 Cum ergo ostendit Pater membris Christi, Christo ostendit. Fit quoddam miraculum magnum, sed tamen uerum : ostenditur Christo quod nouerat Christus, et ostenditur Chri¬ sto per Christum. Res mira est et magna, sed scriptura sic loquitur. Contradicturi sumus diuinis eloquiis, et non potius intellecturi, et ex ipsius dono ei qui donauit gratias acturi ? Quid est quod dixi : Demonstratur Christo per Christum ? Demonstratur membris per caput. Ecce uide illud in te : pone te clausis oculis uelle aliquid tollere ; nescit manus quo eat, et utique manus tua membrum tuum est, non enim a corpore tuo separata est ; aperi oculos, uidet iam manus quo eat, demonstrante capite membrum secutum est. Si ergo in te potuit inueniri tale aliquid, ut corpus tuum ostenderet corpori tuo, et per corpus tuum demonstraretur aliquid corpori tuo, noli mirari quia dictum est : Demonstratur Christo per Christum. Demonstrat enim caput ut membra uideant, et docet caput ut membra discant; unus tamen homo caput et membra. Noluit se separare, sed dignatus est adglutinari. Longe a nobis erat, et multum longe ; quid tarn longe, quam conditum et conditor ? quid tarn longe, quam Deus et homo ? quid tarn longe, quam iustitia et iniquitas ? quid tarn longe, quam aeternitas et mortalitas ? Ecce quam longe erat Verbum in principio Deus apud Deum, per quern facta sunt omnia. Quomodo ergo factus est prope, ut esset quod nos, et nos in illo ? Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. 10 Hoc ergo est nobis demonstraturus ; hoc demonstrauit discipulis suis, qui eum in carne uiderunt. Quid est hoc ? Si cut Pater suscitat mortuos et uiuipicat, sic et Filius quos uult uiuificat. Aliosne Pater, aliosne Filius ? Certe omnia per ipsum facta sunt. Quid dicimus, fratres mei ? Lazarum suscitauit Christus, quern mortuum suscitauit Pater, ut uideret Christus quemadmodum Lazarum suscitaret ? An quando resuscitauit Lazarum Christus, non eum resuscitauit Pater, et sine Patre fecit Filius solus ? Legite ipsam lectionem, et uidete quia Patrem ibi inuocat ut resurgat Lazarus. Sicut homo, inuocat Patrem ; sicut Deus, facit cum Patre. Ergo et Lazarus qui resurrexit, et a Patre et a Filio suscitatus est in dono et gratia Spiritus sancti; et illud mirabile opus Trinitas fecit. Non ergo sic intellegamus : Sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult

.

5

10

15

20

25

5

10

15

217

.

12 I Cor. 12, 27.

2, 24 Ioh. 1, 14.

10, 10 cfr

ibid,

n, 41-44.

TRACT. IN IOH. XXI, 10-12

2l8

20

25

Ioh. V, 21-22

uiuificat, ut alios a Patre resuscitari et uiuificari, alios a Filio existimemus ; sed eosdem quos Pater suscitat et uiuificat, ipsos et Filius suscitat et uiuificat, quia omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Et ut ostenderet habere se quamuis a Patre datam, tamen parem potestatem, ideo ait : pl Sic et Filius quos uult uiuificat, ut ostenderet ibi 1570 uoluntatem suam ; et ne quis diceret : Suscitat Pater mortuos per Filium, sed file tamquam potens, tamquam potestatem ^ 461 habens, iste tamquam ex aliena potestate, tamquam minister facit aliquid, sicut angelus ; potestatem significant ubi ait : Sic et Filius quos uult uiuificat. Non enim uult Pater aliud quam Filius ; sed sicut illis una substantia, sic et una uoluntas est. 11 Et qui sunt isti mortui quos uiuificat Pater et Filius ? An ipsi sunt de quibus diximus, Lazarus, uel filius filius uiduae, uel filia archisynagogi ? nouimus enim istos a Christo Domino suscitatos. Aliud aliquid nobis uult insinuare, resurrectionem scilicet mortuorum, quam omnes exspectamus ; non illam quam quidam habuerunt, ut crederent ceteri. Resurrexit enim Lazarus moriturus, resurgemus nos semper uicturi. Talem resurrectionem Pater facit, an Filius ? Immo uero Pater in Filio. Ergo Filius, et Pater in Filio. Vnde probamus quia de ista dicit resurrectione ? Cum dixisset : Sicut enim Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Fi¬ lius quos uult uiuificat; ne intellegeremus illam mor¬ tuorum resurrectionem quam facit ad miraculum, non ad uitam aeternam, secutus ait : Neque enim Pater iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio. Quid hoc est ? De mortuorum resurrectione dicebat, quia sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat ; unde continuo tamquam rationem subiecit de iudicio, dicens : Neque enim Pater iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio, nisi quia de ilia resurrectione mortuorum dixerat, quae futura est in iudicio ? 12 Neque enim, ait, Pater iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio. Paulo ante putabamus ali¬ quid facere Patrem, quod non facit Filius, quando dicebat : Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit, tamquam Pater faciebat, et Filius uidebat. Sic erat subrepens menti nostrae intellectus carnalis, quasi Pater faceret quod Filius non faceret ; Filius autem uideret Patrem demonstrantem quod fieret a Patre. Ergo

.

5

10

15

20

.

5

11, 2cfrLuc. 7, 14. 15.

3 ch ibid. 8, 54. 55.

10, 20 datam] om. plures cod. Lou. Patris Am. Bad. Er.

parem] apud Patrem quidam cod. Lou.,

Ioh. V, 22

TRACT. IN IOH. XXI, 12-13

219

uelut Pater faciebat quod Filius non faciebat ; modo iam uide10 mus aliquid facere Filium, quod non facit Pater. Quomodo nos uersat, et mentem nostram pertractat, hue atque illuc ducit, uno carnis loco remanere non sinit, ut uersando exerceat, exercendo mundet, mundando capaces reddat, capaces factos impleat ! Quid de nobis faciunt uerba haec ? quid lo15 quebatur ? quid loquitur ? Paulo ante dicebat quia demonstrat Filio Pater quidquid facit ; uidebam quasi Patrem facientem, Filium exspectantem ; modo rursus uideo Filium facientem, Patrem uacantem : Non enim Pater iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio. Quando 20 ergo Filius iudicaturus est, Pater uacabit et non iudicabit ? Quid est hoc ? quid intellegam ? Domine, quid dicis ? Verbum Deus es, homo sum. Dicis quia Pater non iudicat quem¬ quam, sed omne indicium dedit Filio ? Lego alio loco te dicentem : Ego non iudico quemquam ; est qui quaerat et pl 25 iudicet; de quo dicis : Est qui quaerat et iudicet, nisi de Patre ? 1571 Ille quaerit iniurias tuas, ille iudicat de iniuriis tuis. Quomodo hie Pater non iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio ? Interrogemuset Petrum, audiamus eumloquentem in epistola sua : Christus fro nobis passus est, inquit, 30 relinquens nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius ; qui peccatum non fecit, nec dolus inuentus est in ore eius ; qui cum malediceretur, non remaledicebat, cum iniuriam acciperet, non minabatur, sed commendabat illi qui iuste iudicat. Quomodo n 462 uerum est quia Pater non iudicat quemquam, sed omne 35 indicium dedit Filio ? Turbamur hie, turbati desudemus, desudantes purgemur. Conemur utcumque, donante ipso, penetrare alta secreta uerborum istorum. Temere fortasse facimus, quia discutere et scrutari uolumus uerba Dei. Et quare dicta sunt, nisi ut sciantur ? quare sonuerunt, nisi ut 40 audiantur ? quare audita sunt, nisi ut intellegantur ? Confortet ergo ncs, et donet nobis aliquid quantum ipse dignatur ; et si nondum penetramus ad fontem, de riuulo bibamus. Ecce ipse Iohannes nobis tamquam riuulus emanauit, perduxit ad nos de alto Verbum, humiliauit,-et quodammodo 45 strauit, ut non horreamus altum, sed accedamus ad humilem. 13 Omnino est quidam intellectus uerus, fortis, si quo modo eum tenere possumus, quia Pater non iudicat quem¬ quam, sed omne indicium dedit Filio. Hoc enim di¬ ctum est, quia hominibus in iudicio non apparebit nisi Filius. 5 Pater occultus erit, Filius manifestus. In quo erit Filius manifestus ? In forma qua adscendit. Nam in forma Dei cum Patre occultus est, in forma serui hominibus manifestus. Non ergo Pater iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio, sed manifestum, in quo manifesto iudicio Fi-

.

12, 24 Ioh. 8, 15. 50.

29 I Petr. 2, 21-23.

220

TRACT. IN I0H. XXI, 13-14

Ioh. V, 22

10 lius iudicabit, quia ipse iudicandis apparebit. Euidentius no¬ bis ostendit scriptura quia ipse apparebit. Quadragesimo die post resurrectionem suam adscendit in caelum, uidentibus discipulis suis ; et uos illis angelica : Viri, inquit, Galilaei, quid statis adspicientes in caelum ? Iste qui assumtus est a I5 uobis in caelum, sic ueniet quemadmodum uidistis eum euntem in caelum. Quomodo cum uidebant ire ? In came, quam tetigerunt, quam palpauerunt, cuius etiam cicatrices tangendo probauerunt, in illo corpore in quo cum eis intrauit et exiuit per quadraginta dies, manifestans se eis in ueritate; non in 20 aliqua falsitate, non phantasma, non umbra, non spiritus ; sed quemadmodum ipse dixit non fallens : Palpate, et uidete, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me uidetis hauere. Est quidem illud iam corpus dignum caelesti habitatione, non subiacens morti, non mutabile per aetates. Non enim sicut 25 ad illam aetatem ab infantia creuerat, sic ab aetate quae iuuentus erat, uergit in senectutem ; manet sicut adscendit, uenturus ad eos quibus antequam ueniat, uerbum suum uoluit praedicari. Sic ergo ueniet in forma humana ; hanc uidebunt et impii, uidebunt et ad dexteram positi, uidebunt 30 et ad sinistram separati; sicut scriptum est : Videbunt in quern pupugerunt. Si uidebunt in quern pupugerunt, cor- pl pus ipsum uidebunt, quod lancea percusserunt ; lancea non 1572 percutitur Verbum ; hoc ergo impii uidere poterunt, quod et uulnerare potuerunt. Latentem Deum in corpore non uide35 bunt ; post iudicium uidebitur ab his qui ad dexteram erunt. Hoc est ergo quod ait : Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio, quia manifestus ad iudicium ueniet Filius, in humano corpore apparens hominibus, dicens dextris : Venite, benedicti Patris mei, percipite re4o gnum ; dicens sinistris : Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. 14. Ecce uidebitur forma hominis a piis et impiis, a iustis et ab iniustis, a fidelibus et ab infidelibus, a gaudentibus et a plagentibus, a confisis et a confusis ; ecce uidebitur. Cum uisa fuerit ilia forma in iudicio, et fuerit peractum iudicium, ubi ^ 463 5 dictum est Patrem non iudicare quemquam, sed omne iudi¬ cium dedisse Filio, ob hoc, quia Filius apparebit in iudicio in forma quam ex nobis accepit, quid postea futurum est ? Quando uidebitur forma Dei, quam sitiunt omnes fideles ? quando uidebitur illud quod erat in principio Verbum, Deus 10 apud Deum, per quod facta sunt omnia ? quando uidebitur ilia forma Dei, de qua dicit apostolus : Cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo ? Magna enim ilia forma ubi adhuc aequalitas Patris et Filii cognoscitur : inef13, 13 Act. 1, 3. 9. 10. 11. 37. 39 Matth. 23, 34. 41.

21 Luc. 24, 39. 14, 11 Phil. 2, 6.

30 Zach. 12, 10 ; Ioh. 19,

Ioh. V, 22

TRACT. IN IOH. XXI, 14-16

221

fabilis, incomprehensibilis, maxime paruulis. Quando uidebi15 tur ? Ecce ad dexteram sunt iusti, ad sinistram sunt iniusti ; omnes pariter hominem uident, Filium hominis uident, qui punctus est uident, qui crucifixus est uident, humiliatum ui¬ dent, natum ex uirgine uident, agnum de tribu Iuda uident; Verbum Deum apud Deum quando uidebunt ? Ipse erit et 20 tunc, sed forma serui apparebit. Forma serui seruis demonstrabitur; forma Dei filiis seruabitur. Fiant ergo serui fdii; qui sunt ad dexteram, eant in aeternam bereditatem olim promissam, quam non uidentes martyres crediderunt, pro cuius promissione sanguinem suum sine dubitatione fuderunt ; 25 eant illuc et uideant ibi. Quando illuc ibunt ? Dicat ipse Dominus : Sic ibunt illi in ambustionem aeternam, iusti autem in uitam aeternam. 15 Ecce uitam aeternam nominauit. Numquid hoc nobis dixit, quia ibi uidebimus et cognoscemus Patrem et Filium ? Quid, si uiuemus in aeternum, sed ilium Patrem et Filium non uidebimus ? Audi alio loco ubi uitam aeternam nomina5 uit, et expressit quid sit uita aetema. Noli timere, non te fallo : non sine causa promisi dilectoribus meis dicens : Qui habet mandat a mea et seruat ea, ille est qui diligit me ; et qui me diligit, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et ostendam meipsum illi. Respondeamus Domino, et dicamus : Quid, 10 Domine Deus noster, magnum ? quid magnum ? nobis demonstraturus es teipsum ? quid enim, et Iudaeis te non demonstrasti ? non te uiderunt et qui crucifixerunt ? Sed demonstrabis te in iudicio, cum stabimus ad dexteram tuam ; numquid et illi qui ad sinistram stabunt non te uidebunt ? 15 Quid est quod demonstrabis nobis teipsum ? Nunc enim non PL te uidemus cum loqueris ? Respondet : Demonstrabo meipsum 1573 in forma Dei, uidetis modo formam serui. Non te fraudabo, o homo fidelis ; crede quia uidebis. Amas, et non uides ; amor ipse non te perducet ut uideas ? Ama, perseuera in amando ; 20 non fraudabo, inquit, amorem tuum, qui mundaui cor tuum. Vtquid enim mundaui cor tuum, nisi ut Deus a te possit uideri ? Beati enim mundo corde, quia i-psi Deum uide¬ bunt. Sed hoc, inquit seruus tamquam cum Domino disputans, non expressisti cum dixisti : Ibunt iusti in uitam aeternam ; 25 non dixisti : Ibunt ut uideant me in forma Dei, uideant Pa¬ trem cui aequalis sum. Alibi adtende quid dixit : Haec est autem uita aeterna, ut cognoscant te unum uerum Deum, et quern misisti lesum Christum. 16 Et modo ergo post commemoratum iudicium, quod omne dedit Filio Pater non iudicans quemquam, quid futurum ^ 464

.

.

26 Matth. 25, 46.

15, 6 Ioh. 14, 21.

22 Matth. 5, 8.

26 Ioh. 17, 3.

16, 1 et quomodo ergo post uel et quomodo ? Ergo et post plures codd. 16

Tr. Ioh.

TRACT. IN IOH. XXI, 16-17

222

5

10

Ioh. V, 23

est ? Quid sequitur ? Vt omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. Iudaeis honorificatur Pater, contemnitur Filius. Filius enim uidebatur ut seruus, Pater honorificabatur ut Deus. Apparebit et Filius aequalis Patri, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Pa¬ trem. Modo ergo hoc habemus in fide. Nec dicat Iudaeus : Patrem honorifico ; quid milii est cum Filio ? Respondeat illi : Qui non honorificat Filium, non honorificat Pa¬ trem. Mentiris omnino, Filium blasphemas, et Patri facis iniuriam. Pater enim Filium misit, tu contemnis quern misit ; quomodo honorificas mittentem, qui blasphemas missum ? 17 Ecce, inquit aliquis, missus est Filius ; et maior est Pater, quia misit. Recede a carne. Vetus homo suggerit uetustatem, tu in nouo agnosce nouitatem. Nouus tibi a saeculo antiquus, perpetuus, aeternus, reuocet ad hoc intellectum. Minor est Filius, quia missus dictus est Filius ? Missionem audio, non separationem. Sed hoc, inquit, uidemus in rebus humanis, quia maior est qui mittit, quam ille qui mittitur. Sed res humanae fallunt hominem, res diuinae purgant. Noli adtendere ad res humanas, ubi maior uidetur qui mittit, et minor qui mittitur, quamquam et ipsae res humanae dicunt contra te testimonium. Velut, uerbi gratia, si quis uxorem uelit petere, et per se non possit, amicum maiorem mittit qui ei petat. Et sunt mult a in quibus ipse maior eligitur, qui mittatur a minore. Quid ergo iam calumniam uis facere, quia ille misit, ille missus est ? Sol radium mittit, et non separat ; luna splendorem mittit, et non separat; lucerna lumen fundit, et non separat ; uideo ibi missionem, et nullam uideo separa¬ tionem. Nam si de rebus humanis quaeris exempla, o haeretica uanitas, quamquam, sicut paulo ante dixi, et ipsae res humanae in quibusdam exemplis coarguunt et conuincunt te, tamen adtende quam sit aliud in rebus humanis, unde uis ducere exempla ad res diuinas. Homo qui mittit, manet ipse, et pergit ille qui mittitur ; numquid pergit homo cum eo quern mittit ? Pater autem qui misit Filium, non recessit a Filio. Ipsum Dominum audi dicentem : Ecce ueniet hora, ut unusquisque discedat ad sua, et me solum relinquatis ; sed non solus sum, quia Pater mecum est. Quomodo eum misit cum quo uenit ? quomodo cum misit a quo non recessit ? lio Aloco di¬ xit : Pafter autem in me manens facit opera sua. Ecce in illo est, ecce operatur. Non recessit a misso mittens, quia missus et mittens unum sunt.

.

5

10

15

20

25

30

17, 25 Ioh. 16, 32.

29 ibid. 14, 10.

4 Iudaeis honorificatur Pater] modo honorificant Patrem et Er. Eugd. Ven. 17, 3 uestustate plures codd., uetustati edd. a] om. edd. 4/5 ab hoc intellectu Eou. 17 emissionem codd.

PL

1574

Ioh. V, 24

TRACT. IN IOH. XXII, 1-2

223

TRACTATVS XXII. Ab eo quod scriptum est : Amen, amen dico uobis quia qui uerbum meum audit., et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam, usque ad id : Quod non quaero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui me misit. [Cap. v, 24-30.] [Habitus feria 11 post Dom. ix post Pentec., die 28 Iulii 413.]

5

10

15

20

5

10

15

1. Nudiustertiani et hesterni diei sermones redditos uobis sequitur hodierna euangelica lectio, quam ex ordine pertractemus, non pro eius dignitate, sed pro uiribus nostris, quia et uos non pro inundantis fontis largitate, sed pro uestro modulo capitis. Et nos non tantum dicimus in aures uestras, quantum ipse fons manat, sed quantum capere possumus, quod in ^ 465 uestros sensus traiciamus, abundantius operante ipso in cordibus uestris, quam nobis in auribus uestris. Res enim magna tractatur, et non a magnis, immo multum paruis ; spem tamen et fiduciam dat nobis, qui magnus propter nos factus est paruus. Si enim ab illo non exhortaremur, nec inuitaremur ad eum intellegendum, sed desereret nos tamquam contemtibiles ; quia capere non possumus diuinitatem ipsius, si non caperet ipse mortalitatem nostram, et perueniret ad nos ut loqueretur nobis euangelium ; si quod in nobis abiectum et minimum est, noluisset communicare nobiscum, putaremus eum noluisse nobis dare magnum suum, qui suscepit paruum nostrum. Haec dixi, ne quis uel nos reprehendat ista tractantes, quasi multum audaces, uel de se desperet quod possit capere dono Dei, quod ill! dignatus est loqui Filius Dei. Ergo quod loqui nobis dignatus est, debemus credere, quia uoluit ut intellegamus. Sed si non possumus, praestat intellectum rogatus, qui uerbum praestitit non rogatus. 2. Ecce quae uerborum ista secreta sint, adtendite. Amen, amen dico uobis, quia qui uerbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam. Ad uitam certe aeternam omnes tendimus ; et ait : Qui uerbum meum audit, et credit ei qui misit me, habet ui¬ tam aeternam. Numquid ergo audire nos uoluit uerbum suum, et intellegere noluit ? Quandoquidem si in audiendo et credendo uita aeterna est, multo magis in intellegendo. Sed gradus pietatis est fides, fidei fructus intellectus, ut perueniamus ad uitam aeternam, ubi non nobis legatur euangelium, sed ille qui nobis modo euangelium dispensauit, remotis om¬ nibus lectionis paginis, et uoce lectoris et tractatoris, appa- pl reat omnibus suis purgato corde assistentibus, et in corpore 1575 immortali iam numquam morituris, mundans eos, et illuminans uiuentes, et uidentes quod in principio erat Verbum, et XXII, 2, 15 Ioh. i, 1.

224

20

5

10

15

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XXII, 2-4

Ioh. V, 24

Verbum erat apud Deum. Nunc ergo qui sumus adtendamus, et quern audiamus cogitemus. Deus est Christus, et cum hominibus loquitur ; capi se uult, faciat capaces ; uideri se uult, aperiat oculos. Non tamen sine causa loquitur nobis, nisi quia uerum est quod promittit nobis. 3. Verba mea, inquit, qui audit, et credit ei qui me misit, habet uitam aeternam, et in iudicium non ueniet, sed transiit a morte ad uitam. Vbi, quando uenimus de morte ad uitam, ut non in iudicium ueniamus ? In hac uita transitur a morte ad uitam ; in hac uita quae nondum est uita, hinc transitur a morte ad uitam. Quis est ille transitus ? Qui audit uerba mea, dixit, et credit ei qui mi¬ sit me. Seruans ista credis, et transis. Et est qui stando trans¬ it ? Plane est ! Stat enim corpore, transit mente. Vbi erat, unde transiret, et quo transit ? Transit a morte ad uitam. Vide unum hominem stantem, in quo agatur totum hoc quod dicitur. Stat, audit ; forte non credebat, audiendo credit : paulo ante non credebat, modo credit ; quasi de regione infidelitatis ad regionem fidei transitum fecit, moto corde, non moto corpore, moto in melius ; quia iterum qui deserunt fidem, mouentur in deterius. Ecce in hac uita, quae, sicut dixi, non¬ dum est uita, transitur a morte ad uitam, ut in iudicium non ueniatur. Quare autem dixi quia nondum est uita ? Si uita esset ista, non diceret Dominus cuidam : Si uis uenire ad uitarn, serua mandata. Non enim ait illi : Si uis uenire ad uitam ^ 466 aeternam ; non addidit aeternam, sed tantum dixit : uitam. Ergo ista nec uita nominanda est, quia non est uera uita. Quae est uera uita, nisi quae est aeterna uita ? Audi apostolum dicentem ad Timotheum : Praecipe diuitibus huius saeculi, non superbe sapere, neque sperare in incerto diuitiarum, sed in Deo uiuo, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum ; bene faciant, diuites sint in operibus bonis, facile tribuant, communicent. Vtquid hoc ? Audi quod sequitur : Thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant ueram uitam. Si debent sibi thesauricare fundamentum bonum in futurum, ut apprehendant ueram uitam, profecto ista in qua erant, falsa uita est. Nam utquid uelis apprehendere ueram, si iam tenes ueram ? Apprehendenda est uera ? migrandum est a falsa. Et qua migrandum ? quo ? Audi, crede, et transitum facis a morte ad uitam, et in iudicium non uenis. 4 Quid est hoc Et in iudicium non uenis Et quis melior erit Paulo apostolo, qui ait : Oportet nos exhiberi omnes ante tribunal Christi, ut illic recipiat unusquisque quae per corpus gessit, siue bonum siue malum ? Paulus dicit : Oportet nos ex-

.

3, 19 Matth. 19, 17.

:

?

24 I Tim. 6, 17-19.

XXII, 3,14 motu cordis edd.

4, 2 II Cor. 5, 10.

15 motu corporis edd.

alt. moto] motu edd.

Ioh. V, 24

TRACT. IN IOH. XXII, 4-5

225

5 hiberi omnes ante tribunal Christi ; et tu tibi audes promit- pl tere quia in iudicium non uenies ? Absit, inquis, ut ego mihi 1576 hoc promittere audeam; sed credo promittenti. Saluator loquitur, ueritas pollicetur, ipse dixit mihi: Qui audit uerba mea, et credit ei qui me misit, habet uitam aeter10 nam, et transitum jacit de morte in uitam, et in iu¬ dicium non ueniet. Ego ergo audiui uerba Domini mei, credidi ; iam infideles cum essem, factus sum fidehs ; sicut me monuit, transii a morte ad uitam, ad iudicium non uenio, non praesumptione mea, sed ipsius promissione. Paulus autem 15 contra Christum loquitur, seruus contra Dominum, discipulus contra magistrum, homo contra Deum, ut cum Dominus di¬ cat duia qui audit et credit, transit a morte ad uitam, et in iudicium non ueniet, dicat apostolus : Oportet nos omnes exhiberi ante tribunal Christi ? Aut si ad iudicium 20 non uenit qui ad tribunal exhibetur, nescio quomodo intellegam. 5. Reuelat ergo Dominus Deus noster, et per scripturas suas admonet nos quomodo intellegatur, quando dicitur iudicium. Hortor ergo ut adtendatis. Aliquando iudicium poena dicitur, ahquando iudicium discriminatio dicitur. Secundum ilium 5 modum quo dicitur iudicium discriminatio, oportet nos omnes exhiberi ante tribunal Christi, ut illic recipiat homo quae per corpus gessit, siue bonum siue malum ; ipsa est enim discrimi¬ natio, ut bonis bona, malis mala distribuantur. Nam si iudi¬ cium semper in malo acciperetur, non diceret psalmus : 10 Iudica me, deus. Audit forte aliquis dicentem : Iudica me, Deus, et miratur. Solet enim homo dicere : Ignoscat mihi Deus ; Parce mihi, Deus ; quis est qui dicat : Iudica me, Deus ? Et aliquando in psalmo uersus ipse in diapsalmate ponitur, qui praebeatur a lectore, et respondeatur a populo. 15 Non forte alicui cor percutitur, et timet cantare Deo et dicere : Iudica me, Deus ? Et tamen cantat populus credens, nec putat se male optare quod didicit a diuina lectione ; et si parum intellegit, credit aliquid boni esse quod cantat. Et ta¬ men et ipse psalmus non dimisit hominem sine intellectu. 20 Secutus enim, uerbis posterioribus ostendit quale iudicium diceret; quia non est damnationis, sed discretionis. Ait ^ 467 enim : Iudica me, Deus. Quid est : Iudica me, Deus ? Et discerne causam meam a gente non sancta. Ergo secundum hoc iudi¬ cium discretionis oportet nos omnes exhiberi ante tribunal 25 Christi. Secundum iudicium autem damnationis : Qui audit uerba mea, inquit, et credit ei qui misit me, habet uitam aeternam, et in iudicium non ueniet, sed transitum jacit a morte ad uitam. Quid est : in iudi¬ cium non ueniet ? In damnationem non ueniet. Probemus 5,10 Ps. 42, I.

226 30

35

40

45

50

5

xo

x5

20

TRACT. IN IOH. XXII, 5-7

Ioh. V, 24

de scripturis quia dictum est iudicium ubi poena intellegitur; quamquam et in hac ipsa lectione paulo post audietis ipsum uerbum iudicii non positum nisi pro damnatione et poena. Tamen apostolus dicit quodam loco, scribens ad eos qui corpus quod fideles nostis, male tractabant ; et propter quod male tractabant, corripiebantur flagello Domini; ait enim illis : Propterea multi in uobis infirmi et aegroti dormiunt sufficienter. Multi enim propterea etiam moriebantur. Et secutus est : Si enim nos ipsos iudicaremus, a Domino non iudicaremur ; hoc est, si nos ipsos corriperemus, a Domino non corriperemur. Cum iudicamur autem, a Domino corripimur, ne cum hoc mundo damnemur. Sunt ergo secundum poenam qui iudicantur hie, ut parcatui illis ibi; sunt quibus parcitur hie, ut abundantius torqueantur ibi; sunt autem quibus distribuuntur ipsae poenae sine flagello poenae, si flagello Dei correcti non fuerint; ut cum hie contemserint patrem uerberantem, ibi sentiant iudicem punientem. Ergo est iudicium quo missurus est Deus, id est Filius Dei, in fine diabolum et angelos eius, et omnes infideles et impios cum eo ; ad hoc iudicium non ueniet, qui modo credens transitum facit a morte ad uitarn. 6* Etenim ne putares credendo te non moriturum secundum carnem. et accipiendo carnaliter diceres tibi : Dominus meus mihi dixit : Qui audit uerba mea, et credit ei qui misit me, transiit a morte ad uitam. Ergo ego credidi, non sum moriturus. Scias te mortem quam debes supplicio Adam, persoluturum ; accepit enim ille, in quo tunc omnes fuimus : Morte morieris ; nec potest euacuari diuina sententia. Sed cum persolueris mortem ueteris hominis, suscipieris in uitam aeternam noui hominis, et transitum facies a morte ad uitam. Modo interim fac transitum uitae. Quae est uita tua ? Fides : Iustus ex fide uiuit. Infideles quid ? Mortui sunt. Inter tales mortuos erat ille corpore, de quo dicit Dominus : Dimitte mortuos, sepeliant mortuos suos. Ergo et in hac uita sunt mortui, sunt uiui, et quasi omnes uiuunt. Qui sunt mortui ? Qui non crediderunt. Qui sunt uiui ? Qui crediderunt. Quid dicitur mortuis ab apostolo ? Surge, qui dormis. Sed somnum, inquit, dixit, non mortem. Audi sequentia : Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis. Et quasi diceret : Quo ibo ? Et illuminabit te Christus. Iam cum te credentem illuminauerit Christ us, transitum facis a morte ad uitam ; mane in eo quo transisti, et non uenies ad iudicium. 7. Exponit illud iam ipse, et sequitur ; Amen, amen dico uobis. Ne forte quia dixit : transiit a morte ad uitam, intellegamus hoc in futura resurrectione, ostendere uolens 36 I Cor. 11, 30. 32. 6, 7 Gen. 2, 17. 12 Matth. 8, 22. 17 Eph. 5, 14.

11

Habac. 2, 4 ; Rom. 1, 17.

PL 1577

Ioh. V, 25

TRACT. IN IOH. XXII, 7-8

227

quomodo transit qui credit; et hoc esse transire de morte ad 5 uitam, transire ab infidelitate ad fidem, ab iniustitia ad iusti- ^ 468 tiam, a superbia ad humilitatem, ab odio ad caritatem, nunc ait : Amen, amen dico uobis, quia uenit hora, et nunc est. Quid euidentius ? Iam certe aperuit quod dicebat, quia modo fit quo nos Christus hortatur. Venit hora. Quae 10 hora ? Et nunc est, quando mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint uiuent. Iam de his mortuis locuti sumus. Quid putamus, fratres mei in ista turba quae me pL audit, nulline sunt mortui ? Qui enim credunt et secundum I578 ueram fidem agunt, uiuunt et mortui non sunt ; qui autem 15 uel non credunt, uel sicut daemones credunt, trementes et male uiuentes, Filium Dei confitentes et caritatem non habentes, mortui potius deputandi sunt. Et tamen agitur adhuc hora ista. Non enim hora de qua locutus est Dominus, una erit hora de duodecim horis unius diei. Ex quo locutus est usque 20 ad hoc tempus, et usque ad finem saeculi, ipsa una hora agitur, de qua dicit in epistola sua Iohannes : Filioli, nouissima hora est. Ergo nunc est. Qui uiuit, uiuat; qui mortuus erat, uiuat; audiat uocem Filii Dei qui mortuus iacebat, surgat, et uiuat. Clamauit Dominus ad sepulcrum Lazari, et quatriduanus 2 5 mortuus resurrexit. Qui putebat, in auras processit ; sepultus erat, lapis superpositus erat, uox Saluatoris irrupit duritiam lapidis, et cor tuum ita durum est, ut nondum ilia uox diuina te rumpat ! Surge in corde tuo, procede de sepulcro tuo. Etenim mortuus in corde tuo tamquam in sepulcro iacebas, 30 et tamquam saxo malae consuetudinis grauabaris. Surge, et procede. Quid est : Surge, et procede ? Crede, et confitere. Qui enim credidit, surrexit ; qui confitetur, processit. Quare processisse diximus confitentem ? Quia antequam confiteretur, occultus erat; cum autem confitetur, procedit de tene35 bris ad lucem. Et cum confessus fuerit, quid dicitur ministris ? Quod dictum est ad funus Lazari : Soluite ilium, et sinite abire. Quomodo ? Dictum est ministris apostolis : Quae solueritis in terra, soluta erunt et in caelo. 8. Venit hora, et nunc est, quando mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint uiuent. Vnde ui¬ uent ? De uita. Dequauita ? De Christo. Vndeprobamus quia de uita Christo ? Ego sum, inquit, uia, ueritas et uita. Ambulare 5 uis ? ego sum uia. Falli non uis ? ego sum ueritas. Mori non uis ? ego sum uita. Hoc dicit tibi Saluator tuus : Non est quo eas, nisi ad me ; non est qua eas, nisi per me. Nunc ergo ista hora agitur, hoc et agitur plane, et omnino non cessatur. 7, 18.

7,

15

cfr lac. 2, 19. 8,

4

7 et 9

21 I Ioh. 2, 18.

Ioh. 14, 6.

uenit uel ueniet codd. edd.

36

Ioh. 11, 38-44.

37

Matth. 18,

228

TRACT. IN IOH. XXII, 8-10

Ioh. V, 26

Surgunt homines qui mortui erant, transeunt ad uitam, ad 10 uocem Filii Dei uiuunt, de illo, perseuerantes in fide ipsius. Habet enim Filius uitam, unde uiuant credentes habet. 9. Et quomodo habet ? Sicut habet Pater. Audi ipsum dicentem : Sicut enim Pater habet uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso. Fratres, ut potero dicam. Haec sunt enim ilia uerba quae paruum intel5 lectum perturbant. Quare addidit : in semetipso ? Sufficeret ut diceret : Sicut enim Pater habet uitam, sic de¬ dit et Filio habere uitam. Addidit : in semetipso ; habet enim in semetipso Pater uitam, habet et Filius in semet¬ ipso. Aliquid intellegere nos uoluit, in eo quod ait; in semet10 ipso. Et hie secretum in uerbo hoc clausum est ; pulsetur, ut aperiatur. 0 Domine, quid est quod dixisti? In semetipso, quare addidisti ? Etenim Paulus apostolus quern uiuere fe- M 469 cisti, non habebat uitam ? Habebat, inquit. Quantum homi¬ nes mortui ut reuiuiscant, et ad uerbum tuum credendo trans- PL 15 eant, cum transierint, non in te habebunt uitam ? Habebunt ; i579 nam et ego paulo ante dixi : Qui audit uerba mea, et credit ei qui me misit, habet uitam aeternam. Ergo illi qui in te credunt, habent uitam ; et non dixisti: in semetipsis. Cum autem de Patre loquereris : Sicut Pater habet 20 uitam in semetipso ; rursus, cum de te loquereris, dixisti: sic et Filio dedit habere uitam in semetipso. Sicut habet, sic dedit habere. Vbi habet ? In semetipso. Vbi dedit habere ? In semetipso. Paulus ubi habet ? Non in semetipso, sed in Christo. Tu fidelis ubi habes ? Non in temet25 ipso, sed in Christo. Videamus si hoc dicit apostolus : Viuo autem iam non ego, uiuit uero in me Christus. Vita nostra tamquam nostra, id est, de uoluntate propria nostra, non erit nisi mala, peccatrix, iniqua ; uita uero bona de Deo in nobis est, non a nobis ; a Deo nobis datur, non a nobis. Christus 30 autem in semetipso habet uitam sicut Pater, quia Verbum Dei. Non modo male uiuit, et modo bene uiuit : homo autem, modo male, modo bene. Qui male uiuebat, in uita sua erat ; qui bene uiuit, ad uitam Christi transiit. Particeps factus uitae, non eras quod accepisti, et eras qui acciperes ; Filius autem Dei 35 non quasi primo fuit sine uita, et accepit uitam. Si enim sic illam acciperet, non earn haberet in semetipso. Quid est enim : in semetipso ? Vt ipsa uita ipse esset. 10. Adhuc aliud planius fortasse dicam. Lucernam quisque accendit ; exempli gratia, lucerna ilia quantum pertinet ad flammulam quae ibi lucet, ignis file habet lucem in semet¬ ipso ; oculi autem tui qui lucerna absente iacebant et nihil 5 uidebant, iam et ipsi habent lucem, sed non in semetipsis. Proinde si se a lucerna auerterint, tenebrantur ; si se conuer9, 25 Gal. 2, 20.

I oh. V, 26-27 TRACT. IN IOH. XXII, 10-11

10

i5

20

25

3o

35

terint, illuminantur. At uero ille ignis quamdiu est, lucet : si uolueris illi lucem tollere, simul et ipsum exstinguis ; nam sine luce non potest remanere. Sed lux Christus inexstinguibilis et coaeternus Patri, semper candens, semper lucens, semper feruens ; nam si non ferueret, numquid diceretur in psalmo : Nec est qui se abscondat a calore eius ? Tu autem in peccato tuo frigidus eras, conuerteris ut feruescas ; si recesseris, frigescis. In peccato tuo tenebrosus eras, conuerteris ut illumineris ; si auerteris te, obscuraberis. Proinde quia in te tenebrae eras, cum illuminaberis, non eris lumen, quamuis sis in lumine. Ait enim apostolus : Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. Cum dixisset: nunc autem lux, addidit: in Domino. In te ergo tenebrae, lux in domino. Lux quare ? Quia participatione lucis illius lux es. Si autem a luce qua illuminaris, recesseris, ad tenebras tuas redis. Non sic Christus, non sic Verbum Dei. Sed quomodo ? Sicut habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio habere uitam in semetipso, ut non participatione uiuat, sed incommutabiliter uiuat, et omnino ipse uita sit. Sic dedit et Filio habere uitam. Sicut habet, sic dedit. Quid interest ? Quia ille dedit, iste accepit. Numquid iam erat quando accepit ? Numquid intellegimus Christum aliquando fuisse sine luce, cum ipse sit sapientia Patris, de qua dictum est : Candor est lucis aeternae ? Ergo quod dicitur : dedit Filio, tale est ac si diceretur; genuit filium ; generando enim dedit. Quomodo dedit ut esset, sic dedit ut uita esset, et sic dedit ut in semetipso uita esset. Quid est, in semetipso uita esset ? Non aliunde uita indigeret, sed ipse esset plenitudo uitae, unde credentes alii uiuerent dum uiuerent. Dedit ergo illi habere uitam in semetipso ; dedit tamquam cui ? Tamquam Verbo suo, tamquam ei qui in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum. 11 Deinde quia homo factus, quid illi dedit Et potestatem dedit ei indicium facere, quoniam filius hominis est. Secundum quod Filius Dei est : sicut habet Pater ui¬ tam in semetipso, sic et dedit Filio uitam habere in semetipso ; secundum autem quod filius hominis est : potestatem dedit ei iudicium faciendi. Hoc est quod hesterno die exposui Caritati uestrae, quia in iudicio homo uidebitur, Deus autem non uidebitur; sed post iudicium uidebitur Deus ab his qui uicerint in iudicio, ab impiis autem non uidebitur Deus L Quia ergo homo uidebitur in iudicio forma ilia, qua sic ueniet sicut adscendit, ideo supra dixerat : Pater non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Hoc etiam in isto loco repetit, cum dicit : Et potestatem

.

3

10

229

10, 12 Ps. 18, 7.

?

17

Eph. 5, 8.

1 Cfr superiorem tractatum.

29

Sap. 7, 26.

11, 12 Ioh. 5, 22.

PL 1580

470

TRACT. IN I0H. XXII, 11-13 Ioh. V, 24, 28

230

dedit ei indicium faciendi, quoniam filius hominis est. Tamquam diceres tu : Potestatem dedit ei indicium f aciendi, quare ? Quando non habuit istam potestatem iudicium faciendi ? Quando in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Dens erat Verbum, quando omnia per ipsum facta sunt, numquid non habebat potestatem iudicium facien20 di ? Sed secundum hoc dico : Potestatem dedit ei iudicium faciendi, quia filius hominis est ; secundum hoc accepit potestatem iudicandi, quia filius hominis est. Nam secundum quod Dei Filius est, semper habuit hanc potesta¬ tem. Accepit qui crucifixus est. Qui fuit in morte, est in uita ; 25 Verbum Dei numquam in morte, semper in uita. 12. Iam ergo de resurrectione forte aliquis nostrum dicebat : Ecce resurreximus ; qui audit Christum, qui credit, et transit de morte ad uitam et in iudicium non ueniet ; uenit hora, et nunc est, ut qui audit uocem Filii Dei, uiuat; mortuus 5 erat, audiuit, ecce resurgit ; quid est quod dicitur postea resurrectio futura ? Parce tibi, noli praecipitare sententiam, ne pergas post illam. Est quidem ista resurrectio quae fit nunc ; mortui erant infideles, mortui erant iniqui; uiuunt iusti, transeunt a morte infidelitatis ad uitam fidei; sed noli inde 10 credere nullam futuram postea resurrectionem corporis, crede futuram et resurrectionem corporis. Audi enim quid sequatur post commendatam resurrectionem istam quae fit per fidem, ne quis putaret istam solam esse, et incideret in illam desperationem et errorem hominum, qui peruertebant aliorum sensus : 15 dicentes resurrectionem iam factam esse, de quibus dicit aposto¬ lus : Et fidem quorumdam peruertunt. Credo enim quia talia uerba illis dicebant : Ecce Dominus ubi ait : Et qui credit in me, transiit a morte ad uitam ; iam facta est resur¬ rectio in hominibus fidelibus qui fuerant infideles ; quomodo 20 altera dicitur resurrectio ? Gratias Domino Deo nostro, fulcit nutantes, dirigit haesitantes, confirmat dubitantes. Audi quid sequitur, quia non habes unde tibi facias caliginem mor¬ tis. Si credidisti, totum crede. Quid totum, inquis, credo ? Audi quid dicit : Nolite mirari hoc, quia dedit potestatem 25 Filio faciendi iudicii. In fine dico, ait. Quomodo in fine ? Nolite mirari hoc ; quia uenit hora. Hie non dixit : et nunc est. In ilia resurrectione fidei quid dixit? Venit hora, et nunc est. In ista resurrectione quam commendat futuram corporum mortuorum, Venit hora, dixit; non dixit : nunc 30 est, quia in fine saeculi uentura est. 13 Et unde, inquis, mihi probas quia de ipsa resurrectione dixit ? Si patienter audias, tu ipse tibi modo probabis. Sequamur ergo : Nolite mirari hoc ; quia uenit hora, in qua omnes qui in monumentis sunt. Quid euidentius ista 15

.

17

ibid.

1, 1, 3.

12,

15

II Tim. 2, 18.

pl 1581

p 471

Ioh. V, 28-30 TRACT. IN IOH. XXII, 13-15

231

5 resurrectione ? Iam dudum non dixerat : qui in monumentis sunt ; sed : mortui audient uocem Filii Dei ; et qui audierint, uiuent. Non dixit; alii uiuent, alii damnabuntur ; quia omnes qui credunt uiuent. De monumentis autem quid dicit ? Omnes qui sunt in monumentis, au10 dient uocem eius, et procedent. Non dixit : audient et uiuent. Si enim male uixerunt et iacebant in monumentis, ad mortem surgent, non ad uitam. Ergo uideamus qui procedent. Licet paulo ante mortui audiendo et credendo uiuebant, non ibi facta est discretio ; non dictum est : Audient mortui 15 uocem Filii Dei, et cum audierint, alii uiuent, alii damnabuntur ; sed : Omnes qui audierint, uiuent ; quia qui cre¬ dunt uiuent, qui habent caritatem uiuent, et nemo morietur. De monumentis autem : audient uocem, et procedent qui bene fecerunt, ad resurrectionem uitae / qui 20 male fecerunt, ad resurrectionem iudicii. Hoc est iudicium, poena ilia de qua paulo ante dixerat : Qui credit in me, transiit a morte ad uitam, et in indicium non ueniet. 14 N on possum ego a meipso facere quidquam ; sicut audio iudico, et indicium meum iustum est. Si sicut audis iudicas, a quo audis ? Si a Patre, certe Pater non iudicat quemquam, sed omne indicium dedit 5 Filio. Quanto tu quodammodo praeco Patris, quod audis, hoc dicis ? Quod audio hoc dico, quia quod est Pater, hoc sum ; dicere enim meum esse est, quia Verbum Patris sum. Hoc enim tibi dicit Christus in corde tuo. Quid est : Sicut audio, it a iudico, nisi: sicut sum ? Quomodo enim audit Christus ? Fra10 tres, quaeramus, rogo uos. Audit Christus a Patre ? Quomodo illi dicit Pater ? Vtique si dicit illi, uerba ad ilium facit : omnis enim qui aliquid alicui dicit, uerbo dicit. Quomodo Pater Filio dicit, quando Filius Verbum Patris est ? Quidquid nobis Pater dicit, Verbo suo dicit ; Verbum Patris Filius est, ipsi 15 Verbo quo alio uerbo dicit ? Vnus est Deus, unum Verbum habet, in uno Verbo omnia continet. Quid est ergo : Sicut audio, it a iudico ? Sicut de Patre sum, ita iudico. Ergo indicium meum iustum est. Nam si nihil facis ex te, o Domine Iesu, quomodo sentiunt carnales ; si nihil facis ex te, 20 quomodo paulo ante dixisti : Sic et Filius quos unit uiuificat ? Modo dicis : Ex me facio nihil. Sed quid commendat Filius, nisi quia de Patre est ? Qui est de Patre, non est de se. Si de se Filius esset, non esset Filius ; de Patre est. Pater ut sit non est de Filio, Filius ut sit de Patre est. Aequalis Patri; sed 25 tamen iste de illo, non ille de isto. 15 Quia non quaero uoluntatem meam, sed uolun-

.

14, 5 quanto] quoniam Er. Eugd. Ven. ut quod audis Er. Eugd. Vert. dicis] dicas Er. Eugd. Ven. 8 in corde] dub. /x, inde de codd. edd.

6 hoc

OO f-l

.

232

TRACT. IN IOH. XXII, 15-XXIII, 2

Ioh. V, 36

tatem eius qui misit me. Filius unicus dicit : Non quaero uoluntatem meam, et homines uolunt facere uoluntatem suam ! Ille tantum se humiliat qui aequalis est Patri ; et tan5 turn se extollit qui in imo iacet, et nisi ei manus porrigatur, non surgit ! Faciamus ergo uoluntatem Patris, uoluntatem Filii, uoluntatem Spiritus sancti; quia Trinitatis huius una uoluntas, una potestas, una maiestas est. Ideo tamen dicit Filius : Non ueni facere uoluntatem meam, sed uo10 luntatem eius qui misit me, quia Christus non est de se, sed de Patre suo est. Quod autem habuit ut homo appareret, de creatura assumsit quam ipse formauit. TRACTATVS XXIII. In illam lectionem euangelii : Si ego testimonium perhibeo de me, etc., usque ad id : Et non uultis uenire ad me, ut uitam habeatis. Turn etiam repetuntur superiores lectiones iam ante tractatae, scilicet ab his uerbis : Amen, amen dico uobis, non potest Filius a se facere quidquam, etc. [Cap. v, 19-40.] [.Habitus feria 111 post Dom. ix post Pentec., die 29 Iulii 413.]

5

10

5

IO

1. Quodam loco in euangelio Dominus ait, prudentem auditorem uerbi sui similem esse debere homini qui uolens aedificare, fodit altius, donee perueniat ad fundamentum stabilitatis petrae, et ibi securus constituat quod fabricat aduersus impetum fluminis ; ut cum uenerit, repercutiatur po'tius firmitate aedificii, quam impulsu suo ruinam faciat illi domui. Putemus scripturam Dei tamquam agrum esse, ubi uolumus aliquid aedificare. Non simus pigri, nec superficie contenti; fodiamus altius, donee perueniamus ad petram : Petra autem erat Christus. 2, Hodierna lectio de testimonio Domini nobis locuta est, quia non habeat necessarium ab hominibus testimonium, sed habeat maius quam sunt homines ; atque id testimonium di¬ xit quid sit : Opera, inquit, quae ego facio, testimonium perhibent de me. Deinde adiunxit : Et testimonium perhibet de me, qui misit me Pater. Ipsa quoque opera quae facit, a Patre se accepisse dicit. Testimonium ergo perhibent opera, testimonium perhibet Pater. Nullumne testimonium perhibuit Iohannes ? Perhibuit plane, sed tamquam lucerna, non ad satiandos amicos, sed ad confundendos inimicos; iam enim antea praedictum erat a persona Patris : Paraui lucerXXIII, 1, 6 efr Matth. 7, 24. 25.

15, 7 filii] Christi codd. XXIII, 2, 10 ad] om. /x.

9 I Cor. 10, 4.

2,11 Ps. 131, 17 et 18.

M 472

Ioh. V, 39-40

TRACT. IN IOH. XXIII, 2-3

233

nam Christo meo ; inimicos eius induam confusione ; super ipsum autem ejjlorebit sanctificatio mea. Esto tamquam in nocte PL positus, adtendisti in lucernam, et miratus es lucernam, et 1583 15 exsultasti ad lumen lucernae ; sed ilia lucerna dicit esse solem, in quo exsultare debeas ; et quamuis ardeat in nocte, diem te iubet exspectare. Non ergo quia illius hominis testimonio non erat opus. Nam utquid mitteretur, si non erat opus ? Sed ne in lucerna remaneat homo, et lumen lucernae sufficere sibi arbi20 tretur, ideo Dominus nec lucernam illam superfluam dicit fuisse, nec tamen te dicit in lucerna debere remanere. Dicit aliud testimonium scriptura Dei; ibi utique Deus perhibuit testimonium Filio suo, et in ilia scriptura Iudaei spem posuerant, in lege scilicet Dei, ministrata sibi per Moysen famulum 25 Dei. Scrutamini, inquit, scripturam, in qua uos putatis uitam aeternam habere ; ipsa testimonium perhibet de me ; et non uultis uenire ad me, ut uitam habeatis. Quid uos putatis habere in scriptura uitam aeter¬ nam ? Ipsam interrogate, cui perhibet testimonium, et intel30 legite quae sit uita aeterna. Et quia propter Moysen uolebant repudiare Christum, tamquam aduersarium institutis prae- ^473 ceptisque Moysi, rursus eosdem ipse conuincit tamquam de aha lucerna. 3. Omnes enim homines lucernae, quia et accendi possunt et exstingui. Et lucernae quidem cum sapiunt, lucent, et spiritu feruent; nam et si ardebant et exstinctae sunt, etiam putent. Permanserunt enim serui Dei lucernae bonae, ex oleo 5 misericordiae illius, non ex uiribus suis. Gratia quippe Dei gratuita, ilia oleum lucernarum est. Plus enim illis omnibus laboraui, ait quaedam lucerna ; et ne uiribus suis ardere uideretur, adiunxit : Non ego autem, sed gratia Dei mecum. Omnis ergo prophetia ante Domini aduentum, lucerna est ; de qua 10 dicit Petrus apostolus : Habemus certiorem propheticum sermonem, cui bene facitis intendentes, quemadmodum lucernae lucenti in obscuro loco, donee dies lucescat, et lucifer oriatur in cordibus uestris. Lucernae itaque prophetae, et omnis pro¬ phetia una magna lucerna. Quid apostoli ? non lucernae etiam 15 ipsi ? Plane lucernae. Solus enim ille non lucerna. Non enim accenditur et exstinguitur ; quia sicut Pater habet uitam in semetipso, sic dedit Filio habere uitam in semetipso. Lucernae ergo et apostoli; et gratias agunt, quia et accensi sunt lumine ueritatis, et feruent Spiritu caritatis, et suppetit illis oleum 20 gratiae Dei. Si non essent lucernae, non diceret illis Dominus : Vos estis lumen mundi. Nam posteaquam dixit : Vos estis lu¬ men mundi, ostendit ne tale lumen se putarent, quale dictum est: Erat lumen uerum, quod illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Tunc autem hoc de Domino dictum est, 3, 6 I Cor 15, 10.

10 II Petr. 1, 19.

234

TRACT. IN IOH. XXIII, 3-5

Ioh. V, 39-40

25 cum a Iohanne distingueretur. De Iohanne quippe Baptista dictum erat : Non erat ille lumen, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Et ne diceres: Ouomodo lumen non erat, de quo Christus dicit, quia lucerna erat ? In comparatione alterius luminis non erat lumen. Erat enim uerum lumen, quod illuminat omnem 30 hominem uenientem in hunc mundum. Ergo cum et discipulis diceret : Vos estis lumen mundi, ne sibi aliquid tributum putarent, quod de solo Christo intellegendum esset, et ita lucernae pl uento superbiae exstinguerentur ; cum dixisset : Vos estis lu- 1584 men mundi, continuo subiunxit : Non potest ciuitas abscondi 35 supra montern constitute, neque accendunt lucernam et ponunt earn sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Sed quid, si apostolus non dixit lucernam, sed accensores lucernae quam ponerent super candelabrum ? Audi quia ipsos dixit lucernam. Sic luceat, inquit, lumen ue40 strum coram hominibus, ut uidentes bona opera uestra glorificent, non uos, sed Patrem uestrum qui in caelis est. 4. Ergo et Moyses perhibuit testimonium Christo, et Iohannes perhibuit testimonium Christo, et caeteri prophetae et apostoli perhibuerunt testimonium Christo. His omnibus testimoniis praeponit testimonium operum suorum. Quia et per 5 illos nonnisi Deus perhibuit testimonium Filio suo. Sed perhibet alio modo Deus testimonium Filio suo ; per ipsum Filium suum indicat Deus Filium, indicat se per Filium. Ad hunc si potuerit homo peruenire, nec lucemis indigebit, et uere fodiendo altius, aedificium perducet ad petram. 5. Facilis est ergo, fratres, hodierna lectio ; sed propter n 474 hesternum debitum (scio enim quid distulerim, non abstulerim, et Dominus dignatus est donare etiam hodie loqui ad uos), recordamini quid reposcere debeatis, si forte aliquo 5 modo seruata pietate et salubri humilitate, extendamus nos non aduersus Deum, sed ad Deum ; et leuemus ad eum animam nostram, effundentes earn super nos, sicut ille in psalmo, cui dicebatur : Vbi est Deus tuus P Haec, inquit, meditatus sum, et effudi super me animam meam. Leuemus ergo animam ad 10 Deum, non contra Deum ; quia et hoc dictum est : Ad te, Domine, leuaui animam mea7n. Et leuemus adiuuante ipso ; nam grauis est. Vnde autem grauis est ? Quia corpus quod corrumpitur, aggrauat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Ne forte ergo possimus sensum 15 nostrum a multis colligere ad unum, et euulsum a multis releuare ad unum (quod quidem non poterimus, ut dixi, nisi adiuuet ille qui ad se uult leuari animas nostras), et contingamus ex aliqua parte, quomodo Verbum Dei unicus Patri, coaeternus et aequalis Patri, non faciat nisi quod uiderit Patrem fa26 Ioh. 1, 9. 8. 14 cfr Sap. 9, 15.

39 Matth. 5, 14-16.

5, 8 Ps. 41, 4 et 5.

10 Ps. 24, 1.

Ioh. V, 39-40

TRACT. IN IOH. XXIII, 5-6

235

20 cientem, cum tamen Pater ipse non faciat aliquid nisi per Filium uidentem. Videtur mihi quoniam Dominus Iesus in hoc loco magnum quiddam insinuare uolens intentis, et infundere capacibus, incapaces autem excitare ad studium, ut nondum intellegentes bene uiuendo capaces fiant, insinuauit 25 nobis animam humanam et mentem rationalem, quae inest homini, non inest pecori, non uegetari, non beatificari, non illuminari, nisi ab ipsa substantia Dei; eamque animam facere aliquid per corpus et de corpore, atque habere subiectum cor¬ pus, et per corporalia mulceri posse sensus corporis uel offen30 di, et propter hoc, id est propter consortium quoddam animae et corporis in hac uita atque complexu, delectari animam lenitis, uel contristari offensis corporis sensibus ; beatitudinem tamen eius qua fit beata ipsa anima, non fieri nisi participa- pl tione illius uitae semper uiuae, incommutabilis, aeternaeque 1585 35 substantiae, quae Deus est ; ut quomodo anima quae infe¬ rior Deo est, id quod ipsa inferius est, hoc est corpus, facit uiuere ; sic eamdem animam non faciat beate uiuere, nisi quod ipsa anima est superius. Superior enim anima quam corpus, et superior quam anima Deus. Praestat aliquid inferiori, 40 praestatur illi a superiore. Seruiat Domino suo, ne conculcetur a seruo suo. Haec est, fratres mei, religio Christiana, quae praedicatur per totum mundum, horrentibus inimicis et ubi uincuntur, murmurantibus, ubi praeualent, saeuientibus. Haec est religio Christiana, ut colatur unus Deus, non multi dii ; 45 quia non facit animam beatam nisi unus Deus. Participatione Dei fit beata. Non participatione sanctae animae fit beata infirma anima, nec participatione angeli fit beata sancta ani¬ ma ; sed si quaerit beata esse infirma anima, quaerat unde beata sit sancta anima. Non enim beatus efficeris ex angelo 50 tu ; sed unde angelus, inde et tu. 0. His praemissis atque firmissime constitutis, animam ra¬ tionalem non beatificari nisi a Deo, corpus non uegetari nisi per animam, atque esse quamdam medietatem inter Deum et corpus, animam ; intendite et recolite mecum, non hodier5 nam,de qua sufiicienter locuti sumus,sed hesternam lectionem, quam ecce iam triduo uersamus atque tractamus, et pro uiribus fodimus, donee ad petram perueniamus. Verbum Christus, Verbum Dei Christus apud Deum, Verbum Christus et Deus ^ 475 Verbum, Christus et Deus et Verbum unus Deus. Illuc perge, 10 anima, contemtis ceteris, uel etiam transcensis ; illuc perge. Nihil potentius ista creatura, quae mens dicitur rationalis, nihil hac creatura sublimius ; quidquid supra istam est, iam creator est. Dicebam autem quia Verbum Christus, et Verbum Dei Christus, et Deus Verbum Christus; sed non tantum Ver15 bum Christus, quia Verbum caro factum est, et habitauit in 6, 15 Ioh. 1, 14.

236

TRACT. IN IOH. XXIII, 6-7

Ioh. V, 19

nobis ; ergo et Verbum et caro Christus. Cum enim in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. Et quid nos in imo, qui non poteramus infirmi et humi repentes adtingere Deum, numqnid relinquendi eramus ? Absit. Semet20 ipsum exinaniuit for mam serui accipiens. Non ergo formam Dei amittens. Factus est ergo homo qui erat Deus, accipiendo quod non erat, non amittendo quod erat ; ita factus est homo Deus. Ibi habes aliquid propter inhrmitatem tuam, ibi habes aliud propter perfectionem tuam. Erigat te Christus 25 per id quod homo est, ducat te per id quod Deus homo est, perducat te ad id quod Deus est. Et tota praedicatio dispen■ •sattfltpie per Christum haec est, fratres, et alia non est, ut resurgant animae, resurgant et corpora. Vtrumque quippe mortuum erat ; corpus ex infirmitate, anima ex iniquitate. Quia 30 utrumque mortuum erat, resurgat utrumque. Quid utrumque ? Anima et corpus. Per quid ergo anima, nisi per Deum Christum ? Per quid corpus, nisi per hominem Christum ? Erat enim et in Christo anima humana, tota anima ; non irrationale tantum animae, sed etiam rationale quod mens dicitur. 33 Fuerunt enim quidam haeretici, et pulsi sunt ab ecclesia, qui 1586 putarent non habere mentem rationalem corpus Christi, sed quasi animam belluinam 1; excepta quippe rationali mente, uita belluina est. Sed quia expulsi sunt, et ueritate expulsi sunt, accipe totum Christum, Verbum, mentem rationalem, 40 et carnem. Hoc totum Christus est. Resurgat anima tua ab iniquitate per id quod Deus est; resurgat corpus tuum a corruptione per id quod homo est. Proinde, carissimi, audite magnam lectionis huius, quantum mihi uidetur, profunditatem ; et uidete quemadmodum loquatur hie Christus, nihil 43 aliud quam quare uenerit Christus, ut resurgant animae ab iniquitate, resurgant corpora a corruptione. Iam dixi animae per quid resurgant, per ipsam substantiam Dei; corpora per quid resurgant, per dispensationem humanam Domini nostri Iesu Christi.

7. Amen, amen dico uobis, non potest a se Filius facere quid quam, nisi quod uiderit Patrem facientem ; quaecumque enim ille fecerit, haec et Filius similiter facit : caelum, terram, mare, quae in caelo, quae 3 in terra, quae in mari, uisibilia, inuisibilia, animalia in tenis, frutecta in agris, natantia in aquis, in aere uolantia, in caelo lucentia ; praeter haec omnia, Angelos, Virtutes, Sedes, Dominationes, Principatus, Potestates : omnia per ipsum facta sunt. Numquid Deus omnia haec fecit, et demonstrauit ea 10 facta Filio, ut et ipse faceret alterum mundum his omnibus 20 Phil. 2, 6. 7.

7, 7 Ioh. 1, 3.

1 Apollinaristas intellege.

Ioh. V, 19-20

15

20

25

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XXIII, 7-8

237

plenum ? Non utique. Sed quid ? Quaecumque enim ille fecerit, haec, non alia, sed haec et Filius, nec dissimiliter, sed similiter facit. Pater enim diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse facit. Demonstrat Pater Filio ut animae suscitentur, quia per Patrem et Filium animae suscitantur, nec possunt uiuere animae, nisi earum uita sit Deus. Si ergo non possunt uiuere animae, nisi earum uita M 476 sit Deus, sicut ipsae sunt uita corporum, quod demonstrat Pater Filio, id est quod facit, per Filium facit. Non enim faciendo demonstrat Filio, sed demonstrando facit per Filium. Videt enim Filius Patrem demonstrantem antequam aliquid fiat, et ex demonstratione Patris et uisione Filii fit quod fit a Patre per Filium. Sic animae suscitantur, si potuerint uidere istam unitatis coniunctionem, Patrem demonstrantem, Filium uidentem, et per Patris demonstrationem et Filii uisionem fieri creaturam, atque id fieri per Patris demonstrationem et Filii uisionem, quod nec Pater sit nec Filius, sed infra Patrem et Filium, quidquid fit a Patre per Filium. Quis hoc uidet ? 8. Ecce iterum ad camales sensus, ecce rursus humiliamus nos, et descendimus ad uos, si tamen aliquid aliquando adscenderamus a uobis. Vis demonstrare aliquid filio tuo, ut faciat quod facis : facturus es tu, et sic demonstraturus. Quod igitur facturus es ut demonstres filio, non utique facis per filium, sed tu solus facis quod ipse factum uideat, et aliud tale similiter faciat. Non est hoc ibi; quid pergis ad similitudinem tuam, et deles in te similitudinem Dei ? Ibi omnino non est hoc. Inueni aliquid, quomodo demonstres filio tuo quod facis, antequam facis, ut cum demonstraueris, per filium facias hoc quod facis. 1587 lam forte quasi occurrit tibi. Ecce, inquis, cogito facere domum, et uolo ut per filium meum fabricetur ; antequam earn ipse fabricem, ostendo filio meo quod facere uolo, et facit ipse, atque ego per ipsum, cui ostendi uoluntatem meam. Recessisti quidem a pristina similitudine, sed adhuc iaces in magna dissimilitudine. Ecce enim antequam facias domum, indicas filio tuo, et demonstras quid facere uelis, ut te demonstrante antequam facias, faciat ipse quod demonstraueris, et tu per ipsum ; sed uerba dicturus es filio tuo, inter te et ipsum uerba cursura sunt ; et inter demonstrantem et uidentem, uel loquentem et audientem sonus articulatus uolat, qui non est quod tu, non est quod ipse. Sonus quippe ille qui exit de ore tuo, et uerberato aere tangit aurem filii tui, et impleto sensu audiendi perducit ad cor cogitationem tuam ; sonus ergo file, non est ipse tu, non est ipse filius tuus. Signum datum est ab animo tuo animo filii tui, quod signum non sit nec animus tuus, nec animus filii tui, sed aliud aliquid. Itane putamus Patrem locutum esse cum Filio ? fuerunt uerba inter Deum et Verbum ?

8, 28/31 edd. alii aliter distinxerunt 17

Tr. Ioh.

238

TRACT. IN IOH. XXIII, 8-9

Ioh. V, 19-20

quomodo istud est ? an quidquid uellet Pater dicere Filio, 30 si uerbo uellet dicere, ipse Filius est Verbum Patris, numquid per uerbum loqueretur ad Verbum ? an quia Filius magnum Verbum, minora uerba cursura erant inter Patrem et Filium ? sonus aliquis et quasi creatura quaedam temporalis atque uolatica, exitura erat ex ore Patris, et percussura aurem Filii ? 35 numquid habet Deus corpus, ut quasi ex eius labiis hoc procedat ; et habet aures corporis Verbum, in quas sonus ueniat ? Remoue omnia corporalia, simplicitatem uide, si simplex es. Quomodo autem eris simplex ? Si te non mundo implicaueris, sed ex mundo explicaueris, explicando enim te simplex eris. 40 Et uide si potes quod dico, aut si non potes, crede quod non uides. Dicis filio tuo, uerbo dicis ; uerbum quod sonat, nec tu es, nec filius tuus. 9. Habeo, inquis, aliud quo ostendam ; ita enim est eruditus filius meus, ut nec loquente me audiat, sed nutu ostendo ei M 477 quod faciat. Ecce nutu ostende quod uis, certe animus tuus uult ostendere quod in se habet. Vnde facis nutum ? De corpo5 re, scilicet, labiis, uultu, superciliis, oculis, manibus. Haec omnia non sunt quod animus tuus ; etiam ista media sunt ; intellectum est aliquid per haec signa, quae non sunt quod animus tuus, nec quod animus filii tui; sed hoc totum quod corpore agis, infra animum tuum est, et infra animum filii 10 tui; nec potest cognoscere animum tuum filius tuus, nisi dederis ei signa de corpore. Quid igitur facio ? Non est hoc ibi, simplicitas ibi est. Pater ostendit Filio quod facit, et ostendendo Filium gignit. Video quid dixerim ; sed quia uideo pl et quibus dixerim, fiat in uobis intellectus iste quandoque. 1588 15 Nuncsi non potestis comprehendere quid sit Deus, uel hoc comprehendite quid non sit Deus ; multum profeceritis, si non aliud quam est, de Deo senseritis. Nondum potes peruenire ad quid sit, perueni ad quid non sit. Non est Deus corpus, non terra, non caelum, non luna, non sol, non stellae, non corpora20 lia ista. Si enim non caelestia, quanto minus terrena ? Tolle omne corpus. Adhuc audi aliud : non est Deus mutabilis spiritus. Nam fateor, et fatendum est, quia euangelium loquitur : Deus spiritus est. Sed transi omnem mutabilem spiritum, transi spiritum qui modo scit, modo nescit, modo meminit, 25 et obliuiscitur, uult quod nolebat, non uult quod uolebat ; siue patiatur iam istas mutabilitates, siue pati possit ; transi haec omnia ! Non inuenis in Deo aliquid mutabilitatis, non aliquid quod aliter nunc sit, aliter paulo ante fuerit. Nam ubi inuenis aliter et aliter, facta est ibi quaedam mors : mors enim 30 est, non esse quod fuit. Immortalis dicitur anima ; est quidem, quia uiuit semper anima, et est in ilia quaedam uita permanens, sed mutabilis uita. Secundum mutabilitatem uitae huius 29 quidquid] quidquam edd.

Ioh. V, 25

35

40

45

5o

55

5

10

15

TRACT. IN IOH. XXIII, 9-10

239

et mortalis did potest, quia si uiuebat sapienter, et desipit, mortua est in deterius ; si uiuebat insipienter, et sapit, mortua est in melius. Nam esse mortem in deterius, esse mortem in melius scriptura nos docet. Vtique in deterius mortui erant, de quibus dicitur : Sine mortuos, sepeliant mortuos suos ; et : Surge, qui dormis, et exsurge a mortuis, et illuminabit te Christus et de hac lectione : Quando mortui audient, et qui audierint uiuent. In deterius mortui erant, ideo reuiuiscunt. Reuiuiscendo moriuntur in melius, quia et reuiuiscendo non erunt quod erant ; non esse autem quod erat, mors est. Sed forte, si in melius est, non appellatur mors ? Appellauit ill am mortem apostolus : Si autem mortui estis cum Christo ab elementis huius mundi, quid adhuc uelut uiuentes de hoc mundo decernitis? Et iterum : Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. Mori nos uult ut uiuamus, quia uiximus ut moreremur. Quidquid ergo et a meliore in deterius, et a deteriore in melius moritur, non est hoc Deus ; quia neque in melius ire potest summa bonitas, neque in deterius uera aetemitas. Vera enim aeternitas est, ubi temporis nihil est. Erat autem modo hoc, et modo illud ? Iam tempus admissum est, aeternum non est. Nam at noueritis quia non sic Deus quomodo anima : certe immortalis est anima ; quid ergo est quod ait apostolus de Deo : Qui solus habet immortalitatem, nisi quia hoc aperte dixit : Solus habet incommutabilitatem, quia solus habet ueram aeternitatem ? Ergo ibi nulla mutabilitas. 10. Agnosce in te aliquid, quod uolo dicere, intus, intus in 71478 te ; non in te quasi in corpore tuo, nam et ibi potest dici in te. In te est enim sanitas, in te quaelibet aetas, sed secundum corpus ; in te est manus, pes tuus ; sed aliud est in te intus, aliud in te tamquam in ueste tua. Sed relinque foris et uestem tuam et camem tuam, descende in te, adi secretarium tuum, pl mentem tuam, et ibi uide quod uolo dicere, si potueris. Si 1589 enim tu ipse a te longe es, Deo propinquare unde potes ? Dicebam de Deo, et intellecturum te arbitrabaris ; de anima dico, de te dico ; intellege, ibi te probabo. Non enim ualde longe pergo in exempla, quando de mente tua uolo aliquam similitudinem dare ad Deum tuum ; quia utique non in corpo¬ re, sed in ipsa mente factus est homo ad imaginem Dei. In similitudine sua Deum quaeramus, in imagine sua creatorem agnoscamus. Ibi intus, si potuerimus, inueniamus hoc quod dicimus, quomodo demonstret Pater Filio, et Filius uideat quod demonstrat Pater, antequam fiat aliquid a Patre per Filium. Sed cum dixero et intellexeris, nec sic putes iam illud aliquid tale esse, ut serues ibi pietatem, quam uolo a te seruari, 9, 37 Matth. 8, 22. Tim. 6, 16.

38 Eph. 5, 14.

44 Col. 2, 20.

46 ibid. 3, 3.

55 I

240

TRACT. IN I0H. XXIII, io-ii

Ioh. V, 25

20 et praecipue moneo ; id est, ut si non uales comprehendere Deus quid sit, parum non tibi putes esse scire quid non sit. 11. Ecce in mente tua uideo aliqua duo, memoriam tuam et cogitationem tuam, id est, quasi aciem quamdam et obtutum animae tuae. Vides aliquid, et per oculos percipis, et commendas memoriae ; ibi est intus quod memoriae commendasti, in 5 abdito reconditum quasi in horreo, quasi in thesauro, quasi in secretario quodam et penetrali interiore. Cogitas aliunde, intentio tua alibi est; illud quod uidisti in memoria tua est, et non uidetur a te, quia cogitatio tua in aliud intenditur. Modo probo, scientibus loquor : Carthaginem nomino, omnes 10 modo intus quicumque earn nostis, uidistis Carthaginem. Numquid tot sunt Carthagines quot animae uestrae ? Omnes ui¬ distis per nomen hoc : per quatuor has syllabas notas uobis, erumpentes ex ore meo, tactae sunt aures uestrae, tactus est sensus animae per corpus, et ab alia intentione reflexus est 15 animus ad id quod ibi erat, et uidit Carthaginem. Numquid tunc est ibi Carthago facta ? Iam ibi erat, sed latebat. Ouare ibi latebat ? Quia animus tuus in aliud adtendebat ; cum uero reflexa est cogitatio tua ad id quod erat in memoria, inde formata est, et uisio quaedam animi facta est. Antea non erat 20 uisio, sed erat memoria ; reflexa cogitatione ad memoriam, facta est uisio. Demonstrauit ergo memotia tua cogitationi tuae Carthaginem, et quod in ilia erat antequam intenderes, conuersae ad se intentioni cogitationis ostendit. Ecce facta est a memoria demonstratio, facta est in cogitatione uisio ; et 25 nulla uerba in medio cucurrerunt, nullum ex corpore signum datum est : nec innuisti, nec scripsisti, nec sonuisti; et tamen cogitatio uidit quod memoria demonstrauit. Eiusdem autem substantiae est, et quae demonstrauit, et cui demonstrauit. Sed Carthaginem ut haberet memoria tua,per oculos hausta est 30 imago haec ; uidisti enim quod in memoria reconderes. Sic arborem quam meministi uidisti, sic montem, sic fluuium, sic amici faciem, sic inimici, sic patris, matris, fratris, sororis, fdlii, uicini ; sic litterarum in codice conscriptarum, sic ipsius codicis, sic huius basilicae : omnia ista uidisti, et uisa quia iam 35 erant, memoriae commendasti ; et tamquam posuisti illic quae M 479 uideres cogitando cum uelles, etiam cum ab istis corporis PL oculis abfuissent. Vidisti enim Carthaginem cum esses Cartha- 1590 gini, accepit speciem per oculos anima tua ; haec species recondita est in memoria tua, et seruasti aliquid intus homo apud 40 Carthaginem constitutus, quod posses apud te uidere etiam cum ibi non esses. Haec omnia forinsecus accepisti. Pater quae demonstrat Filio, non accipit extrinsecus; intus totum agitur ; quia nihil creaturarum esset extrinsecus, nisi hoc Pater fecisset per Filium. Creatura omnis a Deo facta est ; 45 antequam fieret non erat. Non ergo facta uisa est et retenta memoriter, ut earn Pater Filio tamquam memoria cogitationi

Ioh.V, 19-20

50

55

60

65

-jo

5

10

15

TRACT. IN IOH. XXIII, 11-12

241

monstraret ; sed faciendam Pater monstrauit, faciendam Filius uidit, et earn Pater demonstrando fecit, quia per Filium uidentem fecit. Et ideo mouere non debet, quia dictum est ; nisi quod uiderit Patrem f acientem; non dictum est, demonstrantem. Per hoc enim significatum est, id esse Patri facere, quod est demonstrare, ut ex hoc intellegatur per Filium uidentem omnia facere. Nec ilia demonstratio, nec ilia uisio temporalis est. Quia enim per Filium hunt omnia tempora, non utique aliquo tempore possent ei demonstrari facienda. Sic autem demonstratio Patris Filii uisionem gignit, quemadmodum Pater Filium gignit. Demonstratio quippe generat uisionem, non uisio demonstrationem. Ouod si purius et perfectius intueri ualeremus, fortasse inueniremus nec aliud esse Patrem, aliud eius demonstrationem, nec aliud Filium, aliud eius uisionem. Sed si uix hoc cepimus, uix explicare potuimus, quomodo memoria quod cepit extrinsecus, ostendat cogitationi, quanto minus capere aut explicare poterimus, quo¬ modo Pater Deus demonstrat Filio quod non habet aliunde, uel quod non est aliud quam ipse ? Paruuli sumus ; loquor uobis quid non sit Deus, non ostendo quid sit ; ergo ut capiamus quid sit, quid faciemus ? Numquid a me, numquid per me poteritis ? Dicam hoc paruulis, et uobis et mihi : est per quern possimus ; modo cantauimus, modo audiuimus : Iacta in Dominum curam tuam, et ipse te enutriet. Ideo enim non potes, 0 homo, quia paruulus es; si paruulus es, nutriendus es ; nutritus, grandis eris ; et quod paruulus non poteras, grandis uidebis ; sed ut nutriaris : Iacta in Dominum curam tuam, et ipse te enutriet. 12. Modo ergo percurramus breuiter quae restant, et uidete hie quae commendaui, quomodo Dominus insinuet. Pater diligit Filium, et omnia demonstrat ei quae ipse jacit. Ipse suscitat animas, sed per Filium, ut fruantur animae suscitatae substantia Dei, hoc est Patris et Filii. Et maiora his demonstrabit ei opera. Quibus maiora ? Sanitatibus corporum. Iam et antea tractauimus 1, nec immorari debemus. Maior est enim resurrectio corporis in aeternum, quam haec quae ad tempus facta est in illo languido sanitas corporis. Et maiora his demonstr abit ei opera, ut uos miremini. Demonstrabit, quasi temporaliter ; ergo quasi homini facto in tempore, quia Verbum Deus non est factus, per quern omnia facta sunt tempora ; sed homo factus Christus in tempore. Apparet quo consule, quo die conceptum de Spiritu sancto uirgo Maria peperit Christum ; ergo homo fa¬ ctus est in tempore, per quern Deum facta sunt tempora. Ideo 11, 69 Ps. 54, 23.

1

Cfr tract. XIX, 4-5 ; XXI, 5-10.

PL 1591

242

5

10

15

20

25

30

35

5

TRACT. IN IOH. XXIII, 12-14 Ioh. V, 21-23

tamquam in tempore demonstrabit ei opera maiora, id est, resurrectionem corporum, ut uos miremini factam per Filium M 480 resurrectionem corporum. 13. Deinde redit ad illam resurrectionem animarum : Sicut enim Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos unit uiuificat, sed secundum spiritum. Viuificat Pater, uiuificat Filius ; quos uult Pater, quos uult Filius, sed ipsos Pater quos Filius : quia omnia per ipsum facta sunt. Sicut enim Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. De resurrectione ani¬ marum dictum est hoc ; quid de resurrectione corporum ? Redit, et dicit : Neque enim Pater iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio. Resurrectio animarum fit per substantiam Patris et Filii aeternam et incommutabilem ; resurrectio uero corporum fit per dispensationem humanitatis Filii temporalem, non Patri coaeternam. Ideo cum commemoraret iudicium, ubi fieret resurrectio corporum : Non enim Pater, inquit, iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio ; de resurrectione autern anima¬ rum : Sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. Illud ergo simul Pater et Filius ; hoc autem de resurrectione corporum : Non iudicat Pater quemquam, sed omne iudicium dedit Filio. Vt omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. Hoc redditum est resurrectioni animarum. Vt omnes honorificent Filium. Quomodo ? sicut honori¬ ficant Patrem. Animarum enim resurrectionem sic operatur Filius, quomodo Pater; sic uiuificat Filius, quomodo Pater. Ergo in animarum resurrectione omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. Quid de honorificatione propter resurrectionem corporis ? Qui non ho nor ificat Filium, non honorificat Patrem qui misit ilium. Non dixit : sicut; sed : honorificat, et honorifi¬ cat. Honoratur enim homo Christus, sed non sicut Pater Deus. Quare ? Quia secundum hoc dixit : Pater maior me est. Quando autem honorificatur Filius, sicut honorificatur Pater ? Cum in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et omnia per ipsum facta sunt. Et ideo in hac honorificatione secunda quid ait ? Qui non honorificat Filium, nec honorificat Patrem qui misit ilium. Non est missus Filius, nisi quia factus est homo. 14. A men, amen dico uobis. Iterum redit ad resur¬ rectionem animarum, ut assidue dicentem capiamus, quia uelut uolantem sermonem sequi non poteramus ; ecce immoratur nobiscum sermo Dei, ecce quasi habitat cum infirmitatibus nostris ; redit rursum ad commendationem resurrectio13, 32 Ioh. 14, 28.

34

ibid.

I, i. 3.

Ioh. V, 24-30

10

15

20

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XXIII, 14-15

243

nis animarum. Amen, amen dico uobis, quia qui uerbum meum audit, et credit ei qui me misit, habet uitam aeternam ; sed tamquam ex Patre. Quia qui uer¬ bum meum audit, et credit ei qui misit me, ex Patre PL habet uitam aeternam, credendo in eum qui misit ilium. 1592 Et in indicium non ueniet, sed transiit a morte ad uitam : sed ex Patre uiuificatur, cui credit. Quid, tu non uiuificas ? Vide quia et Filius quos unit uiuificat. Amen, amen dico uobis, quia uenit hora, quando mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint uiuent. Hie non dixit : Credent ei qui misit me, et ideo uiuent ; sed audiendo uocem Filii Dei, qui audierint, hoc est obaudierint Filio Dei, uiuent. Ergo et ex Patre uiuent, cum cre¬ dent Patri ; et ex Filio uiuent, cum audient uocem Filii Dei. Quare et ex Patre uiuent et ex Filio uiuent ? Sicut enim habet Pater uitam in semetipso, sic dedit Filio ha¬ bere uitam in semetipso. 15. Impleuit de resurrectione animarum ; restat euidentius ^481 dicere de resurrectione corporum. Et potestatem dedit ei et indicium facere ; non solum animas per fidem et sapientiam suscitare, sed et iudicium facere. Quare autem haec ? Quia filius hominis est. Facit ergo aliquid Pater per Filium hominis, quod non facit ex substantia sua cui aequalis est Filius ; sicut ipsum nasci, sicut ipsum crucifigi, sicut ipsum mori, sicut ipsum resurgere, non enim aliquid horum Patri contigit. Sic et resuscitationem corporum. Nam resuscitationem animarum ex substantia sua Pater facit per substantiam Filii, qua illi aequalis est ; animae quippe hunt participes illius incommutabilis lucis, non corpora ; resuscitationem au¬ tem corporum Pater facit per hlium hominis. Et potestatem enim dedit ei et iudicium facere, quia filius hominis est, secundum illud quod supra dixit : Neque enim Pater iudicat quernquam. Et ut ostendat quia de resurrectione corporum hoc dixit : Nolite mirari hoc, quia uenit hora. Non nunc est, sed uenit hora, in qua omnes qui in monumentis sunt (iam hoc et hesterno die satiatissime audistis), audient uocem eius et procedent. Et ubi ? In iudicium ? Qui bene fecerunt, in resurrectionem uitae; qui male egerunt, in resurrectionem iudicii. Et tu hoc facis solus, quia omne iudicium Filio Pater dedit, et non iudicat quemquam ? Ego, inquit, facio. Sed quomodo facis ? Non possum a me facere quidquam ; sicut audio iudico, et iudicium meum iustum est. Cum ageretur de resurrectione animarum, non dicebat : audio, sed, uideo. Audio enim, tamquam praecipientis Patris imperium. Iam ergo sicut homo, sicut quo maior est Pater, iam ex forma serui, non ex 15, 10/11 facit usq. filii] ex substantia sua filius plures codd.

244

TR. INIOH. XXIII, 15-XXIV, 2

Ioh. VI, 1-14

30 forma Dei, sicut audio, iudico ; et indicium meum iustum est. Vnde est iudicium iustum hominis ? Fratres mei, adtendite : Quia non quaero uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. TRACTATUS XXIV. Ab eo quod scriptum est : Post haec abiit Iesus trans mare Galilaeae, quod est Tiberiadis, usque ad id : Hie est uere propheta qui uenit in mundum. [Cap. vi, 1-14.] [.Habitus Sabbato ante Dom. x post Pentec., die 2 Augusti 413.]

5

10

15

20

25

5

10

1. Miracula quae fecit Dominus noster Iesus Christus, sunt pl quidem diuina opera, et ad intellegendum Deum de uisibilibus 1593 admonent humanam mentem. Quia enim ille non est tabs substantia quae uideri oculis possit, et miracula eius quibus totum mundum regit uniuersamque creaturam administrat, assiduitate uiluerunt, ita ut pene nemo dignetur adtendere opera Dei mira et stupenda in quolibet seminis grano ; secun¬ dum ipsam suam misericordiam seruauit sibi quaedam, quae faceret opportuno tempore praeter usitatem cursum ordinemque naturae, ut non maiora, sed insolita uidendo stuperent, quibus quotidiana uiluerant. Maius enim miraculum est gubernatio totius mundi, quam saturatio quinque millium hominum de quinque panibus ; et tamen haec nemo miratur ; illud mirantur homines non quia maius est, sed quia rarum est. Quis enim et nunc pascit uniuersum mundum, nisi ille qui de paucis granis segetes creat ? Fecit ergo quomodo Deus. Vnde enim multiplicat de paucis granis segetes, inde in manibus suis multiplicauit quinque panes. Potestas enim erat in ma¬ nibus Christi; panes autem illi quinque, quasi semina erant, non quidem terrae mandata, sed ab eo qui terrain fecit multi- ^ 482 plicata. Hoc ergo admotum est sensibus, quo erigeretur mens, et exhibitum oculis ubi exerceretur intehectus, ut inuisibilem Deum per uisibilia opera miraremur, et erecti ad fidem et purgati per fidem, etiam ipsum inuisibiliter uidere cuperemus, quern de rebus uisibilibus inuisibilem nosceremus. 2. Nec tamen sufficit haec intueri in miraculis Christi. Interrogemus ipsa miracula, quid nobis loquantur de Christo ; habent enim si intelligantur, linguam suam. Nam quia ipse Chri¬ stus Verbum Dei est, etiam factum Verbi, uerbum nobis est. Hoc ergo miraculum, sicut audiuimus quam magnum sit, quaeramus etiam quam profundum sit; non tantum eius superficie delectemur, sed etiam altitudinem perscrutemur. Habet enim aliquid intus, hoc quod miramur foris. Vidimus, spectauimus magnum quiddam, praeclarum quiddam, et omnino diuinum, quod fieri nisi a Deo non possit ; laudauimus de facto factorem. Sed quemadmodum si litteras pulchras alicubi in-

I oh. VI, 6-10

TRACT. IN IOH. XXIV, 2-4

245

spiceremus, non nobis sufficeret laudare scriptoris articulum, quoniam eas pariles, aequales decorasque fecit, nisi etiam legeremus quid nobis per illas indicauerit ; ita factum hoc qui i5 tantum inspicit, delectatur pulchritudine facti ut admiretur artificem ; qui autem intellegit, quasi legit. Aliter enim uidetur pictura, aliter uidentur litterae. Picturam cum uideris, hoc est totum uidisse, laudasse ; litteras cum uideris, non hoc est totum, quoniam commoneris et legere. Etenim dicis, cum uide20 ris litteras, si forte non eas nosti legere : Quid putamus esse quod hie scriptum est ? Interrogas quid sit, cum iam uideas aliquid. Aliud tibi demonstraturus est, a quo quaeris agnoscere quod uidisti. Alios die oculos habet, alios tu. Nonne similiter apices uidetis ? Sed non similiter signa cognoscitis. Tu ergo 25 uides et laudas ; die uidet, laudat, legit et intellegit. Quia ergo uidimus, quia laudauimus, legamus et intellegamus. pl 3. Dominus in monte : multo magis intedegamus quia Domi- 1594 nus in monte Verbum est in alto. Proinde non quasi humiliter iacet quod in monte factum est; nec transeunter praetereundem est, sed suspiciendum. Turbas uidit, esurientes agnouit, miseri5 corditer pauit ; non solum pro bonitate, uerum etiam pro potestate. Quid enim sola prodesset bonitas, ubi non erat panis, unde turba esuriens pasceretur ? Nisi bonitati adesset potestas, ieiuna ida turba et esuriens remaneret. Denique et discipuli qui erant cum Domino in fame, et ipsi turbas uolebant pasce10 re, ut non remanerent inanes, sed unde pascerent non habebant. Interrogauit Dominus unde emerentur panes ad turbas pascendas. Et ait scriptura : Hoc autem dicebat tentans eum / discipulum scilicet Philippum, quern interrogauerat. Ipse enim sciebat quid esset facturus. Cui ergo bono 15 tentabat, nisi quia ignorantiam discipuli demonstrabat ? Et forte in demonstratione ignorantiae discipuli aliquid significauit. Apparebit ergo, cum ipsum sacramentum de quinque panibus coeperit nobis loqui, et quid significet indicare ; ibi enim uidebimus quare Dominus in hoc facto ignorantiam disci20 puli uoluit interrogando quod sciebat, ostendere. Nam interrogamus aliquando quod nescimus, audire uolentes ut discamus ; aliquando interrogamus quod scimus, scire uolentes utrum et ^483 ille sciat quern interrogamus ; utrumque hoc nouerat Dominus ; et quod interrogabat sciebat, quid enim esset facturus ipse 25nouerat, et hoc nescire Philippum sciebat similiter. Quare itaque interrogabat, nisi quia illius ignorantiam demonstrabat ? Et hoc quare fecerit, ut dixi, postea intellegemus. 4. Andreas ait : Est hie puer quidam qui habet quinque panes, et duos pisces ; sed haec quid sunt ad t ant os ? Cum dixisset Philippus interrogatus, ducentorum denariorum panes non sufheere, quibus tanta ilia turba 5 reficeretur, erat ibi quidam puer portans quinque panes hordeaceos et duos pisces. Et ait Iesus : Facite homines

246

10

15

5

10

I5

20

25

3o

5

TRACT. IN IOH. XXIV, 4-6

Ioh.VI, 10-11

discumbere. Erat autem ibi foenum multum, et discubuerunt ferme quinque millia hominum. Accepit autem D ominus Iesus panes, gratias egit, iussit, fracti sunt panes, positi ante discumbentes. Non iam quinque panes, sed quod adiecerat, qui creauerat quod auctum erat. Et de piscibus quantum sufficiebat. Parum est turbam illam fuisse satiatam, etiam fragmenta resederunt, et ipsa colligi iussa sunt, ne perirent; et impleuerunt duodecim cophinos fragmentorum. 5. Breuiter ut curramus, quinque panes intelleguntur quin¬ que libri Moysi; merito non triticei, sed hordeacei, quia ad Vetus Testamentum pertinent. Nostis autem hordeum ita creatum, ut ad medullam eius uix perueniatur; uestitur enim eadem medulla tegmine paleae, et ipsa palea tenax et inhaerens, ut cum labore exuatur. Tabs est littera Veteris Testamenti, uestita tegminibus carnalium sacramentorum ; sed si ad eius medullam perueniatur, pascit et satiat. Ferebat ergo puer quidam quinque panes et duos pisces. Si quaeramus quis fuerit puer iste, forte populus Israel erat ; sensu puerili portabat, nec manducabat. Ilia enim quae portabat, clausa onerabant, aperta pascebant. Duo autem pisces, uidentur nobis significare duas illas in Veteri Testamento sublimes personas, quae ungebantur ad populum sanctificandum et regendum, sacerdotis et regis. Et ipse in mysterio uenit aliquando, qui per illas significabatur; uenit aliquando qui per medullam hordei ostendebatur, per paleam uero hordei occultabatur. Venit ipse unus utramque personam in se portans, sacerdotis et regis : sacerdotis per uictimam, quam seipsum obtulit pro nobis Deo ; regis, quia regimur ab eo ; et aperiuntur quae clausa portabantur. Gratias illi ; impleuit per se quod per Vetus Testamen¬ tum promittebatur. Et frangi iussit panes ; frangendo multiplicati sunt. Nihil uerius. Quinque enim ibi libri Moysi, quam multos libros, cum exponuntur, tamquam frangendo, id est disserendo, fecerunt ? Sed quia in illo hordeo ignorantia primi populi tegebatur, de quo primo populo dictum est : Quamdiu legitur Moyses, uelamen supra cor da eorum positum est; (nondum enim ablatum erat uelamen, quia nondum uenerat Christus ; nondum uelum templi fuerat illo in cruce pendente conscissum) ; quia ergo ignorantia populi erat in lege, propterea ilia Domini tentatio ignorantiam discipub demonstrabat. 6. Nihil igitur uacat, omnia innuunt, sed intebectorem requirunt ; nam et iste numerus pasti populi, populum significabat sub lege constitutum. Cur enim quinque mibia erant, nisi quia sub lege erant, quae lex quinque libris Moysi expbcatur ? Vnde et quinque ibis porticibus languidi prodebantur, non XXIV, 5, 27 II Cor. 3, 15.

PL 1595

Ioh. VI, 14

10

15

20

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XXIV, 6-7

247

sanabantur. Iile autem ibi curauit languidum, qui et hie tur- ^ 484 bas de quinque panibus pauit. Nam et super foenum discumbebant ; camaliter ergo sapiebant, et in carnalibus quiescebant. Omnis enim caro foenum. Quae sunt autem ilia fragmenta, nisi quae populus non potuit manducare ? Intelleguntur ergo quaedam secretiora intellegentiae, quae multitudo non potest capere. Quid ergo restat, nisi ut secretiora intellegen¬ tiae, quae non potest capere multitudo, illis credantur qui idonei sunt et alios docere, sicut erant apostoli ? Vnde duodecim cophini impleti sunt. Factum est hoc et mirabiliter, quia magnum factum est, et utiliter, quia spiritale factum est. Qui tunc uiderunt, admirati sunt ; nos autem non miramur cum audimus. Factum est enim ut illi uiderent, scriptum est autem ut nos audiremus. Quod in illis oculi ualuerunt, hoc in nobis fides. Cernimus quippe animo, quod oculis non potuimus, et praelati sumus illis, quoniam de nobis dictum est : Beati qui non uident, et credunt. Addo autem quia forte et intelleximus quod ilia turba non intellexit. Et uere nos pasti sumus, qui ad medullam hordei peruenire potuimus. 7. Denique homines illi qui uiderunt hoc, quid putauerunt ? Illi, inquit, homines cum uidissent quod fecerat signum, dicebant : Quia hie est uere propheta. Forte adhuc ideo Christum prophetam putabant, quia super PL foenum discubuerant. Erat autem ille Dominus prophetarum, 1596 impletor prophetarum, sanctificator prophetarum, sed et pro¬ pheta ; nam et Moysi dictum est : Suscitabo eis prophetam similem tui. Similem secundum carnem, non secundum maiestatem. Et de ipso Christo illam Domini promissionem habere intellectum, aperte in Actibus Apostolorum exponitur et legitur. Et ipse Dominus de se ait : Non est propheta sine honore, nisi in patria sua. Propheta Dominus, et Verbum Dei Domi¬ nus, et nullus propheta sine Verbo Dei prophetat ; cum Prophetis Verbum Dei, et propheta Verbum Dei. Meruerunt priora tempora prophetas afflatos, et impletos Verbo Dei; meruimus nos prophetam ipsum Verbum Dei. Sic autem propheta Christus, Dominus prophetarum, sicut angelus Christus, Dominus angelorum. Nam et ipse dictus est magni consilii angelus. Verumtamen alibi quid dicit propheta ? Quia non legatus neque angelus, sed ipse ueniens saluos faciet eos ; id est, ad saluos eos faciendos non mittet legatum, non mittet angelum, sed ueniet ipse. Quis ueniet ? Ipse angelus. Certe non per an¬ gelum, nisi quia iste sic angelus, ut etiam Dominus angelorum. Etenim angeli latine nuntii sunt. Si Christus nihil annuntiaret, angelus non diceretur ; si Christus nihil prophetaret, propheta non diceretur. Exhortatus est nos ad fidem, et ad capessendam 6, 6 efr Ioh. 5, 2-9. 9 efr Isai. 40, 6. 21 Ioh. 20, 29. 18, 18 ; Act. 7, 37. 11 Ioh. 4, 44. 18 Isai. 9, 6 sec. LXX.

7, 10 efr Deut. 20 efr ibid. 35, 4.

24S

TR. IN IOH. XXIV, 7-XXV, 2

Ioh. VI, 15

uitam aetemam ; aliquid praesens annuntiauit, aliquid futurum praedixit ; ex eo quod praesens annuntiauit, angelus erat ; ex eo quod futurum praedixit, propheta erat ; ex eo quod Ver30 bum Dei caro factum est, et angelorum et prophetarum Dominus erat. TRACTATVS XXV. Ab eo quod scriptum est : Iesus ergo cum cognouisset quod uenissent ut raperent eum, usque ad id : Et ego resuscitabo eum in nouissimo die. [Cap. vr, 15-44.] 'Habitus Dom.

5

10

3

10

13

20

x

post Pentec., die 3 Augusti 413.]

1. Hestemam ex euangelio lectionem, ista est hodiema quae sequitur, unde hodiemus sermo debetur. Facto illo miraculo, ^485 ubi quinque millia hominum de quinque panibus pauit Iesus, cum admiratae essent turbae, et eum magnum prophetam dicerent qui uenit in mundum, sequitur hoc : Iesus ergo cum cognouisset quia uenerant ut raperent eum, et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus. Datur ergo intellegi quod Dominus cum sederet in monte cum discipulis suis, et uideret turbas ad se uenientes, descenderat de monte, et circa inferiora loca turbas pauerat. Xam quomodo fieri potest ut rursus illuc fugeret, nisi ante de monte descenderet ? Significat ergo aliquid, quod Dominus de alto descendit ad pascendas turbas. Pacit, et adscendit. 2. Quare autem adscendit, cum cognouisset quod eum uellent rapere et regem facere ? Quid enim ? Xon erat rex, qui timebat fieri rex ? Erat omnino ; nec talis rex qui ab hominibus fieret, sed talis qui hominibus regnum daret. Xumquid forte et hie aliquid significat nobis Iesus, cuius facta uerba stmt ? Ergo in hoc quod uoluerunt eum rapere et regem facere, pp et propter hoc fugit in montem ipse solus, hoc in illo factum 1397 tacet, nihil loquitur, nihil significat ? An forte hoc erat rapere eum, praeuenire uelle ternpus regni eius ? Etenim uenerat modo, non iam regnare, quomodo regnaturus est in eo quod dicimus : Adueniat regnum tuum. Semper quidem file cum Patre regnat secundum quod est Ffiius Dei, Verbum Dei, Verbum per quod facta sunt omnia. Praedixerunt autem prophetae regnum eius, etiam secundum id quod homo factus est Christus, et fecit fideles suos christianos. Erit ergo regnum christianorum quod modo colligitur, quod modo comparatur, quod modo ernitur sanguine Christi; erit aliquando manifestum regnum eius, quando aperta erit claritas sanctorum eius post iudicium ab eo factum ; quod iudicium supra ipse dixit quod filius hominis facturus sit. De quo regno etiam apostolus dixit : Cum tradiderit regnum Deo et Patri. Vnde etiam ipse XXV, 2, 11 Matth. 6, 10.

19 efr Ioh. 5, 22.

21 I Cor. 15, 24.

Ioh. VI, 15

25

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XXV, 2-4

249

ait : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est ab initio mundi. Discipuli autem et turbae credentes in eum, putauerunt ilium sic uenisse ut iam regnaret ; hoc est uehe rapere et regem facere, praeuenire uelle tempus eius, quod ipse apud se occultabat, ut opportune proderet, et oppor¬ tune in fine saeculi declararet. 3. Nam ut noueritis quia regem eum uolebant facere, id est, anteuenire, et iam habere manifestum Christi regnum, quern primo oportebat iudicari, et deinde iudicare ; ubi crucifixus est, et illi qui in eum sperabant, spem resurrectionis eius perdiderant, resurgens a mortuis inuenit inde duos cum desperatione sibi sermocinantes, et cum gemitu quae gesta fuerant colloquentes ; et apparens eis uelut incognitus, cum oculi eorum tenerentur ne ab eis agnosceretur, sermonem tractantibus miscuit ; at illi narrantes ei unde sermocinarentur, dixerunt quia file magnus propheta in factis et dictis occisus esset a principibus sacerdotum ; Et nos, inquiunt, sperabamus quia ipse esset redemturus Israel. Recte sperabatis, uerum sperabatis : in illo est redemtio Israel. Sed quid festinatis ? Rapere uultis. Illud etiam indicat nobis hunc sensum, quia cum ab eo quaererent discipuli de fine, dixerunt ei : Si hoc in tempore praesentaberis, et quando regnum Israel ? Iam enim esse cupie- n 486 bant, iam uolebant, hoc est rapere uelle, et regem facere. Sed ait discipulis, quia adhuc solus adscensurus erat : Non, inquit, est uestrum scire tempora uel momenta, quae Pater posuit in sua potestate ; sed accipietis uirtutem ex alto, Spiritum sanctum superuenientem in uos, et eritis mihi testes in Ierusalem, et in omni ludaea et Samaria, et usque in fines terrae. Vultis ut iam exhi- 1598 beam regnum ; prius colligam quod exhibeam ; altitudinem amatis, et altitudinem adipiscemini; sed per humilitatem me sequimini. Sic de illo etiam praedictum est : Et congregatio populorum circumdabit te, et propter hanc in altum regredere ; id est, ut circumdet te congregatio populorum, ut multos colligas, regredere in altum. Sic fecit, pauit, et adscendit. 4 Quare autem dictum est : fugit ? Neque enim uere si nollet teneretur, si nollet raperetur, qui si nollet nec agnoscere¬ tur. Nam ut noueritis hoc mystice factum, non ex necessitate, sed ex significante dispositione, modo in consequenti uidebitis, quia eisdem turbis quae eum quaerebant apparuit, et arm eis loquens multa eis dixit, multa de pane caelesti disputauit : nonne cum ipsis de pane disputans erat, a quibus ne teneretur aufugerat ? Non ergo et tunc poterat agere ut non ab eis comprehenderetur, quemadmodum postea quando cum

.

5

22 Matth. 25, 34.

3, 11 Luc. 24, 13-21.

15 Act. i, 6-8.

XXV, 3, 16 praesentaberis] codd. /x, praesentabis edd. 20/21 spiritu sancto superueniente codd. aliquot

codd.

25 Ps. 7, 8.

19 uel momenta] om.

250

TRACT. IN I0H. XXV, 4-6

Ioh. VI, 16-19

10 eis loquebatur ? Aliquid ergo significauit fugiendo. Quid est : fugit ? Non potuit intellegi altitudo eius. Quidqmd enim non intellexeris: Fugit me, dicis. Ergo fugit iterum in montem ipse solus. Primogenitus a mortuis adscendens super omnes caelos, et interpellans pro nobis. 5. Interea illo sursum posito solo sacerdote magno, qui intrauit in interiora ueli, foris populo constituto (hunc enim sacerdos ille in lege ueteri significauit, qui hoc semel in anno faciebat) ; illo ergo sursum posito, discipuli in nauicula quid 5 patiebantur ? Nam illo in altis constituto, nauicula ilia ecclesiam praesignabat. Si non hoc primo in ecclesia intellegimus, quod ilia nauicula patiebatur ; non erant ilia signihcantia, sed simpliciter transeuntia ; si autem uidemus exprimi in ecclesia ueritatem illarum significationum, manifestum est quia facta 10 Christi genera sunt locutionum. Vt autem sero factum est, inquit, descenderunt discipuli eius ad mare ; et cum adscendissent nauiculam, uenerunt trans mare in Capharnaum. Cito dixit finitum quod postea factum est. Venerunt trans mare in Capharnaum. Et redit, ut 15 exponat quomodo uenerunt, quia per stagnum nauigantes transierunt. Et dum nauigarent ad eum locum quo eos uenisse iam dixit, recapitulando exponit quid accident : Tenebrae iam factae erant, et non uenerat ad eos Iesus. Merito tenebrae, quia lux non uenerat. Tenebrae iam 20 factae erant, et non uenerat ad eos Iesus. Quantum accedit finis mundi, crescunt errores, crebrescunt terrores, crescit iniquitas, crescit infidelitas ; lux denique quae caritas apud Iohannem ipsum euangelistam satis aperteque demonstratur, ita ut diceret: Qui odit fratrem suum, in tenebris est, cre25 berrime exstinguitur ; crescunt istae tenebrae odiorum fraternorum, quotidie crescunt ; et nondum uenit Iesus. Vnde apparet quia crescunt ? Quoniam abundabit iniquitas, refrigescet caritas multorum. Crescunt tenebrae, et nondum uenit Iesus. Crescentibus tenebris, refrigescente caritate, abundante ini30 quitate, ipsi sunt fluctus nauem turbantes ; tempestates et ^ 487 uenti, clamores sunt maledicorum. Inde caritas refrigescit, PL inde fluctus augentur, et turbatur nauis. 1599 6. Vento magno flante mare exsurgebat. Tenebrae crescebant, intellegentia minuebatur, iniquitas augebatur. Cum remigassent ergo quasi stadia uiginti quinque aut triginta. Interea ambulabant, promouebant, nec uenti 5 illi et tempestates et fluctus et tenebrae id agebant, ut uel nauis non promoueretur, uel soluta mergeretur, sed inter ilia omnia mala ibat. Etenim quia abundauit iniquitas, et refri¬ gescit caritas multorum, crescunt fluctus, augentur tenebrae, 4, 13 cfr Col. 1, 18. I Ioh. 2, 11.

14 cfr Rom. 8, 34.

5, 3 cfr Hebr. 9, 12.

24

I oh. VI, 19-21

TRACT. IN IOH. XXV, 6-7

251

saeuit uentus : sed tamen nauis ambulat. Qui enim perse10 uerauerit usque in finem, hie saluus erit. Nec ipse stadiorum numerus contemnendus est. Neque enim uere posset nihil significare quod dictum est : Cum remigassent stadia

uiginti quinque aut triginta, tunc ad eos uenit Iesus. Sufficeret uiginti quinque, sufficeret triginta, 15 maxime quia aestimantis erat, non affirmantis. Numquid periclitaretur ueritas in aestimante, si diceret stadia ferme trigin¬ ta, aut stadia ferme uiginti quinque ? Sed ex uiginti quinque fecit triginta. Quaeramus numerum uigesimum quintum. Vnde constat, unde fit ? De quinario. Quinarius illen umerus 20 ad legem pertinet. Ipsi sunt quinque libri Moysi, ipsae sunt quinque porticus illae languidos continentes, ipsi quinque panes quinque millia hominum pascentes. Ergo legem significat numerus uigesimus quintus ; quoniam quinque per quin¬ que, id est, quinquies quini, faciunt uiginti quinque, quadra25 turn quinarium. Sed huic legi antequam euangelium ueniret, deerat perfectio. Perfectio autem in senario numero comprehenditur. Propterea sex diebus Deus mundum perfecit, et quinque ipsa per sex multiplicantur, ut lex per euangelium adimpleatur, ut fiant sexies quini triginta. Ad eos ergo qui im30 plent legem, uenit Iesus. Et uenit, quomodo ? Calcans fluctus, omnes tumores mundi sub pedibus habens, omnes celsitudines saeculi premens. Hoc agitur quantum additur tempori, et quantum accedit aetas saeculi. Augentur in isto mundo tribulationes, augentur mala, augentur contritiones, exaggerantur 35 haec omnia : Iesus transit, calcans fluctus. 7 Et tamen tantae sunt tribulationes, ut etiam ipsi qui crediderunt in Iesum, et qui conantur perseuerare usque in fi¬ nem, expauescant ne deficiant ; Christo fluctus calcante, sae¬ culi ambitiones et altitudines deprimente, expauescit christia5 nus. Nonne haec illi praedicta sunt ? Merito et Iesu in fluctibus ambulante, timuerunt, quomodo christiani quamuis habentes spem in futuro saeculo, quando uiderint deprimi altitudinem saeculi huius, plerumque conturbantur de contritione rerum humanarum. Aperiunt euangelium, aperiunt scripturas, 10 et inueniunt ibi ista omnia praedicta ; quia hoc Dominus facit. Deprimit celsitudines saeculi, ut ab humilibus glorificetur. De quorum altitudine praedictum est : Ciuitates firmissimas destrues, et : Inimici defecerunt frameae in fmem, et ciuitates destruxisti. Quid ergo timetis, christiani ? Christus loquitur : PL x5 Ego sum, nolite timere. Quid haec expauescitis ? Quid ti- 1600 metis ? Ego ista praedixi, ego facio, necesse est ut fiant.

.

Ego sum, nolite timere. Voluerunt ergo eum accipere in nauim, agnoscentes ac gaudentes, securi facti. Et statim fuit nauis ad terram in quam ibant. Factus 6, 9 Matth. 24, 12. 13.

27 efr Gen. i.

7, 12 Ps. 9, 7.

252

TRACT. IN IOH. XXV, 7-10

Ioh. VI, 22-27

20 est finis ad terram ; de humido ad solidum, de turbato ad ^ 488 firmum, de itinere ad finem. 8. Altera die turba quae stabat trans mare, unde illi uenerant, uidit quia nauicula non erat ibi nisi una, et quia non introisset cum discipulis suis in nauem, sed soli discipuli eius abiissent ; aliae uero 5 superuenerunt naues a Tiberiade, iuxta locum ubi manducauerunt panem, gratias agentes Domino. Cum ergo uidissent turbae quia Iesus non esset ibi, neque discipuli eius, adscenderunt in nauiculas, et uenerunt Capliarnaum quaerentes Iesum. Insi10 nuatum tamen est illis tam magnum miraculum. Viderunt enim quod discipuli soli adscendissent in nauem, et quia alia nauis non ibi erat. Venerunt autem inde et naues iuxta locum ilium ubi manducauerunt panem, in quibus eum turbae secutae sunt. Cum discipulis ergo non adscenderat, alia nauis illic 15 non erat; unde subito trans mare factus est Iesus, nisi quia super mare ambulauit, ut miraculum monstraret ? 9. Et cum inuenissent eum turbae. Ecce praesentat se turbis, a quibus se rapi timuerat, et in montem fugerat. Omnino confirmat et insinuat nobis in mysterio dicta esse ilia omnia ; et facta in magno Sacramento, ut aliquid significarent. 5 Ecce est file qui in montem fugerat turbas ; nonne cum ipsis turbis loquitur ? Modo teneant, modo regem faciant. Et cum inuenissent eum trans mare, dixerunt ei : Rabbi, quando hue uenisti ? 10. llle post miraculi sacramentum, et sermonem infert, ut si fieri potest, qui pasti sunt, pascuntur, et quorum satiauit panibus uentres, satiet et sermonibus mentes ; sed si capiunt. Et si non capiunt, sumatur quod non capiunt, ne fragmenta 5 pereant. Loquatur ergo, et audiamus : Respondit Iesus, et dixit : Amen, amen dico uobis, quaeritis me, non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex pani¬ bus meis. Propter carnem me quaeritis, non propter spiritum. Ouam multi non quaerunt Iesum, nisi ut illis faciat bene 10 secundum tempus ! Alius negotium habet, quaerit intercessionem clericorum ; alius premitur a potentiore, fugit ad ecclesiam ; alius pro se uult interueniri apud eum, apud quern parum ualet: file sic, file sic ; impletur quotidie talibus ecclesia. Vix quaeritur Iesus propter Iesum. Quaeritis me, non 15 quia uidistis signa, sed quia manducastis ex pani¬ bus meis. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Quaeritis me propter aliud, quaerite me propter me. Seipsum enim insinuat istum cibum, quod in consequentibus illucescit. Quern Filius 9, 1 repraesentat Er. Eugd. Ven. sumant qui capiunt alii, et fort, melius

10, 4 sumant quod capiunt plures codd.,

Ioh. VI, 27 20

25

30

TRACT. IN IOH. XXV, io-ii

253

ho minis dab it uobis. Exspectabas, credo, iterum panes pl manducare, iterum discumbere, iterum saginari. Sed dixerat 1601 cibum non qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam, quomodo dictum fuerat mulieri illi Samaritanae : Si scires qui 'petit a te bib ere, tu for sit an postulasses ab eo, et daret tibi aquam uiuam, cum ilia diceret : Vnde tibi, quandoquidem non habes hauritorium, et puteus altus est ? Samari¬ tanae respondit : Si scires qui a te petit bibere, tu petisses ab eo, et daret tibi aquam, unde qui biberit, amplius non sitiet ; nam de hac aqua qui biberit, sitiet iterum. Et gauisa est ilia, et uoluit accipere, quasi non passura sitim corporis, quae labore hauriendi fatigabatur ; et sic inter huiusmodi sermocinationes peruenit ad potum spiritalem ; omnino isto modo et hie. 11 Hunc ergo cibum, non qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam, quern Filius hominis dabit uobis ; hunc enim Pater signauit Deus. Istum filium hominis nolite sic accipere, quasi alios filios hominum, /x 489 de quibus dictum est : Filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt. Iste filius hominis sequestratus quadam gratia spiritus, et secundum carnem filius hominis, exceptus a numero hominum, filius hominis est. Iste filius hominis et Filius Dei est, iste homo etiam Deus est. Alio loco interrogans discipulos ait : Quern me dicunt esse homines Filium hominis ? Et illi : Alii Iohannem, alii Eliam, alii Ieremiam, aut unum ex prophetis. Et ille ; Vos uero quern me dicitis esse ? Respondit Petrus : Tu es Christus Filius Dei uiui. Ille dixit se Filium hominis, et Petrus eum dixit Filium Dei uiui. Optime ille commemorabat quod misericorditer exhibuerat ; ille commemorabat quod in claritate permanebat. Verbum Dei commendat humilitatem suam, homo agnoscit claritatem Do¬ mini sui. Et reuera, fratres, puto quia iustum est ; humiliauit se propter nos, glorificemus ilium nos. Non enim filius hominis propter se est, sed propter nos. Ergo erat filius hominis illo modo, cum Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. Ideo enim hunc Deus Pater signauit. Signare quid est, nisi proprium aliquid ponere ? Hoc est enim signare, imponere aliquid quod non confundatur cum ceteris. Signare, est signum rei ponere. Cuicumque rei ponis signum, ideo ponis signum, ne confusa cum aliis, a te non possit agnosci. Pater ergo eum signauit. Quid est : signauit ? Proprium quiddam illi dedit, ne ceteris comparetur hominibus. Ideo de illo dictum est : Vnxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis, prae participibus tuis. Ergo signare quid est ? Exceptum habere ; hoc est : prae participibus tuis. Itaque nolite, inquit, me contemnere, quia filius sum hominis ; et quaerite a me cibum non qui

.

5

10

15

20

25

30

10, 24 Ioh. 4, 5-26. 14. 29 Ps. 44, 8. 18

11, 5 Ps. 35, 8.

10 Matth. 16, 13-16.

21 Ioh. 1, Tr. Ioh.

254

35

TRACT. IN IOH. XXV, ii-i2 Ioh. VI, 28-30

perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Sic enim filius hominis sum, ut non sim unus ex uobis ; sic sum filius hominis, ut Pater Deus me signaret. Quid est : signaret ? Proprium aliquid mihi daret, quo non confunderer cum genere humano, sed per me liberaretur genus humanum. 12 D ixerunt ergo ad eum : Quid faciemus ut operemur opera Dei ? Dixerat enim illis : 0peramini escam, non quae perit, sed quae permanet in uitam aeternam. Quid faciemus, inquiunt ? quid obseruando, hoc praeceptum implere poterimus ? Respondit Iesus, et dixit eis : Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quern misit ille. Hoc est ergo manducare cibum non qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Vtquid paras dentes et uentrem ? Crede, et manducasti. Discernitur quidem ab operibus fides, sicut apostolus dicit : iustificari hominem per fidem sine operibus ; et sunt opera quae uidentur bona, sine fide Christi; et non sunt bona, quia non referuntur ad eum finem ex quo sunt bona; Finis enim legis Christus, ad iustitiam omni credenti. Ideo noluit discern ere ab opere fidem, sed ipsam fidem dixit esse opus. Ipsa est enim fides quae per dilectionem operatur. Nec dixit : Hoc est opus uestrum ; sed : Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quern mi¬ sit ille, ut qui gloriatur, in Domino glorietur. Quia ergo inuitabat eos ad fidem, illi adhuc quaerebant signa quibus crederent. Vide si non Iudaei signa petunt. Dixerunt ergo ei : Quod ergo tu facis signum, ut uideamus et credamus tibi ? quid operaris ? Parumne erat quod de quinque panibus pasti sunt ? Sciebant hoc quidem, sed huic cibo manna de caelo praeferebant. Dominus autem Iesus talem se dicebat, ut Moysi praeponeret. Non enim ausus est Moyses de se dicere quod daret cibum non qui perit, sed qui per¬ manet in uitam aeternam. Aliquid plus iste promittebat quam Moyses. Per Moysen quippe promittebatur regnum, et terra fluens lac et mel, temporalis pax, abundantia filiorum, salus corporis, et cetera omnia, temporaha quidem, in figura tamen spiritalia, quia ueteri homini in Vetere Testamento promittebantur. Adtendebant ergo promissa per Moysen, et adtendebant promissa per Christum. Ille plenum uentrem promittebat in terra, sed cibo qui perit ; iste promittebat cibum non qui perit, sed qui permanet in aeternum. Adtendebant eum plus promittentem, et quasi nondum uidebant maiora facientem. Adtendebant itaque qualia fecisset Moyses, et adhuc aliqua maiora uolebant fieri ab eo qui tarn magna pollicebatur. Quid, inquiunt, facis, ut credamus tibi ? Et ut noueris quia miracula ilia huic miraculo comparabant, et ideo quasi minora ista iudicabant quae faciebat Iesus :

.

5

10

15

20

25

30

35

40

12, 10 Rom. 3, 28.

13 ibid. 10, 4.

15 cfr Gal. 5, 6.

17 I Cor. i, 31.

PL 1602

49°

Ioh. VI, 31-37

45

TRACT. IN IOH. XXV, 12-15

255

Patres, inquiunt, nostri manna manducauerunt in deserto. Sed quid est manna ? Forte contemnitis. Sicut scriptum est : Dedit illis manna manducare. Per Moysen patres nostri panem de caelo acceperunt, et non eis dictum est a Moyse : Operamini cibum non qui perit, Tu promittis cibum non qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam, et non talia opera operaris qualia Moyses. Panes hordeaceos ille non dedit, sed dedit manna de caelo. 13 D ixit ergo eis Iesus : Amen, amen dico uobis, non Moyses dedit uobis panem de caelo, sed Pater meus dedit uobis panem de caelo. Verus enim panis est qui de caelo descendit, et dat uitam mundo. Verus ergo ille panis est qui dat uitam mundo ; et ipse cibus est de quo paulo ante locutus sum : Operamini cibum non qui perit, sed qui permanet in uitam aeternam. Ergo et illud manna hoc significabat, et ilia omnia signa mea erant. Signa mea dilexistis ; qui significabatur, contemnitis ? Non ergo Moyses dedit panem de caelo ; Deus dat panem. Sed quern panem ? forte manna ? Non, sed panem quern significauit manna, ipsum scilicet Dominum Iesum. Pater meus dat uobis panem uerum. Panis enim Dei est qui descendit de caelo, et dat uitam mundo. Dixerunt ergo ad eum : Domine, da nobis semper panem hunc. Quomodo mulier ilia Samaritana, cui dictum est : Qui biberit de hac aqua, non sitiet umquam, continuo ilia se¬ cundum corpus accipiens, sed tamen carere indigentia uolens : Da mihi, inquit, Domine, de hac aqua, sic et isti, Domine, da nobis panem hunc, qui nos reficiat, nec deficiat. 14 D ixit autem eis Iesus : Ego sum panis uitae ; qui uenit ad me, non esuriet ; et qui credit in me, non sitiet umquam. Qui uenit ad me, hoc est quod ait, et qui credit in me / et quod dixit : non esuriet, hoc intellegendum est : non sitiet umquam. Vtroque enim ilia significatur aeterna satietas, ubi nulla est egestas. Panem de caelo desideratis; ante uos habetis, et non manducatis. Sed dixi uobis, quia et uidistis me, et non credidistis. Sed non ideo ego populum perdidi. Numquid enim infidelitas uestra fidem Dei euacuauit ? Vide enim quod sequitur : Omne quod dat mihi Pater, ad me ueniet ; et eum qui uenerit ad me, non eiciam for as. Quale est intus illud, unde non exitur foras ? Magnum penetrale, et dulce secretum. O secretum sine taedio, sine amaritudine malarum cogitationum, sine interpellation tentationum et dolorum ! Nonne illud secretum est quo intrabit ille, cui dicturus est Dominus seruo bene merito : Intra in gaudium domini tui ? 15 Et eum qui ueniet ad me, non eiciam foras.

.

5

10

15

20

5

10

I5

PL 1603

.

.

14, 10 cfr Rom. 3, 3.

17 Matth. 23, 23.

/x 491

256

5

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XXV, 15-16

Quia descendi de caelo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Ideo ergo eum qui ueniet ad te, non eicies foras, quia descendisti de caelo, non facere uoluntatem tuam, sed uoluntatem eius qui te misit ? Magnum sacramentum ! Obsecro uos, simul pulsemus ; exeat ad nos aliquid quod nos pascat, secundum quod nos delectauit. Magnum illud et dulce secretum : Qui ueniet ad me. Adtende, adtende, et appende : Qui ueniet ad me, non eiciam foras. Ergo, qui ueniet, inquit, non eiciam foras. Quare ? Quia descendi de caelo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Ipsa est ergo causa quare non eicias eum foras qui uenit ad te, quia non uoluntatem tuam facere descendisti de caelo, sed uoluntatem eius qui te misit ? Ipsa. Quid quaerimus utrum ipsa sit ? Ipsa est, ipse loquitur. Non enim nobis fas est aliud suspicari quam loquitur : Qui uenerit ad me, non eiciam foras. Et quasi quaereres : Quare ? Quia non ueni facere uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Timeo ne foras propterea exierit anima a Deo, quia superba erat ; immo non dubito. Scriptum est enim : Initium omnis -peccati superbia ; et : Initium superbiae hominis apostatare a Deo. Scriptum est, firmum est, uerum est. pl Deinde quid de superbo dicitur mortali, accincto pannis 1604 camis, praegrauato pondere corporis corruptibilis, et tamen extollenti se, et obliuiscenti qua pelle uestitus sit, quid ei dicit scriptura ? Quid superbit terra et cinis ? Quid superbit ? Dicat quid superbit. Quoniam in uita sua proiecit intima sua. Quid est, proiecit, nisi porro iecit ? Hoc est exire foras. Etenim intrare intro, appetere intima ; proicere intima, foras exire est. Intima proicit superbus, intima appetit humilis. Si superbia eicimur, humilitate regredimur. 16 Caput omnium morborum superbia est, quia caput om¬ nium peccatorum superbia. Medicus quando aegritudinem discutit, si curet quod per aliquam causam factum est, et ipsam causam qua factum est non curet, ad tempus uidetur mederi, causa manente morbus repetitur. Verbi gratia, expressius hoc dicam : humor in corpore scabiem uel ulcera gignit; in corpore fit magna febris, et non paruus dolor ; exhibentur quaedam medicamenta quae* scabiem compescant et feruorem ilium uiceris sedent ; et adhibentur et proficiunt ; uides hominem qui fuit ulcerosus et scabiosus, sanatum ; sed quia humor ille non eiectus est, rursus ad ulcus reditur. Cognoscens hoc medicus, purgat humorem, detrahit causam, et nulla erunt ulcera. Vnde abundat iniquitas ? Per superbiam. Cura superbiam, et nulla erit iniquitas. Vt ergo causa omnium morborum curaretur, id est superbia, descendit et humilis

.

5

10

15

Ioh. VI, 38

15, 27 Eccl. 10, 15. 14. 9. 10.

