Opera 8: Expositio super duodecim prophetas

Citation preview

x DRE Mex

os

S dura rne SAU

jm

Ho

p

neo

pid Fusprid Cit

ue

Digitized by the Internet Archive in 2023 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/expositionemsupe0008andr

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

LIII G

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

LING

ANDREAE D3, SySINCE OM NK IONE OPERA TOMVS VIII

TURNHOUT BREPOLS &i PUBLISHERS 2007

ANDREAE SANG LONI aD

LORE

VIII EXDPOSLILIONEM SDERSBYKOISEGINSPROPEPEIPTAS

ediderunt

Franciscus

A. VAN LIERE

Marcus

A. ZIER

TURNHOUT BREPOLS & PUBLISHERS 2007

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis in ABBATIA SANCTI PETRI STEENBRVGENSI

a reuerendissimo Domino Eligio DEKKERS fundata nunc sub auspiciis Vniuersitatum UNIVERSITEIT ANTWERPEN VRIE UNIVERSITEIT BRUSSEL UNIVERSITEIT GENT KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN UNIVERSITE CATHOLIQUE DE LOUVAIN

edita

editionibus curandis praesunt Rita BEYERS

Georges DECLERCQ

Jeroen DEPLOIGE

Paul-Augustin DEPROOST Albert DEROLEZ Willy EVENEPOEL Jean GOOSsENS Guy GULDENTOPS Mathijs LAMBERIGTS Gert PARTOENS

Paul

TOMBEUR Marc VAN UYTFANGHE Wim VERBAAL

parandis operam dant

Luc JOCQUE Paolo SARTORI

Li

n

am

Bart JANSSENS Christine VANDE VEIRE

"

"d

This book has been printed on paper

PEDE

St ,

\ J| d

oe © 2007

according to the prevailing

ISO-NORMS. BREPOLS & PUBLISHERS

(Turnhout — Belgium)

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

Magistris nostris

Edouard Jeauneau Louk Engels Leonard Boyle f

ACKNOWLEDGEMENTS

After almost a decade of fruitful and amicable cooperation, this edition of Andrew’s Twelve Prophets commentary has finally come to completion. Many individuals contributed their help, ideas, comments and criticism to this project, and it is impossible to mention all of them individually. A few we would like to name specifically, however. We would like to thank Robbie Harris for his help in identifying Andrew’s and Jerome’s Jewish sources, and Frans’ students Joe Stubenrauch and Bobbi Sutherland for their assistance in providing transcriptions and corrections. We would like to thank Sarah Van Timmeren

for her help with the index,

and Kathleen Struck, the interlibrary loan liaison of Calvin’s Hekman Library, for her persistence in finding obscure and hard-tofind publications. Thanks also to the staff of the libraries of Corpus Christi College in Cambridge, the Bodleian Library in Oxford, the Vatican Library, the Wurttembergische Landesbibliothek in Stuttgart, and the University Library of Salamanca, who graciously allowed us to use their manuscripts and to visit their collections to inspect the manuscripts on which the edition is based. Moreover, we want to thank Professor Wilhelm Ott and the Zentrum für Datenverarbeitung of the University of Tubingen, whose generous and unstinting attentions made it possible to use TUSTEP for the collation of the electronic transcriptions of the manuscripts and the generation of the first draft of the text and the apparatus criticus. We wish to thank Luc Jocqué and the staff of the Corpus Christianorum for their ongoing support, encouragement, and cooperation in this project, and we wish to thank our colleagues in Calvin's history and classics departments, as well as the members of St. Mark's United Methodist Church in Orinda, California, for

providing a supportive atmosphere search. We are also indebted to the ties Research Council of Canada, for for the study of the Glossa ordinaria

in which to conduct this reSocial Sciences and Humaniproviding Mark with funding that has proven to be an im-

portant source for the current edition, and, most of all, we wish

to thank the Board of Trustees of Calvin College, for granting

VIII

ACKNOWLEDGEMENTS

Frans the sabbatical leave which allowed him a year’s full-time work on this project. Finally, we wish to thank our wives, Kate Elliot van Liere and

Macy McCallister, for their ongoing support during the completion of this edition. Kate also provided editorial revisions to the English text of the introduction. We wish to dedicate this book to our teachers, who first trained

us in the critical editing of medieval Latin texts. In addition, we wish to mention our indebtedness to the work of Beryl Smalley, who first brought to light the contribution of Andrew to the study of the Bible in the Middle Ages, and who was always very encouraging of Mark’s work on Andrew. We hope she would have been pleased with the present edition. San Francisco, CA

Mark Zier

Grand Rapids, MI

Frans van Liere

INTRODUCTION

I. THE AUTHOR AND HIS WORK

A. ANDREW OF SAINT VICTOR

Thanks to the work of Beryl Smalley, the importance of Andrew of Saint Victor in the history of medieval exegesis is no longer in any doubt. His biography is fairly well known, and will be outlined here only briefly. Andrew was of English, presumably Anglo-Norman, origin, and some time before 141 entered the community of Augustinian canons at the abbey of Saint Victor just outside Paris. Medieval biographers traditionally see him as a student of Hugh of Saint Victor (d. 141). In 1147/8, Andrew was called upon to serve as the first abbot of the Victorine daughter foundation in the vill of Wigmore, in the Welsh Marches. The young foundation went through some troublesome first years, and lacked a suitable location for their community. A breach between Andrew and some of the other brothers made him return to Paris in 1154 or 1155. But after the death of his successor at Wig-

* B. SMALLEY, ‘Andrew of St. Victor, Abbot of Wigmore: A Twelfth Century He-

braist,’ Recherches de théologie ancienne et médiévale, to (1938), p. 358-373; B. SMAL-

LEY, ‘The School of Andrew of Saint Victor,’ Recherches de tbéologie ancienne et médiévale, 11 (1939), p. 145-167, both of which are the basis of her chapter on Andrew in B. SMALLEY, The Study of the Bible in tbe Middle Ages, Oxford, 1952,

p. 112-195. A more recent comprehensive study is by R. BERNDT, André de SaintVictor (7 1175), exégete et théologien (Bibliotheca Victorina, 2), Brepols, 1992. * The sixteenth-century English antiquarian John Bale calls Andrew *Anglus natione";J.BALE, Scriptorum illustrium maioris Brittanniae, quam nunc Angliam et Scotiam vocant, catalogus, Basel, 1557-1559, p. 193. While conceding that this was

not sufficient evidence of Andrew's Anglo-Norman origin (Bale, a relatively late source, could have confused Andrew's later place of residence with his place of origin), Smalley claimed that she knew by intuition that he was English (SMALLEY, ‘Andrew of Saint Victor,’ p. 363). Unbeknownst to Smalley, however, Nicholas of Lyra (d. 1349) gives earlier and more convincing evidence for Andrew’s English descent. He refers to Andrew

as “aliquis ciuis Pariensis, quamuis sit natione

Anglus", in his Postilla litteralis on 1 Sam. 1: 1. NIC. LYR., Post. litt. (vol. 2, f. 62v). 3 HENRI OF KIRKSTEDE (Ps. BOSTON BvniENsIS), Cathalogus de libris autenthicis et apocrifis linata Burcardum lib. III et Hugonem de Sancto Victore in suo Didascalicon libro IV, 1378 — 17th c. transcription by T. TANNER, Cambridge University Library MS Add. 3470, p. 33, and BALE, Scriptorum illustrium, vol. 1, p. 193.

X

INTRODUCTION

more, in 1161 or 1163, he was called back as their abbot. The community soon found a new and better location, close to Wigmore, and started to build a new abbey there in 1172. Andrew stayed at Wigmore until his death in 1175. B. THE COMMENTARY

ON THE MINOR PROPHETS:

AUTHORSHIP AND DATE

That Andrew of Saint Victor wrote a commentary on the Twelve or Minor Prophets is attested by his own writings. In his own prologue to his collected commentaries on the prophets, Andrew states: :

4

Just as once (olim) I did on the Pentateuch and Joshua and Judges and Kings, thus now, trusting rather in God's help than my own abilities, I propose to compose a little explanation of some of the obscure passages in the Prophets. [...] If in our exposition we were to follow the order in which the prophets wrote it, we would have to start with Hosea, for “the Lord first spoke to Hosea” (Os. 1, 2). But since he is con-

tained with the eleven other Minor Prophets in one volume, he will be explained together with them. Therefore, beginning with Isaiah, who is rightly counted as the first and most worthy among the prophets, and after that Ezechiel, and next Jeremiah, finally, God willing and if we live long enough, we will try to explicate the Twelve Prophets.’ As we will see below, the order in which Andrew

listed the

prophets in this preface does not necessarily mean that he wrote his commentaries in this order, but it does at least suggest that his commentaries on the Pentateuch, Samuel, and Kings were finished by the time he started writing those on the prophets. His commentary on Daniel was not counted among the latter. Together with his commentaries on Proverbs and Ecclesiastes, it may date among his latest works. Andrew probably envisioned these commentaries as one unified corpus. None of the surviving eighteen manuscripts that contain his works, however, contain a

complete dossier of all his commentaries on the Prophets, and the

* F. STEGMULLER, Repertorium Biblicum Medii Aevi (Consejo Superior de Invesligaciones Científicas, Instituto Francisco Suárez), Madrid, 1950-1980, no. 1316; al-

though envisioned as a preface to his entire corpus of commentaries on the prophets, this preface was transmitted in only two of the eighteen manuscripts that currently contain works by Andrew of Saint Victor. * ANDR. S. VicT., Prol. Propb. (p. 376, |. 36-39 and p. 377, |. 22-30).

INTRODUCTION

XI

Twelve Prophets are more often found in manuscripts containing his commentaries on the Heptateuch and Samuel/Kings, rather than with his other commentaries on the Prophets.’ There is little doubt that the commentary edited in the present volume is the one mentioned by Andrew himself in his preface to the Prophets. Two manuscripts (C and V) explicitly attribute this commentary to Andrew (elsewhere in MS C also referred to as “abbot Andrew”), and since in MS S this work is transmitted together with works ascribed to Andrew, it is likely that the lack of an attribution in MS S was simple oversight. Since both manuscripts belong to the same family, we may conclude that the attribution to Andrew stems from the exemplar of these manuscripts. The two other manuscripts, O and T, have not preserved the memory of its author. While all of Andrew’s commentaries are anonymously listed in MS T, MS O ascribes the Twelve Prophets commentary to “Magister Hugo”, who is presumably Hugh of Saint Victor (d. 1141). The attribution, however, is in a later hand than

the text of the commentary itself, and this same manuscript also ascribes Peter Lombard’s Gloss on the Psalms to Hugh. It is likely that the commentary in O originally had no attribution, and that the attribution to Hugh was made at a later date. Style, content, and internal references help to establish Andrew's authorship beyond any doubt. Andrew's method, to excerpt from Jerome and occasionally supply his own comments, as described in his prologue to the prophets and in the prefaces to Isaiah and Ezechiel, is also evident in this commentary. In those parts of the commentary that are his own, the exegetical method and terminology shows close parallels to his commentaries on the Heptateuch and Samuel/Kings. Two examples of this are Andrew's frequent identification of anthropomorphism in biblical discourse (humano more" or “more nostro de deo loquitur", which we find in his comments on Gen. 3, 8; I Reg. 1: i1; I Reg. 15, 14; and I Reg. 15, rt, as well as Mich. 1, 2-5; Hab. 3, 13; and Am. 6,

8-1, and his explanation of Hebrew parallelism (repetitio eiusdem sensus per alia uerba"), which we find, for instance, in III

* BERNDT, André de Saint-Victor, p. 80. 7 See below, p. xviii. * ANDR. S. VICT., Super Hept. (p. 36, |. 1062); In I-IV Reg. (p. 10, |. 171, p. 51, l. 1512, p. 55, Ll 1653), and below, Mich. (p. 144, l. 916)

(p 183, l. 35-36), Hab. (p. 249, l. 672), and Am.

XII

INTRODUCTION

Reg. 12, 16, but also in Hab. 3, 7, Ioel 1, 2-3, and Ioel 1, 6-7. Some passages are even verbally identical in Andrew's commentary on Samuel and on the Twelve Prophets. There is also one reference in Andrew's commentary on Micah to his commentary on Isaiah. Mich. 4, 1-3 and Is. 2, 2-4 share a textual parallel of three verses. In his commentary on Micah, after explaining the passage at length, Andrew admonishes his readers to look in Isaiah (presumably meaning his commentary on Isaiah) if they want a more detailed explanation. Unfortunately, in his Isaiah commentary, Andrew merely refers back to Micah. He omits the entire passage, with the assertion that he already explained this passage sufficiently in his commentary on Micah: This chapter we explained in Micah. So as not to repeat ourselves, we here omit to explain it. If the reader wants to have an explanation, he may seek in Micah. -

Although the reference is circular, it seems to indicate that Andrew composed this part of his commentary on the Twelve Prophets before that on Isaiah. At one point, he may have intended to write more on this in his commentary on Isaiah, but at the time he was writing the latter he may have decided that he had dealt with this passage sufficiently in Micah. Finally, the present commentary was quoted by and identified as Andrew's by later medieval authors. Hugh of Saint Cher (c. 1190-1263), for instance, quotes Andrew by name three time in his Postilla on Joel and Amos. Nicholas of Lyra (d. 1349) cites Andrew frequently, often without naming him explicitly.” But on Os. 2:17, Nicholas does mention him by name, complaining that Andrew judaizes more than the famous Jewish exegete Rashi himself by maintaining that that *Vallis Achor" is a place near Jericho,

? ANDR. S. Vicr., In I-IV Reg. Cp. 103, l. 549-551), and below, Hab. (p. 240, |. 413), Joel (p. 87, |. 17 and p. 90, |. 98-99). *© ANDR. S. VICT., In I-IV Reg. Cp. 56, |. 1603-1605), and below, Joel 1: 2-3 (p. 88,

l. 35-37). " Below, Micb. 4, 1-3 (p. 196, l. 414-415). ^ *Hoc capitulum in michea exposuimus. Ne igitur acta agamus, nunc illud exponere supersedimus. Inde lector si habere desiderat expositionem requirat."

ANDR. S. ViCT., Super Is. (f. 93rb). Although Jerome's commentary contains a similar cross reference, this passage is not quoted from Jerome. Cfr HiEn., In Esaiam I.i.2-3 Cp. 28, l. 34-35).

? ANDR. S. VICT., In Eccle. — ed. CALANDRA , p. Ixxiv. ^ Examples are found on Os. 13, 14-15, and Mich. 2, 11-13: NIC. Lyr., Post. litt. (vol. 4, f. 349v and 379r).

INTRODUCTION

XIII B

while Rashi interprets it as *door of hope", that is, humble repentence for sin. Since Smalley, common consensus has been that Andrew composed his commentaries on the Heptateuch and Samuel/Kings during his first period in Paris, before 1147/8 (this is mainly based on Smalley’s interpretation of *olim" in Andrew's preface to the Prophets, cited above, as ‘a long time ago"), and started to work on his commentary on the minor and major Prophets after his first period in Wigmore, between 1147/8 and 1154/5. Smalley cites Andrew’s complaint in his preface to the Prophets, that his “paupertas” made him unable to consult the books he needed, as a reference to the lack of books at the young abbey in Wigmore.” In his Twelve Prophets commentary, Andrew chiefly excerpted two sources, Jerome’s commentary on the same book and the Glossa. ordinaria. These are the “commentarios uel libros glosatos"" that he said to have excerpted because he could not always have them at hand. Whether this was done at Wigmore or in Paris, or when, Andrew does not tell, however. But for his own

additions to these excerpts, Andrew occasionally made use ofJewish sources. Access to Jewish exegesis must have been more readily available to him in Paris than in Wigmore.” As we argued above, Andrew was already working on his Twelve Prophets commentary before his Isaiah commentary was completed. The latter was circulating in Paris before Richard of Saint Victor wrote his De Emmanuele,

in which he criticized Andrew’s Isaiah com-

mentary. The date of Richard's De Emmanuele is somewhat contested. Pierluigi Cacciapuoti and Rudolf Goy date it before 1160, and parallels in content with other works by Richard make it likely that De Emmanuele was indeed written in the late ir5os. ^

5 NIC. LYR., Post. litt. (vol. 4, f. 336r).

© '7 2 ?

SMALLEY, Study of the Bible, p. 114. SMALLEY, ‘Andrew of Saint Victor,’ p. 371-372. ANDRE Ou VIGI:, rola Propo. (pus77g lal): The nearby towns of Hereford, Gloucester,

small Jewish communities,

however.

and Worcester were

home

to

See M. A. ZiEn, “The Expositio super Danie-

lem of Andrew of St. Victor: A critical edition together with a survey of the medieval Latin interpretation of Daniel," Ph.D. Thesis, Toronto, University of Toronto, 1983.

20 The authors wish to thank Dale Coulter for his insights on the latter. See P. CacciAPUOTI, “Deus Existentia Amoris": teologia della carità e teologia della trinita negli scritti di Riccardo di San Vittore (7 1173) (Bibliotheca Victorina, 9), Turn-

hout, 1998, p. 82, and R. Gov, Die handschriftliche Uberlieferung der Werke Richards von Sankt Viktor im Mittelalter (Bibliotheca Victorina, 18), Turnhout, 2005,

XIV

INTRODUCTION

Thus, while Andrew may have started his work on the Minor Prophets in Wigmore before 1155, he must have worked on it mainly in Paris, during his second sojourn here (1155-1161/3), and the unfinished state of the commentary may indicate that his second departure for Wigmore (1161/3-1175) cut his work short. C. SOURCES AND EXEGETICAL METHOD

1. The commentary tradition The figure of Jerome (d. 420) looms large in the early exegetical tradition of exegesis of the books of the Twelve Prophets. Although Jerome had used earlier commentaries, such as those of

Origen (d. c. 254) and Didymus the Blind (d. c. 400), none of these commentaries survived in the Latin West. A near-contemporary to Jerome, Julian of Aeclanum (d. 454), who commented on the text of Hosea, Joel, and Amos, using Jerome's translation, does not seem to have been widely influential in the Middle Ages. Jerome wrote his commentaries on the Twelve Prophets with long intervals between 393 and 406, and envisioned them as a double commentary, one more literal, on his own translation "iuxta Hebraicam Veritatem", and one more allegorical, following a Latin translation of the Greek text of the Septuagint.’ Apart from the

p. 172. Berndt also assumes that De Emmanuele was completed before 1160 (BERNDT, André de Saint-Victor, p. 87). All three authors base themselves on Smalley's dating of Andrew's Isaiah commentary to before 161, however, making the argument somewhat circular. See below, p. xxvi. ^ For general studies on Jerome's exegesis, see D. BROWN, Vir Trilinguis: A Study in tbe Biblical Exegesis of Saint Jerome, Kampen, 1992, and, more speci-

fically on his exegesis of the Twelve Prophets, Y.-M. Duvar, 'Jéróme et les Prophetes. Histoire, prophétie, actualité et actualisation dans les commentaires de Nahum, Michée, Abdias, et Joel, in Congress Volume: Salamanca 1983 — ed. J. EMERTON (Supplements to Vetus Testamentum, 36), Leiden, 1985, p. 108-131,

to which this chapter is very much indebted. ^ Iuliani Aeclanensis Tractatus Prophetarum Osee, Iobel et Amos — ed. L. DE CONINCK and M. J. D'HoNT (CC SL, 88), Turnhout, 1977. Medieval tradition ascribed the commentary to Rufinus. Only two manuscripts seem to have survived in the Middle Ages; one

is now

lost. Cfr F. BoUwMAN,

Des Julian von Aeclanum

Kom-

mentar zu den Propbeten Osee, Joel, und Amos. Ein Beitrag zur Geschichte der Exegese (Analecta Biblica. Investigationes Scientificae in Res Biblicas, 9), Roma, 1958. On Julian’s implicit criticism of Jerome, see J. Lóssr, Julian von Aeclanum.

Studien zu seinem Leben, seinem Werk, seiner Lebre und ibrer Überlieferung (Supplements to Vigiliae Christianiae, 60), Leiden, 2001, p. 165-166.

^^ CfrJ.GRIBOMONT, ‘La terminologie exégétique de S. Jéróme,' in La termino-

INTRODUCTION

XV

Septuagint, Jerome also made frequent use of other the translations from the Hebrew available to him in Origen’s Hexapla, namely the more literal translations by Aquila and Theodotion, and that of Symmachus. In his commentaries Jerome generally distinguished between a literal sense (secundum litteram, sensus simplex, or secundum historiam) and a spiritual sense (spiritualiter, secundum anagogen, mystice), although his terminology here was not very precise and was further complicated by the properties of prophetic discourse. The prophets, Jerome claimed, often expressed historical truths through the use of metaphor and tropology (for instance, Hosea's marriage to a prostitute was so vile that it could only have a non-literal significance), » and, by divine inspiration, they often referred to a time far ahead of their own. “Tropology” thus was a somewhat ambiguous term in Jerome's commentaries, referring sometimes to an allegorical reading, but more often to an historical sense beyond the direct historical meaning of the text. While Jerome's allegorizations of the text often referred to the life of the Church, or included polemics against heretical groups such as Valentinians and Marcionites, the history within the text could be read at different levels, and sometimes included

what we today would classify as allegory. While a prophecy might signify most directly the Assyrians, the Chaldeans, or Edom, the same prophecy could also refer indirectly to the Babylonian captivity, the time of the Maccabees, Rome, the time of Christ, or the

end of times. In deciding to which historical events these prophecies referred, Jerome often took a polemical stance against the Jews, who applied these prophecies to different times in history, or who had a different view of the course of future history. ” The prophecy of Nahum, for instance, historically referred to the Assyrians, but could also be applied to the Chaldeans, while in its allegorical meaning the king of Nineveh represented the devil. The succession of four plagues described by Joel stood for the four successive empires that devastated Israel (Chaldeans, Medes

logia esegetica nell'anticbità. Atti del primo Seminario de antichita cristiane, Bari, 25 ottobre 1984 — ed. C. Curt! - J. GRIBOMONT (Quaderni di Vetera Christianorum, 20), Bari, 1987, p. 123-134.

^5 P. Jay, ‘Le vocabulaire exégétique de Saint Jéróme dans le commentaire sur Zacharie, Revue des études augustiniennes, 14 (1968), p. 3-16. 6 HrgR,, In Osee IIILx.1 (p. 114, l. 339-340) and Li.2 (p. 8, 116-121). ^? DUVAL, 'Jéróme et les Prophétes,' p. 131.

XVI

INTRODUCTION

and Persians, Seleucids, and Romans), while the locusts specifically were interpreted as the army of Chaldeans. Since Joel also compared these locusts to an army, the line between tropology and metaphor blurred: the army of the Chaldeans was represented by locusts, who in turn were compared to a mighty army. The last part of the prophecy referred to the time of Christ, from his Passion to the time of Pentecost, and the end of times. Jerome

here explicitly rejected the Jewish reading of the Chaldeans as Gog and Magog, Israel’s adversaries at the end of times, as well as a Christian millenarian reading of the end of times. In his interpretation of Obadiah, Jerome rejected the Jewish reading of the prophecy against Edom as signifying Rome, stating that the events of this prophecy were completely fulfilled at the time of Zerubbabel. In his interpretation of Zechariah and Malachi, Jerome again rejected a millenarian reading of these texts by “Jews and Judaizing heretics”. " Despite these anti-Jewish sentiments, Jerome's

exposition of

the historical sense owed much to Jewish exegesis, especially for historical facts and realia. Most of his ideas about the authors of these prophecies, the identification of the prophets with persons mentioned elsewhere in the Bible, and their direct historical context, Jerome derived from Jewish sources. Thus the parentage of Nahum, the dating of Obadiah to the time of Ahab, the idea that Joel was a contemporary of Hosea, the identification of Jonah as the son of the widow of Sarepta, and of Malachi as the scribe Ezra, Jerome all received on good authority of his Jewish teachers. ” The first influence of Jerome in the medieval commentary tradition on the Twelve Prophets can be seen in the widely disseminated biblical glosses that originated in Andrew's native England, in the seventh-century school of Canterbury, which were copied on the continent, in monastic centers such as Reichenau and Saint

Gall." These glosses contained mainly short word-explanations, sometimes in the vernacular. While there are indications that

*8 Cfr HIER, In Mal. iv.s/6 (p. 942, l. 110/111). ^? A discussion

of the Jewish

sources

for Jerome's

commentaries

through Micah can be found in M. RAHMER, Die bebráiscben

Werken des Hieronymus.

on

Hosea

Traditionen

in den

Vol. 2: Die Commentarii zu den 12 kleinen Propbeten,

Berlin, 1902. In addition, our edition below references Jerome's Jewish sources for those parts of Jerome cited by Andrew.

^ Most of them are edited in Glossae biblicae — ed. P. VACIAGO (CC CM, 189A-B) Turnhout, 2004.

INTRODUCTION

XVII

Andrew used these or similar glosses in his commentaries on the Heptateuch and Samuel/Kings, there is no such evidence for his commentary on the Twelve Prophets. Jerome's influence was felt much more strongly in allegorical interpretations, such as in the commentaries of Bede (d. 735) and Hrabanus Maurus (d. 856) on the Canticum of Habacuc." Bede's commentary followed the text of the Vetus Latina, the version of the Canticle widely used in the liturgy for Good Friday. Haimo of Auxerre (d. 855) was the first commentator after Jerome to write a full commentary on all Twelve Prophets. In it, he offered an allegorical explanation, largely following the exegetical suggestions of Jerome. Together with Jerome, Haimo's commentary was one of the chief sources for the Glossa ordinaria on the Twelve Prophets, which was compiled in the first quarter of the twelfth century, possibly by Gilbertus Universalis (d. 1135) and Ralph of Laon (d. 1133). ^

2. Andrew and Jerome

In his prologue to the Prophets, in one of the few instances where Andrew reflects on his own activities as an exegete, he tells

us that he regards himself as a collector of exegetical opinions pertaining to the literal sense; his commentary was a compilation of exegesis ad litteram, taken from “commentaries and glossed books”: I watch for myself; I work for myself. I take care of my poverty, which does not always provide ready access to commentaries and glossed books, by collecting together what is scattered and diffused through those books, pertaining to the historical sense, and concentrating it, as it were, into One corpus. »

" BEDA VENERABILIS, Jn Habacuc — ed. J. E. HUDSON (CC SL, 119B), Turnhout, 1983, p. 377-409, and HRABANVS Mavrvs, In Canticum Habacuc (PL, 112, 1112-1132). 32 HarMO OF AUXERRE, Enarratio in XII Prophetas minores (PL, 117, 11-294). The

commentary

has also been

attributed

to Haimo

of Halberstadt

and

Remi

of

Auxerre. For an analysis of Haimo's dependence on Jerome in his commentary on Jonah, see Y.-M. Duval, Le livre de Jonas dans la littérature chrétienne grecque et latine. Sources et influence du Commentaire sur Jonas de saint Jéróme, Paris, 1973,

P. 573-576.

3 B. SMALLEY, 'Gilbertus Universalis, Bishop of London (1128-34), and the Problem of the *Glossa Ordinaria", in Recherches de tbéologie ancienne et médiévale, 7 (1935), p. 235-262. ^ ANDR. S. Vicr., Prol. Proph. Cp. 377, |. 9-14).

XVIII

INTRODUCTION

Andrew thus had a clear selection principle, in that he only included literal interpretations in his commentaries, even if he does not seem to follow that principle very strictly in his commentary on the Twelve Prophets. " Smalley identified the “commentaries” Andrew mentioned as Patristic commentaries in general. While this might be true for Andrew's commentaries on the Heptateuch and Samuel/Kings, for which there was a wider range of Patristic

commentaries available (he relied heavily on the G/ossa ordinaria for access to these commentaries), in his commentary on the prophets, he strictly limited himself to only one commentator, Jerome, supplementing him with “glossed books”, that is the Glossa

ordinaria.

Indeed,

Andrew

seems

to have

had

both

Jerome and the Gloss at his side as he worked. Thus his primary aim seemed to have been to collect a reading archive, consisting of excerpts from Jerome and the Gloss. After excerpting Jerome and the Gloss, Andrew added his own contributions. In his prologue to his Ezechiel commentary, he states: Putting the historical exposition of the excellent ours, as we did in our other works, with God's mon use of the reader, we gather together into Lord has willed to inspire and all that could be diligence or borrowed from elsewhere. É Thus Andrew

was following Jerome,

doctor Jerome before help and for the comone work all that the obtained by our own

in his own

words,

*on

unequal footing". " In the prologue to Isaiah, he asks rhetorically, citing Priscian s famous dictum “quanto iuniores, tanto perspicaciores", . Do you think we could penetrate more perspicuously and sharply there where he could not, as younger authors who can see more clearly with a keen mind? "

A

AGS

? For example, below, Soph. 3, 1-7 (p. 265, |. 262-268). 3° ANDR. S. VICT., Im Ez (p. 1, l. 15-19).

" Tbidem. 38 Prisc. Inst. Gram. (p. 1, |. 6-7). Curious here is that, while most twelfth-century authors usually agreed with Priscian's assessment of the superior acumen of the moderns over their ancient counterparts, Andrew here seems to diasagree with it. For a comparative study, see H. SILVESTRE, ‘« Quanto iuniores, tanto perspica-

ciores ». Antécédents à la querelle des anciens et modernes," in Publications de l'Université Lovanium de Kinshasa. Recueil commémoratifdu X* anniversaire de la faculté de Philosophie et Lettres, Louvain and Paris 1967, p. 231-255. ? ANDR. S. VICT., Super Is. (f. gor), and SMALLEY, Study of the Bible, p. 379.

INTRODUCTION

XIX

But while he suggests that it was really superfluous to add anything to the authority of Jerome, he did not follow the church father uncritically. Andrew offered alternative readings to Jerome’s exegesis at various points, often with explicit reference to Jewish exegetical sources. And in these instances, he often expressed a stricter principle of literal exegesis than Jerome had established in his commentaries on the Prophets. A few examples will suffice here. On Os. 1, 10, “The number of the sons of Israel will be as the sand of the seashore”, Andrew cites from Jerome the notion that this prophecy was fulfilled when the Church was first established among the Gentiles. But Andrew also offers an alternative more literal interpretation of the text: even though at present, he says, the sons of Israel are oppressed in many ways, at the end of times, after the coming of Elijah, they will multiply and be called “children of the living God". " In the commentary onJoel, Andrew proceeds in a similar way. The plague of locusts in Joel 1, which Jerome interpreted as the Chaldeans, Andrew opts to interpret as an actual plague of locusts: The Hebrews say that in the days of this prophet such an innumerable multitude of locusts descended on Judea that they overran everything, and spoiled not only the fruits but even the vineyards and trees..

And although he continues to cite Jerome, who sees in the succession of pests a description of the four empires that ravaged Israel and Judah, Andrew supplies each verse with an alternative explanation that left the possibility open that the prophet was referring to an actual plague of locusts. In his commentary on Ioel 2, 32, "In mount Zion and Jerusalem shall be deliverance", Andrew excerpts Jerome's interpretation (cited from the Gloss) that “all these things obviously refer tropologically to the time of the passion and resurrection of the Lord, as Peter and Paul propose", and in glossing Joel's prophecy about the coming of the Holy Spirit, Ioel 2, 28-32, he follows Jerome's explanation that this prophecy is fulfilled Cimpleta est or 'spiritaliter completum) on the day of the first Pentecost, while some events refer to the end of times; this against the Jews, who main-

tain that all these prophecies are still to be fulfilled." Although

4° Below, Os. 1, 10 (p. 14, l. 290). * Below, Joel 1, 4, Cp. 88, 38-41). 4 HIER., In Ioelem ii.28/32 (p. 193, |. 631; p. 194, l. 670).

XX

INTRODUCTION

Andrew never really takes direct issue with this reading, he does offer a more literal reading of the texts as an alternative to Jerome. For Ioel 2, 32, Andrew offers that this verse might refer to the remnant of the Jewish people that did stay in Jerusalem with Hezekiah at the time many Jews were deported by Salamanasser. "The effusion of the Holy Spirit as described by Joel may describe events at the end of times, not just those of Pentecost: “One can

also read these events as referring to the future, according to the Jews.” And Micah's assertion in Mich. 4, 8 that “the first power, the kingdom of the daughter of Jerusalem" will come to "the cloudy tower of the daughter of Sion," Andrew

reads not, like

Jerome, as a messianic prophesy about the coming of Christ, but as a prediction of the Babylonian captivity and the coming of Nabuchadnezzar. " The Canticle of Habacuc, which Jerome and the Gloss interpreted as referring to the first coming of Christ at the Incarnation, and the second coming in the Last Judgement, Andrew, following the common Jewish exegesis of his time, which ultimately went back to the Targum, explained as referring to events that had taken place in the past, not the future, citing the interpretive adage that the biblical prophets often express past events in future tense." Andrew states: The Hebrews, almost everywhere in this Canticle, where we have the future tense, explain it as having happened in the past.”

Thus Habacuc's Canticle referred to the Exodus, the giving of the Law on Mount Sinai, and the entry into the Promised Land. Apparently not content with this reading suggested by his Jewish interlocutors, however, Andrew attempted a third exegesis of the text, this time relating it to a future that was closer to the time of the prophet Habacuc. * In his commentary on Jonah, Andrew cites Jerome's interpretation of the prophet, whose name means (mourning) dove, as someone who mourns because he knew that the annunciation of

* Below, Joel 2, 32 (p. 102, |. 464-466). ** Below, Joel 2, 28-32 (p. 99, l. 397). * Below, Mich. 4, 8-10 (p. 198, |. 446).

* Below, Hab. 3, 7 (p. 246, l. 569-571). A similar exegetical principle is expressed by Haimo of Auxerre, on Os. 8, 7 (PL, 117, 61D). * Below, Hab. 3, 3-6 (p. 244, l. 515-516).

* Below, Hab.

3, 3-20 (p. 251-254, 733-834).

INTRODUCTION

XXI

salvation to the Gentiles would cause the ruin of the Jewish people. But he does cite an alternative explanation for Jonah's anger upon seeing that God is moved by compassion after the conversion of the Ninevites. Rather than fearing the ruin of his own people, Andrew says, Jonah might simply fear the Gentiles might mock him because his prophecy about the destruction of Nine-

veh proved not to be true. ^ Smalley observed that Andrew, listing his own interpretations as alternatives to, rather than corrections of Jerome, "shifted the responsibility of choice to the reader": “Since there was no urgent need in matters of historical fact, as there was in matters of faith,

to decide between the ‘Yes and No’, exegetes had evolved a system of ‘Either, Or. "" But the cases cited here seem to suggest that Andrew was not simply offering an alternative reading, but was actually trying to establish a stricter criterion for what “literal exegesis" meant. Andrew wanted to juxtapose Jerome's tropological

reading, the shady zone between literal interpretation and allegory, with a more faithful adherence to a strictly literal and contextual reading of the biblical text. What Andrew really offered was an excerpt of Jerome with critical supplements.» 3. Andrew and the Glossa ordinaria

After Jerome, the Glossa ordinaria " served as Andrew's principal source. Andrew cites from Jerome some 659 times in his com-

mentary on the Minor Prophets, and he cites from the Gloss some 420 times from Hosea through Zephaniah. " The fundamental criterion that governs Andrew's choice of one source over another is his emphasis on the narrative and historical sense of the text: sometimes the Gloss gives a much clearer and chronologcial ac-

count than Jerome (as at Hosea r, 1). Sometimes Jerome gives a

49 Below, Ion. 4, 1 (p. 179-180, 332-337).

5° SMALLEY, Study of tbe Bible, p. 128. * SMALLEY, Study of the Bible, p. 161. give chapter » References to the 1480 Rusch edition of the Glossa ordinaria serial position (e.g., and verse (e.g., 1:1), followed by a number representing its for that verse. tit) in either the interlinear (int.) or marginal (marg.) sequence equally between 9 The number of his borrowings from the Gloss fall nearly

(some 204) and as what is found in the 1480 Rusch edition of the Gloss as marginal

the Gloss near the interlinear (some 216). With the exception of one citation from and Malachi. For Zachariah Haggai, in cited not is Gloss the beginning of Haggai, more on this phenomenon, see below, p. xxvi. nsible and rea54 Glossa ord. in Os. 1:1.4 marg. (p. 354a), provides a comprehe

XXII

INTRODUCTION

much more vivid and dramatic account of a specific event (as at Nahum 1, 14°). But in every case, it is the clarity of the historical and narrative meaning of his source that determines his choice.’ The Gloss provided Andrew with a text in which Jerome’s translation of the Septuagint and the bulk of his philological comments had been suppressed — an approach that Andrew, along with most of the other exegetes of the period, also adopted. But given the spiritual nature of much of the commentary preserved in the the Gloss, Andrew sifted through the Gloss just as he had Jerome’s commentary. In particular, he took great care to expunge the rather anti-Jewish tone of the Gloss, for example by toning down “the raving Jews say” (delirant Iudei) to “the Jews promise themselves" (sibi promittunt Iudei),” or by omitting citations of Matthew 27, 25: “May his blood be upon us and upon our children!” " Nevertheless, Andrew did not hesitate to use the Gloss when it either abbreviated or paraphrased Jerome in a style that met his requirements. At Soph. 3, 3-5, for example, the Gloss had reduced

Jerome's description of the prophet's denunciation of the evils of the religious leaders of Israel to a series of six consecutive interlinear glosses. Andrew simply runs these six comments together, only supplying the Biblical lemmata (here in italics): Q) they are /ike lions, always on the prowl, (2) rapacious wolves (3) not leaving for others what they have stolen; (4) ber crazed prophets speak as though by the mouth of God, and yet preach against him; (5) they pollute wbat is boly: they commit sacrilege, and when they act against the law, they offer illegitimate sacrifices; (6) and because they act unjustly, the just Lord will not be unjust by punishing the most evil city which has merited it.'

dable account of the kings of the northern kingdom of Israel, whereas Jerome's own text meanders and digresses from a purely chronological account of the kings. Cfr HiER., Im Osee Li.1 (p. 6-7, l. 32ff.). 5

See discussion

below,

p. Xxv.

?^ Sometimes neither of his main sources satisfies him, and he feels compelled to provide his own interpretation, as at Mich. 2, 7. See discussion below, p. xxiii. " Below, Joel 3, 7-8 (p. 105, |. 569). * Glossa ord. in Os. 1:4.4 marg.

(p. 354b); 1:6.1 marg.

(p. 354b); 2:3.1 marg.

(p. 3563); and 4:1.1 marg. (p. 358b); In Ioel 2:31(1 marg. (p. 379b); In Ion. 1:144 marg. (p. 400b); In Soph. 1:10.2 int. (p. 425b); In Zach. 11:711 marg., (p. 447b); 12:12.1 int. and 1 marg. (p. 449b). Compare also In Abd. 2:6.1 marg. (p. 421a); In Mich. 2:10.3 int. (p. 406a); and Super Soph. 1:17.4 int. (p. 426ab), where the same sentiment is expressed without an explicit reference to Matthew. ? Glossa ord. in Soph. 3:3.2 int.-3:5.2 int. (p. 4282): (3:3.2 int.) "semper versan-

INTRODUCTION

XXIII

Andrew's commentary on Mich. 2, 6-8 is similar, in that it is constructed from the Gloss; but here he goes back and forth between marginal and interlinear comments. " The Lord, through the prophet, warns the people not to fool themselves into thinking that God's judgement will be light: ^ You may say to yourselves: Are not tbe words of tbe Lord good for tbe one who walks uprightly? The Lord replies: yes, I am good, but not to those who do evil (= Glossa ord. in Mich. 2:7.3 int., p. 405b). 1am good to those who are good, but not to you, who have rebelled against me with your idolatry, and have stripped away from an unhappy people the aid of God, as though stripping away a protective tunic, and you have turned them, trusting in the authority of their betters, into warriors against me (= Glossa ord. in Mich. 2:7.1 marg., p. 405b-4062).

The rather metaphorical interpretation of the ‘tunic’ glosses over the use in the Vulgate text itself of the enigmatic phrase: desuper tunicam pallium sustulistis. Apparently not satisfied with Jerome's interpretation transmitted through the Gloss, Andrew concludes his treatment of these verses with his own opinion: either the rulers had quite literally stripped away the protective clothing from over the tunics of the simple; or, alternatively, they

tur in predam et sanguinem subiectorum (3:3.3 int.) rapaces (3:3.4 int.) aliis quod possent rapere. (3:4.1 int.) loquebantur quasi ex ore dei et contraria ei predicabant (3:4.2 int.) In loco sanctuarii commiserunt sacrilegium et cum facerent contra

legem extra legem victimas offerebant. (:5.1 int.) quia illi iniuste egerunt dominus

non

erit iniustus

retribuendo

pessime vrbi que meruit."

Andrew's

commentary

runs: “Quasi leones. Semper uersantur in preda. Lupi rapaces non relinquebant

Dei et aliis quod possent rapere. Propbete eius uesani. Loquebantur quasi ex ore sacontraria ei predicabant. Polluerunt sanctum. In loco sanctuarii commiserunt

crilegium, et cum

facerent contra legem, ex lege uictimas offerebant. Dominus

pesiustus, etc. Et quia illi iniuste egerunt, Dominus non erit iniustus retribuendo way, this in Incidentally, 238-244). ]. 264, (p. 1-7 5, Sopb. meruit." sime urbi que

was read. Andrew provides a twelfth-century example of just how the Gloss and 6° In addition to the present example, Andrew draws on both interlinear

28; 2, 30) marginal glosses in his treatment Of Os. 3, 538) 539, 73.95.83 3, 15. loel 2, 232. Amy LA IX

LOSE Os IES 1, 2502) (9312, 0115443 I; S145 55 205 15525555 Ge 1077 Ado CUT 32h, 7s hy OVS A GSO D78 Wan oh CO 9 659

dls GOR 7, MOE ES NIS 1 oo ULOTI

8. Nah. 1, 8; 1, 14; 11; 3, 3; 4, 2. Mich. 4, 1; 2, 7; 2, 93 3» 533, 6; 3, 11; 6, 1; 6, 2; 6, 6; 6, 3; 2, 55 2, 125 3, 7- These 2, 1; 2, 12; I, I1; 1, 7; I; 4; 1, Soph. 12. 1, 9; 1, Hab: 19. 3, 3, 18;

used as an sinexamples demonstrate how interlinear and marginal glosses were still necessary. gle, unified commentary - if, indeed, such demonstration is et ad mutuam 9 “Br cum sis ita captiuanda, domus Iacob, nolite uos decipere

nobis captiuitatem consolationem dicere: Quia bonus est Deus, non immittet est, in nobis erit largus omnibus in qui Domini quam timemus. Numquid spiritus abbreuiatus

et seuerus,

aut taliter cogitat ut homo

qui furore percutit?" (p. 19r,

|. 266-272) = Glossa ord. in Mich. 2:6.1 marg. (p. 405b). 9. Below, Mich. 2, 6-8 (p. 191, |. 272-278).

XXIV

INTRODUCTION

put a pallium over the tunics of those who otherwise lived innocent lives, and sent them forth to rebel against God.

63

Andrew’s use of the Gloss at Am. 8, 4-6 similarly draws on both marginal and interlinear glosses. Here Amos speaks the word of the Lord denouncing those, both in Judah and Israel, who crush the poor and cheat the people." Andrew, as is his habit, passes over the spiritual interpretation of this passage, given both by Jerome and the Gloss, that applies these verses to the “perverse doctors and princes" who with no fear of God, lord it over the clergy, buying and selling the gifts of the Holy Spirit. The interlinear glosses on this passage that Andrew passes over raise again the question of his criteria for selection. At Am. 8, 5, the prophet parrots the greedy merchants who say to themselves: *when will the new moon pass so that we may sell grain?" The first of the glosses passed over by Andrew is an attempt to explain what is a variant in the biblical text of the Gloss: the latter has messis (harvest) where Jerome has mensis (month) here referring to the religious observance of the new moon during which trade was suspended, parallel to sabbatum in the next phrase of the biblical

text. Andrew notes as much with his own comment." But one may also detect different social attitudes in Andrew and the Gloss. The Gloss, in explaining messis, comments on the motives for the ^ “Vel desuper tunicam dicit eos pallium abstulisse, quia uestes que tunicam solent tegere ad litteram abstulerunt. Vel simul pallium et tunicam alterum super alterum ponentes, et eos in rebellionem contra deum miserunt, qui uitam solebant innocenter transigere, in quo contra dominum tanquam preliatores consurrexerunt.” In Mich. 2, 7 (p. 191, l. 278-283). ^* [n Am. 8, 4-6 (p. 152-153, l. 1153-1167): "Audite hoc qui conteritis pauperes, etc. Ne sine causa uideatur facta comminatio captiuitatis, commemorat offensas po-

puli: O iuda et israel, audite que scelera feceritis. Conteritis pauperem in iudicio ut fame et egestate confectus auferatur de terra." (7 Glossa ord. in Am. 8:4.1 marg., p. 393b) Quando transibit mensis, etc. Sensus est: Vtinam transeant kalende et sabbata quando non licet quicquam uendere uel emere (= Andrew; cfr HIER., /n Amos III.viii.4/6, p. 328, 90-94), ut apertis horreis liceat nobis frumenta uendenda exponere.

Vt diminuamus mensuram et augeamus siclum. Minorem in uendendis

mercibus, maiorem in emendis faciebant mensuram. (7 Glossa ord. in Am. 8:5.2-3 int., p. 393b) Et sic mensuris et stateris in uendendis et emendis diuersis utebantur. (= Andrew; cfr Hier., J Amos IL viii.4/6, p. 328, |. 94-96) Vt possideamus in argento egenos, etc. Tam uiles habebant homines ut adimpleretur in eis quod supra dictum est: “Vendidistis pro argento iustum, et pauperem pro calciamentis." (= Glossa ord. in Am. 8:6.3 int., p. 393b) Et in tantam rabiem prosilierunt, ut non

solum frumenta ad sustentationem corporum uenderent, set et purgamenta frumenti, puluerem et paleas tritico commiscentes." (= Glossa ord. in Am. 8:6.1 marg.,

p. 393b). * "Sensus est: Vtinam transeant Kalende et Sabbata quando non licet quicquam

uendere uel emere." In Am. 8, 4-6 (p. 152, |. 1157-1158).

INTRODUCTION

XXV

merchants’ timing: “that is, the time of the harvest; after which we will be able to sell at a higher price the goods which we will have gathered during the harvest.” * Every successful merchant would recognize the utility of this way of operating. Of course, since Andrew’s biblical text did not have this variant (as appears to be the case), it is understandable that he would omit this comment.

But it is interesting to note that the other significant interlinear gloss on these verses (also omitted by Andrew) reflects another standard business practice: “let us sell at a higher price than we buy.” " Andrew, on the other hand, following Jerome, notes that

these merchants actually use two sets of weights: a heavier one for buying, and a lighter one for selling." One could argue that the two interlinear glosses mitigated the greed of the merchants, while Andrew, following the prophet and Jerome, preferred to highlight it. Andrew makes frequent use of the occasional summary statement found in the Gloss that serves as a heading, or announces the theme of what is to follow. These are generally not found as such in Jerome. The example of Soph. 3, 3-5, noted above, illustrates this, where Andrew's text begins with the interlinear gloss that sets out what is to follow in the subsequent verses: "After a general denunciation, he describes the vices of the prelates." ise milarly, at Nah. 1, 14, Andrew cites the Gloss to note the transition in the text: “After having promised liberation to the Israelites, he turns his words to the Assyrians, warning them of punishment.” x exIn the case of Nah. 1, 14, however, what follows this comment,

cept for a brief apostrophe to the Assyrians, is not taken from the Gloss, but rather straight from Jerome who gives a much more vivid and detailed description of the treacherous murder of Sennacherib by his sons in his own sanctuary. By contrast, the Gloss the notes rather briefly the death of Sennacherib, and dwells on

messionis; quo finito 66 Glossa ord. in Am. 8:s.1 int. (p. 393b): "idest, tempus us." collegim messe in quas nostras carius poterimus vendere merces vendamus quam ema67 Glossa ord. in Am. 8:5.4 int. (p. 393b): *maiori precio mus."

diuersis utebantur." n 68 «Et sic mensuris et stateris in uendendis et emendis Am. 8, 4-6 (p. 152, |. 1161-1162). m increpationem de69 Glossa ord. in Soph. 3:3.1 int. (p. 428a): “post generale um." prelator vicia etiam scribit nis ad promissione liberatio 7° Glossa ord. in Nab. 1:14.2 int. (p. 4142): *facta eis penam." israelitas, conuertit verba ad assirios, comminans

XXVI

INTRODUCTION

spiritual meaning of the text: heretics are killed by their false teachings. " What has been said so far about Andrew’s use of the Gloss holds true in his commentaries on Hosea through Zephaniah. Andrew begins his commentary on Haggai in the same way, by excerpting, and generally quoting verbatim, Jerome's literary and historical comments. A brief glance at the apparatus fontium for Haggai will show that Andrew quotes five lines or so of Jerome, then jumps ahead twenty or thirty lines to the next comment that Andrew feels is appropriate to his own purposes. One could imagine that he would have marked the excerpts in his exemplar of Jerome, probably with notations in the margin. But at Agg. 1, 13, the quotation from Jerome breaks off in mid-sentence, skipping over more than rro lines in the critical edition, and resumes at Agg. 2, 3, making the text rather obscure. The size of the lacuna at this

point suggests that at least one column, or perhaps a page, of Andrew's exemplar was inadvertently skipped. And thenceforth in the commentary on Haggai, Andrew's familiar method of weaving together excerpts from Jerome with citations from the Glossa ordinaria and then adding his own comments is replaced with a simplified method of citing only excerpts from Jerome. This simplified approach carries through Andrew's commentary on the balance of Haggai, Zachariah and Malachi. Why this shift? It seems likely that Andrew put together his commentary in stages, with a scribe first writing out excerpts from Jerome at Andrew's direction, followed by Andrew's selection from the Gloss and finally his own occassional comments, and that the commentary on the last three prophets simply never got past the first stage.

^ In Nab. 1, 14 (p. 217-218, |. 133-141): *Facta promissione liberationis ad Israelitas, conuertit uerba ad Assirios, comminans eis penam (= Glossa ord. in Nah. 1:14.2 Inl., p. 414a). O Assur, quod passurus

es ne putes fortuitu

iudice contingere, quia omnia precipiente Deo Nab. 1:4.1 marg., p. 414a) Non seminabitur etc. Sennacherib a filiis suis occisus est in domo dei Et hoc est: De domo dei tui interficiam te. Erit

et sine aliquo

facienda sunt. (= Glossa ord. in Statim quippe Niniuen reuersus sui, quam adoraturus intrauerat. sculptile et conflatile sepulcrum

tuum; inter aras et puluinaria adorantis ydola nefarius sanguis effundetur (= HIER, In Naum, i.14, p. 539, l. 419-425).” For the gloss on the heretics, see Glossa ord. in Nah. 1:14.2 marg., (p. 414a).

INTRODUCTION

XXVII

4. Andrew's Jewisb sources

When Andrew found that Jerome or the Gloss fell short in his exegetical analysis, it was often a Jewish source that offered the conclusive explanation for him. Apart from those Jewish opinions that Andrew found in Jerome's commentary, we find in his commentary on the Twelve Prophets influence of the Targum, and also of the northern-French Jewish exegetes who specialized in the literal explanation of Scripture, most notably Rashi (1040-1105) and his contemporary Joseph Kara (fl. 1060-1070). And some references ‘in Hebreo’ seem not to refer to any exegetical opinion, but to Andrew's own reading of the Hebrew text.’ Where did Andrew find these materials? There is not one clear answer to this question. As previous scholars have pointed out, Andrew must have had contacts in the circles of Jewish scholars who were acquainted with the current commentary tradition, and who were able to explain their views to him. ” Many of the Jewish materials in Andrew's commentaries were probably communicated by personal contact, for there were no Latin translations of these Hebrew commentaries available, and it is unlikely that he could have read them in Hebrew. Whether Andrew actually knew Hebrew is still the subject of much debate. One of his severest medieval critics, Roger Bacon, admitted that he probably did. "^Modern scholars, such as Michael Signer, however, have convincingly shown that much of Andrew's knowledge of Hebrew derived from oral contact with Jews, and have more cautiously pointed to Andrew's *complete reliance upon his Jewish teachers for access to the Hebrew text of Scripture and the interpretations of words and

phrases.” " This very fact should also caution us against trying to establish direct textual links between Andrew and certain Jewish authors.

Twelve Pro7 While more frequent in Andrew's other commentaries, in his and Mich. phets commentary only his comments on Os. 1, 2 (below, p. 9, l. 133-134) Bible. But 4, 4 (below, p. 195, l. 399-401) seem to reflect his reading of the Hebrew found in the Andrew's comment on Micah is commonplace; the passage is not Hebrew text Hebrew text at all. And Andrew's hypothetical assumption about the

did not have acin Os. 2, 14 (‘quod si forte et hic est”) seems to indicate that he

‘in Hebreo' are, cess to the Hebrew text (below, p. 19, |. 455). All other references in fact, derived from Jerome. 75 ANDR.

S. ViCT., In Ez. — ed. SIGNER,

p. xxi-xxvii,

and ANDR.

Reg. — ed. VAN LIERE, p. xxix-Xxxvii. 74 Roc. BACON, Compendium Philosophiae, 8 (p. 482). 75 ANDR. S. VICT., In Ez. — ed. SIGNER, p. xxvi.

S. ViCT., Im I-IV

XXVIII

INTRODUCTION

Although Rashi’s comments were often quoted by Andrew, it is not clear whether Andrew ever saw a commentary by Rashi, and if he did, he probably could not have read it without some coaching. " A decisive argument to attribute Andrew's Jewish sources to oral communication can be found in the parallels between Andrew and the commentaries of Rabbi David Kimhi (acronym Radak, c. 1160-1235). Andrew could not have known Kimhi's commentaries, since Kimhi lived and worked in Narbonne, not

Paris, and was born at the very time Andrew completed his commentary. But Kimhi's commentaries apparently represented a tradition in Jewish exegesis, possibly that of his grandfather Joseph Kimhi, with which the Jews of Paris, and therefore also Andrew,

were acquainted. In this way, the oral element in the transmission of Jewish sources into Andrew's commentaries makes them a va-

luable link in the textual history of some twelfth-century Jewish commentaries; they contain evidence of Jewish exegetical traditions that were not committed to script (at least, not to script that has survived) until some twenty years later.”

7° The same

conclusion,

as far as the commentary

of Jonah was

concerned,

was also reached by A. PENNA, ‘Andrea di S.-Vittore. Il suo Commento a Giona,’ Biblica, 36 (1955), p. 318-319, and Duval, Le livre de Jonas, p. 578. Their disagreement on the extent of “Jewish” influence in Andrew’s commentary seems to derive largely from the fact that neither of these authors considered the Glossa ordinaria as an intermediate source for Jerome. For instance, the opinion of the

"Hebrei" on Ion. 1, 3 (p. 169, l. 35-36) can be found in Jerome and Rashi, but it is, in fact, a citation from the G/ossa ordinaria.

77 Cfr ANDR. S. VicT., In I-IV Reg. — ed. VAN LIERE, p. xxxi.

INTRODUCTION

XXIX

II. TEXT AND TEXTUAL TRADITION

A. DESCRIPTION OF THE MANUSCRIPTS

Andrew's commentary on the Twelve Prophets has been preserved in the following manuscripts: ' .

.

.

8

O

Cambridge, Corpus Christi College, 30 (s. xiii*, Guisborough, Augustinian priory of B.V.M. ?) Oxford, Bodleian Library, Laud lat. 105 (s. xii-xiii, Eber-

S

bach, O!Gist.) Salamanca, Biblioteca Universitaria, 2061 (s. xiii*-xv, Avig-

e

Ji

V

non, Pontifical library) Stuttgart, Württembergische Landesbibliothek, HB.IV.6 (s. xii/xiii, Weingarten, O.S.B.) Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Vat. lat.

1053 (s. xiii“, John de Murro, Rome) A description of each manuscript is given below. In addition to these manuscripts, three textual witnesses are presumed lost. A sixteenth-century booklist now in the Vatican Library lists a manuscript in the Dominican convent at Oxford, which contained Andrew's commentaries

on Ezechiel, Jeremiah, and the Twelve

Prophets, and another manuscript in the Franciscan convent in

London, which contained Andrew on the Heptateuch, Proverbs ^ and Ecclestiastes, Jeremiah, Daniel, and the Twelve Prophets. to a The Dominican convent of S. Minerva in Rome, according that pt manuscri a d possesse once , fifteenth-century catalogue the Daniel, , Jeremiah Isaiah, contained Andrew on Ezechiel,

quarter of the thir78 Dates are given in the following form: s. xiii? for the first or early thirtwelfth late for xii/xiii s. etc.; second, the teenth century; xiii^ for in the case of a conteenth century; s. xii-xiii for twelfth and thirteenth centuries 7] X 371333]) shows volute. The formula for written space (e.g. [206 specified by the size of the page, the of width the and height respectively the pointed brackets. A square between given latter margins and the columns, the bracket indicates that the page is trimmed. British Medieval Library 7 K. W. Humpreys, The Friars’ Libraries (Corpus of Catalogues), London, 1990, p. 205.

3o HuMPnEYs, Friars’ Libraries, p. 222.

XXX

INTRODUCTION

Twelve Prophets, Samuel and Kings, the abbreviation 82of Chronicles and related texts, ‘and Proverbs and Ecclesiastes.

CAMBRIDGE, Corpus Christi College, 30

Date s. xiii^, possibly from the Augustine priory at Guisborough (Yorkshire). Parchment, ca. 352 X 230 mm, slightly trimmed, iv+245 fols. A luxury codex, containing several biblical commentaries, mainly by Andrew of St Victor. There is no foliation in the manuscript, except for modern pencil folio numbers on the first folio of each quire. Collation: 1-19* (152), 208" (159; leaf after 156 is cancelled), 21-308 (239), 31° (245). Modern binding (1950). On fol. ii* we find a list of contents in a contemporaneous hand: Historica expositio Andree super Eptaticum et super Regum et super Paralipomenon et super Parabolas et Ecclesiasten. Et Beda super Parabolas. Ieronimus super Ecclesiasten. Andreas super xii Prophetas.

James ascribed the manuscript to Coggeshall priory, Essex. of to Norwich Cathedral library, but Ker disagreed. Smalley identified this manuscript as the one from Guisborough that Henry of Kirkstede (1314-1578/80) mentioned in his list of manuscripts in British libraries. ' John Parker's list of manuscripts at Corpus Christi College attests that the manuscript was in the possession of this college as early as 193. On the first flyleaves we find some older signatures: “M 9” (ink on fol. i’, referring to W. Stanley's catalogue of 1722), “B 63” Cink on fol. ii‘, s. xv or xvi) and “30” Gin pencil on fol. i", referring to J. Nasmith’s catalogue, 1777).

** See ANDR. S. ViCT., In I-IV Reg. — ed. VAN LIERE, p. civ-cxiv. ** F. MEERSSEMAN, ‘La bibliothéque des Fréres Précheurs de la Minerve à la fin

du xv* siecle, in Mélanges Auguste Pelzer. Etudes d'histoire littéraire et doctrinale de la scolastique médiévale offertes à Monseigneur Auguste Pelzer (Recueil de travaux d'histoire et de philologie, 3"* série, 26), Leuven, 1947, p. 611, no. 38.

5 M. R. JAMES, A Descriptive Catalogue of the Manuscripts in the Library of Corpus Christi College, Cambridge, 1912, vol. 1, p. 61, and N. R. Ker, Medieval Libraries of Great Britain; a list of surviving books (Royal Historical Society. Guides and Handbooks,

3), London, 1964, p. 52.

|

*+ HENRI OF KIRKSTEDE, Cathalogus, p. 33, and SMALLEY, ‘The School of Andrew of Saint Victor,’ p. 146. The same manuscript is mentioned in the Registrum Anglie

de libris doctorum et auctorum veterum — ed. R. H. ROUSE - M. A. ROUSE (Corpus of Britisb Medieval Library Catalogues), London, 1991, p. 192-193, dating from 1320. *: JaMES,

Descriptive

Catalogue,

p. xxxv.

This

MS

T. JAMES, Ecloga Oxonio-Cantabrigiensis, London, 1600.

is no.

144

in the list of

INTRODUCTION

XXXI

Written space varies from [2067] X [371333 (on fol. Iv) to [1272] X 351543] (on fol. 240r). The right co-

lumn on fol. rr is slightly broader: [1672] X 331232]. The ruling is 43 lines to a page. The writing ends at 245r; 245v is blank. The whole manuscript has been written in one hand, a clear early thirteenth-century fextualis. Quire signatures and catchwords are contemporaneous, in ink, written in the same hand as the rest of the manuscript. The catchword at the end of quire 5 (fol. 24v) is missing. An earlier description of this manuscript is available in JAMES, A Descriptive Catalogue, vol. 1, 61-63.

If-50V: rubr.: Exposicio Andree Abbatis hystorica super Eptaticum ANDR. S. Vicr., Super Hept., siglum C. 91T-73V : rubr.: Exposicio Andree hystorica in Librum Regum. ANDR. S. VICT., Jn I-IV Reg., siglum C. 73N-87t:

rubr.: Reliqua uerborum uniuscuiusque regum Iuda ab hiis que in libro Regum degesta sunt. ANDR. S. VICT., Reliqua uerb., De conc., siglum C, and related texts,

cfr ANDR. S. VicT., In I-IV Reg. — ed. F. A. VAN LIERE, p. civ-cxiv.

87v-118V: rubr.: Introitus Andree in libros Salomonis. ANDR. S. Vicr., In Prou., In Eccle., siglum C. Also ANDR. 5. VICT.,

In Eccle. — ed. CALANDRA, siglum C. II8V-ISIF:

rubr.: Exposicio historica in Parabolas secundum Bedam.

BEDA VENERABILIS,

Commentarium

in Proverbia — ed. D. HURST

(CC SL, 19B), Turnhout 1983, p. 21-163. ISIT-IS8V: HIERONYMVS

PRESBYTER,

Commentarium

in

Ecclesiasten

—

ed.

M. ADRIAEN (CC SL, 72), Turnhout 1959, p. 250-283, l. 371. Ends in-

complete at Eccle. 3, 22: Cum enim mors uenerit, nescit quali [...]

1591-2451: rubr.: Andreas super Osee. ANDR. S. Vicr., Super XII Propb., edition in the present volume, siglum C.

XXXII

INTRODUCTION

OxrorD, Bodleian Library, Laud lat. 105 Date s. xii-xiii, from the Cistercian abbey of Eberbach. Composite manuscript. Parchment. Size varies between 246 X 155 mm and

271 X 180 mm, trimmed. ii*312*ii fols. Contains sermons, commentaries, theological quaestiones and Priscian's grammar. Nineteenth-century foliation every 5 pages in ink. The other pages have been foliated in pencil, modern. The flyleaves at the end of the volume have also been foliated (i-ii, 1-314). Parchment and paper flyleaves. The manuscript consists of eight fascicles: 1 (fols. 1-47), 2 (fols. 48-138), 3 (fols. 139-141), 4 (fols. 142-181), 5 (fols 182-204), 6 (fols. 205-236), 7 (fols. 237-256), 8 (fols. 257-312). Fols.

1-256 date from the late twelfth- or early thirteenth century, fols. 257-312 from the early twelfth century. Collation: 1-5? (40), 6°" (47; leaf after 46 cancelled); 7-11? (87), 12*" (90; leaf after 90 cancelled), 13? (98), 14°* (107; 104 added), 15-16? (123), 17° (129), 18?** (138; 138 added); 19*' (141; leaf after 141 cancelled); 20-24? (181); 25-26?

(197), 27** (204; leaf after 204 cancelled); 28-31? (236); 32-33* (252),

34** (256); 35-41 (312). The binding is made of brown leather over cardboard, seventeenth-century, stamped with the arms of William Laud, Archbishop of Canterbury. Various inscriptions point to the Cistercian abbey of the Blessed Virgin Mary at Eberbach, on fol. 229r: “Liber sancte Marie Virginis in Ebberbach", “Liber Sancte Marie Virginis in Ebberbach, anno a nato Christo 83. I. M. Anno dausent funff hun(dert) 83" (1583). This monastery was plundered in 1634 by Swedish troops. Shortly thereafter, the manuscript came into the

possession of William Laud.” This is confirmed by the table of contents on fol. ii": In hoc m.s. habentur: Mauritii episcopi sermones Hugonis et aliorum tractatus uarii Prisciani gramatica

Liber Guil. Laud Archiepiscopi Cantuariensis et Cancellarii Vniuersitatis Oxoniensis 1637.

"* C. DAVENPORT, English Heraldic Book-Stamps, London, 1909, p. 265. ?' W. D. Macray, Annals of the Bodleian Library, Oxford; with a notice of tbe earlier library of the University, Oxford, 1890, p. 83, and ‘Cistercian Manuscripts in England,’ Collectanea ordinis Cisterciensium reformatorum,

signature is given incorrectly here as Laud misc. 105).

14 (1952), p. 268 (The

INTRODUCTION

XXXIII

On fol. if we find some older signatures: D 96 and 863. Earlier descriptions in: H. O. Coxe - R. W. Hunt, Bodleian Library Quarto Catalogues, Laudian Manuscripts, Reprinted from the edition of 1858-1885, with Corrections and Additions, and an Historical Introduction by R. W. Hunt, Oxford, 1973, p. 47-48; andJ.LONGERE, Les sermons latins de Maurice de Sully, évéque de Paris (T 1196) Unstrumenta Patristica, 16), Steenbrugge - Dordrecht, 1988, p. 132-137. 1. The size of the first part is 269 X 175 mm, written space measures [20«200»49] 191040]. There are 45 lines to the page. The right columns on fol. 46v and fol. 47 are blank, except for a note “Hugonis tractatus". The quire signatures are contemporaneous, in Roman numerals. Fols. 45v-46v are written in different hand from fols. r-4sv, which are written in a thirteenth-century bookhand.

I-21: rubr.: Sermo Mauritii episcopi in synado (sic). PETR. COMESTOR, Sermo.

inc.: Si fornicatus est israel... (Os. 9, 1). Verba hec fratres mei osee sunt prophete. des.: ... et in futuro uisione sui saciabit dominus noster i(esus) c(hristus) q(ui) c(um) p(atre) et s(piritu) s(ancto) uiui et r(egnat) per o(mnia) s(ecula) s(eculorum). Amen. Unedited; J. B. SCHNEYER, Repertorium der lateinischen Sermones des Mittelalters: für die Zeit von 1150-1350 KBeitráge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Texte und Untersuchungen, 43), Munster, 1969-90, vol. 4, p. 644, no. 122.

21-2V: rubr.: Sermo episcopi Mauritii die beati Victoris. ANONYMVS, Sermo.

inc.: Dixit ad gedeonem angelus... (Iud. 6, 20). Considerandum est fratres mei... des.: ... in presenti per uirtutes muniendo in futuro pro uirtutibus remunerando dominus noster i(esu) christo qui cum patre et s(piritu) s(ancto). 2V-AV.

rubr.: Sermo magistri P. de Petro et Paulo apud Sanctam Genoue-

fam, Sermo magistri Petri Manducatoris in die ascensionis

apud sanctum Victorem.

XXXIV

INTRODUCTION

PETR. COMESTOR, Sermones. inc.: Vt intingatur pes tuus in sanguine... (Ps. 67, 24).

des.: ... quando ueniet iudicare uiuos et mortuos et seculum per ignem, qui cum pa(tre) et s(piritu) s(ancto) uiuit) et re(gnat) per o(mnia) s(ecula) seculorum. Amen. Unedited; ScuNEvER, p. 643, NO. 103

Repertorium,

vol. 4, p. 646, no.

139, and

4V-43T: rubr.: Sermo ad sacerdotes qui est prologus libri sequentis. MAVRITIVS DE SVLLIACO, Sermones. inc.: Euangelistis euangelizare, predicatoribus predicare, docere doctoribus sublimis est ualde... des.: ... in lumine eius uidebimus lumen. Unedited; SCHNEYER, Repertorium, vol. 4, p. 170, no. 1-71, and LONGERE, Les sermons latins, p. 315-382.

431-440: rubr.: De symbolo Credo in Deum. ANONYMVS, De Symbolo.

inc.: Quo nomine uocatur haec doctrina apostolica ? Simbolum. des.: Amen. Hebreus sermo est. Latine dicitur uere fideliter, siue

fiat. Unedited; cfr LONGERE, Les sermons latins, p. 394, and STEGMÜLLER, Repertorium, nos. 9053 and 10675.

441: rubr.: leronymus de inuentione symboli. Ps. AVGVSTINVS, Sermo App. 240, in abridgement. Transcription in LONGERE, Les sermons latins, p. 395.

441-44V: ANONYMVS, De symbolo Athanasiano. inc.: Quicumque uult, id est si unusquisque, uult, cupit uel desiderat. des.: Hec est fides ca(tholica) qua nisi quisque fideliter crediderit saluus esse non poterit. Unedited; cfr LONGERE, Les sermons latins, p. 395-396, STEGMÜLLER, Repertorium, no. 7706; N. M. HARING, 'Commentaries on the Ps.-

Athanasian Creed', Mediaeval Studies, 34 (1972), p. 234; and A. E.

Burn, The Athanasian Creed and its Early Commentators (Texts and Studies, 4, 1), Cambridge, 1896, p. 43.

INTRODUCTION

XXXV

44V-46V: ANONYMVS, Sermo. inc.: Beati mortui qui in domino moriuntur (Apoc. 14, 13). Et mors peccatorum pessima (Ps. 33, 22), quia triginta tria mala con-

comitantur eos. des.: Vnus super alium pro augmento pene ad se inuicem comprimendum. Unedited.

2. This fascicle consists of two parts, with slight differences in size, but still recognisable as belonging to one fascicle. The size of the first part (fols. 48-90) is 266 X 175 mm, written space measures [7«217245] X 10722]. There are 5o lines to a page on fol. 48t, 51 lines to a page after fol. 48v. The text on gov is unrelated

material in a different hand, and has no regular layout. The size of the second part (fols. 91-138) is 270 X 170 mm, written space [1040] X 10520], 51 lines to a page. There are no quire signatures, but the second part has catchwords, written in the same hand as the text. Quire 18 (fols. r30r-138v) has a somewhat different size, 250 X 175 mm. The text is written in several but si-

milar late twelfth or early thirteenth-century book hands. Fol. 104 has been added to supply an omission in the text. The second column on 138v is blank. 481-90r:

rubr.: Hugo in duodecim prophetas. ANDR. S. Vicr., Super XII Propb., edition in the present volume, siglum O.

9IT-121I: ANDR. S. VICT., Super Hept., siglum O. I2II-I34V: ANDR. S. VICT., In LIV Reg., siglum O. 134V-138V:

ANDR. S. Vict., Reliqua uerb., De conc., siglum O. 3. Size 265 X 180 mm, written space [928] x 12511], 61 lines to a page. This quire is made of thick brown parchment; there is an indication that it was once folded crosswise. Fol. 141v is blank, except for a note in a cursive hand, dated 16 June 1488,

mentioning the intervention of Berthold von Henneberg (bishop the of Mainz, 1484-1504) in a conflict between the inhabitants of . Eberbach of ry Rheingau and the monaste

XXXVI

INTRODUCTION

1391-141: ANONYMVS, Sermones.

inc. (139r): Gustate et uidete quoniam suauis est dominus... (Ps. 33, 9). Fratres et domini, omnium sanctorum sollempnitas nos admonet... des.: ... iudex noster optimus tum frater noster i(esu) c(hristo), qui cum p(atre) et s(piritu) s(ancto) uiuit et regnat per o(mnia) s(écula) sCeculorm). inc. (139v): Botrus cypri dilectus meus michi in uineis engaddi (Cant. 1, 13). Fratres et domini, pia hesitatione et quadam fortitudine moueor... des.: ... adiuuet nos dominus noster, iudex noster d(ominus) i(e-

sus) c(hristus)... inc. (140v): Beatus uir cuius auxilium est abs te... (Ps. 83, 6-7). Fratres et domini, sicut non congruit... des.: Dominus noster, iudex noster d(ominus) i(esus) c(hristus)... Unedited. IAIT: HvGo DE S. VicTORE, Miscellanea I, 172, fragment (PL, 176, 565-567).

inc.: Duobus modis diabolus humilitatem oppugnat... I4IT: Hvco DE S. VicToRE, Miscellanea 1, 173, fragment (PL, 176, 571A572A). inc.: Amor ignis est. Et est amor bonus ignis bonus...

4. Size 251 X 175 mm, written space [1246] x 8625], 53 lines to a page. Quire 22 (fols. 158-165) has a different size: 262 x 178 mm. Contemporaneous quire signatures, Roman figures. Catchwords in the same hand as the text. The text ends at fol. 1811, column 1. Fol. 181v is blank. 1421-181r:

rubr.: Spalterium Hugonis glosatus (sic) usque ad spalmum Domine in custodia. PETRVS LOMBARDVS, /n Psalmos (PL, 191, 55-392B). Ends incomplete at Ps. 38, 6: Vel ueteres. Alia Littera. Posuisti [...]

5. Size 266 X 175 mm, written space [1241] X 9524], 59 lines to a page.

INTRODUCTION

XXXVII

I821-204V:

ROBERTVS

MELODVNENSIS,

Quaestiones

theologicae

de epistolis

Pauli — ed. R. M. Martin, Oeuvres de Robert de Melun, vol. 2 (Spicilegium Sacrum Lovaniense, 18), Louvain, 1938, p. 1-171, siglum O. Martin's edition ends at 203v: ... et sic mundum redimerit. This re-

maining part begins on 203v: Fuerunt autem multi modi possibiles deo quibus mundum redimeret. It ends incomplete, and almost illegible, at 204v: ... sic quoque dicitur iuste retri puer (?) IAE

6. This part consists of three separate pieces with a different layout and size, each written in a different hand: quire 28 and 29 written space [1742] 255 X 165 mm, (fols. 205-220, X 101027], 46 lines to a page), quire 30 (fols. 221-228, 270 X 175 mm, written space [2055] x 151034], 44 lines to a page) and quire 31 (fols. 229-236, 252 X 160 mm, written space [1045] X 13928], 58 lines to a page). The last column and a half at 220v are blank; on 228v we find a marginal note “Quod hic deest, quere in quarto folio”, and fol. 229r is blank. The

text, however, runs continuously through the different parts. 205f-228V, 2291-234V:

ODO SVESSIONENSIS, Quaestiones theologicae. Partly edited in: J. B. Prrra, Analecta Novissima Spicilegii Solesmensis altera continuatio. Vol. 2: Tusculana, Tusculum, 1888,

p. 1-187. A description of all quaestiones is given in: F. GUISBERTI, Materials for a Study on Twelfth-Century Scholasticism (History of Logic, 2) Napoli, 1982, p. 119-129. 234V-236V:

rubr.: Quid uelit innuere paulus de lege loquendo / arbitror hinc poterit perpendere quisque legendo. RICHARDVS DE S. VICTORE, Explicatio aliquorum pasuum difficilium Apostoli, fragment (PL, 196, 665-673D). inc.: Si ea que de lege ab apostolo diuersis in locis... docdes.: Nam hoc illis contulit gracia diuina, non autem legis trina. expl.: Quisquis es ista lege nec sis lector sine lege. 270 X 170 7. This fascicle consists of two parts: fols. 237-252, size a page; to lines 47 , 28] 157 x mm, written space [18196760] >37] [12 es^

1X

ES

Ve. acc

€—

D>—=

^ Milliarde:

by

'

M. LE

ANDREAE DE SANCTO VICTORE EXPOSITIO SVPER DVODECIM PROPHETAS

CONSPECTVS SIGLORVM

CAMBRIDGE, Corpus Christi College 30, fol. 159r-245r, saec. xim? OxroRD, Bodleian Library, Laud lat. ros, fol. 48r-9or, saec. xi1/XIII GEN EUM

SALAMANCA,

Biblioteca Universitaria

SruTTGART,

Württembergische

2061, fol. 166r-224v, saec. xii"

Landesbibliothek

HB.IV.6,

fol. 43r-89r,

saec. XII/XIII =

2

CITTÀ

DEL

VATICANO,

Biblioteca

fol. 205v-260v, saec. xii?

Apostolica

Vaticana,

Vat.

lat.

1053,

SVPER DVODECIM

PROPHETAS

in duodecim prophetas O, super Tit, andreas super XII prophetas C, hugo V, sine titulo S (etc.) osee super s andrea T. s minore prophetas

ANDREAS SVPER OSEE

Quanta sit Osee prophete difficultas, quanta et in sententiis obscuritas, quanta in misteriorum altitudine profunditas, ipsius in calce libri testimonio patenter edocemur. Ait enim: Quis sapiens et intelligens ista, intelligens et sciet bec? Quod non pro impossibili set pro difficili debemus accipere, iuxta illud Euangelii: Quis putas est fidelis seruus et prudens quem constituit Dominus super

familiam suam? Quis enim non in fronte libri scandalizetur et admirans dicat: Osee primus omnium prophetarum qui uidelicet 10

20

"minores! dicuntur meretricem accipere iubetur uxorem,

et non

contradicit? Quid est quod non saltem nolle se simulat ut rem turpem facere uideatur uel inuitus, set exequitur letus imperium quasi optauerit, quasi multo tempore eum pudicitie uacasse peniteat, cum honestiora et absque peccato sanctos uiros renuisse Domino etiam iubente legerimus? Moyses mittitur ad Pharaonem, et dux Israelitici populi constituitur, et tamen non ex inbecillitate set ex humilitate respondet: Prouide alium quem mittas. leremias puerum esse se dicit ne peccantem arguat Ierusalem. Ezechieli iubetur de omni genere leguminis et sementis unum subcineri-

Et ait: cium panem facere, et coquere illum in humano stercore. in os intrauit immundum nunquam quia Nequaquam Domine, erant quo in uase sibi ostenso meum. Petrus quoque Apostolus

et quadrupedia et reptilia, cum audisset missa celitus uoce: Macta manduca,

simili utitur excusatione. Et Osee, audiens a Domino:

6/8 Matth. 24, 45 4/5 Os. 14, 10 23/24 Act. IO, 13-14 291. 8p Aly wt

jie? LOSE, Ah, 18

4/22 HiER., In Osee, Prol. (CC SL, 76, p. 1-2, 1-28) Prol. (p. 2, 28-36)

18 ler OD

21/

24/31 HIER., /n Osee,

hugo magister super osee] prophetia osee T. deest in S O, $V — 11 cons]ad minime admiran 8/9 V CS supra super] 7 QE honestiniora O, ria honestio ra] honestio 14 O V tradicit?] contradicitur CS 21 in18 ne] nec SV 15 domino etiam] etiam domino CSV 5:4 trauit] om. CS V 1 andreas

6

OSE

Ea

Accipe uxorem fornicariam, non frontem rugat, non merorem pallore testatur, non uerecundiam mutato genarum rubore demonstrat, set pergit ad lupanar, scortum ducit ad lectulum. Et non illam pudicitie iungit matronali, set se nepotem probat et luxuriosum. Qui enim adheret meretrici, unum cum ea corpus efficitur. Hec igitur audientes quid possumus respondere nisi illud prop-

heticum: Quis sapiens et intelliget ista, intelligens et sciet bec? Possumus tamen non inconuenienter dicere in typo istud prophete preceptum, quoniam si fiat turpissimum est. Neque enim que35

cumque ob aliquas causas precipiuntur ut in similitudine fiant, uere facta fuisse credendum est. Si quis uero contentiosus istud in rei ueritate et non in figura factum fuisse contendit, multa impossibilia et eque inconuenientia in Sacra Scriptura cogetur reci-

pere. Quorum uerbi gratia unum supponimus. Sanctus ab utero Ieremias si uerum est quod iste contendit accinctus lumbari uesti40

45

mento muliebri per innumeras nationes et Assirios atque Chaldeos gentes Iudeorum inimicissimas iuit ad Eufraten ut ibi absconderet lumbare suum. Et post multa tempora reuersus inuenit illud computruisse ita ut nulli esset aptum usui. Quomodo autem exire poterat et tam longe ire, obsessa Ierusalem, extructis per circuitum munitionibus, fossa, uallo, atque castellis, qui cum se-

mel ad Anathoth uiculum suum tercio ab urbe miliario situm uoluisset exire, in porta capitur et reductus ad principes et uerberatus tanquam profugus et proditor in carcerem mittitur? Hec nos difficultas siue potius imperii exequendi impossibilitas quicquid de lumbari preceptum est in figura fuisse fateri compellit. Si quis amator et assertor litere nobis obiciat Deo iubente nichil turpe esse, paucis respondemus. Nichil Deus precipit nisi quod honestum est, nec iubendo turpia facit ipsa honesta. Ft quia nichil uult nisi quod honestum est, hoc precipit quod honestum est.

DIN OS. 3,

29 I Cor. 6, 16

318 OSTIO

38/43 cir ler. 13) 1-7

31/54 HIER., In Osee, Prol. (p. 3-4, 92-109)

34 precipiuntur] percipiuntur C$V micissimas]

inmunicissimas

V,

46 uiculum] uinculum CSV bendo — honestum est] om. SV

— 39 lumbari]lumbam SV — 41 ini-

inmunicissimat

O

S

43 usui]

so fateri] facti SV

uisui

53/54 nec

SV

iu-

OSEE I 55

60

7

Sunt qui putant Osee de tribu Ysachar ortum in Bedemoth, et in terra sua sepultum placita quiete dormisse. Prophetauit autem contra X tribus, pauca de duabus interserens. Habet secundum hos triplicem materiam. Alia est enim secundum historiam, alia secundum tropologiam, alia secundum allegoriam. Intentio eiusdem est per increpationem x tribuum duas tribus, scilicet Iudam et Beniamin, in mandatis Dei stabilire. Sciendum quoque est Osee Ysaiam, Iohel, Amos, Abdiam, Ionam, Micheam contemporaneos fuisse. Osee autem commaticus est et quasi per sententias lo-

quens.

Ordo etiam prophetarum

secundum

Hebreos

talis est:

65 Osee, Iohel, Amos, Abdias, Ionas, Micheas, Naum, Abacuch, Sop-

honias, Aggeus, Zacharias, Malachias. Secundum Lxx uero hoc

79

modo disponuntur: Osee, Amos, Micheas, Iohel, Abdias, Ionas. In VI reliquis idem qui et apud Hebreos. Breuiter in principio operis sui auctoritatem negotii ponit, et quis ipse et cuius filius et in quo tempore scripserit, paucis insinuat.

VERBVM DOMINI QVOD FACTVM EST AD OSEE FILIVM BEERI. Consuetudo est apud Hebreos in prefaciunculis que sequenti operi preferuntur nominatiuos nominum sine uerbo substantiuo ponere ad quod referuntur, ut est illud: Parabole Salomonis filii Dauid regis 153

Israel, et: Visio Ysaie filii Amos. Et apud nos: Liber generationis lesu Cbristi, et: Apocalipsis Iesu Cbristi. In quibus omnibus subauditur uerbum substantiuum ‘sunt’ uel ‘est’. Ita et in hoc quoque loco debet ‘est’ uerbum

8o

per est. rus sibi

substantiuum subaudiri.

Verbum,

quod

totum subsequens opus locuturus sum, non meum set Domini Hoc iccirco dicit, ne quis putet ea que in sequentibus dictuest de proprio corde eum finxisse, et ita minus credat quod utile est, et ut maior eorum que dicenda sunt fiat auctoritas.

QvoD FACTVM EST. Istud uerbum a Domino factum est ad me; spi-

ritui meo reuelatum est ut aliis loquar. Verecunde autem ‘ad Osee

A

SEPT

EX

7/55 s nm

75/76 Matth. 1, 1

76 Apoc. I, I

57/63 cfr Glossa $5/s7 Glossa ord. in Os. 1:1.5 marg. (vol. 5, p. 354a) 63/64 Glossa ord. in Os. prol. 1 (p. 3533) ord. in Os. x:xx1 marg. (p. 3544) 64/68 cfr Glossa ord. in Os. prol. 4 (p. 3533) ex VULG. — ed. WEBER (p. 1374) 59/60 eiusdem] eius 57 secundum] sicdum SV — 58 enim] om. CSV 77/78 sunt uel — uer62 contemporaneos] contemporanem 5 V (ISIPA 81 corde eum finxisse] finxisse eum corde C'S V bum substantiuum] om. S

8 85

(OSBBET

dicit et non ‘ad me’, et ut persona scribentis innotescat legentibus. Sic et Moyses gratia uitande arrogantie de se tanquam de alio loquens ait: Et erat Moyses mitissimus super omnes bomines qui

90

95

erant in terra. FILIVM BEERI. Intelligendum secundum traditionem Hebreorum, qui putant patres, auos, et proauos quorum nomina in titulis prophetarum ponuntur prophetas esse, licet eorum uaticinia non inueniantur, quod et Beeri propheta fuerit. Quod iccirco dicit ut quasi quodam hereditario iure filius prophete prophetalem gratiam consecutus uideatur. Potest et secundum Jeronimum dici quod uerbum Domini, quod in principio erat apud Deum patrem et Deus erat, factum sit ad Osee qui interpretatur saluator, ut ipsum inspirando quodammodo faceret Deum et saluatorem populi sui, dum annuntiat eis uerbum Domini, et bene uiuendi pre-

IOO

IOS

IIO

bet exempla. Sancti autem ad quos fit sermo Dei sunt dii per gratiam, cum tamen sit unus Deus per naturam. IN DIEBVS OZIE, IOATHAM, ACHAZ, EZECHIE REGVM IVDA, etc. Quibus temporibus prophetauerit his uerbis declarat. Ozias qui et Azarias regnauit in Ierusalem super duas tribus Lit annis, cui succedens filius eius Ioathas regnauit annis XVI, post quem filius eius Achaz similiter regnauit annis XVI. Cuius anno undecimo x tribus captiuate sunt a Salmanasar rege Chaldeorum, et in montibus Medorum locate. Post Achaz regnauit Ezechias filius eius annis xxvii. Vnde patet Osee et ante captiuitatem prophetasse sub Ozia et Ioatha, et ipsam ingruentem sub Achaz luxisse et preteritam propter emendationem Iude retexuisse sub Ezechia rege. Eo autem tempore quo Ezechias cepit regnare super Iudam, regnabat duodecimo anno super Israel leroboam pronepos Hieu. Cui Hieu Dominus promiserat quod usque ad quartam sobolem filii eius regnarent eo quod interfecisset lezabel et duos impios reges, Ochoziam regem Iude et Ioram regem Samarie, cum septuaginta eius fratribus.

87/88 Num. 12, 3

101/106

cfr IV Reg. 15, 1-2; 17, 1; 18, 1-9

III/114 cfr

IV Reg. 9, 24 - 10, 7

88/91 Glossa ord. in Os. 1:1.7 marg. (p. 354a) 93/95 HIER., /n Osee Liz (p. 5, 1-4) 95/99 Glossa ord. in Os. 1:1.2 marg. (p. 354a) ex HIER., In Osee

Liat Cp. 6, 12-13)

101/114. Glossa ord. in Os. 1:1.4 marg. (p. 354a) ex HIER,

In Osee Li.1 (p. 6-7, 32-48)

89 et] om. CSV 103 post quem] postquam captiuitate S V 112 quod usque] quousque CSV

OTS

104 captiuate]

OSEE 1 IIS

I20

125

130

135

9

PRINCIPIVM LOQVENDI DOMINVM IN OSEE. Hec littera dupliciter ex-

poni potest. Vel ideo dicit principium loquendi Dominum fuisse in Osee, quod inter hos omnes prophetas qui sub predictis regibus prophetauerunt primum Dominus in Osee locutus sit, et postea ad ceteros. Vel hoc quod dicit, principium loquendi Dominum fuisse in Osee, non ostendit eum omnium prophetarum primum fuisse, set quod hec que secuntur, scilicet: Vade et assume tibi uxorem fornicationum, primum ad Osee locutus sit. Nota aliud esse loqui Dominum in Osee, aliud Dominum ad Osee. IN OSEE. Non ipse loquitur ad Osee, set per Osee ad alios. 'Ad Osee' uero loquens ad ipsum significatur conferre sermonem. Quidam codices habent: Principium loquendi Domino in Osee. Cuius litere hic est sensus: Inter illos prophetas in quorum titulo preferuntur hi quattuor reges, Dominus principium habuit loquendi ad populum suum per Osee. Quidam uero habent: Principium loquendi Dominum in Osee. Cuius litere hic sensus est: Principium loquendi, id est annuntiandi, Dominum, id est uoluntatem eius ad populum inter illos prophetas qui sub supradictis regibus prophetauerunt, fuit in Osee, id est, per Osee. In Hebreo planius: /n principio locutus est Dominus in Osee.

ET DIXIT DOMINVS AD OSEE: VADE SVME TIBI VXOREM TIONVM ET FILIOS FORNICATIONVM,

etc. Verbum

Hebraicum

FORNICApro quo

nos habemus 'fornicationum' subauditur. Sume tibi uxorem fornicationum et sume tibi filios fornicationum. Vtrumque enim potest intelligi quod et fornicarie prioris de fornicaria susceptos re140

cipiat filios, et ipse ex meretrice

generet

liberos,

qui iccirco

fornicationis appellandi sint filii quod sint de meretrice generati. Nec culpandus propheta interim ut sequamur historiam si meretricem conuerterit ad pudicitiam, set potius laudandus quod ex mala bonam fecerit. Non enim qui bonus permanet ille polluitur 145 si societur malo, set qui malus est in bonum uertitur si boni exem-

116/125 HIER., /n Osee L.i.2 (p. 7-8, 64-74)

1:2.1 int. (p. 3542), et Vulg. codd. Ad. Fe 134 cfr Biblia Hebraica, ad loc. et 118-139)

125/130

PMSOW

cfr Glossa ord. in Os.

PO “gluse

133/

136/170 HIER., 7 Osee Li.2, (p. 8-9, 80-100

122/123 locutus sit — ad osee] om. O 18 dominus] dicuntur SV 141 Sint ... 136 hebraicum] zanunim add. Hier. 132 sub] om. CSV 143 ad pudici142 culpandus] est add. CSV sint] sunt ... sunt CSV

tiam] ad penitentiam et pudicitiam CSV

IO

OSEE

I

pla sectetur. Ex quo intelligimus non prophetam perdidisse pudicitiam fornicarie copulatum, set fornicariam assumpsisse pudici-

tiam quam ante non habebat, presertim cum beatus Osee non hoc causa luxurie, non libidinis, non propria demum fecerit uoluntate, 150

set Dei paruerit imperio. Si quis autem contentiosus et maxime

gentilium noluerit figuraliter dictum recipere, et irriserit prophetam fornicarie copulatum, opponamus ei illud quod solet laudare Grecia et philosophorum scole concinunt. Qua ratione predicent Xenocraten uirum eruditissimum, qui Polemonem luxuriosissimum iuuenem, et inter psaltrias atque tibicinas et impudicas mulieres ebrium et coronatum, fecit obedire sapientie, et adolescentem turpissimum mutauit in sapientissimum philosophorum? Cur Socratem ad celum leuent, qui Fedonem, ex cuius nomine Plato160

nis liber est, de lupanari ob crudelitatem et auariciam domini multorum libidini seruientem in Achademiam transtulerit? Et quicquid illi de philosophie magistris responderint, nos ad prophete defensionem referimus. Hec aduersus eos qui Ethnicorum sunt similes dixerimus. Ceterum nostris qui tamen ueritatem uolunt re-

165

cipere illud breuiter ostendimus, ex eo quod dicitur: Quía fornicans fornicabitur terra a Domino, non tam prophetam iunctum

170

recessisse. Potest quoque, ex eo quod non est additum ‘omnis terra,’ nunc Iudea accipi uel proprie Samaria et Israel, id est decem tribus, que eo tempore quo hec dicebantur a Domino recesserant.

esse meretrici quam omne

humanum

ET ABIIT ET ACCEPIT GOMER

genus a societate Domini

FILIAM DEBELAIM, etc. Prophete sic

multa post secula de aduentu Christi et de uocatione gentium pollicentur, ut presens tempus non negligant, ne contionem ob aliud conuocatam non docere de his que instant, set de incertis et 175 futuris ludere uideantur. Itaque et hec Gomer filia Debelaim que

153/157 Diog. L., Vitae 4, 3, 16

157/160 Di0G. L., Vitae 2, 105

171/

185 HIER., /n Osee Li.3/4 (p. 10, 148-172)

147/148 fornicarie copulatum — assumpsisse pudicitiam] om. S 153/ 154 predicent] transp. post polemonem SV, predicentur 7, predicunt O 154 xenocraten] di renocratem SV — 155 psaltrias] psalterias 7; salteras $ V, saltas C ut uid. atque] ac CSV — z58 fedonem] scripsimus, sidonem CASI Uf 159 crudelitatem] credulitatem CS V r61 responderint] responderunt CSV 169/170 recesserant] recesserunt SV 171 accepit] uxorem ddd. CSV — 173 tempus] tempore CV — 174 et] de add. CSV

OSEE

I

Il

ab Osee uxor accipitur, que et meretrix est et tres parit liberos, sic

ad uocationem referenda est nationum. Et tam hec prostituta et meretrix quam adultera que xv argenteis conducitur et choro et dimidio choro ordei referuntur ad Israel, id est, ad x tribus que 180

erant in Samaria sub rege Ieroboam qui fuit de Ephraim, et ad Iudam qui regnabat in Ierusalem de stirpe Dauid. Idem significant he due mulieres quod et ille in Zacharia, que upupe siue milui uel herodii alas habere dicuntur, et ire in terram Sennaar ubi Babilon condita est. Idem et ille due sorores in Ezechiel, Oolla et

185

Ooliba, et due uirge que in unam uirgam sociantur. VOCA NOMEN EIVS IEZRAEL QVONIAM ADHVC MODICVM ET VISITABO SANGVINEM ÍEZRAEL SVPER DOMVM HIEV, etc. Sensus est: Parum tem-

190

poris adhuc superest, quo completo uindicabo effusionem sanguinis populi mei decem tribuum, que per lIezrael metropolim suam significantur, super domum, id est familiam, Hieu. In quibus uerbis innuit uastationem et depopulationem, que ab Assiriis in populo suo facta est, regum et principum euenisse peccatis, et maxime propter peccatum Hieu, qui cum a Domino ad ydolatrarum subuersionem esset suscitatus in regem, et in eo se Do-

195

200

mino placuisse cognouisset quod impiam Iezabel et stirpem domus Achab et ydolorum cultores funditus deleuisset, ipse tamen ab ydolatria et a peccatis Ieroboam filii Nabath non recesserit. 'Adhuc modicum' dicit, quia parum quid temporis restabat usque ad subuersionem domus Hieu, sub cuius pronepote Ieroboam prophetare cepit Osee. Quo mortuo, filius eius Zacharias successit in regnum, quem VI mense imperii sui occidit Sellum de alia stirpe generatus. ET QVIESCERE FACIAM REGNVM DOMVS ISRAEL. Non

mirum si domus Hieu subuertatur, cum etiam regnum domus Israel, id est x tribuum, post non multos annos omnino sit delen205

dum. A Zacharia enim filio Ieroboam, cuius atauus fuit Hieu, us-

que ad annum

IX Osee, quando

182/184 Zach. 5, 9

198/211

decem

184/185 Ez. 23, 4

tribus ducte sunt in

200/202

cfr IV Reg. 15, 8-9

HIER., In Osee Li.5/4 (p. 11-12, 191-195 et 198-208)

181 regnabat] regnabit sanguinem iezrael] om. O

piam] impiissimam C'S V cesserunt SV 204 X] ex

$V — 183 ire] ne

SV

186/187 quoniam adhuc —

193/194 ydolatrarum] ydolarum CSV

— 195 im-

195/196 domus] om. CSV — 197 recesserit] reSV

i

OSEE

I

captiuitatem, supputantur anni XLIX. Occisoque Zacharia, qui fuit ultimus de stirpe Hieu, statim reges Assiriorum ceperunt Ruben et

Gad et dimidiam tribum Manasse que erant trans Iordanem, et deinde multas Samarie ciuitates, et totam Neptalim, et ad extremum omnes reliquas tribus. ET IN ILLA DIE CONTERAM ARCVM ISRAEL IN VALLE IEZRAEL. Quando

ultus fuero sanguinem Iezrael super domum Hieu, et regnum Israel Assirio uincente deleuero, tunc in illa die et in illo tempore conteram omne robur exercitus Israel in Valle Iezrael. ‘In ualle' dicit, quia iuxta Iezrael metropolim regni Samarie et campi iacent latissimi et uallis nimie uastitatis que plusquam x milibus passuum tenditur. In hac commisso certamine ab Assiriis cesus est Israel, id est decem tribus que ob Ieroboam de tribu Ephraim, qui primus

scisma fecit in populo, appellate sunt Ephraim. Et interdum propter loseph qui fuit pater Ephraim uocantur Ioseph; nonnunquam Samaria, que et ipsa fuit altera metropolis decem tribuum, que postea ab Augusto Cesare appellata est Augusta et Sebaste, in qua ossa beati Iohannis Baptiste condita sunt. Post diuisionem ergo 225

duarum et decem tribuum, ob maximam partem multitudinis que leroboam secuta est, nomen pristinum Israel remansit in decem

tribubus, et propter tribum Iuda que regnauit in Ierusalem alie due tribus Iuda appellate sunt. ET CONCEPIT ADHVC ET PEPERIT FILIAM. ET DIXIT EI: VOCA NOMEN EIVS 230

ABSQVE MISERICORDIA, etc. Consideranda Domini indignatio quod nequaquam domui Israel se dicat ultra misereri, set eos de me-

moria sua eterna obliuione delere, quia usque hodie Persarum regibus seruiunt et nunquam eorum est soluta captiuitas. Domui

autem Iuda misericordiam pollicetur, et dicit quod eos saluabit in Domino Deo suo, in se ipso scilicet qui Deus eorum est. Saluauit autem eos quando Israel Assiriis traditus est de manu Sennache-

rib, non in arcu et gladio et bello et in equitum multitudine, set in

207/211 cfr IV Reg. 15, 29

219/220

cfr III Reg. 12, 20

212/228 HIER., / Osee L.i.s (p. 12, 216-234) (p. 13, 264-275)

212 israel] scripsimus,

iezrael

CSV

OT

230/239 HIER., /n| Osee 1.i.6/7

214 illa] illo CSV

220 qui primus - sunt ephraim] om. 5 — 231 domui]domini CSV rum est soluta] soluta est eorum C, absoluta est eorum SV

219/

— 233 eo-

OSEE I

T

suo robore, quando misit angelum suum et percussit de exercitu 240

eius CLXXxv milia. Hic manifeste apparet illud quod ab Ethnico dicitur: *Res hodie minor est here quam fuit, atque eadem cras detrahet exiguis aliquid." Fuso enim in Valle Iezrael populo et regno decem tribuum destituto, nequaquam

Iezrael, id est semen Dei,

set filia, id est femina fragilis sexus et que uictorum pateat libidini, nascitur, et absque misericordia' uocatur. Iccirco enim ducta 245 est captiua, quia misericordiam Dei non habuit. ET ABLACTAVIT EAM QVE ERAT ABSQVE MISERICORDIA, etc. Qui uoca-

8-9

|

batur semen

Dei uersus

in feminam

et propter inbecillitatem

uirium offensamque Dei ductus in captiuitatem quia misericor250

diam Domini non habebat, nequaquam ‘ablactatus’ dicitur set ‘ablactata.’ Viri enim robur amiserat. Qui ablactatur a matre recedit, parentis lacte non uescitur, alimentis sustentatur externis. Ita et Israel proiectus a Domino et captiuitatis circumdatus angustiis, atque in Babilone cibis sustentatus immundis, uocatur 'non po-

255

pulus Dei,' et eterna gentis aliene feritur sententia, ut dicatur 'non populus meus,’ et abdicetur in perpetuum. Quod recte intelligere possumus et in omni populo Iudeorum, qui propter offensam seminis Dei in captiuitatem traditus regnum perdidit et prouinciam,

appellaturque ‘non populus Dei.’ Si quis autem contentiosus inter260

pres noluerit recipere ista que dicimus, set meretricem nomine Gomer filiam Debelaim primum et tercium masculos, secundam

que media est feminam intellexerit procreasse, hoc uolens Scripturam sonare quod legitur, respondeat quomodo in Ezechiele illud exponat, ubi iubetur a Domino portare iniquitatem domus Is265

rael, id est x tribuum, et cccxc diebus in uno latere sinistro dormire perpetuo, et ita ut nunquam euigilet nec mutet latus, nisi

forte sopore saciatus paululum aperuerit oculos ad sumendum sordidissimum cibum subcinericii panis, qui de frumento et ordeo

238/239

cfr IV Reg. 19, 35

262/263

Ez. 4, 4-5

241/245 cfr HIER., In Osee L.i.5 Cp. 13, 257-264) 240/241 IVV., Sat. 3, 23-25 246/279 HiER., [n Osee Li.8/9 (p. 14-15, 289-326)

240 cras] causas SV

scriptum CSV

248 offensamque] of-

241 aliquid] om. CSV

251 externis] exterius SV fensam quia CSV 261 que] qui 259 que] qua SV in S, om. V

253 in babilone] spatium SV — 261/262 scripturam]

—— 266 paululum] paulum C, parum SV

14

T -o

(SEIEN)

et faba et lente et milio coctus sit in humano stercore. Hoc enim rerum natura non patitur, ut quisquam hominum per Cccxc dies semper in uno latere dormiat. Et rursum inquit: Suscipies iniquitatem domus Iuda, et diebus xi dormies in latere dextro. Hi autem

dies pro annis supputabuntur, quibus Israel et Iuda captiuitate et obsidione longissima deprimuntur, ita ut uincti et immobiles de latere in alterum latus se mutare non possunt. Si hec et cetera his 275

similia que in Scripturis Sanctis legimus facta non potuerit appro-

bare, set aliud quid significare contenderit, ergo et meretrix ista mulier et alia adultera, que aut prophete iungitur aut a propheta seruatur, non turpem carnalis commercii

coniunctionem,

set sa-

cramenta indicant futurorum. ET ERIT NVMERVS

te

FILIORVM

ISRAEL QVASI ARENA MARIS, etc. Beatus

Apostolus super uocatione gentium et fide eorum qui ex Iudeis

285

; LE

295

credere uoluerunt istud asserit Christi temporibus esse completum, ut scilicet in Israel intelligantur xii tribus, id est omnis populus Iudeorum, et in Iuda hi qui ex gentibus Dominum confitentur. Potest et sic secundum litteram exponi. Licet captiuitatibus, exiliis, uastationibus et multis mortis gentibus diminuti, oppressi, et contriti sunt filii Israel, erit tamen tempus in fine, scilicet post aduentum Helie, quando instar arene maris super numerum multiplicabuntur. In locisque illis ubi abiecti a Domino et ‘non eius populus' dicentur, uocabuntur ffilii Dei uiuentis.' ET CONGREGABVNTVR FILII ISRAEL ET FILII [VDA PARITER. Hoc putant Iudei futurum esse in aduentu helimeni sui, quod x tribus et due simul congregate unum ex se populum facient, et eum unum caput habebunt. Quod ait: Et ascendent de terra, sic potest intelligi, quod ita multiplicabuntur tanquam more herbe de terra exurgerent. QVIA MAGNVS EST DIES IEZRAEL, id est magne uenerationis et

admirationis erit ille dies, quando semen Dei dispersum, id est populus ipsius dispersus per omnes nationes, congregabitur.

270/27 Y.BZA

280/283

Rom. 9, 27

280/284 HIER., In Osee Li.10/11 (p. 16, 363-369)

269 quisquam] quicquam $V — 27o rursum] rursus CSV GA 285 potest] etiam add. CSV 286 mortis] 288 aduentum] euentum CSV — 293 simul] sinibus SV regi add. C V, regni add. S

OTHER

283 id est] in ortis SV 298 omnes]

OSEE 1 300

15

DICITE FRATRIBVS VESTRIS: POPVLE MEVS, ET SORORI VESTRE: MISERICORDIAM CONSECVTA. Quia magnus est dies Iezrael in quo et Iudas et Israel unum habebunt principem, et nequaquam dicetur Israeli ‘non populus meus,’ set econtrario uocabuntur filii Dei uiuentis. Iccirco, o homines tribus Iuda, nolite desperare x tribuum salu-

305

310

315

320

tem, set eas cotidie et sermone et uoto et literis ad penitentiam prouocate, quia frater uester appellantur et soror. Frater ex eo quod dicitur ‘populus meus;’ soror ex eo quod appellatur ‘mise-

ricordiam consecuta." IVDICATE MATREM VESTRAM, IVDICATE, QVONIAM NON IPSA VXOR MEA, ET EGO NON VIR EIVS, etc. Hucusque ad Israel populum, id est ad x tribus, sermo directus est. Hic precipitur filiis, id est populo, ut ineant iudicium aduersus matrem suam que eos genuit, que de meretrice uxor effecta mores pristinos non dereliquit, et rursum fornicata est cum amatoribus suis. Et uide clementiam uiri. lam repudiata est, iam abiecta, iam ei locutus est: Hec non uxor med, et ego non uir eius; tamen precipit filiis utnequaquam ad uxorem patris quam illa dimisit, set ad matrem suam loquantur que eos genuit. Loquantur autem ad penitentiam prouocantes ut auferat fornicationes a facie sua. Vel sic: Vos filii iudicate matrem uestram, id est pena et afflictione dignam iudicate, quoniam me, uirum pubertatis sue, dereliquit. Matrem uocat totam populi congregationem; filios uero singulas in eodem populo personas. AVFERAT FORNICATIONES SVAS A FACIE SVA, etc. Loquitur a simili

325

330

mulieris fornicarie, que caput comit, faciem purpurisso et cerusa depingit, ut amatoribus suis placeat, et mollicie uberum suorum iuuenum allicit petulantiam. NE FORTE EXSPOLIEM EAM NVDAM. Seruat adhuc metaforam fornicarie, quam amatores sui cum offensi fuerint ita nudam spoliant ut fuit in die natiuitatis sue. Quasi diceret: Cesset populus iste a cultu ydolorum suorum, quibus sicut fornicaria amatoribus suis omnimodis placere contendit, ne forte exspoliem eam omni protectione et auxilio et statuam eam sicut fuit quando in Egypto inueni eam ydolatrie sordibus pollutam, et omni transeunti pedes diuaricantem.

300/307 (p. 18, 29-39)

HIER., In Osee Lia (p. 17, 4-10

309/318 HiER., In Osee Iii.2/3

331/332. cfr HiER., In Osee 1.ii.2/3 (p. 18, 50-51)

304 et sermone]

soror] et add. S V

sermone

305 appellantur]

CSV

ex eo] om.

SV

appellamur

CSV

16

OSBEZI

VELVT TERRAM NEM, ET STATVAM EAM EAM QVASI SOLITVDI ET PONAM INVIAM. Id est, statuam eam horridam et incultam et a nullis uicinis 335

frequentatam, sicut solitudo et terra inuia non frequentatur, et rerum omnium necessariarum penuria conficiam. Et hoc est quod dicit: Interficiam eam siti. Nulla enim inedia sic affligit ut sitis. Vnde et pro maxima omnium inediarum ponitur a propheta. Vel sic: Si noluerit ad meliora conuerti, faciam illi quod feci in solitu-

2,4

340 dine, ut ducti tim bonorum ET FILIORVM SVNT, etc. Hoc 345

in captiuitatem cadant in terra aliena, patientes si-

omnium ut ad patriam suam redire non ualeant. ILLIVS NON MISEREBOR QVONIAM FILII. FORNICATIONVM plus faciam ei cui dixi: Non uxor mea tu, et ego non

uir tuus. Quando enim de Egypto eduxi eam, interfectis parentibus filii eorum in terram promissionis ingressi sunt. Nunc autem

fornicarie matris liberi peribunt cum matre meretrice, quoniam filii fornicationis sunt, et mali ex malis geniti. Que in tantam uenit impudentiam ut audiret per Ieremiam: Facies meretricis facta est 350

tibi, impudorata es tu. ^n non est hoc dure frontis et meretricie impudentie ut in suo scelere glorietur et dicat: Sequar amatores meos; uadam ad ydola que michi ad uictum et ad uestitum necessaria prebuerunt’?

PROPTER HOC ECCE EGO SEPIAM VIAM TVAM SPINIS, etc. Dixerat me-

Di

M23^ ^

360

retrix: Vadam post amatores meos, qui omnium rerum michi prebuerunt abundantiam. Respondet Dominus: Ego sepiam uiam tuam spinis ne possis ire quo desideras, et interponam maceriam, et semitas tuas quas crebro triueras pede non inuenies, nec apprehendes eos quos tanto studio sequebaris, ut rerum necessitate compulsa ad uirum tuum reuertaris. Ex quo intelligimus quia prouidentia Dei sepe nobis accidunt mala, ne habeamus ea que cupimus, et uariis calamitatibus huius seculi et miseriis ad Dei seruitutem redire cogamur. Amatores autem Ierusalem et gentis

348/349 ler. 5, 3 E 339/341 HIER., In Osee Lii.2/3 (p. 19, 64-67) I.ii.4/5 Cp. 19-20, 85-97)

343/352 HIER, In Osee

353/366 HIER., /n Osee Lii.6/7 (p. 20-21, 122-141)

334 inuiam] uiuam C'S, inpiam V 335 frequentatam] frequentata CS V 337 sii]asiti CSV — 339 meliora] melioram C, meliorem SV 341 pa-

triam] penitentiam $V — 350 scelere] om. CSV — 357 triueras pede] pede triueras CSV

OSEE I

17

Iudee secundum historiam illius temporis Assirios atque Chaldeos et Egyptios nationesque ceteras intelligamus, cum quorum ydolis 365 fornicata est, et a quibus bellorum tempore prementibus malis frustra sperauit auxilium. ET HEC NESCIVIT QVIA EGO DEDI EI FRVMENTVM, etc. Quod autem

37/8:

iuxta litteram auro et argento et cunctis opibus abundauerit Ierusalem, et ydola fecerit Baal, demoni Sidoniorum uel potius Babiloniorum, et Ezechiel plenius in suo ponit uolumine, et omnis prophetarum narrat chorus. ICCIRCO REVERTAR ET SVMAM FRVMENTVM MEVM IN TEMPORE SVO, etc. Grauior pena est quando in tempore messis et uindemie sperate fruges auferuntur, et uinum quodammodo tantum tollitur e mani-

bus. Si autem in tempore aree et torcularis quando sterilitatem preteritam nouis frugibus terra fecundat omnium rerum penuria

est, quid de reliquo anni tempore quando uetera conseruantur sperare debemus? Liberatur autem lana et linum ne ultra ignominiam operiant meretricis ut scilicet Dei nudetur auxilio, et om380 nium ab ea angelorum tutela discedat. Vnde et Apostolus liberari dicit creaturam a seruitute corruptionis in libertatem glorie filiorum Dei. ET NVNC REVELABO STVLTICIAM EIVS IN OCVLIS AMATORVM EIVS. Liberato lino et lana ne operirent ultra ignominiam fornicarie, omnis 385 turpitudo Ierusalem siue stulticia per quam comparata est turpitudinem reuelabitur in conspectu amatorum eius, ut qui uelatam

390

desiderabant, apertam contempnant. Cumque tradita fuerit amatoribus suis, Assiriis siue demonibus quibus et ipsa et Assirii seruiunt, nullus, inquit, eam de manu mea poterit eripere probata inbecillitate demonica, quod qui rebus omnibus abundantes deceperant, oppressos malis liberare non possit. Tradita autem Babilonie seruituti nequaquam tres sollempnitates, Pasce et Pente-

370 EZ. 16, 17

380/382 Rom. 8, 21

373/382 HiER., In Osee 367/371 HiIER., /n Osee 1.ii.8 (p. 21-22, 162-167) 383/403 HiER., Im Osee Lii.10/12 (p. 23, 214-235) I.ii.9 (p. 22, 174-184)

369 fe368 opibus] operibus CV 364 nationesque] nationes CS V 380/381 li380 ea] eo CSV 376 rerum] om. CSV cerit] fecit CS V 388 de38s stulticia] stulticiam CSV O berari dicit] dicit liberari CS V

monibus] demoniis CSV

ipsa] ipsi CSV

18

OSEE I

costes atque Tabernaculorum, celebrare poterit; non Neomenie, id est Kalendarum, non Sabbati exercere leticiam, nec omnes 395

festiuitates quas uno nomine comprehendit. Vinea quoque et ficus et rerum omnium abundantia corrumpetur. In uinea leticiam,

in ficu suauitatem et dulcedinem intellige, que auferentur grauissime malis seruitutis. Et auferentur iccirco quia non a Deo sibi donari quasi coniugi, set ab amatoribus suis quasi meretrici pro 400

libidinis mercedibus arbitrata est. Tunc nequaquam habebit arbores pomiferas, set omnia uertentur in saltum. Et quia semel meta-

foram a siluis ceperat, finit in reliquo, ut hostes a quibus deuoranda sunt omnia bestias nuncupet. ET VISITABO SVPER EAM DIES BAALIM, etc. Seruat personam mere-

405 tricis que auro ornatur et gemmis ut placeat amatoribus suis, et quicquid pulcritudinis non habet per naturam, arte conquirit. Hec

autem uniuersa faciebat ut sequeretur amatores et relinqueret uirum, tantumque desiderium habebat uoluptatis ac libidinis ut omnem 410

2, 14-15

memoriam amiserit maritalem, et oblita sit fuisse se con-

iugem. Quamobrem in ipsis sollempnitatibus quibus accendebat thura demonibus, uisitabitur in plagis et corripietur in penis. PROPTER HOC, ECCE EGO LACTABO EAM, etc. Postquam ea que supradicta sunt fecerit Dominus

mulieri fornicarie, tunc, id est in

aduentu filii sui, aperiet spem salutis, et dabit locum penitentie, 415 et blandietur ei. Hoc enim significat lactabo eam,' ut post penarum magnitudines, dolores pristinos mitiget prosperorum repromissione. Et ducam eam, inquit, in solitudinem, id est, educam ex malis sicut et prius de Egypti eduxeram seruitute, et loquar ad cor eius uerba mollia, uerba consolatoria, ut tristiciam gaudio temperem, iuxta ydioma Scripturarum, quibus uerbis et Sichem locutus est ad cor Dine, et Ioseph in Egypto fratribus suis tristibus atque metuentibus, ut meror gaudio mutaretur. Quodque sequitur: Et dabo ei uinitores ex eodem loco; quia magne felicitatis est principibus et magistratibus sue gentis subdi. Pollicetur etiam 425 nunc quod uinitores, id est principes, ei daturus sit de eodem loco,

420/421

Gen. 34, 3

421/422. Gen. 45, 3-5

404/411

HIER., In Osee Lii.r3 (p. 24, 257-271)

413/426 HIER., In Osee

Lii.14/15 (p. 25-26, 305-321)

403 bestias] bestia

SV

nuncupet] non cupet C, non capiet SV

OSEE I

430

435

440

445

450

455

19

id est de terra sua. Vel sic: PROPTER HOC, ECCE EGO LACTABO EAM ET DVCAM IN SOLITVDINE, etc. Propter supradictam peruersitatem fornicarie mulieris, que collatorum a me beneficiorum ingrata extitit, immo pro bonis que retributio pessima mala reddidit, ego lactabo eam, id est, lactari et decipi eam permittam. Et in solitudine ducam eam, id est, ut instar solitudinis deserta et inculta sit, uastabo eam. Cui expositioni translatio LXX consonare uidetur: /deo ecce ego seducam eam, et ponam illam quasi desertam. Nel sic: Ea que predixi non incutiant illi timorem, et hoc est quod dicit ‘propter hoc. Quasi diceret: Propter hoc quod superius minatus sum ne timeat, quia ecce ego lactabo eam, id est nutriam, et in solitudinem ducam, id est extra timorem et tumultum. Vel sic: Propter boc, subauditur quod me offendit, ego puniam eam, ut sit ibi distinctio. Et est aposiopesis. Et ne multe comminationes eam desperare compellerent, statim subdit et prospera. Simile quid apud Ethnicos legimus: “Quos ego; set prestat motos componere fluctus." Sic et secundum ceteras sententias, ne desperaret uel dilecta nimis offenderetur, supponit prospera dicens: Et loquar ad cor eius. Id est, ea loquar que sibi erunt placentia et secundum cor suum. ET VALLEM ACHOR AD APERIENDAM SPEM. Promittit se daturum ei Vallem Achor ad apertionem spei futurorum bonorum, forsitan ideo quia sicut de Egypto egressi hanc regionem iuxta Iericho prius obtinuerunt in spem terre relique possidende, ita et egressis de Babilone hec pars terre promissionis prius possessa est, ubi greges suos pauerunt, iuxta quod in Ysaia legitur: Et erunt campestria in caulas gregum, et Vallis Achor in cubile armentorum populo meo qui requisierunt me. Quidam Iudeorum hec ad helimeni sui tempora referunt, et omnia hec sibi in futurum promittunt. Frequenter ubi ‘propter hoc’ uel ‘propter ea’ legitur in nostris codicibus, in Hebreo 'certe' reperitur. Quod si forte et hic est, littera plana est.

432/433

291-292)

441/442

Os. 2, 14 iuxta LXX, cfr Hier. Im Osee Lii.14/15 (CC SL, 76, p. 25,

450/452. Is. 65, 10

VERG., Aen. 1, 135

426 ecce] om. CSV tari et — id est] om. S

437Xet]xestuS. V7

452/454

KARA, ad loc.

427 solitudine] solitudinem CSV —— 430/431 lac434 predixi] dixi CSV incutiant] menciant S V.

442 sententias] suas SV

448 relique] om. CSV

452/453

443 dicens] dicemus SV

helimeni] helimenem

$V

20

OSEE

I

ET CANET IBI IVXTA DIES IVVENTVTIS SVE, etc. Quia semel lactationem et eductionem in solitudinem, et uinitores ex eodem loco, et

Vallem Achor posuerat, et totam historiam exeuntium de Egypto 460

breui sermone

perstrinxerat, etiam nunc

conseruat, ut quomodo

historie similitudinem

eo tempore quando egrediebantur de

terra Egypti submerso Pharaone in Mari Rubro arripuit Maria timpanum et precinens exultauit ceteris dicens: Cantemus Domino gloriose enim bonorificatus equum et ascensorem deiecit in mare, 465 sic nunc quoque secundum dies iuuentutis sue siue adolescentie

sue quando egressa est de terra Egypti canat atque letetur. , 16

IN DIE ILLA VOCABIT ME VIR MEVS, etc. Primum omni Asie regnasse Ninum Beli filium, omnes Barbare et Grece narrant historie. Qui apud Assirios Ninum sui nominis condidit ciuitatem, quam Hebrei

470 uocant Niniuen. Huius uxor Semiramis de qua multa et miranda feruntur muros Babilonis extruxit. De qua insignis poeta testatur dicens: *Quam dicitur olim coctilibus muris cinxisse Semiramis urbem." Hic aduersus Zoroastrem magum regem Bactrianorum forti certamine dimicauit, et in tantam peruenit gloriam, ut patrem suum Belum transferret in Deum. Qui Hebraice dicitur Bel, et in multis prophetis maximeque in Daniele iuxta Theodotionem sub ydolo Babilonis hoc appellatur nomine. Hunc Sidonii et Fenices appellant Baal. Eadem enim inter beth et lameth litteras consonantes ain uocalis littera ponitur, que illius lingue proprietate 480 nunc Bel, nunc Baal legitur. Vnde et Dido Sidonia regii generis cum Eneam suscepisset hospitio, hac patera Ioui uina delibat, qua "Belus et omnes a Belo soliti." Didicimus exordium demonis, immo hominis in demonem consecrati; omnia enim ydola ex mortuorum errore creuerunt. Audiamus et cetera: lingua Hebrea et Syra Baal interpretatur ‘habens.’ Si uoluerimus dicere ‘habens me,’

463/464 Ex. 15, 1

7 457/466

476 cfr Dan. 14, 2

HIER., In Osee 1.ii.14/15 (p. 27, 361-372)

Lii.16/17 (p. 28-29, Aen. 1, 729-730

392-427)

472/473

OVID.,

Met.

467/497

HIER., In Osee

4, 57-58

482 VERG.,

467 etc] de origine baal add. O 470 semiramis] seminimis SV 471 poeta] porta SV 472 semiramis] seminimis S V 473 bactrianorum] lacrimorum $ V 484 creuerunt] credunt S$ V 48s uoluerimus] uolumus

CSV

OSEE

I

21 ^

dicimus ‘baalim’. Et apud utramque gentem uxores uiros suos uocant ‘baalim,’ id est uir meus, quod intelligitur ‘habens me.’ Et est sensus, qui me habet in coniugio. Hebreorum lingua uocatur uir js. Vnde et uxor que de uiro sumpta est in Genesi appellatur

490 ‘issa,’ quasi a uiro uirago. Quod ergo dicit Deus hoc est: Cum utroque sermone, id est ‘ysi’ et ‘baali,’ appelletur uir meus siue maritus meus. Tantum odi ydolorum nomina, ut etiam quod bene dici potest propter ambiguitatem et uerbi similitudinem nequaquam uelim dici, set appellari me ‘ysim’ magis quam ‘baalim,’ ne 495 dum aliud loquitur alterius recordetur et uirum nominans ydolum cogitet. Ignosce obscuritati que tribus modis nascitur: aut rerum

difficultate, aut magistri imperitia, aut discentis nimia tarditate. ET PERCVTIAM

EI FEDVS IN DIE ILLA CVM BESTIA AGRI, etc. Quando

omnia religionis aduerse uocabula fuerint ablata de populo Do500

minum. confitente, et uocauerit, inquit, me wir meus,

et nequa-

quam baalim, id est ydolum meum, tunc percutiam ei fedus atque concordiam cum bestiis agri et uolatilibus celi et reptilibus terre. Pacatis omnibus arcus et gladius conteretur ac bellum. Non enim erunt necessaria instrumenta pugnantium, cum qui pugnent 505

defuerint. Quibus fractis atque contritis, dormient credentes fiducialiter, et sub uno pastore requiescent, siue sperabunt in his que oculus non uidit et auris non audiuit, et in cor hominis non as-

cenderunt, que preparauit Deus diligentibus se. ET SPONSABO TE MICHI IN SEMPITERNVM, etc. O quanta clementia 510

515

Dei! Meretrix que cum multis amatoribus fornicata est et ob crimen bestiis tradita, postquam reuertitur ad uirum, nequaquam reconciliari ei dicitur, set desponderi. Et uide quid sit inter coniunctionem Dei et hominum: homo cum uxorem acceperit de uirgine mulierem facit, id est non uirginem. Deus etiam meretricibus copulatus eas mutat in uirgines, iuxta illud quod per Ieremiam adultere dicitur: Non ut Dominum me inuocasti, aut patrem, aut prin-

489 Gen. 2, 23

507/508 I Cor. 2, 9

498/508 HiER., In Osee Lii.i8 (p. 29-30, 547 HIER., /n Osee L.ii.19/20 (p. 30-31, 476-520)

516/517 ler. 3, 4

441-446

et

461-472)

509/

SV —— 490 is486/487 etapud - uocant baalim] om. SV — 489 is]idest SV — $05 de494 uelim] uelum SV — 497 tarditate] caritate $SV sa]illa $V $10 cum] est fuerint] defuerunt O, deficiunt $ 7, destermus V

po

OSEE

I

cipem uirginitatis tue. Querimus cur tercio desponsionis nomen repetierit. Primum enim ait: Sponsabo te michi in sempiternum. 520

525

530

535

Secundo: Et sponsabo te michi in iusticia et iudicio et misericordia et in miserationibus. Nec hoc fine contentus iungit et tercio: Et sponsabo te michi in fide, et scies quia ego Dominus. Primo despondit eam in Abraham, siue in Egypto, ut uxorem habeat sempiternam. Secundo in Monte Synai dans ei in sponsalibus legis iusticiam atque iudicium, et iunctam legi misericordiam, ut quando peccauerit tradatur captiuitati. Cum egerit penitentiam reuertatur in patriam et misericordiam consequatur. De his spon-

salibus in diuersis locis Psalmista decantat: Misericordiam et iudicium cantabo tibi Domine. Et: Misericordia et ueritas obuiauerunt sibi, iusticia et pax deosculate sunt se. Quos duos calices in xxiii Psalmo legimus: Calix in manu Domini uini meri plenus mixto. Et inclinauit ex boc in illud, id est de iusticie calice in calicem misericordie, et rursum de calice misericordie in calicem iusticie. Si iniquitates, inquit, obseruaueris Domine, Domine, quis sustinebit? Quia apud te propitiatio est. Ista igitur meretrix que primum uoto sponsi in eternos fuerat iuncta complexus ut nunquam a uinculo recederet maritali quia recessit et in Egypto fornicata est, rursum per Legem assumitur. Quam quia preteriit,

prophetis quasi sponsi sodalibus qui ad se missi fuerant interfectis, nouissime uenit Dei filius Dominus Iesus. Quo crucifixo et a mortuis resurgente desponsatur nequaquam in legis iusticia, set 540 in fide et gratia Euangelii, ut cum cognouerit unigenitum, cogno-

545

scat et patrem. Dicit enim ipse ad Philippum: Tanto tempore uobiscum sum et non cognouistis me, Philippe; qui uidet me uidet et patrem. Quomodo tu dicis: Ostende nobis patrem? Non credis quia ego in patre et pater in me est? Qui in fide fuerit desponsatus et crediderit Euangelio, statim sciet quia ipse sit Deus, credens in eum quem prius negauerat.

527/528 Ps. 100, 1 129, 3-4

542/545

528/529 Ps. 84, r1

$30/531 Ps. 74,9

533/534 Ps.

Ioh. 14, 9-10

525 peccauerit] peccauit CSV 58s bU erat Olga, (CIV $36 recederet] discederet CSV $37 quam quia] quamque CSV 538 prophetis] a pro-

phetis CSV

— quasi] quod SV

OSEE I

23

ET ERIT IN DIE ILLA: EXAVDIAM, DICIT DOMINVS. EXAVDIAM CELOS, ET ILLI EXAVDIENT TERRAM, etc. In die illa et in tempore illo, quando te 550

555

michi in fide desponsero, et cognoueris quod ego sum Dominus, exaudiam celos ut pluuia et rore terram irrigent, et terra exaudiet triticum, fertilitatem scilicet, et copiam administrando. Et ipsa terra exaudiet Iezrael, id est semen Dei quod in terra seminatum fuerit. Promittunt siquidem sibi Iudei quod postquam suus uenerit christus omnia suo currant ordine, et utilitati hominum omnis

creatura deseruiet ut ab initio condita est. ET DIXIT DOMINVS AD ME: VADE ADHVC ET DILIGE MVLIEREM DILECTAM AMICO, etc. Priori mulieri in typum x tribuum uel totius Iudaici populi fornicanti propheta coniungitur, et abiectos filios atque 560 cruciatos tandem recipit in salutem. Hic iubetur ut adhuc diligat mulierem adulteram. Quando dicitur ‘adhuc,’ ostenditur quod et prius amauerit fornicariam, que adultera uel diligat ipsa mala, uel diligatur ab amico et proximo. Et ne putemus dilectionem prophete in adulteram aliud quid significare quam dilectionem Dei 565 in filios Israel, intulit: Sicut diligit Dominus filios Israel. Ergo quod propheta diligit adulteram, et tamen non ei matrimonio copulatur, nec fornicatione coniungitur, set tamen diligit delinquentem, typus Dei est qui filios Israel pessimos diligit. Qui cum diligantur a Domino, ad deos alienos ydolaque respiciunt, et diligunt uina579

575

cia uuarum que uinum non habent, et pristinam gratiam perdiderunt, sicut demones qui lapsi de pristina dignitate et nichil antique gratie possidentes aridi sunt et ueteri siccitate marcentes. Filii

uero Israel in presenti loco xm tribus uocantur. Supra uero x, que erant in Samaria, et possidebant metropolim Iezrael. ET FODI EAM MICHI XV ARGENTEIS, etc. Quando dixit ‘fodi,’ ostendit uineam que a Domino plantata est. Et in multis ponitur locis Scripturarum, significans populum Iudeorum. Si autem secundum

LXx legerimus 'conduxi, adultere precium est; non ut cum propheta dormiat, set ut contenta mercede sua adulterari desistat nec

554/556 cfr 549/556 cfr HIER., In Osee L.ii.21/24 (p. 32, 532-540 et 554-556) 575/ 38-40) et 8-25 33, (p. Liii.1 Osee [n HIER., 558/574 7 3, Rabbab Deut. 580 HiER., In Osee L.iii.2/3 (p. 34, 61-66) 561 et] om. CSV primam SV

567 fornicatione] fornicarie CSV

$73 8:11] XS Gh VÀ

576/578

— 570 pristinam]

et in — precium est] om. SV

24 580

OS

EM

passim ceteris copuletur. Vel: FODI EAM MICHI. Id est, adquisiui eam michi, sicut aliquis rudem terram fodiendo conuertit in uineam.

2:02

NON FORNICABERIS ET NON ERIS VIRO. Hoc est: Nec aliis amatoribus turpiter te prostitues, nec michi uiro a quo conducta es legitime coniungeris. Ac ne putes factam tibi iniuriam quia dixi: ex585 pectabis me, par pari referam. ET EGO EXPECTABO TE. Quod modo impletum uidemus quia quasi uirum expectans modo ydolis non seruit, nec tamen Deum habet, set et amatoribus suis simul et uiro spoliata est. Vir quoque sedet, immo expectat adultere penitentiam, ut postquam plenitudo gentium subintrauerit et nouissimus 590 crediderit Israel, ita ut qui fuerat caput uertatur in caudam, et cauda uertatur in caput; tunc fiat unus grex et unus pastor.

35

475 595

600

SINE EPHOTH ET SINE THERAPHIN. Sciendum ephot significare indumentum sacerdotale, quod in Exodo et Leuitico a Lxx dicitur 'humerale,' ab Aquila 'superindumentum.' Theraphin autem proprie appellantur figure et simulacra, que nos possumus in presenti dumtaxat loco cherubin et seraphin siue alia que in Templo iussa sunt fieri ornamenta dicere. ET SINE PRINCIPE. Principem pro pontifice posuit, de quo scriptum est: Principem populi tui non maledices. ET SINE SACRIFICIO ET SINE ALTARI. Subuerso enim Templo et incensa lerusalem nec sacrificium nec sacerdotium gens Iudaica exercere potest. ET SINE EPHOT ET THERAPHIN. Instrumentis scilicet habitus sacerdotalis. ET PAVEBVNT AD DOMINVM ET AD BONVM EIVS, id est, ad bona que Dominus daturus est eis. ET QVERENT DAVID

REGEM SVVM. Vel Christum qui de stirpe Dauid qui cum hec dice605

bantur nasciturus erat, uel secundum Hebreos suscitandus est et super ipsos regnaturus. QVE ERVNT IN NOVISSIMO DIERVM, id est in

589/590 Rom. 1, 25-26 590/591 Ioh. 10, 16 Leu. 8, 7 $98/599 Ex. 22, 28

593 Ex. 25, 7 et passim;

582/591 HIER, In Osee Liii.2/3 (p. 34-35, 70-73, 92-94, et 107-111) $92/ 602 HiER., /n Osee Liii.4/s (p. 36-37, 125-131, et 156-161) 603 cfr Glossa ord. in Os. 3:5.1 marg. Cp. 358a) ex HIER., In Osee I.iii.4/5 (p. 37, 175-176) 604 cfr Glossa ord. in Os. 3:5.3 int. (p. 358a) 606/607 cfr Glossa ord. in Os. 3:5.5 int. (p. 358a)

581 uineam] uineas CSV 589 subintrauerit] subintrauit

ely SUNS vera, GC IF S V 592 theraphin]

simul] cherubin

om. SV achin C,

cherubin aphin SV —— 594/596 proprie appellantur — presenti dumtaxat] om. SV 597 fieri] super SV 602 habitus] instrum add. C^*, uestimenti SV — 606 regnaturus] regnaturos CS V add.

OSEE I

25

fine seculi. Presens capitulum alii Iudeorum super Babilonia captiuitate interpretantur quando Lxx annis desolatum est Templum et altare et uictime et sacerdotium non fuerunt, et postea sub Zor610

obabel in sedes pristinas sunt reuersi; alii ut nos in futurum tempus differunt, et que sit causa tam grandis offense ut tanto tempore derelicti sint maxime cum ydola non colant, preter interfectionem saluatoris aliam inuenire non possunt. AVDITE VERBVM DOMINI, FILII ISRAEL, QVIA IVDICIVM DOMINO, etc. A

principio usque ad hunc locum sub descriptione meretricis et adultere, quarum post grauissimas penas et relictionem longissimam

postea fit in pristinum uel in meliorem statum restitutio, X

tribuum uel duarum et in commune omnium peccata numerantur. Nunc rursum ad Israel, id est ad x tribus, sermo conuertitur, 620

625

exponens non frustra Deum tam grauia comminari et inferre supplicia, ne forsitan non ex iudicii ueritate, set ex potentia Dei iniuste uideatur in eos qui non peccauerunt illata sententia. Audite, inquit propheta, uerbum Domini, o filii Israel, quia uult Dominus cum suo populo iudicari et exponere causas indignationis sue. Non est ueritas et non est misericordia et non est scientia Dei in terra, quia nec ueritas sine misericordia sustineri potest, et mi-

sericordia absque ueritate efficit negligentes. Vnde et alterum miscetur alteri. Que qui non habuerit, consequenter et Dei noticiam 630

non habebit, set econtrario pro ueritate mendacium et pro misericordia maledictio, homicidium, furtum, adulterium. Non dixit ‘est,’ set ut delictorum abundantiam demonstraret, intulit 'redundauerunt.' Et pro scientia Dei que non est in terra, sanguis sanguinem tetigit, siue sanguinem sanguini miscuerunt, ut augerent

peccatis peccata, et nouis uetera cumularent. Recte autem qui ha635 bitatores terre sunt et non incole ad iudicium prouocantur, quia a facie aquilonis exardescunt mala super habitatores terre. Et in Apocalipsi Iohannis: Ve, ue, ue, super babitatores terre.

636 ler. 1, 13

637 Apoc. 8, 13

607 cfr Midrasb Tan607/615 HiER., In Osee Liii.4/s (p. 37, 179-186) 614/637 HiER., /n Osee Liv.1/2 (p. 38, 10-36) huma — ed. BUBER, Gen. 3, 19

615 ad 607/608 babilonia captiuitate] captiuitate babilonica CSV 631 demonstraret] denumeraret CSV, ostenderet T adhuc OT 635 quia] qui quia SV, et O

hunc]

26

OSEEM

PROPTER HOC LVGEBIT TERRA, etc. Quia non est ueritas et non est misericordia et non est scientia Dei in terra, set e regione male640

dictum et mendacium et homicidium et furtum et adulterium inundauerunt, et sanguis sanguinem tetigit, iccirco lugebit terra cum habitatoribus suis, et infirmabitur ut non habeat bestias agri et uolucres celi, et pisces maris deficient. Cum enim captiuitas X tribuum uenerit, habitatore sublato etiam bestie et uolucres et

645 pisces maris deficient, iramque Domini etiam muta elementa sen-

tient. Hoc qui non credit accidisse Israel, cernat Illiricum, cernat Trachias, Macedoniam atque Pannonias, omnem terram que a

Propontide et Bosfora usque ad Alpes Iulias tenditur, et probabit cum hominibus animantia cuncta deficere, que in usus hominum

a creatore prius alebantur. VERVMTAMEN VNVSQVISQVE NON IVDICET ET NON ARGVATVR VIR, etc. Prouocaui ad iudicium filios Israel qui habitabant in terra, ut causas Dominice indignationis audirent, preterita peccata cognoscerent propter que hostibus traderentur. Nunc quia in sceleribus

perseuerant, et impudenti Deum fronte contempnunt, audiunt.

660

665

Non necesse est ut ueniatis ad iudicium, quia tante estis impudentie ut nec conuicti quidem pudorem habeatis et uerecundiam, set contradicatis michi, quasi si discipulus magistro, sacerdoti plebecula contradicat que non habeat sacerdotii dignitatem. Et quia tales estis, ideo hodie corruetis, id est, ducemini in captiuitatem et perdetis regnum Israel. Quod autem dicit ‘hodie,’ aut presens tempus significat, aut claram lucem. Et PROPHETA TECVM, pseudo scilicet, aut omnis gratia prophetalis. Ante captiuitatem enim habuerunt filii Israel Heliam prophetam et Heliseum, et filios prophetarum qui prophetauerunt in Samaria. Vnde et Amos, qui de tribu Iuda erat et de uiculo Thecue, cogitur redire ad patriam suam, ne in Samaria et alieno regno prophetaret.

670

NOCTE TACERE FECI MATREM TVAM, etc. Tota populi frequentia et omnis turba nationis Hebree mater; filii uero uel singuli de populo uel per opida uillasque dispersi. In nocte ergo captiuitatis et tenebris meroris et prementis angustie traditur Israel, et populus

638/650

HIER,

In Osee

Liv.4/5 Cp. 39-40, 76-97)

Liv.3 (p. 39, 47-60) 668/677

652/667

HIER.,

In Osee

HIER., In Osee Liv.6 (p. 40-41, 113-124)

645 etiam] om. SV muta) multa CSV 647 pannonias] pannoniam (SX 655 fronte] et add. CSV — 671 tenebris] tenebras $ V

OSEE I

277

eius eterno silentio conticessit, quia non habuit Legis scientiam nec Dei precepta seruauit, recepitque quod fecerat. Ipsa enim Dei repulit Legem, et ideo sacerdotium perdidit in eternum colens 675 ydola. Et quia oblita est Legis Dei, et penitus se ydolis mancipauit, iccirco et Dominus obliuiscetur filiorum eius, tradens eos eterne

680

4,7

685

captiuitati. Qui enim ignorat, ignorabitur. Vel dicens ‘nocte’ uehementiam doloris et taciturnitatis expressit. Nocte enim silent omnia. Et quantum tunc silentium, ita erit et eorum ut nec dolorem suum gemitu audeant depromere, set ceco et incluso carpantur dolore. SECVNDVM MVLTITVDINEM EORVM SIC PECCAVERVNT MICHI, etc. Quot homines habuit Israel, tot aras extruxit demonibus in quorum uictimis peccauit michi. Propterea gloriam eorum in qua gloriabantur sibi et Deo ydola preferebant in ignominiam commutabo, ut et sacerdotes capiantur et populi. Siquidem sacerdotes peccata

690

populi mei comedunt, de quibus scriptum est: Qui deuorant plebem meam sicut escam panis. Et iccirco peccata populi mei deuorant, consentientes sceleribus delinquentium, quia cum eos peccare perspexerint non solum non arguunt, set etiam laudant atque sustollunt atque beatos predicant. Vnde: Populus meus, qui beatum uos dicunt, ipsi uos decipiunt et se gressuum uiam dissipant.

Et Psalmista: Quoniam laudatur peccator in desideriis anime sue et iniquus benedicitur. Vnde equaliter et populus et sacerdos in695 dignantis Dei sententiam sustinebunt, quia non solum opera eorum uisitabit que appellantur uie in quibus ingrediuntur, set et cogitationes quibus ut talia facerent tractauerunt. Non enim solum opus set et cogitatio mali operis penas luet. 4, 10-11 700

ET COMEDENT ET NON SATVRABVNTVR. Voluptas insatiabilis est, et quanto magis capitur, tanto magis utentibus se famen creat. Econtrario beati esurientes et sicientes iusticiam, quoniam ipsi saturabuntur. Sicut iusticia saturat, sic iniquitas substantiam non habens

687/688 677 1 Cor. 14, 38 9, 24 701/702 Matth. 5, 6

682/698

Ps. 13, 4

691/692 Is. 3, 12

HiER., In Osee Liv.7/9 (p. 41-42, 142-159)

699/723

693/694 Ps.

HIER., In Osee

Liv.10/12 (p. 42-43, 182-213)

680 carpantur] ca676 iccirco et dominus] et dominus iccirco G S.V 698 luet] seruet SV, luit O 690 atque] et CSV riantur C, carantur $ V

28

OSE

uana comedentes fraude deludit, et uteros deuorantium uacuos

derelinquit. FORNICATI SVNT ET NON CESSAVERVNT. Vires in fornicatione deficiunt, et fornicandi desiderium non quiescit. Fornicate sunt et x tribus cum ydolis Ieroboam filii Nabath et reliquerunt Deum

suum

non

custodiendo

que iusserat dicens:

Dominum

Deum tuum adorabis et illum solum seruies. Emphatice autem legendum est: Fornicatio et uinum et ebrietas aufert cor. Sicut enim 710

uinum et ebrietas eum qui biberit mentis sue impotem facit, ita fornicatio et uoluptas peruertit sensum animamque debilitat, et de rationali homine brutum efficit animal, ut ganeas et lupanaria et libidinum lustra sectetur. Cumque ita cor loco suo motum fuerit, ligna et lapides deos putat, et adorat opera manuum suarum.

715

Vnde propheta quasi stupens et mirabundus eloquitur: Populus

meus qui quondam nomine meo uocabatur lignum interrogauit et uirgas. Genus notat diuinationis quo gentiles utebantur. Vnde et in Ezechiele legimus quod uirgas suas miscuerit Nabugodonosor contra Ammon et Ierusalem. Causaque huius amentie fornicatio720 nis est spiritus, qui decepit eos ut fornicarentur a Deo suo. Fornicatio autem ydolatriam sonat, iuxta illud Ieremie: Et mechaban-

tur in ligno et lapide. Et Dauid: Perdidisti omnes qui fornicantur abs te. 725

SVPER CAPITA MONTIVM SACRIFICABANT, etc. In Lege preceptum est ut non sacrificetur Domino nisi in loco quem elegerit Dominus Deus, et iuxta altare lucus et arbores non plantentur ne scilicet passiua et uoluptuosa religio austeritatem unius et uere religionis

euertat. Econtrario Israel sacrificabat in montibus et in collibus adolebat incensum, excelsa terre loca diligens qui excelsum reliquerat Deum, et umbram querens qui perdiderat ueritatem. Et hoc est quod de singulis regibus legimus: Verumtamen excelsa non abstulit; adbuc populus immolabat in excelsis.

706 cfr III Reg. TL Sane Zao 16 00 C0 T

724/732

12,

30

707/708

Deut.

6, r5

TT 723/722 et 3, 9 TOON TER IOS, Gy Xai 731/732 Ill Reg. 22, 44: IV Reg. 12, 3; 15, 35

Ah

AG OG. 725/726

vi Ti Deut.

