Commentarius in Apocalypsin [1 ed.] 2503009212, 9782503009216

Citation preview

:

CORPUS CHRISTIANORVM Np o PONE GE

NATI

"SD

CUL BE E

RICH ET

Dev >

This book presented

is to

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT By the

Cooper WEST

Library

Fund

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

--

=y

‘

, I,

Leod

iT

i

ERSÁM : i!

P me

AN

‘aes bit WEE 4 a, V eae

la i Aaa

SA

et

"

Le

"t

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XCII

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

XCII

PRIMASIVS HADRVMETINVS COMMENTARIVS

IN APOCALYPSIN

TVRNHOLTI | | TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXV

PRIMASIVS EPISCOPVS HADRVMETINVS

Em.

COMMENTARIVS

:

IN APOCALYPSIN

eo C 44

N. qZ

cura et studio

A.W. ADAMS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXV

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV , PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OpTIMIS ARTIBVS: PRAEPOSITO EDITVM

Theol ogy _ibrary

CCHOOL OF T HEOLOGY

SEAT CLAREMONT Cather

© Brepols 1985 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

PREFACE Human frailty has many forms, but anyone who has toiled at restoring an ancient text is warned by each failing of his authorities that he himself is no less human, and liable to the same errors

of hand and eye and mistaken ingenuity as those who transcribed before him. Errors of this kind, however, are capable of remedy,

and here we may draw on the good offices of friends and colleagues to weed out the tares. Less easy to control are the all-too-possible failures of judgement on the part of an editor when variant readings are finely balanced, and then the caution which counsels suspension of judgement becomes all too easily, as in the case of this work, suspension of publication. Even so the time comes when the most modest of editors must throw caution to the winds, and publish even if he be damned. Nevertheless, although the evidence for the text of Primasius’s Commentary may here and there have been misinterpreted in this, the first critical edition, it contains all the relevant evidence that survives, and the reader may exercise his own critical faculty in the light of that. Such disclaimers having been made, there remains the much pleasanter duty of thanking those who have encouraged, supported, and contributed in their various ways. Eminent, indeed preeminent among these is the Revd. Dr. G.D. Kilpatrick, lately Dean Ireland’s Professor of the Exegesis of Holy Scripture in the University, who first drew my attention to the need for a critical edition of Primasius, and has, by his tender enquiries about the progress of the work whenever we have met, pricked my conscience if enthusiasm was flagging and other interests seemed more attractive than the tedium which besets so much of the preparation for textual reconstruction. May he feel that his confidence was not misplaced. Particularly also must I thank the Revd. Dr. Anthony Meredith, S.J., and the Revd. J. van Banning, S.J.,

both of Campion Hall, who have read through the typescript and, besides correcting errors of copying (inevitable at that stage), and pointing out scriptural quotations direct and indirect which I had overlooked, have raised questions about my choice of readings which frequently caused me to think again. Equally Iam indebted to Dr. Bruce Barker-Benfield of the Bodleian Library, who read through the Introduction and made numerous suggestions for its improvement. Recriminations for any shortcomings that remain after their devoted scrutiny must be aimed at my head. In conclusion it remains for me to record that I am the most deeply beholden of all to my wife, who has continuously sustained and encouraged this work in every possible way, and with inexhaustible patience has typed and retyped the whole of it time and again and so delivered it to the light of publication. Oxford, 1984

A.W.A.

xZo

D Em s

J

E

sat

sy

dud te vol

^i

etit sd? c hcbibas. f vl M pesoer xd ily eodit ea coe"e yn cose heme si a2"m Tid need

py

Be

|

assu

Qe

fut seb

TER

qdw

-

uf

odii in neg dee eie

deuanese x va i Lus | NDAEE

,

hers,bo nis s et gre hane ob! tis dep r re e p d

ld aget

D»

on ars

Ni

SEI

muerte: - an) tna nm SES enti cede

4

‘fic

7 »H ebvvw od? ot aatiugo wow feum y tormabi (9 di dyrasdria water hentaected d ’ get [tetrad Ysa NI ome) ES inaei**t Toqe

Ne wmédfnas s ordo] P 9 51943

vsu at a3

p

oth ult cult ni beri

0

aiat: qred

Rs vitra erii $unabisiá

io

t % vis iNH gi itii is fitsinn pu

jung ae 20d gation eeL beqpiemignivad ersiniitaemb -—- bagen in rae 1 hy N9i ates

7-

i TENE DREad 1Le ud? io woul chase Mr

dul fine WORE

ETE NT 4b oci supe

i

2h TY sindivmes ‘ben, et

m

TM p a Ti p euet 5asd? soo wrseimam piloti xpurs me edd to rerun Li

- Tasitho a tok Boon AL t ai wh) Tuodsà!oria pa

=

env ib JM adà dang H^

bii " ur à si has vinci

mie,

400 fn dog Jom svad sw osvsnsitu sow, sd 19 ae

boisgg stosq5tuz rodito hag waisaed daw aensidius M x

adi io xm o5 eisead doi

7

E

gu&bst aft medi ovivanvite rut

Bao» dii ted? 13) at M noirs $atoon ||gtrew2i tot muita | JopvasTadà deeds Loews role ratios: bsosJcfbcin yon pw e209.

Le gains asr Lda Adi bes L2 ihn v odin, a . bas Iqhsesqur odyhussnfi imt. Svad'odwt J roii Yvdd:

— baa (vite tage 1e ojicf sic aitfvqe jo zyo1158 yarn bid les I tied wii 1 ita t3"bsIUE totuy dau EE euuhest to sonda nm foods enioiteonp biyel aved du cnn] I br qvi l yh auge ind) odott borum vlineupoi? dier Dar

a Ww

Vend

i 1 asiathart

a“

te hi:dtoaff. 3; loft sopa

oa o

2

AS sot an denyDave exrtoonan abeat bite notf^ubostal sdi dgwords |

tren nir 33ufa Wnlimo

bau

Peor odi ama bi

«m 15

11d!

hamis 2d. eimi vatiove Detovab Todi ths. 201 od aan gol emia

METUS vileuoyni)

esr dite

toe vem xol sctotisriatiissdT hedge cine d

n a Vw

922 asd ode atr (me?

HC cob triage e. e if

loasblodad

y

nldiésoq vs 00 tree, àdedRemeron

sb...

cane opiosiTe afodive salt boquy ter penes dena etmosa olitepas. -

neu

miÁuuti iq io

T

E

lushD

9 beri "^ os be

IRR

E

INTRODUCTION The Commentary on the Apocalypse, the only surviving work of Primasius of Hadrumetum (?), exists in seven manuscripts, which may be dated, in whole or in part, from the seventh to the twelfth centuries. They are as follows: I. Codex AUGIENSIS (= A, N), now in the Landesbibliothek at Karlsruhe where it is numbered Aug. CCX XII (?). The manuscript consists of 224 folios measuring 24 by 15.4 cm.; eight folios have been cut away at the beginning; the contents of the manuscript are: (i) ff. 2-31 text of the Apocalypse; (ii) ff. 32-60 the Catholic Epistles; (iii) ff. 62-223 Primasius in Apocalypsin, followed by miscellaneous notes etc. on the lower portion of f. 223" and f. 224". On the lower part of f. rare the words: /iber augie maioris. In the earliest catalogue of the Abbey of Reichenau, Brewis librorum qui sunt in coenobio Sindleozes-Auva, facta anno VIII Hludowuici imperatoris, which can be dated 821-822, appears the entry: De opusculis Primasu episcopi. in apocalypsin explanat. lib. V et VII epistolas canonicas et apo-

(x) For the life and works of Primasius see especiallyJ.HAUSSLEITER, Leben und

Werke des Bischofs Primasius von Hadrumetum,

Erlangen, 1887; In., Die

lateinische Apokalypse der alten afrikanischen Kirche (T. ZAHN, Forschungen zur Geschichte des neutestamentlichen Kanons, IV .Teil, Erlangen und Leipzig, 1891), pp. 1-35; ID., in Realencyclopddie für protestantische Theologie und Kirche, XVI, Leipzig, 1905, pp. 55-57; E. AMANN, in Dictionnaire de Théologie Catholique, XIII, Paris, 1936, cols. 245-247. For his text of the Apocalypse see J. HAUSSLEITER, Die

lateinische Apokalypse, pp. 35-224; HJ. VoGELs, Untersuchungen zur Geschichte der lateinischen Apokalypse- Übersetzung, Dusseldorf, 1920, pp. 19-36, 153-164. Hadrumetum (the modern Sousse in Tunisia), in the province of Byzacena in proconsular North Africa, became Hunuricopolis under the Vandal domination

of the country, and after its release by Belisarius in 534 embraced the name of Justinianopolis. Hence the superscription in two of the manuscripts of the Commentary :Opus Primasi affricani episcopi ciuitatis Iustinianae (A), and Incipit tractatus Primasii africani episcopi ciuitatis Iustiniani (M). The pseudo-Primasian Commentary on the Pauline Epistles, which was shown by A. SoUTER (Texts and Studies, IX, Cambridge, 1922) to be a Cassiodorian revision of the Pelagius Commentary, associated Primasius with Utica - cf. the inscription of Cod. Colbertinus (C) : Opus Primasii africani episcopi ciuitatis Iuticinae. The title page of the Basel edition of 1544 combines both: Primasii Uticensis in Africa lustinopoli ciuitate episcopi. (2) A. HorpzR, Die Reichenauer Handschriften, 1, Leipzig, 1906, reprinted Wiesbaden, 1970 (Die Handschriften der Badischen Landesbibliothek in Karlsruhe, V), p. 506 sqq., 693.

A transcript of those parts of the text of A which correspond to the Turin fragments of Tyconius is printed in parallel columns in Spicilegium Casinense YIL.i, Monte Cassino, 1897, pp. 263-331, together with parallels from BEDAE Explanatio

VIII

INTRODUCTION

calypsin in cod. I. item in apocaly. explanat. lib. V. qui supra in codice I (3). Although the first item gives the contents in the reverse order of our codex, Haussleiter's identification (4) of it with A - N may be accepted. The Primasius section (ff. 62-223) falls into two parts: (i) ff. 62-176, containing Books I-III, is composed of 15 gatherings normally of eight folios, but two leaves have been cut from the first without loss of text, and one (f. 77) has been inserted into the third. The gatherings are signed in the middle of the lower margin of the last page. There are 21 to 26 long lines to the page. Several hands (5) were engaged, and the script is described by Lowe (9) as "a somewhat roundish Alemannic minuscule of the type practised in the Lake Constance region", and is dated by him to the turn of the eighth and ninth centuries. The scribe who completed Book III, Alboinus (whose name is found in the Reichenau Liber Confratermitatum (7), adds a subscription at the bottom of f. 176" in a Carolingian charter-hand :

in Apocalypsin iuxta Cod. Casin. 38 and Pseudo-Augustini Explanatio in Apoca-

lypsin apud MIGNE, P. L. tom. 35.

HOLDER also lists (op. cit. pp. 329 sq.) under the entry CXXXV, a MS of the roth century of varied contents, the item: f. 58” De libro Primasii Haec est sapientia qui babet intellectum ... (61) ... quod sunt modia Lx. This is inaccurate. The text begins on the last line of £. 58" (= Prim. XIII, 250 hic est Sapientia) and ends on f. 59" line 21 quae pater fosutt in sua potestate. Amen (= Prim. XIII, 371). This is followed by a section on weights and measures (f. 59" line 21) Ponderum pars minima calculus ... to f. &' line x quod sunt modia Lx, and this in turn (f. Gr‘ line r) by Incipit sermo Augustini de iudice iniquitatis. The text of ff. 58"-59" is in fact not a direct transcript of Primasius but an adaptation of it. Whereas this passage in our text runs to some 796 words, this is reduced in

CXXXV to 474 in all, although at the same time there are insertions of 3, 5,6, 9, 17, 21 and 33 words which do not belong to Primasius ;and where the text is in

the main Primasius therefore (3) G.

LEHMANN,

following Primasius its many discrepancies have no support from the MSS except in one instance. The text of the fragment has not been cited in the apparatus. Becker, Catalogi Bibliothecarum Antiqui, Bonn, 1885, p. 10; Paul

Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, I,

Munich, 1918, p. 250.

(4) J. HAUSSLEITER, Die lateinische Apokalypse, p. 42.

(5) whole (6) (7)

Haussleiter assumes that one scribe, Alboinus, was responsible for the of Books I-III. E.A. Lowe, Codices Latini Antiquiores, Part VIII, Oxford, 1959, p. 23. Monumenta Germaniae Historica :Libri Confraternitatum Sancti Galli, Augien-

515, Fabariensis, ed. Paulus PIPER, Berlin, 1884, p. 160; MGH:

Libri Memoriales et

Necrologia, Nova Series Y: Das Verbrüderungsbucb der Abtei Reichenau, hrsg. J.AUTEN-

RIETH, D. GEUENICH, K. ScHMID, Hanover, 1979, p. 6; Colophons des manuscrits occidentaux des origines au XVI 5iécle, tome I, Fribourg (Suisse), 1965, p. 50, n. 380.

INTRODUCTION

IX

Ego alboinus monachus inutilis & peccator iuxta quod intellectum habui laboraui in istum librum tribus digitis [ad eras.] aliorum ad utilitatem & hic librum produxit & hic finiwit quorum hic finiuit queso ut sit orator uerbi, quorum iohanne apostolo electissimo pontifice [pontifice in ras.scr.] ut ise fit redditor rationem uerbi & orationi illius ; ; The Capitula to Book I are lacking, but are present for Books II and III. The lemmata of the Apocalypse text are marked by a 6 in the outside margin (right for recto, left for verso). Other quotations are not normally marked. Abbreviations: ati (= autem), b (= -ber, -bis), b; b: (= -bus), c (= cit, cut — dic, sic),€(= est), ei

(= eius) d (= dens - ostend), m (= men - lum, conmdare, testamta), n (= non), nra, nri, ni, nris (= nostra, nostri, nostris etc.), om (= omnes), p, p, p, pp,P(= per, prae, pro, propter, -pus), q; Q: q'. (que, quae), qum, qué (= quoniam), f,t(= ter, -tur),ut(= uel), á, u (= uer — unitisus,), ut (= uester). The following are the main spelling variants with some examples: confusion of e and i (relegione, contenetur, malificus, protenus, leget, sedet (for legit, sedit), and especially the infinitive endings -re, -ri); of ae and e (aeclesia, penitere, sepe, seculum, celum, superficiae (for -cie), aequus aequs (for equus), nequae) ; of o and u (apostulus, diabulus, potandum (for putandum)) ; of cand g (decalocum); of c and q (secuntur); of d and t (capud, inquid, aput); of c and t (uicium, primiciae, inicium); of b and p (cupiculum, obtimus) ; of b and u (nibem, and verbal endings -bit, -uit); aspiration (abitum, ypocritae, habiit (for abiit), innuli (for hinnuli)); single and double consonants (afluenter, eclesia, desserens); other forms found are: candebrorum (for candelabrorum), tronum, trhonum, absintus, auricalcum.

This part, the writing of which may be confidently assigned to Reichenau, is designated A by Haussleiter. (ii) ff. 177-224, containing Books IV and V of the commentary, consists of six gatherings (four of eight, one of ten, and one of six folios), and has 30 long lines to the page. On f. 223" is the note: Zotpertus scripsit, read by Haussleiter as Notpertus, by Holder

as Rotpertus (8). He writes an Alemannic minuscule script of the early ninth century. This part (to which Haussleiter assigns the symbol N) follows a different exemplar from A, closely allied to G O v. N has also corrected A in accordance with his exemplar, so that A’ generally approximates to G Ov (see below p. XXXI). N uses substantially the same abbreviations as A, and m, (= mus), and rr (= rum) are frequently found.

(8) J. HAUSSLEITER, Die lateinische Apokalypse, p. 40; A. HOLDER, op.cit., p. 509. The name could also possibly be read as Gotpertus, which is to be found in the Libri Confraternitatum - see n. 7 above.

X

INTRODUCTION

Spellings: confusion of e and i (possedendum, diadimata, contumilia); of e and ae (turbe, bestie, sepe, pene, queramus); of o and u (diabulus, parabulis, potatur (for putatur), torcolar, nomerum, cognuscantur); of d and t (aput, inquid, adque, heredicus) ;of c and t (pacientia, sacianter); of b and p (optinere); of b and u (nobenarius) ;aspiration (exiuit (for exhibit), orrore) — the above examples could be multiplied. N shares with GO v the long omission in Book IV, commentary on 14.2-4 after XIV, 63 de wirginibus. The Capitula are lacking before Books IV and V. ie

2. Codex COLBERTINUS (= C), now in the Bibliothéque Nationale, Paris, Lat. no. 2185. (?) The manuscript consists of 209 folios measuring 31 by 23 cm., and contains: (i) ff. 1-87 Primasius, ?» Apocalypsim ; (ii) ff. 88-93 liturgical texts inan eleventh century hand ;(iii) ff. 94-209 Haymo Autissiodorensis, Expositio in Apocalypsim, which is incomplete, and is dated in the tenth century. The Primasius portion (ff. 1-87) is contained in eleven gatherings, ten of eight folios, the last (ff. 81-87) now of seven, with a folio missing between ff. 84 and 85, and ff. 86 and 87 are textually in reverse order ; ff. 84" and 86" have been inked over at some time. f. 86 (the last leaf proper of the text) breaks off at maneat fructuosum XXII, 163. Book IV is lacking entirely, f. 66" passing

straight from EXPLICIT LIBER TERTIVSandINCIPIVNT CAPITVLA LIBRI QVARTI to INCIPIT LIBER QVINTVS. The Capitula to Book IV, however, are lacking, as are also

those to Books Iand V. At some stage an ancestor has lost a folio at f. 74" col.11. 5in the manuscript, where after quoque numero XIX, 219 there is a note which reads as part of the text: hic deest quantum in unum foliwm capere potest, and continues immediately requies scilicel sanctorum XX, 21. The script is Carolingian minuscule of the ninth century (79),

written in double columns with 29 lines to the column. Several hands can be detected: ff. 1-41" are in a small neat hand, and ff. 61779" are by the same or one almost identical; two, perhaps three, coarser hands are responsible for the rest. On f. r', besides the number 2185 in the upper right-hand margin, at the head of the page appears: Cod. Colb. 995. Regius 3725, and in the lower margin: Jac. Aug. Thuani. On ff. 34" and 58° on the edge of the right-hand margin and reading downwards are the words: LIBER SANCTI PETRI APOSTOLI, and on f. 77" the same words have been erased. (9) Bibliothéque Nationale, Catalogue général des manuscrits latins, IL, Paris,

1940, p. 358.

(10) So the Bibliothéque Nationale Catalogue; HAUSSLEITER, Die lateinische Apokalypse, p. 46, prefers ninth-tenth century.

INTRODUCTION

XI

The later history of the manuscript, in the light of the notes on f. 1, is not difficult to establish. Jacques Auguste de Thou (15531617), the historian and confidant of Henry III, was himself a noted collector. The subsequent stages may be gathered from Léopold Delisle's essay, Recherches sur l'ancienne bibliothéque de Corbie (*). Nicholas Le Febure acquired the collection of de Thou for Colbert in 1680, which in turn passed into the Bibliothéque Royale in 1732, where our manuscript was renumbered 3725. In the Catalogue of 1744 (7?) it is described with its present numeration: nr. 2185 codex membranaceus, olim Colbertinus. There remains the question of its previous history and place of origin. The marginal notes on ff. 34", 58" and 77" indicate an abbey of St. Peter. Haussleiter (13) identifies this with Corbie, and in support of this may be urged the fact that the monks of Corbie accused de Thou, among others, of stealing many manuscripts from their library during the troubled times towards the end of the reign of Henry III (^4). An alphabetical catalogue of the twelfth century (15) has the item: Primas?ii, liber in apocalipsin. A thirteenth century catalogue (%) has: Primasius episcopus super apocalipsim, libri V — but this refers to the St. Germain MS. 1292 (= G below). The twelfth century alphabetical list (77) referred to above has the entry Haimo in apocalipsim, which probably refers to the third item in the present bound volume. Haussleiter’s identification may nevertheless be allowed to stand. His further suggestion (78) ("schlimmer Verdacht" he calls it) that de Thou was responsible for the mutilation of the end of the manuscript and the erasure of the marginal note on f. 77", in order to cover up his theft from Corbie, is much more a matter of conjecture. Extensive use of abbreviations is not made in the manuscript, but the following are found: apos (= apostolus),b(= -ber), c(— -cit), d (= -dus), df (= dicitur), €,+ (= est), 6 (= esse), m (= (xx) Bibliotheque de l'École des Chartes, XXI, Ser. V Tome I, Paris, 1860, pp. 393-

39. 4 (a Catalogus Codicum Manuscriptorum Bibliothecae Regiae, Pars III Tom. III, Paris, 1744, p. 251.

(13) Die lateinische Apokalypse, p. 47. (x4) L. DELISLE, in Bibliotheque de l'École des Chartes, XXI, Ser. V Tome I, Paris,

1860, pp. 393-439, 498-515.

(15) L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits de la Bibliotheque Nationale, Tome Il, Paris, 1874, p. 432; G. BECKER, Catalogi Bibliothecarum Antiqui, Bonn, 1885, p. 190. See also U. WiNTER, Die mittelalterlichen Bibliothekskataloge von Corbie, in

Allertumswissenschaft mit Zukunft, dem Wirken Werner Hartkes gewidmet ... ed. H. SCHEEL (Sitzungsberichte des Plenums und der Klassen der Akademie der Wissenschaften der D.D.R., Heft 2) Berlin, 1973, pp. 116-124.

(16) DELISLE, Le cabinet des manuscrits, p. 437; BECKER, op.cit., p. 282.

(17) DzLisLE, Le cabinet des manuscrits, p. 431; BECKER, op.cit., p. 189. (18) Die lateinische Apokalypse, p. 47.

XII

INTRODUCTION

men), m (= -mus), nfm (= nostrum), p, D,p (= per, prae, pro), pph (= propheta), qnm (= quoniam), q; (= que), qd (= quod), r (= ur), $ (= sunt), scla (=saecula), 1(= uel). Spelling: confusion of e and i (tepeditas, simihora, praedistenata); of e and ae (aedere, eternum, letabitur, pendaendam, deni-

quae, usquae); of i and y (tipicum, probabyli); of o and u (cummodum);

c, ch, p, ph, t, th (hypochritae, christallo, nichil,

tymphano, thonitrua) ; of c and qu (loquo); of p and b (pabtizati); of c and t (pacientia, dilitiarum); single and double consonants (a&ternam, esentia, trittici, degluttiat, accerbos, difidentia, dup-

plicia, hinuli); aspiration (ostia (for hostia), exibere). D 3. Codex BoDLEIANus (= D), in the Bodleian Library, Oxford, where it appears in the catalogue as MS. Douce 140 [21714] (?9). The manuscript consists of 150 folios (though f. 150 is a modern restoration — see below) measuring 24 by 18.5 cm., written in long lines, the number varying between 25 and 29 to the page. The manuscript as we now have it has suffered a number of losses, some of them serious, viz.:

(a) Seven folios between ff. 65 and 66 (— VII, 225-530) (b) One folio and two complete gatherings between ff. 83 and 84

(= X, 23 - XII, 258 - the end of Book III) ~ (c) One folio between ff. 103 and 104 (= XVI, 21-60) (d) One folio and a complete gathering between ff. 136 and 137 (= XX, 164 - XXI, 141) (e) One folio between ff. 144 and 145 (= XXII, 104-140) (f) One folio between ff. 147 and 148 (= XXII, 258 — Rec., 9) (g) The last folio (150) is missing, and has been replaced by a leaf written on one side only (f. 150") on which an attempt has been made to reproduce the original script of the manuscript. This, however, cannot have been copied from the original leaf, since it agrees exactly with the text of the Basel edition of 1544 (= 6 — see below), including b’s colophon LIBRI QVINTI FINIS. The text on this folio (the writing of which must therefore be dated after 1544) completes the Recapitulatio, but does not continue with the concluding paragraph (Considerans autem huius operis etc.), though this is present in 5. Further, another folio has been cut away between ff. 118and II, but in this case there is no loss of text ;and one folio (75) has been

(19) F. MADAN, Summary Catalogue of Western MSS in the Bodleian Library, Vol. IV, Oxford, 1897, p. 535, ibid., pp. 717-719 (note by E.W.B. NICHOLSON) ; A.C.

CLanK, The Descent of Manuscripts, Oxford, 1918, pp. 104-123 ; E.A. LOWE, Codices Latini Antiquores, Part II, Great Britain and Ireland, 2nd edition, Oxford, 1972, P- 33.

INTRODUCTION

XIII

inserted (presumably to remedy an omission in copying) — it is of ' thinner parchment and written ina different though contemporary hand from the folios on either side. The gatherings were originally normally of eight leaves but the signatures, which appear at the bottom centre or right of the last page of the gatherings, now runas follows: I (f. x1"), II (f. 19"), III (f.

25"), IIII (f. 33"), V (f,41"), VI (f. 49"), VII (f. 57"), VIII (f.65"), X (f. 74’), XI (f. 83"), XIIII (f. go’), XV (f. 98"), XVI (f. 105"), XVII (f. 113"), XVIII (f. 120"), XVIIII (f. 128"), XX (f. 136”), XXII (f. 144"). I-IV are ornamented with a star motif, most of the others with

lines above and below or on four sides. The script is dated by Lowe(?°) in the seventh or eighth centuries, and is described by him as “a curious imitation of French half-uncial verging on minuscule by scribes accustomed to the insular manner of using the pen". These peculiar characteristics were also noted by E.W.B. Nicholson (?'), and he accounted for them by the suggestion that the "Hiberno-Saxon" scribes (as he denoted them) had as their exemplar "a semi-majuscule written on the Continent in the sixth or seventh century". On the basis of this Nicholson hazarded the guess (he claimed no more for it) that D was copied by English pilgrims, on their journey to or from Rome, either at St. Riquier in Picardy or at St. Bertin (St. Omer). Both abbeys stood on roads which had been in existence since Roman times, the one leading from Boulogne and the other from Calais to the South, and it is known that both possessed copies of the Primasius Commentary (?2). Indeed, Nicholson goes further and suggests that the Bodleian copy may have been made by members of the party which accompanied Ceolfrid when in 716 he set out for Rome, carrying with him Codex Amiatinus as a gift to the Pope. Ceolfrid left England in the early summer of that year and died at Langres on September 25th, a leisurely progress which suggests that quite lengthy stays were made by him and his companions at various monasteries on their route. There is, of course, no direct evidence to support this, since the St. Riquier and St. Bertin copies have disappeared, and if either of them provided the exemplar of D, it must have been independent of the surviving French copies, since D hasa unique text. Moreover, if D was in fact

written as early as the end of theseventh century, asis possible on Lowe's dating, the theory would at once fall to the ground. But an early eighth century date seems equally possible, and there are two small points which could support Nicholson's theory, though (20) Lows, op.cit., Part II, p. 33.

(ax) Summary Catalogue of Western MSS in the Bodleian Library, Vol. IV, pp. 717719. (22) St. Riquier from a list dated 83r, St. Bertin from a twelfth-century

pp. 26, catalogue - see G. BECKER, Catalogi Bibliothecarum Antiqui, Bonn, 1885,

184, and infra p. XXVII.

XIV

INTRODUCTION

not so adduced by him. As he points out, the varying lengths of the last line of each page (sometimes one or more words being added at the right under the last line proper) show that the manuscript was copied page for page but not line for line from its exemplar. Moreover, Nicholson distinguishes no less than five different contemporary hands, and in at least four cases it can be seen that one or other of these hands begins a fresh gathering. If it were the case that D was copied by a group of visitors who would be staying for a limited time, it would be reasonable for the copying to be divided up between a number of them working concurrently, and for each to make a page for page transcript in order that there might be no overlapping when the portions were put together. In this case, however, it would be necessary for the exemplar to be divisible — ie. unbound. But both St. Riquier and St. Bertin

derived their foundation from the mission of St. Columbanus, and

(although little is known about this) it seems to have been not uncommon for Irish manuscripts to have been kept in a box or

satchel rather than bound. Though no more thana "guess", then, it

is not outside the bounds of possibility. There are other points about the script which may be noted. Initials, of insular type, are filled with red and yellow pigment, small capitals with red on ff. 1, 2, 117-122; y has the insular form, and long i is found. Biblical and patristic citations are marked in the left-hand margin, usually with —, but not infrequently with 75,5, 7,) . The nomina sacra are generally written out in full by the first hand, but have been reduced to the contracted forms bya corrector. The lemmata of the Apocalypse are usually introduced originally with Y, but a later hand has either altered this to K or added a K beside it. The Capitula which stand at the head of each Book have been added in the outside margin in a cursive hand, preceded by a K at the appropriate points in the text, except in Book V which also lacks the Capitula at the beginning ; it has been conjectured that these are in the hand of St. Boniface, written in South-West England before his departure for the Continent in 716, which would be consistent with the provenance of the MS. (73) The corrections and marginalia are attributed by Lowe (?4) to various eighth and ninth century Anglo-Saxon hands, and there (23) For the nomina sacra see L. TRAUBE, Quellen und Untersuchungen zur

lateinischen Philologie des Mittelalters, 2. Band, Nomina Sacra, Munich, 1907, p. 33.

For St. Boniface see W.M. Linpsay, Early Irish Minuscule Script, Oxford, xoxo, p.

10-12; M.B. PARKES, The Handwriting ofSt. Boniface: A Reassessment of the Problem,

in Beitrdge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur, 98. Band, Tübingen,

1976, pp. 161-179. (24) LOWE, op.cit., Part II, P- 33; for the glosses and yariant readings on ff. 5"-

5' see T.A.M. BisHop, An Example of Insular- Caroline, in Transactions of tbe Cambridge Bibliographical Society, IV, 1964-1968, PP- 396-400, and English Caroline

Minuscule, Oxford, 1971, p. 2.

INTRODUCTION

XV

are some glosses in ninth-tenth century minuscule with Insular elements. Lowe makes no reference (except in his bibliography) to Nicholson’s hypothesis, and concludes: “written certainly insome centre with Insular traditions, and probably in England, as script, corrections and manner of pricking show", and attributes the manuscript to the seventh or early eighth centuries. The following abbreviations occur: lí (= autem), b: (= bus),9

(2 con), 3 (= eius),+, € (= est), ISDL, ISHL, ISRL, IRL (=

Israel), (= non), no (= nostro), p, p, p (= per, prae, pro), q;, qd, qn (= que, quod, quoniam). Examples of variants of spelling to be found in the manuscript are: confusion of eand i (ampleficata, antexpo, bebunt, clareficare, corregenda, deffecilis, deffuse, debetum, dinique, herimus, lapedi-

bus, mammelas, manefesta, reposeta, sidilis, zizabel (= Jezebel), etc., and -et, -it of third person singular); of e and ae (aeclesia, aequorum, cecitas, taepidae (for tepide)); of o and u (calcolum, catholus (for catulus), coltu, cupiosa, custudiat, diabulos, discipolus, habitacolum, lucusta, ocolos, popolus, potei, scurpio, sobiecit, uocubolorum; of b and p (scribtum); of b and u (balles, bitreo,

bomitu, pabebit (for pauebit)); of c and g (crassari); c and qu (quoram); c, ch, p, ph, t, th (corus, bracium, rumpeam, apostholus, tronus, catholus and cathulus (for catulus); of d and t (inquid, capud); aspirates (innoli (for hinnuli), ipocritae, ypocritae, istoricae, olocaustum, ostium (for hostium), umidam; aumento (for augmento) and salmorum (psalmorum) are also met with. The independence of D is shown by the considerable number of passages, varying from a few words to as many as 52 lines in the manuscript, which are absent from all other surviving copies of the Commentary. These are as follows (with the approximate number of lines in brackets);

f. 7" (31) = I, 105-107

L742) e L IIT-II2 f. 8v. (121) = I, 141-150 ff. 16'-17* (521) = II, ro1-141 f. 18' (13) = II, 204-214 f. 237 (4) = III, 87-89 1:207 " = V, 145-150

f. 44% (43) = V, 468-471

f. 54' (9) = VI, 100-106 f. 55" (3) = VI, 161-162 f. 82V (2) = LX, 304-305 ff. 9g1"-92' (25) = XIII, 288-307 f. 107" (11) = XVI, 189-196 f. 128" (1) = XVIIII, 154 ff. 145-146" (32) = XXII, 178-207 Two of these are displaced: (a) f. 8" smirna canticum eorum ... congruit domino, as is clear from letters and numerals inserted in

XVI

INTRODUCTION

the text and margin, had been omitted in one ancestor, then placed

in the margin with omission marks, then inserted in the wrong place in the middle of the section on Pergamum in a later ancestor (?5). (b) ff. 16-17" aliter dies decem ... conuenire nullus erat, as Clark has pointed out (25), would make good sense if placed after uictoria capiatur on f. 15" (= II, roo), and indeed there is a short space here in the manuscript. Another displacement may be mentioned here: ff. 39'-39Y sextus sane modus ... mercennarii et cetera (= V, 190-205) which in D appears at V, 273 immediately before septimus proinde modus. It is easy to see why it should have'been inserted here, which presumably occurred in an ancestor of D. This part of the Commentary, indeed, seems to have suffered badly in this respect. The displacement in D just mentioned occurs in the course of a much longer section near the beginning of Book II commenting on Apoc. 5.1. which treats of the modes of interpretation of Scripture. In this there is a long omission in G Ov after V, II3 "morsu ty pice, which is preserved in the other manuscripts and 0, though completely in D only, and there is also a considerable dislocation in O after V, 198 et post paululum. Besides these passages found only in D there isanother on f. 54" Tres itaque partes ... haeretica prauitate which has been reduced to less than a third of its length in the other sources (VI, 126-139). This was apparently missed by Clark, the more surprisingly as it would have supported the thesis of his book.

F, f 4. Codex FurpENsis (= F, f), now in the Landesbibliothek at Kassel, numbered MS. Theol. fol. 24. The manuscript in its present form consists of 74 folios in all, measuring 30.5 by 25 cm., but because of a misnumbering by a later hand the sequence runs 1-33, 33%, 34-59, 59?, 60-72. Folios 1-15 have been badly damaged on the outer edge, the first few having lost up to a third of their contents, though this becomes progressively less in approaching f. 15. The damaged edges have been repaired with strips of linen-type paper to prevent further erosion; unfortunately these strips cover anything up to four letters at the end of the lines, though it is generally possible to make these out. The Landesbibliothek at Kassel possesses a number of manuscripts from Fulda, and there can be no doubt that the Primasius Commentary is one of these. An early sixteenth-century Fulda catalogue has the entry: Africanus episcopus in Apocalypsin Ioannis.21. ord.21. Liber mutilus. The numeration ‘21. ord. 21’ was seen on our manuscript in 1858, but has since been obliterated (25) See A.C. CLARK, Descent of Manuscripts, Oxford, 1918, pp. 108-109. (26) op.cit., pp. x18, 119.

INTRODUCTION

XVII

through rebinding (?7). From this it is also clear that the damage to the manuscript is at least four centuries old. Although it contains the whole of the Primasius Commentary the manuscript is not a unity, but falls into two clearly differentiated sections: (a) ff. 1-50, written ina twelfth-century script, and (b) ff. 51-72 belonging to the eighth century. Haussleiter designates these f and F respectively. ; There is an overlap of text between f. 5o" and f. 51 (= XVII, 97III), and a comparison of the two shows differences between them which at the outset do not allow that f was copied from and replaced the missing part of F. Moreover, ff. 1-50, containing the f-text, are palimpsest, and Haussleiter (79) was able to see, from the few scraps visible to him on ff. 1", 10", 15", 27", 28", 397, 42", that

the underlying andoriginal text is also that of the Primasius Apocalypse Commentary — an unusual combination. The manuscript thus contains three sources of the Primasius text: (a) the eighth century text of ff. 51-72 (F), (b) the twelfth-century text of ff. 1-50 (f), and (c) the underlying primary — and older - text of ff. I-50. It will be shown that (a) and (c) almost certainly belong to the same manuscript. Meanwhile the three will be examined in greater detail. F. The 23 folios of this section are contained in three gatherings: (i) ff. 51-57, originally of eight folios, but with one removed between ff. 54 and 55, though without loss of text;(ii) ff. 58-59, 59°, 60-64; (iii) ff. 65-72. (i) and (ii) are signed -X- and -XT respectively to the left of the bottom of the last verso side of the gatherings, but the verso side of f. 72 is blank. The original and complete F therefore consisted of 12 gatherings of eight (except for (1) above) and presumably 95 folios. The present text on f. 51° begins Spiritus autem infirmitatis fallens (= alter peior infirmitas fallens, XVII, 97) and continues to the endof the Commentary. The first twelve lines of f. 51* (to in his qui pereunt uirtute = XVII, 111) overlap with the text of the last ten lines of f. 50" of f, and have been bracketed off by a line drawn down the left-hand margin and along under line 12 to wirtute. This may indicate that f, like F, was once a complete text of the Apocalypse commentary, since if f was originally intended to supply the missing first two-thirds of an incomplete F it would presumably have stopped where the other began. There is considerable diversity in the number of lines to the (27) J. HAussLEITER, Die lateinische Apokalypse, p. 48; C.W.M. Gren, Das Hildebrandslied nebst Bemerkungen über die ehemaligen Fuldaer Codices der Kasseler

Landesbibliothek, Gottingen, 1858, p. 14; Anton RULAND, Die Bibliothek des alten

Benedictiner-Stifts xu Fulda, in Serapeum, XX, Leipzig, 1859, pp. 511 ff.; K. CHRIST, Die Bibliothek des Klosters Fulda im 16. Jabrbundert, in Zentralblatt fur Bibliothekswesen, Beiheft 64, Leipzig, 1933, p. 283; E.A. LOWE, op.cit., Part VIII, p. 33.

(28) Die lateinische Apokalypse, pp. 50, 51.

XVIII

INTRODUCTION

page, varying from 37 (f. 52") to 26 (f. 71^).Three eighth-century hands may be distinguished: (a) a small, neat, rather compressed Anglo-Saxon majuscule, (b) similar but somewhat larger and coarser, (c) a broader and squarer majuscule described by Lowe as “imitative Anglo-Saxon”. All three are to be found in the first gathering, with (a) and (b) together on ff. 52, 547, 57", and (b) and (c) on f. 55‘. The other two gatherings are entirely in the hand of (a). Citations of the Apocalypse text are marked in the left hand margin in (a) and (b) with three points ..., often joiried by a flourish to succeeding lines, in (c) with;, and in the text withK . Abbreviations include the Insular K (= autem), 3€ (= enim), ~ (est), p (= per), q- (= quae); others are: bT (= bunt), b: (= bus), df (= dicitur), ee (= esse), J(= et),nm (= nostrum), p, D, pp (= pro, prae propter), q:, qd (= que, quod), quo (= quoniam), st

(= sunt), € (= ter), € (2 tur); t ( s-uel).

Spellings: confusion of e and ae (aecclesia, aeclesia, aepistola,

aequm (for equum), paenae (for paene); of

aand o (scondalis) ; of e

and i (cicidit, dilicis (for deliciis), deminutio, fenistras, nomena,

tetegeris, uigenti); of o and u (putius); of t and d (uelud), of candg (amurga), of f and ph (profete, zeudoprofete, filosophus); of double and single consonants (especialy ss and s) abisum, defidentiae, distullerat, nouisima, occissum, possitione, praemisa, propossitum, pussilli, tubbis, ussum, uissum; aspiration (ipocri-

sin); and such forms as abracham,

f

dumplum

(for duplum),

uechicula, alienigeniae, troculari.

f. This part of the manuscript consists of 51 folios in six gatherings: (a) ff. 1-10; (b) ff. 11-20; (c) ff. 21-27, with a folio following f. 27 cut away leaving 1.5 cm. of margin; (d) ff. 28-33, 332, 34; (e) ff. 35-42 (f. 37 has been sheared on the outside edge before the present text was written, losing about 7.5 cm. at the top to 3.5 cm. at the bottom); (f) ff. 43-50. The damage to ff. 1-15 has been already described. The number of lines to the page varies from 28 to 39, on the whole increasing steadily, but not uniformly, as the

manuscript progresses.

There is an overlap of text between the last six lines of the last folio of the third gathering (f. 27") and the first five lines of the first folio of the fourth gathering (f. 28"), where the text is repeated exactly (= VII, 338-346 Quae cum ita ... eisdem tribus omnes). Accordingly the six lines of f. 27” have been bracketed off bya double line down the outer margin and across the lower. Between ff. 27 and 28 a folio has been cut away, which may or may not have continued the overlap. On the basis of this Haussleiter (49) concludes that two twelfth-century copyists were engaged (presumably simultaneously) on the text, one responsible for the first three gatherings, the other for the rest, and that the overlap was (29) ibid., pp. 49-50.

INTRODUCTION

XIX

caused by the first scribe having overshot his "pensum" — ie. having reached the end of his stint before he realised it. However, a close examination shows no discernible change of hand at this point between ff. 27’ and 28', and another explanation is more plausible — that the copyist on resuming his task at the beginning of the fourth gathering mistook the placein his exemplar at which he had previously left off.

There are many abbreviations, the chief of which are: apts ( apostolus), aut (= autem), 2 (= con), dr (= dicitur), ecctia ( ecclesia), §(= ergo), J(=et), hois (= hominis), ido (= ideo),& ( igitur), rÉ (= modo),n(= nisi), n(= non), p, p,p (= per, prae, pro),

p, pt (= propter), p (= pri), pt (= post), ppha (= propheta), 4 à qd, dd (= qui, qua, quid, quod), q; (= que, quae), da, qm (= quia, quoniam), qrido (= quando), + (= rum), sctm (= saeculum), sapla (= sapientia), s; (= sed), scdm (= secundum), sic (= sicut),

st (= sunt), tc (= tunc), tn (= tamen), t, t(— ter, tur), t(= tibi),t

(zs stro), te (tunc), (= tus) un (unde) (uel), à (= uero), e estus) Spellings include the following forms: confusion of e and ae (cecitas, celum, eneus, estus, letebatur, sepe); of i and y (misterium, tipum); of o and u (ocolis) ; of c and t (inicium, uiciis, fatiem,

exerticia, nuncius); of b and m

(numbularius);

of b and p

(babtismi); and such forms as euuangelium, archana, chatholica, teptare.

The original text offf. 1-50. This is visible in ordinary light in only a few places. Haussleiter (3°) was able to decipher fragments on ff. 1", ro", 15", 27!, 28", 39', 42", in all amounting to 82 words or

parts of words. However, ultra-violet light photography (3*) shows identifiable remains of the text on ff. 1", 2", 3^ Y, 4”, 5", 6^ V, 77, 8", 9^ yd Io”, rm v I2P xs I

Ta: 57 I6f, I8!, 20, 235 225v. 235 Vs 24^",

25: f 26°, 275 uh 28", 30!, 3I" a2

Bey Y Be

34^ Me Siw 36", SS 207%

42", ie. on 53 sides of the first 42 folios. The passages with visible fragments vary in extent from a line or two to considerable parts of a page, though all are more or less incomplete — indeed there is not a single whole line anywhere. Nevertheless, enough remains to make an assessment of the text possible. The process of erasure and the very fragmentary nature of the reconstructed text make any statement about the script hazardous, particularly in regard to possible changes of hand. However, in those places where it appears with reasonable definition (e.g. f. 1", 1o", 28", 32") the script is very similar to, if not identical with, the first small neat hand of F (described above as (a)). On f. 42” it is possible to see a change of hand from this to one

(30) zbid., p. 50, note 25. (ax) I am greatly indebted to the Benedictine Fathers of Beuron for undertaking this.

SEN

INTRODUCTION

resembling the third hand of F ((c) above). The possibility must then be borne in mind that the original underlying text of ff. 1-50 is a part of the missing portion of F. It has already been noted that F comprises the last three gatherings (X, XI, XII), of a once complete MS of the Primasius Commentary. The text of the missing part of F (originally contained on nine gatherings, presumably of 72 folios) is however compressed into six gatherings (57 folios) in f — i.e. one folio of F contains about 70% of the matter on one folio of f. When the text-content of f (ff. 1-50) is compared with that underlying it the result is similar. Thus, the underlying text, as far as it can be restored, runs continuously and in order from ff. 1"-42". (Since f. 1* begins about half-way through the Prologue it may be taken as certain that the beginning of the Primasius text was contained on f. 1"). By f. 42" this underlying text has reached VIII, 53 i.e. 1080 cm of our printed text, while at this point f has arrived at 1580 cm of printed text. Here again the proportions are almost exactly the same: one folio of the underlying text contains

70% of one folio of f. The next step is to examine more precisely the textual relationships of F, f, the original text of ff. 1-50 (here designated X) and the restored Primasius text (— P).

I. The relation of F to f and P As already noted (supra p. xvi1) F and f have a small piece of common ground where they overlap at the foot of f. 50” (= f) and the top of f. 51" (= F).It will be convenient to set out the passage in the restored text (P) with the variants of F and f (= XVII, 97-1II). P .. Spiritus; alter peior infirmitas fallens obumbratione uirtutis spiritus bonus spiritus scientiae cui contrarius MA

IO

malus spiritus ignorantiae nequior autem usurpatio scientiae spiritus bonus spiritus pietatis malus uero spiritus impietatis alter peior falsae pietatis obtentus spiritus bonus spiritus timoris dei cui contrarius est spiritus temeri-

tatis alter peior dolus fictae religiositatis

spiritus autem infirmitatisF (= 5) peior spiritus infirmitatis f

cui contr. om.f; add. ponitur F (— bM) om. malus F (2 b M)

om. dei f om. est F!

: fictae: uictae F*

INTRODUCTION 15

20

idcirco ad ostendendam simulationem partis aduersae hic paulo latius uolui demorari ut haec expositio ad multorum nobis locorum proficiat intellectum

XXI

latus F* uoluit F f; demonstrare F?

és. loc. nob. Ff

!

.hanc omnifariam persecutionem in potentatu uel astu futuram apostolus quoque denuntiat dicens 25 tunc reuelabitur ille iniquus quem dominus iesus interficiet spiritu oris sui et destruet .. in his qui pereunt. uirtute,

hinc f, haec F ; trs. pers. omn. f uel astu: reuelatu F, reuelato f ^ denuntiant F* reuelatur F'; inimicus F interficit F*

This passage is too short to provide a statistically significant sample, but it may well illustrate general trends. In all there are ten significant variants of F and/or f'against P. They may be arranged as follows: (a) F = fagamst P 20 locorum nobis Ff ^ nobis locorum P 23 reuelatu F, reuelato f — uel astu P

In both these cases F and f agree against all other witnesses. reuelatu/reuelato is a conjectural emendation and demonstrates a common source — P uel astu (= b NO) was clearly a difficult reading which exercised copyists, as the other variants show: uel artu D*, uel arte D?, uel

actu G, uel fastu M. An additional agreement of F' f against P may be included here: 18 uoluit Ff'vP^ ^ uolui P (= f?^v*) vP™ uoluit is either conjectural or a blunder, but the agreement of F f* may be more than coincidental. (b) F alone against P

25 inimicus F iniquus P (= f) Six further readings of F! alone might belong here: 11 contrarius sine est, 13 uictae, 17 latus, 24 denuntiant, 25 reuelatur, 26 interficit, but all have

been corrected to P by the original or a contemporary hand (except 24 denuntiant — the correction is by erasure), and are therefore best classed as careless errors by the scribe (b), whose copying is always woefully inexact and much corrected.

(c) f alone against P and all authorities

1 peior spiritus infirmitatis f

4 om. cui contrarius f

spiritus; alter peior infirmitatis P spiritusautem infirmitatis F (— 5) spiritus autem infirmitas M cui contrarius P cui contrario G N Ov cui contrarius ponitur F (= 6M)

XXII

INTRODUCTION

10 timoris f timoris dei P (= F*) 22 hincf hanc P (= F?), haec D' F* M 22 trs. persecutionem omnifariam — omnif. persec. P (= F) (d)f= P against F (and others) 5 malus spiritus P (= f)

spiritus (om. malus) F (= 5 M)

The inferences to be drawn from this admittedly small amount of evidence are: (1) the agreements of F and f against P and all other authorities ((a) above) show that F and f share a common textual source; (ii) the remarkable proportion of unique readings in f ((c) above — five out of a total of 10 F/f variants) suggests that f is a drastically edited text; (iii) the agreements of f with P against F ((b) and (d) above) suggest that f also shares another textual line nearer to P; (iv) F, when it stands against P and f has in some instances support from 5 and/or M ((c) and (d) above). II. The relation of X to F and P

If we now turn to the underlying text of ff. 1-50as farasit can be restored (here designated X) and compare it with f and P, the same general pattern of relationships emerges as that already shown to exist between Ff and P. Altogether there are 260 instances of disagreement between X and/or f against P. (a) in 37 of these (14.2%) X = f against P; (b) X has 21 (8.1%) unique readings against P and all other authorities including f; (c) f

stands alone against P and all others in 160 instances (61.5%);

(d) f agrees with P against X 15 times (6%); (e) X alone is supported by one or other manuscripts of the 45 C M group 9 times (3.5 T)and (f) X and f together by members of this group 20 times

(7-776).

From this it is clear that the correspondences between both X and F in relation to P and f are remarkably similar, and that in each case the same inferences may be drawn: (i) that X, F and f share a common source not represented elsewhere; (ii) that in comparison with X, F and P, f is a drastically revised text; (iii) that f combines, possibly by correction, another textual line nearer to P; (iv) some of the X and X f readings (absent from P) are found in the AbC M group. Furthermore the dependence of f for one of its sources on the Xtype of text can be demonstrated. Primasius in the course of his commentary does not cite the text of Apoc. 3.17-18? in any of the authorities outside Cod. Fuldensis. The text of P runs thus: nunc sibi aurum emant de quo dicit : accipite sapientiam sicut aurum et scientiam sicut argentum electum, et si quid de scripturarum diuinarum fontibus tamquam sapientiae lumine radiati haurire potuerint, opere ipso perficiant, siue illi de largitate substantiae, uisceribus pietatis igniti, siue isti de scientia literaturae spiritaliter informati.

INTRODUCTION

XXIII

f inserts after perficiant the Vulgate text of Apoc. 3.17-18? quod dicis (quia dicis quod vg.) diues sum et locupletatus et nullius egeo et nescis quia tu es miser et miserabilis et pauper et caucus et nudus. suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum. At the foot of f. 13" the text of X appears thus: .. dicit accilpite sapientiam sicut aurum & scientiam sicut argentum electum & si quid | de scripturarum diuinarum fontib: tamquam sapientiae lumine radiati| (22 lines illegible) emere a me aurum ignitum probatum. This insertion was clearly found in X as well as f, but appears nowhere else. That it is an insertion is suggested by the Primasius commentary which has (III, 157) aurum conflatum (also read here by Victorinus Pet. and the pseudo-Augustinian Homilies on the pena in place of the Vulgate awrum ignitum probatum of f and X. Abbreviations found in X are: K (autem), 3€(enim), ~ (est), b: (-bus), dic (dicit), dr (dicitur), p, 6, p (per, prae, pro), ppter (propter), q: (que), quo (quoniam), st (sunt),t (uel). All these are found in F, among which the insular notae are prominent. Spellings of X : confusion of e and ae (aeclesia, legitimae, praecipuae), of i and y (misterium), of o and u (apostulus, diabulus), of band u (aceruis, babtisma, obtimus), of f and ph (profeta), single and double consonants (afectu, aperuiset, aeclessia, eclesia, comiso, possitus, procurrauit, promisio, reciso, ressurectio, transgre-

sio), aspiration (ostia for hostia). Again, these are of thesame kind as those found in F. The convergence of these various lines of evidence makes not unreasonable the conclusion that X and F originally were parts of the same manuscript, and that both may be denominated by the symbol F.

G 5. Codex SANGERMANENSIS (= G), now at the Bibliotheque Nationale, numbered 13390 (32). The manuscript consists of 150 folios measuring 24.3 by 16 cm., in 19 gatherings each of eight folios except for the fourth, which has six. Headings, superscriptions and subscriptions are for the most part in red capitals, as also are the numerals of the Capitula prefaced to Books I, ILand III. There are 26 long lines to the page. Two ninth century hands were engaged on the manuscript, one smaller and neater than the other. The lemmata of the Apocalypse text are written in half-uncials as far as f. 77 (Apoc. II. 10 quomiam hii duo cruciauerunt eos). Book IV (32) Bibliotheque de VEcole des Chartes, XXIX, Ser. VI, Tome IV, Paris, 1868, p. 228.

XXIV

INTRODUCTION

ends two-thirds of the way down f. 114", and the rest of the page is left blank, as also is f. 115! - whether to accommodate the missing Capitula can only be conjectured (33) - Book V beginning on f. 115Y. At the head of the verso page stands Liber and at that of the recto page the number of the book in roman numerals. At the left hand side at the top of f. 1” is written in a twelfththirteenth century hand: expositio apocalypsin liber sancti petri corbiensis. Further down between the superscription and the Capitula in a seventeenth century hand is the note: S" Germani a Pratis, and then in the middle of the right hand margin in a seventeenth century hand: ex libris Corbiensis Monasterii; finally in the lower margin on the left is: o//»n 94, and on the right: ”. 1292. On f. 150” at the left of the lower marginina twelfth century hand appears: liber sancti petri corbeie qui eum attulerit ana |tema sit:

fiat: fiat: filat- fiat: fiat: fiat: fiat-

There can then be no doubt that by the twelfth century at latest this manuscript was at Corbie, and it is so identified by Delisle with the entry in a Corbie list of the 13th century: Primasius episcopus super Apocalipsim libri V (34). Analphabetical twelfthcentury Corbie list (35) has: Primasi liber in apocalipsin. The notes on ff. I and 150" of the twelfth and thirteenth centuries were probably added when these lists were made. In spite of the dilapidation which befell the library at Corbie in the sixteenth and early seventeenth centuries (when, as is suggested above, Cod.Colbertinus passed into the possession of de Thou) it remained one of the richest depositories of manuscripts

in northern France. In 1638, however, the best manuscripts, G

among them, were sent to Saint-Germain-des-Prés for safety (the note on f. 1" of G commemorates this) and under the Revolution

they passed into the Bibliothéque Nationale (36).

Abbreviations found in G are b (= ber), b; (= bus), + (= est), ee (= esse), 3€(= enim — rare), isri (= israel), n (= non), nob (= nobis), p, p, p (= per, prae, pro), qnm (= quoniam), q: (= que), qd (= quod), t (= ter), ' (= -us). Spellings include: confusion of e and ae (aeclesia, aedere, braeuiter, cecantur, speciae), of i and y (misteria, perhybentur), of

o and u (apostulus, torcolar) of c and t (flagiciis, inimititias,

pernitiae, spacia), of d and t (aliut, inquid), of t and th (tesaurus, thropheum), aspiration (inuli (for hinnuli), habiit). (33) The other manuscripts in this group (NO) and also v like G lack the Capitula to Books IV and V, which must have been lost by a common ancestor. (34) L. DELISLE, Bibliotheque de l'École des Chartes, XX, Ser. V, Tome I, Paris, 1860, p. 507; Ip., Le cabinet des manuscrits de la Bibliotheque Nationale, Tome II, Paris, 1874, p. 437; G. BECKER, Catalogi Bibliothecarym, Bonn, 1885, p. 282.

(35) L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits, P- 432; BECKER, op.cit., p. 190. (36) L. Devise, Bibliotheque de l'École des Chartes, XXI, Ser. V, Tome I, Paris, 1860, p. 432.

INTRODUCTION

XXV

G has three considerable omissions of text:

(i) after V, 113-165 typice (about 400 words); (ii) after VIII, 178 — IX, 164 reuelaretur (about 1,600 words); (iii) after XIV, 63-157 de wirginibus (about 1,000 words); (i) and (ii) are also absent from O v, (iii) from N Ov. The Capitula to Books IV and V are wanting, as also in N Ov.

M 6. Codex MARTINIANUS (= M), in the Bibliothéque Mazarine, Paris, where it is numbered 274 (189^). (37) The manuscript is now bound in two volumes, containing in all 210 folios measuring 35.5 by 24.7 cm. The contents are as follows: (i) Acts of the Apostles (ff. I-337); (ii) Canonical Epistles (f. 33-47) ; (iii) Apocalypse (ff. 4859); (iv) Pauline Epistles (ff. 60-115); (v) Primasius, 1m A pocalypsim (ff. 116-209'); (vi) various prayers (ff. 209"-210"); (vii) fragments of a treatise on weights and measures (f. 210). The whole manuscript is dated from the beginning of the tenth-century except for the miscellaneous matter on ff. 209"-210, which is in an eleventh-century hand. In some parts of the manuscript the text has been inked over. On f. 3‘ is a note inaneleventh century hand: Iste est liber Sancti Arnulfi de scripeto (sic). Qui hunc male subtraxerit uel titulum anathema sit; and one of the prayers in (vi) cites Saint Arnulf and Saint Medard. These clearly point to the Abbey of Saint Arnoul at Crépy-en-Valois, which was founded in 1008, and became Cluniac in 1079. The manuscript later passed into the possession of the monks of St. Martin-des-Champs in Paris, which in the seventeenth century acquired many manuscripts from the libraries of Chaalis and Saint-Arnoul-de-Crépy (38). There appears to be no firm evidence for its place of origin or history before arriving at Crépy. The Primasius portion (ff. 116-209") consists in fact of 96 folios altogether (since two are numbered 154), in twelve gatherings of eight. The signatures, when they appear, arein roman numerals at the centre of the foot of the last page, but most of these appear to have been sheared. Thereare two columns to the page, and 32 or 34 lines to the column. At the head of each verso page in the centre is written LIBER or LI B,andat the head of the recto APOCALY P-

SIS in the centre, followed by the number of the book in roman numerals midway above the second column, but in binding the top has been sheared so that these have frequently disappeared wholly or in part. The text is in one early tenth century hand throughout, and the corrections are for the most part contemporary. Citations of the Apocalypse, and sometimes of other books of (37) A. MoLINIER, Catalogue général des manuscrits des bibliotheques publiques de France: Catalogue des manuscrits de la Bibliotbéque Mazarine, I, Paris, 1885, pp. 99100. (38) L. DELISLE, Le cabinet des manuscrits, IL, Paris, 1874, p. 240.

XXVI

INTRODUCTION

pe Bible, are marked in the left-hand margin by one or more or?. The Capitula to Book I are lacking. Abbreviations found are: apts (= apostolos), b (= ber), b: bus), dd (= dauid), dic (=dicit), dix (= dixit), eccla, eccla ecclesia), € (= est), ee (= esse), isrf (= israel), m (2 men), n non), nob (= nobis), nra, nrae, nfm(= nostra, nostrae, nostru B p. P. p (= per, prae, pro), ppt (= propter), q: (= quae), qnm — quoniam), r (= -runt), f (= -ter), £(— tur), urm, uris (= uestrum, uestris), ut (= uel), x (= xit), ' (= -us). p has? added by an-

)

other hand throughout. Spellings: confusion of e and ae (aeclesia, ecclesia, aequus, piaetas, premio), of e and i (dilitiis, ueretati, uindendi, endings of infinitive in -e and -i), of o and u (amorca, leposculus), of b and u (auorsum), of c and g (crassari, conpugtione (s?c), neglegtu), of c and ch, t and th (ypochrite, atlhetam (sic), stholam), of d and t (aput, inquid), of s and t (expultione), of s and x (nauxiam). This manuscript was unknown to Haussleiter.

7. Codex AURELIANENSIS (= Q), now at Orléans, where it is numbered g1 (88) (39), but belonged to Fleury in the Middle Ages if it did not originate there. In its present form the manuscript has been damaged at the beginning by the loss of a number of folios, and now consists of 91 folios (numbered however by pages 1-182), measuring 27.5 by 18 cm. The text begins with IV, 137 resurrexisse et nunc, and breaks off at XXII, 264 hwmilitate postposuit. Scraps of the missing folios are attached at the beginning and end. A folio (i.e. two pages) is missing between pages 176 and 177 (= XXI, 323 et ambulabunt — X XII, 33 sanctis omnibus); and there are also two folios cut away between pages 32 and 33, and 38 and 39, but these without loss of text. There were originally 14 gatherings of eight folios, but two gatherings and a folio are missing at the beginning, and the last folio of XIV has been torn away. A largesection of pp. 3-4 (= f. 3 of III) has been cut out. The signatures, when they appear, are in roman numerals at the foot of the last page of the gathering. Beginning at p. 101, the first full page of Book IV, there appears at the head of each page liber iv or v as the case may be. There are 30 long lines to the page. The script belongs to the ninth century, and at least three hands were engaged. At the head of page 1 is written in a seventeenth century hand: Ex lib. Mon. S. Bened. Flor. Cuissard (4°), however, unaware of the authorship of the Commentary, provisionally identified it with an entry in a Fleury catalogue of 1552, which reads: Liber cuius (39) Ch. Curssanp, Catalogue général des manuscrits des bibliotheques publiques de France, XI: Catalogue général des manuscrits d'Orléans, Paris, 1889, p. 43. (40) ibid., p. 43.

INTRODUCTION

XXVII

inscriptio est Odonis abbatis monasterii expositio Apocalypsis euangelistae Iohannis cuius imtium est: Incipiunt capitula libri primi expositionis (4). It was for this reason, no doubt, that the manuscript was missed by Haussleiter. However, in 1954 P. Courcelle (4?) correctly identified the text as that of Primasius, and suggested that it is probably this manuscript which is referred to in a ninth century catalogue as Expositio super Apocalypsin. (9) It is, however,

possible that Cuissard's identification was

not

altogether mistaken, and that the Expositio Apocalypsis of the 1552 Catalogue is wrongly attributed to Abbot Odo. Codex Sangermanensis (G), which is very closely related to O, had originally no reference to Primasius on its opening page, nor inany of the subsequent incipits and explicits, including the final colophon. The title by the first hand of G reads simply: /NCIPIVNT CAPITVLA IN EXPOSITIONE DE APOCALYPSIN, with the Prologus following the Capitula (44). To remedy this apparent anonymity in G another hand has added after the first line of the title (INCIPIVNT CAPITVLA) :PRIMASIT episcopi libri v, and lower down a seventeenth century hand, as though to confirm this, writes: Primasius episcopus. Since O belongs textually to the same group as G, itis possible, and indeed likely, that it too began with the superscription to the Capitula without any mention of Primasius, or subsequently. At a later date, we may perhaps suppose, the name of Odo as the presumed author was mistakenly added on the opening page (as that of Primasius was — correctly — added in G). The Catalogue of 1552 follows this, but there is a hint that the compiler has some hesitation: liber cuius inscriptio est Odomis ... cuius anitium est : incipiunt Capitula libri primi. The implication is that the original title was merely Incipiunt Capitula etc., which is all that originally stood at the head of G. If this be accepted, it will also follow that the mutilation of the manuscript happened after 1552. O, with G, has the omissions after V, 113-165 typice, after VIII,

178 — IX, 164 reuelaretur, and (with GN, after XIV, 63-157 de uirginibus. There is also a considerable dislocation: V, 199 Et (4x) ibid., Introduction p. viii, and p. 43, and Ch. CuissARD, Inventaire des

manuscrits de la bibliotbique d'Orléans. Fonds de Fleury, Orleans, 1885, p. 46.

(42) Fragments non identifís de Fleury-sur-Loire, in Revue des études latines,

XXXII, Paris, 1954, p. 96.

(43) Berne MS. 3; Ch. Curssanp, Catalogue général des manuscrits d'Orléans,

Introduction, p. iv. For the view that this is not a Fleury list see E. PELLEGRINI,

Membra disiecta floriacensa, in Bibliotbàque de l'École des Chartes, CX VII, Paris, 1959, pp. 36-37, and A. VipIER, L "Historiograpbie à Saint- Benoft- sur- Loire et les miracles de Saint Benoit, Paris, 1965, p. 28 n. 4, p. 38 n. 73, p. 41 n. 107.

(44) Only G of the remaining raanuscripts has this order. D has Title, have Title, Prologus, but lack the

Prologus, Capitula; the rest (ACFM) Capitula to Book I.

XXVIII

INTRODUCTION

iterum to 547/548 diuersitas uocabulorum is transposed to follow VI, 208 numero fratrum. The Capitula to Books IV and V are lacking. The following abbreviations are found: aut (= autem), bt ( bunt), b: (= bus), dic (= dicit), dr (= dicitur), dix(= dixit),d, ( dus), eof (= eorum), m (= men), m, (= -mus), nob(= nobis), n,( nus), p, p (= per, prae) ppt (= propter), q: (= que), qd (= quod qn (= quoniam), r+ (= -rum), f (= -runt), sic (= sicut), t(= ter ——— t, t (= -ter), tam (= tamen), x (= -xit), 1(= uel). Examples of spellings are: confusion of e and ae (aeclesia, aebreo, aequus (for equus), prophaetia, sanae, sepae); of e and i ,

(emitatione, ligaliter, malificus, stillae, and endings -es, -is; of e

and y (cytera — for cetera); of o and u (agnuscere, cognuscens, costodiunt, diabulus, nubimus (for nouimus), formunses (for formosus), and endings -us, -os ; of iand ae (aemitatione);ofiandu

(duminutas); of b and u (fleuilem, obbelatum, nubimus (for nouimus)); of c and qu (quohabitatio), of c and t (apercius, credencium, essencia, reuelacio, senciendum, ulciones) ; of d and t

(inquid, uelud); of f and u (fultum); of t and th (thonitrua, thyrannidis); aspiration (habiit, exibeo) ; single and double letters (putteus). This manuscript was unknown to Haussleiter. Besides the manuscripts described above, there is evidence for a number of others now unfortunately lost (45): (i) St. Gall. A ninth century catalogue has: 243. Expos. primasii in apo(ca)ltpsim libr. V. et glosule gregorii in apocalipsi sptalis intelligentie in uolumine I. (in marg.: corrup’) (4°) A catalogue of 1461 has: C 5 Exposicio in apocalipsim Primasit, discipuli Sancti Augustini (47), and the Index librorum bibliothecae sancti Galli in ueteri turri of 1518 has: Primasii, discipuli sancti

Augustini, expositio in apocalipsin (48).

The Basel printer Andreas Cratander borrowed a Primasius manuscript from St. Gall in 1531 and returned it in 1534 (49). (ii) Reichenau. The catalogue of 821-822 lists two manuscripts of the Primasius commentary, the first of which also contains the (45) B. DE MonrFaucon (Bibliotheca Bibliothecarum Y, Paris, 1739, p. 133) cites, among the manuscripts of D. Claude Etiennot (d. 1699) in the Vatican Library: Primasii episcopi commentaria. This however may well relate to the pseudo-Primasian commentaries on the Pauline epistles. It is in any case not now to be found. (46) G. BECKER, Catalogi Bibliothecarum Antiqui, Bonn, 1885, p. 48; Paul LEHMANN, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweitz, Y, Munich, 1918, p. 77.

(47) LEHMANN, of.cit., p. 106. (48) LEHMANN, of.cit., p. 145. (49) LEHMANN, op.cit., p. 6o.

INTRODUCTION

ROOK

text of the Apocalypse and Catholic Epistles, and is identified with our A - N (5°); the second is presumably lost, but may be referred to in the entries following. A list made during or soon after the abbacy of Erlebald (822-838 — Isti libri qui subsequuntur scripti sunt in coenobio Sindleotes — Awa postquam Erlebaldo abbati fuit hoc monasterium commendatum), has the entry :Item sancti Isidori super eptaticum explanatio, quem Drutheri scribi fecit, et Primasium super apocalypsin, quem simaliter scribi fecit (51). Another list, dated from the second half of the ninth century cites: Audibertus uolumina II in apocalipsin. Item Primasit II (5?) (iii) Bobbio. A tenth century catalogue has: Libros Primasiu in apocalypsin II (53). (iv) St. Riquier. A catalogue dated 831 has: Primasi in apoca-

Lypst (54).

(v) St. Bertin. A twelfth century catalogue has: Primasi liber super apocalypsim (55). Murbach. According to Karl Lóffler (5°) a ninth century (vi) Murbach catalogue included the Primasius Apocalypse Commentary, but no precise reference is given. A catalogue of 1464, however, has: liber Primasii contra haereticos. libri Primasi :

opus ipsius in apocalypsin libri V (57). This is the source of the Basel editio princeps of 1544.

(50) supra, p. 1; BECKER, op.cit., p. 10; LEHMANN, of.cit. p. 250.

(51) BECKER, op.cit., p. 17; LEHMANN, of.cit., p. 253.

(52) LEHMANN, of.cit., p. 265. (53) BECKER, op.cit., p. 67; who, following Muratori, gives a tenth-century date. G. Mercati, M. Tulli Ciceronis de republica libri e codice rescripto Vaticano latino 5737 ... Prolegomena (Codices e Vaticanis selecti XXIII), Vatican City, 1934, p. 26 ff., prefers a date between 862 and the closing years of the ninth century. See

also P. COLLURA, La precarolina e la carolina a Bobbio, Florence, 1943, pp. 8-10.

(54) BECKER, op.cit., p. 26, and see above p. Xr-XII. (55) BECKER, op.cit., p. 184, and see above p. XI-XII. (56) W. Mirps, Der Bibliotbebsbatalog des Klosters Murbach aus dem 9. Jabr-

hundert (Beihefte zum Euphorion, 4. Heft), Heidelberg, 1968, p. 44.

(57) F.W.E. Roth, in Strassburger Studien, hrsg. E. MARTIN und W. WIEGAND, III, 1888, pp. 336 sqq.

XXX

INTRODUCTION PRINTED EDITIONS

Within a space of less than ten years the Commentary on the Apocalypse was issued from the press three times, in what were claimed to be editiones principes: at Cologne in 1535, at Paris in 1544, and at Basel also in 1544. In fact the Paris edition of 1544 depends on that of Cologne, and all the printed versions hitherto, except that of Basel, depend ultimately on the same source. I. The Printed “‘Vulgate’’ (= v) (a) At the head of this stands the Cologne edition of 1535. The title-page runs: PRIMASII AFRI EPISCOPI VTICENSIS, uiri suo tempore clarissimi, super APOCALYPSIM B. Iohannis apostoli, libri quinq; iam primum typis excusi Coloniae, ex aedibus Euchari;,

ANNO M. D. XXXV. The verso of the title-page has the dedication: ORNATISSIMO VIRO D. TILMANNO |Grunio siue à Fossa, uenerabilium ac illustrium domino |rum summi

templi Coloniensis à secretis, D. & Mecoe- |nati suo iugiter obseruando, Eucharius Ceruicornus |S. P. D. This is followed by a short preface. A ii — A viii recto contain: PRIMASII IN APOCALYPSIM, FIDE-|LISSIMVS RERVM SIMVL ET VERBORVM INDEX. A viii verso carries the Capitula to Book I and a i begins the Prologue to the Commentary (Tuis uir illustris e£c.). The numeration is by folio, not pages, 1 beginning at a i, and concluding at 159 — u vii recto. The printed text exhibits numerous abbreviations — e.g.:a,6,1,0 = am, an, em, en, etc.; dns = dominus; omis, oés efc. = omnis, omnes, efc.; D, p, p= prae, per, pro; q, d, q, q; = qui, quae, quam,

que; q, dd, qd = quod; r = rum; spüs = spiritus; t = tur. Biblical references are cited in the outer margins by book and chapter. (Our present verse divisions of the New Testament first appear in Stephanus’ Greek Testament of 1551; R. Nathan's verse division of the Hebrew Old Testament, first printed at Venice in 1524 and adopted in Pagninus' Latin Bible of 1528, was followed in Stephanus' Latin Bible of 1555, the first to show the present verse division in both Testaments). The margins also contain some 23 alternative readings, signified in both text ‘and margin by » (an inverted lower-case k). The majority of these marginal readings appear to be conjectural, since they have no MS support, and (with

INTRODUCTION

XXXI

one possible exception — XVIIII, 45 where the text has » munere and the marginxdignitate with all MSS and 6) the few which agree with a varying minority of MSS may be the result of attempts to correct real or apparent errors in the manuscript from which the text was drawn. (b) The Paris edition of 1544 The title-page runs: PRIMASII |AFRI EPISCOPI VTI- |censis, uiro suo

tempore cla- |rissimi, super |APOCALYPSIM |B. Iohannis apostoli, libri quinq;,| iam primum typis |excussi.

PARISIIS |1544| Apud Iohannem Foucherium, sub | scuto Florentiae.| Via ad D. Iacobum.|C PRA VAL LEG LO.

VM

There are also copies Apud V. Gaultherot. The reverse of the title-page contains a licence to print issued to Viuant Gaultherot and Jehan Fouchier dated 12 November 1543. A ii recto — A viii recto have the index rerum et uerborum, A viii

verso the Capitula to Book I, and a i begins the Prologue to the Commentary — all as in (a) above. The text is a reprint of the Cologne edition of 1535, but not typographically an exact one — eg. although both editions use the same abbreviations, the Paris printers do not always follow those of Cologne, and the type and line-division of the title-pages and headings to the prefatory matter vary. As in the Cologne edition, the pagination is by folio and the text of the Prologue and Commentary run from a i — I tor viii — 136 verso. Although the Paris text introduces some errors and misreadings, it is by and large an accurate reproduction of that of Cologne - I have noticed 76 textual variants apart from occasional differences in spelling.

(c) The Cologne-Paris text was reprinted in four further editions: (x) Magna Bibliotheca Veterum Patrum, Coloniae Agrippinae 1618, Tom. VI pars ii, pp. 150-198; (2) Magna Bibliotheca Veterum Patrum, Parisiis 1654, Tom. I, coll. 1355-1644. (3) Maxima Bibliotheca Veterum Patrum, Lugduni 1677, Tom. X, coll. 287-339; (The lemmata of this edition were the source of P. Sabatier's Versio Antiqua of the Apocalypse in his Bibliorum Sacrorum Latinae Versionis Antiquae, Remis 1743, Tom. IU, pp. 9or1036). d Patrologiae Latinae Cursus Completus. Series Latina, accurante J.-P. Migne, Parisiis 1847, 1866, Tom. LXVIII, coll. 793-936. The edition of 1866 is a reprint of that of 1847 with a few corrections and emendations.

XXXII

INTRODUCTION

The relationships of these editions are as follows: (1) Cologne 1618 is a reprint of Paris 1544, since it reproduces the latter’s variants from Cologne 1535. (2) Paris 1654 is also a reprint of Paris 1544, but independently of (I) as on occasion it reproduces Paris where Cologne departs from it, and there are three readings where Paris 1654 and 1544 coincide against all four other editions. (3) Lyons 1677 reprints Cologne 1618. me (4) Migne 1847 and 1866 reprint Lyons 1677 —“ad Bibliothecam Lugduniensem recensita innumerisque mendis purgata" says the title page to Tome LXVIII, but the latter claim is grossly overstated.

b

2. The Basel edition of 1544 (= 5) The title-page runs: PRIMASII VTICENSIS IN AFRICA IVSTINOPOLI CIVITATE EPISCOPI, COMmentariorum Libri quinque in Apocalypsim Ioannis Euangelistae, ante mille annos ab au-

tore conscripti, nuncg primum aediti. ROBERTUS VVINTER BASILEAE 1544 DUE Cum gratia & Priuilegio Caesareo ad quinquennium. There are 640 pages in all, unnumbered, in 40 quaternions a - z, R The dedicatory epistle (a 1 verso - a 8 verso) beginning thus: "Religioso pio ac nobili D. Philippo ab Helmstetten, Cantori Coenobii in Murbach & Luder, &c.'' states that the edition was

made from a manuscript in the Monastery of Murbach, and offers "hos Primasi ... Libros quinque ... iam primum praelo nostro in lucem aeditos, ac innumeris ab erroribus, quibus scatebant, ingenti labore purgatos’’. The evidence for the Primasius manuscript at Murbach has been given above under the list of manuscripts now

lost (5°). i In Books I-III of the Commentary b agrees very closely with the first hand of A, so closely indeed that the lost Murbach manuscript must have been a very near ally of A. In Books IV and V, where A is not available (they are supplied in cod. Augiensis by N), b is closest to the first hand of M, with C and F the next most nearly related. Only b and M have the Capitula to both of Books IV and V. (58) supra, p. xxvi.

INTRODUCTION

GROUPINGS

OF MANUSCRIPTS

XXXIII

AND EDITIONS

The extant Primasius manuscripts fall into two main groups, with sub-groups within them.

I. D with GN Ov. (a) D. At the head of this group, and to some extent ina class by itself, stands this, the oldest of all the Primasius manuscripts. It is

unique by virtue of the fact that it contains a number of passages not found in any other source, (59) and is distinct from G N Ov in that it is free of the large omissions characteristic of them. D's primary importance was recognised by Haussleiter, who only received Sanday's collation of the lemmata when his own edition of Primasius' Apocalypse text was in the press. He then found that D of all the manuscripts known to him more often supported the best readings, and that its witness stood nearest to the original form of the text.(©) For these and the reasons given above Haussleiter placed D ina class by itself and distinct from his three groups (Ab, CF f, GN v) as an independent stem of the tradition. But the agreement in detail between D and the closely connected GN Ov family shows that this latter is derived from a later and inferior branch of the same stem: e.g. II, 54

IV, 97 V, praef., 9/10

gerendam inuitat DGv (O def.) aqua D Gv (0 def.) adhibere curemus DGOv D GOv

rell. inuitat gerendam

rell. quia rell. odire conemur

V, 565

uniuersum

VI, 164

cum sacrato DGOv

rell. omnem

VII, 181

caeremoniis 4? (2 N) | querimoniis 4! 5C M,

XVIII, 178

DGOv oculus pes manus DGNOv

rell. consecrato

quaestionibus f rell. oculus tuus uel manus

(b) G N Ov, to which should be added the corrector of A. 'The consanguinity of this group is placed beyond doubt by the common omission of extensive passages in Books II (at V, 113-165 G Ov), III (VIII, 178 - IX, 164, GO v) and IV (XIV, 63-157,G N Ov— N consists of Books IV and V only). All the members of this group also lack the Capitula to Books IV and V. In detail their agreement in varied permutations is clearly apparent on almost any page in the apparatus; the examples cited below are of the whole group agreeing together against the rest of the textual witness: VII, 215 IX, 258

supra, p. XIII.

ore 4? (2 N)GOv indiscreta 4? GO v

rell. ure rell. in certa

(59) 8. (6o) J. HAUSSLEITER, Die lateinische Apokalypse, pp. 57-5

XXXIV

INTRODUCTION

XIII, 49

om. GN Ov

rell. quoque temporis qualitas

XVIIII, 180

adempta G N Ov

AX, 278 XXI, 33

tenens dicit GN Ov noua G N Ov

admota C D F M, commota 5 rell. tenet dicens bona 0 F M, non hoc sicC etc.

The close relation of v to G is shown by the following: III, 21

malos G v

III, 50

om. Gu

rell. multos rell. sed regis christi uir-

V, 462 VI, 146

specialiter G v insuper et ipso Gv

tutibus rell. spiritaliter rell. in ipso insuper

VII, 389

iuste Gv

rell. iustitiae

XIII, 126

distribuit Gv

describit D N O, descripsit bfM etc.

2.

AbCFfM

(a) That these manuscripts form a single group is indicated first by the fact that, where extant, they exhibit thelong passages omitted by GN Ov (in Books II and III they are present in AbC

f M, and in Book IV, where A and C are defective, in 0 /M). In

detail their relationship is sufficiently shown by the following examples: I, 220 IV, 36/37 V, 244 VI, 225 VIII 17

corpus 4bCfM rell. chorus consequenter AbCfM _ rell. conuenienter latebant 4bDCFfM rell. latitabant uelata 4bCf M rell. dilata om. ADCfM rell. intellegimus aduenisse etc.

In Book V, where A is defective: XVIIII, 182 probati 5C FM XXI, 72 numerauit bC F M XXII, 100 : corporum bC F M

rell. probabili rell. memorauit rell. temporum etc

(b) Within this group, however, 4! b form a distinct sub-group in Books I-III as the following unique readings show: I, 261

stella 4! b

II67

lignum uero uitae rell. praecessit lignum uero uitae praecessit 4! b tantum propter te A™b — rel]. totum pro parte uultus Ab rell. gloriam om. A! b "rell. concussi ... fuerit inuolutum (70 words)

II, 290 IV, 229 VI, 244-251

rell. solae

etc.

INTRODUCTION

XXXV

(c) Another sub-group is to be seen in C F; examples of unique readings are: l XVIII, 98 XVIIII, 30/31 XXI, 163/164

de longe inconstantes ^ ve//.delonginquo stantes GI in christo paruulis CF ell. paruulis in christo defiguraehocsensuC F' vell. defigeret. hoc sensu

XXII, 130

orationis C F

rell. deprecationis etc.

(d) The relationship of f to F has already been examined in discussing Codex Fuldensis above (). It is there shown that although f has as its main source a text of the F type (if not F itself), it has been subjected to drastic revision — indeed the f variants form an undue proportion of the total in Books I-IV. It is extremely hazardous, therefore, to put any reliance on an unsupported f reading. (e) There is some evidence, though not a great deal, that v (which throughout stands very close to G) has received a small influx of readings from the CF sub-group, eg.: VII, 378 X, 16 XVIII, 17 XXI, 50

et quietum fv expetens fv fumus C Fv irrigat Cv

rell. rell. rell. rell.

XXII, 29 XXII, 236

societatem C v omnes qui amant

rell. satietatem rell. omnis qui amat et

et faciunt Fv

facit.

(6x) supra, pp. XVIII Sqq.

et mansuetum expectans in fumo inrorat

INDEX SIGLORVM Cod. Augiensis, saec. VIII-IX. editio princeps, Basilea 1544.

Cod. Colbertinus, saec. IX. Cod. Bodleianus, saec. VII-VIII. Cod. Fuldensis, saec. VIII. I

eiusdem codicis Fuldensis pars saec. XII super manum primam erasam scripta. Cod. Sangermanensis, saec. IX. Cod. Martinianus, saec. X in.

altera pars cod. Augiensis, saec. IX. Cod. Aurelianensis, saec. IX. editio vulgata. v^ = ed. Eucharii Ceruicorni, Coloniae 1535. vP = ed. I. Foucherii (V. Gaultherot), Parisiis 1544.

som ai aug ORS *Ga m

y"

edd. Patrum, ut singillatim sequuntur:

v^! =

ed. in Magna Bibliotheca Veterum Patrum, Coloniae Agrippinae 1618, Tom. VI, pars ii, pp. 150-198.

v"? —

ed. in Magna Bibliotheca Veterum Patrum, Parisiis 1654, Tom. I, coll. 1355-1644.

v™ = ed. in Maxima Bibliotheca Veterum Patrum, Lugduni 1677, Tom. X, coll. 287-339.

v^^ =

ed. in Patrologiae Latinae Cursus Completus, accurante J.-P. Migne, Parisiis 1847, 1866, Tom. LXVIII, coll. 793-

936. The Turin Fragments of Tyconius’ Commentary on Revelation, ed. F. Lo Bue, Cambridge 1963. Caes.

EE

Sancti Caesarii Arelatensis, Opera Omnia, ed. D.G. Morin O.S.B., vol.

II, Maredsous 1942, pp. 209-277. Beda

z

Bedae Explanatio Apocalypsis, P.L. xciii cols. 129-206.

Amb.- Aut. — Ambrosii Autperti Expositionis in Apocalypsin, Libri I-X, ed. R. Weber O.S.B., Corpus Christianorum XXVII, XXVII A, Turnhout 1975. Beat.

zz

Beati in Apocalypsin, ed. H.A. Sanders, American Academy in Rome 1930.

IO

Tuis, uir inluster et religiose Castor, suasionibus adquiescens sic PL 795 librum apocalypsis beati Iohannis multis mysteriis opacatum in adiutorio Domini nostri Iesu Christi, licet exiguis susceperim uiribus exponendum, ut non meis tantum solis fuerim contentus inuentis, sed quamquam numero pauca, si qua tamen a sancto quoque Augustino testimonia exinde exposita forte repperi, indubitanter adiunxi. Sed.etiam a Ticonio quondam donatista certa, quae sano congruunt sensui, defloraui et ex eis quae eligenda fuerant, exurdantia reprimens inportuna resecans et inpolita conponens catholico moderamine temperaui. Multa quippe in ipso eius opere repperi et superuacua et inepta et sanae doctrinae contraria, ita ut et de causa, quae inter nos et illos uertitur,

15

secundum prauitatem cordis sui loca nocentia captaret, nostraeque ecclesiae noxia expositione putaret mordaciter inludendum. Nec mirum quod haereticus rem sibi congruam fecerit, sed uel PL 794 quod inuenire potuit defloranda. Quod tamen ille facere iniuste

6/10 Ambr. Autp., praef. 18-24.

OPVS PRIMASI AFFRICANI EPI CIVITATIS IVSTINIANE IN APOCALIPSIN - BEATI IOHANNIS LIBRI QVINQVE; INCIPIT PROLOGVS PRIMASI - EPISCOPI A, Opus primasii affricani epi ciuitatis (deinde lacuna c. 20 litt.) iohis apli - libri qiq ; f,IN

NOMINE DI PATRIS ET FILII ET SPS SCI - OPVS PRIMASII - AFRICANI EPI CIVIT IVTICINAE IN APOCALYPSIN BEATI - IOHAN - LIBRI V; C, INCIPIT TRACTATVS PRIMAsII (deinde l tert. eras.) AFRICANI EPI CIVITATIS IVSTINIANI IN APOCALYPSIN BEATI IOHANNIS LIB QVINQVE M, INCIPIT PROLOGVS G, PRIMASII EPISCOPI AFRICANI D. AVGVSTINI QVONDAM discipuli, in Commentariorü libros

quinque

in Iohannis

Apostoli Apocalypsin,

Praefatio ad Castorem

uirum

illustrissimum 5; PRIMASII AFRICANI, EPISCOPI CIVITATIS VTICINAE, suorum in Apocalypsim commentariorum PROLOGVS v^P"^??, PRIMASII COMMENTARIORVM SVPER APOCALYPSIM B. IOHANNIS LIBRI QVINQVE. PROLOGVS 1^ inluster (er in ras. A) AM, illuster 5, 1 tues A! (confundit saepe e et i) religiosi C —— castor uir inlustrer et] om. f inlustris CDG, illustris v f M, castori CG», castor ||D ^ 2/3inadiutorio]auxilio f — 3 susciperem AP fuerim] fierem M^ — 5 4 transp. solis tantum Gv — solis] om. f. Ab inuentionibus G — 5/6 a sancto - testimonia] in sancti opereaugustinif — 6 agustino

AG

7 tyconio

CD,

ticonio

Gv, tychonio

MP,

thiconio

Af

_—_transp. donatista quondam v, donaquondam] quodam G, quo lldam C tista quodam G —— 7/8 certa quae] certuque (sic) G, certa et quae f 8 ex

eis] ab eis in ras ser. M — elegenda AC! M', legenda G —— 11 et tert.) om. G 12 ut et] ut etiamf,ut tantumGv — 13 nocentia] nocendi DG, nocentil||A 13/14 captaret - noxia] capta acia (sic) G — nostraeque] captare Ab putaret 14 putare 5, potaret A’ quibus (sup. lin. scr.) nostrae C? 15/16 sed inludendum] mordaciter niteretur illudere f — 15 facerit D transp. quod uel f. 16 potuit] scilicet quod tibi conuenire putauit e

deflorandum D?

2

2o

IN APOCALYPSIN,

PROLOGVS

temptauit, nobis curae fuit locorum oportunitatibus nactis ueraciter exsequi eorumque errorem conuincendo cassare. Sicut autem pretiosa in stercore gemma prudenti debet cura recolligi et repperta dignitati ingenuae reuocari, ita undecumque ueritas clareat, catholicae defendenda est unitati; huic enim soli conpetit quicquid ueritas foris etiam personarit. Iuste namque fides a perfidis colligit, quod sui iuris esse cognouerit. Nec prodesse potest alienigenis usurpatum, sed filiis, cum uerae matri fuerit redditum. Sic

25 autem

donatistae hinc extolli non debent, sicut de sermone Cai-

phae, quo dixit: Expedit ut unus homo moriatur pro turba, udaei non debent gloriari. Sed nec nostris esse debet offensio. Si qua enim fuerint ecclesiasticis utilitatibus profutura, nostris sunt instructionibus adplicanda, neque adtendenda persona dicentis, sed qua- PL 795 litas consideranda est dictionis. Sic Moyses, eruditus omni sapientia Aegyptiorum, post diuini sermonis alloquium, cuius pridem meruit beari consortio, Iethro socerum suum, mitissimus rudem,

35

peritus ignarum, magister copiosae multitudinis singularem, Israhelita gentilem deuotus audiuit eiusque consilium sequens utilitatem mox praedictam inuenit, cum regendi populi communicanda per multos onera partiretur specialiter leuigatus. Sic certe ab ethnicis auctoribus probabiliter dicta et apostolicis praedicationibus sociata nostro profectui usu meliore cesserunt, unde tamen nonsinuntur gloriari gentiles. Extenditur autem hoc opus in libros

26 Ioh. zz, 5o.

17 cura Ab

cessare.

30/31 cf. Act. 7, 22.

18 eorumque] eorum qui A'd

C! Ml, quassare C?

stercore f

prudenti] a prudente

19/20 repperta] reperta reuocare

errore G

autem] enim Abf v

cura

cassare]

19 transp. gemma in recolligi] curari colligi v

CGv; om. f — 20dignitate 4!»

ingenue AP C!

AP M! — ita]add.etf ^ 21catholicaPf,catholical|C ^^ unitas

C f, unitate Ab 22etiam]iam C ^ personarit A? C! Gv, personaret A4! 5 M, personauerit C?, personuerit (perso exan. in lacunaf)Df — 23 collegit A4!v 23/24 alienigenis] alienis Gv

24 uerae matri C Gv, uere matri A* D M,

iuri matris A'b; def. f — 25 non debent - sermone] om. G — sicut] add. et f 25/26

Caiaphae

b, Caife

M

26 quo] quem

4!

homo]

oz.

v

transp. moriatur homo f turba] populo fGv 27 transp. debet esse GMv 29/30 qualitas] lingua in ras. ser. C? 30 est] om. f — mosis D!, moysis D — 30/31 omnem sapientiam Gv 31 aegiptiorum A, egyptiorum DG, egiptiorum f — 32 beari] ri in ras. scr. D ; beati vP™ iethro (ro zz ras. longiore scr. D, in ras. scr. M) bC DM, iotor A’, iethor A’, iet f, iethron v; om. G

33 peritus] paritus M! — ignarus G — copiosi 4 — 33/34 israhelita C M, israhilita D, hisrelicta G! (Zeinde h perlin. G^) — 34/35 transp. mox utilitatem Ab 35 praedicatam f — populum M communicata v 36 multos] add.uiros f ^ partiretur] partiret A', portarentur v. — leuigant A, leuigantur b — sic]si C certe]certa D; recte v; deff — 37ethnices A! —apostolis M 38 usu] iussu v

meliori G

sinunt A! ^ extendit A!

cesserunt (sic) C, cessarunt M!

39

IN APOCALYPSIN,

PROLOGVS

3

4o quinque: quorum lectio qualem studiosis sit latura profectum, experto melius quam nostra pollicitatione probabitur. Verum quia pro diuersitatibus opinantium diuersis me modis arbitror fore culpandum, cum alii de huius operis coeperint prolixitate causari, alii autem libri profunda pensantes, de exiguitate magis 45 censuerint arguendum, tali primos reor sermone placandos, quod

satius me fatear de paucitate notandum, eo quod latentem ibi mysteriorum plenitudinem diuinorum nec penetrare conpetenter PL 796 quiuerim, nec ea quidem quae intellegi potuerunt, idoneo ualuerim sermone proferre. Secundis uero hoc alloquio satisfactionis so insinuem, nihil me dominis conseruisque meis maliuole subtraxisse, sed ignorantiae confessione de exiguitate malle ueniam postulare. Si enim experto non crederem, sancti tamen Hieronymi edoctus sententia didicissem, qui de hoc libro docens dicit :"Apocalypsis Iohannis tot ibi sacramenta quot uerba. Parum dixi et pro 55 merito uoluminis laus omnis inferior est ;in uerbis singulis multiplices latent intellegentiae". His intercedentibus et ueniam humilis confessio promeretur et praecelsi dignitas libri credentibus saltem, etsi necdum intellegentibus, innotescat. Nam cum alibi

raro interponi soleat tropica proprietati narratio, hic tamen aut 6oo frequenter intexitur, aut condensior figura sensim generatur ex

53/56 Hieron., Epist. 53, 9 (CSEL 54, p. 463; PL 22, c. 548).

40 quale AM —— 41 experto C!, deinde expunct. et experimento in marg. C

42 quia] om. Cv — pro - opinantium] om. G — 43 fore pollitatione A culpandum] om. 4, deinde im marg. inf. scr. A’; transp. culpandum fore 4 44 causare A! coeperint] i ex u zt uid. C huius - coeperint] om. f

exigutate (sic) A!

45 tali] tale A’, tales b; om. D ; def. f

placandus A4!C! ^ 46 fateor C^Df

47 penetrare] add. quidem f proferri G

secundos D, secundus M

primus A?

ibi] sibi deinde s eras. C, l| ibi D

48/49 ualuero Cl, ualuerint G

49

satisfactiones A!

50

hic M!

insinuo C? ^ nihil - meis] nihil me dominis cum seruis cum eis at uid. Al, nihil 51 donis consueruis quam eis Cl, nihil dominis conseruisque meis C? ; 52 malle] mallem 2, male C! confessionem Gv ignorantia A didi53 edoctus] doctus D G, edocti (i ex us) c hieronimi AC Df GM cissent C — docens]loquens D Gv;scribens f — dicit] aitf j 54 ibi] habet quotquod 4! DGM! — paruum C — dixi] add. inquit? ^ 55in his G'v

uerbis "5^

55/56 multiplices] multipliciter D — 58 saltem ACDM,

salutem fG —— innotescitv ^ cum]aZZ.intellegentibus Ab — 59 proprietate AV b F f (sup. lin. scr.), proprietatis D — 60 frequentior? ^ intexitur] sap. lin. generatur] figuras C' —— sensim]sensü A’, sensus 5 sor, Aid. o b add. aut f

4

IN APOCALYPSIN,

PROLOGVS

altera, aut una eademque res sic uariis profertur adumbrata figuris, ut non eadem credatur repeti potuisse, sed altera, quod et in principio Ezechihelis et in aliquibus Danihelis uisionibus inuenitur, sed hic amplius. Pro qua re me infirmum nostis uestris 65 amplius orationibus adiuuandum.

A!

61 aut una] ut autumorf res] fe f; 0m. F 62 repeti] perpeti 4!7 et] om. C

sic]ita f;om.F _ profert 63 principio] primo G

ezechihelis C G, ezechielis bD, hiezechielis A, hiezechyelis M

CD M, danielis AbfG 6Á haec 5 infirmem A!, infimum M transp. amplius uestris Gv 65 transp. orationibus amplius C

danihelis

64/65 amplius] amplissimis ^ — adiuuandum] add. spero 5; add. manus altera et recentior pro qua re quaeso quia me infirmum nostis uestris amplius orationibus adiuuate D EXPLICIT

D

CfMv

PROLOGVS

EXPLICIT

PRIMASII

PROLOGVS

AG

EPISCI

AD CASTOREM

Huius

RELIGIOSVM

Praefationis

INLVSTREM

finis b; nihil babent

LIBER PRIMVS CAPITVLA LIBRI PRIMI

1. Titulus, meritum, tempus designatur et locus.

PL 795/6

II. Libri principium. 111. Ecclesiarum septem conpellatio, interpretatio et significatio memoratur.

IV. Visionum seriem orsus exsequitur in candelabris aureis et ceteris. v. Angelorum ecclesiarum septem qualitas laude insinuatur et culpa. vi. Interposita mentione viginti quattuor seniorum, ostio aperIO

to in caelo de trono exire coruscationes, uoces et tonitrua

dicit. vit. De septem faculis et quattuor animalibus oculatis. De libro Apocalypsis beati Iohannis, adiuuante Domino, tracta- PL 795 turi debemus necessario interpretari titulum, designare locum, narrare sermonem, insinuare personam, ut eius continentia nomine nuntietur, loco dinoscatur, et tempus. Per causam dignitas clareat meritorum, persona unum significet in collegio ceterorum, cui adsignari specialiter oporteat munus indultum. Cum enim

Capitula libri primi exstant in D Gw: desunt in ALC{M 1 designatus G Cap. V adiungunt Gv

4 memoratur] om. G 10 uoces] om. Gv

9/10 interposita - caelo] ad

Subscr. EXPLICIVNT CAPITVLA LIBRI PRIMI D, EXPLICIVNT CAPITVLA G ; nibil

babet v

INCIPIT LIBER ‘I: Primasii epi ad Castore illustre D, INCIPIT LIBER PRIMVS G,

INCIPIT LIBER IN EXPOSIT BEATI IOHANNIS LIBRI QVINQVE A, PRIMASII EPISCOPI AFRICANI Commentariorum Libri V In Iohannis Apostoli Apocalypsim. TITVLO EXPOSITIO P, PRIMASII AFRICANI (AFFRIC' £P), EPIscopi Vticensis, commenta-

riorum in Apocalypsim beati Iohannis apostoli, LIBER I v°P™!?? LIBER PRIMVS v?^. Nibil babent CfM I, 1 de libro apocalpsis sermonem] causam D; def. causam] m eras. A adsignari] assignare v; add. lin. l remissum

2 interpretare beati iohannis] om. v f — locus C^ — temporisM, tempore 5 meritorum] per meritum f ^ cetero sup. lin. 1: commendari D? | indultum]

3 M pymes. 6 A! add. sup.

6

IO

15

20

IN APOCALYPSIN I, PROL.

singulos quosque libros diuersis constet uocabulis titulari, epigraphae huius, id est superscriptionem apocalypsis decuit appellari. Inter graecos enim positus, licet hebraeus, tenorem libri proprietate graeci sermonis expressit, apocalypsis enim interpretatur reuelatio. Cui autem dominus Iesus Christus talia reuelaret ac tanta, nisi illi quem prae ceteris discipulis sic praecipuo amore dilexit, ut hic adhuc positus, praesentia corporali super suum pectus faceret felici sorte discumbere, et de ipso uitae fonte spiritalia ueritatis arcana fluenter haurire, ut praeeunte huius dilectionis indicio, nulli putaretur dubium, tali Iohannem reuelatione condignum. Magnitudinem quippe reuelationis commendari primum decuit magnitudine caritatis. Haec autem eo tempore uidere promeruit quo in Pathmos insula pro Christo a Domitiano caesare exilio missus et metallo damnatus, terminis arcebatur

inclusus. Congrue sane tempus adhibetur et locus, ut ubi uel quando humana putabatur uinciri custodia, ibi metas humanitatis mente transcendens, libero contuitu meruisset uidere diuina, et 25

cui tunc certa terrarum spatia negabantur excedere, secreta concederentur caelestia penetrare. Sic Christi fides sibi etiam in terris

13/14 cf. Ioh. 13, 23.

14/15 cf. Ioh. 7, 38; Is. x2, 3.

11/16 Ambr. Autp., praef., 152-170.

7 singulos] add. sup. lin. l uniuersos D? —— 7/8 epigraphe D, epigraphae (ae in ras.) A, epygraphae

émypagny v

Cl, ephigraphe G, epigraphen 4, epigraphin v™, epygraphia C?, epigra ||M 8 huius] add. sup. lin. :s', libri D?

superscriptione (m eras.) C, superinscriptionem D apocalypsis D G v, apocalypsim (n in ras. longiore scr. A) AbC{M decuit] docuit C?M appellare v 9 licet] libet A’; et D — hebraeus £ Cv, hebreusf, ebreus A, aebreus G, hebraeos C'D —— tenorem] tenor P, tenerem C!;add. sup. lin. ‘|:

sonum D? — 9/10 proprietatem A! 5C! M! — 1Oexpressii D — &rokáAuQic v 11 reuelatio] relatio M! iesus] om. D — talia] add. sup. lin. :s: mirabilia D' reuelareC! 11/12 transp. talia ac tanta reuelaret fM — 12 tantam A! — praecipuo] add. sup. lin. |: maximo D — 13 hic] add. sup. lin. s intra D? 13/14 transp. pectus sum fv 14sorte||M —— 15 spiritalia C Df, spiritali AbGMv arcana] add. sup. lin. Y oculta D? — affluenter DM v praeeunte] add. sup. lin. l' praecedente D? 16 putaret A! tale iohanne A 17 dignum M commendare 4j? 18 haec] add. sup. lin. -smirabilia D? autem] om. C 19 patmos v domiciano C GM 20 cesare Af metallo] in metallo M? terminus A!, termi | s G — 21 inclusus] om. A! bf, et disting. arcebatur congrue. sane 4! b 22 putabat Al, putabantur D uincere Ab custodia] om. D meta D, metus 5 23 contuitu] add. sup. lin. l inspectione D? —— meruisse uideretur — 24 certa]

add. sup. lin. Y aperta D? — negabant A! —— excidere 4! — 24/25 concede-

rent A!, concederetur D M!?, deinde add. sup. lin. Y donaretur D? penetrare] add. sup. lin. ‘|’ paenitus intrare D? trans. fides christi v

25

PL 796

IN APOCALYPSIN

I, PROL. — CAP. I

7.

uindicat caelum, cum bene utens temporalibus malis, bonis fruitur sempiternis. Generalia proinde uniuersalis ecclesiae bona uni quidem reuelantur, sed profutura omnibus praedicantur. Quae denique solus uidit, septem ecclesiis scripta transmisit, ut unus 20

unitati consuleret, et non sibi soli, sed omnibus etiam se laborasse

doceret. Postea uero euangelium scripsit, cum eum post Domitiani mortem exilio iberum multorum precaretur congregatio sacerdotum, ne falsorum praedicatorum labe decipi siuisset ignaros. Valentinus enim, Cerintus et Ebion multos suis falsitatibus inretire 35

iam coeperant, quibus iure cassandis ueri euangelii fuerat obice resistendum. CAPVT I

iz

174

VA

Io

APOCALY PSIS Iesu Christi, quam dedit ill? deus palam facere PL 795/6 seruis suis. Reuelationem Iesu Christi, quam propterea deus pater ei dedisse dicitur, cum inseparabile patris et filii opus omne probetur, immo etiam spiritus sancti, cuius hic nomen frequenter insinuat, eo quod etiam in forma serui unus idemque et a patre accipiat, et cum patre concedat. Quae oportet fieri in breui. Omnis res quae temporaliter geritur habet exordium et cursum et termi- PL 797 num. Post exortum autem ecclesiae, quae iam fuerat apostolorum praedicatione fundata, reuelari oportuit, qualiter fuisset latius propaganda, uel quali etiam fine contenta, ut praedicatores ueritatis huius cognitionis fiducia freti, indubitanter adgrederentur

26 utens] add. sup. lin. l patiens D? — 26/27 fruetur D — 27 ecclesia AG 28equidem G — profutura] add. sup. lin. |: subuentura D? . 29denique] consuleret] add. sup. add. sup. lin. Y certe D.— 30 unitate C', unitatem Ab lin. l adiuuaret D?

transp. soli sibi M!

31 domiciani G

32 morte A

decipi siuisset ignaros] decipi siuisset ignarus Ab, decipi 33 labes fM? saeuisset (sineret C?) ignaros C, decepisset ignaros decipi D, ignari quiuissent 34 cerintus C'G, cherintus C?, (ign. def. f) fG, deciperet ignaros M cerinthus v, cerentius AD, recentius A4!bM — ebion (heb. C^ D)] marcion sublin. et euion sup. lin.f — suis|suos v, siuis 4A! — inretire] inridere (irrid. 2) A! b; add. sup. lin. Y stringere D^ — 35 cassandis] quassandis C5, causandis D ueri] uiri A’, uiris P

obice] ubique C!, oui G, nouitate v

2 ds ||(fortasse dns quemG lapocalipsis AfG —— dninriihuxpif 3 deus] om. A! reuelationem] reuelatio est v — quam]eras.f A!) A in M, inseperale A'S, em inseperabil X A! dicit — filio D^ ei] add. sup. lin.

se tantum D —— 5 insinuatur f

eo] om. 4! C^ ^ G oporteat 4! — in] add.

7 transp. geritur temporaliter C — gerit A! breue A! sup. lin. toto D? et (ante exordium] exortum CDGM; deinde add. sup. lin. Y initium D? 10 8 exortum] exordium f — 9 fundatum at uid. A’ cursum)] ex D A quale I» protelanda uel nda conplanta l lim. propaganda] add. sup. 11 freti] om., sed. ras. 5 litt. M; contenta] add. sup. lin. l sufficiens Dp? add. sup. lin. Y docti D? — aggredientur C

8

IN APOCALYPSIN I, cap. I

pauci multos, inermes armatos, humiles superbos, infirmi nobiles,

b. 1-2

15

2o

uiui tamen spiritaliter mortuos. I» brewi sane apud deum dicitur, quantiscumque in hac uita morulis aliquid proteletur, cui propheta: Quoniam mille anni ante oculos tuos inquit tamquam dies hesternus qui praeteriit. Et significauit nuntianda per angelum suum seruo suo Iohanni, qui praedicauit uerbum et testimonium Iesu Christi, ea quae widit. Dicendo significauit aliquid etiam futurorum et mysteriorum ostendit, nec superficie litterae nos uoluit remanere contentos, quós ad mysteria altius perscrutanda significationis uerbo fecit intentos. Seruo autem suo Iohanni cum dicit omni ecclesiae in uno reuelare uoluit, quam in unitate fundauit. Ideo dicit palam facere seruis suis, non solum uni ex multis,

25

30

1-5

sed per unum potius uniuersis, sicut regni caelorum solus Petrus claues accepit, qua tamen potestate omnis ecclesia uti sublimata promeruit. Recte sane adiecit per angelum suum a Christo fuisse discipulo demonstrata, ut per adsumptam creaturam, non per diuinitatis essentiam, Christum semper clareat apparuisse mortalibus, et ante incarnationem et post ascensionem. Propterea is qui eum magistrum nouerat in homine suscepto testimonium perhibuit inuisibili uerbo, ac ne uerbo tantum sentiendum quisque putaret nomen rursus Iesu Christi subiunxit, quod ad suscepti hominis formam pertinere non nescit. Felix qui legit et qui audiunt

I, 15/16 Ps. 89, 4.

24/25 cf. Matth. 16, x9.

I, 20/21 Ambr. Autp. z, 1b, 39-41.

D?f

l2inermis 4 — infirmi] infimi 4^ C^ M! —13 uiui bis. ser. f — tamen]om. breuis A! 14 morulis] mortalis M', mortalibus M^ alicuius f proteletur] protuletur A’, protiletur 4? ; deinde add. sup. lin. | propaletur D? 14/15 propheta] per prophetam dic (cet. ewan.)f — 15 quoniam] quomodo

b inquit] om. f 15/16 dies hesternus (esternus G?) qui D G?v, dies aeternus qui G', dies hesterna quae Abf™M, hesternus (om. dies) quae (sic) C 16 et]om.f 17 uerbum] add. deiv 18 ea] in hisf etiam] et quam C l9superficiae AD! 20remanere]esse f — contentos] add. sup. lin. Y

sufficientes D? —— prescrutanda 4^ — 21 uerbum A'S, uerbi D autem] om. Ab — 22in (ante uno)] add. sup. lin. simul D? — reuelari v quem G unitate] add. sup. lin. 's fidei D? — 23 palam] add. sup. lin. +1: aperte D? 24 per] propter 4!J,po (cet. ewan. - fortasse = potius) f — 24/25 transp. claues solus petrus f 25 quas D? omni C sublimata] o». D 26 rectae A' — adiecet 4! — ajom. 4!b — christib — 26/27 transp. discipulo fuisse (sed discipulo euam.) f — 27 demonstrato G! ut] aut f; cui C, cum v 28 diuinitatem C ^ clareat] pareat 4! 5 — 29,is] om. f ^ 31 inuisibile

uerbum Z5, inuisibile uerbo 4? ne] ut 5; om. A! uerbum tantum v sentiendum] sciendum G — 32 rursum f transp. iesu christi rursus Ab

33 pertinet D! — leget A! —— audit A'S

IN APOCALYPSIN I, cap. I

9

uerba prophetiae et custodiunt ea quae in ea scripta sunt. Dicendo qui legit et qui audiunt personam doctorum et discentium demonstrauit, ut et studio legendi desidiam remoueret, et seruantibus beatitudinem desponderet, quibus etiam congruunt quae sequuntur, et seruant ea quae scripta sunt: Quia utrisque seruare conpetit, utrisque conuenit. Non enim auditores legis iusti sunt apud 1.5 40 deum, sed factores legis tustificabuntur. Quia tempus 1am in proximo est, scilicet ut singula quae dicenda sunt impleantur, et ut plantatae iam ecclesiae propagationis incrementa succedant, de qua locuturus ista praemittit. Johannes septem ecclesiis quae sunt 1,4 in Asia: Id est uni ecclesiae septiformi. Septenario numero saepe 4 VA uniuersitas figuratur, eo quod ex primo impari et pari, id est ternario et quaternario tamquam ex diuerso uniuersitas tota conficitur, nam et animae corporisque diuersitas ipsam uniuersitatem numeri huius conplectitur. Ad animam enim tria pertinent, ad corpus quattuor. Dicitur namque diligendus deus ex toto corde, 35

50

ex tota anima, ex tota mente; corporis autem notas habemus

quattuor qualitates, calidam et frigidam, siccam et humidam. Propterea etiam canitur septies in die laudem dixi tibi, quod alibi

39/40 Rom. 2, 13. Luc. 1o, 27.

49/50 cf. Deut. 6, 5; Matth. 22, 37; Marc. 12, 30;

52 Ps. 118, 164.

34/36 Ambr. Autp. 1, 3, 6-9.

— 44/45 cf. Ambr. Autp. 1, 4a, 2-3, 240-242.

custo34 prophetiae] add. huius fv; add. libri huius GM; add. eius b 36 et] diunt] custodit 5, seruant f ea] om.D — 35leget 4! — audit? remouerit D — 37 disponderet] disponeret ^ — 38 et] om. A! 5M; om. A'b utrisque] utrosque 5 quae] add. in ea fGv eras. deinde add. qui f 39 utrisque 5DM v, utrosque 38/39 utrisque seruare conpetit] om. A’ A CG, utriusque A, quod ad utrosque f — non enim] nonem z wid. A! 39/40 auditores - iustificabuntur] auditores auditores] autores G! (deinde lacuna c. 26-30 litt.) iusti sunt apud deum f - fortasse ser. auditores 40 deum] domiiustificabuntur sed factores legis iusti sunt apud deum leges M' — quia] om. f ^ 40/41 iam in proximo est] enim prope num b est f

Á1 impleant A!

tanium A'b

et ut] et utinam Cf; transp. ut et G; cum et v; ut

42iam]om.Cf ^ propagationis] propagenis D — 43 ista] ita v

praemittit] praemittet D, promittit ALG:

44 uni] omni M, omne A,

46 — septemforme A’, septiformesb — 45 uniuersitas] unitas C omnes tota] summa f — 47 confecit A’ —— nam] quia f | 47/48 nam - conplectidiuersitas - complectitur] tur] om. per homoioteleuton et im mg. scr. M! diuersitas (deinde lacuna c. 20 litt.) uniuersitatem conplectitur f | uniuersitadicitur] dr, et t in ras. scr. A? tem] unitatem v — 49 corpus] add. uero Ab 50 anima] add. et AbCf et add. corde] ^ Ffv diligendus] add. est tibi] om. A pc! AbC; def. f X 52canit A.

10

IN APOCALYPSIN

I, cap. 1

dicit benedicam dominum in omni tempore, semper laus eius nore PL 798 meo, et sapientia aedificauit sibi domum, excidit columnas septem, 55 et cetera quibus ecclesia praedicitur orbem possessura terrarum, quam sicut unam possessionem in hereditatem idem Christus accepit, dabo, inquit, /ibi gentes hereditatem tuam et possessionem

iuam terminos terrae. Hinc catholicum singulariter obtinet nomen, eo quod secundum totum sola hereditariam possideat digni6o tatem. Haec nunc Iohannis audit salutationem quae perpetuam sperat redempta salutem. Gratia uobis et pax a déo, qui est et qui erat et qui uenturus est omnipotens. Licet iuxta apostolum deus erat in Christo, mundum reconcilians sibi, uel sicut ipse testatur qui me misit mecum est, propter unitatem unius eiusdemque 65 naturae: Ad personam tamen filii hic proprie redigendus est locus. Est enim, quia idem permanet ; erat quia cum patre omnia condidit, non ex uirgine initium sumpsit ;uenturus est ad iudicandum. Et a septem spiritibus qui in conspectu throni dei sunt. Propter septenariam operationem spiritus sancti septiformis spiritus dici7o tur, id est sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae

et pietatis, et timoris dei Vnius enim spiritus dona legaliter commendantur, quando a septem spiritibus pax et gratia deuotis optatur. Et ab Iesu Christo qui est testis fidelis, brimogenitus: mortuorum. In homine suscepto testimonium perhibuit patri cum 75 praedicans dicit: Et notum feci eis nomen tuum, et notum faciam,

53/54 Ps. 33,2. 64 Ioh. 8, 29.

54Prou.9,1. 69/71 cf. Is. xz, 2.

57/58Ps.2,8.

62/63 II Cor. 5, x9.

75 Yoh. 17, 26.

68/73 cf. Ambr. Autp. 1, 4b - 5a, 86/94. 53 dicit] oz. C! domino AbCG 54excidetD — columnas] nas sap. lin. ser. A 55 ecclesiam C! praedicetur D, praedicatur f, praedicit A 56 quem f ^ sicut] tamquam f — haereditate D — 57 accepit] accipit PC; add. iuxta illud f — inquit] om.f — tibi] om. A! b C! 58 catholicam C 59 secundum] saeculum fv sola] soli C; om. f haereditaria v 59/60 dignitate v — 60 hanc A» ioannem v salutationem (saluationem A?C) quae (quam Ab)] saluationeque v 61 redemptae 5 esse salutem Ab gratia uobis] zn ras. scr. G! a deo DGv, ab eo Ab Cf M

61/62 et qui erat] om. A'b 63 sicut ipse testatur] sicuti praetestatur 4! 66 quia cum patre]qui patri A'b 68 transp. sunt dei C — 69 sanctus M! septiformi D spiritus] spiritale v™>4 70 sapientia D —— 71 dei] domini fv — 72 commendatur G', commendant 4! — 73 optatur] aptatur 5, aptat A! ab] alibi (sic) C 74 in] praem. et A!b testimonio C transp. ut uid. perhibuit testimonium (test. def) f ^ patri] a patre 4p 75 dixitf feci eis] facere eis C, facies D

IN APOCALYPSIN

80

I, cap. I

II

quod Iudaeis dudum negatum ostendens dicit: Et nomen meum Adonai non indicaui eis. Credito enim filio patris quoque notitia nihilominus reuelatur, nam filius non diceretur nisi patrem haberet, neque pater nisi filium habuisset. Alter itaque alterius praedicatione cognoscitur, quia pater in filio et filius in patre ueraciter adprobatur. Qui enim non honorificat filium non honorificat patrem qui misit illum, hinc etiam idem Iohannes in sua epistola dicit : Qu: credit in filiwm dei habet testimonium det in se ; qui non credit filio mendacem facit eum, quoniam non credit in testimonio quod testifi-

85 catus est deus de filio suo. Et ab Iesu Christo, qui est testis fidelis,

passus etiam suo nos sanguine soluit a peccato, qui resurgens iure primogenitus a mortuis praedicatur. Et fecit nos regnum et sacerdoles deo et patri suo, sicut et Petrus apostolus dicit: Gens sancta, regale sacerdotium, genus electum, et cetera. Ecce uenit cum mubibus, et urdebit eum omnis oculus. Qui enim iudicandus primo uenit

-— M ON XA

occultus, iudicaturus ueniet manifestus, uidebitur ab incredulis

I 95

E

carne in qua pati uoluit, non deitate, quae inpassibilis inuisibilisque permansit. Idcirco adiecit e? qui ewm confixerunt, et uidebit eum omnis terra talem. Omnes etiam terreni uel omnes generaliter mali, maxime iudaei, qui eum ut minimum putauere negandum, cum talem uiderint, qualem non credebant, sera semetipsos paenitentia lamentabuntur,

et plangent se adueniente eo. Ita, amen,

quod certissime nouit deo reuelante futurum, interponens amen 16/717 Ex. 6, 3: 81/82 Ioh. 5,23. 88/89 I Petri 2, 9. 90/91 Beda 135, 3-4. Beda 135, 12-14.

82/851Ioh.5,10.

87 Col. 1, 18.

91/97 cf. Ambr. Autp. 1, 7b, 21-29.

97/99

77 dicit et nomen] nomen inquit f dicens Ab 76 ostendit A'b 80 cognoscit A? credo D — notitiam A! ^ 78 reuelat 4! —— diceret 4!

qui] add. autem f. 83deisec.jom.f quia]add.et f ^ 82etiam]iam C credidit D — in]Joz. M — 85 flium C — 8áquoniam] cum 7, quo C fidelis] add. et cetera f 86 etiam] enim f — nos] om. A'D suo] om. v resurgens] regens M! ——86/87 iure - mortuis] a mortuis iure primogenitus regnum] praedicat A’ mortuorum f — 87 primogenitus] primonitus M!

88 et sec.] add. patres et C; om. A! b — sancta] add. in regnum v79*, regesb 91 uidebitur] 90 primus A'b 89 regale] relcale (sic!) A’ et bC

92 carne] incredulis] credulis M! uidebit A}, et uideb (cet. euam.) f praem. (et post lacunam) cccultus dixit f— deitate] diuinitatev — quae]in qua 94 omnis terra] 93 idcirco] ideo A'S — et]quiaf ^ eum]illum Gv f talem] om. v; disting. terra. Talem omnes etc. AbG omnis caro terrae f ^95 iudaei] iudas (e£ s in ras. ser. ut uid.) M — minime M etiam] iam C 96 talem] praem. eum f — uiderunt 4!» negandum] necandum D Gv qualem] qui talem ut uid. 4! —— 96/97 paenitentiae M — 97 lamentabant ita D' Gv, etiam adueniente] add. scilicet b A! b, lamentabunt 4^G

AbCD'fM

| amen]tamen G

98 deo] dum G

PL 799

I2

IN APOCALYPSIN

I, cap. 1

co

firmat sine dubitatione uenturum. Ego A et C2 dicit dominus deus, xoo qui est et qui erat et qui uenturus est omnipotens, per quem facta sunt tempora, nullo defuisse tempore praedicatur. Hinc etiam Lo? docetur omnipotens. Ego Iohannes frater uester et particeps in tribulatione, et regno et patientia in Iesu Christo, fui in insula quae apellatur Pathmos :5 | D quod interpretatur fretum: ad morem ergo insulae, latratu fluctuum circumactus et persecutionum procellis impulsus, probari potuit non moueri

1, 9-10

1, 10-11

propter uerbum dei et testimonium Iesu Christi. Fui in spiritu die dominico. Vt quae praemisimus adprobentur locum, tempus hic uo insinuauit et causam. D Propter uerbum autem dicit quo ut fidelis credidit testimonium quod impiger praedicauit. Ac ne carnali phantasmate putaretur inlusus, in spiritu se fuisse et uidisse testatur. Quorum autem conuersatio in caelis est et qui non rs Sibi uiuunt, sed ei qui fro omnibus mortuus est et resurrexit, diem semper dominicum credendi sunt gerere. Et audiui post me uocem magnam sicut tubam dicentem mihi : Quae uides scribe in librum, et milte septem ecclesiis, Ephesum, Smyrnam, Pergamum, T yativae, Sardis, Philadelphiae et Laodiciae. Suscepto operi puto conVA

114 Phil. 3, 20.

115 II Cor. s, 14.

109/113 Beda 135, 21-23.

99 uenturum] futurum AbDCM; def. f — ego] add. sum Abf Gv A AGMv,'a D, Alfa Cf, alpha? — 100quiest]om. C — uenturus omnipotens (om. est) v™34 101 praedicatur] praedicat A'; add. et fecit nos regnum et sacerdotes deo et patri suo sicut et petrus apostolus dixit gens sancta regale sacerdotium genus electum et cetera f (litt. ital. euan.) cf. supra — 102 docetur] docet A’, dicitur Cf 103 in iesu christo] transp. in chr. ie. bv; in iesu tantum f fui]add.inspiritu CM — 103/108 fui - iesu Christi] om. per bomoioteleuton

Al, deinde in mg. inf. scr. A? 103/104 quae appellatur] om.b — 104/108 appellatur - in spiritu] appe//atur pathmos etcetera usque fui in spiritu f (itt. ital. euan.) 105 D:insolae D' — 108dei]om.G! spiritu] add. dei AP die] in die G 109 dominica A5 Cf quae] ea quae f promisimus C Gv locum et tempus AbC M, locum tempusque f (litt. ital. euan.) ^ hic]hinc M

113 ac]haec Gv carnale A’; carnalia C! ^ putaret A! — 115 qui] om. e omnibus] ipsis f — 115/116 diem - gerere] semper (deinde lacuna) credendi sunt f 117 magnam] om. C tuba M libro CD?fGMv 118 ecclesiis] add. quae sunt in asia 5 — ephesum ACDG, epheso PMv, effeso f; add. et G— smyrnam D, zmyrnam C, zmirnam A (deinde m expunct.)

G, smyrnae bM v, smirnae f — pergamum ACD G M!, pergamo b M? v; add. et Ye tyatirae DG, tyatyrae M, tyathyrae C, tiatirae A, thyatirae P, thyatyrae ; def. f; add. et D 119 sardis Ab CfGMv, sardys D; add. et G philadelphiae 45 C M v, filadelphiae D, filadelfiae fG ^ laudatiae A! G!,

laudociae D!, lauditiae AP MI, laudetiae GC, laoditiae M?, laodiciae bCD?f laodiceae v — opere Ab

IN APOCALYPSIN I, cap. 1

I3

gruere, si omnia non ualemus, certa saltem ex septem ecclesiis nomina perscrutari, quid interpretata in nostra resonent lingua, ut cum eorum titulo indicia nobis certa patuerint, subsequentia quoque diuini considerata sermonis conueniens sensus suis quibusque personis uel memoratis coaptetur ecclesiis. Ac primum de 125 Asia faciendum, in qua tamquam in saeculo istae septem enumerantur ecclesiae. Asia enim interpretatur elatio. Vniuersa itaque tamquam in huius mundi prouincia in elatione posita commonetur ecclesia, ut eadem elatione reiecta, leni iugo Christi subdenda mitis accedat; aut quae iam coepit ampliore pietatis cultu profi130 ciat. Sic Saulus quondam superbus arguitur, ut humilis adquiratur quando Saulum dominus increpauit, et usque adeo Paulum tamquam paululum reddidit, ut qui nuper lupus rapax praedas in Christi discipulos anhelabat, Ananiae (quod interpretatur ouis) deuotus colla submitteret et futurus magister humilis discipula135 tum fidei praedicandae subiret. Ephesum proinde interpretatum dicitur uoluntas siue consilium meum. Voluntatem uero pro caritate poni, consilium pro correctione negligentiae, frequenter nouimus adhiberi. Hoc denique ibidem claret, cum et placita uoluntati quae ex caritate mulceant, enarrantur et emendanda meliore 140 consilio minaciter alligantur. D Smirna canticum eorum, cum in hoc consequenter libro canticum Moysi serui dei dictum, et in aliis nouerimus generaliter frequentatum diuinae laudis canticum sanctis praeci-

I20

130/135 cf. Act. 9, 1-19.

126 Caes. 210, 14-15. Autp. 1, I1 b, 59.

141/142 Deut. 34, 5; Ios. x, x etc.

135/136 Ambr. Autp. 1, rr b, 8-9.

141 Ambr.

120 omnia] add. ebraea D ex septem ecclesiis] septem ecclesiarum D 121 perscrutari] perscrutare A, praescrutari 4^ D, quae resonant M, resonet Cc 122 cum - subsequentia] dum eorum tituli indicio nobis (cet. ewan.) f certa] certiora P» patuerint subsequentia] patuerint sole. sequentia A'S 124 coaptet A! 125 saeculo] asia, deinde eras et saeculo ser. f! 125/126 enumerant A}, enumerentur P, numerantur f. — 127 huius mundi] huiusmodi D — in elatione] tamquam in eleuatione f — 127/128 commoni-

tur A! 128 leni] om., sed ras. c. 5 litt. M 129 ampliori CDG — cultu] culpa C! — 130 quondam] quodam A!, quod G, quando C;om.v ^ arguit A! humilis] add. paulus f. saulus C! v"9^, saulo D, paulumf! — 131 usque adeo] om. f

132 paululum] pabulum C

133 discipolus D, discipulis G

lupus] lapsus 4 ^ praedamf

anhelebat] ancillatur wt wid. F, ancilla -

(cet.euan.)f ^ ananiae (annan. CDG)] add. quoquev —— 135 ephesum PCM, effesumf,efaesum A, epheso DG, ephesus v — proinde] om.f ^ 136 dicitur] 138 et] 137/138 nouimus] uolumus Cf om.f | 136/137 caritatem A!

melioiGv uoluntate 4! bM — 139 et]om. Ab om. A‘b (in MS infra, post discernenda utique /. 177 inseritur)

— 141/150D

I4

IN APOCALYPSIN I, cap. I pue deputari, sicuti est: Cantate domino canticum nouum,

145

150

155

160

i

laus eius in ecclesia sanctorum, et exultate usti in domino,

rectos decet conlaudatio. In hoc etiam nomine quod interpretatum dicitur canticum eorum, hoc nos conuenit intellegere quod eorum placeat canticum deo quibus sequentia concinunt demonstratur, quia rectos decet conlaudatio quorum laus congruit domino. Pergamum interpretatum dicitur diuidenti cornua eorum uel dissicenti uallem in sermone. Porro qui ad eius angelum fit duas hominum species demonstrauit, in ipso tenentes fidem, in aliis autem tenentium doctrinam Nicolaitarum. Nec inmerito inter iustorum et peccatorum cornua, quod idem nomen resonat, diuidit, nisi ut sicut legimus: Cornua peccatorum confringantur, et exaltentur cornua iusti. Et dissicenti uallem: discernenda utique fuerat humilitas confessionis uallis nomine, designata ab illorum ruina, qui Satanae dicuntur doctrinis innexi. Illum enim de solo neglectu decuit paeniteri, illos de graui lapsu exprobrari atque conpungi. Sardis interpretatur principi pulchritudinis. In ea quippe ecclesia electorum memorat dignitatem dicens: Qui non inquinaueruni uestem suam, mecum ambulabunt in albis. Philadelphiae interpretatur saluans haerentem domino, propterea ad eius angelum talis sermo dirigitur, quod et se diligi nouerit, et a 144/145 Ps. 149, r. 162/163 Apoc. 3, 4.

145/146

Ps. 32, r.

151/152 Ambr. Autp. x, 1b, 85-86. 163/164 Ambr. Autp. 1, 1r b, 170-171.

DG

156/157

161 Ambr.

Ps. 74) XE.

Autp. 1, 1b, z4o.

148/149 concinnunt D? 151 pergamum A45 C M, pergamus fv, pergama diuidendi v, diuidens f eorum] om. f 152 dissicenti ACD M,

disicenti f, discicenti

dissecantib

G!, discindenti

G?, descindendi

(descend.

— ualles A^ (seduallem 41^) Gv — sermonem 4!»

v™)

»,

porro] om.

JE qui] quia CGMv ad eius angelum] de eius angelo Gv, angelum C, ad eius angelo 4! fit] fecitD;om.v duos A! — 153 in ipsis A^ C tenentes (-tis 5), tenentium f, tenens M transp. tenentium fidem demonstrauit f nicolaitum 4! D! 156 sicut]

de eius in ipso] in ipso om. Ab

confringant 4! — 157 dissicenti A? C D M?, dissicendi A! M!, discindenti

G, descindendi (descend. v?^) v, dissecantis b; def. f ^ utique] quippe f 158 humilitas] humilis C — confessionis] om. f — ab]ad A 159 dicunt A doctrinas A! — transp. doctrinis dicuntur f 160 decuit] debuit A'S paenitere bv exprobrari] exprobari 4! CfGM, exprobare 5 161 sardis] add. qui A; add. quae b —princeps DbvP™ 162 electorum] oz. C memorat - dicens] recitans dignitatem dicit f 163 transp. ambulabunt mecum f 163/164 philadelphiae ^CD! G, phyladelphye M, filadelfiae A, phyladelf (def. cet.) f, philadelphia D?» —— 165 talis sermo] transp. sermo talis ftalisermone D — quod]quo Dv se diligi] si diligi C, sideilegemf et sec.] om. f

PL 800

IN APOCALYPSIN I, cap. I

IS

temptationis hora tuendum. Laodiciae interpretatum dicitur tribus amabilis domino, siue fuerunt in uomitu, ubi ostendit quid

170

diuinae caritatis munere ibidem inpendatur, quid uitio humanae elationis qui se diuites esse iactabant, iustius inputetur. Denique amabili dominus dicit: Ego quos amo, arguo et castigo, sed rursus tepiditatis arguitur, ut transgressionum foeditate repulsa, amabilis perseueret, cui et aurum ignitum et albam uestem conuerso promittit. Gerentibus autem ibi cor inpaenitens, ipsi fuerunt in uomitu, quibus et dicit incipiam te ex ore meo uomere, ut nomini

sermo actusque concordet. E? conuersus respexi ut widerem uocem quae mecum. loquebatur : Et widi septem candelabra aurea et in medio candelabrorum similem filio hominis. Id est Christum, qui se hoc saepius nomine uoluit nuncupari. Qui Christus indutus est ipsa septem candelabra. Siue autem septem candelabra, siue sep180

185

tem stellae, ecclesia est. Bene autem in medio: Omnes enim dicit

psalmus qw? in circuitu eius sunt offerent munera, uel sicut Ezechiel ait, ut sciant gentes quia in medio Israhelis ego sum. Sed propter figuratas locutiones tropice causas diuidit genus in species, ita ut etiam in aliquibus speciebus genus tantum inuenitur expressum. Certis namque locis propter subtiles minutias et eloquii diuini altitudinem liquido genus non potest demonstrari, 170 Apoc. 3, r9. 172 cf. Apoc. 3, 18. 174 Apoc. 3, 16. Ps. 75, 12. 181/182 cf. Ez. 34, 30; 37, 28; 39, 7.

180/181

166/167 Ambr. Autp. 1, 11 b, 197-198.

48.

179/180 Caes. 211, 9-10.

166 transp. tuendum hora C

178/179 cf. Ambr. Autp. 1, 13a, 182/200 cf. Ambr. Autp. 1, 13a, 56-94.

laudaciae A!, laudiciae A?, lauditiae GM’,

laudociae D, laodiciae bC D?, laoditiae M?, laodicea v; def. f — interpretatum

dicitur] interpretatur / ^ 167siue]si C ^ siue- uomitu]om.f ^ ostenditurf 168 diuini M caritatis] claritatis A'b quid] i in ras. (o ut uid.) ser. M

humanae] om. f amabilis FG»

169 quo D

imputet A!

arguo] coarguo D

sed] et CfM

170 amabile 47, rursum f

171

tepiditatus A! ^ arguetur D, arguit A! — transgressionis v — foeditatem A’ repulsa] depulsa f 171/172 amabilis] malis C; add. domino f 172 aurum] currum 2 173 promittet AbD ipsi] qui et f 174 et] om. C ex - uomere] transp. euomere ex ore meo f. — uomere] euomere A (uo sup. lin. scr. A! ut uid.) bfM 174/175 ut - concordet] om. A’, deinde in mg. inf. ser. A? 174 nominis f 175 uiderim D 176 candebrarum 4l,

candebrorum 4? — 178 qui] quiabf

— 179 ipse D — septem] om. ut uid.f,

180 candebra bis A! sed fortasse scr. candelabra septem (litt. ital. in lacuna) offerent] afferent f 181 sunt sup. lin. ser. C omnis C^G!; om. A 181/182

ezechiel

Abfv™,

ezechihel

C, hiezechiel

GM,

hiezichiel

D,

locutionis 183 figuratas] add. autem f 182 sed] om. f iezechiel v" 183/184 tropice — ita ut etiam] post lacunam c. 20 litt. ita ut interdum M? genus in spé sit aut etiamf 184etiam]iam C — 185 minutias] munitias A! 186 aut diuini om. ut uid., aut fortasse scr. altitudinem diuini (sed diuini evan. demonstrare A’ in lacuna) f

16

IN APOCALYPSIN

I, cap. I

quod facilius uideri quam exprimi potest. Diuidit autem genus in partes hoc modo, ut arca Noe ecclesia, et octo animae quae intra

arcam sunt ecclesia, cum unum sit et homo Iuda et qui habitatis 190 Hierusalem,

et iudices inter domum et inter uineam eius, cum Hierusalem et habitantes eam et uinea domini ecclesia sit. Sic enim conclusit, dicens: Vinea enim domini sabaoth domus Israhel est; et in domo magna, quod est ecclesia, «asa aurea et argentea, cum eadem uasa sint domus dei. Et iterum: Exite de medio eius qui

195 fertis uasa domini, cum qui ferunt, ipsi sunt uasa ; et quis habita bit in tabernaculo dei?

200

Innocens manibus et mundo corde, cum aliud

tabernaculum dei non sit in terris, quam innocentes et mundi corde. Ita et nunc inter septem candelabra describit ecclesiam in filio hominis. Erunt enim duo, inquit apostolus, 1m carne una, ego autem dico in Christo et in ecclesia. Et ut supradictum est, in aliquibus speciebus genus apertum est. Aliter similem filio hominis dicit, cum morte deuicta ascendisset in caelum, adunato cor-

205

pore ecclesiae, quam apostolus merito in caelestibus sedere dicit, non iam re, sed adhuc spe, quasi filium hominis ambulantem inter medium candelabrorum aureorum. Inter medium dicit ecclesiarum, sicut et in Salomone dicit:

Inter semitam iustorum ambulabo.

Cuius antiquitas et inmortalitas maiestatis origo in capite candor 189/190 II Par. 20, 15; Is. 5, 3. 192/193 Is. 5, 7. 193 II Tim. 2, 20. 194/195 Is. 52, x. 195/196 Ps. 14, 1; 23, 4. 199/200 Eph. 5, 31-32. 203 cf. Eph. 2, 6. 206 Prou. 8, 20.

207/208 Vict. Pet., In Apocalypsin (CSEL 44, 20, 3-5) ;Beda 136, 17-18. 187 uidere 45 diuidet ADC 188 ecclesia] quae ecclesia est f 188/189 intra arcam] intra arca A’, in arcaf — 189 et ecclesia C — sit DG», sint 4^ Cf M, sunt 5, s ||A! et qui habitatis D, et qui habitant C M?, qui habitant 4! ) M!, et qui habitat 4? / Gy *P?!2, et quae habitat »™4

190

in hierusalem A! ^CfM — et iudices inter domum] om. A! (deinde in mg. inf. scr. A?) b. domum] dominum GM, hominum C — inter sec]om.f ^ cum] add.etf ^ 191 habitantes in ea GMv — et domini 4! C 192 sabaoht A 193 est] om. A'b quae M, quiutuid.f 194sunt v" — iterum] om.f 195 fertis] portatis C ferunt C? D?M?, ferint A, ferent 5, fuerunt

C! D! MI, fuerint Gv; def. f. sint DM

196 dei] tuo f

mundo G!

198 candebra A describit] discreuit Gv; add. et C describit ecclesiam] praem. et et transp. et ecclesiam describit f ecclesia G — in] om. D 199 erant C — duo inquit apostolus] duo ait apostolus G ; transp. inquit apostolus duo AA, et inquit (cet. ewan. in lacuna) f 200 et ut - est] om. C 201 apertum] a parte v ^ aliter] alter M! 203 apostolus] amplius Gv transp. sedere in caelestibus f 204 rem ut uid. A} adhuc] huc M! 204/205 inter medium] inter medio 4! 7, in medio f —205 candebrorum A inter medium] praem. et D; intermediam Ab 205/206 ecclesia 4!, ecclesiam 5 206 et] om. M — ambulo D, ambulaui 4!» 207 in capite candor] in candore capitis f

PL 8or

IN APOCALYPSIN I, cap. 1

215

220

77

ostenditur. Vestitum inquit fodere sacerdotium ostendit; iuxta Zachariam enim podere sacerdotalis est uestis. Singulari quippe suae carnis hostia Christus sacerdotium gessit quando se crucis patibulo pro nobis offerens patri seipsum crucifigi permisit. Et erat praecinctus supra mamillas zonam auream. Mamillas duo testamenta dicit, sicut in Cantico canticorum legimus: Duo ubera tua sicut duo hinnuli gemelli qui pascuntur inter lilia, et ubera tua similia botris. Potest autem in hac specie genus uideri et in testamentis ecclesia intellegi, ut tamquam testamenta ex eo quod efficiunt, conparationem accipiant. Non enim testamenta pascuntur, sed ecclesia per testamenta nutritur. Huius autem tropi species in scripturis inueniuntur, ut factor ex eo quod facit nomen accipiat. Mamillas ergo testamenta, zona uero aurea chorus sanctorum, qui adhaeret et amplectitur testamenta, uel Christum quem concinunt, sed etiam caritatem, qua sibi nectuntur, seruantes, ut ait apostolus, wnitatem spiritus in uinculo pacis. Caput autem et capilli eius erant albi uelut lana aut mx. Capillos albos 208/209 cf. Zach. 3, 4.

213/215 Cant.4,5; 7,3; 7,7.

223Eph.4 3.

212/213 Caes. 211, 12-13; 213, 22; Ambr. Autp. 1, 13c, 35; Beatus I, 4, 57.

215/218 Beatus I, 4, 50-51. 220/221 Caes. 213, 22; Beda 136, 9-14; Beatus I, 4, 6x. 224/226 Ambr. Autp. 1, 14,24-25. — 224/229 cf. Caes. 211, 19-25.

208 ostendit 4! C — uestium D! — podere] podore A4! P C! G!, pudére D; deinde add. hic f 208/209 sacerdotium - podere] om. per bomoioteleuton, deinde sup. lin. scr. G' 209 zachariam Ab C D? G Mv, zaccariam D! po-

dere A? C G?, po ||dere M, poderesf,poderis v, podor b, pudore A’, püdére D, er disting. ita 208/209: uestitum (inquit) podore, sacerdotium ostendit, iuxta zachariam. Podor enim, sacerdotalis est uestis ^ — singulare G — 212 supra] super /?, ad f zona aurea Abv transp. auream zonam C —— 213 sicut -

legimus] om. A!, deinde in marg. inf. scr. A’ — in cantica A? in marg., in canticá D D!

legimus] dicit PC, ubi dicitur f — duo pr]om.f ^ 214 gemelli] melle inter lilia] inter alia D'; praem. in liliis C — 215 botris pascunt 4!

G v, botruis (deinde u perlin.) D, botri ? C, botrui M, butri A, botrof ^ autem]

21Gecclesiae A! b, ecclesiarum A4? Gv — 216/217 transp. ex eo DG add.et quod efficiunt testamenta f — 218 tropis G, trop lli M ^ 219 inuenitur D? factor] factós M

220 mamillas] mamillae v, per (sup. lin. scr.) mamillas

testamenta] om., deinde add. sup. lin. duo testamenta C ^ zona uero M chorus] corpus AbCfM aurea] per (sup. lin. ser.) zonam uero auream M 221 quae M?, quod f adhaerent ^ — amplectitur] amplectuntur b; add. ista, sed uerba seqq. euan. f

add. significant»

M?

nectunt M

222 concinunt] concinnunt 4!5CD? G, def. f;

^ sed|uelf ^ caritatem] om. CM!

qua]a

sup. ras. scr.

223 ait] om. v^?* ^ pacis] add. significat f

224

albi] sup. lin. ser. A erant] erunt 4! P; om. C transp. eius et capilli f (fortasse A! - non possibile est decernere) deinde eras.; om. bCf — uelut] ut f aut nix] ut nix A b; euan. in lacunaf/— capillus lana] add. alba 4^5C

albus 4!P

18 225

230

1, 14

235

240

IN APOCALYPSIN I, cap. I

praecelsos quousque iustitiae uirtutibus enitentes multitudinem candidatorum dicit, quos super niuem gratia dealbauit, quos per lanam propter oues quae sunt ad dexteram significauit, et per niuem, propter dealbatorum innumerabilem turbam e caelo datorum. Ipsi enim sunt Hierusalem, quae cottidie de caelo descendit, ut adhuc peregrinantes ad eam tendendo suspirent. Aliter lana propter stolam sanctam quae de ea conficitur sine macula et ruga recte sentitur. Oculi eius ut flamma ignis. Oculos ecclesiae aliquando praecepta dei dicit, aliquando spiritales, sicut Salomon dicit: Mandatum lucerna est et lex lux, et de spiritalibus dominus dicit: Vos estis lux mundi. Quod autem ipsa praecepta sint ignis sic dicit: Ignitum eloquium tuum ualde, et de Ioseph: Praeceptum domini igniwit eum. Ignis autem hic praeceptorum, et fidelibus lumen, et incredulis praebet incendium. gnis enim ante eum praerbit, et inflammabit in circuitu inimicos eius. Pedes eius similes auricalco Libani sicut de fornace ignea. Pedes ignitos nouissimi temporis ecclesiam dicit, pedes enim nouissima pars corporis ponitur. Tunc enim ecclesia uehementia pressurarum probanda praedicitur, sicut lapis de monte praecisus statuam illam in pedi-

229/230 cf. Apoc. 21, 2. 231/232 cf... Eph. 5, 27: 234 Prou. 6, 23. 235 Matth. 5, 14. 236 Ps. x18, 140. 236/237 Ps. 104, 19. 238/239 Ps. 96, 3. 243 cf. Dan. 2, 34-35.

229/230 Beatus I, 4, 65.

232/233 Caes. 212, 2-4; Ambr. Autp. z, 14 b, 18-

29; Beatus I, 4,67. — 236/237 Beda 136, 24-25. 239/245 cf. Ambr. Autp. I, 15a, 30-37. | 240/243 Caes. 212, 5-9; 235, 16; Beda 136, 27-29. 242/243 cf. Ambr. Autp. 1, 15a, 34-35. 243/247 Beatus I, 4, 75. 225 quoque C!»

emicantes

f

enitentes] innitens M!, innitentes M?, imitantes C,

226 canditorum 4! G!, candidorum M!

dealbabit 45

quos sec] add. et f; om.b per] om. G — 227 propter] om. b qui A 227/229 et per niuem - datorum] om. f.— 228 propter]om.b innumerabilem] innumerabiter (sic) M turbam] deinde ras. 2 litt. (fortassead) A — e] etv — 228/229 datorum] daturum Ab 230ut]et? eumf 231 lana Df, lanam AbCGM, perlanam v stolam albam sanctam C —— conficetur

D', confitetur D? — 232 oculus Ab — 233 dicit] om. D — aliquando] add. sicut et eras. f

spiritales] spiritalis, deinde add. lux sup. lin. M ^ salemon Ji

234 mandatum] «72. dei f — est] om. A! b.

lex] add. et A! (deinde eras.)

Cf 234/235 dominus dicit] ov. f. 235sunt CM 236 iosep D, iosehp 4A X praeceptum] eloquium, deinde add.inquit f etsec]om.D ^ 237 eum] ipsum C

239 praeibit A? CDG? M v, praeibet A, praeiuit b, praebit G!, bet

(rel. ewan.) f ^ inflammauit A'b

sionis C

240erocalco D — ignitus D! — nouis-

— 241 pes D? (et s in ras. 5 litt. scr.) M

enim] eius M! ; sup. lin. scr.

A! ut uid. — 243 praedicitur] itur in ras. longiore scr. A?

IN APOCALYPSIN I, cap. I

19

bus percussit, id est regnorum mundi corpus omne suo ictu con245 triuit, sed ideo in pedibus, quia nouissimo tempore. Auricalco au-

25 o

tem illa ratione conparauit, quod ex aere fiat, cum igne multo et medicamine adhibito perducitur ad aureum colorem. Ideo autem Libani, quia electi: interpretatur enim candidatio. Et quod in Iudaea Libanus mons sit, ubi circa finem mundi corpus Christi persecutionibus examinari significat, ubi et dominus creditur passus. Et uox eius sicut uox aquarum multarum. In uoce ecclesiam ostendit PL 802 praedicantem, cui dicitur clama, ne cesses. Aquae autem multi

populi sunt, sed et donum baptismi, quod emisit praecepto per apostolos ad salutem recte intellegitur. Hinc psalmus: Dominus 255 diluuiwm inhabitat, et wox inquit domini super aquas, deus mates-

26 o

tatis intonuit, et cetera quae huic sensui suffragantur. Et habebat in dextera sua septem stellas. In dextera Christi est spiritalis ecclesia, propterea adstitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato circumamicta uarietate, cui adstanti dicit: Venite, benedicti patris met, percipite regnum. Istae septem stellae septem ecclesiae sunt, quas nominatim uocat, non quia illae solae sunt ecclesiae aut principes, sed quod uni dicit omnibus dicit in unitate positis, secundum

252 Is. 58, x. 254/255 Ps. 28, 10. 44, IO. 259/260 Matth. 25, 34.

82.

255/256 Ps. 28,3.

| 258/259 Ps.

251 Beatus I, 4, 246/247 Beda 136, 29-30. 245/247 Caes. 212, 1-13. 257/262 Caes. 213, 2-8; Beda 136, 40-44; cf. Ambr. Autp. 1, 16a, 52-61.

244/245 transp. contriuit suo] uno f 244 omne] omnem A!'; om. D 245 sed ideo] ideo autem f — erocalco D suo ictu A, suo contriuit ictu b 246 comparatur f fit Abf ^ cum]fpraem. quia f — 247 perducetur D; perdicitur C’; producitur yn

248 interpretatur enim] interpretantur enim

AbC; libanus enim interpretatur f

iudea ADM!

249 sit] dicitur f

249/250 transp. ubi et dominus creditur passus, ubi circa finem mundi 250 uox] nox bis v! corpus christi persecutionibus examinari significat Ab 252/253 aquae uero multae multae CfGM aquav 252 dicit Ab

populi multif ^ 253per]om.C ^ 254hinc] hicf?v" ^ psalmus] psalmistaf 256 et] om. C 255 inhabitat] inhabitare facit, deinde facit eras. f transp. spiritalis sua] eius C 257 dexteram C intonuit] innotuit v7 inquit f. a] add. adstitit] — f Dauid unde propterea] 258 f est ecclesia 259 cui] add. etiam ip deaurato] dealbato 5 tuis] suis C ad A} adstanti] assistentif — dicit] dicitur A? (rin ras.) C; 0m.f ^ uenite] add. transp. septem istae] ita D 260 regnum] add. dei Ab inquit f solae] stella Alb; om. C 261 quia] quod f ecclesiae septem stellae v positós M 262 dicitur C — dicit] indicit D sint Abf

20

IN APOCALYPSIN

I, cap. 1

praedictam intelligentiae formam, qua septanario numero uniuersitatem diximus figurari. E! ex ore eius gladius utrumque acutus 26 extebat. Ideo bis acutus, quia gladius militem armat, hostem necat, desertorem punit. Hinc apostolus dicit: Et gladium spiritus, quod est uerbum dei. Omnis namque scriba eruditus, dicit dominus, simalis est patrifamilias, qui profert de thesauro suo noua et uetera ; nouum uidelicet testamentum et uetus. Ex hoc autem gemino 270 testamento tamquam gladio bis acuto nunc eruditur ecclesia, ut aeternis potitura bonis, bene uti praesentibus nouerit. Hoc pracinctus apostolus gladio dicit per arma iustitiae a dextris el simistris. Et facies eius splendebat ut sol in uirtute sua. Splendorem eius manifestam dicit in carne praesentiam, qua /oquebatur hominibus 27 facie ad faciem. Solis autem conparatio propter significationem congruam adhibetur, propter ortum et occasum et rursus ortum, quod natus sit et passus et resurrexit. Sed et similitudinem gloriae solis futuram suae ecclesiae dominus repromittit dicens: Tunc ?usti fulgebunt sicut sol in regno patris mei. Cuius conparatione 28 o capitis Christi claritas magis est intellegenda sublimior, quippe cum iustorum ipse sit claritudo, quam ideo post resurrectionem suis discipulis abscondit, ne eum nec agnoscere nec sufferre quiuisws

VA

266/267 Eph. 6, 17. 274/275 Ex. 33, 1.

267/268 Matth. 13, 52. 278/279 Matth. 13, 43.

2720: 09 Com Gua.

265/266 Beatus I, 4, 92. 275/278 cf. Apring., PLS IV, 1231, 48-55; Beatus I, 4, 15. 277/287 cf. Ambr. Autp. 1, x6c, 2-29.

263 qua] quam G; quia v™ —.263/264 uniuersitatem] unitatem A'bCfM 264 transp. figurari diximus f — ex] sup. lin. ser. M — gladius] add. acutus, deinde eras. A utrumque G!, utrimque DfG? v, ex utraque C, utraque parte (parte sup. lin. M) A! b M, ex utraque parte A? — cf. infra 19.169 265 exierat Gv,exibat b; def. f — ideo bis acutus gladius dicitur quia militem armat ut uid. f, sed. litt. ital. euan. ^ necat] negat A! — 266 punit] ponit 4! — dicit] add. quia gladius militem armat C 267 scriba] scriptura ut uid. A! (of. I eruditus] doctus f Tim.iii.18) 269 testamentum] om. f sed fortasse scr. nouum uidelicet ac (cf infra.) uetus testamentum (litt. ital. in lacuna euan.) et] ac f 270 eroditur D! — ut] add. quae v — 271 potitura DG M, potitur AC, potiatur b, deputetur v; def. f — bene] praem.acb 271/272 transp. gladio praecinctus apostolus f — 272 ad dextris A! — sinistris Ab D!, a sinistris 4 CD^GMv; deff — 273ut]sicut Ff 276adhibitur 4! 277 quod] quia f sit] est f resurrexit] surrexerit et er in ras. sor. C simitudinem 4! — 278 futurum 4! futuram - repromittit] per figuram suae repromittit ecclesiae dominus f —— repromittit] se promittit C 279 mei] eorum Abf ^ cuius] praem. in D, hac autem f. — conparationis A4 (is in ras. longiore scr. A?) C — 280 transp. intelligenda (euan.) est sublimior f 281 ideo]idcircof — 282 transp. abscondit (ab euan.) discipulis — ne] ut ^ C; om. M — eum]om. M — nec]uelàisf 282/283 quieuissent C

IN APOCALYPSIN I, cap. 1 sent. Haec autem 285

21

non caecitas debet uel agnosci uel dici, sed

quaedam inuisibilitas, quae in graeco aoras?ia aptius uocitatur. Per hanc neque Heliseum exercitus neque ostium Loth populus saeuiens agnoscebat, cum cetera praeter ipsa uiderent. Huius denique clarificationis specimen in monte sufferre non ualuerunt. Et cum uidissem eum cecidi ad pedes eius tamquam mortuus. Iohannes, qui ista uidit, totius ecclesiae figuram portat, sed et

290 singuli quique apostoli uel prophetae

qui dicunt: Mortui enim estis et wita uestra abscondita est cum Christo in deo. Ecclesia ergo tamquam mortua mundo ante dominum Christum. Et foswit super me dexteram suam. Vtique per sacerdotium, quo ecclesiae praepositos nouimus ordinari, siue quia omnis unius corpus est 29 ws sacerdotis, dicens noli timere, Iohannes, ego sum primus et nowissimus. Primus, quia omnia per ipsum facta sunt, nouissimus, quia in ipso instaurantur omnia. Et wiwus qui fui mortuus, et ecce sum wiuens in saecula saeculorum. Omnis summa et spes consolationis ostenditur cum dicitur ei qui mortuus iacet: Noli timere, sicut in 300 euangelio gaudete inquit quia mci saeculum: Ego sum uiuus qui fui mortuus. Caput enim corpori similem spem resurrectionis ueraciter pollicetur, cuius praecessio spes est certa membrorum. E habeo claues mortis et inferorum. Id est diaboli et totius corporis eius, ipsum mortis nomine significans, inferorum autem in quibus

INA

285 cf. IV Reg. 6, 14 ss. ; cf. Gen. 19, 6 ss. 290/291 Col. 3,3. 297 cf. Eph. 1, ro. 300 Ioh. 16, 33.

