Commentarius in Lucam, Commentarius in Iohannem

Citation preview

CURPVS CHRISTIANORVY SERIES LATINA CV

C

ato e

ECONES E, NAE H

TWUDGRAMU DX LUCES "UEM T:

The Library SCHOOE-OF THEOLOG Y AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL AT COLLEGE AVENUE CLAREMONT, CALIFORNIA

PE

"

!

TU T| Ea -

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CVIII C

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Lafita

CVIII C

SCRIPTORES HIBERNIAE MINORES

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIV

SCRIPTORES HIBERNIAE MINORES

EDIDIT

JOSEPHVS

F. KELLY

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIV

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPrTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

DRESS logu | ibravu

5CHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT California

MATRI MEAE PATRISQVE MEI MEMORIAE DEDICATVM

ONSE

DAE E

XATTONGM

L3M

E

m

CES

S

-

t

"*

v "1

"A M. vh2: Li*

:

boc dE (fee

pu

INTRODUCTION I. The Manuscript. In a single manuscript, Cod. Vind. lat. 997, there are contained a commentary on the Gospel according to Saint Luke and a commentary on the Gospel according to Saint john. The Tabulae codicum of the Osterreichische Nationalbibliothek, where it is currently preserved, lists it as a tenthcentury manuscript ; (!) H.J. Hermann dated it in the ninth century. (?) But Bernhard Bischoff, the first to describe, evaluate and situate this work in the cadre of Irish biblical exegesis, has proved that the manuscript was transcribed in the eighth-ninth century (saec. viii-ix). (?) The manuscript, bound in leather over two wooden covers,

measures 200 mm x 263 mm. A label on its front cover in a fifteenth-century hand describes the contents this way : "Beda super Lucam et supra Iohannem, quid credit eiusdem. Item Eusebius de locis a sancto Ieronimo translatus." Above this in red ink is the number 155, corresponding to the handwritten catalogue of Johannes Holveld, dated 1433-1435, from the Salzburg Dombibliothek. (4) This is the earliest indication that the manuscript's Bibliotheksheimat was in Salzburg, a location also favored by Bernhard Bischoff. (5) The manuscript came to the Hofbibliothek in Vienna in 1806. (9) The Ósterreichische Nationalbibliothek continued the earlier attribution of the two gospel commentaries to Bede (ca. 675-735), although the commentary is not in fact Bede's I» Lucae Euangelwm Expositio, and Bede did not comment upon John's gospel as we know from the list of his authentic works appended to the Historia Ecclesiastica. (?) This is the content of the manuscript as a whole : (1) fols. 17-66* : Beda, Commentarius in Lucam ; (2) fols. 677-84Y : Beda, Commentarius in. Iohannem ; (3) fols. 857-85v : blank ; (4) fols. 861-119» : Eusebius, Liber secundus locorum. et nominum he(1) Academia Caesarea Vindobonensis, Tabulae codicum manuscriptorum praeter Graecos et Orientales in. Bibliotbeca Palatina. Vindobonensi asseruatorum, Y (Vienna :

C. Geroldi Filius, 1864), p. 172. (2) H.J. HERMANN, Die frübmittelalterlicben Handschriften (Leipzig : 1923), p. 159. (3) Bernhard Brscnorr, Wendepunkte in der Geschicbte der lateinischen Exegese im 4 í Frübmittelalter, Sacris Erudiri VI, 2 (1954), p. 263-4. (4) HeRMANN, Handschriften, p. 139; Ósterreichische Akademie der Wissenschaften, Miztelalterlicbe Bibliothekskataloge Osterreichs, IV. : Salzburg, ed. Gerlinde MosEn-Mensky & Melanie MrHALIUK (Vienna : Verlag Hermann Bólhaus, 1966), ; JB. Biscuorr, Wendepunkte, p. 265. (6) HERMANN, Handschriften, p. 159. (7) Historia Ecclesiastica Gentis Anglorum, edited by Bertram CoLGRAVE & R.A.B. Mxuons (Oxford, Oxford UP, 1969), pp. 566-70.

VIII

INTRODUCTION

braicorum, interprete S. Hieronymo ; (5) fols. 1207-127v : S. Aurelius Augustinus, Homilia ; (6) fols. 128r : S. Isidorus Hispalensis, De natura rerum, cap. 14 ; and (7) fol. 128v : blank. (9) The folios containing the biblical commentaries have twenty-eight lines to the page, all in single columns. There are some exceptions : the incipit folio of Luke (17) contains only fourteen lines; the second folio (1v), which completes the introduction to the text, has twenty-four lines ; the first folio

of the commentary (27) has twenty-three lines ; the explicit folio (66v) has twenty-five lines ; the incipit folio of John (677) has twenty-seven lines ; and the explicit folio of John (84v) has four lines. Two types of script are discernible. The first five lines of fol. 17, the first three lines of fol. 27, the first line of fol. 67r and

most of the citations from the gospel texts are in capitals in red ink. The rest of the texts are written in a clear, firm

Carolingian minuscule in black ink. One scribe transcribed both commentaries a well as the work of Eusebius, except for one folio, fol. 64v, which was written by a second scribe in a

Carolingian minuscule. The second hand traced more elaborate capitals and occasionally introduced variations such as open *a'; otherwise his work differs little from that of the first

scribe. The script is plain and readable, hardly artistic or remarkable. The folios on which the biblical commentaries are written are generally without ornamentation. However, L in Lwcas (17) and Q in Quoniam (27) are ornamented in a style in which H.J. Hermann finds remote insular influence mediated through what he calls the "école franco-saxonne."' (9) The manuscript is a copy rather than an autograph; it contains scribal and textual errors of a kind that the original writer would ordinarily not have made. This is suggested by peculiarities such as the following : /o for lo(co» (pp. 22); sawit for sa(na»wit (pp. 38); Phasaei ior Pha(ri»saei (pp. 88) ; clauseserit for clauserit (pp. 54) ; con for contra» (pp. I05) ; qd for q(uo»d (pp. 108) ; guis for (san»guis (pp. 126) ; egro for ergo (pp. 117). There are also occasional haplographies and dittographies as well as word omissions. -— The scribe used numerous abbreviations. They include the nomina sacra and other abbreviations which were standard in continental manuscripts of the Early Middle Ages such as ds for Deus, & for et andp for $rae. One abbreviation is noteworthy. Fol. 3ov contains the symbol .|. which is the normal

(8) Tabulae codicum Y, 172 ; this listing, dating from 1864, includes the erroneous attribution of the two biblical commentaries to Bede. (9) HERMANN, Handschriften, p. 140.

INTRODUCTION

IX

Irish and Anglo-Saxon abbreviation for 2d est. This suggests some insular influence on the text. There are a relatively high number of orthographical variations in the text but they are not unusual for Early Medieval Latin writing, especially Hiberno-Latin. Some of these variations are zectantia, trea for tria, stilla for stella, elàmosina,

— luxoriam, diabulus, bresbiterium, velinquid, apocrifas, quadragensima, optinuit or obtinuit, Agustinus, tonica for tunica and the duplication of single consonants and the syncopation of double consonants. (!9)

II. The Commentary on Luke. The text contains a preface and commentary. The preface is built upon the traditional account of Luke's life, derived mostly from Jerome's De Viris Inlustribus. The commentary deals with the gospel as a whole but large portions of Luke's later chapters, including almost the entire Passion narrative, are neither commented upon nor even cited. It cannot be said why the commentator did not comment upon these passages but the tendency for works to fall short of their original conception is in evidence in the biblical literature of the time. The commentator's method is a simple one. He cites a passage from the text of Luke's gospel, usually less than one verse and often just a word or two ; then he presents one or more interpretations of the passage, sometimes with the expression aliter. Occasionally longer passages are cited, especially from the later chapters of the gospel, where, however, thé comment is usually shorter. Interpretation follows the generally accepted, multiple-sense exegesis common in the Early Middle Ages. The basic pattern of the commentary — citation of the Lucan text as a short pericope followed by a brief interpretation — is in evidence as early as Pelagius (ca. 355-ca. 425) whose work, unlike that of Ambrose and Augustine, is conceived in a similar fashion. While there is little evidence to show a direct dependence on the Pelagian Pauline commentaries, there is present a literary parallel. Discernible, too, is the influence of Jerome's commentary on

Matthew. Most close, however, and convincing is the similarity between the literary form of this commentary and other contemporary gospel commentaries which are certainly of Irish provenance and which will be discussed below. In preparing his commentary, the author relied upon three (10) Although these orthographical variations do of the text, they do suggest a kind of Latin wtiting Germany near the end of the eighth century ; cf. Widersacher des Bonifatius, Virgil von Salzburg und die (Wiesbaden : 1951), pp. 999-15.

not establish the provenance that was cutfept in Southeast Heinz Lówz, Ein literarischer Kosmograpbie des "Aethicus Ister

X

INTRODUCTION

kinds of sources : I) scriptura scripturae inlerpres, 2) the writings of the Fathers, especially the Latin Fathers, and 3) the Irish biblical commentary, the Exfositio Quatuor Euangeliorum of Pseudo-Jerome. When the author uses Scripture to interpret a passage, he usually cites the Scriptural text under some formula such as ut Paulus ait, ueritas ait, or ut dicitur ; occasionally he cites

Scriptural texts without any formula or explicit identification. In three places the author mistakenly identified biblical citations : he cites Isaiah for a passage from Zechariah (pp. 17), Zachariah for a passage from Malachiah (pp. 28) and Paul for a passage from I John (pp. 49). In the preparation of the commentary, eight books from the Patristic tradition were used most heavily : Exfositio Euangelii secundum Lucan by Ambrose of Milan (ca. 339-397); Liber Interpretationis Hebraicorum Nominum and Commentariorum in Matheum Libri iv by Jerome (ca. 342-420), Quaesttonum Euangeliorum Libri ii by Augustine (354-430), XL Homiliarum in. Euangelia Libri 4 by Gregory the Great (ca. 540604), Allegoriae Sacrae Scripturae and. Etymologiarum. siue Originum Libri xx by Isidore of Seville (ca. 560-636) and Im Lucae Euangelium Expositio by the Venerable Bede (ca. 673735). Although Bede is considerably later than the age of the Fathers, his work is solidly in the Patristic tradition as a comparison of his commentary with that of Ambrose will reveal. These eight works are of major importance and were well-known in the Early Middle Ages; the use of Bede's Expositio provides the terminus a quo (ca. 709-716) (1!) for our commentary. À number of other Patristic works are either cited or echoed in the text, for instance Origen's Homules in Luke in Jerome's translation and the historical works of Orosius. Whether these works were available to the commentator 27 foto, in collectanea or through citations in other works cannot be determined from the context. Unlike the Scriptural citations, Patristic passages are rarely prefaced by any formulas. Only one Irish biblical commentary, Pseudo-Jerome's Exositio Quatuor Euangeliorum, can be said to be a source for our commentary ; the other Hiberno-Latin commentaries can be considered literary parallels. Pseudo-Jerome's work was composed in the seventh-eighth centuries, probably in Ireland, and survives in fifty four codices and three recensions. (!?) (1x) W.F. Borrow, 74 History of /Anglo-Latin Literature : 597-1066, I (Princeton : Princeton UP, 1967), p. 112-113. (12) Bruno Gnizssen, Die bandschriftliche Überlieferung der *Expositio IV. Eiuangeliorum! des Ps. Hieronymus, Revue Bénédictine 49 (19537), p. 279-321 ; B. LAMBERT, n: Dd Manuscripta, YII B (Steenbrugge - Den Haag) nn. 470-472, pp. 350-569.

INTRODUCTION

XI

Recension I, the most common (twenty-seven codices), will be used here. (5) Its attribution is not limited to Jerome ; it also appears under the names of John Chrysostom, Ambrose, Augustine, Gregory the Great, Isidore of Seville and the Venerable Bede, certainly testimony to the work's authority as well as its popularity. (1*) The Exfositio comments on all four gospels but concentrates heavily on Matthew. The style represents a usage exemplified by Pelagius, that is, citation of a word or phrase, followed by

a short comment. Its exegetical method follows the standard multiple-sense exegesis as well as reliance upon Scripture and the Fathers to interpret biblical passages. The broad, diverse manuscript tradition that survives, as well as the various attributions, testify to its wide use in the Early Middle Ages, and its literary style and exegetical method are clearly reflected or paralleled in a number of extant Hiberno-Latin biblical commentaries. The biblical text in our Lucan commentary is a mixed text but basically and essentially Vulgata latina. Many of the variations are matters of orthography, word order and the like. There are a number of readings which are based upon Vetus latina and some readings seem to be capricious or singular. However, the largest single biblical citation in the text, Luke 16 : 1-8, does not deviate at all from the established

Vulgata text.

III. The Commentary on John.

In many respects this commentary is similar to the one on Luke. The text contains a preface and commentary but the preface is not built upon any particular account of John's life. 'The commentary deals with the gospel as a whole, as does the Lucan commentary, but fully one-third of commentary deals with just the first two chapters of John's gospel. This commentator also cites brief passages which are then followed by a brief comment. Unlike the Lucan commentator, the Johannine commentator usually restricts his interpretation to only one meaning. There are examples of a passage being given more than one interpretation but they are not frequent. The exegesis can generally be categorized as standard for the Early Middle Ages. This commentator also relied upon Scripture, the Fathers and the work of Pseudo-Jerome to interpret the gospel text.

the However, in marked contrast to the Lucan commentator,

Johannine

commentator

does

not

(12) Published in PL 30, 549-608 (531-590). (14) B. Brscuorr, Wendepunkte, p. 199.

draw

from

a variety

XII

INTRODUCTION

of Patristic texts but relies almost completely upon one work, Augustine's Tractatus in Iohannis Euangelium, as his authority. The biblical text of this commentary is also essentialy Vulgata latina. There are deviations from the established text but this text is generally more faithful to the Vulgata than that of the Lucan commentary. IV. Literary Parallels.

In determining the provenance of our commentaries, we have been aided by literary parallels that can be established between it and works of known Irish provenance, which date from the Early Middle Ages. These literary parallels are contained in works that can be divided into three categories : (I) exegetical, (II) liturgical and (III) general. (I) Exegetical. (a) Commentarius in. Marcum, written in Ireland towards the middle of the seventh century, has been attributed to Jerome in the manuscript ; it is the work of a certain Cummianus. (15) (b) Commentarius in. Epistolas Catholicas Scotti Anonyma is preserved in a single manuscript, Karlsruhe Aug. CCX X XIII, fols. 1'-40Y (saec. ix in.), from the Lake Constance area, possibly Reichenau. The text itself was composed in Ireland (Lismore) sometime in the period 680-690. (!9) (c) Tractatus in Septem Epistolas Catholicas of PseudoHilary is contained in a single manuscript, Cod. Vind. lat. 750, fols. 1-48r (saec. ix in.) from the area of Naples; the work itself is of Irish origin and was probably written between 690 and 708. (1?) (d) De uetere et nouo testamento quaestiones of Pseudo-Isidore is contained in a single manuscript, Vat. Pal. lat. 277, fols. 82789! (saec. viii med.) ; it stems from the Irish circles of Southern Germany or Upper Italy in the eighth century. (13) (15) PL. 30, 609-58; B. Brscuorr, Ibi/Z., pp. 257-9; Eligius DEKxkzns, Clavis Patrum Latinorum, editio altera, Sacris Erudiri III (1961), p. 144, no. 632. (16) B. Brscuorr, I2;d., pp. 269-70 ; James A. KewwEv, Te Sources for tbe Early History of Ireland, Y : Ecclesiastical (New Yotk : Columbia UP, 1929 ; tepr. New York : Octagon Books, 1966), p. 277-8, no. 105. This text edited by Robert E. McNArzrxr, S.J. in Seriptores Hiberniae Minores, Pars I, Corpus Christianorum CVIII B (Turnhout : 1973), p. 3-50. (17) Published by A. Awzrrr, Spicilegium Casinense 3, x (1897) ; teprinted in PLS$ 3, 59-131. Howevet these editions did not take account of the Irish charactetistics ; tor the critical text and introduction, cf. R.E. McNarLY, CC 108 B, p. X-XVII ; p. 53-124. (18) Printed in PL 83, 201-208, but critically edited by R.E. McNarry, The Pseudo-Isidorian *De Vetere et INovo Testamento Quaestiones! ,Traditio x9 (1963), p. 3750 ; tepr. CC 108 B, p. 197-205. :

INTRODUCTION

(e) Prologus Apocalipsis

Iohannis

Apostol

XIII

attributed to

Isidore, was written in Central Europe about 800 and certainly

shows Irish influence. (19) (f) Commentarius in Mattheum, Cod. Vind. lat. 940, fols. 137IA4IY (saec. viii-ix) is an Irish commentary from the Salzburg area. (29) (g) Commentarius in Lucam is contained in two manuscripts, Clm. 6235 fols. 49Y-65Y (saec. ix med.) and Paris BN lat. 1841, fols. 136"-159Y (saec. ix med.) ; the text may have originated in Northern Italy, possibly Bobbio. Both manuscripts contain Irish glosses. (?!) (h) Pauca de libris Catholicorum scriptorum in euangelia excerpta," Clm. 6235, fols. 32-33" (saec. ix med.) is contained in a single manuscript from the Freising scriptorium ; the text itself may be as early as the third quarter of the eighth century and possibly from Northern Italy. (?9) (i) '"Prefacio secundum Marcum," Clm. 6235, fols. 48v-49* (saec. ix med.) is contained in a single manuscript from the Freising scriptorium ; it can be dated possibly as early as the third quarter of the eighth century and from Northern Italy. (?3) (II) Liturgical. (a) Cracow, Domkapitel 43, fols. 1T-r00Y (saec. viii-ix) is a collection of homilies distinctly Irish in character. The manuscript is either from Northern Italy or Southeast Germany. Parts of the text might be as early as the middle of the eighth century. (?5) (b) Verona, Bibl. Capit. LXVII (64), fols. 337-81Y (saec. ix) is a collection of homilies which show undoubted Irish influence. It was probably written in Northern Italy, possibly at Bobbio. (35 (c) decia Celtica, Vat. Reg. lat. 49, fols. 17-537 (saec. ix) is a collection of fifty-seven homilies and various other pieces. (19) G. Lo MENzo RAPISARDA, Cozzmentarius in "Apocalypsin (Catania : 1967), tept.

(1959), PL$S 4, 1850-1865 ; cf. also R.E. McNALLY, Isidoriana, Theological $tudies 20

14375.0.2: by á (29)B. Brscuorr, Wendepunkte, pp. 242-5; this text is now being edited .F. Kelly. Kelly. : (21) B Bae Ibid., pp. 260-2 ; this text is now being edited by J.F. Traditio (22) Edited by R.E. McNArLY in Two Hiberno-Latin Texts on tbe Gospels, 15 (1959), p. 387-401 ; tepr. PL.$ 4, 1614-8 ; repr. CC 108 B, p. 213-219. CC 108B, (23) Edited by R.E. McNALzr, I/id. ; tept. PL.$ 4, 1618-1622 ; tepr. . 220-224. fot the MS d (24) B. Beam Wendepunkte, p. 221, n. 2, suggests Italian origin UP, 1966) 5, but E.A. Lows, Codices Latini /Antiquiores 11 (Oxford : Oxford were published by no. 1595, favots Southeast Germany. Portions of the text VIIIe Siicle, Revue du Irlandaises Monastiques Conférences de Recueil Un Davrp, P. R.E. McNally. by edited being now is text This 62-89. p. (1937), 49 Bénédictine by R.E. (25) Brscrorr, Wendepunkte, p. 221; this text is now being edited McNally.

INTRODUCTION

XIV

The script is a late Carolingian minuscule with a heavy admixture of insular elements (abbreviations). It contains a few Celtic (Welsh or Britonic) glosses ; it is certainly a Celtic — work, parts of which are very ancient. (?9) (d) The Irish Litanies, written in Middle Irish and edited by C. Plummer, provide a certain number of parallels with our Lucan text. (?") (III) General. (a) The Collectanea of Pseudo-Bede has no extant manuscript tradition ; the text is known only from the 1563 edition of Bede's Opera, published at Basle. It dates from the late eighth- or early ninth century ; it is certainly an insular work, very probably Irish. (?3) (b) Liber de Ortu et Obitu Patriarcharum (ca. 780-785) of Pseudo-Isidore is from Southeast Germany, probably from the circle of the Irish bishop, Virgilius of Salzburg (ca. 7008

.(9

à e dine de Nwumeris (ca. 780-785) of Pseudo-Isidore exists in ten manuscripts and is probably also from the circle of Virgilius of Salzburg. (39) This is a sister work of the Liber de Ortu et Obitu Patriarcharum. These works parallel our commentaries in three ways — common phraseology, similar interpretation of biblical passages and, for the exegetical works at least, a similar exegetical method. V. Conclusions.

The approximate date, provenance and character of our commentaries can be determined by an analysis of the foregoing date. (26) Partially edited by A. WzrrwARr, Caféchises Celtiques, "Analecta. Reginensia : Extraits des Manuscrits Latins de la. Reine Christine conserués au. Vatican, Studi e "Testi 59 (Vatican City : Biblioteca Apostolica Vaticana, 19323), p. 29-112 ; the text

is now being edited by R.E. McNally. For date and provenance, cf. WILMART; P. GRosjEAN, 44 propos du MS 49 de la Reine Christine, "Analecta. Ballandiana 54 (1936), p. 113-36 ; R.E. McNarzr, Die iriscbe Liber de INumeris (Munich : 1957), 3142; (27) The Irisb Litanies, ed. C. PruuMMER, Henry Bradshaw Society 62 (London : 1925). (28) PL 94, 539-60. Robin Frowzn, Ca/alogue of ?he Irisb Manuscripts in tbe British Museurz Yl (London : 1926) 487 says the wotk is probably of Irish origin ot transmission ;" R.E. McNarrr, Liber de INumeris, p. 142, suggests the wotk

originated **wahrscheinlich in insularen Kreisen, móglicherweise in Irland." (29) Partially published in PL 85, 1275-94 ; othet patts of the text can be found in R.E. McNarrx, *Christus in tbe Pseudo-Isidorian * Liber de Ortu et Obitu Patriarcharum, Traditio 21 (1965), p. 167-85, which also discusses the date and provenance.

For the MSS, cf. R.E. McNarrx, Liber de INumeris, pp. 5-21 ; E. DEKKERS, Clavis, p- 206, no. 119r. À critical edition is being prepared by R.E. McNally. (50) Partially published in PL 85, 1293-1302. Fort an analysis of the provenance, date, sources and parallels, cf. R.E. McNarrr, Liber de INwmeris, passizz.

INTRODUCTION

XV

. The manuscript can be dated about 790-800. It is a copy, indicating that the autograph is older. The Bibliotheksheimat is named as Salzburg in a late medieval catalogue, also the opinion of Bernhard Bischoff. Both the ornamentation and the abbreviation

.|. indicate insular influence.

Turning to the commentaries themselves, we find that the exegetical methods and Biblical texts employed by the commentators are standard for the Early Middle Ages. However, the basic style — short pericope, brief comment — suggests ultimately the biblical work of Pelagius, popular in insular circles, and more immediately Pseudo-Jerome's Exfositio Quatuor Euangeliorum, an Irish biblical commentary. The use of Bede's In Lucae Euangelium Expositio provides a terminus a quo (716) for the Lucan commentary ; no such terminus exists for the Johannine commentary. However, the literary parallels provide the decisive evidence. The presence of elements found in works written in Ireland place our commentaries solidly in the Irish tradition. But since the manuscript's tradition is a continental one, parallels between these commentaries and Irish works composed on the continent are more telling. The commentaries, especially the Lucan one, share many elements with works produced in Northern Italy and Southeast Germany, two regions which enjoyed a certain cultural interchange at the time. A Northern Italian location for the commentaries is possible but unlikely since there is no evidence besides the parallels to support it. A location in Southeast Germany is to be preferred because it coincides better with such evidence as the manuscript tradition and the Latinity. Furthermore, the Lucan commentary has so many affinities and similarities to another text from the Salzburg, Commentarius in. Mattheum, Cod. Vind. lat. 940, fols. r37-i41Y, that Bernhard Bischoff attributes authorship of both to the same person. (3!) These literary parallels draw these commentaries into the Irish orbit of Southeast Germany. Since both commentaries are eighth century works, it seems highly probable that they originated in the learned, literary circle of the erudite Irish bishop of Salzburg, Virgilius (T 784). At this time there was no other Irish circle in the region capable of producing works of this kind. It seems reasonable to date both commentaries to the years 780-785. These commentaries have been edited because they illustrate the history of biblical exegesis in the Early Middle Ages and because they increase our understanding of the extent, vitality and continuity of the Irish learned tradition on the European continent. (31) B. Biscuorr, Wendepunkte, pp. 244 - 5, 264.

INTRODUCTION

XVI

*K

*ok

A work such as this is never the work of just one person and I wish to give my thanks to all those who helped and encouraged me : first and foremost to my friend and teacher, Robert E. McNally, S.J., who has been the leader in the field of Hiberno-Latin biblical studies ; to Bernhard Bischoff whose

pioneering work has been an inspiration and invaluable aid

to others in the field ; to George S. Glanzman, S.]J., who made

his considerable linguistic and philological abilities available to me on so many occasions ; to Charles Donahue and Charles Homer

Giblin, $.]., of Fordham

University who

read the

text; to Miss Alice Stephens and Miss Deborah Vitek, my proof-readers ; to the editors of Corpus Christianorum for their

interest in Hiberno-Latin studies ; and to my wife, Ellen, for

her loving patience and encouragement. Any defects in the work are my responsibility.

John Carroll University Cleveland, Ohio

Joseph F. Kelly

COMMENTARIVM

IN LVCAM

e codice Vindobonense latino 997

edidit

JOSEPHVS F. KELLY

"OW »

:m umares) ; Elie ! m

deua in "VHNSSOLptit

—

»

tbe

ems ! B. "

-

(Commentarius in Lucam»

. Incipit prefatio. Lucas, medicus Antiocensis, ut eius scripta indicent, greci sermonis non ignarus fuit, sectator Pauli apostolt et omnis peregrinationis eius comes, scripsit euangelium, de quo

It

dem Paulus : Másimus, inquit, cum illo fratrem, cuius laus an

; euangelio ber omnes ecclesias ; sic et ad, Colosenses : Salutat uos Lucas medicus carissimus meus ; ei ad Timotheum

: Lucas est

mecum solus. Aliud quoque edidit wolumen egregiwm, quod titulo Apostolorum Acta $raenotatur. Cuius historia usque ad biennium Romae commorantis Pauli peruenit, id. est, usque 10 quar|decimo Neronis ammum. Ex quo intellegimus in. eadem urbe librum esse conscriptum. Igitur Perhiodor Pauli et Theclae ei tolam baptizati leonis fabulam. inter apocrifas scripturas conputemus. Quale enim est, ut indiwiduus comes apostoli inter celeras res eius hoc solum ignorauerit ? Sed et Tertullianus,

I"

15 uicinus illorum temporum, refert bresbiterum quendam 1n Asa,

amicum Pauli apostoli, conuictum apud Iohannem, quia. auctor esset libri, et confessum se hoc Pauli amore fecisse et loco exci-

disse. Quidam suspicantur, quotienscumque Paulus in epistolis

suis dicat : Iuxta euangelium (meum ipsum, de Lucae signi2o ficare uolumine et Lucas non solum ab apostolo Paulo didicisse euangelium, qui cum Domino non fuerat in carne, sed a celeris apostolis. Hoc quoque ise in principio libri sui declarat dicens : Et sicut tradiderunt mobis, qui ab initio uiderunt. et ministri fuerunt. sermonis. Igitur euangeliwm. sicul. audierat, scripsit ; z5 Acta uero Apostolorum, sicut widerat ipse, conposuit. Sepultus est. Constantinopoli, ad quam wrbem wicensimo Constantini anno ossa eius cum.reliquiis Andreae apostolis translata. sunt. Lucas in Achaiae partibus scripsit ex ore Pauli sub imperatore. Lucas, Sirus natione, eleuans siue consurgens (interpraetatur», ;o qui nec filios nec uxores habuit, serwiens Deo sine crimine. Qui ante medicus corporum et postea animarum fuit. Visum est et mihi : Bene wiswm est, quia per uisum omnia intelleguntur. Visum est intellectualiter et spiritaliter. Véswn est et mihi, et

Spiritui sancto, uel sicut ceteris euangelistis. |

|

4, x» Quoniam quidem multi conati sunt : Id, quia distituti gratia Spiritus sancti. Mult? conati sunt : Id, extra quattuor euangelistas. Qwae ?n mobis conpletae sunl : Id, in ipsis superuacuae, 2n nobis conpletae sunt. N arrationem rerum : Id, tribus

1/27 Hieronymus, De Viris Inlustribus VII (ed. E. Richardson, Tex/e und Unter6/7 II Tim. 5/6 Col. 4, 14. 4/5 II Cor. 8, 18. sucbungen, XIV, 1, p. 11-12). 29/30 Ps.-Hieronymus, Exp. IV 23/24 Lc. 1, 2. 19 Rom. 16, 25. 4, II. 29 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde p. 71, Euang., Luc. (PL 30, 586A).

31/32 Lc. r, 5. 14 [CC 72, p. 156]. Euang. 5. Luc. 1, 2 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 7). Exp. (D, 1/2 Ambrosius,

2r

COMM. IN LVCAM I, 1-5

4 j

rebus gubernator mundus, id est, re caelesti, re ciuili, re ter-

restri. Id est, quia de caelestibus sanatur mundus, et in ciuitatibus sanauit multos, et re terrestri quando sanauit corpora, cum ipse incarnatus fuit.

2» Sicul tradiderunt : Yd est : Non glorietur sapiens in sua,

Io

I VA

sed refert sermonem ad auctores. Tvadiderunt : Id, non inuen-

tio heresis. Nobis : Id, mihi et Marco. Qwi ab initio : Id est, Paulus et ceteri apostoli. Viderunt : Id est, per Spiritum sanctum uel per trea genera prophetiae, id est, ante et retro et coram ut Moyses uidit per intellectum usque dum dicitur : In rincibio fecit Deus caelum et terram. Viderunt : Vt dicit Iohannis: Quod fuit ab initio quod uidimus. Et ministri fuerunt sermonis : Vt dicit ipse : Manus nostrae tractauerunt de werbo witae. 43» Adsequuto

narrationis

: Id, ab

apostolis

senioribus

4

2 o incipio narrationis. Ex omnibus : Non dixit omnia sed partem ex omnibus, dixit ut potuit quod inpossibile erat ei. Scribere omnia. diligenter : Id, uerba Christi inter sapientes in tem|plo. Ex ordine : Id, narrationis quia indicauit natiuitatem Iohannis ante Christum. Otime : Id, petentem magnificat ne 2 5 indigno uiro uideatur scribere. Teophile : Theophilus De

amator interpretatur. Quicumque amator Dei hoc, illi (s) scribitur uolumen. (4» Vt cognoscas ueritatem horum uerborum de quibus eruda-

tus es; Id, a Mattheo et Marco. Veritas /istoriae Lucae, ueritas 30

sensuum Mattheo et Marco. Hucusque prochemium, id est, ante uerbium. 45». Fuit in diebus Herodis : Mos est scripturae diuinae locum et tempus et personam ponere. Sacerdos : Dux sacer eo quod sacrum ducatum praebet populo. Quidam : Id, dignus.

3 Nomine -

4o

Zacharias

:. Memor

Domini.

Et Elisabeth ;: Saturitas

Dei mei. Quicumque enim in corde suo Deum commemorat et in operibus refecit, illi opus gratiae deputatur. De wice Abia : Dignitas sacerdotis hic intellegitur, quia super dignos sors mittitur. Zacharias : Fons noui testamenti. Ef «xor eius de filiabus Aaron : Vt sacerdos Iohannis ex utraque parte significaretur ; uel impletio legis, nemo copuletur coniugio nisi de tribu sua. 9 Ter. 9, 25. 12/14 Augustinus, Cozzra Faust. XIX, 5 (ed. I. Zycha, CS$EL 25, 1, p. 498). 14/15 Gen. r1, 1. 16 I Ioh. rz, r. 17/18 I Ioh. rz, r. 22/23 Luc. 2, 46-48. 25/26 Hieronymus, Hebr. INoz. (ed. Lagarde, p. 72, 6/7 [CC 72, p. 149]) ; Hieronymus Trac. Ps. XV (ed. G. Morin, CC 78, p. 372). 29 Isidodorus, Prooeziia 90 (PL. 83, 176A). 32/33 Gregorius Magnus, Hoz. in Ex. I, Hom. 2, 1 (PL 76, 795 CD) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Prol. (PL 30, 550A). 35 Hieronymus, Hebr. INoz. (ed. Lagarde, p. 51, 4 [CC 72, p. 122]) ; Isidotus, Ezyz. VII, 8, 20. 35/36 Hieronymus, Hebr. Noz. (ed. Lagarde, p. 64, 17 [CC 72, P- 140]); Isidorus, Eyz. VII, 1o, 2. 38/39 Nah. 5, 1o. 41/43 Augustinus, Quaest. in Hept. VII, 47 (ed. I. Fraipont, CC 34, 309) ;Nüm. 56, 5, 8.

2V

COMM. IN LVCAM I, 6-16

5

(6» Erunt Zusti : In patribus laudatur filius. Ante Deum : Iustitia uera est quae ante Deum agitur, quia Deus non falli45 tur. Incedentes : Id, proficiscentes. In omnibus mandatis : Veteris testamenti. Ef iustificationibus : Noui testamenti. S?ne quaerela : Yd, coram hominibus. €7» Et non erat illis filius ; eo quod esset Elisabeth sterelas : — Cur sterelis dum iustificata fuit, quia dictum est maledicta yo sterelis ? Id est, ne uideatur opus carnis in diuina gratia quod est Iohannes. E! ambo rocessissent in. diebus swis : Cur de membris mortificatis suscitatur Iohannis? Quia de mundo pene pereunte Christus pascitur et mundus per eum reuixit. (8» Et factum est : Adiungitur loco, ubi dicitur Zacharias 2» $5 ordine wicis suae. Ante Deum : Id est, beneplacito Dei.

49» Vt incensum poneret : | Id est, figura Spiritus sancti in ecclesia. (xo) Orans [oris : Adiuuantes sacerdotem. (125 Turbatus est wide(n»s : Fragilitas humana fulgora 6o timuit diuina. (x1» Apparuit illi : Sufficientia uitae angelicae. Stans : Ad adiutorium. A dextris : Id, ad auxilia prospera. (13» Et uxor tua pariet tibi fiium : Cur de filio profert sermonem angelus dum pro salute populi rogat sacerdos ? Id est, 65 quia in filio eius salus populi erat. Et uocabis nomen eius Iohannem : ld est, ne contrarius sis prophetantibus gratiam in Iohanne. (14» Et erit gaudium tibi et exultatio : Gaudium animi laetitia et exultatio membrorum,

ut dicit : Filius sapiens laetificat

omniyo patrem. Et multi in natiuitate eus gaudebunt : More solis bus clariscentis.

coram (15» Et erit magnus coram Domino : Et si minus sit magna Deum apud hominibus. Ipsa est uera magnitudo, quae e? inebriat, est. Vinum el siceram non bibet : Quicumque liquor enim se Qui : itur repleb sancto u Spirit Eft . patur 3; sicera nuncu li. spirita itur impleb euacuauerit dilectabili cibo carnali, gratia fe. ficaui sancti utero Ex : Ex utero matris suae ; Vt ad regulam (165 Et multos filborum Israhel conuertit : Id,

us dicit : baptismi. Cur dicitur conuertit sultos ? Vt Dominautem non Vos unt. uener ores peccat 8o Quia mulii publicani et tit illos. Ad uenistis ad horam : Id, quia gratia non conuer quibus non gentes enim Dominum Deum ipsorum : Quantae Dominus Deus ipsorum est. (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 15). 44/45 Ambrosius, Exp. Euang. s. Luc. 1, 18 p. 69, 16/17 51/52 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagatde, 49/50 Deut. 7, 14Hieronymus, Coz. Ep. ad Gal. VII, 68/69 771, Lc. 64/65 146]. p72, [CC 74/15 Isidorus, E£yz. XX, 69/70 Prou 10, 1 ; 15, 20. 5, 22 (PL 26, 447P). 54, 698C). | 80 Mat. 9, (PL 16 Ep. Magn., I Leo 78/19 5. 74 let. 1, 5, 16. 1o ; Marc 2, 15.

3T

COMM. IN LVCAM I, 17-25

6

(175 Ipse fraecedet : Id est, Christum siue praecedet ceteros 8; inperfectos siue gratiam prophetarum. Im spéribu et uirtute Heliae ; Yd est, in spiritu fortitudinis. Si in spiritu Heliae uenit, cur non maior Helisaeus quam Iohannes ? Quia etsi Helisaeus petit, spiritus qui in te est fiat dupliciter ?» me. Helias tamen non donauit sed dixit : Eri tibi sic. Vt conuertat corda patrum in o filios : Vt est illud : Pro patribus nati sunt tibi filii, id est, gentiles. Ad prudentiam iustorum : | Id est, ut electos Hebraeorum. Parare Domino plebem : Plebem perfectam ex utraque parte opuli. P8 Et dixit Zacharias ad angelum : Vnde hoc sciam ? Id, o; inpossibile est scire. Ego enim sum senex el uxor mea processit in diebus suis : Considerauit fragilitatem humanam et non credidit uirtutem diuinam. 419» Ego sum Gabrihel : Id est, fortitudo Dei. Fortitudo Domini facit uiuos de mortuis. Qwi adsto : Id est, paratus in 10o imperio Dei. Adsío : Non inclinans se peccato. Ewangelizare : Ewuangelizare dixit. Hoc est principium euangelii Lucae. Non dixit, Nuntiare, sed Euangelizare, quia de principe noui testamenti dixit. (20) Ecce eris tacens : Quasi dixisset, quiescat lex donec 10; loquitur gratia. Eris tacems : Materia paenitentiae in patre datur, ut in filio impleatur. Lingua condempnatur in principio salutis noui testamenti quae per libertatem linguae salus perit initio mundi. Vsque in diem quo haec fiant : Finis est omnis paenitentiae. gratia remissionis. Im íempore suo : Id est, in 110 femipore acceptabili e£ 2n die salutis. (215 Expectans Zachariam

: Membra

expectant

caput, ut

accipiant salutem. M?rabantur quod tardaret : 1d, supra modum solitum. (22) Non $oterat loqui : Ympletur sermo angeli. E£ cognoue115 unt. quod. wisionem

widisset : Id, consuetudine

antiquorum

prophetarum. E: ise erat innuens eis : Id, manus operis imperat. Loquacitas figurarum quiescit. (24» Concepit Elisabeth : Id, sinagoga quae concepit gratiam in lege. E? occultabat se mensibus quinque : Id, nondum 120 appercns opus gratiae per quinque libros Moysi, uel pudore senectutis. (25» Quia sic fecit mihi. Dominus diebus his: Cur non dixit quia sic fecit mihi uir meus ? Intellegens uirtutem diuinam, non reputauit opus humanum. A wferre obbrobriwm mewm inter 12; homines : Quia non obprobrium fuit inter angelos. 86 Is. 11, 2. 87/89 IV Reg. 2, 9-10. 90 Ps. 44, 17. 98 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde, p. 64, 24/25 [CC 72, 149]) ;Isidorus, Ezyz. VII, 5, 10; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL 30, 586D). 109/110 II Cor. 6, 2. Hm Bz. 15s: 120 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Lu. (PL 30,

5

:

av

COMM. IN LVCAM I, 26-32

130

7

426» In mense sexto : Id, conceptionis Iohannis. I» mense autem sexto : 1d, sexta aetate mundi. Locus et tempus et persona : In hoc loco significante, tempus |per mensem, locus per ciuitatem, per uirginem personam. A die conceptionis Iohannis lux minuitur et tenebre crescunt, qui in tenebroso corpore, .peccato nascitur, qui ad interitum mortis uadit. A die autem conceptionis Iesu minuuntur tenebrae et lux crescit, quia lux est Deus et aluminaria caelestia consurgit. Nazareth : Id, flos munditiae interpraetatur. Id est, flos de flore concipitur. (27) Ad uirginem disponsatam wiro : Quibus causis disponsata erat ? Vt partum celare(t» a díabulo uel ne lapidaretur a ludaeis ut adultera et ut haberet solatiwm uiri fugiens n Aegyptum et ut fer generationem Ioseph origo M ariae monsira-

13 A^

retur uel ut solueret censum Caesaris. Mara : Stilla maris, in-

luminatio smndi,

140

eo quod deduxisset populum

ad fortium

salutis ; siue stilla maris, eo quod dulcis et suauis in amarissimo

mundo fuit ; siue inluminata de Spiritu sancto ut : Spiritus santus superueniat im te et wirtus altissima. Ioseph : Additamentum.

145

150

15

A

160

(28» Aue, gratia plena : Quia in maledictione Euae cecidit, in benedictione Mariae consurgit. Gratia plena : Quia inperfecta omnis gratia, donec Christus aduenit, qui $lenitudo legis est. Gratia lena : Id, septem dona Spiritus sancti habens. Haec est gratia quam Eua effudit, gratia (quam) Maria concepit. Dominus tecum : Haec est Christi conceptio in utero uirginis per aurem. Cur per aurem concipitur ? Quia fides ex auditu est. Benedicta tu inier mulieres : Quia maledicta erat Eua in mulieribus. (29» Cogitabat qualis esset ista salutatio : Id est, per spiritum consta. 430» uenisti (3x5 dicitur

Ne timeas Maria : Quiescat timor, ueniat caritas. In: Id est, inuenta est ab electione et ipsa inuenit gratiam. Et uocabis nomen eus Iesum : Cur ad Ioseph in Mattheo ? : Et uocabis nomen eius Iesum, et ad Mariam in Luca

etus : Id Quia utriusque sexus salus aduenit. Et uocabis nomen m. etaru est, contrarius ne sis spiritibus proph coram (32» Hic erit magnus : lohannes dicitur : Magnus

30). 129/131 Beda, In Lac. I (ed. D. Hutst, CC 120, p. 126 ibid. (PL. 30, 587). p. 61, 24/25 [CC 72, p- 137]. 133/134 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde, 136/139 Hierony30,559D). 134 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Mattb. (PL 139 Luc. 2, I-3. CC 77, p. 10). , Adriaen M. Hurst D. (ed. 1 Mattb. In mus, 50, 552^) ; Hieronymus, (PL. Mattb. Euang., IV Exp. us, eronym 139/141 Ps.-Hi 152]) ; Isidorus, E£ym. VII, 10, 1. Hebr. Nom. (ed. Lagarde, p. 74, 21 [CC 72, p. Nom. (ed. Lagarde, p. 78, 5/6 Her. ymus, Hieron 143/144 142/143 Luc. 1, 55. Chr. XVII (ed. Aem. KroyCarne De ianus, 145/146 Tertull [CC 72. p. 157D154/155 Isx1,2: 151 Rom. 15, IO. mann, CC 2, p. 905). 14* Is. 11, 2. 55, 2047D) ; Augustinus, De Cat. 156 Augustinus, I7 Ep. Iob. ad Part. YX, 4 (PL 162/163 Luc. 1, 15. 159 Matth. 1, 21. 46, p. 129). r, Rzd.1, 5 (ed. I. BaueCC

4f

8

COMM. IN LVCAM I, 32-43

Domino. lesus non dicitur : Magnus coram Domino, quia Dominus est magnus, | sine quantitate magnus. Vocabitur filius 165 altissimi : Id est, a choro fidelium ; a populo infidelium, fi/ius Ioseph. Et dabit illi : Id, carnis pro parte illi dicitur, et a parte quia Deus est, omnibus affluentur dat. Sedem Dawid atris sui : Vt dicitur : De fructu uentris tui bonam super sedem tuam. 433» In domo Iacob : Yd, in forte populo fidelium. E? regn? 170 ejus non erii finis : Id, non ut praecidentia regna. Non erii finis : Quia a nullo exordio coepit. (34» Virum

non cognosco

: Pro non

M

cognoscam.

(35» Spiritus sanckus suwperueniel in te : Id est, de superno habitaculo in ima loca descendit. E? wirtus altissimi obumbra175 uit £ib; : Vmbra autem a re et lumine formatur. Hoc est, a cor-

pore uirginis et fulgore diuinitatis. Sanctus wocabitur : Id est, de fructu (ex) Spiritu sancto nascetur. 436» Et ecce Elisabeth concepit filium : Confirmat fidem uir-

ginis de exemplo sterilis. I» senectute sua : Id est, deficiente 180 opere corporis, sicut et tu non habes potestatem seminis. (37» Omne uerbum : Id, de te et Elisabeth. (38» Ecce ancilla Domini : De qua dicitur : Ego seruus $uus el filius ancillae tuae. Secundum uerbum tuum : Id est, secundum uerbum, diuinitatem, ut : Concipiam et 7051 cognoscam 185 «irum. Et discessit ab illa angelus : Confirmata fide. 439» Abiit in montana : In excelsa et alta opera uirtutum. Cum fecistinatione : Id est, gratia Spiritus sancti nescit tarda molimina inpedimenta. I» cOwitatem ludae : Quia de tribu Iudae fuit. 1900. (405 In domum Zachariae : Id est, gratia in domum legis. Et salutauit Elisabeth : Yd, sinagogam. (415 Exultawit infans in utero eius : Spiritus in littera laetatur Christo

adueniente,

cui omnia

uiuunt

fideliter Christo.

Exultautt infans : Id est, officio gerendi. Repleta est Spiritu 195 sancto : Id, filii gratia.

(425 Clamauit «oce magna : Id, manifesta uoce. Benedicta tu inter mulieres : Eadem uerba, quae angelus loquitur, narrat et mulier, quia eadem gratia in angelo et Iohanne fuit. Ef bene|dictus fructus uentris tui : Cui benedixit Melchisedech in 200 Jumbis Abrahae. Fructus uentris tui : In quo benedictae omnis familiae terrae quia munditia Mariae, quae prae omnibus munda est, hic est fructus benedictionis.

(43» Vnde hoc mili : Id, magna mihi haec dignitas et magna illi humilitas. V ueniat mater Domini mei ad me : Cur Maria ad

165 Augustinus, Er. i 165/166 Luc. 4, 22. CC 120, p. 33-34). Luc. 1, 34. 199/200

P;. 149, 7 (ed. E. Dekkers - I. Fraipont, CC 40, p. 2183). 168 Ps. 131, 11. 175/176 Beda, In Lc. Y(ed. D. Hutst, 176/1v* Gal. 5, 22. 182/183 Ps. 115, 16. 184/186 Gen. 14, 17-20. 201 Gen. 12, 3 ; Act. 5, 25.

sr

COMM. IN LVCAM I, 43-54

9

205 Elisabeth uenit et non Elisabeth ad Mariam dum mater serui fuit ? Id, quia Christus postea ad Iohannem et gratia ad legem discendit. (455 Et beata quae credidisti : Id est, non ut maritus meus. Quae dicta sunt tibi a Domino : Qui potest impleri quod promit210 tit et neminem fallere curat. (46» Magnificat anima mea Dominum ; Recurrit ad originem magnarum rerum quae ex nihilo conditae sunt, et sic credidit filium nascentem sine materia carnali. Anima mea Dominum :

Me dignantem ut capiam filium eius que parui praecepto, 21; imperat animae magnificare Deum. Ipsa quae dicit : Benedic anima mea Dominum et lauda anima mea Domino. Duae enim effectiones sunt animarum. Altera, quae ima corporis loca gubernat; id est, arctus et flatus et loquelam et calorem. Alter, quae sursum sapit et superna loca caeli considerat ipsa220 que corripit inferiorem. (47» Et exuliauit spiritus meus : Id, spiritus mentis de quo dicitur : Renouamini aulem 4n. spiritu mentis uestrae. In Deo salutari meo : Qui saluat totum mundum per me. (48» Quia respexit humilitatem ancillae suae : Vt ipse dixit : 22; Super quem alium aspiciam ssi super humilem et quietum et trementem sermones meos. Beatam me dicent : Quae eam malam dixerunt. Omnes generationes : Id est, Iudaei et gentes. (49» Fecit mihi magna : ld, magna opera uirtutis. Qwu2 $otens est : Potest implere quod promittit. E sanctum momen 23o e?us ;: Quod in idolis pollutum est. (50» Et misericordia eius in progenies et jrogenies timentibus eum : Id est, in Iudaeos et gentiles et in successores generationum ut dicitur : Beati omnes qui timent Dominum. | (51) Fecit potentiam in brachio suo : Hoc est, 2n filio de quo 25; dicitur : Et brachiwn. Domini

cui veuelatum

est, uel brachio

sancto suo defendet illos. Dispersit swperbos : Id, sicut prius et in caelo fecit. Simili autem peccato damnantur Iudaei et addaemones. Daemon enim concupiit magnitudinem Dei ere. extingu abant desider Christi gloriam Iudaei praehendere, 24o Mente cordis sui ; Id est, superbia arbitriisque. E? (52» Potentes de sede : Id est, Iudaeos de cathedra legis.

exaltauit- humiles : Yd est, gentiles ex imo loco peccati. (33» Esurientes : Sine pane uerbi Dei. Impleuit bonis :Donis : inanes spiritalibus siue bono indulgentiae. Et diuites dimisit

legis. 24; Fidei uel gratia noui testmenti 2nanes et diuites

Chris(54» Suscepit Israhel puerum : Id est, Christum ; uel

225/ 222 Eph. 4, 25. 2. 215/216 Ps. 102, I. 2. 22 ; Ps. 103, 1. 55 ; Ps. 145; 234 Beda, In Lwc. Y (ed. D. Hurst, CC 120, 2383 Ps. 127, I. 226 Is. 66, 2. 246 243 Amos 8, 11 ; Deut. 8, 5 ; Matth. 4, 4. 235 Is. 53, 1. p. 38).

