Dünya Tarihi IV [4, 3 ed.] 9786050204261

Citation preview

Dünya Tarihi 4.

CilT: YAKINÇAG

Susan Wise Bauer

Ingiliz dili ve edebiyatı, Amerika araştırmaları ve tarih alanlarında uzmanlaşmış bir yazardır. Dördüncüsünü elinizde tutmakta oldu­ ğunuz Dünya Tarihi adlı dört ciltlik eseri geçtiğimiz yıllarda ABD'de çok satılan kitaplar arasına girmiştir. Yazarın Antik Dünya, Ortaçağ Dünyasi ve Rönesans Dünyasi adlı eserleri de ilgi gören kitaplar arasında bulunmaktadır.

Dünya Tarihi 4. CİLT: YAKINÇAG Victoria Çağından SSCB'nin Dağılışma Susan Wise Bauer I ngilizceden çeviren: Mihriban Doğan

Say Yayınları Herkes Için Tarih Dünya Tarihi: 4. CIIt: Yakınça§: Victoria Ça§ından SSCB'nin Da§ıh1ına

1Susan Wise Bauer

ÖZgün adı: The Story of the World: History for the C/assica/ Child: Volume 4: The Modern Age: From Victoria's Empire to the End of the USSR

©Susan Wise Bauer 200S Bu kitap lnkwell Management LLC ve ONK Ajans Ltd. aracılığıyla yayımlanmıştır. Söz konusu eser uluslararası telif hakkı anlaşmalarının koruması altındadır. Türkçe yayın hakları ©Say Yayınları Bu eserin tüm hakları saklıdır. Tanıtım amacıyla, kaynak göstermek şartıyla yapılan kısa alıntılar hariç yayınevinden yazılı izin alınmaksızın alıntı yapılamaz, hiçbir şe­ kilde kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz. ISBN 9 78 -60S-02-0426-1 Sertifıka no: 109 62 Ingilizceden çeviren: Mihriban Doğan Yayın koordinatörü: Levent Çeviker Editör: Sinan Köseoğlu Kapak tasarımı: Artemis Iren Baskı: Yıldız Matbaa Mücellit Maltepe -Istanbul Tel.: (0212) 613 17 33 Matbaa sertifıka no: 3383 7 1. baskı: Say Yayınları, 201S 3. baskı: Say Yayınları, 2020

Say Yayınlan Ankara Cad. 22112• TR-34110 Sirked-Istanbul Tel.: (0212) S12 21 S8 • Faks: (0212) S12 SO 8 0 www.sayyayincilik.com • e-posta: [email protected] www.facebook.com/sayyayinlari • www.twitter.com/sayyayinlari www.instagram.com/sayyayincilik Genel dağıtım: Say Dağıtım Ltd. Şti. Ankara Cad. 22/ 4• TR-34110Sirkeci-lstanbul Tel.: (0212) S28 17 S4·Faks: (0212) S12 SO 80 internet satış: www.saykitap.com • e-posta: [email protected]

IÇINDEKILER Giriş • 7 1 . Britanya Imparatorluğu • 11 2. Batı Doğu'ya Karşı • 21 3. Britanya'nın Işgalleri • 31 4. Diriliş ve Isyan • 43 5. Amerikan içsavaşı • 55 6. iki Özgürlük Girişimi • 65 7. lki Imparatorluk, Üç Cumhuriyet ve Bir Krallık • 75 8. Modernleşme • 87 9. Iki Imparatorluk, Iki isyan • 97 1 O. Doğuya Bir Kanal ve Çok Kurak Bir Çöl • 107 1 1 . Dünyanın Uzak Bölgeleri • 117 1 2. Huzursuz Birlikler • 127 1 3. Eski Tarz lmparator ve Kızıl Sultan • 139 1 4. lki Çar ve Iki lmparator • 151 1 5. Büyük Işgalcileri Olan Küçük Ülkeler • 161 1 6. Birleşik Devletler'in Genişlemesi • 173 1 7. Çin'in Sorunları • 183 1 8. Avrupa ve Doğusundaki Ülkeler • 195 1 9. Çin, Vietnam ve Fransa • 207 20. Amerika Kıtasında Devrim ve Dünyada Savaş • 215 2 1 . Bir Devrim Başlar, Büyük Savaş Sona Erer • 227 22. Ulusal Ayaklanmalar • 239 23. Bir "Barış" ve Bir "Savaş" • 251 24. Kral ve ll Duce • 263