289 Beatus I, 5, 2.

296 Ioh.

296/297 Beda, 137, 3-5; Ambr. Autp. 1, 17c - 18a,

9-10.

aorasia] aorasia G, 283 sed] add. potius f — 284 quaedam] quae CG! aorasia D, aorasia (ao in ras. scr. C^) C, aurasia M, anorasiaf,llrasia.4 ^ 285 heliseum ACDfG,

helisaeum b.M, eliseum v

loth] om. Gv

transp. loth

290 quoque 287 specimen] speciem Dv; spemf ^ montem G ostium f 292 mortuo C; add. est f — 293 per] propter v —— 294 praepositos] Gv omnis] omnes nouimus] uolumus f ^ ordinare Ab propositos M! f — 297 et omnia sunt facta ipsum per transp. 296 f ecclesia DGM; add. uiuus qui (= »^; quia Cv”) fui A^ CD GM v, et fui tanum AM p, qui fui 299 cum (cui D) dicitur ei] ei cum dicitur F tantum f — et sec] om. D cum dicitur - timere] cum ei qui iacet quasi mortuus dicitur noli timere ft mortuus iacet] ei] deinde ras. 2 litt. (us ut uid.) A uid. (litt. ital. euan.) | quia] ego f f. om. inquit] 300 — ADM Ab) (iacebat iacet tamquam mortuus saeculum] mundum deinde ras. c. 5 litt. C — ego sum uiuus] quia uiuus ego spem] speciem corpori] corporis A'bMv 301 mortuis M sum Ff 302 certa membrorum] certamen transp. resurrectionis speciem f CFfM

bonum C, certamen bonorum v; certa (cet. def.) f — 303 inferorum] inferni f 303/304 transp. totius eius corporis C — 304/305 ipsum mortis - regnat] ipsum mortis (deinde lacuna c. 12-15 litt.) autem nomine eos in quibus regnat

significans f — 304 significans] signans DGv

PL 803

22

IN APOCALYPSIN I, cap. I

305 regnat, qui omnes diuini iudicii non effugiunt potestatem tamquam clauem. Et ad ecclesiam: In me habes, inquit, quas a me acceptas iure possides claues mortis, tu qui es uelut mortuus, quia licet adhuc peregrinetur ecclesia, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus uero uita propter iustificationem. Acce310 pit tamen ut in deo suo soluendi et ligandi habeat facultatem, siue

cum probabili dispensat cuncta iudicio, siue cum in accipientibus nullo fides incredulitatis inpeditur obstaculo; cu, inquit, dimise-

1, 19-20

ritis beccata dimittuntur ei, quibus retinueritis retenta erunt. Scribe ergo quae uidisti, et quae sunt et quae oportet fieri post haec. 315 Sacramentum septem stellarum quas widisti in dextera mea et septem candelabrorum aureorum : Septem stellae angeli sunt septem ecclesiarum, sed et candelabra septem ecclesiae sunt. Stellas dixit angelos esse ecclesiarum et candelabra ecclesias, quae diligenter consideranda sunt. Si enim una est ecclesia septiformis, 320 Sicut describitur: Vna est columba mea, una est perfecta mea, angeli quoque non erunt septem. Nam si septem sunt, istae solae quas

32 VA

specialiter nominauit angelos habent, ceterae uero non habent. Nec putandum est quod angeli singuli singulis deputentur hominibus, quod incongrue ab aliquibus aestimatur, sed potius angeli hic intellegendi sunt ecclesiarum rectores populi, qui singulis ecclesiis praesidentes uerbum uitae cunctis adnuntiant. Nam et angeli nomen nuntius interpretatum dicitur. 308/309 Rom. 8, xo.

312/313 Ioh. 20, 23.

320 Cant. 6, 8.

317/322 Beatus I, 5, 30; cf. Ambr. Autp. 1, 20, 48-50.

305 effugient f — 306 transp. inquit habes f 307/308 quia licet] licet enim f 308 adhuc sup. lin. ser. M peregrinatur A'S 309 uita] uiuit (uiuitf,"uit M) fMv — 309/310accipitf — 310 tamen] add.clauesf ^ ut sup. lin. ser. C soluendi et ligandi] tranmsp. ut uid. ligandi et soluendi (sed litt. ital. ewan.) f — 311 probabile A} in sup. lin. ser. A 312 nullo] nulla

Alb; ullo C cui inquit] quorum enim f — 312/313 dimiseritis] remiseritis f — 313 dimittuntur 4! ^D M, dimittentur A^ C Gv; remit (cet. def.) f ei Gv, eis

AD M; def. f; om. C

retineritis M

erunt] sunt D

sunt

ex erunt A! 315 quae uidisti C — dextera] manuf — 316 candelabrorum (candebrorum A) aureorum] om. C 317 candelabra (candebra A) septem ACD», septem candelabra septem bf, candelabra septem septem

GM

318 candebra A 319 septemformes 4! 320 est sec] om. A 320/321 angeli quoque] angelus quoque unus (deinde lacuna c. 30 litt.) if

321 si] om. D — 322 nominauit] add. ecclesiae f — uero]om. M! — 323

nec putandum] uero putandum post lacunam f ^^ quod] add. hoc loco » singuli singulis] singulis (deinde s eras.) singuli D, singulis (om. singuli) M»? 324 quod] om. G angeli hic D G M, hic angeli Abf, angeli hic

angeli C — 324/325 transp. angeli ecclesiarum hic intelligendi sunt » — 325 rectores] praem. hi A'b —— 326 praesidentes] prouidentes f nam et angeli]

angeli tantum, sed ante lacunam if

IN APOCALYPSIN

I, cap. 1

23

CAPvT II

Zi]

VA

I Oo

X5

2o

Et angelo ecclesiae Ephesi scribe. Datiuo hic casu angelo posuit, non genitiuo, ac si diceret "scribe angelo huic ecclesiae", ut non tam angelum et ecclesiam separatim uideatur dixisse, quam qui sit angelus exponere uoluisse, unam uidelicet faciens angeli ecclesiaeque personam. Quamuis enim sacramenti dispensatione praeponatur, conpaginis tamen unitate conectitur. Nam hancregulam a principio seruans, non septem angelis sed septem ecclesiis scribit: Johannes, inquiens, septem ecclesiis quae sunt in Asia, et dominus quem uidit scribe, inquit, ?n librum quae widistr, et mitte septem ecclesiis. Postea tamen angelis iubet scribi ut ostenderet unum esse. Sed etiam si qua singulis partiliter ecclesiis praedicat, uniuersam generaliter conuenire docetur ecclesiam. Neque enim dicit quid spiritus dicat ecclesiae, sed ecclesiis. Angelum ergo ecclesiam significans, duas in eo partes ostendit, dum et laudat et increpat. In consequentibus autem manifestatur non eundem increpare quem laudat, sicut dominus in euangelio omne praepositorum corpus unum seruum esse dixit beatum, et nequam quem ueniens dominus ipse diuidet, et non totum seruum sed partem, inquit, eus cum hypocritis ponet. Incipiens ergo bella intestina, et septiformis ecclesiae diuersa opera in praesentibus futura monstrare, non dixit scribe quae sunt sed quae fieri oportet, praedicans usque in finem saeculi malos cum bonis in ecclesia commisceri, quae sine dubio amplectenda pro bonis, non tamen est deserenda II, 8 Apoc. 4.

— 9/10 Apoc. 1, 1.

I2, 34 SS. ; Luc. 12, 36 ss.

16/19 cf. Matth. 24, 25 ss. ; Marc.

18/19 Matth. 24, 51.

21 Apoc. 1, 19.

II, 13/18 Caes. 216, 2-7 ;Beatus I, 5, 65. II, 1 ephesi A^ C Mv,

transp. effesiecclesiaef angelo eras. f

huius A! P

aephesi

G, epheso

A, ephesum

D, ephesinae

5

huic M ^ angelo]angelum C?,ecclesiae/ — 2 3 et] om. G!

separatim] separatum D ; om. ut

uid. f, sed fortasse transp. et in lacuna sequente. scripsit — scil. uideatur separatim 4exponere] exponi A’ C; exprimeref üidetur C — 3/Áquisit] quis Gv uoluisset ^^^ — 4/5 transp. ecclesiae angelique (litt. ital. ewan. in lacuna) f transp. 7/8 scripsisset Gv 6 nam] oz. D 5 dispensationem A’ libro ABC GMv 9 quem uidit] quae uides C scribit ecclesiis f 10 tamen zz ras. ser. M — angelisiubet]om.f ^ ostenderit D, quem.G 11/12 sed etiam - docetur 11 unum esse] uniuersis / ostendatur f ecclesiam] quia si (sup. Jin. scr.) quid (sup. lin. scr.) singulis (deinde generaliter

eras.) partiliter (partili ewan.) praedicatur ecclesiis generaliter conuenit uniuer11 partiliter] pariter M!, pariliter M^, particulariter ^ — 13 ergo] uero sisf 16 15 manifestatur] ostenditur f.— eandem Gv A4etpr]om.Cf Ab quam v

nt

16/17 transp. corpus praepositorum f

17 esseJom.

DGv — qui

18 transp. ipse dominus ut uid. sed ipse evan. f ^ diuidit A'bD 19 ponit] AbD — 20 septiformis] add. spiritus M totum] tantum 7 22 malisG 23 qui 4! — tamen] oz. f

PL 804

24

25

2, 2-3

2,4

IN APOCALYPSIN

I, CAP. II

pro malis. Angelo ecclesiae Ephes? scribe: Haec dicit qui tenet septem stellas in dextera sua. Id est, qui uos in manu habet, suaque potestate regit et continet. Qui ambulat in medio septem candelabrorum aureorum. Id est in medio uestri. Scio opera tua et laborem

et tolerantiam, et quia ferre non potes malos, et temptasti eos qui se dicunt apostolos esse et non sunt, et inuenisti eos mendaces, et 3o habuisti patientiam, et tolerasti propter nomen meum nec defecisti. Temptasti inquit eos, non temptantur, nisi qui intus sunt. Qui enim foris sunt, sine ullo temptamento foris esse manifesti sunt, nec eos temptari opus est, intus foris-ne sint, qui non solum ex fructibus sed etiam ex habitatione loci tamquam scismate dinos3 VA cuntur. Non est autem laudis quod eum dixit malos ferre non posse, sed indicium infirmitatis: in eo uero laus quod dixit non potes, et sustinuisti propter nomen meum. Infirmitatem quippe a longanimitate discernens, non istam dicit humano defectu succumbere, sed illam quae per se non poterat, pro dei nomine 40 subnixa patientiae robore sustinere. Ad hoc etiam malos dicitur ferre non posse, ut cognitos non imitaretur; ad hoc autem tolerasse, ne deserens ipse ab unitatis uinculo reddatur alienus. Ille enim reprobus iudicatur qui propter apertos malos etiam latentes deserit bonos. Partem porro angeli inuehitur dicens: Sed habeo 45 aduersus te, quoniam caritatem tuam primam reliquisti. Absit ut eum increpet quem ante laudabat, sed praedictam retinens regulam, mixtos optimis pessimos peregrinantem habere docet ecclesiam. Alius ergo qui dilectionem deserit incohatam, alius qui propter nomen dei circa malos seruare dicitur patientiam. Vni 25/26 Caes. 216, 16-17 ;Beda 137, 24-26. 27 Caes. 216, 18. 31 Ambr. Autp. 2, 2C, 39-40. 31/35 Beatus II, x, ro-z1. 35/36 cf. Ambr. Autp. 2, 2 b, 4-6. 48/50 Ambr. Autp. 2, 4-52, 11-14.

Cf

Df

24 angelo] praem. et D (sup. lin. scr.) f — transp. ephesi (effesi f) ecclesiae angelo-scribe]Jom.5 ^ 25idest]idem vP" — qui]Jom.f ^ uos]uiuos

26reget AbG

continet A4 CDG M, comminet z uid. A', commi-

nuet?, possidet f — septem] om. Df — 27 operastuas D! —— 28tolerantiam] patientiam f! 30 tulerasti D, tolerantiam C — nec] ne M' — 31temptare

A'b

quipr]quod v^!Ó* ^ intus] add. et sup. lin. A? 34 schismatici v 35 eum] eam Ab; om. C — 36 indicium] in iudicium D! laus] laudis AbC;om.f dicit f — 36/37 non potes] ow. C — 37 meum] laus, deinde lacuna c. 18 litt. f — infirmitate M —— 38 transp. dicit istam M — 39 sed] add.

et A! illum C, illav — 39/40 transp. subnixam patientiae robore (e sup. 1-2 litt. eras.) pro dei nomine f.— 40subnixam Df patientia M 41 cognitos

A^ D Mv, cognito A'bG, commonitos Cf

adj ob C ^ 42 ipsa P, ipsi A!

unitatis] humanitatis C ^ reddatur] redderetur D, efficiatur f 44 deserit] describit D —— partim D?, in partem f — porro]pro C — angelus (et us sup. lin. scr.) D?

inuehitur] inuehit || deinde ras. 2 litt. M; inuenitur C!

46 eam increparet quam A'b —— ante]ante ea A', antea A?b —— retinens] om.C 47 optimos M! =48alios D! — at. alius] add. estf — 49 seruare

dicitur] seruare quoque dicitur

A? DG, quoque dicitur seruare v; def. f

IN APOCALYPSIN

2:5

50°

55

I, cap. 11

25

denique dicitur patientiam habes et non defecisti, alteri: Memento unde cecideris et age paenitentiam et fac priora opera. Sin autem, ueniam tibi cito et mouebo candelabrum tuum de loco suo, misi paenitentiam egeris. Eius hic candelabrum moueri dicit, quem ad paenitentiam inuitat gerendam, quod est angelus hoc candelabrum cuius partem dicit non auferre sed de loco mouere, significans eum qui licet de ecclesia non praecidatur, donec uentilabro ultimi iudicii separetur, propriam tamen salutem et omne cande-

PL 805

labri lumen amisit; etsi carismatibus honoratus uideatur, sibi

2,6

60

tamen mortuus esse cognoscitur, nam quod in illo uiuit alienum est. Parti rursus bonae dicit: Sed hoc habes bonum quoniam odisti facta Nicolaitum, sicut et ego od?. Id est idolatriam et fornicationem, sicut consequenter ostendit. Omnes proinde ecclesias docet,

dicens: Qui habet aures audiat quid spiritus dicat ecclesiis : Qui

-

wincet, dabo ei edere de ligno uitae, id est de fructu crucis, quod est, 65 inquit, in paradiso dei mei. Paradisus

70

etiam ecclesia intellegi potest, omnia enim in figura facta sunt, et Adam umbra futuri apostolo docente praecessit. Lignum uero uitae sapientia dei dominus Iesus Christus, qui in cruce pependit, qui et in ecclesia et in spiritali paradiso uitale alimentum caelestisque panis praebet fidelibus sacramentum, de quo legis: Sapientia lignum uitae est 66 I Cor. 1o, 6.11; Rom. 5, 14.

29.

53/55 Beatus II, 1, 48-49. 61/62 Beatus II, z, 55.

70/71 Prou. 3, 18.

55 Caes. 216, 21-23; cf. Ambr. Autp. 2, 5 b, 2564/66 Caes. 216, 28-30; cf. Ambr. Autp. 2, 7 b,

39740. 51 fac ptiora opera] opera tua priora fac f 50 defecisti] fecisti 4! P 54 inuitat gerendam] candebrum A, et similiter 53, Jj 52 uenio C 54/55 transp. inuitat (inui def.) agendam f; transp. gerendam inuitat DGv

55 auferri M^ ——— moueri M? angelus hoc est et candelabrum f praeciditur (praeceditur A*) A! 5CM! — 57 propriam] propterea Alb si] om., sed ras. c. 4 litt. C

carismatibus] scismatibus C

56 58

honoratus]

f(uide infra) M! —— carismatibus — uideatur] caris honoratur A! D —— uidetur per (deinde lacuna c. 16 litt.) uideturf — sibi] siue b.M!, deinde siue sublin. et ipse sup. scr. M?

58/59 sibi - cognoscitur] transp. tamen mortuus esse sibi

cognoscitur 4? ^ 60 parte A'b — bonae dicit] bonae dicitur f', benedicit odisti] audisti M! bonum] om. AbCDf sed] add. et C A LM? v

odi et (ante ego)] om. A'b 61 nicolaitum D! M, nicolaitarum re/. DGv dicit docens 62/63 G odii Ab, odiui Mv, f litt.) 2 CD (deinde ras. 65 ei] illif G64uincit D, uicerit fM 63 aures] add. audiendi Ab C 66 figuram of paradyso et paradysusCM in] sup. lin. ser.G inquit]om.f 67 docente] dicente A5 C; testante f praecessit - uitae] transp. lignum uero uitae praecessit A'b, deinde praecessit eras. et sup. lin. post docente scr. A insec]om. A! ; alt. et] id sapientia] praepon. id est f —— 68 qui sec.] om. f C M, 69 paradyso Cf ^ uitaleJ uitae D — 70 legimus D Gv, legis Ab estf uitae] uita G 7^ alibi legiturf lignum] om. v

26

2, 8-9

2,9)

7 MA

80

IN APOCALYPSIN

I, cap. 1

amplectentibus eam. Et angelo ecclesiae Smyrnae scribe : Haec dicit primus et nouissimus, qui fuerat mortuus et reuixit : Scio tribulationes tuas et paupertatem, sed diues es. Omni ecclesiae dicit, quae spiritu pauper est et omnia possidet, unde apostolus: Tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Et blasphemaris ab eis qui se dicunt iudaeos esse, et non sunt, sed sunt synagoga Satanae. Hic quoque ostenditur non speciali tantum ecclesiae loqui, quia non Smyrnae tantum fuerunt aut sunt iudaei blasphemantes. Potest autem gemino modo iudaeorum hic nomen intellégi, siue aperti foras iudaei, siue intus positi, id est falsi christiani. Iudaeorum enim religiosum est nomen, inde apostolus: Qui in abscondito, inquit, 2udaeus, et circumcisio cordis qui spiritu, non littera, itemque nos inquit sumus circumcisio qui spiritui dei seruimus, non in carne fiduciam habentes. Necipsos autem nos oportet deserere cum dicantur etiam synagoga Satanae, cum nouerimus dominum tolerando usque in finem Iudam, exemplum nobis patientiae praebuisse. N7/41 eorum timeas quae passurus es. Vtique omnem ecclesiam praemonet ut a toto corpore diaboli nullatenus metuat. Ecce

74/75 M Cor. 6, xo. Ioh. 13, 12 ss.

81/82 Rom. 2, 29.

73/74 Caes. 216, 31 - 217, 1; Beatus II, 2, 3. Autp. 2, 9 b, 4-6. 80/82 Beda 138, 9-12.

83/84 Phil. 5, 3.

76/78 Beatus II, 2,

86 cf.

6; Ambr.

71 eam] sup. lin. scr. M smirnae ADf, smyrnae 5G Mv, zmyrnae C transp. smirnae ecclesiae f — 72 reuixit ADC, uixit DG, uiuit Mv; def. f 72/73 tribulationem tuam f 74 et] om. A!b unde] add. et A4!Pf;

deinde add. ait f — 75 possidentes] add. in christo iesu domino nostro Ab eis] his DGv, hiis f 76 transp. esse dicunt iudaeos C sinagoga AfGM | 77 speciale A’ — 77/78 quia - sunt] smirnae quia non solum in ea sed et in omnibus adhuc ecclesiis sunt f 78 smirnae D f,smirne A, smyrnae

bMv,smyrne G, zmyrnae C fuerant M! 79 autem] enim M gemino] praem. hic f — hic nomen] hic ut uidetur erasum est f - cf. supra; transp. nomen hic, deinde hic expunct. et sup. lin. ante nomen G? aperte 4j 80 foris M?

iudaeum D — 8l inde] unde f

circumcisi

82 iudaeus] iudaeos 4! G! ; add. est f

D — qui spiritu DG, in spiritu Ab CFfMv

82/83itemque]

idem quia A’; item quia 4?» 83 inquit] enim DG» circumcisio] om. D spiritui dei D, spiritu dei A'S", spiritu deo A? Cf? GM v - cf. Ambr. (spir.

iiy), Aug. (serm. clxix.t, trin. 1.13, c. duas epp. Pel. iii.22) etnonf 83/84 in carnem G 84nos]nonGv _ 85 etiam] om. f cum] deinde ras. 5-6 litt. f norimus 5 C? G, nouerimus C fv, noremus C! D M, honoremus A dominum] deum M! 85/86 transp. usque in finem iudam tolerando (litt. ital. def.) f | 87 eorum] horum C? M passus M 87/88 transp. omnem utique

ecclesiam. (litt. ital. def.), deinde add. pius magister f — 88 metuat] timeat

ALCf M

IN APOCALYPSIN I, cap. 11 90

95

27

missurus est diabolus quosdam ex uobis in carcerem, ut temptemini et tribulationem habeatis dierum decem. Vniuersali ecclesiae haec dicta conueniunt, aduersus quam diabolus inextricabiles inimicitias semper exercet, et propterea in decem diebus praesentis uitae significatur excursus, propter decalogum in quo breuiter legis summa consistit: Hic enim sunt necessaria diuina praecepta ubi opus est continentia. Hinc et dominus dicit: Consenti aduersario iuo, id est legi, cum es cum illo in ma huius saeculi, uidelicet

IOO

tempus omne significans, quando contra uarias cupiditatum inlecebras lege instruente confligitur, ut per dei gratiam subactis carnalibus quinque sensibus, qui propter sexum geminum duplicati decem faciunt, uictoria capiatur. D Alter dies decem totum huius uitae cognoscendum puto curriculum, in quo fidelibus trina non potest deesse temtatio, ubi temtatio est uita hominis

105

IIO

IIS

super terram, quamdiu

diebus praetermeantibus et remeantibus septem omne tempus uitae praesentis euoluitur: Quam temtationem domino quoque nostro tamquam capiti ecclesiae Iesu Christo diabolus permissus legitur intulisse. Haec nihilominus ecclesiae Christi sub figurata persona mulieris agonis pugna spiritalis indicitur, ubi dominus serpenti dicit: Imimicitias bonam inter te et mulierem : Illa tuum obseruabit caput, et tu insid1aberis calcaneo eius. In hoc igitur saeculo, quod septem dierum mobilitate peragitur, euidenter agnoscitur uariis temtationibus Christi ecclesiam subiacere, quae potissimum in his tribus uitiis obtinent principatum in adpetitu carnalium uoluptatum et effrenata prohibitae superfluitatis ingluuia.

95/96 Matth. 5, 25.

103 Iob 7, rz.

109/111 Gen. 3, 15.

97/98 Ambr. Autp. 2, xo b, 52.

89 missus C! transp. ex uobis quosdam (Jtt. ital. def) f 90 tribulationem habeatis] habebitis tribulationem f — diebus AP CfM — uniuersa A! 9Qiextricabiles 4? C — 93 excursus] excessus D — decalocum A 94 consistet D —— /ransp.necessariasunt 95 continentiae 4! b — hinc et dominus dicit] hinc dominusf, hinc dicit G ^P, hinc diuina v?

consente

alt. cum] dum Df A}; deinde add. inquit (wide supra) f — 96 tuo] om. M! transp. in uia cum illo f 96/97 huius saeculi uidelicet tempus omne (omnes G'; omne tempus C) significans] omne uidelicet tempus saeculi confligitur] 98 instruenti Ad praesentis significans (Jtt. ital. ewan.) f 100 uictoriam C! 99 sexum] sensum v confugitur A; confungitur P 101/141 Haec pars expositionis infra in MS post perdidisti inquit omnes (7. 170) inseritur, sed boc loco pertinet ut uidetur (of. A.C. Clark, The Descent of 115 105 euoluetur D 112 peragetur D Manuscripts, pp. 118-119).

ingluuiae D!

IN APOCALYPSIN I, cap. 11

28

120

Vnde in pane domino inimicus nitebatur inludere tamquam secundo Adae, eo quod inde primum mortis poculum propinauerit, quando uetita homini gustare persuasit, ut gastrimargiae primum reddens uitio captiuatum, ceteris deinde carnalibus desideriis tenerit obnoxium. Alio autem priuatae gloriae elatione temtatur pulsare permittitur, cum de pinna templi eum hortaretur iactari praecipitem, testimonium subrogans psalmi dicentis: Quoniam angelis suis mandauit de te et cetera, sicut primo homini decipiendo suggesserat

125

dicens: Eritis sicut dii scientes bonum et malum, ut in conces-

sae diuinitatis adpetitu deiecisset incautum. Tertia uero temtatio audacter infertur, in qua regnorum gloria terrenorum et saecularium pompa diuitiarum significatur damnanda cupiditas. Hac ergo trina temptatione uitae huius 130 temporibus quae diebus septem uoluuntur adplicita denarius numerus adimpletur, propter quod ita dicitur: Habebis tribulationem dierum decem. Sequitur denique: Esto fidelis usque ad mortem, quod omni ecclesiae intellegi conuenit dictum. Nam et apostolus huius docens intelligentiae formam, cum de Adam loqueretur et diceret: Adam non est 155 seductus, mulier autem seducta facta est in praeuaricatione, ad figuratam mox locutionem transiens ecclesiam demonstrauit, dicens: Salua autem erit per filiorum generationem, st permanserit in fide et dilectione et sanctificatione cum sobrietate. Haec autem non mulieri mortuae sed Christi 140 euidenter ecclesiae conuenire nullus ignorat. Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam uitae. Qui perseuerauerit in finem, hic saluus erit. Qui habet aures audiat quid spiritus dicat ecclesiis : Qui uicerit non laedetur a morte secunda. 145 Interdictae arboris esus, hanc posteris procurauit. Christus autem ex lateris sui sacrario aqua et sanguine profluente crucis inrigans lignum, inde fecit salutis primitias germinare unde originale malum nouerat surrexisse, dicens: Gaudete, quia uici saeculum. Quocirca si quis uincit, in ipso uincere poterit. Et angelo ecclesiae 15o Permagi scribe: Haec dicil qui habet rumpheam ex utraque parte 123/124 Ps. 9o, 11; Matth. 4, 6. 138/140 I Tim. 2, 15.

145 cf. Gen. 2, 17; 3, 3.12.

125 Gen. 5, 5.

135/136 I Tim. 2, 14.

142/143 Matth. 10, 22; 24, 15; cf. Marc. 13, 13.

146/147 cf. Ioh. 19, 34.

148 Ioh. 16, 33.

121 permittetur D 142 tibi] sup. lin. ser. C qui] add. enim ut ait dominus f — 143perseuerat C'GM v hic sup. lin. ser. D — aurem audiendi

A'bCFfM — 14Álaeditur (led. A.) A'D — a]ad G! — 145 interdicta D 146 latere 4^ C

aquae C

profluenti A'S

inrigans] segregans f

147 deinde 4!» — 148 nouerit Ab — quia]egof — uicit C! — 149 in] om. M! — 149/150 ecclesiae pergami 42 D G v, ecclesiae pergamum 4! M!, pergami ecclesiae CfM?

PL 806

IN APOCALYPSIN

I, cap. 11

29

acutam. De gladio bis acuto satis dictum sit. Scio ubi habitas, ubi thronus Satanae est, omni ecclesiae dicit, quia ubique ille temptator est, cui dicitur: [dla twwm obseruabit caput, et tu insidiaberis

calcaneo eius. Mundus enim in maligno positus est. Thronus Satanae homines sunt, quos nequiter possidet. Reuertitur ad speciem, quia licet istis septem locis tota septiformis figuretur ecclesia, gesta sunt tamen in his specialiter quae aut laudat aut increpat. Et tenes nomen meum, et non denegasti fidem meam. In ulis diebus Antiphas testis meus et fidelis, qui occisus est apud wos. Apud multos etiam Christus occiditur, siue qui eum resurrexisse non credunt, siue qui apud se uitiis damnabilibus negant, wb: Satanas inhabitat. Sed habeo pauca aduersus te dicere. Vtique aduersus alia membra culpanda, non ea quibus dicit: Et non abnegasti fidem meam. Habes ibi doctrinam tenentes Balaam, qui 165 docebat Balaac mittere scandalum sub oculis filiorum Israhel, edere de sacrificiis et fornicari. Haec duo sunt principalia, quibus fruendis hypocritae militant, edere et fornicari, sicut dominus dicit: Intus autem pleni estis rapina et incontinentia et omni iniquitate. Idololatria fornicatio est spiritalis. Perd?d?sti inquit omnes qui 170 fornicantur abs te. Similiter habes et tu tenentes doctrinam Nicolaitum. Similiter age paenitentiam: Sin autem ueniam tibi cito et pugnabo tecum in rumphea oris mea. Id est gladio. Pars intellegi

155

153/154 Gen. 3, 15. 169/170 Ps. 72, 27.

154 I Ioh. 5, 19.

168 Matth. 23, 25; Luc. 1, 39.

152/153 Caes. 217, 6. 151/155 cf. Ambr. Autp. 2, 12 - 13a, 8-16. 169 166/169 Beda 138, 50-53. 154/155 Caes. 217, 7; Beatus II, 3, 1. Beatus II, 3, 9.

152 omni - dicit] generaliter ecclesiae dicit haec post 151 sit] est /.M lacunam f — 1530bseruauit D — 154calcaneum 4! — mundus enim] omnis 155 enim mundus f — mundus - est] mundus est in maligno positus C aut fr.] om. Gv 157 transp. tamen sunt f nequitia f ^ possedit A'D AACfM — 159 transp. diebus illis v 158 tenens D', tenells M ^ negasti antephas AMI, antipasD — 160 etiam]enim M — siue] add. apud eosf

qui] quia G! "^*

161 negant] necant A*D, necantur f, nocant C

161/162 ubi satanas inhabitat] in quibus et sata (rel. def.) f | 162 transp.

164 negasti 5 aduersus te pauca f — 163 alia membra] ali la uerba M habes] quia habes f — doctrinam tenentes] transp. tenentes (tenentis D!) doctrinam Df Gv; doctrinam (om. tenentes) C — 165 docebit A! ^ balaac]

167/168 sicut fruentesf balac bD; om. f ^ 166/167 fornicare A‘ bis estis] intus autem pleni sunt sicut ait dominusf. 169 transp. est fornicatio f spiritalis] add. unde et dauid f ^ inquit] om. C —— transp. omnes inquit F 170/171 nicolaitum D G!, nicholaitarum re//. 170 transp. et tu habes f 172 in] erasum est D — pars] oris v

30

175

180

185

IN APOCALYPSIN

I, cap. 11

debet ecclesiae secundum praecedentem intellegentiae formam. Rumphea autem utriusque testamenti praecepta sunt, quibus contemptores diuinitus expugnantur. Quicumque enim in lege peccauerunt per legem iudicabuntur. Qui habet aures, audiat quid spiritus dicat ecclesits : Qui uincet dabo ei de manna illo absconso, id est de pane inuisibili qui de caelo descendit, qui ideo factus est homo, ut panem angelorum manducaret homo, in cuius figura illud in heremo manna praecessit, quod qui manducauerunt, ideo mortui a domino perhibentur, quia, increduli permanentes, de hoc abscondito et spiritali singulariter manna, quo inmortalitatem fidelibus pollicetur, non manducauerunt, cum dicit: Nzs? manducaueritis carnem filii hominis et biberitis ejus sanguinem, non habebitis uitam aeternam in uobis. Nam qui etiam illo tunc cibo potuerunt spiritaliter pasci, eadem meruerunt inmortalitate potiri, ut Moyses et ceteri. Eundem enim cibum spiritalem, docente apostolo, manducauerunt, quia non eis obfuit manna uisibilis PL 807

190

spiritaliter utentibus cibo corporeo. Sicut nec hominibus presentis temporis proderit spiritalis corporis dominici manna si eum indigne percipiant, guia iudicium sibi manducant et bibunt. Et dabo ei calculum candidum, id est adoptionem filiorum dei. Nam calculus

175/176 Rom. 2, 1m. 178 cf. Ioh. 6, 50-5r. 1797 Ps: 77:25 183/185 Ioh. 6, 54. 187/188 I Cor. xo, 3. 191 I Cor. xz, 29. 192 cf. Rom. 8, 15.23; Gal. 4, 5; Epitt.

177/180 Caes. 217, 9-11...

177/191 Ambr. Autp. 2,17a,3-18.

191/192

Beatus I, 5, 89.

173 ecclesiae] om. D 174 praecepta sunt] praecepti. sicut C 176 aures] aurem f; add. audiendi A'D 177 spiritus] spe (sic) f ^ uicerit AbCFM - c. 2.7 ei] illi f illo absconso DfM v, illa absconsa A45, illa absconso (sic plane) G, illa absconsu C 178 de] o». D — pane] add. illof inuisibile A! 180 transp. praecessit manna f praecessit] processit G quod] quia C qui] quia 775^ 181 hoc] om. A} 182 spiritali singulariter] singulari spiritaliter f — quod AbGM?v 183 dicat M? 184 transp. sanguinem eius C 185 transp. uitam in uobis aeternam AP f transp. tunc illo f 186 meruit A! immortalitatem G 186/187

potari C^ MI, potyri (fortasse y ex a) G 187 ut moyses et ceteri] om. f. spiritalem] oz. f — 188 obfuit] profuit f; obruit 4^ C! —— 188/189 transp.

spiritaliter manna uisibilis f | 188 uisibilis] uisibile v, inuisibilis C! 189 utentibus] om. f praesenti A! 190 transp. manna spiritalis dominici corporisf,spiritalis corporis manna dominici C — eum]illud dv 190/191 si eum - bibunt] quod qui indigne perceperit iudicium sibi manducat (cet. euan.) f — indigni AM 191 percipiant (sed a in ras. scr. A? ut uidetur) ACD AM, percipient 5; suscipiant Gv manducant] a sec. in ras. scr. A? bibent D? dabo] add. inquit f 192 adoptione D filiorum dei] filium dei G!, in filium dei DG? v

IN APOCALYPSIN

dl

I, cap. i1

31

gemma pretiosa est, quae ad morem illius margaritae quam negotiator inueniens, uenditis omnibus conparauit, intellegenda prorg ponitur. Alia denique translatio margarita posuit. Et super calculum nomen nouum, id est christianum, unde legimus et wocabitur tibi nomen nouum, quod os domini nominauit. Aliter super baptismum addo martyrium, quod nemo, inquit, nouit nisi qui accipit. Hypocritae enim, licet habere superficietenus uideantur, ipsius 200 tamen uirtutem intellegentiae nequeunt penetrare, habentes inquit formam pietatis, wirtutem autem eius abnegantes. Hinc idem Iohannes: Qui dicit quoniam cognouit eum, et mandata eius non seruat, mendax est, et in ipso ueritas non est.

D Sicut in singulis ecclesiis ammonet totum ut unitatis nexam uinculo significet uniuersam, sic in ea conlatam donorum suorum declarat largitatem. Ad hoc enim inluminatam maluit erudiri, ut ex suo primum nomine gratia se preuentam agnoscens, tamquam misericordiam consecuta, aliis quoque consulat a laqueis Zizabel protinus retrahendis quando qui210 dem nec ipsi dicit fuisse parcendum. Cum ergo ecclesia inluminata monetur non a se lumen habere sed ueri luminis participatione radiari meruisse, apertius demonstratur talibus etiam dicitur fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in domino. zz Et angelo ecclesiae qui est T'yatirae scribe : Haec dicit dei filius, qui habet oculos ut flamma ignis, et pedes eius similes auricalco : Scio opera tua, et caritatem, et fidem, et ministerium, et patientiam, et nourssima opera tua plura quam priora. Hic plenius declaratur in

205

2, 18-19

2:85:

193/194 cf. Matth. 13, 45-46. 196/197 Is. 62, 2. 200/201 II Tim. 202/203 I Ioh. 2, 4. 208 cf. I Cor. 7, 25. 213/214 Eph. 5, 8.

193/195 Ambr. Autp. 2, 17 b, 18-20.

193 ad morem

D Gv, in morem f; amore Ab, amorem

C M

194/195

proponitur] praeponitur 45 CM 195 margaritam C GM 196 nomen] add. meum f 196/197 id est - nomen nouum] om. per bomoioteleuton Gv

196 unde] add. alibi f 197 tibi] om. 4! —— nominat M! 198 addo] 199 superficietenus] superficiem eatenus v atque v — accepit A4!DM!v

200 nequeunt] non queunt A'b 201 pietatis - hinc] om. G', deinde sup. eius]om. C — idem]om.f ^ 202 quoniam] igitur f; add. qui D lin. scr. G^ 203 seruat] custodit Cf ^— et in ipso ueritas non est] cognoui Ab transp. et ueritas in ipso non est Ab; om. f — 215 ecclesiae qui est tyatirae CG, ecclesiae quae est inluminata tyatirae M? v, ecclesiae quae est tyatirae 45 (deinde quae est inluminata perlin.) D, tyatyre ecclesiae tantum (et ecclesiae sujs 216 flammam fG | similis A transp. fllius dei CD?f lin. ser.) M! 218 quam priora] prioribus f erocalco D — 217 operas tuas D?

32

220

2,20

225

230

235

IN APOCALYPSIN

I, cap. I

uno ecclesiae corpore et bonorum partem laude mulceri et malorum increpationibus exprobrari. Vbi opera simul caritatem, fidem, ministerium et patientiam, et laudando adprobat et augmento insuper nouissima dicit amplificata prioribus. Sed habeo aduersum te multa, quod sinis uxorem tuam Zezabel quae se dicit prophetissam esse, sinis eam docere et seducere seruos meos, fornicari et manducare de sacrificiis. Angelus, id est ecclesia, nomen est generale, sed dictorum qualitas monstrat cui sermo conueniat: quam partem, quam speciem, quod officium angeli conueniat, et quemadmodum a parte unius corporis ad partem, uel a figura ad proprietatem transeat, et a proprietate ad figuram redeat. Facta sunt ista et specialiter fuisse coniicitur mulier in supradicta ecclesia, ex cuius forma speciali ad generalem totius orbis Zezabel sermo nunc figurate transfertur. Angelus itaque id est ecclesia, quoniam adhuc ex probis constat et reprobis, bipertito hic modo cognoscitur: uerum quia et praepositos habet et populos, idcirco in angelo praedicatorum significatur officium, quomodo si cum hominem referimus aliquid operis peregisse nostri relatu sermonis singulorum monstratur qualitas denuntiata membrorum, ut si uerbi gratia uidisse aut uerba eum fecisse dicamus, illud ad oculos,

240

hoc ad linguam sine dubio redigamus, quod hic angeli probatur conuenire personae, siquidem angelus nuntius esse cognoscitur, 229/243 Tyc. 45, 1-11.

231/232 Ambr. Autp. 2, 20, 34-36.

219 parte Ab C — et]exC — 219/220 et malorum - opera simul] om. A’, et in marg. inf. scr. à?

220 exprobari G, exprobare M

ubi] add. uero,

deinde eras. f 221 ministerium] misterium G et ante augmento] oz. D 221/222 augmento] augmentat f 223 aduersus DGMv sines A uxorem] mulierem in ras. longiore scr. M? tuam] eras. A; om. C.M? zezabel A C G M, zezabil D, hiezabel 4, iezabel v; def.f — dicet D

224

prophetissam esse D, propheten Ab Cf G M v^, prophetam v" ; add. et CGMv sinis (sines A) eam] om. f — 225 manducari 4! ^ angelof ecclesiae Ff est]eius F;esteius / 226 monstrata /.— 227 quam (praem. ad M?) partem quam speciem] quae (def. f) pars quae species fv angelo fGv 228 ad partem uel a figura

parte

4? CD G M, ad partem uel ad figuram 4», a

(patre v°P) uel a figura v; figuram

proprietatem]

uel proprietatem

(cet. euam.) f

f, a proprietate

228/229 ad

5b, proprietatem

tantum

C

229 transeat et a (ad G!; om. C) proprietate (proprietatem G)] om. M!,

deinde add. in marg. M^ — 230 sunt] sic D? — 230/231 fuisse — ecclesia] in supradicta ecclesia mulier fuisse cognoscitur f ^ in supradicta - speciali] om. Al, et in marg. inf. scr. A? 231 speciale A"^*- (uide supra) G; in speciali C zezabil D, iezabel f, hiezabal b, iezabel v 232 figuratae D! 233 quoniam]quae Ab ^ adhuc]om.f probis] probris C D! M; pro (cet. def.)f; bonis v — 233/235 hic modo - angelo]om. C ^ 235 significatur] signaturf.

ofücio C

236 referamus f

peregisse] peregrinasse v™4 ^ — nostri

relatu (reuelatu M!)] transp. relatu nostrif 237 monstreturf ^ utsi]z ras. ser. M? 238 uerba eum fecisse] uerba cum (sic) recensisse C; correxisse uerbaf — 239 hic] huic Gv; et f; om.F ^ angelis D! — 239/240 probatur

(probratur D) conuenire personae] personae sine dubio conuenire uideturf

IN APOCALYPSIN

I, cap. 1

33

cul utpote speculatori et uidere conuenit corrigenda et nuntiare seruanda, sic per cetera opera nominata membrorum significantur officia. Cum ergo opera nunc laudat maiora prioribus, omnium generaliter personam inducit, et quia inter praepositos quoque 245 sunt etiam neglegentes, propterea subinfert quod Zezabel fornicari permittat, et a sanctorum specie, quibus potestas diuinitus sinendi uel cohibendi tribuitur, ad totarn proinde transit ecclesiam, ideo praepositum constituens reum, non quod ipse fecerit, sed quod fieri siuerit, et permittendo transgressionis particeps 2,21 250 fiat, propterea sequitur dicens: Ded? ei tempus ut paenitentiam ageret, et paenitere noluit a fornicatione sua. Non dixit dedi uobis aut tibi, aut numquid qui fornicariae consentit fornicarius ipse non erit. Sed quia ab specie transit ad genus, idcirco ab hoc crimine sic sanctos demonstrat alienos, ut per malorum exprobrationem 255 membrorum semper uelit manere sollicitos, licet quid eorum agat dextera nesciente sinistra, quod facile cognoscimus, si a pastori-

260

25/22

bus greges et inferiora ab eminentioribus membra spiritaliter discernamus, uel suis singula temporibus coaptemus. Fornicatio autem Zezabel generalis et corporale et spiritale adulterium praesignauit, quando sub Christi nomine fornicationem et idolatrium docebat ;perdidisti enim inquit omnes qui fornicantur abs te. Ecce 261: Ps 72:27.

251/253 Tyc. 46, 8-47, 3.

252 Ambr. Autp. 2, 21, 33.

253 Ambr.

Autp. 2, 2I, 40-41.

uideri G — 243 maiora prioribus] speculatorem A! 241 utpute A praepo244 transp. personam generaliter Ff disting. maior, a ptioribusb quoque] quosque Gv; plerique f — 245 etiam] iam C sitos] positos G'v zezabil D, subinfert] subiunxit f propteream G' negligenter A!

245/246 fornicare 4! —— 246 permittit f, iezabel f, hiezabel b, jezabel v a sanctorum specie (speciem M') 4^5 GM v, sanctorum permittatur b 247 uel cohibendi] cohibendique f specie A4! D, sanctorum speciem CFf 248 ideoque f transiuit Ff, transeat. M? proinde] propterea Gv siuerit]si uenerit C; fecerit] requirit C ^ 249 quod]om.F quid A’ 251 250 dedi ei] didici C! transgressionibus v permiserit fMv dixi D — 252 aut numquid] aut numquam M ; non quod ille paeniteri DM

fornicarie v"!5^ — fornicarius] fornicariae ut ui. 4A! — 253 non erit] f hoc]ipsof — 254scs M' — alienus ab]af non est C; sit (size non) f sollicitus A Dv, exprobratione D —— 255 uellet 4 — remanere f. M! 4! — 257 quod — C' sinistrae f. nesciat 256 —— C agere ^ A! solitus gregis AC, grecis M add. si AbfM

et]om. C — transp. spiritaliter membra f — 258 uel]

259 zezabil D, iezabelf, hiezabel 5, jezabelis v

generalis]

transp. adulterium et spirituale f ^ 259/260 praesignauit om. Ab fornicationem] om. A}, deinde praesignauit sup. lin., cet. in marg. inf. scr. A? perdidisti enim 261 docebat] dicebat v 260 christi] christiano f inquit] dauid perdidisti post lacunam c. 9 litt. f — inquit] om. €

PL 808

34

270

2, 25

280

IN APOCALYPSIN

I, cap. r1

mitto illam in lectum et eos qui cum illa moechati sunt in maximam tribulationem, nisi baenitentiam egerit ab operibus suis. Lectus hic datur intellegi securitas delinquentium, quam sibi per inpunitatem criminum saepe flagitiosi promittunt, cum peccantes experti non fuerint praesentis irae uindictam et paenitentiam eatenus neglegunt, donec eis repentinus superueniat interitus sicut dolor parturientis et non effugient. A deo autem in hoc securitatis neglectu dari dicuntur, cum latenti quidem non tamen iniusto iudicio deseruntur. De hac securitate alibi legimus: Auersio paruulorum interficiet eos, et prosperitas stultorum perdet illos. Alia translatio luctum pro lecto posuit, quo aeternam miseriam designauit, nisi paenitentiam egerint ab operibus suis. E filios eius interficiam morte. Filios hic posteritatem et opera mulieris figurari cognoscimus, mortem autem non momentaneam corporis, sed animae minatur aeternam. Memoratis excessibus, nec paenitentia ulla correctis, non temporalis disciplina sed aeterna poena deberi apostolica saepe testatur auctoritas. Neque enim de illorum numero sunt de quibus dicitur: flagellat omnem filium quem reci pit, sed de illis quibus dicitur Israel, iam non irascar tibi, et zelus meus recessit a te. Non quod propitiationem fuerant consecuti, sed quia

267/268 cf. Ps. 47, 7 ss.

270/271 Prou. 1, 32.

263/264 cf. Ambr. Autp. 2, 22 - 23a, 20-21. 22 - 23a, 90-93. 273/276 Beda 139, 46-48.

262 mitto illam] ego mitto eam f 262/263 in maxima tribulatione G agerent A; def. f — lectus] perlectumf

279 Hebr. z2, 6.

271/273 cf. Ambr. Autp. 2,

in lecto G!

cum ea DfGv

263 egerit CD M, egerint bGV, — 264 transp. intelligi datur ^ per]

om. M' 264/265 inpunitatem] impuritatem v! ^ 265 flagitiose 45 266 fuerunt 4! — et paenitentiam] ex paenitentia v — 268 effugiunt Ab, effugiet D, effugiens M' 268/270 securitatis — de hac om. per bomoioteleuton Al, et in marg. inf. folii proximi suppl. A? 269 neglectum Gv, neglecto C dari] moechari 5 dicitur v? cum] ut 2 270 deseruntur] discernantur 5 271 perdit D 272 quo aeternam] coaeternam CP?! 273 agerent Ab — 273/274 egerint - posteritatem om. C — 273 eius] om. D 274 in mortem D G M v, in mor (cet. def.) f - cf. in mortem Vulg. codd. omn., in morte Baed. (comm. cod.P) filios] filius 4 ^ posteritatem 4!" bD M; potestatem

A! Gv; def. C (uide supra) f —276 memoratis] add. enim f.— 277 non] nec M temporalis disciplina] temporali (deinde s eras.) disciplina M, temporalem disciplinam v

aeternam

poenam

v

debere A!

278 apostolica -

auctoritas] apostoli testimo (cet. def.) f — 279 flagellat] add. autem Ab; add. dominus C ^ recepit 4'DG! 280 illis] add. potius f — de quibus D israel iam] israhelitam C; israel tantum f G! (deinde add. iam sup. lin. fuerint f 281 quid M! Gest)

IN APOCALYPSIN I, cap. 11 2522

285

2:25

35

indigni iudicabantur temporaliter flagellari. E! scient omnes ecclesiae quia ego sum scrutator venum et cordis. Numquid priusquam deus prodat adulteros et occidat, nesciunt ecclesiae deum scrutatorem esse renum et cordis, aut quomodo potest ecclesia dici quae exitu rerum et non initio fidei suae deum occultorum esse scierit cognitorem ? Non ergo experientia rerum, sed certa fide tenendum est non perspicua sed occulta idolatria, et adulteros morte puniri. Hos enim aeterna dicit damnatione plectendos. Et dabo unicuique

290 uestrum secundum opera uestra. Non iam totum pro parte incre-

295

pat, sed totum pro toto, cum singulis propria pollicetur: Vusquisque enim, ait apostolus, onus suum portabit. Et conuersus ad partem bonam eiusdem angeli dicit: Vobis autem dico reliquis qui estis Tyatirae : Quotquot non habent doctrinam hanc, qui non scierunt altitudinem Satanae, quemadmodum dicunt. Non cognouistis pro eo ponitur ac si diceret nullo consensu probastis, nam et

291/292 Gal. 6, 5. 282/288 Tyc. 52, 4-1. 283/288 Ambr. Autp.2,23b,xo-16. Tyc. 54, 2-4. 292/294 Tyc. 54, 475. 282 iudicabuntur Gv!

C

282/283 sciat omnis ecclesia

| 290/291

C — 283 sum] om.

scrutatur A! D! — renes Gl, renis G^v —— transp. cordis et renum (sed. litt.

ital euan.) f | 283/285 numquid - cordis] om., per homoioteleuton ut uidetur, et

inserunt infra post rerum /. 287 Cf 283 numquid] numquam M, cf. et numquam f - infra |. 286 284 deus] om. v — prodat] cf. prodi C infra |. 286 occidat] cf. occidi C - infra l. 286 —— deum] domini Ab 285 renum f. sensuum C - infra |. 286 ecclesiae G! M! y" transp. quomodo autem ecclesia dici potest f; transp. ecclesia potest C — quae] quia 4! 5 Gv; deinde add.tantum f 286 exitu (exitur C) rerum] scitura sum v; add. numquid prius quam deus prodi adulteros et occidi nesciunt ecclesiae deum scrutatorem esse sensuum et cordis C, - cf. supra I. 28, add. et numquam (deinde lacuna c. 12 litt.) erit deus adulteros et occiderit nouit deum scrutatorem esse renum et

[cordis exan.]f-cf. supra. 28; — initium Ab occultorem CG — esse] se C, om. Gv scierit] nouerit f. 288 perspicaci A5 fM, perspicacia (sic) C idolatria CGM, idololatria v, idolatriae D!, idolatras A* D? f,idololatras 5, idolatros A! et] sed Gu™34, se 9P*; om. v"? punire 4! 5Mv; def. f 289 hoc C aeternae b. dicit] dici A’; diei (sic) b —290 secundum bisser. D! — uestra] in ras. ser. G^; suab C totum pro parte] tantum propter te Alb 290/291 transp. sed totum pro toto increpat f 291 pollicitur Ag! 291/292 unusquisque] unus tantum G! 293 eiusdem] add. ecclesiae f | angelum C! transp. teliquis dico Cf reliquiD'v — 294 tyatyrae A, tyathyre C, tyatyre

GM, thiatyrae D, thiatire f, thyatirae v

transp.

thiatire estis f | quodquot A! M!, quodquod D', quidcumque D^ —— habetisf 294/295 scierent A}, scierit D

D!) dicunt] om. f probauerunt f.

cognouistis]

295 quemadmodum (quemammodum

scierunt f

296 nullo] o ex a A

PL 809

36

IN APOCALYPSIN

I, cap. r1

dominus illos se nescire forte testatur quos in suam non recepit disciplinam. Sequitur: Non mittam super uos aliud pondus, sed quod habetis tenete usque dum wuenio. Hoc est, legis pondera non 300 uobis inponam, de quibus apostolus dicit: State, et nolite iterum igo seruitutis contineri. Ideo et leuis sarcina uel lene iugum Christi per spiritum adoptionis efficitur, sub quo nos perseuerare 2, 25-28 uolens dicit sed quod habetis tenete usque dum ueniam. Et qui wicerit et qui seruauerit usque in finem opera mea, dabo ei potesta305 tem super gentes, et pascet eas in uirga ferrea, sicut uas figuli confringentur, sicut et ego accepi a patre meo. In Christo habet ecclesia hanc potestatem tamquam corpus in capite. Si quis enim digne corpori eius adheserit, ueraciter habere dicitur quod filius hominis hereditario iure possedit, in quo, secundum apostolum, nobis deus omnia donauit. Virga ferrea inflexibilis omnino iustitia 2, 28 regit mites, destruit contumaces.Et dabo ei stellam matutinam. Stellam matutinam et Christum intellegi et resurrectionem primam conuenit accipi, quia et ille apparens errorum tenebras repulit, et resurrectione properante mundanae noctis tenebrae 315 fugabuntur. Haec enim stella sicut nocti finem, sic diei praebere uidetur initium. 2, 24-25

300/301 Gal. s, x.

301/302 cf. Matth. 1x, 3o.

309/310 cf. Rom.

8, 32.

306/309 Tyc. 57, 4-6. — 306/307 Beda 140, 20-21. 307/309 Ambr. Autp. 2, 26 - 282,'20-22. 310/311 Beda z4o, 23-25. 312/315 Beatus I, 5, 9r.

297 forte] om. A'bCfM sequitur] om. D hoc] id f

testator G!

recipit 42 CfGM

298

299 usque dum uenio (ueniam C M)] donec ueniam f ponderam A! 299/300 transp. uobis non v 300

inponam] ponam v 300/301 transp. iugo seruitutis iterum f 301 contenire A’ et leuis (leues A!) sarcina] te leuis sarcina G, tenete leuem sarcinam v — lene]leue 4^ Cf»P^ — iugum]iugo M';augum G 302 per spiritum] praem. quod v efficitur] om. A! b; add. leue v quo] quod G 303 sed] om. f ^ usque dum] donec f — et]om.f 304 qui seruauerit

CfM, qui (om. Ab) perseuerauerit Ab D G; custodierit (sine qui) v

in

operibus meis Ab — 305 gentes] add. sicut et ego accepi a patre meo f - cf. infra pascet] pascit 4! G; reget D? (in marg. scr.) v — 306 sicut et ego meo] oz. f - cf. supra l. 305 post gentes — et]om.D ^ ego]ergo D accipi D, accipe M' — christo] add. autemf — 307 si quis Abf M2, si qui CDG, si quae v, sequi M' — enimJeum C 308 transp. corporieius digna f corpori] in corpore C habere dicit A’, se habere dicit f 309 hominis] om. v possidet 4^ M —— 310 inflexibilis] add. est f — iustitia]adZ.quae/ ^ 311 reget M^ — destruet M — 312 stellam matutinam (sec.) A? (sup. lin. scr.) Mv,

stella matutina

D G, per stellam matutinam f; transp. mat. stell. F; om. A!bC

312/313 intelligi ... accipi] transp. accipi ... intelligif — 314 pepulit CG resurrectione - noctis] propinquante resurrectione noctis mundanae f properantem A! tenebras G 315 fugabantur Cf M! noctis AbCFfv sic]itaet f praebere] significare f

IN APOCALYPSIN I, cap. 11

37

Capvt III

Angelo ecclesiae qui est Sardis scribe : Haec dicit qui habet septem spiritus dei et septem stellas: Scio opera tua, quia nomen habes quoniam uiuis, el mortuus es. Esto wigilans et stabilis et confirma reliqua quae moritura erant. Non enim inuenio opera tua repleta coram deo. Memento. quemadmodwm acceperas et audita custodi et

ScI«

age paenitentiam. Nomen, inquit, habes quia uiuis, et mortuus es.

IO

Non moritur nisi qui mortale crimen admiserit. Non dicit confirma quae moritura erant, nisi ei qui uiua adhuc aliqua habens in officio suo, in morte peccati non permanere permittitur. Non enim confirmari potest qui officium doctoris amiserit. Non inuenio opera tua repleta coram deo. Non enim satis est arborem uiuere et uirere, fructus tamen debitos non habere. Sic nec satis est Christia-

252

3. 4

num dici et ipsum confiteri Christum tamen in opere non habere, id est eius praecepta non facere. Commendat autem etiam paenitentiam praecedentium delictorum. Sz autem non egeris paenttenliam, ueniam et subitabo aduentum meum ad te, quasi fur ueniam, el non scies qua hora ueniam ad te. Ipsa enim ad uicem furis neglegentes hora praeueniet inprouisa uocatio. Sequitur: Verum habes quaedam nomina in Sardis qui non inquinauerunt uestem III, 6/11 Tyc. 59, 1-6.

6/7 Caes. 218, 9-10.

6/10 Beatus II, 5, 5-6.

III, 1 et angelo CFf ecclesiae qui (quae C) est sardis] sardis ecclesiae (litt. ital. euan.) f scribe] add. princeps pulcritudinis deinde perlin.D — 2 et —transp.habesnomenC — 3. quoniam] quodf,quo^ ^ uiues Ab, quia Ab 3/6 esto uigilans - mortuus es] om. per bomoioteleuton, etprjsedf uiuas f inueni meritura M! 4 reliqua] cetera f deinde in marg. inf. scr. C

£ P7125 ^ tua] add. plena f!, deinde eras. — repletam f! — 5 coram] quorum deo] domino f; add. meo D?v —— acceperis CDfGMv —— custode A! D! et sec.] om. C8

(uide supra)

6 uiues Ab

7 moritur conieci cum Tycon.,

Beat., dicitur moritur D, dicitur mori (ut mori C) A! bCfM, dicit mori v

dicitur tantum G, dicatur tantum v — admiserit] commiserit b — non] nequef 9 permittetur D

arbore M!, arbori M?

10 confirmare A'd

11 deo] domino f; add. meo v

11/12 et uirere - habere] et fructus (deinde ras. c.

14 litt.) non habere C — 12 fructos 4! M! —— 12/14 sic nec satis - praecepta

est]a4Z.aliquem f — 13 id ipsum Alb non facere]om.v ^ 12sic]sicutf christum (christo G) tamen in opere] opera autem tantumf — 14 id est] eius]eiusquef;om. C ^ facere] custodire (Jirr. ital. euan.) f ^ autem] om.f om. Abv;def.f ^ etiam]iam C —— 15 delictorum] dilectorum D; malorum G; 16 15/16 transp. paenitentiam non egeris Ab CfM add. dicens f fur quasi te ad disting. f tibi praemittit aduentum] — v subitabo] suscitabo 17/18 ipsam enim ad uocem si fueris ueniam f — 17 nescies Ab Cf M 18 negligentis DM —— hora]horamf;opera D _ praeueniet negligens v uerum] uocationis v uocatio] improuisa uocatione et postea lacuna f quaedam (dam sup. lin. sor. A) nomina] nomina 19habensC uerbum M! quaedam Cf, pauca nomina v, nomina (sine quaedam) b

eorum quif

19/20 uestem suam] uestimenta sua f.

qui] quae 4^ CD;

38

IN APOCALYPSIN I, cap. 11

suam et mecum ambulabunt in albis, quoniam digni sunt. Magna laus paucorum inter multos inquinatos iugi uirtutum nitore inmaculatis uestibus permanere, ad quorum habitum deus prouocat dicens: Qui wicertt sic uestietur albam uestem. Sciebant utique pauci sancti esse in medio sui inquinatorum multitudinem; ipsi 25 tamen inmaculati permanentes ingemiscebant iuxta Ezechiel et maerebant ob iniquitates quae fiebant in medio eorum. Sequitur: Et non delebo nomen eius de libro uitae, et confitebor nomen eius coram jatre meo et coram angelis evus. Sicut et in euangelio confitebor, inquit, et ego eum coram patre meo qui est in caelis, et 30 gaudete quoniam nomina uestra scripta sunt in caelis. Angelo ecclesiae qui est Philadelphiae scribe : Haec dicit sanctus et uerus, qui habet claues Dawid, id est regiam potestatem. Clauem porro Dauid dicit siue quia de eius stirpe natus est Christus, siue quia ipse Dauid multa est de Christo praefatus, cuius dispensatione 3 tamquam claue legis, prophetarum et psalmorum arcana patuerunt, ipso teste cum dicit: Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. Qui aperit et nemo claudit, et qui claudit quod memo aperit. Legis diuinae secreta solius Christi potestate panduntur fidelibus, clauduntur incredu20

SE.

2.13

Sy

a

Dy

40

lis; illo autem soluente nullus claudit, quo ligante nullus absoluit.

I1I225/26 CE Ez a5:

29 Matth. ro, 32.

Luc. 24, 44.

78.

30 Luc. xo, 20.

36/37

20/21 Tyc. 61, 2; Beatus II, 5, 57. 22/26 Tyc. 6x, 2 - 62, 1; Beatus II, 5, 7632 Caes. 218, 15; Beda 141, 2; Beatus II, 6, 4. 38/40 Beda 141, 5-8.

20 ambulauerunt Gv quoniam] quia Ab 21 multos] malos Gv iungi C! 22 habitum (ab. A?)] aditum Ald 23 albam uestem

(bestem D') CD! fG M!, alba ueste Ab M?, albis uestis D? —— utique] itaque M! 2Ásanctos Alb transp.esse sancti M — suae 4!b multitudinis } 25 ezechiel A? D! M v, ezechihel C, ezeciel D?, ezechielem 5, ezechielum ut uid. A, hiezechihel

G

26 ob iniquibatis A’, ab iniquitate v

sequitur] oy. Gv — 27 delebo] dolebo M!

fiebat v

^ 28 quoram D! (sed coram

ser. infra ante angelos) 28/29 et coram - patre meo] om. C per homoioteleuton 28 sicut et] sicut (sine et) v 29 pr. et] om. f eum sup. lin. scr. M quoram D! transp. in caelis est f 30 quoniam] quod DfGv angelo] praem. et Abf 31 ecclesiae qui (quae C M) est philadelphiae (filadelfiae AD, phyladelphyae M)] philadelphiae ecclesiaef — 32 clauem fv;

claue || C

dauid] ddA bi;

dicitur f; om. Alb

dispensationem

porro] eras. C; ergo Ab

quia] om. M! 4! P

legis] add. et fv — arcano

33 dicit] habere

34 transp. de christo praefatus est v

35 claue DfM, claui Ab, clauem

G, claves C

C — 35/36patueruntC ^ 36ipseA

teste]

testante f, testamentum C cum] ubi f; om. C ^ implere Ab 37 moysi] om. f et psalmis de me] om. D 38 claudit ... cludit C quod] et Ald 40 soluente] reserante f — claudet A! 5M absoluet b.M

PL 810

IN APOCALYPSIN I, cap. 1

3,9

45

2,9

Ecce dedi in conspectu tuo apertum ostium quod nemo claudere potest, quoniam pusillas habes uires. Ostium quod Christus aperuit tunc reserari ecclesiae coepit quando suis discipulis sensum aperuit ut intellegerent scripturas. Hoc nullius umquam ui aut nisu praecluditur, quod illis praedicantibus toto mundo iam panditur ; unde et apostolus os/iwm nobis, inquit, magnum apertum est in domino, et aduersarii multi. Quod autem dicit: Pusillas habes wires et veseruasti uerbum meum

50

p. 9-10 55

60

a; 10

39

et non denegasti nomen meum,

causam ostendit quod propterea haec dona promeretur ecclesia, quia non suis uiribus sed regis Christi uirtutibus fidit, seque confitens paruas uires habere, non in se sed in domino redempta gloriatur. Ecce dabo de synagoga Satanae ex his qui se Iudaeos dicunt esse, nec sunt, sed mentiuntur. Ecce facturus sum illos uenire ante pedes tuos adorare, et scies quia dilexi te, quoniam seruasti uerbum tolerantiae meae. Hoc non uni ecclesiae tantum Philadelphiae tunc promisit, reliquum enim tempus et praecipue illud circa finem mundi praenuntiat, quando iudaei in Christum credentes eius ecclesiae subiugantur, quae ueraciter dicit: Mihi alienigenae subditi sunt. Nam et de iudaeis apostolus dicit: Quza caecitas ex parte Israhel contigit, donec plenitudo gentium subintraret, et sic omnis Israhel saluus fieret. Et scies quia dilexi te, cum 43/44 cf. Luc. 24, 45.

— 46/471Cor.16,9.

58/59 Ps.59,10.

59/61

Rom. 11, 25-26.

42/43 cf. Caes. 218, 19. 44/45 Beda 141, xo. 49/50 Beda 141, 11-13. 55/56 cf. Tyc. 65, 2-5; Beda 141, 18-20; Beatus II, 6, 74.

41 transp. ostium apertum f quoniam - uires] om. f — aperit v reserare

A? b

41/42 transp. potest claudere f 42 . 43 tunc] hanc D!, deinde n perlin. De

ecclesia Ab, ecclésiam

G

transp. discipulis suis Cf

43/44 transp. ut intelligerent scripturas sensum aperuit f — 4 hoc] quodf nullus C ui] uia Ald aut nisu] aut nisi 44!P; om. v —— 45 quod illis] sed electis f. toto mundo] toti mundof,per totum mundum v — 46 unde et] unde (size et) fv nobis inquit] transp. inquit nobis Df; nobis (om. 46/47 in domino] a domino 4A’; in caelo f magnum] om. f inquit) M

48 et] om. M

47 multi] add. sunt domino f negasti A CfGv

uiribus C!

49 promeritur

Ab,

seruasti CIDMv

promereatur f

50 in suis

sed regis christi uirtutibus] om. Gv — fidit 4^ C GM v, fidet

52 bD, confidit, et transp. confidit uirtutibus f — 51 confidens AbM A! satanae] edd. et f — 52/53 transp. dicunt iudaeos Abf — 55 nec] et nec M!, —illos]eosf. 54 adorare] praem. et AbCfM — 55 et non f — ecce]et// non uni (u zz ras. 2 litt. A)] nouum v meae] om. D reseruasti A! 56 philadelphie f, phyladelphyae C M, transp. tantum ecclesiae fC M filadelphiae

A, filadelfiae

DG

praenuntiat] pronuntiat plene M

tempus]

om.

Alb

57 mundi] om.

C

58 subiungantur v?™, subiunguntur C

60 ex parte] ex 59 alienigenae] om. M! = de] om. A'b ^ quia]om.F israel contigit CD Gv, in israel contigit M, iudaeis (deinde lacuna) f contigit (contegit A’) in israel Ab; def.f 60/61 subintroieret v; intraret Cf 61 fierit AD

40

IN APOCALYPSIN

I, cap. i11

tibi uidelicet Iudaeos, qui de nobilitate quondam generis extollebantur, humiles in fide subdidero, et tu cognosces et ipsi qualem tibi dilectionem exhibeam. Multi enim ex Iudaeis ad ecclesiam 65 ueniunt dicentes, sicut scriptum est: Jacta me in unam partem sacerdotii tui manducare panem. Quoniam seruasti uerbum tolerantiae meae, et ego te tuebor ab hora temptationis quae uentura est uniuerso orbi terrarum temptare eos qui inhabitant terram. Licet intestino externoque conflictu indesinenter exerceatur ecclesia, et

7o Siue partiliter singuli, siue generaliter hic inpugnentur uariis temptationibus uniuersi, potest tamen hora temptationis etiam tempus antichristi significare uenturi, a qua omnem ecclesiam quae constat in suis se liberaturum Christus dominus pollicetur, ut temptatio ruinae deceptio cognoscatur. Veniam cito, tene quod 75 habes, ne quis alius accipiat coronam tuam. Hic electorum numerum, quos secundum propositum uocatos apostolus memorat, stupenda prorsus consideratione cognoscimus :Quos praesciuit et fraedestinauit conformes fieri imaginis filii eius, ostendens huic numero nec addi quemquam posse nec minui, cum sic istum 8o propriam coronam dicit amittere, ut alius eam percepturus accedat. Vnde intellegitur nec alium posse succedere, si quod ille tenet perseueranti fide custodiat. Sic etiam iudaeorum elatione frustrata, qui de stirpe Abrahae gloriabuntur, in ipsorum loco gentes saluari probantur. Potens est enim deus, inquit, de lapidibus istis 65/66 I Reg. 2, 36.

77/78 Rom. 8, 29.

68/71 Ambr. Autp. 3,10, 18-21.

84/85 Matth. 5, 9.

71/72 Beda 141, 27-28.

75/82 Ambr.

Autp. 3, I1, 17-25.

63 cognoscis A'bDG — ipse G — 67 transp. tueborte f — meae] ae in ras. scr. A^; om. C 68 tentari vP™123 habitant M in terra CDG, in terram M — 69 exterioque (ri sup. lin.) A’, exteriorique Gv conflicto A! exerceantur f ecclesiae f/M 70 partialiter vP™, particulariter bf inpugnanter M!, inpugnenter (sic) M? — 70/71 transp. uariis tentationibus inpugnentur f — 71 uniuersi] uniuersae A; om. v —— potest tamen hora

temptationis] om. v —— 72 significari A” C^ M, significaturi C!, significatur v

a quo v; add. tentatione f 73 in suis se liberaturum D, in se suis liberaturum A42 C M, se in suis liberaturum G, in suis liberaturum se f (ut uid.,

sed in suis evan.) v

pollitur A!

7Á ruina b

ueniam

Ab, uenio

CDGM»; def. f 75/76 numero M! — 76 quo "25 ^ praepositum A' bM! — transp. memorat apostolus f — apostolos A4!M!» — 77 praescit

DG 78 imagines G' — filiieius]filii dei M' ^ huic]hic M — 80 transp. coronam propriam f ^ percepturus]accepturus f — 81nec]nonf /ransp. posse alium Cf tenuit v 82 perseuerante A sicut f iam C 82/83 elationi (sic) iudaeorum qui (frustrata, evan.) de stirpe f 82 elatione] elatio est v — 83/84 in ipsorum - probantur] succedentes populi gentium in ipsorum loco pro (bantur exan.)f;om. omnino Gv 84 potens est] potest M — /ramsp. enim est v — deus] om. C — inquit] om.f exlapidibusf

PL 811

IN APOCALYPSIN I, cap. 11

41

85 suscitare filios Abrahae, ut et certa promissio maneret ex munere, et gloriatio carnalis uacuaretur in genere. D Verum quia cuius uult miseretur, quos sub alis suis saluandos congregare uoluerit congregat, potens est enim deus, inquit apostolus, zterum inserere eos. 90 Qui uicerit, faciam eum columnam in templo dei mei. Columna in fabricis et munimini congruit et decori, sic et mundi uictores in ecclesia eminent munere dignitatis, portant officio caritatis. E? foras, inquit, non exiet amplius. Exierat iunior filius, id est gentium populus, sed illius uituli saginati morte, id est Christi cruore 95 reconciliatus atque redemptus, foras ultra non exiet, quippe quem introduxit rex in cubiculum suum et quantiscumque aut scismatum aut persecutionum arietibus quatiatur non dimouetur. Firmum enim fundamentum dei stat, habens signaculum hoc: Nouit dominus qui sunt eius. Sic et hic: Et scribam super illum nomen dei met, quod uidelicet filii dei per adoptionem dicimur, e£ nomen ciuitatis dei mei nouae Hierusalem, quae descendit de caelo a deo meo et nomen meum nouum. Titulus nominis eminentiam dignitatis et pacis insinuat uisionem. Hierusalem enim interpretatur uisio pacis, nouae autem propter nouitatem uitae in qua iubemur IOS incedere. Hoc autem Christi nomen, quod est super omne nomen, non ex tempore filio dei successit ut ideo nouum dici putetur, cum in eadem claritate patri semper manserit coaeternus, de quo ad eum dicit: Quam habui apud te priusquam mundus esset, sed nouum pro humanitate, in qua et mori uoluit et a mortuis resur87 Rom. 9, 18. 87/88 cf. Matth. 23, 37. 88/89 Rom. 93/94 cf. Luc. 15, 13.23. 96 Cant. 1, 3. 97/99 II Tim. 2, 19. cf. Rom. 8, 15; Gal. 4, 5. 105 Phil. 2, 9. 108 Ioh. 17, 5.

n, 23. 100

103/105 cf. Caes. 218, 25-26; Tyc. 73, 1-2. 99/100 Beda 141, 49-50. 105/110 cf. Tyc. 73, 4 - 74, 2.

85 transp. et ut A

et] om. Gv

certa] cetera D

86 carnales A’

90 faciem, deinde e eras. et a sup. lin. A uacuantur Gl, uocuatur G? eum] illumf ^ 91 decore 4! — 91/92 in ecclesia] om. f | 92 munere]

portant] et portant ecclesiam f — officium dignitates A’ munimine P iunior] DG Mv, exient ADFf, exierit C exiet P125 96 foris 93 Ab saginati morte]signati mortem C —— 95 exiit v^P, minor f 94 uitulis G' 97 96cubilumG exit v™ — quem] ue zz ras. ser. A (fortasse qui scr. 4A) dimouetur] mouetur v; demolieaut]om. G — fransp. quatiatur arietibus f

99 et sec] om. Alb 98 transp. stat fundamentum dei f tur Ald dicimur]r quof 100 — f illumJeum — perlin. us deinde D!, scribamus in vas. scr. A2, dicimus C! — 101 quiD — 101/1022 deo meo]om. Cf — 103 quam y 104 autem] enim Ab enim] om. G insinuat] indicat f 106flius A'b nomine fr.] nomen 5. haec A’, ser. 105 hoc] oc in ras. dici] ci in ras. ser. A? successi] suscepit f ideo] idem Gv AbCfM

f Alb

107 claritate] caritate C — patris CDGM; ewan. transp. putetur dici f! 109 propter humanitatem 108 quem G semper]om.f | dequafv a mortuis] mortuus Gv; om.f 109/110 resurrexisset D pr.et]om.f

42

IN APOCALYPSIN I, CAP. III

rexit. Hinc per prophetam: Noa, inquit, factio omnia quae nunc orientur, et apostolus: Vetera transierunt, ecce facta sunt omnia noua. Hinc etiam meruimus christiano censeri uocabulo. Angelo ecclesiae Laodiciae scribe : Haec dicit qui est Amen, testis fidelis et uerus. Quod hic Est et Amen ponitur, animaduertendum exisIIS timo. Amen quippe interpretatum dicitur uerum siue fideliter, unde hoc loco ad illam diuinitatis essentiam procul dubio redigendum est, de qua loquens Moysi deus dicit: Szc dices filiis Israhel : Qua est misit me ad uos. Ipse enim uere est qui semper idem est. Verum quia in unius Christi persona suscepta quoque humanitas I20 fuerat praedicanda, consequenter dicit :Qui est initium creaturae dei. Initium quippe creaturae dei Christum dominum propter incarnationis mysterium conuenienter decet intellegi, ex cuius persona scriptum legimus: dominus creauit me initium uiarum suarum, et apostolus: Habentes fiduciam in introitu sanctorum in 125 sanguine Christi, quam imitiauit nobis nouam uiam et uiuentem per uelamen, id est carnem suam, et sacerdotem magnum, uel cetera. Ipse enim uia, qui patria, ipse fidei auctor, qui etiam consummator, ipse A et CJ, ipse initium quem nemo praecedit, ipse finis cui nullus in regno succedit. Scio opera tua, quia neque frigidus neque 130 feruens es: Vtinam frigidus esses aut feruens. Sed quia tepidus es, incipiam te ex ore meo uomere. Potest hic quorundam nobilium IIO

3, 15-16

110/111 Is. 43, x9. 123/124 Prou. 8, 22.

D/A 2 COST. 124/126 Hebr. zo, 19-21.

UT]

ISP

UT

110 per (sup. lin. ser. M) prophetam] et propheta Ad 110/111 quae nunc orientur] om. Alb 111 uetera] add. ait D; add. inquit f ecce] et

Al b; et ecce M transp.

laodiciae

112 etiam] iam C ecclesiae

f

laudatiae

censire 4! ^ etangelo A}, laudetiae

C

G, laudicie

113 M!,

laudociae D, laodiciae CfM’, laoditiae A? ^ qui]quia v™* — 114 hic est] ingesti (sc) C ^ animaduertendo A4! C, animaduertendab —— 115 quippe] qui super C — dicitur] om. G! 117 dequo C moyse M!, moyses C — transp. deus moysi Ab dicis D 118 ipsa D uerus A? qui] quae D; quia Ab 119 quia] om. C 121 transp. dominum christum AbCM dominum]om.f ^ propter]per(p)/

123 initium D M! v, initio AP C G M? ; def.f

124 suarum] om. G — habentes] add. inquit f

125 quem M; qui v™34

transp. uiam nouam DGM v 126 percarnem f — uel]etfv 127 uia] estuia v;om.Cf patria]add.estf ^ auctor]add.estf ^ qui]ipse (deinde lacuna) f — 127/128 consummatur G— 128 ipse a et w] ipse: et cui (sic) C ipse sec.] in fine lacunae ser. enum. ipsef — quod nemo Ab 128/129 ipse

finis - succedit] om. A’ per homoioteleuton, deinde in mg. inf. suppleuit 4? — 129 in

regno] regno (5zze in) DG

129/130 neque frigidus neque feruens es (est

D') AD M, neque frigidus es neque feruens G?v, neque frigidus es neque

feruens es ^ C, neque frigidus neque feruens G!, neque frigidus es neque calidus jf 130 sed utinam f essis D! quia] quoniam f 131 euomere

A'CfM — transp. enomere ex ore meo Cf

PL 812

IN APOCALYPSIN

I, cap. 111

43

saeculi persona cognosci quos ideo nec calidos dicit esse nec frigidos, sed potius tepidos, quia cum talis copia diuitiarum multa circumfluat, operibus tamen pietatis inueniuntur steriles, nec ad 135 opera bona ullo miserationum accenduntur intuitu. Ideo et pauperes tamquam frigidi esse negantur et feruidi, quia et diuitiis abundant quibus tepide utendo torpescunt, et eas indigentibus non communicando, iuste bonorum operum notantur carere feruore. Sed etiam illorüm hic potest significare personam, apud quos 140 in cubiculo scripturae tractantur, foris autem utrum fideles sint ignorantur, et fiducia litteraturae praesumpti inueniuntur operibus uacui. Ideoque neque frigidos neque feruentes illos esse dicit, id est neque incredulos neque fideles, et quia huiusmodi tepiditate, id est utrique sui nauseam faciunt, uomam, inquit, te de ore meo. 145 Sed quia tempus est paenitentiae, non sibi blandiantur falso nomine diuitum ac potentum, quorum egestas caecitas increpatur et nuditas, sed audiant consulentem sibi utrique diuitiis, uidelicet

150

scientiaque pollentes, utrisque enim conuenit ut ne ab imis uisceribus euomantur. Nunc sibi aurum emant, de quo dicit: Accipite sapientiam sicul aurum et scientiam sicut argentum electum, et si quid de scripturarum diuinarum fontibus tamquam sapientiae 149/150 Prou. 16, 16. 142/144 cf. Beatus I, 5, 97/98. 132 personam A!

A'CD'M! M?

tali]tales

132/133 calidus ... frigidus A4!C

CGM — eosf

133 tepidus

134operibus]opibusf

sterilis

134/135 nec ad opera bona ullo] et ad bona opera nullo f. — 135

acceduntur GP

135/136 pauperes tamquam] ipse tamquam pauperes zr

uid. sed tamquam in lacuna f.— 136 et pr]uelf — feruide A’ —— quia] quiv™ et diuitiis] diuitiis (5/ze et) f, eo diuites C; «42. nonv 137 transp. quibus abundant ^ tepidiv"?^ ^ utendo torpescunt] utentes tantumf — 138 iusti A notantur] iudicantur f 138/139 feruorem AC 139 sed] om. f transp.

illorum hic etiam f significari persona 4? M?, significare 140 in cubiculum G, intra cubiculum v sunt A! 141 ignoratur A* Cf G^ M fiducia literaturae Ab D G M, fiducialiter naturae C,

persona G? fiducialiter

ac tute v, fiducialiter tantum f

praesumpti] praesumentes

v,

praesumptuoseque satiati f — 141/142 operibus] praem. bonisf ^ 142 uacuis D ideoque nec f frigidus AC! D! neque - dicit] eos esse dicit nec 144 id est] om. fv — sui naunec bis f — 143 et] om. Ab calidos f 146 caecitasque » transp. te inquit M seam] sumptus iam (5) C 147 utrique] uerique G, uerasque v; om. f — diuitiis A”bDfGM, diui148 scientiaque] et Cf M uidelicet] scilicet 45 tias Alv, diuites C pollentes] pollicentem v scientia (scientiae A!) AP, scientiam (sine et) v 149 euomantur] postez add. suadeo tibi emere aurum igni conflatum 7 dicitur f ^ accipite] emite f — 150 electum] kelimet e ement A'b

in marg., Aemite vC PP! (3 = siglum lectionis alternae) ; similiter telimet, Temite

v"? sed Kelimet, Kemite v?5*, — cf. A.C. Clark, Descent of Manuscripts, pp. 107-8 et] om. v

44

IN APOCALYPSIN

I, cap. 11

155

lumine radiati haurire potuerint, opere ipso perficiant, siue illi de largitate substantiae uisceribus pietatis igniti, siue isti de scientia litteraturae spiritaliter informati. Scriptum est enim: Redemptio animae uiri diuitiae suae, de illis uero ab infantia tua sacras litteras nosti quae te possunt instruere ad salutem quae est in Christo Iesu. Bene autem aurum conflatum dixit propter pressuram persecutionis, quam si eos contigerit pro Christo subire, optent deuote suscipere. Tales enim de magno tepiditatis excidio utili compunc-

160

tione conuersi, non solum sibi sed et aliis esse potuerunt fructuosi,

165

170

ipsique sint aurum tribulationis igne purgatum pariter et decoctum. V¢ sis, inquit, d?ues et ueste alba uestiaris, et non appareat in te feditas nuditatis tuae, et collirio ungue oculos tuos ut wideas. Iustitiae operibus destitutos tamquam nudos notat, quos etiam arguit caecitatis, ille autem uestimentis albis induitur qui baptismate Christi uestitur, et ea fide pollet quae per dilectionem operatur ; quicumque enim de Christo baptizati estis Christum industis. Cum autem collirio oculos dicit unguendos inclinandum cor ad diuina testimonia monet : Praeceptum enim domini lucidum, illuminans oculos. Ego quos amo redarguo et castigo ; flagellat enim omnem filium quem recipit. Redi ergo et age paenitentiam. Ostendit esse Laodiciae qui fuissent laudabiliter imitandi uel alii corrigendi. Ecce ego sto ante ostium et pulso, si forte quis audierit uocem

154/155 Prou. 13, 8. 167 Gal. 3, 27.

155/156 II Tim. 3, 15.

169/170 Ps. 18, 9.

166/167 Gal. 5, 6.

170/171 Prou. 3, 12; Hebr. z2, 6.

152luminae G' ^ radiantiv ^ potuerit C — perficiant] deinde add. Apoc. 3, 7/8 iuxta Vulgatam uersionem f, add. emere a me ignitum probatum (cet. eua.) F siue] add. enim f 153 ignitis v^ — scientiae Cv 154 litteratura v informati] inflammati postea add. audi (deinde lacuna c. 3 litt.) quod f enim] de hiis quidemf —— 155 uiri] uere zz ras. ser. M — suae]eiusf; sunt M ills]aliis f. uero] add. dicitur sup. lin. M — tua]sua C — 156 iesu] add. domino nostro Ab 157 aurum sz. lin. ser. C — pressuram] praesen-

tiam f — 158 optent] obtent A? M; ob [ras. 4 litt.] tent 4! ; obtentent (sic) 5 159 talis D' Gv^P?15.— utile 41M! 160 potuerint Gv, poterunt CD 161 ipsiqie sint 4^ C^DGMv, ipsique sunt Cf, ipsi qui sunt 45 purgatum] probatum Cf 162 inquit] om. b et sec.] sup. lin. scr. A 163 collirio 4DfGM ungue] inunge f ^ ut uideas] ow. f 164 iustitia C — destitutus 4D — nudus A'D — 165/166 in baptismate 4! 5.M 166 christo A! 5f.M uestitur] uestietur A*D; induitur f (uestimentis albis westitur qui in baptismate christo induitur fortasse scr. f, sed litt. ital. euan.) 168 dicet D 169 monet] manet C enim]om. C — 170 castigo] add. unde dicitur f — flagellat] add. dominus C; add. deus f enim] om. Cf 171 recipit] recepit 4! C! DG! ; postea lacuna c. 20 litt., deinde continuit cumque enim hora conuersus fuerit peccatorum omnium iniquitatum eius (c. 20 litt. euan.) ante hostium etc.f redi] rede 4! ;ctede v 172 laodiceae v, laudociae D, laudiciae A’, lauditiae M, laudetiae G, laodiciae 4? C 173

transp. si quis forte f

173/174 uocem meam] om. f

PL 813

IN APOCALYPSIN I, cap. 111

45

meam, et aperuerit mihi ostium, utique cordis ad recipiendum Christum per fidem et obsequium praeceptorum. Sequitur: Ef introrbo ad ewm et cenabo cum eo et ille mecum in throno meo. Hinc et dominus: Sz quis diligit me sermonem meum seruabit, et pater meus diligit eum et ad eum ueniemus, inquit, et mansionem apud SPA eum faciemus. Vincenti dabo sedere mecum in throno meo, sicut et 180 ego wici et sedeo cum patre meo in throno eius. Concessorem participem potestatis dicit atque iudicii, de qua Iohannes: Dedit inquit evs potestatem filios dei fieri, his qui credunt in nomine eius : Qui non ex sanguinibus, neque ex uoluntate carnis, neque ex uoluntate wiri, sed ex deo nati sunt; et sedebitis mecum super 2, 22 185 duodecim thronos iudicantes duodecim tribus Israhel. Qui habet aures audiat quid spiritus dicat ecclesiis. Aures hic cordis ad mandatorum oboedientiam conuenit, ostendit autem quod illa quae singillatim denominans admonebat ecclesiam nunc generaliter ecclesiis allegat praedicanda, descriptisque ecclesiae operibus, 190 quae esset et qualis futura praedici oporteret, recapitulata Christi 175

natiuitate, eadem aliter dicturus.

177/179 Ioh. 14, 23.

181/184 Ioh. z, 12-13.

184/185 Matth. x9, 28;

Luc. 22, 30.

174/175 Tyc. 77, 12 - 78, 4. Beatus II, 7, 28-29.

180/181 Beda 142, 36; cf. Tyc. 78, 8-10;

189/191 Tyc. 79, 8-10; Beda 142, 52-55.

174 mihi] add.ianuamv — disting. aperuerit mihi ostium. utique (quippe A) A^ DC, aperuerit mihi (add. ianuam v). ostium A'bfGMv utique] quippe Ab 175 alt. et] om. DGv — 176introno meo] om. G 177 quis] add. inquit fv dilegerit A! sermonem meum] sup. lin. ser. f 178 diliget 4^ C^ Mv inquit] om. fv 180 sedi CDM 181 de quo ipse iohannes f ^ iohannes] add. dicit C 182 inquit eis] transp. eis inquit DG; eis (sime inquit) v — fieri] om., deinde in marg. scr. M""^ — 183/184 qui non - nati sunt] om. f 183 sanguinibus] anguinibus M 184 et sedebitis mecum] et ipse dominus sedebitis inquit uos f — 184/185 super duodecim thronos

CGM,

in duodecim

thronis v, duodecim

thronos tantum D, super

duodecim sedes Ab, super sedes duodecim f 186 auremf. — aures hic] hic conuenit] add. auris Ab, hic aures 4? — 187 obedientiam] add. intelligifv 188 sup. lin. accipi M? — autem]etiam f — per illa (e£ per sup. lin. scr.) M? ante singillatim f." denominans A45 Cf M! v, denominat DG’, dominat G' M* transp. ecclesiam admonebat f 189 ecclesiis] praem. omnibus f — alleopor190 praedicari 5, praedicatio A gat] alligat 4^ C M; ad lege D tet D, oportere f

46

IN APOCALYPSIN

I, cAP. IV

Capvt IV

4,1

VA

Postea, inquit, uidi. Post ipsam utique uisionem se alteram memorat uidisse. Non gestorum est diuersum tempus sed uisionum, ac si quis unam rem diuersis modis enarret, narrationes habebunt diuersum tempus, non illud quod uno tempore gestum est. Sic totum tempus ecclesiae diuersis figuris repetit enarrandum. Ecce, inquit, ostiwm

apertum

in caelo. Ostium

apertum

Christum dicit natum et passum ac suscitatum, qui est ianua, ipso dicente: Ego sum ostium. Caelum ecclesiam dicit, eo quod sit habitaculum dei, ubi caelestia geruntur, hoc est quod sicut in caelo

uoluntatem dei, ita fieri postulamus in terra. Aliquando autem caelum et terram ecclesiam dicit propter terram quae caelo consentit, siue cum infideles rectis fidelium praedicationibus adquiruntur, siue cum caro spiritui subditur, siue cum terrena caelestibus reconciliata iunguntur. Ef ecce wox illa prima quam audiui ut I VA tubam loquentem mecum : ascende huc, inquit, et ostendam tibi quae fieri oportet post haec. Vox praedicatio ideo: Quasi tuba exalta uocem tuam. Ascensus est cum despecto mundo uenire ad eccle- PL 814 siam quisque uel compellitur uel meretur. A conualle autem ploraIO

4,1

IV, 8 Ioh. zo, 7.9.

9/10 cf. Matth. 6, xo.

16/17 Is. 58, x.

18/19 cf.

PS283 7.

IV, 1/6 Tyc. 79, x1 - 80, 7; Ambr. Autp. 4, I - 22, 7-15.

I, 3-5.

6/9 Caes. 219, 5-6.

17/20 Beatus III, 2, 5.

5/12 Beatus III,

IV, 1 inquit] oz. b ipsam] istam C utique] inquit C 1/2 se (sed D) alteram memorat uidisse] aliam uidisse se memorat f — 2 tempus] add. non illud quod uno tempore C - vf. infra 2/3 uisionem C M! 3 unam rem] praem. unum opus aut f — narret f narrationes] enarrationes v™34, narrationis G!, rationes quidem f 4habebant C — transp. diuersum tempus habebuntf illum CG! 5 sic totum tempus] sic totum est tempus C, hoc igitur modo omne tempus f — 6 inquit] om. b ostium] praem. uidi f — in caelum M 7 natum - suscitatum] natum passum et resuscitatum f 8 caelum] add. autem f — 9 hocest] add. enim f — quod]om.D ^ 9/10 transp. uoluntatem dei in caelo f 10 terram] add. et v 11 quae] add. et v 11/12 caelo consentit A? CD/f M, caelo consistit

4! P, caelum consistit Gv

12 infidelis M 13 spiritibus M 14 reconciliata iunguntur] reconciliabuntur C — et]om. Ab Cv —— uox] add. dei A! (deinde eras.) b 15 tuba DGv ascende huc inquit] dicens ascende huc f 16 fieri oportet (oporteat 4^») post haec AbD, fieri post haec oportet CGM», oportet fieri

post haec f; postea add. ostendit A! (deinde eras.) b, et disting. Oporteat. post

haec ostendit uox praedicationem 6

pradicationem b - uide supra; add. estf

uox] praem. haec D

praedicatio]

ideo] ideo dicitur v, unde propheta f

tuba] add. inquit f — 17 ascensus est] ascensus uero est f; add. quando v a despecto mundo A‘, despectu mundi v — ' 17/18 sransp. quisque ad ecclesiam f — 18 uel compellitur uel meretur] compellitur tantum A! b, deinde add. uel meretur sup. lin. A?

IN APOCALYPSIN I, cap. Iv 20

tionis ascenditur ad huius apicem dignitatis, hinc legimus uenite ascendamus in montem domini et in domum dei Iacob, et docebit nos uias suas.

25

4, 2-3 30

d 35

4,4

47 '

Sed etiam

fideles ad caelum

inuitantur ascendere,

quando non quae super terram sed caelestia adpetere iubentur et sapere. Nam et quando rudis in ecclesia Christum passum, resurrexisse et ascendisse docetur ad patrem, et super his quisque spiritaliter eruditus.et doctus eundem secundum formam dei contemplatur in patre, iuste ascendere dicitur, credita mysteriorum secreta uisurus. Hinc dominus: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad patrem, tactum uolens credulitatem intellegi. Statim fui in spiritu, et ecce uidi thronum positum in caelo, et super thronum sedentem, et 1s qui sedebat similis uisu erat iaspidi et sardo lapidi. Istae conparationes ecclesiae conueniunt, quam dominus indutus est. Iaspidis colore aquam, sardis ignem significari puto, quibus duobus iudicium nouimus celebrari: primo per diluuium, in saeculi autem fine per ignem. Et arcus, inquit, erat in circuitu throni similis uisu smaragdino. Arcus quoniam post diluuium securitatis praecessit indicio, nunc ecclesiae ad propitiandum deum conuenienter aptatur. Nam cum nubes imbriferae splendore solis fuerint radiatae arcus speciem reddunt, ad cuius conparationem cum sanctorum animae sole iustitiae, quod est Christus, fuerint

40

inlustratae, eorum intercessu diuinitas propitiari dignatur. Et in 19/21 Is. 2, 3.

27/28 Ioh. 20, 17.

32/34 Beda 143, 14-15; cf. Caes. 214, 23 - 215, 2; 219, 15-18; Beatus III, 2, xo.

35/36 cf. Beda 143, 19-22. 20 ad montem M

ad domun fv

21 etiam A? (sup. lin. ser.) D Gv, et

A! (deinde eras.) bCM; def. f in caelum Ab 22 quae] ea quae sunt f transp. iubentur appertere f 223 quando] om. f ^ rudis] rudes ADM, rudis quisque v, quisque rudis f 24 docePtur M super his] superbusf 25 eruditus] studitus D — doctor Gv 26in patre iuste] in parte iusti v; in patre (om. iuste) f

ascendendo f

27 dominus] add. orariae magdale-

naef noli]aZZ.inquit f — 28 patrem] aZZ. meum fMv tactum]tactam Alb;tantum f 29 pr.et]om. M positum - thronum] om. per homoioteleuton G', deinde suppl. sup. lin. G^ — 30 uisui M^v iaspidis Av sardini G M? lapidis iaspidis et sardinisf,iaspidis tantum v^?" ^?3 deindeetc.v* — 31isti comparationi A'b 32iaspidis] add. siquidem f — colorem aqua C, colorem aquae M, colorem aquam v —— sardus A‘, sardinisfv —— significare AbG' Mv 33 celebrare

uisioni ^f

Ab M!

primum Ab

34 inquit] om. b

35 uisui v,

smaragdinae Cf ^ quoniam] quo f; quoque im ras. ser.

M — 36

praecessint C! — indicium A? f!*" 4 M1""7 ^ 36/37 conuenienter DG», consequenter

Ab Cf M

37 aptatur] aptantur G'; apparatur C, apparet M

imbriferae] imbri rore (sic) C 38 irradiatae f — 39 cum sanctorum animae sole iustitiae quod est christus D G v, cum sole (solae C) iustitiae quod est christus sanctorum animae C M, cum sole iustitiae quod est christus animae sanctorumf, cum sole iustitiae sanctorum animae quod est christus Ab — 40 illustratae] irradiatae f ^^ diuinitas] ecclesiae dominus (sed Jit. ital. in lacuna euan.) | propitiare CM

48

IN APOCALYPSIN

I, cAP. IV

circuitu throni sedilia uiginti quattuor, in quibus seniores sedentes erant uiginti quattuor, circumamicti ueste alba et super capita eorum coronae aureae. Seniores totam ecclesiam dicit, sicut per Esaiam: Regnauit dominus in Sion et in Hierusalem, et in con4 VA spectu seniorum eius clarificabitur. Viginti quattuor autem praepositos complexus est simul et populos, tamquam duodecim tribus Israhel duplicans, propter geminum testamentum, quia et in ueteri et in nouo eadem formatur ecclesia: id est quoniam ecclesiam in duodecim ostendit apostolis, omne scilicet corpus praepo5 o sitorum. Sic inuenimus in descriptione ciuitatis de caelo descendentis Hierusalem. Isti uiginti quattuor throni, excepta officiorum distributione, duodecim sunt, quia et praepositi ex duodecim tribubus promobuntur. Et duodecim throni, excepto mystico numero,

unus est thronus, unde ecclesia. Solus enim dominus ad iudicandum sessurus est; sedebit autem et sedet ecclesia, iudicans duodecim tribus, sed in Christo, in quo est tota,

D VA Christus

6o

4,5

sedebunt et iudicabunt membra, sed in uno et per unum caput. Aliter possunt uiginti quattuor seniores in illis intellegi qui perfectionem, quae senario numero commendatur, clara euangelii praedicatione consummant, nam quater seni uiginti quattuor faciunt. Et ex illo throno exeunt coruscationes et uoces et tonitrua. Tonitruis et uocibus praedicatio ueritatis, coruscationibus miraculorum figurantur insignia, sicut in euangelio: J// autem, inquit, profecti

44/45 Is. 24, 23.

55/56 cf. Matth. 19, 28.

45/46 cf. Caes. 219, 212-22.

63/65 Marc. 16, 20.

54/57 cf. Ambr. Autp. 4, 4, 57-64.

61/66

cf. Ambr. Autp. 4, 5a, 4-8.

41/42 transp. seniores XXIIII sedentes erant f 42incapitibus/ — 44 isaiam AC, isaam M, esaiam bDG, ysaiam f — regnabit CG? 45/46 in XXIII senioribus praepositos f — 46 praeposito G' — populus 4! C — XII Af - similiter Il. y2 (bis), 56 47 et] om. f 48 uetere A! p AP nr formator G! 49 apostolis Abfv, apostolus D G!, apostolos CG?M omnem C 49/50 transp. praepositorum corpus Cf 50 sic] sicut et Gv inuenimus] om. Cf descriptionem A! (Zeinde m eras.) 50/51 descendente M 51 nouae hierusalem f excepto C — 52 distributione] descriptione 4! 5f ^ praepositi] praepositio / — 53tribus 4! CD — promobuntur AD, promouebuntur 4, promouuntur CG!, promouentur G^ Mv, promouebatur (cf. supra) f — et] sed Gv 54 unde] add. et f; id est v ecclesia] add. dicta est f ^ dominus]om.f ^ 55 adiudiciumf sedet] sedebit Ab M?, in sede idest v;om.f ^ 56inquo]adZ.ipsav ^ 57inunumv

58 aliter] om. f — etiam] sup. eras. scr. f; om.v in istis f — 58/59 perfectionem] persecutionem C 59 quae] om. G senario] septenario b 60 seni]senes A’ — illorum Gv — 61 tonitruis] add. et uobis, deinde eras. A' 62 coruscationibus] add. uero f 63 autem] om. f inquit] om. C

PL 815

IN APOCALYPSIN I, cap. Iv

49

praedicauerunt ubique, domino cooperante et sermone confirmante 65 sequentibus signis ; itemque: Vox tonitrui tui in vota, apparuerunt

4,5 Jo

4,5 75

4,6 80

fulgura tua orbi terrae. His enim tamquam nubibus praeceptis tonantibus miraculisque fulgentibus mundus tremefactus formidauit et credidit. E? septem faculae ignis ardentes erant in conspectu throni. Illae septem faculae sunt septem spiritus dei. Si se ipse non exponeret.in his septem arderitibus faculis spiritum sanctum nos intellegere conueniret, siue quod eum ignearum forma linguarum apostolos principaliter nouimus inlustrasse, siue propter eius memorabilem septenariam operationem, quanto magis nunc, quando ipse subiunxit: Quz sunt, inquiens, septem spiritus dei. Vbi autem conuenientius spiritus sanctus diceretur adesse, quam in baptismatis tempore quando unumquemque fidelium eum credimus rite percipere, quod nunc aquarum uidetur mentione facta signare? Hoc enim sequitur dicens: Ef 1m conspectu throni mare uitreum simile cristallo. In mari uitreo intellegitur baptismus, ubi corde creditur ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem, propter fidem quippe ueri refertur ad uitrum; non enim aliud in uitro uidetur exterius quam quod gestat interius. Nec inaniter in conspectu throni hoc baptisma esse commen-

65/66 Ps. 76, 19.

80/81 Rom. 10, xo.

66/68 cf. Ambr. Autp. 4, 54, 45-47. Beda 143, 54-56.

79/80 cf. Caes. 220,3.

81/83

64 ubique domino] transp. domino ubique C, domino (om. ubique) DG et] om. C sermonem bfMv 65 item (sine que) M — tonitrus DG tui] add.deusf ^ etapparueruntf ^ 66tua]eius/ his]hicd ^ enim] om.f 67/68 formidauit] formauit M' ^ 68 faculae]phialaev ^ ignis]om. ignis ardentis 4^ CDM! —— 68/69 transp. in conspectu throni erant f f dei] sancti C illae] istae f ^ faculae] phialae v 69 throno G! 70 his] add. tamenf 69/70 si se ipse] si ipse (om. se) b, quod et sif faculis] facilis G'; phialis v 71 conuenire G eum] om. v 72

formam 44b

apostolorum Ad, apostolus G' M!, apostolis v (uide infra)

principaliter nouimus inlustrasse] infusus est v; om. G — 73 memorabilem] inquiens] inquit AC M (in memorialem M — 74 cum ipse A, eum ipse ^ 76 75 conuenientibus CG! M 74/75 spiritos D! ras. ser.) ;om. bf baptismatis] baptismi f — 76/77 quando - percipere] om. A‘ (deinde in marg. 77 transp. uidetur aquarum f 78 mentiov — signari Ab inf. suppl. A?) b.— in mari (mare D G) uitreo crystallo bv 79 throni] «ZZ. tamquamf

80 baptismus bDMv™, A CDfGv, in mare uitreum M, mare uitreum A'b baptismum A Cv. baptisma G; def. f ore autem] oris tantumb — 80/81

_ueti G M?, transp. fit confessio C — 81 fidem] add. ueri G! deinde expunct. uere Ab, uire D, uiri M!; congrue f; om. Cv — 81/82 refertur - enim] om. C 82/83 interius] exterius] interius f' 82 in uitro] om. f uide infra haberi refertur ad uitrum C - of.supra — 83 nec (ne A’) inaniter] non enim C

50 85

go

IN APOCALYPSIN I, CAP. IV

dat, nisi quia possunt hoc haeretici quoque foras habere uel dare. Sic ergo dicit in conspectu throni, sicut Moysi dictum legimus: Est locus penes me, uel ipse in Deuteronomio praemonet dicens: In loco quem elegerit dominus deus tuus ut sit nomen eius ibi, quibus omnibus singularem ecclesiae declarari nouimus unitatem, ubi baptisma trinitas haberi poterit ad salutem, quod foris generat habenti perniciem: non quia malum est quod datur, sed quia male utitur cui datur, sicut buccella manu domini Iudae porrecta. Quod autem alia editio ante solium transtulit mare uitreum esse, in solio

95

4,6

IOO

IO

VA

potest sedes futuri iudicis praesignari. Salubriter itaque uidemus ante iudicii tempus salutaris baptismi concedi remedium, ut non reos et nudos sed iustificatos atque munitos futurum possit inuenire iudicium. Quis enim saluaretur si mundum deus baptismo necdum concesso uellet praeuenire iudicio ? Cristallo aqua munda et stabilis credulitas figuratur, quae non circumferatur omni uento doctrinae, quippe Christo manens fundamento subnixa gui fundawit terram super aquas. Medio autem throno et in circuitu throm quattuor animalia plena oculis ante se et retro. Quattuor animalia sunt euangelistae quattuor, quibus propter congruentiam narrationis in singulis euidenter specialis uidetur coaptari proprietas, sicut quidam uoluerunt: Mattheo hominis, Marco leonis, Lucae uituli, aquilae Iohanni. Cum autem omnium unum sit euangelium,

ideo quattuor principaliter demonstrantur, propter quattuor paradisi flumina, quibus orbis inrigari traditur uniuersus, sicut horum praedicatione instruendus totus creditur mundus; siquidem 85/86 Ex. 33, 2r. 86/87 Deut. 12, 18; 14, 23; 15, 20; 16, 2.6.7. 11.15.16; 173.8: 91 cf. Ioh. 13, 27.30. 98/99 Eph. 4, 14. 99/100 Ps. 135, 6. 106/107 cf. Gen. 2, 10-14. 89/91 cf. Ambr. Autp. 4, 5b - 6a, 45-55. 101/102 cf. Beatus III, 5, 1; Ambr. Autp. 4, 6b, 3-4. 105/107 Ambr. Autp. 4, 6b, 4-7.

84 quoque] om. M!

— forisbf

86 uel] add. utf

injom. Ab

87

elegeret A! sit] habitet DGv 88 declarare Ab, declaratam v, de claritate G} 89 habere Ab poterat Ab foras Ab genera C, generatus v

89/90 transp. habenti generat f — 90 habenti]habet ad v quia sec.] om. 91 buccella] add. panis f. 925solio] solium M — 93 sedes fv, sedis rell. iudicii fv — uidemus] uidimus Dv; om. f — 94 concede G!, concediturf, concidere D ut] et D 95 reus ADM nudus AbM iustificatus C

AbM

atque] ante A!

munitus AbM, admonitos f

97 uelit D

transp. praeuenire uellet Cf cristallo] praem. simile f aqua] quia AbC{M 98 qui A circumfertur f — 99 in christo fv manens] habensv ^ fundamenta Gv 100 in medio? thronib 101 se]om.Cv 102 transp. quattuor euangelistae Cf — congruentia AC 103 euidenter] eminentem DGv — quoaptare A? 104 uoluerunt] uoluerint C; om. f

matheo ACfGM, matthaeo D — marci A

leci A!

105 iohanni]

iohannis AP CF —— transp. iohanni (iohannis F) aquilae Ff et add. formam non incongrue adaptare uoluerunt f — 106 ideo] om. f ^ ideo hic principaliter demonstratur C 107 sicut] sic b

IN APOCALYPSIN

IIO

IIS

125

I, CAP. IV

51

ecclesia saepe paradisus accipi solet. Oculos sane ante se et retro ob hoc animalia dicuntur habere, siue quod luminibus scientiae plena, siue quod perfecte noui et ueteris testamenti uniuersa contineant sacramenta. Fides enim quae gemino testamento profertur omnium temporum conplectitur causas. Cum ergo quid ante in ueteri tantum testamento congruebat, quid nouo succedente claruerit reuelatum, quidue his docentibus sperandum fore cognoscitur, istis omnifarie quodammodo animalia probantur fulgere luminibus. Praeterito namque tempori tamquam anteriori promissa dispensatio Christi domini deputatur, quae sicut praedicta a prophetis legitur, peracta etiam perdocetur, praesenti credulitatis augmenta et ecclesiarum conueniunt incrementa, futuro bonorum malorumque diremptio qua iustos in uitam, impios in poenam futuros credimus deputatos. His quoque utriusque concordiam testamenti nouimus praesignari cum posteriora prioribus, id est noua ueteribus, isdem probantur oculis pariter refulgere et inter se plena fidei ueritate concinere, cum uerbi gratia in ueteri testamento agno occiso, quinquaginta diebus exactis, datur lex ad timorem, scripta digito deiinlapideis tabulis. Nunc quando pascha nostrum immolatus est Christus, idem iuxta Iohannem

121/122 cf. Matth. 25, 46.

127 cf. Exod. 31, 18.

128 I Cor. 5, 7.

122/136 Ambr. Autp. 4, 6b, 1oo-115.

109 oculos] «42. tamen Ab

se]om.f

scientiae] add. sunt sup. lin. f

110 transp. habere dicuntur f

111 perfectae A, perfecti D

112

contineat C 113 omni v? conplectitur causas] transp. causas conplectitur f, conpletur uisu G^ v, conpletur causas G! 114 ante in] om.f transp. testamento tantum f 114/115 nouo succedente claruerit CD fGv, nouo succedenti

claruerat Ab, modo

suo caedente M!, modo

115 quidue] qui de C; om. f

fore] forte D

istis] add. ergo f — omnifarie b M? v, omnifariae

omnibus uarie f ^ rens. probantur animalia 117 tempore

45 GM

anteriori

se concedente

M?

116 cognoscatur Ab ACD G, omniferiae M!,

f — 116/117 fulgure ypm3,4

C Df G M, anteriora Abv

118 prae-

119 etiam] iam C — perdocetur] perduciter C ——— praesentis 2, missa Ab praesentia A’, praesentiae C — 120 augmentof. 120/121 futurorum A? C f, futurae b; deinde add. et f ^ 121 diremptio] diremptioni 5, redemptio C qua] quia »"5^ ^ iustus 4! ^ impius 4!M! — 122 poenam] potentiam

deputatus A’, deputandos v, deputatur D futurus A!, ituros f/.M 124 est noua ueteribus] praesignare G 123 nouimus] noui sunt C pariter] quae pariter v; om. Ab Cf euan. in lacuna, deinde coaptata f G!

125fide? ^ ueritate] add. et C — gratiae C — 126 124/125 fulgeref 127 a timorem G!, a timore G? exactis] peractis Ad testamenti G _transp. talibus lapideis, deinde add. data est f —nunc] add. lapidibus A!

autem f

128 idem] id est DGv

PL 816

52

IN APOCALYPSIN

I, cap. Iv

agnus dei qui tollit peccata mundi, peractis quinquaginta diebus, spiritum sanctum discipulis mittit de caelo promissum quem sacris saepe paginis digito dei nouimus nuncupatum, per quem uetusta lapidei cordis remota duritia, caritas datur, qua timor foris protinus pellitur, ut lex quae ante infirmis difficilis fuerat impleretur. Caritas enim dei diffusa est in cordibus nostris, per 155 spiritum sanctum qui datus est nobis, quo operante deus gratis colitur, non iam timore poenae sed dilectione iustitiae. Nam et ipsum caput nostrum cum et passum resurrexisse et nunc ad patris dexteram sedere et uenturum iudicem solemniter praedicamus. His tamquam luminibus quattuor animalium inradiatur 14 o ecclesia, quae euangelistis praedicantibus cognoscit haec omnia, intentum etiam docet monetque lectorem quod et in medio throno 130

animalia memoret, et in circuitu throni eadem quattuor animalia,

ac si diceret in medio ecclesiae euangelium et per circuitum orbis fructificante ecclesia idem euangelium, quia et si numerus praedi145 catorum augetur, unius tamen euangelii ueritas nullius umquam nouitatis diuersitate mutatur. Idem quippe crescendo perseuerat in orbe, quod intemeratum

150

manet

in origine, hoc est in medio

throno et in circuitu throni. Item cum superius dixerit uidisse se super thronum sedentem et in circuitu throni sedilia uiginti quattuor, in quibus seniores erant sédentes uiginti quattuor circumamicti ueste alba, subsequenter in medio, inquit, throno et in circuitu throni quattuor animalia. Cum enim nos uelit aliud seden-

129 Ioh. 1, 29.

Luc. rz, 20.

18.

130 cf. Act. x, 3-5.

131 Ex. 8, 19; 31, 18; Deut. 9, 10;

132 cf. Matth. 19, 8; Marc. xo, 5 ; 16, 14.

132/133 cf. I Ioh. 4,

134/135 Rom. 5, 5.

129 dei] domini D — tollis M'

^ peccatum C — 130 discipulis] om.f

misit Ab ^ quem]ue zz ras. scr. A? 131sacris]insacris v;om.C dei] domini D nouimus] legimus DG» nuncupatum] nunc peccatum C 132 lapidei] lapis A’ remota] semota 5 133 foras bf — pelleretur

A4DG 135 quo operante] cooperante C! M!; quo (sup. lin. scr.) cooperante C 136 coletur D — dilectione] dilectatione D — 137 ipsum] ipsud AD; add. dicimus f ^ caput nostrum cum et passum] caput nostrum eum ad passum C', caput natum et passum 5; add.etf 139 radiaturf ^ 140 quae A! bC. (sup. lin. ser.) GM, qui A? Ov, quia D, cumf; om. C! praedicantibus] praedicationibus ut wid. 4! ^ cognosciturb ^ cognoscit haec omnia] disting. cognoscit (cognoscitur P). Haec omnia 45M 141 intantum C!, intendendum D etiam] iam C! docent M^ monentque M?, manetque C! quod]ut D — et]om. MO throni bf 142 throni] om.f animalia] add. se uidisse f — 144 fructificantem ecclesiam C! fM v??^, fructificant (-at G?) ecclesiam G^ — 146 perseueret M! 147 in orbem O 147/148 in

medio throni f M?

quattuor sedentes f

148 item] iterum C

150 trgnsp. erant seniores uiginti

150/151 circumamictosf? — 151 uestem albam C! f,

ueste albam (sic, ut uid.) M! subsequitur Ab A’? DfG? MO», uellit C! G!, uellet C?, uelint A'S

throni f.

152 uelit

IN APOCALYPSIN

I, cap. Iv

53

tem, aliud seniores, aliud quattuor animalia uocabulorum diuersi155

tate cognoscere, unius tamen throni nomine uno cuncta uidetur loco miscere, ubi intellegitur quod euangelia in senioribus et seniores in euangeliis, neque enim possunt ab alterutro separari. Sic enim potuerunt esse animalia in circuitu sedis, ubi seniores esse iam dixerat, in medio quoque throno, in Christi uidelicet corpore, quod est ecclesia, ubi nec seniores sine euangelio, nec

euangelium absque senioribus esse sanus ordo permittit. Animal primum simile leoni. Licet superius multorum patrum expositionem de animalibus maluerim praelocare, ordinem tamen hic relationis intendens, quod primum animal simile dicit esse leoni, Mattheo magis uultum assero conuenire leonis, qui et euangelium 165 in Iudea primus scripsit, et in Christo regiae dignitatis et prosapiem narrat et gloriam insignanter praedicat. Hunc denique ordinem beatus etiam Augustinus suadet ad sequendum, Mattheo leonis, Marco hominis personam adsignans, qui proprie humana uidetur in Christo gesta narrasse, tertiam uituli, quae Lucae 170 congruit propter uituli saginati hostiam singularem, porro autem Iohanni rectius aquilae significatio deputatur, qui uerbi dei celsitudinem et perspicaciter uidere et ueraciter meruit praedicare. Quocirca hinc ecclesia regiae maiestatis fortitudine fungitur et decore, quia uicit leo de tribu Iuda. Catulus enim leonis Iuda, ex 4, 7 175 cuius tribu reges populo praesse solebant. Et secundum animal simile uitulo. Huius ecclesiae uirtus in uitulo etiam prima scilicet

4, 7 160

174 Gen. 49, 9. 161/199 cf. Beda 144, 4-24.

173 cf. Caes. 220, 10.

176/177 cf. Caes.

220, 10; Beatus III, 3, 22.

?ransp. animalia quattuor Cf — 154/155 uno 153 aliud seniores] om. b cuncta uidetur loco (loca D?) D Gv, cuncta uidetur hoc loco 4! 5 Cf M, uno 155 intelliguntur f cuncta uidetur hoc loco A’, cuncta uidetur loco O quod]om.f ^ euangelii GO —— 155/156 etseniores]senioresque f.— 156 alterutrum CfO?, altero A'b — separare 4! — 157enim]etiamf ^ poterunt

CD, possunt f

transp. animalia in circuitu sedis essef — 157/158 seniores

- dixerat] transp. seniores iam dixerat esse C, iam seniores fore memorauerat f.

158 quoque]om.

C — thronif

absque]sine f ^ sanus]sensus ^^

b

M? ^ christo G' — 159 ubi]om.f ^ ordo]om.v

162/163 relationi &^P2? quo f

— 160

permittet D, permittitur

164 mathaeo

AC GMO, def. f

qui] quia f uultum] om. D —— assero - leonis] conuenire leonis aestimo f primus] om. f 165 in iudea] in iudeo f; om. C transp. et qui C 167 _hinc A 165/166 prosapiam bfv ^ 166 gloriam] add. quam b ad sequendum] adsequi dum 4!» agustinus 4G M'O etiam] iam C

matheo ACfG MO, matthaeo bv

autem]om.f ^ 171qui]quia

A!

169 tertium »

qui Cc’

170

C ^ 173ecclesiam C, ecclesiae D — magistatis

175 regis O fortitutinem A! in uitulo] in titulo O — in primaf.

176 similem A’ ^ huius] hinc )

PL 817

54

18 o

4,7

18 5

IN APOCALYPSIN I, cap. Iv

uictima illa ratione signatur, quia tunc quisque fidelium uincit quando pro Christo mactatur. Exhibete inquit, corpora uestra hostiam uiuam, sanctam, deo placentem, rationabile obsequium uestrum, ut quod caput pro corpore, corpus mereatur implere pro capite. Propterea et a Zacharia orsus est sacerdote. Tertiwm animal habens faciem quasi humanam. Illam hic humilitatem ecclesiae commendari puto, qua cum spiritum adoptionis filiorum dei perceperit habeatque hoc thesaurum in uasis fictilibus, libenter tamen humilis gloriari mauult in infirmitatibus suis, quam extolli uirtutibus adquisitis, pie sequens magistri uestigia, qui factus oboediens usque ad mortem dicebat discite a me quia mitis sum et humilis corde. Quartum animal simile aquilae uolanti. Ecclesia spiritalibus membris

I9 o

o

MA

caelestia meditantibus uolare describitur,

quae nullo uisco terrenae cupiditatis inlecta, duorum testamentorum gubernaculis regitur sublimius prouehenda. Nam istis similitudinibus uultuum Christi quoque persona conuenienter aptatur, homini uidelicet quem non imaginarie sed proprie ueraciterque suscepit, tribus uero residuis quos figurali comparationis gratia gessit. Ipse est enim leo de tribu Iuda, uictor mortis inlatae, quia leo fortissimus bestiarum ad nullius pauebit occursum ; uitulus,

qui pro mundi salute mactatus insigniore uictima commendatur ;

178/180 Rom. 12,1. cf ll Cor. 12, 9:

183 Rom. 8,15.

186/187 Phil. 2, 8.

18411 Cor. 4,7.

184/185

187/188 Matth. xz, 29.

182/183 cf. Caes. 220, 11-12; Beatus III, 3, 22:

190/191 cf. Caes. 220,

15-16; Beatus, III, 3, 27.

177 quia] qui G'O; quav — tunc] adhuc GOv quique O uincet D, uicit C 179 uiuam] uiuentemf rationabile] add. sit C 181 a zacha-

ria DM v, zacharia

rias G!

C G? O, zacharia post lacunam f, ad zachariam Ab, zacha-

exorsus O?

sacerdotem Ab

182 humanam] hominem M!

182/183 humilitatem ecclesiae] ecclesiae humanitatem f

183 commen-

dare 45MO — quae A'&CfM, quam O spiritum] scm A!, deinde perlin. et spm sup. lin. ser. A? 184 hoc thesaurum AC! DG MO, hunc thesaurum bC’fv fctilibus] fidelibus G! ^ 185 mauult] maluit v, nam uult O, uult M in] et D 186 uirtutibus] praem. in f; add. suis A}, deinde eras. 187 discite] discedite ut uid. O! membris C caeleste 4p

188 ecclesiae O 189 spiritalis f in 190 nullo uisco 4? C D G O!, uisco (sed co in

ras., et uisu fortasse scr. A*) nullo A4! P, nullo uitio M, nullo uisu O? v, nulla ui f

inlecta] electa C'; flexa f 191 regitur] reditur M! sublimius prouehenda] sublimis prohibenda O —— nam] om. C 191/192 similitudinibus] solitudinibus O 192 uultu G! personam A conuenienter] conuenitur D! aptetur D 193 hominis D uidelicet] audelicet O! C

transp. quem uidelicet Ff — imaginaliter AbCf.M

ueraciter (sine que)

194 suscipit O, suscepti C — residuis] reliquis f quas GO, quae D 195est]om. GOv enim] sup. lin. scr. O 196ad]aA40 . occursum] m eras. A 197 insigniorif

IN APOCALYPSIN

4,8 200

205

210

215

I, cap. Iv

55

aquila, quod et desursum ima mortalitatis nostrae petierit atque istinc rursus ad sedem caelestem ascenderit. Et quattuor animalia habebant singula alas senas per circuitum. Et in animalibus ostendit uiginti quattuor seniores, nam senae alae quattuor animalibus uiginti quattuor alae sunt, etenim per circuitum throni uidit animalia, ubi se dixerat seniores uidisse. Quomodo autem animal cum sex alis.potest simile esse aquilae quae habet duas alas, nisi quia quattuor animalia unum sunt, quae habent uiginti quattuor ales, in quibus intellegimus uiginti quattuor seniores qui sunt ecclesia, quam simulauit aquilae, quae sunt duae alae, id est duo testamenta, quibus subuecta sursum adtollitur, ne inplicita terrenis affectionibus detardetur ;aliter senas alas propter senarii numeri perfectionem positum arbitror, quia in sexta aetate, id est adueniente plenitudine temporum, haec apostolus peracta commemorat. In nouissimo enim animali conclusit omnia, quattuor enim sunt sicut euangelistae. Vnumquodque animal et suam et trium possidet formam, sicut per Ezechielem hae sedes et eadem animalia describuntur. Vnumquodque quattuor formas dixit habuisse, et illas formas quas hic in Apocalypsi leonis, uituli, hominis, aquilae, has quattuor unumquodque animal habebat, ut si qui

211 cf. Gal. 4, 4.

PL 818

214 cf. Ez. 1

200/208 Caes. 220, 20-27 ; Beatus III, 3, 28-29.

207/208 cf. Beatus III,

3, 32.

198 ima mortalitatis nostrae] transp. ima nostrae mortalitatis f, iam a mortalitatis

D

nostrae

instinctu C; def. O

199 istinc A^ Df

caelestem] om. Ab

Gv, iste hinc Alb, is hinc M,

ascenderit] ascenderet 245,

et] om. C — 200 singula A! b Cf G^ v, singulae DG! MO,

conscenderit f

singuli 4^ ^ per]praem.et 4A— circuitu O — et]om.bf =201nam] add. et 201/202 quattuor animalibus] transp. alae senae Cf A? (sup. lin.) O 202 uiginti et quattuor D quattuor animalium Abf, in animalibus C etenim] et tantum f ^ circuitu DO —— 203 autem] uerof 204 alas v°P similis D ^ qui A'bOwP™3 — habet]om. G — transp. duas alas habetf. 205 alas] add. id est duo testamenta C (of. infra. 1207/8) ^ quia]om. GOv 207 quae] add. uerof X sunt]habet C 206 qui]quae 4!» qui A'bO duas alas 4CD GO — idest] nisi f | 208 subuecta]om. C ^ adtolletur D

implicata D

alas senasf

208/209 ne implicita - detardetur] om.f — 209 transp.

210 positam C, positas f

211 in adueniente M!

plenitu-

dini A — 211/212 commemoret M — 212animale M' — 213 sicut] add. et 214 possedit D et se] at D unumquoque DG (O def.) fv

ezechielem A? f M, ezechielum A! G, ezechihelem C, hiezicihelum D; def. O

^unumquodque] unumquoque D G (0 215describanturC haec CfM 216 hic] om. M! . 216/217 ac hominis def); add. enim f ^ dicitur Ab habeat M! 217 ac aquilae 5, et aquilae f unumquoque DG A

56

IN APOCALYPSIN I, cap. Iv

unum horum uidisset quattuor uidisset :unde intellegitur singula in solidum esse, et rotas eiusdem throni ita describit, ut una rota

quattuor partes mundi respiceret, quod esset ueluti rota, et eiusdem facturae omnes quattuor, ut id esset una quod quattuor, ne esset locus ubi non thronus perfectus esset, nec ab aliqua parte mundi conuersus secederet inde per circuitum uniuersum uideli4,8 cet orbem possessura terrarum. Et erant plena oculis ante se et 225 retro, uel sicut alia translatio dicit, intus et foris: Intus eo quod indignis sit euangelii lumen occultum. Si enim opertum est, inquit, euangelium nostrum, in his qui pereunt est obuelatum. Aliter ante et retro, quod ubicumque fructificans dilatetur ecclesia, in lumine uultus dei ambulat, et reuelata facie gloriam dei speculatur. Aliter 230 ante et retro alas senas, quae uiginti quattuor subsummantur, ueteris testamenti libros insinuat, quos eiusdem numeri canonica auctoritate suscipimus tamquam uiginti quattuor seniores tribunalia praesidentes. Ideo autem est noui testamenti praedicatio fructuosa, quia testimoniis ueteris fulta firmatur. Hoc tenet eccle25 sia ante et retro, id est et tunc sub lege et nunc sub gratia. Quae non habebunt requiem die ac nocte dicentes : Sanctus, sanctus, sanctus, 22 o

VA

226/227 II Cor. 4, 5.

229 II Cor: 3, 18;

227/234 cf. Beda 144, 30-35.

230/233 cf. Beatus III, 5, x21-122.

218 unum]eum C quattuor] omnia f uidisset sec.] om. A! unde] add.et f ^ intellegimus Abf; def. O — 218/221 singula - omnes quattuor] singula (deinde lacuna c. 15 litt.) ... gulis esse; in solio praeterea ezechiel esse describit et rotas: ita (deinde lacuna c. 15 litt.) quattuor mundi respiceret: et esse uelut rota in medio rotae (deinde lacuna c. 18 litt.) omnes quattuor essent f 219solido M — ut]om. M 220 esset] est et Gv; est tantum C rota] add.inrota D — 2210mnisC ^ ut]etf idestGv,idemessetb et una Gv 221/222 nec esset f 222 ab] om.O 223 secederet] recederet 5 circuitu D — 224 transp. possesura orbem f — et pr]om.v ^ ante se] intus in ras. ser. M — 226 indignis sit A? fG M, indignis (sine sit) D, indignum

sit M2, indigni sint C, dignum sit v, digne esset Al b; def. O

transp. lumen

euangelii Cf 226/227 si enim - nostrum] sicut ait apostolus occultum est euangelium nostrum f ^ 227 in his] his (sime in) f. est] et Df (ut uid.) aliter] add. (sed aliter in lacuna euan.) etiam intelligi potest f 228 quod] quia f, quo C^, eo quod O dilatetur] delectetur ut uid. M! ;deinde add. et retro expunct. A — 229 gloriam]uultus Ab dei] dominif speculatur] om. f aliter] om. f — 230 ante et] om. A! b alis senis f subsummantur ACDGM:*, subsumantur OvP™, subsumuntur P, supputantur f — 231 ueteri O canonica]catholica / — 232suscepimus D — 233 ideo autem est] id est autem C, id est (size autem) f 234 quia] qua f ueteris] add. 234/235 hoc tenet ecclesia] hoc et ter.]om. f gratia] add. est C

pr] sps D'

233/234 praedicationem fructuosam ye testamenti f. ulta O firmetur C etiam significat f 235 et tunc] om.f — 236 transp. nocte ac diev sanctus

IN APOCALYPSIN I, cap. Iv

57

dominus deus omnipotens, qui fuil et est et uenturus est. Cum ecclesia circumquaque diffusa in'singulis membris, professionibusque diuersis, urbibus, regionibus, prouinciis, linguis et gentibus 240 uariis, indesinenter deum ore et opere in aduersis et prosperis laudat, die ac nocte dominum laudare non cessat, manente intel-

4, 9-10

250

lectualis creaturae perpetua in caelestibus laude super Hierusalem, ad cuius se instar informari peregrina laetatur ecclesia. E? cum dederant illa animalia claritatem et honorem et gratiam sedenti in throno, uiuents in saecula saeculorum, statim cadebant in faciem uiginti quattuor seniores in conspectu throni, et adorabant uiuentem in saecula saeculorum, mittentes coronas suas ante thronum. PL 819 Secundum praemissam intellegentiae formam, ex diuersis membris uniuersa aedificari uidetur ecclesia, nam quando animalibus personantibus laudem, id est euangelistis praedicantibus et frequentantibus Christi dispensationem, quae in trium temporum summa consistit, uiginti quattuor seniores, id est omnis ecclesia, quae in praepositis constat et populis, statim cadens in faciem, adorat uiuentem in saecula saeculorum. Huic denique sensui Paulus apostolus protestatur et dicit: Sz conueniat uniuersa ecclesia in unum et omnes prophetent, intret autem quis infidelis uel idiota, conuincitur ab omnibus, diiudicatur ab omnibus, occulta

260

quoque cordis eius manifesta fiunt : Et tunc cadens in faciem adorabit deum, pronuntians quod were deus in uobis est. Mittentes coronas suas ante thronum, deo uidelicet adsignantes quidquid uirtutis, quidquid habeant dignitatis. Illi enim quidquid boni 255/259 I Cor. 14, 23-25.

250/254 Beda 144, 52-57. 248/250 Ambr. Autp. 4, 9-10a, 5-6. 259/260 Beda 144, 58 - 145, 1; cf. Caes. 221, 13-14; Ambr. Autp. 4, 10b - rx, 8-11.

et qui est f — uenturus] qui uenturus f; uerus CM 237 fuit] erat f 238/239 professionibusque] professionibus qui Al, Ab om. 238 in] 240 uariis] om. C ^ 241 professionibus (sine que) f — 239 et linguis O

dieque ac f dominum] deum G! M'; om. f — 241/242 manent intellectuasuper] supernae f — 243 ad] 242 et perpetua Ab — laudem M! les f gratiam] 244 darent f erasum est f.— transp. instarse f — informare A b promissam praemissam] 248 C orabant AG", adorabunt 246 — f gloriam quando] erasum est f — 249/250 transp. 249 aedificare Ab M! ANC personantibus animalibus C — 250/251 et frequentantibus] om. v™* = 252

253 ecclesiae v™, ecclesias v™ omnes D!v™34 consistet A'D M) CGM, 254 adorat (at in ras. ser. constat] constant v^, consistat A’ fO ;om. D! - qf. adorabit b, adorauit A, adorant v, exadorans zz marg. scr. D?, def.

def. O 257 diiudicatur] iudicatur G, et iudicatur D; infra 1. 258/259 259 deum] omnibus se.] hominibus G — 258/259 adorauit A'DG' eum C — est]om. C — mittens A’ = 260 dei D — 261 habent AAC,

58

IN APOCALYPSIN

I, cap. Iv

conquiritur, iure tribuitur, a quo ille qui uicerit adiuuatur. Cuius PL 820 in euangelio actionis figura praecessit quando praecedens populus dominum sternebat uestimenta sua in uia, accipiensque ramos 265 palmarum, procedebant obuiam ei et dicebant: Benedictus qui uenit in nomine domini rex Israhel. Victoria coronarum palma4, 11 rum signo aptius conparatur, dicentes: Dignus es domine deus noster accipere claritatem et honorem et potestatem quoniam tu creasti omnia, et ex tua potestate haec sunt constituta, uel sicut alia 270 editione translatum inuenimus: Quia tu creasti oninia, et propter uoluntatem tuam erant et creata sunt. Erant scilicet in arte priusquam formarentur in opere. Creata sunt autem ut in suis quaeque naturis secundum praescriptos in dei sapientia terminos etiam uisibiliter extitissent. Quae autem sequuntur, alterius com275 mode libri tractanda sumentur exordio.

265/266 Ps. 117, 26; Matth. 21, 9; 23, 39; Luc. 13, 35; 19, 38; Ioh. z2, 13.

262/274 Ambr. Autp. 4, 10b - zz, 23-43.

262/267 cf. Beatus III, 130-131.

262 conquiretur D, conqueritur GM! — tribuetur DOv, tribuit 4! ^ 264 sternebant v accipientesque v™4 ^ 265 obueniam v? ei] om. Alb dicebat f

266 uictoriae M?

coronarum] coronatorum G

signo] o zz ras. scr. M

aptius] apertius C

domine

comparant M

est

transp.

AbfM»,

dignus

dominus C; deinde add. et D

lint ser, Ales. quoque GOv

dominus

D GO,

dignus

269 ex] om. A! b; in ras. ser.

271 etinarteGv perscriptos D

267

dignus es est dicentes

M — 270 tu sup.

272 in suis] suis (size in) A1b 273 sapientiam O 274 etiam] iam C

274/275 commode] quomode O, commodi t uid. M!, commodis G commate 5; om. v 275 tractando C sumantur v exordio initio f!

LIBER SECVNDVS CAPITVLA LiBRI SECVNDI

. Libri signati signis septem dignitas, acceptio, patefactio PL 8:9 memoratur et uisio. II. Primo signo equi albi narratur inspectio. III. Secundo equus rufus et nigrus tertio memoratur. IV. Equum quarto signo pallentem. . Quinto signo sub ara Dei animas occisorum. VI. Sexto signo terraemotus, solis obscuritas, in sanguine lunae conuersio stellasque casuras. PL 820 VII. Quattuor angeli tenere quattuor terrae angulos perhibentur.

IO

VIII. VIIII. X.

Numerus signatorum de singulis tribubus memoratur. Ventura ex gentibus praedicitur innumerabilis multitudo. Agnus qui in medio throni est reget eos.

Legem dei posse tribus modis intellegi, posse etiam multiplici- PL 8:9 ter, recta dumtaxat expositione cognosci, eiusdem testimoniis perdocetur, sicut enim in Salomone legimus: Scribe ea tibi triplici3/4 Prou. 22, 20. Capitula praebent

Ab CDfGMOV

ll]om.ACf liber Ad signatus ^ — transp. Vil signisf patefacti v; deinde add. primo signo f (wide Yl infra) 1/2 patefactio - uisio] praeparatur et uisio factio memo C — 31I]I C;oz.f ^ primo signo] om. f(cf. albi] add. secundo f (uide III infra) — 4II]]IIC — secundo] om.f supra) (df. supra) et] praem. Ill C nigrus 420, niger fv, nigro CDGM tertio C Gv, III A, tertius £DO, III A’, in tertio f (uide infra) ;testis M memoratur] insinuaturf, et transp. insinuatur in tertio f (cf. supra) 5 IV] equo AO quartum M signo] signi M pallentem] psallentem om. f

A! ;add. designat b (cf. f infra) equum pallentem designat in quarto / 6 V]om.f signo] om. f, sed ras. circa 8 litt. ara] altare v 7 VI] om. f sexto] om. Ov signo] om. DfGOv obscuritatem 6 in sanguinem Ab fu lunae (= »"^*)]| lumine Gv" 8 conuersio (= »7^€*)] conuersionem 4; conuerso v — stellaeque casurae f — 9 VII] septimo uerof quattuor pr.] om. O angulos] angelos DG! 9/10 perhibentur] perhibentem G; prohibentur O 11 VII] VIII's 42^; om. f — tribus GO

memorantur D! y°P™)23

12 VIII} VIII 42^; om. f ^ praedicatur v

innumerabilis] innumerabiles D'; memorabilis 45M; memoralis C X] X°°A?; om. f ^ etagnusf

1 posse pr.] eras. A; om. C tribus] add. utique O posse sec.] om. 1/2 tribus — multipliciter] tripliciter uel etiam multipliciter (deinde lacuna 12 litt.) f ^ 2 expositionem A’, deiude m eras. — eiusdem] add. legisf legimus] praem. scriptum salamone AO, salemone f enim] om. f

scribo

D'GO

13

regit D

eam AbCfM (= Vulg.) ^ transp. tibi eam f

v c. 3 f

60

VA

IO

15

20

25

IN APOCALYPSIN

II, Prot.

ter; ita in libro Iob scriptum meminimus: Atque utinam deus loqueretur tecum, et ostenderet tibi secreta sapientiae, et quod multiplex esset lex eius. Verum quia uno spiritu prolata sibi aduersari nullatenus possunt, probabili ratione utrumque constare facile demonstratur. Hoc tantum est principali sollicitudine conseruandum, ut sacris uoluminibus exponendis illos sensus adhibere curemus qui nec ab ipsorum locorum ueritate resiliant, quin potius auctoris animum intentione sobria penetrantes salubriter proferant, et qui fidei regulis coaptati consona semper ueritate respondeant. Neque enim et illud sibi contrarium uideri putandum est quod cum spiritus dei legaliter insinuetur unicus uel simplex, mox perhibetur etiam multimodus uel multiplex, sicut se translationum diuersitas habet: simplex utique singulari proprietate naturae, multiplex distributionibus gratiae; uel cum tribus modis legatur peccatorum remissio celebrari baptismate, paenitudine atque martyrio, iuxta psalmum quo canimus: Beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata, beatus uiv cui non inputaurt dominus peccatum, ut baptismo remitti, paenitentia tegi, martyrio non inputari credantur. Alii tamen patres septem modis dixerunt relaxari, addentes elemosynas, debiti remissionem, adquisitionem proximi ab errore cohibiti, et abundantiam caritatis, per quam cooperiri abundantiam legimus peccatorum.

4/6 lob rr, 5-6.

14/15 cf. Sap. 7, 22.

19/21 Ps. az, 1-2.

25«cf.

Prou. 10, 12; I Petri 4, 8.

D

4ita- meminimus]etiniob f ^ atque]om.f 5 quod] quoniam f; cum 6 transp. lex eius esset C, lex eius est f prolata] probata Gv

aduersarii CGv?"? —— 7 probabile 4! ^ rationem G! (deinde m expunct.) 8 hoc] add. autemf — principabili G! — 9 exponendos Ab adhibere] adire A^bCfM — 9/10 curemus] conemur ABCfM — 10 locorum] sup. lin. ser. C ueritate] uariaetate M (deinde a sec. eras.) 1l penetrantes] penitentes A} 11/12 proferantur f 12 consonas C ueritati Albo 13et]om.A4 ^ illudjillosD — putandum] potandum A! 14 insinuatur f | mox]om.f 15 etiam]om.f ^ multimodis ACD? M, multimodos D! 16 transp. habet diuersitas f — singulare O proprietate] proprietati D? ; propria etate (duob. uerb.) f — 17 multiplex] add. sup. lin. uero est f — uel] add. sup. lin. ut f — cum] tum v™34 18 legatur] legitur Cf; om. O peccatorum] om. f —— paenitudine] plenitudine A! (deinde | eras.) 19

quod Gv

21 inputabit 4^CGM

ut] ubi M — baptismum M! — 21/22

remitti - tegi] paenitentiae remitti tegi C 22 inputare A! credatur A'LCf M 22/23 septem - relaxari] vii modis peccatorum relaxari dixerunt (Hitt. ital. euam.) f 23 dixerint D — relaxare M! 23/24 debiti (diuiti M) remissionem adquisitionem] debitae remissionis acquisitioniv ^ 24 proximos .. Cohibitos v"* ab errore] ab eo O abundantiam] abundantia » C M

25 caritatis - abundantiam om. per homoioteleuton A', deinde in mg. inf. add. A?

per qua O

cooperire A""* —

;rgss5. peccatorum legimus f

PL 820

IN APOCALYPSIN II, PROL. — CAP. V

30

61

Possunt autem intra illos tres modos isti quoque conprehensi manere qui latius clareant expediti, quorum ista praemiserim sequentis mox lectionis docebit excursus, exponendis namque locis arduis properantes nolumus aut temeritatis progressu notari, aut paternae traditionis obliuiosi ab aliquo iudicari. CAPVT V

Io

Et uidi librum in dextera dei sedentis super thronum scriptum intus et foris, signatum signis septem. In dextera in Christo dicit, ipse est enim brachium dei, ipse dextera patris, siue in summa beatitudine. Librum scriptum intus et foris utrumque testamentum: a foris uetus quod uidebatur, ab intus nouum quod intra uetus latebat. Hinc apostolus Hebraeos alloquitur, dicens: Non enim accessistis ad tractabilem ignem et turbinem et caliginem, et procellam, et tubae sonum, et wocem uerborum, quam qui audierunt excusauerunt se, ne ers fieret uerbum ; non enim portabant quod dicebatur, et cetera. Nunc autem spiritalibus spiritalia conparantes, non contemplamur quae uidentur sed quae non uidentur : Quae enim uidentur temporalia sunt, quae autem non uidentur aeterna. Propterea autem unus liber dicitur, quia nec nouum sine uetere, nec uetus sine nouo. Nam uetus nuntius est et uelamen noui, et

E MA

nouum adimpletio et reuelatio ueteris: quia et uetus quamuisa foris esset, non totum apparebat, non totum latebat. Vel ut clarius

V, 6/10 Hebr. z2, 18-20.

10/11. I1;Gorx2;z5.

V, 4/15 Ambr. Autp. 5, 1a, 9-21, 36-39. III, 4, 2.

11/12 II Cor. 4, 18.

4/7 Caes. 221, 23-24; cf. Beatus

13/15 Ambr. Autp. 5, 1a, 36-39.

26 trimodos G 27 expediti] expedite b, expedito M ^ quorum ista A? G M! (uide infra) Ov P125, ista (size quorum) A! b (uide infra), quorum ista quae f, quorum cum ista A? C, cursum (deinde sum perlin. D?) ista D, quorsum ista v^; uitius (sic, et sup. lim. ser.) ista M? disting. clareant. Expedite 4; clareant. expedito M praemisimus f 28 sequentes.O lectiones O, lectionem G! 29 praeperantes O aut temeritatis] a ueritatis Cf

progresso A!

V, 1 dei] perlin. D?

30 obliuioni 5

sedentes D!

iudicare Ab

librum - scriptum] in dextera

sedentis in throno librum scriptum f 2 foris] add. dicit f — 5 a] om. f ab]om.f ^ 6G hebraeis.A ^ 8tubae|]turbae 4! — 9fierit DO — 11/12 sed quae - enim uidentur] om. per homoioteleuton A’, deinde sup. lin. ser. A? — 11 sec. uidentur] add. aeterna C — 12autem]uerof ^ aeterna] add. sunt AbD'G nouo] add. testamentum 13ueteri f. 14 uetus] us in ras. 3 litt. ser. A? esse poterit f — /ramsp. et uelamen est f — pr. et] om. Ab — alt et] om. f apparebit A’ 15 alt. et] om. CG — a] om. f — l6totum]tantum G non] nec f

PL 82x

62

IN APOCALYPSIN II, cap. v

exprimatur, omnis dispensatio saluatoris libri hic nomine frequentatur, quae in utroque testamento uel promissa legitur uel peracta. Signatum signis septem : omnifaria mysteriorum laten20 tium plenitudine tectum, inde et a monte umbroso et condenso. Et licet septenarius numerus uniuersitatem solite conplectatur, arbitror tamen septem modos tamquam septem signa in scripturis diuinis exercitio spiritali debere quaeri, et posse necessario reperiri non tantum proloquiorum, quos etiam mundani auctores in 25 suis dictionibus regulariter deo reuelante animaduertere potuerunt, sed etiam intellegentiae salutaris, qui soli specialiter Christo reserandi dicuntur mansisse repositi. Quamdiu enim aquam in illis sex hydriis tamquam sex aetatibus idem dominus conuertisset in uinum, id est uetus testamentum intellegendum nec debriare feruore spiritus lex quem30 spiritaliter perdoceret, quam poterat, et illa signa clausa eatenus permanebant. Quocirca sacris diligenter paginis perscrutatis, septem prinum modos locutionis uidemus facile conprehendi, id est indicatiuum, pronuntiatiuum, imperatiuum, optatiuum, coniunctiuum, infinitum, inper3 sonalem, ut uerbi gratia indicatiuus sit in eo quod legimus: Jndicabo tibi, homo, quid sit bonum et quid dominus quaerat a te, utique diligere iudicium et facere miseridordiam, et sollicitum VA

36/38 Mich. 6, 8. 19/20 Beda 145, 9-10; cf. Caes. 221, 25. 31/135 Ambr. Autp. 5, 1b, 35-165

17 hic] huius 4 leguntur M

20/23 Ambr. Autp. 5, 1 b, 24-28.

17/18 frequentatus (sic) C

18 quae] quia AbCfM

19 omnifaria] omnifaria ||4, omnifariam G; multifaria v

mysterium C — 19/20 latentium] laetantium ^P, latitantium v

plenitudine

latentium f

20 plenitudinem

^, deinde m

eras.

transp. tecta f

inde et] data f — et sec] om. f — 21 numerus] om. C — solite] sollicite

AbGv

conplectitur Ab, complectetur M?

23 exercitio spiritali] exertos

palam G, exercitiis palam v debere (deberi 4!) quaeri (quaere D!)] quaerentibus f — et] om. Cf ^ posse] pro se Gv 23/24 reperire A!)O, repperi||M ^ 24 proloquiorum] proloquutorumf; pro locorum à.M quos] cuius C mundiani C 25 reuelante] releuante C 27 reserandi] reserandae v™; reseruandi CO quamdiu] quando D?f 28/29 aquam uinum] ¢ransp. in illis sex hydriis aquam idem conuertisset in uinum tamquam sex aetatibus (/tt. ital. ewan.) f — 28sex]ex O — 29 in uinum] in unum C D! id est] idem A?; om. f — 29/30 transp. spiritaliter intelligendum f 30

spiritaliter] specialiter G! perdocuerit D?, perdocuit f — debriare] debria || 4! ; ebriare v?*; debilitasse 5; def. f feruore spiritus] om. ut uid. ys 31

eatenus] hactenus

GOv

modis G v, modo O

32 sacras

33 uidimus Ab

diligenter paginas perscrutantes 34 coniunctatiuum C

C

infini-

tum A5 CDG M! Ov, infinitiuum 42 M?v" — yide infra |. 62; deinde add. et Gv X 35indicatiuum Gv, indicatibusO 36 dominus]deus Cf ^ quaerat] requirat f — ad te Alb 37 sollicite C

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

63

ambulare cum deo tuo; et ego dominus deus tuus docens te utilia, gubernans te in uia qua ambulas. Itemque cum quaeritur: Quis est 40 isle qui uenit de Edom, tinctis uestibus de Bosra? Indicando respondetur: Ego qui loquor iustitiam et propugnator sum ad saluandum. Pronuntiatiuus: Audi me, Iacob, et Israhel, quem ego «oco, ego primus et ego nowissimus, et absque me non est deus; itemque: Quare dicis, Iacob, et loqueris Israhel, abscondita est uia 45 mea a domino, et à deo meo iudicium meum transiit? Numquid nescis aut non audisti deus sempiternus dominus, qui creauit terminos terrae non deficiet neque laborabit, nec est inuestigatio sapientiae eius, qui dat lasso uirtutem ? uel: Ecce dies uenient, dicit dominus, et consummabo super domum Israhel et super domum 50 Iuda testamentum nouum. Imperatiuus: Non accipies nomen domini dei tui in uano ; et non habebis deos alienos praeter me, uel his similia; et cama, ne cesses, sicut tuba exalta uocem tuam. Opta- PL tiuus: Vtinam adtendisses mandata mea, facta fuisset sicut flumen pax tua et iustitia tua sicul gurgites maris ;et utinam dirigantur 5 VA uiae meae ad custodiendas iustificationes tuas; et quis dabit mihi pennas sicut columbae, et uolabo et requiescam? Coniunctiuus: Sz audieritis uocem meam et custodieritis bactum meum, eritis mihi in peculium de cunctis bopulis ; mea est enim omnis terra, et uos eritis mihi regnum sacerdotale et gens sancta ; alibi quoque: Habitabo in 6 o lis et inambulabo, et evo illorum deus et ipsi erunt mihi populus ; uel: S: stetissent in substantia mea, utique auertissem eos a bessimis cogitationibus suis. Infinitus porro modus qui et in ordine sextus 38/39 Is. 48, x7. — 39/40 1s. 63, x. 41/421s. 63,x. — 42/43 Is. 48, 12; 44.6. 44/48 Is. 40, 27-29. 48/50 Hebr. 8,8; cf. ler. 31,31. 50/51 Ex. 2000723: 521s.58, 1. | 53/5Á41s.48,18. 54/55 Ps.118,5. 55/56 Ps. 4,87 56/59 Ex. x9, 5-6. ler. 23, 22.

59/60 II Cor. 6, 16; cf. Leu. 26, 12.

61/62

38 utilia] «ZZ. et Ab 39 gubernas vP? — ambulesC ^ cum quaeritur] cum quaeretur D; conquaeritur O 40 qui] om. v™ edom] eodem D! tinctus D —_ bosra] bosrari O; byssaD 42 pronuntiatiuus] add. uero est

utf | Á3etego]om.b

44est]om.Gv

45a domino - meo]a domino et

deo meo C ; domino et a deo meo DG;; deinde add. et Ab transiit AbC G O, transit D, transibit f, transiet M 46 audistis 5 sempiternum C 47

laborauit 4! PO _inuestigatio] in uestigio G! 49/50 transp. super domum iuda et super domum israelf — 50 imperatiuus] add. autem talis (sup. lin. scr.) est f ^ accipias A 50/51 domini]om. A ^ 51linuano CDfGO, in uanum AbMv 52 ne] nec F sicut D, quasi re. — tuam] om. v"^* — 52/53 optatiuus] praem. denique f — 53 et factav — flumen] lumen Ab CFMOv; luxf ^ 56 coniunctatiuus C 57 uocem meam et custodieritis] om. O — et eritis O 58 enim] om. f 59 regnum] in regnum 4A; in signum 5 sacerdotalem O alibi] praem. et Ab 60 populus] populos C’; in populos Ab 61 eos] praem. in D!, deinde eras. 62 infinitus A'bDG Mo°P™123° infinitiuus 4? Cfv"^, infinitis (et comiunctum est uerbis prioribus cogitationibus suis) O - cf. supra. 34 ^ in ordine] in ordinem G; in iordane M!

822

64

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

est: Scire et intellegere dominum, et facere iudicium et iustitiam in medio terrae; temque: Continere a malo intellegentia. Inpersona65 lis: Quis adiuwit spiritum domini ?Cum quo iniit consilium et instruxit eum semitam iustitiae, et wiam prudentiae ostendit illa ? uel in hoc quod scriptum est: Quis est in uobis qui audiat hoc, adtendat et abscultet futura ? et: Quis est homo qui timeat dominum ? Legem statuit ei in uia quam elegit ; uel intellegere legem sensus est Et cetera his similia, 79 optimi, et quis loquitur potentias domini? quae singulis poterunt modis congruenter copiosius applicari. Haec, inquam, in uerbis facile repperimus, hoc autem nunc iustus ordo deposcit, ut in ipsis proprie rebus tamquam septem signis regulares intellegentiae formas congruis testimoniis coaptemus, 75 uel ipsa potius testimonia eisdem regulis seruire probabiliter doceamus. Praemissos enim locutionis modos inuenire etsi congruum utcumque uidetur ad illud tamen quod quaerimus exiguum iudicatur. Ideo namque librum signatum signis septem dicit, quia secretus altius modus, qui ibidem ante latuisse, ipsius 80 autem Christi dispensatione asserit patuisse, admonet indagandus. Inquirentibus itaque nobis scripturam primus historicae actionis textus occurrit; secundus allegoriae gestus; tertius utriusque modus agnoscitur; quartus de incommutabili diuinae 63/64 cf.ler. 9, 24. 42, 23.