Ioh. VI, 38

20

25

30

10

15

20

25

257

factus est Filius Dei. Quid superbis, homo ? Deus propter te humilis factus est. Puderet te fortasse imitari humilem hominem, saltern imitare humilem Deum. Venit Filius Dei in homine, et humilis factus est ; praecipitur tibi ut sis humilis, non tibi praecipitur ut ex homine has pecus ; ille Deus factus est homo ; tu, homo, cognosce quia es homo ; tota humilitas tua, ut cognoscas te. Ergo quia humilitatem docet Deus, dixit : Non ueni facere uoluntatem meam, sed eius uoluntatem qui misit me. Haec enim commendatio hu- ^492 militatis est. Superbia quippe facit uoluntatem suam ; humi¬ litas facit uoluntatem Dei. Ideo qui ad me uenerit, non eiciam foras. Ouare ? Quia non ueni facere uolunta¬ tem meam, sed uoluntatem eius qui misit me. Humi¬ lis ueni, humilitatem docere ueni, magister humilitatis ueni; qui ad me uenit, incorporatur mihi; qui ad me uenit, humilis fit; qui mihi adhaeret, humilis erit, quia non facit uoluntatem suam, sed Dei; et ideo non eicietur foras, quia cum super¬ bus esset, proiectus est foras. 17 Vide ilia interiora commendari in psalmo : Filii autem hominum in protectione alarum tuarum sperabunt. Vide quid sit ire intro, uide quid sit ad illius protectionem confugere, uide quid sit etiam sub uerbera patris currere : flagellat enim omnem filium quern recipit. Filii autem hominum sub tegmine alarum tuarum sperabunt. Et quid est intus ? Inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Cum miseris intro, intrantes in gaudium Domini sui; inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos. Quoniam apud te est fons uitae. Non foris extra te, sed intus apud te, ibi est fons uitae. Et in pl lumine tuo uidebimus lumen. Praetende misericordiam tuam 1605 scientibus te, et iustitiam tuam his qui recto sunt corde. Qui sequuntur uoluntatem Domini sui, non quaerentes sua, sed quae Domini Iesu Christi, ipsi sunt recti corde, ipsis non commouentur pedes. Bonus enim Deus Israel rectis corde. Mei au¬ tem, inquit ille, pene commoti sunt pedes. Quare ? Quia zelaui in peccatoribus, pacem peccatorum intuens. Ergo quibus bonus est Deus, nisi rectis corde ? Nam mihi torto corde displicuit Deus. Quare displicuit ? Quia dedit felicitatem malis ; et ideo nutauerunt mihi pedes, quasi sine causa seruissem Deo. Ideo ergo mei pene commoti sunt pedes, quia non fui rectus corde. Quid est ergo rectus corde ? Sequens voluntatem Dei. Felix est ille, laborat ille ; ille male uiuit et felix est, ille iuste uiuit et laborat. Non indignetur iuste uiuens et laborans ; intus habet quod felLx ille non habet ; non ergo tristetur, non maceretur, non deficiat. Felix ille habet ipse aurum in area, iste Deum in conscientia. Compara nunc aurum et Deum, arcam et conscientiam. Ille illud habet quod perit, et ibi habet unde perit ;

.

5

TRACT. IN IOH. XXV, 16-17

17. 1 Ps. 72, 1-3.

258

TRACT. IN IOH. XXV, 17-19 Ioh. VI, 38-39

iste Deum habet, qui perire non potest, et ibi habet unde au30 ferri non potest, sed si sit rectus corde ; tunc enim intrat, et non exit. Ideo ille quid dicebat ? Quoniam apud te est fons uitae ; non apud nos. Ideo intrare debemus ut uiuamus, non quasi nobis sufficere ut pereamus, non quasi de nostro uelle satiari ut arescamus, sed os ad ipsum fontem ponere, ubi aqua 35 non deficit. Quia uoluit suo consilio uiuere Adam, et lapsus est per eum qui ante ceciderat per superbiam, qui ei calicem ipsius superbiae propinauit. Quia ergo apud te est fons uitae, et in lumine tuo uidebimus lumen, intus bibamus, intus uideamus. Quare enim inde exitum est ? Audi quare : Non ueniat 40 mihi pes superbiae. Ergo ille exiit, cui uenit pes superbiae. Ostende quia ideo exiit. Et manus peccatorum non moueant me, propter pedem superbiae. Quare hoc dicis ? Ibi ceciderunt omnes qui operantur iniquitatem. Vbi ceciderunt ? In ipsa superbia. Expulsi sunt, nec potuerunt stare. Si ergo superbia 45 expuiit eos qui non potuerunt stare, humilitas intromittit, qui possint in perpetuum stare. Ideo etenim ille qui dixit : Exsultabunt ossa humiliata, praedixit : Auditui meo dabis ^ 493 exsultationem et laetitiam. Quid est : auditui meo ? Audiendo te felix sum, de uoce tua felix sum ; intus bibendo felix sum. 50 Ideo non cado, ideo exsultabunt ossa humiliata ; ideo amicus sponsi stat, et audit eum; ideo stat,quia audit. De interiore fonte bibit, ideo stat. Illi qui noluerunt de interiore bibere, ibi ceciderunt, expulsi sunt, nec potuerunt stare. 18 Doctor itaque humilitatis uenit non facere uoluntatem suam, sed uoluntatem eius qui misit ilium. Veniamus ad eum, intremus ad eum, incorporemur ei, ut nec nos faciamus uolun¬ tatem nostram, sed uoluntatem Dei; et non nos eiciet foras, 5 quia membra eius sumus, quia caput nostrum esse uoluit docendo humilitatem. Ad extremum, ipsum audite concionan- pl tern : Venite ad me, qui laboratis et onerati estis ; tollite iugum 1606 meum super uos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde ; et cum hoc didiceritis, inuenietis requiem animabus uestris, 10 unde non eiciamini foras, quia descendi de caelo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me / humilita¬ tem doceo, ad me uenire non potest nisi humilis. Non mittit foras nisi superbia ; quomodo exit foras qui seruat humilita¬ tem, et non labitur a ueritate ? Dicta sunt quanta dici potue15 runt de abscondito sensu, fratres ; satis enim hie latet sensus, et nescio utrum congruis uerbis a me sit depromtus et exsculptus, quare ideo non eiciat foras qui uenit ad ilium, quia non uenit facere uoluntatem suam, sed uoluntatem eius qui misit eum. 19 H aec est autem, inquit, uoluntas eius qui misit

.

.

31 Ps. 35, 8-13. et 29.

47 Ps. 50, 10.

51 Ioh. 3, 29.

18, 7 Matth. 11, 28

Ioh. VI, 39-42 TR. IN IOH. XXV, 19-XXVI, 1

259

me Patris, ut omne quod dedit mihi, non perdam ex eo. Ipse illi datus est, qui seruat humilitatem ; hunc accipit ; qui non seruat humilitatem, longe est a magistro humilitatis. 5 Vt omne quod dedit mihi, non perdam ex eo. Sic non est uoluntas in conspectu Patris uestri, ut pereat unus de pusillis istis. De tumentibus potest perire, de pusillis nihil perit, quia nisi fueritis sicut pusillus iste, non intrabitis in regnum caelorum. Omne quod dedit mihi Pater, non perdam ex 10 eo ; sed resuscitabo illud in nouissimo die. Videte quemadmodum et hie geminam illam resurrectionem delineet. Qui uenit ad me, modo resurgit humilis factus in membris meis ; sed et resuscitabo eum in nouissimo die, secun¬ dum carnem. Haec est enim uoluntas Patris mei qui 15 misit me, ut omnis qui uidet Filium, et credit in eum, habeat uitam aeternam ; et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Superius dixit : Qui audit uerbum meum, et credit ei qui misit me ; modo autem : Qui uidet Filium, et credit in eum. Non dixit : Videt Filium, et credit in Pa20 trem ; hoc est enim credere in Filium, quod et in Patrem. Quia sicut habet Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio ui¬ tam habere in semetipso. Vt omnis qui uidet Filium, et credit in eum, habeat uitam aeternam, credendo et transeundo ad uitam, tamquam prima ilia resurrectione. Et 25 quia non est sola, et resuscitabo ego eum, inquit, in no¬ uissimo die. TRACTATVS XXVI. Ab eo quod scriptum est : Murmurabant ergo Iudaei de illo, quia dixisset : Ego sum panis qui de caelo descendi, usque ad id : Qui manducat hunc panem, uiuet in aetemum. [Cap. vi, 41-59.] [.Habitus Sabbato ante Dom. xi post. Pentec., die 9 Augusti 413.]

1. Cum Dominus noster Iesus Christus, sicut in euangelio cum legeretur, audiuimus, panem se esse dixisset, qui de caelo descendit, murmurauerunt Iudaei, et dixerunt : Nonne hie est Iesus filius loseph, cuius nos nouimus pa5 trem et matrem ? Quomodo ergo hie dicit : Quia descendi de caelo ? Isti a pane de caelo longe erant, nec eum esurire nouerant. Fauces cordis languidas habebant, auribus apertis surdi erant, uidebant et caeci stabant. Panis quippe iste interioris hominis quaerit esuriem ; unde alio loco 10 dicit : Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Iustitiam uero nobis esse Christum Paulus aposto¬ lus dicit. Ac per hoc qui esurit hunc panem, esuriat iustitiam ; 19, 5 Matth. 18, 14. 4. XXVI, 1, 10 Matth. 5, 6.

21 Ioh. 5, 24. 26. 11 I Cor. 1, 30.

fi. 494

PL 1607

TRACT. IN IOH. XXVI, 1-2

26o

15

20

25

30

35

5

10

i5

20

Ioh. VI, 44

sed iustitiam quae de caelo descendit, iustitiam quam dat Deus, non quam sibi facit homo. Si enim nullam sibi homo faceret iustitiam, non diceret idem apostolus de Iudaeis : Ignorantes enim Dei iustitiam, et suam uolentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti. Inde erant isti qui panem de caelo descendentem non intellegebant, quia sua iustitia satu¬ rate iustitiam Dei non esuriebant. Quid est hoc, iustitia Dei et iustitia hominis ? Iustitia Dei hie dicitur, non qua iustus est Deus, sed quam dat homini Deus, ut iustus sit homo per Deum. Quae autem erat illorum iustitia ? Qua de suis uiribus praesumebant, et quasi impletores legis seipsos ex sua uirtute dicebant. Nemo autem implet legem, nisi quern adiuuerit gratia, id est panis qui de caelo descendit. Legis enim plenitudo, compendio ut ait apostolus, caritas est : caritas non nummi, sed Dei ; caritas non terrae, non caeli, sed eius qui fecit caelum et terram. Vnde ista caritas homini ? Ipsum audiamus : Caritas, inquit, Dei diffussa est in cor dibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Daturas ergo Dominus Spiritum sanctum, dixit se panem qui de caelo descendit, hortans ut credamus in eum. Credere enim in eum, hoc est manducare panem uiuum. Qui credit, manducat; inuisibiliter saginatur, quia inuisibiliter renascitur. Infans intus est, nouus intus est; ubi nouellatur, ibi satiatur. 2 Quid ergo talibus murmurantibus respondit Iesus ? Nolite murmur are ad inuicem. Tamquam dicens : Scio quare non esuriatis, et istum panem non intellegatis neque quaeratis. Nolite murmurare ad inuicem; nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum. Magna gratiae commendatio ! Nemo uenit nisi tractus. Quern trahat et quern non trahat, quare ilium trahat et ilium non trahat, noli uelle iudicare, si non uis errare. Semel accipe, et intellege : Nondum traheris ? Ora ut traharis. Quid hie dicimus, fratres ? Si trahimur ad Christum, ergo inuiti credimus ; ergo uiolentia adhibetur, non uoluntas excitatur. Intrare quisquam ecclesiam potest nolens, accedere ad altare potest nolens, accipere sacramentum potest nolens ; credere non potest nisi uolens. Si corpore crederetur, fieret in nolentibus; sed non corpore creditur. Apostolum audi : Corde creditur ad iustitiam. Et quid sequitur ? Ore autem confessio fit ad salutem. De radice cordis surgit ista confessio. Aliquando audis confitentem, et nescis credentem. Sed nec debes uocare confitentem, quern iudicas non credentem. Hoc est enim confiteri, dicere quod habes in corde; si autem

.

16 Rom. 10, 5.

2a Rom. io, 3.

XXVI, 2, 9 nondum] non edd. credentem add. Am. Bad. Er.

29 ibid. 5, 5.

2, 16 ibid. 10, 10.

18 credentem] uocas confitentem, et nescis

Ioh. VI, 44

25

5

10

15

TRACT. IN IOH. XXVI, 2-4

26l

aliud in corde habes, aliud dicis, loqueris, non confiteris. Cum ergo in Christum corde credatur, quod nemo utique facit inuitus, qui autem trahitur, tamquam inuitus cogi uidetur ; pl quomodo istam soluimus quaestionem: Nemo uenit ad me 1608 nisi Pater qui misit me, traxerit eum ? h 495 3. Si trahitur, ait aliquis, inuitus uenit. Si inuitus uenit, nec credit ; si non credit, nec uenit. Non enim ad Christum ambulando currimus, sed credendo ; nec motu corporis, sed uoluntate cordis accedimus. Ideo ilia mulier quae fimbriam tetigit, magis tetigit quam turba quae pressit. Ideo Dominus dixit : Quis me tetigit? Et mirantes discipuli, dixerunt : Turbae te comprimunt, et dicis : Quis me tetigit ? Et ille repetiuit : Tetigit me aliquis. Ilia tangit, turba premit. Quid est tetigit, nisi credidit ? Vnde et mulieri illi post resurrectionem dixit uolenti se mittere ad pedes eius: Noli me tangere ; nondum enim adscendi ad Patrem. Quod uides, hoc solum me esse putas ; noli me tangere. Quid est ? Hoc solum me esse putas quod tibi appareo, noli sic credere; hoc est: Noli me tangere ; non¬ dum enim adscendi ad Patrem ; tibi non adscendi, nam inde numquam recessi. In terra non tangebat stantem, quomodo tangeret ad Patrem adscendentem ? Sic tamen, sic se tangi uoluit; sic tangitur ab eis a quibus bene tangitur, adscendens ad Patrem, manens cum Patre, aequalis Patri. 4 Inde et hie si aduertis : Nemo uenit ad me, nisi quern Pater attraxerit. Noli te cogitare inuitum trahi; trahitur animus et amore. Nec timere debemus ne ab hominibus qui uerba perpendunt, et a rebus maxime diuinis intellegendis longe remoti sunt, in hoc scripturarum sanctarum euangelico uerbo forsitan reprehendamur, et dicatur nobis : Quomodo uoluntate credo, si trahor ? Ego dico : parum est uoluntate, etiam uoluptate traheris. Quid est trahi uoluptate ? Delectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui. Est quaedam uoluptas cordis, cui panis dulcis est ille caelestis. Porro si poetae dicere licuit : Trahit sua quemque uoluptas, non necessitas, sed uoluptas ; non obligatio, sed delectatio, quanto fortius nos dicere debemus trahi hominem ad Christum, qui delectatur ueritate, delectatur beatitudine, delectatur iustitia, delectatur sempiterna uita, quod totum Christus est ? An uero habent corporis sensus uoluptates suas, et animus deseritur a uoluptatibus suis ? Si animus non habet uoluptates suas, unde dicitur : Filii autem hominum, sub tegmine alarum tuarum sperabunt ; inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos ; quoniam apud te est fons ui-

.

5

10

15

20

3, 6 Luc. 8, 44-46. 18 Ps. 35, 8-10.

10 Ioh. 20, 17.

4, 9 Ps. 36, 4.

4, 2 nolite cogitari inuitum trahi inuitum plures codd.

11 Virg. Eel. i

262

25

5

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XXVI, 4-6

Ioh. VI, 44

tae, et in lumine tuo uidebimus lumen ? Da amantem, et sentit quod dico. Da desiderantem, da esurientem, da in ista solitudine peregrinantem atque sitientem, et fontem aetemae patriae suspirantem, da talem, et scit quid dicam. Si autem frigido loquor, nescit quid loquor. Tales erant isti qui inuicem murmurabant. Pater, inquit, quem traxerit, uenit ad me. 5. Quid est autem, Pater quem traxerit, cum ipse Christus trahat ? Quare uoluit dicere : Pater quem tra- pl xerit ? Si trahendi sumus, ab illo trahamur cui dicit quaedam 1609 quae diligit : Post odorem unguentorum tuorum curremus. Sed quid intellegi uoluit, aduertamus, fratres, et quantum possumus capiamus. Trahit Pater ad Filium eos qui propterea credunt in Filium, quia eum cogitant Patrem habere Deum ; Deus enim Pater aequalem sibi genuit Filium ; ut qui cogitat, atque in fide sua sentit et ruminat aequalem esse Patri eum p 496 in quem credidit, ipsum trahit Pater ad Filium. Arius credidit creaturam, non eum traxit Pater, quia non considerat Patrem, qui Filium non credit aequalem. Quid dicis, o Ari ? quid, haeretice, loqueris ? quid est Christus ? Non, inquit, Deus uerus, sed quem fecit Deus uerus. Non te traxit Pater ; non enim intellexisti Patrem, cuius Filium negas ; aliud cogitas, non est ipse Filius ; nec a Patre traheris, nec ad Filium traheris ; aliud est enim Filius, aliud quod tu dicis. Photinus dixit : Homo solum est Christus, non est et Deus. Qui sic credit, non Pater eum traxit. Quem Pater traxit, Tu es, inquit, Christus Films Dei uiui. Non sicut propheta, non sicut Iohannes, non sicut aliquis magnus iustus, sed sicut unicus, sicut aequalis, tu es Christus Filius Dei uiui. Vide quia tract us est, et a Patre tractus est. Beatus es Simon Bar-Iona, quia non tibi reuelauit caro et sanguis, sed Pater meus qui in caelis est. Ista reuelatio, ipsa est adtractio. Ramum uiridem ostendis oui, et trahis illam. Nuces puero demonstrantur, et trahitur ; et quo currit trahitur, amando trahitur, sine laesione corporis trahitur, cordis uinculo trahitur. Si ergo ista quae inter delicias et uoluptates terrenas reuelantur amantibus, trahunt, quoniam uerum est, « Trahit sua quemque uoluptas » ; non trahit reuelatus Christus a Patre ? Quid enim fortius desiderat anima quam ueritatem ? Quo auidas fauces habere debet, unde optare ut sanum sit intus palatum uera iudicandi, nisi ut manducet et bibat sapientiam, iustitiam, ueritatem, aeternitatem ? 6. Vbi autem hoc ? Ibi melius, uerius ibi, plenius ibi. Nam hie facilius possumus esurire, et hoc si bonam spem ha5, 4 Cant. 1, 3.

23 Matth. 16, 16. 17.

22 esurientem] feruentem plures codd. quor ? 5. 27 quo] quod plures codd.

23 nescit] om. codd. et dist. : quid lo-

Ioh. VI, 44-45

5

10

TRACT. IN IOH. XXVI, 6-9

263

bemus, quam satiari : Beati enim, inquit, qui esuriunt et sitiunt iustitiam, sed hie ! quoniam saturabuntur, sed ibi! Ideo cum dixisset : Nemo uenit ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum, quid subiectit ? Et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Reddo illi quod amat, reddo quod sperat ; uidebit quod adhuc non uidendo credidit; manducabit quod esurit, saturabitur eo quod sitit. Vbi ? In resurrectione mortuorum, quia ego resuscitabo eum in nouissimo die. 7 S criptum est enim in prophetis : Et erunt omnes docibiles Dei. Quare hoc dixi, o Iudaei ? Pater uos non docuit, quomodo potestis me agnoscere ? Omnes regni illius homines docibiles Dei erunt, non ab hominibus audient. Et si ab hominibus audiunt, tamen quod inteUegunt, intus datur, intus coruscat, intus reuelatur. Quid faciunt homines forinsecus annuntiantes ? quid facio ego modo cum loquor ? Strepitum uerborum ingero auribus uestris. Nisi ergo reuelet pl idle qui intus est, quid dico, aut quid loquor ? Exterior cult or 16x0 arboris, interior est creator. Qui plantat et qui rigat, extrinsecus operatur ; hoc facimus nos. Sed neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed qui incrementum dat Deus ; hoc est : Erunt omnes docibiles Dei. Qui omnes ? Omnis qui audiuit a Patre et didicit, uenit ad me. Videte quomodo trahit Pater : docendo delectat, non necessitatem imponendo. Ecce quomodo trahit. Erunt omnes docibiles Dei : trahere Dei est. Omnis qui audiuit a Patre et didicit, uenit ad me : trahere Dei est. 8. Quid igitur, fratres ? Si omnis qui audiuit a Patre et ^ 497 didicit, ipse uenit ad Christum, Christus nihil hie docuit ? Quid quod Patrem magistrum homines non uiderunt, Filium uiderunt ? Filius dicebat, sed Pater docebat. Ego cum homo sim, quern doceo ? quern, fratres, nisi eum, qui audiuit uerbum meum ? Si ego cum homo sim, ilium doceo qui audit uerbum meum, ilium docet et Pater, qui audit Verbum eius, si ilium docet Pater qui audit Verbum eius ; quaere quid sit Christus, et inuenies Verbum eius : In principio erat Verbum. Non : In principio fecit Deus Verbum ; quomodo : In principio fecit deus caelum et terram ; ecce quia non est creatura. Disce trahi ad Filium a Patre ; doceat te Pater, audi Verbum eius. Quod Verbum eius, inquis, audio ? In principio erat Verbum ; non factum est, sed erat : Et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quomodo homines in came constituti audiant tale Verbum ? Quia Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. 9 Exponit hoc et ipse, et ostendit nobis quid dixerit : Qui audiuit a Patre et didicit, uenit ad me. Continuo

.

5

10

15

5

10

15

.

6, 3 ibid. 5, 6.

7,111 Cor. 3, 7.

8, 10 Gen. i, i.

13 Ioh. 1, 1. 14.

264

5

10

15

TRACT. IN IOH. XXVI, 9-11

Ioh. VI, 46-49

subiecit quod cogitare possemus : Non quia Patrem uidit quis quam, nisi is qui est a Deo, hie uidit Patrem. Quid est quod ait ? Ego uidi Patrem, uos non uidistis Patrem ; et tamen non uenitis ad me, nisi trahamini a Patre. Quid est autem uos trahi a Patre, nisi discere a Patre ? quid est discere a Patre, nisi audire a Patre ? quid est audire a Patre, nisi audire Verbum Patris, id est me ? Ne forte ergo cum dico uobis : Omnis qui audiuit a Patre et didicit, dicatis apud uos : Sed numquam uidimus Patrem, quomodo discere potuimus a Patre ? a meipso audite : Non quia Patrem uidit quis quam, sed qui est a Deo, hie uidit Patrem. Ego noui Patrem, ab illo sum, sed quomodo uerbum ab illo cuius est uerbum ; non quod sonat et transit, sed quod manet cum dicente, et trahit audientem. 10 Admoneat quod sequitur : Amen, amen dico uobis, qui credit in me, habet uitam aeternam. Reuelare se uoluit quid esset, nam compendio dicere potuit : Qui credit in me, habet me. Ipse enim Christus uerus Deus est et uita aeterna. Qui ergo credit in me, inquit, it in me ; et quid it in me, habet me. Quid est autem habere me ? Habere uitam aeter- pl nam. Vita aeterna mortem assumsit, uita aeterna mori uoluit; 1611 sed de tuo, non de suo ; accepit a te, ubi moreretur pro te. Ab hominibus enim carnem assumsit, sed non more hominum. Nam Patrem habens in caelo, matrem elegit in terra ; et illic natus sine matre, et hie sine Patre. Assumsit ergo uita mortem, ut uita occideret mortem. Nam qui in me credit, inquit, habet uitam aeternam, non quod patet, sed quod latet. Vita enim aeterna Verbum in principio erat apud deum, et Deus erat Verbum et uita erat lux hominum. Ipse uita aeterna, dedit et carni susceptae uitam aeternam. Mori uenit, sed die tertio resurrexit. Inter Verbum suscipiens et carnem resurgentem mors media consumta est. 11 Ego sum, inquit, panis uitae. Et unde illi superbiebant ? Patres uestri, inquit, manducauerunt in de- ^498 serto manna, et mortui sunt. Quid est unde superbitis ? Manducauerunt manna, et mortui Quaremandacauerunt, et mortui sunt ? Quia quod uidebant, credebant ; quod non uidebant, non intellegebant. Ideo patres uestri, quia similes estis illorum. Nam quantum pertinet, fratres mei, ad mortem istam uisibilem et corporalem, numquid nos non morimur qui manducamus panern de caelo descendentem ? Sic sunt mortui et illi, quemadmodum nos sumus morituri; quantum adtinet, ut dixi, ad mortem huius corporis uisibilem

.

5

10

15

.

5

10

10, 14 ibid. 2, 4.

10, 5 it (bis)] uiuit cod. Vindocin. 5/6 qui ergo usq. habet me] om. Am. Bad. Er. u,7 illorum] et infidelium filiorum infideles patres add. plures codd.

Ioh. VI, 49-50

15

20

25

30

35

4o

TRACT. IN IOH. XXVI, 11-12

265

atque carnalem. Quantum autem pertinet ad illam mortem, de qua terret Dominus, qua mortui sunt patres istorum, manducauit manna et Moyses, manducauit manna et Aaron, manducauit manna et Phinees, manducauerunt ibi multi qui Domino placuerunt, et mortui non sunt. Quare ? Quia uisibilem cibum spiritaliter intellexerunt, spiritaliter esurierunt, spiritaliter gustauerunt, ut spiritaliter satiarentur. Nam et nos hodie accipimus uisibilem cibum ; sed aliud est sacramentum, aliud uirtus sacramenti. Quam multi de altari accipiunt et moriuntur, et accipiendo moriuntur ? Vnde dicit apostolus : Indicium sibi manducat et bibit. Non enim bucella Dominica uenenum fuit Iudae. Et tamen accepit, et cum accepit, in eum inimicus intrauit ; non quia malum accepit, sed quia bonum male malus accepit. Videte ergo, fratres, panem caelestem spiritaliter manducate, innocentiam ad altare apportate. Peccata etsi sunt quotidiana, uel non sint mortifera. Antequam ad altare accedatis, adtendite quid dicatis : Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Dimittis, dimittetur tibi : securus accede, panis est, non uenenum. Sed uide si dimittis ; nam si non dimittis, mentiris, et ei mentiris, quern non fallis. Mentiri Deo potes, Deum fallere non potes. Nouit idle quid agat. Intus te uidet, intus te examinat, intus inspicit, intus iudicat, intus aut damnat, aut pl coronat. Patres autem istorum, id est, mali patres malorum, 1612 inti deles patres infidelium, murmuratores patres murmuratorum. Nam de nulla re magis Dominum offendisse ille populus dictus est, quam contra Deum murmurando. Ideo et Dominus eos uolens ostendere talium filios, hinc ad eos coepit : Quid murmuratis in inuicem, murmuratores, filii murmuratorum ? Patres uestri manna manducauerunt, et mor¬ tui sunt ; non quia malum erat manna, sed quia male manducauerunt. 12 Hie est p anis qui de caelo descendit. Hunc pa¬ nem significant manna, hunc panem significant altare Dei. Sacramenta ilia fuerunt ; in signis diuersa sunt ; in re quae significatur paria sunt. Apostolum audi : Nolo enim uos, inquit, ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moysen baptizati sunt in nube et in mari, et omnes eamdem escam spiritalem man¬ ducauerunt. Spiritalem utique eamdem ; nam corporalem al¬ teram, quia illi manna, nos aliud ; spiritalem uero, quam nos. Sed patres nostri, non patres illorum, quibus nos similes su-

.

5

10

11, 22 I Cor. ii, 29.

29 Matth. 6, 12.

12, 4 I Cor. 10, 1-4.

22 nonne bucella Er. Lou. At efr Tract. VI, 15, /. 8/9 33 agas Er. Lou. 35 autem] ergo Er. Lou. 12, 2 post, significant] significat plures codd. 6 in Moysen] codd. p, in Moyse aliquot codd., per Moysen edd.

266

15

20

TRACT. IN IOH. XXVI, 12-13

Ioh. VI, 50-52

mus, non quibus illi similes fuerunt. Et adiungit : Et omnes eumdem potum spiritalem biberunt. Aliud illi, aliud nos, sed specie uisibili, quod tamen hoc idem significaret uirtute spiritali. Quomodo enim eumdem potum ? Bibebant, inquit, de spiritali sequente petra : petra autem erat Christus. Inde panis, inde potus. Petra Christus in signo, uerus Christus in Verbo et in carne. Et quomodo biberunt ? Percussa est petra de uirga bis; gemina percussio, duo ligna crucis significat. Hie est ergo panis de caelo descendens, ut si quis manducauerit ex ipso, non moriatur. Sed quod pertinet ad uirtutem sacramenti, non quod pertinet ad uisibile sacramentum : qui manducat intus, non foris ; qui manducat in corde, non qui premit dente. 13 Ego sum panis uiuus, qui de caelo descendi. Ideo uiuus, quia de caelo descendi. De caelo descendit et manna ; sed manna umbra erat, iste ueritas est. Si quis manducauerit ex hoc pane, uiuet in aeternum ; et panis quern ego dabo, caro mea est pro mundi uita. Hoc quando caperet caro, quod dixit panem, carnem ? Vocatur caro, quod non capit caro, et ideo magis non capit caro, quia uocatur caro. Hoc enim exhorruerunt, hoc ad se multum esse dixerunt, hoc non posse fieri putauerunt. Caro mea est, inquit, pro mundi uita. Norunt fideles corpus Christi, si corpus Christi esse non negligant. Fiant corpus Christi, si uolunt uiuere de Spiritu Christi. De Spiritu Christi non uiuit, nisi corpus Christi. Intellegite, fratres mei, quid dixerim. Homo es, et spiritum habes, et corpus habes. Spiritum dico quae anima uocatur, qua constat quod homo es ; constas enim ex anima et corpore. Habes itaque spiritum inuisibilem, corpus uisibile. Die mihi quid ex quo uiuat : spiritus tuus uiuit ex corpore tuo, an corpus tuum ex spiritu tuo ? Respondet omnis qui uiuit; (qui autem hoc non potest respondere, nescio si uiuit) quid respondet omnis qui uiuit ? Corpus utique meum uiuit de spiritu meo. Vis ergo et tu uiuere de Spiritu Christi ? In cor¬ pore esto Christi. Numquid enim corpus meum uiuit de spi¬ ritu tuo ? Meum uiuit de spiritu meo, et tuum de tuo. Non potest uiuere corpus Christi, nisi de Spiritu Christi. Inde est quod exponens nobis apostolus Paulus hunc panem, Vnus panis, inquit, unum corpus multi sumus. 0 sacramentum pietatis ! o signum unitatis ! o uinculum caritatis ! Qui uult uiue¬ re, habet ubi uiuat, habet unde uiuat. Accedat, credat, incorporetur, ut uiuificetur. Non abhoreat a compage membrorum, non sit putre membrum quod resecari mereatur, non sit

r- 499

.

5

10

15

20

25

30

17 efr Num. 20, 11.

13, 25 I Cor. 10, 17.

13 quod] quidem Er. Eugd. Ven. significante Er. Eugd. Ven. 13, 12 uiuit] uiuet codd. nisi] sit add. codd. 28 credat] uiuat in deo, de deo add. plures codd.

PL

1613

Ioh. VI, 53-55

TRACT. IN IOH. XXVI, 13-15

267

distortum de quo erubescatur ; sit pulcrum, sit aptum, sit sanum, haereat corpori, uiuat Deo de Deo ; nunc laboret in terra, ut postea regnet in caelo. 14* Litigab ant ergo Iudaei ad inuicem, dicentes : Quomodo potest hie carnem suarn nobis dare ad manducandum ? Litigabant utique ad inuicem, quoniam panem concordiae non intellegebant, nec sumere uolebant ; nam qui 5 manducant talem panem, non litigant ad inuicem ; quoniam unus panis, unum corpus multi sumus. Et per hunc jacit Deus unius modi habit are in domo. 15 Quod autem ad inuicem litigantes quaerunt, quomodo possit Dominus carnem suam dare ad manducandum, non statim audiunt : sed adhuc eis dicitur : Amen, amen dico ^ 500 uobis, nisi manducaueritis carnem Filii ho minis, 5 et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis. Quomodo quidem edatur, et quisnam modus sit manducandi istum panem, ignoratis ; uerumtamen nisi mandu¬ caueritis carnem Filii ho minis, et biberitis eius sanguinem, non habebitis uitam in uobis. Haec non 10 utique cadaueribus, sed uiuentibus loquebatur. Vnde, ne istam uitam intellegentes et de hac re litigarent, secutus adiunxit : Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet uitam aeternam. Hanc ergo non habet, qui istum panem non manducat, nec istum sanguinem 15 bibit ; nam temporalem uitam sine illo habere homines possunt, aeternam uero omnino non possunt. Qui ergo non man¬ ducat eius carnem, nec bibit eius sanguinem, non habet in se uitam ; et qui manducat eius carnem, et bibit eius sangui¬ nem, habet uitam. Ad utrumque autem respondet quod dixit : 20 aeternam. Non ita est in hac esca, quam sustentandae huius temporalis uitae causa sumimus. Nam qui earn non sumserit, non uiuet, nec tamen qui earn sumserit, uiuet. Fieri enim potest ut senio, uel morbo, uel aliquo casu, plurimi et qui earn pl sumserint moriantur. In hoc uero cibo et potu, id est corpore 1614 25 et sanguine Domini, non ita est. Nam et qui earn non sumit, non habet uitam ; et qui earn sumit, habet uitam, et hanc uti¬ que aeternam. Hunc itaque cibum et potum societatem uult intellegi corporis et membrorum suorum, quod est sancta ecclesia in praedestinatis et uocatis, et iustificatis, et glorifica30 tis sanctis, et fidelibus eius. Quorum primum iam factum est, id est, praedestinatio ; secundum et tertium factum est, et fit, et fiet, id est, uocatio et iustificatio ; quartum uero nunc in spe est, in re autem futurum est, id est, glorificatio. Huius rei sacramentum, id est, unitatis corporis et sanguinis 35 Christi alicubi quotidie, alicubi certis interuallis dierum in dominica mensa praeparatur, et de mensa dominica sumitur :

.

14, 6 Ps. 67, 7.

268

5

10

5

10

5

10

TRACT. IN IOH. XXVI, 15-19

Ioh. VI, 55-58

quibusdam ad uitam, quibusdam ad exitium ; res uero ipsa cuius sacramentum est, omni homini ad uitam, nulli ad exi¬ tium, quicumque eius particeps fuerit. 16. Ne autem putarent sic in isto cibo et potu promitti uitam aeternam, ut qui earn sumerent, iam nec corpore morerentur, huic cogitationi dignatus est occurrere. Nam cum dixisset : Qui manducat meam carnem, et bibit meum sanguinem, habet uitam aeternam, continuo subiecit : Et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Vt habeat interim secundum spiritum uitam aeternam in requie, quae sanctorum spiritus suscipit ; quod autem ad corpus adtinet, nec eius uita aeterna fraudetur, sed in resurrectione mortuorum nouissimo die. 17. Caro enim mea, inquit, uere est cibus, et sanguis mens uere est potus. Cum enim cibo et potu id appetant homines, ut non esuriant, neque sitiant, hoc ueraciter non praestat nisi iste cibus et potus, qui eos a quibus sumitur, immortales et incorruptibiles facit, id est societas ipsa sancto¬ rum, ubi pax erit et unitas plena atque perfecta. Propterea quippe, sicut etiam ante nos hoc intellexerunt homines Dei, Dominus noster Iesus Christus corpus et sanguinem suum in eis rebus commendauit, quae ad unum aliquid rediguntur ex multis. Namque aliud in unum ex multis granis confit, aliud in unum ex multis acinis conduit C 18. Denique iam exponit quomodo id fiat quod loquitur, Ii 301 et quid sit manducare corpus eius, et sanguinem bibere. Qui manducat carnem meam, et bibit meum sangui¬ nem, in me manet, et ego in illo. Hoc est ergo manducare illam escam, et ilium bibere potum, in Christo manere, et ilium manentem in se habere. Ac per hoc qui non manet in Christo, et in quo non manet Christus, procul dubio nec man¬ ducat carnem eius, nec bibit eius sanguinem1 2, sed magis tantae rei sacramentum ad iudicium sibi manducat et bibit, quia immundus praesumsit ad Christi accedere sacramenta, quae aliquis non digne sumit, nisi qui mundus est; de quibus dicitur : PL Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. 1615 19. Si cut, inquit, misit me uitiens Pater, et ego uiuo propter Patrem, et qui manducat me, et ipse ui18,12 Matth. 5, 8.

17, 0 faciat cojdd. 18, 7/8 manducat] codd., spiritualiter add. edd., del. n 8 san¬ guinem] codd., licet carnaliter et uisibiliter premat dentibus sacramentum corporis et sanguinis Christi add. edd., del. n

1 Ita in Cypriani epist. 63 et 76. 2 Verba in editionibus superaddita non leguntur in codd., testantibus Lou. et Maurinis ; monuerunt Maurini similia habentur in Bedae et Alcuini commentariis in Iohannem.

Ioh. VI, 58-59

TRACT. IN IOH. XXVI, 19-20

269

uet propter me. Non ait : Sicut manduco Patrem, et ego uiuo propter Patrem, et qui manducat me, et ipse uiuet 5 propter me. Non enim Filius participatione Patris fit melior, qui est natus aequalis ; sicut participatione Filii per unitatem corporis eius et sanguinis, quod ilia manducatio potatioque significat, nos efficimur meliores. Viuimus ergo nos propter ipsum, manducantes eum ; id est, ipsum accipientes aeternam 10 uitam, quam non habebamus ex nobis ; uiuit autem ipse pro¬ pter Patrem, missus ab eo, quia semetipsum exinaniuit, factus obediens usque ad mortem crucis. Si enim secundum id accipimus : Viuo propter Patrem, quod alibi ait : Pater maior me est, sicut et nos uiuimus propter ipsum, qui maior est no15 bis, hoc ex eo quod missus est, factum est. Missio quippe eius exinanitio suimetipsius est, et formae seruilis acceptio, quod recte intellegitur, seruata etiam Filii cum Patre aequalitate naturae. Maior enim est Pater hornine filio, sed aequalem habet Deum Filium, cum idem ipse sit et Deus et homo, Dei 20 Filius et hominis filius, unus Christus Iesus. In quam sententiam si recte accipiuntur haec uerba, ita dixit : Sicut me misit uiuens Pater, et ego uiuo propter Patrem, et qui manducat me, et ipse uitiet propter me, ac si diceret : Vt ego uiuam propter Patrem, id est, ad ilium tam25 quam maiorem referam uitam meam, exinanitio mea fecit, in qua me misit ; ut autem quisque uiuat propter me, partici¬ pate facit qua manducat me. Ego itaque humiliatus uiuo propter Patrem, ille erectus uiuit propter me. Si autem ita dictum est : Viuo propter Patrem, quia ipse de illo, non 30 ille de ipso est, sine detrimento aequalitatis dictum est. Nec tamen dicendo : et qui manducat me, et ipse uiuet propter me, eamdem suam et nostram aequalitatem significauit, sed gratiam mediatoris ostendit. 20 Hie est panis qui de caelo descendit, ut ilium manducando uiuamus, quia aeternam uitam ex nobis habere non possumus. Non sicut, inquit, manducauerunt patres uestri manna, et mortui sunt, qui manducat 5 hunc panem, uiuet in aeternum. Quod ergo illi mortui sunt, ita uult intellegi, ut non uiuant in aeternum. Nam temporaliter et hi profecto morientur, qui Christum manducant ; sed uiuunt in aeternum, quia Christus est uita aeterna.

.

19,11 efr Phil. 2, 8.

13 Ioh. 14, 28.

19, 8 efficimur] efficit plwres codd.

19

Tr. Ioh.

TRACT. IN IOH. XXVII, 1-3

270

Ioh. VI, 60-62

TRACTATVS XXVII.

M JO

Ab eo quod scriptum est : Haec dixit in synagoga docens sabbato in Capharnaum, usque ad id : Ille enim traditurus erat eum, cum esset unus ex duodecim. [Cap. vi, 60-72.] [Habitus Dom. xi post Pentec., die 10 Augusti 413.] PL

1. Verba Domini ex euangelio, quae sermonem pristinum consequuntur, audiuimus. Hinc sermo debetur auribus et mentibus uestris, et hodierno diei non importunus est : est enim de corpore Domini, quod dicebat se dare ad manducandum propter aeternam uitam. Exposuit autem modum adtributionis huius et doni sui, quomodo daret carnem suam manducare, dicens: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet, et ego in illo. Signum quia manducauit et bibit hoc est, si manet et manetur, si habitat et inhabitatur, si haeret ait non deseratur. Hoc ergo nos docuit et admonuit mysticis uerbis, ut simus in eius corpo¬ re sub ipso capite in membris eius, edentes carnem eius, non relinquentes unitatem eius. Sed qui aderant plures non intellegendo scandahzati sunt ; non enim cogitabant haec audiendo, nisi carnem, quod ipsi erant. Apostolus autem dicit, et uerum dicit : Sapere secundum carnem mors est. Carnem suam dat nobis Dominus manducare, et sapere secundum carnem mors est, cum de carne sua dicat, quia ibi est uita aeterna. Ergo nec carnem debemus sapere secundum carnem, sicut in his uer¬ bis : 2 Multi itaque audientes, non ex inimicis, sed ex discipulis eius, dixerunt : Durus est hie sermo ; quis potest eum audire ? Si discipuli durum habuerunt istum sermonem, quid inimici ? Et tamen sic oportebat ut diceretur, quod non ab omnibus intellegeretur. Secretum Dei intentos debet facere, non aduersos. Isti autem cito defecerunt, talia loquente Domino Iesu ; non crediderunt aliquid magnum dicentem, et uerbis illis aliquam gratiam cooperientem ; sed prout uoluerunt ita intellexerunt, et more hominum, quia poterat Iesus, aut hoc disponebat Iesus, carnem quia indutum erat Verbum, ueluti concisam distribuere credentibus in se. Durus est, inquiunt, hie sermo ; quis potest eum audire ? 3 Sciens autem Iesus apud semetipsum quia murmurarent de eo discipuli eius. Sic enim apud se ista dixerunt, ut ab illo non audirentur ; sed ille qui eos nouerat in seipsis, audiens apud semetipsum, respondit, et ait :

,

.

.

XXVII, 1, 7 Ioh. 6, 57.

XXVII,

i, 10 deseretur Er.

16 Rom. 8, 6.

1616

Ioh. VI, 62-64

TRACT. IN IOH. XXVII, 3-5

271

5 Hoc uos scandalizat, quia dixi : camem meam do uobis manducare, et sanguinem meum bibere, hoc uos nempe scan¬ dalizat. Si ergo uideritis Filium hominis adscendentem ubi erat prius ? Quid est hoc ? Hinc soluit quod illos mouerat ? hinc aperuit unde fuerant scandalizati ? hinc plane, 10 si intellegerent. Illi enim putabant eum erogaturum corpus suum ; ille autem dixit se adscensurum in caelum, utique inte¬ grum. Cum uideritis Filium hominis adscendentem ubi erat prius, certe uel tunc uidebitis quia non eo modo quo putatis, erogat corpus suum ; certe uel tunc intellegetis 15 quia gratia eius non consumitur morsibus. 4. Et ait Spiritus est qui uiuificat, caro non prodest quidquam. Hoc antequam exponamus, ut Dominus donat, illud non negligenter praetereundum est, quod 503 ait : Si ergo uideritis Filium hominis adscendentem 5 ubi erat prius. Filius enim hominis Christus, ex uirgine pl Maria. Ergo filius hominis hie coepit esse in terra, ubi carnem 1617 assumsit ex terra. Vnde prophetice dictum erat : Veritas de terra orta est. Quid sibi ergo uult quod ait : Cum uideritis Filium hominis adscendentem ubi erat prius. Nulla 10 enim esset quaestio si ita dixisset : Si uideritis Filium Dei adscendentem ubi erat prius. Cum uero Filium ho¬ minis dixit adscendentem ubi erat prius, numquid Filius ho¬ minis in caelo erat prius, quando in terra esse coepit ? Hie quidem dixit : ubi erat prius, quasi tunc non ibi esset 15 quando haec loquebatur. Alio autem loco ait : Nemo adscendit in caelum, nisi qui de caelo descendit, Filius hominis, qui est in caelo ; non dixit, erat, sed : Filius, inquit, hominis qui est in caelo. In terra loquebatur, et in caelo se esse dicebat. Et non ita dixit : Nemo adscendit in caelum, nisi qui de caelo 20 descendit, Filius Dei, qui est in caelo. Quo pertinet, nisi ut intellegamus, quod etiam pristino sermone commendaui caritati uestrae, unam personam esse Christum Deum et hominem, non duas, ne tides nostra non sit Trinitas, sed quaternitas ? Christus ergo unus est : Verbum, anima et caro unus 23 Christus ; Filius Dei et filius hominis unus Christus. Filius Dei semper, filius hominis ex tempore, tamen unus Christus secundum unitatem personae. In caelo erat, quando in terra loquebatur. Sic erat filius hominis in caelo, quomodo Filius Dei erat in terra ; Filius Dei in terra in suscepta carne, filius 30 hominis in caelo in unitate personae. 5 Quid est ergo quod adiungit : Spiritus est qui ui¬ uificat, caro non prodest quidquam ? Dicamus ei (patitur enim nos non contradicentes, sed nosse cupientes) : o Domine, magister bone, quomodo caro non prodest quid5 quam, cum tu dixeris : Nisi quis manducauerit carnem

:

.

4, 7 Ps. 84, 12.

15 Ioh. 3, 13.

272

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XXVII, 5-6

meam, et biberit sanguinem meum, non habebit in se uitam? An uita non prodest quidquam ? et propter quid sumus quod sumus, nisi ut habeamus uitam aeternam, quam tua came promittis ? quid est ergo : non -prodest quid quam caro ? Non prodest quidquam, sed quomodo illi intellexerunt : carnem quippe sic intellexerunt, quomodo in cadauere dilaniatur, aut in macello uenditur, non quomodo spiritu uegetatur. Proinde sic dictum est : Caro non prodest quidquam, quomodo dictum est : Scientia inftat. Iam ergo debemus odisse scientiam? Absit. Et quid est: Scientia infiat ? Sola, sine caritate. Ideo adiunxit : Caritas uero aedificat. Adde ergo scientiae caritatem, et utilis erit scientia ; non per se, sed per caritatem. Sic etiam nunc, caro non prodest quid¬ quam, sed sola caro ; accedat spiritus ad carnem, quomodo accedit caritas ad scientiam, et prodest plurimum. Nam si caro nihil prodesset, Verbum caro non beret, ut inhabitaret in nobis. Si per carnem nobis multum profuit Christ us, quo¬ modo caro nihil prodest ? Sed per carnem Spiritus aliquid pro salute nostra egit. Caro uas fuit ; quod habebat adtende, non quod erat. Apostoli missi sunt ; numquid caro ipsorum nihil nobis profuit ? Si caro apostolorum nobis profuit, caro Domini potuit nihil prodesse ? Vnde enim ad nos sonus uerbi, nisi per uocem carnis ? unde stilus, unde conscriptio ? Ista omnia opera carnis sunt, sed agitante spiritu tamquam orga- pl num suum. Spiritus ergo est qui uiuificat, caro au- 1618 tem non prodest quidquam ; sicut illi intellexerunt car¬ nem, non sic ego do ad manducandum carnem meam. 6 Proinde, Verba, inquit, quae ego locutus sum uo- ^504 bis, spiritus et uita est. Diximus enim, fratres, hoc Dominum commendasse in manducatione carnis suae et potatione sanguinis sui, ut in illo maneamus, et ipse in nobis. Manemus autem in illo, cum sumus membra eius ; manet autem ipse in nobis, cum sumus templum eius. Vt autem simus membra eius, unitas nos compaginat. Vt compaginet unitas, quae facit nisi caritas ? Et caritas Dei unde ? Apostolum interroga ! Caritas, inquit, Dei diffusa est in cor dibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Ergo Spiritus est qui uiui¬ ficat ; spiritus enim facit uiua membra. Nec uiua membra spiritus facit, nisi quae in corpore quod uegetat ipse spiritus, inuenerit. Nam spiritus qui est in te, o homo, quo constas ut homo sis, numquid uiuihcat membrum quod separatum inuenerit a carne tua ? Spiritum tuum dico animam tuam ; anima tua non uiuihcat nisi membra quae sunt in carne tua ; unum si tollas, iam non uiuihcatur ex anima tua, quia unitati corporis tui non copulatur. Haec dicuntur ut amemus unitatem, et timeamus separationem. Nihil enim sic debet formidare chri-

.

5

10

15

Ioh. VI, 64

5, 15 I Cor. 8, 1.

6, 9 Rom. 5, 5.

Ioh. VI, 64-67 TRACT. IN IOH. XXVII, 6-8

273

20 stianus, quam separari a corpore Christi. Si enim separatur a corpore Christi, non est membrum eius ; si non est membrum eius, non uegetatur Spiritu eius : Quisqids autem, inquit apostolus, Spiritum Chisti non habet, hie non est eius. Spiritus ergo est qui uiuificat caro autem non pro25 dest quidquam. Verba qiiae ego locutus sum uobis, spiritus et uita sunt. Quid est : spiritus et uita sunt ? Spiritaliter intellegenda sunt. Intellexisti spiritaliter ? spiritus et uita sunt. Intellexisti carnaliter ? etiam sic ilia spiritus et uita sunt, sed tibi non sunt. 7 Sed sunt quidam, inquit, in uobis qui non credunt. Non dixit : Sunt quidam in uobis qui non intellegunt, sed causam dixit, quare non intellegant. Sunt, enim qui¬ dam in uobis qui non credunt ; et ideo non intellegunt, 5 quia non credunt. Propheta enim dixit : Nisi credideritis, non intellegetis. Per fidem copulamur, per intellectum uiuificamur. Prius haereamus per fidem, ut sit quod uiuificetur per intellectum. Nam qui non haeret, resistit ; qui resistit, non credit. Nam qui resistit, quomodo uiuificatur ? Aduersarius 10 est radio lucis, quo penetrandus est ; non auertit aciem, sed claudit mentem. Sunt ergo quidam qui non credunt. Credant et aperiant, aperiant et ibuminabuntur. Sciebat enim ab initio Iesus qui essent credentes, et quis traditurus esset eum. Ibi enim erat et Iudas. Nam qui15 dam scandalizati sunt ; ille autem mansit ad insidiandum, non ad intellegendum. Et quia ideo manserat, non de illo tacuit Dominus. Non ilium expressit, sed nec siluit, ut omnes timerent, quamuis unus periret. Sed posteaquam dixit et distinxit credentes a non credentibus, expressit causam quare non cre20 dant : Propterea dixi uobis, inquit, quia nemo potest uenire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo. Ergo et credere datur nobis ; non enim nihil est credere. Si autem magnum aliquid est, gaude quia credidisti, sed noli extolli : quid enim habes quod non accepisti ? 8 Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro, et iam non cum illo ambulauerunt. Abierunt retro, sed post satanam, non post Christum. Nam aliquando Domi¬ nus Christus Petrum appellauit satanam, magis quia uolebat 5 praecedere Dominum suum, et consilium dare ne moreretur ille, qui uenerat ut moreretur, ne nos in aeternum moreremur ; et ait illi : Redi post me, satanas, non enim sapis quae Dei sunt, sed quae hominis sunt. Non ilium repulit retro be post sata¬ nam, et appellauit satanam, sed fecit post se ire, ut non esset 10 satanas ambulando post Dominum. Isti autem sic redierunt retro, quomodo de quibusdam feminis dicit apostolus : Quae-

;

.

PL 1619

.

22 ibid. 8, 9. 16, 23.

7, 5 Isai. 7, 9, sec. LXX.

24 efr I Cor. 4, 7.

8, 7 Matth.

ii 505

274

15

20

25

5

10

15

20

5

10

TRACT. IN IOH. XXVII, 8-10 Ioh. VI, 68-71

dam enim conuersae sunt retro post satanam. Vlterius cum illo non ambulauerunt. Ecce praecisi a corpore uitam perdiderunt, quia forte in corpore nec fuerunt. Inter non credentes et ipsi deputandi sunt, quamuis discipuli dicerentur. Abierunt retro, non pauci, sed multi. Hoc forte factum est ad consolationem, quoniam aliquando contingit ut dicat homo uerum, et quod dicit, non capiatur, atque illi qui audiunt, scandalizentur et discedant. Paenitet autem hominem dixisse quod uerum est ; dicit enim apud se homo : Xon debui sic dicere, non hoc dicere debui. Ecce Domino contigit ; dixit, et perdidit multos, remansit ad paucos. Sed non turbabatur ipse, quia ab initio nouerat et qui credentes essent, et qui non credentes ; nos si nobis contingat, perturbamur. Solatium in Domino inueniamus, et tamen caute uerba dicamus. 9 Atque ille ad paucos qui remanserant : Dixit ergo Iesas duodecim ; id est illis duodecim qui remanserunt : Numquid et uos, inquit, uultis ire ? Xon discessit nec Iudas. Sed quare manebat, Domino iam apparebat, nobis postea manifestatus est. Respondit Petrus pro omnibus, unus pro multis, unitas pro uniuersis : Respondit ergo ei Si¬ mon Petrus : Domine, ad quern ibimus ? Repellis nos a te, da nobis alterum te. Ad quem ibimus ? Si a te recedimus, ad quern ibimus ? Verba uitae aeternae Jiabes. Videte quemadmodum Petrus, dante Deo, recreante Spiritu sancto, intellexit. Vnde, nisi quia credidit ? Verba uitae aeternae habes. Vitam enim aetemam habes in ministratione corporis et sanguinis tui. Et nos credidimus, et cognouimus. Non cognouimus, et credidimus, sed credidimus, et cognouimus. Credidimus enim ut cognosceremus; nam si prius cognoscere, et deinde credere uellemus, nec cognoscere nec credere ualeremus. Quid credidimus, et quid cognouimus ? Quia tu es Christus Filius Dei, id est, quia ipsa uita aetema tu es, et non das in came et sanguine tuo nisi quod es. 10 Ait ergo Dominus Iesus : Nonne ego uos duodecim elegi, et unus ex uobis diabolus est ? Ergo, Vndecim elegi diceret ; an eligitur et diabolus, et in electis est diabolus ? Electi in laude solent dici; an electus est et iste, de quo nolente et nesciente magnum aliquid boni fieret ? Hoc est propriurn Dei; contrarium iniquis. Sicut enim iniqui male utuntur PL bonis operibus Dei, sic contra Deus bene utitur malis operi- 1620 bus hominum iniquorum. Quam bonum est membra corporis ita esse, quemadmodum disponi non possunt nisi ab artifice Deo ! Petulantia tamen quam male utitur oculis ? Fallacia quam male utitur lingua ? Falsus testis nonne lingua sua et animam suam prius trucidat, et alterum laedere se peremto

.

.

11 I Tim. 5, 15.

loh. VI, 7X

15

20

25

30

35

40

45

5o

TRACT. IN IOH. XXVII,

275

conatur ? Male utitur lingua, nec ideo malum est lingua ; opus Dei est lingua, sed bono opere Dei male utitur ilia nequitia. Quomodo utuntur pedibus qui currunt ad scelera ? quomodo utuntur manibus homicidae, et illis adiacentibus forinsecus bonis creaturis Dei quam male utuntur mali ? Auro iudicia corrumpunt, innocentes opprimunt. Luce ista mali male utuntur; male uiuendo enim etiam ipsam lucem ^ 506 qua uident, ad ministerium scelerum suorum usurpant. lens enim ut faciat aliquid mali malus, lucere sibi uult ne offendat, qui iam intus offendit et cecidit ; quod timet in corpore, iam incurrit in corde. Omnibus ergo bonis Dei, ne per singula currere longum sit, male utitur malus ; contra, malis hominum malorum bene utitur bonus. Et quid tarn bonum quam unus Deus ? Quandoquidem ipse Dominus dixit : Nemo bonus nisi unus Deus. Quanto ergo ille melior, tanto melius utitur et malis nostris. Quid Iuda peius ? Inter omnes adhaerentes magistro, inter duodecim, locuE illi commissi sunt, et dispensatio pauperum distributa ; ingratus tanto beneficio, honori tanto, accepit pecuniam, perdidit iustitiam, tradidit uitam mortuus ; quern ut discipulus secutus, ut inimicus persecutus est. Totum hoc malum Iudae, sed malo eius bene usus est Dominus. Tradi se pertulit ut redimeret nos. Ecce malum Iudae in bonum conuersum est. Satanas quant os martyres persecutus est ? Si satanas persequendo cessaret, hodie tarn gloriosam coronam sancti Laurentii non celebraremus. Si ergo ipsius diaboli malis operibus bene utitur Deus, quod facit malus, male utendo, sibi nocet, non bonitati Dei contradicit. Artifex illo utitur; et magnus artifex, si illo uti non nosset, nec eum esse permitteret. Ergo unus ex uobis diabolus est, ait, cum ego uos duodecim elegerirp. Potest et sic intellegi quod ait : duodecim elegi, quia sacratus est numerus. Non enim quia periit inde unus, ideo illius numeri honor demtus est, nam in locum pereuntis, alius subrogatus est. Mansit numerus consecratus, numerus duodenarius, quia per uniuersum mundum, hoc est per quatuor cardines mundi, Trinitatem fuerant annuntiaturi. Ideo ter quaterni. Se ergo exterminauit Iudas, non duodenarium numerum uiolauit; ipse deseruit praeceptorem, nam Deus illi apposuit successorem. 11 Hoc totum quod Dominus de came et de sanguine suo locutus est, et quod in eius distributionis gratia uitam nobis promisit aeternam, et quod hinc uoluit intellegi manducatores et potatores camis et sanguinis sui, ut in illo maneant et ipse PL in illis, et quod non intellexerunt qui non crediderunt, et quod 1621

.

5

io-ii

10, 26 Marc, io, 18.

10, 48 ter] et edd.

15 cfr Act. i, 26.

276

10

15

20

25

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. XXVII, 11-12 Ioh. VI, 68,71

spiritalia carnaliter sapiendo scandalizati sunt, et quod eis scandalizatis et pereuntibus consolationi Dominus adfuit discipulis qui remanserant, ad quos probandos interrogauit : N um quid et uos unit is ire ? ut responsio permansionis eorum innotesceret nobis ; nam ille nouerat quia manebant; hoc ergo totum ad hoc nobis valeat, dilectissimi, ut carnem Christi et sanguinem Christi non edamus tantum in Sacra¬ mento, quod et multi mali; sed usque ad spiritus participationem manducemus et bibamus, ut in Domini corpore tamquam membra maneamus, ut eius spiritu uegetemur, et non scandalizemur, etiam si multi modo nobiscum manducant et bibunt temporaliter sacramenta, qui habebunt in fine aeterna tormenta. Modo enim corpus Christi mixtum est tamquam in area ; sed nouit Dominus qui sunt eius. Si tu nosti quid trituras, quia ibi est latens massa, nec consumit trituratio quod purgatura est uentilatio ; certi sumus, fratres, quia omnes qui sumus in corpore Domini, et manemus in illo, ut et ipse maneat in nobis, in hoc saeculo necesse habemus usque in finem inter malos uiuere. Non inter illos dico malos, qui blasphe- n mant Christum ; rari enim iam inueniuntur qui lingua blasphemant, sed multi qui uita. Necesse est ergo ut inter illos usque in finem uiuamus. 12. Sed quid est quod ait : Qui manet in me, et ego in illo ? quid, nisi quod martyres audiebant : Qui perseuerauerit usque in finem, hie saluus erit ? Quomodo mansit in illo sanctus Laurentius, cuius hodie festa celebramus ? Mansit usque ad tentationem, mansit usque ad tyrannicam interrogationem, mansit usque ad acerrimam comminationem, man¬ sit usque ad peremtionem ; parum est, usque ad immanem excruciationem mansit. Non enim occisus est cito, sed cruciatus est in igne ; diu uiuere permissus est ; immo non diu uiuere permissus est, sed tarde mori compulsus est. In ilia ergo longa morte, in illis tormentis, quia bene manducauerat et bene biberat, tamquam ilia esca saginatus et illo calice ebrius, tormenta non sensit. Ibi enim erat qui dixit : Spiritus est qui uiuificat. Caro enim ardebat, sed spiritus animam uegetabat. Non cessit, et in regnum successit. Dixerat autem illi Xystus martyr sanctus, cuius diem quinto ab hinc retro die celebrauimus : Noli moerere, fili. Episcopus enim erat ille, iste diaconus. Noli moerere inquit, sequeris me post triduum. Triduum autem dixit medium inter diem passionis sancti Xysti, et diem hodiernae passionis sancti Laurentii. Triduum est medium. 0 consolatio ! non ait : Noli moerere, fili, desinet persecutio, et securus eris ; sed : Noli moerere ; quo ego prae11, 19 efr II Tim. 2, 19. 11, 7 consolatio Domini edd.

12, 1 Ioh. 6, 57 et 15, 5.

2 Matth. 24, 13.

507

Ioh. VII, i

TR. IN IOH. XXVII, I2-XXVIII, 2

277

cedo, tu sequeris ; nec consecutio tua differtur : triduum medium erit, et mecum eris. Accepit oraculum, uicit diabo25 lum, peruenit ad triumphum.

TRACTATVS XXVIII.

x6«

Ab eo loco euangelii : Et post haec ambulabat Iesus in Galilaeam usque ad id : Nemo tamen palam loquebatur de eo, propter metum Iudaeorum. [Cap. vn, x-13.] [Habitus Sabbato ante Dom. xii post Pentec., die 16 Augusti 413.]

1.

5

10

15

20

25

5

In isto euangelii capitulo, fratres, Dominus noster Iesus Christus secundum hominem se plurimum commendauit fidei nostrae. Etenim semper hoc agit dictis et factis suis, ut Deus credatur et homo : Deus qui nos fecit, homo qui nos quaesiuit ; Deus cum Patre semper, homo nobiscum ex tempore. Non enim quaereret quern fecerat, nisi heret ipse quod fecerat. Verum hoc mementote, et de cordibus uestris nolite dimittere, sic esse Christum hominem factum, ut non destiterit Deus esse. Manens Deus accepit hominem, qui fecit hominem. Quando ergo latuit ut homo, non potentiam perdidisse putandus est, sed exemplum inhrmitati praebuisse. Ille enim quando uoluit detentus est, quando uoluit occisus est. Sed quoniam futura erant membra eius, id est fideles eius, qui non haberent illam potestatem quarn habebat ipse Deus noster, quod latebat, quod se tamquam ne occideretur occultabat, hoc indicabat factura esse membra sua, in quibus utique membris suis ipse erat. Non enim Christus in capite et non in corpore, sed Christus totus in capite et in corpore. Quod ergo mem¬ bra eius, ipse ; quod autem ipse, non continuo membra eius. Nam si non ipse essent membra eius, non diceret : Saule, quid me persequeris ? Non enim Saulus ipsum, sed membra eius, id est fideles eius, in terra persequebatur. Noluit tamen dicere, sanctos meos, seruos meos ; postremo honorabilius, n 508 fratres meos : sed, Me, hoc est membra mea, quibus ego sum caput. 2. His praedictis, puto nos in hoc capitulo quod modo lectum est, non esse laboraturos ; saepe enim significatum est in ca¬ pite, quod futurum erat in corpore. Post haec, inquit,

ambulabat Iesus in Galilaeam ; non enim uolebat in ludaeam ambulare, quia quaerebant eum Iudaei interficere. Hoc est quod dixi, inhrmitati nostrae praebebat

exemplum. Non ipse perdiderat potestatem, sed nostram consolabatur fragilitatem. Futurum enim erat, ut dixi, ut aliquis hdelis eius absconderet se, ne a persecutoribus inueni10 retur ; et ne illi pro crimine obiceretur latibulum, praecessit XXVIII, 1, 20 Act. 9, 4.

278

15

20

5

10

15

20

5

TRACT. IN IOH. XXVIII, 2-4

Ioh. VII, 1-3

in capite quod in membro confirmaretur. Sic enim dictum est : Nolebat ambulare in I udaeam, quia quaerebant eum Iudaei occidere, quasi non posset Christus et ambulare inter Iudaeos, et non occidi a Iudaeis. Hanc enim potentiam, quando uoluit, demonstrauit ; nam cum eum iam passurum tenere uellent, ait illis : Quem quaeritis ? Responderunt : Iesum. Et ille : Ego sum, non se occultans, sed manifestans. Ad earn tamen manifestationem illi non substiterunt, sed redeuntes retro ceciderunt. Et tamen quia pati uenerat, surrexerunt, tenuerunt, ad iudicem adduxerunt, et occiderunt. Sed quid fecerunt ? Quod ait quaedam scriptura : Terra pl tradita est in manus impii ; caro data est in potestatem Iudae- 1623 is. Et hoc propterea, ut quasi sacculus conscinderetur, unde nostrum pretium manaret. 3. Erat autem in proximo dies festus Iudaeorum Scenopegia. Quid sit Scenopegia, scripturas qui legerunt, nouerunt. Faciebant die festo tabemacula, ad similitudinem tabernaculorum in quibus habitauerant cum ex Aegypto educti peregrinarentur in eremo. Iste erat dies festus, magna solemnitas. Celebrabant hoc Iudaei, uelut reminiscentes beneficia Domini, qui occisuri erant Dominum. Hoc ergo die festo (quia plures erant dies festi; sic enim appellabatur apud Iudaeos dies festus, ut non esset dies unus, sed plures) locuti sunt fratres eius ad Dominum Christum. Fratres eius sic accipite, sicut nostis ; non enim nouum est quod auditis. Consanguinei uirginis Mariae, fratres Domini dicebantur. Erat enim consuetudinis scripturarum, appellare fratres quoslibet consanguineos et cognationis propinquos, et extra usum nostrum, non quo more nos loquimur. Nam quis dicat fra¬ tres auunculum et filium sororis ? Scriptura tamen etiam huiusmodi cognationes fratres appellat. Nam Abraham et Lot fratres sunt dicti, cum esset Abraham patruus Lot ; et Laban et Iacob fratres sunt dicti, cum esset Laban auunculus Iacob. Cum ergo auditis fratres Domini, Mariae cogitate consanguinitatem, non iterum parientis ullam propaginem. Sicut enim in sepulcro ubi positum est corpus Domini, nec antea nec postea mortuus iacuit, sic uterus Mariae nec antea nec postea quidquam mortale concepit. 4. Diximus fratres qui fuerint ; audiamus quid dixerint. Transi hinc, et uade in ludaeam, ut et discipuli tui uideant opera tua, quae tu facis. Opera Domini discipulos non latebant, sed istos latebant. Isti enim fratres, id est consanguinei, Christum consanguineum habere potuerunt, credere autem in eum ipsa propinquitate fastidierunt. Dictum est in euangelio ; non enim hoc nos audemus opinari. 2, 14.

16

Ioh. 18, 4-6.

19

cfr

ibid.

21 lob. 9, 24.

28, 2 et 29, 10. 15.

3,

18

cfr Gen. 11, 27. 31 ; 13, 8 et 14,

Ioh.VII.4-6

10

15

5

10

15

20

25

279

modo audistis. Addunt, et monent : Nemo enim in occulto quid facit, et quaerit ipse in palam esse ; si haec ^509 facis, manifesto, teipsum mundo. Et continuo : Neque enim fratres eius credebant in eum. Quare in eum non credebant ? Quia humanam gloriam requirebant. Nam et quod eum uidentur monere fratres, gloriae ipsius consulunt : Facis mirabilia, innotesce; id est, appare omnibus, ut laudari possis ab omnibus. Loquebatur caro carni ; sed caro sine Deo, carni cum Deo. Loquebatur enim prudentia carnis Verbo quod caro factum est et habitauit in nobis. 5. Quid ad haec, Dominus ? Dicit ergo eis Iesus : Ternpus meum nondum uenit, tempus autem uestrum semper est paratum. Quid est hoc ? Nondum uenerat tempus Christi ? Quare ergo Christus uenerat, si tempus eius nondum uenerat ? Nonne audiuimus apostolum dicentem : Cum autem uenit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum ? Si ergo in plenitudine temporis missus est ; quando debuit missus est, quando oportuit uenit, quid est : Tempus meum pl nondum uenit ? Intellegite, fratres, quo animo illi loqueban- 1624 tur, qui quasi fratrem suum monere uidebantur. Dabant ei consilium consequendae gloriae, ueluti saeculariter et terreno affectu monentes, ne esset ignobilis et latitaret ; quod ergo ait Dominus: Tempus meum nondum uenit, illis respondit qui ei consilium de gloria dabant ; Tempus gloriae meae nondum uenit. Videte quarn profundum sit : de gloria ilh admonebant, sed ille uoluit altitudinem humilitate praecedere, et ad ipsam celsitudinem per humilitatem uiam sternere. Nam et illi discipuli utique gloriam requirebant, qui uolebant sedere unus ad dexteram eius, et alter ad sinistram ; adtendebant quo, et non uidebant qua ; Dominus eos, ut ordinate uenirent ad patriam, reuocauit ad uiam. Excelsa est enim patria, humilis uia. Patris est uita Christi, uia est mors Christi; patria est mansio Christi, uia est passio Christi. Qui recusat uiam, quid quaerit patriam ? Denique et illis hoc respondit, quaerentibus altitudinem : Potestis bibere calicem quern ego bibiturus sum ? Ecce qua uenitur ad celsitudinem quam desideratis. Calicem quippe commemorabat humilitatis atque passionis. 6 Ergo et hie Tempus meum nondum uenit ; tem¬ pus autem uestrum, id est, mundi gloria, semper est paratum. Hoc est tempus de quo in prophetia loquitur Chri¬ stus, id est, corpus Christi : Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo. Modo enim non est tempus iudicandi, sed iniquos tolerandi. Ferat igitur modo corpus Christi, et toleret iniqui-

.

5

TRACT. IN I0H. XXVIII, 4-6

4,

16

:

Ioh. 1, 14.

XXVIII, 6,

3

5, 6 Gal. 4, 4.

.

propheta plures codd

25

Matth. 20, 21. 22.

6,

4

Ps. 74, 3.

TRACT. IN IOH. XXVIII, 6-7

28o

10

15

20

25

30

Ioh. VII, 6

tatem male uiuentium. Habeat tamen iustitiam modo, antequam habeat iudicium ; per iustitiam enim perueniet ad iu¬ dicium. Tolerantibus quippe membris iniquitatem saeculi huius quid scriptura sancta dicit in psalmo ? Non repellet Dominus plebem snam. Laborat quippe plebs eius inter indignos, inter iniquos, inter blasphemantes, inter murmurantes, detrahentes, insectantes, et si liceat, perimentes. Laborat quidem, sed non repellet Dominus plebem suam, et hereditatem suam non derelinquet, quoadusque iustitia conuertatur ad iudi¬ cium. Quoadusque iustitia quae modo est in sanctis eius, con¬ uertatur ad iudicium, cum implebitur quod eis dictum est : Sedebitis super duodecim sedes, iudicantes duodecim tribus Is¬ rael. Habebat iustitiam apostolus, sed nondum illud iudicium de quo dicit : Nescitis quoniam angelos iudicabimus ? Sit ergo modo tempus iuste uiuendi, postea erit tempus eos qui male uixerint, iudicandi. Quoadusque iustitia, inquit, conuertatur ad /x 510 iudicium. Hoc erit tempus iudicii, de quo Dominus modo dixit : Tempus meum nondum uenit. Erit enim tempus gloriae, ut qui uenit in humilitate, ueniat in altitudine. Oui uenit iudicandus, ueniet iudicaturus ; qui uenit occidi a mortuis, ueniet iudicare de uiuis et mortuis. Deus, inquit psalmus, manifestus ueniet, Deus noster et non silebit. Quid est : mani¬ fests ueniet ? Quia uenit occultus. Tunc non silebit; nam pl quando uenit occultus sicut ouis ad immolandum ductus est, 1625 et sicut agnus corarn tondente se non aperuit os suum. Veniet et non silebit. Tacui, inquit, numquid semper tacebo ? 7 Modo autem quid necessarium est eis qui habent iusti¬ tiam ? Quod in illo ipso psalmo legitur : Quoadusque iustitia conuertatur ad iudicium ; et qui habent earn, omnes recti corde. Quaeritis fortasse qui sunt recti corde ? Illos inuenimus in scriptura rectos corde, qui mala saeculi tolerant, et non accu¬ sant Deum. Videte, fratres ; rara auis est ista quam loquor. Nescio quo enim modo quando euenit homini aliquid mali, Deum currit accusare, qui deberet se. Quando boni aliquid agis, te laudas ; quando mali aliquid pateris, Deum accusas. Hoc est ergo cor tortum, non rectum. Ab ista distortione et prauitate si corrigaris, conuertetur in contrarium quod faciebas. Antea enim quid faciebas ? Laudabas te in bonis Dei, accusabas Deum in malis tuis ; conuerso corde et directo, laudabis Deum in bonis suis, accusabis te in malis tuis. Isti sunt recti corde. Denique ille nondum recto corde, cui displicebat felieitas malorum et labor bonorum, ait correctus : Quam bonus Deus Israel rectis corde ! Mei autem, quando non

.

5

10

15

11 31

Ps. 93, 14. 15.

cfr Isai. 53, 7.

15

ad iudicium]

Er. Lugd. Ven.

18 Matth. 19, 28. 32 ibid. 42, 14, sec. LXX. constanter omnes codd.,

20 I Cor. 6, 3. 7,

in iudicium

17

27

Ps. 49, 3.

Ps. 72, 1-3.

edd. /i

7, 6 auis] causa

Ioh. VII, 6-10

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XXVIII, 7-8

28i

eram recto corde, pene commoti sunt pedes, paulo minus effusi sunt gressus mei. Quare ? Quia zelaui in peccatoribus, pacem peccatomm intuens. Vidi, inquit, malos felices, et displicuit mihi Deus ; hoc enim uolebam, ut non permitteret Deus malos esse felices. Intellegat homo : numquam hoc permittit Deus ; sed ideo malus felix putatur, quia quid sit felicitas ignoratur. Simus ergo recti corde ; tempus gloriae nostrae nondum uenit. Dicatur amatoribus huius saeculi, quales erant fratres Domi¬ ni : Tempus uestrum semper est paratum ; tempus nostrum nondum uenit. Audeamus enim hoc dicere et nos. Et quoniam corpus Domini nostri Iesu Christi sumus, quoniam membra eius sumus, quoniam caput nostrum gratanter agnoscimus, dicamus prorsus, quoniam propter nos et ipse hoc dignatus est dicere. Quando nobis insultant amatores huius saeculi, dicamus eis : Tempus uestrum semper est para¬ tum ; tempus nostrum nondum uenit. Nobis enim dixit apostolus : Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. Quando ueniet tempus nostrum ? Cum Christus, inquit, apparuerit uita uestra, tunc et uos apparebitis cum

ipso in gloria. 8. Quid deinde addit ? Non potest mundus odisse uos. Quid est hoc, nisi : Non potest mundus odisse amatores suos, falsos testes ? Bona enim dicitis quae mala sunt, et mala quae bona sunt. Me autem odit, quia ego testimonium 5 perhibeo

de illo, quia opera eius mala sunt. Vos adscendite ad diem festum hunc. Quid est hunc ? Vbi gloriam humanam quaeritis. Quid est hunc ? Vbi extendere uultis carnalia gaudia, non aetema cogitare. Ego non adscendo ad diem festum hunc, quia meum tempus 10 nondum impletum est. In die festo hoc gloriam uos huma¬ n

5II

nam quaeritis ; meum uero tempus, id est gloriae meae, non¬ PL dum uenit. Ipse erit dies festus meus, non diebus istis prae- 1626 currens et transiens, sed permanens in aeternum : ipsa erit festiuitas, gaudium sine fine, aeternitas sine labe, serenitas sine 15 nube. Haec cum dixisset, ipse mansit in Galilaea.

Vt autem adscenderunt fratres eius, tunc et ipse adscendit ad diem festum, non manifeste, sed quasi in occulto. Ideo non ad diem festum hunc, quia non gloriari temporaliter, sed aliquid docere salubriter, corrigere 20 homines, de die festo aetemo admonere, amorem ab hoc saeculo auertere, et in Deum conuertere cupiebat. Quid est au¬ tem : quasi latenter adscendit ad diem festum ? Non uacat et hoc Domini. Videtur mihi, fratres, etiam hinc, quod quasi latenter adscendit, aliquid significare uoluisse ; nam 34 Col.

8,

23

3, 3.

4-

domini] ab intellects

Er. Eugd. Ven.

282

TRACT. IN IOH. XXVIII, 8-9

Ioh.VII, 10

25 consequentia docebunt sic eum adscendisse mediato die festo, id est mediatis iliis diebus, ut etiam palam doceret. Sed quasi l at enter dixit, ne se ostenderet hominibus. Non uacat quod latenter adscendit Christus ad diem festum, quia ipse latebat in illo die festo. Adhuc etiam ego quod dixi, in latibulo est. 30 Manifestetur ergo, tollatur uelum, et appareat quod erat secretum. 9. Omnia quae dicta sunt antiquo populo Israel in multiplici scriptura sanctae legis, quae agerent, siue in sacrificiis, siue in sacerdotibus, siue in diebus festis, et omnino in quibuslibet rebus quibus Deum colebant, quaecumque iliis dicta et prae5 cepta sunt ; umbrae fuerunt futurorum. Quorum futurorum ? Quae implentur in Christo. Vnde dicit apostolus : Quotquot enim promissiones Dei, in illo etiam ; id est, in illo impletae sunt. Deinde dicit alio loco : Omnia in figura contingebant iliis ; scripta sunt autem propter nos, in quos finis saeculorum 10 obuenit. Dixit et alibi : Finis enim legis Christus est. Item alio loco : Nemo uos iudicet in cibo, aut in potu, aut in parte diei festi, aut neomeniae, aut sabbatorum, quod est umbra futuro¬ rum. Si ergo omnia ilia umbrae fuerunt futurorum, et Scenopegia umbra erat futurorum. Hie ergo dies festus, quaeramus 13 cuius futuri umbra erat. Exposui quid erat Scenopegia : celebratio erat tabernaculorum, propterea quia populus de Aegypto liberatus tendens per desertum ad terram promissionis, in tabernaculis habitauit. Quid sit animaduertamus, et nos erimus ; nos, inquam, qui membra Christi sumus, si 20 sumus ; illo autem dignante sumus, non nobis promerentibus. Adtendamus ergo nos, fratres : educti sumus de Aegypto, ubi diabolo tamquam Pharaoni seruiebamus, ubi lutea opera in terrenis desideriis agebamus, et in eis multum laborabamus. Etenim nobis Christus quasi lateres facientibus clamauit : 25 Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis. Hinc educti per baptismum tamquam per mare rubrum, ideo rubrum, quia Christi sanguine consecratum, mortuis omnibus inimicis no- PL stris qui nos insectabantur, id est, deletis omnibus peccatis 1627 nostris, transiecti sumus. Modo ergo antequam ad patriam 30 promissionis, id est, aetemum regnum ueniamus, in deserto in tabernaculis sumus. Qui ista agnoscunt, in tabernaculis sunt, futurum enim erat ut quidam hoc agnoscerent. Ille enim est in tabernaculis, qui se esse in mundi intellegit peregrinum. Ille se intellegit peregrinantem, qui se uidet patriae 35 suspirantem. Cum autem corpus Christi est in tabernaculis, Christus est in tabernaculis. Sed tunc non euidenter, sed la9, 6 II Cor. 1, 20.

25

Matth. 11, 28.

9,

7

etiam] est

Er.

8 I Cor. io, n.

10 Rom. io, 4.

11 Col. 2, 16. 17.

Ioh. VII, 10-12 TRACT. IN IOH. XXVIII, 9-11

40

45

50

283

tenter. Adhuc enim umbra lucem obscurabat ; ueniente luce, umbra remota est. Christus erat in occulto, in Scenopegia Christus erat, sed latens Christus. Modo iam cum manifestata sunt ista, agnoscimus nos iter agere in eremo ; si enim agnoscamus, in eremo sumus. Quid est in eremo ? In deserto. Quare in deserto ? Quia in isto mundo, ubi sititur in uia inaquosa. Sed sitiamus, ut saturemur. Beati enim qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Et sitis nostra de petra impletur in eremo : Petra enim erat Christus, et uirga percussa est, ut aqua manaret. Vt autem manaret, bis percussa est; quia duo ligna sunt crucis. Omnia ergo haec quae fiebant in figura, manifestantur in nobis. Et non uacat quod de Domino dictum est : A dscendit ad diem festum, non manif este, sed tamquam in occulto. Figuratum enim erat ipsum in occulto, quia in ipso die festo Christus latebat, quia ipse dies festus, Christi membra peregrinatura significabat. 10. udaei ergo quaerebant eum in die festo, antequam adscenderet. Priores enim fratres adscenderunt, et non tunc adscendit ille, quando illi putabant et uolebant, ut etiam hoc impleretur quod ait : Non ad hunc, id est, ad quern uos uultis, primum uel secundum diem. Adscendit autem postea, ut euangelium loquitur : mediato die festo, id est, cum iam illius diei festi tot dies praeteriissent quod remansissent. Ipsam enim festiuitatem, quantum intellegendum est, diebus pluribus celebrabant. 11 Diceb ant ergo : Vbi est ille ? Et murmur multum de eo erat in turba. Vnde murmur ? De contentione. Quae fuit contentio ? Quidam enim dicebant : Quia bo¬ nus est ; alii autem : Non, sed seducit turbas. De omnibus serais eius intellegendum ; hoc dicitur modo. Quicumque enim eminuerit in aliqua gratia spiritali, profecto alii dicunt : Bonus est ; alii : Non, sed seducit turbas. Vnde hoc ? Quia uita nostra abscondita est cum Christo in Deo. Ideo licet dicere hominibus per hyemem : Mortua est ista arbor, uerbi gratia, arbor fici, arbor pyri, et huiusmodi pomoram, similis est aridae ; et quamdiu hiems est, non apparet. Aestas probat, iudicium probat. Aestas nostra, reuelatio Christi est : Deus manifestus ueniet, Dens noster et non silebit, ignis ante eum praeibit ; iste ignis inflammabit inimicos eius ; aridas arbores ignis comprehendet. Tunc enim aridae apparebunt, quando eis dicetur : Esuriui, et non dedistis mihi manducare ; in alia uero parte, hoc est in dextera, apparebit fecunditas fructuum, dignitasque foliorum ; uiriditas, aeternitas

P 512

/

5

.

5

10

15

43

Matth. 5,6.

49, 3.

14

45

I Cor. 10, 4 ; Num. 20, 11.

Ps. 96, 3.

11, 6 spirituali profectu,

16

Matth. 23, 42, 41.

Er. Eugd. Ven.

n,8Col. 3, 3.

13

Ps.

PL 1628

284

TR. INIOH. XXVIII, n-XXIX, 2 Ioh. VII, 12-14

erit. Illis ergo tamquam aridis dicetur : Ite in ignem aeternum. Ecce enim, inquit, securis ad radicem arborum posita est. Omnis ergo arbor quae non facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur. Dicant ergo de te, si proficis in Christo, dicant homi¬ nes : Seducit turbas. De ipso, de toto corpore Christi hoc dicitur. Cogita corpus Christi adhuc in mundo, cogita corpus 25 Christi adhuc in area ; uide quemadmodum blasphemetur a palea. Simul quidem triturantur, sed paleae conteruntur, frumenta purgantur. Quod dictum est ergo de Domino, ualet ad consolationem, de quocumque hoc dictum fuerit christiano. 12 N emo tamen palam lo quebatur de illo, propter metum Iudaeorum. Sed qui non loquebantur de illo propter metum Iudaeorum ? Vtique qui dicebant : Bonus est, non qui dicebant : Seducit turbas. Oui dicebant : Seducit 5 turbas, sonitus eorum audiebatur tamquam aridorum foliorum. Seducit turbas, clarius sonabant ; Bonus est, pressius susurrabant. Modo autem, fratres, quamuis nondum uenerit ilia gloria Christi, quae nos aeternos factura est, modo tamen ita crescit ecclesia eius, ita earn dignatus est per cuncta I0 diffundere, ut iam susurretur : Seducit turbas, et clarius personet : Bonus est. 20

.

TRACTATVS XXIX. In illud euangelii : Iam autem die festo mediante, adscendit Iesus in templum, usque ad id : Qui misit ilium, hie uerax est, et iniustitia in illo non est. [Cap. vii, 14-18.] [Habitus Dom.

xii

post Pentec., die

17

Augusti

413.]

1. Quod sequitur de euangelio et hodie lectum est, conse¬ quent er et nos uideamus ; et quod Dominus donauerit, hinc dicamus. Hesterno die hue usque lectum erat, quia licet non uidissent Dominum Iesum in templo per diem festum, loque5 bantur tamen de illo : Et alii dicebant : Bonus est ; alii autem : Non, sed seducit turbas. Dictum enim hoc est ad eorum solatium, qui postea praedicantes uerbum Dei, futuri erant ut seductores et ueraces. Si enim seducere decipere est, nec Christus seductor, nec apostoli eius ; nec quisquam 10 seductor debet esse christianus ; si autem seducere, aliunde aliquem ad aliud persuadendo ducere est, quaerendum est unde et quo : si a malo ad bonum, bonus seductor est; si a bono ad malum, malus seductor est. In hanc ergo partem qua seducuntur homines de malo ad bonum, utinam omnes se13 ductores et uocemur et simus ! 2 Adscendit ergo postea Dominus ad diem festum, me-

.

20

ibid.

XXIX,

3, 10. 1,

5

Ioh.

7, 12.

7

efr II Cor. 6, 8.

^513

Ioh. VII, 14-16 TRACT. IN IOH. XXIX, 2-4

285

diante die festo, et docebat. Et mirabantur ludaei dicentes : Quomodo hie litteras scit, cum non didicerit ? Ille qui latebat, docebat, et palam loquebatur, et non 5 tenebatur. Illud enim ut lateret, erat causa exempli, hoc potestatis. Sed cum doceret, mirabantur ludaei. Omnes quidem, quantum arbitror, mirabantur, sed non omnes conuertebantur. Et unde admiratio ? Quia multi nouerant ubi PL natus, quemadmodum fuerit educatus ; numquam eum uide- 1629 10 rant litteras discentem, audiebant autem de lege disputatem, legis testimonia proferentem, quae nemo posset proferre nisi legisset, nemo legere nisi litteras didicisset : et ideo miraban¬ tur. Eorum autem admiratio magistro facta est insinuandae altius ueritatis occasio. Ex eorum quippe admiratione et 15 uerbis, dixit Dominus profundum aliquid, et diligentius inspici et discuti dignum. Propter quod intentam facio caritatem uestram, non solum ad audiendum pro uobis, sed etiam ad orandum pro nobis. 3. Quid ergo Dominus respondit eis, admirantibus quomodo sciret litteras quas non didicerat ? Mea, inquit, doctrina non est mea, sed eius qui misit me. Haec est profunditas prima ; uidetur enim paucis uerbis quasi contraria locutus. 5 Non enim ait : Ista doctrina non est mea ; sed : Mea doctri¬ na non est mea. Si non sua, quomodo tua ? Si tua, quomodo non tua ? Tu enim dicis utrumque, et : mea doctrina ; et : non mea. Nam si dixisset : Ista doctrina non est mea, nulla essset quaestio. Nunc uero, fratres, primitus intendite quae10 stionem, et sic ordine exspectate solutionem. Nam qui non uidet quaestionem quae proponitur, quomodo intellegit quod exponitur ? Hoc est ergo in quaestione, quod ait : mea non ^514 mea ; hoc uidetur esse contrarium, quomodo me a, quomodo non mea. Si ergo intueamur diligenter quod ipse in exordio 15 dicit sanctus euangelista : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat uerbum, inde pendet huius solutio quaestionis. Quae est ergo doctrina Patris, nisi Ver¬ bum Patris ? Ipse ergo Christus doctrina Patris, si Verbum Patris. Sed quia Verbum non potest esse nullius, sed alicuius, 20 et suam doctrinam dixit, seipsum, et non suam, quia Patris est Verbum. Quid enim tarn tuum quam tu ? et quod tarn non tuum quam tu, si alicuius est quod es ? 4 Verbum ergo et Deus est, et doctrinae stabilis Verbum est, non sonabilis per syllabas et uolatilis, sed manentis cum Patre, ad quam conuertamur manentem, sonis transeuntibus admoniti. Non enim nos ita admonet quod transit, ut ad 5 transitoria uocet. Admonemur ut diligamus Deum. Totum

.

3,

15

Ioh. 1, 1.

XXIX, 4,

20

3

quem

Lon. Tr. Ioh.

286

10

15

20

25

5

10

5

TRACT. IN IOH. XXIX, 4-6

Ioh. VII, 16

hoc quod dixi, syllabae fuerunt ; percussum aerem uerberauerunt, ut ad sensum uestrarum aurium peruenirent, sonando transierunt; non tamen illud quod uos admonui, transire debet, quia ille quern uos diligere admonui, non transit ; et cum transeuntibus syllabis admoniti, conuersi ad eum fueritis, nec uos transibitis, sed cum manente manebitis. Hoc est ergo in doctrina magnum, altum et aeternum quod manet ; quo uocant omnia quae temporaliter transeunt, quando bene significant, nec mendaciter proferuntur. Omnia quippe signa quae proferimus sonis, aliquid significant quod non est sonus. Non enim duae breues syllabae Deus est, et duas breues sylla- PL bas colimus, et duas breues syllabas adoramus, et ad duas 1630 breues syllabas peruenire desideramus, quae pene ante desinunt sonare, quam coeperint ; nec in eis secundae locus est, nisi prima transient. Manet ergo aliquid magnum quod dicitur Deus, quamuis non maneat sonus cum dicitur Deus. Sic intendite doctrinam Christi, et peruenietis ad Verbum Dei; cum autem perueneritis ad Verbum Dei, intendite, Deus erat Verbum ; et uidebitis uerum dictum esse : me a doctrina ; intendite etiam cuius est Verbum, et uidebitis recte dictum esse : non est mea. 5. Breuiter ergo dico Caritati uestrae, hoc uidetur mihi dixisse Dominus Iesus Christus : Mea doctrina non est mea, ac si diceret : Ego non sum a meipso. Quamuis enim Filium Patri dicamus et credamus aequalem, nec ullam in eis esse naturae substantiaeque distantiam, nec inter generantem atque generatum aliquod interfuisse temporis interuallum, tamen hoc seruato et custodito ista dicimus, quod ille Pater est, ille Filius. Pater autem non est, si non habeat Filium ; et Filius non est, si non habeat Patrem ; sed tamen Filius Deus de Patre ; Pater autem Deus, sed non de Filio. Pater Filii, non Deus de Filio ; ille autem Filius Patris, et Deus de Patre. Dominus enim Christus dicitur Lumen ex Lumine. Lumen ergo quod non ex lumine, et Lumen aequale quod ex Lumine, simul unum Lumen, non duo lumina. 6. Si intelleximus, Deo gratias ! si quid autem parum intelexit, fecit homo quo usque potuit, cetera uideat unde speret. Forinsecus ut operarii possumus plantare et rigare, sed Dei est incrementum dare. Mea, inquit, doctrina non est mea, sed eius qui mi sit me. Audiat consilium, qui dicit : Nondum intellexi. Magna quippe res et profunda cum fuisset di- ^515 eta, uidit utique ipse Dominus Christus hoc tarn profundum non omnes intellecturos, et in consequenti dedit consilium. 6, 3 I Cor. 3, 6.

7 sensum] sonum codd. quo uocantur Lou.

13 quo uocant] codd. /x, quod uocant Am. Bad. Er.,

Ioh. VII, 17

TRACT. IN IOH. XXIX, 6-7

287

Intellegere uis ? Crede. Deus enim per prophetam dixit : 10 Nisi credideritis, non intellegetis. Ad hoc pertinet quod etiam hie Dominus secutus adiunxit : Si quis uoluerit uolunta¬ tem eius facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit, an ego a meipso loquar. Quid est hoc : Si quis uo¬ luerit uoluntatem eius facere ? Sed ego dixeram : Si 15 quis crediderit ; et hoc consilium dederam. Si non intellexisti, inquam, crede. Intellect us enim merces est fidei. Ergo noli quaerere intellegere ut credas, sed crede ut intellegas; quoniam nisi credideritis, non intellegetis. Cum ergo ad possibilitatem intellegendi consilium dederim obedientiam credendi, et dixe20 rim Dominum Iesum Christum hoc ipsum adiunxisse in con¬ sequent! sententia, inuenimus eum dixisse : Si quis uoluerit uoluntatem eius facere, cognoscet de doctrina. Quid est: cognoscet ? hoc est intelleget. Quod est autem : Si quis uoluerit uoluntatem eius facere, hoc est credere. Sed 25 quia cognoscet, hoc est intelleget, omnes intellegunt ; quia uero quod ait : Si quis uoluerit uoluntatem eius face¬ re, hoc pertinet ad credere, ut diligentius intellegatur, opus est nobis ipso Domino nostro expositore, ut indicet nobis utrum reuera ad credere pertineat facere uoluntatem Patris pl 30 eius. Quis nesciat hoc esse facere uoluntatem Dei, operari 1631 opus eius, id est, quod ill! placet ? Ipse autem Dominus aperte alio loco dicit : Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem ille misit. Vt credatis in eum, non, ut credatis ei. Sed si creditis in eum, creditis ei; non autem continuo qui credit ei, credit in 35 eum. Nam et daemones credebant ei, et non credebant in eum. Rursus etiam de apostolis ipsius possumus dicere : Credimus Paulo, sed non : Credimus in Paulum ; Credimus Petro, sed non : Credimus in Petrum. Credenti enim in eum qui iustificat impium, deputatur fides eius ad iustitiam. Quid est ergo credere 40 in eum ? Credendo amare, credendo dihgere, credendo in eum ire, et eius membris incorporari. Ipsa est ergo fides quam de nobis exigit Deus ; et non inuenit quod exigat, nisi donauerit quod inueniat. Quae fides, nisi quam definiuit alio loco aposto¬ lus plenissime dicens : Neque circumcisio aliquid ualet, neque 45 praeputium, sed fides quae per dilectionem operatur ? Non qualiscumque fides, sed fides quae per dilectionem operatur; haec in te sit, et intelleges de doctrina. Quid enim intelleges ?

Quia doctrina ista non est mea, sed eius qui misit me ; id. est, intelleges quia Christus Filius Dei, qui est doctrina 50 Patris, non est ex seipso, sed Filius est Patris. 7 Sabellianam haeresim sententia ista dissoluit. Sabelliani enim dicere ausi sunt ipsum esse Filium qui est et Pater ; duo esse nomina, sed unam rem. Si duo essent nomina, et res una, non diceretur : Mea doctrina non est mea. Vtique si

.

10 Isai. 7, 9, sec. LXX.

32 Ioh. 6, 29.

38 Rom. 4, 5.

44 Gal. 5, 6.

288

TRACT. IN IOH. XXIX, 7-8

Ioh. VII, 18

5 tua doctrina non est tua, o Domine, cuius est, nisi alius sit cuius sit ? Quod dixisti, Sabelliani non intellegunt; non enim Trinitatem uiderunt, sed sui cordis errorem secuti sunt. Nos cultores Trinitatis et unitatis Patris et Filii et Spiritus sancti, et unius Dei, intellegamus de doctrina Christi, quoniam non 10 est eius. Et ideo dixit non se a seipso loqui, quoniam Christus Patris est Filius, et Pater Christi est Pater, et Filius de Deo Patre Deus est; Pater autem Deus, non de Filio Deo Deus est. 8. Qui a semetipso loquitur, gloriam propriam ^51 quaerit. Hoc erit die qui uocatur Antichristus, extollens se, sicut apostolus ait, supra omne quod dicitur Deus, et quod colitur. Ipsum quippe annuntians Dominus gloriam suam quae5 siturum, non gloriam Patris, ait ad Iudaeos : Ego ueni in nomine Patris mei, et non suscepistis me ; alius ueniet in nomine suo, hunc suscipietis. Significant eos Antichristum suscepturos, quo gloriam nominis sui quaesiturus est, inflatus, non solidus, et ideo non stabilis, sed utique ruinosus. Dominus 10 autem noster Iesus Christus magnum exemplum nobis praebuit humilitatis ; nempe aequalis est Patri, nempe in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum / nempe ipse dixit, et uerissime dixit : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me ? Philippe, qui uidit me, 15 uidit et Patrem ; nempe ipse dixit, et uerissime dixit : Ego et Pater unum sumus. Si ergo file cum Patre unum, aequalis pl Patri, Deus de Deo, Deus apud Deum, coaeternus, immortalis, 1632 pariter incommutabilis, pariter sine tempore, pariter creator et dispositor temporum, tamen quia uenit in tempore, et 20 formam serui accepit, et habitu est inuentus ut homo, quaeri : gloriam Patris, non suam, quid tu, homo, facere debes, qui quando aliquid boni facis, gloriam tuam quaeris ; quando au¬ tem aliquid mali facis, Deo calumniam meditaris ? Intende tibi, creatura es, agnosce creatorem ; seruus es, ne contemnas 25 Dominum ; adoptatus es, sed non meritis tuis ; quaere eius gloriam, a quo habes hanc gratiam, homo adoptatus, cuius gloriam quaesiuit qui est ab illo unicus natus. Qui autem quaerit gloriam eius qui misit ilium, hie uerax est, et iniustitia in illo non est. In Antichristo autem 30 iniustitia est, et uerax non est, quia gloriam suam quaesiturus est, non eius a quo missus est : non enim est missus, sed uenire permissus. Omnes ergo pertinentes ad corpus Christi, ne inducamur in laqueos Antichristi, non quaeramus gloriam nostram. Sed si file quaesiuit gloriam eius qui eum misit, quanto 35 magis non eius qui nos fecit ? 8, 2 II Thess. 2, 4. Phil. 2, 7.

5 Ioh. 5, 43.

13 ibid. 14, 9.

7, 9 quoniam] quomodo Er. Lugd. Vert. Lou.

la ibid. 10, 30.

20

Ioh.VII, 19-20

TRACT. IN IOH. XXX, 1-3

289

TRACTATVS XXX. Ab eo loco : Nonne Moyses dedit uobis legem, et nemo ex uobis facit legem, usque ad id : Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate. [Cap. vii, 19-24.] [Habitus Sabbato ante Dom. xm post Pentec., die 23 Augusti 413.]

5

10

15

20

5

10

i5

1. Euangelii sancti lectionem, de qua pridem Caritati uestrae locuti sumus, ista quae modo lecta est, hodierna consequitur. Dominum loquentem audiebant et discipuli et Iudaei; ueritatem loquentem audiebant, et ueraces et mendaces; caritatem loquentem audiebant et amici et inimici; bonum loquentem audiebant et boni et mali. Illi audiebant, sed ille discernebat ; et quibus sermo prodesset et profuturus esset, uidebat et praeuidebat. In illis enim qui tunc erant uidebat, in nobis qui futuri eramus praeuidebat. Nos itaque sic audiamus euangelium, quasi praesentem Dominum ; nec dicamus : O illi felices qui eum uidere potuerunt ! quia multi in eis qui uiderunt, et occiderrunt ; multi autem in nobis qui non uiderunt, et crediderunt. Quod enim pretiosum sonabat de ore Domini, et propter nos scriptum est, et nobis seruatum, et propter nos recitatum, et recitabitur etiam propter posteros nostros, et donee saeculum finiatur. Sursum est Dominus ; p 517 sed etiam hie est ueritas Dominus. Corpus enim Domini in quo resurrexit, uno loco esse potest ; ueritas eius ubique diffusa est. Dominum ergo audiamus, et quod ipse donauerit de uerbis eius, et nos dicamus. 2 Nonne Moyses, inquit, dedit uobis legem, et ne¬ mo ex uobis facit legem ? Quid me quaeritis interficere ? Ideo enim quaeritis me interficere, quia nemo ex pl uobis facit legem ; nam si legem faceretis, in ipsis litteris 1633 Christum agnosceretis, et praesentem non occideretis. Et illi responderunt : Respondit ei turba. Respondit quasi turba non pertinentia ad ordinem, sed ad perturbationem ; denique turba turbata uidete quid respondent: Daemonium habes ; quis te quaerit occidere ? Quasi non peius fuerit dicere : D aemonium habes, quam eum occidere. Ei quippe dictum est quod daemonium haberet, qui daemones expellebat. Quid possit aliud dicere turba turbulenta ? quid possit aliud olere coenum commotum ? Turba turbata est ; unde ? A ueritate. Turbam lippitudinis turbauit claritas lucis. Oculi enim non habentes sanitatem, non possunt ferre luminis claritatem. 3 Dominus autem non plane turbatus, sed in sua ueritate

.

.

XXX, 1, 15 recitatur Er. Eugd. Hen. 17 domini] om. plures codd. 18 po¬ test] codd. etid., oportet apttd luon. Decret. z, 8 / Grat. consecr. d. z, c. « Prima quidem » ; Petr. Lomb. Sent. IV, io, i, Tbom. Sum. 3, 75,1, aliosque qui banc sententiam refermt. z, 5/6 et illi responderunt] om. Er. Eugd. Ven. Lou. 6 ei] enim Er. Eugd. Ven.

290

5

10

I5

20

25

30

35

40

TRACT. IN I0H. XXX, 3-4

Ioh. VII, 21

tranquillus, non reddidit malum pro malo, nec maledictum pro maledicto. Quibus si diceret : Daemonium habetis uos, uerum utique diceret. Non enim talia illi ueritati dicerent, nisi eos diaboli falsitas irritaret. Quid ergo respondit ? Audiamus tranquille, et tranquillum bibamus : Vnum opus feci, et omnes miramini. Tamquam dicens : Quid si omnia opera mea uideritis ? Ipsius enim opera erant quae in mundo uidebant, et ipsum qui fecit omnia non uidebant ; fecit unam rem, et turbati sunt, quia saluum fecit hominem sabbato. Quasi uero si quisquam aegrotus sabbato sinceraret, alius ilium sanum fecisset quam ille, qui eos scandalizauit, quia unum homi¬ nem saluum fecit sabbato. Quis enim alius alios saluos fecit quam ipsa salus ; qui illam salutem quam dedit huic homini, dat et iumentis ? Salus enim corporalis erat. Salus carnis et reparatur, et moritur ; et cum reparatur, mors differtur, non aufertur. Tamen, fratres, etiam ipsa salus a Domino est, per quemlibet detur ; quocumque curante et ministrante impertiatur, ab illo datur a quo est omnis salus, cui dicitur in psalmo : Homines et iumenta saluos facies, Domine, sicut multiplicasti misericordiam tuam, Dens. Quia enim Deus es, multiplicata misericordia tua peruenit etiam ad salutem carnis humanae, peruenit etiam ad salutem mutorum animalium ; sed qui das salutem carnis hominibus iumentisque communem, numquid nulla salus est quam seruas hominibus ? Est certe alia quae non solum communis non est hominibus et iumentis, sed nec ipsis hominibus communis est bonis et malis. Denique cum ibi de ista salute dixisset, quam communiter accipiunt pecora et homines, propter illam salutem quam sperare debent homines, sed boni homines, secutus adiunxit : Filii autem hominum sub tegmine alarum tuarum sperabunt ; inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos ; quoniam apud te est fons uitae, et in lumine tuo uidebimus lumen. Haec est salus quae ad bonos pertinet, quos appellauit filios homi- pl num, cum supra dixisset : Homines et iumenta saluos facies, 1634 Domine. Quid enim ? illi homines non erant filii hominum, ^518 ut cum dixisset : Homines, sequeretur et diceret : Filii autem hominum, quasi aliud erant homines, et aliud filii hominum ? Non tamen arbitror sine aliqua significatione distinctionis hoc dixisse Spiritum sanctum. Homines ad primum Adam, filii hominum ad Christum. Forte enim homines pertinent ad primum hominem ; filii autem hominum pertinent ad Filium hominis. 4 Vnum opus feci, et omnes miramini. Et continuo

.

XXX, 3, 2 cfr I Petr. 3, 9.

30 Ps. 35, 7-10.

3, 11 aegrotum codd. aliquot Lugd. Ven. Er., sanaret Lugd. Ven.

sinceraret] codd. 'Lou. fi, sanaretur

Ioh. VII, 21-23

TRACT. IN IOH. XXX, 4-5

291

subiungit : Propterea Moyses dedit uobis circumcisionem. Bene factum est ut acciperetis circumcisionem a Moyse. Non quia ex Moyse est, sed ex Patribus. Abraham 5 quippe primus accepit circumcisionem a Domino. Et in sabbato circumciditis. Conuicit uos Moyses. In lege accepistis ut circumcidatis octauo die ; accepistis in lege ut uacetis septimo die ; si octauus dies illius qui natus est occurret ad diem septimum sabbati, quid facietis ? Vacabitis, ut seruetis 10 sabbatum, an circumcidetis, ut impleatis sacramentum diei octaui ? Sed noui, inquit, quid faciatis. Circumciditis hominem. Quare ? Quia circumcisio pertinet ad aliquod signaculum salutis, et non debent homines sabbato uacare a salute. Ergo nec mihi irascamini, quia saluum feci totum I5 hominem sabbato ; s'i circumcisionem, inquit, acci-

pit

5

10

i5

20

homo

in

sabbato,

ut non

soluatur lex Moysi

(aliquid enim per Moysen in ilia constitutione circumcisionis salubriter institutum est), mihi operanti salutem in sabbato quare indignamini ? 5. Forte enim ilia circumcisio ipsum Dominum significabat, cui isti curanti et sananti indignabantur. Iussa est enim adhiberi octauo die circumcisio ; et quid est circumcisio, nisi carnis exspoliatio ? Significat ergo ista circumcisio exspoliationem a corde cupiditatum carnalium. Non ergo sine causa data est, et in eo membro iussa fieri, quoniam per illud membrum procreatur creatura mortalium. Et per unum homi¬ nem mors, sicut per unum hominem resurrectio mortuorum ; et per unum hominem peccatum intrauit in mundum, et per peccatum mors. Ideo quisque cum praeputio nascitur, quia omnis homo cum uitio propaginis nascitur ; et non mundat Deus siue a uitio cum quo nascimur, siue a uitiis quae male uiuendo addimus, nisi per cultellum petrinum, Dominum Christum. Petra enim erat Christus. Cultellis enim petrinis circumcidebant, et petrae nomine Christum figurabant, et praesentem non agnoscebant, sed insuper eum occidere cupiebant. Quare autem octauo die, nisi quia post septimum sabbati Dominus die dominico resurrexit ? Ergo resurrectio Christi, quae facta est tertio quidem die passionis, sed octauo die in diebus hebdomadis, ipsa nos circumcidit. Audi circumcisos uera petra, apostolo admonente : Si ergo resurrexistis

cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera Dei sedens ; quae sursum sunt sapite, non quae super pl terram. Circumcisis loquitur : Resurrexit Christus, abstulit 1635 25 uobis desideria carnalia, abstulit concupiscentias malas, ab¬ stulit superfluum cum quo nati eratis, et multo peius quod male uiuendo addideratis ; circumcisi per petram quare adhuc 4, 5 cfr Gen. 17, 10. 7 cfr Leu. 12, 3. 7 cfr Exod. 20 10. 15, 24. 9 Rom. 5, 12. 14 I Cor. io, 4. 21 Col. 3, 1. 2.

5, 8 cfr I Cor.

292

30

TRACT. IN IOH. XXX, 5-7

Ioh. VII, 24

sapitis terrain ? Et ad extremum quia legem dedit Moyses, ^ 519. et circumciditis hominem sabbato, intellegite hoc significari opus bonum, quod ego feci totum hominem saluum sabbato, quia et curatus est ut sanus esset in corpore, et credidit ut sanus esset in anima. 6 Nolite iudicare personaliter, sed rectum indi¬ cium indicate. Quid est hoc ? Modo qui per legem Moysi circumciditis sabbato, non irascimini Moysi; et quia ego die sabbati saluum feci hominem, irascimini mihi. Personaliter iudicatis, ueritatem adtendite. Ego non me praefero Moysi, ait Dominus, qui erat et ipsius Moysi Dominus. Sic adtendite quomodo homines nos duos, tamquam arnbos homines : iudicate inter nos, sed uerum iudicium iudicate ; nolite me honorato ilium damnare, sed illo intellecto me honorate. Hoc enim eis alio loco dixit : Si crederetis Moysi, crederetis utique et mihi ; de me enim ille scripsit. Sed hoc loco noluit hoc dicere, tamquam se et Moyse ante illos constitutis. Propter legem Moysi circumciditis, quando etiam sabbatum occurrerit ; et ego sanitatum faciendarum beneficentiam non uultis ut exhibeam per sabbatum ? Quia Dominus circumcisionis et Dominus sabbati, salutis est auctor, et seruilia opera prohibiti estis facere sabbato ; si uere intellegatis seruilia opera, non peccatis. Qui enim facit peccatum, seruus est peccati. Numquid seruile opus est, hominem sanare per sabbatum ? Manducatis et bibitis (ut aliquid dicam ex admonitione Domini nostri Iesu Christi, et ex uerbis eius), utique quare manducatis et bibitis in sabbato, nisi quia pertinet ad salutem quod facitis ? Per hoc ostenditis opera salutis non esse ullo modo die sabbati omittenda. Ergo nolite personaliter iudicare sed rectum iudicium iudicate. Adtendite me quomodo homi¬ nem, adtendite Moysen quomodo hominem ; si secundum ueritatem iudicetis, neque Moysen, neque me condemnabitis ; et ueritate cognita me cognoscetis, quia ego sum ueritas. 7 Hoc uitium, fratres, quod Dominus notauit hoc loco, euadere in hoc saeculo magni laboris est, non personaliter iudicare, sed rectum iudicium retinere. Admonuit quidem Do¬ minus Iudaeos, sed monuit et nos ; illos conuicit, nos instruxit ; illos redarguit, nos exacuit. Non putemus hoc nobis non ideo dictum, quia tunc ibi non fuimus. Scriptum est, legitur, cum recitaretur audiuimus, sed tamquam Iudaeis dictum audiuimus ; non nos ponamus post nos, et quasi intueamur inimicos reprehendere, et ipsi nos faciamus quod in nobis ueritas ipsa reprebendat. Iudaei quidem personaliter iudicabant, sed ideo non pertinent ad Nouum Testamentum, ideo non habent in Christo regnum caelorum, ideo non iunguntur sanctorum societati angelorum ; terrena quaerebant a Domino ; terra

.

5

10

15

20

,

25

.

5

10

6, 10 Ioh. 5, 46.

18 ibid. 8, 34.

28 Ioh. 14, 6.

Ioh. VII, 24

TR. IN IOH. XXX, 7-XXXI, 1

293 PL

15

20

25

30

5

10

emm promissionis, uictoria ab inimicis, fecunditas pariendi, 1636 multiplicatio filiorum, abundantia fructuum, quae illis omnia a Deo quidem uero et bono, tamen ut carnalibus promissa sunt, omnia haec fecerunt illis Vetus Testamentum. Quid est Vetus Testamentum ? Quasi hereditas pertinens ad hominem ueterem. Nos innouati suraus, homo nouus facti sumus, quia et ille homo nouus uenit. Quid tarn nouum quam nasci de uirgine ? Quia ergo non erat quid in illo innouaret praeceptum, quia nullum habebat peccatum, nouus partus est datus. In illo partus nouus, in nobis homo nouus. Quid est homo nouus ? A uetustate innouatus. Ad quam rem innouatus ? Ad desideranda caelestia, ad concupiscenda sempiterna, ad u 520 patriam quae sursum est et hostem non timet, desiderandam, ubi non perdimus amicum, non timemus inimicum ; ubi uiuimus cum bono affectu, sine ullo defectu ; ubi nemo nascitur, quia nemo moritur ; ubi nemo iam proficit, et nemo deficit ; ubi non esuritur, et non sititur, sed satietas est immortalitas, et cibus ueritas. Haec habentes promissa, et ad Nouum Testa¬ mentum pertinentes, et nouae hereditatis facti heredes, et ipsius Domini coheredes, aliam spem ualde habemus ; non personaliter iudicemus, sed rectum iudicium teneamus. 8. Quis est qui non iudicat personaliter ? Qui diligit aequaliter. Dilectio aequalis facit non acceptari personas. Non cum homines diuerso modo pro suis gradibus honoramus, tunc timendum est ne personas accipiamus. Sed quando inter duos iudicamus, et aliquando inter necessarios, fit nonnunquam iudicium inter patrem et filium ; queritur pater de malo hlio, aut queritur filius de duro patre; seruamus honorificentiam patri, quae debetur a filio ; non aequamus filium patri in honore, sed praeponimus, si bonam causam habet ; filium aequemus patri in ueritate, et sic tribuemus honorem debitum, ut non perdat aequitas meritum. Ita uerbis Domini proficimus, et ut proficiamus gratia illius adiuuamur. TRACTATVS XXXI. Ab eo loco : Dicebant ergo quidam ex Ierosolymis : Nonne hie est quem quaerebant Iudaei interficere, usque ad id : Quaeretis me, et non inuenietis ; et ubi sum ego, uos non potestis uenire. [Cap. vii, 25-36.] [.Habitus Dom. xm post Pentec., die 24 Augusti 413.]

1. Meminit Caritas uestra pristinis sermonibus et lectum esse in euangelio, et a nobis ut potuimus disputatum, quod Dominus Iesus ideo uelut occulte adscendit ad diem festum, non quia timebat ne teneretur, cuius potestas' erat ne teneretur, 7, 21 quid] quod Er. Eugd. Pen.

294

TRACT. IN IOH. XXXI, 1-3 Ioh. VII, 25-27

5 sed ut significant etiam in ipso die festo qui celebrabatur a Iudaeis, se occultari, et suum esse mysterium ; hodierna ergo lectione apparuit potestas, quae putabatur timiditas ; loquebatur enim palam in die festo, ita ut mirarentur turbae, et dicerent quod audiuimus, cum lectio legeretur : Nonne hie jo est quern quaerebant interficere ? Et ecce 'palam lo quitur, et nihil illi dicunt ; num quid uere cognouerunt principes quia hie est Christus ? Qui nouerant qua saeuitia quaerebatur, mirabantur qua potentia non tene- pl batur. Deinde non plene intellegentes illius potentiam, puta- 1637 I? uerunt principum esse scientiam, quod ipsi cognouerant eumdem esse Christum ; ideo pepercerunt ei, quern tantopere occidendum quaesierunt. 2. Deinde illi ipsi apud seipsos, qui dixerant : Numquid cognouerunt principes quia hie est Christus, fecerunt sibi quaestionem qua eis uideretur non ipse esse Christus ; adiungentes enim dixerunt : Sed is turn nouimus unde 5 sit ; Christus autem cum iienerit, nemo scit unde sit. Haec opinio apud Iudaeos unde nata fuerit, quod Chri¬ stus cum iienerit, nemo scit unde sit (non enim inaniter nata est), si consideremus scripturas, inuenimus, fratres, quoniam sanctae scripturae dixerunt de Christo : quoniam 10 Nazaraeus uocabitur. Ergo praedixerunt unde sit. Rursus si locum natiuitatis eius quaeramus, tamquam inde sit ubi natus est; nec hoc latebat Iudaeos, propter scripturas quae ista praedixerant. Nam cum eum uisa stella Magi quaererent ado- n 521 rare, uenerunt ad Herodem, et dixerunt quid quaererent et i5 quid uellent ; ille autem conuocatis eis qui legem sciebant, quaesiuit ab eis ubi Christus nasceretur, illi dixerunt : In Bethlehem Iudae / et testimonium etiam propheticum protulerunt. Si ergo prophetae praedixerant et locum unde erat origo carnis eius, et locum ubi eum peperit mater eius, unde 20 nata est ista opinio apud Iudaeos, quam modo audiuimus : Christus cum uenerit, nemo scit unde sit, nisi quia utrumque praedicauerant et praenuntiauerant scripturae ? Secundum hominem praedixerant scripturae unde esset; secundum Deum latebat impios, et quaerebat pios. Ad hoc 25 enim et isti dixerunt : Christus cum uenerit, nemo scit unde sit, quia hanc illis opinionem generauerat quod per Isaiam dictum est : Generationem autem eius quis enarrabit ? Denique et ipse Dominus ad utrumque respondit, et quia no¬ uerant eum unde esset, et quia non nouerant, ut adtestarejo tur prophetiae sanctae quae de illo ante praedicta est, et secundum humanitatem infirmitatis, et secundum diuinitatem maiestatis. 3* Audite ergo Verbum Domini, fratres, uidete quemadmoXXXI, 2, 9 Matth. 2, 23.

17 efr Matth. 2, 1-6.

27 Isai, 53, 8.

Ioh. VII, 27-30 TRACT. IN IOH. XXXI, 3-5

5

10

i5

20

5

10

5

295

dum confirmauit eis et quod dixerunt: I stum nouimus un¬ de sit; et quod dixerunt : Christus cum uenerit, nemo scit unde sit. Cl amah at ergo docens in tempi 0 I esus : Et me scitis, et unde sim scitis ; et a meipso non ueni, sed est uerus qui me misit, quern uos nescitis. Hoc est dicere: Et me scitis, et me nescitis ; hoc est dicere : Et unde sim scitis, et unde sim nescitis. Vnde sim sci¬ tis, Iesum a Nazareth, cuius etiam parentes nostis. Solus enim in hac causa latebat uirginis partus, cui tamen testis erat maritus ; ipse enim hoc poterat fideliter indicare, qui posset maritaliter et zelare. Hoc ergo excepto uirginis partu, totum nouerant in Iesu quod ad hominem pertinet : faciens ipsius nota erat, patria ipsius nota erat, genus ipsius notum erat, ubi natus est sciebatur. Recte ergo dixit : Et me nostis, et unde sim scitis, secundum carnem et effigiem hominis quam gerebat ; secundum autem diuinitatem : Et a me ipso non pL ueni, sed est uerus qui me misit, quern uos nescitis / j^g sed ut eum sciatis, credite in eum quern misit, et scietis. Deum enim nemo uidit umquam, nisi unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarrauit ; et, Pattern non cognoscit nisi Filius, et cui uoluerit Filius reuelare. 4. Denique cum dixisset : Sed est uerus qui misit me, quern uos nescitis, ut ostenderet eis unde possent scire quod nesciebant, subiecit : Ego scio eum. Ergo a me quaerite, ut sciatis eum. Quare autem scio eum ? Quia ab ipso sum, et ipse me misit. Magnificate utrumque monstrauit. Ab ipso, inquit, sum / quia Filius de Patre, et quidquid est Filius, de illo est cuius est Filius. Ideo Dominum Iesum dicimus Deum de Deo ; Patrem non dicimus Deum de Deo, sed tantum Deum ; et dicimus Dominum Iesum Lumen de Lumine ; Patrem non dicimus Lumen de Lumine, sed tantum Lumen. Ad hoc ergo pertinet, quod dixit : Ab ipso sum. Quod autem uidetis me in came, ipse me misit. Vbi audis : ipse me misit, noli intellegere naturae dissimilitudinem, sed generantis auctoritatem. 5* Quaerebant ergo eum apprehendere, et nemo mi¬ sit in ilium manus, quia nondum uenerat hora eius ; hoc est, quia nolebat. Quid est enim : nondum uenerat hora eius ? Non enim Dominus sub fato natus est. Hoc nec de te ^522 credendum est, nedum de illo per quern factus est. Si tua hora uoluntas est illius, illius hora quae est, nisi uoluntas sua ? Non ergo horam dixit qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. Tempus enim exspectabat quo moreretur, quia et tem3, 20 Ioh. 1, 18.

21 Matth. n, 27.

XXXI, 3, 11 posset] potuit Er. Lou. quanto minus Er. Lugd. Ven. Lou.

12 celare Er. Lou.

5, 5 nedum]

296

TRACT. IN IOH. XXXI, 5-6

Ioh. VII, 30

pus exspectauit quo nasceretur. De hoc tempore apostolus 10 loquens, ait : Cum autem uenit plenitudo temporis, misit Dens Filium suum. Ideo multi dicunt : Quare non ante uenit Christus ? Quibus respondendum est, quia nondum uenerat plenitudo temporis, moderante illo per quern facta sunt tempora ; sciebat enim quando uenire deberet. Primo per multam seriem 15 temporum et annorum praedicendus fuit; non enim aliquid paruum uenturum fuit : diu fuerat praedicendus, semper tenendus. Quanto maior iudex ueniebat, tanto praeconum longior series praecedebat. Denique ubi uenit plenitudo temporis, uenit et ille qui nos liberaret a tempore. Liberati enim a tem20 pore, uenturi sumus ad aeternitatem illam, ubi non est ternpus ; nec dicitur ibi : Quando ueniet hora ; dies est enim sempiternus, qui nec praeceditur hesterno, nec excluditur crastino. In hoc autem saeculo uoluuntur dies, et alii transeunt, et alii ueniunt ; nullus manet et momenta quibus loquimur, inuicem 25 se expellunt, nec stat prima syllaba, ut sonare possit secunda. Ex quo loquimur aliquantum senuimus, et sine ulla dubitatione senior sum modo quam mane, ita nihil stat, nihil fixum manet in tempore. Amare itaque debemus per quern facta sunt tem¬ pora, ut liberemur a tempore, et figamur in aeternitate, ubi 30 iam nulla est mutabilitas temporum. Magna igitur misericordia Domini nostri Iesu Christi, factum esse eum propter nos in tempore, per quern facta sunt tempora ; factum esse in- pL ter omnia, per quern facta sunt omnia ; factum esse quod fe- I(s39 cit. Factus est enim quod fecerat ; factus est enim homo qui 35 hominem fecerat, ne periret quod fecerat. Secundum hanc dispensationem iam uenerat hora natiuitatis, et natus erat ; sed nondum uenerat hora passionis, ideo nondum passus erat. 6. Denique ut noueritis non necessitatem, sed potestatem morientis * 1: propter nonnullos hoc loquor, qui cum audierint: nondum uenit hora eius, aedihcantur ad credenda fata, et hunt corda eorum fatua ; ut ergo noueritis potestatem mo5 rientis, ipsam passionem recolite, crucifixum intuemini. Dixit in ligno pendens : Sitio. Illi hoc audito, in arundine per spongiam obtulerunt ei acetum in cruce ; accepit, et ait : Perfectum est; et inclinato capite, reddidit spiritum. Videtis potestatem morientis, quia hoc exspectabat, donee omnia 10 complerentur quae de illo praedicta fuerunt ante mortem futura. Dixerat enim propheta : Dederunt in escam meam fel, et in siti mea potauerunt me aceto. Exspectabat ut haec omnia complerentur ; posteaquam completa sunt, dixit : Perfectum 5,10 Galat. 4, 4.

6, 11 Ps. 68, 22.

37 nondum passus] non passurus edd. 1 Cfr tract. XXXVII, 8-10.

Ioh. VII,

31-34 TRACT.

IN IOH.

XXXI,

6-9

297

est, et abscessit potestate, quia non uenerat necessitate. Ideo quidam plus mirati sunt istam potestatem morientis, quam potentiam miracula facientis. Ventum est enim ad crucem, ut corpora deponerentur de ligno, quoniam sabbatum illucescebat, et inuenti sunt latrones uiuentes. Supplicium quippe crucis ideo durius erat, quia diutius cruciabat, et omnes crucifixi longa morte necabantur. Illi autem, ne remanerent in ligno, cruribus fractis coacti sunt mori, ut possent inde deponi. ^ 523 Dominus autem inuentus est mortuus, et admirati sunt homi¬ nes ; et qui eum uiuum contemserunt, mortuum sic admirati sunt, ut dicerent quidam : Vere Filius Dei est hie. Vnde est et illud, fratres, ubi ait quaerentibus se : Ego sum ; et illi retro redeuntes omnes ceciderunt. Erat ergo in illo potestas summa. Nec hora cogebatur mori, sed horam exspectabat, qua oppor¬ tune fieret uoluntas, non qua inuiti impleretur necessitas. 7. De turba autem multi crediderunt in eum. Humiles et pauperes saluos faciebat Dominus. Principes insaniebant ; et ideo medicum non solum non agnoscebant, sed etiam occidere cupiebant. Erat quaedam turba quae suam aegritudinem cito uidit, et illius medicinam sine dilatione cognouit. Videte quid sibi dixerit turba ipsa commota miraculis : Numquid Christus cum uenerit, plura signa facturus est ? Vtique si duo non erunt, hie est. Crediderunt ergo in eum dicentes ista. 8. Principes uero illi audita multitudinis hde, et eo murmure quo Christus glorificabatur, mis erunt ministr os, ut apprehenderent eum. Quern apprehenderent ? Adhuc nolentem ? Quia ergo non poterant apprehendere nolentem, missi sunt ut audirent docentem. Quid docentem ? Dicit ergo

Iesus

:

Adhuc

modicum

tempus

uobiscum

sum. pl

Quod modo uultis facere, facturi estis, sed non modo, quia 1640 modo nolo. Quare adhuc modo nolo ? Quia adhuc modicum

tempus uobiscum sum; et tunc uado ad eum qui me mi sit. Implere debeo dispensationem meam, et sic peruenire ad passionem meam.