Isidorus, ZA/leg. $5. VT 3o (PL 85, 405 À).

SE

IO

COMM. IN LVCAM I, 54-66

tus suscepit puerum suum. Israhel. Memorari : Vt dicitur : Recordatus sum tui Ysrahel. d (58» Sicut locutus est ad atres nostros : Vt dicitur : Prophe25o lam. uobis suscitauit Dominus. Et semini eius : Id est, prophetis. 456» Mansit autem Maria cum illa quasi mensibus tribus : Id est, doctrina trium legum in sinagoga ab ecclesia gentium

25.

;

sumpta est.

057» Elisabeth autem impletum est tempus pariendi. (585 Audierunt uicini ei cognati : Vicini : Id, ciuiles. Et cognat? : Id, de genere. T'empus parturiendi : Coniungitur loco ubi dicitur :

In tempore suo. ij (59» Et uocabant (eum) nomine patris : Cur nomine patris 260 uocabant filium ? Quia pene defecit pater et pro amore patris uocant filium nomine patris eius. (60» Et dixit mater : Non : Quomodo mater cognouit nomen eius dum patri dictum est : Vocabis nomen eius Iohannem ? Id est, pro opera patris explorauit nomen fili siue spiritu prophe265 iae intellexit nomen eius siue per aduentum Mariae in montaneis. (58» Vicini et cognati : Id, figura plebis Iudaicae. (59» Et uocabant (eum nomine patris : Id est, legem ueteris testamenti desiderabant. Ecclesia autem Christi legem gratiae 270 concupiuit.

(61» Nemo est qui uocetur hoc nomine ; | Id est, nemo est qui possit intellegere (nisi) per gratiam. (62» Quem. uellet uocari : Id est, de omnibus adstantibus. (63» Pugillarem : Id, de quo scribitur siue scindula in qua 27; Scribitur,

pugillaris dicitur.

Johannis

nomen

eius : Pretium

omnis penitentiae gratia remissionis. Cur per scriptionem fili nomen indicauit ? Quia dignus memoriae erat filius et 2n libro wiiae scriptum est nomen eius. M?rati sunt omnes : Admiratione infidelium in operibus uirtutum. 280 (645 Apertum est os eius : Id, infidelitas ligauit linguam. Fides autem soluit. Scire autem nos oportet ad quod lingua soluitur, id est, ad benedicendum Deum.

(65» Et factus est timor magnus : Nescientes quae sunt futura de praesentibus. Dewuulgabantur : More aurore consur285 gentis, pene in una hora totum mundum penetrat. (665 Posuerunt 1n corde suo : Id est, aeterna memoria. Manus Domini cum llo est : Id, uirtus Spiritus sancti. Et congratulabantur ei : Vt dicitur : Et multi in natiuitate eius gaudebunt. 248 Tet. 2, 2. 249/250 Act. 5, 22 ; Act. 7, 57 ; Deut. 18, 15. 253/254 Augustinus, Contra Faust. XIX, 3 (ed. I. Zycha, CSEL 25, 1, p. 498). 288 Luc. 1, 20. 263 Luc. 1, 15. 264/2658 Apoc. 19, 1o. 294/238 Isidorus, E£yz. X, 221. 275/276 Hieronymus, Hebr. No. (ed. Lagarde, p. 69, 16/17 [CC 72, p. 146]). 222/248 Phil. 4, 5. 288 Luc. 1, 14.

6r

COMM. IN LVCAM I, 67-75

I

290.

(67) Et Zacharias impletus est Spiritu sancto : Id, recedente infidelitate. Spiritus sancti impletio cum fide est. 468» Benedictus Dominus : 1d est, dignus benedictione qui potuit auferre maledictionem mundi. Benedictus : Id, cui benedicunt ommes creaturae per naturam. Deus Israhel : Yd est, 295.non deus Accaron nec Indorum nec Scitarum gentium. Qwia

uisitauit et fecit redemptionem.

469» Et erexit nos : Indicat infirmos et captiuos et iacentes in profundo peccati. Cornu salutis : Hoc est regnum Christi.

Cornu etenim, etsi de corpore nascitur, incorporea res est. Id,

3oo non sanguinea. Sic nimirum regnum Christi est. Etenim si res in hominibus agitur, horum hominum conuersatio in caelis est, et de capite surgit, hoc est de Patre et Filio et Spiritu sancto. Et inimicos uentilat, hoc est daemones ; et hereticos dissipat. In domo Dauid : Id, in una ecclesia Dei. Puer? sui : Id, dilecto

305 SU1.

£70» Per os sanctorum : Quia idem Dominus, qui in prophetis locutus est, et in me et in carnem uenturus est. Quae a saeculo sunt : Hoc est, ab initio saeculi. Id, ab Adam usque ad

Iohannem. | (71) Ex ini(micis nostris : Id, a daemonibus et uitiis. Et 310. bella cessauerunt secundum historiam in aduentu Domini, ut dicitur : Auferens bella usque ad finem terrae. Qui nos oderunt :

Idem et qui inimici. 472» Ad faciendam misericordiam : Id est, a semet ipso in

315 nobis et a nobis in proximos. M emovari testamenti sui sancti :

Vt dicitur : Et quae procedunt de labiis meis, non faciam irrita. (73» Ius iurandum : Id est, ut dicitur : Iurauat Dominus ei

non frustrauit eun. Ad. Abraham : Vt dicitur : In semine Luo benedicentur omnes [amahae terrae. (74» Daturum se nobis : Id, quia ipse semen salutis est. S?ne 320. timore : Id, in caritate ut dicitur : Perfecta dilectio foras maltat

timorem. Cur alius propheta dicit : Seruite Domino in timore ? Id est, quia ipse fiduciam deducit et alius neglegentiam proiecit. Sine timore : Id est, ut dictum est : In manu enim

325 potentiae duxit nos Deus. Serwiamus illi : Yd est, idolis dere-

lictis. (75» In sanctitate : Id, non effusione sanguinum uictima Coram . operum Id, : iustitia Et rum. £n sanctitate : Yd, cordis. ipso ;: Id, non hominibus placere sed Deo. Omnibus diebus 53 nostris : Id est, non qui coeperit sed qui permanserit, hic saluus erit. 299/300 Hieronymus, Trac/. , Exp. IV Euang., Luc. ronymus Ps.-Hie ; 165) p. 78, CC de Ps. 97 (ed. G. Morin, 316 312 Ps. 45, 10. 308/309 Isidorus, Eyz. V, 38-59. (PL 50, 587B). 321/322 I Ioh. 4, 318/319 Act. 5, 25. 317/318 Ps. 151, 11. Ps. 88, 55. 327/328 IV Reg. 16, 15. 324/3285 Ex. 15, 14. 822 Ps. 2, 11. 18. 294/295 IV Reg. 1, 16 ; Isidotus, Etym. YX, 2, 5.

6v

COMM. IN LVCAM I, 76-80 (76» Et iu puer jropheia altissimi uocaberis : Quomodo propheta dicitur dum Christus dicit : Lex et prophetae usque ad Iohannem. Et dicit : Ecce flus est quam propheta. Aliter m35; tellegendi sunt prophetae ueteris testamenti, qui 2n enigmate prophetabant ; aliter Propheta altissimi qui digito Deum 1ndicauit dicens : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata munds. Praeibis enim ante [aciem Domini ; Yd est, ante filium, quia facies est patris filius de quo dicitur : Inluminat Dominus wultum 34o suum. super mos, siue ante incarnationem quia facies est fili incarnatio, de qua agnitus est ab hominibus. Parare uias : Id, uias baptismi siue paenitentiae siue caritatis. (77» Ad dandam scientiam : Id, noui testamenti bene ad 12

dandam dicitur, quia gratis a Deo scientia datur, ut dicitur :

34; Gratis accepistis, | gratis date. Salutis plebi eius : Id est, per scientiam datus salus, per stultitiam perditio datur plebi eius. De qua plebe (dicitur) : Vocabo mon plebem plebem meam. In remissionem peccatorum eorum : Id est, per scientiam et salutem peccata dimittuntur. (78» Per uiscera misericordiae in. quibus : Id est, reuixit 30. nos. Visitauit nos oriens ex alto : Id est, quod nos infirmos et in tenebris ostendit. Oriens ex alto : De quo dicitur : Erit wir oriens. Nomen eius : Id est, a profundo diuinitatis. (79» Qui in tenebris sunt : Id est, in peccatis ignorantiae. 355 Qui in tenebris : Id est, in tristitia captiuitatis. Et wmbra morfis : Id est, iuxta templa idolorum. E/ wmbra mortis : Id, in peccato. Mors enim infernus est. Sicut enim non magnopere distat umbra a re cuius est umbra, ita peccatum contiguum est inferno. Sedent : Id, perseuerant. Ad dérigendos pedes nos-

36 fos : Id est, qui oblicas incedebant uias ; id est, siue ad dexte-

ram siue ad sinistram ; id, ad eleuationem siue ad disperationem. Ad dirigendos : Sicut propheta dixit : Gressus meus dirige secundum. eloquiwm. twwm. Nostrum est pedes ponere, Domini est dirigere. Pedes nostros : Id est, sensus nostros, de 365 quibus dicitur : Stantes erant pedes mostri n atriis Hierusalem. In quam uiam ? In wiam acis : Id est, caritatis. (80» Puer autem : Coniungitur loco ubi dicitur : E? iu fuer, $ropheta altissimi wocaberis. Crescebat : Id, corpore. Et confortabatur : Id est, gratia Spiritus sancti. Erat in desertis : Id, in

57» durissimis locis ad exemplum

paenitentiae. Vsque ad diem

833/334 Luc. 16, 16. 834 Luc. 7, 26 ; Matth. 11, 9. 335 I Cor. 15, 12. 836 Ioh. 1, 29. 339/340 Ps. 66, 2. 3845 Matth. 1o, 8. 347 Rom. 9, 25. 852 Zach. 6, 12. 355 Augustinus, Er. in Ps. 136, 7 (ed. E. Dekkers - 1. Fraipont, CC 4o, p. 1968). 3856 Rom. 5, 12-21. 85* Apoc. 6, 8; Augustinus, Es. in Ps. 48, Sermo YI, 2 (ed. E. Dekkers - I. Fraipont, CC 38, p. 565). 860/361 Gen. 24, 49. 862/363 Ps. 118, 133. 865 Ps. 121, 2. 366 Augustinus, Es. in P5. 127, 15 (ed. E. Dekkers - I. Fraipont, CC 40, p. 1877). 867/368 Luc. 1, 76. 368 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL 30, 587B).

9

COMM. IN LVCAM I, 80 - II, 4

13

ostensionis suae ad Israhel : Id, quando dictum est : Exibat

omnis Hierusoli(ma) ad. ewm, et cetera.

(T, x» Factum est in diebus illis : Adiungitur ad locum ubi dicitur : Imjpletum est tempus pariendi. Confirmatio in tem. pore et in persona et in loco fit. Tempus : in diebus ; persona : Caesaris ; locus : totus mundus,

quia Dominus totius mundi

; nascitur anno quadragesimo secundo imperii | Octauiani Caesaris, sicut in quadragesimo secundo anno Nini regis est Abraa ham natus. Sed Abraham in medio anni nascitur, quia creatur in et fime in s Christu autem Iesus m. in creaturis erat Abraha initio anni nascitur, quia ipse est initium ef finis. Im diebus c?r1o 4llis : Adfuerunt magna miracula in aduentu saluatoris : ia meritor taberna in oleum , minens culus lucem solis supere em ciuitat in pens prorum Tiberis flumen terra in s, promen Id, qui ueniens, serui in potestatem dominorum redacti. et bella erant, puniti entes cognosc non dominos agnouerunt Awferens bella 15 cessauerunt secundum historiam ut dicitur : propinquos, inter Dictio : usque ad finem terrae. Exiit edictum

T

Augusto : aedictio inter populos et plebes currit. A Caesare suo, socio nec Ipse est Octauianus, qui nec filio, nec uxori, stans. ter sollemni us August uocari dominum non concessit. Christo con2o Caesar possessio principalis. Haec duo nomina io principaueniunt, qui omnia sollemniter possidet et possess rum et futuro et ntium praese lis (conuenit) quia principatum Aliquan : censui totus retur discribe V? . praecidentium optinet deuicos et s do census per prouintias, aliquando per ciuitate tur, quia 25 signaretur. Nunc autem per capita singulorum designa e. creatura usque lium euange ate Dominus dixit : Praedic olorum. apost choro a est, Id : oy iricn C e Siria ide praes (2) A ficat se Signi r. dicitu ta eleua Siria etenim quadam uocatione m. fidei censu oli apost cui biam, super in eleuantem mundum Ea pro atur. praet inter 3o praedicauerunt. Cirimus namque heres uit. optin Dei m populus apostolicus hereditate : Id est, in 43» Vt $rofüerentur singuli in suam ciuitatem bono naturae cemsum. fidei redditur. ascendit, quia ab 44» Ascendit autem 1 oseph : Bene dicitur caelum. Ascendit autem 4; hac hora ascensio nobis datur in Iudeam ciuitatem. | Ioseph a Galilea de ciwitate Nazareth in. 371/372 Matth. 5, 5. Y, Hom. 2, 1 (PL 76, 795 CD) ; Ps.(ID, 2/3 Gregorius Magnus, Hom. in Ex. 5/v Orosius, His. adu. 550A). 30, (PL Prol. , Euang. IV Hieronymus, Exp. 10/13 9 Apoc. 1, 8. 7). 456-43 p. 5, CJEL er, meist Pag. VII, 2 (ed. C. Zange p. 413) ; Ps.-Hiero5, CSEL er, meist Zange C. (ed. 18 Orosius, Hisz. adu. Pag. VI, 18/19 Isi15/16 Ps. 45, 10. 587D). nymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 50, Lagarde, (ed. Nom. Hebr. , nymus Hiero 19/20.30 dorus, E/ys. IX, 5, 16-17. Ex. s. Exp. sius, Ambro 29.33 15. 26 Marc. 16, p. 64, 2/9 [CC 72. P- 139). 31 Augustinus, Er. in Ps. 5, 1 288). p. 14, CC n, Adtiae M. (ed. 212 Luc. VII, p. 19). (ed. E. Dekkers - I. Fraipont, CC 58,

I4

COMM. IN LVCAM II, 4-10

Dauid, quae uocatur Bethleem : Yd est, a uolubilitate figurarum in flores pudicitiae et castitatis in Bethleem, in domum panis, descendisset. "T 4o (5» Pregnante de Spiritu sancto : Id est, de fructu Spiritus sancti. (7» Peperit filium suum primogenitum : Id est, primogenitus omnis creaturae, et primogenitus mortuorum, et primogenitus sine matre in caelo, sine patre in terra. Et bannis eum inuoluat : 4; Penuriam Mariae et Ioseph significat et cetera peccata Adae abstersa et scissam uestem ueritatis inuentam. Reclinawst eum in $r(ae»sepio : Bene dicitur reclinawit, quia ipse se primo in carnem reclinauit, et Maria (eum? secundo in praesepium reclinauit. Praesepium autem figuram altaris tenet ; ex eo bruta ;» animalia et pudentia pascantur. Altaris enim pabulum, a/7is odor witae (in witam», aliis odor mortis in. mortem. Non erat locus : Id est, a paruo infantulo posito. I7 diuersorio : Eo quod diuersi hospites inabitant in eo, siue quod diuertitur ad eum de uia. Diuersorium ecclesiae praesentis figuram tenet. Duo

8r

55 etenim hostia in eo fiebant, in regionem et in ciuitatem, id est,

in caelum et in mundum hucusque ordo nunc accedens. (85 Pastores erant 1n ila regione : Id, doctores in ecclesia. Vere dignum erat ut agnus pastoribus ostenderetur. Vigilantes el. custodientes : Id, curas corporum et animarum. Vi2gilias 6 o nocti(s» : Id est, in tribus legibus relegiosi, ne nox erroris sensus obscurat ouium Christi. Super gregem suum : Id, super populum congregatum in fide. (95 Stetit ?uxta illos : Stare angelus dicitur, auxiliari genus humanum

indicat. /wxía dicitur, id est, secus similitudinem

6; humanae naturae. Et claritas Dei circumfulsit illos : Bene circumfulsisse dicitur, quia non de una parte lux Domini lucet, et umbra de corporibus non facit. Timuerunt timore magno : | Hic est magnus timor, qui corpus et mentem tenet. X10» Nolite timere : Angelus consolationem dat, diabulus 7o disperationem ; uel, ut dicitur : Quiescat timor, ueniat caritas. Ecce enim euangelizo : Id, qui scio quae futura sunt. Gaudium magnum : Hoc est gaudium magnum : Quod caelestes et terrestres et infernales laetificat ;siue, gaudiwm magnum quae

37/38 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde, p. 62, 24/25 [CC 72, p. 157]). 38 Gregorius Magnus, Hoz. in Euang. I, Hom. 8, 1 (PL 76, 1 104À). 42/43 Col. 1, 15-18. 44 Augustinus, Serzo 187, IV, 1 (PL 58, 1001A) ; Augustinus, Serzzo 189, VI, 4 (PL 38, 1006D). 47/48 Gregorius Magnus, Hom. in Euang., 1Hom. 8, 1 (PL 76, 1104B). 49 Ps. Hieronymus, Exp. IV Exuang., Luc. (PL 30, 587D). 50/51 II Cor. 2, 16. 54/56 Ps. Hieronymus, Exp. IV Enang., Lut. (PL. 30, 588A). 60 Augustinus, Con/ra Faust. XIX, 5 (ed. I. Zycha, CFEL 29 IXDi 498). 70 Augustinus, De Ca;b. Rud. I, 5 (ed. I. Bauer, CC 46, p. 129) ; Augustinus, In Ep. Iob. ad Part. YX, 4 (PL 55, 2047D). 72/43 Hieronymus, Cozz. Ep. ad Gal. YII, 5, 22 (PL 26, 447B).

8v

COMM. IN LVCAM II, 10-16

I5

finem non habet, parum est omne quod finitur. Quod erit omni 75 $opulo : Bene omni populo dicitur, quia haec est commonitio regni Christianorum. Terrena etenim regna specialiter genti de qua rex fiebat. Gaudia promittebantur : laetitia Caldeorum et laetitia Grecorum et laetitia Remanorum. (x1) Quia natus est nobis : Vnusquisque nostrum semet ipsi 8o nascitur, id est, ut fiat quod non fuit. Christus autem ad utilitatem nostram natus est, id est, ut nos renasceremus in uitam.

Hodie : In die noui testamenti, siue in die aeternitatis. Qui est Christus Domini : Id est, rex et sacerdos. Quia natus est nobis hodie : Conseruator salutis. Quare non obseruat unam diem

8; sollemnitatis natiuitatis Christi, ut est Paschae et Pentecos-

ten ? Vt mundarentur dies septimane quos maculauit peccatum Adae. Quare Aodie dicitur, et in alio loco legitur : In nocturnis horis natus est Christus Dominus ? Vtrumque uerum, quod in confinio lucis et tenebrarum natus est, quia ipse oofinem tenebris ignorantiae dedit, et initium lucis scientiae posuit. 412» Et hoc uobis signum : Quomodo signum quod conspicitur ? Quia ipsud est signum quod signat aliquid. Ideo signum dixit quia unum corpus Christi multa corpora fidelium signi95 ficat. Inuenietis ànfantem : Veritatem. Facta rei narrat.

(13» Et subito jacta est : Velocitatem angelorum indicat. Cum. angelo : Primo unus angelus aduenit, ut pastores non magnopere timerent, et postea multitudo. Yd est, | prius confortat ab uno. Militiae caelestis : Regem angelorum descenden1o tem significat. Laudantium Deum : More suo solito. (14» Gloria in altissimis Deo : Vbi nusquam defuit. Ef in terra bax : Vbi nequaquam fuit. H ominibus bone uoluntatis : Bona uoluntas quae Deum nouit mutari non potest. «15» Pastores autem loquebantur ad inuicem : Id est, spiritus xos consili in doctoribus loquitur. Transeamus : Non dicunt ambulemus, quia qui angelos appellat non mundum ambulat, diligit id est, non diligenter inuestigat sed transit. Hoc est, non

et contempnit. Vsque Bethleem : Id, usque ad matrem nostram Ef caelestem, id est, ecclesia in qua famis witae est Christus.

sed, 1xo uideamus hoc uerbum : Non dicunt, consideremus filium,

conloquio angelorum inluminati, diuinitatem in corpore dixepraeuident. Quod Dominus ostendit nobis : Et si angeli in quod t reputan Domino opus magnam runt, illi tamen

angelis est.

Kd

(16) Et uenerunt festinantes : Id est, uolato Spiritus sancti i$ : Haec ambulantes. Inuenerunt Mariam et Ioseph et infantem

«

93 Augustinus, De Mag., II, 5 (ed. K. Daut, 83 Hebr. 7, 1. $81 I Petri 1, 25. christ. I, 2, 2 (ed. I. Martin, CC 32, p. 1. Doctr. De nus, CC 29, p. 159) ; Augusti 108/109 104/105 Is. 11, 2. 14, 6. Ioh. 95 93/95 I Cor. 6, 15 ; 12, 12. Hom. 8, 1 (PL 76, 1104À). Ioh. 6, 55 ; Gregorius Magnus, Hom. in Euang. 1,

9r

16

COMM. IN LVCAM II, 16-21

primitiua ecclesia noui testamenti, quae in ribus legibus et in fide Trinitatis consistit. (18» Mirati sunt omnes : Id est, admiratio infidelium. 1:90. (19» Maria aulem conseruabat ; Conseruatio fidelium est. In corde suo ; Id est, in memoria sempiterna. (20 Reuersi sunt pastores : Id est, doctores ad opus doctrinae. Glorificantes et laundantes : Yd est, angelos adsimilantes. In omnibus quae audierunt : Id est, ab angelis. E? widerunt : 125 Id, oculis in ciuitate.

(2x) Posiquam consummati sunt dies octo ut circumcideretur | uer : Coniungitur ad locum ubi dicitur : E? peperit filium swwum primogenitum. Primo, lapide circumcidetur homo ; secundo, mucrone ferri, abscisione capitis in martyrio, quia prima lex 130 molestissima et durissima in uindictis erat. Secunda autem separat a uitiis et non corpora confringit. Cur in secreto membro circumcidetur homo ? Id est, ut prolis filiorum Dei sub indicio legis Deum generetur, et ut in secreto agat homo quae Deus mandauit, nec hominibus placere studeat. Cur in circuitu 13; circumcidetur homo ? Ne una pars remaneat de carnali conuersatione in corde filiorum Dei. Cur post Ismahel et ante Isaac circumcidetur Abraham ? Quia Ismahel figura et pater populi non obseruantis legem, Isaac autem obseruantium legem figuram tenet. Cur in senectute circumciditur Abra14o ham ? Quia ueterescente corpore lex diuina conualescet in sanctis. Cur octauo die circumcidetur ? Quia post octo witia conpraemenda complere legem altissimi possumus. Quid historiae ad rem pertinet circumcisio ? Vt corpora gentium et corpora populi Dei 2n bello agnoscere(n»tur. Dies octo : Noua

9"

145lex per septenarium numerum figuratur. Octauus. autem numerus beatitudinem quietis aeternae uult intellegi. Id est, in octeno tempore noui testamenti, omnia resecata sunt uitia,

et in octauuo die iudicii circumcisio cordibus regnum Dei introibunt, et in octaua beatitudine euangelii circumcisio mem150 brorum in martyrio opere percipitur. Octauus dies circumcisionis, quid ad historiam significat? Id est, ut octo genera Channanei populi a populo Dei in octauuo die circumcisio uincere(n)tur. | Vocatwm est nomen etus : Yd est, post octo «112a uincenda,

nomen uniuscuiusque 25 libro witae scribitur. Iesus : Scriptis 15; etenim nominibus 2» libro «itae, salus adest sempiterna. Quod 117 Augustinus, Confra Faust. XIX, 2 (ed. I. Zycha, C$EL 25, 1, p. 497). 127/ 128 Luc. 2, 7. 135/136 Rom. 2, 29. 141/142 Cassianus, Com/. V, 2 (ed. M. Petschenig, CSEL 13, p. 121). 143/144 Pelagius, Exp. in Roz. II, 26 (ed. J.A. Robinson, Tex/s and S£udies, 9, p. 26). 145/146 Ambrosius, Ex. Ps. 47, 1 (ed. M. Petschenig, CSEL 64, p. 347) ; Augustinus, Serzo 259 (PL 58, 1198); Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 50, 588B). 148/149 Rom. 2, 29. 149/150 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Lue. (PL. 30, $88B). 151/153 Cassianus, Cor/. V, 18 (ed. M. Petschenig, C$EL 13, 143-144). 154/158 Phil. 4535 Apoc: 335.315, 88: 175581

IOF

COMM. IN LVCAM II, 21-24

17

uocatum est ab angelo : Angeli etenim de hominibus reddunt testimonium ut, quoscumque dignos inuenerint, nomina eorum in libro uitae scriberentur. Priusquam in utero conciperetur : Quod in Isaac et Iacob et Iohanne figuratum est, qui ante 160 natiuitate uocati sunt nomine. Praecedunt enim merita sanctorum in caelum antequam nascantur in uitam. In Iacob, cum dicitur matre eius : Duo fojpuli in utero tuo dimicabunt, quorum 4aiov seruiel minori. 422» Completi sunt dies purificationis eius : Id est, L si 165 filia, triginta autem si filius. Secundum legem Moysi : Yd est, non secundum necessitatem naturae, quia ipse non indiguit purgari in cuius conspectu etiam caeli non sunt mundi. T'uleruni illum in Hierusalem : Id est, in pace semper salus consistit et perfectum adsignatum opus. Et adtulerunt ut uaticinium 17 o prophetae Esaiae compleretur dicens : Ecce ego wenio in medio iui. Vt sislerent eum Domino : Dominus Domino adsignatur, ut dicitur : Dixit Dominus Domino meo. 423» Omne masculinum quod aperit uulwam sanctum Domino uocabitur : Yd est, quod ipse Dominus primogenita Pharaonis 17 in uindicta 5ercussit, qui primogenita filiorum Israhel deleuit. Et omne masculinum opus : Id est, uirile et sine fetore peccati Domino semper adsignari debet. (24» Par turturum aut duos pullos columbarum : Haec oblatio penuriam parentum significat, et ut castitas per turtures 18 o et gratia Spiritus sancti per columbas significaretur. Turtur| namque, post mortem coniugis suae, coniugium non sectatur ro* usque mortem. Et rubicundus est colore, et in aestate clamat, et nusquam inuenitur nidus eius. Per pudorem enim uirginitatis Spiritus sanctus in homine clamat, et uitam eius a diabuin caelis 18 M^ lo abscondit. Vt Paulus ait : Vestra autem conuersatio omnem per quae est, auis ma sincerissi autem esi. Columba uitam Spiritus sancti gratiam significat, rectas habens ungulas. Id est, ut Ioseph qui in manu meretricis pallium relinquid. In Marco, iuuenis quidam dicitur quem quidam lohannem relicta sindone in manibus o 19 uolunt intellegi : Et Iohannes qui, decet ut praedas mundi nos et Sic persecutorum, nudus fugit. adpetentium relinmanibus in sed ur, contendam non ipsius quamus. Et in pectore suo memorat multa iniuria, et non 1n labia prorumpunt, ut propheta ait : Turbatus sum ei non sum w^

. 195 locutus. Id est, turbatur ut homo et non locutus ut Christianus

ut Inuicem se conuertunt columbae ad id quod respiciunt,

159/160 Gen. 17, 9; 25, 23-25 ; Luc. 1, Hieronymus, Hebr. INozz. (ed. Lagarde, p. 174/178 172 Ps. 109, I. Zach. 2, 10. 180 Luc. (ed. D. Hurst, CC 120, p. 63). 188 Gen. 39, 15. 187 Luc. 2, 22. Ps. 76, 5.

168 162/163 Gen. 25, 25. I$. 170/171 5o, 9/10 [CC 72, p- 121]). 178/179 Beda, In Luc. I Ex. 12, 29. 186/ 185/186 Phil. 5, 20. 5, 22. 194/195 190/191 Marc. 14, 51-52.

18

o

20

5

o

COMM. IN LVCAM 1I, 24-25

apostoli uno ore dicebant : Nwmquid ego sum, Domine? Iudas autem gratiam Spiritus sancti amiserat, seorsum caput conuertit dicens : Nwmquid ego sum, Rabbi ? Paulus autem nos admonet dicens : Vt unianimes «no ore honorificetis Dominum. Iuxta flumen semper resedit columba, et nullas res nisi lucidissimam aquam respicit. Et quascumque aues sibi nocentes per umbras in aqua uiderit, caute et uelociter fugit. Bene. (Nej Nos conuenit scripturarum riuolos inspicere et mille artes daemoniorum fugire, ut ueritas ait : In lege quid. scriptum est, intellege. Fac hoc, et wiues : Velocissimas pennas habet, ut nulla | auium se conprehendit in uolatu. De qua Dominus noster in cruce ait : Quis dabit mihi bennas sicut columbae et wolabo et requiescam. Alae et nobis legum a Domino datae sunt, ut in aera uolemus. Vt Paulus ait : Repiemur in nubibus obuiam Christo 2» aera. Numquam in cacumine Syrtis columba consistit, sed in plana et speciosa terra frequenter manet. Quae

IX

res in diluuio probata est, adferens secum lignum oliuae, id

est, contiguum terrae lignum, ut ostenderet diluuium repulj sum. Cauendum est et nobis, ne in altum superbiae inimicus nos inducat. De qua propheta canit : Non ueniat mihi pes superbiae sed planam terram. Id, patientiam possideamus, ut diuinum sermonem impleamus : Im jatientia uestra possidebitis animas uestras. Plerumque columba diuinarum scripturarum dicitur : Pennae columbae deargentatae 22 o figuram tenet, quando usque auri. Quid argenti color nisi eloquentiam diuinae historiae significat ? Per auri autem formam sensum triplicem spiritalem indicat, id est, tropologiam, anagogen, allegoriam. Fel in iecore non habet columba ; ita nos oportet omnia 22 vA uenena peccati fugire. De quibus Paulus ait : Omnis amaritudo et ira el àndignatio e clamor et blasphemia auferetur a uobis cum omni malitia. Seniorum traditio de columba narrat : Si alia 2l

auis superuenerit, et nidum eius distruxerit, et filios eius manducauerit, nidum istius auis quaerit, et paratos cibos, 25 o

I]

quos filiis suis congregauit, et pullis illius auis tradit. Ouod in nobis completur, quando sermonem abseruamus dicentem : Orate ro bersequentibus et calumnzantibus uobis. (255 Ecce homo erat : Yd est, homo dignus qui in loco pacis

consistit. | Cu£ nomen erat Symeon : Id, Deo oboed2ens in mortis migratione et uitae requiae. Iustus et tàmoratus : Iustus in

197 Matth. 26, 22. 199 Matth. 26, 25. 200 Rom. r5, 6. 201/202 Beda, In Luc. I, (ed. D. Hutst, CC 120, p. 64). 205 Luc. 10, 26, 28. 208/209 Ps. 54; 7210/211 I Thess. 4, 17. 212/215 Gen. 8, 10-11. 216/217 Ps. 55, 12. 218/219 Luc. 21, 19. 220/221 Ps. 67, 14. 221/222 Gregorius Magnus, Mor. in lob XVIII, 14 (PL 76, 50A). 222/223 Cassianus, Cor. VIIL, 3 (ed. M. Petschenig, CSEL. 13, p. 218-220); Eucherius, Forzmlae, Praef. (ed. Wotke, CSEL 31, p. 5-6). 225/22? Eph. 4, 51. 232 Matth. 5, 44. 234 Hieronymus, Hebr. INoz:. (ed. Lagarde, p. 71, 4/5 [CC 72, p. 148]). »m xt

11V

COMM. IN LVCAM II, 25-34

19

conscientia ; ?imoratus in operibus. Exfectans : Id, per longa spatia prophetiae. Consolationem Israhel : Yd, futuram beatitudinem et natiuitatem Christi in carne. E£ Spiritus sanctus erat n eo : In oboediente et iusto et timorato, Spiritus sanctus 24o semper inhabitat. (265 Et responsum acceperat : Responsum interroganti datur. Quando hoc responsum dicitur ? Dum non uidet interrogare. Ad conscientiam datur hoc responsum. Non wisurum se mortem : Quomodo mors uidetur dum obscurat ? Id est, ad timo24; rem horribilem uidetur siue post exitum de corpore retro prospicit ab anima exeunte. (275 Et uenit in Spiritu : Id est, intinctu Spiritus sancti. (28) Ipse accepit eum in manus suas : Id est, lex spiritalis

in opera populi fidelium. Benedixit Dominum : Vt ipse esset

250 et benedictus. (29» Nunc dimittis seruum tuum, Domine : Id est, quia in obligatione sit omnis sanctus in corpore, ut Paulus ait : Cupio dissolui, et esse cum Christo. Secundum uerbum tuum : Yd est,

in promissione Spiritus, siue quem dixit ad Adam : Morte 255 morieris. In ace : Yd est, uisu fidei et corporis. 430» Salutare tuum : Et nostrum, de quo dicitur : Et widebit omnis caro salutare Det. (31» Quod praeparasti : Id, in praesentia. Ante faciem : Id est, ante conscientiam animarum. Pofulorwm : Id est, Iu26o daeorum. (32» Lumen : Id est, quae ipse dixit : Ego sum /ux qui in mundum ueni. Ad reuelationem gentium : Yd est, ut Deus illos uideret, quia non uidet Deus pereuntes. Vt ipse dixit : Quia numquam now uos. Siue, ad reuelationem gentium : Vt gentes 265 uiam erroris agnoscerent et uiam ueritatis sequerentur. Ef gloriam Plebis tuae Israhel : Dicitur.

433» Et erat Yoseph $ater eius : | Id est, honore beneficii ad |xz'

Mariam. Mirantes in his quae dicebantur : Id, magi ab oriente

uenerunt, et stella deducit eos, et in Bethleem adorant filium.

27» Gabrihel ad. pastores loquitur, et exercitus militiae caelestis prosequitur. Simeon in templo loquitur, Anna et ipsa cucurrit in Spiritu. Visiones angelorum incessanter Ioseph et Mariae

ministrabant.

d

ui

(345 Et benedixit illis Simeon : More angeli dicentis : Bene275 dicla Íu inter mulieres. Ecce hic positus est àn ruinam et vesur-

vectionem multorum : Id est, aliis odor mortis in mortem et aliis

odor uitae in uitam. Et in signum cui contradicitur : Id est, scandalum Iudaeis, stultitia gentibus crux Christi fuit.

261/262 256/25* Luc. 5, 6. 254/258 Gen. 2, 17. 252/253 Phil. 1, 25. 240/272 268/269 Matth. 2, 1-12. 263/264 Matth. 7, 25. Ioh. 12, 46. 272/273 Matth. 1, 20; Luc. 2,26. '- 244/245 Luc. 1, 42. Luc. 2, 8-145 25-538. 1 ; 248 I Cot. 1, 23. 276/211 II Cor. 2, 16.

20

COMM. IN LVCAM II, 35-39

(35» Et tuam animam pertranseat gladius : Id est, non te 28o molestiat dolor passionis, quia cito resurget. V? veuelentur ex multis cordibus cogitationes : Id est, ut sciatur quid cogitauerit unusquisque in corde suo, ut ipse dixit de Iudaeis : Quid cogitalis mala 4n cordibus uestris ? (36» Et erat Anna : Quae et ipsa erat digna. Prophetissa : 28; Ipsa enim completur uaticinium Iohel prophetae, qui dixit : Prophetabunt filii et filiae uestrae. Sicut enim participantur mulieres regnum, participantur et gratiam Spiritus. 4"4 enim interpraetatur gratia. Sinagogam cum gratia legis et prophetiae significat. De tribu Aser : Hoc est, de beatitudine patriae caez9o lestis. Aser enim beatitudo interpraetatur. Haec processit : Aetate sinagoga processit. Ef wixerat cum wiro annis septem : Id est, per septem libros legis manens cum Deo. 4 wirginitate sua : Id est, quando idola et heresim non cognouit. (37» Haec widua : Quae sterelis in prophetis uocabatur, de 295 qua dicitur : Quae peperit, facta est | sterelis. Vsque ad annos LXXXIIII : Id est, ad octenam beatitudinem euangelii et usque ad quattuor principales uirtutes : temperantiam, $rudentiam, fortitudinem, iustitiam. Quae non. discedebat de tem$lo : Perseuerantia enim in lege Dei gratiam adquirit semper. ;oo Templum enim figura legis est diuinae. Licet enim sinagoga peccasset, tamen legem Dei non deserebat. Ideo dixit : Non discedebat de templo, ieiuniis el obsecrationibus : Id est, opere corporis et animae. Opus enim est corporis ieiunium, et opus est animae obsecratio. DZe ac nocte : Haec bina dictio totum 3o; mundum significat, quia per diem et noctem mundus rotatur. 438» Haec ipsa hora : 1d est, qua Simeon superuenit. Confitebatur Domino : Id est, in spiritu prophetiae. Et loquebatur de illo : Cur canticum Annae non est scriptum, et uerba Simeonis scripta sunt ? Quia sufficienter Maria et Elisabeth 310 prophetauerunt quattuor euangelia. Omnibus qui expectabant : Id, mentibus fidelium. Redem$tionem Israhel : De qua dicitur : Caftiuam duxit. capttwitatem. 439» Secundum legem Domini : Quia ipse dixit : Non wen? soluere legem. Reuersi sunt in Galileam : Christus in Galilea, 315 gratia in gentibus est. In Nazareth : Id est, in flores uirtutum gentium Christus exiit. 282/283 Matth. 9, 14. 286 Ioel 2, 28. 287/288 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde,p.34, 11 [CC 72, p. 102]) ; Isidorus, Ezyz. VII, 6, 59. 290 Hieronymus, Hebr. INoz. (ed. Lagarde, p. 5, 7/8 [CC 72, p. 61]) ; Isidorus, E£yz. VII, 7, 16. 295 1 Reg. 2, 5. 296 Matth. 5, 10. 297/298 Isidorus, E/yz., II, 24, 5 ; Ps.Hieronymus, Exp. IV Euang., Prol. (PL 30, 550B). 304/305 Isidorus, EZyz. XIII, 1, 5-8. 3807 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewaeng., Luc. (PL. 30, 588C). 309/310 Hieronymus, Trans. Hoz. Origenis in Luc., Hom. VIII (PL 26, 249C); Augustinus, De Ciu. Dei XVII, 24 (ed. Dombart- Kalb, CC 48, p. 591/2). 312 Eph. 4, 8. 313/314 Matth. 5, 17. 314/315 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Mattb. (PL 30, 559D). 815 Hieronymus, Hebr. INoz. (ed. Lagarde, p. 62, 24/25

[CC 72, p. 157].

I12Y

COMM. IN LVCAM II, 40-47

21

(405 Plenus sapientia : De quo dicitur : Omnia ?n sapientia fecisti. Et gratia Dei erat cum 1llo : Id est, cum carnali parte. (415 Et ibant parentes eius : Vt sisterent eun. Domino. Di»20ligentia parentum significat(ur) in lege. Iw die sollemmi Paschae : Id est, ne de populo Dei perirent, iuxta quod dictum est : Quicumque ^07 fecerit Phase Domino, in tempore suo | anima eius peribit de populo suo. (42» Cum esset annorum duodecim : Non ad numerum anno32; rum | pertinet aetas ista, sed significat sacra mysteria Christi,

pan

id est, duodecim tribus, doctores, et apostolos. Duodecim in fide alaturus significat. Et in maturam aetatem discere et interrogare significat, ut in probabili aetate implere et docere possit unusquisque. Secundwm consuetudinem die festi : Id est, 33o dies septem, ut misticum numerum Spiritus sancti sollemnitas ista significaret. (43» Remansit puer Iesus in Hierusalem : In pace semper et in lege, salus diuina manet. Et non cognouerunt parentes etus. (44» Aestimantes esse ?n comitatu : Iudaicum populum et 33; sinagogam significant, id est, quod Deum secum putabant in

comitatu suorum operum, et non fuit. Venerunt titer diei : Id,

per libertatem arbitrii Deus ab illis defuit. De qua die propheta canit : Diem hominis odit anima mea. Et alius propheta dicit : Ab altitudine diei timebo. Et requirebant inier cognatos et

34o uicinos : Id est, inter utriusque doctores legis.

(45» Et non inuenientes : Vt dicitur de sinagoga : Quaesiui eum et non inueni. Regressi sunt in Hierusalem : Id est, per uiam paenitentiae ad supernam pacem et ad Domini uisionem

reuertunt, et Deus ad illos conuertitur, ut est illud testimo34; nium : Conuertimini ad me, ei ego conuertar ad uos.

(46» Post triduum inuenerunt eum : Id est, in fide Trinitatis et in doctrina trium legum Christus inuenitur. Et moraliter triduum paenitentibus et tres annos paenitentiae, ut Christum inueniunt, hoc factum significat. Sedentem in templo : Sobrieta-

55o tem fili et disciplinam significat. In medio doctorum ; Vt imple-

ret propheticam sententiam, id est : In medio ecclesiae laudabo te. Audientem illos et interrogantem : | Yd est, audit ut discentem, interrogat ut temptantem et docentem. (47» Stupebant omnes : Id est, qui maior aetate erat filius 35; in sapientia super prudentiam, id, disciplinae. Ef responsiones eius : Id est, ipsius doctrinae ad illos.

817/318 Ps. 105, 24.

319. Luc: 12, 22:

322/323 Num.

9, 15.

326 Ps.-

332 Hieronymus, Hebr. Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 30, 588C) Is. 1, 14 ; let. 17, 16. 338 121]). p72, [CC 9/10 5o, p. Lagatde, (ed. Nom. Hebr. INoz. (éd. Las, Hieronymu 343 56. 56, Ps. 341/342 839 Ps. 55, 4. 347 Augustinus, Contra 345 Zach. 1, 5. garde, p. 5o, 9/10 [CC 72, p. 121]). Exp. IV Faust. XIX, 2 (ed. I. Zycha, C$EL 25, 1, p. 497) ; Ps.-Hieronymus, 351/352 Ps. 21, 25. Euang., Luc. (PL 30, 588D).

T3

22

36 o

36 I

COMM. IN LVCAM II, 48 - III, 3

(48» Et dixit mater : Fili, quid fecisti nobis sic? Id est, sinagoga deesse Christum agnouit. Dolentes et tristes : Id est, per temptamenta regum gentilium in captiuitatem dolebant, ut dicitur : Super flumina Babylonis, illic sedimus et fleuimus. (49» Quid est quod. me quaerebatis ? Id est, cur non recte quaerebatis me secundum uestram legem ? In his quae Paítris mei sunt : Haec propria Patris hereditas in mundo : Ecclesia et lex et doctores. (50» Et ipsi non intellexerunt uerbum : Id est, nouum testamentum.

(51»Et discendit cum eis : Oboedientiam parentibus significat. Et erat subditus illis : Qua fronte audet aliquis contradicere parentibus, dum his, cum angeli et archangeli subiecti sunt, humanis parentibus swbditus tuit! Et conseruabat uerba haec : Id est, uerba seniorum in templo de filio. (52) Et Iesus proficiebat sapientia : Id est, legis. E? aetate : Id, corporis. Ef gratia : Id, noui testamenti. Ajfud Deum. ei homines ; Id est, qui mediator Dei et hominum tuit.

A

Io

XIII, 1r» Anno quintodecimo : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Et erat in desertis usque ad diem ostensionis suae ad Israhel. Cur regna gentium euangelista describit ? Vt initium praedicationis noul testamenti in multis personis regum et regionum confirmaretur, et ut mundi regna uiderentur et humilia Dei, id, Iob et ceteri, et per humilia Dei magna

et

fortia mundi confunderentur, ut dicitur : Elegit Deus quae sunt stulta »uwndi ui per eos confunderet fortia. (2» Factum est uerbum : Yd, diuinitas Spiritus sancti. Iq deserto : | Hoc est, in apto lo(co» Spiritui. (35 Et uenit in omnem regionem Iordanis : Id est, confirmatus in labore deserti et in ieiuniis et obsecrationibus, ad huma-

na suffragia processit. Id est, more (t»estae in ignibus calificate, cui facilius deficere quam molescere, et exaustum uinum I

VA

2o

quando calificata fit accipit. Accipit ut uim semper saporem adsimulet omnis liquor habitans in ea. Sic et Iohannis erat, cui facilius fuerat capite decollari quam adulterium regis non reprehendere. Et semel in eum Spiritu effuso spiritalia uerba semper dicebat. Jordamis discensio aliena, interque secundum historiam alia pars eius ascendit in turgidam formam archa

358 Augustinus, En. in Ps. 44, 12 (ed. E. Dekkers - I. Fraipont, CC 38, p. 502) ; Ps.-Hieronymus, Ex. IV Euang., Luc. (PL 30, 588C). 360 Ps. 156, 1. 362/ 364 Augustinus, Serzzo 146, I, 1 (PL 38, 796). 394 I Tim. 2, 5. «TID», 2/3 Luc. 1,80. 6 Gregorius Magnus, Mor. n Iob, Praef. 5 (PL 75, 519D). 7/81 Cor. 1,27. 13/16 Hieronymus, Ef. 107, 4 (PL 22, 872B). 16/18 Luc. 5, 19.20 ; 9, 7-9. 19 Hieronymus, Trans. Hoz. Origenis in Luc., Hom. XXI. (PL 26, 267A) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euwang., Mattb. (PL. 30, 556D).