HIER., Im Osee Liv.13 (p. 43-44, 225-234)

713 ita cor] cor ita CSV 716 nomine meo uocabatur] meo nomine uocabatur 7, meo uocabatur nomine CS V 717 diuinationis] diuini nominis

CSV

728 in collibus] collibus CSV

OSEE 1

T

IDEO FORNICABVNTVR FILIE VESTRE, ET SPONSE VESTRE ADVLTERE ER-

4, 13-14

735

VNT, etc. Grandis offensa est postquam peccaueris iram Domini non mereri. Fornicatus fuerat Israel a Domino Deo suo et spiritu fornicationis abductus, ideo fornicantur et filie eius et sponse, et

absque uindicta suo sceleri relinquuntur, ut quod filii et uxor parenti fecerant et marito, hoc in suis liberis sentiant et uxoribus et

proprio dolore Dei dolorem intelligant, qui intantum iratus est ut 740 nequaquam percutiat delinquentes. Vt autem sciamus uisitationem quasi uulneratorum et languentium ideo inferri a Deo, ut ueluti cauterio et amarissimis potionibus recipiant sanitatem et morbis curentur, per prophetam loquentem audiamus Deum: Visitabo in uirga iniquitates eorum, et in uerberibus peccata eorum; mise745 ricordiam autem meam non dispergam ab eo. Qui igitur amatur corripitur; qui negligitur suis peccatis dimittitur. Tantusque fuit numerus fornicantium in Israel, ut cesset ultio, desperans emendationem. Quid enim turpius quam uiros meretricum cultui copulari, et cum effeminatis immolare hostias libidini sue? Quod au750 tem adiungit: Populus non intelligens uapulabit, hoc significat quod uapulet in captiuitate, et diuersis afficiatur penis, ut per dolorem recipiat disciplinam. SI FORNICARIS TV ISRAEL, NON DELINQVAT SALTEM IVDA, etc. Si semel, o Israel, errore deceptus es, et te cum meretricibus commis-

4, 15

cuisti, ita ut quicumque impleret manum uel suam uel regis offerendo et dando ei munera sacerdos fieret excelsorum, saltem tu, Iuda, qui possides Ierusalem et habes ex Lege Leuitas et exerces Templi cerimonias, non debes sororis tue Oolle in fornicatione exempla sectari, et cum Deo ydola colere. NON INGREDIARIS IN GALGALAM. In Galgala Saul unctus est in re760 gem, et exiens populus de deserto primum castrametatus secunda 755

| 4, 15-16

circumcisione purgatus est in Galgala. Ex quo tempore religionis

aduerse in loco celebri error inoleuit. ET NE ASCENDERITIS IN BETH-

760/762 I Reg. 11, 15; Ios. 5, 7-9

743/745 Ps. 88, 33-34 734/752 HiER, 759

In

Osee

Liv.í4

(p. 45-46,

287-294

760/777

HiER., In Osee Liv.15/16 (p. 47, 352-359)

753/

et 304-318)

HIER., In Osee Liv.15/16

(p. 47-48, 360-367, 370-374, €t 383-390) 742

cauterio]

scripsimus

758 oolle] uelle 7’,

cum

Hier,

om.

tolle C, tollere SV

GORSQVIN OVE

et]

om.

CSV

30

765

OSEE I

AVEN. Hec est que quondam uocabatur Bethel, set postquam aurei uituli ibi positi sunt non domus Dei appellatur set domus ydoli. NEQVE IVRAVERITIS VIVIT DOMINVS.

Nolo enim per os uestrum

nominis mei fieri mentionem quod ydolorum recordatione pollutum est. Sicut enim uacca lasciuiens et abiciens legis iugum, ita Israel, id est x tribus, declinauit 1729

a Domini seruitute. NVNC PASCET

EOS. Quia ergo insaniuit Israel, et percussus fornicationis spiritu incredibili furore bacchatus est, ideo non multo post tempore set

nunc, id est in presenti, uel dum prophete spiritus hos regit arcus, pascit eos Dominus quasi agnum in latitudine. Quia metaforam a uacca lasciuiente ceperat, seruat eam in reliquis ut captiuitatem in 775

Assirios et in latissima Medorum terra dispersionem populi Israel quasi in campo latissimo et in spaciosa terra gregis et agnorum

pasturam uocet. PARTICEPS YDOLORVM 780

785

EPHRAIM; DIMITTE EVM, etc. O Iuda, cui su-

pra dixi: Si fornicatur Israel non delinquat saltem Iuda, audi consilium meum; prophete uerba non spernas. Quia Ephraim semel ydolorum amicus et particeps est, dimitte eum, ne sequaris impietatem eius cuius cultus et religio et cibus a tuo conuiuio separatus est. Illi enim semel ydolis seruiunt et demonibus immolant, et cotidie fornicantur et diligunt fornicationem suam. Immo principes et protectores eius, id est reges, dilexerunt ignominiam afferre populo. Id est, uicio principum infelix populus suscepit cultum ydolorum quorum immundus spiritus ligauit Israelem in alis suis,

790

et eum libere uolitare non patitur. Confundentur igitur a sacrificiis suis, et ignominiam principum in sua confusione suscipient. AVDITE HOC SACERDOTES, etc. Sacerdotes x tribuum ad iudicium

795

uocantur et reges, non quo sacerdotes sint de tribu Leui, set quod sacerdotes uocentur a populo. Set et /srael, id est populus, uocatur ad iudicium, et nullus excipitur, ut et sacerdotes et reges et populus qui induxerant populum in ydolatriam et sacerdotes constituerant simul audiant quid fecerint, et cur tradantur inimicis.

779 cfr Os. 4, 15 772

dum

spiritus — arcus] VERG., Aen.

Liv.17/19 (p. 49, 413-425)

790/805

4, 336

778/789

et 26-32)

765 ibi] om. CSV T^

HiER., In Osee

HIER., In Osee I.v.1/2 (p. 50-51, 9-11, 14-22,

776 spaciosa] spaciora S V

OSEE I

T

Speculatores, inquit, posui uos et principes in populo ut popu-

800

lum regeretis errantem. Vos autem facti estis laqueus, ut non tam speculatores et principes quam uenatores sitis appellandi. Expandistis enim rete super Montem Thabor, qui est mons in Galilea situs in campestribus rotundus atque sublimis et ex omni parte finitur equaliter, in quo aues laqueis capi solent. Et uictimas, inquit, declinastis in profundum. Prohibuerunt et reges et sacerdotes ire populum ad Templum Ierusalem, et iccirco in profundum uicti-

805

eleuaret caput.

mas declinasse dicuntur, ut nullus aget penitentiam, nec occisus

ET EGO ERVDITOR OMNIVM EORVM, etc. O sacerdotes et reges et popule qui superiora fecistis, nolite arbitrari magnitudine sceleris

5, 23

uos a me penitus recessisse. Ego enim sum magister uester, immo

eruditor, qui emendare cupio non punire, et saluare non perdere. 810

815

Ego, inquit, scio Ephraim, id est, Ieroboam et ceteros reges qui eum et dignitate et scelere sunt secuti. ET ISRAEL NON EST ABSCON-

DITVS A ME, minatus est los aureos paremque

id est populus x tribuum, quia fornicante rege contapopulus. Rex primum cepit a Dei cultu fornicari; uituadorare cupiens et uolens secutus est populus, impietatem pari studio compleuerunt. Denique non

reuertentur ad Dominum, quia quod uoluerunt inuenerunt et spiritus fornicationis possidet eorum corda captiua. Et iccirco illo regnante Dominum

nescierunt, immo obliti sunt creatoris sui. Vel

sic: Non me latet peccatum regis et populi, et quia uterque ydo820

latrie peccato usque adeo se inuoluit quod nec etiam in cogitatione et in mente tractent ut ad Dei culturam reuertantur, et spiritus malignus ydolatriam illis inspirans ità communiter inter eos uersatur ut tam impudenter peccent, quasi nullam de Domino habuissent cognitionem.

815/815 III Reg. 12, 28 sqq.

806/818

HiER., 1m Osee I.v.3/4 Cp. 51-52, 58-74)

803/804 ierusalem et — dicuntur ut] om. SV So2Mirelimne nS V 807 magnitudine] magnitudinem CS VT**, ob CSV ageret 804 aget]

magnitudinem

7?“

811 et']in SV

— 818 dominum] deum CSV

T

OSEE I ET RESPONDEBIT ARROGANTIA ISRAEL IN FACIEM EIVS, etc. Quicquid

fecit Israel, uel superbe agens contra Deum, uel in iniuriam creatoris ydola uenerans, respondebit in faciem eius ut non habeatur impunitus, set humilietur eius contumelia, et populus et reges in iniquitate sua pariter corruant, ut qui fortes erant in scelere infirmi 830

ad Dominum redire cogantur. Et non solum illi in captiuitatem ducentur, set et due quoque tribus sequentur captiuorum uestigia, ut quorum imitantur scelera imitentur et penam. IN GREGIBVS SVIS ET IN ARMENTIS, etc. Tam x quam due tribus sa-

5167

crificiorum multitudine nitentur placare Dominum, set non poterunt, nec inuenient quem sic requirunt, quia a recedentibus a se

et ipse discessit, nec talium curat oblationes sicut ipse alibi testatur: Non suscipiam de domo tua uitulos, etc. Et Ysaias: Holocausta

arietum et adipem agnorum et sanguinem bircorum atque tauro840

rum nolui. PREVARICATI SVNT IN DOMINO. Transgressi sunt pactum quod pepigerunt dicentes: omnia que locutus est Dominus faciemus et audiemus. Vel sic: Tanquam peccato preuaricationis peccauerunt quia fornicantes in ydolorum cultura sue peruersitatis exemplo /filios suos non Deo set alienis, id est ydolis, eenuerunt.

Hoc enim imitari solent filii quod patres uiderint facientes. Alii dicitur quando uxores alienigenas sumpserunt creantes ex eis liberos, et postea eos repudiare compulsi sunt. Set hic melius est alienos filios accipere qui in ydolorum errore generati sunt, siue quos ducentes per ignem ydolis consecrarunt. Quia igitur hoc fecerunt, non multo post tempore set nunc et in presentiarum, adueniet Assirius atque Chaldeus, et deuorabunt eos cum partibus siue cle-

845 putant hoc significari quod in Ezra multo post tempore

850

ris suis, id est, cum possessionibus mensuram funiculi susceperunt.

857 Ps. 49, 9

837/839

Is. 1, 1

quas in diuisione terre ad

840/841

cfr Ex.

24, 7; Deut.

5, 27

845/847 I Esdr. 10, 2 825/832 HIER., (2 Osee I.v.5 (p. 52, 88-98) 833/839 HIER., In Osee I.v.6/7 (p. 53, 114-125) 844/853 HiER., In Osee L.v.6/7 (p. 53, 126-136)

826 uel']iniuriam SV — in iniuriam] iniuriam CO, uiam SV — 83o dominum] deum CSV 831 quoque] quia SV 835 requirunt] requirent CSV 843 exemplo] exemplum CSV — 844 quod] que C$V — 847 postea eos] postea eas O, postea Hier., post eas Hier. cod. C

(DSERSI

ST

DEVORABIT

CVM PARTIBVS

SVIS, etc. Per singulos menses

33

hostis

855 adueniet, et cuncta que eorum sunt uastabit. Legamus Regum et Paralipomenon libros, et inueniemus sub rege Facee qui regnabat in x tribubus uenisse Teglathphalassar regem Assiriorum et magnam partem populi Samarie in Assirios transtulisse. Quo tem-

pore apud Grecos secundus annus prime Olimpiadis fuit, et apud 860 Latinos, necdum Roma condita, Albe uicesimo anno Amulius imperabat quem postea regno Romulus pepulit.

855/857 IV Reg. 15, 29; II Par. 28, 20

854/861

HiER., /n Osee I.v.6/7 (p. 54, 143-150), cfr Hier., Chron. Cp. 86a)

854 singulos] singulorum SV

860 roma] poma O T“*

INCIPIT LIBER SECVNDVS

CLANGITE BVCINA IN GABAA, TVBA IN RAMA, etc. Iste due sunt in 865

tribu Beniamin uicine sibi mutuo ciuitates, id est, Gabaa in qua Saul natus est et Rama que est iuxta Gabaa. In Gabaa itaque et in Rama clara bucina et tuba personate. Quorum bucina pastoralis est et cornu recuruo efficitur; tuba autem de ere efficitur uel ar-

870

gento, que in bellis et in sollempnitatibus concrepat. Super Bethauen que quondam uocabatur Bethel, et est in tribu Ephraim in qua uitulus aureus erat, non clangore et sonitu, set ululatu opus est, quia uicina captiuitas est. Et pulcre dixit quod Bethauen post

Fe3,

tergum sit Beniamin. Vbi enim tribus finitur Beniamin haut procul in tribu Ephraim hec urbs condita est. Iccirco autem dico atque precipio: Clangite bucina in Gabaa et tuba in Rama, et ululate 875 in Bethauen, quia domus regia Ephraim siue ipse Ephraim, id est imperium Israel, iam nunc in desolatione erit, et instat uicina captiuitas. In die correptionis atque supplicii x tribuum Israel ostendi mea uerba fidelia, que per prophetas comminatus sum, ut quod sermone predixeram opere comprobarem. 880 FACTI SVNT PRINCIPES IVDA QVASI ASSVMENTES TERMINVM, etc. Ductis Ephraim et Israel in captiuitatem et redacta terra eorum in so-

litudinem, principes Iuda qui flere debuerant et suum populum cohortari ut recederent ab ydolatria, ne et ipsi similia sustinerent, ceperunt gaudere atque letari quod pateret sibi terra eorum ad 885

possidendum latius, et facti sunt quasi assumentes terminos Israe-

lis transeuntes fines suos, et in locis quondam eorum regnum suum et possessionem dilatare cupientes. Quamobrem dicit Dominus: Et super ipsos principes Iuda uenient Babilonii, et ita eos

863/879

HIER., In Osee ILv.8/9 (p. 56-57, 219-240)

880/890

HIER, In

Osee II.v.ro (p. 57-58, 269-278)

862 863 866 871

incipit liber secundus] hic incipit secundus liber C, om. SV clangite] plangite CT, om. primam litteram O 864 sibi] sunt SV bucina et tuba personate] buccina personante et tuba CSV quia] quorum SV 875 siue ipse ephraim] om. S 876 desola-

tione] desolationem C$ V O

35

Ojei ele; illl

quasi aque impetus occupabunt, non suis uiribus, set indignatione mea. CALVMNIAM PATIENS EPHRAIM FRACTVS IVDICIO, QVONIAM CEPIT ABIRE POST SORDES. Si impius est Ephraim et propter impietatem suam erit in desolationem, quomodo nunc dicitur: Calumniam paciens Epbraim fractus iudicio? Qui enim calumniam patitur et frangitur 895 iudicio inique opprimitur, maxime cum causa iusta ponatur quare sit traditus captiuitati. Sequitur enim: Quoniam cepit abire post sordes, hoc est post ydola que sordibus comparantur. Quod ergo dicit hoc est: Opprimitur Ephraim ab Assiriis primum a Phul, deinde a Teglathphalassar, postea a Salmanasar. Non quo illi iusti

890

900

fuerint, qui eum oppresserunt et iccirco eis traditus sit, set quo qui

quondam fuerunt populus meus, me eos deserente, traduntur ad penas. Et in hoc uidetur esse calumnia, non Deo qui iustam infert sententiam, 905

set his qui tormenta

sustinent

dum

peioribus

se

aduersariis conceduntur. Redditque causas Dominus iccirco eos in hac parte calumniam sustinere, et tradi peioribus, et erga illos iudicium seruari, quia cepit Ephraim, id est leroboam, abire post ydola et Deum derelinquere. Ipse enim aureos fabricatus est uitulos. ET EGO QVASI TINEA EPHRAIM, ET QVASI PVTREDO DOMVI IVDA. No-

Sy E

910

tandum quod tinea refertur ad Ephraim et putredo ad domum Iuda. Quomodo igitur tinea uestimenta consumit et putredo uel

caries ligna, quod utrumque fit longo tempore, ita Deus et X tri-

915

bubus et postea duabus longo tempore dans penitentiam et eos prouocans ad salutem, thesaurizantes sibi iram in die ire, quasi tinea efficitur et putredo. Non quo Deus tinea sit uel putredo aut conturbatio uel stimulus, set quo sustinentibus penas hec Isuniuersa uideantur. Primus igitur consumptus est Ephraim et domus set rael, deinde secuta est et domus Iuda. Non ipse Iudas,

898/899

IV Reg. 15, 19 et 29; IV Reg. 17, 6

891/908

HiER., In Osee Il.v.11 (p. 58-59, 301-319)

907/908

II Par. 15, 8; Tob.

i5 909/920

HIER., In Osee

IL.v.12 Cp. 59, 336-348)

goo fuerint] om. CSV canes

C V, carnes 5

Hier. codd. NC OF:

gu

igitur] ergo CSV

912. caries] scaries 7,

913 penitentiam] locum penitentie Hier,

locum om.

CSV — 914 prouocans] scripsimus cum Hier., prouocantes

36

OSEE Il

eius. Alioquin reseruabatur de genere Iuda cui repositum fuit, et ipse erat expectatio gentium.

ET VIDIT EPHRAIM LANGVOREM SVVM ET IVDAS VINCVLVM SVVM, etc. Intelligens Ephraim infirmitatem suam et Iudas uinculum suum, quod cum x tribubus peccato fuerat colligatus, non a Deo qui soluere poterat, set a rege Assiriorum quesiuit auxilium. Legimus

quod sub rege Manahen, qui x tribubus prefuit, Israel Assiriis dona transmiserit, et Iudas sub rege Achaz presidium flagitarit Teglathphalassar regis Assiriorum, qui eos aduersante Deo liberare non potuerunt, nec captiuitatis uinculum soluere. Possumus 'uinculum' pro quo in Hebreo scriptum est ‘mezor,’ et Aquila interpre930

tatus est colligationem siue coniurationem, et ad illud tempus referre quando Rasin et Facee multa de tribu Iuda hominum milia uastauerunt, quod frustra Iuda aduersus duos reges non Dei set auxilium flagitauerit Assiriorum.

QVONIAM EGO QVASI LEENA EPHRAIM, ET QVASI CATVLVS LEONIS

5, 14-15

DOMVI

IVDA, etc. Illis euntibus ad Assur et mittentibus ad regem

uindicem uel ultorem qui eos sanare non poterit nec soluere uinculum colligatum, ostendam quod me aduersante omne hominum auxilium uanum sit. Ero enim quasi leena Ephraim, et quasi

catulus leonis domui Iuda. Pro ‘leena’ ‘pantherem’ Lxx interpre940 tati sunt quod Grece similiter et Latine, et tam nomen bestie quam omnis bestia accipi potest ut quidquid seuum in bestiis est, hoc in Dei indignatione cognoscas. Nichil panthere uelocius, nichil leone fortius. In panthere uelox per Assirios regni Samarie significatur interitus; in leone fortissimum contra Ierusalem et Iudam 945

aliquanto post tempore regnum ostenditur Chaldeorum. Et quia quasi leenam siue pantherem et leonem esse se dixerat, seruat metaphoram et dicit: Ego, ego capiam et uadam et tollam et non est qui eruat. Ingeminat et inculcat dicens ‘Ego ego,’ ut melius memorie commendet. Vel discretiuum est. Quod dicit ‘uadam’ a

920

Gen. 49, IO

924/928

IV Reg. 15, 14

922/933 HiER., In Osee IL.v.13 (p. 60, 366-379)

930/933

IV Reg. 16, 1-26

935/948 HIER., In Osee

II.v.14/15 Cp. 61-62, 409-424)

926 flagitarit] flagitant CS V

SV

quidquid] quicquid CSV 949 quod] quasi SV

929 mezor]

meror CS V

941 ut] non

943/944 uelox per - in leone] om. SV

37

OSEE II 950

simili hominis loquitur, qui procul a se nisi illuc uadat aliquid ipse facere non potest. Vel locutio est. Vel quia metaphoram leonis seruat, qui, ut predam capiat, uadit de loco suo ideo dixit ‘uadam.’ Queritur si capiente et tollente et tenente Deo nullus de manu eius

955

960

potest eripere, iuxta illud: Nemo potest rapere de manu patris mei, quomodo Iudas de manu Dei proditione sit raptus? Ad quod breuiter respondemus nullum posse rapere de manu Dei; posse autem eum qui tenetur propria uoluntate de manu Dei excidere. REVERTAR AD LOCVM MEVM, etc. Locum Dei magnificenciam et maiestatem eius debemus accipere, ut nequaquam pro dispensacione descendat ad homines, irascatur, misereatur, obliuiscatur. Fiat

quasi panther, uertatur in leonem, mutetur in bestias, set res spernat humanas et permittat eos quos antea protegebat hostibus subiacere, ut tabescant et deficiant et intereant, et postea querant faciem Domini et dicant: 7llumina faciem tuam et salui erimus. 965 Alii locum Dei celum putant, quo offensus Deus ab his qui in terra habitant reuertatur et eos faciat disperire, qui clementissimum Dominum peccatorum magnitudine in ferarum sibi rabiem conuerterent. 970

IN TRIBVLATIONE SVA MANE CONSVRGENT AD ME, etc. Ecce quantum prosunt flagella: tribulati sollicite consurgunt ad querendum Dominum, qui prius somno corporis et desidie torpuerant. Vel orto lumine penitentie mane flagellati consurgunt, iuxta illud Ysaie: /n

tribulatione Domini recordatus sum. cum tribularer clamaui. 6, 2-3

975

Et Dauid: Ad Dominum

VENITE REVERTAMVR AD DOMINVM. Sic se mane surgentes mutuo cohortantur. Quia ipse cepit, id est capi permisit, ef sanabit; per-

cutiet, percuti permittet, et curabit, tanquam egrotos reducendo de captiuitate et pene mortificatos in breui in usum uite reuoca-

954 Ioh. ro, 29

964 Ps.79,4

972/973

ls. 26, 16

973/974

Ps. 119, 1

971/ 953/968 HiER., Jn Osee Il.v.14/15 Cp. 62, 424-438 et 447-450) Osee II.vi.1/3 In HIER., cfr 975/976 I5-19) 63, Cp. ILvi.1/3 Osee In HIER., 974

(p. 63, 19-20) 956/957 posse audeo] si add. CSV 953 capiente] cupiente CS V 963/964 et intere960 irascatur] miscatur C O tem — manu dei] om. S 976 cohorCSV add. me ad t] consurgun 972 —— SV om. ant — et dicant] tantur] cohortamur

CS V

980

bit, et statim suscitabit ut ambulare et stare possimus. Et hoc est quod dicit: Viuificabit nos post duos dies, et in die tercia suscitabit nos. Et cum fuerit placatus nobis ut nos tanquam illos quos diligit aspiciat, sciemus Dominum,

id est, noticiam cultus eius ha-

bebimus et insectabimur ut amplius cognoscamus. Et hoc est: Et uiuemus in conspectu eius, sciemus sequemurque ut cognosca985

mus Dominum. Hebrei diem secundum in aduentu christi sui interpretantur, et diem tercium in iudicio quando saluandi sunt. QVASI DILVCVLVM PREPARATVS EST EGRESSVS EIVS. Manifestatio eius

6,3

ad nos ita erit grata et acceptabilis, sicut lux diluculi et imber temporaneus et serotinus. Temporaneus 990

QVID FACIAM TIBI EPHRAIM?

6,4

autem imber est qui uenit

quando primum iacta sunt semina; serotinus qui in fine Aprilis maturandis datur segetibus. QVID FACIAM TIBI IVDA? His uerbis

pium in perditos filios parentis monstrat affectum. Misericordia 995

uestra qua uobis semper misertus sum quasi nubecula que cito preteruolat pertransiit, et quasi ros mane consurgens qui orto sole siccatur. Iam enim captiuitas prope est; iam uos cerno duci in As-

sirios et in Babilonios cathenatos. PROPTER HOC DOLAVI IN PROPHETIS. Quia uidi misericordiam meam uestris exigentibus peccatis uobiscum non permansuram,

6,5 1000

que in uita uestra aspera et nodosa erant distorta, uerbis prophetarum meorum

complanaui in multis comminationibus et obiur-

gationibus. ET OCCIDI VOS IN VERBIS ORIS MEI. Tanquam occiderem

1005

asperis inuectionibus afflixi. ET IVDICIA TVA QVASI LVX EGREDIENTVR. Id est, pene que de te sumentur iuste esse omnibus patebunt. Dolaui uos in prophetis et uerbis terribilibus comminatus sum,

scalpellum, ignes, et cauteria pretuli, ut qui clementem contempnebatis, timeretis offensum. Et occidi negligentes in uerbis oris mei, ut ante peccatores uerborum terrore punirem, quam captiuitas immineret. Et hec omnia fecit ut iudicii ueritas quo te iudica-

982/983 cfr HIER., /n Osee II.vi.1/3 (p. 63, 37-38) 985/986 HIER., In Osee, II.vi.1/3 Cp. 64, 45-46), cfr Talmud Bavli, Sanhedrin 97a 989/991 cfr Glossa ord. in Os. 6:3.4 marg. (p. 361b) 992/997 HIER., In Osee IIL.vi.4/s (p. 65, 93 et 99-103)

1005/1021

HIER., In Osee IILvi.4/s (p. 65-66, 103-118 et 135-138)

980 uiuificabit] uiuificabis CSV T 980/981 suscitabit] suscitabis CS V 986 iudicio] iudicium CSV 994 semper misertus sum] sum semper misertus

CSV

CSV

1006 cauteria] capteria $ V

999 uestris]

om.

CSV

permansuram]

1009 quo te] recte SV

per

mensuram

39

OSEE II IOIO

turus sum appareret, nullusque dubitaret que patimini uos iuste fuisse perpessos. Pro eo quod est: Dolaui in propbetis, LXX transtulerunt: Succidi propbetas uestros, ipsos pseudoprophetas occisos a Domino intelligentes, ut qui causa erroris fuerant prospera

permittentes interfecti uerterentur in occasionem salutis. Et est IOIS sensus: Ne diceretis: ‘Prophetis credidimus, etiam ipsos interfeci, ut omnis uobis peccandi tolleretur occasio. Legimus in Regum quadringentos quinquaginta prophetas Baal interfectos sub Helia,

et aliam innumerabilem multitudinem sub Hieu qui subuertit domum Achab. Sunt qui prophetas interfectos uiros sanctos esti1020

ment, eo quod causa populi peccatoris etiam prophete occisi sint,

et hostibus traditi. QVIA MISERICORDIAM VOLVI ET NON SACRIFICIVM, SCIENTIAM DEI PLVS QVAM HOLOCAVSTA. Dolaui eos in prophetis; occidi eos in uerbis oris mei. Grauia comminatus sum ut misererer penitentium, ut 1025 lapsis atque surgentibus porrigerem manus. Neque enim sacrificiis delector et uictimis, nec holocaustorum multitudine. Victime mee et holocausta, salus credentium, conuersio peccatorum est.

Ipsi autem imitati sunt Adam, ut quod ille in paradiso fecerat pac-

tum meum Legemque preteriens, isti in terra facerent. Et ibi, id 1030 est in paradiso, omnes preuaricati sunt in me, in similitudine preuaricationis Adam. Non ergo mirum si quod in parente pre-

1035

cessit, etiam in filiis condempnetur. Vel sic: IN PROPHETIS MEIS DOLAVI EOS ET OCCIDI, sicut supradictum est, ut locum haberem miserendi eorum quod michi placet super sacrificium, et ut noticiam cultus mei haberent quod michi plus placeret quam holocausta. Vel ut ipsi operibus misericordie insisterent que michi plus placent quam sacrificium, et cultui meo operam darent, quod magis amo quam holocausta. /psi autem econtrario non solum hec fecerunt, set etiam Legem meam, que est pactum inter me et illos,

1016/1019 cfr III Reg. 18, 19 et IV Reg. 10, 25

1023/1032

HIER., 1m Osee Il.vi.6/7 (p. 66-67, 147-157)

legem meam]

1039

Glossa ord. in Os. 6:7.3 int. (p. 362a)

rol

pro eo] propter eo C, propter ea 5, propter V

CSV — 1020 intelligere nus]

manum CS V

1013

intelligentes]

occisi sint] occisi sunt C, sunt occisi $ V — 1025 ma-

1033/1034

haberem

miserendi

eorum] miserendi eorum

1035 placeret] placet C, placent SV haberem CSV SV OT“* causta uel — placent quam] om.

1035/1037

holo-

40 1040

OSEE II

sicut Adam, in paradiso, uel sicut homo qui cito obliuiscitur quod sibi precipitur, et ibi, id est in ipso pacto quod obseruare debuerunt, preuaricati sunt in me. GALAAD CIVITAS OPERANTIVM YDOLVM, etc. Legimus in Ramoth Galaad unctum esse in regem Hieu, qui sanguinem sanguini miscuit,

6, 8-9

1045 et Achab domum subuertit, et ante solis ortum aceruos capitum filiorum eius iussit statui. In hac urbe trans Iordanem in possessione tribus Gad ydolum consecratum est, que habitabatur a sacerdotibus. Nam et ipsa ciuitas fugitiuorum fuit. Quanto igitur ce1050

lebrior et maioris auctoritatis quia in partem sacerdotum delegata fuerat, tanto trans Iordanem habitanti Israel principium ydolatrie et malorum omnium fuit, ut qui primi peccauerant, primi ab Assiriis caperentur. Et quoniam ipsa prouincia plena est latrocinio-

rum, comparat eos latronibus, ut quomodo illi uiatoribus, sic sacerdotes simplicitati populi insidiati sunt. Vel sic: Galaad, que 1055

1060

propter iniustam sanguinis effusionem iam quasi supplantata est et subuersa atque destructa, ipsa est ciuitas operantium ydolum.

Quasi diceret: Vniuersa ciuitas ydolatrie sordibus contaminata est, et que alibi coluntur ibi ydola fabricantur. Vel 'ydolum' ydolatriam dicit per expressionem. Et ipsa est quasi fauces uirorum latronum. Quasi diceret: Qui in ea sunt, non sunt ciues qui ad iure uiuendum in ea congregati sunt, set quasi latrones qui in fauci-

1065

bus, angustis scilicet uallium exitibus, commorantur. Et est particeps sacerdotum, id est, participium et societatem habet cum sacerdotibus, qui pergentes de Sichem ut adorent in Templo, in ipso itinere interficiunt. Sacerdotes enim Bethel, immo fanatici Bethauen, temporibus Pasche et Pentecostes et Scenophegie, quando per Sichen, que hodie Neapolis appellatur, eundum erat Ierosolimam, ubi solum licebat uictimas immolari, ponebant in itinere latrones qui insidiarentur pergentibus, ut magis uitulos aureos in

1070

Dan et in Bethauen quam in Ierosolimis et in Templo adorarent

1043/1046

1040 1054

in

HiER.,,

IV Reg. 9, 22 - 10, 8

paradiso] /n

Osee

Glossa ILvi.8/9

ord.

in

Os.

(p. 67, 173-185)

6:7.4

int.

(p.

1065/1072

362a) HIER.,

1043/ /n

Osee

IIL.vi.8/9 (p. 68, 208-216)

1051 omnium] om. CSV 1054 simplicitati] simplicitate C.SV 1058 quasi diceret — uel ydolum] om. SV

1057/

OSEEIL

1075

Deum. Quod autem dicit: participatio et societas sacerdotum, coniurationem eorum significat et in malam partem consensum. Non 'supplantandam' sanguine quem fusuri erant Assirii, set iam 'supplantatam' ex certitudine prophetali dicit propheta. QVIA SCELVS OPERATI SVNT. Hec est causa supplantationis Galaad: quia scelus operati sunt. Scelus auersionem a Deo suo ad ydola uel homicidii crudelitatem appellat. IN DOMO ISRAEL. Vel in familia uel in metropoli, Samaria

1080

7

—

scilicet uel Iezrael, uidi horrendum,

ydolorum uidelicet culturam. Et ibi uidi fornicationes Ephraim, id est ydolatrias leroboam. CONTAMINATVS EST ISRAEL. Id est, ydolatria pollutus est populus. SET ET IVDA, PONE MESSEM TIBI, CVM CONVERTERO CAPTIVITATEM POPVLI MEI. His uerbis latenter innuit quod et Iudas in captiuitatem ducendus sit, et post ad terram suam reuersurus. Contaminatus est Israel, set et tu Juda, pone messem tibi, id

est, futuram felicitatem promitte tibi, non modo tamen, set tunc cum conuertero captiuitatem populi mei, id est, cum te captiuum in terram tuam reduxero. Vel sic: Captiuabitur quidem Israel; set et Iuda, pone messem libi, id est, pone te similiter instar segetum ab hostibus metendum, cum conuertero captiuitatem populi mei, 1090 id est, cum te populum a captiuitate ad me conuertero; subaudis: 1085

uidebit que facturus sum tibi, uel aliquid simile. Et est aposiopesis. Tu quoque Iuda, pone messem tibi. Sensus est: Non te putes esse securum quod Israel captiuus abducitur; tu quoque prepara 1095

tibi segetes ut metantur. Non multo enim post tempore duceris captiuus in Babilonem, et messionis tue tempus adueniet. Cum-

que te Chaldei messuerint, conuertam rursum captiuitatem populi

mei, et sub Cyro rege Persarum et Artaxerse reducam populum

IIOO

meum. Et nota quam significanter Iude et captiuitas et regressio pariter prophetetur. De Israel autem, hoc est de x tribubus, et nunc tacitum est, et si quando prosperum quid dicitur, in Christi

differtur aduentum.

1080 Glossa ord. in Os. 1079 Glossa ord. in Os. 6:10.3 int. Cp. 362a) Cp. 69, 246-256) 0/11 IL.vi.1 Osee Jn HIER., 1092/1101 6:10.5 int. (p. 362b)

1071/1072

nem

CSV

coniurationem]

1077

homicidii

communionem

crudelitatem]

5 V

1073

crudelitatem

sanguine] sangui-

homicidii

CSV

ducens C V, duin?]om. $V . xo87 quidem] quam 5V — 1094 duceris] quidem CSV quid] uoo CSV ret propheta tur] 1099 prophete cetis S

42

1105

OSEE II

CVM SANARE VELLEM ISRAEL, REVELATA EST INIQVITAS EPHRAIM, etc. Multa populi mei peccata uetera cum sanare uellem, Ephraim et Samaria noua ydola reperierunt. Per 'Ephraim' intelligit regem et per ‘Samariam’ reliquum populum; per ‘mendacium’ ydolum. Sicut enim contrarium est simulacrum Deo, ita mendacium ueritati.

IIIO

IIIS

II20

Ipse autem rex instar furis ingressus est ad populum Israel, quando arte et fraude illos latenter decepit, et quasi latrunculus infelicem populum Dei spoliauit auxilio, quando quasi quodammodo uim irascendo uel comminando eis intulit. ET NE FORTE DICANT IN CORDIBVS sVIS. Ne forte, inquit, dicant in cordibus suis: Vetera nobis peccata Deus restituit et patrum delicta persoluimus, i//j comederunt uuam acerbam et dentes filiorum obstupuerunt. Iccirco que nunc et in presentiarum me uidente fecerunt et cotidie faciunt, sequenti sermone narrabo, et ostendam eis adinuentiones suas, quibus mala studiosissime con-

sectati sunt et que me presente gesserunt, non timentes faciem meam. IN MALICIA SVA LETIFICAVERVNT REGEM ET IN MENDACIIS SVIS PRINCIPES. Exponit que coram facie sua fecerunt: /n malicia sua letificauerunt regem, leroboam, et in mendaciis suis principes, qui sub Ieroboam populo prefuerunt. Malicia proprie est cum quis alii nocet. Debitum igitur Deo cultum auferendo, in quo sibi nocere uidebantur, ad ydolatriam conuersi, regem qui hoc cupiebat letificauerunt. Et in commendatione ydolorum, quod non potest esse nisi in mendacio, principes, qui idem uolebant quod rex, letificauerunt.

OMNES ADVLTERANTES QVASI CLIBANVS SVCCENSVS A COQVENTE, etc. Omnes et qui letificauerunt et qui letificati sunt adulterantes, id 1130

est a Dei cultura recedentes

sicut adultera a marito, ita ardore

ydolatrie succensi sunt sicut clibanus ab eo qui panes in eo co-

1113/1114 EZ. 18, 2; ler. 31, 29

1103/1104 cfr HIER., /n Osee II.vii.t (p. 70, 18-20) 1104/1105 cfr Glossa ord. in Os. 7:1.3-4 int. (p. 362b) ex HIER., In Osee, ILvii.1 (p. 70, 14) 1105/ 1109 HiER., /n Osee Il.vii.t (p. 70, 14-17) iur/ni8 Hie, In Osee Il.vii.2 (p. 71, 45-53) 1120/1122 HIER., /n Osee IL.vii.3 (p. 72, 66-69)

1102 etc] om. CSV — r4 obstupuerunt] obstipuerunt CSV et] om. CSV nar/i2 et in — ieroboam populo] om. S 1124 hoc] hec CSV

43

(STIS

quit. Qui in malitia sua letificauerunt regern et in mendaciis suis principes, omnes adulteri sunt, et instar clibani a leroboam ydo1135

1140

latrie igne succensi ut coquerent panem impietatis. Qui cum erroris in animas suas misisset incendium, quasi clibanus et caminus primo igne succensus paululum conquieuit, donec fermentaretur omne mendacium. QVIEVIT PAVLVLVM CIVITAS A COMMIXTIONE FERMENTI DONEC FERMENTARETVR TOTVM. Quicquid neces-

sitate fit cito soluitur; quod uoluntate arripimus perseuerat. Ideo et hic, quia translationem a clibano sumpserat, qui ad coquendos panes succenditur, seruat in reliquis, ut in commixtione fermenti

totius populi monstret assensum, quod scilicet rex et populus pari in ydolatriam ardore corruerint. DIES REGIS NOSTRI. Paululum Israel et Samaria conquieuit recepto in se erroris ardore, donec massa tota fermento similis fie1145 ret, et cresceret atque erumperet, et populus intumescens ad fores regis leroboam clamaret et diceret: ‘Hic est dies leroboam regis nostri. Hic est dies festus quem noster nobis imperator constituit; hunc celebramus, hunc canimus, in hoc exultamus et ludi1150

IIS$

mus, in hoc uitulos aureos adoramus. Clamante populo principes ceperunt furere a uino, et intelligentiam sue mentis amittere, obliuisci Deum, et in ydolorum ligna impingere. Quod cum cerneret rex, extendit manum suam cum illusoribus, copulauitque assensum his qui uanis laudibus ei illudebant. Qui illusores, cum insidiaretur eis rex suus et eos a Deo suo abduceret, prebuerunt

ei quasi clibanum cor suum ut eos succenderet, et ydolatrie flammis ardere faceret. Iccirco enim assensus est populo, quia intellexit omni eos ad errorem mente conuersos. Quodque sequitur: Tota nocte dormiuit coquens eos, mane ipse succensus quasi ignis

1160

flamme, hoc significat: Postquam misit ignem in clibanum cordis eorum, et uidit eos furere et nullum esse qui sue resisteret uoluntati, tota nocte dormiuit, id est, securus fuit. Versatus in tenebris est dum illi coquerentur, et impietatis panem efficerent. Vnde pos-

1132/1143. HiER., Im Osee IIL.vii.4 Cp. 72, 83-94) II.vii.s/7 (p. 73-74, 120-153)

1133 a] ad straret CSV

et CSV

SV

1144/1173

1139 arripimus] arripietur SV

1143 corruerint]

1142 monstret] mon-

7, corruerunt

corruerit

1149/1150 ludimus) laudamus 7, uidimus CSV

conuersari $, conuersor

V, conuersorum

G

HIER., Jn Osee

CSV

1149

hunc]

rr58 conuersos]

44

1165

1170

7, 8-10 1175

1180

OSEE II

tea surrexit mane, et scelerum suorum flammam aperta ostendit insania, ut nequaquam per insidias, set impudenter a Dei cultu ad ydolorum cerimonias transilirent. Quid plura? Omnes quasi clibanus ydolatrie igne calefacti sunt, et deuorauerunt iudices suos, ut etiam qui bonus esse poterat per naturam et religionis Domini recordari, uidens et principes et populum uitulis subditos et illos deos estimare, etiam ipse a scelere deuoraretur. Denique omnes

reges Israel ceciderunt, et ambulauerunt in uiis Ieroboam filii Nabath, et nullus inuentus est qui desertis ydolis reuerteretur ad Deum. EPHRAIM IN POPVLIS IPSE COMMISCEBATVR, etc. Factum est regnum x tribuum sicut omnium nationum, quia recesserunt a Domino, et sicut subcinericius panis qui non reuersatur, id est, non agit penitentiam. Comederunt Assirii atque Chaldei fortitudinem eius et quicquid uirium habere poterat deuorauerunt. Tanteque uecordie fuit, ut deuoratum se esse nesciret, aut certe ignoraret causam propter quam deuorantibus fuisset traditus. Denique usque ad senectutem, id est usque ad ultimam captiuitatem, in incepto errore permansit. VNDE HVMILIABITVR SVPERBIA ISRAEL. Non multo post tempore, set nunc et in presenti. Hoc est enim quod dicit: In facie eius. Humiliabitur autem quia se erexerat, et non in Deo, set

1185

in multitudine confidebat exercitus. Quia superbis Deus resistit, bumilibus autem dat gratiam. Et quia supradixerat: Ephraim factus est subcinericius qui non reuersatur, et uidebatur ambiguum nec satis sonare quid diceret, nunc ponit manifestius: Nom sunt reuersi ad Dominum Deum suum, et non quesierunt eum in om-

1190

nibus bis. Quod si fuissent reuersi ad Dominum Deum, audissent utique per Ieremiam loquentem Deum: Reuertimini ad me et ego reuertar ad uos. Et cum tanta fecerint, non quesierunt eum quem suo uicio perdiderunt. Vel sic: Ipse Ephraim commixtus inter po-

1186/1187 I Petr. 5, 5; lac. 4, 6

1174/1193

1191/1192. ler. 3, 12

HIER., J Osee II.vii.8/10 (p. 75-76, 205-227)

1164 aperta] operta CSV 1165 insania] infamia CSV, insaniam T 1176 subcinericius] subcinericus CS V 1177 atque] et CV 1178 tanteque] tamquam que $ V, tanquam quia C 1183 nunc] non SV 1184 in

deo]ideo CSV

— 187 subcinericius] subcinericus panis CS V

45

OSEEUI

1195

pulos, quasi unus ex gentibus factus est quasi subcinericius qui non reuersatur, id est immundus, et quasi qui nolit sordes suas a se excutere, set cui potius placeat in fecibus suis requiescere. Fructus laborum suorum consumpti sunt in ydolatria sua et sacrificiis demonum, nec aduertit. Hoc est: Comederunt alieni robur eius et ipse nesciuit. Set et pristino robore amisso debilitatus est

I200

more senum, set et hoc ignorauit, reputans se fortem et hostium uiribus posse resistere. Et hec eius presumptio erit causa humilia-

tionis eius, ita ut obsistere non possit; quod est: /n facie eius. Et in omnibus his quibus flagellati sunt ut conuerterentur, non sunt conuersi ad Dominum nec eum quesierunt. 1205

1210

ET FACTVS

EST EPHRAIM

QVASI

COLVMBA

SEDVCTA,

etc. Ephraim

quasi columba insipiens et non habens cor intantum brute mentis ostenditur, ut Egyptum inuocans ad Assirios perrexerit. Qui enim Egyptiorum deprecatus est auxilium, ab Assiriis captiuus ductus est. Et ut ostenderet Deus quod mutantes loca eius oculos uitare non possumus, et semper Dei potestate gubernamur, cum, inquit, profecti fuerimus in Assirios, etiam ibi extendam super eos rete meum. Ft si exaltati fuerint ut uolucres, inde detraham illos. Soli

columbe, pretermissis aliis auibus que aliquid intelligentie uel memorie uel affectus habere uidentur, comparatur Ephraim, quod si1215 cut illa ablatos non dolet filios nec requirit, ita ipse uastatum per partes populum non sentiet, set negligens sit salutis sue. Quodque dicit, Cedam eos secundum auditionem cetus eoruni, hoc significare uidetur: Sicut iuncto consilio ydola fabricati sunt, ita me irato omnes pariter uastabuntur. Vel sic: Factus est Ephraim stulte auis instar, columbe scilicet, nichil habens pensi, nichil habens 1220 consilii, dum impugnatur ab Assiriis spem ponens in Egyptiis, et cum ab Egypto impugnatur transfugiens ad Assirios, cum tamen

in neutra gente spem possit habere. Verumtamen

quocumque

profecti fuerint, reti meo inuoluentur, ut iram meam effugere non

1205/1219

HIER., /7? Osee IL.vii.1z/12 Cp. 78, 280-304)

1194 subcinericius] 1199

amisso]

subcinericus

demisso

CSV

CSV 1200

more

1198 aduertit]

auertit

CSV

uxore

senium

CSV

senum]

1220/1221 1207 perrexerit] perrexerat CSV 1221 dum] inpugnans ab egypto add. V (OSA

habens consilii] consilii 1221/1222 ab assiriis —

1221/ 1221 assiriis] egyptiis $ V, deest in C egipto impugnatur] om. C ] ab egyptiis 1222 impugnatur om.] V 1222. et cumab egipto impugnatur

spem ponens in egyptum

add. S

1224 fuerint] fuerunt SV

46 — t2 t2 n

OSEE II

possint. Etsi more auium aeris sublimia possent ascendere, illic inueniet eos manus mea. Flagellabo illos secundum hoc quod communiter a prophetis meis audierunt. VE EIS QVONIAM RECESSERVNT A ME, etc. Miseria et tribulatio super-

7, 13-14 1230

1235

7, 14

ueniet eis quia a cultu meo recesserunt. EGO REDEMI EOS. De Egyptia seruitute. IPSI LOCVTI SVNT CONTRA ME MENDACIA, dicentes:

Isti sunt dii tui, Israel. Et non clamauerunt ad Dominum in corde suo, set in ydolatria fornicationis uolutabantur. Siue quia demonum cultum sequitur libido et luxuria, qui colebant demones consequenter instar porcorum in ceno libidinum uersabantur. Et pulcre cantica ydolis seruientium non cantica in Deum’ set 'ululatum' appellat. SVPER TRITICVM ET VINVM RVMINABANT, etc. Propter rerum omnium,

1240

inquit,

abundantiam

corruerunt.

Simulque

ut ostenderet

eos iumentorum similes non dixit ‘comedebant’, set ‘ruminabant’. Et ideo recesserunt a Deo qui dicit: Ego eos erudiui, ego fortitu-

dinem prebui, et contra me suas erexere ceruices; non quod aliquid possent facere et nocere creatori suo, set quod solum facere potuerunt, contra me cogitauerunt male. Et quomodo a principio

fuerunt priusquam uocarem eos per Abraham et postea per Moy1245 sen et Aaron, et erant absque iugo Legisque noticia et cunctis nationibus miscebantur, ita etiam nunc reuersi sunt in pristinum statum, ut absque iugo et Dei freno ferentur per precipicia, et

mutarentur in arcum dolosum, et quod Deus contra aduersarios intenderat,

ipsi contra

suum

Dominum

uerterent,

et mitterent

aduersus eum blasphemiarum sagittas. Vnde principes eorum, qui infelicem populum deceperant, cadent gladio propter furorem ire lingue sue, quod uitulos aureos deos appellare sunt ausi, ut hoc facerent in terra repromissionis quod in Egypto didicerant, colentes Apim et Menemim Egyptium et omnia eorum portenta uene-

123515 E.G, Syd.)

1229/1230 de egyptia seruitute] Glossa ord. in Os. 7:13.7 int. (p. 363b) 1230/1236 HIER., /n Osee II.vii.13/14 (p. 79, 335-343) 1237/1258 HIER., In Osee II.vii.15/16 (p. 80-81, 370-371 et 376-397)

1226 riam

OT,

illos] eos CSV carmina

Hier.

1249 et mitterent] om. S

1231 dominum]

deum CSV

1241/1243

erexere

suas

1252 ut] non SV

1235) —

contra

cantica2| ea me]

om.

S

OSEE II

47

1255 rantes. Ita enim et in solitudine, quando egressi sunt de Egypto, Dominum

subsannauerunt, dicentes: /sti sunt dii tui, Israel. Et:

Vtinam mortui essemus in Egypto, ubi sedebamus super ollas carnium, etc. IN GVTTVRE TVO SIT TVBA, etc. O propheta, sic exalta uocem tuam

ut tube similis sit, ut plurimi audiant quia plurimi peccauerunt. Et hoc clama quasi aquila super domum Domini. Sensus est: Veniet Nabugodonosor tam raptim ad Templi destructionem quam raptim aquila festinat ad predam, et hec mala eis pro transgressione federis mei et Legis mee preuaricatione. Superincumbente autem 1265 captiuitate me inuocabunt dicentes: Nos Israel cognouimus te, qui es Deus noster. Quibus respondet Dominus: Proiecit Israel bonum. Quasi diceret: Quomodo uocamini Israel cum proieceritis

Deum a uobis? Et quia proiecit bonum a se, ideo ‘inimicus’, id est Assirius, ‘persequetur eum’ atque comprehendet. 1270

1275

1280

Quia me rege

deserto petierunt sibi regem, Saulem uel Ieroboam, et hoc contra uoluntatem meam. A qua stulticia ut eos reuocaret Samuel dura eis regum legem exposuit et imperia. Et hoc est: /psi regnauerunt et non ex me. Principes extiterunt et non cognoui. Quod totum potest intelligi de Ieroboam et eius successoribus, quia etsi Deus iratus Salomoni regnum eius uoluit diuidi, non ideo eum sibi re-

gem Israel constituere debuit, set secundum precepta Legis interrogare Deum an uellet hoc fieri et quem uellet regem constitui. Si quis obiciat quod a Samuele de Saul dicitur: Certe uidetis quem Dominus elegit, et quod Semeias propheta, traditis x partibus noui pallii quod in xit partes secuerat, dixerit Ieroboam: Dedit tibi Deus x tribus ut super eos regnes, respondemus in Saule Dominum secutum esse uoluntatem populi qui obstinaciter petiit sibi regem,

et non preuenisse ut ex sua hoc esset electione et uoluntate; in

16, 3 Num. 14, 3 ct Ex. 1, 31 1280/1281 cfr III Reg.

1256 EX. 32, 8

24

1257/1258

(p. 82, 28-33) 1259/1263 HIER., J Osee II.viii.r/4 1273/1277 Glossa Osee lL.viii.r/4 (p. 83, 43-55)

1278/1279

I Reg. 10,

1263/1272 cfr HIER., /n ord. in Os. 8:4.2 marg.

(p. 364a)ex HIER.,In Osee, U.viii.1/4 (p. 83, 63-69)

1271 du1261 domini] etc. add. CSV 1257 utinam] dicunt O T^* CSV dixerat dixerit] 1280 SV uidens 1278 uidetis] ra] dum CSV

48

OSEE II

Ieroboam propter peccatum Salomonis et ydolatriam hoc quasi in 1285

ultionem fecisse, ut filii hereditatem in manus serui traderet.

PROIECTVS EST VITVLVS TVVS SAMARIA, etc. Non in urbe que dicitur

8, 5-6

Samaria positi erant uituli, set in Dan et Bethel. Per Samariam ergo omnes urbes x tribuum designantur. Et quod ponitur uitulus sin-

gulari numero pro plurali intelligendum est, ut de duobus uitulis 1290

intelligatur. Exponit autem interitum: Proiectus est, id est, per As-

sirios destructum est templum ydolorum et ipsi conflati uituli et in captiuitatem delati, quia furor meus uindicauit in eis, uel in

1295

1300

POTERVNT EMVNDARI? Quasi diceeis locum penitentie, et ipsi noiste uitulus: Quia ex Israel et ipse uitulum accepistis, ut Baal et et rex uester Ieroboam quod in Egypto didiceratis fecistis in Israel. ARTIFEX FECIT ILLVM, etc. Qualis

cultoribus eorum. VSQVEQVO NON ret: Que amentia est hec? Dedi luerunt conuerti. Exponit quis sit est. Non ab aliis, ait, gentibus Astaroth a Sidoniis, set uos ipsi

Deus est qui manu formatur artificis? Denique ut aranearum fila dissoluuntur in uentum, ita uitulus Samarie licet preciosus redigetur in nichilum. Vel sic: preciosa queque diuitiarum suarum, que in ornatum domus mee offerre debuerunt, precipue cum hec omnia in manus eorum ego dederim, me neglecto in materiam conuerterunt ydolorum. VT INTERIRENT. Non uerterunt ut interirent, set quia uerterunt ideo interierunt. Neque enim hac ratione fecerunt ut perirent.

PROIECTVS

EST VITVLVS

TVVS

SAMARIA.

Id est, de terra

proiciendus est et ab hostibus tollendus, et hoc ideo quia iratus est furor meus contra eos. More prophetali quod futurum est quasi preteritum dicit. Vel: PROiECTVS EST. Quasi conflatus est uitulus 1310

tuus, Samaria,

ex auro

in ignem

proiecto,

iuxta illud: Proieci

aurum et egressus est uitulus. Et modo iratus est furor meus in eos, id est in Samaritanos. "Tuus' dicit quia eorum adinuencio fuerunt

1296/1297

cfr IV Reg. 23, 13

1310/1311 Ex. 32, 24

1286/1293 Glossa ord. in Os. 8:5.1 marg. (p. 364b) ex HIER, In Osee, II.viii.s/6 (p. 85, 117-119) 1294/1295 Glossa ord. in Os. 8:5.3 int., 364b ex HIER.,, Jn Osee, II.viii.5/6 (p. 85, 122-124) 1295/1301 HIER., /r: Osee II.viii.s/6 (p. 85, 125-132)

1284 peccatum] peccata CSV 1287 in dan] iudam SV 1292 delati quia]delatique CV — 1299 aranearum] areanearum SV 301 inlad CSV que]om. SV | 1304 non ..ut?]ut...non $V mos interierunt] interierent CSV

OSEE II

49

uituli. VSQVEQVO NON POTVERVNT EMVNDARI? Quamdiu contamina1315

buntur sordibus huius ydolatrie? Quasi diceret: Difficile exuentur eis et mundabuntur, quia ipsi hoc adinuenerunt. Et hoc est: Quia ex Israel et ipse. Frequenter enim ut sacra refert historia tam reges

1320

quam populus, ab aliorum recedentes cultura ydolorum, uitulos tamen adorauerunt. QVIA VENTVM SEMINABVNT ET TVRBINEM METENT. Aranearum telis uitulum Samarie comparat. Iccirco metaforam seruat in reliquis, ut quos aranearum telas nominauerat, nunc comparet uento et

turbini, culmisque non stantibus, et si steterint, farinam non habentibus. Et si farinam, inquit, fecerint, ab aliis deuorabitur. Vel sic: QVIA VENTVM SEMINABVNT. Sicut tele aranearum inane quid et seminare, 1325 inutile est, et sicut qui uentum seminat, quod est nichil

et qui sic seminauerit turbinem metet, quod est nichil colligere, ita et ydolorum cultura inutilis erit cultoribus suis. Vel 'uentum seminare! est semina uento corrupta seminare. Que qui seminauerit

1330

8,8

aut parum aut nichil colliget, sicut ille qui uentorum turbinem colligere temptat nichil colligit. CVLMVS STANS NON EST IN EIS. Ex tali semine non surgit culmus, nec aliquid prouenit quod faciat farinam. Et forte aliquid fecerit, non ipsi ea set hostes utentur. DEVORATVS EST ISRAEL, etc. Consumptus est ab hostibus. NVNC FACTVS EST IN NATIONIBVS QVASI VAS IMMVNDVM. Vas immundum

1335

He-

brei ‘matulam’ uocant, qua ad suscipienda et proicienda stercora uti solemus. QVIA IPSI ASCENDERVNT AD ASSVR. Quia factus est uas immundum,

8,9

1340

iccirco ascenderunt ad Assirios imitantes onagrum solitarium, siluestrem scilicet asinum, qui non tenet domestica pascua et nequaquam sicut oues pasti a Domino set male abutentes libertate sua ducti sunt in captiuitatem. Quos plangit propheta et dicit: Ephraim dederunt munera Assiriis. Et quia amant offerre aduersa-

1330/1332 cfr HIER., Ini 1319/1323. HiER., In Osee lL.viii.7 (p. 86, 148-152) 8:8.1 int. (p. 364b) Os. in ord. Glossa cfr 1333 150-152) 86, Osee II.viii.7 (p. 1337/1348 HIER., In 1334/1336 HiER., J Osee IL.viii.8 (p. 86-87, 179-181)

marg. (p. 365a) Osee II.viii.9/1o (p. 87-88, 205-219), cfr Glossa ord. in Os. 8:9.2 1313 emundari]

emendari

CSV

1320 comparat]

compararat

C

O

1328 est] om. SV comparet] comparat CSV 1321 nunc] non SV SV (semina 1328 semina uento corrupta seminare] transp. post colliget CS V abeuntes T, ns abutente ] abutentes 1340 deest in S)

50

1345

OSEE II

riis munera, ideo paulisper beneficia consequentur, ut non soluant stipendia regi et principibus, donec perueniant in Assirios, ubi nequaquam tributa et stipendia dabunt ut liberi, set redigentur in ultimam seruitutem. Quoniam cum dederint dona gentibus et mercede ad auxiliandum sibi conduxerint nationes, congregabuntur ad pugnam et uicti pariter abducentur.

1350

QVIA MVLTIPLICAVIT EPHRAIM ALTARIA, etc. Hec est causa quare captiui ducentur: quia non solum in Dan et in Bethel, set et in

1355

montibus et diuersis locis ydola coluerunt, peccatum addentes peccato. Pro eodem accipe altaria et aras. Dederam Legem meam ut unum altare esset, qua spreta ipsi multiplicauerunt aras. SCRIBAM EI LEGES MEAS MVLTIPLICES, etc. Scribam eis leges quas prius dederam per Moysen quasi pro nichilo, quia eam iam contempse-

1360

similiter contempnerent, quia et altaria ipsi fecerunt, non ut michi placerent, set ut multis hostiis immolatis ipsi carnes comederent. Ex tali intentione oblatas hostias Dominus non suscipit. Et hoc est: Hostias affert, immolabunt carnes et comedent, et Dominus non

8, II-13

runt.

Vel: Scribam

eis nouas

leges? Quasi:

Non

faciam,

quia

suscipiet eas.

NVNC RECORDABITVR INIQVITATIS EORVM, etc. In presenti recorda-

8, 13-14

bitur Dominus 1365

ut puniat iniquitates eorum

quam

commiserunt

ante Legem, et per flagellum captiuitatis uisitabit eorum peccata post datam Legem perpetrata. Et hoc iccirco, quia ipsi in Egyptum conuertentur, uel auxilia postulantes uel eorum deos colen-

1370

tes in quibus prius errauerant, Apim scilicet et Menemim. Et quia oblitus est Israel factoris sui, edificans ydolis delubra, et Iudas multiplicauit urbes munitas. Cum due tribus uiderent x recessisse a Deo et ideo eorum uisitata esse peccata, non sunt conuersi ad Dominum, set in urbium munitione confisi, quas Dominus se des-

1350/1352

quia non

— peccato]

Glossa

ord.

im Os.

8:11.1

int. (p. 365a)

1352/1353 dederam — aras] Glossa ord. in Os. 8:12.1 marg. (p. 365a) 1359 cfr HiER., In Osee IL.viii.u1/13 (p. 89, 261-273) Osee ILviii.i4 (p. 90, 299-305) 1369/1372 Glossa (p. 365a) et Hier., /n Osee ILix.1/2 (p. 90, 307-311)

1354/

1362/1367 cfr HIER., in ord. in Os. 8:14.4 int.

1343 non] om. CV 1349 etc.] facta O, om. T 1350 set et] set CSV 1352/1354 dederam legem — multiplicauerunt aras / scribam ei — multipli-

ces etc.] scripsimus,

transp.

CSV

OT

1360 affert] af. OT,

1362 nunc recordabitur] non recordabor CS V tas add.

V, iniquitatis add. S

a fi. CSV

1364 flagellum] iniqui-

OSBESIT

51

tructurum esse minatur et usque ad fundamenta subuersurum. Et hoc est: Emittam ignem in ciuitates eius, et deuorabit edes illius. NOLI LETARI ISRAEL, etc. Israel, recedens a Lege Dei et colens

9. 1-2

1375

ydola, ex multis gentibus unam gentem se esse dicit, gaudens et gratulans quod a Dei noticia recesserit, et sit gens mixta cum ceteris. Propterea nunc corripit eos et dicit: Ne gaudeas, ne leteris, et ne putes te talem ut sunt cetere nationes. Aliter enim nesciens Deum, atque aliter punitur recedens a Deo, quia seruus qui scit

1380

uoluntatem Domini sui et non facit uapulabit multis. Mercedem fornicationis tue areas multas et torcularia reputasti ut rerum om-

nium fruereris abundantia. Ideo area et torcular triticum uinumque non facient. Hoc factum est tempore Helie et Helisei, quando matres in Samaria cogente fame cadaueribus filiorum paste sunt. 1385 Vel sic: Ne putes te letandum et prospere in omnibus acturum sicut nationes gentium, ex eo quod recessisti a cultu Domini Dei tui. Et quare recesserint subdit: Dilexisti mercedes, et concupisti que sunt super omnes areas tritici, id est, que sunt ipse aree tri-

tici. Copiam enim frugum quam uidebant gentes ydolatrie deditas

9, 3-4

1390

tanquam

1395

rael. Et ideo ydolatrie se tradidit ut simili pro ydolorum cultu copia ditarentur. Set hac spe sua frustrabuntur. Et hoc est: Area et torcular non pascet eos. Et est metonomia quod dicit area et torcular. MENTIETVR. Id est deficiet. Iuxta illud: Mentietur opus oliue. NON HABITABVNT IN TERRA DOMINI. Non solum fame atterentur in terra quam a Deo acceperunt, set etiam ab ea captiuabuntur quam suis abominationibus polluerunt. REVERSVS EST EPHRAIM IN EGYPTVM. Vel corde uel eorum ydola colendo. ET IN ASSIRIIS POLLVIVM COMEDIT. In Chaldea positi carebunt Templo et altari in quo solet offerri sacrificium, et ibi non placebunt Deo, quia non liba-

1400

sue supersticionis mercedem

bunt Domino

1379/1380

1374/1384 in Os. 9:3.1

uinum,

Luc. 12, 47

set demonibus,

possidere desiderauit Is-

quorum

1394 Hab. 3, 17

1383/1384 cfr IV Reg. 6, 25

HIER., 12 Osee ILix.1/2 (p. 91-92, 10-23) int, et 9:3.3

sacrificiis uescen-

int. Cp. 365b)

1399/1411

1395/1398 HIER.,

Glossa ord.

Jn Osee ILix.3/4

(p. 93, 55-68), cfr Glossa ord. in Os. 9:4. marg. (p. 365b) 1381 areas] alias CSV 1377 nunc] non CSV 1373 illius] eius CSV 1389 deditas] debitas CSV $V O recesserunt 1387 recesserint] 1400/1401 libabunt] libabant C V

52

OSEE

tes ex ipsis polluentur. SACRIFICIA EORVM

1405

QVASI PANIS LVGENTIVM.

Non est licitum de sacrificiis lugentem comedere, quod, si comederit, immundum fiet quod oblatum est. Panem lugentium parentilia possumus dicere, ab eo quod parentibus mortuis immolentur Et non solum qui obtulerit set etiam qui comederit de huiuscemodi cibis immundus erit. Panis enim eorum, id est cibum

quem offerunt, non intrabit in domum Domini, quia destructa est atque Babilonio igne succensa, set erit anime eorum. Et est sen1410

sus: Sue gule et sue prouident uoluptati; ceterum michi polluta non complacent. QVID FACIETIS IN DIE SOLLEMPNI IN DIE FESTIVITATIS DOMINI? Eundem uocat diem sollempnem et diem festiuitatis Domini, diem scilicet captiuitatis, que erit Domino

1415

quasi sollempnis et quasi

placens hostia, quia in eo hostes suos ulciscetur et iniurie ponet modum et ingratos filios flagellabit. Quasi diceret: Respondete quid tunc facturi estis. Illisque tacentibus sibi ipse respondet, immo que facturi sunt diuinis oculis contuetur. Ecce, inquit, miseria et uastitate prementibus et Assirio atque Chaldeo ligare captos cupientibus profecti sunt, id est proficiscentur, preteritum pro

futuro, et ad Egyptum confugient. Ibi Memphis sepeliet eos, que eo tempore erat metropolis Egypti, antequam Alexandria, que prius appellabatur No, ab Alexandro Macedone et magnitudinem urbis et nomen acciperet. Possumus hoc quod dicitur: Ecce enim

1430

profecti sunt a uastitate, etc., de tribu Iuda accipere, quando interfecto Godolia ab Hismaele reliquie populi cum Ieremia propheta ad Egyptum transfugerunt, et ibi postea persequentibus Chaldeis uel capte sunt uel sepulte. Desiderabile autem argentum eorum quod urtica possedit, uillas et omnia ornamenta earum intellige, que precio emuntur argenti. Quodque sequitur, /appa in tabernaculis eorum, longam significat uastitatem, ut ubi quondam domus erant, ibi lappe nascantur et spine.

1425/1428

IV Reg. 25, 26

1414/1432 HIER., In Osee ILix.5/6 (p. 94, 95-105 et 110-121) profiscentur] Glossa ord. in Os. 9:6.2 int. (p. 366a)

1420

id est

1402 lugentium] lugenti uinus S, lugenti uiuimus V 1403/1404 non est — panem lugentium] om. SV 1410 polluta] pollutum CSV 1423 nO ab]moab SV — 1424 acciperet] acceperat CSV — 1426/1427 propheta] om. CSV 1428 sunt] om. CSV 1429 possedit] possidebit CS V

OSEE Il 9,7 1435

53

VENERVNT DIES VISITATIONIS, etc. Dies scilicet afflictionis, de quibus supra: Quid facietis in die sollempni in die festiuitatis Domini? VENERVNT DIES RETRIBVTIONIS. Vt qualia fecerant talia recipiant. SCITOTE ISRAEL STVLTVM PROPHETAM INSANVM —VIRVM SPIRITVALEM. Sensus est: O Israelite, recognoscite uerba uestra, qui

1449

prophetam uobis uentura dicentem et spiritu sancto tem stultum et insanum uocabatis, iuxta illud quod Galaad principes locuti sunt ad Hieu: Quid uenit ad iste? Vel singulariter: Scito Israel, et sub eodem sensu

prophetanin Ramoth te insanus hec littera

exponi potest. Et in Hebreo et in expositione Ieronimi pro una dictione accipiendum est quicquid ante Israel ponitur. Quidam putauerunt duas esse dictiones, quorum hec est expositio: O Is-

1445 rael, qui promittebas tibi pacem, scito stultum te in hoc fuisse, et insanum prophetam qui putabas te esse spiritualem. Set non uenit pax secundum tuam estimationem. Vel sic: O Israel, scito te

1450

esse stultum, id est sine intellectu. Et scito prophetam quem ego misi tibi ad annuntiandam ueritatem, quem tu dicebas insanum, fuisse uirum spiritualem, id est spiritu sancto plenum et uera prophetantem. Plana est autem littera si secundum hoc quod in Hebreo est uel quod beatus Ieronimus exponit legatur: O Israelite, uel o Israel singulariter scilicet, scitote uel scito, id est ad me-

1455

moriam reducite uel reducito, uerba que solebatis uel solebas olim dicere, qui prophetam uera et uentura dicentem uocabatis siue uocabas stultum. Et uirum in spiritu sancto prophetantem uocabatis siue uocabas insanum.

PROPTER MVLTITVDINEM

INIQVITA-

TIS TVE, etc. Quia in multitudine iniquitatum tuarum in scelere debacchatus es, non prophetam meum set te insanum cognosce, 1460

quia ut multa est tua iniquitas et multa est amentia tua.

1434/1435 Os.9,5

1440/1441 IV Reg. 9, r1

1435/1436 Glossa ord. in 1433/1435 HIER., In Osee ILix.7 (p. 95, 150-151) 1437/1441 HIER., In Osee ILix.7 (p. 95-96, 152-156) Os. 9:7.3 int. (p. 366a)

1448 id est sine in1444/1447 Glossa ord. in Os. 9:7.2 marg. (p. 366a) 1448/1451 Glossa ord. in Os. tellectu] Glossa ord. in Os. 9:7.8 int. (p. 366a) 9:7.3 marg. (p. 366a)

1452

ieronimus]

ieremias SV

1460

iniquitas] om.

CSV

$4

9, 8-9

1465

OSEE

Il

SPECVLATOR EPHRAIM CVM DEO MEO PROPHETA, etc. Deus constituit reges et sacerdotes et prophetas ut populum delinquentem corrigerent et ad rectum iter retraherent. Vnde et ad Ezechiel dicitur: Speculatorem dedi te domui Israel. Dicit ergo propheta: Epbraim, id est Ieroboam, cum Deo meo, id est secundum uoluntatem Dei mei, quasi propheta et speculator in populo datus, constitutus est, ad hoc ut ipse et sequaces eius reges populo Dei uti-

lia prouiderent et sicut prophete ad bona erigerent. Set ille in omnibus uiis, id est actionibus suis, factus est /aqueus, id est de1470

1475

1480

1485

ceptio speculationi, id est, eis quibus debuit prouidere, quia suadendo et per potentiam cogendo ad ydolatriam cogebat. Et ita factus est laqueus ruine, id est deceptio per quam incurrerunt captiuitatis ruinam. INSANIA IN DOMO DEI EIVS, id est uitulus aureus in Bethel, quod interpretatur domus Dei. PROFVNDE PECCAVERVNT SICVT IN DIEBVS GABAA. Tam profunde in scelere suo peccauit Ieroboam et populus, sicque in impietatis baratrum demersus est, ut uincat scelus quod quondam gestum est in Gabaa, quando uxorem Leuite reuertentis de Bethleem illicito interemere concubitu. Possumus dies Gabaa et illud tempus accipere quando pro Deo elegere sibi regem de urbe Gabaa, id est Saul. Et multo nunc peius peccauerunt eligendo Ieroboam et adorando ydola, quam eo tempore quo elegerunt Saul. Hic enim scismati etiam ydolatria copulata est; ibi uero Dei cultus permansit in populo. Ideo recordabitur iniquitatis eorum qui nunc per patientiam putatur oblitus, et uisitabit peccata eorum et uulnera que longo tempore com-

putruerunt. QVASI VVAM IN DESERTO INVENI ISRAEL, etc. Cum totus orbis desertus esset et Dei noticiam non haberet, inueni, ait, populum Israel quasi uuam in deserto. Et quomodo eum inuenerit docet: Quasi

1464 Ez. 3, 17

1477/1479

lud. 19, 22-30

1461/1471 Glossa ord. in Os. 9:811 marg. (p. 3663), cfr HIER., In Osee ILix.8/9 Cp. 94, 182-183) 1473/1474 Glossa ord. in Os. 9:8.4-5 int. (p. 366a) 1475/1486 HiER., In Osee ILix.8/9 (p. 98, 192-204), cfr Glossa ord. in Os. 9:9.1 marg. (p. 366b)

1487/1489

HIER., /n Osee IL.ix.10 (p. 98, 235-238)

1462 prophetas ut] om. C 1482 elegerunt] 1486 computruerunt] computauerunt C S V

elegerint

CSV

1485/

(SEESUE

$5

1490 prima poma ficulnee, que delectabilia sunt et cum amore colliguntur ob celeritatem maturitatis. IN CACVMINE EIVS VIDI PATRES EORVM. In patriarchis inuentus est populus quia initio ipsius populi per gratiam elegit Deus Abraham, Ysaac, et Iacob qui sibi adheserunt. Et nota proprietatem: patres uidentur, populus inueni1495 tur. Et in utroque uinea est et ficulnea sub quibus requiescere dicitur qui confidit in Domino. IPSI AVTEM INTRAVERVNT AD BEELPHEGOR. Licet a bonis geniti et de Egypto educti, tamen seruierunt libidini. Beelphegor ydolum est Moabitarum qui Latine dicitur riapus; denique interpretatur Beelphegor ydolum tentiginis, ha1500 bens in ore, id est in summitate, pellem ut turpitudinem membri uirilis ostenderet. Et quia intrauerunt ad Beelphegor, ideo abaiienati sunt a Deo, et hoc in confusionem suam ut propter quod recesserant a Deo, illud colerent, secundum quod scriptum est: A quo quis superatur, et eius seruus est. Et sicut gule seruientes 1505 habent uentrem deum, ita qui libidini seruiunt habent deum Beel-

phegor. Et facti sunt, inquit, abominabiles sicut ea que dilexerunt, iuxta illud: Similes illis fiant qui faciunt ea, etc., ut non solum ydolatre set et ydola nuncupentur. 9, II-14

EPHRAIM QVASI AVIS AVOLAVIT, etc. Ephraim, id est x tribus, quasi i10. auis auolauit in captiuitatem, et de suo recessit loco. Auem au-

tem appellauit ut uelocem in Babilonem transitum demonstraret. Sin autem legerimus: Quasi auis auolauit gloria eorum, hoc dicimus quod Dei ab eis recesserit et auolauerit auxilium. Quodque sequitur: a partu ab utero et a conceptu, et dupliciter intelligi poi5. test ut gloria que auolauit ab Ephraim etiam a partu et ab utero atque conceptu eorum recedat, id est, deserat filios eorum et posteros derelinquat. Aut certe dicemus: omnem gloriam habuit Israel in multitudine, et in eo se maiorem arbitratus est Iuda fratre

1495/1496 1507

ET

1505 cfr Phil. 5, 19

Glossa ord. in Os. 9:10.2 int. (p. 366a)

1492/1508 HIER., In

cfr Mich.

T5SO4 BID eto

4, 4

Ps. 113, 16; Ps. 134, 18

1490/1491

Osee ILix.1o (p. 98-99, 240-256), et Glossa ord. in Os. 9:10. int. et 9:10.5 int. 1509/1528 HIER., In Osee II.ix.11/13 (p. 100-101, 309-329) (p. 366b)

1499

1509

tentiginis]

id est

tentigeris

x] IX SV,

1503

CSV

id est

ex

O

colerent]

colere

1513 auolauerit]

1514 dupliciter] scripsimus cum Hier, duplex 1518 est] se add. CSV SVC“ ceptu] concepta

CSV

OT

ut

auolauit

CSV

SV

1516 con-

56

OSEE Il

suo, quia ipse x tribubus ille duabus prefuit. Vnde Dominus loquitur quod, etiam si enutrierint filios et liberorum multitudinem congregauerint, tradantur neci, et tunc eis uerum incumbat ve, cum ab eis recesserit Dei auxilium. Et consequenter exponit qua-

1525

1530

lis quondam fuerit Ephraim qui nunc desertus est. Tam pulcher, inquit, erat et sic Dei uallabatur auxilio ut Tyrus mari cingitur. Vel certe ut scopulus durissimus, qui fixus in terra omnes contempnit procellas et de turbinibus uentisque non curat. Ipse autem, id est Epbraim, siue Tyrus, que erat fundata in maris pulcritudine, educet ad captiuitatem siue ad interfectorem filios suos. Vel sic: Quia Ephraim in multitudine filiorum gloriabatur predicit propheta eum omnem hanc gloriam perditurum. Littera sic legitur: Ephraim, et postea infertur gloria eorum, que est a partu et ab utero et a conceptu, quasi auis auolauit. Auolauit dicit pro auolabit. Frequenter ponunt Hebrei nominatiuum nominis et genitiuum pronominis pro genitiuo nominis, ut est illud: Dominus in celo sedes eius. Et:

1535

1540

9,

14

1545

Filii bominum

dentes eorum

arma

et sagitte. Et in hoc eodem

propheta: Chanaan in manu eius statera dolosa. Talis est et hec locutio, et sic exponenda ut dicatur: Gloria Ephraim, que est a partu et utero et a conceptu, ita cito ab eo recedet sicut auis a manu solet auolare. Et hoc dicit, uel quia ab hostibus liberi eorum interficiendi erant, uel potius quia ex ira Dei sterilitas conceptionis et partus in populo futura erat. Vnde statim subdit: Da eis uuluam sine filiis et ubera arentia. EPHRAIM VT VIDI TYRVS ERAT. Sicut ego uidi et michi uisum est, pulcher erat Ephraim et omnibus bonis abundans sicut Tyrus. DA EIS DOMINE, etc. Quia Ephraim gloriabatur in populorum multitudine, propheta Dominum deprecatur, dicens: Da eis Domine. Sibique ipse respondet: Quid dabis eis? Et statim infert: Da eis uuluam sterilem et ubera arentia, ne habeant causam superbie, ut in quo gloriari solent in eo confundantur.

1534 Ps. 10, 5

1545/1549

153598 LS ESOS

HIER., 1m Osee ILix.14 (p. 102, 369-375)

1324 dei] deus OT 1537 dicatur] dicitur unde C

1536 Os. 12, 7

15330 hanc] om. CSV $V 1540 quia] quod

SV

1534 illud] illum CSV 1549 ut] om. SV,

(OSBEMIT 9, 15

1550

$7

OMNES NEQVITIE EORVM IN GALGAL. In Galgal Saul unctus est in regem, Samuele iram Dei populo minitante. /bi, inquit, exosos ha-

bui eos, et ibi regem hominem postulantes a meo recesserunt imperio. Siue quia Galgal ydolatrie locus est ibi omnia scelera commiserunt. 9, 15

1555

NON ADDAM VT DILIGAM EOS, OMNES PRINCIPES EORVM RECEDENTES. Propter ydolorum culturam a Deo recesserunt omnes reges x tribuum, propter malitiam adinuentionum eorum, etc. Cum x tribus a domo Dei recessissent, quomodo eiciende dicuntur? Set domus Dei dici potest uel terra promissionis in quam introducti sunt, uel

19,

1560

falsum nomen Israelis, uel quod ad illos quasi ad populum Dei mittebantur prophete. Quod autem non addat ut diligat eos perspicuum est, et quod omnes reges Israel a Deo fuerunt recedentes. Vsque hodie enim permanent in captiuitate.

1565

ram sumit ab arbore, cuius si radices aruerint fructum afferre non

PERCVSSVS EST EPHRAIM; RADIX EORVM

16-17

1570

EXSICCATA EST, etc. Metafo-

poterit. Et si paululum fecerit, statim in ipso flore siccabitur. Dicit autem de Ephraim, cuius radix aruit, quia Deum in quo fundatus erat perdidit, siue patres suos, patriarchas scilicet in quibus radicem miserat, habere non meruit, et propterea fructum iusticie non faciet. Quod et si fecerit, interficiam, inquit, amantissima uteri eorum, iuxta id quod supra dixerat: Si enutrierint filios, absque liberis eos faciam in bominibus. ABicIET EOS Devs. Abire faciet in captiuitatem. ET ERVNT VAGI IN NATIONIBVS. Stabilem sedem non

habentes. Tor

1575

VITIS FRONDOSA ISRAEL, etc. Vites que putate non fuerint, in fla-

gella frondesque luxuriant et humorem quem debuerant in uina mutare, uana foliorum et frondium ambitione deperdunt. Istiusmodi uitis dampnosa est agricolis. Talis fuit Israel crescens in mul-

1550/1551

I Reg. 10, 1-9

1571/1572. OS. 9, 12

1550/1554 Hier., Im Osee ILix.15 (p. 102, 391-395) Osee IL.ix.ts (p. 103, 415-422)

1564/1573

440-450) et Glossa ord. in Os. 9:17. int. (p. 367a) Osee ILix.16/17 (p. 104, 460-461) 22)

1557/1563 cfr HIER., In

HIER., In Osee ILix.16/17 Cp. 104,

1575/1585

1573/1574 cfr HIER., /n

HIER., J Osee II.x.1 Cp. 105, 1o-

1560 falsum] factum SV 1559 dici] om. CSV 1552 meo] modo CSV exsiccata] exiccata O, 1564 T israel O, eis israel V, C israelis] israelitis

excitata T

1576 debuerant] debuerunt O T

58

OSEE Il

titudine populorum et non reddens fructum agricole Deo. Aliter: Vitis frondosa multos attulit botros, et uuarum fecunditas ramo1580 rum magnitudinem coequauit. Set hec que prius talis erat antequam offenderet Deum, postea abundantiam fructuum uertit in offense multitudinem, ut quanto plures haberet populos, tanto plura edificaret altaria et abundantiam terre numero uinceret ydo1585 lorum. DIVISVM EST COR EORVM; NVNC INTERIBVNT. Tradunt Hebrei quod

T1072

quamdiu pari consensu reges et populi colebant uitulos, non uenit captiuitas, quia quodammodo poterat excusari populus quod 1590

per uiolentiam regum ad ydolatriam traheretur. Set postquam Osee, qui fuit ultimus rex x tribuum, permisit populo ut si uellent irent Ierusalem et ibi sacrificarent, diuisum est cor eorum

quia

populus regi in hoc non consensit ut ab ydolatria recederet. Et ideo carens omni excusatione anno nono ipsius Osee a Salmanasar est captiuatus et in Assirios traductus. Vnde ait: Nunc, id est, 1595

10, 3-4 1600

postquam ablata est omnis occasio, statim interibunt eterna captiuitate. Quodque sequitur: /pse confringet simulacra eorum arasque depopulabitur, de Deo dicit, non quod Deus ipse propria hoc fecerit manu, set quod per hostes uoluntas eius impleta sit. QVIA NVNC DICENT: NON EST REX NOBIS. NON ENIM TIMEMVS DoMINVM, etc. Postquam confregerit Deus simulacra Israel et depopulatus fuerit Israel uel simulacra eorum, et extrema captiuitas uenerit, dicent: Non est rex nobis. Et ne in longum tempus putent

1605

sententiam protelari, addidit: Nunc dicent, quando uastantur, quando sentient Osee regem ultimum a se esse sublatum. Ideo autem rex a nobis sublatus est quoniam non timuimus Deum uerum regem; homo enim rex nobis prodesse quid poterat? Dicite quod uultis; errores ueteres suspirate, pollicemini uobis prospera

1590/1591

IV Reg. 17, 1-2

1586/1596 Glossa ord. in Os. 10:2.1 marg. (p. 367b), cfr HIER., In Osee, II.x.2 (p. 106, 44-64) 1586/1589 cfr Seder Olam Rabbab 22 1596/1598 HIER., In Osee II.x.2 (p. 106-107, 65-68) 1600/1613 HIER., Jn Osee II.x.3/4 (p. 107, 83-

99) 1581 hec] quod O, quidem T 1582 postea] in add. CSV 1598 fecerit] om. CSV 1600/1601 israel et — uel simulacra] om. C 1602 dicent] dicunt SV — 1603 protelari] celari $V = nunc] non CSV — 160s rex a no-

bis] a nobis rex CSV

— 1606 poterat?] poteratur C V, poterit O

OSEE

,

59

que uertentur in contraria. Fedus ferietis, nequaquam cum Domino set cum mendacio. Et post fedus germinabit uobis non se1610

ges frumenti fecunda, non saltem iumentorum cibus ordeum, non

legumina uaria, non uites que fructus suos in musta desudant, set orietur uobis amaritudo, immo amaritudinis iudicium, siue agrostis quod Latine in gramen uertimus. Vel sic: Nunc, id est in pre-

senti, dicent: Non est rex nobis. Ideo simulacra nostra confringun1615

tur et are nostre uastantur, quia non habemus regem qui nos defendat. Hec dicturi sunt cum captus fuerit Osee rex eorum. Causa subditur quare regem non habeant: Non enim timemus Dominum.

1620

Quia Dominum

non timuimus, ideo regem qui nos

defendere posset perdidimus. Etsi haberemus, quid nobis prodesse posset, cum Dominum non timeamus? Promittite nobis prospera ex uisionibus et somniis, et facite quasi pactum cum

pace, et econtrario hec euenient nobis: angustia et amaritudo, uastatio et tribulatio, sicut falsi agricole qui cassa spe decepti bo1625

narum sibi copiam frugum promittunt, et econtrario in agris eorum non germinat nisi amaritudo, quod est iudicium, id est pena et ultio in eos uel equitas iusticie, ut qui mala fecerunt, mala recipiant.

1614/1619

cfr Glossa ord. in Os. 10:3.2 marg. (p. 367b)

1608 ferietis] feriens S, fruens V — 1609 non] scripsimus cum Hier., deest 1614 dicent] dicunt CSV 1612/1613 agrostis] agrestis 5 V TE ip, (SNELO S, dictum V —— 1624 promittunt] promittit C, promituri] dicta 1616 dict tuntur O, promittatur 7^*, permittit V

INCIPIT LIBER TERCIVS

10, 5-6 1630

VACCAS BETHAVEN COLVERVNT HABITATORES SAMARIE, hauen est Bethel. Que enim prius dicebatur Bethel, id Dei, propter ydolatriam ibi frequentatam Bethauen, id ydoli uel inutilis, appellata est. Vaccas despectiue dicit

etc. Betest domus est domus cum uituli

ibi colerentur, uel forsitan simul cum uitulis et uaccas ibi colebant; 1635

illos tanquam deos, illas tanquam deas. QVIA LVXIT SVPER EO POPVLVS EIVS. Tam istud ‘quia’ quam illud superioris capituli completiua coniunctio est. Et ut ostenderet uaccas Bethauen unum uitu-

lum sentiendum, non intulit luxit super eis populus," set luxit

1640

1645

super eo,’ id est uitulo aureo. Si autem luxit populus super eo, quare editui eius exultauerunt? Tradunt Hebrei uitulos aureos a sacerdotibus fuisse furto sublatos, et pro his eneos et deauratos repositos. Cum igitur lugeret populus tempore necessitatis et angustie, etiam uitulos aureos inter munera cetera assiriis regibus et maxime regi Sennacherib ab Israel rege esse directos, exultabant

editui quod nequaquam fraus eorum posset argui. Et hoc est quod ait: Editui eius, id est uituli, super eo exultauerunt in gloria populi, id est in uitulo quem habebant pro gloria, quia migrasset ab eo, id est a populo, et translatus esset ad Assirios. Et ut sciamus, inquiunt, hoc esse quod dicitur, perspicue sequens uersus osten-

1650

dit: Siquidem ipse in Assur delatus est, munus regi ultori. Statimque sequitur: Confusio Ephraim capiet, et confundetur Israel in uoluntate sua. Deprehensa enim fraus deauratorum uitulorum regi Israel litteris indicatur, et unde se placere estimauerant, inde uel maxime confunduntur et offendunt eos quibus munera mise-

1635 cfr Os. 9, 1

1629/1634

cfr HIER., In Osee IILx.5/6 (p. 109, 165-169)

1636/1658

HIER.,

1634 luxit] scripsimus cum

Vulg.,

In Osee III.x.5/6 (p. 109-110, 169-195)

1628

incipit liber tercius] om.

Od: GSW OW uitulis CSV

CSV

SV

1635/1636 completiua] 1640 fuisse] om. CSV

quibus] qui CSV

completam CSV 1637 intulit] 1653 confunduntur] confundantur

OSEE III

1655

61

rant, estimantes non furto sacerdotum set fraude regum atque consilio esse perfectum. Legimus enim in Regum uolumine regem Israel Manahen regi Assiriorum Phul mille argenti talenta misisse, ut esset manus eius cum eo, id est, ut preberet ei auxilium. Inter

1660

que nonnulli arbitrantur etiam uitulos aureos esse directos. TRANSIRE FECIT SAMARIA REGEM SVVM, QVASI SPVMAM SVPER FACIEM AQVE. Sicut spuma que super aquam est cito dissoluitur, sic regnum X tribuum uelociter finietur. EXCELSA YDOLI. Amena

scilicet

loca et edita quibus sacrificabant ydolis, quod est ‘peccatum Israel. Quibus dissipatis, lappa et tribulus ascendet super aras eorum, quod est signum ultime soliditatis, ut ne parietes quidem et 1665

extrema edificiorum uestigia relinquantur. Eo tempore dicent montibus: operite nos, et collibus: cadite super nos, pre nimio timore eligentes opprimi quam tormenta que metuebant ab hostibus pati. EX DIEBVS GABAA PECCAVIT ISRAEL, etc. Ex eo die quo uxorem

1670

Leuite turpiter atque crudeliter interfecit Beniamin in urbe Gabaa, peccauit michi omnis Israel, non quia ultus est iniuriam et scelus sanguinis uindicauit, set quia dolore maritali prosiluit ad pugnam et sacrilegium in Deum suum noluit uindicare, eo quod in domo Miche ephoth et theraphin, que pro ydolis adorabantur, neglexerit. Hic igitur stetit Israel; ibi suum repressit gradum ne ultra am-

1675

bularet in uiis Domini. Iccirco non eos comprehendet propter Gabaa prelium siue captiuitas, sicut ipsi putant; ibi enim bene fecerunt ut persequerentur filios iniquitatis. Set corripiam, inquit, eos atque erudiam tota animi mei uoluntate, et congregabo aduer1680

sum illos populorum multitudinem quia duas fecerunt iniquitates, uindicando hominem et Dei sui inuriam negligendo. Siue 'duas

1655/1656 Sc 5 Iia

1660/1661

t5, 19 IV Reg.

cfr Iud. 19, 22-30

HIER., nm Osee III.x.7/8 (p. 111, 229-230)

in Os. 10:8.1-2 int. (p. 368a) 237)

1669/1670

1669/1689

1656 manahen]

1663/1665

1661/1663

1673/1675

cfr

Glossa ord.

HIER., Jn Osee IIL.x.7/8 (p. ru, 234-

HiER., 1m Osee II x.9/10 (p. 113, 284-305)

manahel

CS,

manachel

V

1659 suum]

syrum

CSV

1666 operite] cooperite CSV — 1671 om1662 localleta CS V, loco T om. CSV — 1672 uindicauit] indicauit CS, iudicauit V — prosiluit] prenis] om. O siluit SV — 1681/1682 uindicando hominem - duas iniquitates]

62

1685

IO

1690

OSEE AT

iniquitates,’ quia primum peccauerunt in ydolis Micha, secundo in uitulis leroboam. Vel certe ‘duas iniquitates’ duos uitulos Samarie in Dan et Bethel. Possumus et ‘duas iniquitates’ appellare de quibus Ieremias loquitur: Duo hec pessima fecit populus meus: me dereliquerunt fontem aque uiue, et foderunt sibi cisternas que non possunt continere aquas. Hee due iniquitates contra duo Decalogi erupere precepta in quibus dicitur: £go sum Dominus Deus tuus. Non erunt tibi dii alieni absque me. EPHRAIM VITVLA DOCTA DILIGERE TRITVRAM, etc. Locus iste immo

omnia que hoc capitulum secuntur magnis obscuritatibus inuoluta sunt. Vnde et nos qui explanare conamur et prudens simul lector attendat, ut si non ueritatem, quod difficillimum est, saltem suspi1695

cionem uerisimilium inuestigare ualeamus. Hanc habet consuetudinem sermo diuinus, ut per tropologiam et metaphoram historie exprimat ueritatem. Igitur Ephraim similis est uacce uel uitule que

1700

a iuuentute sua didicit aream terere, et ferreos orbes super aceruos segetum trahere ut palee a tritico separentur. Et non solum didicit, uerum nimia consuetudine cepit amare quod docta est. Et ego, inquit, transiui super pulcritudinem colli eius. Verbum Hebraicum ‘habarthi,’ id est transiui, maxime quando a Deo dicitur,

semper plagas et aduersa significat. Denique et exterminator in Egypto transisse memoratur. Quia igitur Ephraim uacca uel uitula didicit aream terere, ego, inquit, transiui super pulcritudinem colli 1705 eius, et tumentes ceruicum thoros iugo imposito edomui. Quid memorem Legis iugum? Ipse ascendi super eam, et me ita laborante Iudas, id est due tribus, ceperunt scindere uomere et in sulcos terram reclinare. Portante autem iugum Ephraim et arante Iuda, confregit sibi sulcos Iacob. Hic Iacob ad distinctionem Is-

raelis et Iude xit tribus intelligamus, quod ceperint rastris glebas frangere, terramque comminuere, ut emollita recipiat sementem,

et fecunda post modicum seges pullulet. Pro ‘tritura’ uel ‘area’

1685/1687 ler. 2, 13

1690/1724

1682

ritatem]

1688/1689

Ex. 20, 2-3

HIER., In Osee IIL.x.1t (p. 114-115, 334-371)

secundo]

seculo C, sede OT

ueritate

$ O

1684 et] in add.

1698 palee a] palea SV

CSV

1696

ue-

1699 quod]

que

SV

1702 semper] super CSV — 1705 thoros] thoras OT 171

ut] et CSV

1712

tritura] triticum SV

— iugo] rugo SV

SIEUT

1715

1720

63

'contentionem' Lxx transtulerunt. Et est sensus: Quia Ephraim non uult Legis iugum recipere, ego transibo et ascendam super pulcritudinem colli eius, ut discat contentiosa uacca atque lasciuiens laborare, quod non uult. Iudas autem arabit sponte sua, quia habet Templum et moratur in Lege, ut tote XII tribus certatim arua preparent ad serendum. Quodque sequitur iuxta eosdem Lxx, Superponam Ephraim et reticebo Iudam; roborabitur sibi Iacob, hic sensus potest esse: Ephraim, qui contentiosus est et non uult Legis honera portare, imponam captiuitatem. Iudam autem parum-

1725

per relinquam et nichil loquar de eo. Quicumque autem tam de Ephraim quam de Iuda mea precepta seruauerit, roborabitur sibi et uocabitur Iacob. Possumus dicere quod per metaforam his uerbis innuit propheta in persona Domini, quod x tribus ea que adquisita sunt consumere diligunt atque conterere, et nichil uelint adquirere in quo in posterum possint habere fiduciam. Vnde com-

minatur Dominus quod ceruicem eius incrassatam et dilatatam superinducendo iugum hostium ascendet, et eos grauiter oppri1730 met. Et ne simile Iudas incurrat periculum, eandem seruans me-

taphoram dat consilium ut ea sibi adquirat in quibus possit confidere. Et hoc est quod subdit: Seminate uobis in iusticia. Littera sic legitur: Epbraim est uitula docta diligere trituram. Non est Ephraim qui diligat arare et serere, set que collecta sunt conterere 1735

atque consumere, ut inde incrassetur et dilatetur. Et ideo ego tran-

siui, id est transibo, super pulcritudinem, id est pinguedinem, colli eius. Et ascendam super Epbraim, id est, hostes ascendere faciam super eum ut eum opprimant. Judas autem meo usus con-

silio arabit, et Iacob, id est ipse Iudas, confringet sibi sulcos, id 1740

est, noua adquiret merita unde in futurum possit sperare. ‘Arabit’

et ‘confringet’ dicit pro 'aret et ‘confringat,’ more Scripture futurum indicatiui pro presenti ponens imperatiui, iuxta illud: Non occides. Non mechaberis, etc. Et inter uestibulum et altare plora-

bunt sacerdotes et dicent, pro ‘plorent’ et ‘dicant.’

1718/1719 Os. 1744 loel 2, 17

10,

nr

iuxta

1717 tribus] om. CSV CSV ata tiui pro] indicpre

LXX

1742/17439

B Xa) 20K) 013204

1743/

1742 indica1741 confringat] confringet SV entom. SV et dicant] 1744 pro plor

64 10712

1745

OSEE III

SEMINATE VOBIS IN IVSTICIA, etc. Seruat ab agricolis semel ceptam translationem. Dixerat Ephraim uitulam doctam trituram aree diligere et se ascensurum super collum eius. Nunc precipit ut seminent sibi per penitentiam, et seminent in iusticia, id est in Lege, et

metant in misericordia, id est in gratia Euangelii. Vel sic: Commi1750

natus est superius se ascensurum super Ephraim. Hic dat consilium quomodo eminentia mala possit euadere. Idemque innuit et Iude faciendum: Seminate, inquit, uobis in iusticia, id est, opera

iusticie et misericordie facite unde possitis sperare fructus tanquam ex semine. ET METITE IN ORE MISERICORDIE. Sensus est: Si fe1755

ceritis opera iusticie, colligetis fructus misericordie quam uobis retribuet Dominus. Quod dicit ‘in ore misericordie' pro ‘in misericordia,’ locutio est, ut illud: 7n ore gladii. Adhuc idem inculcat dicens: /nnouate

1760

uobis nouale,

id est, noua

merita parate, non

prioribus set qua sunt contenti. Nouale proprie est ager qui nunquam uel longo tempore aratus est cum primum proscinditur. TEMPVS AVTEM REQVIRENDI DOMINVM. Cum uenerit qui docebit uos iusticiam. Vel nunc qui diu torpuistis per bona opera Dominum requirite, cum

iam uenerit qui docebit nos iusticiam, id est, cum

iam hortatores et monitores ad hoc faciendum habeatis, et qui 1765 IO,

13

quod ignoratis docere uos possint. ARASTIS IMPIETATEM, etc. Ideo moneo

ut nunc faciatis, quoniam

hactenus ea operati estis ex quibus nichil boni potuistis colligere. Et hoc est: Arastis impietatem, messuistis iniquitatem, et comedis1770

1775

lis frugem mendacii. Idem hic uocat mendacium quod superius impietatem et iniquitatem, ydolatriam scilicet, que est impietas contra Deum. Cuius fruges fuerunt quecumque aduersa pertulerunt. Vel dicendo: comedistis frugem mendacii, ipsos in uanitate sua delectatos esse tanquam in comestione designat. Aliter: Me superiora iubente et uolente de letis noualibus eos iusticie fructus et misericordie accipere, arauerunt impietatem quia egerunt impie contra Dominum, relinquentes creatorem et adorantes ydola.

1757

EX. 17, 13, et passim

1745/1749 HIER., In Osee III.x.12 (p. 116, 403-408) 1759/1760 Glossa ord. 1773/1779 HIER., In Osee III.x.13 (p. 117, 458-464) in Os. 10:2.2 int. (p. 368b)

1753 sperare] om. CSV

CSV

1774 de letis] delectis

1757 ut] in add.

OT

SV — x77zx aduersa] aduerba

OSEE III

65

Et messuerunt iniquitatem, de malo semine malas fruges recipientes, de quibus fecerunt non solum panem subcinericium, set fraudulentum atque mendacem, qui uana spe deciperet comedentem. ,13-15.

1780

|

— QVIA CONFISVS ES IN VIIS TVIS, etc. "Vias eius' uocat uel ydolatriam uel peruersa opera; ‘multitudinem fortium," robur exercitus. In

quibus quoniam Ephraim et non in Deo confisus est consurget in populo suo tumultus. Tumultus est confusus magne multitudinis sonus. Hic autem ponitur pro fremitu ululantis exercitus. SICVT 1785 VASTATVS EST SALMANA A DOMO EIVS QVI IVDICAVIT BAAL, etc. Ita omnia tua etiam munita uastabuntur, sicut uastatus est Salmana a

Gedeone et a familia sua. Et sicut Salmana cum uictor extiteret, solebat matrem super filios allidere: sic et filii tui, o Ephraim, curn matribus interficientur. Quorum malorum causa erit cultus ydolo1750 rum uestrorum in Dan et Bethel, et cetere uestre peruersitates. Et hoc est: Sic faciet uobis Bethel a facie malicie nequitiarum uestrarum. Quod autem dicit: a facie malicie, locutio est. Neque enim malitia faciem habet. II

X. 1795

SICVT MANE TRANSIT PERTRANSIIT REX ISRAEL, etc. Qui supra dixerat: Transire fecit Samaria regem suum quasi super spume faciem

aque, eo quod spume et bulle in aquarum summitatibus natantes celeriter dissoluuntur, nunc eandem rem sub alia ponit similitudine. Sicut enim ortus aurore et diluculum et principium diei, quod appellatur mane, inter noctis solisque uiciniam transit cele1800

riter, ita ut finiatur nox et clarescat dies, sic rex Israel, id est x tri-

buum, uelociter transiet. Exponitque beneficia que in ipsum Deus contulerit: Dum, inquit, esset puer et paruulus et captus in Egypto teneretur intantum eum dilexi ut mitterem seruum meum Moysen,

et ex Egypto uocarem filium meum, de quo dixi in alio loco: Fi1805 lius meus primogenitus Israel. Et quia Israel singulariter quidem dicitur set pluraliter intelligitur, ueteris recordatur historie quod

1786/1787

lud. 8, 21

1795/1796 Os. 10, 7

1804/1805

Ex. 4, 22

1784 cfr HIER., Jn Osee III.x.14/15 Cp. 118, 1783/1784 IsiD., Etym. 18, 1, 17 1794/ 1784/1789 cfr HiER., J Osee IILx.14/15 (p. 118, 495-503) 492-493) 1820 HiER., /n Osee III.xi.1/2 Cp. 120, 9-37) 1778/1779 fraudu1777/1778 malo semine — recipientes de] om. CSV 178s qui] et 1783 confusus] confisus CSV lentum] fradulenter CSV 1787 extiteret] extiterit CSV, existeret T 1786 etiam] et $V (£15) WA

66

(DSBERUH

uocauerit quidem eos per Moysen et Aaron, qui uocauerunt eos

ut egrederentur de Egypto; ipsi uero ab eis uocati recesserint a 1810

facie eorum, uertentes eis terga et mentis duriciam corporis gestu indicantes. Et hoc est quod dicit: Vocauerunt eos, Moyses scilicet et Aaron; sic, id est etiam uocati, recesserunt a facie eorum.

Nec

suffecit ut uocantes contempnerent, nisi immolarent Baalim et yd-

1815

1820

olis adolerent incensum. Primum sub Achab rege Israel eos legimus adorasse Baal, qui Sidonii regis filiam Iezabel duxit uxorem, et Babiloniorum et Fenicis ydolum transtulit in Samariam. Ergo distantia peccata temporibus uno sermone coniungit. Quomodo primum uocati sunt de Egypto et appellati filii, deinde in solitudine recesserunt a Deo, Beelphegor magis colentes quam Deum, et postea in terra sancta Baalim et Astaroth et ceteris ydolis seruierint. Vel causa est quare cito pertransiit rex Israel, quia puer est

Israel, id est stulte et pueriliter se agens. Vel dicendo eum puerum, innuit quod tenere eum dilexerit, et hoc est: Et dilexi eum. Vel hoc dicit ut ingratum eum ostendat, qui amori Domini amore non respondet, qui et eum dilexit, et ex fornace ferrea Egypti 1825 II,

2-4

1830

educens, in terram satis optimam induxit. ET EGO QVASI NVTRITIVS EPHRAIM, etc. Ipsi immolabant Baalim et simulacris sacrificabant, cum econtrario ego eis hec beneficia prestarem. Siquidem portabam eos sicut nutritius puerum portat in brachiis, iuxta quod scriptum est: Portauit te Dominus Deus ut solet bomo gestare paruulum, etc. Et: Expandit alas suas et assumpsit eos atque portauit in humeris suis. Et curabam eos, uel quando ab ignitis Moysi erant serpentibus, uel omnem ab eis egritudinem amouendo, iuxta illud: Non erat in tribubus eorum infir-

mus. Vel: Cum peccassent et caput sibi ydoli fecissent, dedi lo1835

cum penitentie. Et cum hec omnia fecissem, ignorauerunt quod

1813/1815 III Reg. 16, 31 1832 Num.

21, 6-9

1829/1830

1833/1834

Deut. r, 31

1830/1831 Deut. 32, i

Ps. 104, 37

1834/1839 HIER., In Osee III.xi.3/4 (p. 122-123, 115-120)

1807 eos]

om.

CSV

1810 scilicet]

om.

SV

1812 baalim]

balaam

transtulit] transiuit SV CSW 1815 fenicis] phenicis OT, femas SV 1819/1820 seruierint] seruierunt CSV — 1824 respondet] respondit CS V eteum]eum SV — 1825 induxit] om. CSV — 1827 sacrificabant] immolabant CSV — 1832 erant serpentibus] serpentibus erant CS V

OSEE III

67

curarem eos, et uulnus ydolatrie x; annorum spacio obducerem,

1840

et pristine redderem sanitati. Curaui autem eos propter funiculos et uincula caritatis quibus michi patriarchas eorum Abraham, Ysaac, et Iacob astrinxeram. Et hoc est quod ait: In funiculis Adam trabam eos. Vel: In funiculis Adam trabam eos, illos, nolentes scire quod ego curarem eos, ex mea benignitate ad me traham, in his rebus quibus amor hominum allici solet, mansuetudine scilicet, humanitate et clementia. Vnde subdit: In uinculis

caritatis. 'Adam' in hoc loco non proprium set appellatiuum et 1845 commune omnium hominum nomen est. Quodque sequitur: Ero eis quasi exaltans iugum, dupliciter accipitur: aut abstuli ab eis iugum cunctarum per circuitum nationum quod quasi de collo eorum eleuaui, aut Legem meam quam quasi grauissimum pondus arbitrati sunt. Et dedi eis escam manna in deserto; hoc est 1850

quod ait: Declinaui ad eum ut uesceretur. Non quod Deus ad eum declinauerit, set quod cibum manne ad eum fecerit declinare. NON

1855

REVERTETVR

IN TERRAM

EGYPTI,

etc. Postulantes

auxilium

contra Assiriorum impetum, uel eorum dominatum declinare uolentes, uolent quidem in Egyptum reuerti x tribus, set nec illuc reuertentur, nec Assiriorum dominationem effugient. Et hoc eis quia noluerunt ad me conuerti. Et cepit etiam iam uastitas im ciuilatibus eorum,

et principes eorum et fortiores quosque inter

eos consumet. Et tunc tandem infelix populus meum ad se expec1860

tabit reditum, set inutiliter, quia tunc imponetur eis iugum grauissimum, scilicet Assiriorum imperium, quod uel nunquam uel sero

auferetur. QvOMODO

DABO

TE EPHRAIM?

etc. Post duras comminationes

nunc Deus ad Israel parentis pii loquitur affectu: Quid faciam tibi

1849 IV Esdr. 1, 19, cfr Ex. 16, 15

1864/1865

Os. 11, 8 iuxta LXX

1856 et hoc eis] 1845/1852 HiER., In Osee IILxi.3/4 (p. 123, 123-132) 1864/1887 HiER., In Osee III.xi.8/9 Glossa ord. in Os. 11:5.3 int. (p. 369b) (p. 126-127, 253-281)

1837 et] set CSV, omnium] eorum SV

1845 commune 1842 rebus] in add. CSV ut O 1848 eleuaui] clamant SV nomen] non CSV

1849 dedi] dedit CSV uerti] reuerti CS V

om. CSV

1853 reuertetur] reuertentur CSV

etiam iam uastitas] iam uastitas etiam CS V

loquitur] alloquitur CSV

1857 con-

1864 ad]

68 1865

1870

1875

OSEE III

Epbraim? Quomodo te meo auxilio denudabo? Quid tibi faciam? Qua te arte corripiam? Quo medicamine sanare te potero? SICVT ADAMA ET SEBOIM PONAM TE. Ponam te itaque et uertam in solitudine, et delebo usque ad cineres et fauillas, sicut deleui Adama et Seboim. Cumque duram immo crudelem sententiam protulisset, rursum parentis affectu misericordia uincitur, et austeritatem iudicis pietate patris mitigat. Dicit enim: Conuersum est in me cor

meum, pariter conturbata est penitudo mea. Statim ut locutus sum me Ephraim sicut Adamam et Seboim positurum, mea in me commota sunt uiscera. Penitet enim me meum quondam populum delere perpetuo. Iccirco non faciam secundum furorem iracundie mee, nec de mea clementia commutabor ut disperdam Ephraim. Non enim percutio ut perdam in perpetuum, set ut emendem. Crudelitas mea penitentie et pietatis occasio est. Deus enim ego

1880

sum et non bomo. Homo ad hoc punit corripit ut emendet. IN MEDIO TVI SANCTVS TEM. Hoc est: Non sum unus de his qui humanis legibus uiuunt, qui crudelitatem summum

summam

ut perdat; Deus ad hoc ET NON INGREDIAR CIVITAin turribus habitant, qui arbitrantur iusticiam, ius

maliciam. Mea autem lex meaque iusticia est

saluare correctos. Possumus et aliter dicere: Quia primus homi1885

cida Caim extruxit ciuitatem in nomine filii sui Enoch, in huiuscemodi urbem Dominus non ingredietur, que sanguine et scelere

atque parricidio fabricata est. Vel: Non te derelinquam, non ibo ad aliam gentem, nec alienorum ingrediar ciuitatem. Vel sic: Comminatus fuerat superius quod iugum imponeretur Ephraim, quod 1890

ab eo non auferetur. Et quia populus suus nisi ipso dante in ma-

nus hostium tradi non posset, ne crudelis uideretur qui tradidit, ostendit Dominus quod peccatis eorum coactus illos tradere cogatur. QVOMODO DABO TE EPHRAIM? Quomodo paternus affectus 1895

sustinere poterit ut te in manus hostium tradam? Iusticia exigit ut tradaris, set misericordia et pietas ut protegaris; set contra iusticiam meam quomodo te protegam? Et ut ostendat quanta sit eius caritas in eos, iterum repetit: Quomodo dabo te; bonam te sicut Adama et ut Seboim? Hoc quidem tua meretur iniquitas, set mea

1884/1885 Gen 4, 17

1865 quid tibi faciam] quid faciam tibi C V, quid faciam $ — 1867 seboim] sebim SV 1871 patris] patrie SV — 1874 enim] et SV 1881 turribus] CSV OT, fortasse legendum cum Hier. urbibus 1883 autem] est CS V

OSEE Ul

69

hoc non sustinet pietas, ut omnimoda scilicet subuersione sub1900

uertaris, sicut subuerse sunt Adama et Seboim. Vnde subdit: Conuersum est in me cor meum, pariter conturbata est penitudo mea.

Id est: Ego penitens corde conturbor. Et loquitur a similitudine pii

1905

patris cuius super filii afflictione ex pietate uiscera commouentur, et quem durioris, si qua facta uel comminata fuerit, penitet castigationis. Non faciam furorem ire mee. Non secundum quod ira

mea et furor quem tu excitasti, dictat, operabor. Non conuertar a clementia mea ut te disperdam, quia Deus ego sum, clemens scilicet et misericors et longanimis et penitentiam sustinens, ef mon

homo, qui festina gaudet ultione, et in medio tui sanctus, sancti1910

ficans uos et mundans. ET NON INGREDIAR CIVITATEM, id est tumul-

tuosum et turbidum iracundie motum, ut me humano more statim ulciscar. IO-II

I9I5

Posr DOMINVM AMBVLABVNT, etc. Post Dominum ambulare est eius mandata seruare. QVASI LEO RVGIET, etc. Cum post Dominum ambulauerint, ipse Dominus terrorem incutiet omnibus nationibus, quas ‘filios maris’ uocat, apud quos suus moratur populus, ne reditum eorum ad terram suam impedire presumant. Et tunc

ipsi auolabunt ex Egypto, ea festinatione qua auis auolat de manu, et sicut columba cuius est raptissimus uolatus de terra Assiriorum. 1920 Et collocabit eos Dominus in domibus suis, hereditario iure sibi debitis. Hec Hebrei ad aduentum dei sui referunt, quem sperant mr, 12 1925

esse uenturum. CIRCVMDEDIT ME IN NEGATIONE SVA EPHRAIM, ET IN YDOLO DOMVS ISRAEL, etc. Ephraim, id est tribus regia, et domus Israel, id est populus, circumdedit Dominum in negatione, dum Deum negauerunt et ydola sectati sunt. Judas autem, id est due tribus, que ha-

bebant Templum, Legem, prophetas, et seruabant precepta legalia, erant testes gradientesque cum Domino. ET CVM SANCTIS FIDELES. Sanctos possumus dicere uel angelos, uel patriarchas et

I930

prophetas et ceteros qui Dei imperio seruiebant. Ad comparatio-

1900

Deut.

1921/1922

29, 23

HiER., /n Osee III.xi.10/r (p. 128, 342-343)

1918 ipsi auolabunt] auolabunt ipsi C$ V simus] rapacissimus O T

1930

ex] de CSV

1919 raptis-

imperio seruiebant] imperia seruabant CS V

70

OSEE III

nem enim illius temporis quo hec dicebantur, aberrante penitus Ephraim et decepto in ydolorum cultu Israel, solus Iudas remanserat qui in Dei testimoniis uersaretur et posset descendere cum 1935

eo, siue fortis esse cum forti. Hebrei autem tradunt huiusmodi fabulam: In exitu Israel ex Egypto, quando ex alia parte mons, ex alia parte rubrum mare, et ex alia Pharaonis cingebat exercitus, et

inclusus populus tenebatur, ceteris tribubus desperantibus salutem, et aut reuerti in Egyptum aut bellare cupientibus, solus Iudas 1940

fideliter ingressus est mare, unde et regnum meruit accipere. Et hoc esse quod nunc dicitur Iudas ‘testis,’ sermonum Dei et asti-

pulator et uindex; descendit cum Deo in mare et inter sanctos fuit fidelissimus, ut uerbis Dei iubentis crederet. EPHRAIM

PASCIT VENTVM

ET SEQVITVR ESTVM, etc. Legimus Mana-

hen regem Israel pace facta cum Assur ab Assiriis auxilium pos1945 tulasse, et pascere uentos, id est spe uana se decipere, sequique estum et ire ad meridiem, nichilque aliud agere tota die nisi sibi illudere, et dum huc illucque discurrit uastitatem et euersionem suis urbibus preparare. Annon est uastitas atque mendacium pepigisse fedus cum Assiriis, et oleum tulisse in Egyptum. Synedo1950 chice a parte totum, quod uidelicet munera Egyptiis miserit, licet quidam arbitrentur oleum, quod nequaquam in Egypto gignatur et preciosissimum sit, missum esse ab Ephraim, cuius terra Sama-

rie fertilissima est. I2, 2-4

IVDICIVM ERGO DOMINO 1955

CVM IVDA, ET VISITATIO SVPER IACOB, etc.

Ephraim, semel pascente uentum et sequente mendacium, qui in tantam uenit amentiam ut inter duas gentes aduersarias dubius fluctuaret, faciens pacem cum Assiriis et oleum ferens in Egyptum, nunc michi omne iudicium est cum Iuda et uisitatio super Iacob.

1960

Visitationem autem uocat flagella atque supplicia ut qui reddidit Ephraim quod merebatur, Iude quoque, qui de Iacob ortus est semine, reddat iuxta uias et adinuentiones

suas, qui non tantum

1943/1945 IV Reg. 15, 19 1934/1942 HIER., In Osee III.xi.12 (p. 129-130, 379-388), cfr Talmud Bali, Sotab 37a; Midrash Tehillim, Ps. 76, 1 1943/1953 HIER., /n Osee III.xii.1 (p. 131, 7-18) 1955/1985 HIER., In Osee IIL.xii.2/6 (p. 132-133, 65-98)

1955/1936 mons ex alia parte] om. $ 1945 uentos] 1954 iudicium] indi CSV — 1955 ephraim] qui add. CSV

uentes

SV

OSEE III

71

fortuito errore deceptus est et humana concidit fragilitate, set inquisiuit et adinuenit in quibus peccaret et rueret. Exponit autem

quanta bona Iudas, id est Iacob, acceperit, et in patre filius nomi1965

natur, ueterisque recordatur historie ut et Dei misericordia erga

Iacob, et illius contra Deum duricia cognoscatur. Dum adhuc esset in utero Rebecce supplantauit fratrem suum Esau, non utique fortitudine propria, qui sentire non poterat, set misericordia Dei, 1970

qui cognoscit et diligit eos quos predestinauit. Et non solum in utero fratrem suum supplantauit, set in fortitudine quoque directus est cum angelo, quando ad torrentem Iaboc aduersus angelum tota nocte pugnauit. Et quia directus est cum angelo, propterea

1975

Israel, id est dirigentis siue directi, nomen accepit. Ef inualuit, inquit, aduersus angelum, et eius benedictione quem uicerat confortatus est. Fleuit quoque et rogauit eum, id est angelum, dicens: Non le dimittam nisi benedixeris michi. Et cum patris matrisque consilio in Mesopotamiam fugeret, inuenit eundem angelum in Betbel, qui locutus est ad eum. Locutus est nobis, id est, in patre

locutus est et filiis, et in Iacob dilexit et Iudam. Ex quo tempore 1980

usque in presens nominis eius quod ipsi ab angelo et a Deo im-

positum est memoria perseuerat. Cum hec ita se habeant, et tu, o Iuda, imitare patrem tuum. Plora et roga Dominum et ad Deum

conuertere.

Custodi

misericordiam

exercituum,

et iudicium,

et

cum utrumque feceris, spera in Deo tuo semper bonis operibus 1985

ad maiora proficiens. CHANAAN IN MANV EIVS STATERA DOLOSA, etc. Postquam monuerat

Iudam ut superiora faceret, nunc ad Ephraim sermo conuertitur,

quem ideo uocat Chanaan quia peruersa Chananeorum opera imitatus est, iuxta illud Danielis: Semen Chanaan et non Iuda. 1990

Dicit autem Chanaan, id est Ephraim, non solum in manu sua stateram habere dolosam, set etiam diligere calumniam, id est falsam accusationem. Quem autem intelligit Chanaan manifestius subdit: Dixit Ephraim: Verumtamen diues effectus sum. Et est sensus:

24-28 32, . 1976 Gen

1987/2003

1989 Dan. 13, 56

HIER., / Osee IILxii.7/8 Cp. 134-135, 141-175)

1975 eum id est 1970 suum] om. CSV — 1971 iaboc] iacob O, iaboe T id est dicens angelum eum V, $ angelum angelum dicens] eum dicens id est

C

1992 intelligit] intellexerit C$ V

=

1995

OSEE III

Non refert unde possideam, dummodo possideam; hoc morbo laborabant plurimi de quibus scriptum est: Diuitie congregate intque euomuntur. Redemptio autem anime uiri proprie diuitie. INVENI YDOLVM MICHI. Sicut gulosi et luxuriosi uenter deus est illi, ita

et auarus adorat auri ydolum, et dicit in corde suo: ‘Inueni quod

querebam.' OMNES LABORES MEI NON INVENIENT INIQVITATEM MEAM 2000

2005

20IO

2015

QVAM PECCAVI. Sensus est: Quicquid peccauero; si habuero diuitias ab his qui meo indigent auxilio michi non poterit imputari, secundum illud quod scriptum est: Et qui iniqua agit benedicitur. Diuitum enim amici multi. Aliter: Iuda, tu custodi misericordiam et iudicium et spera in Domino, quia Ephraim similis est negotiatori qui in manu sua stateram tenet dolosam. Illi enim cui plus seruire deberet minus seruit, et ydolis quibus nullum deberet impendere cultum magis obedit. Insuper et pupillos et uiduas contra Dei preceptum opprimit. Et dixit Ephraim: Verumtamen diues effectus sum. Reprehendo Ephraim, quod a Domino se subtraxit et calumniam dilexit. Set forte tacitus michi respondet se non inutiliter fecisse, quia magnum inde consecutus est commodum. Et hoc est quod dicit in persona Ephraim: Verumtamen diues effectus sum. Inueni michi ydolum. Inueni in quo michi complaceat, sicut quis in ydolo quod diligentissime colit. Nec me labores uel

aduersa comprehendent propter hanc iniquitatem quam peccaui. Vel sic: INVENI YDOLVM MICHI. Inueni copiam omnium diuitiarum, que me ab omni aduersitate protegent, sicut ydola suos cultores.

IX.

9

ET EGO DOMINVS

DEVS TVVS QVI TE EDVXI DE TERRA EGYPTI, etc.

Ego Dominus qui te eduxi de Egypto; adhuc tribuo tibi locum penitentie, et magnitudine promissorum hortor ut ad me redeas. SICVT IN DIE FESTIVITATIS. Diem festiuitatis scenophegiam uocat, septimo mense, decimoquinto die mensis, quando de Egypto egressi sunt filii Israel. Sicut, inquit, eo tempore quo te de Egypto liberaui, habitasti in tabernaculis ad terram sanctam et ad locum

1995/1996

2019/2040

Iob 20, t$

1996 Prou. 13, 8

2002

PS

HIER., In Osee III.xii.9/10 (p. 136-137, 209-239)

1994 possideam] possedi CS V 1997 est illi] illi est CS V qua] inique CSV 2005 stateram tenet] tenet stateram CSV

2002 ini2016 om-

nium diuitiarum] diuitiarum omnium CSV —— 2019/2020 tibi locum penitentie] locum penitentie tibi CSV —. 2021 diem festiuitatis] om. CS V

OSEE III 2025

2030

73

Templi ire festinans, sic etiam nunc educam te de tribulatione et angustiis et imminenti captiuitate, si tamen feceris que precepi. Ego enim sum qui per omnes prophetas et uaria genera uisionum

assimilatus sum hominibus, et te ad penitentiam prouocaui. IN MANIBVS PROPHETARVM ASSIMILATVS SVM. Annon est humane similitudinis quando Moyses in altum extollit manus ut lesus uincat Amalech, et crucis in eo sacramenta monstrentur? Multiplicatas autem uisiones in omnibus prophetis legimus, quando Ezechiel cernit Deum in aurige modum sedentem super cherubin, et Ysaias, uidi,

2035

inquit, Dominum sedentem super tbronum excelsum et eleuatum, et duo seraphin in circuitu eius clamantia: sanctus, sanctus,

sanctus Dominus Deus Sabaotb. Et Psalmista clamat dicens: Audiam quid loquatur in me Dominus Deus. Vt autem sciamus om-

2040

nem prophetiam in Scripturis Sanctis appellari uisionem, et omnis, inquit, populus uidebat uocem Domini. Vnde et prophete ante dicebantur uidentes. Aliter: In superioribus comminatus est eis quia ipsum derelinquerant aduersa; hic, si ad eum redire uoluerint, pollicetur prospera, ut, si quos mine non terreant, blandi-

cie alliciant. Et ostendit per ea que iam fecit se potentem efficere que promittit. Et hoc est quod dicit: £go Dominus Deus tuus, qui

2045 potenter te de Egypto eduxi; securum et quietum sedere te in tabernaculis, sicut solebatis in diebus sollempnii sedere. hoc per prophetas meos uobis locutus sum et promisi, et uisionibus et reuelationibus me id facturum demonstraui. 2050

2055

faciam Etiam multis ET IN

MANIBVS PROPHETARVM ASSIMILATVS SVM. Assimilatio Dei est in impletione uoluntatis eius, que quomodo impleri debeat non solum uerbis set etiam operibus prophetarum, que et ipsa signa et prophetie sunt, iam edocuit, sicut est quod Ysaias uadit nudus et dis-

calciatus, et Ezechiel effertur in humeris, et Ieremias possidet lumbare. Et hic idem propheta sumit uxorem fornicariam, et huius generis multa.

10, 1-22

2032/2033

EZ.

2038/2039

Ex. 20, 18

2038 sanctis] sacris CS V

2033/2036 2050

[S82 0E»;

2042

Is. 6, 1-2

2036/2037

2/05 SEZ RIO. AOeT

]SV in me mine

2045 sedere te] te sedere CSV S 'VSterteaunc. 2047 uobis locutus sum] locutus sum uobis CSV

Ps. 84, 9

e300

terreant] terreantur

2046 etiam]

et SV

74

OSEE III

SI GALAAD YDOLVM, ERGO FRVSTRA ERANT IN GALGAL BOBVS IMMOLANTES. Quod ergo dicit hoc est: Si in Galaad, de qua scriptum est:

Zo

Galaad ciuitas operantium ydolum, falsi sunt dii et peruersa reli2060

gio, et est trans Iordanem, ubi due tribus habitant Ruben et Gad et dimidia tribus Manasse, ergo in Galgal quicumque ydola colunt, non boues diis immolant, set bobus offerunt sacrificia, imitantes

2065

errorem Samarie. Eo enim tempore quo hec prophetabantur, Galaad in regno x tribuum erat, et Galgal sub imperio duarum tribuum que appellantur Iuda. Ergo et x tribus et due pari ydolatrie errore decepte sunt. Et altaria eorum sicut acerui et tumuli de lapidibus siue de arenis. Cumque et hi et illi in captiuitatem fuerint abducti, are quondam eorum absque cultoribus tumulorum habebunt similitudinem. Aliter: SI IN GALAAD YDOLVM, etc. Galaad est

2070

ciuitas trans Iordanem que primum ab hostibus uastata est. Et si ibi ydolum, id est ydolatria, fuit, nec cultores suos protegere potuit quin uastarentur; ergo frustra, id est inutiliter, eandem exercebant ydolatriam in Galgala immolando bobus, quia nec ipsi per eorum culturam liberabuntur. Set potius ipsa altaria, in quibus prophanos ritus agebant, subuertentur. Et hoc est: Nam et altaria eorum quasi acerui super sulcos agri.

FVGIT IACOB IN REGIONEM SyRIE, etc. Videtur absque ratione et ordine prophetali post ydolum Galaad et Galgal et altaria aceruis lapidum similia, subito historiam Geneseos de Iacob uoluisse nar-

12,

rare. Quod statim soluit, qui supra de Iacob legisse meminit: /7 2080

utero supplantauit fratrem suum, et cetera que ibi leguntur. Iste ergo lacob non frustra ab angelo confortatus est, set quia tota nocte pugnauit et uicit aduersarium, ut ex hoc fratrem disceret

non timere, cuius metu in Syriam fugerat ad Laban auunculum suum, et seruiuit in uxore Rachel vil annis, et pro Lia oues soceri 2085

Laban eodem annorum spacio custodiuit. Et quia semel Iacob dixerat et Israel, patrem filiosque coniungit, et sequentis recorda-

2058 Os. 6,8

2079/2080

Os. 12, 5; cfr Gen. 27, 43

2083/2085

Gen.

24, 29 sqq.

2057/2068 HIER., /n Osee IILxii.11 (p. 138-139, 268-282) In Osee IILxii.12/13 (p. 139-140, 304-320)

2066160 IP OTHO

2074 prophanos]

(GSVn ee

prophanarum

2072

immolando]

$, prophanorum

V

2076/2089

HIER.,

immolanda

CSV

75

OSEE 11

2090

tur historie, quando in propheta Moyse eduxit Dominus Israel de Egypto, et Xii tribus que generate sunt de Israel propheta dicente seruate sunt. Aliter: Ad confusionem x tribuum ex quanta paucitate et paupertate ad hanc multitudinem populorum et copiam diuitiarum Dominus eas adduxerit, et ut ingratitudinis arguat hec loquitur propheta, siue Dominus per prophetam: Fugit Iacob in regionem Syrie. Iacob ire fratris profugum et qui non nisi serui-

2095

tute corporis uxorem sibi adquisiuit, usque adeo Dominus postea in Egypto multiplicauit, ut non nisi propheta, duce, presule, et protectore de Egypto duci et saluari poterit.

AD IRACVNDIAM ME PROVOCAVIT EPHRAIM IN AMARITVDINIBVS SVIS, etc. Cum ego tanta Ephraim prestiterim, deseruit me, immo ad 2100

iracundiam prouocauit et amaritudine sua amarum fecit esse qui dulcis sum. Vnde: Sanguis eius super eum ueniet, id est, ipse erit causa mortis sue, secundum id quod Dauid loquebatur ad eum qui Saulis nuntiabat interitum, et a se regem Israel cesum esse memorabat: Sanguis tuus super caput tuum. Non mea sententia,

2105

set saulis sanguine tuus sanguis effundetur. Quodque sequitur: Ef opprobrium eius restituet ei Dominus, illi sensui congruit quem Nathan loquitur ad Dauid: Quia blasphemare fecisti inimicos Domini propter banc rem, id est, propter peccatum quod interfecisti

2110

2115

Vriam, ipsa blasphemia atque opprobrium quo aperte Dominus blasphematus est uertetur in caput tuum. Amaritudines, quibus Ephraim Dominum ad iracundiam prouocauit, preuaricationes eius et delicta intellige; et sanguis eius uel innoxiorum sanguis ab eo effusus, uel peccatum - sanguis enim et pro peccato poni solet, sicut ibi: Libera me de sanguinibus —, requiretur ab eo, et oppressionis eius causa erit. ET OPPROBRIVM ILLIVS RESTITVET EI DOMINVS. Pro eo quod gentes exprobrauerunt Domino, quod indignus esset qui bonos seruos haberet, ipse exprobrosus existet.

2103

II Reg. 1, 16

2098/2109

2106/2107

2113 Ps. 50, 16

II Reg. 12, 14

HiER., /n. Osee IILxii.14 Cp. 140, 331-345)

fortasse legendum cum 2093 fratris] patris CSV — 2098 ego] CSV OT, 2104 effundetur] effunCSV et ueniet 2100 ueniet id est] Hier. ergo 2111/ ditur

CSV

aur

innoxiorum]

innoxorium

2112 ab eo effusus] effusus ab eo CSV

CV,

innoxorum

S

2114 restituet] restituit CSV

76

OPS

INVASIT ISRAEL. Loquente rege, lero-

LOQVENTE EPHRAIM, HORROR

I3, 1-2

2120

2125

WUE

boam scilicet qui de Ephraim, tantus horror inuasit populum ut delinqueret et offenderet Deum in Baal, et moreretur perdens eum qui dicit: £go sum uita. Addiditque peccata peccatis suis, ut ex argento quod Dominus dederat ydola fabricaretur, quibus ipsi, id est sacerdotes et principes, dicunt: Immolate bomines uitulos adorantes. Si autem ut quidam uolunt demones loquuntur ad populum: ‘Immolate homines, uituli enim defecerunt,’ ostenditur eorum ingluuies qui sanguine uictimarum et holocaustorum fumo aluntur, quod deficientibus hostibus homines sibi cupiant immolari, quorum non solum interitu set et cruore letantur. Aliter: Rege iubente ut ydola colerentur, minas regis uel eius iram incurrere si non obediret pertimuit populus, et deliquit in Baal, ado-

2130

rando scilicet ipsum. Et ita mortuus est, id est, morti et captiuitati

2155

se fecit obnoxium. Et nunc addiderunt ad peccandum, quia preter hoc quod Baal tanquam coacti coluerunt, sponte sua fecerunt sibi de argento conflatile quasi similitudinem ydolorum. Et non reuera ydola ideo dicit, uel quia de uiliori materia quam uituli erant suum conflatile fecerunt, uel ‘quasi’ non pro similitudine ponitur set pro rei ueritate, secundum quod dicitur: Fecit quasi iustus. FACTVRA ARTIFICVM TOTVM EST. Id est, fragile et non diu durabile, sicut nec ipse artifex qui fecit. HIS IPSI DICVNT IMMOLATE. Ipsi qui conflatile fecerunt dicunt: O uos homines, qui uitulos Ie-

2140

roboam adorare soletis, immolate his, id est ydolis que nos feci-

mus. ICCIRCO ERVNT QVASI NVBES MATVTINA. Propter hec supradicta cito pertransibunt et non erunt, sicut nubes matutina et ros matutinus ante faciem solis, et sicut puluis a turbine raptus ex area, et fumus 2145 de fumario cito pertranseunt. I3, 4-6

EGO

DOMINVS

DEVS TVVS

DE TERRA

EGYPTI,

etc. Nec

Baal nec

conflatile uestrum uidetur deus, set ego qui de terra Egypti eduxi

2120

Joh. 11, 25; 14, 6

2117/2127 cfr HiER,, In Osee IILxiiia/2 (p. 141, 16-18 et 21-41)

2142/

2145 cfr HIER., /m Osee IIL. xili.3 (p. 142, 64-66) 2147/2154 Glossa ord. in Os. 13:4.1-3 int. (p. 372a) et HIER., /n Osee IILxiii.5/6 (p. 144, 128-140)

2119 delinqueret] derelinqueret

CS V

2142/2143

matutina] om. V — 2143 non] om. CS, deest V

propter hec — nubes

77

OSEE III

uos. Et ideo alium deum nescies, quia non est qui saluare possit preter me. EGO COGNOVI TE IN DESERTO, id est, ut notum et fami2150

liarem meum in tempore necessitatis et angustie et in regione in-

habitabili te tractaui. IVXTA PASCVA SVA ET ADIMPLETI SVNT ET SATVRATI. Id est, et ipsis et suis pecoribus sufficienter et usque ad saturitatem necessaria ministraui. Ipsi autem, omnium bonorum 2155

ingrati et in superbiam elati, obliti sunt mei, qui tanta eis beneficia prestiti, dicentes coram uitulo: /sti sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Egypti.

2160

ET ERO EIS QVASI LEENA, etc. Cum educuntur captiui ab Assiriis, in ipsa uia ero eis sicut pardus, et occurram illis quasi ursa raptis catulis, et dirumpam uniuersa eorum uitalia. Aiunt qui de bestiarum scripsere naturis inter omnes feras nichil esse ursa seuius cum perdiderit catulos uel indiguerit cibis. Et non solum leene, pardi, et ursi ferociam comminatur, set leonis quoque et omnium bestiarum que gignuntur in saltibus. Et in hec omnia dicit se esse

2165

uertendum quando ierint ad Assirios, ne cum ibi fuerint dura perpessi non potentie et indignationi Domini set hostium fortitudini assignent miserias suas. PERDITIO TVA ISRAEL; TANTVMMODO

2170

IN ME AVXILIVM TVVM, etc. In-

felix Israel et dignus maledictione perpetua in tantum impietatis profundum descendit, ut solius Dei misericordia saluetur. Potest et sic legi: Dispereas Israel quia nichil tibi reliquum est nisi ut mea solum clementia conserueris. VBI EST REX TVVS? Rex tuus de quo tibi promiseras quod tua bella bellaret nunc in necessitate subueniat, et uniuersas urbes tuas de seruitute liberet. Vbi sunt iudices

2175.

tui, ubi reges? Tu enim dixisti: Da michi reges et principes. Itaque dedi tibi Saulem regem in furore meo, intantum ut in diebus messis pluuiam demonstrarem contra naturam et consuetudinem Iudee prouincie, et abstuli in indignatione mea regem uidelicet Se-

2155/2156 Ex. 32, 8

2175/1276 I Reg. 12, 17

2154/2155 cfr Glossa ord. in Os. 13:6.5 int. p. 372a) Osee III.xiii.7/8 (p. 145-146,

175-186)

2167/2185

2157/2166 HIER., Ir

HiER., In Osee IILxiii.9/1

(p. 146-147, 205-209 et 217-232)

2151 sua] tua CSV est]om.CSV CSVOT om. SV

2170 dispereas] scripsimus cum Hier., desperas 2177/2178 sedechiam] 2172 bella] om. CSV

78

OSEE III

ut quem

dechiam,

cum

furore dederam,

tollerem cum

indig-

natione. Alii arbitrantur datum in furore Ieroboam filium Nabath, 2180

et ablatum in indignatione Osee ultimum regem x tribuum. Hoc quod exposuimus: Dedi tibi regem et abstuli tibi regem in indignatione mea, Hebrei ad futurum tempus referunt. Eo, inquit, tem-

2185

13, 12-13

pore quo dicebas: Da michi regem et principes, ego tibi respondebam per Samuelem quod daturus tibi essem in furore meo, et ablaturus in indignatione mea. COLLIGATA EST INIQVITAS EPHRAIM, etc. Quomodo si ligatur quid in sacculo conseruatur et non perit ei cui ligatum est, sic omnis

iniquitas qua in Deum peccauit Ephraim colligata est ei et abscon2190

dita, et quasi in marsupio reseruatur. Denique cum dies ultionis aduenerit et extrema captiuitas, dolores quasi parturientis uenient

ei. Mulier parturiens multo antequam pariat, ex eo tempore quo

2195

13, 14-15

2200

concipit, scit se esse parituram et expectat cotidie extrema tormenta cruciatusque uenturos. Ita et Ephraim filius insipiens, de quo supra dixerat: Epbraim columba insipiens non babens cor in contritione filiorum et populi sui, cum dies parturitionis et captiuitatis aduenerit, aut stare aut sufferre non poterit.

DE MANV MORTIS LIBERABO EOS, DE MORTE REDIMAM EOS, etc. Ephraim, id est x tribus, qui sustinere non poterunt in contritione suorum, cum dolores eis quasi parturientis aduenerint, Dominus pollicetur de manu mortis se liberaturum et de morte redempturum. Manum autem mortis appellat opera quibus se interficiunt, iuxta illud quod scriptum est: Mors et uita in manibus lingue. Inter mortem et inferos, de quibus mentionem facit in sequentibus, hoc interest: Mors est qua anima separatur a corpore; infernus lo-

cus est in quo anime recluduntur, siue ad refrigerium siue ad penam pro qualitate meritorum. Liberauit autem Dominus omnes et redemit

in passione

crucis et effusione

sanguinis

sui, quando

anima eius descendit in infernum et caro eius non uidit corruptionem. Et ad ipsam mortem atque infernum locutus est: Ero mors

2220

2194/2195

Os. 7, 1

2186/2196

HiER.,,

In

2202

Osee

Prou. 18, 21

llLxiii.i2/13

(p.

147-148,

250-261)

2198/

HIER., Ja Osee III.xiii.14/15 (p. 148-149, 279-285, 312-315, et 285-300)

2179/2182

alii

2186 quid] qui

arbitrantur

—

regem

SV — 2198 qui] que CSV

in

indignatione]

om.

CSV

79

OSEE III 221.0

tua, o mors. Iccirco enim sum mortuus ut in morte mea moriaris.

Ero morsus tuus, inferne, qui omnes tuis faucibus deuorabas. Vidensque mortis duram necessitatem et quod nullus sit hominum qui uiuat et non uideat mortem, clementissimus pater sententie sue recordatus antique qua in Adam omnes morimur. Siue pro2215

pheta, intelligens fragilitatem suam et conditionem carnis humane, consolatio, ait, abscondita est ab oculis meis. Et est sensus: Non

ualeo consolari, quia quicquid mente concepero dolorem meum

2220

2225

non potest mitigare cernentis carissima inter se nomina morte se iungi. Ipse, inquit, infernus inter fratres diuidit. Quicquid igitur separat fratres, infernus est appellandus. In fratribus intellige omnem caritatem, quod et mater diuidatur a filia, pater a filio, frater a fratre. Potest mors et infernus Diabolus accipi, qui Christi morte iugulatus est, de quo Ysaias loquitur: Deuorauit mors inuales-

cens, et postea sequitur: Abstulit Deus omnem lacrimam ab omni facie. Duos autem fratres inter se morte diuisos iuxta historiam illius temporis quidam Israel et Iudam intelligunt, ut quod tunc figurabatur in parte, nunc sentiatur in toto, et cum omni humano

genere VENTVM 2230

Israel et Iudas liberandus VRENTEM

sit et redimendus.

DE DESERTO

DOMINVS

ASCENDENTEM,

ADDVCET

etc. Ventum

urentem quem adducet Dominus de deserto ascendentem illum intelligimus de quo in Abacuch legimus: Deus ab austro ueniet et sanctus de Monte Pbaran, qui utique mons in solitudine et in meridie situs est, filium scilicet Dei, qui utique de deserto humani de generis uel de utero uirginis que sine uirili semine concepit et

2235

simplici et pura uirga flos ascendit, qui nos secum ascendere fecit. Venas mortis peccata appellat, quibus arefactis mors quoque

ipsa siccabitur. Eedem sunt uene qui et fons. Quodque sequitur:

221421. COTX15

1122

2223/2225

2231/2232

Is. 25, 8 iuxta LXX

Hab. 3, 3

317-319 et 332-340) 2220/2228 HiER., 1m Osee IILxiiii4/rg (p. 149-150, Cp. 151, 369-372) 14/15 III.xiii. Osee In HiER., est] 2229/2233 Ventum — situs

In Osee IIL.xiii.14/1s Cp. 151, et Glossa ord. in Os. 13:15.3 int. (p. 3723), cfr HigR., Glossa ord. in Os. 13:15.2 fecit] re ascende — utique qui 36 2233/22 375-382) J Osee IIL.xiii.14/15 HiER., ur] 2236/2237 Venas — siccabit marg. (p. 3724) (p. 151, 391-393)

2214

CSV GV

morimur]

HIER., Ir Osee III.xiii.14/15 (p. 151, 393-399)

2237/2242

morituri

O

2219 igitur] ergo SV

siue] sine CSV

2217

2223 quo] et ddd. CSV

ualeo] ualebo

2237 qui] om.

80

2240

OSEE III

Ipse diripiet thesaurum omnis uasis desiderabilis, dupliciter accipitur: siue quod desiderabilia sint his qui in morte habitant, siue uasa desiderabilia que in thesauro retinebantur inferni sanctos intelligimus, quos alligato forti Dominus eripuit et tulit de inferis, et quasi uasa preciosissima secum perduxit in Paradisum.

Potest et sic intelligi quod dicitur: DE MANV MORTIS LIBERABO EOS. Dixerat paulo ante quod in presenti tanta instaret miseria in qua subsistere non possent, dicens: Nunc non stabunt in contritione 2245 filiorum. Nunc ne abundantiori tristicia absorberentur, presentem aduersitatem futura promissa prosperitate mitigare curauit ex persona Domini, dicens: De manu mortis liberabo eos. Manum mor-

tis potestatem mortis appellat. Vel locutio est sicut est illud: de manu

iniquitatis, uel: de manu lingue. Quod sequitur: De morte

redimam eos, uel idem est cum precedenti, more Scripture que uerbis aliis solet idem repetere, uel quia peccatis suis seipsos uendiderant ut morti essent obnoxii. Ideo dicit: De morte redimam eos. Et quia lata erat mortis potentia nec facile destrui poterat que 2255

totum pene orbem occupauerat, ideo ipse apostropham facit ad mortem, dicens se ipsum ipsam perditurum: Ero morsus tuus, in-

Jerne/ Non quod mordear a te, set qui mordeam te. Quod mordemus a solido precidimus et abrumpimus. Quasi diceret: Ero precisio et abruptio tua de loco et de potestate tua. Infernum idem uocat quod supra mortem, uel animarum receptaculum, qui, ut cor in medio animalis, ita in medio terre a quibusdam esse creditur. Metaforice autem et mortem et infernum propter insaturabilitatem et quia eis nichil sufficit reges appellat Assiriorum, de quorum manu et seruitute ipsis succisis et mortificatis populum suum

2270

quem modo premebant in posteris se liberaturum promittit. Verumtamen quoniam presentem non erant euasuri captiuitatem, ideo subdit propheta uel ipse Dominus eis compaciens: Consolatio abscondita est ab oculis meis, id est, nichil uideo in quo consolationem accipiam, quia ipse, infernus insaturabilis uidelicet rex Assiriorum, inter fratres diuidit, Iudam scilicet et Ephraim. Diuisi quidem sunt quoniam hiis in terra sua remanentibus, illi in Persi-

2245/2246

Os. 13, 13

2249/2250 cfr Iob 8, 4; Is. 64, 7

2250 cfr Prou.

I8,21

2241 eripuit] inoctcsss a Ae

arripuit CSV 2247 2254 que] qui CSV

curauit] om. CSV 2257 qui] quia CSV

2251

more]

81

OSEE III

dem sunt adducti. ADDVCET DOMINVS VENTVM VRENTEM DE DESERTO ASCENDENTEM. Hic metaforice ostenditur quomodo mortis uel in22795

ferni succisio et mortificatio Dominus futurus sit: Adducet, inquit, Dominus uentum urentem. Ventus iste urens qui de deserto as-

cendet ipsi helimenum suum intelligunt, nos autem Antichristum

2280

intelligere possumus, qui imperium Assiriorum ut populum suum liberet subuersurus est, sicut uentus urens fontes desolari et uenas aquarum siccare solet. Nec dubium quin eo subuerso direpturus thesauros eius omnis uasis desiderabilis. Vel per mortem et

2285

infernum Romanorum possumus intelligere regnum, quod ab Antichristo subuertendum creditur. Vel sic: Mixtim in superioribus egit nunc de duabus, nunc de x tribubus contexens oraculum, dixitque Iude: Custodi misericordiam et iudicium et spera in Domino Deo tuo. Verum quoniam x quia consilio Domini non adquieuerunt, sicut Dominus comminatus est, in contritione non subsistent, ne et Iudas qui sub Eze-

chia Dominum secutus est eadem sententia uideretur inuolui, ait: De manu mortis liberabo eos, de potestate scilicet Sennacherib,

2290

2295

2300

qui tanquam mors eos deuorare cupiebat. DE MORTE REDIMAM EOS,

idem est quod superius: De manu mortis. Et quia incredibile uidebatur quod de manu tam potentis liberarentur, dicit non humana set diuina uirtute illam liberationem esse futuram, dicens: Ero mors tua, o mors. Angelus enim in flamma eos et non homo consumpsit. Quod sequitur: Ero morsus fuus, inferne, idem est quod: Ero mors tua. Eadem enim de causa dicitur Sennacherib infernus qua et mors, quia uidelicet insatiabilis. Et sicut exercitus eius fuit mortificatio, ita et de loco precisio et abruptio. Set quia hec liberatio non ad omnes erat peruentura — multi siquidem ante ab Assiriis et capti et occisi sunt -, ideo dicit propheta: Consolatio abscondita est ab oculis meis, quia ipse infernus, Sennacherib scilicet, inter fratres diuidit. Captis enim omnibus ciuitatibus Iuda inmunitis, multisque ciuium interfectis et in captiuitatem ductis,

2298 cfr IV Reg. 18, 13

2284/2285

Os. 12, 6

2275/2276

cfr Targum Jonatban,

Os.

