Historia apostolica, Pars 2

Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXXX A

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXXX A

ARATORIS SVBDIACONI HISTORIA APOSTOLICA

Pars II

TURNHOUT

BREPOLS^ PUBLISHERS 2006

¿Мы1, ht">"°~"s '

ARATORIS SVBDIACONI HISTORIA APOSTOLICA

CVRa Et STVDIO

A.P. Orbán

TURNHOUT

BREPOLS® PUBLISHERS 2006

ЗА £7Ь

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina in Abbatia Sancti Petri Steenbrvgensi a reuerendissimo Domino Eligio Dekkers fundata nunc sub auspiciis Vniuersitatum Universiteit Antwerpen Vrije Universiteit Brüssel

Universiteit Gent

Katholieke Universiteit Leuven Université Catholique de Louvain

edita

editionibus curandis praesunt Fernand Bossier Rita Beyers

Georges Declercq

Albert Derolez

Jean Goossens

Paul Tombeur

Luc De Coninck Mathijs Lamberigts

Marc Van Uytfanghe

Paul Verdeyen parandis operant dant Roland Demeulenaere Bart Janssens

Luc Jocqué

Christine Vande Veire

This book has been printed on paper according to the prevailing ISO-NORMS. © 2006 BREPOLS® PUBLISHERS (Turnhout - Belgium) All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means. electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.



5

10

15

20

25

30

35

Temporibus Vigilii pape obsessa est urbs Roma a G[g]otis uel Longobardis, in qua erat Arator subdiaconus, qui hoc opus composuit. Qui captus ab ostibus ductus est ad aulam regis, qui predictam urbem obsidebat, ad seruiendum. Et tunc tale uotum fecit beatis apostolis, ut, si eum liberarent, metrico carmine actus componere. Quod uotum liberatus compleuit. Et ita ante librum fecit argumentum Floriano abato, ut eum sua uirtute corroboraret M; Temporibus lustiniani Augusti Сassiodorus apud urbem Romam claruit. Hic primitus consul, deinde senator, ad postremum monachus extitit. Hoc tempore Dyonisius urbe Roma constituais paschale calculuin quarta declinatio dicimus, et actum acti et hec acta P3; Ergo quia 390 nichil est [not. Tiron] cessauero grates reddere pro tantis donis, possim re us esse. Et quia inest sensibus celebrare horum labores etc., canam uersibus, que Lucas retulit, historiamque ueram sequar loquens carmina uera et ligabo hostoriam carmine. Ex hoc constat morem fuisse anticum, ut nemo nude scriberet sed parabolice. Vnde et in ipsis mendaciis, que scrip395 sere, si quis sensum adtendat multorum inueniet, que aliud ostendunt sicut pleraque Virgilius, propter quod Lucanus abiectus est de eodem nu mero hoc non seruans P6; Versibus idcirco dicuntur poetae canere, quoniam ibi quaedam modulationes cantus sunt P8 20 historiamqve] eorum Lo, .i. rem gestam .i. secundum historiam C, gestam rem apo400 stolorum Pm, istorialiter. eiusdem Luce. dicit se nunc historialiter nunc spiritaliter scripturum P6, dât sacha Vi, gedana sachaT seqvens] .s. ego С Lo carmina vera] .s. non falsidica Pi, non ficta ut alii poetae О, non ficta ut alii poetae sed uera P3 P8, non poetica ubi figmenta et multa

370 accusatiuus] от. Vi

378 metrice] per metrice V

3% Lucanus abiectus est] cf. Isid., Etym. 8, 7, 10 Officium autem poetae in eo est ut ea, quae uere gesta sunt, in alias species obliquis figurationibus cum decore aliquo conuersa transducant. Vnde et Lucanus ideo in numero poetarum non ponitur, quia uidetur historias conposuisse, non poema. 397/98 Versibus - cantus sunt] cf. Isid., Etym. 1, 39, 2 Versus dicti ab eo, quod pedibus in ordine suo dispositi certo fine moderantur per articulos.

370 in omnem - eorum] Ps. 18, 5; Rom. 10, 18. 388 in omnem - eorum] Ps. 18, 5; Rom. 10, 18.

GLOSSAE

27

mendacia solent esse C, uersus Pm ln marg. : Historia dicitur apotu 405 historin .i. a uidere. Historia enim est earum rerum, quas uidimus О P3 V; HlSTORlAMQVE S. Differt inter historiam et annales. Historia est, que uidimus uel uidere potuimus. Annales uero, quç nec uidimus nec ui dere potuimus. Dicta est autem historia apo tu historin .i. a uidere T 21 alternis] nunc historialiter nunc spiritualiter Pi Pm, Л. uicariis : ali410 quando historicam aliquando spiritalem sicut scriptum est in historia С, uar i is reciprocis: aliquando secundum litteram aliquando allegorice О, reprocis uariis P8, reciprocis uicariis P3, aliquando prosaice aliquando metrice P6 reserabo] .s. aperiam V, manifestabo P6, manifestabo exponam P8, enucleo E, enucleo pando P4 T Vi modis] .i. uicariis 415 nunc istorialiter nunc allegorice Pi, unison Vi qvod] hoc P6 V, .s. et Vi, .s. et quod E littera] scriptura Lo, historia E О Mo P3 P4 P8 T V Vi pandit] ostendit Lo V, demonstrat P8, .i. manifestat С О P3, sonat P6, leichon raison Vi ln marg. : Aliquando historicum sensum, aliquando mysticum P4 T; ALTERNlS MODlS. Quia aliquando dicam 420 secundum litteram et aliquando allegorice. lpse exponit, quod dicit 'al ternis modis'. Reserabo, inquit, quod littera pandit .i. quod series uerborum ostendit uersibus componam ОP3 T 22 res] diuina: apoconu et reserabo P6, .s. reserabo Pi Pm, .s. reserabo mystica allegorica uidelicet С si qva] .i. aliqua C, si aliqua О P3 P6, .i. si aliquis sensus spiritalis 425 P8, Л. aliqua res V, figura Pm mystica] allegoria uidelicet Pi, .i. se creta et spiritalis C, figuratiue Lo, secreta О P3 V, spirit(u)alis sensus E P4 T, spiritalis intellectus Vi, spiritalis intelligentie P6 corde] per cor Pm, in sensu meo P8, in Mo P4, .s. in meo V datvr] est V, a domino С Pi Pm, a deo P8, .s. reserabo Lo Lr ln marg. : Ana[po]phora Lo; Et 430 res si qua .i. si aliqua res mystica datur mihi in corde de secretis quae si gnificant aliquid allegorizabo О P3 23 metrica] poetrica V, .i. disci plina metrice artis С, metrorum uirtus Pm, occurrit tacitç questionis E T Vi, laudat modo metricam artem P8 vis] potestas fortitudo О P3, potestas uirtus P8, .i. uirtus V, lex uirtus P6 sacris] diuinis Pi P8, 435 sanctis Lo, diuinis libris P6 incognita] sed cognita C, laudat modo metri potestatem О P3, .s. potius cognita P8, intellectum litotes : litotes minus dicens et magis significans P6 libris] .s. in diuinis С ln marg. : Multa sacrorum uoluminum metro composita sunt E P4 T Vi; Quia diuini libri metrice compositi sunt С; 'Sacris libris', quia diuini li-