9. Quaeretis me, et non inuenietis ; et ubi sum ego, uos non potestis uenire. Hie iam resurrectionem su¬ am praedixit; noluerunt enim agnoscere praesentem, et postea quaesierunt, cum uiderunt in eum multitudinem iam credentem. Magna enim signa facta sunt, etiam cum Dominus resurrexit, et adscendit in caelum. Tunc per discipulos facta sunt magna ; sed ille per illos, qrii et per seipsum ; ipse quippe illis dixerat : Sine me nihil potestis facere. Quando claudus ille qui sedebat ad portam, ad uocem Petri surrexit, et suis pedibus ambulauit, ita ut homines mirarentur, sic eos allocu22 efr Ioh. 19, 28-33.

24 Matth. 27, 54.

25 efr Ioh. 18, 6.

9, 8 Ioh.

298

15

20

25

30

35

40

45

50

TRACT. IN IOH. XXXI, 9-10 Ioh. VII, 34-35

tus est Petrus, quia non in sua potestate ista fecit, sed in uirtute illius quern ipsi occiderunt. Multi compuncti dixerunt : Quid faciemus ? Viderunt enim se ingenti crimine impietatis adstrictos, quando ilium occiderunt, quem uenerari et adorare debuerunt; et hoc putabant esse inexpiabile. Magnum enim facinus erat, cuius consideratio illos faceret desperare ; sed non debebant desperare, pro quibus in cruce pendens Dominus est dignatus orare. Dixerat enim : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Videbat quosdam suos inter multos alienos ; illis iam petebat ueniam, a quibus adhuc accipiebat iniuriam. Non enim adtendebat quod ab ipsis moriebatur, sed quia pro ipsis moriebatur. Multum est quod illis concessum est, et ab ipsis, et pro ipsis, ut nemo de sui peccati dimissione desperet, quando illi ueniam meruerunt, qui Christum occiderunt. Mortuus est Christus pro nobis ; sed numquid a nobis ? At uero illi uiderunt Christum suo scelere morientem, et crediderunt in Christum suis sceleribus ignoscentem. Quousque biberent sanguinem quem fuderant, de sua salute desperauerunt. Ergo hoc dixit : Quaeretis me, et non inuenietis ; et ubi sum ego, uos non potestis uenire, quiaquaesituri 71524 erant post resurrectionem compuncti. Nec dixit : ubi ero ; sed : ubi sum. Semper enim ibi erat Christus, quo fuerat redditurus ; sic enim uenit, ut non recederet. Vnde alio loco ait : Nemo adscendit in caelum, nisi qui descendit de caelo, Filius hominis, qui est in caelo ; non dixit : qui fuit in caelo. In terra loquebatur, et in caelo se esse dicebat. Sic uenit, ut inde non abscederet ; sic rediit, ut nos non derelinqueret, Quid miramini ? Deus hoc facit. Homo enim secundum corpus in loco est, et de loco migrat, et cum ad alium locum uenerit, in eo loco unde uenit non erit ; Deus autem implet omnia, et ubique totus est ; non secundum spatia tenetur locis. Erat tamen Dominus Christus secundum uisibilem carnem in terra, secundum inuisibilem maiestatem in caelo et in terra ; ideo ait : Vbi ego sum, uos non potestis uenire. Nec dixit : non poteritis ; sed : non potestis; tales enim tunc erant qui non possent. Nam ut sciatis non hoc ad desperationem dictum, pl et discipulis suis dixit tale aliquid : Quo ego uado, uos non po- 1641 testis uenire ; cum pro illis orans dixerit : Pater, uolo ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum. Denique hoc Petro exposuit, et ait illi : Quo ego uado, non potes me sequi modo, sequeris autem

postea. 10. Dixerunt ergo ludaei, non ad ipsum sed ad seipsos : Quo hie iturus est, quia non inueniemus eum ? numquid in dispersionem gentium iturus est, et docturus gentes ? Non enim sciebant quod dixerunt ; sed 13 ibid. 2, 37. 18 Luc. 23, 34. 48 ibid. 17, 24. 50 ibid. 13, 36.

11 efr Act. 3, 2-16.

47 ibid. 13, 33.

34 Ioh. 3, 13.

Ioh. VII, 36

TRACT. IN IOH. XXXI, 10-11

299

5 quia ille uoluit, prophetauerunt. Iturus enim erat Dominus

10

15

20

5

10

15

20

ad gentes, non praesentia corporis sui, sed tamen pedibus suis. Qui erant pedes eius ? Quos pedes conculcare uolebat persequendo Saulus, quando ei caput clamauit : Saule, Saule, quid me persequeris ? Quis est hie sermo, quem dixit : Quaeritis me, et non inuenietis ; et ubi ego sum, uos non potestis uenire? Vnde hoc dixit Dominus, nescierunt, et tamen aliquid quod futurum erat, nescientes praenuntiauerunt. Dixit enim hoc Dominus, quia locum, si tamen dicendus est locus, id est sinum Patris unde numquam discedit unigenitus Filius, non illi nouerant ; nee cogitare idonei erant ubi erat Christus, unde non recessit Christus, quo rediturus erat Christus, ubi manebat Christus. Vnde hoc cordi humano cogitare, nedum lingua explicare ? Hoc ergo illi nullo modo intellexerunt ; et tamen ex hac occasione salutem nostram praedixerunt, quod Dominus iturus esset ad dispersionem gentium, et impleturus quod legebant et non intellegebant: Populus quem non cognoui, seruiuit mihi, in obauditu auris obaudiuit mihi. Illi non audierunt in quorum oculis fuit ; illi audierunt in quorum auribus sonuit. 11. Illius enim ecclesiae uenturae de gentibus typum gerebat mulier quae fluxum sanguinis patiebatur : tangebat, et non uidebatur ; nesciebatur, et sanabatur. Figura quippe erat, quod Dominus interrogauit : Quis me tetigit P Quasi ignorans ignoratam sanauit ; sic fecit et gentibus. Non eum didicimus in carne, et meruimus carnem eius manducare, et in carne eius membra esse. Quare ? Quia misit ad nos. Quos ? Praecones suos, discipulos suos, seruos suos, redemtos suos quos creauit, sed quos et redemit fratres suos, toturn parum dixi, membra sua, seipsum ; misit enim ad nos membra sua, et fecit nos membra sua. Tamen secundum speciem corporis quam Iudaei uiderunt et contemserunt, non apud nos fuit Christus, quia et ^’525 hoc de illo dictum erat, sicut et apostolus dicit : Dico enim Christum ministrum fuisse circumcisionis propter ueritatem Dei, ad confirmandas promissiones patrum. Ad illos debuit uenire, a quorum patribus et quorum patribus est promissus ; ideo et ipse sic ait : Non sum missus nisi ad oues quae perierunt domus Israel. Sed quid dicit apostolus in sequenti ? Gentes autem super misericordia glorificare Deum. Quid et ipse Dominus ? Habeo alias oues quae non sunt ex hoc ouili. Qui dixerat : PL Non sum missus nisi ad oues quae perierunt domus Israel, 1642 quomodo habet alias oues ad quas non est missus, nisi quia significauit praesentiam corporalem non se missum exhibere 10, 8 Act. 9, 4.

17 Matth. 15, 24.

22 Ps. 17, 45. 18 Rom. 15, 9.

10, 18 linguae Lugd. Ven. Lou.

11, 4 efr Luc. 8, 43-48. 20 Ioh. 10, 16.

13 Rom. 15, 8.

300

TR.IN I0H. XXXI, ii-XXXII.2 I oh. VII, 37-38

nisi solis Iudaeis, qui uiderunt et occiderunt ? Et multi tamen 25 inde et antea et postea crediderunt. Messis prima de cmce uentilata est, ut esset semen unde alia messis consurgeret. Nunc uero cum fama euangelii et bono eius odore excitati credunt fideles eius per omnes gentes, erit exspectatio gen¬ tium, quando ueniat qui iam uenit ; quando ab omnibus uidea30 tur, qui tunc a quibusdam uisus non est, a quibusdam uisus est ; quando ueniat iudicaturus qui uenit iudicandus ; quando ueniat discreturus, qui uenit ut non discerneretur. Non enim ab impiis Christus est discretus, sed cum impiis iudicatus ; de illo enim dictum est : Inter iniquos reputatus est. Latro 35 euasit, Christus damnatus est. Accepit in dulgentiam criminosus, damnatus est qui omnium crimina confitentium relaxauit. Tamen et ipsa crux, si adtendas, tribunal fuit : in medio enim iudice constituto, unus latro qui credidit liberatus, alter qui insultauit damnatus est. Iam significabat quod 4o facturus est de uiuis et mortuis : alios positurus ad dexteram, alios ad sinistram ; similis ille latro futuris ad sinistram, similis alter futuris ad dexteram. Iudicabatur, et iudicium minabatur.

TRACTATVS XXXII. Ab eo loco : In nouissimo autem die festiuitatis stabat Iesus et clamabat, dicens : Si quis sitit, ueniat ad me, et bibat, usque ad id : Nondum enim erat Spiritus datus, quia Iesus nondum fuerat glorificatus [Cap. vii, 37-39.] [Habitus Sabbato ante Dom. XVII post Pentec., die 20 Sept. 413.]

1. Inter dissensiones et dubitationes Iudaeorum de Domino Iesu Christo, inter cetera quae dixit, quibus alii confunderentur, alii docerentur, nouissimo illius festiuitatis die (tunc enim ista agebantur), quae appellatur Scenopegia, id 5 est tabernaculum constructio, de qua festiuitate iam antea meminit Caritas uestra fuisse dissertum, uocat Dominus Iesus Christus, et hoc non utcumque loquendo, sed clamando, ut qui sitit ueniat ad eum. Si sitimus, ueniamus ; et non pedibus, sed affectibus ; nec migrando, sed amando ueniamus. Quamquam 10 secundum interiorem hominem, et qui amat migrat. Et aliud est migrare corpore, aliud corde : migrat corpore qui motu corporis mutat locum; migrat corde, qui motu cordis mutat affectum. Si aliud amas, aliud amabas, non ibi es ubi eras. 2. Clamat ergo nobis Dominus : Stabat enim, et clama¬

bat : Si quis sitit, ueniat ad me, et bibat. Qui cre¬ dit in me, si cut dicit script ur a, flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Quid hoc esset, quando euange28 cfr Gen. 49, 10. 38 cfr Luc. 23, 43.

34 Isai. 53, 12.

35 cfr Marc. 15, 15 ; Ioh. 18, 40.

Ioh. VII, 38-39 TRACT. IN IOH. XXXII, 2-4

30i

5 lista exposuit, immorari non debemus. Vnde enim dixerit Dominus : Si quis sitit, ueniat ad me, et bibat, et : Qui credit in me, jlumina de uentre eius fluent a- ^526 quae uiuae, consequenter exposuit euangelista, dicens : Hoc autem dixit de Spiritu quern accepturi erant 10 credentes in eum. Nondum enim erat Spiritus da~ tus, quia Iesus nondum erat glorificatus. Est ergo PL sitis interior et uenter interior, quia est homo interior. Et iJle 1643 quidem interior inuisibilis, exterior autem uisibilis ; sed melior interior quam exterior. Et quod non uidetur, hoc plus 15 amatur ; constat enim plus amari hominem interiorem quam exteriorem. Vnde hoc constat ? Vnusquisque in seipso probet. Quamuis enim qui male uiuunt, animos suos corpori addicant, uiuere tamen uolunt, quod non est nisi animi, magisque seipsos indicant qui regunt, quam ilia quae reguntur. Regunt 20 enim animi, reguntur corpora. Gaudet quisque uoluptate, et capit de corpore uoluptatem; sed separa animum, nihil restat in corpore quod gaudeat ; et si de corpore gaudet, animus gaudet. Si gaudet de domo sua, de se non debet gaudere ? et si habet animus unde oblectetur extrinsecus, sine 25 deliciis manet intrinsecus ? Omnino constat plus amare homi¬ nem animam suam quam corpus suum. Sed et in alio homine plus amat homo animam quam corpus. Quid enim amatur in amico, ubi est amor sincerior et castior ? Quid amatur in amico, animus, an corpus ? Si hdes amatur, animus amatur ; 30 si beneuolentia amatur, beneuolentiae sedes animus est ; si hoc amas in altero, quia et ipse amat te, animum amas, quia non caro, sed animus amat. Ideo enim amas, quia te amat ; quaere unde te amet, et uide quid ames. Plus ergo amatur, et non uidetur. 3. Aliquid etiam uolo dicere, ubi magis appareat dilectioni uestrae quantum ametur animus, et quemadmodum corpori praeponatur. Illi ipsi lasciui amat ores, qui pulcritudine corporum delectantur, et forma membrorum accenduntur, tunc 5 amant amplius quando amantur. Nam si amet et sentiat quia odio habetur, magis irascitur quam diligit. Quare magis irascitur quam diligit ? Quia non ei redditur quod impendit. Si ergo ipsi corporum amatores redamari se uolunt, et hoc eos magis delectat si amentur, quales sunt amatores animorum ? 10 Et si magni sunt amatores animorum, quales sunt amatores Dei, qui pulcros animos facit ? Sicut enim animus facit decus in corpore, sic Deus in animo. Non enim facit corpori unde ametur nisi animus, qui cum migrauerit, cadauer horrescis ; et quantumcumque pulchra ilia membra dilexeris, sepelire 15 festinas. Decus ergo corporis, animus ; decus animi, Deus. 4. Clamat ergo Dominus ut ueniamus et bibamus, si intus sitiamus ; et dicit quia cum biberimus, flumina aquae uiuae fluent de uentre nostro. Venter interioris hominis conscientia Tr. Ioh. 21

302

TRACT. IN I0H. XXXII, 4-6

Ioh. VII, 39

cordis est. Bibito ergo isto liquore uiuescit purgata conscientia, 5 et hauriens, fontem habebit ; etiam ipsa fons erit. Quid est fons, et quid est fluuius qui manat de uentre interioris hominis ? Beneuolentia, qua uult consulere proximo. Si enim putet quia quod bibit soli ipsi debet sufficere, non fluit aqua uiua de uentre eius ; si autem proximo festinat consulere, ideo non 10 siccat, quia manat. Videbimus nunc quid sit quod bibunt, qui credunt in Domino ; quia utique Christiani sumus, et si credimus, bibimus. Et unusquisque in seipso debet agnoscere pl si bibit, et si uiuit ex eo quod bibit ; non enim nos deserit fons, 1644 si non deseramus fontem. 5. Exposuit euangelista, ut dixi, unde Dominus clamasset, n 527 ad qualem potum inuitasset, quid bibentibus propinasset, dicens : Hoc autem dicebat de Spiritu quem accepturi erant cr edentes in eum. Nondum enim erat Spiritus 5 datus, quia Iesus nondum erat glorificatus. Quem dicit spiritum, nisi sanctum Spiritum ? Nam unusquisque homo habet in se proprium spiritum, de quo loquebar cum animum commendarem. Animus enim cuiusque, proprius est spiritus eius, de quo dicit Paulus apostolus : Quis enim 10 scit hominum quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est ? deinde adiunxit : Sic et quae Dei sunt, nemo scit, nisi Spiritus Dei. Nostra nemo scit, nisi spiritus noster. Non enim noui quid cogitas, aut tu quid cogito : ipsa enim sunt propria nostra, quae interius cogitamus ; et cogitationum uniuscuiusi5 que hominis ipsius spiritus testis est. Sic et quae Dei sunt, nemo scit, nisi Spiritus Dei. Nos cum spiritu nostro, Deus cum suo ; ita tamen ut Deus cum suo Spiritu sciat etiam quid agatur in nobis ; nos autem sine eius Spiritu scire non possumus quid agatur in Deo. Deus autem scit in nobis et quod ipsi 20 nescimus in nobis. Nam infirmitatem suam Petrus nesciebat, quando a Domino quod ter esset negaturus audiebat, et aeger se ignorabat ; medicus aegrum sciebat. Sunt ergo quaedam quae Deus nouit in nobis, nescientibus nobis. Tamen quan¬ tum ad homines pertinet, nemo sic se nouit quomodo ipse 25 homo ; alius nescit quid in illo agatur, sed spiritus eius nouit. Accepto autem Spiritu Dei, discimus et quid agatur in Deo : non totum, quia non accepimus totum. De pignore multa nouimus ; pignus enim accepimus, et huius pignoris plenitudo postea dabitur. Interim in hac peregrinatione pignus nos 30 consoletur, quia qui nos dignatus est oppignerare, multum paratus est dare. Si talis est arrha, quid est cuius est arrha ? 6. Sed quid est quod ait : Non enim erat Spiritus da¬ tus, quia Iesus nondum erat glorificatus ? In euidenti est intellectus. Non enim non erat Sipritus Dei, qui erat apud Deum ; sed nondum erat in eis qui crediderant in Iesum. XXXII, 5> 9 I Cor. 2, 11.

20 cfr Matth. 26, 33-35.

Ioh. VII, 39

TRACT. IN IOH. XXXII, 6-7

303

5 Ita enim disposuit Dominus Iesus, non eis dare Spiritum istum de quo loquimur, nisi post resurrectionem suam ; et hoc non sine causa. Et forte si quaeramus, annuet ut inueniamus ; et si pulsemus, aperiet ut intremus. Piet as pulsat, non manus, quamquam pulsat et manus, si ab operibus misericordiae non 10 cesset manus. Quae igitur causa est cur Dominus Iesus Christus statuerit nonnisi cum esset glorificatus, dare Spiritum sanctum ? Quod antequam dicamus ut possumus, prius quaerendum est, ne quern forte moueat, quomodo nondum erat Spiritus in hominibus sanctis, cum de ipso Domino recens 15 nato legatur in euangelio, quod eum in Spiritu sancto agnouerit Simeon, agnouerit etiam Anna uidua prophetissa ; agnouerit Iohannes ipse, qui eum baptizauit ; impletus Spiritu sancto Zacharias multa dixit; Spiritum sanctum ipsa Maria, ut Do- pl minum conciperet, accepit. Multa ergo indicia praecedentia 1645 20 Spiritus sancti habemus, antequam Dominus glorificaretur resurrectione carnis suae. Non enim alium spiritum etiam prophetae habuerunt, qui Christum uenturum praenuntiauerunt. Sed modus quidam futurus erat dationis huius, qui omnino antea non apparuerat : de ipso hie dicitur. Nusquam enim 25 legimus antea congregatos homines accepto Spiritu sancto, linguis omnium gentium locutus fuisse. Post resurrectionem autem suam, primum quando apparuit discipulis suis, dixit n 528 illis : Accipite Spiritum sanctum. De hoc ergo dictum est : Non erat Spiritus datus, quia Iesus nondum erat 30 glorificatus. Et insufflauit in faciem eorum, qui flatu primum hominem uiuificauit, et de limo erexit, quo flatu animam membris dedit, significans eum se esse qui insufflauit in faciem eorum, ut a luto exsurgerent, et luteis operibus renuntiarent. Tunc primum post resurrectionem suam Dominus, quam dicit 35 euangelista glorfflcationem, dedit discipulis suis Spiritum sanctum. Deinde commoratus cum eis quadraginta dies, ut liber actuum apostolorum demonstrat, ipsis uidentibus, et uidendo deducentibus, adscendit in coelum. Ibi peractis decern diebus, die Pentecostes misit desuper Spiritum sanctum. Quo, 4o sicut dixi, qui fuerant in uno loco congregati, accepto impleti, omnium gentium linguis locuti sunt. 7. Quid ergo, fratres, quia modo qui baptizatur in Christo, et credit in Christum, non loquitur omnium gentium linguis, non est credendus accepisse Spiritum sanctum ? Absit ut ista perfidia tentetur cor nostrum. Certi sumus omnem homi5 nem accipere ; sed quantum uas fidei adtulerit ad fontem, tantum implet. Cum ergo et modo accipiatur, dixerit aliquis : Quare nemo loquitur linguis omnium gentium ? Quia iam 6, 16 efr Luc. 2, 25-38. 17 efr Ioh. i, 26-34. 18 efr Luc. 35. 28 Ioh. 20, 22. 31 efr Gen. 2, 7. 40 efr ibid, z, 1-6.

17 efr Luc. 1, 67-79. 37 efr Act. 1, 3 et 9.

304

10

15

20

5

TRACT. IN I0H. XXXII, 7-8

Ioh. VII, 39

ipsa ecclesia linguis omnium gentium loquitur. Antea in una gente erat ecclesia, ubi omnium linguis loquebatur. Loquendo linguis omnium, significabat futurum, ut crescendo per gentes, loqueretur linguis omnium. In hac ecclesia qui non est, nec modo accipit Spiritum sanctum. Praecisus enim et diuisus ab unitate membrorum, quae unitas linguis omnium loquitur, renuntiet sibi; non habet. Nam si habet, det signum quod tunc dabatur. Quid est, det signum quod tunc dabatur ? Loquatur omnibus linguis. Respondet mihi : Quid enim, tu loqueris omnibus linguis ? Loquor plane, quia omnis lingua mea est, id est, eius corporis cuius membrum sum. Diffusa ecclesia per gentes loquitur omnibus linguis ; ecclesia est corpus Christi, in hoc corpore membrum es ; cum ergo membrum sis eius corporis quod loquitur omnibus linguis, crede te loqui omnibus linguis. Vnitas enim membrorum caritate concor¬ dat ; et ipsa unitas loquitur quomodo tunc unus homo loque¬ batur. 8. Accipimus ergo et nos Spiritum sanctum, si amamus ecclesiam, si caritate compaginamur, si catholico nomine et pl fide gaudemus. Credamus, fratres, quantum quisque amat 1646 ecclesiam Christi, tantum habet Spiritum sanctum. Datus est enim Spiritus, sicut apostolus dicit, ad manifestationem. Quam manifestationem ? Sicut ipse idem dicit : Quia alii da tur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secun¬ dum eumdem Spiritum, alii fides in eodem Spiritu, alii donatio curationum in uno Spiritu, alii operatio uirtutum in eodem Spiritu. Multa enim dantur ad manifestationem, sed tu forsitan eorum omnium quae dixi nihil habes. Si amas, non nihil habes : si enim amas unitatem, etiam tibi habet quisquis in ilia habet aliquid. Tolle inuidiam, et tuum est quod habeo ; tollam inuidiam, et meurn est quod habes. Liuor separat, sanitas iungit. Oculus solus uidet in corpore ; sed numquid soli sibi oculus uidet ? Et manui uidet, et pedi uidet, et ceteris membris uidet ; non enim si aliquis ictus in pedem ueniat, ^ 529 auertit se oculus inde ut non praecaueat. Rursus sola manus operatur in corpore ; sed numquid sibi soli operatur ? Et oculo operatur ; nam si ictus aliquis ueniens non eat in manum, sed tantum in faciem, numquid dicit manus : Non me rnoueo, quia non tendit ad me ? Sic pes ambulando omnibus membris militat ; membra cetera tacent, et lingua omnibus loquitur. Habemus ergo Spiritum sanctum, si amamus ecclesiam ; amamus autem, si in eius compage et caritate consistimus. Nam ipse apostolus cum dixisset diuersa dona dari diuersis hominibus, tamquam officia quorumque membrorum. Adhuc, inquit. -

10

15

20

25

8, 6 I Cor. 12, 7-13, 3.

XXXII, 7, 14 sibi] si p/ures codd.

Ioh. VII, 38-39 TRACT. IN IOH. XXXII, 8-9

30

35

5

10

15

20

25

30

305

supereminentiorem uiam uobis demonstro, et cepit loqui de caritate. Praeposuit earn linguis hominum et angelorum, praeposuit miraculis fidei, praeposuit scientiae et prophetiae, praeposuit etiam illi magno operi misericordiae, quo sua quae possidet distribuit quisque pauperibus ; et ad extremum prae¬ posuit earn etiam corporis passioni : his omnibus tarn magnis rebus praeposuit caritatem. Ipsam habeto, et cuncta habebis, quia sine ilia nihil proderit, quidquid habere potueris. Quia uero ad Spiritum sanctum pertinet caritas de qua loquimur (quaestio enim modo in euangelio de Spiritu sancto retractatur), audi apostolum dicentem : Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. 9. Quare ergo Dominus Spiritum, cuius maxima beneficia sunt in nobis, quia caritas Dei per ipsum diffusa est in cordibus nostris, post resurrectionem suam dare uoluit ? quid signi¬ ficant ? Vt in resurrectione nostra caritas nostra flagret, et ab amore saeculi separet, tu tota currat in Deum. Hie enim nascimur et morimur, hoc non amemus; caritate migremus, caritate sursum habitemus. Caritate ilia qua diligimus Deum. Nihil aliud in hac uitae nostrae peregrinatione meditemur, nisi quia et hie non semper erimus, et ibi nobis locum bene uiuendo praeparabimus, unde numquam migremus. Dominus enim noster Iesus Christus, posteaquam resurrexit, iam non moritur ; mors illi ultra, sicut apostolus dicit, non dominabitur. pL Ecce quod amemus. Si uiuimus, si in ipsum credimus qui resur- 1(547 rexit, dabit nobis, non quod hie amant homines qui Deum non amant, aut tanto plus amant, quanto ilium minus amant ; tanto autem hoc minus amant, quanto ilium plus amant. Sed uideamus quid nobis promisit : non diuitias terrenas et temporales, non honores et potestates in saeculo isto ; uidetis enim omnia haec dari et hominibus malis, ne magnipendantur a bonis. Non ipsam postremo corporis sanitatem ; non quia ipse illam non dat, sed quia, ut uidetis, et pecoribus dat. Non uitam longam. Quid est enim longum quod aliquando finitur ? Non pro magno nobis credentibus promisit longaeuitatem, aut decrepitam senectutem, quam omnes optant antequam ueniat, omnes de ilia cum uenerit murmurant. Non pulcritudinem corporis, quam uel corporis morbus, uel ipsa senectus quae optatur, exterminat. Vult esse pulcher, et uult esse senex ; ista duo desideria sibi inuicem concordare non possunt ; si senex eris, pulcher non eris ; quando senectus uenerit, pulcritudo fugiet ; et in uno habitare non possunt uigor pulcritudinis, et gemitus senectutis. Omnia ergo ista non nobis pro¬ misit, qui dixit : Qui credit in me, ueniat, et bibat ; et flumina de uentre eius fluent aquae uiuae. Vitam /x 530 aetemam promisit, ubi nihil timeamus, ubi non conturbe38 Rom. 5, 5.

9, 11

ibid.

6, 9.

3o6

TR. IN IOH. XXXII, q-XXXIII, 2 I oh. VII, 45-51

35 mur, unde non migremus, ubi non moriamur ; ubi nec decessor plangatur, nec successor speretur. Quia ergo tale est quod no¬ bis promisit amantibus, et Spiritus sancti caritate feruentibus, ideo ipsum Spiritum noluit dare, nisi cum esset glorificatus, ut in suo corpore ostenderet uitam, quam modo non habemus, 40 sed in resurrectione speramus. TRACTATVS XXXIII. Ab eo loco euangelii : Ex ilia ergo turba cum audissent hos sermones eius, etc., usque ad id : Nec ego te condemnabo ; uade, et amplius noli peccare. {Cap. vii, 40-53, et cap. vm, 1-11.] [.Habitus Dom. xvii post Pentec., die 21 Sept. 413.]

5

10

15

20

25

5

1. Meminit Caritas uestra, sermone pristino ex occasione lectionis euangelicae locutos nos esse uobis de Spiritu sancto. Ad hunc potandum cum Dominus inuitasset credentes in se, loquens inter eos qui ilium tenere cogitabant, et interficere cupiebant nec ualebant, quia idle nolebat ; cum ergo haec locutus esset, nata est de illo in turba dissensio, aliis putantibus quod ipse esset Christus, aliis dicentibus quia de Galilaea non exsurget Christus. Qui uero missi fuerant, ut eum tenerent, redierunt immunes a crimine, et pleni admiratione. Nam et testimonium perhibuerunt diuinae doctrinae eius, cum dicerent a quibus missi fuerant : Quare non adduxistis eum? Responderunt enim numquam se audisse hominem sic locutum : Non enim quis quam sic loquitur homo. Ille autem sic locutus est, quia Deus erat et homo. Tamen pharisaei testimonium eorum repellentes, dixerunt eis : Numquid et uos seducti est is ? Videmus enim delectatos uos esse sermonibus illius. Numquid aliquis de principibus credidit in eum, aut ex pharisaeis ? Sed turba haec quae non nouit legem, maledicti sunt. Qui non noue- PL rant legem, ipsi credebant in eum qui miserat legem ; et eum 1648 qui miserat legem, contemnebant illi qui docebant legem, ut impleretur quod dixerat ipse Dominus : Ego ueni ut non uidentes uideant, et uidentes caeci fiant. Caeci enim facti sunt pharisaei doctores, illuminati sunt populi nescientes legem, et in auctorem legis credentes. 2. Nicodemus tamen unus ex Pharisaeis, qui ad Dominum node uenerat, et ipse non quidem incredulus, sed timidus ; nam ideo nocte uenerat ad lucem, quia illuminari uolebat, et sciri timebat; respondit Iudaeis : Numquid lex nostra iudicat hominem, nisi audierit ab ipso prius et cognouerit quid faciat ? Volebant enim illi peruerse ante esse damnatores quam cognitores. Sciebat enim NicodeXXXIII, 1, 22 Ioh. 9, 39.

loh. VII, 52-VIII, 6

TRACT. IN IOH. XXXIII, 2-4

307

mus, uel potius credebat, quia si tantummodo eum ueilent patienter audire, forte similes fierent illis qui missi sunt tenere, 10 et maluerunt credere. Illi responderunt, ex praeiudicio cordis sui, quod et illis : Numquid et tu Galilaeus es ? Id est, quasi a Galilaeo seductus. Dominus enim Galilaeus dicebatur, quoniam de Nazareth ciuitate erant parentes eius. Secundum Mariam dixi parentes, non secundum uirile semen ; 15 non enim quaesiuit in terra nisi matrem, qui iam habebat desuper Patrem. Nam utraque eius natiuitas mirabilis fuit : diuina sine matre, humana sine patre. Quid ergo illi quasi legis doctores ad Nicodemum dixerunt ? Scrutare scripturas, et uide quia propheta a Galilaea non surgit. 20 Sed Dominus prophetarum inde surrexit. Reuersi sunt, inquit euangelista, unusquisque in domum suam. 3. Inde Iesus perrexit in montem, in montem autem ^531 Oliueti, in montem fructuosum, in montem unguenti, in montem chrismatis. Vbi enim decebat docere Christum, nisi in monte Oliueti ? Christi enim nomen a chrismate di5 ctum est : ^ptapa autem graece, latine unctio nuncupatur. Ideo autem nos unxit, quia luctatores contra diabolum fecit. Et diluculo iterum uenit in templum, et omnis populus uenit ad eum, et sedens docebat eos. Et non tenebatur, quia nondum pati dignabatur. 4. Nunc iam adtendite, ubi ab inimicis tentata sit Domini mansuetudo. A dducunt autem illi scribae et pharisaei mulierem in adulterio deprehensam, et statuerunt earn in medio, et dixerunt ei : Magister, 5 haec mulier modo deprehensa est in adulterio. In lege autem Moyses mandauit nobis huiusmodi lapidare ; tu ergo quid dicis ? Haec autem dicebant tentantes eum, ut possent accusare eum. Vnde accusare ? Numquid ipsum in aliquo facinore deprehenderant, aut 10 ilia mulier ad eum aliquo modo pertinuisse dicebatur ? Quid est ergo : tentantes eum, ut possent accusare eum ? Intellegemus, fratres, admirabilem mansuetudinem in Domino praeeminuisse. Animaduerterunt eum nimium esse mitem, nimium esse mansuetum ; de illo quippe fuerat ante praedi15 ctum : Accingere gladio tuo circa femur tuum, potentissime ; specie tua et pulcritudine tua intende, prospere procede, et regna propter ueritatem et mansuetudinem et iustitiam. Ergo adtulit PL ueritatem ut doctor, mansuetudinem ut liberator, iustitiam 1649 ut cognitor. Propter haec eum esse regnaturum in Spiritu 20 sancto propheta praedixerat. Cum loqueretur, ueritas agnoscebatur ; cum aduersus inimicos non moueretur, mansuetudo laudabatur. Cum ergo de duobus istis, id est de ueritate et mansuetudine eius, inimici liuore et inuidia torquerentur, 4,15

Ps. 44, 4 et 5.

20 cfr Isai. n.

308

TRACT. IN IOH. XXXIII, 4-5

Ioh.VIII,7

in tertio, id est institia, scandalum posuerunt. Quare ? Quia 25 lex iusserat adulteros lapidari ; et utique lex quod iniustum erat iubere non poterat; si quis aliud diceret quam lex iusse¬ rat, iniustus deprehenderetur. Dixerunt ergo apud semetipsos : Verax putatur, mansuetus uidetur ; de iustitia illi quaerenda calumnia est ; offeramus ei muherem in adulterio deprehen30 sam, dicamus quid de ilia in lege praeceptum sit: si eam iusserit lapidari, mansuetudinem non habebit ; si eam dimitti censuerit, iustitiam non tenebit. Vt autem mansuetudinem, inquiunt, non perdat, in qua iam populis amabilis factus est, sine dubio eam dimitti debere dicturus est. Hinc nos inuenimus 35 accusandi occasionem, et reum facimus tamquam legis praeuaricatorem, dicentes ei : Hostis es legis, contra Moysen respondes, immo contra eum qui per Moysen legem dedit; reus es mortis, cum ilia et tu ipse lapidandus. Posset his uerbis atque his sententiis inflammari inuidia, feruere accusatio, 40 flagitari damnatio. Sed cui hoc ? Peruersitas rectitudini, falsitas ueritati, corruptum cor cordi recto, stultitia sapientiae. Quando illi laqueos praepararent, in quos non prius ipsi caput inicerent ? Ecce Dominus in respondendo et iustitiam seruaturus est, et a mansuetudine non recessurus. Non est captus 45 cui tendebatur, sed potius capti sunt qui tendebant, quia in eum qui eos posset de laqueis eruere, non credebant. 5. Quid ergo respondit Dominus Iesus ? quid respondit ueritas ? quid respondit sapientia ? quid respondit ipsa cui ca¬ lumnia parabatur iustitia ? Non dixit : Non lapidetur ! ne n 532 contra legem dicere uideretur. Absit autem ut diceret : Lapi5 detur ! uenit enim non perdere quod inuenerat, sed quaerere quod perierat. Quid ergo respondit ? Videte quam plenum sit iustitia, plenum mansuetudine et ueritate ! Qui sine peccato est uestrum, inquit, prior in illam lapidem mittat. 0 responsio sapientiae ! Quomodo eos intromisit in se ? 10 Foris enim calumniabantur, seipsos intrinsecus non perscrutabantur ; adulteram uidebant, se non perspiciebant. Praeuaricatores legis legem impleri cupiebant, et hoc calumniando ; non uere, tamquam adulteria castitate damnando. Audistis, Iudaei, audistis, pharisaei, audistis, legis doctores, legis custo13 dem, sed nondum intelJexistis Legislatorem. Quid uobis aliud signiiicat, cum digito scribit in terra ? Digito enim Dei lex scripta est, sed propter duros in lapide scripta est. Nunc iam Dominus in terra scribebat, quia fructum quaerebat. Audistis ergo, impleatur lex, lapidetur adultera ; sed numquid in ilia 20 punienda, lex implenda est a puniendis ? Consideret se unusquisque uestrum, intret in semetipsum, adscendat tribunal mentis suae, constituat se ante conscientiam suam cogat se

5, 5 cfr Luc. 19, 10.

17 cfr Exod. 31, 18.

loh. VIII, 7-ii TRACT. IN IOH. XXXIII, 5-7

309 PL

25

30

35

5

10

15

20

5

confiteri. Scit enim qui sit, quia nemo scit hominum quae sunt hominis, nisi spiritus hominis, qui in ipso est. Vnusquisque in se intendens, peccatorem se inuenit. Ita plane. Ergo aut istam dimittite, aut simul cum ilia poenam legis excipite. Si diceret: Non lapidetur adultera ! iniustus conuinceretur ; si diceret : Lapidetur ! mansuetus non uideretur ; dicat quod dicere debet, et mansuetus et iustus : Qui sine peccato est uestrum, prior in illam lapidem mittat. Haec uox iustitiae est : Puniatur peccatrix, sed non a peccatoribus ; impleatur lex, sed non a praeuaricatoribus legis. Haec uox omnino iustitiae est ; qua iustitia illi tamquam trabali telo percussi, sese inspicientes et reos inuenientes, unus post tinum 0nines recesserunt. Relicti sunt duo, misera et misericordia. Dominus autem cum eos illo telo iustitiae percussisset, nec dignatus est cadentes adtendere, sed auerso ab eis obtutu, rursum digito scribebat in terra. 6. Relicta autem sola ilia muliere, omnibusque abeuntibus, leuauit oculos suos ad mulierem. Audiuimus uocem iustitiae, audiamus et mansuetudinis. Plus enim, credo, territa erat ilia mulier cum audisset a Domino dictum : Qui sine peccato est uestrum, prior in illam lapidem mittat. Illi ergo adtendentes se, et abscessu ipso confessi de se, reliquerant mulierem cum grandi peccato, ei qui erat sine peccato. Et quia ilia hoc audierat : Qui sine peccato est, prior in illam lapidem mittat, ab illo se sperabat puniendam, in quo peccatum inueniri non poterat. Ille autem qui aduersarios eius repulerat lingua iustitiae, leuans in earn oculos mansuetu¬ dinis, interrogauit earn : Nemo te condemnauit ? Respon¬ ds ilia : Domine, nemo. Et ille : Nec ego te condemnabo, a quo te forte damnari timuisti, quia in me peccatum non inuenisti. Nec ego te damnabo. Quid est, Domine ? Faues ergo peccatis ? Non plane ita. Adtende quod sequitur : Vade, deinceps iam noli peccare. Ergo et Dominus damnauit, sed peccatum, non hominem. Nam si peccatorum fautor esset, diceret : Nec ego te damnabo ; uade, uiue ut uis ; de mea liberatione esto secura ; ego quantumcumque peccaueris, te ab omni poena etiam gehennae et inferni tortoribus liberabo. Non hoc dixit. 7. Intendant ergo qui amant in Domino mansuetudinem et timeant ueritatem. Etenim dulcis et rectus Dominus. Amas quod dulcis est, time quod rectus est. Tamquam man¬ suetus dixit : Tacui ; sed tamquam iustus : Numquid semper tacebo ? Mirericors et miserator Dominus. Ita plane. Adhuc adde, longanimis ; adhuc adde, et multum misericors ; sed time 24

cfr I Cor. 2, 11.

XXXIII, 5,

23

7, 2 Ps. 24, 8.

qui] quis

Er.

4

Isai. 42, 14, sec. LXX.

5

Ps. 85, 15.

1650

n 533

310

TRACT. IN I0H. XXXIII, 7-8

Ioh.VIII, n

quod est in nouissimo, et uerax. Quos enim modo sustinet peccantes, iudicaturus est contemnentes. An diuitias longanimitatis et mansuetudinis eius contemnis, ignorans quia patientia Dei ad poenitentiam te adducit ? Tu autem secundum duritiam cordis tui et cor impaenitens, thesaurizas tibi iram in die irae et reuelationis iusti iudicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera sua. Mansuetus Dominus, longanimis Dominus, misericors Dominus ; sed et iustus Dominus, et uerax Dominus. Largitur tibi spatium correctionis ; sed tu plus amas dilationem quam emendationem. Malus fuisti heri ? hodie bonus esto. Et hodiernum diem in malitia peregisti ? uel eras mutare. Semper exspectas, et de misericordia Dei tibi plurimum polliceris, quasi ille qui tibi per paenitentiam promisit indulgentiam, promiserit tibi etiam prolixiorem uitam. Vnde scis quid pariat crastinus dies ? Recte dicis in corde tuo : Quando me correxero, Deus mihi omnia peccata dimittet. Negare non possumus quod correctis atque conuersis indulgentiam Deus promisit. Nam in quo prophet a mihi legis quia promisit correcto indulgentiam, non mihi legis quia promisit tibi Deus longam uitam. 8. Ex utroque igitur homines periclitantur, et sperando et desperando, contrariis rebus, contrariis affectionibus. Spe¬ rando qui decipitur ? Qui dicit : Bonus est Deus, misericors est Deus, faciam quod mihi placet, quod libet ; laxem habenas cupiditatibus meis, impleam desideria animae meae. Quare hoc ? Quia misericors est Deus, bonus est Deus, mansuetus est Deus. Spe isti periclitantur. Desperatione autem, qui cum inciderint in grauia peccata, putantes sibi non posse iam ignosci paenitentibus, et statuentes se ad damnationem sine dubio destinatos, dicunt apud seipsos : Iam damnandi sumus, quare non quod uolumus facimus ? animo gladiatorum ferro destinatorum. Ideo molesti sunt desperati : iam enim quod timeant non habent, et uehementer timendi sunt. Istos desperatio necat, spes illos. Inter spem et desperationem fluctuat animus. Metuendum est ne te occidat spes, et cum multum speras de misericordia, incidas in iudicium ; metuendum est rursus ne te occidat desperatio, et cum putas iam tibi non ignosci quae grauia commisisti, non agas paenitentiam, et incurras in iudicem sapientiam, quae dicit : Et ego uestrae perditioni superridebo. Quid ergo agit Dominus cum periclitantibus utroque morbo ? Illis qui spe periclitantur, hoc dicit : Ne tardes conuerti ad Dominum, neque differas de die in diem ; subito enim 7 Rom. 2, 4-6.

8, 19 Prou. i, 26.

21 Eccl. 5, 8. 9.

7, 19 paenitentiam] cod. Carcass, /x, patientiam ceteri codd. 8, 2/3 sperando] edd., decipitur add. fi, sperando decipitur, qui ? Decipitur qui dicit dist. Morel, Elem. crit. p. 335 sq. Non placet. 10 damnati quidam codd.

loh. VIII, 12 TR. IN IOH. XXXIII, 8-XXXIV, 2

311

ueniet ira illius, et in tempore uindictae disperdet te. Illis qui desperatione periclitantur, quid dicit ? In quacumque die 25 iniquus conuersus fuerit, omnes iniquitates eius obliuiscar. Propter illos ergo qui desperatione periclitantur, proposuit indulgentiae portum ; propter illos qui spe periclitantur et dilationibus illuduntur, fecit diem mortis incertum. Ouando ueniat ultimus dies, nescis. Ingratus es, quia hodiernum habes, 3° in quo corrigaris ? Sic ergo ad istam mulierem : Nec ego te damnabo ; sed facta secura de praeterito, caue futura. Nec ego te damnabo, deleui quod commisisti, obserua quod praecepi, ut inuenias quod promisi. TRACTATVS XXXIV. In illud : Ego sum lux mundi : qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen uitae. [Cap. vm, 12.] [Habitus feria v post Horn, xvii post Pentec., die 25 Sept. 413.]

5

10

5

jo

15

1. Quod modo audiuimus et intenti accepimus, cum san¬ ctum euangelium legeretur, non dubito quod omnes etiam intellegere conati sumus, et quisque nostrum de re tarn magna quae lecta est, pro suo modulo cepit quod potuit; et posito pane uerbi, nemo est qui se queratur nihil gustasse. Sed iterum non dubito, quia difficile quisquam est, qui totum intellexerit. Tamen etiamsi est qui omnia uerba Domini nostri Iesu Christi modo ex euangelio recitata satis intellegat, toleret ministerium nostrum, quousque, si possimus, illo adiuuante tractando faciamus ut uel omnes uel multi intellegant, quos se pauci intellexisse laetantur. 2. Quod ait Dominus : Ego sum lux mundi, clarum puto esse eis qui habent oculos, unde huius lucis participes fiant; qui autem non habent oculos nisi in sola carne, mirantur quod dictum est a Domino Iesu Christo : Ego sum lux mundi. Et forte non desit qui dicat apud semetipsum : Numquid forte Dominus Christus est sol iste, qui ortu et occasu peragit diem ? Non enim defuerunt haeretici qui ista senserunt. Manichaei solem istum oculis carnis uisibilem expositum et pu¬ blicum non tantum hominibus, sed etiam pecoribus ad uidendum, Christum Dominum esse putauerunt. Sed catholicae ecclesiae recta fides improbat tale commentum, et diabolicam doctrinam esse cognoscit; nec solum agnoscit credendo, sed in quibus potest conuincit etiam disputando. Improbemus itaque huiusmodi errorem, quern sancta ab initio anathematizauit ecclesia. Non arbitremur Dominum Iesum Christum hunc esse solem quern uidemus oriri ab oriente, occidere in occidente, cuius cursui nox succedit, cuius radii nube obum24 Ezech. 18, 21.22. 27.

t1 534

PL 1652

312

20

5

10

15

20

25

3

10

13

TRACT. IN IOH. XXXIV, 2-4

Ioh.VIII, 12

brantur, qui certa de loco in locum motione commigrat ; non est hoc Dominus Christus. Non est Dominus Christus sol factus, sed per quem sol factus est. Omnia enim per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. 3. Est ergo lux quae fecit hanc lucem ; hanc amemus, hanc intellegere cupiamus, ipsam sitiamus, ut ad ipsam duce ipsa aliquando ueniamus, et in ilia ita uiuamus, ut numquam omnino moriamur. Ista enim lux est, de qua prophetia olim praemissa ita in psalmo cecinit : Homines et iumenta saluos facies, Domine ; sicut multiplicata est misericordia tua, Deus. Psalmi sancti ista uerba sunt : aduertite quid de tali luce antiquus sanctorum hominum Dei sermo praemiserit. Homines, inquit, et iumenta saluos facies, Domine; sicut multiplicata est misericordia tua, Deus. Quoniam enim Deus es, et habes multiplicem misericordiam, peruenit eadem multiplicitas misericordiae tuae, non solum ad homines quos creasti ad imaginem tuam, sed etiam ad pecora quae hominibus subdidisti. A quo enim salus hominis, ab illo salus et pecoris. Non erubescas hoc sentire de Domino Deo tuo ; immo praesumas et fidas, et pl caueas ne aliter sentias. Qui saluum facit te, ipse saluum facit 1653 equum tuum, ipse ouem tuam — ad minima omnino uenia- p 535 mus — ipse gallinam tuam ; Domini est salus, et ista Deus saluat. Mouet te, interrogas ; miror quid dubitas. Dedignabitur saluare, qui dignatus est creare ? Domini est salus angelorum, hominum, pecorum ; Domini est salus. Sicut nemo est a seipso, ita nemo saluus est a seipso. Proinde uerissime psalmus atque optime ait : Homines et iumenta saluos facies, Domine. Quare ? Sicut multiplicata est misericordia tua, Deus. Tu enim es Deus, tu creasti, tu saluas; tu dedisti esse, tu das sanum esse. 4. Si ergo sicut multiplicata est misericordia Dei, ab illo homines et iumenta saluantur, nonne homines habent aliquid aliud quod eis Deus praestet creator, quod iumentis non praestat ? Nullane discretio est inter animal factum ad imaginem Dei, et animal subditum imagini Dei ? Est plane ! praeter salutem istam communem nobis cum animantibus mutis, est quod nobis praestet Deus, iHis autem non praestat. Quid est hoc ? Sequere in eodem psalmo : Filii autem hominum sub tegmine alarum tuarum sperabunt. Habentes modo salutern communem cum pecoribus suis, Filii hominum sub te¬ gmine alarum tuarum sperabunt. Aliam habent salutem in re, aliam in spe. Salus ista quae in praesenti est, hominibus pecoribusque communis est ; sed est alia quam sperant homines ; et accipiunt qui sperant, non accipiunt qui desperant. Filii enim hominum sub tegmine, inquit, alarum tuarum sperabunt. XXXIV, 2, 20 Ioh. 1, 3. 33, 8. 10.

3, 5 et 8 Ps. 33, 7-8.

3, 18 Ps. 3, 9.

4, 8 Ps.

Ioh.VIII.i2

20

25

30

35

4o

5

10

15

TRACT. IN I0H. XXXIV, 4-6

313

Oui autem perseueranter sperant, a te proteguntur, ne de spe a diabolo deiciantur : sub tegmine alarum tuarum sperabunt. Si ergo sperabunt, quid sperabunt, nisi quod pecora non habebunt ? Inebriabuntur ab ubertate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos. Quale uinum est, unde inebriari laudabile est ? quale uinum est, quod non turbat, sed dirigit mentem ? quale uinum est, quod facit perpetuo sanum, non inebriando facit insanum ? Inebriabuntur. Vnde ? Ab uber¬ tate domus tuae, et torrente uoluptatis tuae potabis eos. Vnde ? Quoniam apud te fons uitae. Ipse fons uitae ambulabat in ter¬ ra, ipse dicebat : Qui sitit, ueniat ad me. Ecce fons. Sed nos de lumine loqui coeperamus, et propositam ex euangelio quaestionem de lumine tractabamus. Lectum est enim nobis dicente Domino : Ego sum lux mundi. Inde quaestio, ne quis carnaliter sapiens solem istum intellegendum putaret : uenirnus inde ad psalmum, quo considerato, inuenimus interum Dominum fontem uitae. Bibe et uiue. Apud te, inquit, fons uitae ; ideo sum umbraculo alarum tuarum sperant filii hominum, inebriari isto fonte quaerentes. Sed de lumine dicebamus. Sequere ergo ; nam propheta cum dixisset : Apud te fons uitae, secutus adiunxit : In lumine tuo uidebimus lumen ; Deum de Deo, lumen de lumine. Per hoc lumen factum est solis lumen ; et lumen quod fecit solem, sub quo fecit et nos, factum est sub sole propter nos. Factum est, inquam, propter pl nos sub sole lumen quod fecit solem. Noli contemnere nubem 1654 carnis : nube tegitur, non ut obscuretur, sed ut temperetur. 5. Loquens ergo per nubem carnis lumen indeficiens, lumen sapientiae, ait hominibus : Ego sum lux mundi; qui sequitur me, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae. Quomodo te abstulit ab oculis carnis, et reuocauit ad oculos cordis ? Non enim sufficit dicere : Qui me sequitur, non ambulabit in tenebris, sed habebit lu¬ men ; addidit enim : uitae ; Sicut ibi dictum est: Quoniam M 536 apud te fons uitae. Videte itaque, fratres mei, quomodo uerba Domini cum illius psalmi ueritate concordant; et ibi lumen positum est cum fonte uitae, et a Domino dictum est lumen uitae. In istis autem usibus corporalibus aliud est lumen, aliud fons : fontem fauces quaerunt, lumen oculi; quando sitimus quaerimus fontem ; quando in tenebris sumus, quaerimus lumen ; et si forte nocte sitiamus, lumen accendimus ut ad fontem ueniamus. Non sic apud Deum : quod lumen est, hoc est fons ; qui tibi lucet ut uideas, ipse tibi manat ut bibas. 6. Videtis ergo, fratres mei, uidetis, si intus uidetis, quale hoc lumen est de quo Dominus dicit : Qui me sequitur, non ambulabit in tenebris. Sequere istum solem, uideamus si non ambulabis in tenebris. Ecce oriundo exit ad 20 Ioh. 7, 37.

314

TRACT. IN IOH. XXXIV, 6-7

Ioh.VIII, 12

5 te ; ille cursu suo ad occidentem pergit ; tibi forte ad orientem profectio est ; nisi tu in contrariam partem pergas, non qua ille tendit, sequendo eum profecto errabis, et pro oriente occiden¬ tem tenebis. Tu eum in terra si sequaris, errabis ; nauta si eum in mari sequatur, errabit. Postremo uidetur tibi sequen10 dum esse solem, et tendis etiam ipse ad occidentem, quo et ille tendit ; uideamus cum Occident, si non ambulabis in tenebris. Vide quemadmodum etsi nolueris eum tu deserere, ipse te deseret, seruitutis suae necessitate peragens diem. Dominus autem noster Iesus Christus interim et cum per carnis nubem i5 non omnibus apparebat, per sapientiae potestatem omnia tenebat. Deus tuus ubique totus est ; si non ab illo facias casum, numquam a te ipse facit occasum. 7. Qui ergo me, inquit, sequitur, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae. Quod promisit, futuri temporis uerbo posuit ; non enim ait : habet ; sed : habebit, inquit, lumen uitae. Nec ait tamen : qui sequetur 5 me; sed : qui sequitur me. In eo quod facere debemus, praesens tempus posuit ; quod autem promisit facientibus, futuri temporis uerbo significauit. Qui sequitur habebit. Modo sequitur, post habebit ; modo sequitur per fidem, post habebit per speciem. Quamdiu enim sumus in cor pore, ait 10 apostolus, peregrinamur a Domino ; per fidem enim arnbulamus, non per speciem. Quando per speciem ? Cum habuerimus lumen uitae, cum ad illam uisionem uenerimus, quando nox ista transient. De illo quippe die qui exorturus est, di¬ ctum est : Mane adstabo tibi, et contemplabor. Quid est : mane ? 15 Transacta nocte saeculi huius, transactis tenoribus tentationum, superato illo leone qui nocte rugiens circuit, quern deuo- pl ret quaerens. Mane adstabo tibi, et contemplabor. Nunc uero 1655 quid putamus, fratres huic tempori congruere, nisi quod rursus in psalmo dicitur : Lauabo per singulas nodes ledum meum, 20 lacrymis meis stratum meum rigabo ? Per singulas noctes, in¬ quit, flebo ; desiderio lucis ardebo. Videt Dominus desiderium meum ; quoniam dicit illi alter psalmus : Ante te est omne desi¬ derium meum, et gemitus meus a te non est absconditus. Desideras aurum ? uideri potes ; quaerens enim aurum manifestus 25 eris hominibus. Desideras frumentum ? intenogas qui habeat ; cui et cupiens peruenire ad id quod desideras, indicas. Desi¬ deras Deum ? quis uidet, nisi Deus ? A quo enim petis Deum, sicut panem, sicut aquam, sicut aurum, sicut argentum, sicut frumentum ? a quo petis Deum, nisi a Deo ? Ipse petitur a 30 seipso, qui promittit seipsum. Extendat anima cupiditatem suam, et sinu capaciore quaerat comprehendere quod oculus ^ 537 non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis adscendit. 7, 9 II Cor. 5, 6. 7. 14 Ps. 5, 5. 22 Ps. 37, 10. 32 cfr I Cor. z, 9.

16 cfr I Petr. 5, 8.

19 Ps. 6, 7.

Ioh.VIII, 12

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XXXIV, 7-9

315

Desiderari potest, concupisci potest, suspirari in illud potest; digne cogitari, et uerbis explicari non potest. 8. Ergo, fratres mei, quoniam Dominus breuiter ait : Ego sum lux mundi ; qui me sequitur, non ambulabit in lenebris, sed habebit lumen uitae, quibus uerbis aliud est quod iussit, aliud quod promisit, faciamus quod iussit, ne impudenti fronte desideremus quod promisit ; ne dicat nobis in iudicio suo : Fecisti enim quod iussi, ut expetas quod promisi ? Quid ergo iussisti, Domine Deus noster ? Dicit tibi : Vt sequereris me. Consilium uitae petiisti. Cuius uitae, nisi de qua dictum est : Apud te fons uitae ? Audiuit quidam : Vade, uende omnia quae habes, et da pauperibus, et habebis thesaurum in caelo ; et ueni, sequere me. Tristis abscessit, non est secutus ; quaesiuit magistrum bonum, interpellauit doctorem, et contemsit docentem ; tristis abscessit, ligatus cupiditatibus suis; tristis abscessit, habens grandem sarcinam auaritiae super humeros suos. Laborabat, aestuabat; et qui ab illo sarcinam deponere uoluit, non est sequendus putatus, sed deserendus. Postea uero quam Dominus per euangelium clamauit : Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam ; tollite iugum meum super uos, et discite a me quia mitis sum et humilis corde, quam multi fecerunt audito euangelio, quod ex ore ipsius auditum diues ille non fecit ? Ergo modo faciamus, sequamur Dominum ; soluamus compedes quibus impedimur sequi. Et quis idoneus soluere tales nodos, nisi ille adiuuet cui dictum est : Disrupisti uincula mea ? De quo alius psalmus dicit : Dominus soluit compeditos, Dominus erigit elisos. 9 Et quid sequuntur soluti et erecti, nisi lumen a quo audiunt : Ego sum lumen mundi ; qui me sequitur, non ambulabit in tenebris ? quia Dominus illuminat caecos. Illuminamur ergo modo, fratres, habentes collyrium fidei. Praecessit enim eius saliua cum terra, unde inungueretur qui caecus est natus. Et nos de Adam caeci nati sumus, et illo pL illuminante opus habemus. Miscuit saliuam cum terra : Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. Miscuit saliuam cum terra ; ideo praedictum est : Veritas de terra orta est ; ipse autem dixit : Ego sum uia, ueritas et uita. Veritate perfruemur, cum uiderimus facie ad faciem, quia et hoc promittitur nobis. Nam quis auderet sperare quod Deus non dignatus esset uel polliceri uel dare ? Videbimus facie ad faciem. Apostolus dicit : Nunc scio ex parte, nunc in aenigmate per speculum, tunc autem facie ad faciem. Et Iohannes apostolus in epistola sua : Dilectissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit

.

5

10

15

8, 9 Matth. 19, 16-22. 18 ibid, n, 28 et 29. 24 Ps. 115,16. 25 Ps. 145, 8. 9, 5 Ioh. 9, 6. 8 Ioh. 1, 14. 9 Ps. 84, 12. 10 Ioh. 14, 6. 14 I Cor. 13, 12. 16 I Ioh. 3, 2.

316

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XXXIV, 9-10

quid erimus ; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est. Haec est magna promissio ; si amas, sequere. Amo, inquis, sed qua sequor ? Si dixisset tibi Dominus Deus tuus : Ego sum ueritas et uita, desiderans ueritatem, concupiscens uitam, uiam qua ad haec peruenire pos¬ ses profecto quaereres, et diceres tibi : Magna res ueritas, ma¬ gna res uita, si esset quomodo illuc perueniret anima mea ! Quaeris qua ? Audi eum dicentem primo : Ego sum uia. Antequam diceret tibi quo, praemisit qua : Ego sum, inquit, uia. Quo uia ? Et ueritas et uita. Primo dixit qua uenias, postea dixit quo uenias. Ego sum uia, ego sum ueritas, ego uita. Manens apud Patrem, ueritas et uita ; induens se carnem, fa- M 538 ctus est uia. Non tibi dicitur : Labora quaerendo uiam, ut peruenias ad ueritatem et uitam ; non hoc tibi dicitur. Piger, surge ! uia ipsa ad te uenit, et te de somno dormientem excitauit, si tamen excitauit ; surge, et ambula. Forte conaris ambulare, et non potes, quia dolent pedes. Vnde dolent pedes ? an iubente auaritia per aspera cucurrerunt ? Sed Dei Verbum sanauit et claudos. Ecce, inquis, sanos habeo pedes, sed ipsam uiam non uideo. Illuminauit et caecos. 10 Hoc totum per fidem, quamdiu peregrinamur a Domino, manentes in corpore ; cum autem perambulauerimus uiam, et ad ipsam patriam uenerimus, quid erit nobis laetius ? quid erit nobis beatius ? Quia nihil pacatius : nihil enim aduersus hominem rebellabit. Nunc uero, fratres, difficile sine rixa sumus. Ad concordiam quidem uocati sumus, iubemur pacem habere inter nos ; ad hoc conandum est, omnibusque nitendum uiribus, ut aliquando ueniamus ad perfectissimam pacem ; modo autem litigamus plerumque cum eis quibus consulere uolumus. Ille erat, tu uis ducere ad uiam ; resistit tibi, litigas ; resistit paganus, disputas contra errores idolorum et daemoniorum ; resistit haereticus, disputas contra alias doctrinas daemoniorum ; malus catholicus non uult bene uiuere, corripis etiam interiorem fratrem tuum : tecum manet in domo, et perditas uias quaerit ; aestuas quomodo corrigas, ut de illo bonam rationem Domino amborum reddas. Quantae undique rixarum necessitates ? Plerumque homo taedio affectus, dicit apud semetipsum : quid mihi est pati contradictores, pati eos qui reddunt mala pro bonis ? Ego uolo consulere, illi uolunt perire ; consumo uitam meam litigando ; pacem non habeo ; inimicos insuper facio, quos amicos habere deberem, si bene- PL uolentiam consulentis adtenderent ; quid mihi est ista per- 1657 peti ? redeam ad me, mecum ero, Deum meum inuocabo. Redi ad teipsum, ibi inuenis rixam ; si coepisti Deum sequi, ibi inuenis rixam. Quam rixam, inquis, inuenio ? Caro concupiscit aduersus spiritum, et spiritus aduersus carnem. Ecce tu

.

5

I0

ij

20

25

Ioh.VIII, 12

10, 20 cfr Gal. 5, 17.

Ioh. VIII, 12-13 TR. IN IOH. XXXIV, 10-XXXV, 2

317

ipse es, ecce tu solus es, ecce tecum es, ecce alium nullum hominem pateris ; sed uides aliam legem in membris tuis, repugnantem legi mentis tuae, et captiuantem te in lege pecca30 ti, quae est in membris tuis. Exclama ergo, et a rixa interiore clama ad Deum, ut tibi pacificet te : Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius ? Gratia Dei per Iesum Chri¬ stum Dominum nostrum. Quia qui me, inquit, sequitur, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae. 35 Finita tota rixa, immortalitas consequetur, quia nouissima inimica destruetur mors. Et qualis pax erit ? Oportet corrupti¬ ble hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Quo ut ueniamus, quia tunc erit in re, nunc sequamur in spe eum qui dixit : Ego sum lux mundi; qui me 40 sequitur, non ambulabit in tenebris, sed habebit lumen uitae. TRACTATVS XXXV. Ab eo quod legitur : Dixerunt ergo pharisaei : Tu de teipso testimonium perhibes, etc., usque ad id : Verum est testimonium meum, quia scio unde ueni, et quo uado. [Cap. vm, 13-14.] [.Habitus feria vi post Dom.

5

10

5

10

xvii

post Pentec., die 26 Sept. 413.]

1. De uerbis Domini nostri Iesu Christi, ubi ait : Ego sum lux mundi ; qui me sequitur, non ambulabit in tene- /X539 bris, sed habebit lumen uitae, hesterno die qui adfuistis, diu disputatum esse meministis ; et si adhuc uelimus de illo lumine disputare, diu loqui possumus ; nam non possumus explicare compendio. Itaque, fratres mei, sequamur Christum lumen mundi, ne ambulemus in tenebris. Tenebrae metuendae sunt, morum, non oculorum ; et si oculorum, non exteriorum, sed interiorum, unde discernitur non album et nigrum, sed iustum et iniustum. 2 Cum haec ergo dixisset Dominus noster Iesus Christus, responderunt Iudaei : Tu de te testimonium dicis ; testimonium tuum non est uerum. Antequam ueniret Dominus noster Iesus Christus, multas ante se lucernas propheticas accendit et misit. De his etiam erat Iohannes Baptista, cui tarn magnum ipsum lumen, quod est Dominus Chri¬ stus, perhibuit testimonium, quale nulli hominum ; ait enim : In natis mulierum non surrexit maior lohanne Baptista. Hie tamen, quo nemo erat maior in natis mulierum, dicit de Domino Iesu Christo : Ego quidem baptizo uos in aqua ; qui autem uenit, fortior me est, cuius non sum dignus calceamentum soluere. Videte quemadmodum se lucerna diei submittat.

.

31 Rom. 7, 23-25.

36 I Cor. 15, 26. 53.

XXXV, 1, 1 Ioh. 8, 12. 22

2, 8 Matth. ii, 11.

10 Ioh. 1, 26, 27. Tr.

Ioh.

3i8

TRACT. IN IOH. XXXV, 2-3

Ioh.VIII, 13

Lucernam uero ipsum Iohannem fuisse Dominus ipse testatur : Ille erat, inquit, lucerna ardens et lucens ; et uos uoluistis ad horam exsultare in lumine eius. Quando autem dixerunt Iudaei Domino : Die nobis, in qua potestate ista facis, sciens Dominus quia Iohannem Baptistam pro magno haberent, et quod ipse quern pro magno habebant, eis de Domino testimo- pl nium perhibuisset, respondit eis : Inierrogabo et ego uos unurn 1658 sermonem ; dicite mihi Baptismus Iohannis unde est ? de caelo, an ex hominibus P Turbati illi intra semetipsos cogitabant : quia si dicerent : Ab hominibus, lapidari possent a turba, quae Iohannem prophet am esse credebat ; si dicerent : De caelo, responderet eis : Ille quern confitemini de caelo habuisse prophetiam, mihi testimonium perhibuit, et ab illo audistis in qua ego ista faciam potestate. Viderunt ergo, quodlibet horum respondissent, in laqueum se casuros, et dixerunt : Nescimus. Et Dominus eis : Nec ego dico uobis, in qua potestate ista facio. Non uobis dico quod scio, quia non uultis fateri quod scitis. Iustissime utique repulsi, confusi abscesserunt ; et impletum est quod in psalmo per prophetam dicit Deus Pater : Paraui lucernam Christo meo, id est, ipsum Iohannem ; inimicos eius induam confusione. 3. Habebat ergo Dominus Iesus Christus testimonium prophetarum ante se praemissorum, praeconum iudicem praecedentium ; habebat testimonium a Iohanne ; sed ipse maius testimonium erat, quod sibi perhibebat. Illi autem infirmis oculis lucemas quaerebant, quia diem ferre non poterant; nam Iohannes idem ipse apostolus, cuius euangelium in manibus habemus, in ipsius euangelii sui capite ait de Iohanne : Erat homo missus a Deo, cui nomen erat Iohannes : his uenit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per eum. Non erat ille lumen, sed ut testimonium per¬ hiberet de lumine. Erat lumen uerum, quod illuminat omnem hominem uenientem in mundum. Si omnem, ergo et Iohannem. Vnde dicit et ipse Iohannes : Nos omnes de plenitudine eius accepimus. Discemite ergo ista, ut proficiat mens uestra in ^ 540 fide Christi, ne semper infantes sitis ubera quaerentes, et a cibo solido resilientes. Debetis apud matrem sanctam ecclesiam Christi nutriri et ablactari, et ad escas solidiores accedere, mente, non uentre. Hoc ergo discernite, aliud esse lumen quod illuminat, aliud esse quod illuminatur. Nam et oculi nostri lumina dicuntur ; et unusquisque ita iurat, tangens oculos suos, per lumina sua : Sic uiuant lumina mea ; usitata iuratio est. Quae lumina si lumina sunt, desit lumen in cubiculo tuo 14 ibid. 5, 35. 6-9, 16.

19 Matth. 21, 23-27.

XXXV, 3, 3 ipsum 'Lou.

32 Ps. 151, 17. 18.

magis plures codd.

3, 8 Ioh. 1,

loll. VIII, 13-14 TRACT. IN IOH. XXXV, 3-4

25

30

35

5

10

15

20

25

30

319

clauso, pateant et luceant tibi; non utique possunt. Quomodo ergo ista in facie quae habemus, et lumina nuncupamus, et quando sana sunt, et quando patent, indigent extrinsecus adiutorio luminis ; quo ablato aut non illato, sana sunt, aperta sunt, nec tamen uident ; sic mens nostra, qui est oculus animae, nisi ueritatis lumine radietur, et ab illo qui illuminat nec illuminatur, mirabiliter illustretur, nec ad sapientiam nec ad iustitiam poterit peruenire. Ipsa est enim uia nostra iuste uiuere. Quomodo autem non offendat in uia, cui non lucet lumen ? Ac per hoc in tali uia uidere opus est, in tali uia uidere magnum est. Nam Tobias in facie oculos clausos habebat, et PL filius patri manum dabat; pater filio uiam praecipiendo mon- 1659 strabat. 4 Responderunt ergo Iudaei : Tu de te testimonium dicis ; testimonium tuum non est uerum. Videamus quid audiant ; audiamus et nos, sed non sicut illi. Illi contemnentes, nos credentes ; illi occidere Christum uolentes, nos per Christum uiuere cupientes. Interim ista distantia distinguat aures mentesque nostras, et audiamus quid Iudaeis respondent Dominus : Respondit Iesus, et dixit eis : Etsi ego de me testimonium perhibeo, uerum est testimonium meum ; quia scio unde ueni, et quo uado. Lumen et alia demonstrat et seipsum. Accendis lucemam, uerbi gratia, ut quaeras tunicam, et praestat tibi ardens lucerna ut inuenias tunicam ; numquid accendis lucernam ut uideas ardentem lucernam ? Lucerna quippe ardens idonea est et alia quae tenebris operiebantur nudare, et seipsam tuis oculis demonstrare. Sic et Dominus Christus et inter fideles suos, et inimicos Iudaeos, tamquam inter lucem et tenebras distinguebat ; tamquam inter illos quos radio fidei perfundebat, et illos quorum clausos oculos circumfundebat. Nam etiam sol iste et uidentis faciem illustrat, et caeci; ambo pariter stantes, et faciem ad solem habentes illustrantur in carne, sed non ambo illuminantur in acie ; uidet ille, ille non uidet ; ambobus sol praesens est, sed praesenti soli unus est absens. Sic et sapientia Dei, Verbum Dei, Dominus Iesus Christus ubique praesens est; quia ubique est ueritas, ubique est sapientia. Intellegit quis in oriente iustitiam ; intellegit alius in occidente iustitiam ; numquid alia est iustitia quam ilia intellegit, alia quam iste ? Separati sunt corpore, et in uno habent acies mentium suarum. Quam uideo iustitiam hie constitutus, si iustitia est, ipsam uidet iustus nescio quot mansionibus a me came seiunctus, et in illius iustitiae luce coniunctus. Ergo testimonium sibi perhibet lux ; aperit sanos oculos, et sibi ipsa testis est, ut cognoscatur lux. Sed quid agimus de infidelibus ? numquid illis non est praesens ? Est praesens et illis ;

.

33 efr Tob. 2, xi. 4.

320

TRACT. IN I0H. XXXV, 5-6

Ioh.VIII, 14

sed quibus earn uideant, oculos non habent cordis. Audi de 35 illis ex euangelio ipso prolatam sententiam : Et lux lucet in tenebris, et tenebrae earn non comprehenderunt. Ergo ait Domi- ^ 541 nus, et uerum ait : Etsi ego de me testimonium perhibeo, uerum est testimonium meum ; quia scio un¬ de ueni, et quo uado. Patrem uolebat intellegi; Patri 40 gloriam dabat Filius. Aequalis glorificat eum a quo est missus ; quantum debet homo glorificare eum a quo est creatus ? 5. Scio unde ueni, et quo uado. Iste qui in praesentia uobis loquitur, habet quod non deseruit, sed tamen uenit ; non enim ueniendo inde discessit, aut redeundo nos dereliquit. Quid miramini ? Deus est. Non potest hoc fieri ab homine; 5 non potest hoc fieri ab ipso sole. Quando pergit ad occidentem, deserit orientem, et donee oriturus redeat ad orientem, non est in oriente ; Dominus autem noster Iesus Christus et uenit, et ibi est; et redit, et hie est. Audi ipsum euangelistam alio loco dicentem, et si potes, cape ; si non potes, crede : Deum, inquit, pl 10 nemo uidit umquam, nisi unigenitus Filius, qui est in sinu 1660 Patris, ipse enarrauit. Non dixit : Fuit in sinu Patris, quasi ueniendo deseruerit sinum Patris. Hie loquebatur, et ibi se esse dicebat ; qui et hinc discessurus, quid dixit ? Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem saeculi. 6 Ergo uerum est testimonium luminis, siue se ostendat, siue alia ; quia sine lumine non potes uidere lumen, et sine lumine non potes uidere quodlibet aliud quod non est lumen. Si idoneum est lumen ad demonstranda ea quae non sunt lu5 mina, numquid in se deficit ? numquid se non aperit, sine quo alia patere non possunt ? Focutus est propheta uerum ; sed unde haberet, nisi de fonte ueritatis hauriret ? Focutus est Iohannes uerum ; sed unde locutus est, ipsum interroga : Nos omnes, inquit, de plenitudine eius accepimus. Ergo idoneus 10 est Dominus noster Iesus Christus qui sibi perhibeat testi¬ monium. Sed plane, fratres mei, in nocte huius saeculi audiamus et prophetiam intente ; modo enim ad fragilitatem nostram noctumasque cordis nostri intimas tenebras humilis uoluit uenire Dominus noster. Homo uenit contemnendus et 15 honorandus, uenit negandus et confitendus ; contemnendus et negandus a Iudaeis, honorandus et confitendus a nobis ; iudicandus et iudicaturus ; iudicandus iniuste, iudicaturus iuste. Talis ergo uenit, ut oporteret ei lucernam testimonium perhibere. Nam quid opus erat ut Iohannes tamquam lucerna 20 perhiberet testimonium diei si dies ipse ab infirmitate nostra posset uideri ? Sed non poteramus ; infirmus factus est infirmis, per infirmitatem sanauit infirmitatem ; per mortalem carnem, carnis abstulit mortem ; de corpore suo collyrium

.

4, 35 Ioh. 1, 5.

5, 9 Ioh. 18.

13 Matth. 28, 20.

6, 9 Ioh. 1, 16.

Ioh. VIII, 14

TRACT. IN IOH. XXXV, 6-8

321

fecit luminibus nostris. Quia ergo Dominus uenit, et in nocte 25 saeculi adhuc sumus, oportet ut et prophetias audiamus. 7 Nam de prophetia conuincimus contradicentes Paganos. Quis est Christus, dicit paganus ? Cui respondemus : Quem praenuntiauerunt prophetae. Et iJle : Qui prophetae ? Recitamus Isaiam, Danielem, Ieremiam, alios sanctos prophetas ; 5 dicimus quam longe ante ilium uenerint, quanto tempore aduentum eius praecesserint. Hoc ergo respondemus : Praeuenerunt eum prophetae, praedixerunt eum esse uenturum. Respondet aliquis eorum : Qui prophetae ? Nos recitamus, qui nobis quotidie recitantur. Et ille : Qui sunt hi prophetae ? 10 Nos respondemus : Qui et praedixerunt ea quae fieri uidemus. Et ille : Vos, inquit, uobis ista finxistis, uidistis ea fieri, et quasi uentura praedicta essent, in libris quibus uoluistis conscrip- n 542 sistis. Hie contra inimicos paganos occurrit nobis aliorum testimonium inimicorum. Proferimus codices a Iudaeis, et 15 respondemus : Nempe et uos et illi, fidei nostrae estis inimici. Ideo sparsi sunt per gentes, ut alios ex abis conuincamus inimicis. Codex Isaiae proferatur a Iudaeis, uideamus si non ibi lego. Sicut onis ad immolandum ductus est, et sicut agnus coram tondente juit sine uoce, sic non aperuit os suum. In hu20 militate indicium eius sublatum est ; liuore eius sanati sumus ; omnes ut oues errauimus, et ipse traditus est pro peccatis no- pl stris. Ecce lucerna una. Alia proferatur, psalmus aperiatur, 1661 etiam inde praedicta passio Christi recitetur. Foderunt manus meas et pedes meos, dinumerauerunt omnia ossa mea ; ipsi uero 25 considerauerunt et conspexerunt me, diuiserunt sibi uestimenta mea, et super uestimentum meum miserunt sortem. Apud te laus mea, in ecclesia magna confitebor tibi. Commemorabuntur et conuertentur ad Dominum uniuersi fines terrae ; et adorabunt in conspectu eius uniuersae patriae gentium ; quia Domini est 30 regnum, et ipse dominabitur gentium. Erubescat unus inimicus, quia codicem mihi ministrat alius inimicus. Sed ecce de codicibus prolatis ab uno inimico alterum uici; et ipse qui mihi codi¬ cem protulit, non relinquatur ; ab illo proferatur, unde et ipse uincatur. Lego alium prophetam, et inuenio Dominum loquen35 tern ad Iudaeos : Non est mihi uoluntas in uobis, dicit Dominus, nec accipiam sacrificium de manibus uestris ; quoniam ab ortu solis usque ad occasum, sacrificium mundum offertur nomini meo. Non uenis, Iudaee, ad sacrificium mundum ; conuinco te immundum. 8. Ecce et lucernae perhibent testimonium diei propter infirmitatem nostram, quia diei claritatem tolerare et uidere non possumus. Nam et nos ipsi christiani in comparatione quidem

.

7,181821.5 3, 5-8.

23 Ps. 21, 17-29.

7, 36 sacrificia omnes fere codd.

35 Malach. i, 10 et 11.

322

TRACT. IN IOH. XXXV, 8-9

Ioh.VIII, 14

infidelium lux iam sumus; unde dicit apostolus : Fuistis enim 5 aliquando tenebrae ; nunc autem lux in Domino, sicut filii lucis ambulate ; et alibi dixit : Nox praecessit, dies autem appropinquauit: abiciamus ergo opera tenebrarum, et induamus nos arma lucis ; sicut in die honeste ambidemus. Tamen quia in comparatione illius lucis ad quam uenturi sumus, adhuc nox est etiam 10 dies in quo sumus, audi Petrum apostolum, delatam dicit Domino Christo uocem de magnifica pot estate : Tu es Filius meus dilectus, in quo bene sensi. Hanc uocem, inquit, nos de caelo audiuimus delatam, cum essemus cum illo in monte sancto. Sed quia nos non ibi fuimus, et istam uocem de caelo tunc 15 non audiuimus, ait ad nos ipse Petrus : Et habemus certiorem propheticum sermonem. Non audistis uocem de caelo delatam, sed certiorem habetis propheticum sermonem. Praeuidens enim Dominus Iesus Christus impios quosdam futuros, qui miraculis eius calumniarentur, magicis artibus ea tribuendo, prophe20 tas ante praemisit. Numquid enim, si magus erat et magicis artibus fecit ut coleretur et mortuus, magus erat antequam natus ? Prophetas audi, o homo mortue, et uermescendo calumniose, prophetas audi; lego, audi qui ante Dominum uenerunt. Habemus, inquit apostolus Petrus, certiorem propheticum 25 sermonem, cui bene facitis adtendentes, sicut lucernae in obscuro loco, donee dies lucescat, et lucifer oriatur in cordibus uestris. 9 Quando ergo Dominus noster Iesus Christus uenerit, et, p 543 sicut dicit etiam apostolus Paulus, illuminauerit occulta tene¬ brarum, et manifestauerit cogitationes cordis, ut laus sit uni- pl cuique a Deo, tunc praesente tali die lucernae non erunt ne- 1662 5 cessariae ; non legetur nobis propheta, non aperietur codex apostoli, non requiremus testimonium Iohannis, non ipso indigebimus euangelio. Ergo omnes scripturae tollentur de medio, quae nobis in huius saeculi nocte tamquam lucernae accendebantur, ne in tenebris remaneremus ; istis omnibus 10 sublatis, ne quasi nobis luceant indigentibus, et ipsis hominibus Dei, per quos haec ministrata sunt, nobiscum lumen illud uerum clarumque uidentibus, remotis ergo his adiumentis quid uidebimus ? Vnde pascetur mens nostra ? unde obtutus ille laetabitur ? unde erit illud gaudium quod nec oculus uidit, 15 nec auris audiuit, nec in cor hominis adscendit ? quid uide¬ bimus ? Obsecro uos, amate mecum, currite credendo mecum; patriam supernam desideremus, supernae patriae suspiremus, peregrinos nos esse hie sentiamus. Quid tunc ui¬ debimus ? Dicat nunc euangelium : In principio erat Verbum, 20 et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Vnde tibi ros inspersus est, ad fontem uenies ; unde radius per obliqua et per anfractuosa tibi ad cor tenebrosum missus est, nudam

.

8, 4Eph. 5, 8. 0 Rom. 13, 12. 13. 4,5. 14 efr I Cor. 2, 9. 19 Ioh. 1, 1.

24 II Petr, i, 17-19.

9,2cfrICor.

Ioh. VIII, 15-18 TR. IN IOH. XXXV, 9-XXXVI, 1

323

ipsam lucem uidebis, cui uidendae ferendaeque mundaris. Dilectissimi, quod et hestemo commemoraui, Iohannes ipse dicit, filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus ; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum sicuti est. Sentio uestros affectus adtolli mecum in superna; sed corpus quod corrumpitur, aggrauat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. Depositurus sum et ego codicem istum, discessuri estis et uos quisque ad sua. Bene nobis fuit in luce communi, bene gauisi sumus, bene exsultauimus ; sed cum ab inuicem recedimus, ab illo non recedamus. TRACT AT VS XXXVI. Ab eo quod scriptum est : Vos secundum carnem iudicatis ; ego non iudico quemquam, usque ad id : Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me, qui misit me Pater. [Cap. vm, 15-18.] [Habitus Sabbato ante Dom. xvm post Pentec., die 27 Sept. 413.]

1. In quatuor euangeliis, uel potius quatuor libris unius euangelii, sanctus Iohannes apostolus, non immerito secundum intellegentiam spiiitalem aquilae comparatus, altius multoque sublimius aliis tribus erexit praedicationem suam ; et in eius erectione etiam corda nostra erigi uoluit. Nam ceteri tres euangelistae, tamquam cum homine Domino in terra ambulabant, de diuinitate eius pauca dixerunt ; istum autem quasi piguerit in terra ambulare, sicut ipso exordio sui sermonis intonuit, erexit se, non solum super terram et super omnem ambitum aeris et caeli, sed super omnem etiam exercitum angelorum, omnemque constitutionem inuisibilium potestatum, et peruenit ad eum per quern facta sunt omnia, dicendo : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum ; hoc erat in principio apud Deum. Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Huic tantae sublimitati principii etiam cetera congrua praedicauit, et de Domini pp diuinitate, quomodo nullus alius, est locutus. Hoc ructabat 1663 quod biberat. Non enim sine causa de illo in isto ipso euangelio narratur, quia et in conuiuio super pectus Domini aiscum- n 544 bebat. De illo ergo pectore in secreto bibebat; sed quod in secreto bibit, in manifesto eructauit, ut perueniat ad omnes gentes non solum incarnatio Filii Dei, et passio, et resurrectio, sed etiam quid erat ante incarnationem Vnicus Patri, Verbum Patris, coaeternus generanti, aequalis ei a quo missus est ; sed in ipsa missione minor factus, quo maior esset Pater. 24 I Ioh. 3, 2.

28 cfr Sap. 9, 15.

XXXVI, 1, 13 Ioh. 1, 1-3.

19 cfr Ioh. 13, 23.

324

.

5

10

15

20

25

30

5

10

TRACT. IN IOH. XXXVI, 2-3

Ioh.VIII, 15

2 Quidquid ergo humiliter positum audistis de Domino Iesu Christo, susceptae carnis dispensationem cogitate, qualis factus est propter nos, non qualis erat ut faceret nos ; quidquid autem sublime et supra omnes creaturas excelsum atque diuinum, et Patri aequale atque coaeternum de illo audieritis in euangelio poni, uel legeritis, scitote uos hoc legere quod ad formam Dei pertinet, non quod ad formam serui. Quia si istam regulam tenueritisquicaperepotestis—non autem omnes capere potestis, sed omnes credere debetis — si ergo hanc regulam tenueritis, aduersus calumnias tenebrarum haereticarum, tamquam in lumine ambulantes, securi pugnabitis. Non enim defuerunt qui sola euangelica testimonia legendo sectarentur, quae de humilitate Christi posita sunt, qui aduer¬ sus ea testimonia quae diuinitatem eius locuta sunt, surdi fuerunt ; ideo surdi, ut male uerbosi. Item quidam ilia sola adtendentes quae de Domini sublimitate dicta sunt, etiam ipsi misericordiam eius, qua homo factus est propter nos, et si legerunt, non crediderunt, et ab hominibus inducta, atque falsa esse putauerunt, contendentes Deum tantummodo fuisse Dominum nostrum Christum, non etiam hominem. Alii sic, alii sic ; utrique in errore. Catholica autem tides ex utroque uerum tenens quod tenet, et praedicans quod credit, et Deum Christum intellexit, et hominem credidit ; utrumque enim scriptum est, et utrumque uerum est. Si Deum tantum dixeris Christum, medicinam negas qua sanatus es ; si hominem tan¬ tum dixeris Christum, potentiam negas qua creatus es. Vtrumque igitur tene, anima fidelis et cor catholicum, utrumque tene, utrumque crede, utrumque fideliter confitere. Et Deus Christus est, et homo Christus. Qualis Deus Christus ; aequalis Patri, unum cum Patre. Qualis homo Christus ? De uirgine natus, trahens de homine mortalitatem, non trahens iniquitatem. 3. Isti ergo Iudaei uidebant hominem, nec intellegebant nec credebant Deum ; atque inter cetera audistis iam quemadmodum ei dixerint : Tu de te testimonium dicis ; testi¬ monium tuum non est uerum. Audistis etiam quid ille respondent, cum hesterno die lectum esset, et pro nostris uiribus disputatum. Hodie uerba eius haec lecta sunt : Vos secundum carnem iudicatis. Ideo, inquit, mihi dicitis ; Tu de te testimonium dicis ; testimonium tuum non est uerum, quia secundum carnem iudicatis ; quia Deum non intellegitis, et hominem uidetis, et hominem persequendo, Deum latentem offenditis. Ergo secundum car- PL nem iudicatis. Ideo uobis arrogans uideor, quia ego de me 1664 testimonium perhibeo. Omnis enim homo, quando de se uult perhibere testimonium laudabile, arrogans et superbus uide3, 3 Ioh. 8, 13.

Ioh.VIII.i5

TRACT. IN I0H. XXXVI, 3-4

325

15 tur. Ideo scriptum est : Non te laudat os tuum, sed laudet te os proximi tui. Sed hoc homini dictum est. Inhrmi enim sumus, et apud inhrmos loquimur. Verum dicere et mentiri possumus, etsi uerum dicere debemus, et mentiri tamen possumus cum uolumus. Lux mentiri non potest ; absit ut in lucis diuinae 20 splendore tenebrae mendacii reperiantur. Loquebatur ille tamquam lux, loquebatur tamquam ueritas ; sed lux in tenebris lucebat, et tenebrae earn non comprehenderunt ; ideo secundum carnem iudicabant. Vos, inquit, secundum carnem iudicatis. 4. Ego non iudico quemquam. Non ergo iudicat quemquam Dominus Iesus Christus ? Nonne ipse est quern conhtemur resurrexisse tertia die, adscendisse in caelum, ibi sedere ad dexteram Patris, inde esse uenturum ad iudicandos 5 uiuos et mortuos ? Nonne ipsa est tides nostra, de qua dicit apostolus : Corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem ? Ergo quando ista conhtemur, contra Dominum loquimur ? Nos dicimus uenturum iudicem uiuorum et mortuorum ; ipse autem dicit : Ego non iudico quemquam. 10 Quaestio ista duobus modis solui potest; ut aut hoc intellegamus : non iudico quemquam, id est, modo ; sicut dicit alio loco : Ego non ueni ut iudicem mundum, sed ut saluum faciam mundum, non iudicium suum negando, sed differendo. Aut certe quia dixerat : Vos secundum carnem iudica15 tis ita subiunxit : Ego non iudico quemquam, ut subaudias, secundum carnem. Nullus ergo nobis contra hdem quam tenemus et annuntiamus de iudice Christo, scrupulus dubitationis in corde remaneat. Venit Christus, sed primo saluare, postea iudicare : eos iudicando in poenam, qui sal20 uari noluerunt ; eos perducendo ad uitam, qui credendo salu¬ tem non respuerunt. Prima ergo dispensatio Domini nostri Iesu Christi medicinalis est, non iudicialis ; nam si primo uenisset iudicaturus, neminem inuenisset cui praemia iustitiae redderet. Ouia ergo uidit omnes peccatores, et omnino nemi25 nem esse immunem a morte peccati, prius erat eius misericordia praeroganda, et post exserendum iudicium ; quia de illo cantauerat psalmus : Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine. Non enim iudicium ait et misericordiam ; nam si primo esset iudicium, nulla esset misericordia; sed primo 30 misericordia, postea iudicium. Quae est primo misericordia ? Creator hominis, homo esse dignatus est ; factus est quod fecerat, ne periret quern fecerat. Quid huic misericordiae addi potest ? Et tamen addidit. Parum fuit ei hominem fieri; sed etiam ab hominibus reprobari : parum erat reprobari; 15 Prou. 27, 2.

4, 6 Rom. io, io.

12 Ioh. 12, 47.

27 Ps. 100, 1.

XXXVI, 4, 34 uoluit etiam edd., uoluit in marg. ponunt y, delendumest

y, 545

326

TRACT. IN IOH. XXXVI, 4-5 Ioh. VIII, 15-16

35 et exhonorari : parum erat exhonorari; et occidi : sed et hoc parum est ; morte cruris. Nam et cum eius obedientiam usque ad mortem factam commendaret apostolus, parum illi fuit pl dicere : Factus obediens usque ad mortem ; non enim qualem- 1665 cumque mortem, sed addidit : mortem autem crucis. Ilia morte 40 peius nihil fuit inter omnia genera mortium. Denique ubi dolores acerrimi exagitant, cruciatus uocatur, a cruce nominatus. Pendentes enim in ligno crucifixi, clauis ad lignum pedibus manibusque confixi, producta morte necabantur. Non enim crucifigi hoc erat occidi; sed diu uiuebatur in cruce, non quia 45 longior uita eligebatur, sed quia mors ipsa protendebatur, ne dolor citius finiretur. Mori uoluit pro nobis ; parum dicimus, crucifigi dignatus est, usque ad mortem crucis obediens factus. Elegit extremum et pessimum genus mortis, qui omnem fuerat ablaturus mortem ; de morte pessima occidit omnem mortem. 50 Pessima enim erat non intellegentibus Iudaeis ; nam a Domino electa erat. Ipsam enim crucem suam signum habiturus erat, ipsam crucem de diabolo superato tamquam tropaeum in ^ 546 frontibus fidehum positurus, ut diceret apostolus : Mihi au¬ tem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, per 55 quern mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Nihil erat tunc in carne intolerabilius, nihil est nunc in fronte gloriosius. Quid seruat fideli suo, qui talem honorem dedit supplicio suo ? Denique modo in poenis reorum non est apud Romanos ; ubi enim Domini crux honorata est, putatum est quod et reus 60 honoraretur, si crucifigeretur. Qui ergo ideo uenit, neminem iudicauit, et malos passus est. Pertulit iniustum iudicium, ut ageret iustum. Sed in eo quod pertulit iniustum, misericordiae fuit. Denique ita humilis factus ut ueniret ad crucem, distulit quidem potentiam, sed publicauit misericordiam. Vnde distulit 65 potentiam ? Quia de cruce noluit descendere, qui potuit de sepulcro resurgere. Vnde publicauit misericordiam ? Quia pendens in cruce dixit : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Siue ergo propter hoc, quia non uenerat iudicare mundum, sed saluare mundum, dixit : Ego non iudico quem7o quam, siue quemadmodum commemoraui, quoniam dixerat : Vos secundum carnem iudicatis, addidit: Ego non iu¬ dico quemquam, ut intellegamus Christum non secundum carnem iudicare, sicut ab hominibus iudicatus est. 5. Nam ut agnoscatis iam et iudicem Christum, audite quod sequitur: Et si iudico ego, iudicium meum uerum est. Ecce habes et iudicem, sed agnosce saluatorem, ne sentias iudicem. Quare autem dixit iudicium suum uerum esse? 5 Quia solus, inquit, non sum, sed ego et qui misit me Pater. Dixi uobis, fratres, quia Iohannes iste euangelista sanctus multum alte uolat ; uix est cum mente comprehen38 Phil. 2, 8.

53 Gal. 6, 14.

67 Luc. 23, 34.

I oh. VIII, 16

10

15

20

25

30

35

5

10

TRACT. IN IOH. XXXVI, 5-6

327

dere. Mysterium autem altius uolantis opus est ut commemorem Caritatem uestram. Et apud Ezechielem prophetam, et in Apocalypsi ipsius Iohannis, cuius est hoc euangelium, commemoratur animal quadruplex, habens quatuor perso¬ nas : hominis, uituli, leonis, aquilae. Qui ante nos scripturarum sanctarum mysteria tractauerunt, plerique in hoc animali, uel pl potius in his animalibus quatuor euangelistas intellexerunt. 1666 Leonem pro rege positum, quoniam uidetur leo rex esse quodammodo bestiarum, propter potentiam et terribilem fortitudinem. Haec persona tributa est Matthaeo, quia in generationibus Domini regiam seriem prosecutus est, quemadmodum esset Dominus per stirpem regiam de semine Dauid regis. Lucas autem quoniam coepit a sacerdotio Zachariae sacerdotis, faciens mentionem patris Iohannis Baptistae, uitulo deputatus est, quia magna uictima uitulus erat in sacrificio sacerdotum. Marce homo Christus m'erito assignatus est, quia neque de regia potestate aliquid dixit, neque de sacerdotali coepit, sed tantum ab homine Christo exorsus est. Hi omnes prope de terrenis, id est de iis quae in terra gessit Dominus noster Iesus Christus, non recesserunt; de diuinitate eius perpauca locuti sunt, tamquam in terra cum illo ambulantes. Restat aquila : ipse est Iohannes, sublimium praedicator, et lucis intemae atque aetemae fixis oculis contemplator. Dicuntur enim et pulli aquilarum a parentibus sic probari, patris scilicet ungue suspendi, et radiis solis opponi; qui firme contemplatus fuerit, filius agnoscitur ; si acie palpitauerit, tamquam adulterinus ab ungue dimittitur. Iam ergo uidete quam sublimia loqui debuit, qui est aquilae comparatus; ^ J47 et tamen etiam nos humi repentes, infirmi et uix ullius momenti inter homines, audemus tractare ista, et ista exponere ; et putamus nos aut capere posse cum cogitamus, aut capi dum dicimus. 6. Quare ista dixi ? Forte enim post haec uerba quisquam mihi iuste dicat : Pone ergo codicem. Quod excedit mensuram tuam, quid sumis in manum tuam ? quid ei committis linguam tuam ? Ad hoc respondeo : Multi haeretici abundant, et ad hoc eos Deus abundare permisit, ne semper lacte nutriamur, et in bruta infantia remaneamus. Quia enim non intellexerunt quomodo commendaretur diuinitas Christi, sapuerunt sicut uoluerunt; non autem recte sapiendo, fidelibus catholicis quaestiones molestissimas intulerunt ; coeperunt exagitari et fluctuare corda fidelium. Iam tunc necessitas facta est spiritalibus uiris, qui aliquid secundum diuinitatem Domini nostri Iesu Christi, non solum legerant in euangelio, sed etiam intellexerant, ut contra arma diaboli Christi arma proferrent, et de Christi diuinitate aduersus falsos fallacesque doctores, 0, 12 cfr Ezech. i, 5-10 ; Apoc. 4, 6. 7.

328

TRACT. IN IOH. XXXVI, 6-8

Ioh.VIII.i6

15 quantis possent uiribus, apertissima conflictatione pugnarent, ne cum ipsi tacerent, alii perirent. Quicumque enim senserunt Dominum nostrum Iesum Christum, aut diuersae sub¬ stantiae esse quam Pater est, aut tantum esse Christum solum, ut ipse sit Pater, ipse sit Filius, ipse sit Spiritus sanctus ; 20 quicumque etiam sentire uoluerunt hominem fuisse solum, non Deum factum hominem, aut ita Deum ut in sua diuinitate mutabilem, aut ita Deum ut non et hominem, a fide naufragauerunt, et de portu ecclesiae proiecti sunt, ne inquietudine sua naues secum positas frangerent. Quae res coegit 25 ut etiam nos minimi, et quantum ad nos pertinet prorsus indigni, quantum autem ad illius misericordiam in aliquo pl dispensatorum eius numero constituti, non uobis taceamus 1667 quod aut intellegatis, mecumque gaudeatis ; aut si intellegere nondum ualetis, credendo securi in portu maneatis. 7. Dicam ergo, capiat qui potest, credat qui non potest ; tamen dicam quod ait Dominus : Vos secundum carnem iudicatis ; ego non iudico quemquam, aut modo, aut secundum carnem. Sed et si ego iudico, indicium meum 5 uerum est. Quare iudicium tuum uerum est? Quia solus non sum, inquit, sed ego et qui misit me Pater. Quid ergo, Domine Iesu ? Si solus esses, falsum esset iudicium tuum; et ideo uerum iudicas, quia solus non es, sed tu et qui te misit Pater? Quid responsurus sum? Ipse respondeat : Verum 10 est, inquit, iudicium meum. Quare ? Quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater. Si tecum est, quomodo te misit ? Et te misit, et tecum est ? Itane et missus non recessisti ? itane et ad nos uenisti, et ibi mansisti ? Quomodo istud creditur ? quomodo capitur ? Ad haec duo respondeo : 15 Quomodo capitur, recte dicis ; quomodo creditur, non recte dicis. Immo ideo bene creditur, quia non cito capitur ; nam si cito caperetur, non opus erat ut crederetur, quia uideretur. Ideo credis, quia non capis ; sed credendo fis idoneus ut capias. Nam si non credis, numquam capies, quia minus idoneus re20 manebis. Fides ergo mundet te, ut intellectus impleat te. Verum est, inquit, iudicium meum, quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater. Ergo, Domine Deus noster Iesu Christe, missio tua incarnatio tua est. Sic uideo, sic intellego ; postremo sic credo, ne arrogantiae sit 25 dicere : Sic intellego. Prorsus et hie est Dominus noster Iesus M 548 Christus ; immo hie erat secundum carnem, modo hie est secundum diuinitatem ; et cum Patre erat, et a Patre non recesserat. Quod ergo dicitur missus uenisse ad nos, incarna¬ tio ipsius commendatur, quia Pater non est incarnatus. 8. Nam sabelliani dicti sunt quidam haeretici, qui uocantur et patripassiani, qui dicunt ipsum Patrem passum fuisse. Noli tu, catholice ! si enim fueris patripassianus, non eris sanus. Ergo intellege missionem Filii nominatam incarnationem Filii;

Ioh. VIII, 16 TRACT. IN IOH. XXXVI, 8-9

329

5 Patrem autem incarnatum esse non credas, sed a Filio incarnato Patrem recessisse non credas. Ille camem portabat, ille cum Filio erat. Si in caelo Pater, in terra Filius ; quomodo Pater cum Filio erat ? Quia et Pater et Filius ubique erant ; non enim in caelo sic est Deus, ut non sit in terra. Audi ilium 10 qui uolebat fugere iudicium Dei, et non inueniebat qua : Quo abibo, inquit, a spiritu tuo, et a facie taa quo fugiam ? Si adscendero in caelum, tu ibi es. De terra erat quaestio ; audi quid sequitur : Si descendero ad infernum, ades. Si ergo et in inferno dicitur quod adsit, quod rerum remanet ubi non sit ? Vox enim i5 Dei est apud prophetam : Caelum et ten am ego impleo. Vbique ergo est, qui nullo clauditur loco. Noli ab illo auerti, et tecum est. Si uis ad eum peruenire, noli piger esse amare ; non enim pedibus, sed affectibus curris. Vno loco manens uenis, si credis et diligis. Ergo ubique est ; si ubique est, quomodo cum pl 20 Filio non est ? Itane cum Filio non est, qui, si credis, et tecum 1668 est ? 9. Vnde ergo uerum est iudicium eius, nisi quia uerus est Filius ? Hoc enim dixit : Et si iudico, uerum est iudi¬ cium meum, quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater. Tamquam diceret: Verum est iudicium 5 meum, quia Filius Dei sum. Vnde probas quia Filius Dei es ? Quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater. Erubesce, sabelliane, audis Filium, audis Patrem. Pater, Pater est ; Filius, Filius est. Non dixit : Ego sum Pater, et ego ipse sum Filius ; sed : solus non sum, inquit. Quare soto lus non es ? Quia mecum est Pater. Ego sum, et qui misit me Pater audis, Ego sum, et qui me misit. Ne perdas personam, distingue personas. Distingue intellegentia, noli separare perfidia, ne iterum quasi fugiens Charybdim, in Scyllam incurras. Vorabat enim te gurges impietatis sabellia15 norum, ut diceres ipsum esse Patrem qui est Filius ; modo didicisti : Solus non sum, sed ego et qui misit me Pater. Agnoscis quia Pater, Pater est ; et Filius, Filius est. Bene agnoscis ; sed noli dicere : Pater maior est, Filius minor est ; noli dicere : Pater aurum est, Filius argentum est. Vna 20 substantia est, una diuinitas, una coaeternitas, perfecta aequalitas, dissimilitudo nulla. Nam si tantummodo alterum credideris esse Christum, non eum qui Pater est, in aliquo tamen distantem secundum naturam esse putaueris, a Cbarybdi quidem euasisti, sed in Scyllaeis scopulis naufragasti. 25 In medio nauiga, utrumque periculosum latus euita. Pater, Pater est ; Filius, Filius est. Iam dicis : Pater, Pater est; Filius, Filius est ; bene periculum absorbentis gurgitis eua¬ sisti ; quid uis ire in alteram partem, ut dicas : Aliud est Pater, Filius aliud ? Alius est, recte dicis ; aliud, non recte. Alius 8, 10 Ps. 138, 7. 8.

15

Ierem. 23, 24.

330

TRACT. IN I0H. XXXVI, 9-10

Ioh.VIII, 16-18

30 enim est Filius, quia non est ipse qui Pater ; et alius Pater, quia non ipse qui Filius ; non tamen aliud, sed hoc ipsum est et Pater et Filius. Quid est, hoc ipsum est ? Vnus Deus est. Audisti : quia non sum solus, sed ego et qui misit ^ 549 me Pater ; audi quomodo credas Patrem et Filium, audi 33 ipsum Filium : Ego et Pater unum sumus. Non dixit : Pater ego sum ; aut : Ego et Pater unus est; sed cum dixit : Ego et Pater unum sumus, utrumque audi, et unum, et sumus, et a Charybdi et a Scylla liberaberis. In duobus istis uerbis quod dixit, unum, liberat te ab Ario ; quod dixit, sumus, liberat 40 te a Sabellio. Si unum, non ergo diuersum ; si sumus, ergo et Pater et Filius. Sumus enim, non diceret de uno ; sed et unum non diceret de diuerso. Ergo ideo uerum est, inquit, indicium meum, breuiter ut audias, quia Filius Dei sum. Sed sic tibi persuadeo, inquit, quia Filius Dei sum, ut intelle45 gas quia mecum est Pater ; non sic sum Filius ut ipsum deseruerim ; non ita hie sum, ut cum ipso non sim ; non ita ibi ille est, ut mecum non sit ; formam serui accepi sed formam Dei pl non amisi; Solus ergo, inquit, non sum, sed ego et qui 1669 misit me Pater. 10. Dixerat de iudicio, de testimonio uult dicere. In lege, inquit, uestra scriptum est quia duorum hominum testimonium uerum est. Ego sum qui de me testi¬ monium perhibeo, et testimonium perhibet de me qui 5 misit me Pater. Exposuit illis et legem, si ingrati non essent. Magna enim quaestio est, fratres mei, et ualde mihi uidetur in mysterio res esse constituta, ubi Deus dixit : In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum. Veritas quaeritur per duos testes ? Ita plane, sic se habet humani generis consuetu10 do ; sed tamen fieri potest ut et duo mentiantur. Susanna casta duobus falsis testibus urgebatur ; numquid quia duo erant, ideo falsi testes non erant ? De duobus dicimus aut de tribus ? uniuersus populus mentitus est contra Christum. Si ergo populus constans ex magna hominum multitudine, falsus testis 13 inuentus est, quomodo accipiendum est : In ore duorum uel trium testium stabit omne uerbum, nisi quia hoc modo per mysterium Trinitas commendata est, in qua est perpetua stabilitas ueritatis ? Vis habere bonam causam ? Habeto duos uel tres testes, Patrem et Filium et Spiritum san20 ctum. Denique quando Susanna casta femina fidelisque coniux duobus falsis testibus urgebatur, Trinitas illi in conscientia atque in occulto suffragabatur ; ilia Trinitas de occulto unum 9, 35 Ioh. 10, 30. 13 efr Luc. 23, 1.

47 efr Phil. 2, 7.

10, 7 Deut. 19,

13

9, 30 unus] codd. /x (efr tract. XXXVII, 6, /. 28/29), unum edd. codd. jx (efr ibid.), diuersis edd.

; Matth. 18, 16.

42 diuerso]

Ioh. VIII, 16-18 TRACT. IN IOH. XXXVI, 10-13

ly

331

testem Danielem excitauit, et duos conuicit. Ergo quia in lege uestra scriptum est, duorurn hominum testi¬ monium uerum esse, accipite nostrum testimonium, ne sentiatis iudicium. Ego enim, inquit, non iudico quemquam, sed testimonium perhibeo de me, differo iudi¬ cium, non differo testimonium. 11 Eligamus nobis, fratres, contra linguas hominum, contra infirmas suspiciones generis humani Deum iudicem, Deum testem. Non enim dedignatur testis esse qui iudex est, aut promouetur cum fit iudex ; quoniam qui testis est, ipse iudex erit. Quare ipse testis ? Quia non quaerit alium unde cognoscat qui sis. Quare ipse iudex ? Quia ipse habet potestatem mortificandi et uiuificandi, damnandi et absoluendi, in gehennas praecipitandi et in caelos leuandi, diabolo coniungendi et cum angelis coronandi. Cum ergo ipse habeat hanc potestatem, iudex est. Quia uero ut te cognoscat non quaerit alium testem, qui tunc iudicabit te, modo uidet te ; non est unde ilium fallas, cum coeperit iudicare. Non enim adhibes tibi aliquos falsos testes, qui iudicem ilium possint circumuenire, quando ^ 550 te coeperit iudicare. Deus hoc tibi dicit : Quando contemnebas, ego uidebam ; et quando non credebas, sententiam meam non frustrabam ; differebam, non auferebam. Noluisti audire quod praecepi, senties quod praedixi. Si autem audias quae praecepi, non mala senties quae praedixi, sed bona percipies quae promisi. 12 Ne aliquem sane moueat quod ait : Verum est iudi¬ cium meum, quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater, cum alibi dixerit : Pater non iudicat quern- pl quam, sed omne iudicium dedit Filio. Iam in eisdem uerbis 1670 euangelii disputauimus, et nunc admonemus, non hoc ideo dictum, quia Pater non erit cum Filio iudicante ; sed quoniam bonis et malis in iudicio solus Filius apparebit, in ea forma in qua passus est, et resurrexit, et adscendit in caelum. Discipulis quippe tunc conspicientibus adscendentem, uox angelica sonuit : Sic ueniet, quemadmodum uidistis eum euntem in caelum ; id est, in forma hominis in qua iudicatus est iudi¬ cabit, ut etiam illud propheticum impleatur : Videbunt in quern pupugerunt. Cum uero euntibus iustis in uitam aeternam, uidebimus eum sicuti est, non erit illud iudicium uiuorum et mortuorum, sed praemium tantummodo uiuorum. 13 Item ne moueat quod ait : In lege uestra scriptum est quia duorurn hominum testimonium uerum est, et ideo quisquam existimet non fuisse illam legem Dei, quia non dictum est : In lege Dei, sciat ita dictum esse : In lege uestra, tamquam diceret : in lege quae uobis est data ; a quo,

.

5

10

15

.

5

10

15

5

.

23 cfr Dan. 13, 36-62. 12, 3 Ioh. j, 22. 10 ; Ioh. 19, 37. 13, 6 Matth. 6, 11.

10 Act. i, 11.

12 Zach. 12,

332

TR. IN IOH. XXXVI, 13-XXXVII, 2

Ioh. VIII, 19

nisi a Deo ? Sicut dicimus : Panem nostrum quotidianum ; et tamen dicimus : Da nobis hodie. TRACTATVS XXXVII. Ab eo quod scriptum est : Dicebant ergo : Vbi est pater tuus, usque ad id : Et nemo apprehendit eum, quia nondum uenerat hora eius. [Cap. vm, 19-20.] [.Habitus Dom. xvm post Pentec., die 28 Sept. 413.]

1. Quod in sancto euangelio breuiter dicitur, non breuiter oportet exponi, ut quod auditur, intellegatur. Verba enim Do¬ mini pauca, sed magna sunt, non numero aestimanda, sed pondere ; nec ideo contemnenda, quia pauca, sed ideo quaerenda, quia magna. Qui adfuistis hesterno die, audistis, ut potuimus disputauimus ex eo quod ait Dominus : Vos se¬ cundum carnem iudicatis ; ego non iudico quemquam. Sed et si iudico ego, iudicium meum uerum est, quia solus non sum, sed ego et qui mi sit me Pater. In lege uestra scriptum est quod duorum hominum testimonium uerum est. Ego sum qui te¬ stimonium perhibeo de me, et testimonium perhibet de me qui misit me Pater. Ex his uerbis hesterno, ut dixi, die redditus est sermo auribus et mentibus uestris. Haec cum Dominus dixisset, illi qui audierunt : Vos secundum carnem iudicatis, manifestauerunt quod audierunt. Responderunt enim Domino loquenti de Deo Patre suo, et dixerunt : Vbi est pater tuus ? Patrem Christi carnaliter acceperunt, quia uerba Christi secundum carnem iudicauerunt. Erat autem qui loquebatur in aperto caro, in occulto Verbum : homo manifestus, Deus occultus. Videbant indumentum, et contemnebant indutum; contemnebant, quia nesciebant; nesciebant, quia non uidebant ; non uidebant, quia caeci erant ; caeci erant, quia non credebant. 2 Videamus ergo et ad haec Dominus quid respondent. Vbi est, inquiunt, pater tuus ? Audiuimus enim te dicere : Solus non sum, sed ego et qui misit me Pater ; nos solum te uidemus, patrem tuum tecum non uidemus ; quomodo te dicis solum non esse, sed cum patre tuo esse ? aut ostende nobis tecum esse patrem tuum. Et Dominus: Numquid me uidetis, ut Patrem ostendam uobis ? Hoc enim sequitur, hoc suis uerbis ipse respondit, quorum uerborum expositionem nos ante praemisimus. Videte enim quid dixerit : Neque me scitis, neque Patrem meum. Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. Dicitis ergo : Vbi est Pater tuus ? quasi iam me sciatis ; quasi totum

f* 551

.

XXXVII, 1, 6 Ioh. 8, 15-18.

PL 1671

Ioh.VIII, 19

TRACT. IN IOH. XXXVII, 2-4

333

hoc sim quod uidetis. Ergo quia me non nostis, ideo uobis Patrem meum non ostendo. Me quippe hominem putatis, 15 ideo Patrem meum hominem quaeritis, quia secundum carnem iudicatis. Quia uero secundum quod uidetis aliud sum, et aliud secundum quod non uidetis ; Patrem autem meum loquor occultus occultum ; prius est ut me noueritis, tunc et Patrem meum scietis. 3 Si enim me sciretis, et Patrem meum forsitan sciretis. Ille qui omnia scit, quando dicit forsitan, non dubitat, sed increpat. Adtende enim quomodo increpatiue dicatur ipsum forsitan, quod uidetur esse uerbum dubita5 tionis. Sed dubitationis uerbum est quando dicitur ab homine, ideo dubitante quia nesciente ; cum uero dicitur a Deo uerbum dubitationis, cum Deum nihil utique lateat, ilia dubitatione arguitur infidelitas, non opinatur diuinitas. Homines enim de his rebus quas certas habent, aliquando increpatiue 10 dubitant, id est, uerbum dubitationis ponunt, cum corde non dubitent ; uelut si indigneris seruo tuo et dicas : Contemnis me ; considera, forsitan dominus tuus sum. Hinc et apostolus ad quosdam contemtores suos loquens ait : Puto autem, et ego Spiritum Dei habeo. Qui dicit, puto, dubitare uidetur; sed 15 ille increpabat, non dubitabat. Et ipse Dominus Christus alio loco increpans infidelitatem futuram generis humani : Cum uenerit, inquit, Filius hominis, putas, inueniet fidem in terra ? 4 Iam, quantum existimo, intellexistis quomodo sit positum forsitan ; ne quis uerborum appensor et syllabarum examinator, ueluti latine loqui sciens, reprehendat uerbum quod dixit Dei Verbum, et reprehendendo Dei Verbum, non 5 eloquens, sed mutus remaneat. Quis enim loquitur sic, quo¬ modo loquitur Verbum quod erat in principio apud Deum ? Noli uerba ista considerare, et ex his uerbis assuetis illud Verbum metiri uelle quod Deus est. Audis enim Verbum et contemnis ; audi Deum et time : In principio erat Verbum. 10 Tu reuocas ad usum sermocinationis tuae, et dicis apud te : Quid est uerbum ? quid magnum est uerbum ? sonat et trans¬ it ; uerberato aere aurem percutit, postea non erit. Audi adhuc : Verbum erat apud Deum ; manebat, non sonando transibat. Adhuc forte contemnis : Deus erat Verbum. Apud teipsum, 15 o homo, cum est in corde tuo uerbum, aliud est quam sonus ; sed uerbum quod est apud te, ut transeat ad me, sonum quasi uehiculum quaerit. Assumit ergo sonum, imponit se quodammodo in uehiculum, transcurrit aerem, uenit ad me, nec recedit a te. Sonus autem ut ueniret ad me, recessit a te, nec 20 perstitit apud me. Verbum ergo quod erat in corde tuo, numquid sono praetereunte praeteriit ? Quod cogitabas dixisti;

.

.

3, 13 I Cor. 7, 40. 23

17 Luc. i8, 8.

4, 9 Ioh. 1, 1. Tr. Ioh.

P 55* PL 1672

334

25

5

10

15

20

25

5

10

TRACT. IN IOH. XXXVII, 4-6

Ioh. VIII, 19

et ut ad me perueniret quod apud te latebat, syllabas sonuisti; sonus syllabarum perduxit ad aurem meam cogitationem tuam, per aurem meam descendit in cor meum cogitatio tua, sonus medius transuolauit; uerbum uero illud quod assumsit sonum, antequam sonares, erat apud te ; quia sonuisti, est apud me, et non recessit a te. Hoc adtende, quisquis es examinator sonorum. Verbum Dei contemnis, qui uerbum hominis non comprehendis ! 5. Scit ergo omnia per quern facta sunt omnia, et tamen dubitando increpat : Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. Increpat infideles. Nam talem sententiam dixit discipulis ; sed ibi non est uerbum dubitationis, quia non fuit causa increpandae infidelitatis. Nam quod modo dixit Iudaeis : Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis dixit et discipulis quando eum Philippus interrogauit, immo postulauit et ait : Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis, quasi diceret : Et ipsi te iam nouimus, apparuisti nobis, uidimus te, dignatus es eligere nos, secuti sumus te, mirabilia tua uidimus, uerba salutis audiuimus, praecepta suscepimus, promissa speramus ; multum nobis conferre praesentia tua ipse dignatus es ; sed tamen cum te nouerimus, quia Patrem nondum nouimus, inflammamur desiderio illius uidendi quern nondum nouimus ; ac per hoc quia te nouimus, sed non nobis sufficit, donee et Patrem nouerimus ; ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Et Dominus ut scirent non se nosse quod se putabant iam nosse : Panto tempore uobiscum sum, et me nescitis ? Philippe, qui me uidit, uidit et Patrem. Numquid habet ista sententia uerbum dubitationis ? numquid dixit : Qui me uidit, forsitan uidit et Patrem ? Quare ? Quia fidelis audiebat, non fidei persecutor ; ideo non erat Dominus increpator, sed doctor. Qui me uidit, uidit et Patrem ; et hie : Si me sciretis, et Patrem meum sciretis ; tollamus uerbum quo notata est infidelitas audientium, et ipsa senten¬ tia est. 6. Iam hestemo die commendauimus Caritati uestrae, et diximus sententias Iohannis euangelistae, quibus nobis narrat quod a Domino didicit, nec discutiendas fuisse si fieri posset, nisi haereticorum commenta compellerent. Breuiter ergo hestemo die, insinuauimus Caritati uestrae, esse haereticos qui uocantur patripassiani, uel a suo auctore sabelliani; hi dicunt ipsum esse Patrem qui est Filius ; nomina diuersa, unam uero esse personam. Cum uult, Pater est, inquiunt ; cum uult, Filius ; tamen unus est. Item sunt alii haeretici qui uocantur ariani. Confitentur quidem unicum Patris Filium Dominum nostrum Iesum Christum, ilium Patrem Filii, istum Filium Patris ; eum qui Pater est non esse Filium, eum qui Filius 5,18 Ioh. 14, 9. 8.

Ioh.VIII, 19

15

20

25

10

i5

20

25

335

est non esse Patrem ; confitentur generationem, sed negant aequalitatem. Nos, id est, catholica tides ueniens de doctrina apostolorum, plantata in nobis,per seriem successionis accepta, sana ad posteros transmittenda, inter utrosque, id est, inter utrumque errorem tenuit ueritatem. In errore sabelJianorum PL unus est solus, ipse est Pater qui Filius ; in errore arianorum, 1673 alius est quidem Pater, alius Filius ; sed ipse Filius non solum alius, sed etiam aliud est; tu in medio quid ? Exclusisti sabellianum, exclude et arianum. Pater, Pater est; Filius, M 553 Filius est ; alius, non aliud ; quia ego et Pater, inquit, unum su¬ mus, sicut etiam hesterno die, quantum potui, commendaui. Cum audit, sumus, abscedat confusus sabellianus ; cum audit, unum, abscedat confusus arianus ; gubernet catholicus inter utrumque fidei suae nauigium, quoniam cauendum est in utroque naufragium. Die ergo tu, quod dicit euangelium : Ego et Pater unum sumus. Non ergo diuersum, quia unum ; non unus, quia sumus. 7 Paulo ante dixit Iudicium meum uerum est ; quia solus non sum, sed ego et qui misit me Pater, tamquam diceret : Ideo iudicium meum est uerum, quia Filius Dei sum, quia uerum loquor, quia ipsa ueritas ego sum. Isti carnaliter intellegentes, dixerunt : Vbi est pater tuus ? Modo audi, ariane : Neque me scitis, neque Patrem meum ; quia si me sciretis, et Patrem meum sciretis. Quid est, si me sciretis et Patrem meum scire¬ tis, nisi, ego et Pater unum sumus? Ouando uides aliquem alicui similem (intendat Caritas uestra, quotidiana locutio est; non sit uobis arduum quod esse aduertitis usitatum) quando ergo uides aliquem alicui similem, et nosti tu cui similis sit, admirans dicis : Quomodo iste homo similis est illi homini! Hoc non diceres, nisi duo essent. Hie ille qui eum ignorat, cui tu istum similem dicis : Itane, inquit, similis est ? Et tu ad eum : Quid enim, tu ilium non nosti ? At ille : Non noui, in¬ quit. Iam tu, ut ilium quern nescit, ei notum facias ex praesente quern cemit, respondes et dicis : Hunc uidisti, ilium uidisti. Non utique quia hoc dixisti, unum esse asseuerasti, et duos negasti; sed propter similitudinem tale dedisti responsum : Istum nosti et ilium nosti; ualde enim similis est, et nihil distat omnino. Hinc et Dominus : Si me, inquit, sci¬ retis, et Patrem meum sciretis, non quia Pater est Fi¬ lius, sed quia Patri similis Filius. Erubescat arianus. Gratias Domino quia et ipse arianus recessit ab errore sabelliano, et non est patripassianus ; non dicit ipsum Patrem indutum carne uenisse ad homines, ipsum esse passum, ipsum resurrexisse, et quodammodo ad se adscendisse ; hoc non dicit : agnoscit mecum Patrem, Patrem esse ; et Filium, Filium esse.

.

5

TRACT. IN IOH. XXXVII, 6-7

6, 22 Ioh. 10, 30.

:

336

TRACT. IN IOH. XXXVII, 7-9

Ioh.VIII, 20

30 Sed, o frater, euasisti illud naufragium, quare tendis in alterum ? Pater, Pater est ; Filius, Filius est ; quare dicis dissimilem ? quare diuersum ? quare aliam substantiam ? Si dissimilis esset, numquid diceret discipulis suis : Qui me uidit, uidit et Patrem ? numquid diceret Iudaeis : Si me sciretis, et Patrem meum sciretis ? Vnde hoc uerum esset, nisi et illud uerum Ego et Pater unum sumus ? 8 Haec uerba locutus est Iesus in gazophylacio docens in templo, magna fiducia, sine timore. Non enim pateretur quod nollet, qui nec nasceretur si nollet. Denique quid sequitur ? Et nemo apprehendit eum, quia nondum 5 uenerat hora eius. Hoc item nonnulli cum audiunt, sub pl fato fuisse Dominum Christum credunt, et dicunt : Ecce Chri- 1674 stus habebat fatum. O si cor tuum non esset fatum, non crederes fatum ! Si fatum, sicut nonnulli intellexerunt, a fando di¬ ctum est, id est a loquendo, Verbum Dei quomodo habet fa10 turn, quando in ipso Verbo omnia sunt quae condita sunt ? Non enim aliquid Deus constituit quod ante nesciuit ; in Verbo ipsius erat quod factum est. Mundus factus est; et factus est, et ibi erat. Quomodo et factus est, et ibi erat ? Quia domus quam aedificat structor, prius in arte erat; et ^554 15 ibi melius erat, sine uetustate, sine ruina ; tamen ut ostendat artem, fabricat domum, et processit quodammodo domus ex domo ; et si domus ruat, ars manet. Ita apud Dei Verbum erant omnia quae condita sunt ; quia omnia in sapientia fecit Deus, et cuncta nota fecit ; non enim quia fecit didicit, sed 20 quia nouerat fecit. Nobis quia facta sunt, nota sunt; illi nisi nota essent, facta non essent. Praecessit ergo Verbum. Et quid ante Verbum Dei ? Nihilo omnino. Nam si esset aliquid ante, non dictum esset: In principio erat Verbum ; sed : In principio factum est Verbum. Denique de mundo quid ait Moyses ? 25 In principio fecit Deus caelum et terram. Fecit quod non erat; si ergo fecit quod non erat, ante quid erat ? In principio erat Verbum. Et unde caelum et terra ? Omnia per ip sum facta sunt. Tu ergo ponis Christum sub fato ? Vbi sunt fata ? In caelo, inquis, in ordine et conuersionibus siderum. Quomodo 30 ergo fatum habet, per quern factum est caelum et sidera ; cum tua uoluntas, si recte sapias, transcendat et sidera ? An quia nosti Christi carnem fuisse sub caelo, ideo putas et potestatem Christi subditam caelo ? 9 Audi, stulte : Nondum uenerat hora eius, non qua cogeretur mori, sed qua dignaretur occidi. Nouerat enim ipse quando deberet mori; intendit omnia quae praedicta sunt de illo, et exspectabat finiri omnia quae praedicta sunt ante eius 5 passionem futura; ut cum impleta essent, tunc ueniret et passio, dispositionis ordine, non fatali necessitate. Denique

:

35

.

.

8, 18 cfr Ps. 103, 24.