13, 15 (p. 407)

2279/2280 direpturus] directu] m C$ V christu stum ante 2276 antichri 2290 eos] — et] uel CSV SV uallis uasis] 2280 —— ros C, direpturos $V eorum $V

82

OSEE III

ter obsessos in lerusalem et eos qui uel occisi uel in captiuitatem 2305

traducti sunt fecit diuisionem.

Qualiter autem liberatio illa fa-

cienda erat, subdit: Adducet Dominus uentum urentem. Per uen-

tum urentem angelum intellige qui siccabit uenas inferni, id est, exercitum Sennacherib succendet. 2310

2315

ET DESOLABIT FONTEM

EIVS, id

est, ipsum regem ad desolationem perducet, cum solis enim X traditur aufugisse. Vel desolatio fontis ipsius interfectio a filiis suis potest intelligi, quod Domini inspiratione factum est. ET IPSE DIRIPIET, id est, a populo suo obsesso diripi faciet, THESAVRVM OMNIS VASIS DESIDERABILIS, fugato et occiso Assirio. Potest et hoc legi de illa liberatione populi que facta est Babilone subuersa. Sic: De manu mortis, de potestate Babiloniorum, liberabo eos, duas scilicet tribus, et de morte redimam eos. Hoc dicit quia tanquam empticios dura eos seruitute premebant, de qua Dominus

2320

promittit se eos liberaturum.

Et: O mors,

o Babilonie,

qui more mortis auare retines eos et de cuius manu tanquam de manu mortis nullus eorum potest euadere, ego ero mors tua. Ego ducibus tuis inspirabo ut te interficiant. ERO MORSVS TVVS, INFERNE. Eundem quem mortem eadem de causa uocat et infernum, cuius ideo se minatur futurum esse precisionem et abruptionem, quia

2325

hoc interfectoribus suis ipse inspirauit. CONSOLATIO ABSCONDITA EST AB OCVLIS MEIS. Hoc dicit propheta propter illos qui ante liberationem illam multa erant passuri. Multi etiam interficiendi et sic a fratribus suis diuidendi. Ventum urentem, et: de deserto ascen-

2330

dentem, Medos et Persas intellige, qui inspiratione diuina contra Babilonem ascenderunt. De deserto autem ascenderunt iuxta illud Ysaie: De terra borribili uisio dura nuntiata est michi. Quod dicit: Siccabit uenas eius et desolabit fontem, metaforam uenti prosequitur, qui hec facere consueuit. Per uenas possumus principes eius et populum accipere, et per fontem desolatum ipsum Balthasar occisum. Tradunt quidam quod Cyrus et Darius Eufra-

2308

cfr IV Reg. 19, 35

2334/2336

2330 Is. 21, 1-2

HEROD., Hist. 1, 191, cfr PETR. COMESTOR,

Hist. Scbol. (PL, 198,

1457C) 2308 exercitum] exercitus CSV 2318 promittit se] se promittit CSV o babilonie] babilonie CS V 2322 mortem eadem de causa uocat] uo2329 ascenderunt] ascenderint CSV cat eademde causa CSV

83

OSEE III 2335

IT

2340

ten, qui Babilonem interfluit, in vii riuos diuiserint, et sic urbem

ingressi sint. Et hoc est forsitan quod dicit: Siccabit uenas eius et desolabit fontem eius. Et ipse, Dominus scilicet, diripiet, id est diripi faciet a Medis et Persis, thesaurum omnis uasis desiderabilis, ipsius Balthasar. PEREAT SAMARIA, QVONIAM AD AMARITVDINEM CONCITAVIT DEVM SVVM, etc. Imperat propheta, et ut uerius dicam optatiuo modo loquitur, ut Samaria pereat. Cui cum Deus tanta bona preparet, illa contra Deum facit, et magis demonum simulacra sectatur. Ita au-

2345

tem pereat ut bellatores eius in gladio pereant, paruuli et lactantes elidantur ad terram, et fete eius atque pregnantes dirumpantur in mortem. Que omnia ei accidisse credendum est tempore captiuitatis et angustie, quando suam patriam perdiderunt, et qui eua-

2350

2355 | 14,

2-4

2360

serunt gladium in seruitutem perpetuam sunt abducti. Vel sic: Iudam, quoniam sub Ezechia Dominum secutus est, de manu mortis liberabo. Samaria autem, quoniam suis peruersitatibus pium et clementem Dominum concitauit, pereat. Non autem ex crudelitate uel animo ultionis hec optat propheta, set uel diuine consentit iusticie, uel potius Samarie predicit quod ei uenturum est. 'Pereat’ autem dicit pro ‘peribit.’ Modum quoque pereundi subdit: /n gladio pereat, etc. CONVERTERE ISRAEL AD DOMINVM DEVM TVVM, etc. Pereunte Samaria et uitulis eius, et uiris et paruulis et pregnantibus occisis elisis atque discissis, totus Israel ad penitentiam prouocatur, ut qui infirmatus est, siue corruit in iniquitatibus suis, reuertatur ad medicum et recipiat sanitatem, uel stare incipiat qui corruerat. Doce-

turque quomodo debeat agere penitentiam: Tollite, inquit, wobiscum uerba, id est preces et delictorum confessionem, et conuertimini ad Dominum tam uerbis quam operibus, et dicite ei: Omnem aufer iniquitatem. Nichil pristini langoris et peccati in Nisi mala prius 2365 nobis derelinquas. ET ACCIPE BONVM. Bonus ordo. Declina a illud: iuxta offerri, bona possunt ablata fuerint, non

2366/2367

Ps. 36, 27

2341/2348

HiER., In Osee IIL.xiv.1 Cp. 152, 9-12 et 15-20)

2356/2368

HIER.,

In Osee IILxiv.2/4 Cp. 153-154, 58-74)

2341 et] om. CSV tantes] lactentes CS V

optatiuo] optato C, optacio SV 2351 dominum] deum C'S V

2344/2345

lac-

2358 totus] om. CS V

84

2370

-

OSEE II

malo et fac bonum. ET REDDEMVS VITVLOS LABIORVM NOSTRORVM. Vituli labiorum sunt laudes in Deum et gratiarum actio. Istud est bonum de quo ait: Accipe bonum. ASSVR NON SALVABIT Nos. Non habebimus ultra fiduciam in Assiriis uel in equis Egyptiorum, nec adorabimus opera manuum nostrarum dicentes ipsis: Vos dii nostri. Et hoc ideo, quia tu misereberis eius qui in te est pupilli, po-

puli scilicet Israel, qui sicut pupillus in tutorem sic in te spem ponit. Pupillus autem proprie uocatur cuius pater est mortuus. 14, 5-9

SANABO CONTRITIONES EORVM, etc. Conuersis ad penitentiam et

2375

instar pupilli patrem quem reliquerant cognoscentibus respondit Deus: Sanabo contritiones, quibus ab hostibus confracti sunt, et

absque meritis eorum eos diligam. Et hoc est quod ait: Diligam eos spontanee, quia iam quieuit ira mea. Hoc est quod subdit: Et 2380

auersus est furor meus ab eis. Ero eis quasi ros. Germinare eos et

crescere faciam sicut ros herbam. Me autem rorem ministrante /srael germinabit quasi lilium. Hec herba in ortis bene solet prouenire si sepius fuerit irrigata. ET ERVMPET RADIX EIVS VT LIBANI. Vsque ad ima terrarum radix eius penetrabit instar arborum Libani, que 2385 quantum in auras uertice consurgunt tantum radicem in ima demergunt, ut nulla tempestate quatiantur, set stabili mole consistant. IBVNT, id est, hinc inde late diffundent se rami eius. ET ERIT

2390

2395

QVASI OLIVA GLORIA EIVS. Hoc ideo dicit, ne quis infructiferis arboribus Israel eum credat comparasse. ET ODOR EIVS VT LIBANI. Libanus tam mons quam thus uno nomine dicitur. Sensus est: Suauis erit odor eius sicut odor thuris et lignorum Libani, cedrorum scilicet et cypressorum. Quiescentes sub umbra huius arboris omnium copia bonorum perfruentur. Et hoc est: Conuertentur sedentes in umbra eius. VIVENT TRITICO. Ad cultum Dei conuertentur qui in ipso spem posuerint. ET GERMINABVNT QVASI VINEA. Alia utitur si-

militudine, comparans Israel uinee que fertilior esse solet quam oliua. MEMORIALE EIVS SICVT VINVM LIBANI. Habere ipsum in memo2369/2374

cfr HIER., In Osee III.xiv.2/4 (p. 154, 78-87)

In Osee IIIL.xiv.5/9 (p. 155, 127-129)

(p. 156, 152-169)

2397/2404

2383/2392

SV

2382 quasi]

sicut

HIER,

cfr HIER., In. Osee III.xiv.s/9 (p. 157, 183-190)

2372 misereberis] miseris SV pupilli] pupulli tuus] mortuus est CSV 2375 conuersis] conuersus om.

2375/2377

cfr HIER., In. Osee III.xiv.5/9

SV

in

ortis]

OT CS V

mortis

SV,

2374 est mor2381 faciam] in

hortis

O

2385 auras]annis SV —— 2386 mole] more SV — 2389 credat] credant SV 2393 conuertentur] conuertuntur O, confidentur SV 2396 esse solet] solet esse CSV

OSEE III

14, 10

85

ria tam suaue erit sicut est odor uini quod crescit in Libano, uel quod in Templo Domini libatur, quod in Sacra Scriptura appella2400 tur Libanus, iuxta illud: Aperi Libane portas tuas. Cum ergo tanta rerum abundantia sit futura, o Ephraim, omnis qui agis penitentiam et qui meus esse cepisti, dimitte ydola; simulacra contempne. Ego enim sum qui humiliaui te, et ego exaltabo te, siue: Ego exaudiam et dirigam te, et faciam eum ut abietem uirentem, et ex me 2405 fructus tuus inuentus est. Vel sic: Post tanta beneficia quid ultra, o Ephraim, colis tu ydola michi, id est contra me? Mutat personam et dicit: Ego exaudiam et dirigam eum, in petitionibus et precibus suis audiam illum. Et si quid in eo distortum fuerit et peruersum, ego dirigam eum, et ita dirigam ut abies directa est. Et 2410 hoc est: Ego ut abietem uirentem, subauditur dirigam eum. Mutat iterum personam: Ex me fructus tuus inuentus est. Ad hoc respicit quod superius dixerat: Ero quasi ros. Quasi diceret: fructus qui in te inuentus est tibi non debet imputari set michi, qui rorem ministraui. QVIS SAPIENS ET INTELLIGET ISTA, INTELLIGENS ET SCIET HEC? etc. His 2415 uerbis et obscuritatem uoluminis et difficultatem explanationis

2420

2425

ostendit. Vias autem Domini cognoscimus lectionem esse Veteris et Noui Testamenti et Sanctarum intelligentiam Scripturarum. In hiis uiis qui ambulat, nisi conuertatur ad Dominum et ablatum ab eo fuerit uelamen quod erat ante oculos Moysi, iter rectum inuenire non poterit. Vel rectas Domini uias mandata eius et iustificationes et cerimonias appellat. Hec enim recto itinere ducunt ad Dominum. In quibus uiis iusti ambulant dum in eis proficiunt, et de die in diem meliores fiunt. Qui autem impii sunt, id est, qui et

fidem et Legem Dei non habent nec eius cultui mancipati sunt, ipsi non proficient in his uiis, set si quando ingressi fuerint infirmabuntur, quia etiam bona conuertuntur eis in mala, iuxta illud: Et

2400

Zach.1, 1

2415/2421

2427/2428

Ps. 108, 7

HIER., In Osee III.xiv.1o (p. 158, 220-221 et 241-245)

habundantia CSV —— agis]agit C5 V — 2404 uintia sit] sit 2401 abunda 2410 mutat] mu2406 mutat] tantum add. SV rentem] urentem CS V tans $, mutant

dadd.CSV sis CSV

V

2411

iterum] tantum C, om.

SV T^*

2421/2422 iustificationes] iustificationem 2427 conuertuntur] confitentur $ V

CSV

2420

moysi] si

—— 2426 his] ip-

86

OSEE

oratio eius fiat in peccatum. Et: Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum et in retributionem et in scandalum. 2430

Explicit tractatus super Osee.

2428/2429

Ps. 68, 23

2430 explicit tractatus super osee] T^" "e. om. CSV

ANDREAS SVPER IOHEL Iohel filius Fatuel, qui iuxta Hebreos secundus est, ad tribum

Iuda et Ierusalem quicquid scribit pertinere credendum est, et nullam omnino Israelis in eo fieri mentionem. Tempora quoque

10

quibus prophetauit eadem penitus debemus accipere que in Osee legimus. VERBVM DOMINI QVOD FACTVM EST AD IOHEL FILIVM FATVEL. Porro factum esse uerbum Domini, cum ipsum infectum sit, ad meritum eius refer cui fit, non ad illius conditionem quod fieri dicitur, ut alibi legimus: Dominus michi factus est in salutem. Vel: Istud est uerbum Domini, quod in sequentibus scilicet dicturus sum, quod ad Iohel factum, id est mandatum uel reuelatum, est. ‘Ad Iohel’

I5

dixit et non ‘ad me’ arrogantie uitande gratia. AVDITE HOC, SENES, ET AVRIBVS PERCIPITE, OMNES HABITATORES TERRE, etc. Quod post ‘Audite’ subdit: auribus percipite, nec effexegesis est, id est precedentis sermonis per subsequentem expositio, nec eiusdem sensus per diuersa uerba repetitio, set peni-

20

tus diuersa significatio. Apud Hebreos enim et Grecos unum uerbum est quod significat illud quod non corde set aure percipitur. Et nota quod hic diximus in omnibus Scripturis ubicumque hec duo uerba iuncta ponuntur. Auditus enim proprie refertur ad cordis intelligentiam, aurium uero perceptio ad uocem que in auribus resonat, siue corde siue non percipiatur. Et ut sacratiorem

25

sciamus esse auditum quam id quod in auribus resonat Ysaia loquente discamus: Audi celum, et auribus percipe terra. Celestes

Wey DS T17 $14:

25) IST?

2/6 Glossa 159192) 2 qui — est] cfr HIER., /n Joelem, PIolN( C GI DN 76 7/10 .cfr HiER., In Ioelem i.1 (p. 161, 24ord. in Ioel, prol. (vol. 3, p. 3748) 18/26 cfr HigR., In Ioelem i.2/3 (p. 162, 52-60) 27)

xe 1 andreas super iohel] andreas super iohelem V, deest in O TS 15/ OT om. percipite] 14 CSV add. et quel s SV que] quorum SV — 16 precedentis] subsequen16 effexegesis] effexegisis C, effreregisis CV — 23 siue non] siue aure non CSV 18 et grecos] om. tis OT

88

IOHEL

audiunt, terreni auribus percipiunt. SI FACTVM EST, inquit, ISTVD IN DIEBVS VESTRIS, etc. Ex magnitudine dicendorum attentionem com-

30

parat. Nulla etas meminit que dicturus sum, nec uestro nec patrum uestrorum atque maiorum facta sunt tempore. Patres autem auos atauosque filios filiorum omnem deinceps sobolem accipe, iuxta illud Poete: “Et nati natorum et qui nascuntur ab illis." Senes igitur et habitatores terre, id est et uos qui auditis et uos qui auribus

percipitis, super boc, id est de hoc quod dicturus sum, narrate filiis uestris, et ipsi suis, et illi alteri generationi, ut res stupenda et 35

admiratione digna altius memorie commendetur. Istud ‘si’ pro ‘non’ legendum est, sicut et illud: Si clipeus et basta apparuit in

milibus israel. Et: Viuit anima tua rex si noui. RESIDVVM ERVCE COMEDIT LOCVSTA, etc. Tradunt Hebrei in diebus

I

huius prophete tam innumerabilem super 40 nisse multitudinem ut cuncta complerent, etiam uineas et arbores perderent; quam lam quam propheta dicit, erucam scilicet,

45

50

Iudeam locustarum ueet non solum fruges set pestem credibile et ilprecessisse et reliquas

duas quas subiungit, brucum et rubiginem, consecutas fuisse. Hic incipit prophete narratio. Narrat itaque ea simul euenisse que singula etiam raro eueniunt. Erucam Hebrei Assirios interpretantur Babilonios atque Chaldeos, qui de uno orbis climate procedentes tam Xx tribuum quam duarum, hoc est Israelitici totius populi, cuncta uastarunt. Locustas autem Medos interpretantur et Persas, qui subuerso imperio Chaldeorum Iudeos habuere captiuos. Bru-

cum Macedones et omnes Alexandri successores, maxime regem Antiochum cognomento Epifanem, qui more bruci sedit in Iudea et omnes priorum regum reliquias deuorauit, sub quo Machabeorum bella narrantur. Rubiginem referunt ad imperium Romanorum, qui quarti et ultimi intantum oppressere Iudeos ut de suis

55

finibus pellerent. Scribit plenius Iosephus vil uoluminibus, Vaspa-

36/37 Iud. 5, 8

BERS

IONS

27/34 cfr HIER., In Ioelem i.2/3 (p. 162-163, 74-81) 31 VERG., Aen. 3, 98 35/37 cfr ANDR. S. ViCT., In I Reg. 14, 45 (CC CM, 53A, P. 54, 1603-1605) 38/41 Talmud Bavli, Ta’anit 45a 43/58 cfr HiER., In Ioelem i.4 (p. 163, 91 et 94-112) 55 Ios., Bell. Iud. 6, 392-408

rum

26 inquit istud] illud inquit O, istud inquid $V — 4o complerent] compellerent SV

T — 27 dicendorum] uerbo-

IOHEL

89

siani et Titi narrans triumphos. Helii quoque contra Iudeos expeditionem legimus, qui ita Ierusalem murosque subuertit ut de urbis reliquiis ac fauillis sui nominis Heliam conderet ciuitatem. EXPERGISCIMINI EBRII ET FLETE, etc. Nimio se mero ingurgitantium 60 moris esse solet post multam uini sorbicionem graui sopore deprimi, et somnum usque in multam diei horam protrahere. Huiuscemodi hominibus imperat propheta ut expergiscantur et fleant, et ut omnes qui uinum bibunt non ut sitis ardorem mitigent, set quia bene in ore eorum sapit, dolorem suum ululatu exprimant, 65 quia pestibus supradictis uastantibus periit ab ore eorum. GENS ENIM ASCENDIT SVPER TERRAM MEAM FORTIS ET INNVMERABILIS, etc. Sub metafora locustarum hostium aduentus describitur, siue Assiriorum et Babiloniorum qui tunc imminebant, siue Medorum I)

atque Persarum uel Macedonum qui post futuri erant, uel ultimus Romanorum, licet nunc nobis de Babiloniis atque Chaldeis dici uideatur, quorum crudelitas in populum Dei feritasque describitur. Et nota quia impietas hostium narratur sub figura locustarum et rursum sic de ipsis locustis agitur quasi hostibus comparentur, ut cum locustas legeris, hostes cogites; cum hostes cogitaueris,

75

80

redeas ad locustas. Ascendit ergo gens locustarum de solitudine, siue exercitus Chaldeorum super terram Dei, fortis et innumerabilis. Quid enim locustis innumerabilius, quibus humana industria resistere non potest? Dentes eius, gentis uidelicet locustarum - omnia autem tropicos intellige- quasi dentes leonis, et molares eius ut catuli leonis, ut qui in fortitudine et multitudine locustis coequantur, in ferocitate et crudelitate leonibus comparentur. Hec, inquit, gens posuit uineam meam

in desertum. Hec autem

omnia sub metafora locustarum dicta cognoscamus, que intantum cuncta populantur, ut arborum cortices derodant, exutasque proiderelin85 ciant, et omni uirore consumpto albos ramos et aridos quant. Aliter: Quare uinum ab ore periit causam supponit, dicens: Gens enim ascendit super terram meam. 'Gentem' dicit propter

56/58 cfr Evs., Hist. Eccl. 4, 6, 4 (SC, 31, p. 166), et EVCHER., Ad Faustum 67/86 HiER., In Ioelem i.6/7 (p. 167-168, 236-255 et COSAG. Bio), jo. ws 759) 259-262)

79 tropicos]

tipicos

CSV

84 populantur] appellantur C5 V

83 cognoscamus]

cognoscimus

SV

90

IOHEL

innumeram 90

95

locustarum

multitudinem;

'ascendit, quoniam

terra

promissionis montuosa est et locustarum humilis uolatus, unde necesse eis erat uolatum eleuare ut terram illam operirent. FORTIS ET INNVMERABILIS. Vnde sit ea gens fortis supponit cum dicit innumerabilis. Neque enim per se fortis est, set numerositate et nimia multitudine uincunt. DENTES EIVS VT DENTES LEONIS. Sic omnia consumunt tanquam leoninos dentes haberent. ET MOLARES EIVS VT CATVLI LEONIS. Cum premississet dentes et supposuit etiam molares, qui et ipsi utique dentes sunt, posteriores scilicet quibus ci-

bus molitur, per dentes solos intellige precisorios. Et est eiusdem 100

sensus per alia uerba repetitio. POSVIT VINEAM MEAM IN DESERTVM. Gens illa uineam meam reddidit tanquam desertam et uastatam.

Nudans spoliauit eam corticem corrodendo et ab ipsa ficu auferendo. ET PROIECIT. Corticem quem de ficu et uinea abstulit procul ab ipsa arbore proiecit; uel tenerorum summitatem ramusculorum abrumpens proiecit. 105

PLANGE QVASI VIRGO ACCINCTA SACCO SVPER VIRVM PVBERTATIS SVE. Precipit propheta populo ut plangat uastitatem instar uirginis su-

per lumbos sacco accincte cum plangit uirum pubertatis sue, id est, cui in adolescentia sua nupsit. Hic enim fortius amari solet et I, 9-11

IIO

II$

I20

perditus uehementius plangi. PERIIT SACRIFICIVM ET LIBATIO DE DOMO DOMINI. Vastatis siue consumptis omnibus, a locustis siue ab hostibus, periit sacrificium et libatio de domo Domini, quorum alterum de simila, alterum de uino solebat offerri. Iccirco /uxerunt sacerdotes qui sunt ministri Domini, nec sacrificiis nec libamentis rite celebratis, maxime quia et decime quas accipere consueuerant nequaquam oblate sunt. LvxiT HVMVS. Metonomia. CONFVSVM EST VINVM. Id est deperiit, sicut humor fusus qui recolligi non potest. ELANGVIT OLEVM. A pristina fertilitate et uigore defecit. CONFVSI SVNT AGRICOLE; pre angustia et dolore conturbati. VLVLAVERVNT VINITORES, pro uino perdito, et agricole quia non solum frumentum set et ordeum quoque quod utilius est fertiliusque aruit, et legumina, que ego significari puto in eo quod dicit messis agri, id est cuncta que solet humus

110/124 cfr HIER., In Joelem i.9/12 (p. 170, 339-352 et 355-356) et Glossa ord. in Ioel 1:10.6 int. (p. 375b)

110/112

uastatis

siue

120 quoque] om. CSV

—

de

domo

domini]

om.

V

Tni8xetl9am

es

IOHEL

91

gignere. Ligna quoque uel infructuosa uel frugifera locusta uastante consumpta sunt. Quod autem supponit: quia confusum 125 est gaudium, id est, defecit et deperiit a filiis bominum, causa est et confusionis et ululatus agricolarum et uinitorum.

Ir, 13-15

ACCINGITE VOS ET PLANGITE SACERDOTES, etc. Sacerdotes et mini-

stri Domini inuitantur a propheta ad cingulum sacci et ad planctum, et ad ingressum Templi et in sacco cubationem, ut preteritas 130

delicias quibus Deum offenderant uite austeritate compensent, et defleant quod pro suis et populi peccatis sacrificium et libatio de domo Domini perierit. Nec hoc soli faciant, set et cetum populi uocent et ieiunium sanctificent, id est, sanctum et mundum ieiu-

nium tam ipsi quam populus celebrent, et ut congregent senes, 135

quorum et maturior etas et propter mortis uicinitatem uita debet

esse sanctior, et omnes terre habitatores, ut quorum commune est periculum communis sit clamor ad Dominum. Quid autem clamare debeant subdit dicens: Clamate a, a, a, diei. Monet ut mi140

seriam et dolorem superuenientis diei Domini, id est uastitatis immisse a Domino, uel per pestes supradictas uel per Chaldeos, cum magna cordis intentione loquantur ante Dominum,

si quomodo

liberari possint ab imminenti clade. ET QVASI VASTITAS A POTENTE VENIT. Quasi hostilis uastatio est uastitas que uenit a locusta, et sicut uastitas que uenit a potente cui nemo potest resistere.

145

| 1, 17-18 150

155

NVMQVID NON CORAM OCVLIS VESTRIS ALIMENTA PERIERVNT? etc. Ante oculos pereunt alimenta peccantium, quando iam sperate fruges a manibus auferuntur, et preuenit locusta messorem, ut quod spe in horreis conditum est brucus et rubigo consumat. COMPVTRVERVNT IVMENTA IN STERCORE SVO. Consumpta omni regionis herba frugibusque uastatis deuoratoque omni uirore tam herbarum quam arborum a predictis pestibus, fames et pestilentia cuncta possedit. Iumenta in stercore suo dicit computruisse, uel quia in presepibus inter stercora sua interibant - nec enim erat causa quare in agros minarentur, herba deficiente —, uel genus morbi notat quo animalia tanquam putrida essent, dissenteriam scilicet, miserabiliter depereunt. DEMOLITA SVNT HORREA, etc. Re-

145/148 Hier., In Ioelem i.16 (p. 173, 476-479) 130 offenderant] ostenderant SV 142. possint] possunt C V cum V

132 cetum] tecum C, secum S T, ce145 perierunt] perierant CSV

92

IOHEL

positoria in quibus recondi solent uina et frumenta subuersa sunt, quia non erat quod in eis reponeretur. Deficientibusque pascuis 160

ingemuit animal, mugieruntque greges armenti. Quod communiter dixerat per animal, subdiuidit per greges armenti, qui sunt in maioribus ut in bobus et equis et huiusmodi, et per greges pecorum, qui sunt in minoribus sicut in ouibus et capris et que sunt

165

huiusmodi generis. AD TE DOMINE CLAMABO, QVIA IGNIS COMEDIT SPECIOSA DESERTI, etc. Verba sunt prophete. Predictam uastationem ignem et flammam appellat, quia in morem ignis omnia uastabat. Vel ignem dicit que cum ceteris malis accessit nimia siccitas et aeris serenitas. Vnde et

170

ad te. Sicut area nimio feruore solis frequenti scissura, quasi hiulca fauce, imbrem desidare solet, sic bestie quoque agri, leones et ursi et cetera huiusmodi, ore hiante ad celum suspiciebant. QVONIAM

I, 19-20

supponit: Set et bestie agri quasi area siciens imbrem suspexerunt

EXSICCATI SVNT FONTES AQVARVM. Vehementiam siccitatis et feruoris

insinuat, qui etiam fontes exsiccare potuit. SPECIOSA DESERTI IGNIS DEVORAVIT. Speciosa deserti intelligere possumus aut plana cam175

180

porum atque pratorum florentia, aut uirentia herbis loca, que pascua prebuere iumentis. Simulque considerandum quod nisi propter angustiam et ablationem deliciarum, nec propheta nec bestie clamassent ad Dominum, aut ad Deum suspexissent. Quod quidem et ad iustum quondam uirum referri potest, qui cum declinauerit et fecerit malum, nequaquam

ei uirtutes pristine prode-

runt, set iudicabit eum Dominus in quibus inuenerit. CANITE TVBA IN SYON, etc. Rursum

per metaforam

locustarum

describitur impetus Chaldeorum, et iubetur propheta, immo per prophetam omnes 185

qui possunt Dei audire sermonem,

ut quasi

tuba exaltent uocem suam, et in Syon predicent ut ad strepitum clamoris et bucine omnis populus Ierusalem contremiscat. Cumque, ait, cecineritis, hoc dicite: Nequaquam dies Domini ultra dif-

174/181 HIER., In Ioelem i.19/20 (p. 175, 533-536 et 541-546) In Ioelem ii.x/1 (p. 177, 54-63)

159/160 quod communiter — greges armenti] om. S

182/189

HIER.,

160 per'] om. C V,

deest S 161/162 ut in bobus — in minoribus] om. $ 161 ut] sicut C V, et add. V, deest S 169 solis] solet CSV 173/174 speciosa deserti ignis deuorauit] om. S 177 ablationem] oblationem CS V 178 aut ad deum suspexissent] aut deum suspexissent O 7, suspexissent aut ad deum CSV

IOHEL

190

195

93

fertur, id est dies ultionis et uindicte. Adest uicina captiuitas; iam de suo loco Babiloniorum est egressus exercitus. PROPE EST DIES TENEBRARVM. In magna positis miseria omnia obtenebrascunt. QVASI MANE EXPANSVM SVPER MONTES. Quam cito diluculum se expandit super montes, tam cito se diffundet Babilonius exercitus super terram. SIMILIS EI NON FVIT A PRINCIPIO, etc. Patet quod nulla gens fuerit fortior Chaldeis ante ipsos nec post usque in multos annos. Vel si de locustis agitur, credendum est prophete quod ante tanta non fuerint examina, nec post usque in multas generationes. ANTE FACIEM EIVS IGNIS VORAX. Quocumque uenerit ita omnia uastat, acsi ignis ipsum precederet et post eum flamma sequeretur. Et terra que pre oculis eius est quo ipse non accessit quasi

200

paradisus, et eadem postquam ad eam uenerit solitudo deserti. Et tanta est eius multitudo quod nullus locus est qui eum effugiat. Et terribilis est aspectus eius sicut equorum ferocium, et quasi equi-

tes terram predantes sic in omnia discurrent. Comparat locustas equitibus; neque enim de Babiloniis diceret: Quasi equites discur205 rent. Sonitus earum sicut sonitus curruum et quadrigarum. SVPER CAPITA MONTIVM EXILIENT. Ea etiam loca, que propter humilem uo-

210

latum occupare minime posse uidentur, cum tali ascendent sonitu, qualis est sonitus flamme ignis deuorantis stipulam. VELVT POPVLVS FORTIS. Set nec hoc Chaldeis competit, set potius locustis que populo forti et ad prelium preparato comparantur. A FACIE EIVS CRVCIABVNTVR POPVLI. Presentia eius, Chaldei scilicet uel locuste, populo in circuitu metum incutiet, ita ut omnium uultus pre

nimio terrore in pallorem olle nondum excocte redigantur. SICVT FORTES CVRRENT. Comparat iterum locustas militibus discurrenti215

bus. QVASI VIRI BELLATORES CONSCENDENT MVRVM. Sicut uiris fortibus

murorum sublimitas obstare non potest quin ciuitatem ingrediantur, ita et locuste non per portas set per murum ciuitatis ascendent. SINGVLI IN VIIS SVIS GRADIENTVR, etc. Hoc nuper in hac prouincia uidimus. Cum enim locustarum agmina uenerint, et aerem qui

197/205 cfr HIER., 191/195 cfr HrER., In Joelem ii./u (p. 177-178, 66-70) 205 Glossa ord. in Ioel 2:5.2 marg. (p. 3773) In Ioelem ii.1/11 Cp. 178, 70-79) 206/227

MiER., In Ioelem ii.1/11 (p. 106, 78-90 et 95-106)

192. babilonius] babilonis $ V supra super] CSV currium

205 curruum] 201 locus] om. CSV CSV om. 207 ascendent] CSV

209 hoc] om. CS$V — 213 terrore] timore CSV 215 conscendent]

conscenderunt

CS V

pallorem] pallore CSV

219 uenerint] uenerunt

CSV

94 m t2 o

IOHEL

inter celos et terram est occuparint, tanto ordine Dei iubentis dispositione uolitant, ut instar thesserularum, que in pauimentis ar-

tificis manu figuntur, suum locum teneant, et ne puncto quidem et ut ita dicam ungue transuerso declinent ad alterutrum. Et ut apertam faceret metaforam, perfenestras, inquit, cadent et non demolientur. Nichil enim locustis inuium est, cum et cubiculorum

230

secreta penetrent. Hoc autem de locustis dicitur ut de hostibus intelligatur. ET PER FENESTRAS INTRABVNT QVASI FVR. Non quod furum timorem habeant Chaldei qui uictores sunt, set sicut fures solent ingredi per fenestras et occulta rapere, sic illi clausis ianuis per fenestras ut nulla mora sit tota irrumpent audacia. A facie istiusmodi locustarum ferra contremuit et celi moti sunt. Que dicta yperbolice intelligamus, non quod locustarum et hostium tanta uis sit ut possit mouere celum et terras concutere, set quod aduersa pacientibus pre terroris magnitudine et celum ruere et terram fluc-

tuare uideatur. Denique pre multitudine locustarum obtexentium celum, sol et luna conuertentur in tenebras, et stelle retrahent

splendorem suum, dum lumen in medio posita nubes locustarum ad terram non sinit peruenire. Dominus quoque dabit uocem suam ante faciem tam potentis exercitus, quia multa sunt castra 240

eius, et magnitudo uirtutis illius in paruis quoque animantibus demonstratur. Hec autem multa castra et innumerabilia fortia sunt nimis, et facientia uerbum illius. Quo dicto, ostenditur Babilonios Dei uoluntate uenturos, et illius imperio parituros. Magnus est, inquit, dies Domini, quo capienda est Ierusalem, et ualde terribilis,

2,

et nullus eum poterit sustinere et de necessitate captiuitatis aut mortis euadere. NVNC ERGO HEC DICIT DOMINVS CONVERTIMINI AD ME IN TOTO CORDE

12-14

VESTRO, 250

etc. In superiori capitulo per translationem

locustarum

aduentum nuntiat propheta Chaldeorum et que mala euentura sint populo. Nunc eos ad penitentiam prouocat, et tota mente conuerti ad Dominum cohortatur, ut correcti non paciantur que Dominus comminatur. Et est sensus: Omnia que sermone preterito

227/246 HIER, In Ioelem ii.x/11 (p. 179, 114-134) Toelem ii.12/14 (p. 182-183, 239-266 et 272-285)

220 GSE conuerti

248/274 cfr HIER., In

iubentis] et add. CSV 228 timorem habeant] habeant timorem 250 sint] sunt SV 250/251 conuerti ad dominum] ad dominum CS V

IOHEL

95

continentur propterea sum locutus ut uos mea comminatione ter255

rerem. Vnde: Conuertimini ad me in toto corde uestro, etc. Et scindite non ut uobis in tristicia consuetudo est uestimenta uestra,

set corda uestra gemitibus et compunctionibus conterite, et sic redite ad Dominum Deum uestrum. Nec est quod desperetis, quia ipse benignus et misericors est, malens penitentiam peccatorum

quam mortem, patiens et multus misericordia, qui non humanam 260

imitatur impatientiam, set longo tempore nostram prestolatur penitentiam. ET PRESTABILIS SVPER MALICIIS. Facile malicias remittens

si nos conuersos et humiliatos uiderit, et afflictionem quam comminatus fuerat auertens. Et ne forsitan misericordie multitudo nos 265

faceret negligentes, quia dixerat: benignus et misericors, ex persona prophete subdit dicens: Quis scit si conuertatur et ignoscat? etc. Ego, inquit, quod meum est hortor ad penitentiam, et Deum ineffabiliter noui esse clementem, dicente Dauid: Miserere mei

Deus secundum magnam misericordiam tuam, etc. Set quia profundum diuitiarum et sapientie et scientie Dei nosse non possu270

mus, sententiam tempero et opto potius quam presumo, dicens: Quis scit si conuertatur et ignoscat? Quod ait: Quis, aut impossi-

L I5-17

275

280

bile aut difficile credendum est. SACRIFICIVM ET LIBAMEN DOMINO DEO NOSTRO. Vt postquam dederit benedictionem et nostra nobis peccata donauerit, Deo hostias offerre ualeamus. CANITE TVBA IN SYON, etc. Adhuc eos ad penitentiam prouocat Dominus antequam ueniat hostilis exercitus. CANITE TVBA IN SYON. Id est, penitentiam in populis predicate. SANCTIFICATE IEIVNIVM. Vt supra. SANCTIFICATE ECCLESIAM. Totam populi collectionem monete ut se sanctificet. Senes et paruulos congregate ut horum sanctitas, illorum innocentia Deum placet, et in ceterorum angustiis sponsus et sponsa nuptiali non uacent operi, set cum aliis ad placan-

dum Dominum affligantur. Et inter uestibulum, quod est ante fores Templi, et altare holocaustorum plorent sacerdotes et dicant:

258/259 cfr Ez. 33, 11

263/264 cfr Ps. 50, 3

259 Ps. 85, 5 iuxta Hebr.

282/283 quod

275/277 Hier., In Ioelem ii.15/17 (p. 184, 302-303 et 310) est — templi] cfr Glossa ord. in Ioel 2:17.1 marg. (p. 377b) 259 multus misericordia] multum 26s scit] sit

CV

quis?] quid SV

270

misericordia

C V, multum

tempero] om. C, tempore Sup:

misericors S

271 scit] sit CS V

96

IOHEL

Parce, Domine, parce populo tuo, et ne des bereditatem tuam in opprobrium. Cessa a flagellando et pestes que iam grassantur amoue, nec sinas ut nos qui tua sumus hereditas simus gentibus in opprobrium et dominentur nobis nationes. Hic est populus ille multus et fortis qui sub predictis pestibus descriptus est. QVARE

DICVNT IN POPVLIS: VBI EST DEVS EORVM? Hoc solebant gentes dicere 290

2, 18-20

t2 Nel^

quotiens opprimebantur Iudei. Quasi diceret: Vbi est Deus eorum quem defensorem, quem presulem sibi iactabant? Iudei istum locum referunt ad Gog et Magog, seuissimas nationes quas in ultimo tempore contra Israel dicunt esse uenturas, de quibus plenius scribit Ezechiel. ZELATVS EST DOMINVS TERRAM SVAM. Postquam predicta populus

effectui mancipauit, zelatus est Dominus lerram suam, quam prius quasi alienam contempserat et passus fuerat locusta uastante populari, et intantum pepercit penitentibus ut eos dignos sua responsione faceret. ECCE EGO MITTAM VOBIS FRVMENTVM ET VINVM 300 ET OLEVM, etc. Promittit se copiam frumenti et uini et olei daturum populo suo, et hoc est quod dicit: replebimini. NON DABO vos VLTRA OPPROBRIVM, sicut hactenus dedi. ET EVM QVI AB AQVILONE EST

PROCVL FACIAM A VOBIS. Chaldeum scilicet, qui est ab aquilonari 305

310

parte terre promissionis. ET EXPELLAM EVM IN TERRAM INVIAM ET DESERTAM. Istud uidetur magis conuenire locustis, que in desertum expulse sunt. Set cum non ab aquilone, immo potius ab austro et a calore soleant suscitari, locustis congruere non uidetur, nisi forte illam regionis partem que ab aquilone est obsederint. FACIEM EIVS CONTRA MARE ORIENTALE, etc. Etiam nostris temporibus uidimus agmina locustarum terram texisse Iudeam, que postea misericordia

Domini inter uestibulum et altare, id est inter crucis et resurrectionis locum, sacerdotibus et populo Dominum deprecantibus, atque dicentibus: Parce populo tuo, uento surgente in mare primum 315

et nouissimum

precipitate sunt. Mare primum quod iuxta

solitudinem est et uergit ad orientem illud intellige quod nunc

294 Ez. 38, 2

287/294 cfr HIER., In Ioelem ii.15/17 (p. 185-186, 349-361) 296/299 HIER., In Ioelem ii.18/20 (p. 186, 386-390) 303/304 HIER., In Ioelem ii.18/20 (p. 186, 393) 309/325 HIER., In Ioelem ii.18/20 (p. 187, 404-425)

285 a] autem

CSV

304 inuiam et] in C, om. SV

IOHEL

97

Mare Mortuum dicitur, eo quod nulla ibi uiuant animantia; mare autem nouissimum, hoc quod ab occidente est et quod ducit in Egyptum,

in cuius littore sunt Gaza

et Ioppe. Cumque

littora

utriusque maris aceruis mortuarum locustarum quas aque euo320

muerant implerentur, putredo earum et fetor intantum noxius fuit,

ut aerem quoque

corrumperet, et pestilentia tam iumentorum

quam hominum gigneretur. Querat eruditus lector ubi hoc iuxta

325

| 21-27

litteram factum sit de Chaldeis. Non multum post temporis quam hec prophetata sunt, sic quidem in Ysaia legimus CLXXxv milia Chaldeorum sub rege Ezechia angelo seuiente percussa sunt.

NOLI TIMERE TERRA, etc. Omnibus que supra comminatus fuerat nunc contraria pollicetur, et letis tristia mitigat, et lacrimas uertit in risum. EXVLTA ET LETARE. Causam exultandi in corpore et letandi in mente propheta supponit, quia adampliauit Dominus misericordiam suam ut faceret eam cum populo. Nec hoc dicimus quod 330 possit pro temporum uarietate quantum in se est dilatari, que quantum in se est summa est, quia idem est quod et Deus, set quia

335

pro uoluntate Dei et hominum meritis secundum effectum suum, ad plures successu temporis extendi potest. NOLITE TIMERE ANIMALIA REGIONIS. Non ad bruta dirigit sermonem animalia quod intelligat ea que dicuntur intelligere posse, set idem est acsi diceret:

Non solum uobis, set et iumentis uestris pascua et cetera necessaria ministrabo. ET FILII SYON EXVLTATE ET LETAMINI IN DOMINO DEO VESTRO, etc. Precipit filiis Syon ut exultent et letentur, non in tem340 poralibus set in Domino Deo suo, quia ipse dedit eis iusticiam que

est decus eorum, scilicet ut creatorem suum colant et non creaturam, et debite prebeant obsequium seruitutis, et insuper temporalia tam sufficienter ut non solum sibi set et aliis sufficienter possint ministrare. ET REDDAM VOBIS ANNOS QVOS COMEDIT LOCVSTA.

345

Quicquid penurie passi estis grassatione pestium supradictarum, dono meo collata uobis restituet copia. FORTITVDO MEA MAGNA

324/325 cfr Is. 37, 36

326/328

HiER., In Ioelem ii.21/27 (p. 189, 494-495 et 500-501)

331 que] qui SV 319 locustarum] om. CSV 316 mare] om. SV — 336 dicunCSV om. animalia] 335 — CSV idem quod 332 quia idem] 336/337 idem est — uobis set] om. V tur] ipsa add. CSV

98

IOHEL

QVAM MISI IN VOs. Hoc non solum ad erucam que in proximo po-

nitur, set et ad cetera que premittuntur referri potest. In hoc enim magna Dei apparet fortitudo, quod minimis muscularum animantibus fortissimas nationes et populos flagellat. LAVDABITIS NOMEN DEI VESTRI, etc. Fecit Dominus cum populo mirabilia, non solum

quando signis et portentis de Egypto per Mare Rubrum traduxit, set etiam in deserto et terra promissionis, et quod post tantam penuriam, tantam attulit et copiam. ET NON CONFVNDETVR POPVLVS

MEVS IN SEMPITERNVM.

Etsi ad tempus flagellatus perturbetur et

propter auersionem a Deo suo confundatur, non in eternum con-

fundetur. Et flagellati experimento scietis quia ego, Deus, in medio uestri, et extra me non est amplius Deus. Et cum omnibus bonis me dante ditati fueritis, scietis quod non confundetur in 360

eternum populus meus. Querimus cur eruca fortitudo et uirtus Domini appellata sit, et non solum uirtus set uirtus magna. Quomodo potentia Dei in Egyptiis plagis ostensa est per parua animantia, et precipue scinifes, qui tam parui sunt culices ut uix cer-

nantur oculis, sic et nunc in paruo tardoque uermiculo, qui uix 365

370

2, 28-32

375

moueri potest et leui tactu conteritur, Dei potentia et humana fragilitas demonstrantur. Non quo Deus ad nutum suum et potentie maiestatem nequeat terram subuertere et operire cuncta diluuio uel fulmine concremare, set per parua et, ut ita dicam, puncta corporum ostendit humanam fragilitatem. Si autem eruca paruusque uermiculus homine fortior est, quid gloriatur terra et cinis, et eleuatur per superbiam cum ex humo sit, a quo et homo appellatur, et humana contempnit? ET ERIT POST HEC, EFFVNDAM SPIRITVM MEVM SVPER OMNEM CARNEM, etc. Hunc locum beatus Petrus Apostolus impletum in Dominica passione exposuit. Videndum est igitur quomodo ea que secun-

352 Deut. 26, 8

360/372 HIER,

374 ACL, 2y.17-21

In loelem

ii.21/27

(p. 190,

520-530

et

535-538)

374/

383 Glossa ord. in Ioel 2:28.4 marg. (p. 379a) ex HIER. In Ioelem ii.28/32 (p. 192, 615-616 et 654-657)

347 in neque CSV 35682072 MEGSW ee 360 cur] cum CSV 363 precipue] per add. CSV — 366 quo] quod CSV — 369/370 paruusque] paruus quidem CSV — 371 a quo] aqua CSV T, et aqua O 373 ef-

fundam] de add. CSV

99

IOHEL

tur predictis conuenienter possint aptari. Cum enim precessisset a principio prophetie comminatio quam fecit Deus peccanti populo, et post comminationem commonitio ad penitentiam, et post commonitionem fiat commemoratio premiorum que daturus est 380

Deus in futuro, uidetur confusio ordinis, quod hic in medio interponitur de his que facta sunt tempore resurrectionis, que et data sunt in premium fidei. Dicunt autem quidam ea que in ultimo tempore generaliter promissa sunt, et quia premium futurorum in

primo aduentu Domini apostoli sentiebant, liniamenta quedam et 385 primicias mirabilium memorasse, ut donec ueniat quod perfectum est, id quod ex parte precesserat sentiremus. Dicunt autem quidam apostolice esse consuetudinis, ut quicquid utile audientibus esse cernebant et non repugnare presentibus de alterius temporis testimoniis roborarent, non quod audientium simplicitate et im390

peritia abuterentur, ut impius calumniatur Porphirius, set ut iuxta Apostolum Paulum predicarent oportune importune. Et sequentes regulam prophetarum, quicquid Iudei in ultimo tempore sibi carnaliter repromittunt, spiritualiter in primo aduentu saluatoris

395

400

dicerent esse completum, maxime cum et illi et nos que promissa sunt in Christo dicamus esse complenda, in hoc tantummodo discrepantes quod illi futura contendunt, nos iam facta conuincimus. Potest et secundum Iudeos de futuro sic legi: ET ERIT POST HEC. Post hec illis collata beneficia erit quod dicturus sum: Hffundam spiritum meum super omnem carnem. Spiritus mei gratiam et prophetandi scientiam uni populo precipue contuli, set in ultimis diebus super omnem carnem, gentilem scilicet et Iudeum - non enim erit distinctio -, abundanter et copiose, quod notat uerbum

effusionis 'effundam. ET PROPHETABVNT FILII VESTRI ET FILE. Vel propter hoc dicit se effusurum spiritum suum super omnem car

391 II Tim. 4, 2

383/396 HiER., In Joelem 11.28/32 (p. 194, 660-675) 399/401 397 cfr RASHI, ad Ioel 3, 1 = 2, 28 6, 14 ed. BUBER, Gen., 10, 4

377/378 quam

fecit deus

peccanti

populo]

392 cfr Deut. Rabbab cfr Midrasb Tanbuma —

ad penitenciam

V

378/

380 uidetur] non SV 379 commonitio ad — post commonitionem] om. S V 403 filie] CSV r abutentu ur] abuterent 390 CSV om. 382 autem] uestre add. CSV

100

IOHEL

405 nem, quia non pauce ut olim persone spiritum prophetie habe-

bunt, set et filii et filie, senes et iuuenes, serui et ancille; hoc est: omnis

etas, omnis

sexus,

omnis

conditio.

Promittit

preterea

se

manifestaturum uoluntatem suam, et magni et horribilis diei aduentum prodigiis in celo et in terra, et celi colorem in sangui410

nem se mutaturum

et in ignem et in uaporem fumi, et solem co-

nuersurum in tenebras, et lunam in sanguinem. Et tunc omis quicumque inuocauerit nomen Domini et non ydolorum et in

cultu unius Dei perseuerauerit sa/uus erit. Horum quedam mirabilium in primo Domini et saluatoris nos415 tri aduentu completa esse, sicut beatus Petrus Apostolus testatur, manifestum est. Effudit enim spiritum suum in die Pentecostes super centum uiginti qui erant simul in cenaculo. Prophetauerint et filii et filie, ut Agabus in Cesarea, et in Antiochia prophete plurimi, et quattuor filie Philippi. Et senex erat Paulus quando dictum est ei: Transi Macedoniam. Et iuuenis quando in uia cecatus

et in inter satis eius,

extasi factus raptus est in paradisum. Set et seruos et ancillas eos fuisse qui credentes in baptismo spiritum accipiebant credibile est. Prodigia data sunt in celo in tempore natiuitatis quando noua stella uisa est. Et in terra quando Christo iam

mortuo apertum est latus eius, et contra naturam ex ipso sanguis et aqua profluxit. De sanguine et igne et uapore fumi, etsi aperte

in historia non legimus ubi dati sint, uel factum esse uel adhuc futurum esse credibile est. Similiter et de luna quod in sanguinem mutata sit. SOL CONVERTETVR IN TENEBRAS. Non ideo hoc dicitur 430 quod in tenebras mutatus sit, set quod tenebras mundo induxit. Possumus et hoc inter prodigia in celo annumerare quod sol obscuratus est, ne uideret Dominum pendentem in cruce, uel ne ini-

416/417 Act. I, 13-15 418 cfr Act. 21, 1 418/419 cfr Act. 11, 27-28 419 cfr Act. 21, 8-9 419/420 cfr Act. 16, 9 420/421 Act. 9, 3; II Cor. 12504 423/424 Matth. 2, 2 424/426 cfr Ioh. 19, 34

418/421 Glossa ord. in Ioel 2:28.2 int., 2:28.7 int., et 2:28.9 int. (p. 379a) ex HIER. In Ioelem ii.28/32 (p. 197, 767-773) 423/424 Glossa ord. in Ioel 2:30.1 marg. (p. 379a) 424/426 Glossa ord. in Ioel 2:30.2 int. (p. 379b) 429/ 430 Glossa ord. in Ioel 2:30.4 int. (p. 379b) 431/440 Glossa ord. in Ioel 2:30.12 marg. (p. 379ab) cfr HIER., In Joelem, ii.28/32 (p. 195, 696-722)

413 dei] diei OT 429 hoc] om. CSV

420 transi] in add. CSV 432 ne?] om. CSV T^^

424wet

lor

CXSAA

IOHEL

101

mici suo fruerentur lumine. Terra etiam signum fuit quod illo moriente illa contremuit, quo in solito motu petre scisse sunt et 435

monumenta

aperta.

Ignem

etiam

possumus

accipere

Spiritum

Sanctum, quem in Pentecosten super discipulos effudit et cotidie tribuit in baptismo, qui ignis et illuminat credentes et consumit uicia. Per uaporem compunctio lacrimarum accipitur. Vnde qui-

dam corde compuncti dixerunt apostolis: Quid faciemus uiri fra-

440 tres? ET ERIT: OMNIS QVI INVOCAVERIT NOMEN DOMINI SALVVS ERIT. Qui inuocauerit, credendo et operando quod perfectorum est, qui quod corde credunt ore confitentur et opere implent, hic talis sa-

luus erit. De his enim qui solo sermone et non cordis affectu Dominum uocant, scriptum est: Non omnis qui dicit michi: Domine,

445 Domine, intrabit in regnum celorum. QVIA IN MONTE SYON ET IN IERVSALEM ERIT SALVATIO, etc. Viden-

dum est quod hec omnia per tropologiam ad tempora passionis et resurrectionis Domini referamus, sicut Petrus et Paulus retule-

runt. Neque enim fieri potest ut superiora in tempore passionis et 450 que secuntur in die iudicii intelligamus, cum inferiora superioribus conuecti et uno tempore cuncta perpetrata per hoc ostenda-

tur quod sequitur: Quia ecce in diebus illis, etc. IN IERVSALEM ERIT SALVATIO. De Syon enim exierunt apostoli et primitiua ecclesia, quia uno die crediderunt tria milia, et altero quinque et deinceps

455

multa milia. De quibus Ysaias ait: Nisi Dominus reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus et quasi Gomorra similes essemus. ET IN RESIDVIS Qvos DOMINVS VOCAVERIT. Residuos appellat eos qui ex Iudeorum populo crediderunt, quia pauci sunt ad com-

460

parationem eorum qui in infidelitate permanserunt. Aliter: Merito dixi eos qui in cultu Domini permanserint saluandos, quia in Monte Syon et in Ierusalem, ubi sanctificationis mee

439/440

Act. 2, 37

452 Ioel3,1

444/445

Matth. 7, 21

453/454 cfr Act. 2, 41 eU 4,4

locus, ubi

448 Act. 2, 39; Rom. Io, 13

455/457 15.1, 9

446/457 Glossa ord. in 441/445 Glossa ord. in Joel 2:32.1 int. (p. 379a) 198, 800-802) et 2:32.2 (p. ii.28/32 Ioelem, /n HIER., ex Toel 2:32.3 marg. (p. 379b) 457/458 HiER., In Ioelem ii.28/32 (p. 197, 794-795) marg. (p. 379b)

448/449 re442 quod] quid CSV 433 etiam signum] etsi non SV 459/460 aliter meCSV uocauit ] uocauerit 457 CSV om. tulerunt] 460 permanserint] iudicandos add. rito — domini permanserint] om. 5 (OS

102

IOHEL

Templum, ubi Lex, ubi nominis mei cultus perseuerauit, et non in gentibus, erit salus. Et in his qui relicti fuerint ab hostibus, quos ubicumque dispersi fuerint Dominus ad se uocabit. Vel residui possunt illi intelligi qui de x tribubus cum Ezechia remanserunt, quando reliqui a Salmanasar in captiuitatem sunt abducti. QVIA ECCE IN DIEBVS ILLIS ET IN TEMPORE ILLO CVM CONVERTERO CAPTIVITATEM IVDA, etc. Postquam predicauero cecis uisum et captiuis remissionem,

et liberauero eos qui Dominum

confitentur, et qui

470 uersantur in ecclesia in qua est uisio pacis, congregabo omnes gentes que credere noluerunt, et illas deducam in Vallem Iosaphat, id est, de sublimibus ad inferiora traham. Omnis enim qui pro peccato suo iudicatur in ualle ponitur que dicitur Iosaphat, id est Domini iudicium. Qui enim credit in Dominum non iudicabi475

tur; qui non credit iam iudicatus est, id est dampnatus. Et ibi disceptabo, id est disputabo, cum eis; non potentia maiestatis set rationis ueritate eos conuincens, qui diuiserunt hereditatem meam

per diuersos errores, ut ad morem gentilium alii colerent Iouem, alii Iunonem, et huiusmodi. Et hoc est: Disperserunt bereditatem 480

meam in nationibus. ET TERRAM MEAM DIVISERVNT, ut una pars terre uni Deo seruiret, alia alii: Trachia Marti, Creta Ioui. Vel sic: Cum

saluatio facta fuerit in Syon et Ierusalem iam appropinquante die iudicii, Iudeos qui propter infidelitatem fuerant captiuati predicantibus Helia et Enoch conuertam ad fidem, ut tunc omnis Israel saluus fiat, non tantum de duabus, set etiam de x tribubus. Et cum

hoc impletum fuerit: Congregabo omnes gentes in Valle Iosapbat. Aliter: IN RESIDVIS QVOS DOMINVS VOCAVERIT ERIT SALVATIO. Quia

2, 32 - 3,3

cum

[udam et Ierusalem a dispersione conuertero

465/466 cfr IV Reg. 18, 9

468/475

474/475

ad terram

Ioh. 3, 18

Glossa ord. in Ioel 3:1.2 marg. (p. 380a), cfr HIER., In Ioelem, iii.1/3

(p. 198, 20-27)

475/479 HiER., In Ioelem

481 Glossa ord. in Ioel 3:2.4 int. (p. 380a) marg. (p. 379b)

iii.x/3 (p. 199, 37-42) 481/486

480/

Glossa ord. in Ioel 3:1.1

463 erit salus] saluus erit CS V 464 residui] residuum SV — 470 uersantur] conuersantur C V, conuertatur S 471 que] qui CV 473 pro] om.

SV 476/477 rationis ueritate] ratione ueritatis CSV 477 hereditatem] humilitatem SV 478 ad morem gentilium alii] amorem gentilium SV 481 trachia] tercia S V, tracia C T

SV

iouiJiuniCV, uini

$

marti creta] martireta C^*, marcigeca

482 et] in add.

SV T — 486 fuerit] om. CSV

IOHEL

IO3

suam, dispersoribus eorum erit perditio, et in eos qui populum

490 meum grauiter afflixerunt merita dampnatio. Et hoc est: Quia in illis diebus et in illo tempore cum conuertero captiuitatem Ierusalem; tunc in unum congregabo omnes gentes, et deducam eas in Vallem Iosaphat, id est, deduci eos faciam ad locum in quo iudicabuntur, quem Iudei asserunt esse Vallem Iosaphat. Et ibi discep495 tabo cum eis, id est, districte rationem exigam ab eis, quare populum meum et hereditatem meam Israel disperserunt ef terram meam diuiserunt, quare eam tanquam suam hereditatem inter se

500

505

partiti sunt, et quare super populum meum miserunt sortem, quot scilicet et quos ex eis rex acciperet sibi in seruos et ancillas et quos quisque reliquorum, et quare contra naturam operantes puerum in prostibulo posuerunt, et puellam pro uino uendiderunt, ut gulam et ingluuiem uentris libidini preponerent. Possunt ista referri tam ad Assirios quam Chaldeos et Romanos, qui in iudicio dampnabuntur propter hec mala que intulerunt Iudeis, qui quamuis legantur missi a Domino ad puniendum eos, tamen iure dampnandi sunt, quia non uirtuti Dei set sibi uictoriam tribuerunt.

VERVM QVID MICHI TYRVS ET SIDON ET OMNIS TERMINVS PHILISTINORVM? etc. Hec Iudei contra Tyrum et Sidonem et Palestinos dici arbitrantur, quod tempore captiuitatis iudaice, quando Iudei uicti

510

sunt a Romanis, populum Dei sunt persecuti, immo Deum in populo. Reddam, inquit, uobis que fecistis populo meo, quia argentum meum et aurum tulistis, etc. Hec Chaldeos magis fecisse narrat historia, qui uasa Templi Domini posuerunt in templo Bel,

unde postea Balthasar potat in fialis, et statim regnum eius in Me-

515

dos Persasque transfertur. Set quia post diem Domini magnum et

horribilem - qui magnus dicitur propter magna que in eo fient, et horribilis propter horrendos impiorum cruciatus hec futura di-

cuntur que apostoli in resurrectione Domini interpretantur, et Hebrei in iudicii tempus differunt, magis de Romanis intelligendum

513/515 cfr Dan. 5, 1-30 498/502 Glossa ord. in Ioel 3:3.1-3 int. 494 Midrash Tehillim, Ps. 8, 8 508/ Joel 3:.3 marg. (p. 380a) in ord. Glossa 502/506 380a) (p. 200, (p. iii.4/6 Joelen, Jn HIER. ex 380a) Cp. marg. sui. Glossa ord. in Ioel 3:4.1 92-96)

511/531

120-126) HIER., 7r Ioelem iii.4/6 (p. 200-201, 99-100, 104-118 et

soo et] om. CSV

— 502 ingluuiem] ingluuiam 5 V

104

TGDETEUD

est, quod Vaspasianus et Titus Rome templo edificato uasa Tem-

pli et uniuersa donaria in delubra illius consecrarint. Que Greca et Romana narrat historia. Eo tempore filii Iuda et Ierusalem, nequaquam Israel et x tribuum que usque hodie in Medorum mon525

530

tibus et urbibus habitant, uenditi sunt filiis Grecorum ut exterminarentur de finibus suis, et omnis orbis Iudaica captiuitate repletus est. Nos autem iuxta ceptam tropologiam Tyrum et Sidonem et Palestinos eos interpretemur qui Dei populum coangustant et tribulant et persecuntur — hoc enim Tyrus in nostra lingua sonat -, et eum uenantur in mortem, quod Sidonii indicant, et bibentes sanguinem corruunt siue uolutantur in ceno, quod Philistiim Ga-

lileaque significant. Aliter: Congregaturum se omnes gentes qui aduersa populo suo intulerunt in Valle Iosaphat Dominus superius promisit. Set quoniam inter ceteras gentes Palestini, Tyrii, et Sidonii tanquam uiciniores frequentius illos uastauerunt, et semper uastatoribus illorum sociati sunt, iuxta quod scriptum est: Alienigene siue Palestini cum babitantibus Tyrum, iccirco specialiter eos arguit dicens: Set tu Tyrus et Sidon et omnis terminus Philistinorum, quid michi et uobis commune ut semper impugnetis me in hereditate

540 mea? Quid in possessione mea obtineo quod uobis iure uindicetis, ut ita michi sitis aduersarii? NVMQVID VLTIONEM VOS REDDETIS MICHI? Id est: Nonne adhuc de uobis sumam ultionem? ET SI VLCISCIMINI VOS CONTRA ME? An iniuriati a me ultionem expetitis de me, quia ita michi semper infesti estis? Quasi diceret: Nichil uobis unquam nocui, set potius in multis profui. Ex fertilitate enim terre Hebreorum infecunditas Tyri fouebatur. CITO VELOCITER REDDAM VOBIS VICISSITVDINEM. Significantie causa solent aliquando aduerbia abundare, iuxta illud Poete: *Haut mora continuo." REDDAM VOBIS I A [9]

VICISSITVDINEM. Qualia fecistis, talia uobis reddam. Nichil uos ledentem et nocentem persecuti estis populum meum; persequen-

536/537 Ps. 82, 8

521/522

Ios., Bell. Iud. 7, 158-162

PAS lial in ep

529 uenantur]

548 VERG., Aen. 3, 548

uenerantur

S, ueneratur

tulerunt] intelligunt CSV 543 iniuriati] muriurati muriati $, uerati V 546 cito] uobis add. CSV tem

C, uerentem

S V

V

$33 in-

C^*, murmurati C?“, $50 nocentem] uenen-

IOHEL

105

tur et uos quos nichil lesistis nec nocuistis, Chaldei scilicet et Macedones.

555

ARGENTVM

MEVM

ET AVRVM

TVLISTIS,

etc. Quia et ipsi

de predatoribus fuerunt, credibile est et eos partem prede consecutos fuisse quando Ierusalem destructa est, et exinde preciosa queque et desiderabilia in delubra sua contulisse. ET FILIOS IVDA ET IERVSALEM VENDIDISTIS. Captiuos qui capta Ierusalem in eorum partem cessere potuit fieri ut Grecis et longinquis gentibus uen-

diderint, sicut fecerunt et Ydumeis. Vnde Amos: Super tribus sceleribus Tyri et quattuor non conuertam eum, eo quod concluse560

rint captiuitatem perfectam in Ydumea. $i quis autem contendat

Chaldeos uel Macedones uel Romanos subuersarum uel captiuarum urbium predam cum auxiliariis copiis diuidere non solere, respondemus Tyrios uel preciosa queque a uictoribus emisse ut in delubris suis ponerent, et captiuos ut longinque genti uen565 derent et procul a finibus suis facerent, uel ipsos de propinquis sibi partibus predam egisse, iuxta quod in Amos legitur ut supra

dictum est. ECCE EGO SVSCITABO EOS DE LOCO IN QVO VENDIDISTIS EOS, etc. Hec sibi promittunt Iudei, quod licet nunc depressi et captiuati et in 570

575

580

finibus terrarum uenditi, in ultimis tamen diebus ad terram suam

reducendi sint, et quod filios et filias eorum a quibus uenditi sunt uersa uice ipsi uendituri sint alienis gentibus. Saba regio est trans Ethiopiam, de qua fuit regina Saba, unde thus et cetera aromata ad occiduas partes deferri solet. Hoc ex parte impletum est tempore Cyri, quando reuersi Iudei de captiuitate multos Chaldeorum secum adduxerunt, tam eos qui sponte se eis sociauerunt, quam etiam eos quos ipsi comparauerunt et quos postea uendiderunt. CLAMATE HOC IN GENTIBVS, etc. Precipitur prophetis ut hoc quod dicturus est nuntient in gentibus, scilicet: Sanctificate bellum, etc. Iudei litteratores dicunt quia cum uenerit christus eorum et aurea

V7Zucit WL RES STO

558/559 Am. 1, 9

575/577

cfr I Esdr. 2, 59 et 65

568/572 cfr Glossa ord. in Ioel 3:7.1 marg. (p. 380b) ex Hirn. I» Joelem, 572/577 Glossa ord. in Ioel 3:8.1 marg. (p. 380b) et iii.7/8, (p. 202, 160-162) 580/589 Glossa ord. in Ioel 3:91 Hier., In Ioelem iii.7/8 (p. 202, 153-157)

marg. (p. 380b)

580/584 cfr Midrash Tebillim, Ps. 118, 12

559 eum] om. SV bus] auctoribus O T CO T^* captiuitati

a uictori563 respondemus] respondens CSV $69 captiuati] $68 de loco — uendidistis eos] bis O 574 solet] solent SV 571 sint] sunt CSV

106

IOHEL

Ierusalem descenderit de celo, fere gentes Gog et Magog uenture sint contra Iudeos in bellum, quas diuinus sermo hortatur ut dimissa agricultura preparent se ad bellum contra Iudeos, et contrahant secum auxilium omnium gentium; quas Dominus ad hoc 585 yronice prouocat, quia non ludei set ipsi sunt ibi interficiendi. Vnde dicit: /bi Dominus occumbere faciet robustos tuos, o Gog et Magog. Set melius ad diem iudicii referuntur secundum tropologiam, et monet Deus suos ut preparent se ad uindicandum et pugnandum contra inimicos. 3, 12-13

590

CONSVRGANT ET ASCENDANT GENTES IN VALLEM IOSAPHAT, etc. Qui-

dam in bonum

595

600

hoc interpretantur, et dicunt gentes ascendere in

Vallem Iosaphat, que interpretatur iudicium, et ibi sedere Deum ad remunerandos bonos qui de circuitu congregabuntur contra aduersarios Dei, et succident messem hostium et calcabunt eos, quia malicia eorum completa est. Tantum exuberant musta, id est malicia eorum, ut torcularia capere non possint. Et ut sciamus de qua uindemia loquatur, addit: Multiplicata est malicia eorum, qui contra Deum congregati sunt. Alii dicunt gentes dampnandas moneri ut surgant ad iudicium sue dampnationis. Yronice monentur ut parent se ad bellum in quo sunt interficiendi, quia consumata est malicia eorum. Iudei hec interpretantur de Gog et Magog, quas arbitrantur post mille annos restituta Ierusalem contra populum Dei in Vallem Iosaphat uenturas et ibi uindemiandas. POPVLI, POPVLI IN VALLE CONCISIONIS, etc. Vallis concisionis dicitur

3, 14715 605

sententia Dei quia concidet et separabit electos a reprobis. Ideo congregantur gentes in ualle concisionis ut ibi interficiantur et corruant et a Domino iudicentur. Cuius diei merorem et tormenta

pereuntium non sol, non luna, astraque cetera poterunt intueri, 610

set retrahent fulgorem suum, et seueritatem iudicantis aspicere non audebunt; non quo clementiora sint Dei iudicio, set quo omnis creatura in tormentis aliorum de suo iudicio pertimescat.

590/603 Glossa ord. in Ioel 3:12.1-3 marg. (p. 380b-381a) ex HIER., In Ioelem, iii.12/13 (p. 204, 234-257) 604/605 Glossa ord. in Ioel 315.1 marg. (p. 381a) 605/611 HIER., In Joelem iii.14/15 (p. 205, 274-283)

583/584 contrahant] contra hanc C O 584 quas] quos SV 586 tuos] om. CSV 588 uindicandum] iudicandum S V 603 in uallem] ualle O T 610 quo ... quo] quod ... quod CSV

IOHEL

107

ET DOMINVS DE SYON RVGIET, etc. Cum omnia obtenebrata fuerint, Dominus de Syon instar leonis rugiet, et tam excelsa erit uox

eius atque terribilis, ut cardines celorum et terrarum quatiantur 615

fundamenta. Et ipse, tam seuerus malis, suis erit spes liberans eos,

et dabit eis fortitudinem qui sunt filii Israel. Et tunc, id est in iudicio, scient et qui iudicabuntur et qui assumentur quod Dominus habitet in Syon. ET ERIT IERVSALEM SANCTA. Post diem iudicii Terusalem constans ex angelis et hominibus erit absque omni contaminatione. ALIENI. Alienos accipe diabolum uel prauas cogitationes atque peccata, iuxta illud: Ab alienis parce seruo tuo. Hec Iudei ad fabulam mille annorum referunt, quando putant christum habitaturum in Syon et in lerusalem aurea, et sanctorum populos congregandos ut qui in isto seculo oppressi sunt ab aliis, in illo 625 imperent cunctis nationibus. ET ERIT, IN DIE ILLA STILLABVNT MONTES DVLCEDINEM, etc. Quicquid ab hoc loco usque ad finem prophete sequitur Iudei referunt ad tempus quo suum messiam expectant. Set melius ad diem iudicii uel resurrectionis referuntur. Promittunt sibi Iudei ad litteram 630 quod tanquam ab inferis et terre uisceribus suscitandi sint a Domino in omni loco in quo uenditi sunt ab hostibus, et hostium filios uendituri Sabeis, de quibus loquitur Ysaias: Et Sabaim uiri excelsi ad te transibunt. Vnde et thus uenire perhibetur, dicente Virgilio: *Centumque Sabeo thure calent are." Et: “Solis est thurea 635 uirga Sabeis." Quidam tamen Sabeos Arabas suspicantur. CLAMATE HOC IN GENTIBVS. Prophetis dicitur ut annuntient nationibus, uel ipsis angelis ut eis inspirent, hoc quod dicturus est: Sanctificate bellum. Sanctificatio hic pro confirmatione ponitur, a 'sanctio, sanctis.' Sensus est: O uos gentes, mente confirmata inite

620

621 Ps. 18, 14

612/616

Glossa

632/633 Is. 45, 14

ord. in Ioel 3:61

marg.

(p. 381a) ex HIER., Im Ioelem

616/618 Glossa ord. in Ioel 3:17.1 marg. Cp. 381a) iii.16/17 (p. 206, 294-301) 621/625 Glossa ord. 618/621 Glossa ord. in Ioel 3:17.3 marg. (p. 381ab) 626/629 Glossa ord. in Ioel 3:19.1 marg. in Ioel 3:17.2 marg. (p. 381a) 629/634 HIER, In Joelem iii.7/8 (p. 381b), cfr Rashi, ad Ioel 4, 21 = 3, 21 634/635 VERG., 634 VERG., Aen. I, 416-417 (p. 202, 160-166 et 155-159) 160) 202, (p. iii.7/8 Ioelem In HiER., 635 Geor. 2, 117

634 centumque] essentque C, 632 uiri] michi SV SV 621 hec] hoc CSV om. hoc] 636 contraque V, conterque 5

108 640

IOHEL

bellum aduersus populum meum, et quos habueritis fortiores suscitate contra eum, et bellatores uestri accedant et ascendant excelsa terre, et arma pacis et agriculture dedita in arma bellica mutate. Et qui infirmus est inter uos spe prede et uictorie fortem se

dicat. Et ea festinatione qua inclusi solent erumpere, uenite omnes gentes que in circuitu mei estis, et in unum congregamini, ut multitudine et unanimitate sitis confidentiores. IBI OCCVMBERE FA-

CIET DOMINVS ROBVSTOS TVOS. Non ut putasti superior eris hostibus tuis set inferior. Quia ibi, id est in illo prelio, occumbere

faciet

Dominus robustos tuos. 3,

12-13

650

CONSVRGANT ET ASCENDANT IN VALLEM IOSAPHAT. Quod dicit: as-

cendant in uallem, cum potius in uallem descenditur sic intelligendum est, quod usque ad uallem ascendant. Causam autem quare gentes uocate de loco suo consurgant et primum Vallis Iosaphat cliuum ascendant ut postea descendant supponit: Quia 655

ibi sedebo ut iudicem omnes gentes in circuitu. Hoc sibi promittunt Iudei quod Dominus tanquam iudex in Valle Iosaphat sessurus sit, ut ulciscatur de omnibus gentibus que populum suum molestauerunt. MITTITE FALCES QVONIAM MATVRAVIT MESSIS. Precipit Dominus

660

665

, 14-15

670

suis ut hostes suos

ita demetant,

sicut mature

messes

falce demetuntur. VENITE ET DESCENDITE, QVIA PLENVM EST TORCVLAR. Ad eundem sensum exprimendum alia utitur similitudine: Venite, inquit, filii populi mei et descendite in Vallem Iosaphat, ad conculcandas gentes quasi in plenum torcular. Nec ulterius differenda est exuberantis torcularis conculcatio, id est plenitudinis gentium internetio, quia multiplicata et consumata est eorum malicia. Et ideo ulterius non debet expectari eorum penitentia. POPVLI, POPVLI IN VALLE CONCISIONIS. Sensus est: O uos populi mei, congregamini in ualle concisionis ad concidendas gentes, quia prope est dies Domini in qua concidentur. SOL ET LVNA OBTENEBRATE SVNT. Omnia in morte positis obtenebrascunt.

655/658 cfr KARA, ad loc.

QS

641/642 ascendant excelsa terre] excelsa terre ascendant (accendant V) 642/643 bellica mutate] mutare bellica CS V 645 que] qui CSV mei estis] estis mei CSV 654 ut] et CSV 655 sedebo] sedeo SV

662 fili] om. CSV — 665 internetio] interempcio 5, internetio interemptio C, internecio intercaptio V 667 populi populi] populi CSV 667/ 668 sensus est — ualle concisionis] om. S

LOE

109

ET DOMINVS DE SYON RvGIET. Voce clamoris perterrebit hostes

;6-17

suos. ET COMMOVEBVNTVR CELI ET TERRA. Yperbole. ET DOMINVS SPES POPVLI SVI erit, perterritis hostibus. ET SCIETIS QVIA EGO DOMINVS. Cum subuerse fuerint gentes, et uos in terram uestram reuocati 675 experimento scietis, quia ego Dominus Deus uester. ET ERIT IERV-

SALEM SANCTA. Me habitante in ea sanctificabitur ciuitas, et qui de genere Israel non fuerit non intrabit eam. Et hoc est: Alieni non transibunt per eam amplius. 680

IN DIE ILLA STILLABVNT MONTES DVLCEDINEM. In die habitationis mee in Ierusalem capita montium, que prius feruore solis exusta

erant et sterilia, herbis uestientur et in pascua erunt, ex quibus copia lactis ministrabitur. Vel yperbolice dicit tantam lactis copiam futuram tanquam de summitatibus montium stillaret. ET PER OM-

NES RIVOS IVDA IBVNT AQVE. Magna felicitas in terra prius arenti tanta 685

690

aquarum copia ut per riuos effluant. ET FONS DE DOMO DOMINI EGREDIETVR, ET IRRIGABIT TORRENTEM SPINARVM. De Templo Domini orietur fons tante magnitudinis ut usque ad torrentem spinarum,

qui est locus trans Mare Mortuum vi distans milibus, ‘Spinarum’ posuit pro 'sethim, qui est locus omonimos que in monte Syna usque hodie gignuntur, albe spine Hic est locus in quo Israel cum Madianitibus fornicatus

pertingat. arboribus simillimis. est, cuius

meminit Micheas dicens: Populus meus memento queso quid cogi-

tauerit Balach rex Moab, et quid responderit ei Balaam filius Beor de Sethim usque ad Galgalam. EGYPTVS IN DESOLATIONE ERIT, etc. 695

Cum predictum sit omnes gentes in Vallem Iosaphat congregan-

das et a Domino iudicandas, distincte tamen Egyptus futura dicitur in desolationem et Ydumea in desertum, eo quod tanquam uiciniores populo Domini plus nocuerint. Et hoc est: Pro eo quod

inique egerunt in filios Iuda. In eo possunt dici inique egisse

691 Num. 25, I

687/688

692/694 Mich. 6, 5

Hign., Pal. loc. (PL, 23, 934D)

674 in] michi SV 671 clamoris] clamatoris $, declamatoris CV to SV 675 experimento scietis] scientis experimento C, scietis experimen erant] exusta solis feruore prius 680/681 677 eam] etc. add. CSV 681 erunt] om. CSV, erant T prius fuerunt feruore solis exusta GS 697 desolationem] 694 ad] om. CSV 686 irrigabit] ad add. CSV destructionem

CSV

O, desolatione CS V

698 nocuerint] nocuerit

7, nocuerunt

IIO

zoo

TO ETE

quod hii fratres suos,

illi qui sibi fideliter in multis seruierant

iniuste oppresserunt. Illisque subuersis Iudea in eternum inhabitabitur,et quicquid

peccati contraxerunt

dabo.

700

seruierant] seruierunt CS V

misericorditer

emun-

ANDREAS SVPER AMOS

Amos non ad lerusalem set ad Israel in Samaria prophetat, quod apparet ex eo quod scriptum est: Misit Amasias rex Betbel ad Ieroboam regem Israel dicens: Rebellauit contra te Amos in medio Israel. Hic Amos propheta non fuit pater Ysaie; nam aliis litteris ille, aliis iste apud Hebreos scribitur, que differentia litterarum apud Latinos non habetur. Ille fortis uel robustus, hic uero auulsus interpretatur, qui loquitur contra x tribus que per ydolatriam a cultu Dei et a regno Dauid erant auulse. Fuit autem cog10

natio eius ex opido Thecue que vi miliaribus distat a Bethleem, curam gerens pecorum in latitudine camporum qui sunt proximi

opido Thecue, in quibus humo arida atque arenosa nichil omnino frugum gignitur, set uberrimis pascuis abundat, et ideo cuncta sunt plena pastoribus et sterilitas terre recompensatur

15

pecorum

multitudine. Ex hoc numero pastorum fuit Amos, imperitus sermone set plenus scientia. Prophetauit autem eisdem temporibus

quibus Osee, Iohel, Naum, lonas, Ysaias. Hunc ablatum de numero pastorum misit Dominus in Samariam ut prophetaret. VERBA AMOS QVI EVIT IN PASTORALIBVS THECVE, etc. Verba que per

20

totum subsequens opus secuntur sunt uerba Amos, qui fuit in pastoralibus Thecue. Pastoralia appellat loca in quibus pastores commorantur et pascunt pecora. QVE VIDIT SVPER ISRAEL. In eo quod dicit ‘super,’ affectionem et miseriam notat, et pondus portantem opprimens. IN DIEBVS OZIE REGIS IVDA, ET IN DIEBVS IERO-

3/4 Am. 7, IO

5 cfr IV Reg. 19, 2; II Par. 26, 22; Is. 1, 1 et passim

In Amos Li.t 2/5 Glossa ord. in Am. 1:1.1 marg. (vol. 3, p. 382a) ex HiER., COE GIL. 7/6. 10s 22, IGP)

5/18 Glossa ord. in Am. prol. 3 (p. 382ab) ex HIER.,

7/9 cfr Hter., Nom. Hebr. — ed. LAG. 51 (GONE In Amos Prol. (p. 211, 2-21) 12/15 cfr SALL., Jug. 48, 3 P2381 9123:9020 22/2) in $ V T 1 andreas super amos] amos propheta O, deest

s non fuit] fuit

aput litte6 ille ... iste] iste ... ille CSV — 6/7 litterarum apud] non $V T O t 13 abundat] abundan rarum CSV

II2

AMOS

BOAM FILII IOHAS REGIS ISRAEL.

30

I

Tempus notat quo prophetauit. Ozias

qui et Azarias rex Iuda ipse est qui ob indebitum quod sibi uindicare uolebat sacerdotium lepra percussus est. Ob quod peccatum terremotus factus est magnus per totam Ierusalem. Ieroboam iste est pronepos Hieu, cuius filius Zacharias quem percussit Sellum ultimus de progenie ipsius Hieu sedit super thronum Israel. ANTE DVOS ANNOS TERREMOTVS. His uerbis notatur quoto anno Ozie prophetare inceperit, XxiiI scilicet. ET DIXIT, Amos scilicet, DOMINVS

DE SYON RVGIET ET DE IERVSALEM DABIT VOCEM SVAM. Naturale est ut omnes qui uolunt rem rei comparare ex rebus quas experti sunt 35

sumant comparationes, et in quibus naute suos inimicos uentis, dampnum pestati, leticiam uero et prosperitatem campis assimilant. Sic pastores timorem

sunt nutriti. Verbi gratia, naufragio, tristiciam templacidissime aure, equora suum rugitui leonis com-

parant, inimicos dicunt leones, ursos, uel lupos. Sic iste qui fuit 40

$0

pastor pecorum timorem Dei rugitui leonis assimilat. De Syon rugiet et de Ierusalem dabit uocem suam, ubi Templum et religio Dei, non de Dan uel Bethel ubi erant aurei uituli. RvGIET. Id est,

timorem incutiet comminans super ciuitatem, et ideo lugebunt speciosa pastorum, et exsiccabitur uertex Carmeli. Per hec significatur terra x tribuum, que fertilissima erat, quod in proximo ab Assiriis erat captiuanda sub Osee ultimo rege eorum, qui significatur per uerticem Carmeli. Quo abducto, speciosa pastorum, principes scilicet et potentes x tribuum, /uxerunt, quia euacuata erat terra eorum rege sublato. Mons ille qui Latine et Grece dicitur Carmelus Hebraice appellatur Chermel. Ft sunt duo montes qui hoc nomine uocantur: alter in quo fuit Nabal Carmelus maritus Abygail ad australem plagam, alter iuxta Ptholomaidem mari imminens, in quo Helias propheta flexis genibus pluuiam impe-

26/27 II Par. 26, 18-20 29/30 IV Reg. 15, 8-10 51/52 I Reg. 25, 2-3 53/54 III Reg. 18, 42-45

46 cfr IV Reg. 18, 10

25/29 ozias — hieu] Glossa ord. in Am. 1:13 marg. (p. 382a) ex HIER, In Amos 1.1.1 Cp. 213-214, 58-64) 32 amos scilicet] Glossa ord. in Am. 1:2.1 int. (p. 382b) 33/49 Glossa ord. in Am. 1:2.1 marg. (p. 382ab), cfr HIER., In Amos Li.2 (p. 215-216,

100-106

et 115-124,

126-133)

49/57

HiER,,

In Amos

Li.2/3

(p. 216, 134-143)

26 et] om. CSV — 38 rugitui] rugitu CSV — 4o rugitui] rugitu CSV

AMOS

55

I

113

trauit. Si ergo de Chermel dicit in quo habitauit Nabal, magis conuenit pastorum gregibus. Sin autem de illo qui uicinus est littori, ad reges et ad superbiam pertinet regum Israel, quos imminente captiuitate instar montium dicit esse uastandos. 'Luxerunt et 'ex-

60

siccatus est’ pro Tugebunt dixit et 'exsiccabitur propter nimiam certitudinem. Et uidetur secundum quod littera sonat pre nimia siccitate futuram comminari pascuorum sterilitatem. HEC DICIT DOMINVS DEVS: SVPER TRIBVS SCELERIBVS DAMASCI, ET SVPER QVATTVOR NON CORRIPIAM EVM, etc. Sensus est: Si semel et se-

cundo populum meum persecutus esset Damascenus, Asael scilicet et populus

eius, darem

ueniam.

Nunc

uero

cum

tercio et

65 quarto crudelis extiterit ut captiuam multitudinem plaustris ferreis terreret, nonne eum debeo plagis corripere, nonne uultum cle-

mentie mee auersari ab eo? Iccirco primum aduersus Damascum in qua regnabat Asael Dei sermo dirigitur, quia ipse eo tempore 79

quo Amos prophetabat grauiter affligebat Israel, id est x tribus, intantum ut superato Achab rege Israel in Ramoth Galaad, que est ciuitas trans Iordanem in sorte dimidie tribus Manasse, omnem regionem que appellatur Galaad instar tribularum frumentum in area triturantium contereret. EO QVOD CONTRIVERIT IN PLAVSTRIS FER-

REIS PREGNANTES GALAAD. Est autem genus plaustri quod rotis sub-

75

80

ter ferreis atque dentatis uoluitur ut excussis granis stipulam in areis conterat, et in cibos iumentorum propter feni sterilitatem paleas comminuat. Huiusmodi plaustris Syri, quorum metropolis est Damascus, sub rege Asael pregnantes Galaad immisericorditer contriuerunt, et matres cum futura sobole et immerita penitus extinxerunt. Quod autem ‘eum’ supponit cum premisisset 'Damasci, quod est feminini generis, gentes ad sensum retulit, Da-

mascenum

scilicet uel habitatorem Damasci. Littera sic legitur:

Non euertam eum, Damascenum

scilicet, super tribus sceleribus

69/73

cfr III Reg. 22, 19-38; IV Reg. 10, 32-33

67/73

1:3.1 marg. HIER., [ni Amos 1.1.3 Cp. 217, 178-184) et Glossa ord. in Am.

74/77 HigR., In Amos 1.1.3 Cp. 217, 162-165) (p. 382b) mascus] Glossa ord. in Am. 1:3. marg. (p. 382b)

60 futuram] futurum 67 auersari] CSV

76 feni] seni

SV

77/78 syri — da-

66 debeo] SV 65 extiterit] extitit SV regnauit 68 regnabat] GS aduersari

debet CSV

114

AMOS

I

ipsius Damasci et super quattuor, pro eo quod tercio et quarto ut scelus committeret, sceleribus dico existentibus ex eo adiecit 85

quod triturauerint in plaustris ferreis pregnantes Galaad. Quidam Hebreorum

sic legunt: Super tercio et quarto scelere Damasci.

Quod est dicere: Quia post primum et secundum adiecit ut face90

ret tercium et quartum scelus, non corripiam eum? Quidam codices habent: ‘non conuertam eum.’ Set neque in Hebraica Veritate

nec in translatione 1xx reperitur, set hec habet 'corripiam,' illi uero 'auersabor,' et finitur uersus ad ‘Galaad’ cum

95

gationis. Et tam in hoc tuor sceleribus agitur, commissa sint scelera. RABIT DOMVM BENADAB.

signo interro-

uersu quam in ceteris ubi de tribus et quatin ipso includitur uersu in quo precipue ET MITTAM IGNEM IN DOMVM AZAEL ET DEVOHis uerbis dat intelligere quod Azael iam

in Syria mortuus erat, regnantibus Ozia et leroboam, et ei in reg-

num successerat filius suus Benadab, a quo postea omnes reges Aran, id est Syrie et Damasci, Benadab uocabulum possederunt. Vnde pulcre non dixit: mittam ignem in Azael, set in domum Azael, id estin domum regiam, cui Benadab filius Azaelis eo tempore preerat. Et conteram, inquit, uectes Damasci, omnem

uide-

licet Syriorum fortitudinem, quam uelut quodam claustro et uectibus munitam aduersariorum impetus summouebunt. IOS

IIO

DISPERDAM

HABITATOREM DE CAMPO YDOLI. Campum ydoli Damascum uocat, eo quod in plano forsitan sita est, et uane supersticioni ydolorumque cultui dedita. Legimus enim quod Teglathphalassar rex Assiriorum, interfecto Rasin rege Damasci, de quo et Ysaias loquitur, omnem Syrie populum in Cyrenen transtulerit, et ob hanc causam esse nunc dictum: Tenentem sceptrum de domo uoluptatis, atque luxurie, ut subaudiatur: ‘conteram’ atque ‘disperdam,’ et populus

Syrie in ultimos fines Egypti transferatur. Tropologice primum

98 cfr IV Reg. 13, 24

107/109

IV Reg. 16, 5-9; cfr Is. 8, 7

86/89 cfr RASHI, ad loc. 90/92 cfr Biblia Hebraica, ad loc.; LXX ex HiER., In Amos Li.3 (p. 216, 158) 96/104 HIER., In Amos Li.4/s (p. 218, 199208) 105/107 cfr Glossa ord. in Am. 1:5.2 int. (p. 383a) 107/116 HIER., /n Amos Li.4/5 (p. 218-219, 213-222 et 231-235)

85 existentibus] exuntibus

S V

91 nec] om.

feruntur V, fueruntur S 93 tam] tamen SV 108 rasin] rasyn C, in syri SV

C, neque

O

92. finitur]

99 benadab] et add. CSV

AMOS

I

II$

peccatum est cogitasse que mala sunt; secundum, cogitationibus

adquieuisse 115

peruersis; tercium, quod mente

decreueris opere

complesse; quartum, post peccatum non agere penitentiam et in

suo sibi complacere delicto. SVPER TRIBVS SCELERIBVS GAZE, ET SVPER QVATTVOR NON CORRIPIAM EVM, etc. In tercia et quarta generatione peccata patrum se Domi120

nus comminatur in lege filiis redditurum, non in equalitate iudicii, ut alii peccent et alii puniantur, set magnitudine clementie, dum semper expectat penitentiam. Et quod in prima generatione delinquitur non prius corripit et emendat, nisi in tercia et quarta ge-

neratione uenerit. Tale quid et Apostolus Paulus loquitur ad Romanos: An diuitias bonitatis eius et sustentationis et patientie 125 contempnis, ignorans quoniam benignitas Dei ad penitentiam te

130

adducit? Secundum duriciam autem tuam et cor impenitens tbesaurizas tibi iram in die ire et reuelationis iusti iudicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera eius. Quod ergo dicit hoc est: Expectaui multo tempore ut agerent penitentiam, et ideo nolui punire peccantes ut aliquando conuersi reciperent sanitatem. Verum quia tercio et quarto eadem faciunt, cogor mutare senten-

tiam, et plagis corripere delinquentes. Quid fecit Gaza ut ad uindictam et iracundiam Dominum 135

prouocaret? Transtulit captiuita-

tem perfectam populi Iudeorum, et conclusit eam in Ydumeam, ut Ydumeis uenderet quos ceperat ex Iudeis. Vnde ignem se in Gaze muros et edes dicit esse missurum, qui uniuersa deuoret et absorbeat. Et quia quinque Philistinorum legimus ciuitates, que

propter arce iniuriam percusse sunt plagis, post Gazam transit ad Azotum et Ascalonem, et uoce terribili comminatur habitatores 140 Azoti se esse perditurum et tenentem sceptrum de Ascalone, regiam uidelicet potestatem. Rursusque transfert manum suam ut percutiat Accaron. Et quattuor enumeratis urbibus, reliquas Philistiim ciuitates uno sermone comprehendit: Et peribunt reliqui Pbi-

138/139 I Reg. 6, 17-18

124/128

Rom. 2, 4-6

118/145

HIER., Jn Amos 1.i.6/8 (p. 221-222, 300-315, 320-324, 330-337, €t 340-

Tout

rte VA

344) 122 nisi] et add.

130 reciperent] acciperent CS V

tiim] om. O

CSV

quarta]

in quarta

CSV

143/144 uno sermone - reliqui philis-

116

I 9-IO

AMOS

I

listiim, quos aut Geth ciuitatem aut omnes uicos qui supradictis 145 urbibus subiacent debemus accipere. SVPER TRIBVS SCELERIBVS TYRI, ET SVPER QVATTVOR NON CORRIPIAM EVM, etc. Easdem tres et quattuor impietates quas imputauit Philisteis etiam Tyro ingerit, et exprobrat quare concluserit captiuitatem consummatam atque perfectam in Ydumea, et non sint recor150 dati federis fratrum suorum. Querimus quomodo Tyrii fratres sint Iudeorum? Fratres hic uocat amicos et necessitudine copulatos, eo quod Hyran rex Tyri cum Dauid atque Salomone habuerit amicicias. Lege Malachim et Librum Dierum. Ignem in muros eius se

dicit esse missurum, quod et factum est per Nabugodonosor et 155

i BE

160

Alexandrum Magnum, quorum uterque Tyrum uastauit, munitionibus circumdedit, et aggerem in giro comportauit.

SVPER TRIBVS SCELERIBVS EDOM, ET SVPER QVATTVOR NON EVERTAM EVM, etc. Edom ipse est qui et Esau et Seyr, unde et montes Seyr et regio Ydumea uocantur. Iste persecutus est in gladio fratrem suum, filios uidelicet Iacob. De quibus in benedictionibus Ysaac, quibus benedixit primum Iacob et postea Esau, plenius scriptum est ut odium fratrum seruaretur in posteris, et gens Ydumea

in-

tantum persequeretur fratres suos ut egredientibus de Egypto ne transitum quidem per terram suam concederet. Et non solum per165

secutus est in gladio fratrem suum,

set uiolauit misericordiam

suam ut obliuisceretur germanitatis eius, fratremque se esse nesciret. Quodque sequitur: Et tenuerit ultra furorem suum et indig-

nationem suam seruauerit usque in finem, odium monstrat anti170

quum et quod nunquam sibi pace coniuncti sunt. Vnde penam pro sceleribus comminatur et dicit: Mittam ignem in Tbeman, que

Ydumeorum regio est et uergit ad australem plagam, que prouincia non solum Theman set et Darom et Nageth dicitur, eo quod

153 III Reg. 5, 1 sqq. et II Par. 2, 5 sqq.

30-34

160/161 cfr Gen. 27, 1 sqq.

1S4 (UCR

A, HNO, 9/

158 Gen. 25,

163/164 Num. 20, 18

147/153 HIER., In Amos 1.i.9/10 (p. 224, 393-401) 153/156 cfr HIER., In Amos 1.1.9/t0 (p. 224-225, 405-418) 158/176 HIER., In Amos Li.11/12 (p. 225226, 439-466), cfr Glossa ord. in Am. 1:111 marg. (p. 383b)

148 etiam] in SV 157 euertam] conuertam

149 consummatam] consummatum CSV 168 seruauerit] seruauerunt

169 sibi pace] pace sibi CSV CG -——-cusetn eu

CSV CSV

— 172 nageth] uageth V, uagith S, gageth

AMOS

I

I

Eurum et Affricum et austrum respicit. Quodque dicit: Deuorabit edes Bosre, non ut quidam putant alteram ciuitatem, set Ydumeam 175

et munitam

sonat, iuxta illud: Quis est iste qui uenit de Edom,

tinctis uestibus de Bosra? SVPER TRIBVS SCELERIBVS FILIORVM AMMON, ET SVPER QVATIVOR NON CORRIPIAM EVM, etc. Filios Ammon de stirpe Loth habitantes in Arabia corripit sermo diuinus, quare sub rege Saul Naas Ammonites

E 13-15

180

185

princeps eorum uastauerit Iabes Galaad, et dissecuerit pregnantes eius ut dilataret terminos suos et omnem Galaaditim suo imperio subiugaret. Vnde comminatur succensurum se ignem in muros

Rabba, que fuit metropolis Ammonitarum, ut deuorentur edes eius in clamore et ululatu uincentis exercitus in die commotionis et turbinis, quando captiui eius uincente Nabugodonosor ducentur, et ydolum Ammonitarum, quod uocatur ‘Melchon,’ id est rex eorum, deferetur in Assirios, et principes eius, id est sacerdotes, pa-

190

riter abducentur. Inter crudelitatem autem Damascenorum et Ammonitarum hoc interest: quod illi contriuerunt plaustris ferreis pregnantes Galaad, isti autem dissecuerunt pregnantes Galaad ad dilatandum terminum suum. SVPER TRIBVS SCELERIBVS MOAB, ET SVPER QVATTVOR NON CONVERTAM EVM, etc. Non solum filii Ammon set et Moab de semine Loth procreatus est. EO QVOD INCENDERIT OSSA REGIS YDVMEE.

195

Vt osten-

dat Deus cunctas animas quas creauit ad suum pertinere imperium, et se omnium esse Dominum, minatur se uindicaturum con-

tra Moabitas scelus quod commiserunt in rege Ydumeorum, qui seuiciam suam nec in morte eius finierunt, set defuncti ossa us200

que ad cinerem concremarunt. Tradunt Hebrei ossa regis Ydumei iam sepulti ideo a Moabitis esse extracta et concremata, quod cum

175/176 Is. 63, 1 194 Gen.

179/180 I Reg.

m,

185/188 ler. 49, 3

1

193/

19, 38

193/194 HIER., In 178/191 Hier. In Amos Li.13/15 (p. 227-228, 505-524) 194/198 Glossa ord. in Am. 2:1.2 marg. (p. 384a) Amos 1.ii.1/3 (p. 229, 13-15) ex HiER., In Amos (p. 229-230, 20-33)

SV,

Lii.1/3 (p. 229,

15-20)

198/208

HIER., 2

Amos

Lii.1/3

187 deferetur] deferentur 177 filiorum ammon] amon filiorum CSV 188 abducentur] abducerentur 7, adducentur CSV diferetur C

190 galaad isti autem dissecuerunt pregnantes] om. CSV

tus] peccatus CSV

197 qui] quod CSV

200

—— 194 procrea-

essel om. CSV

18

20$

D

AMOS

I

Ioram rege Israel et Iosaphat rege Iuda aduersus eos ascenderit. Lege Malachim. Ob hanc ergo, inquiunt, causam Deus missurum se dicit ignem in Moab, uel metropolim Moabitarum a qua tota est appellata prouincia, uel in totam prouinciam, ut deuoret edes Carioth, quod est nomen ciuitatis, periturumque Moab in sonitu et ululatu uincentis exercitus et in clangore tube et bucine. Cumque perierit Moab, uanum erit principum iudicumque consilium, urbibus pariter ducibusque subuersis. SVPER TRIBVS SCELERIBVS IVDA, etc. Predictis urbibus non exprobrat quod legem scriptam abiecerint set tantum naturalem; unde dicit eos uiolasse misericordiam uel in nimiam rabiem exarsisse. Set Iude obicit quod susceptam Legem non obseruauerit, et pro transgressione tam naturalis quam date Legis mala passurus sit. Cetere uero gentes, quia sine Lege peccauerunt, sine Lege peri-

215

2, 6-8

bunt. Qui Iudas eo quod mandata Domini abiecit atque contempsit ab ydolis deceptus est. Nisi enim legem abiecisset ab ydolis, decipi non posset. Hec sunt ydola post que abierunt patres eorum in Egypto, unde Dominus comminatur etiam in Iuda se ignem esse missurum, qui deuoret edes et fundamenta Ierusalem. SVPER TRIBVS SCELERIBVS ISRAEL, etc. Iccirco ponit nouissimum Israel, id est x tribus, quoniam fere omnia que secuntur ad eum referuntur. PRO EO QVOD VENDIDERIT ARGENTO IVSTVM. Gentibus uici-

225

nis non necessitate cibi uel potus set auaricie causa uendidit Israel uirum iustum et pauperem, que magna est iniquitas, propter pecuniam scilicet hominem uendere, et hominem iustum, qui in eo admirabilior est quod nec paupertate superatus est ut iniquum

202

IV Reg. 3, 1-7

209/215

214/215 Rom. 2, 12

Glossa ord. in Am. 2:4.1 marg. (p. 384b) ex Hign., /n Amos 1.ii.4/5

(p. 231-232, 75-80 et 116-117) 215/219 HIER., In Amos Lii.4/s (p. 232, 94-101) 220/222 HiER., In Amos L.ii.6/8 (p. 233, 134-136) et Glossa ord. in Am. 2:6.1

int. (p. 384b) 222/223 gentibus — causa] Glossa ord. in Am. 2:6.2 int. (p. 384b) 224/227 propter — faceret] HIER., In Amos Lii.6/8 (p. 233, 139-141)

201

ascenderit]

204 est

ascenderunt

appellata]

appellata

SV

est

203 moabitarum]

CSV

207 perierit]

moabitata

SV

perierunt

SV

210 abiecerint] iecerint C, iniecerint V, iniecerunt $ 213 tam] tamen SV 218 etiam in iuda] iudam etiam CS V 219 esse] om. CSV 222 uen-

diderit] pro add. CSV —— 222/223 uicinis] inanis V, uanis quum aliquid] aliquid iniquum CSV

$ — 226/227 ini-

AMOS

I

119

aliquid faceret. QVI CONTERVNT SVPER PVLVEREM TERRE CAPITA PAVPERVM. Capita pauperum dicit eos super puluerem conterere, quia 230

235

precia capitum pauperum, id est calciamenta, in fimo et puluere conterunt. ET VIAM HVMILIVM DECLINANT. Tante superbie erant quod cum pauperibus in uia ire dedignabantur, et tenues et humiles in comitatu suo nolebant habere. ET FILIVS ET PATER EIVS INTROIERVNT AD PVELLAM. Crebro euenit ut socer nurum suam pollueret, et nouercam priuignus, quorum utrumque in Lege prohibetur: Turpitudinem patris tui non reuelabis et turpitudinem nurus tue non discooperies.

ET SVPER VESTIMENTIS

PIGNERATIS ACCVBVERVNT

IVXTA

OMNE ALTARE. Super uestimenta, eorum scilicet qui ad ydola ire nolebant, et que ui extorserant, sacerdotes in ydolio accubabant. Secundum Lxx autem tantus erat contemptus in Deum, ut uesti240 menta sua in quibus dormiebant uel in quibus fornicabantur iuxta altare funibus tenderent, et facerent peripetasmata, id est uelamina, quo fornicantes in Templo nullus posset aspicere. Et ebrietati ac libidini seruientes, etiam ipsum uinum quod bibebant non de proprio labore set de calumniis emerent. Et hoc faciebant in 245 fano Dei sui ut quos putabant deos turpitudinibus suis polluerent, in quibus omnibus uiolatur nomen Domini. Quicquid enim ab illis turpiter agitur, ad iniuriam Dei refertur, qui dicit: Per uos blasphematur nomen meum in gentibus. Illud ‘ut consecutiuum est 2, 9-11

non causatiuum. EGO AVTEM EXTERMINAVI AMORREVM A FACIE EORVM. Contra illorum 250

ingratitudinem commemorat beneficia que illis contulerat. Et ubi de laude Dei agitur non est curandus ordo historie. Prius enim educti sunt de Egypto quam Amorreus exterminaretur,

234/236 Leu. 18, 7

247/248

Rom. 2, 24

licet hic

253 cfr Num. 21, 24

233/245 HIER. Iri 230/232 cfr HigR., In Amos Lii.6/8 (p. 233, 147-148) 246/248 Glossa ord. in Am. 2:7.1 Amos Lii.6/8 (p. 234, 156-159 et 164-173) 250/251 Glossa ord. in Am. 2:9.1 int. (p. 3852), cfr HIER., /n marg. (p. 385a)

Amos

Lii.9/u (p. 237, 265-266)

251/252 Glossa ord. in Am.

2:9.1 marg.

(p. 385a), cfr HiER., 12 Amos 1511597214 (8237) 27 2D)

228 quia] qui CSV

233 suam] suum

CSV

235 reuelabis] reuelabit

238 accubabant] accusabant C5 V — 240 uel in quibus] om. VAS dc O 251 ingratitudinem] om. OT 242 quo] quod CSV SV

120

AMOS

posterius dicatur. AMORREVM.

I

Regem Seon Amorreorum,

qui tam

excelsus erat et fortis quasi cedrus et quercus. CVIVS ALTITVDO, etc. Quod dicit ‘cuius’ et postea subdit ‘eius,’ alterum superfluit, ‘eius’

uidelicet, iuxta illud in Psalmis: Cuius participatio eius in idipsum. Et in Euangelio: Cuius non sum dignus soluere corrigiam calciamentorum eius. Possumus et Ammoreum intelligere Og regem Basan, qui et ipse de Amorreorum regibus unus dicitur fuisse et solus de genere gigantum restitisse. Huius lectus ferreus in

Basan dicitur IX cubitorum longitudinis et quattuor latitudinis habuisse. Vnde et huic magis competere uidetur quod dicitur: Cuius altitudo, etc. ET CONTRIVI FRVCTVM EIVS DESVPER, id est, penitus eum 265

subuerti, sicut arbor que radicitus uellitur et in ramis ubi fructus eius succiditur. EGO SVM QVI ASCENDERE VOS FECI, etc. 'Ego' dicit discretiue. ASCENDERE. Propter situm terre Palestine que montuosa

270

est; Egypti autem plana. Vnde legitur: *Per plana iacentis Egypti." ET EDVXI IN DESERTO, longo circuitu et multis temporibus. Hoc est quod dicit: XL annis. VT POSSIDERETIS TERRAM AMORREI. Non sunt educti de Egypto ut hanc solam possiderent, set hanc primum, et deinceps totam terram Chanaan. Hanc enim non possiderunt nisi due et semis tribus. ET SVSCITAVI DE FILIIS VESTRIS PROPHETAS. Filios uestros in hanc dignitatis excellentiam extuli, ut meos ex eis facerem prophetas, iuxta illud: Suscitans de puluere egenum, et de stercore erigens pauperem, ut sedeat glorie tenebat. ET DE IVVENIBVS VESTRIS sanctificatos. Non est parua excellentia Nota quod inter magna Dei beneficia memorat, filios eorum in prophetas se

2577/25 8Ep 227/7/ MOSS

TO

TUNES

258/259

Luc. 3, 16

cum principibus et solium SVSCITAVI NAZAREOS, id est Domini esse sanctificatum. que populo contulisse se suscitasse dicit, et iuuenes

259/263

Deut.

3, 1

275/

Dh, f

254/255 HIER., In Amos L.ii.9/11 (p. 237, 267-269) 261/263 Glossa ord. in Am. 2:9.3 int. Cp. 385a) 267/268 que montuosa - plana] Glossa ord. in Am. 2:10.4 int. (p. 385a) Glossa ord. in Am.

2:10.10 int. (p. 385a) 2111.1 marg. Cp. 385b)

268 Lvc., Bell. ciu. 2, 416-417 269 longo circuitu] 2:10.6 int. (p. 385a) 272/273 cfr Glossa ord. in Am.

277/278 id est sanctificatos] cfr Glossa ord. in Am.

254 regem seon] seon regem CSV 255 fortis] erat 261 gigantum] gigantum CSV — 268 egypti'legyptus CSV siderent] possiderunt C$9V — 279 dei] om. CSV T^«

add. CSV — 271 pos-

AMOS

I

I2I

in Nazareos. Sunt tamen quidam — pro dolor si tamen esse dicendi sunt — qui sic sunt, qui parui, immo qui nichili ducunt, si quos fratrum suorum Dominus in prophetas et Nazareos suscitauerit, qui eis et clausa reserent et occulta reuelent et tam facto quam 285

uerbo sanctitatis uiam demonstrent. NVMQVID NON ITA EST, FILII ISRAEL, DICIT DOMINVS? etc. Potestisne

negare quin ita fecerim? Quasi diceret: Ita manifestum est quod negari non potest. ET PROPINABATIS NAZAREIS VINVM. Nazarei, id est 290

295

300

sanctificati, qui Deo animas suas immolant, uinum et omne quod inebriare potest et statum mentis euertere, omnibus diebus con-

secrationis sue quibus se seruituros uouerunt, ex precepto Legis non attingunt, nec ferrum super caput eorum et barbam ascendit. Et illi econtra Nazareis propinabant uinum, et prophetis mandabant ut non prophetarent, sicut Amasias sacerdos Bethel Amos et Ioachim rex Iuda leremie interdixisse ne in nomine Domini loqueretur legitur, set et librum eius igne combussit. ECCE EGO STRIDAM SVPER VOS SICVT STRIDIT PLAVSTRVM HONVSTVM FENO, etc. Plaustrum sonitu stridoris honere suo se deprimi lingua qua potest eloquitur. Sic ego proiciendo uos a mea protectione et humerorum meorum portatione ostendam uos tanquam grauamini michi fuisse, et iccirco proiecisse tanquam onus quod inutiliter portabam. Nec putet se quisquam aliqua corporis sui dote mala que superinducturus sum posse euadere; nec enim ueloci-

tas cursus uelocem, nec uis fortem, nec robur robustum, nec pe-

305

ricia sagitandi architenentem, nec equitandi pericia equitem, set

nec cordis constantia fortem saluare poterit. Et hoc est quod dicit: Et peribit fuga a ueloce, etc. Hebrei putant uelocem fuga Ieroboam filium Nabath fuisse, qui prius fugerat in Egyptum. Hic au-

288/292

Num. 6, 3-5

294/296

Am. 7, 13; ler. 36, 32

307/308

III Reg.

II, 40

286/287 Glossa ord. in Am. 2:11.4 int. (p. 385a) tingunt] Glossa ord. in Am. 2:11.1 marg. (p. 385b) Am.

212.2

marg.

(p. 385b)

307/319

HiER.,

288/292 nazarei — at294/296 Glossa ord. in

In Amos

Lii.13/16 (p. 240-241,

395-413), cfr Glossa ord. in Am. 2:14.1-2:15.3 int. (p. 385b)

286 potestisne] 282 qui sic sunt] om. CSV $V 281 dicendi] dendi 304/ CSV om. non] 294 CSV add. 291 se] domino potestis CS V 308 nabath] nathan CS 306 nec robur — constantia fortem] om. CSV

prius fugerat] fugerat prius CSV

122

AMOS

I

tem non ipsos principes set domos eorum et sobolem accipiamus. 310 ‘Fortem’ Baasan interpretantur qui fuit ad bella promptissimus. ‘Robustum’ Amri; ‘tenentem arcum' Hieu filium Namsi, qui loram

315

320

325

regem Israel et Ochoziam regem Iuda sagitta percussit. Et ‘uelocem pedibus' Manahen, qui frustra festinans regi Assiriorum dona direxit. 'Ascensorem equi' Facee filium Romelie, qui iuncto sibi Rasin sub rege Achab Iudee multa milia uastauit. ET ROBVSTVS CORDE INTER FORTES NVDVS FVGIET. Solus Osee qui fuit rex ultimus X tribuum, et errantem populum ad cultum Dei reuocare conatus est, quasi nudus egreditur de incendio. Nudum autem uocat quia sub ipso x tribus capte sunt. AVDITE VERBVM QVOD LOCVTVS EST DOMINVS SVPER VOS, FILII [SRAEL, etc. Dicens: super omnem cognationem, ostendit se ad omnem populum dirigere sermonem. TANTVM VOS COGNOVI EX OMNIBVS COGNATIONIBVS TERRE. Cum sim creator omnium, uos solos elegi in peculiarem populum ut mei cognitionem haberetis. Et iccirco quia uos solos habui, adhuc wisitabo, id est, corrigam iniquitates ydolatrie uestre ut cessetis, uel non cessantes grauius puniamini. Po-

tentes enim potenter tormenta pacientur. NVMQVID AMBVLABVNT DVO PARITER NISI CONVENERIT EIS? Sensus est: Sicut non solent duo unum iter arripere simul nisi fuerit inter eos pax et concordia, ne forte uel alteruter uel uterque periclite-

3, 3-8

tur, et sicut cetera que supponuntur fieri non solent nisi causa que

preponitur precesserit, sic nullum in ciuitate malum est quod Do-

M3m ^

mino precipiente non factum sit, quod etiam per prophetas suos ipsum futurum reuelat. QVIA NON FACIET DOMINVS VERBVM, etc. 'Verbum' ponit pro facto. Non reuelat Dominus omnia prophetis que

facit in celo uel que ante fecerit, set que in terris facturus sit. Reuelauit Abraham et Loth quod Sodoma et Gomorra arsure es-

310 Deut. 3, 1 sqq.

311 III Reg. 16, 15 sqq.

312/314 IV Reg. rs, 19-20 18, 9-13 326/327 Sap. 6, 7

311/312 IV Reg. 9, 14-24

314/315 IV Reg. 15, 25 337/338 cfr Gen. 18, 17

316/318 cfr IV Reg.

321/322 cfr HIER., In Amos L.iiia/2 (p. 243-244, 10-14) 323/327 Glossa ord. in Am. 3:2.1 marg. (p. 385b) ex Hier. In Amos Liii.1/2 (p. 244, 17-20) 331/333 cfr HiER., In Amos Liii.3/8 (p. 245, 78-81) 335/343 Glossa ord. in Am. 3:7.2 marg. (p. 386a) et HIER., In Amos Liii.3/8 (p. 247-248, 156-169) | 309 etta cRCS facto ponit CS V

333 per] secundum dominus] deus CSV

CSV 335 ponit pro facto] pro 336 in terris] ante CSV

AMOS

I

123

sent, et aliis alia. Ita et nunc Dominus reuelat per Amos seruum suum et prophetam quid facturus sit X tribubus, ut si fuerint ad 340 meliora conuersi et ydola deseruerint, de imminenti periculo liberentur. In quo magna Dei clementia ostenditur, qui semper futura prenuntiat ne cogatur inferre supplicia. Qui autem predicit, non uult punire peccantes. LEO RVGIET, QVIS NON TIMEBIT? etc. ‘Quis’ in hoc loco non pro impossibili set pro raro accipitur. Ille 345

enim non timebit, et ille non prophetabit, qui propter duriciam suam Deum audire contempserit. Sensus est: Si ad leonis uocem omnia contremiscunt et cuncta animantium natura terretur — na-

tura enim leonum esse dicitur ut cum infremuerint et rugierint omnia animalia contremiscant, et fixo gradu se mouere non pos350

sint: tantus pauor est, tanta formido —, nos iubente Deo ut loquamur et annuntiemus uentura supplicia, non prophetabimus et non

loquemur? AVDITVM FACITE IN EDIBVS AZOTI, etc. Dicite, inquit, ut congregentur omnes gentes que in uicinio sunt et uideant scelera Israel, Prius uidete 355 ne iniquum putent Dei esse iudicium. Quasi diceret: que faciant, et tunc iudicate meam sententiam. CONGREGAMINI 5VPER MONTES SAMARIE. Pulcre intulit: super montes Samarie, uel ciui-

tatis sic dicte, uel uniuerse prouincie, que tota montuosa est, que et a sua metropoli sic uocatur. ET VIDETE INSANIAS MVLTAS IN MEDIO 360

EIVS, ut pro Deo adorent uitulos et imolent filios suos. ET CALVMNIAM PACIENTES IN PENETRALIBVS EIVS. Calumniantur pauperes et sim-

plices, congregant de ydolatria et miserorum calumniis iniquitain penetralibus

tem

suis, et omnino

rectum

facere

nesciunt,

thesaurizantes sibi non aurum et pecunias que interdum labore suis. 365 queruntur, set iniquitatem et rapinam in edibus

353/365 HIER., In Amos 344/352 HiER., I Amos Liii.3/8 (p. 248, 177-183) 3:9.3 int. (p. 386a), et Glossa ord. in Am. 3:10.1 marg. (p. 386b) Liii.g/10 (p. 249, 209-220), Glossa ord. in Am.

339 et] per add. CSV CSI

339/340 fuerint ad meliora] ad meliora fuerint

347 animantium] animantia in $V

GUIDES Vi

349/350 possint] possunt CSV

349 contremiscant] contremis-

nos] uos CSV

355 ini-

putent esse quum putent dei esse] iniquum dei putent esse CS V, iniquum 360 adorent uitulos] uitulos adorent 359 et a sua] a sua CSV dei T

GS Vi

124

weMl o

AMOS

I

PRETEREA HEC DICIT DOMINVS DEVS: TRIBVLABITVR ET CIRCVIETVR TERRA, etc. Propter mala supradicta tribulabitur terra ab Assiriis, et exercitu hostium undique circumdabitur. O tu Samaria, detrahetur ex te fortitudo tua, et diripientur in edibus tuis ea que per calumniam ex miserorum lacrimis congregasti. Vel sic: In uirorum fortium fortitudine est fortitudo terre, set et in castrorum et ciuitatum munitione et diuitiarum magnitudine. Que omnia prophe-

375

ticus sermo predicit auferenda esse a Samaria. Et insuper domus, quas ipsi cum magna cura edificauerunt et multis opibus repleuerunt, minatur ab hostibus dirripiendas. Quod ut certius futurum credatur in ipso uersu interponit: Hec dicit Dominus Deus. Neque enim ut quidam mendosi codices habent principium uersus est ad

‘tribulabitur.’ 380

HEc DiciT DOMINVS DEVS: QVOMODO SI ERVAT PASTOR, etc. Adhuc sumit propheta comparationem ex pastorali officio. Sicut parue

reliquie de ore leonis a pastore eruuntur, sic filii Israel qui babitant in Samaria pauci eruentur de manibus Assiriorum. Qui filii Israel nunc habitant in plaga lectuli, in regione scilicet quietis, et in grabato Damasci, id est in Damasco tanquam in grabato. Sensus est: Qui quiescunt in Syriorum auxilio et in grabato Damasci

390

pollicentur sibi uictoriam. Quomodo enim qui fessus est refocillatur in lectulo, sic illi fractas uires uicine gentis auxilio roborabant. Vel sic: Sicut parue reliquie de ore bestie eruuntur, sic eruentur filii Israel qui babitant in Samaria, sicut aliquis quiescens in parte lectuli sui requiescit, et qui quiescunt in grabato Damasci,

id est, qui fiduciam habentes in Damascenis securi sunt.

Vt dicit Nonius Marcellus, plaga inter cetera significat uel partem lecti uel totum lectum. BF 13-15

AVDITE 395

ET CONTESTAMINI

IN DOMO

IACOB,

etc. Precipit sermo

propheticus ut primum audiant, et deinde contestentur in domo Iacob, id est in x tribubus, que Dominus dixerit. Cum cepero, inquit, uisitare preuaricationes domus Israel et ei reddere que me-

367/370 HIER., In Amos, lLiii.r (p. 251, 273-277) 379/382 Glossa ord. in Am. 3:12.1 marg. Cp. 386b), cfr HIER., In Amos Liii.12 (p. 251, 297-300) 385/ 388 Hier, /n Amos Liii.12 (p. 252, 312-315)

(vol. 2, p. 602)

366 circuietur]

394/409

circuitur

392/393

NON., Comp. Doct. 4, 378

HIER., In Amos Liii.13/15 (p. 253-254, 356-374)

CV,

criantur $

375 ab] om.

est — in grabato] quam in grabato tanquam in damasco SV GS

388 de ore bestie] de bestie ore CSV

CSV

384 id

385 et] om.

AMOS

I

125

retur, tunc destruentur altaria Bethel ubi erant aurei uituli, et am400

putabuntur cornua altaris, quod leroboam quoque manum extendente diruptum est, et ruent in terram, Assirio uastante. ET PERCVTIAM DOMVM HIEMALEM CVM DOMO ESTIVA. Tantis affluebant diuitiis ut duplices haberent domos, hiemales et estiuas, quarum

alie ad austrum uerse essent, alie ad aquilonem, ut pro uarietate temporum frigoris et caloris celi temperiem prouiderent. Possu405 mus domum hiemalem appellare regnum Israel, in quo frigus erat religionis et cultus Dei uariique uentorum turbines et seua tem-

410

pestas, et domam estiuam Iudam et Ierusalem, in qua erat Templum et offerebantur holocausta mane et uespere et uigebat calor religionis. ET PERIBVNT DOMVS EBVRNEE. Legitur Achab etiam domos eburneas fecisse.

399/400

398 aurei uiciis S

III Reg. 13, 4

409/410 III Reg. 22, 39

uituli] uituli aurei SV

402 diuitiis]

duplices

V, duplices

INCIPIT LIBER SECVNDVS

AVDITE VERBVM HOC, VACCE PINGVES, QVE ESTIS IN MONTE SAMARIE. Loquitur ad principes et ad optimates quosque x tribuum, qui de-

, 13

liciis ac rapinis uacabant, ut audiant sermonem

Domini, et non

415 boues aratores set uaccas pingues de armento esse se nouerint, quibus uerbis significat eos non agriculture set immolationi et esui preparatos. Quorum notat duo magna peccata, scilicet. quod falsam accusationem contra egenos afferunt, et iustam pauperis causam infirmant et debilitant. Et hoc est: Qui calumniam facitis 420 egenis et confringitis pauperes. Vel questionibus et tormentis etiam pauperum ossa confringebant ut pecuniam quam per calumniam adquisierant uiolenter extorquerent. QVE DICITIS DOMINIS VESTRIS: AFFERTE ET BIBEMVS. Vos, acce pingues, humiles quosque confringitis et dicitis Dominis uestris, id est pastoribus, per quos

425

reges intelligimus: Date nobis et bibemus. Id est: Iubete tantum et nos cuncta uastabimus. Ex eo autem quod posuit, Date nobis et bibemus, et non dixit ‘comedemus,’ ebrietatem eorum significat in uino atque luxuria que statum mentis euertunt. Vel sic: Quam

facile quis allatum ad se poculum absorbet, tam facile egenorum 430

et pauperum substantiam — tantum permittite nobis! — deuorandam trademus. IvRAVIT DOMINVS IN SANCTO SVO, uel in semetipso,

uel in filio, uel in Templo, uel in omni quod sanctum est et appellatur templum Dei, quod aduentura sit dies, non longe et post multa secula set iam imminens, dies captiuitatis et angustie in quo 435

uacce leuentur in contis, et reliquie earum in ollis feruentibus. Hoc autem significat quod capiantur in prelio et portentur atque

auferantur iure uictorie. Quodque sequitur: Et per aperturas exi-

413/417 HIER., /n Amos ILiv.1/3 (p. 256, 19-25) ILiv.1/3 (p. 256-257, 25-31)

431/442

423/428

HIER., In Amos

HIER., In Amos ILiv.1/3 (p. 257, 32-37, 41-

43, €t 47-54) 4u incipit liber secundus] om. CSV quosque]quoque OT — 414 ac]atque CSV 423 quosque] quoque CSV — 427 eorum] tum] quid allicit SV ^ 430 permittite] permitte

413 loquitur]

loquor CSV — 415 essese]se esse CSV earum OT — 429 quis allaCSV

AMOS

II

127

bitis altera contra alteram, sic explanari potest: Aperta est uobis captiuitatis uia, et cum lebetes uestri fuerint exusti, exibitis altera 440 contra alteram, secundum Hebreorum ydioma qui pro eo quod nos dicimus ‘mutuo’ uel ‘uicissim,’ ‘altera contra alteram" ponunt. ET PROICIEMINI. In locis Armenie que uocatur Armona.

Vel sic: Vos calumniam facilis egenis et pauperes confringitis, set Dominus inultum non relinquet, quia Dominus Deus iurauit

445 in sancto suo, id est, ita certissime futurum dixit tanquam iurasset in sancto suo, nomine scilicet, secundum quod in Lege dicitur cum de lamina agitur in qua scriptum erat nomen Domini, sine adiectione dicitur: sanctum Domini, quod in presentiarum ze-

nient super uos dies, ultionis scilicet et captiuitatis. ET LEVABVNT VOS IN CONTIS ET RELIQVIAS VESTRAS IN OLLIS FERVENTIBVS. Vaccarum 450 seruat metaforam, quarum cum occise fuerint, femur et armus et cetera maiora membra in contis solent portari, cor autem et pulmo et cetera queque minima et intestina in ollis poni. Et est sensus: Et uos ipsos, patres scilicet, et matres, et paruulos et totam simul 455

supellectilem asportabit captiuitas. Possumus et per ollas feruentes ipsas ciuitates Iuda uel Ierusalem accipere in quibus ingruente captiuitate inclusi sunt, et ex quibus postea ruptis muris extracti

et in captiuitate ducti, sicut nimio igne ruptis lebetibus frusta carnium exire solent. Et quia uicissim educti sunt — neque enim tanta 460

multitudo tota simul exire potuit, sicut nec per foramen exusti lebetis tota carnis massa

simul

exire

potest,

set uicissim

frusta

exeunt — ideo addidit ‘altera contra alteram' pro 'uicissim.' ET PROICIEMINI IN ARMENIO. Non dicit eos locandos uel ponendos in Armenia, set tanquam uile honus aliquod proiciendos, respiciens ad 465 hoc quod supra dixerat: Leuabunt uos in contis et in ollis. VENITE AD BETHEL ET IMPIE AGITE, etc. O Israel miserabilis, iam

tibi uicina captiuitas, iam tibi Assirius instat exercitus. Fac quod

448 Ex. 39, 29 seruat metaforam] Glossa ord. in Am. 4:2.4 marg. 466/ HigR, In Amos ILiv.1/3 (p. 259, 119-127) cfr 455/459 (p. 387a) 491 HiER., In Amos ILiv.4/6 (p. 260-261, 145-182) 450/451

tis

uaccarum

440 quod] et postea CSV

SV

458 frusta] frustra

457 postea ruptis] rup442 armona] aumona S V 457/458 muris extracti — igne ruptis] om. CSV O

SV C^*

O

461 frusta] frustra C'S

128

AMOS

II

libet; impie age; cum ydolis libere fornicare, ut quanto tu fueris impudentior, tanto mea super tormentis tuis iustior uideatur sen-

470 tentia. Venite, inquit, in Bethel, in qua aureum posuistis uitulum, et impie agite in Deum. Venite ad Galgala, locum ydolatrie, et ibi multiplicate preuaricationem. Quicquid enim ibi egeritis preuaricatio contra Deum est, cui ydola pretulistis. ET AFFERTE MANE VICTIMAS VESTRAS, ne in scelere ulla sit dilatio. TRIBVS DIEBVS DECIMAS

VESTRAS. Cuius loci hec nobis uidetur explanatio: In Leuitico preceptum est legis ne quedam hostie in diem alterum reseruentur, et ne alie in diem tercium remaneant; quod si remanerent immunde essent. Est igitur sensus: immundas uictimas cotidie cedite, et contaminata offerte sacrificia et de fermento sacrificate 480

laudem, quod iuxta preceptum Moysi Deo penitus non offertur. ET VOCATE VOLVNTARIAS OBLATIONES, quas Hebrei appellant spontaneas. Vltroneum autem sacrificium ad leticiam pertinet, quod Latine epulum possumus appellare. Cumque hoc feceritis impieta-

tem uestram omnibus nuntiate, ut non solum fecisse set et alios 485

docuisse uideamini. Hec autem precipio, et imperatiuo modo lo-

quor ut uestre satisfaciam uoluntati, quia sic egistis et sic uoluistis filii Israel, dicit Dominus Deus. Quapropter et ego dedi uobis stuporem dentium et feci indigentiam panum, non in una urbe set in cunctis urbibus uestris. Cumque hoc fecerim, non puniens 490 set occasionem tribuens penitentie, nec sic quidem estis reuersi

ad me, dicit Dominus. Vel sic: Ne famem que terram oppresserat naturaliter et non ex ira Dei filii Israel accidisse putarent, causam quare a Domino im-

missa sit propheta demonstrat, hac utens figura sermonis, ut ad facienda mala propter que flagellati sunt fame que ipsi fecerant inuitet eos, dicens: Venite ad Betbel et impie agite. Sicut solebatis ad Templum

uenire et Deum

colere, ita ad colendos uitulos ue-

nite ad Bethel. Venite ad Galgala et multiplicem facite ibi trans500

gressionem. Et afferte uictimas uestras ut matutinum faciatis sacrificium, sicut solebatis facere in lerusalem, et cum familia et Leuita

decimas uestras in loco ydolatrie, ut olim solebatis tribus diebus in atriis Domini, comedite. ET SACRIFICATE DE FERMENTO LAVDEM, id

475/478 Leu. 7, 16-17 474 ulla] illa SV 480 quod] quia SV 489 non] om. 490 sic quidem] siquidem SV — estis reuersi] reuersi estis C$ V

CSV

AMOS

II

129

est, fermentatos panes offerte in laudem Domini, quod Lege pro-

hibitum est. ET VOCATE VOLVNTARIAS OBLATIONES. 505

Et huiusmodi

oblationes dicite gratas esse Deo, sicut spontanee que magis grate sunt. His rite peractis annuntiate et dicite uerba que in Lege scripta sunt et que post oblatas decimas in conspectu Domini iussa sunt pronuntiari: Syrus persequebatur patrem meum, qui descendit in Egyptum, et ibi peregrinatus est in paucissimo numero, etc. SIC

$10

ENIM VOLVISTIS, FILII ISRAEL. Quasi diceret: Non ex sententia hec locutus sum ut contra Deum et Legem faceretis, set ut ad ea inuita-

rem que uos uelle cognoui, ut uel sic peccatum uestrum cognosceretis. Et ut maiorem eis timorem incutiat, subdit hec non sua set 515

Domini esse uerba, dicens: Hec dicit Dominus Deus: Vnde et ego dedi uobis stuporem dentium in cunctis urbibus uestris. Propter predictam uestram impietatem immisi in uos famem. Et pulcre per

dentium stuporem ciborum notat penuriam. Longa enim comedendi desuetudo dentibus stuporem creare solet, quod experti sunt qui adeo egrotauerunt ut cibum capere non possent, uel qui 520

longis tabuere ieiuniis. ET NON ESTIS REVERSI AD ME. Cum ad correctionem et non consumptionem uos flagellarem ut uel sic ab ydolis ad me conuerteremini, 72072 estis reuersi. EGO QVOQVE PROHIBVI A VOBIS IMBREM, etc.

Sicut dedi uobis

stuporem dentium, sic etiam prohibui a uobis imbrem, qui appel525

latur serotinus et agris Palestine maxime est necessarius, qui her-

530

pus extremi mensis Aprilis, a quo usque ad messem frumenti tres menses supersunt: Maius, Iunius, Iulius. Prohibuit autem imbrem ut non solum indigentiam panum, set et sitis ardorem et bibendi penuriam sustinerent. Nemo putet prohibitionem imbrium leue

bam ut triticum pariat debet irrigare. Significat autem uernum tem-

Palestinis esse flagellum, apud quos si imbres diuina ira suspenderit maius sitis quam famis periculum est. Et ne forte putarent hoc lege nature et astrorum cursu ac uarietate temporum urbibus

503/504 Leu. 7, 12

508/509 Deut. 26, 5

503/504 quod — est] cfr Glossa ord. in Am.

4:511 int. (p. 387b)

523/

539 HiER., /n Amos ILiv.7/8 (p. 263-269, 238-247, 255-256, et 261-268)

EX wie 508/509 qui descendit — numero etc.] om. O, spatium in JO 522 estis] ad me add. CSV — 526 uernum] uerum ut idem 7; uel idem O Saw 533 hoc] hic OT

130

535

AMOS

II

et populis accidisse, super unam urbem et agros eius pluere se dicit, et ab altera imbrem suspendere, ut due et tres ciuitates pergant ad aliam ciuitatem, et tamen non sacientur aquarum potibus.

Cumque hec fecerit, non in penam set in medicinam, increpat in scelere permanentes: et nec sic quidem redistis ad me, dicit Dominus. Quod autem dicit: Pars una compluta est, debet intelligi

540 uel una pars terre, iuxta quod superius dixit super unam ciuitatem pluui et super aliam non pluui. Vel unius et eiusdem ciuitatis una pars compluta est, et ab alia parte pluuia suspensa, unde et aruit. PERCVSSI VOS VENTO VRENTE ET AVRVGINE, etc. Non solum priora 545

feci ut uos corrigerem, set quicquid superfuit siccitati, uento urente percussi et aurugine. Est autem aurugo passio que felle diffuso ruborem sanguinis in pallorem commutat, et nil in corpore sani esse perpetitur, intantum ut etiam mella dulcissima amara uideantur. Cumque aduersus Domini iram multiplicarent ortos et uineas et ficeta et oliueta, omnia eruca consumpsit, et nec plagis

quidem nec malorum pondere attriti ad Dominum redire uoluerunt. Orti et uinee aurugine percutiuntur quando botri et ortorum fructus ex aeris corruptione et nociuo rore nocturno in pallorem et saporis amaritudinem commutantur. MISI IN VOS MORTEM

3 LO

560

IN VIA EGYPTI, etc. Per omnia

tormenta

et

flagella eruditur Israel, unde et eo tempore quo ab Egyptiis auxilia postulabant mittitur in eos mors et percutiuntur gladio iuuenes eorum, et equos quos sibi contra Dei precepta multiplicauerant captiuitas seua concludit, ut putredo castrorum et fetor morientis exercitus uiuentium nares impleat. Et cum hec ad correptionem delinquentium fecerit, nec sic quidem redierunt ad eum. Quod dicit: Percussi iuuenes uestros in gladio usque ad captiuitatem

550 cfr Ioel 1, 4-10

544/552 HIER., /n Amos ILiv.9 (p. 265, 305-307, 561 HiER., /n Amos I1.iv.10 (p. 266, 359-367)

321-324, et 312-315)

555/

534 et populis] ac populis CSV — pluere]luere SV — sso plagis] plaga (6:53 $54 etsaporis amaritudinem] om. T — amaritudinem commutantur] commutantur amaritudinem CSV — 555 uos] in add. CSV $60 correptionem] correctionem CSV 562 in] om. CSV 562/563 usque ad — iuue-

nes gladio] om. S

AMOS

II

131

equorum, sic intelligendum est, quod et iuuenes gladio Assiriorum tradiderit occidendos qui in Egyptum propter auxilium per565 gebant, et equos eorum in quibus ipsi confidebant in manus hostium tradidit. SVBVERTI VOS SICVT SVBVERTIT DEVS SODOMAM ET GOMORRAM, etc.

5709

575

In illis qui perierunt gladio Assiriorum dicit eos esse subuersos. ET FACTI ESTIS QVASI TORRIS RAPTVS DE INCENDIO. Hic est capituli sensus: Perierunt Sodomite et in anima et in corpore; similiter et isti et pro eodem peccato. Loth solus liberatus est cum filiabus quasi ticio semiustus, amissa parte corporis sui, id est uxore cum qua erat unus in carne. Sic comparatione eorum qui perierunt fame et gladio pauci remanserunt, qui et partem corporis amiserunt, id est temporalia quibus corpus sustentatur et in quibus sustentari delectabantur. Aliter: Rege Assiriorum uastante pene omnibus ciuitatibus Israel munitis uastatis atque deletis ad tam paruas redacti sunt reliquias, quod comparari possent reliquiis Sodome et Gomorre, Loth scilicet, qui solus cum duabus solis filiabus remansit.

580

Vnde et hic idem propheta in sequentibus dicit: Vrbs de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea x in domo Israel. Et nec sic flagellati redierunt ad Dominum. QVAPROPTER HEC FACIAM TIBI ISRAEL, etc. Quia preterita contemp-

sistis, saltem per hec que uobis inferenda sunt corrigamini. Nec cogitent sibi inferenda 585 dicit quid faciat, set suspensos relinquit, ut quecumque deteriora possint inferri et saltem hoc timore redeant.

Postquam aulem, ait, fecero tibi que me facturum contestor, pre-

parare ad inuocandum Dominum Deum tuum, siue preparare 77? occursum

590

Domini Dei tui, ut uenientem

ad te Dominum

Deum

tuum tota auiditate suscipias. Iste est qui format tonitruum atque confirmat, ad cuius uocem celorum cardines et terre fundamenta

564/565 cfr IV Reg. 18, 21

571/572 cfr Gen. 19, 17-26

580/581 Am. 5, 3

570/576 Glossa ord. in Am. 568 Glossa ord. in Am. 4:11 int. Cp. 388a) 583/ (p. 268, 406-412) ILiv.rr Amos In His, cfr 388a), (p. 4urr marg.

ILiv.12/13 586 Glossa ord. in Am. 4:12.1 marg. (p. 3882), cfr HiER., In Amos

(p. 270, 487-492)

587/601

HiER., /n Amos ILiv.12/15 (p. 270-271, 492-512)

$67 subuerti] scripsimus cum Vulg., subuertit C$ V 565 ipsi] om. CSV 5574. et] 572,id estliscilicet. G5 V O T conuerti C), litteram (om. primam

om. CSV sunt CSV

577 israel] om. CSV — 585 quia] qui $V — 586 possint] poss91 terre fundamenta] fundamenta terre (M

132

AMOS

II

quatiuntur, faciens wentum, flatum huius aeris, siue spiritum ho-

minis. Vel certe spiritum animam debemus accipere, iuxta illud: Auferes spiritum eorum et deficient. Et: In manus tuas commendo spiritum meum. Cumque creauerit spiritum annuntiat homini elo-

quium suum, iuxta illud: Nom faciet Dominus uerbum nisi reuelauerit ad seruos suos prophetas. Vel annuntiat homini suum hominis eloquium, id est secretum cordis cogitatum, quia ipse nouit cogitationum secreta, et quid latens animus tacito sensu 600

tractet intelligit, iuxta illud: Ego Dominus scrutans corda et probans renes. FACIENS MATVTINAM

NEBVLAM, etc. Iuxta litteram matu-

tino tempore facit nebulam uenire super terram. Et graditur super excelsa terre, quia extra omnia est et intra omnia est. Nebula pinguedo quidem aeris est, et licet naturaliter se super terram infun605

610

615

dat, Dominus tamen eam facit qui hanc potestatem ei contulit. SVPER EXCELSA TERRE GRADITVR. Tante potentie est ut ea que hominibus impossibilia sunt illi sunt facilia, scilicet ut de monte ad montem transeat sine descensu. Et hoc est 'gradi super excelsa terre.’ AVDITE VERBVM HOC, QVO EGO LEVO SVPER VOS PLANCIVM, etc. Propheta deplorat x tribus pro peccatis ita captiuandos ut amplius non sint reuersuri ad proprium locum. ‘Virgo’ uocantur non quia in uirginitatis puritate permanserint set quia quondam instar uirginis Domino fuerint copulati. Non negat posse resurgere, set non resurget uirgo Israel, quia semel aberrans et si portatur hu-

meris pastoris, non tamen habet eandem gloriam quam ille qui nunquam aberrauit. Vnde per prophetam: Malo penitentiam peccatoris quam mortem, penitentiam non sanctitati comparat, set

594 Ps.103,29 — 594/595 Luc. 23, 46 596/597 Am. 3,7 17, IO 615/616 cfr Luc. 15, 4-5 617/618 cfr Ez. 33, 1

600/601

Ier.

601/603 Glossa ord. in Am. 4:13.2 marg. (p. 388b) 603/604 nebula — est] Glossa ord. in Am. 4:13.3 marg. (p. 388b) 611/612. Glossa ord. in Am. s:1.1 marg. Cp. 388b) ex HiER., In Amos ILv.1/2 (p. 272, 7-10)

612/614

In Amos IlL.v.1/2 (p. 272, 10-12) 614/619 Glossa ord. in Am. (p. 388b) ex HIER., In Amos Il.v.1/2 (p. 273, 37-47)

594 tuas] om. CSV

600

tractet] et add. CSV

tur super] bís $ — 6rs uirgo israel] israel uirgo

SVC“*

HIER,

5:1.4 marg.

602 terram et gradi-

AMOS

620

II

133

quod comparata morti et inferis melior sit. Vnitas habet sacramentum unius Dei et esse in hoc numero prima beatitudo est, qui unus et uerus est. Secunda in secundo, id est decade. Tercia in tercio, id est centenario. Sicut enim decas decima unione completur, sic centum x decadibus, sic et mille x centenariis, per quem

625

quarta, id est summa, beatitudo notatur. Cum igitur quis egerit penitentiam, de millenario et quarto numero reuertitur ad centenarium et tercium numerum. Rursus qui in centenario est, uix re-

dit ad secundum prime decadis numerum. Atque ita fit ut domus Israel que corruerat non possit resurgere, et uirgo Israel que er630

rauerat in terra non habeat suscitantem, quia qui semel ab unione discesserit, et illam purissime uirginitatis gloriam perdiderit de qua Apostolus ait: Zelo enim uos zelo Dei, et statui uos uni uiro uirginem castam exbibere Christo, in qua non est macula neque ruga, pristinum statum et unionis beatitudinem recipere non ualebit. Et uix ei conceditur ut de mille reuertatur ad centum, et de

635 centum ad decem. Quod dicit: Virgo Israel proiecta est in terram

suam, cum dolore et pondere pronuntiandum est. Quasi diceret: Populus ille qui dum in cultu Dei sui perseueraret alienos in urbibus suis uastare et sibi subiugare consueuerat, nunc in terra sua se defendere non potuit. Quique uictor extiterat dum bella gerebat pro gloria, nunc uictus est cum pro salute certaret, et usque adeo corruit quod non habet subleuantem. Virginem illam appellat iuxta illud Ysaie: Subsannauit te uirgo filia Syon. Non ideo dicit: Non adiciet ut resurgat, quin in diebus illis in quibus saluabitur luda

non

sit resurrectura,

set propter

longum

captiuitatis

645 malum. QvIA HEC DICIT DOMINVS: VRBS DE QVA EGREDIEBANTVR MILLE, etc. Causas, quibus domus Israel corruens non resurgat et uirgo Israel

631/632. II Cor. 11, 2

619/624 Mvase

(p

647/650

642. Is. 37, 22

Glossa ord. in Am. 2975

910221072)

5:3.1 marg. (p. 388b-389a) ex HiER., 7r Amos

624/635

HiER.,

ILv.3

In Amos

(p. 275,

107-119)

HiER., In Amos ILv.3 Cp. 274, 61-68)

cen619 quod] quam CSV — 620 dei] diei SV ^ qui]quiaCSV — 622 631 ait] CSV errauerit ] errauerat 628/629 V C5 io centenar in tenario] $V — 643 quin] qui CSV — 644 resurdicit CSV. — 637 qui dum] quidem rectura] resurrecturum $, surrectura dominus] deus add. CS V

7, resurrectum

V

646

hec] hoc SV T

134

AMOS

II

proiecta in terra non habeat suscitantem, reddit sermo diuinus. Vrbs, inquit, de qua egrediebantur, etc., ut ubi quondam fuerat 650

multitudo, propter nimiam uastitatem uix decima pars remaneat.