404 dicitur] est V 405 uidimus] uidemus V bo pando Г 419/20 alternis - allegorice] от. O testatem metricam О 438 sunt composita T

414 enucleo pando] enuclea436 metri potestatem] po

404/05 Historia - uidere] cf. Isid., Etym. 1, 41, 1 Dicta autem Graece historia *apo tou historein , id est uidere uel cognoscere. Apud ueteres enim nemo conscribebat historiam, nisi is qui interfuisset; Isid., Etym. 1, 44, 4 Inter historiam autem et an nales hoc interest, quod historia est eorum temporum quae uidimus, annales uero sunt eorum annorum quos aetas nostra non nouit.

28

EPlSTOLA AD VlGlLlVM

440 bri metrice compositi sunt. Psalterium nostrum hic recipitur. Est etiam psalterium instrumentum musicum, quod et rota uocatur, quod ab inferioribus percutitur et a superioribus resonat. Et sicut illud constat ex liricis cordis .i. uariis, ita çque psalterium apud Ebreos ex liricis constat pedibus. Lira dicitur apotu lyrin .i. a uarietate cordarum Pi; Excusat se, ne 445 forte reprehenderetur ab aliquo, cur sacram historiam metrica uoluerit lege subligare. Psalterium genus est organi in modum delte littere О; Excusat se ne forte reprehenderetur, cur sacram historiam metrica lege ligauerit. Nam quosdam psalmos habemus apud Hebreos metrice compositos. Psalterium genus est organi in modum delte littere. Lirici pedes a 450 lira dicti, que a Mercurio tali modo est inuenta: Сum Nilus inundans terminos suos esset egressus, sicut solet,, irrigans totam Egyptum et po stea regressus esset proprium alueum, reliquid [reliquid] diuersa animantia in campis, inter quae testudinem. luxta hunc morem ferunt Mercurium quadam uice repperisse testudinem inter reliqua animalia iam carne 455 consumptam, cum pellis desuper et intus nerui remansissent, que ab eodem percussa reddidit sonum alicuius similitudinis. Ad cuius uero soni similitudinem uisum est ei liram componere. Et factam tradidit Orfeo, qui ac arte quam maxime delectabatur. Per cuius etiam modulationem uocum uoluit etiam suam uxorem reuocare ab inferiis Tricerbero ca460 ne .i. custode inferni dormiente. Tricerberus uero tria fertur habere capita et uno quidem deuorat corpora, ex alio animas, de reliquo uero umbras hominum. Lira autem dicta est apotu lyrin, quod nos uarietatem uocum possumus dicere. ln lira etenim quot sunt corde, tot resonant uoces. lnde poete lirici, qui uariis pedibus uariisque carminibus libros componebant 465 P6 24 psalterivm] instrumentum musicum О, librum psalterii P8 lyrici] uarii О P3 P4 P6 P8 V Vi, uarii: apotu lyra Mo, uarii .i. diuersa metra E, uarii: a lyra uerbum delyro -as T, *apo tou lyrein* quia diuersi pedes ibi habentur uel a uarietate uocum С composvere]

440/57 Psalterium - componere] cf. Isid., Etym. 3, 22, 8 Lyra dicta *apo tou lèrein*, id est a uarietate uocum, quod diuersos sonos eihcut. Lyram primum a Mercurio inuentam fuisse dicunt, hoc modo. Cum regrediens Nilus in suos meatus uaria in campis reliquisset animalia, relicta etiam testudo est. Quae cum putrefacta esset, et nerui eius remansissent extenti intra corium, percussa a Mercurio sonitum dedit; ad cuius speciem Mercurius lyram fecit et Orpheo tradidit, qui eius rei maxime erat studiosus. Vnde existimatur eadem arte non feras tantum, sed et saxa et siluas cantus modulatione adplicuisse; Isid., Etym. 8, 7, 4 Lyrici poetae apo tou lèrein*. id est a uarietate carminum. Vnde et lyra dicta. 446.449 Psalterium - delte littere] cf. Hier., In Ps. 149 Psalterium proprie genus or gani est musici; Petr. Dam., Ep. 17, p. 158 (vol. 1) Psalterium quippe, uas uidelicet in modum deltae factum; Rupert. Tuit., De s. Trin, et op. 22 , p. 1237 = Rupert. Tuit.. De s. Trin, et op. 25 . p. 1339 Psalterium dictum est in modum deltae compositum interius concauum defons pellibus mortuorum animalium coopertum habens decem chordas (Psalterium dictum est] Erat autem in strumentum eius Rupert. Tuit). 447/49 Excusat - compositos] cf. Hier, Praef. in Euseb. Caes. Сhron. ; Isid.. Etym. 1, 39, 11; 6. 2, 21 Horum autem trium librorum carmina hexametris et pentametris uersibus apud suos conposita perhibentur. ut Iosippus Hieronymusque scribunt.