23 Ioh. 1, 1.

23 Gen. i, i.

27 Ioh. 1, 3.

Ioh. VIII, 20

10

15

20

25

30

5

10

i5

TRACT. IN IOH. XXXVII, 9-10

337

audite, ut probetis : inter cetera quae de illo prophetata sunt, scriptum est etiam : Dederunt in escam meant fel, et in siti mea potauerunt me aceto. Quomodo facta sint, in euangelio nouimus. Prius dederunt fel; accepit, gustauit, et despuit; postea in cruce pendens, ut omnia praedicta complerentur, ait : Sitio ; acceperunt spongiam aceto plenum, in arundine ligauerunt, et admouerunt pendenti; accepit ille et ait : Perfectum est. Quid est : Perfectum est ? Impleta sunt omnia quae ante passionem meam fuerant prophetata; ergo adhuc quid hie facio ? Denique posteaquam dixit : Perfectum est, inclinato capite tradidit spiritum. Numquid illi latrones iuxta confixi, quando uoluerunt, exspirauerunt ? Tenebantur uinculis carnis, quia non erant creatores carnis ; clauis confixi diu cruciabantur, quia infirmitati non dominabantur. Dominus autem quando uoluit, carnem in utero uirginali accepit ; quando uoluit, ad homines processit ; quamdiu uoluit, inter homines uixit ; quando uoluit, a came discessit ; hoc est potestatis, pl non necessitatis. Hanc ergo horam ille exspectabat, non fata- 1675 lem, sed opportunam et uoluntariam, ut prius omnia comple¬ rentur, quae ante passionem ipsius compleri oportebat. Nam quomodo sub fati necessitate positus erat, qui alio loco di¬ xit : Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi earn ; nemo tollit earn a me, sed ego ipse pono earn a me, et iterum sumo earn ? Ostendit hanc potestatem, quando cum Iudaei quaerebant. Quern quaeritis, inquit ? Et illi : Iesum. Et ille : Ego sum. Qua uoce audita, redierunt retro et ceciderunt. 10. Dicit aliquis : Si haec in illo potestas erat, quare, cum Iudaei insultarent pendenti et dicerent : Si Filius Dei est, descendat de cruce, non descendit, ut eis suam potestatem descendendo monstraret ? Quia patientiam docebat, ideo potentiam differebat. Si enim quasi commotus ad eorum uerba ^555 descenderet, uictus conuiciorum dolore putaretur. Prorsus non descendit, fixus permansit, quando uellet abscessurus. Nam quid ei magnum fuit de cruce descenders, qui potuit de sepulcro resurgere ? Intellegamus ergo nos quibus hoc ministratum est, potentiam Domini nostri Iesu Christi occultam tunc, manifestam futuram in iudicio, de quo dictum est : Deus manifestus ueniet, Deus noster et non silebit. Quid est : manifestus ueniet ? Quia uenit occultus, ueniet manifestus Deus noster, hoc est Christus. Et non silebit ; quid est : non silebit? Quia primo siluit. Vbi siluit ? Quando iudicatus est, ut etiam hoc impleretur, quod et propheta praedixerat : Sicut ouis ad immolandum ductus est, et sicut agnus coram tondente se sine uoce, sic non aperuit os suum. Si ergo pati nollet, 9,8 Ps. 68, 22. 10, 2 Matth.

27, 40.

16

Ioh.

19, 28-30.

12 Ps. 49,

3.

28 Ioh. io, 17 Isai. 53, 7.

18.

31 ibid.

18, 4-6.

338

TR. IN IOH. XXXVII, io-XXXVIII, 2 Ioh.VIII,2i

non pateretur ; si non pateretur, sanguis ille non funderetur ; si sanguis ille non funderetur, mundus non redimeretur. Agamus itaque gratias et potestati diuinitatis, et miserationi infirmitatis eius ; et de occulta potentia quam Iudaei non nouerant, unde illis modo dictum est : Neqae me nostis, neque Patrem meum, et de carne suscepta quam Iudaei nouerant, et cuius patriam sciebant ; unde illis alio loco dixit : Et me nostis, et unde sim nostis. Vtrumque nouerimus in Christo, et unde aequalis est Patri, et unde illo maior est Pater. Illud Verbum est, illud caro ; illud Deus est, illud homo ; sed unus est Christus Deus et homo. TRACTATVS XXXVIII. Ab eo quod scriptum est : Dixit ergo eis Iesus : Ego uado, et quaeretis me, usque ad id : Dixit eis Iesus : Principium, quia et loquor uobis. [Cap. vm, 21-25.] [.Habitus Sabbato ante Dom.

xix

post Pentec., die

4 Octobris 413.]

1. Lectio sancti euangelii quae praecessit hodiernam, ita

concluserat, quia locutus est docens in gasophylacio Dominus, quae uoluit, et quae audistis ; et nemo apprehendit eum, quia nondum uenerat hora eius. Hinc disputatum est dominico die, quod ipse donare dignatus est. Intimauimus Caritati uestrae quare dictum sit : Nondum PL uenerat hora eius, ne positum Christum sub aliqua neces- 1676 sitate fatali ulla impietas auderet improbe suspicari. Nondum enim uenerat hora qua ex ordine suo, secundum ea quae praedicta sunt de illo, non mori cogeretur inuitus, sed occideretur paratus. 2. Modo autem de ipsa passione sua, quae posita erat non in eius necessitate, sed potestate, locutus est Iudaeis dicens : Ego uado. Christo enim Domino mors profectio fuit illo unde uenerat, et unde non discesserat. Ego, inquit, uado, et quaeretis me, non desiderio, sed odio. Nam ilium posteaquam abscessit ab oculis hominum, inquisierunt et qui oderant et qui amabant : illi persequendo, illi habere cupiendo. In psalmis ait ipse Dominus per prophetam : Periit fuga a me, et non est qui requirat animam meam ; et iterum ait alio loco in psalmo : Confundantur et reuereantur requirentes animam meam. Culpauit qui non requirerent, damnauit qui requirerent. Malum est enim non quaerere animam Christi, sed quomodo earn quaesierunt discipuli; et malum est quaerere ani¬ mam Christi, sed quomodo earn Iudaei quaesierunt ; illi enim ut haberent, isti ut perderent. Denique isti quia sic quaerebant n 556 25

Ioh. 7, 28.

XXXVIII,

1, 2 Ioh.

8,

20.

2, 8 Ps. 141, 5.

10 Ps.

59, 15.

Ioh. VIII, 21-23 TRACT. IN IOH. XXXVIII, 2-4

20

25

30

5

10

5

10

15

339

more malo, corde peruerso, quid secutus adiunxit ? Quaeretis me, et, ne putetis quia bene me quaeretis, in peccata uestro moriemini. Hoc est Christum male quaerere, in peccato suo mori; hoc est ilium odisse, per quern posset solum saluus esse. Cum enim homines quorum spes in Deo est, non debeant male reddere nec pro malis, reddebant isti mala pro bonis. Praenuntiauit ergo illis Dominus, dixitque sententiam praescius, quod in suo peccato morerentur. Deinde adiungit : Quo ego uado, uos non potestis uenire. Hoc et discipulis alio loco dixit ; nec tamen eis dixit : In peccato uestro moriemini. Quid autem dixit ? Quod et istis : Quo ego uado, uos uenire non potestis. Non abstulit spem, sed praedixit dilationem. Quando enim hoc discipulis Dominus loquebatur, tunc non poterant uenire quo ille ibat, sed postea uenturi erant; isti autem numquam, quibus praescius dixit : In peccato uestro moriemini. 3* His autem auditis uerbis, quomodo solent carnea cogitantes, et secundum carnem iudicantes, et totum carnaliter audientes atque sapientes, dixerunt : Numquid interficiet semetipsum ; quia dixit : Quo ego uado, uos non potestis uenire ? Stulta uerba, et omnino insipientiae plena. Quid enim ? non poterant illo uenire quo ille perrexisset, si interficeret semetipsum ? Numquid ipsi non erant morituri ? Quid est ergo : Numquid interficiet semet¬ ipsum ; quia dixit : Quo ego uado, uos non potestis uenire ? Si de morte hominis diceret, quis homo non moritur ? Ergo quo ego uado dixit, non cum itur ad mortem, sed quo ibat post mortem. Illi itaque non intellegentes, ista responderunt. 4. Et Dominus ad eos qui terram sapiebant, quid ait ? Et dicebat eis : Vos de deorsum estis. Ideo terram sapitis, quia sicut serpentes terram manducatis. Quid est, 1677 terram manducatis ? Terrenis pascimini, terrenis delectamini, terrenis inhiatis, sursum cor non habetis. Vos de deorsum estis ; ego de supernis sum. Vos de mundo hoc estis; ego non sum de hoc mundo. Quomodo enim erat de mundo, per quern factus est mundus ? Omnes de mundo post mundum, quia prius mundus, et sic homo de mundo ; prius autem Christus, deinde mundus, quoniam ante mundum Christus, ante Christum nihil; quia in principio erat Verbum ; omnia per ipsum facta sunt. Sic ergo erat ille de supernis. De quibus supernis ? De aere ? Absit ! ibi et aues uolitant. De caelo quod uidemus ? Et hoc absit ! ibi et stellae et sol et luna circumeunt. De angelis ? Neque hoc intellegatis ; per ilium et 24

Ioh. 13, 33.

4, 11 Ioh. 1, 1. 3.

XXXVIII, 2, 21 nec] om. codd.

3, 11 cum] quo aliquot codd.

TRACT. IN I0H. XXXVIII, 4-6

340

I oh. VIII, 23-24

angeli facti sunt, per quem omnia facta sunt. De quibus ergo supernis Christus ? Ab ipso Patre. Nihil illo Deo superius, qui Verbum genuit aequale sibi, coaeternum sibi, unigenitum, sine tempore, per quem conderet tempora. Sic ergo accipe 20 Christum de supernis, ut excedas cogitatione tua omne quod factum est, uniuersam omnino creaturam, omne corpus, omnem conditum spiritum, omnem rem quoquo modo mutabilem ; totum excede, sicut excessit Iohannes, ut contingeret : In -principle) erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus z^erat Verbum. 5. Ego ergo, inquit, de supernis sum. Vos de hoc mundo estis ; ego non sum de hoc mundo. Dixi ergo uobis quia moriemini in peccatis uestris. Exposuit nobis, fratres, quid intellegi uoluerit : Vos de hoc mundo ^ 557 5 estis. Ideo quippe dixit : Vos de hoc mundo estis, quia peccatores erant, quia iniqui erant, quia infideles erant, quia terrena sapiebant. Nam quid uobis uidetur de sanctis apostolis ? Quantum intererat inter Iudaeos et apostolos ? quantum inter tenebras et lucem, quantum inter fidem et infidelitatem, 10 quantum inter pietatem et impietatem, quantum inter spem et desperationem, quantum inter caritatem et cupiditatem ; multum ergo intererat. Quid ergo ? quia tantum intererat, apostoli de mundo non erant ? Si cogites quomodo nati sint, et unde uenerint, quia omnes ex Adam uenerant, de hoc mundo 15 erant. Sed quid eis ait ipse Dominus ? Ego uos de mundo elegi. Qui ergo de mundo erant, facti sunt non de mundo, et pertinere coeperunt ad eum per quem factus est mundus. Isti autem remanserunt esse de mundo, quibus dictum est : Moriemini in peccatis uestris. 6. Nemo ergo dicat, fratres : De hoc mundo non sum. Quisquis es homo, de hoc mundo es ; sed uenit ad te qui fecit mundum, et liberauit te de hoc mundo. Si delectat te mundus, semper uis esse immundus ; si autem iam non te delectat hie 5 mundus, iam tu es mundus. Verumtamen si per aliquam infirmitatem adhuc te delectat mundus, habitet in te qui mundat, et eris mundus. Si autem fueris mundus, non remanebis in mundo ; nec audies quod audierunt Iudaei : Moriemini in peccatis uestris. Omnes enim cum peccato nati sumus ; pl 10 omnes uiuendo ad id quod nati eramus addidimus, magisque 1678 de mundo facti sumus, quam tunc quando de parentibus nostris nati sumus. Et ubi essemus, si ille non ueniret, qui non habebat omnino peccatum, ut solueret omne peccatum ? In quem Iudaei quia non credebant, merito audierunt : 15 Moriemini in peccatis uestris, quia non habere pecca5,

lb ibid.

15, 19.

24

efr Luc. 23, 34-43.

5, 15 mundo] hoc praem. codd.

6,

13 omnino] om. codd.

Ioh. VIII, 24

20

25

5

10

15

20

25

30

5

TRACT. IN IOH. XXXVIII, 6-8

341

turn nullo modo potuistis, qui cum peccato nati estis, sed tamen si in me, inquit, credideritis, cum peccato quidem nati estis, sed in peccato uestro morituri non estis. Tota ergo infelicitas Iudaeorum ipsa erat, non peccatum habere, sed in peccatis mori. Hoc est quod debet fugere omnis christianus ; propter hoc ad baptismum curritur ; propter hoc qui aegritudine uel aliunde periclitantur, sibi desiderant subueniri; pro¬ pter hoc etiam surgens paruulus a matre piis manibus ad ecclesiam fertur, ne sine baptismo exeat, et in peccato quo natus est moriatur. Infelicissima conditio, misera sors istorum, qui de ore ueridico audierunt : In peccatis uestris moriemini. 7. Vnde tamen hoc eis contingat, exponit : Si enim non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Credo, fratres, in ilia multitudine quae Dominum audiebat, et eos fuisse qui credituri erant. Quasi autem in omnes processerat seuerissima ilia sententia ; In peccato uestro moriemini, ac per hoc et illis qui credituri erant, spes erat ablata ; illi saeuiebant, illi timebant; immo non timebant, sed iam desperabant. Reuocauit eos in spem ; adiunxit enim : Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Ergo si credideritis quia ego sum, non moriemini in peccatis uestris. Reddita est spes desperantibus, excitatio facta est dormientibus, cordibus euigilauerunt ; inde plurimi crediderunt, sicut euangelii ipsius consequentia testantur. Erant enim illic membra Christi, quae nondum adhaeserant corpori Christi; et in illo populo a quo crucifixus est, a quo in ligno suspensus est, a quo pendens irrisus est, a quo lancea uulneratus est, a quo felle et aceto potatus est, erant ^558 membra Christi, pro quibus dixit : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Quid autem conuerso non ignoscitur, si fusus Christi sanguis ignoscitur ? Quis homicida desperet, si in spem redditus est a quo etiam Christus occisus est ? Cre¬ diderunt inde multi; donatus est eis sanguis Christi, ut magis eum biberent quo liberarentur, quam rei de illo effuso tenerentur; quis desperet ? Et si in cruce latro saluatus est, ante paululum homicida, post paululum accusatus, conuictus, damnatus, suspensus, liberatus, noli mirari. Vbi conuictus, ibi damnatus ; sed ibi liberatus, ubi mutatus. In hoc ergo populo cui Dominus loquebatur, erant qui in peccato suo fuerant morituri; erant etiam qui in ipsum qui loquebatur, fuerant credituri, et ab omni peccato liberandi. 8. Tamen hoc adtende quod ait Dominus Christus : Si non credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Quid est : Si non credideritis quia ego sum ? Ego sum, quid ? Nihil addidit; et quia nihil addidit, multum PL est quod commendauit. Exspectabatur enim ut diceret quid 1679 esset, nec tamen dixit. Quid exspectabatur ut diceret ? Forte :

342

10

i5

20

25

30

35

5

10

i5

TRACT. IN IOH. XXXVIII, 8-9

Ioh.VIII.24

Nisi credideritis quia ego sum Christus ; nisi credideritis quia ego sum Dei Filius ? nisi credideritis quia ego sum Verbum Patris ; nisi credideritis quia ego sum conditor mundi; nisi credideritis quia ego sum hominis formator et reformator, creator et recreator, factor et re¬ factor ; nisi hoc credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Multum est quod ait ipsum « Ego sum », quia sic dixerat et Deus Moysi: Ego sum qui sum. Quis digne eloquatur quid sit : sum ? Mittebat Deus per angelum suum, seruum suum Moysen ad liberandum ex Aegypto populum suum (legistis quod audistis, et nostis ; commemoro tamen) ; mittebat trementem, excusantem, sed obedientem. Cum ergo excusaret, ait Deo, quern loqui in angelo intellegebat : Si dixerit mihi populus : Et quis est Deus qui misit te, quid eis dicam ? Et Dominus ad eum : Ego sum qui sum, et repetiuit : Dices filiis Israel : Qui est, misit me ad uos. Non ait et ibi: Ego sum Deus ; aut: Ego sum mundi fabricator; aut : Ego sum omnium rerum creator ; aut : Ego sum ipsius populi liberandi propagator ; sed hoc tantum : Ego sum qui sum, et : Dices filiis Israel : Qui est ; non addidit : Qui est Deus uester, qui est Deus patrum uestrorum, sed tantum hoc dixit : Qui est, misit me ad uos. Forte multum erat et ad ipsum Moysen, sicut multum est et ad nos, et multo magis ad nos, intelligere quid dictum sit : Ego sum qui sum ; et : Qui est, misit me ad uos. Et si forte caperet Moyses, illi ad quos mittebatur quando caperent ? Distulit ergo Dominus quod capere homo non posset, et addidit quod capere posset; adiunxit enim et ait : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob. Hoc potes capere ; nam Ego sum qui sum, quae mens potest capere ? 9. Quid ergo nos ? Audebimusne aliquid dicere ex hoc quod dictum est : Ego sum qui sum ; uel potius ex hoc quod Dominum dicere audistis : Nisi credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris ? Itane his uiribus meis tantillis et pene nullis, audebo disputare quid sit quod ait Dominus Christus : Nisi credideritis quia ego sum ? Audebo ipsum Dominum interrogare ? audite me interrogantem potius quam disputantem, magis quaerentem quam praesumentem, potius discentem quam docentem, et certe in me uel per me etiam uos interrogate. Praesto est etiam ipse Do¬ minus qui ubique est, audiat interrogandi affectum, et intellegendi praestet effectum. Nam ego quibus uerbis, et si forte aliquid capio, perducere possum quod capio ad corda uestra ? Quisnam sufficit sonus ? quae suppetit eloquentia ? quae uires intellegendi ? quae facultas proferendi ? 8, 14 sqq. Exod. 3, 13-15.

8,

13 ipsum] codd. p, ipse Er. Eugd. Vert. Lou.

M

559

Ioh. VIII, 24

5

10

15

20

25

30

35

40

TRACT. IN IOH. XXXVIII, 10

343

10. Dicam ergo Domino nostro Iesu Christo, dicam, et audiat me. Credo praesentem, omnino non dubito ; ipse enim dixit : Ecce ego uobiscum sum usque in consummationem saeculi. O Do- pl mine Deus noster, quid est quod aisti : Nisi credideritis 1680 quia ego sum ? Quid enim non est eorum quae fecisti ? Numquid caelum non est ? numquid terra non est ? numquid non sunt ea quae in terra et in caelo sunt ? numquid homo ipse cui loqueris non est ? numquid angelus quern mittis non est ? Si omnia sunt haec quae per te facta sunt, quid est quod tibi proprium quiddam tenuisti ipsum esse, quod aliis non dedisti, ut tu solus esses ? Nam quomodo audio : Ego sum qui sum, quasi alia non sint ? et quomodo audio : Nisi credide¬ ritis quia ego sum ? Illi enim non erant qui audiebant ? Et si peccatores erant, homines erant. Quid ergo facio ? Quid sit ipsum esse, dicat cordi, intus dicat, intus loquatur ; homo interior audiat, mens capiat uere esse ; est enim semper eodem modo esse. Res enim aliqua, quaelibet omnino, (quasi coepi disputare, et destiti quarere; forte quod audiui uolo loqui, auditui meo det exsultationem et uestro cum loquor), res enim quaelibet, prorsus qualicumque excellentia, si mutabilis est, non uere est ; non enim est ibi uerum esse, ubi est et non esse. Quidquid enim mutari potest, mutatum non est quod erat; si non est quod erat, mors quaedam ibi facta est; peremtum est aliquid ibi quod erat, et non est. Nigredo mortua est in capite albescentis senis, pulcritudo mortua est in corpore fessi et incurui senis, mortuae sunt uires in corpore languentis, mortua est statio in corpore ambulantis, mortua est ambulatio in corpore stantis, mortua est ambulatio et statio in corpore iacentis, mortua est locutio in lingua tacentis ; quidquid mutatur et est quod non erat, uideo ibi quamdam uitam in eo quod est, et mortem in eo quod fuit. Denique de mortuo cum dicitur: Vbi est homo ille ? respondetur : Fuit. O ueritas quae uere es ! Nam in omnibus actionibus et motibus nostris, et in omni prorsus agitatione creaturae duo tempora inuenio, praeteritum et futurum. Praesens quaero, nihil stat; quod dixi, iam non est; quod dicturus sum, nondum est; quod feci, iam non est ; quod facturus sum, nondum est; quod feci, iam non est; quod facturus sum, nondum est ; quod uixi, iam non est; quod uicturus sum, nondum est. Praeteritum et futurum inuenio in omni motu rerum ; in ueritate quae manet, praeteritum et futurum non inuenio, sed solum praesens, et hoc incorruptibiliter, quod in creatura non est. Discute rerum mutationes, inuenies fuit et erit ; cogita Deum, inuenies est, ubi fuit et erit esse non possit. Vt ergo et 10, 3 Matth. 28, 20.

10, 1 audiet Er. Eugd. Ven.

344

TRACT. IN IOH. XXXVIII, io-ii

Ioh. VIII, 24-25

45 tu sis, transcende tempus. Sed quis transcendet uiribus suis ? Leuet illuc ille qui Patri dixit : Volo ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum. Hoc itaque promittens ne moriamur in peccatis nostris, nihil aliud Dominus Iesus Christus mihi uidetur his uerbis dixisse : Nisi credideritis quia ego sum, prorsus nihil 50 aliud mihi uidetur his uerbis dixisse quam hoc : Nisi credi- n 560 deritis quia ego Deus sum, moriemini in peccatis uestris. Bene, Deogratias, quia dixit : Nisi credideritis ; non dixit : Nisi ceperitis. Quis enim hoc capiat ? Aut uere, quia ausus sum dicere, et uisi estis intellegere, aliquid de tanta pl 55 ineffabilitate cepistis ? Si ergo non capis, tides te liberat. 1681 Ideo et Dominus non ait : Nisi ceperitis quia ego sum ; sed quod poterant dixit : Nisi credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. 11. Et illi semper terrena sapientes et semper secundum carnem audientes et respondentes, quid ei dixerunt ? Tu quis es ? Non enim cum dixisti : Nisi credideritis quia ego sum, addidisti quid esses. Quis es, ut credamus ? Et ille : 5 Principium. Ecce quod est esse. Principium mutari non potest ; principium in se manet, et innouat omnia ; princi¬ pium est, cui dictum est : Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Principium, ait, quia et loquor uobis. Principium me credite, ne moriamini in peccatis uestris. 10 Tamquam enim in eo quod dixerunt : Tu quis es ? nihil aliud dixerint quam : Quid te esse credimus ? respondit : Principium ; id est, principium me credite. In graeco namque eloquio discernitur, quod non potest in latino. Apud graecos enim feminini generis est principium, sicut apud nos 15 lex generis feminini est, quae apud illos est masculini; sicut sapientia et apud nos et apud illos generis feminini est. Consuetudo locutionis ideo per diuersas linguas uariat genera uocabulorum, quia in ipsis rebus non inuenis sexum. Non enim sapientia uere femina est, cum Christus sit Dei Sapientia, 20 et Christus appelletur genere masculino, sapientia feminino. Cum ergo dicerent Iudaei : Tu quis es ? ille qui sciebat esse ibi quosdam credituros, et ideo dixisse : Tu quis es, ut scirent quid ilium credere deberent, respondit : Princi¬ pium ; non tamquam diceret : Principium sum ; sed tam25 quam diceret: Principium me credite. Quod in sermone grae¬ co, ut dixi, euidenter apparet, ubi feminini generis est prin¬ cipium. Velut si uellet dicere se esse ueritatem, et dicentibus : Tu quis es, responderet : Veritatem ; cum uideatur ad id quod dictum est : Tu quis es, respondere debuissse : 30 Veritas ; id est, Veritas sum. Sed altius respondit, cum uideret 11,

7

Ps. 101, 28.

54 uisi] nisi Lou.

19

cfr I Cor. i, 24.

11, 8 quia] plures codd. fi, qui edd.

Ioh. VIII, 25

TR. IN IOH. XXXVIII, 11-XXXIX, 2

345

eos ita dixisse : Tu quis es, ac si dicerent : Quoniam abs te audiuimus : Nisi credideritis quia ego sum, quid te esse credemus ? ad hoc respondit : Principium ; tamquam diceret : Principium me credite. Et addidit : quia et loquor uobis ; id est, quia humilis propter uos factus, ad ista uerba descendi. Nam si principium sicuti est, ita maneret apud Patrem, ut non acciperet formam serui et homo loqueretur hominibus, quomodo ei crederent, cum infirma corda intellegibile Verbum sine uoce sensibili audire non possent ? Ergo, inquit, credite me esse principium ; quia, ut credatis, non solum sum, sed et loquor uobis. Sed de hac re iam multum est loqui uobis ; placeat itaque Caritati uestrae ut quod restat, illo adiuuante seruemus, crastino reddituri. TRACTATVS XXXIX. PL

Ab eo quod scriptum est : Multa habeo de uobis loqui et iudicare 1682 usque ad id : Et non cognouerunt quia Patrem eius dicebat Deum. [Cap. vin, 26-27.] [.Habitus Dom. xix post Pentec., die 5 Octobris 413.]

1. Verba Domini nostri Iesu Christi quae habuit cum Iudaeis, ita moderans loquelam suam, ut caeci non uiderent, et fideles oculos aperirent, quae hodie de sancto euangelio recitata sunt, ista sunt: Dicebant ergo Iudaei : Tu quis es ? Quia dixerat supra Dominus : Nisi credideritis quia ego sum, moriemini in peccatis uestris. Ad hoc ergo illi : Tu quis es, ueluti quaerentes nosse in quern deberent cre¬ dere, ne in suo peccato morerentur. Respondit dicentibus : Tu quis es, et ait : Principium, quia et loquor uobis. Si se dixit Dominus esse principium, quaeri potest utrum et Pater principium sit. Si enim Filius principium est qui habet Patrem, quanto facilius intellegendus est Deus Pater esse principium, qui habet quidem Filium cui Pater sit, sed non habet de quo sit ? Filius enim Patris est Filius, et Pater utique Filii Pater est ; sed Deus de Deo Filius dicitur, lumen de lumine Filius dicitur; Pater dicitur lumen, sed non de lumine; Pater dicitur Deus, sed non de Deo. Si ergo Deus de Deo, lumen de lumine principium est, quanto facilius intellegitur principium lumen de quo lumen, et Deus de quo Deus ? Videtur itaque absurdum, carissimi, ut Filium dicamus princi¬ pium, et Patrem principium non dicamus. 2. Sed quid agemus ? numquid duo erunt principia ? Cauendum est hoc dicere. Quid ergo ? si et Pater principium et Filius principium, quomodo non duo principia ? Quomodo dicimus Patrem Deum et Filium Deum, nec tamen dicimus XXXIX, 1,

5,

Ioh. 8, 25. 24.

/x 561

346

TRACT. IN IOH. XXXIX, 2-4

Ioh.VIII,25

5 duos deos. Nefas est enim dicere duos deos, nefas est dicere

io

5

io

15

20

25

5

10

tres deos ; et tamen qui Pater est, non est Filius ; qui Filius est, non est Pater ; Spiritus autem sanctus Patris et Filii Spiritus, nec Pater est nec Filius. Quamuis ergo, sicut aures catholicae sunt eruditae in gremio matris ecclesiae, nec ille qui est Pater sit Filius, nec ille qui est Filius sit Pater, nec Spiritus sanctus Patris et Filii sit uel Filius uel Pater, tres deos tamen esse non dicimus ; quamuis de singulis si quaeratur, necesse est de quocumque interrogati fuerimus, Deum esse fateamur. 3. Et absurda ista uidentur hominibus solita trahentibus ad insolita, uisibilia ad inuisibilia, creaturam comparantibus Creatori. Interrogant enim nos aliquando infideles et dicunt : Patrem quern dicitis, Deum dicitis ? Respondemus : Deum. Filium quern dicitis, Deum dicitis ? Respondemus : Deum. Spiritum sanctum quern dicitis, Deum dicitis ? Respondemus : Deum. Ergo, inquiunt, Pater et Filius et Spiritus sanctus tres sunt dii ? Respondemus : Non. Turbantur, quia non illuminantur ; cor clausum habent, quia clauim fidei non habent. Nos ergo, fratres, fide praecedente, quae sanat oculum cordis nostri, quod intellegimus, sine obscuritate capiamus ; quod non intelJegimus, sine dubitatione credamus ; a fundamento fidei non recedamus, ut ad culmen perfectionis ueniamus. Deus est Pater, Deus est Filius, Deus est Spiritus sanctus ; et tamen Pater non est qui Filius, nec Filius est qui Pater, nec Spiritus pl sanctus Patris et Filii Spiritus aut Pater est aut Filius. Trini- 1683 tas unus Deus ; Trinitas, una aetemitas, una potestas, una maiestas ; tres, sed non dii. Non mihi calumniator respondeat: Quid ergo tres ? Si enim tres, ait, oportet dicas quid tres. Respondeo : Pater et Filius et Spiritus sanctus. Ecce, inquit, tres dixisti; sed quid tres exprime. Immo tu numera; nam ego compleo tres, cum dico : Pater et Filius et Spiritus sanctus. Id enim quod Pater ad se est, Deus est; quod ad Filium est. Pater est; quod Filius ad seipsum est, Deus est; quod ad 562 Patrem est, Filius est. 4. Ista quae dico potestis de similitudinibus agnoscere quotidianis. Homo et alter homo, si ille sit pater, ille filius ; quod homo est, ad seipsum est ; quod pater est, ad filium est ; et filius quod homo est, ad seipsum est; quod autem filius est, ad patrem est. Pater enim nomen est dictum ad aliquid, et filius ad aliquid ; sed isti duo homines sunt. At uero Pater Deus ad aliquid est Pater, id est ad Filium ; et Filius Deus ad aliquid est Filius, id est ad Patrem ; sed non quomodo illi duo homines sunt, sic isti duo dii. Quare hoc non ita est ibi ? Quia illud aliud, hoc autem aliud est, quia ilia diuinitas est. Est ibi aliquid ineffabile, quod uerbis explicari non possit, XXXIX, 3, 18 tres] personae add. edd., del. Lou.

Ioh.VIII, 25

15

zo

25

30

35

5

10

i5

20

TRACT. IN IOH. XXXIX, 4-5

347

ut et numerus sit, et numerus non sit. Videte enim si non quasi apparet numerus. Pater et Filius et Spiritus sanctus Trinitas. Si tres, quid tres ? Deficit numerus. Ita Deus nec recedit a numero, nec capitur numero. Quia tres sunt, tamquam est numerus ; si quaeris quid tres, non est numerus. Vnde dictum est : Magnus Dominus noster et magna uirtus eius, et sapientiae eius non est numerus. Vbi cogitare coeperis, incipis numerare ; ubi numeraueris, quid numeraueris non potes respondere. Pater, Pater est ; Filius, Filius est ; Spiritus sanctus, Spiritus sanctus est ; quid sunt isti tres, Pater et F'ilius et Spiritus sanctus ? Non tres dii ? Non. Non tres omnipotentes? Non. Non tres mundi creatores ? Non. Ergo omnipotens Pater ? Omnipotens plane. Ergo et Filius non omnipotens ? Plane et Filius omnipotens. Ergo et Spiritus sanctus non omnipotens ? Et ipse omnipotens. Tres ergo omnipotentes ? Non, sed unus omnipotens. Hoc solo numerum insinuant quod ad inuicem sunt, non quod ad se sunt. Quia enim Deus Pater ad se est Deus simul cum Filio et Spiritu sancto, non sint tres dii; quia ad se est omnipotens simul cum Filio et Spiritu sancto, non sunt tres omnipotentes ; quia uero non ad se est Pater, sed ad Filium, nec Filius ad se est, sed ad Patrem, nec Spiri¬ tus ad se, in eo quod dicitur Spiritus Patris et Filii, non est quid dicam tres, nisi Patrem et Filium et Spiritum sanctum unum Deum, unum omnipotentem. Ergo unum principium. 5. Accipite aliquid de scripturis sanctis, unde hoc quod dici¬ tur utcumque capiatis. Posteaquam Dominus noster Iesus Christus resurrexit, et cum uoluit adscendit in caelum, decern diebus illic impletis misit inde Spiritum sanctum ; quo impleti pl qui aderant in conclaui uno, omnium gentium linguis coepe- 1684 runt loqui. Miraculo exterriti Domini interfectores, compuncti doluerunt, dolentes mutati sunt, mutati crediderunt ; accesserunt corpori Domini, id est numero fidelium, tria millia hominum. Item alio facto quodam miraculo, accesserunt alia quinque millia ; facta est plebs una non parua, in qua omnes accepto Spiritu sancto, quo amor spiritalis accensus est, caritate ipsa et feruore spiritus in unum redacti, coeperunt in ipsa societatis unitate uendere omnia quae habebant, et pretia ponere ad pedes apostolorum, ut distribueretur unicuique, sicut cuique opus erat. Et hoc de illis scriptura dicit, quod erat eis anima una et cor unum in Deum. Adtendite ergo, fratres, et hinc agnoscite mysterium Trinitatis, quomodo dicamus : Et Pater est, et Filius est, et Spiritus sanctus est, et tamen unus Deus est. Ecce illi tot millia erant, et cor unum ^ 565 erat; ecce tot millia erant, et una anima erat. Sed ubi ? In Deo. Quanto magis ipse Deus ? Numquid erro in uerbo, quando dico duos homines duas animas, aut tres homines tres ani4, 17 Ps. 14, 6. J.

5, 16 Act. 2-4.

348

25

30

TRACT. IN IOH. XXXIX, 5-7

mas, aut multos homines multas animas ? Recfe utique dico. Accedant ad Deum, una anima est omnium. Si accedentes ad Deum, multae animae per caritatem una anima est, et multa corda unum cor ; quid agit ipse fons caritatis in Patre et Filio ? Nonne ibi magis Trinitas unus est Deus ? Inde enim nobis caritas uenit, de ipso Spiritu sancto, sicut dicit aposto¬ lus : Caritas Dei diffusa est in cor dibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Si ergo caritas Dei diffusa in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis, multas animas facit unam animam, et multa corda facit unum cor, quanto magis Pater et Filius et Spiritus sanctus, Deus unus, lumen unum, unumque principium ? 6 Audiamus ergo principium quod loquitur nobis. Multa, inquit, habeo loqui de uobis et iudicare. Meministis, quod ait : Ego non iudico quemquam ; ecce modo dicit : Multa habeo de uobis loqui et iudicare. Sed aliud est : non iudico ; aliud : habeo iudicare. Non iudico, dixit ad praesens ; uenerat enim ut saluaret mundum, non ut iudicaret mundum ; quod autem dicit : Multa habeo de uobis loqui et iudicare, iudicium futurum dicit. Ideo enim adscendit, ut ueniat iudicare uiuos et mortuos. Nemo iustius iudicabit, quam qui iniuste iudicatus est. Multa, inquit, habeo de uobis loqui et iudicare ; sed qui me misit, uerax est. Videte quemadmodum Patri det gloriam aequalis Filius. Exemplum enim nobis praebet, et tamquam in cordibus nostris loquitur : O homo fidelis, si euangelium meum audis, dicit tibi Dominus Deus tuus, ubi ego in principio Verbum Deus apud Deum, aequalis Patri, coaeternus gignenti, do gloriam ei cuius sum Filius, quomodo tu superbus es aduersus eum cuius seruus es ? 7. Multa habeo, inquit, de uobis loqui et iudicare ; sed qui me misit, uerax est, tamquam diceret : Ideo uerum iudico, quia Filius ueracis ueritas sum. Pater uerax, Fi- PL lius ueritas, quid putamus esse amplius ? Cogitemus si possi- 1685 mus, quid est amplius, uerax an ueritas. De quibusdam quaeramus. Pius homo plus est, an pietas ? Sed plus est ipsa pietas : pius enim a pietate, non pietas a pio. Potest enim esse pietas, etsi ille qui pius erat, factus est impius. Ipse perdidit pietatem, pietati nihil abstulit. Quid item pulcer et pulcritudo ? Plus est pulcritudo quam pulcer ; pulcritudo enim facit pulcrum, non pulcer facit pulcritudinem ? Castus et castitas ? Castitas plane plus est quam castus. Si enim castitas non esset, unde esset iste castus, non haberet; si autem noluerit esse castus, castitas integra perseuerat. Si ergo plus pietas quam pius, plus pulcritudo quam pulcer, plus castitas quam castus, numquid dicturi sumus plus ueritas quam uerax ? Si hoc dixerimus,

.

5

10

15

5

10

15

Ioh.VIII.26

28

Rom. 5, 5.

6,

3

Ioh. 8, 15.

6 cfr

ibid.

12, 47.

Ioh. VIII, 25

20

5

10

15

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XXXIX, 7-8

349

Filium incipiemus dicere Patre maiorem. Ait enim apertissime ipse Dominus : Ego sum uia et ueritas et uita. Ergo si Filius ueritas, Pater quid, nisi quod ait ipsa ueritas : Qui me mi sit, uerax est ? Filius ueritas, Pater uerax ; quid plus sit quaero, sed aequalitatem inuenio. Verax enim Pater non ab ea ueritate uerax est cuius partem cepit, sed quam totam genuit. 8. Video planius esse dicendum. Et certe ne uos diu teneam, p 564 hodie hue usque tractetur ; cum finiero quod uolo dicere, adiuuante Deo, sermo claudatur. Hoc ideo dixi, ut intentos uos facerem. Omnis anima quoniam res est mutabilis, et quamuis magna creatura, tamen creatura ; quamuis corpore rnelior, tamen facta ; omnis ergo anima quoniam mutabilis est, hoc est, modo credit, modo non credit; modo uult, modo non uult ; modo adult era est, modo casta ; modo bona, modo mala ; mutabilis est : Deus autem hoc est quod est; ideo proprium nomen sibi tenuit : Ego sum qui sum. Hoc est Filius, dicendo : Nisi credideritis quia ego sum ; ad hoc pertinet et : Tu quis es ? Principium. Deus igitur incommutabilis est, anima mutabilis. Quando capit anima ex Deo unde sit bona, participando fit bona,quomodo tuus oculus participando uidet. Nam lumine subtracto non uidet, cuius particeps factus uidet. Quia ergo anima participando fit bona, si mutata coeperit esse mala, bonitas manet cuius erat particeps bona. Bonitatis enim cuiusdam particeps facta est cum bona esset ; qua mutata in peius, integra bonitas permanet. Si recedat anima et mala fiat, non minuitur bonitas ; si reuertatur et bona fiat, non crescit bonitas. Factus est oculus tuus particeps lucis huius, et uides ; clausus est ? hanc lucem non minuisti; apertus est ? hanc lucem non auxisti. Hac data similitudine, fratres, intellegite quia si pia est anima, est pietas apud Deum, cuius fit particeps anima ; si est casta anima, est castitas apud Deum, cuius est particeps anima ; si est bona anima, est bonitas apud Deum, cuius est particeps anima ; si est uerax anima, est ueritas apud Deum, cuius est particeps anima. Cuius particeps si non fuerit anima, omnis homo mendax ; si omnis homo mendax, nullus homo de suo uerax. Pater autem uerax, de suo est uerax, quia genuit ueritatem. Aliud est, uerax est homo iste, PL quia iam percepit ueritatem ; aliud est, uerax Deus, quia genuit 1686 ueritatem. Ecce quomodo uerax est Deus, non participando, sed generando ueritatem. Video uos intellexisse et gaudeo ; sufficiat uobis hodie ; cetera quando Domino placuerit, sicut donauerit, exponemus. 1,

18 Ioh. 14, 6.

8, 10 Exod. 3, 14.

22, Ioh. 8, 24, 25.

29 efr Ps.

IIJ, 11.

24

Tr. Ioh.

TRACT. IN I0H. XL, 1-2

350

Ioh. VIII, 28-30

TRACTATVS XL. Ab eo loco : Dixit ergo eis Iesus : Cum exaltaueritis Filium hominis, usque ad id : Et cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. [Cap. viii, 28-32.] [Habitus Sabbato ante Dom. xx post Pentec., die 11 Octobris 413.]

5

5

10

15

20

25

1. De sancto euangelio secundum Iohannem, quod gestare non uidetis in manibus, iam multa audiuit Caritas uestra, quae Deo donante sicut potuimus disputauimus, commendantes uobis maxime istum euangelistam de Domini diuinitate, secundum quam aequalis est Patri et Filius unicus Dei, loqui elegisse, et propterea aquilae comparatum ; nulla quippe auis uolare altius perhibetur. Proinde quae ex ordine subsequuntur, sicut ea Dominus tract are donauerit, intentissime audite. 2* Locuti sumus uobis de praecedenti lectione, insinuantes quomodo intellegatur Pater uerax, Filius ueritas. Cum autem dixisset Dominus Iesus : Verax est qui me misit, non intellexerunt Iudaei quod de Patre illis diceret. Et ait illis quod modo cum legeretur audistis : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum, et a meipso facio nihil, sed sicut docuit me Pater, haec loquor. Quid est hoc ? Nihil enim aliud uidetur dixisse, nisi n 565 eos post passionem suam cognituros quis esset. Procul dubio ergo uidebat ibi aliquos, quos ipse nouerat, quos ipse cum cete¬ ris sanctis suis ante constitutionem mundi praesciendo elegerat, post passionem suam esse credituros. Ipsi sunt illi quos assidue commendamus, et ad imitationem cum magna exhortatione proponimus. Misso enim desuper Spiritu sancto post Domini passionem et resurrectionem et adscensionem, cum miracula fierent in eius nomine, quern tamquam mortuum persequentes Iudaei contemserant, compuncti sunt corde ; et qui saeuientes occiderunt, mutati crediderunt; et quern sanguinem saeuiendo fuderunt, credendo biberunt : ilia tria millia, et ilia quinque millia Iudaeorum, quos ibi uidebat, quando dicebat : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. Tamquam dicens : Differo cognitionem uestram, ut impleam passionem meam ; ordine uestro cognoscetis qui sim. Non quia omnes tunc erant credituri ex iis qui audiebant, id est, post passionem Domini; nam paulo post dicit : Haec eo loquente, multi credide¬ runt in eum, et nondum exaltatus erat Filius hominis. Exaltationem quippe dicit passionis, non glorificationis ; crucis, non caeli; quia et ibi exaltatus est, quando pependit in ligno. XL, 2,

3

XL, 2,

24

Ioh. 8, 26.

uestro]

14

codd. y.,

cfr Act. 2, 37. 41; 4, 4.

uerso

edd.

loh. VIII, 28

TRACT. IN IOH. XL, 2-4

351

Sed ilia exaltatio humiliatio fuit. Tunc enim factus est obediens usque ad mortem crucis. Hoc oportebat impleri per eorum manus qui postea fuerant credituri, quibus dicit : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia pl ego sum. Quare hoc, nisi ut nemo desperaret in quocumque 1687 35 scelere male sibi conscius, quando uidebat eis donari homicidium qui occiderant Christum ? 3. Hos ergo in ilia turba agnoscens Dominus, dixit : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. Iam nostis quid sit sum ; nec assidue repetendum est, ne pariat res tanta fastidium. Recolite illud : 5 Ego sum qui sum, et : Qui est, misit me ; et agnoscetis, quid dictum sit : Tunc scietis quia ego sum, sed et, Pater est, et Spiritus sanctus est. Ad ipsum esse pertinet tota Trinitas. Sed quia Dominus sicut Filius loquebatur, ne forte in eo quod dixit : Tunc cognoscetis quia ego sum, subintraret error 10 sabellianorum, hoc est patripassianorum, quern uobis errorem commendaui non tenendum, sed cauendum, eorum scilicet qui dixerunt : Ipse est Pater, ipse est Filius ; duo sunt nomina, sed res una ; propter istum ergo cauendum errorem cum dixisset Dominus : Tunc cognoscetis quia ego sum, ne ipse 15 intellegeretur Pater, continuo subiunxit : Et a meipso facio nihil, sed sicut docuit me Pater, haec loquor. Iam gaudere coeperat sabellianus, erroris sui occasione comperta ; statim ut se tamquam in obscuro extulit, sequentis sententiae luce confusus est. Putaueras eum esse Patrem, quia dixit : 20 Ego sum ; audi quia Filius est : Et a meipso facio nihil. Quid est : A meipso facio nihil ? A meipso non sum. Fi¬ lius enim de Patre est Deus ; Pater autem non est de Filio Deus ; Filius est Deus de Deo ; Pater autem Deus, sed non de Deo ; Filius est lumen de lurnine ; Pater autem lumen, sed 25 non de lurnine ; Filius est, sed est de quo est; Pater autem est, sed non est de quo est. 4. Quod ergo addidit : Sicut docuit me Pater, haec loquor, nemini uestrum obrepat cogitatio carnalis, fratres mei. Non enim potest humana infirmitas cogitare, nisi quod p 566 consueuit facere uel audire. Nolite ergo uobis quasi duos 5 homines ante oculos ponere, unum patrem, alterum filium, et loquentem patrem ad filium, sicut facis tu, quando uerba aliqua dicis filio tuo, monens eum et instruens eum quomodo loquatur, ut quaecumque audiuit a te, commendet memoriae; cum commendauerit memoriae, proferat et lingua, distinguat 10 per sonos, inferat auribus alienis quod percepit in suis. Nolite ita cogitare, ne in corde uestro idola fabricetis. Humanam formam, humanorum lineament a membrorum, figuram carnis humanae, sensus istos conspicuos, staturam motusque corpo30

30 cfr Phil. 2, 8.

3, o Exod. 3, 14.

352

TRACT. IN IOH. XL, 4-5

Ioh. VIII, 28

ris, linguae officium, distinctiones sonorum, nolite in ilia 15 Trinitate cogitare, nisi quod pertinet ad formam serui, quam accepit unigenitus Filius, cum Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis. Ibi non te prohibeo, humana infirmitas, cogitare quod nosti; immo etiam compello. Si tides in te uera est, talem Christum cogita, sed ex Maria uirgine, non de Deo 20 Patre talem cogita. Infans fuit, creuit ut homo, ambulauit ut homo, esuriuit, sitiuit ut homo, dormiuit ut homo, postremo passus ut homo, suspensus in ligno, occisus, sepultus ut homo ; in eadem forma resurrexit, in eadem forma ante oculos discipu- pl lorum adscendit in caelum, in eadem forma uenturus est ad 1688 25 iudicium. Angelorum enim uox est in euangelio expressa : Sic ueniet quomodo eum uidistis euntem in caelum. Quando ergo de forma serui cogitas in Christo, humanam effigiem cogita, si est in te tides ; quando autem cogitas : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum, 30 pereat de corde tuo omnis humana figuratio ; pellatur de cogitationibus tuis quidquid fine corporeo terminatur, quidquid loci spatio continetur, uel quantalibet mole diffunditur; de corde tuo figmentum tale dispereat. Cogita, si potes, pulcritudinem sapientiae, occurrat tibi pulcritudo iustitiae. For33 ma est ? statura est ? color est ? Nihil horum est, et tamen est; nam si non esset, nec amaretur, nec merito laudaretur, nec amata nec laudata corde moribusque teneretur ; nunc uero hunt homines sapientes ; unde fierent, nisi esset sapientia ? Porro autem, o homo, si sapientiam tuam uidere camis ocu40 lis non potes, nec tali imaginatione cogitare quali corporalia cogitantur, sapientiae Dei audes ingerere humani corporis formam ? 5. Quid ergo dicimus, fratres ? Quomodo locutus est Pater Filio, quoniam Filius ait : Sicut docuit me Pater, haec loquor ? Locutus est illi ? Quando docuit Pater Filium, uerba fecit, quomodo tu, quando doces filium tuum, uerba 5 facis ? Quomodo facit uerba Verbo ? Quae uerba multa fierent unico Verbo ? Verbum enim Patris aures habuit ad os Patris ? Carnalia sunt ista, pereant de cordibus uestris. Hoc enim dico, ecce si intellexistis quod ego dixi, ego certe locutus sum, et mea uerba sonuerunt, sonisque aures pepule10 runt, et per sensum auditus uestri ad cor sententiam perduxerunt, si intellexistis. Facite aliquem audisse latinae linguae hominem, tantummodo audisse, nec tamen intellexisse quod dixi; quantum ad strepitum pertinet emissum ex ore meo, sic eius ille particeps factus est qui non intellexit, quomodo et 15 uos ; eum sonum audiuit, eaedem syllabae aures eius percusserunt, sed in corde ipsius nihil genuerunt. Quare ? Quia non intellexit. Vos autem si intellexistis, unde intellexistis ? 4, 16 cfr Ioh. 1, 14.

26 Act. 1, 11.

28 Ioh. 1, 1.

loh. VIII, 28-29

20

25

30

33

40

45

50

53

5

TRACT. IN IOH. XL, 5-6

353

Ego ad aurem sonui; numquid ego in corde lumen accendi ? ^567 Procul dubio si uerum est quod dixi, et hoc uerum non solum audistis, uerum etiam intellexistis, duae res ibi factae sunt, discernite illas, auditus et intellectus. Auditus per me factus est, intellectus per quern ? Ego ad aurem dixi ut audiretis, ad cor uestrum quis dixit ut intellegeretis ? Sine dubio aliquis et ad cor uestrum aliquid dixit, ut non solum strepitus iste uerborum percuteret aurem uestram, sed etiam in cor uestrum aliquid descenderet ueritatis ; dixit aliquis et ad cor uestrum, sed non eum uidetis ; si intellexistis, fratres, dictum est et cordi uestro. Munus Dei est intellegentia. Quis hoc dixit in corde uestro, si intellexistis ? Cui dicit psalmus : Da mihi intellectum, ut discam mandata tua. Verbi gratia, episcopus locutus est. Quid locutus est, aliquis ait ? Respondes quid locutus sit, et addis : Verum dixit. Tunc alius qui non intel- pl lexit : Quid dixit, inquit, aut quid est quod laudas ? Ambo 1689 me audierunt, ambobus ego dixi, sed uni ipsorum Deus dixit. Si parua magnis comparare conceditur, quoniam nos ad eum quid sumus ? tamen nescio quid incorporaliter et spiritaliter facit in nobis Deus, quod nec sonus est qui aurem percutiat, nec color qui oculis discernatur, nec odor est qui naribus capiatur, nec sapor qui faucibus iudicetur, nec durum et molle quod tangendo sentiatur ; tamen aliquid est quod sentire facile est, explicare impossibile est. Si ergo Deus, ut dicere coeperam, loquitur in cordibus nostris sine sono, quomodo loquitur Filio suo ? Sic ergo, fratres, sic cogitate, quantum potestis, ut dixi, si licet parua magnis modo aliquo comparare, sic cogitate. Incorporaliter Pater locutus est Filio, quia incor¬ poraliter Pater genuit Filium. Nec eum sic docuit quasi indoctum genuerit; sed hoc est eum docuisse, quod est scientem genuisse ; et hoc est : docuit me Pater, quod est, scientem me genuit Pater. Si enim, quod pauci intellegunt, simplex est natura ueritatis, hoc est Filio esse quod nosse. Ab illo ergo habet ut nouerit, a quo habet ut sit, non ut prius ab illo esset, et ab illo postea nosset ; sed quemadmodum illi gignendo dedit ut esset, sic gignendo dedit ut nosset; quia simplici, ut dictum est, naturae ueritatis esse et nosse non est aliud atque aliud, sed hoc ipsum. 6 Dixit ergo iste Iudaeis, et addidit : Et qui me misit mecum est. Iam hoc et ante dixerat, sed rem magnam assidue commemorat : misit me, et mecum est. Si ergo tecum est, o Domine, non unus ab alio missus est, sed ambo uenistis. Et tamen cum ambo simul sint, unus missus est, alter misit, quoniam missio incamatio est, et ipsa incamatio Filii tantum est, non et Patris. Misit itaque Pater Filium, sed non recessit a Filio. Non enim quo misit Filium, non ibi erat Pater. Vbi

.

3, 29 Ps. 118, 73-

354

TRACT. IN IOH. XL, 6-8

Ioh. VIII, 29-31

enim non est qui fecit omnia ? ubi non est qui dixit : Caelum 10 et terram ego impleo ? Sed forte Pater ubique, et Filius non ubique est ? Euangelistam audi : In hoc mundo erat, et mundus per eum factus est. Ergo, inquit, qui mi sit me, cuius auctoritate tamquam patema incarnatus sum, mecum est, non me reliquit. Quare non me reliquit ? Non me reliquit, 15 inquit, solum quia ego quae placita sunt ei, facio semper. Ipsa est aequalitas semper, non ex quodam initio et deinceps, sed sine initio, sine fine. Dei enim generatio non habet initium temporis, quia per genitum facta sunt tempora. 7 Haec illo loquente, multi crediderunt in eum. Vtinam et me loquente multi qui aliud sapiebant intellegant, n 568 et credant in eum. Quidam enim fortasse sunt in ista multitudine ariani. Non audeo suspicari esse sabellianos qui ipsum 5 Patrem dicunt esse qui Filius est ; haeresis quippe ista nimis antiqua est, et paulatim euiscerata. Arianorum autem adhuc uidetur habere aliquas motiones quasi cadaueris putrescentis ; aut certe, ut multum, quasi hominis animam agentis ; oportet inde reliquos liberari, sicut inde multi liberati sunt. Et quidem 10 ista ciuitas eos non habebat; sed posteaquam multi peregrini PL aduenerunt, nonnulli et ipsi uenerunt. Ecce haec Domino 1690 loquente multi Iudaei crediderunt in eum ; ecce et me lo¬ quente ariani credant, non in me, sed mecum. 8. Dicebat ergo Dominus ad eos qui crediderant in eum Iudaeos : Si uos manseritis in uerbo meo. Ideo manseritis, quia initiati estis, quia et ibi esse coepistis. Si manseritis, hoc est in fide quae in uobis esse credentibus 5 coepit, quo peruenietis ? Vide quale initium, quo perducit. Amasti fundamentum, culmen adtende, et ex ista humilitate aliam celsitudinem quaere. Fides enim humilitatem habet ; cognitio et immortalitas et aeternitas non habet humilitatem, sed celsitudinem ; erectionem, nullam defectionem, aeternam 10 stabilitatem, nullam ab inimico expugnationem, nullum deficiendi timorem. Magnum est quod incipit a fide, sed contemnitur. Fundamentum solet etiam in aedificio ab imperitis contemni. Fossa fit grandis, lapides quoquo modo passim mittuntur, nulla ibi expolitio, nulla pulcritudo apparet, 15 quomodo nec in arboris radice, non apparet aliqua pulcritu¬ do ; totum tamen quidquid te delectat in arbore, de radice surrexit. Sed uides radicem, et non delectaris ; uides arborem et miraris. Stulte, quod miraris, inde surrexit quo non delecta¬ ris. Parum aliquid uidetur fides credentium, non habes sta20 teram unde appendas. Audi ergo quo perueniat, et uide quanta sit, sicut et ipse Dominus alio loco dicit : Si habueritis fidem sicut granum sinapis. Quid humilius, quid uehementius ? Quid minutius, quid feruentius ? Ergo et uos, ait, si manseritis

.

6,

9

Ierem. 23, 24.

11 Ioh.

1, IO.

8, 21 Matth. 17, 19.

Ioh.VIII.3i-32

TRACT. IN I0H. XL, 8-9

355

in uerbo meo, in quo credidistis, quo perducemini ? V ere 25 discipuli mei eritis. Et quid nobis prodest ? Et cognoscetis ueritatem. 9 Quid promittit credentibus, fratres Et cognoscetis ueritatem. Quid enim ? Non illam cognouerant, quando Dominus loquebatur ? Si non cognouerant, quomodo crediderunt ? Non quia cognouerant crediderant, sed ut cognosce5 rent crediderant. Credimus enim ut cognoscamus, non cognoscimus ut credamus. Quod enim cognituri sumus, nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis adscendit. Quid est enim tides, nisi credere quod non uides ? Fides ergo est, quod non uides credere ; ueritas, quod credidisti uidere, sicut ipse 10 quodam loco ait. Ideo Dominus prius ad faciendam fidem ambulauit in terra. Homo erat, humilis factus erat; ab omnibus uidebatur, nec ab omnibus cognoscebatur ; a muitis reprobabatur, a turba occidebatur, a paucis dolebatur ; sed tamen et ab eis a quibus dolebatur, nondum sicut erat agnoscebatur. 15 Totum hoc quasi initium est lineamentoram fidei et struct urae futurae. Quod Dominus ipse adtendens quodam loco ait : Qui diligit me, mandata mea custodit ; et qui diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et ostendam meipsum illi. Quern qui audiebant, utique iam uidebant ; eis tamen, si dili20 gebant, uidendum se promittebat. Sic et hie, Cognoscetis ^ 569 ueritatem. Quid enim ? quod dixisti non est ueritas ? Veritas est, sed adhuc creditur, nondum uidetur. Si maneatur in eo PL quod creditur, peraenitur ad id quod uideatur. Inde Iohannes 1691 ipse sanctus euangelista in epistola sua : Dilectissimi, inquit, 25 filii Dei sumus, sed nondum apparuit quid erimus. Iam sumus, et aliquid erimus. Quid plus erimus quam sumus ? Audi : Nondum apparuit quid erimus ; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus. Vnde ? Quoniam uidebimus eum sicuti est. Magna promissio, sed merces est fidei. Quaeris mercedem, opus 30 praecedat. Si credis, mercedem exige fidei; si autem non credis, fidei mercedem qua fronte quaeris ? Si ergo manseritis in uerbo meo, uere discipuli mei eritis, ut contemplemini ipsam ueritatem sicuti est; non per uerba sonantia, sed per lucem splendentem, cum satiauerit nos, 35 quod legitur in psalmo : Signatum est super nos lumen uultus tui, Domine. Moneta Dei sumus, nummus a thesauro oberrauimus. Errore detritum est quod in nobis fuerat impressum ; uenit qui reformet, quia ipse formauerat; quaerit et ipse nummum suum, sicut Caesar nummum suum ; ideo ait : Reddite 40 Caesari quae Caesaris sunt, et Dei quae Dei sunt : Caesari

.

9,

?

7

efr Isai.

Ps. 4, 7.

9,

34

39

64, 4 ; I Cor. Matth.

signauerit

edd.

22,

21.

2, 9.

17

Ioh.

14, 24.

24

I Ioh. 3, 2.

35

356

TRACT. IN IOH. XL, 9-ii

Ioh. VIII, 31-32

nummos, Deo uos ipsos. Tunc ergo exprimetur ueritas in nobis. 10 Quid dicam Caritati uestrae ? O si cor esset qualitercumque suspirans in illam ineffabilem gloriam ! O si peregrinationem nostram in gemitu sentiremus, et saeculum non amaremus, et ad eum qui nos uocauit, pia mente perpetuo pulsaremus ! Desiderium, sinus cordis est ; capiemus, si desiderium quantum possumus extendamus. Hoc nobiscum agit scriptura diuina, hoc congregatio populorum, hoc celebratio sacramentorum, hoc baptismus sanctus, hoc cantica laudis Dei, hoc ipsa nostra disputatio, ut hoc desiderium non solum seminetur et germinet, uerum etiam in modum tantae capacitatis augeatur, ut idoneum sit sumere quod oculus non uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis adscendit. Sed amate mecum. Non amat multum nummum, qui amat Deum. Et ego palpaui infirmitatem, non ausus sum dicere : Non amat nummum ; sed : non multum amat nummum ; quasi amandus sit nummus, sed non multum. O si Deum digne amemus, nummos omnino non amabimus ! Erit tibi nummus instrumentum peregrinationis, non irritamentum cupiditatis ; quo utaris ad necessitatem, non quo fruaris ad delectationem. Deum ama, si aliquid in te egit quod audis et laudas. Vtere mundo, non te capiat mundus. Quod intrasti, iter agis, exiturus uenisti, non remansurus ; iter agis, stabulum est haec uita. Vtere nummo, quomodo uiator in stabulo utitur mensa, calice, urceo, lectulo, dimissurus, non permansurus. Si tales fueritis, erigite cor qui potestis, et audite me ; si tales fueritis, ad eius promissa uenietis. Non enim multum est ad uos, quia magna est manus eius qui uos uocauit. Vocauit, inuocetur; dicatur illi: Vocasti nos, inuocamus te ; ecce audiuimus uocantem, audi inuocantes perdue quo promisisti, perfice quod inchoasti ; noli deserere munera tua, noli deserere agrum tuum, pL germina tua intrent in horreum. Abundant tentationes in 1692 mundo ; sed maior est qui fecit mundum ; abundant tentatio¬ nes, sed non deficit qui in illo spem ponit, in quo defectus nullus est. 11 Ad hoc hortatus sum ista, fratres, quia libertas de qua p 570 loquitur Dominus noster Iesus Christus, non huius temporis est. Videte quid adiunxit : Vere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. Quid est, liberabit uos ? Liberos uos faciet. Denique Iudaei carnales, et secundum carnem iudicantes, non hi qui crediderant, sed in ilia turba qui erant qui non credebant, iniuriam sibi factam putauerunt, quia dixit eis : Veritas liberabit uos. Indignati sunt seruos se esse significatos. Et uere serui

.

5

10

15

20

25

30

.

5

10, 21 quod] quem duo codd., quo alii in mundo edd.

32/33 tentationes] codd. p, tempestates

Ioh. VIII, 31-32 TRACT. IN IOH. XL, 11-XLI, 1

357

10 erant. Et exponit illis quae sit seruitus, et quae sit futura libertas quam ipse promittit. Sed de hac libertate et de ilia seruitute nimis longum est ut hodie disputemus.

TRACTATVS XLI. Rursum in illud : Dicebat autem Iesus ad eos qui crediderunt, usque ad id : Si ergo uos Filius liberauerit, uere liberi eritis. [Cap.

vin, 31-36.] [Habitus Dom. xx post Pentec., die 12 Octobris 413.]

5

10

15

20

25

30

35

1. Quod de lectione pristina sequitur, et de sancto euangelio nobis recitatum est, tunc distuli dicere, quoniam multa iam dixeram, et de libertate in quam nos uocat gratia Saluatoris, non praetereunter neque negligenter fuerat disserendum ; hinc hodie, Domino adiuuante, statuimus loqui uobis. Quibus enim loquebatur Dominus Iesus Christus, Iudaei erant, ex magna quidem parte inimici, sed etiam amici ex quadam parte iam facti, et futuri; nam quosdam ibi uidebat, sicuti iam diximus, qui post eius passionem fuerant credituri. Hos intuens dixerat : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cogno¬ sced s quia ego sum. Erant ibi etiam qui haec loquente illo continuo crediderunt ; ipsis locutus est quod audiuimus hodie : Dicebat ergo Iesus ad eos qui crediderant ei, ludaeos : Si manseritis in uerbo meo, uere discipuli mei eritis. Manendo eritis ; quia enim nunc credentes estis, manendo uidentes eritis. Ideo sequitur : Et cognoscetis ueritatem. Veritas incommutabilis est. Veritas panis est, mentes reficit nec deficit ; mutat uescentem, non ipsa in uescentem mutatur. Ipsa est ueritas Verbum Dei, Deis apud Deum unigenitus Filius. Haec ueritas carne induta est pro¬ pter nos, ut de Maria uirgine nasceretur, et impleretur prophetia : Veritas de terra orta est. Haec ergo ueritas cum Iudaeis loqueretur, latebat in carne ; latebat autem non ut negaretur, sed ut differretur ; differretur, ut in carne pateretur ; in carne autem pateretur, ut caro peccati redimeretur. Stans itaque conspicuus secundum infirmitatem carnis Dominus noster Iesus Christus, et secundum maiestatem diuinitatis occultus, dixit ad eos qui ei, cum haec loqueretur, crediderant : Si manseritis in uerbo meo, uere discipuli mei eritis. pl Qui enim perseuerauerit usque in finem, hie saluus erit. 1693 Et cognoscetis ueritatem, quae modo uos latet, et loquitur uobis. Et ueritas liberabit uos. Hoc uerbum Dominus a libertate posuit : liberabit uos. Nihil est enim aliud proprie liberat, nisi liberum facit. Quomodo saluat nihil est aliud quam saluum facit ; quomodo sanat nihil est aliud quam sanum XLI, 1, 10 Ioh. 8, 28.

22 Ps. 84, 12.

30 efr Matth. io, 22.

358

40

TRACT. IN IOH. XLI, 1-2

Ioh. VIII, 32-33

facit : « ditat » nihil est aliud quam ditem, id est, diuitem facit ; sic « liberat » nihil est aliud quam liberum facit. Hoc in uerbo graeco planius est 1. Nam in latina consuetudine plerumque dicimus hominem liberari, quod ad libertatem non pertinet, sed tantum ad salutem ; sicut quisquam dicitur libe- n rari ad infirmitate ; usitate dicitur, non tamen proprie. Sic autem posuit Dominus hoc uerbum, ut diceret : Et ueritas liberabit uos, ut in graeca lingua nemo dubitet eum de libertate dixisse. 2 Denique et Iudaei sic intellexerunt : et responderunt ei, non illi qui iam crediderant, sed illi qui in turba erant nondum credentes ; responderunt ei : Semen Abrahae sumus, et nemini seruiuimus umquam ; quomodo tua diets : Liberi eritis ? Non autem dixerat Dominus : Liberi eritis, sed : Veritas liberabit uos. In quo tamen uerbo illi, quia, sicut dixi, patet in graeco, non intellexerunt nisi libertatem ; et extulerunt se quod semen essent Abrahae, et dixerunt : Semen Abrahae sumus ; et nemini seruiuimus umquam ; quomodo tu dicis : Liberi eritis ? O pedis inflata ! Non est ista magnitudo, sed tumor. Et hoc ipsum secundum huius temporis libertatem quomodo uerum dixistis : Nemini seruiuimus umquam ? Ioseph non est uenumdatus ? Prophetae sancti in captiuitatem non sunt ducti ? Deinde, nonne ipse ille est populus qui in Aegypto lateres faciebat, et regibus duris non saltern in auro et argento, sed in luto seruiebat ? Si nemini seruistis umquam, o ingrati, quid est quod assidue uobis imputat Deus quod uos de domo seruitutis liberauit ? An forte patres uestri seruierunt, uos autem qui loquimini, nemini umquam seruistis ? Quomodo ergo soluebatis iam tributa Romanis, unde et ipsi ueritati laqueum quasi captionis proposuistis, ut diceretis : Licet reddere tributum Caesari ? at si dixisset : Licet, teneretis eum quasi male optasset libertati seminis Abrahae ; si autem diceret : Non licet, calumniaremini apud reges terrae, quod prohiberet regibus tributa persolui. Merito prolato nummo uicti estis, et captioni uestrae uos ipsi estis respondere compulsi. Ibi enim uobis dictum est : Reddite Caesari quae Caesaris sunt, et Deo quae Dei sunt, cum uos ipsi respondissetis quod nummus haberet imaginem Caesaris. Quia sicut quaerit Cae¬ sar in nummo imaginem suam, sic Deus quaerit in homine suam. Haec ergo respondit Iudaeis. Mouet enim me, fratres, hominum uana superbia, qui etiam de ipsa, quam carnaliter

.

5

10

15

20

25

30

2, 13 efr Gen. 37, 28. 14 efr IV Reg. 24. la efr Exod. i, 14. ibid. 13, 3 ; Deut. 5, 6, etc. 28 Matth. 22, 15-21. XLI, 2, 33 qui] quia PL 1 Graec. eXevdeputcrei..

18 efr

Ioh. VIII, 34

TRACT. IN IOH. XLI, 2-4

359

intehegebant, sua libertate mentiti sunt dicentes : Nemini 35 seruiuimus umquam. 3. Dominus autem quid respondent, hoc potius et intentius pl audiamus, ne et nos ipsi serai inueniamur. Respondit 1694 enim eis Iesus : Amen, amen dico uobis, quia omnis qui jacit peccatum, seruus est peccati. Seruus est, 5 utinam hominis et non peccati. Quis non sub his uerbis contremiscat ? Praestet nobis Dominus Deus noster, id est, et mihi et uobis, ut pro sententia loquar de hac libertate appetenda, et de ilia seruitute uitanda. Amen, amen dico uo¬ bis, ueritas dicit ; et quale est Domini Dei nostri dicere : 10 Amen, amen dico uobis ? Multum commendat quod ita pronuntiat; quodammodo, si dici fas est, iuratio eius est : Amen, amen dico uobis. Amen quippe interpretatur ueram; et tamen non est interpretatum, cum potuisset dici : uerum dico uobis. Nec graecus hoc interpres ausus est facere, 15 nec latinus ; nam hoc uerbum quod est Amen, nec graecum est nec latinum, sed hebraeum. Sic mansit, non est interpreta¬ tum, ut honorem haberet uelamento secreti; non ut esset negatum, sed ne uilesceret nudatum. Nec semel tamen, sed bis a Domino dictum est : Amen, amen dico uobis. Iam quan- p 572 20 turn hoc commendatum sit, ex ipsa geminatione cognoscite. 4 Quid est ergo commendatum ? Verum, ueram dico uobis, ueritas dicit ; quae utique etsi non diceret : uerum dico, mentiri omnino non posset, tamen commendat, inculcat ; dormientes quodammodo excitat, intentos facit, contemni non uult. 5 Quid dicens ? Amen, amen dico uobis, quia omnis qui facit peccatum, seruus est peccati. O miserabilis seraitus ! Plerumque homines cum dominos malos patiuntur, uenales se petunt ; non quaerentes dominum non habere, sed saltern mutare ; seruus peccati quid faciat ? quern interpellet ? 10 apud quern interpellet ? apud quern se uenalem petat ? deinde seruus hominis aliquando sui domini duris imperiis fatigatus, fugiendo requiescit; seruus peccati quo fugit ? Secum se trahit quocumque fugerit. Non fugit seipsam mala conscientia, non est quo eat, sequitur se ; immo non recedit a se ; peccatum ei5 nim quod facit, intus est. Fecit peccatum, ut aliquam corporalem caperet uoluptatem ; uoluptas transit, peccatum manet; praeteriit quod delectabat, remansit quod pungat. Mala seruitus ! Aliquando fugiunt homines ad ecclesiam, et plerumque eos patimur tamquam indisciplinatos, uolentes carere dominis, 20 qui nolunt carere peccatis. Aliquando autem etiam illicito iugo et improbo subiecti fugiunt ad ecclesiam, quia retinentur ingenui ad seruitutem, et interpellatur episcopus; et nisi curet operam impendere, ne ingenuitas opprimatur, immisericors deputatur. Ad Christum omnes fugiamus, contra pecca-

.

4, 19 quamquam indisciplinatos, nolentes carere diuinis Er. Eugd. Ven.

360

TRACT. IN IOH. XLI, 4-6

Ioh. VIII, 34

25 turn Deum liberatorem interpellemus ; uenales nos petamus, ut eius sanguine redimamur. Dicit enim Dominus : Gratis uenumdati estis, et sine argento redimemini. Sine pretio, sed uestro, quia meo. Hoc Dominus dicit; ipse enim pretium dedit, non argentum, sed sanguinem suum. Nam nos et serui et egeni 30 remanseramus. PL 5. Liberat ergo ab hac seruitute solus Dominus ; qui illam 1695 non habuit, ipse de ilia liberat ; solus enim in hac carne uenit sine peccato. Nam quos uidetis in manibus matrum paruulos ferri, nondum ambulant, et iam sunt compediti; traxerunt 5 enim de Adam quod soluatur a Christo. Pertinet etiam ad ipsos, cum baptizantur, ista gratia quam Dominus pollicetur ; quia de peccato solus liberare potest, qui uenit sine peccato, et factus est sacrificium pro peccato. Audistis enim cum apo¬ stolus legeretur : Pro Christo, inquit, legatione fungimur, 10 tamquam Deo exhortante per nos ; obsecramus pro Christo ; id est, tamquam uos Christus obsecret. Quid ? Reconciliari Deo. Si exhortatur et obsecrat apostolus ut reconciliemur Deo, inimici eramus Deo. Nemo enim reconciliatur nisi ex inimicitiis. Inimicos autem nos non natura, sed peccata fecerunt. 15 Vnde inimici illius, inde serui peccati. Non habet Deus liberos inimicos ; necesse est serui sint, et serui remanebunt nisi ab illo liberentur, cui peccando inimici esse uoluerunt. Obsecra¬ mus ergo, inquit, pro Christo, reconciliari Deo. Quomodo autem reconciliamur, nisi soluatur quod inter nos et ipsum separat ? 20 Ait enim per prophetam : Non grauauit aurem ne audiat, sed peccata uestra separant inter uos et Deum. Quia ergo non recon¬ ciliamur nisi ablato quod in medio est, et posito quod in medio sit. Est enim medium separans, sed contra est mediator re- y 573 concilians ; medium separans est peccatum, mediator reconci25 lians est Dominus Iesus Christus : Vnus enim Deus, et unus mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. Vt ergo tollatur maceria separans quod est peccatum, uenit ille mediator, et factus est sacrificium. sacerdos ipse. Et quia sacrificium factus est pro peccato, offerens seipsum in holocaustum in cruce 30 passionis suae, sequitur apostolus et dicit, cum dixisset : Obsecramus pro Christo, reconciliari Deo, quasi diceremus, quomodo poterimus reconciliari ? Eum, inquit, id est ipsum Christum, qui non nouerat peccatum, peccatum pro nobis fecit, ut nos simus iustitia Dei in ipso. Eum ipsum, inquit, Christum 33 Deum, qui non nouerat peccatum. Venit enim in carne, hoc est in similitudine carnis peccati, non tamen in carne peccati, non habens ullum omnino peccatum ; et ideo factus est uerum sa¬ crificium pro peccato, quia nullum habebat ipse peccatum. 6. Sed forte de sensu meo dixi, quia peccatum sacrificium est 4, 20 Isai. 52, 3, 31II Cor. 5, 20. 21.

5, 9 II Cor. 5, 20. 35 cfr Rom. 8, 5.

20 Isai, 39, 1, 2.

25 I Tim. 2, 3.

Ioh. VIII, 34-35 TRACT. IN IOH. XLI, 6-8

5

10

5

10

15

5

10

15

361

pro peccato. Qui legerunt, agnoscant ; qui non legerunt, non sint pigri ; non sint, inquam, pigri ad legendum, ut ueraces sint ad iudicandum. Cum de sacrificiis enim praeciperet Deus offerendis pro peccato, in quibus sacrificiis non erat expiatio peccatorum, sed umbra futurorum, eadem ipsa sacrificia, easdem ipsas hostias, easdem ipsas uictimas, eadem ipsa animalia quae admouebantur mactanda pro peccatis, in quo¬ rum sanguine sanguis ille figurabatur, peccata lex appellat ; usque adeo ut in quibusdam locis scriptum sit ita, ut sacerdotes immolaturi ponerent manus suas super caput peccati, pl id est, super caput uictimae immolandae pro peccato. Tale ergo 1696 peccatum, id est, sacrificium pro peccato, factus est Dominus noster Iesus Christus, qui non nouerat peccatum. 7. Merito liberat ab hac seruitute peccati ille qui dicit in psalmis : Factus sum tamquam homo sine adiutorio, inter mortuos liber. Solus enim liber, quia non habebat peccatum. Ipse enim dicit in euangelio : Ecce uenit princeps huius mundi, diabolum significans uenturum in Iudaeis persecutoribus ; ecce, inquit, uenit, et in me nihil inueniet. Non quomodo in eis quos occidit etiam iustos, inuenit qualecumque peccatum, in me nihil inueniet. Et tamquam ei diceretur; si nihil in te in¬ ueniet, quare te occidet ? Subiecit, et ait : Sed ut sciant omnes quia uoluntatem Patris mei facio, surgite, eamus hinc. Non, in¬ quit, mortem mei peccati necessitate persoluo, sed in eo quod morior, uoluntatem Patris mei facio ; plusque ibi facio quam patior, quia si nollem, nec passus essem. Habes ilium alio loco dicentem : Potestatem habeo ponendi animam mearn, et potestatem habeo iterum sumendi earn. Ecce uere in mortuis liber. 8. Cum ergo omnis qui facit peccatum, seruus sit peccati, quae sit spes nobis libertatis, audite. Seruus autem, in¬ quit, non manet in domo in aeternum. Ecclesia est domus, seruus peccator est. Intrant multi in ecclesiam peccatores. Non ergo dixit : Seruus non est in domo ; sed : non manet in domo in aeternum. Si ergo nullus ibi seruus erit, quis ibi erit ? Cum enim rex iustus sederit in throno, sicut scriptura loquitur, quis gloriabitur castum se habere cor ? aut quis gloriabitur mundum se esse a peccato ? Multum nos terruit, o fratres mei, dicendo : Seruus non manet in domo M 574 in aeternum. Adiungit autem, et dicit : Filius autem manet in aeternum. Ergo solus in domo sua erit Christus ? nullus illi populus cohaerebit ? Cui erit caput, si non erit corpus ? An forte totum hoc Filius, caput et corpus ? Non enim sine causa et terruit, et spem dedit : terruit, ne peccatum amaremus ; spem dedit, ne de peccati solutione diffideremus : Omnis, inquit, qui facit peccatum, ser7, 2 Ps. 87, 5. 6.

4 Ioh. 14, 30. 31.

14 Ioh. 10, 18.

8, 7 Prou. 20, 8. 9.

362

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. XLI, 8-9 Ioh. VIII, 35-36

uus est peccati. Seruus autem non manet in domo in aeternum. Quae ergo nobis spes est, qui non sumus sine peccato ? Audi spem tuam : Filins manet in aeternum. Si ergo nos Filins liberanerit, tunc uere liberi eritis. Haec spes nostra est, fratres, ut a libero liberemur, et liberando seruos nos faciat ; serui enim eramus cupiditatis, liberati semi efficimur caritatis. Hoc et apostolus dicit : Vos autem fratres in libertatem uocati estis ; tantum ne libertatem in occasionem carnis detis, sed per caritatem seruite inuicem. Non ergo dicat christianus : Liber sum, in libertatem uocatus sum ; seruus eram, sed redemtus sum, et ipsa redemtione liber effectus sum, faciam quod uolo ; nemo me prohibeat a uoluntate mea, si liber sum. Sed si ista uoluntate peccatum facis, seruus es peccati. Noli ergo libertate abuti ad libere peccandum, sed utere ad non peccandum. Erit enim uoluntas tua libera, si fuerit pia. Eris liber, si fueris seruus ; liber peccati, seruus iusti- pl tiae, dicente apostolo : Cum serui essetis peccati, liberi eratis 1697 iustitiae ; nunc autem liberati a peccato, serui autem facti Deo, habetis fructum uestrum in sanctificationem, finem uero uitam aeternam. Hoc conemur, id agamus. 9 Prima libertas est carere criminibus. Intendite, fratres mei, intendite, ne forte possim perducere uobis ad sensum et qualis modo sit, et qualis futura sit ista libertas. Quemlibet ualde iustum discutias in hac uita, quamuis iam sit dignus iusti uocabulo, non est tamen sine peccato ; audi ipsum sanctum Iohannem, cuius et hoc euangelium est, in epistola sua dicentem : Si dixerimus, inquit, quia peccatum non habemus, nos ipsos decipimus, et ueritas in nobis non est. Solus hoc dicere potuit in mortuis liber, de solo dici potuit qui non nouerat peccatum ; de solo dici potuit ; etenim expertus est omnia se¬ cundum similitudinem sine peccato. Solus dicere potuit : Ecce ueniet princeps mundi, et in me nihil inueniet. Ouemcumque alium licet iustum discusseris, non omnimodo est sine pec¬ cato. Nec qualis erat lob, cui Dominus tale testimonium perhibebat, ut diabolus inuideret, et postularet tentandum, tentans superaretur, ut ille probaretur. Ideo autem ille probatus est, non quia latebat Deum coronandus, sed ut innotesceret hominibus imitandus. Etiam ipse lob quid dicit ? Quis enim mundus ? Nec infans, cuius est unius diei uita super terram. Sed plane multi iusti dicti sunt sine querela, quod intellegitur sine crimine ; nulla enim querela iusta est de his in rebus humanis, qui non habent crimen. Crimen autem est peccatum graue, accusatione et damnatione dignissimum. Non ergo Deus quaedam peccata damnat, quaedam iustificat et laudat : nulla laudat, ocfit omnia. Ouomodo odit medicus aegritudinem

.

5

10

13

20

25

23 Gal. 5, 13. 14 cfr lob. 1, 11.

34 Rom. 6, 20. 22. 9, 7 I Ioh. i, 8. 18 ibid. 14, 4, sec. LXX.

10

cfr Hebr. 4, 13.

I oh. VIII, 35-36 TRACT. IN IOH. XLI, 9-11

30

3

10

13

20

25

30

36 3

aegroti, et id agit curando ut aegritudo pellatur, aeger leuetur, sic Deus gratia sua hoc in nobis agit, ut peccatum consumatur, homo liberetur. Sed quando consumitur, inquies ? Si minuitur, quare non consumitur ? Minuitur autem in uita proficientium, quod in uita consumitur perfectorum. 10 Prima est ergo libertas, carere criminibus. Ideo et aposto- p 575 lus Paulus quando elegit ordinandos uel presbyteros uel diaconos, et quicumque ordinandus est ad praeposituram ecclesiae, non ait : Si quis sine peccato est; hoc enim si diceret, omnis homo reprobaretur, nullus ordinaretur : sed ait : Si quis sine crimine est, sicuti est homicidium, adulterium, aliqua immunditia fomicationis, furtum, fraus, sacrilegium, et cetera huiusmodi. Cum coeperit ea non habere homo (debet autem non habere omnis christianus homo), incipit caput erigere ad libertatem ; sed ista inchoata est, non perfecta libertas. Quare, inquit aliquis, non est perfecta libertas ? Quia uideo aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae ; non enim quod uolo ago, ait, sed quod odi illud facio. Caro, inquit, concupiscit aduersus spiritum, et spiritus aduersus pl carnem, ut non ea quae uultis ilia faciatis. Ex parte libertas, 1698 ex parte seruitus : nondum tota, nondum pura, nondum plena libertas, quia nondum aetemitas. Habemus enim ex parte infirmitatem, ex parte accepimus libertatem. Quidquid pecca¬ tum est a nobis, antea deletum est in baptismo. Numquid quia deleta est tota iniquitas, nulla remansit infirmitas ? Si non remansisset, sine peccato hie uiueremus. Quis autem audeat hoc dicere nisi superbus, nisi misericordia liberatoris indignus, nisi qui seipsum uult decipere, et in quo ueritas non est ? Ergo ex eo quod remansit aliquid infirmitatis, audeo dicere, ex qua parte seruimus Deo, liberi sumus ; ex qua parte seruimus legi peccati, adhuc serui sumus. Vnde dicit apostolus quod dicere coeperamus : Condelector legi Dei secundum interiorem hominem. Ecce unde liberi, unde condelectamur legi Dei : libertas enim delectat. Nam quamdiu timore facis quod iustum est, non Deus te delectat. Quamdiu adhuc seruus facis, te non delec¬ tat ; delectet te, et liber es. Noli timere poenam, sed ama iustitiam. Nondum potes amare iustitiam ? time uel poenam, ut peruenias ad amandam iustitiam. 11 Ergo iam ille ex parte superiore liberum se esse sentiebat, unde dicebat : Condelector legi Dei secundum interiorem hominem. Delectat me lex, delectat me quod iubet lex, delectat me ipsa iustitia. Video autem aliam legem in membris meis, haec est quae remansit infirmitas, repugnantem legi mentis

.

.

3

10, 6 I Tim. 3, 10 ; Tit. i, 6.

12 Gal. 3, 17.

ix, 2 sqq. Rom. 7, 19-23.

10, 30 non deus] deus om. unus cod., nondum dub. fj. 30/31 quamdiu usq. delectat] quamdiu te non delectat, adhuc seruus facis codd. Fossat. et Carcasson.

364

10

15

20

5

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XLI, 11-12

Ioh.VIII.36

meae, et captiuantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Ex hac parte sentit captiuitatem, ubi non est impleta iustitia ; nam ubi condelectatur legi Dei, non captiuus, sed legis amicus est ; et ideo liber, quod amicus. Quid ergo ex eo quod restat ? Quid, nisi respiciamus ad ilium qui dixit : Si uos Filius liberauerit, tunc uere liberi eritis ? Denique et ipse qui loquebatur, ad ilium respexit : Infelix ego homo, quis me liber abit, inquit, de cor pore mortis huius ? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum. Ergo si uos Filius liberauerit, tunc uere liberi eritis. Denique ita conclusit : Igitur ipse ego mente seruio legi Dei, carne autem legi pec¬ cati. Ipse ego, inquit ; non enim duo sumus inter nos contrarii de diuersis principiis uenientes ; sed ego ipse mente seruio legi Dei, carne autem legi peccati, quamdiu languor obluctatur saluti. 12. Sed si carne seruis legi peccati, fac quod ait ipse aposto- /x 576 lus : Non ergo regnet peccatum in uestro mortali corpore ad obediendum desideriis eius, neque exhibeatis membra uestra arma iniquitatis peccato. Non ait : Non sit; sed : Non regnet. Quamdiu peccatum necesse est esse in membris tuis, saltern illi regnum auferatur, non fiat quod iubet. Surgit ira ? noli dare irae linguam ad maledicendum ; noli dare irae manum aut pedem ad feriendum. Non surgeret ira ista irrationabilis, nisi peccatum esset in membris ; sed tolle illi regnum, non habeat arma unde contra te pugnet; discet etiam non surgere, cum pl arma coeperit non inuenire. Non exhibeatis membra uestra 1699 arma iniquitatis peccato ; alioquin toti captiui eritis, et non erit dicere : Mente seruio legi Dei. Mens enim si teneat arma, membra non mouentur in ministerium furentis peccati. Teneat arcem imperator interior, quia sub maiore imperatore iuuandus adsistit ; frenet iram, coerceat concupiscentiam. Inest tamen quod frenetur, inest quod coerceatur, inest quod teneatur. Quid autem uolebat ille iustus mente seruiens legi Dei, nisi ut omnino non esset quod frenaretur ? Et hoc debet conari omnis qui tendit ad perfectionem, ut et ipsa concupiscentia cui non dantur ad obediendum membra, quotidie in proficiente minuatur. Velle, inquit, adiacet mihi, per peer e autem bonum non. Numquid dixit : Non mihi adiacet facere bonum ? Si hoc dixisset, spes nulla esset. Non ait : Non mihi adiacet facere, sed : Non mihi adiacet perficere. Quae est enim perfectio boni, nisi consumtio et finis mali ? Quae est autem consumtio mali, nisi quod lex dicit: Non concupisces ? Omnino non concupiscere perfectio boni est, quia consumtio mali est. Hoc dicebat ille : Perficere bonum non mihi adiacet, quia non poterat facere ut non concupisceret ; faciebat tantum ut concupiscentiam refrenaret, ut concupiscentiae non consentiret, et concupiscentiae 12, 2 Rom. 6, 12. 13.

22 Rom. 7, 18.

27 Exod. 20, 17.

Ioh. VIII, 36 TRACT. IN IOH. XLI, 12-XLII, 1

365

membra ad satellitium non praeberet. Perficere ergo, inquit, bonum non mihi adiacet ; non possum implere quod dictum est: Non concupisces. Quid ergo opus est ? Vt impleas : Post 35 concupiscentias tuas non eas. Hoc age interim quamdiu insunt illicitae concupiscentiae in carne tua: Post concupiscentias tuas non eas. Mane in seruitute Dei, in libertate Christi; mente serui legi Dei tui. Noli te dare concupiscentiis tuis. Sequendo eas, uires eis addis ; dando eis uires quomodo uincis, quando 40 contra te inimicos nutris uiribus tuis ? 13 Quae igitur libertas plena atque perfecta in illo Domino Iesu qui dixit : Si uos Filius liberauerit, tunc uere liberi eritis ; quando plena et perfecta libertas erit ? Quan¬ do nullae inimicitiae, quando nouissima inimica destruetur 5 mors. Oportet enim corruptibile hoc induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem ; cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, tunc fiet sermo qui scriptus est, Absorpta est mors in uictoriam. Vbi est, mors, contentio tua ? Quid est : Vbi est, mors, contentio tua ? Caro concupiscebat IO aduersus spiritum, et spiritus aduersus carnem, sed quando peccati caro uigebat. Vbi est, mors, contentio tua ? Iam uiuemus, iam non moriemur, in illo qui pro nobis mortuus est et resurrexit, ut qui uiuunt, inquit, iam non sibi uiuant, sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit. Precemur medicum p 577 I5 saucii, portemur in stabulum curandi. Ille est enim qui promittit sanitatem, qui miseratus est in uia semiuiuum a latronibus derelictum : infudit oleum et uinum, curauit uulnera, leuauit in iumentum, perduxit in stabulum, stabulario commendauit. Cui stabulario ? Forte illi qui dixit : Pro Christo pl 20 legatione fungimur. Dedit etiam duos nummos, qui impende- 1700 rentur saucio curando ; forte ipsa sunt duo praecepta, in quibus tota lex pendet et prophetae. Ergo, fratres, et ecclesia hoc tempore in qua saucius sanatur, stabulum est uiatoris ; sed ipsi ecclesiae sursum est hereditas possessoris.

.

TRACTATVS XLII. Ab eo quod scriptum est : Scio quia filii Abrahae estis, sed quaeritis me interficere, usque ad id : Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis. [Cap. vm, 37-47.] [.Habitus feria vi post Dom. xx post Pentec., die 17 Octobris 413.]

.

1 Dominus noster etiam in forma serui non seruus, sed in forma etiam serui Dominus, (fuit quippe ilia carnis forma 34 Eccl. 18, 30. cfr Luc. 10, 30-35.

13, 4 I Cor. 15, 26. 53. 54. 55. 13, II Cor. 5, 15. 19 II Cor. 5, 20. 21 cfr Matth. 22, 37-40.

15

13, 16/17 semiuiuo... derelicto codd. 25

Tr.

Ioh.

366

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. XLII, 1-2 Ioh. VIII, 37-38

seruilis, sed quamuis esset similitudo carnis peccati, non erat caro peccati), libertatem promisit credentibus in se ; Iudaei uero tamquam de sua libertate superbientes, dedignati sunt fieri liberi, cum essent serui peccati. Ideo autem se liberos esse dixerunt, quia semen erant Abrahae. Quid ergo eis ad haec respondent Dominus, hodiema lectio cum recitaretur, audiuimus. Scio, inquit, quia filii Abrahae estis ; sed quaeritis me interficere, quia sermo meus non capit in uobis. Agnosco uos, inquit, filii A brahae estis, sed quaeritis me inter ficere. Agnosco carnis originem, non cordis fidem. Filii Abrahae estis, sed secundum carnem. Ideo, inquit, quaeritis me occidere ; sermo enim meus non capit in uobis. Si sermo meus caperetur, caperet; si caperemini, intra retia fidei tamquam pisces concluderemini. Quid est ergo : non capit in uobis? Non capit cor uestrum, quia non recipitur a corde uestro. Sic enim est sermo Dei, et sic esse debet fidelibus, tamquam pisci hamus ; tunc capit quando capitur. Nec fit iniuria illis qui capiuntur : ad salutem quippe, non ad perniciem capiuntur. Vnde Dominus discipulis suis ait : Venite post me, et faciam uos piscatores hominum. Non ergo isti erant tales, et tamen filii Abrahae erant; filii hominis Dei, homines iniqui. Trahebant enim carnis genus, sed degeneres facti erant, non imitando fidem illius cuius filii erant. 2 Audistis certe Dominum dicentem : Scio quia filii Abrahae estis ; audite quid dicat postea : Ego quod uidi apud Patrem meum, loquor ; et uos quae uidistis apud patrem uestrum, facitis. Iam dixerat : Scio quia filii Abrahae estis. Quid autem faciunt ? Quod eis dixit : Quaeritis me occidere. Hoc apud Abraham numquam uiderunt. Dominus autem Patrem Deum uult intellegi cum dicit : Quae uidi apud Patrem meum, loquor. Veritatem uidi, ueritatem loquor, quia ueritas sum. Si enim Dominus ueritatem loquitur quam uidit apud Patrem, se uidit, se loquitur, quia ipse est ueritas Patris, quam uidit apud Patrem ; ipse est enim Verbum, quod Verbum erat apud Deum. Isti ergo malum quod faciunt, quod Dominus obiurgat et corripit, ubi uiderunt ? Apud patrem suum. Cum audierimus in consequentibus apertius dictum quis sit eorum pater, tunc intellegemus qualia uiderint apud talem patrem ; adhuc p 57s enim non nominat patrem ipsorum. Paulo superius Abraham commemorauit, sed carnis origine, non uitae similitudine ; PL dicturus est alterum patrem illorum, qui nec genuit eos, 1701 nec creauit ut homines essent; sed tamen filii erant eius in quantum mali erant, non in quantum homines erant ; in quo imitati, non quod creati.

.

5

10

15

20

XLII, 1, 3 cfr Rom. 8, 3.

22 Matth. 4, 19.

Ioh. VIII, 39-40 TRACT. IN IOH. XLII, 3-5

5

367

3. Responderunt, et dixerunt ei : Pater noster Abraham est, quasi : Quid tu dicturus es contra Abraham ? aut : Si aliquid potes, aude reprehendere Abraham. Non quia Dominus non audebat reprehendere Abraham ; sed talis erat Abraham qui non reprehenderetur a Domino, sed potius laudaretur ; tamen isti uidebantur eum prouocare, ut aliquid mali diceret de Abraham, et esset occasio faciendi quod cogitabant. Pater noster Abraham est. 4 Audiamus quomodo eis respondent Dominus, cum illorum damnatione laudans Abraham. Dicit eis Iesus : Si filii Abrahae estis, opera Abrahae facite. Nunc autem quaeritis me interficere, hominem qui ueritatem uobis locutus sum, quam audiui a Deo ; hoc Abraham non fecit. Ecce ille laudatus, isti damnati. Abraham non erat homicida. Non dico, inquit, Ego Dominus sum Abrahae ; quod si dicerem, uerum dicerem. Nam dixit alio loco : Ante Abraham ego sum ; tunc eum illi lapidare uoluerunt ; non dixit hoc. Interim quod uidetis, quod adspicitis, quod me solum putatis, homo sum ; hominem dicentem uobis quod audiuit a Deo, quare uultis occidere, nisi quia non estis filii Abrahae ? Et tamen superius ait : Scio quia filii Abrahae estis. Non negat eorum originem, sed facta condemnat; caro eorum ex illo erat, sed uita non erat. 5. Nos autem, carissimi, numquid de genere uenimus Abra¬ hae, aut ullo modo Abraham pater noster fuit secundum carnem ? Originem de came eius caro Iudaeorum ducit, non caro Christianorum; nos de aliis gentibus uenimus, et tamen imitando, Abrahae filii facti sumus. Audi apostolum : Abrahae dictae sunt promissiones et semini eius. Non dicit, inquit : Et seminibus, tamquam in multis ; sed tamquam in uno : Et semini tuo, quod est Christus. Si autem uos Christi, ergo semen Abrahae estis, secundum promissionem heredes. Nos ergo facti sumus semen Abrahae gratia Dei. Non de carne Abrahae fecit illi coheredes Deus. Illos exheredauit, istos adoptauit ; et de arbore ilia oliuae, cuius radix est in patriarchis, ramos naturales superbos amputauit, humilem oleastrum inseruit. Ideo cum uenirent ad Iohannem baptizandi Iudaei, erupit in illos, et ait illis : Generatio uiperarum. Maxime quippe de altitudine originis gloriabantur ; ille autem generationem eos dixit uipe¬ rarum ; non saltern hominum, sed uiperarum. Hominum formam uidebat, sed uenenum agnoscebat. Venerant tamen mutandi, quia utique baptizandi; et ait illis : Generatio uiperarum, quis uobis ostendit fugere a uentura ira ? Facite ergo

.

5

10

15

5

10

15

20

4, 9 Ioh. 8, 58. Matth. 3, 7-9.

5, 5 Gal. 3, 16.29.

XLII, 3, 19 mundandi edd.

13 cfr Rom. 11, 47.

19 sqq.

368

25

30

5

fructus dignos paenitentiae. Et nolite dicere intra uos ipsos : Patrem habemus Abraham ; potens est enim Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Si fructus dignos paenitentiae non feceritis, nolite uobis de ilia stirpe blandiri; potens est Deus et uos damnare, et Abraham filiis non fraudare. Habet enim PL unde excitet filios Abrahae ; fient filii qui fidem fuerint imita- 1702 ti : Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. P 579 Nos sumus ; in parentibus nostris lapides eramus, quando pro Deo lapides colebamus ; de talibus lapidibus familiam Deus fecit Abrahae. 6. Quid se ergo extollit inanis et uana iactatio ? Filii Abra¬ hae gloriari iam desinant; audierunt quod audire debuerunt : Si filii Abrahae estis, factis probate, non uerbis. Quaeritis me occidere hominem ; interim non dico Filium Dei, non dico Deum, non dico Verbum, quia non moritur Verbum ; hoc dico quod uidetis, quia et quod uidetis potestis occidere, et quern non uidetis offendere. Hoc ergo Abraham non fecit. Fos facitis opera patris uestri. Et adhuc non dicit quis est iste pater eorum. 7 Modo illi quid responderunt. Coeperunt enim utcumque cognoscere, non de carnis generatione Dominum loqui, sed de uitae institutione. Et quia consuetudo scripturarum est, quas legebant, fornicationem spiritaliter appellare, cum diis multis et falsis anima tamquam prostituta subicitur, ad hoc responderunt : Dixerunt itaque ei : Nos ex fornicatione non sumus nati, unum patrem habemus Deum. Iam uiluit Abraham. Repulsi enim sunt, quomodo repelli debuerunt ore ueridico ; quia tabs erat Abraham, cuius facta non imitabantur, et de illius genere gloriabantur. Et mutauerunt responsionem ; credo, dicentes apud semetipsos : Quotiescumque nominauerimus Abraham, dicturus est nobis : Quare non imitamini eum, de cuius genere gloriamini ? Nos sanctum, iustum, innocentem, tantum uirum imitari non possumus ; Deum dicamus patrem nostrum, uideamus quid nobis dicturus est. 8. Prorsus falsitas inuenit quod diceret, et non inueniret ueritas quid responderet ? Audiamus quid dicant, audiamus quid audiant : Vnum, inquiunt, patrem habemus Deum. Dixit ergo eis Iesus : Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me ; ego enim ex Deo processi et ueni. Neque enim a meipso ueni, sed ille me misit. Dicitis Deum patrem, agnoscite me uel fratrem. Verumtamen erexit intellegentibus cor, et illud tetigit quod solet dicere : Non a meipso ueni, ille me misit, a Deo processi et ueni. Mementote quid soleamus dicere : Ab illo uenit ; et a quo uenit, cum illo uenit. Christi ergo missio, est incarnatio. Quod uero de Deo processit Verbum, aeterna processio est ; non habet tempus, per quern factum est tempus. Nemo dicat

.

5

10

15

5

10

TRACT. IN IOH. XLII, 5-8 Ioh. VIII, 39-42

loh. VIII, 43-44 TRACT. IN IOH. XLII, 8-10

36g

in corde suo : Antequam esset Verbum, quomodo erat Deus ? 15 Numquam dicas : Antequam esset Verbum Dei. Numquam Deus sine Verbo fuit, quia Verbum est manens, non transiens ; Deus, non sonus ; per quern factum est caelum et terra, non quod praeteriit cum iis quae facta sunt super terram. Ergo ab illo processit ut Deus, ut aequalis, ut Filius unicus, ut Verbum 20 Patris, et uenit ad nos, quia Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis. Aduentus eius, humanitas eius ; mansio eius, diuinitas eius ; diuinitas eius quo imus, humanitas eius qua imus. Nisi nobis fieret qua iremus, numquam ad ilium manentem perueniremus. 9 Quare, inquit, loquelam meam non cognoscitis ? Quia non potestis audire sermonem meum. Ideo non pl poterant cognoscere, quia non poterant audire. Sed unde audi- 1703 re non poterant, nisi quia corrigi credendo nolebant ? Et hoc 5 unde ? Vos a patre diabolo estis. Quamdiu patrem commemoratis ? Quamdiu patres mutatis, modo Abraham, modo Deum ? Audite a Filio Dei, cuius sitis fihi : A pat re diabolo estis. 10 Hie iam cauenda est haeresis manichaeorum, quae dicit p 380 esse quamdam naturam mali et quamdam gentem tenebrarum cum principibus suis, quae ausa est pugnare contra De¬ um ; ilium uero Deum, ne debellaret gens aduersa regnum eius, 5 misisse contra earn tamquam uiscera sua principes de luce sua ; eamque gentem fuisse debellatam, unde diabolus originem ducit. Hinc dicunt ducere orjginem camem nostram ; et secundum hoc putant dictum a Domino : Vos a patre diabolo estis, quod essent illi uelut natura mali, ducentes 10 originem de gente contraria tenebrarum. Sic errant, sic excaecantur, sic seipsos faciunt gentem tenebrarum, credendo quod falsum est contra eum a quo creati sunt. Bona est enim omnis natura ; sed uitiata est hominis natura per uoluntatem malam. Quod fecit Deus non potest esse malum, si ipse homo 13 non sit sibi malus ; sed plane Creator, Creator est ; creatura, creatura est ; aequari creatura non potest Creatori. Discemite eum qui fecit, ab eo quod fecit. Aequari non potest fabro scamnum, aequari non potest columna structori ; et tamen faber si scamnum fecit, lignum ipse non creauit. Dominus 20 autem Deus noster quia omnipotens est, et Verbo fecit quod fecit, omnia quae fecit non habuit unde faceret, et tamen fe¬ cit. Facta sunt enim quia uoluit, facta sunt quia dixit ; sed facta factori comparari non possunt. Quaeris quod compares, Filium unicum agnosce. Vnde ergo Iudaei filii diaboli ? I mi23 tando, non nascendo. Audite scripturae sanctae consuetudinem. Propheta dicit ad ipsos Iudaeos : Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cethaea. Amorrhaei gens erat quaedam, unde ori-

.

.

8, 20 efr loh. i, 14.

10, 24 Ezech. 16, 3.

370

jo

35

TRACT. IN I0H. XLII, io-i2

ginem Iudaei non ducebant ; Cethaei et ipsi gentem suam habebant, omnino alienam a genere Iudaeorum. Sed quia erant impii Amorrhaei et Cethaei, Iudaei autem imitati sunt impietates illorum, inuenerunt sibi parentes, non de quibus nascerentur, sed quorum mores sectando pariter damnarentur. Quaeritis autem fortasse, unde ipse diabolus ? Inde utique unde et ceteri angeli. Sed ceteri angeli in qua obedientia perstiterunt ; ille inobediendo et superbiendo lapsus est angelus, et factus est diabolus. 11 Sed modo audite quid dicat Dominus : Vos, inquit, a patre diabolo estis, et desideria patris uestri uultis fa cere. Ecce unde filii eius, quia talia desideratis, non quia de illo nati estis. Quae sunt illius desideria ? Ille homicida erat ab initio. Ecce quod est: desideria patris uestri facere uultis / Quaeritis me occidere, hominem qui ueritatem uobis dico. Et ille inuidit homini, et occidit hominem. Diabolus enim cum inuideret homini, serpente indutus locutus est mulieri, et de muliere uenenauit et uirum. Mortui sunt diabolum audiendo, quern non audissent, si pl Dominum audire uoluissent; positus enim homo inter eum qui 1704 creauit, et eum qui lapsus est, obtemperare debuit Creatori, non deceptori. Ergo ille homicida erat ab initio. Videte genus homicidii, fratres. Homicidia dicitur diabolus, non gladio armatus, non ferro accinctus ; ad hominem uenit, uerbum malum seminauit, et occidit. Noli ergo putare te non esse homicidam, quando fratri tuo mala persuades ; si fratri tuo mala persuades, occidis. Et ut scias quia occidis, audi psalmum : Filii hominum, dentes eorum arma et sagittae, et lingua eorum machaera acuta. Vos ergo desideria patris uestri uultis facere ; ideo saeuitis in carnem, quia non potestis in mentem. Ille homicida erat ab initio : utique in pri- M 581 mo homine. Ex illo ille homicida, ex quo potuit fieri homicidium ; ex illo potuit fieri homicidium, ex quo factus est homo. Non enim posset occidi homo, nisi prius fieret homo. Homici¬ da ergo ille ab initio. Et unde homicida ? Et in ueritate non stetit. Ergo in ueritate fuit, sed non stando cecidit. Et quare in ueritate non stetit ? Quia ueritas non est in eo. Non quomodo in Christo, sic est ueritas, ut Christus ipse sit ueritas. Si ergo iste in ueritate stetisset, in Christo stetisset, sed in ueritate non stetit, quia ueritas non est in eo. 12 Cum loquitur mendacium, ex propriis loqui¬ tur, quia mendax est, et pater eius. Quid est hoc ? Audistis uerba euangelii, intenti accepistis : ecce repeto, ut agnoscatis quid exigatis. De diabolo Dominus ea dicebat quae de diabolo did a Domino debuerunt. Ille homicida erat ab initio, uerum est ; nam primum hominem occidit :

.

5

10

15

20

25

30

.

5

Ioh.VIII.44

11, 10 cfr Gen. 3, 1.

24 Ps. 56, 5.

Ioh.VIII.44 TRACT. IN I0H. XLII, 12-14

10

15

20

5

10

i5

20

25

et in ueritate non stetit, quia de ueritate lapsus est. Cum loquitur mendacium, utique ipse diabolus, de propriis loquitur, quia mendax est, et pater etMS.Inhis uerbis quidam patrem diabolum habere putauerunt, et quaesierunt quis esset diaboli pater. Hie uero detestabilis error manichaeorum inuenit adhuc qua deciperet imperitos. Solent enim dicere : Puta diabolus angelus fuit, et lapsus est; ab illo coepit peccatum, sicut dicitis : Pater eius quis erat ? Nos contra : Quis enim nostrum aliquando dixit diabolum habere patrem ? Et illi contra : Dominus dicit, euangelium loquitur, de diabolo dicens, ait : Ille homicida erat ab initio, et in ueritate non stetit ; quia ueritas non est in eo; cum loquitur mendacitim, de propriis loquitur, quia mendax est, et pater eius. 13 Audi, intellege ; non te longe mitto, in ipsis uerbis intellege. Diabolum Dominus dixit patrem mendacii. Quid est hoc ? Audi quid sit, replica modo ipsa uerba, et intellege. Non omnis enim qui mentitur, pater mendacii sui est. Si enim ab alio mendacium accepisti, et dixisti, tu quidem mentitus es proferendo mendacium ; sed pater mendacii ipsius non es, quia ab altero accepisti mendacium. Diabolus autem a seipso mendax fuit ; mendacium suum ipse genuit, a nemine audiuit. Quomodo Deus Pater genuit Filium ueritatem, sic diabolus lapsus genuit quasi filium mendacium. His auditis, replica nunc et recole uerba Domini : mens catholica, quid audieris aduerte, PL quid dicat adtende. Ille — quis ? Diabolus — homicida 1705 erat ab initio. Agnoscimus, occidit Adam. Et in ueritate non stetit. Agnoscimus, quia de ueritate lapsus est. Quia ueritas non est in eo. Verum est, recedendo a ueritate, non habet ueritatem. Cum loquitur mendacium, de pro¬ priis loquitur. Non aliunde accipit unde loquatur. Cum loquitur mendacium, de propriis lo quitur, quia mendax est, et pater eius. Et mendax est, et pater mendacii. Nam tu forte mendax es, quia mendacium loqueris ; sed non es pater eius. Si enim quod dicis a diabolo accepisti, et diabolo credidisti, mendax es, pater mendacii non es ; ille uero quia non aliunde accepit mendacium, quo mendacio tamquam ueneno serpens hominem occideret, pater est mendacii, sicut Deus Pater est ueritatis. Recedite a patre menda¬ cii, currite ad Patrem ueritatis ; amplectimini ueritatem, ut accipiatis libertatem. 14 Illi ergo Iudaei apud patrem suum uiderunt quod loquebantur : quid, nisi mendacium ? Dominus autem apud Patrem P 582 suum uidit quod loqueretur : quid, nisi seipsum ? quid, nisi Verbum Patris ? quid, nisi ueritatem Patris aetemam, et Patri coaetemam ? Ille ergo homicida erat ab initio,

.

.

5

371

13, 15 recedendo] quia praem. edd., del. Lou.

372

10

TRACT. IN IOH. XLII, 14-15 Ioh.VIII.39, 44-47

et in ueritate non stetit, quia ueritas non est in eo ; cum loquitur mendacium, de propriis lo quitur, quia mendax est. Et non solum mendax est, sed et pater eius est ; id est, ipsius mendacii quod loquitur, pater est, quia ipse genuit mendacium suum. Ego autem quia ueritatem dico, non creditis mihi. Quis ex uobis arguit me de peccato ? quomodo ego arguo et uos et patrem uestrum. Si ueritatem dico quare uos non creditis mi¬ hi ? nisi quia filii diaboli estis. 15 Qui est ex Deo, uerba Dei audit ; propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis. Iterum nolite adtendere naturam, sed uitium. Sic sunt isti ex Deo, et non sunt ex Deo : natura ex Deo, uitio non ex Deo. Obsecro uos, adtendite ; in euangelio habetis unde sanemini contra errores uenenosos et nefarios haereticorum. Quoniam et de his uerbis solent manichaei dicere : Ecce quia duae naturae sunt, una bona, et altera mala ; Dominus dicit : quid dicit Dominus ? Propter ea uos non auditis, quia ex Deo non estis. Dicit haec Dominus. Quid ergo, inquit, tu ad ista dicis ? Audi quae dicam. Et ex Deo sunt, et ex Deo non sunt ; natura ex Deo sunt, uitio non sunt ex Deo ; natura enim bona quae ex Deo est, peccauit uoluntate, credendo quod diabolus persuasit, et uitiata est ; ideo medicum quaerit, quia sana non est. Ecce quod dico. Sed impossibile tibi uidetur ut ex Deo sint, et ex Deo non sint; audi quia non est impossibile. Sic sunt ex Deo, et non sunt ex Deo, quomodo et filii Abrahae sunt, et non sunt filii Abrahae. Hie habetis ; non est quod dicatis. Ipsum Dominum audi, ipse illis dixit : Scio quia filii Abrahae estis. Numquid Dominus mentiretur ? Absit. Ergo uerum est quod Dominus dixit ? Verum est. Verum est ergo quod illi Abrahae filii erant. Verum est. Audi ipsum ne- pl gantem. Qui dixit : Filii Abrahae estis, ipse illos negauit 1706 filios Abrahae : Si filii Abrahae estis, facta Abrahae facite. Nunc autem quaeritis me occidere, hominem qui ueritatem uobis dico, quam audiui a Deo ; hoc Abraham non fecit. Vos facitis opera patris uestri, id est diaboli. Quomodo ergo et filii Abrahae erant, et filii Abrahae non erant ? Vtrumque in illis ostendit : et filii Abrahae erant, propter originem carnis ; et non erant filii Abrahae, propter uitium diabolicae persuasionis. Sic et Dominum et Deum nostrum adtendite : et ex illo erant, et ex illo non erant. Quomodo ex illo erant ? Quia ipse creauit hominem de quo nati erant. Quomodo ex illo erant ? Quia ipse est conditor naturae, ipse est creator carnis et animae. Quomodo ergo ex illo non

.

5

10

15

20

25

30

35

14, 11 mihi] Si ueritatem dico quare non creditis mihi. Pensate, fratres carissimi, mansuetudinem Dei eqs. add. Er. Eugd., del. Ven. Est inilium hom. 18 Gregorii M. in Euang.

I oh. VIII, 47-48 TRACT. IN IOH. XLII, 15-XLIII, 2

373

erant ? Quia uitiosi a seipsis facti erant. Ex illo non erant, quia imitando diabolum, filii diaboli facti erant. 16 Venit ergo Dominus Deus ad hominem peccatorem. Duo nomina audisti, et hominem, et peccatorem. Quod homo est, ex Deo est ; quod peccator est, non est ex Deo. A natura uitium secernatur ; agnoscatur natura, unde Creator laudetur ; agnoscatur uitium, propter quod medicus inuocetur. Quod ergo ait Dominus : Qui est ex Deo, uerba Dei audit ; propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis, non naturarum merita discreuit, aut praeter suam animam et carnem, aliquam naturam in hominibus quae peccato uitiata non esset, inuenit; sed quoniam praescierat qui fuerant credituri, ipsos dixit ex Deo, quoniam regenerationis adoptione n 583 renascerentur ex Deo. Ad hos pertinet : Qui est ex Deo, uerba Dei audit. Quod uero sequitur : Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis, eis dictum est, qui non solum peccato uitiosi erant (nam hoc malum commu¬ ne erat omnibus), sed etiam praecogniti quod non fuerant credituri, ea fide qua sola possent a peccatorum obligatione liberari. Quapropter praesciebat illos quibus talia dicebat, in eo permansuros quod ex diabolo erant, id est, in suis peccatis atque impietate morituros, in qua ei similes erant ; nec uenturos ad regenerationem in qua essent filii Dei, hoc est ex Deo nati, a quo erant homines creati. Secundum hanc praedestinationem locutus est Dominus ; non quod aliquem hominum inuenerit, qui uel secundum regenerationem iam esset ex Deo, uel secundum naturam iam non esset ex Deo.

.

5

10

15

20

25

TRACTATVS XLIII. Ab eo quod scriptum est: Responderunt igitur Iudaei et dixerunt ei, usque ad id : Tulerunt ergo lapides Iudaei ut iacerent in eum ; Iesus autem abscondit se, et exiuit de templo. [Cap. vm, 48-59.] [.Habitus Sabbato ante Dom. xxi post Pentec., die 18 Octobris 413.] 1. In ista lectione sancti euangelii, quae hodie recitata est, a potentia discimus patientiam. Quid enim sumus serui ad Dominum, peccatores ad iustum, creatura ad Creatorem ? Tamen quomodo si quid mali sumus, a nobis sumus, ita quid5 quid boni sumus, ab illo, et per ilium sumus. Et nihil sic quaerit homo quomodo potentiam ; habet Dominum Christum magnam potentiam ; sed prius eius imitetur patientiam, ut perue- pl niat ad potentiam. Quis nostrum patienter audiret si alicui 1707 diceretur : Daemonium habes ? Quod dictum est ei qui non 10 solum homines saluabat, sed etiam daemonibus imperabat. 2 Hoc enim cum dixissent Iudaei : Nonne bene dicimus nos quia Samaritanus es, et daemonium habes, horum duorum sibi obiectorum unum negauit, alterum non

.

TRACT. IN IOH. XLIII, 2-5 Ioh. VIII, 49-50

374

5

xo

15

20

5

negauit. Respondit enim, et ait : Ego daemonium non habeo. Non dixit : Samaritanus non sum ; et utique duo fuerant obiecta. Quamuis maledictum maledicto non reddiderit, quamuis conuicium non conuicio refutauerit ; pertinuit tamen ad eum negare unam rem, alteram non negare. Non frustra, fratres. Samaritanus enim interpretatur custos. Nouerat se ille nostrum esse custodem. Non enim dormit neque dormitat qui custodit Israel; et : Nisi Dominus costudierit ciuitatem, in uanum uigilabunt qui custodiunt. Est ergo ille custos noster, qui creator noster. Num enim pertinuit ad eum ut redimeremur, et non pertineret ut seruaremur ? Denique ut plenius noueritis mysterium quare se Samaritanum negare non debuit, parabolam illam notissimam adtendite, ubi homo quidam descendebat ab Ierusalem in Iericho, et incidit in latrones, qui eum grauiter uulnerantes, semiuiuum in uia reliquerunt. Transiit sacerdos, neglexit eum ; transiit Leuites, et ipse praeteriit ; transiit quidam Samaritanus, ipse est cu¬ stos noster ; ipse accessit ad saucium, ipse impendit misericordiam, eique se praestitit proximum, quern non deputauit alienum. Ad hoc ergo solum quod daemonium non haberet, non autem se Samaritanum non esse, respondit. 3. Deinde post tale conuicium, hoc solum dixit de gloria sua : Sed honorifico, inquit, Patrem meum, et uos inhono- ^ 584 rastis me. Hoc est : Ego me non honorifico, ne uobis arrogans uidear, habeo quern honorificem ; sed si uos me agnosceretis, sicut ego honorifico Patrem, sic et uos honorificaretis me ; ego facio quod debeo, uos non facitis quod debetis. 4 Ego autem, inquit, non quaero gloriam meam ; est qui quaerat et iudicet. Quern uult intellegi, nisi Pa¬ trem ? Quomodo ergo alio loco dicit : Pater non iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio, et hie dicit : Non quaero gloriam meam ; est qui quaerat et iudicet. Si ergo iudicat Pater, quomodo non iudicat quemquam, sed omne iudicium dedit Filio ? 5. Hanc quaestionem ut soluamus, adtendite ; simili locutione solui potest. Scriptum habes : Deus neminem tentat ; et iterum scriptum habes : Tentat uos Dominus Deus uester, ut sciat si diligitis eum. Nempe quaestio est, uidetis. Quomodo enim Deus neminem tentat, et quomodo tentat uos Dominus Deus uester, ut sciat si diligitis eum ? Item scriptum est : Timor non est in caritate, sed perfecta caritas for as mittit timorem ; et alio loco scriptum est : Timor Domini castus, permanens in saeculum saeculi. Et ipsa quaestio est. Quomodo enim perfecta caritas foras mittit timorem, si timor Domini castus permanet in saeculum saeculi ?

.

5

5

10

XLIII, 2, 10 Ps. 120, 4. 11 Ps. 126, 1. 22. 5, 2 lac. 1, 13. 3 Deut. 13, 3.

15 efr Luc. 30-37.

4, 3 Ioh. 3,

Ioh. VIII, 50

TRACT. IN IOH. XLIII, 6-8

375 PL

5

10

15

6. Intellegimus ergo duas esse tentationes : unam quae de- 1708 cipit, alteram quae probat : secundum earn quae decipit, Deus neminem tentat ; secundum earn quae probat, tentat uos Dominus Deus uester, ut sciat si diligitis eum. Sed iterum et hie alia nascitur quaestio, quomodo tentat ut sciat, quern latere nihil potest antequam tentet. Non ergo Deus nescit ; sed di¬ ctum est, ut sciat, quod est, ut scire uos faciat. Locutiones tales et in sermonibus nostris sunt, et in auctoribus eloquentiae reperiuntur. De sermone nostro aliquid dicam. Fossa caeca dicitur, non quia ipsa oculos perdidit, sed quia latendo non uidentes facit. Aliquid et de illis auctoribus dicam. Tristes lupinos ait quidam, hoc est amaros; non quia ipsi sunt tristes, sed quia gustati contristant, hoc est, tristes faciunt. Sunt ergo et in scripturis locutiones eiusmodi. Qui in talibus quaestionibus cognoscendis laborant, in soluendis talibus quaestionibus non laborant. Ergo tentat uos Dominus Deus uester, ut sciat ; quid est, ut sciat ? Vt scire uos faciat, si diligitis eum. lob latebat se, sed Deum non latebat ; admisit tentatorem, et fecit eum sui cognitorem. 7 Quid de duobus timoribus ? Est timor seruilis, et est timor castus ; est timor ne patiaris poenam, est alius timor ne amittas iustitiam. Timor ille ne patiaris poenam, seruilis est. Quid magnum est timere poenam ? Hoc et nequissimus seruus, hoc et crudelissimus latro. Non est magnum timere poenam, sed magnum est amare iustitiam. Qui ergo amat iustitiam, nihil timet ? Timet plane : non ne incidat in poenam, sed ne amittat iustitiam. Fratres mei, credite, et conicite ex eo quod amatis. Amat aliquis uestrum pecuniam. Putas inuenio aliquern qui non amet ? Ex hoctamen ipso quod amat, intellegat quod dico. Timet damnum; quare timet damnum ? Quia pe¬ cuniam diligit. Quantum amat pecuniam, tantum timet ne perdat pecuniam. Ergo inuenitur aliquis amator iustitiae, qui plus in corde damnum pertimescat, qui plus timeat exspoliari iustitia, quam tu pecunia. Ipse est timor castus, ipse permanet in saeculum saeculi; non eum tollit caritas, nec foras 585 mittit, sed magis complectitur, et comitem tenet simul et possidet. Venimus enim ad Dominum, ut uideamus facie ad faciem ; ibi timor castus nos seruat; timor enim ille non perturbat, sed confirmat. Timet mulier adult era ne uir eius ueniat, timet et casta ne uir eius abscedat. 8. Ergo sicut secundum aliam tentationem, Deus neminem tentat ; secundum aliam uero, tentat uos Dominus Deus uester ; et secundum alium timorem, timor non est in caritate, sed per¬ fects caritas foras mittit timorem ; secundum uero alium timorem, timor Domini castus permanet in saeculum saeculi ; sic et hoc loco, secundum alterum iudicium. Pater non iudicat

.

5

10

15

20

5

6, 12 Virg. Georg, i, 75.

7 I Ioh. 4, 18.

8 Ps. 18, 10.

376

5

10

15

20

25

30

35

40

TRACT. IN IOH. XLIII, 8-9

Ioh.VHI.50

quemquam, sed omne indicium dedit Filio ; secundum uero alterum iudicium. Ego, inquit, non quaero gloriam me¬ ant ; est qui quaerat et iudicet. 9. Et de ipso uerbo quaestio ista soluatur. Habes in euangelio commemoratum poenale iudicium : Qui non credit, iam iudica- pl tus est ; et alio loco : Veniet hora quando ii qui sunt in monu- 1709 mentis audient uocem eius, et -procedent qui bene fecerunt, in resurrectionem uitae ; qui male egerunt, in resurrectionem iudicii. Videte quemadmodum iudicium pro damnatione et poena posuit. Et tamen si semper iudicium pro damnatione acciperetur, numquid audiremus in psalmo : Iudica me, Deus ? Ibi iudicium secundum afflictionem, hie iudicium secundum discretionem positum est. Ouomodo secundum discretionem ? Quomodo exponit ipse qui ait : Iudica me, Deus. Lege enim et uide quid sequitur. Quid est, Iudica me, Deus ? Et discerne causam meam, inquit, de gente non sancta. Quod ergo dictum est : Iudica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta, secundum hoc ait modo Dominus Christus : Ego non quaero gloriam meam ; est qui quaerat et iudicet. Quomodo est qui quaerat et iudicet ? Est Pater qui glo¬ riam meam a uestra gloria discernat et separet. Vos enim se¬ cundum hoc saeculum gloriamini; ego non secundum hoc saeculum glorior, qui Patri dico : Pater, glorifica me ea gloria quam habui apud te, antequam mundus esset. Quid est, ea gloria ? Ab humana inflatione discreta. Secundum hoc iudicat Pater. Quid est : iudicat ? Discernit. Quid discernit ? Gloriam Filii sui a gloria hominum ; quia ideo dictum est : Vnxit te, Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis. Non enim quia homo factus est, iam comparandus est nobis. Nos homines cum peccato, ille sine peccato ; nos homines trahentes de Adam et mortem et delictum ; ille de uirgine carnem mortalem, nullam iniquitatem. Denique nos nec quia uolumus nati sumus, nec quamdiu uolumus uiuimus, nec quomodo uolumus morimur ; ille antequam nasceretur elegit de qua nasceretur, natus fecit ut a magis adoraretur, creuit infans, et miraculis se Deum ostendebat, et infirmitate hominem praeferebat. Postremo elegit et genus mortis, hoc est, ut in cruce penderet, et ipsam crucem in frontibus fidelium figeret, ut dicat christianus : Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi. In ipsa cruce quando uoluit, corpus dimisit, et abscessit ; in ipso sepulcro quamdiu uoluit, iacuit ; quando uoluit, tamquam de lecto surrexit. Ergo, fratres, secundum ipsam formam serui, (nam illud quis digne loquitur : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat ^ 586 Verbum?) secundum ipsam, inquam, formam serui multum 9, 2 Ioh. 3, 18. 3 Ioh. 5, 28. 29. 44, 8. 36 Gal. 6, 14.