14*

COMM. IN LVCAM III, 3-5

23

descendentem Domini per eum. Et qui semper a lege Domini fuit, in mare inferni intrat ; et qui legem Domini non transgreditur, ad superna praemia conscendit. Jor autem et Dan duo fontes sunt, quae duo mandata significant ; id est, dilectio Dei 2; et proximi. In his duobus fontibus mandatorum omnia abluuntur crimina peccatorum. Bajtismwm paenitentiae Nunc lex pro lege ponitur. Id est, Paenitentiae et indulgentiae pro lege uindictae, sicut scriptum est in libro prophetiae. Id est, ut coniungeretur prophetia euangelio, quia ipse idem 3o Dominus, qui utraque operatur, et fecit utramque unum. 44» Vox cl mantis in. deserto:

Vox ante uerbum, Iohannis

ante Christum. Nox autem non discernit sententias. Verbum autem lucidissimae omnia indicat. Iohannis intonuit et uociferauit. Christus autem omnia narrauit et praedicauit. C/a3; mantis : Exclamatio longitudinem et sorditatem et indignationem significat. Quattuor ista Iudaico populo conuenerunt quae a salute longe fuerat. Vt dicitur : | Longe est a peccatoribus salus. Et non dixit : Audiam quid loquatur n me Dominus Deus. Et illi indignatus est, ut dicitur : Iratus est in furore 4o Deus super Israhel. In deserto : Iudaei pro deserto reputantur, quae a lege et prophetia et sacerdotio et iudicibus et bonis regibus deserti erant. Parate uiam Domini : Viam Domini est corda recta fidelium ut furus 4n uiis burissimis ambulet. Via Domzini : Misericordia et ueritas. Quomodo praeparatur uia Domini 45 nisi alta humiliare et ima subleuare et oblica erigere et latrones fugire et sordida purgare ? Quid est alta humiliare nisi superbiam conpremere et ima subleuare ? Id est, terrena opera in perfectionem erigere. Oblica erigere : id est, inlicita declinare ; et sordida purgare : id est, septem witia delere. Recías facite yo semitas eius : Ac si dixisset, quas semper incuruastis uia(s» Domini, cui bene omne genus humanum conuenit. Quae latior est uia quam semita. Semitae autem Domini sunt ingressiones, sunt mandatorum per experimentum perfectionis. Via Domini est opus caritatis inter sanctos quae quando incuruat unus5; quisque bonum suum sibi et non proximo extendit, Deus cum illo non ambulat. 435» Omnis uallis implebitur : Id est, humiles fructu bonorum operum, ut est illud : ££ ualles abundabunt frumento. Praua in 77, p. 139); 23/24 Hieronymus, In Mattb. YII (ed. M. Adtiaen - D. Hurst, CC 24/25 Matth. 22, 37-39. Eucherius, Instr. II (ed. Wotke, C$EL 51, p. 153). ; 31/32 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Matt. (PL 30, 556B) 28 Is. 65, 6-9. 37/38 Ps. p. 26). Ambrosius, Exp. Ex. s. Laur. I, 40 (ed. M. Adriaen, CC 14, 40/42 Ps.-Hieronymus, Exp. 39 Ps. 105, 40. 118,55. ^ 38/39 Ps. 84, 9. 42 Ps.-Hieronymus, Exp. IV IV Euang., Mattb. ; Marc, (PL 50, 556B, 579C). Mattb. I (ed. M. AdtiaenIn us, Hieronym 43 579C). 30, (PL. Euang., Marc s Magnus, Mor. zn Iob Gregoriu 49 2. 5, Tob. 44 16). D. Hurst, CC 77, p. Hieronymus, Trans. 57/08 5-6. Gen. 55/56 XXXI, 45 (PL. 76;:620D). In Lu. I (ed. D. Hutst, Hom. Origenis in Lur., Hom. XXII (PL 26, 268C) ; Beda.

CC 120, p. 76).

58 Ps. 64, 14.

14V

COMM. IN LVCAM III, 5-8

24

directa : Id est, Iudaei, non recte implentes legem, recte im-

6o plebunt. E? aspera in wias planas : Id est, uia praedicationis inter ferocissimas gentes. Bene planae dicuntur, quae flenitudo legis caritas praedicationis. 46» Et widebit omnis caro : Id est, qui duritiam non habent. Salutare Dei : Id est, Iesum incarnatum et nouum testamen-

65; tum praedicatum. | (7» Dicebat ergo ad turbas : Coniungit(ur) ad locum ubi r5* dicitur : Praedicans baptismum paenitentiae. O generatio wiferarum ;: Haec interiectio per magnitudine criminis interponitur. Vipera, quae modicum per uulnus deforis, magnum uene7» num intus parit. Haec sunt uerba Iudaeorum ad Christum : Scimus quia uerax es, et uiam Domini doces 4n ueritate. O generatio uiperarum : Haec obiurgatio non iracundiam, non duritiam prophetae significat, sed more medici, qui uinum et sal in uulnera effundit, et postea oleo lenit. O generatio wrfera7 II rum ; Dura haec responsio probatio plebis est, quae de homicidis parentibus processit. Sicut enim nascuntur uiprei de uipera, ita nascuntur homicidi filii de homicidis parentibus. Generatio wiperarum : Ac si dixisset, haec uaria genera peccatorum de conloquio serpentis ad Euam generata sunt. Quis 8 o ostendit uobis : Quasi inpossibile esset occidentibus prophetas, et legem transgredientibus, et Christum occidentibus, uel pro

persequentibus, sanitas. Fwgire : Quod confinio prope estis mortis, nunc autem fugire. A wentura ira : In nouo testamento uindictae cessauerunt et usque ad diem iudicii omnia reseruata 85 sunt.

(8» Fructus dignos facite : Id est, opera quae contraria sunt peccato. Ideo dignos dixit, quae dignum depositum Dei uulnerauerunt, id est, anima. Paenitentiae : Paenitentia uera. est

9o

jaenitenda non admitlere et commissa deflere, causas peccatorum excidere. Et ne coeperitis dicere : In corde enim Iudaici populi conspexit defamare ipsius, et Abraham magnificare, ad defensionem criminis ipsorum. | Potens est Deus : Quasi dixis- r5" set, qui ad Abraham de duro lapide suscitauit, hoc est de se

idolatriae. De lapidibus istis : Quae aethinicae in praesentia 9 I sua (adfuerunt?. De quibus dicitur : Lapidei sun qui lapides colunt. Vt est illud : Szemiles illis fiant, qui faciunt ea. Suscitare filios Abrahae : Ac si dixisset, non eritis filii Abrahae quae 61/62 Rom. 13, 10. 67 Luc. 5, 5. 71 Matth. 22, 16 ; Marc. 12, 14. $33/44 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. V. 27 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 145) ; Augustinus, Serzo 87 (PL 38, 537CD, 539B). «5/76 Matth. 27, 25 ; Act. 7, 52. 76/08 Gregorius Magnus, Hoz. in Euang. 1, Hom. 20, 7 (PL 76, 1163G) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Mattb. (PL. 30, 557A). 88/90 Isidorus, Ezyz.. VI, 19, 72-75 ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Mattb. (PL. 30, 556B). 94/95 Hieronymus, In Mattb. Y (ed. M. Adtiaen - D. Hurst, CC 77, p. 17). 95/96 Beda, In Lc. Y (ed. D. Hurst, CC 120, 78). 96/97 Ps. 115, 8. XIID, 95 adsuerunt coZ.

COMM. IN LVCAM III, 8-16

25

infideles estis. Gentes autem filii Abrahae erunt, quia per fidem Abrahae adpraehendent. 100

(95 Iam enim securis : Omne ferrum quod secat securis est.

Securis sermo euangelii est, qui Iudaeos reparauit. Ad radice(s» : Patriarcharum et prophetarum dicens : Mult? ueniunt ab oriente el occidente, el vecumbent cum Abraham

et Isaac et

Iacob in regno caelorum. Filii autem regni eius eicientur n tene105 bras exteriores. Aliter. Ad radices arborum posita est : Id est, ad initium cogitationum de quibus, arbor uerbi ad (initium? operis ascendit. Posifa est dixit, et non percussit. Quasi dixisset, inminet Deus uindictam ; si autem conuersi fueritis, non

percutiet uos. Ad radices arborum : Euangelium radice succi-

110 det, lex autem ramos, quia lex dicitur : Non occides ; euange-

lium autem dixit : Non irasceris. Quae «on facit fructum bonum : Id est, fidem et opus, siue uerbum et opus. Excidetur : Id est, praedicatione doctorum. E in igne mittetur : Id est,

ministerio angelorum. (I0) Quid ergo faciemus ? Coniungitur ad locum ubi dici1:5 tur : Facite fructus dignos paenitentiae. (xi) Qui habet duas tunicas : Speciale diuitum est hoc praeceptum. Cur non ieiunia primo commendauit quae et ipse egit ? Quia | ueritas a caritate incipitur, et in caritate consum120 matur. Ideo, opera caritatis primo commendauit, quae in Adam corruerat, quando gloriam sibimet ipsi desiderauit et non Deo. Duas tunicas : Duplicia uestimenta significat. Qui habet duas tunicas : Id est, qui diues est in fide, infidele communicat fidem. Qui habet escas : Id est, qui sapiens est, insi125 pienti praedicit. 412» Publicani : Qui publice peccant et rem publicam exercent. Magister, faciemus quid ? Simpliciter interrogant pro desiderio salutis, siue ut uiderent si potuissent implere quod dixisset. (13» Nilil amplius facietis : Id est, praeter necessitatem a 10. rege positam. (14» Neminem concutiatis : Id est, per uestram magnam uirtutem et astutiam. Stipendiis uestris : Id est, domus militiae uestrae. Spipendium enim domum militiae dicitur. 416» Ego quidem baptizo wos in aqua : Ac si dixisset, ne me 15; altiorem operibus meis putetis, quia ima opera ego ago. Post 76, 98/99 Gregorius Magnus, Hoz. in Euang.1,Hom. 20,9 (PL 100 Ps.-Hieronymus, Exp. 1164B) ; Beda, In Lac. I (ed. D. Hurst, C129, 71): 101 Hebr. 4, 12 ; Hieronymus, In Math. I IV Euang., Mattb. (PL 30, 557B). 105 102/105 Matth. 8, 11-12. )1 774pJ88 GC Hurst, D. Adriaen M. (ed. 110/111 Matth. 5, 217B). 55 30, (PL Mattb. Euang., IV Exp. , Ps.-Hieronymus 119/120 Augustinus, Conra 116 Luc. 5, 8. 113/114 Matth. 25, 41. 221 122 Hieronymus, Ir 719) p. 1, 25, CYEL Zycha, Faust. XX XII, 18 (ed. I. 126/127 Isidorus, Ezyz. IX, Mattb. Y (ed. M. Adtiaen - D. Hutst, CC 77, 66). 4, 32 ;Beda, In Lu. I (ed. D. Hurst, CC 120, p. 79).

98/99 Gal. 5, 7.

16r

26

140

COMM. IN LVCAM III, 16-19

me uenti : Quid fortior grati cuius figuram habet Iohannes ? Fortior est Christus qui septies et septies peccata dimittit. Gratia autem baptismi semel peccata dimittit. Nom sum dignus soluere corrigiam calciamentorum eius : Id est, prophetiam non possum in me implere. Calciamentorum eius : Id est,

incarnationis eius, quia prophetia incarnatum Dominum Iesum constringit. Incarnatio etenim calciamento adsimilatur quae, post mortem animalis cuius sit corium, calciamentum 145 nuncupatur, et pro timore serpentium circa pedes ponitur, et extremam partem hominis tenet. Sicut pene in fine mundi, hominis substantiam | Christus accipit, et mortificare membra nostra, quae sunt super terram, nos ammonet, et calcare ser-

150

16v

pentes et scurpiones iubet. In Spiritu sancto : Id est, in baptismo Spiritus sancti n $raesenti. Et igni : Yd est, in igne iudicii in, futuro. Vel: Et igne : Id, Spiritu sancto in baptismo. IIII continet ignis ita et Spiritus sanctus. Id est, urit et calescit,

inluminat et sanctificat. Vt cocit carnem, Spiritus sanctus urit uitia, calescit fide, inluminat corda, sanctificat corpora.

(175 Cuius uentilabrum in manu eius : Id est, aequatas ?udicit in potestatibus. Ventilabrum : Ac si dixisset, quicquid in die iudicii uentilauerit, potestate habet ignem uindictae exurire. Purgabit aream suam : Id est, ecclesiam. Quia, quasi commixtura in aera fit triturae habens grana et paleas usque 160 aduentum reparantem, sic ecclesia est in mundo peccatoribus (et iustis commixta. Et congregabit triticum suum : Id est, quos unitas pacis congregauit ecclesiae in fidem. Tviticum suum : Id est, granum. Triticum suum : Quos humiles pressura inuenit quae granum tritici in tritura deorsum discendit, palea 165 autem sursum ascendit in altum. Hi superbi et eleuati in correptione temptationis. In horreum suwm : Id est, in proprium uniuscuiusque meritum. Paleas comburet igni tnextinguibili : Cur inextinguibilis ignis inferni dicitur ? Qui(a» cibum sempiternum habet, id est, hominem perennem in poena. 170 (185 Multa quidem et alia : Haec breuitas canonica ostendens capita sententiarum, defendens membra. Exhortans : Speciale est doctorum exhortari populum, ut Paulus ait : Exhortare et arguere cum omni imperio. |Nemo te condemnet. (195 Cum corriperetur ab illo : Id, ad uiam iustitiae et ad 175 angustam portam mandatorum. Ipse autem, quasi petulc um 155

138 Matth. 18, 21-22.

141/142 Gregorius Magnus, Hor.

(PL 76, 1162B) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Mattb. in Enang. 1, Hom. 20, 4 (PL 30, 557C). 149/ 150 Hieronymus, In Matth. I (ed. M. Adtiaen - D. Hurst, CC 77, 18). 150/151 P.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Mattb. (PL. 3o, 5 $576)! 151 Act. 2, 3-4. 155/156 Ps.-Hieronymus, Exp. II/ Enang., Mattb. (PL. 50, 557€) ; Beda, In Luc. I (ed. D. Hurst, CC 12o, 81-82). 158 Augustinus, Serzo 252, SXCPINS 8 n7 1175) ; Ps.-Hieronymus, Exp. Euang., Matth. (PL. 30, 557C). 173 Tit. 2, 15.

174/175 Sir. 17, 20; Augustinus, Er. in Ds. 1 18, 11 (ed. E. DEkkzns-I. FRAIPONT CC 4o,

1698).

K

175

COMM. IN LVCAM III, 19-22

27

animal funicula praedicationis disrumpens, prophetam in carcere corripit, quia carcer illi sermo erat praedicationis. Carcer enim custodia interpraetatur. Ideo, praedicantem in carcerem coegit. De Herodiade, uxore ; Id, inlicito matrimonio. 180 Et de omnibus malis : Id est, ebrietate et luxoria et dolo.

«20» Adiecit hoc : Id, homicidium prophetae, quia fructus est semper doli homicidium. Inclusit in carcerem : Iohannis

in carcere, lex in Iudaea est conclusa. Id est, emortuum corpus

littere. Herodes pellicius interpraetatur. Ferocissimi persecu185 torum populi figuram tenet, cui uxor est ecclesia heretica. Ambo autem sanctorum gratiam persequuntur. «2x» Factum esi autem : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Venerunt publicani ut baptizarentur ab eo. Cum. baptizaretur omnis $opulus : Id est, diuites et milites et publicani. E? esu : 19o Id est, ne legem populi solueret, quae ipse dixit : Now uen soluere legem. Et ut Iohannes baptizaretur aquis discendentibus de Iesu, et ne indigne ferret unusquisque magnus a minore gratiam accipere, et ut totum mundum Deus abstergeret a peccato Adae, terreno corpore nascens, caelestem in se ani19; mam habens, aquarum baptismum accipiens. Ef orante Nunc nobis exemplum posuit, id est, baptismum primum accipere, et opus orationis secundo consequi. Ajeriwm esi caelum : Quod ab initio saeculi conclusum fuerit. (22) Et discendit Spiritus sanctus : Qui ab Adam ascenderat 200 usque nunc. Corporali specie : Id, uisibili specie considerantibus populis. Sicut columba : Yd est, indul|gentiam et innocentiam hominibus confirmaret. I» ipswm : Id, manens in eo, ut dicitur : Dabo Spiritum meum in eum. E! uox facta est : Vt sermonem Fili per prophetam impleret Pater : Dominus dixit est, 205 ad. me : Filius meus es tu. Tw es Filius eneus dalectus : Id

carissimus et naturalis. Multi autem fili gratiae, hic enim natura. Im ie conplacwit mihi : Et Spiritui sancto. Hic est

uerus ordo salutis humane quia, quando lesus in aquam discendit, tunc de nobis cateruae cadunt daemonum. Quando in 210 autem de aqua ascendit, cum ipso nos omnes ascendimus et r, aperitu ntibus uitam. Et ostium nobis in caelo ascende

Spiritus sanctus in auxilium nostri discendit, et Pater nobis : per doctores intonat de Filio. Et haec uera regula baptismi s Spiritu et abluit, quando aqua benedicta humidum corpus fides ad21; ignitus ardentem animam intus alit, et Trinitatis potuit re sustine ns praese modus autem do signatur. Quomo atur, loqueb naturis Trinitatem ? Id est, quae commixtis

6.

184 Isidorus, E£yz. VII, 1o, 6.

188 Luc. 5, 12.

189

183 II Cot. 5, 198/199 Ps.-Hieronymus, Exp. IV 190/191 Matth. 5, 17. Luc. 5, 10-14. 201/202 Hieronymus, Trans. Hor. Origenis in Luc., Euang., Mattb. (PL 30, 558A). 204/205 Ps. 2, 7. 203 Is. 42, 1. Hom. XXVII (PL 26, 281A).

IY

28

COMM.

IN LVCAM

III, 22-23

Spiritus in columba, Filius in corpore, Pater in nube. Cur per aquam et Spiritum renouatio hominis agitur a Deo ? Quia in 220 prima conditione mundi Siritus Dei superferebatur super aquas. Et in secunda renouatione per eundem agitur opus. Et in columna nubis per diem et ignis per noctem, populus Dei per desertum ad terram repromissionis perducitur. Quomodo ista columba

discendit sciendum

est, si in carne de auibus

225 fuci»t an de aere corpus adsumpsit ? Sicut Filius de hominibus uerum corpus adsumpsit. Quae aues suum ordinem non declinauerunt, homines peruersa egerunt. Ideo, in sua substantia

correctio fuerat a Filio nascente. Cur in specie columbae Spiritus ad Iesum discendit et igneo uultu afostolos inlumina230 uit ? Quia necesse fuit nobis ut Iesus nostra nobis indulgeret peccata, et affabilis et stis hominibus esset. In apostolis autem aliquid fragilitatis | habuit exurire, et ut in aliis hominibus uitia urirent sciendum nobis est. Quomodo per baptismi regulam infantes multi sanantur qui nec corde credunt, nec 235 ore confitentur, dum dicitur : Corde creditur ad qustitiam, ove

24o

24;

250

255

aulem fii confessio ad salutem ? Quia infans per ignorantiam peccatum in utero matris accipit et tamen sibi nocuit. Ideo, etsi per ignorantiam baptismum Dei accipit, tamen purgat quod fortius est Deus ad sanandum quam diabolus ad nocendum. Quid autem hominibus potuit, scire debemus baptismum Iohannis nisi uiae praeparationem, ut Zacharias ait : Qwi jraeparauit uiam. iuam. ante te. Et, ut caticumini fiant per sacerdotes ecclesia usque dum per manus episcoporum crismantur. Iohannis autem sacerdos Christi fuit, qui instruxit populum per fidem. Christus autem episcopus apostolorum fuit, de quo dicitur : Eleuans manus benedixi eos. (235 Et erat incipiens : Veritas semper incipientium est, ut Paulus ait : Praeterita oblowiscens et in futurum conualescens. Quasi annorum triginta : In perfecta aetate praedicat quae ad perfectum opus fidei Trinitatis homines uocat. Ter denum in aetate complet numerum. Quia haec est perfectio uniuscuiusque sancti : decem sensus perfectus facere, et decalogi uerba et tri(a» legis implere. Tunc perueniet ad regna caelorum (ubi? perfecta gaudia. Adam autem in maturitate peccauit, Christus uero in ea aetate redimit et praedicauit. V£ Putaretur filius Ioseph : Id est, ab iudicantibus eum secundum carnem.

218/219 Ioh. 5, 5. 220/221 Gen. 1, 2. 222/223 Ex. 15, 21-22. 223/231 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enuang., Mattb. (PL 30, 558B). 235/236 Rom. 1o, 10. 241/242 Matth. 11, 10 ; Mal. 5, 1. 245/246 I Petri 2, 25. 246 Luc. 24, 50.

248 Phil. 5, 15.

252/283 Origenes, Con/ra Cels. I, 48 (PG 11, 749) ; Isidorus,

Etym. XI, 1, 15, 18 ; Ex. 20, 1-17 ; Augustinus, Con/ra Faust. XIX, 2 (ed. I. Zycha,

CSEL 25, 1, p. 497)-

18f*

COMM. IN LVCAM IV, r-2

29

(IV, x» Iesus autem : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Et discendit Spiritus sanctus. Plenus. Spiritu (s) sancto : Id est, septem dona Spiritu(s) sancti habens, et de hac plenitudine dicitur, et de plenitudine eius nos omnes accipimus, ; gratia pro gratia. Plenus Spiritu sancto : Quasi dixisset, uacuus erat omni opere carnali. Plenus Spiritu sancto : Quae superuacua erat omnis gratia praecidentium prophetarum quae implere non potuit quod defuit perfectionis. Jesus autem plenus dicitur | qui impleuit quod defuit. Regressus est a Ior1o dane : ^ flumine uadit ad doctrinae opera. Flumen enim figura est praedicationis doctorum quod inrigat et purgat et uiuificat et mortificat. Id est, marina uiuificat animalia et terrena

mortificat et sitim extinguit et uultus in eo considerantur. Flumen et ipsud praedicationis terrena mortificat uitia et 15 salsata alit opera et sicientem uerbum Dei consolatur et in eo uultus animarum conspicitur et terram aridam desiderii sanctorum inrigat. De qua dicitur : Anima mea sicut terra sine aqua, et pollutam purgat animam. E! agebatur in deserto : Id, contra uoluntatem carnis. E! agebatur : Id, indicat quod 2o non securitate perfectio adquiritur. Iw desertum : Cur ad desertum a flumine uadit ? Quia in deserto Adam perit. Ideo, in deserto adquiritur, et diabulus in deserto uicit terrenum hominem. Ideo, in deserto a caelesti homine wincitur. A deserto nouum testamentum oritur, id est, ab Iohanne et Christo.

25 Quod res noua erat ieiunia et praedicatio in deserto. Et hanc deserti regulam sancti monachi sequebantur. Bene ad nos conuenit turbas uitiorum fugire et secreta perfectionis adire. Agebatur in deserto : Vt daret occansionem lemptandi diabulo. Quia alia sunt uitia quae uni suadet diabulus, et alia sunt 3o quae in multitudine suggerat. Quicquid ad pudorem regulae pertinet, uni tantum suadet ; quae autem ad superstitionem uanae gloriae pertinent, in multitudinem suadet. (2» Diebus quadraginta : Quadratum mundum per quadrata ieiunia sanat. Et quod Adam per gulae inpacientiam perdide ierat. adquaes iae pacient et ieiunii rigorem 5; rat, Christus per sunt Cur in quadragesimo numero ponit ieiunium ? Quae haec armum Qui diebus. is dominic decimae totius anni, exceptis Per dextrum et pectusculum significat quadraginta diebus. m uerbu et quattuor | enim peccauit Adam, per cogitationem tur. redimi ima agens quadr per 4o et opus et uoluntatem. Ideo,

23/25 Ps.-Hiero17/18 Ps. 142, 6. 2/3 Is. 11, 2. «IV», 1/2 Luc. 5, 22. In Marb. I ymus, Hieron 28 558C). 50, (PL. nymus, Exp. IV Euang., Mattb. Ps. 103, 4 in En. nus, Augusti 29/30 (ed. M. Adriaen - D. Hurst, (66677320)! 34/35 Ps.-Hieronymus, Exp. I Ww (ed. E. Dekkers - I. Fraipont, CC 40, p. 1525), Hom. in Euang. 1, Hom. 16, 2 Euang., Mattb. (PL. 350, 558D) ; Gregorius Magnus

(PL 36, 1136A).

19F

30

COMM. IN LVCAM

IV, 2

Quadraginta diebus : Per quadraginta dies semper bona adquiruntur per omnia scandala Dei, per quadraginta dies diluuii deleantur de mundo et iustitiae praecesseruatur in archa Noe. Et post quadraginta dies ieiunii Moyses legem 45 litterarum accipit. Et Helias post dies quadraginta uisiones Domini in monte meruit considerare. Et Iesus post euangelii dicta, post tot ieiunia praedicauit. Cur non auxit numerum ieiunii, qui potentior erat omnibus ? Quae si maiora opera ageret ieiunii quam homines diabulus eum temptare non Et si minora faceret quam quae prophetae fecerunt, $0 auderet. diabulus eum temptare non curaret. Cur Moysen et Heliam diabulus non temptauit dum eundem numerum ieiunauerunt ? Ideoque intellexit eos esse in uinculis peccati Adae ; Iesum autem temptauit quia initium conceptionis eius ignorauit. 55 Et per hunc numerum eundem quadratum, quattuor principales uirtutes adquiruntur : temperantia, prudentia, fortitudo, iustitia. Temperantia est a cibis temperare. Prudentia est laborem ieiunii non intendere et retributionem laboris concupiscere. Fortitudo est principem mundi istius uincere, et ueritas 6 o ait : Venit jrincebs huius mundi et in me non habet quicquam. Iustitia est quae per desideria gulae perdidisti, per labores ieiunii restaurare. Vt temptaretur a diabulo : Quid inter temptationem et tribulationem ? Temptatio semper mentes adpraehendit. Id est, de dubitatione rerum quando malum in 6 specie boni uenit, ut est illud : Dic lapide huic ut fanis. Quae . A

esurienti panis necesse fuit, et dubita res erat si insipienti, si

7o

73

80

bonum an malum facere. Tribulatio poena praesens est membrorum, ut Paulus ait : Tvzbulatio an angustia. Sciendum est nobis, |si in consummatione ieiunii diabulus Iesum an per spatja totius quadragensimae. Per totum tempus ieiunii diabulus illum temptauit. Quid in Goliat figuratum est, qui Israheliticum populum in ualle positum per dies quadraginta expugnauit, qui diabulum per tota tempora mundi istius ecclesiam expugnantem significat usque ad sollemnitatem diei iudicii. Cum autem uerus Dauid, id est, Iesus Christus, aduenerit quasi

pascha consumit labores quadragensimi. Et quasi libertas consumit temptationi, Israhel per Dauid liberatur). Sic iudicium consumabit labores sanctorum. Ef temtabatur a diabulo : Quomodo diabulus illum temptauit ? Si in humana an in serpentina facie an inuisibili forma, quia semper mentes

41/46 Gen. 7, 17 ; Ex. 34, 28 ; III Reg. 19, 8 ;Ambrosius, Exp. Ez. s. Luc. IV, 15 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 111-112) ; Hieronymus, In Mab. 1(ed.M.Adriaen-D. Hurst, CC 77, p. 20) ; Beda, I» Lar. Y (ed. D. Hurst, CC 120, 94) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Mattb. (PL. 30, 558D). 53/54 Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Mattb. (PL. 30, 558D). 56/60 Isidorus, Eyz. TI, 24, 5 ; Ps.-Hieronymus; Exp. IV Euang., Marc. (PL 50, 579D). 0 Ioh. 14, 3o. 65 Luc. 4, 5. 68 Rom. 8, 55. 931/43 I Reg. 17. 75 Isidorus, 74//eg. $5. VT 88 (PL 85, 112C).

19V

COMM. IN LVCAM IV, 2-4

31

singulorum temptat. Eodem modo quo Euam et Adam temptauit, et Iesum temptat. Quia serpens in paradiso non uisa est sed serpentina suggestione adfuit. E? temptabatur a diabulo : Id, caput capiti conluctauit, id est, caput idolatriae 8) diabulo, capiti ueritatis Christo. Sed caput ueritatis usque (finem) temptationis infirmus uidetur capite erroris, quae corpus Christi, quod est ecclesia, infirmus uidetur corpore diabuli, id est, persecutorum populus quod Iacob et Esau figuratum est. Quia quando in utero ambo matris fuerunt, 9o peior fortior erat meliore ; in natiuitate tamen melior fortior peiore nascendo. Sic et nos quando ad luminaria futurae uitae ueniemus fortitudinem persecutorum superabimus. Et de nobis dicent : Hi sunt quos habuimus in contumeliis et ?n risum. Postea esuriit : Id, circa salutem humani generis et ut 9; magnopere prestaret occasionem temptandi ; non quae Deus

xo

105

110

115

non potuisset non esurire, sed quod duplicis erat substantiae, id, hominis et Dei. Ea parte qua Deus erat, quadraginta diebus et noctibus ieiunauit, ex ipsa autem qua homo fuit, uidetur esurire. (3) Dixit illi diabulus : Non conpraehenis sillabis dixit sed intima suggestione. | S? Filius Dei es : Haec est caeca suspicatio diabuli. Suspicauit quia Deus erat, uidens magos stellam consequentes et Filium adorantes et angelos ad pastores loquentes et columba in Iordane discendentem et Iohannem dicentem : Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata munda. Suspicauit quod homo erat, uidens disponsatam uiro uirginem et filium ad Iohanne baptizatum. Dic lapidi hwic, ut panis fiat : Non quod de Filio Dei prophetatum esset ut panem de lapidibus faceret, sed quod inpossibile est, ut non prius ab hominibus sanctis factum est. Ét ad rem superbiae pertinebat. Si ea, quae nusquam a patribus acta sunt, ipse auderet facere et de hac re sperabat cadere. Quae id semet ipsum occidit uadens solus facere ea quae nemo uirtutum caelestium nisi consentientes ausus est cogitare. Non dixit, ut de lapide janis fiat sed ut lapis ipse anis fiat. Quae consueti moris est panem crescere de lapidibus in terra. Inaudita autem auris est ut lapis suam duritiam in panis mollitiam committat. esset (4» Et respondens ad illum Iesus : Non quae condignus saluarma ut sed daret, responsum Deus illum ad ut diabulus , CC 40,p.1525) ; 81/83 Augustinus, Ez. in Ps. 103, 4 (ed. E. Dekkets - I. Fraipont ; Ps.-Hieronymus, Exp. Gregorius Magnus, Mor. in Iob XXXII, 19 (PL 76, 655C) $4/88 Augustinus, De Doct. Christ. TII 277:155 IV Euang., Mattb. (PL 30, 559C). 93/95 Sap. 5, 5. 89/91 Gen. 25, 21-25. 114). p. 32, CC (ed. I. Martin, , Exp.1V ronymus Ps.-Hie ; 95) p. 120, CC Hurst, D. 95/97 Beda, In Luc., I (ed. 105 Ioh. 1, 29. 102/104 Matth. 2 ; Luc. 2. Euang., Mattb. (PL. 30, 558D). «IV», 86 fidem cod.

20f

32 120

I2

A

I30

135

140

COMM. IN LVCAM IV, 4-6

tis nostrae nobis essent inprumpta. Scriptum est : Haec ressica-

tio antequam rem pone scripturarum ad nouam

sententiam

a nullo origine orientem. Et ut ab omnibus hominibus uideretur que salus nostra nobiscum fuerat in mundo. Et in scriptura legis inserta. Ideo, Deus responsa de lege dedit. Sed sciendum est cur non de omni Pentatheucho exempla sumit, sed de libro Deuteronomii tantum testimonia depromit. Hac de causa fuit quia ipse liber ite rationem legis noui testamenti, per ueteri lege significat. Nunc adest uerus Dauid cum quinque lapidibus de quibus Goliath occiditur, id est, quinque ltbri Moys?, a uiro Dauid, id est, Iesu Christo impleti. | Quia non $n solo pane uiuit homo : Indicat esse partem panis in susten(ta»tione uitae carnalis. Non sufficit tamen ad animae refectionem. Sed im omni uerbo Dei : Scriptum est id, quando Israhel mannam a Deo accipiebat, gaudebat. Moyses autem dicebat : Non in ane solo iuit homo, sed in omni uerbo Dei. Haec lactuca cum simila, id est, ut amaritudinem mandatorum Dei. De quibus propheta canit : Propter uerba labiorum tuorum ego custodius uias duras. Simul cum dulcidine mane (mannam) acciperent Patris et Filii et Spiritus sancti. 45» Et duxit illum diabulus : Iterum et tenuisset illum», deduxit et de iter recto ueritatis, etsi non potuit, tamen temptauit. Ostendit illi omnia regna : Quomodo ostendit si sui non erant, id est, sicut temptationes Iob, in omni regno eius illi

20V

commissae sunt; sic et Christi prolationes. Omnia : Id est, 14 Iw potestas quattuor regnorum, Romanorum, Persarum, Caldaeorum (et Grecorum) siue omnia regna praecidentia per

scientia futura. I« »omento temporis : Bene dixit n momento quae momentaneum 150

15 A

est omne quod pertransit et breue.

Q6» Tibi dabo potestatem hanc : Haec est audax praesumptio diabuli (qui) dixisset dominus fuisset mundi et hanc habebat potestatem usque et in a(nbtico regnorum. Situ de gente in gentem ipse sibi uidetur mutare. Regnum e£ gloriam illorum : Quid inter regna et gloriam ? Regna sunt awrwm et argentum, byssum et purpura, lapides praetiosi, ciuitates et regiones, currus et equites, gloria autem regnorum rex et exercitus et decoratae mulieres et cantatores gloriosi. Quia mihi tradita sunt : Quis tradidit etsi potestatem Dei sensit, id, in traditione

160

illi. Non ideo dixit, sed quasi dixisset, haec omnia magna meo libro arbitrio inueni, et altitudo mea mihi tradidit siue potestas Dei illum prosternit et coegit dicere : M? tradita sunt, | quasi ipse procurator Dei in mundo. C» uoluero do ?l/a : Id 124/126 Hieronymus, In Mattb. 1 (ed. M. Adtriaen - D. Hutst, CC 77, 20). 128/ 132 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euwang., Mattb. (PL 30, 559C). 134/135 Num. 11, T-8. 134/135 Deut. 8, 5. 137/138 Ps. 16, 4. 142/143 Iob r1, 12. 147/ 148 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. IV, 28 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 115). 153 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Mattb. (PL 30, 559B).

21T

COMM. IN LVCAM IV, 6-10

33

est, qui supernam patriam sempiternam uendit, regna transitoria mundi emit. (7» Si adorawis coram me : Nunc ad originem suae perdi165 tionis redit, de qua dixit : Non est Deus alius praeter me. Erunt iua omnia ; Verum in mendatio dixit. (8» Dominum Deum tuum adorabis : Non sufficit dicere, Dominum adorabis an Deum adorabis, quia diabulus duo nomina separauit quando dixit : Cur praecepit uobis Deus ? 170 Non dixit, cur praecepit uobis Dominus ? Quod praecedens tota lectio canit. Id, in Genesi. Id est, ne Adam dominationem

sui seniret conditoris. Dominus autem ut eum uinceret (ur); diabulus duo nomina coniunxit. Ef ji soli seruies : Quasi

dixisset, non mundo, non uitiis et non tibi, Satanas. Scriptum 17 est : Id, quando dictum est : Aud? Israhel, non adorabis deos wA

alienos sed Dominum Dewn tuum adorabis. 49» Et duxit illum in. Hierusalem : Actiuae rei ordo hic est

in deserto primum, deinde in monte, de monte in ciuitate. Cur

Mattheus ponit $innaculum templi et desertum ? Quod Mattheus

18

Vw

195

uirtutum

tramitem,

mores

et bene

uiuendi

iusto dedit ordine legis, id est, similia uitia conposuit ? Quia superbia in deserto, et uana gloria in ciuitate persuasa est. Et statuit eum super pinnaculum templi : Id est, in summa sede doctoris. Mitte te deorsum : Videtur quasi ascendisse lesus. Descendisse autem nusquam uidetur. Nos quoque ammonet ut quisquis nobis ueritatem loquitur, si uilis sit, implere (eam? non

19 o

instituit

recusamus.

Si autem

totus mundus

discendere iubeat,

non discendamus. (10) Scriptum est enim. ; Videns diabulus se uinctum et repulsum per (quod) scriptum ess, in se adsumit. Scriptum est : Quod ad condemnationem sui pertinet, sed quod lucidissime eum condemnat, non canit. Angelis suis mandauit de te : Vnicuique sancto uiro specialiter con |uenit. Diabulus non in sapientia sed in auaritia locutus est. (1x1) In manibus tollent te : Id, omnia potestate. Ad lapidem pedem tuum : Yd, et sensus ad desparationem. 412» Non temptabis Dominum Deum twwum : Qui ad temptationem pertinet. Si Deus templo discendisset, qui de caelo in terram descenderet, terra in infernum discendit, haec de terra

200

Domini. Si non dederis mihi quod peto tuus, haec est temptatio. (10» Scriptum est enim : Vbi scriptum est : Socius ero, et,

5 ; Deut. 4, 35.

171/172 Gen. 5, 1.

175 Deut. 6, 4.

178/

165 Ex. 20, 181/182 Hieronymus, In Mazb. I (ed. M. Adriaen - D. Hurst, 179 Matth. 4, 5-716, 3 (PL 76, 1136B) ; CC 77, p. 21) ; Gregotius Magnus, Hom. in Euang. I, Hom. 202 Gen. 33, I2. 559). 30, (PL. Mattb. Euang., IV' Exp. , ronymus Ps.-Hie

COMM. IN LVCAM IV, 10-17 (si» non dederis nobis escas ad uescendum, reuertamus ad ollas Aegypti. Audi Israhel; mon temptabis Domenum Deum 34

205

2I o

215

220

iwwum.

(13» Consummata omni templatione ; Omni autem haec est omnis temptatio quae omnia uenis a diabulo conpraehendit. Tria enim uerba temptationis, octo uitia adpraehendere possunt. Et tres responsiones Domini omnem ordinem ueritatis complent. Sapientis enim sermo omnia in breui conpraehendit. Duo hic enim sapientes conlocuntur. Id est, Deus magister ueritatis et diabulus auctor erroris. Quando autem diabulus dicitur : Dic lapidi huic ut panis fiat, gulam et superbiam et fornicationem. adnectit. Quando autem loquitur : Tibi dabo omnia, cupiditatem et inuidiam et tristitiam conponit. Quando aütem dicit : Mitte te deorsum, wanam gloriam et acidiam coniungit. Haec sunt tria iacula de quibus Adam occiditur. Christus autem nobis scutum defensionis dedit in his tribus responsionibus quae totam perfectionem conpraehendit. Dzabulus recessit ab illo : Victus et falsus recessit. Vsque ad tem$us : Id, crucis usque ad bellum antichristi in fine mundi, uel,

usque ad tempus definitum prophetaturi, id, usque ad iudicium ueniat. (145 Et (ryegressus est Iesus in uirtute Spiritus : Id est, in ad opera uirtutis processit. In infirmitate 22 vA Spiritu fortitudinis Adam seductus est et uinctus. Christus 2» uirtute Spiritus eum requirit. De quo dicitur : Oferwit caelos uirtus Dei. In Galileam ; Id, quia gentium erat salus ?n Galileam, ut instabiles | et uolubiles firmos in uia Dei facere per Spiritum fortitudinis, 25 o

ubi dicitur : Esto firmus im wia Dei ei sapientia. Et fama exiit : Fama uirtutum Christi et fauor gratiae et auxilii. In uniuersam regionem : Yn totum mundum. (155 Et ipse dicebat /n sinagoga eorum : In apto loco legis.

Et magnificabatur ab hominibus : Quia ipse Dominus omnium 255

240

erat.

(165 Et uenit Nazareth : (Yd», holus ad lectum suum redit, fructus ad florem uenit. Vbi erat nutritus : In floribus uirtutum semper Christus alitur. E£ surrexit legere : Cur in statione Christus legit ? Exemplum nobis ponit, ut in uirili opere semper stemus et sic uerbum Dei praedicemus. (175 Et traditus est ill? liber : Nunc gratiam ab hominibus

203 Ex. 16, 5. 204/205 Deut. 6, 4.16. 208/209.212/217 Cassianus, Coz/. V, 2'*(ed. M-*Betschenig; C SEIL. 13; p^ 121): 217 Gregorius Magnus, Hoz. in Euang. 1, Hom. 16, 2 (PL 76, 1136A) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Mattb.

(PL 30, 5594). 224/225 Is. 11, 2. 224 Os. 5, 5. 228/229 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Mattb. (PL. 30, 559D). 230 Sit. 5, 12. 236/23 Hieronymus, Hebr. INoz. (ed. Lagarde, p. 62, 24/25 [CC 72, p. 137]). 241 (id)] in cod.

22T

COMM. IN LVCAM IV, 17-20

35

accipit, ut homines ab eo gratiam legis accipissent. Nunc ordinem lectoris implet Deus. Nunc magister ordinatur a plebe. Nunc legem et nouum testamentum coniungit. Prophetae 24; Esaiae : Bene illi conuenit frofhetae Esaiae liber qui euangelium, non prophetiam, narrare uidetur. Ef reuolwW hbrum : Nunc accipit szgnatwm librum sigilhüs septem, et occultam scientiam legis humano ingenio demonstrat. Ef énuenit locum ubi. scriptum erat : Non inspectionem librorum de quacumque 25 o repertinet hoc exemplum, sed praescientiam confirmandam. (18) Spiritus Domini super me : Qui in Iordane discendit nunc sermone Domini declaratur : Spiritus Domini swper me. Nunc episcopus ordinatur. Swfer me dixit, id, super incarnationem. Euangelizare bawperibus : Id est illud : Beati pawperes Spiritu. Euangelizare : Id, gentibus fauperibus fidei et legis et uirtutum nouum praedicat testamentum. «19» Captiwis remissionem : Vt dicitur : Captiuam duxit captiuitatem. Id est, gentem quam in Adam captiuauit diabulus. Ef caecis wiswm : ld, gentibus non considerantibus eis 26o quae futura erant, quibus per prophetam dicitur : Venite et widele obera Domini. | Confractos im remissionem : Id est, quos sub iugo peccati diabulus confregit in gentibus et quos onera grauia legis et inportabilia in Iudaeis deprimebant, Spiritus in requiem indulgentiae adsumit. Annwm Domini acceptum : 265 Id est, totum noui testamenti tempus, de quo dicitur : Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Et diem vetribulionis : ld est, utriusque operis boni et mali in die éwdic5. O breue capitulum Esaiae prophetae! Nouum testamentum totum significat. Quando enim dicit : Ewangelizare, cunctae N AA

270 praedicationes in toto orbe ordinem significat. Quando dicit :

Captiwis remissionem, omnes homines adsumptos in fidem significat. Quando dicit : Caecis wisum, et corporaliter et spiritaliter per Christum et apostolos hoc agitur et per cunctos

Quando dicit) : Dimüttere confractos in remedia noui testamenti significat. Quanacceptum, renouaturum omnia uetera in demonstrat. Quando (dicit? : Diem retributionis, sollemnitatem noui testamenti et initium futuri saeculi et diem aeternitatis et exordia regni caelestis significat.

doctores ueritatis. 275 remissionem, omnia do dicit : Annwm Christo euangelium

a80

420» Et cum licuisset librum : Conclusam legem littere sine fine spiritali gratiae significat. M?nistro : Legis, id est, Iudaico populo traditam legem indicat. E? sedit : Id est, in profectione

254/2535 Matth. 5, 5 ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. 244 Apoc. 5, 1. 255/256 Hieronymus, Trans. Hom. Origenis in Law., Hom. (PL 50, 589B). 259 Hieronymus, Trans. Hoz. 257/258 Eph. 4, 8. XXXII (PL 26, 289C). Origenis in Luc., Hom. XXXII (PL 26, 289D) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ezang., 266/263 265/266 II Cor. 6, 2. 260/261 Ps. 45, 9. Luc. (PL. 30, 589D). 268 Is. 61, 1-2. Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL 30, 589B).

22V

36

COMM.

IN LVCAM

IV, 20-27

noui testamenti quiescit. Omnium oculi : Id est, intellectus fidelium. Christum intendentes : Per uerba. praedicationis di28; uinae usque in finem saeculi credentes significat. (21) Quia hodie impleta est scriptura : Quod scribarum et Pharisaeorum doctores donec Christus aduenit non uerissime dicebant : Spiritus Domin? swper me. (22) Et omnes testimonium ll dabant : Hi sunt qui testes 290 fideles significant, de quibus dicitur : Ef eritis mihi. testes in Hierusalem. | Admirantur 2n uerbis gratiae : Yd est, gratiam inuentus capituli admirantes et sonus uerborum eius mirabiliter. Et gratiae auribus intonabat. Nonne hic est filàus Ioseph ? Sicut in dubitatione diabuli in deserto caput loquitur, sic et 29; membra. Capud enim iniquorum diabulus dixit : 57 F 2us es, dic lapidi huic. Quasi dixissent, cur non nobis tantum prodest filius fratris nostri Ioseph. Et ideo ita respondit Deus. (23» Vtique dicitis mihi hanc similitudinem : Medice, cura te ipsum : Quasi dixisset, etsi meum corpus uos estis, tamen non 30o uobis tantum prodero. Medicus namque omnibus communiter salutem communicat. Quanta audiuimus facta àn Capharnaum, fac hic et in patria tua : Inuidiam sinagogae aduersus ecclesiam gentium significat. (24» Quia nemo Propheta. acceptus est in patria sua : Ac si 3o; dixisset, quomodo potest propheta prophetiam corripere inter confinia patriae suae tantum ? (25» In ueritate dico uobis : Quasi dixisset, nunc adest ueritas factorum quae in prophetis acta sunt. Multae widuae erant : Quasi multae nunc sinagogae Iudaeorum et non illis proficiam 310 nisi ad unam et ueram ecclesiam gentium quae in uidua fideli figuratur, cui Helias benedixit omnem substantiam domus suae, id est, opera misericordiae multiplicauit Deus in ecclesia

gentium. Quando conclusum est caelum annis tribus ei mensibus sex : Opera enim misericordiae an£e legem et ?n lege et post 31; legem apud Hebraeos conclusa erant et Deus illis conclusit caelum scientiae. Vt ipse dixit : Mandabo nubibus me pluant super terram, uel, super eam imbrem. (27» Multi leprosi erant sub Helisaeo propheta : Quasi hunc multi Iudaeorum populi infideles nisi unum et uerum populi 520 gentium, qui in Neman Syro significatur, qui in oratione Heli-

288 Luc. 4, 18. 290/291 Act. 1r, 8. 294 Augustinus, De Doctr. Christ. 1lT, 37, 55 (ed. I. Martin, CC 32, p.114). 295/296 Luc. 4, 3. 808/313 III Reg. 17, 8-24 ;Ambrosius, Exp. Ez. s. Luc. IV, 50 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 124) ;

Beda, In Lucam YI (ed. D. Hurst, CC 120, p. 107) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 30, 589C). 314/318 Augustinus, Exp. Ep. ad Rom. 12 (ed. I. Divjak, C$EL 84, p. 6) ; Augustinus, Er. in Ps. 1, 2 (ed. E. Dekkers - I. Fraipont; CC: 38, p. 1). 316/317 Is. 5, 6. 318/320 Ambrosius, Exp. Ex. $. Luc. IV, 50 (ed. M. Adtriaen, CC 14, p. 124). 320/321 Isidorus, 74//eg. 5. VT 102 (PL 835, 114A) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Luc. (PL. 30, 589C).

23r

COMM. IN LVCAM IV, 27-34

37

saei | mundatur, id est, Iesu Christi, prophetae prophetarum,

325 |.

35o

35;

z 3"

et in flumine scripturarum. (28) Et repleti sunt ira : Yd, indicat illos uacuos esse uirtutibus spiritalibus et repletos diabolica ira. Haec aud«entes : Yntellexerunt enim perdidisse salutem Iesu Christi saluatoris. €29) Et surrexerunt : Id, in superbiam consurgunt et non in humilitatem procidunt, id, benefitia mundi cum eo inseparabiliter uoluit. Exíra ciwitatem : Populus gentium mundum secum trahere ad Dominum uoluit, quem Dominus respuit, dicente illo : Vendite omnia qwae habetis. Populus autem Iudaicus cupiditatem gentium tenuit. Deinde lepra scelerum tenuit se, id est, ne esset cum illis Spiritus in lege sua. Supercilium montis ;: Est in altitudinem superbiae in quam induxit diabulus illos. Swper quem ciuitas eorum erat: In culmine enim superbiae omnia opera sua Iudaei aedificabant. Vt fraecipitarent illum : Quasi ipsi praecipitati erant in profundo malorum. 430» Ipse ibat ber medium

illorum

: Yd est, praeteriens

superbiam illorum. (315 Et discendens Capharnaum : In humilem enim eccle340. siam gentium de superbia et alta scientia Iudaeorum discendit. Ibique docebat : Ybi enim ueritas effundi debet, ubi auditus eius sit. Filius Sirac dixit : Sapientia enim prohibet, non effundas sermonem ubi non est auditus. (32» Quia in potestate erat sermo eius : Id, quia potuit corda 34; suscitare et impleuit quod docebat et fulgor ea uerba Spiritus sancti radio proferebat.