GLOSSAE

29

composuerunt P3, .i. fecerunt V, ornauerunt Mo pedes] diuersa me470 tra T Vi, per P5 ln marg. : Lyrici poetç uocantur pro diuersitate metrorumT Vi; A lira uerbum deliro. Et lirici uocantur pro diuersitate metrorum E; A lira, unde uerbum deliro, -as, uel lirici poete uocantur pro diuersitate metrorum P4; Lirici dicuntur apotu lirin P6; Apotu liri .i. a uarietate cordarum Lo; Psalterium nostrum hic recipitur. Est etiam in475 strumentum musicum, quod et rota uocatur, quod ab inferioribus percutitur et a superiobus resonat. Et sicut illud constat ex liricis chordis .i. uariis, ita eque psalterium apud Hebreos ex liricis constat pedibus C; PSALTERlVM. Psalterium dicitur instrumentum musicum, quod percutitur ab inferioribus resonat a superioribus О T; PSALTERlVM. Psal480 terium dicitur instrumentum musicum, quod percutitur ab inferioribus resonatque a superioribus. Sed hic ponitur pro libro psalterii, qui apud Hebreos lyricis pedibus .i. uariis metris inscriptus est P3 P8; Lyra Grece uarietas, et dicitur apotu lyrin .i. a uarietate cordarum. Inde lyrici pedes : uarii. Et lyricus poeta, qui uaria carmina describit P3 P8 T; Lira Grece, 485 uarietas Latine et dicitur a uarietate cordarum. Inde lirici pedes: uarii. Et lirici poetae, qui uaria carmina componunt О 25 hexametris] .i. vi pedibus constans C, .vi. pedes habentibus P8 Pm, sex pedes habentibus .i. heroico carmine СО P3 V, eroicis uersibus sed pedes habentibus P6 constare] manere C, composita esse T, .i. metrum compositum esse E, 490 metro composita esse P4 Vi sonis] .i. pedibus C, metris uel pedibus Pi, uersibus E P8 Pm in origine] in primordio P6, .i. in initio suç linguç .i.Ebraicç С origine lingvae] .i. in Ebrea lingua non in alia V, .i. Hebraica lingua non in alia P3, .i. in Ebraica lingua Mo, .i. Ebrea lingua ubi primo scripta sunt P8, .i. Hebreç quç prima est omnium lin495 guarum EP4 T Vi, .i. in Ebrea quia mater omnium linguarum Pi, .i. in Ebraica quia mater est linguarum C, in Ebraica lingua que est mater lin guarum Pm, originali lingua Lo, Hebrea uidelicet P5 lingvae] Hebreae P6, Hebraicç Lr 26 cantica] .i. lamentationes P6 P8, .s. canticorum Pi P3 Pm T V Vi, cantica canticorum uel cantica (H)leremiç E 500 P4 hieremiae] uel cantica leremiae T Vi, lamentationes P3 V, .s. la mentationes que Grece terrenae dicuntur С Pi, lamentationes que et trene dicuntur Pm ioв] genetiuus P6 dicta] non omnia P6 qvoqve] pro et С V dicta] .i. passiones illius С fervnt] homi nes EP4 T Vi, dicunt quidam К dicunt auctores P6, .i. affirmant dicunt

478 dicitur] est T 481 resonatque] et resonat P8 483 apotu lyrin .i.] от. P3 T 484 poeta] + dictus T 487 2. pedes] pedibus О V 501 terrenae] lege threne

472 A lira - deliro, -ras] cf. Isid., Etym. 10, 78 Delerus, mente defectus per aetatem, apo tou lèrein*, uel quod a recto ordine et quasi a lira aberret. Lira enim est arationis genus. 495 in Ebrea - linguarum] cf. Isid., Etym. 1, 3, 4 ut nosse possimus linguam Hebraicam omnium linguarum et litterarum esse matrem.

30 505

510

515

520

525

530

535

EPlSTOLA AD VIGlLIVM

homines C, narrant Pm ln marg. : Сantica Hieremiae dicuntur lamentationes, quae Graece trenae dicuntur et apud Ebreos metrice scriptae sunt P8; Cantica et Lamentationes, quae Grece Trenae dicuntur, apud He breos metrice sunt scripta О P3 T; Principium et finis libri lob apud He breos prosa oratio est sicut et apud Latinos. Porro a uerbis lob in quibus ait : Pereat dies in qua natus sum et nox in qua dictum est : Сonceptus est homo, usque ad eum locum ubi ante finem uoluminis scriptum est: ldcirco ipse me reprehendo et ago pçnitentiam in fauilla et cinere, exametri uersus sunt, dactilo spondeoque currentes, et propter linguae idioma .i. proprietatem crebro recipientes et alios pedes non earundem syllabarum sed eorundem temporum P3 P8 27 magne] .s. o papa C, o Lo Mo О P3 Vi, o. o Vigili V pater] .i. Vigili СEMoОPiP3 P4 P6 P8 Pm T Vi defero] oflfero V, .s. istum librum .i. actus apostolorum metrico carmine conscriptum С amoris] .s. mei amoris P3, mei honoris P8, mei О, mei[s] V, cum propter amorem С 28 respice] .i. agnosce C, attende Pi P6 qvod] quia О P8, munere tu me liberasti P6 de bita] mea uota P6, mea V, debita: exponit quomodo sunt debita C, dona Pm, neutrum absolutum Vi solvo] ego Lo, reddo P4 P6 Pm Vi, persoluo reddo T, .i. reddo uel rependo С 29 te dvce] te duce te pretereunte te adiuuante electus ero compositor et poeta C, ducente P6, .s. existente E P4 T tiro] recens Lo, nouellus P6, nouellus miles C, rudis miles Pi, iuuenis Vi, ego iuuenis E P4, .s. ego nouus miles Xpisti quando incipi ilitare V, nouus miles Xpisti О P3 P8 legor] ego P6, .i. eligor Lo Pi P5 Pm, .i. meum carmen legitur E Vi, diligor .i. elegor C, ego iuuenis T, enim a lego uenit sed ab eligo, unde Virgilius: Qui legitis flores О dogmata] documenta О P3 V, documenta fidelia P8, .i. doctrinam С, spiritualia. doctrina P6, meum carmen legitur T dis co] didici Vi, et Lo V magistro] .s. existente P4, te magistratum tenente C, te magisterium tribuente P8, magistrante: te gubernante nouus miles eligor P6 ln marg. : Quasi diceret : Tu es dux, ego tyro, tu magister, ego discipulus С Pm; 'Tiro' apud antiquos fortis miles appellabatur, a quo tractum est 'tirannus' crudelis P6 30 si qvid] .i. aliquid C,

507 dicuntur Trenae T 508 scripta] descripta О, scripte Г prietatem] от. P8 534 quasi diceret] от. Pm

513/14 .i. pro

505/07 lamentationes - Trenae dicuntur] cf. Isid., Etym. 1, 39, 19 Threnos, quod Lati ne lamentum uocamus, primus uersu Ieremias conposuit. 508/13 Principium - exametri uersus sunt] cf. Isid., Etym. 6, 2, 14 Principia autem et fines libri 1ob apud Hebraeos prosa oratione contexta sunt, media autem ipsius ab eo loco, quo ait: pereat dies in qua natus sum (3, 3), usque ad eum locum: idcirco ego me reprehendo et ago poenitentiam (42, 6), omnia heroico metro discurrunt. 509/15 Porro a uerbis - temporum] Hier., Prol. in libr. lob de Hebr. trans. p. 731. 529/30 Qui legitis flores] Verg., Ecl. 3. 92. 535/36 Tiro - tirannus] cf. Isid., Etym. 9, 3, 19 Fortes enim reges tyranni uocabantur. Nam tiro fortis; Isid., Etym. 9, 3, 36 Tirones dicuntur fortes pueri.