11 Ps. 42, 1.

20 Ioh. 17, 3.

24 Ps.

lob. VIII, 50-52 TRACT. IN IOH. XLIII, 9-12

45

5

10

15

20

5

10

5

377

interest inter gloriam Christi, et gloriam hominum ceterorum. De ipsa gloria dicebat, quando quod daemonium haberet audiebat : Ego non quaero gloriam meam ; est qui quaerat et iudicet. 10. Tu autem de te, Domine, quid dicis ? Amen, amen dico uobis, si quis sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in aeternum. Vos, inquit, dicitis : Daemonium habes ; ego uos ad uitam uoco ; seruate sermonem meum, et non moriemini. Illi audiebant : Mortem non uidebit in aeternum, qui sermonem meum ser¬ uauerit ; et irascebantur, quia iam mortui erant ilia morte quae uitanda erat. Dixerunt ergo Iudaei : Nunc cognouimus quia daemonium habes. Abraham mortuus est et prophetae, et tu dicis : Si quis sermonem meum seruauerit, mortem non gustabit in aeter¬ num. Videte locutionem scripturarum : Mortem non uidebit, id est, gustabit. Mortem uidebit, mortem gustabit. Quis uidet ? quis gustat ? Quos oculos habet homo, ut uideat quando moritur ? Quando ueniendo mors ipsos ocu¬ los claudit ne aliquid uideant, quomodo dicitur : non uide¬ bit mortem ? Item quo palato, quibus faucibus mors gustatur, ut quid sapiat dignoscatur ? Quando totum sensum tollit, quid in palato remanebit ? Sed uidebit dictum est et gustabit, pro eo quod est, experietur. 11. Haec Dominus, parum est si dicam, morituris, loquebatur moriturus, quia et Domini exitus mortis, sicut loquitur psalmus. Cum ergo et morituris loqueretur, et moriturus loqueretur, quid sibi uult quod ait : Qui sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in aeternum, nisi quia uidebat Dominus aliam mortem, de qua nos liberare uenerat, mortem secundam, mortem aeternam, mortem gehennarum, mortem damnationis cum diabolo et angelis eius ? Ipsa est uera mors, nam ista migratio est. Quid est ista mors ? Relictio corporis, depositio sarcinae grauis ; sed si alia sarcina non portetur, qua homo in gehennas praecipitetur. De ipsa ergo morte Dominus dixit : Mortem non uidebit in ae¬ ternum, qui sermonem meum seruauerit. 12. Non expauescamus istam mortem, sed illam timeamus. Quod est autem grauius, multi peruerse timendo istam, inciderunt in illam. Dictum est aliquibus : Adorate idola ; quod si non feceritis, interficiemini; aut quemadmodum ille Nabuchodonosor dixit : Si non feceritis, mittemini in caminum ignis ardentis. Multi timuerunt et adorauerunt ; nolentes mori mor¬ tui sunt; timendo mortem quae non euaditur, inciderunt in mortem quam euadere feliciter possent, si istam quae non eua¬ ditur, infeliciter non timerent. Natus es homo, moriturus es. II,

2 Ps.

67, 21.

12, 4 Dan. 3, 15. 17. 18.

PL 1710

378

TRACT. IN IOH. XLIII, 12-13

I oh. VIII, 52-53

Quo ibis, ut non moriaris ? quid facies ut non moriaris ? Vt Dominus tuus necessitate moriturum consolaretur, uoluntate mori dignatus est. Ouando uides Christum mortuum, dedignaris mori ? Ergo moriturus es ; qua euadas hoc, non habes. Hodie sit, eras sit; futurum est, debitum est reddendum. Quid 15 ergo agit homo timens, fugiens, occultans se ne inueniatur ab inirmco ? Numquid agit ut non moriatur ? Sed ut paulo serius moriatur. Non accipit debiti securitatem, sed postulat dilationem. Quantumlibet diu differatur, ueniet quod differtur. Illam mortem timeamus quam timuerunt tres uiri, quando di20 xerunt regi : Potens est Deus etiam de ista flamma liberare nos ; sed et si non. Ibi fuit timor illius mortis, quam modo Do¬ minus comminatur, quando dixerunt : Sed et si noluerit aperte liberare, potest in occulto coronare. Vnde et ipse Dominus facturus martyres, et caput martyrum futurus, ait : Nolite 25 timere eos qni occidunt corpus, et posted non habent quid faciant. Quomodo non habent quid faciant? Quid si cum occiderunt, corpus bestiis lacerandum et diripiendum alitibus proiciant ? Videtur adhuc saeuitia habere quod faciat. Sed cui facit ? Qui migrauit. Inest corpus, sed nullus est sensus. Habitatio 30 iacet, habitator abscessit. Ergo postea non habent quid fa¬ ciant / non sentienti enim nihil faciunt. Sed eum timete qui habet potestatem et corpus et animam occidere in gehenna ignis. Ecce de qua morte loquebatur, cum diceret : Qui sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in aeter35 num. Seruemus ergo, fratres, sermonem ipsius in fide; peruenturi ad speciem, cum acceperimus plenissimam libertatem. 13 Isti autem indignantes mortui, et morti sempitemae praedestinati, respondebant conuiciose, et dicebant : Modo cognouimus quia daemonium habes. Abraham mortuus est et prophetae. Sed ista morte quam Dominus 5 uult intellegi, nec Abraham mortuus est, nec prophetae. IUi enim mortui sunt, et uiuunt; isti uiuebant, et mortui erant. Nam respondens quodam loco sadducaeis mouentibus quaestionem de resurrectione, hoc ait ipse Dominus : De resurrectione autem mortuorum non legistis, quomodo ait Dominus 10 de rubo ad Moysen : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob ? Non est Deus mortuorum, sed uiuorum. Si ergo illi uiuunt, laboremus sic uiuere, ut cum illis uiuere possimus cum mortui fuerimus. Quern teipsum facis, inquiunt, ut dicas : Mortem non uidebit in aeternum, qui sermo15 nem meum seruauerit, cum scias et Abraham mortuum et prophet as ? 10

.

24

Matth. 10, 28 ; Luc. 12, 4. 3.

XLIII, 12, 10 quo] qua edd. n

Vert.

13, 8 Matth. 22, 31 et 32 ; Exod. 3, 6. 21 sed usq. fuit] et si ibi non fuit Er. Eugd.

13, 12 possimus] om. plures codd. Am. Bad. Er.

^ 587

pl

1711

Ioh. VIII, 54-56 TRACT. IN IOH. XLIII, 14-16

.

379

14 Resp ondit Iesus : Si ego glorifico meipsum, gloria mea nihil est ; est Pater mens qui glorificat me. Hoc ait propter illud quod dixerunt : Quern teipsum facis ? Refert enim gloriam suam ad Patrem, de quo est quod Deus est. Aliquando ariani et de isto uerbo calumniantur fidei nostrae, et dicunt : Ecce maior est Pater, quia utique glorificat Filium. Heretice, non legisti et ipsum Filium dicentem quod glorificet Patrem suum ? Si et file Filium glorificat, et Filius Patrem glorificat; pone peruicaciam, agnosce aequalitatem, corrige peruersitatem. 15 Est ergo, inquit, Pater mens qui glorificat me, quern uos dicitis : Quia Deus noster est, et non cognouistis eum. Videte, fratres mei, quemadmodum ostendat ipsum Deum Patrem esse Christi, qui annuntiatus est et Iudaeis. Propterea dico, quia rursus quidam heretici dicunt Deum annuntiatum in Veteri Testamento, non esse Patrem Christi; sed nescio quern principem malorum angelorum. Manichaei sunt qui ista dicunt, marcionitae sunt qui ista dicunt. Sunt et alii fortasse heretici, quos commemorare uel non opus est, uel a me omnes recoli in praesentia non possunt ; non defuerunt tamen qui hoc dicerent. Itaque adtendite, ut habeatis quid dicatis et contra ipsos. Eum dicit Patrem suum Dominus Christus, quern illi dicebant Deum suum, et non cognouerunt; si enim ipsum cognouissent, eius Filium recepissent. Ego autem, inquit, noui eum. Secundum carnem iudicantibus potuit et hinc arrogans uideri, quia dixit : Ego noui eum. Sed uidete quid sequatur : Si dixero quia non noui eum, ero similis uobis mendax. Ergo arrogantia non ita caueatur, ut ueritas relinquatur. Sed scio eum, et sermonem eius seruo. Sermonem Patris tamquam Filius loquebatur ; et ipse erat Verbum Patris, quod hominibus loquebatur. 16 Ab rah am pater u ester exsultauit ut tiideret diem meum ; et uidit, et gauisus est. Magnum testi¬ monium perhibet Abrahae, semen Abrahae, creator Abrahae : Abraham exsultauit, inquit, ut uideret diem meum. Non timuit, sed exsultauit ut uideret. Erat enim in illo caritas quae foras mittit timorem. Non ait : Exsultauit, quia uidit ; sed : exsultauit ut uideret. Credens utique exsul¬ tauit sperando, ut uideret intellegendo. Et uidit. Et quid potuit plus dicere, uel quid debuit plus dicere Dominus Iesus Christus ? Et uidit, inquit, et gauisus est. Quis explicat hoc gaudium, fratres mei ? Si gauisi sunt illi quibus Dominus oculos carnis aperuit, quale gaudium fuit uidentis cordis oculis lucem ineffabilem, Verbum manens, splendorem piis

.

14,

7

cfr Ioh. 17, 4.

16, 12 uidentibus edd.

16,

5

cfr I Ioh. 4, 18.

13 oculis] om. plures codd. Am.

TRACT. IN IOH. XLII1, 16-17 Ioh. VIII, 56-58

380

mentibus refulgentem, sapientiam indeficientem, apud Patrem I? manentem Deum, et aliquando in carne uenturum, nec de Patris gremio recessurum ? Totum hoc uidit Abraham. Nam quod ait : diem, meum, incertum potest esse unde dixerit, utrum diem Domini temporalem quo erat uenturus in carne, an diem Domini qui nescit ortum, nescit occasum. Sed ego non 20 dubito patrem Abraham totum scisse. Et ubi inueniam ? An sufficere nobis debet testimonium Domini nostri Iesu Christi ? Putemus nos inuenire non posse, quia forte difficile est, quomodo manifestum sit quod Abraham exsultauit ut uideret diem Christi, et uidit, et gauisus est. Et si 25 nos non inuenimus, numquid mentiri ueritas posset ? Credamus ueritati, et de Abrahae meritis minime dubitemus. Tamen audite unum locum, qui mihi interim occurrit. Pater Abraham quando misit seruum suum, ut peteret uxorem filio suo Isaac, hoc eum Sacramento obstrinxit, ut fideliter quod iubebatur 30 impleret, et sciret etiam ipse quid faceret. Magna enim res agebatur, quando Abrahae semini coniugium quaerebatur. Sed ut hoc cognosceret seruus quod nouerat Abraham, quia nepotes non carnaliter desiderabat, nec de genere suo aliquid carnale sapiebat ; ait seruo suo quern mittebat : Pone manum 35 sub femore meo, et iura per Deum caeli. Quid uult Deus caeli ad femur Abrahae ? Iam intelligitis sacramentum : per femur, genus. Ergo quae fuit ilia iuratio, nisi quia significabatur de genere Abrahae uenturum in carne Deum caeli ? Stulti reprehendunt Abraham, quia dixit : Mitte manum sub femore meo. 4o Qui reprehendunt carnem Christi, reprehendunt factum Abra¬ hae. Nos autem, fratres, si agnoscimus carnem Christi uenerandam, illud femur non contemnamus, sed in prophetia dictum accipiamus. Etenim propheta erat Abraham. Cuius pl propheta ? Seminis sui et Domini sui. Semen suum significauit 1713 45 dicendo : Mitte manum sub femore meo ; Dominum suum signi¬ ficauit addendo : et iura per Deum caeli. 17 Irati Iudaei responderunt : Quinquaginta annos nondum habes, et Abraham uidisti ! Et Dominus : Amen, amen dico uobis, antequam Abraham fieret, ego sum. Appende uerba, et cognosce mysterium. Ante3 quam Abraham fieret. Intellege, fieret ad humanam p.589 facturam, sum uero ad diuinam pertinere substantiam. Fie¬ ret, quia creatura est Abraham. Non dixit : Antequam Abra¬ ham esset, ego eram ; sed : Antequam Abraham fieret, qui nisi per me non fieret, ego sum. Neque hoc dixit : 10 Antequam Abraham fieret, ego factus sum. hi principio enim fecit Deus caelum et ter ram ; nam in principio erat Verbum. Antequam fieret Abraham, ego sum. Agnoscite

.

34

Gen. 24, 2-4.

17,

10

Gen. 1, 1.

11

Ioh. 1, 1.

I oh. VIII, 58-59 TRACT. IN IOH. XLIII, 17-XLIV, 1

381

Creatorem, discernite creaturam. Qui loquebatur, semen Abrahae factus erat; et ut Abraham fieret, ante Abraham ipse erat. 18 Hinc iam uelut Abrahae apertissimo conuicio commoti sunt acrius. Blasphemasse quippe illis uisus est Dominus Christus, quoniam dixit : Ante quam Abraham fieret, ego sum. Tulerunt ergo lapides ut iacerent in eum. 5 Tanta duritia quo curreret, nisi ad similes ? Iesus autem, tamquam homo, tamquam in forma serui, tamquam humilis, tamquam passurus, tamquam moriturus, tamquam nos suo sanguine redemturus ; non tamquam ille qui est, non tam¬ quam in principio Verbum, et Verbum apud Deum. Nam cum 10 llli lapides tulerunt ut mitterent in eum, quid magnum erat ut eos continuo dehiscens terra sorberet, et pro lapidibus inferos inuenirent ? Non erat magnum Deo ; sed magis erat commendanda patientia, quam exserenda potentia. Abscondit se ergo ab eis, ne lapidaretur. Tamquam homo a lapidibus fugit; 15 sed uae illis a quorum lapideis cordibus Deus fugit !

.

TRACTATVS XLIV. Ab eo quod scriptum est : Et praeteriens uidit hominem caecum a natiuitate, usque ad id : Nunc uero dicitis : quia uidemus, peccatum uestrum manet. [Cap. ix.] [Habitus Dom. xxi post Pentec., die 19 Octobris 413.]

.

1 De homine quern Dominus Iesus illuminauit, qui caecus natus fuit, prolixa lectio recitata est ; quam si uniuersam pertractare conemur, pro sui dignitate, sicut ualemus, singula considerantes, non sufhcit dies. Proinde peto et admoneo 5 Caritatem uestram, ut in iis quae aperta sunt, sermonem nostrum non requiratis ; nam nimis longum erit in singulis immorari. Breuiter ergo caeci huius illuminati commendo mysterium. Ea quippe quae fecit Dominus noster Iesus Chri¬ stus stupenda atque miranda, et opera et uerba sunt : opera, 10 quia facta sunt ; uerba, quia signa sunt. Si ergo quid significet hoc quod factum est cogitemus, genus humanum est iste cae¬ cus ; haec enim caecitas contigit in primo homine per pecca¬ tum, de quo omnes originem duximus, non solum mortis, sed etiam iniquitatis. Si enim caecitas est infidelitas, et illu15 minatio fides, quern fidelem quando uenit Christus inuenit ? Quandoquidem apostolus natus in gente prophetarum dicit : Fuimus et nos aliquando natura filii irae, sicut et ceteri. Si filii irae, filii uindictae, filii poenae, filii gehennae. Quomodo natura, nisi quia peccante primo homine, uitium pro natura 20 inoleuit ? Si uitium pro natura inoleuit, secundum mentem omnis homo caecus natus est. Si enim uidet, non opus habet XLIV, 1,

26

17

Eph. 2, 3. Tr.

Ioh.

PL 1714

382

TRACT. IN IOH. XLIV, 1-3

ductore ; si opus habet ductore et illuminatore, caecus est ergo a natiuitate. 2 Venit Dominus quid fecit Magnum mysterium commendauit. Exspuit in ter ram, de saliua sua lutum fecit ; quia Verbum caro factum est. Et inunxit oculos caeci. Inunctus ^ erat, et nondum uidebat. Misit ilium ad piscinam quae uocatur Siloe. Pertinuit autem ad euangelistam commendare nobis nomen huius piscinae, et ait: Quod inter pretatur Missus. Iam quis sit missus agnoscitis ; nisi enim ille fuisset missus, nemo nostrum esset ab iniquitate dimissus. Lauit ergo oculos in ea piscina quae interpretatur Missus, baptizatus est in Christo. Si ergo quando eum in seipso quodammodo baptizauit, tunc illuminauit ; quando inunxit, fortasse catechumenum fecit. Potest quidem aliter atque aliter tanti sacramenti exponi profunditas et pertractari; sed hoc sufficiat Caritati uestrae; audistis grande mysterium. Interroga hominem : christianus es ? Respondit tibi : Non sum, si paganus est aut Iudaeus. Si autem dixerit : Sum ; adhuc quaeris ab eo : Catechumenus, an fidelis ? Si respondent : Catechumenus, inun¬ ctus est, nondum lotus. Sed unde inunctus ? Quaere, et respondet ; quaere ab illo in quern credat ; eo ipso quo catechumenus est, dicit : In Christum. Ecce modo loquor et fidelibus et catechumenis. Quid dixi de sputo et luto ? Quia Verbum caro factum est. Hoc et catechumeni audiunt ; sed non eis sufficit ad quod inuncti sunt ; festinent ad lauacrum, si lumen inquirunt. 3. Iam ergo propter quasdam in hac ipsa lectione quaestiones, uerba Domini et ipsius uniuersae lectionis percurramus potius quam tractemus. Exiens uidit hominem caecum, non utcumque caecum, sed, a natiuitate. Et interrogauerunt eum discipuli eius : Rabbi. Scitis Rabbi quia magister est. Magistrum appellabant, quia ’discere desiderabant; quaestionem quippe Domino proposuerunt tamquam magistro : Quis peccauit, hie, an parentes eius, ut caecus nasceretur ? Respondit Iesus : Neque hie peccauit, neque parentes eius, ut caecus nasceretur. Quid est quod dixit ? Si nullus homo sine peccato, numquid parentes huius caeci sine peccato erant ? Numquid ipse uel sine originali peccato natus erat, uel uiuendo nihil addiderat ? An quia oculos clausos habebat, concupiscentiae minime uigilabant ? Quanta mala committunt caeci! A quo malo abstinet mens mala, etiam clausis oculis ? Non poterat uidere, sed nouerat cogitare, et forte concupiscere aliquid

.

5

10

15

20

5

10

15

Ioh. IX, 1-3

;

?

2, 3 efr Ioh. 1, 14.

XLIV, 2, 12/13 ratio tanti sacramenti exponi et pertractari profunditas p/ures codd. 3, 15 uigilabat edd.

590

Ioh. IX, 3-5

20

25

TRACT. IN IOH. XLIV, 3-5

383

quod caecus non posset implere, sed in corde iudicari a cordis perscrutatore. Si ergo et parentes eius habuerunt peccatum, et iste habuit peccatum ; quare Dominus dixit : Neque hie ;peccauit, neque parentes eius, nisi ad rem de qua interrogatus est, ut caecus nasceretur ? Habebant enim pecca- pl turn parentes eius, sed non ipso peccato factum est ut caecus 1715 nasceretur. Si ergo non peccato factum est parentum ut caecus nasceretur, quare caecus natus est ? Audi magistrum docentem ; quaerit credentem, ut faciat intellegentem. Ipse causam dicit quare ille caecus sit natus : Neque hie peccauit, inquit, neque parentes eius ; sed ut manifestentur opera Dei in illo. 4 Deinde quid sequitur ? Me oportet operari opera eius qui mi sit me. Ecce est ille missus in quo faciem lauit caecus. Et uidete quid dixerit : Me oportet operari opera eius qui misit me, donee dies est. Memento te quomodo uniuersam gloriam illi dat de quo est; quia ille habet filium qui de illo sit, ipse non habet de quo sit. Sed quare dixisti, Domine : donee dies est ?{ Audi quare. Venit nox quando nemo potest operari. Xec tu, Domine ? Itane tantum ualebit nox ilia, ut nec tu possis in ea operari, cuius opus nox h- 591 est ? Puto enim, Domine Iesu, immo non puto, sed credo atque confirmo te ibi fuisse, quando dixit Deus : Fiat lux ; et facta est lux. Si enim Yerbo fecit, per te fecit; et ideo dictum est : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Diuisit Deus inter lucent et tenehras ; lucent uocauit diem, et tenebras uocauit noctem. 5 Quae est ilia nox, quae cum uenerit, nemo poterit operari ? Audi quid sit dies, et tunc intelleges quae sit nox. Ynde sumus audituri quisnam sit dies iste ? Ipse cheat : Quamdiu in hoc mundo sum, lux sum mundi. Ecce ipse est dies. Lauet oculos caecus in die, ut uideat diem. Quamdiu, inquit, in mundo sum, lux sum mundi. Ergo nescio quae nox erit, quando ibi Gnistus non erit; ideo nemo poterit operari. Restat inquirere, fratres mei, patienter accipite inquirentem me ; uobiscum quaero, uobiscum inueniam a quo quaero. Constat, expressum ac definitum est, diem commemorasse Dominum hoc loco seipsum, id est lumen mundi. Quamdiu, inquit, sum in hoc mundo, lux sum mundi. Ergo ipse operatur. Ouamdiu est autem in hoc mundo ? Putamus eum, fratres, fuisse hie tunc, et modo non hie esse ? Si ergo hoc putamus, iam ergo post adscensum Domini facta est nox ista metuenda, ubi nemo possit operari; si post adscensum Domini facta est nox ista, unde apostoli tanta operati sunt ? Xumquid

.

5

10

15

5

10

15

.

4, 11 Gen. i, 3.

13 Ioh. i, 3.

4, 7 ueniet plurts codd.

13 Gen. 1, 4. 5.

5, 17 c£r Act. 2, 1-6.

384

TRACT. IN IOH. XLIV, 5-6

Ioh. IX, 4-5

ista nox erat, quando Spiritus sanctus ueniens, et omnes qui in uno loco erant adimplens, dedit eis loqui omnium gentium 20 linguis ? Numquid nox erat quando claudus ille ad uerbum Petri saluus effectus est, immo ad uerbum Domini habitantis in Petro ? Numquid nox erat quando transeuntibus discipulis aegri cum lectulis ponebantur, ut uel umbra transeuntium tangerentur ? Dominus autem cum hie esset, neminem trans25 iens umbra sua saluum fecit; sed ipse discipulis dixerat : Maiora horum facietis. Dixerat quidem Dominus : Maiora horum facietis ; sed non se extollat caro et sanguis ; audiat dicentem : Sine me nihil potestis facere. 6 Quid igitur ? quid dicemus de nocte ista ? Quando erit, quando nemo poterit operari ? Nox ista impiorum erit ; nox ista eorum erit quibus in fine dicitur : Ite in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius. Sed nox dicta est, 5 non flamma, non ignis. Audi quia et nox est. De quodam seruo dicit : Ligate illi manus et pedes, et proicite eum in tenebras exteriores. Operetur ergo homo dum uiuit, ne ilia nocte praeueniatur, ubi nemo possit operari. Modo est ut operetur tides per dilectionem ; et si modo operamur, hie est dies, hie est 10 Christus. Audi promittentem, et ne arbitreris absentem. Ipse dixit : Ecce ego uobiscum sum. Quamdiu ? Non sit in nobis sollicitudo qui uiuimus ; si fieri posset, de hac etiam uoce posteros qui futuri sunt, securissimos faceremus. Ecce, inquit, ego uobiscum sum usque in consummationem saeculi. Dies iste 15 qui circuitu solis huius impletur, paucas horas habet ; dies praesentiae Christi usque in consummationem saeculi exten¬ di tur. Post resurrectionem uero uiuorum et mortuorum, cum positis ad dexteram dixerit : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, positis autem ad sinistram dixerit : Ite in 20 ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis eius, ibi erit nox ubi nemo potest operari, sed recipere quod operatus est. Aliud est tempus operationis, aliud receptionis ; reddet enim Dominus unicuique secundum opera sua. Cum uiuis, fac, si facturus es ; erit enim tunc nox ualida, quae inuoluat impios. 25 Sed et modo omnis infidelis, quando moritur, ilia nocte suscipitur ; non est ut illic aliquid operetur. In ilia nocte diues ardebat, et stillam aquae de digito pauperis requirebat ; dolebat, angebatur, fatebatur, nec ei subueniebatur, et conatus est benefacere. Ait enim Abrahae : Pater Abraham, mitte Lazarum 30 ad fratres meos, ut dicat illis quid hie agatur, ne et ipsi ueniant in hunc locum tormentorum. O infelix ! quando uiuebas, tunc erat tempus operandi; modo iam in nocte es, in qua nemo possit operari.

.

20 efr ibid. 3, 6-8. 6, 6 Matth. 22, 13. 16, 27.

29

22 efr ibid. 3, 15.

13

Matth. 28, 20.

Luc. 16, 24-28.

26 Ioh. 14, 12. 18 ibid. 25, 34. 41.

28 ibid.

13, 3.

22 efr ibid.

Ioh. IX, 6-17

TRACT. IN IOH. XLIV, 7-9

385

.

5

5

10

15

7 Haec cum dixisset, exspuit in ter ram, et fecit lutum ex sputo, et liniuit lutum super oculos eius, et dixit ei : Vade, et laua in natatoria Siloe (quod interpretatur Missus). Abiit ergo, et lauit, et uenit uidens. Haec quia manifesta sunt, transeamus. 8. Itaque uicini, et qui uidebant eum prius quia mendicus erat, dicebant : Nonne hie est qui sedebat, et mendicabat ? Alii dicebant : Quia hie est ; alii : Ne qua quam, sed similis est eius. Aperti oculi uultum mutauerant. Ille dicebat : Quia ego sum. Vox grata, ne damnaretur ingrata. Dicebant ergo ei : Quomodo aperti sunt oculi tui ? Respondit : Ille homo qui dicitur Iesus, lutum fecit, et unxit oculos meos, et dixit mihi: Vade ad natatoriam Siloe, et laua. Et abii, et laui, et uidi. Ecce annuntiator factus est gratiae ; ecce euangelizat, confitetur uidens. Caecus ille confitebatur, et cor impiorum frangebatur, quia non habebant in corde, quod iam ille habebat in facie. Dixerunt ei : Vbi est ille qui tibi aperuit oculos ? Ait : Nescio. In his uerbis animus ipsius adhuc inuncto similis erat, nondum uidenti. Sic ponamus, fratres, tamquam illam inunctionem in animo habuerit. Praedicat, et nescit quern praedicat. 9 A dducunt eum ad Pharisaeos, qui caecus fuerat. Erat autem sabbatum quando lutum fecit Iesus, et aperuit oculos eius. Iterum ergo interrogabant eum Pharisaei quomodo uidisset. Ille autem dixit eis : Lutum posuit mihi super oculos, et laui, et uideo. Dicebant ergo ex Pharisaeis quidam. Non omnes, sed quidam ; iam enim inungebantur quidam. Quid ergo dicebant, nec uidentes, nec inuncti ? Non est hie homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Ipse potius custodiebat, qui sine peccato erat. Sabbatum enim spiritale hoc est, non habere peccatum. Denique, fratres, hoc admonet Deus, quando commendat sabbatum : Omne opus seruile non facietis. Haec sunt uerba Dei sabbatum commendantis : Omne opus seruile non facietis. Iam superiores lectiones interrogate, quid sit opus seruile ; et Dominum audite : Omnis qui facit peccatum, seruus est peccati. Sed isti nec uidentes, ut dixi, nec inuncti, sabbatum carnaliter obseruabant, spiritaliter uiolabant. Alii dice¬ bant : Quomodo potest homo peccator haec sign a facere ? Ecce sunt inuncti. Et schisma erat in eis. Dies ille diuiserat inter lucem et tenebras. Dicunt ergo caeco iterum : Tu quid dicis de eo qui aperuit oculos tuos ? Quid de illo sentis ? quid existimas ? quid iudicas ? Quaere-

.

5

10

15

20

9, 12 Leu. 23, 8.

15

Ioh. 8, 34.

8, 12 frangebatur] stringebatur plures codd.

9, 10 spiritaliter plures codd.

pl 1717

386

25

3

10

15

20

TRACT. IN IOH. XLIV, 9-12 Ioh. IX, 17-29

bant quemadmodum homini calumniarentur, ut de synagoga pelleretur, sed a Christo inueniretur. Sed ille constanter quod sentiebat expressit. Ait enim : Quia prop h eta est. Adhuc quidem inunctus in corde, nondum Dei Filium confitetur, nec mentitur tamen. Ipse enim Dominus de seipso ait : Non est p 593 propheta sine honore, nisi in patria sua. 10. No n crediderunt ergo Iudaei de illo quia caecus fuisset et uidisset, donee uocarent parentes eius qui uiderat : id est, qui caecus fuerat, et uiderat. Et interrogauerunt eos, dicentes : Hie est filius uester, quem uos dicitis quia caecus natus est ? quomodo ergo nunc uidet ? Responderunt eis parentes eius, et dixerunt : Scimus quia hie est filius noster, et quia caecus natus est ; quomodo autem nunc uideat nescimus ; aut quis eius aperuit oculos, nos nescimus. Et dixerunt : Ipsum interrogate, aetatem habet, ipse de se loquatur. Filius quidem noster est, sed iuste cogeremur loqui pro infante, quia ipse pro se loqui non posset; olim loquitur, modo uidet; caecum a natiuitate nouimus, loquentem olim scimus, uidentem modo uidemus ; ipsum interrogate, ut instruamini; quid nobis calumniamini ? Haec dixerunt parentes eius, quia timebant Iudaeos. Iam enim conspirauerant Iudaei, ut si quis eum confiteretur Christum, extra synagogam fieret. Iam non erat malum fieri extra synagogam. Illi expellebant, sed Christus excipiebat. Propterea parentes eius dixe¬ runt : Quia aetatem habet, ipsum interrogate. 11 Voc auerunt ergo rursum hominem qui fuerat caecus, et dixerunt ei : Da gloriam Deo. Quid est : pl Da gloriam Deo ? Nega quod accepisti. Hoc plane non est 1718 gloriam Deo dare, sed Deum potius blasphemare. Da, inquiunt, gloriam Deo. Nos scimus quia hie homo peccator est. Dixit ergo ille : Si peccator est, nescio ; unum scio, quia caecus cum essem, modo uideo. Dixerunt ergo illi : Quid fecit tibi ? quomodo ape¬ ruit tibi oculos ? Et ille iam stomachans aduersus duritiam Iudaeorum, et ex caeco uidens, non ferens caecos, respondit eis : Dixi iam uobis, et audistis ; quid iterum uultis audire ? Numquid et uos uultis discipuli eius fieri ? Quid est: Numquid et uos, nisi, quia ego iam sum ? Numquid et uos uultis ? Iam uideo, sed non inuideo. 12 Maledixerunt ei, et dixerunt : Tu discipulus eius sis. Tale maledictum super nos, et super filios nostros. Maledictum enim est, si cor discutias, non si uerba perpendas. Nos autem Moysi discipuli sumus ; nos scimus quia Moysi locutus est Deus, istum autem nescimus

.

5

10

.

5

27

Matth. 13, 57.

Ioh. IX, 30-39

10

10

15

5

.

.

5

I0

387

unde sit. Vtinam sciretis quia Moysi locutus est Deus ; sciretis quia per Moysen praedicatus est Deus. Habetis enim Dominum dicentem : Si crederetis Moysi, crederetis et mihi; de me enim ille scripsit. Itane sequimini seruum, et dorsum ponitis contra Dominum ? Sed nec seruum sequimini; nam per ilium ad Dominum duceremini. 13 Respondit ille homo, et dixit eis : In hoc mirabile est, quia uos nescitis unde sit, et aperuit oculos meos. Scimus autem quia peccatores Deus non au¬ dit ; sed si quis Dei cultor est, et uoluntatem eius facit, hunc ex audit. Adhuc inunctus loquitur. Nam et peccatores exaudit Deus. Si enim peccatores Deus non exaudiret, frustra ille publicanus oculos in terram demittens et pe¬ ctus suum percutiens diceret : Domine, propitius esto mihi peccatori. Et ista confessio meruit iustificationem, quomodo iste caecus illuminationem. A saeculo non est auditum quia aperuit quis oculos caeci nati. Nisi esset hie a Deo, non poterat facere quidquam. Libere, constanter, ueraciter. Haec enim quae facta sunt a Domino, a quo fierent nisi a Deo ? Aut quando a discipulis talia fierent, nisi in eis Dominus habitaret ? 14 Responderunt, et dixerunt ei : In peccatis ^594 natus es totus. Totus quid est ? Cum oculis clausis. Sed qui aperuit oculos, saluat et totum ; ipse dabit ad dexteram resurrectionem, qui in facie dedit illuminationem. In peccatis totus natus es, et tu doces nos ? Et eiecerunt eum for as. Ipsi ilium magistrum fecerunt, ipsi ut discerent toties interrogauerunt, et ingrati docentem proiecerunt. 15 Sed quod dixi iam dudum, fratres, illi pellunt, excipit Dominus ; magis enim quia expulsus est, christianus factus est. Audiuit Iesus quia eiecerunt eum foras, et cum inuenisset eum dixit ei : Tu credis in Filium Dei ? Modo lauat faciem cordis. Respondit ille, et ait, quasi adhuc inunctus : Quis est, Domine, ut credam in eum ? Et dixit ei Iesus : Et uidisti eum, et qui loquitur tecum, ipse est. Missus est ille, iste lauans faciem in Siloe, quod interpretatur Missus. Denique iam facie lota cordis et mundata conscientia, agnoscens eum non filium hominis tan- PL turn, quod ante crediderat, sed iam Filium Dei qui carnem 1719 susceperat, ait : Credo, Domine. Parum est : Credo ; uis uidere qualem credat ? Procidens adorauit eum. 16 Et d ixit ei Iesus. Modo dies ille est, inter lucem et tenebras discernens. In indicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident, uideant, et qui uident, caeci

.

5

TRACT. IN IOH. XLIV, 12-16

.

12, 8 Ioh. 5, 46.

14,

4

faciem codd.

388

TRACT. IN IOH. XLIV, 16-XLV, 1 Ioh. IX,39-41

fiant. Quid est hoc, Domine ? Magnam quaestionem fessis intulisti; sed erige uires nostras, ut possimus intellegere quod dixisti. Venisti ut qui non uident, uideant ; recte, quia lumen es ; recte, quia dies es ; recte, quia de tenebris liberas ; hoc omnis anima accipit, omnis intellegit. Quid est hoc quod sequitur : Et qui uident, caeci fiant ? Ergone 10 quia uenisti, caeci fient qui uidebant ? Audi quid sequitur, et fortassis intelleges. 17. Commoti sunt ergo uerbis istis qui dam ex pharisaeis, et dixerunt ei : Numquid et nos caeci sumus ? Audi iam quid est quod mouebat : Et qui uident, caeci fiant. Dixit eis Iesus : Si caeci essetis, non habere5 tis peccatum. Cum sit caecitas ipsa peccatum. Si caeci essetis, id est, si uos caecos aduerteretis, si uos caecos diceretis, et ad medicum curreretis ; si ergo ita caeci essetis, non haberetis peccatum, quia ueni ego auferre peccatum. Nunc uero dicitis : Quia uidemus, peccatum uestrum 10 manet. Quare ? Quia dicendo : Videmus, medicum non quaeritis, in caecitate uestra remanetis. Hoc est ergo quod paulo ante non intellexeramus quod ait: Ego ueni, ut qui non uident, uideant; quid est : ut qui non uident, ui¬ deant ? Qui se non uidere confitentur, et medicum quaerunt, 15 ut uideant. Et qui uident, caeci fiant; quid est : qui uident, caeci fiant ? Qui se putant uidere, et medicum non quaerunt, in sua caecitate permaneant. Ergo istam discretionem uocauit iudicium, cum ait: In indicium ueni in hunc mundum, quo discernit causam credentium et confitentium 20 a superbis, se uidere putantibus, et ideo grauius excaecatis, tamquam dixerit ei peccator confrtens et medicum quaerens : ludica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta ; illorum scilicet qui dicunt : Videmus, et eorum peccatum manet. Non autem illud iudicium iam intulit mundo, quo de 25 uiuis et mortuis in fine saeculi iudicabit. Secundum hoc enim dixerat : Ego non iudico quemquam ; quoniam prius uenit, non ut iudicet mundum, sed ut saluetur mundus per ipsum. 5

TRACTATVS XLV. Ab eo quod scriptum est: Amen, amen dico uobis : qui non intrat u per ostium in ouile ouium, sed adscendit aliunde, ille fur est et latro, usque ad id : Ego ueni ut uitam habeant, et abundantius habeant. [Cap. x, 1-10.] [Habitus Sabbato ante Dom.

xxii

post Pentec., die

25

Octobris

4I3-]

1. De illuminatio illo qui natus est caecus, sermo ad Iudaeos Domini exortus est. Huic itaque lectioni hodiernam esse con17, 22 Ps. 42, I.

26 Ioh. 8, 15.

27 ibid. 3, 17.

595.

Ioh.X, i

TRACT. IN IOH. XLV, 1-3

389

textam, scire debuit et commoneri Caritas uestra. Cum enim Dominus dixisset : In indicium ego ueni in hunc mun5 dum, ut qui non uident, uideant ; et qui uident, caeci fiant, quod eo tempore, quando lectum est, ut potui- pl mus exposuimus, quidam ex pharisaeis dixerunt : Numquid et 1720 nos caeci sumus ? Quibus respondit: Si caeci essetis, non haberetis peccatum ; nunc autem dicitis : Quia uidemus, -peccatum 10 uestrum manet. His uerbis subiunxit ea quae hodie cum recitarentur, audiuimus. 2 Amen, amen dico uobis, qui non intrat per ostium in ouile ouium, sed adscendit aliunde, ille fur est et latro. Dixerunt enim se caecos non esse ; uidere autem tunc possent, si oues Christi essent. Vnde sibi usurpa5 bant lumen qui furebant contra diem ? Propter illorum ergo uanam et superbam et insanabilem arrogantiam Dominus Iesus ista contexuit, in quibus salubriter nos, si aduertamus, admonuit. Multi enim sunt qui secundum quamdam uitae huius consuetudinem dicuntur boni homines, boni uiri, bonae 10 feminae, innocentes, et quasi obseruantes ea quae in lege praecepta sunt, deferentes honorem parentibus suis, non moechantes, non homicidium perpetrantes, non furtum facientes, non falsum testimonium aduersus quemquam perhibentes, et cetera quae lege mandata sunt uelut obseruantes, christiani 15 non sunt ; et plerumque se iactant quomodo isti : Numquid et nos caeci sumus ? Quia uero ista omnia quae faciunt, et nesciunt ad quern finem referant, inaniter faciunt, Dominus de grege suo, et de ostio quo intratur ad ouile, similitudinem proposuit in hodierna lectione. Dicant ergo pagani: Bene uiui20 mus. Si per ostium non intrant, quid prodest eis unde gloriantur ? Ad hoc enim debet unicuique prodesse bene uiuere, ut detur illi semper uiuere ; nam cui non datur semper uiuere, quid prodest bene uiuere ? Quia nec bene uiuere dicendi sunt, qui finem bene uiuendi uel caecitate nesciunt, uel inflatione 25 contemnunt. Non est autem cuiquam spes uera et certa semper uiuendi, nisi agnoscat uitam, quod est Christus, et per ianuam intret in ouile. 3. Quaerunt ergo plerumque tales homines etiam persuadere hominibus ut bene uiuant, et christiani non sint. Per aliam partem uolunt adscendere, rapere et occidere, non ut pastor, conseruare atque saluare. Fuerunt ergo quidam philosophi, 5 de uirtutibus et uitiis subtilia multa tractantes, diuidentes, definientes, ratiocinationes acutissimas concludentes, libros implentes, suam sapientiam buccis crepantibus uentilantes ; qui etiam dicere auderent hominibus : Nos sequimini, sectam nostram tenete, si uultis beate uiuere. Sed non intrarant per 10 ostium ; perdere uolebant, mactare et occidere.

.

XLV, 1,

4

Ioh. 9, 39-41.

390

5

5

io

15

20

5

10

TRACT. IN I0H. XLV, 4-6

Ioh. X, 1-2

4. Quid de istis dicam ? Ecce ipsi pharisaei legebant, et in eo quod legebant, Christum sonabant, uenturum sperabant, et m 596 praesentem non agnoscebant ; iactabant se etiam ipsi inter uidentes, hoc est inter sapientes, et negabant Christum, et non intrabant per ostium. Ergo et ipsi, si quos forte seducerent, mactandos et occidendos, non liberandos seducerent. Et hos dimittamus ; uideamus illos si forte ipsi intrant per ostium, qui ipsius Christi nomine gloriantur. 5. Innumerabiles enim sunt, qui se uidentes non solum ia- PL ctant, sed a Christo illuminatos uideri uolunt: sunt autem here- I-721 tici. Forte ipsi per ianuam intrauerint ? Absit. Sabellius dicit : Qui Filius est, ipse est Pater ; sed si Filius, non est Pater. Non intrat per ostium, qui Filium dicit Patrem. Arius dicit : Aliud est Pater, aliud est Filius. Recte diceret, si diceret alius ; non, aliud. Quando enim dicit : aliud, ei contradicit a quo audit : Ego et Pater ununi sumus. Nec ipse ergo per ostium in¬ trat : praedicat enim Christum qualem sibi fingit, non qualem ueritas dicit. Nomen habes, rem non habes. Alicuius rei no¬ men est Christus ; tene ipsam rem, si uis prodesse tibi nomen. Alius nescio unde, sicut Photinus : Christus homo est, inquit ; Deus non est. Nec ipse intrat per ostium, quia Christus et homo et Deus est. Et quid opus est multa percurrere, et multa uana heresum enumerare ? Hoc tenete, ouile Christi esse catholicam ecclesiam. Quicumque uult intrare ad ouile, per ostium intret, Christum uerum praedicet. Non solum Christum uerum praedicet, sed Christi gloriam quaerat, non suam ; nam multi quaerendo gloriam suam, oues Christi sparserunt potius quam congregauerunt. Humilis est enim ianua Christus Dominus ; qui intrat per hanc ianuam, oportet humiliet se, ut sano capite possit intrare. Qui autem se non humiliat, sed extollit, per maceriam uult adscendere ; qui autem per maceriam adscendit, ideo exaltatur ut cadat. 6. Tecte tamen adhuc loquitur Dominus Iesus, nondum intellegitur; nominat ostium, nominat ouile, nominat oues; commendat haec omnia, sed nondum exponit. Legamus ergo, quia uenturus est ad ea uerba in quibus nobis aliqua quae dixit dignetur exponere, ex quorum expositione dabit nobis fortasse etiam ilia quae non exposuit, intellegere. Pascit enim manifestis, exercet obscuris. Qui non intrat per ostium in ouile ouium, sed adscendit aliunde. Vae misero, quia casurus est ! Sit ergo humilis, per ostium intret ; piano pede ueniat, et non offendet. I lie, inquit, fur est et latro. Oues suas uult dicere oues alienas ; ad hoc suas, id est, fur to ablatas, non ut saluet, sed ut occidat. Ergo fur est, quia quod alienum est, suum dicit ; latro, quia et quod est furatus, occidit. Qui autem intrat per ostium, pastor est ouium ; huic 5, 8 Ioh. 8, 30.

I oh. X, 3-8

TRACT. IX IOH. XLV, 6-8

391

15 ostiarius aperit. De ostiario isto tunc quaeramus, quando ab ipso Domino audierimus quod sit ostium, et qui sit pastor. Et oues uocem eius audiunt, et proprias ones uocat nom inatim. Habet enim nomina earum scripta in libro uitae. Proprias ones uocat nominatim. Hinc dicit apostolus : 20 Nouit Dominus qui sunt eius. Et educit eas. Et cum pro¬ prias oues emiserit, ante eas uadit ; et oues ilium sequuntur, quia sciunt uocem eius. Alienum autem non sequuntur, sed fugiunt ab eo : quia non nouerunt uocem alienorum. Tecta sunt haec, plena quaestio25 nibus, grauida sacramentis. Sequamur ergo et audiamus magistrum ex his obscuris aliquid aperientem, et per id quod aperit, nos forte intrare facientem. 7. Hoc prouerbium dixit illis Iesus ; illi autem ^597 non cognouerunt quid lo queretur eis. Forte nec nos. Quid ergo interest inter illos et nos, antequam ista uerba agnoscamus et nos ? Quia nos pulsamus ut aperiatur nobis ; PL 5 illi autem Christum negando nolebant intrare seruandi, sed 1-22 foris remanere perdendi. Quod ergo nos audimus haec pie, quod antequam ilia intellegamus, credimus uera esse atque diuina, magna ab istis diuersitate distamus. Cum enim duo audiunt uerba euangelii, unus impius, alter pius, et alia sunt 10 ut forte ambo non intellegant, unus dicit : Xihil dixit; alius dicit : Yerum dixit, et bonum est quod dixit, sed nos non intellegimus ; iste quia credit iam pulsat, et dignus est cui aperiatur, si pulsare persistat ; ille uero adhuc audit : Nisi credideritis, non intellegetis. Quare ista commendo ? Quia 15 etiam cum uerba haec obscura, sicut possum, exposuero, aut quia ualde sunt abdita, uel ego eorum non apprehendero intellegentiam, uel exphcandi quod intellego non habuero facultatem, uel tarn fuerit quisque tardus, ut etiam exponentem non sequatur, non de se desperet ; maneat in fide, ambulet 20 in uia, audxat apostolum dicentem : Et si quid aliter sapitis, hoc quoque uobis Deus reuelabit ; uerumtamen in quod peruenimus, in eo ambulemus. 8. Incipiamus ergo audire exponentem, quern audiuimus proponentem. Dixit ergo iterum eis Iesus : Amen, amen dico uobis, quia ego sum ostium ouium. Ecce ipsum ostium quod clausum posuerat, aperuit. Ipse est ostium. 5 Agnouimus, intremus, aut nos intrasse gaudeamus. 0nines quotquot uenerunt, fures sunt et latrones. Quid est hoc, Domine : Omnes quotquot uenerunt ? Quid enim ? tu non uenisti? Sed intellege : Omnes quotquot uenerunt dixi, utique praeter me. Recolamus ergo. Ante aduentum 10 ipsius uenerunt prophetae; numquid fures et latrones fuerunt ? Absit. Non praeter ilium uenerunt, quia cum illo uenerunt. 6, 20 II Tim. 2, 19.

7,13 Isai. 7, 9, sec. LXX.

20 Phil.

3, 15.

392

J5

5

10

15

20

25

3°

33

TRACT. IN IOH. XLV, 8-9

Ioh. X, 8

Venturas praecones mittebat, sed eorum corda quos miserat, possidebat. Vultis nosse quia cum illo uenerunt, qui est ipse semper ? Carnem quippe accepit ex tempore. Quid est ergo semper ? In principio erat Verbum. Cum illo ergo uenerunt, qui cum uerbo Dei uenerunt. Ego sum, inquit, uia et ueritas et uita. Si ipse est ueritas, cum illo uenerunt qui ueraces fuerunt. Quotquot ergo praeter ilium, fures et latrones ; id est, ad furandum et occidendum. 9. Sed non audierunt eos ones. Maior haec quaestio est, non audierunt eos oues. Ante aduentum Domini nostri Iesu Christi, quo humilis uenit in came, praecesserunt iusti, sic in eum credentes uenturum, quomodo nos credimus in eum qui uenit. Tempora uariata sunt, non tides. Quia et ipsa uerba pro tempore uariantur, cum uarie declinantur ; alium sonum habet : uenturus est ; alium sonum habet : uenit; mutatus est sonus, uenturus est, et uenit ; eadem tamen tides utrosque coniungit, et eos qui uenturum esse, et eos qui eum uenisse crediderunt. Diuersis quidem temporibus, sed utrosque per unum fidei ostium, hoc est per Christum, uidemus ingressos. Nos credimus Dominum Iesum Christum natum es uirgine, uenisse in carne, passum esse, resurrexisse, in caelum adscendisse ; totum hoc, sicut uerba auditis praeteriti temporis, pl impletum esse iam credimus. In eius sunt fidei societate nobis- 1723 cum et illi patres, qui crediderunt de uirgine nasciturum, passurum, resurrecturam, in caelum adscensurum ; illos enim 598 ostendit apostolus ubi ait : Habentes autem eumdem spiritum fidei, sicut scriptum est : Credidi, propter quod locutus sum ; et nos credimus, propter quod et loquimur. Propheta dixit : Credidi, propter quod locutus sum ; apostolus dicit : Et nos credimus, propter quod et loquimur. Vt scias autem quod una sit tides, audi dicentem : Habentes eumdem spiritum fidei, et nos credimus. Sic et alio loco : Nolo enim uos ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes in Moysen baptizati sunt, in nube et in mari, et omnes eamdem escam spiritalem manducauerunt, et omnes eumdem potum spiritalem biberunt. Mare Rubrum significat baptismum ; Moyses ductor per mare rubrum significat Christum ; populus transiens significat fideles ; mors Aegyptiorum significat abolitionem peccatorum. In signis diuersis eadem tides ; sic in signis diuersis, quomodo in uerbis diuersis ; quia uerba sonos mutant per tempora, et utique nihil aliud sunt uerba quam signa. Significando enim uerba sunt ; tolle significationem uerbo, strepitus inanis est. Significata ergo sunt omnia. Numquid non eadem credebant, per quos haec signa ministrabantur, per quos eadem quae credimus, prophetata 8, 15 Ioh. 1, 1. 24 I Cor. 10, 1-4.

16 ibid. 14, 6.

9, 18 II Cor. 4, 13.

21 Ps. 115, 10.

Ioh. X, 8

40

45

50

55

5

to

15

20

5

TRACT. IN IOH. XLV, 9-11

393

praenuntiabantur ? Vtique credebant ; sef illi uentura esse, nos autem uenisse. Ideo et sic ait : Eumdem potum spiritalent biberunt. Spiritalem eumdem, nam corporalem non eum¬ dem. Quid enim illi bibebant ? Bibebant enim de spiritali sequente petra ; petra autem erat Christus. Videte ergo, lide raanente, signa uariata. Ibi petra Christus, nobis Christus quod in altari Dei ponitur. Et illi pro magno sacramento eiusdem Christi biberunt aquam profluentem de petra ; nos quid bibamus norunt fideles. Si speciem uisibilem intendas, aliud est ; si intellegibilem significationem, eumdem potum spiritalem bi¬ berunt. Quotquot ergo illo tempore crediderunt uel Abrahae, uel Isaac, uel Iacob, uel Moysi, uel aliis patriarchis, aliisque prophetis Christum praenuntiantibus, oues erant, et Christum audierunt; non alienam uocem, sed ipsius audierunt. Iudex fuerat in praecone. Quia et quando iudex loquitur per praeconem, exceptor non facit : Praeco dixit; sed : Iudex dixit. Alii sunt ergo quos non audierunt oues, in quibus non erat uox Christi, errantes, falsa dicentes, inania garrientes, uana fingentes, miseros seducentes. 10* Quid est ergo quod dixi : Maior haec est quaestio ? Quid habet obscurum et ad intellegendum difficile ? Audite, obsecro. Ecce Dominus ipse Iesus Christus uenit, praedicauit ; utique multo magis uox pastoris erat, expressa ipso ore pastoris. Si enim per prophetas uox pastoris erat, quanto magis uo¬ cem pastoris proferebat lingua ipsa pastoris ? Non omnes au¬ dierunt. Sed quid putamus ? qui audierunt, oues erant ? Ecce audiuit Iudas, et lupus erat ; sequebatur, sed pelle ouina tectus pastori insidiabatur. Aliqui uero eorum qui Christum pl crucffixerunt, non audiebant, et oues erant; ipsos enim uidebat 1724 in turba, quando dicebat : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum. Quomodo enim ista soluitur quaestio ? Audiunt non oues, et non audiunt oues ; sequuntur uocem pastoris quidam lupi, et ei quaedam contradicunt oues ; postremo pastorem occidunt oues. Soluitur quaestio ; respondet enim aliquis, et dicit : Sed quando non audiebant, oues p 599 nondum erant, tunc lupi erant ; uos audita eos mutauit, et ex lupis oues fecit; quando ergo factae sunt oues, audierunt, et pastorem inuenerunt, pastoremque secutae sunt; pastoris promissa sperauerunt, quia iussa fecerunt. 11. Soluta est utcumque ista quaestio, et cuiquam forte sufficiat. Me autem adhuc mouet, et quid me moueat communico uobiscum, ut quodammodo quaerens uobiscum, reuelante illo uobiscum merear inuenire. Quid ergo me moueat, accipite. Per Ezechielem prophetam Dominus obiurgat pastores, et dicit inter cetera de ouibus : Enantem ouem non reuocastis. 10, 11 Ioh. 8, 28.

11, 6 Ezech. 34, 4.

XLV, 9, 53 facit] scribit

dub.

/x

394

10

15

20

25

30

35

5

10

TRACT. IN IOH. XLV, 11-12

Ioh. X, 8

Et errantem dicit, et ouem appellat. Si quando errabat ouis erat, cuius uocem ut erraret audiebat ? Procul dubio enim non erraret, si uocem pastoris audiret ; sed ideo errauit, quia uocem audiuit alieni; uocem furis et latronis audiuit. Certe latronum uocem non audiunt oues ; Qui uenerunt, inquit, et intellegimus : praeter me; id est : Qui uenerunt praeter me, fures sunt et latrones, et non audierunt eos oues. Domine, si non audierunt eos oues, quomodo errant oues ? Si oues non audiunt nisi te, tu autem ueritas es, quisquis ueritatem audit, non utique errat. Illi autem errant, et oues appellantur. Nam si in errore ipso oues non appeUarentur, non diceretur per Ezechielem ; Errantem ouem non reuocastis. Quomodo et errat, et ouis est ? Vocem alieni audiuit ? Certe non audierunt eos oues. Deinde modo multi colliguntur ad ouile Christi, et ex hereticis fiunt catholici; a furibus tolluntur, pastori redduntur ; et aliquando murmurant, taedium patiuntur ad reuocantem, et non intellegunt iugulantem; uerumtamen etiam cum renitentes uenerint quae oues sunt, agnoscunt uocem pastoris, et se uenisse laetantur, et errasse erubescunt. Quando ergo in illo errore tamquam in ueritate gloriabantur, et utique non audiebant uocem pastoris, et alienum ideo sequebantur, oues erant an non erant ? Si oues erant, quomodo alienos oues non audiunt ? si oues non erant, quare obiurgantur illi quibus dicitur : Errantem ouem non reuocastis ? In ipsis etiam iam factis catholicis christianis, bonae spei fidelibus, aliquando mala contingunt ; seducuntur in errorem, et post errorem reuocantur ; quando seducti sunt in errorem, et rebaptizati sunt, aut post ouilis dominici societatern rursus in errorem pristinum reuoluti sunt, oues erant an non erant ? Vtique catholici erant. Si catholici fideles erant, oues erant. Si oues erant, quomodo uocem alieni audire potuerunt, cum Dominus dicat : non audierunt eos oues ? 12. Audistis, fratres, altitudinem quaestionis. Dico ergo : Nouit Dominus qui sunt eius. Nouit praescitos, nouit prae- pL destinatos ; de illo quippe dicitur : Quos autem praesciuit, et I72J praedestinauit conformes fieri imaginis Filii sui, ut sit ipse primogenitus in multis fratribus. Quos autem praedestinauit, ipsos et uocauit ; et quos uocauit, ipsos et iustificauit ; quos autem iustificauit, ipsos et glorificauit. Si Deus pro nobis, quis contra nos ? Adde adhuc : Qui proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum, quomodo non et cum illo omnia nobis donauit ? Sed quibus nobis ? Praescitis, praedestinatis, iustificatis, glorificatis ; de quibus sequitur : Quis accusabit aduersus electos Dei ? Nouit ergo Dominus qui sunt eius ; ipsae sunt oues. Aliquando se ipsae nesciunt, sed pastor nouit eas, secundum istam praedestinationem, secundum istam Dei n 6co 12, 2 II Tim. 2, 19.

11 Rom. 8, 29-33.

Ioh. X, 8

TRACT. IN IOH. XLV, 12-13

395

15 praescientiam, secundum electionem ouium, ante constitutionem mundi; nam et hoc dicit apostolus : Sicut elegit nos in ipso ante constitutionem mundi. Secundum istam ergo praescien¬ tiam Dei et praedestinationem, quam multae oues foris, quam multi lupi intus ; et quern multae oues intus, et quam multi 20 lupi foris ! Quid est quod dixi, quam multae oues foris ? Quam multi modo luxuriantur, casti futuri ; quam multi blasphemant Christum, credituri in Christum ; quam multi se inebriant, futuri sobrii; quam multi rapiunt res alienas, donaturi suas ! Verumtamen modo uocem alienam audiunt, alienos 25 sequuntur. Item quam multi intus laudant, blasphematuri; casti sunt, fornicaturi; sobrii sunt, se uino postea sepulturi; stant, casuri! Non sunt oues. (De praedestinatis enim loquimur ; de his loquimur quos nouit Dominus, qui sunt eius.) Et tamen ipsi quamdiu recte sapiunt, Christi uocem audiunt. 30 Ecce audiunt ipsi, non audiunt illi; et tamen secundum prae¬ destinationem non oues isti, oues illi. 13. Adhuc manet quaestio, quae mihi interim nunc uidetur ita posse dissolui. Est aliqua uox, est, inquam, uox aliqua pastoris, in qua oues non audiunt alienos, in qua non oues non audiunt Christum. Quae est ista uox ! Qui perseuerauerit 5 usque in fmem, hie saluus erit. Hanc uocem non negligit proprius, non audit alienus ; nam et ille hoc ei praedicat, ut perseueret apud ipsum usque in finem, sed non apud eum perseuerando non audit hanc uocem. Venit ad Christum, audiuit alia et alia uerba, ilia et ilia, omnia uera, sana omnia; inter quae 10 omnia est et ilia uox : Qui perseuerauerit usque in finem, hie saluus erit. Istam qui audierit, ouis est. Sed audiebat illam nescio quis, et desipuit, refriguit, audiuit ahenam ; si praedestinatus est, ad tempus errauit, in aeternum non periit; redit ut audiat quod neglexit, faciat quod audiuit. Si enim de his est 15 qui praedestinati sunt, et errorem ipsius Deus praesciuit, et conuersionem futuram ; si aberrauit, redit ut audiat illam uo¬ cem pastoris, et sequatur dicentem : Qui perseuerauerit usque in finem, hie saluus erit. Bona uox, fratres, uera, pastoralis, ipsa est uox salutis in tabernaculis iustorum. Nam facile est 20 audire Christum, facile est laudare euangelium, facile adclamare disputatori; perseuerare usque in finem, hoc est ouium pl uocem pastoris audientium. Tentatio accidit, perseuera usque 1726 in finem, quia tentatio non perseuerat usque in finem. Vsque in quern finem perseuerabis ? Quousque finias uiam. Quamdiu 23 enim non audis Christum, aduersarius tuus est in ista uia, hoc est in ista mortali uita. Sed quid dicit ? Concorda cum aduersario tuo cito, dum es cum eo in uia. Audisti, credidisti, con16 Eph. 1, 4.

13, 23 quia

usq.

13, 4 Matth. io, 22.

in finem]

om. plures codd.

19cfrPs. 117, 13.

26 Matth. 5, 23.

396

30

35

3

10

15

20

5

TRACT. IN IOH. XLV, 13-15

Ioh. X, 2-10

cordasti. Si aduersabaris, concorda. Si tibi praestitum est concordare, noli ulterius litigare. Quando enim fmiatur uia nescis, sed tamen scit ille. Si ouis es, et si perseueraueris usque in finem, saluus eris ; ac per hoc istam uocem non contemnunt sui, non audiunt alieni. Vt potui, ut ipse donauit, profundam multum quaestionem aut exposui uobis, aut tractaui uobiscum. Si qui minus intellexerunt, maneat pietas, et reuelabitur ueritas; qui autem intellexerunt, non se extollant quasi celeriores super tardiores, ne extollendo se exorbitent, et facilius perueniant tardiores. Omnes autem perducat cui dicimus : Deduc me, Domine, in uia tua, et ambulabo in ueritate tua. 14. Per hoc ergo quod exposuit Dominus, quia ipse est n 601 ostium, intremus ad ea quae proposuit, nec exposuit. Et pastor quidem quisnam sit, quamuis non dixerit in ista lectione quae hodie recitata est, tamen in ea quae sequitur apertissime dicit : Ego sum pastor bonus. Quod etsi non diceret, quern alium praeter ipsum intellegere deberemus in eis uerbis, ubi ait : Qui intrat per ostium, pastor est ouium. Huic ostiarius aperit, et oues uocem eius audiunt; et proprias oues uocat nominatim, et educit eas. Et cum proprias oues emiserit, ante eas uadit ; et oues eum sequuntur, quia sciunt uocem eius ? Quis enim alius oues proprias uocat nominatim, et educit eas hinc ad uitam aeternam, nisi qui nouit nomina praedestinatorum ? Vnde ait discipulis suis : Gaudete quia nomina uestra scripta sunt in caelo ; hinc enim uocat eas nominatim. Et quis alius eas emittit, nisi qui earum peccata dimittit, ut eum sequi duris hberatae uinculis possint ! Et quis eas praecessit quo eum sequantur, nisi qui surgens a mortuis iam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur ; et cum hie conspicuus esset in carne ait : Pater, quos dedisti mihi, uolo ut ubi ego sum, et ipsi sint mecum ? Vnde illud est quod ait : Ego sum ostium ; per me si quis introierit, saluabitur, et ingredietur, et egredietur ; et pascua inueniet. In hoc euidenter ostendit, non solum pastorem, sed etiam oues intrare per ostium. 15. Sed quid est, ingredietur, et egr edietur, et pascua inueniet ? Ingredi quippe in ecclesiam per ostium Christum, ualde bonum est; exire autem de ecclesia, sicut ait iste ipse Iphannes euangelista in epistola sua; Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis, non est utique bonum. Tabs ergo egressus non posset a bono pastore laudari, ut diceret : et ingredie¬ tur, et egr edietur, et pascua inueniet. Est ergo aliquis non solum ingressus, uerum etiam egressus bonus per ostium pl bonum, quod est Christus. Sed quis est iste laudabilis et beatus 17*7 38 Ps. 85, 11. 15,4 Ioh. 2, 19.

14, 14

Luc. 10, 20.

18 efr Rom. 6, 9.

20 Ioh. 17, 24.

Ioh. X, 9-10

TRACT. IN IOH. XLV, 15

397

10 egressus ? Possem quidem dicere ingredi nos, quando interius aliquid cogitamus; egredi autem, quando exterius aliquid operamur ; et quoniam, sicut dicit apostolus, per fidem habitat Christus in cordibus nostris, ingredi per Christum esse secun¬ dum ipsam fidem cogitare; egredi autem per Christum, secun15 cum ipsam fidem etiam foris, id est, coram hominibus operari. Vnde et in psalmo legitur : Exiet homo ad opus suum ; et ipse Dominus dicit : Luceant opera uestra coram hominibus. Sed plus me delectat quod ipsa ueritas tamquam pastor bonus, et ideo bonus doctor, quodammodo nos admonuit, quemadmo20 dum intellegere debeamus quod ait, ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet ; cum secutus adiunxit : Fur non uenit nisi ut furetur, et mactet, et perdat ; ego ueni ut uitam habeant, et abundantius habeant. Videtur enim mihi dixisse : Vt uitam habeant ingredientes, 25 et abundantius habeant egredientes. Non autem potest quisque per ostium, id est per Christum, egredi ad uitam aeternam, quae erit in specie, nisi per ipsum ostium, hoc est per eumdem Christum in ecclesiam eius, quod est ouile eius, intrauerit ad uitam temporalem, quae est in fide. Ideo ait : Ego ueni, ut 30 uitam habeant, hoc est fidem, quae per dilectionem operatur ; per quam fidem in ouile ingrediuntur ut uiuant, quia iustus ex fide uiuit ; et abundantius habeant, qui perseuerando usque in hnem, per illud ostium, id est, per fidem Christi egrediuntur, quoniam ueri fideles moriuntur ; et abundantius ^ 602 35 habebunt uitam, ueniendo quo pastor ille praecessit, ubi numquam deinde moriantur. Quamuis ergo et hie in ipso ouili non desunt pascua, quoniam ad utrumque possumus intellege¬ re quod dictum est : et uascua inueniet, id est, et ad ingressum et ad egressum ; tamen tunc uera pascua inuenient, 40 ubi saturentur qui esuriunt et sitiunt iustitiam ; qualia pascua inuenit cui dictum est : Hodie mecum eris in paradiso. Quomodo autem ipse sit ostium, ipse pastor, ut per seipsum quodammodo etiam ipse ingredi et egredi intellegatur, et quisnam sit ostiarius, longum est hodie quaerere, et disserendo 45 sicut ipse donauerit explicare. 12

efr Eph. 3, 17.

32 Rom. 1, 17.

27

16 Ps. 103, 25.

10 efr Matth. 5,6.

17 Matth. 5, 16. 11 Luc. 23, 43.

30 efr Gal. 5, 6.

Tr. Ioh.

TRACT. IN IOH. XLVI, 1-2

39§

Ioh. X, 11

TRACTATVS XLVI. Ab eo quod scriptum est : Ego sum pastor bonus, etc., usque ad id, Mercenarius autem fugit, quia mercenarius est, et non pertinet ad eum de ouibus. [Cap. x, 11-13.] [Habitus Dom. xxn post Pentec., die 26 Octobris 413.]

5

10

15

5

10

15

20

1. Loquens Dominus Iesus ouibus suis, et praesentibus, et futuris quae tunc aderant (quia erant ubi iam oues eius erant, quae futurae erant eius oues) item praesentibus et futuris, et illis et nobis, et quotquot etiam post nos fuerint oues eius, quis ad eas missus esset, ostendit. Omnes ergo audiunt uocem pastoris sui dicentis : Ego sum pastor bonus. Non adderet : bonus, nisi essent past ores mali. Sed past ores mali, ipsi sunt fures et latrones, aut certe, ut multum, mercenarii. Om- pl nes enim hie personas quas posuit, requirere, distinguere, i72& nosse debemus. Aperuit enim iam duas res Dominus, quas quodammodo clausus proposuerat : iam scimus quia ostium ipse est, scimus quia pastor ipse est. Fures et latrones qui sint, in hesterna lectione patefactum est ; hodie autem audiuimus mercenarium, audiuimus et lupum ; heri nominatus est et ostiarius. In bonis ergo ostium est, ostiarius, pastor et oues ; in malis fures et latrones, mercenarii, lupus. 2. Ostium Dominum Christum accipimus, pastorem ipsum ; ostiarium quern ? Haec enim duo ipse exposuit ; ostiarium nobis reliquit quaerendum. Et quid ait de ostiario ? Huic, inquit, ostiarius aperit. Cui aperit ? Pastori. Quid aperit pastori ? Ostium. Et quis est ipsum ostium ? Ipse pastor. Numquid, si Dominus Christus non exposuisset, non ipse dixisset : Ego sum pastor, et : Ego sum ostium, auderet quisquam nostrum dicere quod ipse Christus sit et pastor et ostium ? Si enim diceret : Ego sum pastor, et non diceret : Ego sum ostium, quaesituri eramus quid esset ostium, et forte aliud putantes ante ostium remansuri. Gratia illius et misericordia nobis exposuit pastorem, seipsum dixit; exposuit ostium, seipsum dixit; ostiarium quaerendum nobis reliquit. Quern nos dicturi sumus ostiarium ? Quemlibet inuenerimus, cauendum est ne maior existimetur quam ipsum ostium, quia ostiarius in domibus hominum maior est ostio. Ostiarius enim ostio, non ostium praeponitur ostiario, quia ostiarius ostium, non ostium custodit ostiarium. Non audeo dicere aliquem ostio maiorem ; audiui enim iam quid sit ostium ; non me latet, non sum dimissus coniecturae meae, non mihi XLVI, 2, 7 Ioh. 10, 3. 9.

XLVI, 1, 2 quia] quae

Er. Eugd. Ven. Eou.

Er. Eou.

ubi] ibi

Er. Eugd. Ven. Eou.

erantque

Ioh. X, ii

5

10

15

20

25

30

5

10

TRACT. IN IOH. XLVI, 2-4

399

humana est relaxata suspicio ; Deus dixit, ueritas dixit, mutari non potest quod immutabilis dixit. 3. Dicam ergo in huius profunditate quaestionis quid milii uideatur ; eligat unusquisque quod placet ; pie tamen sentiat, /x 603 sicut script um est : Sentite de Domino in bonitate, et in simplicitate cordis quaerite ilium. Ostiarium forte ipsum Dominum debemus accipere. Multo sunt enim inter se diuersa in rebus humanis pastor et ostium, quam ostiarius et ostium ; et tamen Dominus et pastorem se dixit, et ostium. Cur ergo non intellegamus ipsum et ostiarium ? Si enim consideremus proprietates, Dominus Christus nec pastor est, sicut consueuimus nosse et uidere past ores ; nec ostium est, non enim eum faber fecit ; si autem secundum aliquam similitudinem, et ostium et pastor est, audeo dicere, et ouis est ; ouis nempe sub pastore est, tamen ille et pastor est et ouis. Vbi est pastor ? Ecce hie habes, lege euangelium : Ego sum pastor bonus. Vbi est ouis? Interroga prophetam : Sicut ouis ad immolandum ductus est. Interroga amicum sponsi : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Adhuc aliquid secundum istas similitudines mirabilius sum dicturus. Et agnus enim et ouis et pastor inter se arnica sunt ; contra leones autem a pastoribus oues custodiri solent ; et tamen de Christo, cum sit ouis et pastor, legimus PL dictum : Vicit leo de tribu Iuda. Haec omnia, fratres, secundum T729 similitudines accipite, non secundum proprietates. Solemus uidere pastores sedere supra petram, et inde commissa sibi pecora custodire ; utique melior pastor quam petra, super quam sedet pastor ; et tamen Christus et pastor et petra. Totum hoc secundum similitudinem. Proprietatem autem si quaeras a me : In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Si quaeras a me proprietatem, Filius unicus de Patre in aeternum ab aetemo genitus, aequalis gignenti, per quern facta sunt omnia, cum Patre incommutabilis, et accepta forma hominis non mutatus, ex incarnatione homo, filius hominis et Filius Dei. Hoc totum quod dixi, non similitudo, sed res est. 4. Non ergo pigeat nos, fratres, secundum quasdam simili¬ tudines ipsum accipere ostium, ipsum ostiarium. Quid est enim ostium? Qua intramus. Quis est ostiarius? Qui aperit. Quis ergo se aperit, nisi qui seipsum exponit ? Ecce Dominus dixerat ostium, non intellexeramus ; quando non intelleximus, clausum erat ; qui aperuit, ipse est ostiarius. Nulla est ergo necessitas aliquid aliud quaerere, nulla necessitas ; sed fortasse est uoluntas. Si est uoluntas, noli exorbitare, noli a Trinitate discedere. Si personam aliam quaeris ostiarii, Spiritus sanctus occurrat; non enim dedignabitur ostiarius esse Spiritus San3, 3 Sap. 1, 1. 1,1.

15 Isai. 53, 7.

10 Ioh. 1, 29.

21 Apoc. 5, 3.

27 Ioh.

TRACT. IN I0H. XLVI, 4-5

400

15

5

10

15

20

25

30

35

Ioh. X, 11-12

ctus, quando ipsum ostium esse dignatus est Filius. Vide ostiarium forte Spiritum sanctum ; ipse Dominus discipulis suis de Spiritu sancto dicit : Ipse uos docebit omnem ueritatem. Ostium quid est ? Christus. Quid est Christus ? Veritas. Quis aperit ostium, nisi qui docet omnem ueritatem ? 5. De mercenario autem quid dicimus ? Non in bonis hie commemoratus est. Pastor bonus, ait, animam suam dat pro ouibus. Mercenarius, et qui non est pastor, cuius non sunt oues propriae, uidet lupum uenientem, et dimittit oues, et fugit ; et lupus rapit, et dispergit oues. Non hie bonam personam mercenarius gerit, et tamen in aliquo utilis est ; nee mercenarius diceretur, nisi acciperet a conducente mercedem. Quis est ergo iste mer¬ cenarius, et culpabilis et necessarius ? Hie uero, fratres, luceat M 604 nobis ipse Dominus, ut et mercenarios intellegamus, et mercenarii non simus. Quis est ergo mercenarius ? Sunt in ecclesia quidam praepositi, de quibus Paulus apostolus dicit : Sua quaerentes, non quae lesu Christi. Quid est, sua quaerentes ? Non Christum gratis diligentes, non Deum propter Deum quaerentes ; temporalia commoda consectantes, lucris inhiantes, honores ab hominibus adpetentes. Haec quando amantur a praeposito, et propter haec seruitur Deo, quisquis est tabs, mercenarius est, inter filios se non computet. De talibus enim et Dominus dicit : Amen dico uobis, perceperunt mercedem suam. Audi de Timotheo sancto quid dicat apostolus Paulus : Spero autem in Domino lesu Timotheum cito mittere uobis, ut et ego bono animo sun, cum cognouero quae circa uos sint ; neminem enim habeo unanimem, qui germane de uobis sollicitus pl sit. Omnes enim sua quaerunt, non quae lesu Christi. Inter mer- 17}° cenarios pastor ingemuit ; quaesiuit aliquem qui sinceriter diligeret gregem Christi, et circa se in eis qui cum illo eo tem¬ pore fuerant, non inuenit. Non enim in ecclesia Christi tunc praeter Paulum apostolum et Timotheum nemo erat qui ger¬ mane de grege sollicitus esset; sed contigerat ut eo tempore quo Timotheum misit, circa se ahum de filiis non haberet, sed soli mercenarii cum illo essent; sua quaerentes, non quae lesu Christi. Et tamen ipse germane de grege sollicitus, maluit filium mittere, et inter mercenarios remanere. Inuenimus et mercenarios, non eos discutit nisi Dominus ; qui cor inspicit, ipse discutit; tamen aliquando intelleguntur a nobis. Non enim frustra dixit ipse Dominus etiam de lupis : Ex fructibus eorum cognoscetis eos. Multos interrogant tentationes, et tunc appa¬ rent cogitationes ; multi autem latent. Habeat ouile Domini 4, 13 Ioh. i, i. 36 Matth. 6, 16.

5,

5, 12 Phil. 2, 21.

23 tam unanimem edd.

19 Matth. 6, 5.

38 habet edd.

21 Phil. 2, 19-21.

Ioh. X, 11-12

TRACT. IN IOH. XLVI, 5-6

401

praepositos, et filios et mercenaries. Praepositi autem qui filii 40 sunt, pastores sunt. Si pastores sunt, quomodo unus pastor, nisi quia sunt illi omnes unius membra pastoris, cuius sunt oues propriae ? Nam et ipsi membra sunt ipsius unius ouis ; quia sicut ouis ad immolandum ductus est. 6. Audite autem, quia et mercenarii necessarii sunt. Multi quippe in ecclesia commoda terrena sectantes, Christum tamen praedicant, et per eos uox Christi auditur ; et sequuntur oues, non mercenarium, sed uocem pastoris per mercenarium. 5 Audite mercenaries ab ipso Domino demonstrates : Scribae, inquit, et pharisaei cathedram Moysi sedent ; quae dicunt, facite ; quae autem faciunt, facere nolite. Quid aliud dixit, nisi : Per mercenaries uocem pastoris audite ? Sedendo enim cathe¬ dram Moysi legem Dei docent ; ergo per illos Deus docet. Sua 10 uero illi si uelint docere, nolite audire, nolite facere. Certe enim tales sua quaerunt, non quae Iesu Christi; nullus tamen mercenarius ausus est dicere populo Christi: Tua quaere, non quae Iesu Christi. Quod enim facit male, non praedicat de cathedra Christi; inde laedit unde mala facit, non unde bona dicit. 15 Botrum carpe, spinam caue. Bene, quia intellexistis ; sed pro¬ pter tardiores dicam hoc idem planius. Quomodo dixi : Bo¬ trum carpe, spinam caue ; cum Dominus dicat : Numquid colligunt de spinis imam, aut de tribulis ficum ? Verum est omnino ; et tamen etiam uerum ego dixi; Botrum carpe, spinam 20 caue. Quia botrus aliquando de radice uitis exortus, pendet in n 605 sepe, crescit palmes, inseritur spinis, et portat fructum spina non suum. Non enim spinam uitis adtulit sed spinis palmes incubuit. Noli interrogare nisi radices. Quaere radicem spinae, extra inuenis a uite ; quaere originem uuae, uitis hanc protu25 lit ex radice. Cathedra ergo Moysi uitis erat; pharisaeorum mores spinae erant. Doctrina uera per malos, palmes in sepe, pl botrus inter spinas. Caute lege, ne dum quaeris fructum, lace- 1731 res manum ; et cum audis bona dicentem, ne imiteris mala facientem. Quae dicunt facile, legite uuas ; quae autem faciunt, 30 facere nolite, cauete spinas. Etiam per mercenarios uocem pastoris audite, sed nolite esse mercenarii, cum sitis membra pastoris. Ipse autem Paulus sanctus apostolus, qui dixit : Neminem habeo qui germane de uobis sollicitus sit ; omnes enim sua quaerunt, non quae Iesu Christi, alio loco inter mercenarios 35 filiosque distinguens, uidete quid dixerit : Quidam per inuidiam et contentionem ; quidam uero et per bonam uoluntatem Christum praedicant ; quidam ex caritate, scientes quia in defensionem euangelii positus sum ; quidam uero et per contuma¬ ciam Christum annuntiant, non caste, existimantes tribulationem. 6, 5 Matth. 23, 2.

17 ibid. 7, 16.

6, 27 botrum inter spinas caute lege edd.

35 Phil. 1, 15-18.

TRACT. IN I0H. XLVI, 6-8

402

Ioh. X, 13

suscitari uinculis meis. Isti mercenarii erant, Paulo apostolo inuidebant. Quare inuidebant, nisi quia temporalia requirebant ? Sed quid adiungat, adtendite : Quid enim ? Dum omni modo, siue occasione, siue ueritate Christus annuntietur ; et in hoc gaudeo, sed et gaudebo. Veritas est Christus ; ueritas a 45 mercenariis occasione annuntietur, ueritas a filiis ueritate annuntietur; filii aeternam hereditatem Patris patienter exspectant : mercenarii temporalem mercedem conducentis festinanter exoptant ; mihi humana gloria, cui mercenaries inuidere uideo, minuatur, et tamen per linguas et mercena50 riorum et filiorum diuina Christi gloria diffametur, cum siue occasione, siue ueritate Christus annuntietur. 7 Vidimus qui sit etiam mercenarius. Quis est lupus, nisi diabolus ? Et quid dictum est de mercenario ? Cum uiderit lupum uenientem, fugit ; quia non sunt eius 5 oues propriae, nec ei cura est de ouibus. Numquid talis erat apostolus Paulus? Absit. Numquid talis Petrus? Absit. Numquid tales ceteri apostoli, excepto Iuda filio perditionis? Absit. Pastores ergo illi? Plane pastores. Et unde unus pastor ? Iam dixi, pastores, quia membra pastoris. Illo capite gaudebant, sub illo capite concordabant, uno spiritu 10 in unius corporis compage uiuebant; ac per hoc omnes ad unum pastorem pertinebant. Si ergo pastores, non mercenarii, quare fugiebant quando persecutionem patiebantur ? Expone nobis, o Domine. Vidi in epistola fugientem Paulum : per murum in sporta submissus est, ut man us persequentis euade15 ret. Non ergo illi cura fuit de ouibus, quas lupo ueniente deserebat ? Fuit plane, sed eas pastori in caelo sedenti orationibus commendabat, se autem utilitati earum fugiendo seruabat, sicut quodam loco ait : Manere in came necessarium propter uos. Ab ipso namque pastore omnes audierant : Si uos perse20 cuti fuerint in una ciuitate, jugite in aliam. Hanc nobis quaestionem Dominus dignetur exponere. Domine, tu dixisti eis quos fideles pastores esse utique uolebas, quos tua membra esse formabas : Si uos persecuti fuerint, jugite. Iniuriam ergo illis facis, quando reprehendis mercenarios, qui uident lupum ue25 nientem et fugiunt. Rogamus indices nobis quid habeat p 606 altitudo quaestionis ; pulsemus, aderit qui aperiat se ostiarius ostii, quod est ipse. PL 8. Quis est mercenarius ? Qui uidet lupum uenientem et fu- 1732 git ? Qui sua quaerit, non quae Iesu Christi ; peccantem non libere audet arguere. Ecce nescio quis peccauit, grauiter peccauit ; increpandus est, excommunicandus est; sed excommunicatus, inimicus erit, insidiabitur, nocebit cum potuerit. 5 Iam ille qui sua quaerit, non quae Iesu Christi, ne perdat quod 40

.

7, 14 efr II Cor. n, 33. Tim. 5, 20.

18 Phil. 1, 24.

19 Matth. io, 23.

8, 2 efr I

Ioh. X, 13

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XLVI, 8-XLVII, 1

403

sectatur, humanae amicitiae commoditatem, et inimicitiarum humanarum incurrat molestiam, tacet, non corripit. Ecce lu¬ pus oui guttur apprehend.it; diabolus fideli adulterium persuasit ; tu taces, non increpas ; o mercenarie, lupum uenientem uidisti, et fugisti. Respondet forte et dicit : Ecce hie sum, non fugi. Fugisti, quia tacuisti; tacuisti, quia timuisti. Fuga animi, timor est. Corpore stetisti, spiritu fugisti; quod ille non faciebat qui dicebat : Etsi corpore absens sum, spiritu uobiscum sum. Quomodo enim spiritu fugiebat, qui etiam corpore ab¬ sens, fornicatores litteris arguebat ? Affectiones nostrae motus animorum sunt. Laetitia, animi diffusio ; tristitia, animi contractio ; cupiditas, animi progressio ; timor, animi fuga est. Diffunderis enim animo, cum delectaris ; contraheris animo, cum molestaris ; progrederis animo, cum appetis ; fugis animo, cum metuis. Ecce unde ille mercenarius uiso lupo dicitur fugere. Quare ? Quia non est ei cura de ouibus. Quare non est ei cura de ouibus ? Quia percenarius est. Quid est, mercenarius est ? Temporalem mercedem quaerens, et in domo in aeternum non habitabit. Sunt hie adhuc quaerenda, et discutienda uobiscum, sed onerare uos non est consilii. Dominica enim cibaria conseruis ministramus ; in pascuis dominicis oues pascimus, et simul pascimur. Sicut non est negandum quod necessarium est, sic non est cor infirmum pabuli multitudine praegrauandum. Non sit ergo molestum Caritati uestrae, quia omnia quae hie adhuc discutienda arbitror, hodie non discutio ; sed iterum nobis in nomine Domini diebus reddendi sermonis eadem lectio recitabitur, et diligentius, illo adiuuante, tractabitur. TRACTATVS XLVII. Ab eo quod scriptum est : Ego sum pastor bonus, et cognosco oues meas, etc., usque ad id : Numquid daemonium potest caecorum oculos aperire ? [Cap. x, 14-21.] [Habitus Sabbato ante Dom. xxm post Pentec., die 1 Nouembris 413-1

1. Qui sermonem Dei nostri non solum libenter, sed etiam diligenter auditis, promissionis nostrae procul dubio meministis. Ipsa quippe lectio euangelica et hodie lecta est, quae lecta fuerat proximo dominico die ; propterea quoniam in quibus5 dam necessitatibus immorati, non potuimus omnia discutere quae uestris sensibus debebamus. Proinde quae iam dicta 14 Col. 2, 5.

8, 25 quaerit Er. Lugd. Ven. Lou. 32 uobis codd.

habitabit] manebit Er. Lugd. 1Yen. Lou.

4o4

10

15

20

25

3

10

15

20

25

TRACT. IN I0H. XLVII, 1-2

Ioh. X, 14

atque tractata sunt, hodie non quaerimus, ne adhuc eadem repetendo, ad ilia quae nondum dicta sunt peruenire minime permittamur. Nostis iam in nomine Domini qui sit bonus pastor, et quemadmodum pastores boni membra sint eius, et pl ideo pastor sit unus ; nostis qui sit mercenarius ferendus ; 1733 quis lupus, et fures, et latrones cauendi; quae sint oues, quod sit ostium quo et oues ingrediuntur et pastor ; quomodo sit intellegendus ostiarius; nostis etiam quoniam quisquis non p 6o7 per ostium intrauerit, fur est et latro, nec uenit nisi ut furetur, et occidat, et perdat. Haec omnia dicta, sufficienter, quantum existimo, pertractata sunt. Hodie debemus dicere, quantum adiuuat Dominus (quoniam ipse Iesus Christus saluator noster et pastorem se esse dixit, et ostium, et pastorem bonum dixit intrare per ostium), quomodo ipse per seipsum intret. Si enim nemo pastor bonus est, nisi qui per ostium intrat, et ipse est praecipue pastor bonus, et ipse est ostium, intellegere non pos¬ sum, nisi et ipsum per seipsum ad oues suas intrare, et uocem suam illis dare ut sequantur eum, easque intrantes et exeuntes pascua inuenire, quod est uita aetema. 2 Cito ergo dico. Ego quaerens intrare ad uos, id est ad cor uestrum, Christum praedico ; si aliud praedicem, per aliam partem conabor adscendere. Christus itaque mihi ianua est ad uos ; per Christum intro, non ad parietes uestros, sed ad corda uestra. Per Christum intro, Christum in me libenter audistis. Quare Christum in me libenter audistis ? Quia oues Christi estis, sanguine Christi comparati estis. Agnoscitis pretium ue¬ strum, quod non a me datur, sed per me praedicatur. Ille quippe emit, qui pretiosum sanguinem fudit; pretiosus sanguis est illius sine peccato. Fecit tamen ipse etiam suorum sangui¬ nem pretiosum, pro quibus dedit sanguinis pretium ; nam si suorum sanguinem non faceret pretiosum, non diceretur : Pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum eius. Itaque etiam quod ait : Pastor bonus animam suam ponit pro ouibus, non ipse unus hoc fecit ; et tamen si illi qui fecerunt membra eius sunt, idem ipse unus hoc fecit. Ipse enim potuit facere sine illis ; ipsi sine illo unde potuerunt, cum ipse dixerit : Sine me nihil potestis facere ? Hinc autem ostendimus quod et alii fecerint, quia ipse apostolus Iohannes, qui hoc quod audistis euangelium praedicauit, in epistola sua dixit : Sicut Christus pro nobis animam suam posuit, sic et nos debe¬ mus animas pro fratribus ponere. Debemus, dixit ; debitores nos fecit qui primus exhibuit. Ideo quodam loco scriptum est : Si sederis coenare ad mensam potentis, sapienter intellege quae apponuntur tibi ; et mitte manum tuam, sciens quia talia te oportet praeparare. Mensa potentis quae sit, nostis; ibi est cor-

.

XLVII, 2, 13 Ps. 115, 13. 23, 1. 2. sec. LXX.

18 Ioh. 15, 5.

21 I Ioh. 3, 16.

24 Prou.

I oh. X, 15

30

33

40

3

10

13

20

23

TRACT. IN IOH. XLVII, 2-3

405

pus et sanguis Christi; qui accedit ad talem mensam, praeparet talia. Et quid est, praeparet talia ? Quomodo ipse pro nobis animam suam posuit, sic et nos debemus, ad aedificandam plebem et asserendam fidem, animas pro fratribus ponere. Ideo Petro quem facere uolebat pastorem bonum, non in ipso Petro, sed in corpore suo ait : Petre, amas me ? pasce ones meas. Hoc semel, hoc iterum, hoc tertio usque ad eius tristitiam. Et cum tantum interrogasset Dominus, quantum in- PL terrogandum esse iudicauit, ut ter confiteretur qui ter negaue- x734 rat, et ei suas oues pascendas tertio commendasset, ait illi : Cum iunior esses, cingebas te, et ambulabas nbi uolebas ; cum autem senueris, extendes manus tuas, et alter te cinget, et ducet quo tu non uis. Et exposuit euangelista quid Dominus dixerit : Hoc autem inquit, dixit, significans qua morte clarificaturus esset Deum. Ad hoc ergo pertinet ; Pasce oues meas, ut ponas animam tuam pro ouibus meis. 3. Iam illud quod ait : Sicut nouit me Pater, et ego agnosco Patrem, quis nescit ? Ipse enim agnoscit Patrem per se, nos per ilium. Quia ipse per se agnoscit, nouimus ; quia ^ 608 et nos per ilium, etiam hoc nouimus ; quia et hoc per ilium nouimus. Ipse enim dixit : Deum nemo uidit umquam, nisi unigenitus Filius qui est in sinu Patris, ipse enarrauit. Ergo et nos per ipsum, quibus enarrauit. Item alibi ait : Nemo nouit Filium, nisi Pater ; neque Patrem quisquam nouit, nisi Filius, et cui uoluerit Filius reuelare. Sicut ergo ipse per se nouit Patrem, nos autem per ilium nouimus Patrem, sic intrat in ouile per semetipsum, et nos per ipsum. Ostium dicebamus per Christum nos habere ad uos ; quare ? Quia Christum praedicamus. Nos Christum praedicamus ; et ideo per ostium intramus. Christus autem Christum praedicat, quia seipsum praedicat, et ideo pastor per seipsum intrat. Lumen cum alia monstrat quae uidentur in lumine, numquid aliquo alio indiget ut mostretur ? Lumen ergo et alia demonstrat et seipsum. Quaecumque intellegimus, intellectu intellegimus; et ipsum intellectum unde, nisi intellectu, intellegimus ? Numquid sic oculo carnis et alia uides et ipsum ? Quamuis enim uideant homines oculis suis, non tamen uident oculos suos. Oculus carnis alia uidet, se non potest ; intellectus autem et alia intellegit, et seipsum. Quomodo intellectus uidet se, sic et Christus praedicat se. Si praedicat se, et praedicando intrat ad te, per se intrat ad te. Et ad Patrem ipse est ostium ; quia non est qua ueniatur ad Patrem, nisi per ipsum. Vnus enim Deus et unus mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus. Verbo multa dicuntur ; haec ipsa quae dixi, utique uerbo 37 Ioh. 21, 13-19.

3, 5 ibid, i, 18.

7 Matth. n, 27.

XLVII, 2, 29/30 ad aedif. usq. fidem] om. plures codd.

27 cfr I Tim. 2, 3.

406

TRACT. IN IOH. XLVII, 3-5

Ioh. X, 15

dixi. Si uelim dicere et ipsum uerbum, unde dico, nisi uerbo ? 30 Ac per hoc per uerbum et alia dicuntur, quae non sunt quod uerbum ; et ipsum uerbum dici non potest, nisi per uerbum. Adiuuante Domino exemplis abundauimus. Tenete ergo quomodo Dominus Iesus Christus et ostium sit, et pastor : ostium pandendo se, pastor intrando per se. Et quidem, fratres, quod 35 pastor est, dedit et membris suis ; nam et Petrus pastor, et Paulus pastor, et ceteri apostoli pastores, et boni episcopi pastores. Ostium uero nemo nostrum se dicit ; hoc sibi ipse proprium tenuit, qua intrent oues. Denique Paulus apostolus boni pastoris implebat ofhcium, quando Christum praedica40 bat, quia per ostium intrabat. At ubi oues indisciphnatae coeperunt facere schismata, et alia ostia sibi ponere, non qua intrarent ut congregarentur, sed qua errarent ut diuiderentur, pl dicentes, alii : Ego sum Pauli / alii : Ego sum Cephae ; alii : 1735 Ego Apollo ; alii : Ego Christi ; expauescens ad eos qui dixe43 runt : Ego sum Pauli, tamquam damans ad oues : Miserae, qua itis ? non sum ostium. Numquid Paulus, inquit, pro uobis crucifixus est ? aut in nomine Pauli baptizati estis ? Qui uero dicebant : Ego sum Christi, inuenerant ostium. 4. De uno autem ouili et uno pastore, iam quidem assidue soletis audire ; multum enim commendauimus unum ouile, praedicantes unitatem, ut per Christum omnes oues ingrederentur, et Donatum nulla sequeretur. Verumtamen unde hoc 5 proprie dixerit Dominus, satis apparet. Loquebatur enim apud Iudaeos, missus autem fuerat ad ipsos Iudaeos, non propter quosdam immani odio pertinaces et perseuerantes in tenebris, sed propter quosdam in ipsa gente quas dicit oues suas; de quibus ait : Non sum missus nisi ad oues quae perierunt domus 10 Israel. Nouerat etiam eos in turba furentium, et praeuidebat ^ 609 in pace credentium. Quid est ergo : Non sum missus nisi ad oues quae perierunt domus Israel, nisi quia praesentiam suam corporalem non exhibuit nisi populo Israel ? Ad gentes non perrexit ipse, sed misit; ad populum uero Israel et misit, et 13 uenit ipse, ut qui contemnebant, maius iudicium sumerent, quia et praesentia est illis exhibitia. Ipse Dominus ibi fuit, ibi matrem elegit, ibi concipi, ibi nasci, ibi sanguinem fundere uoluit ; ibi sunt uestigia eius, modo adorantur, ubi nouissime stetit, unde adscendit in caelum; ad gentes autem misit. 5. Sed forte aliquis arbitratur, quoniam non ipse ad nos uenit, sed misit ad nos, non nos audisse uocem ipsius, sed uocem eorum quos misit. Absit ! pellatur ista cogitatio de cordibus uestris ; et in his quos misit ipse erat. Ipsum Paulum audi 5 quern misit; ad gentes enim praecipue Paulum misit aposto43 I Cor. 1, 12. 13.

4, 9 Matth. 13, 24.

4, 18 sunt] om. codd. aliquot Lou.

Ioh. X, 16-17

10

15

TRACT. IN IOH. XLVII, 5-7

407

lum ; et ait ipse Paulus terrens non de se, sed de illo : An uultis accipere experimentum eius qui in me loquitur Christi ? Audite et ipsum Dominum : Et alias ones habeo, id est, in gentibus, quae non sunt de hoc ouili, id est de populo Israel; oportet me et Mas adducere. Ergo et per suos non alter adducit. Adhuc audi : Vocem meam audient. Ecce et per suos ipse loquitur, et per eos quos mittit uox eius auditur. Vt sit unum ouile et unus pastor. Duobus istis gregibus tamquam duobus parietibus, factus est lapis angularis. Ergo et ostium est, et lapis angularis ; omnia per similitudinem, nihil horum proprie. 6 Iam enim dixi, et commendaui uehementer, et qui capiunt sapiunt, immo qui sapiunt capiunt; et qui nondum intellectu sapiunt, fide teneant quod intellegere nondum possent. Per similitudinem Christus mult a est quae per proprietatem non est. Per similitudinem et Petra est Christus, et ostium est pl Christus, et lapis angularis est Christus, et pastor est Christus, 1736 et agnus est Christus, et leo est Christus. Quam multa per similitudines, et aha, quae commemorare longum est ! Si autem proprietates discutias rerum quas uidere consuesti, nec petra est, quia durus et sine sensu non est ; nec ostium est, quia faber eum non fecit ; nec lapis angularis est, quia non est ab structore compositus ; nec pastor est, quia custos ouium quadrupedum non est; nec leo est, quia fera non est; nec agnus est, quia pecus non est. Omnia ergo ista per similitudinem. Quid ergo proprie ? In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quid de homine qui apparuit ? Et Verbum caro factum est, et habitauit in nobis. 7. Audi et cetera. Propterea me Pater diligit, inquit, quia ego pono animam meam, ut iterum sumam earn. Quid ait ? Propterea me Pater diligit : quia morior ut resurgam l. Cum magno enim pondere dictum est : Ego. Quia ego pono, inquit, pono animam meam. Ego pono. Quid est '.Ego pono ? Ego illam pono ; non glorientur Iudaei ; saeuire potuerunt, potestatem habere non potuerunt; saeuiant quantum possunt ; si ego noluero animam meam ponere, quid saeuiendo facturi sunt ? Vna responsione prostrati sunt; quando eis dictum est : Quern quaeritis ? dixerunt : lesum ; et ait eis : Ego sum / redierunt retro, et ceciderunt. M 610 Qui ceciderunt ad unam uocem Christi morituri, quid facient sub uoce iudicaturi ? Ego, ego, inquam, pono animam meam, ut iterum sumam earn. Non glorientur Iudaei, quasi praeualuerint; ipse posuit animam suam. Ego dormiui,

.

5

10

15

5

10

15

5, 6 II Cor. 13, 3. 18, 4-6.

14 cfr Eph. 2, 20.

1 Forte hie aut superest, aut deest nonnihil.

6, 15 Ioh. 1, 1. 14.

7, 10 Ioh.

408

20

25

30

35

5

10

15

TRACT. IN IOH. XLVII, 7-9

Ioh. X, 18

dicit. Nostis psalmum : Ego dormiui, et somnum cepi ; et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Modo psalmus ipse lectus est, modo audiuimus : Ego dormiui, et somnum cepi ; et exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me. Quid est : Ego dormiui? Quia uolui, dormiui. Quid est : dormiui? Mortuus sum. Nonne dormiuit, qui quando uoluit, de sepulcro tamquam de lecto surrexit ? Sed amat dare gloriam Patri, ut nos aedificet gloriam dare Creatori. Nam quod addidit : exsurrexi, quoniam Dominus suscipiet me, putatis hie quasi uirtutem eius defecisse, ut per potestatem suam mori potuerit, per potestatem suam resurgere non potuerit ? Sic enim uidentur sonare uerba non intentius intellecta : Ego dormiui ; id est, quia uolui, dormiui. Et exsurrexi ; quare ? Quia Dominus suscipiet me. Quid enim, tu a teipso resurgere non ualeres ? Si non ualeres, non diceres : Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi earn. Audi alio loco in euangelio, quia non solum Pater suscitauit Filium, sed etiam Filius seipsum. Soluite, inquit, templum hoc, et in triduo suscitabo illud. Et euangelista : Hoc autem, inquit, dicebat de templo corporis sui. Hoc enim suscitabatur quod moriebatur. Nam Verbum non est mortuum, anima ilia non est mortua. Si nec tua moritur, Domini moreretur ? 8. Vnde scio, inquis, si mea non moritur ? A te non occidatur, PL et non moritur. Quomodo, inquis, ego possum occidere animam I737 meam ? Vt alia peccata interim taceam : Os quod mentitur, occidit animam. Quomodo, inquis, securus sum, quia non moritur ? Ipsum Dominum audi dantem seruo securitatem : Nolite timere eos qui occidunt corpus, et postea non habent quid faciant. Sed plane quid ait ? Eum timete qui habet potestatem et corpus et animam occidere in gehenna. Ecce quia moritur, ecce quia non moritur. Quid est mori ipsius ? quid est mori carni tuae ? Mori carni tuae, est amittere uitam suam ; mori animae tuae, est amittere uitam suam. Vita carnis tuae, anima tua ; uita animae tuae, Deus tuus. Quomodo moritur caro amissa anima, quae uita est eius, sic moritur anima amisso Deo, qui uita est eius. Certe ergo immortalis est anima. Plane immortalis, quia uiuit et mortua. Quod enim de uidua deliciosa dixit apostolus, etiam de anima, si Deum suum amiserit, dici potest : Viuens mortua est. 9. Quomodo ergo ponit animam suam Dominus ? Fratres, quaeramus hoc paulo adtentius. Non nos arctat hora quae solet die dominico ; uacat nobis, hoc lucrentur qui ad uerbum Dei

16 Ps. 3, 6. Luc. 12, 4. 5.

33 Ioh. 2, 19. 21. 17 I Tim. 5, 6.

8, 3 Sap. 1, 11.

9, 3 dominico] Christus add. Er. Eugd. Ven., seclud. Eou.

6 Matth. 10, 28 ;

Ioh. X, 18

TRACT. IN IOH. XLVII, 9-10

409

etiam die hodierna conueniunt x. Pono, inquit, aniniam 5 me am. Quis ponit ? quam ponit ? Quid est Christus ? Verbum et homo. Nec sic homo ut sola caro ; sed quia homo, constat ex carne et anima, totus autem homo in Christo. Non enim partem deteriorem suscepisset, et partem meliorem deseruisset; pars quippe hominis melior est anima quam corpus. Quia ergo fi 611 10 totus homo in Christo, quid est Christus ? Verbum, inquam, et homo. Quid est Verbum et homo ? Verbum, anima et caro. Tenete hoc, quia non defuerunt heretici et in ista sententia, pulsi quidem iam olim a ueritate catholica; sed tamen ut fures et latrones non intrantes per ostium, insidiari ouili non 15 desinunt. Apollinaristae heretici dicti sunt, qui ausi sunt dogmatizare quod Christus non sit nisi Verbum et caro; animam humanam non eum assumsisse contendunt. Nam et aliqui eorum fuisse in Christo animam, negare non potuerunt. Videte absurditatem et insaniam non ferendam. Animam irratio20 nalem eum habere uoluerunt, rationalem negauerunt ; dederunt ei animam pecoris, subtraxerunt hominis. Sed illi abstulerunt Christo rationem, non tenendo rationem. Absit hoc a nobis, in fide catholica nutritis atque fundatis. Ex hac ergo occasione admonuerim Caritatem uestram, ut quomodo su25 perioribus lectionibus satis uos instruximus aduersus sabelhanos et arianos : sabellianos qui dicunt: Ipse est Pater qui Filius ; arianos qui dicunt : Aliud est Pater, aliud est Filius, quasi non sint eiusdem substantiae Pater et Filius ; instruxi¬ mus etiam, quantum meministis, et meminisse debetis, contra pl 30 hereticos photinianos, qui solum hominem Christum sine Deo 1738 esse dixerunt ; contra manichaeos, qui solum sine homine Deum ; ex hac occasione de anima instruamus uos et contra apollinaristas, qui dicunt Dominum nostrum Iesum Christum non habuisse animam humanam, id est animam rationalem, 33 animam intellegentem, animam, inquam, in qua distamus a pecore, quod homines sumus. 10. Quomodo ergo hie dixit Dominus : Potestatem habeo ponendi animam meam ? Quis ponit animam, et iterum sumit earn ? Christus ex eo quod Verbum est, ponit animam, et sumit earn iterum ? An ex eo quod anima humana est, ipsa 5 se ponit, et iterum ipsa se sumit ? An ex eo quod caro est, caro animam ponit, et iterum sumit ? Tria proposui, omnia pertractemus, et hoc eligamus quod conueniat regulae ueritatis. Si enim dixerimus, quia Verbum Dei posuit animam suam, et iterum sumsit earn, metuendum est ne subintret praIO ua cogitatio, et dicatur nobis : Ergo aliquando anima ilia 30 sine Deo] om.codd.

1 Sic distinguendum est, non ut apud ueteres editores : die dominico meat nobis. Quae enim sequuntur, satis indicat sermonem alium praeter dominicum diem fuisse habitum.

410

15

20

25

5

10

15

20

25

TRACT. IN I0H. XLVII, io-ii

Ioh. X, 18

separata est a Verbo, et aliquando Verbum illud, ex quo suscepit animam illam, fuit sine anima. Video enim fuisse sine anima humana Verbum, sed cum in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Ex quo enim Verbum caro factum est, ut habitaret in nobis, et susceptus est a Verbo homo, id est totus homo, anima et caro, quid fecit passio, quid fecit mors, nisi corpus ab anima separauit ? Animam uero a Verbo non separauit. Si enim mortuus est Dominus, immo quia mortuus est Dominus (mortuus est enim pro nobis in cruce) sine dubio caro ipsius exspirauit animam ; ad tempus exiguum anima deseruit carnem, sedredeunte anima resurrecturam. A Verbo autem animam separatam esse non dico. Latronis animae dixit : Hodie mecuni eris in paradiso. Fidelem latronis animam non deserebat, et deserebat suam ? Absit ! Sed illius ut Dominus custodiuit, suam uero inseparabiliter habuit. Si autem dixerimus quia ipsa se anima posuit, et iterum ipsa se sumsit, absurdissimus sensus est ; non enim quae a Verbo non erat separata, a seipsa poterat separari. 11. Dicamus ergo et quod uerum est, et quod facile intellegi ^ 612 potest. Ecce homo quilibet non constans ex Verbo et anima et carne, sed ex anima et carne ; de isto homine interrogemus quomodo ponat animam suam quicumque homo. An forte nullus homo ponit animam suam ? Potes mihi dicere : Nullus homo habet potestatem ponere animam suam, et iterum sumere earn. Ponere animam suam nisi posset homo, non diceret Iohannes apostolus : Sicut Christus pro nobis animam suam posuit, sic et nos debemus animas pro fratribus ponere. Ergo et nobis licet (si et nos impleamur uirtute ipsius, quia sine illo nihil facere possumus) ponere pro fratribus animas nostras. Quando martyr quilibet sanctus posuit pro fratribus animam suam, quis posuit, et quam posuit ? Hoc si intellexerimus, ibi uidebimus quemadmodum a Christo dictum sit: Potestatem PL habeo ponendi animam meam. O homo, paratus es pro i739 Christo mori ? Paratus, inquit. Dicam hoc aliis uerbis. Para¬ tus es pro Christo animam tuam ponere ? Et ad ista uerba sic mihi respondet : Paratus sum ; quomodo mihi responderat cum dicerem : Paratus es mori. Hoc ergo est ponere animam, quod est mori. Sed pro quo ibi est certamen ? Omnes enim homines quando moriuntur, ponunt animam ; sed non omnes pro Christo ponunt. Et nemo habet potestatem sumere quod posuerit; Christus autem et pro nobis posuit, et quando uoluit, posuit, et quando uoluit, sumsit. Ponere ergo animam, mori est. Sic et apostolus Petrus Domino dixit : Animam meam pro te ponam ; id est, pro te moriar. Carni hoc tribue ; 1°, 13 cfr Ioh. 1, 1. 14. 13. 37-

23 Luc. 23, 43.

11, 8 I Ioh. 3, 16.

25 Ioh.

Ioh. X, 18

30

35

40

45

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. XLVII, 11-13

411

caro ponit animam suam, et caro iterum sumit earn ; non tamen sua potestate caro, sed potestate inhabitantis camem ; caro ergo ponit animam suam exspirando. Vide ipsum Dominum in cruce ; Sitio dixit; illi qui aderant tinxerunt spongiam in aceto, alligauerunt arundini, et apposuerunt ori eius ; quod cum accepisset, ait : Perfectum est ; quid est : Perfectum est ? Impleta sunt omnia quae ante mortem futura de me fuerant prophetata. Et quia potestatem habebat quando uellet ponendi animam suam, posteaquam dixit : Perfectum, est, quid ait euangelista ? Et inclinato capite tradidit spiritum. Hoc est ponere animam. Modo hie adtendat Caritas uestra. Inclinato capite tradidit spiritum. Quis tradidit ? quern tradidit ? Spiri¬ tum tradidit, caro ilium tradidit. Quid est : caro ilium tradidit ? Caro ilium emisit, caro ilium exspirauit. Ideo enim dicitur exspirare, extra spiritum fieri. Quomodo est exsulare, extra solum fieri; exorbitare, extra orbitam fieri, sic exspirare, extra spiritum fieri; qui spiritus anima est. Cum ergo exit anima a carne, et remanet caro sine anima, tunc homo ponere animam dicitur. Quando Christus animam posuit ? Quando Verbum uoluit. Principatus enim in Verbo erat ; ibi potestas erat quando poneret caro animam, et quando sumeret. 12. Si ergo caro animam posuit, quomodo Christus animam posuit ? Non enim caro Christus ? Ita plane, et caro Christus, et anima Christus, et Verbum Christus ; nec tamen tria haec tres Christi, sed unus Christus. Hominem interroga, et, de teipso fac gradum ad ea quae supra te sunt, et si nondum intellegenda, saltern credenda. Quomodo est enim unus homo anima et corpus, sic unus Christus Verbum et homo. Videte quid dixerim, et intellegite. Anima et corpus duae res sunt, sed 613 unus homo ; Verbum et homo duae res sunt, sed unus Christus. Ergo de homine quaere. Vbi est Paulus apostolus modo ? Si quid respondeat : In requie cum Christo, uerum dicit. Item si quis respondeat: Romae in sepulcro, et ipse uerum dicit. Illud mihi de anima, hoc de eius carne respondet. Nec tamen ideo duos dicimus apostolos Paulos : unum qui requiescit in Christo, alium qui positus est in sepulcro ; quamuis apostolum Paulum dicamus uiuere in Christo, eumdemque apostolum Paulum dicamus mortuum iacere in sepulcro. Moritur aliquis, PL dicimus : Bonus homo, fidelis homo, in pace est cum Domino ; i74o et continuo : Eamus ad exsequias ipsius, et sepeliamus ilium. Eum sepulturus es quern iam dixeras in pace esse cum Deo, cum aliud sit anima quae immortaliter uiget, aliud corpus quod corruptibiliter iacet. Sed ex quo consortium carnis et animae hominis nomen accepit, iam et singulum atque separatum, utrumlibet eorum nomen hominis tenuit. 13. Nemo ergo titubet, quando audit Dominum dixisse : 36 Ioh. 19, 28-30.

412

5

10

15

20

25

30

33

5

10

TRACT. IN IOH. XLVII, 13-14

Ioh. X, 18

Pono animam meam, et iterum sumo earn. Ponit earn caro, sed ex potestate Verbi; sumit earn caro, sed ex potestate Verbi. Et ipse Dominus Christus dictus est sola caro. Quomodo, inquit, probas ? Audeo dicere, et sola caro Christi dictus est Christus. Credimus certe non in solum Deum Patrem, sed et in Iesum Christum Filium eius unicum Dominum no¬ strum ; modo totum dixi, in Iesum Christum Filium eius unicum Dominum nostrum. Totum ibi intellege, et Verbum, et animam, et carnem. Sed utique confiteris etiam illud quod habet eadem tides, in eum Christum te credere qui crucifixus est et sepultus. Ergo etiam sepultum Christum esse non negas ; et tamen sola caro sepulta est. Si enim erat ibi anima, non erat mortuus ; si autem uera mors erat, ut eius uera sit resurrectio, sine anima fuerat in sepulcro ; et tamen sepultus est Christus. Ergo Christus erat etiam sine anima caro, quia non est sepulta nisi caro. Disce hoc etiam in apostolicis uerbis. Hoc sentite, inquit, in uobis, quod et in Christo lesu / qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. Quis, nisi Christus Iesus, quantum adtinet ad id quod est Verbum, Deus apud Deum ? Vide autem quod sequitur : Sed semetipsum exinaniuit formam semi accipiens ; in similitudine hominum factus, et habitu inuentus ut homo. Et hoc quis, nisi idem ipse Christus Iesus ? Sed hie iam omnia sunt, et Verbum in forma Dei, quae accepit formam serui; et anima et caro in forma serui, quae accepta est a forma Dei. Humiliauit semetipsum, factus obediens usque ad mortem. Iam in morte sola caro est a Iudaeis occisa. Si enim discipulis dixit : Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, numquid in ipso potuerunt plus quam corpus occidere ? Et tamen carne occisa Christus occisus est. Ita cum caro animam posuit, Christus animam posuit; et cum caro, ut resurgeret, animam sumsit, Christus animam sumsit. Nec tamen potestate carnis hoc factum est; sed eius qui et animam et carnem, ubi haec adimplerentur, assumsit. 14. Hoc, inquit, mandatum accepi a Patre meo. Ver¬ bum non uerbo accepit mandatum, sed in Verbo unigenito Patris est omne mandatum. Cum autem dicitur Films a Patre accipere quod substantialiter habet, quomodo dictum est : Sicut habet Pater uitam in semetipso, sic dedit Filio habere uitam in semetipso, cum Films ipse sit uita ; non potestas minuitur, sed generatio eius ostenditur. Quoniam Pater non quasi ei filio qui imperfectus est natus, aliquid addidit; sed ei quern perfectum genuit, omnia gignendo dedit. Ita illi dedit suam aequalitatem, quern non genuit inaequalem. Sed haec loquente Domino, quoniam lux lucebat in tenebris, et 13,18 Phil. 2, 6-8. 14, 2 non a uerbo edd.

28 Matth. 10, 28.

14, 5 Ioh. 5, 20.

11 cfrloh. i, 5.

^614

pl 1741

I oh. X, 19-24 TRACT. IN IOH. XLVII, 14-XLVIII, 3

413

tenebrae earn non comprehendebant. Dissensio iter urn facta est inter Iudaeos propter sermones hos. Dicebant autem multi ex ip sis : D aemonium habet, et 15 insanit ; quid eum audit is ? Istae fuerunt densissimae tenebrae. Alii dicebant : Haec uerba non sunt daemonium habentis ; numquid daemonium potest caecorum oculos aperire ? Iam istorum oculi coeperant aperiri. TRACTATVS XLVIII. Ab eo loco : Facta sunt Encaenia in Ierosolymis, usque ad id : Omnia autem quaecumque dixit Iohannes de hoc, uera erant ; et multi crediderunt in eum. [Cap. x, 22-42.] [.Habitus Dom. xxm post Pentec., die 2 Nouembris 413.]

5

10

5

5

10

1* Quod iam commendaui Dilectioni uestrae, stabiliter meminisse debetis, sanctum Iohannem euangelistam nolle nos semper lacte nutriri, sed solido cibo uesci. Quisquis autem ad sumendum solidum cibum uerbi Dei adhuc minus idoneus est, lacte fidei nutriatur, et uerbum quod intellegere non potest, credere non cunctetur. Fides enim meritum est, intellectus praemium. In ipso labore intentionis desudat acies mentis nostrae, ut ponat sordiculas nebulae humanae, et serenetur ad uerbum Dei. Non ergo recusetur labor, si adest amor; nostis enim quoniam qui amat non laborat. Omnis enim labor non amantibus grauis est. Si tantos labores cum auaris portat cupiditas, nobiscum non portat caritas ? 2. Euangelium intendite : Facta sunt autem Encae¬ nia in Ierosolymis. Encaenia festiuitas erat dedicationis templi. Graece enim kouvo'v dicitur nouum. Quandocumque nouum aliquid fuerit dedicatum, Encaenia uocantur. Iam et usus habet hoc uerbum ; si quis noua tunica induatur, encaeniare dicitur. Ilium enim diem quo templum dedicatum est, Iudaei solemniter celebrabant; ipse dies festus agebatur, cum ea quae lecta sunt, locutus est Dominus. 3. Hiems erat. Et ambulabat Iesus in templo in portion Salomonis. Circumdederunt ergo eum Iudaei, et dicebant ei : Quousque animam nostram tollis ? Si tu es Christus, die nobis palam. Non ueritatem desiderabant, sed calumniam praeparabant. Hiems erat, et frigidi erant; ad ilium enim diuinum ignem accedere pigri erant. Sed accedere est credere ; qui credit, accedit; qui negat, recedit. Non mouetur anima pedibus, sed affectibus. Friguerant a dihgendi caritate, et ardebant nocendi cupiditate. Longe aberant, et ibi erant; non accedebant credendo, et preXLVIII, 2, 4 uocatur codd. 28

Tr. Ioh.

414

15

20

25

30

35

3

10

TRACT. IN IOH. XLVIII, 3-4

Ioh. X, 25-26

mebant persequendo. Quaerebant audire a Domino : Ego sum Christus, et fortasse de Christo secundum hominem sapiebant. Praedicauerunt prophetae Christum ; sed diuinitatem Christi et in prophetis et in ipso euangelio nec heretici intehegunt ; quanto minus Iudaei, quamdiu uelamen est super cor eorum ? Denique quodam loco sciens Dominus Iesus eos de Christo secundum hominem sapere, non secundum Deum, secundum id quod homo erat, non secundum id quod Deus etiam assumto homine permanebat, ait illis : Quid uobis uidetur de Christo ? cuius filius est ? Responderunt secundum opinationem suam : Dauid. Sic enim legerant, et hoc solum tenebant, quia diuinitatem eius legebant, sed non intellegebant. Domi¬ nus autem ut eos suspenderet ad quaerendam eius diuinitatem, cuius contemnebant infirmitatem, respondit eis : Quomodo ergo Dauid in spiritu dicit eum Dominum, dicens : Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis, donee ponam inimicos tuos sub pedibus tuis ? Si ergo Dauid in spiritu dicit eum Dominum, quomodo filius eius est ? Non negauit, sed interrogauit. Ne quis hoc cum audierit, putet quod Dominus Iesus negauerit se filium esse Dauid. Filium Dauid Dominus Christus si se negaret, caecos sic eum inuocantes non illuminaret. Transibat enim aliquando, et duo caeci sedentes iuxta uiam clamauerunt : Miserere nostri, fili Dauid. Qua uoce audita, misertus est; stetit, sanauit, lumen dedit, quia nomen agnouit. Dicit et apostolus Paulus : Qui factus est ei ex semine Dauid secun¬ dum carnem ; et ad Timotheum : Memor esto Iesum Christum resurrexisse a mortuis ex semine Dauid secundum euangelium meum. Quia de semine Dauid originem Maria uirgo ducebat, inde Dominus de semine Dauid. 4. Hoc pro magno Iudaei a Christo quaerebant, ut si diceret : Ego sum Christus, secundum quod illi solum sapiebant de semine Dauid, calumniarentur quod sibi arrogaret regiam potestatem. Plus est quod eis respondit; illi de filio Dauid uolebant calumniari, ille Filium Dei se esse respondit. Et quomodo ? Audite : Respondit eis Iesus : Loquor uo¬ bis, et non creditis ; opera quae ego facio in nomine Patris mei, haec testimonium perhibent de me ; sed uos non creditis, quia non estis ex ouibus meis. lam supra 1 didicistis quae sint oues ; estote oues ! Oues credendo sunt, oues pastorem sequendo sunt, oues redemtorem non contemnendo sunt, oues per ostium intrando sunt, oues exeundo et pascua inueniendo sunt, oues uita aeterna perfruendo sunt. Quomodo ergo istis dixit : Non estis ex ouibus XLVIII, 3, 15 efr II Cor. 3, 13. 24 Matth. 22, 42-45. 30-34. 35 Rom. 1, 3. 30 II Tim. 2, 8.

1 Cfr tract. XLV.

33 Matth. 20,

PL 1742 f* 615

Ioh. X, 27-29

TRACT. IN IOH. XFVIII, 4-6

415

15 meis ? Quia uidebat eos ad sempiternum interitum praedestinatos, non ad uitam aeternam sui sanguinis pretio comparatos. 5. Ones meae uocem meam audiunt, et cognosco eas, et sequuntur me ; et ego uitam aeternam do eis. Ecce sunt pascua. Si recolitis, superius dixerat : Et ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet. Ingressi 5 sumus credendo, egredimur moriendo. Sed quomodo per ostium fidei ingressi sumus, sic fideles de corpore exeamus; sic enim per ipsum ostium egredimur, ut pascua inuenire possimus. Bona pascua, uita aeterna dicitur ; ibi nulla herba arescit, totum uiret, totum uiget. Solet quaedam herba dici 10 semper uiua ; ibi solum uiuere inuenitur. Vitam aeternam, inquit, dabo eis, ouibus meis. Vos calumnias propterea quaeritis, quia de uita praesenti cogitatis. PL 6. Et non peribunt in aeternum ; subaudis, tamquam 1743 eis dixerit : Vos peribitis in aeternum, quia non estis ex ouibus meis. Non rapiet eas quisquam de manu mea. Intentius accipite : Pater meus quod dedit mihi, maius 3 est omnibus. Quid potest lupus ? quid potest fur et latro ? Non perdunt nisi ad interitum praedestinatos. De illis autem ouibus, de quibus dicit apostolus : Nouit Dominus qui sunt eius, et : Quos praesciuit, ipsos et praedestinauit ; quos autem praedestinauit, ipsos et uocauit ; quos autem uocauit, illos et ^ 616 10 iustificauit ; quos autem iustipcauit, ipsos et glorificauit, de ouibus istis nec lupus rapit, nec fur tollit, nec latro interficit. Securus est de numero earum, qui pro eis nouit quod dedit. Et hoc est quod ait : Non rapiet eas quisquam de manu mea, et item ad Patrem : Pater meus quod dedit mihi, 13 maius est omnibus. Quid dedit Filio Pater maius omnibus ? Vt ipse illi esset unigenitus Filius. Quid est ergo : dedit ? Iam erat cui daret, an gignendo dedit ? Nam si erat cui daret ut Filius esset, aliquando erat, et Filius non erat. Absit ut aliquando Dominus Christus fuerit, et Filius non fuerit. 20 De nobis hoc dici potest; aliquando filii hominum eramus, filii Dei non eramus. Nos enim filios Dei gratia fecit, ilium natura, quia ita natus est. Et non est ut dicas : Non erat antequam natus erat; numquam enim non natus erat, qui Patri coaeternus erat. Qui sapit capiat; qui non capit credat, nu25 triatur, et capiet. Verbum Dei semper cum Patre, et semper Verbum ; et quia Verbum, ideo Filius. Semper ergo Filius, et semper aequalis. Non enim crescendo, sed nascendo aequalis est, qui semper natus est de Patre Filius, de Deo Deus, de aetemo coaeternus. Pater autem non de Filio Deus; Filius de 6, 7 II Tim. 2, 19.

3, 10 uiua] uiuit codd.

8 Rom. 8, 29. 30.

6, 24 capit] sapit codd.

416

TRACT. IN IOH. XLVIII, 6-7

Ioh. X, 29

30 Patre Deus ; ideo Pater Filio gignendo dedit ut Deus esset, gignendo dedit ut sibi coaeternus esset, gignendo dedit ut aequalis esset. Hoc est quod maius est omnibus. Quomodo uita Filius, et habens uitam Filius ? Quod habet hoc est ; tu aliud es, aliud habes. Verbi gratia, habes sapientiam ; numquid tu 35 es ipsa sapientia ? Denique quia non es tu ipse quod habes, si amiseris quod habes, redis ut non habeas ; et aliquando resumis, aliquando amittis. Quomodo oculus noster non in seipso habet inseparabiliter lucem, aperitur et capit, clauditur et amittit. Non sic est Deus Dei Filius, non sic est Verbum Pa40 tris ; non sic est Verbum quod non sonando transit, sed nascendo manet. Sic habet sapientiam, ut ipse sit sapientia, faciatque sapientes ; sic habet uitam, ut sit ipse uita, faciatque uiuentes. Hoc est quod maius est omnibus. Adtendit Iohannes ipse euangelista caelum et terram, uolens dicere de Filio Dei ; 45 adtendit, et transcendit. Cogitauit supra caelum millia exercitus angelorum, cogitauit et transcendit uniuersam, sicut aquila nubes, sic sua mente creaturam ; transcendit magna omnia, peruenit ad illud quod maius est omnibus, et dixit : In principio erat Verbum. Sed quia ille cuius est Verbum non est de 50 Verbo, Verbum autem de illo est cuius est Verbum, ideo ait : pl Quod dedit mihi Pater, id est, ut sim Verbum eius, ut 1744 sim unigenitus Filius eius, ut sim splendor lucis eius, maius est omnibus. Ideo Nemo rapit, inquit, oues meas de manu mea. Nemo potest rapere de manu Patris mei. 7. De manu mea, et de manu Patris mei : quid est hoc : Nemo rapit de manu mea, et : Nemo rapit de manu Patris mei ? Vtrum una manus est Patris et Filii, an forte ipse Filius manus est Patris sui? Si manum intellega5 mus potestatem, una est Patris et Filii potestas, quia una est diuinitas ; si autem manum intellegamus, sicut dictum est per prophetam : Et brachium Domini cui reuelatum est, manus Patris ipse est Filius. Quod non ita dictum est, tamquam Deus habeat humanam formam, et quasi corporis mem10 bra; sed quod per ipsum facta sunt omnia. Nam solent et homines dicere manus suas esse alios homines, per quos faciunt quod uolunt. Aliquando et ipsum opus hominis, ma- ^ 617 nus hominis dicitur quod fit per manum ; sicut dicitur quisque agnoscere manum suam, cum id quod scripsit agnoscit. Cum 15 ergo multis modis etiam hominis dicatur manus, qui proprie manum habet in sui corporis membris, quanto magis non uno modo intellegendum est cum legitur manus Dei, cui forma corporis nulla est ? Ac per hoc melius hoc loco manum Patris et Filii intellegimus potestatem Patris et Filii, ne forte 48 Ioh. 1, 1.