6410b 28,28.

68/69 Ps. 24, 12.

65/66 Is. 40, 13-14.

67/68 Is.

70 Ps. 105, 2.

63 dominum] deumf et sec.] om. D ; sup. lin. ser. f.— et tert.] atque ALC 64 a malo intellegentia AGMOv, a malo intellegentiam 5, a malo intellegentiae

C, a mala

intellegentia D, a mali intellegentia f

64/65

impersonalis] add. autem f — 65 adiuuet AbD inietD — 66eum]eam O; deinde add. et docuit eum v — semitam D GOv, semitas A? Cf M, semita A! b 67 transp. est scriptum Gv est sec.] om. D ex uobis Ab 68

adtendat] Praem. et Ab — abscultet 4! PCD G MO, auscultet A?fv — timet v dominum] deum Ff 69 statuet BCFf in uiamD 70 optimus AbCFfM . loquetur bCfM? — 71 potuerunt CfMO applicare A'd 72 in] om. Abv 73 deposcit fG MO», poscit AbC, deposcet D — ut] quod A signis] regnis Ab 7Á regulares] regularis D; regulas AbC

formas] firmasb

— 75 eiusdem A'O — 76 praemissus A'LO —— modos]

modus O, locus (deinde eras.) modus A’, locus modum P

77 uideretur Ab

ad]ut C — tamen] om. Cf

inuenire] om. Gv

78 signis] libris D!,

deinde perlin. et add. ignis D? —— 79 secretus altius modus AbD Ov, secretos altius modos C fG, secretius altius (altiusque M^) modos M ^ quosibidemf latuisset D 80 dispensationem A’, deinde m eras. admonuit f, admonetur 5 80/81 indagandus AbD, indagandos Cf G? M, indigandos G'O,indicandus

v — 81scripturarum A’, scriptus D!

primos D!, primumf

historicae] storicae AO; historiae ^G —— 82 actionis] add. uel narrationis D occurit — gestus] om. per homoioteleuton C', et add. occurrit secundus allegoriae textus (cf. infra) in marg. inf. C — secundof — gestus DG MOv; textus Ab C^""*; intellectus f. tertio f — 83 agnoscitur] cognoscitur 5

quarto f incommutabili (incommutabile 4!)]immutabile O — diuini A!

IN APOCALYPSIN II, cap. v

65

trinitatis essentia, quando proprie, quando tropice sacris insinue85 tur oraculis; quintus parabolarum, qui tam relatu quam actu conficitur, ut quando aliud dicitur et scriptum aliud inuenitur, ad pastum spiritalis intellegentiae animus erigatur; sextus de gemino saluatoris aduentu, uel ad eos pertinentia, neaut primus pro secundo, aut secundus intellegatur pro primo, ubi grandi intentione regula discretionis est adhibenda. Hinc enim et Iudaeorum mentes adueniente domino caligabant, et nunc usque eadem ignorantiae caecitate laborant, intantum ut non numquam de ipsis quoque peccatis hominum et transgressionibus aliquorum prophetia praetendatur operum futurorum, aut secreta spiritalium 95 sensuum. Ille porro modus, id est septimus, quo sic diuinis praeceptis instruimur, ut certis uitae agendae forma, aliis uero uitae significandae figura regulariter innotescat, sollicita intentione PL 823 tractandus est in his et quid foris scriptum et quid intus sit discrete cognoscitur. Sed iam exemplis praefatos modos nos conIOO uenit edocere. Historicus idem qui primus indicat nobis unum deum esse hoc modo: Audi, Israhel, dominus deus tuus deus unus est, et quod ab ipso facta sunt omnia, uel his similia. Secundus allegoriae, ut est illud quod Abraham seruum suum tam nouo et insolito obtinet iuramento dicens: Mitte manum tuam subter feIOS mur meum et iura mihi per deum caeli. Quod ideo figuratum agnoscitur, quia non usu omnium generaliter frequentatur, nisi

101/102 Deut. 6, 4.

104/105 Gen. 24, 2-3.

84/85 insinuatur ^ 85 quintof parabolarum] «ZZ. modus f. qui tam] quia tam G'Ov; quintam D! deinde quin perlin. acum O 86 conficetur D, conficit O scripto v transp. aliud scriptum f 87 erigatur] deinde add. intantum uerba repetuntur) D sexto accipietur f — grande O — 90 et C — O9ladinueniente M'

- spiritalium sensuum (= JJ. 92/95 infra, ubi f 88 pertinentibus f 89 intellegatur] discretionis] descriptionis 4! —enim] praem. 93 hominum et] hominum (ü zz ras. scr. A”) et

(sup. lin. scr. A! ut uid.) A; nominum et C!;nihilominus ^ — 94 praetendatur] protendatur Ab 94/95 transp. sensum spiritalium f — 96 certav ^ uitae] sup. lin. ser. M — agenda D? — forma aliis] formulis / ^ uero]ueraef 97 significanda D? figura regulariter] figuraliter f, deinde lit eras. —— sollicita] solita /.— 98 et pr.] etenim f foris] sup. Jin. ser. A — sit] add. inuestigandum f 99 discrete] discreta M'; de secreto Ab cognoscitur] agnoscitur C iam]etiam Ff praefatos modos] praefatus (deinde o ex u 4!) modus (deinde o ex u A’) A4! O 99/100 conuenient G 100 edocere] docere v historicus (storicus A! D G, storicusque O) idem qui primus

AADGM Ov;

historia eius idemque primus (et disting. nos conuenit edocere historia eius. Idemque primus) C; historiae modus id est primus f; deinde add. estv 101

deus sec.] dominus

DG M?0; om. CM!

— 102sint GMO»

allegoria ^; allegorice C; add. modus est

tum 5; om. C

f

105 deum] praem. dominum v

. 103 allegoriae]

tam ADfO, tamquam GMv,

106 quia] quod DGOv

66

IIO

IIS

I20

IN APOCALYPSIN II, cap. v

Abraham et Iacob propheticis specialiter patriarchis, de quorum femore Christus speraretur corporaliter nasciturus. Nam et quod ex omnibus finibus Israhel puella regi Dauid quaeritur et inuenitur tam feruens, ut algentis membra senis congruo fouens calore mulceret, tam casta ut calefactum ad libidinem non prouocaret. Vel quod populus in heremo ignitis serpentibus flagellatus, aenei conspectione serpentis a serpentum morsu typice sanabatur, et. his similia, quae si ad litteram discussa tractentur ludicra pro tempore putabuntur. Si autem illis quibus seruire iussa sunt deputanda mysteriis adplicentur, magnarum nobis rerum insinuant sacramenta. In illa namque uirgine sapientia figuratur, quae etiam in senibus non senescit, sed frigescentibus membris dilectores suos intemerato amplexu uel ampliore etiam igne succendit. Et in serpente aeneo passio Christi saluatoris exprimitur, qui nos a morte ueniens liberare mortem uoluit deuote suscipere, ut serpentis morsu, id est diaboli, sua morte frustrato, illoque destructo, beatae inmortalitatis remedia fidelibus contulisset,

quod in Sapientia sic probatur expressum ubi cum diceret : Movs;bus enim peruersorum colubrorum exterminabantur. Sed nondiu permansit ira. Qui enim conuertebatur, non per hoc quod uidebat sanabatur sed ber te omnium sanatorem. Itemque hoc filio dei euidenter adsignans subiecit: Etenim neque herba neque malagma sanabat eos, sed tuus domine sermo, qui omnia curat. Hoc namque 130 idem dominus uidetur exponere cum dicit: Sicut Moyses exaltawit serpentem in heremo, ita exaltari oportet filium hominis, ut omnis 125

108/111 cf. III Reg. z, 2-3. 16, 5-7. 128/129 Sap. 16, 12.

112/113 cf. Num. 2r, 8-9. 130/132 Ioh. 3, 14-15.

124/127 Sap.

107 ab abraham D specialiter] spiritaliter f | 108 femore] semine f sperabatur f — et] om. GOv 109 finibus] fidelibus Gv —— quaeretur D 110 senis] om. D 111 mulcerit D tam casta - prouocaret] om. C!, deinde in marg. inf. scr. C? 113 conspectione serpentis] conspectionis serpentis A; transp. serpentis conspectione f; conspectu tantum D a

serpentum

morsu] a serpentium

morsu

v; serpentum

morsu

D

113/165

sanabatur - dauid quando] om. GO», et sic effiiunt continuationem: ... a serpentum morsu. typice mutauit uultum suum coram abimelech GO, et post

morsu inserit in marg. sanatus est et dauid G?; ...a serpentium morsu liberauit;

typice mutauit dauid uultum suum

coram abimelech v

litteram] om. f', et add. secundum sup. lin. f? profecto ref 115 illos A'b 116 deputataf dilectores] dilectos ^; dilectatores C

120 optime et in serpente Ab

amplexo A!

114 si] sic A}

114/115 pro tempore] 118 seniscet D — 119 amplioribf

121 deuote] om. Ab

124 exprimi F — cum diceret] dicitur f — 125 enim om.f buntur CDf nondiu] nondum A CF; non f 127te]om.f

igni A

122 diabolo D? exterminasanatorem]

saluatorem f. itemque]idem qui 45 filium C — 129 sanabit C2 — 130 sicut] 55 M' — moysis D — 131 eremo] deserto Cf. exaltare Ab

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

67

qui credit in eum non pereat, sed habeat uitam aeternam. Tertius uterque est ut duos filios Abrahae, unum de ancilla, alterum de

libera, secundum apostolum duo testamenta mystice cognoscamus, uel quod Isaac in holocaustum paterna deuotione dispositus, ligna sibi conportans, Christi figurauerit passionem, quem pater pro nobis omnibus tradens sibi propriam baiulare passus est crucem. Sed etiam quod ex uirili mulier costa formata gestu operis et prophetia primi hominis, typicum Christi ecclesiae figurauerit 140 sacramentum. De illo namque Adam sopore consurgens dixit: Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et adhaerebit uxori suae, et erunt duo in carne wna, quod apostolus exponens ait: Sacramentum hoc magnum est, ego autem dico in Christo et in ecclesia. D Inquibus utrumque docet impleri cum et terrenae Hierusa145 lem filios seruire dicit, et Abrahae experto claruit temptata deuotio, et de coniugio loquens manente Christi ecclesiaeque mysterio dixit: Nemque enim quisquam carnem suam odio

135

habwit, sed nutrit et fouet eam sicut et Christus ecclesiam, ut

utraque his ostenderit conprehendi. Vel quod sicut Hierusalem et ecclesiam praesentis temporis et caelestem matrem omnium ciuitatem plerumque significat. Quartus modus est ubi nobis aliquando proprie, aliquando tropice diuinitas sacris eloquiis intimatur. Proprie sicut Moysi dicit: Ego 155 sum qui sum ; sic dices filiis Israhel : Qui est misit me ad uos, et per Malachiam: Ego sum dominus deus uester et non mutor. Tropice 150

133/134 cf. Gal. 4, 22-24.

78;Eph.5,31. Gal. 4, 25-26.

141/142 Gen. 2, 24; Matth. 19, 5; Marc. 10,

143/144 Eph.5,32. 154/155 Ex. 3, 14.

135/142 Ambr. Autp. 5, 1 b, 184-196.

148/149 Eph.5,29. 156 Mal. 3, 6.

— 151/152 cf.

152/157 Ambr. Autp. 5, 1b, 247-

256.

132 in eum] in ipso f 132/1233 tertius uterque est (est sup. lin. scr. M)] tertius modus in utroque constat (deinde ras. c. 8 litt.) uel historico scilicet intellectu et allegoricof 133etalterum CDM — 136figurauit C quam C 138sed]uel D? uiriliJuirif gestu C Df, gesta Ab, gesto M), gesti

M? 139et|om. A! b ecclesiae] praem. et Cf M —— figurauerat f 140 de illa Ab 141 relinquit 4! D = uxore 4! — 143est]ow. D _ ego) sup. eras. scr. f autem] om. Ff —— in sec.] sup. lin. scr. f; om. F 151 uel quod sicut] et quod sicut F, et sicut, deinde sicut eras et quod sup. lin. ser.f _ et] om.

Ab

praesenti A!

152 ciuitatum A42 CFfM

154 diuinitatis ut uid. A’

intimatur] insinuatur ^ ^ proprie sicut] proprium secundum 4! 5 — moysi AC? f M, mosi D, moysen 4, moysellC ^ 155 sum pr.] om. A! — sic] praem. etf | dicis AD ad uos] add. et tu uero idem ipse es D 156 mutor] mutus f

68

160

165

170

IN APOCALYPSIN II, cap. v

autem quod altare dei gradibus prohibeamur ascendere, ubi totius trinitatis indiuisibilem aequalemque substantiam perdocens, Arrianae calliditatis commenta uacuauit. Vel quod Esaias dicit : Vidz dominum sedentem super solium excelsum et eleuatum. Vel quod Abrahae angelis apparentibus unus adoratur in tribus, uel cetera huiusmodi quae de deo translate non proprie accipi solent. Quintus porro modus quo cum aliud dicitur, aliud in sacris paginis inuenitur. Ille est quod in titulo Psalmi tricensimi tertii dicitur: Psalmus ipsi Dauid, quando commutauit uultum suum coram Abimelech et dimisit eum et abiit, cum in libro Regum coram Achis rege, suum Dauid uultum mutasse legatur, quando tympanizans ad ostia ciuitatis, propriumque corpus suis manibus portans et saliuas super barbam suam decurrere faciens, uel cetera tamquam more insanientis exercens, typum dominicae passionis expressit. Cum ergo mutato nomine pro Achis Abimelech posuit, legentem admonuit ex ipsius interpretatione nominis latens altius penetrare mysterium. Abimelech enim interpretatum dicitur patris mei regnum. Tunc ergo dei filius Iesus Christus coram regno patris

175 sui, id est Iudaeis, uultum

suum commutauit quando in forma

serui humilis ueniens, factusque oboediens usque ad mortem crucis, quod proprie in tympano figuratur, Iudaeorum incredulitate despecta gentibus uoluit euangelium praedicare, ex quibus

157 cf. Ex. 20,26. — 159/1601s.6,x.

175/177 cf. Phil. 2, 7-8.

cf. I Reg. 21, 15.

161/163 cf. Ambr. Autp. 5, 1 b, 278/281.

435-450.

157 ad altare

M

165/166 Ps. 33,1. — 166/170 163/177 Ambr. Autp. 5, 1b,

—prohibeamus A45f!, prohibemus?

—— 157/158 transp.

trinitatis totius Ab 158 aequalem (sine que) CM 159 commenta] fomenta ^ euacuauit ^f ^ 161in tribus] add. et abyssus sicut uestimentum amictus eius D 162 huiusmodi] huiusmodo f; huius (sine modi) A! translatae C D M!, translata 6 M?, translati A! solet AC M! 163 modus] add. est C — quo] quod C dicitur] dicatur fiom.A aliud sec.] om. A} 164 ille est] unde est illud f 165 commutauit] mutauit GOv; deinde add. dauid v — 166abimelec D in] om. G 166/167 coram achis

rege suum dauid uultum mutasse 4‘ 5f M, coram achis (acis D) regem suum

dauid uultum mutasse A4? D, coram achis rege suo dauid uultum mutasse C,

coram achis rege dauid uultum suum mutasse Gv, coram achis regem suum dauid uultum suum mutasse O 168 ad ostium Cf 169 saliuas (salibas

A! M! 0)] saliuam v; sali ||as 42; salibus 5 171 mutato

nomine] mutatur nomine

tamquam] oz. v Gv; nomine

170 mori O

(sine mutato)

C; om.

omnino f ^ acis D abimelec D, habimelech A posuit] om. v 172 ammonuit] commonuit? ipsisG'v interpretationem GO; interpretationum 9 nominibus v 173 abimelec D 174 ergo] om. M! 175 iudaeis] praem. coram v — informa]formam C — 176 factusque] factus (sine que) A'bG — 177/178 incredulitatem O — 178 praedicari Df; om. O

IN APOCALYPSIN II, cap. v 180

185

190

69

sibi ecclesiam conquisiuit. Hoc enim est : Dimisit eum et abiit, quod aperte Paulus apostolus dicit: Vobis quidem missum est uerbum hoc, sed quoniam repulistis illud, ecce conuertimur ad gentes, uel illud in parabola uineae: Malos male perdet et uineam locabit aliis agricolis. Ex hac paene regula illius quoque locutionis specimen puto descendere, quo legimus: Montes exultauerunt uelut arietes et colles uelut agni ouium, et: Flumina plaudent manibus, itemque: Ambulauerunt ligna unguere super se regem. His autem modis non quod actu contigit intimatur cum hoc utique deneget inpossibilitas naturalis, sed aliquid per congruam significationem translate describitur. His quoque modis parabolas rerum a parabolis puto discerni uerborum. Sextus sane modus, quo uterque Christi dinoscatur aduentus, id est quae ad primum, quae loca referenda sint ad secundum. Aliud est enim uenturum agnoscere, aliud primum a

195

secundo secernere. Primus sibi humiliationis uindicat loca, sicuti est quod Moyses dicit: Prophetam uobis suscitabit deus ex fratribus uestris sicul me ; illum audietis ; itemque: Post haec in terris uisus est et cum hominibus conuersatus est; et iterum: Non est species ei neque decor, et uidimus eum, et non erat ei aspectus, despectum et

PL 824

17923 ps4723: «1. 180/181 Act. 13, 46. 182/183 Matth. 21, 41. 184/185 Ps. x3, 4. 185 Ps. 97, 8. 186 Iud. 9, 8. 194/195 Act. 3, 22; cf. Deut. 18, 15. 195/196 Baruch 3, 38. 196/198 Is. 53, 2-3. 179/183 cf. Ambr. Autp. 5, 1b, 455-463.

190/205 Ambr. Autp. s, 1b,

791-737.

€!

179 sibi] om. f ^ enim]autem f — est]zZZ. quod / — 180 aperte]a parte transp. apostolus paulus aperte f — 180/181 uerbum hoc] uerbum deif

181sed]om. 4!

repellistis 4! CD GO, repulistis 4^

fMv — illud] add.

et indignos uos iudicastis aeternae uitae v conuertimur] conuertitur O 181/182 uel illud - uineae] illud etiam huic modo conuenit quod de parabola uineae legimus f 182 parabolae GO — malos] o ex u A’; malus O

perdit A'D —— uineam] add. suam Cfv — locauit A4'DFfGO specimen] speciem A’f

183

184 descendere] om. F ^ uelut] ut Cf ~— 185

uelut] sicut Cf 186 se] om. v^!?* — 187 actum GOv _ hoc] om. v™4 187/188 inpossibilitas] possibilitas f; add. eis v — 188 || congruam M

190 discernit O 190/205 sextus sane - mercenarii et cetera disponit post I. 273 hoc doceat sentiendum D 190 modus] add. estf ^ uterque]utique v

190/191 dignoscitur v»

191 loca] localiter v

192 secundam 4!

rans enim estf 192/193 enim - secundo seom. Gv — aliud primum a secündo secernere om. per homoioteleuton A! b, deinde sup. lin. scr. A’ 193 secernere] cernere C, discernere f; add.id est v — 194 moysis D — suscitauit A'O deus] dominus D — ex]de Cf 195 sicut me illum audietis] illum post haec] add. ait isayas sicut me audietis f; illum audite tamquam me Ab f | 195/196 uisus es vP™ 196 conuersatus es v ei] om. C! 197 uidemus D

70

200

205

210

215

IN APOCALYPSIN II, cap. v

nouissimum uirorum, uirum dolorum ;et post paululum: Languoves nostros ipse tulit, et cetera; et iterum: Sicut agnus ad occisionem ducitur, et sicul ouis coram tondente se sine uoce, sic non aperuit os suum. De secundo autem aduentu legimus : Deus manifestus ueniet, deus noster, et non silebit, et: Aspicient ad te quem confixerunt. Malachias quoque dicit: Accedam ad uos in iudicio, et ero testis uelox super maleficos et adulteros et periuros et qui calummiantur mercedem mercenarii, et cetera. Quod autem diximus de peccatis quorundam tunc hominum aliquid saepe figurari propheticum, ibi maxime intus et foris indicia uidentur emicare signorum. Publicum namque peccatum Dauid de uxore Vriae Cetthei parebat, sed de ipsius opere malo prophetia nobis boni aliquid figurabat. Bethsabe quippe interpretatur puteus satietatis siue puteus septimus, quo proprie significatur ecclesia, quam Christus separato ab ea, occisoque diabolo, cuius non legitimo consortio tenebatur, sibi ex gentibus sociauit. De hac etiam in Cantico canticorum legimus: Puteus aquae uiuae, cui numero iste coniungitur propter septenariam operationem spiritus sancti. Nam et in nomine Vriae Cetthei euidenter ostenditur diaboli significari personam. Vrias namque interpretatur lux mea dei, 198/199 Is. 53, 4.

199/2011s.53, 7.

201/202 Ps. 49,3.

Zach. x2, 10; cf. Ioh. xo, 37. 203/205 Mal. 5, 5. 210 ss. cf. Augustinus, Contra Faustum XXII, 87.

202/203

208 ss. cf. II Reg. 11-22. 214 Cant. 4, 15.

208/211 Ambr. Autp. 5, 1 b, 466-471.

198 uirum] uerum A! paululum] paulum A 199/547-548 et iterum sicut agnus - diuersitas uocabulorum disponit post VI, I. 208 numero fratrum O 199 agnus] ouisf 200 ducitur] ducetur fMv; om. A! b ouis] agnusf. tondente bCfM v, tundente ADG, tundentes (sic) O se] om. AbGMO»v sine uoce] in uoce O, et sic distinguitur tundentes. in uoce — 201 aperiet D autem] om. f — 202 uenit D! silebit] add. ignis in conspectu eius Cf aspicient] aspiciente C; uidebunt f — ad te] om. f — quem] praem. in f

203 malacias D!, machias O 204 super maleficos et adulteros et periuros AbC M v, super maleficos et adulteris et periuris D G O, maleficis et

periuris et adulteris / | 205 adcalumniantur O pecca || tis D tunc] om. v hominem O cetthei

mercenariis D GO figurare A PfGMv

CG, cethei A, cettei D, hethei fO, aethei M, ethaei 4

patebat »"; add. bersabeae C 209/210 :ransp. aliquid boni figurauit v bethsabe DO, betsabe A?, betsabae M2, bethsibe G, bersabeae 5C, bersabaeae fM! 211 quod CfGMO 212 diabulo] occisioque diaboli C legitimum O 213 sibi] siue legimus] scriptum est f uiui A! cui (7n ras. scr. A?) numero

206 209 parebat]

f 210 b sabe A}, occisoque O 214 iste] huic

autem numero f 215 coniungetur D transp. spiritus sanctus operationem f 216 nam et] om. et D uri O cetthei C D? G, cettei D!, cethei A, ethei

M, ethaei b, etthei O, aethei f 217 significare GM persona Df?v urias b D?, uriae O, uri 2 CD! fG M, uiri A} interpretatur] interpretatum

dicitur CGMO;

quod interpretatum dicitur v

IN APOCALYPSIN II, cap. v

220

7

Cettheus autem abscisus, siue quia in ueritate non stetit, sed a luce superna, quam de deo habebat, superbiae merito abscisus est, siue cadendo ueris uiribus perditis, transfigurat se uelut angelum lucis, audens adhuc dicere lux mea dei est. Super tectum itaque domus delauantem se mulierem Dauid rex manu fortis petulanti oculo uidit, concupiuit, et abstulit. Christus sane rex regum, ecclesiam

lauacro aquae in uerbo mundatam, terrena calcantem, caelestibus inhiantem praedestinans uidit, prouidus uocatam dilexit sponsus, ut iustificatam sibi coniungeret legitimus coniugio spiritali maritus, sicut etiam Moyses in persona Christi de aqua susceptus, Aegyptium insidiantem Hebraeo, id est diabolum Israhelitis infensum, calcis ictu prosternens, sub arena texit occisum. Omnes 230 enim, dicit apostolus, qui baptizati estis, Christum indwistis,in quo faciemus uirtutem ut confidenter dicamus: In Idumeam extendam calciamentum meum, mihi alienigenae subditi sunt. Qui conterens Satanam sub pedibus nostris eius morticinam in eis tantum latere permittit quos stabiles non esse cognoscens, mobilitati arenae 235 ueraciter conparauit. Hoc etiam in Thamar nuru Iudae aliisque conpluribus nouimus fuisse peractum, ut illis culpa cadentibus a deo, qui nouit bene uti etiam malis nostris, aliud de illis mysterio gereretur. Omnia enim illius temporis in eodem populo gesta

225

220 II Cor. x1, 14. 229/230 Gal. 3, 27.

221/223. cf HP Regi. 2: 22/229 IC FRUEX--12: 231/232 Ps. 59, xo. 235 ss. cf. Gen. 38.

(

236/244 Ambr. Autp. 5, 1b, 600-612.

218 cettheus G, cetheus AD M, chettheus C, etheusf, ethaeus 4, ettheus O

abscisus

ACfG MO, abscissus bDv™*

— 219a deof

220 ueris DG M Ov, uires b C, suis f; uerbum eras. A

abscissus b"9^ uelut]in f

221

audens] ausus Ab; audiens G' O deus C tecta v 222 delauantem] lauantem fM; unde lauantem b mulierem] add. se, deinde eras. A — rex) om. M forti.s peculanti D, fortis peculanti M 223 sane] autem f; ante (sic) Alb ^ 224 aquae] adque D, atque v — terrenam O 225 inhiantem]

inientem O 226 coniungere AGO legitimus A? Df G? v, legitimas O; legimus A! G';legibus »CM 227 moysis D — aqua] qua D — 228/229 infensum] in sensum bC 229 ictum 4^ omnis G — 231 faciamus f; faciem D idumeam AP Cf Mv, idumea DGO 232 conterentO 233 morticina A4 Cf M O, morticinia 5

in eis tantum] eius in tantum O

234

permittet D transp. cognoscens esse C mobilitati] C D M O, mobilitate AbGv; mutabilitati f |235 in thamar] in tamar G M! ; ita mar p! nuru] om. M! 236 compluribus] quampluribus f peractum] pactum C ut 237 nostris] add. imputeturf illis] utilis GO —— razsp. cadentibus culpa f 237/238 aliud - gereretur] et aliud nobis de ipsius facti mysterio intimetur f (uide 238 gereretur A? CD? GMOv, geretur A! Di, geratur b; intimetur f supra)

PL 825

72

IN APOCALYPSIN II, cap. v

prophetiam esse futurorum docet apostolus dicens: Omnia enim haec in figura contingebant illis. Et licet illi aut purgatorias pro commisso poenas luerent, aut ueniam paenitentiae remediis impetrarent, nobis tamen diuina clementia dispensationis Christi praeparabat effectum. Foris ergo peccata parebant, intus autem mysteria latitabant. Quae ideo de nuru Iudae malui praeterire, ne hoc 245 opus multo ampliore longius sermone distendam. De unius denique facto, id est Loth uxorisque eius, quid beatus Augustinus contra Faustum Manichaeum perorans dixerit, pro generali similium intellectu locorum, huic putaui operi conserendum. Dicit enim: "Sicut autem aliud genus hominum in eius uxore figuratum 250 est, eorum scilicet qui per gratiam dei uocati retro respiciunt, non sicut Paulus, qui ea quae retro sunt obliuiscitur, et in ea quaeante 240

sunt extenditur. Vnde et ipse dominus, »emo, inquit, inponens manum super aratrum respiciens retro aptus est regno caelorum.

255

260

Nec illud exemplum tacuit, quo nos tamquam sale condiret, ut non fatui neglegeremus, sed prudentes caueremus hoc malum.

Vnde et illa, ut hoc admoneret, in statuam salis conuersa est. Sic etiam in ipse Loth, quando cum illo filiae concubuerunt, non illud

quod cum a Sodomis liberatus est, sed aliud aliquid figuratum est. Nam tunc ille ipse Loth futurae legis uidetur gestasse personam, quam quidam ex illa procreati et sub lege positi male intellegendo quodam modo inebriant eaque non legitime utendo infidelitatis

239/240 1 Cor.10, 1. 246 cf. Gen. 19. 249/271 Augustinus, Contra Faustum XXII, 41-42. — 251 cf. Phil. 3, 13. 252/253 Luc. 9, 62. 256 cf. Gen. 19, 26. 257/258 cf. Gen. 19, 30 ss.

239 prophetia DGO —— transp. dicens apostolus F — enim] om. Cf 240 illis] add. in quos fines saeculorum deuenerunt f — aut] om.f ^ purgatoria C 241 luerent] luerint f; lugerent C 241/242 impetrauerint f 242 tamen] autem A transp. clementia diuina f — 242/243 praeparauit GOv 243 ergo] autem f parebunt O autem] uero f 244 latitabant] latebant A4bCFfM — de]in A — 245ampliori f — sermonem A!, deinde m sec. eras. — 2á6lot D ^ agustinus AGMO — 247 dixerat Ab 247/248 pro generali (generale 4!) similium] per generalis milium O — 248 inserendum f — transp. operi conserendum putauiv 249 genus hominum] genus hominibus GO; transp. hominum genus f 250 per] post £ 251 obliuiscentur O et] om. D 252 inquit] oz. f — inponens] ponens AD? 253 manum] add. suam Cf aratro A! respiciens] praem. et Al fv

erit D — regni G'— 254 transp. exemplum illud f

qui 4!bC — 255

prudenter Ab 256 commoneret M conuersa] uersa O 257 etiam] enim 4 — lohtf,lotD illo filiae] ipso loth filiae F, ipsius filiabus / 258 cum] tunc f aliquid] om. f — 259 ille] om. f loht f, lot D legis] add. ue deinde perlin. D ——— uidetur] uidisse ut uid. M!,, uidit (it sup. lin. scr.) se M? gestasse] gessise (sic) f ^ 260 pcreati D! 261 inebriant ea

quae A2 C! D M|, inebriant eaque C? M?, inebriant eoque f, inebriante aqua

(aque O) GOv infidelitatis] praem. quodammodo 4 tis opera pariunt] pertinacia infidelitatis operiunt f

261/262 infidelita-

IN APOCALYPSIN II, cap. v

73

opera pariunt. Bona est enim lex, ait apostolus, sí quis ea legitime utatur. Nec ideo tamen hoc factüm uel ipsius Loth, uel eius filiarum iustificamus, quia significauit aliquid quod futuram quo265 rundam peruersitatem pronuntiaret. Aliud enim illae, ut hoc facerent, intenderunt, aliud deus, qui hoc fieri permisit, ut etiam inde aliquid demonstraret, manente recto iudicio suo super peccata hominum tunc praesentium, et uigilante prouidentia sua pro significatione futurorum. Proinde aliud factum, cum in sancta 270 scriptura narratur, prophetia est: cum uero in illorum uita qui hoc commiserunt consideratur, flagitium est." Et haec quidem sanctus Augustinus sic intellegenda praemisit, ut de nuru Iudae uel similibus hoc doceat sentiendum. Septimus proinde modus qui geminam praeceptorum retinet qualitatem, ille est uitae agendae, 27 ws ut exempli gratia: Diliges proximum tuum tamquam teipsum ; qui enim diligit proximum, legem adimpleuit, sicut apostolus plenius disputat, et uitae figurandae circumcisionis et sabbati uel carnalium uictimarum. Qui modus cum secundo similis uideatur, illa tamen ratione discernitur, quod hic ad mores tantum, ille etiam 280

redigendus ad fidem. Propterea et Iacobus apostolus ab inuicem utrumque discernit dicens: Fides, s? opera non habeat, mortua est in semettpsa. Nam circumcisione carnalium detruncatio uitiorum,

262/263 I Tim. 1, 8.

DIncv10,

27: Rom.

13,9;

275 Leu. 19, 18; Matth. 5, 43; 22, 39; Marc. 12, 31;

Gal: 75; 14> 1ac.12;- 8:

275/276 Rom.

r3, 8.

281/282 lac. 2, 17.

273/285 Ambr. Autp. 5, rb, 738-759.

262/263 ait apostolus - utatur] /ransp. si eam A'b 262 enim] om. O 263/264 transp. quis ea legitime utatur ait apostolus f — 263 lot D

filiarum (filiorum f!)eiusf — 264significant C — aliquid]aliud v??^* — 265

illae 4?» C D M? v, ille 4! GM!O, illif — 266 intenderunt] praenuntiaret D 268 suo] om. Gv 267 manente] add. itaque Ab intellegerent 4 uigilanti 4? 5M? —— 269 in sancta] in sana 5; in sal (sic) C; s ||4t hominis G

est] 270 prophetiae O 272 agustinus AGMO 273 hoc] add. quod dictum est] om. f illa O, id Ab 276 tamquam] sicut 4 uitae] uita Gv; add. uero

271 consideratur] om. A! 5Cf.M om. FfO ut] add. et D praemisit] praemonuit D est f. sentiendo M' — 274 illae C, illi £M!, diligis 4DGO 275 exempli] uerbi f 277 et] om. f impleuit Ab diliget D 277/278 carnalium] add. f!, deinde eras.

ascribens intelligentiam f — 278 qui modus] quomodo O — cum] quamuisf. tantum] om. f 279 quod] quae A; quia ^ similis] add. esse v 280 redigendus] add. est AL CfF, sit v etiam] autem f; ergo Ab 281 utrumque] om. f ^ discernit dicens] ab] o». GOv iacob O

discernens dixit Ab ^ habet ADFf add. est sup. lin. M?

282 circumcisio | M ^ detruncatio]

74

IN APOCALYPSIN II, cap. v

sabbato illa requies intellegitur animarum, de qua dicitur: Vacate PL 826 et uidete quoniam ego sum dominus ; uictimis autem, ut exhibeamus 285 corpora nostra hostiam uiuam, sanctam, deo placentem. Alia quippe fuerunt in ueteri testamento praecepta uitae actibus adimplenda, alia uitae significationibus adumbrata. Illis implendis suam Christus gratiam porrigit, istis remouendis se praenuntiatum suo tempore uoluit praesentari. Lex enim per Moysen data est, 290 tamquam exterior in parte foris, id est: Non concupisces, uel potius illud: Post concupiscentias tuas non eas. Gratia et ueritas per lesum Christum facta est, tamquam in parte intus occulta, adueniente plenitudine temporum reuelata. In his namque quae pro dilectione dei et proximi apertius iubebantur, licet patens inde 295 mutabilis praecepti forma permanserit, gratia tamen populus infirmus egebat qui gemens sub legis pondere laborabat. In illis uero figuratus pecorum uictimis auferendis agnus ille uenturus expectabatur, cui reposita fuisse ueraciter praenuntiabatur, ut ipso ueniente 7m quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae 300 absconditi, uitae agendae praecepta data gratia conplerentur, figurae autem tamquam umbrae, manifestata ueritate, protinus fugarentur. Aliud quippe fuit in ueteri testamento, quod sic occidente littera iubebatur, ut uiuificante spiritu possit inpleri, sicuti est: Post concupiscentias tuas non eas. Vnde Paulus dicit : Lex enim 305 iram operatur ; ubi autem non est lex, nec praeuaricatio. Quod licet 283/284 Ps. 45, 11.

284/285 Rom. 12, x.

20, 17; Dent. .5.2t-a7ae5; RO: 7) 7.

299/300 Col. 2, 3. Rom. 4, 15.

289 Ioh. x, 17.

291 Eccli. 18, 30.

301 cf. Hebr. 8, 5.

287/289 Ambr. Autp. 5, 1b, 764-765.

290 Ex.

291/292 Ioh. x, 17.

304 Eccli. 18, 30.

304/305

— 294/302 Ambr. Autp. 5, rb, 769-

778.

283 sabbato] sabbatum M?; add. autem v illo Ab 284 quoniam] quomodo ^ ^ uictimis CDGM! Ov, uictimas A), per uictimasf,uictima M? exhibeatis Ab 285 nostra]uestra Ab — uiuam]uiuentem f — 285/286

alia quippe] alia quique G!, alia quoque G?, aliaque ea quae v = 286 fuerint O uita A ^ 288 porrigi DGv remouendis] sex modis mouendis 4!

se] om. Abf tamquam] om. f

288/289 pronuntiatum exteriore b, exteriori A'C'DGO 291gratia] add. autemv plenitudo O 294 patens] patiens f permansit 4! 296 qui] quia £

v f.

289 praesentare f 290 in] om. f concupiscis 292 transp. intus in partef 293 295 transp. forma praecepti f gemens] im ras. scr. A? 297

offerendis (sed o in ras. ser. M)GMOv 298 ueracitas O praenuntiabantur GO» 299 tansp. omnes sunt O 300 uita agende A’, uitae agendof, uitae agendi (wt uid.) M? — 301 umbra Ab manifesta A!b ueritas M 302 fugarentur] figurentur 5C, figurarentur M 302/303 occidenti

AbM!

303 possetv

implere G'M'» — 304 est] add. illud / paulus]

apostolus f — 305 iram] add. m A!, deinde eras. nec] non est Ab

transp. operatur iram f.

IN APOCALYPSIN II, cap. v

75

foris sine tegmine audienti clareret, implere tamen suis uiribus humana infirmitas non ualebat. Aliud quod intus mystico uelamine tectum, aduentum domini flagitabat, cui exemplar et umbrae deseruiunt. In illo enim nobis uitae caelestis forma consistit, 310

ex cuius fide iustus uiuit. Illis apertis lex conuincebat reos, prodebat infirmos, ut saluatio

quaereretur.

Istis uero significatiuis,

tamquam in interiora uelaminis Christum parturiebant fore uenturum, quo ueniente remota celebratio destitit figurarum, quae umbra fuerat futurorum. Nec est ulterius quaerenda ex quo ipsius 215 uiui corporis ueritas claruit manifesta. Finis enim legis Christus ad iustitiam omni credenti. Ad hoc pertinere puto illorum bipartitam praeceptorum distributionem, de quibus tractans apostolus dicit: Bona est lex si quis ea legitime utatur. Dixerat enim: Finis praecepti est caritas de corde puro, et conscientia bona, et fide non 320 ficta. Quo dicto legem fidei euidenter insinuans, legem quoque factorum mox secutus expressit dicens: Iustis lex non est posita sed iniustis,

325

impiis et peccatoribus, et cetera, enumerans

quae

sanae dicit aduersari doctrinae. Vnde quaeri potest ut si lex iusto non ponitur, quomodo ea legitime iustus uti dicatur, nisi quia terreri non indiget poena minacium praeceptorum, qui per gra308/309 cf. Hebr. 8, 5. 310 cf. Hebr. zo, 38. 313/314 cf. Hebr. xo, 1. 315/316 Rom. 1o, 4. 318/320 I Tim. 1, 5. 321/322 I Tim. 1, 9.

312 cf. Hebr. 6, x9. 318 I Tim. 1, 8.

306 transp. audienti sine tegmine f — audienti] audiente M'; auditu M? clareret] claresceret im ras. scr. M 307 transp. non ualebat infirmitasf. aliud quod] porro aliud f — 308 aduentum] praem. usque ad f. flagitabat] latitabat / exempla Af ^ 308/309 umbra Ad 309 seruiunt D! in illo] in istis/ — enim] om.f transp. uitae caelestis nobis f — forma] formam

O0; summa f

consistit] consentit

4b C.M

310 cuius] eius v"*

uiuet O — reos] eos C 310/311 prodebat] producebat C — 311 ut] add.autem f ^ uero]ueraf significatiuis D, significatis A}, significantibus GO, significat (-auit f) illis (aliis M!) CFfM!, significatione tectis M^ 312 parturiebant] n expunct. M 313 figuratum C! 314 fuerant M 315 ueritatis A! 316 ad hoc] add. uero f 317 tractans] om. f 317/318 apostolus dicit] transp. dicit apostolus f; add. enumeransque sane dicitv — 318eam A! C enim]add.superiusf finis]aZZ. enim C 319 bona et fide] ow. D — 320 quo dicto] quod dico G', quod dicto G^ — fidei] dei Ab euidenter] om. Ff —— 320/321 transp. quoque legem factorum C, factorum quoque legem f 321 mox] om. f secutus] om. Ab CFfM dixit Ab transp. non est lex Abf 322 et impiis f — 322/323 enumerans quae sanae dicit] om. v - cf. supra I. 317/318 — 323 sane ACfM! O dicens A aduersarii C, aduersaria v — potens G' _ut si] si (om. ut)f; cum v

324 ponitur] poneretur CFf; punitur A’ M!

iustus legitime Ff

eam A! b C — transp.

uti dicatur] uti dicitur D; ut dicatur G!;transp. dicatur

nisi quia] nos qua G!, nos quia G^»^P"125, quia nos v" — 325 uti Ff minacium CD M!, minantium indiget] dicit 45 terrere A GM! v

Ab M?, minacia f! (deinde a fin. eras.), moenancium GO, poenantium v

76

IN APOCALYPSIN II, cap. v

tiam libere iam fruitur perfectione uirtutum. Iam quippe ei fides PL 827 impetrauit, quod lex imperauit. Quod ne suis quisquam uiribus adsignaret apostolus dicit: Omnes peccauerunt et egent gloria det. Ostenditur quippe in nobis primum uoluntas infirma per legem, sed uoluntatem gratia sanauit et legem uoluntas inpleuit. Ideo 330 timore nolentibus impiis lex imponitur, ut eis inpune peccare non liceat. Ideo autem iustis non inponitur, eo quod sancti spiritus caritas percepta, eos ultra peccare non libeat. Vtuntur autem lege iusti ad alios uel erudiendos monitis praeceptorum, uel informan335 dos imitabilium forma uirtutum. Sic apostolus utrumque discernit cum dicit: Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus abba pater. Hoc hortante apostoli consilio delectati, etiam licita postponentes, potiora diligimus. Vnde idem de wirginibus 340 inquit Praeceptum domini non habeo, consilium autem do, exhortatione id agens, non praecepto conpellens, monentis domini magisterium sequens, quo dixit: Qui potest capere, capiat. Vnde quia nunc operosius haec tractare suscepti operis non sinit intentio, hanc interim speciem intra hunc modum tamquam genere suo 345 concludi, nos dixisse sufficiat: Scriptum intus et foris. Iure porro quaeritur de istis septem quos praemisimus modis qui debeant intus, qui forinsecus reputari. Est autem primus historicus foris. Secundus allegoricus totus intus. Tertius utriusque geminam in se 328 Rom. 3, 23. Matth. 19, 12.

326 liberi O

336/338 Rom. 8, 15.

fruimur v

339/340 I Cor. 7, 25.

perfectionem D!O

342

327 impetrauit]

imperauit CD — quod lex imperauit (imperauerat M)]om.Gv — 3280mnes] add. enim fv gloriam Ac! c! dei] add. iustificati gratis per gratiam ipsius D — 329 infirma]firmav —— 330 gratia - uolantas] om. A}, deinde add. in marg.inf A! ^ sanabit bM —— implebit M? 331 timore ADC M! O, timere f G M? v, ad timorem

D

inpune] inponi A!

332 inponitur] ponitur A

333 percepta] praecepta OvP™; perfecta C libeat] liceat v; debeat O autemjenimC legem A'C'GO 333/334 transp. iustilege M — 334

ad alios] at alius 45 —— erudiendus Ab

334/335 informandum Ab

335

sic] sicut G' ^. 336/337 non enim - in timore] om.v — 337 sed] uos enim v filiorum] add. dei f — 338 hortante] hortantis fO; orante Gv apostolo ze 339 licita postponentes] licita postponantur 5; dicit apostolus ponentes G, dicit ea postponentes v diligimus] diligamus f, dileximus v; deligimus 5 idem] add. ipse apostolus ait Ab; add. apostolus f 340 inquit] autem Ab 341 monentis] montes (sic) O 341/342 magisterio A!

342 quod dixit 4^ C! O, qui dixit f

343 nunc] sup. lin. ser. M — opero-

sius] operosis C; operarius v: haec]est GO v;om.D tractari Ab — sinet A'DO . 344 genus suum f — 345 concludi DGOv, conclusum AbCM, inclusum f 346 quaeretur D — modis qui] modisq; O — 347 intus qui] intusq;O forissecus O — reputare A! G! — stoficus GO — 348 geminum

O

utrisque CfGM!

— 348/349 in se retinet formam] inseret (inserit C?;

inseritur f) intus et foris Cf

IN APOCALYPSIN II, cap. v 350

77

retinet formam ut et praesentis tunc temporis congruum suppleret officium et aliquid figurate gereret futurorum: Quartus de deo, apud quem non esi commutatio nec momenti obumbratio, fide atque pietate. Vterque sensus intus debet accipi, nam intellectu non potest comprehendi. Pax enim dei ait apostolus superat omnem sensum, quia et eius sententia nostrae capacitatis metas excedit,

et eius clementiam, qua de se tropice multa narrauit, nullus conpetenter adtingit: Quintus sane, ubi aliud quam legitur inuenitur, uel in parabolis saepe diffusus, ita est abstrusa quadam ambiguitate suspectus, ut intus sit modis omnibus reputandus. Sextus de gemino Christi aduentu certis claret testimoniis, foras 36 o in promptu positus, certis intus latet occultus, ut apertis dubitationem auferat, abditis fideles exerceat, fastidiaque detergat. Septimus in praeceptis uitae figurandae, sicut iam praemisimus, foris apparet, in praeceptis autem uitae agendae intus latet. Hinc Daniheli quoque dictum legimus : Claude sermones et signa librum 365 usque ad tempus statutum ; pertransibunt plurimi, et multiplex eril scientia. Signatum signis septem. Septem quoque hominis interioris aetates, quibus per gratiam dei spiritu mentis salubriter innouamur, patres nostri animaduertere potuerunt. De his in libro De Vera Religione beatus Augustinus sic dicit: "Primam in uberi-

335

351 Iac. rz, 17. Dan. 12, 4.

353/354 Phil. 4, 7.

364/365 Dan.12,9.

| 365/366

369/389 Augustinus, De zera religione XXVI, 49.

349 ut et] transp. et ut A; ut (om. et) C suppleret officium] inpleret officium f; om. C

temporibus A

349/350

350 figurae f — futurum C?

351 momenti (= v""*)] uicissitudinis v — 352 utroque sensu f. debeat GO nam] quia f 353 apostolus] add. qui, deinde expunct. G exsuperat G 354 quia] qui GO — sententia] sententiam A’; essentia v,

essentiam 4? GO 355 de se] dered — multa] om. C — 356 attinget O sane] om. aliud]aliquid D' ^ 357 uel]etf abstrusa] abstrusus 4; obstrusus M; om. f — 358 ut intus] ow. C — 359 christo C' — foris GMv 360 promptum DO positis A! — certis] certus M^; om. f — occultos M!,occultis

v — 361auferat]offerat

O — abditus M?, abdita v^"^, addita v"

361 fidelis Ov _— fastidioque 5» 362 foras Ab 363 in praeceptis latet] om. Gl, deinde add. in marg. inf. G^ figurans de intus O — 364 daniheli D M, danieli AfG v, danihel C O, daniel 4

365 transibunt f — 366

erat A! scientia] sententia /' signatis Ab, signatus O — *ransp. septem signis Ab septem sec.] om. f ^ homines AbCM 366/367 transp. hominis quoque interioris VII etates f 367 interiores M! aetatis

AbCDO

368 innouamus C

potuerunt] om. v"^* — 369 agustinus

AGMO . primam scripsi cum Aug. (7... habens et ipse proportione, non annis, sed prouectibus distinctas quasdam spiritales aetates suas. Primam’ erc. ...

similiter ‘secundam ... tertiam" etc.) ;bic prima legunt codd. omn., sed cf. infra secundam ... tertiam efc.

78 370

IN APOCALYPSIN II, cAP. v

bus utilis historiae, quae nutrit exemplis. Secundam iam obliuiscentem humana, et ad diuina tendentem, in qua non auctoritatis humanae

375

385

continetur sinu, sed ad summam

et incommutabilem

legem passibus rationis innititur. Tertiam iam fidentiorem et carnalem appetitum rationis robore maritantem, gaudentemque intrinsecus in quadam dulcedine coniugali, cum anima menti copulatur et uelamento pudoris obnubitur, ut iam recte uiuere

non cogatur sed etiamsi omnes concedant, peccare non libeat. Quartam iam id ipsum multo firmius ordinatiusque facientem et emicantem in uirum perfectum, atque aptam et idoneam omnibus et persecutionibus et mundi huius tempestatibus ac fluctibus sustinendis atque frangendis. Quintam pacatam atque omni ex parte tranquillam, uiuentem in opibus et abundantia incommutabilis regni summae atque ineffabilis sapientiae. Sextam omnimodae mutationis in aeternam uitam, et usque ad totam obliuionem uitae temporalis transeuntem perfecta forma, quae facta est ad imaginem et similitudinem dei. Septima enim quies aeterna et nullis aetatibus distinguenda beatitudo perpetua. Vt enim finis ueteris hominis mors est, sic finis noui hominis uita aeterna. Ille

390

namque homo peccati est, iste iustitiae" Hos septem modos quinetiam gradus, quibus profectu spiritali prouehimur, idem doctor amplissimus Augustinus multis memorat locis, ad Maximum denique scribens dicit sic: "Praeceptis dei, quae ut bene 392/457 Augustinus, Epistula 171 A (CSEL 44, p. 632-636).

370 utilis historiae quae] quae utilibus historiae f ^^ historiae] storiae D! G, storia D?, historia M? qua v™ nutrit] nutriuit C; add. ecclesiam

sup. lin. M^ — secundam iam] secunda iam 45 C Df.GM! O, secundo iam M?;

secundum iacob (sic) v 370/371 obliuiscentem] in obliuiscente f 371 ad]om.G tendentef ^ in qua] in quo at uid. M! ;qui in eaf 372 sinu] sinus bM!; fine Gv transp. sinu contineturf. et]om. Ab = 373 nititurf

tertiam Gv, tertia

appetitu scr. M!)

Ab CDf M! O, tertio M?

374 appetitu (sed fortasse

M, deinde add. sup. lin. superato

M^

maritantem]

maritatam A? M^; caritatam A'b 374/375 quae intrinsecus Ab ^ 375 coniugali] maritali f! 376 obnubilatur fv™4 377 sed etiam] om. Gv concidant Ab 378 quarta ^ Cf, quarto M — id]ad 4! ^ ipso GOv

firmius] formius D ordinatiusque] ordinatius quae O 379 aptum et idoneum C = 380etpr]om.f huius]om. GOv 381 quinta f M!, quinto

M^

pacatam] peccatam G!, peccatum ut uid. M!

omni arte

C — 382inopibus]om. Gv

et — atque]et »;om.G

— 381/382 transp. ex

abundantiam v

sextafM!,sexto M?

383 regni] add.

— 383/384 omnimodo G! v

384totum C — 385transeunte v perfectam formam Ab 386 enim] autem est f quies] quae est O 387 nullus G! 388 hominibus O noui] nobis O — 389 modos] om. DGOv — transp. hos modos septem C 390 profectu] profectus CD'Gv; profecto 4 M?; perfectu O

spiritali]

prae ali (sic) G; praeliare » — prouehimur] prohibemur GO; perhibemur v 391 amplissimus] om. C! agustinus 4GMO — locis] e». Gv 392 dicit] dicens D; ait f — sic] siD — quod v

PL 828

IN APOCALYPSIN II, cap. v 395

400

405

410

79

agamus accipimus, uitam tuam moresque conformes a religioso timore incipiens: Initiwm enim sapientiae timor domini ; ubi frangitur et debilitatur humana superbia. Deinde ut pietate mansuetus et mitis, etiam quae nondum intellegis et quae inperitis uidentur absurda, sibique contraria in scripturis sanctis, non oblucteris animosa contentione, nec superinponas sensum tuum sensibus diuinorum librorum, sed cedas potius atque intellectum mitis differas, quam secretum inmitis accuses. Tertio cum tibi ad cognitionem tui aperiri coeperit infirmitas humana, et scieris ubi iaceas, quam poenalia uincula mortalitatis de Adam propagatus tecum trahas, et quam longe peregrineris a domino, atque peruideris aliam legem in membris tuis repugnantem legi mentis tuae, et captiuum te ducentem in lege peccati quae est in membris tuis, exclames miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Vt te lugentem consoletur, liberationem ipsam pollicens gratia dei per dominum nostrum Iesum Christum. Quarto iam desiderare implere iustitiam multo uehementius atque feruentius, quam a nequissimis hominibus uoluptates carnis desiderari solent, nisi quod in spe adiutorii diuini est in isto appetitu tranquillus ardor et flamma securior. In isto autem quarto uitae gradu orationibus instanter incumbitur, ut esurientibus et sitientibus saturitas iustitiae concedatur, ut non solum onerosum non sit,

415 uerum etiam delectet abstinere a uoluptate omnis corruptionis,

siue suae siue alterius, uel obluctando uel aduersando, quod ut

394 Ps. rro, 10; Eccli. 1, 16; cf. Prou. z, 7; 9, 10.

404/407 Rom. 7, 23-24.

403 cf. II Cor. 5, 6.

408 Rom. 7, 25.

393 accepimus GM» conformes] confirmes A*fGO, confirmas v, confirmet D! 394 transp. timor domini sapientiae M! 395 humana] preem.omnis f ^ deinde] denique A 398 animosa] animosus O ; animo ac v 399 librorum] om. D caedas A 400 differas] deferas fv tertio] tertius tertio (deinde tertio perlin. D?) DO; tertius v — 400/401 cognitionem] notitiam f 40laperire AbDMO aperiresev — transp. coeperit aperirif sciris G, scis v — iacias G! — 402 poenali C — mortalitatis] add. humana

C . 403 peruideris] praeuideris C^ ^ 405 inlegem 5 quodestv 406 exclamas v miser] infelix f — ego] ergo G'O — 407 consuletur Df! ipsam] om. f 408 transp. per iesum Christum dominum nostrum DGMO»v iam]om..À b 409feruentius] frequentius O — 410 a] in ras. longiore scr. A^; om. D

uoluptates]uoluntals

M

desiderare

4! G! O

410/411 solet A?C, soleat M? 411 in isto] in quo f appetitu A? bG?vP^, appetito A}, appetitur CFfG! MOv', adpetet ut D — 412 ardor] amor AbC/M 413 ut] quod M 415 delectet] debite C — uoluptate] uoluntate /M —transp. ab omnis corruptionis uoluntate f — 416 suae] tuae A bCf ueladuersando] om. GOv

80

420

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

facile diuinitus tribuatur. Quintus adiungitur consilium exhibendae misericordiae, ut in eo quod potes adiuues inopem, qui in eo quod nondum potes, ab omnipotente adiuuari cupis. Munus autem misericordiae geminum est, cum uindicta donatur et cum humanitas exhibetur, quae duo breuiter dominus ita conplexus PL 829 est: Dimittite et dimittetur uobis, date et dabitur uobis ;hoc autem

opus etiam ad mundationem cordis ualet, ut quantum in hac uita licet, incommutabilem dei substantiam pura intellegentia cernere 425 ualeamus. Tenetur enim aliquid aduersus nos quód relaxandum est, ut acies nostra erumpat in lucem, unde ipse dominus: Verum date, inquit, elemosynam, et ecce omnia munda sunt uobis. Quapropter sexta consequitur, cordis ipsa mundatio. Vt autem in lucem ueram rectus et purus dirigatur aspectus, neque illa quae 430 bene atque laudabiliter facimus, neque illa quae acute sagaciterque dispicimus, ad finem placendi hominibus uel subueniendi necessitatibus corporis referenda sunt. Gratis enim se uult deus coli, quia neque quicquam est praeter ipsum, propter quod ipse adpetendus sit, cum ad istam intellegentiae puritatem bonae uitae 435 gradibus uenerimus, siue tardius siue celerius, tunc dicere audea-

mus ualere nos aliquantum mente contingere summae atque ineffabilis trinitatis unitatem, ubi summa pax erit, quia ultra quod expectetur non est, cum reformati ad sui generis imaginem filii dei ex hominibus facti paterna incommutabilitate perfruuntur. Pri440 mus enim: Beati pauperes spiritu ubi timor dei est ;deinde beati mites ubi pietas docilis; tertio beati lugentes ubi scientia propriae 422 Luc. 6, 37-38.

426/427 Luc. 1, 41.

440/447 Matth. 5, 5-8.

417 facile] add. fiat f tribuitur f — quinto v adiungitur (iungitur C) consilium] gradus adiungitur f — 417/418 exhibendae misericordiae D fG

Mv, exhibendi misericordiae AO, exhibendi misericordiam P, exhibes de

misericordia C — 418/419 adiuues inopem - nondum potes] o». D 418 qui in eo ^ C M, quia in eo GO», in eo tantum A, quia tantum f — 419 potest v

apud omnipotentem M

cupit »

420 donantur D?

421/422

conplexus est] add. dicens f 423 etiam] iam C — emundationem f. — ut] et CGO; om. D 424 licet] om. C! cerneret A’ 426 rumpat 4!» uerum] sublin. M^ — 427 date] ad te A! — ;ransp. inquit date f —427/428 428 sextam “sequitur A, sextum consequitur quapropter] quia propter D! M?, sextus consequitur gradus f ut] quod Ab 429 illam GO — 430 bene atque] sup. lin. scr. f ^ acute] autem O; caute »"^* 430/431 Sagaciterque] sequaciterque C = despicimus v™ —— 431 placendi] placandi C subueniendi] subuehendi f 432 necessitatibus] praem. ab omnibus y sint C 433 neque] nec v quicquam] quique C; alius quisquam f ipsum propter] om. Gv propter quem f 434 appetendus est Ab cum] praem. ut f 435 ueniremus D transp. tardius celeriusue uenerimus f —— diceret 4! — 436 menti 4b summa] om. O — 437 quia]

quiv™*

— 438 exspectatur bO —— reformati] reformatio

O — 439 ex] et G

incommutabilitate] in communitate O 439/440 primo fv 440 pauperis O dei] domini O 441 ubi] ibi O docilis (dociles O)] docibilis 4! 5 Cf

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

81

infirmitatis; quarto beat; qui esuriunt et sitiunt. iustitiam, ubi fortitudo conandi domitas habere libidines: quinto beati mi-

sericordes, quoniam ipsis miserebitur deus, ubi consilium est

445 adiuuandi, ut adiuuari merearis ;tunc ad sextum peruenitur gradum in quo dicitur: Beati mundo corde, quoniam ipsi deum widebunt, ubi purus intellectus et habilis ad intellegendum quantulacumque ex parte trinitatem seruari non potest, nisi et laudem humanam non adpetamus, quamuis laudanda faciamus. Proinde septimo gradu peruenimus ad pacis illius tranquillitatem quam dare non potest mundus. Nam etiam illis uirtutibus quattuor quas memorabili pridem industria philosophi quoque indagare potue-

runt, id est prudentiae, fortitudini, temperantiae atque iustitiae, si 455

460

VA

ad perfectum religionis cultum tria haec iungentes addamus, id est fidem, spem et caritatem, septenarium profecto numerum inuenimus. Recte enim haec tria non omittuntur, sine quibus nec deum colere, nec ei quemquam nouimus posse placere." Quae cum ita sint, siue scientiae salutaris arcana quae uoluminibus sacris indita, in illis septem modis tamquam septem signis latentia umbrosius opacantur, siue omnis summa perfectioque uirtutum, quibus homo interioribus proficit incrementis, non indiscrete confusis sed gradatim spiritaliter ordinatis, siue promissum salutis aeternae subsidium, Christo domino misericorditer patiente, ueraciter resurgente, mirabiliter ascendente et semper in singulis operante, et reuelari et cognosci et adquiri et perfici potuisse uel posse cognoscitur. Illa signa in ipso et per ipsum reuelata atque perfecta ueraciter praedicatur.

450/451 cf. Ioh. z4, 27.

457/479 Ambr. Autp. 5, x b, 932-949.

443 libidinis A!'CG

443/444 habere - ipsis] om. O

444 ipsis]

ipsorum DGv — deus] om. DGO . 4á5 ut] om. O— sextam A! — 446 in quo]om. C X mundi D 447 et]om.b habilis] laudabilis ^; amabilis f; stabilis (stabi zz ras. ser. M) ;habebis D 447/448 quantulamcumque AC, quantulumcumque M 448 seruare GMOv possumus v _— 450 pacis] pacificus C!, pacifici C? 452 memorabili] memorabile 4! ;memoraui Dv; memorales M indagare] indagari A; indicare G'O; iudicare v 453 prudentia O — fortitudine AG —— 454 iniungentes f|liungentes D — 455 et] om. Ab profectu A 458 scientia Ab salutares v arcana quae] arcanaque bv 459 latentiam A 460 umbrosius opacantur] ambrosius opacantur A; umbrosi usu pacantur C perfectioque] perfectio quae O; perfectionisque f | 461 homo interioribus] transp. interioribus homo O; homo interius f; add. sacris, deinde perlim. et expunct. G profecit 4! O indiscrete] || discrete M; indisceret A’ 462 spiritaliter] specialiter Gv

466 posse] add. et C — 467 praedicantur D?fM?v

82

2:

IN APOCALYPSIN II, cap. v

D Ipse scilicet qui de patre coaeternus inuisibiliter genitus, de matre mirabiliter nasci uoluit, moriturus atque haec per spiritum sanctum de caelo missum ecclesiae reuelauit, quam 470 sibi sponsam misericorditer adquisiuit. Quod testimoniis aestimo perdocendum, inter alia enim sic apostolus: Mysterium quod absconditum est a saeculis et generationibus, nunc autem manifestatum est. sanctis eius, in quibus uoluit deus notas facere diuitias gloriae sacramenti in gentibus, quod est Christus in uobis spes claritatis, quem nos adnuntiamus, corripientes omnem hominem et docentes in omni sapientia, ut exhibeamus omnem hominem perfectum in Christo, quod et laboro, contendens secundum operationem eius, quam operatur in me in uirtute. In 480 ueteri autem dicit: Dominus creauit me initio uiarum suarum. Cum itaque ipse sit principaliter uia in qua nobis est salubriter ambulandum, ab ipso nihilominus uiae, id est profectum gradus et instituta uiuendi et legalium mysteriorum arcana aperiri nouimus atque conferri. Et uidi angelum fortem praedicantem uoce magna et 485 dicentem : Quis est dignus aperire librum et soluere signacula eius ? Angelum fortem legis praeconium dicit, siquidem eandem legem in edictis angelorum datam, sancto Stephano tractante, meminimus et acceptam, nec tamen ab omni populo custoditam. Cuius nunc praeco flagitans iure custodiam, nullum eius apertione di490 gnum se inuenisse testatur. Cum autem primo signa soluantur, deinde liber aperiatur, certa ratione praeposterauit usitatum ordinem, quia tunc Christus aperuit librum, cum opus uoluntariae

473/479 Col. 1, 26-29.

480 Prou. 8, 22.

486/488 cf. Act. 7, 53.

472 quod] et quod 4; quod et f perducendum f! inter] intra Ab 473 mysterium] ministerium C! — 474 manifestum fO in]om ABC{M 475 diuitias] iustitias A‘) sacramenti] add. huius bv in gentibus] indigentibus A! 476 nobis D claritatis CD; caritatis AbfGMOv quem] ue zz ras. scr. A? 477 et docentes] praem. et annuntiantes Ab sapientiae O — ut]om. C — 477/478 et docentes - omnem hominem] oz. per homoioteleuton, deinde add. in marg. inf. M — 479 in uirtute] uirtute (om. in) C 480 autem] add. testamento f dominus bis ser. Ab _ initio ACD, initium GM Oy», in initio bf suarum] add. antequam quidquam faceret a principio f 481 ipsi A! 482 uiam b id] om. D profectum] perfectum £ gradum Ab 482/483 et instituta] iniustitia O 483 aperire 4bMO 484 conferre M! forte O — uocem O 484/485 et dicentem] oz. v 485 transp. est dignus v signacula] praem. septem v 486 praeconie M', praeconia M? 486/487 legem in edictis] legem in dictis Cv; legimine dictis (sic) O

custodita AC!

487 stefano DG, sthefano O

489 apertione] aperdictionem (sic) O

488

490 inuenisse] om.

F —transp.signa primo Ff — 491 certe O praeprosterauit O — 491/492 usitatum ordinem] transp. ordinem usitatum f; mutatum ordinem G — 492 uoluntaria O

PL 830

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

83

passionis impleuit, soluens inimicitias in carne sua, legem mandatorum 1n decretis euacuans, utriusque testamenti praeconia in 495 seipso conprobauit, templique uelo sua passione rescisso, tamquam remoto legalium figurarum uelamento, signa septem, id est omnia diuinae legis profunda mysteria reuelasse affectu pariter actuque probatur. Nullus proinde dignus dicitur fuisse repertus, neque in caelo, hoc angelicam scilicet significans excedere faculta25/2 500 tem, non quod futurum dominicae incarnationis et dispensationis mysterium angeli ignorarent, sed quod per angelicam creaturam implendum non esset. Homines enim redempturus filius dei, uera humanitate suscepta, cuncta per se uoluit adimpleri. Hinc Esaias: Non angelus, inquit, non legatus, sed ipse dominus saluos fecit eos. 213 505 Neque super terram, nullus utique etiam perfecte iustorum in hac uita morantium. Reficiendus enim homo solius creatoris egebat auxilio. Neque sub terram, nullus sanctorum etiam defunctorum 3.5 librum aperire dignus inuentus est, sed neque perspicere eum. Perspicere dicit conprehendere, unde Paulus inconprehensibiles 510 dicit diuitias Christi se gentibus praedicare, de quibus dominus dicit, id est claritatem noui testamenti quae in lege latebat, et quam suae Christus praesentiae reseruauerat. Nullus sic idoneo potuit uisu conspicere, ut ualeret actu quoque peragere, eo quod

5,4

eam sua Christus dispensatione potuit adimplere. Ab illis enim praeuideri tantum potuit, non etiam perfici. Et ego flebam multum,

493/494 Eph. 2, 14-15.

504 Is. 63, 9.

510 cf. Eph. 3, 8.

502/507 Ambr. Autp. 5, 3, 4-9.

494 in decretis] decretis (om. in) f praeconiae 4 ^ 495 seipsum CMO uelum v. — rescisso] recisso f, reciso F; recessit v — 495/496 tamquam] add.siv 496 legalium] regalium Ab — 497 affectu]affatur D — pariter] patitur "54

498 actuque] et actu Ab

nullus] praem. nec C; praem. et

nemo poterat, neque in caelo P transp. dicitur fuisse dignus Ff — 499 hoc] add.estv scilicet]om.f ^ 5O00futurorum C 500/501 transp. mysterium et

dispensationis

f

501

ignorant

C, ignorauerint f

creaturarum

A

502 redempturos D! 502/503 uere humanitatem O 503 adimplere AbGO esaias bDG M, isaias ACO, ysaiasf; deinde add. dicit v 504 non

legatus] legatus est (sime non) f fecit A^ CD Gv, facit A'bMO, facietf 505 perfecte iustorum] perfecta iustorum O; perfectorum eius D — 506 egebat] augebat O 507 sub terra AbGOv transp. etiam sanctorum f. 508 necf . eum]illum » 509 zransp. comprehendere dicitf — unde] add. et f ^ incomprehensibilis 4! O 510 transp. diuitias christi se dicit f 510/511 de quibus dominus dicit] perlin. D; om. f 511 claritatem] caritatem Ov

noui] nouit C

bG’; per se (sic) O reserauerit G?

quae] quia v

512 quam suae] quam sua

praesentia A'bG ^ reseruauerat] reseruauerit Gl v;

514 suam

(plene) O — tantum] om.f

O

515 praeuideri] prouidere Ab; peruideri

84

IN APOCALYPSIN II, cap. v

quod nemo dignus inuentus esset qui aperiret librum aut solueret signacula eius. Ecclesia in Iohanne flebat, grauata oneribus pecca- PL 83: torum, inplorans sui redemptionem quae in illius apertione libri consistere demonstratur. Et wnus ex senioribus dicit mihi: Ne 520 fleueris, ecce uicit leo de tribu Iuda, radix Dawid, aperire librum et septem signacula eius. Vnum ex senioribus totum corpus prophetarum agnoscimus, quorum certis ecclesia consolabatur oraculis,

Christum de tribu Iuda mundum suo sanguine redempturum, de quo praedictum legimus: Catulus leonis Iuda ad praedam, fili mi, 525 ascendisti ; requiescens accubuisti ut leo et quasi leaena, quis suscitabit eum? Idem quippe agnus docetur et leo, qui innocentia mortem deuote suscepit et potentia susceptam occidit, cui iustas pridem minas ueraciter intemptauit, dicens per Oseae: Evo mors tua, o mors, ero morsus tuus, inferne, et Esaias : Ecce radix Iesse ascendet 530 1m salutem populorum, ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulcrum eius gloriosum. Nam et particulariter quisque fidelium, cum sua studet flere peccata, et promissa redemptionis meminit per consolationem scripturarum, spem aeternae salutis habere cognoscitur. Ab uno seniorum simili, ut ita dicam, responso firmatur. 535 VA Propterea autem praeterita refert cum et futura promiserit, quia

524/526 Gen. 49, 9. 528/529 Os. 13, 14. II, I. 532/533 Rom. zs, 4.

529/531. IS x, 10: cf. Is.

517/518 Caes. 222, 12-14; cf. Ambr. Autp. 5, 4, 13-17; Beatus III, 4, 99. 519/531 cf. Ambr. Autp. 5, 5, 4-30. 521/531 cf. Ambr. Autp. 5, 5, 4-20. 521/523 Caes. 222, 14-17 ;Beatus III, 4, IOO.

535/536 Beatus III, 4, xo2.

516 essit D aut] ete Gf. 517 grauata] grata M! honoribus O; operibus v™ 517/518 peccatorum] om. O in illa C

apertionem

O

519 demonstrauit

oneribus] 518 quam v

Gv, demonstratatur

O

de senioribus f ^ dixit fv^^ —— 521 septem] VII A; praem. soluere f^^

unus Ov™

522 certis] gestis C?

ecclesiae O

consolabatur]

consolatur D; add. leonis catulus legimus C —— 523 christum] add. leonem f

suo] praem. de sup. lin. A? — 525 qui D'O — 526 eum]om. D! ^ agnus] agens D — docetur] dicitur AbG? Ov, diceretur G! et] ut Ab; om. Cf leo] om. f —— innocentia] in innocentia Ab, innocens v

deuotam v — potentiam C'fG!Ov ^ suscepta

accedit M cui iustus] cuius ueraciter minas f = 528 per oseae pro se D — mors tua] add. uita morsus tuus ero (sup. lin. scr. A)

527 morte C

M — occidit] occidet D;

C 527/528 transp. cui pridem iustas (osee C^, oseef,osae AO, oseam byP")] D — 528/529 transp. o mors ero mors tua infernaeG'O 529inferne Ab esaias

A bDGO, isaias A! CM, ysaias f — ecce] add. inquit f.— ascendit 4!DGO

530 in salute DGO 532 fleres A! (deinde s eras.) promissae CfGMOv 533 transp. spem salutis aeternae f, aeternae salutis tantum v^, deinde supp. spem v™ — 533/534 cognoscitur] agnoscitur C 534 seniore Ab responso firmato O — 535 et] haec Ab Cf M; om. v™ promiserit] omiserit C — quia] add. et Ab Cf M

IN APOCALYPSIN II, cap. v

5,6

85

subtiliter spiritus in praeteritis et futura demonstrat. Et widi in medio throni et in medio quattuor animalium et seniorum. Quod est thronus, hoc animalia, hoc et seniores, id est ecclesia. In medio

010

enim ecclesia est quod sequitur et describit, dicens: Agnum stan-

540 tem quasi occisum. Quotiens enim occisus Christus in medio eccle-

siae praedicatur, totiens idem agnus pro mundi crimine quasi immolari uidetur, quia et rudibus ignota panduntur, et fidelium memoria deuoto cultore sculpitur. Nam etiam quando ecclesia, quam Christus induit, seipsam mortificat mundo ut uiuat deo,

5,6

$5.6

545

550

555

agnus dicitur immolari tamquam pro corpore caput. Denique sequitur: Habentem cornua septem et oculos septem, qui sunt septem spiritus dei missi per orbem terrarum. Diuersitas uocabulorum unum proferri docuit intellectum, cornibus enim significans excellentissima sancti spiritus munera, quibus per orbem in sua Christus regnat ecclesia. Sequitur: Qui sunt septem spiritus dei. Non est enim qui per omnem terram iusta eminentia principetur, quique spiritus sancti munere dilatata specialiter glorietur, nisi ecclesia Christi. Septem sane prouniuerso poni, dictum meminimus. Verum quia cornua super caput sunt, recte exaltatio singularis ecclesiae super Christum conlocatur, propter super hanc petram aedificabo ecclesiam meam, ac si diceret super me aedificabo te. Spiritus autem domini replemt orbem terrarum ;quod ut fieret confractis cornibus peccatorum, exaltari dicuntur cornua iusti, 555/556 Matth. 16, 18.

554, Sap? I, 7.

537/538 Ambr. Autp. 1, 4a, 203-205; cf. 5, 6, 5-12; Caes. 222, 19-20.

536 spiritus] christus 5; add. sanctus f ^ in praeteritis] interpraeteritis O demonstraret Ab uidi] add. et ecce v™ 536/537 in medio sec.] in medium O 537 quattuor] INI A, rx1 f —— transp. in medio throni et quattuor animalium et in medio seniorum v™ 538 hoc Pr.] add. et Df hoc sec] add. et fv 538/539 in medio scilicet ecclesia (sine est) f

539 quod] om. f ^ sequitur] sequuntur C'; sequenter C^ — et describit] discreuit post ras. 2 litt. (fortasse et) C; om.f — 5Áltotiens] quotiens O— pro] propter 5 crimini A!, crimina 5 542 quia et] quae (sine et) Gv fidelium] filiorum G, flium v —— 543 deuoto cultore (cultur D, culture G) sculpitur (sculpetur v) CDGM Ov, deuotum (praem. per b) cultum sculpitur

Ab, deuoto cultu resoluiturf 544 munda P tramsp. deo uiuat f 545 immolare 4!» ^ denique]om.f ^ 546septempr.] VIIfO ^ septem sec.] VII Af quae AbO! — 547 septem] VIIf 548 proferre AbC/M — enim] om. Cfv 550 dei]om.A!b 551 quaev ^ omnem terram] orbem terram (MS tfam) A, orbem terrarum 4 iuste Gv eminentiam A!, eminens v 552 quaeque v, quiue f dilatatusf specialis C — 553 dictum] om.f super pr] per M! — propter 554 caput] om. f ^ 555 ecclesia A'b ACD! G (in spat. c. 15 litt. scr.) O, propterea b D?, quapropter M, propter quod

fv; deinde add. dicit f exaltare O

super sec] om. CO —— hanc] add. inquit v

558

86

IN APOCALYPSIN II, cap. v

de quo Esaias praedixerat: A fimibus terrae laudes audiuimus adnuntiantes gloriam iusti. Septem ergo cornua habere tamquam omnem mundum intellegitur possidere, in quo septiformis spiritus gratia principatur propter memorabilem eius operationem septenariam, quam hic propter inluminationem oculos memorat, de quibus Zachariam dixisse puto: Septem ist? oculi domini qui 565 discurrunt in omnem terram. Sed et ipsius excellentiae dignitatem non incongrue cornibus uidetur exprimere. Cornua enim naturalia locorum iura tamquam rumpendo nascuntur, nec carnis aequalitate contenta residunt, sed crescendo altiora magis ac magis petunt. Spiritalis enim omnia iudicat, 1pse autem a nemine iudica570 tury, nec iudicare quemquam possit nisi non iam carnalis in corpore, quadam praestantiore specula sublimatus ceteris praeside2y T ret. Hinc apostolus: Vos inquit 1m carne non estis sed in spiritu. Et uenit et accepit librum de dextera dei sedentis in throno. Librum de dextera dei ipsam dispensationem a patre et a seipso dispositam 575 accepisse filius hominis dicitur, quia uterque cum spiritu suo in throno habitat. Dexteram hic etiam pro felicitate uictoriae debemus accipere, nec carnaliter intellegi debet tamquam de alia patris dextera librum dicatur accipere, cum idem filius patris, idemque ipse sit dextera, sed cum semper uincit in suis, qui dicit: 580 Gaudete quia uci saeculum, suamque ecclesiam uictricem facit 5,8 existere, de ipsa declaratur. librum accipere. Et cum accepissit librum quattuor animalia et uiginti quattuor seniores prostrauerunt se ante agnum, habentes singuli aureas citharas et fialas aureas 560

559/560 Is. 24, 16. 564/565 Zach. 4, ro. 572 Rom. 8, 9. 580 Ioh. 16, 33.

561/563 Beda 145, 51-54. Beda 145, 56 - 146, 1. 559 esaias

ex fo™

566/569 Ambr. Autp. 5, 6, 90/93.

A? b D G M, isaias A4! CO, ysayas f

et sot

569/570 I Cor. 2, 15.

561 septiformi GO

573/576

praedixerat] dixitf

a]

561/562 gratiae spiritus v

562 principatus A! 563 propter] per C oculus DO, oculorum v 564 zacchariam M, lIaccariam D! dixisset O — isti] om. f — domini] add. sunt sup. lin. M? 565 omnem] uniuersam DGOv 568 contenta] contempta A’; contecta O — residunt] resiliunt C; prosiliunt f 569 petent O a nemine] animae M! 570 posset CfGOv non] oz. f carnalis] carnis f — 571 quadam] praem. sed iam D praestantiori M?

ceteris] om. G! — 571/572 praesederitD — 572 hinc] add. et GO (sup. lin. sr. G^) y— trang) non in carne f — 573 dei] expunct. et perlin. D?, om. C f 574 dei] sedentis in throno f ipsam] add. et O — 575 transp. dicitur hominis M' — suo (im ras. ser. M!"4) sancto Af — 576 habitat ALfv,

habitant CDGMO dextera G M!O hic (hinc C) etiam] autem hic f. 578 dicitur GO 579cum]qui 45 uincet D 580 uici] praem. ego fv suamque] suam qui A! ecclesiam uictricem facit (fecit GOv) AbDGM Oz, uictricem facit ecclesiam C, uictricem ecclesiam facit f

d Ab Cf

A

transp. librum declaratur f

583 phyalas O

581

aureas] om.

PL 832

IN APOCALYPSIN II, cap. v

87

plenas odoramentis supplicationum, quae sunt orationes sancto585 Yum. Animalia et seniores, omnis ecclesia, cadit ante agnum, non

590

595

600

605

sine peractarum narratione uirtutum. Ideo habentes singuli aureas citharas et fialas aureas citharis, in quibus ligno imminentes chordae tenduntur, Christi passio figuratur, quam pro Christo ecclesia iugiter imitatur, ut iuxta apostolum adimpleat ea quae desunt passionum Christi in carne sua. Fialis accepta deo pia confessio, ubi non duplici quicquam corde clauditur, sed affectu patulo reseratur. Haec sunt etiam uasa aurea in domo magna, boni odoris Christi suauitate flagrantia. Orationes porro sanctorum gratiarum actiones sunt congratulantium pro mundi salute, et intercessiones pro paruulorum stabilitate. Christus inquit pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum ut sequamur uestigia eius. Quando igitur gui sunt Christi carnem suam crucifigunt cum uitiis et concupiscentiis tamquam citharis concinunt Christo, ut quod ipse pro eis, illi pro ipso aspicientes in auctorem fidei et consummatorem Iesum, qui cum se illis septem insignibus titulis reuelare uoluit agnoscendum, secreta probatur septem patefecisse signorum, cum se coaeternum patri deum docuit, qui natus de uirgine hominem gessit, passus etiam resurrexit, in caelum ascendit, sancto spiritu misso ecclesiam etiam ex gentibus adquisiuit, seque futurum iudicem nuntiauit. Quid denique Iudaeis 589/590 Col. z, 24. Eph: 5; ^2; Phil. 4,38; 599/600 Hebr. 12, 2.

592 cf. II Tim. 2, 20. 592/593 cf. II Cor. 2, 15; 595/597 I Petri 2, 21. 597/598 Gal. s, 24.

587/592 cf. Beda 146, 8-10; Beatus III, 4, 118-119. 592 cf. Caes. 223, 1; Beatus III, 4, 120. 597/600 Ambr. Autp. 5, 8, 15-19. 602/605 Ambr. Autp. 5, 9, 6-11.

p!

584 odoramentis] odorantis A’ 585 seniores] add. id est fv | omnes cadet Ab CD 586 ideo] add. dicit f 586/587 aureas] om. Ab f 587 citharas bis Ab lignum 4b eminentes O — transp. imminentes

ligno f

588 figurantur A!

589 ut] om. Ab

590 transp. christi

passionum Ab

fialis] fiales A, phialas b; add. autem f

accepitadeoC

591 quoquam v — claudatur A'S, claudeturD

effectu v

accepta deo]

^ affectu]

592 reseratur] reseruatur O — 593 flagrantia] fraglantia D? M?

594salutem O — et]om. D — 595 Christus] praem. unde et apostolusf 595/596 transp. passus est pro nobis f — 596 relinquens nobis] uobis relinquens f — sequamini f — 597 eius] add. qui peccatum non fecit nec inuentus est dolus in ore eius f. crucifixerunt C 598 citharas C; in citharis G — 599 pro ipso] add. patiantur f — 600 inillis / — insignibus] insignis C, signis f — titulis] om.f 601 agnoscendum] cognoscendumf 601/602 patefecisse] septem] add. titulis f secreta] re certa b perfecisse

GO;

peregisse

v

602 coaeterno

GO, aeternum

M

604

605 seque futurum] etiam] quam Cf transp. spiritu sancto AGv seque seque uenturum C; sequiturum wt wid. A; sequuturum 5 nuntiauit] om. omnino D ^ transp. denique quid f — 605/606 transp. esaias iudaeis dicat Ab

88

610

5,9

615

620

5, 9-10

625

630

IN APOCALYPSIN II, cAP. v

Esaias dicat: Adtende, erunt uobis uerba omnia haec tamquam uerba libri signati, ubi litterarum peritum pariter et ignarum scientiae dicit fructu fraudari, cum et ille signis prohibetur interiora penetrare secreta, et ille praepeditur ignorantia. Hanc scientiae clauem principes Iudaeorum dominus increpat abstulisse dicens: Vae uobis, legis doctores qui abstulistis clauem scientiae, ipsi non introistis, et introeuntes non sinitis intrare. Negantes enim Christum, cuius aduentus opus est prophetarum, clauem scientiae auferebant, cognitionem quippe legis, quae Christum continet, fides negata praecludit. Et cantantes nouum canticum. Consona utriusque testamenti ueritate nouum Christus canticum reddidit, quando idem in principio permanens uerbum, nouo ortu per uirginem genitus, nouo more indutus hominem deus, potestate propria occidentibus traditus, a morte mirabiliter suscitatus, super caelos quando uoluit eleuatus, misso spiritu sancto gentes adquirens, nouum his omnibus ecclesiae conquisitae canticum dereliquit iugiter decantandum, quo secura possit iudicem sperare uenturum, ut 7” nourtate uitae ambulemus dicens: Si quis uult meus esse discipulus abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Dicentes : Dignus es accipere librum et aperire signa eius, quoniam occisus es et emisti nos deo sanguine tuo ex omni tribu et lingua et populo et natione, et fecisti nos regnum deo nostro et sacerdotes, et regnabimus super terram. Illam ipsam Christi despensationem laudibus prosequuntur, libri nomine disignatam, quam soli fatentur Christo conpetere. Hic amplius declaratur Oa

606/607 Is. 29, x1. 610/612 Luc. 1, 52; cf. Matth. 23,13. 623/625 Luc. 9, 23.

628/630 Beda 146, 13-15.

— 630/631 Beda 146, 16-17.

623 Rom.

630/635 Beatus

III, 4, rar.

606 esaias bDGM, isaias ACO, ysaias f erunt M, attende erant Cf; adtenderunt

O

attende erunt] attende et audiamus erunt v; transp.

omnia uerba haec f — uerba sec.) add. haec, deinde eras.f — 608 fraudare A'b 609 secreta] om. f — praepeditur] repeditur (sic) M ^ ignorantiae M 610 increpabat M — 611 ipsi non] ipsi autem non f; nec ipsi (ipse G')G 612 introitis GO! — sinetis A'LD —— transp. intrare non sinitisf 614 quae] quia 4!» 615 negare praeclusit O transp. canticum nouum 4» Df . 616 utrisque C — christi CfM, christo G — reddit fv, deinde add. ecclesia f 618 indutus] intus 4! ^ homine G, in homine D 619 traditur f — 620 eleuatur A'b misso] add. desuper v 621 _poshis] om. v^* ^ conquisiti 4! — 622 derelinquit G', derelinquet O setv — 623 uitae] sup. lin. scr. A!" 7. dicens] sup. lin. scr. Al™*4625 dignus es] add. domine fv^^ — signa CD M, signacula AbfGOv 626 emisti] redemisti »D?fv —— ds C ^ in sanguine fv 627 et populo] oz. et G — etfecisti] om. et C — deo nostro] oz.f — 628 regnauimus bGOv

ipsi 45M!

C

630 qua A

— 629 prosequuntur] prodiuntur at aid. A! — designatum fatentur] om. C — declarantur v

PL 833

, 11-12

IN APOCALYPSIN II, cap. v

89

animalia et seniores ecclesiam esse cum dicunt redemisti nos sanguine tuo; neque enim hoc nisi ecclesia conuenit dicere. Ostendit etiam in quo caelo sint animalia et seniores cum dicunt fecisti nos deo nostro regnum et sacerdotes, et regnabimus super ter635 ram, et iam si superiorum partium intellegentia permanente, aliquas in caelo quoque huiusmodi credantur congratulari uirtutes, ostendit etiam ecclesiam in Christo librum accipere, cum redempti ex omni populo et tribu et gente et lingua se potestatem accepisse fatentur et regnum. Qui enim adhaeret domino unus 640 spiritus est; erunt, inquit, duo in carne una: Ego autem dico in Christo et in ecclesia. Ipse ergo in ea accepit quod dedit, ipse coronatur in ea quam coronat. Propterea Esaias: Quasi sponsum decorauit me corona et quasi sbonsam ornatam monilibus suis. Et uidi et audiui uocem multorum angelorum in circuitu throni et in circuitu animalium et seniorum. Qui sit thronus, animalia, senio-

res, in quorum medio uocem audiuit, ostendit. Si enim filii dei dicti sunt iusti, cur non et angeli nuncupentur? Vtrumque autem gratia, non natura, licet coelestis quoque militia angelorum proprie possit unito laudis praeconio cum animalibus et senioribus, de 650 tanto redemptionis nostrae munere congratulando ista concinere. Et erat mumerus eorum milia milium, utique innumerabilium, dicentium uoce magna: dignus est agnus qui occisus est accipere potestatem et diuitias et sapientiam et fortitudinem et honorem et claritatem et benedictionem, et omnem creaturam quae est in caelis et PL 834

655 in terra et sub terra et in mari et quaecumque sunt in ers. Licet ista

iure capiti nostro conpetant Christo, potest tamen et de eius 639/640 I Cor. 6, 17. 642/643 Is. 6x, xo.

640 I Cor. 6, x6.

640/641

Eph. 5, 32.

632/633 Beda 146, 19-20. 637/639 Ambr. Autp. 5, 1o, 21-23; Beatus TIE, 245 510x. 641/642 Beatus III, 4, 122. 645/647 Beatus III, 4, 123.

648/650 Ambr. Autp. 5, 11-13 a, 31-34.

631 et] om. C

ecclesia v

dicit f, dicimus O

nos] add. deo f

632 enim] om. M! — conuenit] congruit f — 633 sunt M^"*À4 — fecisti] om. v™* — 634 transp. regnum et sacerdotes deo nostrof — regna635 si] om. f — 636 transp. quoque in caelo f uimus A4! GOv huiusmodi] oz. f

credantur] n expunct. M?;om.f

| 638etgente]om.

639 adhaerit AD — domino] deov — 640erunt] aZ. enim f. in O transp. accepit in ea O dico] om. O —— 6Álaccipit Cf sup. lin. ser. A 642 coronatus Ab C —— inea]om. v"?* ^ esaias] isaias ACO, ysaias f; 642/643 quasi sponsum sponsum] add. inquit f deinde add. ait v 643 decorauit me co- corona et] om. A! b, deinde add. sup. lin. A 645 rona] decorauit coronam C — 644 transp. angelorum multorumf 646 media G — 647 sunt] sicut C quis f — 645/646 et seniores Cf 648 licet] add. ctf et]om.fGv ^ nuncupanturf»"^ ^ utroque G' laudibus GO caelestis] om.D —— quoque]om.f ^ 649unitoJunico? 650 tanto] canto C, cantu M — 653 et honorem] om. f — 655 et sub inmareA — transp. in eis terra] et subtus terram (terra G) GOv;om.D

sunt f — 656 capite C! O

go

IN APOCALYPSIN

II, cap. v

ecclesia non inconuenienter intellegi, ita dumtaxat ut quaedam soli conpetant capiti, quaedam etiam corpori. Dignus est agnus qui occisus est accipere diuitias, et cetera: Ipse est enim thesaurus 660 bonorum omnium et sapientia dei, ipsam namque cunctis facit gentibus dominari dicens: Mihi alienigenae subditi sunt, et omnia subiecisti sub pedibus eius, et tibi dabo claues regni caelorum ; et transit in caput dicens et omnem creaturam quae est in caelis et in terra et sub terra et in mari, et quaecumque sunt in eis. Nec hoc 665 durum sit accepisse, ecclesiam ac petere cum qua resurrexit, si durum est habere membra quod habet caput. Nec illud iniustum potest uideri, quod dicit ecclesia dignam se omni creatura, quia et si unumquodque membrum religiosa humilitate his se indignum iudicat, totum tamen corpus participem esse dicimus capitis sui, 670 de quo legimus: Omnia nobis cum illo donauit, Àtemque et sedere fecit in caelestibus. Aliter creaturam homines significare frequenter nouimus, sicut apostolus: Nam et ipsa inquit creatura liberabitur a seruitute corruptionis in libertate gloriae filiorum dei, et dominus: Praedicate euangelium omni creaturae, omnia enim 675 quae uniuersis competunt creaturis inueniuntur in homine: esse, 657/658 cf. Col. 2, 19. 661 Ps. 59, 10. 661/662 Ps. 8, 8. 662 Matth. 16,19. 670 Rom.8,32. 670/671 Eph.2,6. | 672/673 Rom. 8, 21.

674 Marc. 16, 15.

659/660 Beatus III, 4, 325.

— 664/671 Beatus III, 4, 126.

657 quaedam] quae C'v"?^ ^ 658 capite 4! O — 659 diuitias] praem. potestatem et v ipsa M, ipsum v 660 facet D 660/661 transp. gentibus dominari facit f 661 gentis 4! ^ dominare M! alienigeni A'O 661/662 transp. omnia subiecisti sub pedibus eius et mihi alienigenae subditisunt / — 662eius] meis C — 663 transit] praem. deindev ad caput

v

664 et sub terra] et subtus terra

(terram v) DGOv;

om. C

transp. in eis sunt Cf nec] ne CDGM 665 durum] dictum C ac petere] appetere C M, accepere D!, uel accepere D?; cum illo (sic) v; om.f ^ cum qua] cumque G; cum quo v; add. christus f — 666 est] non est v; si est C

membrum

v

illum O

667 uidere ADM

dicit

ecclesia dignam se (se dignam C) omni creatura P CDO, dicit ecclesia dignum se omnia creatura (sic) A, dicit ecclesiam dignam esse (es sup. lin. scr. M!" ^) omni (omné M) creatura GM», dicit ecclesiam esse omni creatura dignam f quia] qua f — 667/668 etsi]est C£M 668 unumquoque DO membrorum M his] hac v indignum] dignum f G69 particeps Pf. — dicamus A!b 670 transp. omnia cum illo nobis GOv, cum illo omnia nobis D itemque] om. D sedere] add. nos 9 671 aliter] praem. item M, itemque C; om. f — creaturam] m eras, deinde add. etiam f hominis AbDO significai bCDf 672 ipse O — creatura] add. hominis Ab 673 liberauit A! ^ in libertatem AbfMv — 674 praedicate] praedicare C, praedicat O ; add. inquitf 675 inuenitur M' in hominem O

IN APOCALYPSIN II, cap. v

IB. 13-14

91

uiuere, mouere, sentire, intellegere. Ergo et hic omnem creaturam omne humanum genus, id est totius orbis. Hinc et ipse dicit: Data est mihi omnis potestas in caelo et in terra. Nec suam ex tempore coepisse potestatem, sed in hominibus ecclesiae significare uoluit 680 dignitatem. Ille utique, qui se per omnia patri docet aequalem, ut et quod dixit quae est in caelo, ipsa humana in Christo natura angelis praelata, dominetur in caelo, praedicata regnans dominetur in terra, quae solutis gemitibus inferorum praeualens, dominata docetur et sub terra. Omnes audiui dicentes sedenti in throno 685 et agno (id est patri et filio): Benedictio et honor et dignitas et potestas in saecula saeculorum. Et quattuor animalia dicebant : Amen. Ecclesia utique dicit amen, id est uerum, fideliter. Et ui ginti quattuor seniores ceciderunt et adorauerunt uiuentem in saecula saeculorum. Eadem animalia sunt seniores qui perhibuerunt testi690 monium, dicentes amen. Descripta ecclesia cum officiis debitae laudis operibus fuerat properandum, quae singulorum apertione signorum insinuata clarerent. Nihil quippe his septem signis deesse oportuit, ut eorum arcano et in affectu et intellectu et actu omnis docetur inesse perfectio. Describit denique, et aliquando ab 695 initio finem adsumens, et tam de Christi triumpho quam de inpugnationibus futuris ecclesiae, signorum continentias singulorum sua more percurrit, ut et consolationem daret de prosperitate uictoriae, et sollicitudinem de futuro certamine et stupendo indixisset examine. 677/678 Matth. 28, 18. 684/690 Beatus III, 4, 127/128.

684/685 Caes. 223. 20-21.

676 mouere] moueri fv; mori D; deinde add. etf — intellige, et disting.

et sentire. Intellige ergo f — et] om. D creaturam] add. dicit v 677 omnem AO hinc]unde f 679 coepisse] cepisse Ab fv, accepisse v" hominibus] omnibus fM ecclesiae significare] ecclesiae significari fM; transp. significare ecclesiae Ab 681 dicit v quae] qui fGv 681/682 ipsam humanam in christo naturam angelis praelatam Ab 681 natura] creatura C 682 praedicata] per hoc quod dicit f; add. hominibus 7 683 qui Af gemitibus] doloribus f inferorum] inferni f 683/684 dominari doceatur f | 684 omnes] om. D a sedenti A 685 et agno]om. C! 685/686 honor dignitas potestas (sine et bis) Ab 687 ecclesia utique dicit (dixitf) amen] om. ^ 687/688 uiginti quattuor] uiginti IIII A, xxiiii fG OO, quatuor uiginti C 688 ceciderunt] add. in facies suas v? 689 transp. seniores sunt f perhibuerunt] habuerunt C 690 officiis] add. suis Cf debitaeque v 691 fuerant A}, fuit C

properanda Ab

quae] quo v; quod et f

in sigulorum f apertione (apertionem G) signorum] apertione singulorum O; om. C! et in marg. inf. scr. C^ — 692 insinuata clarerent] claret insinuatum f — 693 oportuit] potuit GO» in eorum 7 arcana Cf. in affectu] in effectu 4! M! ; in affatu D; effectu (om. in) v 694

omnes CDM! v

docereturDfv

| 696 continentia ABCM

695 christo CG!O!

quam] add. et

697 et] om. f. 698 de stupendo v

PL 835

92

IN APOCALYPSIN

II, cap. v1

CAPvT VI

ws

Et cum aperuisset agnus unum ex septem signis. Apertio signi reuelatio sacramenti. Verum quia non unum sed multa sunt sacramenta, nec unius modi, sed sicut apostolus Paulus dicit: Multifarie multisque modis olim deus locutus est patribus in prophetis, Postremo in his diebus locutus est nobis in filio suo, et cetera; et longum est de sacramentorum

diuersitate tractare,

quibus futura Christi dispensatio et ecclesiae praeparabatur uentura saluatio. In his certe tribus quos praemisimus modis, sermoIO

I VA

2o

nis, intellegentiae, actionis, possunt breuiter uniuersa restringl, ut locutio omnia in se praecepta totius caelestis concludat oraculi: ideo multifarie inquit multisque modis locutus est. Cognitio autem regulariter adhibenda intellegentiae formas insinuet, unde in euangelio dominus dicitur post resurrectionem discipulorum sensus aperuisse ut intellegerent scripturas, et corda salubriter accendisse, ut praedicarent ceteris reuelatas, adimplentes nihilominus, iuxta apostolum, ea quae desunt passionum Christi in carne sua, ueraciterque dicentes: Facti sumus forma omnibus credentibus, itemque, ut nosmetipsos formam daremus uobis ad imitandum nos. Qui si non fecissent, frustra scripturas retentas memoria canerent, quas penetrare intellegentia actuque perficere nequissent. Et quoniam latentes pridem modos affaminis et intellegentiae salutaris superiore disputatione peregimus, nunc quaein actu latebant singulorum apertione signorum intentius audiamus. VI, 4/5 Hebr. 1, 1-2. 17/18 I Thess. 1, 7.

13/14 cf. Luc. 24, 45. 18/19 II Thess. 3, 9.

16/17 cf. Col. z, 24.

VI, 2/48 Ambr. Autp. 6, 1-2, 6-49.

VL1 VII Af signi] in marg. scr. M 2 reuelatio] add. est v sacramenti] mysterii, deinde add. est f — 3 sed] eras. est M apostolus paulus] transp. paulus apostolus C; apostolus (sine paulus) f — 4 olim] sap. Jin. sey, oAena 6 et] add. quia f 7 praeparabatur] praeparabitur 4^ CO; praefigurabatur f 8/9 sermones Ab, sermone f 9 actiones AbD transp. breuiter possunt f — uniuerse D? restringi] perstringi f ut] om. C 10 transp. in se omnia f llideoquef transp. multisque modis inquit Ab, multisque inquit modis f — 11/12 cognitio autem] ut cognitio v adhibendae v 12 formas insinuet] actionis possunt formas insinuare (possunt - insinuare zz ras. scr.) M 12/13 transp. dominus in euangelio M 13dicit ACM 12/14 transp. dominus in euangelio post resurrectionem discipulorum sensus aperuisse diciturf ^ sensus]sensos sup. lin. scr. A', deinde

uexo A? — 14/15 accendisse] accessisse 4! ;ascendisse C G! — 15 reuelata A PM! 18 itemque] idemque Ab ut] et AbM (post ras. 2 litt.) 19 quae f

si]se O — fecisset

perficere] om. f

mus] iudicamus 2

D — 20 canerent]'conerent

C — actumque O

22 superiori bCfM*? — disputationis C? ^ 23 audia-

IN APOCALYPSIN II, cap. v1 25

93

Nam si apertio signi reuelatio creditur sacramenti, eiusque mysterium in sermone dicimus intellectu actuque consistere, uideamus quomodo haec simul tria certis etiam possint locis dicta, intellecta atque peracta probabiliter inueniri, ut eadem dicta intellectu sobrio capiantur et intellecta opere conprobentur. Verbi gratia: Ecce uenio, in capite libri scriptum est de me, dicendo uenio, se

30

adhuc quidam praenuntiat esse uenturum. Cum autem quis iste sit quaeritur, desidératus cunctis gentibus intellegitur Christus,

praesertim quia et in capite libri Psalterii, et in capite libri Geneseos ipse scriptus legitur: In principio fecit deus caelum et terram ; omnia enim inquit in sapientia fecisti, qui requirentibus 3 VA quisnam esset principium se esse respondit. Verum cum quaeritur propter quid uenerit sequitur: Vt faciam uoluntatem tuam, deus meus, wuolwi. De qua in euangelio idem dicit: Meus cibus est ut faciam uoluntatem eius qui me misit. De qua ab eo intellegimus circa horam passionis expressum: V1 sciat mundus quoniam uo4 o luntatem patris mei facio, surgite, eamus

45

hinc. Quo circa huius

prata libri signati tunc reuelasse cognoscitur quando se unum cum patre docuit manere principium, atque ex uirgine natus gessit hominem uerum, indebitam quoque pro mundi salute suscipiens passionem, triumphali morte resurgens aperuit tumulum, post- PL 836 quam confregit infernum, et quando uoluit repetens caelum promissum discipulis misit spiritum sanctum, quo replente orbem terrarum gentium multitudinem adquisiuit, seque sperandum iudicem futurum edocuit. Et cum aperuisset unum ex septem signis, audiui unum ex quattuor animalibus dicens : Veni et wide. 29 Ps. 39, 8; Hebr. 10, 7.

103, 24. 35 cf. Ioh. 8, 25. 34. 39/40 Ioh. z4, 31. 24 nam

et si Ab

31 Agg. 2, 8.

33/34 Gen. 1, 1.

36/37 Ps. 39, 9; Hebr. xo, 7.

25 dicemus

G

transp. actuque

34 Ps.

37/38 Ioh. 4,

consistere et

intellectu f consisteri 4! | 26 quomodo] quod A’, quo b _transp. tria simulf possent O locis]eloquiis f intellectu 4. 27 atque] om. C! probabiliter] probabit A’ inuenire A5 G! M! dicta] om. C — 28 intellectu. A

29 de me] om. O

pronuntiat A‘d

esse] om. Alb

se] sed

4 DO

30 quidem fv

30/31 transp. sit iste b

32

praesertim quia] praesertimque G __ psalterii] add. scilicet f libri] om. D 33 legitur] add. ut est illud f fecit] creauit M 34 inquit] om. f fecit f 35 esse] om. C! = 36 sequitur] om. f — faciam] add. inquit f 37 uolui] perlin. D^; add. et legem tuamf — idem dicit] om. f meus] add. inquit/ 38 de qua] add.etiamf — 39 quoniam] quod Ab 40 quo circa] quod circa Ab 41 prata] facta v in unum O 42 ex uirgine natus]exsurgi ne natus O — 42/43 transp. hominem gessit /.— 43 indebitam] debitam f ^ pro mundi salute] pronuntiandi salutem O 44 triumphali morte] triumphalem a morte Ab tumulum]tumultum D — 45 confringit Al uoluit] uelut v^?^* 46 ||misit A 47/48 seque - edocuit] om. D 48 futurum] om. A'b — aperuisset] add. agnus Ab VIIf — 49 III"f dicens] dicentem D?; add. tamquam uocem tonitrui v™

94

IN APOCALYPSIN II, cap. vi

50 Et ecce equus albus, et qui sedebat super eum tenebat sagittam, et data est ei corona, et exiit ut uinceret, et uictor exiit. Primum, sicut

praemisimus,

in affamine

diuersatur,

cui intellegentia sociata

penetralia ipsius mox supplet actionis, et quod in actu procedit, uerbo concordat, intellegentiaeque relatum, quod in ceteris signis 55 animaduertere intentum uolo lectorem. Dixit enim audiui unum

ex quattuor animalibus dicens: Veni et uide. Quod est unum animal, hoc omnis ecclesia, quae uoce magna praedicationis intonat, succedentem inuitans ad fidem ecclesiam: Ven? et uide ; Si quis sitit, ueniat et bibat ; Accedite ad eum et inluminamini ; Surge 6o qui dormis, et exsurge a mortuis, et inluminabit te Christus. Et ecce equus albus, et qui sedebat super eum tenebat sagittam, et data est ei corona, et exit ut uinceret, et uictor exit. Iste equus potest in apostolis et praedicatoribus ueritatis ecclesia intellegi, super niuem gratia dealbata, cui sessor est Christus ; ideo ei per prophe65 tam dicitur: Quoniam ascendis super equos tuos, et equitatus tuus sanitas ;propter quod et sagittam tenere dicitur, quae praedicationi uerbi dei aptius conparatur, quia hominum interiora transfixa possint fidei fructum adferre. Hinc legimus: Sagittae tuae acutae potentissimae, populi sub te cadent. Coronam sane praedijlo catoribus deberi significat. Et cum aperuisset signum secundum, 58 Ioh. rz, 46. 58/59 Ioh. 7, 37. 59 Ps. 35, 6. 59/60 Eph. 5, 14. 63/64 cf. Ps. 5o, 9. — 65/66 Hab. 3, 8. 68/69 Ps. 44, 6. 62/64 cf. Caes. 223, 27 - 224, 1; Ambr. Autp. 6, 1-2, 73-80.

63/64 Beda

146, 54-55.

51 ei] om. C — ut] sup. ras. scr. A? (fortasse et A!)

C

52 effamine 4!

diuersatur] diuersa A? C ; praem. uerbumf cui] zn ras. scr. A^; cum O ; om. 53 penetrabilia O supplet actionis] supplex actionis G! ; supplicationis

C;suppletionis f

praecedit f — 54in uerbof ^ concordet C

DG M, relatu A! bv, reuelatur A2 Ff, reueletur C, reuelatum O

Alb

55 dixit enim] om. D

tem] succidentem

56 dicentem Ab

O, succidente C; succendente M

uidiG

relatum

signis] add. et

58 succeden-

succendentem - fidem

ecclesiam] om. f ad fidem] ow. M! 58/59 si quis] praem. et, deinde ras. c. 4 litt. f 59 bibat] add. gustate et uidete D; add. et f iluminabili O surge] surgis D; praem. et f — 60 et pr]om. Ab 62 transp. equus istef 63 ecclesiae v — 6ádealbataev — cuiusv est christus] transp. christus est f; est praesedens christus D — ei] et f; om. D per]om. O — 65 quoniam DG»; quam (sic plene) O; qui ABCfM - of. LXX ascendit 74! b M? O, ascendisti v — equitatus tuus] quadrigae tuus f 66/67 quae praedicationi A^! bD M^ oP, quae praedicatione A4! G M! Ov", quae praedicationem C, cui praedicatio f 67 apte f conparatur] commendatur C quia] qua b Cf M? v, quo M! hominum] omnem M — 67/68 transfixa] mens fixa C 68 possit A! _transp. fructum fidei afferre possint f —— 69 potentissimae

CDG^OP™!?3,

CMO

potentissime fG! Mv'^"*, potentissimi Ab

significari C

70 debere

IN APOCALYPSIN II, cap. vi

95

audiwi secundum animal dicens : V eni et wide. Quod eadem exhortationis uerba ueniendi et uidendi in causa dissimili repetuntur,

cum equus albus in bono, roseus autem ponatur in malo, illud esse puto quod sicut de bono laetitiam pro ecclesiae uictoria pollicetur, 75 sic de malo cautelam denuntiet ex praescientia futurorum. Sequi6,4 tur enim: Exüwit alius equus rufus, et sedenti super eum datum est ut tolleret pacem de terra, et ut inuicem se occiderent, et datus est ei gladius magnus. Iste-equus rufus uelut cruentus sanguine alieno, non suo, contrarius uictrici ecclesiae praedicatur repugnare, 8o quando pacem, quae praecellit omnem scientiam, de terra insinuatur auferre, quod et actu docetur et gladio. Et cum aperuisset signum tertium audiui tertium animal dicens : V eni et wide. Et uidi equum nigrum, et qui sedebat super eum habebat stateram in manu sua. In qua mensura simulati significatur examinis, per quam 85 singulorum merita perpendunt; quidquid enim iusto congruit iudici, et transgressores usurpant. Inde est illud: Ponam thronum meum ad aquilonem. Et quia deo sinente potuerunt temporaliter praeualere, hoc nunc docet dicens: Vinum et oleum ne laeseris. Et audiui uocem in medio quattuor animalium dicentem : Bilibris go tritici denario uno et tres bilibres hordei denario uno, uinum et oleum ne laeseris. In tritico et hordeo ecclesiam dixit, siue in

magnis et minimis, siue in praepositis et populis. Non est autem

80 cf. Phil. 4, 7.

86/87 Is. 14, 13.

71/73 Ambr. Autp. 6, 3-4, 6-9. 225, 8-9; 226, 16-18.

— 74/75 cf. Beda 147, 3-5.

91/92 Caes.

91/97 Beatus IV, x, 16-18.

72 uidendi] audiendi

C —— 73 roseus (rosseus D!, ruseus M! O) DM! Ov,

rufus AbCf GM? ponatur in malo] ¢ransp. in malo ponatur O; in ponatur malo C 74 ecclesia A pollicitus b (cf. pollicitur A) 75 denuntiatf. et ex O praescientia] praesentia 42 G M! 75/76 sequitur enim] om.

O; add. quod f . 76exit A‘'Cf

77 occideret A’ _ et datus est] datus est

(om. et) f; et datus (om. est) D 78 cruentus] cruentatus f; crucientus G! contrarios f —— 79 praedicatur P D? f Gv, praedicitur A” C D! M? O, praedicetur M!, praedicator A’ 80 praecellet C — 82et uidi]om. C — 83 statera 0 84 simulate A4!5 significantur 6 PL25 examines A!, examine 5

85 perpenduntur 5Df — congruet Ab _—86 hoc et transgressores sibi usurpant / — inde]Junde f ^ 86/87thronum meum] sedem meam f. 87 ad aquilonem D f M v, ab aquilone A5 C G, ab aquilonem (sic) O poterunt b D, poterant A!

Im Az?” DG

88 nunc] modo v

dicens] om. Gv

potuerant C, 89 IIII A,

transp. animalium quattuor C 90 et tres bilibres (bilibris MO; deinde add. tritici G) hordei (ordei A?” DG M O) denario

uno] om. A! bper homoioteleuton, deinde add. sup. lin. A?

etuinumGv™ — 91

et hordeo] om. M!, deinde add. in marg. et oleo (sic) M? ecclesia vP™ 91/92 in magnis]imaginis 4! O — 92 et minimis 45 G MOv, et in minimis CD, siue in minimis f et populis] siue in populis f

PL 837

96

95

IOO

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi

minus una bilibris a tribus, eadem quippe et in singularitate et in trinitate perfectio. Sic dominus in farinae mensuris tribus fermentum dicit absconditum, ostendens sapientiae doctrinam ex modico omnem populum mystico indiuiduae trinitatis numero consecrari. Sed et pretium docet unum esse tritici atque hordei, etsi merito alter alterum praecellit, uno tamen utrique redempti sunt pretio. D portio sane hereditatis Christi, quae in electorum plenitudine commendatur, non inaniter hic tritici nomine figuratur, se

IOS

enim dominus in euangelio designabat dicens: nisi granum tritici cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet ; si autem mortuum fuerit multum fructum affert, quod a parte potiore inferiora quoque ecclesiae membra in hordei mentione cognosce. Aliter propter diuersitatem professionum positum puto disparem numerum

IIO

IIS

6, 7-8

unius et trium, in denario uero uitam aeternam

significari, quae inter mansiones multas communis est omnibus, et si per differentiam meritorum ibi alius alio possit esse sublimior praemio potiore ditatus, nullus tamen sit in alterius conparatione longaeuus ; ubi enim una inmortalitas singulis, communis aeternitas permanet uniuersis. In uino itaque et oleo uim sacramentorum prohibet uiolari, utpote unctionem pretiosumque cruorem. Hinc legimus: Quid bonum eius, et quid pulchrum eius, nisi frumentum electorum, et uinum germinans uirgines? Et in psalmo: Vinum laetificat cor homimis, et exhilaratur facies in oleo. Et cum aperuisset signum quartum, audiui quartum animal dicens : ueni et uide. 94/95 cf. Matth. 13, 33; Luc. 13, ax. 102/104 Ioh. x2, 24-25. Ioh. 14, 2. 115/116 Zach. 9, x7. 116/117 Ps. 103, r5.

109 cf.

97/109 cf. Ambr. Autp. 6, 6, 33-43.

93 a tribus] duabus f 94 sicut f ^ 95 sapientiae] scripturae f doctrinae GO, et doctrinae » — 95/96 doctrinam - populum] ewan. C 96 omni populo G _indiuiduae] in diue A’, deinde idu sup. lin. scr. A?, in diuinae f, ef transp. in diuinae trinitatis mistico f trinitate A! 96/97 consecrare A!, consecrans O

97 quia etsi A CfM, quare etsi 5

98 alter

alterum] alterutrum A'b — praecellet M', praecellat M? — 107 aliter] alter M, alterum M? 108 uita aeterna DGO —— 109 significare APO — quae] atque C — inter] propter. — 109/110 et si A! P Cf M, ut si A, ut et G, ut et si DOv llOperdifferentia M'O — aliusalium M — sublimius C — 111 est M^ ll2ubijibi? enim]eritv — 1l3inuino]inuno 4! — 114ut pote CM», ut pute ADGO, ut puta b; om. f unctionem] add. scilicet f

pretiosamque 4! — cruore M — hinc]adZ.alibif ^ 115 quid bonum est A' quod pulchrum O — 117 et exhilaratur] ut exhilaratur 5, et exhilarat C, et ut exhilaret f faciem f — in oleo] in eo G 118 signum] sigillum M

II" A

dicentem A!

IN APOCALYPSIN II, cap. vi 120

97

Et widi equum pallidum, et qui sedebat super eum, nomen ei erat mors, et infernus eum sequebatur, et data est ei potestas quartam partem terrae, ul interficeret gladio, fame et morte et bestiis eos qui sunt in terra. Duae partes sunt in mundo, una dei et altera diaboli. Sed diaboli in tres subdiuiditur partes, intus ac foris, id est gentilitas, falsi fratres, et aperto errore uel scismate separati.

D

AbCfGMOv

125 tres

sunt

itaque,

partes, quae contra unam militant, 130

155

140

tres itaque partes sunt quae contra unam

X militant, quae una in tribus quartis constare nuntiatur, siue quia in trina unitate credit, siue quod trium professionum ordinibus grata uarietate distinguitur, uirgiinqua nuncquarta num, uiduarum et coniugum: in quibus dari praedicit po- ^ nunc tribus quartis dari praedicet potestestatem. Hanc di- — tatem. Hanc dixit ecclesiam, quae et una cit ecclesiam, quae — est, et ex tribus quartis quadrata stabiliexquartapartecon- ^ tate consistit, cum ad unum caput refersistit, tur trina professio, superaedificati inquit super fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide uaris malorumcla- |^ Christo Iesu, hanc uariis praedicit malodibus exercendam. rum cladibus exercendam a gentilitate, simulata fraternitate et haeretica prauitate.

Quod etiam in numero cognoscendum est angelorum, ut contra unum eundemque bonum tres ex aduerso malos opponeret, cum

135/137 Eph. 2, 20. 122/124 Beatus IV, x, 25-26.

119 pallidum - super eum] ezezz. C 120 transp.sequebatureumfv — ei sup. lin. ser. A ut interficeret] interficere M et fame f — eos] om. C 122 et] om. f — 123 sed diaboli in| om. C — subdiuiduntur M — ac]etf id est] quae sunt f 124 et falsif. separatae A4! b, separat C

125/140

A'bfv

Ab Cf GMOv

127 una O

130 in quam }

131 dare A'b — praedixit v — 132 hinc O—

quartam

131/1233 disting.

praedicit potestatem. Hanc (hinc O) dicit f G Ov, praedicit. Potestatem hanc dicit 4b CM — 133/134 quae ex quarta parte] qua ex parte Gv. 138/139

cladibus] gladiis v — exercenda v^P123 125/140 D 129/130 uirginém MS 138 hunc MS praedicet MS 143 eundemque] idemque f opponerent M cum gladio] praem. primum GM, signum A4! 5G

98

14

VA

IN APOCALYPSIN II, cap. vi

gladio rufum, secundum cum statera nigrum, tertium uero mortis signo pallentem, gladio bellum, nigrore famen, pallore denuntians mortem. Et cum singulis plagas singulas deputaret, in ipso insuper tertio, uel per ipsum omnia enumerando praedicit futura plagarum exitia, adiecto nomine bestiarum. Et quia sic latere possit,

150

utrum simplex sit an figurata locutio, eo quod gladius et corpori uisibilis et animae soleat spiritalis inferri, sic etiam de fame, utrum utrum

155

uerbi dei an corporis memoretur, sed etiam de morte, animabus aeternam, an corporum momentaneam, hic

minetur. Claret tamen illam quartam malas opponit, his omnibus uisibilibus bus exerceri. Nam si qui secundum uocati sunt, in electorum plenitudine

bonam, cui tres e contrario temporaliter persecutionipropositum uoluntatis dei permanebunt, praesertim

circa quos inlaesa seruari uoluit uini et olei sacramenta, dicendo

uinum et oleum ne laeseris, in uino pretium redemptionis, oleo significans crisma baptismatis. D Quod aperte in euangelio dominus dicit: Pater, quos dedisti mahi custodiui, et nemo ex eis periuit nisi filius perditionis.

160

165

Hordei quin etiam et tritici facta mentione demonstrat ecclesiam, usque ad finem saeculi, nulla posse malorum persecutione perire, in eo quod easdem species non ignobiliter sed cum sacrato numero et pretii memorat quantitate. Quod denique illi ad suam maleuole poenam exercent, deus summe bonus ad suorum redi155/156 cf. Eph. 1, x.

160/161 Ioh. 17, x2.

144/145 uero mortis - famen]om.O

niger ore C

pallore] pallentem »

— 145 nigrore AbD, nigro fG MOv, 146 cum singulis plagas singulas

D GO *??'7, cum singulis plagis singula 45 Cf M, cum singulis plagas "5^

in ipso insuper] insuper et ipso Gv 147 numerando GOv — praedicet futurum O 148 exitia] existi C; om. v adiecto] deiecto f nomine] numero M quia sic] quia sicut C, quia et sic G O, quia etiam sic v, quia et si|lhic D —— posset f, potest C, possunt Ab 149 locutione C eo] om. C corpore AO 150 sic] sed C de fame] diuini C uerbum G 151 dei] domini Gv sedetiam]om. C — 152animarum AbCfM aeterna Gv momentanea CM» 153 quartam] partem D tria b (sed non A - uide infra.) 154 malas opponit M O et transp. opponit malas f, malas opponet D, malas opponat C, malos opponit Gv; mala supponet A, mala supponit ^ ^ temporaliter] temporalibus Ab 154/155 persecutio-

D

nibus] om. f 155 si quis 4^ C M!O, si quos G praepositum. M! uoluntati C — 156 plenitudinem A? M, penitudinem C — 157 seruare Ab

0 O

dicendum 4, dicens f — 158 in uino] add. etiam f in oleo AbC{M 159 chrisma baptismi significans 4» 162mentionemA 163 in nulla

164 peririC — cum sacrato D GO», consecrato Ab CfM 165 numeri memorat] numerat v quantitatem Ab transp. denique quod f

166 maleuolam A'b ^ exerceret C

PL 838

IN APOCALYPSIN II, cap. vi

Dor 170

175

99

gens utilitatem, opportunitatem nobis praebet spiritalium triumphorum. Sequitur denique: Et cum aperuisset quintum signum, uidi sub ara dei animas occisorum propter uerbum dei et martyrium suum, et clamauerunt uoce magna dicentes : Quousque, domine, Sanctus et uerus, non vudicas et uindicas sanguinem nostrum de his qui in terris habitant ? Etdatae sunt eis singulis stolae albae. De illis utique reliquis quas etiam inter aduersa deus secreto operationis suae reddit consilio,tutiores, martyrum se dicit reliquias, id est animas perspexisse, non uili loco, nec qualicumque, sed sub ara dei, id est siue in ecclesiae

unitate

perseuerantes,

siue sub

testificatione nominis Christi tamquam sub ara dei usque ad mortem uiriliter dimicantes, sicut de Machabeis dictum est sub

testamento dei: Beat? autem mortui qui in domino mortui sunt. Multo amplius itaque qui et in domino et pro domino mori meruerunt, scientes se habere domum non manufactam, aeternam

in caelis, habitationem suam quae de caelo est, superindui cupientes, propterea interpellare dicuntur. Sic autem ista conicimus, ut per domini passionem inferni gemitibus iam solutis, 185 sanctorum animas uenire ultra ad inferos non putemus. Quod hic aptius significari puto, ut ad similitudinem ueteris testamenti, ubi interius ara aurea fuisse describitur, hic per memorabilis arae uocabulum cognoscatur intellectuale secretum, uel interiora sancta sanctorum, in quae hic pignore salutis accepto, peregrini 190 suspirant, habentes spem sicut ancoram animae tutam ac firmam, el incedentem usque ad interiora uelaminis, ubi pro nobis praecursor introiwit Iesus, 1uxta apostoli dictum, qui sic intentione Christi insinuabat praesentia ut exponeret figurata. Vsquequo domine sanctus et uerus, non 1udicas et uindicas sanguinem nostrum de his 195 gui in terris habitant? Quod non carnali sensu credendum est,

179 Apoc. 14, 13.

181/183 cf. II Cor. 5, 1-2.

190/192 Hebr. 6, 18-20.

168 denique] om. f 170 suorum D 171 non uindicas v"* 172 singulis Dv, singulae AbCfGMO 1ransp. stolae albae singulae Ff illius D 173 quos fv aduersa] aduersaria v™ deus] dicitur C 174 consilium O — martyres C reliquas v"^* 175 perspexisse] praespexisse Come f

176 dei] domini D

178 machabeis ACfG

MO, maccabeis D

179 autem] sup. lin. ser. f; om. C mortui sunt] moriuntur Abf 180 transp. multo itaque amplius v 180/181 et pro domino (deo C) mori meruerunt] om. GOv 181 sed aeternam Ab 182 de caelo] in caelis f 183 interpellari Ad sic] sicut D 185 animae Ab 186 significare Ab — ut]ezan. in ras. «t vid. M — ad]om.C ^ 188 cognoscatur] agnoscatur y uucluteo 188/189 sancta] om. D 189 in quae CDfM?O, in qua Ab M! v, in quam G 190 suspirent O 191incidentem C — in interiora Ff pro nobis] om. G! 193 praesentiam Ab figurata]futuraf. 194

non uindicas v™*

100

200

20

ws

210

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi

animositate eos ultionis accendi, cum ab eis hic positis, per affluentiam caritatis inimicos quoque diligi nouerimus, sed eos manifestum est contra peccati regnum orasse, et talia illius regni desiderio postulasse, de quo dicimus: Adweniat regnum tuum. Et hoc eis diuinae sapientiae praescientia intellegimus reuelatum, quod et impii aeterna sint ineuitabiliter poena plectendi, et usque in finem saeculi fonte caelestis gratiae profluente, multi sint adhuc sanctorum martyrum consortio sociandi; quo isti accepto responso, inenarrabili laetitia cumulantur, quam stolis albis recte credimus figuratam. Acceperurit ergo singuli stolas albas, id est ut per caritatis perfectionem quae per spiritum sanctum infunditur in corde credentium, hac consolatione contenti ipsi malint pro ceterorum numero fratrum supplendo differi. Quod enim per beneuolentiam uotis gerunt diuinitus inspirati, interpellantes dicuntur responso protinus informari, nec fas est eos credere contra dei nutum quicquam cupere, cum eorum desideria ex eius pendeant uoluntate. E? widi, et cum aperuisset sextum signum, et terraemotus magnus factus est, et ecce sol factus est niger ut saccus

215

cilicinus. Sexto signo sexta aetas cognoscitur mundi, circa cuius finem nouissima persecutio nuntiatur, cuius uehementi impetu tamquam terraemotu orbem dicit uniuersum concuti. Sol et luna

197 ct. *Matth 5, 44° buc.» 6,» 27. 206/207 cf. Rom. s, 5.

214/215 Caes. 227, 8.

199 Matth.

6, 10; Luc. m, 2.

215/218 Ambr. Autp. 6, 12, 9-13.

196 transp. eos animositate f ultiones M!, in ultiones f accendi] incendi Ab 197 inimicus GO 198 orare C et talia] et alia ^ D! 199 adueniat] adueni ad D'O et] ut A! 200 diuinae sapientiae praescientia] diuinae sapientiae praesentia A'bOv™, per diuinae sapientiae scientiam Ff 201 poena] plena M! plectendi] plangendi C — 202 ad finem Ff ^ fontem .. profluentem C — gratia O — profluenti A sunt CfO 202/203 transp. adhuc sanctorum martyrum sunt f 203 sociandi] sociorandi D!; deinde add. nam sequitur: et dictum est illis ut requiescerent tempus adhuc modicum, donec inpleatur numerus conseruorum et fratrum eorum qui interficiendi sunt sicut et illif. isti] isto (istu M S) O; iusti Ff ^ accepti A 204 inenarrabile A! in stolis C, et in stolis f 206 per caritatis perfectionem] perfectionem caritatis FC, perfectione caritatis f 207 corda v — mallent Mv, mallint C — 208 differref, deferri C, deferr||F ^ 208/209 qui enim beneuolentiam (simeper)f 210 dicunt C informare A — 21lcupere]capere M — 212et cum A27DGOv; cum (sine

et) A bCFfM — sextum] VIf — etzet]om.f — 213 est sec] om.f

Sicutf

214 cilicinus] cilicius D — cognoscitur] agnoscitur f — 214/215 transp. cuius circa finem Ff — 215 persecutio] perfectio 4! ^ uehemente 4! 216

tamquam]in O ^ terraemotum M!

PL 839

IN APOCALYPSIN II, cap. vi

IOI

Christus et ecclesia, quam quia nouissima persecutione territi multi negabunt, ideo sol dicitur obscurari. Si enim obscuratum est, 220

225

23 o

inquit, euangelium nosirum, in his qui pereunt est obuelatum, in quibus deus saeculi huius excaecauit mentes infidelium, ut non fulgeat inluminatio euangelii gloriae Christi, qui est imago dei. Hinc dicitur: Ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Hoc modo sol niger dicitur factus, tamquam Christi uel operta potentia, uel doctrina temporaliter obscurata, uel defensione dilata, cum impii in sanctos grassari sinuntur. Hinc propheta: dissimulabis in hoc, ut deglutiat impius iustum ? De ipso denique Christo legimus: Ecce positus est hic in ruina et resurrectione multorum, et in signum cui contradicetur. In ipso certi capientes profectum a quo alii incurrunt auersi defectum. Luna in sanguine. Ecclesia solito amplius pro Christo sanguinem fundere praedicatur, magno persecutionum incumbente fragore; sanguine itaque suo, non

6; 13

sanguine

alieno, sicut ille rufus equus

alieno rufus

describitur sanguine. Stellae ceciderunt in terram eo modo quo ficus uento magno agitata amittit acerbos fructus suos. Illi significantur 23 VA in stellis, qui in ecclesia, cum de electorum numero ab hominibus

218/221 II Cor. 4, 3-4. 227/228 Luc. 2, 34. 223/225 Beda 148, 38-41. IV,=3; 6:

222/223 Matth. 24, 24.

226 cf. Hab. 1, 4.

— 230/231 Beda 148, 42-43 ; Beatus, praef. 4, 10;

217 christus] add. est f et] sup. lin. ser.C;0m.O quam quia] quamque persecututionem O terreri D 218 et ideo Ab solem dicit f 219 nostrum] om. Ab perierunt f obuelatum]obuolutumC 220 deus] dicit C excaecauit] excitauit D non] om. O 221 euangelii] euangelicae Ab; om. f ^ quaeestb transp.imago deiest M! — 222 ita ut] aut (it eras.) M^; ut (szneita) f — in errore M X ducantur AJ, indicantur v? 223 hoc modo] homo 4! ;add. etiamf — transp. niger sol C — uel] om.f C

224 operta] operata CD; opera v™4

potentia || 4 ^ obscurata]

obfuscata f 225 dilata] uelata Ab Cf M grassari » D f M? v, grassare O, crassari AC G.M! — 226 dissimulabis] bis in ras. scr. 4? ; dissimulauis G; add. inquit f ^ denique] quippe D 227 christo] om. D hic] om. D in ruinam

AP CfMv

resurrectione

D G O, resurrectionem AbM, in resurrec-

tionem Cfv 228 multorum] add. in israel f — insigno O — contradicitur DO inipso]add. itaque f certe O — capiunt f, capiuntur C — 229a quo]in quo M auersi DGOv, aduersi Ab Cf M, et transp. auersi incurrunt v

in sanguinem bM?“*4y™

^ 230 ecclesiam v —— 231 persecutione A,

persecutionis b, persecutionem O incumbentis G, incumbentes O in fragore C — itaque]utique f — 232sanguine]om.f ^ transp. equus ille rufus f rufus se] om. Ff — 233 sanguine] om. C, deinde sanguinem sup. lin. scr. GC in terra DGO _ficus] add. illaf 234 amittit GOv, amittet D, mittit b Cf M, mittet A acerbos C fv, aceruos AADGMO fructos (o ex u D!) A'D significatur O 235 qui] add. et f — in ecclesiis f — hominibus] omnibus Gv

102

240

IN APOCALYPSIN

II, cap. VI

aestimati uideantur temporaliter eminere, rabie tamen persecutionis acrius incumbente, de culmine status sui tamquam de caelo cadere perhibentur, quod dominus in euangelio praenuntiat, dicens: Erit autem tribulatio qualis numquam fuit neque erit. Et nisi breurati fuissent dies illi nom fieret salua ommis caro, sed propter electos adbreuiabuntur dies illi. Arborem ecclesiam ponit ; fructus acerbos, quos alia translatio grossos dicit, homines ;uenti exagitationem persecutionis commotionem, per quam homines concussi ab ecclesia diuelluntur. Proprie autem acerbis fici fructibus conparantur, siue pro infidelitate, quam conuersi in arcum prauum relicta malunt fide repetere, siue propter inmaturitatem temporis, per quam contigit ut cum felicem ecclesia eorum concipiendo quaesierit ortum, infelici tamen euentu flebilem de eis patiatur aborsum. Et caelum recessit ut liber cum euoluitur. Recte caelum, id est ecclesiam, ut euolutum et non inuolutum librum

insinuat recessisse. Quidquid enim fuerit inuolutum agnosci a quoquam nullatenus potest, nam quod euoluitur detectum proti- PL 840

239/241 Matth. 24, 21-22.

©

245/246 Ps. 77, 57.

250/258 cf. Ambr. Autp. 6, 14a, 10-17.

236 aestimati] existimati

acrius] agrius O

Ab Ff; exterminati

incumbenti Ald

241 breuiabuntur ADFf

C

uidentur vP™

237

239 autem] om. f — 240 illi] om. f.

^ 242 acerbos Cfv; aceruos

Ab D G M, aceruus

O grosus M'O homines] hominis M! ;omnes, et disting. dicit. omnes uentiG 242/243 uenti exagitationem D G M Ov, uento exagitatione A! p, uenti exagitatione //^ CF, uenti agitatione f 243 persecutionis commotionem D G MO», persecutiones commotione A’, persecutionis commotione A? p, persecutionis commutatione CFf per quem O 244/251 concussi -

fuerit inuolutum om. A4!b, deinde add. in marg. inf. A? agnosci

ad finem lacunae

A’; om. f

diuelluntur

depelluntur 4"^*f, debellantur M, debellentur O acerbis

CfMv,

aceruis

A""* D GO

244 concussi] ex CD»,

deuelluntur

G,

proprie] propterea O

fici] fieri v™34

246

relicta

malunt] relictum aiunt planeO —— repetere] reperi C — 247 contigit] cogitet O cum] eum M felicem] reliquum. Cf 247/248 ecclesia eorum concipiendo quaesierit ortum D G, ecclesiarum concipiendo quaesierit ortum O, ecclesia eorum ortum concupiendo (5/c) quaesierit C, ecclesia eorum ortum

quem (sup. lin. scr.) concipiendo quaesierat (sic) M, eorum ortum ecclesia concipiendo quaesierit f, eorum ecclesia concipiendo (concipiens v?*) quaesierit ortum v 248 infelici taman] infelicitatem C euentu] uentu O 249 aborsum D G O, auorsum M, abortum v, abusum Ff, abussum C

ut

liber cum euoluitur (euoluetur D)] et liber conuoluitur f ^ 250 et euolutum et non ut inuolutum C M, et non ut euolutum sed ut inuoclutumf. — 2512] om. C — 252nam quod] nam quae C; quod autem f. uoluitur A’, euoluetur D, deuoluitur C — de tecto Ab

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi

IO3

nus declaratur. Ita et haec cum manifestata fuerint, persecutionem discrete uitans recedit, ut ab extraneis abdita non uideatur, 255

6, 14-15 o

26 i

sibi tantum (id est suis quibus se credere potest) per unitatem spiritus cognita, incognitos et alienigenas praecauet, seque per discretionis spiritum, ne intellecta prodatur, occultat. Hinc Iohannes: Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus si a deo sunt. Et omnis mons et insulae de locis suis motae sunt, et reges terrae, et magistratus, et tribuni, et diuites, et fortes, et omnis seruus et liber. Etiam per montes et insulas ecclesia figuratur: ipsa est enim ciuitas super montem posita, propter montes in circuitu eius, quod legimus, e£ im insulis maris nomen domini dei Israhel, quam persecutionis inpulsa moueri loco praenuntiat. In utraque autem parte accipi potest, in bonis scilicet praecauens fugiendo mouetur, in malis uero perfida uoluntate in deterius mota conuertitur, sicut

dicit: Mouebo candelabrum tuum de loco suo. Reges terrae potentes accipimus, idoneos scilicet iudicio suae discretionis certo subsistere. Magistratus,

tribuni,

et diuites, et fortes: hos omnes

pro

27 o diuersitate officiorum et qualitate uirium uult intellegi, nullumque ab illius persecutionis molestia praedicit alienum, quamuis

258 I Ioh. 4, x.

262 Matth. 5, 14; Ps. 124, 2.

263 Is. 24, 15.

267

Apoc. 2, 5.

265/266 Beda 148, 59 - 149, x.

253 manifesta A! b Gv crete CDM, persecutionem

267/268 Beda 149, 2-3.

fuerit D? M^» = 253/254 persecutionem disenim discrete f, persecutionem discreta G,

persecutione discreta Al v, persecutione discreti 7, persecutione discripta AO

254 euitans 4? C GO», deuitans f

_recedent A’, recedet ^

uidetur C,

uideantur f 255 sibi] siue O — idest]idem O — suis] sup. Jin. ser. f! "^; om. Gv 256 incognitis fM (sed i tert. in ras. scr.), incognitur (sic) O alienigenis f —— praecauet] praecauit v™; praeualet G; occultabat f se qui A 257 spiritum] add. diuidit f ne intellectu prodantur occulta f prodeatur v™!3, prodprod v^ ^ 258 nolite] praem. ait Ab; add. inquit f a deo DGOv, ex deo AbCfM sint v — omnes G! 259 moti O 260 et tribuni zz ras. scr. M? —— 261 transp. ecclesia per montes et insulas v, per montes et insulas etiam ecclesia f | 262 super montes f — 262/263 propter (propterea A’) montes in circuitu eius quod (add. et M) legimus Ab CD G

MO, propter quod legimus montes in circuitu eius v, propter quod

(quod sup. lin. scr.) montes in circuitu eius (size legimus) f — 263 et] om. A'b in insulis] insulis (5zze in) D, insulas (sine in) f nomen] praem. quam propter / — quam]om.f ^ 264impulso 4! GO — mouere Ab 264/265 in utramque autem partem Ab 265 potest] add. quod dicit mota est f scilicet] quippe 266 perfidia D ——266/267 sicut dicit] similiter autem et superius dixerat f | 268 idoneus A'D, idoneo 4D C —— 269 magistratus] add. autem f et pr.] om. f.M omnes] homines C —— 270 qualitatem O 271 illis D!, illa D? molestiam O praedicet D quemuis O

104

IN APOCALYPSIN

II, cap. VI

electorum numerum nullus dubitet liberandum. Et omnis liber et seruus: liber a uinculo coniugali, seruus autem coniugio copulatus agnoscitur. Absconderunt se in speluncis et in petris montium 6, 16-17 dicentes montibus et petris: Cadite super nos et abscondite nos a 275 facie sedentis super thronum, et ab ira agni, quoniam uenit dies magnus irae eius ; et quis poterit adstare ante illum? Speluncas petrasque montium conuenienter. intellegimus fidei christianae refugia. Scriptum est enim: Lepusculus plebs inualida conlocat in 280 petra cubile sibi, cui sensui psalmus concinit dicens: Montes altissimi ceruis, petra refugium ericiis et leporibus. Vbi etiam praecelsos in ecclesia cognoscimus montium uocabulo designari, propter eminentem. scientiae caritatem Christi. Hos ergo cum fragore persecutionis urgente consulunt paruuli, muniminis reme285 dia perquirentes, firma petrae receptacula dicuntur adpetere. Ad quemcumque enim talium refugiant montium, ad petram in eis habitantem fugere dicuntur; petra autem inquit erat Christus. Cum ergo illorum montium consilis muniuntur, salutaribus tegendi monitis et obumbrandi consiliis, quasi ipsos super se 290 montes per affectum conpassionis cadere deprecantur. Illius enim quis umbraculo tegitur, cuius remedio et exhortationibus praemunitur. Hinc Esaias: Et nunc inquit ingredere in petram, abscondere fossa humo a facie timoris domini et a facie furoris eius, cum surrexerit percutere terram. Quod hic illos dicit persecutione

279/280 Prou. 30, 26 280/281 Ps. 103, 18. I Cor. xo, 4. 292/294 Is. 2, 10.21.

272/273 transp. seruus et liber v

O X 274 in petris] petris (sine in) f super throno A?

277 adstare

283 Phil. 3, 8.

273 liberom.O

287

273/274 copulatur

275 cadete A'DG — 276 sedente O

Ab CD M!, astare O, staref GM?v

278

christiani A’ ^ 279 scriptus D — 280 a cubile D — sensui] om. A'LCFf concinnit A! 281 ericiis D' GMO, erinaceis bv, erinaciis AD? Ff, herinaciis C 282 transp. montium cognoscimus f —— uocabula A 283 scientiam caritatis Ab — 283/284 cum fragore] non fragore G, nunc fragore

v; deinde add. nubium Ab

284 persecutiones A'b

urgentem A! — 285

firma petrae 45 DO, firma petra G, firmae petrae Mv, forma petrae C, in forma

petrae f 285/287 ad quemcumque - dicuntur] om. A!, deinde add. in marg. inf. A 286 refugiunt C —— 287 fugere (fugire GO) dicuntur] confugere dicuntur f; transp. dicuntur fugere A” p inquit] ait apostolus f 288 consilium O, consulis at uid. M! minuuntur M transp. salutaribus muniuntur f — 289 tengendis (deinde n pr. eras.) O — 289/290 muniuntur consiliis om. C per homoioteleuton — 291 quis] quae G, quisque fv — umbraculum

A, sub umbraculo Gv et exhortationibus] exhortationis bv, et exorationibus G 291/292 praemonetur » M, praemonitur A! 292 hinc] add. et O esaias 5D G M, isaias ACO, ysaiasf. ' nunc]tunc Gv in petra

GOv

293 fossam Al, in fossa D —— domini] dei fGv

quod hic] quid C!, qui hic C?

294 surrexit bf

294/295 transp. graui persecutione v

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi-vu

105 295 graui compulsos petere, hoc propheta uidetur hortari, ut in ipsa quoque persecutione, quae similem non habet, Christi quaeramus ecclesiaeque refugium, capitis inuicti et corporis gloriosi. Quod autem dicit: a facie agni sedentis super thronum, ut eos scilicet non reprobos, sed in fide stabiles uenturus inueniat. Aduertendum 300 praeterea locutionis genus, quod huic libro spiritus sanctus indicare uoluit, usque ad sextum enim signum ordinem custodiuit, et praetermisso paulisper septimo, eadem recapitulat, et duas narrationes intexens, quasi ordinem secutus, septimo concludit. Sed et ipsa recapitulatio pro locis intellegenda est. Aliquando 30 ws enim ab origine dispensationis Christi, aliquando passionis, aliquando medio tempore, aliquando de sola ipsa persecutione, aut non multo ante dicturus recapitulat. Nunc ergo descripto sexto, ad originem redit, eadem breuiter aliterque dicturus. CAPvT VII

Post haec uidi, inquit, quattwor angelos stantes per quattuor angulos terrae, tenentes quattuor uentos terrae, ne in terris flavent neue in mari neue in ulla arbore. In quattuor angelis istis regna quattuor designari ecclesia in Iohanne cognoscit, Assyriorum et Medorum et Persarum et Romanorum: qui suo quodammodo potentatu omnia praefocantes, nullum pro libitu sui iuris sinerent

298/299 Beda 149, 14-15.

42-44.

VII, 3/5 cf. Beda 149, 26-28.

299/308 Ambr. Autp. 7, 1, 6-19; Beatus IV, 3,

5/7 Beda 149, 35-37.

295 transp. uidetur propheta f in ipso O 296 persecutionem MO 297 ecclesiam quae G capitis] add. scilicet f 298 agni] igni O supra CDM — throno A? scilicet] om. f — 299 inueniat] accipiendum est f — 300 huic (hic O) libro spiritus sanctus CDfG MO, huic (hoc £) spiritus sanctus libro Ab 301 indicare uoluit A5 C f, indiuoluit DG, inde uoluit O, inuoluit » 302 praetermissa f 303 intexens] integens O

septimum Ab 304 et] om. Gv — 305 enim] om. Ff — 306 de medio tempore f de] om. Ab ipse A! aut] ut autem f 307 multa Ff, multum M ante] aut Ab recapitulet f — ergo] om. f. — 308 reddit O eamdem v _transp. aliter breuiterque f VII, 1 transp. inquit uidi CD per] super 4^ GOv LES zs eee uentos] angulos A!, deinde expunct. et uentos sup. lin. scr. A? transp. in terris ne flarent »P" — 3 neue bis DG', neqe bis G^, neque bis AACFf{MOv — mare A ullo 4? X angelis] angulis GocPm^25 ista Ff 4 designare A! haec ecclesia O cognoscit] cognoscet D; agnoscit Ff assiriorum

ADO!, asiriorum O? quae Gv praefocantia v

5 moedorum

C . et pr] om. f

persorum D

6 praefocantes / CD GO, profocantes A, prouocantes fM, libitu ^Mv, libito ACFf, libeto D, liuito G, libitudo O

PL 841

I06

IO

15

VES 20

Deen

2 V^

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

respirare. Ideo: Ne in terris inquit flarent, id est habitantes, neue in mari, neue in ulla arbore. Ideo autem quattuor propter totidem mundi notissimas partes, qui sunt quattuor angeli, idem quattuor intellegendi sunt uenti, iuxta Danihelis prophetiam dicentis: Ecce quattuor uenti caeli pugnabant in mari magno, et quattuor bestiae ascendebant de mari diuersae inter se. Et quoniam ecclesia per omnes quattuor mundi cardines partem suam regnis adhuc mundi uidetur habere permixtam, et apud alienigenas suos, et intra se habere cognoscitur alienos: in terris diuersitas prouinciarum ; in mari insularum; in arboribus, quia genus siluit, pro diuersitate diuersa etiam officia atque hominum praesignare uoluit qualitates. Et uidi angelum ascendentem ab oriente sole, habentem signum dei wut. Hic domini Iesu Christi primus declaratur aduentus, qui alibi magni consili angelus appellatur. Ideo ab oriente sole secundum quod de illo in Zacharia legimus: Ecce wir Oriens nomen eius. Et exclamauit uoce magna ad quattuor angelos, eo quod datum esset illis laedere terram et mare, dicens eis : ne laeseritis terram, neque mare, neque ullam arborem, donec signemus seruos dei nostri in frontibus eorum. Exclamare dicitur, eo quod potestate saluberrimae praedicationis aduersarias cohibuerit potestates, ne solite mundum indebitae dominationis crudelitate conprimerent. In his autem regnis, in quibus feruens idolatria principabatur, etiam VII, 10/12 Dan. 7, 2-3.

20' ck. 1s-:9; 65 x1, 2:

21/22 Zach. 6, x2.

15/16 Beda 149, 37-39.

15/18 Ambr. Autp. 7, 1, 45-48.

7respirare] respicere O — ideoque f habitantes] aZ. terram v _ neue bis DG, neque bis ALCfMOv 8 ullo A autem] om. F 9 transp. notissimas mundi Cf quae Ab angeli] anguli v™ transp. angeli quattuor Ff — idem]iidem?;idest»v 10 danihelis CDGM prophetam C J dicentes M'O 12 ecclesiam GO 13 omnes] add. partes Ff, deinde idestf ^ cardines] carnis O — regnis AD GO», regis A! b, reges C, re | is M, perregesf 14 permixtum A apud] caput M? et intra se] om., deinde add. in marg. M 15 transp. cognoscitur habere v — interras G diuersitates f 15/16 in mare A 16 in arboribus] add. autemf — siluit] siluae

M, est siluae v

pro diuersitate] per diuersitatem f.

atque] at qui G' — hominum]omnino O

17 officia] om. O

praesignari Ab

noluit A!

18 ab oriente sole] ab ortu solis Abf 19 hic] hinc f | domini] add. nostri Afv declaratur] om. A', deinde add. in marg. A? 20 ideo] add. autem f ^ ab oriente sole] ab oriente (sine sole) f; ab ortu solis Ab 21

zaccharia

M,

saccaria

D!, saccharia

D?, zachariam

O

22

clamauit f

uocem magnam O ^ ad quattuor angelos] ii^ angelis f — 23 illis] eisf ne]non Gv. 24ullum 4! ullaarboreO 25in frontibus eorum] in fontibus (sic) G — exclamare] praem. et Ab potestate] potesta sine fine ut

uid. AV, deinde add. te A?, potestas 5 26 aduersarias] aduersarius O ; aduersas f | cohibuerat Ab solite 4D G M O, solitae 7, solitaf, solito v; solidate C

28 regnis] signis b

idolatriam O, idolatriae M!

IN APOCALYPSIN II, cap. vir

35

107

noxiorum quattuor angelorum fortitudo frustratür, tamquam in ministris auctores, illa scilicet uoce: Agite paenitentiam, adpropinquauit enim regnum caelorum. Quod et de ipsorum numero daemonum aliqui confitentur dicentium domino: V enisti huc ante tempus torquere nos? De hoc aduentu Danihel dicit: Lapidem PL 842 abscisum de monte sine manibus, qui percussit statuam sibi oromate reuelatam, cuius caput aureum, pectus et brachia de argento, uenter et fémora ex aere, tibiae autem ferreae. In hac

autem statua memorata Assyriorum,

in argento

regna quattuor designantur: in auro Medorum,

in aere Persarum, in ferro

cognoscitur Romanorum, sicut Danihel angelo exponente narra-

uit subsequens In diebus autem regnorum illorum caeli regnum, quod in aeternum non dissipabitur, populo alteri non tradetur, comminuet et consumet haec, et ipsum stabit in aeternum. Lapis porro

suscitabit deus et regnum eius uniuersa regna ille, percussis quattuor regnis, tamquam destructo supercilio indebitae tyranni45 dis, creuit et factus est magnus, et impleuit omnem terram. Istos ergo quattuor angelos hac nunc dicit potestate frenari, ne solitis ausibus memorata regna laedere sinerentur, donec cognitus deo numerus electorum signo inuiolabili censeretur, de quibus apostolus dicit: Qui elegit nos ante mundi constitutionem, ut essemus

43.

30/31 Matth. 3, 2; 4, 17. 32/33 Matth. 8, 29. 40/43 Dan. 2, 44. 43/45 cf. Dan. 4, 25. 37/39 Ambr. Autp. 7, 2, 31-34. 29 transp. fortitudo angelorum f

33/40 cf. Dan. 2, 3149/51 Eph. 1, 4-5.

45/48 cf. Ambr. Autp. 7, 2-3, 65-68. _frustratur] frustatur f; prostratur M

29/30 in ministris auctores D f G v, in ministris auctoris C M O, in ministros

auctoris Ab 30/31 adproprinquabit 4^5 CDfM 31 ipso Gv 32 daemonum] om.f aliqui confitentur] confitetur (sémealiqui) D — dicentesf huc] sup. lin. scr.f,hunc A! anteJad te O— 33aduentum O danihel

CDGMO, infra)

daniel Abfv

34 abscissum 5 M! y"?*

sibi] siue M (xide

35 oromate /? D f G M Ov?! ?5, oramate v*, horamate 5, haromate ut

uid. Al, onóm

ate C

reuelatum

ACDM

36 ferreae] praem. erant f

haec G! 37 transp. quattuor regna f assiriorum AD?f,adsiriorum D!, asyriorum O

38 assyriorum bCG M2», moedorum C 39 cogno-

scitur] agnoscitur C f, et transp. romanorum agnoscitur, deinde agnoscitur eras. f

danihel

declarauit f

CD GMO,

daniel Abfv

39/40 exponente narrauit] narrante

40 suscitauit A'bfO ^ 4l eius] ipsius A

alteri] om. M!, deinde sup. lin. ser. M?

comminuit D

42 populi M? autem et v

consumit D regna] sup. lin. ser. AD" 43 ipsud 4! porro] quoque Ab 44/45 indebitae tyrannidis] deinde uicta etiam tyrannide f 45 et pr] om. C magnus] mons magnus fv 46 hanc AJ) CfGO potestatem Cf frenare Cf 47 ausibus] auxilibus M' memorata] add.regna fv 48 transp. electorum numerus f — censeretur] conseretur M 48/49 apostolus dicit] transp. dicit apostolus fO; apostolusait C — 49 qui elegit nos] elegit nos deus f —transp. constitutionem (constitutione A) mundi Ab

108

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

sancti et inmaculati in conspectu eius, praedestinans nos in adoptionem filiorum per lesum Christum in ipsum. Hanc porro sacrati multitudinem numeri opportune nunc insinuans sequitur dicens: ££ audiwi numerum signatorum, centum quadraginta quattuor milia signati, ex ommi tribu filiorum Israhel. Hoc autem numero omnis 55 significatur ecclesia, nam trinitatis quaternatae ratio est, ut ter quaterni decus dipondius et quaternitatis conternatae ut quater terni decus dipondius, et duodecies decus dipondius centum quadraginta quattuor facit. Nam et ipsa ciuitas duodecim stadia quaqua uersum habere describitur, et ambitus ciuitatis in solidum centum quadraginta quattuor cubiti, unde euidenter agnoscitur hoc mistici numeri indicio innumerabilem electorum multitudinem praesignari, tamquam numerum finitum pro infinito significatiue commendari. Sequitur denique designans numerum signatorum, mentionem faciens tribuum singularum. Ex íribu, in65 quit, Juda duodecim milia signati. Sic per ceteros excurrit, quorum stirpe israheliticae plebis prosapies traditur descendisse. Ex tribu 50

i

fed 7, 5-8

58/60 cf. Apoc. 21, 16-17.

54/55 cf. Beda 150, 13-15. 54/60 cf. Ambr. Autp. 7, 4, 3-10. Beda 150, 24. 63/64 Ambr. Autp. 7, 4, 43-44.