GLOSSAE

31

.i. si л liquid Pi P6 V, .s. dictum Pm, si hoc carmen alicui placet E T Vi ore] .s. meo С Lo Mo О Pi P2 P3 P4 P8 PmT V Vi, nostro uel meo P6 placet] .i. libet С О P3, in prosa Pi, cuidam Lo, alicui ho540 mini P8, legentibus P6, .s. tibi Mo lavs] nam laus tua erit Pi monitoris] tui Lo, .i. tui doctoris Mo, laus tua qui monuisti P6, .i. magistri К magistri qui me monuit C, magistri .i. non mea sed tua laus erit qui me monuisti P8, .i. magistri .i. tua laus erit qui me monuisti, non mea О P3, doctoris Vi, doctoris tu qui me ad hoc opus prouocasti E P4 545 T ln marg. : Si aliquid boni proferam, laus tua erit С

HlSTОRlA APОSTOLlСA l , 1 vt] .i. postquam СGLo P3 P6 P8 V, postquam et est aduerbium temporis P4 T Vi, aduerbium temporis Mo, aduerbium temporis postquam L sceleris] peccati L P3 P6 P8 V, .i. peccati obnoxii uel criminis С ivdaea] .i. populus ludaicus ludaica gens C, populus lu5 daicus vel terra ponitur L, audax populus Iudeorum P6, .s. gens E G Lo P4, pro Iudaica P3 V pollvta] .i. contaminata С Pi, pro populo contaminata L, maculata P3, maculata foedata P8 crvore] cum Mo, de. quando clamauit: Sanguis eius super nos et super filios nostros P6 Pm, cruor dicitur eo quod coagulatur C, .i. Xpisti sanguine quando di10 xit: Sanguis eius super nos et super filios nostros. Sanguis dicitur dum currit, cruor postquam coagulatur L, peccato Lo, sanguine P3 P4, sangui ne contagione P8, .i. sanguine Xpisti V ln marg. : 'Vt' aduerbium est modo temporis et significat postquam sicut hic; modo qualitatis et significat quemadmodum; modo similitudinis et significat sicut; modo 543 erit] от. О HISTORIA APOSTOLIСA I

6 i. pro] .i. V 8 clamauit] dixit Pm

HISTORIA APOSTOLIСA I

10/11 Sanguis - coagulatur] cf. Isid., Erym. 11, 1, 122 Nam cruor uocatus ab eo quod effusus decurrit, uel ab eo quod currendo corruat. 12/23 Vt aduerbium - causalis] cf. Prise, Inst. 25, 35 Sed 'ut' uero similitudinis ad uerbium ; potest etiam pro temporali accipi : Vt uidi, ut perii ; Beda, De orthogr. [V] lin. 1201ss. Vt, aduerbium, est modo temporis et significat 'postquam', modo quali tatis et significat 'quemadmodum'; modo optandi et significat 'utinam', modo mirandi et significat 'o quam'; modo coniunctio causalis: 'uolo ut ubi ego sum et ipsi sint mecum.

HISTORlA APOSTOLIСA I

8.10 Sanguis - nostros] Matth. 27, 25.

32

HISTORlA APOSTOLICA I

15 loci et significat ubi; modo optandi et significat utinam: Vt illum dii deeque perdant; modo admirandi et significat o quam: Vt te post multa tuorum funera! Modo coniunctio causalis: Vt faciem mutatus et ora Сu pido. Et item: Volo pater ut ubi ego sum, et illi s Pm; 'Vt' multarum est significationum. Est enim aliquando aduerbium temporis ut in hoc 20 loco et significat postquam. Modo qualitatis et significat quemadmodum. Aliquando similitudinis et significat sicut. Modo loci et significat ubi. Aliquando optandi et significat utinam: Vt illum dii deeque per dant. Modo admirandi. Modo est coniunctio causalis: Vt faciem mutatus T; Hic breuiter prosequitur passionem siue resurrectionem Xpisti T; Hic 25 breuiter sequitur passionem et resurrectionem. ludea regio est, sed hic ludaicam gentem accipit Pm; Hic breuiter passionem sequitur siue resur rectionem Xpisti. Iudaea regio est. Sed hic Iudaicam gentem appellat C; Metonomia per id quod continet id quod continetur [not. Tiron] ludeorum ac si dixisset: postquam est ausus populus Iudeorum complere ne30 phas P6; Dominus resurgens a mortuis per xl dies sepissime apparuit discipulis manducans et bibens etiam uidentibus il lis multotiens miracula ut crederent resurrexisse eum. Nam tanta erat resurrectionis maiestas, ut non facile possent eam intelligere, nisi per interualla tempora eos quibusdam signis edoceret, quia scilicet nemo potest in corpore uiuere, nisi qui 35 ualet manducare, et ideo dominus post resurrectionem cum suis apostolis manducare uoluit, non ut esuriret, sed ut ueram se carnem habere de monstraret, in qua mori et resurgere potuit. Quorumlibet autem animalium est comedere, in uero hominum Lo; Ethne Grece gens dicitur Latine. lnde ethnici dicuntur gentiles que ita ut nati sunt 40 permanent. Ypo Grece sub. Сrisis aurum. lnde ypocritç dicuntur deaura28 Metonomia - continetur] cf. Donat., Ars mai. 3, 6 (p. 668, 14-15) Metonymia est quaedam ueluti transnominatio. Huius multae sunt species. Aut enim per id quod continet id quod continetur ostendit; Isid., Etym. 1, 37, 8 Metonymia, transnomi natio [...] Aut enim per id, quod continet, id, quod continetur, ostendit, ut 'theatra plaudunt'; Cassiod., In Ps. 49 Hoc schema dicitur metonymia, quando per id quod continet, hoc quod continetur edicitur; Cassiod., In Ps. 65 metonymia, id est transnominatio, quoties per id quod continet, id quod continetur edicitur; Aug., Quaest. in Heptat. 3, Leuit. 57; Aug., Enarr. in Ps. 105, 31; Aug., De contin. 14, 30; Aug., Ou. Dei 7, 5; 11, 8; Cassiod., In Ps. 73. 36/37 non ut esuriret - potuit] cf. Aug., In loh. 64, 1; Aug., Serin. 262, col. 1207; Aug., Semi. 264, col. 1212; Aug., Serm. 265, col. 1219; Aug., Serm. 270, col. 1240; Aug., Serm. 297, col. 1360. 38/39 Ethne - gentiles) cf. Isid., Etym. 8, 10, 3 Proinde gentiles primitus nuncupantur: ipsi dicuntur Graece ethnici. *Ethnos* enim Graece gens dicitur; Arator 2, 1053. 40/41 Ypo Grece - faciunt] cf. Isid., Etym. 10, 118 Hypocrita Graeco sermone in Lati no simulator interpretatur. Qui dum intus malus sit, bonum se palam ostendit. *Hypo* enim falsum, *krisis* iudicium interpretatur; Heiric., Ноrn. perdrc. anni pars aestiua 20 Hypocrita etiam dici potest subauratus: 'hypo' namque Grece Latine dicitur 'sub', *crisis* 'aurum'; Heiric., Ноrn, per circ. anni - pars aestiua 44 Hypocritas autem idcirco eos nuncupat [...] et quod facere in illum cogitabant perficere non auderent; hypocntae autem subaurati dicuntur: hypo enim Grece sub, cnsis au rum dicitur; Arator 2, 1053.