Vel probatio est, quod facti sunt quasi torris raptus de urbibus instar Sodome et Gomorre subuersis. QVIA HEC DICIT DOMINVS DEVS DOMVI ISRAEL: QVERITE ME ET VIVETIS, etc. Moris est Scripturarum semper aduersis leta subiungere. Et postquam tristia Deus fuerat comminatus, ad penitentiam eos quos terruerat prouocat. Quibus

superius dixerat: Non adiciet domus Israel ut resurgat, nunc loquitur dicens: Querite me et uiuetis, quoniam in eo quod me non queritis mortui estis. Cumque quesieritis, inuenietis. Et cum inue660

neritis, uiuetis. Nolite querere Bethel et Galgala non intretis, ydolatrie loco, et in Bersabee non transibitis. In Bersabee si quando errabat Iuda ydola adorare consueuerat. Intantum autem simulacrorum cultu furebat Israel ut nequaquam contentus ydolis suis ad aliena transiret. Denique Galgal, inquit, captiua ducetur, et Bethel erit inutilis. De Bersabee autem omnino tacuit, quia uictis

665

5,6

670

675 35 ce,

x tribubus Bersabee que erat in tribu Iuda illo tempore nec capta est nec destructa. QVERITE DOMINVM ET VIVITE, etc. Quomodo ex persona Dei dicitur: Querite me et uiuetis, ita et propheta de Domino loquitur ut querant Dominum et uiuant. In eo autem quod querunt Dominum, uiuere incipiunt. 5i autem non quesierint eum et iccirco non uixerint, statim succendetur ut ignis domus Ioseph. Domum Io-

seph x tribus debemus intelligere, propter leroboam qui de tribu Ephraim fuit et de domo Ioseph. Cum succensa fuerit domus Ioseph deuorabit atque consumet Bethel, et non erit qui extinguat, cum a regibus suis fuerit destituta. QVI CONVERTITIS IN ABSINTHIVM IVDICIVM, etc. Domus Ioseph, id est reges et populi, et cultores et ydola pariter subuertentur, qui

656 Am. 5, I

668

Am. 5, 4

653/666 HIER., In Amos ILv.4/5 (p. 276-277, 130-132 et 141-158) 667/ 675 HiIER., In Amos II.v.6 (p. 278, 203-216) 676/683 HiER., In Amos II.v.7/9 (p. 280, 255-265)

649 ubi]ibi C, ita

SV — 651 probatio] proprio

654 deus fuerat] fuerat deus CSV absinthium CS V

SV — 653 moris] mos

$V

676 absinthium iudicium] iudicium

AMOS

680

II

135

iniquo iudicio Deum ad iracundiam prouocauerunt et conuerterunt dulcedinem iudicii in absinthii amaritudinem, quod genus est herbe amarissime, assumentes iniquitatem et iusticiam relinquentes. Que sit autem ista iusticia, sequens uersus ostendit: Facientem Arcturum et Oriona, etc., de quo supra dixerat: Formans montes et creans uentum. Ipse est creator Arcturi, Bootis scilicet,

qui vir stellis constat, et Orionis, qui in hieme oritur et suo ortu 685

tempestates excitat. Loquens de Arcturo et Orione maluit uocare ea nominibus inuentis a gentilitate quam nominibus Hebreorum,

ne nobis barbara uiderentur, in quo etiam notat hanc prophetiam a gentibus legendam. ET CONVERTENTEM MANE IN TENEBRAS. Hec iusticia noctem die et diem nocte commutat, et aquas maris ama690

rissimas ethereo calore suspensas excolat, et eliquat in dulcem pluuiarum saporem, instar medicinalis cucurbite que calore superioris giri humorem et sanguinem sursum trahit, ex quo discimus

unde sint pluuie. Quodque sequitur: Qui surridet uastitatem su-

per robustum, ad tempus presens reuertitur. Et est ordo: Qui creasuper Samariam. 695 tor est omnium comminatur etiam captiuitatem conuertit in Quoniam AFFERT. POTENTEM SVPER ET DEPOPVLATIONEM

700

absinthium iudicium et iusticiam in terra relinquit, sicut qui irascitur surridet et apertis paululum labiis ridere se simulat ut magnitudinem ire ostendat. Vel sic: SVRRIDET VASTITATEM SVPER ROBVSTVM. Tam facile uastitatem inducit super robustum quam facile quis ridet et quasi per lusum potentem subuertit. ODIO HABVERVNT IN PORTA CORRIPIENTEM. In porta iuxta ueterem

Iudaici populi morem sepe legimus fuisse iudicia, ut nec agricola ad causam ueniens frequentia ciuitatis et nouo terreretur aspectu,

682/683 Am. 4, 13

683/688

Glossa

ord.

Il.v.7/9 Cp. 280, 267-283) 702/709

in Am.

5:8.2-3 marg.

(p. 389b) ex HIER., /m Amos

688/699 HiER., In Amos ILv.7/9 (p. 281, 289-303)

VICT., SuHIER., In Amos II.v.1o (p. 283-284, 385-394), cfr ANDR. S.

17 (CC SL, per Zacb. 8, 16-17 (infra, p. 303, 798-804) ex HIER., n Zach. ILviii.16/ 76A, p. 818-819, 475-482)

690 ethe© 685/686 uocare ea] ea uocare SV, ea uacare Guocanied atem captiuit 695 | CSV qui quel 691 O^ ethneo T, reo] etheno O^* ] quoniam 696 CSV atem captiuit super samariam] super samariam ] reliquit O, relirelinquit 697 O7 uertit non ] conuertit CSV quando inducit] om. C V, deest S quid T ^ 70o tam facile — super robustum] om. $ —

136 795

AMOS II

nec urbis habitator longe ab urbe properaret et subuectionem iumentorum

quereret.

Grande

peccatum

est odisse

corripientem,

maxime si te non odio set amore corripiat, si solus ad solum, si

51-1

710

assumpto fratre altero, si postea presente ecclesia ut non studio detrahendi set emendationis tue uideatur crimen ingerere. ICCIRCO PRO EO QVOD DIRIPIEBATIS PAVPEREM, etc. Ne forsitan putaret Israel quod propter solam ydolatriam hostibus traderetur ad penam, iungit et cetera que amissa ueritate et religione commiserit. PAVPEREM,

715

non habentem

necessaria uictui. PREDAM ELECTAM,

quod preciosius habere uidebatur. TOLLEBATIS, ad uestros usus. QVADRO LAPIDE. Firmitatem domorum ostendit. NON HABITABITIS IN EIS, repentina captiuitate uel morte ablati. Causa est quare non

habitent quia de rapina pauperum edificate. QVIA COGNOVI, ego scilicet quem nichil latet. ET FORTIA PECCATA VESTRA. ‘Fortia’ tonmeson est. ‘Fortia peccata' appellat efficacia ad prouocandam iram Dei et ad oppressionem iusticie. HOsTES IvsrI, uel hominis uel iusticie. Littera sic legitur: O principes x tribuum, uos estis hostes iusti, accipientes munus ad oppressionem pauperum et subuersionem iusticie, uel precio etiam iusticie sententiam uen-

dentes in porta, id est in iudicio. IDEO PRVDENS IN TEMPORE ILLO TACEBIT. Ideo qui pauper et prudens est, cum furentem iudicem uiderit, tacebit in tempore illo, quia tempus malum est. Vel certe ita intelligendum est: Quid prodest nunc uicina captiuitate enumerare uestra peccata cum iam nullum remedium sit et muros urbium uestrarum hostilis cingat exercitus?

708/709

cfr Matth. 18, 15-17

710/713 HIER., In Amos II.v.11/13 (p. 285, 443-446) 713 non — uictui] Glossa ord. in Am. 5:11.3 inl. (p. 389b) ex HIER. In Amos ILv.11/15 (p. 285, 446447) 714 ad uestros usus] Glossa ord. in Am. 5:11.5 int. (p. 389b) 716/ 717 Glossa ord. in Am. 5:11.8-9 int. (p. 389b) ex HiER., In Amos ILv.11/13 (p. 285, 450-454) 718 quem nichil latet] Glossa ord. in Am. s:12.2 int. (p. 389b) 719/720 fortia — dei] Glossa ord. in Am. 5:12.3 int. (p. 389b) 720/ 721 hostes — iusticie] Glossa ord. in Am. 5:12.6 int. (p. 389b) 725/729 HIER., In Amos I1.v.11/13 Cp. 285, 459-464)

705 properaret] prepararet CS V

712 iungit] adiungit CSV,

que] quod SV 715 firmitatem] firmitates CSV conmeson SV . 7:9 efficacia] edificatia V, edificatio S 723 etiam] et $ V

727/728

enumerare

iniungit T

718/719 tonmeson] 720 ad] om. CSV

uestra] uestra enumerare

CS V

AMOS 730

QVERITE

BONVM

ET NON

MALVM

II

1307

VT VIVATIS,

etc. Bonum,

id est

Deum qui essentialiter bonus est, et non malum, id est ydolum uel mundum qui in maligno positus est. SICVT DIXISTIS. Dixistis Deum esse uobiscum quia estis filii Abraham. Set si filii Abrahe estis, opera Abrahe facite, id est, odite malum. DILIGITE BONVM, et 735

non malum. Grande peccatum est non solum facere malum set et diligere. Multi peccant, et expleto uoluptatis momentanee ardore mordentur conscientia sua, et penitet eos peccati sui. Qui autem

non solum non dolet se fecisse quod malum est set in suo scelere gloriatur, iste implet illud quod scriptum est: Peccator cum uene740 rit in profundum impietatis contempnit. Querite ergo bonum et non malum. Si enim quesieritis bonum, in eo quod queritis bo-

num, statim depellitis malum. Nunquam enim queritis bonum, nisi prius repellatis malum, implentes illud: Declina a malo etfac WED

750

755

bonum. Cumque quesieritis bonum et uitaueritis malum, tunc uiuetis. Cumque uixeritis, erit Dominus exercituum uobiscum, si-

cut dixistis; ideo Deum esse uobiscum quia nati estis de Abraham. Nec sufficit bonum querere malumque non querere, nisi diligentiam habeatis in utroque, ut primum oderitis malum et deinde diligatis bonum. Odit malum qui non solum uoluptate non uincitur set et odit opera uoluptatis. Et diligit bonum qui non inuitus aut necessitate uel metu legum facit quod bonum est, set iccirco quia bonum est ut mercedem boni operis habeat erga conscientiam suam et dilectionem quam erga bonum possidet. Vnde Apostolus: Hilarem, inquit, datorem diligit Deus. Non enim omnis elemosina placet Deo nisi que cum hilaritate profertur. Cumque odientes malum dilexeritis bonum, constituite in porta iudicium, ut

733 cfr Ioh. 8, 39

739/740

Prou. 18, 3

743/744 PS. 36, 27

754 II

($1007

732 mundum - est] 730/731 Glossa ord. in Am. 5:14.1 marg. Cp. 389b) 732/733 HIER., In Amos ILv.14/15 Glossa ord. in Am. 5:14.1 int. (p. 389b) 734/ 733/734 Glossa ord. in Am. 5:14.4 int. (p. 389b) (p. 287, 522-524) 759 Hier., In Amos ILv.14/15 (p. 287-288, 525-536 et 540-558)

731 736 743 GSW 754

CSV 734 facite] seruate esse naturaliter SV essentialiter] set] et add. SV, etiam add. C 738 est] om. CSV et] ut CS V 744 uitaueritis] caueritis repellatis] repellitis O, repelletis CSV 752 erga] ergo CSV 747 malumque non querere] om. S$ inquit] enim CSV

138

5, 16-17

760

AMOS

II

iniquitate pulsa ueritas redeat. Et si hoc feceritis, forsitan miserebitur Dominus residui Ioseph, qui de tribu Ephraim et de x tribubus captiuitatem euadere potuerint. PROPTEREA HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM DOMINATOR: ÍN OMNIBVS PLATEIS PLANCTVS, etc. Precepi ut quereretis bonum, etc.; quod quia facere noluistis, ubique in plateis uestris erit planctus atque tristicia. Agricole uocabuntur ad luctum, et qui sciunt more

prouincie precinere ad concitandas lacrimas uocabuntur ut ne765 quaquam in omnibus plateis, set in his que foris sunt, uineis sci-

licet et agris, uiculis et castellis, sit planctus et luctus ut ubi quon-

779

5, 18-20

7905)

dam fuit materia leticie sit origo lacrimarum. Et hec omnia fient quia pertransibo, inquit, in medio tui. Verbum Hebraicum ‘pertransibo' quotiens in Scripturis Sanctis sub persona Dei ponitur pro pena accipiendum, ut nequaquam apud eos maneat, set pertranseat ac relinquat. VE DESIDERANTIBVS DIEM DOMINI, etc. Ne iste propheta duas tribus ex toto neglexisse uideretur, dirigit nunc prophetiam ad ipsas. Prophetatum siquidem erat ipsas captiuandas, et post septuaginta annos reuersuras et maiorem felicitatem habituras, unde solebant optare ut ueniret captiuitas, qua peracta ueniret et felicitas. Contra hoc propheta obuiat, dicens illam prosperitatem non statim reuersis dandam,

780

set ipsos postea multa passuros, uel a

Nabugodonosor leone, uel ab Assuero quasi urso, uel ab Antiocho Epifane qui quasi coluber manens in Iudea illos mordebit. Prophetia autem illa de prosperitate tempore Christi erat implenda. Multi superbi, ut iusti uideantur, dicunt se desiderare diem iudicii uel sue mortis ut incipiant esse cum Christo. Set istis dicit esse ‘ue, quia nullus sine peccato. Et in hoc quod sibi non timent

761 Am. 5, 14

761/771

HIER,

SS ROEERD

In Amos

NERO

Il.v.16/17

(p. 289,

580-581

et

587-597)

772/

794 Glossa ord. in Am. s:18.1-2 marg. (p. 390a) ex HIER, In Amos II.v.18/20 (p. 291, 642-671, 676-678, 694-696, et 707-709)

759 potuerint] potuerunt CSV 760 dominus] deus add. 761 precepi ut quereretis bonum etc] om. $ — 762 quod quia] quia SV 764 precinere] procinere CSV — 766 uiculis]uillis CSV —— 768 transibo] transibo CSV 770 accipiendum] est add. CSV 774

CSV quod perCcap-

tiuandas] conterendas $V — 777 illam] istam CSV — 778 multa] multos S V 780 coluber] columber C, colunber V mordebit] mordebat CS V

139

AMOS II

785 digni sunt supplicio. Quod si sue confidentes iusticie sibi non ti-

ment, pro reprobis, quorum peccata in illo die grauiter sunt punienda, deberent esse solliciti. Isti sunt similes homini qui positus in aliqua angustia totam patriam suam uult subrui ut ipse solus possit liberari, non compaciens aliorum infirmitati. Hic talis tradi790

tur et urso, id est diabolo et ministris eius, et colubro, id est pro-

prie conscientie accusanti de hoc quod in uirtute sua confisus fuerit. Vel per leonem, ursum, et colubrum possumus intelligere

795

diuersa genera tormentorum, quibus hic superbus et immisericors punietur. Littera sic legitur: Ve, uobis duabus tribubus desiderantibus diem Domini, id est captiuitatis. VT QVID EAM VOBIS? Quare desideratis eam uenire uobis? Ita eueniet uobis quomodo si fugiat uir a facie leonis, etc. Numquid non tenebre dies Domini, et non lux et caligo, et non splendor in ea? Tenebre et caligo contraria

sunt luci et splendori; ita meror et tristicia leticie et felicitati que 800

contigerunt euntibus in captiuitatem. ODI ET PROIECI FESTIVITATES VESTRAS, etc. Proprie hoc contra Iudam et illos qui de Israel Dei cerimonias obseruabant dicitur, qui

manu quidem Deo set corde demonibus offerebant, et ideo potius in fetorem quam in suauitatem uersus est odor sacrificii eo805

810

rum. Non autem hic agit de oblationibus uitulorum quos offerebant in Dan et Bethel, set de his que in Templo offerebantur. FESTIVITATES. Pascha et Pentecosten et huiusmodi. MVNERA VESTRA. Non mea. NON RESPICIAM, id est non suscipiam. De mercede enim meretricis Deus uota non suscipit. Econtrario iustus dicere potest: Dirigatur oratio mea, etc. Que oratio Iude proditori uersa est in peccatum: Putruerunt et corrupte sunt cicatrices mee a facie insipientie mee.

810 Ps. 140, 2

798/800 in Am.

s:211

811/812 Ps. 37, 6

Glossa ord. in Am. 5:20.1 marg. (p. 390b) marg.

(p. 390b) ex HIER., In Amos

. 801/806

Glossa ord.

ILv.21/22. (p. 293, 724-734)

808 non mea] Glossa ord. 807 Glossa ord. in Am. 5:21.1 int. (p. 390a) 808/812 de mercede — mee] HiER., Jn Amos in Am. 5:22.1 int. (p. 390b) ILv.21/22 (p. 294, 747-752)

790/791 proprie conscientie] 78s sunt supplicio] supplicio sunt C5 V Vulg., fugiaconscientie proprie CSV —— 796/797 fugiat uir] scripsimus cum CSV add. contra et] 8o2 — tur CSVOT

140 ^

AMOS II

AVEER A ME TVMVLTVM CARMINVM TVORVM, etc. Tumultus est sonus confusus qualis in foro solet audiri. Cantica autem quibus uti so-

NS 815

lebant Leuite ad laudandum

Deum

despectiue tumultum

uocat,

quia non est speciosa laus in ore peccatoris. Et hec eadem ydolis quoque offerre consueuerant. ‘Cantica lire’ dicit, quia instrumen-

tis simul et uoce resonare solebant. ET REVELABITVR QVASI AQVA IVDICIVM. Sicut aqua si labatur in pre-

5, 24

ceps quod prius texerat, nudat et patere facit oculis omnium, sic

825

iudicium Dei atque iusticia qua de suo quondam populo iudicabit patebit omnibus. Et feretur instar torrentis fortissimi qui quicquid arripuerit secum trahit, et sibi obsistere non patitur. Vel sic: Iudicium, id est ultio mea quam de uobis sumam propter predicta mala, more aque obstantia queque secum trahens, reuelabitur, id est, in manifesto erit. Eundem sensum aliis uerbis supponit: £f iusticia quasi torrens fortis. Vel sicut fluuius non potest celari et torrens qui sonitu suo se manifestat, ita omnibus patebit quare de uobis sumam

830

5; 25727

iudicium, id est, uindictam et penam

uestram om-

nes manifeste uidere poterunt.

NVMQVID ET SACRIFICIVM OBTVLISTIS MICHI IN DESERTO, etc. Ex quo tempore factum est caput uituli in deserto, omnia que fecerunt uel obtulerunt Domino filii Israel ydolis et non Deo fecisse monstrantur. Quod si etiam leguntur postea Domino aliquid obtulisse, non uoluntate set metu penarum offerebant, et ideo Deo non placebant. Et non solum in deserto set in terra promissionis, ubicumque occasio fuit corde reuersi sunt in Egyptum. Moloch ydolum est Ammonitarum, et interpretatur rex. Et significat Luciferum quem adhuc Saraceni colunt. NVMQVID OBTVLISTIS? Non. Copula-

816 Eccli. 15, 9

837/838 cfr III Reg. i1, 5

815/817 Glossa ord. in Am. 5:23.1 marg. (p. 390a) ex HIER., In Amos II.v.23 (p. 295, 787-790) 819/825 HiER., In Amos ILv.24 (p. 295, 801-806) 831/ 839 Glossa ord. in Am. 5:251 marg. (p. 390b) ex HIER, In Amos ILv.25/27 (p. 296, 830-836) 839 non] Glossa ord. in Am. 5:25.1 int. (p. 390b)

813 tuorum] om. CSV om. CSV

— 819 iudicium sicut aqua] om. V — 821 iusticia]

825 obstantia] ostancia C V O, astancia S

835 domino filii is-

rael] filii israel domino CSV — 834 leguntur postea domino aliquid obtulisse] domino postea aliquid obtulisse leguntur CSV 835 uoluntate] uoluntarie CSV

838 interpretatur] in tempore

SVC ^*^

AMOS

II

IA4I

tiua coniunctio, ‘et, pro aduersatiua ‘set’ debet legi: Set portastis tabernacula Moloch. Tabernacula, que michi facta erant a Moyse, ad honorem Moloch portastis. Vel forsitan ipsi ydolo tabernacula fecerant que occulte portabant, et in similitudinem sideris imaginem. Et hoc est quod subdit: Et imaginem ydolorum uestrorum, 845 subauditur: portastis. Quam imaginem portauerunt, subdit: sidus, id est imaginem sideris, Luciferi scilicet. Que omnia uos ipsi ‘fecistis uobis," id est, ex corde uestro adinuenistis. Et ideo migrare uos faciam trans Damascum, in Assirios scilicet, et ultra montes Medorum et Persarum.

840

850

VE QVI OPVLENTI ESTIS IN SYON, etc. Hec ad duas tribus et ad x referuntur, et maxime ad optimates in utroque populo, qui uacabant deliciis. Littera sic exponitur: O uos qui estis optimates et capita populorum, principes scilicet et potentes in populo, ingre-

dientes domum Israel pompatice, id est, cum magna ambitione et 855 paratu tumorem

animi corpore ostendentes ut honorificemini ab

hominibus, qui opulenti estis in Syon, id est qui magnis affluitis diuitiis in loco munitissimo, et qui confiditis in Monte Samarie, in situ scilicet et firmitate loci et diuitiarum copia: ue uobis! Miseria

et tribulatio atque captiuitatis angustia uobis imminet.

845/ 84s subauditur portastis] Glossa ord. in Am. 5:26.4 int. (p. 390b) 848/ 390b) (p. int. 5:26.6 Am. in ord. Glossa scilicet] — sidus 846 850/852 Glossa ord. in Am. 849 Glossa ord. in Am. 5:27.1 int. (p. 390b) 6:11 marg. (p. 390b) ex Hier., In Amos ILvi.1 (p. 298, 5-10 et 14-17)

840

portastis] potastis SV

rem animi] animi tumorem

net] explicit add. T

"^"*

CS V

add. SV

855 tumo-

858 situ scilicet] situs SV

859 immi-

851 in] uno quoque

INCIPIT LIBER TERCIVS

860

TRANSITE IN CALANNE, etc. Sensus capituli est: Transite in propinquas uobis terras et nationes, et cum magna attendite diligentia si dii eorum maiores eis possessiones contulerint quam ego uobis.

, 2-6

865

Calanne ciuitas est Persidis. EMATH MAGNAM. Emath, que est ciuitas Syrie et dicitur Antiochia, magna dicitur ad differentiam alterius Emath que alio nomine dicitur Epifania. ET AD OPTIMA QVOQVE REGNA HORVM, subauditur: descendite. GETH ciuitas est Palestinorum qui morantur in campestribus. Regna borum sunt que diuersis subiacent ciuitatibus: Gaze, et Ascalonis, Azoti, Ac-

870

caron, et Geth. Et cum illuc descenderitis, uidete si /atior terminus, etc., id est, utrum uos an illi maiores obtineatis prouincias.

Vos, inquam, de populo Israel hoc uidete, qui separati estis in diem malum, seorsum positi a Deo, uel a terra uestra, in diem captiuitatis que mala est ferentibus. ET APPROPINQVATIS SOLIO CAP875

TIVITATIS. Qui in proximo subdendi estis imperio iniquorum, scilicet Sennacherib et Nabugodonosor. Qui cum hec passuti sitis, et deberetis afflictione et contritione corporis uestri Domini misericordiam prouocare ut possetis malum captiuitatis declinare, epu-

lis uacatis comedentes non ad sustentandam naturam set ad luxu880

riam, ut quicquid in gregibus et in armentis tenerum ac pingue

est gule uestre deseruiant. Quibus non sufficit libido penis et gutturis, et estuans cibis aqualiculus, nisi etiam tibiarum et psalterii et lire canticis aures uestras mulceatis, ut quod Dauid fecit in cul-

864 Glossa ord. in Am. 6:2.4 int. (p. 391a) 6:24

marg.

(p. 391a)

ex

HIER,

Im Amos

864/866

Ill.vi.2/6

Glossa ord. in Am.

(p. 301,

84-85)

867/

868 Glossa ord. in Am. 6:2.8 et 6:2.6-7 int. (p. 391a) 868/873 HiER., In Amos IIl.vi.2/6 (p. 301, 93-98) 873/874 uel a — ferentibus] Glossa ord. in Am. 6:3.2-3 int. (p. 391a) 875/876 Glossa ord. in Am. 6:3.4 int. (p. 391a) 879/880 non ad - luxuriam] Glossa ord. in Am. 6:4.3 int. (p. 391a) ex HIER, In Amos IlI.vi.2/6 (p. 301-302, 102-103) 880/886 HiER., /rn Amos IIT vi.2/6 (p. 301-302, 103-111)

860 incipit liber tercius] om. CSV 867 est] om. CSV 873 diem?] die CSV | 876 hec passuri sitis] hoc passuri estis CSV —— 877 deberetis] debetis CSV —. 880/885 ut quicquid — et luxuriam] om. SV

AMOS

III

143

tum Dei, Leuitarum ordines et organorum Teperiens uarietates, 885

uos ad uoluptatem et luxuriam conferatis. ET BIBITIS IN FIALIS VINVM. Non ad sedandam sitim set ad opprimendum animum. Fiale sunt uasa uitrea — hialim enim Grece, uitrum Latine — et capacia, in quo

notatur eorum potationis auiditas. Et unguimini non ad labores corporis mitigandos oleo purissimo, set unguentis preciosissimis. 890

895

Cumque his deliciis affluatis, si quos uideritis perire de populo, nulla misericordia super eorum interfectione flectimini, set contempnitis quasi bruta animalia, et in suo cruore bestias pereuntes. Hunc eundem sensum Ezechiel sub pastorum ponit exemplo: Qui comedunt lac de ouibus, uestiuntur lanis, et quicquid primum est deuorant, et uulnerata non sanant, confracta non solidant, pereuntia non requirunt. SICVT DAVID PVTAVERVNT HABERE SE VASA CANTICI, etc. Id est: Sicut Dauid habuit uasa et instrumenta musice artis in quibus Deo placuit, sic isti putant se placere propter so-

lam uocum concrepationem, cum eorum cor longe esset a Deo.

900

905

Dauid uero et sono et maxime corde placebat. Quod ait: nichil paciebantur super contritione Iosepb, sic potest intelligi: quod super fratrum suorum angustia et contritione nullam habebant compassionem, sicut fratres Ioseph qui ex inuidia eum uendiderunt super malis que in seruitute passurus erat nullam habebant compassionem. Et nota quod pulcra usus est figura, proprium nomen, Toseph' scilicet, pro appellatiuo, quod est "fratris, ponens.

QVAPROPTER NVNC MIGRABVNT IN CAPITE TRANSMIGRANTIVM. Quia hec agunt principes ipsi primi captiui ducentur. Et hoc nunc, id

est in presenti. Non enim differtur pena eorum in futurum. AVFEpo910 RETVR FACTIO LASCIVIENTIVM. Post principes collectio lasciuientis habuerunt consensum unum simul qui ut captiuabitur puli simul

in uoluptatibus simul puniantur, et quorum una fuit luxuria, una

893/896 Ez. 34, 3-4 886/887 cfr IsID., (p. 302, 111-119)

Etym.

897/900

20, 5, I

888/896 HiER,

9o9 Glossa ord. in Am. 6:7.1-3 int. (p. 391a)

6:7.5 int. (p. 391a) ex HIER, Jn Amos III.vi.7/11 913 HIER., /7 Amos III.vi.7/11 (p. 306, 247-248)

set

Im Amos

Glossa ord. in Am. 6:5.2 marg. (p. 391a)

lll.vi.2/6 907/

910/912. Glossa ord. in Am. (p. 306, 245-246)

912/

$V —— 890 si] om. V, 887 hialim] haliCSV — 888 potationis] portationis 906 scilicet] om. CSV 896 habere se] se habere CSV GS $V 908 hec] hoc

144

6 , 8-II

915

AMOS

III

sit et pena. Factio est conspiratio et consensus malorum in unum, nec unquam in bona repperitur significatione. IvRAVIT DOMINVS IN ANIMA SVA, etc. Non habet Deus animam set nostro loquitur more, et nomine anime affectus diuine uoluntatis ostenditur. Iurauit ergo in sua uoluntate: Detestor ego superbiam

lacob. Abicio et abominor superbiam specialiter x, uel generaliter Xii tribuum. TRADAM CIVITATEM CVM HABITATORIBVS SVIS. Assiriis uel Romanis tradam Samariam uel Ierusalem uel quascumque ciuitates eiusdem terre. QVOD SI RELIQVI FVERINT X. Si remanserint de captiuitate x, ipsi morientur fame et pestilentia. Et propinquus, siue uicinus, comburet eum. Qui mortuus fuerit ut efferat ossa de 925

930

domo, quia pre morientium turbis integra corpora efferri non potuerunt, nec singulis corporibus sepultura impendi, cumque lassus fuerit asportando, interrogabit eum qui in penetralibus domus est utrum supersint quos sibi tradere debeat. Et ille respondebit: Finis est. llle qui deintus corpora expellebat respondebit: Non habeo quod tibi tradam ad sepeliendum. TACE ET NON RECORDERIS NOMINIS DOMINI. Ille qui corpora cremat, antequam ille iuret se non habere quod tradat, imperat ut taceat et non recordetur nominis Domini, quia apud Israel nomen Domini in tantam uenerat

obliuionem et odium quod nec malis pressi nec tribulationibus compulsi dignabantur audire nomen Domini. QVIA ECCE DOMINVS MANDABIT, etc. Precipiet Dominus ministris suis, Assiriis et Chaldeis, et per eos percutiet, quia dabit eis uirtu-

tem percutiendi. DOMVM MAIOREM RVINIS. Decem tribus que plus peccauerunt eterna captiuitate ferientur. ET DOMVM MINOREM SCISSIONIBVS. Domus Iuda in qua erat Templum scindetur quidem, set 940 post septuaginta annos resarcietur. QVONIAM CONVERTISTIS IN AMA-

916/917 nostro — uoluntate] Glossa ord. in Am. 6:8. marg. (p. 391ab) 918/919 Glossa ord. in Am. 6:8.1 int. (p. 391a) 919/925 Glossa ord. in Am.

6:8.3-6:10.3

int. (p. 391b), cfr HiER., 22 Amos

IILvi.7/11 Cp. 307, 277-283)

925/930 HIER., In Amos III.vi.7/11 (p. 307, 283-289) 930/934 Glossa ord. in Am. 6:11.1 marg. Cp. 391b), cfr HIER., In Amos IILvi./11 (p. 307, 289-293) 935/940 Glossa ord. in Am. III.vi.12/15 (p. 309, 362-370)

914 nec unquam] et nunquam

6:12.1-3

CSV

int. (p. 391b),

cfr HIER,

915 etc] om. CSV

In Amos

919 ciuita-

tem] cunctum et C, cuncta V, quid S incertum 923 siue] suis $, sum CV 930 nominis] nomine CS V 930/931 cremat antequam — ut taceat] om.

SV 931 recordetur] recordatur $ V 936 assiriis et chaldeis] et chaldeis et asyriis CSV 937 quel qui CSV — 939 scindetur] scindere $ V

AMOS

III

I45

RITVDINEM IVDICIVM, etc. Quare de equo et bubalo premiserit manifestat: Quoniam conuertistis. Cum hec animalia seruent naturam, filii Israel non seruauerunt naturam suam. Equi enim in

petrosis locis non currunt; bos siluestris non potest domari ut 945

suscipiat aratrum. Cum igitur equi et bubali non possint mutare naturam suam, uos mutastis naturam Dei, quia suauem et

mansuetum ad iracundiam prouocastis, et iudicium, id est Deum iuste iudicantem, in amaritudinem, scilicet in iram et furorem, conuertistis. ET FRVCTVS IVSTICIE IN ABSINTHIVM. Eundem sensum 950

aliis uerbis replicat. Vel fructum iusticie bonam appellat operationem. In furorem iudicium conuertit, qui iratus iudicat, et hic nullum uel amarum fructum capit de iusticia. QVI LETAMINI IN NICHILI. Vel in ydolo et uitulis aureis qui nichil sunt, dicente Hester: Domine, ne tradas sceptrum tuum his qui non sunt. Vel: in nichili, id

955

960

est in mendacio. Qui propria fortitudine putatis assumpsisse uos cornua, id est potentiam et reges, quibus uentilaretis inimicos. Dicebant x tribus quod in sua fortitudine elegissent leroboam et filios eius contra Dei uoluntatem. ECCE ENIM, etc. Quia igitur ista fecistis, ecce ego suscitabo super uos domus, maior et minor, gentem seuissimam Assiriorum et Chaldeorum, et conteret uos a prin-

cipio terre promissionis usque ad terminum eius. Et hoc est: ab introitu Ematb usque ad torrentem deserti. Emath autem que et Antiochia in principio est terre promissionis, et ex alia parte terminatur torrente deserti qui decurrit inter Pelusium et Rinocoru-

965

lam ciuitates.

953/954

Esth. 14, 11

943/947 Glossa ord. 941/943 Glossa ord. in Am. 6:13.1 marg. Cp. 391b) in Am. 6:13.1-3 int. (p. 391b) ex HIER, In Amos IIL.vi.12/15 (p. 309, 373-379) 950/ 948 iuste iudicantem] Glossa ord. in Am. 6:13.5 int. Cp. 391b) 951/952 Glossa ord. in Am. 951 Glossa ord. in Am. 6:15.6 int. (p. 391b) 6:13.2 marg. (p. 391b)

953/956

HiER., /n Amos

SV

958 quia

IIL.vi.12/15 Cp. 309-310, 379-

958/961 HIER., 957/958 Glossa ord. in Am. 6:141 marg. (p. 391b) 384) 392a) In Amos IL vi.12/15 (p. 310, 384-387) et Glossa ord. in Am. 6:15.3-5 int. (p. Amos In HiER., cfr 392a), (p. marg. 6:15.2 Am. in ord. 962/965 Glossa IIT vi.12/15 (p. 310, 391-400)

946 suauem]

suaue

959 domus] om. CSV

igitur

ista]

quid

igitur

GSV

146

AMOS III HEC OSTENDIT MICHI DEVS: ET ECCE FICTOR LOCVSTE, etc. Non tan-

7, 1-3

tum post multa scelera futura set etiam que proximi temporis sunt propheticus sermo predicit. Solemus enim plus terreri malis nostri temporis quam futuri. Dicit ergo in proximo uenturum Senna970

cherib cum infinita multitudine, et post eum Nabugodonosor. ‘Hec’ non debet referri ad ea que iam dicta set que dicenda sunt. ET ECCE FICTOR LOCVSTE. Ipse Dominus creator Assiriorum qui per locustam designantur apparuit ei. Et est intelligendum quod uel

975

980

propheta Dominum quasi formantem locustam in specie qua sibi placuit uiderit, et in ea uastitatem futuram ab Assiriis uel Chaldeis intellexerit, uel in spiritu ipsa captiuitas ei reuelata sit, quam in tali locutionis figura demonstrauerit. IN PRINCIPIO GERMINANTIVM SEROTINI IMBRIS. Sicut locuste si in principio serotini imbris, id est uerno tempore, uenerint quando cuncta uirent et omnis ager parturit cuncta pene consumunt, sic Sennacherib adueniens dum floreret regnum x tribuum cuncta uastauit et captiuauit. Has autem locustas brucus innumerabilis sequebatur qui ueniebat post imbrem serotinum, et appellabatur tonsor uel tonsura regis, eo quod uniuersa uastauerit et nichil penitus reliquerit herbarum uirentium

985

990

in terra. Hunc autem tonsorem siue tonsuram Ysaias 'nouaculum' uocat, et que esset ista nouacula statim intulit: regem Assiriorum. Nouacula igitur et tonsor regis exercitus est Chaldeorum, qui in

modum bruci uniuersa populatus est, et non solum fruges, set et ligna, fenum, stipulamque consumpsit. Cum consumasset brucus qui uenerat post locustam comedere herbam terre, et propheta intelligeret quod uidebat, ad preces conuertitur et ait: Domine Deus, propicius esto, obsecro. Nolo in subuersionem populi mei mea uerba compleri. Nolo me ad hoc electum de pastorum nu-

985/986 Is. 7, 20

966/970 Glossa ord. in Am. 7:11 marg. (p. 392a), cfr HIER, In Amos IIT.vii.r/3 Cp. 313-314, 12-20 et 34-35) 971 Glossa ord. in Am. 7:13 int. (p. 392a) 972/973 creator — designantur] Glossa ord. in Am. 7:1.2 int. (p. 392a)

978/981 Glossa ord. in Am. 7:1.2 marg. Amos IIL.vii.1/3 (p. 313-314, 28-54)

966 hec]

hic

CSV

T

969 temporis

974 locustam] om. O T 979 sicut OT C 987 est] om. SV

993 mea] om.

SV

(p. 392a)

quam]

981/1004 HIER., In

quam

temporis

SV

cuncta] cunctam 7, tanta CS V 980 sic] 992 subuersionem] subuersione CSV

AMOS

III

147

mero ut ruinam x tribuum nuntiem. Quis enim suscitare poterit 995

Iacob nisi tu solus, quo allidente nullus est qui suscitet? Paruulus est lacob, et crebra hostium incursione deletus. Cumque ille precaretur et interioris hominis lacrimas funderet, misertus est Domi-

1000

nus super hoc et respondit: Non erit. Id est, non perdam omne genus Israel set reliquias saluabo. Vel certe sic accipiendum: duo pariter futura conspexit, primum locustam, deinde brucum. Pro utroque Dominum deprecatus est et in uno tantum exauditur, ui-

delicet ut brucus usque ad internetionem cuncta non uastet. Locusta autem uolitans quedam deuoret, quedam integra derelinquat. Aliter: HEC OSTENDIT MICHI DEVs, etc. Tria sunt que prophete 1005 ostensa

sunt, tres uastationes

quas terra sustinuit significantia:

duas sub Sennacherib, tercia sub Nabugodonosor, de qua in sequentibus agit dicens: Ecce Dominus uocabit iudicium ad ignem. Primum IOIO

IOIS

1020

apparuit ei Dominus,

formans

locustam

cum

primum

serotinus imber terram irrigaret, quando et herbe et segetes et arbores florem in fructum conuertunt. Deinde post serotinum imbrem brucus apparuit, quem iccirco quod exercitum Sennacherib omnia tonsurum significaret, Chaldeos scilicet qui tunc militabant sub Sennacherib, tonsorem appellat. Tercio in loco ignis ei uisus est, qui significabat Nabugodonosor, qui Templum succendit et urbem. Quando in quarto decimo anno Ezechie Sennacherib in Iudeam ascendit et omnes urbes Iuda munitas cepit atque uastauit, completa est uisio locuste. Quando autem cum Rapsace exercitum Chaldeorum cui preerat misit ad obsidendum Ierusalem, brucus locustam sequens omnia totondit. ET FACTVM EST CVM CONSVMASSET HERBE COMEDERE. Cum exercitus Chaldeorum fere omnia uastasset, timens propheta quod nec saltem ulle reliquie remanerent, ad preces conuertitur dicens: Domine Deus, propicius esto, obsecro. Et in quo uelit eum esse propicium subdit: ut

1016/1017 IV Reg. 18, 15

1015/1016 cfr IV Reg. 25, 9 1008 Am. 7,4 1018/1020 IV Reg. 18, 17 sqq.

1012/1016 cfr HiER., In Amos III.vii.4/6 (p. 326, 110-114)

1008 iudicium] dicens CSV, ad iudicium add. O 1019 exercitum] 1018 cum] est CSV Sas i021 herbe comedere]h. co. recondit CS V

1012 quem] quando

1020 extitit SV OT, habeo CSV

totondit]

148

AMOS III

lacob, populum scilicet duarum et x tribuum, qui corruerat et pene consumptus erat, misericorditer eleuaret. In quo exauditus

est. Vnde et subdit: Misertus est Dominus super boc, et dixit: Non eril, scilicet ut funditus terram brucus deuastet. Littera sic legitur: 1030

Hec, que dicturus sum, ostendit michi Dominus. Et ecce, subauditur apparuit, fictor locuste, Dominus scilicet formator locuste. IN PRINCIPIO SEROTINI IMBRIS. Cum primum serotinus imber adueniret,

qui imber est germinantium, subauditur: effector. Vel tunc adue-

1035

niens quando cuncta germinant. Vel: /n principio germinantium serotini imbris, id est, cum primum quelibet germinarent ex serotino imbre, et ecce serotinus, subauditur: imber apparuit. Et ecce post serotinum imbrem tonsor regis, brucus scilicet, significans tonsorem regis exercitum. ET FACTVM EST. Locutio est, sicut dicere solemus:

‘Accidit.’ Cum

consumasset,

tonsor scilicet comedere,

misertus est Dominus super boc, scilicet, ut non consumaret her1040

bam terre. Non erit, scilicet, ut consumetur herba terre, id est, ut

usque ad unum uastetur populus. Set suscitabo Iacob, quia ipse paruulus est, id est hostili gladio consumptus uel humiliatus est, uel suis uiribus impotens hostibus resistere. HEC OSTENDIT MICHI DOMINVS DEVS, etc. Hec scilicet que dictu-

7594-6

1045 rus sum. VOCABIT IVDICIVM AD IGNEM. Nabugodonosor dicitur iudicium, quia per eum cernere

iudicauit Dominus

inter creatorem

et creaturam.

populum qui noluit disQuem

Dominus

uocat

et

uenire precipit contra Iudam et Ierusalem. Vocat autem ut TempIOSO

lum et Ierusalem igne succendat et faciat in igne iudicium de eo qui quondam fuit populus suus. Cumque uenisset ignis ad iudicium ut impleret Domini iussionem, deuorauit abissum multam et comedit simul partem, cunctas urbes Iuda et Templum Domini quod uocabatur pars eius. Cumque hoc propheta uidisset, dixit ad Dominum, non ut supra: propicius esto obsecro, set: quiesce,

1054

Am.

7,2

1045/1047 Glossa ord. in Am. 7:4.2 marg. (p. 392b) In Amos IIL.vii.4/6 Cp. 316, 112-125)

1047/1058

HIER.,

1026 eleuaret] subleuaret CSV 1028 funditus] subditus CSV 1042 consumptus uel humiliatus est] consumptus est uel humiliatus C'S V, consumptus uel humiliatus J 1o44 deus]om. CSV 1045 sum] etc add. (LS 1049 igne] ignem CSV 1050 quondam] de eo add. SV 1051 multam] multum SV

AMOS III 1055

1060

1065

1070

1075

{10-13

1080

149

uel desine, ut quem cepisse iam uiderat cessare precibus impetraret, presertim cum nullus sit alius qui iacentem et paruulum et humiliatum Iacob ualeat suscitare nisi Dominus, qui potest captos in Chaldeamque translatos reducere in terram Iuda. HEC OSTENDIT MICHI DOMINVS: ET ECCE DOMINVS STABAT SVPER MVRVM

LITVM,

etc. Dominus

cernitur stans super murum,

et in

manu eius trulla cementarii, qua solent superinduci parietes, et non solum pulcritudinem accipere set et fortitudinem contra iniuriam imbrium et creberrimas tempestates. Dicit etiam quod deponet trullam in medio populi sui Israel, et cessare faciet atque torpere ut nequaquam ultra superinducat eum, et suo uestiat ac tueatur auxilio. Cumque Dominus protectionem suam et, ut ita dicam, parietis uestimentum trulla cessante subtraxerit, tunc demolientur excelsa ydolorum et sanctificationes x tribuum desolabuntur ut destituantur Dan et Bethel in quibus adorabantur uituli aurei. PONAM. Id est deponam, auferens auxilium meum. SVPERINDVCERE. Ornare et protegere eum murum. SANCTIFICATIONES IsRAEL. Vituli per quos putabant sanctificari. DESOLABVNTVR. Quia Assirii non solum principes et populum captiuauerunt set etiam uitulos destructos in precium redegerunt. CONSVRGAM SVPER DOMVM IEROBOAM IN GLADIO. Super familiam et filios eius. Ipse enim non fuit gladio interfectus. Iste leroboam fuit nepos Hieu. ET MISIT AMASIAS SACERDOS BETHEL, etc. Quasi pontifex audet mittere ad regem timens ne si populus conuertatur ad cultum Dei, ipse sacerdotii amittat gloriam. IN MEDIO DOMVS ISRAEL. In hoc contumelia tua, non mea. NON POTERIT TERRA SVSTINERE, etc. Tanta lo-

quar aduersus te et tuos ut habitatores terre sustinere non pos-

1070/ 1060/1070 HiER., / Amos III.vii.7/9 (p. 318, 186-190 et 195-202) 1072/1074 Glossa 1072 Glossa ord. in Am. 7:8.1-3 int. et 7:9.3 int. Cp. 392b) 1075/1076 Glossa ord. in Am. 7:9.4-5 int. ord. in Am. 7:9.1 marg. (p. 392b) 1077/1079 Glossa ord. in Am. 7:10.1 marg. (p. 392b) ex HiER., In (p. 392b) 1079/1082 Glossa ord. in Am. 7:10.1-2 Amos IILvii.ro/13 (p. 321, 289-291) Cp. 321, 288-289) IILvii.10/13 Amos /n HiER., ex 392b) (p. int. 1062/1063 iniuriam V 1064/1065 torpere] tem1071 et] om. CSV — 1074 redegerunt] redegepore C, corpore V ut uid. 1076 gladio interfectus] interadd. SV filiam familiam] 1075 rant SV 1078 conuertatur] CSV both 1077 bethel] fectus gladio CSV reuertatur CS V 1060 dominus cernitur stans super murum] om. imbrium] imbrium iniurias C V, ymbrius iniurias 5

1085

150

AMOS

III

sint. HEC ENIM DICIT AMOS,

etc. Que Dominus

dixerat Amasias

prophetam dixisse commemorat ut magis regem prouocet ad uindictam. IN GLADIO MORIETVR IEROBOAM. In hoc mentitur. Non enim dixit ‘morietur leroboam' set: Consurget super domum eius nisi egerit penitentiam. Si dixisset *morietur Ieroboam' uideretur non suscipere penitentiam. Set ait: Consurget Dominus, quasi comminans penam ut agat penitentiam. MIGRABIT. Nisi penituerit. ET DIXIT AMASIAS, etc. Cum Ieroboam uerba Amasie quasi uana re-

1090

spueret, ille assumit auctoritatem sacerdotis et dicit ad Amos: Qui uides, gradere, ‘uidentem’ (uocans) eum irrisorie et cata antifrasim; quod omnia mentiatur. Aut quia uidebat multos esse in populo qui eum libenter audirent, propter quod et regi mandauit: Congregationem facit contra te Amos, aperte iniuriam non audens

1095 facere ne audientes ledere uideatur. Vade, inquit, in terra Iuda in qua natus es, ubi libenter audiuntur insani, et comede ibi panem tuum, uel ibi uiue, uel exerce artem tuam per quam tibi reperias cibos, et ibi uaticinare, quia habes ibi multos quos consueuisti se-

ducere. Et in Bethel, ubi ego sum sacerdos, non ddicies ut proIIOO

phetes, quia sanctificatio regis est et domus

regni. Et hoc quasi

falsus sacerdos loquitur adulans regali fastigio ut non dicat: 'sanctificatio dei nostri est et domus ydoli,' set 'sanctificatio regis et domus regni." Mos est enim deos falsos colentibus ut quod faciunt regibus suis attribuant. Fn MEFS)

ET RESPONDIT AMOS ET DIXIT AD AMASIAM, etc. Quod ait: Non sum

IIOS

propheta, intellexit modo. Non enim semper spiritus prophetiam administrat prophetis, set ad tempus, et tunc recte dicuntur pro-

1082/1084

HIER., /rn Amos III vii.10/13 (p. 321, 300-302)

1084/1086

Glossa

ord. in Am. 7:11.2 int. (p. 392b) ex HIER., /n Amos IIL.vii.10/13 (p. 321, 303-307)

1086/1087

Glossa ord. in Am.

7:111 marg.

(p. 392b) ex HIER., In Amos

III. vii.10/13 (p. 321, 304-307) 1088 nisi penituerit] Glossa ord. in Am. 7:113 int. (p. 392b) 1089/1090 Glossa ord. in Am. 7:12.1 int. (p. 392b) 1091/ 1103 HIER., /n Amos III.vii.10/13 (p. 322, 318-333) 1103/1104 Glossa ord. in

Am.

7:13.1 marg. (p. 395a), cfr HiER., In Amos IlI.vii.1o/13 (p. 322, 333-335) 1105/1108 Glossa ord. in Am. 7:14.1 marg. (p. 393a)

1083 prophetam] propheta $V —— regem prouocet] prouocet regem C$ V 1086/1087 si dixisset — suscipere penitentiam] om. V — rogo dicit] dixit SY 1091 gradere] grande re SV uocans] scripsimus, om. CSV OT 1092 uidebat] uide SV 1099/1101 non adicies — falsus sacerdos] om. SV mor dicat] dicam CSV

AMOS

III

ISI

phete cum illuminantur. Vel humilitas est. Vel sic potius: Non sum prophetalis dignitatis homo. Vnde subdit: Et non sum filius promo phete, de prophetali stirpe descendens, set armentarius ego sum, bubulcus scilicet uel aliorum armentorum custos. VELLICANS SICOMoROS. Discerpens frondes sicomorum uel aliarum arborum ad pastum pecorum. Sicomorus idem quod rubus, afferens mora que pastorum famem depellant et folia que esuriem pecorum. Alii diIII$ cunt quod sicomorus sit ficus fatua, et quod sicomoros pro rubis posuerit, qui mora solent afferre. Er TVLIT ME DOMINVS, etc. Notat

II20

se ex humili ad excellentis officii dignitatem assumptum ut in hoc officio magis Deo precipienti quam sacerdoti prohibenti obedire debeat. VADE PROPHETA AD POPVLVM, etc. Quia humiliauit se, dicens: Non sum propbeta, statim spiritum prophetie meruit accipere. ET NVNC AVDI VERBVM DOMINI. Quia Domino, inquit, iubente

ut loquar, tu, Amasia, dicis michi: Noli prophetare super Israel, etc., audi que contra te Dominus comminatur. Quia ergo dixisti II25

michi: Non stillabis super domum ydoli — prophete enim dicuntur stillare, id est parua quedam de ira Dei annuntiare; nulla enim creatura posset totam iram omnipotentis sustinere —, quia hoc

dixisti michi, uxor tua in ciuitate fornicabitur, etc. Grandis dolor incredibilisque ignominia, quando maritus in media ciuitate presentibus cunctis uxoris iniuriam prohibere non potest. Non est 1130 tantus dolor in filia humiliata quantus in uxore, nec tantus dolor in occisa uxore quantus in filiis trucidatis. Maritus uxorem mallet

interfici quam pollui. Nec hoc sufficit ad iniuriam, nisi et terra ipsius funiculo ab hostibus diuidatur, et nouos cultores recipiat. Ipse

quoque Amasias qui nunc gloriatur in sacerdotii potestate nequa-

1108 uel humilitas est] Glossa ord. in Am. 7:14.2 int. (p. 393a) ex Hier., In un/ms Glossa ord. in Am. 7:14.4-5 int. Amos IILvii.14/17 (p. 324, 383) 1113/1114 Glossa ord. in Am. 7:14.2 marg. (p. 393a), cfr HIER., /n (p. 393a) 114/1u6 cfr HIER., [n Amos III. vii.14/17 Amos IIL vii.14/17 (p. 324, 405-407) III9/ u16/1ug Glossa ord. in Am. 7:315. int. (p. 3934) (p. 324, 400-404) 1121/1123 HIER., / Amos 1120 Glossa ord. in Am. 7:15.1 marg. (p. 393a) 1124/1126 Glossa ord. in Am. 7:16.1 marg. IIL.vii.r4/17 (p. 324-325, 411-414) 1126/1137 HIER., 2 Amos III.vii.14/17 (p. 325, 421-422 et 425-437) (p. 393a)

1108 sum] sic CSV custos]

custos

armentorum

nr

aliorum] scilicet add. CSV 7, armentorum

O

n6

tulit]

armentorum intulit

CSV

1130 filia hu1124 stillabis] stillabit O T' 1123 dixisti] dixistis CSV 1133 funiculo] funiculis CS V uxore] om. SV miliata] occisa uxore O 1134 nunc] om. CSV

ps II3$

1140

1145

AMOS III

quam morietur in terra sua, set eductus in captiuitatem morietur in terra que polluta est ydolis. Nec ante morietur nisi populum quem deceperat seruientem uideat atque captiuum.

HEC OSTENDIT MICHI DOMINVS DEVS: ET ECCE VNCINVS POMORVM, etc. Per uncinum intelligitur abbreuiatum tempus captiuitatis. Sicut uncino trahuntur rami arborum ad carpenda poma, ita proximare facit Dominus tempus captiuitatis. Quod ut apertius significetur, subditur: Venit finis, captiuitatis scilicet et interfectionis, super populum meum, generaliter autem super xii tribus. NON ADICIAM VLTRA VT PERTRANSEAM EVM. Non negligam neque impunita relinquam scelera eorum sicut solebam. ET STRIDEBVNT CARDINES TEMPLI. Vlulabunt pre nimia miseria habitantium, et est yperbolice dictum, quod cardines portarum

sentientes miseriarum

pondus

ululent. Et quia facit mentionem Templi quod erat Ierosolimis, hoc ad duas precipue tribus uidetur pertinere. IN DIE ILLA, captiuiI150

tatis scilicet. MVLTI MORIENTVR. Non omnes, quia et multi in captiuitatem ducentur. IN OMNI LOCO. Terre uestre. PROICIETVR SILEN-

TIVM. Captis uel occisis habitatoribus. AVDITE HOC QVI CONTERITIS PAVPERES, etc. Ne sine causa uideatur

8, 4-6

facta comminatio

1160

captiuitatis, commemorat

offensas

populi: O

Iuda et Israel, audite que scelera feceritis. Conteritis pauperem in iudicio ut fame et egestate confectus auferatur de terra. QVANDO TRANSIBIT MENSIS, etc. Sensus est: Vtinam transeant Kalende et Sabbata quando non licet quicquam uendere uel emere, ut apertis horreis liceat nobis frumenta uendenda exponere. VT DIMINVAMVS MENSVRAM ET AVGEAMVS SICLVM. Minorem in uendendis mercibus,

1139 Glossa ord. in Am. 8:1.2 marg. (p. 393b)

1139/1142. sicut — finis]

Glossa ord. in Am. 8:11 marg. (p. 393a) ex HIER., In Amos III.viii.1/5 (p. 326,

20-21) 1142/1145 Glossa ord. in Am. 8:2.1-3 int. (p. 393b) 1146/ 1149 Glossa ord. in Am. 8:3.1 marg. (p. 393b) ex Hier., In Amos IILviii.1/3 (Gn 327, 23) 1150/1151 cfr Glossa ord. im Am. 8:3.2-3 inl. (p. 393b) 1152 HIER., /n Amos III.viii.1/3 (p. 327, 33) 1153/1156 Glossa ord. in Am. 8:4.1 marg. (p. 393b), cfr HiER., 1m Amos IILviii.4/6 (p. 328, 84-90) 1158/ 1161 ut apertis - mensuram] Glossa ord. in Am. 8:5.2-3 int. (p. 393b), cfr HIER, In Amos III. viii.4/6 Cp. 328, 90-95)

1135 terra sua] terram suam S V 1138 hec] om. CSV 1140 trahuntur] CV carpenda] capienda CSV 1144 eum] eam C V 1148 facit] Tet On IVA 1154 commemorat] commeI153 conteritis] contempnitis S V mores CSV . offensas] offensam S V 1156 de terra] om. CS V 1159 nobis] uobis $ V. 1160 siclum] etc add. CSV

om.

AMOS

III

153

maiorem in emendis faciebant mensuram.Et sic mensuris et sta-

teris in uendendis et emendis diuersis utebantur. VT POSSIDEAMVS IN ARGENTO EGENOS, etc. Tam uiles habebant homines ut adimple1165

retur in eis quod supra dictum est: Vendidistis pro argento iustum, et pauperem pro calciamentis. Et in tantam rabiem prosilierunt, ut

non solum frumenta ad sustentationem corporum uenderent, set et purgamenta frumenti, puluerem et paleas tritico commiscentes. IVRAVIT DOMINVS IN SVPERBIAM IACOB, etc. Propter predicta iurauit Dominus contra superbiam Iacob, ut qui non comminanti, cre1170

1I7$

dant uel iuranti in humanam similitudinem, qui iuramenta tunc assumunt quando simplicibus uerbis non creditur. lurat autem Dominus quod non obliuiscatur usque ad finem operum eorum. Superbis enim Deus resistit, humilibus autem dat gratiam. Set omnia memoriter teneat quecumque peccauerint, et usque ad finem et iudicii tempus adducat, presertim cum aduersum superbos ipsa terra commoueatur, et lugeat habitator eius. Et ascendet sicut fluuius consummatio, et descendet sicut flumen Egypti ut qui egerit penitentiam ascendat cum fluuio ascendente, qui autem per-

1180

1185

seuauerit in delictis descendat sicut fluuius Egypti et ingressus mare absorbeatur. Et per hoc ostendit superbiam Iacob contra quam iurat Deus eternis suppliciis deuorandam. Aliter: Vsque adeo mala que predicta sunt dicit propheta Domino displicere et precipue quod superbe conculcauerunt pauperes, quod iure iurando confirmet se superbiam illorum profligaturum. Et more irati aposiopesi utitur dicens: Si oblitus fuero usque in finem opera eorum. Vel ‘si’ pro ‘non’ legatur. NVMQVID SVPER ISTO NON COMMOVEBITVR TERRA, etc. Quasi diceret: Pro isto

malo superbie omnes qui in terra sunt commouebuntur et de loco

1164/1165 Am. 2, 6

1163/1165

Glossa

ord.

1173 lac. 4, 6

in Am.

III.viii.4/6 (p. 328-329, 96-99)

8:6.3

int.

(p. 393b) ex

HiER,

1165/1167 Glossa ord. in Am.

/m Amos

8:611 marg.

1168/1181 HIER., 7n (p. 393b) ex HIER., x Amos III.viii.4/6 (p. 329, 99-102) S. VICT., In I Reg. ANDR. cfr 1186 145-158) et 140-143 330, Amos III.viii.7/8 (p. 14, 45 (CC CM, 53A, p. 54, 1603)

1166 corporum] pauperum C 5 V, temporum T 1173 deus resistit] resistit deus CSV

CSV

om.

S 1188

1177 ut] et CV

O, deest S

in terra sunt] sunt in terra CSV

180

1168 superbiam] et add. 1177/1179.

superbiam]

ut qui — egypti et]

potentiam

CS V

154

1190

II95

AMOS

III

suo transferentur, et a statu tranquillitatis sue turbabuntur, et iracundia et dolore concutientur, et in luctu erit omnis quicumque est habitator terre, et ascendet uniuersus populus ad montana et confragosa loca latibula fuge querens, sicut Nilus super terram Egypti solet ascendere, uel quilibet alius f/uuius ripas superinundans et uiciniora queque loca occupans. Et eicietur ui hostium a locis editis, et defluet ad plana terrarum ad quas captiuus ducendus est, sicut Nilus riuus Egypti de agris refluit in alueum. Et in die illa captiuitatis, quando hec fient, occidet sol meridie. Omnia miseris tenebrascent, etiam queque clarissima. ET TENEBRASCERE FACIAM TERRAM. Idem est quod premisit, set aliis uerbis. ET CONVERTAM FESTIVITATES IN LVCTVM. Tempora gaudii uertuntur in merorem.

ET INDVCA SVPER M OMNE DORSVM SACCVM. Vel spoliatiab hostibus, necessitate compulsi induentur ciliciis, nichil aliud habentes unde nuditatem suam operiant; uel afflictione sua Dominum placare cupientes congruo penitentium habitu uestientur. ET SVPER OMNE CAPVT CALVICIVM. Iuxta consuetudinem ueterum lugentium capita habuere caluicium, quod et Iob in mortibus liberorum fecisse legimus.

ET PONAM EAM QVASI LVCTVM

VNIGENITI. Tantus erit luctus et

tristicia ut uincat dolorem matris quem habet in morte unici filii. ET PONAM NOVISSIMA EIVS QVASI DIEM AMARVM. Nouissimam captiui-

tatem quasi diem mortis. ECCE DIES VENIVNT DICIT DOMINVS, ET MITTAM FAMEM IN TERRA, etc. Quia prophetas quos miserat Dominus ad populum audire noluit,

8, 11-14

I2IS

immo quia tanquam ueritatem ferre non sustinens quam loquebantur a se repulit et effugauit, iuste actum est ut etiam in necessitatibus suis cum uellent habere qui ueritatem eis diceret non ha-

berent. Et quoniam inter cetera que super eos uentura erant uastationis mala, ablaturus erat Dominus prophetas ab ipsis, ideo

1206/1207

1205/1207 ord. in Am.

Iob 1, 20

HIER., /n Amos III.viii.9/10 (p. 331, 177-179) 8:10.2 int. (p. 394a)

1209/1210

1207/1208

Glossa ord. in Am.

Glossa

8:10.3 int.

(p. 394a) 1192 confragosa] confragora SV 1198 tenebrascere] tenebrescere SV 1200 uertuntur] uertentur CSV 1204 penitentium] penitentie CSV 1206 mortibus] meroribus $, moribus V 1207 eam] eum CSV erit]

eratC SV — rau terra]terram CSV. — 1212 quia] om. OT 1215/1216 haberent] haberet CS V

OT — 1213 quia] qui

AMOS

1220

1225

III

155

dicit ex persona Domini: Et mittam famem in terra. Per id quod consequitur significat id quod antecedit. Per famem penuriam et indigentiam eorum a quibus possent audire uerbum Domini et eius scire consilium, prophetarum scilicet et sacerdotum, qui exigentibus eorum peccatis ab ipsis ablati sunt, iuxta quod scriptum est: Jam non est propheta. Quod dicit: in terra, quidam putant de omni terra intelligendum. Set potius intelligendum est de terra promissionis, ad quam specialiter prophete sermo dirigitur. ET COMMOVEBVNTVR A MARI VSQVE AD MARE. Vnusquisque de loco suo

in quo est ad alium locum transibit, querens si forte posset inuenire prophetam, et non inueniet. Quod dicit: a mari usque ad mare, potest intelligi: A mari occidentali usque ad Mare Rubrum 1230

et ab aquilone usque ad orientem querent uerbum Domini. Qui de tota terra intelligunt quod superius dictum est, dicunt quod mouebuntur a Britannico Occeano usque ad Athlanticum Occeanum, id est ab occidente ad meridiem, et ab aquilone usque

ad orientem, ut querant uerbum Domini. IN DIE ILLA DEFICIENT VIR1235

1240

GINES PVLCRE. Virgines pulcras Iudei synagogas interpretantur, et

iuuenes electos populi magistros. Hi deficient in siti, id est in penuria audiendi uerbum Domini. QVI IVRANT IN DELICTO SAMARIE ET DICVNT: VIVIT DEVS Tvvs DAN. Delictum Samarie uitulos aureos appellat. Vivit DEVS TVVS DAN. Sicut Dei iuramentum dicebatur: Víuo ego dicit Dominus, sic illi equa iurabant: Viuit deus tuus Dan. ET VIVIT VIA BERSABEE. Quia longo illuc et raro itinere commeabant propter reges Iude, iustos pariter et iniustos, ideo per uiam illam

iurabant. Et quia hoc fecerunt, iccirco corruent et non resurgent amplius, id est, non recipient eum statum quem prius habuerant. 1245 Vel possumus dicere quod in illa die quando emissurus est Do-

12230 DS 1773 59

1239/1240

Ier. 22, 24 et passim

1230/1236 HIER., 1223/1224 cfr HiER., Jn Amos IIL viii.1r/14 (p. 333, 244) 1238/1239 HIER., Jn Amos In Amos IlLviii.xz/14 (p. 333, 241-245 et 254-258) 1239/1240 Glossa ord. in Am. 8:4. int. IILviii.rr/i4 (p. 333, 259-261) IILviii.r1/14 Cp. 333, 263-267) Amos /n HiER., 1241/1244 (p. 394a)

1219 significat] 1218 et mittam] emitam CSV T 1233 1225 prophete sermo] sermo prophete CSV 1238/1239 delictum samarie — tuus dan] om. add. CSV iuramentum] iuramentum dei CSV —— 1240 equa] spatium 1241

uia]m. a. CSV

1243

corruent] corruant $V

consignificat SV Occidente] usque 1239 dei CSV in S, ecclesia C V

156

AMOS III

minus famem audiendi uerbum Dei in terra, uirginum et adoles-

9, I 1250

centium greges qui in tempore Amos iurabant in delicto Samarie et per deum Dan et uiam Bersabee, obsessi ab hostibus omnium rerum penuria, quam per sitim intelligit, perituri sint. Vip DOMINVM STANTEM SVPER ALTARE, etc. Precipit Dominus

prophete, siue ut multi putant angelo, qui reddendis peccatorum suppliciis mancipatus est ut percutiat cardines Templi, et commoueantur superliminaria. Si prophete precipitur, intelligendum

est ut percutienda predicat. Si angelo, ut hostibus inspiret ut percutiant. Cumque, ait, Templum propter maliciam hominum dissipatum fuerit et destructum et ira mea a sanctuario meo ceperit, unusquisque cognoscat se non posse euadere auaricia omnia possidente, et nouissima sua esse mortem nullaque presidia ad euadendam sententiam Dei posse succurrere. Littera sic legitur: PERCVTE CARDINEM. Predic percutiendum. Per cardinem in quo hostium uertitur totum Templum synedochice accipe. ET COMMO-

VEANTVR. Predic commouenda. AVARICIA ENIM IN CAPITE OMNIVM. Vel in principatibus et magistratibus, uel in singulis personis. ET NO-

VISSIMVM EORVM GLADIO INTERFICIAM. Abiectissimum et uilissimum quemque. Cui ideo parci solet quia minime posse nocere putatur. NON ERIT FVGA EIs. Non poterunt euadere. FvGIET, subauditur: aliquis ex eis, set non ideo putet se esse saluatum. Non enim sa/uabitur qui fugerit ex eis. , 2-5

SI DESCENDERINT VSQVE AD INFERNVM, INDE MANVS MEA EDVCET EOS. Qui supra dixerat: Non erit fuga eis; fugiet et non saluabitur qui fugerit, nunc ipsam fugam in partem secat, et yperbolice etiam si hoc et hoc fecerint eos euadere non posse testatur. Si descenderint usque ad infernum, sicut factum est in Dathan et Abiron qui ante sunt sepulti quam mortui. Nec ideo dicit: manus mea educet 1275 eos, quod ante resurrectionem aliquis retrahatur, set quod in in-

1270/1271

Am. 9, 1

1250/1253 HIER., In Amos IIL.ix.1 (p. 336, 14-17) IILix.r Cp. 336, 18-23) 1270/1280 HIER., In Amos et 85-88)

1246 dei] domini CSV

1255/1259 HIER., In Amos IILix.2/5 (p. 337-338, 71-78

1256 sanctuario] sancto CS V

1261 accipe]

accipere CSV — 1261/1262 commoueantur] moueantur $V — 1263 in'] om. 1267 set] si SY" ^ 32s quod*l'om. ON e. quid € pP SV

AMOS

1280

III

157

ferno positi in illius sint potestate. ET SI ASCENDERINT VSQVE IN CELVM, sicut Enoch et Helias cum corporibus rapti in celum, Dei reguntur arbitrio. Si absconditi fuerint in uertice carmeli, uel iuxta Fenicis terminos septemtrionali plaga, uel ad meridiem propter heremi uastitatem, inde scrutans auferam eos. ‘Scrutans’ dicit uel propter densissimam que ibi est siluam, uel propter diuersa montis latibula. ET SI CELAVERINT SE AB OCVLIS MEIS, etc. Id est, si uolue-

rint se abscondere ab oculis meis ut Ionas uoluit et ad fundum maris transire, ibi mandabo serpenti, draconi scilicet, uel Leuiathan, uel ceto, qui in mari habitant, et mordebit eos. ET SI ABIERINT IN CAPTIVITATEM CORAM INIMICIS SVIS, etc. Quod sub enigmate dixerat, apertius ponit. Mandabo gladio, ministris Sennacherib et Nabugodonosor, et occidet eos, nec seruitus liberabit eos. ET PONAM OCVLOS MEOS SVPER EOS IN MALVM. Qui superesse potuerint et mor1290 tem euadere, Dei aspectum non effugient, set ponet super eos oculos suos in malum et non in bonum, ut semper eos uisitet et ad penitentiam per tormenta compellat. Et hec facturum esse se dicit omnipotens Deus ad cuius tactum et nutum terre fundamenta quatiuntur et tabescunt, et omnis eius habitator planctu et luctu occupatur. Que ideo loquitur ut ostendat magnitudinem diuine 1295 potentie, ne forsitan uelit quid facere quod minatur, set uires non impleant uoluntatem. ET ASCENDET SICVT RIVVS, etc. Vt supra. QVI EDIFICAT IN CELO ASCENSIONEM SVAM. Subauditur: ipse faciet hec. Cotidie Deus edificat ascensionem suam in celo, cum sanc1300 tos suos de imis ad celestia trahit, quibus ipse presidet et in eis ascendit. Iste qui cotidie ascendit in sanctis fasciculum suum fundauit super terram. Iste fasciculus una Dei religione constrictus 1285

1283 cfr Ion. 1, 3 ord. im Am. 9:3.3 int. 1284/1285 uel leuiathan uel ceto] Glossa ord. in Am. 9:3.6 int. (p. 395a) ex Hier., In Amos IILix.2/5 1289/ 1286/1288 Glossa ord. in Am. 9:4.1-3 int. Cp. 395a) (p. 338, 91) 1298/1299 Glossa ord. in Am. 1297 HIER., In Amos II1.ix.2/5 Cp. 338, 99-108) 1299/1301 Glossa ord. in Am. 9:61 marg. (p. 395a) 9:6.1 int. (p. 395a)

1282/1283 si uolueruint — ionas uoluit] Glossa (p. 395a), cfr Hier., J Amos IILix.2/5 Cp. 338, 89)

1301/1304

HIER., / Amos IILix.6 (p. 340, 177-178 et 180-182)

1285 habitant] habitat S V 1293

tactum

et nutum]

1298 ipse] iste CSV GSVer

nutum

1288 seruitus] sua uirtus C, sua ueritas SV et tactum

GS

1302 dei] causa SV

1297

sicut] super SV

constrictus] constructus

158

AMOS

III

est. Vnde et ipsa religio a religando et in fascem Domini uin1305

1310

ciendo nomen accepit. Aliter: Tante potestatis dicitur Dominus esse ut uiam ascendendi in celum parare possit. Quod iccirco dicitur quia facile et ascendit et descendit cum uoluerit, tanquam si gradus uel ascensio parata esset qua ascenderetur. Et ipse super ipsam terram fundauit fasciculum suum. Pondus et honus ipsius terre non ab alio quam a se ipsa portari facit. QVI VOCAT AQVAS MARIS ET EFFVNDIT EAS. In aere et calore dulcoratas effundit aquas super faciem terre. Eius qui hec facit, Dominus nomen est.

9, 7-8

1315

1320

1325

1330

NVMQVID NON VT FILII ETHIOPVM VOS ESTIS MICHI, DICIT DOMINVS? etc. Gloriabantur Iudei quod erant de stirpe patrum quibus locutus est Deus, quod etiam de Egypto educti. Contra hoc dicit Dominus: Sicut creaui uos, ita et Ethiopes. Sicut eduxi uos de Egypto, ita et istos alios de diuersis partibus adduxi. Palestinos adduxi de Capadocia; Syros qui modo habitant in Damasco de Cyrene, que est ciuitas Libie ultra Egyptum. In Ysaia legimus: Transferetur populus Syrie Cyrenen. Vbi autem de Cyrene adducti sint Syri me legisse non recolo; factum tamen esse credendum est. Nec enim propheta mentitus est. Forsitan idem qui translati fuerant, postea sunt reducti. ECCE OCVLI DOMINI SVPER REGNVM PECCANS. Qui equali conditione sunt facti equali iudicii mei sententia punientur, et omnia impia regna absque personarum discretione subuertam. Vos

autem, popule meus filii Israel, percutiam in uirga et uisitabo peccata uestra, set non in perpetuum conteram et misericordiam meam a uobis non auferam, et quasi in cribro mundatos atque concussos mundabo et eligam, ut qui lapillus fuerit et per penitentiam roboratus, de cribro meo non excidat. Qui autem instar pulueris ceciderit in terram, percutiatur gladio, et moriantur pecca-

1318/1319 Am. 1, 5

1313/1316 Glossa ord. in Am. 9:7.1 marg. (p. 395a) 1316/1318 Glossa ord. in Am. 9:7.2-4 int. (p. 395a) 1322/1332. HIER., In Amos IILix.7/8 (p. 342, 241252)

1303 a religando et] a religando C, religando

SV —— 1306 quia] quod

SV

1314 educti] deducti CSV — 1319 sint] sunt CSV 1323 sunt facti] facti sunt CSV 1324 subuertam] conuertam SV 1327 cribro] crebro S T 1328 lapillus] O^*, lapsus CSV T, quid O^* incertum 1330 ceciderit]

deciderit

$V —— percutiatur] percutiantur CS V^

T

AMOS

III

159

tores populi mei non quia ante peccauerunt, set quia usque ad mortem in peccatis perseuerauerunt.

ECCE ENIM MANDABO, etc. Deus qui omnia pugillo concludit per magnitudinem suam quasi utraque manu tenens marginem terre 1335

quasi cribrum huc et illuc concutiet ut paleis et sordibus cadentibus ad terram solum frumentum remaneat. Et hoc ideo quia non credunt uaticiniis prophetarum, que peccantibus penam commi-

1340

nantur. Mandabo ministris meis, Antiocho Epifani et successoribus Alexandri, uel quibuslibet apud quos dispersus erit populus meus. ET CONCVTIAM DOMVM ISRAEL IN OMNIBVS GENTIBVS. Concuti et uexari et tribulari permittam, sicut concutitur,

subauditur: triti-

cum, in cribro, cuius undique lateribus uexatur. ET NON CADET LAPILLVS SVPER TERRAM. Lapillus in cribro frumento commixtus ipsum premit et conterit. Qui si forte de cribro lapsus fuerit cum tritico 1345 mitius agitur. Et est sensus: Non cessabit uexatio atque contritio a domo Israel, que in malo perseuerat et bona sibi promittit cum pessima expectare sit dignissima, donec penitus consumatur. De hiis enim agit qui pertinaciter in malo persistunt. Et hoc est quod 1350

subdit: In gladio morientur omnes peccatores, populi mei, qui dicunt: Non appropinquabit et non ueniet super nos malum. Vel sic: Qui inter triticum in cribro lapillus fuerit, id est, qui inter eos qui purgandi sunt in duricia impenitentie perseuerauerit, non cadet de cribro super terram, id est, perpetue concussioni et uexationi

1355

subiacebit. Triticum autem in horreum recondetur. IN DIE ILLA SVSCITABO TABERNACVLVM DAVID QVOD CECIDIT, etc. Iudei omnia carnaliter intelligentes hec interpretantur de tempore christi sui quem expectant, a quo Ierusalem reedificandam et regnum

Dauid restituendum putant. More Scripture propheta post

1333/1338 Glossa ord. in Am. 9:9.4 marg. (p. 3958), cfr HiER., /n Amos 1338/1339 ministris — alexandri] Glossa IILix.9/10 (p. 344, 295-299 et 311-313) ord. in Am. 9:9.1 int. (p. 395a) in Am. 9:9.4 int. (p. 395a)

1341/1342. subauditur triticum] Glossa ord. 1356/1358 Glossa ord. in Am. 9:11.2 marg.

(p. 395b), cfr HigR., Im Amos IILix.11/12 (p. 346, 382-383); cfr Pirke de Rabbi 1358/1359 Glossa ord. in Am. 9:11.1 marg. (p. 39sab) Eliezer 30 1340 domum israel in omnibus gentibus] popu1336 quia] quod C T 1348 malo] malis 1345 mitius] minus $V lus meus in gentibus CSV 1352 perseuerauerit] perseueraue1349 gladio] meo add. CSV (GSN runt STV

1354 horreum] horreo CSV

160

1360

AMOS

III

comminationem penarum leta promittit et prospera. Sancti autem apostoli ad resurrectionem Domini hoc capitulum referunt. Vr

POSSIDEANT RELIQVIAS YDVMEE. Vt tributarii scilicet sint eis qui remanserint de Ydumeis sicut fuerunt in diebus Dauid. ET OMNES NATIONES, subauditur: qui in circuitu erunt. EO QVOD INVOCATVM SIT, etc. Quia in nominis mei cultura perseuerauerunt patres eo-

rum. ECCE

DIES VENIVNT,

DICIT

DOMINVS,

etc. Suscitato

tabernaculo

Dauid quod ceciderat, quod quidam putant factum fuisse post reuersionem de Babilone, et reedificatis hiis que lapsa fuerant atque 1370

subuersa

describitur

rerum

omnium

abundantia,

quam

se

sperant Iudei in ultimis temporibus habituros. Et nota quod et in hoc propheta et in ceteris quecumque de edificatione Ierusalem et Templi et rerum omnium beatitudinem predicantur, Iudei in ultimo tempore uana sibi expectatione promittunt, et carnaliter implenda commemorant.

1359/1360 Act. 15, 13-18

1359/1360 cfr 1370

HiER,

HiER., /n Amos

Im

Amos

IlLix.n/12

(p.

345,

342-365)

1366/

IlLix.13/15 (p. 346-347, 405-407), cfr Glossa ord. in Am.

9:13.1 marg. (p. 395b) 1370/1374 HIER., /n Amos IILix.11/12 (p. 346, 380-384), cfr Pirke de Rabbi Eliezer 42

1361/1362. ut tributarii - de ydumeis] om. V ^ 1366 suscitato tabernaculo] suscitabo tabernaculum S T'^*, suscitabo tabernacula 774, suscito taberna-

cuo V

1570 inlom. CSV

137; uana] uaria

SV

— e?]om.

SVT — 1372 et templi] templi $ V

ANDREAS SVPER ABDIAM

IO

Visio ABDIE. Abdiam aiunt esse Hebrei qui sub Achab pauit centum prophetas in specubus qui non curuauerunt genu Baal et de vir milibus erant quos Helias arguitur ignorasse. Sepulcrum eius usque hodie cum mausoleo Helisei Prophete et Baptiste Iohannis in Sebaste uenerationi habetur, que olim Samaria dicebatur. Si autem queritur quare ponatur in titulo 'uisio Abdie' et nichil postea quod uisum est demonstretur, iuxta illud Ysaie: Vidi Dominum sedentem super solium excelsum, etc., de Deutronomio sumamus exemplum, in quo non solum res set et uerba uideri dicuntur. Attende, inquit, tibi, et conserua animam

tuam uebemen-

ter, ne forte obliuiscaris sermonum quos uiderunt oculi tui. Et Moyses uocem Domini qui ad eum loquebatur uidisse se dicit. Si ergo post uisionem inferuntur que dicta sunt et uidentur mentis I5

oculis que auribus percipi solent, recte uidens, quia prophete antea uocabantur uidentes, titulo prenotat uisionem. Et sicut supradiximus substantiuum uerbum subintelligitur, et est sensus: Hec

20

est uisio Abdie. Hzc picit Dominvs Devs AD EDOM. Esau fratrem Iacob appellatum fuisse Edom, quia propter rufam lenticulam primogenita uendiderat. Edom enim interpretatur rufus, et Seyr, id est pilosum, quia hispidus erat, in Genesi legimus. Vnus ergo atque idem tribus nominibus appellatur Esau, Edom, et Seyr, posseditque illam

2/4 cfr III Reg. r9, 18 22

8/9 Is. 6, 1

11/12. Deut. 4, 9

12/13 Ex. 20,

19/22. Gen. 25, 30-33

2/4 cfr Tal2/16 HIER., In Abdiam x (CC SL, 76, p. 352-353, 1-7 et 25-43) 16/17 ANDR. S. VICT., Super Os. 1, 1 (supra, p. 7, mud Bavli, Sanbedrin 39b 71-77) 19/24 Hirr., In Abdiam x (p. 354, 60-68)

1 andreas super abdiam] super abdiam V, deest in hebrei

esse

CSV

2/3 pauit centum]

centum

pauit

OTS — 2 esse hebrei] CSV

8 demon-

9 de deutronomio] deutronomio CSV T stretur] demonstratur CSV 13 ad eum loquebatur] loquebatur ad eum 10 sumamus] sumas SV CSV anna 15/16 antea] CSV referuntur 14 inferuntur] GS edom] eodem SVC“ SV 19 deus] om.

162

ABDIAS

regionem que nunc Gabalena dicitur, ubi habitant horrei. Vrbs 25

uero que Hebraice Edom et Grece Ydumea uocatur a nomine conditoris, uiculus est Palestine. Sicut autem Esau ex odio persecutus est fratrem suum,

ita Ydumei

semper erant inimici Iudeis,

contra quos hic propheta loquitur. Iudei frustra somniant contra urbem Romam 30

regnumque

Romanum

hanc fieri prophetiam, et

illud quod in Ysaia scriptum est: bonus duma, paululum littere apice commutato pro deleth legi posse res, et sonare ‘Romam.’ Vau quippe littera pro ‘u’ et ‘o’ in eorum lingua accipitur.

AVDITVM AVDIVIMVS A DOMINO, etc. Voces uel soni audiri solent. Quid est ergo quod dicit auditum audiuimus? An sensus an locutio est? Sciendum est ydioma esse Hebree locutionis ad inculcationem sententie multiplicare sermonem, iuxta illud: Zoquens locutus sum. Eadem igitur figura potest et hic notari. Quod dicit: audiuimus pluraliter ideo est quia fere omnes prophete locuntur contra Edom. ET LEGATVM AD GENTES MISIT. Sensus est: Gentibus

1-3

40

inspirauit ut contra Edom uenirent in prelium, acsi legatum ad eos misisset in hec uerba. SvRGITE, etc. Et ne in aliquo pigritentur, uel timeant Domini iussa contra Edom exequi, se socium et adiuto-

rem fore per eosdem mandat legatos. Et hoc est: Consurgamus aduersum eos in prelium. EvM. Edom scilicet. ECCE PARVVLVM DEDI 45

TE IN GENTIBVS,

etc. O Edom,

inquit, cum

sis minimus

ad compa-

rationem ceterarum gentium que sunt in circuitu, in superbiam erigeris. Et cum sis contemptibilis et pauper nec habens tecta edificiorum set habitans in speluncis — terra enim Ydumeorum sub

26/27

cfr Gen.

27, 41

SONS ETET

36/37

I Reg. 2, 30

24/28 Glossa ord. in Abd. 1:1.2 marg. (vol. 3, p. 396b) ex HIER., In Abdiam I (p. 355, 70-71 et 96-98), cfr Talmud Yerusbalmi, Ta'anit 1, 1, 64a 28/ 32 HiER., In Abdiam 1 (p. 355, 120-125) 35/37 cfr ANDR. S. VICT., In I Reg. 2, 30 (CC CM, 53A, p. 22, 573-576) 37/39 Hier., In Abdiam 1 (p. 356, 133-134) 44 Glossa ord. in Abd. 1:1.4 int. (p. 396b) 45/49 Glossa ord. in Abd. 1:1.3 marg. (p. 396b) ex HIER., In Abdiam 2/4 (p. 357, 172-177), et Glossa ord. in Abd. 1:3.1 int. (p. 396b)

29 regnumque] regnum OT

— 3o honus] onus CSV

— duma] diuina O

Jae 31 legi posse res] posse reslegi CS V — 32 uau quippe - lingua accipitur] om. C 35/36 inculcationem] incultionem $ V 38 fere omnes] omnes fere CSV 44 aduersum] aduersus CS V 48 habitans] habitas (SY

ABDIAS

$0

:

163

nimio calore sita est — quasi aquila in sublime extolleris, et tantum cogitatione intumescis ut inter sidera habitare te credas, etiam si ultra naturam celi alta more aquile posses penetrare, inde te detraherem et ad terram deducerem, dicit Dominus Deus. Aquila autem cunctis auibus altius uolitare, tantusque dicitur esse contuitus, ut cum super maria immobili penna feratur, nec humanis

55

60

pateat obtutibus, de tanta sublimitate pisciculos natare uideat, et cum iuxta litus fuerint tormenti instar descendere, raptamque predam pennis ad litus pertrahere. EXALTANTEM SOLIVM SVVM. Personam mutat, cuius crebra mutatio obscuritatem parit, precipue in prophetis. QvI DICIT IN CORDE SVO. Qui secum ista loquitur. Qvis ME DETRAHET IN TERRAM? Quasi diceret: Nullus. Littera sic legitur: Superbia extulit illum, Edom scilicet, exaltantem solium suum, al-

tum et eleuatum reputantem regnum suum, qui dicit in corde suo, (KC.

SI FVRES INTROISSENT AD TE, SI LATRONES PER NOCTEM, etc. Si fures

que in do65 et latrones qui nocte domos suffodere consueuerunt et

mibus sunt rapere, et absconditi in tenebris circuissent domus tue angulos, quomodo tunc conticeres? Quasi diceret: Plurimum trepidares et usque adeo quod nec mutum faceres. ‘Quomodo’ ad-

79

75

miratiue dictum est, et preteritum plusquamperfectum subiunctiui pro preterito imperfecto eiusdem posuit, 'conticuisses' scilicet pro 'conticeres.' Et tamen ipsi non raperent nisi que sibi sufficere putarent; et tamen aliquid uel per sacietatem uel per ignorantiam in domibus tuis relinquerent. Et hoc est: Norme furati essent sufficientia sibi? SI VINDEMIATORES INTROISSENT AD TE, etc. Item si uin-

demiatores uel hostili animo uel conducti a te uellent uindemiare uineam tuam, tamen aliquos racemos uitibus foliisque celatos relinquerent. Set Babilonii a Deo contra te missi omnia secreta tua

49/57 Hier., In Abdiam

60 Glossa ord.

2/4 (p. 357, 177-180 et 184-190)

64/67 HiER,, In Abdiam 5/6 (p. 359, 251-254) in Abd. 1:3.4 int. (p. 396b) marg. (p. 3973) ex HIER., In Abdiam 5/6 1:5.2 Abd. in ord. 71/78 Glossa (p. 359-360, 254-260)

go intumescis]

intus

nescis

C'S V

55/56 et cum]

etc.

CSV

56/

62 reputantem] reputans CSV 57 fuerint tormenti — ad litus] om. S 69 subiunctiui] subiuncti SV CSV om. etc.] 64 tel etc. add. CSV — 74 etc.) om. CSV raperent] imperent SV 71 tamen] non CSV 75 alad SV

164

ABDIAS

scrutati sunt, nichil in foraminibus et cauernis relinquentes. Quasi diceret: Fures et latrones et uindemiatores aliquid relinquerent, 80

set Babilonii nichil relinquent. QVOMODO SCRVTATI SVNT, etc. Ad-

miratiue. VSQVE AD TERMINOS EMISERVNT TE. Non una pars regionis per Babilonios uastata est, set usque ad finem regni tui peruenientes emiserunt te extra regnum tuum. ET OMNES VIRI FEDERIS TVI, etc. 85 Moabite et Ammonite prius federati tecum coniuncti sunt Assiriis ad te captiuandum.

INVALVERVNT

ADVERSVM

TE, etc. Ducendo

in

captiuitatem qui fuerant pacifici in presidio urbium suarum. Qvi COMEDENT TECVM. Qui tanta affinitate erant iuncti ut comederent panem tecum, insidiantur his qui ad te pertinent, ne quis effugiat. 90

8-9

NON EST PRVDENTIA IN EO. Per hoc patet quod stultus est Edom, qui non preuidit futuros hostes quos habebat amicos. NVMQVID NON IN DIE ILLA, DICIT DOMINVS, PERDAM SAPIENTES, etc. In die illa, scilicet cum hec contigerint, peribit sapientia de Ydumea et calliditas eius stulticia demonstrabitur. Prudentiam quoque ipse Dominus auferet de Monte Esau, id est, de montibus Seyr, uel quia urbs Ydumea in monte sita est, uel quia omnis illa regio, que ad austrum uergens confinis est heremo, preruptis montibus edita est. Hec eadem regio et Theman dicitur et Darom et Vaseph. ET TIMEBVNT FORTES TVI A MERIDIE. Cum ceperit audiri aduentus hostium et irrisio prius pacificorum, tunc fortes regni tui qui ha-

bitant in meridie, qui solebant pugnare pro ciuitate et prudenter dare consilia, timebunt. PROPTER INTERFECTIONEM, etc. Hec tibi inferentur, quia interfeci-

IO-II

105

sti germanum coniunctus Babiloniis obsidentibus Ierusalem, et ingredientibus portas eius, et mittentibus sortem pro diuisione predarum. Tu eorum eras socius, et in hostium numero uersaba-

82/84 Glossa ord. in Abd. 1:7.1 marg. (p. 397a) 85/91 Glossa ord. in Abd. 1:7.1-4 int. (p. 397a) 93 cum hec contigerint] Glossa ord. in Abd. 1:8.1 int. (p. 397a) 93/98 HIER., In Abdiam 8/9 (p. 362, 339-343 et 347-348) 99/ 102 Glossa ord. in Abd. 1:9.1 int. (p. 397a) ex HiER., In Abdiam 8/9 (p. 360, 349-351) 103/106 Glossa ord. in Abd. 1:10.1 marg. (p. 397a) ex HIER., In Abdiam 10/n (p. 361, 377-381) 106/107 HIER., Jn Abdiam 10/1 (p. 363, 381)

78 sunt] om. CSV 78/80 sunt nichil — set babilonii] om. S 8o relinquent] relinquunt CSV —— 82 emiserunt] miserunt CSV — 97 preruptis] preruptibus CSV — ros hec tibi inferentur] om. V —— 1o6 eras] eius SV

ABDIAS

;

165

ris. OPERIET TE CONFVSIO. Quando capieris ab hostibus, peribis in eternum, IIO

eterna captiuitate dampnatus.

IN DIE CVM STARES, etc.

Captiuitatis scilicet, cum Ioachim et alii per Nabugodonosor sunt ducti captiui. ALIENI. A Deo et a gente Israel. SORTEM. Quis quid tolleret. SvPER IERVSALEM. Spolia ciuitatis. ET NON DESPICIES IN DIE FRATRIS TVI, etc. Cum uenerit secunda uel tercia captiuitas duarum tribuum, non iunges te uictoribus, nec irridebis captiuos, quia et tu captiuus eris. SVPER FILIOS IVDA. Duas

IIS

tribus que regnabant in Ierusalem. IN DIE PERDITIONIS. Captiuitatis. ET NON MAGNIFICABIT OS TVVM. Magna loquendo quasi unus de uictoribus. NEQVE INGREDIERIS PORTAM, etc. Gratulabundus, quia et tu

similia patieris. NEQVE DESPICIES ET TV IN MALIS EIVS. lam aperte minatur sermo I20

propheticus Edom quia cum propter maliciam quam in fratrem exercuit ducetur captiuus de Monte Esau, ultra non despiciet fra-

trem suum euntem in captiuitatem sicut ante fecit. Cumque fugere ceperit per diuerticula et calles sibi notos ad solitudinem, non stabit in biuiis ut interficiat fugientes uel captiuitati hostium reseruet. QVONIAM IVXTA EST DIES DOMINI SVPER OMNES GENTES, etc. Vniuer125

sas gentes Erodoto teste usque ad Propontidem Sciticumque Mare et Ionium uel Egeum Assirii Babiloniique subiugauerunt. Set et iuxta leremiam: Calix aureus Babilon in manu Domini, inebrians omnes gentes. SICVT FECISTI FIET TIBI. Sicut occidisti Iudeos, 130 ita occideris ab hostibus. QVOMODO ENIM BIBISTI SVPER MONTEM SANCTVM MEVM, etc. Sicut cum Babiloniis letabaris de destructione Ierusalem, ubi erat altare meum et Templum, ita delectabuntur

109/110 IV Reg. 24, 12

128/129. ler. si, 7

112/ 107/11. Glossa ord. in Abd. 1:10.1-2 inl. et v:1r. 1-5 int. Cp. 397ab) u8 Glossa ord. in Abd. 1:12.1-2 int. 1:12.4-5 int. et 1:13.1 int. Cp. 397b), cfr HIER., 119/122. Glossa ord. in Abd. 1:12.1 marg. In Abdiam 12/13 (p. 364, 427-428) 122/124 Glossa ord. in (p. 397b) ex Hier., In Abdiam 12/13 (p. 364, 422-425) 125/ Abd. 1:14.1 int. (p. 397b) ex Hier., In Abdiam 12/13 (p. 365, 465-469) 15/16 Abdiam In HiER,, ex 397b) (p. marg. 1:15.1 Abd. in ord. 127 Glossa (p. 366, 505-508)

127/129

HiER., In Abdiam

15/16 (p. 366, 502-504)

129/

131/139. Glossa ord. in Abd. 130. Glossa ord. in Abd. 1:15.3 int. Cp. 397b) 367, 517116.1 marg. et 1:16.3 marg. (p. 3982) ex HIER., In Abdiam 15/16 (p. $24)

107 quando] quoniam

GSae

CSV

123 ceperit] cepit CS V

125 etc.] om.

166

ABDIAS

gentes in effusione sanguinis tui, quas tunc habebat Babilonius in presidio. ET ABSORBEBVNT ET ERVNT QVASI NON SINT. Non solum let135

abuntur in tua perditione, set etiam absorbebunt occidendo, ut

sint Ydumei quasi non sint. Vel ille gentes erunt quasi non sinl, quia qui te absorbent absorbebuntur a Medis. Et sicut Babilonii alias gentes, ita Babilonios Medi uicerunt, et Medos Macedones, Macedones autem Romani, Romanos Christus. Christus autem est 140

anicos. IN MONTE AVTEM SYON ERIT SALVATIO. Destructa Ydumea, sub Zo-

17-18

robabel reuertentur due tribus in Ierusalem sub sua libertate. ET ERIT SANCTVS. Vel Dominus reuersus ad Templum quod pro peccatis dimiserat ut faciat ipsum Templum sanctum, uel absolute sanctum, id est, sanctum sanctorum. Vel ipse Mons Syon erit sanc-

150

tus propter cultum Dei qui ibi celebrabitur. Et tunc qui reuersi fuerint, uel de duabus uel de x tribubus, pariter pugnabunt contra Ydumeos, quibus Ydumei non poterunt resistere sicut nec stipula igni. ET ERIT DOMVS IACORB, etc. Per Iacob duas tribus, per Ioseph x accipe. Hec omnia Iudei de tempore Antichristi interpretantur, quem pro Christo recipient, et quicquid contra Ydumeam

I9 155

dicitur

ipsi de Romano somniant imperio. Nos uero sub Zorobabel iam factum esse intelligimus. ET HEREDITABVNT HI QVI AD AVSTRVM MONTEM ESAV, etc. Reuerso Iuda in regnum hi, qui in meridie habitabant et habebant angustos terminos, occupabunt montana Ydumeorum, et qui de duabus tribubus prius erant in campestribus,

scilicet in Lidda, Emmaus,

Diospoli, Nicopoli, possidebunt v urbes Philistinorum: Gazam,

141/142

I Esdr. 2, 2

141/142 Glossa ord. in Abd. 1:17.1 int. (p. 398a) sanctum] Glossa ord. in Abd. 1:17.2 marg. (p. 398a) ex (p. 368, 560-561) 144/145 uel absolute — sanctorum] (p. 368, 561-562) 145/152 cfr Targum Ps.-Jonathan, sikta Rabbati 13, 2 152/153 Glossa ord. in Abd. 1:17.2 (p. 398a) 154/163 Glossa ord. in Abd. 1:19.1 marg. Abdiam 19 (p. 370-371, 635-653)

143/144 uel dominus — HiER., In Abdiam 17/18 Hirr., In Abdiam 17/18 Num. 24, 18-20 et Pemarg. et 1:18.1-2 marg. (p. 398a) ex HIER, In

"Ex GSE OM, GOW 140 anicos] legendum est grece àvikoq 144/ 145 uel absolute sanctum] om. CSV — 146 celebrabitur] frequentabitur CS V 147 uel de x tribubus] om. CSV — 149 igni] regni CSV — rgo antichristi] ante christi CSV SVO

ios) xssrell esti Sv

156 occupabunt]

occupabant

ABDIAS

;

167

Ascalonem, Azotum, Accaron, Geth. Dilatabitur etiam Iuda usque

160 Ephraim, ubi nunc est Neapolis, et ad regionem Samarie, ubi nunc est Sebaste. Beniamin uero cuius terminus est ab Ierusalem contra septemtrionem possidebit cunctam Arabiam, que prius ‘Galaad’ dicebatur, nunc Gerasa. ET TRANSMIGRATIONIS EXERCITVS HVIVS FILIORVM ISRAEL. Id est, illi

165 qui reuersi fuerint de x tribubus a captiuitate possidebunt omnia regna Chananeorum usque ad Sareptam, ubi uidua quondam pauit Heliam. ET TRANSMIGRATIO IERVSALEM QVE IN BOSFORO EST. Qui

de Ierusalem ciuitate translati fuerint in Bosforum, possidebunt ciuitates austri, que sunt in tribu Iuda. Reuersi enim in urbem 17o suam ea que urbi uicina sunt obtinebunt. Cumque hec expleta fuerint, sicut in Iudicum libro mittebat Dominus saluatores qui populum de captiuitate saluarent, sic ascendent et uenient in Montem Syon ut iudicent atque discernant quasi subiectum et

seruientem sibi Montem

Esau, id est, Ydumeos.

Subiugatisque

175 omnibus erit Domino regnum.

In Abdiam 20/21 164/167 Glossa ord. in Abd. 1:19.1 int. (p. 398a) ex HiER., (p. 398ab) ex int. 1:20.1-2 Abd. in ord. Glossa 167/170 (p. 372, 694-696) 170/175 HiER.,, In Abdiam 20/21 Hier., In Abdiam 20/21 (p. 372, 697-700) (p. 372, 701-706)

169 que] qui SV 166 usque ad sareptam] om. T 164 et] est SV is CSV subiugat isque] subiugat 174 — 173 discernant] discernent CSV

ANDREAS SVPER IONAM

Tradunt Hebrei Ionam fuisse filium uidue Sareptene quem Helias propheta mortuum suscitauit, matre postea dicente ad eum: Nunc cognoui quoniam uir Dei es tu, et uerbum Domini in ore

tuo uerum est, et ob hanc causam etiam ipsum puerum sic uocatum. 'Amathi' enim in lingua nostra ‘ueritatem’ sonat. Ex eo itaque quod uerum Helias locutus est, ille qui suscitatus est filius di-

10

I5

citur esse ueritatis. Fuit autem Ionas de Geth que est in Ophir, ubi sepulcrum eius ostenditur. Legimus Niniuen, regnante apud Hebreos Iosia, a rege Medorum Astiacha fuisse subuersam. Ex quo intelligimus primo tempore ad Ione predicationem acta penitentia Niniuitas ueniam consecutos, postea uero in pristinis uiciis perseuerantes Dei in se prouocasse sententiam. Prophetauit autem iisdem temporibus quibus Osee, Amos, et Ysaias. ET FACTVM EST VERBVM DOMINI AD IONAM, etc. More prophetali multa in spiritu uidens, ea que erant in mente coniungit cum his que sunt in uoce. SvRGE ET VADE IN NINIVEN, etc. Si iacenti uel se-

denti 'surge' dicitur, sensus est; si stanti uel ambulanti, locutio est.

ASCENDIT MALICIA EIVS CORAM ME. Tanta est eorum malicia et iniquitas quod a terris ad celum usque pertingat. ET SVRREXIT IONAs, etc. Scit propheta Spiritu Sancto sibi suggerente quod penitentia gentium ruina sit Iudeorum, et ideo amator patrie non tam saluti inuidet Niniues, quam non uult perire populum suum. Sciebat etiam Moyse orante Dominum occasionem

4/5 III Reg. 17, 24

8 IV Reg. 14, 25

2/3 Talmud Yerushalmi, Sukkab 5, x, ssa 2/14 Hier., In Ionam Prol. (CC SL, 76, p. 378-379, 35-42, 44, et 55-61) et Glossa ord. in Ion. x:x1 marg. (vol. 3, p. 399a) 9/10 HEROD., Hist. 1, 102-106 21/24 HIER., In Ionam i.3 (p. 380-381, 31-34) 24/32 Glossa ord. in Ion. 1:3.1 marg. (p. 399ab) ex HIER, In Ionam i.3 Cp. 381, 44-45)

1 andreas super ionam] scripsimus, sine titulo in O T S, andreas super ab-

diam C, super abdiam V ^*^, super ionam V "e". rec nem]a ione predicatione $V — 19 eorum] om. CSV usque ad celum CSV

II ad ione predicatio— 20 ad celum usque]

IONAS 25

30

;

169

liberationis Israelitarum accepisse, uiderat etiam conprophetas suos mitti ad Iudeos ad penitentiam prouocandos, Balaam etiam diuinum de salute prophetasse Iudeorum. Dolet ergo se solum electum qui mittatur ad ciuitatem hostium, ubi ydolorum cultus et Dei contemptus. Sciebat etiam quod si gentes crederent ludea excecaretur. Timet ergo ne suo tempore per occasionem sue predicationis gentibus conuersis Iudei penitus relinquerentur, et ideo fugit. Fugit autem putans quod iram Dei uitare posset in alieno

loco si Iudeam relinquat in qua solummodo Deum notum putabat. Tharsis secundum Iosephum ciuitas est Cilicie; secundum 35 quod in Paralipomenon legitur locus est Indie. Hebrei uero putant mare generaliter ‘tharsis’ uocari. Vnde: In spiritu uebementi conteres naues Tharsis, id est maris. Quod et fugitiuo et timido magis conuenit ut non certum fuge locum eligeret, set sufficeret ei quocumque eum mare deferret. Aliter: Verisimile uidetur quod ideo propheta fugere uoluit in 40 longinquam regionem Indie, quia simpliciter intelligens quod scriptum erat: Notus in Iudea Deus,

in Israel magnum

nomen

eius, quia si procul esset ab eo loco ubi Domini potentiam magnam esse credebat, manus eius se posse euadere crediderit. Cau45

sam autem quare fugerit ipse in sequentibus manifeste demon-

strat, dicens: Numquid Domine non est boc uerbum meum cum

adbuc essem in terra mea? Propter boc preoccupaui ut fugerem in Tbarsis. Propter boc, scilicet quia sciebam te esse facilem ad miserendum, preoccupaui ut fugerem in Tbarsis.

50

ET DESCENDIT IOPPEN, etc. Ioppe portus est Iudee in quo usque

hodie monstrantur saxa quibus Andromeda ligata Persei est liberata auxilio. ‘Descendit’ dicit secundum situm regionis. INVENIT NAVEM EVNTEM IN THARSIS. Funem scilicet soluentem in littore et in-

24/35 eGHINPOLSOO

36

36/37 Ps. 47, 8

12/458 0508575 02,

49 lon.

ATO. 34/39 Glossa ord. in Ion. 32/34 Glossa ord. in Ion. 1:3.1 int. Cp. 399b) 50/55 Glossa ord. 1:3.2 marg. (p. 399b) ex HIER., In Jonam i.5 Cp. 381, 55-67) in Ion. 1:3.1-5 int. (p. 399b) ex HIER., In Ionam

i.3 Cp. 383, 104-117)

27 se solum] prophetas SV 25 conprophetas] 32 uitare posset] posset uitare CSV, euitare posset O 52 dicit] dicens 7, inquit CSV so etc.] om. CSV IVa

solum se CSV 48 te] om. SV 53 funem] finem

ae

55

60

IONAS

gredientem mare. ET DEDIT NAVLVM Elvs. Mercedem subuectionis. ET DESCENDIT IN EAM. Vt fugitiuus sollicite latebras querens. Ex his uerbis patet quod ad certum et destinatum ire uoluerit locum. Quis enim dat precium subuectionis nisi ut ad certum locum transportetur? Set nec ipsi negotiatores sic intrant maria ut non ad certa tendant loca. Piratarum est sic pelagus intrare, ut huc illucque perfreta uagantes predam querant ubicumque inueniant. Ipsi tamen ea maxime si licuerit maris loca frequentant ubi frequentior solet esse transmeatio negotiatorum. An tante fuit propheta simplicitatis ut tantum in terra et non in mari Deum crederet esse potentem, et iccirco relictis terris ad maria transiret, et tales nautas

nullas uellent attingere terras? An tale fuit prophete propositum, ut ad mare transiens quocumque euntes nautas inueniret, una cum eis comes nauigationis iret, casuque acciderit ut nauem euntem in Tharsis inueni-

65 quereret qui tantum in mari conuersantes

ret? Verum contrarium uidetur quod ait: Preoccupaui, cum adhuc 79

75

essem in terra mea, ut fugerem in Tharsis. DOMINVS AVTEM MISIT VENTVM, etc. Deo aduersante nichil est securum. FACTA EST TEMPESTAS, cum prius omnia essent tranquilla. ET TIMVERVNT NAVTE, ET CLAMAVERVNT AD DEOS SVOS, etc. Arbitrantur nauem in solito honere pregrauari, et non intelligunt totum pondus esse fugitiui. Propheta timet; naute clamant unusquisque ad deum suum. Ignorantes ueritatem non ignorant prouidentiam,

et sub honore religionis sciunt aliquid esse uenerandum. Denique proiciunt honera in mare, ut magnitudinem fluctuum classis leuior transiliat. mM"

80

ET IONAS DESCENDIT AD INTERIORA NAVIS, etc. Aliis turbatis prop-

heta adeo securus et tranquillus describitur, ut in interioribus

nam

69/70

Ion. 4, 2

71/72

Glossa ord. in Ion. 1:4.1 int. et 1:4.2 int. (p. 399b) ex HIER., /n Io-

i.4 (p. 385, 177)

73/79 HIER, In Ionam

85 Glossa ord. in Ion. 1:5.2 marg. 197-206)

60 querant] om. OT runt $, occiderunt

V

i.s (p. 385, 183-188)

(p. 399b) ex HIER, In Ionam

63 mari] et add. CSV nauem]

nauim

C, naue

80/

1.5 Cp. 385-386,

68 acciderit] accide-

7, naum

SV

74 nauem]

suam add. CSV —— pregrauari] grauari CSV — 75 esse] om. CSV — fugitiui propheta — clamant unusquisque] fortasse legendum cum Hier. fugitiui prophete. Timent naute, clamat unusquisque 78 magnitudinem] magnitudine CSV 80 nauis] om. CSV

IONAS

&

6

*

171

nauis placido somno perfruatur. Vel potest dici quod conscius fuge et peccati, aliis ignorantibus causam tempestatis, ipse fluctus contra se intumescentes uidere non audet, et dormit non ex se85 curitate set ex tristicia, sicut et apostoli in passione Domini. ET ACCESSIT AD EVM GVBERNATOR, etc. Naturale est unumquemque in suo periculo de alio plus sperare. Vnde gubernator, id est proreta qui uectores timidos debuerat consolari, cernens discriminis magnitudinem excitat dormientem, et arguit improuide securitatis, commonetque ut ipse quoque pro uirili portione deprece90 tur Deum suum, ut quibus erat commune periculum, communis esset oratio. ET DIXIT VIR AD COLLEGAM SVVM, etc. Sepe experti naturam uen-

7-8

torum et tempestatum non uident ex solitis causis fluctus consur95

IOO

105

1, 9

gere. Quod si esset, sorte non quererent auctorem naufragii, nec per rem incertam certum cuperent uitare periculum. Nec statim

debemus sub hoc exemplo sortibus credere, uel electionem Mathie huic testimonio copulare. Non enim hoc actum est uirtute sortium, set uoluntate Dei qui sortes regebat incertas, cum priuilegia singulorum legem non possint facere communem. Voluntate Dei Pharao et Nabugodonosor indicio somniorum futura cognoscunt; nec tamen ubique somniis est credendum. ET DIXERVNT AD EVM: INDICA NOBIS, etc. Quem sors indicauerat cogunt propria uoce fateri quare contra eos ira Dei deseuiat. Interrogatur persona, item regio, ciuitas, et quid operis egisset unde iram contraxit, ut ex his cognoscatur et causa discriminis. Et mira breuitas notanda est.

ET DIXIT AD EOS: HEBREVS EGO SVM, etc. Non dixit: Tudeus sum,’ quod nomen imposuit scissura x tribuum a duabus, set 'Hebreus,'

8s cfr Matth. 26, 40-45

97/98 cfr Act. 1, 26

86/92 HiER., In Ionam i.6 (p. 386, 217-223)

93/96 Glossa ord. in Ion.

96/ r71 marg. (p. 400a) ex HIER, In Ilonam i.7 (p. 386-387, 235-240) 102. HiER., In Ionam i.7 (p. 387, 240-250) et Glossa ord. in Ion. 1:7.1 marg.

(p. 400a)

103/106

HiER., In Ionam

i.8 (p. 387, 264-269) et Glossa ord. in

107/109 Glossa ord. in Ion. 1:9.1 marg. (p. 4004) Ion. 1:8.1 marg. (p. 400a) ex Hier., In Jonam i.9 (p. 388, 279-281)

87 de alio] om.

SV

93 collegam]

94/ $, collegum V 97 debemus sub hoc 100 possint] possent SV

collegium

95 fluctus consurgere] consurgere fluctus CSV exemplo] sub hoc exemplo debemus CSV 106 mira] in ira CSV T

172

IIO

115

120

130

135

IONAS

quod nomen generale erat tam duabus quam x tribubus. ET DoMINVM DEVM CELI TIMEO. Non deos quos inuocatis et qui saluare non possunt, set Deum celi gui mare fecit et aridam. Mare, in quo fugio; aridam, de qua fugio. Et eleganter ad distinctionem maris non terra set arida nuncupatur, et in breui uniuersitatis factor ostenditur, qui et celi Dominus est et terre et maris. Queritur autem quomodo uerum dicere comprobetur: Dominum Deum celi ego timeo, cum eius precepta non faciat, nisi forte respondeamus quod et peccatores timeant Deum, seruorumque sit non diligere

set timere, quamquam in hoc loco timor pro cultu possit intelligi, iuxta sensum illorum qui audiebant et adhuc ignorabant Deum. ET TIMVERVNT VIRI TIMORE MAGNO, etc. Historie ordo preposterus est. Quia enim poterat dici nulla causa timoris fuit, ex eo quod eis confessus est propheta, dicens: Hebreus sum, etc., statim subnectitur quod iccirco timuerint, quia indicauerat eis se Domini fugere conspectum et eius non fecisse preceptum. Denique causantur et dicunt: Quid boc fecisti? Id est: Si times Deum, cur fugis? Si tante potentie predicas quem colis, quomodo putas eum te posse euadere? Timent autem timore magno quia intelligunt sanctum et sancte gentis uirum. De Ioppe soluentes funem Hebree gentis nouerant priuilegium, et tamen fugitiuum celare non possunt. Magnus est qui fugit, set maior ille qui querit. Non audent tradere; celare non possunt. Reprehendunt culpam; timorem confitentur. Rogant ut ipse remedio sit, qui auctor peccati fuerat. Vel certe quod dicunt: Quid hoc fecisti, non increpant set interrogant, uolentes nosse causam fuge, cur relicta terra in mari salutem querat. ET DIXERVNT AD EVM: QVID FACIEMVS TIBI? Propter te dicis uentos et maris gurgites concitatos. Exposuisti causam morbi; indica et

122

lon. 1, 9

110/119. HiER., In Jonam 1.10 (p. 388-389, 303-320) 135/137

HIER., In Jonam

i.9 (p. 388, 286-297) 120/134 HIER., In lonam 134 Glossa ord. in Ion. 1:10.1 marg. (p. 400b) i.11 (p. 389, 327-328)

110 qui] om. CSV 12 aridam] arida CSV 114 celi dominus] dominus celi C V, dicuntur celi S 17 sit non] non sit CSV 18 quamquam]

qua] quo CSV 116 nisi] ut CSV etiam add. CSV

I21 enim] non SV 123 domini] deum $ V 124 conspectum] aspectum CSV 128 de ioppe soluentes] bis T 135 et dixerunt ad eum] om. CSV

IONAS

:

Is

sanitatis. Ex tumore maris intelligimus iram Dei contra nos quod fugitiuum suscepimus. Set ne Dominus irascatur, quid faciemus; occidemus te ut hanc iram mitigemus? Cum uero cultor Dei sis, 140

tuum est imperare quid opus sit facto; nostrum autem est manus adhibere, ut sic auersa ira Dei cesset mare. Statimque historicus causam subiungit istius questionis dicens: Mare ibat et intumes-

cebat. Ibat, nutu Dei persequens fugitiuum; intumescebat, dum morantur naute asperius fiebat, et in maiores fluctus suscitabatur,

145 ostendens se ultionem creatoris non posse differre. ET DIXIT AD EOS: TOLLITE ME, etc. Me querit tempestas; me per-

12

dite ut mea morte uiuatis. SCIO ENIM EGO, etc. Non ignoro in meam

penam elementa turbari. Si sensero tempestatem, uos recipietis tranquillitatem. Animaduertenda fugitiui magnanimitas: non tergi

» 13

uersatur, non dissimulat, non negat, set confessus culpam libenter assumit et penam, se cupiens perire ne propter se ceteri pereant, et ad peccatum fuge sue aliene quoque necis addatur. ET REMIGABANT VIRI, etc. Protulerat contra se propheta senten-

14

terea nitebantur reuerti ad aridam, et discrimen effugere ne sanguinem funderent, magis uolentes perire quam reum perdere. ET CLAMAVERVNT AD DOMINVM, etc. Grandis uectorum fides; pe-

150

tiam; tamen in cultorem Dei non audebant manum mittere. Prop-

riclitantur ipsi et pro alterius anima deprecantur. Sciunt enim peiorem mortem peccati esse quam uite. ET NE DES SANGVINEM INNOCENTEM, etc. Contestantur Deum ut quod facturi sunt non sibi

reputetur ad culpam, et quodammodo dicunt: Nolumus interficere tuum prophetam, set iram tuam et ipse confessus est et tempestas loquitur. QVIA TV DOMINE SICVT VOLVISTI FECISTI. Voluntas tua

expletur per nostras manus.

137/141. Glossa ord. in Ion. v1 (p. 389,

330-331)

141/143

Hier,

marg. (p. 400a) et HIER., /n Jonam In Jonam

iai

(p. 389, 335-336)

i.i 143/

145 Glossa ord. in Ion. 1:11.3-4 int. (p. 400b) et Hign., 7n Jonam itt (p. 389, 146/149 Glossa ord. in Ion. 1:12.1-2 int. (p. 400b) ex HiER., In Jo340-341) nam

i.12 (p. 390, 347-354)

149/152. HiER., In. Jonam

i.12 (p. 390, 354-359)

153/156 HiER., n. Ionam i.13 Cp. 391, 384-388) et Glossa ord. in Ion. 1:13.1 157/164 Hier., In Ionam i.14 (p. 391, 404-411) marg. (p. 400b)

137 tumore] timore C$ V O^*, timorem ip

Ist et penam] penamque CSV 157 clamauerunt]

clamauit

CSV

putetur] repentem SV, reputes C

144 morantur] morentur 5 V

— 154 tamen] cum SV — rss et] om. SV uectorum]

ueterorum

S V

163 uoluisti] ita add. CSV

I61 re-

pa 4385

165

170

IONAS

ET TVLERVNT IONAM, etc. Non rapiunt, set cum honore et obsequio portantes miserunt in mare, non repugnantem set manus Dei

uoluntati prebentem. ET STETIT MARE, etc. Mare quod absente Iona irascitur, iam desideratum apprehendens tenet, gaudet, et confouet, et ex gaudio tranquillitas redit. ET PREPARAVIT DOMINVS PISCEM GRANDEM, etc. Vel ab initio cum conderet preparauit, uel iuxta nauem fecit uenire ut precipitem susciperet et pro morte habitaculum preberet, ut qui in naui iratum senserat Dominum, in morte sentiret propicium. ET ERAT IONAS IN VENTRE CETI, etc. Si quis querat quomodo in

175

uentre piscis uiuere propheta potuerit absque spiraculo aeris, responderi potest eum ibi non naturaliter set secundum Dei uirtutem et ex eius potentia uixisse, quamquam ex eo quem secum attraxerat aere potuit ex potentia Dei uixisse. ET ORAVIT IONAS AD DOMINVM, etc. Postquam se sospitem sensit

180

in utero ceti, ad Dei misericordiam exorandum conuertitur.

185

de futuro precatur, set de preterito gratias agit, indicans nobis quod eo tempore quo precipitatus in mare uidisset cetum et tantam corporis molem, et immanes rictus aperto se ore sorbere, Domini recordatus sit, et clamauerit, uel aquis cedentibus et clamore

CLAMAVI AD DOMINVM, etc. Non dixit ‘clamo,’ set ‘clamaui;’ nec

inueniente locum, uel toto cordis affectu. Ventrem

190

Zs

autem

inferi

aluum ceti intelligamus, qui tante fuit magnitudinis ut instar obtineret inferni. PROIECISTI ME IN PROFVNDVM. Patet quod Ionas clausus aluo ceti in profundissimo et in medio mari fuerit, fluminibusque uallatus sit. OMNES GVRGITES TVI, etc. Quod super Ionam tumentis maris fluctus transierint et detonuerit seua tempestas nulli dubium.

165/169 Glossa ord. in Ion. 1:15.1-2 int. et 1:15.4 int. (p. 400b) ex HIER., In lonam i.xg (p. 392, 426-435) 170/173 Glossa ord. in Ion. 2:11 marg. (p. 400b-401a) ex HIER., /n Jonam ii.1 (p. 393, 12-17) 179/180 Glossa ord. in lon. 2:2.1 int. (p. 401a) ex HIER, In Jonam ii.2/3 (p. 392, 68-70) 181/ 189 HIER., /n Jonam ii.3 (p. 395-396, 77-83 et 89-91) 189/191 HIER., /n Jonam ii.4 (p. 396, 98-100) 192/193 HIER., In Ionam ii.4 (p. 397, 126-127)

167 etc] om.

SV, et C

176 eum

ibi] ibi eum

CSV

quam ex — dei uixisse] om. V — 178 potuit] potuerit CS clamauit CSV — 192 etc.] om. CSV

177/178

quam-

18s clamauerit]

IONAS

]

175

VERVMTAMEN RVRSVM VIDEBO TEMPLVM, etc. Hoc quod in Greco

5] 195

dicitur ‘ara’ et habet uulgata editio ‘putas,’ interpretari potest igitur ut sit quasi propositionis et assumptionis, confirmationisque ac sillogismi extrema conclusio, non ex ambigentis incerto, set ex fiducia comprobantis, pro quo nos interpretati sumus 'uerumta-

200

men.' Ex Ione uero persona uel optantis uel confidentis affectu, liquido intelligi potest quod desideret in profundo maris positus uidere Templum Domini, et spiritu prophetali alibi sit et aliud contempletur. CIRCVMDEDERVNT ME AQVE, etc. Vsque ad animam dicit aquas se

circumdedisse, quia usque ad uite temporalis extinctionem eum 205 circumdederunt. PELAGVS COOPERVIT CAPVT MEVM, etc. Quod Ione caput pelagus operuerit et ad montium extrema descenderit et uenerit usque ad profunda terrarum, quibus quasi uectibus et columnis Dei uoluntate terre globus sustentatur, nulli dubium est. De quo et alibi di210

2,7

citur: Ego confirmaui columnas eius.

ET SVBLEVABIS DE CORRVPTIONE VITAM MEAM, etc. Super Iona autem ita intelligi potest quod qui in uentre ceti iuxta naturam cor-

porum corrumpi debuerat et in cibos bestie proficere, et per ue-

nas artusque diffundi, sospes et integrum manserit. Porro quod 215 ait: Domine Deus meus, blandientis affectus est, quod communem omnium Deum beneficii magnitudine suum et quasi proprium Deum senserit.

CVM ANXIARETVR IN ME ANIMA MEA, etc. Cum nullum aliud spera220

rem auxilium recordatio Domini michi saluti fuit, iuxta illud: Recordatus sum Domini, et letatus sum. Et cum desperarem salutem

et carnis fragilitas in medio uentre ceti nichil me de uita sperare

DIONDS

ZA PA

219/220

Ps. 76, 4 iuxta LXX

194/202 HtER., In lonam ii.5 (p. 398, 162-167 et 178-181)

203/205 cfr ELIE-

206/210 HiER., In Jonam ii.7 (p. 399, 208-211) ZER DE BEAVGENCY, ad loc. 218/223 HIER., /n Jonam (p. 401, 261-267) ii.7 211/217 HiER., In Jonam ii.8 (p. 401, 270-272 et 274-276)

194 rursum] rursus CSV

uidebo] om. O T

203 aquas se] se aquas CS V

210 de quo et alibi dicitur] om. T om. SV

218 in me] om. CSV

recordatus add. S

197 incerto] inito CSV

207 operuerit] cooperuerit CS V

209/

214/217 porro quod - deum senserit] mea etc.] iccirco in tribulatione domini

176

IONAS

permitteret, quicquid impossibile uidebatur Domini recordatione superatum est. VT VENIAT AD TE ORATIO MEA, etc. Iccirco in tribulatione Domini

2,

recordatus sum, ut de extremo maris oratio ascendat ad celum, et

ueniat ad Templum sanctum tuum, ad celum scilicet, in quo tu eterna frueris beatitudine, uel ad illud quod est Ierosolimis ubi tu habitas. Et nota quod nouo genere oratio fiat pro oratione, et precetur ut oratio illius conscendat ad Templum Dei. 230

2,

QVI CVSTODIVNT

VANITATES,

etc. Deus

natura

misericors

est, et

paratus ut saluet clementia quos non potest saluare iusticia. Nos

autem nostro uicio puram misericordiam et ultro se offerentem perdimus et relinquimus. Et nota quod non dixit: ‘qui faciunt uanitates’ — Vanitas quippe uanitatum et omnia uanitas - ne damp-

nare uideretur uniuersos et cuncto generi humano misericordiam denegare, set: qui custodiunt uanitates; qui transierunt in affectum cordis, qui non solum faciunt set ita custodiunt uanitates quasi diligant, et thesauros se putant inuenire. Nota etiam quod propheta in uentre ceti sui periculi oblitus de natura rerum gene-

rali sententia philosophatur. Misericordiam, inquit, suam derelinquent. Licet offensa sit misericordia, quam nos possumus ipsum intelligere Deum - Misericors enim et miserator est Dominus -, tamen eos qui custodiunt uanitatem non relinquit, non detestatur,

t2 ;

10

set expectat ut redeant. Illi uero instantem misericordiam et ultro se offerentem sponte propria derelinquunt. FRVSTRA. Sine causa uel inutiliter. EGO AVTEM IN VOCE LAVDIS, etc. Ecce quod laudatio in uoce immolatio est, et sacrificium laudis Domini honorificatio. QVECVMQVE

DA

BGCle

a, 2

242 Ps. 110, 4

224/227 cfr HIER., In Jonam In lonam

296-305) lonam

ii.8 (p. 402,

238/240 ii.9 (p. 402,

291-292)

ii.8 (p. 401-402, 230/238

287-290)

HIER.,

Glossa ord. in Ion. 2:9.2 marg. 305-308)

240/245

HIER.

228/229

In lonam

HIER,

ii.9 (p. 402,

(p. 401b) ex HIER., In

In Ionam

ii.9 (p. 402, 309-

314)

225/226 celum et — tuum ad] templum CSV 227 est ierosolimis] ierosolimis est CS V 228/229 TUL Gia 229 conscendat] condescendat CSV

241 quam] quaCSV S, derelinquet CV

PAS, Smell el. CAS et precetur] preca238 se] om. CSV

245 se] om. CSV — derelinquunt] derelinquent

IONAS

:

16777

vovi. Datur intelligi quod quedam uouerit pro salute adipiscenda, 250

Mil 3,1

que se Domino soluturum promittit. ET DIXIT DOMINVS PISCI, etc. Ecce quod etiam bruta Domini sentiunt imperium, et eius complent uoluntatem. ET FACTVM EST VERBVM DOMINI SECVNDO, etc. Non dicitur pro-

phete: ‘Quare non fecisti quod tibi fuerat imperatum, set sufficit ei 255

ad correptionem naufragii deuoratio, ut qui imperantem non sen-

serat Dominum, intelligeret liberantem. Set et superfluum est delinquenti seruo post plagas uelle imputare quod fecit, cum huius-

260

modi correptio non tam emendatio sit quam exprobratio. ET SVRREXIT IONAS, etc. Surrexit sine mora obediens. CIVITAS MAGNA. Tam ampla erat Niniue ut uix posset circuiri itinere trium dierum. At ille memor precepti et sui naufragii iter trium dierum festinatione unius diei compleuit. Quidam uero simpliciter intelligunt quod in tercia tantum parte urbis predicauerit, et ad reli-

quos confestim predicationis sermo peruenerit. 3,4

3,5

ET CLAMAVIT, etc. Quadragenarius numerus conuenit peccatoribus ieiunio, orationi, sacco, et lacrimis, et perseuerantie deprecandi. Hoc numero Moyses et Helias et ipse Dominus ieiunarunt. Hic numerus nobis indicitur ad preparandas animas nostras ad esum corporis Christi. ET CREDIDERVNT NINIVITE, etc. Dignus et uictus et habitus peni270 tentie ut qui offenderant Deum luxu et ambitione, eorum damp265

natione placeant per que prius offenderant. Saccus et ieiunium arma penitentie, auxilium peccatorum. Ante ieiunium et Sic sac-

cus. Ante quod occultum est, et postea quod palam; hoc semper

275

Deo, illud interdum exhibetur et hominibus. Et si e duobus necessariis unum est subtrahendum, magis ieiunium absque sacco quam saccum eligam absque ieiunio. Maior etas incipit, et usque

ad minorem peruenit. Nullus enim absque peccato, nec si unius

253/258 Glossa ord. in Ion. 3:1.1-2 marg. (p. 402a) et HIER., In Jonam iii.1/2 260/262 Glossa 259 Glossa ord. in Ion. 3:3.2 int. Cp. 401b) (p. 403, 7-13)

31-35) ord. in Ion. 3:3.2 marg. (p. 402a) ex HIER., In Ionam iii.3/4 (p. 404, ord. in Glossa 265/269 35-38) 404, (p. iii.3/4 Ionam In HiER., 262/264 270/ Ton. 3:4.3 marg. (p. 402a) ex HIER., In Ionam iii.3/4 (p. 405, 61-70) 287 Hier., In Jonam iii.s (p. 405-406, 81-99)

268 indicitur] 261 at ille — trium dierum] quod iter CV, quod tunc $ SV autem ante] 273 V 5 dederunt t] crediderun 270 uidetur CSV

ae

IONAS

diei fuerit uita eius et innumerabiles anni uite illius. Si enim stelle non sunt munde in conspectu Dei, quanto magis uermis et pu-

tredo, et hi qui peccato offendentis Adam tenentur obnoxii? Set et ordo pulcherrimus: precipit Deus prophete, propheta predicat ciuitati, prius uiri credunt et illis ieiunium predicantibus omnis 285

3, 6-9

etas sacco induitur. Viri non predicant saccum set tantum ieiunium, at uero hi quibus penitentia precipitur consequenter ad ieiunium saccum copulant, ut inanis uenter et habitus luctuosus ambitiosius Deum deprecetur. ET PERVENIT VERBVM AD REGEM NINIVES, etc. DE SOLIO SVO. De

throno et regali sede. VESTIMENTVM 290

295

svvM.

Regalem

purpuram.

SACCO. Cilicio, unde saccus fieri solet. SEDIT IN CINERE. Non solum

asperitate uestis se afflixit, set etiam immunda sessione humiliauit. ET CLAMAVIT, etc. Quidam hanc litteram sic legunt: Dicens, scilicet preco alta uoce, clamauit et dixit in Niniue ciuitate ex precepto regis et principum eius: Homines et iumenta, etc. Vel potius sic secundum Hebreos: Et clamauit rex quibuslibet audientibus ut manifestum esset edictum subsequens regis iussu fieri, et dixit dicere, id est precepit ut diceretur, in Niniue ex ore suo et principum eius hoc quod sequitur: Homines et iumenta, etc. ‘Regis’ dicit cum conuenientius posset dicere ‘suo,’ quia nomen dignitatis

300

est. IVMENTA ET BOVES ET PECORA NON GVSTENT, etc. Hec, quia ad homines pertinent et in eorum auxilium creata sunt, simul cum hominibus affligi iubentur, non tamen propter sua set hominum peccata. ET OPERIANTVR SACCIS HOMINES, etc. Tam homines quam iumenta iubet rex saccis operiri, ut et hominum uox et iumento-

305

rum afflictio clamor sit ad Dominum. A VIA SVA MALA. A peruersis cogitationibus, et ab iniquitate que in manibus est, id est ab iniquis operationibus. Possumus autem iumenta saccis operta sic in-

279/280

Iob 25, 5

292/294 cfr Glossa ord. in Ion. 3:7.1 marg. (p. 402b) 295/297 cfr RASHI, ad loc. 307/315 HIER., In Jonam iii.6/9 (p. 409-410, 212-217, 210-211, et 218221)

279 illius] eius CSV 285 penitentia precipitur] precipitur penitentie (CSI 286 uenter] uentus CSV 288 nineues etc.] fortasse legendum cum Vulg. nineue et surrexit suo] et add. CSV 304 hominum uox et] om. S et*] om. CSV

IONAS

179

terpretari, de his maxime testimoniis ubi legimus: Sol et luna induentur cilicio, et alibi: Induam celum sacco, pro lugubri scilicet 310

habitu, et merore atque tristicia, que metaforice saccus nominantur. Vel per homines et iumenta rationabiles et irrationabiles, per boues et pecora prudentes et simplices accipe. Illudque quod dicitur: Quis scit si conuertatur et ignoscat Deus, ideo ambiguum ponitur et incertum, ut dum homines dubii sunt de salute, fortius

315

agant penitentiam, et magis ad misericordiam prouocent Deum.

ET vIDIT DEVS OPERA EORVM, etc. Non uerba audiuit que Israel solebat sepe promittere: Faciemus omnia quecumque dixit Do-

Be LO

minus, set opera conspexit. Et qui mauult penitentiam peccatoris quam mortem, libenter mutauit sententiam, quia uidit eorum 320 opera commutata. Quin potius Deus perseuerauit in proposito suo, misereri uolens ab initio. Nemo enim punire desiderans quod

4,1 325

facturus est comminatur. MALICIAM. Afflictionem. ET AFFLICTVS EST IONAS, etc. Non contristatur quod gentium multitudo saluatur, set quod uidet gentem suam perire, et se de tanto numero prophetarum electum qui per salutem aliorum ruinam populi sui nuntiaret, iam quodammodo de salute Israelis desperans. Sic Dominus fleuit super Ierusalem, et noluit panem filiorum mittere canibus. Apostoli quoque primum predicant Israeli. Pau-

330

lus etiam optat anathema esse pro fratribus suis. Pulcre Ionas, id est dolens, tristis est usque ad mortem, quia ne periret populus Iudeorum quantum in se fuit multa perpessus est propheta laboriosus peregrinatione et naufragio pregrauatus. Vel sic: Afflictus

Bo»

est Ionas afflictione magna, quia intellexit Dominum ad misericordiam flexum propter ciuium humiliationem simul et afflictionem, egreque tulit aduersariam populo suo ciuitatem misericor-

308/309

cfr Apoc. 6, 12

309

ord. in Ion. 3:10.2 marg. (p. 402b) Matth. 24, 37-39 et Luc. 13, 34-35

Is. 50, 3

317/318

Ex. 24, 3 et 7, ex Glossa

327/328 cfr Marc. 7, 27 et Matth. 15, 26; 328/329 Rom. 9, 3 328 cfr Matth. 1o, 6

330 cfr Ion. 4, 3 et 9

316/322

HiER., /7 Jonam

iii.10 (p. 410, 235-242)

322 Glossa ord. in Ion.

323/332. Glossa ord. in Ion. 4:1.1-2 marg. (p. 402b) ex 3:10.1 int. (p. 402b) HiER., /n Jonam iv.1/2 (p. 411, 8-22)

SV — 317 solebat sepe] sepe solebat C 5 V 308/309 induentur]induantur 329 pulcre] pulcra SV est] om. CSV 323 V CS faciamus faciemus]

180

IONAS

diam esse consecutam, seque pseudoprophetam posse teneri eo quod prophetauerat quod non euenisset. OBSECRO DOMINE, etc. Sciebam te misericordem et hoc esse fac-

215225

turum, Nolui nuntiare truculentum, set potius preoccupaui fugere 340

in Tharsis. Si dicerem te clementem et misericordem, nullus ageret penitentiam. Si crudelem iudicem, sciebam hoc non esse tue

nature. In hoc ambiguo malui fugere quam uel penitentes lenitate decipere uel de te quod non eras predicare. Tolle igitur amimam meam. Et nota quod dicturus se iuste uoluisse fugere quodammodo iniusticie Deum arguit. Querelas ergo suas obsecrationis 345 exordio temperat. Quod enim ait ‘obsecro,’ blandientis affectu legendum, pro quo in Hebreo legitur ‘anna,’ quod est interiectio blandientis. TOLLE ANIMAM MEAM. Propheta tristatus uult mori ne 4,4

350

4,5

355

conuersa gentium multitudine Israel pereat in eternum. ET DIXIT DOMINVS: PVTASNE BENE IRASCERIS TV? Non ait ‘male iratus es,’ ne uideatur reprehendere contristatum. Nec ait ‘bene iratus es,’ ne sue contrairet sententie. Set interrogat ipsum iratum ut uel causas ire respondeat, uel si ipse tacuerit uerum Dei iudicium eius silentio comprobetur. ET EGRESSVS EST IONAS DE CIVITATE. Vel hoc per recapitulationem

360

minus ciuitati parceret, uel post spacium XL dierum reputans forte ne Dominus dum in afflictione essent eis pepercisset, set ea transacta facturus esset quod erat comminatus, ciuitatem egressus est. ET PREPARAVIT DEVS EDERAM, etc. Cucurbita uel edera genus est

dicitur ut prius factum sit, cum afflictus esset Ionas eo quod Do-

4,6

uirgulti, uel arbuscule lata habentis folia, et densissimam umbram

facientis, que per terram serpit et sine adminiculis quibus annita-

tur altiora non appetit. Set hanc preparauit Deus ut sine aliquibus sustentamentis in altum subito consurgens umbraculum preberet

336/337 cfr Rasut, ad loc. 338/344 Glossa ord. in Ion. 4:23 marg. (p. 402b) ex HIER., In Ionam iv.3 Cp. 412, 43-55) 344/348 Glossa ord. in Ion. 4:2.1 int. (p. 402b) ex HIER., In Jonam iv.3 (p. 412, 37-42)

348/349

HIER., In

lonam iv.3 (p. 412, 61-62) 350/354 Glossa ord. in Ion. 4:4.1 marg. (p. 402b) ex HiER., /n lonam iv.4 (p. 412-413, 69-75) 360/366 Glossa ord. in Ion. 4:6.2 marg. et 4:6.1 marg. (p. 403a) ex HIER., /n Jonam

iv.6 (p. 415, 142-149)

339 nolui] noli CSV 340 in] om. CSV avin SU) as (OES TF iudicem] om. CSV — 3s1 reprehendere] recomprehendere SV — 354 eius] esse CSV quibus] qui356 factum sit] sit factum SV — 362 sine] om. CSV busdam CSV

IONAS

365

1

181

prophete, in quo ostensa Dei uirtus est. In Hebreo ‘cyceion’ legi-

tur pro ‘cucurbita.’ Est autem genus uirgulti uel arbuscule lata habentis folia in modum pampini, et umbram densissimam sustinen-

370

EIO

375

380

tis, que Palestine creberrime nascitur et maxime in arenosis locis, mirumque in modum si sementem in terram ieceris cito confortata surgit in arborem, et intra paucos dies quam herbam uideras

arborem suspicis. Laborauerat enim estu et feruore solis. ET PARAVIT DEVS VERMEN, etc. Ascensus diluculi est cum primum incipit dilucescere. ET DIXIT DOMINVS AD IONAM: PVTASNE BENE IRASCERIS TV? etc. Super Niniuitis penitentibus et saluatis interrogatus propheta nichil respondit, set interrogationem Dei silentio comprobauit. Sciens clementem esse Deum et ignoscentem maliciis, de salute gentium non dolebat, set quia hic in siccata cucurbita aret Israel. Et cum distinctione interrogatus est: Bene irasceris tu super ederam, confidenter dicit: Bene contristor ego usque ad mortem. Non enim sic uolui saluare alios ut perirent alii, nec sic lucrari alienos ut meos

perderem. ET NON PARCAM CIVITATI MAGNE IN QVA SVNT PLVSQVAM CENTVM MILIA HOMINVM, QVI NESCIVNT QVID SIT INTER DEXTRAM ET SINISTRAM SVAM ET IVMENTA MVLTA? Hoc potest intelligi de etate lactantus sit numerus paruulorum, patet quod magna sit multitudo prouectioris etatis. Vel cum Niniue sit magna ciuitas, et in domo magna sint uasa non

385 tentium, que innocens est et simplex. Et cum

390

solum aurea et argentea set et fictilia, potest dici quod erat plurima multitudo que ante actam penitentiam ignorabat quid esset inter bonum et malum.

366/371 HiER., In Ionam

374/382. Glossa ord.

iv.6 (p. 414-415, 127-132)

in Ion. 4:9.1 marg. (p. 403a) ex HIER., In Jonam iv.9 (p. 417, 203-214) 390 Glossa ord. in Ion. 4:1.1 marg. (p. 403a) ex HIER., 12 lonam

384/ iv.10/u

(p. 419, 273-280)

365 cyceion]

CSV

condolebat

CSV

O^*,

cycein

O^*,

370 surgit] consurgit O^^ CSV

385/386

cyceinon

OV

eee

weycenon

T — 374 etc.] om. CSV

numerus

paruulorum]

paruulorum

388/389 plurima multitudo] multitudo plurima CSV

J, Gyeton

— 378 dolebat] numerus

ANDREAS SVPER MICHEAM

Micheas secundum Hebraicam Veritatem sextus est. Vnde quasi in corde uoluminis positus debet profunda continere misteria. Sermo Dei qui semper ad prophetas descendit fit quoque ad Micheam, qui interpretatur humilitas. Morasti, unde fuit Micheas, qui

usque hodie iuxta Eleutheropolim urbem Palestine haut grandis uiculus est, interpretatur heres. Quomodo ergo apud nos uotiua et quasi ad uirtutis auspicium imponuntur uocabula, uerbi gratia uictoris, casti, pii, probi, et appellatiua nomina uertuntur in prop-

ria, sic et apud Hebreos Micheas, Abdias, Zacharias, ceteraque his similia ex uirtutum merito uocabula liberis a parentibus imponuntur. VERBVM DOMINI QVOD FACTVM EST AD MICHEAM MOROSTITEN. Quicquid in sequenti tractatu continetur est uerbum Domini quod factum est ad Micbeam,

20

id est demonstratum,

reuelatum, uel man-

datum Michee de Morasti. Quando autem factum sit ad eum uerbum Domini, subdit: in diebus loathbam, Achaz, Ezechie, etc. Sub Ozie prophetare ceperunt Osee, Amos, et Ysaias, post quos factum est uerbum Domini ad Micheam. Ex quo intelligimus Micheam Ozie temporibus non prophetasse, set filii eius Ioathan, post quem regnauit Achaz, Ezechia in regnum patris sui Achaz succedente, sub quo x tribus ab Assiriis in captiuitatem ducte sunt. Quantum ergo ad historiam pertinet secundum ordinem captiuitatis, quia primum capta est Samaria metropolis Israel et postea Ie-

25

rusalem urbs Iude, prophetie titulus ponitur primum de Samaria et secundo de Ierusalem.

19/22 cir IV Regus, 32.16, 0-17, 10

2/5 Glossa ord. in Mich. 1:1.3 marg. et 1:1.2 marg. (vol. 3, p. 403b) ex HIER., In Psy Michaeam

Prol. (CC SL, 76, p. 421, 1-9)

5/12 HiER., In Micbaeam

(p. 421, 9-11 et 19-23)

18 Glossa ord. in Mich, 1:1.4 marg. (p. 403b)

26 HIER., In Michaeam

Li. (p. 422, 5 et 7-14)

1 andreas super micheam] deest in OT S 8 Verbil et mrs, ete Oeo CESTA

7 uotiua]

nomina

Prol.

18/

CSV

MICHEAS I

:

183

AVDITE POPVLI OMNES ET ATTENDAT TERRA, etc. Populus proprie

2-5

dicitur multitudo hominum in una ciuitate cohabitantium. Preci30

pit itaque propheta ut singule ciuitates et cetera terra, que est in opidis et municipiis et uillis, et tota communiter multitudo siue

ciuium siue agricolarum diligenter attendat his que dicturus est. Inuocatque Dominum in testem ne possint negare sibi fuisse predictum. Quodque addit: de Templo sancto suo, innuit Dominum in Templo commorari, et non in Dan uel Bethel ubi ydola. QviA 25) ECCE DOMINVS EGREDIETVR DE LOCO SVO, etc. Humano more de Domino loquitur, dicens eum egressurum esse de loco suo, de celo scilicet, et descensurum et calcaturum super excelsa terre. Quasi diceret: Veniet Dominus et descendet super excelsa terre Samarie ut tradat eam in manu hostili. ET CONSVMENTVR MONTES SVBTVS EVM. 40 Vel simpliciter intelligendum quod edita terrarum loca maiestatem aduenientis Domini non sustinentia tabescent, sicut factum legimus in Monte Syna qui sicut scriptum est fumabat et tremebat a facie Domini. Et quia in igne Dominus uenire solet, ideo ait: Valles, scilicet per quas transiturus est Dominus, scindentur sicut 45 defluit cera a facie ignis, et sicut aque que prono cursu feruntur in preceps. Vel per montes et ualles metaforice sublimes et humiles in populo intelligit, qui tradente Domino pariter ab hostibus uastabuntur. Ft ne crudelis uideretur talia et tanta inferens populo causam tantorum propheta subdit malorum, dicens: /n scelere Ia50 cob omne istud, etc. Propter scelus domus lacob et propter peccata domus Israel omne malum istud eueniet. Vel sic: O Samaria et o Ierusalem, audite diligenter et attendite Dominum de Templo sancto suo uobis testificantem et predicentem quecumque facturus est: Ecce egredietur de loco suo. Qui natura clemens est, uestri causa 55 enim mitis est et benignus et cuius personam crudelitatis quam non habet cogitur assumere, e des-

41/43 cfr Ex. 19, 18 et Iud. 5, 5

27/28 cfr IstD., Etym. 9, 4, 5-6 (D. 425-425, 97-101)

45/47 cfr Hier., In. Michaeam

52/65 HiER., In Micbaeam

27 attendat] attendite O JF

Li.5/5

1.1.3/5 Cp. 424-425, 89-105)

29 cetera terra] terra cetera GS

a5 ete.