(335 Et erat im sinagoga : Coniungitur ad locum ubi dicitur :

Et intrauit in. sinagogam. Homo : Iste humanum genus. Ideo, 35; homo sanatus a Luca dicitur. Quasi homo peccauit, nunc a capite sanatur mundus. Si enim fer hominem perditio uenit in mundum,

ideo nunc

in primordio,

uirtutefm) secundum

Lucam homo ponitur sanandus. Daemoniwm habens : Id est, idola adorans genus humanum. Iwmundwm : | Inmundum 24* 35o dixit, quia alia sunt daemonia inmunda, alia munda. Inmunda sunt quae turpia opera, id est, furta, fornicationes, idolatria,

adulteria, mendatia suadent. Munda sunt quae cogitationes inpugnant et uanissimas dilectiones, quae caritatem Dei inpediunt, suggerant. Ef clamauit woce magna : Id, manifesta 56o uoce, haec sunt praeconia daemoniorum dolentes separari ab a5 i humano genere. tibi et nobis nti (34» Quid nobis et tibi ? Id est, quid detrime uictoriae ? Jesu Nazareni : More serui fugitiui dixit, qui domi351/352 Rom. 349 Luc. 4, 16. 343/344 Sir. 1, 534 ; 32, 6. 330 Luc. 12, 53. 363 354 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc (PL 50, 589C). D CT

p. .53)Hieronymus, In Mattb. I (ed. M. Adriaen - D. Hurst, CC 77,

COMM. IN LVCAM IV, 34-40 num saum ad timorem cognoscit et non ad amorem. Fugit 56; enim diabulus de caelo in terram semet ipsum occidens et Adarn in paradiso. Dominus et ipse persequitur eum usque ad chàos inferni. Perdere mos : Id, regnum nostrum destruere. Perditus perditionem nominat. Scio qu es, Sanctus Dei : Quo38

modo nunc dicit : Scio £e, dum antea dixit : S? Felius Dei es ? 37» Quando enim dubitationem dixit, non uidit ieiunia deserti,

est Christum, non opera uirtutum. Quando uere confessus ne. solitudi in uicibus tribus m cognouit se repulsu

435» Obmutesce : Nisi Dominus inposuisset taciturnitatem daemonibus, nusquam omnis sanctus potuisset prohibere 575 illos. Obmutesce : Id, ne praeconia mendacii commisceret ueritati. Nihilque illum nocuit : Quomodo alius euangelista dixit : Ei discerpebat ewm? Vtrumque uerum est testimonium. Quaecumque malefecit diabulus in homine, Dominus uirtute sanauit. (36) Et factus est bauor : Fragilitas humana timuit quod 380 uirtus diuina potuit operari. Quod est hoc uerbwm : Bene uerbum nominat in uirtute, quia per uerbum diuinitatis intellegitur diuinitas fidei. I» potestate et. uirtute imperat : In. poteslale uerbi et im wirtule operis. Immundis spiritibus : Spiritus 58; inmundus Spiritu uerbi iacebat. 437» Diuulgabatur ama de illo : | Quasi radii Iucidissimi a sole ueniunt, sic de sole 2ustitiae, Christo, fama uirtutum

39o

55;

4oo

465

exit in mundum totum. (38) Et intrauit ón domum Symonis : Id est, in legem ueteris testamenti. Socrus autem Symonis : Sinagoga est. Id, daemoniacus et socrus apte coniungitur. Nunc mulier et uir in salute prima quia per uirum et mulierem perditus erat mundus. Magnis febribus : Id, instabilitas in fide et feror inuidiae aduersum ecclesiam gentium. Rogawerunt pro ea : Id, noui testamenti doctores et antiqui prophetae semper rogabant pro sinagoga. 439» Imperawit febri : Yd est, inuidiae et infidelitati. E? continuo ministrabat illis :Quasi sinagoga perita in lege. Ideo, continuo dixit sinistrabat illis. (40» Cum. sol occidisset, ducebant multos : Cur plures in occasu solis sa(na»uit quam in diem ? Secundum historiam, quae rumore eius magnopere de regionibus ad uesperum prouocabantur. Et post noctem mortis eius, plures homines sanauit quam in die uitae praesentis illius. Singulis manus (nbonens : Aliquando Christus per uersa, aliquando per manus inpositionem morbus sanabat, quia per praedicationem et conpassionem aegri semper fidei sanantur.

369 Luc. 4, 5. 97? Matc. 1, 26. INT xs5 (PL..85, 1x8C).

387 Mal. 4, 2.

390 Isidorus, 74/leg. $5,

24v

COMM. IN LVCAM IV, 41- V, 1

39

(415 Exiebant daemonia a multis : Quae non partes sanabat Deus popul(orbum, sed multitudinem turbarum in multis 410 significat. Clamantia et dicentia : Tu es Filius Dei : Haec est sapientia impiorum, qui bona legit et credit et non agit. Non sinebat ea loqui : Furtu ita enim bona non proficiunt et prohibet Deus quae non ideo operantur quae bona, sed forte eueniunt (per) sub inuento ueniunt illi correptionem. Sicut 41 per prophetam increpat Deus, dicens : Quare tu enarras iustilias meas, usque disciplinam est. (42» Et ibat in desertum locum : Tria sunt refugia Christi : | A

mons

et mare et desertum,

ut exemplum

nobis poneret, ne

semper uitam nostram cum secularibus transigamus, et ne 420 semper in solitudinem maneamus, sed aliquando ad utilitatem populi labores toleramus, aliquando ad nostram diligentiam (ad) deserta maris et montium adeamus. Et turbae requirebant et uenerunt ad ipsum : Nunc impletur diuina scientia, id est : Qui quaerit, inuenit. Christus in deserto et turbae requirentes 425 nOn secura esse semper opera uirtutis, siue praedicantibus siue audientibus et implentibus demonstrat. Et detinebat illum : Quicumque Christum inuenit detenere eum oportet, ne ab eo per neglegentiam discedat. (43» Quia et aliis ciuitatibus oporlet me euangelizare regnum 43o Dei : Ostendit quae non personarum acceptione([mj communicat ueritatem. Quae in regno Dei quae euangelizat non est diuersitas inter Iudaeum et Grecum, inter masculum et femi-

nam. Quia ideo missus sum : Nunc apostolos Patris sempiterni est Christus, sicut ipse commemorat

43

bx]

: Sicut misit me Pater, el

ego alto wos. 444» In sinagogis Galileae : Id, in ecclesiis gentium ordo praecipitur.

(V, x» Factum est autem, cum turbae inruerent in eum : Id est, molestia corporum et densitudine populorum et amore et desiderio magistri et exquisitione sanitatum. V? audirent uerbum Dei : Id est, legem indulgentiae pro lege uindictae. ; Et ipse stabat secus mare : Id est, inter confinia saeculorum praesentis et futuri saeculi, quia »edi?ator est Dei et hominum. S«tyagnum Genesareth : Idem et lacus Cenereth. idem et mare biluminis. Idem et mare salinarum. Ydem et mare Galileae. Idem et mare Tiberiadis. Sed per loca mutat nomina.

415/416 Ps. 49, 16-17. 411 Matth. 13, 1-25 ; Marc. 4, 1-20; Luc. 8, 4-15. 424 Luc. 11, 417/418 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Mattb. (PL 30, 561B). 436/434 434/435 Ioh. 20, 21. 431/433 Rom. 10, 12 ; Gal. 5, 28. 10. Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Mattb. (PL. 50, 559D). 7/9 Eucherius, Ins/r. Il (ed. Wottke, CSEL 31, p. 153) ; (V5,6 I Tim. 2, 5.

Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Mattb. (PL 30, 56oB).

COMM. IN LVCAM V, 2-7

40 1:0.

I

5

2o

2A

(2) Et uidit duas naues : Duas ecclesias in mundo conspicit, Hebraeorum

et gentium ecclesiam. Síantes secus mare : Id,

iuxta sae|cularem uitam operantes. Pi?scatores discenderant Hii sunt doctores duarum ecclesiarum ad opera conpassionis discendentes. Et lauabant retia : Id, excelsa opera praedicationis. (3» Ascendens in unam nauem

25"

: Yd, in unam ecclesiam et

ueram cui Simon Petrus praeerat, et de qua Dominus in Iohanne dicit : Vt fiat unum owile et unus grex. Vt reduceret a terra : Id est, a carnali uita et de mundo migratio terrena ecclesiam repararet. Pusillum : Pusillum dixit ne magnopere sentiret ecclesia quaecumque bona ageret ; et ut paruuli sunt in Christo, licet potum dedissent doctores. Docebat de nauicula turbas : Hoc est, increpat mundum. (4» Duc in altum : Vt uiris ingenii altioris, altiora mysteria praedicarent doctores. Laxate retia uestra in capturam : Id,ne opera dura uindictae seruarent sed per piam indulgentiam homines caperent in euangelio. 45» Per totam noctem laborantes nihil coepimus : Vox ista

3o

praesentem uitam significat ; labor autem adflictionis doctorum agentibus demonstrat. Nihil coepimus : Nescit enim praeceptor. Deus scit quomodo fiat omnibus doctor. Id, si uiderit bona opera, ut Paulus ait : Maior Deus cordi nostro, sin nos cor nostrum ipse uidet omnia. Quid in re(cjte praeceptorum retinet, usque ad matutinam

futurae uitae. I4 werbo autem

iuo

3 A laxabo rete : Yd est, nouo testamento uineam praedicabo. 46» Concluserunt multitudinem $iscium : Concluserunt, id, intra angustam portam mandatorum ; multitudinem, de quibus dicitur : Super numerum multiplicati sunt. Rumpebatur autem rele : In Mattheo : Bonos pisces. In nauem tantum dicit con4 Oo praehensos et non scissa retia. Quia Mattheus futuram uitam significat in qua boni soli regnabunt, et inuiolatam et sublimem pacem in qua permanebunt sancti | sine discordia praedicat. Lucas autem praesentem conuersationem ecclesiae narrat, quia in ecclesia multi in fidem ueniunt et aliquando a fide 4 A multi reuertunt. Ideo dixit : Rwmpebatur vete. (7» Et annuerunt sociis : Haec est concordia doctorum Hebraeorum et gentium, de qua Paulus ait : Adiwuantes autem simul. Ideo, dixit : Vt adiwuarent eos. Et (mpleuerunt. ambas nawiculas : Id, duas ecclesias. Vt mergerentur : Desideria de j o suspensa demergunt. Cauendum est semper ecclesiis ne inperfecti homines recipiantur. Vtique necesse est plus curari multi10 Ps.-Hieronymus, Ex?. IV Ewang., Luc. (PL. 30, 589C). 12/13 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euwang., Iob. (PL. 30, 608A). 16/17 Matth. 16, 18. 18 Ioh. 1o, 16. 28/29 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 30,589C). 82 I Ioh. 2:020. 38 Ps. 39, 6. 39 Matth. 13, 48. 47 II Cor.6, 1. 46 Ps.-Hiero-

nymus, Exp. IV Ewang., lob. (PL. 30, 608A). Euang., Luc. (PL. 50, 589C).

^ 49 Ps.-Hieronymus, Exp. IV

26r

COMM. IN LVCAM V, 7-12

4I

tudo, quam pauci molestiam praeueant curarum et ut in mare mundi mergant ecclesias. 48» Simon. Petrus brocidit ad ienua Iesu : Nunc humilitas 5; doctorum designatur, de qua Christus ait : Discite a me quia milis sum ei humilis corde. Exi a me Domine : Fragilitas humana et inmunditia corporalis aborret et timet fulgora pura diuinitatis et abundantia uirtutis lesu in conpraehensione piscium. Quia homo feccator sum : Tunc maximae peccata sen6o tiuntur quando praesentia sanctorum adfuerit. 49» Stupor enim circumdederat eum : Id est, quia alter ex altero effectus est. Quia insipiens et stultus prius erat, nunc autem sapiens et peritus legum et dux omnium populorum factus est. xo» Similiter autem. Iacobum et Iohannem : Simili modo 65 enim efficit illos Deus. Qui erant socii Simonis : Id est, in arte piscatorum secundum

historiam et consocii fidei secundum

spiritalem intellectum. Et a? 3l Iesus : Noli timere ;: Quasi dixisset, me

dilige et non time, ut in Iohanne dicitur, non

7o opus timores habe, fidutiam doctrinae habe. Si amas me, (Petre», fasce agnos meos. (xi) Subduchis à. terra nauibus : Id, ad terram uiuentium de qua propheta dicit : Credo widere bona Domini in terra. uiuentium. Relictis omnibus secuti sunt eum : Quae omnia nisi 75 naues | et retia sed parua ad Domini utensilia nomine. Nominem omnium uocat, quae qui dimiserit quod suum fuerit et secutus fuerit Iesum, quasi magna et fortia dereliquisset. Si parum sit, retribuetur ei in futuro ordo. (12) Factum est autem : Coniungitur ad locum ubi dicitur : 8o Ascendens in unam mauem, quae erat Simonis. Cum essel in una. ciuitatum, ecce wir lenus lepra : Cur non nominat ciuitatem ? Cur uiri nomen non indicat ? Quia in quacumque ciuitate salus prumpta sit, Deus sanabit. Et quisque uir procumbens in humilitatem et Deum depraecans, Deus de lepra peccati 8; mundabit illum. Vir iste $rotoplaustum nostrum Adam signienim ficat. Plenus lepra : Omnia genera peccati habens. Adam serDei um mandat enim duplicem fontem habuit. Quando bonitauauit, inquit ; ex eo initio boni et mali hominibus fuit

cum (ti) s. Continuit; quando autem se fefellit serpens simul ens Procid um. peccat omne 9o seductione, exhaustum . erat in eum it. peccau qua in itatem fragil suam ns in, faciem : Id est, sentie dài, sicut Er?tis : s audien fieri, Deus Adam uoluit que Procidens 81 Luc. 5, 93/44 Ps. 26, 15. 70/71 Ioh. 21, 15-16. 65/56 Matth. 11, 29. p. 135). 14, CC , Adtiaen M. (ed. 1 V, Luc. s. Eu. $1/82 Ambrosius, Exp. 386 Isidorus, 4A//eg. 55. INT 150 85 Isidorus, De Or. e? Obi. I (PL 85, 1314). 92 Gen. 5, 5. 120, 117-118). (PL 85, 118B) ; Beda,In Luc. YI (ed. D. Hurst, CC (V5, *1 (Petre?] patre cod.

26*

42 9;

100

105

110

II

Ez

120

12;

COMM. IN LVCAM V, 12-15

id est, de apetione altitudinis Dei. Rogauit illum dicens :Per patriarchas et prophetas genus humanum salutem petiit. Si uis, potes me mundare : De pietate desperat ; de wirtute nom dubitat. Cur de uirtute ? Quae primo conuersationem et creationem ante peccatum in paradiso recordabatur. Cur de pietate desperat ? Qui(a) per longa spatia saeculorum labores poenarum sustenuit. (I35 Exlendens manum : Id, opus incarnationis de quo dicitur : In Idumeam extendam calciamentum meum. Tetigat eum : Cur tetigit lepram dum prohibitum erat in lege lepram tangere ? Iesus lepram non tangit quia manum eius effugit, et corpus sanum et gloriosissimum dereliquid. Volo, mundare : | Imperatiuum pro infinitiuo posuit. (145 Et ipse praecepit illi ut nemini diceret : Et exemplum humilitatis nobis posuit Deus ne in uirtutibus gloriemur. Ví nemini diceret : Quomodo nunc prohibuit neminem scire salutem, et in alio loco dicit : Vade in domwm tuam et narra quaecumque fecit tibi Deus ? Quando uirtutes abscondit ne Iudaeis inuidiam prestare uideretur. Quando autem praecepit defamare salutem, gentes ad paenitentiam prouocare praeuidit. Ostende te sacerdoti : Consueti enim moris erat ut sacerdos per septem dies lepra conspiceret et consecraret aqua. Ostende te sacerdoti ;: Id est, ne honorem et gloriam auferet sacerdotum. Ostende te sacerdoti : Id, manifesta sapienti cor tuum in confessione peccatorum. E! offer munus $ro emundatione tua : Id est, par turturum aut duos pullos columbarum, et aqua munda et noua in luto cum sanguinem mixta et hisopo intincta et morbo consparsa. Haec est salutis nostrae regula ut corpus et animam offeramus Deo. Alia enim auis infirmabatur et sanguine ex collo eius effuso et alteri decorem prestabat. Os enim infimae auis ad humeros torquebatur manu uolunta«tiys nostrae carnis effundi debet in martyrio ut animam nostram aedificemus. Et os nostrum operi nostro concordat : aqua in luto, lex in lege, id est, indulgentiae, lex in lege uindictae.

Hisopo consparsa, id est, humilitate Christi nostra peccata detersa ; uirga cedrina cum cocco bis tincto sempiterna memoria crucis cum passione Christi. 72 testimonium llis : Id est, 130 ut inexcussabiles essent de uirtutibus.

(155 Perambulabat sermo de llo : 1d est, fauor gratiae et uirtutum. E conueniebant ad eum turbae multae : Quas con-

95/96 Hieronymus, In Mazzh. I (ed. M. Adriaen - D. Hurst, CC 77, p- 48).

100

Beda, In Luc. II (ed. D. Hutst, CC 120, p. 118). 101 Ps. 59, 10; 107, 10. 102/103 Leu. 15, 5 ; Beda, In Luc. II (ed. D. Hurst, CC 120, p. 117). 103/104 Ambrosius, Exp. Ew. s. Lur. V, 7 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p: 6137): 105 Hieronymus, In Math. I (ed. M. Adriaen - D. Hurst, CC 77, p- 48). 106/107

Ambrosius, Exp. Ex. s. Lu. V, 5 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 156). Luc. 8, 39. 113/114 Leu. 15, 4-6. 127/129 Leu. 14, 4-6.

109/110

275

COMM. IN LVCAM V, 15-21

43

gregauit fama uirtutum et non amor (mperitorum. (165 Ipse autem secedebat im deserto et orabat : Reddito debito 135 praedicatio|nis et uirtutum ad exemplum nobis diligentiae in desertum uadit. (17) Factum est in una dierum : Hic est dies de quo dicitur : Nox $raecessit, dies autem adpropinquauit. Cur non nominat unum diem diebus septimanae ? Id est, quia in omni die noui 14o testamenti salus operatur in humano genere. E £$se sedebat : Et

Pharisaei

ridebant,

nunc

ueritati

ecclesia

fundatur

in

Christo. Quando sedit in terra, et hereticorum ecclesia de prope coniungitur in scribis et Pharisaeis. Ex omm? castello Galileae et Iudeae et Hierusalem : Haec numerositas nominum 145 hereticos de omni genere Israheliticorum significat. E? wirtus erat Domini ad sanandos eos : Id, per spiritum fortitudinis multos hereticorum conuertit ad fidem Christus. (185 Et ecce uiri portantes : Hii sunt doctores ueritatis. In lecto hominem : Yd est, humanum genus in peccato in quo Adam 15o ceciderat et usque nunc iacet. Qui erat paraliticus : Id est, nec in fide nec in opere ambulabat. Et quaerebant eum inferre : Id est, usque ad portam fidei perducere eum uolebant. 419» Non inuenienies qua parie eum ferrent. : Id, quia pene omnia refugia salutis diabulus conclusit. Ascenderunt 155 super Zectum : Id est, in supernam scientiam fidei Trinitatis perducunt. Et fer tegulas summiserum : Id est, per foramina intelligentiae diuinitatis in corporae positae. Summiserunti illum : Id, per humilia opera ueritatis. Cum leclio : Id, cum

grabatto corpore uitiis. I medio : Id, in loco unitatis. Ante 16o Jesum : Id, ante conspectum diuinitatis. (20» Quorum fidem ut uidit : Per tria haec salutes in euan-

gelio operantur, per infirmorum fidem et ducentium et Christi uirtutem. Remittuntur tibi beccata : Cur non id dicit, saluentur tibi ossa tua et nerui tui more peritissimi medicis ? Christus 16; in hoc loco operatur quia ad originem languoris recurrit. De peccato enim | hominis eius ossa tenebantur et per salutem corporis fidem accepit et de accessione fidei peccata dimittuntur. Ideo dicit : Remittuntur tibi peccata tua. Hic homo qui a quattuor portabatur, id est, a. doctoribus quadriformis euangelii i joScripturae genus humanum ad salutem deportatur. (215 Et coeperunt scribe et Pharisaei : Blasphemiae et contradictiones Christo. Cogitare : In cogitatu enim perierunt de quibus dicitur : Deus sc?t cogitationes hominum quoniam wuanae sunt. Qui loquitur blasbhemaas : Yd est, prophetia quae Filium 149/150 Ambrosius, Exp. E». s. Luc. 146/147 Is. 11, 2. 138 Rom. 153, 12. 156/19? Ps.-Hieronymus, Exp. IV V, 14 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 139). 4A/leg. $$. INT 159 (PL 835, 119À) ; Isidorus, 158 589D) 30, (PL. Lut. Euang., 169/170 168/169 Marc. 2, 5. 120). p. 120, CC Hurst, D. (ed. II Beda, In Lac. 11. 95, Ps. 173/174 119). 120, CC Hutst, D. Beda, In Ls. II (ed.

28T

COMM. IN LVCAM V, 21-27

44

:5 Dei prophetabat, illi autem non credebant. Ideo dicebant blasphemiam esse Christo se Filium Dei dicere. (22) Quid cogitatis mala ?n cordibus uestris ? Ideo dixit ut intellegerent esse Deum qui cogitationes hominum conspicit. (23» Quid est facilius dicere ? Facilius namque est dicere : 180 Dimiltuntur tibi beccata tua, si lacrimosam conspexeris paenitentiam quae commune est omnium doctorum. Quam dacere : Surge et ambula : Quae donum salutis corporum non omnibus conceditur a Christo. (24» Potestatem habet in terra : Yd est, in corpore paralitici 18; siue (potestate) ipsius Domini siue quia potens etiam in utero erat Mariae uirginis an 2^ ferra ecclesiae. Ait paralitico : Surge : Id est, desere quae gessisti. T'olle lectum twwm : Id, porta quod te portabat. Vade in domum : 1d, in bonum naturae tuae.

199.

1:

200

20;

210

(25» Magnificans Deum : Id, narrans magna opera salutis.

(26» Stubor omnes adpraehendit : Non his conuenit. Iteran-

tur sed perfecti si iterantibus contra signa. In quorum figuram stupent, uno etenim correpto resipiscunt multi. Quia uidimus mirabilia hodie : Hoc est lumen quod £n tenebris lucet. (27) Posi haec : 1d, post opera uirtutum. Exit : Id, profectum ueritatis. Et widit publicanum : Non tam foris quam intus widit publicanmwm. Cur sub peccati nomine Mattheus uocatur in fidem ? Quia publicanus ipse est qui peccat publice ; non ad confusionem apos|tolicae personae pertinet sed ut opus excelsi artificis manifeste uidetur qui de malo bonum fecit, id, apostolum de publicano. Nomine Lewi : Quando se ipsum nominat Mattheus, suum nomen non mutat. Quando enim euangelistae de se loquuntur, «omine Lewui eum uocant. Leui namque interpraetatur copula. Id est, Mattheus cui una mens cum Deo fuit. Thelonewum : Domus talentorum siue domus telonum uel domus negotiatorum, telon etenim commertium alio nomine nuncupatur. E: ait illi : Sequere me : Id est, in rectam et artam uiam quae armamenta uindictae et mala negotia mundi fugit et superna caelestis regni praemia appetit. Sequere me ; Cur simili sermone Iohannes et Mattheus uocantur ? Vt est, ut bonus bona semper agat et non declinet sed uestigia saluatoris consequatur et ut malus mala derelinquat et de uia peccati in uiam ueritatis conuertat. Sequere me : Non dixit, ueni iuxta me, aut, post me remane, an, ante me discen-

215 de. Id est, ne iuxta mandatum aliud ut munus quaecumque ex me tibi proderit opus manu factum faciamus. In sustenta-

177/178 Hieronymus, In Mab. I (ed. M. Adtiaen - D. Hurst, CC 77, p. 54). 194 Ioh. 1, 5. 201 Hieronymus, In Mat£b. Y (ed. M. Adriaen - D. Hurst, CC 77, p. 55). 204 Hieronymus, Her. INozz. (ed. Lagarde, p. 8, 7/8 [CC 72, p. 68]).

28Y

COMM. IN LVCAM V, 27-36

45

bilia que lucra religio facit, et ne plus mandato aliud agamus opus et ne post mandatum in neglegentia remaneamus. (28) Et relictis omnibus : Id, bona magni regia et regiones 220 et gloriosas familias. Cur parua Petri et magna Matthei simili nomine omnium uocantur? Quia etsi minima homo pro Christo derelinquerit et alia maiora non habuerit, tamquam omnia reputabuntur ei, ut Hieronimus ait : Qwi se obtulit totum Deo dedit. (29) Ei fecit ei conutwium magnum : Mattheus non com225; memorat

conuiuium

quando

hunc

locum

commemorat,

ut

bona sua et elimosinam defendat. Lucas autem denuntiat ut bona euangelistae laudat. Et erat multa | twrba ublicanorum : Haec est familia Matthei. Hoc conuiuium communem 230legem noui testamenti omnibus gentibus significat. Familia haec innumeratas turbas significat gentium. Deiscumbentes : Id, in fide manentes.

430» Murmurabant Pharisaei : Haec est inuidia Iudaeorum ad gentes. Ad discipulos suos : Vt blasphemia complerentur. 23; Quando enim de Christo fiebat sermo, ad apostolos referebant, et quando de apostolis aliquid dictum sit, ad Christum conuitiebantur. 43x» Non egent sani medico: Hi sunt sani, insani; id est, sani apud semet ipsos, insani apud Deum. (32» Non ueni uocare vustos : d, falsos éusíos qui semet a4. ipsos et homines fallent. Sed peccatores : Id, gentes in remissionem. fa433» Quare discipuli I ohannis ieiunant et obsecrationes e auctor magno ex ut unt adsum ciuni : Id, Iohannis nomen 24; errorem

et detractionem

defendant.

pro(34» Filii sponsi : Yd, fili ecclesiae et Christi, quibus m centu parat qui s imphu paran phetae paranimphi, (qui»a in facere luctum Yd, ;: re ieiuna facere s potesti nuptiarum. Non per Christi et ae praesenti saluatoris, quando nuptiae ecclesi

250ilos

ministrantur.

saluatore (35» Tunc ieiunabunt : Ex hoc uerbo apostoli, ieiu-

diem mortis, in caelum adsumpto, perenne, id, usque ad quoque per haec nos Deus net erunt. Ammo

nium adpraehend Christi uerba ut si quomodo ablatum fuerit a nobis corpus iamus. peruen iterum eum 255; ieiunare studiamus, usque dum ad uestimentum 436» A uestimento nouo : Id est, a noua lege. I» nowwm rwumEÍ es. homin lege uet in(d» s erato uetus : Id, inuet 238/239 I Cot. 1, 20-27. 223/224 Hieronymus, Ep. LIII, 1o (PL 22, 549C). , CC 14, p. 141). Adriaen M. (ed. 21 V, Luc. 5. Ew. 240/241 Ambrosius, Exf. TA; 37); Ps.CC Hurst, D. n Adriae M. 246 Hieronymus, In Ma^. 1 (ed. 947 Augustinus, De 568A). Hieronymus, Exp. IV Ewang., Mattb. (PL. 50, 257/259 Ps.-Hieronymus, p. 441). Cin. Dei XIV, 18 (ed. Dombatd - Kalb, CC 48, 568A). 30, (PL Mattb. Exp. V Euang.,

29r

46

COMM. IN LVCAM V, 36 - VL 4

jit : Quasi dixisset, non per partes nouum testamentum inponam, sed quasi magnum et nouum indumentum, ut est 26o illud : Sedete hic n ciwitate, usque dum induaminz uirtutem ab excelso. (37» Et nemo milli uinum nowwm ; Duplex enim regula ueritatis quicquid enim de ea in corde conseruatur | et non 1n publicum profertur. Vinum est de quod dicitur : Gwíitor tuus 265 sicut uinum optimum. Guttor Domini est qui in ore cordis sui uerbum meditatur. Quicquid enim in exempli opera prorumpit et mala facta in paenitentia coram hominibus, quia definitio criminis agere paenitentiam, defendit uestimentum. (3905 Nemo bibens uetus : Yd est, ueteram legem legens et 27o credens regulam noui testamenti dispicit. Dicet entm : Vetus melius est : Id, legem mutare pro legem non uult.

;

1o

15.

20

25.

(VI, 1» Factum est autem : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Ibique docebat zllos sabbatis. Im sabbato secundo : Sabbato $'imo in quo operabatur salutem interiectis ui tantum diebus. In sabbato secundo : Id est, in secunda lege transitus apostolorum agitur de historia ad sensum. Per sata : Id est, per f£est?monia legis. Vellere spicas : Id est, exempla testimoniorum dilige nouam in legem adsumunt. Et manducabant : Id, sensum ruminantes. Con[ricanies mamibus : Locus iste laborem omnium doctorum significat, qui stipulam et paleas mortificatae litterae confricant et separant a tritico sensum spiritalium. Aliter. Per sata : Id, per prolixa spatia mundi. Vellere spicas : Id est, animas de terra gentilitatis. E mandwucabant : Hoc est, in fide et opere reficiunt doctores. Confricantes manibus : Id, opera sua operibus alio exempla praebuerunt. (25 Quad facitis quod non licet sabbatis : Id est, quod nouum opus pro uetere inserere uultis. Quid «on licet in sabbatis : Inlicitum enim erat in lege gentes in fidem sumere. (3» Nec hoc legistis : Id, non intellegistis, quae haec duae res historiae, id est, Dauid et Christi et apostolorum et puerorum. Dauid unam rem in sensu spiritali, id est, legem communem noui testamenti (significat. Inmundis mundisque, quia Dauid est figura Christi, pueri Dauid apostolorum figuram tenent. Spicae et panes lex spiritales. Aliter. Pueri |Dauid inmundae gentes sunt, quae spiritalem communicant legem. (45 Quomodo intrauit in domum Dei : Yd est, in nube.

260/261 Luc. 24, 49.

264/265 Cant. 7, 9.

«VI» 2: Luc: 451. 6/11 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Exuang., Mattb. (PL. 30, 569A). 16/17 Act. 21,28. 21/22 Isidorus, 74//eg. 5.9. .VT 89 (PL 85, x12B).

$e

COMM. IN LVCAM VI, 3-12

47

43» Cum esuriret : Id, humanae salutis cupidus Christus, Dauid in domum Dei, Christus in ecclesia. Q«womodo Dauid $anes praeposi(tibones sumsit, dum prohibitum erat in lege (manducari», nisi solis sacerdotibus ? Si degrauati fuerint ;» panes aut Dauid inaltatus est in sacerdotii dignitatem, quod uerius credi debet. Panes : Isti calidi fiebant semper, id est,

sancti in spiritali calore fidei et caritatis quae in nouissimo refrigescit tempore, ut est illud : Refrigescit caritas multorum. 45» Dominus est Filius hominis etiam sabbati : Praeter sex 55 dies septimanae. 46» Factum esi autem et in alio sabbato : Saepe sabbatis salutes in euangelio concurrunt quia sabbatum requies interpraetatur. Salus et ipsa requies est. Ef erat ibi homo : Homo iste genus humanum est. Et manus eius dextra : Duas etenim 4o manus humanum genus habuit, id est, manus profectionis elimosinarum in caelum et manus congregationis munerum in terra. Dextra autem a re facta fuit, id, non tam porrigebat quam accipiebat. Christus autem sanauit dicens : Date & dabitur wobis. (7» Obseruabant eum : Non ad regulam fidei percipiendam 4s. i sed ad tumorem inuidiae obseruandum. (8» Ipse uero sciebat cogitationes eorum : De eo enim dicitur : Dominus scit cogitationes hominum quoniam uanae sunt.

Sta in medium : Id, constans esto in fide et loco unitatis fide-

;o liter age. (9» Interrogabo wos : Sapiens insipientes interrogat ut manifestior esset insipienti ipsorum. Animam saluam [acere : Cur non dixit corpus saluum facere dum id perpetitur ab eo ? De salute etenim corporis salus animae hominis aegri adquiritur. «1o» Circumspectis : Id est, circumspectis omnibus. Extende ys manum iuam :; Id est, porrige ut accipias. (ax) Repleti sunt insipientia : | Quae uacui erant de sapientia. Quae est ista insipientia nisi salutem repraehendere in apto loco et dies salutis ? Quidnam facerent de Iesu : Id est, 6o quae genera poenarum in eum conferrent, uel sub quo uelamine boni mala illi agerent. Aliter. Manus dextra supernarum rerum caelestium fides est. Sinistra autem terrenorum bonorum opus, id, opus perfectum Domini in terra. (125 Factum. est autem exiit in montem orare : Dominus in 6; monte, sermo in alto. Ef erat pernoctans n oratione Dei : Id daest, adsignabat et gratias agebat in figuram nostri, commen Deo. actione rum gratia in tum sanita et um uirtut ia bat benefic 29/31 CC 14, p. 147). 26/2? Ambrosius, Exp. Eu. s. Lur. V, 32 (ed. M. Adtiaen, Eri 33 Matth. 24, 12. Beda, In Lc. II (ed. D. Hurst, GGuI20, p 129). 38/39 Beda, 72, P- 154]). [CC 29 75, p. Lagatde, (ed. INoz. Hebr. mus, Hierony In Lu. Il (CC

43/44 Luc. 6, 38. In Luc. II (CC 120, p. 129). 63 Deut. 32, 4. 120, p. 130) ; Ps. 95, 11.

47/48 Beda,

30*

48

COMM. IN LVCAM VI, 12-13

Nox ista praesens saeculum significat. In quo, in excelsa opera uirtutum debemus ascendere et sine intermissione orare. 13» Et cum dies factus esset, uocawit ad. se discipulos suos yo el elegit ex eis duodecim : In nocte orauit, in die elegit. Electio enim semper opus luminis est. Nunc propheticum sermonem implet Dominus : In die mandawit Dominus misericordiam

suam el in nocte canticum eius. Id est, canticum orationis in

75 nocte et misericordiae opus in electione apostolorum. E? cum dies factus esset, elegit : Filii luminis uitae aeternae in luce fidei praesentis uitae electi sunt. Vocawit ad se discipulos suos : Id est, ad exemplum sui et de turba propinquitate corporis, bene locus electioni conuenit qui electio in montibus iustitiae 8o semper fuit, de quibus dicitur : Iustitiae tuae scut montes Dei. Et elegit duodecim : Nunc summus artifex in siluam humani generis ingreditur, ut matiria templi Dei elegerit. Et ita bonum raro erat in mundo, ut nec sine crimine duodecim

uiri inuenti sunt. Nunc in caelo orietur ecclesiae. Nunc ex uero 8; Iacob, Iesu Christo duodecim filii procreantur. Vt est illud : Speciem Iacob quam dilexit. |Nunc uerus Salomon sub mare 31 aeneo duodecim boues ponit. Nunc duodecim horae diei noui testamenti

terminatur,

id, apostoli regnum

Dei hominibus

aperiunt. Nunc duodecim portae ciuitatis summi Dei reserango tur et aperiuntur. Nunc duodecim nomina in Aaron lammina, id est, in euangelio Iesu Christi inscribuntur. Lammina contra pectus cum duodecim nominibus filiorum Iacob. Nunc numeri filiorum Israhel. Iterum atque iterum commemorabantur in euangelio. Iterantur qui filios Dei in libro uitae scriptos signi95 ficant. Sciendum est tamen cur in duodecimo numero ponitur electio ? Quia bis sena et quattuor trina dignitatem corporum et animarum in sex diebus praesentis uitae ab apostolis hominibus ad monendam et in apostolis a Christo confirmandam et fidem Trinitatis in quattuor libris designant. Nunc in templo 100 Dei ad dextra sinistraque parte luminaria accenduntur. Nunc duodecim exploratores terrae repromissionis a uero Iesu. Id est, a saluatore nostro Iesu Christo mittuntur. Nunc duodecim

tribus circa tabernaculum ecclesiae consistunt quae et ipsi fundauerunt ecclesiam primo. Nunc duodecim lapides para105 diso in fundamento ciuitatis Dei ponuntur. Dicunt alii duodecim genera in paradiso Adae esse. Apostoli autem paradisi ecclesiae duodecim lapides sunt. Ex ifsis : Id est, et in per-

68/69 Ioh. 1, 5. 69 I Thess. 5, 17. 93/44 Ps. 41, 9. 276/?« I Thess. 5, 5. 80/81 Ps. 355.7. $84 Isidorus, 74//eg. 9.5. VT 26 (PL 85, 105A). 86 Ps. 46, 5. 86/8? Isidorus, 74//eg. 9.9. V T 91 (85, 113A) ; III Reg. 7, 25 ; II Pat. 4, 2-4. 87/ 95 Apoc. 21, 12-14. 104/105 Apoc. 21, 19-20.

COMM. IN LVCAM VI, 13-16 fecta plebe. Quos et apostolos nominawit

49

: Id est, missos ut

nomina operibus quo aequaret. 10 (14) Simon : Oboediens. Petrus : Agnoscens. Andreas : Virihs. lacob : Subplantator. lohannis : Gratia. Philippus : Os lampadis. Bartholomeus : Filóus suspendentes aquas. .

€15» Mattheus : Donatus. Thomas : Abyssus. lacob : Sub-

plantator. Simoni : Pone memorem. 11; (165 Iudas : Confitens. Et Iudas : Confessor. Nunc catalogus | apostolorum in euangeli(o) ponitur ut falsos apostolos de ecclesia excluderet. Haec sunt duodecim partes iustitiarum Dei quae secundum ordinem sunt positae. Cur oboedientia omnes uirtutes praecedit ? Quae per inoboedientiam obserua120 tionis mandati totus mundus in Adam ceciderat. Nunc per oboedientiam Iesu Christi Patri suo Domino nostro mundus redemptus est. De oboedientia semper agnitio ueritatis nascitur. De agnitione ueritatis uiriliter in fide unusquisque agit. De uirilitate fidei omnia subplantatur uitia. De subplantatione 125 uitiorum unusquisque gratia Dei efficitur. De gratia Dei lucernae semper spiritalis in ore cordis uniuscuiusque accenduntur. De luminaribus autem spiritalibus aquae doctrinae in nubibus doctorum suspenduntur, ut est illud : Mandabo nubibus ne pluant super eam imbrem. De aqua doctrinae 13o donationes

Dei in hominibus

crescunt.

De

donatione

51Y

autem

Dei abyssus mysteriorum Dei oritur. De abysso autem mysteriorum Dei in munda daemonia subplantantur. De subplantatione daemoniorum omnia tristitiae et meroris plena indulgentur. Tristitia et meror hic peccata dicuntur quae 13; praebent merorem in futuro. De indulgentia malorum crucis confessores efficiuntur ; uolunt crucifigi pro nomine Dei. Iudas Scarioth : Ypsi sunt confessores falsi in ecclesia Dei. Petrwm et Andream : In prima fundamento ecclesiae noui testamenti fraternitas eligitur et omnes duo per coniunctionem copulan14o tur ut Petrum el Andream dxxxxx Id est, ut fraternitatis ama-

tores simus et ut uinculo pacis et caritatis coniungamur. Haec est luna plenissima per duodecim horas dierum crescens et descrescens. Id est, du dena ecclesia apostolica per prospera et aduersa. Aliquando multipliciter crescit, et aliquando con14; demnatur et decrescit. Cur (non) alia nomina | de apostolis eadem sunt, ut sunt duo Iacob et duo Simeon et duo Iudas ?

Quia multi in ecclesia similia et eadem merita habent. Alia specialia, ut est illud : Multae mansiones sunt in domum Patris Mei. Haec sunt diuersa munera ecclesiae praesentis : per principatus agitur; per Andream, uirilitas actualis Petrum, 15o

119/115 Hieronymus, Hebr. INoz. (ed. Lagarde, p. 71, 4 ; p. 65, 18 ; p. 66, 24/27 ; p.

3, 19 ; p. 69, 16/17 ; p. 64, 22/23 ; p. 60, 20 ; p. 62, 20 ; p. 63, 10 ; p. 7, 19 ;p. 66, ;p. 140 ;p- 135 ; 1/2 ; p. 61, 27/28. ((CC 72, p. 148 ; p. 141 ; p 142 ; p. 67 ; p» 146Ezyz. VII, 7, ro.

115 Isidorus, p. 137; p- 138; p. 67; p. 141; p. 136]. 148/149 Ioh. 14, 2. 140/141 I Petri 5, 8. 128/129 Is. 5, 6.

32"

50

COMM. IN LVCAM VI, 16-20

Johannem, uitae ; per Jacobum, monachorum reg4i»men ; per ;

15 5

16 o

16 I

rum anchoritarum dignitas ; per PAilippum, sapientia docto nsa; suspe caelo in semper uita ca theori , lomeum per Bartho merito et artium ones per Mattheum, uaria munera et donati s abyssu o quand id, s, abyssu da profun rum ; per Thomam, orum iudici Paulus fuit ut t, abunda e homin in us Spirit diuini Dei, quae est super omnia dona ecclesiae ; per Simonem, oboedientia in omni gradu ; per Iudam, paenitentia confessorum. Nunc uerus pastor proprias oues suas nominatim uocat. Nunc Petrus, Simon zelotis, Iudas pro ii omnes hic dicuntur.

secundum merita mutantur et nomina quia in Iacob figuratum est Domino dicente : Nom wocaberis Iacob sed Israhel erit nomen tuum. Nunc iunior ante seniorem ponitur filius, quod in Moyse et Aaron figuratum est, ut dicitur : Ecce maior minori seruiel. Haec omnis ecclesia omnino habens septem et quinque, id est, septem dona Spiritus sancti et septem gradus

ecclesiae et Pentatheucum Moysi, et octo et quattuor, id est,

octo beatitudines et quattuor euangelia, et nouem et tres, id est, nouem ordines angelorum insinuata propter opera fidei 17 o Trinitatis. (17) Stetit in loco campestri ; In cacumine montis admonentur et ordinantur apostoli, id est, qui summa et altiora poterant sumere uerba. Multitudo autem copiosa plebs : Im loco campestri instituitur plano pede. Id est, qui ima et simplicia poterant sumere. Ab omn? Iudaea : Id est, a confessione I uerba peccatorum in baptisma et paenitentia. Et Hierusalem : Id est, a summae facis contemplatione. | A maritima : Id est, ex 52v amaritudine peccatorum conuersi. E? Tyr? : Id est, de seruitute idolorum liberati et de angustia poenarum. Et Sidomis : 18 Oo

Id est, de insidiis et wenatione diabuli liberati.

(18» Vt audirent eum : Yd est, ut fidem ex auditu conceperent. Et sanarentur : Sanitas autem ex fide discendit. A /anguoribus suis : Id est, ab omni peste corporum et ab omni genere uitiorum sanati. Ab spiritibus inmundis : Id est, a dae18 vA monibus et idolis inlicitis. (19» Quaerebant eum tangere : Yd est, fide et opere. Quia Witus de illo exiebat : Hoc est, in spiritu fortitudinis. Sanauit omnes : Homines ad se uenientes.

(205 Eleuatis oculis : Id est, datis cordibus apostolorum in-

19 o

tellectibus. Beati fawperes spiritu : Nunc opus suum inchoat Deus ad quod missus fuerat a Patre. Hoc est : Ewangelizare

164/165 162/163 Gen. 35, 1o. 159 Ioh. ro, rr. 155/159 Rom. 1o, 7. 175/180 Hieronymus, Hebr. No. (ed. Lagarde, p. 61, 27/28; Gen. 25, 23. 181/ p. 50, 9/10 ; p. 65, 27 ; p. 63, 9 [CC 72 ; p. 136 ; p. 121 ; p. 139 ; p. 138]. 182 Rom. ro, 17. 186 Beda, In Lr. II (ed. D. Hurst, CC 120, p. 137). 189 189/190 Beda, Ir Lc. II (ed. D. Hurst, CC 120, p. 139). IS T1023 190 Matth. 5, 5. 191/192 Luc. 4, 18.

COMM. IN LVCAM VI, 20

5I

pauperibus misil me. Nunc Adae maledictio redimitur per 19 5

20 o

quattuor beatitudines eaungelii, mauult enim Deus nos benedicere quam maledicere. Ideo pro una maledictione quattuor benedictiones inponit. Nunc quadratum in quadriformi bene modo positam benedicit ecclesiam et hominem quattuor elimentis constitutum. Id est, terra, aqua, caelo, igni. Quattuor benedictionibus a peccati crimine abluit. Hi sunt quattuor euangelii, uenti qui inutiles stipulas et uanissimas paleas uitiorum corporis et animae uentilare possunt. Haec sunt quattuor principales wirtutes : ?ustitia, temperantia, prudentia, for-

20

5

Htudo. (lustitia.) Temperantia est a uitiis et diuitiis temperare. Prudentia est nunc in momento temporis esurire et aeterna saecula epulari. Fortitudo est inimicos ueritatis daemones et tuam perfletus uincere naturam. Iustitia est odientes te diligere et spernanti te indulgere et pro exprobanti tibi | orare et percutienti te benefacere. Quae est ista dissimilitudo narrationis inter Mattheum ac Lucam ? Quia Mattheus octo, Lucas quattuor inponit benedictiones, nisi ut ala alterius animalis alterum supereminet. Et in hac breuissima narratione Lucae longa Matthei narratio completur. In pauperibus continentur

mites, in esurientibus misericordes, in flentibus

mundi corde, in persecutis pacifici. Beat? jauperes spiritu : Id est, inmortales felices laudabiles. Vera beatitudo est natura 2I

5

inconuertibilis, uita inmutabilis, indesinens gratia. Thesaurus sine fures cui nullus meror accidit. Falsa autem beatitudo saeculi haec : praesentia inimicorum, concordia populorum, conuiuia

22 o

22

5

23 o

in naturali

prouintia,

flores iuuentutis,

longitudo

dierum, uoluntarii heredes. Beat? $awperes spiritu : Id est, qui non habent spiritum inflantem sed habent caritatem aedificantem. Vel, beat? Pauperes spiritu : Id est, spiritu uocis loquacissime apostoli Pawperes fuerunt. Id, quia inlitterati homine(s» fuerunt. Beati pawperes spiritu : Id est, qui non propter paenuriam substantiae pauperes sunt, sed propter Spiritus sancti regulam. Quomodo in euangelio pauperes beatificat Deus, quibus in lege maledixit, dicento maledictus est in lege qui non habet aliquid offerre, dum ipse dixit : Von ueni soluere legem. Deus legem non soluit, sed adimpleuit quia habet unusquisque nunc munus suum uoluntarium Deo. Vt est illud : Z»wnola Deo sacrificium laudis. Quia uestrum est regnum Dei : Non dixit, partem habetis in regno Dei, sed 196/197 Isidorus, E7yz. XIII, 5, 1-5 ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Prol. (PI 200/202 Ambrosius, Exp. 198/200 Isidorus, Ezyz. XIII, 11. 30, 549B). En. 5. Luc. V. 62 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 156) ;Ps.-Hieronymus, Exp. IWw 210/211 Ambrosius, 207/208 Matth. 5, 2-12. Euang., Luc. (PL. 30, 590A). 213.219.221.223 Exp. Ew. s. Luc. V, 49 (ed. M. Adriaen, (CGGEYAPD: 152) 223/225 Ambrosius, Exp. Ex. s. Lut. V, 55 (ed. M. Adriaen, CG Matth. 5, 5. 230/231 227/228 Matth. 5, 17. 226/22? Deut. 16, 16-17. 14, p. 153). Ps. 49, 14.

55!

COMM. IN LVCAM VI, 20-24 cuicumque regnum uestrum. est regnum Dei. Quasi dixisset, quemcumque exet , tatem dare uolueritis, habebitis potes est regnum Dei : rum Vest erit. sus exclu , cludere uultis a regno Deus oblamutat 25; Quia regna terrae praeuaricati estis. Nunc sangui- 35" pro s laudi es ation tiones suas et bona, | id est, immol . terrae bonis pro tis caeles regni bona nem uitulorum et quibus non (21) Beati. qui mmc esuritis : Hi sunt cum fletis : Id, munc qui Beati unt. sufficeret quicquid boni fecer coeperitis flere iudicii die in ne , entiae paenit est 24» dum tempus quando nec lacrimas consolatio sequitur. est, propter (22) Beati eritis cum uos oderint homines : Yd amus ergo mueni Circu : illud est Vt iwsti. dissimilem uitam auerint separ Cum iustum. quia. dissimilis est nobis wita illius. iis et Conuit : rint braue expro Ef 24; 40s ; A pace et concordia. nomen est, Id um uestr nomen int eiecer E£ maledictionibus. siue euanrelegionis uestrae, quod est Christiani siue fideles Propter li. aposto sunt facti mundi gelici uiri. Nunc furgamenía 52

Iesu Christi in Filium hominis : Id est, fropter confessionem flagella et ex iuxta Fili Dei. Id est, incarnatio

25o firmum nomen um propria apostolorum ponitur. Quasi dixisset, quando infirm a. membr et sunt a caput, infirm ut dici«23» Gaudete in illa die : Id est, in die tribulationis tiones tempta 1n cum méi, fratres tur : Omne gaudium existimale,

est ?n caelo : 255 uarias ncideritis. Ecce enim merces uestra multa

in Vt Paulus ait : Per multas tribulationes nos oportet ntrare multa rum poena genera multa quia regnum. Dei. Ac si dixisset, et magna praemia regni caelorum efficiunt. Quia similia factelos bant $rophetis : Exemplo prophetarum exortatur aposto sunt filii autem ipsi ; as heredit filiorum 26o quia patrum prouintia prophetarum de quibus dicitur : Pro $atribus twis nati sunt filas. «24» Verumtamen uae uobis diuitibus : Haec est regula diei iudicii : prius fundatis fidelibus in regno prope postea pecca265 tores eicientur in infernum. Ita nunc laetificatis apostolis in temptationibus et admonitis de regno caelorum praemiis, | diuites peccatores repraehenduntur. Vae uobis diwitibus : Vt dicitur : Ita et diues in itineribus suis marcescit. Quia» habetis consolationem uestram : Bene dixit habetis. Quanti enim 27o bona. Dei sumunt et non percipiunt ! Id, pro nihilo conputant praesentia bona si futura non adipiscantur. Consolationem uestram ; Id est, non pauperes ; nec in opus Christi consolamini. Vae uobis : Praeconia sunt inferni, lamentationes et «ae

et maledictiones. Praeconia autem regni caelorum, benedic-

238/239 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Mattb. (PL. 232/234 Matth. 18, 18. 30, 561D). — 242/243 Hieronymus, In Mattb. Y (ed. M. Adtriaen - D. Hurst, CC 254/285 Iac. 1, 2. 248 I Cor. 4, 15. 243/245 Sap. 2, 12.15. 373p-325): 256/2809 Act. 14, 22.