GLOSSAE

45

50

55

60

65

70

75

80

33

ti, quia aliud dicunt et aliud faciunt. Parochia dicitur adiacens domus: par enim Grece ad dicitur Latine ochia domus. lnde parhochiani. Artokopos Grece pistor dicitur Latine. Artos enim Grece panis dicitur, kopos labor T 2 avsa] audens presumens P8, est. patrare V, patrare L Pm, temeraria Pi, ipsa P6, audax quoniam dominum interfecit L, incipere Lo nefas] scelus P6 V, i. peccatum P3, tantum nefas .s. tantum peccatum peragere ut etiam filium dei crucifigeret P8, tantum peccatum agere О, nefandum opus P4, inlicitum nefandum Vi, nefarium E, nefarium .i. Xpistum crucifigendo Mo, nefandum opus perpetrauit in nece saluatoris EGT Vi, .i. malum nefarium nefandum С complevit] ut: perfecit P6, л. perfecit uel consummauit C, perpetrauit in nece Saluatoris P4, peragere P8 opvs] .s. postquam L, .i. postea C, machinamentum sui uoti P6, passionis P8, nefandum Mo, suum Lo rervmqve] .s. ut P4, et ut E MoT, .s. postquam Lo, .s. et postquam О P3 V Vi creator] Xpistus О P3 P8, .i. conditor .i. omnipotens deus C, deus auctor P6 3 hoc qvod ...] .i. carnem a corpore uirginis Mariç accepit L, quia de uirgine natus fuit que uirum non agnouit Lo, carnem С Mo P3 Pm, carnem uidelicet V, corpus G P6, subaudi corpus uel carnem P8, .i. caro quia caro passa est non diuinitas ab hvmanis] .i. a beata Maria C, moriendo T svmpsit] .i. accepit P8 V, .i. carnem accepit C, accepit carnem uidelicet О P3 sine semine] sine commixtione Pi, sine uirili admixtione C, sine uirili conmixtione Lo, sine uirili conceptu EP4 T Vi, .%. uirili G Mo P3 P6 V, subaudi uirili quia de uirgine natus fuit sine uirili ammixtione P8 ln marg. : Quia de uirgine natus fuit sine uirili ammixtione О P3; Sine semine uirili, quia de uirgine natus fuit sine uiri li , quia deus secundum diuinitatem ubique erat, secundum humanitatem in sepulchro iacebat et anima infernum petiit V; Secun dum fidem chatholicam est locutus, hoc enim dedit pro humana stirpe, quod ab humanis membris sumpsit hoc est carnem. Сaro enim passa est, non diuinitas. ldeo bene dixit 'sine semine' P6 4 hvmana pro stir pe] humano genere V, .i. pro humana genere С, pro genere humano О P3 P6 P8, .i. suam carnem acceptam dedit pro humana gente Lo, moriendo E Vi stirpe] .i. progenie L, gente О P3 P8 dedit] quid dedit? P6 dignatvs] miserans dominus P6, .s. ipse L, .s. pati ipse dico С vt] ad hoc fecit Lo ima] profunditatem EP4 T Vi, profun da: ima inferni herebus uocatur P6, infima profunda L, inferiora О P3 P8 К .i. profunda: quia per potestatem dei iuit ad infernos et per diuini tatem ardua cçli penetrauit С 5 tangeret] descenderet L P6, cae lum et terram ego impleo dicit dominus О inferni] .i. ad inferos С non] tamen E Mo P4 T Vi linqvens] .i. non dimittens C, derelinquens P3 V ardva] excelsa LОP3P6 V, celsa P8, .i. cacumi-

61 uidelicet] scilicet О no

64/65 admixtione uirili О

78/79 caelum - dominus] lerem. 23, 24.

71 humana] lege huma

34

85

90

95

100

105

110

115

HISTORlA APOSTOLICA l

na La, diuinitatem G Mo Pm, altitudinem P4 T Vi, a uerbo 'ardeo' quia ignis alta petit Pm ln marg. : 'Non linquens ardua': deus diuinitate ubique regnabat. Сorpore in sepulcro iacebat, anima descendit ad infernum С Pi; Quia Xpistus deus et homo secundum diuinitatem ubique erat, secundum humanitatem in sepulchro iacebat, et anima infernum petiit P8; NON LlNQVENS A. Quia deus secundum diuinitatem ubi que erat, secundum humanitatem in sepulchro iacebat et anima infer num petiit О P3 T; Quia omnia implet ubique manens non dimisit habitaculum celeste P6 6 solvit] absoluit liberauit P6, dissoluit О P3 P8, .s. dissoluit resoluit euacuauit L, .i. inlustrarat C, .i. illos qui in tenebris erant V, .i. liberauit eos qui in tenebris tenebantur Lo, .s. tunc .i. metonomia Mo, metonomia Pm aeterna] appaeternali morte L, ab aeterna damnatione P6, .i. perpetua С О Pi P3 P8 damnatas] clausas P8, .i. infernales C, .s. ipsas tenebras P3 V nocte] .i. densitate C, ce citate Pi, morte dampnatione L, .i. perpetua cecitate La, .i. illos qui in te nebris erant liberauit О P3 tenebras] homines damnatos P6, quia tenebrç damnatç essent .s. quod recipiebant damnatos reddebant C, ani mas Pm Vi, .i. animas in tenebris entes Lo, .i. a tenebris inferni: tenebras dicit illas animas que in tenebris erant P8 ln marg. : METONOMIСOS T; Metanimicos hoc est in tenebris damnatos E; Pro humana natione nox dicitur, eo quod sit nocua nostris oculis, disligauit .i. lux ad infe ros; dii infernales populus dicitur et est figura a parte totum C; Metaphora: non quod tenebre esse dampnate, sed homines in tenebris positi. Vel homines damnatos in tenebris. Vel soluit damnatas tenebras, quando ingrediens in infernum, ubi perpetuç habentur tenebrç, splendore sui uultus eum inluminauit, quod infra locutiomem> laude demonstratur. Vel dicit fuisse astra, cum secuta polum relinquere L; Metaphora. Reddidit lucem, quia quosdam liberauit, uel tenebras, quç eternaliter sunt mansure, ad tempus ipse soluit P6; Quia licet deo pre sente ibi fuisset lux, sed eo recedente tenebrae remanserunt P3 7 manes] inferos L, .i. ad infernum С, ad deos infernales P4 Pm T Vi, ad infernales deos E P6, dii infernales tartara Lo, ad inferos О P3 P8, л. ad inferos uel ad deos infernales К deus .i. infernales semper pluralis numeri Mo ingressa] .i. introducta C, est P6 P8, .i. Xpistus qui est lux L Lo dies] Xpistus E Mo P3 P4 P8 T V Vi, .i. lux C, .i. Xpistus lux P6 fvgitIva relinqvvnt] fugientia suam stationem L, non eclipsis facta est P3 P8, .i. dimittunt С P6, non fugerunt sed lumen amiserunt

89 petit P3

93 appaeternali] lege ab aeternali

102 nox - oculis] cf. Isid., Etym. 5, 31, 1 Nox a nocendo dicta, eo quod oculis noceat; Seru., In Verg. Aen. 1, 89 nox dicta, quod oculis noceat; Beda, De temp. rat. 1 Nox dicta quod noceat aspectibus uel negotiis humanis.