39 consu37/38 quasi diceret — terre samarie] scilicet CSV om. CSV 54 egredietur] CSV supponit subdit] 49 V C$ tur consuman mentur] egreditur CSV

jn

MICHEAS I

cendet et calcabit super excelsa terre. Descensio Domini est maie-

statis eius ad inferiora decursus; calcare terram potentes quosque 60

65

conterere. ET TABESCENT MONTES, etc., quos principes et populos intelligimus. Et quomodo uiciniam ignis cera non sustinet et

prono cursu aque feruntur in preceps, ita omnis impiorum superbia Domino ueniente soluetur et defluet. Hoc autem totum faciendum est propter scelera x tribuum, quas uocat Israel, et propter preuaricationem Iuda, quia in x tribubus Samaria metropolis fuit, et in regno Iude Ierusalem excelsa ydolorum fabricata est. Dixerat superius in scelere Iacob et in peccatis domus Israel omne illud malum futurum. Set quia in omni actione scelerum auctores maiori pena plectendi sunt, de auctoribus sceleris in utroque regno supponit, dicens: Quod scelus Iacob? Nonne Samaria? Acsi

70

diceret: In x tribubus Samaria fuit auctor scelerum. Et que excelsa lude? Nonne Ierusalem?

d est, lerusalem fuit auctor in Iuda fabri-

candi excelsa. ET PONAM SAMARIAM QVASI ACERVVM LAPIDVM IN AGRO, etc. Secun75

dum ordinem peccatorum fit et ordo penarum. Primum peccauit Samaria et fabricata est ydola et pro Domino adorauit uitulos; prima ergo et pereat. Destruam

eam uenientibus Assiriis, et po-

nam eam quasi aceruum lapidum cum plantatur uinea, ut redi-

8o

gatur in tumulos. ET DETRAHAM IN VALLEM LAPIDES EIVS. Erat quippe in montibus sita. ET FVNDAMENTA EIVS REVELABO. Tanta quippe ruina erit, et tanta urbis subuersio, ut non solum parietes et edificia cor-

85

ruant, set fundamenta quoque eius usque ad extremum lapidem reuelentur. Et omnia sculptilia eius cuncteque diuitie, quas diuersi reges in eam comportauerunt, concidentur et comburentur igni et ad nichilum redigentur. Siquidem opes et multiplex supellex, que ex fornicatione ut putabatur ydolorum fuerant congregate, ducentur ad aliam meretricem, id est ad Niniuen, ut quomodo in terra

sua fornicati sunt cum ydolis que fecerunt, sic uadant ad aliam terram ydolorum et fornicationis, id est Assirios. Hucusque de Samaria. Et quia eadem plaga peruentura sit ad Ierusalem — etenim 90 et ipsa simili errore peccauit derelinquens Deum suum et ydola

73/103

HIER, In Michaeam

60 uiciniam] uicinam CS V

1.i.6/9 (p. 427-428, 169-204)

62. soluetur] soluitur C$ V

ea $ 78 tumulos] cumulos C8 V — detraham] detrahem CSV 87 uadant] uadent CS V om. SV

77 uinea] in

— 79 eius]

MICHEAS I

95

185

fabricans — propterea sub persona sua inducit plangentis affectum, et dicit: Super hoc plangam et ululabo, etc. Decem enim tribus perdidi. ET FACIAM PLANCTVM VELVT DRACONVM, etc. Quomodo enim dracones terribili sibilo personant, iuxta historiam eorum qui de phisicis conscripserunt, eo tempore quo uincuntur ab elephantis, et sicut struciones immemores sunt natorum suorum, et quasi

100

non pepererint in arena calcandos pedibus bestiarum suos fetus relinquunt, de quo plenius in Iob scribitur, ita et ego sine filiis spoliatus et nudus incedam. Et hoc faciam quia desperata est plaga eius, id est Samarie. Et idem peccatum, immo eadem pena peccati que euertit Samariam, ueniet usque ad Iudam, et usque

ad portam urbis mee Ierusalem. Vt enim Samaria subuersa est ab Assiriis, ita et Iuda et lerusalem subuertentur a Chaldeis. Vel /uc105

tum quasi strucionum dicit se facturum, non quod amissis fetibus lugeant struciones quos penitus obliuioni tradiderunt, set quia orbate si memoriam non perdidissent lugere deberent. Et est sensus: Talem faciam luctum qualem facere condecet sua prole orbatos. IN GETH NOLITE ANNVNTIARE,

IO-IS IIO

etc. Quia igitur propheta, immo

Dominus per prophetam dixerat: Plangam et ululabo, etc., propterea flentis adhuc uoce precipio: Nolite annuntiare in Getb, ne audiant et letentur inimici. LACRIMIS NE PLORETIS, id est, non in sin-

gultus erumpat dolor. Dissimulate fletum ne aduersarii gratulentur. Lacrimas ora non habeant cum pectus habeat dolorem. Nolite IIS

exire foras, set in domo pulueris ruentes cinere uos conspergite

ruinarum. TRANSITE VOBIS HABITATIO SAPHIR, quod Syro Hebreoque sermone dicitur ‘pulcra.’ Samaria quippe in Iudee loco pulcherrimo et uberrimo sita nunc quoque ostenditur. Dicitur ergo ad eam: O tu que habitas in regione uberrima, que confusa est igno-

98 Iob 39, 13-15

109/152

110

Mich. 1, 8

HiER., In Michaeam

L.i10/15 (p. 430-433,

304-335,

339-360, et 366-

369)

95 uincuntur] mittuntur SV CSV caleandos] conculcandos perint CSV OT 100 immo] et add. CSV — xor euertit] euertant orbare orbate] 106 CSV et ierusalem] et — samaria huc]adhuc flentis CSV —— ur ruentes] ruentis CSV. — 94 qui] que CSV

97 pepererint] pe98 sine] sum SV 102/103 ut enim SV — rn flentis adr9 que'] qui CSV

186

MICHEAS

I

minia, sic transi; sic ad captiuitatem ducere ut pre malorum mag-

nitudine nec uicinus quidem allophilus audiat uocem tuam. Porro quod sequitur: Non est egressa que babitat in Senan, quod interpretatur ‘exitus,’ de eadem Samaria dicitur, que in ipsis Assirie

captiuitatis est foribus, et statim ut mota fuerit de finibus suis hostilem terram ingreditur. Non igitur est egressa que habitat in exitu set ducta est usque in Assirios. Vnde domus uicina et ex latere, quod interpretatur ‘Asel,’ regnum uidelicet luda, planctum accipiet ex uobis, que nunc interim capta Samaria substitit et Deum habuit defensorem. Accepit autem planctum ut percussa esset for130

135

midine. propter DOMINO nit et in

QVIA INFIRMATA EST IN BONO SVO QVE HABITAT IN MARATH, captiuitatem uicinarum tribuum. QVIA DESCENDIT MALVM A IN PORTAM IERVSALEM. Assirius quippe uastata Samaria ueIerusalem eo tempore quo Rapsaces est missus insultans,

de quo et Regnorum quartus liber et Ysaias plenius scribunt, ubi dicitur quod rex Assirius de Lachis miserit Ierusalem, et postea capta Lachis ad oppugnandam Lobnam transierit. Veniet igitur, o Lachis urbs inclita, et ad te quadrige et equitatus Assiriorum, quia

et in te inuenta sunt scelera Israel, et tu fuisti principium ydolatrie 140

in Iuda. Per te enim quasi per portam impietas x tribuum migrauit Ierusalem. Nec solum super Lachis tumultus ueniet et quadrige, set et super Geth metropolim Palestine, de qua supra dixeram: /n Geth nolite annuntiare. Mittet enim Assirius latrunculos suos

quos uocat ‘emissarios’ et possidebit domum ydolatrie urbemque mendacii, que in supplantatione fuit regibus Israel. Quod autem sequitur: Adbuc beredem adducam tibi que babitas in Maresa, pulcre allusit ad nomen. Quia enim Maresa hereditas dicitur, aduentum in eam hostium pro heredibus appellauit. Et usque Odollam urbem Iude ueniet Maresa, id est hereditas. Que Odolla gloriosa est in urbibus Israel. Vel certe sic intelligamus: Captiuitas

134 cfr IV Reg. 18, 17 et Is. 36, 12

120

sic'] sicut

$V

141 cfr I Reg. 6, 17

122. est egressa] egressa est CS V

que] qui CSV

127 asel]asael CSV 127/128 accipiet] accipit CSV — 133 missus] illis add. CSV 135 miserit] rapsacem add. CSV 136 capta lachis] lachis capta -C$ V. o] om. CSV T! 139 pet?) om. CSV I41 supra dixeram] supra dixerat CSV 144 fuit] est CSV 146 maresa] maresca CSV 147 in eam] eam in $V 148 odollam] adollam O^*, dollam T^*, ad ollam CSV

odolla] ad olla

SV, odollam O T

MICHEAS 150

I

.

187

Israel que uenit Lachis et Geth et Maresa, usque Odollam quoque ueniet. Et expressius legendum ‘gloria Israel’ cata antifrasim, ut

ignominia uel uastitas sentiatur. Aliter: IN GETH NOLITE ANNVNTIARE, etc. Nequaquam putandum est habitatores Samarie tam hebetes fuisse ut, etiam si ammoniti a 155 propheta non essent, tanquam in gaudium inimicorum uenire uo-

lentes, oppressionem suam illis annuntiarent, set acsi diceret: Nolite in palam dolere ne forte possit annuntiari inimicis uestris. ‘Geth’ ponit specialiter pro quibuslibet eorum aduersariis, quia uicinior erat, et citius eorum aduersitatem audire poterat. LACRIMIS 160

165

170

NE PLORETIS. Dolor uester ad ploratum uos perducens effusione lacrimarum non prodatur ne forte uideat qui hostibus annuntiet. IN DOMO PVLVERIS, etc. Non foris, non extra urbem uos conspergatis puluere, sicut fieri solet in captiuitate, set in ipsa Samaria subuersa et tanquam in cineres redacta, ne hostibus et aduersariis uestris annuntietur, ne de uobis hostes uestri gaudeant et miseriis uestris insultent. Vel domum pulueris' uocat Samariam, quia intra muros terra dicitur ipsis murorum summitatibus fuisse adequata. Vnde in Malachim Benadab dixisse legitur: Si suffecerit puluis Samarie pugillis eorum qui mecum sunt. ET TRANSITE VOBIS. Nemo preter uosipsos transitum uestrum in captiuitatem sciat, ne aduersariis annuntiet. HABITATIO SAPHIR, etc. Opus est ut alii non

sciant, quia plena es ignominia. Et hoc est: O tu Samaria, babita-

175

tio et mansio quondam pulcra, quod interpretatur ‘Saphir, confusa es ignominia, id est, ignominiose deperisti more liquorum qui fusi depereunt, quia nec proditione, nec debitione, nec transmigratione que aliquo modo confusionem tuam possent minuere, set hostium capta uiribus et uirtute tanquam impotens resistere in captiuitatem egressa es. Et hoc est: Non est egressa que babitat in Senan, id est in foribus, scilicet captiuitatis. Senan enim in fores

168/169 III Reg. 20, 10 ist ut] non SV adollam CSV T 156 set acsi diceret] possit] om. O

150 odollam]

rent

—

forte

157 annunciari

inimicis

uestris]

inimicis

uestris

156/157 annunciaom. CSV, deest O annunciari

CSV

162 conspergatis] conspergans $V 158 specialiter] spiritualiter V T 163 solet in captiuitate] in captiuitate solet CSV — 165 uestri] nostri O, 171 aduersariis] uestris add. 166 domum] patris add. S V unde CSV 178 et] 175 debitione] debitone 7, declinatione C, dedicione SV GV om. GS V

188 180

190

195

MICHEAS I

uertitur. Nec sola peccatum ydolatrie portabit, set et Iuda quoque, sicut similis fuit in peccato, similis erit et in supplicio. Et hoc est: Domus Asel, id est domus Iuda que tibi uicina est, quod 'Asel' interpretatur, accipiet planctum, id est, captiuata planget se, ex uobis, id est, post uos in captiuitatem abductam. Que domus uicina hactenus sibimet stetit. ‘Sibimet’ dicit adquisitiue. Id est: prosperitate multa floruit, unde sibi multa commoda. QVIA INFIRMATA EST IN BONVM, etc. Causa supponitur quare acceptura sit planctum: quia illa que habitat in Maratb, id est, que ad amaritudinem ducta est, timore futurorum malorum cum te captiuari uiderit, ad operandum bonum solito est debilior et infirmior. QvIA DESCENDIT MALVM, etc. Vere accipiet planctum, quia iam malum captiuitatis descendit a Domino in portam ipsius Ierusalem, et tumultus quadrige, currus uidelicet hostilis, que quadriga est s/uporis, id est inferens stuporem — uel diuisim, et ‘tumultus stuporis’: stuporem generans — est iam homini Pabitanti Lachis, que Lachis est principium peccati, auctor scilicet et origo ydolatrie filie Syon, quia, o tu Lachis, scelera Israel, ueneratio scilicet et cultus uitulorum,

inuenta sunt in te. Ab Israel enim uenit ydolatria ad Lachis, et a Lachis ad Iudam. Nec solum Lachis tumultum quadrigarum et stuporis et impetum uenientis Assirii exercitus sustinebit, set et ipse Dominus uel Assirius dabit emissarios super bereditatem Getb,

id est satellites et latrunculos

emittet ad occupandam

et

uastandam terram que hereditario iure pertinet ad Geth. Geth, dico, domus mendacii, fallacie scilicet et ydoli, et que fuit regibus Israel in deceptionem.

ut ydola colerent.

Causatiua

coniunctio

‘propterea’ pro aduersatiua ‘set’ uel confirmatiua ‘certe’ legenda est. ADHVC HEREDITATEM ADDVCAM. Sicut Lachis et Geth ydolatrie causa cedent in hostium hereditatem, ita et Maresa que est glorio210

sissima inter omnes ciuitates Israel. Littera sic legitur: O gens que babitas in Maresa, adbuc adducam tibi beredem, id est, adducam

189 Glossa ord. in Mich. 1:11.7 int. (p. 405a) 198/199 Glossa ord. in Mich, 1:13.53 int. (p. 405a) 202 Glossa ord. in Mich. 1:14.2 int. (p. 405a)

180 et] om. CSV — 182 asel... asel] asael... asael CSV —— que] qui SV — 189 cum te] certe SV — 193 currus] om.CSVT r96 peccati] peccandi CSV — 197 uitulorum] ydolorum C$ V 199 nec] non. CSV 203 iure] om. SV 204 ydoli] doli OT T — 182/183 interpretatur] om. CSV

206 confirmatiua] consummatiua tatis S

SV

210

habitas] habitans C V, habi-

MICHEAS

I

;

189

hostes qui terram tuam hereditabunt. Et est pulcra ad nomen allusio. ‘Maresa’ enim interpretatur ‘heres.’ Ft ipse heres ueniet usque ad Odollam, Odollam dico gloriosam Israel, id est gloriosam ciuitatem in Israel. Vel si habetur ‘gloria’ sic legendum est: Veniet 215

ad Odollam, que est gloria Israel, honorabilis scilicet ciuitas in Israel. Vel per antifrasim, et est sensus: Sicut hostis hereditabit Maresam, sic et Odollam. DECALVARE ET TONDERE, etc. O Samaria, uel o Israel, x scilicet tribus, quia populus tuus ita captiuandus est ab Assiriis, depone co-

16

220

225

mam pristine glorie tue, et plange filios tuos hostibus subditos, qui quondam deliciosi erant, et dilata caluicium. SICVT AQVILA, que certo tempore dimissis pilis remanet inplumis, sic tu spoliaberis a priori gloria filiorum. Quod autem aquila certo tempore soleat plumas amittere et in Psalmo scriptum est: Renouabitur ut aquile iuuentus tua. Et Comicus in Helistontumerum: “Visa est,” inquit,

*uiuere quamdiu solet aquile senectus." Quia uero in morte filiorum parentes solerent detonderi et decaluari Iob testis est, qui auI-5

dita morte liberorum tonso capite corruit in terram. VE QVI COGITATIS INVTILE, etc. Ve uobis populi Iudeorum qui et 230 cogitatis malum et opere completis, et cubilia ad requiescendum

data immundiciis polluitis, et quicquid iniquitatis nocte tractatis, quasi differre sententiam non ualentes statim ut dies inclaruerit festinatis implere. Et ut doceret Scriptura quid esset quod in nocte cogitarent et in die facerent, exponit in parte: Concupierunt, in235

quit, agros, et domos, subauditur: concupierunt et diripuerunt. Et non solum hoc fecerunt, set posteros quoque qui misericordiam

224/225

Ps. 102, 5

227 lob 1, 20

218/223 Glossa ord. in 213 Glossa ord. in Mich, 1:15.1 marg. (p. 4053) Mich. 1:16.2 int. (p. 405a) ex HIER., /r Michaeam 1.1.16 (p. 437, 520-529) 223/ 225/226 TER., Heaut. 226 HiER., In Michaeam Li.16 (p. 437-438, 528-532) 229/248 HiER., In Micbaeam 1.ii.1/5 (p. 439-440, 31-55) $20-521

213 odollam?] om. O 211/212. allusio] illusio O T 211 qui] que SV — 216 hostis] om. CSV sic si] 214 — S om. gloriosam] est id israel TREES 218 decaluare et tondere] detonhereditabit] hereditabat CSV GSW Cake (GSW

tero

timerunt 231

sel out (O) 18

SV

nocte] uestre

225 helistontumerum]

226 quamdiu] $V

quam

dici

helisto tumerunt

O^*

7, quod

C, helis-

diu

CV

190

MICHEAS

I

propter etatem paruulam merebantur rabido ore uastabant. Quia igitur ista fecistis et cogilastis inutile, et ego Dominus cogito super t = O°

familiam istam malum; non quod malum sit quod ego cogito, set quod patientibus uideatur malum, quod ita uos premet ut co//a uestra non possitis leuare, nec ambuletis superbi, scilicet quod uos tempus captiuitatis oppressit. Tunc dicetur super uos parabola et miserie uestre uertentur in canticum: Depopulatione uastati sumus; pars populi mei commutata est. Templum, inquit,

245 meum quod solum inter gentes prius habebam mutabitur in ruinam. QVOMODO RECEDET A ME ASSIRIVS? etc. Propterea, o familia Israel super quam ego cogito malum, non habebis partem in hereditate iustorum. Vel sic: In die illo, quando scilicet malum quod cogito super 250 uos induxero, sumetur parabola, id est similitudo, super uos, et

cantabitur canticum super uos, id est super uastatione uestra, cum suauitate, id est metri uel rithmi dulcedine uel uocis modulatione, canticum dico dicentium, hominum scilicet. Vel ‘dicentium' posuit prout dicatur: Depopulatione uastati sumus. Quod autem supponit: pars populi mei commutata est, uel pars est ipsius cantici, et ponitur in persona Domini uel ipsius prophete, uel uerba sunt Domini et initium uersus. Et est sensus: Hereditas populi et portio et funiculus eius in alienorum possessionem commutata est. Quod autem adiungitur: Quomodo recedel a me, pars

uidetur esse cantici, et sunt uerba populi quodammodo de diuino diffidentis auxilio, quod quasi impossibile sit hostem recessurum ab eis cum asportata prius preda nunc reuertatur ut terram ipsam diuidat. PROPTER HOC, etc. Quia desperasti, uel quia concupisti agros alienos et uiolenter tulisti, 707 erit tibi mittens funiculum sortis, etc. Non erit qui hereditatem possideat ex uobis in collectione populi Domini.

237 rabido ore] scripsimus cum Hier., rapido ore OT, prauo more CSV 239 non quod malum] om. V — 240 uideatur] uidetur CSV — quod ita] ita quod CSV 246 assirius] om. CSV propterea] propheta CSV T

247 cogito]

cogo CS, ego V 251 uastatione uestra] uastationem 254 prout] primum SV 255 commutata] commuta CS V 260/261 de diuino diffidentis] diffidentis de diuino CSV —— 261 quod] qui CSV . 262 reuertatur] reuertitur CSV 264/265 sortis] fortis CS V

uestram CSV

MICHEAS

I

;

I9I

NE LOQVAMINI LOQVENTES, etc. Et cum sis ita captiuanda, domus

-8

Iacob, nolite uos decipere et ad mutuam consolationem dicere: Quia bonus est Deus, non immittet nobis captiuitatem quam ti270

memus. Numquid spiritus Domini qui in omnibus largus est, in nobis erit abbreuiatus et seuerus, aut taliter cogitat ut homo qui furore percutit? NONNE VERBA MEA BONA SVNT CVM EO QVI RECTE GRADITVR? Responsio Domini contra eorum presumptionem: bonus quidem sum

275

set non malis. ET ECONTRARIO

POPVLVS MEVS, etc.

Bonus bonis set non uobis, quia quantum in uobis est contra me

insurrexistis colendo ydola, et infelicem populum spoliastis auxilio Dei quasi protegente pallio, et simplices maiorum auctoritati

280

credentes uertistis in bellum contra me. Vel desuper tunicam dicit eos pallium abstulisse, quia uestes que tunicam solent tegere ad litteram abstulerunt. Vel simul pallium et tunicam alterum super alterum ponentes, et eos in rebellionem contra Deum miserunt, qui uitam solebant innocenter transigere, in quo contra Dominum

tanquam preliatores consurrexerunt. MVLIERES POPVLI MEI EIECISTIS, etc. Non solum hoc fecistis set

-10

285

etiam matronas olim delicatas captiuas abduci fecistis. Vel per matronas metaforice urbes Iude intelliguntur. A PARVVLIS QVOQVE

EARVM, etc. Nullus remansit in populo, cunctis uel interfectis uel captis, qui meas laudes et cantica caneret. ITE. In captiuitatem. Hic. In hac terra que propter scelera uestra polluta est et ideo 290

corrumpetur putredine pessima, Babilonica uel Romana captiuitate.

267/272 Glossa ord. in Mich. 2:6.1 marg. (p. 405b) ex HIER., In Micbaeam 273/274 Glossa ord. in Mich. 2:7.3 int. (p. 405b) ex L.ii.6/8 (p. 443, 161-166) 275/278 Glossa ord. in Mich. HiER., In Michaeam 1.ii.6/8 (p. 443, 168-170) 1.ii.6/8 (p. 443, 168-177) Michaeam In Hier., cfr 405b-406a), (p. marg. 2:71 284/286 Glossa ord. in Mich. 2:9.1 marg. (p. 406a) ex HIER., /n Michaeam 287/288 Glossa ord. in Mich. 2:9.1 int. (p. 406a) Lii.9/10 (p. 447, 282-285) 288/291 Glossa ord. in ex HiER., In Michaeam 1.ii.9/10 (p. 447, 286-288) Mich. 2:10.2-3 int. (p. 406a) ex Hier., In Michaeam 1.ii.9/10 (p. 447, 290-296)

270 in omnibus] omnibus CS V 268 dicere] ducere CSV 272 percutit?] percutitur abbreuiatus] abbreuiatus erit CSV et] om. SV malis] malus CSV 274 quidem] qui CSV uobis] non uerbis C$ V —— 277 maiorum] scripsimus cum Glossa ord. malorum CSV OT

On

278/279

dicit eos — que tunicam] om. S

285 abduci] adduci CSV T — 287 earum] eorum SV

271 erit CSV T 275 non et Hier.,

281 in] om.

" 2;

MICHEAS I VTINAM NON ESSEM VIR HABENS SPIRITVM, etc. Etsi dixi uobis, im-

11-13

minentibus Babiloniis uel Romanis: Surgite et ite in captiuitatem,

ne putetis quod gaudeam in annuntiatione horum malorum, uti295 nam de spiritu meo, qui falli posset, et non de spiritu Dei, qui non mentitur, hoc prolatum esset, ut multitudo credens in filium Dei non traderetur eterne captiuitati. Vel utinam pseudopropheta es-

sem, ut super populum meum mala que predico non uenirent; ex populi mei caritate elegissem potius temporalem subire mortem 300 mendacium loquens, quam populus meus totus ad complectionem ueritatis sermonum meorum deperiret. Set quia sum wir spi-

ritum babens ueritatis et nequaquam loquens mendacium, sensim et per partes ueritatem predicens, iram Domini futuram uobis annuntiabo, que erit uobis in uinum et in ebrietatem statum uestre 305

mentis euertens. Ft uos eritis super quem ira Domini stillatur. Et

hoc est: Erit super quem stillabitur populus iste. More Scripture post predicta mala supponit et prospera, dicens: Congregatione congregabo, etc. Totum Iacob in unum congregatum hactenus 310

315

non uidimus, set futurum expectamus quando Iuda saluabitur et Israel habitabit confidenter, et uirga Ioseph et Iuda unientur, et e duobus unus populus fiet, et unum sibi caput ponent, Christum scilicet qui de Dauid, uel secundum Iudeos ipsum Dauid qui in eis regnaturus est. PONAM ILLVM, etc. Sepiam muro firmissimo ut ex duobus parietibus fiat unum ouile. TVMVLTVABVNTVR A MVLTITVDINE HOMINVM. Tumultus uox est plurimorum et nimie multitudinis clamor pariter emissus. ASCENDET ENIM PANDENS ITER, etc. Ipse Dominus iter eis faciet et quasi dux precedet eos, quem sequen-

314 Ioh. ro, 16

292/297 Glossa ord. in Mich. 2:11.1 marg. (p. 406a) ex HIER., In Michaeam Lii./13 (p. 451, 406-416) 312 cfr Pirke de Rabbi Eliezer 18 312/ 314 Glossa ord. in Mich. 2:12.1 int. (p. 406a) 315/316 HiEn., In Michaeam L.ii.11/13 Cp. 452, 437-439)

297/298 pseudopropheta essem] esset pseudopropheta CS V 299 caritate] captiuitate CS V 301/302 sermonum meorum — habens ueritatis] om. S 303 partes] partem CSV 304 uobis in uinum et in ebrietatem] in uinum et in ebrietatem uobis CS V 305 super] supra $V 307 predicta] que dicta CSV. 310 elex CSV — 31 ponent] ponunt CSV — 314 ouile] et unus pastor add. S 316 ascendet enim pandens] ascendens rex pandet OSA 317 et] om. CSV

MICHEAS 1

193

tes caulas diuident et transibunt portam, et Dominus

rex eorum

transibit coram eis et erit in capite eorum. 320

ET DIXI: AVDITE PRINCIPES DOMVS JACOB, etc. Manifeste aduersum

principes Israel sermo est, et sub metafora leonum siue latronum crudelitas eorum describitur, quod expoliauerint pauperes et interfecerint eos et carnes eorum ossaque contriuerint, et quasi in 325

medio olle sic in urbe Ierusalem miseram plebem afflixerint, et propter hec inferatur eis postea supplicium in die captiuitatis, uel a Nabugodonosor, uel a Vaspasiano et Tito, et clament ad Domi-

num et non exaudiat eos, et abscondat faciem suam ab eis, quia nequiter egerunt in sceleribus suis. HEC DICIT DOMINVS, etc. Hucusque contra malos principes; se330

quens sermo est contra pseudoprophetas, qui pollicendo scientiam et adulando seducunt populum. Fuerunt pseudoprophete in Israel qui propter dona pacem nuntiabant, et nichil dantibus iram Dei uenturam.

SEDVCVNT.

Promittendo

pacem.

MORDENT.

Nun-

ciando iram. SANCTIFICANT SVPER EVM PRELIVM. Affirmant prophetali auctoritate. PRO VISIONE. Vbi putatis uisionem esse et ubi iactatis

uaticinium prophetale, ibi loquitur spiritus immundus, nec habent lucem set tenebras et errorem. OCCVMBET SOL. Veritatis claritas. PROPHETAS. Huiusmodi. ET CONFVNDENTVR. Erubescent cum res eorum promissioni contraria euenerit, quia tunc apparebit quod non 340 fuerit responsio Dei in eis. OPERIENT VVLTVS sVOs. Erubescentes sese occultabunt. VERVMTAMEN REPLETVS EGO, etc. Pseudo confusis

quia non est in eis spiritus Domini, ego, Micheas, repletus fortitudine spiritus Domini iudicio et uirtute Domini, annuntio Iacob peccata sua et Israel scelus suum cum pseudo pacem predicent.

329/333 Glossa ord. 320/328 HiER., In Micbaeam L.iti.1/4, 11-20 (p. 457 in Mich. 3:5.1-2 marg. (p. 406b) ex Hier., In Michaeam Liii.1/4 et Liii.5/8 333/335 Glossa ord. in Mich. 3:5.1-3 int. (p. 406b) (p. 459, 64-67 et 89-92) 337/340 Glossa ord. 335/337 Glossa ord. in Mich. 3:6.1 marg. (p. 406b) in Mich. 3:6.1-3 int. (p. 406b) ex HiER., In Micbaeam Liii.s/8 (p. 459, 95-97)

T 322 expoliauerint] expoliauerunt O^* 318 caulas] causas SV do329 V CS abscondet abscondat] V CS exaudiet exaudiat] 327 334 sanctificant] sancti330 sermo] om. CSV minus] deus add. CSV ficauit

SV

335 uisionem

esse]

337 claritas] super add. CSV

esse

uisionem

CSV,

uisibilem

esse

T

194 3, 9-12

345

MICHEAS 1 AVDITE PRINCIPES

DOMVS

IACOB, etc. Nemo

ambigit Ierusalem

propter scelera que hic describuntur fuisse subuersam. Prius distincte malis iudicibus et pseudoprophetis comminatus est; nunc generaliter arguit et iudices et pseudoprophetas et sacerdotes, et eos qui Dei noticiam habere se pollicebantur, propter quorum

350

scelera Syon ut ager aranda est, lerusalem ut aceruus lapidum ruitura, Mons Templi in excelsa siluarum futurus. ABOMINAMINI. Non solum iudicium non facitis, set abominamini. OMNIA RECTA PERVERTITIS. Non saltem parua iusticia remansit in ciuitate. QVI EDIFICATIS SYON IN SANGVINIBVS ET IERVSALEM IN INIQVITATE. Rapinis pau-

355

perum,

cede

innocentium,

occisione

sanctorum.

PRINCIPES

EIVS,

etc. Si quis de principibus uidebatur iudicare quod rectum erat, magis uendebant sententiam. ET SACERDOTES EIVS IN MERCEDE. Quia non nisi accepta mercede docebant populum. PROPHETE EIVS IN 360

PECVNIA. Nec responsa Dei nisi pro mercede proferebant. DivINABANT, qui prophetare debebant. SvPER DOMINVM REQVIESCEBANT. Non intelligentes mala sua, quasi sceleribus redimunt caritatem Dei, se eius ministros esse iactabant, dicentes: Deus est in medio

nostri. PROPTER HOC CAVSA VESTRI, etc. Quia non egistis peniten-

tiam, et populus uestra scelera secutus est, set maxime propter 365

4, 1-8

effusionem sanguinis Dominici, Syon quasi ager arabitur, a Romanis scilicet. ET IERVSALEM QVASI ACERVVS LAPIDVM ERIT. In tumulos

saxorum uertetur. Propter peccata uestra predicta tanta desolatio ciuitatis uestre futura est, ut iam seges futura sit ubi ciuitas fuit, et palacia uertuntur in aruum, et nobilissimi quondam ciuitatis muri 370 in aceruos lapidum redigantur. Et mons in quo Templum uertatur in saltum. ET ERIT IN NOVISSIMO DIERVM MONS DOMINI PREPARATVS IN VERTICE MONTIVM, etc. Pro predictis sceleribus Templo destructo et domo

345/346

HiER., In Michaeam

ord. in Mich.

3:9.1 marg.

Liii.9/12 (p. 461, 161-163)

(p. 407a) ex HiER., In Micbaeam

346/351

Glossa

1.iii.9/12 (p. 461,

163-164 et 167-172) 352/355 HIER., In Micbaeam Liii.9/12 (p. 462, 178- 182) 356/360 Glossa ord. in Mich. 3:11.1-4 int. (p. 407a) ex HiERn., In Michaeam L.iii.9/12 (p. 462, 182-184) 361/363 Glossa ord. in Mich. 3:111 marg. (p. 407b) ex HiER., In Michaeam Liii.9/12 (p. 462, 188-192) 363/367 Glossa ord. in Mich, 3:12.1-3 int. (p. 407a) ex HiER., In Michaeam Liii.9/12 (p. 462, 192-197 et 200-20I)

353 ciuitate] ue add. CSV — 356 uidebatur] om. cuniam CSV 364 uestra maurium C, uiarum SV

scelera]

scelera

uestra

SV —— 359 pecunia] peCSV

369 in aruum]

MICHEAS I

195

Iudeorum deserta, Mons Domini eleuatus erit in uertice montium. 375

Nequaquam intelligendum est quod terra intumescat et in altum plus solito mons in quo Templum edificatum est excrescat et super ceteros montes eleuetur, set figura est qua significatur quod in maiori ueneratione et celebritate mons domus Domini futurus sit. Et tunc undique confluent ad eum more fluminum ad mare

380

confluentium,

et populi quarumlibet

ciues ciuitatum,

et cum

magna festinatione gentes undique conuenient, mutuo se cohor-

tantes et dicentes: Venite ascendamus ad Montem Domini, etc. Hec Iudei in tempore christi sui sibi falso futura promittunt. Nos uero luce clarius uidemus opere fuisse completa. AD DOMVM DEI 385 IACOB. Templum scilicet secundum Iudeos, secundum nos ecclesiam. ET DOCEBIT NOS DE VIIS SVIS. Causa est quare debeant ascendere, ut Legem Domini doceantur et semitas eius ingrediantur.

QVIA DE SYON EGREDIETVR LEX. A loco ubi Templum et altare inde Legis doctrina. ET IVDICABIT INTER POPVLOS MVLTOS. Tudicii districtio390

nem exercebit inter populos et gentes, et corripiet eos qui populum suum oppresserunt. NON DISCENT VLTRA BELLIGERARE. Armis

bellicis in agriculture instrumenta conuersis, non sument gentes aduersus gentem gladium, pacem bello preponentes. ET NON DIsCENT VLTRA BELLIGERARE. Nemo pugnandi necessitate pugnare con395

discet. ET SEDEBIT VIR SVBTER VINEAM SVAM. Nec dubitet quis ista que dicuntur futura, quia os Domini cuius dicere est facere locutum

est hoc. QVIA OMNES POPVLI, etc. Omnibus nationibus in suo errore euntibus, nos ad Montem Domini ascendemus. IN ETERNVM ET VL-

TRA. In seculum et ultra seculum. Verbum enim Hebraicum pro 400 quo hic positum est ‘eternum’ apud Hebreos et ‘eternum’ potest

379/380 cfr RasHt, ad 375/379 cfr RADAK, ad loc. HiER., In Micbaeam Liv.1/7 Cp. 472, 189-198) et cfr Targum 38s Targum Jonatban, Mich. 4, 2 (p. 445) 8 (p. 445) 394/395 Glossa ord. In Micbaeam 1.iv.1/7 (p. 468, 96) (p. 407b) ex HiER., /n Micbaeam Liv.1/7 (p. 469, 114-115) 397/398 Glossa ord. in Mich. 4:4.3 int. (p. 407b) (p. 407b) ex Hier., In Michaeam Liv.1/7 Cp. 470, 148-150)

tem

378 domus]om. CSV domini] om. CSV 390

396 Glossa ord. in Mich. 4:5.1 int.

. 380 quarumlibet] quamlibet SV — 382 ad mon389/390 iudicii districtionem excercebit] om. V

inter populos] om. SV

sus] contra CSV

383/384 cfr loc. Jonatban Mich. 4, 385/386 cfr HIER., in Micb. 4:3.5 int.

et corripiet] corripiet CSV

— gentem] gentes CSV

393 aduer-

— 394 belligerare] belligare SV

T

MICHEAS I

significare et 'seculum.' Seculum autem est spacium quinquaginta

annorum, iuxta illud quod de Hebreo seruo legimus: Et erit ei seruus in secula. IN DIE ILLA DICIT DOMINVS, scilicet, quando hec que

supradicta sunt fient: Congregabo gentem meam modo claudi405 cantem et debilitatam, et quam eieceram undique dispersam in unum colligam, et quam uariis castigationibus afflixeram confor-

410

tabo. Et ipsum claudicantem in mandatis meis et preceptis fortiter et uiriliter ingredi non ualentem ponam in reliquias, id est, faciam ut qui reliqui ex ea fuerint conualescant et conseruentur more reliquiarum et arctius diligantur. Et eam que multis modis laborauerat ponam in gentem robustam. Et super eas gentes Dominus regnabit in Monte Syon. Non perfunctorie sicut prius super eos qui captiui sunt, set in perpetuum. Et hoc est: Ex boc nunc

et usque in seculum eternum. Precedentis capituli expositionem 415 si quis diligentiorem desiderat, querat in Ysaia.

402/403

Ex. 21, 6

41S Is. 2, 1-4

401/403 cfr IsID., Etym. 5, 38, 1-2

401 quinquaginta] C SV, scilicet C — 403/404 que supradicta sunt] sunt supradicta que $V — 409 qui reliqui] reliqui qui C$V —— 412 perfunctorie] defunctorie CSV — 414 seculum] om. O T^« 415 querat] querunt $ V

INCIPIT LIBER SECVNDVS

ET TV TVRRIS GREGIS NEBVLOSA FILIE SYON, etc. Turrem gregis ne-

IO

buiosam siue squalentem, quod Hebraice dicitur 'ofel, nullam aliam debemus accipere nisi illam de qua Ysaias ait: Et edificauit 420

turrim in medio eius, id est uinee. Vinea autem Domini Sabaoth

domus Israel est. Hec turris quamdiu habet torcular, id est altare, et in circuitu maceriam, auxilia uidelicet angelorum, et non ingreditur Diabolus aper in uineam, non squalida, non tenebrosa, set a

Domino

lucente

sortita uocabulum

appellatur ciuitas que

in

425 monte sita latere non potest. Turris igitur quondam gregis et populi nunc sua. cum:

Dei, quia pessimi coloni interfecerunt patris familie filium, squalida est et destituta, et sub nomine Ariel clamat de terra Et hec turris filie est Syon, siue ut Symmachus uertit in Greipsa est filia Syon. Et usque ad hanc ueniet Deus, uel potes-

430 tas prima, que potestas est regnum filie Ierusalem. Venit autem ad hanc turrim prima potestas, siue principatus primus, ille qui dixerat: Ego sum alpha et w, principium etfinis, primus et nouis-

435

simus, et ex persona assumpti hominis ait in Prouerbiis: Dominus creauit me in principio uiarum suarum in opera sua, siue ut in Hebreo scribitur: ‘Dominus possedit me.’ 'Chanani' enim non ‘creauit me,’ set ‘possedit me habuitque' significat. ET VENIET POTESTAS PRIMA ET REGNVM FILIE IERVSALEM, etc. Potestas prima Chris-

tus fuit tempore patriarcharum sub quo ueniente in carne fuerunt

419/420 Is. 5, 2 Marc. 12, 7-8, etc. 434

420/421

427/428

Is. 5, 7

Is. 29, 1

426 cfr cfr Matth. 5, 14 433/ 432/433 Apoc. 22, I3

424/425

Prou. 8, 22

417/436 Hier., In Michaeam Il.iv.8/9 Cp. 474, 250-270) ord. in Mich. 4:8.2 marg. (p. 408a) ex Hirn., In Michaeam 270-272 et 280-281)

416 incipit liber secundus] om. CSV ceriam] materiam C7 S, naturam C^* V 428 est] om. CSV T in monte] bis C 436 ueniet] uenit CSV chanaan CS V

437/440 Glossa IL.iv.8/9 Cp. 474,

422 ma417 etc.] om. CSV 424/425 que — non] om. CSV siue] serui OT — 435 chanani] 437 etc.] om. CSV

198

MICHEAS

II

apostoli secunda uinee potestas. Venit autem hec potestas ut in

440

eam

credentes

faceret regnum.

NVNC

QVARE

MERORE

CONTRAHERIS,

etc. Cum ueniet ad te Deus et prima potestas et regnum NVMQVID REX NON EST TIBI? etc. Cum hec omnia habeas tuo nec regis nec consiliarii mereris auxilium. Aliter: More Scripture mixtim nunc aduersa minatur, nunc 445 spera pollicetur. Post regnum Domini promissum in Monte

eius. uicio proSyon

statim subdit de captiuitate a Babiloniis inferenda, dicens: Et tu turris gregis, etc. Si propheta statim non subdisset: fi/ie Syon, posset putari quod hic ageretur de turre Ather, id est gregis, qui locatus est prope Bethleem, ubi olim Iacob gregem pauisse refertur, 450

455

et angelus pastoribus in natiuitate Domini apparuisse. Syon itaque dicitur ‘turris gregis, quia turris illius populi qui quondam dice-

batur grex Domini et populus pascue eius. ‘Nebulosa’ autem dicitur propter proximam et imminentem aduersitatem, iuxta illud: "Tempora si fuerint nubila solus eris." Quod dicit filie Syon locutio est. Pro ‘Syon’ enim solet dici in Scripturis ‘filia Syon,’ sicut et pro 'Babilone' filia Babilonis.’ Vel ‘nebulosam’ dicit turrem Syon quia forsitan tenebrosa erat propter parietum densitatem et fenestrarum

460

raritatem. Vel propter altitudinem

ipsius arcis, in cuius

summo sicut et in ceteris editis locis cum inferius esset serenitas nubes nebuleque residebant. VSQVE AD TE VENIET POTESTAS PRIMA. Vsque ad te, que es regnum filie lerusalem, id est regia sedes in

urbe, unde et ciuitas Dauid dicebatur, ueniet prima, id est maxima terrarum, potestas, Nabugodonosor uidelicet qui rex terre et rex regum in Scripturis appellatur. Vel regnum filie Ierusalem potest dici ipse Nabugodonosor, qui sicut ubiuis gentium ita et in Ieru465 salem regnum et potestatem possessurus erat. NVNC QVARE MERORE DETRAHERIS? Quare audito hostium aduentu potius ad plan-

449

Gen. 35, 21

A5O

auc. 2, 8

Fi)

Merits, 1h, Uae IES, GY GF Ge 1S, ONES

455/456 cfr II Reg. 19, 21; Ps. 136, 8 et passim Dan. 2, 37

441/443

Glossa ord. in Mich. 4:9.4-5 int. (p. 408a)

463/464

Iudith rr, 5 et

454 OVID., Trist.1, 9, 5

439/440 in eam] uineam CSV 440 faceret regnum] regnum faceret CSV . 446 tu] om. CSV 448 ather] azer CSV 448/449 locatus] locutus SV T, locus O 459 inferius] inferioribus O, in inferioribus T7, in fenibusenc 461 que]qui CSV — 461/462 regia sedes — prima id est] om. O

466 possessurus] pressurus SV

199

MICHEAS II

gendum quam ad resistendum te preparas? Et pulcre dixit: merore contraberis, quia sicut leticia cor diffundit et dilatat, ita meror torpentis instar frigoris contrahit et constringit. An non est tibi rex 470 quo protegente aut consiliarius quo consulente possis esse se-

475

480

cura? Quod iccirco loquitur quia comprebendit te dolor quasi parturientem. Videtur propheta eis insultare, qui cum Deum regem et consiliarium habuissent contra eius uoluntatem regem sibi petierunt, immo ut ita dicam a Samuele inprobe extorserunt. Quasi diceret: Quid cause est quod comprehendit te dolor, cum habeas regem et consiliarios per quos frustra putasti te fore securam? Eat nunc rex tuus ante te et consiliarii tui dent tibi sapiens consilium quo imminens possis declinare periculum. Quod quia minus posse fieri propheta intelligit, ut dolori et planctui se preparent cohortatur et subdit: Dole et satage, filia Syon. Quasi diceret: Ne ceco absorbearis dolore, ut mitius tibi sit, lacrimis tuum funde dolorem, et satage, id est, satisfac dolori tuo more parturientis. Nec

differetur tanti causa doloris, quia nunc, id est in presenti, egrein 485 dieris de ciuitate, et que deliciis ciuilibus nuirita fuisti habitabis agris non tue set aliene terre, et usque ad inimicam ciuitatem perueniens, ubi cum conuersatus fueris liberaberis, et de manu hos-

tium redimeris. Et hoc est: Et habitabis in regione, etc. Planius est quod dicunt 1xx: Inde liberabit te Deus et redimet. Aliter: DOLE ET SATAGE FILIA SYON, etc. Cui precipitur ut doleat et 490 postea infertur wiriliter age, non frustra precipitur, set ut dolores patienter ferens egrediatur de ciuitate et habitet 1 regione, et ueniat usque ad Babilonem. Et cum pro peccato captiuitatem sustinens fortiter tulerit quod illatum est, tunc liberet eam Dominus, et 295

inimicorum suorum,

redimat Deus suus de manu

ut postquam

fuerit liberata ad insultantes dicat inimicos: Noli insultare micbi inimica mea, quia cecidi consurgam. Dolet autem et uiriliter agit

ATS

IURE

3837

ILiv.ro (p. 476, 339)

490/508

489 Mich.

4, ro iuxta

LXX

491 Mich. 4, 10 iuxta LXX

HiER., In Michaeam

ex HIER.

In Michaeam

496/497

Mich. 7, 8

1Liv.1o (p. 476-477, 340-348, 357-361, et 372-

381)

securum 474 et consiliarium — uoluntatem regem] om. $ — 477 securam] CSV quodque quia] quod 479 CSV dent tibi tibi] dent 478 SV 496 insultantes] insidiatores 5, indisiantes V 494 eam] om. SV

200

MICHEAS

II

filia Syon, quia excalciata et nuda egressa est de ciuitate, et captiua ducenda est in campum Sennaar, et futura in Babilone donec 500

Zorobabel ueniat et Ezras, qui interpretatur adiutor, et liberet eam

de manu Chaldeorum. Ponamus exemplum, ut quod imperatur filie Syon ‘dole et uiriliter age quasi pariens, non ad penam set utilitatem illius referamus. Loquitur Apostolus ad Galathas: Filioli mei quos iterum parturio, etc. Et tamdiu doluit, tamdiu parturiuit, 505

donec eos rursus per penitentiam generaret qui perierant per delictum. Puta medicum uel febricitanti uel uulnerato dicere: ‘Dole et uiriliter age, sustine sitim; portam cauterium, ut certior sanitas consequatur."

4, II-I3 $10

vA=) ^

ET NVNC CONGREGATE SVNT, etc. O Ierusalem et o filia Syon, usque in Babilonem uenies et ibi redimeris. Set nunc dum captiua teneris, congregantur gentes super te, que quasi de adultera locuntur, et dicunt: Zapidetur et aspiciat in ea oculus noster, et non cognouerunt Domini uoluntatem atque consilium, quia propterea aduersum te congregate sunt nationes, ut conteras eas quasi fenum aree. Fenum ponit pro stipula, que plaustris ferratis in pa-

leam redigitur ad pastum animalium propter feni penuriam. Surge igitur, filia Syon, et in cornibus ferreis que me tibi daturum spondeo atque in ungulis ereis quas acceptura es uentila et contere populos, et interfice eos Domino uniuerse terre. Tali enim uictima

et tali delectatur sacrificio. Hec Iudei in tempore christi sui sibi pollicentur, et dicunt uniuersas nationes sibi seruituras ipsumque Romanum imperium ungulis suis et cornibus conterendum. ET IN-

TERFICIES DOMINO RAPINAS EORVM. Ipsos et omnem predam quam rapuerunt.

soo cfr I Esdr. 3,2; 7, 28

502 Mich. 4, 9 iuxta LXX

503/504

Gal. 4, 19

509/511 Glossa ord. in Mich. 4:11.11 int. (p. 408a) ex HiER., In Michaeam ILiv.11/13 (p. 478, 398-400) su/si5 HIER., In Micbaeam ILiv.r1/13 (p. 478, 401-406) 516/522 HiER., In Michaeam IL.iv.11/13 (p. 478, 407-410) et Glossa ord. in Mich. 4:12.1 marg. (p. 408a) 520/522 cfr Ex. Rabbah 15, 17 523/ 524 Glossa ord. in Mich. 4:13.4 int. Cp. 408b)

504 parturiuit]

GisiV GSM

quos

parturiit

O, parturuit

$, parturant

V

506 puta]

507 sitim] sine CSV 516 surge] exurge CSV 517/518 spondeo] spondo SV 518 ungulis] unguli

CSV

520 delectatur sacrificio] sacrificio delectatur

523 interficies] interficias CSV

523 quam] quasi SV

puto

517 que] qui O T quas]

C$ V

522/

MICHEAS

5,1

525

530

NVNC VASTABERIS FILIA LATRONIS.

II

201

Consuetudo

Scripturarum est

eius rei quemlibet filium appellare cui precipue studere uidetur. Vnde et studiosus pacis ‘filius pacis’ dicitur, et amator discordie ‘filius’ appellatur 'discordie. Quia igitur satellicio et latrociniis ciues lerusalem uacabant, iuxta illud Ysaie: socii furum, et: rapina pauperum in domibus eorum, filiam eam latronis appellat. Cui instantem comminatur uastationem:

Obsidionem posuerunt

super nos. In proximo est ut urbem Chaldei obsideant. Et connumerans se eis propheta, super nos ait, quasi unus de obsessis futurus sit. IN VIRGA PERCVTIENT MAXILLAM IVDICIS ISRAEL. Inter cetera 535

ignominiosa que uel in Ioachim uel in Sedechiam hostes dicuntur exercuisse iudicia fieri potuit ut in maxilla uirga uel baculo percussi fuerunt. Vel prophetia est de Domino saluatore, quem etsi non uirga, tamen in maxilla percussum legimus. Potest tamen et

arundo qua percussus est uirga intelligi, qua ipsi eum percusse540 runt qui percussoribus tradiderunt. ET TV BETHLEEM EFFRATA, etc. Et tu Bethleem, id est domus panis

545

que uocaris Effrata, minima quidem es in ciuitatibus Iuda et tantis milibus comparata uix paruulus es uiculus. Set ex hoc paruulo uiculo egredietur Christus, qui sit dominator in Israel. Et ne putes eum tantum de genere esse Dauid, cui promisi dicens: Defructu uentris tui ponam super sedem tuam, carnis assumptio diuinam non impedit maiestatem. De me enim natus est ante secula, et

temporum conditor tempore non tenetur, set egressus eius ab initio a diebus eternitatis, quia in principio erat uerbum, etc. 523

550

PROPTER HOC DABIT EOS VSQVE AD TEMPVS, etc. Quia de Bethleem

que est Effrata egressus Christus dominator Israel, et egressus eius secundum diuinitatem est ab initio seculi, quia semper ipse locutus est per prophetas et sermo Dei factus est in manu sanctorum,

52085

E125

529/530

545/546 Ps. 131, 11

IS. 3, 14

537/538 cfr Hier., In. Michaeam Michaeam

538 Ioh. 18, 22

$39 Matth.

27, 3

$49 Ioh. 1, 1

IL.v.1 Cp. 480, 20-23)

I1.v.x (p. 482, 87-95 et 98)

550/557

541/549 HIER., In

HiER., In Michaeam

Il.v.3/4

(p. 483, 133-146) et Glossa ord. in Mich, 5:3.1 marg. (p. 408b) C O?* uocabant $29 uacabant] SV latrocinus 528 latrociniis] 534 percutient] percutiet CSV 533031618 ha, OIL 531 cui] cum SV 541 panis] iuda add. CSV 535 ioachim] ioas OT

202

^m m

560

MICHEAS

II

ideo dabit Iudeos, eosque regnare permittet usque ad tempus parientis, quo gentilitas diu sterilis parere ceperit. Et cum plenitudo gentium intrauerit, tunc ad predicationem Helie reliquie Israel conuertentur ad fidem patriarcharum et prophetarum. Potest autem et aliter intelligi. Dominus dabit Templum et Ierusalem Iudeis usque ad illud tempus quo uirgo pariet. Que postquam pepererit et natus paruulus acceperit spolia Samarie et uirtutem Damasci, in-

terfecto populo Iudeorum reliquie Israel salue fient, et fratres Christi, id est apostoli, conuertentur ad fidem patriarcharum et prophetarum qui uenturum Christum annuntiauerunt, et complebitur Psalmi uaticinium: Pro patribus tuis nati sunt tibi filii. Potest secundum Iudeos sic legi: Post aduersa superius posita 565 subdit prospera ut futurorum bonorum spes et consideratio imminentia mitiget mala. Et est sensus: Licet nunc instet obsidio et rex Israel in maxilla percutiendus sit, maiora sunt que consequen570

580

tur bona, et ex loco humili non humile nobis proueniet auxilium. De Bethleem siquidem opidulo et inter milia uiculorum Iuda paruulo egredietur dominator et saluator Israel. Et hoc est: Et tu Betbleem terra Iuda paruulus es in milibus Iuda, ex te michi egredietur qui sit dominator in Israel. Et ne de egressu eius in aliquo dubitent et ita minus confidant, dicit egressum eius a Deo ab initio paratum. Quod postea subdit: a diebus eternitatis, determinatio est quomodo debeat intelligi quod premisit: ab initio. PROPTER HOC DABIT EOS VSQVE AD TEMPVS, etc. Idem intelligimus 'propter hoc’ significare quod superius ‘propterea,’ et positum est pro copulatiua coniunctione ‘et.’ Et est sensus: Et iterum dabit eos Dominus, affligendos scilicet, usque ad illud tempus in quo parturiens pariet, id est, in quo multiplicabitur ita populus Israel acsi eos terra parturiret, iuxta quod in Ysaia legitur: Antequam parturiret peperit, scilicet Syon. Antequam ueniret partus eius peperit masculum. Quis audiuit unquam tale? Et quis uidit buic simile?

$60 Is. 8, 4

557/564

$64 PS. 44, 17

578 Mich. r, 14

HIER., In Micbaeam I1.v.3/4 (p. 484, 157-165)

582/586

Is. 66, 7-8

579/582 cfr RASHI,

ad loc.

554 tempus] rem CSV 572 michi] om. CSV 580 scilicet] set CSV

555 ceperit] cepit CSV 570 GEO) MGS 578 et] om. CSV S79 CU RCI eM STUNT

MICHEAS II

203

585 Numquid parturiet terra in die una aut parietur gens simul, quia

590

595

parturiuit et peperit Syon filios suos? RELIQVIE FRATRVM EIVS, etc. Qui superfuerint de populo illo, qui dicuntur fratres eius, dominatoris scilicet qui de Bethleem nasciturus est, quia de eadem gente, conuertentur ad filios Israel, ut simul x et due tribus unus fiat populus. Dominatorem autem istum intelligunt Iudei messiam suum, qui ideo dicitur egressurus de Bethleem quia de familia Dauid nasciturus est qui de Bethleem fuit oriundus. Vel ipsum Dauid Bethleemitam quem regem et dominatorem suorum et pastorem expectant futurum hunc dominatorem intelligunt. Potest etiam sic intelligi quod dicitur: Propter boc dabit eos usque ad tempus. Quia dominator ex eis nasciturus est, ut sint ex quibus nascatur, propter boc dabit eos, subauditur in misericordiam uictorum, omnibus

afflictionis sue diebus. Et hoc est quod dicit: Vsque ad tempus in quo parturiens, terra scilicet metonomice, pariet. 600

605

ET STABIT ET PASCET IN FORTITVDINE. Vel secundum nos Dominus saluator, uel secundum Iudeos messias eorum. Quod dicit ‘stabit,’ strenuitatem pascentis insinuat. IN FORTITVDINE DOMINI, in magna scilicet fortitudine, qualis est fortitudo Domini. Consuetudo enim est scripturarum cum aliquid uult exaggerare et magnum ostendere Domini illud dicere, ut est illud: Sopor Domini irruit in eos, et: timor Domini. Vel non suis uiribus set Domini pascet eos. De saluatore autem cum ipse sit Deus secundum hanc sententiam debet intelligi, quod non ex hominibus set Dei uirtute et uiribus

pascet eos. Et illi quos pauerit ab errore suo conuertentur. Quia

610

nunc, id est in presenti, magnificabitur, subauditur dominator, in

omni terra, id est usque ad terminos lerre. 5

5-6

ET ERIT ISTE PAX: ASSIRIVS CVM VENERIT IN TERRAM NOSTRAM. Domi-

nator iste faciet nobis pacem expugnando hostes cum in terram nostram uenerint. Per Assirium quemlibet hostem intelligit, spe-

Gos I Reg. 26, 12

606 I Reg. rr, 7 et passim

586/592 cfr RAsHI, ad Gor RASHI, ut supra

loc.

592/594 cfr Pirke

de Rabbi

Eliezer

18

tempus] etc. add. 593 suorum] suum CSV — $95 intelligi] legi CSV 597 uictorum] om. CSV ut] non SV 596 est] om. CSV GSW 599 pariet] parturiet CSV

607 cum] est

SV

604 est scripturarum] scripturarum est CSV

204 615

620

MICHEAS

II

ciem ponens pro genere. ET SVSCITABIMVS SVPER EVM VII PASTORES. Non solum pro salute contendunt aduersus Assirios, set etiam pro ultione et gloria; xv enim dicit esse suscitaturos, quorum VII uocat pastores et vill primates, qui terram hostilem consumpturi sunt gladio. Per terram Nemroth' Chaldeam et Assiriam intellige in quibus regnauit Nemroth, precipue tamen in Chaldea. Set de gente sua exiit qui possedit Assiriam, iuxta illud: De terra illa, scilicet Chaldea, egressus est Assur. ET LIBERABIT. Scilicet dominator. ET ERVNT RELIQVIE IACOB IN MEDIO

yet

POPVLORVM,

etc. Qui relicti

fuerint de populo Domini ab hostili gladio, multipliciter fructifi625

cabunt, sicut ros terram facit fructificare, et erunt magno terrori

hostibus suis. Et hoc est quod ait: Quasi leo in iumentis siluarum. Nec erit qui possit eis resistere, unde subdit in similitudine leonis: Cum transierit et conculcauerit et ceperit, non est qui eruat. In die

illa ulciscetur Dominus inimicos suos. Auferet etiam a populo suo 630 in die illa equos et currus, quos contra mandatum illius multiplicauerunt, et destruet ciuitates et omnes munitiones in quibus habuerunt fiduciam, ut in solo Deo sit spes illorum. Auferet et maleficia de populo, scilicet incantationes, prestigia, et demonum inuocationes, et diuinationes, de quibus scriptum est: Non erit 635 diuinatio in lacob. Et perire faciet sculptilia et statuas, de quibus in Lege precipitur ne sculptilia faciamus, et ne titulos erigamus. Et euellet lucos quos iuxta altare suum plantare prohibuit. ET FACIAM IN FVRORE ET INDIGNATIONE VLTIONEM. Sine respectu pietatis et misericordie uindicabor in omnibus gentibus que non audierunt 640 me. 6, 1-2

AVDITE QVE DOMINVS LOQVITVR. Prima uox est prophete qua precipit populo ut audiat que Dominus loquitur, deinde Dominus loquitur ad prophetam: Surge et contende iudicio aduersum mon-

622 Gen. 10, I1

634/635

cfr Num. 23, 23

636 cfr Leu. 26, 1

637 cfr

Deut. 16, 21

627 nec erit — resistere] cfr HrER., In Michaeam 1I.v.7/14 (p. 491, 422-423) 635/636 Glossa ord. in Micb. s:12.1 marg. (p. 409a) 641/645 HIER., Ir Michaeam l.vi.1/2 (p. 492-493, 13-17)

618 qui terram hostilem] bis S 619/620 chaldeam et — regnauit nemroth] om. C — 627 subdit in similitudine leonis] in similitudine leonis subdit CSV 637 plantare] plantam S V, plantari C

MICHEAS

II

205

les. Rursum propheta sicut ei fuerat imperatum loquitur ad 645 montes. ‘Montes’ et 'fortia fundamenta terre’ possunt intelligi administratorii spiritus quibus commissa est procuratio rerum huma-

650

narum. Quidam Abraham et patriarchas *montes' uocant, quibus uocatis ad iudicium negotium populi sit uentilandum. Vel montes et fortia fundamenta terre possunt intelligi reges et principes, qui inter alios dignitatis excellentia eminent et eorum debent esse sustentamenta.

QVIA IVDICIVM DOMINI CVM POPVLO SVO, etc. Ideo

compello uos audire, quia Dominus non ex potestate set ex iudicio contra uos uult agere. POPVLE MEVS QVID FECI TIBI, etc. Dat Dominus populo licentiam 655 disputandi contra se. Quid feci, quod facere non debui? ET QVID

MOLESTVS

FVI? In Hebreo

significantius:

‘Quo labore te pressi?

QVIA EDVXI TE. Fui in hoc molestus quod te eduxi de Egypto. Quia ingrato populo multa prestiterat beneficia, ad confusionem illorum ea reducit ad memoriam. Per quos eos eduxit supponit: £f 660

misi ante faciem

tuam Moysen,

etc. POPVLE MEVS MEMENTO

QVID

COGITAVERIT, etc. Si hec parua uidentur, recordare illius temporis quo Balach filius Sephor conduxit contra te Balaam ariolum, quem coegi ut contra uoluntatem suam tibi benediceret. DE SETHIM VSQVE AD GALGALA. Totum exercitum lustrans oculis et mutans 665

loca, quasi ego quoque non possem cum pergente pergere, et

cum transeunte transire. Et hoc feci ut misericordie mee et iusticie

note tibi fierent, tantum te amantis ut, cum ego cotidie blasphemantium ore maledicar, tibi ab inimico non dimiserim maledici. 670

Hebrei hunc locum ita exponunt: Ab eo tempore quo fornicati estis in Madian usque ad illud tempus quo Saul in Galgala est

662/663

cfr Num.

22, 7-20

645/647 Glossa ord. in Mich. 6:2.1 marg. (p. 409b) ex HiER., In Michaeam 647/648 Glossa ord. in Mich. 6:1.3 marg. Cp. 409b) ILvi.1/2 (p. 493, 33-34) 651/653 Glossa ord. in Cp. 493-494, 51-54) IL.vi.1/2 Micbaeam In ex Hier.,

654/655 Glossa ord. in Mich. 6:11 marg. Mich. 6:2.1 int. (p. 409b) 655/656 HiER., In Michaeam I1.vi.3/5 Cp. 495, 106 et 109-110) (p. 409b) 661/663 Glossa ord. in 657 Glossa ord. in Mich. 6:4.1 int. (p. 409b) 495, 15Mich. 6:5.1 marg. (p. 409b-410a) ex HIER., Jn Micbaeam II.vi.3/s Cp. 119-130) 495-496, Cp. 1L.vi.3/5 Michaeam In HiER., 663/672 119)

655 feci] tibi add. CSV et mutans] commutans OT SV 665/666 et cum] etc.

664 ad] om. facere non] non facere CSV 665 quoque] quocumque add. CSV CSV

206

MICHEAS

II

unctus in regem repetite memoria que mala operati sitis, et quanta uobis bona fecerim, et meam in uos misericordiam cognoscetis. QVID DIGNVM OFFERAM DOMINO? Cum Deus ad iudicium prouo675

680

casset populum, ille conscius peccati non audet contendere set rogare, nec tamen confidit in precibus. Nichil enim quod digne Deo possit offeri et nulla humilitas uel sanguis animalium sufficit delere maculas criminum. VITVLOS ANNICVLOS. Que lex offeri precipit. MILIBVS ARIETVM. Vt sanguine arietum, uel hircorum, uel taurorum anime lauentur. DABO PRIMOGENITVM MEVM. Sicut rex Moab fecisse legitur. FRVCTVM VENTRIS MEI. Quod fecit Iepthe, offerens filiam pro temeritate uoti.

INDICABO TIBI O HOMO QVID SIT BONVM, etc. O genus humanum, tu queris et non inuenis in te quid digne possit offerri Deo pro 685

690

abolitione peccatorum; ego inueniam sufficientem hostiam, et docebo te quid boni postea debeas agere. QvID SIT BONVM, non michi precipienti, set tibi facienti. QVERAT A TE. Vt prosit tibi. FACERE IVDICIVM. Vt nichil absque ratione et consilio agas; ut ante mens iudicet quid factura sit, et postea opere compleat. DILIGERE MISERICORDIAM. Vt non ex coactione set dilectione faciat opera misericordie. ET SOLLICITVM AMBVLARE CVM Deo. Et in his nichil aliud premii queras nisi ut placeas Deo, et cum eo ambules sicut Enoch, et per eum cum Enoch transferaris. VOX DOMINI AD CIVITATEM CLAMAT, etc. Non uni tantum persone

uel uni generi hominum, set communiter omnibus ciuibus magne Dei ciuitatis, orbis scilicet terrarum, que superius dicta sunt man-

dat Dominus. Et hoc est quod ait: Vox Domini clamat ad ciuita-

679/680

cfr IV Reg. 3, 27

680/681

cfr Iud. 11, 29-40

691/692 Gen.

0022

673/677 Glossa ord. in Mich, 6:6.1 marg. (p. 410a) 677/681 Glossa ord. in Mich. 6:6.1-6:7.3 int. (p. 410a) ex HIER., In Michaeam 1I.vi.6/7 (p. 497-498, 189-195) 682/685 Glossa ord. in Mich. 6:8.1 marg. (p. 410a) 685/ 686 Glossa ord. in Mich. 6:8.1-3 int. (p. 410a), cfr HiER., In Michaeam IL.vi.8 (p. 499, 243) 687/688 HiER., /n Michaeam 1l.vi.8 (p. 499, 244-246) 689/ 692 Glossa ord. in Mich. 6:8.4-5 int. (p. 410a)

672 uobis bona] bona uobis C, mala uobis $ V 673/674 prouocasset] om. CSV 675 nec] non CSV 676 humilitas] humanitas SV 686/ 687 iudicium] scripsimus cum Vulg., uidet CSV OT 687/688 mens iudicet quid] cogites uidelicet que S, rationes uidelicet quod V 688 sit] sunt SE 693 uni] unius V, minus $

MICHEAS

II

207

tem. Mutat propheta personam et conuertit se ad Dominum dicens: Quibuscumque timentibus nomen tuum, Domine, salus erit. Non est enim apud Dominum personarum acceptio. AVDITE TRIBVS ET QVIS APPROBABIT ILLVD? etc. Audite que Deus 700

795

contestatur X tribubus Samarie. Quis approbabit illud? Quis erit auctor eorum uerborum? Vultis audire per singula quibus malis urbs uestra sit plena? Discite per singula. Adbuc ignis, id est iniquitas, est in domo impii, id est Amri, qui fuit pater Achab institutor ydolatrie, et thesauri impietatis perseuerant in domo regia. ET MENSVRA MINOR. Iram Dei prouocans. NVMQVID IVSTIFICABO, etc.

Subauditur: non, set dampnabo. PONDERA DOLOSA. Cum alio pondere emitis et alio uenditis mercimonia. IN QVIBVS DIVITES EIVS, etc. 710

Siquidem pauper hoc faceret, poterat inopie scelus necessitate defendi. Set nunc diuites ciuitatis non tam diuitiis quam iniquitate pleni sunt cum alios spolient. LOQVEBANTVR MENDACIVM. Diuitiarum congregationem sequitur mendacium. Mendacio enim so-

lent augeri diuitie. ET EGO ERGO CEPI PERCVTERE. Cum ita peccarent

principes uestri, nolui statim subuertere, set paulatim cepi percu-

715

tere, et plagis uariis ammonere. Misi in uos famem, misi sitim, misi

morbos et hostilem in circuitu uastitatem. Frumenta non attulit messis, oleum pressa oliua non fecit, uinum steriles uindemie negauerunt. Aduersum iniquitates et mensuras dolosas et pondera

fraudulenta hec intuli supplicia. Quia uero custodisti omnes ceri-

720

monias ydolatrie quas Amri rex impius constituerat, et omne opus

domus Achab et Iezabel pro mea Lege seruasti, impulsus sum scelere tuo ut darem te et habitatores tuos in sibilum, et opprobrium

720/721

700/702

cfr III Reg. 16, 26; 16, 30-31 Glossa ord. in Mich. 6:9.2-3 int. (p. 410a)

Micbaeam I.vi.xo/16 (p. 502, 341-343)

703/705

702/703

HIER., /n

Glossa ord. in Mich. 6:10.2

int. et 6:10.4 int. (p. 410a) ex HIER., In Michaeam

IL.vi.10/16 (p. 502, 340)

Hier, In Mi705/713 Glossa ord. in Mich, 6:11.1-6:12.2 int. (p. 410b) et

713/715 Glossa ord. in Mich. chaeam lL.vi.1o/16 (p. 502, 340-350) L.vi.1o/16 (p. 502, 351-352) m Micbaea /n HiER., ex 410b) (p. marg. 724 Hirn., In Michaeam IL.vi.10/16 (p. 502, 352-363) 697 propheta personam] personam propheta SV 706 iram] 705 perseuerant] perseuerauit SV

hoc] hoc pauper CSV

6:131 715/

699 enim] om. CSV 709 pauper ira SV

— 712 sequitur] sequens CSV — 717 uinum steriles

uindemie] steriles uindemie uinum CSV 7a2 tuos] om. SV om. CSV

— 721 domus]om.CSV T | sum]

208

.

MICHEAS

II

populi mei portares, dum captus ab Assiriis quasi populus Dei uinceris, et propter uos nomen meum blasphematur in gentibus. ; 14

725

VE MICHI QVIA FACTVS SVM, etc. Dicta captiuitate X tribuum et

duarum dolet propheta quia nullus de populo inuenitur iustus qui possit ire Dei resistere. Frustra, inquit, locutus sum, frustra uolui iam uindemiate et perdite ciuitatis quasi extremos racemos requirere. Et cum non sit botrus ad comedendum saltem immaturas fi732

cus, id est grossos ficorum, uolui in cibos sumere. Quasi diceret: Non inueniens panem pre famis magnitudine quisquilias et furfures requisiui. PERIIT SANCTVS. Vbique insidie, ubique fraudulentia; pre auaricia et libidine germanitas ignoratur. MALVM MANVVM, etc. Non solum faciunt, set commutatis nominibus bonum dicunt esse

quod malum est. PRINCEPS POSTVLAT. Principes non expectant ut munera offerantur set cogunt subiectos. ET IVDEX, etc. Sic alium

iudicans quomodo ipse ab alio iudicatur, ut prestent sceleribus suis mutuum fauorem, et in alterius crimine se defendant. Vel sic:

Iudices

regum

et principum

auaricie

placere uolentes,

iudicii

740 equitatem peruertendo, ad hoc laborabant ut eis redderetur quod postulabant. ET MAGNVS, etc. Quicumque magnus est et quasi in Lege doctissimus non Dei set suam loquitur uoluntatem. ET CONTVRBAVERVNT EAM, etc. Vel urbem uel ueritatem, siue terram de qua

supra dicitur: Periit sanctus de terra. Qui optimus inter eos quasi 745

paliurus pungens uel retinens, uel uulnerans appropinquantes sibi, et adunco dente reprehendens. Et gui rectus fuit quasi spina de sepe, ut ibi inueniatur dolor ubi putabatur auxilium.

p

DIES SPECVLATIONIS TVE, etc. Propter hec mala, o Samaria et o Ie750

rusalem, ueniet tibi tempus captiuitatis quam diu expectaueras et timueras. Vel ‘dies speculationis’ uocat dies future captiuitatis,

725/727

Glossa ord. in Mich. 7:1.1 marg. (p. 410b) ex Hirn., In Michaeam

II.vii.1/4 (p. 505, 20-24)

727/732

HiER., In Micbaeam

IL.vii.1/4 (p. sos, 25-

30) 732/735 Glossa ord. in Mich. 7:2.1-7:3.1 int. (p. 411a) ex HIER., In Micbaeam lL.vii.r/4 Cp. sos, 31-35) 735/736 Glossa ord. in Mich. 7:3.1 marg. (p. 411a) ex HIgER., In Micbaeam I1.vii.t/4 (p. 505, 35-36) 736/738 HIER., In Micbaeam l.vii.1/4 (p. sos, 37-39) 741/747 HiER., In Michaeam I.vii.1/4 (p. 505, 39-47) 748/750 Glossa ord. in Mich. 7:4.6 int. (p. 4112)

724 uos] om. SV — 729 botrus] bonus 5, locutus V — 732 requisiui] requisiuit C8 V — fraudulentia] fraudulentie CSV —— 73s quod] tibi add. S, uel add. V 741 quasi] om. CSV 742 loquitur uoluntatem] uoluntatem loquitur CSV 745 paliurus] palus C, puluis SV 746 quasi spina] om. (GAST TE

MICHEAS II

755

209

quos multo ante prophete speculati sunt ílli superuenturos. Speculatores enim dicuntur metaforice prophete, quia sicut in specula positi in longinquum oculorum dirigunt intuitum, sic ipsi longe post futura tempora preuident. Vnde illud: Filii bominis speculatorem dedi te domui Israel. VISITATIO TVA, etc. Visitationem appellat afflictionem et uastationem. Vnde subdit: Nunc erit uastitas eorum.

Hic exponitur que sit uisitatio. NvNc. Id est in presenti.

NOLITE CREDERE AMICO. Nullis prophetarum uocibus credatis, nec 760

accomodetis aurem decipienti blandicie diuinorum. Quia cara nomina et consanguinitatis affectum rara est fides, magis in his qui adulantes uobis mentiuntur pro preda quasi egrotantibus non quod utile sit set quod delectabile

si inter quanto sua, et et pla-

cens imperant. NOLITE CREDERE AMICO, qui de amicicia lucrum querit. Achitofel quippe surrexit in Dauid. NOLITE CONFIDERE IN DVCE.

Abimelech a uiris Sichem rex factus ipsos oppressit. AB EA QVE DORMIT, etc. Ne paciaris que Samson a Dalila perpessus est. QVIA

FILIVS CONTVMELIAM FACIT PATRI. Absalon regnum patris inuasit et concubinas polluit. NVRVS CONTRA SOCRVM, etc. Vxor Esau contra

Rebeccam surrexit. INIMICI HOMINIS DOMESTICI EIVS. Sepe enim concontra auctores uite sue Jo) tingit ut filius et filia educationis obliti corporumque consurgant. EGO AVTEM AD DOMINVM ASPICIAM. Cum hec ita se habeant, nolite credere Samarie et lerusalem pseudo-

prophetis, set ad Dominum aspicite, et illum saluatorem expec-

tate sicut et ego. Et hoc est: Ego autem ad Dominum aspiciam. Et 775

quia ipse mea est expectatio, ideo audiet me.

TGA chro Reg TS M12 754/755 EZ.3, 17 767/768 cfr II Reg. 16, 22 Iud. 16, 4-21

757

Glossa

ord.

in Mich.

766 cfr 76s cfr Iud. 9, 1-6 768/769 cfr Gen. 26, 35

int. (p. 411a)

7:4.7

758/763

HIER,

Im Mi-

763/764 Glossa ord. in Mich. 7:5.3 int. chaeam ILvii.s/7 Cp. 508, 132-138) 765 Glossa IL.vii.s/7 Cp. 508, 138-139) Michaeam In HiER., 764 (p. 411a)

Cp. 508, ord. in Mich. 7:5.5 marg. (p. 411a) ex HIER, /n Michaeam IL.vii.s/7 767/ 143-144) 508, (p. ILvii.j/7 Michaeam In Hier., 766 140-141) ILvii.5/7 Michaeam In HiER., ex 411a) (p. inl. 769 Glossa ord. in Micb. 7:6.1-2 769/771 Glossa ord. in Micb. 7:5.4 marg. (p. 411a) (p. 508, 144-146 et 150)

761 in] om. CSV

OT

adulantes] adulantur

766 dalila] dalida CSV

OT, per CSV

O7

— mentiuntur] mentientur

perpessus] passus CS V

768 polluit] posuit

SV

767 patri] p.

210

MICHEAS

II

NE LETERIS INIMICA MEA SVPER ME. Videtur michi iuxta litteram lerusalem contra Babilonem et contra gentes loqui, que sibi insul-

7, 8-13

tauerunt: Ne letemini in ruina mea, quia Domino miserante consurgam. Postquam sedeo in captiuitate et tenebris, ille me reducet et erit lux mea. Iram Domini sustinebo, quia me scio meruisse quod patior, donec ulciscar de gentibus et fiat iudicium meum. Noui quippe quod me sit educturus in /ucem, et uidebo iusticiam eius, et aspiciet inimica mea Babilon et cetere gentes in circuitu et operietur confusione que nunc dicit insultans: Vbi est Dominus Deus tuus? Oculi mei uidebunt eam, et non multo post tempore, 785 set nunc in presentiarum conculcatam quasi lutum platearum. Hactenus lerusalem siue propheta ex persona populi sit locutus; nunc Deus ad lerusalem respondens inducitur: O Ierusalem, uenerunt dies ut edificentur macerie tue, que erant Babilonio 790

uastante destructe. IN ILLA DIE LONGE FIET LEX, siue preceptum et

iussio ut Symmachus et Theodotio interpretati sunt, dicentes: Nequaquam Babiloniorum subiacebis imperio in die illa, quia edifi-

795

cabuntur macerie tue. VENIET AD TE ASSVR ET DE CIVITATIBVS MVNITIS. A ciuitatibus, inquam, munitis usque ad Iordanem per quem et antea transiuit populus, et a Mari Rubro et cunctis gentibus usque ad Mare Mortuum

quod uicinum est terre tue, et ad Montem

Syon de montibus Medorum et Persarum in quo translati prius fuerant. Et erit terra reliqua Chaldeorum et eorum qui te uasta800

75 14-17

uerunt in desolationem propter babitatores tuos et propter mala opera eorum. Hoc sibi Iudei usque hodie pollicentur. PASCE POPVLVM TVVM, etc. Orat propheta Dominum ut ad clementiam conuersus populum suum districtione regiminis pascat.

Quod dicit: in uirga, non hoc intendit ut oues cedat, set ut lupos ardeat. Et pastoris metaforam prosequitur, dicens: gregem heredi805

tratis tue. Intransitiue dicendum est, id est, qui est hereditas tua. Et

776/800

777

HiER., In Micbaeam

que] qui CSV

779

I1.vii.8/13 (p. 515, 377-404)

captiuitate

et] captiuitatis

CS V

780 me

scio] scio me CSV 782 quod] qui CS, om. V educturus] dicturus C, ducturus $V 784 dicit insultans] insultans dicit CSV dominus] om. Gs 786 conculcatam] conculcata OT 788 deus] om. CSV T 790 illa die] die illa CSV 794 quem] quam CSV 795 transiuit] transeunt CSV 797/798 prius fuerant] fuerant prius CSV 801 dominum ut ad] bis O 803 intendit] intendam C,, intendum SV — 804 pasto-

ris] pastoralem CSV —— 805 dicendum] dicendo SV, legendum O

MICHEAS

II

21I

quia in grege multitudo intelligitur, ideo subdit: Habitantes solos in saltu, qui scilicet prius in desertis et in incultis locis sicut deiecti a ceteris gregibus habitauerunt. IN MEDIO CARMELI PASCENTVR. Responsio Domini est ad prophetam, uel ad ipsum populum suppli810

citer eum

rogantem.

Qui prius in saltu habitauerunt,

nunc me

propicio pascuntur in medio Carmeli, pascentur et Basan, pascentur et Galaad. He regiones pascuis letis abundant, que fient pascua gregum meorum. IVXTA DIES ANTIQVOS, etc. Secundum quod in antiquis diebus quando tu, popule meus, egressus es de 815

Egypto tecum operaturus sum, et mirabilia mea ostensurus. VIDE-

BVNT GENTES ET CONFVNDENTVR. Promittit sermo diuinus quod ostendat populo suo et ouibus hereditatis sue mirabilia. Tunc, inquit, uidebunt gentes et confundentur in omni fortitudine sua, qua uastauerunt quondam et preualuerunt aduersus populum 820

Dei. PONENT MANVS SVPER Os. Pre admiratione et stupore tacebunt

et auditum amittent. Et hoc est: Aures eorum surde erunt. Lingent puluerem sicut serpens, qui trahit humum, ut primum concludan-

tur, conclusique perturbentur, deinde territi obstupescant ad Do825

minum Deum sanctorum, et ad extremum ipsi quoque timeant illum. Vel sic: Ponent manus super os. Non magnifice loquentur insultantes populo Dei ut prius, nec consultabunt inter se ad eius

oppressionem, set usque adeo humiliabuntur ut instar serpentis os habeant in puluere, et uilissima reptilia proicientur de edibus suis, et pre nimio timore non desiderabunt Dominum, metuentes

ne eis inferatur quod promeruerant. Et hoc est: Non desiderabunt et timebunt te. Qvis DEVS SIMILIS TVI? etc. Intelligens propheta gentium multitudinem propter inclusionem suam esse turbatam ut obstupescerent, et iccirco Dominum deseuire ut peccata auferat et donet sadeus sicut tu, 835 lutem, laudat Dominum atque miratur dicens: Quis

830

18-20

822/825 HIER., 816/820 HiER., In Micbaeam Y.vii.14/17 (p. 521, 615-619) 832/836 HiER., In Michaeam In Michaeam ll.vii.s4/17 (p. 522, 647-650) IL.vii.18/20 (p. 522, 668-672)

811/812 medio carmeli pascentur et basan pascentur et] om. C et ins. post SV operatus 815 operaturus] 812 -et]| in SV pascuis regiones

820 ponent] ponens $, ponunt CV

822 trahit] turbat CSV.

825 po-

$V — 826 nec]non CSV . 832/833 gentium nent] ponuntCSV — os]hoc 834 deseuire] deseruire SV multitudinem] multitudinem gentium CSV donet] donec CSV

212

MICHEAS

II

etc. Vel sic: Attendens propheta multam Dei misericordiam qui et iniquitatem populi sui, quam ante acceptam Legem commiserat ab eo abstulit, et peccatum transgressionis quo Legem datam preuaricatus est pertransit ut non puniat, in uocem admirationis 840

prorumpit dicens: Quis similis tui, etc. Quod autem dicit: peccatum reliquiarum bereditatis tue, inde est, quia reliquiis hereditatis sue suauitatem clementie precipue exhibebit. TRANSIS dicit a si-

mili exterminatoris angeli, qui primogenita cedens Egyptiorum hostia filiorum Israel pertransiuit. Et ne in posterum pertimesce845 rent, dat eis spem futurorum bonorum et stabilis misericordie securitatem dicens: Non immittet ultra furorem suum. Et hoc non uestris meritis, set quoniam est uolens misericordiam. REVERTETVR ET MISEREBITVR NOSTRI. Ab ira ad clementiam conuertetur, que est quasi domus eius. NOSTRI dicit connumerans se cum miseris qui 850 misericordia indigent. ET DEPONET INIQVITATES, etc. Que sicut honus graue grauate sunt super nos. ET PROICIET, etc. Remissa faciet non apparere omnia peccata nostra, sicut non apparet quod in maris profundo demergitur. DABIT VERITATEM IACOB. Bona que promisisti adimplebis posteris Iacob. ET MISERICORDIAM ABRAHAM. Bona supra quidem promisisti. QVE IVRASTI PATRIBVS NOSTRIS, id est firmiter promisisti. A DIEBVS ANTIQVIS. A tempore quo Abraham et filios eius in populum tuum elegisti.

843/844 Ex. 12, 13

836 qui et] contra OT 842 clementie] om. CSV 845/846 securitatem] om. OT diam CSV

sue add. CSV 845 spem] 848 clementiam] misericor-

ANDREAS SVPER NAVM

Naum interpretatur ‘consolator.’ Iam x tiuate fuerant sub Ezechia rege Iuda et due fligebantur; unde nunc in consolationem obsessi destructionem ipsorum Assiriorum

tribus ab Assiriis capgrauiter ab eisdem afpopuli transmigrati et per Chaldeos futuram

Naum prenuntiat. Nec erat parua consolatio tam captiuatis quam obsessis ut audirent Assirios quoque a Chaldeis esse capiendos.

IO

20

Helchesei uiculus est in Galilea unde fuit Naum. Simul et hoc attendendum quod hec ipsa assumptio uel onus uel pondus prophete uisio sit. Non enim loquitur in extasi, ut Montanus et Prisca Maximillaque delirant, set quod prophetat liber est uisionis intelligentis uniuersa que loquitur, et pondus hostium facientis suo populo uisionem. DEVS EMVLATOR ET VLCISCENS DOMINVS. Vox prophete laudantis Dominum, quod de Assiriis populi sui sit ultus iniuriam. Emulatio duas precipue significationes habet. Significat enim inuidentiam et imitationem. Inuenitur etiam quandoque pro ira siue uindicta, in quo sensu in hoc loco accipitur. Quidam putant quod possit etiam et pro dilectione accipi, sicut et zelus. Littera sic legitur: Deus est emulator, irascens scilicet, et Dominus est ulciscens, ultionem capiens. Et repetit hec eadem ordine commutato ut ostendat in quos sit irascens et ulciscens, dicens: Viciscens Dominus et babens furorem. Tercio repetit: Viciscens Dominus in bostes suos,

2/4 cfr IV Reg. 18, 9-16 2/7 HIER., 2 cfr HiER., Nom. Hebr. — ed. LAG. 52, 13 (CC SL, 72, p. 124) 8 Glossa ord. in Nab. 1:1.3 marg. In Naum Prol. (CC SL, 76A, p. 525, 10-17) (vol. 3, p. 413a) ex HIER., Jn Naum

Prol. (p. 526, 31-37)

Prol. (p. 526, 29-30)

14/15 HIER., In Naum

8/13 HiER., /n Naum

i.2 (p. 527, 1-3)

OTS — 2 interpretatur] in tempore C 5 V 1 andreas super naum] deest in 3 ezechia] 2/3 captiuate] scripsimus cum Hier., captiuitate C5 V O jJ OT — 7 esse] et T, om. CSV — 1o montanus] montanis C V, monezechie

rr/12. uisionis intelligentis] intelligentis uisionis C$ V — 14 emutanius § lator] enudator CSV —— 20 irascens] ulciscens $, uascens V

214

NAVM

Assirios scilicet, et ipse est irascens eisdem inimicis suis. Quod primum dixit: emulator, secundo repetiit dicens: babens furorem,

et tercio: irascens. Nec crebra hec repetitio inaniter credi debet facta, set ut arctius menti suorum infigeretur quod Dominus, qui diu patiens hostes sustinuit, cum furore et iracundia iniquitates eorum ulturus esset. DOMINVS PATIENS ET MAGNVS FORTITVDINE. Sensus est: Diu quidem sceleris Assiriorum patiens fuit, et magnanimitatis sue fortitudine iniquitates eorum sustinuit, prouocans eos ad penitentiam. Set quia contempta uoluntate Dei noluerunt corrigi, nequaquam eos ulterius quasi mundos et innocentes et inultos abire patietur. Lit-

40

tera sic legitur: Dominus, patiens et magnus fortitudine, non faciet innocentem, mundans ipsum, Assirium scilicet. Quasi diceret: Nec pro mundo nec pro innocente habebit eum, set tanquam immundum et nocentem iudicabit. Secundum hanc lectionem superflua est copulatiua coniunctio que est ante mundans. Vel sic: Dominus, qui est patiens et longanimitate magnus, et immundis mundiciam conferens, ipse non faciet Assirium innocentem,

set

interficiet eum, et conteret sicut nocentem.

DOMINVS IN TEMPESTATE ET TVRBINE VIE EIVS. Virtus et potentia maiestatis diuine a propheta describitur, que regnum fortissimum

45 et potentissimum est destructura, ut non sit incredibile quod hec facturus sit. Cuius tanta est uirtus et potentia quod ambulare pos-

sit super tempestates et turbines, iuxta illud: Qui ambulat super pennas uentorum, et calcat super nebulas sicut homines super puluerem terre, et quod increpans mare exsiccat illud et omnia flumina perducit ad siccitatem, secundum quod legitur: /ncrepuit mare

et exsiccatum

47/48 Ps. 103, 3

30/34

est, et flumina

arefaciens.

50/51 Ps. 105, 9

HIER., In Naum

i.3 (p. 528, 40-47)

27 infigeretur] infigetur C$V — 3o et magnus fortitudine] magnus et fortitudine C V, et fortitudine magis $ — 32 penitentiam] patriam SV 3s fortitudine] in fortitudine O 7'*^* 39 copulatiua coniunctio] coniunctio copulatiua SV 42 conteret sicut nocentem] eum sicut nocentem conteret CSV 43 tempestate] potestate add. C$ V — 44 que]qua CSV — 45 destructura] destructum

CS V

NAVM

215

ET INFIRMATVS EST BASAN ET CARMELVS. Adhuc describitur uirtus Dei, quod ipse regiones fertiles reddit steriles, et quod montes commouentur a presentia eius, et terra contremiscit. ANTE FACIEM INDIGNATIONIS EIVS QVIS STABIT? Quis illius indigna55 tionem et iram sustinere poterit, qui hec omnia que diximus mag-

nalia facit? Et quis resistet ei, cum in ira furoris sui commotus fue-

60

rit? Contra Assirios autem sic sentiendum est quia cum uenerit Dominus in tempestate et turbine, siccans Babilonis imperium, quod interpretatur mare, et omnia regna subuertens que intelliguntur flumina, et potentiam ubertatemque eius ad nichilum re-

digens, que metaforicos Basan et Carmelus et flos Libani et montes collesque dicuntur, ac latitudinem imperii concutiens, que orbis terrarum appellatur, tunc nulla potentia resistere poterit iras65 centi Domino et suum populum uindicanti. INDIGNATIO EIVS EFFVSA EST VT IGNIS. Durissima et solidissima

117 79

75

queque ire illius resistere non poterunt, que omnia more ignis consumit. BoNvs DOMINVS ET CONFORTANS, etc. Cum irasci ceperit in gentibus et quondam potentissima regna uastare, sciet eos qui sui sunt, et non una tempestate opprimet nauigantes. ET IN DILVVIO PRETEREVNTE CONSVMMATIONEM FACIET. Cum Deus uastauerit terram promissionis quasi per diluuium, faciet finem captiuitatis, reducens Israel ad pristinas sedes, set Assirios persequentur tenebre. Consummationem, finem, /oci eius, id est

diluuii. Sicut dicitur de impio: transiui et non est inuentus locus eius, et: iter impiorum peribit, sic iter diluuii peribit post iram Dei sola apparente clementia.

70/71 cfr II Tim. 2, 19 ID

71. cit lob) 27, 20

76/77 Ps. 36, 36

Whit Ss

6 58/65 HiER., In Naum

1.6 Cp. 531-532, 167-175)

69/71 HiER., In Naum

i.7

72/75 Glossa ord. in Nab. 1:8.1 marg. (p. 413b) ex HIER., (p. 532, 198-200) 75/78 Glossa ord. in Nah. 1:8.2-3 int. (p. 413b) In Naum i.8 (p. 533, 221-224) ex HIER., In Naum

i.8 (p. 533, 216-219)

58 quia] quod 54 terra] quando SV 52 infirmatus] infirmata CS V S, uindiiudicantem T, iudicanti uindicanti] 65 CSV 62 eBblom. CSV ee7.7 SiC SICULIGS 66) UtlisicuteG@isi Vem cantem V

216

8o

NAVM

QVID COGITATIS CONTRA DOMINVM? Qui creauit mundum, ipse eius consummationem faciet. Vel de regno Assiriorum possumus

intelligere, quod ipse Dominus consumabit, et finiet ipsum et ita frustra est quod ipsi cogitant populum suum in captiuitate posse retinere. Et hoc est: Quid cogitatis contra Dominum? Non consur-

get duplex tribulatio. Sensus est: Quid putatis, o Assirii, iniquita85 tem contra Dominum

cogitantes quod populum Israel, id est xit tribus, usque ad internetionem ipse consumat? NON CONSVRGET

DVPLEX TRIBVLATIO. Id est, non uobis tradet Iudam et Ierusalem sicut tradidit x tribus et Samariam. QVIA SICVT SPINE SE INVICEM COMPLECTVNTVR, etc. Non consurget

I, IO-II

90

I, 9-II

IOS

duplex tribulatio, id est, non capientur ab Assiriis due tribus sicut

capte sunt X. Siquidem dum adhuc in terra Iuda sunt Assirii, et quasi spine se inuicem complectuntur, letantes atque gaudentes, ab angelo consumuntur quando una nocte CLXxxv milia cesa sunt. Que multitudo ebriorum conuiuio pulcre comparatur, et spinis se complectentibus que igni solent tradi, et stipule que leui ardore comburitur. Quod autem sequitur: ex te exibit cogitans contra Dominum, etc., de Rapsace intelligi uolunt, quod de Assiriis egressus blasphemauerit Dominum, et populo suadere uoluerit ut desperans de auxilio Domini se Assiriis traderet, non Deo set ydolis seruiturus. Potest et sic intelligi: QvID COGITATIS CONTRA DOMINVM, etc. Premiserat in superioribus propheta bonus Dominus et confortans in die tribulationis, et inimicos eius persequentur tenebre. Quod quoniam propter magnam hostium potestatem populus quasi inpossibile cogitabat, que cogitatio erat contra Dominum, apostropham facit ad eos propheta dicens: Quid cogitatis contra Dominum? Quasi: impossibile sit quod promisit? Ipse cuius potentie nemo potest resistere consummationem hostium faciet, et qui se-

89/90 Nah. 1, 9

79/80 253-254)

93 cfr IV Reg. 19, 35

cfr IV Reg. 18, 19-22

Glossa ord. in Nab. 1:9.1 int. (p. 413b) ex HiER., In Naum i.9 (p. 534, 84/88 HiER., In Naum i.9 (p. 535, 283-289) 90/96 Glossa ord. in

Nab. 1:10.1 marg. (p. 414a) ex HIER., In Naum 100 HIER., Jn Naum i.1 (p. 536-537, 345-350)

85 idest xu] etin üonem

97/100

i.n (p. 536-537, 335-345)

96/

SV — 86 internetionem] interuentionem C V, interfec-

$, consummationem

O^-«

88 et] om.

CSV

NAVM

IIO

217

mel uos contriuit non adiciet ut iterum uós conterat nec uestram tribulationem duplicabit. Neque enim postea ab Assiriis contriti sunt. Et hoc est: Non consurget duplex tribulatio. Huic sententie consonat quod in sequentibus supponit: Afflixi te, et non affligam te ultra, etc. SI PERFECTI FVERINT ET ITA PLVRES, etc. Licet, inquit, robusti sint

115

120

Assirii, et fortitudo eorum augeatur numero cunctarum gentium, sic quoque angelo uastante attondentur. Quomodo enim numerus capillorum acute forpici non repugnat ita et numerus aduersariorum facili succissione tolletur. Et pertransibit Assirius et esse desistet, siue uastato exercitu suo reuertetur ad patriam, sospitem te derelinquens. Rursumque ad Iudam et Ierusalem sermo dirigi-

tur: Afflixi te, et non affligam te, non quo perpetuam securitatem polliceatur, set illius tantum temporis et ab illis hostibus a quibus tunc obsidebatur. Denique infert: Et nunc conteram uirgam eius, id est Assirii, de dorso tuo et uincula tua dirumpam. Vel per me125

taforam potestatem significans, uel certe uirgam qua percutere

conabatur et uincula que captiuis parabat, quamquam possit et obsidio clause multitudinis pro uinculis accipi. Attende littere. 57 perfecti fuerint, scilicet in uiribus et robore, et ita, id est, cum ipsa simul perfectione fuerint et plures; sic quoque, scilicet cum robore 130

numerositati adiuncto, attondentur. ‘Attondentur’ dicit secundum

quod antiquitus dicebatur tercie coniugationis, ‘attondo, -dis,’ quod nunc est secunde. ET PRECIPIET DOMINVS SVPER TE. Facta promissione liberationis ad Israelitas, conuertit uerba ad Assirios, comminans eis penam. O 135

Assur, quod passurus es ne putes fortuitu et sine aliquo iudice

112/113. Nah. 1, 12 133/134 Glossa ord. in 114/127 HiEn., In Naum i.12/13 (p. 537, 357-373) 134/136 Glossa ord. in Nah. 1:14.1 marg. (p. 414a) Nab. 1:14.2 int. (p. 414a) ex HiER., In Naum i.14 Cp. 539, 417-419)

109 ut iterum] iterum ut $V — rr7 forpici] forcipi CSV OT — 121 non quo] non quod C V, numquid 5 pugnant

polliceantur

SV

125 significans]

significat

CSV

repugnat] re122. polliceatur]

qua]

quam

CSV

127 littere] litem 126 quamquam] contra quam C$, essentia quam V 131 at130 attondentur'] attendentur $V 128 id est] om. CSV SV

133 promissione liberationis] liberationis promissione OT tondo] attodo CSNY 134/135 © assur] dassur $ V

218

NAVM

contingere, quia omnia precipiente Deo facienda sunt. NON SEMI-

NABITVR, etc. Statim quippe Niniuen reuersus Sennacherib a filiis suis occisus est in domo Dei sui, quam adoraturus intrauerat. Et 140

I, I$

hoc est: De domo Dei tui interficiam te. Erit sculptile et conflatile sepulcrum tuum; inter aras et puluinaria adorantis ydola nefarius sanguis effundetur. ECCE SVPER MONTES PEDES EVANGELIZANTES, etc. Legitur in Paralipomenon quod, Sennacherib obsidente Ierusalem, primo mense non potuit Pasca fieri. Set ceso exercitu et nuntiata morte illius,

145 secundo mense Pasca celebratum est. Inde ait: O Iuda ne sis sollicitus ceso hoste tuo, ecce uenit tibi nuntius transcurrens montes

et colles quasi de specula nuntiata tibi morte Sennacherib liberatam urbem. Ergo festa tua et wota que Deo pollicitus es ne pigriteris reddere pro nece inimici, quia Belial, id est preuaricator ille, 150

155

non transibit per te quia totus interiit exercitus et rex simul, et imperium Assiriorum penitus conciderunt. ASCENDIT QVI DISPERGAT TE. Nuntiato interitu Niniue supponit per quem adimplendus sit, dirigens uerba ad ipsam Niniuen. Videns propheta imminere bellum Niniue, iam gaudens insultat ruiture, dirigens sermonem ad ipsam Niniuen: Ascendit, scilicet Nabugodonosor, qui te obsideat, qui tuos uastet agros, persequatur agricolas, qui te ipsam quoque clausam teneat. Quia itaque tibi im-

minet bellum, ecce gaudens propheta nunc precino: Contemplare diligenter et conspice et quid tibi eueniat intuere. CONFORTA LVM160

BOS. Id est accingere. ROBORA VIRTVTEM VALDE. Id est, exercitum congrega. Quia sicut ultus est Dominus Iudam de superbia Sen-

137/138

cfr IV Reg. 19, 37

142/144

II Par. 32, 21-23

137/141 HIER., In Naum, i.x4 (p. 539, 419-425) 142/151 Glossa ord. in Nab. 35.1 marg. (p. 414b) ex HIER., In Naum i.15 (p. 540, 453-466) 152/ 154 Glossa ord. in Nah. 2:1.1-2 marg. (p. 414b) 155/166 HiER., In Naum ii.1/2 (p. 542, 22-33)

138 quam] scripsimus cum Hier, quem CSV OT — 140 ydola] ydolaria C V, ydolatria S 143 obsidente ierusalem primo] ierusalem obsidente in primo CSV — 145/146 sis sollicitus] sollicitus sis C$V —— 148 deo pollicitus es] pollicitus es deo CSV 152 ascendit] ascendet CSV 156 persequatur] prosequatur CSV — 158 gaudens] ego add. CSV —— 160 accingere] accinge $ V

NAVM

165

170

175

180

219

nacherib, interfecto exercitu in Iudea et ipso quoque a filiis suis iugulato, sic ulciscetur Israel, id est x tribus, qui a Niniue possidentur. Vtrumque enim et Iudam et Israel uastauerunt et euerterunt Assirii, et sub metafora uitis amborum propagines corruperunt. CLIPEVS FORTIVM EST IGNITVS. Contra Niniuen loquitur, et describitur Babiloniorum exercitus contra eam ueniens. Quod autem ait: ignee babene, curruum in ardentibus loris uelocitatem exprimit properantium et preparantium se ad prelium pompa narratur. Commixtim nunc de Israel que olim passus sit, nunc de Assirio que fecerit, nunc de Babiloniis que exercuerint in Assiriis, Scriptura contexitur. Non est ergo, ait, mirum si tam uelociter ad uastandum ueniant, cum agitatores et fortes — uel Israel ante, uel postea Assiriorum — fuerint consopiti. Rursumque ad descriptionis ordinem rediens, tanta est, inquit, multitudo uenientium, ut commixtum agmen sit in itinere et discerni nequeat. Ipse quoque, dum uiam non reperiunt pre multitudine, intra se colliduntur in plateis. AsPECTVS EORVM. Babiloniorum. QVASI LAMPADES. Vt ante hostem uultu terreant quam ense feriant. RECORDABITVR, etc. Assur fugiens. FORTIVM. Prius queret eos qui in itineribus corruerunt. ET ASCENDENT. Non sustinentes uim hostium Niniuite ascendent

muros suos, et propter obsidionem longissimam ad depellendos hostes preparabitur umbraculum. PORTE FLVVIORVM, etc. Quamuis Niniuite claudant portas, Domino reserante aperte sunt porte Ni-

niue Babiloniis que instar fluminis habebat ciuium multitudinem. Et templum dirutum est, id est regnum destructum. ET MILES CAP-

162/163 cfr Is. 37, 36-38

167/179

Hier., In Naum

ii.3/7 (p. 545, 121-134)

179/184 Glossa ord. in

Nab. 2:4.3 int. et 2:5.2-6 inl. (p. 415a) ex HiER., Jn Naum

184/187

ii.3/7 (p. 545, 137-140)

Glossa ord. in Nab. 2:6.1 marg. (p. 415a) ex HIER., In Naum ii.3/7

(p. 545, 142-144) 165 et] om. CSV 164 israel] ierusalem CSV CV 169 ignee] igne CSV 167/168 describitur] describit CV, descendit $

163 qui] que

SV commixta 171 commixtim] CSV om. 170 et preparantium] CSV contexit contexitur] 173 CSV . 172 exercuerint] exercuerunt CSV expellendos 183 depellendos] CSV fuerunt 175 fuerint]

184 preparabitur] scripsimus cum Vulg., preparabit CSV OT

190

195

TIVVS ABDVCTVS EST. Omnes ducti sunt in Babilonem. ANCILLE uero Niniue, etc. Per metaforam minores urbes et uiculos et castella intellige. Vel certe captiue mulieres minabantur ante ora uictorum, tantusque terror est ut ne in singultus quidem et ululatum erumpat dolor, set intra se tacite gemant, et obscuro murmure deuorent lacrimas in morem mussitantium columbarum. Potest et sic legi quod dicitur: ASCENDIT QVI DISPERGAT CORAM TE. Iam ascendit contra te Chaldeus, qui in presentia et in facie tua

dispergat et dissipet bona tua, qui non transit per te, nec ad breue tempus et negligenter obsidet te, set qui custodit obsidionem cum mora et magno

studio. Preuide ergo quomodo

resistere possis.

Accingere ad preliandum et militum robur multiplica, quia reddet 200

Dominus superbiam quam exercuisti in Jacob, sicut et eam quam

exercuisti in /srael. Id est, pro utraque superbia retribuetur tibi. CLIPEVS FORTIVM, etc. Chaldei ut hostibus suis Assiriis maiorem metum incuterent, ut truculentiores apparerent et quasi sanguinolenti, et clipeos et uestimenta et curruum habenas in die cum preQM o A

210

parantur ad prelium rubei et sanguinei coloris parari fecerunt. ET AGITATORES EIVS CONSOPITI. Tanquam dormientes et nescientes quo irent, pre nimia festinatione se collidebant, et in semetipsos impingebant, etiam usque ad curruum confractionem. Et inde factum est ut tanquam lampades uel fulgura propter ruborem

uestium simul et armorum hostibus suis apparerent Chaldei. Tunc recordabitur, Niniue, fortium suorum priorum et cum nullus sit qui resistat confestim aduolantes ut muris se tueantur, pre nimia

festinatione corruent in itinere. ET NINIVE QVASI PISCINE AQVARVM, etc. Filiabus, id est minoribus

2, 8-9 215

ciuitatibus, destructis ipse populus Niniue qui pro multitudine comparatur piscine aquarum uti inutilis erit ut resistere non ua-

lens hostibus fugiat. Et hoc est: /psi uero fugerunt. Quibus fugientibus clamat Niniue: State state. Set nullus est qui reuertatur. Vnde uox ad Babilonios dirigitur: Diripite argentum, etc. Quia Niniuite

188/193 HIER., In Naum ii.3/7 (p. 545, 144-151) 202/205 cfr RADAK, ad loc. 214/219 Glossa ord. in Nah. 2:8.1 marg. et 2:8.3 marg. (p. 415a) ex HiER., /n Naum ii.8/9 (p. 547, 211-220) 219/222 Glossa ord. in Nah. 2:9.1-4 int. (p. 415a) ex HIER., In Naum

ii.8/9 (p. 547, 220-225)

188 omnes] et omnes CSV 189 et uiculos et] uel uiculos uel CSV 211 niniue fortium suorum] fortiorum suorum niniue CS V et cum] etc. reb

NAVM 220

221

fugerunt, tanto tempore congregata rapite et diripite, o Babilonii. NON EST FINIS. Non potestis tantum rapere, quantum illa ad diripiendum prebet. DISSIPATA EST, etc. Sub metafora captiue mulieris Niniue lacerata et scissa describitur, tabescente corde, dissolutis genibus, renibus-

225

que confractis, eo quod omnium habitatorum eius pre terrore hostium et metus magnitudine facies in ollarum similitudine uidebantur exuste, tabide et pauore deformes. VBI EST HABITACVLVM LEONVM, etc. Ad Niniuen uerba exprobran-

tis diriguntur. O Niniue, fuisti habitatio regum et refectio nobilium, 230 set iam non es, quia inuasit te rex Babilonis. AD QVAM. Expugnan-

dam. Leo. Nabugodonosor. CATVLvS. Subreguli eius. LEO CEPIT. Nabugodonosor iure uictorie cuncta possidet et urbibus uel uxoribus suis captiuos in seruitutem redegit, et rapinis et ornatu Niniue repleuit thesauros et ciuitates suas. ECCE EGO AD TE DICIT DOMINVS. O Niniue, cuncta que dicta sunt 235 me auctore patieris. EGO. Discretiue. DOMINVs. Deus, cuius dicere est facere. FVMvM. Consummationem. QVADRIGAS. Currus. LEVN-

CVLOS. Nobiles et subregales. EXTERMINABO. Non ultra uastabis terram nec tributa exiges. NON AVDIETVR VLTRA VOX NVNTIORVM 240 TVORVM. Non audientur ultra emissarii tui per prouincias, uel non audiam angelos qui president tibi pro te deprecantes. VE CIVITAS SANGVINVM, etc. Describitur potentia Niniue et sub lamentatione eius crudelitas arguitur. VNIVERSA MENDACII. In qua nulla ueritas set omne mendacium; que est rapina plena et pre245 darum laceratione. VOX FLAGELLI, etc. Seuientis et crudelis imperii sonitus in te resonat, o Niniue, et uox impetus rote. VOx. Sonitus.

223/227 MHIER., /n Naum

ii.10 (p. 549, 295-300)

228/231

Glossa ord. in

Nab. 2:11.1-4 int. et 2:11.6 int. (p. 415b) ex HiER,, Zn Naum ii.1/12 (p. 551, 356231/234 Glossa ord. in Nab. 2:12.1 marg. (p. 415b) ex Hier., Zn Naum 357) 235/236 Glossa ord. in Nab. 2:13.2 int. (p. 415b) ii.11/12 Cp. 551-552, 359-365) 236/241 Glossa ord. in Nab. ex Hier, In Naum ii.u3 (p. 554, 425-426) 242/ 2:13.4-9 int. (p. 415b) ex HiER, In Naum ii.13 (p. 554, 426-431) 243 Glossa ord. in Nah. 3:13 marg. (p. 415b) ex Hier., Zn Naum iii.1-4 Cp. 555, 243/255 Glossa ord. in Nah. 3:1.2-3:4.3 int. (p. 415b-416a) ex HIER., 29-31) In Naum

iii.1-4 (p. 555, 31-47)

226 in ollarum] molarum $ V mum

CSV

sident CSV GSM

239

nuntiorum]

232 et] cum CSV

inimicorum C'S V Pies

245 laceratione] lacerationem SV

237 fumum] sum241

president] pos-

246 uox sonitus] om.

222

NAVM

IMPETVS ROTE. Per diuersa discursus. ET EQVI FREMENTIS ET QVADRIGE FERVENTIS, subauditur in omnibus: ‘uox.’ ET MVLTITVDINIS INTERFECTE. Vox aduersariorum a Niniuitis interfectorum. Quod ait: ef 250

255

2» 3*7

260

265

gravis ruine; non est finis cadauerum, de aduersariis intelligamus, qui ab eis interfecti sunt. ET CORRVENT, etc. Vel cadent in sua multitudine, dum ad se inuicem constipantur, uel in cadaueribus interfectorum corruent. PROPTER MVLTITVDINEM FORNICATIONVM, quia cum multis gentibus fornicata est, et totius orbis quem sibi subiecerat colebat ydola. HABENTIS MALEFICIA. Magos significat. ECCE EGO DICIT DOMINVS, etc. Loquitur sub metafora mulieris adultere que deprehensa producitur in medium, et ante oculos omnium depompatur. O Niniue, quia te quasi publicum prostibulum cunctis fornicationibus preparasti, ecce ego ueniam ad te, scilicet subuertendam. ET REVELABO PVDENDA TVA, etc. Non angelis uel cuiquam alii committam iudicium tuum, set ipse discooperiam pudenda tua in facie tua, ut que prius non uidebas ante oculos ponantur. ET OSTENDAM GENTIBVS, etc. Vt qui tecum fornicati sunt ipsi te despiciant et irrideant, et contumeliis afficiant. ET PONAM TE IN EXEMPLVM. Eris in exemplum omnibus uidentibus. Et qui uiderit Niniuen positam in exemplum pauascet et mirabitur. Et hoc est: Et erit omnis qui uiderit te resiliet a te, etc. Quis dolebit super te caput? Id est, quis dolebit super te? In Hebreo non habetur 'caput, set nos apposuimus ut sensus manifestior fieret. VNDE QVERAM CONSOLATOREM TIBI? Quamuis disputans de tua conuersa-

tione instabili in qua omnia fluctuantia, potest in te aliquid inuenire unde consolationem queat tibi adhibere? Vel sic: Quis tuus esse poterit consolator que in tua potestate nullius miserebaris,

256/258

Glossa ord. in Nah. 3:5.1 marg. (p. 416a)

258/268

Glossa ord.

in Nab. 3:7.1-2 int. et 3:5.1-6 int. (p. 416a) ex HIER., In Naum iii.5/6 (p. 559-560, 157-166 et 203-207) 268/269 HIER., In Naum iii.7 (p. 560, 197-199) 270/

275 Glossa ord. in Nah. 3:7.1-2 marg. (p. 416ab) ex HIER., In Naum ii.7 (p. 561, 238-241)

247 et equi] en sequitur CSV 250 non] nisi OT, nec Vulg. 257/ 258 oculos omnium] omnium oculos CS V 260 subuertendam] subuer-

tendo CSV

— 264 ponam] ponant CSV O^*

T — 266 in exemplum] om.

CSV 269 sensus manifestior fieret] manifestior 271 fluctuantia potest] fructuantia potest tamen CSV

inuenire]

aliquid inueniri

C, adinueniri

SV

sit

sensus CSV 271/272. aliquid

272 consolationem

consolationem queas C, in consolationem queas $ V terit esse CSV

queat]

273 esse poterit] po-

NAVM

275

223

nec socium tui luctus preparasti que noluisti consortem habere regnandi? NVMQVID MELIOR ES AB ALEXANDRIA POPVLORVM? Ciuitas que nunc

8-12

280

Alexandria uocatur ab Alexandro Magno prius non appellabatur, et est metropolis Egypti. Et propheta quidem antiquo eam nomine uocauit quo suo tempore uocabatur, set translator Alexandriam nomine sui temporis. NVMQVID MELIOR ES. Id est, populosior aut potentior ab Alexandria? Ipsa quoque capietur a rege Nabugodonosor, sicut et tu. QVE HABITAT IN FLVMINIBVS, etc. Hic describitur

situs Alexandrie, que super Nilum et mare posita hinc inde aquis 285

ambitur. Cuius diuitie mare, est scilicet, aque, scilicet sunt, muri eius. Hinc enim riuo Nili inde Lacu Mareotico, ex alia parte mari

290

cingitur. ETHIOPIA FORTITVDO EIVS, etc. Quod Ethiopia et Egyptus et Affrica sint in presidio Alexandrie ipse situs prouinciarum et urbis ostendit. ET NON EST FINIS, fortitudinis uel fuge eius. AFFRICA ET LiBIES. Hii populi fuerant federati Egypto. SET ET IPSA, etc. Vrbs quam describo capietur a rege Babilonio, et idem tuus et illius erit uastator. PARVVLi EIVS. Alexandrie. IN CAPITE VIARVM. In compitis.

295

INCLITOSs. Nobiles sorte uictorum diuidentur. OMNES OPTIMATES. Nullus de principibus euadet. ET TV ERGO INEBRIABERIS. Cum Alexandria hec sit passura, tu quoque, o Niniue, quondam diues et speciosa de eodem calice bibens inebriaberis, et consopita iacens ab omnibus despicieris, et in tantam uenies necessitatem, ut

300

a Babiloniis siue contra Babilonios ab inimicis tuis auxilium petas. Omnia firmamenta tua et muri in sublime porrecti et altitudines turrium quas nunc inexpugnabiles putas et uiri fortes et bellatores tui primitiuis ficis comparabuntur, que si concusse fuerint leui tactu in os cadent deuorantis.

276/284

Glossa ord. in Nah, 3:8.2 marg. et 3:8.1 marg. (p. 416b) ex HIER.,

284/293 Glossa ord. in Nah. In Naum iii.8/12 (p. 562, 279-282 et 297-300) 3:8.1-3:9.2 int., 3:10.1 int., 3:10.3 int. et 3:10.6-8 int. (p. 416b) ex Hier., /n Naum

293/298 Glossa ord. in Nah. 3:11.1 marg. iii.8/12 (p. 563, 302-303 et 309-310) 298/301 HIER., Jn Naum (p. 416b) ex Hikr., /n Naum iii.8/12 (p. 568, 319-314) III.8/12. Cp. 563, 314-318)

286/291 quod ethio284 scilicet aque scilicet sunt] aque sunt CSV 287 sint in presidio] in presidio sint CV pia — eius alexandrie] om. S 291 alexandrie] id est alexandrie CV 289 egypto] in egypto CV 293 inebriaberis]

inebriaris

CSV

296 despicieris] despiciens SV

295 inebriaberis]

tantam] tantum CS V

inebriaris

CSV

224

NAVM

ECCE POPVLVS TVVS, etc. O Niniue, non est mirum si ita deuora-

3, 13-17

beris, cum populus tuus effeminatus sit et resistere non ualens 305

hostibus. Mvuteres. Ita debiles. PANDENTVR PORTE. Patebit ciuitas hostibus. VECTES. Quibus claudebantur porte. HAvRI. Ne desit potus obsessis. EXTRVE MVNITIONES. Muni, turres. INTRA IN LVTVM. La-

310

teres confice, ut interrupta murorum struas. IBI COMEDET TE IGNIS. Et cum hec omnia feceris, sicut humus a bruco ita tu gladio furentis exercitus deuoraberis. BRVCVS EXPANSVS EST. Ad uolandum natis alis. ET AVOLAVIT. Recessit. QVE CONSIDVNT. Eo quod auolare nequeunt. SOL ORTVS EST ET AVOLAVERVNT. Natura locustarum est ut in frigore torpeant, in calore uolitent. Porro athelibus, qui hic dicitur locusta locustarum, modicis pennis potius reptans quam uolitans,

315

320

ubicumque moratur usque ad puluerem cuncta consumit, quia donec crescant penne abire non potest. Cum multiplicata fueris ut brucus et ut locusta in unum congregata, et congregaueris diuitias sicut astra celi, sicut locusta et brucus et athelibus, qui est fetus locuste, calescente sole auolant nec reperiuntur, sic tu dispergeris et fugies. NON EST COGNITVS LOCVS EARVM. Non meminerant sepis in qua tempore frigoris sederant. Vel sic: Ita penitus effu-

gient ut non possit discerni locus in quo fuerint. DORMITAVERVNT PASTORES TVI REX ASSVR. Nec mirum quia populus tuus ut mulieres, et porte inimicis aperte. Pastores sunt reguli

3, 18-19

325

qui ex aliis gentibus Nabugodonosor seruierant. ET SEPELIENTVR. Interfectis principibus qui resistere poterant, populus inbellis dispersus est, et nullus de ducibus potuit eos congregare et iterum in bellum reducere. PESSIMA PLAGA TVA. Quia manu medici non

302/311 Glossa ord. in Nab. 3:13. int., 3:13.3 int., 3:13.5-6 int., 3:14.2-3:15.1 int., 3:16.3 int., et 3:17.2 int. (p. 416b-417a) ex HIER., In Naum iii.13/17 (p. 567$68, 453-461) 312/320 Glossa ord. in Nah. 3:17.1-2 marg. et 3:15.1 marg. (p. 417ab) ex HIER., In Naum iii.13/17 (p. 568, 466-472) 320/321 Glossa ord.

in Nah.

3:17.6 int. (p. 417a)

323/324

Glossa

ord.

in Nab.

3:81

marg.

(p. 417a) ex HIER, In Naum iii18/19 (p. 574, 705-707) 324/329 Glossa ord. in Nah. 3:18.2-3:19.1 int. (p. 417a) ex HIER., In Naum iii.18/19 (p. 575, 716721)

305 uectes] ueteres CSV hauri] aqua add. CSV 308 et cum] etc. 310 considunt] confidunt CSV 312 auolauerunt] aduolauerunt SV 313 athelibus] athalabus CSV — 320 earum] eorum SV 321 sederant] sedeant $V

Su

NAVM

225

potest curari. OMNES QVI AVDIERVNT, etc. Gentes a te oppresse au-

30 dita morte superbi Assirii et destructione potentis urbis pre admiratione insperati nuntii compriment manus. Vel ex gaudio insultantes tibi plaudent manibus. QVIA SVPER QVEM NON TRANSIVIT, etc.

Nullus tuo uulneri dabit lacrimas, quia nullus est super quem non fuerit malicia tua, que non est manens set transitoria.

329/332 Glossa ord. iii.18/19 (p. 575, 721-727)

in Nah. 3:19.2 marg. (p. 417a) ex HiER., In Naum 333/334 Glossa ord. in Nab. 3:19.2 int. (p. 417a) ex

Hier., In Naum iii.18/19 (p. 575, 727-730) 333 nullus est] ulti est

SV

ANDREAS SVPER ABACVCH

Abacuch interpretatur amplexatio, uel ex eo quod est amabilis Domini,

uel quod in certamen

et luctam et, ut ita dicam, amp-

lexum cum Domino congreditur. Nullus enim tam audaci uoce ausus est Dominum ad disceptionem iusticie prouocare, et dicere

ei: Cur in rebus humanis et in huius mundi apogia tanta rerum uersatur iniquitas? Dirigit autem prophetiam contra Babilonem et regem Chaldeorum Nabugodonosor. VsQVEQVO IO

DOMINE

CLAMABO

ET NON

EXAVDIES?

etc.

Causatur

aduersus Dominum propheta cur Nabugodonosor Templum uastet et fudam, cur Ierusalem que urbs est Domini destruatur; quare

clamet populus et non audiatur, uociferetur ad Dominum oppressus a Chaldeis et non saluetur; quare etiam ipse propheta, uel populus cuius persona nunc loquitur, ad hoc uixerit et hucusque perductus sit ut iniquitatem hostium et suum uideat laborem, cur iniusticia preualeat aduersum se? Et hoc dicit premente angustia, nesciens aurum in igne conflari et tres pueros caminum puriores 14: 20

exisse quam intrauerant. ET FACTVM EST IVDICIVM ET CONTRADICTIO POTENTIOR, etc. Adhuc propheta uel populus loquitur ad Dominum quod non ueritate aduersum se set potentia iudicatum sit, et nichil ex Lege et iusticia sustinuerint, unde et iudicium ipsum non habuerit finem suum. Finis autem iudicii est iudicare iuste, et hoc quare loqui audeat in

17/18 cfr Dan. 3, 93

2/8 HiER., In Abacuc Prol. (CC SL, 76A, p. 579-580, 23-29 et 49-50) uel Glossa ord. in Hab. Prol. 1 (vol. 3, p. 417b) 9/18 HiER., In Abacuc 1.i.2/3 (p. 581, 8-17)

19/29

HiER., In Abacuc 1.i.4 (p. 582-583, 62-73)

1 andreas super abacuch] andreas Ses o7 E ONT 6 apogia] 9 domine clamabo] clamabo domine 12 uociferetur] uoce feretur OT —

super abacuc CV, deest in OT S pompa Glossa ord., moNieía Hier. CSV — rr urbs est] est ciuitas CS V 12/13 oppressus a chaldeis] a chal-

deis oppressus CSV 17 caminum] om. scripsimus cum Hier., populum CSV OT

deat] audent CSV

O T, carnium C 20 dominum] 23 quare] quia $ V^* au-

ABACVCH

DOF

sequentibus monstrat, dicens: Quia impius Nabugodonosor pre25

ualuit aduersus iustum Iudam, et hanc esse causam cur dixerit iudicium non peruenisse ad finem, quia iniquum sit et peruersum ut Iosia rex iustus a rege Egyptio trucidetur, et Daniel et pueri ser-

uiant, et imperet Babilonius imperator, et inter scorta et concubinas suas Balthasar potet in fialis Dei. 30

ASPICITE ET VIDETE, etc. Ad superiorem querelam causantis pro-

phete et dicentis: Vsquequo clamabo, etc. Vsque ad finem huius exordii uox Domini respondentis inducitur, ut hanc iniquitatem quam in solo Israel fieri putat cernat in gentibus, et quod Chaldeis non, ut propheta arbitratur, Iudas tantum et Ierusalem traditi 35

sunt set et omnes per circuitum nationes, et tantum eum fore ualiturum ruiturumque postea, ut si quis predixerit quod futurum

40

45

est, pro rei magnitudine uideatur incredulum. QVIA ECCE EGO SVSCITABO CHALDEOS, etc. Ecce opus quod facturum se dixerat. CHALDEOS. Quorum rex Nabugodonosor. VELOCEM. Ad implenda precepta Dei. AMBVLANTEM. Quia non contenta est suis finibus, set huc illucque discurrens per terre latitudinem peruagatur. Et hoc est opus eius, non ut terram uomere exerceat, set ut raptu et gladio uiuat, et possideat urbes non suas. HORRIBILIS ET TERRIBILIS EST. Antequam inferat bellum, terrorem portat in uultu. EX SEMETIPSA IVDICIVM. De sua gente non de aliena constituet principes et potestates, et gladius eius aliarum gentium satellites non habebit. Vel: Sicut fecit, fiet ei. Sicut uastauit, uastabitur.

LEVIORES. Ad persequendum. LvPIs VESPERTINIS. Lupi seuiores sunt

26/27 cfr IV Reg. 23, 29 Bue Jnlziloy, 34, 2

27/28 cfr Dan. 3, 23

30/37 HiER., In Abacuc L.i.s (p. 584, 108-118)

28/29 cfr Dan. 5, 2-3

38/40 Glossa ord. in Hab.

40/43 Glossa ord. in Hab. 1:6.6 1:6.1 int., 1:6.3 int., et 1:6.5 int. (p. 419ab) 44/45 Glossa ord. 163-167) 585, Cp. Li.6/11 Abacuc In Hier., et int. (p. 419b)

in Hab. 1:7.2 int. (p. 419b) ex HiER., In Abacuc Li.6/11 (p. 585, 167-168)

45/

47 Glossa ord. in Hab. 1:7.1 marg. (p. 419b) ex HiER, In Abacuc Li.6/n 48/52 Glossa ord. in Hab. 1:8.1-1:9.1 int. (p. 419b) ex HIER., (p. 585, 171-173) In Abacuc Li.G/1 (p. 585, 174-181)

25 iustum] iusticiam CSV

27 iosia] iosias CSV

29 potet] potest

32 hanc] om. CSV — 36 ruiturumque] inuicturumque V, inuictiuumS 40. €onpredixerit] scripsimus cum Hier., post dixerit CSV OF que $

SV —— 44 portat] portare SV — 45 gente] et add. CSV tenta] contempta 47 habebit] habebat CSV —— 48 leuiores] seuiores CS V

|

228

ABACVCH

uicina nocte,

concitati ad rabiem

fame diurna.

VOLABVNT

QVASI

AQVILA. Non ad pugnandum quia nullus resistet, set ad discurrendum, ut aquila cui in uolatu omnia subiacent. AD PREDAM. Non ad pugnam. VENTVS VRENS. Ad cuius flatum uirentia cuncta marcescunt, sic ad aspectum Chaldeorum omnia uastabuntur. QVASI ARENAM CAPTIVITATEM. Tantus erit numerus captiuorum et prede ut yperbolice arene possit equari. Ipse quoque, id est Nabugodonosor, in uniuerso orbe regnabit, et ante currum suum triumphans de regibus eos habebit irrisui, et inter delicias computabit, tanteque superbie et potentie erit ut naturam superare contendat et ur-

bes munitissimas suo exercitu capere. Veniet enim Tyrum et iacto 60

in mari aggere peninsulam faciet de insula, et introitum inter fluctus maris in urbem terra prebebit. Quam ob causam et super omnem munitionem ridebit, et comportabit aggerem, et capiet eam, id est munitionem. TVNC MVTABITVR SPIRITVS. In superbiam ut deum esse se credat faciens sibi statuam auream.

CORRVET.

Desinens

65 esse quod fuerat. ET TRANSIBIT. In figuram bestie. HEC FORTITVDO EIVS DEI SVI. Yronice. Quasi diceret: Hec est fortitudo eius quam dedit ei Bel suus deus, ad cuius culturam omnes cogebat.

NVMQVID NON TV A PRINCIPIO DOMINE DEVS MEVS, etc. Ex respon-

3012

sione Domini intelligens propheta ideo Nabugodonosor contra Iudam, uel Diabolum contra credentes, assumere potestatem ut corripiat eos, et post correptionem ipse quoque puniatur in fine,

respondet Domino blandientis et penitentis affectu: Domine, nesciebam Nabugodonosor uel Diabolum tantam in mundo accepisse potestatem quorum uiribus nemo potest resistere, set tamen 75

inter eos dat nobis tua misericordia uiuere. NVMQVID NON TV ES,

59) Cit EzZa26, 7

52/53 Glossa ord. in Hab. 1:9.1 marg. (p. 419b) ex Hier., In Abacuc 1.i.6/1 (p. 585, 181-182) 54/55 Glossa ord. in Hab. 1:9.1 int. (p. 419b) ex HIER., In Abacuc Li.6/11 (p. 585, 182-184) 55/63 HiER., In Abacuc 1.i.6/11 (p. 585-586, 184-193) 63/65 Glossa ord. in Hab. 1:11.2 int. et 1:11.4-5 int. (p. 419b) ex HiER., /£n Abacuc Li.6/11 (p. 586, 199-206) 66/67 Glossa ord. in Hab. 11.1 marg. (p. 419b) ex HiER., /n Abacuc 1.i.6/11 (p. 586, 212-214) 68/75 Glossa ord. in Hab. 1:12.2 marg. (p. 420a) ex HIER., In Abacuc Li.12 (p. 589, 331-343)

59 capere] rapere SV lam CS, pone insulam V RSS

iacto] lacto SV 60 peninsulam] pene insu64 sibi statuam auream] statuam auream sibi

ABACVCH

etc. Ergone tu es Qui nos creasti a magnus sit hostis. ipse sit inimicus 80

229

Domine Deus meus auctor horum. A PRINCIPIO. principio. ET NON MORIEMVR. Te protegente, etsi

IN IVDICIVM POSVISTI EVM, etc. Ad iudicandum, ut et ultor, et per illum corripias quicumque pec-

cauerit tibi. MVNDI SVNT OCVLI TVI NE VIDEAS MALVM. Scio quod malum non

libenter aspicis, nec potest quisquam de tua dubitare iusticia; set tamen cur pateris ab impio Nabugodonosor opprimi iustum Israel? Qui etsi non ex toto iustus iustior tamen est opprimente. Si85 cut pisces et irrationabilia animalia que non habent ducem subiacent fortiorum uiribus, sic homo rationalis ad imaginem tuam

factus non ualet resistere corporeis uiribus ydolatrarum.

90

TOTVM IN HAMO SVBLEVABIT, etc. Quia pisces nominauerat, metaforam piscium seruat, ut quomodo piscator mittit hamum, rete, saginam, ut quod hamus non capit, rete capiat, et quod rete eua-

dit, sagena latiori circumdetur, ita Babilonii humanum genus predam suam fecerunt. IMMOLABIT SAGENE SVE, etc. Ydolo scilicet, quod fecit in campo Duram, et simulacro Belis, cui quasi grandi 95

sagene immolauit pingues uictimas, id est omnes gentes uictas ad cultum eius cogens. IN IPsIs, ydolis suis, INCRASSATA EST, opinione

sua. Putauit enim habere diuitias quando principes et reges suo subiugauit imperio, quos escas electas uocat. PROPTER HOC, etc. Quia semel opulenta piscatione saturatus est et suam sagenam, id

est suum exercitum, repleuit, non cessat gentes impugnare.

93 Dan. 5, 1 76/80 Glossa ord. in Hab. 1:12.1-2 int. et 1:12.4-6 int. (p. 419b-420a) ex 81/87 Glossa ord. in Hab. 1:13.1 Hier., In Abacuc 1.i.12 Cp. 589-590, 344-346) 88/ marg. (p. 420a) ex HIER, In Abacuc 1.i.13/14 (p. 590-591, 421-431) 92 Glossa ord. in Hab. 1:15.1 marg. Cp. 420ab) ex HiER., In Abacuc Li.15/17 92/99 Glossa ord. in Hab. 1:16.1-1:17.1 int. (p. 4202) ex (p. 594, 503-511) HiER., In Abacuc Li.15/17 Cp. 594, 513-523) 77 qui nos creasti a princiergone tu es] om. S 76 etc.) om. G.S V moriemur] monepio] om. CSV O^*, quod nos creasti a principio O^*

mur

SV

81 uideas]

uideant

CSV

84 opprimente]

se

add.

CSV

STO SIGULQOA. 86 fortiorum] fortium CSV 8s animalia] alia CSV 94 pingues uictimas] uictimas pingues 93 duram] duran O T, durum $

CSV

uictas] uinctas

reges et principes CS V

SV —— 96 enim] se add. CSV

— principes et reges]

230 100

105

IIO

II$

I20

I25

ABACVCH

SVPER CVSTODIAM MEAM, etc. Prime accusationi responderat Dominus: Aspicite in gentibus et uidete, etc. Ad que uerba propheta quasi agens penitentiam temperauit questionem, dicens: Domine, Deus meus, sancte meus, et non moriemur? Set non minus cum ueneratione Dei et laudibus sciscitabatur: Mundi sunt oculi tui ne uideas malum, etc. Quare non respicis super iniqua agentes, et taceas deuorante impio iustiorem se? Et que esset deuoratio iusti in partibus exequebatur: ut fierent bomines quasi pisces maris,

etc. Nunc uero quia propheta est, et propterea se dubitare dicit ut quod sibi respondetur omnibus dicatur, stabo, inquit, super custodiam meam, in sublimitate mee prophetie, ut uideam quid sequatur post euersionem populi et Templi. ET RESPONDIT MICHI DOMINVS ET DIXIT: SCRIBE VISVM, etc. Precipitur prophete, qui locutus est in persona ambigentis populi, scribere uisionem que sibi ostensa est manifeste et plane, ut possit lector currere ut nullo impedimento uelocitas eius et legendi cupido teneatur. Et hoc precipitur quia adhuc uisio procul est et in tempore constituto, et cum finis rerum aduenerit tunc etiam illa adueniet, et comprobabitur uere opere compleri. Quod si forte pro cupiditate tua, o lector, et uidende uisionis ardore paululum tibi uisum fuerit moram facere quod promissum est, noli desperare uenturum set patienter expecta. Me enim habes qui tibi polliceor, et ideo ueniens ueniet et non tardabit. Si quis autem incredulus huius mee sponsionis ceperit ambigere et in se tacitus fluctuare, putans non esse uenturum quod moratur ad tempus, hic anime mee displicebit. Animam Dei pro mente et cogitatione debemus accipere, ut sit intellectus: ‘meo sensui displicebit.’ Sicut autem michi displicebit ille qui me promittente dubitauit futurum

TOR

tale

ues

102/103

Hab.

1, 12

104/106

Hab.

1, 3

107 Hab.

I, 14

100/111. Glossa ord. in Hab. 2:1.1 marg. (p. 421a) ex HIER., In Abacuc l.ii.1 (p. 595-596, 12-29) 113/114. Glossa ord. in Hab. 2:2.1-3 int. (p. 420b) 129 HiER., In Abacuc Lii.2/4 (p. 597-598, 83-101)

114/

103 sancte] sanctus SV 104 sciscitabatur] suscitabatur C V, dicens add. C V, dicens quia add. S 1143 ambigentis] abigentis CSV — 122 non] om. (OS TIERE

123 mee

sponsionis]

sponsionis

mee

cognitione CSV — 126 intellectus] sensus CSV cut autem michi] om. S

CSV

125 cogitatione]

— 126/127 disciplicebit si-

ABACVCH

231

esse quod sponde, ita iustus qui credet promissioni mee uiuet in fide sua. 130

ET QVOMODO

VINVM POTANTEM

DECEPIT, etc. Quomodo

uinum

135

contra potantem facit et postquam surrexerit nec pes nec manus suum officium tenet, omnisque leticia et mentis exhilaratio uertitur in ruinam, sic uir superbus non decorabitur nec uoluntatem suam perducet ad effectum. QVASI INFERNVS ANIMAM SVAM. Auiditatem suam. ET QVASI MORS. Semper auarus eget. ET CONGREGABIT

140

saturatur rapinis, nec desinit spoliare iam nudos, et adhuc tantum

OMNES GENTES, suo subiugans imperio. Finem auaricie non ponet. NVMQVID NON OMNES ISTI, etc. Nonne cum inebriatus fuerit poculo Domini et meraco calice compotus omnes super eum per compa-

rationem loquentur problema. Ve ei qui totum orbem uastans non seuit et furit ut iniquitatis et predarum honere quasi grauissimo torque se deprimat. Simulque considera quam eleganter multiplicatas diuitias densum appellauerit lutum. Numquid non repente consurgent Medi atque Perse, qui Babiloniorum imperium des-

145 truentes mordeant eum primum et postea lacerent, sitque eis Nabugodonosor in rapinam et uastator totius orbis spolietur a reliquis populis, qui manum illius et crudelitatem euadere potuerunt? Hoc autem ei fiet propter sanguinem bominis, id est Iude, et iniquitatem terre, uidelicet Israel, et ciuitatis, haut dubium quin Ie150 rusalem et omnium habitantium in ea generaliter populum significans. Quod dicit: ‘usquequo,’ increpatiuum est. Quasi diceret:

Quousque multiplicabit sibi non sua? VE QVI CONGREGAT AVARICIAM

155

DOMVI SVE, etc. Adhuc

ad ipsum

sermo est qui sibi coaceruat malum, et diuitiarum multitudinem non intelligit causam esse ruine domui sue. Simulque per metaforam superbie arguitur quod ad auium similitudinem in excelso

posuerit nidum suum, et arbitratus sit se erui de manu mali, id est, nunquam uenire in hostium potestatem; quod superbie consilium

130/134 HIER., In Abacuc Lii.5/8 (p. 601, 217-221)

134/136 Glossa ord. in

Lii.5/8 (p. 601, 223Hab. 2:5.5 int. et 2:5.7 int. (p. 421a) ex HIER., In Abacuc

225)

137/151. HiER., In Abacuc Lii.5/8 (p. 601, 225-240)

153/166 HIER., Ini

Abacuc Lii.9/11 (p. 604, 331-347 et 358-360)

128 uiuet] ueniet

CSV

131 manus]

mens

O T^^

132 suum]

om.

CSV 134 perducet] ducet CSV — 155 et congregabit] congregabit CSV lacerant 5 V 140 iam] om. CSV — 142 torque]iugo CSV — 14$ lacerent]

232

ABACVCH

et arrogans cogitatio finem habuit ignominiam. Interfecisti popu160

los multos, et in aliis occidendis contra tuam animam deseuisti, et

in tantam debacchatus es crudelitatem, ut, si dici potest, lapides ciuitatis et ligna parietum quos subuertisti tuam ferociam clami-

165

tent. Tale quid in Euangelio legitur: Etsi isti tacuerint, lapides clamabunt. Simile quid et Tullius ad Cesarem pro Marcello: “Parietes me dius fidius, ut michi uidetur, huius curie tibi gratias agere gestiunt.” VE QVI EDIFICAT CIVITATEM IN SANGVINIBVS, etc. Nulli dubium est

2, 12-14

quin adhuc iuxta litteram ad Nabugodonosor dirigatur sermo propheticus, et plangat eum qui edificat Babilonem in sanguini170

2, I5-17

bus, et plurimorum ruinis et mortibus illius menia construit. Qui-

que hoc fecerit urbi quam sanguinibus extruxerat, postea que a Domino inferantur auscultet. Sequitur enim: Numquid non bec a Domino sunt exercituum? Id est que dicuntur: Zaborabunt populi in multo igne et gentes in uacuum. Id est: Incensa Babilone frustra populi laborabunt et nitentur in nichilum, et deficient populi gentis Chaldaice. QVIA REPLEBITVR TERRA, etc. Id est: Cum Babilon fuerit incensa, manifesta fiet omnibus potentia uirtusque Dei. QVASI AQVE OPERIENTES MARE. Sic gloria Domini terra uniuersa complebitur, sicut aque alueum et fundum maris contegunt. VE QVI POTVM, etc. Adhuc contra Nabugodonosor inuectio est, quod oblitus conditionis sue et quasi ignorans se esse hominem alteri homini felle et amaritudine propinarit. Possumus autem eum uel regem intelligere Iude, uel generaliter omnes homines quod inebriauerit eos malis, ut uideret Sedechie et captiuorum omnium nuditatem. Dicuntur autem hec per metaforam ebrii ho-

minis et nuditate turbati, quod Nabugodonosor omnes inebria-

163/164 Luc. 19, 40

164/166 462-476)

184 Thren. 1, 8; cfr IV Reg. 25, 9

Cic., Marcell., 10 167/179 HIER., In Abacuc Lii.12/14 (p. 607, 180/209 HIER., In Abacuc Lii.15/17 (p. 609-610, 552-592)

161 ut] nec V, uero $ 162 ferociam] sergiam SV — 163 quid] et add. SAVE legitur] loquitur CSV 164 pro] marco et add. CSV 171 sanguinibus]

et add. SV

178 terra uniuersa]

uniuersa

terra CS V

180 potum] dat amico suo add. CSV ex Vulg. 182 propinarit] propinantSV 183 intelligere iude] iude intelligere CSV —— 184 quod inebriauerit] qui inebriauerint C, qui inebriauerunt $ V 185/186 ebrii hominis] hebrei S V, hebrii C

ABACVCH

233

uerit calice furoris sui cunctosque spoliatos uiderit et captiuos, et illi qui quondam gloriosi fuerunt in ultimam redacti sunt seruitu-

tem. Hoc est enim quod ait: Repletus ignominia pro gloria, ut sub190

audiatur amicus uel proximus siue consors regni, qui tuum, Na-

bugodonosor, calicem bibit. Vnde, quia plurimos inebriasti, tu quoque bibe de calice Domini et consopire. Circumdaberis suppliciis dextre Domini et ignominia uomitus tui omnia que absorbueras egeres, et de sublimi gloria ad ultima deduceris mala, quia 195

iniquitas Libani operiet te. Superbia, inquit, tua et euersio Templi

et ruina sanctuarii te depopulabitur atque uastabit. Et quia semel nominauerat Montem Libani, sub eiusdem translatione uictimas et

sacrificia uel certe multitudinem populorum que interfecta est in Ierusalem animalibus et bestiis comparat, dicens: Et uastitas ani200

205

malium opprimet te. Hec autem omnia patieris quia uastasti ludam, subuertisti terram repromissionis et ciuitatem Ierusalem omnesque habitatores eius. Audiui Lidde quendam de Hebreis qui

sapiens apud illos dicebatur narrantem huiusmodi fabulam: Sedechias, inquit, a Nabugodonosor cecatus in Reblata, hoc est Antiochia, uariisque irrisus modis ductus est in Babilonem. Vbi cum quadam die Nabugodonosor conuiuii festa celebraret, iussit ei dare potionem. Qua hausta uenter potantis solueretur in fluxum,

210

215

ac subito introductum ante ora epulantium, compulsumque bibere, uentris stercore pollutum. Et hoc esse quod Scriptura nunc dicit: Ve qui potum dat amico suo, etc., quod scilicet ille qui rex potentissimus fuerat ad tale dedecus sit adductus. Vnde et comminatur ei Deus quod et ipse bibiturus sit huiuscemodi potionem et passurus omnia que Sedechias. QVID PRODEST SCVLPTILE QVIA SCVLPSIT ILLVD FICTOR SVVS, etc. Consequenter in superioribus de Nabugodonosor dicitur quod fabri-

204/205

cfr IV Reg. 25, 7

202/209

cfr Esther Rabbah

1, 9.3

214/222 HiER,,

In Abacuc

1.ii.18

(p. 614, 717-728)

193 omnia] anima O^* Tiss

194 deduceris] perdeduceris CS V, perduce-

T

195 operiet] comperiet SV

196 et quia] quia CSV

198 multi-

203 fabulam] 200 opprimet] operiet C$ V tudinem] multitudinis SV 209/210 nunc dicit] dicit nunc CSV 207 uenter] uentus SV om. CSV

i10 quod

scilicet]

214 quia] quod CSV

scilicet.

quod

CSV

215 de] contra CSV

air tale]

tantum

CSV

234

ABACVCH

catus sit statuam ydoli Bel, et posuerit eam in campo Duram. Miratur itaque propheta regis amentiam et stulticiam, quia ipse iusserit statuam auream fieri, et fictor confidat in simulacro quod finxit Nec putemus unum esse quod sculpitur atque conflatur. Sculpturam quidem possumus in lapidibus et marmore accipere; conflatura uero in his metallis intelligitur que solui possunt et conflari, uerbi gratia de auro et argento, ere, stagno, et plumbo. 2, 19-20 225

230

235

VE QVI DICIT LIGNO: EXPERGISCERE, SVRGE LAPIDI TACENTI, etc. Et hoc similiter uel aduersum Nabugodonosor uel aduersum omnes qui uenerantur ydola potest accipi. Et describitur error humanus quod aurum et argentum, gemmas et sericum, quibus uel obuoluta uel operta sunt ydola, pro fulgore materie deos estimet, cum formam quidem potuerit artifex dare, animam autem quibus uegetentur artus nequiuerit. Et econtrario Dominus dicitur in Templo sancto suo, non in templo manufacto, set uel in celis uel in unoquoque sanctorum, iuxta Apostolum dicentem: An nescitis quoniam templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in uobis? Et alibi: Corpora uestra templum sunt Dei. Vel in Filio, sicut ipse ait: Pater in me manens ipse facit opera. Aut certe iuxta illud, quod celum et mare et terras et uniuersum mundum “spiritus intus alit, totamque infusa per artus mens agitat molem, et magno se corpore miscet," mundus omnis qui celo constat et terra et celorum circulis clauditur Dei domus esse perhibetur. Vnde et Apostolus confidenter: In ipso enim ait uiuimus et moriemur el sumus.

I4 I

2.20

240

Possumus et sic iuxta litteram quod a principio prophete hucusque dicitur intelligere. ONVS QVOD VIDIT ABACVCH PROPHETA. Miseria et afflictio que sequenti tractatu continetur est onus, op-

216 Dan. 3, 1 239 Act. 17, 28

223/239

231/232. I Cor. 3, 16

233 I Cor. 6, 19

234 loh. 14, 10

HiER., In Abacuc Lii.19/20 (p. 615-616, 772-790)

235/237 VERG.,

Aen. 6, 726-727

216 posuerit] posuerat CSV 218 statuam auream] CSV 220 quidem possumus] possumus quidem CS V

(Ges

auream statuam accipere] aspi-

(Ou 226/227 obuoluta] scripsimus cum Hier, oblita CSV OT 229 nequiuerit] nequeat CSV —— 235/236 alit totamque] alico tamque C, aliquo tamquam $, alico cumque V 237 et celorum] celorum CSV 239 sumus] et add. CS, ex add. V — 240/241 hucusque] usque huc CSV 241 intelligere] intelligent S, intelligetur V — 242 onus] omnis $ V 4«

ABACVCH

235

pressio scilicet Nabugodonosor et aliorum impie agentium, quam uidit Abacuch propheta, id est, futuram diuina reuelatione intel-

245 lexit. Attendens propheta quod simpliciores quique et minus eruditi possent scandalizari et in tantum errorem adduci ut res humanas a Deo uel non regi uel negligi putarent, quia impios prosperari et econtrario bonos deprimi cernerent, in eorum persona huius rei causam querit a Domino, mala ostendens que ex 250

eo sequuntur, quod tales Dominus impunitos relinquit. Deinde

255

responsionem Domini ponit, que et questioni satisfacit ut tollat errorem, et oppressorum consolationi ut dolorem mitiget. VSQVEQVO DOMINE CLAMABO, etc. Diu oppressus malorum uiolentia ad te, Domine, clamaui cuius sum populus; et usque ad quod tempus erit hoc quod non exaudies me clamantem? Vociferatus

260

sum, angustiati more uoce magna clamaui, uiolentia malorum coactus, et hoc ad te, qui potens es liberare. Et quousque ita 40ciferabor quod ita uociferantem non salues? Mallem tanta mala cita morte finire. Et hoc est: Quare ostendisti michi iniquitatem, etc. Quasi diceret: Mallem non esse quam sic male esse. Morte michi grauius uidere opprimentium iniquitatem, oppressorum laborem, me predari et iniuste tractari. QVARE RESPICIS CONTEMPTORES, etc. Quid cause est quod contemptores uideas et non punias? Iustos premi, impios premere, et taces quasi consentias? Tacitur-

265

nitas enim

intimatur consensum.