56/57

51 in id ipsum deinde id eras. M hunc b 51/52 sacrati multitudinem numeri] multitudinem sacramenti numero v 52 sequitur] eruitur O — dicens]om. Gv — 53signatorum]om. C! — 53/54centum XL quattuor milia A,

centum XLIIII* milia £CXLIIIIGO om.f 55 significatur] signatur f. tes Gl, trinitas v

— 54omnitribuJomnibus G! pun) add. et sup. lin. A! GOv

quaternate A!(*4) Gy, quaternata A?

autem] trinita55/56 ter

quaterni] quater terni A’; deinde add. sint f 56/57 et quaternitatis conternatae (constern. 5M) - dispondimus] et quaternitatis conternatae ratio est ut quater terni, similiter fiat decus dipondius id est duodecim f; om. omnino A CGOv 57 et duodecies decus] sicque duodecies decusf, et decies decus A! b, et duodecius decus A? 58 facit (facet D) DGOv, faciunt A" C fMI,

faciant bM? - 59 quaqua] quaquamf,quamquam AM! uersum] uerbum O in solidum] in solidos 4""* 5; 227. redactus f.— 60 cubitosfv ^ euidenter agnoscitur] patet f — 61 mystico wt uid. A} numeri] munere, deinde numerare, deinde numerari aut numeri A 61/62 transp. multitudinem electorumfO — 62ettamquam f — 62/63 significatiue] significantiae A! b M 64/65 inquit] inquiens f; om. b 65 sicquef — duodecim milia &C D M,

XII milia Af, XII GO

66 plebs A!

prosapia bfM?, prosapias M!

66/72 ex tribu iuda duodecim milia — ex tribu beniamin duodecim milia] ex

tribu iuda duodecim milia (XII - ACG MO - signum — superpositum pro milia)

deinde similiter repetitur ACD

G MO;

ex tribu iuda duodecim

milia signati,

deinde ex tribu ruben duodecim milia et similiter repetitur (sine signati) v; ex tribu iuda XII milia signati tantum (cett. om.) f; ex tribu iuda duodecim milia

om., deinde continuit ex tribu ruben duodecim milia signati er similiter repetitur b

IN APOCALYPSIN II, cap. vu

70

109

Iuda duodecim milia, ex tribu Ruben duodecim milia, ex tribu Gad duodecim milia, ex tribu Aser duodecim milia, ex tribu Neptalim duodecim milia, ex tribu Manasse duodecim milia, ex tribu Symeon duodecim milia, ex tribu Leui duodecim milia, ex tribu Isachar duodecim malia, ex tribu Zabulon duodecim milia, ex tribu Ioseph duodecim milia, ex tribu Beniamin duodecim milia. Omnium

nomina tribuum decursurus, mirum non est quod a Iuda orsus eas 75

80

nominare uoluerit. De tribu enim Iuda nasci uoluit dominus Iesus Christus. Neque enim de terrenis generationibus hic ordo contexitur, ut maiores natu ex more proferens, ad Iudam qui quartus est perueniret, sed de sacrato numero redemptorum, quo plenitudinem significare uoluit electorum; ad quam uolens intentionem nostram necessaria consideratione dirigere, in ceteris quoque fratribus nominandis non natiuitatis ordinem reseruauit, ita ut et PL 843

post Ruben maioribus natu inferiores praeponeret, quod ex conlatione librorum Geneseos et Exodi doceri potest. Vnde si plenius loqui uelimus, hoc opus amplius oneramus. Iudas sane interpretatum dicitur laudatio siue confessio, sicut et in paterna 85

90

benedictione docetur : Juda, te laudabunt fratres tui. Ruben, uidens filium uel uidentes filium; Symeon, audiui tristitiam uel nomen habitaculi ;Leui, additus ;Isachar est merces ; Zabulon, habitaculum fortitudinis; Beniamin, filius dexterae; Dan, iudicium siue iudicans hebraeorum transeuntium; Neptalim, latitudo; Gad, temptatio siue accinctus aut latrunculus; Aser, beatus; Ioseph, augmentum ;Manasses, oblitus uel necessitas. Cum uarias noueri85 Gen. 49, 8.

67 rubin D gath A isasahar 4 — 7liosepA exorsus eadem

A?

nomina

68 nepthalim 72 beniamenD!

73/74 eas nominare reuoluerit

"^,

eas

C 69 simeon ACOv 70 = 73 transp. tribuum nomina v

uoluerit] eas nominare

nominatim

uoluerit C 74 ex tribu Ab CfM nasci uoluit f 75 enim] om. f

reuoluerit

v"^*;

uoluit Ad; numerare

74/75 transp. dominus iesus christus ex terrenis Ab 76 ut] aut M!

proferens A* DG Ov, proferrens (fortasse ex proferret) A', praeferens Cf M,

praeferret b; deinde add. et Ab

77 de sacrato] decrato (sic) G, decreto v

redemptorum] redempturum G; electorum f quo CDfG^M^Ov, quod AbM!,quid G' — 78 significari M ^ ad quam] aqua O — 79 consideratio G! 80 nominandis] nominandus A'; numerandus f natiuitates G! reseruauit] add. custodiuit v"^'& ut et] ut (size et) C 81 rubin D maioris M inferioribus O praeponere C ex] om. AbCf.M 82

et] om. G'C

docere A'bO

si] om. O

83 transp. opus hoc f

86uidentes Ab sane] namque oneramus]oneramur A; enatramus C audiuit GOv simeon ACfGv Ab Gv, uidentis CDfM, uidente O _isacar D, ysacharf est] 87 additus] auditus O tristitiam] om. A'b

mercis ACD O, marcis G — iabulon D! — 88beniamen D' — siue] om.f 91 manassis D — cum) 89 nepthalim v — latitudo] fortitudo f uel f add.igitur f 91/92 norimus D GO, noremus C — transp. fidelibus singulis nouerimus f

IIO

95

IOO

II, cap. vii

mus fidelibus singulis inesse uirtutes, ut uerbi gratia in alio plenitudo scientiae salutaris emineat, in alio autem sola mansuetudo praecellat, hic tamen necessario pro donorum ordine et gradibus proficientium animarum, ipsa duodecim nomina disponi uidemus, non sicut geniti, nec sicut intrantes Aegyptum fuerant nominati quia illic terrenae generationis origo, et in exodo Aegyptiae regionis cohabitatio memoratur. Vnde curaui, praemissa eorum serie, quae in hoc libro conscribitur, etiam natiuitatis eorum ordinem adhibere, cum interpretationibus, singulorum, si quomodo ualeam demonstrare, non hoc inaniter fuisse mutatum. Praenoscendum sane paruulos etiam commonemus, ne istum numerum ad infantum mortes quos Herodes occidit, aestiment redigendum, sicut quosdam sumus ignaros experti. Vt enim cetera

105 sileam,

IIO

IN APOCALYPSIN

de una

tantum

tribu Iudae

Herodes

infantes necasse

cognoscitur, ubi pro quantitate iuris sui, quo tetrarches sinebatur habere dominium, prout libuit insanus exarsit. Hic autem omnes memorat tribus, quorum consequentias nominum suis tribubus subiungentes ac numero coaptantes, praemissam in electorum plenitudine significationem dilucidare amplius poterimus, si huius loci secreta rimentur. In Iuda enim et confessio peccatorum et laus claret, praedicanda uirtutum quae de eadem tribu nascenti numero conuenit signatorum. Nam et confessio in sacris paginis non tantum ad peccata redigi, sed et pro laude saepius solet 103 cf. Matth. 2, x6.

110/126 cf. Ambr. Autp. 7, 5-8, 29-58.

92 uirtutis M'O — in] om. A'b

93 salutaris] salutis 6

eminet D?

9£hic]hinc M ^ ordinem O — 96 uidimus G aegiptum A, egiptumf. 98 aegiptiae A, egiptiaef,aegyptae C regiones CM! — cohabitationem O, cohabitatione G — /ransp. memoratur cohabitatio f | 99 conscribe tur D, constribuntur f — 102 transp. etiam paruulos f | 103 ad infantum (infantium f M v??) mortes A4! Df GM v^, ad infantum (infantuum O) mortis A? O, ad infantiam mortis C — erodis D aestiment]extiment C — 104 ceteros f. 105 iuda GO»

herodis AD, herodem bf ^ necasse bD?fG M, necesse

D!, negasse AO, necare C

propinquitate

106 cognoscimur AbCfM

pro quantitate]

M ^ quo tetrarches (tetarces A! C?, tetararces C!, tetarcis G,.

tetrharscis D!, tetrharcis D?) A 4 CD G?, quo thetrarchaef, quod tetrarches v;

quod et arcis 4G! tibus Cf

MO — 107 dominium] dominum v???

tribus CO

108 consequen-

109 subiungentes] iungentes G; subsequentes f

ac] hoc zt uid. M'; hac M^O — 110 plenitudinem G'0

delucidare Z4?f M!, delucedare A!, de luce dare P rimemur DMv enim et] enim (sine et) Ab

dilucidare]

111 rimentur AL CFfG O, confessio] confusio C

111/112 et laus]laus (sizeet) 4! b. 112 claret] clare f — quae] qui AbO nascendi M — 112/113 sransp. numero tribu nascenti Ab 113 signatorum] add. intellegitur f — 114 non tantum] notandum C ^ad peccatum ut uid. M — 114/115 sed et - intellegi] om. C!, et in marg. inf. add. C? pro] per O

IN APOCALYPSIN IIS

II, cap. vu

III

intellegi. Hinc psalmus dedicationis domus, id est uicesimus nonus: Cantet tibi inquit gloria mea, et non conpungar : Domine deus meus, in aeternum confitebor tibi, et dominus nullum habens omnino peccatum: Confitebor tibi, pater, domine caeli et terrae.

120

125

Ruben, uidens filium uel uidentes filium. In filiis opera saepius significari cognoscimus. Filiis autem lucis in lumine ambulantibus dicitur: Videas filios filiorum tuorum, pax super Israhel, cuius nunc filii in disputatione spiritaliter adsumuntur. Hoc enim et apostolus dicit: Pax super Israhel dei. Recte itaque ex nomine ipsius tribus signatorum numerus adhibetur, quibus et congruit uidentes filium. Talibus namque dominus dicit: Vt wideant opera uestra bona et glorificent batrem uestrum qui est in caelis. Symeon, audiui tristitiam, uel nomen habitaculi. Eos hic arbitror designari de quibus dominus: Beat; inquit qui lugent, quoniam ps1 consolabuntur. Sic enim audiunt tristitiam, ut oboedientes hic habere

130

malint deuote susceptam, seminantes in lacrimis, quae in gaudio metant; non hic intentionem habitationis suae locantes, sed sursum cor habentes, ubt Christus est im dextera der sedens,

13 VA

habitationem nostram quae de caelo est superindui cupientes, sicut Abel, qui exfectabat manentem in caelis ciuitatem, cuius artifex et conditor deus. Ideo et nomen habitaculi Symeon interpre116/117 Ps. 29, x3.

118 Matth. zr, 25; Luc. xo, 2r.

123 Gal. 6, 16. 125/126 Matth. 5, 16. 130/131 cf. Ps. x25, 5. 1322 Gol 027 T 134/135 Hebr. r1, ro.

119/121 cf. Beda 150, 41-45.

121 Ps. 127, 6.

128/129 Matth. s, 5. 132/133 II Cor. 5, 2.

126/166 cf. Ambr. Autp. 7, 5-8, 123-188.

115 intellegi] accipi f ^ dedicationes M! domus] add. dauid v 115/116 id est uicesimus nonus] uicesimus scilicet nonus f 116 cantet DG M? 0v, cantem AL Cf M! transp. inquit tibi gloria mea f, tibi gloria mea inquit O inquit] om. v ut non Cf conpungar] confundar » 117 dominus] ipse dominus iesus f 118 omnino] omne O peccatum] add. ait Ab confitebor AbD, confiteor 4? CfGMOv; deinde add. inquit f transp. domine pater f 119 uidentis 4^ CD? M filium] om. f — in filiis] add. enim sup. lin. f — 119/120 tramsp. significari saepius f 120 significare 45MO . filius O 121 uideas] praem. ut f — tuorum] sup. Jin. ser. M 122 enim] autem G v 124 congruit] congruet D; contra C 125 uidentis A? D? M, euidentis C

talibus] oz. C

uideant D f G M v, uideantur

AbCO 125/126 opera uestra bona A42f,uestra bona opera D GOv, uestra opera bona CM 126 est in caelis CDG MOv, in caelis est A5f — simeon AfOv tui M

malent D

127 audiuit Cv, audif habitaculi] habitacula v"'5^; deinde add. lugunt D, lugiuntO — 130 mallent M, 128 dominus] add. ait Ab

qui Z4! P

suae] sine plane O

fM! AfGOv

131 metant fGMOv,

132 corda O

metent AbC, metunt D

in dexteram C

133 nostram] oz.

de]om.O 134habelO expectat C — 135et]om.C! 135/136 interpretatum dicitur] interpretatur f.

— simeon

PL 844

II2

IN APOCALYPSIN

II, cap. vu

tatum dicitur, ut scilicet audiat, et quid hic habendum, et quid sit

a fidelibus expectandum, quia nunc tempus tristandi et ad aliud melius habitaculum suspirandi. Hinc dominus discipulis dicebat: Vos plorabitis et flebitis, mundus autem gaudebit ; uos tristabimini, 140 sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Leui, additus. His conuenit quod et in Salomone legimus: Nwmerus dierum eius duplex, qui sic bonis uitae praesentis utuntur, ut temporalibus potius aeterna mercentur, non terrenis inpediti caelestibus defraudentur. Quibus Iob formam nouimus laudabilem praebuisse, qui sic temporalia 145 recte dudum possessa contempsit, ut annorum numerus et substantiae modus ei duplaretur additus maneret adiectus. Hinc Esaias: Im terra inquit sua duplicia possidebunt, et perpetua felicitas erit eis. Isachar est merces, hinc Ieremias :Quiescat inquit uox tua a ploratu, et oculi tui a lacrimis, quia est merces operis tui ; 150 et audientes apostolum tamquam athletam spiritalem, non in incerto pugnantem dicere: Fratres, non deficiamus, tempore enim suo metemus, ipsumque dominum dicentem: Thesaurizate uobis thesauros in caelo, ubi neque erugo neque tinea exterminat. Nouimus utique quod est fidelibus merces, quorum pro quoque tribu 155 numerus claret, et perfecto electorum indicio et uocabuli sacramento, quibus maxime dicitur: Gaudete et exultate, quoniam merces uestra cofiosa est in caelis. Zabulon, habitaculum fortitudi-

139/140 Ioh. 16, 20. 141 Eccli. 26, x. 147/148 Is. Gr, 7. 148/149 Ier. 31, 16. 151/152 Gal. 6, 9. 152/153 Matth. 6, 20. 156/157 Matth. 5, 12.

fv

136 hic] om. A' — quid sec.]quodG 137 tempus] add.estf ad aliud 137/138 et aliud - suspirandi] om. A'b, deinde add. sup. lin. A? 138/139 dicebat uos] uos inquit f — 139 contristabimini CDFfGMOv 140 uertitur A'b ^ in gaudio C! ^ additus] add. interpretatur f — 141

et] om. f — insalamoni 4 legitur AbCFfM 143 mercantur C — non] etnonf;nev 144 transp. nouimus laudabilem formam v — qui] quae M! ; quia C 145 ut] add. et D 146 duplaretur] duplicaretur CfM — manere C

adiectus] adiectis C; abiectus O

147 esaias

» CD G M O, isaias Av,

ysaias f — et] om. Df — 147/148 perpetua felicitas] laetitia sempiterna f 148 erat O — isacar D' — est] om. f merces] mercis A'DGO; add. dicitur f ^ hieremias bCGMO quiescet G! 149 a lacrimis] om. A!

est]om. Gv — mercis 4^ C'DGO; om. A! — operis tui DO, operi (i in ras.

ser. A’) tuo (in ras. ser. A?) ABCM, operibus tuis Gv

audiant f — tamquam] tam D defiamus C! enim] om. 4!

150 et audientes] hi

151 incerto] incertum A?; certo G'O 152 metemus] metimus wt uid. A;

audimus 5 ipsumque] ipsum tantum FO 153 thesaurum A'S in caelum CM — nechisf exterminet O — 153/154 nouimus] nouissimus GO 154 utique] om. D mercis A4! C'DGO 154/155 quorum numerus]om. C — 155 clarat ut uid. CT! (deindet eras.) f — perfecto] perfecta

Ab CGMO;

profecto v?

sacramenta AbD?““4

indicio] indicia 5; iudicio "254

— 157 mercis 4! CIDG1Q

155/156

zabulon] add. diciturf

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

II3

nis. Illorum hic puto significari militiam, qui spiritaliter martyrio dimicantes, corpore quoque suo tamquam habitaculo fortitudinis 160

inimici rabiem uincunt, et diuinitus iuti, de infirmitate secundum

165

apostolum conualescentes, in praelio fortes existunt. Ideo titulo nominis et effectu gloriosae uirtutis celebres gloriarum titulos uictores adquirunt. Beniamin, filius dexterae. Laboris non est illos agnoscere filios dexterae quos agnorum nomine ueritas in euangelio figurauit, dicens: Agnos ad dexteram, ut cuius in saeculo dextera

confortantur,

eius in futuro

felicitate fruantur.

Dan,

iudicium siue iudicans hebraeorum transeuntium. Iudicium illorum hic existimo poni, qui sic inter noui et ueteris testamenti tempora moderamine spiritali discernunt, ut nec gentes existi170 ment iudaizare debere, nec in condemnationem ueteris testamenti

putent aliquid mutilandum. De hac denique quaestione non inter solos apostolos, sicut beatus Paulus ad Galatas memorat, sed

175

etiam inter spiritales postmodum uiros talis fuerat quaestio nata, quae sicut hoc interposito dignoscimus nomine magno, indigens fuisset iudicio reseranda. Quocirca Dan, iudicium siue iudicans hebraeorum transeuntium, subaudimus aut tempus aut typum, id est iudaeorum transeuntium figuratas actiones, uenturo Christo et ecclesiae seruientes, ideo transeuntium quia non ad se sed ad

161 cf. Hebr. x1, 34. cf. Gal. 2, 11-14.

163 Gen. 35, 18.

158 significare ADM

militia O

165 Matth. 25, 33.

171/172

158/159 spiritaliter martyrio dimi-

cantes] spiritali dimicantes martyrio f — 159 habitaculi 45 — 160 iuti] iusti A^ GO, sua M, om. A! b Cf de] unde 4!» 161 existunt] extiterunt f. ideoque f 162 celebres] celebrato f et disting. effectu gloriosae uirtutis celebrato: gloriarum efc. ^ titulis A” 163 uictores] uirtutis 4!» beniamen D! laboris] laboriosum f 163/164 disting. filius dexterae laboris.

Non est etc. ADC

164 filius C G'O — transp. ueritas nomine C — 165

agnos] agnus DO; add. ponet f — utcuius]et equos C — in saeculo] add.

praesenti sup. lin. M? — 166 confortenter 4! — futura bD M^ — 167 disting. transeuntium iudicium. Illorum e. Cf 168 existimo] aestimo GOv; extremo C poni] add. personamf inter] om. f.— et]acf ^ testamentum Alb 169 moderamine spiritali] spiritali moderatione f 169/170 existiment]aestiment D _transp. iudaizare existiment v 170 in condemnationem] in condemnatione

C M; in contempnationem G'; in contemplatione f

171 mutilandum] multilandum D! O

172 solos] 472. tantum v

gala-

thas G?M, galethas G! — 173 uiros] ueros 4! — tales D'G — 174 qui A’) hoc] om. M' ^ dinoscimur Gv, noscimus f nomini 4! — magni M? reseranda] reserenda DG, C M!, fuerat M?, latuerit f 175 fuisse Ab referanda v^, referenda vP", reseruata f —— transp. iudicio latuerit reseruata f aut pr.] autem M 176 subaudiuimus CO quocirca] qui circa A'd 178 et 176/177 subaudimus - transeuntium] om. f per bomoioteleuton ecclesiae] ecclesiaeque v; ecclesiae (sine et) DGO —_ ad] bis om. t

PL 845

II4

IN APOCALYPSIN II, cap. vir

aliud sunt potius referendae. Omnia enim haec ait apostolus in 180 figura cantingebant, et uetera transierunt, ecce facta sunt omnia noua, secundum quod de eisdem superius caerimoniis memini disputatum, nec totiens repetenda sunt omnia quotiens exponendi horum fuerit exorta necessitas. Neptalim, latitudo; sicut in benedictionibus Sem et Iafeth dictum legimus: Dilatet deus 18 VA Lafeth, et habitet in tabernaculis Sem, quod interpretatur nominatus. Intellegitur autem Christus, qui sic in omni orbe nominatus excellit, ut in eius nomine omne genu flectatur, caelestium, terrestrium et infernorum. Propterea et unguentum effusum eius nomen esse legimus, quod nomen clauso uetuit negari silentio, 190 cum indesinenti praedicatione latius iussit flagrare praeconio. Ita etiam hic latitudinem fructificantis ecclesiae in filiis adoptionis uidemus ostendi, quos bonis gaudemus operibus dilatari. Gad, tentatio siue accinctus aut latrunculus. Quoniam, sicut legimus,

I9 VA

haec uta temptatio est, conuenit milites Christi quod ipse praecepit adimplere, et contra omnes temptationes accintos iugiter dimica-

re; dicit enim: Sint lumbi uestri praecincti et lucernae ardentes, ut

scilicet et inlicitas concupiscentias reprimendo frenemus et bonis

179/180 I Cor. xo, m. 180/181 II Cor. s, x7. 184/185 Gen. 9, 27. 187/188 Phil. 2, xo. 188/189 cf. Cant. x, 2. 194 Iob 7, x. 196 Luc.

12, 35.

193 Beda 150, 56-57.

193/205 Ambr. Autp. 7, 5-8, 73-93.

179 aliud] alios D; illud f —_transp. potius sunt referendae f — haec]om.f 179/180 infiguramf 180 contingebant] add. illis Abfv ^ ecce] praem.

et DM 180/181 transp. noua omnia D 181 superius caeremoniis A! DGOv; superius querimoniis A! bCM; quaestionibus superius f 182 totiens] totius M'O — 182/183 exponendi horum fuerit] exponendorum fuit

G 183 nepthalim C, nephtali v — 184 sem et iaphet (iamphet A}, iafeth DMO) AbDGMOp», de sem et iafeth f, de semen (semine C?) iapheth C dictum] om. f — 185 iamfet A!, iafet A2, iafeth CDfMO et]om.f interpretatum G! 186 autem] om. f in omni (omne M O) orbe

nominatus C f G M O, in omni urbe nominatus D, nominatus in omni orbe 4? p,

nominatus in omne urbe A!

praem. et

CD

187 genu] genus D'O

188 terrestrium]

188/189 propterea - nomen] transp. propterea et unguentum

nomen eius effusum C; cuius etiam nomen unguentum effusum f 189 nomen (ante clauso)] om. f ^ uetauit C negare ALMO silentium A' Pc! 190 cum] quod ^ C ; quiaf praedicandum f(xide infra) ^ latius iussit D, latius sit A5 C G M! O, latius foret f (uide infra), latius scit M?, lac iussit (sic) v — flagrare] fraglare D —— indesinenti — praeconio] indesinenti praedicandum latius foret praeconiof ita]hocf ^ 191hic]inf! fructificantes C! G! O 192 uidimus 40 ^ quos] quod O ;rans. operibus gaudemus f — gath AC 194 conuenit] add. enim f militibus 5G quod]ut C praecipit Cfv? —— 196 sunt O! — 197 scilicet] 22. te 4! )

IN APOCALYPSIN

200

II, cap. vi

II5

operibus insistendo luceamus, ut idem dicit: Sic luceat lux uestra coram hominibus. Et quia bonorum operum finem ad deum dirigere, non ad fauorem laudis humanae retorquere debemus, ob hoc etiam latrunculus interpretatum dicitur nomen

eius, tam-

quam bona cordis latenter adquirens, deo offerat adprobanda, non humanis obtutibus detegat praeferenda, ut secundum quod ipse promisit :Pater tuus qui uidet in occulto reddat tibi in balam ;ideo 205 latrunculus, eo quod lateat oculos. Aser, beatus. Illiusmodi beati-

210

215

tudinem hic arbitror designari quam dominus in euangelio memorat, dicens: Beati eritis cum wos maledixerint et bersequentur uos, et dixerint omne malum aduersus uos mentientes propter me, ut his sacratus in electis numerus designetur. Ioseph, augmentum. Tale hic augmentum datur intellegi quod et praepositis et diuersis debeat in unitate ecclesiae membris aptari, illis uidelicet quo de commisso spiritalis substantiae talento dupliciter dominus dicit; istis uero quando aut uirginitatis proposito professum quis perficit caelibatum, quod utique non uouere nulli deuocatur in PL 846 culpam, sed implere susceptum iure proficit ad coronam, quia licita uidetur melioris electione postponere, unde apostolus: De wirgimibus praecepium inquit domini non habeo; siue cum ad instar Zachei dicentis: Dimidiwm bonorum meorum do pauperi-

198/199 Matth. 5, 16. 212 cf. Matth. 25, 14 ss.

204 Matth. 6,4; 6,18. | 207/208 Matth. 5, rx. 216/217 I Cor. 7, 25. 218/219 Luc. x9, 8.

198 ut idem dicit] sicut ipse dominus dicit f sic] om. f 199 transp. bonorum operum finem Ab 200 dirigere] diligere O — 203 praeferenda A? (ut uid.) GOv, proferenda D M, per offerenda A'bC, collaudanda f 204 uidit DG'O

in occulto]

in occultum

f G M Ov, reddet AbC, reddit D

D; in abscondito

in pala O

M

ideo] dicitur enim f

reddat

205

latrunculus] add. ideo occultus M ^ oculos A? C! f Gv, oculis A’ C? M, oculus bDO . 206 designare A'b quam] qua sup. lin. ser. A! "4, quod b.— 207 transp. maledixerint 208 omnem D

uos f persequentur uos] persecuti uos fuerint £M? aduersum Ab CM his AD G M! O, is 5M? v, hic Cf

209 numeris A! ^ designatur CMO facit D? debeat f et A2 Cf

. iosep D — 210 datur] facet D!,

211 debent] deuehat C transp. in unitate ecclesiae membris quo de 4! 4D! M! O, quos de G», quibus de M?, quod de D?, quod 212 spiritali C dicit] add. lucrari v 213 proposito]

propositum v; praeposito A 213/214 professum quis (quos G) perficit (perfecit DGfO) caelibatum 45D Gf MO, professus quis perficit caelibatum C, aut professum continentiae perficiunt caelibatum v 214 uouere A CDfG MO», uoueri 4^; moueri A', mouere? —— nulli deuocatur AbGDS, nulli deducatur A?O, nulli deputatur M, uelle deuocatur

214/215 ad culpam f — 215iure]ore 4^

G, non uocatur v

GOv — profecit A! £D, perficitf

216 uidentur v meliores ALM electionem O unde] add. et f. fGv 217 transp. inquit praeceptumf — 217/218 ad instar] instar (s/zead) 218 zachei CfG, zachai Al, zacheai (ut wid.) A’, zaccei D, zacchei MO

dicentes G'

— do] praem. domine M

I16

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

bus, et si quid aliquem defraudaui reddo quadruplum. In ecclesia quidam

emerserint

qui amore

uitae aeternae similiter faciant,

augmento utique amplissimae deuotionis accensi, recte huius nominis proprietate poterunt adplicari. Siue quia et praepositi sollerti industria pecuniam duplicant, quam dominus nummulariis praecepit dandam, ut ueniens cum usuris exigat praerogatam; 225 siue cum caelibes qui gratia diuina praeuenti, incentiua carnis ubertate spiritus uincunt ; siue hi qui de suis facultatibus non solas decimas secundum praeceptum, sed ampliorem offerunt partem. Augmento enim uirtutis et cumulo deuotionis exciti, non tamen praecepto parere, sed etiam potiore deo cultu uirtutum se 23 o commendare festinant, non utique iam ne poenam incurrant sed ut mercedem adquirant. His inquam nomen Ioseph, id est augmentum, arbitror conuenire, qui Ioseph inter alienigenas exaltatus felici cognoscitur successu creuisse, et Manasse filium suscepisse, quod interpretatur oblitus uel necessitas, utpote durissimae seruitutis et captiuitatis oblitus. Iam nunc si secundum nominum qualitates singulasque rerum congruentias praefatis nuper uocabulis adplicatas,

ordinem

natiuitatis

eorum

uelimus

exsequi,

praemissae expositionis exitum minime reperimus: ut, uerbi gratia, si a primogenito Ruben uelimus inchoare, quod dicitur 240 uidens filium uel uidentes filium, et quarto suae natiuitatis loco Iudam intexere, sano intellectui omnino repugnat. Ante initia enim confessionis culmen bonorum operum nullus adprehendit, quia nisi per confessionem renuntiemus actibus malis, non informamur rectis et placitis. Quocirca ut probemus eorum seriem

245 nominum

non

inaniter hic fuisse mutatam,

sed ut euidenter

223/224 cf. Matth. 25, 27.

241/244 Beda 150, 40-43. 219 et] om. M 220 quidam] praem. si v emerserunt A2 CM? faciunt (facil unt M) AACMO . 221 amplissimo C recte] add. igitur hii tales f © 221/222 transp. nominis huius f . 222 proprietati D/MO potuerunt £fMv transp. et quia C — 223 quam] quia C — 224 praecepit dandam] praecipit esse dandam f, praecipitandam C praerogatum D, praerogata b, erogatam f — 225/530 siue cum caelibes - discreuisset] exan. D 225 qui] quia O — incentiua] incentibia (sic) O 226 de] om. M! 228 exciti] excitati fM? O P" 229 praeceptum MO — parere] patere O etiam] iam f — potioriG 231 ut] et G his]hic ^ — 232 qui] quod

Ab

alienigenas] alienas G! — 233 felice C

filium]om.O

234 ut pute

ACGO durissimae] dirissimae GO 235 iam] om. f ^ 236 qualitatis O singulasque] singulas quae 4 praefatis] priuatis f | 237 adplicatas

4’ CfGM, applicatus ut uid. A’, applicatis 5, adplicitas A7O ^ natiuitates C! exsequi] exaequi O

238 promissa A!, promissum 5

reperiemus f,

reperiremus C — 240 uidentes A! C! G M! Ov, uidentis A BCfKM

M

suae]om. M'

e]ex

— 241 intexere] indigere C, ingerere f — sano] sane Ab

repugnat /^ fG M^Ov, repugnant A! bCM! — initium Ab. 244 rectes M' placitis] placidis CfM 245 hic] om. Ab — mutatum GO

IN APOCALYPSIN II, cap. vir

250

255

,

Di

significatum uellet agnosci, quanta sit distantia discernendum inter exortum naturae culpabilis’et ordines gratiae salutaris. Huius nunc libri ordinem exsequentes, eosdem sensus quos interpretationibus nominum digessimus recapitulantes, huic ordini quibusdam quasi catenulis breuiter conectamus. Hoc modo nostrae confessioni et diuinae laudi operum succedit de more perfectio, tamquam Iudae Ruben, ut nec paenitenda libeat ultra repetere, nec probabilia in quibus deus laudetur pigeat adimplere. Propterea huic in ordine Ruben subiungitur, ut et qui operatur spe gaudeat, et uidentes ad dei laudem referant operantem. Verum quia adhuc corpus quod corrumpitur adgrauat animam, et ingemiscimus grauati, et quamdiu in corpore sumus peregrinamur a domino, et per multas tribulationes nos oportet intrare in regnum dei, sicut scriptum est, succedit Gad, id est temptatio. Succedit,

260

265

inquam, non natiuitatis ortu, sed militiae spiritalis excursu. Etiam talibus enim non desunt temptationes uitae praesentis, quibus exerceantur in agone et accincti cingulo spiritali, non sinantur desidiae torpore marcescere. Licet enim et in bono et in malo ponatur saepe temptatio, hic tamen ut ad uirtutem bono usu redigatur intellegenda proponitur. Propterea et accinctus, utpote spiritaliter proelians, dinoscatur: Praecinxisti me inquit wirtute ad bellum, unde legimus: Beatus uiv qui suff ert temptationem, quia cum probatus fuerit accipiet coronam uitae, sicuti et Abraham

256 Sap. 9, 15.

256/257

258/259 Act. 14, 21.

YI Cor. 5, 4.

266/267 Ps. 17, 40.

257/258

246 uellet] uellit A, uelit M, ualeat v — quanta]quarta exortam

A, exhortam

C; exordium f

II Cor. 5, 6.

267/268 Iac. z, 12.

culpabiles O

C — 247 exortum] ordines

4! GO»,

ordinis A’, ordinem DCfM 248 eiusdem M X 249 in interpretationibus bM 249/250 hanc ordinem f — 250 quibusdam quasi] quibus quasi M?; transp. quasi quibusdam v catenulis] ad te nullis (sic) O — zramsp. hoc modo breuiter conetimus

(sic) f

251 confessionis 4

diuini laude A,

diuinae laudis ^ succedit] succedat f, succedi vP; suaedet (sic) O de more] demorari 4!» 253 laudatur M — 254 transp.in ordine huic f.— ut et] ut (sine et) Ab quae G 255 et uidentes] euidentes O 258 per multas tribulationes] Praef. sicut scriptum est f transp. oportet nos Cfv 259 dei] caelorumf sicut scriptum est] om. f — succedat M — gath C succedat M! 259/260 disting. tentatio succedit, in quam non natiuitatis etc. AT b

260/261 etiam talibus enim 4! P (uide infra) C

GOv; etiam talibus

(sine enim) A? M; talibus enim (sine etiam) f; disting. excursu etiam. Talibus enim 261tentationis G'O — 262et]om. A! b — spiritale A’ ^ sinantur] sinuntur f; desinantur C —— 263 et pr.] om. A’ in malo] malo (sine in) G! 264 ut] om. M! - 265 intellegenda] intelligentia C' ^ et] ut et v; om. O ut pote // Mv, ut pute ACO, ut puta G— 266 dinoscitur f.— me inquit] enim inquit me f; me (sine inquit) ^ — uirtutem O — 267 quia] quoniam v 268 accipiat M ^ uitae] 477. a domino f — sicuti|sic f — habraham G

PL 847

118 270

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

temptatus eminuit. Nam et si mala quidem sit temptatio, iure tamen beatos dicimus temptationem uincentes uel ex temptatione uictores. Ideo post Gad Aser, id est beatus, ponitur, iuxta acceptam a domino regulam ueritatis qui dicit: Beati eritis cum uos persecuti fuerint, et dixerint omne malum aduersum uos mentientes propter me. Huius beatitudinis fida promissione securi non angustantur, sed cum apostolo dicunt: Cor nostrum dilatatum est, et psalmo concinunt: Vzam mandatorum tuorum cucurri cum dilatares cor meum. Propterea Neptalim succedit, quod est latitudo, ut non solum non deficiamus, uerum etiam quae retro sunt obliuiscentes, sic in ea quae ante sunt (secundum apostolum) extendamur,

ut sola necessitate humanae

conditionis astricti,

285

curam carnis non in desideriis faciamus. Conuersatio enim nostra inquit 7m caelis est, et quamuis desiderium sit dissolui et esse cum Christo, adhuc tamen portamus hoc thesaurum in uasis fictilibus. Ideo post Neptalim Manasses ponitur, id est oblitus uel necessitas. De hac necessitate dicit apostolus: Carnis curam ne feceritis in

290

bus praemonet consulendum, de quibus propheta meliora suspirans precabatur dicens: De necessitatibus meis erue me. Huic supponitur Symeon, id est audiui tristitiam uel nomen habitaculi, ut etiam huius qualitate uocabuli euidentius inculcaret, et quid

desideriis, cum non concupiscentiis seruiendum, sed necessitati-

272/274 Matth. 5, xr. 278/279 cf. Phil. 3, 13. 20. 282/283 Phil. z, 23. 288 Ps. 24, 17.

19.

275/276 II Cor. 6, xr. 276/277 Ps. 118, 32. 280/281 cf. Rom. 13, 14. 281/282 Phil. 5, 283 II Cor. 4, 7. 285/286 Rom. 13, 14.

271/277 Beda 151, 6-14. 277/278 Beda z51, 17-18. 287/322 Beda 151, 25-152, xo. 269 eminuit

4! ? G M O, enituit 4? C, emicuit fv

284 Beda 151, 18-

269/270 iure tamen

beatos] beatos tamen (om. iure) f — 271uictorisO gathAC id est] om. C 272/273 cum uos oderint homines et persecuti uos fuerint v 273

omnem

G!O

aduersus Ab

274 fide M!

275 angustiantur v™

dicent O nostro O 276 et psalmo concinunt 4?5 GO, et psalmo concinnunt A'CM; et in psalmo f tuorum] om. v™4 — 277 delatares

b M? v, dilataris

nepthali v

A G M! O, dilatasti Gia

neptalim AbfGO, nepthalim C M,

279 secundum apostolum] om. f — 280 extendamur bC! (ut

uid.) f G M? O, extendamus A M!, extendantur C?

necessitatis O — astricti]

obstricti GO v; astructi C — 281 carnis] add. secundum apostolumf — in desideriis faciamus] perficiamus in desideriis f enim] om. Ab 281/282 transp. inquit nostra f — 283 hoc thesaurum AC GO, hunc thesaurum bf M, thesaurum istum v 284 nepthalim C — manesses A, manases f0:910285 transp. curam carnis f in] cum f 286 cum] ubi f 287 transp. consulendum praemonet f! ^—288 precabatur (precabantur C!) dicens] oz.f de necessitatibus] add. inquit f — 289 symeon bM tristitiam] tristia C (uide infra I. 293) habitaculum A’ ^ 290 ut etiam] et utf qualitatemf

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi

IIQ

hic habendum, et quid salubriter expectandum. Illis enim habitaculi caelestis gaudium dabitur, Quorum hic animus fructuosa paenitentia contristatur, quibus et dicitur: Tristitia uestra uertetur in gaudium. Proinde Leui subnectitur, id est additus, in quo 295

intellegimus uel illos qui temporalibus aeterna mercantur, sicut Salomon dicit: Redemptio animae uiri diuitiae suae, siue illos qui,

300,

30 VA

310

domini sequendo consilium, percipiunt in hoc saeculo centuplicia, in futuro autem saeculo uitam aeternam. His et quod scriptum est conuenit, quod qui addet scientiam addat dolorem. Nam et sancto Iob ad hoc tribulationum acerbitas addebatur, ut probato praemiorum merces amplior redderetur. Nec inmerito Issachar ei ordine recto succedit, quod interpretatum dicitur est merces, nisi quia, sicut docet apostolus: Non sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam quae reuelabitur in nobis. Fructuosius quippe pugnatur, ubi merces esse praedicitur. Haec autem in habitaculo fortitudinis deus operatur et perficit, quod dicitur Zabulon, quando wirtus in infirmitate perficitur, ut corpus quod ab inimicis putatur infirmum, et per cuius materiam animo quoque inferri nituntur interitum, deo confortante experiantur inuictum, augmento succedente felici, id est Ioseph, quod interpretatur augmentum ; atque in hoc contextum ordine augmenta significat

293/294 Ioh. 16, 20. 299 Eccle. 1, 18.

296 Prou. 13, 8.

297/298 cf. Matth. x9, 29.

303/304 Rom. 8, 18.

307 II Cor. z2, 9.

291 quid] quod G, quis O; deinde add. sit Ab CM —— 291/292 habitaculum caeleste gaudii M!, habitaculum caelestis gaudii M? ^ 293 tristitia] tristia CO 293/294 uertetur A? b Cf G, uertitur 4! £O, conuertetur M — 294 additus] add. intellegi M

in quod O

295 temporalibus] temporalis GO; pro

temporalibus f 296 salamon AO, salemon f 297 domini] dei f consilio M saeculum O — centuplicia] centupla f; 422. et Ab 298 saeculo]om. Alf ^ et|etiamf — 298/299 his et quod scriptum est conuenit A^ C GM Ov, his in quod scriptum est conuenit A'd, his etiam conuenit quod

scriptum est f

299 quod] om. f

addet scientiam addat A5 C M!, addit

scientiam addit f G M? v, addit scientiam addat O

dolorem] 42C, laborem

GMO»v, et laborem f — 300 tribulationum acerbitas] tribulatione acerbitas Ab;

transp. acerbitas tribulationum f.

301 mercis 4!O

redditur G,

reddetur O — ysachar f — 302 quod interpretatum dicitur] quod interpretatur f; om. omnino A! b, deinde add. in marg. inf. A^. idestb — mercis 4! G' O nisi] om. f — 303 docet] dicit 4» condignae] dignae G — passionis

AM! OQ

305 pugnator A!

pradicator G!; promittitur Ab

mercis A'G'O

esse praedicitur] esse

306 et perficit] et perfecit A; ut impleaturf

interpretatum dicitur A? 306/307 zabulon (om. 6) quod dicitur habitaculum fortitudinis 4» 307 quando]om.f ^ quod]quandoO 308 putabatur f! animae f 309 inferre CfMv experiuntur f 310 succedenti A!» felici] infelici v^ ^ interpretatur] inter tantumO 311 contextu A4! b, contextus /.— ordinem Ab

A! b

augmentum Abf

significant

PL 848

I20

315

IN APOCALYPSIN

II, cap. vii

gratiarum, siue de talentorum dupla redhibitione usuras augmentum commodi spiritalis intellegas, siue in his quae uotiua fidelium religione redemptori deo redduntur accipias; atque ut hos omnes, quos et ordo et interpretatio nominum his significatiue positos, in futuro iudicio ad dexteram Christi regis aeterni futuros intellegas. Beniamin postremo loco supponitur, id est filius dexterae, tamquam ipse sit finis ordinis, quae felicitas promittitur perfectae

mercedis. Tunc enim nouissime inimica destruetur mors, ut siue

320

unusquisque fidelium filius dexterae iure dicatur, siue omnis ecclesia, de qua canimus: Adstitit regina a dextris tuis in uestitu deaurato, circumdata uarietate. Nequaquam sane praetereundum existimo quod hic in Apocalypsi Manasses, qui non filius Iacob sed

nepos erat, licet inter filios adoptatus, sexto loco ponitur, cum

Dan, qui utique filius est, et siue in Genesi siue in Exodo cum ceteris fratribus adnumeratus ostenditur, hic omnino praetermittitur, tamquam ecclesia ex gentibus adoptata, sexta mundi aetate iudaeorum perfidia reprobetur. Nec uacat quod Mannasses in Aegypto inter alienigenas natus, merito adoptionis, significationis 330 gratia sexto interseritur loco, Dan autem nullo ut certe uel sic euidentius conprobetur, significationis merito hic omnia geri, non transitorio relatu conponi, ut proprie in Dan iudicans hebraeorum transeuntium tempus manifestius demonstretur, quod lex caerimoniarum in circumcisione carnalibus uictimis ceterisque talibus 335 gerebatur transisse, tamquam non necessarium cognoscatur, docente apostolo cum dicit: Vetera transierunt, et ecce facta sunt 325

319 I Cor. 15, 26.

321/322 Ps. 44, 10.

336/337 II Cor. 5, 17.

322/338 cf. Ambr. Autp. 7, 5-8, 214-245. 312 redhibitione] reditione C^; rediuisione f — 313 fidelium] fidelissime at uid. f! 314 atque ut hos] atque in hos O; ut autem hos f; aitque ut hos C 315 transp. et quos ordo AP significatiue] significat (deinde ras. 2 litt. A) Ab positos CG M», positus AO, impositos b, posuit f — 317 in postremo loco GOv 318 quae] quia O; haec enim f — 319 nouissime Ab Cf M?, nouissima G Ov, nouissimae M!

destruitur 4! G'O — ut eras.f — 320 iure

dicatur] eius edicatur zr uid. A}, eius educatur b; iudicatur C

O

adstetit

4!CGM'!O

321 canemus

321/322 in uestitu - uarietate] om. f — 324

adoptatos 4! P, adoptatur A? —— 325 qui] om. C utique] om. Ab — et] om. Ab 326hocO X 328 iudaeorum] praem. ut f — uacat] uagat C — 329 aegipto A, egipto f natàás 4! 330 interseritur] inserito f ut certe CfM O; aut certo A, aut certo merito b; ut tantum v; om. G

331 omnia geri]

omni agere G! 332 in] om. f — 333 manifestus G! demonstratur C quo lexGOv 334 in circumcisione] praem. quaef _ ceteris (sine que) C 335cognoscatur] agnoscatur C — 336 docente] dicentef — cum dicit] om.f ^ et ecce] ecce (sine et) GMv

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

I2I

omnia noua, itemque: Reprobatio quidem fit praecedentis mandati, propter infirmitatem eius et inutilitatem. Quae cum ita se habeant, cognoscendum allego non me dictis domini aliquatenus aduersari, 340 quibus tres tantum professiones parabolis insinuatas ostendit, triceno fructu coniuges, sexageno uiduas et continentes, centeno insinuans uirgines, uel etiam martyres. Nam et cum in agro actiuam clericorum militiam, in lecto contemplatiua significaret otia monachorum, uél excursus molendino laicorum, quamuis 345 uaria significatione, eundem tamen numerum non uidetur excedere, sed in eisdem tribus omnes hos modos inueniri uel intellegi

350

posse, et salutari doctrina et euidenti experientia conprobatur. Quis enim nesciat et de numero monachorum et de ordine clericorum et de agminibus coniugatorum saepe tales existere, qui et confessionem tamquam in luda laudabiles; et in Ruben operibus clareant efficaces; et in Gad temptationum exercitio fortes; et in Aser beati; et in Neptalim

355

360

largis misericordiae

operibus dilatati; et in Manasse posteriorum obliti; et in Symeon quasi tristes adhuc in conualle: plorationum, semper autem gaudentes nomine habitaculi in Hierusalem caelestem suspirantes; et in Leui qui promissione uitae praesentis et futurae congaudeant, additis bonis temporalibus aeterno bono fundati; et in Issachar futurae mercedis contemplatione firmati; et in Zabulon, qui pro Christo dimicantes, suas animas ponant ;et in Ioseph, qui et augmento spiritalis substantiae studeant, et super dei 337/338 Hebr. 7, 18.

341/342 cf. Matth. 13, 23; Marc. 4, 8.

354 cf.

Ps..85, 7.

338/342 cf. Ambr. Autp. 7, 5-8, 203-210.

337 omnia] om. A’ ^ itemque]idemque Ab

350/363 Beda 152, 17-35.

fit] sit A! PfG —— 338 qui

A! 338/346 quae cum ita - in eisdem tribus omnes] bis ser. f — 339 cognoscendum] agnoscendum C allego] intelligo f 340 professionis v parabolas Mv 341 coniuges]coniungisO — sexagenariof ^ 342 nam et cum AbCM, nam cum et f, nam cum (sine et) GOv 343 in lecto A! b Cf M, et lectorum A? O, et eclectorum G!, et electorum G^v contemplatiuam A5 CM 344 otia (in ras. scr. A?)] uti 5 monacharum O molendino laicorum] transp. laicorum molendino f; molendi laicorum v

345 eodem O

346 inuenire

4! MO

347 possit A — doctrinae O

transp. conprobatur experientia / 348 quos Gv nescio Gv et pr] om.v de ordine] ordine (sine de) C — 350 et confessionem] ad confessionem Gv iudam O — 351let]om.f gathA_ tentationis 45 — exercitione (ut uid.) A’, exercitii G, exercitiis v — 352 fortis C M'O — napthalim CM, nephtali v — misericordia 4b G? —— 353 posteriorem G —— simeon Afv 354 plorationis fv, plorantium FO 355 nomen Gv 356 qui promissione] qui promissionis C; per repromissiones f 357 congaudent Cf additus A 358 ysachar f 359 transp. animas suasf ponunt CfM 360 in augmento Gv spiritali O — studient O

PL 849

122

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

praecepta aliquid amplius uel in uirginitate, uel ex facultatum suarum offerant quantitate; uel in Beniamin felicitatis aeternae dexteram sortiantur, ut nouissima inimica morte destructa, sit 36 VA

27 o

deus omnia in omnibus, intantum ut nec ipse dominus suis dictis aduersari putetur in eo quod alibi, octo beatitudines memorans, admirabili prorsus dispositione describit, quas utique ab illis tribus professionibus non separauit, sed in ipsis inueniri et ex ipsarum membris refulgere perdocuit, in quibus et horum patriarcharum intellegentiam ex nominibus tractam,‘animaduertere poterimus et ipsa nomina iisdem congruenter gradibus coaptare, non parilitate numeri, cum istae octo, illi uero duodecim constent,

375

380

sed intellegentiae qualitate relata, sibique altrinsecus e regione disposita. Nam prima beatitudine Pauperes spiritu nominauit, id est humiles, qui timore dei praediti, infirmitatum suarum confessione saluantur, quibus dicitur: No/i altum sapere, sed time. Pauperes ergo spiritu in Iuda per confessionem laudabilem et ueracem decet intellegi, unde et Esaias: Super quem inquit requiescit spiritus meus, super humilem et mansuetum et trementem uerba mea? Secunda proinde beatitudo mitibus deputatur. Mites autem sunt qui sacris oboedientes eloquiis, et quae audiunt, sine repugnantia credunt, et quae tradi in ecclesia uiderint, sine repraehensione sectanda suscipiunt, qui in Ruben non incongrue figurantur, qui est uidens filium uel uidentes filium. Tertia est: Beati qui lugent, quoniam ipsi consolabuntur. Huic Gad, quod 363 cf. I Cor. 15, 26. 373 Matth. 5, 3. 375 Rom. rz, 20. Is. 66, 2. 379 cf. Matth. 5, 4. 384 Matth. 5, 5.

377/379

361 ex] in Ab 361/362 facultatum suarum] facultate uel ex uirium suarum f — 362 offerant] auferant O quantitate] qui quantitate C in

beniamin] in ueniam 363 dexterae O

O, per ueniam f!, per beniamin f sortiantur] sortiuntur f; sociantur O

ueniam tantum C in nouissime O

inimica morte destructa] inimico destructo 4!» 364/2365 transp. aduersari dictisf 365 putetur] petetur A'O — alibi] alias (er as sup. lin. scr. fortasse

M*) M

366 admirabile 4!

_dispositione] disputatione f

describit]

discreuit C — 367 separauit] sperauit ^ — inuenire 4bMO — 368/369 patriarcharum] add. et Gv 369 tractam] tractum 4!, tractatum 4^, trachatam C 370 Ongena conuenienter f — coaptari 45M — 371 non] nunc M?

istae] isti. 417" MI".

deinde add. sup. lin. id est beatitudines A2

illae G, ille O — constent] constet M';sintf ^ 372 relata] om. M!

dispositam A

primam beatitudinem G Mv, prima beatitudinem O

373 spiri-

tu] om. f 374 humilis 4! M'O! —timorem O! — 374/375 confussione (sic) O 375 quibus] quibus et f; quibusdam O 377 decet] debet A,

debent

P

esaias

b GO, isaias ACM»,

ysaias f

378 requiescet

P Cfv

super] praem. nisi A? Cfv et mansuetum] et quietum fv; om. G 379 uerba mea] Ff, sermones meos AbCGMOv secundum 4!, secundo f 380 sacriO 381 tradere C, tradita v — ab ecclesia f. 382 sectando AbCfM . qui] add.etf — 383uel]om.O uidentis CfM est sec.] om.

M

384 beati] om. G' — lugent] lugiunt (sic) O; add. nunc Af — gathAC

qui Ab

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

I23

385 interpretatur temptatio siue accinctus, tertio positus loco, concur-

rit secundum praemissam expositionem. Quarta : Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam, quo etiam numero positus conparatur Aser, quod est beatus. Nulla quippe melior beatitudo poterit inueniri quam ut amator iustitiae ipsius ueritatis satietur auctore, quae 299 reficit nec deficit, sufficiens singulis, et integra permanens uniuersis. Quinto loco: Beati misericordes, huic Neptalim quinto ordine relatus occurit, uere látitudo, quae sic opera pietatis exercet, ut angusta cupiditate remota, dapsili semper liberalitate hilariter dilatetur. Sexto loco dicitur: Beati mundo corde, quoniam ipsi 395 deum uidebunt. Manasses quoque in suo ordine sextus occurrit, id est oblitus uel necessitas. Manasses ille, qui ex nepote adoptatus in filium, illius quoque hic ecclesiae figuram gerit, cui dicitur: Audi, filia, et wide, et obliwiscere populum tuum et domum patris tui. Talibus quoque conuenit deum mundo corde uidere, qui posterio400 rum obliti et in anteriora extenti dicunt: Mente seruio legi dei, carne autem legi beccati. Ad hoc mihi pertinere uidetur quod et ille botrus inter duos de terra promissionis adlatus, hos duos figurauerit populos, Iudaeorum priorem, tamquam post tergum botrum (id est Christum) habentem, gentium uero sequentem Christum 405 coram oculis semper habentem. Septimo loco dicitur: Beati pacifici, quoniam ipsi filii dei wocabuntur. Huic Symeon septimus coaptatur, id est audiui tristitiam uel nomen habitaculi. Tali iam sapientiae largitate locupletes dicunt: Cwm his qui oderant pacem 386/387 Matth. 5, 6. 391 Matth. 5, 7. 394/395 Matth. 5, 8. 397/398 Ps. 44, xr. 399 cf. Matth. 5, 8. 399/400 cf. Phil. 3, 13. 400/401 Rom. 7, 25. 401/402 cf. Num. 13, 24-25. — 405/406 Matth. 5, 9. 408/409 Ps. 110, 7. 385tertius GO — 386 praemissam] promissam A'C = quartof beati] om. A} 387 iustitiam] add. quoniam ipsi saturabuntur f — 388 quod est] qui dicitur ;ramsp.beatitudo meliorf ^ inuenire AM'O — 389 iustitiae] iuste Gv quae] quia f 390 refecit nec defecit 4! O — 391 loco] add. dicitur f ^ huic] cui f neptalim (nepthalim C M)] transp. post occurrit v 392 ut] et GlOvP"? 393 angusta cupiditate] angustia pietate C

dapsilis C —— liberalitate]libertate /

394 dicit M ^ cordes G! ^ 395

sextus] add. huic f 396 adoptatus] add.est f 396/397 inilio M 397 illius quoque (qui M) hic ecclesiae (ecclesia 450, ecclesiae hic v) figuram gerit] illius hic figuram gerit ecclesiae f 398 et uide] add. et inclina aurem tuam fv 399 deum mundo corde uidere] dici mundo corde uidere C, dici mundo corde deum uidere f 399/400 posterioribus Ad, posteriora C,

posteriorem vP?^ — 400 dicant M^

— menti 4'^O

401 hoc] add. etiam f

et] om. f 402 promissionis] repromissionis Ab hoc duos O 403 priorum Ab post tergum] postergum AO — 403/404 transp. habentem id est christumf 404 habentem] bis. ser. O — 405 transp. semper coram oculis M . habentem] om. O (cf. supra 1. 404) dicitur] sup. lin. scr. f 406 ipsi] om. Abf

huic AbGO,

huc C, hic f, cui M

407 audiuit v — tali iam] tales iam G^O oderunt Cf

semeon A!, simeon A? fv

v, quia talif

—408 locupletati v

PL 850

I24

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

eram pacificus. Illo enim hic zelo tristantur, quo propheta dicebat: Vidi insipientes et tabescebam, et defectio animae tenuit me prae peccatoribus derelinquentibus legem tuam. Octauo loco dicitur: Beati qui persecutionem patiuntur propter iustitiam, cui beatitudini Leui quidem in ordine numeri, Zabulon autem puto pro proprietate uocabuli coaptandum, id est habitaculum fortitudi415 nis, quo martyres ueritatis diabolum uincere designantur natura fortiorem, licet nec in Leui sensus abhorreat, si super baptismum honor matyrii additus cognoscatur. Verumtamen ne humanis uiribus horum merita praestitorum quis adsignanda putaret sed illius esse munera probarentur, gui diuidit propria singulis prout 420 uult, septenaria quoque operatione spiritus sancti unicuique beatitudini uel nomini conparata, consono uidetur tramite concordare, ita dumtaxat ut cupientibus nobis ad portum sapientiae peruenire, a timore nouerimus inchoandum. Imitiwm enim sapienliae timor domini, unde enim enumerans propheta incipit, illuc 425 perficiendus quisque perueniet. Timor itaque in Iuda, cui pauperes 410

spiritu conparantur; pietas in Ruben, cui mites aptantur ; scientia

Gad, id est temptatio uel accinctus, cui lugentes tertius ordo conectit fortitudini; quartus Aser, cui esurientes sitientesque iustitiam congruunt. Consilium deputatum est Neptalim, cui 430 quinta beatitudine misericordes iure conueniunt. Remedio quippe geritur salutari, ut qui uult a superiore iuuari, inferiores alios, prout poterit, iuuare festinet. Intellectus Manasses coniungitur,

410 Ps. 118,158. Cor.-15, xr.

410/411 Ps.118,53.

^ 412 Matth.5,10.

— 419/420I

423/424 Ps. 110, 10; Eccli. 1, 16; cf. Prou. 1, 7; 9, xo.

409 quod O 410 insipientiam f ^ prae] pro v — 412 cui] huic f 412/413 beatitudine ADM! — 413 quidem] qui est v — 415 uinceri A! naturam GO — 417 honor] om. A! b. 417/418 ne humanis uiribus] om.,

ut uid., M!

418 quos C'G

419 munere

v

probaretur

4? GOv,

probantur A? diuidet Ab ^ proprias in singulis M —— 419/420 transp. prout uult singulis Ad 420 operatio M?v unusquisque f 421 beatitudine A! O, beatitudinis G

nomini] nomine A!, omni GO

conpa-

ratur C, comparatus f — consona GM Ow PmL25 tramittere ut uid. A! 421/422 concordari M^ — 422 portam A‘ 423 inchoandum] incipiendum f ^ 424 propheta incipit (incipit in ras. scr. A*)] transp. incipit propheta f; propheta dicit P illuc] illud GO v?" 425 proficiendus A quaeque G perueniat Ad, praeueniet vP"^ — 426 mitis G! M20 aptatur M^ — scientiam A — 427 gath AC; in gad f id est] idem lene O lugentes] iungentes A? (se lugentes A‘ ut uid.) G, ingentes O — tertius ordo] om. f — 428 conectit fortitudini (fortitudine G!) GMOv, conectet fortitudinem AP, conecti et fortitudini C, conueniunt et fortitudof — quartus

aser] in aser f — disting. conectit. Fortitudini quartus aser v; conueniunt: et fortitudo in aser f ^ 429 consilium] add. ueró f nepthalim C 430 beatitudinem O 431 geritur] regitur Gv iuuare M — inferioris aliis O

432 poterat A'b

— iuuari A — manasse f O7,manassae v

coniugitur oP

IN APOCALYPSIN Il, cap. vir

y

I25

obliuiscenti terrena, et puro cordis oculo intuenti diuina, cui sexta beatitudo uidendi deum relata consentit. Sapientia autem in Leui, 435 cui praecipue conuenit portare logium, quod est rationale, quae perfectorum est solidus cibus. Sapientiam enim loquimur inter perfectos, quae sic in anima hominis diuinorum capax contemplatione perficitur, ut actiua quoque dispensatione efficax inueniatur atque ex utraque conposita uiuens, tamquam theorice actiua 440 addita dicat: Siue enim mente excessimus, deo ; siue temperantes sumus, wobis. Illi autem hoc potissimum congruit, de cuius specialiter tribu sacerdotes iubebantur altari legaliter subrogari, qui sic inherebant deo, sacrorum quoque officio consulerent proximo uel potius populo. Nam et dominus de utraque tribu 445 sacerdotali uel regia (id est Leui et Iudae) natus, pacificauit terrena caelestibus: Ipse est enim pax nostra, qui se et regem et sacerdotem uerum esse docuit. Hinc Elisabeth cognata Mariae in euangelio perhibetur. Verum quia ex circumcisione et praeputio (id est ex iudaeis et gentibus) ecclesiam sibi Christus dominus 450 adquisiuit, quando pinguedini oleae israheliticae plebis gentes tamquam oleastrum inserens adplicauit, ut utriusque populi redemptio euidens monstraretur enumeratis nominatim cunctis, principaliter tribubus, ut saluationem quoque gentium memoraret, dicit: Post haec uidi turbam multam, quam dinumerare nemo 436 Hebr. 5, 14. 436/437 I Cor. 2, 6. 440/441 II Cor. 5, 13. Eph. 2, 14. 447/448 cf. Luc. 1, 36. 450/451 cf. Rom. rz, 17 ss.

PL 851

446

433 et] ut M — intuenda M!, intuendo M? 434 consentit] consistit O sapienti O in leui] leuin (sine in) f 435 praecipue] praecie G! rationale] ratione M! ^ quae] quiafGv ^ 436 cibusque A’ sapientia bO

enim] add. inquit v 437 in animam Gv, anima (sine in) M! capax] add. inueniatur C 438 perficiatur C ut] et C actiua quoque dispensatione] actiuam quoque dispensationem ADC, in actiua quoque uita dispensatione f; om. Gv 439 utraque] uestraque (Uraque) A’, uestra quae 5 uiuens] ueniens vP" theorice] theoretice 4! GO actiua AbFfM, actiuam C, actio GOv — 440 enim] fortasse euan. in ras. 3-4 litt. f excedimus fv temperantes] contemperantes G';sobriiv 441 simus C autem] enim Ff ^ potissimum] potentissimum O de cuius] decies (sic) O — 442 specialiter] spiritaliter C —— altare A’, alteri C — subrogare A'b 443 sacrarumG officii G,officiisv 445 sacerdotali] add. scilicet f 446 pax nostra] add. qui fecit utraque unum f.— etpr]om. A'b — et sec. om. C 447 docuit] praem. se C!, deinde expunct. helibeth A’, helisabeth A^ G, elysabet M 448 perhibetur] prohibetur pleneO — uerum quia] quia uerum C, quia ueramf,quia uer||F ^ ex]et C — 449 ecclesiam] om., sed ras. c.

8 litt. f 450 pinguedine 4! GM —— oleae] olei GM, oliuae f — plebi M? 451 applicuit £O —— ut] om. GMOv 452 redemptio euidens] redemp-

enumeratis] et numeratis A'd, innumeratis tione uidens C — monstratur v 453 tribus GOv — ut] uultf G, in numeratis » © nominatim] autem f 453/454 memoraret dicit C GM, memoraret dicens v, saluationem C memorare dicatur (catur in ras. scr. A) Ab, memorare qui dicit Ff, memoraretur

dicit O — 454 dinumerari M!

126

7, 9-10

455

460

IN APOCALYPSIN II, cap. vir

poterat, ex omni gente et ex omni tribu et populo et lingua. Quos ante singillatim nominauerat nunc in unitate consociat. Stantes in conspectu throni et in conspectu agni, et erant amicti stolas albas et palmae fuerunt in manibus eorum, et magno clamore dicebant : Salus deo nostro sedenti super thronum et agno. Stolis baptismum, palmis triumphum crucis insinuat, et quod saeculum in Christo uicerint, licet caritatem quoque quae per spiritum sanctum datur, stolae significent. Hanc, inquam, multitudinem electorum, guos deus praesciuit et praedestinauit conformes fieri imaginis filii eius, sacrati numeri signo praenuntiat. Et illi enim qui ex gentibus

465 ueniunt, Israhel fiunt, sicut et filii Abrahae iure dicuntur, non carne sed fide, in illo scilicet semine quod est Christus lapis angularis, de quo apostolus: [pse est (inquit) pax nostra, faciens

utraque unum, et medium parietem maceriae soluens, inimicitias ?n carne sua legem mandatorum decretis euacuans, ut duos conderet in semetipsum in unum nouum hominem, faciens pacem, ut reconciliare ambos in uno corpore deo per crucem. Quod autem

475

manibus palmas gestare dicuntur aut bonorum operum perseuerantiam insinuat manibus (hinc legimus: confirmauit dominus brachia eius in opus bonum, et manibus meis nocte coram eo et non sum deceptus) siue illam potestatem significet manibus, quam ut filii dei per adoptionem fierent acceperunt; sicut de Ioseph: Et omnia (inquit) dederat dominus in manu eius, id est in eius

462/463 Rom. 8, 29. 465/466 cf. Gal. 3, 7. — 467/471 Eph. 2, 14-16. 473/474 ? 474/475 Ps. 76, 3. 476/477 Gen. 39, 3.5.8.; cf. Ioh. 3, 35-

459/462 Beda 152, 51-54.

455 et pr]om. G — genteettribuf M 456 ante] antea f — nominauerat] in conspectu throni] ante thronum v in conspectu) f et erant] om. f AbC f GG MO? v 458 fuerunt] om. f throno A?

stolae Ab

455/456 quos ante - consociat] om. numerauerat A'LCfM —— 456/457 457 in conspectu agni] agni (sine stolas albas C!'G!O!, stolis albis ^ eorum] om. A!b 459 super

460 palmis] palmae Ad; psalmis O!

insinuant

Ab quod]om.M! ^ 461 uicerunt C, uincerent Gv caritatem] claritatem f | quoque]om.f ^ quae]qui C;om. GO 462 significant C — quod O 463 imagines A! G! M! — eius] sui f 464 et] om. f — 465 et] om. C filiae O! — iure]Jom.f 467 est] add.enim Ab 468 maceriae] praem. et Ab 470 nouum] om. C ut] et M 471 reconciliaret Cf, reconciliet AbGM' Oz», reconcilians M? — corpore] spiritu M? — 472 in manibus ef palmas]om. G! — 472/473 perseuerantiam] perfruentiam F f 473 hinc] unde et f.— 47Áet sec] sed C — 475 significat 4 M? transp. ut quam C 476 ioseph] add. scriptum est f 477 inquit] oz. f — deditf ^ dominus] 444. eius Ab Cf — in manu CGMOv, in manus Abf

IN APOCALYPSIN II, cap. vi

127

potestatem. Et magno clamore dicebant : Salus deo nostro sedenti super thronum et agno. Magna uoce, grandi deuotione et indesinenti laude profitentes ; in throno, id est in ecclesia patrem filiumque regnare, sancto spiritu nihilominus conregnante. Est enim hic talis ordo uerborum: Deo nostro et agno sedenti super thronum salus, sicut in euangelio pari locutione legimus: Vf cognoscant te unum et uerum deum, et quem misisti Iesum Christum, ac si diceret ut et te 485 et quem misisti Iesum Christum cognoscant unum et uerum deum.

Vno autem throno, unius naturae potestas, agni autem nomine personalis designatur in patre filioque proprietas, sicut et quando solo sancto spiritu nominato ibi intellegendus est et pater et filius, nam cum in libro Actuum Apostolorum dictum legamus: Adtendite 490 ommi gregi im quo uos spiritus sanctus constituit episcopos, confestim adiecit: Regere ecclesiam dei quam adquisimt sibi sanguine suo. Sanguinem porro pro nobis effudisse, non nisi Christi nouimus conuenire personae, unde satis elucet uno etiam nominato, omnem debere intellegi trinitatem. E? omnes angeli stabant in 495 circuitu throni et circa seniores et circa animalia quattuor. Quid esset ipsa turba, his exponens nominibus declarauit, uniuersam enim discreuit ecclesiam. Omnes, inquit, qui in circuitu evus sunt offerent munera. Ei mox ceciderunt in facies suas ante conspectum throni et adorauerunt deum dicentes : Amen. Vt ostenderet eandem 500 turbam innumerabilem, quam uidit stantem in conspectu throni, tamquam sibi probabiliter cognitam, ipsos esse angelos qui ceciderunt in faciem et adorauerunt, neque ipsam turbam, neque animalia, neque seniores hoc loco memorat 505

adorasse, sed solos

angelos. Ipsi enim sunt turba, ipsi seniores, ipsi animalia, ipsi prociderunt et adorauerunt deum dicentes: Amen. Propterea et 483/484 Ioh. 17, 3.

489/492 Act. 20, 28.

497/498 Ps. 75, 12.

479/485 Beda 152, 56 - 153, 5. 499/505 Beatus IV,6,66-68. 502/504 Beda 153, 12-14.

499/509

Ambr. Autp. 7, 11-12, 57-70.

478 potestate GM^Ov

throno 4!b

—— magno clamore] magna uoce f — 479 super

480 profitentes] proficientes Gv

patrem] add.etG'

481

transp. spiritu sancto fv —— 482 deo] praem. salus f.— 483et]om. C — 484 et 488 transp. spiritu sancto fM __ intelligen486inunof sec.]om.GOv 491 sibi] 489 namjadd.etv ^ legimus Cf — 490 uos]om.C dum 4b 492 porro] om.f ^ 493nouerimus ^ uno etiam] unum et M! | om. GOv circa seniores et circa animalia quattuor 495throno C! 494 omne O (quattuor animalia v)] seniorum et quattuor animalium f — 496 declarat At omnes] add. enim f — inquit] add. 497 discreuit] describit AbfMO 498/499 transp. in conspectu throni in facies psalmista / 498 mox]om.f 501/502 qui stantesC —— in conspectum O suasf 500 quam]queC ceciderunt in faciem] ceciderunt inquit in facies suas f 502 neque pr.] add. enim f — 504 ipsi seniores ipsi (et Gv; om. M O) animalia] zraz5p. ipsi animalia ipsi et seniores f 505 processerunt A‘bCfM — et sec] om. A! b

PL 852

128

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi

scriptum legimus: Laetamini, gentes, simul cum plebe eius, et adorent eum omnes angeli dei. Propterea: Benedictio et claritas et sapientia et gratia et honor et potestas et wirtus deo nostro in saecula saeculorum. Enumerato septenario uirtutum numero, illa potissimum ratione monemur aliquid quaerere, quod eas hic nominauerit, quarum suam deus ecclesiam uoluit esse participem; ut cum ista deo in laudibus dantur, ab ipso se ea percepisse singuli fateantur. Considerandum namque est non hic nominari illa quae soli conpetunt deo, sed quae etiam fidelibus donare dignatur, 515 benedictio,

claritas, sapientia, gratia, honor, potestas et uirtus,

quorum omnium participatione bonorum Christi ecclesiam per-

beari gaudemus. Non hic omnipotentia, non hic maiestas, non hic

sempiternitas sonuit, quam solus deus semper iure possedit, sed illa septem in quibus etiam uniuersae possunt fidelibus concessae 52 o uirtutes intellegi abillo qui eis potestatem dedit filios dei fieri, ut si quid bonorum adquirimus, dei nos largitate habere ueraciter nouerimus. Ex abundanti sane uideo probare de ceteris. Nam et benedictio ecclesiae potissimum conuenit ut legimus: Super populum tuum benedictio tua, eis quippe benedictionem dabit 525 quibus et legem. Et claritas, de qua canimus: Sit splendor domini dei nostri super nos, ut reuelata facie gloriam domini speculantes,

506 Rom. rs, 1o.

506/507 Hebr. 1, 6; cf. Ps. 96, 7.

523/524 Ps. 5, 9.

525/526 Ps. 89, 17.

509/513 cf. Beda 153, 19-21.

520 cf. Ioh. z, x2.

526/527 II Cor. 5, 18.

522/536 cf. Ambr. Autp. 7, 11-2, 142-159.

506 simul (sup. lin. scr. 4!""^)] om. bCf — 507 adorant C dei] eiusf propterea] om. f; add. et 4^ GOv 508 gratia (gratiarum G!) et honor et potestas et uirtus] gratiarum actio bonorum et uirtus et fortitudo f :509 saeculorum] add. amen f — enumerato] et numerato C transp. numero uirtutum M 509/510 potissimum] potentissimum O ^ 510 rationem O eas hic] eas hoc O, eas ita hic ut uid. C, ea (deinde ras. 2-3 litt.) sic hic f 510/511 nominauerit] enumerauerit 4! P 511 quorum f — suam] om. C

512 in laudibus] in sup. lin. ser. G? — se] om. O— 513/514 nominari competunt deo] tantum ea nominari quae soli deo conpetunt f — 514 quae etiam] eaque etiam C, etiam illa quae f 515 et claritas Afv, deinde et

Sapientia et gratia et honor et potestas »

participationem A?Ov

ecclesia M

516 omnium]

nominum

C

516/517 perbeari 4!2C!GO,

praebeari A?, semper beati C?, bearif, peruiare M, habere v

517 gaudeamus

G 517/518 non hic omnipotentia non (oz. C) hic (om. C) maiestas non hic sempiternitas sonuit] non hic maiestas omnipotentis sonuit non sempiternitas f 518 iure] om. f 519 transp. fidelibus possunt concessae C, fidelibus concessae possunt f 521 bonif rransp.largitate nos v ueraciter] oz.f 522 ex abundanti (abundantia 4! P C! M) sane uideo probare] hoc enim et abundanter uidetur probari f 526 super nos] om. G!

IN APOCALYPSIN II, cap. vii

7, 13-14

129

in eandem imaginem transformati a claritate in gloriam, crucis nomine censeamur. Et sapientia, non illa genita deo patri coaeterna, sed in nobis angelisque creata, quam ut lex ab inuicem 530 discreuisset dicit: Sapientia a domino deo est et cum illo fuit semper et est ante aeuum ;,et subiungit de creata: Prior omnium creata est sapientia, et intellectus prudentiae ab aeuo. Et gratia, de qua dicitur :Gratia salut facti estis per fidem. Et honor, de quolegimus: Gloria autem et honor et pax omni facienti bonum. Et uirtus, de qua 223 Esaias memorat: Qui dat lasso wirtutem, et his qui non sunt fortitudinem et robur multiplicat. Et respondit unus ex senioribus dicens mihi: Hii qui amicti sunt stolas albas, qui sunt et unde uenerunt? Et dixi ei: Tw scis, domine. Et dixit mihi: Hit sunt qui uenerunt ex magna tribulatione et stolas suas candidas fecerunt in 540 sanguine agni. Vnum ex senioribus uel prophetarum corpus uel ecclesiam ponit, tamquam praepositos inferiora membra docentes quae sit remuneratio futurae mercedis laborantibus speranda, sicut apostolus de euangelio: Iwstztia (inquit) dez in eo reuelatur ex fide in fidem, ex fide scilicet praedicantium, in fidem audientium. 545 Cum autem fidelium numerus ex magna dicitur tribulatione uenisse, quid aliud demonstratur nisi quod alibi legimus: Oortet nos per multas tribulationes in regnum dei introire. Propterea et

530/531 Eccli. x, x.

2, 10.

531/532 Eccli. , 4.

535/536 Is. 40, 29.

533 Eph. 2, 8.

543/544 Rom. 1, 17.

534 Rom.

546/547 Act. 14, 21.

a (in v?) claritate in gloriam] transformari v 527 eadem 4^0 528 censeamus M! crucis] lucis v; om. M! claritatem in gloria dei f creata] credita 529 in nobis] nobis (sue in) Cf genita] ingenito f 529 529/531 quam ut lex - de creata] om. C per bomoioteleuton A Qv" dicit] textus D, qui ex I. 225 530 discreuisset] desscripsisset M ab] om. M! domino] siue cum caelibes deficit, hic continuitur — omnis sapientia Ab M

om. GM!Ov

53laeuum]eum fG'O!

subiunxit M, subiunge D — de

creatasuntO — 532 prudentia creata] decreta M? ;declarat P declarata 5 (sine ab) C M, ab eo A! b aeuo aeuo] ab — C litt.) 3 c. ras. (deinde O, prudenti 533 salua G! disting. sapientia et intellectus: prudenti aeuo et gratia C G MO, ysaias f 535 esaias bDCD de quo b 534 gloria] gratia f 536 transp. robur et fortitudinem f | respondens f lasso] lapso f

stolas albas 537 dixit f ^ hii]om. A'bCD' ^ qui] quia O ex|def M'O — ei] C dixit 538 — 4! albis stolas Mv, f C2 42 albis stolis GO, D C!

transp. :589.ex] deyc tu scis domine] domine mi tu scis fo illi f tribulatione magna v —— stolas suas candidas fecerunt (fecerant at uid. M!)J lauerunt stolas suas et dealbauerunt easf,lauerunt stolas suas et candidas eas 543 de 541 praepositus AC'D'GO 540 unus D fecerunt v transp. O reuelat C iustitia dei inquit transp. f om. euangelio] 545 544 pr. infide D'GMO — sec in ide DGMO reuelatur in eo Cf numeris C — 545/546 transp. tribulatione uenisse dicitur 4! »fM, tribulatione dicitur uenisse C

547 in regnum dei introire (intrare Gv) CDGO», introire

(intrare f) in regnum dei AbfM

PL 853

130

555

560

57°

IN APOCALYPSIN

II, cap. vir

apostolus: Fratres (inquit) non deficiamus, tempore enim suo metemus. Sic enim per exercitia pressurarum fidelium numerus eliquatur, sicut pondere praelorum adhibito oleum diligenti cura conficitur, et per trituram tribulae recondendum horreo frumentum rite colligitur. Quod autem stolas in sanguine agni lauisse dicuntur fructus mercedis ostenditur, ut praefati certaminis labor aequanimiter toleretur. Bene autem adiecit et candidas eas fecerunt in sanguine agni, ac si diceret stolas quas alii inquinauerunt uel neglectu, uel ignorantia, uel contemptu post gratiam baptismi, isti candidas fecerunt in sanguine agni, id est in gratia Christi, aut etiam et susceptione martyrii. Hoc meritum illis in ecclesia specialiter adsignari debet, quos pro Christo contingit sanguinem fundere, et stolam baptismi agni sanguine cultu meliore reddere clariorem. Quod si ad omnes generaliter fideles haec redigenda est gratia, concludendum ad summam quia et si quis domini sui fonte mundatur, carne pascitur, classico spiritali succenditur, sic niuatur. Sunt enim qui etsi martyrium habere publico non uidentur in actu, coram deo tamen habere probantur in habitu. Propter hoc sunt in conspectu throni dei et deseruiunt ei die ac nocte in templo eius. In conspectu throni dei ecclesia est, cui ascensiones in. corde disposuit in conualle plorationis, in locum quem disposuit, seruiens ei die ac nocte, hoc est et in prosperis et in aduersis. Ipsi autem intelleguntur templum, qui seruire memo548/549 Gal. 6, 9.

568/569 Ps. 83, 6-7.

548 deficimus O exercitia] exertia O

enim] om. C 549 metimus A4!D, metimur P numeros D 550 prelorum] proelium ut uid. A! — curam O — 551 horreum M! 552 rite colligitur] trite

oleo M'O!

colligitur G, tritum

colligitur v; recolitur f

552/553

lauasse dicitur M

553 labore C 554 toleretur bfG? M v, tolleretur 4 C G! O, tuleretur D!, tulleretur D? adiecit] dicit C, diciturf 555 fecerunt] om.f — ac] sup.

lin. scr. A — quas] om. M! — 557 istis G!

candidas] add. eas f

558

christi] dei C et] expunct. M; ex f, in v susceptionem AC 562 concludendum] concludendo f; concluendum G!; contuendum v ad summam] assumam f —— 563 pascitur (pascetur D)]a4d.agniv ^ classico] caleficio (sic) f; igne v 564 succenditur] tur eras. C Sic niuatur] sic

nitebatur

M;

sic iuuatur

v; signabatur

C, signebatur

O; om. ifs

etsi

martyrium] et se martyrioO 565 publicum 4! b transp. tamen coram deo p 566 propter hoc] ideo f ^ in conspectu throni] ante thronum f deseruiunt Ab CDv, deseruient G? M O, disseruient G',seruiuntf ei]om. M' 567 in conspectu] praem. et Gv 568 ascensionis M! O plorationis] lachrymarum

Ad

in locum

DfOv,

in loco Ab G M, in loquo

(deinde cum eras.) C — 569 disposuit] posuit A’ — ei]jom.D ^ et]om. cum DfO 570 ipsa A4^GOv,ipse D — intellegitur 4? D Gí, intellegit O — 570/571 qui seruire - templo] om. A'b, deinde in marg. inf. scr. A? qui] quae G; quia V" memorantur M?, commemorantur Cf, memoratur 42" DG M! Q y

IN APOCALYPSIN

/5 15 7, 16 575

580

II, cap. vi

ESI

rantur in templo sicut et thronum. Denique sequitur: E? is qui sedet in throno inhabitabit in eis. Anima enim iusti sedes sapientiae, sapientia autem Christus, Christus uero deus. Non esurient neque sitient umquam, neque sol super eos cadet, neque ullum aestum patientur. Non esurient quia pane uiuo uescuntur: Ego suminquit panis uiwus qui de caelo descendi ;neque sitient quia tam praeclaro calice debriantur, ut de eis sit quod ueritas dixerit: Qui credit in me non sitiet umquam ,itemque: Qui biberit ex aqua quam ego dedero et, fiet in eo fons aquae salientis in uitam aeternam. Neque sol super eos cadet, nec mortiferis aestuum incentiuis uruntur. Simile quiddam per Esaiam suae deus promittit ecclesiae, dicens: Spes a turbine, umbraculum ab aestu, ubi sacramentorum suorum integritatem in suis uigere pronuntiat, nec ulla posse temptationis adustione uexari. Quoniam agnus qui in medio throni est regit eos. Superius agnum sedentem in throno librum dixerat accepisse, nunc autem dicit quoniam agnus qui in medio throni est regit eos, ut doceret unum esse patri et filio thronum, quia pater in filio et filius in patre, id est in medio ecclesiae, in qua per fidem inhabitat unus tota trinitas deus. E! deducit eos ad uitae fontem aquarum, et

575/576 loh. 6, sx.

577/578 loh. 6, 35.

578/579 Ioh. 4, 13-14.

582 Is. 25, 4.

584/589 Beda 154, 6-11; cf. Beatus IV, 6, 73.

571 thronus f, thronum re. A'CDO;

om. f.M

transp. sequitur denique Gv

572 sedi AbDOv

GOv,habitat f — ineis]superillos /

inhabitabit

is] his

A45 C D M, inhabitauit

sedes] sedis A! D, sedes (deinde i sup.

lin. eras.) G; add. est f — 573 deus] add. sequitur Gv

573/57Á non

574 umquam]amplius/ ^ eos]illosf ^ cadet) esuriunt neque sitiunt Ab calet G20 —— transp. cadet super illos sol f _ullus aestusf,ullum sestum C' ego sum inquit] ego enim inquit sum f 575 uescuntur] pascentur f 577 debriantur praeclarum O sitiunt Ab 576 panes uiuos D! AG MO 13, deebriantur D, inebriantur fv™, ebriantur bCv"^ — de eis] de dixerit eos (sic) O, de eo D, eis (size de) v — sit]sicut D — quod]om. D qui] praem. et A4 Gv — 578 itemque] item O D GO, dixit CfMv, dicit Ab

579 dabo Ab, do f

ei]eisO;om.f ^ eo]eisG!

^ 580cadet]cadit D;

nec] neque CO, ne f transp. cadet super illos sol f calet G?0 incentiuis]incendiis / ^ uranturf ^ 581similem 4! ^ quidam 4' G' O, esaiam bCDGMO, isaiam A, ysaiam f ^ promittet D, quidem G?M promisit f — 582spesaturbine]speraturuineae D — 583 uigere] uegere 4! D nec

ulla] nec

ullam A, nec

tentationes adustionem A!

nulla

O; demde

add. eos f

583/584

584 agnus] magnus G'; om. C ^ regit D, reget

585 sedentem] de rell. - regit legunt Haussleiter et Vogels, et similiter infra regit D, reget rel]. 586autem]om.f dextera sedentis v — inthronum O 589 deducit A4!D, deducet 588 per] pater C 587 docerit D A LbCfGMOv X fontesf

PL 854

132 590

595

600

IN APOCALYPSIN

II, cap. vi-vir1

abstergit deus omnem lacrimam ex oculis eorum. Hic fons significatur de quo legimus: Apud te est fons witae et in lumine tuo uidebimus lumen, ad quem suos Christus ducit regendo seipsum uiam praebens, perducendo patriam manifestans ut impleat quod ante oraculis uitae promisit, aquarum enim tamquam praeconiorum posuit. Hunc fontem Salomon designans dicit: Torrens inundans, fons sapientiae. Et abstergit omnem lacrimam ab oculis eorum, illis dicentibus: Fuerint mihi lacrimae meae panes die ac nocte. Consolationis tempore recte dicuntur auferri quando adepta inmortalium plenitudine gaudiorum omnis maeror poterit obliuioni mandari. Qwia ecce ego inquit Esaias creo Hierusalem exultationem, et populum eius gaudium, nec erit ibi uox clamoris et uox fletus. CAPvT VIII

Et cum aperuisset signum septimum, factum est silentium in

caelo fere semihora. In caelo, id est in ecclesia ; silentium semihorae

VA

initium ostendit quietis aeternae et partem silentii uidit, quia eadem adhuc uisurus erat. Quod septimo signo non quantum futurum sit uidit, ut apertius ei multa ostenderentur. Et interruptum est silentium, quod si esset iuge hic narrandi finis fuisset. Verum quia adhuc fuerat iterandum, idcirco series narrationis ordiendae conuenienter post silentium parem cum sequenti libro resumptum sortietur exordium. 591/592 Ps. 35, ro. 600/602 Is. 65, 18-19.

595/596 Prou. 18, 4.

597/598 Ps. 41, 4.

VIII, 2/4 Tyc. 84, 2-5; Caes. 229, 14-15; cf. Beat. EV 7 Xr:

590 abstergit 4! D, absterget 4b CfGMOv ex] ab f. hinc M! 592 lumen] om. O 592 ad quem] add. fontem f suos] om. M! regendus Al, regendos 4?) — 593 perdocendo C! — 594 uitae] dictumf, dicta M 595 transp. designans salemon (sic) f 596 abstergit A!D, absterget 4^ b Cf G MOv; deinde add. deus Abfv — 597pan is CDO 598 consolationes 4! ^ recte] om. Gv

599 maeror] memor CO

598/599 transp. immortalium adepta C f

— 600 obliuioni] obliuione C? Mnt

om. MI mandari] mundari CD?M? —— esaias AACDGM O, ysaias f — 601 exultatione fO — gaudiof erit] om. C ibi] tibi O VII, 1 cum] sup. lin. ser. M

2 simehora 4! D, semiora

G! M, semihoram C'fM!,semihorae M? in ecclesia] in sup. lin. scr. A?#i4.Qluuid i oho. rae D!, semehorae D?, semiorae G! M, semis horae p°P™123 3 quietis] qui et his deinde his perlin. C silentii] i tert. in ras. longiore scr. A, silenti D! — 4 uisus O — quod]

add. autem f — quantum]quarttum C 5 uidit] add. ideo factum est f — ostenderent O6 iugi 4! ^ ;ransp. iuge esset f finesDO 7 quia] om. Gv 8 ordiendae 4^CD 3G v, ordinende A, ordinandaef, hodier ne deinde hordiende Mi, horiendae M?, sordiende

(sic) O parem] partem D, pariter f M?, pariter meum v; patrem (sic) G'— cum sequenti libro] consequenti libro D, sequenti libro v 9 resumptum] add. est G

LIBER TERTIVS CAPITVLA

1. Septem angelos cum totidem tubis, et alium super altare dei PL 853/4 cum turabulo aureo, et primo angelo tuba canente, grando et flamma in sanguine commixta iactatur. II. Secundo canenite angelo, mons igneus in mare missus parsque maris in sanguinem uersa. ur. Canente tertio, stella ardens cecidisse.

ut facula de caelo dicitur

mr Quarto angelo tuba canente, tertia pars solis lunae et stellarum dicitur obscurari. IO

15

20

v. Vidi alium ut aquilam uolantem in medio caelo dicentem PL 855/6 tertio Vae. vi. Quinto canente stella cadit, cui clauis putei abyssi data, unde fumus et locustae prodeunt. vu. De cruciatu quinque mensuum uel sex ut scorpionum. vil. Vbi equis paratis ad bellum locustas similans heresiarches significat. vi. Vae unum abisse et duo sequi denuntiat. X. Sexto angelo personante solutio quattuor angelorum dudum super Eufraten ligatorum, et de numero octogenario uel bis miriades miriadum.

langelibO? — totidem]septem C — alius? — dei]om.A4 ^ 2thuribulo tuba|taba A'D = 3: mixta v'^^, commixta v"^* — 4 canente angelo bv mons igneus] mons DG Oz», angelo canente C M, angelo tuba canente Ab ig suppleuit A^; cornea b (et disting. angelo tuba canente cornea, in mare 6/7 dicitur (dié A) 5 insanguine G — 6 ut facula] om. GOv missus) 8 quarto] om.v ^ tertia pars] sup. lin. ser. C, deinde continuit cecidisse] om. C 8/9 et et lunae Ab solis] om. O dicitur caecidisse - cf. III supra 10 alium] add. stellarum] stellarum (size et) D; et stellas O — 9 dicit A 11 uae] uae uae 2, angelum v — in medio caelo] per medium caelum Ab uae uae uae Av — 12cadet G, cecidit D; add. de caelo v — abysi M, habysi A scorpionum] add. uttisque D — 15 14 mensium Pv 13 lucustae D simiequus paratus Gv, equus paratis O — ad bellum] ad praelium GO» heresiarches A4? D, heresiarces 4! G O, C M! lans DG M?O»v, simulans Ab 16 utrisque haeresiarchas Pv, heresiarcher (sic) C, haeresiarcit (sic) M

17 abisse] abysse G; habuisse 4! 5b duo (in ras. 4-5 significant 4b C.M litt. scr. A?) sequi ACDv,duos sequi G MO, aliisaequeb — 18sexto] secundo D'GO

19 eufrathen

O, euphraten 5, euphratem

v

legatorum 5DM

19/20 bis (biluis sic D) miriades (myriades > M, meridiades uel] ue C A!) miriadum (myriadum 5 M, meridiad ||4", meriadum A*) AbD M, bis (bys G) miriadum (meridiadum O) meriadum (meredeadum 0) GO, bis myriadum Cv

134

IN APOCALYPSIN III, CAPITVLA

Xr. De equitibus loricas igneas, spineas et sulphorineas habentibus. xu. De errore gentilitatis. xi.

xir Xv. 3o XVL XVII XVIII. xvi. XX. XXL xxi.

Angelum sedentem nube amictum, cuius uultus ut sol, et de

septem tonitruis. De diebus uocis angeli septimi et consummatione sacramenti diuini. Deamaritudine quam de.comeso libro sentire praedicitur, et arundinis acceptae mensura. De duobus martyribus qui prophetabunt diebus mille ducentis sexaginta. Vae tertium uenisse dicitur. Septimi angeli tuba uoces a senioribus memorat factas. Templum dei in caelo apertum et arca testamenti uisa. Rufi draconis parturientisque mulieris gestum. Accusatorem fratrum ad terram de caelo mitti diabolum. Duas alas mulierem accepisse, quibus alenda in heremum fugeret.

21 de (om. C) equitibus] de quibus O — luricas 4!DGM

signeas M

igneas]

sulphorineas AC M, sulphurinas G, solforinas D, sulphureas £v,

sulphurias O — 23 errore] terrore M gentilitasO — 24 sedentem] om. Ab cui C de]om.GO 25septem]quatuor? 26 angelis M — transp. septimi angeli C consummationem G 27 diuinae G! 28 quem D

comeso ^ D G O, comesso C, comesto v, commisso AM praedicetur D 29 acceptae mensurae D!, accepta mensura G, accepta m mensuram O

30 prophetabit nonaginta

v8)

C

D?(Gwy,

30/31

mille

mille

-CC:LX:

ducentis AM,

sexaginta

mh 'ccLx

(sexagenta

C, M

dudecent

G,

is sexaginta D', mille ducentes Lx O, mille ducentis et Sexagint ab 33 septim O uocis O 34 uisa] uasa M! 35 dracones CD parturientesque D gestum] gestus (et disting. mulieris. gestus accusatorem fratrum etc.) C ; om. GOv 360miti C! — 37 quibus alenda] om. Ab — in heremum (herim um CG, hieremum O, eremum v)] praem. ut b. 38 fugeret] fugiret G.M, fugerit O ; add. et quibus alenda rebus b (cf. supra)

IN APOCALYPSIN

SZ

8, 3

IO

15

I35

Et mdi septem angelos in conspectu deti stantes, et datae sunt eis PL 855 septem tubae. In septem angelis ecclesiam repeti iuxta praecedentem regulam nouerimus, quae propter uniuersitatem septiformi saepe numero commendatur. Haec firmissimam praedicationis tubam dicitur accepisse, qua praeualente saeculum omne fidimus credere, legimus enim: Sicut tuba exalta uocem tuam. Et alius angelus uenit et stetit super altarium dei tenens turabulum aureum, et data sunt ei supplicamenta multa ut daret orationibus sanctorum omnium ad aram dei auream quae est in conspectu throni. Hoc quoque narrationis genus animaduertendum est, frequenter enim spiritus aliter quam proponit breuiter enarrat, et finito eo quod ad obscurandum interposuerat, ad propositum redit. Proposuit enim septem angelos accepisse tubas, et alius, inquit, angelus uenit, ut putes post septem angelos hunc uenisse, cum uno tempore id uiderit; et angelo ueniente, illi septem tubas acceperunt, id est Christo domino ueniente eius ecclesia praedicandi acceperit potestatem. Ipsum enim super altarium intellegimus aduenisse, id est super ecclesiam, quae eiusdem tota corpus accipitur sacerdotis, ad quam

2o

III, cap. virt

Petrus

dicit: Gens sancta,

genus electum,

regale

sacerdotium. Habens turabulum aereum, id est corpus inmacula6 Is. 58, x.

19/20 I Petri 2, 9.

2/3 cf. Caes.229,16317;232,1. — 2/Ácf. Beda153, 49/50. — 9/15 Tyc. 85, 13/18 Caes. 229, 19-20 ; 12/13 cf. Beda 154, 56. 8 - 86, 6; Beatus V, 1, 2-3. 20/22 Tyc. 87, 3-4; Beda 155, 9-10; cf. 17/19 Tyc. 86, 10 - 87, 1. 232, 2-3. Caes. 232, 3-4.

¢ransp. stantes in conspectu dei f.— eis]illisf 2 1 Viltem A, VILf VII tem A, VIL f 2/3 procedentem G! — 3 regulam] sensumf — quae] quiaf septiformis.AC! : 4commendantur C! ^ haec]add.autemf — 5 6 praeualescente v —— fidimus] fidemus D!O, uidemus Df qua]quia O legimus enim] hinc etiam legimus f 6/7 angelusalius AM — 7 super] ante tenens] habens f — turabualtarium A! D! GOv, altare A bCD?fM lum A!C!D!O!, turibulum 4^ C? D?fMO?, thuribulum 5v, turabulam G',

^ aureum] add. in manu sua f

turibulam.G?

8 datae 4'DGM!O

— de

10 dei] om. C 9 omnium] om. f orationibus DfM, orationes v v*P, (aliquid aliquis aliter] spiritus 11 » aduertendum animaduertendum] narrat D — infinito aliqui ^23), aliter v™, spiritaliter G © proponet D inquit] om. Gv 13 tubam CDM 12 reddit G', proposuerat f M

angelos DG!

putetur v acceperant

14 putes &CDfM?, potes A4! M!, pute GO, pote A’,

acceperunt AbGO, 15 tubam M angelos] om. GOv CD M, acceperint fy — l6ecclesiam M — 17 altarium A'DGO»,

altare A! fM, altari C — intellegimus aduenisse] om. A'bCfM —— 18 super ecclesiam (ecclesia CO)] add. stare dicit f

tecta G ; om. v

quae] add. ecclesia v —— tota]

transp.corpustota f ^ accipitur] dicitur f

19/20 transp. regale sacerdotium genus electum f G! A! C! D! G! 0, turibulum A? C D? f G? M, thuribulum bv

19 genus] gens

20 turabulum

136

8, 4-5

IN APOCALYPSIN

III, cap. vir

tum spiritu sancto superueniente conceptum, quod pro mundo redimendo obtulit oblationem et hostiam deo in odorem suauitatis, et mundauit conscientiam omnium ab operibus mortuis. Accepisse autem de orationibus sanctorum idem dicitur et obtu25 lisse, quia per ipsum omnium possunt preces ad deum suauiter peruenire. Hinc apostolus: Per ipsum inquit offerimus hostiam laudis semper deo, id est fructum labiorum confitentium nomini eius. Ob hoc ipse interpellare dicitur: Non tantum pro peccatis nostris sed etiam totius saeculi, sicut beatus Iohannes: Et ipse est 30 exoratio inquit pro peccatis nostris. Et ascendit inquit fumus supplicationum orationum sanctorum de manu angeli ante conspectum dei. Et accepit angelus turabulum, et impleuit illud ex igne arae dei et misit in terram. Bene turabulum igne plenum inducit, non enim ad mensuram inquit dat deus spiritum, quod 3 proprie de Christi humanitate nouimus adimpletum, in quo inhabitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter. Et quoniam eiusdem spiritus participem suam tantum ecclesiam uoluit, hoc hic specialiter demonstrauit. Hinc et dominus in euangelio dicit: Ignem ueni mittere in lerram, et quid uolo nisi ut ardeat? Hunc 40 ignem nunc significari puto: Hoc autem igne peccatores tamquam uasa fragilia in fornace fatiscentia nouimus reprobari, et iustos tamquam uasa honoris integra cognoscimus adprobari, quia per unum ignem non eundem pars impiorum cum iustis sortitur wa

26/28 Hebr. 13,15. 9.

39 Luc. 12, 49.

28/301 Ioh.2,2.

34 Ioh. 3,34.

35/36 Col. 2,

41/42 cf. Rom. 9, 21-22; II Tim. 2, 20-21.

24/26 Beda 155, 14-17; cf. Beatus V, 1, 6.

2lsuperuenientem O

et] eras. A

= mundo] add. uniuerso

25 quia] quae (et ae in ras. ser.) C

v — 22 hostium F

23

omnium] sup. lin. scr. C1 vtvid.

ad deum] om. D — 26 offeramus DfGO 27semper]om.F 28 ipse interpellare] etiam exorare f — 29 nostris] om. A'b ^ totius saeculi] totius mundi f; praem. pro Ab C M; add. salute } saeculi] mundi » "^ sicut] add. etiam v iohannes] add. dicit f 29/30 ipse est (om. G) exoratio inquit CDFGM O, ipse est inquit exoratio Ab, ipse exorat inquit v, ipse est propotiatio (sime inquit - wide supra) f — 30 inquit] om. Ab transp. fumus inquit DF — 31 supplicationum] supplicamentorum (supplec. D') D — 31/32 ante conspectum (conspectus v™34) dei (dmi 4)] in conspectu throni f angelos G! 32, 33 turabulum AC! G! O, turabolum D!, turibulu m CDFfG M,

thuribulum 5v 32 illum C ex] dev;om.f 33 igni D arae] areae D! ;aerae M! ; erae v?; irae v^;altaris f — igni CD Gc Pm123 34 inducit] educit (sed e iz ras. ser.) G; dicit v ^ inquit] om.f deus] om. D 35 adimpletum] impletum f, et impletum C 36 habitat f 37 tantam D? ecclesiam] add. esse f 38 hinc]om. D —— 38/39 dicit ignem] ignem inquit f — 39 ardeat] accendatur M' — 40 significare 4bMO ignem O — peccatoris G — 41 fatiscentis C, fatiscent es f — reprobare

CF

— 41/42 et iustos - adprobari (-are F)] om. per homoiotel euton Gv

PL 856

IN APOCALYPSIN III, cap. vi

137

effectum, sicut nec stipula et aurum, quorum alterum consumi, sub uno praelo 45 alterum probari cognoscimus, quemadmodum dispar ab amurca oleum obtinere certum est meritum. Hic itaque ignis missus in terram praedicatorum mentes igniuit. Tertiam uero partem terrae, arborum et faeni ac uiriditatis incendisse dicitur, ac si diceret: Vasorum inutilium partem reprobans 50 perdidit, siue exterius siue intra ecclesiam positam. Sz quis enim superaedificauerit supra fundamentum ligna, faenum, stipulam, igne cuncta depereunt. Aliter: Et accepit angelus turabulum et 8,5 implewit illud ex igne arae dei et misit in terram. Et accepit dominus corpus, id est ecclesiam, et perficiendo patris uoluntatem 55 impleuit illam ex igne arae, id est ex potestate soluendi atque ligandi, quae consistit in sacrificiis et propitiatione dei. Hinc etiam dicitur: Qui facit angelos suos spiritus et ministros suos ignem ardentem. In his enim accepit ecclesia omnem potestatem in caelo et in terra, dum dei sacrificium perfecit, offerente domino se 60 principaliter, et exhibentibus sanctis sua corpora hostiam uiuam sanctam. Et misit eum in terram, quoniam per ecclesiae praedicationem ueniet futurae indignationis mundo notitia, sicut Zacharias dicit: Ponam tribunos Iuda sicut torrentem ignis et cetera. Ad utrumque autem sensum hoc quod sequitur poterit coaptari: 8:15.65 Et facta sunt tonitrua et uoces et fulgura et terraemotus. Omnia haec 50/51 I Cor. 3, 12-13. Tar

57/58 Ps. 103, 4; Hebr. z, 7.

— 60/61 cf. Rom.

63 Zach. 12, 6.

52/56 Tyc. 88, 5-7; Caes. 229, 25-26; Beatus V, 1, 7.

89, 1; Beatus V, 1, 8.

62/63 Tyc. 89, x-2.

58/59 Tyc. 88, 8 -

65/66 Caes. 229, 27-28.

45 probare MO! consummi CO, consumit M 44 stipulam GO quemadmodum] add. et v ^ praelo]eras C ^ 46 dispar 5 fv, disparem

G M 0, dispare A4? C, disparim D!, dispari D? — ab amurca (amurcam sic A! merito, et disting. obstenere (sic) D, obtineri f 0)] abemur zt uid. C? mentes 47 in terra CDGM!O certum est Merito hic itaque CM

igniuit] mente signiuit O, mentes significauit Ad

Ab

ac] et f; ad v?

tum] add. hoc Ab

uiriditates A!

48 terrae] om. C — et]ac

51 supra] super

AbD

fundamen-

stipula AC, stipulas f — 52 turabulum A!C! G! O,

53 turibulum A? C? f G? M, turabolum D!, turibolum D?, thuribulum 2v add. corpus] 54 Ab dei]om. — M' area O, araeae D', areae arae] ^ C illum arae]areae D'O; add. dei fM —— ex] 55 illud M suum v — ecclesia O

dei] om.f 55/56 transp. ligandi atque soluendi f — 56 consistet D om.f ignem 57/58 — f tuos (bis)] suos 57 — Gv 56/57 transp. dicitur etiam omardentem] ignem urentem 4C M!; flammam ignis ^ 58 accipit Cf Ab om. et] 60 — O offerentes f, offerens ^ G^ Cf Ab perficit 59 nem]om.f uiuam] uiuentem f —— 61 sanctam] add. deo sua] in marg. scr. Cà" 64 coaptari] 63iudaef placentem f — 62/63 zacarrias D, zaccharias M fulgura bDfv, fulgora 4^ CGMO, 65 uoces ex oues A coequari f tonitrua A’

138

IN APOCALYPSIN

III, cap. vu

spiritalia sunt, ecclesiae sunt, id est uoces increpantium, minae,

genimina uiperarum et cetera, uel agite paenitentiam, adpropinquauit enim regnum caelorum. Tonitrua, praedicationes fidei christianae;

fulgura, uirtutes sanitatum ; terraemotus, persecutio-

nes quas et praedicit uenturas, et uariis patitur temporibus uenientes. Repetit autem quae proposuerat, eadem dicturus consuete per partes. Et septem angeli habentes inquit septem tubas praeparauerunt se ut tuba canerent. Ecclesia septiformi numero saepius commendata se ad praedicandum fiducialiter praepara5 uit. Et primus angelus tuba cecimit, et facta est grando et flamma commixta in sanguinem, et in terra iactata est, et tertia pars terrae dearsit, et tertia pars arborum dearsit, el omne faenum wiride 70

8, 6

BI

dearsit. Quod est terra, hoc arbores, sed de ipsis tertia, de faeno autem totum dicit arsisse. Terra enim hic terreni, arboribus

80

homines figurantur infidelitate nutantes, tamquam omni uento doctrinae commoti, de quibus et Iudas apostolus dicit: Arbores autumnales, infructuosae, eradicatae, bis mortuae. Faenum autem et uiride dicit carnem luxibus saginatam: Omnis enim caro faenum. Sed licet tres quartas contra unam, quae est ecclesia,

67 Luc. 3, 7; cf. Matth. 5, 7. 67/68 Matth. 5, 2. 80/81 Eph. 4, 14. 81/82 Iudae x2. 83/84 Is. 40, 6; cf. Eccli. 14, 18; I Petri x, 24. 68/70 Tyc. 89, 5-7. — 73/75 Caes. 230, 1-2; Beda 155, 37/39; cf. Tyc. 9o, rBy 78/97 cf. Ambr. Autp. 8, 7, 68-9x. 78 Caes.230,6. 82/83 cf. Tyc. 91, 3-4; Caes. 230, 7-8; Beda 156, 9. 84/90 cf. Beda 156, 13-16.

66 ecclesiae] praem. et Abf alt. sunt] sup. lin. scr. deinde eras. M, om. C transp. uoces idest f — minae] menia f; pene C; in igne v; deinde add. sicut dictum est a domino f ^ 67 genimina] gemina D! M! paenitent || C 67/68 appropinquabit C? Mv 68 tonitrua] add. enim f 69 uirtutis O

69/70 persecutiones] persecutionis O; add. sunt f | 70 praedicet D, praedicauit GOv —— 71 proposuerat] posuerat O — 71/72 dicturus consuete A! CD M, dicturus consueto A?b, consuete dicturusf, dictatus consuet G, hic totus consuet O, dictare consuetusv — 72 VII bisf inquit]om.bf ^ tubas] add. et Ab 73 praeparauerunt (par in ras. scr. G?)] praepauerunt A! 74 saepius] om. Gv se ad] seda A! ^ 75angelos G! _cecinet D 75/76 flamma commixta] ignis mixta f 76 in sanguinem 5G», in sanguine A2. CD O, cum sanguine f, in igne M!, igni M?; om. A! in terra] in terram f; terra (sime in) M —— iactata] missum f — T! dearsit] sit in ras. ser. G? et tertia pars arborum dearsit] transp. post et omne faenum uiride dearsit M; om. A', deinde sup. lin. scr. A? alt. et]om.v — omne faenum] omnem faenum

A’ O; transp. faenum omne M ; omne (om. faenum) ^ uiridem 4! — 78 sed] sif

tertia] tertiam M; add. pars v, add. pars dearsitf

— 79 arsisse] aruissef

terram 4!p terrenis 5 arboribus] add. et O; add. autem v 80 nutantes]nudantes A'b;tenuantesC 81 et]om. GOv dicit]aitAb 82 infructuosi A! eradicatae] om. D mortui A! 83 et] eras. O enim] autem M 84 quartas] quartus C; partes f ecclesiae f

PL 857

IN APOCALYPSIN III, cap. vri

139

8s anteposuerit, modo tamen contrariam ecclesiae partem ad duas tertias coartauit, tertiam scilicet bonis intra ecclesiam mixtam in

8, 8-9

falsis fratribus, et aliam in errore gentilitatis et hereseos prauitate aperto schismate separatam, ut ecclesia (id est una tertia) contra geminum dimicet malum, tamquam simplicitas duplicitati resisgo tens. Sic rex cum decem milibus contra uiginti milia haberitem in euangelio pugnaturus dicitur processisse. Sic deus per Zachariam promittit dicens: Ef' erunt in omni terra, dicit dominus, partes duae in ea disperdentur et deficient, et tertia pars relinquetur in ea, et ducam tertiam partem per ignem, et uram eos sicul uritur 9s argentum, et probabo eos sicut probatur aurum ; ipse imuocabit nomen meum, el ego exaudiam eum et dicam : Populus meus es ; et ipsi dicent dominus deus meus. Memoratam malorum partem in duabus tertiis consistentem, propter unius corporis formam tamquam unam personam scriptura saepius memorat, alias x00 pluraliter, alias singulariter eam inducens. E? secundus angelus tuba cecinit, et ut mons magnus ignis ardens missus est in mare, et facta est tertia pars maris in sanguinem, et mortua est tertia pars piscium, et tertia pars nawiwm perit. Mons ardens in mari diabolus est missus in populos. Tertia pars maris in sanguinem: 90/91 cf. Luc. 14, ar.

92/97 Zach. x3, 8-9.

91/97 cf. Tyc. 91, 8 - 92, 8; Beatus V, 2, 2-4. 103/104 cf. Tyc. 93, 5; Caes. 230, 11; 232, 12-13; Beatus, praef. 4, 25; V, 3, I. 103/114 cf. Ambr. Autp. 8, 8-9, 6-32.

contraria GO _— 86 tertias] 85 anteposuerat Ad, ante proposuerit M 87 aliam] alia O; add. partem sup. lin. A? coartauit] coaptauit Df om.f

errorem GOv — gentilitates A!

hereses O^ — prauitatem GOv

88

una ,CD)fM, separatos A’G, separatus O, separatis v separatam A154. 89 duplicitati] duplicate A, contra] om. C tertia] una pars tertia f.

duplicata 5, duplicati O^ —— 89/90 resistent G — 90 sic] add. etenimf — in] 91 pugnaturos 5 90/91 transp. pugnaturus in euangelio f om. M

dicitur] om. A'b

sic] sicut etiam f — zaccariam D!, zacchariam D^M

92 promittit GM Ov, promittet D, promisit Ab, premittit f; prophetam

(sic) C

93 disperdentur]dispergenturf ^ derelinquetur Ad

94 partem]

95 ipse] praem.etf ^ ipse 94/95eturam - argentum]om. C add.ineaf 96 exaudium G — eum] meum inuocauit D O v£P?;25 ipsi inuocabunt Ab 97 ipsi es] est D... populus] add. meus, deinde eras. G G!; om. Ab fG, ipse dicent (sic) M! O, ipse dicat M? dicent CD», dicent ipsi A}, ipse dicet

99/100 deus meus] adZ. es v — 98tertiis] certis D — 99 scripturae D etsecundus] ^ inducens]om.f eam 100 v om. pluraliter] alias —— D bis alia

ignis] igne 101 et ut] et tamquam f; ut et ut D!; et (sine ut) C om. O 102 in sanguinem 420, in sanguine CDG Mn», sanguis f Abv; om. fO

103 nauium]nautum v"? ^ periit]interiit f ——mons] add.magnusf

in

transp. missus est f ^ in populo C 104 est] om. Ab mare D?fM 104/105 in sanguinem (sanguine A' M?) sanguinem (sanguine A') ponit] sanguinem ponit tantum C; uersa est in sanguinem y

I40

IN APOCALYPSIN

Sanguinem ponit sapientiam carnis, quae inimica est deo; propterea dicitur quia per eam anima humana perimitur. Hinc apostolus: Sapere inquit secundum carnem mors est, quia caro et sanguis

105

regnum IIO

IIS

8, 10-11

III, cap. vii

dei non possidebunt.

Maris

uero

nomine

et arborum,

nauium et piscium saeculum cum habitantibus suo more conplectitur. Denique cum unam tertiam uersam dixisset in sanguinem animarum significans morte consumptam, eandem postmodum in duas diuidit tertias dicens: Et mortua est tertia pars piscium, et tertia pars nauium periit. In una illa genus mortis ostendit, in istis numerum adsignauit. Alia editio dicendo "habentium animas" ostendit euidenter spiritali eos morte necatos, sicut de uidua apostolus dicit: Quae in deliciis agit uiuens mortua est. Idcirco

sicut sonat, tamquam tertia aliam tertiam occiderit, noxia traditione

et inutilis imitatione doctrinae. Et tertius angelus tuba cecinit, et cecidit de caelo stella magna, ardens ut facula, super tertiam partem 120 fluminum et super fontes aquarum, et nomen stellae dicitur absintus (uel sicut alibi dicitur absentium), et facta est tertia bars aquarum sicul. absintum, et multi homines mortui sunt ab amaritudine aquarum. De caelo tamquam de ecclesia homines cecidisse designat, tales scilicet quos homines putabant bonis meritis praefulgere, 107 Rom. 8, 6.

107/108 I Cor. 15, 50.

116 I Tim. 5, 6.

114/116 cf. Tyc. 94, 1-2; Caes. 230, 12-13; Beda 156, 31-33. Beda 156, 37-39.

116/118

123 cf. Caes. 230, 16-17 ;232, 15-17 ;Beatus, praef. 4, 26; V,

4X

105 sapientia f — est] om. DGO

105/106 propterea dicitur] om. f.

106 quia per eam anima humana perimitur] quia per eam humana et anima

perimititur

C; animam

possidebit f

humanam

corrumpens

interemit f; om.

D

108

109 nauium (||nauium D) et piscium] et piscium et nauium Ab

cum habitantibus suo more] cum habitatoribus suo more C!, cum habitatoribus suis more C?, cum habitatoribus suis omne f . 110 denique] praem. more suo f - cf. supra 111 morte DOv, mortem AbCfGM eadem M!

112 diuidit DfG M'Ov, diuidet CM?, diuidit et A', diuidi et 42 tertias] tertia b 113 periit] periet D'; interiit f ^ transp. in illa una genus 4,inuna genusillaCf 114alia]add.autem f habentem O 115 euidenter spiritali eos morte necatos] om. A!b,deinde add. in marg. inf. A? 116 quae] qui A’); praem. uidua f — uiuens mortua (motua C) est] mortua est uiuens M!; add. in semetipsaf 117 sicut]sic AP CfM tertia] eras. est A occideret D — noxiam traditionem Ab 118 et inutilis imitatione] et

inutilis imitationem A‘, et inutilem imitationem 42: om, D — et tertius]

tertius (om. et) 5, tertius autem A?; om. O

caecidit GM! — stilla D'O —— magna] om. f. stillae D'O

cecinet D, caecinit G

119

120 in fontes A'bCD{M

—absintus A!D, absintius A’ f G? M, absinthius C, absinthium

b, absentius Gv, absencius O

121 sicut alibi dicitur] ut alibi legitur f

absentium A45 D GOv, absintium fM, absinthium C 122 absintum D, absintium AfM, absinthium b C, absentium GOv “ hominis O transp. ab amaritudine mortui sunt C 123 de caelo] om. D hominis O 124 talis

O

perfulgere f

PL 858

IN APOCALYPSIN III, cap. viru 125

ideo stellae et faculae conparantur, quos Iudas apostolus arguit dicens: Szdera seductionis ;seducunt enim superficie ipsa nitoris. Hos dominus etiam parietibus et sepulcris conparat dealbatis. Et quia ruina maiorum solet uexare conplures, ideo super partem fluminum

130

155

I4I

et fontium stellam memorat

decidisse, cuius nomen

absintum, pro grandi amaritudine ponit. Talibus enim cadentibus plures nouimus infirmari, et pessima doctrinae imitatione cor-

rumpi. Hoc autem récte absinto conparauit, cuius si amaritudo modica dulci potioni misceatur, omnis in amaritudinem uertitur. Hoc scriptura alibi quoque significans talibus dicit: Plantaui te quasi uineam electam, quomodo wersa es in amaritudinem uitis alienae? Hanc autem ponit tertiam partem malorum, cum alios qui cadentium

debuerant

experimento

reddi cautiores, eorum

incurrunt imitatione defectum. Et quartus angelus tuba cecimit, et percussa est tertia pars solis et tertia pars lunae et tertia pars

140 stellarum, ut minus lucerent, et dies eandem partem amitteret et nox

similiter. Sol, luna, stellae ecclesia ponitur. Aptius sane quarto angelo memorato, horum uoluit facere mentionem quae quarto

127 Matth. 23, 27.

126 Iudae 13.

134/136 Ier. 2, 21.

141 Tyc. 96, 6-7 ;Caes. 230, 25; Beatus V, 5,2; cf. Ambr. Autp. 8, 12, 5-6.

125 ideoque f

stillae D'O — et om. D' — conparentur

O — 126

sidera] desideras D; add. dixit M!, deinde sublin. — seductionis] sed occisionis C; add. quibus procella tenebrarum in aeternum seruata est f —— superficie (superficiae A) ipsa nitoris 45 G? M Ov, superficia ipsa nitoris D f,superficiae (sic) ipsi nitoris G!, superficiae ipsae nitores C — 127 transp. etiam dominus f transp. dealbatis comparat f. 128 complures] quam plures f 129 cecidisse 450 ^ nomen]om. M! — 130absentum D, absintiumf,absentium G Ov (et add. absinthium legi deberet et absinthio nisi archetypa repugnarent 131 infirmaret A’, v?"'t-). absinthium £C, absyntium A’ M, absynthium EG pessima doctrinae imitatione DG M Ov, pessimam doctrinam infirmare A? imitatione

Ab,

pessimae

doctrinae

imitatione

C, pessima

imitatione

(om.

absynto at uid. A!, absintho C!, absento D, 132 hos v doctrinae) f A’, absynthio A?, absentio GO«wPmL2 absyntio C?, 5 absinthio fM, absintio

132/133 cuius si - in amaritudinem] absentia (sic) v™4 ^ conparabit D cuius in amaritudinem tantum A! (si amaritudo - omnis om. per. homoioteleuton, 133 potione CGMO deinde add. sup. lin. A’), in cuius amaritudinem 5 es]est D — amaritudine GO omnis]adZ.iam f ^ 135 quasi]sicut Ab ponit tertiam partem D Gv, tertiam ponit pro parte 136 aliena f 137 exprimento M! AbCfM, ponit tertiam pro parteO — alius M!O,aliv cecinetD — 139 tertia pars lunae] 138 defectu C — etquartus]om. O etdieslunae tertia pars C; lunae (om. tertia pars) f 140 stillarum D'O luna]lunae O; et et nox] in die et nocte f — 141 disting. similiter sol; AD! 141/142 transp. sane quarto angelo memorato ecclesiae O luna A} aptius uoluit horumf

142

IN APOCALYPSIN

III, cap. vir

die in conditione mundi facta narrantur, ut fraeessent diei et nocti, et diuiderent lucem ac tenebras, ut cum isti mali, quorum unum est 145 corpus exterius apertum intusque latens, ab ecclesia separantur, minusque lucere suis transgressionibus ecclesiae faciunt dignitatem, quasi tertiam partem solis, et tertiam partem lunae, et tertiam partem stellarum suis obscuritatibus adimentes, contra ordinationem 150

155

conuincantur

facere

creatoris,

qui sicut solem,

lunam, stellas loco uel specie ceteris eminere uoluit uisibiliter conditis, ita ecclesiam suam, quam dignitate et gloria per totum mundum dominari praecepit, uelle obscurare notantur: Nomen enim dei, inquit apostolus, per uos blasphematur in gentibus, per quos enim blasphematur bonum nostrum, lumen uidentur obscurare genuinum. Verum ne pro libito hoc fieri posse et sine modo ab hominibus putaretur, mensurae quodammodo terminum praefigit, illam ipsam malorum partem diuersa narratione significans. Quam enim in tertio angelo unam memorauerat tertiam, hic in PL 859 tripartito modo commemorat dicens tertiam partem solis, ter-

tiam lunae et tertiam stellarum fuisse diminutas, ut uidelicet in istis luminaribus duae partes integrae in suo statu permanserint, nec quemquam de electorum numero perditio aut obscuritas illa contigerit. Non enim periit, inquit, nisi filius perditionis, et nouit dominus qui sunt eius. Aliter, rei cuiusque perfectio in duodecim

143/144 Gen. 1, 18. 163/164 II Tim. 2, 19.

152/153

Rom.

2, 24.

163 Ioh.

143 facta narratur C, narrantur facta M?, narratur facta M?

17, ra.

ut] et O

dieiac nocti A5 Cf — 144 ac tenebras] a tenebris PC, a tenebras A ut] et f 144/145 transp. corpus est AbCfM 145 aperto M separentur Ab, separatur Gv 146 suisque M — transgressionibus] transgressionibusque b;transgressoribus M —faciantb 147/148 et lunae et stellarum (om.

tertiam partem bs) f — lunae et tertiam partem] oz. A!, deinde sup. lin. scr. A?

148 suisque M adimentes] eximentes f 149 qui] quia O 150 et lunam Ab et stellas Ad, stellasque f speciem C M! uisibiliter] uidebiliter O 151 dignitatem et gloriam GO — 152 dominare A! praecipit / Cf M 153 inquit] ait f — per]super O — in] add. de deinde perlin. D 154 enim]autem f blasphemantur M! nostrum] nomen » disting. bonum. Nostrum lumen O 155 genuinum] generis humani f .— uerum hoc] ne uero hoc pro libito f et sine modo] saltem f 155/156 ab

hominibus] ab omnibus D

156 mensuram f ^ quodammodum

terminum] terminumque f; testimonium D

praefiget D

G! M!

157 diuersa

narratione] diuersa (om. narratione) A!, diuersam narrationem A’; diuersam nationem b in] om. A b 158 memorat O hinc A! (ut uid.)b ^ 159 modo] numero f 159/160 tertiam lunae] et lunae f 160 tertiam stellarum] stellarum (om. tertiam) f diminutas] demunitas O uidelicet] fide delicet G! 161 duo A integre C f M! Ov, integri A permanserit M! 162 quemquam] om. M! 163 pereat C, peribitf,periet GO et] om. A! b 164 rei] regni v — transp. cuiusque reif ^ perfectio] perditio M

IN APOCALYPSIN 165

170

III, cap. virt

143

unciarum summa consistit, idcirco tertiam solis, tertiam lunae et tertiam stellarum dicit obscuratas, id est quaternas uncias, ex

quibus conficitur corpus omne malorum, multis saepe locis uarie designatum. In bonis autem datur intellegi octo in singulis uncias remansisse, ter octoni uiginti quattuor, tamquam perfectionem quae in praepositis constat et populis. Tertia hic nomen partis malorum, id est duae partes, una diei, altera noctis, cui Hieremias

175

dicit: Nocti adsimilaui matrem uestram. Ad hoc ergo percussa est, ut appareret tertia diei et tertia noctis, quae Christi et quae diaboli. Non autem dixit: Percussa est et obscurata est tertia eorum et apparuit tertia diei et noctis, sed ut obscuraretur et appareret, quia non ut percussa est apparuit, sed ad hoc percussa est, id est suis uoluptatibus tradita, ut redundantibus et insole-

scentibus peccatis in suo tempore reuelaretur. Quarto enim signo dicit percussa ut reuelaretur, quinto uero dicturus modum ipsius reuelationis ut exinde cognoscatur, qualis in toto orbe futura sit reuelatio. Tunc uidi, inquit, et audiui unum ut aquilam uolantem medio caelo dicentem uoce magna uae, uae, uae habitantibus terram 172 Os. 4, 5.

172/174 Beda 157, 1-3. 230, 26 - 231, 1; Beda 157, 3-5.

172/177 Beatus V, 5, 4-5.

177/178 Caes.

179/181 Beatus V, 5, 17.

DGv — tertiam] add. partem M? — tertiam lunae] praem. et 165 consistet 165/166 et (om. C) tertiam stellarum] et M; et lunae (om. tertiam) f m supra), f (uide partemf.— 166 obscurata stellarum et 5; /1! tertiam stellarum 167 omnium GOv — multis saepe locis] multas saepe locis AO obscuritas 168 C!, multis se potius G! v, multis sepcius (sic) O, uult esse potius G? 169 ter octoni] ter octonos P, ter enim octo f bonis] nobis G —— unciis 6 170 propositis 45 — populis sup. ras. c. 6 litt. scr., deinde add. perficiunt f 170/171 partes malorum Ab M. et transp. id est tertia] praem. pars f 171 duae] duo A; add. partes malorum A}, deinde add. in marg. id est A

autem A'b

unam diei alteram noctis A! —— noctis] add. cui assimilaui te

amica matrem uestram deinde eras.f ^ cuijundef

hierimias D, ieremiasf

173 tertia pars diei et tertia pars noctis f.— 174 et ut 172 noctem Ab 175 nonapparuit 45 — tertia 174/175tertia parseorumf obscurata G 176 non percussa utobscuraretur] om. ut GOv — et] aut D pars diei f est ut non appareretf

177 suis uoluptatibus A^ CDGM 01; suis uoluntati-

177/178 et bus 424, uoluntatibus suis f, uoluntatibus (om. suis) A’ 178 reuelaretur] post hoc lacuna magna usque ad uerba insolescentibus] om. Gv 178/179 quarto lemmatis IX, 164 potestas illarum in caudis earum GO»

179 dicitur 42"*€5.M reuelaretur] om. A!, deinde im marg. inf. ser. A’ percussa] sup. lin. ser. C; add. estf — quinto uero]denique quinto / — 180 reuelatio] add. sequitur dicens f — 181tunc]et C^f — inquit] perlin. C^; om.f

unum ut aquilam uolantem C! DM, unum angelum ut aquilam uolantem Ab, uocem unius aquilae uolantis C^f — 182 medio caelo D M, per medium dicentis C? dicens f ^ uae tert.) om. C caelum Cf, per medium caeli Ab terra /4^, in terra C?

144

IN APOCALYPSIN III, cap. viti-1x

ex reliquis angelis tribus, qui tuba canituri sunt. Aquilam dicit terrenis contemptis in caelestia praepeti uolatu pergentem. Eccle185 siam dicit uolantem in medio caelo, quae mundum possessura est uniuersum, et dicit conuersatio nostra in caelis est. Recte designatur in medio, omnes, inquit, gui in circuitu eius sunt offerent munera, et in medio autem deus discernit et operatus est salutem in medio terrae, et dominus in circuitu populi sui. Ecclesia itaque 190 uenturas diuersae calamitatis plagas et uidere et praedicare conprobatur et flere. Ideo ex reliquis angelis, qui tuba canituri sunt, dicit quia haec per diuersa tempora cernit atque discernit. CAPVT IX

VA

Et quintus angelus tuba cecinit, et uidi stellam de caelo cecidisse im terram, et data est ei clauis putei abyssi. Et aperuit buteum abyssi de quo puteo ascendit fumus tamquam de magna fornace, qui solem et aerem tenebris obscurauit. Et de eo fumo exierunt locustae in terram, et data est eis potestas sicut habent potestatem scorpiones terrae: Et dictum est illis ne nocerent faenum terrae, nec ullum wiride, nec ullam arborem. Stella cadens caput et corpus est

impiorum,

id est diabolus

cum

societate

malorum,

similiter

peccato cadentium, nam de ipso Esaias dicit: Quomodo cecidit 186 Phil. 3, 20. 124, 2.

187/188 Ps. 75, x2.

188/189 Ps. 75, x2.

189 Ps.

IX, 9/10 Is. z4, x2.

184/185 Caes. 231, 3-4; 232, 22-23.

IX, 7/8 cf. Caes. 235, 1.

183 ex]et Ab — exreliquis - sunt] de ceteris uocibus trium angelorum qui eranttuba caniturif — /ransp. canituri sunt tuba C aquilam] add. ecclesiam f . 184/185 ecclesiam dicit] om. 185 per medium caelumf 185/186 quae mundum - uniuersum] id est (deinde id sublin. et quia sup. lin. scr.) orbem possesura uniuersumf _—186 dicens nostra autem conuersatiof 186/188 recte autem dicit in medio quia in circuitu eius sunt qui offerunt munera f 188 autem] om. f et] om. f 188/189 transp. in medio terrae operatus est salutem M — 189 dominus] oz. M! 191 et flere] explere M et ideo C, ideoque f ex]et A5 191/192 qui erant tuba canituri f — 192 dicit] add. uae f

IX, 1 stillam D, stella (nota supera eras.) M 2 ei] add. angelo scilicet f putei] puta 5 3 abysi A’, abissi D'f ^ puteo] om. f | de magna fornace] fornacis magnae f ^ qui]si C — 4 de eo] deo C'; de (om. eo) f lucustae D — 5 in terra D eis]om. C — scurpiones D 6 illis] eisf 7 uiridem A'& M! (sed nota super e eras.) 9 nam] add. et Ab esias AbCM, ysias f — 9/10 cecidit - oriebatur] lucifer qui mane oriebatur cecidit f, cecidisti de caelo lucifer qui mane oriebaris Ab

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x IO

15

20

25

lucifer qui mane oriebatur. Et abyssus et puteus homines sunt qui latebras errorum, id est latentes in corde nequitias etiam intra ecclesiam positi, tamdiu uidentur temporali fraude contegere, quamdiu occulto quidem, sed iusto dei iudicio potestatem accipiant temporalem. Hanc arbitror clauem putei eos accipere, per quam uenena sui cordis aperiant et in apertum manifestati prorumpant. Oportet enim, ait apostolus, hereses esse inter uos, ut probati manifesti: fiant in uobis. Quando enim error nascitur, amplius ueritas praedicatur et ut fidei defendatur integritas, latens iamdiu falsitas opportune frustranda detegitur. Deillorum enim cadentium numero scismatici et heretici frequenter oriuntur, de quibus ecclesia ueraciter dicit in Cantico Canticorum : Pali mairis meae dimicauerunt aduersus me, cum scilicet aut per occasiones scandali aut patrocinia fauoremque saecularium potestatum desideratam reppererint facultatem, latentia dudum malae credulitatis uenena aliis etiam praedicare, rectaeque fidei ueritatem serenitatis luce perspicaciter refulgentem tenebrosis disputationibus obscurare. Ipsos enim significant locustae de fumo

30

145

exeuntes,

licet enim sicut fumus heretici alta uideantur

adpetere, cum in suis affectant principari doctrinis, tamen sicut idem fumus seipsis deficiunt. De hoc fumo dictum legimus ex persona malorum fumus afflatus est in naribus nostris, et sermo scintillae ad commouendum cor nostrum, cum aduersus sapientiam dominum lesum Christum impii noxia moliri narrantur, qui etiam contra

eius ecclesiam militare hic etiam describuntur, horum

35 malitia ore laedens, faenum uiride et arbores laedere cohibetur ; in 16/17 I Cor. 1, 19.

21/22 Cant. 1, 5.

31/32 Sap. 2, 2.

10/11 Caes. 233, 2.

35/36 cf. Ambr. Autp. 9, 4, 21-22

10 abysus A, habyssus D, abissus f — 10/11 qui latebras] quia tenebrasf 12 ecclesia(m eras.) A —— temporales 11 etiam] et quam C, et quasf fraude (e ex i) A, temporales fraudes 5 13/14 accipiunt f 14/15 per

quem A! (ut uidetur) b 15 manifesti Abf —— 16 ut] et A’ 17 error] 22 21 dicitur C nascetur D — 18etut]ut (om. et) Ab haeresis Ab dimicauerunt] occasionis

pugnauerunt f

aduersus] aduersum

C; contra f

23

scandali A?, occasionem scandali M, occasionem scandalorum f,

fauoremque 4/2 CDf M, per patrocinia D occisionis scandala A‘) 24 reppererint C, repererintf,reppererent fauorem quae A!, fauorum quaeb 25 malae 5 D, male D, reperirent » M?, repperirent AM’, reppererint C credulitatis] credulitates D; crudelitatis et add. sup. lin. uel ACfM credulitatis f rectaeque CDM, recteque Af, recte qui A'b — 26lucem M obscurare] obscurant 5; add. 27 disputationibus] potationibus Cf ualuerint f — 28 licet enim ] qui licet f haeretici] om. f — 33 dominum]

add.nostrum f — molire M!

34 hic iam Ad, etiam hic f — 35 malitiam

ore] more A'b; o tantum deinde eras. Ab, malitiae M cohiberetur Ad

C — laedente Mw?

146

a4

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x

faeno paruulos lacte fidei christianae contentos, in uiridi germine uirtutum inchoantes uiuere significans, non ariditati sed fertilitatis fructibus propinquantes, in arboribus autem illos in ecclesia praefigurans homines quorum iam fructibus spiritaliter gratula40 tur. De primo paruulorum genere legimus: Qui fundauit terram super aquas, id est baptismi; de secundo: In stillicidiis suis laetabitur cum exorietur ;de tertio: Ego autem sicut oliua fructifera im domo domini. Ex his autem omnibus ille electorum perficitur numerus, quem locustarum morsus nocere cohibetur, nisi homines 4 VA (inquit) qui non habent signum dei in frontibus suis, non enim, ait apostolus, omnium est fides. His etiam solem praedicit obscurari, nec etiam extingui, quoniam licet superabundante iniquitate refrigescat caritas multorum: Firmum tamen fundamentum dei stat, ut scriptum est, habens signaculum hoc, nouit dominus qui 50 sunt eius, et discedant ab iniquitate omnes qui inuocant nomen domini. Iste porro fumus quibusdam faciens caecitatem, ideo fornacis magnae dicitur quia nouissimae probationis tribulationem praeire cognoscitur. Nisi lantwm homines qui non habent signum dei in frontibus eius. Illo hic locutionis genere uti uoluit 55 quod multis locis diuina scriptura frequentat, quo dicit: Qui edit carnem meam et bibit sanguinem meum in me manet, et ego in eo, pro eo ac si diceret qui sic edent ut edenda est et sic bibent ut bibendus est sanguis meus. Multi enim cum hoc uideantur accipere in deo non manent, nec deus in ipsis, quia iudicium sibi manducare

40/41 Ps. 135, 6. 41/42 Ps. 64, xr. II Thess. 3, 2. 47/48 cf. Matth. 24, xa. 59/60 cf. I Cor. 1, 29. Ioh. 6, 57.

52/53 cf. Tyc. 100, 7 - ror, 5. 36 uiride

ACD

42/43 Ps. sz, xo. 48/51 II Tim. 2, x9.

45/46 55/56

55/56 cf. Ambr. Autp. 9, 4, 60-73.

37 uiuere]uegere D;uireref — ariditate AM, ariditatis

f 37/38 fertilitates 4! — 38 propinquantis M! illos] om. A! — 39/40 gratulantur f — 4lbaptismum fM 43 domini] dei Abf 44 cohibentur M* 44/45 transp. inquit homines M — 45 signum dei in frontibus suis] signum dei uiuif-cf. viix8/19 — 45/46 transp. omnium est fides ait apostolus f AGhic (sic) solem etiam f praedicet D — obscurare 4!M — 47 licet] om. M! superabundante] superhabitante M! 48 firmum] summum 4 49 hoc] hos C (sed s in ras. scr.) 50 discedat ... omnis qui inuocat CD 3lporro]uero Ab ^ quibusdam] quibus ser., deinde eras.f 52 fornaces A! quia] qui C — 52/53 tribulatione f 53 perire f | cognoscunturf nisi] om. f — 5&inillo C 55 transp. scriptura diuinaf ^ quo (quod A) dicit] ut est illud / — edit] edat C; manducatf ^ 56bibetC — transp. meum sanguinem 45 — ineum CM! — 57 proeo]om.f quisic edent] oz. D!, deinde add. in marg. D? —— edunt M? ut] quomodo bis f 58 bibent CDM}, bibant Ad, bibunt M2. bibtf sanguis meus] oz. f — cum] om. C hunc D ^ uidentur C — quia] qui et f

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x

147

et bibere perhibentur. Sic etiam signum dei in frontibus illi habere dicuntur, a quibus ut oportet habetur, sicut illud est: Nemo dicit dominum Iesum nisi in spiritu sancto. Cum norimus multos eum hereticos falsosque Christianos superficietenus nominare corde fucato non recto, sanctus autem spiritus disciplinae effugiet 6s fictum. Et dictum est illis ne occiderent eos sed ut cruciarentur mensibus sex: et cruciatus eorum ut cruciatus scorpionum cum percusserint hominem. Gemino modo hic locus intellegi potest, aut eos ipsos signum dei habentes in frontibus occidere non sinuntur, quos tamen cruciare temporaliter permittuntur, sicut de Iob deus 70 praeceperat dicens : Animam tantum eius ne tetigeris. Sic etiam hic superius praemissum est ne laederent faenum et cetera, iamque subiecit nisi tantum homines qui non habent signum dei in

60

9,5

frontibus suis, tamquam

de his adhuc

loquens et dictum est,

inquit, illis ne occiderent eos, id est in anima, eo quod exercendi 75 tantum non occidendi essent, sed ut cruciarentur mensibus sex, id

80

est in hac tantummodo uita, quae sex aetatum articulis distincta peragitur, ut pro aetatibus menses intellegas positos. Hic enim tantum impii in bonos grassari temporaliter permittuntur, sicut legimus Iob dicente: Tadita est terra in manus impii, id est corpus; et cruciatus eorum ut cruciatus scorpionum cum percutit hominem, ut cum isti signati posteriora contempserint, in anteriora extenti sequantur ad palmam supernae uocationis, inde cruciari ab aliis uideantur, quod ipsi per contemptum saeculi respuerunt, id est aut potestatem saecularem, aut malae credulitatis

85

errorem. Sicut enim scorpius a posterioribus uenena diffundit, sic omnis uel impietas saecularium potestatum uel malarum prauitas 61/62 1 Cor. 12,3.

| 64/65 Sap. 1, 5.

60/61 Beda 157, 55-56. Beda 158, 12-17.

70 Iob 2, 6.

80/90 Ambr.

79 Iob 9, 24.

Autp. 9, 5, 44-50.

85/90

60 et bibere] om. f — 6l transp.estilludf — 62 nouerimus/M — multos eum] eos multos f; multos (om. eum) C — 63/64 transp. corde ficto non recto sanctus enim spiritus C, 64 fucato] fugato AC, ficto f nominare f spiritus autem sanctus f, spiritus sanctus D — 65 et] om. AbCM . dictum] datum

CDM

ut] sicut D

67 percusserit A, percutit CM

intelligi potest hic locus f — aut] add. enimf.

aliter b

70 eius] sup. Jn. ser. C?"

dictum Abf?, datum CDf'!M

69 cruciari Ab

transp.

tempore

— hic] add. et D — 73 et tamquamf

74 in] om. M'

76 in hac tantummodo

quae]qui 4 — articulis] uita] in hac oz. C; tantum uitae huius tempore f 78 grassari] crassari C D?M, et 77 hic] hinc M! curiculis C; circulis f transp. temporaliter grassari f — 79 transp. dicente iob f — 81 ut] et D 82/83 cruciare M! 82 sequantur] sectantur C contempserunt Pb 83 contemptus M! —— 84 potestatem] add. aut deinde eras. C — 86 omnis malorum A5C (omnes D!) uel impietas] omnes impii et f

148

9o

95

IOO

2,06 IO

MA

IIO

IN APOCALYPSIN III, cap. IX

doctrinarum a posterioribus nocet, cum anterioribus (id est aeternis bonis) posteriora (id est temporalia bona) praeponit, aut minis frangens aut commodis blandiens, dummodo spem melioris uitae percutere studeat. Inde ouo scorpionem e contrario dominus in euangelio posuit, tamquam in nouam uitam nascituro spem futurae uitae praeripiat. Si autem aliter intellegi potest, ut non ipsos signatos dixerit cruciari sed alteros, ut quasi iste uideatur ordo uerborum: nisi tantum homines qui non habent signum dei in frontibus. Et quia de praepositis hereticorum ‘dicturus erat, debuit illos etiam hic nominare qui ab eis seducti postea meruere conuerti. Et dictum est illis, inquit, ne occiderent eos et cetera. Vt illi hic intellegantur qui licet falsis doctrinis fuerant irretiti, circa finem tamen uitae conpuncti diuinam recipiant ueritatem, ita uta posterioribus quibus decepti fuerant congrua dicantur paenitudine cruciari, cum resipiscentes a diaboli laqueis cognita firmiter ueritate, non eos iam uiuere libeat sed mori delectet qui tantum dudum iniquitatem in excelso locuti sunt. Vtrisque autem expositionibus concinunt quae sequuntur cum dicit: Et in diebus illis quaerent homines mortem et non inuenient eam, et desiderabunt mori el fugiet mors ab eis. Siue enim illi signati sint qui sic mori affectant mundo ut uiuant deo, siue isti sint qui uariis pridem erroribus inplicati, sera saltem nobis sint conpunctione reddendi, quaerent mortem et non inuenient eam, et desiderabunt mori et fugiet mors ab eis. Potest enim in bono dici mortificati uiuunt aut 90/92 cf. Luc. rz, x2. 106/107 cf. Tyc. xos, 9 - xo6, 1; Beatus V, 6, 25.

87 doctrinam D — cum] add.inf ^88 proponit f 89 minis] omnis C 90 percutere] percipere ^ — studeant 4 —— inde] undef . ouo (obo D) scorpionem] ob scorpionem C, ob scorpine M; om.f | e]om.C 91 posuit] praem. scorpium f — tamquam] ut qui f. nascituro ASM, nasciturus D, nascitura C, nascitur f — 92 futurae uitae] uitae aeternae f praeripiat] percipiat £M si] sic f 93 cruciare M! ut] om. f 93/94 uideatur

ordo uerborum] uideatur uerborum (om. ordo) C!, uideatur uerborum ordo (em

ordo uerborum esse uideatur f 94 dei] sup. lin. ser. M — 95 frontibus] add. suis Abf — 96ilis M! ^ nominari M? seducti] reductiAb meruerit C 97 dictum] datum CDM —. transp. inquit illis M occiderint C 98 qui] quia D fuerint f, feriant C irretiti DD, irriti A, haeretici CfM

101 cognito A 102 tantam D^ — 104 concinunt A? D!, concinnunt 4! D*, concinit C M, conueniunt 5, conuenit f cum dicit] om. f — 105

homines] om. Ab inueniunt A 106 mori] mortem Cf sunt A! C' M 107 mundo] modo M! sunt A 108 erroribus] maeroribus C — sunt f | compunctionem A! — 109 inueniunt AD mori] mortem CD M; eam f 110 mors] om. Df ab illis M enim] etiam Ab in bono] om. Ab dici] duci D

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x

IIS

149

mortui uiuunt, sicut apostolus: Mortwi enim estis et uita uestra abscondita est, quemadmodum e contrario de uidua dixit uruens mortua est. Quod uero aliae translationes quinque mensibus continent, ad quinquepartitum sensum quod in hac uita utimur arbitror redigendum, ut utroque numero siue quinario siue senario praesentis uitae significauerit tempora. Exuta quippe anima corpore instrumentis talibus non egebit, sed etiam cum mortale hoc induerit immortalitatem, nulli sanctorum erunt sensus

Sr I20

125

isti nociui, ubi non erit lex carnis repugnans legi mentis. Ef similitudines locustarum similes equis paratis ad proeliwm et super capita earum tamquam coronae similes auro. Locustas et equos paratos ad proelium malarum doctrinarum ponit auctores, quia et sicut locusta quae ore nocet, ita suis et illi praedicationibus lacerant sicut legimus: Lupos graues non parcentes gregi, et sicut equi anfractibus uagis excurrunt, ut plures tali bello perimant quos seducunt. Horum autem uictoria, qualibus sit coronis significata, considerare debemus, neque enim dixit sicut antea de bonis loquens super capita eorum coronae aureae, sed tamquam coronae similes auro, ac si diceret non tamen ex auro. Licet enim

130

9, 7-8 155

omnis falsitas principari affectans similitudinem ueritatis usurpet, differt tamen dignitas sapientiae a simulatione doctrinae. Hinc et diabolus iure ponitur, quod ea sibi exhiberi uelit quae deo nouit soli conpetere, sic et heretici habentes formam. pietatis uirtutem aulem eius abnegantes. Et facies earum sicut facies hominum, habebant capillos ut capillos mulierum. Si in ore falsa doctrina designatur, iuste in capillis mulierum effeminatos mores

111/112 Col, 4,3. .. 112/113 I Tim, 5, 6. 124 Act. 20, 29.

128 Apoc. 4, 4.

113/116 Beda 158, 8-10.

117/118 1 Cor. z5, 53.

133/134 II Tim. 3, 5.

— 129/131 Ambr. Autp. 9, 7 a, 24-29.

136/137

Tyc. 108, 3-4; Caes. 233, 32 - 234, 1; 236, 27-29; Beda 158, 35-36; Ambr. Autp. 9, 7b - 8a, 9-10; Beatus V, 7, 11.

111 apostolus] add. dicit Abf ^ 112 abscondita est] add. cum christo in 114 menses D dixit uiuens] uiuens inquit f — 113 quid 4b deo f quo quod] — CDfM -pertitum A47, -partitum quinque — f habent continent] 119 lege A’ 118 indueret D! 115 ut] om. C — 117 egebat A CfM 121 earum (a ex o A! utuid.) AbDf, similis M! 120lucustarum D 122 ponetD — 123 et] om. similis A'M tamquam]om.f eorum CM

CDM?

transp.et suisf

124 laterant D! — lupos Df, lupi ^M, lupus C,

126/127 transp. significata coronis 125 tale 4! ^ peremant D! lupes A 129coronas similes auro CDfM | f bonis de 127/128 transp. loquens f 130/131 principari - usurpet] (et sic legitur coronasse miles auro D) 131 doctrina C f affectet principari usurpans ueritatis similitudinem 132/133 transp. nouit soli deof 132 ponitur A45C! f, punitur CDM 135 hominis 4 —— habebant] habent C ;praem. et Ab; om.f 134 eorum f Cf et capilli eorum sicut capilli mulierum f — 136 designatur] assignatur capillos C!

150

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x

habere descripsit et animos seductibiles expressit. Hinc apostolus: Hi sunt inquit qui penetrant domos et captiuas ducunt mulierculas oneratas peccatis, quae ducuntur uariis desideriis et 140 cetera, quibus et praepositos explicat et seductos, ut non solum credulitate fallaces sed etiam moribus reprobos demonstraret, nam et historica ueritate utrumque sexum uidetur ostendere. Multis enim hereticis fauorem praebuere mulieres, ut Priscilla et Maximilla Montano et Lucilla Donato. Et dentes earum sicut 9, 8-9 145 leonum erant, et habebant pectora sicut loricas ferreas. Dentes leonum non solum laniare sed etiam naturalem solent affere fetorem, et quoniam ad hoc circumquaque sicut equi discurrunt ut sibi et temporaliter famam praedicatorum adquirant, recte intellegitur eorum fetor opinio, in bono namque apostolus dicit quia 150 Christi bonus odor sumus. Iste ergo malus odor ex mala doctrina ad odorem oris leonum per similitudinem redigendus. Ferreis porro loricis contra ueritatem obfirmata notat duraque praecordia ;sic enim retinent pro ueritate mendacium, ut pro fide putent defendendam omnino perfidiam, quo circa tales et corde perfidos 9.9185 et ore blasphemos et moribus reprobos circumscripsit. Et «ox alarum earum sicut uox curruum equorum multorum currentium in bellum. Ipsos significans multiplicatos in curribus, quos adhuc

138/139 II Tim. 5, 6.

149/150 II Cor. 2, 15.

143/144 cf. Ambr. Autp. 9,7 b - 8 a, 43-48. — 144/150 Ambr. Autp. 9, 8 b, 3-15. 145/147 Beda 158, 36-37. 151/153 Beda 158, 38-40. 151/154 cf. Ambr. Autp. 9, 8b, 22-29. 157/163 Ambr. Autp. 9, 9, 18-23.

137 habere descripsit] habere describit A; om.f | animas M seductilibus Ald expremit D 138 transp. domos penetrant f 139 mulieres eorum et mulierculas Ab ducuntur] dns (sic) C! 140 in quibus f praepositis M! 141 mores M 142 historica (storica D) ueritate] historia ueridica ueritate C, historia ueridica ratione f — sexu M uideatur

C

143 sicutf

144 at

lucella A'b — eorum C'Df

sicut]

4dd.dentes f 145 luricasD,lullricas A 146 solent] e in ras. scr. A, solunt b 147haec Ab sicut equi] om. f — 148 sibi et] et sibi f; sibi (om. et)

AbM praedicatorem A! 148/149 transp. fetor eorum intelligitur f 150 sumus] add. deo Ab, add. deo in omni locof ^ 151 ad odorem oris A5M, ad

(ab D?) odorem ori D, odorem (siné ad) moris (sic-of.f infra) C, ad odorem mortis f — leonum] add. est Ab transp. per similitudinem leonum redigendus estf redigendus]regendus D — 151/152 loricis autem ferreis f 152 obfirmata] ut firmata D 153 pro fide] proinde f — 154 defendendam] deridendam C!f perfidiam] prouidentiam f quo (quod C) circa tales et] unde et tales f 155 circumscribit D 156 sicut uox] oz. uoxf 157 significat D

IN APOCALYPSIN III, cap. IX

Pl

I51

paucos praemisit in equis, siue nouarum diuersitate sententiarum auctos, siue numero seductorum multiplicatos insinuans. In bel160 lum porro current quia praedicatores errorum ueritati rebellant, unitati repugnant, quos simili apostolus forma describit dicens: Sicut Iamnes et Mambres restiterunt Moysi ita et hi resistunt ueritati, homines corrupti mente, reprobi circa fidem et cetera. Et habebant caudas similes scorpionum et aculeis, et omnis potestas in 165 caudis earum erat laedendi homines mensibus quinque. Scriptum meminimus in Esaia: Longaeuus et honorabilis ipse est caput, et propheta docens mendacium ipse cauda est, et erunt qui beatificant populum meum seducentes, el qui beatificantur praecipitati. Vnde claret istos ex ea parte dominari uelle quam omnes sancti 170 ueritatisque doctores student magnopere praecauere, id est gloriam saecularem et noxiae praedicationis errorem. Ideo in caudis earum potestas earum quinque mensibus hanc uitam rursus insinuat, ubi potest ualere mendacium uel ad capiendum inutiles uel ad cruciandum temporaliter spiritales. Hinc legimus: Vd: insipientes et tabescebam, et taedium detenuit me a peccatoribus. Et t-175 habebant super se regem angelum abyssi, cui nomen hebraice Armageddon, graeca autem lingua Apollion et latina lingua nomen habens

Exterminans.

Deus summe

bonus, licet occultis, iustis

tamen iudiciis, congruum talibus angelum praeesse permisit, a 162/163 II Tim. 3, 8. 169/171

Ambr.

174/175 Ps. 118, 158.53.

166/168 Is. 9, 15-16.

172/174 Beda 158, 58 - 159, 2.

Autp. 9, 1o, 18-20.

178/179 Beda 159, 3-6; Ambr. Autp. 9, 11, 7-9.

158 sententiam auctores C?

C!

159 auctos

C'DfM?,

numerum Ab, numerositate C?

M, doctorum f

actos A! b, actus A? M!,

saedoctorum C, sedoctorum

160 porro] quoque Ab ^ ueritati (ueritate A) rebellant] ut

162 sicut] om. f simile A} 161 unitate M! ueritatem repellant M restit ||erunt A = moyses A’ — ita et] iamnis AD | mambris A!D ló&habent Cf, habeant D — scirpionum D, scorpionibusf. ita (om. et) Cf potestas] /acuna et aculeis AD M, et aculeos (in marg. ser. C) b C; om.f 165eorum D — erat] om. A! ex viii.z78 bic terminatur G Ov; add. illarum Ab

166 esaia 5 CD G M, isaia AOv, ysaiaf — longeuos et in mensibus C cauda] causa 167 docens DGOv, loquens AbCfM honorabiles D praecipita168 — O qui]quia ^ A'G' erant f cauda est transp. ^ yP"134 (sic) mille f, malle uelle] Ab et add. 169 claret] tem A!, praecipati G! O

e

quam C'D'fGOv, qua

ideoque f

AbC DM

in caudibus A’, in cauda b

170 studeant GOv

—

171

172 transp. mensibus quinquef

174 inutilis 4! O transp. rursus uitam f ^ 173 potest] post Di M prae a] M Cf Ab tenuit 175 O spiritalis O AG! m cruciendu ebraicae O, G D? A ebraice —— O ,habysi abysi.A!,abissif 176 habent Cf

lingua] linguae Gs AGO, grece CfM greca 177 armagedon CD pi apollinon C, Cf, n apollono Ad, on apolloni O, M DG apollion om. f apollyon v ^ latina lingua] latine f | 178 occultus iustus Ad

I52

IN APOCALYPSIN

III, cap. IX

quo enim quis deuictus est huic et seruus addictus est. Idcirco apostolus dicit tradi eos in omni seductione iniquitatis, eo quod caritatem ueritatis non receperunt, ut salui fierent. Et ideo mittel Ulis deus operationem erroris ut credant mendacio et iudicentur omnes qui non crediderunt ueritati, sed consenserunt iniquitati. 185 Conuenit autem in eo actionis qualitas et nominis expressa proprietas ;id est exterminans. Vae unum abiit, et ecce alia duo uae sequuntur. Et sextus angelus tuba cecinit. Primum uae dicit abisse et sexti tuba angeli personasse, hic nouissima praedicatio sextae aetatis denuntiatur. Et audiwi unum ex quattuor cornibus arae dei 190 aureae quae sub oculis dei est, dicentem sexto angelo qui tubam PL 860 portabat : Solue quattuor angelos qui sunt wincti super flumen illud magnum Eufraten. Hic ostendit eosdem significari uentos quos angelos, dixerat enim superius uentos teneri ab angelis, nunc angelos dicit ab angelo solui, qui est ecclesia, soluendique et 195 ligandi acceptam retinet potestatem; ideo qui habet, inquit, tubam, id est praedicandi potentiam. Hinc dicitur: Quasi tuba exalta uocem tuam. Solue quattuor angelos qui sunt uincti super flumen Eufraten, quos dixerat in quattuor angulis terrae, ut ostenderet Eufratis nomine mundani regni potentiam et persecu180

181/184 II Thess. 2, 1o-12. 196/197 Is. 58, x.