89 omnia implet] cf. Ierem. 23, 24.

GLOSSAE

35

Pm In marg. : Mane uel manum dicitur bonum, quia oritur nobis 120 lux et manes per cata antifrasin .i. per contrarietatem dii infernales uocantur C; Manes dicuntur dii infernales per contrarium, quia antiqui manum dicebant bonum. Manes etiam animç mortuorum a manando dicte, eo quod corporibus attribute de celestibus manant С Pi Pm; Poeticum est, quod dicit fugitiua astra. Astra enim non fugiunt neque mouen125 tur, sed semper fixa caelo manent. Dicit autem illa fugisse, non mutando locum, sed auferendo suam lucem. Pluralem uero numerum pro singulari ponit dicens astra pro sole tantum. Dicit enim euangelista Lucas: Et obscuratus est sol, quamuis et alia quoque astra simul obscurata esse ere dendum sit et conduluisse morti domini P3 P8; FVGlTIVA. Poeticum 130 est, quod dicit fugitiua astra. Astra enim non fugiunt neque mouentur, sed tantum fixa manent. Astra polum non liquerunt, sed obscurata sunt T; Manes sunt dii infernales. Vocati autem sunt per contrarium manes a paganis quasi bone, cum pocius inmanes sint. Vnde et aurora diei mane appellatur .i. bonum, quia nulla est acceptabili lux hominis eadem L; 135 Siquidem 'manum' antiqui dicebant bonum. Antiqui 'mane' bonum dice bant. Inde mane prima pars diei, quod nichil sit luce gratius. Sciendum uero, quia et manes et manus cum equales habeant datiuos et ablatiuos, hoc differunt inter se. quod manus 'ma' corruptum, manes productum. Manes sunt dii infernales, qui, cum sint immanissimi, adulatorie sic uo140 cabantur a paganis placationis gratia. Manes dicuntur dii infernales per antifrasin, quia cum sint immanissimi, adulatiue sic uocabantur a paganis placationis gratia. 'Manum' siquidem dicebant antiqui bonum. Inde et mane prima pars dicitur diei, quod nichil luce gratius sit P6; Manes di cuntur animç . Diem Xpistum appellat. Sicut in euangelio 145 ait: Nonne duodecim hore sunt diei? Et ibi: Qui ambulat in die, non offendit T V; Manes dicuntur animae mortuorum a manando uel dii infer-

121 dicuntur] от. Pm 122 etiam] + dicuntur Pm mortuorum] от. Pm manendo Pi 123 dictç] от. С Pm corporibus] cum pluribus Pi 128 esse] essent P3 129 et conduluisse - domini] от. P3 condu luisse] lege condoluisse 146 dicuntur] + dii infernales О"'

119/22 Mane uel - bonum] cf. Paul. Fest. 122; Seru., In Verg. Aen. 1, 139; 3, 63; Isid., Etym. 1, 37, 24; 5, 30, 14 ; 8, 1 1, 100 ; 10, 139. 122/23 Manes - manant] cf. Paul. Fest. 128; 156; Seru., In Verg. Aen. 3, 63; Isid., Etym. 8, 11. 100. 132/33 Manes sunt - inmanes sint] cf. Isid., Etym. 1, 37, 24 Antiphrasis est sermo e contrario intelligendus, ut [...] manes id est mites (quum sint inmites) et modesti, cum sint terribiles et inmanes. 135/36 Antiqui - gratius] cf. Isid., Etym. 5, 30, 14 Mane lux matura et plena, nec ïam crepusculum. Et dictum mane a mano; manum enim antiqui bonum dice bant. Quid enim melius luce? 127/28 Et obscuratus est sol] Luc. 23, 45. 145/46 Nonne - offendit] Ioh. 11, 9 (qui ambulat] si quis ambulauerit Vulgata).

36

150

155

160

165

170

175

HlSTORlA APOSTOLlСA I

nales. Sed hic pro inferis ponitur. Adulaturie autem dii infernales manes uocabantur, cum sint inmanissimi, placationis gratia. Manum siquidem antiqui bonum dicebant. Inde et mane prima pars diei, quod nihil luce gratius sit. Sciendum tamen, quod manes et manus cum equales habeant datiuos, in hoc differunt, quod manus 'ma' habet correptum, manes productum, exemplo Virgilii: Manibus ad tumulum. Diem Xpistum dicit, sicut ipse in euangelio ait: Nonne .xii. horae sunt diei? Et alibi: Qui ambulat in die, non offendit О; Manes dicuntur animae mortuorum a manando uel dii infernales. Sed hic pro inferis ponit. Diem Xpistum appellat, sicut ipse in euangelio ait: Nonne .xii. horae sunt diei? Et iterum: Qui ambulat in die, non offendit P3 P8; Poeticum est, quod dicit 'fugitiua astra'. Astra enim non fugiunt neque mouentur, sed tantum fixa manent О P3 V; Diem uocat Xpistum, de quo ipse in euangelio dicit: Nonne duodecim horç sunt diei, et alibi: Qui ambulat in die, non offendit Lo; Poeticum est, quod dicit fugitiua. Nam astra non fugerunt, sed uidendo passionem creatoris lumen amiserunt С Pi; Poeticum est, quod dicit fugitiua astra; astra enim non fugiunt neque mouentur, sed tantum fixa manent; astra polum non liquerunt, sed obscuritas Lo 8 astra] sidera P6, plur T, .i. stellae in centro posita .i. coniuncta quia omnia elementa perterruerunt quia sunt inmanes et truces et instabiles sicut Lu cas dicit[ur] cum minime luceat in passione Xpisti terra tremuit, sol obscuratus est, petrç scissç sunt et in resurrectione gratulentur С astra polvm] hyperbole P3, caelum P3, celum a stella Pm comitata] sociata secuta P6, secuta О P3, illa secuta V, .s. ipsa astra L T, plur. .s. astra P4 devm] Xpistum L crvce] ex passione G P4 PmT Vi, de L P6 V, per P3 territa] per. pauentia О, sydera dico V, .s. ipsa astra patefacta de passione Xpisti L, perculsa timore crucis uel pro passione timens P6" ln marg. : Astron dicitur stell, quasi secuta sunt dominum in infernum, dum obscurata sunt et quasi simul cum eo lucem

154 dicuntur] + dii infernales P3 155 ponit] ponuntur P8 156 et iterum] от. P3 157 est] + hoc О 158 neque] nec О tantum] от. О 171 ex] от. Pm 172/73 patefacta] lege pauefacta

169 hyperbole] cf. Donat., Ars mai. 3, 6 (p. 671, 12) = Beda, De schem. et trop. 2 Hy perbole est dictio fidem excedens augendi minuendiue causa; Isid., Etym. 1, 37, 21 Hyperbole est excelsitas fidem excedens ultra quam credendum est, ut: 'Sidera uerberat unda' (Verg., Лen. 3, 423).