ET FACIES HOMINES

QVASI PISCES

MARIS? etc. Habebis eodem modo homines quo habentur pisces, ut non maiorem de his quam de illis curam geras? Vel sine interrogatione sic: Et hec que supradicta sunt faciendo facies ut homines sint ut sunt pisces maris, ut scilicet sine iure et iusticia atque 270

regimine infirmiores a fortioribus opprimantur. ET FACTVM EST IV-

DICIVM PERVERSVM, etc. Quia impios non punis, equitas iudicii peruertitur, ut qui iustam habeat causam cadat a causa, et qui iniquam uictor existat, et contradictio iusticie potentior sit quam ipsa iusticia. PROPTER HOC LACERATA EST LEX, etc. Laceratio Legis est uel

243 cfr Glossa ord. in Hab. 1:2.4 int. (p. 419a)

254 te domine — usque ad] om. SV 244 id est]et.C S.V 265 intimatur] scripsimus, imitatur CSV est] est cause CSV

263 cause homiOT

sint] nes] hominis CSV — 267 his quam de] om. T — 268/269 ut homines 273 contradictio] cum tradidere SV, cum tradihomines CSV

ut sunt dero C

236 t2 ^ ^

ABACVCH

quando praue exponitur, uel quando in parte tenetur, in parte contempnitur, et ad debitum finem non peruenit iudicium. Et hec est causa, quia impius preualet aduersus iustum. Et ex hoc ipso consequitur ut peruersum egrediatur iudicium. ASPICITE IN GENTIBVS, etc. Ad superiora respondet Dominus: Non uobis mirum

uideatur si ad tempus apud uos mali floreant et boni deprimantur, me permittente, quia et idem permitto fieri in gentibus, quod uidere potestis in Chaldeis quibus ego tanta facturus sum mirabilia. Et hoc in uestris diebus, ut incredibile posteris uideatur cum eis narrabitur. QVIA ECCE SVSCITABO, etc. His uerbis ostenditur 2 oo EA]

290

quomodo Dominus permittat Chaldeos florere et qua tandem ultione percutiat. NVMQVID NON TV A PRINCIPIO, DOMINE, DEVS. Audiens propheta quod tantus hostis populi sui in breui perdendus sit, humiliter Domino supplicat, admirans mirandum ipsius consilium et iudicium in peccatores, set quia festinanti animo nichil satis sufficit, sanctitatem et iusticiam Domini laudando exaltat, et mala que futura sunt super populum suum si eis non prouiderit

demonstrat, dicens: Mundi sunt oculi tui ne uideant malum. TOTVM IN HAMO SVO SVBLEVAVIT, etc. Hic exaggerat crudelitatem et impietatem Nabugodonosor, ut citius de eo impetret ultionem. 295 SVPER CVSTODIAM MEAM STABO, etc. A simili loquitur illius qui in altum ascendit ut a longe aspiciat. Quasi diceret: Attendam in spiritu meo, cui Deus secreta reuelat, quid super Nabugodonosor et ceteros impios michi Dominus responderit, ut habeam quod respondere possim eis qui me accusant, quia quid mali futurum sit 300 hostibus eis non predico. SCRIBE VISVM ET EXPLANA EVM. Precipit Dominus prophete ut quod futurum uidet super hostibus scribat, quo arctius memorie commendetur, et ut sine difficultate legatur super tabulam explanet, nec si tardetur compleri et populi diffidant. Cui uisioni qui non crediderit cum a Domino fiat, iniusticie 305 reus erit. Qui autem crediderit, iustus habebitur et dierum longitudine promerebitur. ET QVOMODO VINVM POTANTEM DECIPIT, etc. Ab

hoc loco que sit uisio propheta demonstrat: quod scilicet Nabu-

277728 15

hid, CASTA

278 aspicite] aspice CSV

27986t64lEOD7

(GSA

284 ecce] ego add. CSV 285 qua] quia SV 289/290 satis] satum S 293 subleuauit] subleuabit CSV 29720] supe 2d A CRSTVÀ 298 quod] quid CS, om. V 300 et explana eum] et eum explana C ve

et eum

non explana $ V^*

commendatur SV 304 a] om. CSV

302

commendetur

303 si tardetur compleri] compleri

et] commendetur

C,

si traderetur CS V

ABACVCH

237

godonosor, qui specialiter superbus dicitur, et cetera impiorum 310

multitudo decipientur et destruentur, et mordebuntur, et lacerabuntur; et interponitur causa, scilicet quia auaricie studuerunt.

QvID PRODEST SCVLPTILE, etc. Hic ostenditur quod a malis que preuidentur super ipsum Nabugodonosor non liberabunt eum dii in quibus fiduciam habuerat. ECCE AVTEM ISTE QVI OPERATVS EST, etc. Hic ostenditur quod si uellent liberare cultores suos, non pote315

runt. Et hoc est: Spiritus non est in uisceribus eorum. Dominus

autem in Templo sancto suo. Set Dominus Deus ipse potest liberare qui est in Templo suo, et ideo omnis, qui est terra, letetur propter presentiam eius. Et hoc est: Zetetur a facie eius omnis terra. 320

ORATIO ABACVCH PRO IGNORATIONIBVS. Quia errans de iudiciis Dei

supra temere dixerat: usquequo Domine clamabo et non exaudies? et: quare non respicis super iniqua agentes, et taces impio deuorante iustiorem se? nunc ex responsione Dei intelligens Na325

bugodonosor uel Diabolum positum ad corripiendas gentes, agit penitentiam et petit ueniam de hoc quod ignorans fecit. DOMINE, AVDIVI AVDITIONEM TVAM. Audiui, inquit, penas quas Nabugodonosor et Diabolo preparasti, in quibus dixisti ei: Ve qui multiplicat non sud, et secundo: Ve qui congregat auariciam malam do-

mui sue, et tercio: Ve qui edificat ciuitatem in sanguinibus, et 330

felsuum et inebrians, quarto: Ve qui potum dat amico suo mittens surge lapidi tacenti. et et quinto: Ve qui dicit ligno expergiscere, Et sicut timore perterritus sum quod draco magnus tantis est con-

fodiendus uulneribus, sic deprecor te, Domine, ut quod promisisti expleas, et finito tempore reddas christum tuum. Tu enim dixi-

221/5228 hlal 329 Hab. 2, 9

320/325

322/323 in, A 329 Hab. 2, 12

Glossa ord. in Hab.

Hab. 1, 13 B30 alee

3:1.2 marg.

327/328 Hab. 2, 6 331 Hab. 2, 19 15

(p. 422b)

328/

326/337 HIER., In

Abacuc I1.iii.2 (p. 620, 69-81) 311 ajabipsis CSV — 313 fiduciam habu308 impiorum] om. O T^* 314/315 poterunt] iste] isti CSV erat] habuerat habebat fiduciam CSV

qui est^] $V poterant CSV —— 316 deus] om. CSV — 317 ideo] omnino qui quod] 325 — CSV domine clamabo clamabo] SV — 321 domine inadd. SV — 330 inebrians] eum add. C S V CSVT — 327/328 multiplicat] sibi add. 332/333 tantis est confodiendus] tantus est fodiendus CSV

238 335

ABACVCH

sti: Quia adbuc uisus procul, et apparebit in fine et non mentietur. VIVIFICA ergo quod pollicitus es, id est, tuum imple promissum. Non moriatur irritus sermo tuus, set opere compleatur. IN MEDIO ANNORVM NOTVM FACIES. Cum uenerit, inquit, tempus et opera pro-

missa compleueris, monstrabis uera esse que pollicitus es. CVM FVERIS, MISERICORDIE RECORDABERIS. Non debemus putare IRATVS 340 Deum obliuisci et post iram suam misericordie recordari, set quod nos eum in pena positi putemus obliuisci, iuxta illud: Vsquequo Domine obliuisceris me in finem? Nam etsi quando temptationibus quasi fluctibus operimur, et rapida demonum aduersus nos 345 procella deseuit, uelut ad dormientem loquimur: Exurge; ut quid dormitas, Domine? Simulque Domini attende clementiam. Non dixit: Cum intuleris supplicia misericordie recordaberis, set: cum iratus fueris. Quia autem irascitur, interdum non percutit, set in-

terdum comminatur. 350

355

Aliter: Ex promissione Domini qua ait: Visio non mentietur: Veniens ueniet et non tardabit, etc., de hostium subuersione et

populi sui liberatione propheta certior factus, more eorum qui de magnis eruuntur periculis in canticum exultationis et laudationis diuine prorumpit. Quod ait: Domine audiui auditionem tuam, cum uoces et sonus audiri soleant et non auditus, sic potest accipi ut supra in principio Abdie exposuimus. Et est sensus acsi diceret: Domine,

a te audiui, subauditur futuram hostium subuer-

sionem. Et magnitudinem tuam attendens qua tantum hostem annichilabis 360

extimui.

DOMINE,

OPVS TVVM,

etc. Hic orat ut illud

quod promisit usque ad finem non differat set in medio dierum compleat. Sensus est: Domine, suscita et comple opus tuum quod

cx

jo. 2, 2

342/343 Ps. 12, 1

338/349 HiER., Im Abacuc 356 ANDR. S. VicT.,

337

345 potest sensus nis ad

irritus]

lLiii

345/346 Ps. 45, 23

(p. 621-622,

rr6-118 et 142-152)

354/

Super Abd. 1-3 (supra, p. 162, 34-37)

iratus

SV

340/341

putare

deum]

deum

putare

CSV

ut] hic SV, hoc C 352 populi sui] sui populi CS V 355/356 sic — abdie exposuimus] quid est quod dicit domine auditum tuum an est an locucio sciendum est idioma (ydyoma S) esse hebree locucioinculcationem sententie multiplicare sermonem iuxta illud loquens lo-

cutus sum eadem igitur figura potest et hic notari CSV, ex ANDR. S. VICT., In Abd. 1-3 (p. 162, 34/37) 358 qua] que OT 361/363 compleat sensus —

medio annorum] om. S

ABACVCH

239

nullus alius facere potest, non in fine temporum set in medio annorum nostrorum. ‘Illud’ superfluit. Frequens enim consuetudo est Hebree locutionis pronomina super sensus plenitudine appo365 nere. Vt illud: Cuius participatio eius, et: Aaron quem elegit ipsum, et: Mons in quo habitasti in eo. IN MEDIO ANNORVM NOTVM FA-

cles.

Quod

supra

orauit, diuine

benignitati

confisus

futurum

promittit. CVM IRATVS FVERIS, MISERICORDIE RECORDABERIS. Cum effec-

tum iracundie tue in nos exercueris et tanquam filios flagellaue370

ris, more pii patris ad misericordiam conuerteris ut nos de manu

hostium liberes. DEVS AB AVSTRO VENIET ET SANCTVS DE MONTE PHARAN. Audiui quendam Hebreum locum istum ita disserere, quod Bethleem sita

3, 3

sit ad austrum in qua natus est saluator, et ipsum esse de quo nunc 375

dicitur: Deus ab austro ueniet. Id est, nascetur in Bethleem et inde consurget. Et quia ipse qui natus est in Bethleem Legem quon-

dam dedit in Monte Syna, ipse est sanctus qui uenit de Monte Pharan. Pharan quippe uicinus locus est Monti Syna. Et quod in380

13; 3-5

fertur, ‘diapsalma,’ id est semper, hunc habere sensum: Ipse qui natus est in Bethleem et qui in Syna, id est in Monte Pharan, Legem dedit, semper in uniuersis beneficiis auctor est et largitor. OPERVIT CELOS GLORIA EIVS, etc. Manifestum est quod in aduentu Christi cuncta repleta sint gloria, secundum illud: Gloria in excelsis Deo, et: Quam admirabile est nomen tuum in uniuersa terra.

eius quasi sol iusticie clara luce radiauit. ET CORNVA IN MANIBVS EIVS. Vexilla et trophea crucis. Et in ipsis cornibus abscondita est fortitudo eius. Cum enim esset in forma Dei non rapinam arbitratus est esse se equalem Deo, etc. Set et moris

385 Splendor quoque

est Scripturarum ut semper ‘cornua’ pro 'regnis ponant. In Da. Sic autem nunc dicitur: cor390 niele X cornua x regna demonstrant

365/366

365 Ps. 121, 3

3849 DS 87

Ps. 104, 26

388 Phil. 2, 6

363/365 cfr ANDR. 381 Hier., In Abacuc

366 Ps. 73, 2

389/390

385/384

Luc. 2, 14

Dan. 7, 7

372/ S. VICT., Super Am. 2, 9-11 (p. 120, 256-259) 382/393 HiER., In Abacuc ILiii.3/4 (p. 623, 194-205)

ILiii.4 (p. 624-625, 226-238 et 278-284)

368/369 effectum]

373 ita disserere] disserere ita CSV habere semper CSV 387/388 cum enim — SV — 390 demonstrant] monstrant CS V affectu CSV

379 semper hunc habere sensum] unum sensum 382 eius] et laudis eius plena add. O ex Vulg.

equalem deo] om.

240

ABACVCH

nua in manibus eius, quomodo et alibi scriptum legimus: Cor regis in manu Dei, pro eo quod est mens et principale cordis uiri

B5

6

395

sancti. ANTE FACIEM EIVS IBIT MORs. Exeunti de baptismo occurret Diabolus et stabit ante pedes eius, qui temptet eum xr diebus. STETIT ET MENSVS EST TERRAM, etc. Stans saluator et cuncta prospiciens gentium multitudinem dissipabit. Quibus dissipatis et dissolutis, contriti sunt montes huius seculi et incuruati sunt colles

huius mundi. Ante aduentum quippe saluatoris erecta ceruice gradiebantur, et superbiam eorum humiliare nemo poterat. Con400

triti sunt autem et incuruati ab itineribus eternitatis eius, id est

Dei, quia eternitas illius ad nos uenire dignata est, siue quod semper a principio mundi usque ad incarnationem suam uenerit ad sanctos, et factus sit in singulorum manu Dei sermo, atque in uniuersis uincentibus ipse superarit, et eternum eius iter incuruauerit colles, montes contriuerit. PRO INIQVITATE VIDI TENTORIA ETHIOPIE. Ethiopes tetri et amantes

3,

410

tenebras demones intelliguntur, quorum fit tabernaculum quicumque in hoc seculo propter honores et diuitias laborarit, quod significanter sub uno uerbo iniquitatis ostenditur. Omnis enim diues aut iniquus aut heres iniqui, set et illi qui laborant pro diuitiis et honoribus, fiunt templum demonum, et qui Templum Dei esse debuerunt fiunt tabernacula Ethiopum. TVRBABVNTVR PELLES TERRE MADIAN. Eosdem intellige tabernacula Ethiopum et terre Madian. Postquam enim ditati fuerint et per fas atque nefas ad altis-

415 simum gradum conscenderint, tunc conscientia peccatorum suo-

rum semper mortem, semper iudicium formidabunt. Madian enim interpretatur 'ex iudicio, id est in condempnationem, et ostenditur quod metu iudicii eternarumque penarum semper sint in formidine, et cruciatus quos se sciunt mereri cotidiano pauore

sustineant.

391/392 Prou. 21, 1

393/394 Glossa ord. in Hab. 3:5.1 marg. Abacuc ILiii.6 (p. 627-628, 346-349 et 358-366) IL.iii.7 (p. 629, 404-410 et 415-428)

401 illius] eius CSV cum

Hier., om.

nent V tati] dati

CSV

OT

(p. 423a)

395/405 HIER, In

406/420

HiER., In Abacuc

— 404 superarit] superant CS V

iter] scripsimus

405

contriuerit] contriuit C, contineat S, conti-

408 laborarit] laborant SV — 411 fiunt] fuerit V, sunt S SV — 415 conscenderint] conscenderunt C$ V

414 di-

ABACVCH

241

NVNQVID IN FLVMINIBVS IRATVS ES DOMINE, etc. Sicut Iordanem et

3, 8

Mare Rubrum siccasti pro nobis dimicans — non enim fluminibus et mari iratus es; haut quicquam insensibilia offensionis contra-

here potuerunt — ita nunc quadrigas tuas conscendens arcumque 425 corripiens salutem dabis populo tuo, et iuramenta que iurasti patribus nostris et tribubus in sempiternum explebis. Quod autem dicit: Numquid in fluminibus iratus es, Domine, etc., dicit ambigue et interrogantis magis eloquio quam probantis. FLVVIOS

20084

d 10-13

SCINDES

TERRE,

etc.

Quia

suscitauit

Dominus

arcum

430 suum ut tribubus redderet iuramenta que locutus est, consequenter dicitur: /luuios scindes terre. Id est: Reges terre aduersus populum tuum dimicantes diuides atque disperges. VIDERVNT TE ET DOLVERVNT MONTES, etc. Excelsa scilicet et sublimes huius seculi potentes uiderunt te et intremuerunt. GVRGES 435

AQVARVM TRANSIIT. Id est: Omnis eorum impetus et persecutio que

uexabant populum tuum postquam te uiderunt transiit. Tunc abissus, id est inferi, laudauerunt et tunc etiam superbi, id est angeli, in pulsu suis manibus concreparunt, et uictorem ueluti gestu quo-

dam et tripudio leuatarum manuum demonstrarunt. Sol tuus et 440 luna et omnis splendor quo prius illuxeras populo tuo — et malorum postea pondere uniuersa fuerant tenebrarum horrore cooperta — receperunt lumen suum, et pristinum habuere fulgorem. Sagitte tue et fulgurans hasta tua, id est plage tue et eruditio, lumen prebuerunt populo tuo. Denique in /uce sagittarum tuarum 445 et in splendore baste tue, que eos ad hoc corripuit ut emendaret, ambulauit populus tuus i fremitu suo. Quando ergo populi tui uindicabis iniuriam, tunc terrena regna calcabis, et omnes gentes admirari facies, quia egressus es in salutem populi tui, et uenisti

ad eos cum christo tuo.

421/422 cfr Ios. 3, 15-16; Ex. 14, 16 429/432 HIER., In 421/428 HiER., In Abacuc Il.iii.8/9 (p. 630, 441-449) IL.iti.10/13 Abacuc Im Hier., 433/449 553-556) Abacuc lLiii.8/9 (p. 633,

(p. 634-635, 615-634) 424 conscendens] contendens 431 dicitur] dicit CSV — 432 S seculi potentes add. S V ex Glossa 439 tuus] cuius CSV om.CSV

arcumque] aremque V, atremque C$ V 435 id est] huius diuides] diuites C$ V "aet ord. in Hab. 3:10.4 int. (p. 423a) — 441 pondere] pandere 7, pondera C$ V

242

3, 14-16

450

ABACVCH MALEDIXISTI

SCEPTRIS EIVS, etc. Sceptris, id est regnis, eius; haut

dubium quin impii, de quo supra dixerat: Percussisti caput de domo impii. Intelligimus autem impium uel Nabugodonosor, uel omnem 455

460

aduersarium populi Dei. Et non solum sceptris eius, set

etiam capiti quod percusserat bellatorum, qui uenerunt ut turbo ut dispergerent me, id est, ut euerterent Israel et in diuersa captiuum ducerent. Ita autem exultabant deuorantes pauperem et subiectum sibi Israel quasi qui hoc in abscondito facerent, et nos ignorante te deuorarent. Venisti itaque ad prelium populo tuo, et quadrigas tuas immittens in aquas, id est in gentes multas, fecisti eis uiam in luto aquarum,

id est, ut conculces eos, et quasi lu-

tum equorum tuorum et curruum ungula et rota conteras. Quod autem sequitur: Audiui et conturbatus est uenter meus; ad uocem, ut subaudiatur: tuam, contremuerunt labia mea; ingrediatur pu465

tredo in ossibus meis et subter me scateat, ut requiescam in die tribulationis, ut ascendam ad populum accinctum nostrum, hic est sensus: Nunc libenter omnes patimur angustias et ad comminationem tuam totis uisceribus contremiscimus. Nunc tremunt labia mea, et pauor mentis trepide in ore signatur. Et non solum istud, set etiam aliud appeto, ultro desidero. INGREDIATVR PVTREDO IN OSSIBVS MEIS ET SVBTER ME SCATEAT. Hoc est: libenter patior que passus est Iob. Non solum carnes meas set medullas quoque ossuum

cupio tabefieri, et stratum

meum

putredine

corporis et

innumeris scatere uermibus, ut postquam hic pro peccatis meis hec sustinuero, requiescam in die amara, in die tribulationis, in die necessitatis et angustie, et ascendam ad populum accinctum

nostrum, fortem uidelicet bellatorem atque pugnantem. Et pulcre 'ascendam': ad accinctum enim populum semper ascenditur. Eleganter quoque ‘nostrum’: qui enim tribulatus est et pressuras libenter sustinuit, et presentibus malis futura premia compensauit 480

‘nostrum’ audacter loquitur, ut iuxta Abraham, Ysaac, et Iacob, et

451/452

Hab. 3, 13

480/482

cfr Gen. 25, 8-9; 35, 29; 49, 33

450/482

HiER., In Abacuc IIiii.14/16 (p. 642-643, 917-953)

456 exultabant] exultabunt CSV 461 curruum] carruum SV 466 ad] om. CSV 470 me] om. OT 472 ossuum] ossium SV 473 hic] hoc CSV — 474 hec] hic CSV — 474/475 in die necessitatis et

angustie] et angustie in die necessitatis

SV —— 476 uidelicet] et add. CSV

ABACVCH

243

ipse dormiat in senectute bona plenus diérum, et apponatur ad patres suos.

| 3,17

FICVS ENIM NON FLOREBIT, etc. Ideo uolo hic pati et post ascen-

dere ad populum accinctum, quia ueniet dies tribulationis, et ce485 teris in angustia statutis ego letabor in tua maiestate. Vel cum ue-

nerit dies Iudaice euersionis, ego pereunte populo electus sum, et sociabo

me

discipulis Christi, ascendens

montana,

quia in

monte eos docet et relictis inferius turbis, quia ficus ad quam uenit esuriens, id est populus Iudeorum, non dat poma, et ideo ma-

490 ledicitur; nec fert fructum, non ‘in secula seculorum, set 'usque in seculum, id est, cum gentes intrauerint.

EGO AVTEM IN DOMINO GAVDEBO. Iudeis per orbem dispersis, di-

D. 18

cit propheta in persona credentium. Si de consummatione accipis, sic dicetur, ut percussa Egypto ficus, uinea, oliua, campi non 495

500

dabant fructum, deficiebant pecora que non habebant cibos, et Israel exultabat. Sic in fine mundi quando refrigescet caritas multorum et non dabit fructus operum, tunc iustus letus dicet: Ego autem in Domino gaudebo. Et eductus ad summum cantabo tropheum, qui in principio dixi: Clamabo et non exaudies; qui de iusticia eius et de iudicio creatus sum, laudabo equitatem. Aliter: DEVS AB AVSTRO VENIET, etc. Beneficiorum Dei, que olim

13; 3-6

populo contulit in laudem ipsius sicut in canticis fieri solet, ut ad similia prouocet, propheta recolit, dicens: Deus ab austro ueniet. Sensus est: Hostibus relictis sic Deus ad opem ueniet nobis feren505

dam, sicut olim uenit quando Legem dedit in Monte Syna, austro

et Pharan relictis. Tradunt enim Hebrei quod per angelos suos

487/488 cfr Matth.

5, :

488/489 Matth.

21,

499 Hab.

r9

1, 1

505 Ex. 19, 1 Sqq

483/491 Glossa ord. in Hab. 3:17.13 marg. (p. 4242), cfr HiER., 2 Abacuc 492/500 Glossa ord. in Hab. 338.1 marg. ILiii.rz (p. 649-650, 1151-1174)

(p. 424b) ex HiER., In Abacuc ILiii.8/19 (p. 653-654, 1279-1284. 1304-1321. et so6/s1o Talmud gos Targum Jonathan, Hab. 3, 3 (p. 463) 1329-1332)

Bavli, Avodah Zarab 2b

493 persona] perso486 iudaice euersionis] euersionis iudaice CSV 500 eius et de non] nichil CSV 499 qui'] quod CSV T nis CSV iudicio creatus sum] es sum creatus et de iudicio 5 V

501

ueniet] et sanc-

504 ad opem ueniet] ueque] quiCSV tus de monte add. O ex Vulg. niet ad opem CSV — $06 tradunt enim] traduntur enim C, traduntur SV

el

ABACVCH

510

Ydumeis et ceteris gentibus Legem obtulerit, quam cum nollent suscipere, relicto Theman regione Ydumeorum, pro qua hic ponitur ‘auster’ et ‘Pharan,’ qui mons uicinus est Syna, populo Israel Legem dedit. Ad quos cum descendisset, celos operuit gloria eius.

315

quando descendit. Et eodem splendore repleta est terra ubi apparuit. Vnde ipse cognitus est esse laudabilis. Vel ex eo quod Legem dedit, ubi qualiter laudandus sit edocemur, inde in omni terra laudatur. SPLENDOR EIVS VT LVX ERIT. Hebrei fere in omnibus in hoc

Hanc gloriam splendorem ignis appellat, qui totum ethera operuit

cantico ubi nos futurum habemus ipsi preteritum exponunt. Quantitatem splendoris quam superius ‘gloriam’ appellauit hic ostendit. Vt lux omnia occupat sic et ille splendor omnia que erant sibi in proximo. Vel: Talis erit modo nobis Dominus, scilicet nobis appropians et gentes relinquens, qualis fuit cum splendor eius ut lux apparuit, uidelicet quando Legem tradidit. CORNVA, subauditur erant, IN MANIBVS EIVS. Radios quosdam qui de manibus eius choruscabant, eo quod ad modum cornu a latiori incipientes in acutum tendunt, cornua appellat. Vnde et facies Moysi a qua radii procedebant cornuta fuisse perhibetur. IBI ABSCONDITA EST FORTITVDO EIVS$. Fortitudo ipsius Dei, que est abscondita et occulta et paucis apparet, ibi, id est in reuelatione tante glorie, est reuelata. ANTE FACIEM EIVS IBIT MORS. Pro eo quod hic dicitur mors quidam Hebrei dicunt apud eos haberi ‘ignis.’ Et est sensus: Ante 530

faciem eius ignis exarsit. Sic et in Canticis pro eo quod nos dici-

m um^

mus, fortis est ut mors dilectio; ipsi dicunt ‘ut ignis." EGREDIETVR DIABOLVS ANTE PEDES EIVS. Pro ‘Diabolo’ ipsi ponunt 'flammam.' Et est sensus: Ante illius incessus quocumque incedit precedit flamma et splendor. Nos autem possumus dicere quod ante presentiam Dei hostis qui est efficiens causa mortis uel egrotationis et morbi, ex quibus mors et Diabolus, id est criminator, malus sci-

licet angelus qui sicut Iob ita et nos accusare desiderat, subsistere

524/525 EX. 34, 29

531 Cant. 8; 6

511/512 cfr RADAK, ad loc.

$37 cfr lob 1, 6-12

522/525 RasHt, ad loc.

Jonatban, Hab. 3, 4 (p. 463) 528/529 Targum Jonathan, 532 Targum Jonathan, Hab. 3, 5 (p. 464)

526/528

Targum

Hab. 5, 5 (p. 464)

512 ubi] non V, ut $ $25 cornuta] cornua CSV — 527 idest] om. CS V 530 nos] om. SV 531 ut ignis] ignis $V — .egredietur] egrediatur S V

ABACVCH

245

non possunt. Quod manifeste ex eo doceri possumus quod neque hostes ante faciem populi Domini subsistere potuerunt dum 540 cum eis erat Dominus, nec morbo uexari, quia non erat in tribubus eorum infirmus, nec ab angelo accusatore molestari poterunt. STETIT ET MENSVS EST TERRAM. Magna Dei uirtus ostenditur quod stans in uno loco totam terram metiri potuit. ASPEXIT ET DISSOLVIT 545

50

GENTES. Absque omni labore et tam facile acsi apertione oculi aduersarias dissolutas reddidit gentes. ET CONTRITI SVNT MONTES SECVLI, etc. Cum ipse eternus pertransiret ut populo suo Legem daret, montes et colles tante maiestatis presentiam non sufferentes inclinati sunt et in parte contriti. Montes seculi et colles mundi dicit a principio mundi et initio seculi ipsa natura operante factos non humana industria constitutos. Vel per montes et colles maiores possunt accipi potestates quarum diuino nutu quedam sunt

humiliate, quedam penitus annichilate.

555

560

PRO INIQVITATE VIDI TENTORIA ETHIOPIE, etc. Illud ad memoriam reuocat quomodo respiciens Dominus in columna ignis et nubis supra castra Egyptiorum pro iniquitate quam exercuerant in Israel

ea perturbauerit. Verum quia de Egyptiis quod causa Israel deleti essent fere omnibus innotuerat, nullam eorum set gentium uicinarum, Ethiopum scilicet et Madianitarum que cum eis in bellis esse solebant, mentionem facit. Vel: Inter ceteras gentes que doluerunt et turbate sunt quando ascendit Israel de Egypto, turbati sunt et Madianite, qui in Paralipomenon dicuntur Ethiopes. Vnde et Sephora uxor Moysi quia de Madianitis erat dicta fuisse Ethiopissa a nonnullis putatur, ubi dicitur quod Aaron et Maria mur-

murauerunt contra Moysen propter uxorem eius Etbiopissam. Tenea 565 toria eorum ideo turbanda dicit, quia pecoribus abundantes et per diuersa pascua deducentes, tentoriis et casulis pro domibus utebantur. Cuius turbationis eorum causa ex sola processit iniqui-

540/541 Ps. 104, 37 SOXKCÉINTIUP AT312)495

55 NGHE 553/ 145, 12-13

kang OUT

564 Num.

559/561 cfr Num.

31, 1-9

12, I

550/552 cfr Rasut, ad loc. ss1 quedam] quidam SV 538/539 neque] nec SV 566 deducentes] ducentes O T**

553) etc omo

V.

246

ABACVCH

tate; non enim in aliquo eos leserat Israel. Vel de illa turbatione tentoriorum Madian agit que a Gedeone facta est. Ne curandum 570

575

580

si hoc posterius factum preponit his que prius facta sunt, quia li-

bera est laudatio, nec ordinem seruat historie. Hec iccirco se uidisse propheta dicit, quia unus fuit cum populo illo qui uidit. ‘Turbabuntur’ dicit pro ‘turbata sunt,’ futurum ponens pro preterito sicut iam diximus. Littera sic legitur: Vidi tentoria Ethiopie turbata pro iniquitate; pelles terre Madian, id est tentoria Madianitarum, turbata sunt. ‘Pelles’ ponit pro tentoriis, quia de pellibus tentoria fiunt. Vnde legitur: Arca Dei sub pellibus est. Vel quod turbabuntur pelles terre Madian eiusdem sensus per alia uerba repetitio est. Madianei enim ut diximus cum Ethiopibus eadem gens a quibusdam esse putatur. NVNQVID IN FLVMINIBVS IRATVS ES DOMINE, etc. Sicut Mare Rubrum

2

et fluenta Iordanis uento urente exsiccasti, non quod aquis que

585

iram tuam mereri non poterant iratus esses, set ut tuis liberis transitus pateret, hostes autem tuos periculum inuolueret, ita nunc ut nos liberes et hostes expugnes equitis more super equos tuos ascendes, et in quadrigis, id est curribus tuis, sicut Pharao suis cur-

ribus uinctis nos perdere uoluit, tu saluabis. ‘Fluminibus’ dicit pro ‘flumine.’ Solus enim Iordanis siccatus est, usitata figura numerum

pluralem pro singulari ponens. 590

SVSCITANS SVSCITABIS ARCVM TVVM, etc. Loquitur de Domino tan-

quam de strenuo pugnato qui equum ascendit et arcum tendit ut hostem feriat. Tanquam iacere uel dormire uidetur arcus dum laxus iacet, suscitatur autem cum LOCVTVS ES. Equi ascensio, arcus tium impugnatio sunt iuramenta, siones tanquam sub iureiurando

$68 cfr Num. 31, 1-12 568/569 S82 Cin Bx 4 eon OSMa e516)

tenditur. IVRAMENTA TRIBVBVS QVE tensio, et cetera quibus fit hos-

id est, firme fidelesque promisfacte, quas tunc Dominus locu-

Iud. 7, 12-22

Sig, di Mie, 307.5

581/

568/569 Targum Jonathan, Hab. 3, 7 (p. 464) 573/574 ANDR. S. VICT, Super Hab. 3, 3-6 (Supra, p. 244, 515-516) 581/583 cfr Kara, ad loc. 586/ 587 cfr KARA, ad loc. 590/592 cfr RADAK, ad loc.

568 in aliquo eos leserat] eos in aliquo leserat C'$ V, in aliquo leserat eos

O 579 cum] est SV $80 a quibusdam esse putatur] esse putatur a quibusdam CS V 588 iordanis] iordanus CS V

ABACVCH

247

tus est Cum per seruum suum Moysen promisit dicens: Dominus pugnabit pro uobis; uos tacebitis. Ascendes equos, suscitabis ar600

Bp LO

605

cum, suscitans et iuramenta tribubus que locutus es, uel adimplenda iuramenta tribubus que locutus es. FLVVIOS SCINDES TERRE. Iordanem, quem plurali numero pro singulari ‘fluuios’ appellat, ut transiret Israel per eum scissum fuisse legimus, ita ut superiore parte in altum excrescente et quasi ad obicem stante, pars inferior usque ad aluei siccationem in mare laberetur. VIDERVNT ET DOLVERVNT MONTES. Reges et principes terre, quos

propter dignitatis eminentiam montes appellat, aquas Iordanis siccatas ut Israel per siccum transiret cognoscentes, uehementer do-

610

luerunt pariter et timuerunt. Vel: Montes quos fluuius preterfluens irrigabat se destitutos doluerunt. Nec iccirco hoc propheta dicit quod montes sensum doloris habuisse credat, set quod si haberent merito dolere possent. Hac eadem locutionis figura dicitur quod uie Syon lugeant. Scissionem fluuiorum montes uidisse di-

620

cit eo quod sic uicini et presentes erant, ut si oculos haberent uidere potuissent. Potest montium nomine hinc inde trepido riparum intelligi. GVRGES AQVARVM TRANsIIT. Possumus per gurgitem aquarum quem transisse dicit inferiorem Iordanis partem que in mare defluxit accipere. DEDIT ABISSVS VOCEM SVAM, etc. Superiorem lordanis partem aquarum, que instar montis intumescentis ita in altum se extulerant ut a longe uideri possent abissum, id est uastam profundita-

625

los colligens in altum excreuit. Quod dicit, manus leuauit, locu-

615

3, 10

tem, appellat. Vndarum sonitum cum sese fluctus insurgerent et quasi ad obicem colliderent uocem, id est sonitum, quem dedit abissus accipe. Quod autem supponit: Alfitudo manus suas leuauit, sic potest intelligi: Ipsa aquarum profunditas se in tumu-

14

597/598 EX. 14, 612 Thren. 1, 4

598/600 Hab. 615/617 los. 3, 16

601/604 cfr RASHI, ad Hab. 3, 10 RADAK, ad loc.

CS V

CSV

622 quasi] quam quoque

V

3, 15-17

621/623 cfr

609 iccirco hoc] hic iccirco

611 locutionis figura] figuralocutionis CSV

centis] tumescentis $, sonum

601/604 los.

615/617 Rasut, ad loc.

605 quos] quod SV

604 in] et CSV CV, iccirco 5

3, 8-9

620 uideri] uidere CSV

—— 619 intumes-

621 cum] in add.

V — sonitum quem] sonum quem C, sonum quos 5S

248

ABACVCH

tio est, sicut manus gladii et ‘manus lingue." Aliter: Abissus, id est

630

profunda fluminis aqua, quasi quandam significationis wocem dedit habitatoribus terre Chanaan, et altitudo, id est profunditas, quasi manum ad comminandum leuauit, dum superiores aque in altum se extollerent et inferiores penitus defluerent. Acsi fluuius uoce qua poterat indigenis terre loqueretur, dicens: Vt mea supe-

rior pars proficit et usque in sublime conscendit, inferior autem decrescit et annichilatur, sic hii qui per me transeunt exaltabuntur, et uos usque ad consummationem 635

humiliabimini. Ipsi uicto-

res et crescentes uobis preualebunt; uos uicti et decrescentes illis subiciemini et ad extremum abscripti consumemini.

SOL ET LVNA STETERVNT IN HABITACVLO SVO. Iosue contra hostes

"du

dimicante, ne uictoriam superueniens noctis umbra impediret, sol

contra Gabaon et luna contra Ahialon hominis uoci obedientes 640

donec parta esset uictoria immobiles perstiterunt. IN LVCE SAGIT-

TARVM TVARVM. Steterunt quidem sol et luna in habitaculo suo tanquam fixi in mansione

sua ad hoc ut tela tua, Domine, et sagitte

in luce dirigerentur, et ad eas dirigendas contra hostes directoribus earum lux sua deseruiret. ‘Sagittas Domini’ sagittas populi sui 645 que contra hostes Domini mittuntur appellat. Et he sagitte cum dirigerentur erunt in splendore fulgurantis haste Domini. Quod est dicere: Sicut telum fulguris siue fulminis, quod hasta Domini est, cum splendore emittitur, sic et sagitte populi Domini in luce stantis solis emisse sunt. Vel sic per subauditionem potest legi: 650 Directiones sagittarum tuarum ibunt in luce, et directiones haste lue omnia penetrantis instar fulminis ibunt in splendore. 'Ibunt

dicit pro ‘iuerunt,’ ut supra diximus. Sensus est: Ideo sol et luna immobiles steterunt ut sagitte populi tui et haste per luminis claritatem ad certum destinarentur locum, et non cassato uulnere

626

Ps. 62, 11 et passim

637/640

cfr Targum

638/639

Ios. 10, 12

Jonatban, Hab. 3, 11 (p. 464-465)

651/652

ANDR. S.

VicT., Super Hab. 3, 3-6 (supra, p. 244, 515-516)

627 quandam] quondam SV 636 abscripti] absceti S, absorti V 639 ahialon] baalon SV, haialon C 643 dirigerentur] dirigentur CSV 643/644 directoribus] directionibus C S V. 646 dirigerentur] dirigentur Gs fulgurantis] fulgurantes C O*°, fulgurantures T 647 fulminis] fluminis CSV 650 et directiones] et directionis CV 651 fulminis] fluminis O T 653 immobiles steterunt] steterunt immobiles CS V

ABACVCH

249

655 perferrentur.

3, 12

660

3, 13 665

Cui sententie translatio illa Consonat que dicit: Sagitte tue in lucem ibunt. Vel sic: Sol et luna immobiles steterunt in sui corporis substantia, set in emissione radiorum iuit sol, ut lux esset sagittis et splendor fulguranti haste populi Domini. IN FREMITV CONCVLCABIS TERRAM. In grandi sonitu se mutuo cohortantium ad bella uictorum et gemitu morientium et planctu lugentium, conculcauit Dominus terram Chanaan, et in ira sua stupidas reddidit gentes. EGRESSVS ES IN SALVTEM POPVLI TVI, etc. Reuertitur ad ea que facta sunt in exitu populi de Egypto. Egressus es, Domine, de loco sancto tuo ut populus tuus, qui iniusta seruitute premebatur et in paruulorum suorum iniqua nece periclitabatur, salutem consequeretur. EGRESSVS ES IN SALVTEM CVM CHRISTO TVO. Sicut egressus es ut populum tuum saluares, ita etiam christum tuum, Moysen

scilicet et Aaron et ceteros fideles seruos tuos prophete et iusti; 670

oleo etiam si uncti non fuerint olim dicebantur ‘christi,’ iuxta illud: Corripuit pro eis reges, et nolite tangere christos meos. In eo

quod dicit egressus, de Deo nostro more loquitur, qui non possumus ad alia transire loca nisi alia reliquerimus. PERCVSSISTI CAPVT DE DOMO IMPII, etc. Domum impii Egyptum diin qua impietas tanquam in domo mansionem sibi parauit, cit, 675

huius caput, Pharao scilicet, Dominus tunc percussit, quando in

mare

680

submersit.

DENVDASTI

EIVS VSQVE AD COLLVM.

FVNDAMENTVM

Sensus est: Ita funditus eum subuertisti sicut subuertitur ciuitas in cuius fundamentorum, cum ab ultimis qui in inferioribus terre positi sunt lapidibus eruuntur, suffossione usque ad collum quis potest descendere. MALEDIXISTI SCEPTRIS EIVS, etc. Principes et magistratus capitis impiorum, Pharao uidelicet, et maledictorum adeo pena afflixisti, qui militum et pugnatorum sunt capita, quique turbinis more cum curribus et equitatu de Egypto conuolau-

685

erunt ut populum tuum qui super Mare Rubrum castrametatus fuerat dispergerent atque delerent, qui spe prede exultantes et

671 Ps. 104, I4-15

655/656 Hab. 3, r1 iuxta LXX

674/677

cfr Kara, ad loc.

658 fulguranti] transire ad alia CSV SV

fulgurantis 674/675

CS,

fulganteri

O

673 ad

alia

transire]

dicit in qua] uocat in qua C, uocat in quo

250

690

ABACVCH

apud seipsos dicentes: diuidemus spolia; implebitur anima nostra, ita exultabunt sicut qui spoliat pauperem qui nullum habet protectorem. Et hoc in occulto, unde spolians nullam metuit redargutionem. AD DISPERGENDVM ME. ‘Me’ dicit uel quia in persona populi loquitur, uel quia unus cum illo fuit. VIAM FECISTI IN MARI

EQVIS TVIs. Metaforam equitis quam superius posuerat prosequitur. Illi in suis equis more turbinis uenerunt ad dispergendum; tu autem fuis equis super quos ascendisti ut tuos saluares fecisti 695 uiam in mari quod exsiccasti. Sensus est: More strenui militis et boni imperatoris in mari uiam faciens de manu hostium tuos liberasti, hostesque in aquis uehementibus submersisti. ‘Lutum aquarum multarum' fundum maris accipe. AVDIVI ET CONTVRBATVR

, 16

700

EST VENTER MEVS, etc. Hec tua Domine

magnalia audiui, et ex timore uiscera mea conturbata et concussa

sunt, et a uoce nuntiantis contremuerunt labia mea. Vel: ita contremuerunt ut ex timore essent absque uoce. INGREDIATVR PVTREDO

>o I

5

22

715

IN OSSIBVS MEIS, etc. Attendens propheta bona que Dominus populo contulit quem de Egypto eduxerat, orat ut etiam ossuum suorum medullam putredo inuadat, et putrescens ipse uermibus ebulliat ea conditione, ut sicut populus ille requiem a tribulatione qua premebatur diuino munere adeptus est, et ad terram sibi promissam promtus et bellicis instructus armis conscendit, ita et populus suus a tribulatione que a Chaldeis imminebat requiescant, et soluta captiuitate leti ad terram suam ascendant. FICVS ENIM NON FLOREBIT, etc. Diuine confisus misericordie fiducialiter futurum promittit quod optauit, quod subuersis hostibus populus suus de captiuitate sit ascensurus; futuram autem hostium subuersionem his uerbis insinuat: Ficus non florebit, etc. Palam est quod deletis cultoribus in aruis et arboribus fructus deficiant, et armenta et pecora depereant. Littera sic legitur: Vere ego ascendam ad similitudinem accincti populi qui de Egypto ascen-

dit, quia ficus apud hostes non florebit et in uineis non erit ger-

687/688

Ex. 15, 9

694 cfr Hab. 3, 8

692/695 cfr RADAK, ad loc.

700

699/701 cfr Rast, ad loc

concussa]conturbata C$ V — 704

cus] enim add.

22172 (lie Jb, 10), ri

ut etiam] etiam ut CS V

CSV — 715 aruis] agris CSV

714 fi-

ABACVCH

720

18-19 725

251

men. OPVS OLIVE MENTIETVR. Fructificatio fallet cultores oliuarum. ARVA NON AFFERENT CIBVM. Fruges scilicet et legumina. Isti et ceteri qui sequuntur defectus cultorum internetionem sequi solent. Deletis Chaldeis hec mala contingent, sicut submersis Egyptiis in Egypto contigisse credibile est. EGO AVTEM IN DOMINO GAVDEBO, etc. Hostibus gladio traditis et merore confectis, ego cum populo meo in Domino, non in simulacris, non in fortitudine nostra, gaudebo, et exultabo in Deo per quem saluabor, hoc est in Deo iesu meo. Dominus Deus cuius

fortitudine et non mea liberabor ponet pedes meos quasi ceruorum, id est, super montana terre me collocabit, sicut in montu730

BD» 9-19

735

osis locis pedes ceruorum stare solent. Et ipse Deus hostium uic-

tor deducet me super excelsa terre mee loca, gaudentem et in psalmis canentem. Aliter: DEVS AB AVSTRO VENIET, etc. Auster ab ea parte flat ubi sol meridianus splendet. Et Mons Pharan a meridiana parte Montem Syna, ut aiunt, respicit. Sensus: Deus in plenitudine et meridiani luminis splendore de celo celestis splendoris fonte ad nos ueniet,

et cum uenerit, tanta erit circa ipsum luminis claritas, ut totos undique montes tegat et uestiat. Quod autem per preteritum dixit operuit, ex nimia certitudine factum est. ET LAVDIS EIVS PLENA EST 740 TERRA. Terra et plenitudo eius usu, specie, et qualitate sua quasi

quadam uoce Deum laudant, et rationali creature si diligenter inspecte fuerint copiosam laudandi Deum materiam prestant. SPLENDOR EIVS VT LVX ERIT, etc. Claritatem cum qua Dominus, cum et ad

nos uenire placuerit, uenturus est, prout potuit his uerbis sermo

745

propheticus expressit. SPLENDOR Domini ad nos uenientis luci si-

milis erit, que in omnia sese diffundit et uniuersa illustrat. CORNVA IN MANIBVS EIVS. In superioribus species et pulcritudo Domini licet exiliter nonnulla tamen ex parte descripta est. Hic autem eius po-

Goss IDG Ml, pie

733/735 HIER., Sit. (PL, 23, 897B) 722 contingent] contigerunt CSV cris] non in simulacris in domino CSV

731 loca gaudentem]

gaudentem

735 et meridiani] in meridiam SV

725/726 in domino non in simula727 hoc est in deo] om. O T**

loca SV 740

732 psalmis] plurimis SV

usu] et add. CSV

252

-

ABACVCH

tentia breuiter describitur. Per 'cornua' regna terrarum accipimus. 750

755

760

Hec in manu Domini sunt, quia cui uult dat illa, et cui uult adimit. In quo fortitudo eius, inuisibilis et abscondita, est, id est apparet. Vel ibi, id est in manibus eius, operibus uidelicet, est, id est apparet, que in se occulta est fortitudo eius. ANTE FACIEM EIVS IBIT MORS. Mortem, pestilentiam scilicet, morbos, famem, bestias, bella, et ceteras mortis causas, et ipsos spiritus qui huiusmodi malis presunt, tanquam satellites et ministros suos ante faciem et pedes eius stantes et imperium expectantes, quibus uult immittit, et a

quibus uult reuocat. Hinc est quod legimus: Jmmisi uobis mortem in uia Egypti. Et illud: Et uocauit famem super terram. Quod autem dicit: mors ibit ante faciem; Diabolus egredietur ante pedes eius, metafora est imperatoris uel regis, ante faciem cuius et pedes ministri sunt ut iussis eius obtemperent. STETIT ET MENSVS EST TERRAM, etc., usque: pro iniquitate uidi tentoria Ethiopie, ut supra. PRO INIQVITATE VIDI TENTORIA ETHIOPIE. Ne putaretur Deus e uicino

765

et non a longinquo et in Iudea tantum potens Dominus, ostendit eum etiam in ultimis terrarum finibus potentiam exercere. Vidi per

reuelationem spiritus didici tentoria Etbiopie turbanda, set et tentoria terre Madian turbabuntur. Que utriusque terre turbatio pro eorum iniquitate futura est. Potest etiam et sic legi: Tentoria Ethi-

770 opie pro iniquitate sua turbabuntur, et hoc per spiritum uidi. Que tentoria Ethiopie sunt pelles terre Madian. De pellibus enim armentorum,

que ut in libro Iudicum

legitur in Madian

abundant,

per negotiatores in Ethiopiam transportatis Ethiopibus propter nimios solis ardores tentoria parantur. NVMQVID IN FLVMINIBVS IRATVS

ES DOMINE? etc. Nec in solos Ethiopes et Egyptios, quos mare et

758/759 Am. 4, 5

759 Ps. 104, 16

771/772 lud. 6, 5

749 cfr Glossa ord. in Hab. 3:4.4 int. (p. 422b) 754 pestilentiam scilicet] cfr Biblia Hebraica, Hab. 3, s 763 ANDR. S. VICT., Super Hab. 3, 3-6

(supra, p. 245, 542-552)

749 breuiter describitur]

sunt] malum possunt

describitur breuiter SV

et pedes stantes SV, faciem stantes eius et pedes C

tentoria

ethiopie]

om.

755/756

malis

pre-

$V — 756/757 faciem et pedes eius stantes] faciem eius SV

765 iudea]

iudam

SV

763/764

ut supra —

766 etiam]

et SV

potentiam] suam add. CS V 768/771 turbabuntur que utriusque - terre madian] om. S 768 turbatio] turbo C, turbe V 773 transportatis ethiopibus] transportantibus ethiopis SV 774/775 iratus es] es CV, om. S 775 ethiopes et egyptios] egyptios et ethiopes CS V

ABACVCH

780

253

flumina uel propter nimiam multitudinem uel propter aquas Nili fluminis et Mareotici Lacus et ceteras quibus utraque tellus abundat appellat, potenter agit Dominus et indignationis sue iram immittit, set etiam in Chaldeos et Babilonios. Quem sensum sub interrogatione ponit dicens: Numquid in fluminibus iratus es, Domine? Quod est dicere: Numquid indignatio ‘furor’ et iracundia tua in Ethiopes et Egyptios tantum deseuit? Quasi diceret: Non

785

in eos tantum irasceris, set equos et currus ascendes et arcum arripies, iuxta iuramenta que locutus es tribubus, ut ipsas de manu hostium liberes et hostes expugnes. Quod ne cui propter multam hostium potentiam et latissimam dominationem incredibile uideretur, addit adhuc de his que potenter Deus operatur, apostropham ad ipsum faciens. FLVVIOS SCINDES TERRE, etc. Scindes terram ut noui ex ea fluuii oriantur. VIDERVNT ET DOLVERVNT MONTES, etc.

790

795

Montes de quorum radicibus scissis profundentur fluuii uidebunt et dolebunt se proscissos. Quasi diceret: Si dolendi sensum haberent, proscissionem suam uidere et de ipsa dolere potuissent. 'Viderunt pro ‘uidebunt’ more prophetali posuit. DEDIT ABISSVS VOCEM SVAM. Abissus, maria, et omnis profunditas, uoce qua potest tuis respondet imperiis, et tue quasi manuum leuatione uoluntati

prebet assensum. SOL ET LVNA STETERVNT, etc. Cum tibi placuerit, sol et luna et cetera sidera sui cursus oblita stabunt, sicut sub Io-

sue factum legimus. Et cum uolueris, a sua luce in signum et portentum terris transibunt in igneam et sanguineam lucem fulminis, 800

que sunt sagitta et fulgurans hasta Dei. Hinc legimus: Luna conuertetur in sanguinem. Vel sicut supra dictum est. IN FREMITV CON-

CVLCABIS TERRAM. Tactu pulsuque pedis tremebit terra et mouebitur, iuxta illud: Qui tangit lerram etfacit eam tremere. IN FVRORE TVO OBSTVPEFACIES GENTES. In tonitru et fulmine et terremotu, que

800/801

Act. 2, 20

803 Am. 9, 5 et Ps. 103, 32

797/798

Ios. 10, 15

788/789

Targum Jonatban, Hab. 3, 10 (p. 464)

801 ANDR. S. VICT., Su-

per Hab. 3, 3-6 (supra, p. 248-249, 641-658)

782 in] 779 et]in add. CSV — 780/781 es domine] domine etc. CSV 783/784 arripies] et add. CV, deest S.— 785/786 liberes et — mulom.SV tam hostium] bis C$ V — 790 profundentur] profunduntur CSV — 79r pro801/802 conculcabis terram] scissos] perscisos C, percissos 5, percisos V 804 tuo] om. CSV — tonitru] tonitus GN ES So3mtacititecite SV etc Sm

254

ABACVCH

furoris et ire tue signa a quibusdam putantur, pre admiratione ho-

810

815

mines stupefacies. EGRESSVS ES, etc. Tu qui tante es potentie, egressus es ut saluares populum tuum. Quid sit Dominum egredi superius diximus. EGRESSVS ES IN SALVTEM CVM CHRISTO TVO. Christum Dei, in cuius salutem sicut et populi Dominus egressus est, Cyrum qui captiuitatem Israel relaxauit accipere possumus, iuxta illud: Hec dicit Dominus christo meo Cyro: Ego ante te ibo et gloriosos

terre humiliabo. PERCVSSISTI CAPVT DE DOMO 1MPII. Balthasar scilicet de familia impii Nabugodonosor, uel de regia domo eius. Quem ideo Dominum percussisse dicit quia eum per Cyrum et Darium percuti fecit. DENVDASTI FVNDAMENTVM VSQVE AD COLLVM. Fundamenta Babilonis uel domus regie que in uiscera terre descenderant denudari et reuelari fecit ab hostibus, ita ut in suffossionis

820

foueam usque ad collum descendere quis posset. MALEDIXISTI SCEPTRIS EIVS. Principibus Balthasar malis, ut supra. VENIENTIVM VT TVRBO AD DISPERGENDVM ME. Cum quanta festinatione Chaldeiad dispergendum Israel hic idem propheta paulo superius ostendit, dicens: Equi eius uelociores lupis uespertinis. Et Ysaias: Ecce festinus uelociter ueniet. EXVLTATIO EORVM. Vt supra. VIAM FECISTI IN

MARE, etc. Per mare possumus Eufraten intelligere quem Medi et 825

Perse in riuos dissecuisse et extenuasse leguntur, sicque in Babilonis transitum sibi parasse, sicque uiam fecisse equis suis in mari

et in luto quod erat in fundo ipsius fluminis, quem pro magnitudine sua mare uocat et aquas multas. AVDIVI ET CONTVRBATVS EST, 830

etc. Vt supra. Hec est auditio quam in principio cantici se dicit propheta a Domino audiuisse et timuisse. INGREDIATVR PVTREDO, etc. Attendens propheta bona que Dominus populo de Babilonia redeunti collaturus erat, orat que superius eum orasse diximus. Cetera omnia ab hoc loco usque ad finem cantici a superiori ex-

positione petantur. 811/812 Is. 45, 1

826

822 Hab. 1, 8

822/823

Is. 5, 26

829/830

Hab. 5, 2

823 ANDR. S. ViCT., Super Hab. 3, 13-15 (supra, p. 249-250, 686-689) 824/ HEROD., Hist. 1, 191 829 ANDR. S. Vicr., Super Hab. 5, 16 (supra, p. 250,

699-703) 808 salutem) populi tuo in salutem add. C V ex Vulg. 81 te] om. CSV — 815 regia domo] domo regia CSV

cit] percutiebat $, percutiunt nudari et reuelari] denudati

dabit et S

tuol om. CSV T — 815 percuti fe-

V — fundamentum] eius add. CSV —— 817 deet reuelati

$V

831 de babilonia]

dabit C V,

ANDREAS SVPER SOPHONIAM

Sophonias propheta filius Chusi captiuatis iam x tribubus prophetauit sub Iosia filio Amon regis Iuda de captiuitate Iuda et Beniamin facta per Nabugodonosor. Que captiuitas interfecto Iosia uisa est incepisse, quia filii eius et nepotes non tam regnasse cre-

dendi sunt quam ludibrio habiti ab Egyptio rege et Chaldeis et diuersis casibus cruciati. Que captiuitas pro populi sceleribus cum iam immineret, ne populus diceret se per malos reges ad ydolaIO

triam cogi, datus est eis rex bonus et iustus, quo zelante zelum Dei et populo in cultu ydolorum perseuerante iusta ire causa pro-

fertur a Domino. CONGREGANS CONGREGABO OMNIA A FACIE TERRE, etc. Loquitur Dominus per prophetam, dicens: Non ultra tribuam locum penitentie, set a facie terre omnia consumam. I5

20

Bruta etiam animalia iram

meam sentient. Subuersis quoque urbibus et interfectis hominibus solitudo erit et raritas bestiarum et uolucrum et piscium. Et hoc ideo quia nimia fuit impiorum multitudo, unde et uastabuntur. Potest et de consummatione seculi accipi quando et homines et pecora et uniuersa deficient, et tolletur iniquitas a facie terre. Deletis terre cultoribus, uolucrum raritas que frequentiam hominum solet commitari non mirum si contingat; piscium autem eo solet

maior esse copia, quo nullus est qui piscari possit. Set forsitan

AT cUDVEReS

23:020

4/11 Glossa 2/4 cfr HiER., In Soph. i (CC SL, 76A, p. 657-658, 57-70) ord. in Sopb. 1:1.2 marg. (vol. 3, p. 425a) ex HIER., In Sopb., i.2/3 (p. 658, 8812/14 HiER., In Soph. i.2/3 (p. 658, 97-99) — 14/19 Glossa ord. in Soph. 96) 1:3.1 marg. (p. 425a) ex HiER., In Soph. i.2/3 (p. 658-659, IOI-II2)

OTS — 2 captiuatis] captiuitatis SV 1 andreas super sophoniam] deest in 7 casibus habiti] habenti C; om. V 6 quam] quem S, quo V TIO e

cruciati] cruciati casibus C, cruciatibus casibus S, ciuitatibus casibus 16 raritas] tantas 15 hominibus] omnibus O T7^*, hostibus CSV

188potesultonm

oC

TAS

19 uniuersa] uniuersas OP

V SV

T^^, uniuersis

21 solet commitari] om. CSV 20 cultoribus] et add. CSV 92s SV C^* 22 eo solet maior] maior eo solet esse C^*, maior eo solet erit

21/

256

SOPHONIAS

etiam hoc ipsum spectat ad iram Dei et uindictam quod pisces de

his locis auferuntur, in quibus impii homines habitauerunt. Ipsa 25

autem uerborum inculcatio et congeminatio quod geminatur cer-

tius innuit affuturum. ET EXTENDAM MANVM MEAM SVPER IVDAM, etc. Post ruinas iniquo-

30

rum et impiorum ablationes contra Iudam et lerusalem ex persona Domini propheta loquitur. ludas enim et Beniamin in Templo Domini statuas Baal posuerunt, et in eodem sanctuario ydola simul et Deum uenerati sunt. Vnde ydolorum sacerdotes non sacerdotes set edituos et fanaticos uocat. In manus extensione gestus percutientis ostenditur. MILICIAM CELI. Solem et lunam et cetera astra. ET QVI AVERTVNTVR, etc. Auertuntur autem post tergum Do-

35

mini qui relinquentes cultum eius iurant in Melcbon et adorant miliciam celi.

SILETE A FACIE DOMINI. In Hebreo pro ‘silete’ est interiectio imperantis silentium, et absolute precipitur in cunctis silentium quod dies Domini uentura sit. Sensus est: Imminente die captiuitatis 40 tantus erit timor et mentis turbatio, ut pre timore nullus sit qui au-

deat os aperire et cordis dolorem uoce demonstrare. QVIA IVXTA EST DIES DOMINI DEI, etc. Prope est captiuitas prophetata sub Iosia.

Digs DoMINI. Diem Domini intelligamus diem captiuitatis et ultionis in populum peccatorem, et hostiam subuersionis Ierusalem et

45 sanctificationem eorum quos dedicauit interfectioni. Potest dici quod sanctificauit Babilonios in ultionem peccantis populi, uindicantes Domini iniuriam.

29/31 cfr Ez. 8, 7-16; IV Reg. 1o, 18-21 et 17, 40-41

27/32 Glossa ord. in Soph. 1:41 marg. (p. 425a) ex HiER., In Soph. i.4/6 (p. 661, 186-188 et 195-202) 32/34 Glossa ord. in Soph. 1:4.1 int. et 1:5.1 int. (p. 425a) ex HIER., Jn Soph. i.4/6 (p. 661, 190-191 et 204-205) 34/36 HiER., In Sopb. i.4/6 (p. 661, 214-216) uel Glossa ord. in Sopb. 1:6.1 marg. (p. 425b) 37/39 HIER., In Soph. i.7 (p. 663, 268-271) 42. Glossa ord. in Sopb. 1:7.3 int. (p. 425b) 43/45 HIER., In Soph. i.7 (p. 663, 271-274) 45/47 Glossa ord. in Soph. 1:7.3 marg. (p. 425b) ex HitER., In Soph. i.7 (p. 663, 282-285)

a Cll] SUA 27/28 iniquorum iniquarum

$V

27 extendam] extendat OT ruinas] ruinam CSV et impiorum] impiorum et iniquorum C, impiorum et

31 deum]

dominum

(CS auertuntur*] auertantur $ V om. CSV prophetata] prophetam CSV 47 domini] dei CSV

CSV

34 auertuntur']

auertantur

39 uentura] futura CSV 42 dei] SV 44 peccatorem] peccatorum

SOPHONIAS

|,8-9 50

257

ET ERIT IN DIE HOSTIE, etc. In die Iudaice captiuitatis, quando totus populus immolandus est, uisitabit Dominus super principes qui mane bibunt siceram, et super filios regis; uel omnes de stirpe regia, uel proprie filios Iosie quos uel occisos uel captos legimus. ET SVPER OMNES QVI INDVTI SVNT VESTE PEREGRINA, id est, qui pro

cultu Dei uenerati sunt ydola. Vel uestem peregrinam uocat preciosissimam uestem a peregrinis de longinquis regionibus aduec55

60

tam. ET VISITABO SVPER OMNEM QVI ARROGANTER INGREDITVR LIMEN. Id est, aduersum superbos qui cum quodam fastu et dignitatis supercilio gradus Templi et sanctuarii limen ascendunt. Vel iuxta Hebraicum: qui transibunt limen. Et hoc historice sentiendum: Puniam eos qui iuxta Librum Regnorum non calcant limen, ydolorum supersticionibus seruientes. QVI COMPLENT, etc. Non so-

lum ydolorum cultu complent, set etiam omni genere proprie iniquitatis et dolo ad decipiendum subiectos. ET ERIT IN DIE ILLA VOX CLAMORIS A PORTA PISCIVM, etc. In die hos-

tie Domini quando extendit manum super Iudam et super habi65 tantes lerusalem, et hostilis eam exercitus uallauerit, erit uox cla-

moris a porta, etc. Portam piscium illam uocabant que ducit Diospolim et Ioppen et uicinior erat inter cunctas uias Ierusalem. Quod autem ait: Et ululatus a secunda, portam significat secundi muri in eodem climate, de qua in Libro Regnorum scriptum est: 7O

Olda propbetes uxor Sellum filii Thecue habitat lerusalem in secunda. Contritionem autem magnam a collibus de Monte Syon et excelsiore urbis parte loquitur, quia cum altiora loca et arx ciuitatis fuerint occupata, facilior est in prona descensus.

59/60 I Reg. 5, 5

70/71 II Reg. 22, 14

48/53 HiER., /n Soph. i.8/9 (p. 664, 311-316) 55/60 HitEn., In Soph. i.8/9 60/62 Glossa ord. in Soph. 1:9.1 int. (p. 425b) ex HIER., In (p. 664, 317-325)

Soph. i.8/9 (p. 664, 325-328)

63/73 HiER., In Soph. i.10 (p. 666, 383-386, 387-

389, 391-393, et 396-399) 55 uisitabo super omnem] ui. super omnem O 7, inSTP UC ILO OV) 58 limen] limum CSV limen] linum C, lumen SV super omnem CS V 59 limen] limum CSV — 60/61 supersentiendum] sumendum CS V

sticionibus seruientes — solum ydolorum] om. C — 65 eam exercitus] exer66 illam uocabant] uocabant illam C V, uocabat illam $ citus eam CSV 69 libro] om. O T** uicinior] uiciniorum V 7 Gru el Ole ISVÀ habitabat CSV habitat] SV es prepheta tu o prophetes] 7o olda 73 fuerint] fuerit 7, fuerunt 5 SV 72 arx] arxi O, are

258

SOPHONIAS

VLVLATE HABITATORES PILE, etc. Descripto clamore qui erit in su-

FeelBLE

75

periori parte urbis supponit et de Valle Syloe, quam comparat pile, scilicet uasi in quo tunduntur frumenta, quia de porta piscium et

80

I

85

90

de secunda et de collibus proruens exercitus contundet inferiora loca. CoNrICVIT, etc. Chanaan uocat populum Iudeorum, iuxta illud: Semen Chanaan et non Iuda, qui pre timore hostium intrinsecus inclusum et mutum deuorabat dolorem. DISPERIERVNT OMNES INVOLVTI ARGENTO. Peribunt illi qui tantas habent diuitias ut eis se putent inuolutos et septos. ET ERIT IN TEMPORE ILLO. In tempore illo, scilicet captiuitatis per Babilonios uel Romanos, quando nullum peccatum eorum qui Legem Dei dimiserunt impunitum remanebit, scrutabitur Dominus cum lucerna omnia abscondita Ierusalem, nec ullus remanebit absconditus, nec in cloacis nec in speluncis, nec in sepulcris, qui-

bus se reges et sacerdotes pre timore mortis absconderunt. DEFIXOS IN FECIBVS SVIS. Confidentes in uiribus suis que fecibus comparantur, uel peccatis. QVI DICVNT IN CORDIBVS SVIS. Qui tollunt Deo prouidentiam, quod nec bonis bona, nec malis mala possit reddere, quasi omnia casu regantur.

ET ERIT FORTITVDO EORVM IN DIREPTIONEM. Manifestum est quod

ms

25

iuxta utramque captiuitatem exercitus Iudeorum cesus sit, domus dirute, agri uineeque uastate, et cum dicerent ad prophetas: quod comminamini post longum tempus eueniet, Dominus eos cito ueloci plaga percussit.

79 Dan. 13, 56

74/79

Glossa ord. in Soph. 1:11.1 marg.

(p. 668, 455-463)

(p. 426a) ex HiER., In Soph. i.

81/82 Glossa ord. in Soph. 1:111. int. (p. 426a)

83/

88 Glossa ord. in Soph. 1:12.1 marg. (p. 426a) et HIER, In Soph. i.12 (p. 669, $24-525) 89/92 Glossa ord. in Soph. 1:12.1-2 int. (p. 426a) ex HIER., In Soph. i.12 (p. 670, 531-535) 93/97 Glossa ord. in Soph. 1:13.11 marg. (p. 426a) et HIER., /n Soph. i.13/14 (p. 671, 576-580)

74 descripto] descriptio CSV O T^« clamore] clamorem CSV 76 in quo tunduntur] intunduntur CSV — 81/82 illi qui — et septos] om. C . 85 in tempore illo scilicet] id estin tempore CSV 84 nullum] suum add. SV 8s dei] domini CSV 96 comminamini] comminatum SV eos cito] cito eos C V, cito uos $

SOPHONIAS

100

259

VOX DIEI DOMINI AMARA, etc. Dies utriusque captiuitatis amara quia ad amaritudinem Deum prouocauerant, et non solum inbecilles set etiam fortissimi uiri deprimuntur, et qui lucem Dei respuerunt tenebris inuoluentur, et qui noluerunt sollempnium dierum

audire tubas, audient tubas bellantium.

De excidio muni-

tarum ciuitatum et excelsorum angulorum Iudee plus oculis quam 105

scriptis potest cognosci. ET TRIBVLABO HOMINES, etc. Non est difficile iuxta superiorem

sensum dicere Ierusalem hec fuisse perpessam, que propter sua peccata sustinuit. AMBVLABVNT VT CECI. Pre magnitudine pressure ambulauerunt ut ceci ignorantes quid agerent. PECCAVERVNT DOIIO

MINO. Ipsum derelinquentes et ad ydola sese conuertentes; uel fundendo sanguinem prophetarum et postea Christi, et ideo sanguis eorum effundetur in tota regione. SicvT HvMvs. Ita uiliter sicut puluis. ET CORPORA EORVM SICVT STERCORA. Significat quod in-

sepulta relinquentur super faciem terre. SET ET ARGENTVM EORVM, IIS

etc. Diuites qui magna iniquitate congregauere diuitias per eas nequaquam poterunt liberari, quia ignis zeli Dei succensus contra

eos totam deuorauit prouinciam, nec grande fuit tempus in medio, quia post quadraginta duos annos facta est consummatio, non solum Ierusalem set cunctis Iudeam inhabitantibus. CONVENITE ET CONGREGAMINI GENS NON AMABILIS. Post descriptioI20

nem malorum in utraque captiuitate futurorum prouocatur populus ad penitentiam. Sensus est: Qui dispersi estis per multiplicitatem et diuersitatem ydolorum, ad unius Dei cultum redite. Vel in

IIO

cfr Luc. 11, 50-51; Matth. 23, 30-31

98/104 Glossa ord. in Soph. 1:14.2 marg. (p. 426b) ex HIER., In Soph. i.15/16 107/ 105/107 cfr HiER., In Soph. i.17/18 (p. 675, 728-730) (p. 673, 649-662) 108 Glossa ord. in Sopb. 1:17.4-6 int. (p. 426ab) ex HIER, In Soph. i.17/18 109/113 Glossa ord. in Soph. 1:17.2 int. et 1:17.4-6 int. (p) 675, 732-733) 114/18 Glossa ord. in (p. 426b) ex Hier., In Soph, i.17/18 (p. 675, 734-737) 119/ Soph. 1:17.2 marg. (p. 426b) ex HER, In Soph. i.17/18 Cp. 675, 738-745) 121 Glossa ord. in Sopb. 2:1.1 marg. (p. 426b) ex HIER., In Soph. ii.1/2 (p. 677, 8-1)

98 diei] dies CSV — etc.] om. CSV — dies utriusque captiuitatis amara] seed 1o3 excelsorum] excessorum S ST 99 quia] quod om.$ SV — captiuitate futurorum] futu120 in utraque] unitaque domini C$ V 121/122 per multiplicitatem et diuersitatem] pro rorum captiuitate CSV e multiplicitat et diuersitate SV

260

SOPHONIAS

unum 125

conuenite, salubre consilium inite, ut qui peccatis uestris

Deum offendistis, condigna eum satisfactione placetis, si quomodo malum imminens euadere possitis. GENS NON AMABILIS. Indigna Dei amore. PRIVSQVAM PARIAT IVSSIO. Antequam impleatur quod prophetatum est; antequam preceptum Dei preparet sibi diem in quo preceptum sequatur effectus, quod tam facile ueniet

130

quasi puluis pertransiens; antequam super uos furor Domini compleatur. Simulque considera Dei clementiam: suffecerat prudenti-

bus malorum uenientium impetum descripsisse; uerum quia non tam uult inferre supplicia quam terrere passuros, ipse ad penitentiam prouocat ne faciat quod minatur. 2

2374 135

QvERITE DOMINVM OMNES MANSVETI TERRE, etc. O uos custodes meorum preceptorum, qui ad mei imitationem in mundo estis

humiliati, qui iudicium Dei operati estis in mansuetudine, querite diligenter iustum, Deum scilicet, et mansuetum eundem, ut quicquid in uestra iusticia et mansuetudine minus est, ab eo qui fons est iusticie et mansuetudinis impleatur. SI QVOMODO ABSCONDAMINI, 140

etc. Hoc autem dico uobis, si quomodo abscondamini in die furoris Domini, id est, si forte possitis, ex eo quod quesistis Dominum et iudicium eius estis operati, iram Dei uenientis uitare et

captiuitatem effugere, que per Nabugodonosor et Romanos inferenda est Iudeis, que tanta erit ut etiam potentissimas urbes Phi145 listinorum uobiscum opprimat. AZOTVM IN MERIDIE, etc. Non furto set manifesta luce trahent in captiuitatem. ACCARON ERADICABITVR. Hoc sustinebit quod uocabulo sonat; interpretatur enim eradicatio. » 3-7

VE QVI HABITATIS FVNICVLVM MARIS, etc. Predicta uastitate quattuor magnarum urbium Palestine ad ipsam prouinciam generaliter

125/126 Glossa ord. in Soph. 2:1.2 int. (p. 426b) ex HigR., In Soph. iia/2 (p. 677, 14) 126/133 HIER., /n Soph. ii.1/2 (p. 677, 17-23) 734/139 Glossa ord. in Soph. 2:3.1 marg. (p. 426b-427a) ex HIER., In Soph. ii.3/4 (p. 678-679,

71-79) 140/145 HIER., In Soph. ii.5/4 (p. 679, 79-84) et Glossa ord. in Soph. 2:3.1 int. (p. 426b) 145/148 Glossa ord. in Soph. 2:4.1-2 int. (p. 426b-427a) ex HIER., /n Soph. ii.3/4 (p. 679-680, 117 et 123-125) 149/152. Glossa ord. in Soph. 2:5.1 marg. (p. 427a) ex HIER, In Soph. ii.s/7 (p. 680, 147-150)

123 unum]ira S, iram 129 antequam]

CV — 124 offendistis] offendidistis O, offenditis S V

tamquam

134 o uos] duos $, quos

CSV

V

131 uenientium]

uehementium

CSV

136 deilom.CSV — 138 iusticia et mansue-

tudine] mansuetudine et iusticia CSV yer 150 urbium] ciuitatum CS V

142 estis operati] operati estis CS

SOPHONIAS

261

sermo dirigitur, et predicitur eis ‘ue’ in aduentu Babiloniorum, quia etiam illi qui iuxta mare habitant tollentur per eos. GENS PERDITORVM. Perditioni dedita. VERBVM DOMINI. Comminatio. CHANAAN. Quod terra Philistinorum terra Chanaan sit, nulli dubium 155

160

est. ITA VT NON SIT, etc. In tantam uenies uastitatem que letaberis in euersione Iudee, ut omnes urbes tue munitissime sint in ouilia pastorum. Et postquam Dominus uisitauerit populum suum, et de

Babilone eos regredi fecerit, tu ita inculta eris ut pastores de reliquiis Iudeorum in Ascalone post meridiem requiescant, et in urbe quondam nobili greges suos faciant accubare. Et hoc fiet, quia Dominus uisitabit plebem suam. Quod factum necne sit, Deus uiderit. AVDIVI OPPROBRIVM MOAB, etc. Post comminationem que facta est contra Philistiim, nunc aduersus Moab et filios Ammon pro-

phetia texitur, eo quod iuncti Babiloniis uastauerunt sanctuarium Dei, et subiugato populo Israel Deum blasphemarunt. Nabugodonosor enim subruta Iudea circumiacentes etiam urbes et gentes oppressit, et ita factum est qui insultauerant populo Dei, ipsi quo170

175

que eadem premerentur angustia et haberent conseruum Iudam, quem se sperauerant habere subiectum. Sub Iosia ergo dum adhuc staret Templum dirigitur aduersum insultantes prophetia, ut mala quondam a se Dei populo illata ceterarum gentium malo leuarentur. Audiui opprobrium Moab, que Areopolis appellatur, et blasphemias filiorum Ammon, que et ipsa urbs Arabie secunda post Bosram Filadelfia dicitur, in quibus exprobrauerant populo meo, et eiectis Iudeis dilatauerunt in terra eorum fines suos. Propterea, quia blasphemauerunt me et exprobrauerunt populo meo, ego Dominus

exercituum

qui possum

implere quod minor, et

164/165 cfr IV Reg. 24, 2

155/ 153/155 Glossa ord. in Soph. 2:5.1-2 int. et 2:5.5 int. (p. 4274) 163/173 Glossa ord. in Soph. 2:8.1 162 HiER., In Soph. ii.s/7 (p. 681, 154-163) 173/201 HIER., marg. (p. 427ab) et Hier., In Soph. ii.8/11 (p. 683, 246-262) In Soph. ii.8/11 (p. 684, 262-271 et 279-301)

131 ue] ne CSV T. — 154/155 dubium est] est dubium CSV — rss uenies] 164/ 161 suam] et add. CV 158 regredi] egredi SV ueniens CSV

165 prophetia] propheta SV — 166 blasphemarunt] blasphemauerunt 168 est] ut add.

brium] que add. C$V

CSV

171 aduersum]

—— areopolis] ateopolis

aduersus

CSV

CS V

173 Oppro-

$SV — 176 eultonm eoS

262

180

SOPHONIAS

Deus Israel qui in populo meo ipse patior iniuriam, faciam ut sit Moab quasi Sodoma et filii Ammon quasi Gomorra, Queritur autem quomodo iste urbes, scilicet Moab et filii Ammon, redacte sint

in Sodomam

et Gomorram,

et quasi spinarum ariditas et acerui

salis usque in eternum non edificentur, et quod quidem uastate sint quasi Sodoma et Gomorra patet. Verum hoc quod sequitur: 185

Deserte erunt usque in eternum, aut destructionem regni earum interpretabimur, quia postea subuerse a Chaldeis perdiderunt regnum suum, et deinceps uel ab Antiochis uel a Ptholomeis tente nouissime Romano imperio colla summiserint; aut certe per ambiguum yperbolice dici intelligendum est. ‘Iolam’ quippe et eter-

190

nitatem sonat et seculum, ex quo et pro uno seculo et pro aliquanto tempore et una etate accipi potest. Et qui reliqui fuerint

de populo Israel uastabunt eos, et blasphemantia quondam Chaldeorum auxilia possidebunt. Hoc autem eueniet eis pro superbia eorum, quia blasphemauerunt et magnificati sunt contra populum 195

200

2, 12-15

Domini exercituum. Qui Dominus exercituum erit borribilis super eos, et horror eius non interficiet superbos, non blasphemantium fundet sanguinem, set disperdet et attenuabit omnia ydola eorum, ut qui prius tenebantur errore et Dominum per beneficia non

sentiebant malorum pressi necessitate sciant ydola nichil prodesse, et adorent eum unusquisque de loco suo omnes insule

gentium. SET ET VOS ETHIOPES INTERFECTI GLADIO MEO ERITIS, etc. Iudei totum hoc capitulum et duo superiora contra Philistiim, Moab, et filios Ammon ad aduentum christi sui referunt, quem putant in 205 consummatione mundi esse uenturum, ut extruat Ierusalem et li-

beret populum suum de manu gentium, a quibus modo tenentur,

180 cfr Gen. 19, 24

202/208

HIER., /n Soph. ii.12/15 (p. 689, 473-478), cfr Pirke de Rabbi Eliezer

44 179 ipse] ego add. CSV 182 gomorram] gomorra SV

181/182 sint in] sint ut C, sunt 183 eternum] sempiternum SV

184 uastate sint] uastate sunt SV, uastitate sint OT

184 uerum]

ut SV 183/ uerbum

CASTA 18; eternum] sempiternum CSV 186 perdiderunt] perdiderint CSV 188 summiserint] submiserunt SV — 189 dici intelligendum est] intelligendum est dici CSV 190 seculum] secundum SV 193 possidebunt] possidebant SV — r9s qui] quia CSV

SOPHONIAS

263

et hoc sonare quod dicitur: Et adorabunt eum uir de loco suo omnes insule gentium. Non solum autem superiores gentes, set Ethiopes quoque et Assirii, et Niniue que speciosa dicitur, in tempore 210

uenturi messie ponentur in solitudinem, et ibi accubabunt omnes bestie terre. Si quis querat quomodo iuxta historiam ad tempora

Nabugodonosor hec prophetia referatur, nominatis etiam Ethiopibus et Assiriis quibus Medi et Perse nichil fecerunt, legat historias et inueniat Assirios quoque et Ethiopes Medis fuisse subiectos et 215

220

225

Cambisis regnum et Cyri potentiam, et omnia que deinceps sunt secuta. EXTENDET, scilicet Dominus, AQVILONEM, aquilonarem par-

tem. ONOCROTALVS ET HERITIVs. Hec omnia indicia sunt solitudinis. Onocratolorum duo sunt genera; aliud aquatile, aliud solitudinis. VOX CANTANTIS IN FENESTRA. Demones intellige, uel uarias uolucres que solent in desertis urbibus commorari. ROBVR ETIAM EIVS. Niniue scilicet, quam supra appellauit speciosam, dicens: Et ponam speciosam in solitudinem, quamuis quidam Iudeorum ad Babilonem hec referunt. QVOMODO FACTA EST IN DESERTVM, etc. Admiratiue. Vel ‘nunc.’ Vel uere in deserta urbe habitabunt bestie, uel per bestias uarie nationes signantur. VE PROVOCATRIX ET REDEMPTA CIVITAS, etc. Sermo contra lerusa-

lem dirigitur, que quondam columba, postea semper peccans et captiuitatibus tradita, rursumque a Domino redempta. Ve ciuifas prouocatrix, quod significantius Hebraice dicitur ‘mara,’ quod nos possumus dicere 'Deum amarum faciens, id est, tuo uicio Domi-

207/208 Soph. 2, u 208/211 Glossa ord. in Soph. 2:12.1 int. (p. 427b) ex HIER., In Soph. ii.12/15, 209 cfr Hier., Nom. Hebr. — ed. Lac. 52, 13 (CC SL, 72, 479-481 (p. 689)

211/216 Glossa ord. in Soph. 2:12.5 marg. (p. 427b) ex HIER, In p. 124) 216/223 Glossa Soph. ii.12/15 (p. 690, 511-517), cfr HEROD., Hist., 3, 92 €t 97

ord. in Soph. 2:13.1-2 int., 2:14.3-5 int., et 2:15.1 int. (p. 427b-428a) ex HIER., Jn 224/225 uel uere — signantur] Glossa ord. Soph. ii.12/15 (p. 689, 484-498) 226/ in Soph. 2:15.2 int. (p. 428a) ex HIER, /n Soph. ii.12/15 (p. 690, 508-511)

228 Glossa ord. in Soph. 3:1.1 marg. (p. 428a) ex HIER., In Soph. iii.1/7 (p. 695, 228/236 HiER., In Soph. iii.1/7 (p. 695, 48-56) 46-48)

210 uenturi] fu209 que] qui OS 207 uit] macs V wir Ce 218 aliud'] alium CSV — 219 in ponentur] poneretur C O turi CSV. scifenestra demones] demones in fenestra C$V —— 220/221 niniue scilicet] refe] referunt 223 T^* O sponsam am] specios licet niniue CSV —— 222 rant CSV

230 uicio] iudicio CSV

ja

SOPHONIAS

num dulcem atque clementem uertens in amaritudinem, ut qui misereri uult, punire cogatur. Non audiuit preceptum

Domini,

correcta noluit suscipere disciplinam, nec prementibus malis aliquando est confisa in Domino Deo suo, nec ambulauit post tergum eius, nec dicente eo: £go Deus propinquans, et non de longe, ipsa ei uoluit appropinquare. PRINCIPES EIVS, etc. Post generalem increpationem describit etiam uicia prelatorum et fusum sanguinem subiectorum. QVASI LEONES. Semper uersantur in preda. Lupi

rapaces non relinquebant aliis quod possent rapere. PROPHETE EIVS VESANI. Loquebantur quasi ex ore Dei et contraria ei predica-

bant. POLLVERVNT SANCTVM. In loco sanctuarii commiserunt sacrilegium, et cum facerent contra Legem, ex Lege uictimas offere-

bant. DOMINVS IVSTVS, etc. Et quia illi iniuste egerunt, Dominus non erit iniustus retribuendo pessime urbi que meruit. MANE MANE, etc.

245 Manifeste et absque ulla ambiguitate faciet de ea iudicium, nec erit quod ab eo possit abscondi. NESCIVIT AVTEM INIQVVS CONFVSIONEM. Hoc faciet Dominus ut impia ciuitas conuertatur ad melius, set iniquus Israel nesciuit confusionem suam, nec intellexit ideo illatas plagas ut ageret penitentiam. ET DISPERDIDI GENTES; DISSIPATI SVNT ANGVLI EORVM. Postea uindicaui te de gentibus et destruxi imperium eorum ut que non per plagas me senseras, saltem per beneficia scires. Aliter: Disperdidi, o Iuda, omnes

i) A A

ciuitates tuas, et

omnes pagos tibi subiectas et tribus et diuersa confinia, et tanta fuit hominum uastitas ut non esset qui habitaret in tuis urbibus. DIXI ATTAMEN TIMEBIS ME, etc. Postquam hoc feci, misi prophetas meos ad penitentiam prouocans, et dixi: O Ierusalem, feci quidem hec tibi, set feci ut timeres me, et susciperes disciplinam ne peri-

P25

Leta 235 23

236/244

Glossa ord. in Soph. 3:3.1 - 3:5.1 int. (p. 428a) ex. HIER., In Soph.

ili.1/7 (p. 695, 57-69) 245/246 HIER., In Soph. iiia/7 (p. 695-696, 69-71) 247/252 Glossa ord. in Soph. 3:5.3 int. et 3:6.1 int. (p. 428b) ex Hier., In Soph. iii.r/7 (p. 696, 71-76) 252/254 Glossa ord. im Soph. 3:6.1 marg. (p. 428ab) ex HiER., In Soph. iii.1/7 (p. 696, 76-79) 255/259 Glossa ord. in Soph. 3:7.1 int. (p. 428b) ex HIER., In Soph. iii.1/7 (p. 696, 79-84)

234 confisa] conuersa SV 235. dell on Ode cente — principes eius] om. S 249 gentes] et add. CSV ficia] me add. CSV 253 pagos tibi] plagas tuas S V confima VT 254 tuis] turribus add. CSV

235/236 nec di251/252 beneconfinia] om. S,

SOPHONIAS

260

265

ret pro scelere tuo habitaculum, id est Templum. PROPTER OMNIA. Scelera que gesseras. VERVMTAMEN DILVCVLO, etc. At econtra habitatores lerusalem quasi ex industria et ex contentione diluculo surrexerunt ut festinatione qua ad me redire deberent, opere demonstrarent quod male conceperant. Sacerdotes quoque qui Eucharistie seruiunt et sanguinem Domini populis eius diuidunt (impie agunt in legem Christi) putantes Eucharistiam imprecantis

265

facere uerba non uitam, et necessariam esse tantum sollempnem orationem et non sacerdotum merita, de quibus dicitur: Ef sacerdos in quocumque fuerit macula non accedet offerre oblationem Domino.

270

QVAPROPTER EXPECTA ME DICIT DOMINVS, etc. Hec Iudei interpretantur in aduentu christi quem sperant adhuc esse uenturum, et dicunt uniuersis gentibus congregatis et effuso super eas furore

Domini igne zeli eius terram deuorandam, et sicut ante edificationem turris fuit quando una lingua omnes populi loquebantur, ita conuersis omnibus ad cultum ueri Dei locuturos Hebraice, et to2/5

280

tum orbem Domino seruiturum. HVMERO VNO. Vnito et non differenti labore. Vnde Lxx: sub uno iugo. VLTRA FLVMINA ETHIOPIE, etc. Hec Iudei in fine sibi promittunt et sperant se habitaturos in Ierusalem, et in morem pecorum corporalibus bonis ludee opibusque complendos et pascendos herbis uiridibus, et deletis cunctis gentibus sibique subiectis nullum posse residere qui eos exterreat. LAVDA FILIA SYON, etc. Postquam dixit: Judicium meum

ut con-

gregem gentes, et supposuit etiam de Ethiopia uenturos ad fidem,

266/268

cfr Leu. 21, 21

276 Soph. 3, 9 iuxta LXX

281/282 Soph. 5, 8

259/262 Glossa ord. in Soph. 3:7.1 marg. (p. 428b) et HIER., In Soph. 262/268 Glossa ord. in Soph. 3:1.2 marg. in med. (p. (p. 696, 84-88) 269/275 HiER., In Soph. ex HiER., In Soph. iii.1/7 (p. 699, 218-225) (p. 700, 253-259), cfr Midrasb Tanbuma — ed. BUBER, Gen. 2, 28 277/280 HiER, In 276 Glossa ord. in Soph. 3:9.1 int. (p. 4293)

iii.10/13

(p. 704,

387-392)

281/284 Glossa

ord.

in Soph.

3:4.2

iii.1/7 428b) iii.8/9 275/ Soph.

marg.

(p. 429b) ex HIER., /n Soph. iii.14/18 (p. 706, 479-488)

SV CVO — 262/264 eucharistie seruiunt et — putantes] om. 258 tuo] suo 265/264 impie agunt in legem christi] scripsimus cum Glossa ord., deest 265 sollempnem] sollempnitatem SV, solemnem O SV in OT C, desunt 267 in quocumque] in quacumque C, quacumque V, T^*. sollemnem T 277 habitaturos] habituros CSV 275 orbem] urbem O T quamque $ quia SV operibus 7, C operibusque opibusque] 278 (es

266

285

SOPHONIAS

reliquias etiam Israel credituras et saluandas, nunc agit de generali consummatione mundi. Iudei cum christo suo quem putant esse uenturum hec omnia sibi promittunt, que nos qui Christum suscepimus iam cum illo sumus omnia consecuti. GAVDEBIT SVPER

TE IN LETICIA. Reddet tibi leticiam quam perdidisti. SILEBIT IN DILECTIONE TVA. Sicut nimius dolor, ita et nimia leticia uocem solet eri-

pere. Vel non inferet penam pro peccato. NvGas. Vanos. Sciamus in Hebreo eandem esse uocem et ideo sicut est in Hebreo hic ponitur, ut appareat Hebream

linguam esse matrem

omnium

lin-

guarum. ECCE EGO INTERFICIAM OMNES, etc. Hec promittunt sibi Iudei in

3, 19-20

aduentu christi sui, et putant omnes gentes interficiendas a Do295

mino que afflixerunt Israel, et synagogam saluandam et eam que acceperat libellum repudii colligendam, et ponendos illos in laudem et nomen in omni terra in qua antea fuerant captiui et confusi, et hoc fore cum Ierusalem reedificata fuerit, et Templum et

reliquus cerimoniarum ordo seruatus; hec sibi Iudea promittit, et propterea non agit penitentiam, et dum sperat incerta, certam per-

dit salutem.

284/286

Soph.

HIER., In Soph. iii.14/18 (p. 706, 465-468)

3:17.4

int.

289 Glossa

ord.

(p.

429a)

in Soph.

ex

HIER,

3:17.5

int.

In

Soph.

et 3:18.2

287 Glossa ord. in

iii14/18 int.

(p.

(p. 429ab)

707,

502) 289/

292 Glossa ord. in Soph. 3:18.1 marg. (p. 429b) ex Hier., In Soph. iii.14/18 (p. 706, 538-542) 293/301 Glossa ord. in Sopb. 3:19.1 marg. (p. 429b) et HiER., In Soph. iii.19/20 (p. 708-709, 570-579) 293/298 cfr Pirke de Rabbi Eliezer 44; Targum Jonatban, Soph. 3, 19 (p. 472)

283 etiam] om. CSV 289 uanos] scripsimus,

tea] anna

SV C^*

285 qui] om. V, nos S 288 tua] eius CSV uarios CSV OT 293 hec] om. SV 297 anfuerant] et add. CSV 299 iudea] iudam S V

ANDREAS SVPER AGGEVM Anno secundo Darii regis Persarum filii Itaspis septuagesimum

annum desolationis Templi fuisse completum, quem Ieremias uaticinatus est, Zacharias quoque propheta, cum uisionis sue titulum in secundo anno eiusdem regis undecimo mense Sabath uice-

sima quarta die preposuisset, adiecit, dicens: Domine exercituum, usquequo non misereberis Ierusalem et urbium Iuda quibus iratus es? Iste sebtuagesimus annus est. Set et Ezras, extructo IO

I5

tantum altari et iactis fundamentis Templi, ad litteras regis Artaxersis refert opus prohibitum: Tunc intermissum est opus Domini Dei in lerusalem et non fiebat usque ad annum secundum Darii regis Persarum. Statimque addit: Prophetauerunt autem Aggeus propheta et Zacharias filius Addon, prophetantes ad Iudeos qui erant in Iudea et lerusalem in nomine Domini Dei Israel: Tunc surrexerunt Zorobabel filius Salatbiel et Iesus filius Iosedech et ceperunt edificare Templum Dei in Ierusalem, et cum eis propbete Dei adiuuantes eos. Quo tempore apud Romanos septimus a Ro-

mulo regnauit Tarquinius Superbus, habens annum imperii uicesimum 20

septimum,

qui post octo annos

est pulsus a Bruto. Ac

deinde rem publicam per annos quadringentos sexaginta quattuor usque ad Iulium Cesarem consules administrauerunt. Sciendumque iuxta litteram magni spiritus et Aggeum fuisse et Zachariam prophetas ut aduersum Artaxersis regis edictum et Samaritanos

4/6 Zach. 1, 7 3/AmIGT225 UL 12/17 I Esdr. 5, 1-2

2/27 HiER., In Aggeum

GASRUZAGITEET2

10/12 I Esdr. 4, 24

Prol. (CC SL, 76A, p. 713, 1-22 et 24-31); cfr HIER.,

Chron. (p. 106, 16-26) 1 andreas super aggeum] super aggeum

V, aggeus OMG

uae COSI

Sil

2 itaspis] iptasis S, itapsis CV —— 4 propheta cum] CSV OT, propheta

testis est qui cum Hier.

8 extructo] extincto SV

18 regnauit] regnabat

22, 21/22 sciendumque] sciendum O T^*, sciendum quod fs CSV. prophetaprophetas] 23 — CSV fuisse zachariam et zachariam] et fuisse 23 tas GS ViO

268

25

AGGEVS

gentesque ceteras per circuitum edificationem Templi impedientes iuberent Templum extrui, Zorobabel quoque et Iesum et populum qui cum eis erat non minoris fidei ut prophetas magis au-

dirent iubentes quam prohibentis regis imperium. IN ANNO SECVNDO DARII REGIS, etc. Quia populus qui uidebatur sibi redisse de captiuitate necdum edificauerat Templum nec mu30

35

ros ciuitatis extruxerat, nec gloriam pristine Ierusalem habebat, set in domibus concauis et deorsum positis habitabat, propter ea non fit ad eos sermo Domini. AD ZOROBABEL FILIVM SALATHIEL, etc. Legimus in Paralipomenon Iechonie filium fuisse Salathiel, qui Salathiel genuit Zorobabel. POPVLVS ISTE DICIT: NONDVM VENIT, etc. Diligenter attende quod non Zorobabel uel Iesus dicant: Nondum uenit tempus domus Domini edificande, set populus qui adhuc sub Dario rege constitutus necdum iugum seruitutis excusserat.

(34

ET FACTVM EST VERBVM DOMINI IN MANV AGGEI, etc. In eadem die

qua supra uidetur rursum hec uisio, ut proficientibus prophete 40 operibus, prophetie quoque dona succrescerent, et habito paulisper silentio ad id quod dixerat populus: Nondum uenit tempus domus Domini edificande, profertur Domini quasi cogitata responsio ad eos: Ergone tempus est ut uos babitetis in domibus laqueatis, id est ornatis atque compositis, que non tam ad usum sint quam ad delicias, et habitaculum meum, in quo fuerunt 45 sancta sanctorum et cherubin et mensa propositionis, pluuiis rigantibus squalebit solitudine et sole torrebitur? PONITE CORDA VESTRA SVPER VIAS VESTRAS. Non sit aliud tempus 50

loquentis et aliud facientis; precepta mea statim in opus uertite. Habuistis hucusque corda uestra uiciis seruientia, sine ordine,

32/33 1 Par. 3, 17-19

28/30 HIER., In Aggeum i.t (p. 714, 3-8) 32/34 cfr HIER., In Aggeum i.1 (p. 716, 84-85) 34/37 HIER., In Aggeum i.2 (p. 718, 156-159) 38/47 HIER., In Aggeum 203-217)

i.3/4 (p. 718-719, 178-190)

48/59

HiER., In Aggeum

i.s (p. 719,

24 edificationem] esse add. CSV 30 extruxerat] extinxerat SV 33 iechonie] scripsimus cum Hier., iechoniam CSV OT 36 populus] hic add. CSV —— 39 uidetur rursum] rursum uidetur CSV — 41 ad] quod SV

44 que nontam]quinon $V — 47 torrebitur] correbitur 49 aliud] alium S V uertite] uertice CS V

alium $ V sequentia

$V

SV —— 48 aliud] so seruientia]

AGGEVS

269

sine preceptore, quocumque trahebant desideria pergentes. Nunc autem Dominus precipit ut ordinetis in se caritatem et ponatis

55

corda uestra super uias uestras, ut nichil absque iudicio et consideratione faciatis, set semper ante oculos uestros legalis lucerna precedat, et dicatis: Lucerna pedibus meis lex tua, et lumen semitis meis. Vel certe ita: Quia dicitis, non est tempus edificande domus Domini, et ipsi habitatis in habitaculis in ima demersis, domus autem mea deserta est, considerate iubente Domino et uos

in memoriam redigite et que feceritis et que passi sitis.

SEMINASTIS MVLTVM, etc. Omnis labor uester, qui edificastis domos uestras et neglexistis domum Dei, non habuit euentum. Seminastis enim plura, et multo minus quam satum fuerat congregastis. Nec potestis dicere ideo famem secutam, quia in exercenda terra agricola cessauerit. Comedistis quoque, ne forsitan e 65 uobis quispiam diceret uoluntarium fuisse ieiunium. Non estis saturati quia paruos fructus congregaueratis in horrea. Vinum bibis-

60

lis e uineis, set non tantum

79

ut letaretur cor uestrum

et diceretur

de uobis: Et uinum exhilarat cor bominis; habuistis pallium, set non quod frigus repelleret uel seruaret calorem. Quicumque etiam uestrum siue negotiatione siue mercennaria manu mercedes congregauit, frustra labor precio laboris impensus est. Omnes enim pecunie defluxerunt uelut si quis in pertusum sacculum mittat.

75

HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM: PONITE CORDA VESTRA SVPER VIAS VESTRAS, etc. Rursum uobis ego Dominus precipio, qui et prius

preceperam, ut ponatis corda uestra super uias uestras et consideretis cuncta que geritis, et relinquentes studia domorum uestrarum humilium, ascendatis in montem ubi non sunt ligna que

comburantur, set que ad opera domus mee proficiant. Et ut hoc

55/56 Ps. 118, 105

68 Ps. 103, 15

75/82 HIER. In Ag60/73 Hier., In Aggeum i.6 (p. 719-720, 222-235) geum i.7/8 (p. 722, 314-322); cfr Talmud Bavli, Rosh Hashanah 4a

57 demersis] om. SV — 54 uestros] om. O T** 52 inse] misericordie 59 redigite] redigente OT S8mmealletues C5 O70.) Vi V, dimensis S 7o siue'] sine SV T 68 exhilarat] exhilerat OT 61 non] om. SV 72 pertusum] 71 congregauit] congregauerat CSV siue*] sine SV percussum

CSV O^*

ceperam] preciperam CV

75/76 etc. rursum — uias uestras] om. S

76 pre-

22D 8o

85

AGGEVS

faciatis attentius, michi scitote placiturum esse quod facitis. Aiunt Hebrei sola tantum ad contignandum ligna fuisse necessaria, stantibus muris Templi post incendium. RESPEXISTIS AD AMPLIVS, etc. Ecce aliud incommodum quod contigit differentibus edificationem. Cum tempore messis putarent se tenere frumenta in manibus, uacuos culmos sine frugibus congregabant, et illud tantillum quod supererat inferebant in domum, set Dei uirtus exsufflabat, id est, ad nichilum redigebat, quia folliculi

uacui et frumentum mortuum farinam non habebat. Potest autem hoc quod dixit: /ntulistis in domum et exsufflaui illud, de dona90

riis accipi ut quidam putant que offerebant in altari et Deus ea ex-

sufflauerit. Set quia dixit: intulistis in domum, si ea que illata sunt donaria intelligimus, uti in Templo oblata dicemus; et non nobis congruet quia eo tempore adhuc domus Domini edificata non I, 9-10

95

fuerat. QVAM OB CAVSAM DICIT DOMINVS EXERCITVVM QVIA DOMVS MEA DESERTA EST, etc. Non solum, inquit, celi pluuiam non dederunt quibus humus irrigata fruges parit, set ne rorem quidem matutinum

atque nocturnum ut arentes agri saltem humore modico temperarentur, terra quoque deuorauit, agricolis non redditura sementem, et que sponte solet gignere, auaro sinu tenuit. ET VOCAVI SICCITATEM, etc. Vocata est autem siccitas, siue gladius,

super terram et super montes ut non proferrent triticum et uinum et oleum et quecumque sponte gignit humus. Precedente autem 105

fame consequenter super homines et super iumenta mors uenit, et idem gladius uel uentus urens omnia quecumque manus ho-

IIO

minum laborauerunt consumit. ET DIXIT AGGEVS NVNTIVS DOMINI DE NVNTIIS DOMINI, etc. Nos nuntium Domini, id est angelum qui Hebraice dicitur ‘malach,’ simpliciter prophetam dictum accipiamus ab eo quod Domini uoluntatem populo nuntiarit. Siue quia in multis locis Dominus nos-

83/88 Glossa ord. in Agg. 1:9.2 marg. (vol. 3, p. 431ab) ex HIER, In Aggeum

i.9 (p. 723, 345-354)

96/100 geum

HIER., In Aggeum

itt (p. 724, 412-417)

88/94 HIER,

In Aggeum

i.10 (p. 724, 385-390) 107/115

HIER., In Aggeum

i.9 (p. 723,

101/106

354-359)

HIER., In Ag-

i.13 (p. 726, 485-493)

81 contignandum] contingnandum CSV — 83/84 quod contigit] contigit quod CSV . 88 farinam] scripsimus cum Glossa ord., frumentum CSV OT 89 illud] illum SV 9o ea] non add. CSV 99 agricolis] scripsimus cum Hier., agricolas CSV OT uo nuntiarit] nunciant $ V, nunciauit C

AGGEVS

271

ter atque saluator angelus Dei dicitur, sicut ibi: Magni consilii angelus, typum saluatoris dicimus in Aggeo precurrisse. Porro quod

ait: Nuntius Domini de nuntiis Domini, tale est quale si dixisset: propheta de prophetis. Quid ait nuntius Domini plura, dicens: IIS

Ego uobiscum sum dicit Dominus? (...) (...) LOQVERE AD ZOROBABEL ET AD IESVM et ad reliquum populum qui uiderunt antiquam domum Dei, et nunc intersunt instaurationi eius. Numquid ad comparationem prioris non talis est ista que cernitur ut quodammodo non esse uideatur? Verum nolite

I20

desperare nec lassas manus dimittere; et tu Zorobabel et tu lesu et omnis popule, confortamini et facite opus in domo mea. Ego

enim sum uobiscum, et sermo meus quem uobiscum pepigi cum egrederemini de terra Egypti, et spiritus meus non recedet a uobis. NOLITE TIMERE. Ego sum qui iubeo, Dominus omnipotens, 125 cuius dixisse fecisse est; quando primum testamentum dabam et in Syna Monte uisus sum, commoui celum et terram et Mare Ru-

brum et desertum ut uobiscum ponerem testamentum. Nunc autem polliceor uobis me adhuc semel celum et terram et mare et aridam commoturum, ut illis commotis moueantur omnes gentes, 130

et ueniant, iuxta Lxx, que electa sunt Domini de cunctis gentibus. Iuxta Hebraicum

uero:

Veniet desideratus cunctis gentibus, Do-

minus noster atque saluator. Tunc implebo domum istam maiori gloria quam priorem et semper uobis addam, dicit Dominus omnipotens. Et ne forsitan sponsorem putetis infirmum, meum est 135

aurum et meum est argentum, et mee sunt cuncte opes. Ego in ornamentum Templi aurum argentumque donabo ut maior fiat huius domus gloria quam prioris, et quia difficile est quod polliceor et humana infidelitas ad maiora promissa semper hesitat, propterea rursum dico: qui promitto Dominus sum omnipotens.

11/112

Is. 9, 6 iuxta LXX

116/144 HikR., In Aggeum

115 cfr Marc. 6, 1$

130 Agg. 2, 8 iuxta LXX

ii.2/10 (p. 729-730, IOI-I31)

plura] po114 quid] quod Hier. 112 precurrisse] precurrasse SV i5 dominus] finis deest per bomoioteleuton in CS V OT pulo T cum Hier. autele116 loquere] initium deest per bomoioteleuton in GSW OM — iu 128 uobis me] SV — 123 egrederemini] egrediemini O T^^ runt] uideant me uobis

nabo]

$V

argentum

134 infirmum] internum SV

aurumque

maior] maiorum

S V

donabo

136 aurum argentumque do-

C. donabo

argentum

aurumque

SV

272 140

AGGEVS

Porro quia scio ad edificationem inclite domus et que superata sit domum pristinam nichil ita facere ut pacem, iccirco et hanc spondeo. Dabo enim in loco isto pacem, dicit Dominus exercituum, ut

pax que superat omnem sensum custodiat domum meam et sit in pace locus meus. SI TVLERIT HOMO CARNEM SANCTIFICATAM IN HORA PALLII SVI, etc. Si 145 homo quicumque; non hic de pontifice dicitur aut de sacerdote aut de Leuita, set quilibet homo. Vbi persona non ponitur, passim

omnibus licet carnem tangere. Si tulerit, inquit, carnem sanctifi150

catam et ligauerit in summitate westimenti sui et ipsa summitas uestimenti panem tetigerit, aut quamlibet aliam coctionem, aut uinum

aut oleum,

aut omne

extra hec quo homo

uesci potest,

numquid panis, aut pulmentum, aut uinum, aut oleum, aut omnis cibus tactu uestimenti in quo caro sancta ligata est, sanctificari

potest? Et respondentes dixerunt: Non potest. Hoc est: Nichil eorum sanctificabitur de quibus queris, set ita unumquodque permanebit ut fuerat. Rursum alia questio proponitur sacerdotibus, quod scilicet bene responderunt ad superiorem, et quasi simili-

160

tudo problematis coaptatur in qua imperitus facile labi potuit. Da enim aliquem nescire legem, et sicut respondit de sanctificata carne non sanctificari carnem aut pulmentum aut uinum aut oleum aut omnem cibum, et in hoc eque respondebit et dicet: Pollutum in anima non contaminare ea que sancta caro sanctificare non potuit. Interrogat igitur et dicit: Si tetigerit is qui pollutus in anima est, id est, qui contagione mortui est immundus effectus ex omnibus his, panem scilicet, aut pulmentum, aut uinum, aut

oleum, aut reliquos cibos, numquid ex contactu eorum hec que tetigerat polluentur? Et responderunt sacerdotes quorum princeps erat lesus filius losedech, unde et Legem nouerat, et dixerunt contactu eius qui immundus est omnia que ab eo contacta sunt pol-

lui. Et respondit Aggeus et dixit, de superioribus tacens quod sanctificata caro ceteros cibos sanctificare non possit, et de secunda tantummodo questione sermonis sui tegens occasionem:

145/184 HIER., In Aggeum ii.11/15 (p. 736-737, 366-408)

146 dicitur]

om.

CSV

Ist quo] que CSV Uaxetl inesen 57 164 es^] cum CSV 167 tetigerat] contigerat CSV — 168 iosedech] sedech CV, sodech $ — 171/172 secunda] 153 sanctificari] sanctifiem

secundo CSV

SV

172 questione sermonis sui] sermonis sui questione CS V

AGGEVS

273

Sic populus iste et gens ista ante faciem mean, dicit Dominus. Qui 175

immundus est in anima et morticinium tetigit, omne quod tetigerit et obtulerit michi immundum erit. Quod autem dicit secundum

litteram, huiusmodi sensus est: O popule, qui altari tantum extructo et domo mea diruta hostias michi offers in altari et uictimis eius et carnibus te putas sanctificari, scito non te tam sanctificari his hostiis que Templo meo diruto tibi prodesse non poterunt quam contaminari omnia opera tua, et cuncta que agis ex eo quod

negligis et tuam magis domum quam meam extruere conatus es. Sanctum quidem est quod offertur in altari, set non tam sanctifi-

caris ex hostiis quam ex eo quod in conuallibus habitas et interes operibus mortuis pollueris. 6-20

185

ET NVNC PONITE CORDA VESTRA A DIE HAC ET SVPRA, etc. Licet om-

nia que obtulistis michi in altari, quia Templum non edificastis, contaminata fuerint — sine extructione quippe Templi donum omne pollutum est — tamen, o popule, nunc te hortor ut sensu ad 190

preterita reuertaris, consideresque que facta sint, hoc est ab hac die uicesima quarta noni mensis anno secundo quicquid retro gestum est mente complectere et propter que et quanta sustinueris, et cum deinceps tibi prospera uenerint, scias qua causa euenerint. Ergo antequam inciperes edificare Templum et lapidem su-

195

per lapidem ponere, cum accederes ad aceruum et putares uiginti habere te modios, nonne uix mediam partem colligere poteras? Ad torcular quoque cum accederes et uideres uuas, et quinquaginta amphoras uobis oculi pollicerentur; non dico partem mediam, set nec uiginti amphoras exprimere poteratis. Et hoc feci percutiens uos uento urente et aeris corruptione, et morientibus

200

frugibus uacuisque spicarum folliculis et uinearum botris, ut ma-

lorum pondere uos ad mei noticiam prouocarem, et nec sic fuit

qui reuerteretur ad me. Hebreus totam loci huius continentiam ab eo quod scriptum est: Et nunc ponite corda uestra a die bac et

185/218

HiER., /n Aggeum

ii.16/18 (p. 739-740, 475-486 et 490-515)

$V — 178 putas] om. 174/175 tetigerit] tetigerunt ^ 173 ista] om. OF 185 hac] etc. SV habentis habitas] 183 CSV non non te] te (GA

188 tamen] cum S V, quia] qui C T^* $V 186 altari] alum add. SV ut $ — sensu] sehortorum CV, hortorum ut] hortor SV telde C tum 192. tibi prospera] 191 est] om. CSV 189 hac] hoc OT ruum SV 194 accederes] ascendens qua causa] quantam 5$ V prospera tibi CS V add. C, ascenderes add. S V

TA

205

210

AGGEVS

supra, usque supra ad eum locum ubi ait: Vinea et ficus et malogranatum et lignum oliue non floruit, ex die ista benedicam, ita exposuit: Certe nunc Templi fundamenta sunt iacta; ex hac igitur die qua fundamenta iecistis, cum in preteritum uos sterilitate, fame et grandine et siccitate punierim, nec fuerit qui apud me per has plagas conuerteretur ex uobis, ponite corda uestra in futurum et deinceps, et uidete quia omnia uobis prospero cursu fluant. Hoc autem eueniet quia Templum meum edificare cepistis, nec

in solo altari habentes fiduciam edificationem mee domus contempnitis. Iuxta quem sensum breuiter possumus dicere, frustra

aliquos munera offerre Deo, et elemosinis atque oblationibus pu215

tare Deum posse placare, cum ipsi non extruxerint in se templum Spiritui Sancto. Tunc enim prosunt elemosine et munera que of-

feruntur in altari, cum se ipsum edificauerit quis Templum Dei, et post edificationem Templi dona obtulerit in altari. PONITE CORDA VESTRA, etc. NVMQVID IAM SEMEN IN GERMINE EST?

2, 19-20 220

etc. Exposui, ait, uobis que sustinueritis, antequam inciperetis edi-

ficare Templum meum. Nunc exponam que uobis uentura sunt prospera quia Templum meum edificare cepistis. A die igitur uicesimo quarto noni mensis in quo Templi fundamenta sunt iacta,

quanta rerum abundantia futura sit, considerate. Nonus est mensis quem Nouembrem et Decembrem dicimus. Nisan enim apud Hebreos mensis est primus, qui appellatur mensis nouorum, eo

tempore quo Pascha faciunt, id est incipiente ueris exordio, qui secundum lune cursum sepe quandam partem mensis Martii possidet, interdum incipit in Aprili. Ergo si Nisan Aprilem intelligimus, mensis nonus secundum computationem Hebreorum December erit. Igitur December est mensis eo tempore quo semina latitant in terra, nec futura fecunditas coniectari potest. Numquid, ait, iam

220/241

HIER., In Aggeum ii.19/20 (p. 742, 599-622)

205 benedicam] benedicta CSV 206 exposuit] posuit SV templi fundamenta] fundamenta templi CSV —— 207 in preteritum] inter preteritum OT, in tempore preterito C8V — 211 quia] quod SV 213 quem] quam C, om. SV 215 extruxerint] exstinserint SV 217 quis] quid SV 2ZROMGIC MONT GSI exposui] exposuit SV 220/222 antequam inciperetis - quia templum] om. $V — 223 templi fundamenta] fundamenta templi CSV

SV

224 sit] sint $, sunt V

| 226 nouorum eo] nono $V

sipiente S V

225 quem] nos add. CSV

— 227 quo] om. CSV

ueris] necis S, ueteris V

enim] om.

incipiente] in-

AGGEVS

275

semen in germine est? Quod melius Hebraice dicitur ‘in folliculo,’

ut thecam frumenti significet. Numquid et uinea et ficus et malo235 granatum et lignum oliue florem suum dederunt, ut ex flore intelligantur et fructus? Vtique non; mense enim, ut diximus, Decembri futurarum nulla sunt signa frugum. Ne igitur dicatis hoc me prudenti ratione conicere, et futuram fecunditatem de floribus arborum herbisque segetum suspicari, ecce nulla signa sunt; et

240 tamen ego predico uobis quia cepistis edificare Templum meum ad benedictionem meam frugum omnium fecunditatem. ET FACTVM EST VERBVM DOMINI SECVNDO AD AGGEVM, etc. EGO MO-

VEBO CELVM PARITER ET TERRAM, etc. Si de fine mundi uoluerimus

accipere, illud dicemus quod Apostolus ad Chorinthios loquitur: 245 Destruendum omnem. principatum, et omnem potestatem et uirtulem ... ut sit Deus omnia in omnibus. Et quia misticum est quod

dicitur et ad finem rerum pertinet, iccirco iubetur propheta ad solum Zorobabel loqui, quem in typo Christi propter assumptionem corporis ex semine Dauid precessisse monstrauimus.

245/246 I Cor. 15, 24 et 28

243/249

HIER., In Aggeum ii.21/24 (p. 745, 704-710)

234 ut] non SV — 237 hoc] hec CSV — 238 conicere et futuram] coni245 destruendum omnem cere in futuram S, conuicere et futuram et CV 247 iubetur] iubes principatum] omnem principatum destruendum CS V

SV

248 loqui] loquitur CSV

ANDREAS SVPER ZACHARIAM

IN MENSE OCTAVO, IN ANNO SECVNDO DARII REGIS, FACTVM EST VERBVM DOMINI AD ZACHARIAM, etc. Cyrus rex Persarum, qui Chaldeorum destruxit imperium, primo anno regni sui sicut in Ezra legi-

mus quinquaginta circiter milia hominum captiuorum de Babilone remisit in Iudeam. Qui uasa quoque que Nabugodonosor abstu-

lerat reddidit et Templum iussit edificari in lerusalem, principes quoque populi qui reuersus est constituit Zorobabel filium Salathiel et Iesum filium Iosedech sacerdotem magnum. Interfecto igitur apud Massagetas Cyro, qui triginta annis in Persis regnauit, a Tamiri regina Massagetarum, Cambises filius eius successit in regnum. Qui expletis octo annis duos magos habuit fratres successores. Quibus occisis a populo, Darius filius Itaspis ex sententia septem familiarum rex Persarum constitutus est. Cuius regni

20

anno secundo factus est sermo Domini ad Aggeum prophetam et ad Zachariam filium Barachie, filium Addo. Super Aggeo iam diximus; de Zacharie titulo pauca dicenda sunt. Qui cum sit filius Barachie queritur quare dicatur et filius Addo? Nec ambigitur iuxta Paralipomenon, quin ipse sit Addo qui missus est ad Ieroboam filium Nabath, sub quo altare dirutum est et manus regis aruit, rursumque ad preces illius restituta est. Igitur a primo anno Cyri regis usque ad secundum annum Darii filii Itaspis supputantur anni quadraginta. In quibus tantum altare fuerat extructum et iacta Templi fundamenta uicinis in circuitu nationibus opus prohiben-

3/6 I Esdr. 1, 1-2

14/15 Agg. I, I

18/21 JI Par. 12, 15; III Reg. 15, 1-6

2/34 HIER., In Zach. Li.x (CC SL, 76A, p. 749-750, 11-45)

16/17 ANDR. S.

VicT., Super Agg. Prol. (supra, p. 267, 2-27) ex HIER., /n Aggeum Prol. (p. 713, 1-22 et 24-31)

1 andreas super zachariam] deest in SV OT Jaen

G

1o annis] annum

CS V

(3 «caperet 07:16:51 (9)^

n tamiri] tamari O, chamiri $ V, acham in

12/13 habuit fratres successores] fratres successores habuit CSV 13 itaspis] ytaspis O, hitapsis CSV — 18 dicatur] dicitur CS V — 22. ita-

spis] histaspis O 7, hitapsis CSV

ZACHARIAS I 25

30

277

tibus et Cambise rege Persarum qui super hac re ad principes Syrie Coeles et Fenicis ac Samarie miserat litteras. Super quo plenius Ezras scribit historiam. Set Aggeus in mense sexto in die prima eiusdem mensis prophetare exorsus est, Zacharias uero in eodem quidem anno set non eodem mense. Nam post duos menses octauo mense anni fudit uaticinium. Vnde recte iuxta ordinem prophetarum ille decimus et hic undecimus ponitur. Magneque confidentie est, immo spei fideique in Dominum ut quod tanto tempore pretermissum est uel rege prohibente uel gentibus ad

commotionem duorum hominum facere incipiant. IRATVS EST DOMINVS SVPER PATRES VESTROS IRACVNDIA, etc. Ira Domini non perturbationem eius significat qui irascitur, set eorum merita atque peccata in quos ira Dei deseuit. Alioquin Dominus nunquam iratus ulciscitur, set ad hoc corripit ut emendet: Recessistis a me et ego recessi a uobis. Precipit eis ut reuertantur ad 40 Dominum qui de Babilonia sunt reuersi, ut et Dominus reuertatur ad eos, ne incipiant sustinere filii quod quondam sustinuerunt 35

patres, ad quos similiter prophete illius temporis sunt locuti. Notandum quod in paucis uersiculis breuibusque sententiis semper in Aggeo et Zacharia addatur: dicit Dominus exercituum, ut sciant 45

Dominum esse qui precipit aduersus regis imperium et hostes circumfrementes, et hac ad edificationem Templi fiducia concitentur. HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM: CONVERTIMINI DE VIIS VESTRIS MALIS, etc. Ex superioribus pendet sententia, et que sequuntur prio-

$0

ribus coaptanda sunt. Non enim Zacharias ad populum loquitur, set ostendit quid priores prophete ad patres eorum locuti sunt, ad quos clamauerunt dicentes: Hec dicit Dominus exercituum: Conuertimini de uiis uestris malis, etc. Hoc clamabat Ysaias, hoc Osee

et Iohel, Amos et Ieremias, ut uias malas desererent et cogitatio-

26/27 I Esdr. 4, 17-24 NeXt, Sh, aie

27/28 Agg.I,I

Boy

Cir OS, wh ap Morell a, 90A;

009072

35/47 Hier. In Zach. Li.2/4 (p. 751, 80-83 et 96-105) Zach. 1.i.2/4 (p. 752, 112-120)

2sareleregeqsqd

Tis CSV SESS

31 magneque]

magene

quoque SV

49/58 HIER., In

39 ego] om. O

$V —— 49 pendet] pandet CSV — 51 quid] quod 46 fiducial templi hoc'] hec patres eorum] eorum patres CSV — 53 etc.] om. CSV sS eU tomes V.

278 55

ZACHARIAS

I

nes pessimas derelinquerent, quibus et opere et mente peccabant, et nichilominus per prophetas Domino commonente non audierunt neque attenderunt, nequaquam prophetas qui eis loquebantur set me, dicit Dominus. PATRES VESTRI VBI SVNT, ET PROPHETE? etc. Vbi sunt, inquit, patres

60

uestri qui non audierunt neque attenderunt me? Vbi prophete uestri? Patres uestri ubi sunt? Et prophete uestri ubi sunt? Id est

pseudoprophete.

Nunquam

enim de sanctis prophetis diceret:

Numquid in sempiternum uiuent? Et his ergo qui peccauerunt et 65

noluerunt ad me conuerti et his qui peccantes falsis pollicitationibus deceperunt morte subtractis, uerba mea que per prophetas meos locutus sum permanent in eternum, que comprehenderunt patres uestros et ostenderunt uera esse que dixi. Qui patres uestri rerum exitu prophetarum meorum in se uaticinia comprobantes conuersi sunt ad penitentiam atque dixerunt: Sicut predixit Do-

70

minus exercituum ut faceret nobis, secundum opera nostra atque peccata reddidit nobis. IN DIE VICESIMA QVARTA, VNDECIMO MENSE SABATH, etc. Mensis un-

75

I, 8-13

decimus qui appellatur Sabath est in acerrimo tempore hiemis, qui ab Egyptiis Mechir, a Macedonibus Peripos, a Romanis Februarius appellatur. VIDI PER NOCTEM: ET ECCE VIR ASCENDENS SVPER EQVVM, etc. Hunc Hebrei Michaelem archangelum putant, qui ultor sit iniquitatum et peccatorum Israel. Et quod stetit inter mirteta que erant in pro-

80

fundo, mirtos intelligi uolunt prophetas et sanctos qui in medio captiui populi uersabantur et erant in profundo. Virum autem, id est Michaelem, equi rufi et uarii et albi sequebantur, ordine ut estimant commutato ut a/bi Medos Persasque significent, quia sub his dimissa captiuitas et Templum restauratum est; uarii Macedo-

nes, quorum nonnulli amici, alii persecutores fuerunt. Plenissime

84/85 cfr Dan. 8

59/71 HIER., In Zach. Li.s (p. 752-753, 138-151) 72/75 HIER., In Zach. Li.7 76/114 HiER., In Zach. 1.i.8/13 (p. 754-756, 218-261)

(p. 753, 171 et 175-177)

61 et prophete uestri ubi sunt] om. SV

63 uiuent] uiuuntur SV, uiuunt

"E qui] per add. CSV 74 peripos] perhipos CSV, per ipsos T, n£pírioc Hier. 79 mirtos] mircos V, mixtos CS 84 fuerunt] fuerant OTS

ZACHARIAS I

279

85 super hoc Danielis ultima uisio loquitur. Rufi uero regnum Roma-

norum cruentum et sanguinarium, quod populum Dei interfecerit Templumque subuerterit. Alii uero, ordinem qui scriptus est conseruantes, uirum qui ascendit super equum rufum et equos rufos et uarios et albos quattuor regna interpretantur. Primum et secun90

95

IOO

dum sanguinarium, Assirios et Chaldeos, quorum primi x tribus sub Salmanasar duxere captiuas, secundi Iudam et Beniamin incensa Ierusalem ciuitate Temploque subuerso. Tercios et quartos uarios et albos Medos significare putant et Persas, quorum alii clementes fuerunt ut Cyrus et Darius filius Itaspis et Assuerus quem Greci Artaxersen uocant sub quo Hester impletur historia,

alii crudeles ut Cambises et ceteri. Vidente ergo propheta uirum ascendentem super equum rufum et post eum equos rufos et uarios et albos, et ignorante quod uiderat uisionisque sue cupiente scire rationem atque dicente: qui sunt isti, Domine mi? angelus qui loquebatur in eo promittit se esse dicturum. Et illo reticente, uir qui stabat inter mirteta commemorat: Ista sunt regna quibus precipit Dominus ut perambularent terram et sue eam subicerent potestati. Denique angeli qui regnis et nationibus presidebant non ad alium ueniunt, set ad ipsum uirum angelum Domini qui stabat

IOS

inter mirteta, et dicunt: Perambulauimus

terram,

et ecce omnis

terra babitatur et quiescit. Et est sensus: Omnia sub nobis regna tuta sunt et pacata, nec aliqua premuntur angustia. Ex qua re-

sponsione angelus qui interpellabat pro Israel occasionem accipit pro populo deprecandi, et dicit ad Dominum: Cum omnis orbis IIO

quietus sit et pacatus, quare, Domine, non misereberis Ierusalem

et urbium Iuda, maxime cum secundum promissa tua captiuitatis tempus expletum sit? Responditque Dominus angelo qui loque-

batur in propheta uerba bona, uerba consolatoria: bona de futu-

rorum promissione, consolatoria de presentium necessitate.

89 uarios et albos] albos et uarios C8V — 91 captiuas] captiuatas C S V, 94 itaspis] hitaet beniamin] beniaminque CSV quid T^* incertum 96 et ceteri] etc. OT — 1or uir) spis O, hitapsis C, hiptasis V, hiptapsis S 106 ha104 uirum] iuxta SV 102 precipit] precepit CSV non $V om. et^] — C quiescit habitatur et SV, habitatur et quiescit quiescit] bitatur et IIO mise108 interpellabat] interpellabatur O, interpellebat CSV SI 113/114 de futurorum promissione] defunctorum reberis] miserebis O T commissione

S V

280

ZACHARIAS

I

ET DIXIT AD ME ANGELVS QVI LOQVEBATYR IN ME, etc. Adhuc uerba bona et uerba consolatoria hec sunt que nunc clamare propheta precipitur, quod zelatus sit Dominus Jerusalem et Syon zelo magno. Qui autem zelatur amare se eam ostendit quam zelatur,

I, 14-16

dicens

nequaquam

per leremiam:

Sicut despicit mulier uirum

suum, ita despexit me domus Israel. Cui et per Ezechiel loquebatur: Irascens iam non irascar tibi, et zelus meus recessit a te. Qui

ergo zelatus est lerusalem et Syon — una est autem atque eadem ciuitas — nunc irascitur super gentes opulentas quas supra equos rufos et albos et uarios nominauit, quod ipse tradiderit eos ad 125

corripiendum, ille uero seuierunt in traditos; hic ut filium a peda-

gogo uoluerit emendari, ille hostem interficere et punire conate sint. Cui simile est illud in Ysaia: Ego dedi eos in manus tuas; tu autem non fecisti eis misericordiam. Senibus aggrauasti iugum et dixisti: Ero in eternum domina. Zelus autem sic accipitur ut ira. Ex quo loco conuincuntur heretici qui ueteri detrahunt testamento, quod irascens Deus non perdere cupiat eos in quos irascitur, set emendare. Quia ergo, inquit, zelatus sum Ierusalem et Syon zelo magno quas aduersarii plusquam uolueram depresserunt, iccirco hec dicit Dominus:

Reuertar,

non in una misericor-

dia, set in multis misericordiis ad lerusalem, et domus mea, id est

Templum, edificabitur in ea sub Zorobabel et Iesu filio losedech, et perpendiculum cementariorum tendetur super Ierusalem. ADHVC CLAMA DICENS: HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM, etc. Ange140

lus qui supra dixerat ad prophetam: Clama, bec dicit Dominus exercituum, nunc quoque impellit ut clamet, non uocis intentione set mentis. Et hoc est quod clamandum precipit: Adbuc affluent ciuitates mee bonis, quas nunc cernitis Babilonio igne uastatas;

I19/120 Ier. 3, 20 I, I4

IO UEEZ SG

127/129 Is. 47, 6-7

115/137 HIER., /n Zach. Li.14/16 (p. 758, 332-356)

139/140

Zach.

138/145 HIER., In Zach.

Li.17 Cp. 759, 383-390) 116/117 clamare propheta precipitur] propheta precipitur clamare CSV u8 se]lom.CSV 124 rufos et albos] albos et rufos C8 V — 126 emendari] emendare SV 129 domina] dominus O 74° 131 non perdere] perdere

non

CSV

nus] deus add. CSV

tuum etc. CSV

137 cementariorum] cementarii O T^* 138 domi139/140 dominus exercituum] dominus deus exerci-

142 babilonio] rege add. C^* S^* V

ZACHARIAS

I

281

rursum rebus omnibus abundabunt, et preteritam miseriam presentibus bonis Dominus consolabitur et eliget Ierusalem quam 145 paulo ante proiecerat. ET LEVAVI OCVLOS MEOS, ET ECCE QVATTVOR CORNVA, etc. Quattuor

118-21

cornua que uentilauerunt et disperserunt Iudam et Israel et Ierusalem quattuor gentes esse: Babilonios, Medos, Persas, Macedones atque Romanos. Et nunc Dominus interrogatus a propheta ISO

exponit, et Daniel plenissime replicat, qui in uisione imaginis que habebat aureum caput et pectus argenteum et subumbilico eneum et crura ac pedes ferreos et fictiles has quattuor gentes interpretatus est. Et rursum in alia uisione quattuor bestias, leenam,

ursum, et pardum, et aliam horribilem bestiam cuius nomen non 155

posuit easdem gentes sub alia figura monstrauit. Medos autem et Persas unum regnum esse post uictoriam Cyri non ambiget qui et seculares et sacras litteras legerit. Et rectissime pro ‘regnis’ ‘cornua' posuit, hanc habente Scriptura Sacra consuetudinem ut reg-

num semper interpretetur in cornibus, ut est illud: Et exaltauit 160

cornu christi sui, et: Erexit cornu salutis nobis in domo Dauid

pueri sui. Et x cornua in ultimo regnatura idem Daniel propheta testatur. Eo ergo tempore quo hec uisio cernebatur iam Babiloniorum regnum

preterierat, instabat Persarum

atque Medorum,

futurum erat Grecorum et Macedonum atque Romanorum. Que Babilonii, que Medi atque Perse, que Greci, id est Macedones, fecerint Iude et Israel et Ierusalem, uir eruditus agnoscit, maxime

sub Antiocho cognomento Epifane, sub quo Machabeorum historia texitur. ET LEVAVI OCVLOS MEOS, etc. Qui prius oculis eleuatis in quatuor 170

cornibus tristia uiderat, nunc rursum oculos leuat ut uideat uirum

150/153 Dan. 2, 32-33 TOLL UCM

155/155 Dan. 7, 3-7

146/168 HikR., In Zach. 1.i.18/21 (p. 760-761, 427-450) Zach. l.ii.1/2 (p. 765, 8-23)

144 bonis]locis C$ V — 146 meos] om. CSV

169/183

sacra

CSV

153 leenam]

consuetudinem]

160 cornu'] om. CSV ephiphanie C S V

et add. sancta

CSV

consuetudine

HIER., /n

— 148 persas] et add. CS V

149 interrogatus a propheta] a propheta interrogatus CSV

ereum

160/

159/160 Ps. 148, 14

161/162 Dan. 7, 7

158 habente] CSV

1532 eneum]

habentem

SV

e

ESTA

x59

165/166 fecerint] fecerunt CSV — 167 epifane]

282

ZACHARIAS

I

de quo scriptum est: Ecce uir oriens nomen eius. De quo et supra

175

legimus: Et ecce uir ascendens super equum rufum et stabat inter mirteta que erant in profundo siue inter montes umbrosos, et de quo Pater loquitur: Hic edificabit ciuitatem meam, cuius artifex et conditor Deus est. Hic et in Ezechiel cernitur habens funiculum in manu et calamum ad mensuram cubiti uirilis ut metiatur leru-

180

2, 3-5

190

2, 6-9

salem, cuius descriptionem, id est longitudinem et latitudinem, idem propheta mistico sermone prosequitur. Quidam putant hoc ex parte completum sub Zorobabel et Iesu et Ezra et Neemia et ceteris ducibus siue regibus qui usque ad aduentum Domini saluatoris populum Israel rexerunt; alii uero et maxime Iudei in mille annorum regno interpretantur, corporales corporalia requirentes. ET ECCE ANGELVS QVI LOQVEBATVR IN ME EGREDIEBATVR, etc. Angelum qui loquebatur in propheta et stabat, siue ut in Hebreo legitur 'egrediebatur — hoc enim significat Iasan —, Hebrei putant Michaelem, et alterum angelum qui egrediebatur et ueniebat in occursum eius Gabrielem suspicantur, qui loquitur ad Michaelem ut prophete loquatur quantam rerum abundantiam et multitudinem hominum et iumentorum firmitatemque murorum habitura sit lerusalem que in presentiarum usque ad fauillam et cineres uidebatur esse destructa. O FVGITE DE TERRA AQVILONIS DICIT DOMINVS, etc. Plage orbis, quas Greci appellant climata, iuxta situm Ierusalem et Templi intelliguntur. Assirii ergo et Babilonii qui Dei populum uastauerunt habitant in terra aquilonis. Denique in Ieremia olla que iuxta Eze-

chiel plena est carnibus — intelligitur autem urbs Ierusalem — a facie aquilonis accenditur. Qui igitur angelus preceperat qui occur-

rerat angelo prophetanti in Zacharia ut loqueretur ad puerum — ad comparationem enim angelice dignitatis omnis humana natura puericia nuncupatur, quia non angeli in nos set nos in angelos

171 Zach. 6, 12

178 Ez. 47, 3

172/173

196/198 Let

Zach. r, 8

174/175

Hebr. 11, 16 et 10

175/

ia BZ ANGES

184/192 HIER., /n Zach. Lii.3/s (p. 764, 45-53)

193/208

HiER., In Zach.

I.ii.6/9 (p. 766, 109-125)

172 super] om. CSV 188 michaelem] michael O T 201/202 nuncupatur quia — et diceret] om. SV quanta SV

189 quantam]

ZACHARIAS

205

210

I

283

proficimus — et diceret ei: Absque muro habitabitur Ierusalem, et reliqua, nunc idem ad eos fit sermo Domini qui habitant in aquilone ut a uentis quattuor congregentur, in quos fuerant toto orbe dispersi, et reuertantur in Syon qui habitant in Babilone. Vel certe ita: Qui in quattuor celi plagis dispersi estis, fugite de terra aquilonis. Et o Syon, qui nunc habitas in Babilone, fuge et reuertere ad pristinam sedem. LAVDA ET LETARE SYON, etc. Alii putant sub Zorobabel et Iesu et Ezra et Neemia hec ex parte completa, maxime quoniam Ierusa-

lem eligitur et possidetur Iudas, due uidelicet tribus que reuerse sunt de captiuitate Babilonie et appellate sunt Iudas, et non Israel qui apud Medos hucusque uersentur. Alii uero in futurum differunt, quod tunc crediture sint gentes in eum qui mittatur a Do215

220

mino, et eligenda sit Ierusalem, cum utique iam omnes gentes crediderint in Dominum saluatorem; nec possit eligi que iam omnino destructa est. SILEAT OMNIS CARO A FACIE DOMINI, etc. Cum hec ita se habeant et possessurus sit Dominus Iudam partem suam et electurus lerusalem, omne humanum genus Domini formidet aduentum, quia surrexit de habitaculo sancto suo. Surgere autem Dominus dicitur et quasi euigilare de somno quando consurgit in uindictam po-

225

puli sui, iuxta illud: Exurge ut quid dormis, Domine. Quod autem omnis caro non absolute hominum et bestiarum et uolatilium et piscium set specialiter hominum accipitur, illa Scriptura significat: Exaudi orationem meam: ad te omnis caro ueniet. Neque ad Deum omnis caro irrationabilium uentura est animantium, set illa

230

que donum Sancti Spiritus susceptura est et de qua dicitur: Effundam de spiritu meo super omnem carnem et propbetabunt filii uestri et filie uestre. ET OSTENDIT MICHI IESVM SACERDOTEM MAGNVM, etc. Iesum sacer-

dotem magnum, quem Latini pontificem uocant, filium losedech

205

535.125

209/217 Zach.

DOMES

364595

228/230

loel 2, 28

HIER., n Zach. Lii.10/12 (p. 768-769, 213-221)

Lii.r3 (p. 769, 228-233 et 244-251)

231/259

218/230 HIER., /n

HIER., In Zach.

Liii. 1/5

(p. 770-771, 27-58) 202/203 et reliqua] etc. C8 V — 220 aduentum quia] aduentumque CSV 228 donum] domum

TES

CS V

231 iesum sacerdotum magnum etc.] om. O

232 latini pontificem] pontificem latini 5 V

284

ZACHARIAS

I

intelligi uolunt, qui cum Zorobabel populo prefuit. Ex cuius dextris stabat aduersarius; hoc enim interpretatur Sathan, ut aduersaretur ei. Et recte stabat a dextris illius, non a sinistris, quia uera erat accusatio, eo quod et ipse cum ceteris alienigenam accepis-

set uxorem, quod in Ezra et Malachia qui hunc prophetam sequitur plenissime scriptum est. Dixitque Dominus ad Sathan, ad accusatorem et aduersarium eius — ipse enim inimicus est et uindex 240

accusator fratrum suorum —: /ncrepet in te Dominus,

Sathan,

ut

pluit Dominus a Domino, et increpet Dominus in te qui elegit Ierusalem. Cum ergo de cunctis urbibus Iude nunc electa sit Ierusalem, nequaquam ei imputante Deo peccata que fecit, cur quasi torrem, quem uulgo ticionem uocant, Iesum conaris obruere, qui de Babilonica captiuitate quasi semiiustus euasit? Quod autem

sequitur: Jesus indutus erat sordidis uestibus, tripliciter interpretantur: uel ob coniugium illicitum, uel ob peccata populi, uel ob squalorem captiuitatis. Angelus autem ante cuius faciem stabat Iesus precepit ceteris angelis ex persona Domini ut auferrent ab eo sordida uestimenta, de quibus supra diximus. Qui cum pre-

ceptum opere complessent, rursum idem angelus loquitur ad Iesum: Ecce abstuli a te iniquitatem tuam, hec sunt sordida uestimenta,

397

260

et indui te mutatoriis,

id est, Israelitem tibi coniugem

copulaui, pro quo Lxx transtulerunt ‘podere, quam nos talarem tunicam possumus dicere, eo quod usque ad talos et pedes defluat. Quodque sequitur: Ponite cydarim mundam super caput eius, pro ‘cydari’ in Hebreo legimus ‘saniph, que mitra a plerisque dicitur, et in hac uolunt intelligi sacerdotii dignitatem, quod ablatis sordibus peccatorum mundum habuerit sacerdotium. ET ANGELVS DOMINI STABAT, etc. Hebrei cepte interpretationis ordinem prosequentes ad Iesum filium Iosedech ab angelo Domini dicta intelligunt, quod post ablationem uestium sordidarum et

237/238

260/270

I Esdr. 10, 2-18 et 44; Mal. 2, 13-17

254 Zach. 5, 4 iuxta LXX

HIER., In Zach. l.iii.6/7, (p. 773, 119-131)

233 populo] om. CSV ticionem uulgo CS V

— 243 deo] domino CSV conaris] conans $ V

— 244 uulgo ticionem]

247 coniugium] iugum $, iu-

gium V 253 israelitem] israelitam CV, israeliticam $ 254 podere] poderem C, pondere $V — 256 cydarim] cydarum C V, cydatim S 259 hab$V —— 262 ablationem] oblacionem O T uerit] habuit

ZACHARIAS

265

270

I

285

restitutam mundi sacerdotii dignitatem precipiatur ei, iuxta quod in euangelio scriptum est: Ecce sanus factus es; noli peccare ne quid deterius tibi fiat. Et repromittitur ei premium si in uiis Domini ambulauerit et eius precepta seruauerit, quod et ipse iudex sit domus eius, id est, pontifex perseueret in Templo, et custodiat atria eius atque uestibula, et det ei Dominus ex angelorum numero qui eo tempore stabant ante conspectum eius quorum circumualletur auxilio, et ab omni hostium fraude securus sit.

AVDI IESVS SACERDOS MAGNE, etc. Qui Iesum filium Iosedech uolunt esse sacerdotem magnum, amicos eius qui habitant uel sedent coram eo et qui uiri sunt portendentes discipulos eius inter275

280

pretantur et prophetas. Prophete enim in signum sunt positi futurorum. Quid est igitur quod Iesus et amici eius coguntur au-

dire: Adducam seruum meum orientem, et reliqua? Supra promiserat Deus Iesu filio losedech sacerdoti magno quod si in uiis eius ambularet et eius precepta seruaret, ipse diiudicaret domum eius et atria eius custodiret et daret ei ministros angelice dignitatis. Nunc ei dicit et amicis eius plenam felicitatem et perfectam beatitudinem tunc futuram quando uenerit oriens de quo scriptum est: Ecce uir oriens nomen eius. Et in Malachia: Orietur uobis timentibus nomen meum sol iusticie, el sanitas in pennis eius. Et in

285

Numeris: Orietur stella ex Iacob et bomo ex Israel. Hoc autem quod sequitur: quia ecce lapis quem dedi coram Iesu, amatores historie sic de Christo intelligunt ut post Iesum filium Iosedech Christum dicant esse uenturum. Hoc enim esse coram lesu, id est

290

in conspectu eius et ante faciem, ut futura significet, et appellari eum lapidem pro fortitudine et robore quo omnia regna contriuerit, quem etiam in Daniele de monte sine manibus precisum legimus.

282/283 Mal. 4, 2

282 Zach. 6, 12 264/265 Ioh. 5, 14 24, 17 290/291 Dan. 2, 34

271/291

284 Num.

HiER., In Zach. Liii.8/9 (p. 775-776, 181-196 et 215-222)

SV — 266/267 iudex sit] sit iudex CSV 263 precipiatur ei] precipiature 273 portendentes discipulos eius] id est cum dentes discipulos eius S, potentes portendentes V — 273/274 interpretantur et prophetas] et prophe-

274 in signum sunt positi] sunt in signum positi tas interpretantur CS V 282 uir] om. 275 coguntur] cogunt SV CSV, in signum positi sunt 7

Vita) Gut

284 stella] eius add.

SV

286

ZACHARIAS

I

ET REVERSVS EST ANGELVS QVI LOQVEBATVR IN ME, etc. Quo enim abierat ut reuerteretur maxime qui loquebatur in propheta et absque eo in quo loquebatur esse non poterat? Set quotienscumque

humana fragilitas relinquitur inbecillitati sue, Dei a nobis et angelorum eius auxilium abire credendum est. Ergo et propheta stupore magne

uisionis attonitus tota mente

torpebat et clarum

ueritatis lumen uidere non poterat. Vnde a uisione preterita suscitatur ad aliam uisionem quasi de somno euigilans ut uideat quod 300

clausis oculis non uidebat. Dicamus et aliter. Prouerbiorum Salomonis testimonium est: Si sederis, absque timore eris. Si autem dormieris, dulciter dormies, et non timebis terrorem tibi superue-

nientem nec impetus impiorum ingruentes. Qui hoc somno dormierit et audierit de se dictum quod scriptum legimus: Si dormit 305

saluus erit, poterit cantare cum sponsa: Ego dormio et cor meum

uigilat. Videamus ergo ad que contemplanda quasi de somno propheta consurgat. ET DIXIT AD ME: QvID TV VIDES? etc. Candelabrum aureum solidum Legem, id est nomon, interpretantur. Lampadem autem, id

dE 310

est flammam in uertice candelabri lucentem atque fulgentem, Christum qui caput sit Legis et omnem mundum illuminet. Septem lucernas super candelabrum vil gratias Spiritus Sancti, de quibus supra diximus quod in lapide uno vi oculi sunt. Nulli enim du-

bium quin Lex Spiritu Sancto dictante conscripta sit. Septem autem infusoria in quibus oleum sit, quod mittatur in lucernas que supra candelabrum luceant, hoc intelligi uolunt septem istas gratias de celo ad homines per Legem descendere. Duas autem oliuas super candelabrum a dextra parte et sinistra inter quas media lampas luceat Legem et prophetas interpretantur. Cumque 320 propheta narrasset uisionem suam nesciens quid uideret, interrogat angelum loquentem in se sensum uidelicet a deo illuminatum 315

— iste enim angelus noster est qui prudenter intelligens Dei nobis

301/303 Prou. 3, 24-25 313 Zach. 3, 9

292/307

HIER., In Zach.