194/195 cf. Matth. 16, 19; 18, 18; Ioh. 20, 23.

185/186 Ambr. Autp. 9, 1, 31-33. 188/189 Caes. 234, 9; Beatus, praef. 4, 42. 192/194 Tyc. 113, 12 - 114, 1; Beatus V, 8, 4197/198 Tyc. 114, 1-3; Beatus V, 8, 8.

180 huius f.

addictus] dictusf,additus &^P^23

18] tradi eos GO»v,

tradit eos D, traditos AbCfM omnem (sed m sec. eras. O) seductionem GO 182 receperint f mittit GMOv 183 illos O'» in operationem v

mendacium 4!5 tiunt v; conserunt A!

et] ut f. 184 credunt f | consenserunt] consen185 in eo - nominis] om. A! &CfM, deinde add. Sup.

lin. A^ actionesD' — numinis D — 186 habiit A4! DG! alia b C DOv; alii AC^ GM; om. f — 187 secuntur A! fM angelos G! dicitur f abisse] habuisse 4!; abysse M! 188 sexti] i in ras. ser. A’, i sup. eras. (fortasse o) f — tubam bv, et transp. angeli tubam v

personare f

nouissima] eZ. tuba f — sexta O 189 quattuor cornibus] quattuor C';septem animalibus f 190 aureae A! b,arae 4^CDGMOv;om.fsenioribus — tuba DO 191 illum GO 192 eufrathen O, euphraten bv significare Ab 193 tenere A angelos G! — et nuncf 194 solue O quae Gv ecclesiae G soluendique] soluendi quae A'O!, quae soluendi bG 195 legandi D — ideo] et ideo f; id est 4! P quiom.v habebat Ab 196 tuba O — id est] idem plene O potentiam] potestatem Ab — hinc] add. etiam f 198 flumen] add. magnum f eufratim D, eufrathen 0, euphraten bv — dixerat] duxerat } angulis] angulos 5, angelos A’, angelis DG" terrae]

add. ligatos f — 199 eufratis AC! D, eufrathis O!, euphratis bv, eufrates A? C? f G M, eufrathis 02 transp. regni mundanif

IN APOCALYPSIN III, cap. IX 200

205

210

215

153

torum multitudinem designari, in quo diabolus noxiaque uoluntas ideo ligata dicitur, quia non quantum uult nocere permittitur. Eufrates enim fluuius est Babyloniae, quam in diuinis scripturis in malo poni frequenter scimus. Hieremias quoque dicit: Dzes alle domino deo nostro dies ultionis, ut ulciscatur in inimicos suos, et deuorabit gladius et implebitur sanguine eorum, quoniam sacrificium domini sabaoth in terra aquilonis, in flumen Eufraten. Sacrificium hic non placationis sed iugulationis adnuntiat, nouissima quippe persecutio ideo ceteris uehementior futura praedicitur, quia tunc cum suis ministris soluto diabolo, amplius aut nocere aut exercere permittitur. Sequitur denique: E: soluti sunt alli quattuor angeli (incoare persecutionem significat) qui erant parati in horam et diem et mensem et annum ut occiderent tertiam partem hominum. Quattuor hic tempora, quibus persecutio ipsa grassabitur, congrua sensim significatione praenuntiat, id est triennium et sex menses. Propterea autem dixit in horam et diem et mensem et annum, quia et horis gradatim dies, et diebus menses, et mensibus

certum est annos impleri. Parati autem ut diceret proprietatem diaboli et angelorum eius expressit, qui contra ecclesiam Christi inextricabiles inimicitias gerentes, nocendi habent iugiter uolun203/206 Ier. 46, xo. 202 Tyc. 114, 7; Caes. 234, 18-19;

200/201 cf. Caes. 234, 17-18; 237, 4-5.

202/210 cf. Ambr. 237, 5-6; Beda 159, 21-22; Beatus, praef. 4, 45; V, 8, 2. Autp. 9, 12 b, 97-111. 203/207 cf. Tyc. 115, 1-6; Beatus V, 8, 10-11. 211 cf. 213/220 cf. Ambr. Autp. 9, Tyc. 116, 3-4; Caes. 234, 20-21; Beatus V, 8, 12. 15 >

5 “14.

200 diaboliv —— noxia (sine 200/201 in quo diabolus - ligata] om. D uoluntas]uolptas M —— 201 legata O, legate Clligate C? ^ uolunt que)» permittetur D!, permittuntur f — 202 nocere] loquere C, loqui f. f babiloniae CfO, euphrates bv, eufrathes O, eufratis C!D, eufraten G! 203 scimus] nouimus 202/203inmalum M babilloniae 4D ^ quae M 204 dicit] ait A quoque] enim f hierimias D, ieremias fv 12 in (om. AC Gv) inimicos suos] se de inimicis suis f — 205 ultiones M! deuorabit] deuorauit D O, deuorabitur Ab; add. eos v

gladiis C

206 in

eufratin D, eufrathen O, eufratesf,euphraten bv — 207 sed flumine Df 207/208 nouissimaque (sine quippe) Ab Cf M iugulationis] om. Ab 210 futura] uentura f ^ praedicatur ADC M 208 a caeteris C

210/211 transp. quattuor illi v — 211 transp. parati erant f.

permittetur D!

212 et diem]om. sensuum £^

om.

D

inquibusf

C — 213 haec?

AC D G M!

crassabitur

214 congruam

significationem GMO

213/214 grassabitur]

G M, congruem

[0]

sensum

2P,

—— id est] idem plene O — 215 autem]

dixit] om. A! b. 216 horis] horas O — menses] mensis Dcpmi25

implere O —— parati 217 transp. annos impleri certum estf — annus 4 f. —proprietatem) parati dixit incongrue nec diceret] ut M) C Ab autem (om.

proprietate

ACM’; add. enim f — 218 eius] om. GO

habens Ab C M!, habet M?

219 gerentes] om. M!

154 220

IN APOCALYPSIN III, cap. IX

tatem, sed diuina potentia, ne quantum uult noceat, refrenatur.

Merito et praemisit de locustis similes esse equis paratis ad bellum, nam cum dicat angelos solutos, equos se dicit uidisse. Et numerus inquit militantium equitum illius octoginta milia, audiui numerum illorum, ut occiderent tertiam partem hominum. Illud 225 corpus omne malorum multis modis rursus insinuat. Octoginta porro milia: sicut a senarii numeri perfectione sexagenarius bonorum nobis specimen praefigurat, unde scriptum legimus sexaginta sunt reginae, ita octogenarius in malo nonnumquam poni solet. Surgit enim a quaternario propter quattuor notissimas 230 corporis qualitates, frigidam et calidam, humidam et siccam, uel propter quattuor perturbationes, quibus humana saepe uita uexatur, metum, cupiditatem, dolorem et gaudium, quae propter sexum geminum duplicata octo faciunt. Hic numerus per denarium similiter surgens octogenarium conficit, in quo malorum 235 quodam modo partem ostendit militantium equitum contra corpus Christi, quod est ecclesia. Idcirco et illic sequitur: Et octoginta sunt concubinae, tamquam non legitimo sociatae coniugio sed potius fraudulento, quod omnibus proprie heresibus congruit, qui sic temporaliter fidei sacramenta, Christi nomine 240 palliati, pertractant, ut sicut concubinae non semper in domo mansurae, sic et isti momentaneum, uel commodum, uel principatum, uel humanae laudis plausum de Christi nomine habere

228 Cant. 6, 7.

236/237 Cant. 6, 7.

222/245 cf. Ambr. Autp. 9, 16, 38-59.

220 sed] add. ne C

uolunt noceant fv

refrenatur] refrenantur fv;

referriatur O— 221 et] etiam f _similes] similis O; add. dicens f — 222 dicat angelos solutos] dicit solutos esse angelos — 222/223 et numerus inquit militantium aequatur numero illius bestiae et audiui numerum illorum octoginta milia f — 223 inquit] om. ^ — 224/226 illud - porro milia] corpus illud malorum (ras. c. 20 litt.) octoginta porro milia multis modis insinuat f 225 omnem O 226 milia] hominum O sicut] add. enim f ^ a] om. f perfectionis exagenarius (sic) O 227 figurat Ab 228 octogena-

rius] octonarius

D

in malum

M

229 surget

O

quattuor] om. f

notissimas] om. Ab —— 230 et (ante calidam)] om. f transp. siccam et humidam f ^ 231 propter] per C perturbationes] per eras. 4. humana] immane v — 233 sexum geminum] geminum sensum f — hic]hinc M — 235 equitum] om. f — 236 ecclesia] add. id est (deinde eras. A) A!b transp. sequitur et illic Ab 237 transp. concubinae sunt Ab 237/238 legitimo sociatae coniugio ^ C G M v, legitimo sociata coniugio D, legitimo societate coniugio AO, legitimi societate coniugii f 238 fraudulenterf haeresibus] haereticis v» 239 congruit] conuenit D ^" qui] quia Abv 240

pallidiati 4^ C — 241 iste M!, istae O — uel commodum] om. 75^ humana O — plausum] clausum O

habere] om. M!

^ 242

PL 86x

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x

I55

desiderent. Nec laboris est inter merita reginarum et concubinarum recta ratione discernere, cum ipsis quoque nominibus et 245 reginarum eluceat dignitas, et concubinarum deformitas pareat. Alia porro translatio quam Ticonius exposuit habet: Et numerus exercituum bis miriades miriadum, ubi expositionem praeteriens hoc tantum adiecit, dicens non dixit quot miriadum. Videtur autem nobis etiam in ista translatione totam perditorum homi250 num partem non incongrue figurasse, bis miriades enim uiginti milia faciunt. Hunc autem numerum dominus in euangelio ponit regi habenti decem milia, tamquam malorum duplicitas Christianae simplicitati resistat. Secundum hanc igitur intellegentiae regulam, qua simplici denario uicenarius duplex obicitur, subiecit 255 dicens miriadum, et silendo quantorum multos supernumerarios figurauit, quasi congregati non tamen fuerint reputati; de quibus et propheta: Adnuntiawi inquit et locutus sum, multiplicati sunt super numerum. Huius multitudinis incerta confusio in prima quoque piscatione discipulorum ante domini significata est passi260 onem, per quam et nauigia premebantur et retia scindebantur, ut proprie hereticis falsisque christianis conueniat coaptandum, quia et intestinis contentionibus ecclesia plerumque grauatur et

246/247 Apoc.9,16. 252 cf. Luc. 14,31. ci DuCus3. ss: 260 cf. Luc. 5, 6.

257/258Ps.39,6.

259

248 Tyc. 117, 3-4; Caes. 234, 24; Ambr. Autp. 9, 16, 24-27; Beatus V, 8, 15.

251/253 Beda 159, 44-46.

243 desiderant CfM? —— laboris]laboriosum f 244 recta rationem (sic) A, rectam rationem 4, recte ratione C — et] om. fGOv 245 concubina O

pareat] pereat O; pateat /??9^ —— ;ragsp. pareat deformitas /.— 246 transp.

porro alia f — ticonius ACfG /?7.25. thyconius DO, tyconius M, tychonius myriades 247 exercituum] exercitum GO; equestris exercitus v bum ubi expositionem C G M Ov, ubi in expositione f, quod in myriadum Dv

248 dicens] ow. GOv — quot] quod expositione D, ubi dispositione Ab translationem O — perditorum] 249 etiam]om. A'b ACDGMO;om.f dicturum ze/ ditorum A}, dictorum 5 — 250 non congrue C — myriades Dv 252 regi habenti AP CD f, regi habentem G M! O, regem habentem M?, de

duplicatas AD'GM'O decem] uiginti v rege habente v simplice A! — 254quamO simplicitatis A, simplicitate G' M'

253 subieci

supernumerarius DO, supernumerari v, super255 myriadum Dv C et] om. 256 quasi] quia si D —— reputati] computati f. 257 numerum f 258 multitudines C! annuntiauit O propheta] add. ait Ab DGOv

incerta] indiscreta 4^ GOv

259/260 passione O

260 quem Ab

261 ut}iets C scindebantur] scindebatur A’, excindebantur Ov conueniat coaptandum] contentionibus (contendentibus v"^*) tantum v ecclesiae f — 262/263 et haereticorum - scissa] om. et 262 quia] quae ^ suppl. in marg. inf. C nid

156

IN APOCALYPSIN

III, cap. 1x

hereticorum inpugnationibus exercetur, ut retia scissa, scismata cognoscantur fuisse commissa. In hac piscatione numerum simili265 ter siluit, sicut hic bis miriades miriadum, ac sic diceret uocati

quidem, nec tamen in electorum plenitudinem conputandi: M w/tz enim sunt inquit uocati, pauci wero electi. In alia denique piscatione post domini resurrectionem et numerus dicitur et magnitudo piscium praedicatur, et inlaesum rete narratur. Quocirca sicut bis 270 miriades miriadum hereticis falsisque Christianis conuenit adplicandum, sic residui malorum, quos etiam in gentibus esse superior expositio continet, subsequenti nunc ordine memoratur, ut ex istis omnibus personis diaboli corpus omne consistat, immo consistere demonstretur, id est iudaeorum et hereticorum, falsorum Christi-

275 anorum et gentilium. Post paululum denique sequitur ipsorum insinuans gentilitatis errorem: Ef ceter?, inquiens, homines qui his plagis non sunt interempti, neque egerunt paenitentiam factorum suorum malorum,

ne adorarent daemonia et simulacra aurea et

argentea et aerea et lapidea et lignea et cetera, quibus ostenditur in am a 280 pleno circumscriptum hic insinuari corpus omne malorum. Et wid? equos 1n wisione, et sedentes super eos habentes loricas igneas et spineas et sulphurineas, et erant eis capita leonum. Equi homines sunt, sessores hic in malo spiritus nequam. Sicut enim in bono legi praemisimus gui ascendis super equos tuos, id est praedicatores, e£ 285 equitatus tuus sanitas, ita hic e contrario mali spiritalibus nequiti266/267 Matth. 20, 16; 22, 14.

Apoc. 9, 20.

282/283 cf. Is. 31, 3.

267/269 cf. Ioh. 21, x.

276/279

284/285 Hab. 3, 8.

282/283 cf. Tyc. 118, 2-3; Caes. 234, 28; cf. 237, 9-10; Beatus V, 9, 1.

263 ut] et C""* — scissa]om.f ^ 263/264 scismata - commissa] om. A! (per homoioteleuton), et suppl. in marg. inf. 4^ — 264 numerusv 265 siletur v dicerit D — 266 in]inter GOv —— 266/267 multi enim sunt inquit uocati DO, multi enim sunt uocati f, multi enim inquit uocati G, multi enim sunt uocati inquit v, multi inquit sunt uocati Ab C.M 268 pro domini resur-

rectione A'b — dicuntur C! — 269 piscium] om. f — narrantur M' ^ quocirco A', quod circa O 271 residuis fv — quos] s sup. lin. scr. C1" 271/272 transp. superior expositio esse f 272 continet] add. et Gv memorantur M? 273 transp. omne diaboli corpus f omnem O consistit 45 — consisteri 4! — 274 demonstratur C — id est] idem C! transp. haereticorum et iudaeorum f falsorumque f — 276 gentilitates Ab 278 adorent G! 279 et (ante aerea)] eras. C lignea] linea G! 279/280 in pleno] plene f 280 circumscripto Ab hic DGOv, his

Ab M, bis C; om. f

C? M^O?,

sulphorineas

insinuare v

C!O!,

281 luricas AD

sulphorinias

282 sulphurineas

M!, sulforeneas

D, sulphureas

A'bfv, sulphoreas 4^ G —— eranteis]capitaequorum utf —leonum] praem. ut v 285sessores] add. autemf — spiritus] adZ. sunt f lege M! ^ 284qui

ascendis] quia ascendit D — tuos M! 284/285 id est — sanitas] et equitatus tuus sanitas quod et de praedicatoribus dictum estf — 285 sanitas] sanitus V, sonitus y" ita hic 4^DGO»v, hic A! 2CM, sic et hic f mali spiritalibus AbD M, malis spiritalibus GO, mali spiritibus C, malis spiritibus fv 285/286 nequitiis] equites f, equitatus v

PL 862

IN APOCALYPSIN III, cap. 1x

2

o

157

is adiunguntur. De capitibus leonum satis superque iam dictum est, uerum quod praeteriri non debet, et si aliqua similitudo locustarum in equis et equorum non inuenitur in locustis, sicut et in leonibus, utraque tamen per significationem hereticorum congruunt adducta personis; unam enim rem dissimiliter describit diuini eloquii latitudo. In descriptione autem uel qualitatibus loricarum poenae significatae sunt impiorum, ut legimus eis qui adorant bestiam promitti: Ignis et sulphur et fumus de tormentis eorum in saecula saeculorum ascendit. Et quia haec translatio adiecit spineas, praecedens monstrauit meritum tormentorum, spinis significans uitia, cuius intellegentiae ordinem et apostolus exprimit, dicens de simili terra eo quod spinas et tribulos germinans

maledicta est, cuius consummatio

in combustionem,

unde

dicitur et in illa originalis poena peccati spinas et tribulos 300 germinabit tibi, et Salomon spinae inquit nascuntur in manibus temulenti. Et de ore eorum exiebat ignis et fumus et sulphur. Bene hic significatur quod procuratur eo qui procurat. Illi enim inducuntur haec habere et ex ore proferre, quorum noxia praedicatione seducti intereunt cruciandi igne, fumo et sulphure. Ab his tribus 305 plagis occisa est tertia pars hominum de igne et fumo et sulphure quod exiebat ex ore eorum. Verbis ergo capitum suorum, id est principum doctrinis, has plagas incurrere perhibentur. Na 293/294 Apoc. 14, m. 300/301 Prou. 26, 9.

297/298 Hebr. 6, 8.

290/291 Beatus V, 9, 2.

292/294 cf. Tyc. 120, 5 - 121, 1; Beatus V, 9, 4.

294/301 cf. Ambr. Autp.9,17a,25-3s. 15-25. 306/307 Beatus V, 9, 5.

299/300 Gen. 3, 18.

— 301/306 Ambr. Autp. 9, 17 b -18,

287 quod] om. f ^ praeterire CM'O et si] si (et om.) f — 288 et in equorum C — in locustis sicut et] om. A'b, deinde add. sup. lin. 4^ | 288/289 sicut et in leonibus] om. f 289 significationem] figurationem f 290 describit AbCfM, describet D, discreuit GOv —— 291 eloquii] loci f in descriptionem C —— autem] om. M! uel qualitatibus] o».f — 292 poenae] paene AD! significati O sunt] om. A'b 293 de] om. C 294 ascendet Cf/M transp. ascendet in saecula saeculorum f ^ haec] om. Cf 295 spineas] spinas b praecedens]euidens f ^ 296 spinae significant Ab cuius] add. et f — et (ante apostolus) eras. f.— 297 de simili] dissimili C, disimili 4^ ^ spineas C — 298 in combustione ADCfM 299 dicitur] om.f in] om. M! peccati] peccatis M; add. dicitur f — 300 germinauit

A! O salamon A, salemon f 301 sulphor AC’, sulpur D 302 significantur /M? ^ quod procuratur] om. A bCM —— eo qui procurat] eoque procurat Ad, ei qui procurant M?

quod procuratur - procurat] haeretici

tantum f — ile O.—— 303 haec habere et] nec haberet D — 303/304 disting. 304/305 ab his - fumo et 304 igni ADM praedicationis educti O

sulphure = D] om. rell. per bomoioteleuton

nae Ab

307 principium AG! M! — doctri-

158

9, 19

9, 20-21

IN APOCALYPSIN

III, cap. IX

potestas equorum in ore et caudis eorum erat, id est in sermonis officio. Cauda enim praedicatores reprobos ponit. Nam caudae 310 eorum erant. similes serpentibus, habentes capita draconum, de quibus nocebant. Bene hic in similitudine praeuaricationis antiquae serpentum meminit, cuius sibilo mulier seducta audacter inconcessa tetigit, et iuste perdidit quod accepit, sicut isti capita draconum, id est mundi principes. Dracones enim animalia sunt 315 terrena, saepe aquis habitantia, omnibus paene bestiis grandiora. Principum ergo patrocinio fulti noxia praedicantes amplius nocent quam si solo sermone suaderent, ideo ait capita draconum de quibus nocent. Iam nunc de gentibus dicit : Et ceteri homines qui in his plagis non sunt interempti, neque egerunt paenitentiam 320 factorum suorum malorum, ne adorent daemonia et simulacra aurea et argentea et aerea et lapides et lignea, quae neque uidere possunt neque audire neque ambulare, et paenitentiam non egerunt ab homicidiis neque a ueneficiis suis neque a fornicationibus suis. Haec praeoccupans ante praemisi ut omnes ad sinistram futuros 325 circumscribendo concluderem. Venificia hic in malo commemorat,

ueneficos enim saepe maleficos appellamus. Narrationis proinde considerandus est textus. Descripto enim nouissimo certamine et gentium morte, praetermisit septimum angelum, sub quo nouissima persecutio et domini manifestus speratur aduentus et praesen-

33o tis temporis ecclesiam memorat, ut diuersis hoc modis insinuans,

308/309 Tyc. 121, 4-5; Beda 16o, xo. 311/319 cf. Ambr. Autp. 9, x9 b, 15:35. 313/314 Beatus V, 9,7. — 316/317 Bedax6o,16-617. 327/336 cf.

Tyc. 124, 8 - 125, 8; Ambr. Autp. xo, 1a, 66-85; Beatus V, 9, 17-I9.

309 caudam GM’, caudas v — reprobus C ponit] ponet D; significatf. 310 transp. similes erant f similis O serpentibus] scorpionibus f draconum]om.f ^ 310/311dequibus nocebant] et inhis nocentf 311

in similitudinem GOv — 311/312 antiquae 4!^"4 5 D)M v, antiqui A? CfGO 312 serpentum 4^ 5 D GM Ov, serpentis 4^ Cf

citer 4C

meminet A! D

— 3l3tetigit]tegit G';egitv ^ iuste A (sed ste in ras. scr.)

auda-

DGOv,

iure PCfm — isti]iste GO; om.f 315 terrenalom.f —— transp. aquis saepe f. inaquisv — 316 principium AC'D patrocinium G — fulti] om. GOv 317 quam si] quasi Ab ideoque f 318 iam nunc] nunc itaque f gentibus] gentilibus D — 319in]om. CfM 320nejutnonf adorent DvP"7.25. adorarent AbCfGMOu™ 321 et (ante argentea)] om. Ab

lignea] linea G'; ignea C! — 323 homicidis D — a (ab f) ueneficiis] a beneficiis 4! G'O':anequitiis C — suis (post ueneficiis)]om. DÉM —— nequea fornicationibus suis] om. Gv 324 praemisi bDfM, praemissi C, praemisit

AGOv

omnis O

ad sinistram futuros] ad futuros ad sinistros M, ad

sinistros in futuros wt wid. f — 325 concluderem A!““4-bCfM, concluderet A DGOv ueneficia] beneficia CGO! haec G! in malo] om. M!

memorat D 326 ueneficos] beneficos CGO! transp. appellamus maleficos A CfM — narrationes G!.— 327 trans. textus considerandus est f^ 328morte] more v?" — 329 sec. et]adf 329/330 praesenti 4 330 ut] ec D

IN APOCALYPSIN

335

III, cap. IX-X

159

cum ea quae omiserat recapitularet, duos fines narrare uidetur. PL 865 Meminerimus itaque cum orationem ad finem usque perduxerit, deberi finem ordini conciso subiungi. Praeter solitum enim fecit ambas narrationes non uno fine concludendo. Describit enim praedicationem futurae pacis, quam sit fortis, quam terrae marique perspicua. CAPVT X

Et uidi inquit angelum alium fortem descendentem de caelo nube amictum et arcus super caput eius, et wultus evus erat ut sol, et edes eius sicut columnae ignis. Dominum Christum descendentem de

10, 1

caelo nube amictum, id est ecclesia, siue nube carnis indutum,

IO

15

quae noua nupta alibi dicitur de caelo descendere, uel sicut Danihel dicit filium hominis uenisse in nubibus caeli. Et arcus super caput: circa bonos propitiationis promissio perseuerans, sed etiam illos significans quos ante domini aduentum martyrio contigit decorari, ut Abelet ceteri. Beneautem super caput arcum dicit, quod alia translatio irim posuit, quo ecclesia circumamicta describitur, tamquam membra sic tempore praemissa, ut tamen capiti coherentia demonstrentur. Et uultus eius erat ut sol: manifestato per resurrectionis gloriam domino Iesu Christo, de quo legimus: In sole posuit tabernaculum suum, ubi scilicet clareret nec ultra lateret. In uultu enim manifestatio praesentiae designatur, quam X, 5 ‘cf. Apoc. 21, 2

6 cf. Dan. 7, 13.

14 Ps. 18, 6.

X, 3/4 Caes. 235, 7-8; 237, 17-18. 7 Beda 16o, 38-39; cf. Tyc. 127, 1-2; Caes. 235, 12. 12/13 Caes. 235, 13; 237, 20-21; Beda 16o, 41-42.

331 omiserat] commiserat C uideatur 6 M?, uideretur v 332 oratioperduxerat A’ 333 debere Abf — ordine 4? 5O, ordinem A! concisos C! 334 ambas - concludendo] ambas fines non uno concludendo f describit] discreuit GOv 335 quam ... quamquef nem] adorationem Ab

336 perconspicua A’d, praespicua D X, 1 inquit] om. bf

angelum alium

45 Gv, alium angelum

CD MO,

alterum angelum f — decendentem M! descendentem de caelo] in marg. geri fint! aubem C! 1/2 transp. amictum nube Abf —— 2 uultus] facies dominum iesum christum f ——4 transp. 83 columna f — ignes D! f

amictum nube A'f

5/6 danihel ACDGMO

_ transp. dicit danihel M

7/8 7 caput] add. eius fM?, deinde add. id estf _ propitiationes M sed etiam illos significans] illos etiam hic significare uoluit f — 9 caeteros M 10 quod] quos D, cf. quod ex quos plane A'; et quod C supra Ab fM irim (yrim ADf GO) posuit] num posuit C, imposuit M ^ circumamicta] 12 capite A 11 sic tempore] sic corpore b; om. D circumacta D 13 domino iesu christo f. de manifesto A! b CM demonstratur C 15 uultum O 14/15 nec ultra lateret] om. v quo] de eo quod M praesentiae] om. f.

160

10, 2

IN APOCALYPSIN

III, cap. X

propheta expectans dicebat : Ostende faciem tuam, et salui erimus. Eius pedes, id est apostoli eloquiis dei et spiritu sancto ad praedicandum igniti mittuntur. Nonne cor nostrum inquit ardens erat in ua cum loqueretur et aperiret nobis scripturas ?Columnae autem 20 propter firmitatem dicuntur ecclesiae ; de his per prophetam dicit: Ego confirmaui columnas eius, et quam pulchri super montes pedes adnuntiantes et praedicantes pacem, et apostolus: Qui widebantur columnae esse ecclesiae inquit. Et habebat in manu sua librum apertum, et posuit pedem suum dextrum super mare et sinistrum super terram. Si superius in libro signato ueteris testamenti pro2 funda cognoscuntur latuisse secreta, aptius hic in libro aperto noui testamenti reuelata claruisse creditur gratia, ita ut confidenter apostolus dixerit: Nos autem reuelata facie gloriam domini speculantes, 1n eandem imaginem transformamur a claritate in clarita3 o tem, tamquam a domini spiritu. Ideo utique et uultus eius ut sol dicitur refulsisse. Pedem porro dextrum super mare fortia quaeque membra ad sufferendos persecutionis impetus, tamquam marina discrimina prudenter misisse probatur; sinistrum autem super terram, illos qui non sunt periculis maioribus committendi. 35 Non enim patitur nos deus temptari super id quod possumus, sed V

16 Ps. 79, 20. 22/23 Gal. 2, 9.

18/19 Luc. 24, 32. 2]14PS S74 43 21/22 Is. 52, 7. 28/30 II Cor. 3, 18. 35/36 cf. I Cor. xo, 13.

17/18 cf. Caes. 237, 21-23.

25/27 Ambr. Autp. 1o, 2a, 5-8.

31/34 cf.

Beatus, praef. 4, 51; V, xo, 1o.

16 propheta] om. vP™ expectans] exoptans D, expetens fv 17 et pedes eius f — spiritus sancti Ab 17/18 transp. igniti ad praedicandum f. 18 igniti mittuntur] igniuntur v nonne] praem. qui dicuntf inquit] om. A bf 18/19 in uia cum (dum GOv) loqueretur et aperiret nobis] in nobis cum loqueretur nobis in uia et aperiret /— 20 firmitatem] firmamentum

4b ^ dicitur M^ — dicitur fM'v —— 22 annuntiantis et praedicantis C? fv

23 columnae - inquit] inquit columnae (add. esse sup. lin. A”) ecclesiae A5, esse inquit columnae (sup. lin. ser.) ecclesiae f — librum] reliqua desunt in Cod. D ad finem libri tertii — 24 et sinistrum] sinistrum autem Ab 25 transp. in ueteris testamenti libro signato f signata Ab 25/26 profunditas cognoscitur M 26 aperto] apto O 27 testamenta A! 28 gloriam] gratiam M —— domini] dei f — 29 in eadem A! GM! — 30 transp. a spiritu domini f ^ ideo utique] ideoque f — 31 dicitur refulsisse] resplenduisse dicitur f ^ 31/32 fortia quaeque] fortia quoque G ; postea quoque 4!? 32 persecutionis] temptationis f. 33 autem] om. Cf .34 illos (illis G) qui non (sup. lin. scr. G') sunt periculis maioribus committendi A? G Ov, illos qui sunt periculis minoribus committendi A!d, illos qui sunt periculis a minoribus

maioribus committendi C, illos qui a periculis (sup. lin. scr. f!***) minoribus

periculis maioribus

committendi

possimus G! ; add. ferre Ab

sunt f

35 tentare Ab

possumus]

IN APOCALYPSIN

III, cap. x

161

faciet cum temptatione etiam prouentum ut possimus sustinere. Certum est tamen quod terra marique eius praedicatio propaga19.3 tur. Et exclamawit uoce magna tamquam leo rugiens : id est per seruos suos cum fortitudine fiducialiter praedicatus obtinuit ; inde T0. 3 40 propheta: Et poswmit inquit claritatem firmam fortitudinis suae. Et PL 864 cum clamasset locuta sunt septem tonitrua. Propter cognitam septenarii numeri operationem septem tonitruis significari puto omnifariam praedicationis ecclesiasticae modificationem, quam Paulus apostolus seruans aliis dicebat: Tamquam paruulis in 45 Christo lac uobis potum dedi, non escam, de aliis autem: Perfectorum est solidus cibus, sed et de aliis: Hereticum hominem post primam et secundam admonitionem dewita. Ecclesia igitur solitis recte praedicationis officiis dicitur proclamare. Et quae locuta 10, 4 sunt septem tonitrua scripturus eram, et audiui uocem de caelo 50 dicentem : Nota tibi quae locuta sunt septem tomitrua et ne scripseris ea. Iubetur ne sicut audiuit in aperto describeret, sed discrete signata modificans temperaret, ne aut omnibus indiscrete paterent aut facile intellecta fastidium generarent. Propterea ergo dicit: Nota tibi, uel sicut alia translatio habet : Signa, inquit, tibi et 55

ne scripseris ea, ut signo allegoriam indicaret, non pastum intellegentiae denegaret. Merito et Danihel dicit: Signa librum et claude sermonem usque ad tempus statutum; pertransibunt plurimi, et multiplex erit scientia, id est, aut differenda tempore, aut pro 40 ? 44/45 I Cor. 3, 1-2. 56/58 Dan. z2, 4.

45/46 Hebr. 5, 14.

46/47 Tit. 3, ro.

38/39 cf. Tyc. 129, 7; Caes. 235, 21; 237, 26-27 ;Beda 161, 2-4; Beatus, praef.

4, 52:

40 ?

52/53 cf. Caes. 235, 24-25; 237, 29-30.

36 temptationem G'O

37 est] om.GOv

possumus sustineri A’, sustinere possimus f

terra mareque A, terrae marique A^ C —— praedicatio]

37/38 propagatur] propagetur GO»; delatatur = propagatio A! b Cf.M _praedi39 fortitudinem Abf idest]idem pleneO 38 clamauit G catus A? G Ov, praedicator A! b, praedicatur C, praedicatum M, praedicationis

et transp. obtinuit praedicationis f undef ^ 40 claritatem] 42 tonitrua tonitrua] add. uoces suas f 41 VII A 43 ecclesiasticae] ecclesiae f 45 de] om.f ^ 46solidos euita 47 admonitionem GO», correptionem Ab CfM solutis A5; salutis M

uid. M*

AGOv

48 recte] om. M

transp. proclamare dicitur f

et]om. v

caritatem GOv significare Ab A ^ de]om.f solitis] GO

proclamari Ad, pro glamore ut

49 VII A

52/53 paterent] parerent A?

50 nota tibi] signa

54dixit

45 — nota

inquit] om. f — 55/56 non pastum tibi] add. et ne scripseris ea Ab 56 merito - dicit] unde et in denegaret] om. A!, deinde in marg. inf. scr. A” 57 statutum] statum 0}, dicitur v danieli legitur f - danihel CGMO scientia] intelligentia f 58 f pertransibunt plurimi transp. 0? statim ACG —— tempora (et a im ras. scr.) differenda] deferenda pr.aut]ut Ab M

pro] sup. lin. scr. G; pre O

162

10, 5-7

IN APOCALYPSIN III, cA». x

capientium distribuenda qualitate. Hinc dominus: Multa habeo 6o uobis dicere, sed non potestis ea portare modo. Et angelum inquit quem uidi stantem super mare et super terram sustulit manum suam dexteram in caelum et iurauit ber uiuentem in saecula saeculorum, qui caelum constituit et quae in eo, et terram et quae in ea : Quoniam tempus 1am non erit, sed in diebus uocis angeli septimi, 6 VA cum coeperit tuba canere, finietur sacramentum dei, quemadmodum euangelizauit per prophetas seruos suos. Septima tuba finis est persecutionis et aduentus domini. Propterea et apostolus dicit: In nouissima tuba, canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti. Tempus ergo ecclesiae praedicit defuturum, cum eam susceperit 7o promissa bonorum aeternitas supernorum, ut non iam temporum uarietati subiaceat, sed stabili felicitatis aeternitate fruatur. Fini-

10, 8

tur sacramentum, dixit quod perficiatur promissum, non quod consummatur ablatum. Et audiui uocem de caelo iterum loquentem mecum: Vade et accipe librum apertum de manu angeli stantis 75 Super mare et super lerram. Vox e caelo imperium dei, qui ecclesiae cor inspirat et iubet percipere ea quae ecclesia futura pace aperto libro praedicauit. Videtur enim nobis quia hoc est librum apertum de manu angeli accipere, legis et prophetarum in Christo manifestatam intellegere ueritatem. Ideo non iam sicut 8 o superius signatum, sed apertum dicit librum accipere: Finis enim

59/60 Ioh. x6, x2.

67/68 I Cor. 15, 52.

80/81 Rom. 10, 4.

66/68 Tyc. 135, 1-3; Caes. 236, 4-5; Ambr. Autp. 10, 5-7, 72-78; Beatus V,

IO, 24.

75/77 Tyc. 136, 2-4; Caes. 238, 7-8; Beatus V, xo, 26; cf. Ambr. Autp.

IO, 8 - ga, 5-12.

59 capientium] cupientium M — hinc] hic O; add. etiamf multa] add. inquit Abf —— 60 ea portare] portare ea C; portare (om. ea) f | angelum

C'GO, angelus

ABC? fMv —— 61 supra mare C

transp. super terram et

super mare f 63 quae in eo - in ea] et terram et mare et quae in eis suntf. 64 uocis] om. f —— transp. septimi (sed i sec. eras. C) angeli Cfv 65 ceperit 4f ^ caneret G' — 66 septima tuba]septimi angeli tuba v 67 et (ante apostolus) om. A'bCfM 68 tuba pr.] om. C — tuba sec] om. GOv resurgunt

4b M?^O

(sine de) M? eam A? f | pro bonorum C

69 defuturum

A5 GO, de futuro Cf M!», futurum

CG Ov, ea A! DM ; ea aut eà eras. estf — 70 promissam aeternitatem fM 71 uarietate AC G M! sub-

iaceat - aeternitate] om. A', deinde in marg. inf. scr. A? — stabilis M

71/72

finitur] praem. notandum quod dixit f — 72 dixit] dixerit M! ; om.f ^ perficia-

tur A^ G^ MO v, ficiatur G!, perficitur A! bf, perficiat C — 73 consumatu r AGM oblatum M! de] d eras. M 75 supra mare A e caelo CG’ MOv, de caelo Abf, a caelo G! imperium] add. est v — qui 4^ C fv, qua A'b, quia GMO 76eam A! 77 praedicabit Abf —— 78 angeli] om. A'b — 78/TO transp. manifestatum in christo f 79 ideoque f — iam] om. Gv — 80 fines f

IN APOCALYPSIN III, cap. x

163

legis Christus ad iustitiam omni credenti. Qui Christus, id est ueritas, tunc de terra, id est de Maria, nasci uoluit, quando zwstztia

1059

85

10,9

90

de caelo prospexit. Propterea hic dici puto uocem audiui de caelo loquentem mecum sicut ipse dicit: Ego sum principium qui et loquor uobis. Et abu ad angelum dicens ut daret mihi librum. Ecclesia diuina inspiratione conpungitur super hoc mysterium perdoceri. E? dixit mihi: Sume et comede.eum, id est in secretis reconde uisceribus, ét amarum faciet uentrem tuum, sed in ore tuo dulcis erit quasi mel, id est cum perceperis oblectaberis eloquii diuini dulcedine et spe salutis promissae et diuinae suauitate iustitiae, sed amaritudinem profecto senties cum hoc et deuotis et indeuotis coeperis praedicare. Audita enim praedicatione diuini iudicii, certi paenitentiae amaritudine in melius conuersi mutantur, alii uero offensi insuper indurantur, et odia circa praedicatores acriter gerunt. Corripis, inquit, sapientem et amabit te, coav guis insipientem et adiciet odire te. Ex utrisque autem praedicator amaritudinem sumit, siue conpassionis affectu cum paenitentibus

PL 865

communicans lacrimas, siue de illorum defectu amaritudinis caIOO

piens cruciatum. Hinc apostolus dicit: Qwia tristitia est mili magna et continuus dolor cordi meo ; optabam enim vpse ego anathema esse a Christo pro fratribus meis. Hanc nunc amaritudinem

82/83 Ps. 84, 12. Rom. 9, 2-3.

84/85 Ioh. 8, 25.

95/96 Prou. 9, 8.

86/87. cf. Tyc. 136, 6; Caes. 238, 9-10; Beatus V, xo, 27.

99/101

87/92 cf. Tyc.

137, I - 138, 1; Caes. 238, 11-15; Beda 161, 49-55; Beatus V, xo, 34.

qui] quia Anas p 81 ad iustitiam — christus] om. 4, et in marg. inf. ser. A? orta est et f terra de ueritas add. quando] A‘) mari 82 de maria] de transp. de caelo audiuif e caelo O dicit ut uid. C! 83 haec G

f, habiit 84sum]om.f ^ principium] om. M! ^ 85abii]habii A! G!, abiit mysteriofv —— 87 perdocere M, perdocetur O;alibi M! — 86compugnif dicit o™* ^ 88amare A’, amaricari ^ — 89 quasi] sicut M ^ percepef ris] perspexeris f, deinde add.et f ^ oblectaberis & G.M v, oblectaueris AC f 9 89/90 transp. diuini eloquii v —— 90 diuinae A! bM oblectata fueris f? et spe salutis - diuinae] om. A’, et in marg. scr. A dulcedinem C!M et 4^ GMOv, et (om. hoc) 4! b, hoc (om. et) Cf hoc 91 diuinae] om. f 92 ceperis

ACGO

audite M!

93 certi C G M O, certe A! P, certae A’,

94 93/94 conuersi mutantur] conuertuntur f» certe alii f, alii certe v 95 corripies Ab, corripe f; praem. odia] a in ras. scr. A’ durantur O salemone attestante qui ait et om. inquit seg. f ^ coarguis] coargues Ab; autem] te] oz. M corripe f — 96 adiciat M!, adieciet deinde adiecit O 98 communicat lacrimans affectum AbGO 97 sumet Ab. enim Ab dicit] siue] add. cum in marg.f amaritudines / 99 cruciatur A!b 99/100 quia]om.f _—_est] om. O; euan. ut uid., sed fortasse om. M ait Ab 100/101 anathema fieri ego ipsef 100 corde Alb transp. mihi magnaestf

164

IN APOCALYPSIN III, cap. X

memorat, quod si ex deuotis dulcedo, et ex indeuotis solis amari-

10, 10-11

105

II o

tudo tribuenda intellegitur, aptius aestimo conuenire. Spiritales enim dicere possunt :Quam dulcia faucibus meis uerba tua, super mel et fauum ori meo. Et cum accepissem inquit libellum de manu angeli et comedissem eum, statim repletus est uenter meus et ait mihi : Oportet te iterum prophetare in populos et in nationes et linguas et reges multos. Sicut solet scriptura diuina, de genere ad speciem sermonem saepe deflectit, sed etiam consequenter utraque conplectitur, sic et nunc ad Iohannem quidem intentio certa dirigitur, quem adhuc oportebat de exilio liberatum, non tantum

hanc reuelationem in notitiam ecclesiae Christi deferre, sed etiam

euangelium in populos, in nationes, in linguas et reges multos altius praedicare. Verumtamen omni quoque ecclesiae hanc uoIIS cem nullus ambigit conuenire, quae numquam debet a praedicatione desistere. Hanc autem euangelizandi fiduciam in arundine accepta ad similitudinem uirgae, non sine rationabili significatione monstrauit ab eo quod efficit id quod efficitur. Euangelium quippe arundinis officio scribitur, uerum ne aliqua inanitas in I2 o arundine putaretur, recte uirgae similis dicitur, in qua propter naturale robur soliditas designatur, quae ad fidei referenda est firmitatem, siue pro recte credulitatis intransgressibilem regulam, in qua et mensura necessario memoratur propter uariam distributionem gratiarum, quam apostolus memorat dicens: V ni125 cuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. In hac fide nitorem quoque sapientiae in auro cognosce 104/105 Ps. 118, 103; cf. Ps. 18, 1x.

117 cf. Apoc. 1, 1.

124/126 Eph.

4, 7-

108/114 Ambr. Autp. zo, 11, 26-34.

IO, 36.

102 dulcedo] dulce docet C'f

intribuenda G — intellegatur fv 105 fauum] faenum £ comedissem] praem. cum Cl»

115/116 Tyc. 139, 1-2; Beatus V,

ex ABC, et f, et ex GMOv

amaritudine uenter meus f; om. A'b, deinde sup. lin. scr. A2 in (ante nationes)] om. O 108 ad] om. A} deflectit

103

Ab CM spiritalis M! 104 uerba] eloquia inquit] om. b libellum] librum C 106 statim - uenter meus] statim repletus est

4? C G M, deflectet A4! O, deflectere bfv

107 in populo Gu 109 saepe] spe O

sed] sic 5

conse-

quenter] con eras. A — 110 complectif*v ^ sic nunc (om. et) f — certam A! 111 quae ad hoc M! 113 in populis 0? in (ante nationes)] om. f etlinguas £M! — 114altios G' — 115/116 debet a praedicatione] debita

' praedicatione O, potest debita praedicatione M 116 desisteri A! 117 acceptam C M 118 effecit 4! 2G — 120 recte uirgae Cf G M?" 4, rectae

uirgae ^O, recte uirge AM'“*4 — 122 pro recte] pro rectae M? (uide infra) ; profectae ut uid. A’, perfectae bf, porrectae vP™ intransgressibile regula M?, transgressibilem regulam vP™ 123 mensuram GO 124/125 unicuique] add. autem C 125 mensuram] add. fidei M 126 sapientiam A'S cognosci M

IN APOCALYPSIN III, CAP. X-XI

165

cum manifestatione carnis accepta, quam unam Christus personam gestare dignatus est, sicut eam Iohannes et cognoscere meruit et praedicare curauit. Opportune autem hic membris ad mensu130 ram donatio gratiarum dari describitur, ut capiti Christo non.ad mensuram data specialiter declaretur, de quo idem Iohannes dicit: Non enim ad mensuram dat deus spiritum. In quo enim sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae, et in quo omnis plenitudo PL 866 diuinitatis inhabitat; nulla eum mensura determinat. CAPVT XI

Eli

VA

IO

Dedit mihi inquit arundinem auream similem wirgae dicens : Surge et metire templum dei et aram dei et adorantes in eo. Surge: affectus excitationis indicitur Iohanni uel ecclesiae coaptandus, ut inpedimentis saecularibus enodati, aeternorum bonorum simus officiis aptiores. Metire templum et aram et adorantes in eo: Ecclesiam iubet, id est templum dei praemissa diuinorum mensura donorum spiritaliter informare, praecipue in ara, id est in fide, sine qua inpossibile est placere deo. Adorantes autem in eo expressius inculcauit, qui in spiritu et ueritate student dominum adorare, ut et in ueritate credulitas et in spiritu uita probabilis clareat. Nam et pater inquit tales quaerit qui eum adorent, ueros adoratores. Aliter in ara sacerdotes in templo fideles significat. Multi enim superficietenus adorare uidentur, et in libro caeli non

132 Ioh. 3, 34. XI, 8 Hebr. 1, 6.

132/133 Col. a, 3. 9/10 cf. Ioh. 4, 24.

133/134 Col. 2, 9. 11 Ioh. 4, 23.

127/128 unam christus personam AbC M!, unam personam christusf,una 128 eam iohannes et] et christus persona G O, in una christus persona Mv

iohannes eam f, etiam iohannes A'b deinde add. et sup. lin. A? _ cognoscere]

capite AM, capti O— christi at 130 dare G cognosci A’, agnoscere v 132 dicit] ait Ab — in 131 declaratur Ab ^ idem]ibidem vP^? uid. C quo enim]et in quo/ 133 scientiae] add. absconditi f — et in quo] in quo (om. et) Ab, et quo (om. in) G! — 134inhabitant M. — eum b G M? Ov, enim AC Mi, igitur f 3 affectus] 2 orantes G inquit] om. b XI, 1 dedit] praem. et b adflictus G __ excitationis] et cogitationis O —— indicatur ? ^ ioannis v™* 5 4 enodati] innodati f; enotati M! ; in audacia C cooptandus G 7 6 id est] quae est Ad, id (om. est) C, idem (om. est) O metiri f donorum] bonorum Ab CM, et transp. divinorum donorum mensura 0, informari f. spiritaliter] specialiter A’ bonorum mensura diuinorum f

in aram GO .- 9 inculcauit] 222. eos f qui] quia v™* — dominum] 10utet deum A™%bf — 9/10 student - ueritate] om. A’, et sup. lin. scr. A CGM, et ut Abf, ut (om. et) Ov — 1ltalis O — £ransf. qui adorent eumf 12 templo] add. autem f — 13 caeli] om. v

166 I ws

2o

2 VA

3o

IN APOCALYPSIN III, cap. XI

scribentur. Hoc significans sequitur: Aram autem quae est a foris templi ne metieris (omnis enim gloria eius filiae regis intrinsecus ) quoniam data est gentibus, et ciuitatem calcabunt mensibus quadraginta duobus. Credulitatis malae doctrinam et consuetudinis infaustae contagia in hereticis, iudaeis et gentibus foris iubentur expelli, quoniam ad sancta sanctorum tales indignum est properare. Quid enim mihi ait apostolus de his qui foris sunt iudicare ? De his autem qui intus sunt uos iudicatis. Omnes enim iudaei, heretici atque gentiles ecclesiam diuersis modis indesinenter inpugnando quasi conculcant. Numerus autem mensium non nouissimam tantum persecutionem significat sed etiam christianitatis tempus omne designat, propter sex mundi aetates et septem dies, quibus praetermeantibus et remeantibus, omne tempus euoluitur; nam sexies septem quadraginta et duo efficiunt, ad utrumque arbitror referendum. Et dabo inquit duobus martyribus meis ut prophetent diebus mille ducentis sexaginta, saccis amicti. Quod dixerat oportet te iterum prophetare, hoc est dabo duobus testibus meis et

prophetabunt;

35

quod est enim Iohannes, hoc duo testes, id est

ecclesia duobus testamentis praedicans et prophetans. Aliter duo genera esse martyrii ueritas protestatur, unum in habitu, alterum in actu: In habitu soli deo cognitum corde gestatur, etiam quando patiendi tempus minime suffragatur; in actu uero etiam publice coram hominibus adimpletur, quando opportunitas persecutionis innascitur. Aliquando enim uidetur martyrium deesse animo, 15 Ps. 44, 14.

20/21 I Cor. 5, x2.

29/30 Apoc. xo, zx.

XI, 23/24 cf. Tyc. 143, 7-9; Caes. 239, 4-6. 24/26 Ambr. Autp. zz, 2b, 23-25. 31/32 cf. Tyc. 143, 2-4; Caes. 239, 3; Beatus V, 1, 14. 32/37 Ambr. Autp. x1, 3, 50-56.

14 hoc] quod et f —aram] ara AC; atriumf qui 4, quod f. esta foris] foris est f 15 metiaris fv gloria (gloriae O) eius] om., deinde in marg. scr. M1 wid. filii Ad 16 ciuitatem] add. sanctam v transp. calcabunt ciuitatemf — 17 doctrina bf M? 17/18 infausti A} 18 foras

Abf 19talis 4'O — 19/20 properare] praeparare A'b — 20 qui] quid C! 20/21 de his autem - uos iudicatis] om. v 21 indicate f omnis G!

transp. iudaei haeretici f 22 transp. diuersis modis ecclesiam fu u23 quasi] quas Ab — non]Praem.si GO —— 24/25 sed etiam - designat] sed etiam omne tempus christianitatis (om. designat) f; om. C, et add. in marg. inf. sed

etiam christianitatis omnes significat C? ^ 25 designat] signat Z4! P, significa t GT0EM 5 om. foe of. supra

26 praetermeantibus] praetereuntibus Cf

| nam] add. et Ab 27 xl duo (om. et) O efficiunt] efficientia 5; add. sed v utrumque] add. autem f. 28 referendum] add. quod sequitu rf ^ inquit] om.f 29 transp. amicti saccis f | 30/31 ut prophetent f — 3l transp. enim estf — 32 praedicant O 33 transp. esse generaff unum in habitu] add. uel in abdito f 34 in habitu] abditum f ^ cognito Ab etiamsi aliquando v 35 patiendo Ab 37 nasciturf

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

167

aliquando in aliis animum deesse martyrio, hinc beatus Cyprianus dicit: Primus est uictoriae titulus-gentilium manibus adprachen40 sum dominum. confiteri; secundus ad gloriam gradus est cauta secessione subtractum domino reseruari. Illa publica, haec priuata confessio est: ille vudicem. saeculi wincit, hic contentus deo suo iudice conscientiam puram cordis integritate conseruat. Quod etiam de duobus filiis Zebedaei manifestissime conprobatur, quod 45 Iacobus ab Herode necatus publica confessione martyrio dedicatur, frater uero eius Iohannes euangelista secreto apud Iesum martyrio coronatur. Claret quippe dominum pridem utrisque dixisse: Calicem meum quidem bibetis, unus uidelicet in actu, aliter in habitu. Saccis amictos: in exomologesin constitutos, utroque autem generi conuenit confessionis humilitas. Ostendit proinde quod non de futuris sed de praesentibus loquitur dicens: Hz sunt duo oliuae et duo candelabra consistentia sub conspectu domini terrae. Quod potest de ecclesia accipi, quae duorum testamentorum lumine radiata firmatur, et de memoratis duobus martyrii 55 generibus, quae in diuersis membris eius diuinitus tribuuntur, armatur. Nam et duo candelabra ecclesia est, sed pro numero

39/43 Cyprianus, De lapsis 5. cf. Marc. xo, 39.

43/45 cf. Act. 12, 2.

48 Matth. 20, 23;

43/49 Ambr. Autp. 1, 3, 57-65. 49 Tyc. 144, 1-2; Beda 162, 44; cf. Beatus V, m, 7. 49/50 cf. Caes. 239, 6-8. 53/54 Beda 162, 47-48. 56/57 cf. Tyc. 145, 3-5; Caes. 239, 10-11; Beatus V, 11, 8-9.

38 ciprianus ACfG

39/40 adprehensam A!

40/41 cauta seces-

sione] cauta se confessione C, cautum se questioni f — 41 domino fGOv(=

integritatem Á3 conscientia pura v Cyp. codd. WR), dominum AbCM 44zebedaeibOv, zebedei Cf G M, zebethei A — 45 iacobus] iohan zz GOv 46 iesum] deumf, necatur C — 45/46 dedicatur] coronaturf rai.icr. C) transp. 47 coronatur] dedicatur f — quippe] quidem Ad dominum v utrisque pridem M —— 48 transp. calicem quidem meum GO»; calicem meum

(om. quidem) f

49 habitu] abdito f ^ amictos CfGv, amictus 450,

amictis M! deinde s eras.

in exomologesin (exhom. A, -gisin fM, -genesim

G!)]in exodo genesim O —— constitutos CG, constitutus 42 O, constitutis fM! 49/50 in exomologesinis humilitas (deinde s sec. eras.) ;om. v (uide infra) utroque autem generi] utroque autem genere M!, ostenditur tantum v utrique autem (om. f) generi f.M?, utrumque autem generi G; om. v (supra) disting. ostendi 5, ostenditur v (supra) 50 conuenit] om. Gv (supra) humilitas ostendit (ostendi 5, ostenditur v). Proinde AbGOv, humilitas. proinde] add. ostendit (sic) 45 — SL hii A f G Mi, hic O Ostendit proinde fM

52 duo (pr.) A! GMO!, duae A^ b CfO?v — et duo sup. lin. sunt] om. C firmatur] sr. O — 53 potest] post 4!» = accipe 4!5 — 54 lumen G 56 55 eius] om. v memoratis] om. f affirmatur f; formatur GOv armatur

C G

MO, armatos A, armati 5, armatis v; om. p

PL 867

168

IN APOCALYPSIN

III, cap. x1

testamentorum dixit duo, uel quod ex circumcisione et praeputio conquisita, lapidi coherens angulari consistat, ita et ex septem candelabris si unum uel amplius pro locis nominet, tota ecclesia it,5 60 est. Et si quis eos uolet nocere, ignis extet de ore eorum conburens inimicos illorum, et si quis eos uult nocere sic oportet et illum occidi. Hoc est si quis ecclesiam laedere cupit, eiusdem laesionis reciprocante iudicio igne consumitur condemnatus, hoc recipiens iuste quod ingerere affectat iniuste. Siue in bono precibus oris ecclesiae 6 VA igne spiritaliter consumitur in melius commutandus, cum errore pereunte homo saluatur ab errore conuersus. H i habent potestatem claudere caelum, ne imbrem pluat in diebus prophetiae eorum. Habent, ait, non habebunt, tamquam

70

725

modo non habeant. Data

quippe omni potestate in caelo et in terra filio hominis, etiam de eius corpore, quod est ecclesia, intellegi potest, quod caelum claudat quando ab ea in terram sterilem benedictio non descendit, sicut dominus de parte uineae suae dicit : Et nubibus mandabo ne fluant Super eam imbrem. Potestatem habent omnium aquarum conuertendi eas in sanguinem et ferire terram in omni plaga quotienscumque uoluerint. Non solum aquas suspendunt sed etiam quae descenderant inutiles faciunt, hoc est uertere aquas in sanguinem, propter eos qui ea quae ecclesia spiritaliter examinanda tradit carnaliter sapiunt, meritoque ab ecclesia iusto anathemate per68/69 cf. Matth. 28, 18.

72/73 Is. 5, 6.

58/60 Caes. 239, 13-14; Beatus V, 11,9. — 62/65 Tyc. 148, 5-6; Caes. 239, 20-22; Beda 162, 55 - 163,2. — 68/69 Tyc. 149, 2; Caes. 239, 23-24. 70/72 cf.

Tyc. 150, 5 - 151, 1; Caes. 239, 25-27; Beda 163, 8-12. Beda 163, 13-15; Beatus V, 11, 19.

75/76 Tyc. 151, 1-3;

57 dixit duo] duo posuit (posuit ex possunt ut wid. A!) Ab uel] add. ex deinde evas.G ex]om. ALC{M — et praeputium A, per praeputiumb 58 conquisita] consecuto f — ita et] om. et AbCfM — 60 eas A'S uellet v exeat C conburens] et conburet f — 61 illorum AC M, ipsorum f, eorum GOv — transp. uult eos C, uolet eosf nocere]laederev et illum] illum et ^; illum (om. et) G 62/63 reciprocante] reci ||procanti A, recipiet preciumb 63 igni AG,ignisb consumetur bfMO condemnatus] om. if recipiens] percipiens f 64 ingerere] in genere C; integerere O

precibus] praecipuis

C — ore M — 65igni Ab

66 hii AfGM'!

67

claudere] laudare M! ^ eorum]ipsorum v 68 ait]aut O— 69 omni] om.f de] sup. lin. scr. C^ — TO claudit O^ — 71 in terra sterili v, in terram stereli O 72nubibus meis mandabo v; transp. mandabo nubibus f — 73 imbrem] implem A'; add. sequitur f potestatem] praem. et G — 74 ferire] fere b terram] in ras. longiore scr. A? in omni plaga] omni plaga (om. in) if 75/76 descenderent C, descenderint f 76 faciant Ab in sanguine ClO transp. aquas in sanguinem uertere f 77 quae (ante ecclesia) ] qui M! tradet A! p, tradidit f — 78 merito (sine que) C

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

169

cussi moriuntur; et unde aliis spiritalis uitae profectus accedit, 80

85

inde ipsi defectum mortis incurrunt, sapere enim ait apostolus secundum carnem mors est. Bonus ergo odor Christi de ecclesia flagrans, a/?is odor mortis cedit in mortem, aliis odor witae in witam. Hinc etiam dicitur terrenos plaga percutere cum pro diuersitatibus meritorum atque peccantium ligandi atque soluendi potestate percepta recta singulos sanctione diiudicat. E? cum fimerint mariyriwm suum, bestia quae ascendit de abysso faciet cum eis bellum, et uincet eos et occidet eos. Hic liquido claret ante nouissimam persecutionem haec fieri cum dicit cum finierint martyrium suum, utique illud quod perhibent usque ad reuelationem bestiae, quae ascensura est ex abysso, id est ex latebris nequitiae cordis iudaeorum. De tribu enim Dan antichristus traditur nasciturus. Vincet

95

eos, dixit, in his qui succubuerint, occidet autem illos

significans qui pro Christi nomine laudabili patientia fuerint interempti. Et corpora eorum ponet in medio ciuitatis illius magnae quae uocatur spiritaliter Sodoma, ubi et dominus eorum crucifixus est. Alia translatio corpus posuit, duorum dixit corpus unum, aliquando in subsequentibus corpora, ut et numerum testamentorum seruaret duoque martyria ecclesiae unum corpus ostenderet. Hoc corpus, non solum de occisis sed et de uiuis dixit, proicietur, id est spernetur, sicut: Provecisti sermones meos retro. In medio, hoc

80/81 cf. Rom. 8, 5-6.

81/82 II Cor. 2, 15-16.

100 Ps. 49, 17.

87/90 Tyc. 152, 6 - 153, 2; Caes. 239, 28-31; Beda 163, 20-23; Ambr. Autp. 11, 7, 4-6; Beatus V, 11, 20. 90/91 cf. Ambr. Autp. rz, 7, 52-54. 92/94 cf. Tyc. 153, 2-4; Beda 163, 29-31; Beatus V, 12, 1. 96/100 Tyc. 154, 5 - 155, 5; Caes. 240, 1-3; Beatus V, 12, 3-4. 100/101 Caes. 240, 3-4.

79 uita 4 GOv

profectus] praem. et A?CGM!Ov — accedit] accidit

fGO 80ipseA incurrant M? 81 transp.christiodorf 82 flagrans] fragrans v, fraglans M^ 83 transp. terrenos dicitur f — terrenos]terrenis G; terrae nos C plagas G, plagis v — 84 peccantium] peccatorumf — atque (ente soluendi)] ac GOv 85 sanctione] sanctionem A’; scisione C;

sanctificatione f finirent C — 86 abyso 4! O, abisso f, acbysso G' — 87 eos (post uincet)] om. f occidit A4!'O —— 88 cum sec] dum CfGMv; om. O 89 illo Ab C M! perhibent] gerere perhibentur / ^ usque]om.f 91 tradit O — 92 succubuerint] occubuerint 4! Pf M, occubuerunt C — occidet

autem

CM v?^, occidit autem AbGOv™",

et occidet f

93 laudabili]

laudabile A!; laudabiliter / ^ patientia] patientiae C; om. f — 94 eorum] om. sodoma] add. et 95 spiritaliter] om. G Cf | ponit 45M, ponat C aegyptus v — 97 ut et] ut (om. et) f — 97/98 testamentorum] sacramentof 98 martyria] add.et

C

Mv, add. utf ^ ecclesia GO, ecclesiam v

99 hoc

corpus] om. Gv; praem. et C — de] om. fM! — sed et] sed etiam AP, sed (om. 100 retro] retrorsum f, et) Cf — 99/100 proicitur id est spernitur ADC deinde add. id est spreuisti f hoc] id f

PL 868

170

IN APOCALYPSIN

III, cap. x1

est in promptu. Illa scilicet Hierusalem quae occidit prophetas, iuxta uerba domini increpantis, e? ad se missos lapidautt, merito-

que reprobari, non instaurari promeruit. Et widebunt ex populis et tribubus et linguis et gentibus, et corpora eorum non sinet poni in 105 sepulchris. Cum corpora prohibet locis debitis recolligi, dies memoriae ipsorum non sinunt sacra uiuentium celebritate signari. Aliter uota talium exprimuntur quibus impii ecclesiam Christi de mundo nituntur auferre, sicut psalmus dicit : Et non sit in memoria nomen Israhel amplius, quod licet implere non ualeant, noxiam 11, 10 IIO tamen exerunt uoluntatem. Et inhabitantes inquit terram gaudebunt super eos et iucundabuntur, et munera inuicem mittent, quoniam hi duo cruciauerunt eos qui inhabitant terram. Mirum non est si terrena sapientes iustorum mortibus gaudeant, nam praeter IIS

BLOLI I20

plagas quibus propter testamenta dei humanum genus urguetur, etiam uisus ipse iustorum grauat iniustos sicut scriptum est: Grauts est nobis etiam ad widendum ; non solum grauat sed etiam tabescere facit. Hinc psalmus: Peccator uidebit et ivascetur, dentibus suis fremet et tabescet. Et post tres dies et dimidium spiritus witae a deo introimt in illos, et steterunt super pedes suos, et quicumque eos widerunt pertimuerunt. Tres dies et dimidium possumus intellegere tres annos et sex menses, quos in ultima hebdomada Danihelis quoque prophetia praenuntiat adfuturos, more 101/102

Matth.

117/118

Ps. zr, ro.

23, 37.

108/109 118/119

121/122 cf. Dan. 9, 26-27. 105/106 cf. Tyc. 159, 3-6.

87; V, 12, 15-16.

Ps. 82, 5.

116 Sap. 2, 15.

cf. III Reg. 17, 1; 18, 1; Luc. 4, 25.

113/118 Tyc. 16r, 7 - 162, 2; Beatus, praef. 4,

113/116 Caes. 240, 17-20; Beda 164, 7-11.

120/121 Tyc.

157, 1-2; Caes. 240, 5-6.

102 uerbum v A!

instaurare A!

increpantes Z4! b M! O

ad] om. M!

uidebunt] add. multif

103 reprobare

ex] de v; om. G

tribus M

104 et (ante gentibus)] om. Gv transp. gentibus et linguis f sinit O, sinent fv 105 prohibent f, prohibentur v debitis] diuitis C 106

sinuntur C,sinent f — signare A'S

non

108 nituntur auferre] auferre nituntur f;

auferre C, nuntiantur auferri (auferre 0) GO dicitur f ^ et non sit] non sit (om. et) Ab; non eritf

VP, illi GO;

om. v?

psalmus] om. C! 109 israhel] illius

110 exerunt] exercent 4; impleuerunt f; exertur O

inquit] om. P terra O, in terra G 112 hi duo] add. prophetae f 114 testamentum GM Ov — urguetur C M, urgeturf, urguitur A’, arguitur 42 5 G, arguetur Ov 115 grauat] gerebat G! 116 transp. nobis etiam est Ab

solum] add. autem

C? fM

etiam] et f — 117 hinc psalmus] hinc

psalmus ait Ad; sicut in psalmo dicitur f

A! b GO, fremebit C

Gf

tabescit

irascitur A4! 5GO

A5 G, tabiscet O

III A

118 fremit 119 a deo] om.

introiuit Ab; intrabit C!; intrauit rel. 120 quicumque] qui f 120/121 possumus - menses] tres annos et dimidium id est sex menses intelligere possumus f — 122 danihelis C G M, de danihelis O propheta M mores C

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

125

130

135

I7I

scripturae loquentis utentes, quod dictum legimus de quadraginta diebus quibus exploratores terram Chanaan circuierunt, annus pro die reputabitur, ut hic uersa uice dies pro anno positus agnoscatur. Et ut non ex incerto nostrae expositionis surgat intentio, oportet ipsius loci uerba congrua expositione nos principaliter ponere, si quomodo ualeamus huius loci abdita penetrare. Cum enim de septuaginta hebdomadibus loqueretur sic ait: V dierum aedificetur Hierusalem usque ad Christum ducem hebdomades septem et hebdomades sexaginta duae erunt, et post hebdomadas sexaginta duas occidetur Christus et iam non erit eus : Et ciuitatem et sanctuarium. dissipabit populus cum duce uenturo; et post paululum: Confirmabit inquit actum multis hebdomada una, et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrificium, et in templo erit abominatio desolationis. Haec cum ad primum Christi intellegenda referantur aduentum, in quo et peracta sortiuntur effectum, illud tamen quod post diuisionem hebdomadarum, quam secretiore supernae inspirationis typo distribuit, primum memo-

140 rans

septem, postea sexaginta duas, postremo unam, quam et

ipsam in duas diuidit partes, non incongrue et ad finem primi aduentus Christi hebdomada ipsa finalis aptatur, quando et secundus incohatur ; quod ut clarius disseratur ad utrumque puto cum congrua expositione necessario referendum. Nam quod post 145 septem et sexaginta duas hebdomadas Christus ueniens occidetur, seque occidentes reprobans sicut dictum est eadem gens iam non 124/125 cf. Num. z3, 26.

129/136 Dan. 9, 25-27.

123 loquentes 4! ^ utentisb quo^ GO . 124 chanaan sup. lin. scr.f, canahan O circuierant A, circumierant PM, circuerunt O — annus] praem. ubi (sed sup. lin. scr.) f 125 reputaturf — uersa] uerba M! —— uice] om. C pro annis Cf M 126 et ut non] ut non (om. et) b;etnev ex sup. lin. ser. A incerto] certo O 127 congrua] praem. cum GOv 129 loquetur G! O, loquitur v ut] et f 130/131 hebdomades septem et] om. Gv hebdomadas (bis) A, hebdomadis (bis) O!, hebdomadae bis bf 131 sexaginta] septuaginta C duae] praem. et sup. lin. A hebdomades M v, hebdomadis O 132 sexaginta] septuaginta 5 C, lxx A! et iam] et etiam Alb eius] eis C?, praem. memoria f; add. populus qui eum negaturus est v

ciuitatis ^ — 132/133 transp. et sanctuarium et ciuitatemf — dissipauit A! b

populos C

134 confirmabit A? G? v, confirmauit A? G! O, consum-

mabit (consumabit f) CfM, consummauit A'b

134/135 in dimidio bCG,

in medio AfO, in dimio M; add. inquitf

135 hebdomadaef

ad christi primum Ad

136/137 intellegenda] om. GOv

christum

O

136 transp.

137 referatur C! 139 inspirationes G! 140 septem] septuaginta v sexaginta et duas Ab 141 transp. diuidit in duas f et] om. f 142/143 secundus] add. aduentus M 143 disseratur] deseratur C; reseretur f ad utrumque] ad uerum quae G 144 incongrua A necessario] necessarie M; om. f referendum] reuertendum f? 145 septem] septuaginta v hebdomades v, hebdomadis G! occidetur Ab C O, occidi-

tur fM, occidatur Gv om. fuP™

lá6seque]sequi

O — sicutdictum est]om.f ^ iam]

PL 869

172

150

155

160

165

170

IN APOCALYPSIN

III, cap. x1

erit eius; et quod confirmauerit pactum multis hebdomada una cum omnia testamenti ueteris dicta uel gesta quae Christi aduentui typice seruiebant, ipsius praesentiae ueritate completa sunt, qui fimis est legis, recte quidem accipitur. Praecipue tamen etiam ad finalem mundi decursum huius hebdomadis intellegentiam pertinere conuenienter existimo, cum ibidem mox audio: Et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrificium. Nam et in subsequentibus dicit: Quia in tempus temporum et dimidium temporis, et cum conpleta fuerit dispersio manus populi sancti conplebuntur uniuersa haec; et post paululum: Cum ablatum inquit fuerit iuge sacrificium et posita fuerit abominatio in desolatione, dies mille ducenti nonaginta, qui numerus circa trium annorum et sex mensium curricula diuersatur, quando maxime illa duo martyrii genera quae in habitu actuque constare praemisimus sic dimidio hebdomadis praedicationis Heliae firmantur, ut nullo possint uenturae mox persecutionis impetu deici, quia tunc acrior persecutio ita in militibus Christi inuicte certantibus enitebit amplior fortitudo. De ipsis enim et hic Iohannes dicit: Et dabo duobus martyribus meis ut prophetent diebus mille ducentis sexaginta, saccis amicti. Licet enim residuis tribus annis et sex mensibus aut antichristi uiolentiae aut secessione locorum tamquam mortui cedant, aut congrue latibulis recepti non pareant, eo quod diuinitus moniti delitescant: sic tamen stabiliri eiusque pugnae certamine instaurato reddendi narrantur, ut per spiritum uitae super 150 Rom. 10, 4. 156/158 Dan. z2, 1.

152/153. Dan 9927: 164/166 Apoc. rz, 3.

154/156

Dan.

12, 7.

147 erit] om. GOv pactum] om. A!b una] om. GOv 148 testamenta C — 148/149 aduentusG — 149 in praesentiae f. 150 transp. legis est f. accipitis 5 praecipue] precie M! 151 finale G 152 pertinere] permanere Ab ibidem] idem M! 152/153 in medio (midio G) A'!fG hebdomadae f ^ 153/154 in sequentibus f ^ 154 transp. tempus in temporum C — dimidium] dimium A 155 cum - manus] cum (sup. lin. scr.) completi fuerint dies dispersionis murorum f — 156 in uniuersa 4^ — post] om. Alb —— transp. fuerit inquit C iuge]lege 4!» ^ 157 in desolationem G —— 158 nonaginta] aZ. erunt f 160 constare] consistere f. praemissus C — sicut ^ dimidio]de medio Cf 161 praedicatione M praedicationis - ut nullo] om. 4!, et in marg. inf. scr. A? helie C, eliae V, elie A""* — firmatur AbCf M 162 uenturo Ab CfM — persecutiones M quia] add. sicut fv acrior] add. erit f — 163 enitebat 5, enitebant A; tenebitur f — 164 enim] etiam Ad hic] om. Gv 165 in diebus A!£ mille ccxx G! 166 transp. amicti saccis f ^ aut] ante v 167 antichristi] ante'christi f ^^ uiolentia M?f?, uiolentiam v secessione] secessionem 4! O; secutione f 168 cedant] cadant f; caedant M con-

gruüis

AbCfM —— pareant] pateant A'b

169 moniti] muniti

litescant & GO v, elitescant A C! M, tescant C?, late ||antf

169/170 certamini 4' bf M? — 170 reddendi] retenti C

4 CM —— de-

stabilire 4! G! M!

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

I73

pedes suos stabiles perseuerent, quando nouissima uel praedicatione uel persecutione confirmabit bactum multis hebdomada una, sed etiam aliis martyrio consummato peremptis, aliisque fugatis, pro unius conpage corporis ipsi resurgere praedicentur, eo quod 175 uno spiritu armati et una fide fundati spiritaliter dimicant, quia s? quid patitur unum membrum conpatiuntur omnia membra. Propterea et dominus de Iohanne dicit : In sp?ritu et wirtute Heliae, uel illud: Helias 1am wenit et fecerunt ei quaecumque uoluerunt, lohannem uolens hoc dicto cognosci de quo nascituro praemiserat, quod 180 in spiritu et uirtute Heliae fuerat praecursurus, ut per eiusdem spiritus gratiam et unius officii formam alteram pro altera cognoscatur aptius insinuare personam, Heliae scilicet pro Iohannis, quia sicut ille in primo ita iste in secundo praecedet aduentu. Hinc et dominus: Helias inquit wenzet et ipse restituet omnia, quando enim 18 VA implet promissa tunc restituet adumbrata. Tunc etiam confirmabit pactum multis hebdomada una, quae omnia in ipsius Heliae persona prophetiae cognoscuntur quondam fuisse praemissa, quando eodem temporis interuallo, id est tribus annis et sex mensibus, ne plueret latuit, diuinoque iterum nutu pluuias inpe190 traturus apparuit, et per sacrificium quod ablatum fuerat auersos israheliticae plebis animos deo reconcilians adquisiuit. Nec frustra hic ipsius quoque pluuiae factam aestimo mentionem nisi ut de praecedentibus expectemus futuris reddendam operibus ueritatem, aliis uidelicet residuis tribus annis et sex mensibus persecu19 VA tione antichristi, occiso Helia, grassante tamquam in medio heb172 Dan. 9, 27. 175/176 I Cor. 12, 26. 177 Luc. x, 17. 178 Matth. I7332. 184 Matth. 17, xz. 185/186 Dan. 9, 27. 188/189 cf. III Reg. 18, 30 SS.

172 confirmauit 42

G!' MO

174pro]perf ^ compaginem (inem sup.

vas. scr.) f —— praedicantur f — 175 et una] om. et AbCfM

demigant G!; demigrant v

175/176 si quid] sicut 45

dimicant]

177 dicit in

178 elias A spiritu] in spiritu inquit f aeliae A 179 dictu A? cognosci] intelligi v promiserat Gv 180 uirtute] praem. in GO

fuerit Ab abscius C

per] om. f

181 transp. gratiam spiritus Cf

182 aptius]

183 in secundo praecedet (praecedit GOv) aduentu] aduentu

praecedet secundof. hinc]hico^?^ ^ et]om.C — 184et]om. GO — 185 implebit v/^?5^ ^ etiam] enim A 185/186 confirmauit M —— 186 transp. multis pactum Ab CMO quem C! ipsis C! 187 personam GO, personae M — prophetia M, prophetice fv — quondam] quoddam O; om. b transp. 189 ne plueret] om. C — diuino (sine que) C! promissa Cf 190 per] prae G 189/190 inpetraturus] imperaturus M nutu iterum v ablatum] oblatum bfv —— auersos] auersus C ; aduersus deinde sublin. et eras.

M

191 israelitici 45M!

aestimo] existimo Ov

=animas M!

192 hic] om. A'b

193 reddenda sit v™

194 et tribus

factum A AL Cf.M

195 194/195 persecutionem Ab CfM transp. mensibus sex Ab tamquam in (om. vP"!?) occiso] occultato f ^ grassantem ALCfM medio] antequam medio v"^^ — 195/196 hebdomadae f

PL 870

174

IN APOCALYPSIN

III, cap. XI

domadis hostiam dicit sacrificiumque deficere, quod in ecclesia nunc

20 o

20

11, 13

solemniter

immolatur,

antichristi scilicet tunc saeuitia

praeualente. Ipso denique praedicante, in Christum iudaei sunt credituri, quo increpante ab idolatria quondam meruere conuerti. Iam nunc quaeri potest utrum ad tempus trium annorum sexque mensium praedicationis Heliae horum resurrectio debeat coaptari, an ad residuos tres annos persecutionis antichristi, propter quod praemisit: E? corpora eorum non sinet boni in sepulchris, et inhabitantes terram. gaudebunt super eos et cetera, quae aut

5 praeoccupata narrantur cum futura tamquam praeterita conscri-

buntur, aut ideo forsan ambigue contexuntur quia in dimidia hebdomada praedicationis et in dimidia hebdomada persecutionis tales futuri non deerunt. E? in «lla hora factus est magnus terraemotus, et decima pars ciwitatis cecidit, et occisi sunt a terraemotu 2r o numero septuaginta milia hominum. In terraemotu persecutionem, aut recapitulando significat, aut acrius illis uisis qui iam mortui putabantur, exaggeratam fuisse denuntiat. Hora enim est omne tempus, et denarius numerus perfectus est et septenarius, quod si non esset, a parte totum intellegendum erat. Dicit enim 2I VA ciuitatem in parte scilicet malorum interisse collapsam, ita ut etiam illi intellegantur de quibus legimus: Ex nobis exierunt, sed 203 Apoc. rz, 9-10.

216/218 I Ioh. 2, 19.

210/211 cf. Tyc. 167, 1-2; Caes. 241, 9-10; Beatus V, x3, 12.

212/214

Tyc. 167, 4 - 168, 2; Caes. 241, 12-14; Beatus V, 13-14.

197 nunc] om. Ab tunc]et tunc C, etiam tunc f. 198 ipso (ipse C!) denique] ipsoque denuo f 199 quo] quod C! M! transp. quondam ab idolatria f — 200 iam]om.f ^ 201 praedicationis A? GOv*P, praedicatio fv",

praedicata A'b, praedicatum M, praedicatur C

(heliae horum confunduntur) O; om. A.bCf.M tiones A propter] add. hoc sup. lin. f conscribuntur

GOv,

conscripta

heliae] eliae v, heliorum

horumque f — 202 persecu203 sinent f 205/206

sunt Ad, conscripsef

(sef zm ras. scr.) M,

conscripsit C, conscribit f — 206 forsitan Mv quia] et M; quia et GO» 206/207 in dimidia hebdomada bGOv, in dimidia hebdomade A, in

dimidia

hebdomadae

M, in dimidiae ebdomade

207 praedicationes 4! M^ — f) hebdomada (hebdomadae f talis G — futurae M — in om. 208/209 transp. terraemotus

C, in medio hebdomade if

et in dimidia (dimidio GO - cf. supra, medio cf. supra) persecutionis] om. AACM 208 G'! ^ hora]om. A!b ^ transp. hora illa M magnus f 209 occisa CfGMOv 210

Ixx 4 M, septuaginta 5C, septingenta f, vii A”, septem GOv 211 significatam M ^ autsec]om. Ab

illis *P?^^5; clarius illis v™4; martyribus f — quiiam]quam 4!»

om. Ab

214 a parte

Ab G?fv; aperte

in] om. M

_acrius illis] acrius illius C; carius

CG! MO

parte Abfv, in partem GMO, partem (sine in) C'

212 est]

215 ciuitate M2

in

interisse] inter se 5 (et

fortasse A') — collpsum v^!55 — ita]et A'b — 216intelleguntur C — de quibus] praem. et v™*

— ex] a C

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

1 ES 220

175

non fuerunt ex nobis: Nam si fuissent ex nobis permansissent utique nobiscum. Duo quippe sunt aedificia, unum super petram, alterum super arenam, hoc dicit cecidisse. Et ceteri in timore sunt missi et dederunt claritatem deo caeli et terrae. Isti sunt super petram aedificati qui, aliis terraemotu, id est persecutione cadentibus de stabilitate sui, recta deum confessione clarificant. Finita

recapitulatione quam praetermisso septimo angelo inierat, repetit 11, 14

ordinem dicens: Vae secundum abiit, ecce uae tertium uenit cito. 225

230

Dixerat enim, confecto praelio locustarum, uae unum abisse et altera dicit duo uenire, quod scriptum in equis non dixit uae secundum abiit, ne statim tertium describere putaretur, quoniam recapitulandum erat. Nunc, finita ipsa recapitulatione, uae inquit secundum abiit, non recapitulationis sed equorum; quibus descriptis, uae non reddiderat. Vae ergo secundum abiit equorum est, quod sequitur tertium uae, et septimus angelus, in quo finis. Hinc uidetur duos fines fecisse insequentes, unum recapitulationis, alterum ordinis. Dixit enim finem in resurrectione tertium, et

inducit alterum quem pugnae equorum debebat dicens: uae seEl, 15-19

235 cundum abiit, et ecce tertium ueniet cito. Et septimus angelus tuba

cecinit et factae sunt in caelo uoces magnae dicentes : Factum est

218/219 cf. Matth. 7, 24 ss.; Luc. 7, 48-49.

225/226 cf. Apoc. 9, 12.

218/219 Tyc. 168, 5 - 169, 2; Caes. 241, 14-16; Beatus, praef. 4, ror ;V, 13, 14.

220/222 Tyc. 169, 5 - 17o, 2; Beda 164, 33-36; Beatus V, 13, 15.

222/235

Tyc. 171, 2 - 172, 5 ; Beatus, praef. 4, 103-106 ; V, 13, 17-20; cf. Ambr. Autp. xz, 14, 3-

16.

229 Beda 165, 2-3.

233/235 Beatus V, 13, 20.

217 nam] quod f 218 supra Gv petra GO 219 alteram G ceteri] reliqui v — in timorem fv 219/220 transp. missi sunt f. — 220 suprav — 221qui]quia 45 CM 222 de stabilitate sui] de statu suo (deinde

ras. 2-3 litt. A) Ab AbC

deum] add. clarificatione glorificant et f — clarificat

223 praetermissa CM

|| minerat f; ingesserat

v

AC fGOv ueniet. C?fy"* AbM', confecta praelio C

inierat bGM O, inerat A? C, inierant A!; me

224 habiit A!

ecce

225 enim] om. Ab abiisse] habuisse Ad

A! 5 C? M, et ecce

confecta praelia 226 dicit] om. f

quod scriptum] quo descripto C, a quo descripto M ueniret C! 226/227 quod scriptum - uae secundum abiit] om. GOv —— 229 non] mox f = 230/231 230 redderat 4! O, redierat f | equorum] secundum bCfM equorum est quod sequitur tertium uae et septimus angelus] secundum 231 quod sequitur tertium uae] post quod tertium angelum tantum A

232 hinc] hic G — insequentes COM, finis] add. est f sequitur f fines A — in insequentis Ab G M!; om. fv — 233 ordines A! — dicit v

resurrectionem C, in surrectione G, ifi surrexisse f — 234 inducit] indicit v

quem (ué in ras. ser. A2")]quiGv

equorum]om. GOv —— debeatf,

debebatur v ^ 235 habiit 4! ^ tertium] praem. uaefv —— transp. cito uenietf 236 transp. uoces magnae in caelo f — dicens O

PL 871

176

24 o

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

regnum dei nostri et Christi eius, et regnabit in saecula saeculorum. Et uiginti quattuor seniores qui in conspectu dei sedent in suis sedibus ceciderunt in facies suas, et adorauerunt deum dicentes : Gratias agimus tibi, domine deus omnipotens, qui es et fuisti, quod potestatem tuam magnam accepisti et regnasti. Et gentes tratae sunt, et aduenit ira tua, et tempus mortuorum, reddere mercedem

seruis tuis el prophetis et timentibus nomen tuum, pusillis et magnis, quique exterminandi sunt qui terram corruperunt. De senioribus satis fuerit superque praemissum quid intellegi debeat. Initium autem nunc memorauit et finem dispensationis Christi, nam dicendo regnasti et gentes iratae sunt primum Christi demonstrat aduentum. Quod uero sequitur, uenit ira tua et tempus mortuorum, uel sicut alia translatio habet quo de mortuis iudice250 tur, secundus aduentus ostenditur, quando et mercedem sancti et

25 ws

260

prophetae timentesque nomen eius recipient pusilli et magni, perfecti et paruuli, quia imperfectum meum inquit widerunt oculi tui et in libro tuo omnes scribentur. Et ne sibi inpunitatem mali promitterent subiecit quique exterminandi sunt qui terram corruperunt, sicut psalmus dicit: Vultus autem domini super facientes mala. Ecce, inquit, uae tertium uenit in uoce septimi angeli, et cum cecinisset non nisi ecclesiam dixit laudantem dominum et gratias agentem, unde intellegimus bonorum remunerationem non esse sine uae malorum. Inde psalmus: Cum exarserit inquit in breui ira eius, utique super malos, beati omnes qui confidunt in

247/248 cf. Ps. 2, x. 259/261 Ps. 2, 13.

252/253 Ps. 138, 16.

255/256 Ps. 33, 17.

246/248 Tyc. 173, 7-8. 246/250 Beatus, praef. 4, 108; V, 14, 1. 256/259 Tyc. 174, 5 - 175, 5; Beda 165, 14-18; Beatus, praef. 4, 109; V, 14, 2.

238 XXIV AG — 238/239 transp. in sedibus suis fv — 240 transp. tibi agimus fO —— 242 reddere] redde G! ; praem. iudicare et M?v —— 243 tuis] om. GOv" et(ante prophetis)] om. v — nomen tuum]om. A'b 244 quique] atque v exterminandi sunt fM?, exterminandis AC G M!O nota ^ (8 =

sunt) in archetypo defuit, exterminandi b, exterminandi eos v

(fuerint G)] om. A'b

— supraque BC? —— praemissam A’

sum] satis praemissum est f

245 satis fuerit

satis - praemis-

quid intellegi debeat] om. f — 246 nunc] om.

A'b ^ memorabitf ^ 247 irati Al — sunt]om. GO — 249 quo de mortuis] quod de mortuis M, quo (quod »""*) mortuis v, quod mortuus G 25] timentes qui Alb recipiunt GOv 252 paruuli] add. significantur f transp. inquit meum f ^ 254 exterminandi sunt] exterminandis GO (sf.

ACG M! O supra 1.244) ;exterminandi eos v 255 psalmus] psalmista M 255/256 transp. mala dicit uultus domini super facientes C — 256 et ecce

AbG 257dominum]deum f — 258 gratiam A!’ —259 sine] nisi A! bCfM psalmus] psalmista C^ ^^ exarserit] exerit M! inquit] om. Ab 260 utique super malos] om. ^ 260/261 in eum A5 CO, in eo fGMv

IN APOCALYPSIN III, cap. XI

ina

ewm. Sic et nunc ipsa ecclesia dicit: Venit ira tua et tempus mortuorum dare seruis tuis mercedem et cetera; hoc est uae nouissimum. Recapitulata sane domini natiuitate corporea, ea-

11:19

dem aliter ac latius dicturus insinuat. Et apertum est templum dei 4n caelo. Nato domino Christo manifestatum est templum dei in caelo, id est in ecclesia. Templum dei Christi corpus intellegi potest, unde idem dominus: Solwite inquit templum hoc et in tribus diebus resuscitabo'?llud. Aliter hic sub multiplici significationum uarietate certa potest intellegentia uestigari, ut unaquaeque res 27 o suae proprietati aptius reddita lucidius possit agnosci. Cum enim arca plerumque significet ecclesiam, hic in templo arcam paruisse describit, et addendo arcam testamenti aliquid altius intellegendum admonuit; dicendo etiam in caelo secretum nos aliquid penetrare persuadet, ut iste sit intellectus: templum ecclesia, 27 3 arca testamenti mysterium incarnationis Christi, qui ad morem illius arcae et tabulas intra se testamenti gerebat, qui legem non soluere uenerat sed adimplere, quotquot enim promissiones dei sunt ait apostolus 7m illo. Et urnam auream habentem manna, quia spiritale pabulum intra corpus sapientiae fulgore decorum 28 o gerit, intellectualiter praerogandum; panis enim dei est, qui de caelo descendit et dat uitam mundo. Et uirga Aaron, eo quod

265

267/268 Ioh. 2, x9.

276/277 cf. Matth. 5, x7.

278 cf. Hebr. 9, 4. — 280/281 Ioh. 6, 33..

— 277/278 II Cor. 1, 20.

281 Hebr. 9, 4.

261/264 cf. Beatus, praef. 109-110; V, 14, 3-4. 262/264 Beda 165, 29-32. 264/266 Tyc. 175, 1o - 176, 2; Beatus, praef. 4, 112; VI, 1, x.

262 mortuorum] add. iudicare et "^^ —— 263 nouissimus G! — recapitulat C natiuitatem corpoream C?““4 — 264 dei] domini Cf 265/266 nato - in caelo] om. per bomoioteleuton G Mv 265 domino christo A450, christo domino C, domino iesu christo / — manifestatum est] manifestatum (om. est) A'b 266 in ecclesia] ecclesia (om. in) v — transp. corpus christi f — 268 suscitabo (re eras.) C? significatione G 269 certe M uestigari] inuestigari f G? ut] oz. C M! 270 sua proprietate 4!» ^ agnosci] add. et arca testamenti apparuit f 271 significat Ab hinc in templum 4!» apparuisse f 271/272 paruisse - addendo arcam] om. per homoioteleuton v 272 arcam] om.f ^ 273 nosaliquod CO, aliquod nosf — 274 persuasitf, suadet 45

ecclesia

Cf M v, ecclesiae A!5, ecclesiam A? GO

275 arca

A‘bCfM», arcam 4 GO —— qui ad morem CfG*, qui ad mortem Ov", qui et mortem A4), qui ad amorem (zt uid.) M', quia morem M? — 277 adimplere] implere /M! ^ quotquot] quod cum G promissionis G — 278 in illo sine

addit.

Ab G MO; add. est Cv, add. sunt f. — urnam] unam vP7? — mannam

A! b 279 quia spiritale] spirituale enim f pabulum] paruulum GO fulgere M decorum] decorem £C, dedecorum G 280 intellectualiter] intellectum. Aliter G, intellectus. Aliter O, intellectum aliis v 281 uirgam C/Mv

PL 872

178

IN APOCALYPSIN

III, cap. XI

intemerata uirgine singulariter nouo ortu progenitus, intra tectorium carnis instar amigdalae, omnes thesauros sapientiae et scientiae penes se habere narratur absconditos. Hinc psalmus: Exsurge 285 inquit domine in requiem tuam, tu et arca sanctificationis tuae et cetera quae eidem concinunt sensui. Sic enim promittit deus per Hieremiam aboleri arcam testamenti de cordibus hominum, illam

290 E19

295

3oo

305

utique hebraeorum et Hierusalem, id est ecclesiam uocari thronum domini, dicens: Cum multiplicati fueritis et creueritis super lerram, dicit dominus: Non dicent 1am arca testamenti domini, neque ascendet super cor. In illis diebus et in tempore illo uocabunt Hierusalem. thronum domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine domini. Et facta sunt fulgura et uoces et tonitrua et terraemotus et grando magna. Fulgura, uirtutes quibus suos Christus dominus fecit fulgere discipulos. Voces et tonitrua, praedicationes quibus tamquam nubes apostoli populis intonabant. Terraemotus, strepitus concitus populorum quibus persecutiones crescenti ecclesiae saepius ingerebant. Grando semper se plus frangendo fructibus inlisa nocet, seque uastando comminuit. Sic etiam saeua gentilium multitudo, quae fidem Christi persequebatur, ipsam postea sectando, facta est numero uel parua uel nulla. Haec dixerat facta et in descriptione praedicationis septem angelorum ab ipso aduentu domini, et generaliter ab origine in finem; deinde per partes quemadmodum facta sint, ita et nunc ut templum dei in caelo apertum sit, et pugnae secutae, dicens:

283/284 cf. Col. 2, 3. 286/293 Tyc. 176, 6-11. 303/305 Tyc. 177, 4-6.

284/285 Ps. 131, 8.

289/293 Ier. 5, 16-17.

302/305 Beda 165, 44-50; Beatus VI, 1, 3-4.

282 intemerata uirgine] intemeratam uirginem A! ; praem. in b, de C, ex (sup.

lin. scr.) f — 283 omnis thesaurus M — 284/285 transp. inquit exsurge M 286 idem AbCMO concinunt sensui (sensus M*)] sensui conueniuntf sic] si C promittit] permittit C 287 ieremiam f, deinde add. iam f 288 ecclesia uocere 4! — 289/290 transp. super terram et creaueritis M! 290arcam M — 291ascendit AbO 292 congregabuntG 293 uocis A 294/295 transp. christus dominus suos f 295 fulgere] fulgura C 295/296 praedicationis A} 297 concitus] concitatus C fv quibus] qui v 298 ingerebat G transp. plus se Ab 299 inlisa] illaesis 5 seque] add. plus f. comminuet O 300 gentilium] gentium A!) transp. christi fidem f ^ 300/301 persequebantur f | 301 ipsum Gv 302/303 transp. septem angelorum praedicationis f — 303 ab origine in finem] ab ipsa origine mundi f — 304 sunt A! bf — 304/305 ut templum] in templo A'S

IN APOCALYPSIN

III, cap. Xi

179

CAPVT XII 12, 4

121

Signum magnum uisum est in caelo. Quod nunc quoque uidetur in ecclesia, id est sapientiae dei humanam naturam sancto spiritu operante coniungi, et ex utraque unum eundemque Christum mediatorem dei et hominum fieri, praedicari uel credi, ipso di5 cente: Soluite templum hoc et in tribus diebus resuscitabo illud, et

euangelista: Ipse autem dicebat de lemplo corporis sui. Mulier amuicta sole, et luna sub pedibus eius. Frequenter dictum est genus in multas diuidi species quae unum sunt, nam quod est cae-

lum, hoc templum in caelo, hoc mulier amicta sole et luna sub IO

15

20

pedibus eius, id est ecclesia Christo induta, propter eius dilectionem mutabilia cuncta calcantem. Neque enim his mutabilibus rapitur quae stabili coherens bono ueraciter dicit: Mihi autem adiungi deo bonum est. Hinc illae uoces sunt quas de ecclesia legimus: Speciosa sicut sol, perfecta sicut luna, et iterum: Sic et luna perfecta in aetermum, et testis in caelo fidelis. Peregrinantem ecclesiam sane dicit, aliter post humanam Christi natiuitatem uidemus multas hereticorum easdemque falsas proferri sententias. De hoc namque templo aliud Valentinus, aliud Bardesanes, aliud Apollinaris, aliud Nestorius, aliud Eutyches, aliud Timotheus Elurus, heresiarches, prout libuit mentiti dixerunt, ut tam-

quam ueritas de terra orta sit et pugnae secutae sint, ut unde orthodoxi et fideles adquirunt praemium, inde heretici male de Christi incarnatione sentientes incurrant damnationis aeternae XII, 5 Ioh. 2, 19.

6 Ioh. 2, 21x.

12/13 Ps. 72, 28.

14 Cant. 6, 9.

14/15 Ps. 88, 38.

1-2.

XII, 1/3 Tyc. 178, 1-3; Beda 165, 52-53. — 7/10 Tyc. 178, 4-8; Beatus VI, 2, 18/20 cf. Ambr. Autp. 12, 1a, 57-59.

XII, 1 signum GO v;etsignum AP CfM —— uisum est] uisum (om. est) vP^ quoque]om. M! ^ 2 sapientiam 4, sapientia M, sapientia||A' ^ humana natura A', humanae naturae 5 transp. spiritu sancto f — 3 cooperante

6 5 transp. diebus tribus A uel] om. C Á praedicare AM fM autem] ait plane f ^ corpori.4! ^ 6/7 mulier amicta] praem. signum magnum

uisum est in caelo Ab

8 quae] qui Gv^P"??

— 9 hoc est templum Gv

12 inhisf calcanteAb 11 inmutabilia G! 10 eius] om. A!b 15/16 peregrinantem ecclesiam 13 adiungi] adhaerere f stabilire 4! P sane (sane ecclesiam v) dicit] quod de peregrinante dicit ecclesia f — 17 bardisanes f, bardesanus 18 ualentius v? proferre M uidimus Abv G, uardesanes O, bardezanes v

ris C?

euthices

ACM,

19 apollenaris A, appollinares C!, appollina-

eutices fG, eutyces O, eutychius 5

thimotheus G, thimoteus f"^*

20 elurus A'b

haeresiarchae v — 21secutaesunt CMO

19/20

Cf M, ilarus A’, hilarus GOv

— ut]om.C

22 transp. fideles

et orthodoxi f — praemium inde] praemiam de zt uid. A', praemia inde A’, praemium et 5

23 incurrunt C

damnationes G!

PL 873

180

121

12.7

12,3

12, 4

IN APOCALYPSIN

III, cap. x1

supplicium. Hinc de ipso a Simeone dictum in euangelio memini25 mus: Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israhel, et in signum cui contradicetur. Et in capite eius corona stellarum duodecim, id est ecclesiae; duodenario apostolorum numero primordia dicit fundatae mox ecclesiae decorari. Hinc psalmus dicit: Posuisti in capite eius coronam de lapide pretioso. 3o Et erat pregnans mente, non uentre, et exclamabat (in conualle plorationis) gemebunda et cruciabatur ut pareret. Ecclesia spiritaliter et quos parturit, parit, etiam genitos parturire non desinit. Hinc apostolus: Filioli inquit mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur in uobis. Et uisum est aliud signum in caelo, et

35 ecce draco rufus magnus, cruentus uidelicet et saeuitia uastus, habens capita septem et cornua decem, et super capita eius diademata septem. Capita septem reges sunt, cornua uero regna, de quibus suo loco erit plenius disputandum. Et cauda eius trahebat tertiam partem stellarum caeli et deiecit eas in terram. Cauda 4o prophetae iniqui sunt, per quos suam inimicus nequitiam implet. Hinc Esaias dicit: Propheta docens mendacium, ipse cauda est. Qui eorum doctrinis inherent in terram praecipitari dicuntur. Tertiam porro partem stellarum caeli, illud memorat corpus omne malo-

25/26 Luc. 2, 34. 41 Is. 9, 15.

29 Psi20,4.

30/31 Ps. 85, 7.

27/29 cf. Beda 166, 8-13 ;Caes. 242, 2.

cf. Beda 166, 26-27.

33/34 Gal. 4, 19.

31/34 Beda166,143175.

35/37

37 Tyc. 182, 5; Caes. 242, 6; Beatus, praef. 5, 7; VL, 2, 12.

39/40 Tyc. 185, 1; cf. Beatus, praef. 5, 8; VI, 2, 17.

24 supplicio M! hinc] unde f simeone] symeone C; seniore f 24/25 meminimus] memoramus Ab 25 est] om. A} in resurrectionem fOv — 26 in signum] signum (om. in) G! contradicitur AO in

capite] capite (in om.) M!

XII AG

27 id est] idem plane O

ecclesia

AbCO 28primordio C — fundata mox ecclesia decorare A hinc] unde f 29 posuisti] add. inquit CÉM — 30 sec. et]om. AM exclamabat C M, exclamauit f, clamabat AbGOv in ualle GOv 31 cruciebatur A 31/32 et cruciabatur - spiritaliter] oz. GOv 32 genitos] gemitus M desinet M?, sinit C 33 hinc apostolus] unde et apostolus dicit yf inquit] oz. f, et transp. mei inquit v 34 formeretur G! transp. signum aliud f.— 35 saeuitia uastus] saeuus tantumv — 36 VILA — X Amare. eius capita] capita (om. eius) C —— 36/37 et cornua - diademata septem] om. A4!p, deinde add. in marg. inf. A?

diademata VII A, transp. septem diademata

ie 37 capita septem reges sunt] add. septem v; septem capita septem reges sunt

f — 38 transp. plenius erit f

39 in terra ut zjd. M!

— 40 implebit

G! 41 isaias Av, ysaias f ^ unde ysaias propheta inquit f ipsa AM! transp. est cauda Gv 41/42 qui eorum doctrinis (doctrinam M) inhaerent] quorum doctrinis qui adhaerent f — 42 praecipitare A! M 43 coeli] om. f — transp. omne corpus v — 43/44 malorum] add. omnium C

IN APOCALYPSIN

12; 4

1255

III, cap. x11

181

rum, siue in angelis quos de caelo secum pari ruina detraxit, siue in hominibus quos seducit; stellas autem quos de bonis diabolus reprobos facit. Et draco stetit in conspectu mulieris quae paritura erat, ut cum peperisset natum eius comederet. Id est insidiator diabolus nouum hominem qui secundum deum creatus est, etin quo renouamur spiritu mentis nostrae, iustitia et sanctitate ueritatis molitur occidere, cum in unoquoque fidelium eius 5° in ecclesia exortum captiose dicitur operire uel profectum extinguere. Hoc etiam in unum hereticum contigisse meminimus, letali somnolentia suum natum usque ad mortem legitur praefocasse, in quo nouitas uitae, in qua ambulare iubemur, necari prophetice figuratur. In conspectu autem mulieris stetisse dicitur, et quoniam 7//a tuum inquit obseruabit caput et tu insidiaberis calcaneo eius. Et peperit masculum qui recturus est omnes gentes in uirga ferrea. Ideo masculum, quod uirili sexui nouerimus tamquam superiori iure deberi uictoriam. Recte hic caput ecclesiae Christus in singu60 lis membris dicitur nasci, qui cognoscitur principari. Ipse enim auctor et consummator est fidei, in quo faciemus uirtutem. In uirga ferrea, id est in inflexibili iustitia regit in bonis, confringit in malis. Quod etiam eius ecclesiae tamquam corpori coaptatur ex capite, omnes enim qui baptizati estis Christum induistis, et erunt 65 duo in carne una, quod in Christo intellegendum dicit apostolus e£

45

47/49 cf. Eph. 4, 23.

— 48 Eph. 4,24.

Hebr. z2, 2.

64 Gal. 3, 27.

I Cor. 6, 16.

65/66 Eph. 5, 32.

— 55/56 Gen. 5, 1s.

— 60/61 cf.

64/65 Gen. 2, 24; Matth. 19, 5; Marc. 10, 8;

61/64 Beda 166, 51-52. © 4Á secum pari ruina] secum pars ruinosa C, pars secum ruinosa orn, quos se] quas A — 46 reprobus seducit CMO, seducet Abf, seduxit Gv

AG!O

47 comedisset GOv — insidiatur GO

— 48et]om.f — in]om.C

49 iustitia et sanctitate] in (sup. lin. scr.) iustitia et sanctitate M, iustitiae

51 captiosiae C sancti (sic) C, iustitia (deinde eras.) in sanctitate f 52 in unum 51/52 hoc enim] add. etiam f dicitur] nititur v

haereticum Ab fv, in unam haereticum CGM!O,inunohaeretico M? — letali] praem. qui Gv, praem. quae O; add. siquidem f — 53 praefocasse 4? b G O v, necare G M, 54 nouitas] natiuitas v profocasse A', prouocasse CfM

necauri (sic) C — prophetice /? fv, propheticae C G^ M O, prophetiae 4! b G' 55/56 illa inquit tuum caput obseruabit f, illa inquit 55 et] om. fv calcaneum A'C —— 57 56 insidieberis M! v tuum caput obseruabit

58 uirile sexui 4G — nouerimus (norimus GM)] om. f recturus erat fv 59 nouerimus tamquam superiori] rore iusta qua superiori (sic) C hic] hic igitur A5 CM, igitur hic f — 62 in (ante debere Ab, debuerit Cf

inflexibili)] om. 4! b. inflexibile 4! G! — regetv ^ confringet v, confringat 63/64 ex capite] et capiti v — 64 63 ecdesia AG —— corpore A C

enim] om. Ab; add. inquit v ^ baptizati] praem. in christo f; in christo iesu v

PL 874

182

IN APOCALYPSIN

III, cap. xm

im ecclesia. Raptus est filius eius ad deum et ad thronum eius. Licet in capite Christus praecesserit, qui peracta dispensatione ascendit ad patrem, congruit tamen et corpori. Hinc sunt illae uoces apostoli: Qui nos resuscitauit et consedere fecit in caelestibus, et: Con79

Y

uersatio nostra in caelis est, et: Si conresurrexistis cum Christo,

quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est in dextera dei sedens. Quodsi etiam de Christi persona specialiter uelis accipere, excepto cruciatu, quem in partu beatae Mariae non est credendum habuisse, quam nouimus nullum in conceptu peccatum libidinis contraxisse, recte possis cetera coaptare, si rufi draconis insidias, persecutiones quas ab ipsis incunabulis ab Herode Christus pertu-

lit, et deinceps usque ad mortem crucis subire uoluit cognoscamus,

12, 6

qui cum mortem eius inhians appetit, eius resurrectione frustratus. Ad thronum dei, id est ad dexteram patris raptum ingemuit. 8 o Et mulier fugit in solitudinem ubi habet locum praeparatum a deo, ut eam illic aleret diebus mille CCLX. Solitudinem ponit huius uitae peregrinationem, in qua singulari spe beatae remunerationis ut passer singularis uiuit ecclesia, quae a rege suo accepit potestatem calcandi super serpentes et scorpiones et super omnem uirtu85 tem inimici tamquam draconis rufi. Nam etiam populus Israhel per heremum ductus, ignitos serpentes serpentis aenei uisu potuit superare. Omnia enim haec inquit apostolus in figura nostri facta sunt, et sicut illos manna uisibili, sic nunc ecclesiam pascit pane 16.

69 Eph. 2, 5-6.

83 Ps. xor, 8. 87/88 I Cor. xo, 6.

69/70 Phil. 5, 20.

70/71 Col. 5, x.

84/85 Luc. zo, 19.

76 cf. Matth. 2,

85/87 cf. Num. 21, 6 ss.

81/87 cf. Beda 167, 3-9.

66 raptus] praem. et fv

congruet

G!

—— 67 christo GOv

corpore A

hinc] hic 4!

peracta] parata

69 sedere M!

^

68

69/70

conuersatio nostra] nostra autem conuersatio f — 70 conresurrexistis A fG Oo, resurrexistis A'b, consurrexistis C Mv 71 in dexteram C 72 persona] praem. in C 73 in partu] in partem C beatae mariae ALCM, beatam

mariam fv, beata maria GO 73/74 transp. habuisse credendum non est f. 75 potes v coaptari M 76 persecutionis Ab M! O cunabulis f 77 deinceps] deinde Ab ^ subire] praem. quam f 78 qui cum mortem eius inhians A*CGMOv, quicumque mortem eius inians A, quicumqu e mortem eius insidians 5, cuius mortem cum inhiantf ^ apetisset v — resurrectionem vP™ 78/79 frustratus 5C M 79 ingemit v 81 alat v

mille CCLX 4C G M O, mille ducentis Ixf — 82remuneration es G! 83 uiuit] om. A! b a rege] agere G! accipit Cf — 83/84 transp. potestatem accepit GOv 84 supra Gv 85 tamquam] iam v populis C 86 ignitos]

ignitus O; ignotos

GM!

serpentis] serpentes A'b; om. MOv

uisu potuit] potuit uisu f, uisi potuit G, uis potuit O 87 superari AM haec] om. f inquit] ait f — /razsp. inquit haec apostolus M in figuram

A'bf —— 87/88 nostri facta sunt] nostri facti sunt A!b,nostra facta

sunt M, contingebant nostri Us

pascet A!

88 uisibilis A C, uisibile M

sic et nuncf.

IN APOCALYPSIN go

95

IOO

III, cap. xu

183

caelesti. Praeparatum autem locum habet, de quo propheta dicit: In locum quem disposuit, quod quia eum nec oculus uidit, nec auris audiwil nec in cor hominis ascendit, quia cor hominis illuc debet ascendere, humani sermonis pace mutua conpellente, locum dispositum et locum paratum potuit uterque proferre, cum antea praemitteret dicens: Beatus wir cuius est susceptio eius abs te, domine, ascensiones in corde eius disposuitin conualle plorationis, in locum quem disposuit. Idem namque et refugii locus est peregrinis et refectionis cibus esurientibus seruis, qui merces promittitur regnaturis. Haec ergo quae parauit deus apostolo dicente diligentibus se: Nobis inquit reuelauit deus per spiritum suum, quo uno reuelante haec profunda etiam beatus Iohannes potuit penetrare, isto sane dierum numero, qui tres annos et sex menses faciunt,

127 IO VA

omnia christianitatis tempora etiam hoc loco significat, ex quo Christi praedicatio coepit, et usque in finem fructificans crescit. E? accidit proeliwm in caelo, Michahel et angeli eius ut pugnarent cum dracone, et cetera. Non hic putandum est diabolum angelosue eius in caelo ausos fuisse pugnare, cum nec Iob hic possit, nisi deo permittente, temptare. Sed caelum hic ecclesiam manifestius declarauit, ubi contra spiritales nequitias ab unoquoque fidelium iugiter dimicatur. Hinc apostolus: Non est uobis conluctatio aduer90 Ps. 83, 7. 25.9:

90/91 I Cor. 2, 9.

99 I Cor. 2, 10.

94/96 Ps. 83, 6-7.

106/107 cf. Iob x, 12; 2, 6.

98/99 cf. I Cor. 109/111 Eph. 6, z2.

105/107 Caes. 242, 29-31; Beatus, praef. 5, x3; VI, 2, 43.

242, 25.

107 cf. Caes.

107/126 cf. Ambr. Autp. z2, 7, 10-69.

89 dixit Ad 90 inloco AbMv . posuit Cf quod quia] quodque G v, quod qui O 91 transp. illuc cor hominis f — humanis O sermo G 92/93 dispositum] depositum Cf 93 paratum] praeparatum fGv utrumque fv™ 94 praemiserit f — cuius est susceptio eius] cuius est

auxilium Ad, cuius auxilium est f

95 eius] suo Cf

disposuit] posuit A, disposuisti f; add. in eis A, eis b

96 in loco AbfM namque] sup. lin.

scr. f. deinde add. locus sublin. f 97 cibus] cuius C; om. f ^ qui] quibus M? promittit M! ^ 98 ergo] om. M' praeparauit 9C/£M 98/99 apostolo dicente - reuelauit deus] om. A}, et add. in marg. sup. A? 99 nobis] add. autemf deus]om.f ^ uno]om.f ^ 100/101 potuit penetrare - tres annos] om. Cl, et add. in marg. inf. C" 101 isto] iusto C"^* 104 accedit ALGO michahel CfG M, mihael A’, michael A?b0 angelis v ut pugnarent (pugnaret A!)] praeliabantur f 105 diabolum]om.v ^ angelosue CfGO, angelos (sed fortasse angelus A‘) ut A! b, ut angelos v^?, angelosque

A’, angelos tantum M! v", et angelos M^ — eius] dei v — 106 in caelum Cf ausus fuisse A'O, ausus fuisset PicPm? transp. pugnare fuisse M impugnare v

hic possit A45C! G M!, hic posset C^Ov, hi possint M?,

potuisset (om. hic) f — 106/107 nisi a deo permittendi temptare (temptari at uid. M') M 107 ecclesiam] ecclesia O; om. f ^ 108 spiritalium Gv fidelium] om. A'b 109 uobis] nobis CM? fv; praem. inquit Ab; add. inquit / conluctatio] obluctatio A'S

PL 875

184 IIO

IIS

I20

125

12,758 130

IN APOCALYPSIN III, cap. x11

sus carnem et sanguinem, sed aduersus principes et potestates et aduersus mundi rectores tenebrarum harum. Ideo autem hic Michahelem cum angelis suis contra diabolum confligere dicit, quia secundum dei uoluntatem pro peregrinante ecclesia orando et adiutoria ministrando recte intellegitur pro ea confligere. Nonne sunt omnes inquit apostolus administratores spiritus, in ministerium missi propter eos qui hereditatem capiunt salutis aeternae? Nam et nomen ipsius Michahel adiutorium dei interpretatum dicitur, et congrue hoc ei opus specialiter deputatur. Ipsum enim et Danihel in nouissima pressura in adiutorium dixit ecclesiae esse uenturum: In tempore inquit illo consurget Michahel princeps magnus, qui stat pro filiis bopuli tui, et ueniet tempus quale non fuat ab eo quo gentes esse coeperunt usque ad tempus illud. Et in tempore illo saluabitur populus tuus, omnis qui inuentus fuerit scriptus in libro. Quod uero angeli eius esse dicuntur, eo hic locutionis genere usus est, quo legimus: Quoniam angeli eorum semper wident faciem patris mei qui in caelis est, eorum scilicet quorum ciues esse in Christum credendo coeperunt, sic et hic angeli eius, quia uno praesidente rege muniri et uno spiritu creduntur uiuificante beari. Et draco pugnauit et angeli eius, neque ualuerunt, neque locus eorum amplius in caelo inuentus est. Diabolus et angeli eius intellegendi sunt non solum qui ei natura et uoluntate similes, sed et homines, qui eorum laqueis irretiti, talium fuerint sectatores. Nam pro qualitatibus uoluntatum et de 114/116 Hebr. x, z4.

120/124 Dan. z2, x.

111/114 Beda 167, 20-23. Beda 167, 26-29.

125/126 Matth. 18, ro.

119/120 Beda 167, 23-24.

124/127 cf.

110 et tert.) om. f 111/112 michahelem CfG MO, michaelem Ab 113 dei] om. Gv peregrinanti 5 114 adiutoria] adiutorio Ov; adiuuando f! ^ pro eajom. f ^ 114/115 nonne sunt omnes inquit apostolus

administratores (administratorii b C M)] sicut autem apostolus nonne omnes

administratorii ministerium

"a

sunt f

v

115/116 in ministerio MO

117 michahel

transp. missi in

CfG M, micahel A, mihahel O, michael bv

118 et congrue - deputatur] congrue autem hoc opus ei deputatum dicitur 119 et] om. Alb

danihel

C G

MO, daniel Abfv

pressuram CM — dixit ecclesiae] ecclesiae praedixit f

in nouissimam

120 inquit] inquiens

f consurgit A’ ^ michael Abv 122 ab eo quod f | 12Álibro] add. uiae f — 125 generi A’, genera M! — quod legimus A! LG quoniam] oz.f angeli eorum] add. in caelis fv —— 127 transp. in christum credendo esse f sic et hic A2 praesidenti regi M

MO, sicut et hic Gv, scilicet hi C, hic uero f. 128 muniri] muneri A! C! O, munere M, moneri b, munerari v

128/129 transp. uiuificante creduntur f 129 beari] beare O; beatificare M!, beatificari M?v pugnabat fv neque] et non f 130 transp. inuentus est eorum amplius in caelo f 131 non solum]om.GOv quiei

(ei im ras. scr. A)] qui et O

qualitatis M?

132 similes] add. sunt fv; om. M!

133

IN APOCALYPSIN III, cap. xir

185

diabolo dictum est: Malus homo hoc fecit, et de luda: Diabolus est. Bipartito quippe corpore diabolus in suis traditur, uictus autem ab eis dicitur expelli, qui post renuntiationem eius, fide Christi percepta, errores eius ultra non repetunt, sed in eis caritas perseuerat de corde puro et conscientia bona et fide non ficta ;siue quia ab omni malorum conmixtione iam separata ecclesia, et futura 140 beatitudine glorificata, diabolo et angelis eius nullus neque seducendi malos, neque probandi bonos, locus amplius tribuetur, unde psalmus ipsum notans dicit: Tvansiui et ecce non erat, et quaesiui eum, et non est inuentus locus eius. Etmissus est ille draco, serpens 12,9 magnus antiquus, qui dicitur diabolus et Satanas, qui seducebat 145 totum orbem terrarum : missus est in terram, et angeli evus cum eo missi sunt. Terra hic terrena sapientes dantur intellegi, in quibus illa sententia praeualente diabolus cognoscitur habitare: T'erram 135

comedes cunctis diebus witae tuae. Ab spiritalibus enim exclusus,

E210

155

suis meritis aptos terrenos inuadit, hoc est de caelo praecipitari et in terram mitti. Et audim uocem magnam de caelo dicentem : Facta est salus et uirtus, et regnum dei nostri, et potestas Christi eius. Euidenter ostenditur in quo nos caelo intellegere ista conueniat. In ecclesia namque factam nouimus uictoria Christi salutem, per quam cognitam accepit etiam potestatem ligandi soluta et soluendi ligata, cum in uno Petro generali significatione omnis audiuit: Quae ligaueris super terram ligata erunt et in caelis, et quae

36.

134 Matth. 13, 28; Ioh. 6, 71. 137/138 I Tim. 1, 5. 147/148 Gen. 5, 14. 156/157 Matth. 16, 19. 146 cf. Caes. 243, 4.

148/150 Beda 167, 40-42.

142/143 Ps. 36,

152/153 Beda 167,

47-49; cf. Caes. 243, 7-9; Beatus VI, 2, 50.

134 dictum est] est om. A'b 135/136 transp. ab eis autem f repetunt] petunt G — sed]sif

malus] inimicus f 136 post] potest C' 137/138 perseueret G'

135 corpori G 137 precepta oP 138quia]qui

139separata]reparata C! — ecclesia] om. 4! 5 C M ; add. sup. G';quando v transp. seperata ecclesia et futuraiam f — 140 nullos 4! — 141 lin. est M2. 144 magnus] add. 141/142 unde et in psalmof bonis A . tribuitur M 145 totum] uniuersum v et v — qui (ante dicitur)] om. G' ^ seducit v missus?' C — interra fO = 146 missi sunt] add. sup. Jin. in caminum C; add. in terram Gv ex initio commentarii, et disting. in terram. Hic terrena etc. 148 commedis A? transp. habitare cognoscitur f 147 diabolo C cunctis] omnibus » ^ ab spiritibus 4! O, ex spiritalibus f — enim] eius C 149 suis] om. A! bCfM —— aptos Cf G M^ v, aptus exclusos ut uid. C? AbM!O

terrenis C?, terrenus O

includet f ^ praecipitare A’)

A! M! O; praem. nanc v facta CO, factum M!

inuadit] inuadet 4! ^; includit C M,

150 in caelo

4^ GOv — facta] factum

153 152 conueniant C M 151 deo nostro f dissoluta Cf 154 accipit Cf uictoriam G

155/156 audiunt O, audiant A? 155 omnes AbG’?O et] om. Cf 156 transp. erunt ligata f _—in caelo f

PL 876

186

12, 10-11

16 o

16 VA

17 o

IN APOCALYPSIN III, cap. xm

solueris soluta. De hac dominus dicit: Data est mihi omnis potestas ?n caelo et in terra, non quam semper ipse habuit, sed quam in ecclesia ex tempore quo ipse uoluit tamquam caput in membris habere coepit. Quoniam praecipitatus est accusator fratrum nostrorum qui accusabat eos in conspectu dei nostri diebus ac noctibus, et superatus est ab ipsis propter sanguinem agni, et bropter uerbum testimonii eorum. Praemisso nuper locutionis genere ex persona angelorum dicit accusator fratrum nostrorum, id est ciuium in futuro nostrorum, nunc autem peregrinorum. Ad illam quippe ciuitatem caelestem Hierusalem fideles nunc tendunt, quam angeli feliciter incolunt. Quod autem de caelis exclusum et in terram missum gaudendo dicere perhibentur, illorum redemptioni congratulantur, quos sibi dominus ad inhabitandum praeparare dignatus est templum. Anima enim iusti sedes sapientiae. De terrenis autem, in quos dicitur descendisse, diuinae iustitiae pene-

127

12,12

|

175

180

tralia angeli cognoscendo conlaudant, eique misericordiam et iudicium semper beati decantant, cum et in redemptis bonitas et in perditis aequitas diuina monstratur ; nam ut et illi uincerent per agni sanguinem dicuntur diabolum superare potuisse. Et quod sequitur: Nec amauerunt animam suam usque ad mortem, illam utique accepisse credendi sunt caritatem, quae diffunditur in cordibus nostris, non ex nobis, sed per spiritum sanctum qui datus est nobis. Huic tam magno bono congratulandum docet dicens: Propter hoc exultate caeli et qui habitatis in eis. Hic sicut superius in angelis caelum ecclesia cognoscatur, utrisque conuenit in do157/158 Matth. 28, 18. 158/160 Beda 167, 50-53.

177/179 Rom. 5, 5.

180/183 Beda 168, 6-8.

157 solueris] add. super terram C — de hac] add. potestate f — 158 in caelo] praem. et A, deinde eras. 159 ipse] o». GOv 161 illos ante conspectum dei nostri dieac noctef.— 161/162 et superatus] exsuperatus C GO» 163 genere] add. id est f 164 angelorum] anglorum f 164/165 transp. nostrorum in futuro f — 165 quippe] enim f 166 caelestem] om. A'bCfM = 167 et] om.GOv — 168 gaudendaC — redemptionem A, redemptione MO isting. illorum redemptionem. Congratulantur Ab 169

quos] quod 4'&M! — adinhabitandum]ad eras, M 170 anima (a sec. in ras. A’) enim iusti] animae enim iustae P sedes] sedis AC! G'; add. est f 171/172 penetrabilia G^ — 172 eique] ei qui A'S, eiusque G?; add. et f 173et]om.f — l7Áutet]etutf;et(om.ut) Gv illa G — uincentesv 175 et quod] quod autem f. 176 nec] etf

defunditur C docens

179 in nobis A'b

animassuasfGOv

^ tamquam C

— 177

congratulando Ab

dicit G v, docet dicit O 180 hoc] om. A! ^ caeli] add. et terra f in eis] in sup. Jin. ser. A“ *4 —— sicot] cu in ras. sor. 202; si ut Gv, si et O superius] superarius O 181 cognoscatur] cognoscitur M ; add. quia f 181/182 in domino] inde 4

IN APOCALYPSIN III, cap. xi

187

mino concorditer gratulari, cum et homines angelis sociari creduntur, et angeli humanae in Christo substantiae famulantur. Sequi-

12712

tur: Vae uobis, terra et mare, quoniam descendit ad uos diabolus 185

cum ira ingenti, sciens modicum sibi tempus superesse. Sicut redemptis exultatio, sic pereuntibus planctum docuit exhiberi. Hinc Ezechihel dicit se librum uidisse habentem scriptum lamentum, carmen et uae: in lamentatione paenitentium fletus, in carmine iucunditatem sànctorum

insinuat, uae autem malorum con-

190 demnationem proprie manifestat, quos etiam hic memorat dicens: Vae uobis, terra et mare et cetera, sciens modicum sibi tempus

12.15 I9 MA

12, 14

200

superesse. Hinc domino inuicta potestate coactus confiteri dicit: Venisti ante tempus perdere nos ? Et cum uidisset draco quod esset deiectus in terram, persecutus est mulierem quae illum masculum pepererat. Hoc est. quod praemisimus, inextricabiles inimicitias contra ecclesiam diabolum gerere, quanto enim uincendus excluditur, tanto acrius suas non desinit multiplicare uersutias. Et datae sunt mulieri duae alae quasi aquilae magnae ut uolaret in solitudinem in locum suum. Ecclesia in modum alarum duobus utitur testamentis, quibus edocta insidias inimici et praeceptis fugere studet instructa et exemplis superat informata. Gemina quoque regitur dei et proximi caritate. Locus autem solitudinis huius mundanae peregrinationis, quamdiu enim sumus 1n corpore peregrinamur a domino, quod maxime corde gerit, qui non locis 187/188 cf. Ez. 2, 9.

193 Matth. 8, 29; cf. Marc. 1, 24.

203/204

II Cor. 5, 6.

185/186 Beda 168, ro-n. 195/197 cf. Caes. 244, 1-2; Beda 168, 14-16; Beatus VI, 2, 59. 199/200 Beda 168, 34-35.

182 et] om. C — angelis] angeli vP"?; praem. et M! 183 humanae] humanum

G; hominum

transp. diabolus ad uos Ab

v

sociare A'b M!

in christo] christi C

184

185 transp. sibi modicum Ab — tempus] om.

CfGMO 186 planctus GOv docuit A42 C f,decuit GM? O, debuit M!» exhibere G! O 187 hinc] unde etf — ezechihel CGO, ezechiel A? b fv,

ezehiel A’, hiezechihel M uidisse] accepisse v 188 lamentatio G! 189 insinuans f 190 manifestansf quos]quod GOv 191 terra et mare] om. f. sciens] praem. isque v; add. quod f 192 superesset f domini f — confiteri] conteri C 193 perdere Ab, torquere CfGMOv 194 illum] om. f 194/195 quae illum - hoc est quod] om. O 195 peperit C — 195/196 inextricabiles — gerere] diabolo inextricabiles inimicitias contra ecclesiam gerente f 196 quanto] quando G'O v^ uincendus]

uincendos M!; uiolentius ecclesiam M

f

197 desinet Ab

200 :ransp. testamentis utitur f

198 ut] ne 5

199

201 defugere G'O»,

diffugere G^ —— studet] om. M! — et] om. C — 202 regitur] erigitur Cf, e transp. dei et proximi erigitur /.— solitudinis] add. est v — 204 quod ise f)]quod maxime corde regerit G', corde gerit (g sup. lin. scr. A, geret O, geritur

quo maxime cor dirigit Gv

qui AbG», quae MO, q^ C; quiaf

locov

PL 877

188 205

IN APOCALYPSIN

III, cap. x11

sed affectu de mundo discedit, et propheta dicit: Ecce elongaui fugiens et mansi in solitudine ; expectabam eum qui me saluum faceret. Congrue autem hic aquilae similitudinem memorat, quae cum prae ceteris auibus cognoscatur amplius euolare, uiso tamen eminus cibo, indigentia naturali subacta, mox ad ima descendit,

210

12, 14

220

IS 225

12; 16

sicut ecclesia in spiritalibus membris cum ea quae sursum sunt mente petat et sapiat, infirmitate tamen corporis adgrauata, necessitatibus subiacet indigentiae corporalis, pro quibus ingemescit et parturit usque adhuc, uanitati enim creatura subiecta est, non uolens, sed propter eum qui subiecit in spe. Item: Siue enim mente excessimus deo, siue temperantes sumus uobis. Vbi alitur tempus et tempora et dimidium temporis abante facie illius serpentis. Trium annorum tempore et sex mensium :hoc rursus significat tempus quo usque ad finem mundi Christi ecclesia propagatur, idolorum culturam fugiens omnesque serpentis errores. Hoc est quod dicit a facie illius serpentis, quem draconem superius memorat, quod eum in sanguine agni uicit, ut ueraciter cantet: Super aspidem et basiliscum ambulabis et conculcabis leonem et draconem. Et misit ille serpens ex ore suo post mulierem aquam in modum fluminis ut eam perderet. Impetum persecutorum aqua significat, hinc psalmus: Cum insurgerent homines super nos, forsitan uiuos: absorbuissent nos, cum irasceretur animus eorum super nos forsitan uelut aqua deglutisset nos, torrentem pertransiuit anima nostra, et cetera. Sed adiuutt terra mulierem et aperuit os suum et absorbuit flumen quod draco ex ore suo emiserat. Licet terra possit hic quoque 205/207 Ps. 54, 8-9. 214/215 II Cor. 5, 13.

210 cf. Col. 5, 1-2. 221/222 Ps. 9o, 13.

212/214 Rom. 8, 22.20. 225/227 Ps. 123, 2-5.

224 Beda 168, 34-35; Ambr. Autp. 12, 15, 3.

205 affectibus f

in mundo A4, in mundum A?

discendit 420 — et

propheta dicit] sicut et propheta f — ecce] om. f ^ elongaui] add. inquit f 205/206 transp. elongaui et mansi fugiens M —— 206 in solitudinem C! M expectabam] praem. et f transp. saluum me GMv 207 qui AbG 208 cognoscitur C amplius] altius fv 210 in] o». GO 213 creatura]om.f 214 in spe 4^ C GMO, in spem 4!b,eam in spe fv item]

et f.— siue] sicut A'b — enim] om. f ^ 215 menti A — alitur] aliter 45; add. autem M 216pertempus/M?v ^ abante facie A! b G!, abante faciem

A’ MO, et ante faciem C, ante faciem G?, a facie f. ab antichristi facie deinde

continuit id est illius serpentis v 217 rursum Ab 218 mundi] om. v christi] add. dei v propagetur G? ^ 219erroris A! G'v? ^ hoc]praem. et O; add. enim f serpentes A! 221 quod eum] quem f cantet] contestetur f — 222 babiliscum M 224 transp. perderet eam M 225 insurgerent] exurgerent f, deinde add. inquit f ^ super nos] in nos fMv 226 animus] furor AbCfm super nos GO», aduersum nos Ab C M, in nos f — 227 uelut aqua GO», ut aqua 45, ut aquam C, aqua tantum f.M deglutisset C! GMO, deglutissent 45 C?v, absorbuissent f — 228 sed adiuuit A45 M^v, sed iuuit CfM!, sed &iuuit Gt, et adiuuet (sine sed) O aperuit] add. terra v 229 flumen] add. illud f miserat A!'bCfM transp. possit hic terra Ab

IN APOCALYPSIN III, cap. xu 230 ecclesia

189

intellegi, sicut in psalmo: Qui fundawit terram super

stabilitatem suam, non inclinabitur in saeculum saeculi, id est in

12.1

sanctis, quorum preces atque doctrinae et dispensatio salutaris inimici uersutias detectas euacuant. Melius hic tamen intellegitur terra humana in Christo natura, ipsa est wevitas quae de terra orta 235 est, qui uultui dei semper apparens, sicut apostolus dicit, pro nobis interpellat. Haec enim terra susceptam in se deglutiens mortem tamquam os dicitur aperire, quando abundantia uitae suae auctorem mortis cognoscitur sorbuisse, et absorbendum nihilominus docuisse, quando in monte sedens aferiens os suum ampliora 240 praecepta discipulis tradidit, legem mandatorum decretis euacuans. Et iratus mulieri abiit facere bellum cum reliquis de semine eius qui obseruant praeceptum dei et habent testimonium lesu Christi. Videns non posse continuari persecutionem, neque ad effectum noxia uota perduci, quibus ecclesiam Christi de mundo auferri posse putabat uel affectabat, scilicet dominici corporis 245 tropeo in caelestibus praeualente, et in terrestribus dominante, atque inferis inperante. Ad hoc enim inquit apostolus Christus mortuus est et resurrexit, ut mortuorum et uiuorum dominetur. Itemque: Vt in nomine Iesu omne genu flectatur, caelestium et 250 terrestrium et infernorum. Hoc inquam uidens, bellum quidem reliquis de semine ecclesiae per singulas generationes indesinenter molitur ingerere, quam se iam nouit de mundo eradere omnino

230/231 Ps. 103, 5. 234/235 Ps. 84, 12. 235 cf. Hebr. 9, 24. 235/236 Rom. 8, 34. 237/238 cf. I Cor. 15, 54; Il Cor. 5, 4. — 239 Matth. 5, 1-2. 240/241 Eph. 2, 15. 247/248 Rom. 14, 9. 249/250 Phil. 2, xo.

243 Caes. 244, 25; Beda 168, 46-47.

230 qui] om. A! b ^ super] add. aquas, deinde sublin. f — 233 transp. tamen ipsa est] «ZZ. enim f — de] om. O — 235 qui) 234 christi M' hic M sicut apostolus dicit] om. f — 235/236 transp. uultu C quae C/fMO 236hacenimterraf ^ suscepta AbfMO — transp. interpellat pro nobis. inse suscepta / uitae superscr.

237 transp.aperire dicitur f — uitae] mortis, deinde sublin. et

f — 238 absorbuisse A

absorbendam G O, absorbebam »'^^,

239 aperiens] praem. et sup. lin. G^ M^ — 240 decretis] absorbendum v8 243 continuare (ex 241 iratus] add. draco fMv; add. est C om. v 245 auferre M 244 ecclesia O continere ut uid. A!) A! b, continuari A? 246 praeualenti A, scilicet] om. f affectabant GO putabant G

247 atque] et /.— in inferis f dominantem GOv praeualentem GO v ut] add. et GOv 248 est] om. A inperanti A’, inperantem GOv 249 ut]om.f ^ iesu] domini f et] transp. uiuotum et mortuorum v de semine] «ZZ. eius / ecclesiae] om. Ov | 251 reliquis] praem. cum v se] sup. add. uidelicet f. indesinenter] om. f — 252 ingerere] in genere M M om. omnino] uid.) (ut bf tradere C, radere eradere}|| G lin. ser.

PL 878

190

IN APOCALYPSIN III, cap. x1

non posse, quia ortae ait inferorum non praeualebunt aduersus eam. llo itaque Christus mirabiliter utens, multiplicatos sibi 255 martyres opportune conquirit, draconem uero cum sociis acrioribus plectendum suppliciis definiuit. Quocirca hunc librum eiusdem ecclesiae puto memorabili aptius concludi uictoria, cuius de mundo non potest perire memoria.

253/254 Matth. 16, 18.

253 ait] aut C; inquit » /ransp. inferorum aitf,deinde add. dominus f aduersum G! 254 utique v» 255 conqueritur ? — draconem uero]

draco numero 4! — 256 plectendum suppliciis CfM, plectendis suppliciis A!

(ut is b, plectendum iudiciis A? (ut uid.) GOv om.

257 memorabili (-ile 4!)]

LIBER QVARTVS CAPITVLA

. Bestiam de mari habentem cornua decem et capita septem dicit ascendere pardo urso similem ac leoni. TI. De quadraginta duobus mensibus in quibus aduersitas contra ecclesiam nouissime acrius dicitur dimicare.

. Futuram diaboli captiuitatem patientia opperiendam esse sanctorum. III. NE IO

VI. VII. 15 VIII.

VIIII. . 20

XI. XII.

25

Bestiam de terra cum duobus cornibus dicit ascendere quae signa et ignem faciens de caelo descendere plures inludat. Notam nominis bestiae numerique hominis memorat sexcentos sexaginta sex. Agnum stantem in monte Sion cum quo centum quadraginta quattuor milia uirginum nomine eius censita uel patris. Angelum in medio caelo uolantem cum euangelio aeterno diem iudicii adserens properare. Secundus angelus Babyloniam praedicit ruituram et tertius bestiam adorantes uino irae dei potari igne et sulphure cruciari. Felices qui in domino moriuntur quiescere dicit. Super nubem albam sedentem filio hominis similem cum corona aurea et falce acuta. Alius super ignem positus quo magnum in torculari mittente per stadios mille sexcenta dicit sanguinem manasse. Signum magnum memorat septem angelos totidem plagas habentes. Mare uitreum igni permixtum et de bestia triumphantes agnique canticum personantes.

Capitula praebent b D M ; desunt in

CÍÉ GNOv

5 Á demicare D simili M 2 urso] om. bM 1 decim D 8 signa et duabusM operiendambM —— 7besteam D patientiam M ignem]signate igne M — faciens - plures] facit descendere de caelo ut plures 9/10 sexcentos sexaginta sex] dclxvi D — 11 cum quo] 9 homines D! b 11/12 centum quadraginta quattuor milia] CXLIIII D, cum christo 5M 12 nomen eius censita centum quadraginta quattuor (om. milia) 5; om. M M, nomen

eius censitum 5

praedicet D

sulfore D!, sulfure D? requiescant b

patres b

16 adorans 5

15 babilloniam D, babyloniam M

putare D', potare D?

et] ac M

18 quiescere dicit D M, amodo dicit spiritus ut

19 filio hominis similem D, filium hominis similem M, filium

quo magnum 21 posetus D! 20 aurea et] aureae D hominis ^ mittente] cum agnum in torculari mittentem ^M — 22 mille sexcenta] MDC 24 marce D, mille sexcenta nonaginta ^; om. M ^ emanasseD ^ dicet D et de bestia] ex bestia bM bitteum D — igne

192 XIII.

XIIII. 30 XV. XVI. XVII.

35, XVIII. XVIII.

40

XX.

IN APOCALYPSIN

IV, CAPITVLA

Templum tabernaculi martyrii in caelo dicit apertum et septem angelos niuatos linteis cum plagis totidem processisse. Septem angelis iuberi ut irae dei fialas septem in terram effunderent quibus plagas enumerat inrogatas. De ore draconis bestiae et pseudoprophetae spiritus tres inmundos in modum dicit prodisse ranarum. Inmaculata praemonet uestimenta seruanda. Septimum angelum fialam memorat effudisse et post cetera grandinem talenti ponderis inruisse. Damnationem meretricis magnae in mulieris ornatae figurato culto describit. In capitibus septem et cornibus decem uim apertam uel occultam figurari nequitiam. Septem capitibus montes ac reges totidem praesignari.

26 tabernaculum 5 dicet D, dicitur 5.M 27 niuatos D, nibatos M!, nibisos zt wid. M^, indutos? lenteis D 30 effuderent M 31 bisteae D! 32 in modum 4M, in mulldum D, prodedisse M 34 cetera] om. D 36

damnationis M, Dan nationem (sic) 5

meretrices

D —— mulieres M

37

discribsit D' — 38 decim D —— uim] om. bM Notandum est: ab initio libri quarti altera manus Cod. Augiensis orditur (= N); bunc librum quartum totum om. C

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xu

193

CAPvT XIII

L51

IO

15, $5, 2

13,2

15

20

Et uidi bestiam ascendentem de mari habentem cornua decem et capita septem, et super cornua eius diademata. Hoc hic mare ponit, quod antea abyssum, de qua dixerat ascendere istam bestiam. In utraque autem significatur populus, populum quippe uidet e populo ascendere, et de populo bestiam surgere. Bestia autem generale nomen est agno contrarium, sed in narratione pro locis intellegendum est, quam partem bestiae dicat. Aliquando enim diabolum dicit bestiam, aliquando corpus eius, aliquando unum ex capitibus ipsius bestiae, quod quasi occisum in mortem resurrexit, quod est simulatio uerae fidei, aliquando praepositos solos dicit bestiam. Nunc ergo bestiam ascendentem de mari corpus diaboli dicit, habentem cornua decem et capita septem, et super cornua eius diademata, et super capita eius nomen blasphemiae. In eo quod se deum uult haberi iuste dicitur blasphemiae nomine titulari. De decem porro cornibus et septem capitibus aptiore subsequenter loco dicitur quod utrobique sufficiat. E? bestiam quam uidi similis erat pardo, et pedes eius tamquam ursi, et os eius ut os leonis. Pardo propter uarietatem gentium conparatur, urso propter malitiam et uesaniam, leoni propter uirtutem corporis et linguae superbiam. Et dedit ei draco uirtutem suam et thronum suum et potestatem magnam. Sic apostolus de diaboli corpore loquens: Cuius est inquit aduentus secundum operationem Satanae

XIII, 2/3 cf. Apoc. 1, 7.

22/23 II Thess. 2, 9-xo.

XIII, 2/5 cf. Beat. VI, 3, x. 5/13 Beatus VI, 3, 16-17. 5/11 Ambr. Autp. 13, 1, 165-176. 14/15 cf. Beda 169, 25-26. 18/20 Caes. 245, 2-5 ; Beda 169, 27-30; Beatus VI, 3, 20. 21/23 Beda 169, 33-36.

XIII, 1 et (ante uidi)] ow. / 2VIIN — diademata] praem. dua D; add. et nomen scriptum blasphemia f ^ posuit fv — 3 antea bGN (of. xi |. 86), ante D/MOv dequofG 4utroquev™* — transp. populus significaturf uidet] uidit NOv; om. f — 4/5 e populo] de populo f 6 narratione] ratione /""* — 6/7 agno contrarium - bestiae dicat] om. f, deinde in marg. inf. ser. f! 7 quam] quia N — 9 ipsius] eius » suresurrexit G!, surrexit O 13 nomen] 11 ergo] autem GNO» 10 transp. solos przepositos v 14 deum] om. O! uolunt M . habere M! O add. scriptum f 15 porro] uero GNOv

aptiore P D! NO, aptiori D? G v, aptius f; om. M! et add.

15/16 subsequenter Df GNO»'?, subsequenti M v", altiore in marg. M? quod]om. M! ^ l6 utrobique Df G? M, utrumque 5, utrum subsequente ^

19 malitiam] praem. bestia fv ubique G'O, utrumque ubique Nv leone G!, et uesaniam] et bestiam G NO, bestialem v superbia sublin. f

leonem M!

PL 877

PL 878

194

15,:3

15:5

IN APOCALYPSIN IV, cap. xii

im omni uirtute et signis et brodigiis mendacii his qui pereunt. Et unum caput ex capitibus septem quasi occisum fuerit ad mortem, et 2 ws plaga mortis eius curata est. Vnum ex capitibus eius dicit antichristum, quia septem non numero sunt sed significatione uniuersitatis regni terreni agno contrarii. Huic draconem, id est diabolum, suam dare certum est potestatem et thronum suum. Sicut in bono anima iusti sedes sapientiae, sic in malo illis inimicus suum 30 dare dicitur thronum, quos maxime possidens ad alios utitur seducendos, admiranda per eos deo sinente frequenter exercens, qui tanta temeritate progreditur, ut ad deludendos animos paruulorum unum ex capitibus septem imitatione ueri capitis se quasi occisum resurrexisse, et pro Christo, qui hoc uere perfecit se suscipiendum audeat exhibere. Et admiratae sunt gentes inhabitantes lerram ad bestiam. Translationem nominum fecit, ne diceret

13, 4

mirata bestia secuta est bestiam. Terram enim posuit pro terrenis, qui eum et sequi et adorare maluerint, id est sui qui in antichristo tamquam in simulacro diabolum adorare dicuntur hoc dicit: Et 40 adorauerunt draconem, eo quod tradidisset omnem potestatem suam bestiae ; iterum bestiam adorauerunt dicentes: Quis similis illi bestiae ? Et quis potest belligerare cum ea? Cum a suis sectatoribus eminere laudatur, sicut legimus, et aperire os gentium ac uirtutes 4 wa

bonorum, et admirationem habere regem animalem a terra: cum

ergo, inquam, a suis laudatur et in magniloquio extollitur, totum bestiae corpus omnino describitur. Et data est ei potestas faciendi

25/26 cf. Ambr. Autp. 13, 3a, 24-25.

23 mendaciis D? 24 caput] om. f — transp. ex septem capitibus v» VII fN — fueratf inmortemf 25 eius (post capitibus)]om.f ^ 26 quia] quae f — significationem N — 27 contrario M! ^ 27/28 diabolus G! 28 suam dare] suadere G! ;add. uirtutem f. potestatemque f suum] om. f ^ sicut] add. enim v 29 sedes] sedis D? G! N' O ; add. estf — in malo

illus G 29/30 suum dare dicitur thronum DGNO, dare suum dicitur thronum 5 M, thronum suum dicitur (om. dare) f; dare dicitur thronum (om. suum) v — 30utetur D 32tanta temeritate] praem. in fM ; tanta impietate v ut] om. vP™ ^ ad deludendos] ad eludendos v ^ 33 imitatione Df Mv, imitationem GNO, ad imitationem 5 quasi] sup. Jin. scr. f 3Áse]om.fv 35 exhiberi MN = 35/36 gentes et habitantes D 36 ad bestiam] a bestia, e£ disting. terram. A bestia translationem v 37 secuta est bestia N terram] terra O, terrena D — enim]hic f 38 sequos G! maluerunt f idest] idem ^ suisbf ^ 39 hoc dicet D!, hoc enim dicitf,hoc est quod dicit v — 41 bestiam] bestiae f, deinde add. inquit f — fransp. adorauerunt bestiam Nv — illijille N; om. f — 42 potest D, poterit re. —— sectatoribus] spectatoribus f 43 eminere] euenire 5 ac] et D 44 bonorum] uanorum NO admiratione f, admirationum G ^ regem] rem v de terra

f, ad terram Gv descriptus NG!

= 45 in] om. G! — totus

N — 46 descriptum est bfM,

PL 879

IN APOCALYPSIN

5°

55

15,6 60

IV, cap. XiII

I95

mensibus quadraginta duobus. His etiam mensibus tres anni cum sex mensibus adimplentur, quibus superius quidem praesentis quoque temporis qualitas, nunc autem specialiter nouissimae persecutionis praenuntiatur asperitas, nam propter quattuor notissimas orbis partes, si quater legale decalogum duxeris, in quo perfectionis est signum, quadragenarium conples; his cum duo caritatis praecepta actu adieceris adimplenda quadraginta duo perficiunt. Nihil enim iuuissent enuntiata uerbis si non perficerentur operibus ; his enim ecclesia dicitur sicut alis aquilae temporaliter praemuniri, in solitudinem fugiens draconis insidias, alenda diebus mille ducentis sexaginta, quibus menses quadraginta duo supplentur, ut idem numerus non inani clareat significatione taxatus. Apermt autem in blasphemia os suum aduersus deum, ad blasphemandum nomen eius et tabernaculum eius, qui in caelo habitat, id est aduersus deum et ecclesiam quae in caelo habitat,

12:7

propter quod: Conuersatio nostra in caelis est, et nunc autem in carne non estis. Aliter templum hic etiam corporis Christi glorificatum puto significari tropeum, quem tunc antichristus dicitur blasphemare quando dignitatem ei specialiter debitam sibi ausus 65 fuerit adsignare. Hinc in euangelio dominus dicit: V? seducantur, si fieri potest, etiam electi. Confestim tamen sequitur: Sed propter electos adbreuiabuntur dies illi. Et data est ei potestas faciendi bellum cum sanctis, et uicit eos. Dicendo aparuit os suum ostendi7o tur in hanc damnabiliter fiduciam prorupisse, ut quod ante occulte tunc iam publice audeat blasphemare, quando dignitatem ei specialiter debitam sibi ausus fuerit adsignare, et iniquitatem in excelso loqui, ut contrarius Christo se uelit pro eo accipiendum uel ui ingerere, uel fraude supponere; potestatem temporaliter acci62 Phil. 3, 20. 62/63 Rom. 8, 9. 67/69 Matth. 24, 22.

66/67 Matth. 24, 24; Marc. 13, 22.

51/54 Ambr. Autp. 13, 5 b, 47-51.

quidam 47 xlii N, xlii duob; G, xl duobus O — etiam]om.f ^ 48VIf 50 praenuntiatur] praenota49 quoque temporis qualitas] om. GNOv N 50/51 transp. orbis notissimas f — 51 si quater] nam] om. b tur f.M?

54 52 conples] perfices / — 53 xlii N sequatur O — legalem b G v^* 56 praemuniri] praemoneri M nuntiata M perficiunt] conplentur f 59 taxatas N! 57 mille CCLX GMN, mille ducentis quadraginta v in blasphemiam GM NO — ad]in G'NOv — 60/61 tabernaculum eius et eos qui in caelo habitant v — 61 deum et ecclesiam] domini ecclesiam D 62 propter quod fGNO», id est - habitat] om. per homoioteleuton O propter illud D, propterea b, quapropter M ; deinde add. dicitf,add. apostolus

nostra autem conuersatio f NGOv 65 transp. autem]om. D et]om. G^ 67 etiam] om.GM'NO ut| unde v 70 in hac N 69 uincet M tur f

in caelis est] add. inquit GNO» specialiter eif — 66 adsignari G 68 adbreuiantur 4 M, breuiabunTaya 71 tunc iam] nunc v

quando dignitatem - adsignare] om. D ——— 74 fraudes opponere b accipiens f

= 74/75

PL 880

196

IN APOCALYPSIN IV, cap. x11

piet qua ille male utens nocere uolens corpori Christi, sicut persecutores Christo patienti amplius extollitur, ut cum suis acrius crucietur. De hac dominus dicit: Non haberes in me potestatem misi datum tibi fuisset desuper. Si ergo circa suam passionem hanc ad momentum suis persecutoribus Christus dederat cum in eo prin80 ceps huius mundi nihil dignum morte reperit, quid mirum si in sua ecclesia sic ad tempus malos grassari permittat, ut eos uicisse dicat? — licet a toto pars intellegi debeat, quae uinci potest. Et data est ei potestas in omnem. tribum et populum et linguam et gentem, et adorauerunt eum omnes inhabitantes terram, cuius 85 nomen non est scriptum in libro agni occisi, qui est ab origine mundi. Parum quippe uideretur si de ea bestia, quae agno contraria totiens ponitur diceret non est agnus aut non est Christus, quod se fingit, sed nec in libro agni scribi uspiam meruit, aut ipse aut qui ei consentiunt. Licet possit etiam bestiae corpus intellegi, propter quod praemisit: Adorauerunt eum omnes inhabitantes 75

13; 7-8

terram, id est terreni diabolum, cui dictum est: Terram comedes ;

13, 9-10 95

IOO

de quibus Hieremias dicit: Recedentes in terra scribantur ; uel psalmus: Et cum iustis non scribantur. Si quis habet aures audiat. Qui captiuum duxerit, et ipse capietur. Quoties hic ea spiritus dicit, quae intentius audienda sunt, ita praemittit. Facta enim mentione illius potestatis quam accepturus est diabolus et bestia, ne magni pendendum esse ruinosi culminis momentaneum supercilium putaremus, tamquam cogitationibus humanis occurrens instruit dicens: Qui captiuum duxerit, et ipse capietur, ac si diceret diabolus et bestia, qui suis nunc retibus gentes captiuare 77/781oh.:9,x. I3.

79/80 cf. Ioh. 14, 30.

93 Ps. 68, 29.

94/109 Ambr. Autp. 13, 9-10, 5-31.

91Gen. 2st.

92 Ier. 17,

97/101 Beda 170, 31-36.