153/54 Nonne - offendit] loh. 11, 9. 156/57 Nonne - offendit] loh. 11, 9. 166/68 Lucas - scisse sunt] cf. Matth. 27, 51 Et ecce uelum templi scissum est in duas partes a summo usque deorsum et terra mota est et petrae scissae sunt; Luc. 23, 45 et obscuratus est sol et uelum templi scissum est medium. 168 in resurrectione gratulentur] cf. Matth. 27, 52-53.

GLOSSAE

180

185

190

195

200

37

dederunt in inferno denorutudine uictoriç Xpisti L; Ästra' dicuntur ab Astreo rege astrologo, qui primus disputauit de astris. 'Polus' stella, in qua uertitur celum, ponitur uero polus pro toto celo. 'Comitor' te et comitor a te P6; Sol obscuratus est et tenebrae factae sunt. Сomitor uerbum deponens, unde comes socius О; Сomitor comitaris: deponens uerbum est. Сomes inde dicitur. Et sequor sequeris: inde dicitur socius. Omnis natura uoluit pati cum Xpisto, quando in territa cruce positus est. Natura est omnis creatura .s. caelum, mare et terra, et ista tremuerunt po sito Xpisto in cruce V; Сomitor comitaris deponens est uerbum .i. sequor. lnde comes dicitur socius. Omnis natura uoluit pati cum Xpisto, quando in territa cruce positus fuit. Natura est omnis creatura: caelum, terra, mare etcetera, et ista omnia tremuerunt posito Xpisto in cruce P3 P8; Astra dicuntur ab Astreo magistro. Manum dicebant antiqui bonum. lnde manes dicuntur dii infernales per contrarium, eo quod minime sunt boni. Vel manes dicuntur animae mortuorum a manando, eo quod corporibus attributae de caelestibus manant P3 9 vvlt] .i. uoluit С G pariter] .i. simul et una C, quasi passa sunt elementa dum petre scisse sunt etcetera L natvra] creatio omnium rerum Pi, ipsa ele menta omnia uel mundus sicut in passione legitur C, creatio rerum Pm, omnis ELo О P4 T, omnis creatura P3 P8, .i. omnis natura pati cum Xpi sto V pati] mori MoT Vi, cum creatore suo L, .s. cum Xpisto О P3 P8 mortisqve] .s. nostrae О P3 V, diaboli P6 potestas] .i. lex V, л. inferni L, .i. diaboli С Pi P6, omnia deo possibilia sunt E ln marg. : Omnia deo possibilia sunt. Sol obscuratus est, terre motus efficitur, petrç scinduntur EP4 T Vi; Natura est terra et omnis creatura, mare et omnia tremuerunt О; Omnis natura uoluit pati cum Xpisto, quando in territa cruce positus est. Natura est omnis creatura scilicet caelum, ter ra, mare, et ista omnia tremuerunt domino in cruce fixo T 10 se vincente] Xpisto Lr, л. Xpisto illam P6, illo Pm, .i. illo .s. Xpisto P4

186 quando in territa] territa quando Xpistus in P8 187 terra] от. P3 deo sunt possibilia T, sensibilia deo sunt Vi 200 petrç scinduntur] от. E

199

176/77 Astra - de astris] cf. Martianus Capella, De nuptiis Philologiae et Mercurii 8, 817 stellas ab stando, sidera a considendo, astra ab Astraeo dicta fuisse commemo rat; F. Areualus, Notae (PL 82, col. 876): N. 3. Stellae dictae a stando. Capella, cap. de quinque parallelis, lib. VIII, stellas a stando, sidera a considerando, astra ab Astreo dicta fuisse commemorat. 188/91 Manum - manant] cf. supra 119/22 (Arator, Prologus 7). 199 Omnia - sunt] cf. Aug., Serm. 77B (MiAg 1, p. 657) sed omnia deo possibilia; Beda, In Luc. 1, 1 omnia deo possibilia.

179 Sol - sunt] Luc. 23, 44; cf. Matth. 27, 45; Marc. 15, 33. 192/93 petre scisse sunt] Matth. 27, 51. 199 Omnia - sunt] Matth. 19, 26 apud deum omnia possibilia sunt; Marc. 10, 27 omnia enim possibilia sunt apud deum. 199/200 Sol - scinduntur] cf. supra 166/68. 179 (Arator 1,8).

38 205

210

215

220

225

230

235

240

HlSTORlA APOSTOLlCA l

T Vi, .i. a Xpisto qui ipsam mortem uite fecit L, potestate dico Lo, .s. domino superante C, .i. illo superante La Pi, quia morte Xpisti damnata est ОP3 V, ablatiuus Mo perit] .i. occiditur C, perdita est .s. potestas L, .s. mors La qvae] .s. potestas mortis Lo P6, .s. mors С Mo P3 V pondere] de ore C, celsitudine Pi, magnitudine E L P4 T V Vi mersa] maiestate L, precipitata Lo, redelecta et abrasa C, prostrata La, submersa О P3, sub ipsa mors V trivmphi] uictoriç L Lo, Л. uictoriae uel maiestatis Xpisti C, .i. maiestatis Xpisti La Pi, uictoriae Xpisti О P3 К de uictoria Xpisti P6, Xpisti ET Vi ln marg. : 'Perit' .s. mors. Quamdiu homines a