304/305

Ioh. 11, 12

Liv.r, (p. 777, 4-20)

305/306

308/340

Cant. 5, 2

312/

HiER., In Zach.

Liv.2/7 (p. 778-779, 58-92)

296 abire] abdire C^*, abue S — 298/379 preterita suscitatur — quid sunt due]om. S | 309 lampadem] lapidem CV

ZACHARIAS

325

I

287

indicat uoluntatem - et dicit: Quid sunt bec, Domine mi? Angelus autem non explanat uisionem prophete ut rogatus ab eo fuerat, set interrogantem rursum interrogat: Num ignoras quid sunt hec? Quo respondente: ‘Nescio,’ etiam ipse respondit: Hoc est uerbum Domini ad Zorobabel dicens: Non in exercitu neque robore, set in

spiritu meo, dicit Dominus omnipotens. Sermo ergo Domini ad 330

335

Zorobabel, qui locutus est non in exercitu neque robore, set in spiritu meo, ipsa est interpretatio uisionis. Non in exercitu neque

in multitudine bellatorum, set in spiritu meo reductum populum et plenius reducendum, et aduersarios esse uastandos. Quodque sequitur: Quis tu mons magne coram Zorobabel in planum, ad diabolum dictum intelligunt, qui stabat a dextris lesu ut aduersaretur ei et se eleuabat contra Zorobabel et populum Iudeorum. /n planum autem uersus est et humiliatus, et sub pedibus iacet Israel, quia eduxit Deus /apidem primarium, Christum filium suum qui semper auxilio fuit populo Israel, et gratie eius, id est lapidis, in eos quos reduxit de captiuitate exequauit gratiam, quam in

340 patres eorum semper exercuit. ET FACTVM EST VERBVM DOMINI AD ME DICENS: MANVS ZOROBABEL FVNDAVERVNT DOMAM ISTAM, etc. Manus Zorobabel principis Iudeorum qui reuersi sunt de Babilone Templi fundamenta iecerunt et manus eius usque ad Templi fastigia uenient, complentes quod 345 ceperant et omnia que cepta fuerant extruentes. Legamus Ezram quod a Zorobabel Templum ceptum sit atque perfectum. Cumque, ait Zacharias propheta, in Templo quod nunc edificatis uideritis culmen a uobis impositum, tunc intelligetis me missum a Do950

mino et que locutus sum ipso mandante dixisse: Quis enim despexit dies paruos? 'Quis' hic pro raro accipitur, iuxta illud: Quis putas est fidelis dispensator et prudens? Et: Domine, quis babita-

345/346 I Esdr. 5, 2; cfr I Esdr. 6, 14-15

350/351 Luc.12, 42

351/353 Ps.

I4 1 CHIPS Beh 3)

342/374

HiER., In Zach. Liv.8/10 (p. 782-783, 170-205)

324 uisionem prophete] prophete uisionem C, prophetie uisionem V 339 reduxit] 331 in spiritu] spiritu] CV 325 rursum] rursus CV et — templi iecerunt 343/344 CV babilonia babilone] 343 eduxit CV

346 ceptum sit atque] sit aque fastigia] om. V 347 zacharias propheta] propheta zacharias C V

ceptum

aque

CV

288

370

4, II-I4

375

380

ZACHARIAS

I

bit in tabernaculo tuo, et quis ascendet in montem sanctum tuum? Rarus ergo est qui dies paruos huius seculi despiciat et regiam potestatem putet esse pro nichili. Quando uiderimus potentes seculi fulgere auro, purpura, gemmisque rutilare, circumdari exercitu, dicamus in nobis: Quis putas despicit dies paruos? Vnde et Iacob uitam hominum breuem intelligens: parui sunt, inquit, et pessimi dies uite mee. Qui igitur despexerint dies paruos — hoc autem refert ad regiam potestatem ut commoneat Zorobabel et lesum et populum edificantes Templum Dei, nequaquam aduersarios timere prohibentes, set audire Dominum cohortantem — ex eo quod despiciunt regale fastigium, letabuntur et uidebunt auxilium saluatoris qui de Zorobabel stirpe promittitur, et propter fortitudinem ‘lapis’ appellatur, et lapis stagneus’ pro quo in Hebreo scriptum est ‘abdil,’ eo quod sit murus et fortitudo roburque credentium. Sicut enim stagnum ab igne alia metalla defendit, et cum sit natura es ferrumque durissimum, si absque stagno fuerit, uritur et concrematur, sic omnis angelorum et hominum fortitudo, si non habuerit auxilium saluatoris, inbecilla probatur et fragilis. Lapis autem iste, qui apud Hebreos ‘abdil’ scribitur, id est stagneus, et separans et secernens ut quomodo stagnum mixta et adulterata inter se per ignem metalla dissociat, ita Dominus uerus probator ab auro et argento bonorum operum es uiciorum plumbumque secernat ut purum aurum et argentum remaneat. ET RESPONDI ET DIXI AD EVM: QVID SVNT DVE OLIVE? etc. Interro-

gante propheta quid significarent due oliue, quarum altera stabat ad dextram candelabri, altera ad sinistram, Dominus siue angelus Domini noluit respondere; quod propheta intelligens secundo sciscitatur et dicit: Quid sunt due spice, siue duo rami? De minoribus interrogat quoniam maiora audire non meruit. Duo autem isti rami sunt in manu duarum narium, siue super duo rostra aurea, qui et ipsi duo, super quos due spice sunt, uel duo rami

357/358 Gen. 47, 9 375/399

HiER., In Zach. Liv.11/14 (p. 784, 236-250 et 253-268)

354 putet] putat CV 355 fulgere] fulgure CV 358 igitur despexerint] ergo despexerunt CV 366 ab igne alia metalla] alia metalla ab igne CV 367 ferrumque] et add. CV 370 qui] om. OT 379 quid sunt] bis CV

siue duo rami ...] iterum adest S

381 isti rami] rami siti CSV

ZACHARIAS

I

289

oliuarum de auro purissimo. Cumque de duobus ramis propheta quereret et rursum interrogaretur ab angelo utrumnam sciret quid 385 duo

rami significarent, et ille dixisset: Non,

Domine,

respondit

angelus Domini: /sti sunt duo filii olei, qui assistunt dominatori uniuerse terre. De duabus oliuis que erant ad dextram lampadis et sinistram supra legimus. Et iccirco nunc interrogans super his propheta non meretur audire, quia priora non retinet. Siue quod 390 ibi obscurius dictum est, hic manifestius audire desiderat, aut

395

certe silentio angeli confutatur eius pertinatia quod maiora se scire contendat, quamquam Hebrei ideo eum de oliuis interrogantem nichil audisse confirment, quia non bene interrogauerit, nec totum quesierit quod scire debuerat. Denique plenius postea sciscitatur addens spicas uel ramos oliuarum de quibus supra tacuerat. Ibi enim dixit: Quid sunt due oliue iste? Hic interrogat: Quid sint due spice oliuarum? Metaforice quod in morem spicarum recte sint arbores et quasi spice aristis, sic iste uallo quodam ramorum atque foliorum recte sint et in sublime surgentes.

400

ET EGRESSVS EST ANGELVS QVI LOQVEBATVR IN ME, etc. Angelus qui

loquebatur in propheta egressus de eo et quasi comminus loquens precipit illi ut leuet oculos suos et uideat peccata populi Israel in mensuram perfectam, coaceruatam, et impletam — delicta cunctorum — et hanc esse ‘oculum eorum. Hec ampbora siue 405 mensura oculus eorum est in uniuersa terra, hoc est ostensio peccatorum ut quorum uicia dispersa latitabant, in unum coaceruata

oculis omnium panderentur, et egrederetur de loco suo Israel et cunctis gentibus qualis in terra sua fuerit monstraretur. Et ecce ta410

lentum plumbi portabatur. Pro talento plumbi in consequentibus legimus lapidem plumbi. Talentum uocatur ‘chachor,’ lapis ‘abeni.' Ipse est igitur lapis plumbi, qui et talentum plumbi, quod nos manifestius exprimentes massam uel speram plumbi interpretati

387/388 Zach. 4, 3

400/425

HiER., In Zach. l.v.5/8 (p. 788-789, 121-124 et 130-152)

38s et] om. 384 utrumnam sciret quid] utrum nesciret quidnam CSV 395 spicas] spicans O T“* 386 sunt duo] duo sunt T O^* GS;

402 peccata populi] populi peccata CSV 4u

cum Hier. ms. N, abini T, abetii C8V O sparsam $ V

410/411 abeni] scripsimus OT . 412 speram]

nos]om.

290

ZACHARIAS

I

sumus. Ex quo significatur pondus grauissimum peccatorum. Et super hanc mensuram siue amphoram omnium delictorum media 415 sedebat impietas, quam alio nomine ydolatriam possumus appellare et negationem Dei. Vnde et a saluatore dicitur ad Iudeos: /mplete mensuram patrum uestrorum. Hec est impietas que sedebat super peccata Israel et in suo scelere gloriabatur; postea mittitur in medium Babilonis et captiuitatis immensitas exprimitur — uel 420 iuxta Theodotionem, ipsa se proicit et abscondit in medio amp-

hore ducitque super se pondus plumbi grauissimum ut obturatum os habeat et ultra se iactare non possit. Vel certe ab angelo Dei opprimitur ut que prius letabatur in scelere, eterno silentio conti-

5, 9-1

cescat. Quo autem et a quibus conclusa portetur, sequens lectio 425 docet. ET LEVAVI OCVLOS MEOS ET VIDI ET ECCE DVE MVLIERES EGREDIENTES, etc. Duas mulieres egredientes Iudei arbitrantur regnum Medorum et Macedonum, quorum utrumque afflixerit populum Babilonium, et ibi impietatis eorum sedem posuerit; hoc autem arte 430 confingunt, ne quod de se dictum est in se intelligatur. Due enim mulieres que egrediuntur, haut dubium quin de terra Iudee accipiende sunt decem et due tribus quarum altera ab Assiriis, altera a Chaldeis capte sunt. Et in alis earum erat spiritus, id est potestas diaboli, de quo in Ecclesiaste scriptum est: Si spiritus potestatem babentis ascenderit super te, locum tuum ne dimiseris, et in Euangelio spiritum inmundum legimus, qui cum de domo sua fuerit eiectus, circuiens deserta et arida cum aliis septem spiritibus nequioribus se reuertitur in pristinam domum. Ab hoc igitur spiritu iste mulieres quasi uento flante raptate uolatu celeri fere440 bantur, et habebant alas iuxta Hebraicum ‘asida,’ quod Aquila et

416/417 Matth. 25, 32

434/435 Eccle. 1o, 4

435/438 Matth. 12, 43-45;

Luc. t1, 24-26

427/470

HiER., In Zach. l.v.9/11 (p. 790-791, 166-214)

419 captiuitatis immensitas] captiua 7, captiuata spatium in O

uissimum] 427

grauissimi

CSV

regnum] regnorum

obturatum] $V

427/428

obstructum medorum

SV,

421 gra-

obduratum

et macedonum]

C

mace-

donum et medorum CSV — 43o confingunt] confringunt V, constingunt S 434 est] om. O T^* 437 aliis septem] septem aliis CSV 439 iste mulieres] mulieres iste CS, multes gq. V — celeri] celi O7*, sceleri CS V

ZACHARIAS

I

291

Symmachus et Theodotio 'herodionem,' soli LXX 'upupam' transtulerunt. Asida Hebrei miluum putant, auem rapacissimam et semper domesticis auibus insidiantem. Herodiorum uero hi qui de uolucrum scripsere naturis, tria genera autumant. Vnum al-

445 bum, aliud stellatum, tercium nigrum quod seuissimum est et sanguinarium et pugnans, ad coitum impatiens, ita ut ex oculis eorum erumpat cruor. Vpupam autem quam nos de Greci nomi-

nis similitudine traximus — nam et ipsi epopam appellant ab eo quod super stercora humana considerat — auem dicunt esse spur-

450 cissimam, semper in sepulcris, semper in humano stercore commorantem. Denique nidum ex eo facere dicitur, et pullos suos de uermibus stercoris putrescentis alere. Quamcumque auem ex tri-

bus asidam intelligere uolueris, conuenit istis mulieribus Iude et Israeli, que propter peccata potentie tradite sunt demonum 4159)

po-

testati, et ab eis ducte in captiuitatem. Tuleruntque ampboram siue mensuram in qua clausa tenebatur impietas massa plumbi desuper posita ne possit exire, et pondus grauissimum omnium

460

peccatorum per aerem ferre inter lerram el celum. Quod propheta intelligens non interrogat que sint iste mulieres — patebat enim spiritui prophetali —, nec quid portent, de quo supra fuerat eruditus, set quo portent. Denique sequitur: Dixi ad angelum qui loquebatur in me: Quo iste deferunt amphoram? Qui respondit: Vt edificetur ei domus in terra Sennaar, pro quo Lxx transtulerunt ‘in terra Babilonis.’ Sennaar enim campus est Chaldeorum in quo hii

465 qui mouerant ab oriente pedes suos et in Dei seruitute stare non

poterant, edificauerunt turrem superbie. Vnde et ipsa appellata est Babilon, id est confusio, eo quod lingue omnium ibi confuse sint atque permixte. Impietas ergo defertur ab istis mulieribus in Babilonem, ut ibi edificetur domus eius et stabiliatur super basim 470 suam et eterna stacione requiescat.

464/468

463/464 Zach. 5, 1 iuxta LXX

441 herodionem]

herodianem

rum] eorum oculis C5 V

culis CSV ram

CSV

449

C V, herodianam super] supra CS V

454 israeli] israelis SV 460 nec] nisi

SV

cfr Gen. 11, 1-9

S

446/447

Oculis eo-

452 uermibus] uermi-

458 terram et celum] celum et ter-

463/464

sennaar

... sennaar]

semaar

...

SV — 467/468 sint atque permixte] atque persemaar CS V — 466 est] om. 468 defertur] differtur CSV mixte sint CS V

292

ZACHARIAS

I

ET CONVERSVS SVM ET LEVAVI OCVLOS MEOS, etc. Quos supra montes mirteos uel umbrosos atque nemorosos dixerat, nunc eneos

, 1-8

uocat. In quadriga prima equi rufi erant cruenti et sanguinarii et 475

Babilonia crudelitate terribiles. / quadriga secunda equi nigri regnum Medorum atque Persarum, quod biga sedens et egrediens per Assueri regis edictum mortem omnium Iudeorum tristi nuntio

perferebat. In quadriga tercia equi albi Macedones, sub quorum rege Antiocho Machabeorum uictoriam legimus. /n quadriga 480

quarta equi uarii et fortes. Scimus enim Romanorum reges in gentem Iudeam alios fuisse clementes, ut Gaium Cesarem, Augustum

et Claudium; alios persecutores atque terribiles ut Gaium Caliculam, Neronem, Vaspasianum, et Adrianum. Propheta quoque querente quid sibi uellent significare que cerneret, angelus qui loquebatur in eo respondit et narrauit quatuor esse celi uentos, id est quatuor plagas mundi, que Greci uocant climata, qui assistant et pareant Domini uoluntati. Nichil enim hec quatuor regna que diximus absque Domini uoluntate fecerunt. /n qua igitur erant equi nigri egrediebantur, inquit, in terram aquilonis. Quam pulcre quadriga prima in qua erant equi rufi pretermittitur, et quid secunda et tercia fecerint quartaque describitur. lam enim eo tem490 pore quo hec propheta referebat, regnum Babilonium preterierat, et omnem Asiam Medorum potentia possidebat. Sub quorum rege

Dario anno eius secundo, mense undecimo qui appellatur Sabath, uicesimaquarta die mensis, omnia que supra exposuimus contemplatur. /n qua igitur erant equi nigri egrediebantur in terram aquilonis, ut Chaldeorum regnum Medorum uirtus euerteret. Et hoc notandum quod climata orbis et mundi iuxta situm lerusalem

et Templi in Scripturis Sanctis appellantur. Albi quoque egressi sunt post eos, secuti Medorum Persarumque uestigia reges Mace$00

donum ut Chaldeos et Babilonem suo imperio subiugarent. Quarti

493/494 Zach. 1, 7 471/516 HIER., In Zach. L.vi.1/8 (p. 792-794, 37-49 et 53-91) 478 antiocho] anthiecho S, anthico OT — 479 fortes] romani add. CSV 482 adrianum] adriamum S, adadrianum V 488 egrediebantur] egredientes

$V

inquit] om. CSV

494 supra] x add. SV

496 euerteret]

euerteretur OT 499 persarumque] et persarum C, persarum SV — soo ut chaldeos] caldeorum S, secundum chaldeorum V imperio subiugarent] subiugarent imperio CS V

ZACHARIAS

I

293

uero, id est sturnini et uarii, pro quo in Hebreo legitur ‘borobdim,’ et qui alio nomine appellantur ‘amasim,’ id est fortes atque robusti, egressi sunt ad australem plagam et totam terram celeri impetu lustrauerunt. Clamatque angelus qui loquebatur in propheta ad 505

imperium Romanorum: /fe perambulate terram, et orbem circuite

terrarum, uestrisque pedibus cuncta regna substernite. Conuersusque ad prophetam clara uoce testatur: Ecce qui egrediuntur in terra aquilonis requiescere fecerunt spiritum meum 510

515

in terra ad

quam profecti sunt. Traditum est michi ab Hebreis in loco difficillimo quod Alexander et omnes Macedones, id est equi albi, qui egressi sunt post Medos et Persas qui et ipsi perrexerunt in terram aquilonis, requiescere fecerunt spiritum prophetarum in terram aquilonis, eo quod contra Medos Dei impleuerunt uoluntatem, et in breui imperium Medorum atque Persarum a Macedonibus sit deletum. Grandis enim eorum est consolatio qui premuntur si sciant hostes suos cito esse perituros.

Explicit liber primus.

509/515 cfr Seder Olam Rabbab 30 borobdim] borebdim S V, gor sturnini] sturcini V, sturtimi S, strunini T 509/510 loco difficillimo] difficil503 celeri] sceleri CS V borobdei C

512 prophetarum] limo loco CSV 517 explicit liber primus] om. CSV

om.

CSV

514 atque]

ac

CSV

INCIPIT LIBER SECVNDVS

6, 9-15 520

ET FACTVM EST VERBVM DOMINI AD ME DICENS: SVME A TRANSMIGRATIONE, etc. Accipe, inquit, ab Oldai et a Tobia et ab Idaia qui de Babilonia captiuitate uenerunt, et sumes ab eis que offeruntur munera, argentum et aurum, et intrabis domum Iosie filii So-

phonie, et ibi facies coronas auri atque argenti uarietate distinctas; non unam coronam, set uel duas uel plures. Cumque coronas feceris, impones unam ex eis in capite Iesu filii losedech sacerdotis magni, el loqueris ad eum: Hec dicit Dominus omnipotens: Ecce uir cuius est nomen oriens. Qui iccirco oriens nuncupatur, id est germen, quia ex se repente succrescit, et ex radice sua in si530

535

militudine germinis pullulabit qui uir edificabit Templum Domini. Cumque extruxerit illud, jpse quoque portabit gloriam, id est coronam alteram, que Hebraice ‘hodech’ scribitur, que uel inclitum uel decorem uel uirtutem uel gloriam sonat. Significari autem Zorobabel putant, qui ex humili atque captiuo in ducem populi Iudaici repente consurgens edificauit Templum Domini et sedit super solium suum et principis potestate dominatus est. Set et pontifex, inquit, Iesus filius Iosedech sedebit in sacerdotali throno

et iunctis animis atque consiliis Dei populum gubernabunt. Et erit pax inter duos illos, id est, inter eum qui de tribu regia est et eum qui de Leuitica stirpe descendit, ut sacerdotium pariter et regnum 540 Deique populum regnant. Ipsasque coronas quas de auro feceris et argento, postquam imposite fuerint capiti Iesu filii Iosedech et capiti Zorobabel filii Salathiel, nominibus eorum a quibus oblate sunt consecrabis in Templo, id est Helen et Tobie et Idaie et Hen. Nomen secundum et tercium idem est quod supra. Primum mu545 tatum est — pro Oldai enim nunc Helen posuit —, quartum quod supra non dixerat additum; hoc est Hen, de quibus loquemur in

520/567

HiER., In Zach. II.vi.9/15 (p. 796-798, 179-184, 186-189, et 190-236)

518 incipit liber secundus] om. CSV 533/534 iudaici] 537/539 et iunctis — descendit] om. V 538 duos] om. CS ris] feceritis C, factas O 546 loquemur] dicemus CS V

iudaice SV 540 fece-

ZACHARIAS

550

II

295

consequentibus. Repositis autem, ait, coronis in Templo Domini et in sempiternam memoriam consecratis, de toto orbe terrarum procul posite gentes uenient, et edificabunt in Templo meo unusquisque pro uiribus suis, et tunc exitu rerum et prosperitate omnium cognoscetis quod Dominus miserit me, et ipso cuncta iu-

bente predixerim. Hec autem omnia erunt, si obedieritis preceptis Domini et mandata illius feceritis. 'Oldai' interpretatur deprecatio Domini, ‘Tobia’ bonus Domini, ‘Idaia’ notus Domini. Pro 'Oldai 555

560

nunc in primo loco posuit 'Helen' quod interpretatur somnium. Et in quarto loco addidit ‘Hen,’ id est gratia; horum quattuor hominum corone erunt apud filium Sophonie, quem supra ‘losiam’ legimus, qui custos et edituus est Templi Domini, et ibi eterna stacione requiescent. Hebrei Ananiam, Azariam, et Misael de captiuitate uenientes aurum et argentum in munera Templi et coronas pontificis et ducis attulisse commemorant, et quem supra non dixerat, Hen, id est gratiam, Danielem uenisse cum munere; et ic-

circo ‘Helen’ posuit pro ‘Oldai, ut ex interpretatione

nominis

quod dicitur somnium ostendatur in captiuitate positum Danielem 565 et tres pueros regalis somnii misteria cognouisse; assumptis enim

tribus pueris Daniel orauit Dominum et interpretationem somnii consecutus est.

ET FACTVM EST IN QVARTO ANNO DARII REGIS, etc. In anno quarto 7/9)

Darii regis in mense nono, qui appellatur 'Casleu,' in quarta mensis eiusdem die miserunt ad domum Dei, id est ad Templum, quod iam a Zorobabel et Iesu fuerat instauratum, Sarasar et Rogomelec et ceteri qui cum eis erant, quos Persas duces fuisse regis Darii timentes Deum Hebrei autumant, ut quia iam audierant Templum esse constructum quererent a sacerdotibus domus Dei

3/51

et prophetis utrum secundum consuetudinem pristinam flere deberent et ieiunare, an luctum mutare leticia. Et est sensus scisci-

564/567 Dan. 2, 16-19 568/617 HiER., In Zach. IL.vii.1/7 (p. 801-802, 34-87)

549 uenient] inuenient CSV

550 exitu rerum] excituerunt

V, exerce-

552 obedieritis] obeditis CSV — 553 illius] eius CSV — $63 oldai runt S $68 in'] om. CSV CV O $64 quod] quo ut] heldaium V, heldamen S 573 quia] que S, qui 572 ceteri] ceteris CSV $69 casleu] calleu $ V GY

576/577

sciscitantium] suscitantium CSV

296

ZACHARIAS

II

tantium: Quinto mense qui appellatur apud Romanos Augustus à Nabugodonosor subuersa est Ierusalem. Quam ob causam propter solitudinem Templi hucusque ieiunauimus et planximus, et merorem nostrum fletu et ieiuniis consolati sumus. Nunc quia Dei

Templum est constructum et uidemus nequaquam causam permanere tristicie, respondete, quesumus, utrum hoc facere debeamus an merorem gaudio commutare; et simul considerandum quod fletus atque ieiunium sanctificatio dicitur. Vnde et in Iohel precep585 tum est sacerdotibus ut sanctificent ieiunium et predicent curatio-

nem. Curat enim uulnera delinquentis abstinentia et ieiunium, et curatos sanctificat. Postquam interrogauerant Persarum duces per eos quos miserant, et ad prophetas ac sacerdotes sciscitantium 590

595

600

605

fuerat expleta legatio, fit sermo Domini ad prophetam imperans ut loquatur ad uulgus et ad sacerdotes quid legatis debeat respondere. Quando ieiunabatis et plangebatis im quinto mense captiuitatis Ierusalem, et in septimo mense quando Godolias interfectus est ab Hismaele per annos septuaginta desolationis Templi et subuersionis Ierusalem, numquid michi proderat quod ieiunabatis? Et econtrario si quando manducatis et bibitis, numquid non uobis comeditis et bibitis? Neque enim his rebus placatur Deus set bonis operibus, et si illius precepta faciamus, quia esca nos non commendat Deo, neque si non manducauerimus deficiemus, neque si manducauerimus abundabimus. Numquid non hec sunt uerba mea adhuc stante Ierusalem et urbibus Iuda que loquebar ad uos in manibus prophetarum meorum, cum adhuc staret Ierusalem et urbes Iuda rebus omnibus abundarent, et tam montana regio quam campestris frugibus redundaret et fidissima pace frueretur? Hec autem erunt uerba Domini que sequens Scriptura testatur uelle se uerum iudicium et misericordiam in proximos et uiduam et pupillum et aduenam et pauperem non calumniari, et malum

non cogitare in corde suo. Hec, inquit, noluerunt facere,

et surdis auribus mea imperia contempserunt. Quam ob rem ue-

584/586 Ioel 1, 14

579 hucusque] dei CSV

592/593 IV Reg. 25, 25

hinusque S, huius

587 postquam

V

580/581 dei templum]

interrogauerant]

priusquam

templum

interrogauerat

CSV

588 sciscitantium] suscitancium CS V 590 quid] qui CSV debeat] debeant $V ^ 595/596 numquid non — et bibitis] om. CSV $98 commendat] comedat

SV

manducauerimus]

cauerimus] manducauimus

manducauimus

$ V

599 mandu-

$V —— 6oo loquebar] loquebatur CS V O^*

ZACHARIAS

610

II

297

nit indignatio magna super Ierusalem; et quomodo illi me audire noluerint, sic et ego non exaudiui eos. Et nunc tanta scrupulositate querunt quando debeant ieiunare et plangere, cum ante dixerim per Ysaiam: Non tale ieiunium elegi dicit Dominus, neque ut

615

bumiliet homo animam suam, set soluat uinculum iniquitatis. Dissolue obligationes uiolentarum cautionum, esurienti da panem tuum ex animo. Si uideris nudum operi eum, et pauperem et absque tecto induc in tabernaculum tuum. Tunc erumpet temporanea lux tua, et sanitates tue cito orientur.

ET FACTVM EST VERBVM DOMINI AD ZACHARIAM DICENS: IVDICIVM VERVM, etc. Fratrem et proximum uel omne hominum genus de-

8-14 620

bemus accipere, quia ex uno sumus parente generati, uel eos qui

domestici sunt fidei, iuxta parabolam Euangelii que proximum non consanguineum set omnes homines uult intelligi. Quod autem ante debeat finiri ira quam sol occumbere et omnium malorum que ab aliis passi sumus deleri memoria, et in multis locis 625

legimus, et maxime in Ieremia, qui ex persona Dei loquitur: £f malicie proximi sui unusquisque in cordibus uestris ne memineritis. Cum ergo ista preciperem, illi attendere noluerunt et uerte-

runt scapulam recedentem, siue dorsum contempnens, ex habitu corporis mea imperia respuentes. Solemus enim quando rugata 630

fronte et nare contracta contempnimus ammonentes dorsum uertere, iuxta illud quod scriptum est: Verterunt ad me dorsa et non facies suas. Et aures suas, inquit, aggrauauerunt ne audirent, si-

cut aspidis surde et obturantis aures suas que non exaudiet uoces, etc. Ingrauauerunt enim aures suas ut non audirent et cor 635 suum posuerunt ut non adquiescerent Legi Dei. Vnde Ysaias ad

eos comminans loquitur: /ncrassatum est cor populi buius, et auribus suis grauiter audierunt, et oculos suos clauserunt ne forte

612/617 Is. 58, 5-8 621/622 cfr Luc. 10, 30-37 625/627 iuxta LXX 628 Zach. 7, 11 iuxta LXX 631/632 ler. 2, 27 Ps. 57, 5-6 636/639 Is. 6, 10

619/661

Zach. 7, 10 632/634 cfr

HieR., In Zach. I.vii.8/14 (p. 804-805, 162-209)

610 noluerint] noluerunt

CSV

61; eum] om.

CSV

etl ont, GS Vi

illi] om. 627 ista] om. SV 621 que] qui CSV 619 et] uel CSV 635 adquiescerent] adquiescerunt 633/634 uoces] om. CSV V, illis S SV 637 suos] om. O T^*

298

ZACHARIAS

II

uiderent oculis suis el audirent auribus et corde intelligerent et conuerterentur et ego sanarem eos. Porro quod dicitur iuxta He640

645

braicum, et cor suum posuerunt adamantem, duriciam cordis ostendit et cor lapideum quod noluerit Dei uerba suscipere. Adamas enim lapis fortissimus, qui Hebraice dicitur 'samir, intantum durus est ut omnia metalla confringat, et ipse a nullo confringatur. Vnde a Grecis indomabilis dicitur. Ab hoc adamante induratum est cor Pharaonis ne dimitteret populum Domini. Et quia ha-

buerunt, immo posuerunt, cor suum adamantem propria uolun-

650

tate cordis duriciam suscipientes ne audirent uerba Domini que misit in spiritu suo, id est in Spiritu Sancto, per manus prophetarum priorum, Ysaie, Osee, et ceterorum qui mundas habuere manus, quos ante captiuitatem fuisse manifestum est, iccirco ad magna peccata magna facta est indignatio, et Domini uerba com-

pleta sunt par pari referentis, ut sicut illi ambulauerunt ad eum peruersi, et ipse aduersum eos peruersus incederet, et non audiret uerba inclamantium, quia et illi uerba Domini surda aure con655

tempserunt. Quam ob rem et dispersit eos per omnia regna que nesciunt, Assiriorum et Chaldeorum, Medorum atque Persarum et ceterarum gentium que his imperiis subiacebant, et in quarum

terris disseminati sunt, et omnis Iudea deserta est eo quod nullum habuerit habitatorem, et 7207? esset in ea transiens et reuertens. Et 660

terram que fauus erat pre omnibus terris et propter abundantie multitudinem lacte et melle manabat, uerterunt in solitudinem.

8, 1-3

665

ET FACTVM EST VERBVM DOMINI EXERCITVVM DICENS: ZELATVS SVM. Quod Dominus Ierusalem, id est Israeliticum populum, in solitudine instar uxoris acceperit et iacentem in ydolatrie sanguine operuerit pallio suo et amore coluerit maritali, in Ezechiele plenius legimus. Quam suscipiens et iterum habens in coniugio, cui prius dixerat: Non trascar tibi et zelus meus recessit a te, nunc loquitur:

Zelatus sum Syon zelo magno, et indignatione magna zelatus sum eam. Quantum prius indignatus sum quod amatoribus multis de-

665/666

cfr Ez. 16, 1-4

663/679

HiER., In Zach. ILviii.1/3 (p. 806-807, 13-16 et 25-40)

647 uerba] 658 iudea]

uerbum SV iuda SV

667 Ez. 16, 42

C^* 657 subiacebant] subiaceant CSV 659 habuerit] habuit CSV, habitauerit O

664 acceperit] acceperat CSV —— 666 suscipiens] suscepimus $ V

ZACHARIAS

II

299

turpata est et maculauit thorum meum, unde et tradidi eam amatoribus suis, nequaquam ut sub marito adulteram set ut scortum et uile mancipium et in lupanaribus prostitutum, tanto nunc amplius ad eam reuersus sum quia egit penitentiam et habitauit Templum meum in quo habitabo in medio illius, et wocabitur ciuitas 675 ueritatis que antea uocabatur urbs mendacii. De qua et in Ysaia scriptum est: Veritas dormiuit in ea; nunc autem bomicide. Vocabitur autem et mons Domini omnipotentis mons sanctificatus, in quo Templum est instauratum, immolantur uictime, cerimoniarum ordo seruatur.

670

680

685

690

HEC DICIT DOMINVS: ADHVC HABITABVNT SENES, etc. Tanta, inquit,

reuerso me in Syon et habitante in medio Ierusalem, rerum omnium erit prosperitas, et bellorum quies atque tranquillitas ut nullo hoste remanente usque ad ultimam etatem in utroque sexu senilis etas perueniat, et trementes artus baculo regente sustentent. Platee quoque ciuitatis impleantur pueris puellisque /udentibus; hoc autem fieri solet, quando securitas et profunda pax urbium est ut gaudium ciuitatum lusibus et choreis etas lasciua concelebret. HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM: SI DIFFICILE VIDEBITVR IN OCVLIS VESTRIS, etc. Supra dixerat anus et senes in plateis esse sessuros, et pro temporis longitudine baculos manibus retenturos, artandas plateas hominum multitudine pueros et puellas quasi in festis diebus choros ducere et extruendam Ierusalem et in statum felicitatis pristine restituendam; hoc reliquiis populi que de captiuitate uenerant uidebatur incredulum cernentibus urbem penitus destitu-

695 tam murorum ruinas, ambustos parietes, manus Babilonias osten-

tare. Iccirco consociat: Si uobis qui estis reliquie captiui populi uel difficile uel impossibile uidetur esse quod spondeo, ut in diebus illis quibus edificanda est Ierusalem tanta felicitas sit, numquid in

700

conspectu Dei aut difficile aut impossibile erit, qui hec futura meo ore promittit? Que enim apud bomines impossibilia, apud Deum possibilia sunt. 676 Is. 1, 21

689/693

Zach. 8, 4

680/687 HiER., In Zach. lLviii.4/s Zach, IL.viii.6 (p. 810, 142-155)

700/701

Cp. 808,

Matth. 19, 26

71-79)

689/701

693 que] CSV om. 677 mons] 672i]. ut CSV 700 699 erit] om. SV 695 ambustos] ambustorum SV que] quo SV promitti? CSV, promittitur T^*

HIER.

In

qui CSV promittit?]

300

ZACHARIAS

HEC DICIT DOMINVS

8, 7-8

70$

II

ECCE EGO SALVABO

EXERCITVVM:

POPVLVM

MEVM, etc. Hec Iudeorum alii dicunt post Zorobabel et Neemiam edificato Templo et muris ciuitatis extructis et statu Iudaico restituto a Machabeis et diuersis principibus qui usque ad Herodem rexere Iudeam esse completa, alii in consummatione mundi sub

christo quem frustra prestolantur explenda commemorant. Nos autem et eo tempore, id est post Zorobabel et Neemiam, dicimus ex parte completa, et quasi in typis et in imaginibus precessisse, 710

quando populus reductus de captiuitate habitauit in Ierusalem et Dei populus appellatus est, et rursum uocatus est Deus eorum, nequaquam in mendacio et iniquitate set in ueritate et iusticia, et

715

nunc plenissime sub Domino saluatore in ecclesia, id est in uera Ierusalem, promissionem rebus expleri maxime quia dicitur: Ecce ego saluabo populum meum de terra orientis et de terra occidentis.

HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM: CONFORTENTVR MANVS VESTRE, etc. Edificato Templo sub Zorobabel et Iesu — in quarto enim anno

8,9

720

Darii regis quarta die mensis nouem uniuersa dicuntur quando Templum

qui appellatur Casleu hec iam fuerat constructum —

iidem prophete Aggeus et Zacharias, qui ut edificaretur et duces et populum fuerant cohortati, nunc cohortantur eos ut ex priorum ueritate his que in futurum promittuntur accomodent fidem. Et

confortent manus suas, nequaquam Medorum impetum et impe725

8, 10 730

dire cupientium per circuitum nationum insidias formidantes, set

confortentur per os prophetarum ex die qua Templi fundamenta sunt iacta usque ad diem quo superedificatum est Templum, et audiant que secuntur. SIQVIDEM ANTE ILLOS DIES MERCES HOMINVM NON ERAT, etc. Antequam fundaretur domus Domini et edificaretur Templum omnis labor uester irritus fuit, et tam homines quam iumenta in agricul-

703/716 HIER., In Zach. VI.viii.7/8 (p. 810-811, 176-190) Zach. lL.viii.9 (p. 812, 225-236) 253-262)

703 neemiam]

neemia

CSV

729/738

718/728 HIER, In

HIER., In Zach. lI.viii.ro (p. 812-813,

705 a]

qui

SV

708 eo]

eos

SV

7zu eorum] deorum CSV 712 et iusticia] et in iusticia CSV 714 ecce] ego SV 719 casleu] calleu SV 723 que] om. SV, qui C 725 insidias] insidia $ V 727 superedificatum] supra edificatum CS V 729

illos dies] dies illos CSV

730 domini] om. CSV

ZACHARIAS

II

301

tura in mercimoniis operibusque diuersis cassis conatibus frustra-

155

bantur; foris aduersarii domi seditio turbabant pacem et erat iusticium ob bellorum frequentiam et insidias domesticas dum nec frater fratri exhibet fidem et omnis est inimica propinquitas. Hunc sensum Aggeus propheta aliis uerbis comprehendens ait: Et nunc ponite corda uestra a die bac et supra antequam poneretur lapis super lapidem in Templo Domini. NVNC AVTEM NON IVXTA DIES PRIORES EGO FACIAM, etc. Quia iam

740 domus Domini fundamenta sunt iacta et Templum edificatum est, nequaquam faciam ut prius feceram his qui de captiuitate Babilonia sunt reuersi, set erit ubique pax et gaudium, et ariditatem ac famem pristini temporis futura abundantia compensabit. Vinea WAS)

750

enim dabit fructum suum et torcularibus omnia complebuntur, terra letis segetibus uestietur, et irrigantibus pluuiis ac rore nocturno omnia pullulabunt. Vniuersa que dixi populi mei reliquias possidere faciam quia fundamenta domus mee iacta sunt, et Templum extructum. Hec eadem et Aggeus propheta eodem tempore loquitur qui supra dixerat: Percussi uos uento urente et aurugine et grandine omnia opera manuum uestrarum. Postquam Templi fundamenta sunt iacta ponite, inquit, corda uestra ex die ista et in

futurum a die uicesimo quarto noni mensis, a die quo fundamenta Templi iacta sunt, ponite super cor uestrum. Numquid iam 755

semen in germine est et adbuc uinea et ficus et malogranatum et lignum oliue non floruit? Ex die ista benedicam et rursum mouebo celum pariter et terram. ET ERIT: SICVT ERAT MALEDICTIO IN GENTIBVS DOMVS ISRAEL ET DOMVS IVDA, SIC SALVABO EOS ET ERITIS BENEDICTIO, etc. Hec post edificationem Templi futura promittit, ut sicut erant in cunctis gentibus in

760

maledictionem et in sibilum et exemplum domus Iuda et domus Israel, due uidelicet et decem

736/738 Agg.2,16

tribus, sic cum

saluate fuerint et

749/750 Agg. 2,18 . 751/756 Agg. 2, 19-20

739/756 HiER., In Zach. II.viii.x1/12 (p. 814, 297-315) Zach. II.viii.r3/15 Cp. 816, 382-406)

758/779

HIER., In

SV operibus operibusque] CSV cerimoniis 732 mercimoniis] 735 inimica] inimicia S, inimicicia V 734 bellorum] bellatorum SV 753 super] om. CSV 739/740 nunc autem — domus domini] om. V 755 floruit] florebit OT — 756 celum pariter] pariter celum CS V

302

ZACHARIAS II

reuerse in Iudeam sint omnium benedictio. Nolite, inquit, timere aduersarios rebellantes. Confidite uera esse que per me Dominus pollicetur. CONFORTENTVR MANVS VESTRE. Implete opera que cepis765

tis. Causa

confortationis

Domini

promissio est: Hec enim dicit

Dominus omnipotens, cui nichil impossibile est, qui potest que promittit implere, sicut cogitaui ut affligerem uos et captiuitati traderem quia patres uestri me prouocauerunt ad iracundiam, et non sum misertus, quod Lxx transtulerunt ‘non me penituit.’ Non sum autem misertus ut uos captiuitate corrigerem et per omnia 770 flagella et tormenta erudirem, sic nunc in presenti tempore cogitaui ut benefaciam lerusalem et domui Iuda. Et notandum quod quando irascitur maledictio sunt in gentibus domus Iuda et domus Israel, id est duodecim tribus, que captiuitati sunt tradite. autem cogitauit ut benefaciat, non facit Iuda et Israel, Postquam TI id est duabus et x tribubus, Ierusalem uidelicet et Samarie, Oolle et Oolibe, set relicto Israel in captiuitate benefacit Jerusalem et domui Iuda, et adiungit in fine: Nolite timere, siue confidite, eo

sensu quo supra exposuimus. HEC SVNT VERBA QVE FACIETIS. LOQVIMINI VERITATEM, etc. Promisi

8, 16-17

785

me non iuxta dies priores facere reliquiis populi captiuorum, ut sicut cogitaui ut affligerem eos cum me ad iracundiam prouocassent patres eorum et non sum misertus, sic nunc cogitare conuersus sum in diebus istis ut benefaciam Ierusalem et domui Iuda. Vt igitur permaneat sententia mea et non fiat irrita pollicitatio, hec facite que precipio: Loquimini ueritatem cum proximis uestris. Proximum omne hominum genus accipiamus, quia ex uno sumus parente generati. Alioquin si proximus propinquus accipitur, pe-

regrinis et alienis mentiendum est. Hoc idem et apostolus loqui790

tur: Deponentes

mendacium

loquimini ueritatem

unusquisque

cum proximo suo. VERITATEM, inquit, ET IVDICIVM PACIS IVDICAT IN

769 Zach. 8, 15 iuxta LXX

8, 14

790/791

778 Zach. 8, 15 iuxta LXX

782/783

Zach.

Eph. 4, 25

779 Cfr ANDR. S. VICT., Super Am. s, 1o (supra, p. 135-136, 702-707) ex HIER., In Amos IL.v.10 (CC SL, 76, p. 283-284, 385-394) 780/819 HiER., In Zach. II.viii.16/17 (p. 818-819, 456-498)

763 aduersarios] aduersa uos $V —— 773 iudajisrael CSV —— 774 israel] iuda CSV 777 relicto] relicte O, relicta T 787/788 sumus parente generati] generati parente sumus C$ V 788 accipitur] accipiatur O T'^*

ZACHARIAS

II

303

PORTIS VESTRIS. In iudicio prima sit ueritas atque iusticia, deinde sequitur misericordia. Hoc est enim iudicium pacis, ut propositum 795

800

iudex habeat pacificare discordes iuxta illud Euangelii: Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur. Quodque sequitur: /n portis uestris, illi prophetico congruit: Oderunt in portis corripientem, et uerbum sanctum abominati sunt, et in alio loco: Non confundetur cum loquetur inimicis suis in porta. Dauid quoque iudicabat in portis quando Absalon ueritatem iudicii repromittens patri tendebat insidias. Et queritur quare apud Iudeos in portis locus fuerit iudicandi. Ne cogerentur agricole intrare urbes et aliquod subire dispendium, iudices in portis residebant, ut tam urbanos quam rusticos in exitu et introitu urbis audirent, et finito negotio unusquisque confestim ad sedes proprias reuerteretur. ET MALVM,

805

810

815

inquit, CONTRA AMICOS VESTROS NE COGITETIS IN CORDIBVS VESTRIS. Raath, quod omnes uoce consona maliciam interpretati sunt, dupliciter possumus accipere; et pro afflictione et pro malo. Pro afflictione: Si est malicia in ciuitate quam Dominus non fecerit, et: Sufficit diei malicia sua. Pro malo: in Iona propheta Dominus loquitur: Ascendit clamor malicie eorum ad me. Et in Apostolo legimus: Repleti omni iniquitate et malitia. Vtroque igitur modo nec affligit amicum suum, nec malum aduersum eum cogitat in corde suo qui sanctus est. ET IVRAMENTVM, inquit, MENDAX NE DILIGATIS. Et Dominus ait in Euangelio: Ego autem dico uobis ut non iuretis penitus, set sit uerbum

rauerit, nunquam

uestrum est est, non non. Qui enim non iu-

poterit peiurare. Qui iurat, audiat illud quod

scriptum est: Non assumes nomen Domini Dei tui super re uana. Omnia hec sunt que odi, dicit Dominus, iuxta Malachie uerba di-

centis: Et omnia que oderam faciebatis.

II Reg.

811 Rom. I3 iuxta LXX

797/798 Ps. 126, 5

796/797 Am. 5, 10

794/795 Matth. 5, 9 800

Am.

18, 24

808

1, 29

814/815

3, 6

809

Matth. 5, 34-37

Matth.

6, 34

SiO,

Sioy Ton

798/ T

819 Mal. 2,

792/793 deinde sequitur] sequitur deinde SV 792 atque] et CSV 798/799 iudi797 non] nunc SV 794 euangelii] euuangelium SV SoomutN et 65 1A 799 ueritatem] om. CSV cabat] iudicabit SV 809 iona] zona SV EYojzh rond xeu. 6a Y^ 806 raath] baath CSV O 815/816 iurauerit] CSV dominus loquitur 809/810 dominus loquitur] SV — 816 nunquam] non CSV — 816/817 audiat illud quod scripiuratneri 817 assumes nomen] nomen assumat C5, nomen affirtum est] om. CSV mat

V

domini] om. CSV

tui] sui uane CSV

304

ZACHARIAS

II

ET FACTVM EST VERBVM DOMINI AD ME DICENS, etc. :IEIVNIVM QVARTI, etc. leiunium quarti mensis, qui apud Latinos uocatur Iulius, die septima et decima eiusdem mensis illud arbitrantur quando descendens Moyses de Monte Syna tabulas abiecerit Legis atque con-

8, 18-19

fregerit, et iuxta Ieremiam 825

muri primum

rupti sunt ciuitatis. In

quinto mense qui apud nos appellatur Augustus, cum propter exploratores terre sancte seditio orta esset in populo, iussi sunt mon-

tem non ascendere, set per quadraginta annos longis ad terram sanctam circuire dispendiis, ut exceptis duobus, Caleph et Iosue, omnes in solitudine caderent. In hoc mense et a Nabugodonosor 830

840

8, 20-22

et multa post secula a Tito et Vaspasiano Templum Ierosolimis incensum est atque destructum, capta urbs Bethel ad quam multa milia confugerant Iudeorum, aratum Templum in ignominiam gentis oppresse a Tito Annio Rufo. In septimo uero qui apud nos appellatur October sicut supra diximus occisus est Godolias, et tribus Iude ac Ierusalem reliquie dissipate. Legamus Ieremiam. Mense decimo qui apud nos Ianuarius dicitur eo quod ianua sit anni atque principium, Ezechiel in captiuitate positus audiuit et cunctus populus captiuorum quinto mense Templum esse subuersum. Quod plenissime in eodem propheta cognoscimus. Hoc est igitur omne quod dicit: Dies planctus et ieiuniorum quos hac-

tenus habuistis in luctum sciatis uobis quia cogitaui ut benefaciam Ierusalem et domui Iuda in leticiam et gaudium et sollempnitates esse uertendos, ita dumtaxat si ueritatem diligitis et pacem. HEC DICIT DOMINVS EXERCITVVM: VSQVEQVO VENIANT POPVLI, etc. 845 Ieiunium quarti et ieiunium quinti et ieiunium septimi et ieiunium

decimi mensis in sollempnitates optimas commutabitur, intantum ut ciuitates Iude que prius deserte erant frequenti habitatore celebrentur, ut una ciuitas pergat ad alteram et se mutuo cohorten-

822/824

cfr Ex.

32,

829 IV Reg. 25, 8-9

19

824 etm

52)

(6-7

825/829

835 ler. 41, 1-2; IV Reg. 25, 25

821/843 HiER., In Zach. Il.viii.18/19 (p. 820-821, 530-555) In Zach. IlL.viii.20/22 (p. 821, 575-592)

Num.

836/839

14,

1-38

Ez. 33, 21

845/860

HIER.,

820/821 ieiunium quartietc.]om.S 824 iuxta] uita O T^^ 825 nos] latinos $V 825/826 exploratores] expoliatores CSV 841 habuistis in luctum] in luctum habuistis CS V 843 uertendos] uertendas S T

ZACHARIAS II

305

tur et dicant: Quia per hos septuaginta annos uie Syon luxerant eo quod non esset qui ueniret ad sollempnitatem, omnes porte eius destructe et sacerdotes eius gementes, nunc pace reddita pergamus Ierusalem in qua Lege preceptum est ut uictimas immolemus, et ter in anno omne masculinum nostrum appareat in conspectu Domini, et dicente altera: Eamus et deprecemur faciem Domini et 855 queramus Dominum omnipotentem respondebit altera ciuitas: Vadam etiam ego. Quo tempore uenient populi multi et gentes innumerabiles et robuste ut sacrificia offerant in lerusalem Domino

850

exercituum, et deprecentur faciem Domini. Appropinquat enim 860

865

Dominus his qui non temptant eum, et ostendit faciem suam his qui non sunt increduli. IN DIEBVS ILLIS IN QVIBVS APPREHENDENT DECEM HOMINES, etc. Quidam ex Iudeis hec sub Zorobabel et post Zorobabel dicunt esse completa, alii in futurum tempus differunt quando christum sperant esse uenturum. Nos autem in aduentu Domini saluatoris quando de Maria Virgine generatus est et rectius et uerius intel-

ligimus. Denique scriptum est: Vsquequo ueniant populi? Quando dicitur usquequo, non de presenti tempore significat in quo erant

Zorobabel et Iesus, set de futuro quando uenient populi multi et gentes robuste ut querant Dominum 870

exercituum in lerusalem et

deprecentur faciem Domini. In illo igitur tempore et in illis diebus apprebendent decem bomines ex omnibus linguis gentium fimbriam uiri Iudei dicentes: Ibimus uobiscum, audiuimus enim quoniam Deus uobiscum est. Et in Ysaia legimus: Apprebendent seplem mulieres uirum unum dicentes: Panem nostrum comede-

875

mus et uestimentis nostris operiemur; tantum

nomen

tuum

inuo-

cetur super nos, aufer opprobrium nostrum. ONVS VERBI DOMINI IN TERRA ADRACH ET DAMASCI REQVIEI EIVS, etc. Assumptio uerbi Domini acuti in peccatores, mollis in iustos.

849/851 Thren. 1, 4

858/860 cfr Sap. 1, 2

866 Zach. 8, 20

873/

876 Is. 4, 1

861/864 cfr Num. 861/876 HiER,, In Zach. ILviii.23 (p. 822,. 615-631) 878/887 Hier., In Zach. ILix.1 (p. 824-825, 7-12 et 37-43) Rabbah 1, 3 861 decem] quod SV SV 856 etiam] et CSV 873 deus] dominus NEST ramen!

adrach] adrac C, adras SV

865 maria uirgine] uirgine CSV 877 onus] omnis

306

ZACHARIAS

II

Adrach quippe hoc resonat ex duobus integris nomen composi880

tum: ‘ad’ acutum,

‘rach’ molle tenerumque

significat, et non ut

male a quibusdam legitur ‘serach.’ Iudei hec omnia in aduentu christi quem sibi ultimo tempore repromittunt dicunt esse complenda, ut et terra Adrach et Damascus, et Emath et Tyrus, et 885

Sidon et Ascalon et Gaza, Accaron quoque, et Azotus et Philistiim, potentissimo regi colla submittant et ei seruiant habitanti in Ierusalem, nullusque audeat eleuare contra Israel manum, pacatis omnibus per circuitum. EMATH QVOQVE IN TERMINIS EIVS, etc. Emath, que interpretatur in-

dignatio, ipsa est que ab Antiocho Epifane nomen accipit, et nunc 890

Syrie Celes est ciuitas. EXVLTA SATIS FILIA SYON, etc. Hanc prophetiam Euangeliste scri-

9; 9

bunt esse completam quando Dominus ingressus est Ierusalem sedens super asinam et pullum asine. TV QVOQVE IN SANGVINE TESTAMENTI TVI, etc. Facit apostropham

97 II-I2

895

ad Christum de quo uaticinium est, et loquitur: Tu quoque in sanguine testamenti tui, siue pacti tui, emisisti uinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Quod ita intelligitur: In sanguine passionis tue eos qui uincti tenebantur in carcere inferni, in quo non est ulla misericordia, tua clementia liberasti. Denique postquam

900

Dominus resurrexit, qui in peccatis Adam, siue ut quidam uolunt,

erroris inoliti ac mortis uinculis tenebantur resurrexerunt cum eo et apparuerunt in sancta ciuitate. 9,

3

QVONIAM EXTENDI MICHI IVDAM QVASI ARCVM, etc. Hec Iudei ad Machabeorum tempora referunt, qui uicere Macedones et sordi905

datum Templum ydolatria post trium et semis annorum spacium mundauerunt. Quodque sequitur: Quasi arcum impleui Epbraim,

891/893 Matth. 21, 1-11

881/887 cfr Sifre Deut. 1, u

888/890

HiER., In Zach. ILix.2/4 (p. 825,

56-59) 891/893 HIER., In Zach. ILix.9/10 (p. 829, 208-210) 894/902 HIER., In Zach. ILix.i/12 (p. 831-832, 281-290) 903/919 HIER., In Zach. ILix.r3 (p. 833, 335-353) 903/906 cfr Gen. Rabbah 45, 13; Lam. Rabbab 1, 20

883 utet]etut SV — 884 accaron quoque] acharonque CSV — 88$ submittant] subimitant C, submutant V, sumitant T — 886 contra israel manum] manum

contra israel CS V

890 syrie] asirie V, asine S

894 tui] sui CSV

896 tui'l om. CSV 899 clementia] misericordia CSV O^ surrexit] resurrexerit CS V gor inoliti] inmoliti $ V

900

re-

ZACHARIAS II

307

eos significari estimant qui decem tribubus que appellabantur Israel uenerant sub Ezechia quibus etiam Iosias regnasse memoratur, ita dumtaxat ut prius testimonium aliter quam nos explanaui9IO

mus

interpretantur et dicant: O christe, quem speramus

esse

uenturum et qui regnaturus es in uniuersis terminis terre in sanguine testamenti tui quo conspersam Ierusalem iuxta Ezechiel in suo sanguine repperisti et inisti pactum cum Abraham in diuisio915

1 9, 14

920

nibus uituli et arietis et hirci, dimisisti populum tuum Israel de captiuitate et camino Chaldeorum in quibus nulla erat misericordia, propterea et uos, o Israelite, qui uincti eratis et sperabatis in Domino, reuertimini ad munitissimam Ierusalem, quoniam hodie habetis Dominum uobis pollicitantem quod pro breui captiuitatis iniuria duplicata omnia recipiatis, sicut recepisse legimus et Iob. ET DOMINVS DEVS SVPER EOS VIDEBITVR, etc. Et hunc locum refe-

runt ad Machabeorum tempora, quod illis contra Antiochum dimicantibus atque uincentibus Domini fuerit pugna atque uictoria, qui egressus sit fortis ad prelium, et instar fulguris illius potentia apparuerit, uictisque aduersariis et turbinis more dispersis pro925

| 15-16

930

texerit populum Iudeorum. ET DEVORABVNT ET SVBICIENT LAPIDIBVS FVNDE, etc. Protectis filiis Syon et Domino canente et uadente in turbine contra aduersarios eorum tanta erit ruina Grecorum ut non dicam gladiis set iactu lapidum et fundarum opprimantur ita ut prede sint et deuorationi inimicis suis. Tunc bibentes inebriabuntur quasi uino. Non hii qui cesi sunt ebrii erunt sanguine suo, set hii qui uicerint quasi ebrii

cum desperatione pugnabunt et placebunt Domino quasi cornua altaris eiusque libatio. Hoc enim intelligitur in fialis quibus super altare libamina funduntur. Saluabit quoque eos Dominus sicut 935

oues et gregem populi sui. Non enim ut armatus exercitus et in-

912 clit BZ, X66

920/925

913/914 Gen. Is, 18

HiER., /n Zach.

919 cfr Iob 42, ro

IL.ix.14 Cp. 834-835, 391-397)

926/942

HIER., Jn

Zach. IL.ix.16 (p. 835-836, 423-440)

907/908 israel] om. CSV — 9ro/9rx spe907 tribubus] tribus O T** ramus esse uenturum] uenturum esse speramus CSV — 912/915 in suo sang-

921 tempora] 915 camino] carmino C$ V uine] in sanguine suo CSV 923 fulguris] et add. SV 922 domini fuerit] fuit CS V et add. CSV OT 933 fialis] in add. CSV — 935 gregem] greges

308

ZACHARIAS

Il

structus arte bellandi aduersus Macedones dimicabit, set ueniet quasi grex paratus ad mortem et Domino auxiliante superabit. Et

lapides sancti qui oppressi fuerint — lapides autem uocat propter duriciam tribulationum et anime fortitudinem — eleuabuntur de 940 humilitate sua, et erunt in terra illius gloriosi. Aliter: Lapides sancti eius de genere sacerdotali per diuersa fugientes illo tribuente uictoriam consequentur.

QVID ENIM BONVM EIVS, etc. Ideo inquiunt Machabei huc illuc-

Jt

que fugientes Domino auxiliante superabunt ut eiectis Macedoni-

945 bus de terra Israel mundetur Templum, Legis precepta seruentur, et eruditio Scripturarum rursum germinet uirgines, id est populos credentium in unum Deum, qui prius ydolatrie fuerant cultibus constuprati. 10,

PETITE A DOMINO PLVVIAM IN TEMPORE SEROTINO, etc. Ista felicitas

T2,

que in Machabeorum tempore promissa est, quando sancti lapides eleuati sunt super terram et res Israelitica creuit in maius in tantum ut rursum frumento Legis populi uescerentur, et uino Sancti spiritus inebriarentur, uirgines uestre ex parte promittitur. 955

Ceterum, quia iam extremum tempus est prophetarum et mundus declinat ad finem et omnia que predicta sunt sui terminum prestolantur, petite a Domino ut det uobis pluuiam serotinam, ut Christus qui promissus est ueniat et tribuat uobis rores et nues, sicut scriptum est in Hebreo. Et nescio quid uolentes Lxx ‘fantasias’ interpretati sunt, nisi forte magnitudinem gratie admirationem-

960

que

donorum

nomine

fantasie

uoluere

describere.

Dominus

ergo qui facturus est niues et siccitatem omnis terre Euangelice

predicationis irrigaturus est pluuiis, ipse dabit imbres credentibus, et ubertate omnia complebuntur, ut postquam crediderint nationes intelligant uana esse que ante coluerunt. Siue ipse Israel in965 telligat qui quondam deceptus ydolatrie erroribus tenebatur frustra se

coluisse

simulacra

et diuinorum

audisse

mendacia,

et

adquieuisse somniis quibus Scriptura precipit non credendum, et

958/959 Zach. ro, 1 iuxta LXX

943/948

067, ADYS IE, 36 vam

HIER., In Zach. 11.ix.17 (p. 836-837, 473-478)

949/969

HIER., In

Zach, l.x.1/2 (p. 838, 13-35)

943 eius] est CSV

promittuntur CS V

951 maius

964/965

in] manus

ut CSV

953 promittitur]

israel intelligat] intelligat israel $ V

ZACHARIAS

II

309

ob hanc causam ducti sunt quasi grex in captiuitatem et afflicti absque pastore Deo, quia noticiam non habebant. 970

SVPER PASTORES IRATVS EST FVROR MEVS, etc. In hoc loco duplex

Iudeorum expositio est. Alii enim arbitrantur in aduentu christi uniuersa complenda, alii sub Machabeis iam esse completa. Est autem eorum que Dominus pollicetur ista explanatio: Super paslores et principes et sacerdotes iratus est et super hircos et popu975

lum uisitabit iuxta illud quod scriptum est: Grex perditus factus est populus meus, pastores eiecerunt eos, ut uicio magistrorum discipuli punirentur, non in iusticia iudicis qui peccata patrum reddit

in filios, set quia illis peccantibus populus applausit simul. Et tunc quem uisitauit Dominus hircos suos uel agnos pinguissimos et fe980

cit iuxta Lxx ariditate siccari; postea uero uisitauit Dominus om-

nipotens gregem suum domum Luda. Suscitauit enim Iudam Machabeum et ceteros ex eo contra duces Antiochi et posuit illos quasi equum glorie sue in prelio, hoc est qui de illius stirpe generati sunt. Multo enim tempore Macedones oppresserunt. Quod985 que sequitur: Ex ipso angulus, ex ipso paxillus, ex ipso arcus prelii, ex ipso egredietur omnis exactor simul, sic metaforicos

intelligunt, ut angulum interpretantur regiam potestatem, quod

999

995

parietes ipsa continent. Ex ipso, inquit, paxillus, id est sacerdotium. Lege Ysaiam in quo Heliachim in Templo Dei quasi paxillus figitur. Ex ipso arcus prelii, fortis ad bellandum. Ex ipso etiam omnis exactor simul, quod in Hebreo scriptum est ‘noges,’ et Aquila interpretatus est 'eisprasson,' ut non solum fortes et boni, set alii ex eis fuerint indigni genere suo. Iudas enim Machabeus et omnes qui de illo fuerunt principes in populo, et angulus erant quia regia potestate populum continebant. Et paxil/us, ipsi enim erant sacerdotes, et arcus prelii quia uiri extitere fortissimi ut non solum aciem exercitumque disponerent, set primi ad prelium prosilirent. Possumus hoc quod sequitur: Ex ipso egredietur omnis

975/976

970/1003

ler. 50, 6

980 Zach. to, 3 iuxta LXX

989/990

Is. 22, 23

HiER., 1m Zach. I1.x.3/5 (p. 839-840, 67-104)

iam] om. CSV 972 uniuersa complenda] complenda omnia CSV 986 exactor 980 ariditate] ariditatem OT 979 quem] quidem SV 987 interpretantur] interpretentur C5 V simul sic] actor simul sicut CS V noges] neges SV est] om. O T*° 991 hebreo] hebraico CS V^*

310

ZACHARIAS

II

exactor simul, pro quo Lxx transtulerunt: Ex ipso egredietur omnis 1000

qui educet simul, et hoc dicere: Nulla erit dignitas in exercitu que non illius arbitrio disponatur, et erunt uiri fortissimi conculcantes

Macedones quasi /utum uiarum

in prelio. Erunt enim fortissimi

atque bellabunt quia Dominus cum eis est. ET CONFVNDENTVR

IO, 577 IOOS

ASCENSORES EQVORVM,

etc. Et hec iuxta supe-

riorem sensum dupliciter edisserunt ut aut sub Machabeis transacta iam dicant, aut sub Christo in ultimo tempore transigenda commemorent.

Et est sensus:

Cum

positus fuerit Iudas quasi

equus decorus in prelio et conculcauerit quasi lutum aduersarios IOIO

et Domino secum bellante superauerit, tunc omnis equitatus Grecie corruet, et domus Iuda et domus Israel — eam enim uocant

domum Ioseph, id est decem tribuum - pariter saluabuntur. Ef conuertam eos de captiuitate in qua fuerant et erunt sicut eo tempore quando non proieceram eos. Ego enim sum Dominus Deus eorum qui illos deprecantes exaudiam. Et Ephraim qui nunc capIOIS

IO20

tiui retinentur postea laxabuntur, et in tantum uenient gaudii ut eos uino madidos arbitreris. Filii quoque eorum cernent patrum triumphos et in Domino letabuntur, quo prebente uictoriam sunt

secuti. Queramus historiam quando Iudas et Israel aduersum Grecos pariter dimicauerint, uel quo tempore Ephraim de captiuitate Assiria sit reuersus? Quando iuxta Ezechiel due uirge, id est Iudas et Ephraim, sibi iuncte sunt, et in unum baculum copulate? SIBILABO EIS ET CONGREGABO ILLOS, etc. Signum congregationis sue uel sub Macedonibus uel in consummatione mundi, ut prius

IO, 8-10

diximus, meum, 1025

inquit, habebunt

sibilum ut e sibilo meo

illos

congregem et doceam me esse pastorem. Ego enim redemi eos et liberaui de captiuitate extento brachio, et ego eos multiplicabo qui

999/1000

Zach. 4, 10 iuxta LXX

1020/1021

EZ. 37, 19

1004/1021 HIER., In Zach. II.x.6/7 (p. 841, 137-156) Zach. I.x.8/10 (p. 843, 205-217)

S

1000

educet]

1009

equitatus] equitatis CSV

educit

CSV

1006 transigenda]

1022/1033

HIER., /n

transeunda

CSV

1012. eos de] eos in eo de V, eos in tote

erunt] erit CSV 1013 proieceram] profacta V, proiectam CS 1014. deprecantes exaudiam] exaudiam deprecantes CSV, exaudiam om. Of 1015 gaudii] gladii OT 1016 uino] om. CSV 1018 secuti] consecuti CSV 1018/1019 aduersum grecos pariter] pariter aduersum grecos SV 1022 illos] eos SV 1023 ut] non SV — ro24 illos] alios OT

ZACHARIAS

1030

j 11-12 1035

II

311

ante multiplicaueram ut dispersio in populos non uideatur esse diuisio set sementis operatio, et liberorum ac nepotum segete multiplicata uiuant cum filiis suis, et reuertantur non solum de terra Egypti, set et de Assiriis et ex utraque orbis parte redeant ad Iudeam et ad terram Galaad et Libani, quam prius decem tribus possideant, que appellantur domus Ioseph et Ephraim. Et tantus erit numerus reductorum ut multitudinem terra non capiat. ET TRANSIBIT IN MARIS FRETVM, etc. Narrant Hebrei captiuum populum Iudeorum non solum in Medos et Persas, set in Bosforum quoque et septemtrionalem plagam ab Assiriis atque Chaldeis

esse translatum et postea eos ex parte reuocatos, Dei ad eos se conuertente clementia; et hoc esse quod nunc dicitur: Transibunt in mari angusto, Propontidis angustias, que Calcedonem et quon-

dam Bisantium breui freto diuidunt. Et percutiet, inquit, Dominus uadens ante populum suum maris fluctus et confundentur omnia profunda fluuiorum, ut olim factum est Iordane siccato et Mare Rubrum transgressus est populus in deserto. Cumque fuerit de captiuitatis profundo et malorum amaritudine liberatus, humi1045 liabitur Assur, et Egypti imperium recedet ab eis, et confortabun-

1040

tur in Domino et in nomine illius ambulabunt in terra Israel, dicit Dominus.

(Explicit liber secundus.)

1042/1043

Ios. 3, 15; EX. 14, 21

1034/1047

HIER., In Zach. l.x.n/12 (p. 845-846, 302-315)

1027 ante] autem $V — 1030 set et] set C, set etiam SV —— 1030/1031 ad CSV similitudinem 1033 multitudinem] CSV et uideant iudeam] 1045/1046 confortabuntur] confortabunt 5 V 1040 inquit] om. CSV O T, om. CSV ium in 1048 explicit liber secundus] scripsimus, spat

(INCIPIT LIBER TERCIVS)

1050

APERI, LIBANE, PORTAS TVAS, etc. Perspicue Libanus ad quem prophetalis sermo conuertitur, dicens: Aperi, Libane, portas tuas, Templum intelligitur Iudeorum, quod instauratum, immo edificatum, a Zorobabel, rursum a Vaspasiano et Tito canitur subuerten-

1055

dum. Et quia Libanum templum appellauerat metaforicos, et in reliquis seruat translationem ut per cedros et abietes et quercus Basan et saltum nemorosum, principes et sacerdotes et populum significet Iudeorum. Aperit autem Libanus portas suas ut Romanus intret exercitus, et comedat ignis cedros eius, ut uel incendio cuncta uastentur uel hostili impetu duces et principes consuman-

1060

tur. Vlulant abietes quia cecidit cedrus, mutuo sacerdotes et principes sua ploratione lugentes. Quodque prius dixit obscure, nunc ponit manifestius: Quoniam

magnifici vastati sunt. Cupio scire

que sint cedri Libani que combuste sunt, que abietes quibus ululatus indicitur, que pinus que corruit. MAGNIFICI, inquit, VASTATI 1065

1070

1075

SVNT. VLVLATE QVERCVS BASAN. Id est confusionis et ignominie. Quia saltus munitissimus, qui Hebraice dicitur 'besor et a Lxx translatus est ‘nemorosus,’ excisus est, quia Templum quod inexpugnabili creuerat firmitate, et a diuersis regibus et principibus ac postea ab Herode constructum est, Romano oppugnante deletum est. VOX VLVLATVS PASTORVM QVIA VASTATA EST MAGNIFICENTIA EORVM, etc. Quos uocauerat cedros, abietes, pinus et quercus Basan, et exponens que essent iste arbores intulerat, dicens: quoniam magnifici uastati sunt, nunc per aliam metaforam dicit esse pastores, id est principes atque doctores, et qui primi erant in populo, quod flere debeant et lugere, quia magnificentia eorum et pulcritudo et decus uastata sint atque consumpta, Templum scilicet in quo

1050/1070 HIER., In Zach. III.xi.1/2 (p. 848-849, 8-29) In Zach. IlI.xi.3 Cp. 850, 53-78)

1049 incipit

liber

tercius]

1064 pinus] primus SV

scripsimus, Lo72et-llom.

spatium (69

1072/1094

in X077

OT,

om.

Simul SUONI

HIER.,

CSV

ZACHARIAS

1080

1085

III

313

sibi gloriabantur. Et uox, inquit, rugitus leonum; quos supra excelsas arbores et rursum pastores, eosdem nunc leones appellat. Et quia leones dixerat, seruat translationem ut inferat: quoniam uastata est superbia Iordanis, siue 'fremitus, et sonitus aque decurrentis, que Hebraice dicitur 'gaon. Et quomodo Templi altitudinem iuxta situm terre Iude altitudini Libani comparauit — nichil enim Libano in terra promissionis excelsius est, nec nemorosius atque condensius -, sic Iordanis fluuio qui maximus est in Iudea

iuxta quem morantur leones fremitum iunxit leonum propter ardorem sitis, uel ob deserti uiciniam et latitudinem uaste solitudi-

1090

nis, et arundineta et carecta. Vnde et per prophetam dicitur: Ascendit leo de Iordane, uolens ostendere Nabugodonosor de sedibus suis quasi leonem de cubili exisse contra Ierusalem. Aliter: Vox rugitus leonum, quoniam uastata est superbia Iordanis. Vox, inquit, optimatum, quia Templum destructum est unde spe-

rabant semper auxilium, et quod iustos et bellatores ac potentes quondam nutriebat leones. 1095

IIOO

HEc DiCcIT DOMINVS DEVS: PASCE PECORA OCCISIONIS, etc. O propheta Zacharia, ad te sermo iste confertur: Pasce gregem occisio-

nis, id est, nunc interim nutriatur et crescat qui postea ab hostibus occidendus est. Quas oues et pecora principes Romanorum interficiebant et non miserebantur, siue immolabant et non sentiebant dolorem, id est, nichil mali pro tanta crudelitate paciebantur. Et uendebant ea que non propter clementiam set propter precium reseruabant. Legamus ueteres historias et traditiones plangentium Iudeorum, quod in tabernaculo Abrahe ubi nunc per annos sin-

1105

gulos mercatus celeberrimus exercetur, post ultimam subuersionem quam sustinuerunt ab Adriano multa hominum milia uenundata sunt, et que uendi non potuerint, translata Egyptum et tam naufragio et fame quam gentium cede truncata. Isti ergo uictores

1080/1081

Zach. 11, 3 iuxta LXX

1088/1089

ler. 4,7

1095/1115. HIER., In Zach. VI xi.4/5 Cp. 851, 106-129)

qui CSV — 1085 situm] sicut C, 1080 quoniam] quem SV —— ro82 que] ro84 excelsius] altius add. CSV —— 1o85 iudea] iuda 7, iudam SV

sintSV

1087 uiciniam] uicinam

110; hominum C, poterint O

CS V

1092

milia] milia hominum tam] tamen SV

optimatum] optimant V, optinentS$

CSV

1106 potuerint] potuerunt

1107 gentium cede] cede gentium

CSV

314

IIIO

III$

II, 6

1120

ZACHARIAS

III

et Domini, qui occidebant et non dolebant et uendebant pecora atque dicebant: Benedictus Dominus, diuites facti sumus, hanc habebant sententiam. Propter peccata sua offendere Iudei, ideo eos expulimus et ex precio eorum diuites facti sumus. Nec mirum, inquit, si hostes iure uictorum occidebant pecora et non dolebant, uendebant et in suo scelere gloriabantur, cum ipsi pastores eorum atque doctores non pepercerint eis et culpa eorum grex lupis traditus sit. ET EGO NON PARCAM VLTRA SVPER HABITANTES TERRAM, etc. Quia pastores eorum non parcebant eis et ipsi primi populum meum deuorauerunt, iccirco ego non parcam ultra super habitatores terre Iudee, dicit Dominus. De hac enim terra loquitur de qua ei sermo erat, et non de orbe terrarum, sicut Iudei male interpretantes a se uolunt in aliam partem Dei deprauare sententiam. Post euersionem quippe Templi, que propterea eis accidit quia per

quadraginta duos annos postquam passus est Dominus accepto spacio 1125

penitentiam

agere

noluerunt,

dimittam,

inquit,

unum-

quemque contra proximum suum, et mutua se cede truncabunt, siue in ipsa obsidione Templi, quando Ierusalem Romanus cinget exercitus, tanta inter ipsos Iudeos erunt bella et discordie ut in tres partes populus diuidatur. Legamus Iosephum, et septem Iudaice captiuitatis libros, et hanc prophetiam esse completam historie

1130

ueritate cernemus. ET CONCIDENT, ait, TERRAM. Haut dubium quin totam terram et uniuersas urbes destruxerint Iudeorum,

Romani

et non eruam eos de manu eorum.

1135

ET ASSVMPSI MICHI DVAS VIRGAS, etc. Supra dixerat: Propter boc, o pauperes gregis, et facta apostropha subaudiebatur: attendite, quia Libani porte aperte sunt et quercus Basan, abietes cedrique succise, et intulerat comminans: Non parcam ultra super babita1136/1137

Zach. i1, 6

1116/1132 HIER., In Zach. III.xi.6/7 (p. 852, 142-159); cfr Ios., Bell. Iud. 1133/1188 HiER., In Zach. III.xi.8/9 (p. 853-855, 187-227 et 239-259)

114 pepercerint] CSW

121

pepercerunt

uolunt] om. SV

CV, 1122

peperceuerunt

$

accidit] occidit S V

1116 etc.] om. 1124 noluerunt]

uoluerunt CSV 128 populus diuidatur] diuidatur populus SV T 1129 prophetiam] prophetam O 7'^130 haut] hanc SV 1131 destruxerint iudeorum] iudeorum destruxerint $ V 1134 gregis] greges SV T 1135 abietes cedrique] abieces et cedri CSV parcam S V

1136 parcam

ultra] ultra

ZACHARIAS III

315

tores terre, dicit Dominus. Et hoc de uno Iudaico populo dicere uidebatur, quod interfectis prophetis etiam in Filium Dei misissent manus, et uoce temeraria clamassent: Sanguis eius super nos et 1140

super filios nostros. Nunc creator uniuersitatis et Dominus miste-

ria sui orbis exponit, et dicit duas habuisse se uirgas, quarum alteram decorem uocauerit alteram funiculum, et in duabus uirgis uinctum pauerit gregem; tres quoque pastores succiderit in mense uno, et contracta sit siue indignata, aut ut LXX transtulerunt: /n1145 grauata anima eius super eos. Haut dubium quin pastores signi-

ficet quos succidit in uno mense. Redditque causam quare pastoribus indignatus sit intantum ut eos in uno mense succiderit: Siquidem et anima eorum, inquit, uariauit in me. Et est sensus: Non me pleno animo dilexerunt nec pastores set mercenarii ue1150 rum amauere pastorem, quia pastor bonus ponit animam suam

pro ouibus suis. Quamobrem et ego indignatus sententiam protuli, et ad ipsos pastores quos in mea indignatione succideram, siue succisis pastoribus ad reliquum gregem locutus sum: Non pascam uos, set qui mortem elegit sua uoluntate moriatur et se IIS$

alterutrum deuorent mutuaque cede dilanient. Hec parafrasticos diximus ut future explanationis semitam sterneremus. Creator et pastor cuius oues cognoscunt uocem et secuntur eum duas sibi

1160

1165

assumpsit uirgas, siue duas scithalas, id est baculos, qui Hebraice dicuntur ‘machaloth,’ ut pastoris habitum demonstraret. Vnam uirgam uocauit decorem, id est, sub Noe omne hominum genus sua benedictione protexit quando instaurato mundo necdum peccata sorduerant, et iccirco uocatio gentium decor appellatur et pulcre: quia nichil iustius est quam uniuersitatis parentem uocare omnes equaliter quos equali conditione generauit. Et alteram uocauit funiculum. Quando enim diuidebat altissimus gentes et dissemina-

bat filios Adam, statuit terminos gentium iuxta numerum angelorum Dei, et facta est pars Domini populus eius Iacob funiculus

1144/1145 1139/1140 Matth. 27, 25 1151 Ioh. 10, 1 1157 Ioh. 10, 4

137

de] om.

CSV

11339 manus]

rent C, clamarent uel massent S

cui $, cur CV noscent

CSV

Zach.

manum

rr

8 iuxta

clamassent]

CSV

1142 uocauerit] uocant $ V

1150/

LXX

clama-

1146 quare]

irg4 elegit sua] sua elegit CSV — 1157 cognoscunt] cog1159 demonstraret]

demonstrarent

C,

demonstrent

SW

1164 quos] 1160/1161 sua benedictione] suam benedictionem CSV CS V est facta et domini pars domini] pars est facta 1167 et quas OT

316

ZACHARIAS III

hereditatis eius Israel. ET PAVI, inquit, GREGEM. Siue populum Israel, siue cum 1170

Israele omne

hominum

genus. ET SVCCIDI, inquit,

TRES PASTORES IN MENSE VNO. Nobis tres pastores qui in mense uno succisi sunt Moyses uidetur et Aaron et Maria. Quorum Maria in mense primo qui uocatur Nisan mortua in deserto Sin, et in eo-

dem loco propter aquam contradictionis eodemque mense Moyses et Aaron condempnati sunt ne terram promissionis intrarent. II7§

Atque ita factum est ut e tribus pastoribus alia presenti morte succideretur, alii sententia mortis future. ET CONTRACTA

EST, inquit,

ANIMA MEA SVPER EOS, uidelicet super tres pastores quos preposueram gregi meo, quia et illorum anima uariauit in me. Non enim

glorificauerunt me ad aquam contradictionis. Si autem ad popu1180

1185

lum referimus quod anima populi uariauit in Deum, sic exponendum est: Iccirco eis indignatus sum, quia et ipsi inter me et ydola

fluctuantes uariis modis pugnauerunt contra me. Quamobrem indignatus dixi ad Moysen: Non pascam uos; dimitte me ut disperdam eos. Quando autem dicit cui irascitur: ‘dimitte me,’ prouocat ad rogandum et ostendit se ab eo posse retineri. QVOD MORITVR, inquit, MORIATVR, ET QVOD SVCCIDITVR SVCCIDATVR. Omnium corpora

ruant in solitudine et uersi in seditionem instar bestiarum mutuis lacerentur morsibus nullusque terram repromissionis introeat. 1 GS IO-II

[190

ET TVLI VIRGAM MEAM QVE VOCABATVR DECOR, etc. Post uocationem Israelis et assumptionem uirge secunde, que uocabatur funiculus, tulit Dominus uirgam primam, totius orbis nationes que uocaban-

tur decore, et abscidit eas a cultu suo, quia uenerate sunt ydola et omnes declinauerunt et simul inutiles facti sunt. Manifestiusque exponens que esset hec uirga, intulit: ut irritum facerem fedus 1195 meum quod percussi cum omnibus populis. Statim enim ut Israel assumptus est, gentium turba proiecta est. Et ut nata est filia archisinagogi que postea in Euangelio cum duodecim esset anno-

1172/1174 cfr Num.

20,

1-13

1183/1184 Ex.

32, 10

1197/1198

Matth. 9, 20; Marc. 5, 25; Luc. 8, 43

1189/1203

HIER., In Zach. IILxi.10/11 (p. 855, 272-288)

171

uidetur] siue

ductionem SV israel SV

SV — rr79 autem] enim CSV

1188 repromissionis] promissionis

rage JAS, Gye)

1187 seditionem] se-

CS V

1190 israelis]

ZACHARIAS

III

317

rum egrotare et mortua esse narratur, emoroissa cepit sanguine fluere et perpetua infirmitate cruciari. ET IN IRRITVM, ait, DEDVCTVM 1200

1205

EST FEDVS MEVM, quod cum omnibus inieram nationibus. Et intellexerunt pauperes gregis, id est populus qui mea precepta custodit, quia uerbum Domini est, id est, uoluntas est Domini abicere gentes negantes et in Abraham Israel assumere confitentem. ET DIXI AD EOS: SI BONVM EST IN OCVLIS VESTRIS, AFFERRE MERCEDEM MEAM, etc. Cognoscentibus Israelitici generis pauperibus qui mea mandata custodiunt uerbum Domini esse quod locutus sum et uera que dixi, item dixi ad pauperes gregis, si uobis placet. Homines enim uos estis et semel libero arbitrio uos creaui, quibus et in heremo sum locutus: Sí audieritis me, bona terre comedetis. Pro

I21O

hac assumptione qua abieci uniuersum hominum genus et uos michi in peculiarem elegi gregem, et creator omnium uolui paruum habere funiculum, reddite michi mercedem meam, id est,

precepta mea seruate. Sin autem non uultis mercedem reddere nec placet oculis uestris meo censeri nomine, aperte renuite et fa1215 cite quod uultis. Qui tunc quidem responderunt Moysi: Omnia

quecumque dixit Dominus faciemus. Iudei istum locum maliciose interpretantes triginta argenteos triginta Legis mandata commemorant que facere iubentur in Lege, et rursum triginta sex alia que 1220

prohibentur in Lege et dici eis ut argentum mandatorum Domini plaste suo atque fictori reddant Deo. Quod quia facere noluerunt, esse proiectos.

15-17

1225

ET Dixit DOMINVS AD ME: ADHVC SVME TIBI VASA PASTORIS STVLTI, etc. Quando dicit: Adhuc sume tibi uasa pastoris stulti, illud significat quod supra assumpserit sibi uirgas duas, unam decorem et alteram funiculum. Et quia illam suo uicio peccatoque proiecit et

1209

Is. t, 19

1215/1216

1205/1221 HiER, Im Zach. 1216/1218 cfr Gen. Rabbah

Ex. 24, 3

llLxi. 98, 9

12/13 (p. 856-857, 314-326 et 356-361) 1223/1233 HIER., In Zach. II xi.15/17

(p. 859, 413-425) 1198 emoroissa]

emeroissa

V, emoruissa

T, om.

S, aiyoppoüca

Hier.

1202 est domini] domini est CSV —— 1205/1206 qui mea mandata] quia

uolui paruum 1211/1212 uolui paruum] CSV mea mandata 1214 renuite] remitte CSV nono VÀ 1219 cial] GL 1216 maliciose] malitiorum C^* SV — 1224 et] om. CSV

CSV CSV

318

ZACHARIAS

III

soluta germanitate inter Iudam et Israel nos inserti sumus in radi-

cem bone oliue et cecitas ex parte facta est domui Israel donec intraret plenitudo gentium, nunc prophete dicitur ut grauissimum pastoris stulti siue imperiti assumat uaticinium. Pastor stultus et

imperitus haut dubium quin Antichristus sit, qui in consummatione mundi dicitur esse uenturus, et qualis futurus sit indicatur. Vasa autem pastoris illius insignia et habitum debemus accipere [27

peram, baculum, fistulam, et sibilum. ONVS VERBI DOMINI SVPER ISRAEL. DIXIT DOMINVS EXTENDENS CELOS,

13

1235 etc. Alii Iudeorum putant iam hec ex parte completa a Zorobabel usque ad Gneium

1240

Pompeium,

qui primus Romanorum

Iudeam

cepit et Templum, quam historiam scripsit Iosephus, alii uero quando Ierusalem fuerit instaurata in fine mundi esse complenda, quod sibi cum elimmeno suo, quem supra stultum pastorem legimus, miserabilis gens Iudea promittit. Alii autem, id est nos qui Christi censemur nomine in ecclesia, usque ad finem mundi cotidie expleri et explenda commemoramus. Dominus qui celum extendit ut pellem et terram alta mole solidauit et spiritum bominis

finxit i eo, id est, animarum creator est omnium ut ex duabus 1245 substantiis anime et corporis unum animal compingeret. Spiritus enim pro anima frequenter accipitur, ut ibi: Pater in manus tuas

commendo spiritum meum. Et: Aufers spiritum eorum et deficient et in puluerem suum reuertentur. Iste igitur creator uniuersitatis et Dominus, se Jerusalem superliminare crapule omnibus populis in circuitu positurum esse testatur ut qui limen eius attigerit, inebrietur et corruat, siue ipsum superliminare in eum corruat a quo

contingitur. Set et Iudas obsessa Ierusalem capietur a gentibus et

1226/1228

46

Rom. i, 24-25 1247/1248 Ps. 103, 29

1242/1243

cfr Ps. 103, 2

1246/1247

1235/1275 HIER., In Zach. IILxii.1/3 (p. 861-862, 22-69)

Luc. 23,

1236/1237

IOs.,

Ant. Iud. 14, 29-79, 129

1226 germanitate] germanite S, germinante V inserti] in deserti SV 1235 sneclion On le zi exe(9 qp 1235/1236 a zorobabel — gneium pompeium] usque ad gneium pompeium a zorobabel C, ad gneium pom-

peium usque ad zorobabel SV 1239 elimmeno] alimineo CSV 1240 gens] genus $V 1246 pater] patet CSV — 1247 et'] ne add. SV aufers]

auferes

CSV

T

1249

superliminare]

1251 superliminare in eum] liminare ius CS V

super

luminare

SV

ZACHARIAS III

319

in illarum transiens societatem cogetur óbsidere metropolim suam. Non solum autem lerusalem ponet Dominus liminare cra1255 pule cunctis gentibus, set ponet illam et quasi lapidem honeris cunctis populis, quem qui leuare uoluerit conscisione lacerabitur. Congregabuntur enim aduersum lerusalem omnia regna terrarum. Moris est urbibus Palestine, et usque hodie per omnem Iudeam uetus consuetudo 1260

seruatur, ut in uiculis, opidis, castellis,

rotundi ponantur lapides grauissimi ponderis ad quos iuuenes exercere se soleant et eos pro uarietate uirium subleuare, alii usque ad genua, alii usque ad umbilicum, alii ad humeros et caput,

nonnulli super uerticem erectis iunctisque manibus nem uirium demonstrantes pondus extollant. In arce 1265 sium iuxta simulacrum Minerue uidi speram eneam ponderis, quam ego pro inbecillitate corporis mouere

1270

Cumque quererem quidnam sibi uellet, responsum est ab urbis eius cultoribus athletarum in illa massa fortitudinem comprobari, nec prius ad agonem quemquam descendere quam ex eleuatione ponderis sciatur quis cui debeat comparari. Sensus igitur iste est: Ponam Ierusalem cunctis gentibus quasi grauissimum lapidem subleuandum. Leuabunt quidem eam et pro uarietate uirium uastabunt, set necesse est ut dum leuatur, in ipso uisu et eleuatione ponderis

1275

1280

magnitudiAtheniengrauissimi uix potui.

grauissimus

lapis scissuram

aliquam

uel rasuram

in

leuantium corporibus derelinquat. IN DIE ILLA DICIT DOMINVS PERCVTIAM OMNEM EQVVM IN STVPOREM, etc. In illo tempore — hoc enim significat dies - quando obsessa fuerit lerusalem ita ut Iudas quoque eam obsidere cogatur, et carnaliter et spiritualiter percutiet Dominus omnes equos aduersariorum eorum in stuporem, ita ut omnes stupeant qui eos uiderint

esse percussos, et ascensores eorum malorum mente uertentur in amentiam, et super domum metropolim suam facere aliquid cogebantur, oculos suos ut eorum misereatur et eos dignos

1277/1286

magnitudine preIuda, qui contra aperiet Dominus suo faciat aspectu

HiER., In Zach. WI xii.4 (p. 863, 95-105)

1255 honeris] oneris T, omnes

CSV

1261 exercere se] se exercere

V,

e — 1264 extollant] extollerat CSV add. CSV 1262 alii]jusqu siexercereS 1268 athle1267 urbis] urbibus SV 1265 speram] spernam SV 1269 quemquam] quemque CSV tarum] athetarum SV, athenarum O quidem] quis $V — r273 est] 1272 leuabunt] lauabunt 7, laudabuntO 1280 eos uiderint] uiderint eos SV om. CSV

320

ZACHARIAS

III

oculorumque suorum illustret lumine. Omnes autem equos populorum eterna percutiet cecitate. ET DICENT DVCES IVDA IN CORDE SVO: CONFORTENTVR MICHI HABITATORES IERVSALEM, etc. Cum aperuerit Dominus oculos suos su1290

12, 6-7 1300

1305

per Iudam et percusserit omnes equos gentium cecitate, duces Iuda, de qua supradictum est: set Judas erit in obsidione contra Ierusalem, uota facient in cordibus suis, quia libere loqui non audebunt, ut uincat Ierusalem, et uictus Iudas cum hostibus uincat cum ciuibus suis. Pro eo quod nos diximus: ‘confortentur michi, et LXX transtulerunt 'inueniemus nobis, in Hebreo scriptum est 'emsali' quod Aquila transtulit 'conforta michi,' ut sit sensus: Optabunt chiliarchi et tribuni ac duces Iuda et uota uouebunt in abscondito mentis archano ut Deus confortet habitatores Ierusalem in Domino Deo suo, et uincant aduersarios suos. IN DIE ILLO PONAM DVCES IVDA SICVT CAMINVM IGNIS IN LIGNIS, etc. Quando duces Iuda dixerint in cordibus suis: 'Conforta michi, Domine,’ obsessos Ierusalem ut qui sua inbecillitate uicti sunt tuo superent auxilio, tunc ego Dominus omnipotens Deus eorum ponam principes Iuda sicut fornacem ignis in lignis et sicut facem in stipulis ut deuorent aduersarios quibus simulata amicicia iungebantur. Deuorent autem a dextris et a sinistris, et omnes populos

occidant in circuitu ut rursum Ierusalem habitetur in loco suo et nequaquam hostiles impetus timeat. Vrbes quoque et opida ac uillas et uiculos tribus Iuda qui direpti fuerant atque uastati instauret sicut fuerant antequam uastarentur, et nequaquam domus re1310

gia et incliti ac magnifici tribus Iuda et habitatores Ierusalem glorientur aduersum tribum Iuda quod suo regatur imperio, suo consilio gubernetur, set sciant quod Domini sit in utrisque uictola.

1290/1291

Zach. 12, 2

1294

Zach. 12, 5 iuxta LXX

1288/1298 HIER., In Zach. III.xii.s (p. 863-864, 124-137) In Zach. llI.xii.6/7 (p. 864-865, 159-173)

1287 dicent] dicunt C, ducuntSV

1300/1313

HIER.,

— 1289 gentium] scripsimus cum Hier,

iuda CSV OT 1292 uincat'] scripsimus cum Hier., uincant CSV OT cum Hier. cod. N uincat*] uincant $ V 1295 ut] non SV 1296 iuda] iudas SV 1300 dixerint] dixerunt SV 1302 dominus] deus CSV 1303 ignis] sicut caminum

fuerant] om. SV

ignis add. CSV

1308/1309

1312 utrisque] utriusque

$V

atque uastati instauret sicut

ZACHARIAS

1315

III

321

ET ERIT IN DIE ILLA QVERAM CONTERERE OMNES GENTES, etc. Hec Iudei ex parte iam facta et plenius in consummatione mundi futura commemorant. Nos autem post aduentum Christi cotidie impleri intelligimus et probamus. IN DIE ILLA MAGNVS ERIT PLANCTVS IN IERVSALEM, etc. ADADREMON,

1320

pro quo Lxx transtulerunt ‘roonos,’ urbs est iuxta Iezraelem que hoc olim uocabulo nuncupata est, et hodie uocatur Maximianopolis, in campo Mageddo in quo Iosias rex iustus a Pharaone cognomento Nechao uulneratus est, super quo lamentationes scripsit Ieremias que leguntur in ecclesia et eum scripsisse Para-

1325

lipomenon liber testatur. Vt igitur eo tempore post reges peccatores spes omnis populi erat in Iosia et illo occiso magnus planctus in urbe commotus est, sicut legimus in Hebraico: Spiritus oris nostri christus Dominus captus est in peccatis nostris cui diximus:

1330

In umbra tua uiuemus in gentibus. In Dauid regia tribus accipitur, id est Iuda. In Nathan prophetalis ordo describitur. Lewi refertur ad sacerdotes, ex quo ortum est sacerdotium. In Semei doctores

accipiuntur;

ex

hac

enim

tribu

magistrorum

agmina

pulularunt. Reliquas tribus tacuit, que non habent aliquod priuilegium dignitatis. In eo autem quod ait: omnes tribus et relique, tribus et tribus seorsum et uxores eorum seorsum, uniuersas abs1335

que nomine comprehendit.

1340

lorum de terra sublatis et pseudoprophetis atque immundo spiritu qui loquebatur in eis, si quis ultra temptare uoluerit et quispiam ex persona Domini prophetare, statim pater eius et mater obliuiscentur parentum ut Dei retineant seruitutem et proferent

ET ERIT, CVM PROPHETAVERIT QVISPIAM VLTRA, etc. Nominibus ydo-

contra filium mortis iudicium, et tam pie erunt omnium in Deum mentes ut non expectetur publicum iudicium, set pereant qui tales sunt sententia propinquorum.

1321/1324 II Par. 35, 22-25

1326/1328 Thren. 4, 20

1314/1317 HiER., In Zach. III xii.9/10 (p. 867, 270-273)

1314/1316 cfr Tal-

1318/1335 HIER., /n Zach. mud Bavli, Avodah Zarah 4a; Estb. Rabbah 1, 6 1336/1343 HIER., In Zach. IL xiii III. xii.11/14 (p. 869-870, 333-344 et 366-374) (p. 872, 62-69)

1315/1316 futura. commemorant] 13231 maximianopolis] maximanapolis uxores eorum seorsum] bis CSV

1320/ futura SV commemorant $V — 1324 liber] om. CSV — 1334 et OT 1338 uoluerit] uolueris

322

ZACHARIAS

III

ET ERIT: IN DIE ILLA CONFVNDENTVR PROPHETE, etc. Qui prophetare

13, 4-6 1345

temptauerit et parentum iudicio fuerit condempnatus et uaticinii

illius falsitatem rerum contrarius exitus approbarit, confundentur ex uisione sua, nec ultra operietur cilicio ut mentiatur. Hic enim

erat habitus prophetarum ut quando populum ad penitentiam prouocabant, induerentur cilicio. Vnde Ysaie precipitur ut auferat saccum de lumbis suis et nudus incedat. Nequaquam enim tempus esse penitentie set imminentis captiuitatis. Ergo et ipse

pseudopropheta nequaquam

habitum accipiet prophetalem, ne

sub alieno uestitu et operimento simplices quosque decipiat, set magis terram findat uomere et agriculture deditum hominem se 1355

1360

probabit, Deique subiacere sententie qui locutus est ad Adam: Maledicta terra in opere tuo. In laboribus comedes ex ea cunctis diebus uite tue. Spinas et tribulos germinabit tibi et comedes berbas terre et in sudore uultus tui uesceris pane. Cumque ostenderit se ad hoc natum ut in sudore faciei sue comedat panem suum, interrogabit eum alter et dicet: Quid sibi uolunt iste plage et hec uulnera que in medio manuum tuarum sunt? Et est sensus: Quare

1365

adheres patibulo? Cur manus tue transfixe sunt clauis? Quid commisisti ut huic pene et cruciatui subiaceres? Et ille respondebit et dicet: Hec uulnera et has accepi plagas parentum meorum iudicio condempnatus et eorum qui me non oderant set amabant. Et in tantum fugato mendacio ueritas obtinebit ut etiam ipse qui suo punitus est uicio recte perpessum se esse fateatur. Hebrei hoc quod scriptum est: Non operientur pallio saccino ut mentiantur,

1370

sic edisserunt: et non replebuntur spiritu demoniaco, quos pilosos in Ysaia legimus, ne per hanc occasionem ementiti habitus Dei in se eloquia mentiantur, siue Deum negent. 'Chaesu' enim et mentiantur et negent interpretari potest.

1349/1350

cfr Is. 20, 2

1356/1358

Gen. 3, 17-18

1369/1370

cfr Is. 13, 21

1344/1372. HIER., In Zach, III.xiii.4/6 (p. 873-874, 96-127)

1345 temptauerit] temptauit SV bauit V 1348 quando] quoniam

1346 approbarit] approbant S, approCSV 1356 cunctis] omnibus CSV

1359 comedat] conmedit CSV — 1366 fugato mendacio] mendatio fugato CSV 1367 punitus] penitus CSV T^* 1369/1370 pilosos] pilosi SV 1370 ne] scripsimus cum Hier, utCSV OT 1371 et] om. CSV

ZACHARIAS

III

323

FRAMEA SVSCITARE SVPER PASTOREM MEVM, etc. Iudei hec ad chris1375

1380

tum referunt et in ultimo tempore futura contendunt. Set hoc inter nos et illos est quod nos expleta iam dicimus, illi explenda commemorant. ECCE DIES VENIVNT ET DIVIDENTVR SPOLIA TVA IN MEDIO TVI, etc. Iudei hec sub Gog et Magog dicunt esse complenda, alii temporibus Macedonum et Egyptiorum diuersarumque gentium ex parte transacta. Nos temporis ueritatem Domini scientie relinquentes que scripta sunt explicemus. EGREDIETVR DOMINVS ET PRELIABITVR CONTRA GENTES ILLAS, etc. Egredi Dominum et pugnare contra gentes et stare pedes eius super Montem Oliuarum, et cetera que in Scripturis dicta et carnali-

1385 ter continentur, digne Deo debemus accipere. Ceterum Iudei oc-

cidentem sequentes litteram conantur ostendere stantem Dominum super Montem Oliueti et ipsum montem in duas partes esse diuisum ut contra orientem unius partis habeat scissura princi1390

pium, et altera pars finem tendat ad occidentem, et in medio ualle precipiti alia pars ad aquilonem, ad austrum alia diuidatur. ET SEPARABITVR MEDIVM MONTIS AD AQVILONEM, etc. Dicamus

pa-

rafrasticos ut possint patere que scripta sunt. Cum Mons Oliueti grandi uoragine preruptus fuerit, ita ut una pars uoraginis ad 1395

orientem, altera ad occidentem respiciat, repente et in ipsa uoragine excelso ex utraque parte prerupto alia uorago rumpetur ad aquilonem, alia ad austrum, et preruptum quadrangulum feet, ut quadrifaria in quattuor plagas orientis et occidentis, aquilonis et austri uorago tendatur. ET FVGIETIS, inquit, AD VALLEM, que est inter Templum et Syon. Hi enim Montes Templi et Syon montes Dei

1400

appellantur, quia uallis illa Montis Oliueti, que preruptis hinc at-

1385/1386 cfr II Cor. 3, 6

1378/1381 HIER., 1373/1376 HiER., In Zach. VII.xiii.7/9 (p. 876, 217-220) 1378 cfr Rutb Rabbab s, 6; Cant. Rabbab In Zach. VII xiv.1/2 Cp. 878, 52-55) 1383/1390 HiER., In Zach. Ill.xiv.3/4 (p. 878-880, 67-70 et 127-132) 6, 10 1391/1402.

HiER., In Zach. VI.xiv.s Cp. 880-881, 151-163)

1374 tempore] hec add. CSV nient

7; ueniant

5

— 1377 ecce]etecce CSV — ueniunt] ue-

1381 explicemus]

explicemur

CSV

1389 tendat] tendit SV 1385 iudei] om. CSV Quse fugiens CS V 1399 et'] om. CSV

1384 et^] om.

1398 fugietis]

324

ZACHARIAS

III

que inde montibus cingitur, usque ad Montem Templi qui sanctus est suam trahet uoraginem. ET ERIT: IN DIE ILLA EXIBVNT AQVE VIVE DE IERVSALEM, etc. In illo

14, 8

tempore — hoc enim significat dies que soli nota est Domino in 1405 qua non sibi succedent lux et tenebre, set erit lumen perpetuum iuxta illud quod in Apocalipsi legimus: Et cíuitas non babebit necessariam lucem solis, quoniam Dominus Deus omnipotens lumen eius erit — egredientur aque uiuentes de Ierusalem, de qui1410

1415

bus supra ponentes Ezechielis testimonium —disputauimus. Quarum media pars ibit ad Mare Orientale, quod uulgo Mare Mortuum appellatur, ex eo quod nichil in aquis eius possit uiuere, et media pars ad mare nouissimum quod ducit ad Egyptum et facit littora Palestine. In estate, inquit, et hieme ita erit ut aque iste que exibunt de Ierusalem nec gelu hiemis confringantur, nec estatis nimio feruore siccentur.

IN DIE ILLA ERIT DOMINVS VNVS, etc. Hanc litteram Iudei sic expo-

14, 9-11

nunt: In die illa, inquiunt, quando christus in Ierusalem aurea at-

que gemmata sederit regnaturus, non erunt ydola nec diuinitatis diuersa cultura, set erit Dominus 1420

1425

unus, et reuertetur omnis terra

usque in solitudinem, id est in antiquum statum. Ponitque locorum uocabula a quo loco usque ad quem edificanda sit Ierusalem: de colle Remmon, hoc enim Gabaa sonat, ubi arbor maligranati est usque ad australem plagam Ierusalem. Quodque sequitur: Rama autem in loco suo permanebit, melius interpretatus est Aquila et ceteri qui posuerunt ‘exaltabitur.’ ‘Rama’ quippe ‘exaltatio' dicitur iuxta illud prophetale et Euangelicum: Vox in Rama audita est, id est: in excelsis sonuit. Exaltabitur itaque Ierusalem et edificabitur in loco pristino a porta Beniamin usque ad portam que dicitur angelorum, et a turre Ananeel — non ut Greci et Latini

1430

male legunt ‘Anamael’ — usque ad torcularia regis, quod Hebraice

1406/1408

Apoc. 21, 23

1409

Ez. 47, 1-12

1426/1427

Matth. 2, 18

1403/1415 HIER., In Zach. IILxiv.8/9 (p. 883-884, 256-269) 1409 cfr HIER., In Zach. WIxiiir (p. 871, 5-11) 1416/1434 HIER., In Zach. WLxiv.ro/1u (p. 885-886, 338-357)

1404 domino] succedunt

CSV

7

deo CSV 1408 uiuentes]

1416 dominus] deus

1405 succedent] uiue CSV

SV

succident

1409

1421 quo] quio

C, succederit $,

testimonium]

SV

testimonio

ZACHARIAS

III

325

scriptum est ‘ammalech.’ ET HABITABVNT, inquit, IN EA, id est in Ie-

rusalem. ET ANATHEMA AMPLIVS NON ERIT. Nullus uidelicet motus

1435

1440

hostilis impetus, nulla formido, set sedebit uel habitabitur lerusalem eterna pace requiescens. ET HEC ERIT PLAGA QVA PERCVTIET DOMINVS OMNES GENTES, etc. Que passure sint gentes que contra urbem Domini dimicabunt presens Scriptura testatur. Stabunt, inquit, super pedes suos, et caro eorum tabescet et defluet, et oculi eorum computrescent, et de

suis foraminibus excident. Lingua magniloqua que Dei populum blasphemabat soluetur in saniem, et intra uallum dentium computrescet. Hec passos non esse Romanos qui Ierusalem subuerterunt cunctis perspicuum est, nisi forte Iudei illas nationes asserunt perpessuras que contra auream et gemmatam dimicature sunt Ie-

rusalem. 1445

IN DIE ILLO ERIT TVMVLTVS

DOMINI

MAGNVS

IN EIS, etc. Cum

hec

fuerint expleta miracula ut caro hostium defluat, tabescant oculi, lingua in ore blasphemantium computrescat, tunc erit magnus tumultus, siue ‘stupor,’ in eis; hoc enim significat 'extasis' quam Lxx transtulerunt. ET APPREHENDET VNVSQVISQVE MANVM PROXIMI SVI, ET 1450

CONFERETVR MANVS CVM ALTERIVS MANV. Pre formidine et malorum pondere que superuenient. Iudas quoque pugnabit contra metropolim, de quo et supradiximus, et a Domino concessa uictoria congregabuntur diuitie omnium gentium que militauerunt contra

1455

Ierusalem, aurum et argentum et uestium multitudo que in rebus preciosissima sunt. Hec sibi Iudea infelix promittit aurum accipere sperans, que triginta argenteis Dominum appreciauit. ET SIC ERIT RVINA EQVI, MVLI, ET CAMELI, etc. Et hec Iudei sub helimeno suo carnaliter explenda contendunt. Grandis reuera Do-

1448/1449

Zach. 14, 13 iuxta LXX

1445/1456 HIER., Jr 1436/1444 HiIER., In Zach, III.xiv.12 Cp. 889, 464-473) 1452 cfr ANDR. S. VicT., Super Zach. Zach. MI.xiv.13/14 (p. 890-891, 516-528) 12, 5 (supra, p. 320, 1288-1298) ex HIER., In Zach. VMI.xii.s (p. 863-864, 124-137)

1457/1462

HiER., In Zach. VII.xiv.1s (p. 891-892, 559-564)

1431 inquit in ea] in ea inquit CSV 1435 qua] V, metus Hier. mortuus

1432 motus] mortus C, mortuis 3, 1443 sunt] sint CSV que SV

1447/ 1447 in ore] more CSV 1445 tumultus] tumulus COS V 1448 LXXx] spatium in O, om. T — 1457 et 1448 tumultus] tumulus CSV hec] hec CSV

326

ZACHARIAS

III

mini fortitudo ut corruant in castris hostium equi et muli et cameli 1460

et asini, et omnia iumenta eorum sicut et homines corruunt. Magnus triumphus! gloriosa uictoria! bruta animalia Deo pugnante superari.

ET OMNES QVI RELIQVI FVERINT DE VNIVERSIS GENTIBVS QVE VENERINT

I4, 16 1465

CONTRA IERVSALEM, ASCENDENT, etc. Hec quoque Iudei cassa spe in mille annorum regnum futura promittunt, cuius sollempnitatis

istud est exordium. Egressus populus Israel de Egypto per uastam et terribilem ac latam solitudinem, in qua non erat domus, uilla,

1470

opidum, nunc ad bus cum per diem

specus, faciebat sibi tabernacula atque tentoria, que similitudinem paruule auis papiliones uocantur, in quiconiugibus morarentur ac liberis, et cibum caperent, et solis ardorem et per noctem humorem ac frigus et roris

iniuriam deuitarent. Iussumque est ut in mense septimo, decima

1475

quinta die mensis fieret sollempnitas tabernaculorum. Et cum te interrogauerit, inquit, filius tuus cras dicens: quid sibi uolunt bec tabernacula? respondebis ei: Multo tempore peregrinati sumus in Egypto de qua eduxit nos Dominus in solitudinem. Et iccirco tabernacula suscitamus ut beneficiorum Dei omni tempore recorde-

1480

mur, cum ceperimus babitare in urbibus. Precepit quoque ut facerent tabernacula de ligno pulcherrimo quod Iudei citrum uocant, et de palmarum ramis ac frondibus ligni densissimi, et salicis et populi. QVOD SI ET FAMILIA EYGPTI NON ASCENDERIT, etc. Qui Egyptius et gentium ceterarum, quamdiu Egyptius et ethnicus permanet, non

14, 18-19

1485

ascendet Ierusalem, et qui ascendere non potest nec gradum ad excelsa surrigere, ideo non erit super eum imber Dominice benedictionis. Et hoc peccatum erit maximum Egyptio, Assirio, Chaldeo, Syro, Moabite, et Ammonite: si noluerint egredi de terris suis

1473/1478

Deut. 6, 20; cfr Ex. 13, 14-15; Leu. 23, 43

1464/1481 HIER., In Zach. III.xiv.16 (p. 893-894, 629-647) 1464/1466 cfr Talmud Bavli, Megillah 31a 1482/1490 HIER., In Zach. IIL.xiv.18/19 (p. 896,

729-738) 1463 uenerint] uenerunt CS V 1467 et] ac CSV 1468 opidum spespecus opidum CSV Wiehe Gell Ze GS 1471236] er ORTA 1475 respondebis]respondebit SV — 1481 et]ac CSV — 1482 egyptius] est add. CSV 1486 assirio] et add. CSV 1487 ammonite si noluerint]

cus]

amanite si uoluerunt $ V, ammanite

si uoluerit C

ZACHARIAS III

327

et ascendere Ierusalem ut per tabernacula trahseant in Ierusalem, et inueniant eternam domum, aliarumque gentium homines esse 1490

desistant, et efficiantur Israelite in quibus dolus non est.

IN DIE ILLO ERIT QVOD SVPER FRENVM EQVI EST SANCTVM DOMINO, etc. Sensus est secundum Hebreos: Tempore sollempnitatis perpetue et regni Ierusalem, pacatis omnibus et tranquillis, nequaquam opus erit equitatus quod genus bellantium fortissimum est, 1495

Set omnem ornatum et decorem falerarum ad cultum Domini con-

ferent. ET VENIENT OMNES IMMOLANTES ET SVMENT EX EIS, etc. Quidam il-

lud quod in Daniele scriptum est, licet in Hebraico non habeatur: semen Chanaan et non Iuda, et quod ab Osee propheta de 100 Ephraim dicitur: particeps ydolorum Ephraim, posuit sibi scandala, prouocauit Chananeos, fornicantes edificati sunt, huic loco coaptant, et omnem fornicationem Chananeum et alienigenam appellari uolunt, quem de domo Dei asserunt auferendum.

1490

1492/1496 1503

1499

cfr Ioh. 1, 47

HiER,

In

Zach.

Dan. 13, 56

I.xiv.

20/21

1500/1501

(p.

897,

Os. 4, 17-18

767-771)

1497/

HiER., In Zach. III.xiv.20/21 (p. 900, 845-850)

1495 omnem] 1492 etc.]) om. CSV 1491 super] om. SV, sum C 1498 habeatur] haberetur $V, 1497 sument] sumet CSV omne CSV 1503 asserunt auferendum] auferendum asserunt CS V habetur C

ANDREAS SVPER MALACHIAM

Malachi Hebrei Ezram estimant sacerdotem, quia omnia que in libro illius continentur etiam hic propheta commemorat dicens: Labia sacerdotis custodiunt scientiam, et Legem requirent ex ore eius, quia angelus Domini exercituum est. Tempus quoque titu-

IO

lusque conueniunt, quod et in Psalmis diximus qui titulos non habent eorum esse credendos quorum priores Psalmi nominibus prenotati sunt. Ergo et Malachi, id est Ezras, post Aggeum et Zachariam qui sub Dario prophetauerunt fuisse credendus est, et propterea titulum non habere, quia liber pro titulo sit; in quo discimus quod in regno Artaxersis regis Persarum Ezras filius Saraie,

et ceterorum usque ad eum locum ubi dicitur: Phinees filius Eleazari filius Aaron sacerdotis ab initio, ascenderit de Babilone et dederit ei rex secundum manum Domini Dei sui omnem petitionem eius. ONVS VERBI DOMINI AD ISRAEL IN MANV MALACHI. Sciendum est quod abducto in captiuitatem Israel, id est x tribus, indifferenter

pristino nomine he due tribus Iudas et Beniamin appellantur Israel. Quod autem dicitur: in manu angeli eius, siue malachi, ma-

num pro operibus accipe. Vnde et in manu Aggei et in manu Ieremie et in manu Moysi factus est sermo Domini. t3

DILEXI VOS DICIT DOMINVS, etc. Israel, id est Iudas, ad quem so-

lebat fieri sermo Domini et uisio Domini, honus eius et pondus suppliciorum grauissimum

ao

portare compellitur ut grauiora pec-

4/5 Mal.2, 7 12/13 I Esdr. 7, 5-6 si 18 MIGIESOSI NIS OS

19 Mal. r, r iuxta LXX

1/15 HIER., In Mal. Prol. (CC SL, 76A, p. 901-902, 15-29)

Bavli, Megillah tsa

16/21 HiER., In Mal. i.1 (p. 903, 18-23)

2:070 TEKGfRS

1 cfr Talmud

22/58 HIER.,

In Mal. i.2/5, (p. 904-905, 67-106)

1 andreas super malachiam] deest in O T S 2 ezram estimant] estimant ezram CSV — 4 requirent] requirunt CÓV — 6 et] om. SV — 8 ergo] igiHeke GS CSV

10/11 discimus] dicimus CS V 17 Xl ex 24 grauissimum] grauissimorum $ V

SV

tribus] tribubus

MALACHIAS 25

329

cata deponat, et sentiat per tormenta quem non senserat per beneficia. Et ne pena in suos uideatur iniusta, subiecit Dominus: Di-

30

lexi uos. Quem enim dilexit Dominus corripit; castigat autem omnem filium quem recipit. Et dilexi dicendo, presens negat, dum preteritum confitetur. Illique respondent temeritate qua peccauerant, obliti beneficiorum eius: /n quo dilexisti nos? Ad que Dominus: Vt cetera, inquit, taceam, et quod nuper de Babilonia captiuitate

uenistis,

incunabula

uestra

tractabo.

Antequam

nasce-

remini, immo antequam Rebecca Esau et Iacob utero suo funderet, in Iacob uos dilexi, in Esau Ydumeos odio habui; quem lo35

cum Apostolus Paulus mistica disputatione euentilans scribit ad Romanos, duo pariter testimonia de Genesi Malachique coniun-

gens: Set et Rebecca de uno concubitu babens Ysaac patris nostri. Nam cum nondum nati essent aut aliquid egissent boni uel mali, ut secundum electionem propositum Dei maneat non ex operibus 40

45)

set ex uocante dictum est ei, quia maior seruiet minori, sicut scrip-

tum est: lacob dilexi, Esau autem odio babui. Hoc enim quod dicitur: Sicut scriptum est, et ad Geneseos librum et ad prophetam Malachi refertur. Et non solum ait: dilexi Jacob antequam nasceretur et odio habui Esau priusquam ex matris utero funderetur, set in posteros quoque eorum amorem meum et odium consecraui. Odium in Esau, cuius montes qui appellantur Seyr redegi in solitudinem et feci urbes esse desertas, et a serpentibus atque bestiis obtineri. Si autem dixerit Edom, id est Esau, destructi quidem sumus ad iram Dei, set rursum edificabimus ciuitates; hec Domino

50

predicente cognoscite quod illis edificantibus ego destruam, et iram meam eternam eorum uastitas approbabit. Odium igitur Esau rebus ostendi, amorem autem in uos, id est, in Iacob sequentibus

55

approbabo. Illis destructis et redactis in solitudinem, uidebunt oculi uestri et dicetis: Magnificetur Dominus super terminum Israel. Et ex comparatione malorum que frater uester patitur, Dei in

26/28 Hebr. 12, 6

33/34 Gen. 25, 24-25

37/41 Rom. 9, 10-13

26 dominus]dicens SV, dicitis C — 27 dilexit] diligit CSV — 3o dilexisti] dilexi SV — que] scripsimus cum Hier, quem CSVOT — 37 concubitu] 39 propositum] propositionem add. CSV nostri] mei SV cubitu SV 44 matris

utero]

utero

matris

CSV

45 quoque]

quorum

SV

48/

$2 ostendi] ostendum 51 igitur] aut C, autem SV 49 sumus] om. SV iacob]in add. CSV — 53 approbabo] probabo CSV — destructis et SV redactis] redactis et destructis 5 V

330

MALACHIAS

uos beneficia sentietis. Iudei falso sibi blandiuntur Edom Romanos sub Israel in consummatione mundi futuros, quo destructo Romano imperio, id est Ydumeo, regnum orbis ueniat ad Iudeos. 60

FILIVS HONORAT PATREM ET SERVVS DOMINVM SVVM, etc. Licet priusquam nasceremini in Iacob quasi filios amare uos ceperim, tamen

eligite quo me uocabulo nominetis; aut pater sum uester, aut dominus. Si pater, debitum honorem patris reddite, et dignam parentis offerte pietatem. Et si dominus, cur me contempnitis? Cur

ut dominum non timetis? Loquitur autem ad eos qui sub Zorobabel et Iesu filio Iosedech et Ezra sacerdote et Neemia de captiui65 tate Babilonia sunt reuersi, extructoque altari necdum Templum edificauerant, nec muros ciuitatis obstruxerant, et nichilominus in peccatis pristinis permanebant, Deum nec timore nec amore ueI, 6-7

79

nerantes. AD VOS, O SACERDOTES, QVI DESPICITIS NOMEN MEVM, etc. Ad vos, 0 sacerdotes, qui despicitis nomen

75

mevm,

iste sermo dirigitur, qui

reuersi de Babilone metu preterite seruitutis debueratis ad Deum plena mente conuerti. Et non solum hoc non facitis, set imitantes Caim superbis contra Deum uocibus respondentes, sciscitamini ab eo quem occulta non fallunt et dicitis: / quo despeximus nomen tuum? Vt dissimulationis impudentia uulnus conscientie protegatis, uultis ergo scire in quo despicitis nomen meum? OFFERTIS SVPER ALTARE MEVM PANEM POLLVTVM. Panes scilicet propositionis, quos iuxta traditiones Hebraicas ipsi serere, ipsi metere, ipsi mo-

80

lere, ipsi coquere debebatis. Et nunc sumitis quosque de medio, et uoce temeraria respondetis et dicitis: In quo polluimus eos siue te? Dum enim sacramenta uiolantur, uiolatur et ipse cuius sunt sacramenta. Hoc autem quod sequitur: /n eo quod dicitis: mensa Domini despecta est, possumus et ita interpretari quod reuersi de

64/69 I Esdr. 5, 1-13

74 Gen. 4, 9

56/58 cfr Targum Ps.-Jonatban, Num. 24: 18-20, et Pesikta Rabbati 13, 2 59/69 HiER., In Mal. i.6/7 (p. 906, 141-151) 70/88 HiER,, In Mal. i.7 (p. 908, 199-220)

60 uos ceperim] ceperim uos $V — 61 nominetis] nominatis 7, nominitis O 62 patris] patri CSV 64 dominum] deum O T^* 73 plena mente] mente plena CSV 81 polluimus] pollumus SV, polluitis OT 82 te] tenetur SV

MALACHIAS

85

331

Babilone necdum Templo edificato manentes in casulis et in ruinis urbis antique altare tantum extruxerant; non eiusdem glorie cuius pristinum fuerat, et putabant deesse religionis sanctimoniam

90

quia deerat edificationis ambitio. SI OFFERATIS CECVM AD IMMOLANDVM NONNE MALVM EST? etc. Reuersus populus de Babilone et sacerdotes ac Leuite, ianitores atque cantores et nathinnei seruique Salomonis, quorum Ezras scribit catalogum, illicitas Deo uictimas offerebant, cecas uidelicet et claudas et uaria debilitate confectas; hoc est quod dicit /anguidum, uno cuncta sermone comprehendens. Si istiusmodi, in-

95

IOO

105

IIO

quit, duci tuo offeres munera, nonne respueret? nonne sibi factam putaret iniuriam? Et hoc audetis offerre Deo quod dare hominibus non audetis? ET NVNC DEPRECAMINI VVLTVM DOMINI VT MISEREATVR VESTRI, etc. Quia obtulistis claudas et cecas et debiles uictimas — uos enim hec que dixi uniuersa fecistis —, agite penitentiam, si quo modo uestri misereatur Deus. Nullus enim in uobis est usque ad extremum ministerium. Non dico pontifex, non sacerdos, non Leuita, non cantor, set nec ianitor quidem et is qui supponit ignem altari ad cremanda holocausta, qui non accipiat a me mercedem laboris sui; hoc autem dicit, decimas significans omnium frugum que offeruntur a populo. Ex quo ostenditur acceptiorem esse Deo serui-

tutem que mercedem in presentiarum non postulat. NON EST MICHI VOLVNTAS IN VOBIS, DICIT DOMINVS EXERCITVVM, etc. Reuersus de Babilone populus altare tantum fortuitis et impolitis lapidibus iuxta Ezre librum extruxerat absque Templo, absque urbis edificiis, absque extructione murorum; et putabat omnino minorem esse cultum religionis, quia Templi ornatus deerat. Ad quod Dominus loquitur: Pollutum putatis altare, et holocaustum

91/92. I Esdr. 2, 1-70

no cfr I Esdr. 6, 4

99/107 HIER., In Mal. i.9/10 89/97 HiER., In Mal. i.8 (p. 909, 250-258) 109/135 HIER., In Mal. i.11/13 (p. 912, 355-384) (p. 910, 281-291) 91 nathin89 cecum] celum C V, ceceum S 87 cuius] et add. CS V nei] nathinei T; nathine S, nathinne V —.98 domini] dei CSV — misereatur uestri]

uestri

misereatur

103 nec] iam add. CSV S

nuo

ezre] hemre

102

CSV

ministerium]

106 populo] populis CSV

SV, heremie

C

misterium

CSV

108 est] enim

332

MALACHIAS

ac uictimas que supra imponuntur,

ignem quoque qui uictimas

deuorat esse pollutum, nec intelligitis omnipotentem Deum non aurum, non gemmas, non hostiarum multitudinem querere, set offerentium uoluntates. Qui autem arbitrantur non altare, set mensam debere intelligi in qua panes ponebantur, quomodo hoc interpretari possit quod sequitur: cum igne qui illud deuorat, omnino non uideo. Neque enim ignis deuorat panes propositionis,

quos semper nouos pro ueteribus commutabant, et ablati cedebant in usus sacerdotum. Aut certe ita intelligendum: Polluitis nomen meum in eo quod dicitis: Quid prodest, si offeramus optima? Qualiacumque fuerint que offeruntur igne sunt deuoranda; fructus autem altaris ignis est, cibusque ignis hostie uel holocausta. Nec sufficit prioris sermonis impietas, set etiam hoc dixistis: Ecce de labore, et exsufflastis illud, dicit Dominus exercituum. Cuius

130

orationis hic sensus est: Dixistis: De captiuitate reuersi sumus, hostibus prede fuimus, multum in longo itinere laborauimus, pauperes sumus, quicquid habere potuimus uie labore consumptum est; qualiacumque habemus offerimus. Et hec dicendo, exsufflastis uestra sacrificia et indigna fecistis; siue ut in Hebreo legi potest: Et exsufflastis me, hec dicendo: ‘Non sacrificio, set michi cui

sacrificastis fecistis iniuriam. Quamobrem nequaquam suscipiam illud de manu uestra, dicit Dominus omnipotens. MALEDICTVS DOLOSVS QVI HABET IN GREGE SVO MASCVLVM, etc. Quia

offertis cecum,

claudum,

et languidum,

et hoc ipsum

non

de

uestro set de rapinis et de spoliis fletibusque miserorum, et insuper dicitis: De labore et paupertate offerimus quicquid habemus, 140

propterea ego dico generaliter, ut uos arguat propria conscientia. Ecce obtenditis pauperem et captiuitatis iniuriam et tenuitatem rei

familiaris. Audite quod infero: Maledictus dolosus qui babet in grege suo masculum, et uotum faciens immolat debile Domino. Si non habes masculum, nichil tibi nocet maledictio; hec autem di-

145 cendo ostendit eos habere que optima sunt et offerre que mala

120/122

Leu. 24, 5-9

126/127 Mal. 1, 15

136/156 HIER., In Mal. i.14/ii.2 (p. 913-914, 23-46)

117/118 mensam] uim $ V cum

Hier,

nouis

CSV

OT

ug qui] quod

OT

1277260198077.

CASVÀ

141 pauperem] pauperiem CSV

121 nouos] scripsimus 1330 uie]

me

— tenuitatem] temeritatem $ V

SV

T

MALACHIAS

333

sunt. Ad uos igitur, o sacerdotes, hoc mandatum est: Fecistis quod impium est in contemptum mei. Set quia malo penitentiam quam mortem peccatoris, etiam nunc dico: Si me audire nolueritis nec

intelligere ut detis nomini meo gloriam, quod horribile est in gen150

tibus, ueram in uos mittam penuriam, ut nequaquam mentientes

set omnium rerum coacti egestate dicatis uos non habere optima que offeratis. Et maledicam, inquit, benedictionibus uestris, id est,

his que nunc meis benedictionibus possidetis. Siue quicquid a uobis benedicetur, 155

a me maledictum erit, et maledicam illis, sub-

auditur: benedictionibus uestris, quoniam noluistis intelligere que dicuntur. Hoc est enim quod dicit: Non posuistis super cor. ECCE EGO PROICIAM VOBIS BRACHIVM, etc. Ad sacerdotes loquitur: Proiciam, inquit, in facies uestras ea que sanctiora putatis in Lege,

et uobis a Deo pro uirtutum munere ex hostiis condonata. 'Bra160

chium, pro quo Lxx "humerum ' interpretati sunt, id est, armum

animalis dextrum; et dispergam, inquit, uentriculum, siue iuxta Hebreos 'stercus,' id est phares, metonomicos pro eo quod continet id quod continetur appellans. Et armum enim et pectuscu165

lum et linguam et uentriculum et ea que in Leuitico describuntur, accipiebant ex hostiis sacerdotes, que omnia pro peccatis eorum

170

tales sint qui offerunt, qualia et illa que offeruntur. Et assumet uos, inquit, secum, id est stercus sollempnitatum uestrarum, ut fetentes facies putrida commixtione stercoris fedentur et turpentur, et ex eo quod uos abicio intelligatis me ipsum esse qui quondam

se abicere, et in facies sacerdotum mittere contestatur, ut scilicet

elegi patrem uestrum Leui, et per Leui Aaron et uobis sacerdotii gloriam condonaui, ut esset pactum meum siue testamentum cum Leui, et eterno michi sacerdotio ministraret.

147/148 Cle Ze 164 Leu. 7, 9

185.325 B7:0393. 10:05 aC DIS 161 Mal. 165 cfr Num. 18, 23; Deut. 18, 1-2

2, 5 iuxta

LXX

157/173 HiER., In Mal. ii.3/4 (p. 915-916, 104-122) SV —— 149 hor148 peccatoris] malo add. 147 malo] magis SV, per C SV — 152 maledicam] OT — rgo penuriam] penitentiam ribile] honorabile SV — 157 ecce ego] ego ecce maledicta CSV — 154 maledicam] maledicta etc.Jetadd.SV . 162 hebreos] hebreum CSV — 163 id quod conSV tinetur] scripsimus cum Hier., om. CSV OT per bomoiotel.

lum] uendiculum $, uenticulum 169 fetentes] fecantes eterno CSV

$V

V

164 uentricu-

167 qualia et] et qualia CSV

168/

173 eterno michi sacerdotio] sacerdotio michi

334

MALACHIAS PACTVM MEVM FVIT CVM EO VITE ET PACIS, etc. Describitur ex per-

2, 5-8 175

sona Dei perfecti officium sacerdotis, qualis debeat esse, et qualem eum esse uoluerit qui esse precepit. Supra enim dixerat: Vi esset pactum

meum

cum Leut, dicit Dominus

exercituum,

et per

Leui patriarchen peruenit ad posteros: Aaron, Eleazarum, Phinees, et ceteros qui de eius stirpe generati sunt. Nunc in fine ait: 7rritum fecistis pactum cum Leui, dicit Dominus exercituum. Ex quo

185

omne perspicuum est quod dicitur per Leui, ad sacerdotes et pontificem specialiter pertinere. Legimus in Numeris de Phinees qui Zamri cum scorto Madianitide pugione percussit: Phinees filius Eleazar filiiAaron sacerdotis requiescere fecit furorem meum a filiis Israel, quoniam zelatus est zelum meum contra eos, et non perdidi filios Israel in zelo meo, sic dicens: Ecce ego dabo ei testamentum pacis, et erit ipsi et semini eius post eum testamentum sa-

cerdotii sempiterni, pro eo quod zelatus est pro Deo suo, et exorauit pro filiis Israel. VOS AVTEM RECESSISTIS DE VIA, etc. Ego uobis uolui facere que in

Pasts

priori capitulo continentur, et de quibus per Moysen in Deutronomio sum locutus: Date Leui doctrinam eius et ueritatem uiro iusto, et reliqua. Vos autem recessistis de uia recta, siue ‘declinastis; dicente me: Non declines neque ad dextram neque ad sini195

stram, et infirmos fecistis multos in Lege, siue 'scandalizastis' ut

200

Aquila Symmachusque uerterunt. Declinare ad dextram est abstinere a cibis quos Deus creauit ad utendum, condempnare nuptias, et in illud incurrere quod in alio loco scriptum est: Ne sis iustus nimis. Ad sinistram diuertere est cum quis luxurie se tradit et libidini, et scandalizat multos in Lege. Cui melius est ut mola asi-

176/177 Mal.2, 4 194 Mal. 2, 8 iuxta LXX 202 cfr Matth. 18, 6

185/189 Num. 25, 11-13 194/195 Deut. 5, 32

174/189 HiER., In Mal. ii.5/7 (p. 917, 174-190)

192/193 Deut. 33, 8 198/199 Eccle. 7, 17

190/209

193/ 200/

HiER., In Mal.

ii.8/9 (p. 919-920, 245-258 et 266-273)

175 perfecti officium] officium perfecti CSV —— 180 pactum] meum add. CSV 181/182 pontificem specialiter] specialiter ad pontificem CSV 183 cum]eumCSV — madianitide] madianite C, madiante S V — 186 dicens] dices CSV 190 uobis uolui] uolui uobis $V 195 fecistis] fecisti incurrere] currere CS V CSV . 198 illud] illam SV

MALACHIAS

335

naria ligetur circa collum eius et in mare precipitetur, quam scan-

dalizet unum de minimis. Inter omnia peccata Leui siue eorum qui ex Leui sunt, sacerdotum Dei illud et ultimum et maximum ponitur, quare accipiant faciem in Lege, ut non causas set personas 205 considerent, iustumque pauperem despicientes, iniquos diuites

suscipiant et honorent? Ad quos in octogesimo primo Psalmo dicitur: Vsquequo iudicatis iniquitatem et facies peccatorum sumilis? Et Paulus ad Galathas: Deus, inquit, personam bominis non accipit. 210

NVMQVID

NON

PATER

VNVS

OMNIVM

NOSTRVM?

etc. Corripit eos

Ezras propheta et ad repudium nouarum coniugum prouocat, ut uxores quas amiserant recipiant. Nonne, inquit, pater unus Abra-

bam omnium

nostrum? De quo in Ysaia scribitur: Respicite in

Abraam patrem uestrum, et in Saram que genuit uos; quia unus 215 erat et uocaui eum. Nonne Deus unus creauit nos qui ex Abraam nostrum elegit genus? Quare ergo ueteres uxores contempnimus

et fratrum patrum

nostrorum

nostrorum

filias abicimus,

et non

ut relinquamus

ex Lege accipiamus

pactum

uxores? TRANS-

GRESSVS EST IvDAs. Hec enim tribus reuersa est de Babilone cum 220

225

sacerdotibus ac Leuitis, et abominatio facta est in Israel et in Ie-

rusalem, nequaquam in decem tribus que ab Assiriis tenebantur, set in his que ad Cyri regis imperium sub Zorobabel et Ezra et Neemia de Babilonia sunt reuersi. QVIA CONTAMINAVIT IVDAS SANCTIFICATIONEM DOMINI QVAM DILEXIT. ET HABVIT FILIAM DEI ALIENI. Miscendo cum alienigenis semen Israel et gentilium, id est, ethnicorum filias ydolis seruientes sumendo uxores. Quia igitur hoc fecerunt, prophete ad eos sermo dirigitur, et a peccato maledictionibus retrahuntur.

DISPERDAT

DOMINVS

VIRVM

QVI FECERIT HOC.

Quam pulcre non abscidit errori ueniam, nec dicit: maledicat Do-

207/208

Ps. 81, 2

208/209

Gal. 2, 6

13/2X SIS N02)

210/237 HIER., In Mal. ii.10/12 (p. 921-922, 324-353)

201

mare] mari CSV

2030exl KS TEAS

204 quare] quarum

CSV

204/205 faciem in — pauperem despicientes] facientes S — 206 octoge209 accipit] accepit CSV — 2u1. propheta] prophetam SV simo] in add. ave

|

coniugum] coniugium unus] est add. T O^-* 227 fecerunt] fecere $ V

212 amiserant] anus erant CSV 2209102] NOME 214 unus] om. OT

CSV GS Vi

336 t2 22o

MALACHIAS

minus ei qui fecit hoc, set qui fecerit, in futurum tendens maledictionem ut peccatores ad penitentiam prouocet. Doctorem, in-

quit, atque discipulum de tabernaculis Iacob, siue ille sacerdos sit siue laicus, una 255

maledictione

feriuntur,

et non

erit in eis pene

diuersitas, in quibus peccata sunt paria. ET OFFERENTEM MVNVS DOMINO EXERCITVVM, subauditur: disperdat Dominus, et eum qui pro huiusmodi

hominibus

uoluerit ad altare munus

offerre, quorum

solum remedium est non facere que fecerunt. ET HOC RVRSVM FECISTIS: OPERVISTIS LACRIMIS ALTARE DOMINI FLETV

2, 13-16

ET GEMITV, etc. Derelicte uxores Israelitice, et in thoris maritorum

alienarum gentium feminas contemplantes, ad Dei solius auxilium confugiebant, diebus ac noctibus ante altare Domini prouolute lacrimis, gemitu atque eiulatibus inuidiam faciebant eius prouidentie quod non respiceret humana

et miserias non

adiuuaret.

Vnde dicit Dominus se sacrificium et hostias de manibus sacerdotum qui ista commiserint accipere non posse, uxorum fletu et planctibus impeditum. Et insuper, eis querentibus quam ob cau-

250

[9] ^ ^

260

sam de manibus eorum non accipiat sacrificium, statim infert: Quia Dominus testificatus est inter te et uxorem pubertatis tue quam tu despexisti, dicens: Propter boc relinquet bomo patrem et matrem et adberebit uxori sue, et erunt duo in carne una. Et iccirco particeps dicitur et uxor coniunctionis et federis, que a Deo de costa uiri facta est, et residuum spiritus eius, siue Dei ut quidam putant, siue mariti ut alii suspicantur, quod propter affectum quodammodo una anima in duobus esse uidetur, coniunctis spiritu et mente sociatis. Cum ergo unus utrumque fecerit et uirum et mulierem, propterea a Deo facta est utriusque coniunctio ut liberi nascerentur. Vnus enim Deus quid querit nisi semen Dei? Hoc est, filios Israelitica stirpe generatos. Cum ergo habeatis fecundas coniuges et liberis gaudeatis, quid pulcritudinem queritis uxorum, que meretricibus apta est, non uxoribus? Precipit itaque

249/250 Gen. 2, 24

239/277 HIER., In Mal. ii. 13/16 (p. 924-925, 436-478)

231 ad penitentiam prouocet] prouocet ad penitentiam CSV riuntur] feruntur CS V T ^* 234 Offerentem] offerentes CS V tare munus]

planctu CSV

munus

ad altare

C V, minus

ad altare et S

233 fe236 ad al-

246 planctibus]

— 253/255 affectum quodammodo - et mente] om. V

MALACHIAS

337

Deus per prophetam et dicit: Custodite spiritum uestrum, ne abducamini in libidinem, ne alienigenarum amore uincamini. ET VXOREM ADOLESCENTIE TVE NOLI DESPICERE, ut que uirginali primum tibi iuncta est matrimonio, perseueret usque ad senectutem. Set

poterat fieri ut principes sacerdotesque et Leuite et populus responderent: Precepit Deus per Moysen, ut cum odio habuerimus uxores, dimittamus eas. Et legendum est: Dicis michi scriptum est: Cum odio babueris uxorem tuam dimitte, dicit Dominus Deus Israel. Statimque respondet: Hoc quidem Lege preceptum est; set

270 propter duriciam cordis uestri. Quod plenius Dominus in euangelio prosequitur: Quicumque autem excepta fornicationis causa inique uxorem dimiserit, operiet uestimentum eius iniquitas, id est, corpus quo anima uestitur, dicit Dominus exercituum, ut in quo peccauit in ipso puniatur. Quapropter hac questiuncula dis275

soluta inculcat et replicat quod supra dixerat: Custodite spiritum uestrum et nolite despicere, uel custodiam spiritus uestri, uel certe

280

uxorem si pauper est aut deformis. LABORARE FECISTIS DOMINVM IN SERMONIBVS VESTRIS, etc. Reuersus populus de Babilone et uidens cunctas in circuitu nationes ipsosque Babilonios ydolis seruientes abundare diuitiis, uigere corporibus, et omnia que bona putantur in seculo possidere, se uero

qui Dei habebat noticiam squalore inedia et seruitute coopertum scandalizatur et dicit: Non est in rebus humanis prouidentia, omnia casu feruntur incerto, nec Dei iudicio gubernantur; quin po285

290

tius mali ei placent et boni displicent. Aut certe si Deus cuncta diiudicat, ubi est illius equum iustumque iudicium? Istiusmodi questionem increduli futurorum cotidie suscitant in Deum, et cum uiderint iniquos potentes, sanctos humiles, illos rebus omnibus affluere, hos ne ea quidem que ad uitam necessaria sunt habere, et interdum surdis auribus cecisque oculis, et omni parte membrorum ulceribus et infirmitate depressos.

266/267

Deut. 24, 1

278/291

HiER., In Mal. ii.17 (p. 926-927, 531-545)

270/271

plenius dominus

QV.

270 cfr Matth. 19, 8

271/272 Matth. 5, 32

in euangelio] dominus

271 prosequitur] persequitur CS V

in euuangelio plenius

282 squalore] scripsimus cum

inedia] media CSV — 285 mali ei plaHier., squalere C V OT, qualem S cent et boni] placent ei mali et boni ei C, placent eis mali et boni ei SV 287 in deum] iudicium SV

338

295

MALACHIAS

ECCE EGO MITTO ANGELVM MEVM, etc. Iudei hoc de Helia propheta dictum intelligunt. Et quod sequitur: Statim ueniet ad Templum sanctum suum dominator quem uos queritis, et angelus testamenti quem uos uultis, referunt ad hammenon, id est, christum suum quem dicunt ultimo tempore esse uenturum. ET VOS FILII IACOB NON ESTIS CONSVMPTI, etc. Vos per maleficia et adulteria et periuria et calumniam et uiolentiam cotidie mutamini;

3, 6

300

ego in iudicio nulla personarum uarietate commutor. Cumque seuerum et iustum iudicem esse me fateor, o filii Iacob, tamen non

estis tormentorum diuersitate consumpti, iuxta illud Ieremie: Sine causa percussi filios uestros, disciplinam non recepistis. Nec hoc nuper facitis, nec semel ut erroris ueniam mereamini, set heredi305 22712

310

tariam habetis impietatem ex diebus patrum uestrorum a legitimis meis recedendo et non custodiendo que precepi. REVERTIMINI AD ME ET REVERTAR AD VOS DICIT DOMINVS EXERCITVVM, etc. Quando dicitur: reuertimini ad me et ego reuertar ad uos dicit Dominus omnipotens, quos hortatur ut redeant perspicuum est a Domino recessisse. Et uide clementiam Domini: par pari repromittit, ut in qua mensura mensi fuerint remetiatur eis. Et sicut in Leuitico scribitur: $i ambulaueritis ad me peruersi, et ego ambu-

labo contra uos furore peruerso, sic et nunc populum cohortatur ad reditum ut ipse quoque ad eos redeat. Qui non intelligentes se a Deo recessisse, impudenter interrogant: Jn quo reuertemur? Et 315

dicunt: Quando enim recessimus ut merito redire cogamur? Dominusque respondet: Si affligit bomo Deum, quia uos configitis me? Nunc sequamur ordinem prophete: Quia michi non reddidistis decimas et primicias, iccirco in fame et penuria maledicti estis, et me uos supplantatis, siue fraudatis atque priuatis gens tota. Pro

301/302 Ier. 2, 30

310 cfr Matth. 7, 1-3

311/312. Leu. 26, 27-28

292/296 HIER., In Mal. iii. (p. 928-929, 57-63) 292/293 Pirke de Rabbi Eliezer 29 293/296 cfr Talmud Bavli, Shabbath u8a 297/305 HIER., Inn Mal. iii.7 (p. 932, 189-198)

307/338

HiIER., In Mal. iii.8/12 (p. 934-935, 259-270

et 293-318)

295 hammenon] hamenon SV, nAeguévov GSW; 298 calumniam] calumpnias CS V

ie

300 fateor] fatear CSV

fuerint mensi

SV

Hier. 296 dicunt] in add. 299 commutor] conmutator S tamen] tantum CSV 310 mensi fuerint]

314 deo] domino CSV

— 317 quia] qui CSV

MALACHIAS 320

339

'gente' que in Hebraico scribitur, 'annum' Lxx interpretati sunt. Et

est sensus: Ecce annus expletus est, et nichil in meos thesauros, set in uestra horrea comportastis; et pro decimis et primiciis que parauerant, si a uobis darentur, ubertatem possessionum uestra-

Vt autem sciatis mea, hortor uos id est in thesauqui michi minieffundero ut caVOBIS BENEDICnomen largitatis 330 ostendit, set quia fieri potest ut in agris irrigantibus pluuiis sit quidem fertilitas, uerum aut locusta ueniat, aut brucus aut erugo aut eruca, et labores hominum pereant; propterea adiungit et dicit: Ef increpabo pro uobis deuorantes, locustam uidelicet, et reliqua que diximus, et non corrumpam fructum terre uestre. Vinea quoque 335 implebit torcularia, et cuncte per circuitum nationes mirabuntur fertilitatem terre uestre intantum ut omnes in ea habitare desiderent; et abundantie rerum omnium cunctis gentibus sitis exemplo. INVALVERVNT SVPER ME VERBA VESTRA, etc. Populus qui de Babi340 lone reuersus uidebatur Dei habere noticiam et obseruare Legem 325

rum et omnem frugum abundantiam perdidistis. me irascente perfectum quia fraudastis me parte atque commoneo ut inferatis decimas in horrea, ros Templi, et habeant sacerdotes atque Leuite strant cibos, et probate me si non tantas pluuias taracte celi aperte esse credantur. ET EFFVNDAM TIONEM VSQVE AD ABVNDANTIAM. Verbum effusionis

et intelligere peccatum suum, et pro peccato offere uictimas, de-

cimas reddere, obseruare Sabbatum, et cetera que Dei Lege precepta sunt, cernens cunctas que in circuitu sunt nationes rebus 345

350

omnibus abundare, se in penuria et fame et miseria constitutos, scandalizabatur ad singula atque dicebat: Quid michi prodest, quia unum et uerum Deum colo et abominor ydola, et compunctus conscientia delictorum ante Deum tristis incedo? Quem locum, ut supra diximus, septuagesimus secundus Psalmus plenius latiusque prosequitur. Vnde propheta qui est medicus spiritualis medetur cunctis uulneribus, et uerba blasphemie in creatorem recidere contestatur, et dicit ex persona Dei: Inualuerunt super me

347/349 cfr Ps. 72, 1-5 339/366 HIER., n Mal. iii.13/15 (p. 937-938, 378-407) 320 annum] anum SV certantur

CSV

339 de]

351 dei] domini CS V

327 sacerdotes] et add. SV om.