75 qua] quam 2 N; quia D! ille] om. f — transp. corpori christi nocere uolens f 75/76 persecutor D?N, deinde add. et N 76 patiente Df extollitur

DG! NO», extolletur bf G?, extollentur M!, extollebantur

M2 ut]etGOv 77 cruciatur v, crucientur M — 79 dederat] add. potesta tem f 80 repperit D' M! O, reppererit D'fG M? N, reperire t v 81 permittit f — 82 a toto] totaf quae] qui G! 84 gentes Df 84/85 quorum nomina nonsuntscriptav 85 in libro] «ZZ. uitaev 86 uidetur D quae de agno £ 87 totiens DG, toties bfv, quotiens NO, totius M diceretur Gv, dicens et M — 88 fnget ^D scriptus NO, Scriptus esse v uspiam bDf, quispiam GMNOv . 90 eam f — 91terr enum P cui] cum N,conO 92 de quibus] add. etf hierimias D, ieremias f" | dicit recedentes] recedentes inquit f in terra DGNO, in terram b, a te in terra fMv scribentur N' fv uel]et f 93 scribentur f 94 spiritus] add. sanctus bfM —— 95 ita] istaf praemittet ^D — 96 mentio ||M, mentionem O potestates G'O — 97 esse] eius ^ 99 instruet NO 100 retibus] reatibus NO — gentes] homines f

IN APOCALYPSIN IV, cap. x11 15. 10

197

uidentur, ipse erit cum suis cito captiuus. Et qui gladio occiderit, et ipsum gladio oportet occidi. Sciens Heliam antichristi gladio fore necari, eiusque mortem aduentu protinus domini uindicandam, 105

IIO

II

5

I2! o

propterea dicit: Et ipsum gladio oportet occidi, absolute ponens diaboli et antichristi personam tamquam habitantem cum habitaculo; idcirco indefinite: Qui captiuum, inquit, duxerit, et qui gladio occiderit, et ipsum gladio oportet occidi. Hinc apostolus loquens dicit: T'4n€ reuelabitur ille iniquus, quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui, et destruet inlustratione aduentus sui. Tunc utique cum absorta fuerit mors in uictoriam, quam uictoriam quoniam sanctos omnes oportet patienter et longanimiter expectare, idcirco subiecit: Hic est patientia et fides sanctorum. Vnde item apostolus: Fratres inquit non deficiamus, tempore enim suo metemus non deficientes. Et uidi altam bestiam ascendentem de terra, habentem cornua duo similia agni et loquebatur ut draco. Et potestatem prioris bestiae faciebat in terra. Duo cornua agni similia, duo testamenta uero agno conpetentia, sibi more agni usurpare temptauit, ut draco tamen loqui dicitur, quia in hypocrisin simulatae ueritatis, quos seduxerit decipit. Agni enim similis non esset si aperte ut draco loqueretur. Nunc agnum fingit ut agnum inuadat, id est Christi corpus, ad deum loquitur quod eum quaerentes a 108/109 II Thess. 2, 8.

110 I Cor. 15, 54.

116/120 cf. Caes. 246, 13-17.

113/114 Gal. 6, r.9.

119/120 cf. Ambr. Autp. 13, 11-12, 18-19.

101 uidelltur M captiuus] om. M!, deinde in marg. scr. M? 101/102 transp. oportet et illum gladio occidif,et ipsum oportet gladio occidiv 102 heliam 5D, aliam fGM NO, talia v — gladii G'NO — 102/103 antichristi mortem] om. v transp.

fore necari] fornicari f.

domini

protinus fv

uindicandum 5 105 diabolum NO aequi O transp. duxerit inquit 5 capietur v

103 mortem] morte corpus »

uindicandam

DfGM, uindicanda

NO»,

106 indefinit NO — qui] et qui N, duxerit] add. capietur f, add. et ipse

qui (ante gladio)] om. N

107 et ipsum - occidi] opportet

illum gladio occidi f 108 iniquus] add. filius perditionis f 109 et destruet - aduentus sui] om. f destruit D 110 utique] inquit 7

absorta] absorte N! —— in uictoriam GM?“*4 Ov, in uictoria BDf M' N 110/111

quoniam

quam

tantum

uictoriam

quoniam

D/ M, quam

GO, quando tantum Nv

uictoriam

quomodo

111 transp. omnes

34,

sanctos f

113 item] hic D'GNOv, haec 6D’fM 112 idcirco] add. nunc D defiamus GO 114 metimus 5 idem MNv enim] om. b 116 faciebat] praem. omnem v 116/117 transp. similia agnif — 117 agni (post 118 tentabit G'M —— in] sup. lin. ser. M — hypocrisin more)] om. vP™ 118/119 simulatae ueritatis 5D M, b D M, hypocrisis GNO, hypocrisi fv insimulatae ueritatis GNO, simulata ueritate f, id est simulatione ueritatis v 120 nunc agnum decepit /G —— agno v 119 quos] quods (sic) G bDfM, nunc autem GNO, nuncautem agnum v — finge D — 121 ad deum] loquetur D ut dracov

PL 881

198

125

130

13, 12-14

155

140

IN APOCALYPSIN

IV, cApP. XIII

uia ueritatis delusos expellat. Et omnem potestatem prioris bestiae faciebat in terra: prioris dixit, quam de mari ascendentem se uidisse praemisit, cui diabolus dederat potestatem suam magnam. Hanc potestatem dixit facere bestiam coram bestia. In praepositis enim quos descripsit est omnis potestas populi, tamquam locustarum et equorum in caudis. Adstante enim populo faciunt praepositi quod diaboli uoluntati proficiat sub uelamento hypocrisis ecclesiae. In tantum autem utramque bestiam claret unum corpus esse, et unius nequitiae cultum exercere, ut etiam.sequentis bestiae hypocrisis illi priori bestiae militare dicatur. Ideo subiecit: Vt inhabitantes terram adorarent bestiam illam priorem, cuius curata erat plaga mortis, et fecit signa magna, ita ut etiam ignem faceret de caelo descendentem sub oculis hominum. Et seduxit eos qui inhabitant terram. Vel sicut alia translatio: Vt terram et qui habitant eam. Translationem iterum nominum facit: Bestiam illam cum capitibus uocauit terram et caput eius bestiam; dixerat enim capitis curatam esse plagam, nunc bestiam inquit cuius curata est plaga; ostendit, quia omnes partes bestiae bestiam uocat, quia in omnibus eius officiis diabolus est, qui est bestia. Bestia ergo cum duobus cornibus, quae est pars bestiae, facit bestiam adorare bestiam, quia bestiam dixit et terram, ut in caput ueluti occisum

bestiae nomen transferret, ne diceret fecit bestia ut adoraret bestia bestiam. Nam si aliud est bestia, aliud terra, cum bestia

145 populus sit, terra quid erit? Terra autem et eos qui inhabitant in ea non sine ratione dixit. Nam sufficeret terra aut eos qui habitant terram, sed uim seductionis ostendit et animam et corpus sibi 126/127 cf. Apoc. 9, 10.19.

123/129 Beatus VI, 4, 47.

136/175 Beatus VI, 4, 49-62.

122 delusor plane M — 123interram ? — 125 coram bestia] add. esse M 126 descripsit ^f M, describit DNO, distribuit Gv 128 uoluntate N 129 et ecclesiae ^ 130 sequentes ^O 131 hypocrisis - bestiae] om. N

militari G— 132 adorent G—

133erat]est// — magna]om.v??^

^ 134

descendentem D G! NO, descendere 5G? Mv 134/135 et seduxit - terram] etc. babet tantum b 135 translatio] add. dicit f, habet v ut] om. fv 135/136 habitant in ea v 136 translationem] mutationem f fecit b 137 uocabit D — et]om. GNOv bestiae D? 138 capitis] praem. eius V nunc] add. autem f bestia fv 139 ostendens v — partes] om. D bestias bestiam D? —— 140 transp. officiis eius M — bestia ergo] ergo (om. bestia) ^ — 140/141 cum duobus cornibus] cum diabolus cornibus(cornibus sublin. M?)bM 141 quae] qui GM? fecit O 142 quia] qui N bestiam (ante dixit)] om. vP™ 143 ne] nec fGMv facit D 144 bestia bestiam] bestiam tantum M ^ si] cum f!; om. v™ 145 quid erit]

occiderit v —— terram fM^v — habitant fNv ^ 145/146ineam M! 146 sufficeret] add. dicere f terra bDGM! NO, terram fM inhabitant

DG!O

147 terram] in terram D, in ea y!

IN APOCALYPSIN IV, cap. XIII

150

199

miserabiliter mancipasse. Qui enim ui cadit non seductus, solo corpore captiuus est. Quiautem seducitur et corpore captiuatur et mente, propterea dixit: facit terram et eos qui inhabitant eam adorare bestiam, cuius curata est plaga mortis. Intentius perspiciamus. Dominus noster Iesus Christus habet plagam de gladio et uixit. Hic autem dicit bestiam, quae habet plagam factam de gladio et uixit. Dicit adoratum draconem, adoratam et bestiam ;

155 recedebam,

cum

sdlus draco adoratur a suis. Non enim sicut

ecclesia habet mediatorem corporaliter inter deum et se, ita et diabolus inter se et suos, sed solo nomine de imitatione Christi.

Bestia ista, quam dicit inter diabolum et suos personam non habet, quia in solo est uocabulo, quo dicunt se adorare Christum, 16o

16 VA

17o

qui mortuus est et resurrexit, in quo uocabulo diabolum adorant, qui hoc simulacrum suis inuenit. I pse enim Satanas transfigurat se uelut angelum lucis, exhibens suis fallaciter solo nomine Christum. Porro ipse et suum et mediatoris locum implet, quia mediatorem non habet, nisi simulacrum Christi. Ipsam simulationem dicit bestiam habere plagam gladii et uiuere. Bestia est enim quae hoc nomine inter se suosque conuersatur. Propterea si quando dicit adorari bestiam quae habet plagam de gladio et uixit, diabolum ostendit, de quo apostolus: Qwi aduersatur et extollitur inquit supra omne quod dicitur deus aut quod colitur, ita ut in templo der sedeat ostendens se tamquam sit deus. Tres itaque, diabolus, bestia 160 Rom. 8, 34.

161/162 II Cor. xz, 14.

168/170 II Thess. 2, 4.

155/162 cf. Ambr. Autp. 13, 12b, 45-47. 164/165 Ambr. Autp. 13, 12 b, 6o-61. 166/170 Ambr. Autp. 13, x2 b, 72-76. 170/172 Ambr. Autp. 13, 12 b, 63-65.

148 miserabiliter] mirabiliter G

ui] || ui G, expunct. D^; septies NO

150 dicit / — fecitf ^ eos]omnesf ^ habitant D/O — eam 5Df Mv, 151/152 perspicimus 151 plaga mortis] add. et uixit v ea GN, in ea O 152 iesus]om.bD' ^ de gladio] mortis, deinde sublin. G, prospiciamusbfM quae] qui NO bestia D 153 dixit G'v et de gladio sup. Jin. ser. f 153/154 factam de gladio] facta est de gladio b, de gladio (om. factam) N; mortis, deinde sublin. et factam de gladio sup. lin. ser. f | 154 adoratam et bestiam 5fM, et adoratam et bestiam DGNO,

et adoratam bestiam v

155

recedebam] predicebam D?; et ne quid propter eam f ^ adoraretur bM, 157 de]dei? — 158 bestiam adoretur f 156 transp.interse et deum fv 159 transp. uocabulo est 5 inter]intrab — suam f' dixitGv istam N 163 transp. implet 161 enim] autem N se] om. b quo] quod f simulationem] insimulatioquia]quodv ^ ló4ipsam]quam/ locum v nem v; add. christif — 164/165 transp. bestiam dicit f — 165 plagam] add. 166 intra se » transp. bestia enim est f ^ quae] qui G uidelicet f 167 adorari (praem. et f ) bestiam 2D fN, dixitv suosque] et suosv 168 apostolus] praem. dicitf adorare bestiam GMO, bestiam adorare v 170 extolltur D —— rans. inquit et extollitur f | 169 supra] superf

tres] add. sunt f — diabolos D?

PL 882

200

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XIII

uelut occisa, populus cum praepositis suis, duo sunt mediante

imagine, et si quando mediam bestiam dicit adorari, in diabolum res cadit, qui suum et huius medii nominis implet locum, cum se

13, 13

175

180

suis opponit damnabiliter adorandum, de imitatione furti simulata obumbratione uocabuli. Et fecit signa magna, ita ut ignem faceret descendentem de caelo sub oculis hominum. Cum multa eum dicat signa facturum, hoc signum memorabile ceteris praetulit. Haec translatio de praeterito quasi loquitur cum futurum nuntiet; alia autem futurum significans dicit: Ita ut et ignem faciat de caelo descendere. Quod ad terram ignem faciat de caelo descendere, id est de ecclesia ad terrenos, cum siue ex uarietate gentium

18 VA

190

195

siue ex inimici fallentis astutia, linguis nouis ac plurimis suos faciat loqui ministros, ut hoc quasi indicio donum sancti spiritus se garriant percepisse, qui ignearum forma linguarum super singulos quondam ueraciter legitur Christi enituisse discipulos. Hoc enim praecipue signum credentium dominus quoque commendat dicens: Signa autem eos qui crediderint haec sequentur : In nomine meo daemonia eicient, linguis loquentur nouis, et cetera. Non ergo mirum si illa bestia quae sibi simulate agni occisi et uiuentis nomen usurpat, hanc etiam sancti spiritus per imitationem fraudulenter uindicet specietenus largitatem, suisque ministris simulet dationem, sicut Symonem quondam affectasse, nec potuisse meminimus. Nam et de expulsione daemonum signisque conpluribus cum ipsi ministri Satanae enumerantes dixerint: Nonne in nomine tuo daemonia eiecimus ? et cetera, non adprobat dominus 183/185 cf. Act. 2, 1-4. 187/188 Marc. 16, 17. 9-24. 194/195 Matth. 7, 22.

192/193 cf. Act. 8,

181/188 Ambr. Autp. 13, 13, 18-24.

172 si] om. v?™ ^ quando]qua M

om. N!

M!

173 medii] medie M, modi f

bestiam]om.v??^ ^ adorare MN;

_transp. locum implet f — se] om.

174 opponet D — furti] forti NO, futuri f

175 facit D?

176

descendere fG? 177 memorabile] mirabile 4 178 transp. quasi de praeterito bfv — loquetur D 178/179 cum futura praenuntiat f 179 alia] alibi GNO» ut et] ut (om. et) fv — fecitf, faceret M 180/181 quod ad terram - descendere] om. GNO» 182 inimicis vP™ plurimis] pluribus M 183 facit f —— transp. donum quasi indicio f 184 in ignearum f formam GNOv 185 enituisse] aperuisse O, enuntiasse v 185/186 hoc enim - quoque] quod signum credentium dominus quoque praecipue f 187 signa] sin G! sequuntur DG! 188 eiciunt M! loquerentur D nouis] add. serpentes tollent f 189 quae] qui N 19luindicatf 192 dationem] damnationem Gv simonem fv, simon N quondam D», quendam b, quod fGMNO 193/194 signisque conpluribus] ceterisque signis quam pluribus f 194 enumerantur dixisse f, deinde add. perhibentur f nonne] add. in nomine tuo prophetauimus et »

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xuI

201

gloriantes, sed damnandos reprobat contumaces. Et ideo fortasse hoc excellens de igne signum, quo spiritus sanctus figuratur, uoluit specialiter nominare, quod potior illo inueniri non poterat. Nam cum multa nobiscum hereses uideantur habere communia, hoc

specialiter donum sola se habere Christi gloriatur ecclesia. Magos denique Pharaonis similia Moysi miracula facientes spiritus sanctus legitur frustrauisse, cum in suis adsumptionibus succumbentes uera uicti confessione dixissent: Digitus dei est hic. Digitum autem dei spiritum sanctum dici, euangelium protestatur, cum 205 unus dixit: In spiritu dei eicio daemonia, alius: [n digito dei eicio

200

daemonia.

13, 14 210

Quocirca hinc uehementia seductionis ostenditur, ut

illum habere spiritum bestia putetur, quo resistente magorum fraudulentia uacuabatur. Ob hoc sequitur: E? seduxit eos qui inhabitant terram propter signa quae data sunt illi ut faceret coram bestia ; dicit incolis terrae ut imaginem bestiae faciant, quae habet plagam factam de gladio, et uixit. Quasi si diceret: Haec simulatio eo usque praeualuit ut terreni seducti propter signa bestiae, ipsi bestiae miserabili assensu fauentes, mutua se deuotione cohortentur, bestiae in cordis fantasmate imaginem fabricare, sicut qui iam

215

15, 15

non aestiment dubitandum, certo quasi memorati ignis indicio confirmati, quod uere ipse sit Christus, cum sit in antichristo diabolus, idemque malignus in imagine spiritus, qui tales etiam laqueos seductionis deo sinente praetendat, ut dare dicatur spiri203 Ex. 8, 19.

205 Matth. x2, 28.

198/208 Ambr. Autp. 13, 13, 28-40.

205/206 Luc. 11, 20.

211/212 Ambr. Autp. 13, 14, 5-6.

fortassis f.— 197 excellens] 196 damnandos] damnat et v — et]om.f extollens M de igne] deligit 5, et disting. deligit. Signum transp. sanctus 198 nominari fM? ^ quod potior illo] quo figuratus M spiritus GNO 199 cum] om. N — haeresis uideatur f. 200 potius f ^ inuenire M'O solam f ^ christi gloriatur] uidealltur D © 202 adsumptionibus] assertioni-

203/204 digitum] digitus M, digito O 203 hoc vPmi25 bus v 204 dicit v disting. digitus dei est. Hic digitum Df, deinde om. autem f 206 hic uehementius seductionis spiritus 205 alius] add. autem f 207 habere spiritum bestia] habere bestia ostenditur f ^ ostendit M 208 spiritum 5, bestia habere (om. spiritum) f ^ putaretur wt uid. M! terram 5D? /NOv, in terra D'G? M, in 209 habitant DO uacuabat O D'GM NO — 210et dicit bv, dicens ut faceret bf, facere Dv, om. terrà G! faciunt D — qui N — 211 plagam factam de gladio] plagam de gladio f quasi si D, quale si No», quale se factam 5, plagam de gladio (om. factam) f 212/213 ipsi bestiae] et G haec] — diceritDN tantumbfG MO, quasi deuotione]deuoratione O —— 214 fabricare] 213assensu]sensu/ om.D 215aestiment]existiment f ^ certo quas M', certi quod sicutiD° om.N

M?

denique

memorato N!

indicio] inuitio G, iudicio vP"

G — inimaginem O

—— 217 idemque]

qui tales] quales b ^ etiam]om.v?^^

laqueos]lacus vP?!2^ ^ ;ramsp. praetendat deo sinente f

218

PL 883

202

IN APOCALYPSIN

IV, cap. x11

tum imagini illius bestiae, et ut imago bestiae loqueretur. Gemino modo hic locus intellegi potest, siue quia indicio conpellente uirtutum iam persuasum est omni corpori malignorum, tamquam diabolo operante et insistentibus praepositis populo, ut una esset omnibus eademque professio, sic uniformi obseruatione ab omnibus proferenda, ut si quis hoc per imaginem bestiae, id est mutuam 225 imitationem non loqueretur, necaretur. Sic denique dicit: Et ut imago bestiae loqueretur et faceret ut qui non adorarent imaginem bestiae occiderentur. Aliter, ut sicut primo homini seducendo ore 220

1)

colubri sermocinatus est feminae, simili tunc multos fraude delu-

dat cum per simulacrum fecerit consulentes suos responsa perci230 pere, id est per antichristum, cui ut deo honorem aestimant deferendum, cum sit homo peccati et filius perditionis, tamquam 13, 15-16 hoc sit: Et datum est illi dare spiritum imagini illius bestiae et ut imago bestiae loqueretur, et faceret ut qui nom adorarent imaginem bestiae occiderentur. Et fecil omnes magnos et pusillos et diuites et 23 liberos et seruos habere notam in dextera manu aut in frontibus. Singulos uoluit per membra diuidere, quos in confuso in uno saepius conplectitur corpore et in bestiae nomine. In manu significat opera, dextera pro simulatione ueri, in fronte fidei professionem, et quia utroque bono fraudati ideo dicuntur utrobique ws

227/228 cf. Gen. 3, 1 ss.

231 II Thess. 2, 3.

236/237 Ambr. Autp. 13, 16, 30-32.

219 imagini Dv, imaginis /fG MNO imago bestiae loqueretur] loquatur imago bestiae v 220 indicio] iudicio v 221 uirtutis Gv corpore bM'Ov™ 223 sic uniformi obseruatione] sicut uniformem obseruationem v, si cui ne formi obseruationem (sic) NO 223/224 ab omnibus] ab

hominibus f — 224 proferenda Df GNO, proferendam v, praeferendam 5 M!,

praeferenda M? 224/225 mutua imitatione GN, mutua imitationem O 225 loquitur N — et]om.fGNOv 226loquere|| turf — facerent bM qui] quicumque v adorarent bf M N? v, adoret GN! O, adorabant D

226/227 transp. bestiae imaginem b

227 occideretur GN!O

— 228

simile O, similiter f fraude] om. N! transp. fraude multos v 229 consulentes] consolantes ^ — 230 aestimant] existiment f; exstimant (sic) M 231 deferendum] differendum G, defendendum N et] om. b 232 datum] dictum 5 imagini bDv, imaginis fG MNO 233 adoraret N! 234 facit b magnos] magos M! 234/235 et diuites et liberos et seruos bD M, et diuites et seruos GN Ov, diuites et pauperes liberos et seruosf notam] om. M!, deinde nomen sup. lin. ser. M2 236 membra] add. singula " _ in confuso in uno] in confuse in uno G, confuse in uno v, in uno confuso f 237 in manu] add. dextera D 238 dextera] praem. in Gv pro simulatione bfM, per (om. v) simulationem GNO», pro similitudine D ueri] uiri GNO; uerae fidei er contin. in fronte professionemf 239 et quia] ut quia sunt f — utroque bono fraudati] ütroque bono fraudat M, utrumque bono fraudatur 4; add. sunt G?^v dicuntur utrobique] dicantur utrobiquef, ubique dicuntur 5

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xu

203

13, 17 240 notati. Ne quis possit quicquam mercari aut uendere misi habens notam nominis bestiae et numerum nominis eius. In hac mercandi et uendendi mentione docuit quod sicut in bono symbolum ecclesia tradit profuturum nostrae saluti, ita et illi in malo tali se definitione quasi nouerint coarctari atque uinciri, ut nec mercandi 13, 17-18

245 aut uendendi sinantur habere licentiam ;sicut mercatores, qui una

uidentur naue portari, uniformi cognoscuntur signo teneri: Nisi habens notam nominis bestiae et numerum nominis eius. Hic est prudentia : Qui habet intellectum, conputet numerum bestiae. Hominis est enim numerus, et numerus eius DCLXV I. Vnum autem 250 est: Qui habuerit notam aut nomen bestiae aut numerum nominis eius. Supra denique notam solam dixit, postea per synonyma ostendit et notam dicit et nomen ut numerum nominis. Hic est sapientia: Qui habet intellectum conputet numerum bestiae, numerus enim bestiae hominis est, inquit. Faciamus ergo numerum quem dixit accipi, ut in numero nomen etiam cognoscamus et notam. Numerus eius inquit est DCLXVI, quem faciemus secundum graecos, praesertim ad Asiam scribens, et secundum idioma linguae eorum: Ego, inquit, sum A et ©. Praemissis quantum potuit simulationibus partis aduersae, quibus sibi indebitum dei260 tatis honorem diabolus nititur usurpare, ut antichristum exprimeret diuiuno honori contrarium, siue per notam ———

258 Apoc. 22, 13. 241/246 Beda 172, 9-15. 245/246 Ambr. Autp. 13,17, 29-30. 251/252 cf. Ambr. Autp. 13, 17, 53-56. 254/257 Caes. 247, 20-22; Beatus VI, 4, 90; Ambr. Autp. 13, 18, 15-17.

240 notat G' posset v 241 bestiae et numerum nominis] oz. N 242/243 transp. tradidit ecclesia fv 243 tale M 244 definitione] diuinationef,defensione v" coarctari] coareri D!, coharceri D?, coaptarif (uide infra) uinciri GN*v, uinceri DN! O, uindicari bf (uide infra) M trans. coaptari atque uindicari f 245 aut] nec f 246 naui DM? noscuntur f 247 bestiae] eius f nomini vP"? — haec D? — 248 prudentia] sapientia v quae O 248/249 hominis est enim numerus] hominis

enim

numerus f

numerus

est v, hominis

enim numerus

249 eius] bestiae f; om. v"?*

sexagenta sex bfv

dclxvi

G, est enim nominis

DGM NO, sexcenti

249/250 transp. est autem v — 250 habuerit] add. etiam

O 251 eius] om. D — synonymam G?""4 ^ dicet D —— 252 nominis] hominis 5; add. eius f 254 hominis] nominis eius f faciemus Gl?» ergo]enim M 255accepibDO — 256 numerus] praem. et G — transp. est inquit bfM 257 praesertim] add. quia v AA AXIAM b — 258 ego] ergo O transp. sum inquit v a et w v, Alpha et w 4, alfa et O f 260 nituntur M! — 262 om. monogramma bGMOV 259 partes bO

PL 884

204

IN APOCALYPSIN IV, cap. Xii

siue per numerum nominis eius, id est bestiae ipsius nequissimae uoluntatis atque actionis, indagandum praemonet qualitatem. 265 Est enim nomen

I I, CGE Ve ath LX Xn Arai’ T E M O G quod nomensi per caracteres suos quibus numeros graeci lectitant supputetur, DCLXVI inpleri profecto reperies. Interpretatum 270 quoque dicitur honori contrarius, ac si diceretur honori qui soli conpetit deo, in eo contrarius, quo dicitur ineptus, inportunus, incongruus: neque enim honor ei, sed anathema conuenit. Quocirca per numerum nomen, et ex nomine supputatus numerus

inuenitur, atque ipsius interpretatione nominis qualitas merito275 rum agnoscitur. Item aliud nomen, quod eiusdem numeri conplectitur summam, prudenter animaduerti potest, id est I 6 1:71 4Exd bosGCCGat xb V A P N O ^f M E qui simul ducti faciunt DCLXVI Interpretatio autem eius intelle280 gitur: Nego. Nec mirum quod hoc uocabulo dignus dicatur antichristus, id est negationis, cum Christo nomen congruat credulitatis, ipso testante cum dicit: Hoc est opus dei, utcredatis ineum qui me misi; temque: Creditis in deum, et in me credite. Ac per hoc

282/283 Ioh. 6, 29.

283 Ioh. z4, x.

265/269 cf. Ambr. Autp. 13, 18, 35-39. 269/272 cf. Ambr. Autp. 13, 18, 50-56. 56-72.

266/287 cf. Beda 172, 33-37. 272/287 Ambr. Autp. 13, 18,

263 ipsius] illius f 264 indagandum] indicandam N 266/267 lir. graecas super numerales ponit v; litt. numerales om. bf 268 quod nomen] transp. ante ANTEMOC

»

numeros fM v, numerus D G NO, numeris b

graece G

269 dclxvi DG MNO, Dé'lx'vi f, sexcentis sexaginta sex 5^, sexaginta sex

(sic) vP™ 270 quoque] add. hoc nomen f honore G ac si diceret f honore G 270/271 ac si diceretur - in eo contrarius] om. v 271 competet D quo dicitur GNO», quo dicetur D, quod docetur bf, quo docetur M!, qui docetur M? 272 anathema] praem. ad, deindeeras.f — 273

et] om.

N — 275 eisdem G!

275/276 transp. summam

complectitur f

276 animaduerti] enim aduerti 5, anima aduerti O poterit f — id est] om. fGNOv 277/278 bv ut supra 266/267 ARNOYME A:enim unum'R: centum * N : quinquaginta * O : septuaginta : Y - quadringentos : M : quadraginta'Equinque f 279 qui simul ducti faciunt Dv, qui simul ducta faciunt b G' MNO, qui simul ducti fiunt f, quae simul ducta faciunt G?; transp. ante APNOYME

v

dclxvi

D G N O, sexcenta sexaginta sex bv°?, sexcenta'lx*-sex

f, sexcenta Ixvi M, sexcenta sex (sic) v" — eius] eis vP^^23, sic ym^ ^ 280

dicitur f — 280/281 antichristus id est negationis] diabolus id est antichristus negationis f 281 cum] qui M 282 est] om. f — 283 itemque] item, Quae 4

IN APOCALYPSIN 285

IV, cap. XIII

205

siue honori contrarium dixeris, quod est ANTEMOC, siue Nego quod est APNOYME. Iure ad antichristum potest utrumque referri, utpote per duas partes orationis, nominis scilicet et uerbi, et personae qualitas, et operis insinuetur asperitas. D Aliter in sex diebus omnia deum opera perfecisse diuina testatur auctoritas, idem namque numerus suis constare partibus inuenitur, id est sexta sui parte, tertia, et dimidia,

290

unum enim et duo et tria sex faciunt ;et quia eorum quae in sex diebus perfecta sunt finis praedicetur adfuturus, et licet in melius transferenda 7gnis tamen ardore a beato Petro elementa resoluenda dicuntur. Non incongrue puto a sexto numero usque ad huius summam numeri tamquam condito295 rum terminum significando finalem increscere, et desiturum eo usque uenire futuramque meliorationem circa ipsius temporis suppletionem hoc numero designari; nam et a senario sexagenarius surgit sicut a denario centenarius quasi quadratus, qui ut solidetur ad mille usque peruenit, sicut sexa300 genarius ad sexcentos. Et ut sibi initia cum fine concordent adiecit subinde ipsum senarium, ut essent sexcenti sexaginta sex. Sic namque dicit: Venit dies domini ut fur, per quam caeli ardentes soluentur, et elementa ignis ardore coquentur ;ad meliorationem autem dicit: Nowos wero caelos et 305 lerram nouam secundum promissa ipsius expectamus, in quibus iustitia inhabitat. Nam et Christi nomen, quem se per falsam imitationem antichristus accipi desiderat, prope illum dierum perficit numerum, quem 310 in persecutione antichristi liber hic saepius praenuntiat adfuturum DG, xine oneXtce,..CG CCG: «n¥ X X P | G np E |

293/294 II Petri 3, 10.12. 3, 13.

303/305 II Petri 3, 10.12.

290/291 Ambr. Autp. 13, 18, 104/106.

305/307 II Petri

308/317 Ambr. Autp. 13, 18, 156-

163.

est] om. f |ANTEMOC] antemnos v™ 284 siue honore honori M 285 APNOYANTEMOC siue nego quod est] om. per homoioteleuton G 285/286 ME] ápvooy: v™)3, arneomai v™, dpvoupe (sic) v^* — adjom.N

referre GM! — 286 ut pute DG! M'NO?

286/287 utet personaef —— 287

291 trea 290 dimedia qualitas] aequalitas 5 persona NO se per] super v 308 quem] quod fM 304 elimenta dicet

imitatione M?v

292 falsa

309 prope] proprie v — perficit D' fv, perfecit »GNO,

perficiet D?, proficit M — 310 liber] libenter v et v ut supra 266/267

pronuntiat f — 312/313 bf

206

315

IN APOCALYPSIN

IV, cap. Xil

id est dierum mille ducentorum uiginti quinque, in cuius se specie fraudulenter opponit aduersitas. Hoc in nota, id est in monogramma, quae in hunc modum exprimitur PEN

mille

320

325

330

335

CCX XV, ubi conpendio totum Christi nomen includitur: DG Creer 666 GCE V X X P | e it E | J mille CCXXV. Verum quia solutus quoque nominis numerus praefatam rursus dierum mille ducentorum uiginti quinque perficit summam, eo quod in numero quadragenario et senario nobis insinuatam meminimus dominici corporis formam, quam pro primi Adam erroribus corrigendis, secundus Adam Christus de Maria suscepit, propter quod in euangelio dicit: Soluite templum hoc et post tres dies resuscitabo tllud ; et respondentibus iudaeis: Quadraginta sex annis aedificatum est templum hoc, et tu dicis in tribus diebus suscitabo illud ?, quod euangelista exponens ait: / pse autem dicebat de templo corporis sui. Nec inmerito; nomen quippe Adam per graecas litteras quadragenarium et senarium complet hoc modo: f IIII I XL A A A M qui faciunt XLVI. Cum autem ipse quoque numerus fuerit solutus

326/329 Ioh. 2, 19-20.

203.

329/330 Ioh. 2, 2x.

317/318 Ambr. Autp. 13, 18, 33-34.

321/349 Ambr. Autp. 13, 18, 172-

314 id est] transp. ante XPICTEI v transp. mille dierum f. 315 opponet D — 315/316 monogrammate v 316 quae] quod v in hunc modum] add. fit et transp. exprimitur post monogramma v 317 monogramma dest inbG — 318 mille CCXXV GM NO, MCCXXV D, mille ducenti uiginti quinque 4, mille ducentos significans f!, deinde add. uiginti quinque sup. lin. f? conpendium GO includetur D 319/320 x ‘enim sex centos "p: centum "i: decem ‘c: ducentos ‘t trecentos 'e' quinque ‘i: decem significant: et enim in greco xpictei dicitur f; om. omnino bv 321 quia] om. v 322

praefatam

bDfG* M, praefatam

b Df G? M, praefatum.

G! NO, praefatus

v

dierum] transp. post uiginti quinque f mille CCXXV GNO 322/323 perfecit DM N'O — 324 insinuatum GNO 327/329 et respondentibus suscitabo illud] oz. f per homoioteleuton 328 quadraginta et sex» 331 per graecas litteras] graecis litteris f complet] add. numerum f — 333/334 AAAM (om. litt. numerales) b; a'unum'd'quattuor'a'unum'm'quadraginta f; transp. infra (post 335 ipse quoque) v 335 qui faciunt xlvi GM NO», qui faciunt quadraginta sex D, quae faciunt quadraginta sex 5, qui simul uincti quadraginta et sex faciunt f, deinde add. nam et totidem annis templum suum edificatum esse testati sunt f —_transp. solutus fuerit M

PL 885

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xii

207

et per semetipsum scriptus et ductus, id est XLVI, illum graecis litteris numerum nihilominus complet hoc modo: DONEC CCC ala OW rex ESGGCC :W/CCouV« EX Iur QascurebeenA espoir INO eA Oops 340 qui in unum redacti faciunt mille CCX XV, superius in monogramma diximus. Nunc soluti nominis digesta serie demonstratur eiusdem numeri summa concludi, ut cum sibi utraque conueniunt non inanis sed certi causam mysterii indubitanter insinuent. Ad hoc fortasse pertinet quod de simulatione antichristi apostolus 345 loquens ait: Ita ut in templo dei sedeat, ostendens se tamquam sit deus, nam et in hoc libro: Apertum est inquit templum det in caelo, Christo uidelicet ex uirgine nato, ut sicut falsa agni occisi imitatio rerumque similium, sic etiam templum se dei arte, non ueritate, 35°

355

transfiguret. Quosdam autem moueri posse non dubito de numero mille ducentorum uiginti quinque, quod tres anni et sex menses non eandem numeri conficiunt summam. Sed sciendum quod nec uno modo, nec sub unius eiusdemque numeri definitione, scriptura diuina ipsum semper tempus insinuat. Nam et in isto libro de muliere quidem pariente loquens dicit: Alitur per tempus et tempora et dimidium temporis. Alibi autem de dracone et bestia: Data est ei inquit potestas mensibus quadraginta duobus ; itemque ibi: Dabo inquit duobus martyribus meis ut prophetent diebus mille 345/346 II Thess. 2, 4.

356 Apoc. 13,5.

346 Apoc. u, x9.

354/355 Apoc. 12, 14.

| 357/358 Apoc. m, 3.

349/376 cf. Ambr. Autp. 13, 18, 205-258.

336 et]om.f ^ ductus|]doctus GNO —— idest]facit? — quadraginta sex illum] add. sup. lin. mille ducentos /.— 337 numerus bDfv, xlvi GMNO nihilomnes G', nihilomnus (sic) G? ^ hoc modo] hoc scilicet D,numero b 338/339 modo b; modo tantum et transp. ante qui in unum 7. 440 v KOYAAPAFINTACEz 6G M Ov, KOAAPATINTACEY= D, KOYAAATINTACE=

N, cum litt. num. ut in textu super (infra v) litt. graec. DG MNO», sed om. b; K* uiginti ‘0 * septuaginta * y: quadragintos' a: unum * d: quatuor: p: centum a: unum * c * ducen:a-unum ‘I< tres: i: decem: N quinquaginta * T trecentos mille CCXXV GMNO, 340 redacta G tos'equinque'Z:sexaginta f MCCXXV D, mille ducentos uiginti quinque fv, mille ducenta uiginti sex » 341 soluti] soliti G' — series bfM quod superiusf,quam superius M 344 pertine343 causa GNO . indubitantur G! 342 conueniant v

rit G' — 347 Christo] om. "5^ —— natum M! — falsi M! — 348 rerumque]

templum] in templum £f, in templo M __ se dei] dei se plerumque ^fM 349 transp. non dubito posse moueri f — 350 mille fv; dei tantum M! ducentorum uiginti quinque D fv, mille ducentorum xxv GM O, mille cc rum 352 definitione] 351 eadem M! xxv N, mille ducentorum uiginti sex 5 354 pariente] parturiente f, 353 in iusto [F isto] libro ym34 diuisione f

patiente v™* —— aletur G^NO, aleturque Glv xl duobus GMNO inquit ei bM 357/558 mille cclx GMNO

per] om. G' — 356 transp.

357 ibi] om. v?"

inquit] om. f.M

208

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XIII

ducentis sexaginta, cum constet inter quadraginta duos menses et mille ducentos sexaginta dies, decem et septem dierum numerum discrepare. Nec in isto tantum libro hunc numerum uarie positum nouerimus,

cum

etiam in uisionibus Danihelis diuersa numeri

quantitate hoc tempus significari nouerimus. Nam dicit: Tempus temporum, id est unum et duos annos hebraeorum more significans. Item dicit: Dies mille CCXC, alibi autem in decima uisione 36 V^

275

mille CCCXCV dies ponit, quae omnia circa ipsius temporis significationem sic demorari uidentur, ut et dies iudicii uel secundi aduentus non diuulgaretur humanae notitiae, et opulentia diuini sermonis diuersaque relatio possit exercere deuotos. Inquirentibus denique discipulis, si hoc tempore praesentaueris, et quando regnum Israhel, ita dominus respondit: Non est westrum scire tempora quae pater posuit in sua potestate. Nam et in graeco si CCEu Vie CC: 0€ Vr Gale AEXSLXXvb 46609 baaVES Toei vnu: Gs SES (Pekan ta QN bee per suos caracteres scriptum specialibus numeris subsummetur, PL 886 ab ipsius significatione temporis non elongat, facit enim mille CCCXVII. 362/363 Dan. 7, 25; z2, 7.

364 cf. Dan. z2, rx.

365 cf. Dan. 12, x2.

370/371 Act. x, 7.

358 quadraginta duos PD fv, xl duobus G! M!, xl duos G? M?, xlii NO 359 mille ducentos sexaginta PDv, mille ducentos lx M, mille cclx GNO transp. et dies mille ducentos [Zeinde ras. c. 9-10 litt.] sexaginta /.— decem.

et septem dierum] sedecim (sup. ras. c. 12 litt. ser.) dierumf,cccxvii dierum M, et septemdecim dies ^ numerumjom.N 360 discrepare] deficere sup. ras. c. 10 litt. f — 361 danielis bfv — 362 significare ^ M! norimus DG! dicet D — tempus] add. et M 364 itemque f mille mccxc GNO, Mccxc D, mille ducenti nonaginta 4, mille ducentos nonaginta fv, ICCX-L M

decima /f/GM, X™ 0,

X DN

365 mille cccxcv GNO, MCCCXCV

D, mille tercenti nonaginta quinque 4, mille trecentos nonaginta quinque v, mille trecentos nonaginta f, ICCCXXXV M dies ponit] dies ponet D, disponit N — Zisting. dies ponitque.omnia O —— 366 sic] om. f demorari] demorare M' N; demonstrari v — 367 diuulgaretur] uulgariter f — et] om. b

368 relatio] reuelatione / ^^ deuotius 5

369 praesentaberis b M^,

praesentabis f?, repraesentaueris N et transp. si hoc tempore et quando praesentabis regnum israhel respondit dominus f 370 scire 4D M, nosse fGNOv 371 tempora] add. uel momenta f __in graeco] in grecos G, grecos (om. in) NO; add. id est quadraginta sex v si] om. bGNOv 371/377 nam et - ad finem cap. xiii om.f | 372/373 TEXXEPAKONTAE(sine litt. num.) b 373 TEYEPAKONTAE: (sic) G, T[TECCEPF:A:K'O'N-T-A:Cz. (sic) O; om. v (uide infra) 37Á characteras G! specialiter G numeris] add. si v — subsummetur DN, subsumetur 5G! Ov, subsumitur M, subputetur G?; deinde add. et M 375facet D 375/376 mille cccxvii GNO,

mcccxvii

DM,

mille

trecenta

septemdecim

6, mille

septemdecim v; deinde add. tecoepaxovtact et infra litt. num. v™

trecentos

IN APOCALYPSIN IV, cap. XIV

209

Capvt XIV 14, 1

14, 2-4

Et ecce uidi agnum stantem in monte Sion, et cum eo CXLIIII milia; habebant nomen evus et nomen patris eius scriptum in frontibus suis. Ostensa similitudine quam colit et cui se similem facit aduersitas, inuicta quoque ecclesiae castra oportuit declauehementi persecutionis impetu uel succubuisse uel VA rari, ne tam perisse infirmus animus aestimaret; ac ne de electorum numero quemquam cecidisse putaret, illorum facere maluit mentionem, qui artioris uiae et angustioris semitae adprehendere statuerint tramitem, atque ut ostenderet aduersantium notam imitationis IO esse, non ueritatis, quam bonos nouerant ueri dei iure gestare. Habebant, inquit, nomen eius (id est agni) et nomen patris eius scriptum in frontibus suis. Numerus autem hic finitus pro infinito debet intellegi, et sacratus secreti significatione mysterii. Nam ternario numero triplicato fit nouenarius, et quaternario quater I MA ducto sedecim faciunt. Nouies autem decus sexis CXLIIII adimplentur, in quo numero uirginei examinis mystice insinuata est plenitudo, ut cum de istis tam copiosa dicitur multitudo, de ceteris ecclesiae membris non dubitetur. Et audiwi uocem de caelo quasi sonum multarum aquarum aut magni tonitrui, et uox quam audiur 2io quasi citharedorum citharizantium, et cantabant nouum canticum XIV, 3/9 Ambr. Autp. 14, 1, 75-81.

12/13 Beda 173, 2-3.

13/18 cf.

Beda 173, 7-12. XIV, 1 astantem vP™

in montem GNO

1/2 CXLIII D G O, CXLIUI

milia N, centum XLIIII milia M, centum quadraginta quatuor miliabfv habebant

D GNO, qui habebant 5f M, et habent v

Á facet D

2

inuictam

quoque ecclesiam f ^ castra] om. f — 4/5 declarare M 5 ne tam] tam eras. M; et ne tam eam f. 6 perisse] add. eandem ecclesiam v — infirmos 7 ne] om. M' aestimaret] existimaret M; putaret f animos 5M putaret] existimaret deinde add. infirmus animus f —— transp. maluit facere v 8/9 transp. trami8 statuerunt fv, studerent (sed ud in ras. scr.) D

tem apprehendere statuerunt f —— 9 ostenderit G' — notam] nota 6 M!; om. yp

10 nouerat bf

ueri] uiri GMNOv

iure] dure ^M; cultam f

13 et] om. f 11 transp. nomen eius inquit 2 * 12 autem] om. f 13/16 nam ternario — adimplentur] constat enim ex ternario sacratis M! et quaternario hoc modo: quater tria uel ter quatuor duodecim sunt, et quater tria milia uel ter quatuor milia fiunt duodecim milia, ipsoque numero in se milies replicato uerbi gratia duodecies duodecim milia centum quadraginta l4tiplicata O— quaquatuor constituunt milia (milia constituunt f^)f xvi GNO . faciunt] funt v ^ decus sexis 15 ductos D! ternarius N DGNOq 7.25. decus sexies bM, sexdecim ^^ —.CXLIIII DGNO, centum XLIIII M, centum quadraginta quatuor bv —— 16in quo] in hoc itaque on sb copiosa] add. fore f ^ 18audiuit G' ^ uocem] add.magnam f . 19 transp. 20 citharedorum fG, citharoedorum ^v, equarum multarum bfNOv citaredorum D!, cytharedorum D? M, cytharizorum N, citharizorum O

rizantium D, cytharezantium M!, cytharizantium M?N nouum fM

cita-

transp. canticum

210

2 MA

30

IN APOCALYPSIN

IV, CAP. XIV

in conspectu throni et in conspectu quattuor animalium et seniorum: Nec quisquam poterat dicere canticum nisi illa CXLIIII, quae empta erant de terris. Hi sunt qui se cum mulieribus non coimquinauerunt, uirgines enim permanserunt: Hi sunt qui sequuniur agnum quocumque uadit. Quibusdam uisum est hunc locum sic accipiendum exponere, ut non de solis fide et carne uirginibus, sed etiam qui legitimo temperanter potuerint uti coniugio dicerent agnoscendum, addentes prophetarum et patriarcharum exempla, quos deo nouimus summo sanctitatis studio placuisse, ne tam excellentes uiros ab ipsorum consortio uirginum separatos iudicarentur excipere. At cum diligentiore intentione perspicitur ex diuinorum distributione donorum, euidens in eccle-

sia Christi differentia meritorum, in professione, ordine, uotoque

dissimili, sequestrata illorum principali specialiter dignitate, qui 3 habendo coniugia non solum nulla contrahere probantur offensa, sed etiam his propagandae tantum prolis gratia utendo, magna insuper conquirere potuerunt merita, eo quod uenturo Christo talium coniugiorum prophetica militabat intentio, ut de aliis uirtutibus sileamus, quibus eos floruisse scriptura teste didici4 o mus: eorum inquam excellenti culmine sequestrato, nullus umquam putauerit uirginale decus uel pudicitiae coniugali uel etiam uiduali continentiae coaequandum. Quod licet multis diuinae scripturae coadtestantibus probetur oraculis, hoc tamen loco praecipue declaratur, cui exponendo beatus Augustinus prope4 rans, eumque suscipiens exponendum, quid uel praemiserit uel senserit, ex eius libro quem de sancta uirginitate edidit, in hoc opus curaui transferre, quo clareat uirgines honorabilem prae ceteris locum habere, quae super rectitudinem fidei, secundum quam uirgo est omnis ecclesia, se Christo uouerunt, etiam carnis MA

wa

21/22 throni et (om. in conspectu quatuor) animalium et seniorumf 22 CXLIII DGNO, cxliii milia f, centum quadraginta quatuor milia bMv

25 quae empta ^D NO, qui empti fG?M? v, qui empta G! M! erant] sunt f deteraf — transp. cum mulieribus seb — 23/24 qui se - coinquinauerunt] qui non inquinauerunt uestimenta sua cum mulieribus f 24 sunt qui] om. 25 uadit] uadet 5; ieritf 27 sed etiam] uerum etiam, deinde add. de

his f — temperantes M transp. uti potuerint v, uti coniugio potuerint y 28 dicerint G!, dixerint G? agnoscendum] om. f 28/29 transp.

patriarcharum et prophetarum f O, uiri 5, uitae uiros v

30 ne] nec M? — excellentis Ov — uiris

31 at] aut G, ut f

diligentiore D M!, deligentiori

bfM?, diligenti GNOv 32 perspicetur D 33/34 uotoque dissimiles G, uotoque dissimilis v, uotaque dissimilasO — 34 principales D!, principalis M! qui] quia 2f M! 36 his propagandae PD f M, his qui propaganda G N O, his qui propagandae v — tantus G! — 37 potuerint D — 38 ut]om.b 39

teste] testante D — 41 putauetit] potuerit N pudicitia v™4(1) etiam] oz. f | 42 transp. continentiae uiduali f 43 coattestantibus] contestantibus

v"?

44 sanctus beatus f? ^ agustinus GMNO

praeparans f supra f.

44/45 properans]

45/46 uel senserit] om. N — 47 uirginis honorabile

N — 48

PL 887

IN APOCALYPSIN IV, cap. XIV 50

55

ora

integritate seruata. Dicit enim: "Habeant coniugia bonum suum, non quia filios procreant, sed quia honeste, quia licite, quia pudice, quia socialiter procreant, et procreatos pariter, salubriter, instanter educant ;quia tori fidem inuicem seruant, quia sacramentum conubii non uiolant. Haec tamen omnia humani officii sunt munera. Virginalis autem integritas et per piam continentiam ab omni concubitu inmunitas angelica portio est, et in carne corruptibili incorruptionis perpetuae meditatio. Cedat huic omnis fecunditas carnis, cedat pudicitia coniugalis: illa non est in potestate, ista non est in aeternitate; fecunditatem carnalem non habet liberum

arbitrium, pudicitiam coniugalem non habet caelum. Profecto habebunt magnum aliquid praeter ceteros inilla communi inmortalitate, qui habent aliquid iam non carnis in carne." Et post paululum: "Propterea (inquit) praeceptum domini de uirginibus nullum est. Sed quoniam deuitatis remissisue peccatis adeunda 65 est uita aeterna, in qua est quaedam egregia gloria non omnibus in aeternum uicturis sed quibusdam ibi tribuenda, cui consequendae parum est liberatum esse a peccatis, nisi aliquid ipsi liberatori uoueatur, quod non sit criminis non uouisse, sed uouisse ac reddidisse sit laudis." Et post paululum in subsequentibus dicit :"Quia 70 ipsa uita aeterna pariter erit omnibus sanctis, aequalis denarius omnibus adtributus est, quia uero in ipsa uita aeterna distincte fulgebunt lumina meritorum, multae mansiones sunt apud pa-

6o

XIV, 50/62 Augustinus, De 5. uirginitate 12. uirginitate x4.

29.

63 cf. I Cor. 7,25.

63/69 Augustinus, De s.

69/136 Augustinus, De s. uirginitate 26-

72/13 cf. Yoh. 14, 2. 50/137 Ambr. Autp. 14, 2-4 a, 130-219.

50 integritatem seruatam N

habent f

GMNO

dicit enim] praem. uerba sancti agustini

51 pudicae M!

52/53 instanterque v

53

b

61

omnia] nomina ut sid. M! 54 conubii] coniugii bfM sacramenta f 55 per piam continentiam] perpetua 54/55 transp. munera sunt f 57 caedat M — 57/58 facunditas 56/57 corruptibile M? continentia N 59 carnalem] coniugalem, potestate] add. uiri f 58 caedat M N 59/60 liberum arbitrium - coniugalem non deinde add. ilaf ^ libaum M! 60 pudicitiam (pudicitia N ) coniugalem non habet] om. per bomoioteleuton b habet caelum] pudicitiamque habet, zelum coniugale non habetf ^ profecto] profectu

M!;

pro foetu, et disting. caelum

pro foetu habebunt

61/62 inmortalitate] inmortalihabebunt]igitur habebit / — caeteras bfM G, qui habet N!, quae habet f habent quae 62 — f uirginitas tatem O; add. 63 praeceptum domini de uirginibus] praeceptum domini non habeo de uirginibus v, deinde lacuna magna usque ad expositionem uersus 7 (4. 77) praedicare 64 deuitatis remissisue] deuita remisses ||M, quo praedicator et. GNOv deletis remissisque f | 66 consequandi M! —— 67 esse a peccatis] a peccato denarius] praem. cum f — 71 adtributus aliqui D — 70 est D esse f. fuerit f

212

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xiv

trem. Ac per hoc in denario quidem non inpari, non uiuet alius alio prolixius, in multis autem mansionibus honoratur alius alio cla75 rius. Pergite itaque sancti dei pueri ac puellae, mares ac feminae, caelibes et innuptae, pergite perseueranter in finem; laudate dominum dulcius quem cogitatis uberius; sperate felicius cui seruitis instantius ;amate ardentius cui placetis adtentius ; lumbis

accinctis et lucernis ardentibus expectate dominum quando ue8o niat a nuptiis. Vos afferetisad nuptias agni canticum nouum, quod cantabitis in citharis uestris; non utique tale quale cantat uniuersa terra, cui dicitur: Cantate domino canticum nouum, can-

tate domino uniuersa terra, sed tale quale nemo poterit dicere nisi uos. Sic enim uos uidit in Apocalypsi quidam prae ceteris dilectus 85 agno, qui discumbere super pectus eius solitus erat et bibebat et eructabat mirabilia super caelestia uerbum deum. Ipse uos uidit duodecies duodecim milia sanctorum citharedorum inlibatae uirginitatis in corpore, inuiolatae ueritatis in corde; et quia sequimini agnum quocumque ierit scripsit ille de uobis. Quo ire putamus go hunc agnum, quo nemo eum sequi uel audeat uel ualeat nisi uos ? Quo putamus eum ire? In quos saltus et prata? Vbi credo sunt gramina gaudia: non gaudia saeculi huius uana, insaniae mendaces, nec gaudia qualia in illo regno dei ceteris non uirginibus, sed a ceterorum omnium gaudiorum sorte distincta, gaudia uirginum

95 Christi, de Christo, in Christo, cum Christo, post Christum, per

Christum, propter Christum ;gaudia propria uirginum Christi non sunt eadem non uirginum, quamuis Christi, nam sunt aliis alia, sed nullis talia. Ite in haec sequimini agnum, quia et agni caro utique uirgo. Hoc enim in se retinuit auctus, quod matri non abstulit roo conceptus et natus. Merito eum sequimini uirginitate cordis et carnis quocumque ierit. Quid est enim sequi nisi imitari? Quia

78/80 cf. Luc. 12, 35-36. 75/88 Beda 173, 51 - 174, 7.

82/83 Ps. 95, 1.

88/89 cf. Apoc. x4, 4.

98/103 Beda 174, 7-1.

73uiuit D — 74 in multis autem] sed in multis f — alius] om. bM! 76 caelibes - in finem] om. D perseuerantes fM 78 quem placatis f 79/80 uenit f — 80ad nuptias? ^ uos enim f — 86ruct uabat f — dei (= edd. Ben.et Vind.) f uidet M — 87 citharedorum] cythare zorum M ; om. fi 90 nemo eum (= edd. Ben. et Vind.) DM, eum nemo 5, eum

nullus f uel pr] om. f — 91 transp. ire putamus eumf in quos (quo 4) saltus et prata] in quos saltus ? saltus habet priuatos f — 92 gramina ]om.f insania D! 95 transp. cum christo in christo T 97 non uirginum om. f quamuis]quaef 98itejitembfM in haec]dicit f 99 in se retinuit auctus (auctius b)] in semetipso eius obtinuit actusf — 101 quocumque ierit] om. f ^ quid est enim] non enim aliud estf — sequimini nisi imitamini M 101/102 quia christus] christus enim f.

IN APOCALYPSIN IV, cap. xiv

IOS

213

Christus pro nobis passus est, relinquens nobis exemplum, sicut ait apostolus Petrus, ut sequamur uestigia eius. Hunc in eo quisque sequitur, in quo imitatur: non in quantum ille filius dei est unus, per quem facta sunt omnia, sed in quantum filiis hominum, quae oportebat, in se praebuit imitanda. Et multa in illo ad imitandum

IIO

IIS

I20

125

omnibus proponuntur, uirginitas autem carnis non omnibus; non enim habent quid faciant ut uirgines sint, in quibus iam factum est ut uirgines non sint? Sequuntur itaque agnum ceteri fideles qui uirginitatem corporis amiserunt, non quocumque ille ierit, sed quousque ipsi potuerint. Possunt autem ubique, praeter cum in decore uirginitatis incedit. Beati pauperes spiritu: imitamini eum qui propter uos pauper factus est, cum diues esset. Beati mites", et ceteris beatitudinibus perite decursis subiungit dicens "sed certe etiam coniugati possunt ire per ista uestigia, etsi non perfecte in eadem forma ponentes pedem, uerumtamen in eisdem semitis gradientes. Sed ecce ille agnus graditur in itinere uirginali. Quomodo post eum ibunt qui hoc amiserunt, quod nullo modo recipiunt? Vos ite post eum uirgines eius, uos et illuc ite post eum, quia propter hoc unum quocumque ierit sequimini eum. Quodlibet enim aliud sanctitatis donum quo eum sequantur hortari possumus coniugatos, praeter hoc quod inreparabiliter amiserunt. Vos itaque sequimini eum quoniam tenendo perseueranter quod uouistis ardenter; facite cum potestis, ne uirginitatis bonum a uobis pereat, cui facere nihil potestis ut redeat. Videbit uos cetera multitudo fidelium, quae agnum ad hoc sequi non potest. Videbit nec inuidebit, et conlaetando uobis quod in se non habet, habebit

in uobis. Nam et illud canticum nouum proprium uestrum dicere 102/103 I Petri 2, 2x.

112/113 Matth. 5, 3-4; cf. II Cor. 8, 9.

102 transp. nobis relinquens f 102/103 sicut ait apostolus petrus] om.f 103 ut sequamur] insequamurb — in eo] 242. tantum f — 104 non] add. enim f — 105 filiis hominum 5D! M (= Aug. codd. 2), filius hominis (= edd. 106 oportebant D Ben. et Vind.) f, filius hominum D? (= ug. codd. 10) in se]om.D ^ et]om.f ^ 107 omnibus] nobis / — non omnibus] non in 109 sequuntur sic b D fM (sequantur edd. omnibus est f — 108 faciunt D! 111 quousque] quocumque f agnum] add. dei f Ben. et Vind.) praeter cum (= edd. Ben. et Vind.) fM', praeterquam cum 4, praeter 111/112 in decorem f. 112 incedit (= ubicumque D, praeter quod M? 113 transp. est factus M! edd. Ben. et Vind.) D M, incedet b; transierint f dicens] add. uenite benedicti patris mei et caetera f 114 discursis D 116 uerumtamen in 115/116 in eandem formam » 115 et si] si f eisdem] in eisdem tamen f 117 sed ecce ille agnus] ecce enim agnus ille f 117/118 quomodo] add. igiturf — 118 transp. ibunt post in] om. M 121 transp. sanctitatis aliud ^ quod] add. eum ? eam f — hocjeum ? _inreperabiliter] 122 transp. coniugatos possumus f hortari] horeri D 124 facitis /— 126 ad hoc] adhuc M — 128 illum M inseperabiliter M proprie f in uestro f

214

15 o

I3 VA

14, 4

IN APOCALYPSIN

IV, cAP. XIV

non poterit; audire autem poterit et delectari uestro tam excellenti bono. Sed uos qui et dicetis et audietis, quia hoc quod dicetis a uobis audietis, felicius exultabitis iucundiusque regnabitis. De maiore tamen uestro gaudio nullus maeror erit quibus hoc deerit. Agnus quippe ille, quem uos quocumque ierit sequimini, nec eos deseret qui eum quo uos non ualent sequi. Omnipotentem agnum loquimur. Et uobis praeibit et ab eis non abibit, cum erit deus omnia 1n omnibus." His sancti Augustini dictis ostenditur, quali debeat hic locus intentione cognosci. Hi empti sunt deo et agno ex omnibus ab exordio. Non dixit hi omnes, sed dicendo ex omnibus

praemissa doctoris summi firmauit inuenta, tamquam non unifor140 miter omnes sed ex omnibus eminentiores, sicut Esaias quoque dicit: Haec dicit dominus eunuchis qui custodierint sabbata mea, et elegerint quae ego uolui, et temuerint foedus meum, dabo eis in domo mea el in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus, 14, 5 nomen sempiternum dabo eis, quod non peribit. In quorum ore non 14 5 est mendacium. Cum sit omnis homo mendax, dono dei hoc potuerunt cuius facti participatione ueraces, apostolum audiunt dicentem: E! haec quidem fuistis, sed abluti estis, sed sanctificati estis et 145 cetera. Et inuenti sunt sine reprehensione. Illam hic repetit inreprehensibilem dignitatem, qua et in fide sinceritas et in corpora 14, 6-7 15 o seruata probatur integritas. Et widi aliwm angelum uolantem medio caelo habentem euangelium aeternum, ut euangelizaret sedentibus super terram et per omnes gentes et tribus et linguas et populos, dicentem uoce magna. Per ecclesiam longe lateque diffusam, uel amplius dilatandam, discurrentem nuntium memorat, pro plurali 15 wa singularem numerum ponens, aut in uno singularis ecclesiae insinuans unitatem, tamquam praedicatores uitae aeternae desi135/136 I Cor. 15, 28. I Gor 6.1

141/144 Is. 56, 4-5.

145 Rom. 3, 4.

147

153/154 cf. Caes. 248, 20-21; Beatus VII, XI.

129tamen M — 130 dicetis et audietis (= edd. Ben. et Vind.) D?, dicitis et auditis » M, dicitis et audistisf,dicites et audites D! quia hoc quod dicetis] om.f | 130/131 quod dicetis a uobis audietis ( = edd. Ben. et Vind.) D, quod dicitis a uobis audietis PM, a uobis audietis f (uide supra) 132 maiori 5 133 ille] om. f — 134 deserit M quo uos non] non quocumque ierit f omnipotentem] add. autem f 135 ut uobis] et eras. M; qui et uos f 138 omnibus] hoib' f! disting. ex omnibus. ab exordio bD.M 140 isaias M 141 eunuchus M! 142 ego] om., sed spat.cq-slitt.f 143 et (ante nomen)] om. f 144 eis] ei /.— etin quorum f 145 mendacium] praem. inuentum fM? 149 qua 2 D, quae f, quam M? sinceritas] certaf 150/151 medio caelo 4D, in medio caelof,per medium caelum M 152 super omnes f linguasf,linguisbDM — et populos]om.bfM 155 ut f — in uno singularis] in numero in uno (in uno sz/z.) singulari aut] ||M 156/157 designetf

IN APOCALYPSIN

14, 7

160

165

14, 7-8

170

IV, cAP. XIV

215

gnans. Recte enim aeternum dicitur euangelium praedicare, quo praedicator docetur aeternae saluti prospicere, ab hoc quod nuntiatur ille qui nuntiat indicatur. Hinc psalmus: Qui facit angelos suos spiritus, et mimstros suos ignem ardentem. Sequitur : M etuite potius deum et date ei claritatem, quoniam uenit hora iudicii eius. Licet ab exordio fidei christianae dici norimus regnum caelorum adpropinquare, hic tamen instantissime horam iudicii eius iam iamque nuntiat adfuturam, ideo huiuscemodi praedicationem necessario praemisit omnibus exhibendam, sicuti et dominus dicit: Praedicabitur hoc euangelium in uniuerso orbe, et tunc ueniet consummatio. Atque ut ostenderet illum temporis articulum geri, quo nouissimae persecutionis instabit aduersitas, adiecit potius, ac Si diceret paruipendendam temporalem bestiae potestatem, et dominum potius metuendum, quem omnis quam memorat eius creatura fatetur aeternum. Et adorate inquit eum qui fecit caelum et terram, mare, et fontes aquarum. Et alius secundus angelus secutus est eum dicens : Cecidit, cecidit Babylon illa magna a uino

175

irae fornicationis suae. Babylon interpretatum confusio dicitur. Significatur autem in ea diaboli ciuitas ac populus, omnisque corruptela uitiorum, quam in sui perniciem et humani generis semper exercet. Hanc ruituram iam cecidisse dicit, siue usitata scripturae locutione, qua solet praeteritum tempus pro futuro 159/160 Ps. 103, 4; Hebr. x, 7. 162/167 Ambr. Autp. 14, 7, 55-64. cf. Caes. 248, 28-30; Beatus VII, 1, 4.

166/167 Matth. 24, 14. 17&Ambr.Autp.14,8,9. — 175/177 177/182 cf. Beda 174, 54-59.

157 enim] autem f — praedicare] hoc uerbo textus continuiturGNOv docetur aeternae saluti] aeternae saluti uidetur f

158

ab hoc] ob hoc D; add.

159 hinc psalmus] unde et psalmista f —— facit] facet D; add. quippe f inquit f ^ 160 ardentem] urentem bf — 162 ab exordium GN, ab exordei pi

dici norimus D G? O, dici nouerimus G! N, dicé noremus M, dicit oremus 4,

nouerimus tantum v, oremus tantum f — 163 adpropinquari N^ — 163/164 instantissime - adfuturam] horam iudicii eius instantissime adfuturam enuntiat 167 atque ut] atque (oz. ut) G; aut 165 sicut fG 164ideoquef f 170 dominum] 168 quo] qui M! NO, in quo v geri] om. v autem f quem omnis quam memorat fGM NO, quem omnes quam deum f

memorat D, quem omnes quem memorat 4, quam homines quem memorata v

inquit eum] eum inquit Gv, inquit in aeternum v 171 fatentur » deum D; eum tantum bf — facit. M! — 172secundus]om.f ^ transp.angelus | 173 est] om.N —— babylon bis 5M v, babyllon bis G, babilon bis secundus 5 174 interpretatum confusio fO, babillon bis D, babillon ... babyllon N 175 dicitur] interpretatum dicitur confusio f, interpretatur confusio 5v 177 semper exercet 176 pernicie GNOv autem] oz. GNO - ac]et G

(exerceret M!)] temporaliter exercere permittitur f— siue]sine yml34 |. usi-

tata] uisitata M! soluet N, sol et O

178 locutionem

NO, elocutione »

quae v

solet]

216

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XIV

contexere, quando id quod praenuntiat nouit ineuitabiliter adim-

180

plendum, sicut : Diuiserunt sibi uestimenta mea, et his similia ; siue

quia tunc iam superbi cognoscuntur cadere quando ausi fuerint superbire. Hinc psalmus: Detecisti eos inquit dum extollerentur, tunc utique deiecti quando elati. More autem suo dixit scriptura: 14, 8 A uino fornicationis suae ceciderunt uniuersae gentes, cum haec 185 ciuitas quae potatur, et quae ex omnibus conflata gentibus adgregatur, ipsa biberit ex uino fornicationis. Omnes enim gentes errori14, 9-10 bus debriatae ipsa ciuitas est, sed unam diuidit more suo. Et tertius angelus secutus est eum dicens uoce magna : Si quis adorat bestiam et imaginem eius, et accepit nomen in fronte aut in manu sua, bibet 190 et ipse de uino irae dei mixto in poculo irae. De bestia et imagine eius satis superque iam dicta sint, uerum quia certi heretici mala a nobis credulitate desciscunt, alii autem dissona morum prauitate a traditionibus nostris exorbitant, ast alii utroque malo perire monstrantur ; omnes hic breuiter in fronte et manu conplectitur X9 MA inscriptione bestiae adiecta uiuentibus. Calix autem irae non solum illius hic intellegi debet quam dominus dicit: Iva dei manet super eum, monstrans originale peccatum, sed etiam illa de qua Iudaeis contumacibus loquens ait: In peccatis uestris moriemini, 180 Ps. 21, 19; Matth. 27, 35; cf. Marc. 15, 24; Luc. 23, 34; Ioh. x9, 23.24. 182 Ps. 72, 18. 196/197 Ioh. 5, 36. 198 Ioh. 8, 21.24.

180/182 Ambr. Autp. 14, 8, 41-43.

184/187 cf. Beda 175, 2-4.

179 id quod] id de quod (sic) »^?, id de quo v^ 180 sicut] ut illudf uestimentum M! 181 /ran:sp. iam tunc 6M, superbi iam f. fuerint] sunt 9 182 superbirent G! —_transp. inquit eosf extolleretur M 183 utique - elati] deiectos esse pronuntians quando elati suntf dicitf 184a uino] add. irae f ^ gentes] ciuitates } 185 ciuitas] om. D potatur GfNO! v, putatur &D M O?, optatur yP™123, aptatur /"* ^ et quae] atque GNOv conflata gentibus] congregata gentibus fM, gentibus conflata congregata 5 186 ex] a f — 187 debriatae] inebriatae 5, de ebrietate NO transp. est ciuitas v una G 188 uoce magna] om. f — adorauerit v 189 sec. et] aut f — accepit bM NO, accipiet D, accipit fG, acceperit v nomen] add, eiusv — 189/190 et bibet et P, et bibet v^2?* ^ 190 irae (post poculo)] om. f; add. ipsius v ^^ bestiae GO imaginem O — 191 dicta

sunt M?, dictum est f — a] om. N

192 desciscunt] discedunt bfM

dissona] de solaf — morum] horum GNO 193/194 exorbitant ast alii utroque malo perire monstrantur DG, exorbitant est alii utrumque malopere monstrantur O, exorbitant tali utrosque malo perire demonstrantur f, exorbitantes tali (tales M) utroque malo perire monstrantur 5 M, exorbitante m alii utrumque malopere monstrantur N, exorbitantes hostili utique (utrique 2^)

malo perire monstrantur v

194 omnis N? GO, omnem

£

et manu] et

in manu Lf, aut in manu v» complectens f ^ 195 inscriptionem bestiae adiectam 5DM, inscriptio bestiae adiecta v uiuentibus] bibentibus f? 196 solusGv quam] de quof 197ill]illam D — de] om.f 198

in peccato uestro »

PL 888

IN APOCALYPSIN IV, cap. xiv 14, 10-11 200

14, 11 205

210

217

adiecta damnabilium merita significans actionum. Et punietur igne et sulphure sub oculis sanctorum angelorum et sub oculis agni, et fumus de tormentis eorum ascendit in saecula saeculorum. In conspectu agni dicit, cuius iudicio patientur, quem contemnebant superbe, et cuius dominari affectabant membris iniuste, angelorum sane eius, qui eos poenas iustas luere deo reuelante cognoscunt. Nec habebunt requiem die ac nocte, quicumque adorant bestiam et simulacrum eius;etquicumque notam sumit nominis eius. Ex mortuis et adhuc uiuentibus huius narrationis genere totum bestiae corpus extruxit. Quod enim iam torqueri dicitur in defunctis, quod adhuc adorare in superstitibus constat, quod autem die et nocte requiem non habebunt adorantes bestiam et simulacrum eius, id est diabolum, aut in illo capite occiso aut in corpore toto.

14, 12

215

14, 13 14, 13 220

22

VA

Haec est patientia sanctorum qui seruant praecepta dei et fidem Iesu. Hinc dominus: Qui usque in finem perseuerauerit, hic saluus erit, et apostolus: Patientia enim uobis necessaria est. Sic et hic in hoc sanctorum patientiam constare dicit, ut usque in finem perseuerantes, societatem bestiae et notam nominis eius aufugiant. Et audiui uocem de caelo dicentem mihi : Scribe : Felices alli mortui qui in domino mortui sunt. Illi in domino dicuntur mori qui fide uitaque probabiles, hinc meruerunt euocari. Denique sequitur: Ab hinc etiam dicit spiritus, ut requiescant a laboribus suis. Sicut e contrario illos impios dixit die et nocte requiem non habere, sic nunc fideles requiem dicit ex bonis operibus meruisse. Oportebat enim malorum facta mentione bonorum quoque beatitudinem ac plenitudinem praedicari: quae quoniam in praepositis constat et populis, breuiter hic utrumque conplectitur, dicens indefinite 213/214 Matth. ro, 22.

214 Hebr. ro, 36.

222/224 Ambr. Autp. 14, 13a, 25-28.

199 significat (t in ras. 3-4 litt. scr. N?) actionem N — punitur N

— 201

202 iudicium Gv — patienter M!, patenter M^ — contemascendet Gv affectabunt "^ ^ nebant] condemnabant f — 203 dominare G 205 ex] et b; om. f transp. sumit notam f 206 sumet D adorat bDM

207 transp. uiuentibus adhuc v — 208astruxitv — quod enim] hoc enim b adorari in superstantibusf 209 quod adhuc] hoc adhuc v, hoc iam f et] ac fv — 211 id est diabolus BD M, diabolum dicit f. —aut] uel bisf dei] om. f — 213 transp. perseuerauerit 212 patientia] sapientia f?P^ (add. inquitf) usque in finem fv — 214 transp. necessaria est uobis /.— 215

patientia

GM! NOv — dicitur v — ut] et f

in fine

D — 216 nota N

219 meruerint f aufugiant] fugiunt f ^ 217scribe]Jom.f ^ 218fdeiN 221 et] ac ab operibus D 220 ut requiescant] iure quiescant 4 transp. requiem non habere die ac nocte f 222 nunc] non G} fGNOv constet G'NO 224 quoniam] quia v 223 transp. mentione facta f et] ac f.

218

14; T5 14, 14

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xIv

primum: Felices illi mortui qui in domino moriuntur; propter eos PL 889 autem qui in uinea laborant requiescant inquit a laboribus suis, sic uidelicet uniuersis pollicens felicitatem, ut in uinea laborantibus specialem requiei fructum despondeat post laborem. Hinc aposto230 lus: Rogamus inquit «os ut noueritis eos qui laborant in uobis el praesunt uobis in domino et monent uos, ut habeatis illos abundantius in caritate propter opus illorum, uel etiam dese: Plus omnibus

laborawi. Nam opera eorum inquit comitantur eos. De his propheta

dicit: Et opera manuum nostrarum dirige super nos. Et uidi et ecce 235 nubem albam, et super eam sedentem similem filio hominis, habentem super caput suum coronam auream, el in manu falcem acutam. In nube incarnatio nostri capitis Iesu Christi, uel ecclesiae corpus quam Christus induit post persecutionem incendia niuatam ostendit. Habentem in capite coronam auream: Ipsi sunt seniores cum 24 o coronis aureis siue duodecim apostolorum, quos initio praedicandae fidei principaliter adquisiuit. Hinc legimus: Poswzsti in capite eius coronam de lapide pretioso. Falcem porro acutam iudicialem dirimendi sententiam impiis debitam, eisque diuino iudicio propter ecclesiam iustius inrogandam, pro qua defendenda pastor 245 Christussemper euigilat. Hinc Zacharias : Haec est inquit deuotatio 14, 15 quae exiwit in faciem totius terrae. Et alius angelus uenit proclamans ad illum sedentem super nubem : Mitte falcem tuam et mete, quoniam uenit hora metendi, quia iam seges arida est terrae. Messores angelos, domino exponente, futuros nouimus, et saeculi finem 250 maturae messis indicio praesignatum, in qua segete quia et in 226/229 cf. Matth. 20, 1-15. 230/232 I Thess. 5, 12-13. 232/233 I Cor. 15, ro. 234 Ps. 89,17. — 241/242 Ps. 20, 4. 245/246 Zach. 5, 3. 248/249 cf. Matth. 13, 39. 239/240 Caes. 249, 10; Beatus VII, 2, 2: 248/253 Ambr. Autp. 14, 20 b, 152-156.

242/243 Beda 176, 15-16.

227 in uinea] iniuria f — 228 felicitatem] utilitatem D —— 229 specialis v requiem 5 fructus Gv — despondeat]dispendat 5 — 230 uos] om. D in uobis] inter uos M 231/232 abundantius] praem. ut N 232 omnibus] add. illis f — 233 eorum inquit] inquit illorum f . 23Á dicit et opera] opera inquit f — et ecce] om. f — 235 transp. sedentem super eamf. simili N — 236 in manu sua Mv 237 nostri] om. f — 238 persecutionem £f incendiof ^ niuatam (nibatam DNO)] nouatam v™; libata bM; albata f ^ 240 siue] uel f ^ apostoli fM?v 240/241 praedicandi v, praecandae G! 241 principaliter] om. f — 242 iudicialem] add. dicit f 243 eiusque f — 244defendendam N 245 uigilat f — hinc] unde et f zaccarias D, zaccharias G . deuotatio] deuocatiof, deuotio M, deuoratio

byPm

246 exiuit

GN Ov, exibit bf, exhibet D, exhibetur M

totius] sz.

lin. ser. f — 247 falcem] manumb 248 segis D — 248/249 disting. arida est. Terrae messores v 249 transp. domino exponente angelos nouimus futuros f —— 250 indicio] iudicio M v? transp. indicio messis f ^ praesignatam f.

IN APOCALYPSIN IV, cap. xiv

14, 16

255

260

265

14, 17-18 270

14, 19

219

culmis aristisque fragilibus paleae et in granis frumenta cognoscuntur inesse, aptius hoc loco bonorum et malorum debitos fines significari cognoscimus, quando falcem maturis dicit messibus admouendam. Cui autem hoc potissimum fuerit intimandum quam ecclesiae ? Tunc ille sedens super nubem misit falcem suum super terram, et demessa est terra. Nouissimi examinis tempore, peractis cum bestia spiritaliter proeliis, ampliore poterit ecclesia inluminatione cognóscere quos suos debeat, quosue alienos firmiter reputare. Hoc est enim super nubem sedere, tamquam iudiciaria diuinitus potestate percepta, inter bonos malosque discernere: Sedebitis mecum super duodecim sedes, iudicantes duodecim tribus Israhel. Quod autem de aliis angelis sequitur domini prorsus uidetur obtinere sententia dicentis: Messores angeli sunt. Quod autem ualet tritura ad messem, hoc torcular ad uuarum expressionem, ut et paleis exurendis, uinaceisque proiciendis tempus adueniat, et fructibus recondendis caelestis habitationis receptacula secreta succedant. Et alvus angelus processit de templo quod est in caelo, et ipse habens falcem acutam. Item alius angelus habens potestatem super ignem. Qui habet falcem messoriam ipse habet et PL 89o uindemiatoriam; et qui dixit messori: Mete, ipse et uindemiatori: Vindemia; unum est enim, et uno tempore fiet. Sed in messe et uindemia, sicut in agricultura et aedificatione ecclesiae, figurata latitudo diuini sermonis ostenditur, cum apostolus dicit: Dez agricultura estis, dei aedificatio estis. Et misit an torculari irae dei magnum, et calcatum est in torculari extra ciwitatem, et manauit 261/262 Matth. 19, 28; cf. Luc. 22,30.

— 263 Matth. 13, 39.

273/274

I Cor. 3, 9. 263/266 Ambr. Autp. 14, 20b, 173-176. Beatus VII, 2, 16; Ambr. Autp. 14, 20b, 170-172.

269/271 Beda 176, 59-177, 3; 270/271 Ambr. Autp. 14,

20 b, 172-173.

253 significari] 252 aptius] artius (sed r im ras. scr.) M — hocinlocof significare M!v; om. f ^ recognoscimus v ^ dicet D —— transp. dicit maturis 257 terram DO! 256 demissa M?N! 25 intimandam G! f 258 quosue] quos uel DM» spiritaliter] specialiter f | ampliori bf M? 261 sedebitis] add. inquit D, add. inquit dominus v 259 putare NO = XII N | transp. sedes duodecim f/— XII N, super] om. DGM'NO XIIó" f ^ 262 prorsus]rursus /.— 263 dicens M! — 263/264 quod autem) et uinaceis f — 267 succendant G! 265 ut et] donec f et quod f 268 acutam] messoriam f ^ item] add. et » transp. angelus alius f 268/269 acutam - qui habet falcem] om. per bomoioteleuton b.M _ item alius 269 messoriam] add. et deinde expunct.O — habet] om. f -superignem]om.f sed] add. et N — 272inaedificatione f — 273 271 in uno tempore f dicat M?

274 in] om. G!

torculari N, torcular tantum f emanauit bG

torculare 7, torcularf.

275 in torculari] et

extra] praem. et DM NO, deinde expunct. O

220

28 o

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XIV

inde sanguis usque ad frenos equorum per stadios mille DC. Dicendo irae dei sententiam hic pro ira ponit quam superbo dicit inflictam, quem etiam magnum uocat. Tu inquit humiliasti sicut uulneratum superbum, nam torcular, sicut graeca exemplaria continent, feminini generis posuit, et magnum masculini. Extra ciuitatem, extra ecclesiam, futura uidelicet discessione facta, foris

erit omnis homo peccati. Calcatio hic torcularis uel tribula areae inutilia conterit et inputribilia probat ut ignis uasa, e£ ?ustos temptatio tribulationis. Sanguis exiens usque ad frenos equorum, 285 ultio usque ad rectores perueniens populorum. Cum enim persecutionis inlatae poenas diabolus cum suis conplicibus coeperit luere, sanguis sanctorum quondam effusus usque ad eum principesque eius non incongrue dicitur peruenire, id est equos illos in persona hereticorum bella mouentes, uel quicumque eorum sectantur 290 errores. Sicut ante praedicatum est, in sanguine peccati, et sanguis te persequitur per stadia mille DC, id est per omnes quattuor mundi partes. Quaternitas est enim conquaternata, sicut in quattuor faciebus quadriformibus et rotis. Quater enim quadringenteni mille sexcentos faciunt.

278/279 Ps. 88, xr.

283/284 Eccli. 27, 6.

290/291 Ez. 35, 6.

279/280 cf. Ambr. Autp. 14, 20 b, 214-217; Beatus VII, 2, 2o.

280/282

Caes. 249, 20-21; Beatus VII, 2, 21-22. — 280/284 Ambr. Autp. 14, 20 b, 229-233. 284/288 Ambr. Autp. 14, 20 b, 241-247. 285 Caes. 249, 25; Beda 177, 1516. 291/293 Caes. 249, 25-27 ;Beda 178, 3-6; Ambr. Autp. 14, 20 b, 52-57; Beatus VII, 2, 37.

276 stadia fGOv mille DC NGO, MDC D, IDC M, mille sexcentos 5, mille sexcenta f — 277 pro ira] add. deiGv posuitv 278 quam etiam

magnam D?

279namjnonb

281 ciuitate N!

ecclesiam] ecclesia N;

add. dicit f ^ discessione] dissensione ^ — 282 erit]est M — tribula areae] tritura areae v, irae tribulatio f — 283 conterit] contexit vP? imputribilia] in tribula 4, utilia f. uasa] add. fictilia f — iustos] homines iustos f 284 transp. usque ad frenos equorum exiens f 286 luere] lugere N — 287 quondam] quod GNO, qui v — effusus] add. est v usque] quid 288 equos illos] add. per quosv . 289mouenturGv — uel]etv quaecumque DSRmb2 sectatur D —— 290 peccati b D!, peccasti D? M v, peccatis GNO, id est in peccatis f 291 persequetur v mille DC GNO, MDC D, mille sexcenta bf, sexcenta (tantum) M 291/292 per quattuor omnis mundi

partes v sexcentos

292 est enim] om. f — 293/294 quadringenti fv PD f Gv, mille DC NO, DC M

294 mille

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xv

221

CAPvT XV

IO

15

Et widi aliud signum in caelo magnum et admirabile, angelos septem habentes plagas septem nouissimas. Instaurato rursus ordine easdem plagas persecutionis nouissimae narraturus, adtentum fieri uoluit auditorem dicendo: Signum magnum et admirabile. In septem plane angelis ecclesiam intellegimus figurari, quoniam in illis indignatio dei consummata est. Et uidi inquit uelut mare uitreum igni permixtum. Aquam uidelicet baptismi igne sancti spiritus consecratam, uel etiam quod ad ignis pertinet qualitatem, martyrio rubricatam. Hinc legimus: Vasa figuli probat fornax, et homines iustos temptatio tribulationis. Et superstantes widi eos qui de bestia et imagine eius uictoriam ferrent. Superstantes stabiles demonstrat in fide. Hos psalmus simili pene sermone describit, qui postea quam dixit: Qwi fecit caelos in intellectu, spiritales scilicet designans supernae ueritatis serena intellegentia perfruentes, subiecit: Qui fundawil terram super aquas, super baptismum utique immobiles. Licet enim uideantur lacte nutriri, non tamen

15,°2 20

25

circumferuntur omni uento doctrinae.

Ideo et hic dicuntur de bestia eiusque imagine triumphare. H abentes citharas dei: laudibus corda dicata et utriusque testamenti consona ueritate canora, uel carnem ligno passionis extentam, ubi non tantum uocis sonus sed etiam boni operis significatur effectus. PL 89: Propterea et tanti uiri Moysi interposuit mentionem, cui deus testimonium perhibens dixit: Seruus meus Moyses qui fidelis in omni domo mea. Et cantantes canticum M oysi serui dei et canticum agni. Plenius hic electorum intentionem expressit qui dicunt ex corde: Viam iniquitatis amoue a me, domine, et de lege tua miserere XV, 9/10 Eccli. 27, 6. 13/14 Ps. 135, 5. Eph. 4, 14. 23/24 Num. z2, 7; cf. Hebr. 5, 2.

XV, 2/5 Beda 177, 24-27.

3a, 95-96.

7/9 Beda 177, 37-40.

15/16 Ps. 135, 6. 26/27 Ps. 118, 29.

17

19 Ambr. Autp. 15, 2-

19/21 Beda 177, 41-45.

XV, 1 admirabile ? G? M O?, ammirabile D f,admirabilem NG! O?, mirabile

v

2VII b NN — transp. septem plagasf

transp. uoluit fieri b

3easdem]eas denique?

4/5 admirabilem N! O!

4

5 septem] quattuor f

transp. figurari intelligimus Gv — 6consummato M^ — inquit]om.b 7 bitteum D — ignebDfO — igni M — 8consecratum GNO ad ignis]ad

ignes b, ad dignis M!, ad dignos M? — 10/1lsuperinstantes v — 11 ferrent Df MOv, ferent N, ferunt bG — 12 psalmus] psalmista ^ — simile M' — 13 facit M! in] om. bG 17 nutrire GM, nutriti Nv 19 cytharas MN dicata] dedicata f; diricta D | 21 etiam] om. M! ^ bonis operis D N! O!, bonis operibus G — signature affectusf 22mosiD cui]sicut GNv deus] dominus f 23 mosis D fidelis] add. est bfMv 24 mosi D 25/26 transp. ex corda dicunt bfM

222

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xv

mei, uel: Propter legem tuam sustinui te, domine, hisque similia, ut

1395

istos quoque de fidelium numero intellegi uoluerit, utpote uictoriae memoratae participes. In Moyse autem uetus, in agni cantico nouum significatum est testamentum, ut plenitudinem electorum o 3 ex utroque armatam et in utroque doceat extitisse perfectam. Dicentes : Magna et mirabilia sunt opera tua, domine omnipotens, iustae el uerae uiae tuae sunt, vex omnium gentium. Vtriusque paginae testamenti hoc nobis consona ueritate testantur, quia 35 uniuersae uiae domini misericordia et ueritas. Omnium autem gentium rex hic aptius dicitur, quia non iam apud iudaeum tantum notus deus, neque in solo adhuc uellere ros caelitus uidetur influere, sed sicut Malachias dicit: A solis ortu usque ad occasum magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco 4 o sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda. Quod hic etiam sequitur: Quis non timebitetdabit claritatem nomini tuo ?Quoniam tu solus pius, quoniam omnes gentes uemient et adorabunt coram te, quoniam iusta iudicia tua manifesta sunt. Haec ex abundanti exponuntur, quae ipso iam opere impleri cernuntur. Post haec 45 uidi, et ecce apertum est templum tabernaculi martyrii in caelo. Hic iam reuelari dicit abdita testimoniorum arcana de Christo ecclesiaque praemissa. Et processerunt septem angeli cum septem plagis. De ecclesia, contra quam pars aduersa indesinentibus rebellauit insidiis, ideo dicit plagas procedere, siue pro defensione sanctorum, in quibus antea dominus Christus contumeliam sustulit sicut Paulo dicitur: Sawle, Saule, quid me persequeris? siue quia sicut Iacobus memorat, tempus incohationis iudicii de domo dei. Gemino siquidem modo homines certum est flagellari, ut aut peccata, sicut in Pharaone diuinitas iusta castiget, aut sicut in Iob 55

exercitio ampliore uirtutes examinet. Nec inmerito ab eo dictum 27 Ps. 129, 4. 35 Ps. 24, xo. 37/38 cf. Iud. 6, 37. 51 Act, 9,4722, 7726/00 52/53 cf. I Petri 4, 17.

38/40 Mal. x, xr.

27ut]aut f 28de]om. D — fidelium] filio O', filiorum O? ^ uoluitf ut pate DGN — 28/29 uictoriN — 29 mose D — autem subpunct. est O agni] z72. uero v — 30 electorum]om. M! — 3lexutraqueNO et]om. GMO . 32domine deus omnipotens D?fv = 34 testamentum f — uobis GNO testatur M?, stantur D 36 transp. rex gentiumf — hic] hinc G 37 tantum] om. f — notus deus] transp. deus notus v;notusdiciturb 38

malacias D! 0! usque ad] usq: et f — 40 sacrificantur et offerentur M! oblatio] ablatio D —— quod hic etiam] oz. f — 42 pius] add.esv 43 manifestata 5 M^ ^ abundanti] habuntia (sic) f. 44 quae ipso] quae ibi N, quippe v

implere 5M!

46 reuelari] reuelare 5; recelari G!; reserari v

abdita] addita ^ — 47 processerant G' ^ praemissa]promissav — VII N plagis] «42. de templo v 48/49 rebellauit] reuelauit M ^ 50 contumelias GNOv 50/51 sustulit] contulit O; sustinuit v 52 sicut] om. G! iacobus] iacob f; petrus v — temporis N — 53 transp. certum est homines flagellarif 54 faraone G — iuste M 55 uirtutis Dv

IN APOCALYPSIN

15/6

60

IV, cap. xv

223

legimus: Probauit me dominus sicut aurum quod transit per ignem ; uias eius custodiui et a mandatis labiorum eius mon recessi. Angelorum autem numero uel plagarum uniuersitatem consummationis arbitror praesignari, sicut in Leuitico frequenter dicit: Et percutiam uos septem plagis. Vestiti linea munda et candida. Mortificatio adsolet in linteo figurari, unde si etiam in candore inreprehensibilia dei iudicia cognoscantur, congrue mundis linteis sensus aptatur, ut mortificati hoc etiam candore niuentur, cum

126

reuelata facie iudiciorum dei gloriam speculantur. Et cincti circa aureas. In auro sapientiam poni, scriptura teste, docemur, quae dicit: Accipite sapientiam sicut aurum. Et bene circa pectora, ubi etiam sacerdotale pectus legaliter saepe iubetur gestare logium, id est rationale, ut et sibi mens bene conscia diuina non reprehendere, sed laudare iudicia et illius auri fulgore alios quoque ad laudandum indubitanter hortetur. Et unum ex quattuor animalibus dedit septem angelis septem fialas, plenas irae dei wiuentis in saecula saeculorum. Superius septem angelos cum

65 pectora zonas

15,

totidem fialis memorat, habentes orationes sanctorum, nunc au7 MA

80

tem plenas irae dei dicit. Eaedem quippe fialae et suauitatem supplicationum et iram suppliciorum continere dicuntur, cum a sanctis pro regni dei aduentu funduntur, quando iudicia dei non iam occulta sicut abyssus sed aperta ut fialae, iustis latura salutem, impiis uero praedicuntur inferre perniciem sicut apostolus dicit: Quia Christi bonus odor sumus in his qui salut fiunt et in his qui pereunt : Aliis quidem odor uitae in uitam, aliis odor mortis in

56/57 lob 23, 10-12. 60 Leu. 26, 24. 63/64 cf. II Cor. 3, 18. 66 Prou. 16, 16. 72/73 cf. Apoc. 5, 8. JG 7 Ck PS..35, 7 79/81 II Cor. 2, 15-16. 61/65 Ambr. Autp. 15, 6b, 31-45. 65/70 cf. Ambr. Autp. 15, 6b, 51-62. 74/80 Beda 178, 42-49. 74/83 Ambr. Autp. 15, 7, 60-69.

56 quod] qui GNO transiit f 57 labiorum] laborum 4 58 numerum GNO uniuersitate N 59 arbitrio 5 praesignari] praefigurati f. leuetico D! 60 VII N linea]lentea D, lintea v — 61 adsolet] solet f in linteo figurari] in linea significari f si] om. N 62 cognoscuntur D in mundis v 63 aptatur] putatur Gv etiam] om. yn3.4

niuentur] utantur v — 64 speculantur] contemplantur f — 65 pectora sua f poni|intelligi f — 66 dicet D — 67/68 transp. gestare iubetur f.— 68 logium] elogium 4 et] om. fGv 69 reprehendere] praem. audeat v iudicia] add. studeat D 70 et unum] add. ea f 71 VII bis N phialas bv

72 VII N

7Á eadem GMNO

suauitates G v, suauitatis

NO 75 ira GNO 77 aperte f, apertae M! ut]om. M! falae] fiali N; add. dei f. latura] datura N? 78 praedicantur f 80 qui] om. f 80/81 transp. aliis quidem odor mortis in mortem, aliis odor uitae in uitam v

PL 892

224

85

'90

95

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XV

mortem. Si enim de domino nostro dictum est: Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum, quid mirum si fialae iustis suauitatem praebeant, impiis autem plagarum inrogent ultionem, si tamen ipsas et non alias hic debemus accipere? Et repletum est templum fumo de claritate dei et uirtute eius. Illud in fumo significari puto quod non ab omnibus iudiciorum dei arcana penetrari queant, mentesque mortalium inflictarum consideratione plagarum caligent palpitantes, quam nunc statuit enarrare, et usque ad earum finalem exitum, fumum in templo asserit perdurare. Merito sequitur: Nec quisquam poterit intrare templum, id est illud penetrale secretum, donec finirentur septem plagae illae septem angeloYum. Vnde et psalmus: Hoc labor est inquit ante me, donec introeam in sanciuarium dei et intellegam in nouissima. Aliter in fumo adsolet significari confessio. Sicut enim fumus praecedit incendium, sic flammam fidei et caritatis praecedit confessio peccatorum. Propterea psalmus tales designans dicit: Qui aspicit terram et facit eam tremere, qui tangit montes et fumigabunt. Respexit denique dominus Petrum, et confessionem lacrimis diluit, quod negans pauore contraxit, ut iste sit sensus: Nec quisquam poterat intrare templum donec finirentur septem plagae, id est nullus adhuc poterit dicere: Deambulabam 1n innocentia cordis mei in medio domus tuae, et introduxit me rex in cubiculum suum, nisi

105

qui omnia praeterita probrorum confessione curauerit delere commissa ;Quoniam cogitatio inquit hominis confitebitur tibi, ecce fumus: Et reliquiae cogitationum solemnia celebrabunt tibi, tam81/82 Luc. 2, 34. Luc. 22, Gr.

92/93 Ps. 72, 16-17.

101/102 Ps. roo, 2.

96/97 Ps. 103, 32.

102 Cant. z, 3.

97/98

104/105 Ps. 75, xx;cf.

Augustinus, Enarr. in psalmos, ad loc.

99/105 Ambr. Autp. 15, 8, 89-106.

81 de domino nostro] de christo f est hic] om. N — 82 in resurrectionem f 84hic]om.f ^ 85 de claritate dei et uirtute dei G, de claritate et uirtute dei v — in fumo] fumo (om. in) 5 — 86 puta? — non]om.f ab omnibus] ab hominibus DO —— 87 nequeant f inflictarum] inplictarum D!,

inplicatarum D?

= 88 quam

Df M', quem GNO, quas M2v

statuet N

89 finalem] phialarum v — asseret D — perdurare] perseuerare f 89/90 merito] praem. ideoque f — 90 in templum v 90/91 penetrale] penetrare

fG'

ilae]om. v ^ VIIN — 92psalmus]in psalmo — hoc] add. &, deinde

expunct. N — labor est inquit] inquit labor est f, laborem inquit » — 93 in nouissima] nouissima (om. in) 5M? 96 dicet D aspicet D, respicit v

97 facet D — tanget D — fumigant fM?v — 98 dominus] om. f — 99

pauorem 5 nec quisquam] ne quisquam v, nemo f 100 in templum v VIIN — 101 transp. poterit adhuc M —— poterat v, potest f perambalabam f — in (ante innocentia)] om. M! 102 me] o». f — 103 qui] quia bf probrorum DfN! O, reprobrorum N? v, proborum G, probrosum ut uid. M!,

probrosa

M?, prauorum

cogitationis fv

5; deinde

add.

actuum

v

curauit f

105

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XV-XVI

225

quam inpetratae iustificationis secura laudatio. Itaque donec omnes plagae finiantur, in lamentabili confessione ecclesia demoratur, et in illis quos diximus offensae prioris poenas luere fructuosas, et in illis quos meliore constabit cultu probari. CAPVT XVI

16, I

Et audiui uocem magnam de templo dicentem septem angelis: PL 895 Ite et septem fialas quas accepistis irae dei eff undite in terram. Ineuitabilis hic diuinae iussionis exitus reuelatur, sed etiam illa

16, 2

potestas quam diuinitus accipere ecclesia specialiter meruit, iudi5 cium inrogare damnandis, et absolutionem misericorditer dare conuersis. Et abit primus et effudit fialam suam in terram, et factum est wulnus pessimum magnum super eos homines qui habent inscriptionem nominis bestiae et qui adorant simulacrum etus. Mortiferi uulneris qualitas ita sese habet, ut plus praeualeat ro modicus quem obtinuerit in corpore locus ad inferendam mortem, quam residua corporis pars sana uel amplior ad reseruandum hominis sanitatem. Et licet praedicatio domini Iesu Christi, sicut credentibus salutis adiutorio, sic damnationis testimonio cessit

incredulis, potest omni corpori perditorum ex hac labe uulnus 15 pessimum inrogatum intellegi. De Christo enim legimus: Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum, et in signum cui contradicetur. Plus tamen gens iudaeorum, de qua antichristus XVI, 15/17 Luc. 2, 34.

17/18 cf. Gen. 49, 17.

XVI, 4/6 Beda 179, 18-20.

106

impetratae

DfMv,

impetrata

G, impetrare

NO,

impetrata

ei 5

itaque] et ita f 106/107 omne plage N 107/108 demoratur] demonstratur fGOv 108 offensis 5 priores D 109 meliori 5M? constabit] constituit v XVI, 1 transp. de templo magnam f — 2 transp. effundite in terram septem fialas irae dei quas accepistis f — 3 ineuitabilis] praem.non solum 0M 4 ecclesiae M 6 primus] add. angelus f 7 factus M? pessimum magnum]

saeuum

ac pessimum v

eos homines D (uide comment. infra),

homines /f/GMNO, omnes v habet G' — 8simulacrum]imaginem f. 9 mortiferis M!, mortificati 5 — uulneris] corporis sese]se b 10 transp. quem obtinuerit locus in corpore modicus f ^ inserendam G 11 transp. pars corporis f — uel amplior] om. f — ad seruandam v 12 domini] add. nostri fv 13 salutis adiutorio] salutis adiutorium M; salutorio b testimonium M? cessit] cesset M! N' Ov, esset GN’, accessit f, et transp. sic incredulis testimonio damnationis accessit f — 14 potest] potestque f; add.

tamen M?

corpore M!

labe in ras. longiore scr. M^ — l6est]om.D — in

resurrectionemf — multorum] add. in israel f — 17 contradicitur fN! qua] de quo N, ex qua v; quia G

— de

226

20

25

IN APOCALYPSIN

IV, CAP. XVI

traditur nasciturus, hoc uno peccato si quas habere possent legis iustitias perdiderunt, et ipsi inremediabiliter perierunt, eo quod Christum sibi promissum suscipere noluerunt, ex quorum persona a fratre maiore dicitur patri: Ecce tot anmis seruto tibi, et numquam mandatum tuum praeterit, et numquam mihi dedisti edum, ut cum amicis meis epularer et cetera. Ille enim populus qui agnum spreuit tamquam dexteriora contemnens propter agnos ad dexteram, edum amplexus est, utpote in sinistra damnandus exorbitans, despiciens uidelicet Christum, suscepit antichristum. Ideo hic fortasse dicit: Factum est uulnus pessimum magnum super eos homines qui habent inscriptionem nominis bestiae et qui adorant simulacrum eius, ut hoc uno uulneris reatu confusi, aeterna iudi-

3o

35

centur poena plectendi. De hoc peccato tamquam de ulcere pessimo dominus dicit: S? non uenissem et locutus eis fuissem, peccatwm non haberent : Nunc autem excusationem non habent de peccato suo. Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, beccatum non haberent : Nunc autem et uiderunt et oderunt et me et patrem meum. Hoc est inremediabile uulnus. Verum quia multos habebunt pessima imitatione sequaces, ideo infinite dixit super eos homines qui habent inscriptionem nominis bestiae, ne de sola hoc hebraeorum putaretur gente dixisse. Nam sicut in bono per imitationem fidei gentes quoque filios Abrahae lex uocitat, non de eius carne nascendo, sed confitendo Christum de tribu Iuda a mortuis

resurrexisse uictorem: sic in malo iudaeos ex gentibus sectatores credendum est habituros, qui antichristum, qui de tribu Dan dicitur nasciturus, suscipiendo atque sequendo, eorum notentur esse conplices in nota criminis, quorum participes erunt in poena 21/23. Euc.*15, 29: 24/25 cf. Matth. 25, 32-33. 42/43 cf. Gen. 49, 17.

30/35 Ambr. Autp. 16, 2, 34-40.

18 possint DGNO

31/35 Ioh. zs, 22.24.

38/45 Ambr. Autp. 16, 2, 76-84.

19 pereunt f — 21/60 maiore dicitur - eo usque

sunt def. in D ' 21 annos N! 22 transp. dedisti mihifv 25 exteriora b, de exteriora GNO agnum f 25 haedum M complexus 5 ut pute GNO in sinistram G2""^ NOv damnandos 4M! 26 uidelicet christum suscepit (suscipitf,suscipiens v) antichristum] ac pro christo accepit

antichristum 5 factum est 5

27 hic fortasse] fortasse hic v; fortasse (om. hic) N

pessimum magnum bfM, pessimum malum

et

G NO. saeuum ac

pessimum v 28 scriptionem M 29 reatu confusi] reatum confessi 7, reatu confossi (sic) G 31 transp. fuissem eis f — 36 transp. imitatione

pessima v infinite] in fine v 37 scriptionem M rum] hebraeorum hoc v; hebraeorum (om. hoc) f

37/38 hoc hebraeo38 putaretur gente dixisse] gente dictum putaretur / 39 quoque] om:f lex] add. quacumque f | 39/40 transp. non nascendo de eius carne f | Álin malum A? 43 ÁÁ quarum N notantur M?

IN APOCALYPSIN

16,3

IV, cap. XVI

227

45 sempiternae damnationis. Et secundus effudit fialam suam in

5°

mare, et factum est sanguis, et omnis anima mortua est in mari. Aquam uersam in sanguinem: facile est animaduertere de spiritalibus rebus sentire carnaliter, quod in illa prima plagarum, quas legimus aegyptiis inflictas sine aliqua difficultate cognoscimus figuratum. Sed tunc aquas dulces in sanguinem dicit fuisse conuersas, siue flumina aegypti, siue pluuiales, sicut quaedam translationes ostendunt dicentes: Et pluuiales aquas eorum in sanguinem, quod graeci quoque ebremata posuerunt. Hoc autem nunc in quaestionem uenit, quod isto loco in mare, id est in aquas amaras

55 et salsas, secundam

fialam dicit effusam. Et factum est, inquit,

sanguis et omnis anima mortua est in mari: unde illos significari puto qui in populo iudaeorum non solum spiritalem legem carnaliter sapere studuerunt, unde nec Christum in ea cognoscere potuerunt. Sí enim cognouissent ait apostolus numquam dominum glo60 riae crucifixissent. Sed etiam eo usque sunt pondere meritorum adducti, tamquam secundo uulnere deterioris plagae percussi, ut simulacrum bestiae exoptent, et inscriptionem nominis eius habentes, antichristum pro Christo adorandum existiment. Ideo fortasse hic in secunda fiala ponitur quod in Exodo in prima plaga 65 contigisse describitur, utpote de sterilibus aquis ad feculentiam insuper transierunt sanguinis, per quam omnem dicit animam in mari, id est in isto saeculo, fuisse necatam, a toto pars, sicut:

est qui faciat. bonum,

Non

non est usque ad unum. Aperta quippe

48/49 cf. Ex. 7, 17 ss. 67/68 Ps. 13, 3.

59/60 I Cor. 2, 8.

64/65 cf. Ex. 7, 17 ss.

56/65 Ambr. Autp. 16, 3, 32-42.

46 factus est M secundus] add. angelus f 45 damnationis] om. b sanguis] add. tamquam mortui ^ ^ anima] add. uiuens 5 — 47 aquam uersam]

aqua

uersa

v; add.

fuisse

P

animaduertere]

animaduerte

M,

aduertere f 48 rebus] add. scilicet f quod] quo GN» transp. plagarum prima f 49 egiptiis f, egyptiis N inflictas] illatas v — 49/50 cognoscimus figuratur P, figuratum cognoscimus f — 51 transp. siue pluuiales siue flumina egipti in sanguinem dicit conuersas f — egypti N — siue]sicut N 52 in sanguinem] praem. uertit f — 53 quoque] sicut aliae quaedam f om.f

ebremata] Bpéyuara 4, eoremata N

5Áistoloco]om.f

id est] om.

57 transp. spiritalem 56/57 significari puto] hic puto significari f f 60 transp. eo usque etiam v 58 agnoscere f legem non solum f! 61 adducti] abducti f pondere] Aic textus resumitur D (uide supra 21) 63 ideo] add. autem 62 exoptent] exorent f deteriores plaga N

deinde sublin.

f

64 ponetur D

65 ut pute G'NO

feculentiam] fetulentam G, petulantiam M aquarum f sanguinis insuper transieruntf — transierint GO, transierent DN

de sterilitate

66 transp. dici v™,

dicitur v™ —— transp. animam dicit D —— 66/67 in mari id est] om. f

pars] partem v; add. significatur f — 68 facit M!

67

aperta quippe] et apertaf

PL 894

228

16, 4

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVI

sterilitate notantur, de quibus dicitur: Sustinui ut faceret uuas, 7o fecit autem spinas. Illi utique super quos sic infirmata est lingua eorum, ut in sui condemnatione dixissent : Sanguis eius super nos et super filios nostros. Et tertius eff udit fialam suam super flumina et fontes aquarum et factae sunt sanguis. Ceteras concludit generaliter gentes, quae sicut fuerant naturali errore praeuentae ac 75 lutulentis desideriis inplicatae, adiecerunt de diuinis etiam carna-

16, 5

16, 5-6

liter sapere, unde in fontibus intellegi possunt doctrinae gentilium. Ideo dicit: Facti sunt sanguis, sicut etiam in Genesi: Non permanebit spiritus meus inquit in hominibus istis, quoniam caro sunt, in Sapientiae quoque libro ait: Sanguine sordido turbati in 8o redargutione, et quia sapere secundum carnem ait apostolus mors est, et sapientia carnis inimica est deo. Propterea de huiusmodi hominibus, qui et talibus dicuntur peccatis offendere, et poenalia rursus scelera notantur incurrere, audi quid in laudibus dei uox personet angelorum. Et audiui inquit angelos aquarum dicentes : 85 Iustus es, qui es et qui fuisti ;angelos aquarum nuntios populorum interiore affectu diuinis laudibus concrepantes. Et qui es fius, quoniam sic iudicasti : Quoniam sanguinem sanctorum et prophetarum effuderunt, ideoque dedisti eis sanguinem bibere, quoniam digni sunt. Licet corporaliter quoque et iudaei et gentes sancto90 rum sanguinem fuderint, quem dominus memorat exigendum, a sanguine, inquit Abel usque ad sanguinem Zachariae. Potest tamen etiam illius plaga caecitatis intellegi, ut et illi cognoscantur PL 895 69/701s.5,2. — 71/72 Matth.27,25. — 77/79 Gen. 6, 3. 79/80 Sap. 1537. 80/81 Rom. 8, 6. 81 Rom. 8, 7. 90/91 Matth. 23, 35. 74/76 cf. Ambr. Autp. 16, 4, 3-7. 85/86 Beda 179, 54-55; Ambr. Autp. 16, 5-6, 8-9. — 89/94 Ambr. Autp. 16, 5-6, 24-28.

69 uuas] bonum 5 70 fecit autem spinas] et fecit malum 5 illi] praem. sunt? 71utinsui condemnatione (condemnationem G NO») dixissent] ut in uoce plena damnationem dicerent 5, ut dicerent (tantum) f — 72 tertius] add.angelus bf fialemG 73 et super fontesbN — factav 73/74 transp. gentes generaliter v — 74 naturali] naturaliterf 76/77 gentilium] gentium f 77 factae fO, et factae 5, facta v etiam] et f 78 transp. inquit spiritus meus f istis] add. in aeternum fv 80 redargutionem f ait apostolus] om. f — 82 transp. peccatis dicuntur N 82/83 poenalia rursus scelera] alia rursus peccataf — 83 audi quid] audiui inquit v dei] add. (sic) v 84 angelos Pf G M, angelus DO, angelorum N, angelum v aquarum]om. N ^ dicentem v — 85qui es] qui uenturuses f. — angelus DOv nuntius DOv 86 effectu v concrepantium v. et]om.f — 87 quoniam

] quia f, qui v Sanctorum] seruorum suorum sanctorum f 88 bebere D — 89 licet] add. et M quoque et] quoque (om. et) &N, et (om. quoque) v; om. omnino f 90 fuderunt v a] et D! 91 inquit] oz. f abel] add. iusti fv, et transp. abel iusti inquit v zaccariae D, zacchariae G ; deinde add. filii barachiae v

92 plagae D?

IN APOCALYPSIN

95

IV, cap. XVI

229

sanguinem prophetarum fudisse, qui eis abutentes eorum sensus in aliud deriuant : quomodo si diceret, qui spiritalem legem carnaliter sapuerunt, iuste corruptionibus carnis et sanguinis addicti traduntur, ubi et peccata et poena cognoscitur peccatorum. Hinc apostolus dicit: Eo quod caritatem ueritatis non receperunt ut salut.

16, 7

IOO

16, 8-9 105

IIO

IIS

fierent, ideo mittet illis deus operationem erroris ut credant mendacio, el vudicentur omnes qui non crediderunt ueritati sed consenserunt iniquitati. Et audiui aliam uocem dicentem : Etiam, domine deus omnipotens, uera et iusta sunt iudicia tua. Hic etiam tale est quale in psalmis saepe dicitur: fiat, fiat. Hoc autem imitando debemus dicere, non exponendo sensum apertum moras innectere. Et quartus angelus effudit fialam suam super solem, et datum est ei ignem et aestum inicere hominibus. Et aestuauerunt homines aestu magno, et blasphemauerunt nomen dei habentis potestatem super plagas istas. Non soli datum est, sed ei angelo qui solem perfudit. Non autem hic gehennae putandus est ignis, neque enim ibi blasphemandi iam locus ulli relinquitur, quando damnatis infructuosae tantum paenitudinis tempus adueniet, ita ut dicturos lex memoret: Quid nobis profuit superbia? Et diwitiarum 1actantia quid contulit nobis ? Quocirca ignem hic et aestum arbitror debere cognosci quod diaboli corpus de stabilitate sanctorum inremediabiliter cruciabitur, et ad blasphemandum ipso aestu excitati coguntur. Fortasse enim inde super sole dicitur, sole uidelicet iustitiae, tamquam de sole ablatiuo casu posuerit, sicut legimus:

97/100 II Thess. 2, ro-12. 111/112 Sap. 5, 8.

102 Ps. 40, 14; 71, 19; 88, 53; 105, 48.

94/98 Ambr. Autp. 16, 5-6, 36-38.

107 Beatus VIII, 4, x.

93 sensus] sensos D!; add. scripturarum f

94 in alium b, in aliud malum

deriuant] deriuabant f, deriuarunt v, deridebant N, desiliant M__ si] sic 98 mittit fN 95 corruptionis N, corruptioni » — 96 peccatum v 99/100 illos G! — 99 et iudicentur - ueritati] om. G!, et sup. lin. ser. G^ consenserunt] add. mendacio f 100 etinquitati f — 101 uera et] et uera et N, uere (om. et) bM — hic]hinc NO — 101/102 tale est quale] tale quale G, aliquid tale quale v, tale quid est quale f — 102 saepe] om. bf ^ dicitur] om. b 102/103 hoc autem - innectere] quod exponendo sensum apertum non 103 innectere] imitari ^ debemus moras innectere sed imitando discere f solem] m eras. D — est]om. G — 105 transp. aestum et 104 angelos G! 106 habentes » et aestuauerunt] ut estuarent f = esto N ignem v putandus est 7raz5p. 108 f. est datum angelo angelo]sed 107 datum relinqueturf, reliquitur D 109 ullus ^f M gehennae f — enim] om. Gv 111 memorat M v 110 paenitudinis] paenitentiae f — dicturus G'NO 113 quod] quo y aestu et igne hic igne 112 ignem hic et aestum]

f c

DGNO

de stabilitate] destatem O

solem bj; f. 116 legimus] om. GNOv

115 inde] ideo f; om. GNOv

230

16,19

I20

125

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVI

Vigilabo super uerbum meum ut faciam illud, Et Danihel : Quaeramus misericordiam a facie dei omnipotentis super sacramento isto, ut unde electi inluminationis percipiunt firmitatem, inde impii sumere dicantur incendium. Neque egerunt paenitentiam, ut davent ei claritatem. Blasphemantium ipse mos est, ut non se impietatis sed deum malint iniquitatis arguere, nec post plagas paenitentiam gerere, sed etiam flagellati contumelias inrogare. Sicut enim uasa aenea incendio grandi subacta, ab intimis exsiliendo scatentia foris ebulliunt et suae capacitatis metas excedunt, sic et pars bestiae inuicto resistens, cum Christi ecclesiam infatigabili

uiderint constantia dimicare, intolerabilis inuidentiae facibus

inflammati, conceptum corde incendium oris inpuri exhalant 16, 10 blasphemiis. De hoc igne legimus: Zelus ad prehendit populum 13 o ineruditum, et nunc ignis aduersarios consumet. Et quintus angelus effudit fialam suam super sedem bestiae, et obscuratum est regnum eius, el comederunt linguas suas a dolore. Sedes bestiae, uel regnum eius, tamquam iudiciaria potestas ideo dicitur obscurari, quia terrenae felicitatis contenebrati laetitia, cum bona praesentia pro summa felicitate possidendo collaudant et ueritatem in 155 iniquitate detinent, linguas suas comedunt. Huic sensui psalmus concinit dicens :Quorum os locutum est uanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis, et iniquitatem in excelso locuti sunt. Supercilio PL 896 117 Ier. x, x2. 117/118 Dan. 2, 18. 129/130 Is. 26, 1x. Rom. 1, 18. 137/138 Ps. 143, 8. 138 Ps. 72, 8.

48.

135/136

121/122 Ambr. Autp. x6, 8-9, 70-73. 123/129 Ambr. Autp. 16, 8-9, 43132/134 Beda 180, 26-29. 138/141 Ambr. Autp. 16, 10-r1, 84-88.

117 euigilabo v» super uerbo meo Df/M daniel bfv 117/118 quaeramus] add. inquit v 119 infirmitatem G! 120 transp. dicantur sumere v l2lipse mos] iste mosf;ipsamorsv 122 mallenthM 123 gerere] agere fGNOv etiam] om. Gv contumelias inrogare] contumeliose indurescere 5 124 enim] om. f! subacta] subaccenduntur b — ab intimis] ut tantumb __ exsiliendo] exibendo NO 125 scatentia] scatenten-

tia D, scandentia f foras f ^ metas excedunt] metas excidunt N; partem exhalant 5 126 inuicto resistens D N, iniuncto (sic) resistens O, in uano resistens

G, in uasto

resistens

v, inuicta

existens f. inuictor existens

inuictrix existens M?, in uictoria existensb

ecclesia NO

M!,

127 uiderent D!

constantiam MN! O intolerabiles G' M, intolerabilibus f inuidentiae] inuidiae f ^ facibus] facilius M 128 cordis D, in corde v 129 blasphemias M zelo G! conprehendit f 130 consumit D 132 comederent G! a]praev sedis DGNO 133 eius] om. Df transp.

dicitur ideo v

obscurari] obtenebrari

v

134 terrenae D, aeternae rell.

transp. laetitia felicitatis contenebrati f — 135 possidenda M? 135/136 in iniquitate bG M^ N?v, in iniquitatem DN! O, iniquitate (om. in) fM! 136 detinent] commutant f — suas]om. G' NO — sensu N 137 concinet Di, concinnat D?

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVI

231

enim momentaneae prosperitatis ut fumus elati, unde paenitendo 140 conuerti debuerunt,

open

contenebrati laetantur. Ducunt enim ut Iob

dicit 7m bonis dies suos, et in puncto ad inferna descendent. Et sextus angelus effudit phialam suam super flumen illud magnum Eufraten, et siccata est aqua eius ut braeparetur uia wemienti regi ab oriente sole: id est Christo, de quo legimus: Ecce wir, oriens nomen 145 eius, cui uenturo ad iudicandum uia praeparatur. Nomine porro fluminis Eufraten, sicuti mare, flumina, fontes aquarum, sol, thro-

nus bestiae, super quae angeli suas fialas effudisse dicuntur, homines inmundos designant. Et siccata est aqua eius: id est nihil in se iam populi uiroris habebunt quod non igni congruat iudicii pro150 pinquantis; sicut superius maturitate messem dicit aruisse et uindemiam occurrisse, sic et hic tropice dicit aquam fluminis fuisse siccatam, nihil utique remansisse iam uiuidum, sed totum

16, 13 155

diuini igne iudicii exterminandum, quo uel impii consumantur ut fenum uel sancti adprobentur ut aurum. E/ wid? de ore dracomis et de ore bestiae et ex ore pseudoprophetae spiritus tres exeuntes inmundos in modum ranarum. Licet pro uariis passionibus uexationum uitiorumque cunctorum diuersas qualites maligni spiritus habere dicantur, nec inmerito in euangelio alibi quidem dixit:

Surde et mute spiritus; alibi autem spiritum inmundum ; alibi

I9.

140/141 Iob 21, 13. 144/145 Zach. 6, 12. 150/151 cf. Apoc. 14, 18159 Marc. 9, 24; Marc. 3, 30; 7, 25; Luc. 9, 43.

145/148 Beatus, praef. 5, 46. 152/153 cf. Beatus VIII, 6, x.

139 momentanae N om. f

inferos f

150/154 Ambr. Autp. 16, 12, 61-66. 156/158 Ambr. Autp. 16, 13-144, 21-23.

140 ducunt] dicunt M! O

141 in bonos M!, in bono M?»

descendunt bfMO?

142 super fluuium illum fM

eufraten DfG N, eufrathen O, euphraten bMv

retur bf M v, pararetur D

om.f eufrathen

O, eufrates f, euphraten

praeparetur G'

5M»

ad

143

praeparetur G NO, praepara-

transp. regi uenientif

145 uenturo] uenienti f

140/141 ut iob dicit]

in punctum 4, in punctu N

144 sole] om.f — ecce]

146 eufraten DG N,

sicut mari f, sicut in mari 5

147 146/147 flumina - bestiae] fontibus aquarum sole throno bestiaef designat D?fN 148 inmundos] in mundo DG transp. fialas suas f

n 149 populi uiroris] prioris populi v ^ ignev?" ^ congruat] comburat T 150 maturitatem M — messis b 151 occurrisse] decidisse f 151/152 152/153 aquam fluminis fuisse siccatam] aquam exsiccatam id est pro uictu b iam uiuidum - consumantur] iam uiui uel exsiccentur tentatione b 152/153 sed totum - exterminandum] om. f uiuidum] uiridium v

152 154

probentur b — 154/155 transp. de ore bestiae et de ore draconis / 155 de 155/156 exeuntes (exuntes D) spiritos D! ore pseudoprophetae f

inmundos] inmundos exeuntes v; inmundos (om. exeuntes) f; exeuntes (om.

inmundos) G — 156 ranarum] add. exissef ^ pro uariis] prophanis f 157 158 transp. dicantur habere f — alibi quidem] quidem alibi diuersitatibus 5 sec. alibi]et f 159sorde D! ^ autem]om.f dicit G’ f, dixerit v;om.f

232 160

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xvi

propheta: Spiritus fornicationis perdidit eos, non ob aliud, nisi quod ad perpetrandas inmunditias flagitiorum praecipitet captiuatos. Hic tamen omnes tres propterea inmundos posuit, quia unum diaboli corpus solitis conpactum differentiis designauit, illa memorans quae maiorem obtinet potestatem, draconem inducens diabolum, bestiam antichristum cum suis, pseudoprophetam

praepositos et doctores dogmatum noxiorum. Vnum ergo spiritum uidit et pro numero partium unius corporis tres dicit, ut omnis numerus perditorum uno maligno agi spiritu proderetur. Fortasse enim idcirco et tam horrendam ranarum foeditatem 170 eorum conparans temeritati subiunxit, istis enim pseudoprophetis ranarum more tamquam animantibus cloacosis nocte damnabiliter erroris latratu conuenit perstrepere. Ranae enim et loco et uisu molestoque strepitu sic odibiles habentur, sicut diabolus cum

175

180

suis agnoscitur abominabilis ueritati, meritoque aeterno iuste igne damnandi. Licet aperto simili tamen sermone beatus apostolus loquitur cum praemitteret dicens: Nolite )ugum ducere cum infidelibus ; Quae enim portio iustitiae cum iniquitate, aut quae societas luci ad tenebras ? Quae autem conuentio Christi ad Belial ? Aut quae pars fideli cum infidele ? Qui autem consensus templo dei cum idolis? Ita et hic, cum de ore illorum inmundos spiritus in modum dicit prodire ranarum, ac si diceret: Quid autem caenum conpares caelo quod conuenit habitationi ranarum tamquam hor160 Os. 4, 12.

176/180 II Cor. 6, 14-16.

166/167 Caes. 252, 16-17; Ambr. Autp. 16, 13-14 a, 28-29.

160 ob] om.N

161 praecipitatury

— 161/162 captiuatos] et captiuatur

VP) om, y"5^ —— 162 transp. inmundos propterea f

163 illam GNOv

164 obtinent bf 165/166 cum suis - doctores] cum suis doctores tantum GNO, cum suorum doctoribus tantumv 166 praepositis / — noxiorum] oz. Gv 167 uidit] uiuit D! 168 transp. uno agi spiritu maligno f, Spiritu agi v 169 idcirco et tam horrendam] ideo et horrendam b, ideo exhorrendam M 169 et 171 ranarum] sanarum D! 171 cloacosis] coaccusis

^P, coaccusatis

v™

171/172

damnabiter

N

172 latratum

consensos D; add. est M — 180 cum de ore] splendore 6

_illarum »P™123

GNO ranae] sanae D! et (post enim)] om. f 174 agnoscetur D, cognoscitur f ^ abominabiles DM! aeterno iuste] iusto tantumb 176 loquetur D — cum]adZ.suis G — 177 enim]om.M! ^ portio] in ras. longiore (fortasse participatio) scr. M 178 lucis Nv — adj ach 179 autem] om.f ad belial] beliali D infideli bDv qui] quae N consensus] inmundos spiritus Df MN, inmundus Spiritus ? GO, inmundum spiritum v

181 prodire] exire bf M, et transp. ranarum exire dicit f | autem] hoc G 182 conparas f, compareasb conueniet 5 — habitatione G, habitatio-

nes M!, habitationibus M?

182/183 tamquam horrendis

horrendi 5 M, illius itaque horrendi f

D GNOv, et illius

IN APOCALYPSIN

IV, CAP. XVI

233

rendis pseudoprophetae blasphemiis? Tantum distare asserens doctores ueritatis quantum ranas ab hominibus sanctis, ut etiam

qui idonei non sunt eius fraudes potentia discretionis refellendas agnoscere, ranarum saltem horrore perculsi tales studeant deuitare, qui sicut ranae ignaros inpediunt, ne quieto deuotionis cultu percipiant ueritatem. D Iam quippe ante quam septem fialarum faceret mentionem de sanctorum persona et dignitate praemiserat, quod canta190 rent canticum Mosi serui dei et canticum agni dicentes: Magna et mirabilia sunt opera tua, domine omnipotens, uel cetera. Nam et linteamina eis munda et candida, zonasque aureas sanctorum pectoribus adesse praemisit, in quorum comparatione ranarum respuenda feculentia paruulis etiam 195

185

monstraretur.

Sunt enim inquit spiritus daemoniorum signa facientes. Ipsi namque sicut etiam per magos Pharaonis credendi sunt signa facturi.

16, 14

Nec inmerito eorum meminit facta mentione ranarum, nisi minis-

tros Satanae, tunc quoque similia praediceret signa facturos; usque ad signum enim ranarum suis magi incantationibus ualere permissi sunt. Exeunt ad reges totius terrae contrahere illos in pugnam. Non quod ex toto orbe ad unum locum colligat, sed quod unamquamque gentem in loco habitationis suae suis captam uelit 205 superstitionibus militare. In diem illum magnum omnipotentis dei. Dies domini pro locorum diuersitate debet intellegi, aliquando enim pro toto tempore a passione domini ;qui futuri sunt ultimo

200

16, 14 16, 14

192 Apoc. 15, 3.

197/198 cf. Ex. 7, 11-1222.

197/202 Beda 181, 6-12; Ambr. 183/188 Ambr. Autp. 16, 13-14 a, 68-76. 203/205 Ambr. Autp. 16, 14 b, 15-18; Beatus VIII, 7, Autp. 16, 13-14 a, 83-87. X3. 206/207.209/210 cf. Beatus VIII, 7, 14.

183 blasphemiis] praem. hoc modo f — asserunt M^ — 183/184 transp. 184/185 ut doctores ueritatis tantum distare asserens f 184 ab] om. f!

185 refellendas] refellere f'; etiam qui] praemonet ut quicumque f quieto] 186 perculsi] percussif — 187 qui] quae M! repellendas GN munda et] mundae D! 193 lenteamena D! 191 dicentis qui eo b 197 transp. spiritus inquit daemoniorum f, daemoniorum spiritus inquit v 198 197/198 namque] enim v ipsi] ita bfM facientium bfM pharaonis] faraonis DO; add. sic etiamf per magos] magiv etiam] om. f 199 transp. facta mentione meminit f _nisi]quiaf —200 sunt] om. D GM^NO . 202 et facturus praedicat f — transp. praediceret similia v quod] om. if 204 suis 203 colligant fv ad] et D exeunt fGv uelint » — 205 transp. in illum diem captam uelit] uelut (5c) suis captam f 207/210 ultimo iudicio - persecutionis tempus] accif | magni DNO piendus est, aliquando pro die iudicii, aliquando persecutionis tempus in quo dicuntur condemnandi, nunc autem congregari dixit eos ad si diceret praeparari f.

PL 897

234

210

16915 16, 15 2IS

16, 16 22 o

16, 17-18

225

230

IN APOCALYPSIN IV, cAP. XVI

iudicio condemnati, nunc congregari dicuntur ac si diceret praeparati. Aliquando diem domini diem iudicii oportet intellegi, aliquando persecutionis tempus, unde manifestum est per totum tempus uitae praesentis huiusmodi homines congregari. Qui uenit Subito ut fur. Hinc apostolus: Sicut fur inquit in nocte ita ueniet. Beatus qui uigilat et seruat uestimenta sua, ne nudus ambulet et uideat turpitudinem suam. Quicumque inquit in Christo baptizati estis, Christum induistis. Haec puto uestimenta inmaculata hic commendari seruanda, ut nec iterato baptismate rescindantur, nec probrorum respersa maculis inquinentur; in utroque enim praeuaricatorum detegitur turpitudo, quam uigilantius perseuerans deuitat intentio. Et congregauit illos in locum qui uocatur hebraice Armageddon. In alia recapitulatione interpraetatus est locum, dicens : Congregauit eos in bellum quorum est numerus sicut arena maris. Et septimus angelus eff udit fialam suam in aere, et exiuil uox magna de templo a throno dicens : Factum est ; finitum est. Et facta sunt fulgura et uoces et tonitrua et terraemotus et signa magna. Recapitulata eadem persecutione, commotionem inconparabilem memorat, in qua miracula et praedicationes quidem inesse; sed utrum a parte bonorum falsitati contradicentium an a parte malorum illa signa quae memorat perseuerent ad exercendum bonos et obdurandum malos, an ex utraque parte signa sibi altrinsecus coeant, non hic satis elucet, sicut a Moyse et magis 212 I Thess. s, 2.

214/215 Gal. 5, 27.

221/222 Apoc. 20, 7.

210/211 cf. Beda 181, 20-22. 215/219 Ambr. Autp. 16, 15, 26-31. 220/222 Ambr. Autp. 16, 16, 23-25. — 225/227 Caes. 253, 20. 225/230

cf. Ambr. Autp. 16, 17-18, 21-26.

208 congregare M!

229/231 Beda 182, 6-8.

212 ut] sicut v

transp. ita inquit in nocte ueniet

f; transp. in nocte inquit v — 213 uigelat D seruat]custoditv — 213/214 et ne uideat f 214 uideant D? — inquit] enim »fM 215 haec] hic f! puto uestimenta inmaculata] pia et iusta et immaculata b 216 seruanda -

rescindantur]

baptismatae M' bM, reproborum v

seruanda

inquinetur 5

bfM, uigilanti N, uigilandus deuitant N

uidentur,

ne

improborum

arte

rescindatur

— 217 probrorum DN, proborum G M! O, improborum

congregabit b

G!

218 uigilantius

b

DG? Ov, uigilantium

218/219 perseuerans] om. f

219

220 hebraeice N, hebreicae G, haebraicae M,

ebraice f, ebreice D armagedon GMNO 221 transp. numerus est f 222 angelus] om. M! in aerem bfM 223/224 finitum est] om. G 224 et tonitrua] add. et terrena v™!34 transp. tonitrua et uoces et fulgura f . 225 recapitulat 5 eadem persecutione Df Gv, eadem persecutionem P NO, eandem persecutionem M 226 qua] quam M! praedicationis N

227 a parte] apertae M!, aperte M?NO

parte] apertae M, aperte N

230 cocant »P, uocant v?

falsitates M

228 perseueret M!

hic] sic G!

227/228 a

229 obturandum 56M

a moyse (mose D)] in moysef

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVI

235

factum est Pharaonis. Si quid tamen horum sit, etiam signa, sicut terraemotum, praenoscendum est instante die solito amplius inconparabiliter eminere. Et cimtas illa magna in tres partes diuisa 16,19 est. Ciuitas magna pro multitudine populorum et supercilio fastus, quod inmodicis ausibus ferebatur, quae fiet in tres partes: una 235 gentilitatis, altera in hereticis et in iudaeis et una tertia quae in falsis fratribus reprobatur, qui confitentur se nosse deum, factis autem negant cum sint abominati et incredibiles et ad omne opus bonum reprobi. Sequitur namque: Et ciwitates gentiwm ceciderunt, 16, 19 240 id est omne robur fiduciaque gentilium. Et Babylon illa magna recordata est sub conspectu dei uenit. Confusam designat omnium multitudinem perditorum. Vt daret inquit e? de wino irae suae indignationis :debitae ultionis retributio malis reddi perscribitur. Et omnes insulae fugerunt et omnes montes non sunt inuentt. 16, 20 245 Nomine insularum simul ac montium ecclesiam figurari conicio propter stabilitatis eminentiam, quibus per Esaiam dicitur: In doctrinis glorificate dominum,

250

PL 898

in insulis maris nomen domini dei

Israhel. Itemque: Et erit in nouwissimis diebus praeparatus mons domus domini super cacumina montium. Fuga hic quando malorum societas sic postremo fugietur, ut nulla deinceps ecclesiae cum malis inueniatur confusa permixtio. Hinc propheta: Fugite 237/239 Tit. 1, 16.

246/248 Is. 24, 15.

— 248/249 Is. 2, 2; Mich. 4, x. 235/237 Beda 182, 10-12;

234/237 cf. Caes. 253, 23-26; 255, 25727.

245/249 cf. Ambr. 240 Beda 182, 15-16. Ambr. Autp. 16, 19a, 10-12. 249/251 cf. Ambr. Autp. 245/246 Beda 182, 26-27. Autp. 16, 20, 2-11. 16, 20, 36-39.

231est]et G die solito

_si quid] sicut M*-—

transp. pharaonis factum estf

5D fM, die subito NO, dubito G, dubio v

232

233 transp. eminere

fas234 multiludinem NO eminere] emicare v incomparabiliter f! una] quarum unaf, 235 ausibus] axibus wt wid. f tus] factus GM'Ov in (ante iudaeis)] om. N alteram v 236 gentilitas M! unam v abominati] abominabiles f 238 sint] o». GNO unam tertiam v incredibiles] increduli v — 239 namque] oz.f transp. abominati sint v cecederunt D

240 robor GNO, rubor D

babylon & G M v, babilon

D?f0, babillonD'N — illa]ciuitas 5 ^ 241 recordata est] recordata (om. est) 241/242 designat] designansf, interpretatur babylon? fv; om.omnino b omnium

multitudinem]

propter multitudinem 5

multitudinem

omnium

242 inquit] om. b

242/243 transp. indignationis suae f

f, omnem

multitudinem

N,

ei de uino] illi calicem uini £

243 debitae]praem. ubif ^ transp.

reddi malis / — 243/244 praescribitur GOv, describitur f ^ 244 fugierunt N, 245 simul] om. f — ecclesiae fiv, ecclesia NO — figurari fugirunt (sic) f 246 conicio] figurare conicio M!, significari coniciof,figuratur cognitio v 248 et]om.f | 248/249 peresaiam]in isaiaf ^ 247in]etf ^ dei]om.D 249 super cacumina] in praeparatus mons domus] praeparata domus 5 uertice f.

illa v

hic] haec v; add. accipitur f

251 inueniatur] praem. non v; om. f

250 fugiet ||M

nulla] ulla G,

236

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVI-XVII

inquit de medio Babylonis et saluate unusquisque animas uestras. Tunc autem Babylonia cadit, quando nouissime potestatem persequendi sanctos acceperit. Propterea ante ruinam exaltatur 16, 21 255 inquit cor et ante gloriam humiliatur spiritus. Et grando ingens talents ponderis de caelo super homines ruit, et blasphemauerunt homines deum propter plagam grandinis, quoniam magna plaga a grandine facta est. Iram ultionis in grandine ponit, de qua legimus: Ira domini sicut grando descendens. Ab hac se suos munire domi260 nus pollicetur, dicens per apostolum: Qui eripuit. nos ab ira uentura. Nec inmerito talenti ponderis memorat, nisi quod diuini aequitate iudicii pro diuersitatibus culparum singulis infligatur. Talentum enim alterius apud graecos, alterius apud romanos quantitatis aestimatione pensatur. Verum quia alia sunt peccata, alia flagella, alia utrumque, unde nunc disputare perlongum est; hic blasphemare deum pro grandine et peccatum cognoscitur et plaga peccati, qua sic impii caecantur, ut nec correpti resipiscant, et ipsis plus deteriorati flagellis insaniant. Esaias denique dicit: Domine iratus es, et ecce peccauimus. CAPVvT XVII

E

Et uemit unus de seplem angelis habentibus fialas septem, et locutus est mecum dicens : Veni, ostendam tibi damnationem mere251/252 ler. 51,6. — 254/255 Prou.16,:18. I Thess. 1, xo. 269 Is. 64, 5.

259 Ez. 13,13.

260/261

253/254 Caes. 255, 30-31; Beatus VIII, 8, ro. 258 Caes. 255, 32-33. 258/259 cf. Ambr. Autp. 16, 21, 4-6. 264/267 Beda 182, 34-39.

252 babylonis ? G M v, babilonis DfO, babillonis N ^ 253 babilonia DfO nouissimam bfM 253/254 persequendo N 254 propterea] unde et dictum estf — exaltabitur Gv 255 humiliabitur Gu 256 ruit] corruitf; fuit M 257 plaga] pla tantum M a] om. f — 258 in grandine] et grandinem D de qua alibi legimus v 259 domini] dei f descendit bfM ab hac] a qua f = munere N 260/261 transp. a ventura ira ^ 262 infligitur f — 263 talentum enim] mensura talenti quae f 264 quantitatis aestimatione (existimatione f M) pensatur] quantitas existimatio repensetur ^.— 264/265 transp. flagella alia peccata M 265 utraque M unde nunc] de quibus 5fM 266 deum] deo N; dominum v per grandinem G, propter grandinem v cognoscitur] cognoscetur D; est f. 267 plaga peccati] poena peccati bf M ; add. et poenalia peccata D qua sic] quasi G N O, quia sic f,quibus sic D caecantur] excaecanturf, secantur » correpti] correctibMOv — 268 et ipsis - insaniant] et ipsis filiis deinde blasphemiis flagitiosius insaniunt 6, sed post fiagella deteriores plus insaniant f 268/269 esaias - domine] hinc ysaias domine inquit f 269 iratus] praem. es] add. nobis f tuDv

XVII, letecce uenit D

—_transp. septem (VII F) fialas frees.

VILN.

IN APOCALYPSIN

5

ro

Wipe:

15 L3 153

20 11.3

IV, cap. xvi

:

237

iricis magnae sedentis super aquas multas. Simile quiddam de diabolo Esaias quoque ponit quem sub figurata persona principis Babyloniae praedicit ruiturum: Quomodo cecidisti de caelo, Lucifer, qui mane oriebaris? et cetera. Considerans spiritus sanctus corpus omnium perditorum, quod diuersis quidem sed congruis nominibus uocitat, uariis iamdiu superuenientem excessibus progredi, corrumpi flagitiis, erroribusque raptari, tantaque impietate Saeuire ut mitibus etiam aduersentur, congrua periturum circumscriptione depingit, meritricem uocans, quia relicto creatore, daemonibus se prostituit constuprandam. Magnam: propter inmanitatem praeuaricationum, per quam sanctis diutius insultabat. Super aquas multas: populos scilicet multos. Cum qua fornicati Sunt inquit reges terrae, id est terrena superbe petentes. Sicautem eam in reges et terrigenas diuidit, ut ex eis eam existere nouerimus. De uino fornicationis eius. Praemissam uitiorum insinuat corruptelam, sicut enim uinum mentem extollit, sic libido uitiorum excaecat nutabundos. Et duxit me inquit im desertum in Spiritu. Desertum ponit diuinitatis absentiam, cuius praesentia paradisus est ; in spiritu quia spiritu possunt ista discerni. E? widi mulierem sedentem super bestiam. In cuius eam potissimum sermo diuinus specie subornaret nisi mulieris, a qua initium peccati, et XVII, 5/6 Is. x4, 12.

23/24 Eccli. 25, 33.

XVII, 6/13 Ambr. Autp. 17, 1, 38-46.

15 Beda 182, 51.

182, 54-56; cf. Ambr. Autp. 17, 132, 40-41. 6-9.

3 sedentes M! principes

quiddam] quidem 5M

N!, principem

N?

20/21 Beda

21/24 cf. Ambr. Autp. 17, 3 b,

5 babyloniae

4 ysaias f ^ ponet D! ^ GM,

babiloniae

Df,

babilonie G, babylonicae v ^ praedicet D! ruituram f! 8 nominibus] omnibus G! uocitat] uocat f, uocitatum M superuenientem DGNO, superbientem Mv, superbiens 5, superbiae f — 9 transp. flagitiis corrumpi if peritu10 ut] om. N — mitibus etiam] et mitibusf — aduersetur fv

ram f, petiturum v™* — 10/11 circuminscriptione GO, circuminscriptio N

12 prostituit] transp. meretricem depingit f! 11 depinget JD 13 praeuaricationem D, magnam] oz. b constituit D, prostrauit bfM 15 terrena] terreni f?;renate 14 populus ... multus 4 praeuaricationis v 16 eam in petentes]sapientes f G;praem.regna v — superbiab,super G 17 de uino] reges D v, eam et reges f, eas in reges G NO, eas et reges bM 17/18 transp. corruptelam insinuat diuino O — praemissa v ^ insinuantv mentem extollit] mentes hominum f, mentes 18 sicut] om. G! f eduxit f — inquit] om. b 19 excaecat] excitat D hominum extollit M transp. in spiritu in desertum f 19/20 in spiritu] om.b in deserto N! 20ponet D — 21est]om. DNO — in spiritu] add. autem dicit / ^ quia]

possunt Pf M? v, possint D.M!, possent GNO spiritum M! quo G discernere ut uid. M! — 22 bestiam] add. coccineam v — eam] etiam 6M 22/23 transp. sermo diuinus potissimum f — 23 mulierem d

PL 899

238

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xvii

propter quam ut scriptum est moriemur omnes? Super bestiam 25 sedere dicitur utpote de qua fastu praesumptionis extollitur. 17:9 Coccineam: cruentam bestiam, ut dictum est, corpus agno contrarium, in quo nunc diabolus, nunc caput uelut occisum, nunc eius accipiendus est populus, quod totum Babylon est, id est confusio. Coccineam itaque impietate cruentam, et corruptionibus tam1752 30 quam sanguinibus debriatam. Plenam nominibus blasphemiae. Cum plus sit opere perficere blasphemiam quam uocari blasphemus, hic tamen etiam eam in pleno dicit abundare nominibus ne quicquam eius deesse putetur excessibus. Et quia aliud est peccare deo, aliud peccare in deum, qui blasphemat ampliore in deum 1/5 35 reatu delinquit. Habentem capita septem et cornua decem. Persecutione nouissima properante, decem reges futuros sancti quoque Danihelis prophetia testatur. Hos nunc in septem capitibus et decem cornibus bestiae hic liber saepe designat, super quos ideo superius etiam diademata esse dicit, quod regnis omnibus inter4o emptis, soli poterunt in toto orbe regnare. Deuictorum quippe signa regnorum diademata ut tropea superbis dicit praeferri capitibus. Propterea autem septem capita septem montes per sapientiae sensum monet consequenter intellegi, ut Romam quae super septem montes praesidet significans quae omni quondam 45 orbi monarchiae praefuit dominatu, ad istorum regnum similitudinem adduxisset, et in Romae nomine totius terreni regni poten-

tiam figuraret. Septenario enim numero uniuersitatem uoluit ipsius dominationis ostendere, eo quod ex ternario et quaternario, id est ex inpari et pari tamquam ex diuerso confectus, uniuersita36/37 cf. Dan. 7, 24. 26/28 Caes. 254, 28-31.

42/64 Ambr. Autp. 17, 3 b, 89-112; 116-121.

24 morimur M'v 25 dicit N — ut pute DGNO fastu] factu G! 26 cruentem v?™'3 — 26/27 transp. agno contrarium corpus f! 27 nunc] tunc G! uelut sup. lin. ser. f — 28 babilon DfN —— 30 ebriatam 5 et plenam f, plenum £ nominibus] criminibus 5 31 opere] om. D uocare D — 31/32 blasphemos D, blasphemum M? — 32 hic] his DG NO transp.eametiamf — dicet D — 32/33 nequemquam NO, ut nequaquam v 33 transp. putetur deesse GNOv 34 deo] coram deo f aliud]

aliquid 5; add. est vP™ 35 reatum M decim D — 35/36 persecutionem nouissimam N! 36 futuros] facturos N — 37 danielis bfv hos] quosf 38 bestiae] om. f quos]quaef 39diademateN eo quodf 40

potuerunt fM'

— 41 praeferre 5M! —— 42 capitibus] uictoribus bfM

VH

N — septem (ante montes)] VII f; oz. N — 43 monemur bfM 44 VIIf quae] om. v omni] totius f! quondam] quod GNO» 45 orbi] orbis f, orbe v; urbi D praefuit] quae fuit N 45/46 ad istorum adduxisset] ut adeptorum similitudinem adduceret f — 46 terreni] terrae M; om.v 48 ipsius] om. N — ex]om.b 49 confectus] corectus D

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVII

239

so tem insinuet, sicut satis superque iam dictum est, quod de septem ecclesiis in bono praemisimus figuratum, cum una Christi ecclesia praenuntietur orbem possessura terrarum, cui nunc idem numerus ex aduerso in istis quos memorat septem capitibus uidetur opponi, in quibus significata uniuersitate potentiae fore dicitur 55 principari; et in bono enim et in malo septenarium numerum frequenter poni sancta scriptura testatur. Nam cum spiritus sanctus pro septenaria operatione, Esaia propheta testante, septiformis esse credatur in bono, spiritus etiam nequam septiformis saepius designatur. Et quoniam horum monarchia regum quae 60 Christi ecclesiae contraria frequenter opponitur, non solum aperta oppressione potentiae fideles inpugnat sed etiam sub ementita specie ueritatis inlaqueare desiderat, manifestam eius potentiam in decem cornibus, uerisimilem autem fraudem in septem capitibus designauit. Propterea et uehemens eadem perse65 cutio futura praedicitur, in qua et ars fallendi potentiae suffragatur, et quod simulationi deerit potestate suppletur. Huius praestigia fraudis superius memorat dicens: Et unum caput ex capitibus septem quasi occisum fuerit ad mortem, et plaga mortis eius curata est, id est ex uniuerso potentatu saecularis regni ecclesiae contrarii unum caput, id est antichristus, qui se pro Christo uult suscipi, asserens se quasi mortuum reuixisse, cum incautos quaerit a Christo, qui uere mortuus est et resurrexit, impie separare. De hoc etiam praemiserat quod ei draco, id est diabolus, uirtutem suam dederit et thronum et potestatem magnam: idcirco et plenam 7 MA dicit nominibus blasphemiae, sicut rursum: Super caput, inquit eius nomen blasphemiae. Deterior autem inueniri non potest blasphemia, quam ut contrarius Christo, quod et nomen eius antichris56/58 cf. Is. 11, 2-3.

67/69 Apoc. 13, 3.

75/76 Apoc. 13, 1.

50 insinuat f ^ superque] superius f ^ est] om. DM figuratum] figuratam M, figuratam locutionemf, figuram yn» tietur bf M, praenuntiaretur D, praenuntiatur GNO»

VITIS 52 praenun-

cui] cum v

53 VH

f 5Áexponif,apponiv forisf ^ 55et(amteinbono)]om.f ^ 56 poni] om.b sancta|om.f 56/57 transp. sanctus spiritusf 57 ysaiaf 58 spiritus etiam nequam] spiritu inquam b 59 saepius] etiam deinde perlin. D horum] bonorum N regum quae] regumque M, regnumque G» 60 62 ementita] ementi ita G, 61 aperta] aperte f; om. D ecclesia Gv eminentia

M, mentita v

illaqueari M

63 autem] om. v

64 VII f

propterea] add. autem, deinde sublin. f — 65 et ars] similatio bfM — 66 67 et] om. f — caput]om.f ^ transp. ex VII capitibusf simulatione G M! ecclesiae contrarii] oz. f! 69 saeculari D fueris G! 68 VII N suscepi 70 unum caput] praem. est v contraria M?, contrarium v 7lquaeret D — 72qui uere] uiuere ?— resurrexit] reuixit /.— de] M'N 75/76 sicut rursum 74 dedit P, et dederit v 73 praemiseritb om.N blasphemiae] om. G N O v per homoioteleuton — T7 ut]om.f — et (post quod)] om. eius] om. N G

PL 9oo

240

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVII

tus indicat, se uelit haberi pro Christo, ut quos non potest uiolenter terroribus frangere, adumbrata studeat ueritate seducere, et 8 o apertum declinantes errorem, uerisimilem incurrere adigat falsitatem. Hanc dominus pestem in euangelio docuit praecauendam, haec dicens: Cum inmundus spiritus exierit ab homine ambulat per loca inaquosa quaerens requiem, et non inuentt, et dicit : Vadam ad domum meam unde exim. Et tunc uadit et adsumit secum septem 8 VA alios spiritus nequiores se, et intrantes habitant ibi, et fiunt nowissima hominis illius peiora prioribus. Nonne de uno spiritu inmundo superius loquebatur ? Cur alios septem nequiores se dixit nisi quia sic septiformis inmundus spiritus agnoscitur, ut etiam latentibus malis nequior septempliciter inueniatur? Et ut quod 90 dicimus planius lucescat, intentum decet esse lectorem. Spiritus bonus, spiritus sapientiae, cui e contrario malus opponitur spiritus insipientiae; alter peior, simulatio sapientiae. Spiritus bonus, spiritus intellectus, malus autem spiritus stultitiae; alter peior, si-

mulatio disciplinae. Spiritus bonus, spiritus consilii, malus autem 9 MA spiritus inprudentiae; alter peior simulatio prouidentiae. Spiritus bonus, spiritus fortitudinis, cui opponitur malus, apertae ignauiae spiritus; alter peior, infirmitas fallens obumbratione uirtutis. Spiritus bonus, spiritus scientiae, cui contrarius malus spiritus ignorantiae; nequior autem usurpatio scientiae. Spiritus bonus, IOO spiritus pietatis, malus uero spiritus impietatis ; alter peior, falsae pietatis obtentus. Spiritus bonus, spiritus timoris dei, cui contrarius est spiritus temeritatis; alter peior, dolus fictae religiositatis. 82/86 Matth. 12, 43-45; Luc. rz, 24-26.

90/102 cf. Is. zz, 2-3.

78/102 Ambr. Autp. 17, 5 b, 139-172. 78 uellet GO

habere M'N

pro christo] om.

N — 79 terroribus] t

eras. M — obumbrata f — 80adigat] adiat M, addicat v — 81 docuit] om. D 82 haec] om. f ^ 83 inueniens bf M, inueniet D — et (ante dicit)] eras. M

84 meam] om. N __ exiui] add. et cum uenuerit reperit eam uacantem et Scopis mundatam atque ornatam b uadit] abiit b; om. M! adsumit secum] adiungit sibi ^ —— 84/85 et tunc uadit - habitant ibi et] et caetera usque f 85 intrantes habitant ibi] ingressus inhabitat illic ^ — 86 de] oz. M! 87/88 cur alios - agnoscitur] cum VII alios spiritus nequiores se introducere dixit. sed sic septiformis spiritus inmundus agnoscitur / 88 sic] si O; om. v cognoscitur 5 89 septumpliciter D!, septupliciter GNO etut]jut et DN, ut hoc f. 90 planius] planus G! ; plenius bv lucescat] delucescat D; innotescat fM — 91e]om. GNOv opponetur D 91/92 opponitur spiritus malus spiritus insipientiae f — 95 alter] om. f prouidentiae] prudentiae » — 96 cui opponitur] oz. f. malus] add. autem spiritus f. 97 spiritus; alter peior infirmitas] spiritus autem (sup. Jin. scr.) infirmitas M, spiritus autem infirmitatis PF, peior spiritus infirmitatis / | obumbrationem N 98 cui contrarius] cui contrario GNOv; add. ponitur bFM; om. if malus] om.bFM —— 101 dei] om. f ^ 102 est] om. F! ^ fictae] uictae F! religiositatis] religionis v

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xvi

241

Idcirco ad ostendendam simulationem partis aduersae, hic paulo latius uolui demorari, ut haec expositio ad multorum nobis locoI05 rum proficiat intellectum. Hanc omnifariam persecutionem in potentatu uel astu futuram apostolus quoque denuntiat dicens: Tunc reuelabitur ille iniquus, quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui, et destruet inlustratione aduentus sui eum, cutus est aduentus secundum operationem Satanae in omni uirtute et signis et prodigiis mendacibus, et in omni seductione iniquitatis in his qui PL 9or pereunt; uirtute potentiam seductione hypocrisin mendacii si17, 4 gnificat. Circumdata purpura et coccino. In purpura fucus simulati regiminis, in cocco cruentus impietatis habitus demonstratur. E? aurata auro et lapide pretioso et margaritis, id est omnibus inleceIIS bris simulatae ueritatis, quam in illis spiritibus nequam satianter expressimus. Quid sit denique intra hanc pulchritudinem exponit 17, 4 dicens: Et habebat poculum aureum in manu sua plenum abominationum et inmunditiae fornicationis totius terrae. Aurum ergo hypocrisis, quia sicut dominus dicit: Foris quidem parent homini1.5 120 bus quasi iusti, intus autem pleni sunt omni inmunditia. Et in fronte eius nomen scriptum sacramenti: Babylon magna mater fornicationum et exsecrationum totius terrae. Ne superstitio erroris pallio falleret ueritatis incautos, ex titulo frontis fecit esse sollicitos. Et widi mulierem illam ebriam factam de sanguine sanctorum et 14:6 107/111 II Thess. 2, 8-10.

120 cf. Matth. 23, 25-28.

111/112 cf. Ambr. Autp. 17, 3 b, 180-183.

112/113 Beda 183, 8-10; cf.

Ambr. Autp. 17, 44, 29-30.