36 reddis edd.

7, 7 Isai. 33, 1.

Ioh. X, 29-36 TRACT. IN IOH. XLVIII, 7-9

417

20 cum hie manum Patris ipsum Filium dictum acceperimus, incipiat carnalis cogitatio etiam ipsius Filii quaerere Filium, quern similiter credat Christi manum. Ergo : Nemo raft it de manu Patris mei ; hoc est : Nemo rapit mihi. 8. Sed ne forte adhuc titubes, audi quid sequitur : Ego et Pater unum sumus. Hue usque Iudaei tolerare potuerunt; audierunt : Ego et Pater unum sumus, et non pertulerunt ; et more suo duri, ad lapides cucurrerunt. Tulerunt la5 ftides, ut laftidarent eum. Dominus quia non patiebatur quod nolebat pati, et non est passus nisi quod uoluit pati, adhuc eos lapidare cupientes alloquitur. Sustulerunt laftides Iudaei, ut laftidarent ilium. Resftondit eis lesus : Mult a bona oft era ostendi uobis ex Patre 10 meo, ftroftter quod eorum oftus me laftidatis ? Et illi r esftonderunt : De bono oft ere non laftidamus te, sed de blasfthemia, et quia tu homo cum sis, facis teiftsum Deum. Ad illud hoc responderunt quod dixerat : Ego et Pater unum sumus. Ecce Iudaei intellexerunt 15 quod non intellegunt ariani. Ideo enim irati sunt, quoniam senserunt non posse dici: Ego et Pater unum sumus, nisi ubi aequalitas est Patris et Filii. 9. Dominus autem uidete quid respondent tardis. Vidit eos non ferre splendorem ueritatis, et eum temperauit in uerbis. Nonne scrifttum est in lege uestra, id est, uobis data, quia ego dixi : Dii estis ? Deus dicit per 5 prophetam in psalmo hominibus : Ego dixi : Dii estis. Et legem appellauit Dominus generaliter omnes illas scripturas ; quamuis alibi specialiter dicat legem, a prophetis earn distinguens ; sicuti est ; lex et profthetae usque ad Iohannem ; et, In his duobus ftraecefttis tota lex ftendet et profthetae. Aliquando 10 autem in tria distribuit easdem scripturas, ubi ait : Oftortebat imftleri omnia quae scriftta sunt in lege, et prophetis, et ftsalmis de me. Nunc uero psalmos etiam legis nomine nuncupauit, ubi scriptum est : Ego dixi : Dii estis. Si ill os dixit deos ad quos sermo Dei factus est, et non potest solui i5 scrifttura : quern Pater sanctificauit et misit in mundum, uos dicitis : Quia blasfthemas, quia dixi: Filius Dei sum ? Si sermo Dei factus est ad homines ut dicerentur dii, ipsum Verbum Dei quod est apud Deum, quomodo non est Deus ? Si per sermonem Dei hunt homines dii, si 20 participando hunt dii, unde participant non est Deus ? Si lumina illuminata dii sunt, lumen quod illuminat non est Deus ? Si calefacti quodammodo igne salutari dii efheiuntur, unde calefiunt non est Deus ? Accedis ad lumen et illuminaris, et inter filios Dei numeraris ; si recedis a lumine, obscuraris, et 25 in tenebris computaris ; illud tamen lumen nec accedit ad se, 9, 4 Ps. 81, 6.

8 Luc. 16, 16.

9 Matth. 22, 40.

10

Luc. 24, 44.

PL 1745

418

30

5

10

15

5

10

TRACT. IN IOH. XLVIII, 9-12 Ioh. X, 37-41

quia non recedit a se. Si ergo uos deos facit sermo Dei, quomodo non est Deus Verbum Dei ? Pater ergo sanctificauit Filium suum, et misit in mundum. Forte aliquis dicat : Si Pater eum sanctificauit, ergo aliquando non erat sanctus ? Sic sanctificauit, quomodo genuit. Vt enim sanctus esset, gignendo ei dedit, quia sanctum eum genuit. Nam si quod sanctificatur, ante non ^ 618 erat sanctum, quomodo dicimus Deo Patri : Sanctificetur nomen tuum. 10. Si non facto opera Patris met, nolite mihi cre¬ dere ; si autem facto, et si mihi non uultis credere, operibus credite, ut cognoscatis et credatis quia in me est Pater, et ego in illo. Non sic dicit Filius : in me est Pater, et ego in illo, quomodo possunt homines dicere. Si enim bene cogitemus, in Deo sumus ; et si bene uiuamus, Deus in nobis est ; fideles participantes eius gratiam, illuminati ab ipso, in illo sumus, et ipse in nobis. Sed non sic unigenitus Filius : ille in Patre, et Pater in illo, tamquam aequalis in eo cui est aequalis. Denique nos aliquando possumus dicere : In Deo sumus, et Deus in nobis ; Ego et Deus unum sumus, numquid possumus dicere ? In Deo es, quia Deus te continet; Deus est in te, quia templum Dei factus es ; sed numquid quia in Deo es, et Deus est in te, potes dicere : Qui me uidet, Deum uidet; quomodo Vnigenitus dixit : Qui me uidit, uidit et Patrem ; et : Ego et Pater unum sumus ? Agnosce proprium Domini, et munus serui. Proprium Domini, est aequalitas Patris ; munus serui, est participatio Saluatoris. 11. Quaerebant ergo eum adprehendere. Vtinam adprehenderent, sed credendo et intellegendo, non saeuiendo et occidendo. Nam modo, fratres mei, quando talia loquor, infirmus fortia, paruus magna, fragilis solida, et uos tamquam ex eadem massa unde sum et ego, et ego ipse qui uobis loquor, simul omnes adprehendere uolumus Christum. Quid est adpre¬ hendere ? InteUexisti, adprehendisti. Sed non sic Iudaei : tu adprehendisti ut habeas, illi adprehendere uolebant PL ut non haberent. Et quia sic uolebant adprehendere, quid eis 1746 fecit ? Exiit de manibus eorum. Non eum adprehenderunt, quia manus fidei non habuerunt. Verbum caro factum est, sed non erat Verbo magnum, eicere carnem suam de manibus carnis. Mente Verbum adprehendere, hoc est Chri¬ stum recte adprehendere. 12. Et abiit iterum trans Iordanem, in eum locum ubi Iohannes baptizans primum, et mansit ibi. Et multi uenerunt ad eum, et dicebant : Quia Iohannes quidem signum fecit nullum. Meministis uobis dictum 32 Matth. 6, 9.

10, 15 Ioh. 14, 9.

11, 5 alt. et ego] om. Er. Eugd. Ven.

Ioh. X, 41-42 TRACT. IN IOH. XLVIII, 12-XLIX, 1

419

5 de Iohanne, quia lucerna erat, et diei testimonium perhibebat. Quid ergo isti apud se dixerunt : Iohannes signum fecit nullum ? Nullum, inquiunt, miraculum ostendit Iohannes : non daemonia fugauit, non expulit febrem, non caecos illuminauit, non mortuos suscitauit, non tot millia hominum de 10 quinque uel septem panibus pauit, non supra mare ambulauit, non uentis et fluctibus imperauit ; nihil horum fecit Iohannes ; et totum quidquid dicebat, huic testimonium perhibebat. Per lucernam ueniamus ad diem. Iohannes nullum si¬ gnum fecit. Omnia autem quaecumque dixit Iohan15 nes de hoc, uera erant. Ecce qui adprehenderunt, non quomodo Iudaei. Iudaei uolebant adprehendere discedentem, adprehenderunt isti permanentem. Denique quid sequitur ? Et multi crediderunt in eum. TRACTATVS XLIX. Ab eo quod legitur : Erat autem quidam languens, Lazarus, usque ad id : Abiit in regionem iuxta desertum, in ciuitatem quae dicitur Ephrem, et ibi morabatur cum discipulis suis. [Cap. xi,

I-54-] [Habitus Sabbato ante Dom. xxiv post Pentec., die 8 Nouembris

4I3d

5

10

15

20

1. Inter omnia miracula quae fecit Dominus noster Iesus Christus, Lazari resurrectio praecipue praedicatur. Sed si ^ 619 adtendamus quis fecerit, delectari debemus potius quam mirari. Ille suscitauit hominem, qui fecit hominem ; ipse enim est Vnicus Patris, per quern, sicut nostis, facta sunt omnia. Si ergo per ilium facta sunt omnia, quid mirum est si resurrexit unus per ilium, cum tot quotidie nascantur per ilium ? Plus est homines creare quam resuscitare. Dignatus est tamen et creare et resuscitare : creare omnes, resuscitare quosdam. Nam cum multa fecisset Dominus Iesus, non omnia scripta sunt; sicut idem ipse sanctus Iohannes euangelista testatur multa Dominum Christum et dixisse et fecisse quae scripta non sunt; electa sunt autem quae scriberentur, quae saluti credentium sufhcere uidebantur. Audisti enim quia Dominus Iesus mortuum suscitauit ; sufficit tibi ut scias quia si uellet, omnes mortuos suscitaret. Et hoc quidem sibi ad finem saeculi reseruauit. Nam quern audistis magno miraculo quatriduanum mortuum suscitasse de sepulcro, ueniet hora, sicut ipse ait, quando omnes qui sunt in monumentis, audient uocem eius et procedent. Resuscitauit putentem, sed tamen in cadauere putente adhuc erat forma membrorum ; ille in no-

12, 5 cfr Ioh. 5, 35. 33. XLIX, 1, 11 cfr Ioh. 20, 30.

18 Ioh. 5, 28. 29.

420

25

TRACT. IN I0H. XLIX, 1-3

Ioh. XI, 1

uissimo die ad unam uocem cineres est restituturus in carnem. Sed oportebat ut modo aliqua faceret, quibus datis uelut suae uirtutis indiciis credamus in eum, et ad illam resurrectionem pl praeparemur, quae erit ad uitam, non ad iudicium. Ita quippe 1747 ait : Veniet hora quando omnes qui in monumentis sunt, audient uocem eius : et procedent qui bene fecerunt, ad resurrectionem uitae ; qui male egerunt, ad resurrectionem iudicii. 2 Tres tamen mortuos a Domino resuscitatos in euangelio legimus, et forte non frustra. Domini quippe facta non sunt tantummodo facta, sed signa. Si ergo signa sunt, praeter id quod mira sunt, aliquid profecto significant ; quorum factorum significationem inuenire, aliquanto est operosius, quam ea legere uel audire. Admirantes audiebamus, tamquam magni miraculi spectaculo ante nostros oculos constituto, cum euangelium legeretur, quemadmodum reuixerit Lazarus. Si adtendamus mirabiliora opera Christi, omnis qui credit, resurgit ; si adtendamus omnes, et intellegamus detestabiliores mortes, omnis qui peccat moritur. Sed mortem carnis omnis homo ti¬ met, mortem animae pauci. Pro morte carnis quae sine dubio quandoque uentura est, curant omnes ne ueniat; inde est quod laborant. Laborat ne moriatur homo moriturus, et non laborat ne peccet homo in aeternum uicturus. Et cum laborat ne moriatur, sine causa laborat ; id enim agit ut multum mors differatur, non ut euadatur ; si autem peccare nolit, non laborabit, et uiuet in aeternum. O si possemus excitare homines, et cum ipsis pariter excitari, ut tales essemus amatores uitae permanentis, quales sunt homines amatores uitae fugientis ! Quid non facit homo sub mortis periculo constitutus ? Gladio impendente ceruicibus, prodiderunt homines quidquid sibi, unde uiuerent, reseruabant. Quis non continuo prodidit ne percuteretur ? Et post proditionem fortasse percussus est. Quis non, ut uiueret, continuo perdere uoluit unde uiueret, eligens uitam mendicantem quam celerem mortem ? Cui dictum est : Nauiga ne moriaris, et distulit ? Cui dictum est : Labora ne moriaris, et piger fuit ? Leuia Deus iubet, ^ 62c, ut in aeternum uiuamus, et obedire neglegimus. Non tibi Deus dicit : Perde quidquid habes, ut uiuas exiguo tempore in labore sollicitus ; sed : Da pauperi unde habes, ut uiuas sem¬ per sine labore securus. Accusant nos amatores uitae tempora¬ lis, quam nec cum uolunt, nec quamdiu uolunt habent; et nos inuicem non accusamus, tarn pigri, tarn tepidi ad capessendam uitam aeternam, quam si uoluerimus habebimus, cum habuerimus non amittemus ; hanc autem mortem quam timemus, etiamsi noluerimus, habebimus. 3. Si ergo Dominus magna sua gratia, et magna sua misericordia animas suscitat, ne moriamur in aeternum, bene intel-

.

5

10

15

20

25

30

33

XLIX,

2,

9 mirabiliore opere dub. /x

10 detestabiliore morte dub.

I oh. XI, i

TRACT. IN IOH. XLIX, 3-4

421

legimus tres illos mortuos quos in corporibus suscitauit, aliquid significare et figurare de resurrectionibus animarum quae hunt 5 per fidem : resuscitauit filiam archisynagogi adhuc in domo iacentem ; resuscitauit iuuenem filium uiduae extra portas ci- pl uitatis elatum ; resuscitauit Lazarum sepultum quatridua- 1748 num. Intueatur quisque animam suam ; si peccat, moritur ; peccatum, mors est animae. Sed aliquando in cogitatione pecca10 tur. Delectauit quod malum est, consensisti, peccasti; consensio ilia occidit te ; sed intus est mors, quia cogitatum malum nondum processit in factum. Talem animam resuscitare se significans Dominus, resuscitauit illam puellam quae nondum erat foras elata, sed in domo mortua iacebat, quasi peccatum 15 latebat. Si autem non solum malae delectationi consensisti, sed etiam ipsum malum fecisti, quasi mortuum extra portam extulisti; iam foris es, et mortuus elatus es. Tamen et ipsum Dominus resuscitauit, et reddidit uiduae matri suae. Si pec¬ casti, paeniteat te ! et resuscitat te Dominus, et reddet eccle20 siae matris tuae. Tertius mortuus est Lazarus. Est genus mortis immane, mala consuetudo appellatur. Aliud est enim peccare, aliud peccandi consuetudinem facere. Oui peccat et continuo corrigitur, cito reuiuiscit ; quia nondum est implicatus consuetudine, non est sepultus. Qui autem peccare con25 sueuit, sepultus est, et bene de illo dicitur : fetet ; incipit enim habere pessimam famam, tamquam odorem teterrimum. Tales sunt omnes assueti sceleribus, perditi moribus. Dicis ei : Noli facere. Quando te audit quern terra sic premit, et tabe corrumpitur, et mole consuetudinis praegrauatur ? Nec ad ipsum ta30 men resuscitandum minor fuit uirtus Christi. Nouimus, uidimus, quotidie uidemus homines, pessima consuetudine permutata uiuere melius, quam uiuunt qui reprehendebant. Detestabaris hominem ; ecce ipsa soror Lazari (si tamen ipsa est quae pedes Domini unxit unguento, et tersit capillis suis quos laue35 rat lacrymis) melius suscitata est quam frater eius : de magna malae consuetudinis mole est liberata. Erat enim famosa peccatrix ; et de ilia dictum est : Dimittuntur ei fieccata multa, quoniam dilexit multum. Videmus multos, nouimus multos; nemo desperet, nemo de se praesumat. Et desperare malum 40 est, et de se praesumere. Sic noli desperare, ut eligas de quo debeas praesumere. 4. Ergo et Lazarum Dominus suscitauit. Audistis qualem, id est, quid significet Lazari resurrectio. Legamus itaque iam ; et quoniam multa in hac lectione manifesta sunt, expositionem in singulis non quaeramus, ut necessaria pertractemus. Erat 5 autem quidam languens, Lazarus a Bethania, de ^621

3, 5 cfr Marc. 5, 41. 42.

0 cfr Luc. 7, 14. 15.

37 Luc. 37-47.

422

10

5

10

15

20

5

10

15

TRACT. IN IOH. XLIX, 4-7

Ioh. XI, 1-5

castello Mariae et Marthae sororum eius. In superiore lectione meministis quod Dominus exiit de manibus eorum qui lapidare ilium uoluerant, et discessit trans Iordanem ubi Iohannes baptizabat. Ibi ergo Domino constituto, iniirmabatur in Bethania Lazarus, quod castellum erat proximum Ierosolymis. 5. Maria autem erat quae unxit Dominum unguento, et extersit pedes eius capillis suis, cuius frater Lazarus infirmabatur. Miserunt ergo sorores eius ad etirn, dicentes. Iam intellegimus quo miserunt, ubi PL erat Dominus, quoniam absens erat, trans Iordanem scilicet. J749 Miserunt ad Dominum, nuntiantes quod aegrotaret frater earum, ut si dignaretur ueniret, et eum ab aegritudine liberaret. Ille distulit sanare, ut posset resuscitare. Quid ergo renuntiauerunt sorores eius ? Domine, ecce quern atnas infirmatur. Non dixerunt : Yeni; amanti enim tantummodo nuntiandum fuit. Non ausae sunt dicere : Yeni, et sana; non ausae sunt dicere : Ibi iube, et hie liet. Cur enim non et istae, si fides illius centurionis inde laudatur ? Ait enim : Non sum dignus ut intres sub tectum meum, sed tantum die uerbo, et sanabitur puer mens. Nihil horum istae, sed tantummodo : Domine, ecce quern amas infirmatur. Sufficit ut noueris ; non enim amas, et deseris. Dicit aliquis : Ouomodo per Lazarum peccator signiheabatur, et a Domino sic amabatur ? Audiat eum dicentem : Non ueni uocare iustos, sed peccatores. Si enim peccatores Deus non amaret, de caelo ad terras non descenderet. 6. Audiens autem Iesus, dixit eis : I nfirmitas haec non est ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glo¬ rificetur Filins Dei. Talis glorificatio ipsius non ipsum auxit, sed nobis profuit. Hoc ergo ait : ATon est ad mortem, quia et ipsa mors non erat ad mortem, sed potius ad miraculum, quo facto crederent homines in Christum, et uitarent ueram mortem. Sane uidete quemadmodum tamquam ex obliquo Dominus Deum se dixit, propter quosdam qui negant Filium Deum esse. Nam sunt heretici qui hoc negant, quod Filius Dei sit Deus. Ecce au diant : I nfirmitas haec, inquit, non est ad mortem, sed pro gloria Dei. Qua gloria ? cuius Dei ? Audi quod sequitur : Vt glorificetur Filius Dei. Iyifirynitas ergo haec, inquit, yion est ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eayn. Per quam ? per illam infirmitatem. 7. Diligebat autern Iesus Martham, et sororem eius Mariam, et Lazarum. Ille languens, illae tristes. 4, 6 efr Ioh. 10, 59. 40.

4, 6

eius] om. codd.

5, 13 Matth. 8, 8. 10.

19 ibid. 9, 13.

Ioh. XI, 6-10

5

10

5

10

15

20

25

30

TRACT. IN IOH. XLIX, 7-8

423

omnes dilecti; sed diligebat eos et languentium saluator, immo etiam mortuorum suscitator, et tristium consolator. Vt ergo audiuit quia infirmabatur, tunc quidem mansit in eodem loco dxiobus diebus. Nuntiauerunt ergo illi, mansit illic ille ; tamdiu tempus ductum est, quousque quatriduum compleretur. Non frustra, nisi quia forte, immo quia certe et ipse numerus dierum intimat aliquod sacramenturn. Deinde post haec dicit iterum discipulis suis : Eamus in I ud a earn, ubi pene fuerat lapidatus, qui propterea inde discessisse uidebatur, ne lapidaretur. Discessit enim ut homo ; sed in redeundo quasi oblitus infirmitatem, ostendit potestatem. Eamus, inquit, in Iudaeam. 8. Deinde hoc dicto, uidete quemadmodum discipuli territi fuerint. Dicunt ei discipuli : Rabbi, nunc quaere- ^ 622 bant te Iudaei lapidare, et iterum uadis illuc ? Respondit Iesus : Nonne duodecim sunt horae diei ? Quid sibi uult ista responsio ? Illi dixerunt : Mo do te lapi¬ dare uolebant Iudaei, et iterum illuc uadis, ut te lapident ? Et Dominus : Nonne duodecim horae sunt diei ? Si quis ambulauerit in die, non offendit, PL quia lucem huius mundi uidet ; si autem ambula- *75° uerit in node, offendit, quia lux non est in eo. De die quidem locutus est sed in nostra intellegentia quasi adhuc nox est. Inuocemus diem, ut expellat noctem, et cor lumine illustret. Quid enim Dominus dicere uoluit ? Quantum mihi uidetur, quantum sublucet altitudo profunditasque sententiae, redarguere uoluit illorum dubitationem et infidelitatem. Voluerunt enim consilium dare Domino ne moreretur, qui uenerat mori, ne ipsi morerentur. Sic etiam quodam alio loco Petrus sanctus diligens Dominum, sed adhuc non plene intellegens cur uenisset,timuit ne moreretur, et uitae displicuit, id est, ipsi Domino ; nam cum indicaret discipulis quod esset Ierosolymis passurus a Iudaeis, respondit Petrus inter ceteros, et ait : Absit a te, Domine, propitius tibi esto, non fiet istud. Et continuo Dominus : Redi post me, satanas, non enim sapis quae Dei sunt, sed quae hominum. Et paulo ante confitens Filium Dei laudem meruerat ; audierat enim : Beatus es, Simon Bar Iona, quia non tibi reuelauit caro et sanguis, sed Pater meus qui in caelis est. Cui dixerat : Beatus es, illi dicit : Redi retro, satanas, quia beatus a se non erat. Sed unde ? Quia non tibi reuelauit caro et sanguis, sed Pater meus qui in caelis est. Ecce unde beatus, non de tuo, sed de meo. Non quia Pater ego, sed quia omnia quae habet Pater, mea sunt. Si beatus de ipsius Domini, satanas de cuius ? Ibi dicit ; rationem quippe reddidit 8, 25 Matth. 16, 16-23.

31 cfr Ioh. 16, 15.

8, 20 quod] quid plures codd.

21 Ierosolymis] om. plures codd.

424

35

40

45

50

53

3

10

13

TRACT. IN IOH. XLIX, 8-9

Ioh. XI, n

beatitudinis, ut diceret : Non caro et sanguis tibi reuelauit hoc, sed Pater mens qui in caelis est ; haec est causa beatitudinis tuae. Quod uero dixi : Redi post me, satanas, audi etiam huius rei causam : Non enim sapis quae Dei sunt, sed quae sunt hominis. Nemo ergo se palpet : de suo satanas est, de Dei beatus est. Quid est enim de suo, nisi de peccato suo ? Tolle peccatum, quod est tuum ? Iustitia, inquit, de meo est. Quid enim habes quod non accepisti ? Cum ergo uellent dare consilium homines Deo, discipuli magistro, semi Domino, aegroti medico, corripuit eos, et ait : Nonne duodecim horae sunt diei ? Si quis ambulauerit in die, non offendit. Me sequimini, si non uultis offendere ; nolite mihi consilium dare, quos a me consilium oportet accipere. Quo ergo pertinet : Nonne duo¬ decim horae sunt diei ? Quia ut diem se esse ostenderet, duodecim discipulos elegit. Si ego sum, inquit, dies, et uos horae, numquid horae diei consilium dant ? Horae diem sequuntur, non dies horas. Si ergo illi horae, quid ibi Iudas ? Et ipse inter duodecim horas ? Si hora erat, lucebat; si lucebat, quomodo diem ad mortem tradebat ? Sed Dominus in hoc uerbo non ipsum Iudam, sed successorem ipsius praeuidebat. Iuda enim cadente successit Matthias, et duodenarius numerus mansit. Non ergo frustra duodecim discipulos elegit Dominus, nisi quia ipse spiritalis est dies. Sequantur ergo horae diem, praedicent horae diem, horae illustrentur a die, horae pl illuminentur a die, et per horarum praedicationem credat 1751 mundus in diem. Hoc ergo ait de compendio : Me sequimini, si non uultis offendere. 9, Et post hoc dicit eis : Lazarus amicus noster dormit ; sed uado, ut a somno excitem eum. Verum ^623 dixit. Sororibus mortuus erat, Domino dormiebat. Hominibus mortuus erat, qui eum suscitare non poterant; nam Dominus tanta eum facilitate excitabat de sepulcro, quanta tu non excitas dormientem de lecto. Ergo secundum potentiam suam dixit dormientem ; quia et alii mortui dicti sunt in scripturis saepe dormientes, sicut apostolus dicit : De dormientibus autem nolo uos ignorare, fratres, ut non contristemini, sicut et ceteri qui spem non habent. Ideo et ipse dormientes appellauit, quia resurrecturos praenuntiauit. Dormit ergo omnis mortuus, et bonus et malus. Sed quomodo interest in ipsis qui quotidie dormiunt et exsurgunt, quid quisque uideat in somnis : alii sentiunt laeta somnia, alii torquentia, ita ut euigilans dormire timeat, ne ad ipsa iterum redeat, sic unusquisque hominum cum causa sua dormit, cum causa sua surgit. Et interest quali custodia quisque recipiatur, ad iudicem postea producendus. 39 cfr I Cor. 4, 7.

53 cfr Act. 1, 26.

39 interrogationis signum om. edd., ponunt p

9, 8 I Thess. 4, 12.

Ioh. XI, 11-15 TRACT. IN IOH. XLIX, 9-11

20

25

5

10

15

5

10

425

Nam et receptiones in custodia pro meritis causarum adhibentur ; alios iubentur custodire lictores, huraanum et mite officium atque ciuile ; alii traduntur optionibus 1 ; alii mittuntur in carcerem ; et in ipso carcere non omnes, sed pro meritis grauiorum causarum in ima carceris contruduntur. Sicut ergo diuersae custodiae agentium in officio, sic diuersae custodiae mortuorum, et diuersa merita resurgentium. Receptus est pauper, receptus est diues ; sed ille in sinum Abrahae ; ille ubi sitiret, et guttam non inueniret. 10. Habent ergo omnes animae, ut ex hac occasione instruam Caritatem uestram, habent omnes animae, cum de saeculo exierint, diuersas receptiones suas. Habent gaudium bonae, malae tormenta. Sed cum facta fuerit resurrectio, et bonorum gaudium amplius erit, et malorum tormenta grauiora, quando cum corpore torquebuntur. Recepti sunt in pace sancti patriarchae, prophetae, apostoli, martyres, boni fideles ; om¬ nes tamen adhuc in fine accepturi sunt quod promisit Deus : promissa enim est resurrectio etiam carnis, mortis consumtio, uita aeterna cum angelis. Hoc omnes simul accepturi sumus ; nam requiem quae continuo post mortem datur, si ea dignus est, tunc accipit quisque cum moritur. Priores acceperunt patriarchae ; uidete ex quo requiescunt ; posteriores prophetae, recentius apostoli, multo recentiores sancti martyres, quotidie boni fideles. Et alii in ista requie iamdiu sunt, alii non tarn diu, alii paucioribus annis, alii nec recenti tempore. Cum uero ab pl hoc somno euigilabunt. Simul omnes quod promissum est 1752 accepturi sunt. 11. L azarus amicus noster dormit ; sed uado, ut a somno excitem eum. Dixerunt ergo discipuli, quomodo intellexerunt, sic responderunt : Domine, si dormit, saluus erit. Solet enim esse somnus aegrotantium salutis indicium. Dixerat autem lesus de morte eius ; illi autem putauerunt quod de dormitione somni diceret. Tunc ergo dixit eis lesus manifeste. Subobscure enim dixerat : dormit ; ait ergo manifeste : Lazarus mortuus est ; et gaudeo propter uos, ut credatis, quia non eram ibi. Et scio quia mortuus est, et non ibi eram ; aeger enim, non mortuus, fuerat nuntiatus. Sed quid lateret eum qui creauerat, et ad cuius manus anima morientis exie- ^ 624 rat ? Hoc est quod ait : Gaudeo propter uos, ut credatis, 24 cfr Luc. 16, 22-24. 10, 15 tamdiu edd.

16 nec] in plures codd., alii om.

1 Optiones sunt qui uariis muniis praeficiuntur ; sunt optiones fabricae et officii siue carceris, quo postremo significatu hie nominantur, cfr comm, in Ephes., c. 4, inter S. Ambrosii opera : « Paulus et Silas... optionem carceris baptizarent».

426

TRACT. IN IOH. XLIX, 11-13

Ioh. XI, 15-19

quia non ibi eram, ut iam inciperent admirari, quia Do15 minus potuit dicere mortuum, quod nec uiderat nec audierat.

Vbi sane meminisse debemus quod adhuc etiam ipsorum discipulorum qui in eum iam crediderant, miraculis aedificabatur fides ; non ut ea quae non erat, esse inciperet, sed ut ea quae iam esse coeperat, cresceret; quamuis tali uerbo usus sit, quasi 20 tunc credere inciperent. Non enim ait: Gaudeo propter uos, ut fides uestra augeatur, siue firmetur; sed ait: ut credatis, quod intellegendum est, ut amplius robustiusque credatis. 12. Sed eamus ad eum. Dixit ergo Thomas, qui di-

citur Didymus, ad condiscipulos : Eamus et nos, et moriamur cum illo. Venit itaque Iesus, et inuenit eum quatuor dies iam in monumento habentem. De 5 quatuor diebus multa quidem dici possunt, sicut se habent

obscura scripturarum, quae pro diuersitate intellegentium, multos sensus pariunt. Dicamus et nos quid nobis uideatur significare mortuus quatriduanus. Quomodo enim in illo caeco intellegimus quodammodo humanum genus, sic forte et in isto 10 mortuo multos intellecturi sumus ; diuersis enim modis una res significari potest. Homo quando nascitur, iam cum morte nascitur, quia de Adam peccatum trahit. Vnde dicit apostolus : Per unum hominem peccatum intrauit in mundum, 15

et per peccatum mors ; et ita in omnes homines pertransiit, in quo omnes peccauerunt. Ecce habes unum diem mortis, quod

homo trahit de mortis propagine. Deinde crescit, incipit accedere ad rationales annos, ut legem sapiat naturalem, quam omnes habent in corde fixam : Quod tibi non uis fieri, alii ne feceris. Numquid hoc de paginis discitur, et non in natura ipsa 20 quodammodo legitur ? Furtum uis pati? Vtique non uis. Ecce lex in corde tuo : Quod non uis pati, facere noli. Et hanc legem transgrediuntur homines : ecce alter dies mortis. Data est lex etiam diuinitus per famulum Dei Moysen; dictum est illic : Non occides ; Non maechaberis ; Non falsum 25

testimonium dices ; Honora patrem et matrem ; Non concupisces rem proximi tui ; Non concupisces uxorem proximi tui. Ecce

PL

lex scripta est, et ipsa contemnitur ; ecce tertius dies mortis. 1753 Quid restat ? Venit et euangelium, praedicatur regnum caelorum, diffamatur ubique Christus, minatur gehennam, uitam 30 promittit aeternam, et ipsa contemnitur. Transgrediuntur homines euangelium : ecce quartus dies mortis. Merito iam putet. Numquid et talibus est neganda misericordia ? Absit. Etiam ad tales Dominus excitandos non dedignatur accedere. 13. Multi autem ex ludaeis uenerant ad Martham

et Mariam, ut consolarentur eas de fratre suo. Mar12, 13 Rom. 5, 12.

24 Exod. 20, 12-17.

12, 19 paganis Er. Lugd. Ven.

Ioh. XI, 20-26

TRACT. IN IOH. XLIX, 13-15

427

tha ergo ut audiuit quia Iesus uenit, occurrit illi ; Maria autem domi sedebat. Dixit ergo Martha ad 5 Iesum : Domine, si fuisses hie, frater mens non fuisset mortuus ; sed et nunc scio quia quaecumque poposceris a Deo, dabit tibi Deus. Non dixit : Sed et modo rogo te ut resuscites fratrem meum. Vnde enim sciebat, si fratri eius resurgere utile fuerit ? Hoc tantum dixit : Scio 10 quia potes, si uis facis ; utrum enim facias, iudicii tui est, non praesumtionis meae. Sed et nunc scio quia quaecumque ^625

po'posceris a Deo, dabit tibi Deus. 14. D icit illi Iesus : Resurget frater tuus. Hoc am-

5

10

15

5

biguum fuit. Non enim ait : Modo resuscito fratrem tuum ; sed : Resurget frater tuus. Dicit ei Martha : Scio quia resurget in resurrectione, in nouissima die. De ilia resurrectione secura sum, de hac incerta sum. Dicit ei Ie¬ sus : Ego sum resurrectio. Dicis : Resurget frater meus in nouissima die ; uerum est ! sed per quern tunc resurget, potest et modo, quia Ego sum, inquit, resurrectio et uita. Audite, fratres, audite quid dicat. Certe tota exspectatio erat circumstantium ut reuiuisceret Lazarus, unus mortuus quatriduanus ; audiamus, et resurgamus. Quam multi sunt in hoc populo, quos premit consuetudinis moles ! Forte audiunt me quidam, quibus dicitur : Nolite inebriari uino in quo est luxuria ; dicunt : Non possumus ! Forte audiunt me aliqui immundi, lasciuiis et flagitiis inquinati, quibus dicitur : Nolite hoc facere, ne pereatis ; et respondent : Non possumus tolli a consuetudine nostra ! O Domine, istos resuscita. Ego sum, inquit, resurrectio et uita. Ideo resurrectio, quia uita. 15. Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, uiuet ; et omnis qui uiuit et credit in me, non morietur in aeternum. Quid est hoc ? Qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, sicut Lazarus mortuus est, uiuet ; quia non est Deus mortuorum, sed uiuorum. De olim mortuis patribus, hoc est de Abraham, et Isaac, et Iacob, tale responsum Iudaeis dedit : Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus

Iacob, non est Deus mortuorum, sed uiuorum : omnes enim illi uiuunt. Crede ergo ; et si mortuus fueris, uiues ; si autem non 10 credis, et cum uiuis, mortuus es. Probemus et hoc, quia si non credis, etsi uiuis, mortuus es. Cuidam Dominus differenti sequi eum, et dicenti : Earn prius sepelire patrem meum. Sine, in¬ quit, mortuos sepelire mortuos suos ; tu ueni, sequere me. Erat ibi mortuus sepeliendus, erant ibi et mortui mortuum sepul15 turi; ille mortuus in came, illi in anima. Vnde mors in anima ? quia non est fides. Vnde mors in corpore ? Quia non est ibi pl anima. Ergo animae tuae anima tides est. Qui credit in me, 1754 14, 13 Eph. 5, 18. 21. 22.

15, 7 Matth. 22, 32 ; Luc. 20, 37. 38.

12 Matth. 8,

428

20

25

30

5

5

10

5

10

15

TRACT. IN IOH. XLIX, 15-18

Ioh. XI, 26-34

inquit, etiamsi mortuus fuerit in carne, uiuet in anima, donee resurgat et caro numquam postea moritura. Hoc est : Qui credit in me, licet moriatur, uiuet. Et omnis qui uiuit in carne et credit in me, etsi morietur ad tempus propter mortem carnis, non morietur in aeternum pro¬ pter uitam spiritus, et immortalitatem resurrectionis. Hoc est quod ait : Et omnis qui uiuit et credit in me, non morietur in aeternum. Credis hoc ? Ait illi : Vtique, Domine, ego credidi, quia tu es Christus Filius Dei, qui in mundum uenisti. Quando hoc credidi, credidi quia tu es resurrectio, credidi quia tu es uita ; credidi quia qui cre¬ dit in te, etsi moriatur, uiuet; et qui uiuit et credit in te, non morietur in aeternum. 16. Et cum haec dixisset, abiit, et tiocauit Mariam sororem suam silentio, dicens : M agister ad est, et uocat te. Aduertendum est quemadmodum suppressam uocem silentium nuncupauit. Nam quomodo siluit, quae dixit : Magister adest, et uocat te ? Aduertendum etiam quem¬ admodum euangelista non dixerit ubi uel quando uel quomodo Mariam Dominus uocauerit, ut hoc in uerbis Marthae potius intellegeretur, narrationis breuitate seruata. 17. Ilia ut audiuit, surgit cito, et uenit ad eum. Nondum enim uenerat Iesus in castellum, sed erat adhuc in illo loco ubi occurrerat ei Martha. ludaei igitur qui erant cum ilia in domo, et consolabantur earn, cum uidissent Mariam, quia cito surrexit et exiit, secuti sunt earn dicentes : quia uadit ad mo~ numentum, ut ploret ibi. Quare pertinuit hoc ad euangelistam narrare ? Vt uideamus quae occasio fecerit ut plures ibi essent quando Lazarus resuscitatus est. Putantes enim ludaei propterea illam festinare, ut doloris sui solatium lacrymis quaereret, secuti sunt earn, ut tarn grande miraculum quatriduani mortui resurgentis, testes plurimos inueniret. 18. Maria autem cum uenisset ubi erat Iesus, uidens eum, cecidit ad pedes eius, et dixit ei : Domine, si fuisses hie, frater meus non esset mortuus. Iesus ergo ut uidit earn plorantem, et ludaeos qui cum ilia erant plor antes, fremuit spiritu, et turbauit semetipsum, et dixit : Vbi posuistis eum ? Nescio quid nobis insinuauit fremendo spiritu, et turbando seipsum. Quis enim eum posset, nisi se ipse, turbare ? Itaque, fratres mei, primo hie adtendite potestatem, et sic inquirite significationem. Turbaris tu nolens ; turbatus est Christus, quia uoluit. Esuriuit Iesus, uerum est, sed quia uoluit; dormiuit Iesus, uerum est, sed quia uoluit ; contristatus est Iesus, uerum est, sed quia uoluit; mortuus est Iesus, uerum est, sed quia uoluit; in illius potestate erat sic uel sic affici, uel non affici. Verbum enim animam suscepit et carnem, totius hominis sibi coaptans in

^626

I oh. XI, 33

TRACT. IN IOH. XLIX, 18-19

429

personae unitate naturam. Nam et anima apostoli Verbo illustrata est, anima Petri Verbo illustrata est, anima Pauli, aliorum apostolorum, sanctorum prophetarum Verbo illustratae sunt animae ; sed de nulla dictum est : Verbum caro 20 factum est ; de nulla dictum est : Ego et Pater unum sumus. PL Anima et caro Christi cum Verbo Dei una persona est, unus x755 Christus est. Ac per hoc ubi summa potestas est, secundum uoluntatis nutum tractatur infirmitas ; hoc est : turbauit semetipsum. 19. Dixi potestatem, adtendite significationem. Magnus reus est, quern mortis quatriduum et ilia significat sepultura. Quid est ergo quod turbat semetipsum Christus, nisi ut significet tibi quomodo turbari tu debeas, cum tanta mole peccati gra5 uaris et premeris ? Adtendisti enim te, uidisti te reum, computasti tibi: Illud feci, et pepercit mihi Deus ; illud commisi, et distulit me ; euangelium audiui, et contemsi; baptizatus sum, et iterum ad eadem reuolutus sum ; quid facio ? quo eo ? unde euado ? Quando ista dicis, iam fremit Christus, quia tides 10 fremit. In uoce frementis apparet spes resurgentis. Si ipsa hdes intus, ibi est Christus fremens ; si fides in nobis, Christus in no¬ bis. Quid enim aliud ait apostolus : Habitare Christum per fidem in cor dibus uestris ? Ergo tides tua de Christo, Christus est in corde tuo. Hinc est illud quod dormiebat in naui; et 15 cum periclitarentur discipuli, iam imminente naufragio accesserunt ad eum, et excitauerunt eum ; surrexit Christus, imperauit uentis et fluctibus, et facta est tranquillitas magna. Sic et tu ; intrant uenti cor tuum, utique ubi nauigas, ubi hanc uitam tamquam procellosum et periculosum pelagus 20 transis ; intrant uenti, mouent fluctus, turbant nauim. Qui sunt uenti ? Audisti conuicium, irasceris ; conuicium uentus est, iracundia fluctus est; periclitaris, disponis respondere, ^ 627 disponis maledictum maledicto reddere, iam nauis propinquat naufragio ; excita Christum dormientem. Ideo enim fluctuas, 25 et mala pro malis reddere praeparas, quia Christus dormit in naui. In corde enim tuo somnus Christi, obliuio fidei. Nam si excites Christum, id est recolas fidem, quid tibi dicit tamquam uigilans Christus in corde tuo ? Ego audiui: Daemonium habes, et pro eis oraui; audit Dominus, et patitur ; audit seruus, et 30 indignatur ! Sed uindicari uis. Quid enim ? ego iam sum uindicatus ? Cum tibi haec loquitur fides tua, quasi imperatur uen¬ tis et fluctibus, et fit tranquillitas magna. Quomodo ergo hoc est excitare Christum in naui, excitare fidem, sic in 18, 19 Ioh. 1, 14. 24-26.

20 ibid. 20, 30.

19, 22 Eph. 3, 17.

14 cfr Matth. 8,

28 Ioh. 7, 20.

18, 23 tractatur] turbatur in urn cod. et apud Alcuinum

19, 10 si] om. plures

codd.

29

Tr. Ioh.

430

TRACT. IN I0H. XLIX, 19-22

Ioh. XI,34-39

corde hominis quem premit magna moles et consuetudo pec35 cati, in corde hominis transgressoris etiam sancti euangelii, contemtoris poenaram aeternarum, fremat Christus, increpet se homo. Audi adhuc : fleuit Christus, fleat se homo. Quare enim fleuit Christus, nisi quia flere hominem docuit ? Quare fremuit et turbauit semetipsum, nisi quia tides hominis sibi 40 merito displicentis fremere quodammodo debet in accusatione malorum operum, ut uiolentiae paenitendi cedat consuetudo peccandi ? 20. Et dixit : Vbi posuistis eum ? Scisti quia mortuus sit, et ubi sit sepultus ignoras ? Et ista significatio est, quia sic perditum hominem quasi nescit Deus. Non ausus sum dicere : Nescit ; quid enim ille nescit ? Sed quasi nescit. Vnde pl 5 hoc probamus ? Dominum audi dicturum in iudicio : Non noui 1756 uos ; discedite a me. Quid est : Non noui uos ? Non uos uideo in luce mea, non uos uideo in ilia iustitia quam noui. Sic et hie tamquam nesciens talem peccatorem, dixit : Vbi posuistis eum ? Talis est uox Dei in paradiso posteaquam homo pec10 cauit: Adam, ubi es ? Dicunt ei : Domine, ueni, et uide. Quid est : uide ? Miserere. Videt enim Dominus, quando miseretur. Vnde illi dicitur : Vide humilitatem meam, et la¬ bor em meum, et dimitte omnia peccata mea. 21. Lacrymatus est Iesus. Dixerunt ergo ludaei : Ecce quomodo amabat eum. Quid est : amabat eum ? Non ueni uocare iustos, sed peccatores in paenitentiam. Quidam autem ex ipsis dixerunt : Non poterat hie 5 qui aperuit oculos caeci, facere ut et hie non moreretur ? Qui noluit facere ut non moreretur, plus est quod facturus est, ut mortuus suscitetur. 22. Ie sus ergo rursus fremens in semetipso, uenit ad monumentum. Fremat et in te, si disponis reuiuiscere. Omni homini dicitur, qui premitur pessima consuetudine : Venit ad monumentum. Erat autem spelunca, et 5 lapis superpositus erat ei. Mortuus sub lapide, reus sub lege. Scitis enim quia lex quae data est Iudaeis, in lapide scripta est. Omnes autem rei sub lege sunt ; bene uiuentes cum lege sunt. Iusto lex posita non est. Quid est ergo : Lapidem remouete ? Gratiam praedicate. Apostolus enim Paulus 10 ministrum se dicit noui Testamenti, non litterae, sed spiritus : nam litter a, inquit, occidit, spiritus uiuificat. Littera occidens, quasi lapis est premens. Remouete, inquit, lap idem. Re¬ mouete legis pondus ; gratiam praedicate. Si enim data esset 20, 5 Matth. 7, 25. 22, 6 efr Exod. 31, 18.

10 Gen. 3, 9. 8 efr I Tim. 1, 9.

12 Ps. 24, 18.

21,1 Matth. 9, 13.

11II Cor. 3, 6.

13 Gal. 3, 21

et 22.

22, 10 non litterae, sed spiritus] codd. /a, iuxta Graec., non littera, sed spiritu

edd.

Ioh. XI, 39-46 TRACT. IN IOH. XLIX, 22-25

431

lex, quae posset uiuificare, omnino ex lege esset iustitia. Sed con15 clusit omnia scriptura sub peccato, ut promissio ex fide Iesu Christi daretur credentibus. Ergo remouete lapidem. 23. Dicit ei Martha, soror eius qui mortuus fuerat : Domine, iam fetet ; quatriduanus enim est. Di- 11626 cit ei Iesus : Nonne dixi tibi quoniam si credideris, uidebis gloriam Dei ? Quid est : uidebis gloriam 5 Dei ? Quia et putentem et quatriduanum resuscitat. Omnes enim peccauerunt, et egent gloria Dei ; et : Vbi abundauit peccatum, super abundauit et gratia. 24. Tulerunt ergo lapidem. Iestis autem eleuatis sursum oculis, dixit : Pater, gratias ago tibi, quo¬ niam audisti me ; ego autem sciebam quia semper me audis ; sed propter populum qui circumstat, 5 dixi, ut credant quia tu me misisti. Haec cum dixisset, magna uoce clamauit. Fremuit, lacrymauit, uoce magna clamauit. Quam difficile surgit, quern moles malae consuetudinis premit ! Sed tamen surgit; occulta gratia intus uiuificatur; surgit post uocem magnam. Quid est 10 factum ? Voce magna clamauit : Lazare, ueni foras. Et statim prodiit qui fuerat mortuus, ligatus manus et pedes institis ; et facies illius sudario erat li- pl gata. Quomodo processit ligatis pedibus miraris, et non mira- 1757 ris quia surrexit quatriduanus ? In utroque potentia Domini 15 erat, non uires mortui. Processit, et adhuc ligatus est; adhuc inuolutus, tamen iam foras processit. Quid significat ? Quando contemnis, mortuus iaces ; et si tanta quanta dixi contemnis, sepultus iaces ; quando confiteris, procedis. Quid est enim procedere, nisi ab occultis uelut exeundo manifestari ? Sed ut 20 confitearis, Deus facit magna uoce clamando, id est, magna gratia uocando. Ideo cum processisset mortuus adhuc ligatus, confitens et adhuc reus ; ut soluerentur peccata eius, ministris hoc dixit Dominus : Soluite ilium, et sinite abire. Quid est : Soluite, et sinite abire ? Quae solueritis in 25 terra, soluta erunt et in caelo. 25. Multi ergo ex Iudaeis qui uenerant ad Mariam et uiderant quae fecit Iesus, crediderunt in eum ; qui dam autem ex ip sis abi erunt ad pharisaeos, et dixerunt eis quae fecit Iesus. Non omnes ex Iudaeis 5 qui conuenerant ad Mariam, crediderunt, sed tamen multi. Quidam uero ex eis, siue ex Iudaeis qui conuenerant, siue ex eis qui crediderant, abierunt ad pharisaeos, et dixe¬ runt eis quae fecit Iesus, siue annuntiando, ut et ipsi crederent, siue potius prodendo, ut saeuirent. Sed quomodo10 libet et a quibuslibet, ad pharisaeos ista perlata sunt. 23, 5 Rom. 3, 23.

6 ibid. 3, 20.

24, 12 institis] o?n. codd.

24, 24 cfr Matth. 16, 19.

432

TRACT. IN IOH. XLIX, 26-27

I oh. XI, 47-52

26. C ollegerunt ftontifices et ft liarisaei concilium, et dicebant : Quid facimus ? Nec tamen dicebant : Credamus. Plus enim percliti homines cogitabant quomodo nocerent ut perderent, quam quomodo sibi consulerent ne perirent; ■! 5 et tamen timebant, et quasi consulebant. Dicebant enim : Quid facimus ? Quia hie homo multa signa facit ; si dimittimus eum sic, omnes credent in eum ; et uenient Romani, et tollent nostrum locum et gentem.

Temporalia perdere timuerunt, et uitam aetemam non cogita10 uerunt, ac sic utrumque amiserunt. Nam et Romani post Domini passionem et glorificationem, tulerunt eis et locum et gentem, expugnando et transferendo ; et illud eos sequitur quod alibi dictum est : Filii autem regni huius ibunt in tenebras exteriores. Hoc autem timuerunt, ne si omnes in Christum 15 crederent, nemo remaneret qui aduersus Romanos ciuitatem Dei templumque defenderet ; quoniam contra ipsum templum, et contra suas paternas leges doctrinam Christi esse sentiebant. 27. Vnus autem ex iftsis Caifthas, cum esset ftontifex anni illius, dixit eis : Vos nescitis quidquam, p 629 nec cogitatis quia exftedit nobis ut unus moriatur homo ftro ftoftulo, et non tota gens ftereat. Hoc autem 5 a semetiftso non dixit, sed cum esset ftontifex anni illius, ftrofthetauit. Hie docemur etiam per homines ma-

los prophetiae spiritum futura praedicere ; quod tamen euangelista diuino tribuit Sacramento, quia pontifex fuit, id est, summus sacerdos. Potest autem mouere quomodo dicatur 10 pontifex anni illius, cum Deus unum constituent summum sacerdotem, cui mortuo unus succederet. Sed intellegendum est, per ambitiones et contentiones inter Iudaeos postea constitutum ut plures essent, et per annos singulos uicibus ministra- pl rent. Nam et de Zacharia hoc dicitur : Factum est autem, cum 1758 15 sacerdotio fungeretur in ordine uicis suae ante Deum, secundum consuetudinem sacerdotii, sorte exiit ut incensum ftoneret, ingressus in temftlum Domini. Hinc apparet plures eos fuisse, et

uices suas habuisse ; nam incensum non licebat ponere nisi summo sacerdoti. Et forte etiam unum annum plures admi20 nistrabant, quibus alio anno alii succedebant, ex quibus sorte exibat quis, ut incensum poneret. Quid est ergo quod prophetauit Caiphas ? Quia Iesus moriturus erat ftro gente ; et non tantum ftro gente, sed ut filios Dei qui erant disftersi, congregaret in unum. Hoc euangelista addi-

25 dit; nam Caiphas de sola gente Iudaeorum prophetauit, in qua erant oues de quibus ait ipse Dominus : Non sum missus nisi ad oues quae fterierunt domus Israel. Sed nouerat euangelista 26,13 Matth. 8, 12. 27,14 Luc. i, 8. 9. 15, 24. 27 efr Ioh. 10, 16. 27, 3 nobis] codd. /x, iuxta Graec., uobis edd.

18

efr Exod. 30, 7.

26 Matth.

Ioh. XI, 53-55

TRACT. IN IOH. XLIX, 27-L, 2

433

esse alias oues, quae non erant de hoc ouili, quas oportebat adduci, ut esset unum ouile et unus pastor. Haec autem se30 cundum praedestinationem dicta sunt : nam neque oues eius, nec filii Dei adhuc erant, qui nondum crediderant. 28. A b illo ergo die cogitauerunt ut interficerent eum. Iesus ergo iam non palam ambulabat apud Iudaeos, sed abiit in regionem iuxta desertum, in ciuitatem quae dicitur Ephrem, et ibi morabatur 5 cum discipulis suis. Non quia potentia eius defecerat, in qua utique si uellet, et palam Iudaeis conuersaretur, et nihil ei facerent ; sed in hominis infirmitate uiuendi exemplum discipulis demonstrabat, in quo appareret non esse peccatum, si fideles eius qui sunt membra eius, oculis persequentium se 10 subtraherent, et furorem sceleratorum latendo potius deuitarent, quam se offerendo magis accenderent. TRACTATVS L. Ab eo loco : Proximum erat Pascha Iudaeorum, usque ad id : Multi propter ilium abibant, et credebant in Iesum. [Cap. xi, 55, sq , et cap. xii, 1 -11.] [.Habitus Dom. xxiv post Pentec., die 9 Nouembris 413.]

5

5

10

i5

1. Hesternam lectionem sancti euangelii, de qua locuti sumus quod Dominus dedit, hodierna sequitur, de qua locuturi sumus quod Dominus dabit. Quaedam in scripturis tarn manifesta sunt, ut potius auditorem quam expositorem desiderent ; in eis nos immorari non oportet, ut necessariis in quibus immorandum est, tempus sufficiat. 2. Proximum ergo erat Pascha Iudaeorum. Ilium diem festum Iudaei cruentum habere Domini sanguine uoluerunt. Illo die festo occisus est Agnus, qui nobis eumdem diem festum suo sanguine consecrauit. Consilium erat inter Iudaeos de occidendo Iesu, ille qui de caelo uenerat pati, propinquare /a 630 uoluit loco passionis, quia imminebat hora passionis. Adscenderunt ergo multi I erosolymam de regione ante Pascha, ut sanctificarent seipsos. Hoc faciebant Iudaei secundum praeceptum Domini, per sanctum Moysen in lege mandatum, ut die festo quod Pascha erat, omnes undique conuenirent, et illius diei celebratione sanctificarentur. Sed pl ilia celebratio umbra erat futuri. Quid est, umbra futuri ? 1759 Prophetia Christi uenturi, prophetia pro nobis illo die passuri: ut transiret umbra, et luc ueniret, ut transiret significatio, et ueritas teneretur. Habebant ergo Iudaei Pascha in umbra, nos in luce. Quid enim opus erat ut eis Dominus praeciperet per ipsum festum diem ouem occidere, nisi quia ille erat de quo prophetatum est : Sicut ouis ad immolandum ductus est. SanL, 2, 18 Isai. 33, 7.

434

TRACT. IN IOH. L, 2-4

Ioh. XI, 56

guine occisi pecoris Iudaeorum postes signati sunt ; sanguine Christi frontes nostrae signantur. Et ilia signatio, quia erat significatio, dicta est a domibus signatis exterminatorem prohibere ; signum Christi a nobis repellit exterminatorem, si cor nostrum recipiat Saluatorem. Quare hoc dixi ? Quia multi postes habent signatos, et intus non manet habitator ; facile 25 habent in fronte signum Christi, et corde non recipiunt uerbum Christi. Ideo dixi, fratres, quod repeto, signum Christi a nobis repellit exterminatorem, si cor nostrum habeat Christum habitatorem. Haec dixi, ne quis forte cogitaret quid sibi uellent ista festa Iudaeorum. Venit ergo Dominus tamquam ad uicti30 mam, ut uerum Pascha nos haberemus, cum eius passionem tamquam ouis immolationem celebraremus. 3. Quaerebant ergo Iesum, sed male. Beati enim qui quaerunt Iesum, sed bene. Illi quaerebant Iesum, ut nec ipsi haberent eum, nec nos ; sed ab ipsis abscedentem suscepimus nos. Reprehenduntur qui quaerunt, laudantur qui quaerunt : 5 animus enim quaerentis aut laudern inuenit, aut damnationem. Habes enim et in psalmis : Confundantur et reuereantur, qui quaerunt animam meam ; isti sunt qui male quaerebant. Alio autem loco dicit : Periit fuga a me, et non est qui requirat ani¬ mam meam. Culpantur qui quaerebant, culpantur qui non 10 quaerebant. Ergo quaeramus Christum ut habeamus ; quaeramus ut teneamus, sed non ut occidamus ; nam et illi ideo quaerebant ut tenerent, sed ut cito non haberent. Quaerebant ergo, et loquebantur inter se : Quid putatis, quia non uenit ad diem festum ? 4. Dederant autem pontifices et pharisaei mandatum, ut si quis cognouerit ubi sit, indicet, ut apprehendant eum. Nos indicemus modo Iudaeis, ubi sit Christus. Vtinam uelint audire et apprehendere quicumque sunt ex 5 semine illorum, qui dederant mandatum, ut indicaretur eis ubi esset Christus. Veniant ad ecclesiam, audiant ubi sit Christus, et apprehendant eum. A nobis audiant, ex euangelio audiant. Occisus est a parentibus eorum, sepultus est, resurrexit, a discipulis agnitus, ante oculos eorum adscendit in 10 caelum, ibi sedet ad dexteram Patris ; qui iudicatus est, uenturus est iudex ; audiant, et teneant ! Respondent : Quomodo tenebo absentem ? quomodo in caelum manum mittam, ut ibi sedentem teneam ? Fidem mitte, et tenuisti. Parentes tui tenuerunt came, tu tene corde, quoniam Christus absens etiam *5 praesens est. Nisi praesens esset, a nobis ipsis teneri non pos- pl set. Sed quoniam uerum est, quod ait : Ecce ego uobiscum sum 176° 20

19 cfr Exod. 12, 22. 23.

3, 6 Ps. 39, 15.

8 Ps. 141, 5.

4, 18 Matth.

28, 20. 3, 11 ideo] nonpraem. edd.

plures codd.

4, 11 quomodo] quern edd.

12 absentem] om.

Ioh. XII, 1-3

3

5

10

15

TRACT. IN IOH. L, 4-7

435

usque ad consummationem saeculi, et abiit, et hie est ; et rediit, n 631 et nos non deserit: corpus enim suum intulit caelo, maiestatem non abstulit mundo. 5. Iesus ergo ante sex dies Paschae uenit Bethaniam, ubi fuerat Lazarus mortuus, quem suscitauit Iesus. Fecerunt autem ei ibi coenam, et Martha ministrabat ; Lazarus uero unus ex discumbentibus. Ne putarent homines phantasma esse factum, quia mortuus resurrexit, unus erat ex recumbentibus ; uiuebat, loquebatur, epulabatur ; ueritas ostendebatur, infidelitas Iudaeorum confundebatur. Discumbebat ergo Dominus cum Lazaro et ceteris, ministrabat Martha una ex sororibus Lazari. 6. Maria uero, altera soror Lazari, accepit libram unguenti nardi pistici pretiosi, unxit pedes Iesu, et extersit capillis suis pedes eius, et domus impleta est ex odore unguenti. Factum audiuimus, mysterium requiramus. Quaecumque anima fidelis uis esse, cum Maria unge pedes Domini pretioso unguento. Vnguentum illud iustitia fuit, ideo libra fuit ; erat autem unguentum nardi pistici pretiosi. Quod ait : pistici, locum aliquem credere debemus, unde hoc erat unguentum pretiosum ; nec tamen hoc uacat, et sacramento optime consonat. Llicni? graece, fides dicitur. Quaerebas operari iustitiam : iustus ex fide uiuit. Vnge pedes Iesu : bene uiuendo dominica sectare uestigia. Capillis terge : si habes superfl.ua, da pauperibus, et Domini pedes tersisti; capilli enim superflua corporis uidentur. Habes quod agas de superfluis tuis ; tibi superflua sunt, sed Domini pedibus necessaria. Forte in terra Domini pedes indigent. De quibus enim nisi de membris suis in fine dicturus est: Cum uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis ? Superflua uestra impendistis, sed pedibus meis obsecuti estis. 7 Domus autem impleta est odore ; mundus impletus est fama bona ; nam odor bonus, fama bona est. Qui male uiuunt et christiani uocantur, iniuriam Christo faciunt ; de qualibus dictum est quod per eos nomen Domini blasphematur. Si per tales nomen Dei blasphematur, per bonos nomen Do¬ mini laudatur. Audi apostolum : Christi bonus odor sumus, inquit, in omni loco. Dicitur et in Canticis canticorum. Vn¬ guentum effusum nomen tuum. Ad apostolum reuoca intentionem : Christi, inquit, bonus odor sumus in omni loco, et in his qui salui fiunt, et in his qui pereunt ; aliis sumus odor uitae in uitam, aliis odor mortis in mortem ; et ad haec quis idoneus ? Occasionem nobis praebet praesens lectio sancti euangelii de odore isto ita loqui, ut et a nobis suffici enter dicatur, et a uobis dihgenter audiatur, apostolo ipso ita dicente : Et ad haec quis

.

5

10

6, 11 Rom. 1, 17.

9 II Cor. 2, 14-16.

17 Matth. 25, 40.

7, 4 Rom. 2, 24.

7 Cant. 1, 2.

436

TRACT. IN IOH. L, 7-9

Ioh. XII, 4-6

15 idoneus ? Ergo ut inde nos conemur loqui, numquid idonei sumus, aut uos audire haec idonei estis ? Nos quidem idonei non sumus ; sed idoneus est ille qui per nos dignetur dicere PL quod uobis prosit audire. Ecce apostolus bonus odor est, sicut J761 dicit ipse ; sed ipse bonus odor aliis est odor uitae in uitam, 20 aliis autem odor mortis in mortem ; tamen bonus odor. Num¬ quid enim ait : Aliis sumus bonus odor ad uitam, aliis malus odor ad mortem ? Bonum odorem se dixit, non malum ; et eumdem bonum odorem aliis ad uitam dixit, aliis ad mortem. Felices qui bono odore uiuunt ; quid autem infelicius illis qui 25 bono odore moriuntur ? 8. Et quis est, ait aliquis, quern bonus odor occidit ? Hoc est /x 632 quod ait apostolus : Et ad haec quis idoneus ? Quomodo ea facit Deus miris modis, ut bono odore et boni uiuant, et mali moriantur ; quomodo sit, quantum Dominus inspirare digna5 tur (nam fortasse ibi lateat altior intellectus, qui a me non po¬ test penetrari) ; tamen quo usque penetrare potui, uobis non debet denegari. Paulum apostolum bene agentem, bene uiuentem, iustitiam uerbo praedicantem, opere demonstrantem, doctorem mirabilem, fidelem dispensatorem, fama usque10 quaque disseminabat, quidam diligebant, quidam inuidebant. Nam ipse quodam loco ait de quibusdam, quod non caste, sed per inuidiam Christum annuntiarent, existimantes, inquit, tribulationem suscitare uinculis meis. Sed quid ait ? Siue occa¬ sions, siue ueritate Christus annuntietur. Annuntiant qui me 15 amant, annuntiant qui mihi inuident; illi bono odore uiuunt, et illi bono odore moriuntur ; tamen utrisque praedicantibus nomen Christi annuntietur, odore optimo mundus impleatur. Amasti bene agentem, uixisti bono odore ; inuidisti bene agenti, mortuus es bono odore. Numquid quia mori uoluisti, ideo 20 odorem ilium malum esse fecisti ? Noli inuidere, et non te occidet bonus odor. 9. Denique audi et hie ex unguento isto, quomodo aliis erat odor bonus in uitam, aliis odor bonus in mortem. Posteaquam hoc fecit religiosa Maria ad Domini obsequium, continuo units ex discipulis eius, Iudas Iscariotes, qui eum 5 erat traditurus, dixit : Quare hoc unguentum non ueniit trecentis denariis, et datum est egenis ? Vae tibi, miser ! bonus odor occidit te. Quare enim hoc dixerit, euangelista sanctus aperuit. Putaremus autem et nos, si mens ipsius nobis per euangelium non proderetur, pauperum 10 cura hoc ilium dicere potuisse. Non ita est. Sed quid ? Audi testem ueracem : Dixit autem hoc, non quia de egenis pertinebat ad ilium ; sed quia fur erat, et loculos 8,12 Phil. 1, 17. 18. 7, 17 dignatur plures codd. 5 latet Er. Eugd. Ven. Eou.

8, 4 sit] fit dub. fi

4/5 dignatur] ostendam edd.

Ioh. XII, 6-7

5

10

15

20

23

30

3

10

TRACT. IN IOH. L, 9-11

437

habens, et ea quae mittebantur portabat. Portabat, an exportabat ? Sed ministerio portabat, furto exportabat. 1 10. Ecce audite quia Iudas iste non tunc peruersus factus est, quando a Iudaeis corruptus Dominum tradidit. Plerique enim incuriosi euangelii, existimant tunc periisse Iudam, quando accepit a Iudaeis pecuniam ut Dominum traderet. Non tunc periit; iam fur erat, et Dominum perditus sequebatur, quia non corde, sed corpore sequebatur. Duodenarium nume- pl rum apostolorum implebat, apostolicam beatitudinem non 1762 habebat, ad imaginem fuerat duodecimus ; quo decedente, et alio succedente, et suppleta est apostolica ueritas, et numeri permansit integritas. Quid ergo uoluit Dominus noster Iesus Christus, fratres mei, admonere ecclesiam suam, quando unum perditum inter duodecim habere uoluit, nisi ut malos toleremus, nec corpus Christi diuidamus ? Ecce inter sanctos est Iudas, ecce fur est Iudas, et, ne contemnas, fur et sacrilegus, non qualiscumque fur : fur loculorum, sed dominicorum ; loculorum, sed sacrorum. Si crimina discernuntur in foro, qua¬ liscumque furti et peculatus ; peculatus enim dicitur furtum de re publica ; et non sic iudicatur furtum rei priuatae quomodo publicae ; quanto uehementius iudicandus est fur sacrilegus, qui ausus fuerit non undecumque tollere, sed de ecclesia tollere ? Oui aliquid de ecclesia furatur, Iudae perdito comparatur. Tabs erat iste Iudas, et tamen cum sanctis discipulis ^ 633 undecim intrabat et exibat. Ad ipsam dominicam coenam pariter accessit; conuersari cum eis potuit, eos inquinare non potuit. De uno pane et Petrus et Iudas accepit, et tamen quae pars fideli cum infideli ? Petrus enim accepit ad uitam, Iudas ad mortem. Quomodo enim ille odor bonus, sic ille cibus bonus. Sicut ergo odor bonus, ita et cibus bonus, bonos uiuificat, malos mortificat. Qui enim manducauerit indigne, iudicium sibi manducat et bibit ; indicium sibi, non tibi. Si iudicium sibi, non tibi, tolera malum bonus, et uenias ad praemia bonorum, ne mittaris in poenam malorum. 11. Exemplum Domini accipite conuersantis in terra. Quare habuit loculos cui angeli ministrauerunt, nisi quia ecclesia ipsius loculos suos habitura erat ? Quare furem admisit, nisi ut eius ecclesia fures patienter toleret ? Sed ille qui consueuerat de loculis pecuniam tollere, non dubitauit accepta pecunia ipsum Dominum uendere. Videamus quid ad ista Dominus respondeat. Videte, fratres ! non illi ait: Propter furta tua dicis ista. Furem nouerat, nec prodebat, sed potius tolerabat, et ad perferendos malos in ecclesia nobis exemplum patientiae demonstrabat. Dixit ergo ei Iesus : Sine illam, ut in 10, 8 cfr Act. 1, 26.

29 I Cor. n, 29.

1 Cfr Augustin, epist. 108, 3, 8.

438

5

10

13

20

23

30

3

TRACT. IN IOH. L, 11-13

Ioh. XII, 7-8

diem sepulturae meae seruet illud. Moriturum se denuntiauit. 12. Sed quid est quod sequitur ? Pauperes enim semper habebitis uobiscum, me autem non semper habebitis. Intellegimus quidem : Pauperes semper habebitis ; quod dixit, uerum est. Quando ecclesia sine pauperibus ? Me autem non semper habebitis, quid sibi uult ? Quomodo intellegendum est: Me autem non semper habebi¬ tis ? Nolite expauescere ; Iudae dictum est. Quare ergo non dixit : habebis, sed : habebitis ? Quia non unus est Iudas. Vnus malus corpus malorum significat; quomodo Petrus corpus bonorum, immo corpus ecclesiae, sed in bonis. Nam si in pl Petro non esset ecclesiae sacramentum, non ei diceret Domi- 1763 nus : Tibi dabo claues regni caelorum ; quaecumque solueris in terra, soluta erunt et in caelo ; et quaecumque ligaueris in terra, ligata erunt et in caelo. Si hoc Petro tantum dictum est, non facit hoc ecclesia. Si autem et in ecclesia fit, ut quae in terra ligantur, in caelo ligentur, et quae soluuntur in terra, soluantur in caelo ; quia cum excommunicat ecclesia, in caelo ligatur excommunicatus ; cum reconciliatur ab ecclesia, in caelo soluitur reconciliatus ; si hoc ergo in ecclesia fit, Petrus quando claues accepit, ecclesiam sanctam significauit. Si in Petri per¬ sona significati sunt in ecclesia boni, in Iudae persona significati sunt in ecclesia mali; ipsis dictum est : Me autem non semper habebitis. Quid est enim : non semper ? Et quid est, semper ? Si bonus es, si ad corpus pertines, quod significat Petrus, habes Christum et in praesenti et in futuro : in praesenti per fidem, in praesenti per signum, in praesenti per baptismatis sacramentum, in praesenti per altaris cibum et potum. Habes Christum in praesenti, sed habebis semper; quia cum hinc exieris, ad ilium uenies qui dixit latroni : Hodie mecum eris in paradiso. Si autem male uersaris, uideris habere in praesenti Christum, quia intras ecclesiam, signas te signo Christi, baptizaris baptismo Christi, misces te membris Christi, accedis ad alt are Christi; in praesenti habes Christum, sed male uiuendo non semper habebis. 13. Potest et sic intellegi: Pauperes semper habebitis ^634 uobiscum, me autem non semper habebitis. Accipiant hoc et boni, sed non sint solliciti; loquebatur enim de praesentia corporis sui. Nam secundum maiestatem suam, secundum prouidentiam, secundum ineffabilem et inuisibilem gratiam, impletur quod ab eo dictum est : Ecce ego uobiscum sum 12, 12 Matth. 16, 19.

29 Luc. 23, 43.

13, 6 Matth. 28, 20.

12, 9/10 corpus bonorum, immo corpus ecclesiae] corpus bonorum, corpus ecclesiae, immo corpus ecclesiam quinque codd. probae notae, corpus ecclesiae, immo corpus ecclesia alii, corpus ecclesiae, immo corpus Ecclesiae Am. Bad.

Ioh. XII, 8-11

10

15

20

5

10

15

TRACT. IN IOH. L, 13-LI, 1

439

usque in consummationem saeculi. Secundum carnem uero quam Verbum assumsit, secundum id quod de Virgine natus est, secundum id quod a Iudaeis prehensus est, quod ligno confixus, quod de cruce depositus, quod linteis inuolutus, quod in sepulcro conditus, quod in resurrectione manifestatus, non semper habebitis uobiscum. Quare ? Quoniam conuersatus est secundum corporis praesentiam quadraginta diebus cum discipulis suis, et eis deducentibus uidendo non sequendo, adscendit in caelum, et non est hie. Ibi est enim, sedet ad dexteram Patris ; et hie est, non enim recessit praesentia maiestatis. Aliter : secundum praesentiam maiestatis semper habemus Christum; secundum praesentiam carnis, recte dictum est discipulis : Me autem non semper habebitis. Habuit enim ilium ecclesia secundum praesentiam carnis paucis diebus ; modo fide tenet, oculis non uidet. Ergo siue ita dictum est : Me autem non semper habebitis, quaestio sicut arbitror iam nulla est, quae duobus modis soluta est. 14. Cetera quae pauca remanent, audiamus : Cognouit ergo turba multa ex Iudaeis quia illic est ; et uenerunt, non propter Iesum tantum, sed ut Lazarum pl uiderent, quern suscitauit Iesus a mortuis. Curiositas 1764 eos adduxit, non caritas; uenerunt, et uiderunt. Audite mirabile consilium uanitatis. Viso Lazaro resuscitato, quia tantum miraculum Domini tanta erat euidentia diffamatum, tanta manifestatione declaratum, ut non possent uel occultare quod factum est, uel negare,quid inuenerunt uidete. Cogitauerunt autem principes sacerdotum ut et Lazarum interficerent ; quia multi propter ilium abibant ex Iudaeis, et credebant in Iesum. O stulta cogitatio, et caeca saeuitia ! Dominus Christus qui suscitare potuit mortuum, non posset occisum ? Quando Lazaro inferebatis necem, numquid auferebatis Domino potestatem ? Si aliud uobis uidetur mortuus, aliud occisus, ecce Dominus utrumque fecit, et Lazarum mortuum, et seipsum suscitauit occisum. TRACTATVS LI. Ab eo quod scriptum est : In crastinum autem turba multa quae uenerat ad diem festum, etc., usque ad id : Si quis mihi ministrauerit, honorificabit ilium Pater meus. [Cap. xii, 12-26.] [Habitus Sabbato ante Dom.

xxv

post Pentec., die

15

Nouembris

4I3-1

1. Posteaquam Dominus quatriduanum mortuum suscita¬ uit, stupentibus Iudaeis, et aliis eorum uidendo credentibus, 12

efr

Act. 1, 3. 9.

10.

440

5

10

5

10

15

5

10

TRACT. IN I0H. LI, 1-4

Ioh. XII, 12-13

aliis inuidendo pereuntibus, propter odorem bonum, qui est aliis ad uitam, aliis ad mortem ; posteaquam discubuit in domo cum recumbente Lazaro, qui fuerat mortuus suscitatus, post unguentum effusum super pedes eius, unde domus odore completa est ; posteaquam uanam saeuitiam, et stultissimum et dementissimum scelus Iudaei etiam de occidendo Lazaro corde perdito conceperunt, de quibus omnibus ut potuimus, quod Dominus dedit, superioribus sermonibus locuti sumus, nunc intendat Caritas uestra, ante Domini passionem quantus fructus apparuerit praedicationis eius, et quantus grex ouium ex his quae perierant domus Israel, uocem pastoris audierit. 2. Sic enim loquitur euangelium, quod modo cum recitare- /x 635 tur, audisitis : In crastinum autem turba mult a quae uenerat ad diem festum, cum audissent quia uenit Iesus Ierosolymam, acceperunt ramos palmarum, et processerunt obuiam ei, et cl am ab ant : Hosanna, benedictus qui uenit in nomine Domini, rex Israel. Rami palmarum laudes sunt, significantes uictoriam ; quia erat Dominus mortem moriendo superaturus, et tropaeo crucis de diabolo mortis principe triumphaturus. Vox autem obsecrantis est, Hosanna, sicut nonnulli dicunt qui hebraeam linguam nouerunt, magis affectum iudicans, quam rem aliquam significans ; sicut sunt in lingua latina quas interiectiones uocant, uelut cum dolentes dicimus : Heu ! uel cum delectamur : Vah ! dicimus ; uel cum miramur, dicimus : O rem magnam ! tunc enim, O, nihil significat, nisi mirantis affectum. Quod ideo credendum est ita esse, quia neque graecus, neque latinus hoc interpretari potuit, sicut illud : Qui dixerit fratri suo, Racha. Nam et haec interiectio esse perhibetur, affectum indignantis ostendens. 3. Benedictus autem qui uenit in nomine Domini, pl rex Israel, sic potius accipiendum est, ut in nomine Domini, 1765 in nomine Dei Patris in elligatur, quamuis possit intellegi etiam in nomine suo, quia et ipse Dominus est. Vnde et alibi scriptum est : Pluit Dominus a Domino. Sed uerba eius melius no¬ strum dirigunt intellectum, qui ait : Ego ueni in nomine Patris mei, et non suscepistis me : alius ueniet in nomine suo, hunc suscipietis. Humihtatis enim magister est Christus, qui humiliauit semetipsum, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Non itaque amittit diuinitatem, quando nos docet humilitatem : in ilia est Patri aequalis, in hac nobis similis ; per quod Patri est aequalis, nos ut essemus creauit; per quod nobis est similis, ne periremus redemit. 4. Has ei laudes turba dicebat : Hosanna, benedictus qui uenit in nomine Domini, rex Israel. Quam crucem LI, i, 3 cfr II Cor. 2, 15. 5, 43. 8 cfr Phil. 2, 8.

2, 18 Matth. 5, 22.

3, 5 Gen. 19, 24.

6 Ioh.

Ioh. XII, 14-16

5

10

15

5

10

15

20

5

TRACT. IN IOH. LI, 4-6

441

mentis inuidentia principum Iudaeorum perpeti poterat, quando regem suum Christum tanta multitudo clamabat ? Sed quid fuit Domino regem esse Israel ? sOuid magnum fuit regi saeculorum, regem fieri hominum ? Non enim rex Israel Christus ad exigendum tributum, uel exercitum ferro armandum, hostesque uisibiliter debellandos ; sed rex Israel, quod mentes regat, quod in aeternum consulat, quod in regnum caelorum credentes, sperantes, amantesque perducat. Dei ergo Filius aequalis Patri, Verbum per quod facta sunt omnia, quod rex esse uoluit Israel, dignatio est, non promotio ; miserationis indicium est, non potestatis augmentum. Qui enim appellatus est in terra rex Iudaeorum, in caelis est Dominus angelorum. 5. Et inuenit Iesus asellum, et sedit super eum. Hie breuiter dictum est ; nam quemadmodum sit factum, apud alios euangelistas plenissime legitur. Adhibetur autem huic facto propheticum testimonium, ut appareret quod maligni principes Iudaeorum eum non intellegebant, in quo implebantur quae legebant. Inuenit ergo Iesus asellum, et sedit super eum ; sicut scriptum est : Noli timere, f,ilia Sion ; ecce rex tuus uenit sedens super pullum asinae. In illo ergo populo erat filia Sion ; ipsa est Ierusalem quae Sion. In illo, inquam, populo reprobo et caeco, erat ^ 636 tamen filia Sion, cui diceretur : Noli timere ; ecce rex tuus uenit sedens super pullum asinae. Haec filia Sion cui diuinitus ista dicuntur, in illis erat ouibus quae uocem pastoris audiebant ; in ilia erat multitudine quae Dominum uenientem tanta deuotione laudabat, tanto agmine deducebat. Ei dictum est : Noli timere ; ilium agnosce qui a te laudatur, et noli trepidare cum patitur; quia ille sanguis funditur, per quern tuum delictum deleatur, et uita reddatur. Sed pullum asinae in quo nemo sederat (hoc enim apud alios euangelistas inuenitur) intellegimus populum gen¬ tium, qui legem Domini non acceperat. Asinam uero (quia utrumque iumentum Domino adductum est) plebem eius quae ueniebat ex populo Israel, non indomitam plane, sed quae praesepe Domini agnouit. PL 6. Haec non cognouerunt discipuli eius primum ; 1766 sed quando glorificatus est Iesus, id est, quando uirtutem suae resurrectionis ostendit, tunc record at i sunt quia haec scripta erant de eo, et haec fecerunt ei, id est, non alia fecerunt ei, quam ilia quae erant scripta de eo. Recolentes quippe secundum scripturam, quae ante passionem Domini, uel in passione Domini completa sunt, ibi et hoc in5, 3 efr Matth. 21, 1-16 ; Marc. 11, 1-11 ; Luc. 19, 29-48.

LI, 4, 13 argumentum Lou.

442

TRACT. IN IOH. LI, 6-9

Ioh. XII, 17-25

uenerunt quod secundum eloquia prophetarum in pullo asinae sederit. 7. Testimonium ergo perhibebat turba quae erat cum eo quando Lazarum uocauit de monumento, et suscitauit eum a mortuis. Propterea et obuiam uenit et turba, quia audierunt eum fecisse hoc si5 gnum. Pharisaei ergo dixerunt ad semetipsos : Videtis quia nihil proficimus ? ecce mundus totus post eum abiit. Turba turbauit turbam. Quid autem inuides, caeca turba, quia post eum abit mundus, per quern factus est mundus ? 8. Erant autem gentiles quidam, ex iis qui adscenderant ut adorarent in die festo. Hi ergo accesserunt ad Philippum, qui erat a Bethsaida Galilaeae, et rogabant eum, dicentes : Domine, uolumus Iesum 5 uidere. Venit Philippus, et dicit Andreae : Andreas rursum et Philippus dicunt Iesu. Audiamus quid Dominus ad ista respondent. Ecce uolunt eum Iudaei occidere, gentiles uidere ; sed etiam illi ex Iudaeis erant qui clamabant : Benedictus qui uenit in nomine Domini, rex 10 Israel. Ecce illi ex circumcisione, illi ex praeputio, uelut parietes duo de diuerso uenientes, et in unam fidem Christi pacis osculo concurrentes ; audiamus ergo uocem lapidis angularis. Iesus autem, inquit, respondit eis dicens : Venit hora ut glorificetur Filius hominis. Hie quisquam 15 forsitan putat ideo se dixisse gloriticatum, quia gentiles eum uolebant uidere. Non ita est. Sed uidebat ipsos gentiles post passionem et resurrectionem suam in omnibus gentibus credituros ; quia, sicut dicit apostolus : Caecitas ex parte in Israel facta est donee plenitudo gentium intraret. Ex occasione igitur 20 istorum gentilium qui eum uidere cupiebant, annuntiat futuram plenitudinem gentium ; et promittit iam iamque adesse horam glorificationis suae, qua facta in caelis, gentes fuerant crediturae. Vnde praedictum est : Exaltare super caelos, Deus, et super omnem terram gloria tua. Haec est gentium plenitudo, 25 de qua dicit apostolus : Caecitas ex parte in Israel facta est, donee plenitudo gentium intraret. 9. Sed altitudinem glorificationis oportuit ut praecederet humilitas passionis ; ideo secutus adiunxit : Amen, amen dico uobis, nisi granum frumenti cadens in terram, M 637 mortuum fuerit, ipsum solum manet ; si autem mor5 tuum fuerit, multum fructum affert. Se autem dicebat. Ipsum erat granum mortificandum et multiplicandum : mortificandum infidelitate Iudaeorum, multiplicandum fide populorum. 8, 18 Rom. 11, 25.

8,

23 Ps. 107, 6.

18 in] ow. plures codd. cum Graeco.

Ioh. XII, 25-26

5

10

15

20

25

30

5

10

TRACT. IN IOH. LI, 10-11

443

10, Iamuero exhortans ad passionis suae sectanda uestigia : Qui amat, inquit, animam suam, perdet earn. Quod pl duobus modis intellegi potest: Qui amat, perdet, id est : 1767 Si amas, perde ; si cupis uitam tenere in Christo, noli mortem timere pro Christo. Item alio modo : Qui amat animam suam, perdet earn. Noli amare, ne perdas ; noli amare in hac uita, ne perdas in aetema uita. Hoc autem quod posterius dixi, magis habere uidetur euangelicus sensus ; sequitur enim : Et qui odit animam suam in hoc mundo, in uitam aeternam custodiet earn. Ergo quod supra dictum est : Qui amat, subintellegitur, in hoc mundo ; ipse utique per¬ det ; qui autem odit, utique in hoc mundo, in uitam aeter¬ nam ipse custodiet. Magna et mira sententia, quemadmodum sit hominis in animam suam amor ut pereat, odium ne pereat ! Si male amaueris, tunc odisti; si bene oderis, tunc amasti. Felices qui oderunt custodiendo, ne perdant amando. Sed uide ne tibi subrepat ut teipsum uehs interimere, sic intellegendo quod debes odisse in hoc mundo animam tuam. Hinc enim quidam maligni atque peruersi, et in seipsis crudeliores et sceleratiores homicidae, flammis se donant, aquis praefocant, praecipitio collidunt, et pereunt. Hoc Christus non docuit, immo etiam diabolo praecipitium suggerenti respondit : Redi retro, satanas ; scriptum est: Non tentabis Dominum Deum tuum. Petro autem dixit, significans qua morte glorificaturus erat Deum : Cum esses iunior, cingebas te, et ibas quo uolebas ; cum autem senueris, alter te cinget, et feret quo tu non uis. Vbi satis expressit, non a seipso, sed ab alio debere occidi, qui uestigia sequitur Christi. Cum ergo causae articulus uenerit, ut haec conditio proponatur, aut faciendum esse contra Dei praeceptum, aut ex hac uita emigrandum, quorum duorum homo cogatur alteram eligere, comminante mortem persecutore, ibi eligat Deo dilecto emori, quam offenso uiuere; ibi oderit in hoc mundo animam suam, ut in uitam aeternam custodiat earn. 11. Si quis mihi ministrat, me sequatur. Quid est : me sequatur, nisi : me imitetur ? Christus enim pro nobis passus est, ait apostolus Petrus, relinquans nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius. Ecce quod dictum est : Si quis mihi ministr at, me sequatur. Quo fractu ? quamercede ? quo praemio ? Et ubi sum, inquit, ego, illic et minister meus erit. Gratis ametur, ut operis quo ministratur ilii, pretium sit esse cum illo. Vbi enim bene erit sine illo, aut quando esse male poterit cum illo ? Audi euidentius. Si quis mihi ministrauerit, honorificabit eum Pater meus. Quo 10, 23 Matth. 4, 7.

11, 7 ut] et plures codd.

25 Ioh. 21, 18. 19.

11, 2 I Petr, z, 21.

444

15

5

10

15

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. LI, 11-12

loh. XII, 26

honore, nisi ut sit cum Filio eius ? Quod enim superius ait : Vbi ego sum, illic et minister mens erit, hoc intellegitur exposuisse cum dicit : honorificabit eum Pater mens. Nam quern maiorem honorem accipere poterit adoptatus, quam ut sit ubi est Vnicus; non aequalis factus diuinitati, sed consociatus aeternitati ? 12. Quid sit autem ministrare Christo, cui operi merces tanta proponitur, hoc potius debemus inquirere. Si enim hoc putauerimus esse Christo ministrare, ea quae sunt corpori necessaria praeparare, aut coenanti cibum coquere uel apponere, /x 638 uel poculum dare potumque miscere ; fecerunt hoc illi qui pl potuerunt eum in corpore habere praesentem, sicut Martha 1768 et Maria, quando et Lazarus unus erat ex recumbentibus. Sed eo modo Christo etiam Iudas perditus ministrauit; nam et loculos ipse habebat; et quamuis ex eis quae mittebantur sceleratissime furaretur, per ilium tamen etiam necessaria parabantur. Hinc est illud quod cum ei diceret Dominus : Quod facis, fac celeriter ; arbitrati sunt quidam, quod eum iusserit propter diem festurn necessaria praeparare, uel indigentibus aliquid dare. Nullo modo igitur de huiuscemodi ministris diceret Dominus : Vbi sum ego, ibi erit et minister meus ; et, Si quis mihi ministr auerit, honorificabit eum Pater meus, quoniam Iudam talia ministrantem, reprobatum potius quam honoratum uidemus. Vtquid ergo alibi quaerimus quid sit ministrare Christo, et non potius in istis ipsis uerbis agnoscimus ? Cum enim dixit : Si quis mihi ministr at, me sequatur, hoc intellegi uoluit, ac si diceret : Si quis me non sequitur, non mihi ministrat. Ministrant ergo Iesu Christo, qui non sua quaerunt, sed quae Iesu Christi. Hoc est enim : me sequatur, uias ambulet meas, non suas ; sicut alibi scriptum est: Qui se dicit in Christo manere, debet sicut ambulauit ille, et ipse ambulare. Debet etiam, si porrigit esurienti panem, de misericordia facere, non de iactantia ; non aliud ibi quaerere quam opus bonum, nesciente sinistra quid faciat dextera, id est, ut alienetur intentio cupiditatis ab opere caritatis. Qui sic ministrat, Christo ministrat; recteque illi dicetur : Cum uni ex minimis meis fecisti, mihi fecisti. Nec tantum ea quae ad misericordiam pertinent corporalem, sed omnia bona opera propter Christum faciens (tunc erunt enim bona, quoniam finis legis Christus, ad iustitiam omni credenti, minister est Christi usque ad illud opus magnae caritatis, quod est animam suam pro fratribus ponere ; hoc est enim et pro Christo ponere. Quia et hoc propter sua mem¬ bra dicturus est : Cum pro istis fecisti, pro me fecisti. De tali quippe opere etiam se ministrum facere et appellare dignatus 12 cfr loh. 13, 27. 29. 6, 3. 31 ibid. 25, 40.

23 cfr Phil. 2, 21. 34 Rom. 10, 4.

2a I loh. 2, 6.

28 cfr Matth.

Ioh. XII, 26-27

TRACT. IN IOH. LI, 12-LII, 1

445

40 est, ubi ait : Sicut Filins hominis non uenit ministrari, sed minislrare, et animam suam ponere pro multis. Hinc est ergo unusquisque minister Christi, unde est minister et Christus. Sic ministrantem Christo honorificabit Pater eius, honore illo magno, ut sit cum Filio eius, nec umquam deficiat felicitas 45 eius. 13. Cum ergo auditis, fratres, Dominum dicentem : Vbi ego sum, illic et minister mens erit, nolite tantummodo bonos episcopos et clericos cogitare. Etiamuospro modo uestro ministrate Christo, bene uiuendo, eleemosynas faciendo, 5 nomen doctrinamque eius quibus potueritis praedicando ; ut unusquisque etiam paterfamilias hoc nomine agnoscat paternum affectum suae familiae se debere. Pro Christo et pro uita aeterna, suos omnes admoneat, doceat, hortetur, corripiat, impendat beneuolentiam, exerceat disciplinam; 10 ita in domo sua ecclesiasticum et quodammodo episco¬ pate implebit ofhcium, ministrans Christo ut in aeternum pl sit cum ipso. Nam et illam maximam passionis ministrationem 1769 multi ex uestro numero ministrarunt ; multi non episcopi neque clerici, iuuenes et uirgines, seniores cum iunioribus, 15 multi coniugati et coniugatae, multi patres matresque familias Christo ministrantes, etiam animas suas in eius martyrio p 639 posuerunt, et honorificante Patre coronas gloriosissimas receperunt. TRACTATVS LII. Ab eo quod scriptum est : Nunc anima mea turbata est; et quid dicam ? usque ad id : Haec locutus est Iesus, et abiit, et abscondit se ab eis. [Cap. xn, 27-36.] [Habitus Dom. xxv post Pentec., die 16 Nouembris 413.] 1. Postquam Dominus Iesus Christus uerbis lectionis hesternae ministros suos ut seipsum sequerentur hortatus est, cum ita praedixisset passionem suam, quod nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, solum manet ; si autem mortu5 um fuerit, multum fructum affert, ubi excitauit eos, qui eum ad regnum caelorum sequi uellent, ut animam suam odissent in hoc mundo, si earn in uitam aeternam custodire cogitarent; ad nostram rursus infirmitatem suum temperauit affectum, et ait, unde lectio coepit hodiema : Nunc anima mea tur10 bata est. Vnde turbata est, Domine, anima tua ? Nempe paulo ante dixisti : Qui odit animam suam in hoc mundo, in uitam aeternam custodit earn. Ergo anima tua in hoc mundo amatur, ideo turbatur ueniente hora qua ex hoc mundo egre40 Matth. 20, 28. LII, 1, 3 Ioh. 12, 24. 30

li Ioh. 12, 25. Tr. Ioh.

446

TRACT. IN IOH. LII, 1-3

Ioh. XII, 27-28

diatur ? Quis hoc de anima Domini audeat affirmare ? Sed nos 15 in se transtulit, nos in se suscepit caput nostrum, membrorum suorum suscepit affectum ; et ideo non est ab aliquo turbatum; sed sicut de illo dictum est, cum Lazarum suscitaret : turbauit semetipsum. Oportebat enim ut unus mediator Dei et hominum homo Christus Iesus, sicut nos excitauit ad summa, ita 20 nobiscum pateretur et infima. 2 Audio superius dicentem : Venit bora ut glorificetur Filius hominis ; si mortificatum fuerit granum, multum fructum afjert. Audio : Qui odit animam suam in hoc mundo, in uitarn aeternam custodit earn. Nec permittor tantummodo mirari, sed iu5 beor imitari. Deinde sequentibus uerbis : Si quis mihi ministrat, me sequatur ; et ubi sum ego, ibi et minister meus erit, mundum contemnere accendor, et in conspectu meo nihil est uitae huius totus, quantumlibet fuerit prolixus, uapor ; prae amore aeternorum temporalia mihi cuncta uilescunt ; et rur10 sus ipsum Dominum meum, qui me illis uerbis ab infirmitate mea rapuit ad firmitatem suam, audio dicentem : Nunc anima mea turbata est. Quid est hoc ? Quomodo sequi iubes animam meam, si turbari uideo animam tuam ? quo¬ modo sufferam quod graue tanta firmitas sentit ? quale fun15 damentum quaeram, si petra succumbit ? Sed uideor mihi audire in cogitatione mea respondentem mihi Dominum, et quodammodo dicentem : Magis sequeris, quia sic me interpono ut sufferas ; audisti ad te uocem fortitudinis meae, audi in me pl uocem infirmitatis tuae ; uires suggero ut curras, nec reprimo 1770 20 quod acceleras, sed transfero in me quod trepidas, et substerno qua transeas. 0 Domine mediator, Deus supra nos, homo propter nos, agnosco misericordiam tuam ! nam quod tu tantus tuae caritatis uoluntate turbaris, multos in corpore tuo qui suae infirmitatis necessitate turbantur, ne desperando 25 pereant consolaris. 3. Denique homo qui sequi uult, audiat qua sequatur. Accessit forte hora terribilis, proponitur optio aut faciendae iniquitatis, aut subeundae passionis ; turbatur anima infirma, ^ 640 propter quam sponte turbata est anima inuicta ; praepone 5 tuae uoluntati uoluntatem Dei. Adtende enim quid deinde subiungat creator tuus et magister tuus, qui te fecit, et ut te doceret factus est et ipse quod fecit; homo enim factus est qui hominem fecit; sed Deus incommutabilis mansit, et hominem in melius commutauit. Audi ergo quid inde subiungat, cum 10 dixisset : Nunc anima mea turbata est. Et quid di¬ cam ? inquit, Pater, saluifica me ex hac hora. Sed propterea ueni in hanc horam. Pater, clarifica

.

17 Ioh. 11, 33. LII, 1, 20 infirma omnes fere codd.

Ioh. XII, 28-30

15

20

25

30

35

5

10

13

TRACT. IN IOH. LII, 3-5

447

nomen tuum. Docuit te quid cogites, docuit quid dicas, quem inuoces, in quo speres, cuius uoluntatem certam atque diuinam tuae uoluntati humanae infirmaeque praeponas. Non ideo tibi uideatur ex alto deficere, quia te uult ab imo proficere. Nam et tentari dignatus est a diabolo, a quo utique si nollet non tentaretur, quemadmodum si nollet non pateretur ; et ea respondit diabolo, quae tu in tentationibus debeas respondere. Et ille quidem tentatus est, sed non periclitatus, ut doceret te in tentatione periclitantem tentatori respondere, et post tentatorem non ire, sed de periculo tentationis exire. Sicut autem hie dixit : Nunc anima mea turbata est, ita etiam ubi dicit : Tristis est anima mea usque ad mortern ; et : Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste, hominis suscepit infirmitatem, ut doceat sic contristatum et conturbatum quod sequitur dicere : Verumtamen non quod ego uolo, sed quod tu ids, Pater. Sic enim homo ab humanis in diuina dirigitur, cum uoluntati humanae uoluntas diuina praeponitur. Quid est autem : Clarifica tuum nomen ; nisi, in sua passione et resurrectione ? Quid est ergo aliud, nisi ut Pater clarificet Filium, qui clarificat suum nomen etiam in similibus passionibus seruorum suorurn ? Vnde scriptum est de Petro, quod ideo de illo dixerit : Alter te cinget, et feret quo tu non uis, quia significare uoluit, qua morte glorificaturus erat Deum. Ergo et in illo Deus clarificauit nomen suum, quia sic etiam in membris suis clarificat Christum. 4. Venit ergo uox de caelo : Et clarificaui, et iterum clarificabo. Et clarificaui, antequam facerem mundum ; et iterum clarificabo, cum resurget a mortuis, et adscendet in caelum. Et aliter intellegi potest: Et clarifi- PL caui, cum de uirgine natus est, cum uirtutes operatus est, J77i cum caelo indice per stellam a Magis adoratus est, cum a sanctis Spiritu sancto plenis agnitus est, cum descendente Spiritu in specie columbae declaratus, cum uoce de caelo sonante monstratus, cum in monte transfiguratus, cum miracula multa fecit, cum multos sanauit atque mundauit, cum de paucissimis panibus tantam multitudinem pauit, cum uentis et fluctibus imperauit, cum mortuos suscitauit; et iterum clarificabo, cum resurget a mortuis, cum mors ei ultra non dominabitur, cum exaltabitur super caelos Deus, et super omnem terram gloria eius. 5. Turba ergo quae stabat, et audierat, dicebat tonitruum factum esse ; alii dicebant : angelus ei locutus est. Respondit Iesus, et dixit : Non propter me haec uox uenit, sed propter uos. Hie ostendit ilia 3, 27 efr Matth. 4, 1-10.

23 ibid. 26, 38 et 39.

3, 25/26 ostendit hominis suscepti edd.

34 Ioh. 21, 18. 19.

448 5

TRACT. IN IOH. LII, 5-7

uoce non sibi indicatum quod iam sciebat, sed eis quibus indicari oportebat. Sicut autem ilia uox non propter eum, sed propter alios diuinitate facta est, sic anima eius, non propter eum, sed propter alios uoluntate turbata est. 6 Adtende cetera. Nunc, inquit, indicium, est mundi. Quid ergo exspectandum est in fine saeculi ? Sed in fine quod ^ 641 exspectatur iudicium, erit iudicandorum uiuorum et mortuorum, iudicium erit praemiorum poenarumque aeternarum. Quale ergo nunc iudicium est ? Iam in superioribus lectionibus quantum potui, commonui Caritatem uestram, dici etiam iudicium non damnationis, sed discretionis ; unde scriptum est : Iudica me, Dens, et discerne causam meam de gente non sancta. Multa autem sunt iudicia Dei; unde dicitur in Psalmo : Iudicia tua abyssus multa. Dicit etiam apostolus : 0 altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei ! quam inscrutabilia sunt iudicia eius ! Ex quibus iudiciis etiam hoc est quod hie ait Dominus : Nunc iudicium est mundi, seruato illo iudicio in fine, ubi nouissime uiui et mortui iudicandi sunt. Possidebat ergo diabolus genus humanum, et reos suppliciorum tenebat chirographo peccatorum ; dominabatur in cordibus infidelium, ad creaturam colendam, deserto Creatore, deceptos captiuosque pertrahebat ; per Christi autem fidem, quae morte eius et resurrectione firmata est, per eius sanguinem, qui in remissionem fusus est peccatorum, millia credentium a dominatu liberantur diaboli, Christi corpori copulantur, et sub tanto capite uno eius Spiritu fidelia membra uegetantur. Hoc uocabat iudicium, hanc discretionem, hanc a suis redemtis diaboli expulsionem. 7. Denique adtende quid dicat. Quasi quaereremus quid esset quod ait : Nunc iudicium est mundi, secutus exposuit ; ait enim : Nunc princeps huius mundi eicietur for as. Audiuimus quale dixerit esse iudicium. Non ergo illud quod in fine uenturum est, ubi uiui et mortui iudicandi sunt, aliis ad dexteram, aliis ad sinistram separatis ; sed iudicium quo princeps huius mundi eicietur foras. Quomodo ergo intus erat, et quo eum eiciendum dixit foras ? Numquidnam in mundo erat, et extra mundum missus est foras ? Si pl enim de illo iudicio diceret, quod in fine uenturum est, posset 1772 aliquis opinari ignem aeternum, quo mittendus est diabolus cum angelis suis, et omnibus qui sunt ex parte eius, non natura, sed uitio ; non quia creauit aut genuit, sed quia persuasit et tenuit ; posset ergo aliquis opinari ilium ignem aeternum extra mundum esse, et hoc esse dictum : eicietur foras. Quia uero ait : Nunc iudicium est mundi ; et exponens quid dixerit : Nunc, inquit, princeps huius mundi eicietur foras, hoc intellegendum est quod nunc fit, non quod tanto

.

5

10

15

20

5

10

15

Ioh. XII, 31

6, 8 Ps. 42, 1.

10

Ps.

35, 7.

10

Rom.

11, 33.

Ioh. XII, 31

TRACT. IN IOH. LII, 7-9

449

post futurum est in nouissimo die. Praedicebat ergo Dominus 20 quod sciebat, post passionem et glorificationem suam per uniuersum mundum multos populos credituros, in quorum cordibus diabolus intus erat ; cui quando ex fide renuntiant, eicitur foras. 8. Sed dicit afiquis : Numquid de cordibus patriarcharum et prophetarum, ueterumque iustorum non eiectus est foras ? Eiectus est plane. Quomodo ergo dictum est : nunc eicietur foras ? Quomodo putamus, nisi quia tunc quod in homi5 nib us paucissimis factum est, nunc in mu It is magnisque populis iam mox futurum esse praedictum est ? Sic et illud quod dictum est : Spiritus autem nondum erat datus, quia Iesus nondum fuerat glorificatus, potest similem habere quaestionem, et similem solutionem. Non enim sine Spiritu sancto futura 10 praenuntiauerunt prophetae ; aut non etiam Dominum infantem in Spiritu sancto Simeon senex et Anna uidua cognouerunt, n 642 et Zacharias et Elizabeth, qui de illo nondum nato, sed iam concepto, tanta per Spiritum sanctum praedixerunt. Sed Spiritus nondum erat datus ; id est, ilia abundantia gratiae 15 spiritalis, qua congregati linguis omnium loquerentur, ac sic in linguis omnium gentium futura praenuntiaretur ecclesia, qua gratia spiritali populi congregarentur, qua longe lateque peccata dimitterentur, et millia millium Deo reconciliarentur. 9* Quid ergo, ait quispiam, quia diabolus de credentium cordibus eicietur foras, iam fidelium neminem tentat ? Immo uero tentare non cessat. Sed aliud est intrinsecus regnare, aliud forinsecus oppugnare ; nam et munitissimam ciuitatem 5 aliquando hostis oppugnat, nec expugnat. Et si aliqua tela eius missa perueniunt, admonet apostolus unde non laedant, commemorat loricam et scutum fidei. Et si aliquando uulnerat, adest qui sanat. Quia sicut pugnantibus dictum est : Haec scribo uobis, ut non peccetis / ita qui uulnerantur, quod sequi10 tur audiunt : Et si quis peccauerit, aduocatum habemus apud Patrem, Iesum Christum iustum ; ipse est propitiatio peccatorum nostrorum. Quid enim oramus cum dicimus : Dimitte nobis debita nostra, nisi ut uulnera nostra sanentur ? Et quid aliud petimus cum dicimus : Ne nos inf eras in tentationem, nisi ut ille 15 qui insidiatur, uel certat extrinsecus, nulla irrumpat ex parte, nulla nos fraude, nulla nos possit uirtute superare ? Quantaslibet tamen aduersum nos erigat machinas, quando non tenet locum cordis ubi fides habitat, eiectus est foras. Sed nisi Do- pl minus custodierit ciuitatem, in uanum uigilabit qui custodit. 1773 20 Nolite ergo de uobis ipsis praesumere, si non uultis foras eiectum diabolum intro iterum reuocare. 8,7loh-7,39. 10 cfr Liic. 2, 25-38. 12 zitibid. i, 41-45 ; 67-70. 15 cfr Act. 2, 4-6. 9, 6 cfr I Then. 5, 8. 8 I Ioh. 2, 1. 2. 12 Matth. 6, 12. 13. 18 cfr Ps. 126, 1.

450

5

10

5

10

15

20

25

TRACT. IN I0H. LII, 10-12

Ioh. XII, 31-34

10. Absit autem ut diabolum mundi principem ita dictum existimemus, ut eum caelo et terrae dominari posse credamus. Sed mundus appellatur in malis hominibus, qui toto orbe terrarum diffusi sunt; sicut appellatur domus in his a quibus habitatur, secundum quod dicimus : Bona domus est, uel, mala domus est, non quando reprehendimus siue laudamus aedificium parietum atque tectorum, sed quando mores uel bonorum hominum uel malorum. Sic ergo dictum est : Princeps huius mundi, id est, princeps malorum omnium qui habitant in mundo. Appellatur etiam mundus in bonis qui simili¬ ter toto terrarum orbe diffusi sunt ; inde dicit apostolus : Deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi. Hi sunt ex quorum cordibus princeps huius mundi eicitur foras. 11. Cum ergo dixisset : Nunc princeps huius mundi eicietur foras, et ego, inquit, si exaltatus fuero a terra, omnia traham post me. Quae omnia, nisi ex quibus ille eicitur foras ? Non autem dixit : omnes, sed : omnia, non enim omnium est tides. Non itaque hoc ad uniuersitatem hominum retulit, sed ad creaturae integritatem ; id est, spiritum, et animam, et corpus; et illud quo intellegimus, et illud quo uiuimus, et illud quo uisibiles et contrectabiles sumus. Qui enim dixit : Capillus capitis uestri non peribit, omnia trahit post se. Aut si omnia ipsi homines intellegendi sunt, omnia praedestinata ad salutem possumus dicere ; ex quibus omnibus ait nihil esse periturum, cum supra de suis ouibus loqueretur. Aut certe omnia hominum genera, siue in linguis omnibus, siue in aetatibus omnibus, siue in gradibus honorum omnibus, siue in diuersitatibus ingeniorum omnibus, ^643 siue in artium licitarum et utilium professionibus omnibus, et quidquid aliud dici potest secundum innumerabiles differentias quibus inter se praeter sola peccata homines distant, ab excelsissimis usque ad humillimos, a rege usque ad mendicum, omnia, inquit, traham post me, ut sit caput eorum, et illi membra eius. Sed si exaltatus, inquit, fuero a terra, hoc est, cum exaltatus fuero ; non enim dubitat futurum esse quod uenit implere. Hoc refertur ad illud quod superius ait : Si autem mortuum fuerit granum, multum fructum affert. Nam exaltationem suam quid aliud dixit quam in cruce passionem ? Quod et ipse euangelista non tacuit ; subiunxit enim, et ait : Hoc autem dicebat, significans qua morte esset moriturus ? 12. Respondit ei turba : Nos audiuimus ex lege quia Christus manet in aeternum ; et quomodo tu dicis : Oportet exaltari Filium hominis ? Et quis est iste Filius hominis P Memoriter tenuerunt quod Dominus io, 12 II Cor. 5,19. 10, 28.

ii,5 cfr II Then. 3, 2.

9 Luc. 21, 18.

12 cfr Ioh.

Ioh. XII, 34-36 TRACT. IN IOH. LII, 12-14

451

dicebat assidue se esse Filium hominis. Nam hoc loco non ait : Si exaltatus fuerit a terra Filius hominis, sed superius dixerat, quod hesterno die lectum atque tractatum est, quando nuntiati sunt gentiles illi, qui eum uidere cupiebant. Venit horn ut glorificetur Filius hominis. Hoc itaque isti animo retinentes, 10 et quod nunc ait : Cum exaltatus fuero a terra, mortem crucis intelJegentes, quaesierunt ab illo, et dixerunt : Nos audiuimus ex lege quia Christus manet in aeternum ; et quomodo tu dicis : Oportet exaltari Filium homi¬ nis ? Quis est enim iste Filius hominis ? Si enim 15 Christus est, inquiunt, manet in aeternum ; si manet in aeter¬ num, quomodo exaltabitur a terra, id est, quomodo crucis passione morietur ? Hoc enim eum dixisse intellegebant, quod facere cogitabant. Non ergo eis uerborum istorum obscuritatem aperuit infusa sapientia, sed stimulata conscientia. 13 Dixit ergo eis Iesus : Adhuc modicum lumen in uobis est. Hinc est quod intellegitis quia Christus manet in aeternum. Ergo ambulate dum lucem habetis, ut non tenebrae uos comprehendant. Ambulate, accedite, 5 totum intellegite, et moriturum Christum, et uicturum in aeternum, et sanguinem fusurum quo redimat, et adscensurum in sublimia quo perducat. Tenebrae autem uos comprehendent, si eo modo credideritis Christi aeternitatem, ut negetis in eo mortis humilitatem. Et qui ambulat in tenebris, nescit 10 quo uadat. Sic potest offendere in lapidem offensionis, et petram scandali, quod fuit Dominus caecis Iudaeis, sicut credentibus lapis quern reprobauerunt aedihcantes, factus est in caput anguli. Hinc dedignati sunt credere in Christum, quia eorum impietas contemsit mortuum, risit occisum ; et ipsa 15 erat mors grani multiplicando, et exaltatio trahentis post se omnia. Dum lucem, inquit, habetis, credite in lucem, ut filii lucis sitis. Cum aliquid ueri auditum habetis, credite in ueritatem, ut renascamini in ueritate. 14 H aec locutus est Iesus, et abiit, et abscondit se ab eis. Non ab eis qui credere et diligere coeperant, non ab eis qui cum ramis palmarum et laudibus obuiam uenerant; sed ab eis qui uidebant et inuidebant, quia nec uidebant, sed 5 in lapidem ilium caecitate offendebant. Cum autem abscondit se Iesus ab eis qui eum occidere cupiebant (quod saepe propter obliuionem commonendi estis), nostrae infirmitati consuluit, non suae potestati derogauit. 5

.

.

12, 8 Ioh. 12, 25. 23.

13, 10 cfr I Petr. 2, 6-8.

PL 1774

TRACT. IN IOH. LIII, 1-3

452

Ioh. XII, 37-38

TRACTATVS LIII. Ab eo quod scriptum est : Cum autem tanta signa fecisset p 644 coram eis, non credebant in eum, usque ad id : Dilexerunt gloriam hominum magis quam gloriam Dei. [Cap. xn, 37-43.] [.Habitus Sabbato ante Dom. xxvi post Pentec., die 22 Nouembris

4I3-]

1. Praenuntiata Dominus Christus passione sua, et morte fructuosa in exaltatione crucis, ubi dixit se omnia tracturum esse post se, cum intellexissent Iudaei quod de sua morte dixisset, et proposuissent ei quaestionem, quomodo diceret 5 se esse moriturum, cum ex lege audierint quod Christus manet in aeternum, hortatus est eos, ut dum adhuc modicum lumen in eis esset, quo Christum aeternum esse didicissent, ambularent, ut totum discerent, ne comprehenderentur a tenebris. Et cum haec esset locutus, abscondit se ab eis. Haec in supe10 rioribus dominicis lectionibus uerbisque didicistis. pl 2 Deinde intulit euangelista unde hodiemum capitulum 1775 recitatum est, et ait : Cum autem tanta signa fecisset coram eis, non credebant in eum ; ut sermo Isaiae prophetae impleretur quern dixit : Domine, quis cre5 didit auditui nostro? et brachium Domini cui reuelatum est ? Vbi satis ostendit brachium Domini ipsum Filium Dei nuncupatum ; non .quod Deus Pater figura determinetur carnis humanae, eique Filius tamquam membrum corporis haereat ; sed quia omnia per ipsum facta sunt, ideo brachium 10 Domini dictum est. Sicut enim tuum brachium, per quod operaris, sic Dei brachium dictum est eius Verbum, quia per Verbum operatus est mundum. Cur enim homo ut aliquid operetur, brachium extendit, nisi quia non continuo fit quod dixerit ? Si autem tanta potestate praeualeret, ut sine ullo 15 motu corporis sui quod diceret fieret, brachium eius uerbum eius esset. Sed Dominus Iesus unigenitus Dei Patris Filius, sicut non est paterni corporis membrum, ita non est cogitabile uel sonabile ac transitorium uerbum ; quia cum omnia per ipsum facta sunt, Dei Verbum erat. 3. Cum ergo audimus brachium Dei Patris esse Dei Filium, non nobis obstrepat consuetudo camalis ; sed quantum illo donante possumus, Virtutem Dei et Sapientiam cogitemus, per quam facta sunt omnia. Tale quippe brachium nec porre5 ctum extenditur, nec collectum contrahitur. Non est enim ipse qui Pater, sed unum sunt ipse et Pater ; et aequalis Patri ubique totus est sicut Pater ; ne aliqua pateat occasio detestabili errori eorum, qui dicunt solum esse Patrem, sed pro diuersitate

.

LIII, 2, 16 esset] quia uerbum non est cogitabile uel sonabile add. aliquot codd. Am. Bad., quia uerbum est cog. uel son. add. Er. Lou

Ioh. XII, 38

TRACT. IN IOH. LIII, 3-4

453

causarum ipsum did Filium, ipsum did Spiritum sanctum ; et in his uerbis audeant dicere : Ecce uidetis quia solus est Pater, si brachium eius est Filius ; non enim duae, sed una per¬ sona est homo et brachium eius. Non intellegentes neque aduertentes, quomodo uerba de rebus aliis ad res alias transferantur, propter aliquam similitudinem etiam in locutionibus 15 quotidianis de uisibilibus et notissimis rebus ; quanto magis ut nobis ineffabilia qualitercumque dicantur, quae dici sicuti sunt, omnino non possunt ? Nam et homo alterum hominem per quern solet agere quidquid agit, brachium suum appellat ; et si ei auferatur, dolens dicit : Brachium perdidi; et ei qui 20 abstulerit, dicit : Brachium meum mihi abstulisti. Intelle- P 645 gant ergo quomodo dictus sit Filius Patris brachium, per quod Pater operatus est omnia ; ne hoc non intellegendo, et in sui erroris tenebris permanendo, similes sint Iudaeis ipsis, de quibus dictum est : Et brachium Domini cui r euelatum 25 est ? 4 Hie occurrit altera quaestio, de qua quidem ut competenter aliquid disputetur, et omnes eius latebrosissimi sinus perscrutentur et excutiantur ut dignum est, nec mearum uirium esse arbitror, nec angustiarum temporis, nec uestrae capacita5 tis. Tamen quia transire ad alia uestra expectatione non siniPL mur, nisi aliquid inde dicamus, accipite quod potuerimus ; 1776 et ubi uestrae exspectationi non suffecerimus, ab ilio incrementum poscite qui nos plantare posuit et rigare, quia, sicut dicit apostolus : Neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat, sed 10 qui incrementum dat Deus. Quidam ergo inter se mussitant, et ubi possunt aliquando proclamant, et turbulenta disceptatione contendunt, dicentes : Quid fecerunt Iudaei, uel quae culpa eorum fuit, si necesse erat ut sermo Isaiae prophetae impleretur quern dixit : Domine, quis credidit 15 auditui nostro ? et hrachium Domini cui reuelatum est ? Quibus respondemus : Dominum praescium futurorum, per prophetam praedixisse infidelitatem Iudaeorum ; praedixisse tamen, non fecisse. Non enim propterea quemquam Deus ad peccandum cogit, quia futura hominum peccata iam nouit. 20 Ipsorum enim praesciuit peccata, non sua ; non cuiusquam alterius, sed ipsorum. Quapropter si ea quae ille praesciuit ipso¬ rum, non sunt ipsorum, non uere ille praesciuit ; sed quia illius praescientia falli non potest, sine dubio non alius, sed ipsi peccant, quos Deus peccaturos esse praesciuit. Fecerunt ergo 25 peccatum Iudaei, quod eos non compulit facere, cui peccatum non placet; sed facturos esse praedixit, quern nihil latet. Et ideo si non malum, sed bonum facere uoluissent, non prohibe10

.

LIII, 4, 9 I Cor. 3, 7.

3, 10 audent edd.

454

5

10

15

20

25

5

10

15

TRACT. IN IOH. LIII, 4-6

Ioh. XII, 39-40

rentur ; et hoc facturi praeuiderentur ab eo qui nouit quid sit quisque facturus, et quid ei sit pro eius opere redditurus. 5. Sed et quae sequuntur euangelii uerba plus urgent, et profundiorem faciunt quaestionem : adiungit enim, et dicit : Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Isaias : Excaecauit oculos eorum, et indurauit cor eorum, ut non uideant oculis, et intellegant corde, et conuertantur, et sanem illos. Dicitur enim nobis: Si non potuerunt credere, quod peccatum est hominis non facientis quod non potest facere ? si autem non credendo peccauerunt, potuerunt ergo credere, et non fecerunt. Si ergo potuerunt, quomodo dicit euangelium : Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Isaias : Excaecauit ocu¬ los eorum, et indurauit cor eorum, ut, quod est grauius, ad Deum referatur causa qua non crediderunt, quandoquidem ipse excaecauit oculos eorum, et indurauit cor eorum ? Non enim saltern hoc de diabolo dicitur, sed de Deo, quod ipsa prophetica scriptura testatur. Nam si arbitremur hoc dictum de diabolo, quod excaecauit oculos eorum, et cor indurauit, laborandum est quomodo illorum culpam, quia non crediderunt, possimus ostendere, de quibus dicitur : non poterant credere. Deinde quid respondebimus de alio prophetae ipsius testimonio, quod posuit Paulus apostolus dicens : Quod quaerebat Israel, hoc non est consecutus ; electio autem consecuta est ; ceteri uero excaecati sunt, sicut n 646 scriptum est : Dedit illis Deus spiritum compunctionis, oculos, ut non uideant, et aures, ut non audiant, usque in hodiernum diem. 6. Audistis, fratres, propositam quaestionem, nempe quam profunda sit cernitis ; sed respondemus ut possumus. Non poterant credere, quia hoc Isaias propheta praedixit; hoc autem propheta praedixit, quia Deus hoc futurum esse PL praesciuit. Quare autem non poterant, si a me quaeratur, cito 1m respondeo, quia nolebant : malam quippe eorum uoluntatem praeuidit Deus, et per prophetam praenuntiauit ille cui abscondi futura non possunt. Sed aliam causam, inquis, dicit propheta non uoluntatis eorum. Quam causam dicit propheta ? Quia dedit illis Deus spiritum compunctionis oculos, ut non uideant, et aures, ut non audiant, et excaecauit oculos eorum, et indurauit cor eorum. Etiam hoc eorum uoluntatem meruisse respondeo. Sic enim excaecat, sic obdurat Deus, deserendo et non adiuuando ; quod occulto iudicio facere potest, iniquo non potest. Hoc omnino pietas religiosorum inconcussum debet inuiolatumque seruare ; sicut apostolus cum eamdem ipsam tractaret difhcillimam quaestionem : Quid ergo dicemus, in¬ quit ? numquid iniquitas apud Deum ? Absit. Si ergo absit ut 5, 22 Rom. 11, 7 ; Isai. 6, io.

6,17 Rom. 9, 14.

Ioh. XII, 39-40 TRACT. IN IOH. LIII, 6-8

455

sit iniquitas apud Deum, siue quando adiuuat, misericorditer 20 tacit ; siue quando non adiuuat, iuste tacit, quia omnia non temeritate, sed iudicio tacit. Porro si iudicia sanctorum iusta sunt, quanto magis sanctificantis et iustificantis Dei ? Iusta ergo sunt, sed occulta. Ideo cum quaestiones huiusmodi in medium uenerint, quare alius sic, alius autem sic ; quare ille 25 Deo deserente excaecetur, ille Deo adiuuante illuminetur, non nobis iudicium de iudicio tanti iudicis usurpemus, sed contremiscentes exclamemus cum apostolo : 0 altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei ! quam inscrutabilia sunt iudicia eius, et inuestigabiles uiae eius ! Vnde dictum est in psalmo : 30 Iudicia tua, sicut multa abyssus. 7 Non ergo me, fratres, ad hanc penetrandam altitudinem, ad hanc abyssum discutiendam, ad inscrutabilia perscrutanda, expectatio uestrae Caritatis impingat. Agnosco modulum meum, sentire mihi uideor etiam modulum uestrum. Altius est 5 hoc incrementis meis, et fortius uiribus meis ; puto quia et uestris. Simul ergo audiamus admonentem scripturam atque dicentem : Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris. Non quia ista negata sunt nobis, cum Deus magister dicat : Nihil est occultum quod non reuelabitur ; sed si in quod 10 peruenimus, in eo ambulemus, sicut dicit apostolus, non so¬ lum quod nescimus et scire debemus, sed etiam si quid aliter sapimus, id quoque nobis Deis reuelabit. Peruenimus autem in uiam fidei, hanc perseuerantissime teneamus ; ipsa perducet ad cubiculum regis, in quo sunt omnes thesauri sapientiae 15 et scientiae absconditi. Non enim ipse Dominus Iesus Christus suis illis magnis et praecipue electis discipulis inuidebat, quan¬ do dicebat : Multa habeo uobis dicere, sed non potestis ilia portare modo. Ambulandum est, proficiendum est, crescendum est, ut sint corda nostra capacia earum rerum quas capere 20 modo non possumus. Quod si nos ultimus dies proficientes inuenerit, ibi discemus quod hie non potuimus. 8. Si quis autem istam quaestionem liquidius et melius ^ 647 nouit se posse et confidit exponere, absit ut non sim paratior PL discere quam docere. Tantum ne audeat quisquam liberum 1778 5 arbitrium sic defendere, ut nobis orationem qua dicimus : Ne nos inf eras in tentationem, conetur auferre ; rursus, ne quis¬ quam neget uoluntatis arbitrium, et audeat excusare peccatum. Sed audiamus Dominum, et praecipientem, et opitulantem, et iubentem quid facere debeamus, et adiuuantem ut implere possimus. Nam et quosdam nimia suae uoluntatis fidu10 cia extulit in superbiam, et quosdam nimia suae uoluntatis diffidentia deiecit in negligentiam. Illi dicunt : Vtquid rogamus Deum ne uincamur tentatione, quod in nostra est potesta-

.

27 ibid, n, 33. 30 Ps. 35, 7. 7, 7 Eccl. 3, 22. 9 Matth. 10, 26. efr Phil. 3, 15 et 16. 14 efr Col. 2, 3. 17 Ioh. 16, 12.

10

456

15

20

25

5

10

TRACT. IN IOH. LIII, 8-n

Ioh. XII, 39-40

te ? Isti dicunt : Vtquid conamur bene uiuere, quod in Dei est potestate ? 0 Domine, o Pater qui es in caelis, ne nos inferas in quamlibet istarum tentationum, sed libera nos a malo ! Audiamus Dominum dicentem : Rogaui pro te, Petre, ne deficias fides tua ; ne sic existimemus fidem nostram esse in libero arbitrio, ut diuino non egeat adiutorio. Audiamus et euangelistam dicentem : Dedit eis potestatem filios Dei fieri, ne omnino existimemus in nostra potestate non esse quod credimus ; uerumtamen in utroque illius beneficia cognoscamus. Nam et agendae sunt gratiae, quia data est potestas, et orandum, ne succumbat infirmitas. Ipsa est fides quae per dilectionem operatur, sicut eius mensuram Dominus cuique partitus est, ut qui gloriatur, non in seipso, sed in Domino glorietur. 9 Non itaque mirum est quia non poterant credere, quorum uoluntas sic superba erat, ut ignorantes Dei iustitiam, suam uellent constituere ; sicut dicit de illis apostolus : Iustitiae Dei non sunt subiecti. Quia enim non ex fide, sed tamquam ex operibus tumuerunt ; ipso suo tumore caecati, offenderunt in lapidem offensionis. Sic autem dictum est non poterant, ubi intellegendum est quod nolebant, quemadmodum dictum est de Domino Deo nostro : Si non credimus, ille fidelis permanet, negare seipsum non potest. De omnipotente dictum est : non potest. Sicut ergo quod Dominus negare seipsum non potest, laus est uoluntatis diuinae, ita quod illi non poterant credere, culpa est uoluntatis humanae. 10 Ecce dico et ego, quod qui tarn superbe sapiunt, ut suae uoluntatis uiribus tantum existiment esse tribuendum, ut negent sibi esse necessarium diuinum adiutorium ad bene uiuendum, non possunt credere in Christum. Non enim aliquid prosunt syllabae nominis Christi, et sacramenta Christi, ubi resistitur fidei Christi. Fides autem Christi est, credere in eum qui iustificat impium ; credere in mediatorem, sine quo interposito non reconciliamur Deo ; credere in saluatorem, qui uenit quod perierat quaerere atque saluare ; credere in eum qui dixit : Sine me nihil potestis facere. Quia ergo ignorans Dei iustitiam qua iustificatur impius, suam uult constituere qua conuincatur superbus, in hunc non potest credere. Hinc et illi non poterant credere, non quia mutari in melius ho¬ mines non possunt ; sed quamdiu talia sapiunt, non possunt credere. Hinc excaecantur, et indurantur, quia negando diui- PL num adiutorium, non adiuuantur. Hoc de Iudaeis qui excaecati 1779 et indurati sunt, Deus praesciuit, atque in eius Spiritu propheta praedixit. 11 Quod uero addidit : Et conuertantur et sanem eos, P 648

.