SV

340 dei

habere]

329 credantur] habere

dei

CSV

340

MALACHIAS

uerba uestra, siue ingrauata sunt. Etenim iuxta Zachariam iniqui-

355

tas sedet super talentum plumbi. Et quod contra Deum dicitur, graui blasphemiarum mole deprimitur. Qui non intelligentes uerba grauissima et blasphemiam suam, interrogant: Quid locuti sumus contra te? Quibus respondet Dominus: qui seruit Deo. Et quod emolumentum quia cepta eius? In presenti seculo mercedem pro tute, ideo non recipiunt. Et quia ambulauimus

360

Dixistis: Vanus est custodiuimus preDei exigunt serui-

tristes coram Domino iuxta illud quod scriptum est in Psalmis: Tota die tristis ingrediebar. Beatos igitur dicimus arrogantes, qui superbiunt con-

tra Deum, et impia blasphemiarum uerba iaculantur. Siquidem edificati sunt, et post scelera atque blasphemias prosperis omnibus perfruuntur, temptauerunt Deum, siue restiterunt Deo, et salui facti sunt. Salutem felicitatem presentis seculi putant, et iccirco decipiuntur erroribus. TVNC

DEUG

379

LOCVTI

SVNT TIMENTES

DEVM

VNVSQVISQVE

SVO, etc. Iuxta

Hebreos ita intelligendum: Illis Dei iudicium blasphemantibus, qui timent Deum ad inuicem sunt locuti quod retributio bonorum uel malorum non sit in presenti et breui seculo, set in futuro et eterno, et quod homo non possit Dei scire iudicia et de illius equitate ac iusticia disputare et cetera que debet iustus cum iusto

loqui. Nec dixit que sunt locuti, set ex eo quod intulit: Tunc /locuti sunt timentes Deum 375

3, 16-18

unusquisque cum proximo suo, intelli-

gere debemus ea locutos timentes Deum, que omnium Scripturarum uocibus continentur. ET ATTENDIT DOMINVS ET AVDIVIT ET SCRIPTVS EST LIBER MONIMENTI CORAM EO, etc. Hec iustis et timentibus Deum loquentibus singulis cum proximo suo qui uerba blasphemie nec audire uoluerunt nec

380

dicere, attendit Deus et audiuit, et scriptus est liber monimenti

352 Mal. 3, 13 iuxta LXX

-

367/376

HiER., In Mal.

9852/5S3RCli aching

iii.6 (p. 938, 416-426)

9

360/361

Ps. 37, 7

378/395 HiER., In Mal.

iii.16 (p. 939, 446-454 et 456-467)

353 quod] quia SV mus] seruauimus C'S V

dei

354 deprimitur] deprimur CSV

357 custodiui-

358 pro dei exigunt] exigunt pro dei C, exigunt per

V, exigunt dei S 362 blasphemiarum] blasphemarum O T^^ V 364 deo] domino C, domine SV 368 intelligendum] est add. SV 371 deiscire] scire dei CSV — 372 ac]atque C$V — 373 nec] non CSV

que] quiCSV

— 380 deus] dominus CSV

audiuit] audit O T^

MALACHIAS

341

coram eo, timentibus et cogitantibus nomen eius ut cum iudicii

dies uenerit, reddat et blasphemantibus penas et timentibus premia. Liber autem scriptus est de quo in Daniele legimus: Throni positi sunt et libri aperti sunt. Et erunt Domino exercituum in pe385 culium timentes Dominum,

in die qua iudicii tempus aduenerit.

Timentes igitur Dominum qui locuti sunt cum proximo suo, et ad

390

uerba blasphemie responderunt, erunt in die iudicii in peculium, et parcet eis quia omnis homo sub peccato, siue eliget eos sicut eligere solet homo filium suum seruientem sibi. In quo duplex affectus est: et pietatis in filium et seruitutis in famulum. Et tunc qui nunc blasphematis et dicitis: Quod emolumentum quia custodiuimus precepta eius, et ambulauimus tristes coram Domino? ex il-

lorum electione et beatitudine et uestra miseria cognoscetis, et 395

400

405

410

uersi ad penitentiam uidebitis quid sit inter iustum et impium, et inter seruientem Deo et non seruientem ei. ECCE DIES VENIET, etc. Id est dies iudicii que sanctis lux erit et peccatoribus tenebre, et ipsa dies erit succensa quasi caminus,

siue clibanus, ut omnes impii uertantur in stipulam et camini crementur ardoribus, omnesque quos inflamauerit atque combusserit non relinquet in eis ullam radicem et germen malicie. Hoc de impiis quid in die iudicii sint passuri. Econtrario dicitur quid timentibus nomen Dei eueniat: Et orietur uobis timentibus nomen meum sol iusticie, quia uera omnia iudicabit, et nec bona nec mala nec uirtutes nec uitia latere patietur, et sanitas erit in pennis eius, ut sanatos per penitentiam portet in humeris suis, iuxta illud quod in Deutronomio scriptum est: Expandens alas suas suscepit

eos atque in humeris portauit illos. Tunc egredientur qui nunc seculo quasi carcere sunt inclusi, et salient quasi uituli de armento, siue quasi uituli de uinculis liberati. Vnde et Apostolus dicit: Cupio dissolui et esse cum Christo, ut egrediatur et saliat sicut uitulus

383/384 Dan. 7, 10

391/392 Mal.3,14

406/407 Deut. 32, n

409/

410 Phil. 1, 23

396/414 HiER., In Mal. iv.1/3 (p. 940, 30-49)

396 id est] idem CV, item 5 403 uera CS, om. V non S

que] quiSV

omnia] omnia uera CSV 410 esse cum christo] cum

. 402 eueniat] ueniat

et nec] om. SV christo esse O Ji

OT

407 atque] et ut] et O T^^,

342

MALACHIAS

de uinculis liberatus, sicut uictima Domini.

Nec hoc leticie fine

contentus est, set calcabit impios cum fuerint cinis. Vnde et ad iustos fit inprecatio: Dominus autem conteret Sathanam sub pedibus uestris. MEMENTOTE

LEGIS MOYSI SERVI MEI, etc. Iuxta meritorum

causas

in futuro meritorum erit retributio, quando superborum radicem et germen deuorans flamma consumet, et timentibus Deum orietur sol iusticie, et sanitas in pennis eius. Igitur mementote Legis Moysi serui mei, quam dedi ei in Monte Oreb, qui est Synai, ad 420

omnem Israel precepta et iudicia. ECCE EGO MITTAM VOBIS HELIAM PROPHETAM, etc. Iudei et iudaizantes heretici ante hammenon suum Heliam putant esse uenturum, et restiturum omnia. Vnde et Christo in Euangelio propo-

nitur questio: Quid quod Pharisei dicunt quod Helias uenturus 425 est? Quibus ille respondit: Helias quidem ueniet, et si credideritis, iam uenit, in Helia Iohannem intelligens.

413/414 Rom. 16, 20

424/426

Marc. 9, 10-12

415/420 HiIER., In Mal. iv.4 Cp. 941, 59-64) 421/426 HiER., In Mal. iv.5/6 (p. 94, 110-1152) 421/423 cfr Pirke de Rabbi Eliezer 43; Talmud Bavli, Sbabbath 118a

4u

CSV menno

fine] siue

OF

SV

413 inprecatio] scripsimus cum

416 superborum]

C, hamenon

super arborum

V, haimenon

S, haimimenon

SV

Hier., interpretatio

422 hammenon]

T, nAeppévov Hier.

ha423/

424 in euangelio proponitur] ponitur in euuangelio $V 425 credideritis] eis VT — 426 intelligens] finit hugo in duodecim prophetarum add. man.

rec

INDICES INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE INDEX AVCTORVM

7

;

DEL

WA cm

ME

LE

B

=

E

E

EA

neue

a ÉÓ

nad

]

-—

CL co

ek 7

mim

^

trae C

dnbci

me

——

2

- EIL

—

ER

er

9

Ss

qe

dapes

AXII

,

DE

dumm

ae

quar

de

Ain quias: dump 1a qd

266 pas 3. WALL

-—

, =

ER

M

,

a

——

me

*

E =

= EL7

!

-

x:

-—

1t»!

4

~

E 4

e

s

e

n ,

et

i.

ae €—

—

xe / 2

i *4

gy

|

E

i

419

e

Lm.

Wwe

dw

ed bo

Ld

^

EN

INDEX LOCORVM

SACRAE SCRIPTVRAE

Lib., cap.

lin.

Genesis De

Os. 2, 18

489

2, 24

Mal. 2, 12-16

249/250

3, 17-18

Zach. 13, 4-6

1356/1358

322

4,9

Mal. 1, 6-7

74

330

Ay li $122 10, II II, 1-9 I5, 18 I8, 17 19, 17-26 19, 24 19, 38 24, 29 SQq.

Os. 11, 8-9 Mich. 6, 8 Mich. 5, 5-6 Zach. s, 9-11 Zach. 9, 13 Am. 3, 3-8 Am. 4, 0 Soph. 2, 8-1 Am. 2, 1-3 (OSS To EI.

1884/1885 691/692 622 464/468 913/914 337/338 571/572 180 193/194 2083/2085

68 206 204 29I 307 122/123 GBI 262 117 74

242/243

25, 8-9

cfr cfr cfr cfr

cfr

pag. 21

336

Hab. 3, 14-16

480/482

25, 24725

Mal. 1, 2-5

33/34

329

25, 30-33

Abd. 1

19/22

161

25, 30-34

TA

158

26885

lis

27, 1 sqq.

cfr cfr

DAT DEAS

Git

32, 24-28

34, 35, 35, 45, 47,

3 21 29 375 9

49, IO 49, 33

Exodus AL Ai, 92» 12, I1 103815 13, 14-15 13, 21

14, 14 14, 16

ETE Daten)

Mich. 7, 4-7

768/769

116

209

Am. I, 1-12

160/161

116

Abd. 1 OS, 1A, 1

26/27 2079/2080

162. 74

(OS, Thi, 12

1976

Os. 2, 14-15 Mich. 4, 8-10 Hab. 3, 14-16 Os. 2, 14-15 Zach. 4, 8-10

420/421 449 480/482 421/422 357/358

(OS S $92 Hab. 3, 14-16

920 480/482

Os. Prol. Osim, a

17 1804/1805

cfr

Iselns dx

71

250

cfr cfr

Mich. 7, 18-20 Zach. 14, 16 ln 3s, 7

843/844 1473/1478 553/556

212 326 245

597/598

247

cfr

Hab. 3, 8

421/422

241

cfr

Hab. 3, 8

581/582

246

cfr

cfr

Hab. 3, 9

71

18 198 242/243 18 288 36 242/243

5 65

14, 21

Zach. 10, 1-12

1042/1043

311

14, 28 TS SET

Halm Os. 2 Sus

721 463/464

251 20

15, 9 16, 3 16, I5

Hab. 3, 13-15 Ose 7. ue hp ig vac!

687/688 1257/1258 1849

250 47 67

(OS 10,12

1757

64

Hab. 3, 3-6

505

243

17, 13

19, I Sqq.

cfr

INDEX LOCORVM

346

cfr

19,

20; 20; 20, 20,

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap.

lin.

Mich. 1, 2-5 Os. 10, 9-10 Zach. 8, 16-17

41/43

OE; iO, 17 Os. 12, 9

1742/1743

Abd. 1 Mich. 4, 1-8

20,

oe

29» 24, 24,

cfr

1688/1689 817

2038/2039 12/13 402/403

OS. 3, 4-5

598/599

Ion. 3, 10 Zach. r1, 12-13

317/318 1215/1216 840/841 317/318

Os. 5, 6-7

25,

595

32,

1231 1256 Os. 13, 4-6

32, 32, 32, 34, 39,

10

19 24 29 29

cfr

Zach. 11, 7-9 Zach. 8, 18-19

2155/2156 1183/1184 822/824

Os. 8, 5-6

1310/1311

Hab. 3, 3-6

524/525

Am. 4, I-3

448

Mal. 2, 3

164

Am. 4, 4-6 Am. 4, 4-6

503/504 475/478

Leuiticus

Ws 9) 7h qi 7, 16-17

8,7

OS. 3, 4-5

593

18 7 21, 2I 23, 43 24, 3-0) 26, 26, 27-28

Am. 2, 6-8

234/236 266/268

cfr cfr

cfr

Soph. 5, 1-7 Zach. 14, 16

1473/1478

Mal. 1, 10-13

120/122

Mich.5, 7-14 Mal. 5, 7-12

311/312

Am.

288/292

636

Numeri

6, 3-5

2, II-I2

;1

Hab. 3, 7

564

(3 , 1-38

(Og ou i

87/88

Zach. 8, 18-19

825/829 1257/1258

OST

cfr cfr

EA

Mal. 2, 3 Zach. u, 7-9 Am. I, II-I2

cfr cfr cfr

Os. II, 2-4

1832

Am.

253

2, 9-11

Mich. 6, 3-5 Mich. 5, 7-14 Zach. 3, 8-9 Ioel 3, 13-21 Mal. 2, 5-8

cfr cfr

165

1172/1174 163/164

Hab Hab. 3, 7

662/663

634/635 284 691

183/189

559/561 $68

INDEX LOCORVM

Deuteronomium I, 31

$. SCRIPTVRAE

Lib., cap.

lin.

Os. 11, 2-4

1829/1830 310

Am. 2, I3-16

3, 1 5Qq. SCIT

Am. 2, 9-11 Abd. 1

259/263

347

pag. 66 122 120

Os. 5, 6-7

11/12 840/841

161

5, 27 5, 32 6, 13 6, 20 13, 2-3

Mal. 2, 8

194/195

Os. 4. 10-II

707/708

334 28

Zach. 14, 16 Zach. 10, 1-2

1473/1478 967

326 308

iG, 2 16, 21

(OS zie OS, ah 13

725/726 725/726

Mich. 5, 7-14 Mal. 2, 3 Mal. 2, 13-16

637

28 28 204

4,

9

I$, 1-2

cfr cfr

24, I DON

Am. Ioel Os. Os. Mal. Mal.

26, 8

29, 23 22 i

33,8

4, 2, 11, r1, 4, 2,

4-6 21-27 8-9 2-4 1-3 8

165 266/267 508/509

352 1900 1830/1831 406/407

32

333 337 129 98

69 66

192/193

341 334

1042/1043 421/422 581/582

311 241 246

601/604

247 247 29

Iosue

3, 13 3, 15-16

cfr cfr

S EISUT

Zach. Hab. rap Habs

10, 11-12 3, 8 ow 3509

5079

Hab. 3, 10 Os. 4, 15-16

IO, I2 IO, I3

Hab. 3, 1

615/617 760/762 638/639

Hab. 3, 3-19

797/798

253

Mich. 1, 2-5 loel 1, 2-3 Hab. 3, 3-19

41/43

Ep Os. 10, 13-15

568/569

183 88 252 246

Mich. 7, 4-7 Mich. 6, 6-7 Mich. 7, 4-7 Os. 10, 9-10 Os. 9, 8-9 Os. 10, 9-10

765

2, 8

Am. 2, 9-II

Dy 519 55

Abd. 1-3 Soph. 1, 8-9 Mich. 1, 10-15

275/277 36/37

I20 162

59/60

257 186 II$

3, 16

Iudicum 55

cfr

5, 8

6,5 7, 12-22 8, 21

9, 1-6

II, 29-40 16, 4-21

17, 5 I9, 22-30

cfr cfr cfr cfr cfr cfr

36/37

771/772 1786/1787

248

65

766 1673/1675

209 206 209 61

1477/1479

54

1669/1670

61

680/681

I Regum

6, 17

CH

6, 17-18

Am.

8, 5-7

Mich. 4, 8-10 (USO ts

10, I-9

1, 6-8

141 138/139

475 1550/1551

199 57

348

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Lib., cap.

lin.

Os. 8, 1-4

1278/1279

PWM, Te, NGS

179/180 606

Mich. 5, 4 II, I$ 127 ISI

Os. 4, 15-16 Os. 13, 9-10

760/762 2175/1276

17, 55

Mich. 7, 4-7 Ioel 1, 2-3

25, 2-3

ANG, Ty, 1-7)

51/52

DIETO.

Mich. 5, 4

605

cfr

II Regum IBI

Os. 12, I4 OS, 1p iw

I2, 14

Mich. Zach. Mich. Soph.

16, 22 I8, 24

I9, 21 22, 14

III Regum 5, I sqq. ig. d iuf. 5 iii, Spt II, 40 129220 I2, 28 sqq. 12, 30

Am. Ioel Am. Os. Am.

7, 8, 4, 1,

4-7 16-17 8-10 10

I, 9-10 3, 7-8 5, 25-27 8, 1-4 2, I3-16

764 37

2103 2106/2107 767/768 798/800

pag. 47 I7 203 29

77 209 88 II2 203

75 75 209 303

455/456

198

70/71

257

153 573

COR np es (DSL

837/838 1280/1281 307/308 219/220 815/815

Os. 4, IO-II

706

I16

IOS 140

(Oe) it, v

1813/1815

47 I21 i 3I 28 276 125 122 207 207 66

4/5

168

18, 19

Ion. Prol. Osmons

18, 42-45

Am.

53/54

I9, 18

Abd. 1 Mich. 1, ro-15

2/4 168/169

Am. I, 3-5 Am. 3, 13-15 OS, Aly 13

69/73

I3, I-6

1,4 16, 15 Sqq. 16, 26 16, 30-31 16, 31

cfr

17, 24

20, IO 22, 19-38

22, 39 22, 44

ThENe, aly FI Am. 3, 13-15 Am. 2, 13-16 Mich. 6, 9-16 Mich. 6, 9-16

I, 1-2

18/21

399/400 311 720/721 720/721

1016/1019

6, 25

cfr cfr

409/410

731/732

28

AM). 2, 1-3

202

Mich. 6, 6-7

679/680

Os. 9, 1-2

1383/1384

9, II

s-.9,7

1440/1441

9, 14-24 QOO IONS 9, 24 - 10, 7 IO, 18-21 10S

Am. 2, 13-16

311/312

Os. 6, 8-9

1043/1046 111/114 29/31 1016/1019

Git

(DSSEIEN

cfr

Soph. r, 4-6

cfr

OSmGw 5

161

187 II3 125

IV Regum 3: 177 3, 27

39

112/113

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

10, 32-33 12555 13, 24 I4, 25 15, I-2 I5, 8-9

cfr cfr cfr

15, 8-10

I5, I4 I5, I9

IS, 19-20 I5, 25 I5, 29

cfr

I$; 32

cfr cfr

Lib., cap.

lin.

Am. I, 3-5

Os. 4, 13

69/73 731/732

Am.

98 8

OS, J, Osa: Am. I, 1-2 Os. 5, 3 OSs 5, Os. 10, 5-6 OS, it Am. 2, 13-16 Am. 2, 13-16 (OST (Of im

101/106 200/202 29/30 924/928 898/899 1655/1656

(Su

855/857

Mich. 1, 1 Os: 4,13 Mich. 1, 1 OG, 5,13 Am.

cfr

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

I, 3-5

Ion. Prol.

I, 3-5

(OS EDNET (STO Ost 5, 1

Mich. 1, 1

Soph. 1, 4-6

1943/1945 312/314

122

314/315

122.

207/211 898/899

19/22

731/732 19/22

930/933 107/109 101/106

1590/1591 898/899 19/22 29/31

OS ai

101/106

Toe

465/466

Am.

316/318

2, I3-16

Nah. Prol. Am.

I, 1-2

Os. 13, 14-15 LNG, Gf, UES)

2298

Mich. 1, 10-15

134

Aime 7913

1018/1020

cfr cfr cfr cfr cfr cfr

Mich. 1, 10-15 Nah. 1, 10-11 Am. 4, 10 Am. Prol. OS; 15 6

134

cfr cfr cfr cfr cfr

Nah. 1, 14

cfr

Os. 13, 14-15 Nah. 1, 10-11

Os. 8, 5-6 Hab. 1, 3-4

Soph. Prol. Soph. 2, 8-1 Abd. 10-11

cfr

Hab. 2, 15-17 Zach. 8, 18-19

cfr cfr

Am. 7, 1-3

Hab. 2, 15-17

1016/1017

97/100

564/565 5

238/239 2308 93

137/138 1296/1297 26/27 4

164/165 109/110 204/205 829 1015/1016 184

350

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap. 25, 25

25, 26

lin.

pag.

Zach. 7, 1-7

592/593

296

Zach. 8, 18-19

835

Os. 9, 5-6

1425/1428

304 52

Ag. I, 1-2

Habs 337

32/33 577

268 246

Am.

153

116

561

245

18/21

276

907/908 $61

35 245 169 II2 III

I Paralipomenon 3, 17-19 igi

II Paralipomenon 2, 3 sqq. iD,5 1, a 13, 8 I4, 12-13 20, 36

cfr

cfr cfr

26, 18-20 26, 22 28, 20

I, 9-10

lak), ri Lach, tex (OS ud Hab. 3, 7 okay, 1%,3} Am. I, I-2

34/35

Am. Prol.

26/27

32, 21-23

Nah. 1, 15

5 855/857 142/144

35, 22-25

Zach. 12, 11-14

1321/1324

33 218 321

ZI ST

3/6

276

Mal.1, 8 Abd. 17-18 Ioel 3, 7-8 Mal. 1, 6

91/92

331

141/142

166

575/577

105 330 200

Os. 5, 7

I Esdrae T

I-70 2

$9 et 65

cfr

I-13 2

cfr

, 17-24

Mich. 4, 8-10 TEMS, Tip,n

24

Agg. Prol. 129) Agg. Prol. Zach. 4, 8-10 cfr Mal. 1, 10-13 cfr Zach. 4, 8-10 DH KH PYY NDAYVYVD Mal. Prol cfr Mich. 4, 8-10 IO,2 Os. 5, 6-7 IO, 2-18 et 44 Zach. 5, r-5

64/69

500 26/27 10/12 12/17

345/346 110

345/346 12/13

500

845/847 237/238

277 267 267 287 331 287 328

200 32 284

Tobias

bs

CORR Sy m

907/908

35

Iudith EIS

Mich. 4, 8-10

463/464

198

Esther I4, II

Am.

953/954

145 244

6, 12-15

Iob I, 6-12

TE29.

cfr

Hab. 3, 3-6

537

Am. 8, 7-10

1206/1207

Mich. 1, 16

227

154 189

INDEX LOCORVM

cfr

8, 4 20, I$ 25;

5

Myf, 9X8)

cfr

39, 13-15 42, 10

cfr

S. SCRIPTVRAE

351

Lib., cap.

lin.

Os. 13, 14-15 Os. 12, 7-8 [10158555 Nah. 1, 7 Mich. 1, 6-9 Zach. 9, 13

2249/2250

80

1995/1996 98

72 178 215 185

919

307

Nah. 1, 8

Ta 384 693/694

239

279/280 71

pag.

Psalmi 1,6 830

Hab. 3, 3-5 OS. 4,7,

9, 24

Os. 12, 7-8 Os. 9, 11-14 Hab. 3, 1-2 Zach. r1, 10-11

10, 5 I9 XT 13, 3 13, 4 I4, I

Os. 4, 7 Zach. 4, 8-10 Ioel 5, 16-17 Zach. 4, 8-10

I8, 14

25, 3

36,27

Os. 5, 14-15 Am. 1, 8

36,36 37,6 9237 43, 23

Nah. 5, 21 Am,

44, 17 47,8 49, 9 50, 3

cfr

50, 16

$6,5 $7, 5-6

cfr

62, II

64,3 68, 23

72, 15$ 72,

27

73;

2

73,9 74, 4

5, 21-22

Mal. 3, 13-15 Hab. 3, 1-2 Lao TS Mich. 5, 2-3

cfr

[On Ere Os. 5, 6-7 Ioel 2, 12-14

2002

1534 342/343 1193

687/688 351/353 621

351/353 2366/2367

743/744 76/77 811/812 360/361

345/346 223

564 36/37 837 263/264

(OVS, 123, a2! (OS. 9, EI E4

2113

Zach. 7, 8-14 ]abrG LAMAN, 9x. 5

632/634

1535 626 226

Os. 14, 10

2428/2429

Mal. 3, 13-15

347/349

Os. 4, 10-11

12271725

Hab. 3, 1-2

366 1223

Am. 8, 11-14 Ion. 2, 6-7

210

Os. 2, 19-20

530/531

Lonmin TOM: 2558

42/43

Os. 5, 14-15 Mal. 2, 8 Ioel 3, 4-6

964

Og, n. 9i

2036/2037

Os. 2, 19-20 Os. 4, 13-14

743/745

Mich. 4, 8-10 Mich. 4, 8-10

452 452

219/220 207/208

536/537 528/529

215

27

7/2, 56 238 316

27. 287/288 107 287/288

352

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap. 100, I 102, §

lin.

Os. 2, 19-20

527/528

Mich. r, 16

224/225 1242/1243

Zach. 12, 1-3 Nah. 1, 3

47/48

Agg. 1, 6

68

Am. 4, 12-13

594

103, 32 104, I4-I$ 104, 16

Zach. Hab. Hab. Hab.

803 671

104, 26

Hab. 3, 1-2

365/366

104, 37

Os. r1, 2-4

1833/1834

Hab. 3, 3-6 Nah. 1, 3

540/541

103, 2

cfr

103, 3 103, I5 103, 29

105, 108, IIO, 113, 117,

9 7 4 16 14

12, 1-3 3, 3-19 3, 13 3, 3-19

Os. 14, 10 Ion. 2, 9 Os! 930

Toe

1247/1248

759.

50/51 2427/2428 242 1507

10

118, 105

Agg. 1,5

55/56

119, I I2I, 3

OS. G » Am. 2, 9-11 Hab. 3, 1-2

973/974

126, 5

Zach. 8, 16-17

129, 3-4 131, II

Os. 2, 19-20

Mich. 5, 2

134, 18

136, 8

cfr

140, 2 148, 14

257/258

365 797/798

533/534 545/546

Os. 9, 10

1507

Mich. 4, 8-10

455/456

Am. 5, 21-22. Zach. 1, 18-21

810

Ioel 2, 12-14

259

159/160

Psalmi iuxta Hebr.

85,5

95

Prouerbia

ify 3t 3, 24-25

(OE, 1 ZAC WARet Mich. 4, 8-10 Os. 12, 7-8

8, 22 13, 8

18, 3 18, 21

Am.

cfr

21. I

5, I4-I$

74/75 301/303

433/434 1996

739/740

Os. 13, 14-15 Os. 13, 14-15

2250

Hab. 3, 3-5

391/392

2202

Ecclesiastes

152.

lon. 25 19

IT

234

Mal. 2, 8 Zach. 5, 9-11

198/199

434/435

AGE

305/306

10, 4 Cantica 92

Canticorum

286

INDEX LOCORVM

8,6

S. SCRIPTVRAE

353

Lib., cap.

lin.

Hab. 3, 3-6

531

244

Zach. 8, 20-22 Mal. 1, 14-2, 2

858/860

305

Am. 3, 1-2

326/327

355 122

Am.

5, 23

816

140

(DS Sip,at Am. Prol. Ioel 1, 2-3 Ioel 2, 32 Os. 5, 6-7 Zach. rn, 12-13 Zach. 8, 1-3

725 5

Mich. 5, 1

Mich. 4, 1-8

529 415

Os. 4, 7

691/692

Mich. 5, 1 Zach Mich. 4, 8-10 Mich. 4, 8-10 Hab. 3, 3-19 Abd. 1 (OS. 105 ©)

529/530

pag.

Sapientia

Taso: ii, 3i

cfr cfr

6,7

147/148

Ecclesiasticus 15, 9

Isaias T»

Clit

Zach. 7, 9-14

25

455/457 837/839 1209 676

873/876 419/420 420/421 822/823

8/9 2033/2036

Am. 7,1-3

636/639 985/986

Mich. 5, 2-3

560

cfr

Am.

cfr

Agg. I, 12 Zach. 13, 4-6 OS, 12,3)

107/109 11/112 1369/1370 2052

Zach. 13, 4-6

1349/1350

Os. 13, 14-15

2330 30

Clit

I, 3-5

Abd. 1 Zach. 10, 3-5

989/990

Os. 13, 14-15 OS, G2

2223/2225

Mich. 4, 8-1o Mich. r, 10-15

427/428

Am.

642

5, I-3

972/973

134

Ioel 2, 18-20 Nah. 2, 1-2 Hab. 3, 3-19 Ioel 3, 18-21 Zach 114

324/325

Ion. 3, 6-9

309

Mal. 2, 10-12

213/215 612/617

ZaGnw728157

162/163

811/812 632/633 127/129

354

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap.

lin.

63, 1

Am.

64,7

Os. 13, 14-15 (0S2 ETACIS Mich. 5, 2-3

175/176 2249/2250

65, 10

66, 7-8

I, II-I2

19

202/203

Os. Prol.

I, I3

Os. 4, 1-2

Zach. 2, 6-9

196/198

2 EIS 2927 2.9) I

Os. 10, 9-10

1685/1687 631/632 301/302

OS. 4, 10-11 Os. 7, 8-10

WwW Ww BY M23

cfr cfr

KAN. Mh. 3 Zach. 1, 14-16 GMM, is 3) ZG DT Os. Prol. (OSTEIONS

Mich. 4, 8-10 Am. 4, 12-13

18 636

53/54 348/349 516/517 721/722. 1191/1192

53/54 119/120

53/54 1088/1089

38/43

2053 452

Am. 8, 11-14

600/601 1239/1240

Soph. 3, 1-7 Agg. Prol.

3/4

(A Am.

2 2, II-I2

235 1113/1114 294/296

Zach. 8, 18-19

835

Am. I, 13-15 Mal. 1, 1

185/188

Zach. 1o, 3-5

975/976

Abd. 15-16

128/129

Zach. 8, 18-19

824

1,4

Hab. 3, 10

612

849/851

it tes

Lach: 820-22 Hab. 2, 15-17

4, 20

Zach. 12, 11-14

184 1326/1328

Mal. 1, 1

20/21

Os. 9, 8-9 Mich. 7, 4-7

754/755

51,7 $2, 6-7

20/21

Threni

Baruch 2, 28

cfr

Ezechiel 3, 17

4, 475 4, 6

Os. 1, 8-9 Os. 1, 8-9

4, 14

(SEDE

80

582/586

I, 7

EN

117

450/452

Ieremias

Zach. 7, 8-14 Mal. 3, 6 UNA, Te, 8 Osmo Os. 2, 19-20

pag.

1464

262/263 270/271 21/22

INDEX LOCORVM

8, 7-16

cfr

IO, 1-22 T2006: 16, 1-4 16, 6

cfr cfr

16, 17 16, 42 IM I8, 32

cfr

2T 2T 23, 4 24, 3-5 26.7 33,

II

cfr cfr cfr cfr cfr

28 m

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap.

lin.

Soph. 1, 4-6

29/31

OK, 12, 9 Os. 12, 9 Zach. 8, 1-3 Zach. 9, 13 Ob, 2,

2032/2033

Zach. 1, 14-16

I21

Zach. 8, 1-3 (OS, 2 Mal. 1, 14-2, 2 Os. 4, 10-11 OS), i$ 3 Zach. 2, 6-9

667

Am. I, 9-10 Hab. 1, 6-11

154

Toel 2, 12-14

258/259 617/618 147/148 836/839 893/896

Am.

5, 1-3

Mal. 1, 14-2, 2 Zach. 8, 18-19

Am. 6, 2-6

34, 374 37, I9 HU ETST2)

Zach. 10, 5-7 Ioel 2, 15-17 Zach. 14, 8

47, 3

exclu, 9x. ie.

30572

2053

665/666 912

370 1113/1114 147/148 718

184/185 196/198 59

1020/1021

294 1409 175/178

Daniel 2, 16-19

2, 2, 2, 2

32-33 34 37 ET cfr cfr cfr cfr

cfr

cfr

Zach. 6, 9-15 Zach. 1, 18-21 Zach. 3, 8-9

564/567

Mich. 4, 8-10 Hab. 1, 15-17

463/464

Hab. 2, 18 Hab. 1, 3-4 Habe 1,2

93 216

27/28 17/18

Ioel 3, 4-6

513/515

Hab. r, 3-4 Zach. 1, 18-21 Hab. 3, 3-5 Zach. r, 18-21 Mal. 3, 16-18 Zach. 1, 8-13 (OSs qx. t8

28/29

153/155 389/390 161/162

383/384 84/85 1989

Soph. 1, i1 Zach eT

HS) 1499

Oe

476

TETÓ

OSSPrIO

cfr

150/153 290/291

(9S: 2, 14-14 Os. 4, 10-11 (SNL

Zach. 14, 21

25 432/433

715/717 779 1500/1501

356

INDEX LOCORVM Lib.,

9, I

I4, 2

4-10 12

cfr

cfr

cfr cfr

Os. Os Os Os. Os Os Os Os Os: Os

S. SCRIPTVRAE

cap. 1 ait 13, 12-13 10, 5-6 7 9, 16-17 iti IO, II-I2 11, 8-9 I2 515. I3, I4-I$

lin. 2058

2194/2195 1635

1434/1435 1571/1572

1795/1796 1718/1719 1864/1865 2079/2080 2284/2285

Os. 9, r11-14 Os. 13, 14-15

1536

Zach. I, 3 Os. Prol. Os. Prol.

53/54 4/5

Am. 4,9

550

Zach. 7, 1-7

584/586

Lach ms Os. 10, 1-12

53/54 1743/1744

2245/2246

31

PENANG, Donic)

228/230

Toelt75»

452

Am. 9, 7-8 Ioel 5, 4-6

1318/1319

Am. 8, 4-6

1164/1165

Zach. 8, 16-17

808

Am. 4, 12-13

596/597 758/759

Amos H

A

Hab. 3, 3-19

558/559

OEC um

Am. 5, 7-9

682/683 656

ON C] xA ge OF

Am. 5, 3-5 Am. 4, II Am. 5, 6

E. 40

o0 A iA Dod VMP npn mà9gj vAOSA Wow

cfr

Zach. 8, 16-17

796/797

Am. Am. Am. Am.

5, 16-17 7, 4-6 7,1-3 Prol.

761

Am.

2, I-12

1008

3/4 294/296 1270/1271

Hab. 3, 3-19

803

Zach. 8, 16-17

810 1283

ENO, ©) AK Ion. I, 10 e

Ion. 1, 3

cfr

1054

Am. 9, 2-5

Ion

4, 3 €t 9

580/581 668

Ion. 4, 1

122 49 69/70 330

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Lib., cap. Michaeas 1, 8 I, 14

4, 4

cfr

4,9 4, 10

Mich. Mich. [01:3 Mich. Mich. Mich. Ioel Mich.

lin. IIO

357

pag. 185

578

202

1495/1496

55 200 199 199 109 199

$02

489

491 692/694

496/497

Nah. r, 10-11 Nah. 1, 9-11

89/90 112/113

216

Hab. 3, 18

499

Hab. 1, 5

31

243 227

Hab. 3, 1-2 IGIz)ey 2. 3t Hab. 3, 3-19

321/322.

IG oo). zo) Hab. I8tlloy.

vx. st 2, 31 5, 1-2 DX

102/103

Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab.

5, 3, 3, 3, 3, 3,

335

238

327/328 328/329

237 237 237 237 237 254 79 250

217

Habacuc

TT i,

3;

2

393 3 8

cfr

3, 8-9 3, lI

3,3 3,17

1-2 1-2 1-2 1-2 1-2 1-2

Hab. 3, 3-19 Os. 13, 14-15 Hab. 3, 13-15 Hab. 3, 9 I8lglo), 35, 6 Hab. 3, 14-16 Os. 9, 1-2

IOI 822

104/106

322/323 107

329 330

331

829/830 2231/2232

694 598/600 655/656

451/452

1394

237 230 254 230 230 237 230

247 249 242 5I

Sophoniae 2 II

3, 8 3,

9

Soph. 2, 12-15 Soph. 3, 14-18

207/208 281/282

263

Soph. 3, 8-13

276

265

Mal. 1, 1 Vela di

20/21

328 276

265

Aggaeus

n

2288 2 WS 2, 18

2, 19-20

cfr

Mem, io di Agg. 2, 8-10

14/15 27/28 130

Ziachm tO Zach. 8, 1-12 LAG Sie

736/738 749/750 751/756

277 271 301 301 301

358

INDEX LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap.

lin.

Zacharias

I7

Agg. Prol.

4/6

Zach. 6, 1-8 Zachimowro

493/494

Agg. Prol. TEENol, ve, 7 Valais er tels ZachmW4 2-7

nS

cfr

Zach. 4, r-14 Zach. 10, 3-5 Mal. 3, 13-15 (OS ue Zach. s, 9-11 Zach. 2, 1-2

172/173 6/8 139/140

254 312/313 387/388 999/1000

352/353 182/184

463/464 171

720) Fe, iUt

Zach. 3, 8-9 Zach. 7, 8-14 Zach. 7, 8-14

8,4

Zach. 8, 6

8, 14

Zach. 8, 16-17

625/627 628 689/693 782/783

8, 15

Zach. 8, 13-15 Zach. 8, 13-15

769 778

8, 20 IO, I IO, 3 yg, ae i 5 Th 6 11, 8 1202: ipi. Ts I4, I3

Zach. 8, 23 Zach. 1o, 1-2

958/959

Zach. 1o, 3-5 Os. 14, 5-9 Zahn

Zach. 11, 7-9 Zach. r1, 7-9 ZAGl os ZACH 125 Zach. 14, 13-15

282

866 980

2400 1080/1081 1136/1137 1144/1145 1290/1291

1294 1448/1449

Malachias

Mal. 1, 1

Li

126/127

Mal. 2, 3 Mal. 2, 5-8

161

Mal. Prol. Mal. 2, 8

Zach. 3, 1-5 Zach. 8, 16-17 Mal. 3, 13-15 Mal. 3, 16-18 theD

Zach. 3, 8-9

Matthaeus "no Dy

Osea

QS

19

Mal. 1, 10-13

Ioel 2, 28-32 Zach. 14, 9-11 Hab. 3, 17

176/177 3/5 193/194 237/238 819 352

391/392 282/283

75/76 423/424

5, 6

Os. 4, 10-11

1426/1427 487/488 701/702

5,9

Zach. 8, 16-17

794/795

5, 1

cfr

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

5, 14 5, 32 $5, 34-37

cfr

6, 34 7; 1-3 2 Oi 9, 20

cfr

10, 6

cfr

12, 43-45 1592 18, 18, 19, 19,

6 6 15-17 8

cfr cfr cfr cfr

Lib., cap.

lin.

Mich. 4, 8-10

424/425

Mal. 2, 13-16 Zach. 8, 16-17

271/272 814/815 809

310

Zach. 1, 10-11 Ion. 4, 1

1197/1198 328

179

Zach. 5, 9-u

435/438

290

Ion. 4, 1 Mal. 2, 8 Am. 5, IO

327/328

179 334/335

Mal. 2, 13-16 Zach. 8, 6 Zach. 9, 9 T1285 6177

444/445

200/202 708/709 270 700/701 891/893

Soph. 1, 17-18

110 416/417

cfr

Zach. s, 5-8 Ion. 4, 1 Os. Prol.

26, 40-45

cfr

Ion. 1, 5

85

Mich. 5, 1 FLEX, ditt, =)

539

Zach. rr, 10-11 Agg. I, I3

1197/1198

Ion. 4, I

327/328

Mal. 4, 5 Mich. 4, 8-10

424/426

488/489 327/328 6/8

1139/1140

Marcus

7, 27 9, 10-12 12, 7-8

cir cfr

cfr

115

426

Lucas

I, 69

Zach. r, 18-21

160/161

28 204

Mich. 4, 8-10 Hab. 3, 3-5

450

3, 16

VAXISOPEOEUI Zach. r1, 10-11

258/259 1197/1198

Zach. 7, 8-14 Zach. s, 9-1

435/438

Soph. 1, 17-18 Zach. 4, 8-10

350/351

8, 43 10, 30-37

cfr

II, 24-26

II, $0-5I 190942)

cfr

383/384 621/622

110

Am. 5, I-3

1379/1380 327/328 615/616

19, 40

Hab. 2, 9-11

163/164

23, 46

Am. 4, I2-13 Zach. 12, 1-3

594/595

Mich. 5, 2 Zach. 14, 18-19 Ioel 3, 1-3

549

I2, 47 13, 34-35 I5, 4-5

Os. 9, 1-2

cfr cfr

Iohannes timi

I, 47 3, 18

cfr

197 337 303 303 338

Zach. 8, 16-17

cfr

5, 25 6, 15

pag.

Mal. 3, 7-12 Ioel 2, 28-32

26 21, I-II 2I 23, 30-31 23, 32 24, 37-39 24, 45

27,3 DOS

359

Ion. 4, I

1246/1247

1490

474/475

IOI

316/317

136

337 299 306

INDEX LOCORVM

360

S. SCRIPTVRAE

Lib., cap.

5, 14 8, 39

cfr

IO, 4 IO;

TT

IO, 16

Zach. 5, 5-7

264/265

Am. 5, 14-15 Zach. 1, 1-2 Zia TTE,

733 1157

OW, 3, 3

590/591 314 954 304/305

Mich. 2, 11-13 OS. 5, 14-15

IO, 29 ai, 1) IIS 14, 6 I4, 9-IO I4, IO

Zach. 4, I Os. 13, 1-2 OS, di 02 Os. 2, 19-20

19, 34

cfr

1150/1151

BIO) 2120

Mich. s, 1

542/545 234 538

Ioel 2, 28-32

424/426

Ioel 2, 28-32

416/417

Hab. 2, 19-20

18, 22

lin.

Actus Apostolorum I, 13-15 26

cfr

2, 39 2, 17-21 20 3527 MOS o , 41

4 4

cfr cfr

9, 3 IO, 13-14 II, 27-28

cfr

IS, 13-18 16, 9

cfr

17, 28 21, 8-9

AN, un Ad Romanos 19/9 2, 4-6 A), ie) 2002/4

Ion. 1, 7-8

97/98

Ioel 2, 32

448

Ioel 2, 28-32

374

Hab. 3, 3-19

800/801

Ioel 2, 28-32

439/440 453/454 453/454

Ioelto50 Ioel 2, 32 Ioel 2. 28-32 OsSProl Ioel 2, 28-32 Am. 9, II-I2

Ioel 2, 28-32 Hab. 2, 19-20

cfr cfr

420/421 23/24 418/419 1359/1360 419/420

239

Ioel 2, 28-32 Ioel 2, 28-32

419

Zach. 8, 16-17

811

Am. 1, 6-8

418

GET

Am. 2, 4-5 Am. 2, 6-8 Ob, 2; S

$5 5 9, 10-13

Ion. 4, I

124/128 214/215 247/248 380/382. 328/329

Mal. 1, 2-5

37/41

9, 27

(Ole, at. 1

280/283

IO, II, II, 16,

lkaxell 23. 52 Zach. r1, 15-17

448

OB, Bn %

Mal. 4, 1-3

589/590 413/414

2, 9

(OSHO

507/508

3, 16 6, 16

Hab. 2, 19-20 Os. Prol. Hab. 2, 19-20

I3 24-25 25-26 20

1226/1228

I ad Corinthios

6, 19

PETS

231/232 29 233

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

361

Lib., cap.

lin.

pag.

14,38

Os. 4, 5

677

I$, 22

Os. 13, 14-15 INL, GY, EY)

2214 245/246

27 79 275

15, 24 et 28

II ad Corinthios SEG

cfr

0» 7 "ng, 22

Zach. 14, 3-4

1385/1386

Am. 5, 14-15 Am. 5, I-3

754

323 137 133 100

Ioel 2, 28-32

631/632 420/421

Ad Galatos 26

Mal. 2, 8

208/209

4, 19

Mich. 4, 8-10

503/504

335 200

Zach. 8, 16-17

790/791

302

Am, 5, 18-20

783

138

Mal. 4, 1-3

409/410

I2,

4

Ad Ephesios 4, 25

Ad Philippenses ji, WR

cfr

Hab. 3, 3-5

388

cfr

Os. 9, 10

1505

341 239 55

cfr

Nah. 1, 7 Ioel 2, 28-32

70/71

215

391

99

Zach. 2, 1-2 Mal. 1, 2-5

174/175

282

26/28

329

Os. 7, 8-10 Am. 8, 7-10

1186/1187

1173

44 153

Os. 7, 8-10

1186/1187

44

OL; G16

1504

55

76

8, 15

(OSs Ty 3 Ion. 3, 6-9 Os. 4, I-2

210805 2015

Zach. 14, 8 Mich. 4, 9-10

432/433

Os. 11, 2-4

1849

3, 19 II ad Timotheum

2, 19

4,2 Ad Hebraeos II, 16 et 10 12, 6

Iacobi

4,6

I Petri

9285

II Petri 2,

ug)

Apocalipsis

1G 6, 12

cfr

308/309

637 1406/1408

IV Esdrae

1, I9

cfr

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

lin.

pag.

Abd. 1-3 Ioel 1, 2-3 Am. 8, 7-10

35/37 35/37 1186

162 86 153

Abd. Hab. Zach. Hab. PIA Hab. Hab. Hab. Hab.

16/17 363/365 779 354/356 573/574 651/652 763

161 239 302 239 246 248 252

ANDREAS DE SANCTO VICTORE In I Reg. 2, 30 (573-576) 14, 45 (1603-1605) 14, 45 (1603)

Super XII Propb. Os. 1, 1 (71-77) Am. 2, 9-11 (256-259) Am. 5, 10 (702-707) Abd. 1-3 (34-37) Hab. 3, 3-6 (515-516)

cfr cfr cfr

cfr cfr

Hab. 3, 3-6 (542-552)

Hab. 3, 3-6 (641-658) Hab. Hab. Agg. Zach. Zach.

3, 13-15 (686-689) 3, 16 (699-703) Prol. (2-27) 12, 5 (1288-1298) 8, 16-17 (798-804)

1 3, 1-2 8, 13-15 3, 1-2 95 7 3, 1 3, 3-19 3, 3-19 3, 3-19

801

253 254 254 276 325 135

cfr cfr

Zac Zach. 14, 13-14 Am. 5, IO

823 829 16/17 1452 702/709

cfr cfr cfr

OS, i, 2 Am. I, 3-5 Hab. 3, 3-19

133/134 90/92 754

9 114 252

Os. Prol. OG, 15,9

63/64 125/130

2l 9

Hab. 2, 9-11

164/166

232

(S SEES QST

157/160 153/157

IO IO

cfr

Ion. 2, 6

203/205

175

Gn

Ioel 1, 4

56/58

89

Hab. 3, 3-19

Biblia Hebraica (Os 14) 9 Am. 1, 3 Hab. 3, 5

Biblia Latina iuxta Vulgatam versionem Prol. Os. Osamu 2

cfr

CICERO

Pro Marcello

IO DIOGENES

LAERTIVS

Vitae

2, IOS 4, 3, 16 ELIEZER DE BEAVGENCY

Ion. 2, 6 EVCHERIVS

LVGDVNENSIS

Ad Faustum

p. 125, 7-8

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

363 :

lin.

pag.

EVSEBIVS CAESARENSIS

Historia Ecclesiastica 4, 6, 4

cfr

Ioel 1, 4

56/58

89

7

Glossa ordinaria In Osee

Prol. 1

Os. Prol.

63/64

Prol. 4

cfr

Os. Prol.

64/68

7

I:LI marg.

cfr

Os. Prol.

57/63

7

OS. iG, st Os. 1, I Os. Prol. (ST (Og m 2

95/99 101/114 55/57 88/91 125/130

8 8 7 8 9

Os. Os. Os. OS

3, 4-5 3, 4-5 3, 4-5 G3

603 604 606/607 989/991

24 24 24 38

Os. Os. Os. Os. OSs Os.

6, 6; 6, 6, 7, 7,

1039 1040 1079 1080 1104/1105 1229/1230

39 40 41 41 42 46

Os. Os. Os. Os. Os.

8, 1-4 8, 5-6 8, 5-6 8, 8 5

1273/1277 1286/1293 1294/1295 1333 1337/1348

47 48 48 49 49/50

1:1.2 I:1.4 1:1.5 I:1.7 1:2

marg. marg. marg. marg. fob:

3:5.1 3:5.3 DES 6:3.4

marg. int. SSRITIUS marg.

Geb. 6:7.4 int. 6:10.3 int. 6:10.5 int. 7:1.3-4 int. six ay Ow,

8:4.2 8:5.1 8:5.3 8:8.1 8:9.2

marg. marg. int. int. marg.

cfr cfr cfr

cfr cfr

cfr

cfr cfr

8:11.1 int.

5-7 5-7 9-11 9-11 1 13-14

8:12.1 marg.

Os. 8, 11-13 Os. 8, 11-13

1350/1352 1352/1353

50 50

8:14.4 int. 9:3.1 int.

Os. 8, 13-14 Os. 9, 3-4

1369/1372 1395/1398

50/51 SI

Os. 9, 3-4

9:3.3 int. 9:4.1 marg. 9:6.2 int.

cfr

9:7.2 marg. 9:7.5 int. 9:7.3 marg. 9:7.8 int. 9:8.1 marg.

9 :8.4-5 int.

1395/1398

$1

Os. 9, 3-4 Os. 9, 5-6

1399/1411 1420

51/52 52

Os. 9, 7 Os. 9, 7 Os. 9, 7

1444/1447 1435/1436 1448/1451

5 53 53

Osn 9s 7 Os. 9, 8-9

1448 1461/1471

53 54

Os. 9, 8-9

1473/1474

54

9, 8-9 9, 10 9, 10 9, 10 9, 16-17 TOM 10, 7-8

9:9.1 marg. 9 :10.2 int. 9 :10.3 int. 9:10.5 int. 9 :17.I int. 10:2.1 marg. 10:2.2 int.

cfr

Os. Os. Os. Os. Os. Ose Os.

10:3.2 marg.

cfr

Os. 10, 3-4

1475/1486 1490/1491 1492/1508 1492/1508 1564/1573 1586/1596 1759/1760

$4 55 55 55 57 58 64

1614/1619

59

364

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

10:8.1-2 int. II :5.3 int. I3:4.1-3 int.

13:6.3 int. 13:15.2 marg.

cfr

I3:15.3 int.

Os. 10, 7-8 (SEDES Os. 13, 4-6 Os. 13, 4-6 Os. 13, 14-15 Os. 13, 14-15

lin.

1661/1663 1856

2147/2154 2154/2155 2233/2236 2229/2233

In Ioelem Prol. 1:10.6 int.

2:5.2 marg.

2:17.1 marg.

cfr

:28.2 int. :28.4 marg. :28.7 int. :28.9 int. :30.1 marg. :30.1-2 marg.

Prol. r, 9-11 2, 1-11 2, 15-17 2, 28-32 2, 28-32 2, 28-32

Ioel 2, 28-32 Ioel 2, 28-32

Orit :30.4 int. :32.1 int.

:32.2 marg. :32.3 marg. ‘1.1 marg. 1.2 marg. ‘1.3 marg. :2.4 int. :3.1-3 int.

:4.1 marg.

:7.1 marg.

Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel

cfr

:8.1 marg. :9.1 marg. :12.1-3 marg. $5.1 marg. 6.1 marg. 17.1 marg. 17.2 marg. 17.3 marg. Ci Cli DET TOES EO Cll CHE ON OCH CCM HE 0599 XJ9 E N93 X93 Moc Met MECC MRC N29 3593) 599.9523/4595 1 X99 DO: TES © 19.1 marg.

Ioel 2, 28-32 Ioel 2, 28-32 Ioel 2, 28-32 Ioel 2, 28-32 Ioco» Ioel 2, 32 Grell 2. 99x = BB NOE ox o cpm loelizs2 05-25 ikoxell.a- ao m IW A, ev» oe 3 Ioel 3, 4-6 Ioel 3, 7-8 Ioel 5, 7-8 Ioel 3, 9-11 Ioel 5, 12-13 Ioel 3, 14-15 Ioel 3, 16-17 Ioel 3, 16-17 Ioel 3, 16-17 Ioel 3, 16-17 Ioel 3, 18-21

2/6

87

125 205 282/283 418/421

93

100

374/383

98/99

418/421 418/421

100 100 100 100/IOI 100 100 IOI IOI IOI 102 102 103 102 103 103 105 105 105/106

423/424 431/440 424/426

429/430 441/445 446/457 446/457 481/486

468/475 502/506 480/481 498/502 508/511 568/572

572/577 580/589 590/603 604/605 612/616 616/618

621/625 618/621

626/629

9I D

106 106

107 107 107 107 107

In Amos

Prol. 3

Am. Prol. Am. Prol.

I:1.1 marg. 1:1.3 marg.

Am. I, I-2

TiO TOYDIE,

I:2.1 marg. 1:3.1 marg.

1:5.2 int.

cfr

I:II.I marg. 2:1.2 marg. 2:4.1 marg.

cfr

2 Owais

Am. Am. Am.

I, I-2 I, 1-2 I, 3-5

Am. Am. Am. AM). Am. Am.

I, I, I, 2, 2, 2,

3-5 3-5 II-I$ 1-3 4-5 6-8

5/18 2/5

105/107 158/176 194/198

III III 112 112 DIO 113 113 114 116 117

209/215 220/222

118 118

25/29

32

33/49 67/73 77/78

INDEX AVCTORVM

365

Lib., cap.

lin.

2:6.2 int. 2:7.1 marg.

Am. 2, 6-8 Am. 2, 6-8

222/223 246/248

2:9.1 int. 2:9.1 marg. 2-913 int. 2:10.4 int. 2:10.6 int.

Am. Am. Am. Am. Am.

9-11 9-11 9-11 9-11 9-11

250/251 251/252 261/263 267/268 269

120

2, 2, 2, 2, 2,

pag. 118 119 II9 119 120 120

2:10.IO int.

cfr

Am. 2, 9-11

272/273

I20

2:11.1 marg.

cfr

Am. 2, 9-11

277/278

120

Am.

2, II-I2

288/292

I21

2:11.4 int.

Am. 2, II-12

286/287

I2I

2:12.2 marg. 2:14.1-2:15.3 int. 3:2.1 marg. SEeosImaros 3:9.3 int. 3:10.1 marg. 3:12.1 marg. 4:2.1 marg. 4:5.I int.

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

294/296 307/319 323/327 335/343 353/365 353/365 379/382. 450/451 503/504

121 I21 122 122/123 123 123 124 127 129 I3I 131

cfr

cfr

2, 2, 3, 3, 3, 3, 3, 4, 4,

1-12 13-16 r2 3-8 9-10 9-10 12 I-3 4-6

4:11.1 int. 4:1L1 marg.

Am. 4, II Am. 4, II

$68 570/576

4:12.1 marg.

Am. 4, 12-13

583/586

131

4:13.2 marg.

Amik 4, 12-13

601/603

132

4:13.3 marg. 5:1.1 marg. 5:1.4 marg. 5:3.1 marg. 5:8.2-3 marg.

Am.4, 12-13 Am. 5, 1-3 Am. 5, 1-3 Am. 5, 1-3 Am. 5, 7-9

603/604 611/612 614/619 619/624 683/688

132 132 132/133 133 135

5:11.3 int. 5:11.5 int. 5:11.8-9 int. Spo oh Sri} uel S126) Int.

Am. Am. Am. Am. Am. Am.

II-I3 1-13 II-I3 II-I3 I-13 II-13

713 714 716/717 718 719/720 720/721

136 136

Sean shale, 5:14.1 marg.

Am. 5, 14-15 Am. 5, 14-15

732 730/731

137 137

5, 5, 5, 5, 5, 5,

136 136

136 136

$:14.4 int.

Am. 5, 14-15

733/734

137

5:18.1-2 marg. 5:20.1 marg. Sine NaN

Am. 5, 18-20 Am. 5, 18-20 Am. 5, 21-22

772/794 798/800 807

138 139 139

$:21.1 marg. S220 Itt.

Am. 5, 21-22 Am. 5, 21-22

801/806 808

139 139

5:23.1 marg. 5:25.1 int. $:25.1 marg.

INGO). Gi 2) Am): 5, 25-27 AME 5, 25-27

140 140 140

$:26.4 int. 5:26.6 int. Seo miad 6:1.1 marg.

Am. $5, 25-27 Am. 5, 25-27

813/817 839 831/839 845

Am. 5, 25-27 Am. 6, I

845/846 848/849 850/852

6:2.1 marg. 6:2.4 int.

Am. 6, 2-6 Am. 6, 2-6

864/866 864

I4I IAI

141 I4I 142. 142

366

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

6:2.8 et 6:2.6-7 int.

Am.

6:3.2-3 int. 6:3.4 int. 6:4.3 int.

Am.

6:5.2 marg. 6:7.1-3 int. 6:7.5 int.

6:8.1 int. 6:8.1 marg. 6:8.3-6:10.3 int. 6:11.1 marg. 6:12.1-3 int 6:13.1-3 int.

6:13.1 marg. 6:13.2 marg. 6:13.5 int. 6:13.6 int.

6:14.1 marg. 6:15.2 marg. 6 :15.3-5 int. 7:1.1 int.

7:1.1 marg. 72:1:2 ADs

oae 7:4.2 marg. 7:8.1-3 int.

7:9.1 marg. 7:9.3 int. :9.4-5 int. :10.1-2 int.

0.1 marg. irI marg. SET.2 Wat. ‘11.3 int. :12.I int.

:13.1 marg.

fe SS Pl SS

:14.2 int. :14.4-5 int

14.1 marg. 14.2 marg. SESSESTOLT:

i$.1 marg. 6.1 marg.

:1.1 marg. :.2 marg. :2.1-3 int :3.2-3 int.

:3.1 marg. :4.I marg. :5.2-3 int. :6.3 int. 8:6.1 marg.

OO] OO CO CO Oo oo co —-] d NNN ^

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

2-6 2-6 2-6 2-6 ANH 2-6

867/868

873/874 875/876 879/880 897/900

907/909 910/912 918/919 916/917

919/925

930/934 935/940 943/947 941/943

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

lin.

951/952 948 950/951 957/958 962/965

958/961

971 966/970

972/973 978/981 1045/1047 1070/1072 1072/1074 1070/1072 1075/1076 1079/1082 1077/1079

1086/1087 1084/1086 1088

1089/1090 1103/1104 1108

U11/1113 1105/1108 1113/1114 1116/1119 1119/1120 1124/1126 1139/1142

1139

CO OO

1142/1145 1150/1151 1146/1149 1153/1156 1158/1161 1163/1165 1165/1167

pag. 142 142 142 142 143 143 143 144

144 144 144 144 145 145 145 145 145

145 145 145 146 146 146 146 148

149 149 149 149 149

149

150 150 150 150 150 ISI ISI 150/151 ISI ISI ISI ISI 152. 152. 152 152. 152 152

152/153 153

153

INDEX AVCTORVM

367

Lib., cap.

lin.

8:10.2 int. 8:10.3 int. 8:14.3 int. 9-515 Tnt 9:3.6 int. 9:4.1-3 int. 9:6.1 int. 9:6.1 marg.

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

1207/1208 1209/1210 1239/1240 1282/1283 1284/1285 1286/1288 1298/1299 1299/1301

154 154 155 157 157 157 157 157

9:7.1 marg.

Am. 9, 7-8

1313/1316

158

9:7.2-4 int. 9 :9.1 int. 9:9.4 int. 9:9.4 marg.

Am. Am. Am. Am.

7-8 9-10 9-10 9-10

1316/1318 1338/1339 1341/1342 1333/1338

158 159 159

9:1I.I marg.

Am. 9, I-12

1358/1359

159

9:11.2 marg. 9:13.1 marg.

Am. 9, 11-12 Am. 9, I3

1356/1358 1366/1370

159 160

cfr

8, 8, 8, 9, 9, 9, 9, 9,

7-10 7-10 11-14 2-5 2-5 2-5 6 6

9, 9, 9, 9,

pag.

159

In Abdiam I:1.2 marg.

Abd. 1

24/28

162

I:1.3 1:1.4 Degen 1:3.4

Abd. Abd. Abd. Abd.

1-3 1-3 1-3 1-3

45/49 44 45/49 60

162/163 162 162/163 163

I:5.2 marg. 1:7.1-4 int. 1:7.1 marg.

Abd. 5-6 Abd. 7 Abd. 7

71/78 85/91 82/84

163/164 164 164

1:8.1 int. 1:9.I int. I:IO.I-2 int.

Abd. 8-9 Abd. 8-9

93 99/102 I07/1II

164 164 165

marg. int. tits int.

Abd. ro-11

1:10.1 marg.

Abd. ro-i1

103/106

164

I:ILI-S int.

Abd. 10-11

107/III

165

I:I2.I-2 int. 1:12.4-5 int. I:I2.1 marg. TIS shale

Abd. Abd. Abd. Abd.

12 12 13-14 13-14

112/118 112/118 119/122 112/118

165 165 165 165

I:I4.1 int.

Abd. 13-14

122/124

165

1515 9010s I:15.1 marg.

Abd. 15-16 Abd. 15-16

129/130 125/127

165 165

15-16 15-16 17-18 17-18 17-18 17-18 19 19

131/139 131/139 141/142 152/153 143/144 152/153 164/167 154/163

165/166 165/166 166 166 166 166 167 166/167

1:16.1 1:16.3 ORs 1:17.2

marg. marg. TIME, marg.

1:18.1-2 marg. 1:19.1 int.

1:19.1 marg.

Abd. Abd. Abd. Abd. Abd. Abd. Abd. Abd.

In lonam

I:LI marg. 1:3.1 int. 1:3.1-5 int. 1:3.1 marg. 1:3.2 marg.

Ion. Prol. [On 103

2/14 32/34

168 169

Ion. 1, 3 Ion. 1, 3 Ion. 1, 3

50/55 24/32 34/39

169/170 168/169 169

INDEX AVCTORVM

368

Lib., cap.

lin.

ee vein: 1:4.2 int.

Ion. 1, 4 Ion. 1, 4

7/72

1:5.2 marg. I:7.1 marg.

lony i 5

1:8.1 marg. 1:9.1 marg. I:IO.I marg. I:1I.3-4 int.

I:I.I marg. I:12.1-2. int. 1:13.1 marg. I:I5.1-2. int. I:I$.4 int.

2:1.1 marg. 2:2.I int.

2:9.2 marg. 3:1.1-2 marg. DERBI: 3:3.2 marg. 3:4.3 marg. 3:7.1 marg. 3:10.1 int. 4:1.1-2 marg. 0:2: TeACTUS

4:2.1 4:4.1 4:6.1 4:6.2 4:9.1

marg. marg. marg. marg. marg.

In Michaeam 1:1.2 marg. 1:1. marg. 1:1.4 marg. ianwige EOS 1:13.3 int. I:I4.2 int. 1:16.2 int. 2:6.1 marg. 25025 IL: 2:7.1 marg. 2:9.1 int. 2:9.1 marg. 2:10.2-3 int. 2:11.1 marg. 2o EETOLS 3:5.1-3 int. 3:5.1-2 marg. 3:6.1-3 int. 3:6.1 marg. 3:9.1 marg.

Ion. Ion. Ion. Ion. Ion.

1, 1, 1, 1, I,

21/572. 80/85

7-8 7-8 7-8 9 10

93/96 96/102 103/106 107/109

134 143/145

yal, So Tomemenr [OQ TIO

137/141 146/149 153/156 165/169 165/169 170/173 179/180 238/240 253/258

Ion. 1, 3 Tone 1%. 15

Ion. 1, 15 Joyas 1 Tono Ion. 2, 9 Lona ar

Ion. 3, 3-4 Ion. 3, 3-4

259

pag. 170 170 170/171 171 I71 171 171/172 172 173 173 173 173 174 174 174 174 176

177 177 177

Ion. 3, 6-9

260/262 265/269 292/294

Ion.

322

179 179

Ion.

3, 4 3, 10

Ion. 4, 1 Ion. 4, 2-3 Ion. 4, 2-3

Ion. Ion. Ion. Ion.

4, 4, 4, 4,

4 6 6 9-10

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

Prol Prol 1, 1 1, 10-15 1, 10-15 1, 10-15 1, 16 2, 6-8 2, 6-8 2, 6-8 2, 9-10 2, 9-10

Mich.

2, 9-10

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

2, 2, 3, 3, 3, 3, 3,

11-13 11-13 5-8 5-8 5-8 5-8 9-12

323/332 344/348 338/344 350/354 360/366 360/366

374/382

202 218/223

177 178

180 180 180 180 180 181

182 182 182 188 188 188

284/286 288/291 292/297 312/314

189 I9I I9I I9I I9I I9I I9I 192 192

333/335 329/333 337/340 335/337 346/351

193 193 193 193 194

267/272

273/274 275/278

287/288

INDEX AVCTORVM Lib,cap. 3:1L.I-4 int. 3:11.1 marg. 3:12.1-3 int.

369 '

lin.

pag.

Mich. 3, 9-12 Mich. 3, 9-12 Mich. 3, 9-12

356/360 361/363 363/367

194 194 194

4:3.5 int.

Mich. 4, 1-8

394/395

195

4:4.3 int. Assn

Mich. 4, 1-8 Mich. 4, 1-8

396 397/398

195 195

4:8.2 marg.

Mich. 4, 8-10

437/440

197/198

4:9.4-5 int. 4:11.1 int. 4:12.1 marg.

Mich. 4, 8-10 Mich. 4, 1-13 Mich. 4, 11-13

441/443 509/511 516/522

198 200 200

4:13.4 int.

Mich. 4, 11-13

523/524

200

5:3.1 marg. 5.12.1 marg.

Mich. 5, 2-3 Mich. 5, 7-14

550/557 635/636

201/202 204

6:1.1 marg. 6:1.3 marg. 62r int.

Mich. 6, 3-5 Mich. 6, 1-2 Mich. 6, 1-2

654/655 647/648 651/653

205 205 205

6:2.1 marg. 6:4.1 int. 6:5.1 marg. 6:6.1-6:7.3 int. 6:6.1 marg. 6:8.1-3 int. 6:8.4-5 int. 6:8.1 marg. 6:9.2-3 int. 6:10.2 int.

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

645/647 657 661/663 677/681 673/677 685/686 689/692. 682/685 700/702 703/705

205 205 205 206 206 206 206 206 207 207

703/705 705/713

207 207

6:10.4 int. 6 :11.1-6 :12.2 int.

6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6, 6,

1-2 3-5 3-5 6-7 6-7 8 8

8 9-16

9-16 Mich. 6, 9-16 Mich. 6, 9-16

6:13.1 marg.

Mich. 6, 9-16

713/715

207

7:1.1 marg.

Mich. 7, 1-4

725/727

208

7:2.1-7:3.1 int.

Mich. 7, 1-4

732/735

208

7:3.1 marg.

Mich. 7, 1-4

735/736

208

7:4.6 int. 7:4.7 int. [2:919 GU. 7:5.4 marg. 7:5.5 marg. 7:6.1-2 int.

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

748/750 757 763/764 769/771 765 767/769

208 209

In Nabum 1:1.3 marg. 1:8.2-3 int.

Nah. Prol. Nah. 1, 8

1:8.1 marg.

Nah. 1, 8

1:9.1 int. I:10.I marg. 1:14.2 int. 1:14.1 marg. I:15.1 marg. 2:1.1-2 marg. gratam 2:5.2-6 int. 2:6.1 marg.

Nah. Nah. Nah. Nah. Nah. Nah. Nah. Nah. Nah.

4-7 4-7 4-7 4-7 4-7 4-7

7, 7, 7, 7, 7, 7,

1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 2,

9 10-11 14 14 15 1-2 3-7 3-7 3-7

8 75/78 72/75

79/80 90/96 133/134 134/136 142/151 152/154 179/184 179/184 184/187

209 209 209 209

213 215 215

216 216 217 217/218 218 218 219 219 219

370

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

lin.

pag.

2:8.1 marg.

Nah. 2, 8-9

214/219

220

2:8.3 marg.

Nah. 2, 8-9

214/219

220

2:9.1-4 int. 2:11.1-4 int.

Nah. 2, 8-9 Nah. 2, r1-12

219/222 228/231

220/221 221

2:11.6 int.

Nah. 2, 11-12

228/231

225

2:12.1 marg. 2213 opine 2:13.4-9 int. 3:1.2-3:4.3 int. 3:1.1 marg.

Nah. Nah. Nah. Nah. Nah.

231/234 235/236 236/241 243/255 242/243

221 221 221 221/222 221

3:5.1-6 int. 3:5.1 marg.

Nah. 3, 5-7 Nah. 3, 5-7

258/268 256/258

907 222

3:7.1-2 int. 3:7.1-2 marg.

Nah. 3, 5-7 Nah. 3, 5-7

258/268 270/275

202 222

3:8.1-3:9.2 int. 3:8.1 marg.

Nah. 5, 8-12 Nah. 3, 8-12

284/293 276/284

2 223

3:8.2 marg. 3:10.I int. 3:19:30: 3:10.6-8 int. 3:1I.1 marg. 3:13.1 int.

Nah. Nah. Nah. Nah. Nah. Nah.

276/284 284/293 284/293 284/293 293/298 302/311

223 223 223 223 223 224

2, 2, 2, 3, 3,

3, 3, 3, 5, 3, 3,

1-12 13 3 1-4 1-4

8-12 8-12 8-12 8-12 8-12 13-17

3:13.3 int.

Nah. 5, 13-17

302/311

224

3:13.5-6 int. 3:14.2-3:15.1 int.

Nah. 3, 13-17 Nah. 3, 13-17

302/311 302/311

224 224

3:15.1 marg. 3:16.53 int.

Nah. 3, 17 Nah. 3, 13-17

312/320 302/311

224 224

B:17-0:1110.

Nah. 3, 13-17

302/311

224

3:17.6 int. 3:17.1-2 marg. 3:18.2-3:19.1 int. 3:18.1 marg. 3219.2: ints 3:19.2 marg.

Nah. Nah. Nah. Nah. Nah. Nah.

3, 5, 3, 5, 3, 3,

320/321 312/320 324/329 323/324 333/334 329/332

224 224 224/225 224 225 225

Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab.

Prol. 1, 2 r, 6-11 1, 6-11 1, 6-11 1, 6-11 1, 6-11 r, 6-11 1, 6-11 1, 6-11

17 17 18-19 18-19 18-19 18-19

In Habacuc

Po 1:2.4 int. 1:6.1 1:6.5 1:6.5 1:6.6 1:7.2 1:7.1

int. int. int. int. int. marg.

1:8.1-1:9.1 int. 1:9.1 int.

cfr

2/8 243 38/40 38/40 38/40 40/43 44/45 45/47 48/52 54/55

226 235 o 227 227 2077; 227 227

227/228 228

1:9.1 marg.

Hab. 1, 6-11

52/53

228

IUE 1:11.4-5 int.

Hab. 1, 6-11 Hab. 1, 6-11

I:Il.I marg. 1:12.1-2 int.

63/65 63/65

228 228

Hab. 1, 6-u Hab. 1, 12

66/67 76/80

1:12.4-6 int.

228 229

Hab. r, 12

76/80

229

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

371 "Jin.

pag.

1:12.2 marg. I:13.1 marg. I:I5.1 marg.

Hab. 1, 12 Hab. 1, 13-14 Hab. r, 15-17

68/75 81/87 88/92

228 229 229

I:16.1-1:17.1 int.

Hab. 1, 15-17

92/99

229

2:1.1 marg. 2:2.1-3 int. 2S 5 init Deserta: 3:1.2 marg. 3:4.4 int.

Habs Hab. Hab. Hab. Hab. Hab.

100/11 113/114 134/136 134/136 320/325 749

230 230 231 231 237 252

cfr

2, 2, 2, 2, 3, 3,

T 2-4 5-8 5-8 1-2 3-19

3:5.1 marg.

Hab. 3, 3-5

393/394

240

3:17.1 marg. 3:18.1 marg.

IPIS 177 Hab. 5, 18

483/491 492/500

243 243

I:1.2 marg. I:3.1 marg.

Soph. Prol. Soph. r, 2-3

4/ TI 14/19

255 255

I:4.I 1:4.1 I:5.I 1:6.1

Soph. Soph. Soph. Soph.

4-6 4-6 4-6 4-6

32/34 27/32. 32/34 34/36

256 256 256 256

P73 )Anit. 1:7.3 marg. 1:9.I int.

Soph. 1, 7 Soph. 1, 7 Soph. 1, 8-9

42 45/47 60/62.

256 256 257

1:ILI int.

Soph. Soph. Soph. Soph.

1, 1

81/82

258

I:LI marg. 1:12.1-2. int. 1:12.1 marg.

1, 1 1, 12 r, r2

74/79 89/92 83/88

258 258 258

1:13.1 marg.

Soph. 1, 3

93/97

258

1:14.2 marg. 15072081510. 1:17.4-6 int.

Soph. 1, 14-16 Soph. 1, 17-18 Soph. 1, 17-18

98/104 109/113 109/113

259 259 259

1:17.4-6 int. I:17.2 marg.

Soph. 1, 17-18 Soph. 1, 17-18

107/108 114/118

259 259

2:1.1 marg. PXerton WON, PORTE wha 2:3.1 marg. 2:4.1-2 int.

Soph. SOpiin Soph. Soph. Soph.

119/121 125/126 140/145 134/139 145/148

259 260 260 260 260

2:5.1-2 int.

Soph. 2, 5-7

153/155

261

25 Suitit2:5.1 marg. 2:8.1 marg. 2er WME

SOpie Soph. Soph. Soph.

In Sophoniam

int. marg. int. marg.

1, 1, 1, 1,

2, 2 2, 2, 2,

1-2 gi? 3-4 3-4 3-4

25-7 2, 5-7 2, 8-1 2, 12-15

153/155 149/152 163/173 208/211

261 260/261 261 263

2:12.5 marg.

Soph. 2, 12-15

211/216

263

2.:13.1-2. int.

Soph. 2, 12-15

216/223

263

2:14.3-5 int.

Soph. 2, 12-15

216/223

263

2:15.1 int. 2:15:2 iit.

Soph. 2, 12-15 Soph. 2, 12-15

216/223 224/225

263 263

3:1.1 marg. 3:1.2 marg.

Soph. 3, 1-7 Soph. 5, 1-7

226/228 262/268

263 265

255:115512:5- Walle.

Soph. 5, 1-7

236/244

264

372

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

lin.

247/252 247/252 252/254

264 264 264

255/259

264/265

259/262 275/276 281/284

265 265

3:18.1 marg.

Soph. 5, 1-7 Soph. 5, 1-7 Soph. 5, 1-7 Soph. 3, 1-7 Soph. 3, 1-7 Soph. 5, 8-13 Soph. 3, 14-18 Soph. 3, 14-18 Soph. 3, 14-18 Soph. 3, 14-18 Soph. 3, 14-18

3:19.1 marg.

Soph. 3, 19-20

289/292 293/301

266 266 266 266 266

In Aggaeum 1:9.2 marg.

Agg. I, 9

83/88

270

Ion. Prol. Hab. 3, 3-19

9/10 824/826

254

Os. 13, 14-15

2334/2336

cfr

Soph. 2, 12-15

211/216

Chronicon p. 86a

cfr

p. 106, 16-26

cfr

(Ok 559 Agg. Prol.

3:5.3 3:6.1 3:6.1 3:7.1

int. int. marg. int.

3:7.1 marg. OXOEDMITIE

3:14.2 marg. aEITSANTDUS 3:17.5 int. 3:18.2 int.

287 289 289

pag.

265/266

HERODOTVS Historiae

I, 102-106 I, I9I 2302180197 HIERONYMVS

De interpretatione nominum Hebraicorum Lag. 51 cfr Am. Prol. Hales 20013 cfr Nah. Prol. Soph. 2, 12-15 De aliquot Palestinae locis

934D

Ioel 5, 18-20

687/688

In Osee Prol. (11-28) Prol. (28-36) Prol. (92-109) Lit G-4)

Os. prol Os. prol Os. prol

4/22

OS ILI

Li.1 (12-13)

(Ssh, 1 (OG, Vi ar (S350

Li.r (32-48) Li.2 (64-74) I.i.2 (80-100 et 118-139)

Li.3/4 (148-172) L.i.3/4 (191-195 et 198-208) I.i.5 (216-234)

Li.s (257-264) Li.6/7 (264-275) 1.1.8/9 (289-326) I.i.10/11 (363-369)

cfr

(SET (OS. 6 Os. 1, 4 ©sk5 Ost Sc TS OS, 3; 6 Os. 1, 8-9 @se1

10

24/31

31/54 93/95 95/99 101/114 116/125 136/170 171/185 198/211 212/228 241/245 230/239 246/279 280/284

82

INDEX AVCTORVM

Lii.r (4-1) Lii.2/3 (29-39) L.ii.2/3 (50-51)

cfr

373

Lib., cap.

lin.

OS: aii (Dow

300/307 309/318

pag. I I$

OS, & 2

331/332

IS

L.ii.2/3 (64-67)

Os. 2, 3

339/341

16

Lii.4/s (85-97)

Os. 2, 4

343/352

Lii.6/7 (122-141) L.ii.8 (162-167) Lii.9 (174-184) L.ii.10/12 (214-235) Lii.i3 (257-271) L.ii.14/15 (305-321) L.ii.14/15 (361-372) L.ii.16/17 (392-427) L.ii.18 (441-446 et 461-472) Lii.19/20 (476-520) L.ii.21/24 (532-540 et 554-

(Qs. 256 Os. 2, 8 OS, 2, © Os. 2, 10-12 (OSWOEIS Os. 2, 14-15 OS. Ds mi Os. 2, 16 Os. 2, 18 Os. 2, 19-20 ONS, 3» 2

353/366 367/371 373/382 383/403 404/411 413/426 457/466 467/497 498/508 509/547 549/556

16/17 17 17 17/18 18 18/19 20 20/21 21 21/22 23

Liii. (8-25 et 38-40)

(OB: By i

558/574

Liii.2/3 (61-66)

Osta

575/580

23 23/24

L.iii.2/3 (70-73, 92-94, et

OW. 3. 3

582/591

24

Os. 3, 4-5 Os. 3, 4-5 Os. 3, 4-5

592/602 603 607/613

24 24 25

Liv.1/2 (10-36) Liv.3 (47-60)

Os. 4, r2 Os. 4, 3

614/637 638/650

Liv.4/s (76-97)

Osman

652/667

25 26 26

Liv.6 (113-124)

(OSNIEES

668/677

26/27

Liv.7/9 (142-159) Liv.ro/12 (182-213)

Os. Ay 7 Os. 4, 10-1I

682/698 699/723

27 27/28

Liv.r3 (225-234) Liv.14 (287-294 et 304-318)

Os. 4, 13 Os. 4, 13-14

724/732. 734/752

28 29

Liv.15/16 (352-359)

Os. 4, 15

753/759

Liv.15/16 (360-367, 370-374,

Os. 4, 15-16

760/777

cfr

556)

16

107-111)

L.iii.4/5 (125-131, et 156-161) L.iii.4/5 (175-176) Liii.4/5 (179-186)

cfr

et 383-390)

29 29/30

OS. 4, 17

778/789

30

L.v.1/2 (9-11, 14-22, et 26-32)

Ose sir

790/805

30/31

Liv.17/19 (413-425) L.v.3/4 (58-74)

Os. 5, 2-3

806/818

31

I.v.5 (88-98)

X. s S

825/832

32

I.v.6/7 (114-125) Lv.6/7 (126-136) I.v.6/7 (143-150) II.v.8/9 (219-240) II.v.10 (269-278) II.v.r1 (301-319) II.v.12 (336-348)

Os. 5, 6-7 Os. 5, 6-7 OS: 5 7 E Os. OS, 5 Wo (O SMS UIT (SMS:

833/839 844/853 854/861 863/879 880/890 891/908 909/920

32 32 33 34 34/35 35 35/36

II.v.13 (366-379)

Os. 5; 13

922/933

36

ILv.14/15 (409-424)

Os. 5, 14-15

935/948

36

Os. 5, 14-15

953/968

37

Os. 6, 2

971/974

37

Os. 6, 2-3

975/976

IL v.14/15 (424-438 et 447450)

ILvi.1/3 (15-19)

IL.vi.1/3 (19-20)

cfr

37

374

ILvi.1/3 (37-38) ILvi.1/3 (45-46) II.vi.4/s (93 et 99-103) II.vi.4/s (103-118 et 135-138) ILvi.6/7 (147-157) II.vi.8/9 (173-185) II.vi.8/9 (208-216) II.vi.10/11 (246-256) ILvii.r (14) II.vii.r (14-17) IT.vii.r (18-20) II.vii.2 (45-53) ILvii.3 (66-69) II.vii.4 (83-94)

INDEX AVCTORVM

cfr

cfr

cfr

Lib., cap.

lin.

Os. 6, 2-3 Os. 6, 2-3 Os. 6, 4

982/983 985/986 992/997

OSG,

1005/1021

§

Os. 6, 5-7

1023/1032

Os. 6, 8-9

1043/1054

Os. 6, 8-9 Os. 6, 9-11 (9)SU SET (OST (Dom eT (Ot. 0 ® (8E TE:

1065/1072 1092/110I 1104/I10$ 1105/1109 1103/1104 11/1118 1120/1122

(OSA

1132/1143

IL vii.s/7 (120-153) II.vii.8/10 (205-227) ILvii.1z/12 (280-304)

Os. 7, 5-6 Os. 7, 8-10 Os. 7, 11-12

1144/1173 1174/1193 1205/1219

II.vii.13/14 (335-343) IL.vii.15/16 (370-371 et 376-

Os. 7, 13-14 OSA

1230/1236 1237/1258

Os. 8, 1-4 Os. 8, 1-4

1259/1263 1263/1272

Os. 8, 1-4 Os. 8, 5-6 Os. 8, 5-6 Os. 8, 5-6 Ose 8.7 (SNR Os. 8, 8

1273/1277 1286/1293 1294/1295 1319/1323 1330/1332. 1334/1336

Os. 8, 9

1337/1348

Os. 8, 11-13 Os. 8, 13-14

1354/1359 1362/1367

ILix.1/2 (10-23) IL.ix.1/2 (307-311)

Os. 9, 1-2 Os. 8, 3

1374/1384 1369/1372

ILix.3/4 (55-68) ILix.5/6 (95-105 et 110-121) ILix.7 (150-151) ILix.7 (152-156) ILix.8/9 (182-183) ILix.8/9 (192-204) ILix.ro (235-238) ILix.ro (240-256) ILix.1//13 (309-329) ILix.14 (369-375) ILix.rs (391-395) ILix.rs (415-422) ILix.16/17 (440-450) IL.ix.16/17 (460-461) II.x.1 (10-22) ILx.2 (44-64) II.x.2 (65-68) ILx.3/4 (83-99)

Os. 9, Os. 9, (DS OS. Oy Os. 9, Os. 9,

1399/1411 1414/1432 1433/1435 1437/1441 1461/1471 1475/1486

397) II.viii.r/4 (28-33) IL.viii.r/4 (43-55) II.viii.r/4 (63-69) II.viii.s/6 (117-119) ILviii.s/6 (122-124) IL.viii.s/6 (125-132) II.viii.7 (148-152) II.viii.7 (150-152) II.viii.8 (179-181)

cfr

cfr

II.viii.9/10 (205-219)

ILviii.1/13 (261-273) II.viii.14 (299-305)

cfr cfr

cfr

cfr cfr

cfr

3-4 5-6 7 8-9 8-9

1295/1301

Os. 9, 10

1487/1489

Os. 9, Os. 9, Os. 9, (OSTO Os. 9, Os. 9, Os. 9,

1492/1508 1509/1528 1545/1549 1550/1554 1557/1563 1564/1573 1573/1574

10 11-14 14 ES Is 16-17 16-17

Os. IO, I

1575/1585

(OSTIO OS, sto Os. 10, 3-4

1586/1596 1596/1598 1600/1613

INDEX AVCTORVM lin.

IIL.x.5/6 (165-169) IILx.5/6 (169-195) III.x.7/8 (229-230) III.x.7/8 (234-237) III.x.9/10 (284-305) HLx.1 (334-372) III.x.12 (403-408)

1629/1634 1636/1658 1660/1661 1663/1665 1669/1689 1690/1724

cfr

1745/1749 1773/1779

IILx.13 (458-464) IIL.x.14/15 (492-493) IIL.x.14/15 (495-503) IILxi.1/2 (9-37)

cfr cfr

1784

1784/1789 1794/1820 1834/1839 1845/1852 1864/1887 1921/1922

IILxi.3/4 (15-120) IILxi.3/4 (123-132) III.xi.8/9 (253-281) III.xi.10/11 (342-343) IIL.xi.12 (379-388) IILxii.1 (7-18)

1934/1942 1943/1953 1955/1985

III.xii.2/6 (65-98) IIL.xii.7/8 (141-175) III.xii.9/1o0 (209-239) IILxii.r1 (268-282) III.xii.12/13 (304-320)

1987/2003

2019/2040 2057/2068 2076/2089 2098/2109

IIL.xii.14 (331-345) III.xiii.1/2 (16-18 et 21-41)

III.xiii. (64-66) III xiii.s/6 (128-140) IIILxiii.7/8 (175-186) III.xiii.9/11 (205-209 et 217232) IILxiii.12/13 (250-261) III.xiii.14/1s5 (279-285, 312-

2117/2127 2142/2145

cfr cfr

2147/2154 2157/2166 2167/2185 2186/2196 2198/2220

315, 285-300) 2220/2228

III.xiii.14/15 (317-319 et 332-

340) IILxiii.r4/1s III.xiii.14/15 IILxiii.r4/rg IIL.xiii.14/1s

(369-372) (375-382) (391-393) (393-399)

cfr Os. I3, 14-15 Os. 13, 14-15

IILxiv.r (9-12 et 15-20)

III.xiv.2/4 III.xiv.2/4 IIL.xiv.5/9 IILxiv.5/9 III.xiv.s/9

(58-74) (78-87) (127-129) (152-169) (183-190)

Os. 14, 2-4

2356/2368

OS. 14, 5-9

2369/2374 2375/2377

Os. 14, 5-9

2397/2404

cfr

cfr cfr

Os. 14, 10

III.xiv.1o (220-221 et 241245)

In Ioelem Prol. (7) it (24-27) 1.2/3 (52-60)

cfr cfr

1.2/3 (63, 74-81)

cfr

2229/2233 2229/2233 2236/2237 2237/2242 2341/2348

Ioel Prol. Ioel 1, 1 Ioel 1, 2-3 Ioel 1, 2-3

2383/2392

2415/2421

376

INDEX AVCTORVM

i.4 (91 et 94-112) 1.6/7 (236-255 €t 259-262) i.9/12 (339-352 et 355-356) i.16 (476-479) i.19/20 (533-536 et 541-546)

ii.1/11 (54-63) ii.z/11 (78, 66-70) ii.1/11 (70-79) ii.1/11 (78-90 et 95-106) ii.1/11 (114-134) ii.12/14 (239-266 et 272-285) ii.15/17 (302-303 et 310) ii.15/17 (349-361) ii.18/20 (386-390) ii.18/20 (393) ii.18/20 (404-425) ii.21/27 (494-495 et 500-501) ii.21/27 (520-530 et 535-538) ii.28/32 (615-616 et 654-657) ii.28/32 (660-675) ii.28/32 (696-722) 11.28/32 (767-773) ii.28/32 (794-795) ii.28/32 (800-802 ) iii.1/3 (20-27) iii.1/3 (37-42) iii.4/6 (92-96) iii.4/6 (99-100, 104-118 et

cfr cfr

cfr cfr

cfr cfr

Lib., cap.

lin.

pag.

Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel

1, 1, 1, r, r,

4 6-7 9-11 16 19-20

43/58 67/86 110/124 145/148 174/181

88/89 89 90/91 91 92

Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel

2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2,

1-11 r-11 1-11 r-11 r-11 12-14 15-17 15-17 18-20

182/189 191/195 197/205 206/227 227/246 248/274 27715121167 287/294 296/299

92/93 93 93 93/94 94 94/95 95 96 96

Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel Ioel

2, 2, 2, 2, 2, 2,

18-20 18-20 21-27 21-27 28-32 28-32 28-32 28-32 32 32 1-3 1-3 4-6 4-6

303/304 309/325 326/328 360/372 374/383 383/396 431/440 418/421 457/458 446/457 468/475 475/479 508/511 511/531

96 96/97 97 98 98/99 99

102 102 103 103/104

572/577 629/634

10$ 107 107

cfr

Ioel 2, Ioel 2, loela loelia

cfr

Ioel Ioel Ioel Ioel

3, 3, 3, 3,

100/1IOI 100 IOI IOI

120-126)

iii.7/8 (153-157) iii.7/8 (160-166 et 155-159)

Ioel 3, 7-8 Ioel 3, 18-21

iii.7/8 (160)

Ioel 3, 18-21

635

iii.7/8 (160-162)

Ioel 5, 7-8

568/572

105

iii.12/13 (234-257) iii.14/15 (274-283) iii.16/17 (294-301)

Ioel 5, 12-13 Ioel 3, 14-15 Ioel 3, 16-17

590/603 605/611 612/616

106 106 107

In Amos

Prol. (2-21)

Am. prol

5/18

Li.t (13-17)

Am. Prol.

DS;

III

Lit (58-64)

Am. I, 1-2

25/29

H2

Am.

I, 1-2

33/49

II2

Li.2/3 (134-143)

Am. I, 1-2

49/57

112/113

L.i.3 (178-184)

Am. I, 3-5

67/73

113

L.i.3 (162-165)

Am.

74/77

II3

Li.3 (158) I.i.4/5 (199-208) L.i.4/5 (213-222 et 231-235)

Am. I, 3-5 Am. I, 3-5 Am. 1, 3-5

90/92 96/104 107/116

114 114 114/115

1.1.6/8 (300-315, 320-24, 330-

Am. 1, 6-8

118/145

II$

Am. I, 9-10

147/153

116

L.i.2 (100-106 et 115-124, 126-

cfr

IH

133)

I, 3-5

37, 340-44) L.i.9/10 (393-401)

INDEX AVCTORVM

9727

Lib., cap.

lin.

Am. 1, 9-10 Am. I, U-12

153/156 158/176

Li.13/15 (505-524)

Am. I, I3-15

178/191

Lii.1/3 (13-15)

Am. 2, 1-3

193/194

Lii.r/3 (15-20)

Am. 2, 1-3

194/198

117

L.ii.1/3 L.ii.4/5 Lii.4/s I.1i.6/8

Am. Am. Am. Am.

1-3 4-5 4-5 6-8

198/208 209/215 215/219 220/222

117/118 118 18 118

Am. 2, 6-8 Am. 2, 6-8 Am. 2, 6-8

224/227 230/232. 233/245

118/119 119 119

Li.9/10 (405-418) L.i.11/12 (439-466)

cfr

(20-33) (75-80 et 116-117) (94-101) (134-136)

1.11.6/8 (139-141) L.ii.6/8 (147-148) L.i1.6/8 (156-159 et 164-173)

cfr

Lii.9/11 (267-269)

2, 2, 2, 2,

pag. 116 116/117 I7 7

Am. 2, 9-11

254/255

120

cfr

Am. 2, 9-11

250/251

120

cfr

Am. 2, 9-11 Am. 2, 13-16 Am. 3, 1-2

251/252 307/319 321/322

120 121 122

Am. 3, 1-2

22, 007

122

Am. 3, 3-8

331/333

122

Liii.3/8 (156-169)

Am. 3, 3-8

335/343

122/123

L.iii.35/8 (177-183)

Am. 3, 3-8

344/352

123

Liii.9/10 (209-220) Liii.rr (273-277) Liii.12 (297-300) L.iii.12 (312-315) Liii.13/15 (356-374) ILiv.1/3 (19-25) ILiv.1/3 (25-31) IL.iv.1/3 (32-37, 41-43, et

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

353/365 367/370 379/382 385/388 394/409 413/417 423/428 431/442

123 124 124 124 124/125 126 126 126/127

Am. 4, 1-3 Am. 4, 4-6 Am. 4, 7-8

455/459 466/491 523/539

127 127/128 129/130

Am. 4, 9

544/552

130

555/561 570/576 583/586 587/601 611/612 612/614 614/619

130 I31 I3I 131 132 132 132

619/624 624/635

133 133

647/650 653/666 667/675 676/683 683/688 688/699 702/709

133/134 134 134 134/135 135 135 135/136

L.ii.9/11 (265-266) L.ii.g/11 (277-279) I.ii.13/16 (395-413) Liii.1/2 (10-14)

Liii.1/2 (17-20)

Liii.3/8 (78-81)

47-54)

IL.iv.1/3 (119-127) IL.iv.4/6 (145-182) IL.iv.7/8 (238-247, 255-256,

et 261-268) ILiv.9 (305-307, 321-324, et 312-315) IL.iv.10 (359-367) ILiv.rr (406-412) IL.iv.12/13 (487-492)

cfr

cfr

cfr

3, 3, 3, 3, 3, 4, 4, 4,

4, 4, 4, 4, 5, 5, 5,

9-10 I1 12 I2 13-15 1-3 I-3 1-3

10 n 12-13 12-13 I-3 1-3 1-3

II.v.1/2 (37-47)

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

II.v.3 (102-107) II.v.3 (107-119)

Am. 5, 1-3 Am. 5, 1-3

II.v.3 (61-68) ILv.4/s (130-132 et 141-158) ILv.6 (203-216) ILv.7/9 (255-265) ILv.7/9 (267-283) II.v.7/9 (289-303) II.v.10 (385-394)

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

II.v.12/13 (492-512) II.v.1/2 (7-10) II.v.1/2 (10-12)

5, 5, 5, 5, 5, 5, 5,

3-5 3-5 6 7-9 7-9 -7-9 10

INDEX AVCTORVM

378

lin.

pag.

Zach. 8, 13-15 » 11-13 » II-I3 M II-13 m II-I3 5 I4-I$ Am. 5; 14-15

779

302

710/713

136 136 136 136

Am. Am. Am. Am. Am.

II.v.11/13 (443-446)

II.v.11/13 IL v.11/13 II.v.11/13 ILv.14/15 IL.v.14/15

Lib., cap.

(446-447) (450-454) (459-464) (522-524) (525-536 et 540-

558) IL.v.16/17 (580-581 et 587-

IIL.vi.2/6 (93-98) II.vi.2/6 (102-103) III.vi.2/6 (103-111) III vi.2/6 Grr-119) IIL.vi.7/11 (245-246) III.vi.7/11 (247-248) IILvi.7/11 (277-283) IILvi.7/11 (283-289) III.vi.7/11 (289-293) III.vi.12/15 (362-370) IIL.vi.12/15 (373-379)

cfr cfr cfr cfr

III.vi.12/15 (379-384) IIL.vi.12/15 (384-387) III.vi.12/15 (391-400) III.vii.r/3 (12-20 et 34-35) III vii.1/3 (28-54) III.vii.4/6 (110-114) III.vii.4/6 (112-125) III.vii.7/9 (186-190 et 195-

cfr cfr

cfr

III.vii.ro/13 III.vii.10/13 III.vii.10/13 IIL.vii.10/13 IHI.vii.ro/r3

(288-289) (300-302) (303-307) (304-307) (318-333)

IIL.vii.10/13 (333-335) IIL.vii.i4/17 (383) IIL vii.14/17 (405-407)

III.vii.r4/17 (400-404) IIL vii.14/17 (411-414) IIL.vii.r4/17 (421-422 et 425-

437)

cfr

137

137

761/771

138

Am.

, 18-20

772/794

138/139

Am.

21-22

801/806

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

21:22

139 139

202) III.vii.10/13 (289-291)

725/729 732/733 734/759

55 16-17

694-696, 707-709) II.v.21/22. (724-734) II.v.21/22 (747-752) II.v.23 (787-790) II.v.24 (801-806) II.v.25/27 (830-836) II.vi.1 (5-10 et 14-17) IIL.vi.2/6 (84-85)

716/717

Am.

597) II.v.18/20 (642-671, 676-678,

713

Am. Am Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am Am. Am. Am.

;

23

808/812 813/817 819/823 831/839 850/852

864/866 868/873 879/880 880/886

888/896 910/912 912/913

919/925 925/930 930/934 935/940 943/947 953/956

RAPS) SS eS

10-13 10-13 10-13 , 10-13 10-13 10-13 , 10-13 , 14-16

14-16 14-16 14-16 14-16

958/961 962/965 966/970 981/1004 1012/1016 1047/1058 1060/1070 1077/1079 1079/1082 1082/1084 1084/1086 1086/1087 1091/1103 1103/1104 1108

1113/1114 1114/1116

140 140 140 141 142 142 142 142/143

143 143 143/144

144 144 144 144

145 145 145 145

146

146/147

147

147/148 148

149 149 150 150 150

150 150 151

ISI

1121/1123

ISI ISI

1126/1137

151/152.

INDEX AVCTORVM

5/5)

Lib., cap.

lin.

III.viii.1/3 (20-21)

Am. 8, 1-3

1139/1142

152

III. viii.1/3 (29-32)

Am. 8, 1-3

1146/1149

152

III.viii.r/3 (33) IIIviii.4/6 (84-90)

Am. 8, 1-3 Am. 8, 4-6

1152 1153/1156

152 152

Am. Am. Am. Am.

4-6 4-6 4-6 7-10

1158/1161 1163/1165 1165/1167 1168/1181

152/153 153 153 153

Am. 8, 7-10 Am. 8, 11-14 Am. 8, 11-14

1205/1207 1223/1224 1230/1236

154 155 155

Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am. Am.

8, 11-14 8, 11-14 9,1 9, I 9, 2-5 9, 2-5 9, 2-5 9, 2-5 9, 6 9, 7-8 9, 9-10

1238/1239 1241/1244 1250/1253 1255/1259 1270/1280 1282/1283 1284/1285 1289/1297 1301/1304 1322/1332 1333/1338

155 155 156 156 156/157 157 157 157 157/158 158/159 159

Am. Am. Am. Am.

9, 11-12 9, 1-12 9, I3

1356/1358 1359/1360 1370/1374

159/160 160 160

9, B

1366/1370

160

2/16 19/24 24/28 28/32

161 161 162. 162

III.viii.4/6 IILviii.4/6 IILviii.4/6 III.viii.7/8

(90-95) (96-99) (99-102) (140-143 et 145-

158) III.viii.9/1o (177-179) II. viii.x1/14 (244) y a (241-245 et 254258 IIL.viii.rz/14 (259-261) III viii.rz/14 (263-267) IIL.ix.1 (14-317) IILix.r (18-23) IILix.2/5 (71-78 et 85-88) IILix.2/5 (89) IILix.2/s (91) IILix.2/s (99-108) IILix.6 (177-178 et 180-182) IILix.7/8 (241-252) IILix.9/1o (295-299 et 311-

cfr

cfr

cfr

cfr

313) III. ix.11/12. (382-383) ILix.1/12 (342-365) IIL.ix.11/12. (380-384)

IIL.ix.13/15 (405-407)

cir

8, 8, 8, 8,

In Abdiam 1 1 1 1

(1-7 et 25-43) (60-68) (70-71 et 96-98) (120-125)

Abd. Abd. Abd. Abd.

1 1 1 1

pag.

1 (133-134)

Abd. 1-3

37/39

2/4 (172-177) 2/4 (177-180 et 184-190)

Abd. 1-3 Abd. 1-3

45/49 49/57

162/163 163

5/6 (251-254) 5/6 (254-260)

Abd. 5-6 Abd. 5-6

64/67 71/78

163/164

8/9 (339-343 et 347-348)

8/9 (349-351) 10/11 10/11 12/13 12/13 12/13 15/16 15/16

(377-381) (381) (427-428) (422-425) (465-469) (505-508) (502-504)

Abd. 8-9

Abd. 8-9 Abd. Abd. Abd. Abd. Abd. Abd. Abd.

10-11 ro-11 12 13-14 13-14 15-16 15-16

93/98

162

163

164

99/102

164

103/106 106/107 12/118 119/122. 122/124 125/127 127/129

164 165 165 165 165 165 165

15/16 (517-524)

Abd. 15-16

131/139

165/166

17/18 (560-561) 17/18 (561-562)

Abd. 17-18 Abd. 17-18

143/144 144/145

166 166

INDEX AVCTORVM

380

Lib., cap.

lin.

Abd.19 Abd. 20 Abd. 20 Abd. 20

154/163

166/167

164/167

167 167 167

Prol. (35-42, 44, et 55-61)

Ion. Prol.

i.3 (31-34)

]onsmes TIOnSmmes Tonk i 3 Ion. 1, 3 lone i.) TONert 5 Ion. 1, 5 oy; a, G Ion. 1, 7-8 Ion? 7-8 Ion. 1, 7-8 Ion. 1, 9 Ion. 1, 9 Tom mro Ion. r, r1 Tone IIT [OD at, ait TOTUM Toner TOTT lonr T I3 Ion. 1, 14 Ion. 1, 15 Gin, 2. 3i ial, A, ® Ion. 2, 3 Ion. 2, 4 [ommoe LOD te s Ion. 2, 6-7 IKgya 9r 9 Ion. 2, 8 Ion. 2, 8 Ion. 2, 8 Ion. 2, 9 [onmowo lone 24.9 lone 351

2/14 21/24 24/32

19 (635-653) 20/21 (694-696) 20/21 (697-700) 20/21 (701-706)

167/170 170/175

pag.

In lonam

1.3 (44-45) 1.3 (55-67) i.3 (104-117)

i.4 (177) i.5 (183-188) i.5 (197-206)

i.6 (217-223) i.7 (235-240) i.7 (240-250) i.8 (264-269) i.9 (279-281) i.9 (286-297) i.10 (303-320) it (327-328) i.I1 (330-331) i.11 (335-336) i.11 (340-341)

1.12 (347-354)

i.12 (354-359) i.13 (384-388) i.14 (404-411) its (426-435) ii.1 (12-17) ii.2/3 (68-70)

ii.3 (77-83 et 89-91) ii.4 (98-100)

ii.4 (126-127) ii.5 (162-167 et 178-181) ii.7 (208-211)

ii.7 (261-267) ii.8 (270-272 et 274-276) ii.8 (287-290)

ii.8 (291-292) ii.9 (296-305) ii.9 (305-308) ii.9 (309-314) iii.1/2 (7-13) iii.3/4 (31-35) ili.3/4 (35-38) iii.3/4 (61-70) iii.s (81-99) iii.6/9 (212-217, 210-211, et 218-221) iii.10 (235-242)

cfr

Ion. 3, 3-4 Ion. 3, 3-4 Ion. 3, 4 Oya, eG Ion. 3, 6-9 Ion. 3, 10

34/39 50/55 71/72 73/79

168 168 168/169 169 169/170

96/102 103/106

170 170 170/171 171 17I 17I 171

107/109

171/172

110/119 120/134

172 172 72

80/85 86/92

93/96

135/137 137/141

141/143

143/145 146/149 149/152 153/156 157/164 165/169 170/173 179/180 181/189 189/191 192/193 194/202 206/210 211/217 218/223 224/227 228/229 230/238 238/240

240/245

253/258 260/262 262/264 265/269 270/287

173 173 173 173 173 173 173

174 174 174 174 174 174

175

175 175 175/176 176 176 176

176 176

177 177 175) 1

307/315

177/178 178/179

316/322

179

INDEX AVCTORVM

Lib. cap.

381

'

lin.

pag.

iv.1/2 (8-22)

Ion. 4, 1

323/332

iv.3 iv.3 iv.3 iv.4 iv.6 iv.6

Ion. Ion. Ion. Ion. Ion. Ion.

338/344 344/348 348/349 350/354 360/366 366/371

180 180 180 180 180/181 181

(43-55) (37-42) (61-62) (13, 69-75) (142-149) (127-132)

4, 4, 4, 4, 4, 4,

2-3 2-3 2-3 4 6 6

179

iv.9 (203-214)

Ion. 4, 9-10

374/382

181

iv.10/11 (273-280)

Ion. 4, 9-10

384/390

181

In Michaeam Prol. (1-9) Prol. (9-11 et 19-25) Li.r (s et 7-14) 1.i.3/5 (97-101) I.i.3/5 (89-103) L.i.6/9 (169-204) L.i.10/15 (304-335, 339-360, et

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

Prol. Prol. 1, 1 1, 2-5 r, 2-5 1, 6-9 1, 10-15

2/5 5/12 18/26 45/47 52/65 73/103 109/152

182 182 182 183 183/184 184/185 185/187

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

r, 16 r, 16

218/223 223/226 229/248 267/272 273/274

189 189 189/190 I9I 191

275/278 284/286

191 191

287/288 288/291 292/297 315/316

191 I9I 192 192

cfr

366-369) Li.16 (520-529) Li.16 (528-532) Lii.r/s (31-59) L.ii.6/8 (161-166) L.ii.6/8 (168-170)

Lii.6/8 (168-177) L.ii.9/10 (282-285) I.ii.9/1o Lii.9/10 L.ii.11/13 L.ii.r1/13

cfr

2, 6-8

2, 6-8 Mich. 2, 6-8 Mich. 2, 9-10 Mich. Mich. Mich. Mich.

(286-288) (290-296) (406-416) (437-439)

2, 1-5

2, 2, 2, 2,

9-10 9-10 11-13 11-13

Liii.r/4 (11-20)

Mich. 3, 1-4

320/328

193

Liii.1/4 (64-67)

Mich. 3, 1-4

329/333

193

Liii.s5/8 (89-92)

Mich. 5, 5-8 Mich. 3, 5-8 Mich. 3, 9-12

329/333 337/340 345/346

193 193 194

9-12 9-12 9-12 9-12 9-12

346/351 352/355 356/360 361/363 363/367

194 194 194 194 194

L.iii.5/8 (95-97) Liii.9/12 (161-163) I.iii.9/12 (163-164 et 167-172) Liii.g/12 (178- 182) I.iii.9/12 (182-184) Liii.g/12 (188-192) I.iii.9/12 (192-197 et 200201) Liv.1/7 (189-198)

Mich. Mich. Mich. Mich. Mich.

5, 3, 3, 3, 3,

Mich. 4, 1-8

383/384

195

Liv.1/7 (96) Liv.1/7 (114-115)

Mich. 4, 1-8 Mich. 4, 1-8

385/386 394/395

195 195

Liv.1/7 (148-150) IL.iv.8/9 (250-270) IL.iv.8/9 (270-272 et 280281) II.iv.ro (340-348, 357-361, et

Mich. 4, 1-8 Mich. 4, 8-10 Mich. 4, 8-10

397/398 417/436 437/440

195 196 197/198

Mich. 4, 8-10

490/508

199/200

Il.iv.11/13 (398-400) ILiv.11/13 (401-406)

Mich. 4, 1-13 Mich. 4, 11-13

509/511 511/515

372-381)

cfr

200 200

382

INDEX AVCTORVM Lib.,

ILiv.11/13 (407-410)

ILv.1 (20-23)

cfr

II.v.1 (87-95 et 98) ILv.3/4 (133-146)

ILv.3/4 (157-165) II.v.7/14 (422-423) IL. vi.1/2 (13-17) II.vi.1/2 (33-34) IL vi.r/2 (51-54)

IL.vi.3/5 (106 et 109-110) IL.vi.3/5 (115-119) ILvi.3/s (119-130) Il.vi.6/7 (189-195) ILvi.8 (243) II.vi.8 (244-246) II.vi.10/16 (341-343) IL.vi.10/16 (340) II.vi.10/16 (340-350) II.vi.ro/16 (351-352) II.vi.10/16 (352-363)

ILvii.1/4 (20-24) ILvii.1/4 (25-30)

ILvii.r/4 (31-35) II.vii./4 (35-36)

IL.vii.1/4 (37-39) II.vii.1/4 (39-47)

ILvii.s/7 (132-138) ILvii.s/7 (138-139) IL.vii.s/7 (140-141)

ILvii.s/7 (143-144) II.vii.s/7 (144-146 et 150) II.vii.8/13 (377-404) ILvii.14/17 (615-619) II.vii.14/17 (647-650) II.vii.18/20 (668-672)

cfr

cap.

lin.

516/522 Mich. Mich. 537/538 Mich. 541/549 Mich. 550/557 Mich. 557/564 627 Mich. 641/645 Mich. Mich. 645/647 647/648 Mich. 655/656 Mich. 661/663 Mich. 663/672 Mich. 677/681 Mich. 685/686 Mich. 687/688 Mich. 702/703 Mich. Mich. 703/705 Mich. 705/713 Mich. 713/715 Uu SA UA a Mich. 715/724 Mich. 725/727 Mich. INEO 727/732 SS ISX OS EN TEN ION LON OS, ENON Mich. 732/735 Mich. 735/736 Mich. 736/738 Mich. 741/747 Mich. 758/763 Mich. 764 sm SS) Mich. 765 Mich. 766 Mich. 767/769 Mich. 776/800 Mich. YNNYNAYYYYYY 816/820 Mich. 7, 14-17 822/825 Mich. 7, 18-20 832/836

pag. 200 201 201 201/202 202 204

204/205 205 205 205 205

205/206 206 206 206

207 207 207 207

207/208 208 208 208 208 208 208

209 209 209 209 209 210 211 211 211/212

In Naum

Prol. (10-17) Prol. (29-30) Prol. (31-37) i.2 (1-3) 1.3 (40-47) i.6 (167-175) i.7 (198-200) 1.8 (221-224)

Nah.

27

Nah.

8

Nah.

8/13 14/15

Nah. Nah. Nah.

Nah.

30/34 58/65 69/71

72/75 75/78

i.9 (283-289)

Nah. Nah. Nah. Nah.

1.11 (335-345)

Nah.

i.11 (345-350)

Nah. Nah. Nah.

90/96 96/100 114/127 134/136

1.8 (216-219) i.9 (253-254)

1.12/13 (357-373) i.14 (417-419)

79/80

84/88

213 213 213 213 214 215 215 215 215 216 216 216 216

2/177

217/218

INDEX

i.14 (419-425) its (453-466) ii.1/2 (22-33) ii.3/7 (121-134)

ii.3/7 (137-140) ii.3/7 (142-144)

AVCTORVM

iii.1-4 (31-47) iii.5/6 (157-166 et 203-207) iii.7 (197-199) iii.7 (238-241)

iii.8/12 (279-282 et 297-300) iii.8/12 (302-303 et 309-310) iii.8/12 (319-314) iii.8/12 (314-318)

iii.13/17 (68, 453-461) iii.13/17 (466-472) iii.18/19 iii.18/19 iii.18/19 iii.18/19

(705-707) (716-721) (721-727) (727-730)

pag.

Lib., cap.

lin.

Nah.1 14 Nah. TUS

137/141 142/151

218 218

155/166

218/219 219 219 219 220 220 220/221 221 221 221 221 221 221 221/222 222 222 222/223 223 223 223 223 224 224 224 224/ 225 225 225

1t-9r

Nah. Nah. Nah.

3-7 3-7 3-7 3-7 8-9 8-9

ii.3/7 (144-151) ii.8/9 (211-220) ii.8/9 (220-225) ii.10 (295-300) ii.11/12. (356-357) ii.11/12. (52, 359-365) ii.13 (425-426) ii.13 (426-431) iii.1-4 (29-31)

383

IO DI-I2 [DIST

3 Po PMDOoPdS qo V9 pnp pep ÉD PPS [PS P

167/179 179/184 184/187 188/193 214/219 219/222 223/2277 228/231 231/234 235/236 236/241 242/243

243/255 v9 WwW Ww

3,

258/268 268/269

270/275 276/284 284/293 293/298 298/301 302/311

312/320

323/324 324/329 329/332 333/334

In Abacuc Prol. (23-29 et 49-50)

2/8

Li.4 (62-73)

9/18 19/29

226/227

30/37 40/43 44/45 45/47

227 227 227 227

48/52

227/228

52/53 54/55 55/63

228 228 228 228 228 228

Li.2/3 (8-17)

Li.s (108-118) Li.6/11 (163-167) Li.6/11 (167-168)

Li.6/11 Li.6/11 Li.6/11 1.i.6/11 Li.6/11 Li.6/n Li.6/11

(171-173) (174-181) (181-182) (182-184) (86, 184-193) (199-206) (212-214)

Li.12 (331-343) L.i.12 (344-346) L.i.13/14 (421-431)

L.i.15/17 (503-511) Li.15/17 (513-523) Lita (12-29) I.ii.2/4 (83-101) Lii.5/8 (217-221)

63/65 66/67

68/75 76/80

81/87 88/92

92/99 100/III

114/129 130/134

226 226

229 229 229 229 230 230/231 231

INDEX AVCTORVM

384

I.ii.5/8 (223-225) I.ii.5/8 (225-240)

L.ii.9/11 (331-347 et 358-360) L.ii.12/14 (462-476) L.ii.15/17 (552-592) L.ii.18 (717-728) Lii.19/20 (772-790) II.iii.2 (69-81)

ILiii.2 (116-118 et 142-152) II.iii.3/4 (194-205) IL.iii.4 (226-238 et 278-284)

ILiii.6 (346-349 et 358-366) ILiii.7 (404-410 et 415-428) ILiii.8/9 (441-449)

pag.

Lib., cap.

lin.

Hab. 2, 5-8

134/136

Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Hab. Illy Hab. Hab. pao Hab.

137/151 153/166 167/179 180/209

231 231 231/232 232 232/233

214/222 223/239

233/234 234

2, 2, 2, 2, 2, 2, 3, 3, 2 3, 3, y. 3,

5-8 9-11 12-14 15-17 18 19-20 1-2 1-2 3 3-5 6

326/337 338/349

237

238

372/381

239

382/393 395/405

239/240

406/420

240 240 241 241 241

8

421/428

ILiii.8/9 (553-556)

Hab. 3, 9

ILiii.ro/13 (615-634) IL.iii.14/16 (917-953) ILiii.rz (151-1174) II.iii.18/19 (1279-84, 1304-21, 1329-32)

Hab. 3, 10-13 Hab. 3, 14-16 albe3 17

429/432 433/449 450/482

242.

483/491

Hab. 3, 18

492/500

243 243

Soph. Soph. Soph. Soph.

2/4 4/11 12/14

cfr

In Sophoniam i.1 (57-70)

cfr

1.2/3 (88-96)

1.2/3 (97-99) 1.2/3 1.4/6 1.4/6 1.4/6

(101-112) (186-188 et 195-202) (190-191 et 204-205) (214-216)

Prol. Prol. 1, 2-3 1, 2-3

277/430)

Soph. 1, 4-6

32/34 34/36 37/39

Soph. 1, 4-6

Soph. 1, 7 SOpin wy

i.7 (268-271)

i.7 (271-274) 1.7 (282-285) 1.8/9 (311-316)

Soph. 1, 7

Soph. Soph. Soph. Soph.

1.8/9 (317-325) 1.8/9 (325-328) 1.10 (383-386, 387-389, 391-

14/19

Soph. 1, 4-6

1, 1, 1, 1,

8-9 8-9 8-9 10

393, 396-399)

43/45 45/47 48/53 55/60 60/62

63/73

Soph. 1, 1

74/79

Soph. 1, 12 SOphe i a2

83/88

93/97

ii.3/4 (79-84)

Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph.

ii.3/4 (117 et 123-125)

Soph. 2, 3-4

i.11 (455-463) 1.12 (524-525) 1.12 (531-535) 1.13/14 (576-580) i.15/16 (649-662) i.17/18 (728-730)

i.17/18 (732-733) 1.17/18 (734-737) i.17/18 (738-745)

ii.1/2 (8-11) ii.1/2 (14) ii.1/2 (17-23)

ii.3/4 (79, 71-79)

cfr

1, 1, 1, 1, 1, 1, 2, 2, 2, 2, 2,

13 14-16 17-18 17-18 17-18 17-18 1-2 1-2 1-2 3-4 3-4

89/92 98/104 105/107 107/108 109/113 114/118 119/121 125/126 126/133

134/139 140/145

145/148

25$ 255 255 255 256 256 256 256 256 256

257 257 257 257

258 258 258 258 259 259 259 259 259 259 260 260 260 260 260

INDEX AVCTORVM Lib., cap. ii.5/7 (147-150) ii.5/7 (154-163) ii.8/11 (246-262) ii.8/11 (262-271 et 279-301) ii.12/15 (473-478) ii.12/15 (479-481) ii.12/15 (484-498) ii.12/15 (508-511) ii.12/15 (511-517) iii.1/7 (46-48) iii.1/7 (48-56) iii.1/7 (57-69) iii.1/7 (96, 69-71) iii.1/7 (71-76)

Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph. Soph.

iii.1/7 (76-79) iii.1/7 (79-84) iii.1/7 (84-88)

lin. 5-7 5-7 8-11 8-11 12-15 12-15 12-15 12-15 12-15 1-7 1-7 1-7 1-7 1-7

pag.

149/152 155/162 163/173 173/201 202/208 208/211 216/223 224/225 211/216 226/228 228/236 236/244 245/246 247/252

260/261 261 261 261/262 262 263 263 263 263 263 263/264 264 264 264

Soph. 3, 1-7 Soph. 3, 1-7 Soph. 3, 1-7

252/254 255/259 259/262

264 264/265 265

iii.1/7 (218-225)

Soph. 3, 1-7

262/268

265

iii.8/9 (253-259) iii.10/13 (387-392)

Soph. 3, 8-13 Soph. 5, 8-15

269/275 277/280

265 265

iii.14/18 (465-468)

Soph. 3, 14-18

284/286

266

iii.14/18 iii.14/18 iii.14/18 iii.19/20

Soph. Soph. Soph. Soph.

281/284 287 289/292 293/301

266 266 266 266

Agg. Prol.

2/27

267

Zach. rn

16/17

276

Agg. I, 1-2 Agg. I, 1-2

28/30 32/34

268 268

i.2 (156-159) i.3/4 (178-190) i.5 (203-217) i.6 (222-235) 1.7/8 (314-322)

Agg. Agg. Agg. Agg.

34/37 38/47 48/59 60/73

75/82

268 268 268/269 269 269/270

i.9 G45-354) i.9 54-359)

ABB. 1,9 Agg. 1, 9

83/88 88/94

270 270

i.10 (385-390) itt (412-417) i.13 (485-493) ii.2/10 (101-131) ii.t1/15 (366-408) ii.16/18 (475-486 et 490-515) ii.19/20 (599-622) ii.21/24 (704-710)

Agg. Agg. Agg. Agg. Agg. Agg. Agg. Agg.

96/100 101/106 107/115 116/144 145/184 185/218 220/241 243/249

270 270 270/271 271/272 272/273 273/274 274/275 275

In Zachariam Li.r (11-45) I.i.2/4 (80-83 et 96-105)

Zac Zach. 1, 2

2/34 35/47

276/277 277

Li.2/4 (12-120) Tits: (158-151)

Zach. 1, 3 Zach. 1, 5

49/58 59/71

277/278 278

(479-488) (502) (538-542) (570-579)

2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 2, 3, 3, 3, 3, 3,

385

5, 3, 3, 3,

r4-18 14-18 14-18 19-20

In Aggaeum

Prol. (1-22 et 24-31)

i.1 (3-8) it (84-85)

cfr

I, I, I, 1, Agg. 1,

I, I, I, 2, 2, I, 2, 2,

1-2 3-4 5 6 7-8

9-10 II I3 3-10 13-15 16-20 19-20 21-22

386

Li.7 (71 et 175-177) I.i.8/13 (218-261) L.i.14/16 (332-356)

Li.17 (383-390) L.i.18/21 (427-450) L.ii.1/2 (8-23)

I.ii.3/5 (45-53) L.ii.6/9 (109-125) Lii.to/12 (213-221) L.ii.13 (228-233 et 244-251) Liii. 1/5 (27-58) I.iii.6/7 (119-131) I.iii.8/9 (181-196 et 215-222) Liv.r (4-20) Liv.2/7 (58-92) Liv.8/10 (170-205) Liv.11/14 (236-250 et 253268) I.v.5/8 (89, 121-124 et 130152) I.v.9/11 (166-214) I.vi.1/8 (37-49 et 53-91) II.vi.9/15 (179-184, 186-189, et 190-236) II.vii.1/7 (34-87) II.vii.8/14 (162-209) II.viii.r/3 (13-16 et 25-40) II.viii.4/5 (71-79) II.viii.6 (142-155)

IL.viii.7/8 (176-190) IL.viii.9 (225-236) II.viii.ro (253-262)

IL.viii.11/12 (297-315) II.viii.13/15 (382-406) II.viii.16/17 (475-482) II.viii.18/19 (530-555) II.viii.20/22 (575-592) II.viii.23 (615-631) IL.ix.1 (7-12 et 37-43) ILix.2/4 (56-59) IL.ix.9/10 (208-210) IL.ix.11/12 (281-290) IL.ix.13 (335-353) IL.ix.14 (391-397) ILix.16 (423-440) ILix.17 (473-478) IL.x.1/2 (13-335) II.x.3/5 (67-104) IL.x.6/7 (137-156) II.x.8/10 (205-217) II.x.11/12 (302-315)

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

lin.

ZAC: I,7 Zach: I, 8-13 Zach. I, 14-16 Zach. -— 17 18-21 TACK. I-2 Zach. Zacw: Zach. Zach. Zach. E ONRS Zach. po Zach. 4N Zach. Zach. Zein. Zach. Zach. ws ROW SBOBO N'ES PS NUM

72/75

pag.

76/114 115/137

278 278/279 280

138/145

280/281

146/168

281

169/183 184/192

281/282

193/208

282/283

282

209/217 218/230 231/259 260/270 271/291 292/307 308/340

286/287

342/374

287/288

375/399

288/289

Zia.

400/425

289/290

Zach. ian Zach.

427/470 471/516

290/291

Zach. Zia Zach. Zach. Zach. Zach. Zach. el Zach. Zach, II-12 BACH OO OO» 19715 INIM Kye, 10) Zach. 8, 16-17 Zach. 8, 18-19 Zach. 8, 20-22 Zach. 8, 23 Zach. 9 Zach. 9 Zach. Zach. Zach. LAGI Zach. Zach. Zach. Zach. Zach. Zac 10, 8-10 Zach. IO, II-I2

568/617 619/661 663/679 680/687 689/701

520/567

703/716

718/728

729/738 739/756 758/779 702/709 780/819 821/843 845/860 861/876

283 283

283/284 284/285 285 286

292/293 294/295 295/297 297/298 298/299 299

299 300 300 300/301

301 301 135/136 302/303 304

304/305 305

878/887

305/306

888/890 891/893 894/902

306 306 306

903/919

306/307

920/925 926/942

307/308

943/948 949/969 970/1003 1004/1021

1022/1033 1034/1047

307 308

308/309 309310 310 310/311

311

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

387 lin.

pag.

IILxi.1/2 (8-29)

ACI

Mh ota?

1050/1070

312

III.xi.3 (53-78) III.xi.4/s5 (106-129) III.xi.6/7 (142-159)

LEXA, 1b, 5} Zach. u, 4-5 ZAG, U6

1072/1094 1095/11I$ 1116/1132

312/313 313/314 314

III.xi.8/9 (187-227 et 239-

Zach. 11, 7-9

1133/1188

314/316

Zach. r1, 10-11 Zach. rr, 12-13

1189/1203 1205/1221

316/317 317

Zach. Zach. LEX: /ZeXelqis Zach. Zach. LACK

1223/1233 1235/1275 1277/1286 1288/1298 1452 1300/1313 1314/1317

317/318 318/319 319/320 320 325 320 321

259) IIL.xi.1o/u (272-288) UI.xi. 12/13 (314-326 et 356-

361) III.xi.15/17 (413-425) III.xii.1/3 (22-69) III.xii.4 (95-105) IIL.xii.s (124-137) III.xii.s (124-137) III.xii.6/7 (159-173) IIL.xii.9/1o (270-273)

cfr

IIIL.xii.11/14 (333-344 et 366-

n1, 15-17 12, 1-3 Ph, 7 ono» 5 14, 13-14 12, 6-7 e209)

Zach. 12, 11-14

1318/1335

321

Zach. 14, 8 ZIAGDISNS Zach. 13, 4-6

1409 1336/1343 1344/1372. 1373/1376 1378/1381 1383/1390 1391/1402

324 321 322. 323 323 323 323/324

1403/1415 1416/1434 1436/1444 1445/1456

324 324/325 325 325 325/326 326 326/327 327

374) III xiii.r (5-11) IILxiii.r (62-69) III.xiii.4/6 (96-127)

cfr

IIIxiii.7/9 (217-220)

Zach. 13, 7-9

III.xiv.r/2 (52-55) III.xiv.3/4 (67-70 et 127-132) III.xiv.s (151-163) III.xiv.8/9 (256-269) III.xiv.10/11 (338-357) IIL.xiv.12 (464-473) IIL.xiv.13/14 (516-528) IILxiv.rs (559-564) III.xiv.16 (629-647) III.xiv.18/19 (729-738) IILxiv. 20/21 (767-771)

Zach. Zach. Zach. Zach. Zach. Zach Zach. Za GI Zach. Zach. Zach.

III.xiv.20/21 (845-850)

Zach. 14, 21

1457/1462 1464/1481 1482/1490 1492/1496 1497/1503

In Malacbiam Prol. (15-29)

Mal. Prol.

1/15

i.1 (18-23)

Mal. 1, 1

16/21

i.2/5 (67-106) i.6/7 (141-151) i.7 (199-220) i.8 (250-258) i.9/10 (281-291) i.11/13 (355-384) i.14/ii.2. (23-46) ii.3/4 (104-122)

Mal. Mal. Mal. Mal. Mal. Mal. Mal. Mal.

14, 1-2 14, 3-4 14, 4-5 14, 8 14, 9-0 142: 14, 13-14 TAR LS 14, 16 14, 18-19 14, 20

po

328 328

22/58 59/69 70/88 89/97 99/107 109/135 136/156 157/173

328/330 330 330/331 331 331 331/332 332/333 333

Mal. 2, 5-8 Mal. 2, 8 Mal. 2, 10-12

174/189 190/209 210/237

334/335 335/336

ii. 13/16 (436-478)

Mal. 2, 13-16

239/277

336/337

ii.17 (531-545) iii.1 (57-63)

Mal. 2, 17 Mal. 5, 1

278/291 292/296

337 338

ii.5/7 (174-190) ii.8/9 (245-258 et 266-273) ii.10/12 (324-353)

1, 1, 1, 1, 1, 1, 1, 2,

2-5 6 6-7 8 9 10-13 14-2, 2 3

334

388

INDEX AVCTORVM

iii.7 (189-198) iii.8/12 (259-270 et 293-318) iii.13/15 (378-407)

Lib., cap.

lin.

Mal. 3, 6

297/305 307/338 339/366 367/376 378/395 396/414

pag.

338

iv.4 (59-64)

Mal. 4, 4

415/420

iv.s/6 (110-1152)

Mal. 4, 5

421/426

338/339 339/340 340 340/341 341/342 342 342

Hab. 3, 3-19

733/735

251

Mal. Mal. Mal. Mal. Mal.

iii.16 (416-426) iii.16 (446-454 €t 456-467) iv.1/3 (30-49)

3, 3, 3, 3, 4,

7-12 13-15 16 16-18 1-3

Liber de situ et nominibus 897B

IOSEPHVS, FLAVIVS

De Bello Iudaico —

cfr

6, 392-408 7, 158-162

Zach. 11, 6

1116/1132

Toce

55

Ioel 5, 4-6

521/522

Zach. 12, 1-3

1236/1237

401/403 27/28

Antiquitates Iudaicae

14, 29-79, 129 ISIDORVS

HISPALENSIS

Etymologiae 5, 38, 1-2

cfr

Mich. 4, 1-8

9, 4, 5-6

cfr

Mich. r, 2-5

Os. 10, 13-15

1783/1784

cfr

Am.

886/887

I8 ILI

DIO). Si

6, 2-6

IVVENALIS

Saturae

3, 23-25 KARA,

Os. 1, 6

240/241

13

Os. 2, 14-15

452/454

Ioel Hab. Hab. Hab.

5, 12-15 3, 8 3, 8 3, 13-15

655/658 581/583 586/587

I9 108 246 246

674/677

249

Am.

2, 9-II

268

I20

903/906 1216/1218 520/522 861/864

306

R. YOSEF

Perush

‘al-Nevi’im

‘aharonim

Ose 215

Ioel 3, 12 Hab. 3, 8 Lia

rs

cfr (dg cfr cfr

LVCANVS

Bellum ciuile

2, 416-417 Midrash Rabbah Gen. R. 45, 13 Gen. R. 98,9 JD». TRS vis t; Num. R. 1,3 Deut. R. 6, 14

cfr cfr cfr cfr cfr

Zach. 9, 13 Zach. rr, 12-13 Mich. 4, 1-13 Zach. 8, 23 Ioel 2, 28-32

392

317 200 305 99

INDEX AVCTORVM

Deut. Cant. Ruth Lam.

R. 3, 7 R. 6, 10 R. 5, 6 R. 1, 20

cfr cfr cfr cfr

Lib., cap.

lin.

(Oso

554/556

XT

pag. 23 323 323 306 321

Zach. 14, 1-2 ZacheTrA To Zach. 9, 13 Zach 12,19 Hab. 2, 15-17

1378 1378

Os.3, 4-5

607

Soph. 3, 8-13 Ioel 2, 28-32

269/275

25 265

399/401

99

Ioel 2, 32-3, 3 (S 11, i

494 1934/1942

Ioel 3, 9-11

580/584

103 70 105/106

TATIUS 102

392/393

124

Mich. 4, 8-10

454

198

Os. 2, 16

472/473

20

Abd. 17-18 Mal. 1, 2-5

145/152 56/58

166

cfr

Os. I3, 13-14

2334/2336

cfr cfr

Mich. 2, 11-13 Mich. 5, 2-3 Mal. 5, 1

312

cfr cfr cfr cfr cfr

Am.

Esth. R. 1, 6

cfr

Esth. R. 1, 9.3

cfr

Midrasb

389

903/906

1314/1316 202/209

233

Tanbuma

Gen. 3, 19 Gene 2728 Gen. IO, 4 Midrash

cfr cfr cfr

Tehillim

Ps. 8, 8 IDS. G5, 1S, gad, 1)

cfr cfr

NONIVS MARCELLVS

De Compendiosa Doctrina

4, 378 OVIDIVS Tristia I,

9,

5

Metamorphoses

4, 57-58 Pesikta Rabbati

igo 2

cfr

330

PETRVS COMESTOR

Historia Scholastica

1457C

82/83

Pirke de Rabbi Eliezer

18

29

30 42 43 44

592/594

192 203

292/293 1356/1358

338

Am. 9, 13

1370/1374

160

Mal. 4, 5

421/423 202/208 293/298

9, II-12

Soph. 2, 12-15 Soph. 3, 19-20

159 342 262/263 266

390

INDEX AVCTORVM Lib., cap.

lin.

Hab. Hab. Hab. Hab.

511/512 590/592 621/623 692/695

pag.

RADAK (R. DAVID KIMHI) Perush EIAS 3 Hab. 3, 9 LIA 3 1 Hab. 3, 15

'al-Nevi'im 'abaronim cfr cfr cfr cfr

3, 3, 3, 3,

3-6 9 10 13-15

244 246 247 250

Mich. 4, 1

cfr

Mich. 4, 1-8

375/379

194

Na

cfr

Nah. 2, 1-7

202/205

220

CT

Hab. 5, 3-6

550/552

245

Hab. 3, 3-6

522/525

244

Habe Hab. Hab. Am.

601/604 615/617 699/701 86/89

247 247 250 114

Ioel 2, 28-32 Ioel 3, 18-21

397 626/629

Ion. 3, 6-9 Ion. 4, 1 Mich. 4, 1-8 Mich. 5, 2-3 Mich. 5, 2-3 Mich. 5, 4

295/297 336/337 379/380 579/582. 586/592 601

99 107 178 179 195 202 203 203

Am. Prol.

12/15

112

cfr cfr

Osmo Zach. 6, 1-8

1586/1589 509/515

58 293

cfr

Zach. 9, 1

881/887

306

Shabbath 118a

cfr cfr

Mal. 3, 1 Mal. 4, 5

293/296 421/423

338 342

Rosh Hashanah 4a

cfr

Agg. 1, 7-8

75/82

269/270

cfr cfr cfr cfr

Ioel 1, 4 Mal. Prol. Zach. 14, 16 (OS. tae 1H Abd. 1 Os. 6, 2-3 Hab. 3, 3-6 Zach. 12, 9

38/41 I 1464/1466 1934/1942 2/4 985/986 506/510 1314/1316

88 328 326 70 161 38 243/244 321

RASHI CR. SALOMON BEN ISAAC) Perusb 'al NaKb Hab. 3, 6 Hab. 3, 4

Hab. 3, 10

cfr

Hab. 3, 16 Am. 1, 3 Ioel 3, r= 2, 28 Ioel 4, 21 = 3, 21 TO(Q? 0557 Ion. 4, 1 Mich. 4, 1 Mich. 5, 2 Mich. 5, 3

cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr cfr

339 3, 10 3, 10 I, 3-5

SALLVSTIVS

Iugurtba 48, 3 Seder Olam Rabbah 22 30

Sifre Deuteronomium iis a Talmud Bavli

Ta'anit 45a Megillab 15a Megillab 31a Sotah 37a Sanbedrin 39b Sanhedrin 97a Avodah Zarah 2b Avodah Zarah 4a

cfr

INDEX AVCTORVM

391

Lib., cap.

lin.

pag.

Ion. Prol. Abd. 1

2/3 24/28

168 162

Os. 13, 14-15 Mich. 4, 1-8 Mich. 4, 1-8 Hab, 3, 3-6 Hab. 3, 3-6 Hab. 3, 3-6

2275/2276 385 383/384 505 526/528 528/529

81 195 195 243 244 244

Hab. 3, 3-6

532

244

cfr

Hab. Hab. TAI Soph.

568/569 788/789 637/640 293/298

246 253 248 284

cfr cfr

Abd. 17-18 Mal. 1, 2-5

145/152 56/58

166 330

Mich. 1, 16

225/226

189

1, 135

O3 2, 14-15

441/442

I, 416-417 I, 729-730

Ioel 3, 18-21 (USD 115

634 482

107 20

3, 548

Ioel 3, 4-6

548

104

3, 98

Ioel 1, 2-3

31

88

4, 336

Os. 4, 15-16

772

30

6, 726-727

Hab. 2, 19-20

235/237

234

Ioel 3, 18-21

634/635

107

Talmud Yerushalmi Sukkah s, 1, 55a Ta'anit 1, 1, 64a

cfr

Targum jonathan Os. 13, 15 Mich. 4, 2 Mich. 4, 8 T3355 Hab. 3, 4 Hab. 3, 5 Hab. 3, 7 Labs 10 Hab. 3, 1 Soph. 5, 19

cfr cfr

cfr

3, 7 3, 3-19 269 int 4, 1

Targum Ps.-Jonathan Num. 24, 18-20

TERENTIVS Heautontimorumenos 520-521

VERGILIVS Aeneis

19

Georgica 270917

CONSPECTVS MATERIAE ACISEOWDEDGEMBNIS INTRODUCTION

i.

4 1. Louecenriecqrsem aT be

quM

AMT ssim

ISXCDHECAUTHOR ANDI HIS. WORK. x (x ecole decur

ne

MEADE WO! Sat VICEOT... ...—... 2 Nomedte Jr tiu B. The Commentary on the Minor Prophets: Aat biotships db dalYA. «3 5 oye senum oe tod C» Sources and-Exegetical Method = «oe Pathe commicntagy traditione ceo

VII-VIII IX-LIV IX-XXVIII

IX-X X-XIV XIV-XXVIII XIV-XVII XVII-XXI XXI-XXVI

Pm Ancireweatid Jerome... oO ros amos 3. Andrew and the Glossa Ordinaria ....... A Andrews Jewish SOULCES x... oec E SEE

XXVII-XXVIII

He TEXT ANDODEXEUAL. TRADITION: 3.3.4 convo eee es A. Description of the Manuscripts .............

XXIX-LIV XXIX-XLVI

Pe XC CANON «deen. ia wate E TET: Wome ALI go UTE MEN CE m Maree nea aS

XLVI-XLVIII XLIX-LIV

ES1A20 RAPID

ee

UE

ue

eA

LV-LXI

SVPERDVODECIM PROPHETAS .. ^ ee SUCI SC

QUAE

diGe Rr IEEE eet BIS HAERES

SUN eC aeet ake cient orca R27. SUD RATHOSUOUNO

os

DLE

then E MEE

Se QUEUE CIR s scs o eR

SURCIONECDA M Seapine SUDO ONAN ebore: $e SupempcHeame te wr SIUEWIS UIT] de MO

ee

TT

eT A ET cor eof toO om te oe LL OL EE eu

tone icieget epee

we

apeea

1-342 5-86

87-110 111-160

161-167 168-181 182-212 213-223

SUDEIAAD ACU CI) m Bie 4. is oe NO m et SUE RO MOL AT tee eet secos eere wee ae SUDCILACOCUMDS duction tiiterum ur acarenas SUDO LaCie MAT ew oer ox Rtn dius Stier we ala NIA edo ct rev sh m oe PER St

226-254 255-266 267-275 276-327 328-342

INISIQESA

EIS TEN S

343-392

Index locomim: Sacrae Scrrptutde «oce ceste ens Index ULC COW UIT ite oes cabins o curs MIBUS ci

345-361 362-391

QUIDQUE

IM

NEAL

LL i ERN

Printed in Belgium — Imprimé en Belgique D/2007/0095/152 ISBN 978-2-503-52618-8 HB — relié ISBN 978-2-503-03000-5 series — série

CORPVS

CHRISTIANORVM

CONTINVATIO

MEDIAEVALIS

ONOMASTICON Adalboldus Traiectensis 171 Adelmannus Leodiensis 171 Ademarus Cabannensis 129

Expositiones Pauli epistularum ad Romanos, Galatbas et Ephesios 151 Eterius Oxomensis 59 Florus Lugdunensis 193, 193A

Adso Dervensis 45, 198 Aelredus Rievallensis 1, 2A, 2B, 2D

Agnellus Ravennas 199 Agobardus Lugdunensis 52

Folchinus de Borfonibus 201 Frechulfus Lexoviensis 169, 169A Frowinus abbas Montis Angelorum

Alexander Essebiensis 188, 188A

14

Ambrosius Autpertus 27, 27A, 27B Andreas a S. Victore 53, 53A, 53B, 53E,

Galbertus notarius Brugensis 131

53F, 53G Anonymus Bonnensis 171

Anonymus Einsiedlensis 171 Anonymus Erfurtensis 171

Galterus a S. Victore 30 Gerardus Magnus 172, 192 Gerardus Moresenus seu CsanadenSis 49

Anonymus in Matthaeum 159 Ars Laureshamensis 40A Ascelinus Carnotensis 171 Balduinus de Forda 99 Bartholomaeus Exoniensis 157 Beatus Liebanensis 58 Benedictus Anianensis 168, 168A

Gerlacus Peters 155 Gillebertus 171A Giraldus Floriacensis 171A Glossa ordinaria in Canticum Canticorum 170.22

Glossae biblicae 189A, 189B Gozechinus 62 Grammatici Hibernici Carolini aevi

Beringerius Turonensis 84, 84A, 171

40, 40A, 40B, 40C, 40D

Bernoldus Constantiensis 171

Magister Gregorius 171 Guibertus Gemblacensis 66, 66A.

Bovo Corbeiensis 171 Burchardus abbas Bellevallis 62 Caesarius Heisterbacensis 171

Carmen Campidoctoris 71 Christanus Campililiensis 19A, 19B

Chronica Adefonsi imperatoris 71 Chronica Hispana 71, 71A, 73 Chronica Naierensis 714. Chronica Latina Regum Castellae 73 Collectaneum Clarevallense 208 Collectio canonum in Vlibris 6 Commentaria in Ruth 81 Conradus Eberbacensis 138 Conradus de Mure 210 Constitutiones canonicorum regularium ordinis Arroasiensis 20 Consuetudines canonicorum regularium Springiersbacenses-Rodenses

Guitbertus 127A, I7I

Guillelmus Guillelmus Guillelmus Guillelmus Guillelmus

abbas

Novigenti

127,

de Conchis 152, 158, 203 Durantus 140, 140A, 140B de Luxi 219 Petrus de Calciata 73 a S. Theodorico 86, 87,

88, 89, 89A

Heiricus Autissiodorensis

116, 116A,

116B Henricus a S. Victore 30 Hermannus de Runa 64

Hermannus Werdinensis 204 Hermes Trismegistus 142, 143A, 144, 144C

Hildebertus Cenomanensis 209 Hildegardis Bingensis 43, 43A, 90, 91,

48

91A, 91B, 92

Dionysius Cartusiensis 121, 121A

Historia Compostellana 70 Historia translationis S. Isidori 73

Donatus ortigraphus 40D Excerpta isagogarum et

catego-

riarum 120

Excidii 202

Aconis

gestorum

collectio

Historia Roderici vel Gesta Roderici Campidocti 71 Homiliarium

Veronense 186

Hugo Pictaviensis 42

Hugo

de Sancto

Victore

176, 176A,

177

Prefatio de Almaria 71

Iacobus de Vitriaco 171 Iohannes Beleth 41, 41A Iohannes de Caulibus 153 Iohannes de Forda r7, 18 Iohannes Hus 205, 211

Psalterium adbreviatum Vercellense

47 Rabanus Maurus 44, 100, 174, 174A

Radulfus phisicus 171A

Iohannes Rusbrochius ror, 102, 103, 104, IOS, 106, 107, 107A, 108, 109, 110,

172-3597 Iohannes Saresberiensis 98, 18 Iohannes Scottus (Eriugena) 31, 50, I61, 162, 163, 164, 165

Iohannes Wirziburgensis 139

Lanfrancus 171 Liber de gratia Noui Testamenti 195

Liber ordinis S. Victoris Parisiensis 61

Liber prefigurationum Christi et Ecclesie 195 Liber Quare 6o Liber sacramentorum excarsus 47 Liber sacramentorum Romane ecclesiae ordine exscarpsus 47 Liudprandus Cremonensis 156 Logica

antiquioris

Petrus Venerabilis 10, 58, 83 Polythecon 93

mediae

aetatis

120 Lucas Tudensis 74 Margareta Porete 69

Raimundus Lullus 32, 33, 34, 35, 36, 37,

38, 39, 75, 76, 77, 78, 79, 80, WI, 112, 113, 114, 5, 180A, 180B, 180C, 181, 182, 183, 184, 185

Ratherius Veronensis 46, 46A Reference Bible — Das Bibelwerk 173 Reimbaldus Leodiensis 4 Remigius Autissiodorensis 136, 171 Reynardus Vulpes 171A Robertus Grosseteste 130 Rodericus Ximenius de Rada 72, GPING Geen 72 (0 Rudolfus de Liebegg 55 Rupertus Tuitienis 7, 9, 21, 22, 23, 24, 26, 29

Saewulf 139 Salimbene de Adam 125, 125A Scriptores Ordinis Grandimontensis 8 Sedulius Scottus 40B, 40C, 67 + suppl., 117 Sermones anonymi codd. S. Vict.

Metamorphosis Golie 171A Metrum de vita et miraculis et obitu

Paris. exarati 30

S. Martini 171A Monumenta Arroasiensia 175 Monumenta Vizeliacensia 42

154 +

suppl. Muretach 40 Oratio S. Brandani 47 Oswaldus de Corda 179 Otfridus Wizemburgensis 200 Pascasius Radbertus 16, 56, 56A, 56B,

56C, 85, 94, 96, 97

Sermones

in dormitionem

Sigo abbas 171 Smaragdus 68 Speculum virginum 5 Stephanus de Borbone 124, 124B Testimonia orationis christianae antiquioris 47 Teterius Nivernensis 171 Thadeus 202 "Theodericus 139

Paulinus Aquileiensis 95 Petrus Abaelardus n, 12, 13, 14, 15, 190 Petrus Blesensis 128, 171, 194

Thomas Migerius 77

Petrus Cantor 196

Vincentius Belvacensis 137

Petrus Cellensis 54

Vita S. Hildegardis 126

Petrus Petrus Petrus Petrus

Vitae S. Katbarinae 119, 119A Walterus Tervanensis 217 Wilhelmus Iordani 207

Comestor 191 Damiani 57 Pictaviensis 51 Pictor 25

Mariae

Thiofridus Epternacensis 133 Thomas de Chobham

82, 82A, 82B

Willelmus Tyrensis 63, 63A

Petrus de S. Audemaro 25

November 2007

J/