114/120 Caes. 256, 26-30; Beda 183, 12-18; cf.

Ambr. Autp. 17, 4b, 7-13.

118/120 Beatus IX, 2, 7.

122/124 Ambr.

Autp. 17, 5, 3-5.

104 latus F! locorum nobis Ff

uoluit Ff!"

demonstrare F?

105 hanc] haec D' F! M, hinc f

104/105 transp. transp. persecutio-

nem omnifariamf 106 uel astu 2 N O, uel artu (sic) D!, uel arte D?, uel actu G, uel fastu M, reuelato f, reuelatu F, uel fraudulentia v denuntiant F!

107 reuelatur F! iniquus] inimicus F ^ interficit F — 108 destruit D inlustrationem N! 109 satanae] sane » 110 qui] quae N Jl potentiam D v, potentiabFGMNO seductionem bF?, seductio F — hypocrisin D M v, hypocrisim 5, hypocrisis F, hypocrisi GNO ^ mendaciis bFM 112 circumdata] praem. et mulier erat b purpora D'N — fucus] focus bNO?^;succusvP" . simulti Fl, simulatio N — 113 cocco DGNO»v, coccino bFM cruentis N 114 aurata] aurato F; curata v 115 satianter] satienter D, satis ante Gv; abundanter 5

116 exponit] om. F!, deinde ostendit

118 inmunditiae Pv, inmunditia DF? NG, inmunditiam F' MO sup. lin. F? fornicationis] scortationis ^ | aurum] durum F' ^ ergo) perlin.F ^ 119

121 fronte] fontem at aid. F! 120 in] om. G' quidem] autem D! 122 et (om. D'G) exsecrationum magna] om. vP™ babilon DFN 123 pallio] palam ne]etne F^ (exesec. F)] execrationumque M;om.NO 123/124 sollicitus F!, deinde add. dicens bF.M fecit] sciat v v

242

IN APOCALYPSIN IV, cap. XVII

de sanguine testium Iesu Christi. Conpetenter eam largitas diuini sermonis uitiis insanientem ostendit. Et miratus sum cum uidissem eam miraculo magno. Et dixit mihi angelus: Propter quid admiratus es? Ego tibi ostendam sacramentum huius mulieris et bestiae quae portat eam, quae habet capita septem et cornua decem : Bestiam quam widisti fuil et non est, sed ascensura est ex abysso, et in perditionem uadit. A mundi exordio duarum ciuitatum exortus ac series hactenus currere sacris litteris edocetur, quarum est una

125

17, 6-8

130

dei, altera diaboli, quae hic bestia designatur, tamquam

totum

corpus omnino malorum; et ideo dicit fuit et non est, quia dece155 dentium et succedentium sibi generationum ordine supplendum extruitur. Idcirco sequitur et ascensura est de abysso et in interitum uadit. Diuino enim iudicio occulto quidem sed iusto peragitur, hinc psalmus: Judicia tua abyssus multa ;siue quod de cordibus proditura sit impiorum, unde psalmus: Abyssus abyssum 140 imuocat. Et admirabuntur omnes inhabitantes terram, quorum non sunt scripta nomina in libro witae ab origine mundi, uidentes bestiam quae erat et non est et uentura est. Eosdem ipsos ponit ex quorum membris damnandum corpus extruitur, sed si nomina faciunt ambiguitatem, idem namque in epistola sua cum singulari 145 numero diceret : Sicut audistis quia antichristus uenit, nunc autem antichristi multi sunt ;et post paululum: Ex nobis exierunt sed non fuerunt ex nobis, nam si fuissent ex nobis, permansissent utique nobiscum. Ideo non sunt in libro uitae eorum nomina scripta, ipsi ergo quos finis mundi uiuentes inuenerit, suae damnationis experi150 entes interitum, sera cognitione mirantur non ipsum fuisse Chris138 Ps. 35, 7. I Ioh. 2, 19.

IS.

139/140 Ps. 41, 8.

131/136 cf. Ambr. Autp. 17, 82, 3-9.

125 testium] oz. sum] suum D eras. G

VIEN

145/146 I Ioh. 2, 18.

146/148

148/153 Ambr. Autp. 17, 8b, zo-

^ ea N largitatis F! 126 uitiis] uitis F'; intus v 127 propter quod N? 129 habet] add. septem deinde

XN

130 bestiam D! M O, bestia 5D? FG Nv

131

uadit sup. ras. scr. F^ — 133 bestia] om. M! — 134/135 decentium D! — 135 generatione N' — supplendum] add. corpus sup. lin. FP 136 extruetur D in] om. F! 136/137 interitu N 137 uadet D! enim] om. F! inde

D

137/138 peragetur D 138 hinc] hic F! tua] oz. M! 139 unde] N — 141 transp. nomina scripta N uitae] add. agni qui occisus est v 142 ponet D! 143 extruetur D — nomina]nonima FM 145 dicerit

sicut] om. b

autem] om. F!

146 multi facti sunt

F — 147/148

damnationes M!

— 150 cogni-

transp. nobiscum utique F 148 transp. nomina eorum 5 149 fines »D transp. inuenerit uiuentes v inueneret D!, inueniret G!, inuenerint NO!,

inuenierint O^ ^ suae]sui G; om. bFM

tione ^DFM, cogitatione G, cogitationem NO, cogitationum v transp. christum fuisse v

150/151

IN APOCALYPSIN IV, cap. xvir

155

160 7;

8-9

165

170

tum quem putabant, obumbrata bestiae seductione decepti, sed Christum nostrum, quem iudicem profecto sentient iustissime condemnati. Sequitur a constitutione mundi, sicut nowt dominus gui sunt eius, quibus etiam dicturum se promisit :Venite benedicti patris mei, percipite regnum quod uobis paratum est a constitutione mund:. Ita et qui non sunt eius non habet scriptos in libro uitae a constitutione mundi, sed tamquam sibi. incognitos et a longe praescitos aeterni ighis est supplicio damnaturus, gui paratus est diabolo et angelis etus. Excelsus enim dominus et humalia vespicit, et alia a longe cognoscit, inde dicit: Et nom noui uos, discedite a me operaru iniquitatis. Videntes bestiam quae erat et nom est. Et hic est sensus, qui habet sapientiam : Illa septem capita septem montes sunt super quos mulier sedet, et veges septem sunt. Aliter frequenter diximus in unaquaque specie genus ostendi. Nam quod est omnis bestia, hoc septem capita, denique capita et septem montes dicit esse et septem reges, id est uniuersam malorum partem quae in praepositis tamquam in regibus constat et subditis. Quae ideo uocabulis uariis nuncupatur propter diuersitatem actionum, quae et ui praemit et fraude decipit, quando lubricis motibus serpit rerum sensibilium oblectationibus interceptos, sicut scriptum legimus: Intrauit mors per fenestras uestras, quod proprie ad quinquepartitum sensum arbitror redigendum, uisum, auditum, odoratum,

175

243

tactum

et gustum,

unde

dominus

illi samaritanae

mulieri dicit: Quinque enim uiros habuisti, et nunc quem habes non est tuus wir. Quod ibi uiros, hoc hic reges intellegas, quorum tamquam regimine humanae uitae primordia regi atque adminis-

41. 21.

153/154 Il Tim. 2, r9. 159/160 Ps. 137, 6. 174/175 Ioh. 4, 18.

154/156 Matth. 25, 34. 158/159 Matth. 25, 160/161 Matth. 7, 23; Luc. 13, 27. 171 Ier. 9,

153/161 Ambr. Autp. 17, 8b, 41-49.

D

163/167 Ambr. Autp. 17, 9-10, 6-11.

156 in libros F 154 transp. se dicturum v 153 condemnatis G 157 sed tamquam sibi] om. GNOv 159 excelsus] «ZZ. est 5 respicet et] eum (sic) D; eras. F dicet M! unde F? 160 cognoscet 5 septem 162 sapientiam] add. intendat sup. lin. F^ 161 pr. est] om. D

septem (post sedit D 163 pr. sunt] om. F! (ante montes)] om. F' reges)] III F!, VII sup. lin. ser. F — 164in]om.D ^ ostendit G'NO —— 165 id est] habet F, deinde 166 dicit esse] esse dicit v; eras. F VII capita N 167 regibus] legibus D — subdllG ^ quae] eras, et dicit esse sup. lin. F?

169 et ui] ui (om. et) Ov; et septem 2 168 nuncupantur D qui Gv motibus] montibus G'O, mo || tibus F, lubrici v?* praemet D interceptus GO, 170 oblectationibus] oblationibus F!' mentibus 9 172 quinque M nostras uestras] D intrabit 171 7 interceptis 173 odoratum] adoratum pertitum DFMNO, quinque bipertitum G 176 174 enim] om. F transp. gustum odoratum et tactum v G! regimina M?

PL 902

244

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xv

trari cognoscimus, quae nobiscum bestiae uidentur habere communia. Vt quod ibi sequitur: Et nunc quem habes non est tuus wir, 17, 10

17, 10-11

non legitimo eam uiro uti designans, id est errore, hoc hic fuerit

18 MA

190

195

T0512

positum iam dixit : Quinque ceciderunt, unus autem superest. Quod autem dicit: Alius nondum uenit, residuam eiusdem mali corporis partem decedenti successuram generationi, eodem maligno spiritu designat similiter possidendam, quem septiformem constare praemisimus. Quinque autem quos cecidisse, et unum quem super-

180

200

esse dicit, et alium quem uenturum esse nuntiat, septem faciunt.

Et cum uenerit inquit oportet illum breui tempore manere. Et bestia quae fuit et non est, et ipsa octauo loco est, cum sit ex septem, et in perditionem ibit. Hunc quem octauum dicit, ne alterius generis aestimares, subiecit ex septem est et in perditionem ibit, ut eiusdem generis maligni eum ostenderet, et septenarium numerum excedendo illos nequiores in hypocrisin designaret. Sicut enim praefato dominus testimonio de uno spiritu inmundo lo-

quens septem memorans, repente subiecit dicens: Adsumit secum septem alios spiritus nequiores se, sic nunc aseptem incohans alios septem in uno eiusdem generis, id est octauo uoluit designare. Propterea dicit ex septem est, et in perditionem ibit, ut eadem poena unius generis meritum perdoceret. Nec inmerito dicit ex septem est quem octauum quoque numero ponit, et subiecit et in interitum uadit, futuro iudicio omnem dicit malorum finiri nequitiam. Et dicit qualiter: Et decem cornua quae widisti decem reges Sunt ; hii regnum nondum acceperunt. Ipsum saeculi regnum omne 178 Ioh. 4, 18.

193/194 Matth. x2, 45; Luc. 1, 26.

201/202 cf. Ambr. Autp. 17, 12, 4-5.

177/178 communia (= M?)] communem

aut] ut GNO,

at (ad v"*) »

errorem 5 F! (ut uid.)

perlin. F— caeciderunt

F M?, commune 5 M!

179 transp. uti uiro v

fuerit] oz. v

178

designas M!

180 iam quinque dixit deinde dixit

D — 181alius| add. autem v.

residuum MF! (ut

uid.) 182 decedenti PD, decidenti GNOv, decedentem M, recidenti F!, recedenti F? regenerationi wt uid. F!, generatione D 183 designet G

quem] quae D!

186 brebi D! v"5^ dixit N

184 caedisse M!, cedisse M^

unusv

185 alius »

187 et (ante ipsa)] om. N —.VII N 188 iuit D!, ibi 189 aestimaris F' GNO, extimaris (sic) D, existimares v

ut]et ut M^, utetv — 190 generis] numeris F! (ut uid.) M!, numeri 5F? M? 191 excedendo] cecidendo ut uid. F', praemittendo F? illius F? nequioris

F 192 domini GNO» 194 alios] om. F transp. nequioIes se spiritus b, nequiores spiritus se F incohans] inquans F! 195 eidem F! designari 5M 196 ut (v"4*)] et 196/197 eadem poena

DGN»,

eadem

poenam

5, eandem

poenam

meritorum 6 ^ perdoceret] perduceret Gv

add. enim F* transp. malorum uidisti] sti eras. F

dicit v

FM, eadem

poenae

198 octauo N!

O

197

199 futuro]

200 decim D (bis) F (bis)

IN APOCALYPSIN

IV, cap. XVII

245

designat, quod sicut paulo ante in regibus subiectisque describit. PL 903 Sed potestatem regni una hora accipiunt cum bestia. Hora hic pro tempore accipi exemplo docetur et sensu, a passione scilicet 205 domini, ex quo apostolica uoce clamatur: Nowiss?ma hora est. Quamdiu ergo quod futurum est consummetur, dicit eos regnum necdum accepisse; quia licet nunc quoque plurimis dominentur, acrior tamen erit gloriationis eius insana potentia cum etiam signis deceperit plurimos. H? omnes unam sententiam habebunt et E i3 210 uim et potestatem suam bestiae tradent. Quod superius ait cum

i

bestia, hoc nunc apertius potestatem suam bestiae tradent, illi

17, 215

p

LA El

dominus dicit: Multi enim sunt uocati, bauci uero electi. Et dixat 220

17, 16

scilicet capiti, quod quasi occisum simulate reuixit, pari consensu omnem suae intentionis deferent cultum et exhibent famulatum. Hi aduersus agnum pugnabunt, et agnus uincet eos, quoniam dominus dominorum est et rex regum. Cum partis aduersae describeret potestatem aptius hic agni uictoriam praedicauit, quem in suis triumphare designans adiecit: Et quicumque cum eo erunt electi et fideles et uocati. Bene praemisit electi, propter quod mihi: aquas quas uidisti, super quas sedet meretrix illa, bopuli et turbae ethnicorum et linguae sunt. Aquis populos saepius figurari hic facile perdocetur. Decem wero cornua quae widisti et bestiam odio insectabunt meretricem, et desertam et nudam facient illam. Quomodo si diceret corruptiones carnalium desideriorum quas 205 I Ioh. 2, 18.

219 Matth. 20, 16; 22, 14.

212/213 cf. Beda 184, 30-31. I4, 27-30.

218/219 Beda 184, 39-41; Ambr. Autp. 17,

224/227 cf. Ambr. Autp. 17, 16a, 64-67.

202 quod] om. D —— subiectisque describit] subiectis quid scribit D, subiectis quae describit O — 203 hora se] horam v — 205 clamamur M — 206

quamdiu] quando D'F?^ ^ consummetur )F', consumetur DG M ^?"?, consummatur E20, consumatur N, consumentur "^^^ — 207 quia licet] om. F erit]est M^ — 210 dominetur P?) M!» ^ 208acriore G' NO, acrioriG? apertius] add. dicit sup. lin. F? 211 hoc] hic F tradet DFN!, tradit O tradent Gv, tradet PF M, tradit DNO — 212 simulate] simul* deinde perlin.

F

M?

213 deferente b, deferens F

214 pugnabant N!

eos] illos

exhibente 5, exhibens F

famulatam F!

M ^ 215 regum] regnum G! — partes

. 215/216 describet F! ^ 216 transp. hic aptius F — huic agni M

217 et quicum eo erant v — 218 electi et] om. D', deinde add. in marg. sub transp. et (ante uocati)] eras. est M nota (sed post uocati) et electi D?

219 sunt] om. F! ^ uero]autem N — 220 quas (ante 221 ethnicorum] et et populi F sedit DGNO (perlin.) ethincorum D!, ethinicorum D?, ethini corum F deinde add. et gentes populus et] om. F — aquas M sup. lin. F*, ethicorum M', iniquorum v —transp. figurarisaepiusF — 222 decim D figurari] significare M bDNO bestiam] bestia M; add. quam uidisti bFM —— 225 insectabunt] insectapraemisit bene F! uidisti)] om. F!

buntur 4, infectabunt F!, infestabunt F?

224 corruptionis F' N

246

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xvii

225 nunc uelut ipsam diligunt, eis in odium uertuntur cum circa finem

se ineuitabili iudicio damnandos agnouerint, manifestamque agni uictoriam uiderint, bestiam proinde in partes diuidit, quod gemino modo intellegi potest, siue quia sicut legimus: Inter superbos semper iurgia sunt, siue quia omnis qui diligit iniquitatem odit 17, 16 230 animam suam. Qui enim sibi nequam, cui bonus erit ?Et carnes eius. PL 904 deworabunt et ipsam igni cremabunt. Quomodo si ex persona ecclesiae angelus diceret alli nocentes qui in me insurgunt ut edant carnes meas, suas manducabunt et igni cremabunt, postea quam eorum excessibus deus ad iracundiam prouocatus desolauerit 235 mundum, ut ipsis proprie blasphemiis hanc uastitatem angelus I1 succenserit, ipsos dicit facere quod in ipsis iure contigerit. Deus enim in cordibus eorum iniecit ut perficiant quod illii placitum est, et esse illos in consensu et metu et tradere bestiae regnum, donec consummentur uerba dei. Quod apostolus dicit: Tradidit illos deus 240 1m reprobum sensum, ut faciant quae non conueniunt, hoc etiam nunc dicitur: Deus enim in cordibus eorum iniecit, ut faciant quod illi placitum est. Placita est enim deo iustitia per quam nouimus impiis inrogari uindictam, et ut qui regnum suum bestiae dederint poenas cum ea iustas exsoluant, donec sermones dei consummen-

17, 18

245 ws tur, qui uidelicet in iudicio misericordiaque consistunt ; wniuersae

enim uiae domini misericordia et ueritas. Et mulier quam widisti, ciuitas magna, quae habet regnum super reges terrarum. Illa ipsa est quam corruptionibus carnis et sanguinis deditam, mundani-

228/229 Prou. 13, 10. 229/230 Ps. xo, 6. 230. Eccli. x4, 5. 232/233 Ps. 26, 2. 239/240 Rom. 1, 28. 245/246 Ps. 24, o.

233/235 cf. Beda 184, 49-50. — 242/243 cf. Beda 184, 55-57. Caes. 259, 26; Beda 185, 2. 247/252 Ambr. Autp. 17, 18, 3-8.

225ipsaN

inodioG!

seruos GO —— 229 iurgi F

227uiderentD

diuidiv

244/245

228 superbos]

= omnes D — diliget D!, dilegit F!

230

bonum F! carnis G' — 231igne?v ^ concremabuntF 232 angelos N nocentis F! surgent 4, insurguant F! edant] aed |lént F — 233 suas] om. F igne bv 234 ab iracundia G! prouocatur M! 236 succenserit] succenseret 2 N, successerit v dicet D — contigeret b. — 237

ingecit G' — illi] illis F — 238 transp. regnum bestiae M ^ bestiam v6 Pm13 239 consummentur] consumentur G M N, consumetur O

deus] dominus

Gv 240 in] om. D'M 241 ingecit G! 242 illis F^ ^ placita est] placet v transp.deoenimF 243 inrogare GMv — et]om. bfM 244 cum eo &P?25 — 244/245 consumentur M, consumetur O 245 misericordiam quae O 245/246 uniuersae - ueritas] om. O — 246 enim] om. GN mulier] add. est sup. lin. M\#wid. 247 est Ciuitas magna 5G, ciuitas

magna est v

LF'wP"?, deuita

terrarum] terrae

F — 248 sanguine N

M — 248/249 mundanaque v

deditam] debitam

IN APOCALYPSIN

IV, cap. xvi

247

que regni praemisit floruisse potentia, quae cum ex ipsis regibus 250 constet, super eos eam dicit more suo regnare, unam diuidens, eandemque per partes, tamquam a genere ad species, in muliere, in cluitate, in regibus, super reges, super hanc uerba domini conplebuntur, cum et misericorditer redimet suos et iuste damnauerit

contumaces. Vbi autem consummationis mentio ibi tandem huius 255 libri fiat opportuna conclusio.

249 regni] regiG G

ex] om. N

potentiam &D! G! N, potentiae at uid. F' 250 eos eam DFM,

quae]qui

eo se iam 5, eos ipsam v, eam tantum

a] om. G 251 tamquam] tam F! transp. regnare more suo v GNO speciem v — 252 regibus] regionibus DF M, deinde add. donec sup. lin. F

super reges] super regibus v^P"!?; om. v™* ^ 253 redimet

redemit P D, redimit F!, redemerit F’ v

damnabit M?

GM NO,

254 consummatio-

nis] consummationes D!; add. sup. lin. factae F^ ^ tandem] eadem GO», eandem N

LIBER QVINTVS

CAPITVLA

I. De caelo angelum descendisse, cuius potestate magna et claritate inluminata terra Babylon perhibetur fuisse deiecta. II. Tria uitiorum genera cum suis auctoribus notat: idolatria, gastrimargia, lasciuia. III. Caelesti uoce dei populum conpellari, ne malorum societate mixtus aut peccatis constringatur aut plagis. IIl. Quomodo eadem Babylonia multis constet significari uocabulis, si ab eis plangi in quibus praedicitur destrui. V. Pretiosa quaeque uel usui necessaria quae quinque sensibus hauriuntur, uoluptuosis praenuntiat profu-

IO

tura.

vi. Lapidem ad magnitudinem molae angelum memorat sustulisse et in mare misisse, submersioni Babylonis conparandum. vir. Viginti quattuor seniores et quattuor animalia deum asserit adorare faciendumque clamare ;de nuptiis quoque agni et byssino mundo. vr. Angelus se a Iohanne prohibet adorari, sed deo hoc monet exhiberi. viri. Equum album et sedentem, cuius oculi flammei, in capite diademata nomenque in femore soli asserit cognosci. X. Angelum in sole aues ad caenam fortiter inuitantem. XL Bestiae cum sedente in equo albo uidetur certam en

15

20

25

narrare.

Capitula praebent b

CF M; desunt in

DGNO v; numeros om. CF

1 transp. descendisse angelum M 2 claritate] add. agna (sic scripsit potestatem agna et claritate agna) F babilon F 3 dlecta F 4 a"ctoribus F nota M 4/5 idolatriam 5 5 gastrimargiam 5M, gastrimaria F lasciuiam 6M 6 conpellam (sic) F 8 eandem M! babilonia F, babyllonia M signicari F 9 plangi dM}, plagae C, plagis

F

in quibus] inquis?

F — destrui] distitui Cl, destitui Com.

F 10 praetiosaque quae F — uel usui C M, uel ussu F,uelut suib — necessario CF 11 uoluptuosus C ^ renuntiat 5M lá in maris M submersioni 2, submersione FM, submersionem C babyllonis M, babilonis F 16 uingenti F — 17 nuptis F 18 bisino F transp. mundo byssinob 19 adorare F' M — 19/20 homonet (sc) F | 21aequ um FM 22diadimata F 22/23 cognoscere CF, cognoscitur M 24 dues] ab ues F; a bestia C fortitur M! transp. fortiter ad caenam b — 25 bestia equum, sedentem

b, bestiae equum sedentem M — uidet M!

IN APOCALYPSIN V, CAPITVLA

249

XII. Cum catenis angeli de caelo descensus, a quo diabolus per annos mille dicitur alligatus. XIII. Quaestio quomodo sit eius solutio intellegenda. XIII. Sedes

30

positas et iudicium

sedentibus

datum,

quos

etiam dicit cum Christo regnare. Xv. De his qui bestiam non adorant et primae resurrectionis participes perseuerant. XVI. Vtrum ad mille annos illi tres semis pertineant, quibus diabolus dicitur absoluendus. XVII. Qualiter seductio intellegenda sit gentium, Gog et Ma-

35

gog et cetera.

xvi. Thronum candidum et sedentem super eum se uidisse testatur cum futuri forma iudicii et innouatione caeli ac terrae. XVIII. Quid mors quidue infernus gemino significet intellectu, quorum facta mentione sanctorum. XX. Quaeritur utrum sicut caeli et terrae ita et maris innouatio futura credenda sit. xxi Hierusalem nouam de caelo descendere, et gaudium perenne sublata morte succedere. xxi. Se A et O praedicat, a quo aquam uitae gratis dare praenuntiat. xxii. Vnus ex septem angelis cum plagis fialas habentibus nouam nuptam ei se ostendere repromittit. xxl. Ipsam uult sponsam intellegi, quam ciuitatem diuino lumine rutilantem. xxv. Quomodo per unum Christum in duodecim apostolis

40

45

5°

totidem habere dicatur ciuitas fundamenta.

xxvi. De harundine aurea, qua metiri ciuitas in quadro des-

55

cribitur ab stadiorum XII et muri eius CXLIIII, men-

sura hominis quae est angeli. XXVII. Aedificium ciuitatis ex lapide iaspide, auro, uitro consistere mundo.

27 catenis] caenis F — 29 transp. intellegenda solutio bM 37 es cetera F adsoluendus F 35 dicitur] om. M

32 prima M 39 futurii F 41 geminos F

40 ac] et ? caeli] add. forma F forma] om. F 45 nouam] 42 mentiones F = 43 queriturum sicut F significat b aquam]|quam C — 50 eise CF? M, eis F!, esse > 47 alfa CF nouariF 5] ipsam uult M, ipsa uult ^; ipsam multi CF — intellegi] add. uolunt sup. lin. C?

55 harundinem auream M

qua metiri b C F?, quam et F', quam

58 56 CXLIII CM, CXII F — angelis M! ciuitatis M ceteri M exlapidei aspido F — 58/59 transp. mundo consistere ciuitatem C, cit F

bM

250 60

IN APOCALYPSIN

Xxvii.

xxv.

65

XXX. XXXI. XXXII. Xxx.

70

XXX.

XXXV. XXXVI. 75

XXXVII.

xxxvi. XXXvilll. 80

V, CAPITVLA

Duodecim fundamenta eiusdem numeri lapidibus subsistere memorat, et totidem margaritis portas aptari. Templum in ea deum agnumque consistere, cuius etiam inradiari iugiter asserit claritatem. Flumen aquae uiuae ciuitatis medio permeare. De uisione dei quae sanctis in futuro promittitur. Sicut unum patris et agni thronum, sic etiam nomen frontibus gestari fidelium dicit. Fidelium commendatione uerborum spiritum memorat prophetarum. Huius prophetiae uerba signari angelum memorat uetuisse. Se rursus A et O euangelioque suo concordat. Caelestis ciuitas puris adeunda, inmundis et canibus deneganda. Septem ecclesiarum repetens mentionem, et breuiter multa perstringit. Contestatio Iohannis auctoris ne quis libro addat aut detrahat. Vox Christi ad ecclesiam uenturum se fore praenuntians.

60 eisdem F — 61margaretis C! F

62 agnumque deum F

— 63 asserit] om. F^ — 64 flumina quae F — 65 diuisione F quae] qui C unum] sicutum F — 67 transp. dicit gestari (gestare M) fidelium — 66 sicut »M — 72

rusus F!

alfa CF

73 caelesti F!

rependens F! — 77 contestio F

puris] pueris F

75 repetens]

IN APOCALYPSIN V, cap. xvIlII

251

CaAPvT XVIII 18.1

Et uidi alium angelum descendentem de caelo habentem potesta- PL 903 tem magnam, et terra inluminata est claritate eius. Destructionem mundanae sapientiae, quam Hiericho quoque destructa significat, sed et terreni ruinam regni dicturus magnam dicit hunc habere angelum potestatem. Vtpote contra fortem uenisse insinuans fortiorem, et ad depellendum uerisimile, obumbransque sapientiae mundanae uestigium, ueram nunc sapientiae lucem uenisse testatur, quae sapientibus mundi terrenisque regibus suae uirtutis robore fidentibus, se et uirtute et scientia monstraret inuictum. Ef

18 2

IO

15

20

terra inquit inluminata est claritate eius. Et exclamawit uoce magna et forti dicens : Cecidit, cecidit Babylon illa magna, et facta est habitatio et refugium daemoniorum et omnis spiritus inmundi, et omnis bestiae inmundae, et omnis auis inmundae et odibilis. Aduentum domini nostri Iesu Christi, quem magni consilii angelum in Esaia legimus significari puto, qui in primo aduentu dicens: Agite paenitentiam, ad propinquauit enim regnum caelorum, ipsius PL 904 saecularis potentiae molimina destruebat. Inluminata est autem terra a claritate eius, qui ipse est lux wera quae inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Quod autem sequitur potest permouere legentem, dicit enim: Et facta est habitatio et refugium daemoniorum, uel cetera. Si enim cecidit, quomodo daemo-

XVIII, 14/15 cf. Is. 9, 6.

16 Matth. 3, 2; 4, 17.

18/19 Ioh. rz, 9.

XVIII, 21/24 cf. Ambr. Autp. 18, 2, 26-29.

XVIII, 1 et uidi] et post haec uidi DGNOv 2 a claritate FGMv destructione Gv 3 hierico D!, hyerico O, iericho F, ierico G! Á sed et terreni ruinam regni D, sed et terreni regni ruinam b CF M, sed de terrenis

ruinam (cuinam sic G) regni GNO, sed de terreni ruina regniv — magnum G hanc M! 5 utpote £C? F? M, ut pute C'DF' NO, ut puto v 6 ad depellendum] ad pellendum 4, ad debellandum yoPml2 ad bellandum v™ +4 uerisimile

& D M, uerisimilem G N O, uenire simile (ut uid. F', deinde simile

perlin.) FC, uenire similem v — 7/8 testantur °P™!*? — 9 robore] rofure sic et fidentibus] uidentibus F!, uiuentibus FP F!; id robore G, in robore v inuictam Ov — 9/10 et terra] praem. sequitur uirtutem et scientiam G' NO 11 et forti] a claritate FP?Gv 10 transp. illuminata est inquit v M cecedit bis D, cicidit bis F', caecidit bis G; cecidit semel ser. v fortiter 0

12 omnes

babyllon DM!, babilon FN

spiritus inmundi MN^O

13 omnis bestiae inmundif ^ aues MN? O 12/13 offs ter C, omnes ter 15 in isaia M, in esaiam C!, in isaiam C? M N? odibiles CG! CMNO

puto] om. D

Na4cpmb23

in primo in aduentu F

17 destruet >

18 ipsa C

si] in marg. scr. FE caetera F*v F G! O, daemones C N, daemonibus v

16 adpropinquabit

19 hominem] o».

^ C? D?

F — 21 et

21/22 daemoniis DG? M, daemonis

252

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XVIII

niis et spiritibus inmundis ac uolucribus habitatio et refugium dicitur extitisse, nisi quia multa transgressionum inmanitate cadendo dignam se daemonum habitationi praebuerit, in parte 25 utique suisalubri conuersatione destructa, et quae in huius saeculi mare contra Christi fidem dira ualidis persecutionum fluctibus insurgebat, terminis nunc artioribus gemit frenata, et in modum

utris fremit inclusa. Hinc in psalmo canimus: Congregans sicut in utre aquas maris, ponens in thesauris abyssos. Nam quae dudum a 3o christianis timebatur, ipsa nunc metuit christianos, cum eorum

13,3

priuilegio religiosorum quoque lata principum decreta militare conspiciunt. Residua tamen pars eius facta est habitatio et refugium daemoniorum, quocirca cum et in melius aedificanda destruitur, et in superbis deiecta confringitur, iure destrui atque ruisse 35 narratur. Nam et per uolucres spiritales nequitiae significari, ille quoque libri Geneseos locus adfirmat, ubi inter diuisiones carnium inruentes aues Abraham dicitur abegisse. Quia de wino fornicatiomis eius et veges terrae formicati sunt, et mercatores terrae de potestate deliciarum eius locupletati sunt. Tria hic uitiorum genera, 4o totidemque praeuaricatorum personas inducit: auaritiam, quae iuxta apostolum zdolorwm quoque seruitus dicitur ; lasciuiam, in nomine fornicationis; et in deliciis gastrimargiam, quam dominus cauendam praemonens dicit: Non grauentur corda uestra in cra28/29 Ps. 32, 7. 36/37 cf. Gen. 15, m. 43/44 Luc. 21, 34.

25/32 Ambr. Autp. 18, 2, 46-55.

nem

40/42 cf. Eph. 5, 3; Col. 3, 5.

39/44 cf. Ambr. Autp. 18, 5, 12-16.

22 inhabitatio v — 23 transp. transgressionum multa M! 24 habitatioC, habitatione M 25 utique] itaque M! conuersione 2CFGM 26 mari 2M? contra christi fidem] contra fidem christi Cv; om. GNO

dira]om. v — validus F — 27 gemit] gerit F — 28 hinc] hic N; unde P?

in] om. N canimus] canemus NO; om. bCFM congregans] add. inquit sup. in. F — 29 abyssus DO —— namque G! NO alom.N | 31 priuilegium G!M quoque lata] quoque loco wt uid. M, quo caelato CF

principum

CF'MNO

32 et] om. N

32/33 refugio F!

quocirca cum] quocirca quo D, quo circumquaque Cv 34 superbis] superius N — confrangitur CF! NO?

strui atque] destructa v

35 nam et] nam (om. et) C

33

et] o». GNO iureque v de-

nequitias Fy

significare M, signari 6, significat || F! — illi C — 36liber MN?

habraham F ^ de uino] diuino F'; uino (om. de) M! ; add. irae v™

37 38 eius]

add. biberunt (liberunt sic o™4)) omnes gentes GM v™ reges terrae] add. cum ea GM v"^ — fornicati sunt et mercatores terrae] om. per bomoioteleuton F', deinde add. in marg. F? 39 uitiorum] add. nomina v^P*!25, nominat v4 40 praeuaricationum v —auaritiam] ab orriré etiam M — 41 quoque] om.

bv F'

dicuntur M? 42 gastrimariam F 43 permonens F! grauenter uestra]om. F — 43/44 in crapulam et in ebrietatem C, et ebrietatem in

crapula F!, a crapula et ebrietate 5

PL 905

IN APOCALYPSIN V, cap. xvii

253

pula et ebrietate. Et reges inquit terrae cum ea fornicati sunt. 45 Auaritia enim, in eo quod dicit, mercatores locupletati sunt, licet

quidam hic diuites peccatis non facultatibus aestimare maluerint, gentes permixtam uulgi ignobilis multitudinem designauit, reges uero, qui inter eos temporaliter uidentur excellere, mercatores,

quoniam terrenis lucris inhiantes, pro abundantia temporali suas infelici mercatu animas conmutant, contraria dictis domini peragentes, qui dicit: Quam dabit homo commutationem pro anima sua ? Et audiui aliam uocem de caelo dicentem. Vocis caelestis auditus ille est: Quos praesciuit et praedestinauit conformes fieri imaginis filii erus, et: Nouit dominus qui sunt eius, uel his similia. Sequitur 55 denique: Ex: de ea, populus meus, et ne particeps sis delictorum eius. Hucusque ad primum mihi pertinere uidetur aduentum, quando usque ad saeculi finem sic permixtos sibi boni tolerant malos, ut pro eis nec bonos aestiment deserendos, nec ipsos noxia imitatione sectandos. Sic enim et illud propheticum adimpletur: Exite de medio eorum et inmundum ne tetigeritis, cum non utique discessu corporis sed dissensu aequissimae uoluntatis rectus non conmiscetur prauis. Sequitur: Et ne perstringaris plagis eius, quoniam delicta eus usque ad caelum peruenerunt, et meminit dominus deus iniquitatum evus, et ideo reddidit ei duplicia, et in 65 quo poculo miscuit, duplum remixtum est ei. Et in quantum se clarificauit et deliciarum habuit, in tantum datur ei cruciatus et luctus, quoniam 1n corde suo dicil : Quia regina sum et uidua non 50

18, 4 18, 4

18, 4-8

51 Matth. 16, 26.

53/54 Rom. 8, 29.

5411 Tim.2,19.

60Is. 52, rx.

48/51 Ambr. Autp. 18, 3, 51-54.

44 transp.terrae inquit v — 45 auaritiam DGM — in]om. M! 45/46 licet quidam - maluerint] transp. infra post 47 multitudinem designauit ^ — 46 quidem C diuites] diuitias v ^ aestimare] existimare CFMv — maluerit CDF 47 gentis N 49 quoniam] qui» _lucris] lacrimis z uid. G'

transp. suas temporali F —— SO infelice G! — dictis] doctis v'?^ —— 51 pro animam suam F! 53 et quos F qui sunt] esse F! uel] et Cv

participes C!

praescit GN! O! 54 pr. eius] sui Fv sequitur perlin. F — 55 et] om. GNOv

56 eius] om. "5^ — huncusque M — uideretur N — 57

transp. ad finem saeculi v existiment CFNv, setimentb

M!, mox in imitatione M? deinde om. ne tetigeritis b

58 malos ut] malo sunt F! aestiment] — 58/59 noxia imitatione] mox ad imitationem

59'adimplet M! ^ 60 disting. in mundum,

tegeretis F!

61 dissensu aequissimae

5D M,

dissensu nequissimae G N O, de sensu aequissimae (aequisimae at uid. F')cF!, 62 recte. M! dissensu exquisite (ut wid.) F?, discessu nequissimae v eius] conmiscetur] commisceatur v; conmunicetur N — 64 iniquitatem F 65 reddidit 5G Mv°P™!2, reddedit NO, reddet CF, reddit D "^^ om. b 66 deliciarum] add. dumplum F poculo] poculum D, populo »P^ 67 trans. dicit in corde cruciatum C, crusciatus F! copiam sup. lin. M? suo v

254

Eo

7

5

8o

8 VA

IN APOCALYPSIN V, CAP. XVIII

possum esse, nec luctum uisura sum. Propterea una hora plagae eius aduentent, mors et luctus et famis, et igni cremabitur, quia fortis est dominus qui eam iudicabit. Haec omnia secundo quidem futura creduntur aduentui conuenire, quando examine supremi iudicii societas impiorum exclusa retributione iusta plectetur, ut qui temporaliter peccauerunt in perpetuum puniantur. Hoc est enim quod ait: Reddite ei duplicia, et: Duplum remixtum est ei, ut qui transitoriis deliciis fruebatur tormentis crucietur aeternis. Ex his usuris suos Christus liberare psalmo praecinitur: Ex usuris et iniquitatibus inquit redimet animas eorum. Illi uero igne insuper perpetuo conburi dicuntur, fame adfligi: tunc utique quando illi qui nunc esuriunt sitiuntque iustitiam saturitatem percipient incorruptam; mors uero, eo quod eos deserat deus. Sicut enim

anima discedente moritur corpus, sic animo deo deserente mori credenda est. Luctus porro ille est quem Christus in euangelio dicit: Vae uobis qui ridetis, quoniam lugebitis et flebitis. Ab his plagis suos deus uolens indemnes ostendere dicit: Et ne perstringaris plagis eius, ac si diceret: Quorum uoluntatem conuersi habere noluistis in peccatis similem, parem non recipietis ultionem. Neque enim nostris uiribus easdem possumus plagas euadere cum nobis hoc solo dei beneficio concedatur. Sed rectum ordinem tenens spiritus sanctus uoluit declarare illos, qui impietatis in corde non captiuantur assensu, nullatenus impiorum perstringi 76/77 Ps. 71, 14.

79 cf. Matth. s, 6.

74/77 Ambr. Autp. 18, 5b, 42-46. 96-98.

83 Luc. 6, 25.

82/83 cf. Ambr. Autp. 18, 7 b - 8,

68 uisura sum] uisitabo P 68/69 uenient plagae eius v 69 famis C! DF! G M! O, fames b C? F M? v, fumus et famis N igne Gv, ignis F! 70 dominus] add. deus D iudicauit GNO 71 futura] om. N transp. aduentui futura creduntur v examine]ex anime F' N — supremi]

superni F — 72 iudiciis G' — iusta]iuxta vP"!^ ^ plectitur CM

74 ait]

dicit D —— reddit || D — est] om. N — ei] om. v — 75 transituris DF fruebatur] fruatur CF; fluebatur G

tis v

christus v

transp. aeternis crucietur tormen-

ex] et vP" — 76 usuris suos] || curis || F — zrazsp. liberare suos in psalmo C?

praecinetur

D — suos christus — ex usuris] om.

deinde add. in marg. inf. G! 77 redemit DO insuper] ignem super F!, deinde m super perlim.

igni bCNO | igne 78 fame] praem. et D afflicti N — utique] itaque C 79 sitiuntque] et sitiunt M 80 mors] mori v —— 81 discedente] discendente O, cedente D!, recedente D? _—deserante M! 82 ilis Cv — rransp.ille est porro F — 83 ridetis] add. nunc v transp. flebitis et lugebitis F 84 dominus uolens C, uolens deus Gv indemnes sublin. et ideo superscr. C? 87 transp. uiribus nostris v — 88

deus wt uid. C

— rectam F!

89 impietatis] impietates N!, in pietate v,

pietatis Fl, peccatis F? 90 captiuantur] capiabantur M!, capiebantur M? assensu] a sensu C, ac sensu F — 90/91 perstringi tormentis] perstringitur

mentis F!, mentis perstringuntur F

PL 906

IN APOCALYPSIN V, cap. xvii

18, 9-11

IOO

IOS

IIO

255

tormentis: J'ustorum enim animae in manu dei sunt, et non tanget eos tormentum. Sic autem haec quae tunc futura sunt circumscribit, ut opera expresserit inferendaque supplicia, non tamen saeculi huius putanda sunt finalia, mox futura curricula sicut ex subsequentibus adprobatur. Nam et dominus contritionem mundi praedicens subiecit: Sed non statim finis. Et flebunt et plangent se reges terrae qui cum ea fornicati sunt et in deliciis conuersati, cum uiderint fumum. incendii eius, et de longinquo stantes propter metum poenae eius dicentes : Vae, uae ciwitas illa Babylon, ciuitas alla fortis, quia una hora aduenit iudicium tuum. Et mercatores terrarum flent plangentes eam, quoniam merces eorum nullus mercatur iam. Quomodo sit certum eandem Babyloniam diuersis significari uocabulis, et siue ex regibus terrae, siue ex gentibus, siue ex mercatoribus existere, si ipsa succensa illi dicuntur a longe consequenter stare, eamque non communem dolendo cruciatum, sed libera consideratione miserabiliter deplorare, nisi quia ut praemisi, aut non hic omnimodo iam mundi finem debemus accipere, sed diminutionem rerum humanarum et contritionem gentium diuersarum ? Saecularium quippe diuitiarum pompam dicit auferri, per quam prauis uoluntatibus adimplendis circumfluens carnalium deliciarum opportuna, quodammodo inportunitate suffragabatur occasio; qua sublata per defectum et desolationem diuinis mundo iudiciis inrogatam, certi superstites aliorum perhi91/92 Sap. 3, 1.

96 Luc. 21, 9.

102/107 Ambr. Autp. 18, 9-10, 12-17.

109/114 Ambr. Autp. 18, 9-10,

23-28.

91 tangit bG'NO'

92 eos] illos »CG'v —— tormentum] add. malitiae

bCv, add. mortis M X sic] si GN 92/93 circumscribet D — 93 expressit M! inferendaque] inferenda quae G M! v 94 futura] finitura GNOv 96 non] nondum C finis] add. est F 97 reges] praem. omnes M deliciis] add. suis perlin. F ——98 de longinquo stantes] de longe inconstantes CF', de longe stantes F^ — 99 uae uae uae M! — babyllon DO, babilon FGMN 100 illa (ante fortis) om. CF — uenit hCFM 101 flent] fleuit F', flebunt F?v; om..b mercis D G NO, mercedes C 101/102 mercabitur 2CF Mo disting. mercatur. Iam D G?, mercabitur. lam C M 102 iam]

eam O?; amplius 2;om.v ^ babylloniam D, babiloniam FN —— 104 ex ||sistere G 105 eamque DFv, eaque 5CGMNO . commune N — cruciandum N

106 consideratione] add. et dolendo »M ^ deplorati 107 omnimodum

GN!O»

transp. finem mundi v

109 pompa NO, pupa ut ui. F! 111 opportunam M

G — ut] om. NO 108 sed] om. F

110 uoluntatibus] uoluptatibus ^M

importunitatem v, inoportunitate C

112 suffra-

gatur G' ^ qua]quasi C ablatab ^ per defectum] perfectum M! ; add. et et desolationem] et desolutionem CF, desolationis (om. defectum C FM inrogatam] iudiciis] diuitiis M 113 mundo] modo v?" et) M irrogata M?v; om. M! certi] caeteri >

256

IN APOCALYPSIN V, CAP. XVIII

bentur interitum plangere. Ideo dicuntur a longe stare et metu poenae similis formidare. Fortassis enim ad hoc pertinet, quod fumum incendii uidere dicuntur tamquam specimen ignis aeterni ; fumus enim futuris dat flammis indicium. Enarrat proinde si qua humanis usibus necessaria, si qua saecularibus nouit utilitatibus a cupidis atque carnalibus magnopere concupisci, sed et illa quae I20 notissimis quinque sensibus carnis delectabiliter nouit hauriri, 18, 12 eaque praenuntiat defutura hoc modo: Merces auri et argenti et lapidum praetiosorum et margaritarum et serici. Hucusque utilitate lucrorum. Et purpurae et coccineae uestis et omnis ligni citrei PL 907 et omne uas eburneum de praetioso, ligno et aereo et ferreo et I2 VA marmore. Hucusque etiam ad sensum pertinentia memorat oculo18. 13 rum, dein quod ad olfactum pertineat sequitur: Et cinnami et incensum et unguentum. De unguento etiam tactum interserit: Et Ius inquit. Proinde quae ad gustum redigantur et usum adiecit 18, 13 dicens: Et winum et oleum et triticum, iwmenta porro et pecora, et 15 o equi et uehicula, atque mancipia et diuersi generis animalia utilita18, 14 tis causa ponit. Pomorum quoque tuorum inquit concupiscentia animae abit abs te. Hoc quoque ad aspectum redigit et gustum. E? 18, 14-17 omnia illa pinguia el clara perient a te, nec iam ea ultra inuenies. II VA

116/117 cf. Ambr. Autp. 18, 9-10, 32-44. 132 cf. Ambr. Autp. 18, 14a, 4-5. 19-24.

117/121 Ambr. Autp. 18, xz,

114 metum C 115 enim] om. F — 116 incendii] add. eius ^ specimen] m eras. C, speciem bF 117 narrat CF M 118 usibus] uisibus C M! 118/119 a cupidis] cupidis (a om.) b; accipitis ut uid. F', accepta ut uid. F? 119a carnalibus F^ — illam C?“#4. 120 haurire 5 M! 121 ea quae

M!

pronuntiat

CGv — defuturo

sirici C'DF!' GM?N purpore GN, purpura v™ coccinie O

cedrini v, uitrei

M — mercis DNGO

— 122 lapidem G!

123 lucrorum] locorum P^ purpureae 5, et sec.] om. DGMNOv coccinae CFM},

uestes 5, et uestis v

cytrei

DGM NO, cutrei F!, cedrii F2,

C — et omnis ligni citrei] et omne uas ligneum et uitteum b

124 omne uas eburneum] omne eburneum F!, omnis eboris F’; add. et b

de lapide pretioso ligno GM et (post ligno)] om. M 'aereo] aere GM'v ferro FGMv — 125 marmoreo P etiam] add. quae sup. lin. F? ad] om. M! pertinent F 125/126 etiam memorat oculorum F!, oculorum memorat F? 126 dein] dehinc P CF M, deinque G! ; idem v ad] om. C! olfactum] hoc factum CF cinnami C! F GM N?, cinami N!,

cinhami

D, cynnami

O, cinnamomum

C? FR, cynamomum

4, cinnamomi

v

127 unguentum] add. et tus (thue D?) D — deunguentum N!O — tacto N' 128thus BCD? Mv rediguntur v usum] ussum F!, uisum 5 M! adiecit] om. bCFM 129 peccora F — et (ante equi)] om. M! — 130 equorum v — etuehicula (uechicula F)]et rhedarum uehicula v — diuersis N

131 inquit] om. 5 concupiscentiae C M, concupiscentiam N! O, cum concupiscentia ^ D 132 animae] add. tuae F^ ^ hoc quoque] occuli (sic) F', deinde sublin. et sensum oculorum uel aurium sup. lin. ser. F?, et partim. eras.

redigit ^ C GNO, redegit D F! v, redigeret M, conuertitur (sup. redegit scr.)

F 133 pingua FGNO clara] praeclara 5; cara M! perierunt Dv — ate]abs te v; om. N

peribunt 3,

IN APOCALYPSIN V, CAP. XVIII

257

Mercatores quoque sui qui diuites facti sunt ab ea longe stabunt propter timorem poenae eius, flentes et blangentes et dicentes : Vae, uae illa ciuitas magna, uelata purpura et byssino et coccino, et culta auro et lapide praetioso et margarita, et una hora exterminatae sunt tantae diuitiae. Hora hic pro tempore poni, multorum testimoniorum probatur indiciis. E? omnis gubernator, et omnis super mare 140 nawigans, et nautaeetquicumque morantur in mare, longe stabunt, uidentes. fumum incendii eius, dicentes: Quae similis ciuitati magnae ? Et super capita sua mittentes puluerem, id est principum suorum faciem exprobrantes, a quibus seducti periebant, clamabunt flentes et lugentes se, dicentes uoce magna: Vae, uae ciuitas 145 illa magna, in qua diwites facti sunt omnes, qui habent naues in mare de claritate eius, quia una hora exterminata est. Verum quia multos ex hac contritione nouimus saepe conpungi, si ad eorum personam ea loca quibus permouemur redigi debent non inconuenienter accipitur, id est longe stabunt et clamabunt uidentes ISO fumum incendii eius, ut longe stare sit non cum perditis cadere, sed subdita potius conuersione stabilitatem accipere, propter suo domino stat aut cadit; quod non loco corporaliter stare, sed animi debet intellegi stabilis in fide conuersio, ut et quod se plangere dicuntur aliis pereuntibus, ipsi paenitentiam intellegan155 tur gerere fructuosam. Hinc enim apostolus dicit: Cum mortui essetis delictis et peccatis uestris, in quibus aliquando ambulastis secundum saeculum mundi huius, secundum principem potestatis aeris huius, spiritum qui nunc operatur in filiis diffidentiae, in 135

18, 17-19

quibus et nos omnes

152 Rom. 14, 4.

aliquando conuersati sumus in desideriis

155/161 Eph. 2, 1-3.

134 sui (sed s ex t ut uid.) D; tui rell. — transp. tui quoque v — stabant N 135 poenae] om. b

136 transp. ciuitas illa N

bissino DF, bysso M

et coccino] om.b 137 aurea F! =margareta Fl, margaritas C! ^ hora] om. M! exterminata C 138 horam b Cv poni] om. GNO . 139 indiciis] iudiciis v — super]perv ^ 140et(postnautae)]om. CF —— quicum-

que] qui Nv — morllantur G

inmaribCM?v — lálsimiliC

huic ciuitati magnae 4, ciuitati huic magnae v

G!

— 141/142

142 principem F, principium

143 facies D, et faciem N! ^ exprobrantes]et probrantes F! ^ peri-

bant M!, peribunt M? 143/144 clamabant CF M!, et clamabunt 5 144 lugentes se dicentes D GM NO, lugentes ac dicentes CF, lugentes et dicentes

v, lugentes tantum b 145/146 in mari bCF M?v 147/148 a deorum persona 5 148 permonemur v — redegi debant F? 149 clamabant F 150 stare] om. v™4 ^ 151 subdita] subita F^v ^ accidere .v"^* ^ propter] propterea bv™, propter hoc M; add. hoc quod dicit apostolus sup. lin. F

152 suum dominum D stat || ut cadit F ^ loco] om. v?^^ transp. stare corporaliter F 153 stabili "^^ —— 154 perientibus F' = 154/155

transp. intelligantur paenitentiam v 155 enim] et enim M; om. F transp. et peccatis delictis C 158 spiritus CFv — in filios 5

156

258

IN APOCALYPSIN

V, cap. XVIII

carnis, facientes uoluntates carnis et cogitationum, et eramus natura filii irae sicut et ceteri, uel his similia. Secundum haec, inquam, apostoli dicta potest hic locus conuersorum personis aptari. Non enim quis inueniri potest bonus, qui non prius fuerit malus. Hinc

160

psalmus: Praeuaricatores reputaui omnes peccatores terrae; for-

18, 20

16s tasse enim inde sic sequitur: Exultate super eam, caeli et sancti et

18:21 170

175

180

apostoli et prophetae, tamquam isti conuersi super iudicia dei gaudeant delectati, quoniam iudicauit deus inquit de ea iudicium uestrum. Et sustulit angelus fortis lapidem ad magnitudinem molae magnae, el misit in mare dicens: Hoc impetu demolietur PL 908 Babylon illa magna, et amplius non inuenietur. Nouimus dominum in euangelio dixisse: Vae mundo ab scandalis, et subiecisse: Vae autem homini per quem scandalum uenit; utilius est illi si lapis molaris inponatur circa collum. eius et*broiciatur in mare, quam ut scandalizet unum de pusillis, significans auctores scandali tali poena plectendos, ubi non de solo scandalo litis puto accipiendum, sed de omni specie peccatorum secundum illam regulam quam sancta scriptura frequentat, siue domino dicente: S? scandalizauerit te oculus, pes, manus, siue Paulo apostolo: Quis scandalizatur et non ego uror ? Cui consono psalmus sensu concinit dicens: Per diem sol non uret te, neque luna per noctem, ubi cum'etiam malae credulita-

tis de Christo et ecclesia, id est de sole et luna intellectus admitti-

tur, uel de peccatis aduersitatis et prosperitatis, quod ad lunam

referendum est, uel ad solem, omnes tamquam in genere trans164 Ps. x18, 1x9. 172/174 Luc. 17, 2.

171 Matth. 18, 7.

172 Matth. 18, 7; Luc. x7, x. 177/178 cf. Matth. 5, 29-30; 18, 8-9; Marc. 9, 42-44.

178/179 II Cor. xz, 29.

179/180 Ps. 120, 6.

175/178 Ambr. Autp. 18, 21, 49-53.

160 carnis] «ZZ. nostrae v ^ eramus] e rarius F!

personae 2 ris F!

163 inuenire

C G! O

165 enim inde] deinde £F, enim deinde C

165/166 et sancti apostoli DFM gaudeant v

b

iudicauit

— 166iudiciov

C M v, uindicauit

moralis

M

172 autem] om. v

174 pusillis istis v

scandalis ut uid. F!

sic] hic v

170/171

uitilius est ille F!

auctoris

F!

164 peccatocaelum M

167 transp. delectati

DG NO, indicauit F

170 babyllon M, babilon F, babillon DN

171 subiecit 5

162 hoc loco M

transp. prius non b

inquit] om.

domino

M!

173 molaris]

175 plectandos

176 omnes species F! ^ peccatoris Gv

F

177

frequentat] post peccatorum supra v 178 te] om. C oculus pes manus oculus tuus uel manus &CFM ; deinde add. et caetera F? paulo]

D GNO,

cum paulo C?, paulo dicente D?

qui G!

178/179 transp. ego non

bFNGOv 179 cui consono psalmus sensu] cui consono sensu psalmus N, cui consonat psalmus sensu C, cuisensuipsalmusy 180 ubi cum etiam] ubi etiam 6, ubicumque etiam M maleFGMNO 181et (ante ecclesia) ]om. N et intellectus F 181/182 admittetur 5D, admittatur F2 183

referendus F'

omnis GO

IN APOCALYPSIN V, cap. XVIII

259

gressionum species nomine scandali uidetur includi, quod hic quoque auctores scandali, id est totius peccati ad modum molae mergendos insinuat. Lapis uero molaris hic pro peccatorum pondere, qui ex rebus temporalibus contrahuntur poni mihi uidetur ; molam enim in saecularium rerum circuitu poni dominus docet, cum dicit: Duae molentes in mola. Et uox citharedorum et musico190 rum et symbphoniacorum et tibicinum iam non audietur in te. De illis quinque sensibus sonum distulerat, quem nunc satianter expres-

185

18, 22

sit, quem etiam inter alia de mundo auferri praedixit, ac si diceret:

Quidquid uisu pulchrum, auditu canorum, tactu blandum, odoratu suaue, gustu delectabile, de saeculo transiturum. Et ne his

contentus esse siuisset adiecit etiam de his quae ad usum humanae uitae pertinent dicens: Neque ullus artifex ullius artis inuenietur in te amplius, et uox molae non audietur in te, 1am neque lumen lucernae lucebit tibi, et uox sponsi et sponsae non audietur in te 18. 25 amplius. Et dicit quo merito: Quia negotiantes tui fuerunt magis200 tratus terrae, quia in maleficuis tuis exerrauerunt omnes gentes, ac si dixisset: Quia in uita tua male usa es temporalibus bonis, et ipsis iuste ultra fraudaberis, et poenis aeternis damnanda restringeris. Et inte sanguis prophetarum et sanctorum inuentus est, el omnium occisorum super terram. Hic apertius declaratur totum in una 205 ciuitate Babylonia corpus diaboli de suis excessibus increpari.

18, 22-23

195

189 Matth. 24, 41.

186/189 cf. Ambr. Autp. 18, 21, 17-28.

190/192 Ambr. Autp. 18, 22a, 3-

5. 190/194 Beda 187, 26-30; Ambr. Autp. 18, 22a, 3-5. 201/202 cf. Beda 187, 35-36; Beatus X, 2, 5; Ambr. Autp. 18, 23 b, 3-5. 204/205 Ambr. Autp. 18, 24, 17-19.

184 scandali] add. id est totius peccati F —— uidentur Fv ^ hic] om. C 185 auctoris v 186 mergendo 4, mergendus Ov 187 qui] quae Fv; om. M! 188 mola DGNO enim] om. F! in circuitu. G! 189 molantes

F — citharaedorum bv, cytharedorum C! G N M?, cytharaedorum C?,

citaredorum

F M! O, chitaredorum

D

190 symphoniacorum bDM»,

phonicorum C, simfoniacorum FO!, sinfoniacorum GN O?

sym-

tibicinum bDG

M NO, tybicium C!, tybicinum C?, tubicinum », tibiuum F!, tibiae F?

illius

G' 191satienter D — 192 de mundo] de modo v"?* — dicerit FN — 193 quidquid] quid bF', quod F?, quia M pulcralium wt wid. F! ^ canonorum F! 194 de] om. M saeculi C — transiturum est £FM v, transitorium est esse eras. F — siuisset] siluisset 195 contentos GN», contemptus M C (sic) b, sis M 197 iam] om. F 199 quia] om. C negotiantes] negotientes F', negotiatores D?F’ — fuerant CF — 199/200 magistratos D

200 transp. maleficiis in tuis v™* ^ exerrauerunt] errauerunt D?, etiam ex ipsis C usa est FM? uitae M! 201 diceret v» errauerunt 5b 202 ultro £

fraudaueris DF! G! NO, fraudeueris C!

204 declarantur

205 babylonia &GO, babilonia DF, babillonia N, babyloniae Cv, a Fi de suis] add. enim, deinde perlin. F babyllonia M!, a babylonia M? excessibus] excelsis F

260

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XVIII-XIX

Neque enim in qua ciuitate prophetas in eadem occisos nouimus martyres quantum adtinet ad loci significationem, cum tamen una sit ciuitas ad impiorum societatem. Sequitur: CAPVT XIX

19, 1-3

Post haec audiui uocem turbarum ingentium clamantium uoce magna in caelo dicentium : Alleluia, salus et claritas deo nostro,

quoniam uera et iusta sunt iudicia eius, quia sic iudicauit de meretrice magna quae corrupit terram per fornicationem suam, el uindicauit sanguinem seruorum suorum de manibus eius. Et iterum dixerunt: Alleluia. Simile quiddam in euangelio dominus testabatur dicens de huius corporis persona iustorum generaliter sanguinem exigendum: A sanguine inquit Abel iusti usque ad PL 909 sanguinem Zachariae filii Barachiae, populorum scilicet et sacerdotum insinuatam conplectens breuiter summam. Ideo ibi et locum memorat: Quem occidistis inquiens inter templum et altare, templum ad populum, altare ad sacerdotes redigens. Quod autem iterum dixerunt alleluia, ecclesia deum super iudiciis eius indesi-

VA

IO

nenti affectu conlaudat; alleluia enim dicitur laudate dominum.

19.3

15

19, 4

20

Sequitur de illa meretrice: Et fumus de illa ascendit in saecula saeculorum. Ecclesia scilicet perseuerante in illius laude laetitiae, perditionis fumus permanet impiorum. Sicut enim in fumo ignis initia, sic igne perseuerante fumum dicit inesse. Horum specimen bonorum atque malorum in paupere et diuite dominum arbitror figurasse. E? prostrauerunt se uiginti quattuor seniores et quattuor XIX, 8/9.11 Matth. 23, 35.

19/20 cf. Luc. 16, 19 ss.

XIX, 8/10 Beda 187, 43-46; Beatus X, 2, 8. 8/12 cf. Ambr. Autp. I9, 1-2, 50-52. 14 Beda 187, 57-58. 16/17 Ambr. Autp. 19, 3, 3-4.

206 enim] om. F'

—ciuitatem C — occisus F' G'O

~—-206/207 transp.

nouimus occisos martyres bv, occisos martyres nouimus NO 208 ad impiorum societatem] impiorum societate v, impiorum societatem C, ad impiorum societate N

F'

XIX, laudi N — turbarum] tubarum PC

4qua]qui N — corrumpit CF!

2 et dicentium C

3 uere

5 sanguinem] om. F! ^ seruorum

sanctorum suorum bFM — 6 similis quidam F! 7 testatur 5D dicens de huius corporis persona (personam N O)] dicente de primi temporis persona

b

8 iusti] om. F!

brachiae ideo] om. F! in fumo] Ta

9 zaccariae

DF, zacchariae

GO

baracchiae

O,

F! scilicet] sic licet F 10 et insinuatam N, insinuatum F! add. et v?" 5* — ]1laltere F' bis — 12ad sacerdotem N autem] 13 deum] domini b 14 dominum] deum D 15 deea D 17 fumus C Fv 18 initia] ignita D — specimen] speciem 5 C? 19 e et diuitem CF! 20 uiginti quattuor] XXIIII D?NO; XLIIII

IN APOCALYPSIN

19:2

19, 6

V, cap. XIX

261

animalia, et adorauerunt deum sedentem super thronum. Ecclesiam memorat. Sequitur: Dicentes: Amen, id est uerum fideliter. Et uox de caelo exiwit dicens : Laudate deum uestrum omnes serui eius et qui timetis dominum, magni et busilli. Cum hoc imperat 25 faciendum et memorat factum, illius rei dedit indicium, quod suorum laudem placitam susceperit electorum, adprobans scilicet praemissam, indicensque perpetuam. Magni autem sunt in ecclesia, de quibus apostolus: Safrentiam inquit loquimur inter perfectos; et dominus: Qwi docuerit inquit sic homines, magnus uocabitur 30 in regno caelorum. Pusilli de quibus dicit: Tamquam paruulis in Christo, lac uobis botum dedi, non escam. Et audiui wocem tubarum magnarum et quasi uocem tonitruum fortium et quasi somnum aquarum multarum dicentium : Alleluia. In tubis illa praedicatio designatur quam Esaias dicit :Clama ne cesses, quasi tuba exalta wocem 35 iuam, in qua praedicatione insinuatur etiam diuini formido iudi-

19,6

cii; hanc puto nomine significari tonitrui, quae quoniam hominibus congruunt, idcirco aquis multis populos certum est solite figurari, qui deum laudant dicentes alleluia, ecclesia itaque cum et praedicat et metuit et laudat, cum tremore sicut legit exultat: 4o Seruite domino in timore et exultate ei cum tremore. Quia regnauit dominus noster omnipotens. Recte hic omnipotentiae eius memi-

28/29 I Cor. 2, 6. Is. 58, 1.

29/30 Matth. 5,19.

— 30/311Cor.3,12.

34/35

40 Ps. 2, 11.

27/30 cf. Ambr. Autp. r9, 5, 16-20.

33/38 cf. Ambr. Autp. 19, 6, 8-12.

21 super thronum] in throno v — 21/22 ecclesiam] add. in horum persona adorare deum sup. Jin. F? — 22uerum]uerbum F! — 23 transp. exiuit de caelo 24 dominum] deum » deum] dominum CM dicens] om. F V

transp. pusilli et magni v — 25 faciendum] facit. dum M^ ^ memora G' factum] add. est C

dat b

26 susceperit D F? GOv, susciperit CF! N,

susciperet b, susceperat M — 27 promissam C, permissam F' — autem] om. b transp. sic inquit CF 29 qui fecerit et (om. M!) docuerit bCFM

paruuli M? 30 dicitur PC?, dicitur F homines] hominis F'; om. N 32 tonitruo31 turbarum D! 30/31 transp. in christo paruulis CF quasi sonum] quasi sonus 4; tamquam uocem C, quasi uocem rum bF 33 in tubis] tubis 4 tonitruum sonum (deinde uocem tonitruum eras.) F

34 essaias F! ^ dicet D — 35 formido] fortitudo ^ — 35/36 iudicio N'

38 figurari] populus GNO 37 congruant CF 36 quae] om. v figurare Gv; significari C — qui deum] quod autem dicit ut uid. F? ^ ecclesia 39 cum tremore] contremore O; cum itaque] ecclesiam utique designat F? sicut legit (legitur G^v) exultat] et exultat cum tremore timore 5DM

(timore C) sicut legit (legitur »C?M) bCFM

= 40 quia G, et quia NO,

41 dominus noster omnipotens] regnabit £CF? quoniam bCDFMv omnipotendominus omnipotens G v, dominus deus noster omnipotens N

tia G N, omnipotenti O, omnipotentiam »

262

19,9

195,9 IO TU

V, CAP. XIX

nit. Fecit enim ex nihilo quae non erant, quaesiuit qui peccato perierant, inuenit puniendos, et ex eis quos uoluit fecit misericorditer iustos. Ex his denique tamquam ex membris sibi ecclesiam construens, tali redemptam dignitate donauit ut eam sibi sponsam faceret, cum nec serua esse meruit. Sequitur denique: Gau-

45

19, 7-9

IN APOCALYPSIN

deamus et exultemus et demus ei claritatem, quoniam uenerunt nuptiae agni, el uxor eius praeparauit se. Et datum est ei ut uestiretur byssinum candidum mundum: Byssinum enim mun5 o dum iustitiae sanctorum sunt. Haec omnia electorum ecclesiae conuenire nullus ambigit spiritalis. Illi sane eius se dicuntur spiritali coniugio praeparare, qui operibus iustitiae maluerint semper insistere. Et ait mihi :Scribe : Beati qui in caenam nuptiarum agni uocati sunt. De hac dominus dicit; Et recumbent cum 5 VA Abraham Isaac et Iacob in regno caelorum, itemque: Transiens ministrabit eis, illos uidelicet significans qui secundum propositum uocati sunt, et in plenitudinem transeunt electorum. Multi enim uocati, pauci uero electi. Et iterum dicit mihi : Haec uerba uera et iusta sunt dei. Tunc ecclesiae diuinitus dicitur quando uerbum dei 6 o eademque ueritas reuelatur. Et prostraui me ad pedes eius ut adorarem eum. Et ait mihi: Vide me feceris, quoniam conseruus tuus sum et fratrum tuorum habentium testimonium Iesu Christi. Deum adora. Licet in principio huius libri dixerim per adsumptam angeli creaturam dominum Christum Iohanni omnia reuelasse,

6 VA quod etiam hic maxime claret cum se adorari non sinit ut deum,

54/55 Matth. 8, xz.

55/56 Luc. z2, 37.

56/57 Rom. 8, 28.

Matth. 20, 16; 22, 14.

42/46 cf. Ambr. Autp. 19, 6, 32-37.

42 facitG tantum C

redempta

59/60 Ambr. Autp. x9, 9b, 2-3.

— quae] qui CD! (ut wid.) FNO, cum D?

43 periant F!

2C GM! NO

fecerit DGNO

serui F

ex his M

57/58

45 talé || M

qui peccato] quae redemptam D F M? v,

dignitate (= 7"^*)] dignitate ||M;munerev meruit bGNO,

meruerit

— 46

D F! M, meruerat

Cv,

meruerint F' . denique] namque DCF!M; om. F? — 47 gaudemus 5 — 48 agne M! uxor] mulier F — 49 bisinum F!, bissinum F? — candidum et

mundum F?"*4 sanctorum M M

byssenum D, bissinum CM, bisinum F 50 electorum] 51 spiritales NM eius] ei M? 52 spiritale coniugium

53 ad caenam

CD? Mv

54 et] om. bCF

55 abram D, abracham F

isaac] et isaac (isac F) CF? M; om. 9^ — et (ante iacob)] om. F! 56 eis] illis » 57 uocati sunt] «ZZ. sancti CFv — 58 suntuocati Cv dicet

D, dixit v

58/59 uera et iusta] ueracissima 5

diuinitas v™4

60 ea ||demque M, eadem F

59 transp. dei sunt v 61 adorem D

conser-

uus] seruus F! — 62 testimoniam F — iesum christum Fi — 63 transp. libri huius M 64 omni N — 65 etiam] om. bCFM . transp. maxime hic CF

claret] add. intellectui v adorare 2GMO nos enit wt uid. F! transp. non sinit adorari v

non sinit] non senet D!, ut deum] oz. C

PL 9ro

IN APOCALYPSIN

19, IO

7o

75

V, CAP. XIX

263

sed potius monet reputari conseruum, unumque deum perdocet adorandum. Potest tamen permouere legentem quod etiam illud dicit: Ego sum primus et nowissimus ;sed hoc ex Christi persona angelum dixisse nouerimus. In fine denique dicit: Ego Iesus mist angelum meum testificari uobis ista in ecclesiis. Sequitur: Sanctificatio enim testificationis est spiritus prophetarum. Omnis quippe summa prophetiae et sanctificatio spiritus in testimonio lesu Christi consistit, cui ómnis lex et prophetia deseruit. Propter quod et in monte se manifestans inter Moysen et Heliam, uultus uestisque suae claritate resplenduit, seque testimonium a lege et prophetis habere ueraciter declarauit. Si quid enim praenuntiauerunt, Christo et ecclesiae famulari ipse testatur, dicens de Moyse:

80

15, Hl

8 VA

De me enim ille scripsit. Nam et resurgens: Necesse est inquit impleri omnia quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. Nam quae ibi fortasse uidentur Christi nec sonare nec significare mysteria, ad hoc interseruntur, ex quibus omnis scripturae illius series decibili instrumento consurgens aptius construatur, sicut in organo non quidquid locorum tetigeris sonat, sed ut sonabilis locus necessariae modulationis exerat cantum, ei religata deseruit omnis illorum instructura uasorum. Dein latius praemissa breui recapitulatione retexit. Vid? caelum apertum, et 68 Apoc. 1, 17. 9, 1-8; Luc. 9, 28-36.

69/70 Apoc. 22, 16. 74/76 cf. Matth. 17, 1-13; Marc. 78 Ioh. 5, 46. 78/80 Luc. 24, 44.

68/70 Beda 188, 57-59; Beatus X, 3, ro. 71/85 cf. Ambr. Autp. 19, 106, 3-30.

71/73 cf. Beda 189, 7-9.

unumque] unum qui Cl, unum quem C^, qui F — 67 66 reputare M personam N' 68 ex]etb 67/68 ille dicit v legentem] agentem M transp. persona christi v

69 norimus

C D GO, nouimus N, noremus F!,

ista] haec v ^ ista in ecclesiis (ecclesias 70 testificare F! notemus ^ 73 consistet D — et] om. CF D' omnes 71 | G ecclesiis tamquam N!')| in]om. G! ^ moysem 5, moyse N, moysi O, 7Áet]om.F |seruit M splensuae]om.v 75 uestis b moisen F — eliam Ov —— uultos D! enim] om. F declaruit (sic) D'FG!O 76 habere] om. F duit C moysi CF'GNO 77 christum M! 76/77 pronuntiauerunt M transp. de moyse dicens M — 78 me]om.»* ^ enim]om.vP" ^ necesse transp. necesse inquit est v

est] necessé M

79 implere ».M

80 nam

quae] namque DO, nam (om. quae) F, neque Cv — transp. uidentur fortasse v 81 significare] significari nec] quae nec F!, ubi nec F? christum F

transp. interseruntur ad hoc F adhuc M, ab hoc N Ov; add. creduntur F? decenti CF, decenter M, N, docibili GO, D decibili 82 5C omnes

83 non] nam Cv consurgens] construens M? dicenti 5, dicendi v 84 ut sonabilis] tetigerit DNO, tetigerint Gv locorum] om. b FN’, ei relegata religata ei 84/85 = v exerat cantum framsp. resonabilis b 85 omnes C? D N! Q, et religata C Gv, haec religata M, utero ligata (sic) b || structura

M

retexuit M, retexiet F

deinde

PCFMv

86 retexit

D GOv,

retexet DCN,

264

ett

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XIX

ecce equus albus, et qui sedebat super eum uocabatur fidelis et uerus. Hic est quem superius dixerat debitam uictoriae percepisse coronam. Aequum iustumque iudicat et proeliatur. Iudicat ut rex om9 o nium saeculorum, proeliatur qui in suis semper membris conpatitur; dimicat cum uincit, se ipso coronat, se uirtutem certantibus

Ius

praebens, quem pollicetur uincentibus praemium. Oculi autem eius erant ut flamma ignis, et super caput eius diademata multa. In quo faciemus uirtutem, in ipso multitudo sanctorum coronarum dicitur habere decorem. Et habens nomen magnum scriptum quod nemo nowit nisi ipse. Verbi dei perfecta cognitio illis manifestatur qui corpus Christi et membra esse meruerint, utpote corpori caput notitiam sui specialiter tribuat, ipse autem nouit quod ecclesia in ipso scire meruerit. Qui enim adheret domino ait apostolus unus

13 T2

spiritus est: Erunt enim duo in carne una. Hoc nomen nec Iudaei,

IOO

nec alienigenae, nec heretici cognouerunt: S? enim cognourssent nunquam dominum gloriae crucifixissent; itemque: Mundus inquit te non cognouit. Suisque rursus discipulis dicit: Vos autem uidebitis me, quia ego uiuo, et uos uiuetis. In illo die uos cognoscetis quia ego in patre meo, et uos in me, et ego in uobis, unde etiam a discipulis respondetur: Domine, quid factum est, quia nobis manifestaturus es te ipsum et non mundo? Quod autem adtinet ad hereticos idem rursus dicit eis: Vobis datum est scire mysterium

IOS

88/89 cf. Apoc. 6, 2. 99/100 I Cor. 6, 17. 103/105 Ioh. 14, 19-20. Matth. 13, zr. 89/90 Beda 189, 19-20.

91/92 cf. Sap. 4, 2. 93/94 Ps. 59, 14. 101/102 I Cor. 2, 8. 102/103 Ioh. 17, 25. 106/107 Ioh. 14, 22. 108/110 Marc. 4, 11-12;

93/95 Beda 189, 27-29.

33-

96/97 Beda 189, 31-

87 aequusD — 88 est] om. bF M debitam] deuicta morte M__percepisset C 89 equum CMN iustumque] iustum qui N, et iustum qui v,

istum qui CF! (F' scripsit aequum istum qui, deinde aequum istum fer/z. et qui

eras. est, et de eodem nunc dicit sup. lin. scr. F?) proeliator C, proeliabitur GNOv iudicat sec.] om. GNOv 90 et proeliatur AF M, et proeliator C transp. membris semper CF 91 cum uincet D, conuincit M in seipso

v, se ipsum F^N? | coronae b se]sedv 92 quem] qui F? Mv, quam C 95 ut] sicut F super] sub G 93/94 in quo] add. sup. lin. ut ait apostolus F^ ^ 94inidipso CF’, ut inipso F? ^ coronatum v^ 95 dicit F',dicatur F? | 96ipsaC ^ auerbiF perfecta] om. F — manifestata est M' 97 qui] om. M' — esse sup. lin. str. M — ut pute DF'G' N — 98 tribuit Gv, tribuet NO autem] om. b quod] Praem. eo sup. lig. Fiutwid. 99 adherit FN! O, aderit D — 99/100 qui enim adhaeret - spiritus est] om.

G', sup. lin. ser.G? v

100 est] om. F', deinde add. sup. lin. est et F^ —— erant F!

enim] om. C 101 haereticae D, haeretice G 103 transp. non cognouit te 5 rursum v

107 es] est D; om. C!

scire] nosse Mv

108 herediticos F

transp. mysterium scire F

102/103 transp. te inquit - 106 responditur C! GO

idem] id est plene G!

PL 9x

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XIX

265

regni dei, illis autem qui foris sunt in parabolis omnia fiunt, ut uidentes urdeant et non intellegant. Habens nomen magnum scriptum quod nemo nouit nisi ipse. Cauendum sane est ne carnali prudentia subrepente nomen filii, de quo nunc agitur, aut patriaut sancto spiritui putetur incognitum, sed potius huius loci oportunitate nancti, usitata scripturae locutione, hoc ex more norimus IIS expressum ; quod si quid solus filius nosse dicitur, omnis prorsus trinitas scire doceatur, sicut et si quid pater solus scire narratur, cum sua proculdubio sapientia quod est Christus, uel cum suo spiritu, qui patris et filii spiritus creditur, nosse probetur. Nam cum diem iudicii solus pater nosse perhibetur, scire profecto et non negatur. Sic etiam cum spiritus I20 filius et spiritus sanctus sanctus solus aliquid scire dicitur, et per similem locutionis modum patris nomen uel filii reticetur, scire tamen modis omnibus declaratur, ubi apostolus dicit: Nemo scit hominum quae sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est, ita et quae in deo sunt 125 nemo cognouit nisi spiritus dei, a qua scientia aut patrem aut filium separare dementis est. Neque enim quia alibi dicit: Nolzte contristare spiritum sanctum dei, in quo signati estis in die redemptionis uestrae, quia patrem et filium siluit, ideo eorum personam ab opere nostrae redemptionis exclusit, cum per indiuiduam unius . 130 naturae potentiam inseparabilia doceantur opera trinitatis. Nam quod in euangelio dicit diem illum iudicii neque filium sed patrem

IIO

118/120 cf. Matth. 126/128 Eph. 4, 30.

24, 36; Marc. 13, 32. 123/125 > Gor: 2; xz: 131/132 cf. Matth. 24, 36; Marc. 13, 32.

114/125 Ambr. Autp. 19, 12, 33-44.

130/133 cf. Ambr. Autp. 19, 12,

48-57.

109 illis autem qui foris sunt] quoniam quae nunc facta sunt b ^ /ramsp.in parabolis qui foris sunt M — 110et non intellegant] et intelligentes intelligant 112 subrepente] subripiente G — agetur D! 111 transp. est sane CF b 113 transp. spiritui sanctov — 113/114 opportunitatem PO v, oportunitati

M uid.

114 nancti] nati F', non|| M —— usitata] usitate &CF! NO; ociositati u

M?

locutionem

bCM — hoc ex more] hoc more D, hoc ex mero v"?^,

115 expressam 5 ex hoc nomine C — noremus F'C, nouerimus F^ Mv solus pater D #ransp. 116 — D omnis]tota ^ F filios — v si quid] sicut 118 spiritus esse creditur C quae christus est v 117 sua] om. F nosse probetur] nosse probatur M?, prohibetur nosse F', nosse perhibetur profecto] 119 nosse perhibetur nosse C F? (conferre infra); om. C

profectu F!; procerte M', pro certo M^ — 120 transp. sanctus spiritus D

reticetur] recitetur uel filii] om. C 122 nomine PCF! sic] sicut C ut abi bCFM — transp. hominum scit b 123 declarantur DGNO 128 127 dei]om.C — diem v 126 quia] quiv 125 ut patrem D nostrae] filium siluit] filium soluit D, filius igni (sic) F! ^ ideo]id est v" 130 129 per indiuiduam] per inuidiam F', super diuiduam b om. C cum nam D, quid nam quod] nam 130/131 M! inparabilia inseperabilia]

F!

M ; add. dominus v

131 dicetur D

266

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XIX

solum scire, illa regula locutionis hoc dicitur, qua sciendo aliquid scientes facit et nescientes efficit nesciendo. Quocirca per insinuatam intellegentiae regulam nomen filii, quod illi soli dicitur cogni19415

135 tum, et patri et spiritui sancto cognoscimus manifestum. Nam de

filio hic dici euidens consequentia protestatur coopertus uestem sparsam sanguine, et dicitur dei. Si nulli eius nomen nosse conceditur, cur nunc praedicatur? Sed sicut legimus: Nemo

cum dicitur: Et erat nomen eius uerbum aperte uerbum dei ascendit in caelum

140 9/51 gui de caelo descendit, filius hominis qui est in caelo, ut sic

intellegamus quod, si quis membrorum ascenderit, in ipso capite et per ipsum meretur ascendere, qui hoc suis membris et sperare PL 912 dedit promittendo, et posse dabit implendo. Ita et hic solus nosse Christus dicitur quod eius sponsae in ipso scire conceditur, per 145 quem et in quo ecclesia perdocetur. Sparsam porro dicens sanguine uestem Christi passionis eius indicia describuntur, siue in se capite, siue in corpore quod est ecclesia. Hinc apostolus ad Hebraeos docet ab initio sine sanguine remissionem peccatorum non celebrari in illis legalibus pecorum uictimis. De ecclesia quoque 15o dicit: Vt adimpleam ea quae desunt passionum Christi in carne mea, memor uocis auditae: Saule, Saule, quid me persequeris? Quidquid enim ecclesia patitur, Christus pati ueraciter dicitur, de quo idem Paulus dicit: Semel fassus est ad multorum exhaurienda peccata, in suis autem membris frequenter. Huius uestis sic Esaias 139/140 Ioh. 3, 13. 147/149 cf. Hebr. 9, 22. 150/151 Col. x, 24. IST Act. 9, 4; 22, 7; 26, x4. 153/154 Hebr. 9, 28.

138/145 Ambr. Autp. 19, 12, 69-83.

132 qua bFGNOv‘P™!?, quasi C, quia Dv"?^ quando M — 133 scientes]

sciendos M ; facientes 5

efficet D, effecit NO

136 hic dici] hic dici ||M,

haec dici G?*??'2, dici (om. hic) v™, indicia N euidens] aPdens M 137 coopertum D'GNO uestem sparsam DC'F, uestem aspersam G' M! v, uestem asparsam N!O, ueste sparsa bC?, ueste aspersa G? M2N? sanguinem O _transp. nomen eius C Mv 138cur] cum C dei] om.

CF

139 sed] om. F M — ascendit caelum "2^, in caelum ascendit CF

140 transp. descendit de caelo CF

Cv

ut Sic] sic (ut eras.) F?, et sicut C

141 intelligimus CF! ^ ascenderet bF M mereretur F)

— qui] quid C

M? ^ promittendum D

sperari v

142 per ipsum] add. caput 143 dedit] debet M!, dabit

posse dabit] possidebit C F! M!, possideri faciet v

143/144 transp. christus nosse CFMv

— 144 Sponsae]personae

C 145 asparsam N, asparsa M —— dicitur M — 145/146 sanguinem N! 146 uestis (ex uestem at uid.) M describit F2 se]ipsov ^ 148 docet] ammonet docet Fl, ammonet docens F? ^ et ab initio FM remissionem] om. F! 149 celebrare M de ecclesia] de excelsis F! 150 adimpleari F! christi] om. DO

152 dicitur] om. F!

153 idem] id est

plene G! paulus] apostolus v —— 154 in suis autem membris frequen ter D; om. rell.

IN APOCALYPSIN 155

19,

160

I2. 165

V, cap. XIX

267

quoque habitum memorat : Quis est iste qui uenit de Edom, tinctis uestibus de Bosra? Iste formosus in stola sua, gradiens in multitudine fortitudinis suae. Ego qui loquor iustitiam et propugnator sum ad saluandum. Quare ergo rubrum est uestimentum tuum, et uestimenta tua sicut calcantium in torculari ? Torcular calcaui solus, et de gentibus non est wir mecum, et cetera. Et exercitus qui sunt in caelo sequebantur eum in equis albis. In caelo ecclesiae tamquam reuelata facie gloriamt dei speculantes, omnes mundi corde super niuem gratia dealbati, Christum sequi dicuntur. /nduti byssinum album mundum, quod superius iustitias definiuit esse sanctorum, quibuscum sua unicuique distribuunt, corpusque animo et animum deo subiciunt ;equis albis, id est corpore et mente candidi

I9, 15 170

19, 15

semper incedunt, praecedentis sequentes Christi uestigia, cui in cantico canticorum dicitur: Post te in odorem unguentorum tuorum currimus. Et de ore eius exiebat gladius utrumque acutus ut ex eo percuteret nationes, et ipse aget eos uirga ferrea. Vtrumque acutus siue aciem gemini testamenti significat, siue quod de sapientia legimus: Legem et misericordiam in lingua portat, tamquam iudicium et misericordiam. Virga autem ferrea iustitiae indemutabilis rectitudo. Et zfse calcabit torcular uini irae dei 155/160 Is. 63, 1-3. 168/169 Cant. 1, 3.

162) Il. Cor. 2.578. 172 Prou. 31, 26.

164/165 Beda 189, 59 - 190, 1. cf. Ambr. Autp. 19, 15 a, 22-24.

162/163 cf. Ps. 50, 9.

166/167 cf. Beatus XI, 1, 5.

170/173

173/174 cf. Caes. 267, 7-8; Ambr. Autp. 19,

IS a, 40-41.

155 memorat] add. dicens F? ^ iste] om. F! — édomF formonsus

D, formorsum

F!, formorsus F?

^ 156 bosram F'

157 sum] om. b

uestimentum] indumentum Dv —— 158/159 uestimenta] indumenta C excercitos

D!

161 aequis DO

ecclesia NO,

in ecclesia v

158

160 162

reuelatam faciem CF! ^ dei]dominiv ^ cordis DO —— 163 gratia DF? G* v, 163/164 gratiae bCF! G' MO —— induit s?" —— byssenum D, bissinum F M, cui F ^C qui quibus] 165 b. om. esse] 164 M? mundo albo byssino 166 in equis albis v animo] anime F^; om. v — 165/166 animam deo F 167 praecedentis

sequentes

christi uestigia G, praecedentes

sequentes

christi uestigia DNv, praecedentis sequentis christi uestigia O, praecedentis

christi uestigia sequentes bCF, praecedentes, christi uestigia sequentes M 169 in odore N? post odorem (om. tein) PCFM 168 dicetur D!

curremus CFv — exibat M2v?!2^

—transp. gladius exiebat F — utraque

CF'G, uterque DNO, utraque parte F? v, ex utraque parte 5M - utrumque 170 percuterit DO — agit DGN 0, aget F!, scripsi : cf. comm. infra et Il. 264 utrumque] utrimque 2v, in uirga ferrea 5CFM^Nv reget DCF? Mv

gladius utrimque F? — 171acie GNO — testamentis G — 171/172 transp. legimus de sapientia

N —— 174 indemutabilis] in die mutabilis F', inmutabilis

F? M, inde mutabilis v?

calcabit] calcauit

lar uini] torcularum D', deinde um perlin.

DM NOv; mutauit G

torcu-

268 175

180

19, 16

185

190

195

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XIX

magni omnipotentis. Sicut accedente tritura exuta paleis frumenta in horreis recluduntur, sic in torculari pondere depressionis adhibito aut uinum a uinaceis aut oleum ab amurca de more perspicaciter eliquatur, quod de uinea propheta describens dicit: Et torcular fodi in ea. Hoc fit in ecclesia cum aut aduersitate persecutionis exorta aut occasione alicuius calamitatis admota, alii tamquam amurca corruunt inremediabili lapsu praecipites, alii probabili cultu enitent clariores. Habet etiam in ueste et in femore suo nomen scriptum : Rex regnum et dominus dominorum. In ueste in ecclesia, qua Christus indutus est, quam secundum apostolum: Mundauit lauacro aquae in uerbo, ut exhiberet sibi ise ecclesiam. gloriosam, non habentem maculam neque rugam. Vt uestis enim mundatur ne maculam incurrat, extenditur ne rugam contrahat. Sed et femore illius posteritas seminis designatur, in quo benedicentur omnes gentes iuxta apostolum docentem: Non dixit in seminibus, tamquam in multis, sed quasi in uno, et semini tuo, quod est Christus. Cui tamquam mortuo fratri, secundum uetustae consuetudinis legem, semen spiritaliter idem apostolus suscitans dicit: Ne quis dicat quia in nomine meo baptizati estis, cum ab Hierusalem usque in Illyricum se dicat omnia euangelio repleuisse, quibus gentibus ueraciter diceret: In Christo Iesu per 179 Is. 5, 2. cf. Deut. 25, 5 ss. I Cor. 4, 15.

16.

185/186 Eph. 5, 26-27. 189/191 Gal. 3, x6. 193 T Cor: 5, 15; 194/195 cf. Rom. zs, 19.

184/201 cf. Ambr. Autp. 19, 16, 13-44.

191/192 195/196

188 Caes. 265, 3-4; Beda 190, 15-

175 transp. omnipotentis magni F — accedent CF', accidente NO _transp. paleis exuta F 177 adhibita G a (ante uinaceis)] aut C uinaciis bDF'GMNO, uinacis CF! ab] de F — amurga F! 178 eliquatur] relinquatur 4 quod] add. autem F? 179 in (ante ecclesia)] om. b

aduersitate || M 180 exorta] extorta v/^^?^ ^ admota] commota »; adempta GNOv 181 corrunt D!F!, currunt CD? inremediabili] inremi diabuli (5c) F', in ruinam diabuli F? lapsum C praecipitis G! O

182 probabili] probati »CF M 183 nomen] sup. lin. ser. M — dominorum] dominantium M 184 qua] quam NOv; quia D! indutus est] induet ecclesiam ^ — 184/185 quam secundum apostolum] et iuxta apostolum

b — 185 mundabit ^ — ipse] om. C —— 186 gloriosam] gloriam D! — 187 uestes M! — extenditur] sublin. F?, deinde add. et F^; praem. et M ruga C 188 sed et] sed|| M ^ femore] femor N, in femore D M2 188/189 in

quo benedicentur] om. N 190 dixit in seminibus] in seminibus dixit CF, dixit et seminibus v ^ tamquam] quasi v — de multis P et] om. b. semini] semine M!, insemini G,insemine O — 191 quod]|quiv ^ mortuum M! 191/192 uirtutem secundum consuetudinem legis F? 192 uetustae]

uetustatem

N, uirtute

C M, uirtutem F

193 quia] quod GNO»

194

hierosalem D! in] ad CFMv illiicum F? GNO, iliricum F!, hiliricum CM, ylliricam D euangelicum M!, euangelium M? 195/196 per euangelium] per ei C

PL 913

IN APOCALYPSIN V, CAP. XIX

269

euangelium ego uos genui. In hoc ergo femore tamquam in filiis propagatis Christi notitia non atramento sed spiritu dei uiui, non in tabulis lapideis sed in tabulis cordis carnalibus scribitur, qui eum regem regum et dominum fatentur omnium dominorum, 200 quibus haec scriptio femoris reputatur credentibus in eum, et 19. 17 benedicentur cum fideli Abraham. Et widi unum angelum stantem an sole. Angelum ecclesiam praedicantem dicit. Recte sane adiecit unum: Vna est enim columba mea, propter seruandae unitatis mysterium, in sole ubi iam clareat, nec propter metum ulterius 19.17 lateat. Et clamawit uoce magna. In magna uoce libertas intellegenda est magnae fiduciae. Dicens omnibus auibus caeli. Aues pro locorum qualitatibus aliquando malae intelleguntur, aliquando bonae. Hic sane sicut dudum aquilae uolantis species inducitur, ita spiritales nunc inuitantur ad caenam. De qua Petro, qui prae210 sentis figuram gestabat ecclesiae dicebatur: Macta et manduca, cum occiduntur quod fuerunt ut fierent quod ipse, id est fideles, et in corpus transeuntes ecclesiae membris Christi conplantati conregnant. Si quid enim manducamus, in corpus nostrum traicimus. Venite inquit ad caenam magnam dei, ut edatis carnes regum, et 215 carnes tribunorum, et carnes fortium, et carnes equorum, et sedentuum super eos, et carnes omnium liberorum et seruorum et pusillo"um et magnorum. Equorum et sedentium intellegi potest praepositorum, quod erroris, et eorum quos seducebant ante fallaciis, eo 197/198 II Cor. 3, 3. 199 cf.ITim.6,xs. 203 Cant.6,8. Apoc. 8, 13. 210 Act. xo, 13; zz, 7. 212/213 cf. II Tim. 2, 12. 202

cf. Caes.

265, 7; 267, 13; Beda

r9o, 29-30;

Beatus,

208 cf.

praef. s, 86.

206/207 cf. Caes. 265, 8-9; Ambr. 19, 17, 46-48; Beatus XI, 2, x.

197 propagatis] prophetatis zz ras. scr. M 196 in (ante filiis) eras. est M 197/198 non tabulis lapideis F' uiui] uidi G notitiam C'D'FM 200 scriptio] inscriptio GNv 199 eum] cum v 198 scribetur D reputatur] deputatur? ^ 201 cum fideli] con fideli D, cum filiisN — 202

in sole C2"“4 — praedicantes

G — 203 enim] om. C — 205 et clamauit] et

207 male exclamauit PF, exclamauit (om. et) CM 208 boni N, bene ^M transp. intelliguntur malae v secundum D spiritales v

PM N!, mali N? sicut dudum]

209 transp. nunc inuitantur uolatis (sic) aquilae C 211 occiditur 210 transp. ecclesiae gestabat figuram DFM

quod et ipse F — fidelis DOv — 212 transeuntis D, utet FN. M^? 212/213 conregnant] conregnent M!, conregnando 4, transeunt || M corrigant C; deinde add. scriptum est b — 213 in corpus nostrum] in corpore nostro G; incor nostrum NO — traicimus] trahimus CF — 214 inquit] om. b 215/216 et carnes equorum et sedentium super eos] om. ^ edates D 217 sedentium] 216 super eas M — 216/217 pusillorum] pullorum F! 218 add. sup. lin. nomine F^; add. in eis v — 217/218 propositorum v? quod erroris F! G? NOv,quod errores C, quondam errores D, quidem errores b, ante] sublin. F* quidem error M, erroris (om. quod) G!, corpus erroribus F?

fallacis F!

270

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XIX

quod de eorum quoque numero conuersos suscepit ecclesia, liberos caelibatum tenentes, seruos, coniugatos, pusillos, promiscuum et

220

19S

22

19,20

5

23 o

19771

25 VA

19:22]

24 o

ignobile uulgus, magnos aut philosophos aut uel genere uel facultate sublimes. Et wid? bestiam, id est diabolum, et reges terrae, et exercitus eorum collectos ad faciendum bellum cum sedente super equum album et cum exercitu eius. Cum Christo et ecclesia praemissa similium expositione locorum, hic quoque potest locus agnosci. Et ad prehensa est bestia cum illo pseudopropheta, diabolus et antichristus uel praepositi totumque corpus eius, qui fecerat signa sub oculis eius, quibus signis seducti erant adorare imaginem bestiae et qui acceperant caragma illius, missi sunt isti duo in stagnum ignis ardentis igne et sulphure. Duo, caput et corpus, diabolus eiusque societas, praeoccupata narratione, quod adhuc extremo futurum est tempore. Et ceteri occisi sunt gladio sedentis super equum album, qui exierat de ore eius. Vnum corpus diuisit in partes, uolens ostendere etiam pridem mortuos et illos quos uiuentes Christi inueniet secundus aduentus, sicut legimus: Quem dominus Iesus interficiet spiritu oris sui, et destruet inlustratione aduentus sui. Et omnes aues satiatae sunt ex carnibus eorum. Non usque adeo debemus carnaliter sapere, ut sanctos tamquam altiora petentes carnibus impiorum satiari credamus, sed reuelata sanctis diuini aequitate iudicii, qua plenitudinem redimens electo235/237 II Thess. 2, 8.

222 cf. Caes. 263, 18-19; Beatus XI, 3, x.

230/232 Ambr. Autp. r9, 20, 41-42. 233/235 cf. Ambr. Autp. 109, 21, 13-16.

219 de eorum] deorum C!

226/227 cf. Beatus XI, 5, 4.

233/234

Beatus

XI, 5, 8.

numero] add. hic deest quantum in unum

folium capere potest, deinde continuit XX, 21 requies scilicet C

suscipit Fv

220 praemiscuum DF'O — 221 magnos aut] agnoscat M!, magnos (om. aut) M^ 222 besteam D? — diabulo F! tert. et]om.F! — 223collectus

DO

sedentem NO 22ácum christo] Praem.id est v 225 expositio G 226 cum illo] et cum illo D?, et cum illa » pseudopropheta] add. sup. lin.

id est F^ — 227 fecerit M?, fecerunt F? — 228 signum GNO

seducti]

edocti M 229 acceperant b M v, acciperant G NO, acceperunt D, acciperun t F caragma G Ow PmL25 charagma v"^ carauma D, caractere m FM N,

characterem £ illius] || imaginis illius F uiui missi sunt hi duo v transp. duo isti M 230 ignem et sulphuremM 231 diaboli v eiusque] est quae NO Societate F! 232 extremo futurum est] futurum erat extremo v. occissiF 233 diuisit] desiuit N —— 234 et] esse v 235 inuenerit v — 236 destruit D — 238 sapere] separare M!, sapare (sic) M? ut] uel N 238/239 altiora petentes] om. bF — 239 satiari b DF,

satiare M, saturati GNOv 240 diuini aequitate iudicii DFG, diuina aequitate iudicii bv £P^^2. diuina aequalitate iudicii /"?*, diuinae qui tamen

iudicii NO, diuinique || iudicii M!, diuini hora iudicii M?

plenitudine F' M — 240/241 electos M?

qua] quia G!

PL 914

IN APOCALYPSIN

V, cap. xIx-xx

271

rum damnandos ceteros sanxerit, saturari dicuntur huius cognitione iustitiae quam in hac uita esurire et sitire quis poterit non perfecte conprehendere. Nam et Esaias de impiis loquens: Et erunt inquit «sque ad satietatem uisionis omni carni. Hanc puto saturita245 tem hic poni auium praemissam. Nam et apostolus quoque fatetur hic se necdum perfecte percepisse dicens: Non quod 1am percepevim, aut iam perfectus sim, sequor autem si et conprehendam, in quo et conprehensus sum a Christo. Non itaque eorum damnatione gaudebunt, sed quod diuinae iustitiae luce satiati iam gaudeant. 250 Aliter possunt et in malo aues intellegi angeli transgressores, qui cum suos ad interitum perduxerint sectatores, malo desiderio expleto satiari dicuntur carnibus perditorum, de eorum captantes damnatione satietatem, quibus se auctores praebuerant ad errorem. CAPVT XX

20, 1-2

Et uidi angelum descendentem de caelo, habentem clauem abyssi et catenam in manu sua. Et tenuit draconem illum serpentem antiquum, qui cognominatus est diabolus et satanas, et alligamt eum mille annis. Angelum de caelo descendentem dominum nostrum Iesum Christum accipimus, qui magni consilii angelus nuncupatur, quique mortalium uisitans regionem fortior alligare uo-

242 cf. Matth. 5,6.

243/244 Is. 66, 24. — 246/248 Phil. 3, 12.

MX, 5/6 cf. Is: 956; xt, 2.

250/254 Ambr. Autp. 19, 21, 45-49. XX, 4/5 Caes. 263, 22; cf. Ambr. Autp. 20, 1, 5-8. 2-3, 14-19.

6/30 Ambr. Autp. 20,

241 damnando F?M! sanxerit] sanctis erit F!, satietas qui sup. lin. ser. F? saturare M = dicanturG 2á2quem M nonjom.b 243 esaias] add.

dei nutu GNO» 244 satietatem] saturitatem F uisiones DF omni carni] carnis tantum D 245 auium] add. sup. lin. thtione F

praemissam] praemissarum D

246 perfecte] om. bFM

dicit M?

246/247 perceperim D G M! v, perciperem 5 M?O, perciperim NF — 247 transp. et si N conpraehensamus F! 248 damnationi D F! 250 aliter possunt et in malo] om. NO angelos NO 251 sectatores] peccatores F

malo] praem. sic G?^v transp. auctores se F

252 satiare M!

253 damnationem

NO

praebuerunt F

N.B. xx.1 - xxij (43 ... hisque similia) : textus et fere omnis commentarius ex Augustini libro De Ciuitate Dei XX, 7-17 excerpti sunt. Textum iobannidem Augustini exacte transcripsit Primasius, commentarium uero aliquando adaptauit. XX, 1 angelum

fortem v

2 catenam

magnam

transp. descendentem de caelo v — 6allegare DN'O

v

4 mille annos M

— 6/7 uoluit] ualuit b

472

IN APOCALYPSIN

V, cAP. XX

luit fortem, ut eius uasa quae dudum irae fuerant uasa misericordiae perfecisset, hoc peragens opere quod ante promiserat praedicatione: Nemo inquiens potest domum fortis intrare et uasa eius ro diripere misi prius alligauerit fortem, id est diabolum. Clauis abyssi est iudiciorum profunditas diuinorum: Iudicia enim dei abyssus multa. Soli quippe cognitum est, qui de multitudine peccatorum in plenitudinem deuocandi sint electorum; hinc alibi legimus: Qui clausisti abyssum et signasti super eum. In eo autem BH VA diabolum catenis dicitur alligasse, in quo eius potestatem a seducendis hominibus, qui liberandi fuerant, cohibens refrenauit. Mille autem anni duobus modis possunt intellegi, aut quia in ultimis annis mille ista res agitur, id est sexto annorum miliario quantumcumque usque ad finem saeculi proteletur, cuius nunc spatia 20 posteriora uoluuntur, secuturo deinceps sabbato quod non habet uesperam, requie scilicet sanctorum quae non habet finem, ut huius miliarii tamquam diei nouissimam partem quae remanebat usque ad terminum saeculi, mille annos appellauerit eo loquendi modo, quo pars significatur a toto; aut certe mille annos proannis PL ors 2 VA omnibus huius saeculi posuit, ut perfecto numero notaretur ipsa temporis plenitudo. Millenarius quippe numerus denarii numeri quadratum solidum reddit. Decem quippe decies ducta fiunt centum, quae iam figura quadrata, sed plana est; ut autem in altitudinem surgat et solida fiat, rursus centum decies multipli30 cantur, et mille sunt. Nec illud melius intellegitur, quod in psalmo 9/10 Matth. 12, 29; Marc. 3, 27.

11/12 Ps. 35, 7.

14 cf. Apoc. 20, 3.

26/30 Ambr. Autp. 20, 2-32, 14-19.

7 eius] ei Gv fuerunt F — 8 perfecisset] percepisset M ——9 inquit b transp. fortis domum potest F 10 colligaueritb — 11 transp. diuinorum

profunditas iudiciorum v

13 deuocandi sint D! NO, euocandi sint D? G,

uocandi sint F^M, uocandi sunt bF', deuocantis v°?™, deuocat y"i24 electorum] intellectorum v —— hinc] hic F! lclusisti DF M — super]

om. D — in eo] ideo M 15 allegasse DN'O — in quo] in eo F! 16 refrenabit FM^ — 17 quia] qua F' — in ultimis] in multis F, multisv — 18 ista] ita F

miliario] millenario v; om. M!

19 usque] om. D

nunc] om. F

20 posteriora] propterea N —— secuturo]securo FM? — 21 requie DF?G

(= Aug.), requies bC (hic textus resumptus est post lacunam - uide supra XIX, 219)

F' NO», requiem M

ut]et G,aut

M — 22 miliarii] millenariiv — diem N,

die O in nouissimam partem NO remanebat DGNO (= Auxg.), remanebitbCFMv 23 appellauerit CF (= Axg.), appellarit NO, appellaret P D M|, appellat M?, appellet » — 24 modo] om. F! prototov certa C! 25 transp. saeculi huius F — 26 millenarius] miliarus F! — 27 ducti M fiunt] faciunt GMNOv

28 quae iam] qui iam G!, qua etiam N, quia

etiam O sed] add. nondum v» plana PF^G^NO (= Axg.), plena CDF'G' Mv 28/29 in altitudine C, in altitüdine altitudinem peus altitudinem altitudine F? — 29 rursum N! centem F! 29/30 multiplica30 intellegatur D turG

IN APOCALYPSIN

20, 3

2053

V, cap. xx

bah

legitur: Memor fuit in saeculum testamenti sui uerbi, quod mandawit in mille generationes, id est in omnes. Et misit illum inquit in abyssum. Vtique diabolum misit in abyssum, quo nomine significata est multitudo innumerabilis impiorum, quorum in maligni35 tate aduersus ecclesiam dei multum profunda sunt corda, non quia ibi diabolus ante non erat, sed ideo illuc dicitur missus, quia exclusus a credentibus plus coepit impios possidere, qui non solum alienantur a deo, uerum etiam gratis odiunt seruientes deo. Et clusit el signauit super eum, ut non seduceret iam gentes, donec 4o finiantur mille anni. Clausit

45

50

super eum

dicit, interdixit ei ne

uetitum transgredi ulterius praesumpsisset. Signauit autem quod addidit, quia occultum est, qui pertineant ad partem diaboli, et qui non. Aliquanti enim de stabilibus cadunt, et de reprobis certi fructuosa conpuncti conuersione saluantur. Ab eis autem gentibus seducendis huius interdicti uinculo et claustro diabolus prohibetur atque cohibetur, quas pertinentes ad Christum seducebat antea uel tenebat. Has enim deus elegit ante mundi constitutionem eruere de potestate tenebrarum et transferre in regnum filii dilectionis suae, sicut apostolus dicit. Nam seducere illum gentes etiam nunc et secum trahere ad aeternam poenam, sed non praedestinatas in aeternam uitam, quis fidelis ignorat? Nowit enim dominus qui sunt eius, ex his in aeternam damnationem neminem ille seducit. Ad hoc enim ligatus est diabolus et inclusus in abysso, 31/32 Ps. 104, 8. 2, 19.

47/49 cf. Eph. 1, 4-5; Col. z, 13.

51/52 II Tim.

35/38 Beda xor, 33-36.

31 fui M 32 in (azte omnes)] om. bCFMv — illum inquit] eum inquit C, inquit illum M 33/34 significatum 5 34 in] om. b 34/35 malignitatem NcPm!? 35 aduersum v» ecclesia N! 36 transp. diabolus ibi GO illuc] illud D 37 a] om. M possidere] add. plus namque possidetur a diabolo v (= Aug.) qui] quia G! 38 alienatus v (2 Aug.) 39 clausit PF?» super eum] o». F — iam]etiam M 40

clusit CF!

Ál transp. quod autem F?

42 addidit] addit F; add.

significasse mihi uidetur v (— Aug.) ^ quia]quod v (— Aug.) ^ occultum est] occultum esse uoluit v (= Axg.), occultum (om. est) F — pertineant] pertineat N, permaneant G — 42/43 et qui non] add. pertineant v (= Zug.) 43 de stabilibus] de stabilius F, distabilibus M', de testabilibus ^ certe FM ÁÁ saluatur M! 44/45 transp. seducendis gentibus F 45 claustro] plaustro M 46 quas (= Aug.)] quos codd. omn. bv —— pertinentes] pertinebat C — 47anteCF hasDGNO(= Aug), hosbCFMv 48/49 transp. dilectionis suae filii CF!, dilectionis filii suae F^ —— 49 nam] iam v 50 nunc et secum] et secum nunc CF, nunc sed etiam M — ad]inv(— Aug.) 50/51 praedestinatos F? Mv 51 in aeterna uita M ignorat v (= Aug.) 53 seducet D | transp. et disting. seducit.Ille CF | ab hoc CF ligatus] legatos D, legatus O, alligatus CF —transp. diabolus ligatus est v in] om. v

274

IN APOCALYPSIN

V, cap. XX

ut iam non seducat gentes ex quibus constat ecclesia, quas ante seductas tenebat antequam essent ecclesia. Neque enim dictum est ut non seduceret aliquem, sed ut non seduceret inquit iam gentes, in quibus ecclesiam procul dubio uoluit intellegi, donec finiantur inquit mille anni, id est aut quod remanet de sexto die qui constat ex mille annis, aut omnes anni quibus deinceps hoc 6 Oo saeculum peragendum est. Donec autem sic interposuit, non quod postea sit seducturus eas dumtaxat gentes, ex quibus praedestinata constat ecclesia, a quibus seducendis illo est uinculo claustroque prohibitus, sed aut illa locutione dictum est, sicut in psalmo: Sic oculi nostri ad dominum deum nostrum, donec misereatur 6 nostri. Neque enim cum misertus fuerit ad deum seruorum oculi ultra non esse putandi sunt ;aut certe iste est ordo uerborum: Et clausit et signauit super eum donec finiantur mille anni, ut non 55

VA

seduceret iam gentes, id est, ideo clausit donec finiantur mille anni,

20.3 Eo

7 VA

ut non seduceret iam gentes. Post haec inquit oportet eum solui PL 916 breui tempore. Si hoc est diabolo ligari et includi, ecclesiam non posse seducere, hoc ergo erit solutio eius ut possit? Absit; nunquam enim ab illo ecclesia seducetur praedestinata, electa ante mundi constitutionem, de qua dictum est: Nowit dominus qui sunt etus, sed alligatio diaboli est non permitti exserere totam temptationem quam potest uel ui uel dolo ad seducendos homines in partem suam, uel cogendo uiolenter fraudulenterue fallendo. Quod si permitteretur, in tam longo tempore, et tanta infirmitate multorum, plurimos tales quales deus id perpeti non uult, et 64/65 Ps. x22, 2.

72/73 Eph. z, 4.

55/59 cf. Beatus XI, 4, 6-8.

73/74 YI Tim. 2, r9.

77/79 Ambr. Autp. 20, 5 b, 192/196.

54 ut iam] etiam F', ut etiam F^ — seducat]soluet G — quas] gentes b

55 esset D^ — ecclesiae v — 56 seduceret pr.]seducet N;faceret

non] ut (oz. non) M', nonut M?,utiam nonv G'NO 58 aut] om. F annos M! anni|om.F

inquit]om. N!

remaneret C, remanebat Gv 60sic]sicutG — imposuit v

C — ut

57 ecclesia 59 qui] om. F! quod] quia v,

quicquid C — 6l sit] sic NO — seducturos D!, seducturas G! — 62/63 claustroque] castroque ?€P"!2, castoque v™3-4(1) 63 sed aut] sicut Gv locutione] add. iam v

MOv

Sicut] sic et v — in psalma F!

65 nostri] nobis CF

deum] dominum

C

64 sic] sicut

67 clusit F!

finiatur F! mille anni] omne mille F!, anni mille F? 68 iam gentes] omnes gentes? =annilom.N 69inquit]om.b ^ 70brebiD diabolum F^ uteccleiam M — 70/71 non posset M) 71 ergo]om. C ^ ut non possit C' — posset P! — quodabsit F? — 71/72 nunquam enim] nam quam N 72 seducitur GMNOv transp. ecclesia seducetur ab illo CF et electa Mv 73 est] om. F 74 permitti] permixti N! exserere] exercere bMN?*v; extruere C 75/76 in parte sua CF 76 fraudulenterue] fraudulenter uel CF M; uel (om. fraudulenter) v — 77 longeo F 78 transp. id deus F^ — non uult] om. M!

IN APOCALYPSIN V, cap. XX

275

fideles deiceret. Alligatus est, tunc autem soluetur quando et breue tempus erit. Nam tribus annis et sex mensibus legitur totis suis suorumque uiribus saeuiturus, et tales erunt cum quibus belligerandum est, ut uinci tanto eius impetu insidiisque non possint. Si autem numquam solueretur, minus appareret eius maligna potentia, minus sanctae ciuitatis fidelissima patientia 85 probaretur, minus denique perspiceretur quam magno eius malo tam bene fuerit usus omnipotens deus. Haec autem alligatio diaboli non solum facta est ex quo coepit ecclesia praeter Iudaeam terram in nationes alias dilatari, sed etiam nunc fit et fiet usque ad terminum saeculi quo soluendus est, quia et nunc homines, go quando ab infidelitate in qua eos possidebat conuertuntur ad fidem, ille utique fortis alligatur, quando ab eo uas eius eripitur. E? uidi inquit sedes et sedentes super eas, et iudicium datum est. Cum dixisset alligato diabolo per mille annos seducendi ademptam fuisse solitam potestatem, eiusque solutionem futuram breui tem9 VA pore praedixisset, tunc recapitulando quid in istis mille annis agit

80

20, 4

ecclesia, uel agatur in ea, dixit: Et uidi sedes et sedentes super eas,

IOO

et iudicium datum est eis. Non hoc putandum est de ultimo iudicio, sed de regimine potius intellegendum est praepositorum, per quos nunc praesidentes ecclesia gubernatur, quae a suo rege probabili meruit audire sanctione: Quae ligaueris in terra ligata 91 cf. Matth. x2, 29; Marc. 3, 27.

80/86 Beda 101, 46-53. Ambr. Autp. 20, 4a, 22-25.

100/101 Matth. x6, x9.

83/91 Ambr. Autp. 20, 3 b, 226-240. 92/96 95/96 Beda 19r, 54-56. — 99/101 Beda xor, 58 -

192,1.

79 deiecerit b, deieceret F —— alligatus] praem. idcirco v — 80 nam] nunc? 81 suorumque] que sup. lin. ser. F — 82belligerendum CF! — 83 possit F soluetur F' ^ 84 minus sanctae] minusque b — 84/85 transp. probaretur fidelissima patientia 5 85 prospiceretur bCFM transp. malo eius CF 86 tam] cum M transp. usus fuerit DF —— alligatio] colligatio 87 caepit F, cepit G

nes NO

praeter] propter C

dilatare M

88 nationes] nationis F! ; generatio-

fit et fiet usque] fidet usque F, fit et (sup. lin. ser. et

fidet sublin.) usque F?, fiet usque tantum M, fletusqueb — 89 quo] quod NO, quos G! soluendum D, soluendos F! qui et nunc F!, deinde sublin. et donec sup. lin. scr. F — 90 quando]om. bFM — possidebant NO — conuertantur CF — 91 et ille M utique fortis] stagno mortis (sc) 5 — quando] aliquando F! uasa eius eripiuntur v — 92 inquit] om. b sedes] add. in uisionev datum est D(— Zzg.), datum est eis b CF GM NOv - sed infra in comment. praebet eis D 94 fuisse] finisse F — transp. potestatem solitam CF eiusque]eius F 95 praedixisset DG», praedixisse NO, praedixit CFM tunc] add. que F? ^ quidistis F! ^ annos M! ^ aget D — 96 ecclesia] om.F agetur D,agiturb 98 est]om. M! 99nunc]om.D residentes GNO a deo suo F! 100 sanctionem CM NO super terram 5 100/101 transp. erunt ligata CF

276

IN APOCALYPSIN

V, cap. xx

erunt 1n caelo, et quae solueris in terra soluta erunt et in caelo. Vnde apostolus: Quid enim mihi est inquit de his qui foris sunt iudicare? 20, 4 Nonne de his qui intus sunt uos iudicatis? Et animae inquit occisorum propter testimonium lesu et propter uerbum dei. Subau20, 4 105 ditur quod postea dicturus est: Regnabunt cum Iesu mille annis, animae scilicet martyrum, nondum sibi corporibus suis redditis ; neque enim piorum animae mortuorum separantur ab ecclesia, quae nunc etiam est regnum Christi; alioquin nec ad altare dei fieret eorum memoria in communicatione corporis Christi. Quamro uis ergo cum suis corporibus nondum, iam tamen eorum animae regnant cum illo, cum isti mille anni decurrunt. Vnde in hoc libro dicitur: Beati mortui qui in domino moriuntur. Regnat itaque cum Christo nunc primum ecclesia in uiuis et mortuis. Propterea enim, sicut dicit apostolus, mortuus est Christus ut et uiuorum et mortuo- PL u5 rum dominetur. Sed ideo martyrum

tantum animas commemo-

rauit, quia ipsi praecipue regnant post mortem, qui usque ad mortem pro ueritate certarunt. Sed a parte totum etiam ceteros mortuos intellegimus pertinentes ad ecclesiam, quod est regnum 20, 4 Christi. Quod uero sequitur: Et si qui non adorauerunt bestiam nec mo imaginem eius, neque acceperunt inscriptionem in fronte aut in

manu sua, simul de uiuis et mortuis debemus accipere. Quae sit

porro ista bestia, quamuis sit diligentius requirendum, non tamen abhorret a fide recta, ut ipsa impia ciuitas intellegatur et populus infidelium contrarius populo fideli et ciuitati dei. Imago uero eius 15 simulatio eius mihi uidetur, in eis uidelicet hominibus qui uelut 102/103 I Cor. 5, 12. 104/105 Beda 192, 4-5.

112 Apoc. 14, 13.

113/115 Rom. 14, 9.

112/117 Beda 192, 5-x1.

101 et quae solueris in terra] om. D!, quae solueris super terram 5D? transp.erunt soluta CFv — undeetF — 102 quid enim mihi est inquit de his DGNv (= Aug.), quid enim de his mihi est inquit C, quid enim mihi est et quid de his O, quid enim de his bFM iudicare] add. attinetb 104 dei]

om. F!

105 postea] add. hic bCFMv

— cum iesum M!

annos M!

107 piorum] impiorum M, ipsorum F — 108 christi] dei F! dei] christi V 109 transp. eorum fieret CF communicationem N O, cominocatione F', commonicatione F?, commemoratione F? 110 ergo (= Zzg.)] enim D

nondum]non F! cum uiuis N!

iam] om. M

llldecurrant N!

— 113 nunc] om. F

114 dicit] ait v — et (ante uiuorum)]om.F

115

sed] «dd.etb — ll6ipseCM!O 116/117ad morte NO 117 pro ueritatem F! certarunt (= Zzg.)] certauerunt bCFv a parte] aperte M'NO

etiam] et dum zz ras. ser. .M 118 intelligemus » 120 accipierant F!, acciperunt F^GNO Scriptionem v in fronte bis scr. ita: in fronte inscribtionem in fronte D 122 transp. bestia ista v — quamuis sit] quam

iussit v — diligentibus G — requirendam F? — 124 fideli] infidele G^ ciuitate C^ — dei] om. FM — eius (ante simulatio)] om. F —G', fidele 125 eis] his CF — transp. hominibus uidelicet 5

hominibus] omnibus »

917

IN APOCALYPSIN V, cap. XX

277

fidem profitentur et infideliter uiuunt. Fingunt enim se esse quod non sunt, uocanturque non ueraci effigie sed fallaci imagine Christiani. Ad eandem namque bestiam pertinent, non solum aperte inimici nominis Christi et eius gloriosissimae ciuitatis, sed etiam 130 zizania quae de regno eius, quod est ecclesia, in fine saeculi colligenda sunt. Et qui sunt qui non adorant bestiam nec imaginem eius, nisi qui faciunt quod ait apostolus: Ne sitis iugum ducentes cum infidelibus ? Non adorant enim est non consentiunt, non subiciuntur; neque accipiunt inscriptionem, notam scilicet 135 criminis, in fronte propter professionem, in manu propter operationem. Ab his igitur malis alieni, siue adhuc in ista mortali carne uiuentes, siue defuncti, regnant cum Christo iam nunc modo quodam huic tempori congruo per totum hoc interuallum, quod numero mille significatur annorum. Re/tqui eorum inquit non. 140 wixerunt. Hora enim nunc est cum mortui audiunt uocem fili dei, et qui audierint uiuent; reliqui ergo eorum non uiuent. Quod uero subdidit: Donec finiantur mille anni intellegendum est quod eo tempore non uixerunt, quo uiuere debuerunt, ad uitam scilicet de morte transeundo; et ideo cum dies uenerit quo fiat et corporum 145 resurrectio, non ad uitam de monumentis procedent sed ad iudicium, ad damnationem scilicet, quae secunda mors dicitur. Donec

150

20, 5-6

finiantur enim mille anni, quicumque non uixerint, id est toto isto tempore quo agitur prima resurrectio, non audierint uocem filii dei et ad uitam de morte transierint, profecto in secunda resurrectione quae carnis est, in mortem secundam cum ipsa carne transibunt. Sequitur enim et dicit: Haec resurrectio prima est. Beatus et 130/131 cf. Matth. 13, 36-43.

132/133 II Cor. 6, 14.

139/141 Ioh.

5, 25.

136/139 Beda 192, 14-18. 144/146 Ambr. Autp. 20, 5a, 43-46. 146/151 Beda x92, 20-22; Ambr. Autp. 20, 5a, 52-58.

126 profitentur] proferunt C — et]om. F! — uiuit F! — 127 uocanturque nonjom.v ^ imaginem GNO bCFM (= Aug.), uocantut quod DGNOv 130 zyzania CG, zezania DO, sedzania (ut uid.) F ^ quae] qui G— in 132ne]necM finem C 133orant F! est]idest Cv, estet NF 134 acciperunt F

M?

135infrontem NO

— in manu]et manu

& CF M!, et manuum

propter] sublin. M^ —— 136 in isto N — 138 huic tempore GM'O,

139 significantur G! congrue M tempore huic CF, hoc tempore M? transp. annorum significatur v — annorum] add. mille G'NO — 139/140 142 finiatur F! | quod] 140 audient 4 transp. non uixerunt inquit v

quod autem F', quodquod F — 143 quo] quod M' — 143/144 de morte] om. 145 procedunt 2, procedant N — ad]om.F! ^ 146 dicitur] dicetur bFM enim] om. C —— uixerunt v — id est] om. F 147 finiatur F! D; est b 148 quo]quod G! — agitur] i in ras. scr. M, 147/148 in isto temporeG cogitur b ^ ?ramsp.resurrectio prima v — lá9et]utv — transeantv — 150 ipsam F! — 151enim]om.F' dixit vP™

278

IN APOCALYPSIN V, cap. XX

sanctus qui habet in hac prima resurrectione partem, id est particeps eius est. Ipse est autem particeps eius qui non solum a morte, 20, 6

quae in peccatis est, reuiuiscit, uerum etiam in eo quod reuixerit

permanebit. I» istis inquit secunda mors non habet potestatem. Habet ergo in reliquis, de quibus superius ait reliqui eorum non uixerunt donec finiantur mille anni, quoniam toto isto temporis interuallo, quod mille annos uocat, quantumcumue in eo quisque eorum uixit in corpore, non reuixit a morte. Quod autem cum 160 dixisset in istis secunda mors non habet potestatem adiunxit PL 918 20, 6 dicens: Sed erunt sacerdotes dei et Christi et regnabunt cum eo mille annis ; non utique de solis episcopis et presbyteris dictum est, sed sicut omnes Christos dicimus propter mysticum crisma, sic omnes sacerdotes, quoniam membra sunt unius sacerdotis, de quibus 20, 7 H ONVA apostolus Petrus: Gens inquit sancta, regale sacerdotium. Et cum finiti fuerint inquit mille anni, soluetur satanas de custodia sua et exibit ad seducendas nationes, quae sunt in quattuor angulis terrae, Gog et Magog, et trahet eos in bellum, quorum numerus est ut arena maris. Ad hoc ergo tunc seducet ut in hoc bellum trahat, nam et 170 antea modis quibus poterat per mala multa et uaria seducebat. Exibit autem dictum est in apertam persecutionem de latebris erumpet odiorum. Nouissima persecutione, iudicio properante, quam tota ecclesia et ciuitas Christi ab uniuersa diaboli ciuitate 155

165 I Petri 2, 9.

156/159 Ambr. Autp.20,6b, 4-8. Ambr. Autp. 20, 7, 20-32.

— 162/165 Beda 192, 36-42.

169/176

152 transp. qui habet partem in hac prima resurrectione v, qui habet in

resurrectione prima partem 5

152/153 autem est v ipse est autem particeps autem particeps eius est F? 154 quae] bD 155 in istis] istis (om. in) F! reliqui ergo M; om. D

quoque C!

sed etiam v

CDNO?,

153 transp. eius] om. F', deinde sup. lin. ser. ipse qui C, qua et M, qua v reuiuiscet inquit] om. b 156 reliqui eorum]

157 finiatur F!

159 uixerit M

CFG' M'OQykPm.25. -bunt M2 presbiteris

particeps eius fuerit v

161 sed erunt

tempore

G

et (post Christi)] om. F!

praesbiteris

158 quantum-

D G? N, sed erant b, sederunt

G, praesbyteris

163 omnis G! — christus M! O

162 annos M

M O!, praespiteris

F

chrisma] caris ||ma M

omnis G! — 164 quoniam] add. omnes » transp. unius sacerdotis sunt F 164/165 - XXI, 141/142 de quibus apostolus petrus — sequitur: guaternio codicis D euan. — 165 transp.inquit gensCF 166 inquit] om. ^ 167 exiuit NO,ibit? ^ seducendas] secundas F! quae] quiG _in quattuor angulis] quattuor anguli N 168 eos bM (= Aug.), eas CFGNOv harena M 169 ad] et F

seducit v

ut] et C; add. eos v

hoc] oz. v

170

quibus] quis F! et uaria] om. F 171 exiuit NOv de] in NO latebris] lateribus » 172 erumpit b, erumperet v™}, erumpere "^

persecutione] add. id est F? 172/173 Dope quam bM, propter antequam GNO, propterea antequam C F! 9?) propterea quam F) — 173 ciuitates v

IN APOCALYPSIN V, cap. XX 175

180

279

patietur, quantacumque erit utraque super terram. Gentes porro istae Gog et Magog, quidam suspicantur Getas et Massagetas propter primas horum nominum litteras. Sed interpretationem nominum intendentes, meliorem hic coaptare cognoscimus intellectum. Nam Gog dicitur tectum, Magog de tecto, tamquam domus et ipse qui procedit de domo. Gentes ergo sunt in quibus diabolum uelut in abysso superius intellegebamus inclusum, et ipse de illis quodam modo sese efferens et procedens, ut illae sint tectum, ille de tecto. Si autem utrumque referamus ad gentes, non unum horum ad illas, alterum ad diabolum ; et tectum ipsae sunt,

20, 8

185

quia in eis nunc includitur et tegitur inimicus; et de tecto ipsae erunt, quando in apertum odium erupturae sunt. Quod uero ait : E? ascenderunt super terrae latitudinem et cinxerunt castra sanctorum et dilectam. ciwitatem, non utique ad unum locum uenisse uel uenturi esse significati sunt, quasi uno aliquo loco futura sint castra sanctorum et dilecta ciuitas, cum haec non sit nisi Christi

190

ecclesia toto terrarum orbe diffusa; ac per hoc ubicumque tunc erit quae in omnibus gentibus erit, quod significatum est nomine latitudinis

terrae, ibi erunt

castra sanctorum,

ibi dilecta deo

ciuitas erit, ibi ab omnibus inimicis suis persecutionis illius inmanitate cingetur, hoc est in angustias tribulationis artabitur, urge20, 9

195 bitur, concludetur ;nec militiam suam deserit, quae uocabulo est

200

appellata castrorum. Quod uero ait: Et descendit ignis de caelo et comedit eos, non extremum putandum id esse supplicium, quo impios nouimus cruciandos, sed ignis potius inuidentiae, quo cruciabitur aduersitas de firmitate sanctorum. Firmamentum enim est caelum, unde quia sanctis stabilitas ueniet, merito perse178 cf. Beatus XI, 6, 12. 178/185 Ambr. Autp. 20, 7, 54-70. Beda 193, 3-10. 196/200 Beda 193, 15-18.

175 got et magot C!

masagetas

183/189

M N?, masgetas O?, missagetas F

176 horum] hominum F! interpretationum M — 178got C! magot in abyssum 5M, abysso (om. 180 diabolus G! 179 procedet bF 6 illae procidens 5N 181 quodam CF intellegamus 5 in) CF G M? », ille 2C M! O, illi FN

183 in unum ?

sint] fit ^; om. M!

horum] add. alterum F?

182 ille] illae M? v™

184 cluditur CF

185

186 transp. latitudinem terrae v sunt] erunt v eruptae C erant G! uno aliquo loco] uno aliquo (om. significatae v 188 uenturae v 190 189 transp. haec cum F sunt F loco)C, loco uno (om. aliquo) ^ diffusam O, defusa F ^ ubicumque]ubique G — tunc]om. in ecclesia M? 192 ibi DFM (= Axzg.), ubi transp. erit tunc F 191 erit] ierit > bC CGNOv

193

persecutiones M, persecutioni N

illis F!

194 cingitur

miM^v — tribulationes N — 195 concluditur bCF'NO angustiis N 196 et (ante 195/196 transp. appellata est C litiam] malitiam C 197 putandum] add. est F'(— Aug.) — quo] quod M! descendit)] om. CF quia sanctis] quia a sanctis G, 200 caelum] om. v 198 quo] quae C meriti C ueniat v qui scitis F', quia sanctitatis F

280

IN APOCALYPSIN

V, cap. XX

quentibus quoque inde ignis dicitur aduenire. Hinc legimus: Zelus ad prehendit populum ineruditum, et nunc ignis aduersarios consumet. Haec persecutio nouissima, quae futura est ab antichristo, tribus annis et sex mensibus erit. Quod tempus quamuis exiguum,

205 utrum ad mille annos pertineat, quibus et diabolum ligatum dicit

et sanctos regnare cum Christo, an eisdem annis hoc paruum spatium superaddatur atque extra sit, merito ambigitur; quia si dixerimus ad eosdem annos pertinere, non tanto tempore sed prolixiore cum Christo regnum sanctorum reperietur extendi quam diabolus alligari. Profecto enim sancti cum suo rege etiam in ipsa praecipue persecutione regnabunt mala tanta uincentes, quando iam diabolus non erit alligatus, ut eos persequi omnibus uiribus possit. Quomodo ergo ista scriptura eisdem mille annis utrumque determinat, diaboli scilicet alligationem regnumque

2I o

2I VA

sanctorum, cum trium annorum et sex mensium interuallo prius

designat alligatio diaboli quam regnum sanctorum in his annis mille cum Christo? Si autem dixerimus paruum persecutionis huius hoc spatium non conputandum in mille annis, sed eis inpletis potius adiciendum, ut proprie possit intellegi, quod cum dixis22 o set sacerdotes dei et Christi et regnabunt cum eo mille annis adiecit et cum finiti fuerint mille anni soluetur satanas de custodia sua. Isto enim modo et regnum sanctorum et uinculum diaboli simul cessaturum esse significat, ut deinde persecutionis illius tempus nec ad sanctorum regnum nec ad custodiam satanae, quorum utrumque 225 in mille annis est, pertinere, sed superadditum et extra conputandum esse credatur, cogemur fateri sanctos in illa persecutione regnaturos non esse cum Christo; sed quis audeat dicere tunc cum illo non regnatura sua membra, quando ei maxime atque fortissime cohaerebunt, et quo tempore quanto erit acrior inpetus belli, 230 tanto maior gloria non cedendi, tanto densior corona martyr ii ? 201/203 Is. 26, xr.

220/221 Apoc. 20, 6-7.

204/232 Ambr. Autp. 20, 9a, 66-96. 201 hinc] hic F — 202/203 consumit M 203 et haec persecutionis M quae]atque CFM — est]om.F 205 et (ante diabolum)]om.b 206 in eisdem v?" = annis] armisC 207 quia si] quasi M! 208 eosdem] eos C annos]om. G ^ 209 reperitur bCFM 210 quam] quanto4 alligare M' 211tantum FM 215 mensuum C! GN, mensumO — 216 designet F?, designatur v (desinat Aug.) alligationem 4, alligatione M?, alligato F? diabolo F ^ sanctorum] add. finiti v — 218 in]Jow. G — eis GNOv(— Aug) hisbCFM — 221isto]illo b, ideo C — 223 ut deinde (= Aug.), unde inde

p

GO v^?", unde in se &CF! M, unde in Nv™>, unde si F? v"* unde tantum

transp. tempus illius 4 224 nec] et C‘ 225 extra] extremo F 226 cogemur M (= Aug.), cogemus GN O, cogimur ^CFv 227 sed si quis? =228ei]et F — 229 inpetus] impletus C' ^ 230 maior] add. erit 5

PL 919

IN APOCALYPSIN

V, cap. xx

281

Quocirca cum Christo regnantium sanctorum plures anni erunt quam uinculi diaboli atque custodiae, quia illi cum rege suo dei filio iam diabolo non ligato etiam per tres illos annos ac semissem regnabunt. Remanet igitur ut cum audimus: Sacerdotes dei et 235 Christi regnabunt cum eo mille annis, et cum finiti fuerint mille anni soluetur satanas de custodia sua, aut non regni huius sanctorum intellegamus annos mille finiri, sed -uinculi diaboli atque custodiae, ut annos mille, id est annos omnes suos, quaeque pars habeat diuersis ac propriis prolixitatibus finiendos, ampliores 240 Sanctorum regno, breuiores diaboli uinculo; aut certe quia breuis-

|

simum tempus triennii et sex mensium conputari noluit, siue quod amplius uidetur regnum habere sanctorum, sicut talia in sacris saepe litteris inuenimus. Post hanc autem commemorationem nouissimae persecutionis breuiter conplectitur totum, quod ul| 245 MA timo iudicio diabolus et cum suo principe ciuitas inimica passura i20, 9-10 est. Dicit enim: Et diabolus qui seducebat eos missus estin stagnum | ignis et sulphuris, quo et bestia et bseudopropheta ; et cruciabuntur | die et nocte in saecula saeculorum. Bestia bene intellegitur ipsa | impia ciuitas, pseudopropheta uero eius aut antichristus est, aut 20, 11 25o o imago illa, id est figmentum de quo hic locutus est. Ef wid? inquit thronum magnum et candidum et sedentem super eum, cuius a facie fugit caelum et terra, et locus eorum inuentus non est. Eum se dicit PL 920 in throno uidisse sedentem, a cuius facie fugit caelum et terra. Postea quippe peracto iudicio esse desinunt caelum et terra, cum nd VA VA incipiet esse caelum nouum et terra noua, mutatione scilicet

234/236 Apoc. 20, 6-7. 237/240 cf. Ambr. Autp. 20, 9a, 108/111. 243/246 Ambr. Autp. 20, 9a, 145-147. 248/250 Ambr. Autp.20,9b -10, 7-9. — 252/256 Beda 193, 34-39.

231fuerunt Gv F!

audiuimus

232suo]om.F!

G NO, audiamus v

fuerint] fuerunt G!!; om. v

| 234remanet]restat F? — igitur] om. dei et] om. C

255 finiti] significati G

237 intelligimus C

238 id] ad C

transp. omnes annos 5. quoque NO 239ac]ad N 241 mensuum CGNO, mensum M! uoluit F? 242 transp. habere regnum M sicuti bCFM . 243 saepe litteris] sepelit terris M' | 244 persecutionis] perfectio-

nis F — 246 est] om. NO transp. enim dicit NO — et] om. sulphoris F' G! M! NO, sulphure M? quo] quod F!, om. F? propheta et cruciabuntur

CF! — 247 pseudo-

G (= Axg.), pseudopropheta cruciabuntur M v^,

pseudoprophetae cruciabuntur bCFNO v P7125 — 248 et] ac CF

249

pseudoprophetae 5 eius aut GNOv (= Axg.), eius (om. aut) CF M, et tantumb 250 inquit] om.b 251 transp. a cuius bo"^ — 252 se] om. CF 252/253 transp. uidisse dicit in throno v 253 transp. cuius a v a cuiusa facie F — etterra]om. bBGM NO — 25Áiudicio] mysterio M — cum] quam GNO . 255 mutatione] natione F

282

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XX

rerum non omnimodo interiturarum transibit hic mundus, unde

20, 12

et apostolus dicit: Praeterit enim figura huius saeculi. Figura ergo praeterit, non natura. Et widi inquit mortuos magnos et pusillos, et aperti sunt libri, et alius liber apertus est qui est uitae uniuscutus260 que, et 1udicatr sunt mortui ex ipsis scripturis librorum secundum facta sua. Libros dixit esse apertos et librum, sed librum cuius modi non tacuit. Illi itaque intellegentur noui et ueteris testamenti, ut cum in eis ostenditur quid deus fieri praecepisset, in illo clareret quid horum quisque non fecisset siue fecisset. Qui liber 265 non carnaliter cogitandus, nec tamquam scripto exaratus uitas continere putandus est singulorum iudicio recensendas. Quaedam enim uis est intellegenda diuina, qua fiet ut cuique opera sua, uel bona uel mala, cuncta in memoriam reuocentur et mentis intuitu mira celeritate cernantur, ut accuset uel excuset scientia conscien-

20:15

27o tiam, atqueita simul et omnes et singuli iudicentur. Quae nimirum uis diuina libri nomen accepit. In ea quippe quodam modo legitur, quidquid ea faciente recolitur. Vt autem ostenderet qui mortui iudicandi sunt pusilli et magni, recapitulando dicit tamquam rediens quod praeterierat potiusue distulerat. E? exhibuit mortuos 275 mare qui in eo erant, et mors et infernus reddiderunt mortuos quos in se habebant. Hoc procul dubio prius factum est, quam essent mortui iudicati. Ideo recapitulauit quod intermiserat, nunc autem 25/1 GOTA 121:

256/258 Ambr. Autp. 20, x1, 93-96. 262/264 Ambr. Autp. 20, 12, 13-16. 279/287 Ambr. Autp. 20, 132, 1o-2x. 256 omnimodi G, omnimode NO interitu creaturarum M transiuit O

saeculi] mundi CF

om. b

261/262 Ambr. Autp. 20, x2, 6-8. 276/278 Beda 193, 59 - 194, 3.

interiturarum] interitu naturarum G,

hic] om. M

257 et] om. bCFM

= 257/258 figura - non natura] om.bF

260 iudicati] uocati C

258 inquit]

261 et librum] sed librum M!; om. 6M?

262 intellegitur F! 262/263 testamentium ut uid. G! in] om. C quid] (ante deus)] quod ^v 264 clareath

siue recessisset M, deinde sublin. transp. fecisset siue non

cogitandus] cogitandos F!; add. est CGNOv singulorum

M

recensendus bF M

sed

iudicio

F

fecisset v

exaratas G

recensendas

266/267 quaedam enim

263 ut] et G! siue fecisset]

GNOv,

265

266 sed

recensendos

C,

GN Ov (quaedam igitur Azg.),

quae enim CF! M, hoc in loco F? 267 transp. diuina intellegenda 5 cuique F^ G (= 4ug.), cuicumque bC NO», quicumque F', quaecumque M 268 mentes 5

268/269 intuitu mira 5 F* G? M? v, intuitum ira CG' MI,

intuitu ira Fl, intuitum mire N, intuitum mira O

transp. diuina uis v — accipit CFNO

270 omnis GO

— eo v"?^ — 2720stenderit

271

C — 273

iudicati sunt F v, iudicarentur G 274 rediens] reddens F? quo praeterierat v, ad id quod praetereat 5 potiusue] potius v, uel potius 5 F?

274/275 transp. mare mortuos b mors] máre C dederunt GNO mortuos]om. BF M —— 276 transp. factum est prius F 277 recapitulabit F nunc] hunc C

IN APOCALYPSIN V, cap. XX

20: T3 280

283

ordinem tenet dicens: Et iudicati sunt singuli secundum facta sua. Sed qui sunt mortui quos exhibuit mare, nisi illi quos in saeculo positos secundus Christi inuenit aduentus? Et bonos scilicet et malos mortuorum significans nomine, bonos quibus dicitur: Mortui enim estis, et uita uestra abscondita est cum Christo in deo;

285

malos uero, de quibus dicitur: Sine mortuos sepelire mortuos suos. Possunt mortui etiam propter hoc dici, quod mortalia gerunt corpora, unde apostolus: Corpus quidem inquit mortuum est propter peccatum, spiritus autem wita est propter iustitiam, utrumque in homine uiuente in hoc corpore esse demonstrans. Mare itaque ait exhibuit, quia sicut inuenti sunt, adfuerunt. Mors uero et infer-

nus reddiderunt, quoniam uitae de qua iam exierant reuocarunt. 290 Nec frustra fortasse non satis fuit ut diceret morsaut infernus, sed

utrumque dictum est, mors propter bonos qui tantummodo mortem perpeti potuerunt, non et infernum; infernus autem propter malos qui et poenas apud inferos pendunt. Si enim non absurde credi uidetur antiquos etiam sanctos qui uenturi Christi tenue295 runt fidem, locis quidem a tormentis impiorum remotissimis et apud inferos fuisse, donec eos inde Christi sanguis et ad ea loca descensus erueret, profecto deinceps boni fideles effuso illo pretio iam redempti prorsus inferos nesciunt, donec etiam receptis cor- PL 921 poribus bona recipiant quae merentur. Cum autem dixisset et 300 iudicati sunt singuli secundum facta sua, breuiter subiecit quomodo: Et mors et infernus inquit miss? sunt in stagnum ignis, hic 20, 14 nominibus significans diabolum, quoniam mortis est auctor infernarumque poenarum uniuersamque simul daemonum societatem. 281/282 Col. 5, 3.

283 Luc. 9, 6o; cf. Matth. 8, 22.

285/286 Rom.

8, Io.

290/299 Ambr. Autp. 20, 13 b, 28-42.

278 tenens dicit GNOv

301/302 cf. Caes. 271, 2-3.

280 bonus F'O

283 sinete C'F', sine te CF?

282 in deo] domino N

— mortuos pr.] om. C — sepelire FNO (=

284 mortui etiam] mortui 285 inquit] om. dicit F!, deinde sublin. F? tantum, F', et mortui intelligi F? N(= Axg.), uita ||M, uita FG, uitae dC, uitam O, uiuit v 286 uita est CFN

Aug.), sepeliant bG M v, ut sepeliant M; om. C

288 ait] o». GNO . quia] qui C

287 in hominem uiuentem N'O adfuerant F!

289 exierunt Gv

reuocauerunt

C Fv

290 aut] autem

292 non et] non autem 291 quitantummodo] quantummodo PF O,etb F2, nominet M!, nominat M? — 295 quidem] quam v"^* ^ atormentis] actor _effu297 fidelis O mentis (sic) C ^ remotissimus Fl, remotissimos F? 299 recipiunt transp.receptisetiamy sus C, effusioO — 298iam]om. C CF

mererentur

F!

autem] hoc

G

301 et (ante mors)] om. Cv

302/303 significat v 302 nominibus] omnibus M? inquit] om. b infernarum (sine que) C — 303 uniuersamque v? (= Axg.), uniuersarumque transp. daemonum (daemonumque F') simul CF (-orumque 5) rell. societatum F?, societate M

284

IN APOCALYPSIN V, cAP. XX-XXI

Hoc est enim quod supra euidentius praeoccupando iam dixerat: Et diabolus qui seducebat eos missus est im stagnum ignis et sulphuris. Quod uero ibi obscurius adiunxerat dicens: Qwo et bestia et pseudopropheta, hic apertius: Et qui non sunt mquit imuenti in libro uitae scripti, missi sunt in stagnum ignis. Non deum liber iste commemorat ne obliuione fallatur, sed praedestinationem significat eorum quibus aeterna dabitur uita. Neque enim nescit eos deus et in hoc libro legit ut sciat, sed potius ipsa eius praescientia de illis, quae falli non potest, liber est uitae in quo sunt scripti, id est ante praecogniti. Finito autem iudicio, quo praenuntiauit iudicandos malos, restat ut etiam de bonis dicat.

305

20, 15 310

CAPVT XXI

Et uidi inquit caelum nouum et terram nouam. Nam primum caelum et terra recesserunt, el mare iam non est. Isto fiet ordine,

quod superius praeoccupando iam dixit, uidisse se super thronum sedentem, cuius a facie fugit caelum et terra. Iudicatis uidelicet atque damnatis, tunc figura huius mundi mundanorum VA impiis ignium conflagratione praeteribit, sicut factum est mundanarum aquarum inundatione diluuium, ut caelo et terra in melius commutatis incorruptioni et inmortalitati sanctorum corporum congrua utriusque mutationis qualitate conueniat, mundusque in 305/307 Apoc. 20, 9-10. XXI, 3/4 cf. Apoc. 20, 1.

305/307 Beda 194, 19-22. 312/314 Beda 194, 27-21.

309/313

Ambr.

Autp. 20, 14-15, 45-52.

XXI, 2/9 Beda 194, 33-40.

304 proccupando F! — 306 quo et (= Aug.)] quod et bFGM Ov, eo quod et C, quod tantum N — 307 pseudoprophetae M inquit] om.» 308/309 non deum] nondum NO, necdum v» 310 transp. uita dabitur aeterna v 311 eos (= Axg.)] om. bCFM legit ut] legens G — 311/312 transp. eius ipsa CF 312 praescientia] praesentia NO de illo C quae

CG' MOv (= Aug.), illi G^ N, illique F!, illa quae F?,0m.b

est uitae] quae liber iste uitae non potest 314 praenuntiabit C

non potest liber

313 id est] id et C!, id est et C?

XXI, 1 inquit] om.b nam] om. bCFM 2 terram F recenserunt 3 transp. iam dixit praeoccupando C se]om.GM'O 4 transp.a cuius ^ iudicantis C 5 mundanorum] mundarum N — 6 igneum M CP.

praeteriuit M'NO 7inundationem C — et caelum et terram M 7/8 commutatos M 8 incorruptione et immortalitate bv, incorruptionem et

immortalitatem M^ ^ sanctorum] add. dixit M, deinde add. ut M? v

8/9 congrue

F

9 mutatione v, commutationis }CFM

Corpora

mundoque M?

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXI IO

285

melius innouatus apte adcommodetur hominibus etiam in melius innouatis. Quod autem ait et mare iam non est utrum maximo illo ardore siccetur, an et ipsum uertatur in melius, non facile dixerim.

15

EL 2-5 20

25

30

Caelum quippe nouum et terram nouam futuram legimus, de mari autem nouo aliquid me uspiam legisse non recolo. Quod si forte ut adsolet prophetica locutio propriis uerbis translata miscere ac sic quodammodo uelare quod dicitur, de illo mari potuit dicere, cuius uocabulo hoc saeculüm significasse cognoscitur. Iam enim tunc non erit hoc saeculum uita mortalium turbulentum ac procellosum, quod maris nomine figurauit. Et ciwitatem inquit magnam Hierusalem nouam uidi descendentem de caelo a deo, aptatam quasi nouam nuptam ornatam marito suo. Et audiui uocem magnam de caelo dicentem : Ecce tabernaculum dei cum hominibus, et habitabit cum eis, el erunt ipsi populus eius, et ipse deus erit cum eis. Et abstergel omnem lacrimam ab oculis eorum, et mors iam non erit neque luctus neque clamor, sed nec dolor ullus, quia riora abierunt. Et dixit sedens in throno : Ecce noua facio omnia. De caelo descendere ista ciuitas dicitur quoniam caelestis est gratia, qua deus eam fecit, propter quod ei dicit etiam per Esaiam: Ego sum dominus faciens te. De caelo quidem ab initio sui descendit, ex quo per huius saeculi tempus gratia dei desuper ueniente per lauacrum regenerationis in spiritu sancto misso de caelo, subinde ciues eius adcrescunt. Sed per iudicium dei, quod erit nouissimum per eius filium Iesum Christum, tanta eius et tam noua de dei munere

35

claritas apparebit, ut nulla remaneant uestigia uetustatis, quando quidem et corpora ad incorruptionem atque inmortalitatem noua 13 cf. Is. 65, 17; 66, 22.

28/29 Is. 45, 8.

11/19 Beda 194, 42-48; Ambr. Autp. 21,1, 26-40. Ambr. Autp. 21, 2, 40-43.

10 innouatus]

innouato

— 26/29 Beda 194, 49-51;

29/36 Ambr. Autp. 2z, 3, 79-88.

M?,

inuocatus

F!

apta

M

aptetur

et

commendetur F? 12 et ipsum] id ipsum M dixerimus M 13 terra noua futura C 15 sic] si Fu™ 4 16 uelare] add. uoluisset sup. lin. F? 17 significasset C (uide infra), significare b, significari M 17/18 significasse - hoc saeculum] om. per homoioteleuton, deinde add. in marg. inf. C 19 inquit] om. b. transp. magnam inquit C — 20aptata O, apta C 21 ornata CNO 21/22 de caelo uoce magna dicentem C 22 ecce] et M! 23 transp. ipsi erunt F — 24 absterget] add. deus v omnem] oz. M! 25 transp. ullus dolor Mv 25/26 abierunt] transierunt » — 27 transp. dicitur ista ciuitas v | qua] quam NO, quia C 28eam]ea CF X ei]et F etiam] om. C — 29 dominus] deus 5 — te]om.F — suo v4 , 30 dei] om.C desuper]superG — 3lciuisF! 32 per)praem.etN — eius] om. F de dei munere] dedi 33 noua (= 4g.) GNOv, bona bFM, non hoc C 35 ad] et F',in F* ^ ad immortalita34 claritas] caritas C munera F! 35/36 atque inmortalitatem tem 5, in inmortalitatem F? ^ nouam F? corruptione] om., deinde in marg. inf. ser. G

PL 922

286

IN APOCALYPSIN V, cap. XXI

ex uetere corruptione ac mortalitate transibunt. Hinc enim promittit dicens: Et absterget omnem lacrimam ab oculis eorum, et mors iam non erit, neque luctus neque clamor, sed nec dolor ullus ; quae omnia non huic sed futurae uitae certum est conuenire.

Nunc

4o enim in hac uita quanto quis fuerit sanctior, sanctisque desideriis plenior, tanto est eius in oratione fletus uberior. Hinc legimus: Factae sunt mihi lacrimae meae panis die ac nocte, et: Lauabo per singulas noctes lectum meum, hisque similia. Et dicit : Haec uerba fidelissima sunt et uera. Et dixit mihi: Factum est. Haec credi 45 oportet, non exponi, praesertim quia sic dicit factum

esse de

praeterito, ut dubitare quemquam non sinat de futuro. Ego sum A el Q, primus et nouissimus. Sicut in initio libri hoc se esse testatus est, ita hoc tertio oportuit repeti ut neque ante eum deus, sicut Esaias dicit, neque post eum credatur alius. Ego sitienti dabo de so fonte uitae aquae gratis. De hoc fonte inrorat nunc credentes in uia, quem uincentibus ubertim hauriendum praebet in patria, ne peregrini in hac heremo siti deficiant conpluuntur, ut ciues facti ex torrente deliciarum dei iugiter debrientur. Vtrumque autem gratis, quia gratia dei inquit apostolus wita aeterna. Sequitur: Qui 55 wicerit, possidebit ea, et ero ei deus et ipse erit mihi filius. Illam hic generationem memorat de qua apostolus dicit: Misit deus spiritum filii sui in corda nostra clamantem abba, pater. Si autem filii et heredes, heredes quidem dei, coheredes autem Christi. Spe autem salwi facti sumus. Cum per spem peruenietur ad rem, ipse deus erit 60 electis aeternae beatitudinis praemium, quod ab eo possessi possi42 Ps. 41, 4.

42/43 Ps. 6, 7.

48 cf. Is. 43, xo.

56/59 Gal. 4, 6; Rom. 8, 17.24:

54 Rom. 6, 23.

39/43 Ambr. Autp. 21, 4-5a, 5-11. 44/54 Beda 195, 9-21; Ambr. Autp. 21, 55/58 Ambr. Autp. 2r, 7, 10-20. 58/61 Ambr.

5b - 6a, 31-33; 6c, 2-7. Autp. 2I, 7, 29-31.

36 ex ueteri.