.

5

10

15

.

8, 15 Matth. 6, 13. 1G Luc. 22, 32. 19 Ioh. 1, 12. 21 cfr Gal. 5, 6. 23 cfr Rom. 12, 3. 25 cfr I Cor. 1, 31. 9, 3 Rom. 10, 3. 8 II Tim. 2, 13. 10, 6 cfr Rom. 4, 3. 8 cfr Luc. 19, 10. 10 Ioh. 15, 3.

Ioh. XII, 40-41 TRACT. IN IOH. LIII, 11-12

457

utrum subaudiendum sit : non, id est, non conuertantur, connexa desuper sententia, ubi dictum est : ut non uideant oculis et intellegant corde ; quia et hie utique dictum 5 est, ut non intellegant ? Et ipsa enim conuersio de illius gratia est, cui dicitur : Deus uirtutum, conuertenos. An forte et hoc de supernae medicinae misericordia factum intellegendum est, ut quoniam superbae et peruersae uoluntatis erant, et suam iustitiam constituere uolebant, ad hoc desererentur, ut ex10 caecarentur ; ad hoc excaecarentur, ut offenderent in lapidem offensionis, et impleretur facies eorum ignominia, atque ita humilitati quaererent nomen Domini, et non suam qua inflatur superbus, sed iustitiam Dei qua iustificatur impius ? Hoc enim multis eorum profecit in bonum, qui de suo scelere compuncti, 15 in Christum postea crediderunt : pro quibus et ipse orauerat dicens : Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. De qua eorum ignorantia et apostolus dicit : Testimonium illis perhibeo quia zelum Dei habent, sed non secundum scientiam; tunc enim et hoc subiunxit, atque ait : Ignorantes enim Dei 20 iustitiam, et suam uolentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti. 12 Haec dixit Isaias, quando uidit gloriam eius, et locutus est de eo. Quid uiderit Isaias, et hoc quomodo ad Dominum Christum pertineat, in libro eius legendum et intellegendum est. Vidit enim non sicuti est,sed modo quodam 5 significatiuo, sicut prophetae uisio fuerat informanda. Nam uidit et Moyses, et tamen ei quern uidebat dicebat : Si inueni gratiam ante te, ostende mihi temetipsum, manifeste ut uideam te, quia non uidebat sicuti est. Quando autem nobis hoc futurum sit, idem iste sanctus Iohannes euangelista in epistola sua 10 dicit : Dilectissimi, Filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus ; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quo¬ niam uidebimus eum sicuti est. Poterat dicere : quoniam uidebimus eum, et non addere, sicidi est; sed quia sciebat a quibusdam patribus et prophetis uisum, sed non sicuti est ; ideo cum 15 dixisset : uidebimus eum, addidit, sicuti est. Nemo enim uos fallat, fratres, eorum qui dicunt inuisibilem Patrem, et uisibilem Filium. Hi enim hoc asserunt qui putant eum esse creaturam; nec intellegunt secundum quid dictum sit : Ego et Pater unum sumus. Prorsus in forma Dei in qua aequalis est Patri, 20 etiam Filius inuisibilis est ; ut autem ab hominibus uideretur, formam serui accepit, et in similitudine hominum factus, uisi-

.

10

ii, 6 Ps. 79, 8. I Ioh. 3, 2.

16 Luc. 23, 34. 18 Ioh. 10, 30.

17 Rom. io, 2. 3. 21 efr Phil. 2, 7.

12, 6 Exod. 33, 13.

11, 4/5 fort, legendum dictum non est, nisi sensus sit negationem praefixam uerbo uideant mente adiungi ad uerbum intellegant, efr Vulg. et non intellegant corde. Sed in antiquis Corbeiensibus biblis, Graeco consentiens, negationem hoc loco minime repetit. 12, 21 in similitudine] codd. /a, sec. Graec., in similitudinem edd.

458

TRACT. IN IOH. LIII, 12-LIV, 1

Ioh. XII, 42-43 PL

bilis factus est. Ostendit ergo se etiam, antequam susciperet 1780 carnem, oculis hominum, sicut uoluit in subiecta sibi creatura, non sicuti est. Mundemus corda per fidem, ut illi ineffabili, et, 25 ut it a dicam, inuisibili uisioni praeparemur. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt. 13. Verumtamen et ex principibus multi crediderunt in eum ; sed propter pharisaeos non confitebantur, ut de synagoga non eicerentur ; dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei. 5 Videte quemadmodum notauerit euangelista et improbauerit quosdam, quos tamen in eum credidisse dixit; qui in hoc ingressu fidei si proficerent, amorem quoque humanae gloriae proficiendo superarent, quern superauerat apostolus, dicens : M 649 Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu 10 Christi, per quern mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Ad hoc enim et ipse Dominus crucem suam, ubi eum dementia superbae impietatis irrisit, in eorum qui in ilium crederent frontibus fixit, ubi est quodammodo sedes uerecundiae, ut de nomine eius tides non erubescat, et magis Dei gloriam quam 15 hominum diligat. TRACTATVS LIV. Ab eo quod ait Iesus : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me, usque ad id : Quae ego loquor, sicut dixit mihi Pater, sic loquor. [Cap. xii, 44-50.] [Habitus Horn, xxvi post Pentec., die 23 Nouembris 413.]

1. Loquente Domino nostro Iesu Christo apud Iudaeos, et tanta miraculorum signa faciente, quidam crediderunt praedestinati in uitam aetemam, quos etiam uocauit oues suas ; quidam uero non crediderunt, nec poterant credere, eo quod 5 occulto, nec tamen iniusto iudicio Dei fuerant excaecati et indurati, deserente illo qui superbis resistit, humihbus au¬ tem dat gratiam. Eorum autem qui crediderunt, alii usque adeo confitebantur, ut palmarum ramis acceptis uenienti occurrerent, in eadem laudis confessione laetantes ; alii uero 10 ex principibus non audebant confiteri, ut de synagoga non eicerentur; quos notauit euangelista dicens, quod dilexerunt gloriam hominum magis quam gloriam Dei. Eorum etiam qui non crediderunt, alii erant postea credituri, quos praeuidebat, ubi ait : Cum exaltaueritis Filium hominis, tunc agnoscetis 15 quia ego sum ; alii uero in eadem infidelitate mansuri, quorum imitatrix est etiam ista gens Iudaeorum, quae postmodum 25 Matth. 5, 8.

13, 9 Gal. 6, 14.

LIV, 1, 6 cfr lac. 4, 6.

11 Ioh. 12, 43.

14 ibid. 8, 28.

Ioh. XII,

44-45 TRACT. IN IOH. LIV, 1-3

459

debellata, ad testimonium prophetiae quae de Christo scripta est, in toto pene orbe dispersa est. 2 His ita se habentibus, et sua iam propinquante passione, Iesus clamauit, et dixit, unde lectio coepit hodiema : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me ; et qui uidet me, uidet eum qui misit me. 5 Iam dixerat quodam loco : Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me. Vbi intelleximus eum doctrinam suam dixisse Verbum Patris quod est ipse, et hoc significasse dicendo : Mea doctrina non est mea ; sed eius qui me misit, quod a seipso ipse non esset, sed haberet a quo esset 1. Deus enim de Deo, Filius PL 10 Patris ; Pater autem non Deus de Deo, sed Deus Pater Filii. 1781 Nunc autem quod ait : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me, quomodo intellecturi sumus, nisi quia homo apparebat hominibus, cum lateret Deus ? Et ne putarent hoc eum esse tantummodo quod uidebant, 15 talem ac tantum se uolens credi, qualis et quantus est Pater. Qui credit in me, inquit, non credit in me, id est, in hoc quod uidet, sed in eum qui misit me, id est, in Patrem. Sed qui credit in Patrem, necesse est eum credat esse Patrem ; qui autem credit eum Patrem, necesse est ut credat eum habere 20 Filium ; ac per hoc qui credit in Patrem, necesse est ut credat in Filium. Sed ne quisquam hoc credat de unigenito Filio, quod de iis qui dicti sunt filii Dei secundum gratiam, non naturam, sicut ait euangelista : Dedit eis potestatem filios Dei fieri ; unde et illud est quod ipse Dominus commemorauit in lege 25 dictum : Ego dixi : DU estis, et filii excelsi omnes; propterea dixit : Qui credit in me, non credit in me, ne totum m 650 quod de Christo creditur, secundum hominem crederetur. Ille ergo, inquit, credit in me, qui non credit in me secundum id quod me uidet, sed in eum qui me misit; ut cum credit in 30 Patrem, credat eum habere Filium sibi aequalem, et tunc uere credat in me. Nam si putauerit eum non habere nisi filios secundum gratiam, qui sunt eius utique creatura, non Verbum, sed facta per Verbum, nec habere Filium aequalem sibi atque coaetemum, semper natum, pariter incommutabilem, ex nullo 35 dissimilem atque imparem ; non credit in Patrem qui eum misit, quia non est hoc Pater qui eum misit. 3. Et ideo cum dixisset : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me, ne putaretur sic uoluisse Patrem intellegi tamquam Patrem multorum filiorum per gratiam regeneratorum, non unici Verbi aequalis sibi, continuo 5 subiecit : Et qui uidet me, uidet eum qui misit me. Numquid ait : Qui uidet me, non uidet me, sed eum qui misit me, sicut

.

2, 5 ibid. 7, 16.

1 Cfr tract. XXIX.

23 Ioh. i, 12.

25 ibid. 10, 34.

460

10

15

20

25

30

35

3

10

TRACT. IN IOH. LIV, 3-4

Ioh. XII, 44-46

dixerat : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui mi sit me ? Illud namque dixit, ne sicut uidebatur, crederetur tantummodo filius hominis ; hoc autem dixit, ut Patri crederetur aequalis. Qui credit in me, inquit, non credit in hoc quod uidet me, sed credit in eum qui misit me. Aut cum credit in Patrem qui sibi aequalem genuit me ; non quomodo me uidet, sed sic credat in me, quomodo in eum qui misit me ; usque adeo enim nihil distat inter eum et me, ut qui me uidet uideat eum qui me misit. Apostolos suos certe ipse Dominus Christus misit, quod eorum etiam nomen indicat ; nam sicut graece angeli, latine nuntii uocantur, ita graece apostoli, latine missi appellantur. Numquam tamen aliquis apostolorum dicere auderet : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me ; omnino enim non diceret : Qui credit in me. Credimus enim apostolo, sed non credimus in apostolum ; non enim apostolus iustificat impium. Credenti autem in eum qui iustificat impium, deputatur tides eius ad iustitiam. Posset dicere apostolus : Qui recipit me, recipit eum qui me misit; uel : Qui audit me, audit eum qui PL me misit ; hoc enim eis ipse Dominus ait : Qui uos recipit, me 1iil recipit, et qui recipit me, recipit eum qui me misit. Quia do¬ minus honoratur in seruo, et pater in filio, sed pater tamquam in filio, dominus tamquam in seruo. Filius autem unigenitus recte dicere potuit : Credite in Deum, et in me credite ; et quod nunc ait : Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me. Non a se abstulit fidem credentis, sed noluit in forma serui remanere credentem ; quoniam cum quisque credit in Patrem qui eum misit, profecto credit in Filium, sine quo Patrem non esse cognoscit; et ita credit ut credat aequalem, quoniam sequitur : Et qui uidet me, uidet eum qtii me misit. 4. Adtende cetera : Ego lux in mundum ueni, tit omnis qui credit in me, in tenebris non maneat. Dixit quodam loco disci pulis suis : Vos estis lux mundi. Non potest ciuitas abscondi super montem constituta, neque accendunt lucernam, et ponunt earn sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt ; sic luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uideant opera uestra bona, et glorificent Patrem uestrum qui in caelis est ; non tamen eis dixit : Vos lux uenistis in mundum, ut omnis qui credit in uos, in tenebris non maneat. m 651 Nusquam hoc legi posse confirmo. Lumina ergo sunt omnes sancti; sed credendo ab eo illuminantur, a quo si quis recesserit tenebrabitur. Lumen autem illud quo illuminantur, a se recedere non potest, quia incommutabile omnino est. Credi¬ mus ergo lumini illuminato, sicut prophetae, sicut apostolo ; 3, 23 cfr Rom. 4, 5. 14-16.

26 Matth. 10, 40.

30 Ioh. 14, 1.

4, 3 Matth. 3,

Ioh. XII, 46-49 TRACT. IN IOH. LIV, 4-7

461

15 sed ideo illi credimus, ut non in ipsum credamus quod illuminatur, sed cum illo credamus in illud lumen a quo dluminatur, ut et nos illuminemur, non ab illo, sed cum illo a quo ille. Cum autem dicit : Vt omnis qui credit in me, in tenebris non man eat, satis manifestat omnes se in tenebris in20 uenisse ; sed ne in eis tenebris maneant in quibus inuenti sunt, debent credere in lucem quae uenit in mundum, quia per illam factus est mundus. 5. Et si quis audierit, inquit, uerba mea, et non custodierit, ego non iudico eum. Mementote quae uos audisse in superioribus lectionibus noui; et qui obliti forte estis, recolite ; et qui non adfuistis, sed adestis, audite quomodo dicit 5 Filius ! Ego non iudico eum, cum dicat alio loco : Pater non iudicat quemquam, sed omne indicium dedit Filio ; nisi quia intellegendum est : Modo non iudico eum. Quare non iudicat modo ? Adtende quid sequitur : Non enim ueni, inquit, ut iudicem mundum, sed ut saluificem mun10 dum, id est ut saluum faciam mundum. Nunc ergo est tempus misericordiae, post erit iudicii ; quia, Misericordiam, inquit, et indicium cantabo tibi, Domine. 6. Sed de ipso etiam futuro nouissimo iudicio uidete quid dicat : Qui spernit me et non accipit uerba mea, habet qui iudicet eum ; sermo quern locutus sum, ille iudicabit eum in nouissimo die. Non ait : Qui spernit 5 me, et non accipit uerba mea, ego non iudico eum in nouissimo die. Hoc enim si dixisset, non uideo quomodo posset non esse pl contrarium illi sententiae ubi ait : Pater non iudicat quemquam, 1783 sed omne indicium dedit Filio. Cum uero dixit : Qui spernit me, et non accipit uerba mea, habet qui iudicet 10 eum ; exspectantibus autem quisnam ille esset, secutus adiunxit : Sermo quern locutus sum, ille iudicabit eum in nouissimo die, satis manifestauit semetipsum iudicaturum in nouissimo die. Seipsum quippe locutus est, seipsum annuntiauit, seipsum ianuam posuit, qua ipse ad oues 15 pastor intraret. Aliter itaque iudicabuntur qui non audierunt, aliter qui audierunt et contemserunt. Qui enim sine lege peccauerunt, ait apostolus, sine lege et peribunt ; et qui in lege peccauerunt, per legem iudicabuntur. 7 Quia ego, inquit, ex meipso non sum locutus. Ideo se dicit non locutum ex seipso, quia non est ex seipso. Iam hoc saepe diximus; iam hoc tamquam notissimum non docere sed admonere debemus. Sed qui misit me Pater, 5 ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Non laboraremus, si cum eis nos loqui sciremus, cum quibus superiora locuti sumus, et cum eis ipsis non omnibus, sed quae audierunt memoria retinentibus ; nunc uero quia

.

5, 5 Ioh. 5, 22. 31

11 Ps. 100, 1.

6, 16 Rom. 2, 12. Tr. Ioh.

462

TRACT. IN IOH. LIV, 7-8

Ioh. XII, 50

fortasse aliqui adsunt qui non audierunt, eisque sunt similes 10 qui obliti sunt quod audierunt, propter illos perferant moras nostras qui audita meminerunt. Quomodo dat mandatum Pater unico Filio ? Quo uerbo loquitur Verbo, cum sit ipse Filius unigenitum Verbum ? Numquid per angelum, cum per ipsum creati sint angeli ? Numquid per nubem, quae quando sonuit /X652 15 ad Filium, non propter ipsum sonuit (quod alibi dicit etiam ipse) sed propter alios quos oportebat ita audire ? Numquid per sonum labiis emissum, qui non habet corpus, nec aliquo locorum interuallo Filius a Patre separatur, ut sit inter illos aer medius, quo percusso uox fiat et in aurem ueniat ? Absit 20 ut talia de ilia incorporea et ineffabili substantia suspicemur. Filius unicus est Verbum Patris, et Sapientia Patris ; in ilia sunt omnia mandata Patris. Neque enim Patris mandatum Filius aliquando nesciebat, ut eum necesse esset ex tempore habere quod antea non habebat. Ita enim a Patre quod habet 25 accepit, ut nascendo acceperit, dederitque illi gignendo. Nam et uita est, et accepit uitam utique nascendo, non prius sine uita existendo. Quia et Pater habet uitam, et quod habet est ; nec accepit tamen, quia non ex aliquo est. Filius autem accepit uitam, dante Patre a quo est; et ipse quod habet, est ; habet 30 enim uitam, et uita est. Ipsum audi loquentem : Sicut habet, inquit, Pater uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso. Numquid existenti, et non habenti dedit ? Sed eo dedit quo genuit, qui uitam genuit, et uita genuit uitam. Et quia parem genuit, non imparem uitam, ideo dictum est : 33 Sicut habet ipse uitam in semetipso, sic dedit et Filio uitam habere in semetipso. Vitam dedit, quia gignendo uitam, quid dedit, nisi esse uitam ? Et quia aetema est ipsa natiuitas, numquam non fuit Filius qui est uita, numquam fuit Filius sine uita ; et sicut est natiuitas aetema, sic est qui natus est 40 uita aetema. Ita et mandatum non quod Filius non habebat, pl Pater dedit ; sed, sicut dixi, in sapientia Patris, quod est Ver- 1784 bum Patris, omnia mandata sunt Patris. Dicitur autem mandatum datum, quia non est a seipso cui dicitur datum ; et hoc est dare Filio sine quo numquam Filius fuit, quod est 45 gignere Filium qui numquam non fuit. 8. Sequitur autem : Et scio quia mandatum eius uita aetema est. Si ergo uita aetema est ipse Filius, et uita aetema est mandatum Patris, quid aliud dictum est, quam : Ego sum mandatum Patris ? Proinde et id quod adiungit, et 5 dicit : Quae ego loquor, sicut dixit mihi Pater, sic loquor ; non accipiamus : dixit mihi, quasi Pater uerba locutus sit unico Verbo, aut egeat Dei uerbis Dei Verbum. Dixit ergo Pater Filio, sicut dedit uitam Filio ; non quod ne¬ sciebat uel non habebat, sed quod ipse Filius erat. Quid est 7, 30 Ioh. 5, 26.

Ioh. XIII, i

TRACT. IN IOH. LIV, 8-LV, i

463

autem : sicut dixit mihi, sic loquor, nisi : Verum loquor ? Ita ille dixit ut uerax, ita ista loquitur ut ueritas. Verax autem genuit ueritatem. Quid ergo iain diceret ueritati! Non enim imperfecta erat ueritas, cui uerum aliquid adderetur. Dixit ergo ueritati, quia genuit ueritatem. Porro ipsa 15 ueritas sic loquitur, ut ei dictum est; sed intellegentibus, quos docet ut nata est. Vt autem crederent homines quod intellegere nondum ualent, ex ore camis uerba sonuerunt, et abierunt ; transuolantes soni strepuerunt, peractis morulis temporum suorum ; sed res ipsae quarum signa sunt soni, traiectae quo20 dammodo in eorum memoriam qui audierunt, etiam ad nos per litteras quae uisibilia signa sunt, peruenerunt. Non sic loqui¬ tur ueritas : intellegentibus mentibus intus loquitur, sine sono instruit, intellegibili luce perfundit. Qui ergo potest in ea uidere natiuitatis eius aeternitatem, ipse illam sic audit lo- ^653 23 quentem, sicut ei dixit Pater quod loqueretur. Excitauit nos ad magnum desiderium interioris dulcedinis suae ; sed crescendo capimus, ambulando crescimus, proficiendo ambulamus, ut peruenire possimus. 10

TRACTATVS LV. [sew series II, traclatus i] Ab eo loco : Ante diem festum Paschae, sciens Iesus quia uenit hora eius ; usque ad id : Et coepit lauare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus. [Cap. xm, 1-5.]

1. Caena Domini secundum Iohannem, adiuuante ipso, debitis est explicanda tractatibus, et ut nobis posse donauerit, explananda. Ante diem autem festum Paschae, sciens Iesus quia uenit hora eius ut transeat ex hoc mundo 5 ad Pattern, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Pascha, fratres, non sicut quidarn existimant, graecum nomen est, sed hebraeum ; opportunissime tamen occurrit in hoc nomine quaedam congruentia utrarumque linguarum. Quia enim pati graece rrdcrxeu' dicitur, 10 ideo Pascha passio putata est, uelut hoc nomen a passione sit appellatum ; in sua uero lingua, hoc est in hebraea, Pascha transitus dicitur ; propterea tunc primum Pascha celebrauit populus Dei, quando ex Aegypto fugientes, rubrum mare transierunt. Nunc ergo figura ilia prophetica in ueritate com15 pleta est, cum sicut ouis ad immolandum ducitur Christus, cuius sanguine illitis postibus nostris, id est, cuius signo crucis signatis frontibus nostris, a perditione huius saeculi tarnquam LV, 1, 12 cfr Exod. 14, 29.

15 cfr Isai. 53, 7.

17 cfr Exod. 12, 23.

LIV, 8, 10 uerum] plures codd. (j.; uerbum alii codd. edd. 24 uidcrc] plures codd. fi, audire Lou, crcdcre edd. 27 crescendo] crcdendo edd. 27/28 capia mus ... erescamus ... ambulemus plures codd.

pl 1785

464

20

25

30

35

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. LV, 1-2

Ioh. XIII, 1

a captiuitate uel interemtione Aegyptia liberamur ; et agimus saluberrimum transitum, cum a diabolo transimus ad Christum, et ab isto instabili saeculo ad eius fundatissimum regnum. Ideo quippe ad Deum permanentem transimus, ne cum mundo transeunte transeamus. De hac nobis collata gratia Deum laudans apostolus dicit : Qui emit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii caritatis suae. Hoc itaque nomen, id est, Pascha, quod latine, ut dixi, transitus nuncupatur, uelut interpretans nobis beatus euangelista : Ante diem, inquit, festum Paschae, sciens Iesus quia uenit hora eius ut transeat ex hoc mundo ad Patrem. Ecce Pascha, ecce transitus. Vnde, et quo ? De hoc scilicet mundo ad Patrem. Spes membris in capite data est, quod essent illo transeunte sine dubio secutura. Quid ergo infideles, et ab hoc capite atque ab eius corpore alieni ? nonne et ipsi transeunt, quia non permanent ? Transeunt plane et ipsi! sed aliud est transire de mundo, aliud est transire cum mundo ; aliud ad Patrem, aliud ad hostem. Nam et Aegyptii transierunt, non tamen transierunt per mare ad regnum, sed in mari ad interitum. 2. Sciens ergo Iesus quia uenit hora eius ut trans¬ ire t ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos. Vtique ut et ipsi de hoc mundo ubi erant, ad suum caput, quod hinc transisset, eius dilectione transirent. Quid est enim, in fi¬ nem, nisi, in Christum ? Finis enim legis Christus, ait aposto¬ lus, ad iustitiam omni credenti. Finis perficiens, non interficiens ; finis quo usque eamus, non ubi pereamus. Sic omnino intellegendum est; Pascha nostrum immolatus est Christus. Ipse est finis noster, in ilium est transitus noster. Nam uideo posse ista uerba euangelica quodam humano modo M 634 etiam sic accipi, tamquam usque ad mortem Christus dilexerit suos, ut hoc uideatur esse, in finem dilexit eos. Humana est haec sententia, non diuina; neque enim nos hucusque file dilexit, qui semper et sine fine nos diligit. Absit ut dilectionem morte finierit, qui non est morte finitus. Etiam post mortem, quinque fratres suos dilexit diues ille superbus atque impius, et usque ad mortem non dilexisse putandus est Christus ? Absit, carissimi. Nequaquam ille nos diligendo usque ad mortem ueniret, si dilectionem nostram morte finiret. Nisi forte ita sit intellegendum: in finem dilexit eos. Quia tantum dilexit eos, ut moreretur propter eos. Hoc enim testatus est dicens : Maiorem hac caritatem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Ita sane non pro-

23 Col. 1, 13. 23 Ioh. 15, 13.

2, 6 Rom. xo, 4.

9 I Cor. 3, 7.

17 cfr Luc. 16, 27. 28.

Ioh. XIII, 2-5

TRACT. IN IOH. LV, 2-5

465 PL

25

5

10

hibemus intellegi: in jinem dilexit, id est, usque ad mortem 1786 ilium dilectio ipsa perduxit. 3. Et caena, inquit, facta, cum diabolus iam misisset in cor, ut traderet eum ludas Simonis Iscariotes : sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiit, et ad Deum uadit, surgit a caena, et ponit uestimenta sua ; et cum accepisset linteum, praecinxit se. Deinde mittit aquam in peluim, et coepit lauare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus. Non ita debemus intellegere caenam factam ueluti iam consummatam atque transactam; adhuc enim caenabatur, cum Dominus surrexit et pedes lauit discipulis suis. Nam postea recubuit, et buccellam suo traditori postea dedit, utique caena nondum finita, hoc est, dum adhuc panis esset in mensa. Caena ergo facta, dictum est, iam parata, et ad conuiuantium mensam usumque perducta. 4 Quod autem ait Cum diabolus iam misisset in cor, ut traderet eum ludas Simonis Iscariotes. Si quaeris quid missum sit in cor Iudae, hoc utique : ut trade¬ ret eum. Missio ista, spiritalis suggestio est ; non fit per aurem, sed per cogitationem ; ac per hoc non corporaliter, sed spiritaliter. Neque enim spiritale quod dicitur, semper in laude accipiendum est. Nouit apostolus quaedam spiritalia nequitiae in caelestibus, aduersus quae nobis colluctationem esse testatur ; non autem essent etiam maligna spiritalia, si non essent etiam maligni spiritus. A spiritu enim spiritalia nominantur. Sed quomodo ista fiant, ut diabolicae suggestiones immittantur, et humanis cogitationibus misceantur, ut eas tamquam suas deputet homo, unde scit homo ? Nec dubitandum est etiam bonas suggestiones a bono spiritu ita latenter ac spiritaliter fieri; sed interest quibusnam earum mens humana consentiat, diuino auxilio uel deserta per meritum, uel adiuta per gratiam. Factum ergo iam fuerat in corde Iudae per immissionem diabolicam, ut traderet discipulus magistrum, sed quern non didicerat Deum. Iam talis uenerat ad conuiuium, explorator pastoris, insidiator saluatoris, uenditor redemptoris ; iam talis uenerat, et uidebatur, et tolerabatur, et se ignorari arbitrabatur, quia in eo quern uolebat fallere, fallebatur. At file isto in ipso corde intus inspecto, nesciente scienter utebatur. 5. Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus. Ergo et ipsum traditorem. Nam si eum in manibus non haberet, non utique illo uteretur ut uellet. Proinde iam traditor traditus erat ei quern tradere cupiebat, atque ita malum

.

5

10

15

20

:

4, 7 cfr Eph. 6, 12.

LV, 3, 2/3 scariotes codd. et sic semper

9 consumptam plures codd.

466

TRACT. IN IOH. LV, 5-7

Ioh. XIII, 3-5

5 tradendo faciebat, ut de illo tradito bonum fieret quod nescie- n 655 bat. Sciebat enim Dominus quid faceret pro amicis, qui patienter utebatur inimicis, ac sic omnia dederat Pater in manus eius, et in usum mala, et in effectum bona. Sciens etiarn quia a Deo exiit, et ad Deum uadit, nec Deum, 10 cum inde exiret; nec nos deserens, cum rediret. 6. Haec ergo sciens, surgit a caena, et ponit uestimenta sua ; et cum accepisset linteum, praecinxit pl se. Deinde mittit aquam in peluim, et caepit lauare 1787 pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat 5 praecinctus. Debemus, dilectissimi, sensum euangelistae diligenter adtendere. Locuturus quippe de tanta Domini humilitate, prius celsitudinem eius uoluit commendare. Ad hoc pertinet quod ait : Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiit, et ad Deum 10 uadit. Cum illi ergo omnia Pater dedisset in manus, ille di¬ scipulorum non manus, sed pedes lauit; et cum se sciret a Deo exiisse, et ad Deum pergere, non Dei Domini, sed hominis serui impleuit officium. Ad hoc autem pertinet quod etiam de traditore ipsius, qui iam tabs uenerat, qui nec ab illo igno15 rabatur, praeloqui uoluit ; ut hoc quoque ad maximum cumulum humilitatis accederet, quod etiam illi non dedignatus est pedes lauare, cuius manus iam praeuidebat in scelere. 7 Quid autem mirum si surrexit a caena, et posuit uestimenta sua, qui cum in forma Dei esset, semetipsum exinaniuit ? Et quid mirum si praecinxit se linteo, qui formam serui accipiens habit u inuentus est ut homo ? Quid mirum si misit a5 quam in peluim unde lauaret pedes discipulorum, qui in ter¬ rain sanguinem fudit, quo immunditiam dilueret peccatorum ? Quid mirum si linteo quo erat praecinctus, pedes quos lauerat, tersit, qui carne qua erat indutus, euangelistarum uestigia confirmauit ? Et linteo quidem ut se praecingeret, posuit 10 uestimenta quae habebat; ut autem formam serui acciperet quando semetipsum exinaniuit, non quod habebat deposuit, sed quod non habebat accepit. Crucifigendus sane suis exspoliatus est uestimentis, et mortuus inuolutus est linteis; et tota ilia eius passio, nostra purgatio est. Passurus igitur exitia, 15 praemisit obsequia, non solum eis pro quibus erat subiturus mortem, sed etiam illi qui eum fuerat traditurus ad mortem. Tanta est quippe humanae humilitatis utilitas, ut earn suo commendaret exemplo etiam diuina sublimitas ; quia homo superbus in aeternum periret, nisi ilium Deus humilis inueni20 ret. Venit enim Filius hominis quaerere et saluum facere quod perierat. Perierat autem superbiam deceptoris secutus, ergo humilitatem redemptoris sequatur inuentus.

.

7, 3 cfr Phil. 2, 6 et 7.

20 Luc. 19, 10.

Ioh. XIII, 6-9

TRACT. IN IOH. LVI, 1-2

467

TRACTATVS LVI. [.seu series II, tractatus ii] Ab eo quod scripium est : Venit ergo ad Simonem Petrum, etc., usque ad id : Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lauet, sed est mundus totus. [Cap. xiii, 6-10.]

5

10

15

20

1. Cum lauaret pedes discipulorum Dominus, Venit ad Simonem Petrum ; et dicit ei Petrus : Domine, tu mi hi l auas -pedes ? Quis enim non expauesceret lauari sibi pedes a Dei Filio ? Quamuis itaque magnae fuisset audaciae contradicere seruum Domino, hominem Deo, tamen hoc Petrus facere maluit, quam perpeti ut sibi pedes lauarentur a Domino et Deo. Nec putare debemus hoc Petrum inter u 656 ceteros formidasse atque recusasse, cum id alii ante ipsum libenter uel aequanimiter sibi fieri permisissent. Facilius quip- PL pe sic accipiuntur ista uerba euangelii, quia cum dictum esset : x788 Caepit lauare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus, deinde subiunctum est : Venit ergo ad Simonem Petrum, quasi aliquibus iam lauisset, post eos uenisset ad primum. Quis enim nesciat primum apostolorum esse beatissimum Petrum? Sed non ita intellegendum est quod post aliquos ad ilium uenerit, sed quod ab illo coeperit. Quando ergo pedes discipulorum lauare coepit, uenit ad eum a quo coepit, id est, ad Petrum ; et tunc Petrus, quod etiam quihbet eorum expauisset, expauit, atque ait : Domine, tu mihi lauas pedes ? Quid est : tu ? quid est : mihi ? Cogitanda sunt potius quam dicenda, ne forte quod ex his uerbis aliquatenus dignum concipit anima, non explicet lingua. 2 Sed respondit Iesus, et dixit ei : Quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea. Nec tamen ille dominici facti altitudine exterritus, permittit fieri quod cur fieret ignorabat; sed usque ad suos pedes humilem Christum adhuc non uult uidere, non potest sustinere. Non lauabis mihi, inquit, pedes in aeternum. Quid est : in aeternum? Numquam hoc feram, numquam patiar, numquam sinam ; hoc quippe in aeternum non fit, quod numquam fit. Turn Saluator aegrum reluctantem, de ipsius salutis periculo exterrens : Si non lauero te, inquit, non habebis partem mecum. Ita dictum est : Si non lauero te, cum de solis pedibus ageretur; quomodo did adsolet : Calcas me, quando sola planta calcatur. At ille amore et timore perturbatus, et plus expauescens Christum sibi negari, quam usque ad suos pedes humiliari, Domine, ait, non tantum pedes meos, sed et manus et caput. Quandoquidem sic minaris, lauanda tibi membra mea, non solum ima non subtraho, uerum etiam prima substerno. Ne mihi neges capiendam te¬ cum partem, nullam tibi nego abluendam mei corporis partem.

.

5

10

15

468

5

10

15

5

10

15

5

TRACT. IN IOH. LVI, 3-5

Ioh. XIII, 10

3. Dicit ei Iesus : Qui lotus est, non habet opus nisi pedes lauare, sed est mundus totus. Hie moueatur fortassis quis, et dicat : Immo si mundus est totus, quid ei opus est uel pedes lauare ? Dominus autem nouerat quod dicebat, etiamsi nostra infirmitas eius secreta non penetrat. Verumtamen quantum nos erudire et ex lege sua docere dignatur, pro captu meo, pro modulo meo, aliquid etiam ego de huius quaestionis profunditate, illo adiuuante, respondeam, ac primum ipsam locutionem non sibi esse contrariam facillime ostendam. Quis enim non ita rectissime loqui possit : Mundus est totus, praeter pedes ? Elegantius autem loquitur si dicit : Mundus est totus, nisi pedes, quod tantumdem ualet. Hoc ergo ait Dominus : Non habet opus nisi pedes lauare, sed est mundus totus. Totus utique praeter pedes, uel, nisi pedes, quos habet opus lauare. 4 Sed quid est hoc ? quid sibi uult ? quid hoc necessarium est ut quaeramus ? Dominus dicit, ueritas loquitur, quod opus habeat pedes lauare etiam ille qui lotus est. Quid, fra- pl tres mei, quid putatis ? nisi quia homo in sancto quidem 1789 baptismo totus abluitur, non praeter pedes, sed totus omnino ; uerumtamen cum in rebus humanis postea uiuitur, utique ^657 terra calcatur. Ipsi igitur humani affectus, sine quibus in hac mortalitate non uiuitur, quasi pedes sunt, ubi ex humanis rebus afficimur ; et sic afficimur, ut si dixerimus quia peccaturn non habemus, nos ipsos decipiamus, et ueritas in nobis non sit. Quotidie igitur pedes lauat nobis, qui interpellat pro nobis ; et quotidie nos opus habere ut pedes lauemus, id est, uias spiritalium gressuum dirigamus ; in ipsa oratione dominica confitemur, cum dicimus : Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Si enim confiteamur, sicut scriptum est, peccata nostra, profecto ille qui lauit pedes discipulorum suorum, fidelis est et iustus qui dimittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniquitate, id est, usque ad pedes quibus conuersamur in terra. 5. Proinde ecclesia quam mundat Christus lauacro aquae in uerbo, non solum in illis est sine macula et ruga, qui post lauacrum regenerationis continuo ex huius uitae contagione tolluntur, nec calcant terram ut opus habeant pedes lauare, uerum etiam in iis quibus istam misericordiam praebens Do¬ minus, fecit eos de saeculo isto lotis etiam pedibus emigrare. In his autem qui hie demorantur, etiamsi munda sit, quoniam iuste uiuunt; opus tamen habent pedes lauare, quoniam sine peccato utique non sunt. Propter hoc dicit in Cantico canti-

.

4, 9 efr I Ioh. 1, 8. 5, 2 efr Eph. 3, 26.27.

11 eft Rom. 8, 34.

LVI, 3, 12 quos tantum lauet urns cod.

14 Matth. 6, 12.

17 I Ioh. 1, 9.

4, 1 hoc] hie Er. Eugd. Ven. Eou.

Ioh. XIII, io

TRACT. IN IOH. LVI, 5-LVII, 1

469

10 corum : Laui pedes meos ; quomodo inquinabo illos ? Dicit enim hoc cum cogitur ad Christum uenire, et terram calcare cum uenit. Alia quaestio rursus exoritur. Nonne Christus sursum est ? nonne adscendit in caelum, et sedet ad dexteram Patris ? Nonne apostolus clamat, et dicit : Si ergo resurrexistis 15 cum Christo, quae sursum sunt sapite, ubi Christus est ad dex¬ teram Dei sedens, quae sursum sunt quaerite, non quae super terram ? Quomodo ergo ut ad Christum eamus, terram calcare compellimur ; cum potius nobis sursum cor habendum sit ad Dominum, ut cum illo esse possimus ? Videtis, fratres, hodierni 20 temporis angustias istam coartare quaestionem. Quod et si uos forte minus uidetis, ego utcumque uideo quantae disputationis indigeat. Vnde peto ut earn potius suspendi, quam uel negligentius uel angustius pertractari, non fraudata, sed dilata exspectatione patiamini. Aderit enim Dominus qui nos 25 debitores facit, ut faciat etiam redditores. TRACTATVS LVII. [seu series II, tractatus in] Quoniam modo ecclesia timeat inquinare pedes, dum pergit ad Christum.

1. Non immemor mei debiti, iam reddendi tempus agnosco. Donet unde reddam, qui donauit ut debeam. Donauit enim dilectionem, de qua dictum est : Nemini quidquam debeatis, nisi ut inuicem diligatis ; donet etiam sermonem, quern uideo 5 me debere dilectis. Exspectationem uestram ad hoc nempe pl distuleram, ut explicarem sicut possem, quemadmodum etiam 179° per terram ueniatur ad Christum ; cum potius iubeamur quae sursum sunt quaerere, non quae super terram. Sursum enim Christus est sedens ad dexteram Patris ; sed profecto et hie 10 est; propter quod et Saulo in terra saeuienti dicit : Quid me persequeris ? Vt autem hoc quaerendum susciperemus, id ^ 658 tractabatur quod pedes Dominus discipulis lauit, cum iam ipsi discipuli loti essent, nec opus haberent, nisi pedes lauare. Vbi uisum est intellegendum quod baptismo quidem homo totus abluitur ; sed dum isto postea uiuit in saeculo, humanis affectibus terram uelut pedibus calcans, ipsa scilicet conuersatione uitae huius, contrahit unde dicat : Dimitte nobis debita nostra. Ac sic etiam inde mundatur ab eo qui pedes lauit discipulis suis, nec desinit interpellare pro nobis. Hinc occur20 rerunt ex Cantico canticorum ecclesiae uerba dicentis : Laui pedes meos ; quomodo inquinabo eos ? cum uellet ire, et aperire 10 Cant. 5, 3.

14 Col. 3, 1 et 2.

LVII, 1, 3 Rom. 13, 8. 6, 12. 18 efr Ioh. 13, 5.

7 efr Col. 3, 1. 2. 19 efr Rom. 8, 34.

10 Act. 9, 4.

17 Matth.

470

25

TRACT. IN I0H. LVII, 1-3

Ioh. XIII, 10

ei qui uenerat ad earn, et pulsauerat, sibique aperiri poposcerat, ille speciosus forma prae filiis hominum. Hinc quaestio nata est quam coartare noluimus angustiis temporis, ideoque distulimus, quonam modo ecclesia timeat inquinare pedes, dum pergit ad Christum, quos baptismate lauerat Christi. 2 Sic enim ait : Ego dormio, et cor meum uigilat; uox fratruelis mei pulsat ad ianuam. Deinde dicit etiam ipse : Aperi mihi, soror mea, proxima mea, columba mea, perfecta mea ; quia caput meum repletum est rare, et crines mei noctis guttis. Et respondet ilia : Exui me tunica mea ; quomodo induam earn ? Laui pedes meos ; quomodo inquinabo illos ? O admirabile sacramentum ! o grande mysterium ! Ergone timet inquinare pedes, ueniendo ad eum qui lauit suorum discipulorum pedes ? Timet certe, quia per terram uenit ad eum, qui etiam in terra est, quia suos hie constitutes non deserit. An non ipse ait : Ecce ego uobiscum sum usque ad consummationem saeculi ? An non ipse ait : Videbitis caelos apertos, et angelos Dei adscendentes et descendentes ad Filium hominis ? Si adscendunt ad eum propterea quia sursum est, quomodo ad eum descendunt, si non etiam hie est ? Dicit ergo ecclesia : Laui pedes meos ; quomodo inquinabo eos ? In eis hoc dicit qui possunt ornni faece mundati dicere : Cupio dissolui et esse cum Christo, permanere autem in came magis necessarium propter uos ? In eis hoc dicit qui praedicant Christum et aperiunt illi ostium, ut habitet per fidem in cordibus homi¬ num. In his hoc dicit, cum deliberant utrum ministerium tale suscipiant, cui se minus idoneos existimant, ut sine culpa impleant, ne forte aJiis praedicantes, ipsi reprobi fiant. Tutius enim ueritas auditur quam praedicatur : quoniam cum auditur, hunrilitas custoditur; cum autem praedicatur, uix non subrepit cuiuis hominum quantulacumque iactantia, in qua utique inquinantur pedes. PL 3. Ergo, ut apostolus Iacobus dicit : Sit omnis homo uelox 179* 1 ad audiendum, tardus autem ad loquendum. Dicit et alius homo Dei : Auditui meo dabis gaudium et laetitiam, et exsultabunt ossa liumiliata. Hoc est quod dixi: Cum ueritas auditur, humilitas custoditur. Dicit et alius : Amicus autem sponsi stat et audit eum, et gaudio gaudet propter uocem sponsi. Fruamur auditu, sine strepitu nobis loquente intrinsecus ueritate. Quamquam etiam cum forinsecus insonat per legentem, per annuntiantem, per praedicantem, per disputantem, per praecipientem, per consolantem, per exhortantem, per ipsum etiam cantantem atque psallentem ; ipsi qui haec agunt, inquinare pedes suos timeant, cum placere hominibus subrepente amore

.

5

10

15

20

25

5

10

23 efr Ps. 44, 3. 2, 1 Cant. 5, 2. 3. 11 Matth. 28, 20. 12 Ioh. 1, 51. 17 Phil. 1, 23 et 27. 20 efr Ephes. 3, 17. 23 efr I Cor. 9, 27. 3, 1 lac. 1, 19. 3 Ps. 50, 10. 3 Ioh. 3, 29.

I oh. XIII, io

15

20

25

5

10

15

20

5

TRACT. IN IOH. LVII, 3-5

471

humanae laudis affect ant. Ceterum qui eos audit libenter et pie, non habet locum iactandi se in laboribus alienis ; et non /x 659 inflatis ossibus, sed humiliatis gaudio gaudet propter uocem dominicae ueritatis. Proinde in eis qui libenter et humiliter audire nouerunt, et uitam quietam in studiis dulcibus et salubribus agunt, sancta delicietur ecclesia, et dicat : Ego dormio, et cor meum uigilat. Quid est : Ego dormio, et cor meum uigilat, nisi, ita quiesco ut audiam ? Otium meum non impenditur nutriendae desidiae, sed percipiendae sapientiae. Ego dormio, et cor meum uigilat, uaco, et uideo quoniam tu es Dominus ; quia sapientia scribae in tempore otii ; et qui minoratur actu, ipse percipiet earn. Ego dormio, et cor meum uigilat, ego requiesco a negotiosis actibus, et animus meus diuinis se intendit affectibus. 4. Sed in iis qui isto modo suauiter et humiliter requiescunt, dum otiose oblectatur ecclesia, ecce pulsat ille qui ait : Quae dico uobis in tenebris, dicite in lumine ; et quod in aure auditis, praedicate super tecta. Vox ergo eius pulsat ad ianuam, et dicit : Aperi mihi, soror mea, proxima mea, columba mea, perfecta mea ; quia caput meum repletum est rore, et crines mei noctis guttis. Velut si diceret : Tu uacas, et contra me ostium clau¬ sum est ; tu studes otio paucorum, et abundante iniquitate refrigescit caritas multorum. Nox quippe, iniquitas est; ros uero eius et guttae, hi sunt qui refrigescunt et cadunt, et faciunt refrigescere caput Christi, hoc est, ut non ametur Deus. Caput enim Christi Deus. Sed portantur in crinibus, id est, in sacramentis uisibilibus tolerantur ; nequaquam interiora sensus attingunt. Pulsat ergo ut excutiat quietem sanctis otiosis, et clamat : Aperi mihi, de sanguine meo soror mea, de accessu meo proxima mea, de spiritu meo columba mea, de sermone meo quern plenius ex otio didicisti perfecta mea ; aperi mihi, praedica me. Ad eos quippe qui clauserunt con¬ tra me, quomodo intrabo sine aperiente ? quomodo enim audient sine praedicante ? 5. Hinc fit ut etiam hi qui amant otium studiorum bonorum, PL et nolunt perpeti laboriosarum molestias actionum, eo quod J792 minus idoneos ad haec ministranda, et sine reprehensione agenda se sentiunt, mallent, si fieri posset, sanctos apostolos et praedicatores ueritatis antiquos excitari aduersus abundantiam iniquitatis, qua feruor friguit caritatis. Sed in eis qui iam de corpore exierunt, et camis indumento exspoliati sunt, (neque enim ab ea separati sunt), respondet ecclesia : Exui me tunica mea ; quomodo induam earn ? Recipietur quidem ilia 22 cfr Ps. 45, 1. 23 Eccl. 38, 25. 4, 2 Matth. 10, 27. 12. 12 cfr I Cor. 11, 3. 19 cfr Rom. 10, 14.

LVH, 3, 26 affatibus codd. aliquot

4, 7 ostium] om. codd.

8 cfr ibid. 24,

472

TRACT. IN IOH. LVII, 5-LVIII, i

Ioh. XIII, io

io tunica, et in eis qui iam exuti sunt, rursus uestietur carne ecclesia ; non tamen nunc quando feruefaciendi sunt frigidi, sed tunc quando resurrecturi sunt mortui. Passa ergo difficultatem propter inopiam praedicatorum, et recolens ilia sua membra sana sermonibus, sancta moribus, sed iam exuta 15 corporibus, ingemit et dicit ecclesia : Exui me tunica mea ; quomodo induam earn ? Membra ilia mea quae Christo aperire euangelizando excellentissime potuerunt, quomodo ad corpora quibus exuta sunt, redire nunc possunt ? 6. Deinde respiciens ad eos qui praedicare, et populos 5 adquirere ac regere, ac sic Christo aperire utcumque possunt, sed in his difficultatibus actionum peccare metuunt; Laui, inquit, pedes meos ; quomodo inquinabo illos ? Quisquis enim in uerbo non offendit, hie perfectus est uir. Et quis est perfectus ? quis est qui non offendit in tanta abundantia iniqui10 tatis, tanto frigore caritatis ? Laui pedes meos ; quomodo inqui- ^ 660 nabo eos ? Quandoquidem lego, et audio : Nolite multi magistri fieri, fratres, quoniam maius indicium sumitis ; in multis enim offendimus omnes. Laui pedes meos ; quomodo inquinabo eos ? Sed ecce surgo, et aperio. Christe, laua eos; Dimitte nobis de15 bita nostra, quoniam non est exstincta caritas nostra, quia et nos dimittimus debitoribus nostris. Quando te audimus, exsuit ant tecum in caelestibus ossa humiliata. Sed quando te praedicamus, terram calcamus ut tibi aperiamus ; et ideo si reprehendimur, perturbamur ; si laudamur, inflamur. Laua 20 pedes nostros ante mundatos, sed cum ad aperiendum tibi per terram pergimus, inquinatos. Haec uobis hodie satis sint, dilectissimi. Si quid secus quam oportuit dicentes fortassis offendimus, uel laudibus uestris immoderatius quam oportuit eleuati sumus, impetrate mundationem pedibus nostris, Deo placentibus orationibus uestris. TRACTATVS LVIII. [.seu series II, tractatus iv] Ab eo quod Dominus dicit : Et uos mundi estis, sed non omnes, usque ad id : Exemplum dedi uobis, ut quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis. [Cap. xm, 10-15.]

1. Iam ilia uerba euangelii, ubi Dominus lauans pedes discipulis suis, ait : Qui lotus est semel, non habet necessitatem nisi pedes lauare, sed est mundus totus, dilectioni uestrae, ut Dominus donare dignatus est, exposuimus ; nunc quod sequi5 tur uideamus. Et uos, inquit, mundi estis, sed non om¬ nes. Hoc quid sit ne quaereremus, ipse euangelista patefecit, 6, 8 lac. 3, 1. 2.

13 Matth. 6, 12.

LVIII, i, 2 Ioh. 13, 10.

14 efr Ps. 50, 10.

Ioh. XIII, 11-13

TRACT. IN IOH. LVIII, 1-3

473 PL

adiungens : Sciebat enim quisnam esset qui traderet 1793 eum ; propterea dixi : Non estis mundi omnes. Quid hoc apertius ? Proinde ad sequentia transeamus. 2 Postquam ergo lauit pedes eorum, et accepit uestimenta sua ; cum recubuisset iterum, dixit eis : Scitis quid fecerim uobis ? Nunc est ut beato Petro reddatur ilia promissio ; dilatus enim fuerat, quando expauescenti, et dicenti : Non lauabis mihi pedes in aeternum, responsum est ei : Quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea. Ecce est ipsum postea ; iam tempus est ut dicatur quod paulo ante dilatum est. Memor itaque Dominus se promisisse iam dudum scientiam facti sui tam inopinati, tarn mirabilis, tam expauescendi, et nisi ipse uehementer terruisset, nullo modo sinendi, ut magister non tantum ipsorum, sed angelorum, et dominus non tantum ipsorum, sed rerum om¬ nium, lauaret pedes discipulorum et seruorum suorum. Huius ergo tanti facti quoniam promiserat scientiam dicens : Scies autem postea, quid sit quod fecit, docere nunc incipit. 3. Vos, inquit, uocatis me, Magister, et Domine ; et bene dicitis, sum etenim. Bene dicitis, quia uerum dicitis ; sum quippe quod dicitis. Homini praeceptum est : Non te laudet os tuum, sed laudet te os proximi tui. Periculosum est enim sibi placere, cui cauendum est superbire. Ille autem qui super omnia est, quantumcumque se laudet, non se extollit excelsus ; nec potest recte dici arrogans Deus. Nobis namque expedit eum nosse, non illi; nec eum quisque cognoscit, si non se indicet ipse qui nouit. Si ergo non se laudando quasi arrogantiam uitare uoluerit, nobis sapientiam denegabit. Et magistrum quidem quod se esse dicit, nemo reprehenderet, m 661 etiam qui eum nihil esse aliud quam hominem crederet; quoniam id profitetur quod et ipsi homines in quibuslibet artibus usque adeo sine arrogantia profitentur, ut professores uocentur. Quod uero dominum et ipse se dicit discipulorum suorum, cum sint illi etiam secundum saeculum ingenui, quis ferat in homine ? Sed Deus loquitur. Nulla est hie elatio tantae celsitudinis, nullum mendacium ueritatis ; nobis subiacere illi utile est celsitudini, nobis seruire utile est ueritati. Quod se Dominum dicit, non illi uitium est, sed nobis beneficium. Cuiusdam saecularis auctoris uerba laudantur, quia dixit : Cum omnis arrogantia odiosa est, turn ilia ingenii et eloquentiae multo molestissima ; et tamen idem ipse cum de sua eloquentia loqueretur : Dicerem, inquit, perfectam, si ita iudicarem ; nec in ueritate crimen arrogantiae pertimescerem. Si igitur ille homo eloquentissimus in ueritate arrogantiam non timeret, quomodo arrogantiam ipsa ueritas timet ? Dicat se

.

5

10

15

5

10

15

20

25

2, 5 Ioh. 8, 7. Oratore.

3, 4 Prou. 27, 2.

22 Cicero, in Q. Caecil.

24 Id., in

474

30

35

40

45

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. LVIII, 3-5

Ioh. XIII, 13-15

Dominum qui Dominus est, dicat uerum qui ueritas est ; ne non discam ego quod utile est, dum tacet ille quod est. Beatissimus Paulus, non utique unigenitus Dei Filius, sed unigeniti Dei Filii seruus et apostolus, non ueritas, sed particeps ueritatis, ait libere et constanter : Et si uoluero gloriari, non ero insipiens, ueritatem enim dico. Neque enim in seipso, sed in pl ipsa ueritate quae superior est ipso, et humiliter et ueraciter 1794 gloriaretur, quoniam et ipse praecepit ut qui gloriatur in Do¬ mino glorietur. Itane non timeret insipientiam, si gloriari uellet amator sapientiae, et in gloria sua timeret insipientiam ipsa sapientia ? Non timuit arrogantiam qui dixit: In Domino laudabitur anima mea ; et in laude sua timeret arrogantiam potestas Domini, in qua laudatur anima serui ? Vos, inquit, uocatis me, Magister, et Domine ; et bene dicitis ; sum etenim. Ideo bene dicitis, quia sum ; nam si non essem quod dicitis, male diceretis, etiamsi me laudaretis. Quomodo ergo negaret ueritas, quod dicunt discipuli ueritatis ? quomodo quod dicunt qui didicerunt, negaret ipsa unde didicerunt ? Quomodo fons negat quod bibens praedicat ? quomo¬ do lux occultat quod uidens indicat ? 4. Si ergo, inquit, ego laui pedes uestros Dominus et Magister, debetis et uos alter alterius lauare pedes. Exempium enim dedi uobis, ut quemadmodum ego feci uobis, et uos ita faciatis. Hoc est, beate Petre, quod nesciebas, quando fieri non sinebas. Hoc tibi postea sciendum promisit, quando ut sineres terruit te Magister tuus et Dominus tuus, lauans pedes tuos. Didicimus, fratres, humilitatem ab excelso; faciamus inuicem humiles, quod humiliter fecit excelsus. Magna est haec commendatio humilitatis ; et faciunt sibi hoc inuicem fratres, etiam opere ipso uisibili, cum se inuicem hospitio recipiunt ; est enim apud plerosque consuetudo huius humilitatis, usque ad factum quo cernatur expressa. Vnde apostolus cum uiduam bene meritam commendaret; Si hospitio, inquit, recepit, si sanctorum pedes lauit. Et apud sanctos ubicumque haec consuetudo non est, quod manu non faciunt, corde faciunt, si in illorum numero sunt quibus dicitur in hymno beatorum trium uirorum : Benedicite, sancti et humiles corde, Domino. Multo autem est melius, et sine controuersia uerius, ut etiam manibus fiat ; nec dedignetur quod fecit Christus, facere christianus. Cum enim ad pedes fratris inclinatur corpus, etiam in corde ipso uel excitatur, uel si iam inerat, confirmatur ipsius humilitatis M 662 affectus. 5. Sed excepto isto morali intellectu, ita nos huius dominici facti altitudinem commendasse meminimus quod lauando 32 II Cor. 12, 6. 18 Dan. 3, 87.

35 I Cor. 1, 31.

38 Ps. 33, 3.

14 I Tim. 5, 10.

Ioh. XIII, 14-16 TRACT. IN IOH. LVIII, 5-LIX, 1

5

10

15

20

25

30

35

475

pedes iam lotorum atque mundorum discipulorum, significauerit Dominus propter humanos quibus in terra uersamur affectus, ut quamtumlibet profecerimus in apprehensione iustitiae, sciamus nos sine peccato non esse ; quod subinde abluit interpellando pro nobis, cum oramus Patrem qui in caelis est, ut debita nostra dimittat nobis, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Quomodo ergo ad hunc intellectum poterit pertinere hoc quod ipse postea docuit, ubi sui facti exposuit rationem dicens : Si ergo ego laui uestros pedes Domi¬ nus et Magister, debetis et uos alter alterius lauare pedes. Exemplum enim dedi uobis, ut quemadmodum ego uobis feci, ita et uos faciatis ! Numquid dicere possumus quod etiam frater fratrem a delicti poterit contagione pl mundare ? Immo uero id etiam nos esse admonitos in huius 1795 dominici operis altitudine nouerimus, ut confessi inuicem delicta nostra oremus pro nobis, sicut et Christus interpellat pro nobis. Audiamus apostolum Iacobum hoc ipsum euidentissime praecipientem et dicentem : Confitemini inuicem delicta uestra, et orate pro uobis. Quia et ad hoc Dominus nobis dedit exemplum. Si enim ille qui ullum peccatum nec habet, nec habuit, nec habebit, orat pro peccatis nostris, quanto magis nos inuicem pro nostris orare debemus ? Et si dimittit nobis ille cui non habemus quod dimittamus, quanto magis dimittere nobis debemus inuicem, qui sine peccato hie uiuere non ualemus ? Quid enim uidetur in hac altitudine sacramenti Domi¬ nus significare, cum dicit : Exemplum enim dedi uobis, ut quemadmodum ego feci uobis, ita et uos faciatis, nisi quod apertissime dicit apostolus : Donantes uobismetipsis, si quis aduersus aliquern habet querelam, sicut et Dominus donauit uobis, ita et uos ! Inuicem itaque nobis delicta donemus, et pro nostris delictis inuicem oremus, atque ita quodammodo in¬ uicem pedes nostros lauemus. Nostrum est, donante ipso, ministerium caritatis et humilitatis adhibere ; illius est exaudire, ac nos ab omni peccatorum contaminatione mundare per Christum, et in Christo, ut quod aliis etiam dimittimus, hoc est in terra soluimus, soluatur in caelo. TRACTATVS LIX. [.seu series II, tractatus v] Ab eo quod Dominus dicit : Amen, amen dico uobis ; non est seruus maior domino suo, usque ad id : Qui autem me accipit, accipit eum qui misit me. [Cap. xm, 16-20.]

1. Audiuimus in sancto euangelio loquentem Dominum atque dicentem : Amen, amen dico uobis, non est seruus maior domino suo, neque apostolus maior eo qui 5, 7 efr Matth. 6, 12.

18 efr Rom. 8, 34.

20 lac. 5, 16.

30 Col. 3, 13.

476

TRACT. IN IOH. LIX, 1-2 Ioh. XIII, 16-20

misit ilium ; si haec scitis, beati eritis si feceritis 5 ea. Hoc ideo dixit, quia lauerat discipulorum pedes, magister

humilitatis et uerbo et exemplo ; sed poterimus ea quae sunt operosius disserenda ipso adiuuante disserere, si non in eis quae manifesta sunt immoremur. Cum ergo haec Dominus praemisisset, adiunxit : Non de omnibus uobis dico ; ego scio quos 10 elegerim ; sed ut impleatur scriptura : Qui manducat panem mecum, leuabit super me calcaneum suum. Hoc quid est aliud nisi, conculcabit me ? Notum est de quo loquatur ; Iudas ille /x 663 traditor eius adtingitur. Ergo ipsum non elegerat, unde ab eis quos elegit, isto sermone secernit. Quod ergo dico, inquit : 15 Beati eritis si feceritis ea, non de omnibus uobis dico ; est inter uos qui non erit beatus, neque faciet ea* Ego scio quos elegerim. Quos, nisi eos qui beati erunt faciendo quae praecepit, ac facienda monstrauit, qui efficere beatos potest ? Non est, inquit, traditor Iudas electus. Quid 20 est ergo quod alio loco dicit : Nonne ego uos duodecim elegi, et unus ex uobis diabolus est ? An et ipse ad aliquid est electus, ad quod utique erat necessarius, non autem ad beatitudinem, de qua modo ait : Beati eritis si feceritis ea ? Hoc non de omnibus dicit ; scit enim quos ad societatem beatitudinis pl 25 huius elegerit. Non est ex eis iste qui panem illius sic edebat, 1796 ut super eum leuaret calcaneum. Illi manducabant panem Dominum, ille panem Domini contra Dominum : illi uitam, ille poenam. Qui enim manducat indigne, ait Apostolus, indicium sibi manducat. Amo do, inquit, dico uobis, prius30 quam fiat ; ut cum factum fuerit, credatis quia ego sum ; id est, ego sum de quo ilia scriptura praecessit, ubi dictum est : Qui manducat mecum panem, leuabit su¬ per me calcaneum. 2. Deinde sequitur, et dicit : Amen, amen dico uobis, qui accipit si quern misero, me accipit ; qui autem me accipit, accipit eum qui me misit. Tantumne di¬ stare intellegi uoluit inter eum quern mittit et seipsum, quan3 turn inter seipsum et Patrem Deum ? Hoc si isto modo acceperimus, nescio quos gradus, quod absit, arianorum more faciemus. Illi quippe cum audiunt haec euangelica uerba, seu legunt, statim ad illos gradus sui dogmatis currunt, quibus non adscendunt ad uitam, sed praecipitantur in mortem. Con10 tinuo quippe dicunt : Quantum apostolus Filii distat a Filio, quamuis dixerit : Qui accipit si quern misero, me accipit, tantum et Filius distat a Patre, quamuis dixerit : Qui autem me accipit, accipit eum qui me misit. Sed si hoc dicis, oblitus es, heretice, gradus tuos. Si enim 15 tanto interuallo propter haec Domini uerba Filium a Patre, quantum apostolum distinguis a Filio, ubi positurus es SpiriLIX, 1, 20 Ioh. 6, 71.

28 I Cor. 11, 20.

Ioh. XIII, 20

20

25

30

5

10

15

20

25

TRACT. IN IOH. FIX, 2-3

477

turn sanctum ? Exciditne tibi, eum uos ponere solere post Filium ? Erit ergo ipse inter apostolum et Filium ; et multo amplius distabit Filius ab apostolo quam Pater a Filio. An forte, ut inter Fdium et apostolum, atque inter Patrem et Filium maneat paribus interuallis ista distinctio, aequalis erit Spiritus sanctus Filio ? Sed nec hoc uultis. Vbi ergo eum posituri estis, si quanta Filium Patri, tanta apostolum Filio discretione supponitis ? Cohibete itaque uestrae praesumtionis audaciam ; et in his uerbis nolite quaerere quantam Filii et apostoli, tantam Patris Filiique distantiam. Ipsum Filium audite potius dicentem : Ego et Pater unum sumus. Vbi ueritas uobis inter Genitorem et Vnigenitum nullam distantiae suspicionem reliquit, ubi gradus uestros Christus elisit, ubi scalas uestras petra confregit. 3. Sed hereticorum calumnia refutata, quonam modo nos accepturi sumus haec dominica uerba ; Qui accipit si quem misero, me accipit ; qui autem me accipit, accipit eum qui me misit ? Si enim uoluerimus intellegere ideo dictum : Qui me accipit, accipit eum qui me misit, quod unius naturae sint Pater et Filius, consequens uidebitur ex eorumdem uerborum regula, qua dictum est : Qui accipit si quem misero, me accipit, ut unius naturae sit Filius et apostolus. Posset quidem non inconuenienter et hoc intellegi, ^ 664 quoniam geminae est ille gigas substantiae, qui exsultauit ad currendam uiam : Verbum enim caro factum est, hoc est, Deus homo factus est. Proinde ita dixisse posset uideri : Qui accipit si quem misero, me accipit secundum hominem ; Qui autem me secundum Deum accipit, acci- 1797 pit eum qui me misit. Sed cum ista dicebat, non ab illo naturae unitas, sed in eo qui mittitur, mittentis commendabatur auctoritas. Sic itaque eum qui missus est unusquisque accipiat, ut in illo eum qui misit adtendat. Si ergo adtendas Christum in Petro, inuenies discipuli praeceptorem ; si autem adtendas Patrem in Filio, inuenies Vnigeniti Genitorem, ac sic in eo qui missus est, sine ullo accipis errore mittentem. Ea quae sequuntur in euangelio, non sunt temporis breuitate coartanda. Et ideo sermo iste, carissimi, uelut ouium sanctarum cibus, si sufficit, salubriter capiatur; si exiguus est, desiderabiliter ruminetur.

2, 27 Ioh. xo, 30.

32

3, 10 cfr Ps. 18, 6.

11 cfr Ioh. i, 14.

Tr. Ioh.

TRACT. IN IOH. LX, 1-2

478

Ioh. XIII, 21

TRACTATVS LX. [.seu series II, tractatus vi\ In illud : Cum haec dixisset Iesus turbatus est spiritu. [Cap.

xm, 21.] 1. Non parua, fratres, ex euangelio beati Iohannis nobis proponitur quaestio, ubi ait : Cum haec dixisset Iesus, turbatus est spiritu, et protestatus est, et dixit : Amen, amen dico uobis, quia unus ex uobis tradet 5 me. Hincne turbatus est Iesus, non carne, sed spiritu, quia dicturus fuerat : Vnus ex uobis tradet me ? Numquidnam illi hoc tunc primurn uenit in mentem, uel tunc primum ei subito reuelatum est, eumque repentina tanti mali nouitas turbauit ? Nonne hinc paulo ante loquebatur dicens : 10 Qui manducat mecum panem, leuabit super me calcaneum ? Nonne etiam iam superius dixerat : Et uos mundi estis, sed non omnes ? Vbi euangelista subiunxit : Sciebat enim quisnam esset qui traderet eum ; quern iam et ante significauerat dicens : Nonne ego uos duodecim elegi, et unus ex uobis diabolus est P 15 Quid est ergo quod nunc turbatus est spiritu, cum pro¬ testatus est, et dixit : Amen, amen dico uobis, quia unus ex uobis tradet me ? An quia eum iam fuerat expressurus, ut non lateret in ceteris, sed discerneretur a cete¬ ris, ideo turbatus est spiritu ? An quia ipse traditor iam 20 fuerat exiturus, ut Iudaeos, quibus Dominus ab eo traderetur, adduceret, turbauit eum imminens passio, et periculum proximum, et traditoris impendens manus, cuius fuerat praecognitus animus? Tale quippe hoc est quod Iesus turbatus est spiritu, quale etiam illud quod ait : Nunc anima mea 25 turbata est ; et quid dicam P Pater, salua me ex hora hac ; sed propterea ueni in horam hanc. Sicut ergo tunc eius anima turba¬ ta est hora propinquante passionis, ita etiam nunc exituro Iuda atque uenturo, et propinquante tanto scelere traditoris, turbatus est spiritu. 2 Turbatus est ergo potestatem habens ponendi animam suam, et potestatem habens iterum sumendi earn. Turbatur tarn ingens potestas, turbatur petrae firmitas ; an potius in eo nostra turbatur infirmitas ? Ita uero ! nihil indignum cre5 dant serui de Domino suo, sed agnoscant se membra in capite suo. Qui mortuus est pro nobis, turbatus est idem ipse pro nobis. Qui ergo potestate mortuus est, potestate turbatus est ; PL qui transfigurauit corpus humilitatis nostrae conforme cor- J798 pori gloriae suae, transfigurauit etiam in se affectum infirmita- M 665 xo tis nostrae, compatiens nobis affectu animae suae. Proinde

.

LX, 1, 10 Ioh. 13, 18. 10. 11.

ibid.

10, 18.

8 cfr Phil. 3, 21.

14 ibid.

6, 74.

24

Ioh. 12, 27.

2, 1 cfr

Ioh. XIII, 21

15

5

10

15

TRACT. IN IOH. LX, 2-5

479

quando turbatur magnus, fortis, certus, inuictus, non ei timeamus quasi deficiat ; non perit, sed nos quaerit. Nos, inquam, nos omnino sic quaerit ; nos ipsos in illius perturbatione uideamus, ut quando turbamur, non desperatione pereamus. Quando turbatur qui non turbaretur nisi uolens, eum consolatur qui turbatur et nolens. 3. Pereant argumenta philosophorum, qui negant in sapientem cadere perturbationes animorum. Stultam fecit Deus sapientiam huius mundi; et Dominus nouit cogitationes hominum, quoniam uanae sunt. Turbetur plane animus christianus, non miseria, sed misericordia ; timeat ne pereant homines Christo, contristetur cum perit aliquis Christo ; concupiscat adquiri homines Christo, laetetur cum adquiruntur homines Christo ; timeat et sibi ne pereat Christo, contristetur peregrinari se a Christo ; concupiscat regnare cum Christo, laetetur dum sperat se regnaturum esse cum Christo. Istae sunt certe quatuor quas perturbationes uocant, timor et tristitia, amor et laetitia. Habeant eas iustis de causis animi christiani, nec philosophorum stoicorum, uel quorumcumque similium consentiatur errori; qui profecto quemadmodum uanitatem existimant ueritatem, sic stuporem deputant sanitatem, ignorantes sic hominis animum, quemadmodum corporis membrum, desperatius aegrotare, quando et doloris amiserit sensum. 4 Sed dicit aliquis : Numquid animus christiani debet etiam morte impendente turbari ? Vbi est enim quod ait apostolus, concupiscentiam se habere dissolui et esse cum Christo ; si illud quod concupiscit, potest eum turbare cum uenerit ? Facile est quidem istis ad haec respondere, qui et ipsam laetitiam perturbationem uocant. Quid si enim propterea morte imminente turbatur, quia morte imminente laetatur ? Sed hoc, inquiunt, gaudium, non laetitia nominanda est. Quid est hoc, nisi easdem res sentire, et rerum nomina uelle mutare ? Verum nos sacris litteris accommodemus auditum, et secun¬ dum ipsas potius istam quaestionem Domino adiuuante soluamus ; nec quoniam scriptum est : Cum haec dixisset Iesus, turbatus est spiritu, dicamus eum laetitia fuisse turbatum, ne uerbis suis nos ipse conuincat ubi dicit : Tristis est anima mea usque ad mortem. Tale aliquid etiam hie intellegendum est, quando suo traditore iam tunc solo exituro, et cum suis sociis continuo redituro : Iesus turbatus est spi¬ ritu. 5 Firmissimi quidem sunt christiani, si qui sunt, qui nequaquam morte imminente turbantur ; sed numquid Christo firmiores ? Quis hoc insanissimus dixerit ? Quid est ergo quod

.

5

10

15

.

3, 2 efr I Cor. 1, 20. 26, 38.

3

efr Ps. 93, 11.

4,

3

efr Phil. 1, 23.

14

Matth.

480

TRACT. IN IOH. LX, 5-LXI, 1

Ioh. XIII, 21

ille turbatus est, nisi quia infirmos in suo corpore, hoc est in sua ecclesia, suae infirmitatis uoluntaria 'similitudine consola- pl tus est, ut si qui suorum adhuc morte imminente turbantur 1799 in spiritu, ipsum intueantur, ne hoc ipso se putantes reprobos, peiore desperationis morte sorbeantur ? Quantum itaquebonum de participatione diuinitatis eius exspectare et sperare debe10 mus, cuius nos et perturbatio tranquillat, et infirmitas firmat ? Siue ergo isto loco ipsum Iudam pereuntem miserando turba¬ tus est, siue sua morte propinquante turbatus est, non est tamen ullo modo dubitandum, non eum animi infirmitate, sed potestate turbatum, ne nobis desperatio salutis oriatur, ^ 666 15 quando non potestate, sed infirmitate turbamur. Carnis quippe ille gerebat infirmitatem, quae infirmitas resurrectione consumta est. Sed qui non solum homo, uerum etiam Deus erat, ineffabili distantia uniuersum genus humanum animi fortitudine superabat. Non ergo aliquo est cogente tur20 batus, sed turbauit semetipsum ; quod de illo euidenter expressum est, quando Lazarum suscitauit; nam ibi scriptum est quod turbauerit semetipsum, ut hoc intellegatur et ubi non scriptum legitur, et tamen eum legitur fuisse turbatum. Affectum quippe humanum, quando oportuisse iudicauit, in 25 seipso potestate commouit, qui hominem totum potestate suscepit. 5

TRACTATVS LXI. [.seu series II, tractatus vii] Ab eo quod Dominus ait : Amen, amen dico uobis, quia unus ex uobis tradet me, usqu,e ad id : Ille est cui ego tinctum panem porrexero. [Cap. xm, 21-26.]

1. Hoc euangelii capitulum, fratres, ita nobis exponendum hac lectione propositum est, ut iam etiam de traditore Domini per panem tinctum eique porrectum satis euidenter expresso aliquid dicere debeamus. Et de illo quidem, quod eum iam 5 demonstraturus Iesus turbatus est spiritu, praeterito sermone disserui; sed fortassis quod ibi non dixi, etiam hoc nobis Do¬ minus significare sua perturbatione dignatus est, quod scilicet falsos fratres, et dominici agri ilia zizania ita necesse est usque ad messis tempus inter frumenta tolerari, ut quando ex eis 10 aliqua separari etiam ante messem urgens causa compellit, fieri sine ecclesiae perturbatione non possit. Hanc perturbationem sanctorum suorum per schismaticos et hereticos futuram, quodammodo praenuntians Dominus, praefigurauit in seipso, cum exituro Iuda hornine malo, et commixtionem 5, 21 cfr Ioh. 11, 33. LXI, 1, 8 cfr Matth. 13, 29. 30.

Ioh. XIII, 21-23 25

TRACT. IN IOH. LXI, 1-4

frumenti, in qua diu fuerat toleratus, separatione apertissima relicturo, turbatus est non carne, sed spiritu. Spiritales enim eius in huiusmodi scandalis non peruersitate, sed caritate turbantur; ne forte in separatione aliquorum zizaniorum, simul aliquod eradicetur et triticum. 2 Turbatus itaque est Iesus spiritu, et protestatus est, et dixit : Amen, amen dico uobis, quia unus ex uobis tradet me. Vnus ex uobis, numero, non merito ; specie, non uirtute ; commixtione corporali, non uinculo spiritali; carnis adiunctione, non cordis socius unitate ; proinde non qui ex uobis est, sed qui ex uobis exiturus est. Nam quomodo erit uerum quod protestatus est Dominus, et dixit : pl Vnus ex uobis, si uerum est quod ait idem ipse in epistola 1800 sua, cuius est hoc euangelium : Ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis ; nam si fuissent ex nobis, mansissent utique nobis¬ cum ? Non erat igitur ex illis Iudas : mansisset enim cum illis, si esset ex illis. Quid est ergo : Vnus ex uobis tradet me, nisi, unus ex uobis exiturus est, qui me tradet ? Quia et ille qui ait : Si fuissent ex nobis, mansissent utique nobiscum, iam dixerat : Ex nobis exierunt. Ac per hoc utrumque uerum est, et ex nobis, et non ex nobis : secundum aliud ex nobis, secundum aliud non ex nobis ; secundum communionem sacramentorum ex nobis, secundum suorum proprietatem criminum, non ex nobis. 3. Adspiciebant ergo ad inuicem discipuli, haesitantes de quo dicer et. Sic quippe in eis erat erga Magistrum suum pia caritas, ut tamen eos humana alterum de altero ^ 667 stimularet infirmitas. Nota quidem sibi erat cuiusque conscientia ; uerumtamen quia proximi erat ignota, ita sibi unusquisque erat certus, ut incerti essent et in ceteris singuli, et in sin¬ gulis ceteri. 4 Erat ergo recumbens unus ex discipulis eius in sinu Iesu, quern diligebat Iesus. Quiddixerit: in sinu, paulo post ait, ubi dicit : supra pectus Iesu. Ipse est lohannes cuius est hoc euangelium, sicut postea manifestat. Erat enim eorum haec consuetudo qui sacras litteras nobis ministrarunt, ut quando ab aliquo eorum diuina narrabatur historia, cum ad seipsum ueniret, tamquam de alio loqueretur, et sic se insereret ordini narrationis suae, tamquam rerum gestarum scriptor, non tamquam sui ipsius praedicator. Nam et hoc sanctus Matthaeus fecit, qui cum in textu narrationis suae uenisset ad seipsum : Vidit, inquit, in telonio sedentem quemdam publicanum, nomine Mattliaeum, et ait illi : Sequere me ; non ait : Vidit me, et dixit mihi. Hoc fecit et beatus Moyses, ita de seipso tamquam de alio cuncta narrauit, et ait :

.

5

10

15

5

.

5

10

481

2, 9 I Ioh.

2,

19.

4, 4 cfr Ioh. 21, 20-24.

11 Matth. 9, 9.

482

TRACT. IN IOH. LXI, 4-6

Ioh. XIII, 23-27

15 Dixit Dominus ad Moysen. Inusitatius apostolus Paulus, non in historia, ubi rerum gestarum suscipitur explicanda narratio, sed in epistola hoc fecit. Nam utique de seipso ait : Scio liominem in Christo ante annos quatuordecim (siue in cor pore, siue extra corpus, nescio ; Deus scit), raptum huiusmodi usque 20 in tertium caelum. Quocirca quod etiam hie beatus euangelista non ait : Eram recumbens in sinu Iesu, sed ait : Erat recumbens unus ex discipulis, nostrorum auctorum consuetudinem agnoscamus potius quam miremur. Quid enim deperit ueritati, quando et res ipsa dicitur, et modo quodam dicendi 25 iactantia deuitatur ? Hoc quippe narrabat quod ad eius laudem maximam pertinebat. 5. Quid est autem : quern diligebat Iesus ? Quasi alios non diligeret, de quibus idem ipse Iohannes superius ait : In finem dilexit eos. Et ipse Dominus : Maiorem hac caritatem nemo habet, quam ut animam suam ponat pro amicis suis. Et 5 quis enumeret omnia diuinarum testimonia paginarum, quibus Dominus Iesus, non illius neque eorum quae tunc erant pl tantum, sed etiam post futurorum membrorum suorum, et 1801 totius ecclesiae suae dilector ostenditur ? Sed profecto latet hie aliquid, et pertinet ad sinum in quo recumbebat qui ista 10 dicebat. Per sinum quippe quid significatur aliud quam secretum ? Sed alius est opportunior locus, ubi nobis Dominus aliquid donet de hoc secreto, quantum sufficiat, dicere. 6 Innuit ergo Simon Petrus, et dicit ei. Notanda locutio est, dici aliquid non sonando, sed tantummodo in¬ nuendo : Innuit, inquit, et dicit ; utique innuendo dicit. Si enim cogitando aliquid dicitur, sicut scriptura loquitur : 5 Dixerunt apud semetipsos, quanto magis innuendo, ubi iam foras qualibuscumque signis promitur quod fuerat corde conceptum ? Quid ergo dixit innuendo ? Quid, nisi quod sequitur ? Quis est de quo dicit ? Haec uerba Petrus innuit, quia non sono uocis, sed motu corporis dicit. Itaque cum 10 recubuisset ille supra pectus /es^.Hicest utique pecto¬ ris sinus, sapientiae secretum. Dicit ei : Domine, quis est? Respondit Iesus : Ille est cui ego tinctum panem porrexero. Et cum tinxisset panem, dedit Iudae Simonis Iscariotae. Et post panem, tunc introiuit in 15 ilium sat an as. Expressus est traditor, nudatae sunt latebrae tenebrarum. Bonum est quod accepit, sed malo suo ^ 668 accepit, quia male bonum malus accepit. Verum de isto pane tincto qui porrectus est ficto, et de his quae sequuntur, multa dicenda sunt, quibus necessarium est plus temporis, quam 20 nunc habemus iam in istius fine sermonis.

.

6,

15 Exod. 6, 1. 5 Sap. 2, 1.

17 II Cor. 12, 2.

5, 2 Ioh.

13, 1.

3

ibid.

15, 13.

Ioh. XIII, 26-27

TRACT. IN IOH. LXII, 1-2

483

TRACTATVS LXII. [seu series II tractatus viii] Ab eo quod scriptum est : Et cum tinxisset panem, dedit Iudae, usque ad id : Nunc clarificatus est Filius hominis. [Cap. xm, 26-31.]

1. Scio, carissimi, moueri posse nonnuilos, siue pios ut re-

quirant, siue impios ut reprehendant, quod posteaquam pa¬ nem tinctum traditori suo Dominus dedit, intrauerit in ilium satanas. Sic enim scriptum est : Et cum tinxisset panem, 5 dedit Iudae Simonis Iscariotae ; et post panem tunc introiuit in ilium satanas. Dicunt enim : Itane hoc me¬ ruit panis Christi porrectus de mensa Christi, ut post ilium intraret in eius discipulum satanas ? Quibus respondemus, hinc nos potius doceri quam sit cauendum male accipere 10 bonum. Multum quippe interest, non quid accipiat, sed quis accipiat, nec quale sit quod datur, sed qualis sit ipse cui datur. Nam et bona obsunt, et mala prosunt, sicut fuerint quibus dantur. Peccatum, inquit apostolus, ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem. Ecce per bonum factum est 15 malum, dum male accipitur bonum. Itemque ipse ait : In magnitudine reuelationum mearum ne extollar, datus est mihi stimulus carnis meae, angelus satanae qui me colaphizet. Pro¬ pter quod ter Dominum rogaui, ut auferret eum a me, et dixit mihi : Sufficit tibi gratia mea ; nam uirtus in infirmitate perfi20 citur. Ecce per malum factum est bonum, dum bene accipitur malum. Quid ergo miraris si datus est Iudae panis Christi, per pl quern manciparetur diabolo ; cum uideas e contrario datum 1802 Paulo angelum diaboli, per quern perficeretur in Christo ? Ita et malo bonum obfuit, et malum bono profuit. Recorda25 mini unde sit scriptum : Quicumque manducauerit panem, aut biberit calicem Domini indigne, reus erit corporis et sanguinis Domini. Et de his erat sermo, cum hoc apostolus diceret, qui Domini corpus uelut alium cibum quemlibet indiscrete negligenterque sumebant. Hie ergo si corripitur qui non diudicat, 30 hoc est, non discernit a ceteris cibis Dominicum corpus, quo modo damnatur qui ad eius mensam fingens amicum, accedit inimicus? Si reprehensione tangitur neglegentia conuiuantis, qua poena percutitur uenditor inuitantis ? Quid erat autem panis traditori datus, nisi demonstratio cui gratiae fuisset in35 gratus ? 2 Intrau'it ergo post hunc panem satanas in Domini traditorem, ut sibi iam traditum plenius possideret, in quern

.

LXII, 1,

LXII, 1,

13 31

Rom. 7, 13.

damnatur] non

15

II Cor. iz, 7-9.

praem. edd.

25

I Cor. 11, 27.

484

5

10

5

10

TRACT. IN IOH. LXII, 2-4

Ioh. XIII, 27

prius intrauerat ut deciperet. Neque enim non in illo erat quando perrexit ad Iudaeos, et de pretio tradendi Domini pactus est, cum haec apertissime Lucas euangelista testetur et dicat : Intrauit autem satanas in Iudam, qui cognominabatur Iscariotes, unum de duodecim ; et abiit, et locutus est cum pnncipibus sacerdotum. Ecce ubi ostenditur quod iam intrauerat satanas in Iudam. Prius ergo intrauerat, immittendo in cor eius cogitationem qua traderet Christum ; talis enim iam uenerat ad coenandum. Nunc autem post panem intrauit in /* 669 eum, non ut adhuc alienum tentaret, sed ut proprium possideret. 3. Non autem, ut putant quidam negligenter legentes, tunc Iudas Christi corpus accepit. Intellegendum est enim quod iam omnibus eis distribuerat Dominus sacramentum corporis et sanguinis sui, ubi et ipse Iudas erat, sicut sanctus Lucas euidentissime narrat; ac deinde ad hoc uentum est, ubi se¬ cundum narrationem Iohannis apertissime Dominus per buccellam tinctam atque porrectam suum exprimit traditorem, fortassis per panis tinctionem illius significans fictionem. Non enim omnia quae tinguuntur, abluuntur ; sed ut inficiantur, nonulla tinguuntur. Si autem bonum aliquid hie significat tinctio, eidem bono ingratum non immerito est secuta damnatio. 4 Adhuc tamen Iudae possesso, non a Domino, sed a diabolo, cum homini ingrato intrasset panis in uentrem, hostis in mentem ; adhuc, inquam, tanti mali iam corde concepti plenus restabat effectus, cuius iam praecesserat damnandus affectus. Itaque cum Dominus panis uiuus panem mortuo tradidisset, et panem tradendo panis traditorem ostendisset : Quod facis, inquit, fac citius. Non praecepit facinus, sed praedixit Iudae malum, nobis bonum. Quid enim Iudae peius, et quid nobis melius quam traditus Christus, ab illo aduersus ilium, pro nobis praeter ilium ? Quod facis, fac citius. O uerbum libentius parati, quam irati! o uerbum non tarn poenam exprimens proditoris, quam mercedem significans 1803. redemptoris ! Dixit enim : Quod facis, fac citius, non tarn in perniciem perfidi saeuiendo, quam ad salutem fidelium festinando ; quia traditus est propter delicta nostra, et dilexit ecclesiam, et semetipsum tradidit pro ea. Vnde et de seipso dicit apostolus : Qui dilexit me, et tradidit seipsum pro me. Nisi ergo se traderet Christus, nemo traderet Christum. Quid habet Iudas, nisi peccatum ? Neque enim in tradendo Christo salutern nostram cogitauit, propter quam traditus est Christus,

.

5

10

15

20

2, 6 Luc. 22, 3 et 4. 5, 23.

17

3,

4 ibid.

19-21.

4,15

efr Rom.

4,

25.

Gal. 2, 20.

3, 8 fictionem] factionem

plures codd., at efr tract. LXII,

6, /.

18

16

efr Eph.

Ioh. XIII, 28-31

TRACT. IN IOH. LXII, 4-LXIII, 1

485

sed cogitauit pecuniae lucrum, et inuenit animae detrimentum. Accepit mercedem quam uoluit, sed nolenti est data quam meruit. Tradidit Iudas Christum, tradidit Christus seipsum ; ille agebat negotium suae uenditionis, iste nostrae redemtio25 nis. Quod facis, fac citius, non quia tu potes, sed quia hoc uult qui totum potest. 5. Hoc autem nemo sciuit discumbentium ad quid dixerit ei. Quidam enim putabant, quia loculos habebat Iudas, quia dicit ei Iesus : Erne ea quae opus sunt nobis ad diem festum, aut egenis ut aliquid 5 daret. Habebat ergo et Dominus loculos, et a fidelibus oblata conseruans, et suorum necessitatibus et aliis indigentibus tribuebat. Tunc primum ecclesiasticae pecuniae forma est instituta, ubi intellegeremus quod praecepit non cogitandum esse de crastino, non ad hoc fuisse praeceptum, ut nihil 10 pecuniae seruetur a sanctis ; sed ne Deo pro ista seruiatur, et propter inopiae timorem iustitia deseratur. Nam et aposto¬ lus in posterum prouidens, ait : Si quis fidelis habet uiduas, sufficienter tribuat eis, ut non grauetur ecclesia, quo ueris uiduis sufficere possit. 6. Cum ergo accepisset ille buccellam, exiit continuo. Erat autem nox. Et ipse qui exiuit, erat nox. Cum ergo exisset nox, ait Iesus : Nunc clarificatus est ^ Filius ho mi nis. Dies ergo diei eructauit uerbum, id est, 5 Christus discipulis fidelibus, ut audirent eum, et amarent sequendo ; et nox nocti annuntiauit scientiam, id est, Iudas Iudaeis infidelibus, ut uenirent ad eum, et apprehenderent persequendo. Sed iam hinc in sermonem Domini, qui factus est ad pios, antequam teneretur ab impiis, intentior flagitatur 10 auditor ; et ideo eum praecipitare non debet, sed differre potius disputator.

TRACTATVS LXIII. [.seu series II, tractatus ix] De eo quod Dominus ait : Nunc clarificatus est Filius hominis, usque ad id : Et continue* clarificabit eum. [Cap. xm, 31-32.]

1. Intendamus mentis obtutum, et adiuuante Domino, Deum requiramus. Diuini cantici uox est : Quaerite Deum, et uiuet anima uestra. Quaeramus inueniendum, quaeramus inuentum. Vt inueniendus quaeratur, occultus est; ut inuentus 5 quaeratur, immensus est. Vnde alibi dicitur : Quaerite faciem eius semper. Satiat enim quaerentem in quantum capit; et

5, 8 efr Matth. 6, 34. LXIII, 1, 2 Ps. 68, 33.

12 I Tim. 5, 16.

5

Ps. 104, 4.

6,

4

efr Ps. 18, 3.

670

486

10

15

20

25

30

33

5

10

15

TRACT. IN IOH. LXIII, 1-2

Ioh. XIII, 31

inuenientem capaciorem facit ut rursus quaerat impleri, ubi pl plus capere coeperit. Non ergo ita dictum est: Quaerite faciem 1804 eius semper, quemadmodum de quibusdam : Semper discentes, et ad scientiam ueritatis numquam peruenientes, sed potius sicut idle ait : Cum consummauerit homo, tunc incipit, donee ad illam uitam ueniamus, ubi sic impleamur, ut capaciores non efficiamur, quia ita perfecti erimus, ut iam non proficiamus. Tunc enim ostendetur nobis quod sufficit nobis. Hie autem semper quaeramus, et fructus inuentionis non sit finis inquisitionis. Neque enim propterea non semper, quia hie tantum ; sed ideo hie semper dicimus esse quaerendum, ne aliquando hie putemus ab inquisitione cessandum. Nam et de quibus dictum est : Semper discentes, et ad ueritatis scientiam numquam peruenientes ; hie sunt utique semper discentes ; cum uero de hac uita exierint, iam non erunt discentes, sed, erroris sui mercedem recipientes. Sic enim dictum est : Semper discentes, et ad ueritatis scientiam numquam peruenien¬ tes ; tamquam diceretur : Semper ambulantes, et ad uiam numquam peruenientes. Nos autem semper ambulemus in uia, donee eo ueniamus quo ducit uia; nusquam in ea remaneamus, donee perducat ubi maneamus; atque ita, et quaerendo tendimus, et inueniendo ad aliquid peruenimus, et ad id quod restat quaerendo et inueniendo transimus, quo usque ibi fiat finis quaerendi, ubi perfectioni non superest intentio proficiendi. Haec praelocutio, dilectissimi, intentam fecerit Caritatem uestram ad istum Domini sermonem, quern ad discipulos habuit ante passionem ; profundus est enim, et utique ubi multum laboraturus est disputator, non remissus debet esse auditor. 2 Quid ergo ait Dominus posteaquam Iudas exiit, ut citius faceret quod erat facturus, hoc est, Dominus traditurus ? Quid ait dies, cum exisset nox ? Quid ait redemtor, cum exisset uenditor ? Nunc, inquit, clarificatus est Filius hominis. Quare nunc ? Numquid quia exiit qui tradat, quia imminent qui teneant et Occident ? Itane nunc clari¬ ficatus est, quia prope est ut humilietur amplius ; cui iam impendet ut alligetur, ut iudicetur, ut condemnetur, ut irridea- ^ 671 tur, ut crucifigatur, ut interimatur ? Haeccine est clarificatio, an potius humiliatio ? Nonne quando miracula faciebat, ait tamen de illo iste Iohannes : Spiritus non erat datus, quia Iesus nondum erat glorificatus ? Tunc ergo nondum erat glorificatus, cum mortuos suscitaret; et nunc est glorificatus, cum mortuis propinquaret ? Nondum erat glorificatus faciens diuina, et glorificatus est passurus humana ? Mirum, si hoc

.

8 II Tim. 3, 7.

LXIII, 1,

7

11

implere

Eccl. 18, 6.

edd.

2,

11

Ioh. 7, 39.

Ioh. XIII, 31

20

25

30

35

40

45

5

10

15

TRACT. IN IOH. LXIII, 2-3

487

Deus ille magister significabat et docebat his uerbis. Altius est perscrutandum Altissimi dictum, qui se aliquantum manifestat ut inueniamus, et iterum occultat ut inquiramus, et de inuentis ad inuenienda tamquam passibus innitamur. Video hie aliquid quod praefiguret magnum aliquid. Exiit Iudas, et clarificatus est Iesus ; exiit filius perditionis, et clarificatus est filius hominis. Ille quippe exierat, propter quern dictum erat eis : Et uos mundi estis, sed non omnes. Exeunte itaque immun- pl do, omnes mundi remanserunt, et cum suo mundatore man- 1805 serunt. Tale aliquid erit cum uictus a Christo transient hie mundus, et nemo in populo Christi remanebit immundus ; cum zizaniis a tritico separatis, iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris sui. Hoc futurum praeuidens Dominus, et nunc significatum esse contestans, discedente Iuda tamquam zizaniis separatis, remanentibus tamquam tritico apostolis sanctis : Nunc, inquit, clarificatus est Filius hominis, tamquam diceret : Ecce in ilia mea clarificatione quod erit, ubi malorum nullus erit, ubi bonorum nullus perit. Sic autem non est dictum : Nunc significata est clarificatio Filii hominis ; sed dictum est : Nunc clarificatus est Filius hominis, quemadmodum non est dictum : Petra significabat Christum ; sed : Petra erat Christus. Nec dictum est : Bonum semen significabat filios regni, aut, zizania significabant filios maligni; sed dictum est : Bonum semen hi sunt filii regni ; zizania autem, filii maligni. Sicut ergo solet loqui scriptura, res significantes tamquam illas quae significantur appellans, ita locutus est Dominus dicens : Nunc clarificatus est Filius hominis, posteaquam separato inde nequissimo, et secum remanentibus sanctis, si¬ gnificata est glorificatio eius, quando separatis iniquis manebit in aeternitate cum sanctis. 3. Cum autem dixisset : Nunc clarificatus est Filius hominis, adiunxit : Et Deus clarificatus est in eo. Ipsa est enim clarificatio filii hominis, ut Deus clarificetur in eo. Si enim non ipse in seipso, sed Deus in illo clarificatur, tunc ilium Deus in se clarificat. Denique tamquam ista exponens, adiungit, et dicit : Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso. Hoc est: Si Deus clarificatus est in eo, quia non uenit facere uoluntatem suam, sed uoluntatem eius qui misit ilium ; et Deus clarificabit eum in semetipso, ut natura humana in qua est filius hominis, quae a Verbo aeterno suscepta est, etiam immortali aeternitate donetur. Et continuo, inquit, clarificabit eum. Resurrectionem scilicet suam, non sicut nostram in fine saeculi, sed continuo futuram hac adtestatione praedicens. Ipsa est enim clarificatio, de qua euangelista iam dixerat, quod 23 ibid. 13,

38.

13, IO.

27

efr Matth. 13, 43.

37

I Cor.

10, 4.

39

Matth.

488

TRACT. IN IOH. LXIII, 3-LXIV, 1 Ioh. XIII, 31-33

paulo ante commemoraui, quia propterea nondum Spiritus datus erat illo nouo modo in eis, quibus fuerat eo modo post resurrectionem credentibus dandus, quia Iesus nondum fue¬ rat clarificatus ; id est, nondum fuerat mortalitas immortali- M 20 tate uestita, et in aetemam uirtutem temporalis infirmitas commutata. Potest et de ista clarificatione dictum uideri : Nunc clarificatus est Filius hominis ; ut quod ait nunc, non ad imminentem passionem, sed ad uicinam resur¬ rectionem pertinere credatur, tamquam fuerit factum quod 25 erat tarn proxime iam futurum. Hodie Dilectioni uestrae ista suffecerint; cum donauerit Dominus, de consequentibus disseremus.

672

TRACTATVS LXIV. [seu series II, tractatus x] In id quod Dominus dicit: Filioli, adhuc modicum uobiscum PL sum : quaeretis me, et sicut dixi Iudaeis, quo ego uado, uos non 1806 potestis uenire ; et uobis dico modo. [Cap. xiii, 33.] 1. Aduertenda est, carissimi, dominicorum uerborum ordinata connexio. Cum enim superius dixisset, posteaquam Iudas egressus est, et ab ilia sanctorum etiam corporaJi conuersatione seiunctus est : Nunc clarificatus est Filius hominis, et Deus 5 clarificatus est in eo, quod siue futurum regnum significans dixit, quando mali separabuntur a bonis, siue quod eius resurrectio tunc futura esset, id est, differenda non esset, sicut in finem saeculi nostra differtur, ac deinde addidisset : Si Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in semetipso, et xo continuo clarificabit eum, quod sine ulla ambiguitate de sua resurrectione continuo futura testatus est, adiecit, atque ait : Filioli, adhuc modicum uobiscum sum. Ne putarent ergo quod sic eum clariiicaturus esset Deus, ut non eis coniungeretur ulterius ea conuersatione qua in terra est. 15 Adhuc modicum, inquit, uobiscum sum, tamquam diceret : Continuo quidem resurrectione clarificabor ; non tamen continuo adscensurus in caelum, sed adhuc modicum uo¬ biscum sum. Sicut enim scriptum est in Actibus Apostolorum, fecit cum eis post resurrectionem quadraginta dies in20 trans et exiens, manducans et bibnes, non quidem habens esuriendi ac sitiendi egestatem, sed usque ad ista carnis insinuans ueritatem, quae cibandi ac potandi iam non habebat necessitatem, sed potestatem. Hos ergo quadraginta dies significauit dicendo : Adhuc modicum uobiscum sum, an aliLXIV, i, 18 cfr Act. i, 3. 3, 20/21 et in usq. commutata] om. plures codd.

Ioh. XIII, 33

TRACT. IN IOH. LXIV, 1-4

489

25 quid aliud ? Potest enim et sic intellegi: Adhuc modicum uobiscum sum ; Adhuc, sicut uos, in hac infirniitate carnis etiam ipse sum, donee scilicet moreretur atque resurgeret ; quia posteaquam resurrexit, cum illis quidem fuit diebus, ut dictum est, quadraginta exhibitione corporalis praesentiae, 30 sed non cum illis fuit consortio infirmitatis humanae. 2 Est et alia diuina praesentia sensibus ignota mortalibus, de qua item dicit : Ecce ego uobiscum sum, usque ad consummationem saeculi. Hoc certe non est : Adhuc modicum uobiscum sum ; non enim modicum est usque ad consum5 mationem saeculi. Aut si et hoc modicum est (uolat enim aetas, et in oculis Dei mille anni sicut dies unus, aut sicut uigilia in nocte, non tamen hoc signiheare uoluisse credendus est nunc, quandoquidem secutus adiunxit : Quaeritis me, et sicut dixi Iudaeis, quo ego uado, uos non potestis to uenire. Vtique post hoc modicum quo uobiscum sum : Quaeritis me, et quo ego uado, uos non potestis uenire. Numquid post consummationem saeculi, quo ipse uadit, uenire non poterunt ? Et ubi est quod aliquanto post 673 in hoc ipso sermone dicturus est : Pater, uolo ut ubi ego sum, et i5 ipsi shit mecum ? Non ergo de ilia sua cum suis praesentia, qua cum illis est usque ad consummationem saecuh, nunc locutus est, ubi ait : Adhuc modicum uobiscum sum ; sed uel de infirniitate mortali, qua cum illis erat usque ad pas- pl sionem suam ; aut de praesentia corporali, qua cum illis futurus 1807 20 erat usque ad adscensionem suam. Quodlibet horum quis eligat, cum fide non litigat. 3. Ne cui autem uideatur abhorrere iste sensus a uero, quo dicimus Dominum mortalis carnis communionem, in qua cum discipulis usque ad passionem fuit, significare potuisse dicendo : Adhuc modicum uobiscum sum ; apud ahum quo5 que euangelistam post resurrectionem uerba eius adtendat, ubi ait : Haec locutus sum uobis, cum adhuc essem uobiscum. Quasi tunc non erat cum ipsis simul adsistentibus, uidentibus, tangentibus, colloquentibus. Quid est ergo : cum adhuc essem uobiscum, nisi, cum adhuc essem in carne mortali, in qua estis 10 et uos ? Tunc enim quidem in eadem carne resuscitatus erat ; sed cum illis in eadem mortalitate iam non erat. Quapropter sicut ibi iam immortalitate carnis indutus ueraciter ait : cum adhuc essem uobiscum, ubi nihil aliud intellegere possumus, nisi, cum adhuc essem in carnis mortalitate uobiscum ; ita i5 et hie non absurde dixisse intellegitur : Adhuc modicum uobiscum sum, tamquam diceret : Adhuc modicum sicut uos estis, mortalis sum ego. Ergo sequentia uideamus. 4 Quaeritis me, et sicut dixi Iudaeis, quo ego ua¬ do, uos non potestis uenire, et uobis dico mo do.

.

.

2, 2 Matth. 28, 20.

6 efr Ps. 89, 4.

14

Ioh.

17, 24.

3, 6 Luc. 24, 44.

490

TRACT. IN I0H. LXIV, 4-LXV, i Ioh. XIII34

Hoc est, modo non potestis. Iudaeis autem cum hoc diceret, non addidit modo. Isti itaque uenire non poterant tunc 5 quo ille ibat, sed poterant postea ; nam hoc apostolo Petro apertissime paulo post ait. Cum enim dixisset ille : Domine, quo uadis ? respondit ei : Quo ego uado, non poles me modo sequi ; sequeris autem postea. Sed hoc quid sit, non negligenter est praetereundum. Quo enim sequi tunc non poterant disci10 puli Dominum, sed postea poterant ? Si dixerimus ad mortem : homini nato quod inuenitur tempus, quo ad moriendum non sit idoneus ; quandoquidem tabs est in corpore corruptibili hominum sors, ut non sit in ea facilior uita quam mors ? Non igitur adhuc minus idonei erant sequi Dominum ad 15 mortem, sed minus idonei erant sequi Dominum ad uitam quae non habet mortem. Illo quippe ibat Dominus, ut surgens a mortuis iam non moreretur, et mors ei ultra non dominaretur. Moriturum quippe Dominum pro iustitia quomodo iam fuerant secuturi, adhuc martyrio non maturi ? Aut iterum Dominum 20 ad immortalitatem carnis, quomodo iam fuerant secuturi, quandolibet morituri, sed in saeculi fine resurrecturi ? Aut iturum Dominum ad sinum Patris, nec relicturum eos, unde nec recessit cum uenisset ad eos, quomodo iam fuerant secu¬ turi, cum esse nemo possit in ilia felicitate nisi perfectus in 25 caritate ? Ideoque docens quomodo idonei esse possint pergere quo ille antecedebat : Mandatum, inquit, nouum do uobis, ut diligatis inuicem. Hi sunt gressus quibus sequendus est Christus ; sed de his sermo uberior in aliud tempus est differendus. TRACTATVS LXV. [seu series II, tractatus xi\ In id quod Dominus ait : Mandatum nouum do uobis, ut dili¬ gatis inuicem, sicut dilexi uos, ut et uos inuicem diligatis ; in hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis in inuicem. [Cap. xm, 34-35.]

1. Dominus Iesus mandatum nouum se discipulis suis dare

testatur, ut diligant inuicem : Mandatum, inquit, nouum do uobis, ut diligatis inuicem. Nonne iam erat hoc mandatum in antiqua Dei lege, ubi scriptum est : Diliges proxi5 mum tuum tamquam teipsum ? Cur ergo nouum appellatur a Domino, quod tarn uetus esse conuincitur ? An ideo est manda¬ tum nouum, quia exuto uetere induit nos hominem nouum ? Innouat quippe audientem, uel potius obedientem, non omnis, sed ista dilectio quam Dominus ut a carnali dilectione distin10 gueret, addidit : si cut dilexi uos. Nam diligunt inuicem LXV, 1, 4 Leu. 19, 18.

674 PL

fi

1808

Ioh.XIII.34

15

20

25

30

35

40

43

50

5

TRACT. IN I0H. LXV, 1-2

491

mariti et uxores, parentes et filii, et quaecumque alia inter se homines necessitudo humana deuinxerit (ut taceamus de dilectione culpabili atque damnabili, qua diligunt inuicem adulteri et adulterae, scortatores et meretrices, et quoscumque alios non humana necessitudo, sed humanae uitae noxia turpitudo coniungit). Mandatum ergo nouum dedit nobis Christus, ut diligamus inuicem, sicut et ipse dilexit nos. Dilectio ista nos innouat, ut simus homines noui, heredes Testamenti Noui, cantatores cantici noui. Haec dilectio, fratres carissimi, antiquos etiam tunc iustos, tunc patriarchas et prophetas, sicut postea beatos apostolos innouauit, ipsa et nunc innouat gentes, et ex uniuerso genere humano quod diffunditur toto orbe terrarum, tacit et colligit populum nouum, corpus nouae nuptae Filii Dei unigeniti sponsae, de qua dicitur in cantico canticorum : Quae est ista quae adscendit dealbata ? utique dealbata, quia innouata; unde nisi mandato nouo ? Propter quod pro inuicem sollicita sunt membra in ea ; et si patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra, et si glorificatur unum membrum, congaudent omnia membra. Audiunt enim, atque custodiunt : Mandatum nouum do uobis, ut uos inuicem diligatis, non sicut se diligunt qui corrumpunt, nec sicut se diligunt homines, quoniam homines sunt ; sed sicut se diligunt, quoniam dii sunt et filii Altissimi omnes, ut sint Filio eius unico fratres, ea dilectione inuicem diligentes, qua ipse dilexit eos, perducturus eos ad ilium finem qui sufficiat eis, ubi satietur in bonis desiderium eorum. Tunc enim aliquid desiderio non deerit, quando omnia in omnibus Deus erit. Tabs finis non habet finem. Nemo ibi moritur, quo nemo peruenit, nisi huic saeculo moriatur, non morte omnium, qua corpus ab anima deseritur, sed morte electorum, qua etiam cum in carne mortali adhuc manetur, cor sursum ponitur. De quali morte dicebat apostolus : Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo. Hinc fortasse dictum est : Valida est sicut mors dilectio. Hac enim dilectione fit ut in isto adhuc corruptibili corpore constituti moriamur huic saeculo, et uita nostra abscondatur cum Christo in Deo, pl immo ipsa dilectio est mors nostra saeculo, et uita cum Deo. 1809 Si enim mors est quando de corpore anima exit, quomodo non est mors quando de mundo amor noster exit ? Valida est ergo ^ 675 sicut mors dilectio. Quid ea ualidius, qua uincitur mundus ? 2 Nolite itaque, fratres mei, putare in hoc quod ait Dominus : Mandatum nouum do uobis, ut uos inuicem diligatis, illud maius praetermissum esse mandatum, quo praecipitur ut diligamus Dominum Deum nostrum ex toto corde, ex tota anima, et ex tota mente, tamquam enim hoc

.

25

Cant. 8, 3, sec. LXX.

cfr I Cor. 13, 28.

42

27

Col. 3, 3.

cfr I Cor. 12, 23. 26.

44

Cant. 8, 6.

36cfrPs.

102, 5.

37

492

10

15

20

25

5

i°

20

TRACT. IN IOH. LXV, 2-3 Ioh. XIII, 34-35

praetermisso uidetur dictum : ut d Hi gat is inuicem, uelut hoc ad illud alterum non pertineat, quo dictum est : Diliges proximum tuum tamquam teipsum. In his enim duohus praeceptis, inquit, tota lex pendet, et prophetae. Sed bene intellegentibus utrumque inuenitur in singulis. Nam et qui diligit Deum, non eum potest contemnere praecipientem ut diligat proximum ; et qui sancte ac spiritaliter diligit proximum, quid in eo diligit nisi Deum ? Ipsa est dilectio ab omni mundana dilectione discreta, quam distinguendo addidit Dominus : si cut dilexi uos. Quid enim nisi Deum dilexit in nobis ? Non quod habebamus, sed ut haberemus : ut perducat nos, sicut paulo ante dixi, ubi sit Deus omnia in omnibus. Sic etiam medicus recte dicitur aegros diligere ; et quid in eis nisi salutem diligit, quam cupit utique reuocare, non morbum, quern uenit expellere ? Sic ergo et nos inuicem diligamus, ut quan¬ tum possumus, inuicem ’ad habendum in nobis Deum cura dilectionis adtrahamus. Hanc dilectionem nobis donat ipse qui ait : Sicut dilexi uos, ut et uos diligatis inuicem. Ad hoc ergo nos dilexit, ut et nos diligamus inuicem ; hoc nobis conferens diligendo nos, ut mutua dilectione constringamur inter nos, et tarn dulci uinculo connexis membris corpus tanti capitis simus. 3. In hoc cognoscent, inquit, omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habueritis in inuicem, tamquam diceret : Alia munera mea habent uobiscum etiam non mei, non solum naturam, uitam, sensum, rationem, et earn salutem quae hominibus pecoribusque communis est ; uerum etiam linguas, sacramenta, prophetiam, scientiam, fidem, distributionem rerum suarum pauperibus, et traditionem corporis sui ut ardeant : sed quoniam caritatem non ha¬ bent, ut cymbala concrepant, nihil sunt, nihil illis prodest. Non ergo in illis quamuis bonis muneribus meis, quae habere possunt etiam non discipuli mei ; sed in hoc cognoscent omnes quia mei discipuli estis, si dilectionem habue¬ ritis in inuicem. O sponsa Christi pulcra inter mulieres ! o dealbata adscendens, et incumbens super fratruelem tuum ! quoniam cuius lumine illustraris ut candeas, eius adiutorio fulciris ne cadas ! o quam bene cantatur tibi in illo cantico canticorum uelut epithalamio tuo : Quia caritas in deliciis tuis ! Ipsa non comperdit cum impiis animam tuam ; ipsa discernit causam tuam, et sicut mors ualida est, et in deliciis tuis est. Quam mirandi generis mors est, cui parum fuit non esse in PL poenis, nisi esset insuper in deliciis ! Sed hie iam iste sermo 1810 claudatur ; ab ailio exordio tractanda sunt quae sequuntur. 2, 7 Matth. 12, 37-40.

3, 8 I Cor. 13, 1-3.

17 Cant. 7, 6, sec. LXX

Ioh. XIII, 36-38 TRACT. IN IOH. LXVI, 1-2

493

TRACTATVS LXVI. [seu series II, tractatus xii\ De eo quod sequitur : Dicit ei Simon Petrus : Domine, quo uadis ? usque ad id : Amen, amen dico tibi : non cantabit gallus, donee ter me neges. [Cap. xm, 36-38.]

5

10

15

20

25

30

35

1. Cum Dominus Iesus sanctam dilectionem qua se inuicem diligerent, discipulis commendaret, dicit ei Simon Petrus: p 676 Domine, quo uadis ? Sic utique hoc dixit Magistro discipulus, et Domino seruus, tamquam sequi paratus. Propterea quippe Dominus, qui eius animum uidit quare hoc interrogauerit, sic ei respondit : Quo ego uado, non potes me modo sequi, tamquam diceret : Propter quod interrogas, non potes modo. Non ait, non potes; sed non potes modo ; dilationem intulit, non spem tulit; et eamdem spem quam non tulit, sed potius dedit, sequenti uoce firmauit, addendo atque dicendo : Sequeris autem postea. Quid festinas, Petre ? Nondum te suo spiritu solidauit petra. Noli extolli praesumendo, non potes modo ; noli deici desperando, sequeris postea. Sed adhuc illi quid dicit ? Quare te non possum sequi modo ? Animam meam pro te ponam. Quid in animo eius esset cupiditatis, uidebat ; quid uirium, non uidebat. Voluntatem suam iactabat infirmus, sed inspiciebat ualetudinem medicus ; iste promittebat, ille praenoscebat; qui nesciebat, audebat ; qui praesciebat, docebat. Quantum sibi assumserat Petrus intuendo quid uellet, ignorando quid pos¬ set ? Quantum sibi assumserat, ut cum uenisset Dominus animam suam ponere pro amicis suis, ac per hoc et pro ipso, ille hoc Domino offerre confideret ; et nondum pro se posita anima Christi, animam suam polliceretur se positurum esse pro Christo? Respondit ergo Iesus : Animam tuam pro me pones ? Itane facies pro me, quod nondum ego pro te ? Animam tuam pro me pones ? Praeire potes, qui sequi non potes ? Quid tantum praesumis ? quid de te sentis ? quid esse te credis ? Audi quid sis : Amen, amen dico tibi : non cantabit gallus, donee ter me neges. Ecce quomodo tibi cito apparebis, qui magna loqueris, et te paruulum nescis. Qui mihi promittis mortem tuam, ter negabis uitam tuam. Qui te iam putas mori posse pro me, prius uiue pro te, nam timendo mortem carnis tuae, mortem dabis animae tuae. Quanta enim uita est confiteri Christum, tanta mors est negare Christum. 2 An apostolus Petrus, sicut eum quidam fauore peruerso excusare nituntur, Christum non negauit, quia interrogatus ab ancilla hominem se nescire respondit, sicut alii euangelistae

.

LXVI, 2,

33

1

quidam] efr Ambros.

Expos, emng. Luc.

X, 52 ; 72-82.

Tr. Ioh .

494

TRACT. IN IOH. LXVI, 2

Ioh. XIII, 38

contestantur expressius ? Quasi uero qui hominem Christum 5 negat, non Christum negat ; et hoc in eo negat quod factus est propter nos, ne periret quod fecerat nos. Ergo qui ita confitetur Christum Deum, ut hominem neget, non pro illo mortuus est Christus, quia secundum hominem mortuus est Christus. Qui negat hominem Christum, non reconciliatur per pl 10 mediatorem Deo. Vnus enim Deus, et unus mediator Dei et 1811 hominum homo Christus Iesus. Qui negat hominem Christum, non iustificatur ; quia sicut per inobedientiam unius hominis, peccatores constituti sunt multi, ita et per obedientiam unius hominis, iusti constituentur multi. Qui negat hominem Chri15 stum, non resurget in resurrectionem uitae ; quia per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum ; sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes uiuificabuntur. Per quid autem caput est ecclesiae, nisi per hominem, quod Verbum caro factum est ? id est, Dei Patris Vnigenitus Deus 20 homo factus est. Quomodo est igitur in corpore Christi, qui negat hominem Christum ? Qui enim caput negat, quomodo est membrum ? Sed quid multis immorer, cum ipse Dominus abstulerit omnes humanae argumentationis ambages ? Non m 677 enim ait : Non cantabit gallus donee hominem neges ; aut, 25 sicut loqui familiariore cum hominibus dignatione consueuit : Non cantabit gallus donee filium hominis ter neges ; sed ait : donee me ter neges. Quid est : me, nisi quod erat ? et quid nisi Christus erat ? Quidquid ergo eius negauit, ipsum negauit, Christum negauit, Dominum Deum suum negauit. 30 Quia et ille condiscipulus eius Thomas, quando exclamauit : Dominus meus et Deus meus, non Verbum, sed carnem tetigit; non incorpoream Dei naturam, sed hominis corpus curiosis manibus contrectauit. Hominem itaque tetigit, et tamen Deum cognouit. Si ergo quod iste tetigit, hoc Petrus negauit; quod 35 iste exclamauit, hoc Petrus offendit. Non cantabit gallus, donee ter me neges. Dicas licet : Nescio hominem ; dicas licet : Homo, nescio quid dicis ; dicas licet : Non sum ex discipulis eius : me negabis. Si, quod dubitare nefas est, Christus hoc dixit, uerumque praedixit, procul dubio Petrus Christum 40 negauit. Non accusemus Christum cum defendimus Petrum. Peccatum agnoscat infirmitas ; nam mendacium non habet ueritas. Agnouit quippe peccatum suum infirmitas Petri, prorsus agnouit ; et quantum mali Christum negando commiserit, plorando monstrauit. Ipse suos redarguit defensores, et unde 45 eos conuincat, producit lacrymas testes. Neque nos cum ista dicimus, primum apostolorum accusare delectat; sed hunc intuendo admoneri nos oportet, ne homo quisquam de humanis uiribus fidat. Nam quid aliud pertinuit ad doctorem salua10 efr I Tim. 2, 5. 27. 28.

35

12 Rom. 5, 19.

15

I Cor. 15, 21 et 22.

Matth. 26, 34. 69-74; Luc. 22, 55-60.

31

Ioh. 20,

Ioh. XIV, 1-2 TRACT. IN IOH. LXVI, 2-LXVII, 2

495

toremque nostrum, nisi ut nobis nequaquam de se quemquam 50 praesumere debere, in ipso primo apostolorum demonstraret exemplo ? In anima itaque Petri contigit quod offerebat in corpore. Non tamen pro Domino, ut temere praesumebat, praecessit, sed aliter quam putabat. Namque ante mortem et resurrectionem Domini, et mortuus est negando, et reuixit 55 plorando ; sed mortuus est, quia superbe ipse praesumsit; reuixit autem, quia benigne ille respexit. TRACTATVS LXVII. \seu series II, tractatus xiii] De eo quod Dominus dicit : Non turbetur cor uestrum, usque ad PL id : Iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum. [Cap. xiv, 1-3.] l8iz

1. Erigenda est nobis, fratres, ad Deum maior intentio,

5

10

ut uerba sancti euangelii, quae modo in nostris auribus sonuerunt, etiam mente capere utcumque possimus. Ait enim Dominus Iesus : Non turbetur cor uestrum. Credite in Deum, et in me credite. Ne mortem tamquam homines timerent, et ideo turbarentur, consolatur eos, etiam se Deum esse contestans. Credite, inquit, in Deum, et in me cre¬ dite. Consequens est enim ut si in Deum creditis, et in me credere debeatis; quod non esset consequens, si Christus non esset Deus. Credite in Deum, et in eum credite cui natura est, non rapina, esse aequalem Deo ; semetipsum enim exinaniuit ; non tamen formam Dei amittens, sed formam serui accipiens. Mortem metuitis huic formae serui; non turbetur cor uestrum, suscitabit illam forma Dei. 2 Sed quid est quod sequitur : In domo Patris mei mansiones multae sunt, nisi quia et sibi metuebant ? Vnde 7*678 audire debuerunt : Non turbetur cor uestrum. Quis enim eorum non metueret, cum Petro dictum esset fidentiori atque promtiori : Non cantabit gallus donee ter me neges ? Tamquam ergo essent ab illo perituri, merito turbabantur ; sed cum audiunt : In domo Patris mei mansiones multae sunt ; si quo minus, dixissem uobis quia uado parare uobis locum / a perturbatione recreantur, certi ac fidentes etiam post pericula tentationum se apud Deum cum Christo esse mansuros. Quia etsi alius est alio fortior, alius alio sapientior, alius alio iustior, alius alio sanctior, in domo Patris mansiones multae sunt ; nullus eorum alienabitur ab ilia domo, ubi mansionem pro suo quisque accepturus est merito. Denarius quidem ille aequalis est omnibus, quern paterfami-

.

5

10

15

LXVII,

1,

11

efr Phil.

LXVII, 1, 1 creditis

2, 6.

7.

2,

5

Ioh.

pauci codd., sec. Vulg.

13,

38.

15

efr Matth.

20, 9.

496

20

25

30

5

10

ts

20

25

TRACT. IN IOH. LXVII, 2-3

Ioh. XIV, 2

lias eis qui operati sunt in uinea iubet dari omnibus, non in eo discernens qui minus et qui amplius laborarunt ; quo utique denario uita significatur aeterna, ubi amplius alio nemo uiuit, quoniam uiuendi non est diuersa in aeternitate mensura. Sed multae mansiones, diuersas meritorum in una uita aeterna significant dignitates. Alia est enim gloria solis, alia gloria lunae, alia gloria stellarum : stella enim ab stella differt in gloria ; sic et resurrectio mortuorum. Tamquam stellae sancti diuersas mansiones diuersae claritatis, tamquam in caelo ; sortiuntur in regno ; sed propter unum denarium nullus separatur a regno ; atque ita Deus erit onmia in omnibus, ut quo¬ niam Deus caritas est, per caritatem fiat ut quod habent singuli, commune sit omnibus. Sic enim quisque etiam ipse habet, cum amat in altero quod ipse non habet. Non erit itaque aliqua inuidia imparis claritatis, quoniam regnabit in omnibus unitas caritatis. ♦ 3. Proinde respuendi sunt a corde christiano, qui putant ideo dictum multas esse mansiones, quia extra regnum caelorum erit aliquid, ubi maneant beati innocentes qui sine baptismo ex hac uita emigrarunt, quia sine illo in regnum caelorum intrare non poterunt. Haec fides non est fides, quoniam non est uera et catholica fides. Itane tandem stulti homines, et carnalibus cogitationibus excaecati, cum reprobandi essetis, si mansionem non dico Petri et Pauli uel cuiuslibet apostolorum, sed cuiuscumque paruuli baptizati a regno caelorum separaretis ; non uos putatis esse reprobandos, qui domum Dei Patris inde separatis ? Non enim ait Dominus : In uniuerso mundo, aut, in uniuersa creatura, aut, in uita uel beatitudine sempitema mansiones multae sunt ; sed : In do mo, inquit, Patris mei mansiones multae sunt. Nonne ista est do¬ mus ubi aedificationem habemus ex Deo, domum non manufactam, aeternam in caelis ? Nonne ista est domus de qua cantamus Domino : Beati qui habitant in domo tua ; in saecula saeculorum laudabunt te ? Ergone uos non domum cuiusque baptizati fratris, sed domum ipsius Dei Patris, cui omnes fratres dicimus : Pater noster, qui es in caelis, a regno separare caelorum, aut earn sic diuidere audebitis, ut aliquae man¬ siones eius sint in regno caelorum, aliquae autem extra re¬ gnum caelorum ? Absit, absit ut qui uolunt habitare in regno caelorum, in hac stultitia uelint habitare uobiscum ; absit, inquam, ut cum omnis domus regnantium filiorum non sit alibi nisi in regno, ipsius regiae domus pars aliqua non sit in regno. 26 17

cfr I Cor.

Ps. 83, 5.

2,

24

15, 41. 42. 28. 20 Matth. 6, 9.

diuersas claritates

edd.

27

cfr I Ioh. 4, 8.

3,

14

cfr II Cor. 5, 1.

Ioh. XIV, 2-3 TRACT. IN IOH. LXVII, 4-LXVIII, 1

497

.

4 Et si abiero, inquit, et praeparauero uobis locum, ^679 iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum, ut ubi sum ego et uos sitis. Et quo ego uado scitis, et uiam scitis. O Domine Iesu, quomodo uadis parare locum, si iam multae 5 mansiones sunt in domo Patris tui, ubi tecum habitabunt tui! Aut si accipis eos ad teipsum, quomodo iterum uenis qui non recedis ? Ista, carissimi, si breuiter explicare conemur, quan¬ tum uidetur hodierno satis esse sermoni, coartata utique non clarebunt, et erit ipsa breuitas altera obscuritas ; proinde hoc 10 debitum differamus, quod opportunius uobis patrefamilias nostro largiente reddamus.

TRACTATVS LXVIII. [seu series II, tractatus xiv] In eamdem lectionem.