261/262 Ps. 44, 17.

268 Tac. r, 11.

34*

COMM. IN LVCAM VI, 24-29

53

275 tiones et beatitudines. Vae uobis diwitibus : Mundi «ae, pauperibus Christi beatitudo, esurientibus Christi consolatio et saturitas. Saturatis autem diuitibus esuries et sitis ; merentibus et flentibus pro Christo risus et gaudium ; ridentibus et gaudentibus in mundo luctus et lacrimae in futuro; per28 secutis pro Christo mercis et gaudium. Benedictis ab ore mundialium maledictio die iudicii et poena. (27» Diligite inimicos uestros : Tunc inimici dilectio ueracissime custoditur, si nec de ruina eius laetamur nec de profectu illius adfligimur. Diligite : Benefacite, (benedicite, orate. 285 Nihil his tribus habet homo melius amico. Ideo, dixit Deus

inimico dari quia amicus transitoria confert beneficia. Inimicus, si diligatur, aeterna gaudia confert. Quid inter inimicum et odientem et maledicentem et calumniantem ? Inimicus commune est omnis iniuriae. Nomina autem quae sequuntur 29o Specialia sunt inimicitiae, sed odiens ipse qui in absentia sui proximi multa mala machinat quicumque eum modo inlaceat. Maledicens ipse est qui coram proximo maledicit, siue uerum malum uel mendacium praesentis dicit. Calumniator ipse est qui (dicit) ignominiosa uerba. Id, absens proximus 295a proximo fingit(ur» quocumque eum modo confundat, blasphemat illum, uel etiam praesens quae scelus audi tui dicit illi. Diligite : Quid inter dilectionem et benefactum et benedictionem et orationem ? E contrario, idem est | et quod prius dilectio commune nomen est omnis amicitiae ; quae sequun3oo tur, species sunt dilectionis sed benefactum ipsa sunt benefi-

ciorum munera. Quae a proximo inimico dantur ab aliis euenient orationes ut mala quae fecit et quae facit et quae futura sunt Deus indulgeat. Diligite inimicos uestros : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Beat? eritis cum uos oderint homa3o; nes. Non inimicos proximorum dixit et ecclesiarum, id est, hereticos qui animas in errorem deducunt. De quibus Paulus ait : Hereticum hominem deuita quia subuersus est huiusmodi, sed uestros dixit. Id est, qui proprias uobis inferunt iniurias. Nunc per nouem probat Deus ecclesiam praesentem ut similis 5310 sit nouem ordinibus angelorum in futuro de quibus ceciderunt

angeli. Inprobati et probati remanserunt. Nouem autem passiones hae sunt : dilig(itye, benefacite, benedicite, orate, praebete, nolite prohibere, tribuite, ne repetiatis, facite ut uultis.

Haec est persecutio humane uoluntatis et plantatio diuinae

31; salutis. Haec

est larga indulgentia sanctorum.

(29» Apud enim inimicum forsan sufficit unam percutere maxillam, Deus autem ammonet praebere illi a/teram. Id est, ut magnanimitas filiorum Dei quam crudelitas inimicorum maior fiat. Inimicus a te aufert unum westimentum. Tu autem

304/305 Luc. 6,22.

307 Tit.5, ro.

309/311 Isidorus, Efyz. VIL, s.ab

34Y

54

COMM. IN LVCAM VI, 29-37

iet nec aliud tribuae. Forsan autem inimicus non te percut m. altera illi probe tribue dispoliat, sed a te petit. Tu autem nat, calum et hendit reprae tui is Id est, qui opera corpor — praebe illi indulgentiam mentis tuae et misericordiam. , tionis tempta locus iste (30» Omnà pelenti te, tribuae : Locus Id, Aabere. itatem necess suwm m fratre 32 VA ut est illud : Qui «derit

320

quomodo si fuerit in carcere. Ef clause |[sejrit wiscera sua ab eo,

i te, caritas Dei im eo manet ? ld, non manet. Omni pelent quae aufert Qui . entiam paenit et smum tribuae ; Id est, bapti smum bapti per uel tua uitia te a qui est, Id ; repetas ne iua sunt iterum ne praesumas. 339 uel per doctrinam repellit. Tu autem t Deus legem 2» tabulas inscribi Nunc : (31) Et $rout uultis fiat obliuisci legem in bile inpossi homini ut orum singul cordis diuina inscribat isque bona sua quae sibi uult fieri, unusqu testimonii : in lectio Haec t. ammone mandata nos quoque in proxinostra caritate in nisi m nostra uitam esse non 335 nobis mos inueniamus. (32) Quae uobis est gratia : Nisi ea quae a proximo speratis recipere, id, praemium caritatis proximo in futuro ? Haec regula praedicando docet nos, non esse gratiam apud Deum 340 quicquid retributionem habet in saeculo.

55*

(35» Et eril mercis uestra multa: Id est, uariata floribus uirtutum. Vt est illud : Circumamaicta uarietatibus. Yd, uirtuti-

34 A

35 o

355

bus bonis quae gessit. Et eritis filii altissimi : Tunc in Dei naturam transire possimus cum nostra excidere naturam in dilectione inimicorum uolumus. Qui(a) benignus est. super ingratos et malos : Quid inter benignitatem et bonitatem? Bonitas bona pro bonis reddere nouit. Benignitas bona pro malis reddere uult. Quid inter ingratos et malos ? Ingratus ipse est qui bona Dei accipit et nouit eius esse et gratias ei non agit. Malus ipse est qui Deum non cognouit et bona Dei a creatoris inchoare credit. (36» Sicut Pater uester : Vester misericors. Id, qui inimicos ueritatis, humanum genus, in fidem indulgentiae adsumit, et bona eis uitae aeternae post abluenda comina contulit. Sic et nos inimicos decet in fidem amicitiae recipere. (37» Nolite iudicare : Yd, iudicium uindictae in proximos. Vt non iu|dicabimini ; Yd est, in uindicta (data) a Deo. Nolte condempnare : ld est, ueritatem et praecepta praesentiae caritatis ; uel, nolite condemnare : Id, proximum in furore uin-

360

dictae. Vt est illud : Domine me in furore tuo arguas me. Vt non condembnabimini : Yd est, in furore uindictae Dei. Dimat-

tite : Id est, quaecumque mala uobis inferunt (uobis; homines.

Et dimittetur uobis : Id, quaecumque Deo per negligentiam, per subreptionem, condempnationem mala operati estis. 325/325 I Ioh. 3, 17.

2.135 4

331/332 Prou. 5, 5.

342 Ps. 44, 15.

;

360 Ps. 6,

35*

COMM. IN LVCAM VI, 38-41 365

55

(385 Date : Bona pro malis, non peruisu sed euentu. EÍ dabitur uobis : Id est, praemium pro indulgentia. Mensuram bonam. : Id est, in qua omnia opera caritatis consistunt. Conferiam : Vel conuersam in irae, id est, de rancore ad indulgen-

tiam. Et coagitatam : Id, contra omnes uoluntates carnales 57o qui de inimicitia peccati Adae consurgunt. Opera indulgentiae coactae quia diabulus mentibus numquam indulgere suadet, quae ipsa uera sanitas aguntur. Swupereffluentem dabunt 4n sinum uestrum : Id est, qui(a» opera misericordiae de sinu indulgentiae in proximos seminauerunt angeli caelorum qui 27 sunt retributores bonorum. Sinus animarum, id est, receptacula bonorum, superaffluenti abundantia implebunt praemiorum, plus enim praestat Deus pietatem praemiorum quam rogari et operari a nobis uidetur. Eadem quippe mensura qua mensi fueritis remitielur uobis : Id est, petimus cotidie in A

38o dominica

oratione,

déimaite nobis debita nostra,

stcut

et mos

dimittimus debitoribus nostris. 439» Dicebat illis hanc similitudinem : Coniungitur ad lo-

cum ubi dicitur : Nolite ?udicare et nom. iudicabimini. Nwmquid olest caecus caecum ducere : Yd est, qui odio excaecatus 38; est et amare uindictae flagrat, numquid in sepe cantentem corregere potest. Ambo in foueam cadent : Id est, qui per odium uindicat inimicum et fictis uerbis | inimico dicit ; si uindicauero in te iniuriam meam, £e sanabo. In foueam cadent : Id est,

in poenale baratrum. 399^

(40» Non est discipulus super magistrum

: Quasi dixisset,

sicüt ego persecutiones sustenui et sustinebo, et persecutoribus

meis, id est, inimicis crucis, ueniam paenitentiae praestabo.

Perfectus autem omnis erit (si sit) sicut. magister eius : Yd est, si uos indulgentiam inimicis uestris praestatis, sicut et ego

395 praestaui.

439» Numquid caecus caecum ducere : Moraliter intellegendum est. Quando opera corporis ignominiosa et sapientia animae stulta et tenebrosa, in cauos inferni a;nbo cadent.

(40» Non est discipulus super magistrum : Non debet enim 4oo uoluntatem corporis uires animarum superare. Discipulus enim $erfectus est, anima e(t» corpus, ut magister eius, id, corpus caelestia, sicut anima, concupiscere studeat. (41» Quid enim wides festucam in oculo fratris iui ? Id est, qui peccatum fraítris twi consideras, quod te non occidit.

-4o5 Festuca enim non est lignum occisionis. Ac si dixisset, quo-

cumque enim modo in te quisquam peccauerit, non nocebit animae tuae, sed semet ipsum excaecauit. Si autem trabis odii animae tuae intellectu remaneat,

380/381 Matth. 6, 12.

383 Luc. 6, 37.

te nocebit et occidet.

388 Tet. 30, 17.

407/413 Beda, In Luc. II (ed. D. Hutst, CC 120, 148).

391 II Tim. 3,11.

36r

COMM. IN LVCAM VI, 41-47

56

Festuca autem si cecidit super uitrum lucidissimum aut super i410 lapides pretiosos aut super auri et argenti metalla, confring auferacito Sic aurora. cum uenit cito sicut et tur sed decorat tur. Ita est irae impetus, non animas confringit sed fastidium paret decori animarum. Trabis autem si ceciderit super quod cadit, confringit et nisi per multarum uires eleuare non potest. 41 I Sic et odii culpa totas animarum confringitur uires et nisi in funiculis orationes sanctorum per uniuscuiusque laborem deponi non potest. (42» Hypocrita : Id, subdole et fictae. | (43» Non est arbor bona. quae facit fructus malos : Id est, si 36v bonum

habeas

naturae,

fructus

uindictae

in inimicos

non

inferes. Neque arbor mala faciens fructus bonos : Ac si aperte

dicat, si inimicitiam peccati Adae corde concoeperis, fructus

bonae indulgentiae non tenebis. (44» Neque de spinis colligunt ficus : Id est, colligentes nunc 42 nomina de uerbis, secundum Lucam incipiunt. Aliquando uerba de nominibus nascuntur. Ficws de spinis : Vindemia de rubo. Duo haec exempla unam rem indulgentiae significant, quae de fructu peccati Adae quisquam colligere non potest. Fructus enim peccati est hominis primi spinae et tribuli, ut 430 est illud : Spina(s) et tribulos germinabit tibi. (43» Bonus enim homo : Nunc parabolam arboris et fructus explanare uult. Arbor enim homo est. Fructus autem thesaurus cordis in opera et uerba prorumpens. Ex abwndantia enim cordis os loquitur : Holus enim quod manducatur, ipsud et Id est, si bona indulgentiae sensibus cordis tuae ructatur. 45 II ruminaueris, pia uerba locutus fueris. Si mala inimicitiae cor-

de retenueris,

odii uerba locutus fueris.

(46» Quid autem uocatis me Domine, Domine : Ac si aperte (dicat», si dura praeceptorum quaecumque mandaui uobis. 44 o Id, inimicos diligere et multa flagella tolerare quae in praecidenti narratione demonstraui uobis. Si seruare nolueritis, non sum Dominus uester, sed uoluntas uestra uobis dominatur. Domine, Domine : Non sufficere nos ostendit duplicare nomen

Domini in sermonibus nostris, si non appareat opus eius in operibus. (47» Omnis qui uenit ad me : Ad me : Nunc praesentia Dei praeuidit multos uenire ad Domini praecepta et ad regulam fidei in baptismum. Sed utentes et alios fallantes fidei mores et alios | implentes praeuidit. Ideo, fundamenta duo in ser- d 450 mone ponit. Quae in Abel et Cain in primordia posita sunt et usque ad Petrum et Iudam Scarioth. Per prolixa spatia mundi peruenerunt, et a Petro et Iuda usque ad Christum et antichristum in fine uenientes concurrunt.

44

^

"qus Hieronymus, In Ma?/b. en. 5, 18.

1(ed. M. Adriaen- D. Hurst, CC 77, p. 44).

— 430

COMM. IN LVCAM VI, 48-49

57

(48» Similis est homini aedificanti domum : Nunc quadrata 45; domus Dei in fundamento fidei ponitur. Id est, in Christo de

quo Paulus ait : Fundamentum enim alium nemo potest ponere raeter id quod positum est. Quae in Adae paradiso, id, in quattuor flumina paradisi et quadrato mundo et arca Noe quae quadratis lignis et quadrata forma constituta erat ; 46o unumquemque lignum quadratum in ea erat, et Moysi tabernaculo et templo Salomonis libere figurata est. Libere, id est, quia magnifice et honorabiles erant iste figurae ; et haec est domus quae in quattuor principalibus uirtutibus fundatur, id est, in temperantia,

prudentia,

fortitudine,

iustitia.

Vir

46; autem qui aedificat domum istam quis nisi unusquisque iustus qui bona opera super fundamenta Trinitatis colligit ? Fodit in alium : Yd, terrena negotia deponit et infirmissimas fidei uires in petram quae Christus iniecit quae sunt domus illius trina. Culmen autem superna caritas est. Tecta autem illius 47» exempla humilitatis sunt quae uires fidei tegunt ne pereant. Duo autem postes portarum dilectio Dei et proximi sunt. Ostii autem hostialia deserta conscientia est. Imwndatione autem [acta : Id est, tumultos malorum de quibus propheta

ait : Furta et fornicationes et idolatria. Maledictiones, id est,

47; quia malo unusquisque alterum inundauerunt super terram. Inlisit flumen domui ill : Hii sunt torrentes Belial, id, paenitentiae, qui ecclesiam fidei fundamento mouere uolunt. Ef non otuit mouere eam ; Vt Paulus ait : Quis nos separauit 4 caritate Dei | quae est in. Christo ? Tribulatio an angustia et : 480 cetera quae secuntur mala. Fundata enim erat super petram Non dixit Christus, super te, Petre, sed jetram uere fidei inTrinitatis quae dixisti, id est, Christo coniuncta ecclesia

separabiliterque fides sanctorum. 449» Similis est. homini aedificanti domum. super berram :

totam 485 Qui aedificat nisi uarissimus perditur, populus est qui

diligentiam et totam dilectionem suam super terrena negotia

ponit. Sine fundamento : 1d est, sine Christo qui mundi amiciquae tiam odit. Et continuo cecidit : Haec sunt semina inutilia Ortu sunt. exorta continuo quae Dominus in euangelio narrat

: Id 49» autem sole aruerunt. Facta est ruina illius domus magna

est, sine reaedificatione[m; perfecta.

458/460 Gen. 6, 14-15. 457/458 Gen. r, 10-14. 456/40? I Cor. 5, 11. 464 Isidorus, Ezyz. 1l, 24, 5. 1-58. 6, Reg. III 461 1-30. 26, Ex. 460/461 480/481 478/479 Rom. 8, 55, 39. 476 II Reg. 22, 5. 474 Os. 4, 2-10. CC 77, Hutst, D. Adriaen M. (ed. I Mat/b. In ymus, Hieron 481 Matth. 16, 18. CC 71, Hurst, D. Adriaen M. (ed. Y Mattb. In ymus, 487/488 Hieron p- 46).

p- 47)

57"

58

A

Io

1

A

2o

COMM. IN LVCAM VII, 1-7

(VIL, x» Cum autem complesset uerba sua in. aures plebis: Coniungitur ad locum ubi dicitur : E? multitudo copiosa plebis conueniebat u£ audiret ewm. In auribus $lebis : Non in cordibus dixit quia cordibus non intellexerunt quae auribus perciperunt. De his enim dicitur cum ceteris : Awre audietis, et non intellegitis. Inirawit in Capharnawm : Vt uirtus uerba praedicationis confirmaret. Nunc apostolorum primum iter agitur cum saluatore post acceptam in cacumine gratiam. Ac si aperte designaret quod accensis in monte perfectionis luminaribus ad humilem in conualle lacrimarum positam deducantur ecclesiam. (2) Centurionis aulem cuiusdam seruus erat. moriturus. qua 4lli erat praetiosus : Centurio iste primus populus gentium est Domino credulus. Seruus autem praetiosus, reliqua pars uulgi, in infidelitate remanens. | (3» Cum audisset de Iesu, misit ad eum seniores Iudaeorum, rogans eum ul ueniret et saluaret seruum eius : Id est, per orationem doctorum | salus intonuit perditorum. Semw?ores Iu- 38r daeorum : Id est, patriarchae et prophetae sunt. (4» Rogabant ewm sollicite : Per merita enim et orationes patriarcharum et prophetarum mundo per partes usque ad finem sanatur. Qw2a dignus est ut hoc ile $restes : Id, nunc aduocatus populi gentium et laudatur. Hebraeicus populus uidetur ut hoc ille ?vestes, ut est, ut infidelem ad fidem reuoces.

(5» Diligit enim. gentem nostram : Id, fidelem Hebraeicam partem quae genus uiri Abrahae est, idem et fidelissima pars gentium, ut Paulus ait : Per eam quae inuicem est fidem, ues- iram aique meam. Id est, quia una et eadem fides. E? sinagogam ipse aedificauit : Haec est, ecclesia(m)» gentium in nouo testa3 o mento aedificat. (65 Iesus autem ibat cum 4llis : Id est, adiutoria gentium cum orationibus patriarcharum discendit. Ef cwm iam non Longe esset a domo, masit ad ewm centurio amicos, dicens : Quando enim populus gentium uerum saluatorem intellexit, id, 3 VA orationes, supplicationes ad eum misit. Domine, noli uexari non enim dignus sum ut sub tectum meum inires : Intellegens quia non in uexatione corporis salus fuerat humani generis, 2

VA

sed in diuinitatis uerbo consistit. 4o

Ideo, dixit : Dic tantum

uerbo. Sub tectum meum : Id est, sub peccatum gentium. Non enim dignus sum ut uenirem ad te. Quia Paulus doctor gentium pro praesentium tenet hic speciem, ipse qui dixit : Non swm dignus uocari apostolus tuus. (75? Sed dic uerbum et sanabitur fuer meus : Nunc uir sanc-

«VID, 2/3 Luc. 6, 17. 152 (PL 85, 118B).

CC 120, p. 155).

5/6 Act. 28, 26.

27/28 Rom. 1, 12. .

38/39 Luc. 7, 7.

13/14 Isidorus, 44/leg. $5. INT 29/30 Beda, In Luc. II (ed. D. Hurst,

41/42 I Cor. 15, 9.

COMM. IN LVCAM VII, 7-12

59

tus moraliter inchoat loqui. P«er meus : Id est, eneritur in45 colomis sensus meus. (8» Nam et ego homo sum : Sentiens fragilem naturam. Sub potestate constitutus : Id est, tui siue secundum historiam ali-

cuius hominis praeter me (habens) Habens sub me milites :

5o

Id, contrarias wirtutes. Et dico huic, Vade : Id est, uitio. Fí alio, Veni : Id, bonae uirtu|ti. Seruo meo : Id, corpori meo.

38v

49» Quo audito Iesus admiratus esí : Admirari nos docet quia admiratio in praesentia non est. Quid enim miretur qui omnia, antequam fierent, conspicit ? Conuersus

: Id, de fide

in fidelem. Nunc mediator est inter duos populos. Quid in 55 centurione tenet ? Centurio cum dixit : Hwic dico : Vade et uadit. Id, populus Iudaeorum ex lege irae figuratur. Non inueni tantam fidem : Non de praeteritis sed de praesentibus dixit, uel caute dicitur. Non nuent : Inuentio enim sine cul-

6o

tura fit. Inculte enim fide gentium inuenta est. (11) Et factum est : Populus Dei nunc oritur apostoli ante uirtutem. Dixit hic quia ob uirtutem factwm, id, lassa turba

in nouo testamento laudare et narrare mirabilia uirtutis eius,

de quo dicitur : Narrantes laudes Dománi ei wirtules evus. el mirabilia eius quae fecit. Ibat in ciuitatem : Id, in hoc loco 6 v^ uera incarnatio Christi designatur, quia omne, quod loqualitate circumscribitur, et deserit locum a quo uadit et implet in quem exiit. Vt est illud : Ibat in ciuitatem. corporaliter. Quae uocabatur Naim : Congruit locus operationi quia Nam consolatio

est, et resuscitatio

unici filii miserabils

suscitatur

in porta ciuitatis,

Lazarus

uiduae.

7o Magna consolatio fuit uidua haec. Allegoricae sinagogam significat filius mortuus. Sinagogae opus mortuum. dicitur, quia Christi fidem non habuit quae uitam pariet animarum, illo ut ueritas ait : Ego sum uia el ueritas el wita. Et ibant cum infirmofides salutis oratores semper sunt Id, : discipuli eius 3; rum et deportantium et opus doctorum et Christi auxilium. ne Et turba. copiosa : Diuino nutu congregatur turba. Id est, fidem et lum exemp ad salutis opus m magnu paucis proderit quorum ad uerae salutis in Christum credentium postea hoc factum est. | us iste 80. (12) Cum adpropinquaret portae ciuitatis : Mortu in sepulchro,

filia in

nem in domo. Tres isti mortui cogitationem in corde, sermo ur. uident ari design i peccat hro sepulc in opus um, porta labior in quae tis uerita opus Vaicus matris suae : Vnicum semper est sine Deo

: Yd est, 85 eo tantum uitam consistit. Et haec widua erat

aei sunt uero. Turba cum illa : Turba : Haec scribae et Pharis bat. mfere quae mortuum opus sinagogae circu , p. 156). 49 Beda, In Lu. II (ed. D. Hutst, CC:120

Ioh. 14, 6.

80/83 |Ps.-Hieronymus, Ex.

63/64 Ps. 77, 4-

IV Éwang., Lw

73

(Pl. 30, $90C).

59"

60

COMM.

IN LVCAM

VII, 13-22

«13» Misericordia motus est : Motus de uindicta podoris peccati ad lenissima opera misericordiae ; mof«s praece progo phetarum et patriarcharum. Dixit illi : Noli flere : Consolari uult disperatam sinagogam. 414» Tetigit loculum : Id est, corpus mortuum et legem figurarum quae sine spiritu sensus animas uiuificare non potuit. Qui bortabant, steterunt : Ac si dixisset, quiescant mali docto9; res et praui scribarum et Pharisaei. T?b? dico : Surge : Id est,

in opus uirile fidei. (15» Et resedit qui erat mortuus : Id, in fide remansit. (16» Accepit autem omnes timor : Id, pro magnitudine uirtutis. Et magnificabant eum : Vt est illud : Magnus Dominus roo 4oster e magna wirtus eius. Quia propheta magnus surrexit an nobis ;: Alii dicebant. Quia wisitawit Deus plebem suam : Haec est fides uariata turbarum, alii prophetam, alii Dominum Iesum credebant. (175 Et omnem circa vegionem : Id est, in circuitu totius 10; mundi

uirtutes

Christi

enarrantur.

(185 Et nuntiauerunt Iohanni : Siue ut excitarent mentem magistri ad inuidiam alii magistro Iesu ; siue ut ageret ipse magna opera uirtutis, sicut et Iesus fecit ; siue simplici sermone totius plebis quae magnificabat opera Christi, ut est 11o illud : E? magnificabant Dominum. De omnibus his : Yd est, de sanato puero centurionis et filio uiduae resuscitato. «X19» Conuocawit Iohannis | duos (de dascipuls su(iys : Id est, ut 2n ore duorum uel trium testimonium stet omne uerbum, et ut in legem et euangelium a Christo discerent, et ut 11; discipulos suos coniungeret per fidem uirtutum quia certus erat se prope Iohannes moriturus. T'« es qui uenturus es : Non dubitationem doctrinae Iohannis, qui Iesum de utero matris in utero intellexit, sermo iste ostendit, sed ut discipuli intel-

legerent et crederent quod non expectandus esset alius, qui 120 Christo melior et uerior esset sed ipse esset Iesus Christus qui sponsus prophetarum erat.

(215 In ipsa hora curauit multos a languoribus et blagis et spiri (tt»bus inmundis : Vt adducet fidem disipulorum Iohannis in eum per opera magna uirtutum. A languoribus : Id, 12; mentium. Ef $lagis : Id, corporum. Spiritalibus salis : Id est, ab ido(lo»rum cultibus. (225 Et respondens dixit : Euntes nuntiate Iohanni : Ac si dixisset, ad hoc misit, misit Iohannes uos ut plurima opera uirtutum uideretis et non fides uestra dubia esset de me. Quae

150 ?441distis : Id, in corporibus languentium.

Ef audistis : Id, in

sermonibus praedicationis. Caec? uident : Et uos uidete. Claudi

99/100 Ps. 146, 5.

110 Luc. 7, 16.

113/114 Deut. 19, 15.

39"

61 COMM. IN LVCAM VII, 22-26 ambulant ; Et uos ambulate in dilectione Dei et proximi. Le$rosi mundantur : Et uos mundi estote a lepra infidelitatis. Surdi audiunt : Et uos audite auribus intellegibilis cordis quae 13; audistis. Mortui resurgunt : Et uos resurgite de mortuis operibus peccacti». Pauperes euangelizantur : Et uos estote euangelizati, id est : Beati pauperes spiritu. (23» Et beatus quicumque non. fuerit scandalizatus 4n me : Ac si dixisset : Beati eritis siin me scandalum infidelitatis non 14» habueritis. Haec sunt quae Iohannis uoluit fieri coram discipulis suis a Christo ne alium expectarent qui Christus non esset quia antichristus, quem usque hodie mali homines et usque praesentem | diem expectare uolunt. Hucusque Iohannis testimonium de Christo mentibus discipulorum per indicia

14; mistica uirtutum reddidit. Nunc Christus de Iohanne, turbis

dubitantibus, de discipulorum uerbis ab Iohanne missis. Id, tu es quà uenturus es an alium expectamus, per indicia mistica narrationis fidem confirmare uult dicens. (24» Quid. existis in. desertum uidere ? Harundinem uento

150 s10u6eri?

Id, ac si dixisset, non talis uir Iohannis.

Id, quia

communiter omnibus docebat ut communi uerbo doctrinae moueretur; id est, quae heri de Christo confirmauit hodie dubitaret.

(25» Et quid existis widere ? Hominem mollibus wuestimentis

et i5 indulwm ? ld est, quasi per muneribus regem laudaretzona qui erat ipsius non ; defamaret deficientibus muneribus Ecce qui pellicia et pilis camelorum uestitus erat in deserto. Hii sunt. regum domibus ueste pretiosa el diliciis uestiuntur, in, uolunt. prout et canunt s adulationi sunt qui regibus uerba Non 160 Cantico motans siue praeconia laudis an ignominiae. Christum beneficiis Iohannis opus erat qui non pro terrenis laudauit. est, quasi in (26) Et quid existis uidere ? Prophelam ? Id Et nunc triChristo. de alio tempore implerentur quae dicit non Sic tertia sunt Id, turbam. ostendit 165; pertitam usque nunc est uerum quia bonum est dicere prophetam malum negare duplex dicitur ideo Id, esse Christum qui fuit uerus Dei natus. et mendaces. qui enim priores aestimationes nequissimae id est, uidetur, sentire mendatia mala pars Duplex : Prima putare nter inconuenie bonum 17o harundinem et hominem. Tertia plus est quam uidetur, id est, prophetam. Etiam dico uobis loquebantur, prophaeta ; Quia quod prophetae in enigmate qui tollit pececce Dei, manifeste indicat dicens : Ecce agnus cata munda.

106/187 Matth. 3, 4. — 173/174 137 Matth. 5, 3. — 139/140 Luc. 6, 22. M. ^Adria en - D. Hurst, CG 775 b- 19): Ioh. rz, 29 ; Hieronymus, In Mattb. YI (ed.

62 175

COMM. IN LVCAM VII, 27-32

(27» Hic est de quo scriptum est : Ecce mitto angelum meum. ante faciem tuam ;: | Vox Patris de Filio et Iohanne. Ante 40Y faciem tuam : Id, ante incarnationem. A facie enim omnis agnoscitur. Christus et ipse per incarnationem a gentibus agnitus est. Quid inter prophetam et angelum, id est, nun-

tium ? Propheta de longinquo canit, quae futura praeuidit. Nuntius consequentem de prope praecurrit, et uiam illi praeparat dicens : Paenitentiam agite. Qui praeparauit uiam. tuam ante te : Id est, baptismum et paenitentiam. (28» Dico enim uobis maior anter natos mulierum. Iohanne 18 vA Baptista nemo est : Non inter natos uirginum dixit sed mulierum, quia Christus »a20r est illo qui uirginis filius fuerat. Qui autem minor est in regno caelorum, maior est illo : Nunc inter duas discernit uitas, ac si dixisset, qua magnificentia magnificatus fuerit quis in carne minimus regni caelorum 7a?0r est n9 o ?llo. Qui bella deposuit et uitiorum incendia prostrauit. Vel, qui autem minor est : Id est, Christus in oculis hominum puer miserabilis et uilis. /» regno autem sator esí omni propheta et doctore, quia ipse est propheta prophetarum. (295 Et ommis populus audiens magnificabat Dominum, baptizati baptismo lohannis : Glorificato magistro, omnes laetantur discipuli. (30» Pharisaet autem et legis periti consilium De spreueruni : Id est, baptismum Iohannis quia in consilio Dei fuit motare res, id est, in baptismo paenitentiam per holocausto200 matibus in templo. Cur consilium Dei baptismum dicitur? Quia Abraham spiritum, consiliuwm, habuit et caput fidei intellegitur, et in baptismo unicuique credenti fides nascitur per spiritum corns?/;. Quia consiliator homini uana derelinquere idola et Dominum trinum ac unum credere et confiteri 205 ac diligere. (315 Cui enim sémiles dicam omnes generationes huius ? Nunc increpat Deus utramque partem uidens infidelem turbam de Iohanne et discipulos Iohannis de Christo dubitan |tes. 41 (325 Similes sunt pueris : Non per innocentia pueros eos iN Ls o uocat, sed quae erant parui et bruti sensibus. Sedentibus in foro et loquentibus ad inuicem : Id est, inter murum praesentis legis, id, circumdabat se honor legis. Cantauimus uobis tibiis : 180

Haec sunt praeconia uirtutum Christi, id est : Caeci wident,

claudi ambulant, et cetera. Et non saltastis : Quod est laetitiae 215 signum, ac si aperte dixisset, non uestra uitia nec daemonia calcastis. Lamentawimus uobis : Haec sunt dura praecepta

182 Matth. 5, 2. Hurst, CC 77, p. 80) 192 Ps.-Hieronymus, Prof. Fidei Y (PL 20,

185/186 Hieronymus, Ir Ma//b. II (ed. M. Adriaen - D. ; Beda, In Lac. IL (ed. D. Hurst, CC 120, p 162). 191/ Exp. IV Ewang., Luc. (PL 30, $90C). 201 Bachiatius, 1021). 203 Is. 11, 2. 213/214 Luc. 7, 22.

COMM. IN LVCAM VII, 32-38

63

Iohannis dicentis : Quis demonstrawit uobis fugire a. [utura ira ? Et non planxistis : Id, non habuistis paenitentiam lacrimosam. 220

(33» Venit enm I ohannis Baptista, neque manducans, neque bibens, el dicitis daemonium habet : Id, quae hominum

essent, ut non homines adgrauaret. (34» Venit Filius hominis manducans et bibens : Id est, ut hominibus similis esset per omnia. Ad hoc enim uenit Chris-

22; tus, ut homo haberet similitudinem Dei. Id est, neque man-

ducans neque bibens ohannis. Et Deus similitudinem acciperet hominis. Íd est, manducans et bibens Christus. Et dicitis : Ecce

homo uorax : Quasi dixisset, in me repraehenditis uestram naturam, meam autem substantiam in lohanne culpatis. 23o Amicus fublicanorum ei peccatorum : Quod ita uere conuenit quod publicani et peccatores crediderunt et amici ueritatis facti sunt ; scribae et Pharisaei negabant et inimici facti sunt Christi.

435» Et iustificata est sapientia a filiis suis : Fili sapientiae 255 prophetae sunt, qui de Christo et Iohanne prophetabant, quod

a ludaeis ingrate essent accepti. Aliter. Fi sapientiae apostoli sunt, qui in Christo qui Dei uirtus et Dei sapientia est. Quando Iudaei negauerunt, apostoli sapientiam Christi iustificaue[uejrunt,

id, implendo

et docendo.

(36» Rogabat quidam ex Pha lrisaeis ut. manducaret. cum 31* 240. inillo : Ob quam causam Pharisaeus inuitat Christum, dum uitam aret exprobr et enderet repraeh ut credulus illi fuit ? Siue hominibus illius, ut factum est ; siue ut in gloriam esset illi ab

popuinuitatio admirabilis magistri. Pharisaeus iste Iudaicum : dicens t rogaba um Christ Iesum iter figural qui 245 lum significat, s miseri que Quaecumque dixeris nobis, faciemus ; e. quocum is lex est nos, ibimus. Et ingressus domum Pharisaei : Figural Christus

in domo.

Déscubwit

;: Id est, legem

impleuit,

id,

manens in lege. lum et ad (37» Él ecce mulier ; Nunc ad legem et ad popu te pecca250. ciuta in. erat Quae t. accidi um Christum ecclesia genti quod in domo trix : Id est, in hoc mundo idolatrix. Vt cognouit in legem Iesus quod rum accubuit : Id est, de fama docto qmargenus strum Alaba : strum alaba t attuli Iudaicam uenit. Et lium genti em ment 255 moris est de lapide praetioso. Durissimam fuit. ditus recun significat, in qua thesaurus fidei pedes eius : Id, (38» Stans retro : Id, post crucem. Secus fecit. Qui pedes iuxta regulam apostolus discere uoluit quae 246/244 Ioel 1, 16. 234.236 Sit. 5, 1. 225 Gen. 5, 1. 217/218 Matth. 5, 7. eronymus, Exp. Ps.-Hi 128B); 83, (PL 250/251 Isidorus, 44/leg. $5. NT 238 Hieronymus, In Mattb. V (ed. M. 6 255/25 591A). 50, (PL. Luc. ., IVEuang In Luc. TII (ed. D. Hurst, CC 120, p. 166). Adriaen-D. Hurst, CC 77, p. 246) ; Beda, Luc. (PL 50, 590D). Euang., IV. Exp. us, 257/208 Ps.-Hieronym

64

COMM. IN LVCAM VII, 38-47

Domini sunt, de quibus dicitur : Ecce fedes euangelizantium a6o pacem ? Apostolus hic euangelizat et pedes Dei euangelizantium bona lacrimis sunt. Idem sunt et pax et bona. Lacrimis coepit rigare : Haec est lacrimosa paenitentia ecclesiae gentium. Et capillis capitis sui tergebat : Haec diligentissima cura quam pauperibus Christi apostolis praestetit. Deosculabatur 265 Pedes eius : Id est, in pacem uenit. Et unguento wungebat : Id est, fidere se faciebat.

439» Videns autem : ld est, intellegens Iudaicus populus quae gentes in fidem uenerunt Christum repraehendebat et gentes calumniabat, ut est hoc. Ai£ inira se : Id, ore cordis 27o sui. Hic si esset propheta : Quasi dixisset, propheta non est. Scire utique quae et qualis mulier : Haec inuidia | Iudaeorum 42! gentibus. (405 Simon, habeo aliquid tibi dicere : Cogitationibus respondit diuites, et increpare uult Iudaicum populum et laudare 27; ecclesiam gentium, figurali licet oratione. 4:7 illi : Magister, dic : Audax et superba responsio est quasi dignus ut conloquium Domini sustinere possit, et non fuit.

(41» Duo debitores erant : Hii sunt duo populi. Cwidam faeneratori : Id est, Deo Patri, Filioque et Spiritu(i» sancto 280 qui unus Deus est. Denarios quingentos : Haec sunt magna delicta gentium. Et a/ws quingenta : Leua sunt crimina Iudaeorum gentium in conparatione peccatorum. (425 Non habentibus illis unde redderent : Non habet enim unusquisque aliquid Deo reddere nisi Deus de sua substantia 28; cupiat donare. Donauit utrisque : Id est, Iudaeis et gentibus per crucis redemptionem. Qwis ergo blus diligit ? (435 Cut plus donauit : Id est, gentibus. Recte 1udicasti : Quae dixisset, inique fecisti. Quanti enim iudicantes sunt, qui recta iudicia iudicant et praua opera faciunt ! 2200 (445 Simon, wides hanc mulierem : Id est, ad repraehensionem et inuidiam. Intraus in domum iuam, aquam edibus neis non dedisti : Id est, idem in te non inueni.

(455 Osculum mon dedisti mihi : Id, pacem in te non repperi. 295 (465 Oleum ca$ut meum non unxisti : Id est, misericordiam pauperibus, qui Christi sunt, non dedisti, quae principatum in caritate caput eius uocat. (47» Propter quod dico tibi remittuntur ei peccata multa :

259/260 Rom. 1o, 15.

264/265 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Exang., Luc. (PL 30, 590D). 2*8 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. VI, 24 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 182) ; Isidotus, 74//eg. 5.5. INT 192 (PL 85, 123B) ; Beda, In Luc. III (ed. D. Hurst, CC 120, p. 170). 280/282 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 30, 59o0D). 295/297 Augustinus, In Iob. Ez. VI, 20 (ed. R. Willems, CC 36, p. 64) ; Gregorius Magnus, Mor. in Iob II, 52 (PL 75, 595D).

COMM. IN LVCAM VII, 47 - VIII, 3

65

Hii sunt denarii quingenti. Quia dexit multum : Id, Deum minus

dimitlitur ;: Id, Iudaico

non Filium, non Spiritum sanctum,

non proximos, non ini-

30o et amicum

et inimicum.

C4

populo et consensu eorum, dixit Deus minus non delictorum paruitate ipsorum. M?nus diligit : Id, Patrem tantum diligit

micos Iudaicus populus diligebat. 449» Et coeperunt. qui. simul recumbebant dicere intra se: 305 capiti Haec est nequissima familia Pharisaeis quae maligno in- 42Y Quasi ? l dimatti peccata. qui hic est Quis erat. | coaequalis . possibile sit peccatum gentium dimitti fecil : (50» Dixit autem ad mulierem : Fides iua te saluam Quae : ace in Vade . salutem per etur desider fides ut est, 31o Id es. iliata reconc pace in in discordia fuisti ab aeterno, nunc

tem et cas(VIIL, 1» Factum est cum 2er faciebat ber ciwita congregat um pisci genere tellum : More piscatoris qui ex omni in omni narum perso tione excep sine est, de omni piscina. Id uli : Haec discip cim duode illo cwm nt exieru Ef cat. loco praedi ; sunt armamenta salutis. partes eccle(2» Et cum illo mulieres aliquae : Hae sunt A spiritismo. bapti in est, Yd : e curata erant Quae siarum Dei. us : Yd itatib infirm Ab is. bus inmundis : Ab idolis relinquend ae : alen Magd r uocatu quae aria. M rum. est, a languoribus uitio n(15a daemo m septe 10 Haec est primitiua ecclesia gentium. De qua Christi in euangeexierant : Haec est commemoratio uirtutis um expulsam genti ia eccles de iae malit lio; et plenitudinem acceptura (a) poste ostendit ; et septem dona Spiritus sancti m prinsepte est, Id : at eiecer designat. De qua septem daemonia . GaDeum in ntis crede e usqu scui uniu a 15 cipalia uitia de anim forquia esse it duxer baon ciuitas in terra Chananeorum se etenim pars remanet mam commercariorum portauerunt. Vna. ssus est eos

confe gulae cui Gabaonitae figaram tenent donec dicunt septem Alii la. saecu per tis serui dicit, e esse, deind ipales doloprinc em sept uel 2o daemonia secundum istoriam bat. habe er res quos haec muli gratia quae primiMaria 43) et Iohanna : Haec est ecclesia, itiua Iudaeorum, prim non ium, tiuam sequitur. Id est, gent erodis : Herodes figudicitur hic. Vxor Chwze, procuratoris H hereticorum et idolo- 43! 2; ram diabuli tenet. | Chuza : Id, populus io haec gentilis erat rum cultor et iudex. Cumque in matrimon accipit. Ef Susanna ea ecclesia, quae gratiam baptismi post 14/15 Euang., Luc. (PL 50, 591A). «VIID,, 10 Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Lu. III (ed. In Beda, ; AB) 621 76, (PL 40 , Gregorius Magnus, Mor. in Iob XXXI IV Euang., Luc. (PL 50, 591A). CC 120, p. 172) ; Ps.-Hieronymus, Exp. D. Hurst, (ed. Lagatde, p. 65,1 IKGtG TE Nom. 22 Hieronymus, Hebr. 17/19 Ios. 9, 22-25. 24/25 Isidorus, 120, p. 172). CC , Hurst D. (ed. III Luc. In p. 149] ;Beda, . 118A) 85, (PL ZAlleg. $5. INT 145

66

COMM. IN LVCAM VIII, 3-15

et aliae multae : Tres tantum mulieres nominat per nomen, id,

unam ecclesiam in fidem Trinitatis uocatam. Quia Susanna interpraetatur electa, trinam et electam uocauit ut Susannam. Hae sunt consequentes usque ad diem iudicii partes. Qwae ministrabant ei de facultatibus suis : Id est, de propriis corporum et animarum laboribus. | (4» Cum autem turba multa comueniret : Congregauit fama praedicationis et uirtutum. E: de ciwitatibus properarent. ad

3o

3A

Iesum : Id, de heriticorum monitis. Qw2 habet aures audiendz,

40

4

bn]

5o

audiat : Id, qui habet intellectum intellegat, quia haec semina non grana corporalia sunt messium se(d) diuina summi saluatoris uerba. Dixit 5er similitudinem (5» Exüt qui seminat et reliqua : Id est, in nauem secundum historiam et de naui praedicabatur turbis quia de ecclesia semina uitae procederunt in mundum. Ecce dixit mentibus et oculis apostolorum adsignat, ne disperarent et ipsi in sua praedicatione, si non omnibus utiles essent dum semina summi saluatoris in uanum ceciderunt. Lucas non numerauit triginta aut sexaginta, sed centuplum dixit, tantumque in centesimo numero complentur. Ideo, in summitatem numeri continentem omnia discribit. (105 Vobis datum esi nosse miüsteriwm regni Dei : Ex his enim tribus gradibus regnum caelorum de terra adire potest. Ceteris autem non datum est : Vt ipsi dispensatores essent mundo ut tamquam mundus bene sociorum carnalium distributor esset illis. V£ widentes non wideant : | Id est, oculis luci- 43* dissime fidei. Et audientes non audiant : Id est, auditu intel-

ligibili cordis. (12) Qui aulem secus uiam sunt : Id est, qui secus uiam nomen est secundum historiam, id est, interruptas glebes regionum. (135 Qui super petrosa : Id est, quibus nomen est petrosa. 6o (145 Qui autem $n spinis : Id, quibus nomen est spinae, diabulus semper Deus autem coniungit. Diabuli enim tres regiones et tria semina infructuosa et perdita dicuntur. Deo autem una et bona terra discribit trinum faciens fructum. (155 Fructum adferunt per patientiam : Quia per patien65 tiam omnia bona aguntur. Ac si aperte dicat, inutilia sunt omnia opera uirtutum nisi in patientia conuenire possunt. Circulus enim est bonorum operum patientia et custus animarum est sanctarum, ut est illud : In $atientia uestra possidebitis animas uestras. Patientia sanctae pacis est custos et 79 sanctorum concordia, idem sunt pax et concordia, glutinum 5I

36/3? Luc. 8, 8. 3$* Luc. 8, 1o. 53/54 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ee Mattb. (PL. 30, $70B). 64/65 Gregorius Magnus, Hom. in Euang. I, Hom. 1 5,4 (PL 76, 1133B) ; Beda, In Li. III (ed. D. Hurst, CC 120, p. 176). 68/69 Luc. 21, I9.

À

,

i^.

COMM. IN LVCAM VIII, 15-21

67

et glutinatio. Nusquam custodire concordiam nisi per solam patientiam ualet. «16» Nemo accendit lucernam : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Vobis datum est nosse mysterium regni Dei. Lucerna 7; haec intellectus praecidentis parabulae est. Oferit eam uaso : Vas electum duo exempla sunt ad unam rem pertinentiam defensionis, id est, ad occulta et tenebrosa peccata Iudaeorum fulgorem diuini sermonis obscurentia. Sed supra candelabrum : Id est, super rectum ingenium apostolorum de sanctae fidei 8o fundamento consurgens. Vt intrantes wideant lumen : Id, qui de tenebroso caligine erroris conuersi sunt et ecclesiae portas intrant. Id est, opera paenitentiae, sapientiae et scientiae in ecclesiarum doctoribus lumen uideant. 417» Non enim est occultum | quod. non manifestetur et 8; absconsum quod mom cognoscatur : Quasi dixisset, quicquid occultae diuinae legis figurae defendunt et euangelii parabulae abscondunt, uobis manifestum et reuelatum erit. Quod non reueletur et agnoscatur, id est, quod non fugire reuelatione indigent et euangelii ueritas agnosci tantum debet. Ef in palam

9o ueniat : Id, de uestra notitia inter totius mundi scientiam et

fidem. (18» Videte ergo quomodo audistis : Id, si intellexistis et credidistis, id, istius parabulae reuelationem. Qw? enim habet :

Id est, fidem parabularum uerborum, id est, si credit bona, 95 si non intellegit. Dabitur ei : Intellectus scientiae ipsorum.

Et qui non habet : Yd, fidem et reuerentiam uerborum. Awferetur ab illo : Id est, auditus et ueritatis propinquitas. «19» Venerunt autem. ad. illum, mater. & fratres eius. et. non poterant. adire eum rae turba. (20) Et nuntiatum. est alli : 1oo Mater tua. et fratres tui stant foris : Haec est decipula Iudaeorum ex utraque parte. Si ad matrem ueniret a praedicatione humanitatis causa repraehenderent eum. Si autem non ueniret, mandati reum esse pietatis, id est : Honora patrem el matrem, iudicarent eum. lesus quasi immobilis petra in medio 105 stat, dicens :

(21» Hii sunt. fratres mei, qui uerbum. Dei audiunt ; Subunam auditur hic sermo quae Iudaei et scribae et Pharisaei ad uolee coercer m sororu et m fratru et am human cognationem s omnibu De fuit. bant. Iesus autem quasi cognatus omnium audiunt qui mei, fratres sum H?? : 110 illi cognatos fecit, dicens ei extra uerbum Dei. Mater et [ratres foris : Sinagoga et Pharisa legem significantur. $5/87 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang. V6 Act. 9, 15. 74 Luc. 8, 1o. 100/101 Hieronymus, In Math. II (ed. M. Adtiaen Marc. (PL. 50, 580A). 111/112 Hieronymus, Ir 103/104 Ex. 20, 12. D. Hutst, CC 77, p. 100). p. 101) ; Beda, In Luc. III (ed. D. Mattb. YI (ed. M. Adtiaen - D. Hurst, CC 71, IV Euang., Mattb., Luc. (PL 30; Exp. , ronymus Ps.-Hie ; 179) p. 120, CC Hurst,

569C, 588C).