petiit, quasi potestatem tenuit; cum ultra uires capere uoluit, id quod habebat, perdidit Pi;Tropheum celebratur fugato hoste triumphus interfecto С; Triumphus dicitur a Greco, quod est triambeun V; Quia mors dum plus in isto rapere presumit arripiendo Xpistum, ipsa pre nimietate triumphi cecidit et quod antea tenebat, amisit. Triumphus dicitur a Greco, quod est triambem .i. exilire P3 P8; Quando mors putauit uincere accipiendo Xpistum, tunc periit potes tas eius P8 11 plvs rapiens] .i. dum plus rapere uult P4 Vi, .i. potius uolens accipere L, .s. quam non debebat К .s. quam debuisset Lo Mo, quam debuisset quia Xpistum Lr, .s. quam debuit С La Pi Pm, quia plus uoluit rapere C, .i. Xpistum uolens rapere P3 P8, in morte uidelicet Xpisti T, .s. antea E P4 Vi nil] .i. aliquid V ivris] .i. potestatis С L P3 P8, legis potestatis P6, legis terrene Lo, .i. utilitati V, quod tenebat C, rapere uolens Pm habet] mors P6, .i. admisit C, possidet in Xpi sto Lo, .s. nunc EP4 T Vi divinaqve virtvs] л. potestas Xpisti Lo, domini fortitudo P6, .i. in deo Xpistus resurgens a mortuis C, .s. Xpisti ОP3P8V In marg. : Tunc nil iu nullam potestatem legis habuit potestas mo, quando rapuit plus uidelicet Xpistum, qui est maior om rerum L; Volens rapere quam umquam habuerat, hoc perdidit quod habebat nec hoc accepit quod uoluit О; .1. plus uolens rapere quam unquam rapuisset, perdidit in illo potestatem suam, quia non potuit illum tenere P6; Quamdiu mors homines appetiit, principatum tenuit. Postquam uero Xpistum rapere uoluit, nil iuris habuit et uicta .i. superata est a Xpisto О P3 P8; Xpistus fecit uiam in paradiso, ut ibi possent ingredi electi et sancti, et remouit rumpheam et cherubin, qui custodiebant ostium, et non dimittebant ullum intrare ОP3 T; Non sunt il li credendi, qui dicunt illos, qui cum domino resurrexerunt, esse mortuos iterum, sed Xpisto ascendente in caelum cum illo simul ascenderunt, quia tunc

209 magnitudine] de magnitudine V 2X1 in isto] iusto P8 217/18 arripiendo] accipiendo P8 221 dum] от. P4 235 quamdiu] quando P3 homines] nos О appetit P3, appetiuit P8 236 .i. superata] от. О 237 ibi] от. О 238 sancti et electi T rumpheam] seraphin T 239 ostium] от. О 240 iterum mortuos P8 241 cum - simul] et ipsi simul cum illo О

215/17 Tropheum - triambeun] cf. Isid., Etym. 18, 2, 3 Tropeum dictum *apo tes tropes*, id est a conuersione hostis et fuga. Nam ab eo quod hostem quis fugasset merebatur tropeum; qui occidisset, triumphum, qui dictus est apo tes thriambès*, id est ab exultatione.

GLOSSAE

245

250

255

260

265

270

39

completum erat tempus illorum resurrectionis, et tunc generalis eorum resurrectio fuit О P3 P8; Quia ille remouit rompheam ab hostio paradisi et cherubin, qui erat custos, portans secum hominem. Romphea est gladius ex utraque parte acutus, sed iste igneus fuit Pm 12 rvrsvs] iterum C, que quondam ligauerat dans eis animam P6, iterum reformans quemadmodum in initio quando eos condidit et eis uitam inspirauit L, quia plus rapere uult E membra] hominum P6, partes C, multa corpora sanctorum qui dormierant et surrexerunt Lo, cadauerum que iam in puluerem redacta sunt P4 T Vi ligans] conglutinans E T Vi, .i. glutinans P4, reformans P6, .i. religans restaurans .i. socians C, .s. neruis et carne С La Pi Pm, coniungens .s. neruis О P3 P8 V animata] uiuificata GLoОPi P3 P8 V, uiuificata .s. sua L, л. uiuificata corpora P6, suscitata Mo, .s. ossa ad carnem С cadavera] qui cum illo surrexerunt C, cadauer dicitur a cadendo C, cadauera a cadendo uel a carendo animam dicta sunt .s. mortuorum sanctorum /.. a cadendo dicitur eo quod careat anima К cadauer dicitur siue a cadendo siue quod anima careat P6 movit] conuertit C, conuertit ad uitam P6, suscitauit E, .i. resurrexit V, multa corpora sanctorum resurrexerunt Pm 13 ad vitam] .s. propriam C, perpetuam Pm, .i. cum uertit ad uitam L, .i. ut uiuerent О P3 P8 V monvmenta] sepulchra P8, .i. sui corporis Mo, .i. corporis sepulchra: monumentum quasi monimentum .i. recordatio C, monumentum dicitur a admonendo eo quod mente moneat homi nes M, monumentum dicitur eo quod moneat hominem .s. sanctorum L patent] apparent C, aperta sunt О Mo P3 P4 T Vi, aperiuntur P8, .i. tunc monumenta aperta sunt V, tunc aperta sunt monumenta P3, monumenta aperta sunt P6 cineresqve piorvm] corpora C, sanctorum E, corpora sanctorum L Lo Mo P4 T Vi, .s. et multa corpora sanctorum qui dormierant surrexerunt V, et multa corpora sanctorum surrexerunt P6, Adam terrenus uel rubra terra interpretatur Pm, hystero proteron

242 impletum О resurrectionis] rectionis О tunc] + fuit О 243 fuit] оm. О 249/50 cadauerum] membra cadauerum Г 250 sunt redacta T

244/45 Romphea - acutus] cf. Isid., Etym. 18, 6, 3 Framea uero gladius ex utraque parte acutus, quam uulgo spatam uocant. Ipsa est et romphea. 255 cadauer - a cadendo] cf. Ten., De resurr. mort. 18 Atque adeo caro est, quae mor te subruitur, ut exinde a cadendo cadauer enuntietur; Aug., Ciu. Dei 20, 10 nam et a cadendo cadauera nuncupantur; Isid., Etym. 11, 2, 35 Nam cadauer nominatum a cadendo, quia iam stare non potest. [...] Corpus autem consuetudine dicitur, ut illud: 'Tum corpora luce carentum' (Verg., Georg. 4, 255); Aug., Quaest. in Heptat. 3, Leuit. 20 cadauer, quod Latini a cadendo dixerunt; Isid., De differ, uerb. 522. 262/64 monumentum - hominem] cf. Isid., Etym. 15, 11, 1 Monumentum ideo nuncupatureo quod mentem moneat ad defuncti memoriam. [...] Cum autem uideris, monet mentem et ad memoriam te reducit ut mortuum recorderis; Rudolfus de Liebegg, Pastorale nouellum 3, 19, 1224 Quare quod moneant mentem, monumenta uocantur. 270 Adam - interpretatur] cf. Isid., Etym. 7, 6, 4 Adam, sicut beatus Hieronymus tradit, homo siue terrenus siue terra rubra interpretatur.

40

275

280

285

290

295

300

HlSTORlA APOSTOLlCA l

P3 ln marg. : Sine