5

10

15

20

25

1. Deberi uobis, fratres carissimi, iamque esse reddendum quod distuleramus, agnoscimus, quomodo intellegi possint non esse inter se ista duo contraria, quod cum dixisset Dominus : In domo Patris mei mansiones multae sunt ; si quo minus, dixissem uobis quia uado parare uobis locum, ubi satis ostendit ideo se hoc illis dixisse, quia iam ibi sunt mansiones multae, et non est opus aliquam praeparare ; rursus dicit : Et si abiero, et praeparauero uobis locum ; iterum uenio, et accipiam uos ad me ipsum, ut ubi ego sum et uos sitis. Quomodo uadit, et parat locum, si iam multae mansiones sunt ? Si quo minus, dixisset : Vado parare. Aut si adhuc parandus est, cur non merito dixisset : pl Vado parare ? An istae mansiones et sunt, et parandae sunt? 1814 Si quo minus enim essent, dixisset : Vado parare. Et tamen quia ita sunt ut parandae sint, non eas uadit parare sicut sunt; sed si abierit et parauerit sicut futurae sunt, iterum ueniens accipiet suos ad seipsum, ut ubi est ipse, sint etiam ipsi. Quomodo ergo mansiones in domo Patris non aliae, sed ipsae, et sine dubio iam sunt sicut parandae non sunt, et nondum sunt sicut parandae sunt ? Quomodo putamus, nisi quomodo etiam propheta praedicat Deum, quia fecit quae futura sunt ? Non enim ait : Qui facturus est quae futura sunt, sed : Qui fecit quae futura sunt. Ergo et fecit ea, et facturus est ea. Nam neque facta sunt, si ipse non fecit ; neque futura sunt, si ipse non fecerit. Fecit ergo ea praedestinando, facturus est operando. Sicut discipulos quando elegerit, satis indicat euangelium, tunc utique quando eos uocauit ; et tamen ait apostolus : Elegit nos ante mundi constitutionem : praedestiLXVIII, 1,

23

Isai. 45,

n, sec. LXX.

26

cfr Luc. 6,

13.

28

Eph.

1, 4.

498

TRACT. IN IOH. LXVIII, 1-3

Ioh. XIV, 2-3

nando utique, non uocando. Quos autern praedestinauit, illos 30 et uocauit : elegit praedestinando ante mundi constitutionem, elegit uocando ante mundi consummationem. Sic et mansiones praeparauit et praeparat ; nec alias, sed quas praeparauit, has praeparat, qui fecit quae futura sunt ; quas praeparauit praedestinando, praeparat operando. Iam ergo sunt in prae35 destinatione ; si quo minus, dixisset : Ibo et parabo, id est, praedestinabo. Sed quia nondum sunt in operatione : Et si abiero, inquit, et praeparauero uobis locum ; iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum. 2 Parat autem quodammodo mansiones, mansionibus parando mansores. Quippe cum dixerit : In domo Patris mei mansiones multae sunt, quid putamus esse domum Dei, nisi templum Dei ? Quod autem sit, interrogetur apostolus, 5 et respondeat : Templum enim Dei sanctum est, quod estis uos. Hoc est etiam regnum Dei, quod Filius traditurus est Patri; unde dicit idem apostolus : Initium Christus, deinde qui sunt Christi in praesentia eius ; deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et Patri ; id est, quos redemit sanguine suo, tradiderit 10 contemplando etiam Patri suo. Hoc est regnum caelorum, de quo dicitur : Simile est regnum caelorum homini seminanti bonum semen in agro suo. Bonum autem semen, hi sunt filii regni ; qui etsi nunc habent permixta zizania, mittet in fine rex ipse angelos suos, et colligent de regno eius omnia scandala. 15 Tunc iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris sui. Regnum fulgebit in regno, cum regno uenerit regnum, quod nunc oramus, et dicimus : Veniat regnum tuum. Nunc ergo iam regnum uocatur, sed adhuc conuocatur ; si enim regnum non uocaretur : Colligent de regno eius omnia scandala, non diceretur. 20 Sed nondum regnat hoc regnum. Proinde sic iam est regnum, ut cum de illo collecta fuerint omnia scandala, tunc perueniat ad regnum, ut non solum regni nomen, sed etiam regnandi habeat potestatem. Huic quippe regno ad dexteram stanti, in fine dicetur : Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum ; 25 id est, qui regnum eratis et non regnabatis, uenite, regnate ; ut quod in spe fueratis, etiam in re esse possitis. Haec ergo domus Dei, hoc templum Dei, hoc regnum Dei, regnumque caelorum aedificatur, adhuc fabricatur, adhuc paratur, adhuc congregatur. In illo erunt mansiones, sicut eas adhuc parat 30 Dominus ; in illo iam sunt, sicut praedestinauit iam Dominus. 3 Sed quid est quod ut praepararet abiit, cum profecto nos ipsos praepararet, quod non faciet si reliquerit ? Agnosco,

.

.

29 24.

Rom. 8, 30.

LXVIII,

Vtn.

2,

17 ibid.

38-43.

2,

28

5

6,

I Cor. 3, 17. 10.

24

adhuc fabricatur]

7 ibid.

Matth.

25,

15, 23 et 24.

14

Matth.

13,

34.

om. plures codd.

3,

2 praeparet

Er. Eugd.

H

680

PL 1815

I oh. XIV, 3-4 TRACT. IN IOH. LXVIII, 3-LXIX, 1

5

10

15

20

25

30

499

Domine, ut possum : nimirum illud significas, quia ut parentur istae mansiones, uiuere debet iustus ex fide. Qui enim a Domino peregrinatur, opus habet ex fide uiuere, quia per hanc ad speciem contemplandam paratur. Beati enim, mundo corde, quia ipsi Deum uidebunt ; et, Fide mundat cor da eorum. Illud in euangelio, hoc in apostolorum Actibus legitur. Fides autem, qua eorum qui Deum uisuri sunt, quamdiu peregrinantur, corda mundantur, quod non uidet credit; nam si uides, non est fides. Credenti colhgitur meritum, uidenti redditur praemium. Eat ergo Dominus et paret locum ; eat ne uideatur, lateat ut credatur. Tunc enim locus paratur, si ex fide uiuatur. Creditus desideretur, ut desideratus habeatur ; desiderium dilectionis, praeparatio est mansionis. Ita, Domine, para quod paras; nos enim tibi paras, et te nobis paras, quoniam locum paras, et tibi in nobis, et in te nobis. Tu enim dixisti : Manete in me, et ego in uobis. Quantum quisque fuerit particeps tui, alius minus, alius amplius, haec erit diuersitas praemiorum pro diuersitate meritorum ; haec erit multitudo mansionum pro disparilitate mansorum, sed tamen omnium in aeternitate uiuorum, et sine fine beatorum. Quid est quod uadis ? quid est quod uenis ? Si bene te intellego, nec unde uadis nec unde uenis, recedis : uadis latendo, uenis apparendo. Sed nisi maneas regendo, ut proficiamus bene uiuendo, quomodo parabitur lo¬ cus ubi possimus manere perfruendo ? Haec de uerbis quae recitata sunt euangelicis, satis dicta sint, quo usque ait Dominus : Iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum. Quid autem sit quod sequitur : Vt ubi ego sum, et uos sitis. Et quo ego uado scitis, et uiam scitis, post interrogationem quae sequitur a discipulo factam, tamquam per eum et nos interrogemus, melius audiemus opportuniusque tractabimus. TRACTATVS LXIX. [.seu series II, tractatus xv] In id quod Dominus dicit :Et quo ego uado scitis, et uiam scitis, /x 681 usque ad id : Nemo uenit ad Patrem, nisi per me. [Cap. xiv, 4-6.]

5

1* Nunc est dilectissimi, ut quantum ualemns, intellegamus de uerbis Domini posterioribus priora, et consequentibus praecedentia, in eo quod audistis apostolo Thomae interroganti esse responsum. Dixerat enim superius Dominus, cum de pl mansionibus loqueretur, quas et esse dixit in domo Patris sui, 1816 et ire se ut praeparet eas, ubi intelleximus et esse iam mansio¬ nes ipsas in praedestinatione, et praeparari eas cum eorum 3,

17

4

cfr Rom. i, 17.

Ioh. 15, 4.

4

cfr II Cor. 5, 6-8.

6 Matth. 5, 8.

7

Act. 15, 9.

500

10

15

20

25

30

TRACT. IN I0H. LXIX, 1-2

qui ibi mansuri sunt, per fidem corda mundantur, quoniam ipsa Dei domus ipsi sunt ; et quid est aliud manere in domo Dei, quam esse in populo Dei, cum idem populus est in Deo, et Deus in eo ? Hoc ut praepararet, Dominus abiit; ut credendo in eum qui non uidetur, ea quae in specie semper futura est, nunc per fidem mansio praeparetur ; propter hoc ergo dixerat : Et si abiero, et praeparauero uobis locum, iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum, ut ubi ego sum et uos sitis. Et quo ego uado scitis, et uiam scitis. Ad haec dicit ei Thomas : Domine, nescimus quo uadis ; et quomodo possumus uiam scire ? Vtrumque illos Dominus dixerat scire, utrumque dicit iste nescire, et locum quo itur, et uiam qua itur. Sed nescit ille mentiri; ergo isti sciebant, et scire se nesciebant. Conuincat eos iam scire, quod se putant adhuc usque nescire. Dicit ei Iesus : Ego sum uia, et ueritas, et uita. Quid est, fratres ? Ecce audiuimus discipulum interrogantem, audiuimus et magistrum docentem ; et nondum capimus, etiam post uocem sonantem, sententiam latitantem. Sed quid non possumus capere ? Numquid poterant ei dicere apostoli eius cum quibus loquebatur : Nescimus te ? Proinde si eum sciebant, et uia ipse est, uiam sciebant; si eum sciebant, et ueritas ipse est, ueritatern sciebant; si eum sciebant, et uita ipse est, uitam sciebant. Ecce scire conuicti sunt quod se scire nesciebant. 2 Quid igitur et nos in isto sermone non cepimus ? Quid putatis, fratres mei, nisi quia dixit : Et quo uado scitis, et uiam scitis ? Et ecce cognouimus quod sciebant uiam, quia sciebant ipsum qui est uia ; sed uia est qua itur ; numquid uia est et quo itur ? Vtrumque autem illos dixerat scire, et quo uadit, et uiam. Opus ergo erat ut diceret : Ego sum uia, ut ostenderet eos qui eum scirent, uiam scire quam putauerant se nescire ; quid autem opus erat ut diceret : Ego sum uia, et ueritas, et uita, cum uia cognita qua iret, restaret nosse quo iret, nisi quia ibat ad ueritatem, ibat ad uitam ? Ibat ergo ad seipsum, per seipsum. Et nos quo imus, nisi ad ipsum ? et qua imus, nisi per ipsum ? Ipse igitur ad seipsum per se¬ ipsum ; nos ad ipsum per ipsum ; immo uero et ad Patrem et ipse et nos. Nam et de seipso alibi dicit : Ad Patrem uado ; et hoc loco propter nos : Nemo, inquit, uenit ad Patrem, nisi per me. Ac per hoc et ipse per seipsum et ad seipsum et ad Patrem, et nos per ipsum et ad ipsum et ad Patrem. Quis haec capit, nisi qui spiritaliter sapit ? Et quantum est quod hie capit, etiamsi spiritaliter sapit ? Fratres, quid a me ista uobis uultis exponi ? Cogitate quam excelsa sint. Videtis quid sim, uideo quid sitis ; in omnibus nobis corpus quod corrum- n 682 pitur aggrauat animam, et deprimit terrena inhabitatio sen-

.

5

10

15

20

Ioh. XIV, 3-6

LXIX, 2, 14 Ioh. 16, 10.

21 efr Sap. 9, 15.

Ioh. XIV, 6

25

5

10

15

20

25

30

35

TRACT. IN IOH. LXIX, 2-4

5oi

sum multa cogitantem. Putamusne possumus dicere : Ad te leuaui animam meant, qui habitas in caelo ? Sed sub tanto pon- PL dere ubi ingemiscimus grauati, quomodo leuabo animam 1817 meam, nisi mecum leuet qui posuit pro me suam ? Dicam ergo quod possum, capiat uestrum qui potest. Quo donante dico, eo donante capit qui capit, et eo donante credit qui nondum capit. Nisi enim credideritis, inquit propheta, non intellegetis. 3. Die mihi, Domine meus, quid dicam seruis tuis conseruis meis ? Thomas apostolus ut te interrogaret, habuit te ante se, nec tamen intellegeret te, nisi haberet in se; ego interrogo te, quia te scio esse super me ; interrogo autem inquanturn possum super me effundere animam meam, ubi non sonantem et tamen docentem audiam te. Die mihi, obsecro, quomodo uadis ad te ? Numquidnam ut uenires ad nos, reliqueras te ; maxime quia non a teipso uenisti, sed Pater te misit ? Scio quidem quod te exinanisti; sed quia formam serui accepisti, non quia formam Dei uel ad quam redires demisisti, uel quam reciperes amisisti; et tamen uenisti, et non solum usque ad carnales oculos, uerum etiam usque ad manus hominum peruenisti. Quomodo, nisi in carne ? Per hanc uenisti manens ubi eras, per hanc redisti non relinquens quo ueneras. Si ergo per hanc uenisti et redisti, per hanc procul dubio non solum nobis es qua ueniremus ad te, uerum etiam tibi qua uenires et redires, uia fuisti. Cum uero ad uitam, quod es ipse, isti; eamdem profecto carnem tuam de morte ad uitam duxisti. Aliud quippe Deus Verbum est, aliud homo; sed Verbum caro factum est, id est homo. Non itaque alia Verbi, alia est hominis persona, quoniam utrumque est Christus una persona ; ac per hoc quemadmodum caro cum mortua est, Christus est mortuus, et cum caro sepulta est, Christus est sepultus (sic enim corde credimus ad iustitiam, sic ore confessionem facimus ad salutem, ita cum caro a morte uenit ad uitam, Christus uenit ad uitam. Et quia Verbum Dei Christus est, Christus est uita. Ita miro quodam et ineffabili modo, qui numquam demisit uel amisit seipsum, uenit ad seipsum. Venerat autem, ut dictum est, per carnem Deus ad homines, ueritas ad mendaces : Deus enim uerax, omnis au¬ tem homo mendax. Cum itaque ab hominibus abstulit, atque illuc ubi nemo mentitur, carnem suam leuauit, idem ipse, quia Verbum caro factum est, per seipsum, id est per carnem, ad ueritatem, quid est ipse, remeauit. Quam quidem ueritatem, quamuis inter mendaces, et in morte seruauit; aliquando enim Christus fuit mortuus, sed numquam fuit falsus. 4. Accipite quamuis diuersum et longe impar exemplum, tamen utcumque ad intellegendum Deum, ex his quae propius 23 Ps. 122, 1. 29lsai. 7, 9, sec. LXX 10, 10. 30 efr ibid. 3, 4.

3, 9 efr Phil. 2, 7.

24 efr Rom.

502

TRACT. IN I0H. LXIX, 4-LXX, 1 Ioh. XIV, 3-4

subiecta sunt Deo. Ecce ego ipse, quantum adtinet ad animum meum, cum hoc sim quod estis et uos, si taceo, apud 5 meipsum sum ; si autem loquor uobis quod intellegatis, quodammodo ad uos procedo, nec me relinquo, sed et ad uos accedo, et non recedo unde procedo. Cum autem tacuero, quodammodo ad me redeo ; et quodammodo uobiscum maneo, pl si tenueritis quod audistis in sermone quern dico. Si hoc potest 1818 10 imago quam fecit Deus, quid potest non a Deo facta, sed ex Deo nata imago Dei Deus ; cuius illud, quo ad nos egressus u 683 est, et in quo a nobis regressus est, corpus, non sicut meus elapsus est sonus, sed manet ibi ubi jam non moritur, et mors ei ultra non dominabitur ? Multa de his euangelicis uerbis 15 adhuc did fortasse poterant et debebant; sed non sunt corda uestra spiritalibus cibis quamlibet suauibus oneranda; maxime quia spiritus promptus est, caro autem infirma.

TRACTATVS LXX. [seu series II, tractatus xvi] De eo quod Dominus ait : Si cognouissetis me, et Patrem meum utique cognouissetis, usque ad id : Non credis quia ego in Patre, et Pater in me est ? [Cap. xiv, 7-10.]

5

10

15

20

1. Verba sancti euangelii, fratres, ita recte intelleguntur, si cum superioribus reperiuntur habere concordiam; conuenire enim debent praecedentia consequentibus, quando ueritas loquitur. Superius dixerat Dominus : Et si abiero, et praeparauero uobis locum, iterum uenio, et accipiam uos ad meipsum, ut ubi ego sum, et uos sitis ; deinde addiderat : Et quo ego uado scitis, et uiam scitis ; nihilque aliud ostendit esse quod dixit, nisi quia ipsum sciebant. Quid ergo esset ire ad seipsum per seipsum, quod etiam discipulis praestat ut eant ad ipsum per ipsum, ut potuimus pristino sermone iam diximus. Quod itaque ait : Vt ubi ego sum, et uos sitis, ubi erant futuri nisi in ipso ? Ac per hoc est etiam ipse in seipso, et ideo ibi illi ubi et ipse, id est, in ipso. Ipse est igitur uita aeterna in qua futuri sumus, cum acceperit nos ad se ; et ipsa uita aetema quod ipse est in ipso est, ut ubi est ipse, et nos simus, hoc est, in ipso. Sicut enim liabet Pater uitam in semetipso, et utique non aliud est uita quam habet, nisi quod est ipse qui hanc habet, sic dedit Filio habere uitam in semetipso, cum ipse sit eadem uita quam habet in semetipso. Numquid autem nos uita quod est ipse, hoc erimus, cum in ilia uita, hoc est in ipso esse coeperimus ? Non utique, quia ipse exsistendo uita habet uitam, et ipse est quod habet, et quod uita 4, 13 cfr Rom. 6, 9. LXX, 1, 19 Ioh. 3, 26.

17 c£r Matth. 26, 41.

Ioli. XIV, 7-9

TRACT. IN IOH. LXX, 1-2

503

est m ipso, ipse est in seipso ; nos autem non ipsa uita, sed 25 ipsius uitae participes sumus, atque ita ibi erimus, ut in nobis ipsis non quod ipse est esse possimus, sed nos ipsi non uita, ipsum habeamus uitam, qui seipsum habet uitam, eo quod ipse sit uita. Denique ipse et in seipso est inmutabiliter, et in Patre inseparabiliter; nos uero cum in nobis ipsis esse 30 uoluissemus, ad nos ipsos turbati sumus ; inde ilia uox est : Ad meipsum turbata est anima mea ; atque in deterius commutati, neque id quod fuimus, manere potuimus. Cum autem per ipsum uenimus ad Patrem, sicut ait : Nemo uenit ad Patrem, nisi per me ; manentes in illo, nec a Patre nos 35 quisquam poterit separare, nec ab illo. 2. Connectens itaque consequentia praecedentibus : Si cognouistis me, inquit, et Patrem meum utique co- PL gnouistis. Hoc est quod ait : Nemo uenit ad Patrem, 1819 nisi per me. Deinde subiungit : Et amodo cognoscitis 5 eum, et uidistis eum. Sed Philippus unus ex apostolis, quid audierit non intellegens : Domine, inquit, ostende no¬ bis Patrem, et suficit nobis. Cui Dominus : Tanto, inquit, tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe ? Qui uidet me, uidet et Patrem. Ecce 10 increpat quod tanto tempore cum ipsis erat, et non cognoscebatur. Nonne ipse dixerat : Et quo ego uado scitis, et uiam scitis ; st se nescire dicentes, eos haec scire conuicerat, addendo atque dicendo : Ego sum uia, ueritas et ^684 uita ? Quomodo nunc dicit : Tanto tempore uobiscum 15 sum, et non cognouistis me, cum profecto, et quo iret, et uiam scirent, non ob aliud nisi quod ipsum utique scirent ? Sed facile ista soluitur quaestio, si dicamus quod eum aliqui eorum sciebant, aliqui nesciebant, atque in his qui nesciebant et Philippus erat, ut quod ait : Et quo ego uado scitis, 20 et uiam scitis, illis dixisse intellegatur qui sciebant, non Philippo cui dictum est : Tanto tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe ? His ergo qui Filium iam nouerant, etiam illud de Patre dictum est : Et amodo cognoscetis eum, et uidistis eum ; dictum est enim 25 propter omnimodam similitudinem quae illi cum Patre est, ut ideo amodo dicerentur nosse Patrem, quia nouerant similem Filium. Ergo iam sciebant Filium, etsi non omnes, certe quidam eorum quibus dicitur : Et quo uado scitis, et uiam scitis ; ipse est enim uia. Sed Patrem nesciebant, 30 ideo audiunt : Si cognouistis me, et Patrem meum cognouistis ; per me utique et ilium. Alius enim ego sum, alius ille. Sed ne putarent dissimilem : Et amodo, inquit, 31 Ps. 41, 7.

LXX, 2, 2 cognouissetis plures codd. secunda manu cognouissetis plures codd.

2/3 cognoscetis, corr. in

504

35

40

45

50

5

10

15

20

25

TRACT. IN I0H. LXX, 2-3

Ioh. XIV, 7-10

cognoscetis eum, et uidistis eum. Viderunt enim eius simillimum Filium, sed admonendi fuerant talem esse etiam Patrem quem nondum uidebant, qualis est Filius quern uidebant. Et ad hoc ualet quod postea Philippo dicitur : Qui uidet me, uidet et Patrem. Non quod ipse esset Pater et Filius, quod in sabellianis, qui uocantur etiam patripassiani, catholica tides damnat, sed quod tam similes sint Pater et Filius, ut qui unum nouerit, ambos nouerit. Solemus enim de simillimis duobus ita loqui eis qui unum illorum uident, et qualis est alius uolunt nosse, ut dicamus : Vidistis istum, ilium uidistis. Sic ergo dictum est : Qui me uidet, uidet et Patrem / non utique ut ipse sit Pater qui Filius, sed quod a Patris similitudine in nullo prorsus discrepet Fi¬ lius. Nam nisi duo essent Pater et Filius, non dictum esset : Si cognouistis me, et Patrem meum cognouistis. Vtique enim, quia nemo, inquit, uenit ad Patrem, nisi per me ; si cognouistis me, et Patrem meum cognouistis, quoniam ego per quem uenitur ad Patrem, perducam uos ad eum, ut ipsum etiam cognoscatis. Sed quoniam illi sum omnino simillimus, amodo cognoscetis eum, cum cognoscitis me ; et uidistis eum, si oculis cordis uidistis me. 3. Quid ergo est quod dicis, Philippe : Ostende nobis Patrem, et sufficit nobis ? Panto, inquit, tempore uobiscum sum, et non cognouistis me, Philippe ? Qui uidet me, uidet et Patrem. Quod si ad te multum pl est hoc uidere, saltern quod non uides hoc crede. Quomodo 1820 enim dicis, inquit : Ostende nobis Patrem ? Si me uidisti qui omnimodo similis sum, uidisti ilium cui similis sum. Quod si uidere non potes, non saltern credis quia ego in Patre, et Pater in me est ? Poterat hie dicere Philippus : Video quidem te, et credo simillimum esse Patri ; sed numquid arguendus et obiurgandus est qui cum similem uidet, etiam ilium cui similis est uult uidere ? Similem quidem noui, sed adhuc alterum sine altero noui; non mihi sufficit, nisi et ilium cuius est iste similis nouerim. Ostende itaque nobis Patrem, et sufficit nobis. Sed ideo magister discipulum arguebat, quoniam cor postulantis uidebat. Tamquam enim melior esset Pater quam Filius, ita Philippus Patrem nosse cupiebat ; et ideo nec Filium sciebat, quo melius esse aliquid credebat. Ad hunc sensum corrigendum dictum est : Qui ui- ^685 det me, uidet et Patrem. Quomodo tu dicis : Ostende nobis Patrem ? Video quomodo tu dicas ! non alterum quaeris uidere similem, sed ilium putas esse meliorem. Non credis quia ego in Patre, et Pater in me est ? Cur in similibus distantiam cupis cernere ? cur inseparabiles separatim desideras nosse ? Deinde non ad solum Philippum, sed ad eos pluraliter loquitur, quae non sunt in angustias coartanda, ut adiuuante ipso diligentius exponantur.

Ioh. XIV, io

TRACT. IN IOH. LXXI, 1-2

505

TRACTATVS LXXI. [.seu series II, tractatus xvii] In id quod Dominus dicit ; Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor, usque ad id : Si quid petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam. [Cap. xiv, 10-14.]

5

10

1. Audite auribus, accipite mentibus, dilectissimi, loquentibus quidem nobis, sed ipso docente qui non recedit a nobis. Dominus dicit, quod modo cum legeretur audistis : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor ; Pater autem in me manens ipse facit opera. Ergo et uerba opera sunt ? Plane ita est. Nam profecto qui proximum loquendo aedificat, bonum opus operatur. Sed quid est, a me¬ ipso non loquor, nisi, a meipso non sum qui loquor? Ei quippe tribuit quod facit, de quo est ipse qui facit. Pater enim Deus non est de aliquo, Filius autem Deus est quidem Patri aequalis, sed de Patre Deo. Ideo ille Deus, sed non de Deo ; et lumen, sed non de lumine ; iste uero Deus de Deo, lumen de lumine. 2 Nam in his duabus sententiis, una qua dictum est : Non a meipso loquor, alia qua dictum est : Pater autem in me manens, ipse facit opera, singulas tenentes, diuersi nobis aduersantur heretici, qui non ex una parte, sed in contraria conantes, a uia ueritatis exorbitant. Ariani quippe dicunt : Ecce inaequalis est Patri Filius, a seipso non loquitur. Dicunt sabelliani contra, id est patripassiani : Ecce qui Pater est ipse et Filius ; quid enim est : Pater in me manens, ipse facit opera, nisi: in me maneo ego qui facio ? Contraria dicitis ; sed non eo modo sicut est falsum contrarium uero, sed sicut sunt inter se duo falsa contraria. Errando in diuersa istis, in medio est uia quam reliquistis. Inter uos ipsos PL longiore interuallo separati estis, quam ab ipsa uia cuius 1821 desertores estis. Vos hinc, uos autem illinc, hue uenite, alteri ad alteros transire nolite, sed hinc atque illinc ad nos ueniendo, inuicem uos inuenite. Sabelliani, agnoscite quern praetermittitis ; ariani, aequate quern subditis, et in uia uera nobiscum ambulabitis. Est enim quod inuicem ex uobis alteri ex alteris admoneri utrique debeatis. Audi, sabelliane : usque adeo non ipse Pater, sed alter est Filius, ut eum arianus inaequalem asserat Patri. Audi, ariane : usque adeo Filius aequa¬ lis est Patri, ut sabellianus eumdem esse dicat et Patrem. Tu adde quern tollis, tu adimple quern minuis, et nobiscum ambo consistitis ; quia nec tu tollis, nec tu minuis eum qui et alter est a Patre, ut conuincas sabellianum, et aequalis Patri,

.

5

10

15

20

25

LXXI, 2, 12 itis ... relinquitis Er. Eugd. Ven.

506

30

35

4°

45

5

10

15

20

TRACT. IN IOH. LXXI, 2-3

Ioh. XIV, 10-14

ut conuincas arianum. Vtrisque enim clamat : Ego et Pater unum sumus. Quod ait, unum, audiant ariani; quod ait, sumus, audiant sabelliani; et nec illi aequalem, nec illi alterum negando sint uani. Si ergo quoniam dixit : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor, propterea putatur usque adeo imparis potestatis, ut non quod ipse uult faciat ; audiatur quod dixit : Sicut Pater suscitat mortuos et uiuificat, sic et Filius quos uult uiuificat. Item si quoniam dixit: Pater in me manens, ipse facit opera, propterea putatur non alius esse Pater, alius ipse ; audiatur quod dixit: Quaecumque Pater facit, haec et Filius similiter facit; et intellegatur non bis unus, sed duo unum. Verum quia sic aequalis alter alteri, ut tamen alter ex altero, ideo non loquitur a semetipso, quia non est a seipso ; et ideo Pater in illo manens facit opera ipse, quia per quern et cum quo facit, non est nisi ab ipso. Denique adiungit, et dicit : Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est ? Alio quin propter ope¬ ra ipsa credite. Antea solus Philippus arguebatur, nunc autem non ibi eum solum fuisse qui esset arguendus ostenditur. Propter opera, inquit, ipsa credite quia ego in Patre, et Pater in me est ; neque enim si separati essemus, inseparabiliter operari ulla ratione possemus. 3. Sed quid est quod sequitur : Amen, amen dico uobis, qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet ; quia ego ad Patrem uado ; et quaecumque petieritis in nomine meo, haec faciam. Vt glorificetur Pater m Filio, si quid petieritis in nomine meo, hoc faciam. Ergo et ilia maiora opera seipsum facturum esse promisit. Non se extollat seruus supra Dominum, et discipulus supra magistrum ; maiora quam ipse facit, dicit eos esse facturos; sed in eis uel per eos se faciente, non ipsis tamquam ex seipsis. Ei quippe cantatur : Diligam te, Domine, uirtus mea. Sed quae sunt tandem ista maiora ? An forte quod aegros ipsis transeuntibus, etiam eorum umbra sanabat ? Maius est enim ut sanet umbra quam fimbria. Illud per se, hoc per ipsos, sed tamen utrumque ipse. Verumtamen quando ista dicebat, uerborum suorum opera commendabat ; sic enim dixerat : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor ; Pater autem in me manens, ipse facit opera. Quae opera tunc dicebat, nisi uerba quae loquebatur ? Audiebant et credebant illi, et eorumdem uerborum fructus erat fides illorum ; uerumtamen euangelizantibus discipulis, non tarn pauci quam illi erant, sed gentes etiam crediderunt ; haec sunt sine dubitatione maiora. Nec tamen ait : Maiora horum facieLXXI, 2, 2(5 Ioh. 10, 30. 34 Ioh. 3, 21. 19. 3, 7 cfr ibid. 13, 16. Ps. 17, 2. 12 cfr Act. 5, 15. 13 cfr Matth. 14, 36.

11

fj. 686

PL 1822

Ioh. XIV, 12-14 TRACT. IN IOH. LXXI, 3-LXXII, 1

507

tis, ut solos apostolos ea putaremus esse facturos, sed : 25 Qui credit in me, inquit, opera qiiae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet. Itane quicumque credit in Christum, facit quae Christus, uel maiora quam Christus ? Non praetereunter ista tractanda sint, nec debent festinatione praecipitari; sed ea cogit concludendus iam sermo 30 iste differri.

TRACTATVS LXXII. [,seu series II, tractatus xviii\ In eamdem lectionem.

5

10

15

20

25

30

1. Quid sibi uelit, et quomodo accipiendum sit quod Dominus ait : Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, non est facile comprehendere ; et cum hoc ad intellegendum difficillimum sit, adiecit aliud difficilius : Et maiora horum faciet. Quid est hoc ? Qui faceret opera quae Christus fecit, non inueniebamus ; qui etiam maiora fa¬ ciet, inuenturi sumus ? Sed dixeramus sermone pristino quia maius fuit umbrae suae transitu, quod discipuli fecerunt, quam fimbriae suae tactu, quod ipse Dominus fecit, sanare languentes, et quia plures apostolis, quam ipso per os proprium praedicante Domino crediderunt, ut haec uiderentur opera ^ 687 intellegenda esse maiora, non quo maior esset magistro discipulus, uel Domino seruus, uel adoptatus Vnigenito, uel homo Deo, sed quod per illos ipse dignaretur eadem maiora facere, qui dicit illis alio loco : Sine me nihil potestis facere. Ipse quippe, ut alia omittam, quae sunt innumerabilia, sine ipsis fecit eos, sine ipsis fecit hunc mundum ; et quia homo etiam ipse fieri dignatus est, sine ipsis fecit et seipsum. Quid autem illi sine ipso, nisi peccatum ? Denique et hie id quod de hac re poterat nos mouere, mox abstuht; cum enim dixisset : Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet, continuo secutus adiunxit : Quia ego ad Patrem uado, et quaecum que petieritis, in nomine meo, haec faciam. Qui dixerat faciet, post ait faciam, tamquam diceret : Non uobis impossibile hoc uideatur ; non enim poterit esse maior me qui credit in me, sed ego facturus sum et tunc maiora quam nunc ; maiora per eum qui credit in me, quam praeter eum per me ; ego tamen ipse praeter eum, ego ipse per eum ; sed quando praeter eum, non faciet ipse ; quando autem per eum, quamuis non per semetipsum, faciet et ipse. Porro autem maiora facere per eum quam praeter eum, non est defectio, sed dignatio. Quid LXXII, 1, 8 efr Act. 5, 15.

9 efr Matth. 14, 36.

15 Ioh. 15, 5.

508

35

40

TRACT. IN IOH. LXXII, 1-3

Ioh. XIV, 12

enim retribuant serui Domino, pro omnibus quae retribuit eis ? Quandoquidem inter cetera bona etiam hoc eis donare dignatus est, ut maiora faceret per illos quam praeter illos. Nonne ab ore illius diues ille tristis abscessit, quando uitae aeternae consilium quaesiuit ? Audiuit, abiecit, et tamen pl postea quod ab illo auditum non fecit unus, fecerunt multi, 1823 cum loqueretur per discipulos magister bonus ; contemtibilis ei quern diuitem per seipsum monuit, amabilis eis quos ex diuitibus pauperes per pauperes fecit. Ecce maiora fecit praedicatus a credentibus, quam locutus audientibus. 2 Verum hoc adhuc mouet, quod haec maiora per apostolos fecit ; non autem ipsos tantum significans ait : Opera quae ego facio et uos facietis, et maiora horum facietis ; sed omnes ad suam familiam pertinentes intellegi uolens : Qui credit in me, inquit, opera quae ego facio, et ipse faciet, et maiora horum faciet. Si ergo qui credit faciet, non credit utique qui non faciet ; sicuti est : Qui diligit me, mandata mea custodit ; unde profecto qui non custodit, non diligit. Item alio loco : Qui audit, inquit, uerba mea haec et facit ea, similabo eum uiro prudenti qui aedificat domum suam supra petram ; qui ergo non est similis huic uiro prudenti, procul dubio aut uerba haec audit et non facit, aut omnino nec audit. Qui cre¬ dit, inquit, in me, licet moriatur, uiuet ; qui ergo non uiuet, non utique credit. Tale etiam hoc est : Qui credit in me, faciet ; non utique credit qui non faciet. Quid est hoc, fratres ? Numquid inter credentes in Christum non est computandus, qui non fecerit opera maiora quam Christus ? Durum est, absurdum est, ferri non potest ; non toleratur nisi intellegatur. Apostolum igitur audiamus : Credenti, inquit, in eum qui iustificat impium, deputatur fides eius ad iustitiam. In hoc opere faciamus opera Christi, quia et ipsum credere in Chri¬ stum, opus est Christi. Hoc operatur in nobis, non utique sine nobis. Audi ergo iam, et intellege : Qui credit in me, opera quae ego facio, et ipse faciet ; prius ego facio, deinde et ipse faciet, quia facio ut faciat. Quae opera, nisi ut ex impio ^ 688 iustus fiat ? 3. Et maiora horum faciet. Quorum, obsecro ? Numquidnam omnium operum Christi maiora facit, qui cum timore et tremore suam ipsius salutem operatur ? Quod utique in illo, sed non sine illo Christus operatur. Prorsus maius hoc esse dixerim, quam est caelum et terra, et quaecumque cernuntur in caelo et in terra. Et caelum enim et terra transibit ; praedestinatorum autem, id est eorum quos praescit, salus et iustificatio permanebit. In illis tantum opera Dei, in his autem

.

3

10

15

20

25

5

33 cfr Ps. 115, 12. 36 cfr Matth. 19, 16-22. Matth. 7, 24. 12 Ioh. 11, 23. 19 Rom. 4, 5. Matth. 24, 33.

2, 7 Ioh. 14, 21. 3, 2 cfr Phil. 2, 12.

9 6 cfr

Ioh. XIV, 10-14

TR. IN IOH. LXXII, 3-LXXIII, 1

509

etiam est imago Dei. Sed et in caelis, Sedes, Dominationes, 10 Principatus, Potestates, Archangeli, Angeli opera sunt Christi; numquid etiam his operibus maiora facit, qui operante in se Christo, cooperatur aeternam salutem ac iustificationem suam ? Non hie audeo praecipitare sententiam ; intellegat qui potest, iudicet qui potest, utrum maius sit iustos 15 creare quam impios iustificare. Certe enim si aequalis est utrumque potentiae, hoc maioris est misericordiae. Hoc est enim magnum pietatis sacramentum, quod manifestatum est in came, iustificatum est in Spiritu, apparuit Angelis, praedicatum est in gentibus, creditum est in mundo, assumtum est in 20 gloria. Sed omnia opera Christi intellegere ubi ait : Maiora pl horum faciet, nulla nos necessitas cogit. Horum enim forsi- 1824 tan dixit, quae in ilia hora faciebat ; tunc autem uerba fidei faciebat, et de his operibus fuerat praelocutus dicens : Verba quae ego loquor uobis, a meipso non loquor ; Pater 25 autem in me manens, ipse facit opera. Tunc igitur uerba eius erant opera eius. Et utique minus est uerba iustitiae praedicare, quod fecit praeter nos, quam impios iustificare, quod ita facit in nobis, ut faciamus et nos. Restat inquirere quomodo accipiendum sit : Quodcumque petieritis in 30 nomine meo, hoc faciam. Propter multa enim quae petunt fideles eius, nec accipiunt, non parua hinc exoritur quaestio ; sed quoniam sermo iste iam claudendus est, ei considerandae atque tractandae tribuatur saltern parua dilatio. TRACTATVS LXXIII. [seu series II, tractatus xix] Item in eamdem lectionem.

1* Magnam spem Dominus suis promisit sperantibus, di¬ cens : Quia ego ad Patrem uado, et quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam. Sic ergo perrexit ad Patrem, ut non relinqueret indigentes, sed exaudiret pe3 tentes. Sed quid est : quodcumque petieritis, cum uideamus plerumque fideles eius petere, et non accipere ? An forte propterea quia male petunt ? Nam hoc exprobrauit apostolus Iacobus dicens : Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis, ut in concupiscentiis uestris insumatis. Male ergo usurus eo 10 quod uult accipere, Deo potius miserante non accipit. Proinde si hoc ab illo petitur unde homo laedatur exauditus, magis 16 I Tim. 3, 16.

LXXIII, 1, 8 lac. 4, 3.

LXXIII, 1, 1 orantibus plures codd. 34

Tr. Ioh.

510

15

20

25

30

5

10

13

20

TRACT. IN I0H. LXXIII, 1-2

Ioh. XIV, 12-14

metuendum est ne quod posset non dare propitius, det iratus. An non uidemus Israelitas malo suo impetrasse quod culpabili concupiscentia petierunt ? Concupierant enim carnibus uesci, quibus pluebatur manna de caelo. Fastidiebant quippe quod habebant, et quod non habebant, impudenter petebant ; quasi non melius peterent, non ut cibus qui deerat indecenti desiderio praestaretur, sed ut ille qui aderat sanato fastidio M 689 sumeretur. Quando enim nos delectant mala, et non delectant bona rogare debemus potius Deum ut delectent bona, quam ut concedantur mala. Non quia malum est carne uesci, cum de hac re loquens apostolus dicat : Omnis creatura Dei bona est, et nihil abiciendum quod cum gratiarum adione accipitur ; sed quia sicut item ipse ait : Malum est homini qui per offensionem manducat ; et si hominis offensionem, quanto magis Dei ? Cuius in Israelitis non parua erat offensio, repudiare quod dabat sapientia, et petere id quod inhiabat concu¬ piscentia, quamuis illi nec peterent, sed quia deerat murmurarent. Sed ut sciremus non Dei creaturam esse culpabilem, sed inobedientiam contumacem et inordinatam cupiditatem ; non propter porcum, sed propter pomum mortem primus ho¬ mo inuenit, et Esau primatus suos non propter gallinam, sed propter lenticulam perdidit. 2. Quomodo ergo intellegendum est : Quodcumque pe¬ tieritis, hoc faciam, si Deus aliqua petentibus fidelibus pl etiam consulendo non facit ? An forte solis apostolis dictum 1825 debemus accipere ? Absit. Vnde enim ad hoc uenit ut diceret, superius dixerat : Qui credit in me, opera quae ego facio, faciet, et maiora horum faciet ; de qua re pristino sermone tractauimus. Et ne quisquam hoc sibi tribueret, ut etiam ilia opera maiora seipsum facere ostenderet, adiecit, atqueait: Quia ego ad Patrem uado ; et quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam. Numquid in eum soli apostoli crediderunt ? Ad eos itaque loquebatur dicendo : Qui credit in me, in quibus eo donante etiam nos sumus, qui utique non quodcumque petierimus accipimus. Ipsos quoque beatissimos si cogitemus apostolos, inuenimus eum qui plus omnibus laborauit, non autem ipse, sed gratia Dei cum ipso, ter Dominum rogasse ut ab eo discederet angelus satanae, nec tamen quod rogauerat accepisse. Quid dicemus, carissimi ? Putabimusne hoc promissum ubi ait : Quodcumque petieritis, hoc faciam, nec apostolis fuisse ab illo completum? Et cui tandem quod promittit implebit, si apostolos suos in sua promissione fraudauit ?

6.

13 cfr Num. n, 32. 33 cfr ibid. 23, 34.

22 I Tim. 4, 4. 24 Rom. 14, 20. 31 cfr Gen. 3, 2,15 I Cor. 13, 10. 16 cfr II Cor. 12, 8.

2, 17/18 dicemus] edd., dicimus n

I oh. XIV, 12-14

5

10

15

20

25

30

5

10

15

TRACT. IN IOH. LXXIII, 3-4

511

3. Euigila igitur, homo fidelis, et uigilanter audi quod ilhc positum est, in nomine meo ; ipsum enim quodcumque, non ait, petieritis utcumque, sed, in nomine meo. Qui promisit ergo tam magnum beneficium, quid uocatur ? Vtique Christus Iesus : Christus significat regem, Iesus significat Saluatorem ; non utique nos saluos faciet, quicumque rex, sed rex Saluator ; ac per hoc quodcumque petimus aduersus utilitatem salutis, non petimus in nomine Saluatoris. Et tamen ipse Saluator est, non solum quando facit quod petimus, uerum etiam quando non facit; quoniam quod uidet peti contra salutem, non faciendo potius se exhibet Saluatorem. Nouit enim medicus quid pro sua, quid contra suam salutem poscat aegrotus, et ideo contraria poscentis non facit uoluntatem, ut faciat sanitatem. Quapropter quando uolumus ut faciat quodcumque petimus, non utcumque, sed in nomine eius petamus, hoc est in nomine Saluatoris petamus. Non ergo contra nostram salutem petamus ; quod si fecerit, non ut Sal¬ uator facit, quod est nomen eius fidelibus eius. Est quippe impiis et damnator, qui dignatur fidelibus esse Saluator. Qui ergo credit in eum, quodcumque petierit in eo nomine, n 690 quod est illis qui credunt in eum, hoc facit ; quoniam hoc sicut Saluator facit. Si autem qui in eum credit, aliquid per ignorantiam contra suam salutem petit, non in nomine Saluatoris petit ; quia Saluator eius non erit, si quod eius salutem impedit, fecerit. Vnde tunc expedit potius ut non faciendo propter quod inuocatur, faciat quod uocatur. Propterea non solum Saluator, sed etiam magister bonus, ut faciat quodcumque petierimus, in ipsa oratione quam nobis dedit, docuit quid petamus, ut etiam sic intellegamus non petere nos in nomine magistri, quod petimus praeter regulam ipsius magisterii. pl 4 Sane quaedam quamuis in nomine eius petamus, id est 1826 secundum Saluatorem et secundum magistrum petamus; non tunc quando petimus faci, sed tamen facit. Neque enim quia et illud petimus ut ueniat regnum Dei, propterea non facit quod petimus, quia non statim cum illo in aeternitate regnamus ; differtur enim quod petimus, non negatur. Verumtamen orantes tamquam seminantes non deficiamus ; tempore enim proprio metemus. Et simul petamus quando bene peti¬ mus, ut non faciat quod non bene petimus ; quia et ad hoc pertinet quod in eadem oratione dominica dicimus : Ne nos inferas in tentationem. Neque enim parua est tentatio, si con¬ tra tuam sit causam tua postulatio. Non autem negligenter audiendum est, quod Dominus, ne quisquam eum putaret quod se promisit facere petentibus, sine Patre esse facturum, cum dixisset : Quodcumque petieritis in nomine meo, hoc faciam, continuo subiecit : Vt glorificetur Pater in

.

,

4 6 cfr

Gal. 6, 9.

10 Matth. 6, 9-13.

512

TR. IN IOH. LXXIII, 4-LXXIV, i Ioh. XIV, 15-17

Filio, si quid petieritis in nomine meo, hoc faciam. Nullo modo igitur sine Patre hoc Filius facit, quandoquidem ut in illo Pater glorificetur, propterea facit. Facit ergo Pater 20 in Filio, ut Filius glorificetur in Patre; et facit Filius in Patre, ut Pater glorificetur in Filio ; uqoniam unum sunt Pater et Filius. TRACTATVS LXXIV. [seu series II, tractatus xx] De eo quod ait : Si diligitis me, mandata mea seruate, usque ad id : Apud uos manebit, et in uobis erit. [Cap. xiv, 15-17.]

5

10

15

20

25

30

1. Audiuimus, fratres, cum euangelium legeretur, Dominum dicentem : Si diligitis me, mandata mea seruate ; et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uo¬ bis, ut maneat uobiscum in aeternum, Spiritum ueritatis, quern mundus non potest accipere, quia non uidet eum, nec scit eum. Vos autem cognoscetis eum, quia apud uos manebit, et in uobis erit. Multa sunt, quae in istis paucis uerbis Domini requirantur ; sed multum est ad nos uel omnia quae hie quaerenda sunt quaerere, uel omnia quae hie quaerimus inuenire. Verumtamen quan¬ tum nobis Dominus donare dignatur, pro nostra et uestra capacitate, quid dicere debeamus, et quid audire debeatis, adtendentes, per nos, carissimi, quod possumus sumite, et ab illo quod non possumus poscite. Spiritum paracletum Christus promisit apostolis ; quo autem modo promiserit, aduertamus. Si diligitis me, inquit, mandata mea seruate ; et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uobis, ut maneat uobiscum in aeternum, Spiritum uerita¬ tis. Hie est utique in Trinitate Spiritus sanctus, quern Patri et Filio consubstantialem et coaeternum tides catholica confitetur ; ipse est de quo dicit apostolus : Caritas Dei diffusa est n 691 in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Quomodo ergo Dominus dicit : Si diligitis me, mandata mea seruate ; et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uobis, cum hoc dicat de Spiritu sancto, quern nisi habeamus, nec diligere Deum possumus, nec eius mandata seruare ? Quomodo diligimus ut eum accipiamus, pl quern nisi habeamus, diligere non ualemus ? Aut quomodo 1827 mandata seruabimus ut eum accipiamus, quern nisi habeamus, mandata seruare non possumus ? An forte praecedit in nobis caritas, qua diligimus Christum, ut diligendo Christum eiusque mandata faciendo, mereamur accipere Spiritum sanctum, ut caritas non Christi, quae iam praecesserat, sed Dei Patris LXXIV, 1, 21 Rom. 3, 5.

Ioh. XIV, 15-17 TRACT. IN IOH. LXXIV, 1-2 35

40

45

50

513

diffundatur in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis ? Peruersa est ista sententia. Qui enim se Filium diligere credit, et Patrem non diligit, profecto nec Filium diligit, sed quod sibi ipse confinxit. Deinde apostolica uox est : Nemo dicit : Dominus Iesus, nisi in Spiritu sancto ; et quis Dominum Iesum, nisi qui eum diligit, dicit, si eo modo dicit quo apostolus intellegi uoluit ? Multi enim uoce dicunt, corde autem et factis negant ; sicut de talibus ait: Confitentur enim se nosse Deum, factis autem negant. Si negatur factis, procul dubio etiam dicitur factis. Nemo itaque dicit, Dominus Iesus, animo, uerbo, facto, corde, ore, opere, nemo dicit : Dominus Iesus, nisi in Spiritu sancto ; et nemo sic dicit, nisi qui diligit. Iam itaque apostoli dicebant : Dominus Iesus ; et si eo modo dicebant, ut non ficte dicerent, ore confitentes, corde et factis negantes ; prorsus si ueraciter hoc dicebant, procul dubio diligebant. Quomodo igitur diligebant, nisi in Spiritu sancto ? Et tamen eis prius imperatur ut diligant eum, et eius mandata conseruent, ut accipiant Spiritum sanctum, quern nisi haberent, profecto diligere et mandata seruare non possent. 2 Restat ergo ut intellegamus Spiritum sanctum habere qui diligit, et habendo mereri ut plus habeat, et plus habendo plus diligat. Iam itaque habebant Spiritum discipuli, quern Dominus promittebat, sine quo eum Dominum non dicebant; nec tamen eum adhuc habebant, sicut eum Dominus promitte¬ bat. Et habebant ergo, et non habebant, qui quantum habendus fuerat, nondum habebant. Habebant itaque minus, dandus erat eis amplius. Habebant occulte, accepturi fuerant manifeste ; quia et hoc ad maius donum sancti Spiritus pertinebat, ut eis innotesceret quod habebant. De quo munere loquens apostolus ait : Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis. Nam et ipsam manifestam impertitionem Spiritus sancti non semel, sed bis numero Dominus egit. Mox enim ut resurrexit a mortuis, insufflans ait : Accipite Spiritum sanctum. Numquid igitur quia tunc dedit, ideo non misit etiam postea quern promisit ? Aut non idem ipse est Spiritus sanctus, qui et tunc est insufflatus ab ipso, et postea ab ipso missus e caelo ? Quapropter cur ipsa quae facta est euidenter donatio eius, bis facta fuerit, alia quaestio est; fortassis enim propter duo praecepta dilectionis, hoc est proximi et Dei, ut commendaretur ad Spiritum sanctum pertinere dilectio, haec eius gemina est in manifestatione facta donatio. Et si p 692 alia causa quaerenda est, non nunc eius inquisitione in longiorem quam oportet modum sermo iste mittendus est ; dum ta- pl men const et, sine Spiritu sancto Christum nos diligere et 1828

.

3

10

15

20

25

38 I Cor. 12, 3. 18 cfr Act. 2, 4.

41 Tit. 1, 16.

2, 11 I Cor. 2, 12.

15 Ioh. 20, 22.

514

30

5

10

15

10

Ioh. XIV, 15-17

mandata eius seruare non posse ; et id nos posse atque agere tanto minus, quanto ilium percipimus minus ; tanto autem amplius, quanto ilium percipimus amplius. Proinde non solum non habenti, uerum etiam habenti, non incassum promittitur : non habenti quidem, ut habeatur ; habenti autem, ut amplius habeatur. Nam nisi ab alio minus, ab alio amplius haberetur, sanctus Elisaeus sancto Eliae non diceret : Spiritus qui est in te, duplo sit in me. 3. Quando autem ait Iohannes Baptista : Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum, de ipso Dei Filio loquebatur, cui non est datus Spiritus ad mensuram ; quia in illo inhabitat omnis plenitudo diuinitatis. Neque enim sine gratia Spiritus sancti est mediator Dei et hominum homo Christus Iesus ; nam et ipse dicit de se fuisse propheticum illud impletum : Spiritus Domini super me ; propter quod unxit me, euangelizare pauperibus misit me. Quod enim est Vnigenitus aequalis Patri, non est gratiae, sed naturae ; quod autem in unitatem personae Vnigeniti assumtus est homo, gratiae est, non naturae, confitente euangelio atque dicente : Puer autem crescebat et confortabatur plenus sapientia, et gratia Dei erat in illo. Ceteris autem ad mensuram datur, et datus additur, donee unicuique pro modo suae perfectionis propria mensura compleatur. Vnde et monet apostolus : Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad temperantiam ; unicuique sicut Deus partitus est mensuram fidei. Neque enim ipse diuiditur Spiritus, sed dona per Spiritum ; nam diuisiones donationum sunt, idem autem Spiritus. 4 Quod uero ait Rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit uobis, ostendit et seipsum esse paracletum. Paracletus enim latine dicitur aduocatus; et dictum est de Christo : Aduocatum habemus ad Patrem, Iesum Christum iustum. Sic autem mundum dixit non posse accipere Spiritum sanctum, sicut etiam dictum est : Prudentia carnis inimica est in Deum : legi enim Dei non est subiecta ; nec enim potest, uelut si dicamus : Iniustitia iusta esse non potest. Mundum quippe ait hoc loco, mundi significans dilectores, quae dilectio non est a Patre. Et ideo dilectioni huius mundi, de qua satis agimus ut minuatur et consumatur in nobis, contraria est dilectio Dei, quae diffunditur in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Mundus ergo eum accipere non potest, quia non uidet eum, neque scit eum.

.

5

TRACT. IN IOH. LXXIV, 2-4

:

33 IV Reg. 2, 9. 3, 1 Ioh. 3, 34. 3 efr Col. 2, 9. 7 Luc. 4, 18-21. 11 ibid. 2, 40. 15 Rom. 12, 3. 4, 4 I Ioh. 2, 1. 0 Rom. 8, 7.

LXXIV, 2, 34 duplo] codd. p, duplex edd. Er. Lugd. Vert. Lou.

3 efr I Tim. 2, 5. 18 efr I Cor. 12, 4.

4, 10/11 satis agimus] satagimus

Ioh.XIV, 15-19

TR. IN IOH. LXXIV, 4-LXXV, 2

515

Non enim habet inuisibiles oculos mundana dilectio, per quos uideri Spiritus sanctus, nisi inuisibiliter non potest. 5. Vos autem, inquit, cognoscetis eum, quia apud uos manebit, et in uobis erit. Erit in eis ut maneat, non manebit ut sit; prius est enim esse alicubi, quam manere. Sed ne putarent quod dictum est : apud uos manebit, pl 5 ita dictum quemadmodum apud hominem hospes uisibiliter 1829 manere consueuit; exposuit quid dixerit: apud uos manebit, cum adiunxit et dixit : in uobis erit. Ergo inuisibiliter uidetur ; nec si non sit in nobis, potest esse in nobis eius scientia. Sic enim a nobis uidetur in nobis et nostra conscientia ; nam 10 faciem uidemus alterius, nostram uidere non possumus; conscientiam uero nostram uidemus, alterius non uidemus. u 693 Sed conscientia numquam est, nisi in nobis ; Spiritus autem sanctus potest esse etiam sine nobis ; datur quippe ut sit et in nobis. Sed uideri et sciri quemadmodum uidendus et sciendus 15 est, non potest a nobis, si non sit in nobis. 15

TRACTATVS LXXV. [.seu series II, tractatus xxi] De eo quod ait Iesus : Non relinquam uos orphanos, usque ad id : Et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. [Cap. xiv, 18-21.]

1. Post promissionem Spiritus sancti, ne quisquam putaret quod ita eum Dominus daturas fuerat uelut pro seipso, ut non et ipse cum eis esset futurus, adiecit atque ait : Non relin¬ quam uos orphanos ; ueniam ad uos. Orphani, pupilli 5 sunt. Illud enim graecum eiusdem rei nomen est, hoc latinum ; nam et in psalmo ubi legimus : Pupillo tu eris adiutor, graecus habet orphano. Quamuis ergo nos Fihus Dei suo Patri adoptauerit filios, et eumdem Patrem nos uoluerit habere per gratiam, qui eius Pater est per naturam, tamen etiam ipse circa 10 nos paternum affectum quodammodo demonstrat, cum dicit : Non relinquam uos orphanos ; ueniam ad uos. Hinc est quod etiam sponsi filios nos appellat, ubi dicit: Veniet hora ut auferatur ab eis sponsus, et tunc ieiunabunt filii sponsi. Quis autem sponsus, nisi Dominus Christus ? 2 Deinde sequitur, et dicit: Adhuc modicum, et mundus me iam non uidet. Quid enim ? tunc cum uidebat mundus ? quandoquidem mundi nomine uult intellegi eos de quibus superius est locutus, dicens de Spiritu sancto : Quern mundus 5 accipere non potest, quia non uidet eum, neque cognoscit eum ? Videbat eum plane mundus carneis oculis in carne conspicuum, non autem uidebat quod in carne Verbum latebat; uidebat

.

LXXV, I, 6 Ps. 9, 14.

12 Matth. 9, 15.

516

10

5

10

15

20

5

10

i5

TRACT. IN IOH. LXXV, 2-4

Ioh. XIV, 19-20

hominem, non uidebat Deum ; uidebat indumentum, non uidebat indutum. Sed quoniam post resurrectionem etiam ipsam carnem suam, quam non solum uidendam, uerum etiam contrectandam demonstrauit suis, noluit demonstrare non suis, hinc fortasse intellegendum est esse dictum : A dime modi¬ cum, et mundus me iam non uidet ; uos autem uidebitis me ; quia ego uiuo, et uos uiuetis. 3. Quid est : quia ego uiuo, et uos uiuetis ? Cur de praesenti se dixit uiuere, illos autem de futuro esse uicturos, nisi quia uitam etiam carnis utique resurgentis, qualis in ipso praecedebat, et illis est pollicitus secuturam ? Et quia ipsius mox futura erat resurrectio, praesentis posuit temporis uerbum propter significandam celeritatem ; illorum autem quo¬ niam saeculi differtur in finem, non ait: uiuitis, sed : uiuetis. PL Duas ergo resurrectiones, suam scilicet mox futuram et no- 1830 stram in saeculi fine uenturam, duobus uerbis praesentis temporis et futuri, eleganter breuiterque promisit. Quia ego, inquit, uiuo, et uos uiuetis ; quia ille uiuit, ideo et nos uiuemus. Per hominem quippe mors, et per hominem resur¬ rectio mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic in Christo omnes uiuificabuntur. Quoniam nemo ad mortem nisi per ilium, nemo ad uitam nisi per Christum. Quia nos uiximus, mortui sumus ; quia uiuit ipse, uiuemus nos. Mortui M 694 sumus illi, quando uiximus nobis ; quia uero mortuus ille pro nobis, et sibi uiuit et nobis. Quia enim uiuit ille, et nos uiue¬ mus. Nam sicut per nos mortem habere potuimus, non sic et uitam per nos habere possumus. 4. In illo die, inquit, uos cognoscetis quia ego sum in Patre meo, et uos in me, et ego in uobis. In quo die, nisi de quo ait : et uos uiuetis ? Tunc enim erit ut possimus uidere quod credimus. Nam et nunc est in nobis, et nos in illo ; sed hoc nunc credimus, tunc etiam cognoscemus, quamuis et nunc credendo nouerimus, sed tunc contemplando noscemus. Quamdiu enim sumus in corpore quale nunc est, id est corruptibile quod aggrauat animam, peregrinamur a Domino ; per fidem enim ambulamus, non per speciem. Tunc ergo per speciem, quoniam uidebimus cum sicuti est. Nam si etiam nunc Christus in nobis non esset, non diceret apostolus : Si autem Christus in nobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem uita est propter justitiam. Quia uero et nos etiam nunc in illo sumus, satis ostendit, ubi dicit : Ego sum uitis, uos palmites. In illo ergo die, quando uiuemus ea uita qua mors absorbebitur, cognoscemus quia ipse in Patre, 3,13 I Cor. 15, 21 et 22. 8, 10. 14 Ioh. 15, 3.

4, 9 efr II Cor. 3, 6.

10 efr I Ioh. 3, 2.

LXXV, 3,15 nos] codd. plerique /r, nobis edd., non PL (errore)

11 Rom.

4, 12 uobis PL

Ioh. XIV, 21-22

TR. IN IOH. LXXV, 4-LXXVI, 1

517

et nos in ipso, et ipse in nobis ; quia tunc perficietur hoc ipsum quod et nunc inchoatum est iam per ipsum, ut sit in nobis et nos in ipso. 5. Qui habet, inquit, mandata mea et seruat ea, ille est qui d Hi git me. Qui habet in memoria, et seruat in uita ; qui habet in sermonibus, et seruat in moribus ; qui habet audiendo.et seruat faciendo ; aut qui habet faciendo, et seruat 5 perseuerando, ipse est, inquit, qui d Hi git me. Opere est demonstranda dilectio, ne sit infructuosa nominis appellatio. Et qui diligit me, inquit, diligetur a Patre meo ; et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. Quid est : diligam, tamquam tunc dilecturus sit, et nunc non dili10 gat ? Absit. Quomodo enim nos Pater sine Filio, aut Filius sine Patre diligeret ? Quomodo cum inseparabiliter operentur, separabiliter diligunt ? Sed ad hoc dixit : diligam eum, ad quod sequitur : et manif estabo ei meipsum. Diligam, et manif estabo, id est, ad hoc diligam, ut manifestem. 15 Nunc enim ad hoc dilexit, ut credamus, et mandatum fidei teneamus ; tunc ad hoc diliget, ut uideamus, et ipsam uisionem mercedem fidei capiamus. Quia et nos nunc diligimus, credendo quod uidebimus ; tunc autem diligemus, uidendo quod credimus. TRACTATVS LXXVI. \seu series II, tractatus xxii] PL

De eo quod sequitur : Dicit ei Iudas, non ille Iscariotes, etc.; 1831 usque ad id : Sermo quem audistis non est meus, sed eius qui misit me, Patris. [Cap. xiv, 22-24.]

1. Interrogantibus discipulis et eis magistro respondente Iesu, etiam nos tamquam cum illis discimus, quando sanctum euangelium uel legimus uel audimus. Quia ergo dixerat Dominus : Adhuc modicum, et mundus me iam non ui5 det, uos autem uidebitis me, interrogauit eum de hoc ipso Iudas, non ille traditor eius qui Iscariotes cognominatus est, sed cuius epistola inter scripturas canonicas legitur : Domine, quid factum est, quia nobis manifestaturus es teipsum, et non mundo ? Simus cum ipsis tamquam interro10 gantes discipuli, communemque magistrum audiamus et nos. ^ Iudas enim sanctus, non immundus, nec insectator Domini, sed sectator, causam quaesiuit quare se non mundo, sed suis manifestaturus esset Iesus ; quare adhuc modicum et mundus non uideret eum, ipsi autem uiderent eum. LXXVI, 2, 8 Ps. 42, 1.

10 cfr I Cor. 13, 1-3.

5, 16/17 ipsam uisionem] codd. p, ipsa uisione edd.

10 cfr Ps. 67, 7.

18 uidemus edd.

695

518

5

10

15

20

25

5

10

15

TRACT. IN IOH. LXXVI, 2-3

Ioh. XIV, 23-24

2. Respondit Iesus, et dixit ei : Si quis diligit me, sermonem meum seruabit ; et Pater mens diliget eum, et ad eum ueniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones me os non seruat. Ecce exposita est causa quare se suis manifestaturus est, non alienis, quos mundi nomine appellat ; et ipse est causa quod hi diligant, illi non diligant. Ipsa causa est de qua sacer insonat psalmus : Iudica me, Deus, et discerne causam meam de gente non sancta. Qui enim diligunt, quia diligunt, eliguntur ; qui uero non diligunt, si linguis hominum loquantur et angelorum, hunt aeramentum sonans et cymbalum tinniens ; et si habuerint prophetiam, et scierint omnia sacramenta, et omnem scientiam, et habuerint omnem fidem ut montes transferant, nihil sunt ; et si distribuerint omnem substantiam suam, et tradiderint corpus suum ut ardeant, nihil eis prodest. Dilectio sanctos discernit a mundo, quae facit unanimes habitare in domo. In qua domo facit Pater et Filius mansio¬ nem ; qui donant et ipsam dilectionem, quibus donent in fine etiam ipsam suam manifestationem, de qua discipulus magistrum interrogauit, ut non solum illi qui tunc audiebant per os eius, sed etiam nos per euangelium eius hoc nosse possemus. Quaesierat enim de Christi manifestatione, et audiuit de dilectione atque mansione. Est ergo quaedam Dei manifestatio interior, quam prorsus impii non nouerunt, quibus Dei Patris et Spiritus sancti manifestatio nulla est; Filii uero potuit esse, sed in carne ; quae nec talis est qualis ilia, nec semper illis adesse potest qualiscumque sit, sed ad modicum tempus ; et hoc ad iudicium, non ad gaudium ; ad supplicium, non ad praemium. 3. Nunc est ergo ut intellegamus, quantum aperire ipse dignatur, quomodo dictum sit : Ad hue modicum, et mundus me iam non uidet, uos autem uidebitis me. pl Verum est quidem quod post paululum etiam corpus suum 1832 in quo poterant eum et impii uidere, oculis eorum fuerat subtracturus ; quandoquidem post resurrectionem nemo illorum uidit eum. Sed quoniam dictum est testantibus angelis : Sic ueniet quemadmodum uidistis eum euntem in caelum, nec aliud credimus quam eum in eodem corpore ad iudicium uiuorum et mortuorum esse uenturum ; procul dubio tunc eum uidebit mundus, quo nomine significati sunt a regno eius alieni. Ac per hoc longe melius intellegitur iam illud tempus significare uoluisse, in eo quod ait : Adhuc modicum, et mundus me iam non uidet, quando in fine saeculi auferetur ab oculis damnatorum, ut illi eum de cetero uideant, 3, 8 Act. 1, 11.

LXXVI, 2, 9 diliguntur plures codd.

Ioh. XIV, 24

20

5

10

15

20

5

10

15

TRACT. IN IOH. LXXVI, 3-5

519

apud quos diligentes eum facit Pater atque ipse mansionem. Modicum autem dixit, quia et id quod prolixum uidetur hominibus, breuissimum est ante oculos Dei; de hoc quippe modico iste ipse Iohannes euangelista : Filioli, inquit, nouissima hora est. 4 Ne quis porro existimet Patrem tantummodo et Filium sine Spiritu sancto apud dilectores suos facere mansionem, recolat quod superius de Spiritu sancto dictum est : Quern mundus non potest accipere, quia non uidet eum, nec scit eum ; uos autem cognoscetis eum, quia apud uos manebit, et in uobis erit. Ecce facit in sanctis cum Patre et Filio sanctus etiam Spiritus mansionem ; intus utique, tamquam Deus in templo suo. Deus Trinitas, Pater et Filius et Spiritus sanctus, ueniunt ad nos, dum uenimus ad eos : ueniunt subueniendo, uenimus obediendo ; ueniunt illuminando, uenimus intuendo ; ueniunt implendo, uenimus capiendo, ut sit nobis eorum non extraria uisio, sed interna ; et in nobis eorum non transitoria mansio, sed aetema. Sic mundo non se Filius manifestat : mundus enim dictus est hoc loco, de quibus continuo subiunxit : Qui non diligit me, sermones meos non seruat. Hi sunt qui Patrem et Spiritum sanctum numquam uident ; Filium autem non ut beatificentur, sed ut iudicentur, ad modi¬ cum uident ; nec ipsum in forma Dei, ubi est cum Patre et Spiritu sancto pariter inuisibilis, sed in forma hominis, ubi esse uoluit mundo patiendo contemtibilis, iudicando terribilis. 5. Quod uero adiunxit : Et sermo quern audistis non est meus, sed eius qui misit me, Patris, non miremur, non paueamus : non est minor Patre, sed non est nisi a Patre. Non est impar ipso, sed non est a seipso. Neque enim mentitus est dicendo : Qui non diligit me, sermones meos non seruat. Ecce suos dixit esse sermones ; numquid sibi ipse est contrarius, ubi rursus dixit: Et sermo quern audistis non est meus ? Et fortasse propter aliquam distinctionem, ubi suos dixit, dixit pluraliter, hoc est sermones ; ubi autem sermonem, hoc est Verbum, non suum dixit esse, sed Patris, seipsum intellegi uoluit. In principio enim erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Non utique suum, sed Patris est Verbum, quomodo nec sua imago, sed Patris ; nec suus Filius idem ipse, sed Patris. Recte igitur tribuit auctori quidquid facit aequalis, a quo habet hoc ipsum quod illi est indifferenter aequalis.

.

19

I Ioh. 2, 18.

4,

3

Ioh. 14, 17.

5,

11

Ioh. 1, 1.

^

696

TRACT. IN I0H. LXXVII, 1-2

520

Ioh. XIV, 25-26

TRACTATVS LXXVII. [.seu series II, tractatus xxiii] PL

De eo quod sequitur : Haec locutus sum uobis apud uos manens, 183} usque ad id : Pacem meam do uobis ; non quomodo mundus dat, ego do uobis. [Cap xiv, 25-27.]

5

10

15

1. In praecedenti lectione sancti euangelii, quam sequitur ista quae modo recitata est, Dominus Iesus dixerat se et Patrem ad dilectores suos esse uenturos, et apud eos mansionem esse facturos. Iamuero et superius dixerat de Spiritu sancto : Vos autem cognoscetis eum, quia apud uos manebit, et in uobis erit ; unde intelleximus in sanctis tamquam in templo suo simul manere Trinitatem Deum. Nunc autem dicit: Haec locutus sum uobis apud uos manens. Ilia itaque mansio alia est, quam promisit futuram ; haec uero alia, quam praesentem esse testatur. Ilia spiritalis est, atque intrinsecus mentibus redditur, haec corporalis forinsecus oculis atque auribus exhibetur. Ilia in aeternum beatificat liberatos, haec in tempore uisitat liberandos. Secundum illam Dominus a suis dilectoribus non recedit; secundum hanc it et recedit. Haec, inquit, locutus sum uobis, apud uos manens, utique praesentia corporali, qua cum illis uisibilis loquebatur. 2 Paracletus autem, inquit, Spiritus sanctus, quern mittet Pater in nomine meo, ille uos docebit omnia, et commemorabit uos omnia quaecumque dixero uo¬ bis. Numquidnam dicit Filius, et docet Spiritus sanctus, ut dicente Filio uerba capiamus, docente autem Spiritu sancto M 697 eadem uerba intellegamus ? Quasi dicat Filius sine Spiritu sancto, aut Spiritus sanctus doceat sine Filio ; aut uero non et Filius doceat et Spiritus sanctus dicat, et cum Deus aliquid dicit et docet, Trinitas ipsa dicat et doceat ? Sed quoniam Trinitas est, oportebat eius singulas insinuare personas, eamque nos distincte audire, inseparabiliter intellegere. Audi Pa¬ trem dicentem ubi legis : Dominus dixit ad me : Filius meus es tu ; audi et docent em ubi legis : Omnis qui audiuit a Patre et didicit, uenit ad me. Filium uero dicentem modo audisti; de se quippe ait : Quaecumque dixero uobis ; quem si et docentem uis nosse, magistrum recole : Vnus est, inquit, Magister uester Christus. Spiritum porro sanctum, quem modo audisti docentem ubi dictum est : Ipse uos do¬ cebit omnia, audi etiam dicentem, ubi legis in Actibus

.

5

10

15

LXXVII, 1, 5 Ioh. 14, 17. 23, 10.

2, 12 Ps. 2, 7.

13 Ioh. 6, 45.

16 Matth.

LXXVII, 1, 14 recedit] redit R, reddit Lou. 2, 2 mittit R 3 commemorauit R 9 docit R 14/15 et 18 audistis R 18/19 doceuit R (sic saepe u pro b)

Ioh. XIV, 27

TRACT. IN IOH. LXXVII, 2-4

521

20 Apostolorum, beato Petro dixisse Spiritum sanctum: Vade cum illis, quia ego misi eos. Omnis igitur et dicit et docet Trinitas ; sed nisi etiam singillatim commendaretur, earn nullo modo humana capere utique posset infirmitas. Cum ergo omnino sit inseparabilis, numquam Trinitas esse sciretur, 25 si semper inseparabiliter diceretur ; nam et cum dicimus Patrem et Filium et Spiritum sanctum, non eos utique dicimus simul, cum ipsi non possint esse non simul. Quod uero addidit : commemorabit uos, intellegere debemus etiam, quod iubemur non obliuisci saluberrimos monitus ad gratiam per30 tinere, quam nos commemorat Spiritus. PL 3. Pacem, inquit, relinquo uobis, pacem meam do 1834 uobis. Hoc est quod legimus apud prophetam : Pacem super pacem ; pacem nobis relinquit iturus, pacem suam nobis dabit in fine uenturus. Pacem nobis relinquit in hoc saeculo, pacem 5 suam nobis dabit in futuro saeculo. Pacem suam nobis relin¬ quit, in qua manentes hostem uincimus ; pacem suam nobis dabit, quando sine hoste regnabimus. Pacem relinquit nobis, ut etiam hie inuicem diligamus ; pacem suam nobis dabit, ubi numquam dissentire possimus. Pacem relinquit nobis, ne 10 de occultis nostris inuicem iudicemus, cum in hoc sumus mundo ; pacem suam dabit nobis, cum manifestabit cogitationes cordis, et tunc laus erit unicuique a Deo. In illo tamen atque ab illo nobis est pax, siue quam nobis relinquit iturus ad Patrem, siue quam nobis dabit nos perducturus ad Patrem. 15 Quid autem nobis relinquit adscendens a nobis, nisi seipsum, dum non recedit a nobis ? Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. Pax ergo ipse nobis est, et cum credimus quia est, et cum uidebimus eum sicuti est. Si enim quamdiu sumus in corpore corruptibili quod aggrauat animam, cum per 20 fidem ambulamus, non per speciem, non deserit peregrinantes a se, quanto magis cum ad ipsam speciem uenerimus, nos implebit ex se ? 4. Sed quid est quod ubi ait: Pacem relinquo uobis, non addidit meam ; ubi uero ait : do uobis, ibi dixit meam ? Vtrum subaudiendum est meam, et ubi dictum non est, quia potest referri ad utrumque etiam quod semel 5 dictum est ? An forte et hie aliquid latet quod petendum est et quaerendum, et ad quod pulsantibus aperiendum ? Quid si enim pacem suam earn uoluit intellegi qualem habet ipse ? Pax uero ista quam nobis relinquit in hoc saeculo, nostra est 20 Act. 10, 20. 3, 12 efr I Cor. 4, 5. 3, 2. 20 II Cor. 5, 6. 7.

10 efr Eph. 2, 14.

18 efr I Ioh.

23 utcumque R 30 qua R Spiritus] Christus R 3, 2 est] om. R 5 alt. suam] om.R 8 dabit nobis R 11 manifestauit R 18 uidebimus] R, uidemus /a 22 impleuit R 4, 4 potest referri] postea dictum est, et potest R 8/9 potius est R

522

TRACT. IN IOH. LXXVII, 4-5

Ioh. XIV, 27

potius dicenda quam ipsius. Illi quippe nihil repugnat in seipso, 10 qui nullum habet omnino peccatum ; nos autem talem pacem ^ 698 nunc habemus, in qua adhuc dicamus : Dimitte nobis debita nostra. Est ergo nobis pax aliqua, quoniam condelectamur legi Dei secundum interiorem hominem; sed non est plena, quia uidemus aliam legem in membris nostris, repugnantem 15 legi mentis nostrae. Itemque inter nos ipsos est nobis pax, quia inuicem nobis credimus quod inuicem diligamus ; sed nec ipsa plena est, quia cogitationes cordis nostri inuicem non uidemus, et quaedam de nobis quae non sunt in nobis, uel in melius inuicem uel in deterius opinamur. Itaque ista etiamsi 20 ab illo nobis relicta est, pax nostra est; nisi enim ab illo, non haberemus et talem, sed ipse non habet talem. Si tenuerimus usque in finem qualem accepimus, qualem habet habebimus, ubi nihil nobis repugnet ex nobis, et nihil nos inuicem lateat in cordibus nostris. Nec ignoro ista Domini uerba etiam sic ac25 cipi posse, ut eiusdem sententiae repetitio uideatur : Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis ; ut quod dixerat : pacem, hoc repetierit dicens : pacem meam ; et quod dixerat : relinquo uobis, hoc repetierit dicens : do uobis. PL Vt uolet quisque accipiat; me tamen delectat, credo et uos, 1835 30 fratres mei dilecti, sic tenere istam pacem, ubi aduersarium concorditer uincimus, ut desideremus pacem, ubi aduersarium non habebimus. 5. Ouoduero Dominus adiunxit, atque ait: Non quomodo mundus dat, ego do uobis, quid est aliud, nisi, non quo¬ modo homines dant qui diligunt mundum, ita do uobis ? Qui propterea dant sibi pacem, ut sine molestia litium atque 5 bellorum, non Deo, sed amico suo mundo perfruantur ; et quando iustis dant pacem ut non eos persequantur, pax non potest esse uera, ubi non est uera concordia, quia disiuncta sunt corda. Quomodo enim consors dicitur, qui sortem iungit, ita ille concors dicendus est, qui corda iungit. Nos ergo, ca10 rissimi, quibus Christus pacem relinquit, et pacem suam nobis dat, non sicut mundus, sed sicut ille per quern factus est mun¬ dus, ut Concordes simus, iungamus inuicem corda, et cor unum sursum habeamus, ne corrumpatur in terra.

4, 11 Matth. 6, 12.

12 cfr Rom. 7, 22 et 23.

10 qui] quia R 11 demitte R 27 repetiuerit R 29 credo quod et uos R 31 desiderimus R 5, 4 sibi dant R 6/7 esse non potest R 9 corda] cor R iungit] inc. Eng 12 et] Eng cet., ut R

Ioh. XIV, 27-28

TRACT. IN IOH. LXXVIII, 1

523

TRACTATVS LXXVIII. [.seu series II, tractatus xxiv] In id quod Dominus dicit : Non turbetur cor uestrum, neque formidet, etc. [Cap. xiv, 27-28.]

1. Accepimus, fratres, uerba Domini dicentis ad discipulos

5

10

15

20

2j

30

suos : Non turbetur cor uestrum, neque formidet. Audistis] quia ego dixi uobis : Vado, et uenio ad uos ; si diligeretis me, gauderetis utique, quia ego uado ad Patrem, quia Pater maior me est. Hinc ergo turbari et formidare poterat cor illorum, quod ibat ab eis, quamuis uenturus ad eos, ne forsitan gregem lupus hoc interuallo inuaderet, pastoris absentia. Sed a quibus homo abscedebat, Deus non derelinquebat, et idem ipse Christus homo et Deus. Ergo et ibat per id quod homo erat, et manebat per id quod Deus erat, ibat per id quod uno loco erat, manebat per id quod ubique erat. Cur itaque turbaretur et formidaret cor, quando ita deserebat oculos, ut non desereret cor ? Quam¬ uis Deus etiam qui nullo continetur loco, discedat ab eorum cordibus, qui eum relinquunt moribus, non pedibus, et ueniat ad eos qui conuertuntur ad eum non facie, sed fide, et accedunt ad eum mente, non carne. Vt autem intellegerent secundum id quod homo erat eum dixisse, Vado et uenio ad uos, adiecit, atque ait : Si diliger etis me, gauder etis utique, n 699 quia ego uado ad Patrem, quia Pater maior me est. Per quod ergo Filius non est aequalis Patri, per hoc iturus erat ad Patrem, a quo uenturus est uiuos iudicaturus et mortuos ; per illud autem in quo aequalis est Gignenti Vnigenitus, numquam recedit a Patre, sed cum illo est ubique totus pari diuinitate, quam nullus continet locus. Cum enim in forma Dei esset, sicut apostolus loquitur, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo. Quomodo enim rapina posset esse natura quae non erat usurpata, sed nata ? Semetipsum autem exinaniuit, formam serui accipiens ; non ergo amittens iilam, sed accipiens istam. Eo modo se exinaniens, quo hie minor apparebat quam apud Patrem manebat. Forma quippe serui accessit, non forma Dei recessit ; haec est assumta, non ilia pl consumta. Propter hanc dicit : Pater maior me est ; 1836 propter illam uero : Ego et Pater unum sumus. LXXVin, 1, 25 Phil. 2, 6. 7.

34 Ioh. io, 30.

LXXVIII, 1, 4 quia ego] quia Eng R 8 inuadere Eng » relinquebat Eng, recedebat R 10 prius et] om. R 13 ita] sic R 13/14 quam Eng 15 non pedibus sed moribus R 16 eos] illos R 19 atiecit R diligeritis R gauderitis R 20 ego] om. R 21 erat iturus R 22 et uenturus est iudicaturus uiuos R mortuos] om. Eng 23 in quo] per quod Eng. est aequalis Eng R 27 possit R 33 est] om. R

524

TRACT. IN IOH. LXXVIII, 2-3

Ioh. XIV, 28

.

5

10

j5

20

25

30

5

10

2 Hoc adtendat arianus, et adtentione sit sanus, ne contentione sit uanus, aut, quod est peius, insanus. Haec est enim forma serui, in qua Dei Filius minor est, non Patre solo, sed etiam Spiritu sancto ; neque id tantum, sed etiam seipso, quia idem ipse in forma Dei maior est seipso. Neque enim homo Christus non dicitur Filius Dei, quod etiam sola caro eius in sepulcro meruit appellari. Nam quid aliud confitemur, cum dicimus credere nos in unigenitum Dei Filium, qui sub Pontio Pilato crucifixus est et sepultus ? Et quid eius nisi caro sepulta est sine anima ? Ac per hoc cum credimus in Dei Filium qui sepultus est, profecto Filium Dei dicimus et carnem quae sola sepulta est. Ipse ergo Christus Filius Dei, aequalis Patri in forma Dei, quia semetipsum exinaniuit, non formam Dei amittens, sed formam serui accipiens, maior est et seipso ; quia maior est forma Dei quae amissa non est, quam serui quae accepta est. Quid itaque mirum, uel quid indignum, si secundum hanc formam serui loquens, ait Dei Filius : Pater maior me est, et secundum Dei formam loquens, ait idem ipse Dei Filius : Ego et Pater unum sumus ? Vnum sunt enim, secundum id quod Deus erat Verbum ; maior est Pater, se¬ cundum id quod Verbum caro factum est. Dicam etiam quod ariani et eunomiani negare non possunt : secundum hanc formam serui puer Christus etiam parentibus suis minor erat, quando paruus maioribus, sicut scriptum est, subditus erat. Quid igitur, haeretice, cum Christus Deus sit et homo, loqui¬ tur ut homo, et calumniaris Deo ? Ille in se naturam commendat humanam ; tu in illo audes deformare diuinam ? Infidelis, ingrate, ideone tu minuis eum qui fecit te, quia dicit ille quid factus sit propter te ? Aequalis enim Patri, Filius per quern factus est homo, ut minor esset Patre, factus est homo ; quod nisi fieret, quid esset homo ? 3. Dicat plane Dominus et Magister noster : Si diligeretis me, gauderetis utique, quia uado ad Patrem, quia Pater maior me est. Cum discipulis audiamus uerba doctoris, non cum alienis sequamur astutiam deceptoris. Agnoscamus geminam substantiam Christi, diuinam scilicet qua aequa¬ lis est Patri, humanam qua maior est Pater. Vtrumque autem simul non duo, sed unus est Christus, ne sit quaternitas, non Trinitas Deus. Sicut enim unus est homo anima rationales et g. 700 caro, sic unus est Christus Deus et homo ; ac per hoc Christus, est Deus anima rationalis et caro. Christum in his omnibus, 2, 20 Ioh. 1, 1. 14.

24 Luc. 2, 51.

2, 1 hac adtentione R 1/2 sit sanus ne contentione] om. Eng 2 post. est] om. R 7/8 dicimur R 8 unigenitum] quae sequuntur in Eng legere non ualeo filium dei R 9/10 sepulta est nisi caro R 17 serui formam R 20 et maior R 25 sit deus R Leo 20 deum R 27 audis R 3,1 diligeritis R 2 gauderitis R 7 est] om. R 9 unus christus est R

I oh. XIV, 29

15

20

25

30

TR. IN IOH. LXXVIII, 3-LXXIX, 1

525

Christum in singulis confitemur. Quis est ergo per quem factus est mundus ? Christus Iesus, sed in forma Dei. Quis est sub Pontio Pilato crucifixus ? Christus Iesus, sed in forma serui. Item de singulis quibus homo constat. Quis non est derelictus in inferno ? Christus Iesus, sed in anima sola. Quis resurrecturus triduo iacuit in sepulcro ? Christus Iesus, sed in carne sola. Dicitur ergo et in his singulis Christus. Verum haec omnia pl non duo, uel tres, sed unus est Christus. Ideo ergo dixit : 1837 Si diligeretis me, ganderetis utique, quia uado ad Patrem, quia naturae humanae gratulandum est, eo quod sic assumpta est a Verbo unigenito, ut immortalis constitueretur in caelo, atque ita fieret terra sublimis, ut incorruptibilis puluis sederet ad dexteram Patris. Hoc enirn modo se iturum dixit ad Patrem. Nam profecto ad ilium ibat qui cum illo erat. Sed hoc erat ire ad eum et recedere a nobis, mutare atque immortale facere quod mortale suscepit ex nobis, et leuare in caelum per quod fuit in terra pro nobis. Quis non hinc gaudeat, qui sic diligit Christum, ut et suam naturam iam immortalem gratuletur in Christo, atque id se speret futurum esse per Christum ? TRACTATVS LXXIX. [seu series II, tractatus xxv] De eo quod ait : Et nunc dixi uobis priusquam fiat, etc., usque ad id : Surgite, eamus hinc. [Cap. xiv, 29-31.]

5

10

15

1* Dominus et saluator noster Iesus Christus dixerat discipulis suis : Si diligeretis me, gauderetis utique, quia uado ad Patrem, quia Pater maior me est. Quod ex forma serui eum dixisse, non ex forma Dei in qua aequalis est Patri, nouit fides quae religiosis est mentibus fixa, non calumniosis et dementibus beta. Deinde subiunxit : Et nunc dixi uobis priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis. Quid est hoc, cum magis homo credere debeat antequam fiat id quod credendum est ? Haec est enim laus fidei, si quod creditur non uidetur. Nam quid magnum est si creditur quod uidetur, se¬ cundum illam eiusdem Domini sententiam, quando discipulum arguit dicens : Quia uidisti, credidisti; beati qui non uident et credunt ? Et nescio utrum credere dicendus est quisque quod uidet; nam ipsa fides in epistola quae scribitur ad Hebraeos, ita est definita : Est autem fides sperantium substantia, conLXXIX, 1, 12 Ioh. 20, 29. 14 relictus R 17 xps ihs R quia] qm R gratulandus R 29 gratularetur R

15 Hebr. n, i. 19 diligeritis R 26 faceret R

20 patrem meum R mortalis R 27 hie R

LXXIX, i, 15 sperantium] plures codd. Er. Lou. /x, sperandorum quidam codd., sperandarum Am. Bad.

35

Tr. Ioh.

526

20

25

30

35

40

5

10

15

TRACT. IN IOH. FXXIX, 1-2 Ioh. XIX, 29-30

uictio rerum quae non uidentur. Quapropter si fides est rerum quae creduntur, eademque fides earum est quae non uidentur, quid sibi uult quodDominus ait: Et nunc dixi uobis priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis ? Nonne potius dicendum fuit: Et nunc dixi uobis priusquam fiat, ut credatis, quod cum factum fuerit, uideatis ? Nam et ille cui dictum est : Quia uidisti, credidisti, non hoc credidit quod uidit, sed aliud uidit, aliud credidit ; uidit enim hominem, credi¬ dit Deum. Cernebat quippe atque tangebat carnem uiuentem, quam uiderat morientem, et credebat Deum in carne ipsa latentem. Credebat ergo mente quod non uidebat, per hoc quod sensibus corporis apparebat. Sed etsi dicuntur credi quae uidentur, sicut dicit unusquisque oculis suis se credidisse, non tamen ipsa est quae in nobis aedificatur fides ; sed ex re- /x 701 bus quae uidentur, agitur in nobis ut ea credantur quae non uidentur. Quocirca, dilectissimi, unde nunc mihi sermo est, quod Dominus ait : Et nunc dixi uobis prius¬ quam fiat, ut cum factum fuerit, credatis, illud utique dicit : cum factum fuerit, quod eum uisuri erant PL post mortem uiuentem, et ad Patrem adscendentem ; quo 1838 uiso illud fuerant credituri, quod ipse esset Christus Filius Dei uiui, qui potuit hoc facere cum praedixisset, et praedicere ante quam faceret; credituri autem hoc non fide noua, sed aucta, aut certe cum mortuus esset defecta, cum resurrexisset refecta. Neque enim eum Dei Filium non et ante credebant ; sed cum in illo factum esset quod ante praedixit, fides ilia quae tunc quando illis loquebatur fuit parua, et cum moreretur pene iam nulla, et reuixit et creuit. 2. Deinde quid dicit ? Iam non multa loquar uobiscum ; uenit enim princeps mundi huius ; quis, nisi diabolus ? Et in me non habet quidquam ; nullum scilicet omnino peccatum. Sic enim ostendit non creaturarum, sed peccatorum, principem diabolum, quos nunc nomine mundi huius appellat. Et quotiescumque mundi nomen in mali significatione ponitur, non ostendit nisi mundi istius amatores, de quibus alibi scriptum est : Quicumque uoluerit amicus esse saeculi huius, inimicus dei constituetur. Absit ergo ut sic intellegatur diabolus princeps mundi, tamquamg erat uniuersi mundi, id est, caeli et terrae, atque omnium quae in eis sunt principatum ; de quali mundi dictum est, cum de Christo Verbo sermo esset : Et mundus per eum factus est. Vniuersus itaque mundus a summis caelis usque ad infimam terram creatori est subditus, non desertori; redemtori, non interemtori; liberatori, non captiuatori; doctori, non deceptori. Quemadmodum autem sit intellegendus princeps mundi dia¬ bolus, euidentius aperuit Paulus apostolus, qui cum dixisset : 2, 8 lac. 4, 4.

13 Ioh. 1, 10.

I oh. XIV, 31

TR. IN IOH. LXXIX, 2-LXXX 1

527

Non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, id est, 20 aduersus homines, subiecit, atque ait : sed aduersus principes et potestates et rectores mundi tenebrarum harum. Sequenti enim uerbo exposuit quid dixisset : mundi, cum subiecit : tenebrarum harum, ne quisquam mundi nomine intellegeret uniuersam creaturam, cuius nullo modo sunt rectores angeli 25 desertores. Tenebrarum, inquit, harum, id est, mundi istius amatorum, ex quibus tamen electi sunt, non per suum meritum, sed per Dei gratiam, quibus dicit: Fuistis enim aliquando tenebrae ; nunc autem lux in Domino. Omnes enim fuerunt sub rectoribus tenebrarum harum, id est, hominum impiorum, 30 tamquam tenebrae sub tenebris ; sed gratias Deo, qui emit nos, sicut dicit idem apostolus, de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii caritatis suae. In quo princeps huius mundi, hoc est tenebrarum harum, non habebat quidquam, quia neque cum peccato Deus uenerat, nec eius carnem de peccati 35 propagine uirgo pepererat. Et tamquam ei diceretur ; Cur ergo moreris, si non habes peccatum cui debeatur mortis supplicium ? continuo subiecit : Sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio ; surgite, eamus hinc. Discumbens enim discum40 bentibus loquebatur. Eamus autem dixit, quo, nisi ad ilium locum unde fuerat tradendus ad mortem, qui nullum habebat meritum mortis ? Sed habebat ut moreretur mandatum Patris, ^ 702 tamquam ille de quo praedictum erat: Quae non rapui, tunc pL exsoluebam; mortem sine debito soluturus, et nos a morte 1839 45 debita redemturus. Rapuerat autem Adam peccatum, quando manum in arborem praesumtione deceptus extendit, ut incommunicabile nomen inconcessae diuinitatis inuaderet, quam Filio Dei natura contulerat, non rapina. TRACTATVS LXXX. [seu series II, tractatus xxvi] De eo quod dicit : Ego sum uitis uera, et Pater meus agricola est, usque ad id : lam uos mundi estis propter sermonem quern locutus sum uobis. [Cap. xv, 1-3.]

1. Iste locus euangelicus, fratres, ubi se dicit Dominus uitem, et discipulos suos palmites, secundum hoc dicit quod est caput ecclesiae, nosque membra eius, mediator Dei et hominum homo Christus Iesus. Vnius quippe naturae sunt 5 uitis et palmites ; propter quod cum esset Deus, cuius naturae nos sumus, factus est homo, ut in illo esset uitis humana na¬ tura, cuius et nos homines palmites esse possemus. Quid ergo 19 Eph. 6, 12.

27 ibid. 3, 8.

LXXX, 1, 3 I Tim. 2, 5.

30 Col. 1, 12. 13.

43 Ps. 68, 5.

528

10

i5

TRACT. IN IOH. LXXX, 1-2

Ioh. XV, 1-3

est : Ego sum uitis uera ? Numquid ut adderet uera, hoc ad earn uitem retulit, unde ista similitudo translata est ? Sic enim dicitur uitis, per similitudinem, non per proprietatem, quemadmodum dicitur ouis, agnus, leo, petra, lapis angularis, et cetera huiusmodi, quae magis ipsa sunt uera, ex quibus ducuntur istae similitudines, non proprietates. Sed cum dicit : Ego sum uitis uera, ab ilia se utique discernit cui dicitur : Quomodo conuersa es in amaritudinem, uitis aliena ? Nam qui pacto est uitis uera, quae exspectata est ut faceret uuam, fecit autem spinas ? 2 Ego s%nn, inquit, uitis uera, et Pater mens agri¬ cola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum, toilet eum ; et omnem qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat. Numquid unum sunt agricola et uitis ? Secundum hoc ergo uitis Christus, secundum quod ait : Pater maior me est ; secundum autem id quod ait : Ego et Pater unum sumus, et ipse agricola est. Nec talis quales sunt, qui extrinsecus operando exhibent ministerium ; sed talis ut det etiam intrinsecus incrementum. Nam neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat ; sed qui incrementum dat Deus. Sed utique Deus est Christus, quia Deus erat Verbum; unde ipse et Pater unum sunt ; et si Verbum caro factum est quod non erat, manet quod erat. Denique cum de Patre tamquam de agricola dixisset quod infructuosos palmites tollat, fructuosos autem purget ut plus afferant fructum, continuo etiam seipsum mundatorem palmitum ostendens : lam uos, inquit, mundi estis propter sermonem quern locutus sum uobis. Ecce et ipse mundator est palmitum, quod est agricolae, non uitis officium, qui etiam palmites operarios suos fecit. Nam etsi non dant incrementum, impendunt tamen aliquod adiumentum ; sed non de suo, Quia sine me, inquit, nihil potestis facere. Audi etiam ipsos confitentes : Quid autem est Apollo ? quid autem Paulus ? Ministri per quos 1 credidistis, et unicuique sicut Dominus dedit. Ego plantaui, Apollo rigauit. pl Et hoc ergo sicut unicuique Dominus dedit, non itaque de suo. 1840 Iamuero quod sequitur : sed Deus incrementum dedit, non per illos, sed per seipsum facit; excedit hoc humanam humilita- p 7°} tern, excedit angelicam sublimitatem, nec omnino pertinet nisi ad agricolam Trinitatem. Iam uos mundi estis, mundi scilicet atque mundandi. Neque enim nisi mundi essent, fructum ferre potuissent, et tamen omnem qui fert fru¬ ctum, purgat agricola, ut fructum plus afferat. Fert fructum, quia mundus est, atque ut plus afferat, purgatur adhuc. Quis

.

5

10

15

20

25

30

15 Ierem. 2, 21.

11

efr

ibid.

16 efr Isai. 5, 4.

1, 1. 14.

1 Sec. Graec. Si’

£>v.

22 I Cor. 3, j-7.

2, 6 Ioh. 14, 28.

7 ibid.

10, 30.

Ioh. XV, 3

TRACT. IN IOH. LXXX, 2-3

529

enim est in hac uita sic mundus, ut non sit magis magisque 35 mundandus ? Vbi si dixerimus quia peccatum non habemus, nos ipsos seducimus, et ueritas in nobis non est ; si autern confessi fuerimus peccata nostra, fidelis est et iustus, qui dimittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniquitate ; mundet utique mundos, hoc est fructuosos, ut tanto sint fructuosiores, quanto 40 fuerint mundiores. 3. Iam uos mundi estis propter uerbum quod locutus sum uobis. Quare non ait, mundi estis propter baptismum quo loti estis, sed ait: propter uerbum quod locutus sum uobis, nisi quia et in aqua uerbum mundat ? Detrahe 5 uerbum, et quid est aqua nisi aqua ? Accedit uerbum ad elementum, et fit sacramentum, etiam ipsum tamquam uisibile uerbum. Nam et hoc utique dixerat, quando pedes discipulis lauit : Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lauet, sed est mrmdus totus. Vnde ista tanta uirtus aquae, ut corpus tangat 10 et cor abluat, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur ? Nam et in ipso uerbo, aliud est sonus transiens, aliud uirtus manens. Hoc est uerbum fidei quod praedicamus, ait apostolus, quia si confessus fueris in ore tuo quia Dominus est Iesus, et credideris in corde tuo quia Deus ilium suscitauit a 13 mortuis, saluus eris. Corde enim creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Vnde in Actibus Apostolorum legitur : Fide mundans cor da eorum ; et in epistola sua beatus Petrus : Sic et uos, inquit, baptisma saluos facit ; non carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio. Hoc est 20 uerbum fidei quod praedicamus, quo sine dubio ut mundare possit, consecratur et baptismus. Christus quippe nobiscum uitis, cum Patre agricola, dilexit ecclesiam, et seipsum tradidit pro ea. Lege apostolum, et uide quid adiungat: Vt earn sanctificaret, inquit, mundans earn lauacro aquae in uerbo. Mundatio 23 igitur nequaquam fluxo et labili tribueretur elemento, nisi adderetur : in uerbo. Hoc uerbum fidei tantum ualet in ecclesia Dei, ut per ipsum credentem, offerentem, benedicentem, tinguentem, etiam tantillum mundet infantem, quamuis nondum ualentem corde credere ad iustitiam, et ore confiteri 30 ad salutem. Totum hoc fit per uerbum, de quo Dominus ait : Iam uos mundi estis propter uerbum quod locutus sum uobis.

35 I Ioh. 1, 8. 9. 2, 8 Ioh. 13, 10. 18 I Petr. 3, 21. 22 Eph. 3, 23-26.

LXXX, 3, 27 ipsam

Lou.

offerentem]

12 Rom. io, 8-10.

om. codd.

17 Act. 13, 9.

530

TRACT. IN I0H. LXXXI, 1-3

Ioh. XV, 4-5

TRACTATVS LXXXI [.seu series II, tractatus xxvii] De eo quod ait : Manete in me, et ego in uobis, usque ad id Quodcumque uolueritis petetis, et fiet uobis. [Cap. xv, 4-7.]

5

10

5

10

15

20

: 1841

1. Vitem se dixit esse Iesus, et discipulos suos palmites, et agricolam Patrem, unde iampridem sicut potuimus disputatum est. In hac autem lectione, cum adhuc de seipso qui est uitis, et de suis palmitibus, hoc est discipulis loqueretur, Manete, inquit, in me, et ego in uobis. Non eo modo illi in ipso, sicut ipse in illis. Vtrumque autem prodest non ipsi, sed illis. Ita quippe in uite sunt palmites, ut uiti non conferant, sed inde accipiant unde uiuant ; ita uero uitis est in palmitibus, ut uitale alimentum subministret eis, non sumat ab eis. Ac per hoc et manentem in se habere Christum, et manere in Christo, discipulis prodest utrumque, non Christo. Nam praeciso palmite, potest de uiua radice alius pullulare ; qui autem praecisus est, sine radice non potest uiuere. 2. Denique adiungit et dicit : Sicut palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis. Magna gratiae commendatio, fratres mei : corda instruit humilium, ora obstruit superborum. Ecce cui, si audent, respondeant, qui ignorantes Dei iustitiam, et suam uolentes constituere, iustitiae Dei non sunt subiecti. Ecce cui respondeant sibi placentes, et ad bona opera facienda Deum sibi necessarium non putantes. Nonne huic resistunt ueritati, homines mente corrupti, reprobi circa fidem, qui respondent et loquuntur iniquitatem, dicentes : A Deo habemus quod homines sumus, a nobis ipsis autem quod iusti sumus ? Quid dicitis, qui uos ipsos decipitis, non assertores, sed praecipitatores liberi arbitrii, ex alto elationis per inania praesumtionis, in profunda submersionis ? Nempe uox uestra est, quod homo ex semetipso facit iustitiam. Hoc est altum elationis uestrae. Sed ueritas contradicit, et dicit : Palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in uite. Ite nunc per abrupta, et non habentes ubi figamini, uentosa loquacitate iactamini. Haec sunt inania praesumtionis uestrae. Sed quid uos sequatur uidete, et si est in uobis ullus sensus, horrete. Qui enim a semetipso se fructum existimat ferre, in uite non est ; qui in uite non est, in Christo non est ; qui in Christo non est, christianus non est. Haec sunt profunda submersionis uestrae. 3. Etiam atque etiam considerate quid adhuc ueritas adiungat et dicat : Ego sum, inquit, uitis, uos palmites. Qui manet in me, et ego in eo, hie fert fructum multum ; LXXXI, 2, 5 efr Rom. io, 3.

9 efr II Tim. 3, 8.

m 7°4

Ioh. XV, 5-7

TRACT. IN IOH. LXXXI, 3-4

531

quia sine me nihil potestis facere. Ne quisquam putaret 5 saltern paruum aliquem fructum posse a semetipso palmitem ferre, cum dixisset : hie fert fructum multum, non ait, quia sine me parum potestis facere ; sed : nihil potestis facere. Siue ergo parum, siue multum, sine illo fieri non potest, sine quo nihil fieri potest. Quia etsi parum adtulerit palmes, 10 eum purgat agricola ut plus afferat ; tamen nisi in uite manserit et uixerit de radice, quantumlibet fructum a semet- PL ipso non potest ferre. Quamuis autem Christus uitis non esset, 1842 nisi homo esset, tamen istam gratiam palmitibus non praeberet, nisi etiam Deus esset. Verum quia ita sine ista gratia 15 non potest uiui, ut et mors in potestate sit liberi arbitrii. Si quis in me, inquit, non manserit, mittetur foras sicut palmes ; et arescet ; et colligent eum, et in ignem mittent, et ardet. Ligna itaque uitis tanto sunt contemtibiliora si in uite non manserint, quanto gloriosiora 20 si manserint; deniaue, sicut de his etiam per Ezechielem prophetam Dominus dicit, praecisa nullis agricolarum usibus prosunt, nullis fabrilibus operibus deputantur. Vnum de duobus palmiti congruit, aut uitis, aut ignis : si in uite non est, in igne erit; ut ergo in igne non sit, in uite sit. 4. Si manseritis in me, inquit, et uerba mea in uo- m 7°5 bis manserint, quodcumque uolueritis petetis, et fiet uobis. Manendo quippe in Christo, quid uelle possunt nisi quod conuenit Christo ? Quid uelle possunt manendo 5 in Saluatore, nisi quod non est alienum a salute ? Aliud quippe uolumus quia sumus in Christo, et aliud uolumus quia sumus adhuc in hoc saeculo. De mansione namque huius saeculi nobis aliquando subrepit, ut hoc petamus quid nobis non expedire nescimus. Sed absit ut fiat nobis, si manemus in Christo, 10 qui non facit quando petimus, nisi quod expedit nobis. Manentes ergo in eo, cum uerba eius in nobis manent. Quodcum¬ que uoluerimus petemus, et fiet nobis. Quia si petimus et non fiet, non hoc petimus quod habet mansio in eo, nec quod habent uerba eius quae manent in nobis, sed quod habet cupidi15 tas et infirmitas carnis, quae non est in eo, et in qua non ma¬ nent uerba eius. Nam utique ad uerba eius pertinet oratio ilia quam docuit, ubi dicimus : Pater noster, qui es in caelis. Ab huius orationis uerbis et sensibus non recedamus petitionibus nostris, et quidquid petierimus, fiet nobis. Tunc enim 20 dicenda sunt uerba eius in nobis manere, quando facimus quae praecepit, et diligimus quae promisit; quando autem uerba eius manent in memoria, nec inueniuntur in uita, non computatur palmes in uite, quia uitam non adtrahit ex radice. Ad hanc differentiam ualet quod scriptum est : Et memoria reti25 nentibus mandata eius, ut faciant ea. Multi enim memoria re3, 20 cfr Ezech. 15, 5.

4, 17 Matth. 6, 9.

24 Ps. 102, 18.

532

TR. IN IOH. LXXXI, 4-LXXXII, 2

Ioh. XV, 8-9

tinent, ut contemnant, uel etiam derideant et oppugnent ea. In his uerba Christi non manent, qui adtingunt quodammodo, non cohaerent ; et ideo illis non erunt in beneficium, sed in testimonium. Et quia sic insunt eis ut non maneant in eis, ad hoc tenentur ab eis, ut iudicentur ex eis. TRACTATVS LXXXII. [seu series II, tractatus xxviii] De eo quod Dominus dicit : In hoc clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis, usque ad id : Et maneo in eius dilectione. [Cap. xv, 8-10.]

1. Magis magisque Saluator gratiam qua saluamur discipulis loquendo commendans : In hoc, inquit, clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei discipuli. Siue glorificatus siue clari- pl ficatus dicatur, ex uno graeco uerbo utrumque translatum 1843 est, quod est Soga&cv, Aotfa enim quae graece dicitur, latine gloria est. Quod ideo commemorandum existimaui, quia dicit apostolus : Si Abraham ex operibus iustificatus est, habet gloriam, sed non ad Deum. Haec est ad Deum gloria qua glorificatur non homo, sed Deus, si non ex operibus, sed ex fide iustificatur, ut ex Deo illi sit quod etiam bene operatur ; quoniam palmes, sicut iam superius dixi, non potest ferre fructum a semetipso 1. Si enim in hoc clarificatus est Deus Pater ut fructum plurimum afferamus, et efficiamur Christi discipuli, non hoc gloriae nostrae tribuamus, tamquam hoc ex nobis ipsis habeamus. Eius est enim haec gratia, et ideo in hoc non nostra, sed eius est gloria. Vnde et alibi cum dixisset : Sic luceat lumen uestrum coram hominibus, ut uideant opera uestra bona, ne a semetipsis putarent esse bona opera sua, mox addidit : Et glorificent Patrem uestrum qui in caelis est. In hoc enim glorificatur Pater ut fructum plurimum afferamus, et efficiamur Christi discipuli. A quo efficimur, nisi ab illo cuius p 706 misericordia praeuenit nos ? Ipsius enim figmentum sumus, creati in Christo Iesu in operibus bonis. 2. Sicut dilexit me Pater, inquit, et ego dilexi uos ; manete in dilectione mea. Ecce unde sunt nobis opera bona. Nam unde nobis essent, nisi quia fides per dilectionem operatur ? Vnde autem diligeremus, nisi prius diligeremur ? Apertissime hoc in epistola sua idem iste euangelista dixit : Nos diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos. Quod au¬ tem ait : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos, LXXXII, 1, 8 Rom. 4, 2. Gal. 5, 6. 6 1 Ioh. 3, 19. 1 Cfr tract. LXXXI, 2.

17 Matth. 5, 16.

23 cfr Eph. 2, 10.

2, 3 cfr

loh.XV.g-io

io

5

io

15

20

25

5

10

TRACT. IN I0H. LXXXII, 2-4

533

non aequalitatem naturae ostendit nostrae et suae, sicut est Patris et ipsius, sed gratiam qua mediator Dei et hominum est homo Christus Iesus. Mediator quippe monstratur, cum dicit : me Pater, et ego uos. Nam Pater utique diligit et nos, sed in ipso ; quia in hoc glorificatur Pater, ut fructum afferamus in uite, hoc est in Filio, et efficiamur eius discipuli. 3. Manete, inquit, in dilectione mea. Quomodo manebimus ? Audi quid sequitur : Si praecepta mea, inquit, seruaueritis, manebitis in dilectione mea. Dilectio facit praecepta seruari, an praecepta seruata faciunt dilectionem ? Sed quis ambigat quod dilectio praecedit ? Vnde enim praecepta seruet non habet, qui non diligit. Quod ergo ait : Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dile¬ ctione mea, ostendit non unde dilectio generetur, sed unde monstretur. Tamquam diceret : Nolite uos putare manere in dilectione mea, si non seruatis praecepta mea ; si enim ser¬ uaueritis, manebitis. Hoc est, hinc apparebit quod in dilectio¬ ne mea manebitis, si praecepta mea seruabitis. Vt nemo se fallat, dicendo quod eum diligat, si eius praecepta non seruat. Nam in tantum eum diligimus, in quantum eius praecepta seruamus ; in quantum autem minus seruamus, minus diligi¬ mus. Quamuis quod ait : Manete in dilectione mea, non pl apparet quam dixerit dilectionem, utrum qua eum diligimus, 1844 an qua ipse diligit nos ; sed ex uerbo superiore dignoscitur. Dixerat quippe : Et ego dilexi uos ; cui uerbo continuo subiunxit : Manete in dilectione mea ; ilia ergo qua dilexit nos. Quid est ergo : Manete in dilectione mea, nisi: manete in gratia mea ? Et quid est: Si praecepta mea seruaueritis, manebitis in dilectione mea, nisi : ex hoc scietis quod in dilectione mea qua uos diligo, manebitis, si praecepta mea seruabitis ? Non ergo ut nos diligat, prius eius praecepta seruamus ; sed nisi nos diligat, praecepta eius seruare non possumus. Haec est gratia quae humilibus patet, superbos latet. 4. Sed quid illud est quod adiungit : Sicut et ego Patris mei praecepta seruaui, et maneo in eius dilectione ? Vtique etiam hie hanc dilectionem Patris intellegi uoluit, qua eum diligit Pater. Ita quippe dixerat : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos ; atque his uerbis ilia subiun¬ xit : Manete in dilectione mea, ilia procul dubio qua dilexi uos. Ergo quod ait etiam de Patre : Maneo in eius dilectione, ilia scilicet accipienda est qua dilexit eum Pater. Sed numquid et hie gratia intellegenda est, qua Pater diligit Filium, sicut gratia est qua nos diligit Filius, cum simus nos 9 efr I Tim. 2, 5.

LXXXII, 2, 11 sicut dilexit me Pater, et ego uos Er. Eugd. Ven.

534

TR. IN IOH. LXXXII, 4-LXXXIII, 1

Ioh. XV, 11

filii gratia, non natura ; Vnigenitus autem natura, non gratia ? An hoc etiam in ipso Filio ad hominem referendum est ? Ita sane. Nam dicendo : Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos, gratiam mediatoris ostendit. Mediator autem Dei et 15 hominum, non in quantum Deus, sed in quantum homo est Christus Iesus. Et profecto secundum id quod homo est, de illo legitur : Et Iesus proficiebat sapientia et aetate, et gratia apud Deum et homines. Secundum hoc igitur recte possumus dicere, quod cum ad naturam Dei non pertineat humana na20 tura, ad personam tamen unigeniti Filii Dei per gratiam pertinet humana natura ; et tantam gratiam, ut nulla sit maior, nulla prorsus aequalis. Neque enim illam susceptionem hominis ulla merita praecesserunt, sed ab ilia susceptione merita eius cuncta coeperunt. Manet ergo Filius in dilectione qua eum 25 dilexit Pater, et ideo seruauit praecepta eius. Quid est enim et ille homo, nisi quod Deus susceptor est eius. Deus enim erat Verbum, Vnigenitus gignenti coaeternus; sed ut mediator daretur nobis, per ineffabilem gratiam Verbum caro factum est, et habitauit in nobis.

p. 707

TRACTATVS LXXXIII. [.seu series II, tractatus xxix] In haec uerba : Haec locutus sum uobis, ut gaudium meum in uobis sit, et gaudium uestrum impleatur. Hoc est praeceptum meum, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. [Cap. xv, usq.]

5

10

15

1. Audistis, carissimi, Dominum dicentem discipulis suis : Haec locutus sum uobis, ut gaudium meum in uobis sit, et gaudium uestrum impleatur. Quid est gaudium Christi in nobis, nisi quod dignatur gaudere de nobis ? Et quid est gaudium nostrum quod dicit implendum, nisi eius habere consortium ? Propter quod beato Petro dixerat : Si non lauero te, non habebis partem mecum. Gaudium ergo eius in pl nobis, gratia est quam praestitit nobis ; ipsa est et gaudium 1845 nostrum. Sed de hac ille etiam ex aeternitate gaudebat, quando nos elegit ante constitutionem mundi. Nec recte possumus dicere quod gaudium eius plenum non erat; non enim Deus imperfecte ahquando gaudebat. Sed illud eius gaudium in no¬ bis non erat, quia nec nos in quibus esse posset iam eramus, nec quando esse coepimus, cum illo esse coepimus. In ipso autem semper erat, qui nos suos futuros certissima suae praescientiae ueritate gaudebat. Proinde gaudium iam ipse 4, 17 Luc. 2, 52.

26 cfr Ps. 3, 4.

LXXXIII, 1, 6 Ioh. 13, 8. LXXXIII, i, 8 ipse edd.

28 Ioh. 1, 1. 14.

10 cfr Eph. 1, 4.

Ioh. XV, 11-12 TRACT. IN IOH. LXXXIII, 1-3

535

perfectum de nobis habebat, quando nos praesciendo etpraedestinando gaudebat ; neque enim ullus in illo eius gaudio metus esse poterat, ne forte non fieret quod se facturum esse praesciebat. Sed neque cum id facere coepit, quod se facturum esse praesciuit, gaudium eius, quo beatus est, creuit ; alioqui beatior factus est, quia nos fecit. Absit hoc, fratres : Dei beatitudo quia nec minor fuerat sine nobis, non fit maior ex nobis. Gaudium igitur eius de salute nostra, quod in illo semper fuit cum praesciuit et praedestinauit nos, coepit esse in nobis quando uocauit nos ; et hoc gaudium merito nostrum dicimus, quo et nos beati futuri sumus ; sed hoc gaudium nostrum crescit et proficit, et ad suam perfectionem perseuerando pertendit. Ergo inchoatur in fide renascentium, implebitur in praemio resurgentium. Ecce unde dictum existimo : Haec locutus sum uobis, ut gaudium meum in uobis sit, et gaudium uestrum impleatur ; in uobis sit meum ; impleatur uestrum. Semper enim erat meum plenum, et antequam uocaremini, cum uocandi a me praesciremini; sed fit et in uobis, cum hoc efficimini quod praesciui de uobis. Impleatur autem uestrum, quia beati eritis, quod nondum estis, sicut creati estis qui non fuistis. 2. Hoc est, inquit, praeceptum meum, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos. Siue dicatur praeceptum, siue mandatum, ex uno uerbo graeco utrumque interpretatur, quod est evToXp. Iamuero istam sententiam et antea dixerat, de qua me uobis, ut potui, disputasse meminisse debetis. 1 Ibi enim sic ait : Mandatum nouum do uobis, ut diligatis inui¬ cem, sicut dilexi uos, ut et uos diligatis inuicem. Huius itaque mandati repetitio, commendatio est ; nisi quod ibi, Manda¬ tum, inquit, nouum do uobis, hie autem, Hoc est, inquit, mandatum meum ; ibi, tamquam non fuerit ante tale mandatum ; hie, tamquam non sit aliud eius mandatum. Sed ibi dictum est nouum, ne in uetustate nostra perseueremus ; hie dictum est meum, ne contemnendum putemus. 3. Quod autem hie ita dixit : Hoc est mandatum meum, uelut non sit aliud, quid putamus, fratres mei, numquidnam solum eius de ista dilectione mandatum est, qua diligimus inuicem ? Nonne est et aliud maius, ut diligamus Deum ? Aut uero de solaDeus nobis dilectione mandauit, ut alia non requiramus ? Tria certe commendat apostolus dicens : Manent autem fides, spes, caritas, tria haec ; maior autem horum caritas. Et si in caritate, hoc est in dilectione concluduntur duo ilia praecepta, maior tamen dicta est esse, non sola. De fide igitur nobis quam multa mandata sunt, quam multa de spe, 2, 6 Ioh. 13, 34. 1 Cfr tract. LXV.

3, 6 I Cor. 13, 13.

^ 708

pl 1846

536

15

20

25

30

TR. IN IOH. LXXXIII, 3-LXXXIV, 1 Ioh. XV, 13

quis potest cuncta colligere, quis enumerando sufficere ? Sed intueamur quod ait idem apostolus : Plenitudo legis caritas. Vbi ergo caritas est, quid est quod possit deesse ? ubi autem non est, quid est quod possit prodesse ? Daemon credit, nec diligit ; nemo diligit, qui non credit. Frustra quidem, sed tamen potest sperare ueniam qui non diligit ; nemo autem potest desperare qui diligit. Itaque ubi dilectio est, ibi necessario tides et spes ; et ubi dilectio proximi, ibi necessario etiam di¬ lectio Dei. Qui enim non diligit Deum, quomodo diligit proximum tamquam seipsum, quandoquidem non diligit et seipsum ? Est quippe impius et iniquus ; qui autem diligit iniquitatem, non plane diligit, sed odit animam suam. Hoc ergo praeceptum Domini teneamus, ut nos inuicem diligamus ; et quidquid alius praecepit, faciemus ; quoniam quidquid est aliud hie habemus. Discernitur quippe ista dilectio ab ilia dilectione qua se inuicem diligunt homines sicut homi¬ nes ; nam ut discerneretur, adiunctum est : sicut dilexi uos. Vtquid enim diligit nos Christus, nisi ut regnare possimus cum Christo ? Ad hoc ergo et nos inuicem diligamus, ut dilectionem nostram discemamus a ceteris, qui non ad hoc se inuicem diligunt, quia nec diligunt. Qui autem se propter habendum Deum diligunt, ipsi se diligunt; ergo ut se diligant, Deum diligunt. Non est haec dilectio in omnibus hominibus : pauci se propterea diligunt, ut sit Deus omnia in omnibus. TRACTATVS LXXXIV. [.seu series II, tractatus xxx] In ilhid : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. [Cap xv, 13.]

1. Plenitudinem dilectionis qua nos inuicem diligere debemus, fratres carissimi, definiuit Dominus dicens : Maiorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Quia ergo superius dixerat : Hoc est 5 mandatum meum, ut diligatis inuicem, sicut dilexi uos, quibus P 7°9 uerbis addidit quod nunc audistis : Maiorem hac dilectio¬ nem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis, fit ex hoc consequens, quod idem iste euangelista Iohannes in epistola sua dicit: Vt quemadmodum Christus 10 pro nobis animam suam posuit, sic et nos debeamus pro fratribus animas ponere ; diligentes utique inuicem sicut ipse dilexit nos, qui pro nobis animam suam posuit. Nimirum hoc est 12

Rom. 13, 10.

14 efr lac. 2, 19.

21 efr Ps. 10, 6.

LXXXIV, 1, 9 I Ioh. 3, 16. 3, 24 faciemus] codd. aliquot Lou. fx, faciamus alii codd. edd.

34 efr I Cor. 15, 28.

Ioh. XV, 13

15

20

25

30

35

5

10

13

TRACT. IN IOH. LXXXIV, 1-2

537

quod legitur in Prouerbiis Salomonis : Si sederis coenare ad mensam potentis, considerans intellege quae apponuntur tibi ; et sic mitte manum tuam, sciens quia talia te oportet praeparare. Nam quae mensa est potentis, nisi unde sumitur corpus et sanguis eius qui animam suam posuit pro nobis ? Et quid est ad earn sedere, nisi humiliter accedere ? Et quid est considerare et intellegere quae apponuntur tibi, nisi digne tantam pl gratiam cogitare ? Et quid est sic mittere manum, ut scias quia 1847 talia te oportet praeparare, nisi quod iam dixi, quia sicut pro nobis Christus animam suam posuit, sic et nos debemus animas pro fratribus ponere ? Sicut enim ait etiam apostolus Petrus : Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, ut sequamur uestigia eius. Hoc est talia praeparare. Hoc beati martyres ardenti dilectione fecerunt ; quorum si non inaniter memorias celebramus, atque in conuiuio quo et ipsi saturati sunt, ad mensam Domini accedimus, oportet, ut quemadmodum ipsi, et nos talia praeparemus. Ideo quippe ad ipsam mensam non sic eos commemoramus, quemadmodum alios qui in pace requiescunt, ut etiam pro eis oremus, sed magis ut ipsi pro nobis, ut eorum uestigiis adhaereamus; quiaimpleuerunt ipsi caritatem qua Dominus dixit non posse esse maiorem. Talia enim suis fratribus exhibuerunt, qualia de Domini mensa pariter acceperunt. 2. Neque hoc ita dictum sit, quasi propterea Domino Chri¬ sto pares esse possimus, si pro illo usque ad sanguinem martyrium duxerimus. Ille potestatem habuit ponendi animam su¬ am, et iterum sumendi earn ; nos autem nec quantum uolumus uiuimus, et morimur etiamsi nolumus ; ille moriens mox in se occidit mortem, nos in eius morte liberamur a morte ; illius caro non uidit corruptionem, nostra post corruptionem, in fine saeculi per ilium induetur incorruptionem ; ille nobis non indiguit ut nos saluos faceret, nos sine illo nihil possumus facere ; ille se nobis palmitibus praebuit uitem, nos habere praeter ilium non possumus uitam. Postremo etsi fratres pro fra¬ tribus moriantur, tamen in fratemorum peccatorum remissionem nullius sanguis martyris funditur, quod fecit ille pro nobis; neque in hoc quid imitaremur, sed quid gratularemur contulit nobis. Quatenus ergo martyres pro fratribus sanguinem suum fuderunt, hactenus talia exhibuerunt, qualia de mensa dominica perceperunt. In ceteris enim quae dixi, quamuis nec omnia dicere potui, martyr Christi longe impar est Christo. Quod si 13 Prou. 23, 1 et 2. 2, 31.

24 I Petr. 2, 21.

2, 3 cfr Ioh. io, 18.

6 cfr Act.

LXXXIV, 2, 8 incorruptione Er. Eugd. Vert. 17 perceperunt] imitari quis morientem potuit, nemo autem potuit redimentem add. quidam codd. ; alii interpolationem ponunt post Christo l. 18

538

TR. IN IOH. LXXXIV, 2-LXXXV, i

Ioh. XV, 14

quisquam se, non dico potentiae Christi, sed innocentiae comparabit, non dicam et alienum se putando sanare, sed suum saltern nullum habere peccatum ; etiam sic auidior est quam ratio salutis exposcit, multum est ad ilium, non capit tantum. Et bene quod ista prouerbiorum sententia commonetur, quae continuo subiungit atque dicit : Quod si auidior es, noli u 710 25 concupiscere cibos eius ; satius est enim ut nihil inde sumas, quam ut tibi plus quam oportet assumas. Haec enim, in quit, uitam habent fallacem, hoc est hypocrisim. Dicendo enim se sine peccato esse, iustum non potest exhibere, sed fingere. Ideo dictum est : Haec enim Juzbent uitam fallacem. Vnus est 30 solus qui et camem hominis habere, et peccatum potuit non habere. Merito quod sequitur, nobis praecipitur, ac tali uerbo PL atque prouerbio humana infirmitas conuenitur, eique dicitur : 1848 Noli extendere te, cum sis pauper, contra diuitem. Diues est enim qui nec hereditario nec proprio umquam debit o obno35 xius, et ipse iustus est, et alios iustificat Christus. Noli contra eum te extendere, in tantum pauper, ut remissionis peccatorum appareas quotidianus in oratione mendicus. Tuo autem consilio, inquit, abstine te. Ynde, nisi a praesumtione fallaci ? Ille quippe quia non tantum est homo, sed etiam Deus, ideo 40 numquam reus. Si enim direxeris oculum tuum ad ilium, nusquam parebit. Oculum tuum, oculum uidelicet humanum quo cemis humana, si direxeris ad ilium, nusquam parebit, quia uideri non potest, quemadmodum uidere tu potes. Parabit enim sibi pennas sicut aquilae, et uadet in domum praepositi 45 sui ; unde ad nos utique uenit, nec tales qualis uenit inuenit. Diligamus ergo inuicem, sicut et Christus dilexit nos, et tradidit semetipsum pro nobis. Maiorem quippe hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Eumque sic imitemur pia obedientia, ut 50 ei nos comparare nulla praesumamus audacia. 20

TRACTATVS LXXXV. [seu series II, tractatus xxxi] De eo quod dicit : Vos amici mei estis, si feceritis quae praecipio uobis. Iam non dico uos seruos, quia seruus nescit quid faciat dominus eius. [Cap. xv, 14s