44*

68

COMM. IN LVCAM VIII, 22-25

(22y Factum est autem. in. una. dierum et ipse ascendit in

nauiculam : Nauicula semper dicitur Christi nauis. Christus nauiculam semper fertur per ascensionem. Altiascendisse 11; tudo perfectionis designatur | per deminutium, nomen nauiculae humilitas ecclesiae noui testamenti indicatur. E? d?sci$uli eius : Nunc uerus Noe figuraliter cum filiis procellam totius mundi in naui ecclesiae ingreditur. Transfretamus trans 120 slagnwm : Non dixit nauigamus quae transfretatio nauigantium laborem contra uentum significat. Id est, contra aduersa persecutionum flagella naute ecclesiarum Christi desudant.

44"

«23» Nauigantibus autem illis obdormiwit : Nunc fortissimus leonum oculis corporalibus obdormiwit. Corde autem, id est, 125 diuinitate uigilat, ut in Cantico Canticorum legitur : Ego dormio el cor meum wigilat. Quia in natura leonis legitur obdormire et uigilare. Dormisse autem Christus legitur. Id, unumquemque in libertate sui arbitrii dereliquid. Quando autem unusquisque uigilat et spiritalis Israhel efficitur illi, non dor130 mitat sed custodit, ut legitur, id, non dormitauit

auxilando

nos : Ecce non dormitawit neque dormiet qui custodit Israhel. Hic obdormiet custodiendo nos in futuro. Et discendit procella «enti in nauicula : Id, in suo Patri amabili conludentes creatu-

rae secundum historiam. Ef $ericlitaba(nytur : Quando Dei 15; ueritas in ecclesia uidetur, periclitantur Christi populi in mundo intolerabilium persecutionum procella. (245 Accedentes suscitauerunt : Id, ide adpropinquantes et orationibus. resuscitantes sicut psalmista canit : Exsurge quare obdormis Domine, exsurge et ne repellas in finem, sine paeni14 o tentia ne mortificet nos. Praeceptor, perimus : Vere perit cui Deus obdormit et non custodit. A: z///e surgens : Sicut in eadem propheta psalmorum legitur : N«nc exsurgam dicit Domnus, 1d est,.in alium | laborantium ad bella persecutionum conterenda et aduersa flagella daemoniorum mitiganda. Aut in 14; cantico Moysi legitur : Domnus conterens bella Dominus nomen. est illi. Et facta est tranquillitas magna : Haec est requies ecclesiae in persecutione, prohibitis a Deo uentis daemonum et fluctibus tempt(at»ionum. (255 Vbi est fides uestra : Ac si aperte dixisset, pene mortua 15o est in uobis et de proprio, id, de Christo fundamento recessit. Sicut ad Adam dixit de paradiso expulso : Vb; es Adam ? Vbi es uelociter eiectus ex paradiso propter peccata. Qui timentes mirati sunt dicentes ad inuicem : Quis butas est hic ? Signum nunc infidelitatis in sermonibus eorum oritur quod increpat 155 Deus in illis. 116/117 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Exmwang., Mattb. (PL. 30, 567D). Isidorus, 24//eg. 55. VT 12 (PL 85, 102A). 125/126 Cant. 5, 2. Isidorus, E£yz. XII, 2, 5. 131 Ps. 120, 4. 138/139 Ps. 45, 23. 11, 6. — 145/146 Iudith 16, 5. 146/148 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Marc (PL 50, 580B) 151 Gen 3,9

118/119 126/127 142 Ps. Ewang,

45*

69

COMM. IN LVCAM VIII, 26-30

Ad (26» Enawigauerunt autem ad regionem. Gerassenorum salutem semper bonam de procella persecutionum pro Christo peruenitur. Quae est contra Galileam : Quae salutis opera uolubilitati contraria sunt semper. (27) El cum egressus essel ad terram, occurrit ei wir quadam : 160 Vir iste genus

hwmanwm

est. Qui habebat

daemonium

: Id,

spiritum idolatriae et peccati regnum. E! westimento mon induebatur : Yd est, stola sacri baptismi. Neque manducabat 2n domo : Yd est, in una et uera ecclesia et in humili loco salutis.

165 Sed in monwmentis : Id est, in terrenis operibus peccati.

(28) Is ui uidit Iesum : Daemones ad tormenta salutem uident. Procidit ante illum : Id est, quia humilitate Christi superbia daemoniorum et altitudo idolorum usque ad terram inclinatur. Ef exclamauit woce magna : Nunc leo in laqueo 17o Christi fremit et magna uoce doloris rugit. Quid milii et tibi ? Quid mil& tormenti, quid tibi honoris ? Iesu, Fili Dei altissimi : More serui fugitiui, qui consequentem et conpraehendentem ad flagella Dominum agnoscit. Diabu|lus enim de caelo fugit postquam seipsum occidit et in paradiso primum homi17; nem seduxit et peccati uinculo constrinxit. Dominus lesus Christus in angusta mundi spatia uenit ut furem de terra fugientem se in chauos inferni retorqueret. Obsecro te : Haec torest uoluntuosa oratio quam Dominus audiuit. Ne .me. laborimagnis et s tormenti sine non queas : Ac si aperte dicat,

180 bus a natura humana separamur. (29» Praecipiebat enim. spiritui immundo : Spiritu uerbi spiritum inmundum corripit. V? exiret ab homine ; Nunc exormi et cista Deus in gradibus uidetur, qui per aquam baptis hoab fugit n daemo ignem doctrinae et oleum misericordiae 18s mine,

id est,

ab

humano

genere.

Multis

enim.

temporibus

obarribiebat illum : Quasi dixisset, directo itinere salutis tia prophe est, Id : ibus traxit. Et winciebatur catenis et comped s ageet lege humanum genus erat instrinctum. Rwtis uinculicalcata tia prophe et lege est, Id : deserto $n e batur a daemon homines ageban19o ab exactore daemone ad mala opera peccati i opera et oblita peccat Deo a enim a tur in deserta loca ; desert . tatem potes tae nisi ad uindic est? Non 430» Interrogauit illum. Iesus : Quod tibi nomen t ad egeren intell omnes ut sed eius is quod ignarus esset nomin nomen Legio : 19; salutem magnitudinem uirtutis. At ille dixit eret quam subtimeum : Id est, rex uel septem milia ut ostend 163 Beda, In Luc. (PL 50, 580C) 161 Ps -Hieronymus, Exp IV Ewang , Marc inus, Quaesf. En., 5. Luc. 1L, August 5 164/16 185). p 120, CC Hurst, III (ed. D. 184/ IV Enuang., Luc. (PL 50, 591 A). 13 (PL 55, 1338) ; Ps.-Hieronymus, Exp. 187/188 Augusti580C). 30, (PI. Marc. Enang., IV Exp. 185 Ps.-Hieronymus, ; Beda, In Luc. III (ed. D. Hurst, GC nus, Quaest. Eu., s. Luc. IL, 13 (PL 35, 1358) 120, p. 184).

45"

70

200

205

210

215

220

COMM. IN LVCAM VIII, 30-38

lissima est diabolica natura ut in uno homine magna haec caterua daemoniorum potuit latere. (31» Et rogabant illum ne imperaret illis ut ne in abisum irent : Id est, in sempiterna cruciamenta discenderent. (32) Erat ibi grex porcorum multorum pascentium in montibus : Hii sunt inpaenitentes impii. [» montibus : Superbiae pascentes quibus daemonia peccatorum paenitentium concurrunt. E! rogabant eum ut permitteret eos in. | ?llos ?ngredi : In 46r hoc lucidissime designatur quod daemones nihil ualent. sine Deo permissione et quanto amore amat Deus homines et quanto (odio) diabulus odit. Quia quando diabulus uidet quod hominem nocere non potest, res tamen eius dissipare uult. Deus autem humanis rebus non parcet quotienscumque homo sanus fieri potest. 433» Et impetu abiit grex per freceps in stagnum : Yd est, inordinate ad uoluntates peccati discendunt in stagnum. Haec est mors secunda de qua in apo(ca)lipsin dicitur, et ecce erat stagnum ignis. Et suffocatus est : Id, in fluctuosa tempestate in inferno quia prius in abysso erant (cateruae) peccatorum. (34» Qui ascebant fugebant : Hii sunt gentium doctores qui ad rectae fidei ciuitatem fugiunt, raptis peccatorum cateruis in paenale baratrum. Ef nuntiauerunt 4n ciwtatem et uillam : Id est, in mundo praedicauerunt magnis et paruis, ut Cornilius et Cyprianus fecerunt. (35» Exierunt uidere quod. factum est : Hii sunt quos fama uirtutum traxit ad fidem. Venerunt ad Iesum : Id est, ad salu-

tem de praedicatione wenerunt. Et Àmuenerunt hominem seden225 lem, uestitum ; Id est, in fidem canentem. Ac sana mente : Id,

uno Deo uero inuento. Ad jedes eius : Id, ad humilitatem Christi discendit quia humilem Dei sapientiam superbus non conpraehendit. (365 Et qui uiderunt, nuntiauerunt illis, quomodo sanus 23o factus esset : Id, apostoli sensui qui cons(o»cii salutis cum Iesu fuerunt ab initio praedicationis. (375 Et rogauit ?llum omnis turba : Timens ne omnia pecora eorum perirent. Multitudo Gerassenorum : Qui interpraetantur ortus principum ; orientes de plebe gentium doctores signifi-

23; cat. Iesum rogant ut a finibus eorum discederet, qui[aj post exitum eius de mundo salutem apostolis acciperunt. (385 Et rogabat eum wir a quo | daemonia exibant wu cum ilo esse : Quando enim unusquisque intellegit salutem a Deo 202 Augustinus, Qzuaest. En., s. Luc. 1I, 13 (PL 35, 1338). 213/214 Apoc. 20, 14. 214/218 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enwang., Mattb. (PL 30, 567D). 221 Hieronymus, De Vir. Inlustr. LXVI; LXVII. 224/2286 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Marc. ; Luc. (PL 35, 580A ; 591A). 230/231 Act. 1, 21-22. «VIII» 207 hodie coz.

46v

COMM. IN LVCAM VIII, 38-45

9

fieri illi, id, tantum rogat ut cum Deo manere possit. Jesus 240 autem ait illi :

(39» Redi domum tuam, ei narra : Cur patri puellae dixit ne alicui dixeris ? Quicquid in confinio gentium agebat de operibus uirtutum praedicari et defamari praecipiebat, ut gentes ad fidem per miracula inuitaret ; quae autem Iudaicis 24; finibus agebant, abscondi praecepit, ne Iudaeos ad inuidiam prouocaret.

Redi domum.

tuam,

ei narra

: Id, conuertere

in

bonum nature. Quanta tibi fecit Deus : Ideo, dixit quanta quae a legione erat sanatus. Et abiit per uniuersam ciiatem praedicans quanta illi fecisset Deus : Id est, in toto mundo prae25o dicauit ordo exemplum uirtutis. (405 Factum est autem cum redisset. Iesus : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Tvans[retamus iramns stagnum. Excipit illum turba : Id, generis turba humani excoepit Iesum in fidem. Erant enim omnes expectantes illum : Praeteriti et praesentis 25; et futuri Iesum ad salutem expectant. (A1? Ecce uir cui nomen erat, Iarus ; Iairus adiutor interpraetatur. Et ipse princeps sinagogae erat : Vir iste Iudaicum populum significat cui per merita patriatcharum et prophetarum adiuuare uoluit Deus. Cecidit ad pedes lesw rogans ut 26o inirarel in domum eius,

(42» quia filia unica erat illi : De superbia in humilitatem ruit et fidem incarnationis Iesu adpraehendit. P?/;a autem ilius sinagoga est quae in domo legis mortua erat. Annos duodecim aetatis habens et haec moriebatur : In duodecim tribus 265 consistens. Et contingit, dum iret, Iesus a turbi(s» conprimebatur : Mulier autem qui uenit retro ecclesia gentium est post crucem conuersa. (43» Et mulier quae |fluxum sanguinis patiebatur d«wodecim 4T annis : Id est, bonum naturae perdidit, aetas uirginis et dolor

27o mulieris utrumque similem annorum habet numerum, quia quando duodecim tribus Deo uiuebant, bonum naturae gentium deperit. Medici. Quae in medicos erogauerat omnem substantiam suam ; Scribae et Pharisaei quibus omnem honorem dederat et salutem ab illis non reciperat. (445 Accessit retro : Post crucem credidit. T'eiigit fimbriam 27; uestimenti eius, el confestim stetit fluxus sanguinis e:us : Haec sunt mysteria noui testamenti multipliciter sensibus auscultata. (45» Et ait Iesus : Quis me tetigit ? Fade tangitur Deus, non 280 corpore. Ideo, dixit : Quis me tetigit ?, ut in palam ueniret opus 261/263 Beda, In Lzc. IIl (ed. 252/253 Luc. 8, 22. 241/242 Luc. 8, 56. s, Exp. Ex. s. Luc. VI, 57 (ed. Ambrosiu 266/270 D. Hurst, CC 120, p. 188-189). (PL 85, 119B) ; Ps.M. Adtiaen, CC 14, p. 194) ; Isidorus, 24//eg. $5. INT 16o 279/280 Ambrosius, Ex. Hieronymus, Exp. IV Ewang., Lu. (PL 50, 590A). Lu. III (ed. D. Hutst, Ew. s. Lic. VI, 57 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 194) ; Beda, In

(PL. 30, 591B). CC 1206, p. 190);Ps. Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc.

72

COMM. IN LVCAM VIII, 45-56

uirtutis. Dixit autem. Pelrus : Turbae te conpremunt, et dicis : Quis me tetigit? Non dixit, turbae te credunt. Sepe enim ueritas turbis infidelium conpraemitur et non creditur. (46» Et dixit Iesus : Tetigit me aliquis ;nam et ego moss 285 uirtutem de me exisse : Haec est salus gentium a Christo procedens in innumerabilem turbam gentium. Hoc opus uirtutis in panni ada factum legitur, quae usque hodie formam Iesu in uestimento fimbrato retinet et opera salutis per omnem aesta-

tem agit, quando faenum fimbria adtingit. (47» Videns autem mulier quia non latuit. tremens uenat : Yd, spiritum £4moris Dei habens ecclesia gentium. Procidii ad fedes eius : Id, superba et alta idolorum cultura et scientia. (48) Et ipse dixit ei : Fides tua te saluam fecit : Quando uenit, mulier peccatrix erat et infidelis. Postquam Iesum 295 tetigit per fidem, filia fidelis redit. Vade in pace : Quia in discordia fuisti usque nunc. 449» Adhuc 1llo loquente, wemit ad principem s?nagogae dicens : Mortua est filia tua : | Haec sunt uerba disperantium salutem sinagogae. (50) lesus autem dixit : Nol? timere. tantum crede ei salua 300 erit : Quia omnia possibilia sunt credenti. (515 Et cum uenissel domum, non permisit quemquam intrave secum, misi Pelrum et Iohannem et Iacobum et. patrem. ei

200.

matrem : Haec sunt armamenta salutis, Christus cum. doctori-

3o; bus, Deus Pater et ecclesia. Per agnitionem et gratiam et subplantationem uitiorum unusquisque sanatur. 452» Flebant autem. omnes et Dlangebant illam : Haec sunt iudicia maeroris quae de firmamento disperationis daemonum prociderunt. lesus autem dixit : Noli flere. Hoc est signum 51 o consolationis quod per saluatorem disperantibus datur. Nos est enim moriua sed dormit : Facilius est enim illi hominem de morte suscitare quam nobis de dormitione, ac si dixisset mihi dormit, uobis mortua.

(53» Et deridebant eum : Hii sunt inlusores uirtutum quibus tenebrarum caligo reseruatur. (54» Ipse autem tenens manum eius clamaust dicens : Puella surge : Id est, opus sinagogae de antro heresis eleuauit. (55» Et regressus est spiritus eius : Nunc in ossa arida spiritus uitae discendit. Ef surrexit continuo : Id, ad opera 320 fidei et uirtutum. Ef iussit illi dare manducare : Nunc eucharistiam in fide testamenti sinagoga accipit et ne putarent fantasma esse quod factum fuerat secundum historiam. (56» Et stupebant $arentes eius : Non satis adhuc fideles 31 vA

291/292 Is. 11, 2. 304/305 Hieronymus, In Math. Y (ed. M. Adriaen - D. Hurst, QOIS 34): 305/306 Hieronymus, Hebr. INozz. (ed. Lagarde, p. 70, 16 ; p. 69, 16/17; p- 61; 27 [CC 72; p..1475 p. 1467. p.136] 318 Ez. 57, 4. :

47"

COMM. IN LVCAM VIII, 56 - IX, 11

73

quia stupor sepe infidelium. De his enim dicitur : At illi n325 Yidebant ewm, sed fide Christi actum est. Quibus praecepit ne alicui dicerent quod. factum est : Et merito uirginis hucusque commonia euangelistarum omnium in hoc libro concordant et inuicem explanata sunt. Nunc hunc propria Lucae sine commix|tione

aliorum

explanantur,

dum

alia aliorum

in- 48t

353o uestigata sunt aliunde.

(IX, 1» Conuocatis autem duodecim apostolis, dedit eis wir-

tutem ; Id est, spiritum fortitudinis ad proiciendos daemones. Et botestatem : Id est, potestas uerbi Dei ad confirmanda corda filiorum hominum in fide Christi. Super omnia daemonia : Id ; est, super omnia genera angelicae potestatis.

(7» Et audiuit Herodes tetracha omnia quae fiebant ab eo :

Sicut et Nineuen in praedicatione Ionae legitur : Ef peruenit

usque ad regem sermo. Sic et figurali Niniuen, id est, in ciuitate mundi istius figuralis Ionas. Totius orbis conditor praediro care inchoat et fama sermonis ilius auditui regis peruenit Herodis.

Quando autem dicitur : Audiwit rex, dignitatem et

magnitudinem sermonis ostendit quae magna persona regis non omnia dignatur audire. Bene autem dicitur etracha, quia

in quaternitate Christus aduenit praedicare quasi ipse in i; quattuor mundi partes regnum Patris indiuisum spiritaliter diuisurus esset. 49» Et quaerebat uidere eum : Triplici ex causa quaerebat : prima, admiratione fame; secunda, fíajut agnosceret quem oderet ; tertiam,

ut deponeret

ignorantiam

errantium

inter

20 magnorum uatum personas ; sed usque ad tempora crurcis non permisit illi Deus uidere Iesum quia gentes salutare Dei per opera crucis uiderunt et non intellexerunt. (10» Et reuersi apostoli nuntiauerunt illi quaecumque. fecem, runt ;: Id, mundi mare circuitu reuertunt ad fontem, Christu illis, tis adsumfp Et a. doctrin ent deficer ne id, um, flumin 2; more

s secessit in locum desertum, quà est Belhsaidae : Bene operibu Ideo . aetatur interpr ra frugife sda Bethsa conuenit locus quia in illic fructu doctrinae spiritalis apostoli implentur et panes turbis. cant manibus Domini abundanter fructifi itate 48Y (1r) Et loquebatur llis de regno Dei : | Id est, de aetern 0. uirtus m paniu ans abund quasi iorum praem antia et abund maret consequens demonstrat ut inuisibilia uisibilibus confir

324/325 Marc. 5, 40. p. 194). 4/5 Beda, In Lu. III (ed. D. Hurst, CC 120, «IX», 2 Is. 11, 2. 13/16 Isidorus, 11 Ier. 50, 45 ; IIReg. 14, 16. 4/8 Ion. 5, 6 ; Luc. 11, 29-50. 120, 26/2? Beda, In Lac. 1I (ed. D. Hurst, CC Etym. YX, 5, 24; ATIS: p. 198).

COMM. IN LVCAM IX, 11-55

74

qui me erubuerunt. Id, conuiciis, ut est illud : Be/zebub habet ; ecce homo uorax ei otator wma.

s

26) Nam qui me erubuerit et meos sermones : Id. est, euangelium de quo dixit : Sermo quem locutus sum uobis, ipse uos iudicabit im mowissimo die. Confusio sermonis Domini est non implere quae praecepit, quasi non a potante diceretur rege.

Hunc Filius hominis erubescit : Confusio confundantium est ; .

4oite maledicti in ignem aeternum quia mwmquam mowi uos. Hunc Filius hominis erubesce cum uenerit in. matestate sua : Fili in transmigratione corporis demonstrat. E? Patris ei sanctorum angelorum : Maiestas autem Paris per excelsa uerba de nubibus intellegitur. Maiestas angelorum per Moysen 4; et Heliam declaratur de quibus dicitur : (30» Ecce duo uiri cum illo (31) in maiestate quae completurus esset in. Hierusalem : Vt est illud : Quia non capit brophetam perire extra Hierusalem. (43» Stupebant autem omnes in magnitudine Dei : Haec est ;»» magnitudo Dei qui(a» omnes obstupuerunt quaeque nemo omnium potuit. Ipse sermone perficit, spiritum inmundum increpans et sanum filium patri restituens ut impleret quod per prophetam prophetabat : Quae non raputi tunc exsoluebam. (51» Cum complerentur dies adsumptionis eius : Id est, de 5; mundo in sinum Patris. Et ?5se faciem suam firmawit : Bene autem dicitur firmawit, quia fragilis Iudaeorum cessa futura erat in Hierusalem. (52» Et maásit nuntios ante conspectum suum : Id est, duas Bis ad suasionem gentium ut hospicium Christi prestarent in 6o fide.

(54» Cum uidissent autem. discipuli Iacobus et Iohammnes dixerunt : Vis dicemus wt 1gnis discendat de cae|lo et consumat 49" illos ? In potestate dicunt diuina hunc sermonem quia prius dictum est illis, dedit eis fotestatem. 65. (53» Quia facies eius erat euntis n. Hierusalem :; Sicut ipse testatur : Non ueni n?s? ad oues domus Israhel. (54» Ignem de caelo dicunt, non aquam de mari nec uentum de aere nec terrae obsorbutionem, sed in similitudine uindicta

79

(ciuitatum)? quae angelorum hospitium refutabant. (555 Et conuersus increpabat ?//os : Qui ded?t potestatem, ipse admonet patientiam.

83 Marc. 5, 22.

33/34 Matth. r1, 19.

47/48 Luc. 13, 55. B3 Ps. 68, 5. 67/69 Gen. 19. 90 Luc. 9, 1.

XIX», 69 (ciuitatum»] ciuitatem coZ.

36/3* Ioh. 12, 48.

63/64 Luc. 9, r.

40 Matth. 7, 25.

66 Matth. 15, 24.

COMM. IN LVCAM X, 1-30

75

CX, 1» Post haec designawit Dominus et alios septuaginta duos : Secundum consuetudinem legis Moysi. E misit illos binos : Quae caritas cum uno non consistit. Ante faciem suam : Haec sunt duo caritatis Dei mandata et proximi ante faciem s incarnationis in hunc mundum

emissa.

(4» Et neminem ber wiam. salutaueritis ; Duplex est oratio huius testimonii: altera ne in itineribus tarde cum paucis moram facerent, et altera ne securae et neglegenter doctrinam in itineribus doponerent, sed ad multitudinem ciuitatum irent in 10 quibus reges et praesides eos adudirent. (7» Edentes et bibentes quae apud illos sunt : Ne abstinentia pudoris plena uideatur, id est, quando possibilia fastidiuntur et inpossibilia requiruntur. 418» Videbam Satanan quasi fulgor de caelo cadentem : Id 15 est, causa superbiae et iactantiae, ac si dixisset, cauete et uos

ne cadatis pro iectantia in uirtutibus et signis quae ego dedi uobis. Bene autem dixit widebam, quia ipse solus uidit peccatum diabuli et ruinam, ut fuit sicut fulgor, id est, terribiliter

et cito, et omnia bona exuriens et insperate cecidit, insperate 2o quae non speratur. Fwlgor quando uenit, sic angeli non aestimauerunt | daemonium numquam peccasse. (205 Noli gaudere, quia spiritus subieciuntur uobis : Gaudium de uirtutibus prohibet ne in uanam gloriam incederunt. Sed quia «omina uestra scripta sunt in caelis : Id est, nomina 2; meritorum in memoria paterna. (28) Recte respondisti : Subauditor quasi dixisset, non recte implesti. (29» Quis est meus Proximus? Id est, Christum negans proximum fieri illi, uirum gentilem et legis transgressorem 3o existimans.

(30» Iesus autem ait illi : De semet ipso ueraciter sub uelamine praedicat, quasi sub uelaminae falsae ueritatis uenit. Homo quidam discendebat : Homo iste terrae primogenitus est Adam.

Descendere autem dicitur, id est,

a summo

Deo et a

35 bono naturae rediens. Ab Hierusalem : Id est, a superna contemplatione et pace perfacta angelorum. In Hiericho : Id est, in defectiua et anathema peccati opera. Et incidit ?n latrones : Id est, in tetras daemonum turbas. Qui etiam dispoliauerunt

4/3 Luc. 10, 27 ;Gregotius Magnus, Hoz. in Euang. (X5, 2 Num. r1, 16. I, Hom. 17, 1 (PL 76, 1139B) ; Beda, In Lu. III (ed. D. Hutst, CC 120, p. 214). 33/38 Hieronymus, Trans. Hom. Origenis in Luc. Hom. XXXIV (PL 26, 292C). 33/38 Augustinus, Quaest. Eu., s. Luc. IT, 19 (PL 35, 1340) ; Isidorus, Z4/leg. .9.5. 35/38 INT 204 (PL 83, 124C) ; Beda, In Lu. LI (ed. D. Hurst, CG120, p. 222): 37/38 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. VlI, 73 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 258). 38/39 Augustinus, Ps.-Hieronymus, Exp. IV Emwang., Lu. (PL 30, 591D). Quaest. Eu., s. Luc. IL, 19 (PL. 55, 1540) ; Beda, In Luc. III (ed. D. Hurst, CC 120, p. 222).

49*

COMM. IN LVCAM X, 30-35

76

tis : Id est, eum : Id est, stola inmortalitatis. Et plagis inposi em indicat ation separ non Id, : 4o octo uitiis perfectis. Abierunt homine sed securitatem de expugnatione generis humani primo quae iuus, semiu r deuicto. Semiuiuo relicto : Bene autem dicitu peccaenim o Quand us. uiuim ex parte morimur et ex parte am agimus, Deo mus, mortificati sumus ; et quando paenitenti 4; summo uiuimus.

uia (31» Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet eadem cum , Lewita et autem ier Simili (32) iwit. el, wiso illo, praeter

autem et esset secus locum, ut uidit ewm, pertransuit : Sacerdos

ur non Lewita : Lex est et prophetia ; uidere hominem dicunt enrepraeh peccata ia prophet et lex Quia e. adiuuar jo sanare nec derunt

humana,

at tamen

non

fecerunt

sana.

Bene

autem

dicitur secus uiam, quia lex uestigia peccati declina [uit. s itanu (33» Samaritanus autem quidam iter faciens : Samar : custus interpraetatur. Ypse est Iesus Christus, de quo legitur bit dormita nom Ecce : aliud et ;; Surge, qui (d) de nocte custos, neque dormiet qui custodit. Israhel. Venit secus eum : Id, in natura humana wemit secus peccata. Et widens ewm : Id est, intellegens quae facta fuerunt. Misericordia motus est : Quomodo motus qui nusquam motatur, nisi quod ipse semet 6o ipsum de seuera ueritate et recta (ad» immolem et humilem misericordiam conuertit. Vt est illud : Semet ipsum exinantwit, formam serui accipiens, in similitudinem hominum factus. (34» Et adpropinquans : Id est, propinquus naturae humani generis. Alligauwt wulnera. evus : Id est, medicina, malagma 6 A paenitentiae et iteratione euangelicae legis. Effundens oleum el uinum : Id est, seuera opera ueritatis in futurum. Imponens illum in dumentum suum : Id est, in corpore suo nostrae peccata portauit, ut est illud : Ipse ?nfirmitates nostras accipit ef egritudines nostras fortawit. Duxit ad stabulum suum : Vbi 7o stabiliuntur egri secundum

1 A

historiam, moralis autem intelle-

gentia, una et uera ecclesia est in qua languentes penecten»tes a Christo ponuntur. Ef curam eius egit : Id est, in doctoribus et legibus. (35» Et altera die protulit duos denarios : Id. est, in secunda lege duas docuit leges. Et dedit stabulario, et ait : Curam illius

49 Ps.-Hierony40 Cassianus, Conl. V, 2 (ed. M. Petschenig, CSEL 15, p. 121). 53/54 Ambrosius, Exp. Ex. s. Lu. mus, Exp. IV Euang., Luc. (PL 30, 592A). VII, 74 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 239) ; Augustinus, Qzaes?. Enu., 5. Duc. I5 19 (PL. 35, 1340) ; Isidorus, 44//eg. $5. INT 205 (PL. 85, 124C) ; Beda, In Lac. YII (D. Hurst, CC 120, p. 225) ; Ps.-Hieronymus, Exp.IV Euang., Luc. (PL 30, 592.4). 64/65 Ps.-Hieronymus, 61/62 Phil. 2, 7. 55/56 Ps. 120, 4. B5 Is. 21, 11. 65/68 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ezang., Exp.IV Euang., Luc. (PL, 30, 592). 69 Augustinus, Quaest. Ez., s. Luc. 68/69 Matth. 8, 17. Luc. (PL 30, 592A). II, 19 (PL 35, 1340) ; Beda, In Lc. III (ed. D. Hurst, CC 120, p. 224) ; Ps.-Hierony24/81 Ps.-Hieronymus, Exp. IV. mus, Exp. IV Euwang., Luc. (PL. 30, 592A). Euang., Lue. (PL. 50, 592B).

5or

COMM. IN LVCAM X, 35 - XI, 1

77

habe : Id est, populo doctorum in quo Paulus apostolus principatum optinebat, et Petrus apostolus cui cura gregis dominici, ut est illud : Petre, fasce oues meas. Et quodcumque swpererogaueris : Id est, diligentia militari positi, in conuersatione 3o populari. Ego cum rediero reddam : Id, quando ad vu(di»cium uenero, debitor uobis ero in retributione omnium bonorum. (37» Et iu fac | similiter : Id est, dilige me sicut et ego dilexé |ov le.

(385 Et ipse intrauit in. quoddam castellum, et mulier quae8; dam Martha nomine excepit illum in domum suam : Castellum hoc mundus iste est. Maríha autem quae excoepit illum actualis uita intellegitur, quod Deus primum in operibus bonis adquiritur. 439» Et hwic erat soror nomine Maria, quae etiam sedens 9o secus pedes Domini audiebat uerbum illius : M aria uero £heori-

cae uitae figuram obtinet, quae secus pedes Domini semper sedet et audiens uerba quae dixit, id est, in caelo sine inter-

missione fixa, i» superna contemplatione Trinitatis. (40» Martha autem satagebat circa frequens manisterium; 95 quae stetit el ait : Domaine, non est libi curae, quod. soror mea

reliquid me

sola(m)

ministrare?

Martha

autem

murmurat

quia actualis uita, laboriosa et tortuosa per omnia membra corporis, securitatem theoricae uitae semper inuidet. (Ar) Et respondens dixit ilh Dominus : Martha, Martha, 1oo sollicita es et turbaris circa plurima : Martha, Martha, per dolore inuidiae sororis et per amore diligentiae mulieris Marthae duplicari uidetur sermonem. Circa flurima : Quia actualis uita, in multa stadia diffusa, et in plurimis operibus

laborat. (42) Porro unwm necessarium est : Id est, quia ad unum 10; sublime meritum omnia conferuntur per uaria opera actualis uitae. Sublime autem meritum per supernam contemplationem theoítho]jricae intellegitur. Mar?a optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea : Quia omnia quae aguntur in terris dere110 licta remanent. Qui autem contemplantur in caelis sine fine stare uidentur et ideo optima dicuntur. (XI, x) Et factum. est dum esset in loco quodam orans, ut

cessawit, dixit unus ex eis : |Forsan ipse «nus qui semper ora. omnium arripiebat, id est, Petrus. Sex tantum uersiculus in

dominica oratione Lucas posuit, quia in uno sermone duos

82/83 80/81 Beda, In Li. III (ed. D. Hurst, CC 120, p. 224). 48 Ioh. 21, 17. $6/93 Isidorus, /A/leg. 9.5. INT 207 (PL 85, 124D-125A) ; Is. 45, 4; Apoc. 5, 9. Beda, In Luc. III (ed. D. Hurst, CC 120, p. 225) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV' Euang., 96/98 Beda, In Lac. YII (ed. D. Hurst, CC 120, p. 226). Luc. (PL 30, 592B).

5r

COMM. IN LVCAM XI, 1-22 ; uersiculus conpraehendit ; quia qui óm femptationem non in78

ducitur, a 7alo liberantur.

45» Et ait ad illos : Quis uestrum habet amicum, et ibat ad

illum media nocte, et dicetur dll : Amice, commoda

qmaha ires

panes, (6» quia amicus meus uenit de uia ad me : Amicus iste 1o Deus Pàter est. Media autem nox profunda ignorantia intellegitur. Tres autem janes notitia trium legum est. Amicus autem qui de uia uenit : Omnis uir paenitens intellegitur qui de wia erroris uenit et a. simplici iusto et recto conuertitur ; qui scientiae profunditatem non habet, nisi Deum semper et orationis depraecari uideatur. I I sedilo per uersiculos dominicae C7» Et ille deintus respondens dicet illi : Deinius autem respondere

Deus

fertur, id est, de secreto

caelesti habitaculo.

Noli mihi molestus esse : Molestia haec laetitiam non tristitiam Dei parat etsi dicit : Jam hostiwm clausum est, et pueri sunt in cubili ; non bossum surgere : Quia ostendit 2 o mei mecum mysterium quaerenti et pulsanti non clusum quod ae sapienti permanet. Pueri autem in nouem ordines caelorum sunt cum superno Patre Deo in securitate semper regni positi. (8» Et ille si perseuerauerit pulsans, $ropter inprobitatem pres2 ^ eius surget : Semet ipsum explorat Deus perseuerantibus tare quae rogant.

(12) Si petierit owum : Id est, futuram spem bonorum quia ouwm mortua res est de qua uiua nascitur res. Sicut de spe futura mortalium uita semper uiuens in caelestibus procreatur. ;o Numquid. porrigit ?lli scorpionem : Scurpio autem disperatio est perditorum quia mors est disperatio. (20» Porro si in digito Dei : Id est, in spiritu, de quo dicitur : Digitus Domini | swper nos. (21» Cum fortis armatus custodiet atrium: Fortis iste dia3 A bulus qui arreptam sibi per superbiam uirtutem uindicauit diabolitica uirtus. Atrium autem, in quo stat, mundus iste est ex quo bina domus intratur, id est, infernus periuntibus et regnum uirginibus et paenitentibus. Forítor est autem Deus illo qui omnia fecit et naturaliter uirtutem sibi uindicat et 4 o tenebrarum regem desuper caelorum regno expulsit. (22» Si autem fortior illo swperueniens wicerit. eum, uniuersa arma eius aufert : Superueniens autem in hunc mundum

(XD, 5/6 Matth. 6, 15. 9/10 Augustinus, Qzuaesz. Ezu., s. Luc. II, 20 (PL 35, 1541) ; Beda, In Liu. YII (ed. D. Hurst, CC 120, p. 228). 11 Augustinus, Contra Faust. XIX, 2 (ed. I. Zycha, CS EL 25, 1, p. 497). 12/13 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 50, 592B). 22/23 Isidorus, Ezyz. VII, 5. 27/29 Augustinus, Quaesz. Ez., s. Luc. 11, 22 (PL 35, 1342) ; Beda, In Lac. 1II (ed. D. Hurst, CC 120, p. 229). 30/31 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewuang., Luc. (PL 30, 593D). 382 Ambrosius, Exp. Eu., s». Luc. VII, 92 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 245). 33 IReg. 5,7. 34/3: Hieronymus, In Matth. 1I (ed. M. Adriaen - D. Hurst; CC 77, p. 94) ; Beda, In Luc. IV. (ed. D. Hurst, CC 120, p. 234). 38 Luc. 11, 22.

y0

COMM. IN LVCAM XI, 22 - XII, 15 79 Deus uult et in inferna eundem regem tradere et omnia eius auferre, id est, humanum genus in quo usque aduentum 4 Christi omnia opera sua diabulus quasi inermis agebat. Siue -

arma eius sunt uenenosa genera magínlorum et astrologorum

et ceterorum

malorum

susismatus

sectarum.

Spolia autem

eius uniuersa plebis turba, bene autem dicitur : Ef spolia eius

$0

distribuet. Quia triformiter et septiformiter diuidit Deus. Triformiter autem in laicos et uirgines. Septiformiter uero, id est, in septem Christi uel diuidet in duas partes homines in id est, aedos et oues.

populum suum paeni(ten»tes et gradus ecclesiae die iudicii Deus,

(235 Qui mon est mecum : Id est, unitatem ecclesiae. Spargit : Id est, in multa genera peccatorum. (27» Quaedam mulier de turba dixit : Mulier haec ecclesia gentium est quae sinagogam admiratur, in qua Christus in utero prophetiae conceptus erat et cum qua uerba duarum legum sanxisse legitur in templo Dei. 60 (28» Beati qui audiunt uerbum Dei et custodiunt : Id est, omnes gentes. Pharisaeus iste Iudaicus populus est qui Christum per omnia uoluit repraehendere. (415 Date elimosinam, et ecce omnia munda sunt uobis : Id est, qui prius rapuistis. Prius enim | dixit $/en? estis rapina et. 52r 6 iniquitate. (455 Magister, haec dicens : Magistri nomine uocat illum ne magistros confunderet. (495 Propterea sapientia, dixit : Id est, prophetia grauiter insistere et os eius inprimere, id est, uerbis conuitiorum. 5 b]

^

(XII 6» Nonne quinque passeres : Genus humanum cum quinque sensibus. Ventwnt dipondio : Id est, duabus legibus redempti, siue corpore et anima Christi. (135 Dic fratri meo ut diwidat mecum. hereditatem : Videns, ^

Io

quia magnas populi causas discernebat magister lesus, ideo et ipse cum questione uenit sua. jm (14) Ad ille dixit ei : Homo, quis me constituit judicem aut diwisorem super uos ? Nunc adest uerus Moyses cui dicitur : Quás te constituit principem aut ?udicem super mos ? (15» Videte et cauete ab omni auaritia : Ac si dixisset, dum inter fratres discordiam paret. Qwia non in abundantia cuiusquam wiia eius : Id est, qui agrum indiuisum retinet, nom

53 Matth. 25, 32. 54/55 Hieronymus, In Mati. 1I (ed. M. Adriaen - D. Hutst, CC 77, p- 94) ; Beda, In Luc. IV (ed. D. Hurst, CC 120, p. 234). 64/65 Matth. 22225. «XID,, 1/2 Isidorus, Ezyz.. XI, 1, 18.

109À).

9 Ex. 2, 14.

8 Isidorus, 74Z/eg. 5.

VT, 59 (PL 85,

COMM. IN LVCAM XII, 15-37 erit ; et si alter partem longioris uitae ?n agrorum abundantia | det. agri acciperit, uitam ilius non exten wberes legis ager est, Id : it adiul 416» Vberes fructus ager 1. ) honores Iudaico populo adtulit. legis inos term est. Id : (185 Et dixit : Destruam horrea mea est, maiores honores non custodiam. Ef maiora faciam :; ld congregabo omnia requiram quam que lex constituit. Et illuc et 80

tatis meae 2o quae nata sunt mihi ; Id est, in latitudinem uolun

non in angustiam termini legis. : Putabat enim «19» Habens multa bona in annos plurimos est, in figuris. Id : sce numquam a se bona legis recedere. Quie populi.

mina Comede ;: Honorem figurarum. Bibe : Id est liba . rebus fluis 2; Epulare : Super cit quae Deus (20» Stultae : Vere stultus est cui non suffi tuam repetunt am Anim . antia ignor praecipit. Hac nocte : Id, hac Quae autem les. poena tri minis uel stis caele i à ie ; Id, angel scripta quae erunt ium parasti | cuius erunt ? Id, populi gent 3o sunt et dicta sunt. ia diui«29» Nolite in sublime extolli : Id est, de abundant

tiarum. m ubi (32» Nolite timere pusillus grex : Coniungitur ad locu iti sollic ne uobis dico Ideo, suos, pulos disci ad tque dicitur : Dixi in et m reru ria penu a 35 sitis. Nolite timere dixitque : In magn abun et itate secur de et n m, forsa ionu abundantia persecut . runt taue dubi regni i futur dantia o (33» Vendite quae possidetis : Id est, ne similes sitis auar

: diuiti. Facite uobis sacculos : Id, corda pauperum, ut est illud

4o Clude elimosinam in corde pauperis. Qui nom uelerescunt Quia elimosinis pauperum inmarcescibilem adquiritus uitam. (35» Sint autem lumbi uestri $raecincii ; Id est, uendetis omnibus in elimosina pauperum. Lumbos autem mentis succingere est luxoriam in cogitatione excidere. Lucernae ardentes 4; in manibus : Gloriosa opera sunt ueritatis de quibus dicitur : Sic luceat lux uestra coram hominibus. Sponsus autem qui a nuptiis reuertetur, lesus Christus est qui de securitate regni caelestis ad promissum iudicium ueniet sine sui mutatione. Id, non deerit de caelo cum ueniat ad terram. 436» Confestim aperiant ei : Hii sunt qui dicunt : Paratum »» cor meum Deus et anima mea in manibus meis semper. 437» Inueniet «igilantes : Id est, non negantes quae praecepit. Quod raecingel se : Sicut et praecinctos inuenit seruos suos in uoluntate sua, sic et praecinctus erit in retributione ipso-

43/44 Gregorius Magnus, Hor. in Exuang. T, 40 Sir. 29, 15. 34 Luc. 12, 22. 45 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL Hom. 15, 1 (PL 76, 1123C). B1 Ps. 118, 109. 50/51 Ps. 56, 8 ; 107, 2. 46 Matth. 5, 16. 30, 592C).

52*

COMM. IN LVCAM XII, 37-52

8

5; rum. Et faciet illos discumbere : Quod usque non securi sed semper erant parati in bello positi. Et transiens ministrabat illis: Id est íiransiens de iudicio ad regnum. (385 In secunda wuigilia : Id, in secunda aetate quia prima aetas mor|talibus

criminibus

non

caret.

Ideo, non

dixit in 55!

6o prima uigilia. Ef s? 7» tertia : Id est, in tertia aetate. Morali autem intellegentia in tribus legibus nos ammonet uigilare. . (415 Ait autem Petrus : Ad nos dicis an ad homines ? Sermo ipse deferentiam explorat in praedicatione saluatoris quia non omnibus omnia congruunt. 65

(42) Quis, Putas, fidelis dispensator : Ac si dixisset, uobis

certe dico quos constitui super omnem familiam meam in hoc mundo. Tvitici mensuram : Id est, dixit perfectissimus cibus et solidus cibi ueritatis. (47) Ille autem seruus, qui cognouit uoluntatem domini. sus 1 o el non fecit ; 'Terret omnes sapientes doctores in persona apostolorum. Consolatur autem religiosus, insipientes dicens plagis paucis uapulabit. £48» Cui multum est, multum queritur ab eo : Vt est illud : Potentes potenter tormenta patiuntur. Plus petent ab eo ; Id est, 7 Trinitas siue angeli. (49» Ignem ueni mittere in terram : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Dic fratri meo ut diuidat mecum hereditatem. Deus autem sic respondet : Ignem ueni mittere in terram : Yd est, non terram terrae copulabo sed terram caelo adiungam. Ac si aperte 8o dicat, non terrenam inter terrenos pacem facio sed caelestem inter caelestes et terrestres. Ignis iste Spiritus sanctus est, qui in apostolos descendit. Sicut legitur : Sicut ignis sedit supra singulos eorum.Et quid uolo nisi accendatur ;Id est, in hominibus per conpunctionem. 8 (505 Baptisma habeo baptizari ; Id est, sanguine crucis abluar, ut omnes per me martyres baptizati fiant. E? quomodo coartor : Id est, testimoniis legis et prophetarum qui Christi crucem prophetabant. (52 Erunt enim ex hoc quinque in domo una diuisi, ires an haec totus mundus 9 o duo et duo in |tres (53» diuidantur : Domus genus intellegitur. . humanwm omne diwisi autem est ; quinque Cur quinque dixit et sex enumerantur ? Vnam personam duVA

MA

pliciter enumerauit,

id est, socrum

quae mater fihi ei socrus

wXxons.

58/60 Gregorius 5; Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Lu. (PL 30, 592C). 61 Augustinus, Magnus, Hom. in Euang., Y, Hom. XIII, 5 (PL 76, 1125B). 67/68 Heb. 5, 14. 497)p. 1, 25, CSEL Zycha, I. (ed. 2 XIX, Faust. Contra 81/82 Beda, In Luc. IV (ed. D. Hurst, CGx20, ** Luc. 12, 13. 74 Sap. 6, 7. 90/91 Isidorus, 74/leg. 5.5. INT 211 (PL 85, 125B). 82/83 Act. 2, 5. p. 261). CC 14, p. 261); 92/94 Ambrosius, Exp. Ex. 5. Luc. VII, 137 (ed. M. Adriaen, Beda, In Luc. IV (ed. D. Hurst, CC 120, p. 262).

55"

COMM. IN LVCAM XII, 54 - XIII, 8 (54» Cum wideritis nubem [ab] orientem ab occasu : Ac si o; dixisset, cur de ortu et occasu solis et nubibus prophetatis ? (57» Quid autem et a uobis ipsis non iudicatis ; Et inter duos fratres discordantes iudicatis quod rectum est. (58» Cum autem uadis cum aduersario tuo ad jrincipem, in 82

100 «id : Nunc inter duos fratres iudicat, ne alter aduersus alte-

rum in negotio agri, quod iniustum est, loquatur ;ne summi iudicis ira in iudicio, pereant.

«XIII, 1» Aderant autem quidam ipso in tempore, muntiantes illi de Galileis, quorum sanguinem. Pilatus miscuit cum. sacrificiis eorum. (25 Et respondens dixit illis : Putatis quod hai Galilaei rae omnibus Galilaeis peccatores fuerunt, quia. talia ; fassi sunt ? (35. Non, dico uobis : Nuntiantes illi de Galileis ad terrendum saluatorem dicunt ut et ipse Pilatum timeret ne in ciuitatibus et uicis auderet praedicare audiens malam famam pereuntium. Sed misi paemientiam. habueritis, omnes similiter beribitis : Id, uos qui sanguinem uoluntarium ues1o trarum cotidie cum sacrificiis legis misticis, ut illud, in diebus enim ieiuniorum uestrorum inueniuntur uoluntates uestrae a mallo totius terrae domino summo Peribitis. (4» Sicut illi decem. et octo, supra quos cecidit turris. n Siloam et occidit eos : Et uos quidem uerba legis et octo beati1; tudines euangelii transgrediemini. Turrae uestrae superbiae, iuxta sapientiae piscinam peribitis. 46» Arborem fici habebat quidam : | Quasi sub uelamine de 54 illo loquuntur ad illum. Ipse sub uelamine de illis loquitur ad illos. Plantatam in winea sua : Id, in lege sua Deus Pater 2o sinagogam plantawit. Et uenit quaerens fructum in illa : Fructum fidei Trinitatis per patriarchas et prophetas quaerere «enit, e non inuenit.

(7» Dixit autem ad cultorem wineae : Id est, ad Iesum Christum in consensu diuinitatis. Ecce anni tres sunt : Id est, tres

2; leges. Succide ergo illam : Id est, de terra legis et de terra uiuentium. Vt quid etiam terram occupat ? Id est, quid legem inpedita multitudine gentium in fidem ueritatis uentura, et haec est auarorum diuitum uindicta ut largioribus illis cito relinquunt quae possident. 3o. (8» Domine, dimilie illam : lesus Christus interpellat pro nobis. E£ hoc anno : Id est, nouo testamento. Vsque dum fodeam circa illam : Id est, usque dum sinagoga humilis fiat.