25. Çin'deki Ordular• 275 26. Büyük Çöküntü ve Sonuçları • 287 27. lçsavaş ve Işgal• 297 28. lkinci Dünya Savaşı • 309 29. lkinci Dünya Savaşı'nın Sonu • 321 30. Bölünen Ülkeler• 333 3 1 . Batılı Zorbalar ve Amerikan Parası • 343 32. lkinci Dünya Savaşı'ndan Sonra Afrika ve Çin • 355 33. Asya'da Komünizm • 365 34. Güney Amerika ve Afrika Diktatörleri • 375 35. Soğuk Savaş• 387 36. Mücadeleler ve Suikastlar• 399 37. lki Kısa ve Bir Uzun Savaş• 413 38. lki Savaşma Yöntemi •425 39. Doğu'da ve Ortadoğu'da 1 980'1er•435 40. SSCB'de 1 980'1er•447 41 . Komünizm Parçalanır ama Sona Ermez•457 42. Yirminci Yüzyılın Sonu • 467 Sonsöz•479 Yakınçağ Kronolojisi •481 Dizin •491

Giriş Dört kitaptan oluşan Dünya Tarihi'ni çocuklar kendi başlarına oku­ yabilir ya da anne babalar çocuklara okuyabilir; ciltler her iki ter­ cihe uygun şekilde hazırlandı. lık üç kitabın zorluk derecesi yavaş yavaş artırıldı. Kuşkusuz daha büyük öğrencilerin de bu kitaplar­ dan yararlanmaları mümkündür, ancak öncelikli hedef birinci ki­ tap için 1 .-4. sınıflar, ikinci kitap için 2.-5. sınıflar, üçüncü kitap için de 3.-6. sınıflardır. Bu kitabın hedefi ise 4.-8. sınıfiard ır. Yaklaşık MÖ SOOO'den 1 865'e kadar cereyan etmiş tarihi olay­ ları içeren ilk üç kitap kardeşlerin birlikte kullanabilecekleri şekil­ de tasarlandı, yani birinci sınıfa giden küçük kardeş birinci kitabı okurken, üçüncü sınıfa giden abiası ya da ağabeyi üçüncü kitabı okuyabilir. Ancak bu kitabı dördüncü sınıftan daha küçük çocuklara ver­ mek uygun olmayabilir. Yirminci yüzyılı biçimlendiren (ülkelerin sınırlarını ve bu ülkelerin birbirleriyle ilişkilerini belirleyen) olayla­ rın aşağı yukarı tümü şiddet içerir. Bir akademisyen, yazar, tarihçi ve dört yaşından lise çağına kadar çeşitli yaşlardaki birkaç çocu­ ğun annesi olarak, bu tarihi olayları bu yaş grubuna uygun bir biçimde anlatabilmek için elimden geleni yaptım. Bundan dolayı bu kitabı diğer üçüne göre daha az çağrışım uyandıracak şekilde tasarladım. Tarihi daima, olayların rengini ve sürekliliğini meyda­ na çıkarmak için öyküleştirerek anlatmaya çalışmışımdır. Ancak bu kitapta, sürekli olarak daha gerçekçi ve daha az dramatik bir üslu­ ba doğru yön değiştirdiğimi fark ettim. Yirminci yüzyılın olayları (Hiroşima'nın bombalanması, Stalin'in istemediği kişileri ortadan kaldırtması gibi iki olay bile) zaten yeterince dramatiktir. Öyküye dönüştüklerinde ise şiddetleri daha da artar. 7

Dünya Tarihi - Yakmçağ

Şiddet içermelerine rağmen, bu olayların küçük çocukların an­ ne-babaları tarafından göz ardı edilmemeleri gerektiğini düşünü­ yorum. Dördüncü sınıfa giden bir çocuk zaten haberleri arabanın radyosundan, televizyondan veya büyüklerinin konuşmalarından işitir. Kelimeleri ("terörizm") duyar ve etrafındaki yetişkinlerin en­ dişelerini hisseder. Dünyada olup bitenler hakkında aşağı yukarı bir fikri olan dördüncü veya beşinci sınıf öğrencileri bu bilgileri ya­ vaş yavaş alacak düzeye gelmiştir. Dünya bugünkü haline rastlantı eseri gelmemiştir; onu bu hale belli olay örüntüleri getirmiştir. Bir çocuğun bu olay örüntüleri hakkında bilgi edinmesine olanak ver­ memek onu aslında korkmaya mahkum etmektir, çünkü bu du­ rumda savaşlar, huzursuzluk ve şiddet ona tümüyle rastlantı gibi görünür. Bu kitapta bile şiddete rastlantı eseri yer verilmemiştir; ürkü­ tücüdür ama rastlantısal değildir. Okurken tekrar tekrar göreceği­ niz gibi, hep aynı örüntü ortaya çıkar: Bir kişi veya bir grup insan adaletsizliğe başkaldırarak isyan eder ve iktidara el koyar. Iktidar ellerine geçer geçmez ise bu asiler egemen çevre haline gelir; kur­ banlar tiran, özgürlük savaşçıları diktatör olur. Bir zamanlar eşit­ lik diye bağıran bir adam, daha sonra bir bakmışsınız, kendisine bağıranları ortadan kaldırıyor. Tarihin, öğrencilerin kavraması için en basit şekilde özetini çıkarmak, bu örüntüyü iyice belirgin hale getirir. Bu kitap üzerinde çalışırken aklıma sık sık, on bir yılını Sovyet­ ler Birliği'ndeki çalışma kamplarında geçiren ve nihayet güçsüz düştüğünde, devrimin asla baskıya bir son vermediğini anlayan Alexandr Soljenitsin'in sözleri geldi. Soljenitsin şöyle yazmıştı: "Gençlik başarılarının sarhoşluğu içinde, kendimi asla hata yap­ maz biri gibi görüyordum ve dolayısıyla da zalimlik ediyordum. Elde ettiğim aşırı güç yüzünden katil ve gaddar olmuştum. Ancak hapishanenin çürüyen hasırı üstünde yatarken, içimde iyiliğin ilk kıpırtılarını hissedebiidi m. Kalpleri n en iyisinde bile . . . küçük de olsa bir parça kötülük kalır. O andan sonra, dünyadaki bütün din­ lerin özünde yatan şeyi anladım: Onlar insanm içindeki kötülükle 8