F? M?v

omnem] oz. M! GNO»,

37 dicens] om. F

lacrimarum F!

tantus: bC, tantusque F, tamen

absterget] add. deus Fv

38 dolor] dolus N — 41 tanto M

est] om. F

uberior] uberius M'; superior v — 42 sunt] om. CF!

eius] om. v

— panes MN»

43 lectum meum] add. lacrimis (sup. lin. scr. F?) stratum meum rigabo (inrigabo F^) CF dicit] dixit F?, dixit mihi v 44/45 haec credo non oportet exponi F^ ^ 45 praesertim quia] praesertimque M —— 46/47 Alpha et Qb 47 in initio] initio (om. in) CF se] om. GNOv 48 ita] in Gv oportuit] praem. ut F? repetere b 49 post eam F! — rans. alius credatur » 50 uitae aquae GM NO, aquae uitae P CF, aquae uiuae v inrorat] irrigat Cv nunc] non v 52 deficiunt CF!, deficient M! cum pluuntur vP?

53 dei] om. F

inebrientur 5, ebrientur v™

54

uita aeterna est G 55 uincerit C'F'; deinde add. ei C — ea]haecv 56 dixit F^ — 58 autem (ante christi)] om. C christi] add. spe autem praesente

deinde eras.

M

59 perueniatur M?

60 ab eo] habeo »

IN APOCALYPSIN

V, cap. XXI

287

deant in aeternum. Dubiis autem et infidelibus. Dubiis hoc loco debet intellegi de quo Iacobus apostolus: «wir inquit duplex animo inconstans est in omnibus uiis suis. Et abominatis et homicidis et fornicaris et ueneficis et his qui idolis seruiunt et omnibus mendaci6 VA bus pars erit in stagno quod ardet igni et sulphure, quod est mors secunda. Haec uel uitia criminum uel flagella poenarum non exponenda sunt ut intellegantur, sed cogitanda potius quomodo per dei gratiam deüitentur. Et uenit unus ex seplem angelis habentibus fialas septem plenas septem plagis ultimis. Sicut in 70 bono uniuersitas septenario saepe numero figuratur, sic et in malo potest uniuersitas plagarum eodem numero conprehendi. Quod si illas quas superius memorauit effusas nunc asserit plenas, mirandum quomodo mundo siluerit inrogatas nisi forte hic sensim maluit perstringere quod se iam latius nouerat digessisse, ut nec 75

21, 9-10

malorum

omitteret

mentionem,

et intentionem

suam ad bona PL 923

mox ecclesiae figura diuerteret, de quibus cantat: Credo widere bona domani in terra uiuentium. Sequitur denique: Et locutus est mecum dicens : Vent, ostendam tibi nouam nuptam, uxorem agni, id est ecclesiam. Et duxit me in montem magnum et altum, et 8 o ostendit mihi ciuitatem sanctam Hierusalem descendentem de caelo a deo. Haec est testimonio ueritatis, ciwitas super montem posita. Hinc Esaias: Erit inquit praeparatus mons domus domini in uertice montium et eleuabitur super colles; siue pro illius summitate iustitiae de qua legimus: Justitia tua sicut montes dei; siue quia 85 montes quidem et apostoli et prophetae nuncupantur. Omnibus 62/63 Iac. 1, 8. 76/77 Ps. 26, 13. Mich. 4, x. 84 cf. Is. 48, 18. 71/76 Ambr. Autp. 21, 9, 73-80.

61 dubiis

(ante hoc loco)] dubius

81 Matth. 5, x4.

82/83 1s. 2,2;

78/79 cf. Caes. 273, 9-to.

G, duobus

v"!^^

63 homicidiis

bG'MO .GÁethiC X idolis] dolis C — 65 parseorum »— in stagnum bCFM . quod ardet igni (igne /)] ignis quod ardet Cv 68 diuidentur F!,

deuidentur G'

ex] de CM . 69 fiolas F! ^ septem (ante plagis)] om.

bFM ultimis] ultionis F', ulionum F? — 70 in omni malo M X 72 quas] quod O — memorauit] numerauit 5 CF M 73 mundo]om. M X inrogatas] erogatas CF sensum v 74 maluit] uoluerit 2CFM se] si FNO 75/76 ad bona mox ecclesiae figura diuerteret GNO, ad bonam mox ecclesiae figuram diuerteret bv, ad bona mox ecclesiae figuram diuerteret M', ad bona mox ecclesiae figuranda uerteret M?, ad bonam ex ecclesiae figura diuerteret C F!4"4. ad bonam ecclesiae figuram diuerteret F^ —— 80 mihi] om. C hirusalem F! 81 haec est testimonio P G Ov, hoc est testimonium C M, haec est testimonium N; scripsit, ut uid., descendentem de caelo. A deo autem

est testimonio F', ... de caelo. Ad hoc dictum est testimonio F^ ^ supra bCFM . 82 hinc] hic £C, hinc et F^ — praeparatus] praem. in nouissimis diebus v transp. domini domus F! 84 dei] om. F! 85 et (ante apostoli)] om. M

288

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXI

tamen praecellens eminet dominus Christus tamquam mons in uertice montium, de cuius plenitudine nos, inquit, accepimus et gratiam pro gratia. Et bene de caelo a deo, tunc enim amplius decora uidetur, quando per spiritum quo eius sponsus creditur 9o conceptus et genitus, imaginem meruit portare caelestem. Ipsa zn Pag wi ergo sponsa, quae ciuitas. Habentem inquit lumen claritatis det, cui dominus dicit: Vos estis lux mundi, quae uox omni corpori conpetit Christi, quam ex ore ueritatis tunc apostoli susceperunt temZi 1i pore meritisque priores. Et quod inluminat eam simile est lapidi 95 pretiosissimo quasi lapidi iaspidi refulgenti in modum cristalli. Cum sint diuersi generis et coloris lapis iaspis et cristallus bene tamen pro similitudine hic utrumque coniunxit, eumque pretiosissimo mox conparat lapidi, ut eum Christo relatum uelit intellegi, de quo beatus Petrus: Lapidem inquit angularem pretiosum 21, 12 100 ?n fundamento fundatum. Et habet murum magnum et latum, qui habet portas duodecim et in portas angulos duodecim, et nomina scripta duodecim tribuum filiorum Israhel. Murus ecclesiae Christus, quem et magnum legimus et excelsum: Magnus dominus et laudabilis ualde in ciuitate dei nostri in monte

sancto eius, et

105 excelsus dominus super omnes gentes. De muro autem sic Esaias propheta dicit : In die illa cantabitur canticum istud in terra Iuda : Vrbs fortitudinis nostrae, saluator bonetur in ea murus et antemu87/88 cf. Ioh. x, 16. 92 Matth. 5, 14. 99/100 I Petri 2, 6; Is. 28, 16. 103/104 Ps. 47, 2; 144, 5; 112, 4. 106/109 Is. 26, 1-3.

90/91 cf. Caes. 273, 14.

97/99 cf. Caes. 273, 16-17.

Ambr. Autp. 21, 12, 5-9.

105/108 cf.

86 montem F' — cui M! — 87 accipimus CF' NO et) om. bF — 88 per gratia C, pro gratione (sic) F' —_bene] add. dicit M! ^ 89 decora] om. F 90 meruerit

v — 91 erga F!

quae et ciuitas F?v

inquit] o». b

92

huius mundi C — uox]nox F! O4illuminet N — simili £F! est] om. b lapide F'G — 95 transp. pretiosissimo lapidi v ^ quasi lapidis C, quasi lapide M' yaspidi O, iaspidis Cv, iaspide G M! refulgentes C!, refulgentis C — in modum]in mundo G!, in modo G? cristalli] ZZ. est F — 96 sit GNOv lapidis iaspidis CF', lapides iaspis M?, iaspis (om. lapis) o?™ cristalli C^, cristallis F! 97 eumque] cum F, cumque v 97/98

pretiosissimis v 98 lapidibus Gv ut eum] cum Gv relatum] reuelatum. CFv uellet v» 99 de quibus C 100 fundamentum F! fundatum] fundamentum G habet v, habebat rel. — 101 habet GNO», haberet CF, habebat M — XII seg. ter. GN __ in portisbFM?v — angulos

bCGOwPm3,

angelos

FMNv™

— uide Sabatier ad loc, Haussleiter (die

lateinische Apokalypse der alten afrikanischen Kirche, p. 168), et of. comm. infra

102 tribuum] triuum F! 103 et (ante excelsum)] om. F 104 ualde] nimis N, ualde in ras. longiore scr. G! in ciuitatem F 105 sic] om. Cv 106 propheta] om. CF transp. cantabitur illa CF 107 urbis F nostrae] add. sion bv saluatur M! ponitur MGNO . muros N

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXI

289

rale. Aperite portas et ingrediatur gens iusta custodiens ueritatem ; uetus error abiit. Vno spiritu eadem concinentes, similia narrare IIO uidentur. Sequitur denique etiam de portis dicens: Et portas duodecim et in portis angelos duodecim, et nomina scripta duodecim tribuum filiorum Israhel. Scimus quidem per duodecim apostolos dominum nostrum uniuersis ad fidem introitum primordialiter praebuisse, huius tamen circumstantia loci ab hac nos intenIIS tione reuocauit quando duodecim tribuum filiorum Israhel interposuit mentionem, tamquam duodecim primum patriarchas hic intellegi uolens, ex quorum stirpe nouimus uniuersam israhelitarum gentem specialiter propagatam, et ex quibus, secundum apostolum Paulum: Re/iquiae per electionem gratiae saluae factae I20 sunt, adiungens quoniam non reppulit deus plebem suam, atque ideo duodecim hic patriarchas in totidem portis debemus accipere, praesertim audientes quod non tu radicem portas, sed radix te. Euidenter enim dicit: Et nomina scripta duodecim tribuum filiorum Israhel. Hinc idem apostolus confidenter clamat: Quz 125 sunt cognati mei secundum carnem, qui sunt israhelitae, quorum adoptio est filiorum et gloria et testamenta et legislatio et obsequium et promissa, quorum patres et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia deus benedictus in saecula. Angelos autem hic significari puto illos seniores ac proceres quorum illa gens 130 dispensatione ac ducatu mirabiliter regebatur ;quos si deos saepe dici meminimus, quid mirum si angelos appellari credamus ? Adplicabitur inquit ad deos et ego dixi dii estis et filii excelst omnes, ut uniuersitatem totius plebis conplexus ostenderet, quae in praepo-

5

119/120

Rom.

m,

s.

124/128 Rom. 9, 3-5.

120

Rom.

m, r.

130/131 cf. Ps. 81, 6.

122/123

Rom.

m, 18.

131/132 Ex. 22, 8.

132 Ps. 81, 6.

109 error abiit] errabit F iusta] ista F! 108 ingredietur. FN natGMOv concinentes] concinnentes F; continentes eodem N 111 XILersegg. N ter — angelos bCFM N v, angulos GO - ef. 1. rare]narreF 113/114 primordia aliter 7" 113 transp. ad fidem uniuersis 5 IOI supra transp. praebuisse primordialiter C — 114 circumstantiae N — 115 XII F 117 nouitransp. patriarchas primum v 116 tamquam] quando M 120 118 ex quibus] om. b uniuersum. M! mus] nouissimus C hic] 121 XH FN deus] om. F adiungens] adiugens C ^ repellit F

123 XIIFN — 124 radiem F' portas b. 122tu]om. b om. Gv 125 cognati] idem] enim Gv - idem in ras. (fortasse enim eras.) ser. 0! cogniti F!

israheliticae F!

126 et (ante gloria)] om. Cv — testamentum

128 angelus CG! M!O 127 et (ante ex)] om. F! Cv, testamenti G? quos] quod (sic) b Ducatum ad ducatu] ac 130 F! om. hic] 129 132 ad deum F?, apellare v 131 dici meminimus] dicimus » GNOv

ad eos G! — 133/134 propositis F!

PL 924

290

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXI

21,15

sitis constat et populis. Ab oriente portae tres, ab aquilone portae 135 tres, ab austro portae tres, ab occidente portae tres. Illum hic duodenarium conplectitur numerum qui et in apostolis simul ac sedibus pro uniuersitatis plenitudine nobis insinuatur saepe sacratus. Sedebitis inquit mecum duodecim sedes iudicantes duodecim tribus Israhel. Inpar enim, id est ternarius, per parem quaterna140 rium multiplicatus, id est ter quaterni, duodenarium facit. Sequi21, 14 tur: Et muri ciuitatis habent fundamenta duodecim, et super ea nomina duodecim apostolorum et agni. Patriarcharum praemissa mentione apostolos memorat. Cum norimus ecclesiam unum tantum fundamentum habere, id est Christum, moueri non debemus

145 quod hic eam duodecim habere dicit. In Christo enim apostoli esse meruerunt ecclesiae fundamenta, de quo apostolus: Fundamentum inquit aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, Christus Iesus. In ipso etiam lux apostoli esse dicuntur cum eis dicit: Vos estis lux mundi, cum solus Christus sit lux wera quae 150 Inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Christus itaque lumen inluminans, illi autem lumen inluminatum. Multa nobis similibus dictis scriptura sancta frequenter insinuat. Iacobus denique apostolus dicit: Volwntarie genuit nos uerbo ueritatis ut simus aliquod initium creaturae eius. Securus tamen Paulus 155 apostolus plebem dei adloquitur dicens: In Christo Iesu per euangelium ego uos genui. Generat ergo deus per adoptionem gratiae, generat Paulus in Christo uel sacramenti administratione uel 138/139 Matth. r9, 28. 146/148 I Cor. 3, zr. 149 Matth. 5, 14. 149/150 Ioh. 1, 9. 153/154 Iac. 1, 18. 155/156 I Cor. 4, 15. 135/139 Ambr. Autp. 21, 13, 3-9.

145/172 Ambr. Autp. 21, 14, 28-58.

134 tris F 134/135 ab aquilone - ab occidente portae tres] ab austro portae tres (deinde eras. et -[- ab occidente porte tres in marg. inf.) ab quilone (sic) portae tres ab austro portae portae (eras.) tres C, ab aquilone portae tris: ab occidente portae IIT: ab austro porta tris F 136 transp. numerum complectitur v et] om. bCFM 137 uniuersitatis] diuersitatis bCFM plenitudinem NO 138 duodecim sedes] super XII sedes N, super sedes duodecim v, duodecim super sedes M — XII MN 140 in duodenarium C fecit F', faciunt M — 141 muri] numeri G! 141/142 XIl bisN 142 et agni £C Gv, agni DFMNO praemissa] sacramenti C 143 apostolus DG'MO

noremus CF MN?, nouerimus F2y 144 moueri] mori O 145 quod] quid »P* eam] etiam F? XH F 145/146 transp. merueruntesse v — lá6quo]qua CFM — 147alium C est]om. C 148 eis]his CF

— 149 huius mundi CF solus]solv sit lux uera] sit uera lux N, lux uera sit C, uera sit F!, uera sit lux F2 151 autem] om. F 152 transp.

similibus nobis ^ ^ sancta]om. M!

^ 153 dicit] om. F', post uoluntarie scr.

F? 154 transp. initium aliquod Cv 154/155 transp. apostolus paulus CF 155 plebem dei] praebendiv ^ 156 generat]om.bCFM — ergo]autem v,

eum O — per]in O^ — 157 generat] add. uero »

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXI

160

170

175

180

291

praedicatione doctrinae, memor tamen diuinae admonitionis qua dicit: Nolite uobis dicere magistros super terram, unus est enim magister uester qui in caelis est. Similiter et patres. Idem Paulus alibi dicit: Numquid Paulus pro uobis crucifixus est aut in nomine Pauli baptizati estis? Vt omnem fidelium intentionem et spem ab hominibus suspendens, in deum salubri doctrina defigeret. Hoc PL 925 sensu psalmus quoque concinit dicens: Leuaui oculos meos ad montes unde uemiet'auxilium mihi, montes intellegi uolens apostolos et prophetas, quos sol iustitiae Christus principaliter radiauit. At ne in hominibus fidere putaretur mox secutus adiunxit : Auxthum meum a domino qui fecit caelum et terram. Sic etiam hic duodecim fundamenta apostolos, in uno tamen fundamento Iesu Christo uocatos debemus agnoscere. Ad hoc pertinet quod etiam hic nomen agni non siluit dicens: Et super ea nomina duodecim apostolorum et agni. Fundamenta itaque apostoli, sed in uno fundamento Iesu. Et solus Christus sine apostolis iure dicitur fundamentum, apostoli autem sine Christo fundamenta ecclesiae nullatenus dicerentur. Sic etiam cetera quae huic loco conparationis gratia putauimus adplicanda. Meruerunt enim illi in Christo fideles spiritaliter generare, quos sine ipsis solus Christus, si uellet, incomparabiliter adoptaret. Meruerunt etiam populorum in Christo esse magistriatque pastores, sed ut caelesti patri magistro atque pastori eorum seruitus militaret. Illi ergo secundum mensuram quam eis partitus est Christus beneficio domini sui, ipse autem Christus potentia singulariter naturali, de quo dictum in euangelio meminimus: Non enim ad mensuram dat deus spiritum ; 159/160 cf. Matth. 23, 8-xo. 161/162 I Cor. x, 13. 167/168 Ps. 120, 2. 183 Ioh. 3, 34. 158

memorat

M

admonitionis]

commonitionis

164/165 Ps. 120, 1.

5, et monitionis

O

qua] quae v™, quia P123 159 uobis] uos CFN . maistros et 160 maister F! 160 et patres (pater C) similiter CF 162 omnium Gv fidelium intentionem] fidelium tantum F', deinde fidem (liu eras.) F? 163 hominibus] ominibus C, omnibus v doctrinae G defigeret] dirigeret b, de figurae (figure C) CF’, figurate de F 164 quoque] om. CF concinit] concinnit D?, cecinit Fv^ ^ ad]inv ^ 165ueniat CNv 166 christus] om. D irradiauit v 167 at] ut F', et F?, ad N!O, ac v hominibus] homnibus G!, nominibus v — fidere] om. F —— 168 sic] sicut Gv

decet 5

XII N

169 apostolus DM!O

170 uocatus M! O

171hic] om. b; praem. nomen (= nomen hic nomen) F

debemus]

siluit]

G M? v, agni (om. et) DFM'NO 172 et agni £C XII FN soluit DNO 174 sine] siue C 173 christus] om. F — sine] siue CF! apostolis CF ut uid.

in christo C F!

175 diceretur C, dicentur v

176 putabimus D

177 quos D M?v, quod bFGM'*NO _ sine transp. in christo illi F ipsis] siue in ipsi C, in ipsis F — si uellet] si uellit DO, si uelet G', se uellit M!, 179 maistriF' — caeleste 178 etiam] om. F! — in]om.F siue lex (sic)b

seruitiis F! ^ ille ergo enim M! 180 pastore CF! M! M! partius F! — beneficio sui christus domini sui F

181

292

21,15:16

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXI

in tpso enim habitat omnis plenitudo diuinitatis corporaliter ; de cuius plenitudine nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. Sequitur: Et qui mecum loquebatur habebat arundinem auream ad mensuram, ut metiretur ciuitatem et portas eius et muros eius. Et ciuitas in quadrato posita est, et longitudo eius tanta est quanta et latitudo. Superius sibi Iohannes dicit arundinem datam tamquam I9 o praedicationis dispensationem sibi commissam. Nunc uero angelum qui ei loquebatur auream habere dicit arundinem ut metiretur inquit ciuitatem, portas eius et muros. Christum itaque oportet intellegi, qui est sapientia dei adtingens a fine usque ad finem fortiter, et disponens omnia suauiter. Inde legimus: Accipite sa185

19 ws pientiam sicut aurum, et reuera soli Christo licet metiri ciuitatem,

qui unicuique fidelium spiritalium distribuit dona gratiarum, qui etiam, sicut legimus, omnia in numero et mensura et pondere disposuit. Haec nimirum dimensio ciuitatis ab apostolo memoratur cum dicit: Secundum mensuram donationis Christi, itemque: 200 Mihi minimo omnium sanctorum data est haec gratia in gentibus euangelizare. Ideo sane ciuitas in quadrato posita et omni ex parte aequali dicitur dimensione locata, quia nulla sinitur inaequali diuersitate nutare. Perfecti enim secundum apostolum esse, idem sapere, pacem habere, uere est in soliditate quadra subsistere. Ipsa 205 est ciuitas quam super montem aedificatam, id est super se fundatam, in euangelio dominus protestatur. Ob hoc et Petro, qui figuram totius gestabat ecclesiae, dicit: Tw es Petrus et super hanc PL 926 184 Col. 2, 9. 184/185 Ioh. x, x6. 192/193.cf. I Cor; z, 24. 194 Sap. 8, 1.

197/198 Sap. zz, 2r. I Cor. z, 1o; Phil. 2, 2.

189/190 cf. Apoc. rr, 1. 194/195 cf. Prou. 16, 16.

199 Eph. 4, 7. — 200/201 Eph. 3, 8.

204/205 cf. Matth. s, 14.

— 203 cf.

207/208 Matth. x6, 18.

189/195 Ambr. Autp. 21, 15, 4-17. 192/194 Beda 196, 40-42. 196, 44-45. 201/204 Beda 196, 49-54.

196 Beda

184 habitat CF, inhabitat re. — 185 transp. omnes nosbC MF accipimus CFNO — 186harundinem CF: 186/187 ad mensuram]om.C 188 quadrato] quadratos F, quadro CN posita] ducit orta F!, distorta F? 189 dicit harundinem] om. F 192 et portas eius 5C Mv 194 disponet D inde

legimus] intellegimus F', unde legimus F? 195 reuera] reuela M! ; recondite 5 soli christo licet] soli licet christo D, sic christo licet } metire G M! 197 pondera N — 199 christus F! 200 transp. minimo mihi CF — haec gratia] gratia haec C, gratia autem (deinde autem sublin.) F 201 in quadrato] in quadro N, in qua draco (sc)b ^ inomniM 202

aequale M'v™, aequaliter O - demensione 4DF M! O

tur

CD,

siniter F!

202/203

diuersitate v, inaequalitate 5CFM

inaequali

diuersitate

quia] qua v — sine-

DGNO,

203 nutare] notare F!, notari

in aequali

F?, mutari v 204 soliditate] solitate C! M! quadra] quadro D, quadrata M 205 est] om. CF — se]Jom.D 206 ob] in F';ad » qui] add. autem C — 207

hanc] om. C

IN APOCALYPSIN

V, cap. XXI

293

petram aedificabo ecclesiam meam, ac si diceret super me aedificabo te. Petra enim erat Christus; sic ergoa petra Petrus, sicut a Christo 210 christianus ; docens utique fugienda humani erroris inuenta et sola 24,°16 diuinae ueritatis monumenta sectanda. Et mensus est inquit ciuitatem arundine ab stadiorum duodecim milium longitudine et latitudine et altitudine aequali. Haec est illa soliditas ueritatis inuictae, qua Christi ecclesia rite subnixa circumferri non sinitur omni 215 uento doctrinae. Duodenarius autem numerus CXLIIII conficit per se subsummatus, duodecies enim decus dipondius CXLIIII Zh 17 faciunt. Sequitur autem: Murus uero dimensus est CXLIIII, mensura hominis quae est angeli. Angelum hic ecclesiam saepe poni aperta locorum frequentia protestatur. Et quoniam ex homi220 nibus conquisita constat ecclesia, et Christi promissionibus sublimata, angelorum aequalitatem sperat, eiusque omnis intentio eorum societati suspirat, propterea dicit: Mensura hominis quae est angeli ;uel quod illa ciuitas partim ex angelis ibi iam perpetua felicitate manentibus, partim ex peregrinis, id est hominibus 22 MA constet plenius regnatura. Aliter siue quia detractum caelesti habitationi angelorum quendam numerum transgressorum hominum, numero redemptorum fidimus instaurandum; facile enim

uberiori copia subrogabitur, non tamen minuetur. Hinc et in Deuteronomio canitur: Statuit terminos gentium secundum nume214/215 cf. Eph. 4, 14.

229/230 Deut. 32, 8.

213/215 Beda 197, 2-4. 208/209 transp. aedificabo te super me F — 209 enim] autem N

sicut bCFM sole O

sicut] sic bFM 211 diuina N

210 christianos M! monumenta

sic]

inuenta est NO

/ C D M! N!, munimenta GN?v,

monomenta F!, monimenta F? M?, momenta O sectanda est C inquit] om.b | 212ab]om. Dv |. XIN miliaC'DGNOv et] om. DN 213 aequali] aequalia sunt F; om. D — haec est] hic est v; aequalis autem est F illa] om. D M! 214 ecclesiae CN — circumferre M sinetur CDO 215autem]o». C | CXLIII DG NO, centum quadraginta quattuor rell, et sim.

infra

confecit

D

216

summatus

PCM,

submatus

F

dispondeus F CXLHH DGMNO 217 faciunt] conficiunt CF?, conficit Fl, confecit D murus DM NN? Ov, muros £GN!, numerus CF uero] autem v centum quadraginta quattuor bC Fv, CXL quattuor G; deinde add. milia b, cubitorum v™ — 218 hominis quae est angeli] hominis est

quae et angeli F^ — ecclesia CF' M, pro ecclesia F^ transp. omnisque

eius v

— 219aperte

222 societate b G?, societatis G!

N — 221 suspirat]

superat F', susciperatO — 223 partem bisD — 223/224 perpetuae felicitatis b 224 hominibus] nominibus F! 225 constat v 226 habitatione F M! O, deinde add. enim et eras. F ^ quodam numero GNOv — 227 numero] uero D — fidimus] uidimus NO — enim]om.C — 228 uberiore F'G' Nv minuitur N et] enim GNOv; om. F heremo ut uid. M!, in deuteromio M?

228/229 in deuteronomio] inde et 229 canetur D terminus DO

294

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXI

21, 18 230 rum angelorum dei et cetera. Et fuit aedificatio muri eius ex lapide

21; 18

;aspide. Beatus Petrus plebem exhortatur ut tamquam lapides uiui aedificentur in domum spiritalem. Sequitur: [psa uero ciuitas ex auro mundo similis uitreo mundo. Ad hoc inconuenientia quoque memorat, ut omnibus similitudinibus uni singulari lapidi 23 MA Christo singularem deferens dignitatem, ei omnia doceat militare. Quis enim nesciat aurum uitreo merito differre et colore distingui? Et licet nouum non sit auro ecclesiam figurari, quae et in candelabris aureis et fialis propter sapientiae cultum saepe compta describitur, hoc tamen permouet quod aurum mundum 24 o uitreo mundo consimilat. Illud autem significatum existimo quod praedixit apostolus dicens: Nolite ante tempus iudicare quoadusque ueniat dominus, qui et inluminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium. In uitreo enim non aliud manifestatur exterius quam quod continetur interius. Quocirca illud tem245 pus hic liber adnuntians, quo sibi inuicem cogitationes in alterutrum perspicaciter declarantur, fidenter uitreo aurum uoluit conparare. Quidquidautem tunc inerit cogitationi sanctorum, sapientiae fulget honestate decorum, cui merito congruit conparatum. Nunc enim quantacumque quis uirtute praecellat, nemo scit homi250 num quae sunt hominis nisi spiritus hominis qui in ipso est. Aliter uel quod uitreum pro suo modo in genere suo prorsus emineat. Fundamenta autem ex omni lapide pretioso. Et in cantico legimus 231/232 cf. I Petri 2, 5. 237/239.cf. Apot. 1, 20; 5 8. I Cor. 4, 5. 245/246 cf. Rom. 2, 15. 249/250 I Cor. 2, m.

231/232 Beda 197, 17-19.

230 eius] om.

uitreo

DNO,

237/239 Beda 197, 22-24.

F — 231 yaspide D!

F', exortans dicit F? uitro

241/243

ut] oz. F

bCFGM»v

singuli O— lapide CF! M! 236 aurum] auro F!;om. C

et beatus F — exhortatur] exortauit

— 232 in domo spiritali HCFM inuenientia

F

234 in omnibus

233 M?

235 ut ei 2CF M! v omnia] ordinem C uitreo D F! M! NO, uitro bG M?», uitre C, a

uitro F^ — defferre DO, defere CF N — 237 ecclesia C figurare M, figura | F' ^ quae] qui G et (ante in candelabris)] om. bCFM 239 compta] cuncta ^M; concepta v — describetur D hac b uitreo DO, uitto bCFGMNv consimulat CF G!

€

aestimo

bCFM

quod] sicut C

tamen et M 240 significatum] uocatum

241 dicens] om. C

242

inluminauit G'N, inluminatO 243 manifestauit DG! MNO uitreo DO, uittto bCFGMNv 243/244 manifestabitur F! 244 quod circa N 245 cogitationis G'O 246 uitreo DO, uittobCFGMNv 247 inerit] inherit M!, inheret C — cogitatione P, cogitationes M! 247/248 sapientia

bM! M

248 merita M' — 249 nunc] hunc F enim]autem4 praecellit 250 est] sunt F! 250/251 transp. uel aliter F? 251 quid F!

uitreum lapede D!

DM NO, uitrum CF», uitro G

in genere] ingerere F — 252

praetioso DF M N, precioso 5, praecioso

CGO

canticum C!

BIA927

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXI

295

Tobiae: Lapides pretiosi omnes muri tui, et in Esaia sic: Ecce ego sternam per ordinem lapides tuos, et fundabo in saphiris, et bonam N MAVA ?aspidem propugnacula tua, et ortas tuas in lapides scultos, et omnes terminos tuos in lapides desiderabiles. Et quomodo si exponeret quod dicebat, ne terrenae fabricae ambitum carnaliter cogitaris, subiecit atque ait: Vniuersos filios tuos doctos a domino, et multitudinem pacis filiis tuis, et cetera. His beatus Paulus conci260 nens sensibus dicit :Superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo Iesu, in quo omnis aedificatio constructa crescit in lemplum sanctum in 27. 19 domino. Primum fundamentum iaspis. Hoc quod dudum dixit: Fundamenta autem ex omni lapide pretioso, nunc enumerans 21.:20. 265 nominatim excurrit: Secundum saphirus, tertium calcedon, quartum smaragdus, quintum sardonix, sextum sardius, septimum crisolitus, octauum berillus, nonum topaxinus, decimum crisopastus, undecimum t1acintus, duodecimum ametistus. Istis similitudinibus lapidum omnium significantur decora ac firmamenta uirtu253 Loby

130 2D

253/256

Is. 54, nm.

258/259

Is. 54, 13.

260/263 Eph. 2, 20-21.

268/272 Ambr. Autp. 21, 19b - 20, 6-9. 253 tobiae] tubae D — muri tui] mortui F'G! et in esaia (esaiam G) sic 5DGNOv»v, sic in esaia CF', sic et in isaia F?, et in esaia (om. sic) M 254 lapides] add. pedes, deinde expunct. C — tuos] om. F — sapphyris G, saphiris M? N, sapharis M, sappiris D, saffiris C F?, safferis F! 255 yaspidem DO propugnacula] perpunacula F!, super pugnacula F? lapides] add. tuos F sculptos] scalptos GNO 257 quod] quo F! ambitu CF M

257/258 cogitares 5F? Mv 259 paulus] apostolus 2CFM concinans M!, concinnans M? — 260 transp. dicit sensibus CF! supra b

261 summo] om.

F — 262 omnis] om. CF

dixi DNO 265 secundus CFM — saphirus bw^"*, sappirus D, sapphyrus GO tertius FM

259/260 ^ dicet D

— 263 yaspis DO

CFM Nv?™!3, sapphirus — calcedon FG MNO,

chalcedon v, calchedon C! D, calchedonius C?, chalcedonius 5 265/266 IIIItum N, quartus FM 266 smaragdus b D F? Ov, smaragdis F', smaracdus

M, zmaragdus CGN — Vtu || N, quentum F!, quintus F?M CDFGMNOqw25

sardonix

sardonis G', sardonyx bv°™* — Vltu ||N, sextus F? MO

VIItu || N, septimus F?M — 267 crisolitus

DF GNO, chrisolitus C M v?,

chrysolitus bv™!3, chrysolithus o™* — VIIItu|| N, octauus F^ M — berillus bCDF?GMNO, brisillus F', beryllusv — VllIInus N, nonus FM topaximus DNO, topaxinum F!, topazius & CF? M’», topazium M!, tobadius G Xmus N, decimus F?M 267/268 crisopastus NO, xpisopastus D,

crissopastus F', crisoprassus CG M!, crisoprasius (ut wid.) M?, chrysoprasus v P235

chrysopasus 5, crisoprastus F?, chrisoptasus y^

undecimus hyacinthus

F?M bv

268 XImus N,

iacintus FM N, yicintus D, yacinctus GO, iachintus C, XIlmus N, duodicimus F?M, duodecim O ametistus

F^ GNO, ame ||tistus D!, amitistus C D?, amithistus M, amethystus P v, metixtus F!

269 omnia 5

significatur 5

ac] et D; ac eras. F

296

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXI

tum quibus et unusquisque sanctorum spiritaliter perornatur, et ipsa tota ciuitas isdem tamquam lapidibus et robore firma et 21, 21 uarietatis cultu compta describitur. E! duodecim portas singulae ex singulis margaritis. Quod de uno fundamento Christo et duodecim apostolis agni satis superque iam diximus, hoc etiam de una 275 margarita, id est Christo, quam negotiator inueniens uenditis omnibus conparauit, et de duodecim debet considerare legentem. Zh Et plateas eius ex auro limpido sicut uitreum limpidum. lam dixerat quod ciuitas ex auro mundo similis uitreo mundo, uel quod fundamenta eius sint ex omni lapide pretioso, quod ad potentes 280 ecclesiae aestimo referendum. Nunc de plateis adiecit, dicens et ipsas ex auro limpido sicut uitreum (inquit) limpidum, tamquam plateae ad descriptam dudum non pertineant ciuitatem, sed illos hic paruulos significari conicio, de quibus nunc dicitur: I nperfectum meum widerunt oculi tui et in libro tuo omnes scribentur. 285 Itemque: Et cum simplicibus sermocinatio eius, quod scilicet ipsi quoque hoc munere non fraudentur, suasque cogitationes uice mutua contemplentur. Sicut enim plateae inferiori loco poni, sic tales humili uidentur loco saluari; quod si in plateis latitudo intellegenda est caritatis, diuersis uoluit uocabulis significare 290 perfectos. Tunc autem iam nullus ibi indignus, nullus inuenietur paruulus aut infirmus, licet alius alio praemiorum clarus emineat 270

275/276 cf. Matth. 13, 45-46. 274/275 cf. Beda 203, 27-29.

30-34.

283/284 Ps. 138, 16.

285 Prou. 3, 32.

287/290 cf. Ambr. Autp. 21, 21 b, 18-20;

270 transp. sanctorum spiritaliter F — 271 ipsa] in ipsa D? GNO, in ipso v

lapidibus] praem. lapis F', deinde sublin. et add. procurata F? — firmata D

272 cultu] sculto M!, sculpta M? compta] cuncta 2M XH MN 273 margaritis] margaretis O; marginibus F! de uno] add. deo F 273/274 de duodecim CFM —— 274 super F', superius F? ^ iam] om. v

275 XII uitrum (bitreo

margareta CD'F'O N — 277 lympido rel. limpidam D? D!) D'O, uitro re].

— quem C — 276 D, limphido F et (limpidum D!?), quod] sublin. F©

conparabit F! de] om. CFG saepius sim. uitreum D! O, limpihidum F 278 uitreo — 279 potentes] o». F 280

ecclesiam F^ ^ aestimare ferendum F! — nuncautem F? — de plateis eius P 281 uitreum D! MO, uitrum re. 282 pertineat C — 283 significari] significare M; figurari CF 283/284 imperfectum] infectum 5 284 tuo]

om.C — 285 quod] quo hCF, quos M — ipsobCFM! 287 contemplabuntur M^ enim]om. C — platae F, platea ? — inferiore GM! N O, in inferiori bCF* — transp. inferiori platae loco F!, in inferiori plateae (platae F!) CF? 288 transp. saluatilocob

— quod si]quasi

transp. uocabulis uoluit D iam] om. F' ^ inuenitur F!

clarorum 4, claros N, clarius v

M — in]om.F

289caritas C

significari GM 290 perfectus F'O 291 paruulus] populus G! ^ alios alia N

IN APOCALYPSIN V, cap. XXI

297

disparilitate sublimior: Stella enim ab stella differt in claritate, ait

21.22

apostolus, s?c et resurrectio mortuorum. Templum autem in ea non 295

200

uidi, dominus enim deus omnipotens et agnus templum illius est. Sicut membris singulis corpus exstruitur, sic pretiosis lapidibus templum, et quoniam non uult nos materialibus machinis deditos, carnale hic aliquid ex inolita consuetudine cogitare, ab hac nos intentione suspendens dicit: Templum in.ea non uidi, dominus enim deus omnipotens et agnus templum illius est. Ecclesia enim praesertim remotis iam zizaniis, in solis electis exultans, in deo

sacrata manet, tamquam in templo totius requiescens, ut a quo existendi sumpsit originem et redemptionis experta est lenitatem, in ipso beatam quoque obtineat mansionem. His enim tribus omnis eius summa perficitur esse, nosse, diligere. Deus autem eam 305 condidit

21:25

informandam,

inluminauit uocatam, beatificauit elec-

tam, cum in se facit promissa glorificatione habitare perfectam, non iam per fidem ambulantem, sed in specie congaudentem. E ciuitas inquit non eget sole neque luna ut luceat ei : Nam claritas domini inluminat eam et lucerna eius agnus est. Volens nos ab 310 usitata diurni nocturnique luminis uicissitudine omnino suspendere, et ad illud lumen incommutabile reuocare, dicit: Non eget sole, nec eodem ordine illam inradiari asserit ciuitatem, sed longe

melioreet ineffabili luce, sole scilicet iustitiae, quem propheta memorans dicit: E? sanitas im pennis eus : Ipse est enim uerus

292/293 I Cor. 15, 41-42. II Cor. 5, 7. 314 Mal. 4, 2.

299/300 cf. Matth. 13, 36-42. 314/315 I Ioh. s, 20.

303/304 cf. Ambr. Autp. 21, 22, 21-22.

307 cf.

309/312 Ambr. Autp. 21, 23, 1x-

16.

292 defert F!

— 292/293 transp. apostolus sic ait F — 294 enim] om.

transp. dominus deus enim M

manicis

agnus] magnum F

G — 297 carnali F' G' — hic]om.F

CF

296 macinis FO,

transp.aliquid hic v — ab]in

F 299enim]ow.C ^ agnus]magnum F 300 zizanis F M!, zezaniis DO, zuzaniis C. — deo] domino Dv 301 sacrata] sacramenta M! ^ in templo]

in templum

C! M!; add. dei £

totius] toties 5, tota M?, tutius F?v

requiescent D — uta quo]itaque C — 302 experta] ex parte C 303 in ipsa CDF! beata C obtinet 5D 304 omnes F! perficeretur 5 nosse] add. deum N 305 beatificabit G —.305/306 electa C — 306 in] om. v 307 non iam] add. per iam F!, deinde expunct. congaudente C,

gaudentem F! — 307/XXII, 6/7 et ciuitas - uitam aeternam] deficit folium in e 308 inquit] om. b egit DF! M! solem F! M! neque] et v lunam F! M! luceantv ei]om.F 309 domini] dei Fv _inlumenatD | eum D' 310usitateF — 3llegitF'O — 312 sole] solem F! M! ; deinde add. et luna v

ordinem NO

meliori F? M? ineffabile GNO orietur sol iustitiae D?

inradiare F!, his radiare M

— quem]quaeN

313

X 314 dicit] add. in marg.

PL 928

298 315

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXI

filius et uita aeterna, ueraque lux qui inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum. Quod quia in deitate in hoc saeculo nec oculus uidit, nec auris audiuit, nec in cor hominis ascendit,

melius ad quod hic dixit explicari non potuit: Claritas inquiens domini inluminat eam, lucerna eius agnus est. Quid enim potissi320 mum daretur uincenti quam ut ipso mereatur munerum largitore potiri? Ipso quippe lumine fruemur in patria, quo nunc regimur gradientes in uia, eodem informati inter bona et mala discernimus, 21, 24 quo tunc beatificati sola quae bona sunt cernimus. Et ambulabunt inquit gentes per lumen eius, et reges terrae conferent claritatem 325 suam in eam. Hoc paene uoluit his dictis intellegi, quod idem ipse agnus sit peregrinantibus uia, qui tunc ciuibus uita. Quidquid enim adepti fuerint dignitatis debitis necesse est laudibus honori conferant largitoris. Reges autem hic spiritales dicit, de quibus legimus: Potens est et dat uirtutem regibus nostris et exaltauit cornu 212) 330 Christi sui. Etortae eius non claudentur die, nox enim ibi non erit. Lumen agni perpetuum, immo ipsum pro lumine sempiternum, in illa ciuitate sublato noctis tempore memorat profuturum sicut Esaias: Erit eis inquit mensis ex mense et sabbatum ex sabbato, in mense significans lumen propter plenissimum lunae fulgorem, in 325 sabbato perpetuam requiem, ac si diceret: Lumen eis ex lumine et requies aeterna eis continuatur ex requie. Quod autem portae non claudentur, plenissimae securitatis indicia declarantur. Non enim 315/316 Ioh. z, 9.

319

GCor ano:

66, 23.

329/330 I Reg. 2, xo.

321/323 Beda 203, 42-44.

325/326 Beda 203, 46-48.

331/332 Beda 203, 53-55.

— 336/339 Beda 203, 55-59.

333 Is.

328 Beda 203, 50.

— 337/342 Ambr.

Autp. 21, 25, 28-34.

315 filius] om. M!

qui] quae »MNv . 3l6quia]qui Gv transp. in 317 oculos F!, oculis M! aures DM! O 318 melius] ZZ. est M ^ ad quod] a quod D, id quod M?, ac quod v, quod tantum F transp. dixit hic M explicare MN — 319eam]eum D _ et lucerna Fv quid] qui F! 320ut]om. GNO — ipsumv largitorem v 321 hoc saeculo in deitate v

fruimur M'N, fruetur G'y

= quo] qui F!

— 323 sunt] om. b

cernimus]

certe tenemus (tenimus N') N, certemus O 323 / XXII, 33 et ambulabunt — sanctis omnibus] folium euan. in O — 324 inquit] om. b per lumen] in lumine V conferent] afferent » 325 eum D paene] sane v intellegi] significari M, significare bF 326 perigrinontimus (sic) F! ciuibus] quibus F!, deinde sublin. et in patria manentibus sup. lin. ser. F^ — 327 debitis] diuitis F!, diuitiis M!, diuinus zt uid. F2 M? 329 est] om. F — exaltabit FG, exultabit M cornum D 330 cludentur F! 331 in perpetuum F

ipsum] oz. D — sempiterno FM — 331/332 in illa] in ipso F!, in ipsa F? 332 profuturum] add. lumen M? 333 eis] ei F transp. inquit eis v sabbato ex sabbato N —— 334/335 in sabbato] sabbatum M — 335 eis] eius GN 336 eis] ei N continuabitur M? 337 cludentur F!

securitatis] seueritatis ^

indicia] iudicia v"?^

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXI-XXII

299

ibiiam dicitur: Vigilate et orate ut non intretis in temptationem, sed potius: Vacate et widete quoniam ego sum dominus. Ibi honeste 340 diligitur quod uidetur, sine cessatione laudabitur quod amatur ; ibi nec marcescit quisquam otio, nec fatigatur laudis perpetuae Pl, 26 negotio. Et ponet honorem et maiestatem gentium in ea, eo quod ex Bly 27 omnibus sit gentibus congreganda. Et non intrabit in ea omne immundum et faciens abominationem witae, nisi qui scripti sunt in 345 libro illius agni. Futuri temporis circumscribit ecclesiam quando non sicut nunc permixtos cum bonis cohabitantes patitur malos, quia soli cum Christo boni regnabunt, cum quo et in quo in eadem Hierusalem caelesti matre omnium feliciter permanebunt. In eius sane agni libro dicit scriptos, qui dicit: Gaudete, quia nomina 350 uestra scripta sunt in caelo. CAPVT XXII

22, 1-2

Sequitur: Et ostendit mihi flumen aquae uitae candidum quasi cristallum, exiens de sede dei et agni per mediam plateam eius. In flumine uitae ciuitatis medio permeante non adhuc celebratio indicitur baptismi, sed fructus iam ipsius reuelabitur sacramenti. VA

Modo enim in lacrimis seminatur quod in gaudio tunc metetur, et

ideo nunc ecclesia seminat in spiritu ut de spiritu metat uitam aeternam. Cum itaque experientia probabimus quanto nos utilitatis fructu inuenerit percepti gratia sacramenti, tunc manifestari 338 Matth. 26, 41; Marc. x4, 38; Luc. 22, 46.

339 Ps. 45, rx.

349/350

Duc 0,20:

XXII, 5:cf. Ps. 125, 5.

6/7 Gal. 6, 8.

342/343 Beda 204, 1-2.

345/347 Beda 204, 3-5.

345/348 Ambr.

Autp. 21, 27, 4-8.

XXII, 2/7 Beda 204, 10-14.

338 dicetur D

339 uacate] uagate N

340 uidebitur M

341

marciscet D — laudis]laboris M? ^ perpetuae FG! N?, perpetuatae G? N! v, perpetuitatae D, perpetui M 342 ponet] ponit M, pone F!, ponent 5v; deinde add. inopi M 343sit]om.v _—transp. gentibus sitbF — intrauit N eam M = 345 illius] uitae v — 346 non sicut nunc permixtos] iam nullos permixtos £F, iam nullus permixtus M 347 in sec] om. v eodem F! GN

348 caelesti matre] caelesti matrem Mi, caelestem matrem v, caelesti patre feliciter D G N, pariter PF M, fideliter v 349 transp. libro agni F

XXII, 1 sequitur] om. bFM

flumen] add. magnum 6

uitae] uiuae

bFM 2 cristallum FGN, xristallum D, christallum M, crystallum bv 3 uitae] om. M permediante Nv, meante F Á indicetur G, indicatur v, dicitur M! ipsius] illius F reuelatur M 5 metetur] metiatur F,

meteatur D

7 probauimus F^Mv

quanto]quando v? ^ 7/8 utilitatis]

humilitatis bCFM —— 8 fructus GN», fructum C __ percepti] praecepti ? M, cepti N sacramento bC — manifestare M

PL 929

300

IO

PA RS a

15

20

25

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXII

in Iohanne ecclesiae perhibetur flumen aquae uitae candidum quasi cristallum, id est stabilitas in fide. Qu enim perseuerauit usque in finem, hic saluus erit. Hoc significans sequitur: Et ex utraque parte fluminis lignum witae adferens duodecim fructus per singulos menses reddentes fructum suum, et folia ligni in curationem gentium, neque ullum iam maledictum erit. In duodecim mensibus omne tempus insinuat et perpetuitatem omnino designat. Quocirca ubi aeternus uiror, nulla umquam inesse significari sinitur ariditas: ubi perfecta et stabilis sanitas, nulla interpolat prorsus infirmitas, quod propheta promittit dicens: Gaudium et laetitiam obtinebunt, et fugiet dolor et gemitus. Lignum illud est quod plantatum legimus secus decursus aquarum, de quo et Hieremias dicit quod ad umorem mittat radices suas, id est spem et fiduciam in domino conlocet. Aliter flumen aquae uitae, et cetera, recte ipse fons uitae dominus Iesus Christus significari cognoscitur, de quo legimus: Apud te est fons uitae et in lumine tuo uidebimus lumen. Ipse est enim, quemadmodum legimus: Imago maiestatis dei, omnia potens, et bermanens in se omnia innouat, et per gentes in animas sanctas requiescit. Ille itaque fons, qui fluuius: fons eo quod in se incommutabilis maneat, fluuius quod ad satietatem sanctorum se largiter et iugiter praebeat. Nam et ubi 10/11 Matth. zo, 22; 24, 13. Ier. 17, 8. 24/25 Ps. 55, xo.

18/19 Is. 35, xo. 19/20 Ps. x, 3. 25/27 Sap. 7, 26-27.

21

16/19 Ambr. Autp. 22, 1-2, 127-131.

9 transp. ecclesiae in iohanne

— uiuae bCFM

xpistallum D, christallum C, crystallum bv

10 cristallum FG M N,

stabilis C!

11 salus G!

et

ex] ex (om.et)bCFM — 12XIN transp. fructus duodecim v —— fructos CD 13 reddentis D! N, reddens 5D? ligni] om. F — 13/14 in curatione bCGFN — láullam F! —transp. maledictum iam v. XIIN — 15 omni F!

aeternus

16 aeternus uiror 2 M, aeternus uigor CDGN, uigor aeternus v,

tantum F', aeterna uiriditas F?

inesse] om. F

significare M, significatur Gv, significaturi C; om. D DM;fniri v;om.G perfecta] add. est F'; add. erit M

significari]

17 sinitur] sinetur nulla] praem. ibi F?

interpolat DF G v^?, interpolatur C, interponat N, interpellat 2 9", interrum-

pit M!, interrumpet M?

I9 obtinebit

CF

M — et]om.v

fugient FGN

est] om. C — 20 de quo] om. F — 20/21 heremias F 21 ad] ab c! mittat DF G M, mittet & ^v, mittit C NF? —— id est] in oP ™!3, ec y™2, qui v" — 22 conlocet DGN, collocat bCFMv uitae] uiuae bCFM = 23

uitae] aquae uiuae P transp. dominus iesus (add. christus sup. lin. F*) significari ipse fons uitae F 23/24 cognoscetur F dominus iesus christus - fons uitae] om. per homoioteleutonN 24 de quo]zZ2.quod F! 25 est] om. F^ — enim] om. N — 26 omnia potens] omnipotens DF? z/ragsp.

innouat omnia C — 27 per gentes] pergens PF? + in animabus sanctis M? requiescet N^ — 27/28 fluius bis F — 28 ad] om. F — 29 satietatem]

societatem Cv

et iugiter] om. F

IN APOCALYPSIN V, cap. XXII

30I

fons dicitur torrens etiam nominatur. Cum enim psalmus diceret: Ex torrente deliciarum tuarum potabis eos, secutus adiunxit :Quoniam apud te est fons uitae, etin lumine tuo widebimus lumen. Bene autem per mediam plateam tamquam commune sanctis omnibus bonum quod nulli negetur digno, nulli donetur indigno. Qui enim 35 habitant in Hierusalem montes in circuitu eius, et dominus in circuitu populi sur. Itemque: Deus glorificandus in consilio sanctorum, magnus et metuendus super omnes qui in circuitu eius sunt. In medio quippe est tamquam indiuisum cunctis patrimonium uidentibus deum. Hinc legimus: Hierusalem quae aedificatur ut 40 ciuitas, cuius participatio eius in idipsum. Si autem fructus merces beatae inmortalitatis accipitur, recte folia perpetuae laudis intellegitur cantus, quod in sanitatem cadat felici iam sorte canentibus; ibi enim gentium curatio uera, redemptio plena, et felicitas 22, 3 sempiterna. Sed thronus dei et agni in ea erit. Non dixit erunt 4 VA neque throni; ubi enim est unitas naturalis et indifferens, gloria deitatis ibi maxime commendari oportuit, unus thronus indiuisibilis sessionis, qui nec arianae prauitatis astu diuidi nec sabellianae uanitatis possit suspicione confundi, sed catholicae tantum ueritatis queat adeptione uideri, cuius etiam recte credulitatis 22,4 50 probatur confessione teneri. Et widebunt faciem eius. Considerans uisionem dei, quae sanctis in futuro promittitur, magni esse meriti causam et excellenti prorsus aestimatione pendendam, elegi sancti Augustini dicta huic loco congrua deflorare, ut ipso docente possimus qualis futura promittatur indubitanter agnoscere. Nam 30

31/32 Ps.35,9-:0.

— 34/36 Ps.124,12.

236/37Ps.88,8.

39/40Ps.

XY a.

30 fons] om. M! — transp.dicitur fons M? — framsp.etiam torrens v — 31 putabis D

32 lumen] om. C

33 communi C, commoni F!, communis M!

transp. omnibus sanctis v — 34 neget C' — donetur] donabitur M?, detur C 36 sui] om. O — glorificandus] qui (om. F) glorificaturbCFMv 38 transp. patrimonium cunctis v 40 idipsum] ipsum C! 40/41 mercis DGNO,

mercedis

P CF M; mortis v

41 inmortalitates

C!

perpetuae

laudis] perpetuus &CFM 42 in sanitatem] in sanitate Gv; per aetatem ^ cadat] cadit v, cedat M? — felice M' — 43et]om. CF? — 44 in ea erit] erit in ea v, in ea erunt 5. 45 est]om. CF unitas] uanitas M', ueritas M? transp.unitasest v ^ indeferens C'F',indefferens DO = gloriamv 46 commendario potuit F! ^ 47 arrianae CDFGMO transp. maxime ibi M! astu] astutia GM —— 47/48 sabbellinae F' 49 queat] que ad N, quae adeptione D G, adeptionem N O, adoptione b CF, adoptioni M, M! v, que O 50 rectae b G M, recta v uideri] uidere v, tueri F adoptionem 7

confessio F, confussione C

Mi"*4 C

et} om. FN

51 promittit C', promittetur D —— 52 causa

aestimationem N! — pendenda M^""7 — legi Cv

53 agustini FGM N, agusti O— in hoc locob CFM 54utqualisC — promittitur N — cognoscere ^

docente] dicente

PL 930

302

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXII

55 de uisione dei ad Paulinam scribens dicit : “Donec diligenti inquisitione, si dominus adiuuerit, reperiatur quid secundum scripturas de spiritali corpore quod in resurrectione promittitur, probabilius sentiendum sit. Interim nobis sufficiat quod unigenitus filius, idemque mediator dei et hominum homo Christus Iesus ita uidet 6o patrem sicut uidetur a patre. Nos autem ad illam uisionem dei, quae nobis in resurrectione promittitur, non ex hoc mundo istam concupiscentiam oculorum transferre conemur, sed mundandis cordibus pio studeamus affectu, nec corporalem faciem cogitemus, cum dicit apostolus: Videmus nunc per speculum in enigmate, 65 tunc autem facie ad faciem ; praesertim quia expressius dixit: Nunc scio ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum. Vnde quis eum non intellegat eo loco etiam nostram faciem illam significare uoluisse, de qua dicit alio loco: Nos autem reuelata facie gloriam domini speculantes in eandem imaginem transformamur 7o de gloria in gloriam, tamquam a domini spiritu, de gloria scilicet fidei in gloriam contemplationis aeternae. Hoc quippe agit haec transformatio, qua interior homo renouatur de die in diem, de quo

7 ws

et apostolus Petrus cum eum moneret ornari: Non quae a foris inquit ornatur capillorum incrispationibus aut auro el margaritis et ueste pretiosa, sed ille absconditus cordis homo qui est ante deum locuples." Item in libro uicesimo secundo de Ciuitate Dei idem sic

55/76 Augustinus, Epist. 147, 51. 59 I Tim. 2, 5. 64/66 I Cor. 13, 12. 68/70 II Cor. 5, 18. 72 II Cor. 4, 16. 73/76 I Petri 5, 5-4; I Tim. 2, 9. 55/71 Ambr. Autp. 22, 4a, 208-213; 219-233.

55 de uisione] diuisione FM!

ad] a M! ^ paulinum M?

dicens & C M, scripsit dicens F diligendi C adiuuarit CM quid] qui CG!, quod O

resurrectionem C M

idest &CF?^M; om. F!

promittetur 5 D M!

transp. iesus christus F — 60 dei] om. CF om.F . mundo]modo CF 62transferri b

mundanis C, mundatis

probalius C! F

hominum] hominem

F

63 nec] et b

scribit

56 si dominus] om. M! scripturis F! 57 in

F!

59 idemque]

homo] om. bCF.M

61 promittetur D M! ex] mundandis] in mundandis b;

64 dicat F?

apostolos F!

speculum] seculum C in] et CF enigmata D F! 65 quia] qua G 67 nostram] num 5 68 significat reuoluisse C autem] om. C faciem M! 69 eadem C GM! NO imagine N? 70 a] de »; om. DGNO ad gloriam CF 71 agit] ait ^F! MO 72 qua] quia GNO de qua F 73 et] om. bCFGMNO eum] eras. ut uid. M quae a foris GNO, quae foris CF M, quia foris D 74 transp. ornatur inquit v incrispationibus] increpationibus D et]aut Cv 75 beste D! — pretioso F! transp. absconditus ille homo cordis CF 76 locuplex F! item] idem CF XXII GNO et de ciuitate F — idem] om. CF Mv 76/77 sic dicit] dicit sic C, dicit et F et disting. dicit: sic praemium C, dicit:

et praemium F (cf. praemium itaque Azg.) uisionis C

IN APOCALYPSIN

8o

254

V, cAP. XXII

303

dicit: "Praemium fidei nobis uisio dei seruatur, de qua et Iohannes apostolus loquens: Cum apparuerit inquit similes ei erimus quoniam uidebimus ewm sicuti est. Facies autem dei manifestatio eius intellegenda est non aliquod tale membrum quale nos habemus in corpore atque isto nomine nuncupamus." Et post paululum dicit: "Ita deus erit nobis notus atque conspicuus, ut uideatur spiritu a singulis nobis in singulis nobis, uideatur ab altero in altero, uideatur in seipso, uideatür in caelo nouo et terra noua, atque in omni

oo VA

quae tunc fuerit creatura". Et nomen eius scriptum in frontibus eorum. Per fidem iustificari hoc templum per quam uitae etiam aeternae conferri declarat meritum, cum in frontibus eorum no-

go

95

22,5

IOO

men dei et agni ibi quoque sic gestari facit scriptum, tamquam pro titulo cognoscatur praeferri gloriarum. Hanc sane fidem in uno conplectitur nomine. Neque enim dixit et nomina dei et agni scripta in frontibus eorum cum geminam uideatur significasse personam, ut illius dogmatis regulam custodiret loquens de regnantibus sanctis, quam pridem dominus seruandam discipulis tradiderat peregrinis: [¢e inquiens baptizate gentes tinguentes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti. Sollicite enim fuerat commendandum hoc, sanctos uisuros et habituros in specie, quod credebant uiuentes ex fide. Et nox iam non erit, neque opus erit lumen lucernae neque lumen solis, quoniam dominus deus lucebit super eos, et regnabunt in saecula saeculorum. Nostrorum fragilitas corporum his nunc eget uicissitudinibus temporum et consolationibus elementorum, ut ad exercenda diurna opera noctis quiete 77/85 Augustinus, De ciuitate Dei XXII, 29.

— 78/7911oh.3,2.

94/95

99/108 Beda 204, 50-58.

99/106

Matth. 28, 19.

82/85 Ambr. Autp. 22, 4a, 433-436. Ambr. Autp. 22, 5, 5-13.

77 seruatus F! 78/79 quoniam]quomodo » 79sicutF eius]om.F 79/80 transp. est eius intelligenda v 80 intellegenda est] intellegitur C

non] add.enimC ^ aliquod]quod F — qualem N 81 isto] sublin. M? nomen M! nuncupatury 83 in singulis nobis] om.v™>* —— ab altero in alterum Gv 84 in seipso] in se F —— uideatur] om. F — 86/87 transp. aeternae

etiam

CF

87 conferre

M, confieri Fl, deferri NO

in] om. G

88 gestare CM? —— 89 preferre M —— gloriam C, gloriatum v"^ — 91

geminas 5M 92 personas b.M 93 pridem] peridem F' 94 inquit bCFM baptizate gentes (omnes gentes v) tinguentes eos] baptizantes eos C, baptizantes et docentes eos F — 96 commendatum CF! — sanctis uisuris M?,sanctos uiros N —— habituros & CF M! v, habitaturos D G NO, habituris M? in]om.bCF.M | speciem M — quod]quam M? 98lumen] sup. Jin. ser. F 99insaeculumsaeculi F — nostrum F' — 100 eget] egit D; erit G'; et v temporum] corporum bC F M! 100/101 consolationibus] conturbationibus v"* 101 ad exercendum v diurna] diuersa C ^ quiete] quiet F!, quies F? M?

PL 931

304

IO VA

22,6 IIO

226

IIS

neh 2258

I20

IN APOCALYPSIN

V, CAP. XXII

reddatur idonea, utatur etiam nocte pro consolatione lucerna. Tunc autem quando erit deus omnia in omnibus, qui est lux uera, his elementis nullus ibi indignus, nullus erit umquam obnoxius quando ipse lumen erit regnantibus sanctis, qui totius auctor est operis, neque perfectorum exhortatio, neque legis diuinae praedicatio, quae nunc lucerna esse dicuntur in obscuro loco, quia in dei contemplatione rebus expletis tenetur perfecta promissio. Et dixit mihi : Hi sermones fidelissimi et ueri sunt. Non de Iohannis diffidentia dubitabat, sed ueram uisionem omni ecclesiae in qua et paruu-

los futuros nouerat, commendabat. Et dominus deus spiritum prophetarum misit angelum suum ostendere seruis suis quae oportent fieri in breui. Docuit omnium se utilitati generaliter prospexisse. Ipse autem est spiritus prophetarum, qui etiam spiritus sanctus, qui utique dominus, propterea propheta: Audzam inquit quid loquetur in me dominus deus, et principium loquendi deum in Osee. Nam propter unius diuinae trinitatis essentiam opportune hic etiam sanctum spiritum nominauit, quando patris et filii nuper fecerat mentionem. Quod enim legimus quia deus spiritus est ad totam pertinet trinitatem. Ecce uenio cito. Felix qui seruat uerba prophetiae libri huius. Seruare hic ponit reuerenter credere et purioris uitae proposito custodire. Et ego Iohannes qui haec uidi et

103 I Cor. 15, 28; cf. Ioh. x, 9. 119 Ioh. 4, 24.

115/116 Ps. 84, 9.

109/111 Beda 205, 1-3; Ambr. Autp. 22, 6a, 8-12.

114/119 Ambr. Autp. 22, 6b, 33-44.

116/117 Os. x, 2.

114 Beda 205, 5-6.

102 nocte] noctis tempore F? lucernae M 104 indignus] indigus Fw"^*,indiguus G — 104/140 umquam obnoxius - sanctus sanctiora] folium primum quaternionis ultimi defuit in D 104 obnoxius] innoxius N 105 transp. erit lumen b regnantibus] retinentibus F 106 exhortatio neque] exhortatione quae CF, exhortatione neque M legis] add. est F? 107 lucernae 2CM — dicitur FM 109 mihi] om.F hii FGN de] o». O iohanneis F', ioanne v 109/110 defidentia CF! 110 dubitat F 110/111 paralus futurus F! 111 spiritus G, spirituum Mv . 112/113 oportent C'FGO, oportet 5C M Nv — disting. oportet fieri. In breui docuit » 113 se utilitati] se utilitate G! M!, sed (d eras. F) utilia CF — 113/114 praespexisse pleneG 114 transp.estautemv — spiritus]om. CF — 115 scis F' qui] bis ser. F' quique F^ — audi M' — inquit]om. N — 116 loquetur

(log:tur N) GNO, loquitur £F! M!, loquatur. F? M?v, logt C

dominum CF, domini M, domino v

117 osee

deum]

CF M», oseae GNO, osea b

118 ;ransp. spiritum sanctum b CFv nuper] oz. M 119 quod enim legimus quia] quodque tantumC — enim]em.F ^ deus]dominusFG 120 obseruat v 121 hic ponit] dicit hic v reuerentes M 122 purioris] purporis G! et (ante ego)] om. C qui] inquit CF haec] hoc CFM transp. audiui et uidi haec v

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXII

22,9

22, 9-10

305

audiwi. Reuelationis adtestatio insinuati nominis firmatur indicio. E? cum audissem inquit et widissem, prostraui me ante pedes angeli ut 125 adorarem, qui mihi ista ostendit. Et ait mihi : Vide ne feceris, quia conseruus tuus sum, et fratrum tuorum prophetarum seruantium uerba prophetiae libri huius ; magis deum adora. Aut semel factum iterauit quod cohibitus non repetiuit, aut magno uisionum stupore perculsus adorare se uoluisse iterum confitetur, sicut et propheta: I5 o Expawit inquit wenter meus a uoce deprecationis labiorum meorum, et introiuit tremor in ossa mea, et intra me conturbata est uirtus mea. Et ait mihi: Ne signaueris uerba prophetiae libri huius, quia tempus iam in proximo est, et hi qui berseuerant nocere noceant, et qui in sordibus est sordescat adhuc. Occulta hic dei as ws iudicia, sed iusta demonstrat quibus mali homines in peius proficere permittuntur. Nocere autem hic non tantum aliis, sed sibi potius debet intellegi. Inde sequitur: Et qui in sordibus est sordescat adhuc. Qui enim sibi nequam, cui bonus erit? Nam et alia translatio: Qui iniustus est, ait, iniuste faciat adhuc. Iustus autem 140

?ustiora faciat, similiter et sanctus sanctiora. Puto autem quia propterea dicit: Ne signaueris uerba prophetiae libri huius, quia futuro propinquante iudicio manifestar! oportuit diuina praecepta, iudicia atque promissa, quorum obseruatione praemium mites adquirant, neglectu poenam contumaces incurrant. Ante

128/129 cf. Apoc. 19, 20. 123 Ambr. Autp. 22, 8-9, 7.

22, 8-9, 18-20.

130/132 Hab. 3, 16. 127/129 Beda 205, 17-20; cf. Ambr. Autp.

134/137 Beda 205, 32-34.

123 reuelationes C?F?, reuelationem F? insinuata F!, insinuat NO, insinuatur v — nominis firmatur] in hominis firmari v — indicio] iudicio vP 124 cum]om.N inquit] om. b 125 adorarem] orarem NO, adorem G; add.eumv ait] dicitb quia]quiF' 127deum]dominumCF 128 magnarum 6, magi Cl, magni C?F', magna F? uisionem F! stupere F! 129 pesculsus plane F transp. iterum uoluisse v iternum F! 130

inquit] om. C —— deprecationis] orationis C F?, orationes F!

131 introibit

M|, intrauit C tremor] timor C 132 uirtus] iustus plane C! significaueris C! 132/133 libri huius GNO», huius libri CF, huius (om. libri) 5M

133 hi] om. v ^ perseuerant] peruerant C'; profuerant F! — 135 iudicia] om. F!

demonstrant b M!

136 sibi] sic C

137 undev

138 nequam] nequa O; add. est sup. lin. G.— erit] es ut Fl, est F^

est] om. F

— nam]

unde F? 138/139 alia est translatio C 139 et quid ait]aut M, inquit v;om.bClF! faciet N _transp. faciat iniuste adhuc C, iniuste adhuc faciat F iustus] iniustus C 140 faciet N, facit O! quia] quod C 141

signaueris] significaris C — libri] om. bFM 141/142 huiusque futura C 142 transp. iudicio propinquante F manifesta || F', manifestare M 144 mittens C — neglectum O, neglecti F, neglegentes C M v, deinde add. et C,acv ad poenam G /ransp. contumaces poenam Cv — incurrunt CF!

PL 932

306

2212 Dus

IN APOCALYPSIN

V, cAP. XXII

145 enim dixerat signa quae locuta sunt septem tonitrua, modo autem ne signaueris. Ecce uento cito, el merces mea mecum. est reddere

unicuique secundum facta sua. Satis dictum sit. et nouissimus, 150

155

165

Ego A et O, primus

initium. et. finis. Fidelis praedicatio ueritatis et

inreprehensibilis forma uirtutum quotiens repetitione firmatur, ampliore cultu spiritalis animus informatur, quod ad finem libri breuiter quidem sed conpetenter exprimitur, in A uerbi diuinitatem, in O susceptam humanitatem adsignans, principium sine termino. Quod autem in praesenti libro totiens A et O repetitum uideo, non inaniter factum fuisse cognosco. Siue enim propter unius Christi diuinitatem et humanitatem saepius insinuandam, in qua totius Christianae fidei summam constare praemisimus, siue ut unius naturae tota trinitas intimetur, quae per prophetam dicit: Ante me non est formatus deus et post me non erit. Ego sum deus et non est absque me saluator ;uel cui per prophetam dicitur: Tu es deus, et in te est deus et praeter te non est alius deus; siue aliud aliquid melioris lateat secretiorisque mysterii, non tamen dubito ad hoc saepius iteratum, ut intellegendi gratia fidelibus maneat fructuosum. Nam et ipsa elementa graeci alphabeti A et Q eiusdem numeri conficiunt summam quam columbae nomine in graeco nouimus conprehendi. Columba enim dicitur: LXXX MaiCacX nG8eCGriV e € r1 B HMusbeE VI Seem PISA quo nomine octingentesimus et unus numerus subsummatur, quem etiam 158/159 Is. 43, 10-.

151/158 Beda 205, 39-45.

160 cf. Is. 47, 8.

153/163 Ambr. Autp. 22, 13, 7-20.

145 enim]om.F ^ loquataF VIICF tonitrua] add. et (om. v™) noli eascribere v — 146 signaueris] add. uerba prophetiae libri huius v — et ecce D cito]era. C — mercisDF'N — 147sit]est F' Go ego] add. sum Mv 148 ueritatis] et finis ^ — et] ut v — 150spiritales animos M! informatur] inspiratur C quod] om. CF 151 expraemetur D, exprimit ||FM 152 designans CF principium] principio C, in principio F; deinde add. quidem sup. lin. F^ — sine] add. initio. in fine sine sup. lin. F? 153 autem] om.F praesento F — A c (om. et) F 154 non inaniter] nominaPter C 155 insinuandum F! 156 summa Dv — 157 quae] 'qui CGv 158 formator NO 159 absque me non est alius saluator CF 160 in te est deus] transp. in te deus est CF; ante te o°P™!2 er ante tantumv™4 — 16] transp. lateat melioris C — secretioresque C! 163 maneret fructuosa v — nam et ipsa usque ad finem operis def. C alba F', alfa F ^ 164 nomen M 165 graeco (om. in) Fl, graeco idiomate F? nouimus] nominum wt uid. F!

columbae M ^ enim] add. graece sicb

166 LXXX] LXX Dy P125

168 quo nomine] a quo nomine v; om. M octingentesimus (octingentisimus D GN, octigentissimus O) et unus] octigenta et unus P; dati tantum F; om. M

(sic) NO

subsummatur] subsummatus v; sublimatur b; subsurt imatur

IN APOCALYPSIN 170

175

180

185

V, CAP. XXII

307

retin DECC Prete, m adimplent. In columbae autem specie recte nobis sancti spiritus nouimus significari personam, in cuius specie descendens uoluit apparere, ut scilicet arianorum aliorumque hereticorum frustraretur insania, qui eum a patris et filii natura adserunt alienum,

cum etiam per huius conuenientiam numeri hic quoque reuelatio caelestis consubstantialem et coaeternum patri et filio sanctum spiritum manifestet, D | nam ut eiusdem cum patre et filio doceatur essentiae, et idem filii qui et patris esse spiritus declaretur, profundioris adhuc mysterii secreta cognosce. Deum sane Abrahae et totam nos debere accipere trinitatem nouimus. Si autem huic nomini sempiternam ueritatem adiungas, personarum profecto proprietates induces, ut dei Abrahae nomine solius patris uideatur significari persona, sicut et ille in Danihele locus insinuat, ubi dicit: E? antiquus dierum sedit, id est

190

195

200

pater, sempiterna autem ueritas filius indubitanter agnoscitur qui dicit: Ego sum wia,ueritas et uita. Verum ne sancti spiritus omissa putetur esse persona, ipsa eiusdem numeri redintegratione patri et filio ut uere amborum spiritus conuenienter occurrit, qui dei profunda solus agnoscit, apostolo dicente: Spiritus autem omnia scrutatur etiamprofunda dei, ut autem filii quoque spiritus demonstretur subiunxit: Si quis autem spiritum Christi non habet hic non est eius. Quod ergo de numeris promisimus impleamus hoc modo: MH VOLX Rs CC a TIS Cal I Xe Ve me AX o peo CAB PACA © ay ae aput Ae Ene | [itive JEXA- CG als JXXOUAVIII |VEHI SV. X I 244 Gu Cs NA. A H o Eas lee FA quod cum graecis litteris per numeros duxeris promissam elusdem numeri summam profecto reperies, quam in ( Ware ois exe We PO DO aei CG r1 tcd cir AERE V i E Lp A

79s

172/173 cf. Matth. 3, 16; Marc. 1, 10; Luc. 3, 22; Ioh. 1, 32. 186 Dan. 188 Ioh. 14, 6. 192/193 I Cor. 2, 1o. 194 Rom. 8, 9.

174/178 Ambr. Autp. 22, 13, 74-78.

181/188 Ambr. Autp. 22, 13, 40-48.

172 in] om. in ras. j-6 litt. F — tectejom.b om. per homoioteleuton F

arriorum FNO

172/173 recte nobis - specie]

174 arianorum bv, arrianorum

174/175 frustraretur] pstraretur M

GM, ariorum D, 175 a patris] patris

(om. a) bM 177 filium M 177/178 transp. spiritum sanctum DNO 182 accepere D! 186 dicet D 198/199 AAHGEIA: VIII (= ©) et VIII (= H) transponuntur per errorem

308

IN APOCALYPSIN

V, cap. XXII

id est columba docuimus subsummari, in cuius specie sanctum spiritum specialiter legimus discendisse. [Beat? qui lauerunt stolas suas ut sit potestas eorum super lignum uitae.] Post fidem morum probitas memoratur, et in stolis lotis diuinorum docet custodiam mandatorum. Nam et PL 935 exordium euangelii sui isdem Iohannes sensibus, licet diuerso aro Orsus sermone conposuit, dicens: In principio erat uerbum, et post paululum: Verbum caro factum est, ubi totius fidei summa consistit ut in uno eodemque Christo perfecta deitas et uera credatur humanitas. Quod uero ad morum adtinet probitatem dicit: Quotquot autem receperunt eum dedit illis potestatem filios dei fieri, his ax Qui credunt in nomine eius, subiungens utique fidei caritatique mercedem, quod paribus hic quoque uidetur narrasse tramitibus,

22, 14 205

in A et O Christum insinuans, inmaculatam

uero uitam stolis

significans candidis, cui eundem similiter praemium pollicetur 22, 14 dicens: Vt sit potestas eorum super lignum uitae. Lignum autem 220 uitae Christus est, ut legimus: Sapientia lignum uitae est amplectentibus eam. Non autem super Christum hi esse putandi sunt, quia non est discipulus super magistrum, nec seruus super dominum suum. Sic autem hic dixit super lignum uitae, quomodo si diceret eorum firmitas super lignum uitae consistet, id est super dominum 225 Christum, de quo propheta etiam dicit: Et super sanctum Israhel stabiliti sunt. Vnde enim uirtus accipitur, super hoc esse narratur. Eodem intellectu et sancto Petro dicitur: Super hanc petram

2101oh.zr. 18.

211loh.r:4.

213/215 Toh.1,12.

220/221 Prou. 3,

222/223 Matth. xo, 24; cf. Luc. 6, 40; Ioh. 13, 16; 15, 2o. 227/228 Matth. 16, 18.

225/226 ?

204/205 cf. Ambr. Autp. 22, 13, 65-66. 208/213 cf. Ambr. Autp. 22, 13, 92-102. 219/221 cf. Ambr. Autp. 22, 4, 19-22.

205 discendisse] add. sub nota in marg. sup. beati qui lauerunt stolas suas ut

sit potestas eorum super lignum uitae D? — 208 docet] docens &F G? MO, dicens G'v —— custodiae GNOwv "125 — ed om. N 209 hisdem DG! O

diuersis M — 210 orsus]om.b ^ uerbum]add. et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum v — 211 paululum] paucav etuerbumv 211/212 consistet D — 212 in] om. M! — profectab 213 probitatem] prophetam

M!, prophetiam M? — 213/214 quodquod D'FN, quomodo O 214 eum] om. M' — ills]eis DGNOv — 215 fidei] add. et deindeeras.F — caritatique D F' G! MO, caritatisque b F? G?, caritateque N, caritatem quae» — 216quod] ut M paribus] patribus G'O — hic]his GNOv — uideretur M? 217 in

stolis »?FM — 218 significatF? ^ eidem v^* idem bF2 — 220 in sapientia 5, desapientia FM _—_transp. lignum est uitae F! 220/221 complectentibus 4

221 eum F hi] hic bFM — sunt] om. F! — 223 transp. dixit hic M dicet v™ 224 eorum firmitas] eorum infirmitas G, infirmitas eorum v consistit FG^NO 225 Christum] ey. F — 226 enim]etiam M — hoc]

haec M, hos v

IN APOCALYPSIN V, CAP. XXII

22, 14

22, 15

22, 16 22.16 22, 16

Do. 1T 2

D

309

aedificabo ecclesiam meam, id est super me. Et propheta diuerso sermone eodem sensu dicit: Fortitudinem meam ad te custodiam. 230 Et per portas intrent in ciwitatem sanctam, de quibus scriptum puto: Aperite mihi portas iustitiae ut ingressus in eis confitear domino ; haec porta domini, iusti intrabunt ber eam. Aliter enim illa ciuitas intrari non potest nisi per Christum, qui dixit: Ego sum ostium, et nemo uenit ad patrem misi per me. Foris autem remane255 bunt canes et malefici et fornicarit et homicidae et seruientes idolis et uenefici et omnis qui amat et facit mendacium. His omnibus non diligentia adhibenda est exponendi sed sollicitudo inpendenda cauendi. Ego Iesus misi angelum meum testificari uobis septem ecclesiis. Seriem libri resumpturus intentionem primae relationis 240 adsignat, ut prioribus posteriora conueniant. Ego sum radix et origo Dawid. Diuinitatis Christi praedicatione praemissa secundum quod dudum exposui, formam quoque serui quam pro nobis adsumpsit praedicat dicens: Ego sum radix et genus Dauid. Stella splendida matutina. Noui testamenti gratia refulgente, primae 24 MA resurrectionis tempus ostendit, quando Christus a mortuis resurrexit. Hinc legimus: A wigilia matutina usque ad noctem, a wigilia matutina speret Israhel in domino. Et spiritus et noua nupta dicunt — Christus et ecclesia exhortantur — Age, et 1s qut audit dicat. Seque exponens pandit suae exhortationis affectum et dicit: E? 250 qui sitit ueniat et bibat: Qui uult accipiat aquam uitae gratis. Quomodo qui uult accipiat cum dixerit: Nemo uenit ad me misi PL 934

229 Ps. 58, 1o. Ioh. 14, 6.

8-10.

231/232 Ps. 117, 19-20.

246/247 Ps. x29, 6.

233/234 Ioh. 10, 9.

234

251/252 Ioh. 6, 44; cf. Ioh. 14, 6.

230/234 cf. Ambr. Autp. 22, 14, 40-52. 239/241 Ambr. Autp. 22, 16a, 248 cf. Caes. 276, 11-12. 251/257 cf. Ambr. Autp. 22, 17 b, 5-21.

230 sanctam] 229sermone]add.sedv ^ ad]etF! 228 meam]om.F de quibus] add. portis v sciamus G - sed cum commentario construendum est 232 enim] om. F confitebor bM! (ut sid.) N 231 in eas Fv 234/235 permanebunt F — 235 malifici F, malefeci N — 236 uenifici F, facet D, faciunt Fv = omnibus] uenefeci N — omnes qui amant Fv 238testificareN — VII hominibus v ^ 237 inpendenda]inponenda FM?

241 240 sum] om. F! 238/239 haec in septem ecclesiis v™ F serui]om. N — pro]om.N promissa ^ 242ad dudum M',addendum M^ 244 splendida et matutina v — 246 a uigilia matutina sec] om. Nv — 247 nupta]napta G' ^ dicunt] ducit N — 248 exhortatur »™?, exhortamur pms audit] audet 5D, a dextris sunt F his FGN'O age] bis scr. D dicat] dicit F?; add. ueni v

249 pandit bM?», pandidit

FG M! O,

et (ante qui sitit)] om. F ^ 250 setit D! effectum F pandedit DN bebat D! — et qui uult DGv

310

22, 18 260

IN APOCALYPSIN

V, cap. xx

pater qui me misit traxerit eum, nisi quia ex nolente fieri prius nouimus diuina inspiratione uolentem ?Nam et hic sic liberum conuenitur arbitrium dicendo: Qui uult accipiat, ut confestim gratia praedicetur in eo quod dicit: Aquam uitae gratis, nullis utique bonis praecedentibus accipiat aquam uitae gratis. Quid enim inquit apostolus habes quod mon accepisti? Ergo et uoluntatem ueniendi a deo gratis accipimus, cui nihil primi contulimus ut essemus, quanto magis ut iusti ex peccatoribus redderemur. Testor ego Iohannes omnes qui audiunt uerba prophetiae libri huius. Haec dicit qui iussit testimonium perhiberi, quem testem fidelem superius memorat, de ipso nunc quod iusserit testimonium perhi-

beri, ne huius libri tam salubris contemnenda putaretur utilitas,

265

225. 19

270

suam personam laudabili humilitate postposuit, et contemptoribus Christum opponit. Quod ergo testis fidelis caput inpleuit cum dicit: Meus est cibus ut faciam uoluntatem eius qui me misit, uel similia, hoc iubet inplendum et corpori. S; quis addiderit ad haec, adiciet deus super eum plagas scriptas in hoc libro, et si quis dempserit adimet dominus partem eius de libro uitae et de ciuitate Sancta scripta in hoc libro. Salomon dicit: Ne addas quicquam uerbis illius, et arguaris inueniarisque mendax. Hic autem etiam terrorem plagarum adiecit, ut non solum monendo pondere aucto-

ritatis urgeret, sed etiam minis uel desides excitaret, uel temera256/257 I Cor. 4, 7.

261/262 cf. Apoc. 1, 5; 3, 14.

270/271 Prou. 3o, 6. 254/256 Beda 206, 28.

266 Ioh. 4, 34.

270/274 Ambr. Autp. 22, 18-19, 34-37.

252 transp. misit me v — ex nolentem F!, et nolentem F? prius] primus F', primum F? transp. prius fieri v 253 sicut b 254 conuenitur] conuenienter v — 255 praediciturb 255/256 nullis utique — gratis] om. per homototeleuton D 256 itaque v praecedentibus] add. meritis F? GNO accipiet N' — 257 transp. habes inquit apostolus P, inquit habes apostolus FM etladF 257/258 uoluntate GNO 258 ueniendo M! accepi-

musF*

nilDGv

primi]praemiiv

^ 259 redderemus F!

9 quanto magis - per totum] folium exan.in

add. mea F!, deinde sublin.

259 / Recap.

D — 260 omnibus G

huius] eius G!

261/263 quem

uerba]

testem — perhiberi] om. per homoioteleuton F — 261/263 perhibere bis Nv — 262 iusserat N! 264/265 et contemptoribus usgue ad finem operis def. O — 265 testis fidelis N! Gv, gestis fidelibus bFM'“*4. testis fidelibus M2, gestis fidelis N? 266 dixit v est cibus ^FM, cibus est F^GN», cibus (om. est) F! 267 iubet] iuuet » 268 in libro hoc v si] om. G' — quis] qui F! 269 dempserit] dimiserit G, demiserit N — adimit F! 269/270 ciuitate sancta] add. et de his quae v™ 270 in libro hoc v salomon 5 F? M, salamon F!, et salomon N», et solomon G

272 idicit F!

acutoritatis F

monendo] memento

QE inueniarisque] et inueniaris F

F!, memorato

transp. pondere auctoritatis monendo

urgueret M, argueret 5

uel] om. M

F?

v

272/273

273 urgeret]

IN APOCALYPSIN V, cap. xxii 22.20

3n

rios coerceret. Dicit qui testimonium perhibet his: Vento cito. 275 Etiam

ueni, domine

lesu Christe; idem

Christus testimonium

perhibet qui se ecclesiae uenturum adnuntiat, cui more Cantici canticorum ecclesia deuote respondit: Etiam ueni, domine Iesu Christe, quae dicit orans: Veniat regnum tuum, et in uia inmaculata quando uenies ad me.

276/277 cf. Cant. 2, 8.10.13; 4, 8; 5, 1; 7, I.

278 Matth. 6, 10; Luc.

I1 2:

275/279 Beda 206, 38-44.

274 hec dicit F2 — his PF! GN, de his Mv

_uenio] praem. etiam v™

275 etiam ueni bF! G2 M v? ^25, etiam uenio F^G! N, amen ueni ym^ domine iesu (iesus M!) christe] domine iesu v™ 6 domine iesu »"^ 297 deuota more] in ore Eig idem]id est pleneN —— 276se]add.et M

respondet FM

279 quando om. v

—— uenio bFG'MN — iesus M!

278 quae] qui G

RECAPITVLATIO

Quoniam suscepti operis plenitudo debito properat fine concludi, et diffusa latius multipliciterque digesta cum difficultate nouimus conprehendi, quia nec conpetens cunctis memoria suffragatur, nec relata rebus singulis loca uelox intentio poterit coapputo conpendiis, ut totius libri auctoriwa tare, necessariis agendum tate decursa sic omnis series breui recapitulatione iterum euoluatur insinuata per partes, ut omnium quinque librorum textus uno summatim loco clareat definitus, cum et partitionem recipit singulorum et plenitudinem uidetur obtinere per totum. Io

I5

20

I. In septem angelis ecclesiarum totidem uniuersalis ecclesiae unitas cum necessaria nominum interpositione describitur, quam in candelabris quoque aureis designatam malos bonis nunc docet habere permixtos, quorum diuersa qualitas uel mulcetur laudibus ad profectum uel increpationibus culpatur ad notam. II. Hanc etiam in XXIIII senioribus cognoscendam per Christi dispensationem et euangelistarum praedicationem iterata significatione describit. Haec quidem in primo. III. In secundo autem libro huius capiti Christo signati dignitas libri peractae dispensationis merito dicitur retribui, ut duo in carne una Christus et ecclesia possit intellegi, et in ipso omnes PL 935 thesauri sapientiae absconditi ante latuisse, in quo docentur reuelati suo tempore refulsisse. Idem in equo albo actu pridem paruit missus, qui uisu processisse dicitur reuelatus.

Recapitulatio 20/21 Eph. 5, 31-32.

41/22. Coloq 3

recapitulatio — uide infra |. 6, anacephalaeosis 5, nihil babent FGMNv

debito

PFM, deuoto

GN, deuoto

et debito v

1

properat] propterea v™4

fine] sine F' — 3/4 suffragatus F! — 4relate G reis F' — loco G poterat 5 4/5 coaptari G.M 5 cogendum 5 puto] existimo v conpendiis] conponendis F ^ ut]om.b ^ 6sicomnis F2 Gv, si omnis M, sic omnes F', csi ots (= sic omnis per errorem typographicum) v?, conclusion is v?" 6/7 reuoluatur GM 7 tectus G! 8 difünitus M^ et cum G! partitionem] portionem F, participationem M recepit Nv" — 9 uidetur] detur 5 10 numeros Y - XX praebent bD; M om. VI et VII, VIII ... XX renumerantur

VI, VII ... XIX; F Aabet nonnullos; om. omnino GNv

VII F

angelis] praem. itaque v 11 unitos F! nominum] nimirum N discribitur F, discribetur D 12auris F malos et bonos M nunc] om.v docet]dicit N 15in]om.b XXIII DG N, uiginti quattuor 9 F M

per] om. F

discriuit F!

16 et] om. DM — iteratam M

in libro primo }

20 possint M?

17 discribit DF? M,

20/21 et ipso omnis

thesauri M!, et in ipso omnes thesauros M? — 21 sápientiae] add. et scientiae Fv = 21/22 relatiF' — 22 pridem] quidem F? 22/23 paruit missus] parus

F', paruus F?

IN APOCALYPSIN, RECAPITVLATIO

313

IIII. Post Christi de morte triumphum inpugnationes futuras ecclesiae et humani generis plagas enumerat, quas per significatio25 nes equorum rufi, nigri, pallentisque dicit inrogandas, quibus nascituros sub ara dei memorat martyres. V. Sextam mundi aetatem sexto signo denuntiat, grandi persecutionis impetu in fine uenturam. 30 VI. In quattuor angelis regna mundi quattuor consona Danihelo uoce testatur, quós electorum numerum laedere Christi primus uetuisse narratur aduentus, qui ne transitorio fuissent praetereundi relatu duodecim tribuum nomina cum numero indidit signatorum, atque ut unam ex genere Israhel et ex gentibus 35 existere monstraret ecclesiam, gentium mox uocationem adiunxit, quorum et ex operibus fidem et fidei uoluit narrare mercedem. VII. In tertio quoque libro ecclesiam in septem angelis ac tubis grata repetitione suo more describit, quam externis et intestinis memorat persecutionibus ac periculis exercendam, quando post 40 unum angelum, qui super altare dei stabat cum turabulo aureo, secundum, tertium et quartum uidetur opposuisse contrarios, et interposita rursus in aquila ecclesiae mentione de puteo abyssi in locustis fumeis equisque bellantibus prodire dicit hereticos, quorum morsus ut scorpionum; in quibus unum uae dicit abisse. VIII. Angelorum quattuor solutio cum numero octogenario et 45 bis miriades miriadum, quibus equites cum loricis igneis et sul-

24 postquam D — impugnationis M!,inpugnatione

D — futura D — 25

enumeras F', enumerans F?

26 transp. nigri rufi F _ pallentesque ^F!

M? N, pallentis (sine que) D martiras F', martires F?

praedicet D 27 nasciturum 4, nascitur v 28 grandini G, transp. martyres memorat v

grandem M^ — 29 uenturum DM — 30/31 danihelo G M'N, danihilo D, danelo F!, danieli bFv, danihelis M? — 31 quos] quod D, quo G! — numero GNv

laedere] delere N

32 uetuisse narratur PDF, uetuisse narrat G,

uetus se narratur N, uetus enarrat v, potuisse narratur M

qui ne] qui nec G v,

33 relata 5 32/33 praetereundo D, preatereunda » quin e » duodecim (XII N)] add. dicuntur F — cum] quo M', aequo M^ — indedit generis NF — 35 monstrasex (ante genere)]et N 34unumF DN set F, monstrat M!

uocatione 5

36 et (ante ex operibus)] om. bGFM

et fidei] ut fidei G, et ex fide || M ^ mercedem] add. Haec quidem in libro 38 gratula M — more] mere F! secundo ^ — 37 in tertio] interrogatio M! turabulo D N, 40 supra D discribit DN, scribis Fl, descripsit F? 41 contrarius C! M!, contraria M? turabolo G, turibulo FM, thuribulo bv 42 in aquila] in aquilae v^, aquilae v". in aequali F et] om. M

transp. mentione ecclesia v — deputo F! — 43 mentionem F' G.M prodire] prodere F! M!, procedere M? v fumo bF, fumis lucustis D 44 morsos D ^ scurpionum N — 45 III] or N —— 46 bis] his vP12? miriades DF G.M, myriades 5, miriadis N, myriadis v — myriadum DbV loricis F? M2, luricis D F! G?, loriciis M', lubricis G' — 46/47 sulphurineis M, sulphorineis G N, sulforineis F', sulphureis 5v, sulfureis F?, sulpureis D

314

IN APOCALYPSIN,

RECAPITVLATIO

phurineis iungens heresiarches diuerso modo describit, eterrorem mox gentilitatis adnectit, quod ad uae secundum est redigendum. VIII. In angelo nube amicto primus Christi designatur aduen5°

55

60

tus, cuius praedicatio ex bonis in ore dulcedinem, ex malis in

uentris infirmitate dicit amaritudinem procurari, in uoce autem septimi angeli finis sextae aetatis et initium septimae nuntiatur. X. In duobus martyribus duo martyrii genera cognoscenda, et uae tertium uenisse dicit, secundi aduentus interposita mentione. XI. Christi rursus natiuitas aperto dei templo narratur in caelo, id est ecclesia, quae uestigia sui capitis sequens uictrix de pugna dicitur extitisse draconis. XII. In quarto proinde libro de bestia disputatur, quam habere dicit cornua decem et capita septem, in qua aduersitas designatur Christo ecclesiaeque contraria, quam ac si ad tempus signis dicit in antichristo ualituram, patientia tamen tolerandam esse sanctorum, et prudentia notam nomenque bestiae uel numerum praemonet indagandum.

XIII. Post haec constantem in electis ecclesiam circumscribit, 65 nomine agni censitam et sacrato numero titulatam.

XIIII. Item Christum diuerso scemate super nubem albam sedentem adserit coronatum cum falce messoria, septem plagarum mentione subiuncta et sanctorum relata uictoria cum iudaeorum manente duritia et inconparabili persecutione futura. XV. Damnationem memorat meretricis, quam fucato mulieris cultu describit, cui in capitibus septem et cornibus decem et saecularem potentiam et occultam dicit inesse nequitiam. XVI. Quinto etiam libro diuerso relatu idem Christi insinuatur aduentus, quem nomine angeli dicit de caelo descendere, suaque

47 iungentes D, iuges v

heresiarches 5 DF, heresiarces G M N, haeresi-

archas v modo] mundo G! (ut uid.) N discribit DF! N, scribit M! errorem] orrorem F', horrorem F? —— 48 adnectet D, et nectit F! re-

diendum N 50 praedicatione v 51 procurari] procurare M!, procreari Mv 53 martyribus codd. omn. martiri F — 54testium . dicitur M 55 Christi rursus - in caelo priori particulae (X) adiungit M 56 sequendo V 57 draconis] add. Haec quidem in libro tertio b 58/59 in quarto -

designatur] exan.M in] om. vP™

— 59XF

— VIF!

61 antichristi v™

60ac si]Jetsi Mv

ualiturae GN

— tempum M!

patienti attamen v

patientiam F M2". 62 et prudentia notam FistuidMAY . et prudentia : notam b, et prudentiam notam DGM?, et prudent iam; notam F2**4 x) prudentiam. (om. et) Notam v nomenque] uel nomen v 63 indagandam

M, indicandum N — 65 nomine] per nomen 5

censitam] quensitam F

66 scemate DF M N, scaemate G, schemate v, schisma te 5

67 falcem

M! missuria D, messoriam M! septem] sed b 68 relata] om.b 69 duritia] iustitia D —— futura] futuram v, uentura 5 69/70 disting. et contin. persecutione, futuram memorat damnationem v * 70 fucato] fugato bMN 71 discribit D F! VILFN — etcornibus]et in cornibus F: om.b X FN 72 nequitiam] add. Haec quidem in libro quarto 4

PL 936

IN APOCALYPSIN, RECAPITVLATIO

315

75 potestate et claritate inluminata terra Babylon memorat fuisse destructam; quae cum multis significata uocabulis praedicitur ruitura, commissae iniquitatis debita monstratur multari uindicta; ubi sanctorum profecto dignitas in senioribus et agni nuptiis et byssino mundo fuerat memoranda. 80 XVII. Hunc diadematis insigne gestantem equo albo sedentem cum bestia certasse describit, suisque catenis diabolum per annos mille dicitur alligasse?ut solitam seducendi gentes amiserit potestatem.

XVIII. Pro futuri forma iudicii in throno candido sedentem 85 memorans,

ipsius Christi secundum

rursus designat aduentum,

quando elementorum innouatione caelum nouum terraque futura describitur, et nouam Hierusalem sponsam agni patriarcharum apostolorumque fundamine solidatam promissam dicit potiri mercedem, cum agni lumine radiari atque uitae fonte potari, 9 o eiusque uisione dicitur perfrui. XVIIII. Se proinde A et O iterata praedicatione frequentat, ut unius naturae diuinam insinuet trinitatem, et futuri euangelii sui cum hoc libro sermonem uideatur habere concordem. XX. Septem ecclesiarum iterata mentione scopon libri, id est 9 VA intentionem adsignat, seque Christus ecclesiae uenturum adnuntiat.

Io o

Considerans autem huius operis quantitatem, arbitror quosdam de eius quam putant prolixitate posse causari, alios autem diuinae lectionis feruore flagrantes de tanta libri profunditate ampliora potius flagitare. Sed cum diu inter fastidiosos et auidos nutabundus aestuarem, timui ne aut inmodicis profusionibus ingessissem

75 et] ac F M?, hac Ml, a b inluminata terra] illuminatam terram M? v, inluminat terram F babilon F N M?, babillon D M!, babyllon G, babylonem V 76 multa M significet a uocabulis at aid. M? 77 debita] deuita M!,

deuota M?

77/78 multari uindicta] pena multari F?

mundo in ras. longiore scr. F 82 religasse v solutam N

inuocatione £(D) F'GMN discribitur MN

mercede M?» potare £(D) M, proinde F 91 natura zt uid.

79 byssino bNv

80 hinc v 81 discribit F, discribitur N! 86 alimentorum N innouatione F? v,

terra futura F!, terramque futuram GN

88 solidatum M?

irradiari v fontem potari se] sed N M! diuinae

promissa Gv, promissum M

87 89

atque] aquae M fonte potari F?v, fontem F', fonte potiri GN 90/91 perfrui$se; iterat P (D) ut] et M^N 92 unus G! v insinuat F' M — 93 uidetur M? 94

scopon (i.e. okorov) GN, scopum b(D) M, sco pom F — 95 seque] sequitur G 95/96 adnuntiat] add. LIBRI QviNTI FINIS b(D), deinde (ante considerans) add. PERORATIO b cetera desuntD 98 causare M! diuina M' . 99 lectionis PF, electionis M, legis GN, legisuellectionis v — flagran100 fastiosus F! — auidus F' — 100/101 nutabundos tanti N tis M! tinui F! 101 aestuarem] exstaurari ut uid. F', exstiterim wt uid. F? M!

ne] om. M!

profussionis F! ^ ingressissem G' N

316

IN APOCALYPSIN,

RECAPITVLATIO

otiosis horrorem, aut exiguitate necessaria subtraxisse inuidus iudicarer, sicque stilum putaui regente domino temperandum ut inlustrandis obscurioribus locis plus sermonis inpenderem, aper105 tis exiguum, ut nec esurientes fraudarem inuentis nec peritos ausu prolatis offenderem. Me tamen fateor non quantum ardua mysteriorum dignitas exigebat, sed quantum paupertas uirium ope diuina potuit, debitis exhibuisse seruitiis.

102 otiosis] odisis F!, fastidiosis F?

horrorem F? M, orrorem F!, errorem

bGNv exiguitatem G 103 iudicaret M! 104 inlustrandum N sermones M!N 104/105 aperte N 105 esurgentes F! auso F! G! M!, ausibus M?, ausus v™4 106 prolatis] ploratis F', plolixitatis (sic)

F?

me]ne G^ 108 debitis &G N, diuitis F' M!, diuinis F? M? Explicit commentarios Apocalipsis Iohannis Apostoli liber quintus F, EXPLICIT LIBER "V. COMMENTV APOCALYPSIS IOHANNIS APOSTOLI G, EXPLIC LIBER V' COMMENTO APOCALIPSIS SCI IOHANNIS APOSTOLI N, EXPLICI VNT COMMENTATARII APOCALIPSIS BEATI IOHANNIS APL¥ LIBRI QVINQVE M, COMMENTARIORVM IN APOCALYPSIM FINIS 6; deinde add. deo gratias ago omnipotente dno domino F, deo gratias amen M. Nibil babet v

. INDICES INDEX LOCORVM SACRAE SCRIPTVRAE INDEX SCRIPTORVM

Enumerationem formarum, concordantiam formarum et indicem formarum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 26 seriei A Instrumentorum

lexicologicorum latinorum.

PR Pru

iid

dà, Peeati qe Piscis idi

ah

LM AS e iig sini, Sonik P db ow 464 iinddm dedii lero:

vesoceim? ga

-

nur m

3

| tw

;

'

DN

NO

*

bby

afi 2 i

ie IT

Me -

4

F

6s d

uote

é

E >

J

TT

,

P

d

— Fui

c oes

Im

t

)i-

49. (9

beers

i*

us

E

Ses

]

IPDITEDES.

EM » P"

——X af: Aube Dm

ace dee otio M, idud

partes) I ie

Ss

ve cop id^ 5 A

JARM

"uie

"v^^

iy

PUR

Me MA

4t

MR

n

^k 4.

1

-

osih

diet

i

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

Genesis

lib. II 1918 2, IO-I4 2T 2, 24

2, I SS.

5, 5, H 55

5, 14

II Ill Al “| II II *IV *[

cap.

lin.

VI

33/34 143/144

VIII IV

' 106/107

145

141/142

64/65

227/228

145 125

147/148

3, 15

91 109/111

3, 18

153/154 55/56 299/300

6,3

77/79

9, 27 IS, II 29 I9,6 ss. I9,26 I9, 30 SS. 24, 2-3

184/185

35,18

163

35/37 246 285

256

104/105

38

235 SS.

476/477

49, 17

17/18

3, 14 3, 14

6,3

7, II-12.22 7, 17 SS.

93 142 50

67 I8I

202 28 28

185

196 27 29 181

157 228

II4 252 72 21 72

257/258

39, 3.5.8 49,8 49,9

Exodus 2

pag.

85

65 II3 7 126 109

174

524/526

42/43 227/229 117/118

154/155 76/77 197/198 48/49 64/65 I3I 203

56/59 50/51 290 157

131/132 127

84 225 226

320

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I

335 TX 33, 21 Leuiticus 19, 18 26, 12

26, 24 Numeri I2, 7 15, 24725 I3, 26 2I, 6.SS.

21, 8-9

IV

I

II PIT IV

IV Eu Sul *III ey

I31

52

274/275

« XV

XV VII

20

85/86

50

275

73

59/60 60

23/24

401/402

124/125 85/87

223

221 123 171 182

112/113

66

290

74

Deuteronomium

101/102

49/50

290

131 86/87 I5, 20 16:52:67 11,215, I6 17, 8 18, 15

25, S SS. 32, 8 34. 5

74 52 50

86/87 86/87 86/87 86/87

5°

194/195

69

191/192 229/230

5° 5° 50

268

141/142

293 13

4i

141/142

13

SIV: II

186

Iosue I

Iudicum

6, 37 9, 8

I Regum 2, 10 2, 36 21, I3

II Regum d 2 II-I2 III Regum 10825 18, 30 Ss.

37/38

XXI IH

"4I *II

SII * TII

329/330

65/66 166/170

221/223 208 ss.

108/11 XI

188/189

222

69 298 68

7 70

66 175

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE IV Regum 6, 14 ss.

*

321

I

285

2I

I

I

189/190

16

V

XXI

Iob XT

*III

XII

106/107

183

2546

III

IX

7o

147

*III

XII

106/107

183

AUI

II

vil

194

114

9, 24

III

IX

79

147

23, 10-12

IV

xv

56/57

28, 28

II

v

64

235

XXII XI I XIX XI VII XXI

19/20 247/248 57/58 40 259/261 523/524 42/43

26r 176 128 286

II Paralipomenon 20, 15 Tobias 13, 2I

IL, 5-6 DITS

?

II IV

Prol. XVI

' 253

4/6 140/141

295

60 231 64

Psalmi 29 our 2,8 2X 2, I3 3,9 67

V *[II I V III II V

I

v

1o, 6 23 I4, I I7, 40

IV IV I II

XVII XVI I VII

229/230 67/68 195/196 266/267

246 227 16 117

18, 6

III

x

I4

159

18, 9 18, x 20, 4

24, 12

I *JII III IV BV I IV IV II

WI x xn XIV XIV I XV XVII M

169/170 104/105 29 241/242 180 195/196 35 245/246 68/69

44 164 180 218 216 16 222 246 64

24, 17

II

VII

288

118

26, 2

IV

Xv

232/233 .

246

26, 13

V

XXI

76/77

287

28, 3 28, 10 29, 13 21; 1-2 32, I 227 33, I

I I II II I V II

I I VII Prol. I XVIII V

255/256 254/255 116/117 19/21 145/146 28/29 165/166

19 I9 III 60 I4 252 68

8, 8

21, 19

23, 4 24, IO

661/662

300 176 IO

90

322 33,2 33,6 33, 17 35,7

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE II I II III SEV IV

v I VI XI XV XVII xx XXII VI XXII XII IX VI VI XVI

35, 9-10

35, Io

36,36 39,6 39,8 39,9 40, 14 41,4

53/54

59

255/256 76/77 138

11/12

31/32 591/592 24/25 142/143 257/258

29

36/37

102

597/598

VII

XXI XVII VI

41, 8

44,6 44, 10

42

139/140 68/69

258/259

44,11 44, 14 45, 1

VII

321/322

VII

397/398

XI

I5

283/284 XXI

47,2 47, 7 SS. 49,3 49, 17 50,9

339

XI

103/104 267/268 201/202 IOO

VI

63/64

XXI II

XIX

51, IO

179

Ill

54. 7

162/163

42/45

267 146 188

55/56

54, 8-9

XII

58,10 59, I0

205/207

XXII

229

II

58/59

231/232 661

59, 14 64,x1

68,29 71, 14 71, 19 72,8

72, 16/17 725-18

72, 27 72, 28

73, 12 74,4 74,11 75,X

IX

93/94 41/42

XII

93

XIX

XVIII

76/77

XVI

102

XVI

138

XV

92/95

XIV

182

II

169/170

XII

12/13 188/189

261 VIII

* 21

156/157 XV

169

104/105

65 309

7 go 264 146 196 254 229 230 224 216 29 179 144 160

14 224

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 75, 12

I

180/181

497/498

76, 3 76, 19

II III II I

77. 25 Th. 57

I I

179 245/246

79, 20 81, 6

82, 5 83, 6-7

85, 7

84, 9 84, 12

1 f

II v V III II III

187/188

474/475

XXI XXI XI VII XI

130/131 132 108/109

568/569 94/96 18/19

*I

*II III IH V III III

VII XI XII XXII

XXII

IV

XIV

88, 38

III

XI

88, 53

IV

XVI

89, 4

I

II IV

354

30/31

90 115/116 82/83

XII

V

VII XIV

234/235 36/37

278/279 14/15 102 15/16

525/526

234

90, 1 90, 13

I IH

XH

95,

IV

XIV

123/124 221/222 82/83

vil

238/239 506/507

38

:

96, 7

“Alf

97, 8

-

IOO, 2 ror, 8 103, 4

185

101/102

XV

103, 5 103, IS

IV IU Ill IV IH Hn

103, 18

II

VI

103, 24

II

VI

103, 32

IV

XV

104, 8

V

XX

96/97 31/32

104, I9

I

IOS, 2

Ir

IOS, 48

IV

XVI

102

IIO, x0

vil

423/424

III, IO II2, 4

I II IIT V

XII VIII XIV XII VI

83

57/58

159/160 230/231 116/117 280/281

34

236/237 70 394

XI

117/118

I

XXI

105

II7, 19-20

V

XXII

117, 26

I

IV

184/185 231/232 265/266

113, 4

IO2

16

88, Ir

96, 3

144

65/66

88, 8

89, 17

323

220

179 229 128 218 28 188

128

324

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

118,5

54/55

118, 29 118, 32

221

276/277

118, 53

118

410/ 4x1

104/105

175

124 ISI 164

164 236

258 18

[118, 53] 118, 118, 118, 118, 118,

63

26/27

103 119 140

XVIII

158

VII

158.53

410

124 ISI

174/175

118, 164

52

no, 7

408/409

VII

120,I 120,2

164/165 167/168 179/180

XXI XXI

120,6

XVIII

I2I,3 122,2 123, 2-5 I24, 1-2 124,2

VI

125,5 127,6

VII

39/40 64/65

XXII

262

VIII

189

VII

130/131

144

225/227

XI

34/36

XXII

XXII

129,4

XV XXII

131, 8

135,5 135,6

137,6

XV

13/14 99/100 40/41

XV

15/16

XVII

159/160 252/255

XXI

283/284

XVI

137/138

XXI

299 III

27

246/247

284/285

XI

143,8 144,3 149,I

5

I2I

XI

IX

138,16

258

301 274 188 301 103,

XX

129,6

123 291 291

103/104

144/145

309 178

221 50 146 221 243 176 296 230 288

14

Prouerbia I, 7

*TI *

I, 32 3, 12

270/271

70/71

3, 32

6, 23

lan BL. _

III *II

34 25 308

285

296

206

9,1

79 124

220/221

234

8, 20 8, 22

9, Io

423/424

170/171

3, 18

9,8

394

VII

16

123/124

42

480

82

54

95/96 394

IO

163 79

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE IO, 12 13, 8

SIT *JI I II

I3, IO 16, 16

IV I ,

16, 18 18, 4

22, 20 26, 9 30, 6 30, 26 31, 26 Ecclesiastes I, 18

B

VII Prol. IH VI XVII II

423/424 25 154/155 296

228/229 149/150

124 6o 44 II9 246 43

IV sy IV II II III V II

XV

V

XIX

172

267

II

VII

299

II9

*IT

KXI XVI vi Cap. IX XXII VI

66 ^ 194/195 254/255 595/596 3/4 300/301 270/271 279/280

325

223

292 236 132

59 157 310 104

Canticum Canticorum

1 133

Es 2, 8.10.13 4,5 4, 8 4, IS

5,1

VII

188/189

II4

I IV

II XV

96 102

4I 224

V III

XIX IX

168/169 21/22

267 145

4V I

XXII I

31I 17

aN

XXII

276/277 213/215 276/277 214 276/277

II

*V

V

XXII

311 70 31I

6; 7

III

IX

228

154

6, 8

III I V

IX I XIX

236/237 320 203

154 22 269

III

XII

I4

179

I I xx

213/215 213/215 276/277

17 17 31 147

6, 9

2353 287 UII Sapientia L5

I I a III

IX

64/65

"0 v)

II

v

557

242 2, IS

III III

IX XI

31/32 116

145 170

XVIII XIX XVI Prol. xxi

255 264 229 6o 300

2,5: 452 5, 8 7:122 7; 26-27 SE

V *V IV TT V V

85

XXI

91/92 91/92 rrr/112 14/15 25/27 194

9, IS

II

VII

256

I17

I7 XI, 2I

IV V

XVI XXI

79/80 197/198

228 292

292

326 16, 5-7 16,12

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE II II

v vi

Ecclesiasticus TAI iu I, 16

124/127 128/129

66 66

VII

530/531 531/532 394 423/424

14,5

XVII

230

129 129 uo 124 246

14,18 18,30

VIII

83/84 .

138

VII VII

291

74

25, 33

XVII

26)I 27,6

304 23/24

VII

I4I

XIV

283/284

220

XV

9/10

221

XVI

248/249

237 II2

Isaias

2,2

XXI IV VI XVI

82/83 19/21

292/294 69/70 179 189/190 72/73 192/193

20

XVIII XX

14/15 5/6

XII

4I

180

IX

166/168

ISI

159/160

529/531 69/71

14, 13 24, 15 24, 16 24, 23 25,4 26, 1-3 26,xx 28,16

228

VII

XI

II, IO 12,3 I4, 12

47 104

268 16 168 16 68 106 251 271

XIX

II, 2-3

235 287

VII

20

XX XVII

5/6 56/58

XVII

90/102

Prol. XVII

529/531 14/15 9/10 5/6

VI

86/87

VI

263

XVI

246/248

559/560 44/45 VII

582

84 IO 106 271 239 240 84

144 237 103 235 86

48 131

XXI

106/109

288

XVI

, 129/130 201/203

230 280 288

XX XXI

99/100

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 29, II 31,3 35, 10

II *III

606/607 282/283 18/19

40,6 40, 13-14 40, 27-29 40, 29 42, 23 43, 10 43, IO-II ASAD 44,6

83/84

65/66 44/48 535/536

67/68 48

158/159 110/111

42/43

45, 8

28/29

160

47,8

42/43 38/39 53/54 84

48,12

48,17 48,18

21/22

52, 7 52, 1I

194/195 60

196/198

53, 273

198/199

53, 4

199/201

53, 7

253/256

54, II-12

258/259 141/144

54, 13

56, 475

252

58,1

16/17 52

6 196/197 34/35 147/148

61,7

642/645

6r,1o 62,2

63,1

63, 1-3

XIX

63,9 64,5

196/197 39/40 41/42 155/160 504

XVI

269

65,17 65, 18-19 66,2

XXI

13

66, 22

XXI

vil vil

600/602

377/379

66, 23

XXI

66,24

XIX

13 333 243/244

XVI

I17

VIII XI

134/136 289/293

XVII

171

Ieremias TIO 2, 2I

2, 16-17 9, 2I

IV III III IV

230 I4I 178

245

328

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

63/64

9, 24

21 92 61/62

17, 8

17, 23, 31, Br 46, 51,

I3 22 16 3X 10 6

64 3200

196

63

148/149

48/50

II2

65 153

203/206 251/252

236

195/196

69

Baruch

3, 38

II

Ezechiel I 2,9

214

55

187/188 25/26

187 38

259 280/281 181/182 290/291 181/182 181/182

236 34 15 220 15 I5

XVI

117/118

VII

33/40

230 107

VII

40/43 43/45

3, 15 13, 13

16, 42 34, 30

35,6 37, 28 39, 7 Daniel 2, 18

2, 31/43 2, 34/35 2, 44

243

4, 25

VH

7,23

VH

9 7, 13 7, 24

XXII

7,25 9, 25-27 9, 26-27

9, 27

327m 12, 4

1257

10/12 186 6

XVII XIII

36/37 362/365

XI

129/136 21/122

XI

172

XI

185/186

XI

XI

152/153

XI

120/124

XIII

365/366 56/58 362/363 154/156 364/365

XI XI

156/158

XIII

364 365

XIII

18

107 107 106 307 159 238 208 171 170 173 173 172 184 77 16i 208

172 77 172 208 208

Osee

45 4, 12

XXII

116/117

VIII

172

XVI

160

304 143 232

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 13, I4 Michaeas 4 I

6,8

Habacuc Ted 3,8 3, 16

329

II

V

528/529

84

IV V II

XVI

248/249

235

XXI

82/83

36/38

287

62

! :

*II II III V

VI

II

226

IOI 94 156 305

VI

65/66

XXII

284/285 130/132

VI

31

93

208/209

17 86

Aggaeus 2,8

Zacharias

5 4

4, IO 5,3 6, 12

=

II IV II

564/565 245/246

218

VH

21/22

144/145

106 231

XIV

IV II

XVI

9, 17

VI

115/116

12, 6 I2, IO

III II

VIII

63

202/203

137 70

13, 8-9

II

Vill

92/97

139

I, II

IV

XV

55

II

20 6

II

4, 2

V

96

Malachias

38/40

203/205

70

156

67

XXI

314

297

*II *TII

VII

103

XII

76

I

VII

110 182 107 138 251 138

Matthaeus

2, 16

3,2 $43 3, 16

4 6

4 17 5, r2

53 5 534 5, 3-8

54

55

5, 6

III V *TII *V

T

30/31

VII

67/68

XVII

16

VIII

67

XXII II

172/173 123/124

VII

30/31

V

XVIII

16

III

XII

I

E,

373

XIV

112/113

440/447

II

P

239

VII

vil

379

-II

VH

128/129

VII

384

II

vil

*V

307 28 107 251 189 122 213

XIX

386/387

242

123 271

330 5,7

5, 8

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE *V II

XVIII VII

79 391

II

vi

394/395

maT

VII

399

254 123

123 125

5, 9

II

VII

405/ 406

5, 10 5, II

II II

VH VII

412 207/208

5, 12

II II

VII VII

272/274 156/157

123 124 IIS 118 II2

I II

I VI

235 262

18 103

5, 14

5, 16 5, 17 5, I9

5, 25 5, 29-30

5> 43 5> 44

6, 4

^

V

XXI

8x

V V

XXI XXI

92 149

288 290

*V II II *TII V

XXI VII VII XI XIX

204/205 125/126 198/199 276/277 29/30

292 III IIS 177 261

I *V

II *[I

II

I

95/96

187

27

XVIII

177/178

d

275

VI

197

IOO

IIS

258

73

VII

204

IV

9/10

46

6, 18 6, 20 P22 75122 7, 24 SS. 8, x1

II IV. II

VI XXII VII

199 278 204

II IV IV *[II V

VII xin XVII XI XIX

IOO 31I IIS

8, 22

152/153 194/195 160/161 218/219 54/55

AVI

II2 200 243 175 262

xx

II

283

VI

32/33

283

III

xn

I IV V V

193

Hn XIV xxi XXII

142/143 213/214 10/11 222/225

I II

III VII

I er V

29 118

IV I XIX

187/188 301/302 8/9.xx

6, 1o

8, 29

IO, 22

IO, 24 IO, 32 II, 25

IL, 29 II, 30 II, 35 12, 28

I2, 29

12, 43-45 12, 45 I3, II 13, 23

bal

IV

XIII

V «V. IV IV V V

xx XX XVII XVII XIX XIX

jul

VII

205

9/10 91 82/86 193/194 , 108/110 108/110 341/242

107 187

28 217 300 308 38 III

54 36 260 201

272 275 240 244 264 264 I2I

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 13, 28

III

13, 33

13, 43

13, 45-46 I3, 52 16, 18

xi

134

VI

94/95

130/131 299/300 248/249

277 297 218

IV

XIV

263

219

I

I

278/279

*I

Hu

193/194

*I

nV “aNd *IV

I3, 36-43 13, 36-42 13, 39

;

is^

*V I II III V

16, 19

331

V +I II

XX XXI XIV

XXI I Vv XII XXI XXII I

185

96

20

31

275/276 267/268 555/556

296 20 85

253/254 207/208 227/228 24/25

190 292 308 8

V

662

IX XII xx

194/195 156/157 100/101

152 185 275

V

XVII

51

253

SV.

XIX

74/76

263

III III V V

XI XI XVIII XVIII

184 178 17I 172

173 173 258 258

19, 28

EAM IH *II II II XI II I

XVIII xi IX M XII IV V II

177/178 125/126 194/195 141/142 64/65 132 342 184/185

258 184 152 67 181 52 76 45

I9, 29 20, 1-15 20, 16

IV V 11 *IV IH

XIV XXI vit XIV IX

261/262 138/139 297/298 226/229 266/267

219 290 II9 218 156

IV

XVII

219

245

21, 9 21, 4I 22, 14

V III I II Il IV V

XIX XI IV v IX XVII XIX

57/58 48 265/266 182/183 266/267 219 57/58

262 167 58 69 156 245 262

22, 37 22, 39

zi II

I v

49/50 275

159/160 610/612 168

291 88 29

120

241

*TII III V 16, 26

I7, I-13 Lye II 712 ES

18, 18, 18, I9,

8-9 10 18 S

19, 8 I9, I2

20, 23

IV

23, 8-10 23, 13 23, 25

Sv. IT I

XXI v H

23, 25-28

*IV

XVII

55/56

90

48

9 73

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

332 23, 27 25» 35 25, 37

23, 39 24, 12 24, 13

III IV +] III I *TII

VII

127

XVI

90/91

III XI IV IX Il XXII

24, 24, 24, 24,

14 21-22 22 24

XIV VI XIII VI XII

87/88 1or/102 265/266

47/48 142/143

10/1r 166/167

239/241 67/69

222/223,

66/67

24, 25 SS.

II

24,36

XIX

24, 41 24,51

XVIII

189

II

18/19 212

25, 25, 25, 25, 25,

14 SS. 27 32°33 35 34

25, 25, 26, 27, 27,

41 46 41 25 35

XIX

VII VI XVI

165

XVII

259/260 154/156 158/159

XVII

259

223/224 24/25

VII

121/122 XXI

338

299

XVI

71/72

XIV

180

XII

677/678 157/158

216 9r 186 168

XXII

94/95

305

XXII

28, 18 XI

28, 19

16/19 118/120 131/132

68/69

228

Marcus

I, IO I, 24 3, 27

172/173 193

307

XII XX

9/10

XX

91

3, 30

XVI

159 341/342

272 275 231 I21

4, 8

VII

4, II-I2

XIX

108/110

7, 25 9, 1-8

XVI

159 74/76 159 177/178

XIX

9, 24

XVI

9, 42°44 IO, S

XVIII IV

8 39 30 31

12, 24 SS.

264 231 263 231 258

132

52

XII

141/142 64/65

67 181

XI

48

167

IO, 7-8

Io, IO, I2, I2,

187

« 49/50 275

II

16/19

73 23

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE I3, I3 I3, 22 13, 32

333

zn IV BV

I XIII XIX

142/143 66/67 118/120

28 195 265

*V

XIX

131/132

265

14, 38

V

XXI

338

299

I5, 24

*IV

XIV

180

216

16, 14

“all

IV

132

52

II

v

'674

9o

16, 17

IV

XIU

187/188

16, 20

I

Iv

63/65

16, 15

.

200

48

Lucas I, 17

XI

177

IT II II IV

vil VI XII xv

447/448 227/228 25/26 81/82

125 IOI 180 224

IV

XVI

15/17

225

III

VIII

67

138

2122 5912.88. 5, 6

«y. ILI *JII

XXI IX IX

172/173 259 260

83

207 155 155

254

6, 27

*I

VI

197

100

6, 37-38 6, 40

II eV

V XXII

422 222/223

7, 48-49 9, 23 9, 28-36 9; 43 9, 60 9, 62 IO, 19

*III II 5v. IV IV. II III

XI M XIX XVI XX V xi

218/219 623/625 74/76 159 283 252/253 84/85

I, 36 2, 34

3,7

6, 25

III

V

XVIII

/

173

I

II

30

80 308 175 88 263 231 283 72 182 38

id

XXI

349/350

299

II

VII

n8

I

49/50

II

v

275

73

ir, 2

II V

VI xxi

199 278

100 31I

fr12

*II

IX

90/92

148

II, 20

I

IV

131

xr, 24/26 1r, 26 II, 39

IV IV IV I

XIH XVII xvi Il

205/206 82/86 193/194 168

52 201 240 244 29

IL, 4I

II

v

426/427

80

v VII XIV Hn XIX VII

610/612 196 78/80 16/19 55/56 39

88 114 212 23 262 136

IO, 20 IO, 2I

IO, 27

Ti, I2, I2, 12, 12, I2,

92 35 35-36 36 ss. 37 49

*r

II II *IV er V IH

III

9

334 13, I3, 13, I4,

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 21 27 35 3I

15, 13.23

I5, 29 16, 19 ss.

*II IV I *TII

VI xvi IV VI

94/95 160/161 265/266 90/91

96 243 58 139 155

*TII

IX

252

*

m

93/94

XVI DUI

17, I

V

XVIII

172

258

17,2 19, 8 I9, 38 21, 9 21, 34 22, 30

V II I V V I SEV. V IV SV. III

XVII VII IV XVII XVIII II XIV XXI xv XIV x

172/174 218/219 265/266 96 43/44 184/185 261/262 338 97/98 180 18/19

258 IIS 58 255 252 45 219 299 224 216 160

22, 46 22, 61 23, 34

24, 32

24, 44 24, 45 Iohannes Ter I, 3 1,9

I, 12

I

V

*l

SIT

I

XIX

n

21/23 19/20

41

IV a

36/37

226 260

38

78/80

263

43/44

39

VI

12/14

V li V

XXII

210

308

I XXII

296 103

V V V

XVIII XXI XXI

18/19 149/150 315/316

21 304 251 290 298

SIT

V

92

VII

520

128

XXII

213/215

308

I, 12-13

I

HI

I, I4

181/184

V

XXII

211

EV V

308

XXI XXI

87/88 184/185

288 292

I, 16 I, 17 I, 29

1j32 I, 46 2, 19

II

V

289

74

a

Y

291/292

74

I

IV

129

XXII VI XI xu XIII xn XIII XIX VII

172/173 58 267/268 5 326/329 6 329/330 139/140 34

307 94 177 179 206 179 206 266 136

183 476/477

291 126

3, 34

“AY II III III IV III IV V IH

3, 35

V PT

2, 19-20 DT

3, 13

45

In

x

XXI vil

. 132

52

165

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 3, 36 4,13-14

XVII

196/197 578/579 174/175

XVII

178

XI

II

XI

9/10

XIV VII

4, 18

4, 23 4, 24

XXII

4, 34

IIO

' 37/38

335 216

I3I 243

304

266

81/82

5, 23 5, 25

139/141

6, 29

282/283

6, 35 6, 44

251/252

5, 46

78

577/578

6, 50-51 6, 51

178

6, 54 6, 57

183/185

6, 71

575/576

III Ill

55/56 134

Fi2 7> 37

IO3

58/59 14/15

7, 38 8, 21.24 8, 25

198 VI

8, 29

IO, 7.9 IO,9 II, 50 12, X3 12, 24-25 I3, 12 SS. 13,16 13523 13, 27.30 14,I 14,2

IV XXII

35 84/85

64 8 233/234 26

265/266 102/104 86

222/223

13/14 9I

283

109

72/73 14,6

I4, 19-20 I4, 22 I4, 23 14, 27 I4, 30 I4, 31 I5, 20 IS, 22.24 16,12 16, 20

188

234

251/252 103/105 106/107

177/179 450/451 79/80

39/40

XXII

222/223

XVI

31/35

vil VII

59/60 139/140 293/294

309

336

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

16, 33

17, 3 17, 5 17, 12

17, 17, I9, I9, I9, I9, 20, 20,

25 26 II 23.24 34 57 17 23

2I, II

I I II II I II III V I IV ZIV a}| AE I I *TI *TIII

I

300

2I

II

28

V

148 580

VI

483/484

III

108

86 127 41

VI XIX

160/16: 163 102/103

264

XIII

77/78 5

VII

75

XIV

142 IO 196

180

146/147

202/203 27/28

312/313 194/195

28

70 47

152

267/269

156

52 208 200

Actus Apostolorum I, 575

IV

130

L7

XIII

370/371

2, I-4 3, 22 72a

XIII

194/195 30/31

486/488

75.53

8, 9-24 9. 4

[14, 21]

192/193 130/135

XV XIX

51 I51

13 222 266

XIX

210

269

XIX

210

43/45

200

167

180/181 |

vH VII

20, 28

VII

20, 29 22, 7

XV

26, 14

Ds]

82

XIII

9, 1-19

IO, I3 n, 7 12,2 13, 46 I4, 2I

183/185

IX XIX XV XIX

258/259 546/547 489/492

124 $1 ISI 51 IS1

117

129 127 149 266

222 266

Ad Romanos I^I7

VII

I, 18 I, 28

XVI

2, IO 2212 2, 13 2, IS 2, 24 2, 29

XVII VII

XXI VIII II

543/544 135/136 239/240 534 175/176 39/40 « 245/246 152/153 81/82

129 230 246

129 30 294 142 26

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE XIV

145

V

328

V

304/305 134/135

IV VI

206/207

XII

177/179 66

II

337 214

186

V XXI V V V VII XI VIII XVI XVI XIII XXI

285/286 IOO

183

336/338 8, 15.23

192

56/59 303/304 672/673

8, 17.24 8, 18 8, 21 8, 22.20 8, 28

212/214

56/57 77/78 462/463 53/54 309/310

8, 29

670

235/236 160

99/101

124/128 87

41/42 315/316

*TII

80/81 I 5o

80/81 XXI

120

XXI

119/120

450/451

125

XXI

122/123

VII

375

122

III

88/89

II

59/6:

VII

emm SS

338

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

12,T

178/180 284/285 60/6x

13,8

275/276

275

15, 9 13, 14

14,4 14,9

XVIII

280/281 285/286 152

XII

247/248

54 157 73 Jt) 118 118

257

189 276

XX

113/115:

15,4 IS, IO

VH

506

128

I5, 19

XIX

194/195

268

I ad Corinthios I, IO I, I3 1; 15 I, 24 2,6

532/533

XXI

203

XXI

161/162

XIX XXI VII XIX

2,8 2,9

XVI

193,

192/193 436/437 28/29

59/60

XIX

101/102

XII

90/91 98/99

XII XXI

317

XII

99

XXII XIX XXI

192/193 123/125

249/250

10/11 < XIX XIV

569/570 44/45 30/31 273/274

XXI

146/148

VII

50/51 241/243 256/257 155/156 195/196

XXI XXII XXI XIX

128 XX

20/21 102/103

XIV

147

XII

64/65 639/640 99/100

XI

84

292 291 268 292 125 261 227 264 183 183 298 185

307 265 294 61 86 16r 261 219 290 157 294 310 290 268 51 166 276 214

640

XIX II

208

18r

89 264 31i

- 339/340 VII

216/217

XIV

63

IIS 2II

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

7,31 IO,3 IO,4

XX

Io,6 IO, 6.11

IO, II

257

II

187/188

VI

287

30 104

XII

87/88

182

II

66

V

239/240

25 72 114 160

179/180 IO, I3 II, I9 II, 29

. 35/36

X253 I2 II

61/62

16/17

41-42 50 52 53 54

16,9

146

103

XXI

292/293

VII

*TI

59/60

XXII

IV XIV VII

I5, I5, IS, 15, 15,

145 30

XIV

XXII

IS,28

I9I

419/420 175/176 64/66 255/259 232/233 319 363 135/136

123426

'T3UMEO I4, 23-25 IS, IO IS,26

339

VIII

107/108 67/68 117/118

XII

237/238

XII

IIO

In

46/47

XI

277/278 592/593

147 124 173 302 57 218

122 214 304 297 I40 162 149 189 197 39

II ad Corinthios

I, 20

III

XI

149/150 81/82

XV

79/8

2, I5 IX

2, 15-16

3,3

XIX

3, 18

87 ISO

169 223

197/198 229

269 S6

526/527

128

28/30

160

XV

63/64

XIX

162

223 267 302

VII

XXII

cee) 4, 34

4.7

68/70 226/227 218/221

VII

184 283

XXII

72

5,2 5,2 54

VI

11/12 181/183

5,6

V

4, 16

177

4, 18 VII VII

132/133 256/257 237/238

403

IOI 54 118 302

99 III II7 189

79

340

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE II III EV II III I I II

5r y

9135 5; 14 5, 17

257/258

VII XII

440/ 441

297 125

214/215

XII

74/75 275/276

XVI

176/180

277 232

XIV

213 71

XIII

112/113 220 161/162

XVIII

178/179

5, 19

I

6,7

I

6, 1o 6, 1x1

VII

II

6, 14

XX

6, 14-16 6, 16

336/337

62/65. 272

132/133

59/60

(xz, 14] II, 29 125.9

184/185 VII

Ad Galatas 2,9 2, II-14 3,7

12 42

in/12 180/181

I4 120 IO 20 26 118

VII

8,9 II, I4

188

115

I VII

117 187

307

XXI VII

Ill

202/204

III

63 199 258

307

22/23 171/172

465/466

3, 16

189/19x

3, 27

167

229/230

64 214/215

21I 192 IOO

56/59 33/34 133/134

151/152

300/301

166/167

275

597/598

XIII II XXII VII VII VII

Ad Ephesios Zr I4

“ll

VI XX

112/114 291/292

6/7

151/152

548/549

123

155/156 72/73

274

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE L 475 I, 5 I, IO

II

VII

49/51

107

WwW

Xx

47/49

273

"I Sr V

2, 1-3 2, 5-6

2, 6 ;

II I II I

n I

XVII XII

I

2, 14

II

M VII VI

2, 14-15

II

v

2, 8

"

341

192 297 155/16:

30 21 257

69 203 - 670/671 533

182 16 90 129

446

493/494

125

83

2, 14-16 2:15

II II

VII XII

467/471 240/241

2

II

VI

135/37

4 3

I

I

223

47

III V I III

x XXI IV vill

124/126 199 98/99 80/81

IV

XV

17

221

4, 23

"iV. *I

XXI xii

214/215 47/49

293 18r

4, 24

III

XI

48

18r

4, 30

V

XIX

126/128

265

2, 20-21 3, 8

4, 14

52

5,3 5, 8

5, 14 5, 5, 5, 5, 5,

26-27 27 29 31 31-32

5, 32 6, 12 6, 17

Ad Philippenses 23

V *II V

XXI v XXI

*II

v

II

VI

*V I

XVIII I

V XIX sr I II V II M I I Recapitulatio

II

II II IH I

260/263 510 200/20x

592/595

40/42 213/214

59/60

126 189

97

295 83 292 17

164 292 50 138

87

252 31

94

185/186 231/232 148/149 141/142 199/200 20/21

268 18 67 67 16 312

v

143/144

67

v XII XII I

640/641 65/66 109/111 266/267

89 181 183 20

I

vit

282/283

118

2, 2

Sy.

XXI

203

292

2, 7-8 2,8 2,9 2, IO

*II I I II III I II

V IV II VII xu H VI

175/177 186/187 105

68 54 41 II4 189 26 104

3, 5 3,8

187/188 249/250 83/84 283

342

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

3, 12

V

XIX

246/248

3, I3

SIT

V

251

*T] S

VII VII

278/280 399/400

I

I

114

II

VII

281/282

IH III IV

VIII XII XIII

186 69/70 62

II

v

353/354

3, 20

a

4, 18

fil

VI

80

v

592/595

mV.

XX

47/49

I

87

M VI XIX

589/590 16/17 150/151

v

473/479

SIT

271 72 118 123 I2 118 144 182 195 77

95

87

Ad Colossenses

Tar I, I8

1424

I, 26-29

2, 3

250

2, I9 3,1 3, 1-2

33 a5

I

I *IT V

I

II M x III XI ETT Recapitulatio IH VII x III

299/300 132/133 283/284 21/22 35/36 133/134

XXI V VII xi xi

184 657/658 132 70/71 210

V SIT II III *TII

I

1

290/291

Ns

IX xx

III/ir2 281/282

XVII

40/42

II IV

VI XVI

17/18 260/261

III V

273

87 92 266 82

74 165 178

312

136 165 292 90 III 182 188

21 149 283 252

I ad Thessalonicenses

T7 I, IO 5512

IV

XVI

IV

212

XIV

230/232

2, 8-10 2, 9-10 2, 10-12

IV IV IV IV V IV IV III

XII XIII xin xin XIX XVII XII IX

231 168/170 345/346 108/109 235/237 107/111 22/23 , 181/184

3,2

IV II

XVI IX

97/1oo 45/46

5, 12-13 II ad Thessalonicenses 25 24

2, 8

92 236 234 218

202 x99 207 197 270 241 193 152 229 146

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 3,9

343

II

VI

18/19

II IH II

M XII v

318/320 137/138 262/263

II

V

318

II V V I I

v xxi XXII Pi IH

/321/322 59 73/76 135/136 138/140

III

VII

116

140

IH

IX

112/113

149

*V

XIX

199

269

D. 12

*V

XIX

212/213

269

2, I9

I

IH

97/99

III IH IV V V

VII IX XVII XVIII XX

163/164 48/51 153/154 54 51/52

142 146 243 253 273

V

XX

73/74

274

I *II

I V

193 592

*TII

I ad Timotheum L5

r 8 I, 9 2,5 2,9 2, 14 2, 15 5, 6

6, x5

i

92 75 185 75 75

75 302 302 28 28

II ad Timotheum

2, 20

2, 20-21

41

16 87

Vill

41/42

Bes

I

II

200/201

31

356 3, 8

IH II II

IX IX IX

133/134 138/139 162/163

149 150 ISI

3, 15

I

n

155/156

44

IV IH

XVI x

237/239 46/47

235 161

n II IH IV IH *IV

VI vil VIII XIV XII XV

4/5 506/507 57/58 159/160 114/116 23/24

92 128 137 215 184 221

II

VI

436

125

II III II

x IX VI

45/46 297/298 190/192

16r 157 99

Ad Titum I, 16 3, IO Ad I, 1, 35

Hebraeos I-2 6 7)

I, I4 oo 5, 14

6, 8 6, 18-20

136

6, 19

*II

V

312

75

7, 18 8,5

II SIT

VII V

337/338 301

I2I 74

“i

v

308/309

75

344 8,8 9,4 9, 22 9, 24 9, 28

IO, I TOR

IO, I9-21 IO, 36 IO, 38 n, 6

II, IO

IL 34 12, 2

12, 6 I2, 18-20

15, I5

INDEX

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE

II *III III "V *TII V xl II II I IV SIT III II MIT II SIT I I II III

V

48/50

XI

278 281

XI

147/149

XIX

235

XII

153/154 313/314

XIX

63 177 177 266 189 266

75

29

VI

36/37

VI Ill

124/126

XIV

214

93

310

XI

217 75

8

165

VII

134/135

VII

161

XII

60/61

599/600

279

III 113 181

34

III

170/171

VIII

6/1o 26/28

61 136

XXI

62/63

287

VII

267/268

n7 77 290 73 7

Epistula Iacobi I, 8

D912 L1 I, 18 258

2, 17 I Petri I, 24

2, 5

V II II V II II

SITE RY.

226

351

XXI

281/282

VIII

2, 2X

II IV

3, 374

4,8

4, 17

138

231/232

XXI

99/100

288

VIII XX

88/89 19/20 165

278

XIV

102/103

595/597

XXII

NAT *IV

83/84

XXI

2,9

III

153/154

275

Prol.

73/76

294

135

87 213

302

25

XV

52/53

222

XIII

293/294 303/305 305/307

205 205 205

II Petri

3, 10.12

XIII

3, 13

XIII

I Iohannis

2,2 2,4 IS

VIII II XVII XVII

28/30 202/203

145/146

205

136

31 242 245

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 2, 19

3,2 3, 14-15 4,1

345

III IV V II

XI XVII XXII M

216/218 146/148 78/79 130/132

174

103 52

242

303 66

II

VI

258

5, 10

xii I

IV I

132/133 82/85

5, 19

I

Hn

154

V III

XXI XI

314/ 315 280/281

III Ill

VI VIII

81/82 126

138

jf

II

8

XXII n XIX I XXI

261/262 9/10 68 21 237/239

25 310 25

II

VI

267

I

I

162/163

I ll I III

I I I IX

174 172 170 128

2)0 NY UE

xv XXI XIX

72/73 237/239 88/89

nV

XIX

208

AN *[II IH III III

XIII XI IX IX XI

126/127 225/226 246/247 276/279 29/30

*TII

x

II7

"NV. III IV *IV

XXI XI XII xin

189/190 164/166 357/358 2/5

III IV

XI XII

203 3.46

IV

XIII

354/355

4, 18

5, 20

6, 33

XT

29 297 177

Epistula Iudae

12 15

Apocalypsis* ELT $9 5:3. T4 EET S I, 19 I, 20 2, 5 $4 3, 16 3, 18

9789 dou 5,8 [S.l 8, 13

9, 10.19 9, 12 9, 16 9, 20 TO SIX II, I

XI, 3 Il, 7 II, 9-IO II, 19 12, I4 TI 13, 3 15, 5

SV I V I *Vy

IV IV IV

XVII XVII XII

75/76 67/69 356

263

25 294 103 15 15 15 149 223 294 264 269 198

175 155 156

166 164 292 172 207 195 174 207 207 239 239 207

* Praeter uersiculos qui in commentariis ex professu et iuxta ordinem libri Apocalypsis laudantur; quorum attestationes in margine editionis huius reperies.

346 14,4

I4, II 14, 13

I4, 18-19

25315 15, 3-14 I9, 20 20, 3 20, 6-7

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE *IV III II V STV IV aN *V "Vy

XIV

88/89

IX

293/294

VI

179

XXII

112 150/151 192 261/262 128/129

XX

14

XX XVI XVI XXII

XX

220/221

XX

234/236

20, 7 20, 9-10 20, II 21,2 2I 21, 16-17 2213

VII

58/60

22, 16

157 99

276 231 233 310 305 272 280 281

XVI

221/222

XX

305/307 3/4

229/230

234 284 284 18

5

159

XIII

258

XIX

69/70

203

XXI

108

263

INDEX SCRIPTORVM lib.

cap

lin.

Prol.

6/10 11/16 20/21

pag.

Ambrosius Autpertus Expositio in Apocalypsin: Praef., 18/24 Praef., 152/170

1, 1b, 39/41 1, 3, 8/9

1, rib, 8/9

34/36 44/45 55/60 537/538 44/45 68/73 91/97 135/136

x, 11b, 59

I4I

x, rib, 85/86

151/152

I, 1b, 140

161

1, ub, 170/171 1, rxb, 197/198

163/164 166/167

1, 4a, 2/3

1, 4a, 8/17 I, 4a, 203/205 I, 4a, 240/242

1, 4b-5a, 86/94

1, 7b, 21/29

I, 13a,48

*

1, 13a, 56/94

*

I, I3C,35 I, 14a, 24/25 1, 14b, 18/29

178/179 ee

162, 52/61 16c, 2/29 17¢-18a, 9/10 20, 48/50

43 %

Nu A —

Zl

2, 2b, 4/6

2, 5b, 25/29 2, 7b, 39/40

64/66

76/78 97/98 151/155 177/191 193/195

2, 9b, 4/6

2, Iob,52

2, 12-132, 8/16 2, 17a, 3/18 2, 17b, 18/20

231/232

2, 20, 34/36

2, 23¢, 2/3

2, 26-28a, 20/22

5, 10, 18/21

277/287 296/297 "acc: 317/322 35/36 48/50 55

2, 4752, 11/14

21, 33 2x, 40/41 22-23a, 20/21 22-234, 44/46 22-23a, 90/93 23b, 10/16

257/262

ai

2, 2c, 39/40

2, 2, 2, 2, 2, 2,

182/200 212/213 224/226

232/233 239/245 242/245

1, 15a, 30/37 1, 15a, 34/35 1, 1, I, 1,

600 OAH

252

253 *

263/264

280/282 *

271/273

283/288 *

290/291 307/309 68/71

lool ee oe Á ee

348

INDEX SCRIPTORVM

5, 11, 17/25 4, 172a, 7/15

4, 4, 4» 4, 4, 4,

4, 57/64 5a, 4/8 5a, 45/47 5b-6a, 45/55 6b, 3/4 6b, 4/7

4, 4, 4, 4, 5,

6b, 100/115 9-102, 5/6 1ob-11, 8/11 Iob-rz, 23/43 12, 9/21

I I £I Sí *«r jt li

61/66

IV

66/68

IV

89/91

1or/102 105/107 122/136 248/250

259/260

262/274

4/12 13/15

20/23

5, 1b, 35/165

31/155 135/142 152/157

5, 1b, 184/196

5, tb, 247/256 5, 1b, 278/181

161/163 162/167

5, 1b, 435/450 5, 1b, 455/463

179/183

5, 1b, 466/471

208/211 221/227

5, tb, 504/511 5, 1b, 600/612

5, 5, 5, 5,

54/57

IV IV

5, 1a, 36/39

1b, 1b, 1b, 1b,

75/82 1/6

IV

5, 1b, 24/28

5, 5, 5, 5,

Ill IV

236/244

701/737 737/759 764/765 769/778

190/205

273/285 287/289

294/302 457/479 502/507 517/518 519/531 537/538 566/569 597/600

tb, 932/949 3, 4/9 4, 13/17 5, 4/30

5, 6, 5/12

5. 6, 90/93 5, 8, 15/19 5, 9, 6/1 5, 10, 21/23

602/605

5, 11-122,

648/650

637/639

31/34

6, 1-2, 6/49 6, 12, 73/80

2/48 62/64

6, 3-4, 6/9 6, 6, 33/43

71/73 97/109

6, 12, 9/13 6, 13, 18/30

215/218

241/249

6, 14a, 10/17

250/258

7, 1, 6/19

7, 1, 45/48 7. 2-3, 31/34

7, 2-3, 65/68 7> 45 3/10

7. 4, 43/44 7, 8,

29/58

7, 5-8, 123/188

299/308

VII

15/18

vil

37/39 45/48 54/60

VII VII VII VII VII

. 63/64

110/126 126/166

102 IOS 106 107 107 108 108

IIO III

INDEX SCRIPTORVM

7, 5:8, 73/93

“II

vil

8, 7, 68/91 8, 8-9, 6/32

III *II *III *TIII

VIII VIII VII IX

*III Il

IX IX

9, 7b-8a, 9/10

III

9, 7b-8a, 43/48

*III

7, 7, 7, 7,

5:8, 203/210 5:8, 214/245 1112, 57/70 11-22, 142/159

E *II II *II

8, 12, 5/6 9, 4, 21/22

T

9, 4, 60/73 9, 5, 44/50

9, 7a, 24/29 9, 9, 9, 9, 9,

8b, 3/15 8b, 22/29 9, 18/23 10, 18/20 11, 7/9

9, 11, 31/33

9, 12b, 97/1

III

;

IH III II Ill II

vil VII VII VII

349

193/205

338/342 322/338 499/509 522/536

78/97 103/114 + Xx4i 35/36

114

I2I 120 127 128

138 139 I4I 145

IX

55/65 80/90

129/131

146 147

P

136/137

149

IX

143/144

150

IX IX IX IX IX

144/150 151/154 157/163 169/171 178/179

149

ISO ISO 150 ISI ISI

III

IX

185/186

152

*TIII

IX

202/210

153

9, 15, 5/14

II

IX

213/220

153

9, 16, 24/27 9, 16, 38/59

*III SET

IX IX

248 222/245

155 154

9, 17a, 25/35

*III

IX

294/301

157

9, 17b-18, 15/20 9, 19b, 15/35 1o, 1a, 66/83 1o, 2a, 5/8 10, 5-7, 72/78 1o, 8-9a, 5/12 10, 11, 26/34 rr, 2b, 23/25 IL, 3, 50/56

xr, 5, 57/65

rr, II, Ir, 12,

7, 4/6 7, 52/54 14, 3/16 1a, 57/59

I *II *III III III *JI II II IH

IX IX IX x x Se » XI XI

301/306 311/319 327/336 25/27 66/68 75/77 108/114 24/26 32/57

IH

xi

43/49

87/90 90/91 222/235 18/20

169 169 175 179

II *III III IH

XI XI XI XII

157 158 158 160 162 162 164 166 166

167

1205553

III

XI

224

188

12, 7, 10/69 13, 1, 165/176 13, 3a, 24/25

II IV IV

XII XII XIII

107/126 5/11 25/27

183 193 194

13, 5b, 47/51

IV

xim

51/54

195

13, I3, 13, 13, 13, 13, 13, 13, 13,

9-10, 5/31 11-122, 18/19 12b, 45/47 12b, 60/61 12b, 72/76 x2b, 63/65 13, 18/24 13, 28/40 14, 5/6

IV IX *IV IV IV IV IV IV IV

XIII XIII XIII XIII XII XIII XIII XIII XII

94/109 119/120 155/162 164/165 166/170 170/172 181/188 198/208 211/212

196 197 199 199 199 199 200 201 201

INDEX SCRIPTORVM

350 13, 16, 30/32

13, 17, 29/30 13, 17, 53/56

I3, 18, 15/17

13, 18, 33/34 13, 18, 35/39 13, 18, 44/48

IV IV BV IV IV BV

XIII XIII XIII XIII XII XIII XIII

13, 18, 50/56

XIII

I3, 18, 56/72

XIII

13, 13, 13, 13,

18, 18, 18, 18,

104/106 156/163 172/203 205/258

XIII XIII XIII XII

14, 1, 75/81

XIV

14, 7, 55/64

XIV

14, 2-42, 130/219 14, 8, 9

XIV XIV

236/237 245/246

251/252

254/257 317/318

265/269 258/261 269/272 272/287

290/291 308/317 321/349 349/376 3/9

50/137

162/167

174

14, 8, 41/45

XIV

14, 20b, 52/57 14, 20b, 152/156

XIV

180/182 222/224

XIV

291/295

14, 13a, 25/28

14, 14, 14, 14, 14,

20b, 20b, 20b, 20b, 20b,

172/173 173/176 214/217 229/233 241/247

XIV XIV XIV XIV XIV XIV

15, 2-3a, 95/96 15, 6b, 31/45

XV

15, 7, 60/69

XV

16, 2, 34/40

XVI

16, 3, 32/42 16, 4,3/7

XVI

15, 6b, 51/62 15, 8, 89/106 16, 2, 76/84

16, 5-6, 8/9 16, 5-6, 24/28 16, 5-6, 36/38

16, 8-9, 70/73 16, 8-9, 43/48

16, 10-11, 84/88 16, 12, 61/66

16, 13-142, 21/23 16, 13-142, 28/29 16, 13-14a, 68/76 16, 13-142, 83/87 16, 14b, 15/18 16, 15, 26/31 16, 16, 23/25 16, 17-18, 21/26 16, 19a, 10/12 16, 20, 2/11 16, 20, 36/39

XV

248/253

270/271 263/266 279/280 280/284 284/288 19/20 61/65

202 203 203 203 206

204 203 204 204 205 205 206 207 209 21 215 215 216 217 220 218

219 219 220 220

65/70 74/83 99/105 30/35 38/45 56/65

221 223 223 223 224 226 226 227

XVI

85/86

XVI

89/94 94/98

228 228

XV XV XVI XVI

XVI XVI XVI XVI XVI

74/76

121/122 123/129 138/141

150/154

XVI

156/158 166/167 183/188 197/202 203/205 215/219 220/222 225/230

XVI

. 235/237

XVI XVI XVI XVI XVI XVI XVI

XVI XVI

245/249 249/251

228 229 230 230 230 231 231 232

233 233 233 234 234 234 235 235 255

INDEX SCRIPTORVM 16, 21, 4/6 17, 1, 38/46 17, 32, 40/41

17, 3b, 6/9

17, 3b, 89/112 17, 3b, 116/121 17, 3b, 128/139

17, 3b, 139/172

SIV IV *IV

XVI XVII XVII XVII XVII XVII XVII

351

258/259 6/13 20/21 21/24

42/64 42/64 64/72

XVII

78/102 rn/12 112/113 122/124 131/136

17, 8b, 10/15

XVII

17, 8b, 41/49

148/153

XVII

17, 3b,180/183

17, 4a, 29/30 1755, 3/5 17, 8a, 3/9 17, 9-10, 6/1

17, 12, 4/5 17, 14, 27/30

XVII XVII XVII XVII

XVII XVII XVI

17, 16a, 64/67 17, 18, 3/8 18, 2, 26/29

XVII

18, 2, 46/55

XVIII

XVII XVIII

18, 3, 12/16

XVIII

18, 3, 51/54

XVIII

18, 18, IO, 18,

5b-6, 7b-8, 9-10, 9-10,

42/46 96/98 12/17 23/28

XVIII

153/161 163/167 201/202 218/219

224/227 247/252 21/24 25/32 39/44 48/51 74/77

XVIII

82/83 102/106 109/114 116/117 117/121 132

18, 20, 82/84

XVIII

152/154

18, 21, 17/28

XVIII

186/189

18, 21, 49/53

XVIII

175/178

18, 9-10, 32/34

XVIII XVIII XVIII XVIII

18, 11, 19/24

XVIII

18, 14a, 4/5

18,

22a, 3/5

00 23b, 3/5 18,oo

XVIII XVIII

18, 24, 17/19

XVIII

19, 1-2, 50-52

XIX

19, 3, 3/4

XIX

19, 5, 16/20

XIX

19, 6, 8/12

XIX

19, 6, 32/37

XIX

19, 9b, 2/3 19, 1ob, 3/30 19, 12, 33/44

XIX XIX XIX

19, 12, 48/51 19, 12, 69/83 19, 12, 83/96 19, 13, 22/25 19, 15a, 22/24 19, 15a, 40/41

XIX

19, 16, 13/44 19, 17, 46/48

XIX

19, 20, 41/42

XIX XIX XIX XIX XIX XIX XIX

190/192 201/202 204/205 8/12 16/17

27/30 33/38 42/46 59/60 71/85

114/125

130/133 138/145 98/110 150/152

170/173 173/174

184/201 206/207 230/232

2236 237 237 237 238 238

239 240 241 241 241 242 242 243 245 244 245 245 246 251 252 252 253 254 254 255 255 256 256 256 257 259 258

259 259 259 260 260 261 261 262 262 263 265 265 266 264 266 267 267 268

269 270

352

INDEX SCRIPTORVM

I9, 21, 13/16

RY:

19, 21, 45/49

20, 1, 5/8 20, 2-3a, 4/10 20, 2-32, 14/19 20, 3b, 192/196 20, 3b, 226/240 20, 42, 22/25

*

XX