XXIID, 11/12 Is. 58, 5. 14/15 Ex. 20, 1-17 ; Matth. 5, 1-12. 15/16 Beda, In Luc. YV (ed. D. Hurst, CC 120, p. 265). 19/20 Ambrosius, Exp. Eu. s. Luc. VII, 161 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 269) ; Isidotus, 74//eg. $5. INT 213 (PL 83, 125C). 24/28 Augustinus, Con?ra Faust. XIX, 2 (ed. I. Zycha, CSEL 25, 1 » p- 497). 31.35/36 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL 30, 592D).

COMM. IN LVCAM XIII, 8-32

83

Et ipia stercora : Id, usque dum dispecta opera caritatis

agat. 35

(9» Sin autem, in futurum succides illam : Id est, in futuro

iudicio pereat si in praesenti paenitentiam non agat. (1r) Et ecce mulier quae habebat spiritum infirmitatis anms decem et octo el erat inclinata : Mulier haec sinagoga est, qui in £errena opera inclinatur per decalogi sermones et octo 4o beatitudines contemnendas. Nec omn?no poterat sursum vespicere : Id est, ad praeterita patriárcharum et prophetarum opera non intendebat. (12) Quam cum widissel Iesus, uocawit ad se et ait li: Mulier, dimissa es ab infirmitate tua. (135 Et inposuit illi ma4s nus, ei confestim erecta est el glorificat Deum : Id, quando in caelestia opera aduenturo Enoc et Helia intendet. archisinagogus, indignans quia 44» Respondens autem sabbato curasset Iesus, dicebat turbae : Sex dies sunt n. quibus oportet operari ; in his ergo | uenite et curamini el mon die sab- 34* yo bati : Archisinagogus populus inuidus Iudaicus est qui saluatori inuidit quae ipse non potuit. Bene autem dixit in sex diebus operandum, quia quicquid curandum est per sex aetates mundi praesentis curam debet et in futuro mundo uera requies sabbati sabbatorum habitanda. 423» Domine, si pauci sunt qui saluantur ? Audiens miratiss simas res quibus regnum caelorum simile esse dicebatur, id est, grano simapis et fermento paucitatem eorum qui saluentur aestimauit. (24» Contendile intrare per angustam portam : Id, contra 6o hostem impedientem. Multi quaerunt óntrare e non poteruni : Cur non joterunt dum quaerunt dum dicitur : Qui quaerit, inuenit ? Quia non recte quaerit, id est, non ex fide recta et opere bono. (26» Manducauimus coram ie : Id est, in circuitu populi 6; fidelium eucharistiam communicauerunt et de calice altaris Christi biberunt. Et in lateis nostris docuisti : In ciuitatibus enim ipsorum adnuntiatum est euangelium. 431» Exi el uade hinc, quia H erodes uult te occidere : Voce amici et animo inimici ueniunt.

yo

432» Et ait illis : Ite, dicite uui illi : Nomine uulpis uocat regem quasi cautiet subtiles qui personam regis adnuntiauerunt. Ecce eicio daemonia : Ac si dixisset, opus facio quod uultis impedire tamen non potestis, quia astutiam uestram scio. ia, tertia Hodie et cras, el tertia die consumor : Lex et prophet

Ew. s. Luc. VIL, 173 (ed. 39/40 Ex. 20, 1-17 ;Matth. 5, 1-12; Ambrosius, Exp. Euang., Luc. (PL. 30, IV Exp. , ronymus Ps.-Hie ; 274) p. 14, M. Adriaen, CC 15, 31, 33. . 61/62 Matth. 85/38 38-39. V, Etym. , 52/53 Isidorus 592D). Luc. 1r, 10 ;Matth. 7, 8.

COMM. IN LVCAM XIII, 32 - XIV, 33 5; autem dies nouum testamentum est, in quo caro consumatur in cruce. 84

Christi

Id 433» Quia non capit prophetam extra H ierusalem perire ;

est, non capit sermo propheticus.

: (XIV, 2» Et ecce homo quidam idropicus erat anie illum es liquor et Populus Iudaicus est qui intus uenena pecca |torum m inmundae conscientiae retinebat quae omnia florem filioru ebant. inpedi Dei ex eo praecedere es ; 48» Non discumbas in primo loco : Id est, non te aestim us inuitat humilis aueris superiorem esse aliis, quia si aestim obtinebat gloriae tuae. (10» Si autem

$n nowissimo

loco recumbas,

55*

id est, si te

humniltorem omnibus aestimas, ad superna loca gloriae caeles1o tis a Christo reuocaberis ut ueritas ait : (» Qui se humiliat, exaltabitur. (125 Cum facis jrandvum

aul caenam, noli uocare amicos tuos neque fratres tuos meque cognatos neque wicinos diwites, ne forie et )bsi te veimwitenQt»

el fiat tibi retributio : ld est, prandiwm in die et caenam ad ues-

15 perum.

(13» Sed cum. [acis prandium, woca pauperes, et reliqua : Hiisunt enim debitores Domini, et Deus noster debita ipsorum resoluet retribuentibus. (15» Beatus qui manducat $anem in regno Dei: :- Id.sest; 20 pascua de fructibus et elimosinarum. (28» Qui enim ex uobis uolens turrem aedificare ; Turris ista dignitas apostolica gradus est quae prius debet considerare antequam inchoatur non a se iterum reuertatur et a daemoni-

2;

bus inludatur. (31) Aut quis vex iturus commattere bellum aduersus alium regem, non sedens Prius cogitat, si possit cum. decem milibus occurrere ei, qui cum wiginti milibus uenit ad. se ? (325 Alio quam adhuc illo longe agente, legationem. mittens rogat ea quae acis sunt : Rex cum decem milibus homo cum

decem sensibus est,

;o sequi enim opus Domini non omnibus possibile est. Rex autem uiginti milibus diuina substantia Dei est quae abundanter superat humanam

potestatem. Ideoque pauci sunt rogamus,

id est, quae possumus, haec impleamus. (33» Sic omnis ex uobis, qui mon renuntiat omnibus 55 fos|sidet, mon

potesi meus

esse discipulus

: Turris

quae

humana

sumptibus indiget carnalibus et abundantia terrenarum rerum. Turris autem Domini d?witias et facultates refutat.

$8 Gregorius Magnus, Hom. in Ex. II, Hom. 3, 14 (PL 76, 965A). «XIV», $/10 Ambrosius, Exp. Ew. s. Lu. VII, 195 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 285) ; Beda, In Luc. IV, (ed. D. Hurst, CC 120, p. 276). 29 Ps.-Hieronymus,

Exp. IV. Euang., Luc. (PL. 30, 593B). Lu. (PL 30, 593C).

3? Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang.,

$5"

COMM. IN LVCAM XV, 8-17

85

(XV, 8» Aut quae mulier habens dragmas decim ; st berdiderit dragmam unam, nonne accendit lucernam et. euertit. domum, ei quaerit diligenter, donec inueniat ? Mulier haec diuinitas est ; dragmas autem decim uniuersitas angelorum et homi; "wm

est. Vna autem

ex his perit, id est, humanum

genus.

Lucerna quae accenditur anima Christi est et spiritus intellectualis. Domus autem quae euertitur humana caro saluatoris est qui euersione corporis in cruce omnia quae perierant inuenta sunt in fide. 49» Et cum inuenerit eam, conuocat amicas : Id, angelicas x0. uirtutes. Ef wicinas : Id est supernas sanctorum animas (ir» Homo

quidam habwit duos filios : Id est, Deus Pater

qui condidit duos populos. «12» Dixit autem adulescentior ex ipsis : Id, lasciuiens popu15 lus gentium. Da mi(WW) portionem. substantiae : Id est, bona terrae petiuit a Deo Patre. (13» Et non post multos dies, congregatis omnibus, adulescentior filius peregre profectus est : Quia naturali conditore in falsos deos usum suum commutauit. /n regionem longinquam :. Longe 2o est enim a peccatoribus salus. Et ibé dissipauit substantiam suam ; llic semper dissipantur bona Dei in obliuione illius. Viuendo luxoriose : Id est, in adoratione idolorum.

(145 Facta est [ames ualida : Fames ualida est qua animae

pereunt, id est, fames uerbi Dei. Et ipse coepit egere : Egere 2; semper non quaerat qui bona Dei dissipat. (15» Et adhaesit uni ciwiwm : Yd est, exemplo daemoniorum unus daemon pro omnibus, hic ciues dicitur. Regionis ills : Id, terrae obliuionis.

| E? misit illos 4n «illam suam

: Id, 2n

uillam consuetudinem peccati. Vt $asceret orcos : Id est, ut 3o peccatoribus coaequaret se. (165 Et cupiebat implere uentrem. suum de siliquis, quas porci manducabaní : Yd, de amarissimis et ueneficiis peccatis. Et nemo illi dabat : Yd est, nemo patriarcharum et prophetarum. (17» In se autem conuersus, dixil : Id est, in bonum naturae 35. per fidem. Quanti mercennari Qatris mei : Mercennarii isti omnes sancti sunt qui praesentia uendunt et futura emunt. Abundant banibus : Id est, pascualibus praemiis. 6 (PL 76, 1249CD). (XV5, 3/9 Gregorius Magnus, Hom. in Euang. I1, Hom. 34, ; Isidorus, ZAlleg. $5. 12/13 Augustinus, Quaest. En., s. Luc. IL, 23 (PL 35, 1344) CC 120, p. 287) ; Ps.NT 216 (PL 85, 126B) ; Beda, In Luc. IV (ed. D. Hurst, 14/22 Isidorus, 74//eg. $5. 593C). 30, (PL Lu. Ewang., IV Exp. mus, Hierony Euang., Luc. (PL. 50, 5935C). NT 2316 (PL 85, 126B) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV 23/25 Amos 8, 11; 1344) 55, (PL 23 II, Lu. s. Ez., 21 Augustinus, Quaest. ronymus, Exp.IV Ps.-Hie ; 1344) 55, (PL. 25 IL, Augustinus, Quaest. Ex., s. Luc. 26/2? Ambrosius, Exp. Ex. s. Lur. VII, 216 (ed. Euang., Lc. (PL. 50, $93C). 26/28 Augustinus, Quaest. Exu., s. Luc. II, 25 (PL. M. Adriaen, CC 14, p. 289). 30, $953D). 36/37 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL. 35, 1344).

$6

86

COMM. IN LVCAM XV, 18-29 (18» Surgam : Id, in fide. Et ibo ad patrem meum el. dicam

4o ei : Id, in ueritate. Pater, peccaui in caelum : Ac si dixisset,

mala fama peccati mei usque ad caelestia peruenit. Vt est illud : Et ascendit clamor malitiae eiws ad me. Caelo semper peccatur et Deo quia ipsi sine peccato sunt. Vt est illud : 725? | soli peccaui et malum coram te feci. (19» Non sum dignus uocari fius tuus : Quia idolatriam 4; uocaui patrem. Fac me sicul unum de mercennarwus bis : uocaui patrem. Fac 7e sicut unwm de mercennarüs twis : Adsimilare sanctis desiderat. Benignus est enim Deus illis licet in praesenti. yo (20) Et surgens uenit ad patrem suum. Cum adhuc longe esset, uidit illum pater suus : Ipse enim semper wid?! qui contrito et humiliato et paenitenti cor(de) consistunt. E? masericordia motus est : De aequitate et seueritate in indulgentiam et pietatem. Cecidit super collum eius : Id est, superbiam gentium ;5 prosternit. Et osculatus est eum : Id est, unitate pacis adsumpsit. 422) Dixit autem ad seruos suos : Id, ad doctores noui testamenti. Cito broferte stolam rimam : 1d est, inmortalitatem praedicate. Et date anulum 4n mamwwum eius : Id est, signaculum 6o fidei in opera ueritatis. Et calciamenta in pedes : | Id, legum 56v spiritalium uincula sensibus inponite. «23» Adducite witulum saginatum : Yd est, Iesus Christus a duobus populus enutritum crucifixum praedicate. (24» Quia hic filius meus mortuus fuerat : Id est, in peccatis. 65 Et reuixil : In paenitentia. Perierat : In disperatione. Imuentus est : In spe. (25» Évat autem filius senior in agro : Id est, 2n agro legis figurarum. Et cum adjpropinquaret domui ; Id est, ecclesiae noui testamenti. Audiwit simphoniam : Id, imdulgenttwm praecojo nium. Ef chorum : Yd, comcordiam sanctorum. (26) Et uocauit unum de seruis suis : Vnus iste, id, in per-

sona omnium doctorum Paulus apostolus est, qui fidem gentium Iudaico populo adnuntiauit. (285 Indignatus est autem : Id, indigne ferens gentes in fide. 3; Et nolebat introire : Id, in natiuitatem fidei. Pater ergo ?llius

profectus est : Id, de caelo in terram. Coepit illum rogare : Pro Iesum Christum, Filium eius.

(295 Ecce tot annis seruto tibi : Id est, per longa spatia legis. 42 Gen. 4, 10; Ion. 1, 2. 43/44 Ps. 50, 6. 97/89 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL 30, 593D). 58/39 Isidorus, 74//eg. 5.5. INT. 216 (PL 85, 126B). 59/60 Ambrosius, Exp. E»., s. Lut. VII, 231 (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 294); Augustinus, Quaest. Ex.,s.Luc. IL, 25 (PL 55, 1546) ; Beda, In Law. IV (ed. D. Hurst, CC 120, p. 291). 62/63 I Cor. 1,23 ; 2, 2. 62/68 Augustinus, Qzuaes?. En. s. Luc. II, 235 (PL. 35, 1346) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Luc. (PL 50,

593D). 296).

*0 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. VIL, 257 (ed. M. Adtriaen, CC 14, p. ?2/$3 Act. 15, 3-4.

COMM. IN LVCAM XYV, 29 - XVI, r1

87

Et nunquam mandatum tuum praeterit : Quod mendaciter dicit, 8o sicut ad losuae dixerunt : Omnia quaecumque dixeris nobis faciemus. Non dedisti mihi aedum : Id est, remissionem feccatorum. Id, quia in lege pro remissione peccatorum offerabatur aedus. V? cum amicis meis epularer : Id, cum scribis et Pharisaeis. 8; - (31) At ipse dixit ei : Fili, tu semper mecum es, omniaque mea iua suni :; Dei enim est diuina lex et hominum Dei dare hominum implere. (32» Epulari autem et gaudere oportebat : Id est, de fide gentium ab eo orientium. (XVI, 1» Homo quidam erat diues : Id, Deus Pater qui omnium rerum diues est. Qui habebat uwilicum, et hic daflamatus est | apud illum quasi dissipasset bona vbsius. (25 Et wocawi ST illum et ait illi : Quid hoc audio de te ? Redde rationem wilica; tionis tuae ; iam enim mon poteris wilicare. (35 Ait autem wilicus inira se ;: Quid faciam quia dominus meus aufert a. me wilicationem ? Fodere mon ualeo, mendicare erubesco. (4» Scio quid faciam, ut, cum amotus fuero a uilicatione, recipiant me in domos suas. (5» Conuocatis ilaque singulis debitoribus. domini sui, xo dicebat rimo : Quantum debes domino meo ? (65 At ille daxat : Centum. cados olei. Dixitque illi : Accipe caulionem tuam. el sede cito, scribe quinquaginta. (7? Deinde alio dixit ; Tw uero quantum debes ? Qui ait : Centum coros tritici. Ait ihi : Accipe litteras tuas ei scribe octoginta. (8» Et laudawit dominus wilicum 15 iniquitatis, quia prudenter [fecisset : Vilicus autem ipsius Iudaicus populus est, qui bona legis dissipabat in transgressione. Id, modi, et ideo mutatur. A uilicatione legis cui prudens consilium dat Dominus ut largiret et indulgeret quatenus eum in aeterna tabernacula angeli susciperint. Haec autem omnia 20 quae enumerantur semiplena sunt. Id, in historia plena, et sensu semiplena est. Chorus autem triginta modios habet. Cautio uero epistola census est inter uilicum et debitorem diuisa. (xo» Qui fidelis est in minimo : Yd. est, in defectiua substan2; tia mundi. Et in maiori fidelis est : Id, futurorum praemiorum dignus est. (XI) Si ergo in iniquo mammona fideles nom fuistis, quod uerum esi quis credet uobis ? Verum est quod semper manet ; iniquum est quod finem habet ; alienum est quod nostrum non 3o fuit nec nostrum erit ; nostrum est | quod nobiscum manebit

semper. VII, 239 (ed. M. 80/81 I Macch. 13, 9... 81/82 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. 83/84 Augustinus, Quaest. Adtiaen, CC 14, p. 296). . 82/83 Leu. 5, 14-16. 86/8? Ambrosius, Exp. Ex. s. Lu. VII, 242 Eu.,.5. Lu. IL, 23 (PL. 55, 1548). i; d 297). p. 14, CC Adriaen, M. (ed.

57"

88

3A

4o

COMM. IN LVCAM XVI, 12-21

(12) Quod uestrum est, quis dabit uobis ? Id, prudens pater non dabit, inprudentes nos uidet. (13» Nemo potest duobus dominis seruire : Id, Deo et mundo. (14» Pha(riysaei autem qui erant auari inridebant ?/um : Qui Abraham et Isaac et Iacob et multos prophetarum et bonorum rerum in multa abandantia rerum cognouerunt. Ideo, sic respondit Deus et ait illis : (16» Lex et $rophaetae usque ad. Iohannem ; ex eo regnum Dei euangelizatur : Ac si dixisset, usque ad Iohannem bona terrae in retributionem mandatorum erant. Ab Iohanne autem penuria rerum et paenitentia operum et regnum expectatur aeternum.

45

;o

(17) Facilius est caelum et terram praeterire, quam de lege unum apicem cadere : Nequissimis cordibus respondit quae sic de uerbo eius intellexerunt. Lex et- prophetae nunc nihil proficiunt. Ideo, sic respondit Dominus : (18) Omnis qui. dimittit uxorem. suam. et ducit. alteram, moechatur : Sic intellegendum est quod dixit alia mandata legis maneant, alia praeteriuntur in figuris. 419» Homo quidam erat diues : Exemplum diuitis diuitibus inponit, et exemplum pauperis pauperibus ostendit. Vtrum autem in annalibus scripta, an ore saluatoris tantum

dicta,

qui omnia quae facta sunt nouit ? Horum duorum fratrum 55 desimilium enarratio bene intellegentibus relinquenda est. Et induebatur purpura et bisso : Omnia genera uestimentorum fulgorem decorem decoris abundantium per purpuram et bissum designantur omnia genera ornamentorum. Ef epulabatur cotidie : Id est, interueniente illo momento penuria. 6 o Splendide : Yd est, sicut desiderabat anima eius. (205 Et erat | quidam mendicus nomine Lazarus : Id, in omni 587 re cibi et uestimenti et sanitatis inops. Mendicus nomine nominatur in euangelio quasi in libro uitae scriptum est nomen eius. Diues autem nomine non nominatur quasi in terra obli6 uionis erat. Diues est populus Iudaicus qui in abundantia legis erat, mendicus autem populus gentium. Qw? iacebat ad 4anuam eius ulceribus blenus : Qui ad ianua paenitentiae ?acebat in lectulo peccati. Viceribus flenus : Yd est, octo witi:s sauciatus. (215 Cupiens saturari de micis : Id, de intimis et subtilissi79 mis scripturarum medullis. Mensa autem d?witis : Tota lex est et prophetia. Sed et canes uentebant et limgebant ulcera eius : A

XXVD, 62/63 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL 30, 594A). 64/66 Augustinus, Quaesz. Eu. s. Luc. 1I, 38 (PL 35, 1350) ; Gregorius Magnus, Hoz. in Exnang. II, Hom. 40, 2 (PL. 76, 1302BC) ; Isidotus, 74//eg. 5.5. INT 218-219 (PL 85, 126C) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL 30, 594A). 68 Cassianus, Conl. V, 2 (ed. M. Petschenig, CSEL 15, p. 121). 70/71 Augustinus, Quaest. Es., s. Lie. YI, 38 (PL, 55, 1550).

COMM. IN LVCAM XVI, 21-27

89

Canes qui lingebant uulnera doctores sunt noui testamenti, qui putridinis peccati medici sunt et fures daemoniorum et hereticorum uerbo oblatrant diuino. 75

422) Factum

est autem ut moreretur mendicus

: Id, mundo

moritur populus cui dicitur : Mortficate membra uestra qua(e» sunt swper lerram. Et portabatur ab amgelis : Ideo, dixit ab angelis ut ostenderet eum, qui ab hominibus reprobatus erat, ab angelis fuisse glorificatus. Im sinu(m) Abrahae : Id est, in 8o obtimam et sempiternam requiem. Mortuus est autem et diues : Id, Deo et aeterna uita. Et sepultus est : Id, in terra corpus, in

inferno anima. 423» Eleuans oculos suos, cum esset in tormentis : Id, ostendit quod in ima loca discendit, et in superioribus siwwm Abrahae. 8s Videbat Abraham a longe : Nunc impletur quod legitur : Filii aulem regni huius eicientur in lenebras exteriores, et multi uenient ab oiiente et ab occidente et recumbent cum. Abraham. Et Lazarum in sinu eius : Id, Lazarus 4n sinu Abrahae, qui populi | gentium figuram obtinet ; et diues in tormentis (qui) qui Iu9o daici populi figuram tenet, qui regni legis erat filius. (24» Et ipse clamans dixit : Pater Abraham, miserere mei : Hii sunt quos prohibet Deus, dicens : Ef ne coeperitis dicere, Patrem habemus Abraham. Et mitte Lazarum ut intinguat extremum. digiti sui in aquam : Minima consolationis postulat sed o; non accipit, quia minima misericordiae pauperi non porrexit, licet decidentes micas. Vt refrigeret linguam meam. : Speciale est diuitum tormentum linguae eo quod per illam falso loquuntur et uera repugnant.

(25) Et dixit illi. Abraham

: Fili : Quasi ipse Abraham

1oo patrem uocauit, Abraham illum filium uocat, sed in utrumque uerbis tantum dicitur non operibus tamen impletur. Recifist bona. in. uita tua : Non dixit habuisti, quia magnum est inter habere et recipere. Habere est quam diu uiues communicare ; recipere est alia bona preterea non sperare in caelo quamque 1o; recipisti in terram. Et Lazarus similiter mala : Id, hilari corde (recipit) recipit maja passionis. Quanti enim mala patiunt, sed non recipiunt ; et his beatitudinem caelestem non parent. (26» Et in his omnibus inter nos ei uos chaos magnum firmatum est : Id, inpossibilitas euadendi de loco ad locum. Vt hà 11o qui uolunt hinc transire ad wos non possunt : Quomodo «olunt de sinu Abrahae íransire in infernum, nisi adiutorio wolunt.

(27» Et ait : Rogo ergo le, pater, ut millas eum n domwm

76/71 76, 13o2D). v2 Gregorius Magnus, Hor. in Euang. II, Hom. 40, 2 (PL 79/80 Augustinus, Quaest. Eu., s. Luc. II, 58 (DIES 1350) ; GregoCol. 5, 5. ;Ps.-Hieronymus, rius Magnus, Hom. in Euang. II, Hom. 40, 2 (PL 76, 1303B) 86/87 Matth. 8, 8, 12. Matth. 85/86 594). 30, (PL Lu. Euang., IV Exp. s. Luc. H, 38 (PL 55, Ex., Quaest. us, Augustin 94/95 9. 5, Matth. 92/93 II. 1308AB). 109 Gregorius Magnus, Hom. in Euang. II, Hom. 4o, 7 (PL 76, 1550).

58"

COMM. IN LVCAM XVI, 27 - XVII, 1o atris mei. (28) Habeo autem quinque fratres : Id, populus quinque librorum. Vt testetur illis et ne tps? uement on locum i5 tormentorum : Ac si dixisset, | qui quinque sensibus non bene 90

59"

utuntur.

(30» Quid si quis ex mortuis ierit ad eos, baenitentiam agant : Id, Christum postulat resurgere a mortuis. (31» Ait illi Abraham : Sv Moysen et prophetas non audiunt, 120 neque si quis ex mortuis vesurrexerit, credent : Vt ueritas ait : Si Moysen non credidistis, quomodo weris meis credetis ? Id, populus infirmalis praecibus postulat, uel quando postulasset dum necesse uenire ut cur non windicas sanguinem nosirum. (XVII, 1» Et ait ad. discipulos suos : Inpossibile est ut mon uenient scandala : Coniungit(ur» ad locum ubi dicitur : Audientes haec omnia Pharisaei qui erant auari, àinridebant eum. Vae autem homini 2l fer quem ueniunt : Quia et ipse auarus 5 erat.

43» Adtendite uobis, si peccauerit frater tuus, increpa allum, el si paenitentiam egerit, dumitte illi : Coniungitur ad locum ubi dicitur : Vae autem homini 27/iz. (5» Et dixerunt apostoli Domino : Domine, auge nobis fidem : ro Pene inpossibile enim erat inimico sepézes et septuagies dimittere.

(6» Diceretis huic arborem moro : Id, fructifero ligno, Iesu Christo. Eradicare : A ludaeis. Et transplantare n mare : In mare genitum. 15. (7» Quis uestrum, habens seruum. araniem. aut. bascentem, quà. regresso de agro dicit ?lli : Statim transi, recumbe ? (85 Et mon dicit ei : Para quod caenem, et praecinge te e ministra mah, donec manducem et bibam, et ost haec tu manducabis et bibes ? (9» Nwnquid gratiam habet seruo dli, quia fecit quae sibi 4m20 ferauerat ?. Non uto. (105 Stc et uos, cum feceritis omnia quae jraecepta sunt uobis, dicite : Serui inutiles sumus ; quod debuimus facere, fecimus : |Coniungitur ad locum ubi dicitur : Auge 59" nobis fidem, quod adiectio fidei opera bona semper adquiritur. Ideo cum feceritis omnia quae praecepta sunt uobis, dicite : Serua 25 énutiles sumus : Non alia praeterea quae Deus mandauit, mandata hominibus iubet sed ut non incessanter agant opera

113/114 Augustinus, Quaest. Ex., s. Luc. II, 58 (PL 55, 1551) ; Isidorus, ZAJleg. 5.5. INT 220 (PL 85, 126C) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL. 30, $94B).

115/116 Ambrosius, Exp. Ex. s. Luc. VIII, 13 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 303) ; Gregorius Magnus, Hom. in Euang. II, Hom. 40, 2 (PL. 76, 1304B). 118 Ps.Hieronymus, Exp. IV Euang., Lut. (PL 30, 594B). 121 Ioh. 5, 46-47. 123 Apoc. 6, 10. K«XVID, 2/3 Luc. 16, 14.

8 Luc. 17, 1.

9/10 Matth. 18, 22.

12/13 Ps.-

Hieronymus, Exp. IV Enuang., Luc. (PL. 50, $94B). 13/14 Augustinus, Qxaes?. En., s. Luc. II, 39 (PL 35, 1354). 22/23 Luc. 17, 5. :

COMM. IN LVCAM XVII, ro - XVIII, 1

9I

ueritatis usque ad finem uitae. Quia inutilis est seruus qui operi bono finem inponit. Vt est illud : Jm quacumque die iustus beccauerit, omnes iustitiae eius in obliuioni erunt coram 3o me. Seruus autem arans aut pascens doctor est ueritatis, qui corda humana arat et gregem Dei pascit. Cui Dominus dicit : Para quod caenem. Caena Dei humilitas est, ut est : Quia n humiliytate nostra memor fuit nostri Deus. Post haec tw(m] manducabis el bibes : Consummata etenim praedicatione per3; fecta et humilitate, pascua uitae aeternae et calicem perpetuae uitae manducabimus et bibimus cum Christo. (1r) Eti factum. est. dum iret. in. Hierusalem. transiebat per mediam Samariam et Galileam : Vt peruocaret gentes ad fidem, per ciuitates et regiones earum ambulat. (12) Occurrerunt ei decem wiri leprosi : Decem leprosi isti 4o totum genus humanum est, cui peccati Adae lepra adhesit. 415» Vnus autem ex illis, ut uidit quia mundatus est, regressus esí cum magna woce, magnificans Deum ; (165 et hic erat

Samaritanus : Vnus autem qui reuertitur magnificans Deum et 4s anie bedes eius gratias agens. Fidelis et humilis et gratus populus gentium est, et hii sunt pauci electi. Nouem autem alii Iudaei sunt et omnes reprobi. (20» Interrogatus autem. à Pharisaeis quando uenit regnum Dei : Coniungitur ad locum ubi dicitur : /mfossibile est ut non so denient scandala. Ac si dicerent Pharisaei, si potest regnum Dei introire ante scandala, quia omnia |scandala ante aduentum Domini necesse uenire. Respondit eis el dixit : Non uenit regnum Dei cum obseruatione : Id, temporis et mensis et diei. (21 Neque dicent : Ecce hic : Id est, cum Iudaeis. A«£ ?lltc : 55 Id est, cum gentibus. 432» Memores estote uxoris Loth : Quae retrorsum respiciens

in slaticulum salis uersa est, matiriam expectans paenitentiae. Ideo non in durissimum lapidem uersa est.

437» Vbicumque [uerit corpus : Id est, ubi sepultum erat

6o corpus Christi in Hierusalem. J llic congregabuntur aquilae animarum : Morali autem intellegentia ubi eucharistiam communicatur, illic uolantes ad caelestia animae congregantur.

(XVIII, 1» Dicebat autem et parabolam ad, illos, quoniam oportebat semper orare : Coniungitur ad locum ubi dicitur :

32 Beda, In Luc. V (ed. D. Hurst, CC 120, 32 Luc. 17, 8. 28/29 Ez. 35, 12. 56/3? Gen. 19, 26 ; Orige49/50 Luc. 17, 1. 32/33 Ps. 135, 25. p. 311). 59/62 Ambrosius, Exp. En. s. Lau. VIII, nes, In Gen. Hom. V, 2 (PG 12, 190B). Exp. I V Euang., Mattb. 55-56 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 5318) ; Ps.-Hieronymus,

(PL 30, 577A)-

Gor

92 Domine, A

COMM. IN LVCAM XVIII, 1 - XIX, 4 auge nobis fidem. Et mon

deficere : Id est, in fide

orationis. (2 Iudex quidam erat in quidam cowiate, qui Deum non timebat et hominem non reuerebatur. (3» Vidua autem quaedam

erat in. ciuitate illa et ueniebat ad eum, dicens : Vindica me de

Io

aduersario meo iudicio omnia depraecabatur, a uiro, diabulo

: Iudex iste omnipotens Pater est, qui recto iudicat in Christo. Vidwa autem quae illum anima uniuscuiusque paenitentis est; quae et iniquo sensu uidua sit. Aduersarius autem

eius est diabulus, uir eius. (4» Et nolebat er multum tempus : Id, usque dum ferseue-

I5

rantia paenitentiae et orationis aperiat. 48» Verum tamen Filius hominis ueniens, putas, si inueniat fidem super terram ? Id est, quae plagas super inimicos addere potest et futura adipisci queat praemia. | 49» Dixit autem ad quosdam qui in se confidebant tamquam iusti : Id, statuentes iustitiam suam, iustitiae Dei non subiecti.

2o

2

A

3o

55

«x0» Duo homines ascenderunt in templum, unus Pharisaeus : Id, $opulus Iudaicus qui habundantia iustitiae /egis gloriabatur. Et alter publicanus : Populus gentilis qui multa sibi Peccata reputat per paenitentiam. (115 Pharisaeus stans haec apud se orabat : Deus, gratias ago tibi, quia non sum sicut ceteri homines, raptores, iniusti, adulte-

ri, uelud etiam hic publicanus. (12) Ieiuno bis in sabbato : Id, absque prandia et cena. (135 Et publicanus a longe stans : Id, populus lege se a ueritate reputans. Nolebat oculos ad caelum leuare : Indignum se iudicans et inmundum mundam et supernam aspicere creaturam Dei. Quia oculi sublimis hominis inclinantur, id, superbi et eleuati. Sed fercutiebat pecus suwm : Per paenitentiam ad initium peccati reprimendi, recurrit quia omnia quae facta sunt ex cogitatione pectoris acta sunt. Deus $ropitius esto mihi $eccatori : Peccatum per paenitentiam magnificatum pietate indulgentiae perit. Glorificata autem iustitia Pharisaei uanitate adrogantiae conruit. (XIX, 2» Et ecce wir nomine Zacheus, (3» quaerebat uidere leswm, quis essei, e mom poterat, quia pusillus erat. (45 Et jraecurrens ascendit in. arborem. sicomorum ut «deret allum : Iste populi gentium figuram tenet, qui se humilem et indignum

«XVIID, 3 Luc. 17:057 8 Augustinus, Quaest. Eu., s. Luc. II, 40 (PL 35, 1358). 11/12 Isidorus, 7A//eg. 9$. INT 222 (PL 83, 127A). 20/23 Isidotus, "Alleg. $$. INT 223-224 (PL. 85, 1278).

XIX», 4/6 Ambrosius, Exp. Ez. s. Luc. VIII, 8x (ed. M. Adtiaen, CC 14, p. 529) ; Isidorus, 7A//eg. 9.5. INT 226 (PL 85, 127B) ; Beda, In Lu. V (ed. D. Hurst,

CC 120, p. 333).

Gov

COMM. IN LVCAM XIX, 4-14

93

;aestimabat uidere Christum. Nisi inperfecta opera ueritatis ascendisset et corporis sui acta infra se condempnet. | Turba autem quae impedierat illum uidere Christum daemones et

61r

uitia sunt.

(5» Transiens autem Iesus uidit illum : Implet quod dicit : 1o Super quem alium aspiciam nisi super humilem et reliqua. Et dixit ad eum : Zachae, festinans descende quia in domo iua oportet me manere : Yd est, in domo humilis semper manet Deus. 48» Stans autem Zacheus dixit ad Dominum : Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus : Non ad glorificationem sibi 15 dixit, sed ad tuendum magistri Iesu, eo quod a Iudaeis accusaretur quia ad hominem peccatorem diuertisset. Et s? aliquem fraudaui, reddo quadruplum : Ante legem legalis uir et ante euangelium euangelicus. 49» Ait illi Iesus : Quia hodie salus domui huic facta est : Ac 20 si dixisset, licet usque hodie bonus fuisti. Tamen usque hodte saluatus

non

fuisti, id est, usque

ad diem

confessionis

in

Christo. Eo quod ise filius sit Abrahae : Id est, sicut Abraham

per fidem saluatus fuerat, sic et Zacheus. a» Haec illis audientibus adiciens dixit parabolam : Id est, 2; supra ea quae Zacheo dixerat, qui populi gentium figuram tenet. Eo quod esset prope Hierusalem : Id est, ut omnia quae necesse fuerant ante crucis conluctationem dixisset. E? qwia existimarent quod. confestim regnum Dei manifestaretur : Audientes tertia die resurget. 3o. (12) Dixit ergo : Homo quidam nobilis abiit : Quis nobilior esset C/wisto, qui de plebe diuinitatis natus est ? In regionem longinquam : Id, in regnum salutis quod a. peccatoribus longe

est. Vt est illud : Longe est a peccatoribus salus. Accipere sibi regnum et reuerti : Id est, homini accepto et reuerti ad futurum

55 iudicium.

|

(13» Vocatis autem decem seruis suis, dedit illos decem mnas : Detem serui isti totum genus humanum, id est, cum decem sensibus. Maas autem decem omnia dona sunt in omnibus hominibus quae profecto numero dignitatis aguntur. Et ait ad 4o 4llos : Negotiamini dum wenio : Id est, proficiat unusquisque in bono. (14» Ciues autem oderunt sllum : Ciues isti Iudaei sunt qui t dicunt : Quod ad hominem peccatorem diuertissel. Et miserun

10 Is. 58, 11 ( ?).

16 Luc. 19, 17.

22/23 Gen. 15, 6 ; Rom. 4, 1-25.

30/31

14, p. 331) ; Gregorius Ambtosius, Exp. Ex., s. Luc. VIIL, 91 (ed. M. Adtiaen, CC , /AZleg. 55. INT 227 Isidorus ; 1106B) 76, (PL 1 9, Magnus, Hom. in Euang. 1, Hom. p. 356) ; Ps.-Hieronymus, (PL 85, 127C) ; Beda, In Luc. V (ed. D. Hurst, CC 120, 33 Ps. 118, 155 ; Beda, In Luc. V (ed. Exp. 1V Euang., Luc. (PL. 30, 594D). 37/38 Ps.-Hieronymus, Exp. I V Euang., Lue. (PL D. Hurst, CC 120, p. 357) ; Ps.-Hierony42/44 Beda, In Luc. V (ed. D. Hurst, CC 120, p. 337) 30, 594D). 7. t9, Luc. 43 595A). 30, (PL Luc. Euang., mus, Exp. IV

61v

94

COMM. IN LVCAM XIX, 14-43

legationem post illum, dicentes : Yd est, persecutus apostolos. 4; Nolumus hunc regnare super nos : Ipsi qui dicunt : Non habet 99:3 mus regem wisi Cesarem.

(15» Et factum est ut vediret, accepto regno ; vussw uocare seruos quibus dedit pecuniam, ut sciret quantum quisque megoliatus

;»

esset : Id, ut unicuique secundum opus suum redderet. 46» Venit autem rimus dicens : Domine, mna tua decem minas adquisiwit : Id est, in hominibus cum decem sensibus operatus est, per sapientiam prudens quisque doctor. (17) Et ait 4lli : Euge bone serue et reliqua. Et tu, esto super

decem ciuitates : Yd est, regnabit in his quos conuertit ad fidem,

55 ut est illud : Sedebitis et uos super duodecim tribus Israhel. (18» Et aller uenit dicens : Domine, mna tua. fecit quinque mnas : Id, simplices quinque sensibus sanctos admonuit. (20» Et alter uenit dicens : Domine, ecce mna tua quam habui vepositam in sudario : Id, in propria bona corporis ingenium 6o suum dedit. (2x) Timui enim te, quia homo austeris es : Ipsi sunt qui inperfecte timent Deum, dum non agunt quae praecepit et austeritatem iudici eius intellegunt, et quae digna sunt, illi non faciunt. 6 27» Verum tamen inimicos illos qui noluerunt me regnare super se, adducite huc |et interficite : Hii sunt de quibus dicitur : Et congregabunt omnia scandala de regno eius et conburentur igni. Cur tres alloquuntur ? Dum de decem uocati et denati, primus cum uno, secundus cum duobus, tertium cum quar7o tuorum, plures sunt qui inperfecti uocantur. (39» Et quidam Pharisaeorum de turbis dixerunt ad. allum : Increba discipulos tuos : Causa inuidiae dicunt. (40» Quibus ipse ait : Dico uobis, quia si lui tacuerunt, lapides clamabant : Id est, gentiles qui /afides colebant. 75 441» Et ut adpropinquawit, uidens ciuitatem. Hierusalem, fleuit super illam : Fleuit : Non flentes se et patriam prophetarum pereuntem, et flere nos non gaudere in hoc mundo docet. Quia per quattuor uolumina euangelii redere Iesus non legi80

tur, flere autem

legitur.

Dicens (42) quia s? cognowisses et tu : Id, tu fleres s? cognowisses quae tibi futura sunt quae flenda. Et quidem «n hac die iua quae ad pacem tibi ; nunc autem abscondita sunt ab oculis

luis ;: Id est, uelamine infidelitatis Christi.

(43» Quia ueniunt des in te, et circumdabunt te inimici tui

45/46 Ioh. 19, 15. 55 Matth. 19, 28. 57 Ambrosius, Exp. Ex., s. Luc. VIII, 92 (ed. M. Adriaen, CC 14, p. 332) ; Hieronymus, In Mazzb. IV (ed: M. Adtiaen D. Hurst, CC 77, p. 239) ; Gregotius Magnus; Hoz. in Euang. 1, Hom. 9, 1 (PL 76, 1106C) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Mattb. (PL. 30, 577C). 67 Matth. T3304. *4 Beda, In Luc. V (ed. D. Hurst, CC 120, p. 346).

62t

COMM. IN LVCAM XIX, 43 - XXI, 36

95

85 uallo, et reliqua : Id est, T?tus et Vespasianus. Nunc propheta prophetarum uindictam crucis ipsius prophetat. (44» Eo quod non cognouisti tempus wisitationis tuae : Id est, nouum testamentum.

(45» Omnis autem $opulus su(sypensus erat : Id, in uerbo 9o illius.

(XX, 16» Dixerunt dicerent.

: Absit.; Intellegentes quod de ipsis

(XXI, 19» In $atientia uestra ossedebitis animas uestras : Quia circulus est omnium. uirtutum patientia. (24» Donec impleantur tempora nationum : Id est, donec omnes saluentur per fidem. s; 25» Et erunt signa 1n sole et luna | et stellis et in terris praessura gentium : In persecutione. Prae confusione : Id est, sonitus male famae iustorum. Et maris et fluctuwm : Yd est, fluctuatio malorum populorum. (26) Arescentibus hominibus brae timore : Id est, in fide 1o dubitantibus. 434» Adtendite autem uobis me forte grauentur corda uestra : Pater prudens inprudentes ammonet filios, ne adgrauato fiant corde, quia qui corde adgrauantur potius ad ima infernorum discendit. Quam ad superna regna caelestia uolare queat. In 15 crapula : Crapula est crassitudo omnis maliciae, ut est : Incrassatum est enim cor populi huius. Et ebrietate : Ebrietas est hebitudo omnis uanitatis et curis huius uitae quia qui terrena semper curat, caelestia et aeterna obliuiscitur curare bona. Et superueniat in uos repentina dies illa : Quia speratae et in2o oportune crapulatis et ebriis adueniat. (35» Tamquam laqueus enim. swperuenie : Id est, nullis euadentibus praeter eos quos euangelii retia conpraehenderunt. In omnes qui sedent super [aciem orbis terrae : Yd est, in eo qui sufficienter terrena habitacula sibi uindicant. (36» Vigilate itaque omni tempore : In quaterno temporum 25. cursu et in omni aeuo aetatis humanae. Ovantes ut digni habeamini : Nunc uigiliae rationem demonstrant, id est, orationis

frequentiam. Fugire ista omnia quae futura sumi : Id est, ?gnis et stridor dentium et fletus oculorum. Et stare ante Filium homi-

1294A) ; Beda, In 85 Gregorius Magnus, Hoz. in Euang. II, Hom. 39, 1 (PL 76, IV Euang., Lu. Exp. onymus, Ps.-Hier ; 346) p. 120, CC Luc. V (ed. D. Hurst,

(PL 30, 595).

76, 1261D). (XXD,, 1/2 Gregorius Magnus, Hom. in Euang. VI, Hom. 35, 4 (PL 15/16 14, p. 356). 6 Ambrosius, Exp. E., s. Luc. X, 57 (ed. M. Adtiaen, CC 28/29 Luc. 15, 28 ; Matth. 8, 12 ; 13, 42.50 ; 22, 15Matth. 15, 15 ; Act. 28, 27.

62v

96

COMM. IN LVCAM XXI, 36 - XXII, 41

3o ^is : Quia qui sare potest in conspectu Dei, in poenale baratrum non inclinatur. 438» Et omnis populus mane

ueniebat ad ewm 1n templo

audire eun ; | Mane semper ueritas audire potest, depulsa ignorantia nocte. (XXII, 15» Desiderio

desiderawi : Yd est, desiderium

631

ex

desiderio desiderat, id, nouum testamentum ex ueteri desiderat.

Hoc sascha manducare uobiscum ante quam patiar : Ostendit quod aliud est Pascha ueteris testamenti et pascha passionis. ; (175 Et accepto calice, gratias egit : Calix iste consummatio est ueteris testamenti. (22) Secundum quod definitum est : Id, sermonibus prophetarum. (23» Quis esset ex eis qui hoc facturus esset : Id, malum opus 1o traditionis. (30» Vt edatis et bibatis super mensam meam in regno meo : In pascuali loco praemiorum. (31» Simon, Simon : Pro dolore et pro amore. Ecce Satanas expeliuii uos : Expetitio est diabulo perfectos nocere qui 15 superiores et excelsiores se sunt. Ví cribraret sicut triticum : Id, ut probati manifeste fiant et inprobati. (32» Ego autem rogauit pro ie : In persona totius ecclesiae $ro Petro solo rogat quasi caput est omnium membrorum. Vf non deficiat fides tua : Non dixit, ut non dubitaret, sed ut non

2o in aeternum deficeret. Confirma fratres tuos : Nunc aperit quod ob hoc pro Petro rogat qui ipse dignus erat ut ceteros confirmaret fratres. (35» Nwmnquid aliquid defuit uobis ? Penuriam commemorat praesentium rerum qui(a) adquiritur futura beatitudo et 2; nunc iterum commendat

illis dicens :

436» Qui habet sacculum, tollat, similiter et peram ; et. qui non habet, uendat tonicam ei emat gladium : Id est, conuersationem carnalem deponat et Spiritus sancti imperium emat. (37» Dico enim uobis quoniam adhnc hoc, quod. scriptum est, 3o oportet im|pleri in me : Ac si dixisset, uiriles estote per me et Spiritum sanctum operibus uestris. Emite uobis quia ego mox a uobis praesentia corporis deero. (38) Ad illi dixerunt : Domine, ecce duo glad? : Hic est corporis et animae dignitas. Ad ?/le dixit : Satis est : Satis enim 5; uoluntati Dei corpore et anima impleatur. (A1) Et ipse euulsus est ab eis quantum iactum lapidis esí : Id est, quantum potest homo, emittam sed non sine labore corporis.

XXXID, 3/6 Beda, In Luc. VI (ed. D. Hurst, CC 120, p. 376-3577). Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., Luc. (PL. 30, 595D).

23/25

65Y

COMM. IN LVCAM XXII, 43 - XXIII, r1

97

(43» Apparuit ei angelus de caelo confortans ewm : A visibili 4o angelo confortatur caro Christi deforis et ab inuisibili maiestate intus laboratus. (445 Et factus est sudor eius sicut gulae sanguinis ; Vt uoluntariae pro hominibus ipse sanguinem suum effunderet, priusquam a Iudaeis effunderetur et ne mors illi suauior uideretur 4; quam ceteri. 433» Sed haec est hora uestra : Yd est, hora libertatis uestrae

quam dixit : Nuwndwum uenit hora mea. Et potestas tenebrarum : Potestas enim tenebrarum est quando sol occidit ; uerus autem sol occidit quando Christus crucifigitur. 46r» Et conuersus Dominus respexit Petrum ; Fulgore oculo;» rum saluatoris lumen secum aufert conpunctionis, sic nimirum semper agitur quando unumquemque peccatorem respicit Deus. Tunc uerba Domini in scripturis diuinis reccrdatur. (67» Si dixero uobis, non creditis mil : Quomodo uerbis 55 crederent qui opera uirtutum non crediderunt. (68) Si autem inlerrogauero, non respondebitis mhi : Yd est, uerum sicut de baptismo Iohannis interrogauerat eos. Neque dimittelis : Sed crucifigitis.

Id est, (XXIII, 2» Hunc inuenimus subuertentem. gentem de sede legis, ut est illud : Et deposuit potentes de sede. Et $rohibentem | tributa dari Cesari ; Id est, diabulo. 45» Commouet populum : Yd est, populum Iudaeorum de lege ; in infidelitatem et $opulwm gentium de infidelitate in fidem. (7» Remisit eum ad Herodem : Ne ipse reus innocentis sanguinis solus esset. Qui et ipse in H ierusolimis erat illis diebus : Id est, im diebus paschae non in ueneratione sollemnitatis Domini uenit, sed consuetudine plebis quacumque ex causa.

1:0.

(8) Viso autem Iesu, gawisus est : Haec laetitia non fidefi)

ueritatis sed miraculorum expectatione. 49» At ipse nihil respondebat ei : Qui nihil boni in se habuit in quo sermo saluatoris haberet locum. 410» Constanter accusantes eum : Id est, coram rege gentili. (115 Spreuit illum. Herodis cum exercitu suo : Eo quod in1 dignum iudicauit regem responsione. Indutwum ueste alba : Ad testimonium condemnationis secundum historiam. Sensu autem intelligibili dealbata per fidem ecclesia gentium induit Christum. (12) Et facti sunt amici Herodis et Pilatus in illa d?e : For20

739D). 48/49 Gregorius Magnus, Mor. in Iob XXXIV, 14 (PL 16, 471oh.2,4. 17/19 Ps.-Hieronymus, Exp. IV. Euang., Luc. (PL. «XXIID, 2 Luc. t1, 52. ; 30, 596A).