Giriş

mücadele ediyorlar. . . Ve yine o andan sonra, tarihteki bütün dev­ rimterin neden yanlış olduğunu da anladım: Onlar yalnızca kötü­ lüğün o anki taşıyıcılarını yok ediyorlar:' Devrim mevcut yapıları yıkar ama yeni yapıları inşa eden in­ sanlar kendi kalplerinde yaşayan kötülüğü yenememişlerdir. Yir­ minci yüzyıl tarihi, tirantarta mücadele ederek savaşı kazanan ve sonra kendi ruhlarındaki tiranlığa yenik düşen insanların sürekli tekrarlanan öyküsüdür. Doğrulukla ilgili bir not: Bir çatışmadaki ölü sayısı, orduların bü­ yüklüğü ve hatta antlaşmaların imzalandığı veya bağımsızlıkların ilan edildiği tarihler gibi konularda tarihçiler büyük ölçüde farklı şeyler iddia ederler. Bu kitap küçük öğrenciler için temel bir metin niteliğinde olduğundan, tarih ve rakamlar konusunda Encyclopae­ dia Britannica'yı nihai kaynak olarak kullanmaya karar verdim. Arapça ve Çince isimler için kabul edilmiş tek bir harf çevirisi yöntemi yok. Çoğu Çince isim için Pinyin sistemini kullanmayı ter­ cih ettim. Başka dillerdeki isimler için de genellikle Britannica'yı esas aldım. Susan Wise Bauer Charles City, VA Mart, 2005

9

----illa--Britanya imparatorluğu Victoria ingiltere'si Ingiltere'ye yaz gelmişti. Güneş, Londra'nın isli çatıları na ve karışık sokaklarına vururken, Thames Nehri de sabah ışığında pırıl pırıl parlıyordu. Şehir merkezinde bulunan bir yeşil alanın çimleri üs­ tüne inşa edilmiş kocaman bir cam yapı, oyuncak gibi ışıldıyordu. Yapının cam tavanı altında bir ordu birliği daireler çizerek yü­ rürken çimler üzerinde iz bırakıyordu. Askerler içinde en genç ola­ nı cam tavana gergin bir biçimde baktı. "Her an çökebilir!" diye fısıldadı önündeki askere. "Sessiz olun!" diye bağırdı birliğin başındaki çavuş. "Sol! Sağ! Sol, sağ, sol! Ayaklarınızı sert vurun! Tavan kafamza çökene dek uygun adım yürüyeceksiniz!" Genç asker sırtını kamburlaştırdı, ayağını daha kuvvetli vurma­ ya başladı. Tavan sa I lansa da duvarlar yerinde duruyordu. Sonun­ da çavuş adamlarına durmalarını söyledi. Bir saattir yürüdükleri halde, cam yapıyı sarsarak çökertmeyi başaramamışlardı. Kraliçe Victoria ile kocası Prens Albert buna çok sevineceklerdi. Victoria, hepsi de birbiriyle müttefik dört ülkeden (ingiltere, lskoçya, irianda ve Galler) oluşan Büyük Britanya'nın kraliçesiydi. Bir yıldan daha kısa bir sürede, Victoria ve Albert bütün dünyayı, Büyük Britanya'nın başkenti Londra'da o güne kadar düzenlenen en büyük fuara (Uluslararası Büyük Sanayi Çalışmaları Fuarı) da­ vet etmeyi planlıyorlardı. Bütün dünyadan ülkeler icat, makine ve mallarını bu fuara getireceklerdi. Ancak böylesine büyük bir fuar­ da sergilenecek tüm bu ürünleri alabilecek muazzam bir yapıya ihtiyaç vardı. 245 yapı planını reddeden Prens Albert sonunda mükemmel sergi salonunu bulmuştu: Aşağı yukarı yüz bin metrekare cam, 11

Dünya Tarihi - Yakınçağ