64r

COMM. IN LVCAM XXIII, 12 - XXIV, 1 sa(n) pro uenerantia sacerdotum in die paschae et plebis est. Quia ante(a» inimici erant : Id est, inuidia confinium suorum. (15) Sed neque Herodis inuenit : Exemplum ponit Herodis. (165 Emendatum ergo illum dimittam : Id est, uerbis cor98

2; reptum. (28» Filiae Hierusalem, nolite flere super me : Ac si dixisset, quia hodie consummabantur tormenta mea, uobis autem

hodie incipient. Et swfer filios uestros : Id est, super quos inuocatus est sanguis meus. Voce dicentium sawgwis eius super 3o 0s ei swper liberos nostros.

«29» In quibus dicent, beatae steriles : Duplex enim paena in uindicta crucis. Filii in conspectu matrum pro fame moriebantur et matres | secundo in captiuitatem ductae erant. (30» Tunc incipiant dicere montibus : Siue terrenis montibus 55 secundum historiam, siue magnis regibus in quibus habebant fiduciam. (31» Quod sí n uiride /igno haec faciunt : Id est, in ligno uitae lesu Christo. In arido quid fiat ? Id est, infideli Iudaeorum populo de quo dicitur : Ef avefacta est ficulnea a. radicibus, id, 4o magnum tormentum fiet. (35» Et stabat populus exspectans : Id est, quis finis rei esset. (405 Neque tu times Deum : Nunc confitens latro negenti praedicat latroni, quasi populus populum negantem ammonet. (A15 Hic uero nihil male gessit : Hucusque caritas praedica-

45 tionis latroni neganti. Nunc autem fidem in Deum saluatorem incipit dicens : (42» Domine, memento mei ;: Et nunc in spem futurorum eregitur, dicens : Cwm weneris n regno tuo. (43» Amen dico tibi, hodie mecum eris 4n paradiso : Yd est, so in die noui testamenti.

(46» In manus tuas, Domine, commendo spiritum meum : Diuinitas commendat animam in potestatem Patris. (485 Percutiebant fectora sua : Quae dolum saluatoris cogitabant secundum

mandatum,

id est, neque tu neque seruus

5; tuus neque ancilla tua neque iumentum tuum aliquid operis est.

(XXIV, 1» Vna autem sabbati uenerunt ualde diliculo ad monwumentum : Id est, secunda lege ueniunt sanctae et beatae ecclesiae ad fidem ueram Iesu Christi morientis et mane resurgentis. Quibus lux consurgere coepit ueritatis. Poríantes quae ; parauerunt aromata : Id est, aromata bonorum operum quae in prima lege praeparata erant, et in secunda lege uisa fuerant.

29/30 Matth. 27, 25. 37/38 Gen. 2, 9 ; Beda, In Luc. VI (ed. D. Hutst, CC 120, p. 401). 39 Matth. 21, 19. 42/43 Isidorus, /4//eg. 9.5. INT 247 (PL 85, 130A). 64/56 Ex. 20, 17.

64*

COMM. IN LVCAM XXIV, 2-15

99

«2» Ev inuenerunt veuolutum lapidem : Yd est, abiectam in-

fidelitatem. IO

15

43» Et ingressae non inuenerunt corpus in monumento : Vera fides scit mortuum corpus, tamen non in morte sed in diuinitate inuenit credendo resurrexisset. | (4» Ecce duo wiri steterunt : Hii sunt testes resurrectionis, ut : Ore duorum uel trium stat omne uerbum. In ueste fulgent : Sollempnitatem et laetitiam in caelestibus significat. 45» Cum timerent et declinarent uultum in terram : Per spiri-

65r

tum namque fimoris in humilitatem semper inclinatur uultus. Dixerunt ad illas : Quid queritis uiuentem. cum mortwis ? Id est, cum Iudaeis mortuis, Christus uiuens non inuenitur.

20

25

46» Non est hic : Id est, in sepulturae loco et in fide Iudaeorum. Sed surrexit, recordamini qualiter locutus est uobis : Forsan enim angeli audierunt dicentem, aut eodem spiritu dicunt. 49» Et regressae a monumento, nuntiauerunt haec omnia illis undecim : Non semet ipsas docere arbitrantur, sed quaecumque audierant apostolis enarrant. «10» Erat autem Maria Magdalenae, et Iohanna, eí Maria Iacobi et ceterae : Haec sunt partes ecclesiarum Christi.

(x1) Sicut deleramentum ; Semper deleramentum est in fidelibus uerbum fidei. (12) Petrus surgens cucurrit ad monumentum : Quasi ardenomnium erat. Et $rocumbens widit linteamina : Qui30 tissimus cumque semper procumbit in humilitate, ipse semper mysteria Christi uidet in fide. Sola fosita : Id est, sine corpore posito. Bene autem dixit $osóa, quia resurrectio corporis depositi non mutauit ea, sicut et uirginis uterum non aperuit natiuitas est, non esse corpus in monu5 A eius. Et abiit secum márans : Id mento.

40

45

(13» Et ecce duo ex illis ibant ibsa die in castellum quod. erat : in spatio stadiorum sexaginta ab H ierusalem. nomine Emmaas lex bina isti Duo ntur. Iterum testes | resurrectionis adieciu am est saluatoris, quae ab Hierusalem progreditur in ecclesi nario sexage alem Hierus aberat autem a Ecclesi m. gentiu pace non numero, id est, fide Trinitatis non inuenta et summa uisa. ad(145 Et ipsi loquebantur ad inuicem ; Quia lex legem t. quaeri loquitur, id est, ueritas figuras r ad (15» Et ipse Iesus adpropinquans ibat cum illis : Sempe est ut at, pinqu inuicem de Christo loquentibus lesus adpro longe. illud : Ego sum Deus adpropinquans, ?on sum de 19 Ps.-Hieronymus, Exp. IV 15/16 Is. 11, 5. (X XIV», 13 Deut. 19, 15. Exp. IV Euang., Lu. (PL us, eronym Ps.-Hi 32 Euang., Marc. (PL. 50, 585C). 42 CC 120, p. 48-49). Hurst, D. (ed. I 34/35 Beda, In Lu. 30, 596C). 48 Ier. 25, 25. 72, p. 1 356]). Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde, p. 62, 5 [CC

65v

100

COMM. IN LVCAM XXIV, 16-39

(165 Oculi autem eorum tenebantur ne agnoscerent eum : Oculi 5o corporis tenentur quando fidei oculi obscurentur. (17) Et ait ad illos : Qui sunt hii sermones, quos confertis ad inuicem ambulantes, et estis tristes ? Nunc spiritalis Ioseph inuidos alloquitur fratres et de morte sua interrogabat illos. (18» Respondens unus, cui nomen Cleophas, dixit ei ; T'u solus »5 peregrinus es in. Hierusalem : Yd est, peregrinus ab inuidia Iudaeorum, ut est illud : Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum, id, Christus solus operatur bonum in Israhel. 419» Qui fuit bropheta : De quo legitur : Prophetam uobis suscitabit Dominus Deus uester. Potens n opere : Id est, uir6o tutum. Ef sermone : Id, praedicationis. (21» Nos aulem sperabamus quod ipse redempiurus esset Israhel : Haec falsa spes quae Iesum Christum secundum carnem sperabat Israhel redempturum. (255 Et ipse dixit ad eos : O stulti : Stultitiam Iudaeorum

6; increpat per quam crux Christi operata est. Ef tard? corde : Tardi corde dicuntur, ut fides firmior esset et ut nos ueloces

in fide sumus. «27» Interpraetabatur illis in omnibus scripturis : Non reciproca uoce dixit, sicut flumina currunt et uenti inspirant et 7e aues uolant. (285 Et ipse finxit longius ire : Id est, de terra ad caelum et 66r in omnem | dispersionem gentium. (295 Et cognouerunt 2//um : Hii sunt qui ui regnum caelo-

rum rapiunt et per petitiones et lacrimas paenitentiae Chris75 tum uiolenter secum detinent. (315 Et aperti sunt oculi eorum : Quanti enim sunt qui paenitentiam

uiolenter

agunt.

Sed

tamen

statim

Christum

non

uident usque dum panem uitae in eucharistiam mysterio accipiant. E? ipse euanual ex oculis eorum ;: Nunc impletur quod 8o legitur : Accedit homo et cor altwm et exaltabitur Deus. (325 Dixerunt ad inuicem : Nonne cor nostrum ardens erai

?n nobis : Ac si dixisset, non quia ignem alocuti sumus, quia Dominus ignis exurens est. (345 Et apparuit Simoni : Non de semet ipsis sed de Petro 8; auctorem

faciunt.

Quatenus

resurrectionis

fides

et ueritas

sublimior esset. (35» Et «pst enarrabant quae gesta erant n wa, ei quomodo cognoueruni eum $n panis fractione : Sicut antea consuerant in benedicendis panibus. 9o

(395 Videte manus

meas ei pedes : Mystice manus

et bedes

49/50 Gregorius Magnus, Ho. in Euang. 11, Hom. 23, x (PL 76, 1182C) ; Beda, In Luc. VI (ed. D. Hurst, CC 120, p. 414). 52/53 Isidorus, 7A//eg. $5. VT 45 (PL 85,1074); Gen. 42, 13. ^ 56/0? Ps. 15, 1.5; 52, 4; Rom. 5, r2. 58/89

Act. 3, 22: 71 Augustinus, Qzuaesz. Eu., s. Luc. II, 51 (PL 55, 1562). Ps.-Hieronymus, Exp. IVEzang., Luc. (PL 30, $96C). 80 Ps. 65, 6-8.

72

COMM. IN LVCAM XXIV, 39-53

IOI

ostendit. Ac si dixisset, quae pro uobis passus sum, similia pro me patiemini. Quia ipse ego sum : Id est, qui(a» prius fui, non alius pro me resurrexit. Palpate et widete : Quia corporale semper palpari et uideri potest. Qwia spiritus carnem et ossa o5 non habet sicut me widetis habere : Nunc secundus Adam carnem

el ossa commemorat, sicut et prior Adam dixit : Ecce os de ossibus seis ei caro de carne mea. (Ax» Adhuc autem illis mon credentibus et mirantibus rae gaudio, dixit : Habetis hic aliquid quod manducetur ? (425 At 100 4]li obtulerunt ei partem isci(s» assi : Piscis iste Christus est. Assus | autem igne passionis. Et fawuum mellis : Diwimitas est. (43» Et cum manducasset reliqua dedit eis : Quia quae et ipse passus est, ipsos communicare docet. (445 Et dicit ad eos : Haec sunt uerba mea, quae locutus sum 15 ad «os : Non alius pro alio putarent.

445» Tunc aperuit illis sensum : Sicut et prius duobus discipulis in communicatione panis. (47» Incipientibus ab Hierusolima : & pace propheta semper omnia incipiuntur. (48» Vos autem lestis estis horum : Id est, uel Petrus uel io mulieres siue duo discipuli. (49» Et ego mitto bromissum Paítris in uos : Id est, effundam de Sjiritu meo super omnem carnem. Quoad, usque induamini uirtutem ex alto : Nunc spoliatus Adam induitur ueste uitae 115 aeternae.

(50» Duxit autem eos foras im Bet(h»aniam et eleu (atis ma(nyibus : Quasi ad beneficia de caelo subtrahenda. Et benedixit eis : Nunc apostoli episcopi ordinantur. (51» Et factum. est. dum. benediceret illis, recessit ab eis : 120 Praesentia corporis tantum non auxilio diuinitatis quia ipse promisit : Ecce uobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Et ferebatur n. caQeylum : Corpus ferebatur a. diuinitate. (525 Et ipsi adorantes : Id est, Dominum

resurgentem et

ascendentem. Cum gaudio magno : Id est, spiritus et gradus 12; accepti et magistri resurgentis. (535 Et erant semper in templo : Id est, in una et uera ecclesia. Be(nyedicentes Deum : Qui prius illos benedixit. Explicit.

CC 14, p. 394)93/94 Ambrosius, Exp. Ew., s. Lr. X, 169 (ed. M. Adtiaen, 101 Gregorius Magnus, Hom. im 96/9? Gen. 2, 25. 95/96 Rom. 5, 14. VI (ed. D. Hutst, Euang. II, Hom. 24, 5 (PL 76, 1186C-1187A) ; Beda, In Lu. 108/109 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde, p. 62, 5 CG. 120, p. 421). 121/122 Matth. 28, 20. 112/113 Act. 2.17. [CC 72. p. 136].

66v

ERN -

Li

;

r

Li

Pus

E

B

[]

mau

-

Ün

-

TUE

cn nea

B

M

IORSCK MCAFEE 2

"t

"

iud n hag

t

eLinssa

»

TI

«d

:

SS

L2

T

La

Sois

zumiXa

rd

.

i

|

zifla

Bev

mAS

Maple

M

TM

det

:

-

"ET

E

2

3

gice

Joagre

:

etrdgeeng

il

dE:

:

ag. s0115M. dosi stes

E ns

TT

n5

BI :

&

i

Bey

iti

)

tuba

"qr

$i

" bata heniu sns mun

AER

ebeuss

mns

nde

Rc

id,

SOIT

To ena

QE Ospi

as€

t? dm UNE mia,

duo c cpm Sere

CES

4

As

E

"n

X dn

tue at Es r ((etri apte EAS

CDI

us

netekspun. : p psa

TT

2) pii. A.vig

Hal. pa

en

quarts«An scel

Hir aL zog NA

^

vit e

DAR

oh. sioite nd bi test) 2s s Am

Pie

ar

pete iwet jam

" uit FUE

v

nadtdponi aim

Lamepemjab. sd

mepbxpNer etoimdev

à Motors

cnt

na

aft. rt]. at

ici

ya on 5 utt n chu

a Adi

sertedic eo ou W ; Oh v^ nera

2i $5 SE. yrs

aul

US ww

abl.

Mm

i. An ade tj itae

euer

Cw

'

ab

emi

i ftx

íi

429 Aly |

Au

e

penes

pisi^ E. (os

o1 antis noL

-

E

E

* Jet "de TM

M

uon ds qaia

Jti

es "nwer:

fato

a

TES

B

r

worn

riédang cile

iosrb euionb a

* whom

fé ler nua

j

"yere P

-fres

Saft "má HAS AMA

"err -

$e

iie

dad —

iH

EE

AIITEM

45

età

dn.

s

Vor

À

em

A

ihi "án

de

vobis

vc

^ sies à

d

murt)ednia

wr

d

!

N

V Ago

2T

iie r-alg- FRASTLAMTL

6 sf rir

pP

"n. Shapes

:2gdpo

)

not

aM

$ I

id

L

-

ple — ueE

aesti

a

COMMENTARIVM

IN IOHANNEM

e codice Vindobonense latino 997

edidit

JOSEPHVS F. KELLY

(Commentarius in Iohannem»

Iohannes per tres causas hunc librum scripsit. Vir integer hunc sententiam integram nuntiat. Primum (id) discipulum quem amabat Iesus. Secundum id quod fecit Iesus uinum de aqua. Quod indicat uirginitatem Iohannem quae ; illi sponsa coniuncta est. Tertio commendauit Iesus matrem suam Iohanni et quando dixit : Ecce mater et ecce filius tuus. Coniunctio Mariae et Iohannis indicat uirginitatem et principatum in ecclesia. Sicut ille fuit incorruptus in matrimonio, sic et in morte, sic est principatum ecclesiae. Per uirginitatem Iohanro nis meruit dicere : I« principio erat uerbum, et reliqua. Et de Iohanne dicitur : Iactabat swper fectus lesu et scientia diuinitatis quae fuit in pectore Iesu ascendit in anima Iohannis. De coniunctione duarum peccatorum et Iohannis. Im rincipio erat uerbum et reliqua : Vt sit ista arbor in alteram 1; arborem quae facit fructum alterius arboris in quam planta-

67t

tur. Si autem secundum ordinem canones, iste liber secundum

Mattheum ponendus esset, quod ad nouissimam partem ponendus est. Quae enim aduertere debet creaturarum effectum. Qua terra prius facta est, deinde aqua et postea aer et nouissime 2o ignis factus est. Quia altior est et clarior et tenerior quam aliae creaturae quod euangelium Iohannis conuenit. In conparatione aliorum euangeliorum et similitudo huius rei in duabus legibus inuenitur. Quia lex uetus prius data est. Noua tamen lex clarior et maior qua de caelestibus discernit et abundan2; tius est. Verbum in ea quod euangelium Iohan|[nis pertinere non negandum est. Explicit argumentum siue prologus Sancti Iohannis euangelii.

(1, 1) In rincipio erat Verbum : Yd, contra heresim dicentem Christum ante Maria non fuisse. Et Verbum erat apud Denm : Id, contra here(sim) dicentem esse in commixtione personae. Et Deus erat Verbum : Id, contra heresim dicentem ; Filium non esse similem Patri. «1, 2» Hoc erat in principio apud. Deum : Yd, adnectit, ad unitate diuinitate. (1, 3» Omnia ber ipsum [acta sunt : Id, contra) eos dicentes: Non creaturarum conditorem Christum uel ueteris et noui 1o testamenti conditor. (a, 1» In $rincipio erat : Id, in Patre non quaerendum est tempus huic, eo quod de caelesti generatione loquitur euange6/8 Ps.-Hieto6 Ioh. r9, 27. 26. 3/4 Ioh. 2, 1-10. 2/3 Ioh. 21, 7. 16/20 Ps.11 Ioh. 15, 25. nymus, Exp. IV Ewang., Iob. (PL 50, 608C). «D, 1/5.8/10 Isidorus, 549A). 30, (PL. Prol. Euang., IV Exp. mus, Hierony Etym. VIII 5.

(id) in cod.

67*

I06.

COMM. IN IOH. r, 1-3

lium Sancti Iohannis qui est aquila, hic ab alto discendit, alii per ascensionem. Verbum : Id, de Christo dicitur : Eructaut I w^

it de cor meum uerbum bonwm. Id, prophetiia. Id, eructau euanuerbum Id, s. Christu et um Christ Spiritu et Pater. Id,

gelii et apostoli eructauerunt. Id, disciplinam catholicam, ut Leuaui oculos meos ad montes unde ueniet. auxilium mihi. et reliqua, et dicitur : Verbo Dei cael firmati sunt. 2o (1, 3» Per ipsum :; Id, per uerbum fecit Deus omnia, qui est ipse dixit et facta sunt ; ipse mandauit et creata sunt. Prius in uerbo manente in quo aeterna ut qui aedificat arcam. Fixit eam prius in mente et deinde uirginaliter in semet ipsis principium habent, et in Christo non habent. Deus radix omnium 2; personarum in Trinitate personae dicitur, eo quod personae genelogiam diuinam narrat cum dicitur : Generationem eius quas enarrauit. Id, usque ad Iohannem qui dicitur aquila. Et conuenit ecclesiae de qua dicitur : Renouabitur ut aquila | inuentus tuae. Et in isto libro inuenis quando et quomodo erat, quid 3o erat, quid egerat, quid agebat, ubi erat, quo uenerit, quo modo

uenerit, quo tempore uenerit, qua causa uenerit. In $rincipio erat Verbum et Verbum erat apud Deum : Quando erat quid erat. Et Deus erat Verbum : Quid egerat. Omnia per ipsum facta sunt : Quid agebat. Erat lux uera ; Et ubi erat. In hoc 35 mundo erat : Quo uenerat, id est, in sua propria uenit. Quomodo

uenit, id est : Verbum caro factum est. Quando uenerit, id est,

Iohannis testimonium perhibuit. Qua causa uenerit, id est, Iohannis testatur : Ecce agnus Dei et reliqua. In mundo erat : Id, fit Christus in creatura. Id, sustentat siue penetrat sine

4 o diminutione

uerbum,

et ipso homine

quod manet

intus Si.

fuit Christus in principio, id est, in Patre Verbum emittitur et describitur, auditur et non uidetur. Omnia per ipsum [acta sunt : Id est, fabrica mundi. Aduerte quale uerbum per quod factum est, et non sola uisibilia sed inuisibilia et per uerbum 4; fiunt inmutabile. Ef sine illo factum est nihil : Id est, idolum uel peccatum uel diabulum sed per semet ipsos facti sunt. Haec Christus qui benefecit etiam de malo, etiam malum non fecit. Cum autem omnia facta sunt, si uadit alia creatura insta-

tum alterius creaturae. Non uadit uermis instatum angeli nec ;» angelus instatum uermis. Ideo haec duae creaturae coniunguntur ambo qua exteriores sunt in altitudinem et paruitatem. Misticae tamen uadit uermis instatum angeli ut, dicitur : Et erimus sicut angeli in caelo. Quia filius hominis dicitur uermis 13 Gregorius Magnus, Hom. In Ezech. TY, 4, 1 (PL. 76, 816A) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Prol. (PL 30, 551A) ; Isidorus, Proez. $5. INT 88 (PL 85, 175B). 14/15 Ps. 44, 2. 18 Ps. 120, 1. 19 Ps. 32, 6. 20/21 Gen. 1. 26/23 Is. 55, 8. 28 Ps. 102, 5. 38 Ioh. 1, 29. 42 Matth. 5, 17 ; Marc. 1, 11 ; Luc. 25122: 45/52 Augustinus, Trac. in lob. Il, 13 (ed. R. Willems, CC 36, p. 7); Ps.-Hieronymus, Ex?. IV Ewang., Iob. (PL 30, 597A). 53 Matth. 22, 30.

68*

COMM. IN IOH. rz, 3-8

107

ut homo, de qua Iob dicit : Quanto magis homo putrido & 5; angelus instatum wermis uadit, id est, de quo Christus dicit :

Ego sum wermis el non homo. | Omnia ber ipsum facta sunt : 68v Sciendum est autem si per ipsum facta sunt ea quae homini non possunt et illi offendunt minima animalia per Deum facta sunt. Id est, ad uindictam per Adam et semen eius, eo quod 6o ostendit se ad similitudinem Dei. Cum ipsi prae ceteris creaturis honorificentior fuit, et ideo uindicta est super semen eius ut plura pro minimis animalibus per ipsum dicit. Id est, quia in ipso prius fuerunt et per ipso foris prodiderunt, ut artifex faciens aliquam artem uel picturam quae scripta in 65 clauso cordis eius antequam ipse fecerit. (1, 45 In ifso wita est : Id est, in Deo si defecisset homo uel pecus uel caelum et terra. Vita est : Quae peritus est in factionem creaturarum ut peritus fuisset homo in affectu alicuius rei quam fecisset si perisset. Vía est : Id est, uita in uita, ut

7o ligna et lapides in Deo uiui sunt. Lux hominum : Id, manifestum est quod non sol uel alia lux dum dicit. Lux hominwm quia temporalis lux non hominum tantum lucit. (1, 5» Lux in tenebris : Id est, in his qui sunt tenebrae cordibus. Lux hominum : Yd, quia homo factus est ad imaginem 75 Dei, habitationem minus per quam possit sapientiam accipere. Deinde uita est et lux est animae. Diui(ni»tas lucet ut sol in caelis lucet. Ef tenebre eum mon conpraehenderunt : Id est, non cognouerunt increduli diuinitatem lucentem illis ut non uidit caecus solem ; cum fit ipse in praesenti absente est, ut sic fuerit 8o Iudaei cum Christo. Haec de diuinitate dicta sunt hucusque Iohannis euangelista, nunc uero adhibet alium testem, ut Esaias dicit : Fac mihi testes fideles, Vriam et

Zacchariam. Haec

sunt dua ubera sponsi, id est, duo Iohannis. (1, 7» Vt crederent per illum : Yd, per Iohannem ut per lucer8; nam

| crederent solem.

&, 8» Non erat lux : Sed lucerna et duxit lucerna ad solem.

Lux dupliciter intellegitur, aut inluminata, id. 4 sola, aut luna, aut inluminans sol inluminata in Iohanne. Vt omnes

crederent ber illum : Illum mirare tamquam montem. Mons

go autem

in tenebris est nisi luce uestiatur, sed mons

ad hoc

erectus erat ut prior radiatus excipiat et oculis saucis lucem nuntiat, unde sequitur. Nom erat ille lumen : Sed inluminata in Iohanne aut inluminans in Christo.

67/68 Augustinus, Tract. in Iob. I, 16 (ed. 56 Ps. 21, 7. 54/55 Iob. 25, 6. 44 Gen. 1, 26-27 ;Augustinus, Trac/. in Iob. I, 18 R. Willems, CC 36, p. 9). 77/48 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Iob. (ed. R. Willems, CC 36, p. 10). $82 Is. 8,2. 80/81 Isidorus, Proez. $5. INT 88 (PL 83, 175B). (PIZ50, 5974). 89 Augus86/88 Augustinus, Trac7. in Iob. IL, 6 (ed. R. Willems, CC 36, p. 14). 92/93 Augustinus, tinus, Tract. in Iob. II, 5 (ed. R. Willems, CC 56, p. 14).

Tract. in Iob. II, 6 (ed. R. Willems, CC 36, p. 14).

69r

COMM. IN IOH. r, 9-14

108

4, 9» Omnem hominem uenientem : Id est, prudentes et in-

95 prudentes.

m (1, 6» Fwit homo missus : Id est, ut : Ecce mitto angelu

meum et reliqua. Id est, dum non potuerunt conpraehendere

per lucem, id est, diuinitatem. Lucere illis datur homo illis ut

eum diuinitatem crederent. Nutriat unusquisque cor suum 1oo lacte ut possit peruenire ad cibum. Vt Paulus ait : Lac uobis fotum dedi non escam, id est, credat

incarnationem

Christi,

ut pote diuinitatem credere per incarnationem. Fwit homo : Id, aptum ut homo fuisset qui ante hominem ueniret. Missus ad Deum : Id, aptum fuit qui Deum praenuntiasset. Cui nomen xos erat Iohannis : id, aptum fuit ut gratia Dei esset, qui praenuntiasset eum qui peccata donasset. (1, 10» In hoc mundo erat : Id est, lumen ueniens in mun-

dum inluminat hominem cadentem in fouea tenebrarum et habitauit in eo quod fecit et est infra et supra et intra et extra. i1o Et anundus. ewm. non. cognonit ; id, non creaturae dum non cognouit caelum in stella duce, dum simulacra non potuerunt stare. Sol in tenebris in passione, terra in tremendum, lapides inscindendo,

mare

sustinendo.

Sed

dilectores

mundi

non

69* cognouerunt | ut fuerunt ludaei. sunt. facta ipsum fer qua est, Id : uenit Propria [n ID) (I, nij Sw : Id, Iudaei quos fecit. (1, 12» Quotquot : Id, super numero sunt electi, ut duodecim apostoli, septuaginta duo discipuli et trea milia inperfecti autem numerantur. F ilios Dei fieri : Id est, beati paci-

120 fici et reliqua. (1, 13» Qui non ex sanguinibus : Id, non conceptio humana sed per renouationem baptismi. Hii filii hereditatis sunt Dei, ut : Dabo tibi gentes et reliqua. Et Dominus hereditas eorum, ut : Dominus bars hereditatis meae q(uo»d hereditas parit

12; homini, id, cibum et uestimentum Deus parit confitentibus in

se.

&, 14» Verbum caro factus est : Id, non mirabilius ut Deus homo esset quam ut esset Deus homo, ut dicitur: F?Aos Dei . — fieri. Verbum : Qui fuit in principio carnem sumpsit erga se et 13o in se tenebre eum non conpraehenderunt. Ef habitauit in. mobis : Id, in natiuitate deinde in corpore Mariae et in apostolis et in multis milibus credentium et in toto mundo collirium fecit, ut ungerentur oculi cordis nostri et possumus uidere maiestatem eius per eius humilitatem. Vnde uidemus gloriam 96/97 Matth. 11, 1o. 100/101 I Cor. 5, 2. 103 Augustinus, Trac. in Iob. 1I, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. 14). 105/106 Hieronymus, Hebr. Nom. (ed. Lagarde, p. 69, 16-17 [CC 72, p. 146]). 112 Matth. 27, 45. 113/114 Ps.Hieronymus, Exp. IV Euwang., Iob. (PL 30, 597). 116 Ioh. rz, 5. 117/119 Luc. 6, 15-16 ; 10, 1 ; Act. 2, 41. 119/120 Matth. 5, 9. 123 Ps. 2, 8. 124 PSSS128/129 Ioh. 1, 12.

COMM. IN IOH. r, 14:33 I09 135 eius : Id, licet in carne non ut Moysi et Heliae gloria quia uacuum est. Propter gloriam excellentem nemo possit uidere nisi sanarentur, et medicamenta

nihil sunt nisi de terra de-

puluere caecus es et depuluere sanaris. Nam consentienti animam affectibus carnalibus caro te excaecauerat. Idemque

14 o uerbum caro factum est, caro te sanat. Pleni gratia : Id, spiritu

septiformis. Hic adpraehendunt sepíem mulieres apud unum uirum. Vel, pleni gratia : Id, grati peccati Adae et peccatorum nostrorum, gratia dimittendi plenus est. E? werita(tt»s : Id, quia onera et figura fit in lege, ueritas eius in Christo ple[nis- 7o' 145 sime inuenta est. Et de plenitudine eius accipimus. Id, misericordia eius. (1, I5» Ante me factus est : Id, factus est, praelatus mihi in honore qui an£e me fuit. (1, 16» Gratia(m» ro gratia : Id, legem pro lege, ut dicit 15 o Esaias : Gratis uenundati estis et sine auro et argento uenundimini. Gratiam pro gratia (m) : Id, gratiam fidei et gratia uitae. (1, 17» Lex per Moysen data est : Gratia, id, ut rex fit et prae pastore. Ius qui alligat eos. Rex autem mortificat et liberat. Sic Moyses uinculum legis dedit super homines, Chris155 tus autem liberauit illos. Vel, lex fer Moysen data est : Id, ut fit medicus et qui fiunt secum qui alligant aegrum. Medicus autem sanat illum. Sic Moyses dedit illum uinculum legis, erga homines sanauit Christus illos. (1, 18» Nemo uidit Deum : Licet dicit uidimus gloriam eius, 16o et licet uidit Moyses posteria eius. Tamen nemo uidit mortalium, id est, nemo uidit montem totum sed uno latere. In sinu Patris : Id est, in secreto Patris.

Ga, 21» Helias es tu ? Dixit : Non sum : Id, carnaliter cum Dominus dicit de Iohanne. Helias ?am wenit, id spiritaliter. 16 Propheta es tu ? Dicit : Non sum : Hoc est uerum qua Dominus dicit : Plus quam propheta, ut ecce Agnus Dei. «a, 26» Medius autem uestrum : Id, stat in uobis qui sanauit medium estrum. Ego autem de deforis baptizo. (1, 25» Si tu non es Christus, quare baptizas ? Id, qua de o 17 Christo dicitur : Lauabis me et super miuem de albabor. (1, 29» Ecce Agnus Dei et reliqua : Aptum fuit ut agnus peccatum tolleret, quia agnus in lege littera pro peccato offerebatur. Et aptum fuit ut iste traducem peccati Adae tolleret et quae effusa est in totum genus humanum, in quo non fuit 17 tradux peccati. (1, 33» Et ego nesciebam : Yd, quod ipse baptizat usque dum Dominus reuelauit mihi. | Id, quod ipse baptizat usque dum 7e" w^

VA

140/141 Is. 11, 2.

144 Is. 4, 1.

150 Is. 52, 5.

154/155 Rom. 8, 2.

165 Matth. 11, 9 ; Luc. 7, 26. 164 Matth. 17, 12. -Ex:135,025. 172/173 Ex. 12, 1-28. 170 Ps. 5o, 9. I, 29.

160

166 Ioh.

COMM. IN IOH. r, 33-51

IIO

Dominus reuelauit mihi ut manifestaretur aliquid humanitatis eius in baptismo. Id, quinta pars humanitatis, quattuor aliae sunt, id, nasci et crucifigi et mori et sepelire. Super partes 18o quem wideris Spiritum descendentem x, 32» quasi columbam : Cui ecclesia dictum

est ? Vna est columba

mea,

ostenditur

Spiritus sanctus per columbam super Iesum, per ignem super apostolos congregatos qui uisi sunt illis diuisae linguae. In 18; columba enim unitas, in linguis gentium societas est. 4G, 36» Ecce angelus Dei : Id, mansuetus et sicut agnus coram tundente se. (1, 35» Altera autem die stabat Iohannes, et ex discipulis eius duo : Id, quia omnes apostoli fere discipuli Iohannis fuerunt. (I, 38» Magister, ubi habitas ? (1, 395 Dicit eis : Venite et 10. uidete ; Id, credite et intellegite. Hora autem erat quasi decima : Id est, in fine mundi et decimo uerbo legis. (1, 42» Tw es, Simon, filius Iona : Id, non nouissimus eris.

Licet nouissimus es in uocando. T'w wocaberis Cephas : Id, 19; Sirus uel Hebreus. Quod interpraetatur Petrus. 1, 43» In crastinum autem uoluit exire in Galilea : Id;*éx Galilea omnes apostoli fuerunt. Vt dicitur : Nonne Galilei sunt ? (1, 47» Ecce uir Israhelita : Id, bonum confessionis Christus 200 in ea laudauit. 1, 48» Dicit ei Nathanahel : Vnde me nosti ? Respondit Iesus, et dixit ei : Prius quam te Philippus uocaret, cum esses sub ficu, uidi te : Philippus doctores figurat et Nathanahel gentem humanem significat. Ouia doctores ad Dominum portant quem 205 Dominus uidit sub fici arbore. | Id, sub tenebris et umbra mor-

tis, uel sub fici arbore, id, sub sinagoga. (1, 51» Videbitis caelum apertum : Id, semet ipsis introibit caelum per baptismum uel caelum apertum. Id, secundum historiam. Quando mulieres uiderunt angelum uel caelos 210 apertos, id, scriptura, ut dicitur : T'wnc aperuit eis scripturas. Et angelos Dei : Id, doctores. Ascendentes : Id, ad praedicationem de caelestibus. Ef descendentes : Id, praedicationem de rebus terrenis. Vt Paulus eleuatus est usque ad caelum, et postea disputauit de coniugi carnali super filium hominis, id, misticum 21; supra ecclesia ad doctrinam illius. Figura autem huius uerbi in lege inuenitur. Id, scala uisa ab Iacob et a«gelos ascendentes ac descendentes supra lapidem qui fuit super caput eius, quae unxit Iacob in figuram ordinationis Christi.

179/180 Isidorus, Ezyz. XI, 1, 16. 182/184 Matth. 5, 16 ; Act. 2, 2-4. 189 Ioh. r, 35-37. 192 Ps.Hieronymus, Exp. IV Ewang., lob. (PL 30, 597C). 194/195 Hieronymus, Hebr. INozz. (ed. Lagarde, p. 66, 15 [CC 72,p. 142]). 199 JAct; 02517: 209/210 Marc. 16, 5. 211 Luc. 24; 45-— ^. 213 II Cort. 12,:2: 216 Gen. 28, 12.

218 Gen. 28, 18.

7n

COMM.

IN IOH. 2, 1-6

Ix

(2, 15 Et die tertia muptiae factae sunt (n. Cana Galileae : Si ad septimanam hoc referatur sabbatum, prima sabbati. Secunda sabbati quae est altera. Tertia sabbati quae hic dies tertia dicitur, ut tertia diae nuptiarum quia septem dies nupti sunt. ; Vel tertia diae uirtutum. De tertia nuptiae : Id est, tertia lege. Canan Galileae : Id, zelo uolubilitatis nuptiae. Id, diuinitas Christi cum carne uel sponsus cum sponsa. Id est, Christus cum ecclesia. 1:0.

(2, 5» (2, 3» (2, 4» tatis sed

Et dicit mater lesu ministris : Id, primitiua ecclesia. Deficiente uino : Yd, littera. Quid mihi et tibi : Ac si dixisset, non es mater diuinimater infirmitatis. Nondwm wenit hora mea : Id, pas-

sionis. Si, autem prouenerit quod ante traxi mortem suscepit 1;

non diuinitatis. | (2, 6» Metretas binas uel ternas : Id, aliquando duae leges,

aliquando tres uel pro persona Patris et Fili, ut : Dixit Dominus Domino meo. Vel ternas : Yd est, per Trinitatem ut Deus Deus. Vel, binas metretas : Id est, praeputio et circumcisio. Id, in tribus filios Noe per quos reparatum est genus hominum. 2o Vt simile est, regnum caelorum fermento quod accepit mulier. Quid fermentum nisi euangelium ? Quae est ista mulier nisi caro Christi ? Quae sunt istae tres mensurae nisi omnes gentes propter tres filios Noe significantes ? Sex ydriae lapideae : Id est, sex tempora mundi in quibus alii duri fuerunt in bono, alii

2; in malo. Aquae primae ydriae, id est, prophetia in tempore ab Adam usque ad diluuium. Id, quod dictum est per Adam : Propter hoc relinquet homo patrem et matrem et reliqua. Id, conuertitur in uino quando dicit apostolus : Ego autem dico hoc sacramentum in Christo et ecclesia. Aquae secundae ydriae 3o et diluuio in tempus Abrahae, id, prophetia alligoria quam Dominus

ad Noe de archa facienda, ut : Fac tibi avcham de

lignis leuigatis. Id, archa de lignis multis aedificata est. Qui liberat

de morte

per aquam,

id, conuersam

in uinum.

Conuersa

in uinum,

Id,

Christus in ecclesia qui liberat de morte a diabulo per baptis;; mum lauacro aquae purificatam, ut propheta dicit : Postula a me et dabo tibi gentes. Quod uidebatur triste et occultum per gigantes et malos quosque occultum sacramentis Christi et ecclesiae solutum est. Aqua tertia ydriae : Id, prophetia ab Abraham usque ad Moysen, ut Abraham dicitur : /» semini tuo 4o benedicentur

omnes

tribus

ferrae.

ut

8 Augustinus, Conzra Faust. XIX, 5 (ed. «ID», 4 Gen. 29, 27 ; Idc. 14, 12. 6/* Augustinus, Tracz. in Iob. VIII, 4 (ed. R. I. Zycha, CSEL 25, 1, p. 498). 9 Isidorus, 7A//eg. $5. INT 139 (PL 85, 117C). Willems, CC 36, p. 83-84). 16/17 Ps. 109, rt. Exp. IV Ewang., Iob. (PL 30, 597D). 10/12 Ps.-Hieronymus, 23/57? Augustinus, Tract. in Iob. IX, 10-16 (ed. R. Willems, 18/19 Gen. ro. 27 CC 36, p. 96-99) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Iob. (PL. 30, 597D). 36/3 35/36 Ps. 2,8. 31/32 Gen. 6, 14. 28/29 Eph. 5, 32. Gen. 2, 24. Gen. 6, 4. 89/40 Gen. 22, 18.

71v

COMM. IN IOH. 2, 6-9 sed in unum mr apostolus dicit : Semen Abraham non iz mul|tis estis. Aqua semen ae Abrah Ergo : quod est Christus. Et illud usque ad Moysi re tempo in etia proph Id, : quartae ydriae Domaawit suscit nobis Dauid. In quo dictum est : Prophetam dicit, o Christ de Quod . westris bus 45 nus Deus uester de fratri in tabis heredi Tw : Dauid in Et ant. adfirm m oloru Acta Apost Aqua . uinum in rsam omnibus gentibus. Dictio uatis conue de lapiquintae ydriae : A Dauid usque Danihel. Id, prophetia parua de us Christ Id, us. manib sine bus monti de exciso de qui uiri bitu concu Iudaeorum sine manibus. Id, sine 5o monte m aureu Caput . iorum Assyr regna lapides quattuor contriuit rege in s pectu tum Argen regis. sor odono Nabog in speciae Cyri Medorum et Persarum. Immo in regno Darii Medi et pedes et um edon Mach regno in m Maioris. Ventrum aeneu orum. Aqua sextae ydriae : 55 ferreos et fictiles in regno Roman A Danihel usQque» ad Iohannem et tempora Christi usque ad finem. In quo tempore dicit Iohannes Baptista : Potest Deus suscitare filios Abrahae de lapidibus istis. Id, gentes lapideae sunt et duri ornantes idola credibiles et baptizatos fecit Deus. autem 6o Vel ydriae quia Ior nomen aquae est in Hebraeo. Quin . uinum cum unum et uetus lex Id, eis. in aqua fuit ex ipsis ribus tempo ue quinq Id, noua lex quomodo uero dicitur in lex esse. Id, quia dictum est in lege : In $rincipio fecit Deus caelum et terram et reliqua. Et lex aqua dicitur et nouum 6 uinum dicitur. Id, quia aqua nec dulce nec amarum. Sic lex uetus in conparationem noui testamenti et noua lex uinum dicitur euangelium et omnem sapientiam. Id, que mos est uino quod obliuiscitur per illud seruus seruitutem et rex regnum. | Sic est uinum scripturae ab Adam incipitur quia 72* 79 nomen Adae per quattuor litteras, sic totus mundus plenus II2

b]

est, per quattuor partes terrae.

Q2, 7» Implete ydrias aqua : Yd, prae(di»cate omni creaturae. Et impleuerunt eas usque ad summum : 1d, in omnem terram exiuit sonus eorum. Id, usque ad summum terrae ut dicitur : i? mari equos tuos. Misisti 7A Q2, 9» Vt autem gustauit architriclimus aquam winwm faciam, nesciebat wnde esset : ministri autem sciebant, qui hawriebant aquam : Architriclinus figura Pauli tenet et non sciebat. Id, Paulus dedit ad sponsam. Id, Paulus populum gentium dedit a Christo sapientiam 8o Christo, ministri apostoli sciQu»erunt

41/42 Gal. 35, 16. 42 Gal. 5, 29. 44/48 Deut. 18, r5. 47 Ps. 81, 8. 50/55 Dan. 2, 31-45 ; Hieronymus, Con. in Danielem Y, 31-535 (ed. Fr. Glotie, CC 754, p. 793-5). 57/58 Matth. 3, 9. 60 Euchetius, I757. II (ed. C. Wottke, GS'BI/31;5p:1523). 63/64 Gen. 1, 1. 65/67 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Iob. (PL. 30, 5984). 69/71 Augustinus, Trac/atus in Iob. X, 12 (ed. R. Willems, CC 56, p. 108). 42 Marc. 16, 15. 93/44 Ps. 18, 5. 96 Hab. 5, 15 (?).

COMM. IN IOH. 2, 9-22 esse. homo sima cum 8 vA

9o

II3

Vocat sponsum architri(cliynus, (2, 105 et dicit ei : Omnis brimum bonum uinum ponit : Id, que meliora sunt nouisquam priora. Id, mirabit Paulus uinum, id, scripturae, dicit : O altitudo diuitiarum sapientiae et scientiae Dei et

reliqua. Licet enim primum fecit caelum et terram, melius renouatio. 42, 11» Hoc fecit iwitium signorum Iesus àn Cana Galileae : Primum signum, id, in Cana Galileae. (2, 14» Et inuenit. uendentes in templo boues et oues : Id, prophetis et apostolis et doctrina eorum quod de ipsis mistice dicitur. Agnouit bos possessorem suum quod in Paulum impletum est, qui dicit : Numquid. Paulus crucifixus est pro uobis sed Christus. Oues : Id, ecclesia subiecta et perniciter ilis dicitur : Sicut owes in infernum $ositi sunt et reliqua.

9 A Columbas

: Id, done Spiritus sancti.

(2, 15» Et fecit de funiculis flagellum : Id, de reste. Et eiecit

eos de templo : Id, et hos eiecit Dominus de ecclesia praesenti. Id, qui uendunt ordinationem et qui emunt et uendunt baptisma | et praedicationem. Flagellum autem : Id, una diuinitas. Funiculus autem : Id, tres personae Trinita(ti»s. Funiculus triplex quia cogitauit, quia dixit, quia fecit, et malis dixerunt. Vnusquisque constringitur funiculis peccatorum suorum. Mensas eorum subuertit : Id, principatum eorum uel scriptura a Iudaeis auferatur. Et aes : Id, sonum doctrinae hereticae.

(2, 17» Recordati uero sunt discipnli eius quia scriptum est : Zelus domus tuae comedit me et reliqua : Id, non sufficit homini non facere malum, nisi ipse malum eiecerit ut in uiro ostenditur qui non fructiferat talentum, cui dicitur: E1ecite eum foras. «2, 19» Soluite templum : Id, de templo corporis sui dicit. super semitam templi Adae quod strucIIO Quia uenit in mundum mundi. Et sic templum Christi despartes quattuor per tum tructum est in morte et ne aedificatum est in resurrectione. Quod templum Adae secum eleuauit, id, fecit illud resurgere. Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc : Numerus aedificationis templi Salomon congruit ad numeraDr vA annorum tionem dierum templi corporis Christi in utero Mariae quia templum aedificatum est. Quadraginta annis apud Zorobabel, sic corpus Christi per dies quadraginta quinque. (2, 22» Recordati sunt. discipuli eius quia hoc dicebat : Eti o I2 crediderunt scripturae et sermoni Esaiae qui dicit : Visitauit uos post biduum. Sermon: : Id, Christi qui dicit : Pati et resurgere.

IO

5

97 Ps.-Hierony94/95 Ps. 48, 15. 92/93 I Cot. 1, 15. 84 Rom. 11, 55. 30. — 110/111 25, Matth. 108 598.A). 30, (PL. Iob. Euang., mus, Exp. IV. onymus,

; Ps.-Hier Augustinus, Trac/. in Iob. X, 14 (ed. R. Willems, CC 36, p. 98) 121/122 Luc. 24, 117/118 I Esdt. 4. Exp. IV. Euang., Prol. (PL 30, 549B). 46 ; Act. 17, 5.

TES

II4

COMM. IN IOH. 2, 23 - 3, 14

(2, 23» Multi crediderunt n nomine eius minum portant qui crederunt in Christo 12; signum crucis Christi sed Dominus noster non permittit se unitum corde eorum, quia cito credebant.

; Figuram caticuet significant se credit se illis. Id, cito nega|bant et 75"

(3, 1» Erat autem homo ex Pharisaeis, Nichodemus nomine,

$rinceps Iudaeorum : Nichodemus et ipse caticuminus figurat. (3, 3» Amen,

Amen, dico libi : Id, gemina haec sententia.

Id, quia difficiliora sunt ad credendum uerba huius, eo quod

; summa nuntiat. Nási quis renouatus fueril : Id, ac si dixisset,

:o

15

20

2;

caticuminibus nihil prodest quod in Christo credetis nisi fueritis renouati per baptismum. (3, 4» Numquid potest in uentrem matris suae iterato inírowe, ei renasci et reliqua : Id, sicut non potest homo qui nascitur de utero matris suae ignobili iterum introire in utero matris nubilis et nasci ex ea. Sic non potest qui baptizatus ab ecclesia hereseus in fide Trinitatis accipere baptismo ab ecclesia catholica. (3, 8» Spiritus ubi uult spirat, et uocem eius audis ; Id, sonat $salmus, sonat euangelium. Et nescis wnde uenit : Id, diuinitem. Et quo uadit : Id, ad diuinitatem. Id, quod inseparatum est Spiritus a diuinitate. Sác es? omnis qui natus est ex aqua et Spiritu sancto : Id, nescit eum ut nescis unde uenit Spiritus. 43, 10» Tw es magister in Israhel : Id, quia inpugnatum est cor tuum per eleuationem. (3, 12) Si de terrena dixi uobis et reliqua : Id, quod dixi : Soluite templum hoc. Yd, si non credetis corpori meo, quomodo credetis diuinitatem. 43, 13» Nemo ascendit in caelum, nisi qni de caelo descendit : Id, quia Christus de caelo discendit et accipit corpus et hominis uero corporalis. Qui credunt Christo in corpore fuisse membra Christi sunt. Discendit et ascendit cum illo. (3, 14» Et sicuí. Moyses exaltauit serbentem 1n deserto, ata exaltari opor tet Filiwm hominis : 1d, Christus serpens est et

3o diabulus serpens est quem Christus occidit, et mors Christi serpens est et peccatum Adae serpens est, quod occidit mors Christi. Peccata quae occidit mors Christi uiuificamus eas ex peccata sunt serpentis mordentes, quos possimus occidere.

«IID, 2/7 Augustinus, Tracz. in Iob. XI, 3 (ed. R. Willems, CC 36, p. 11r). 9/11 Augustinus, Tracz. zn Iob. XI, 7 (ed. R. Willems, CC 36, p. 114). 11/13

Cyptianus, Ef. 74, 2 (ed. C. Hartel, CS EL 5, 2, p. 799-801). 14/15 Augustinus, Tract. in Iob. XIL, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. 123). 21/22 loh. 2, 19. 29/33 Augustinus, Ez. in Ps. LX XIII, 5 (ed. I. Dekkers - I. Fraipont, CC 29, p. 1008) ; Augustinus, Tracz. zn Iob. XII, 11 (ed. R. Willems, CC 36, p. 127).

74

COMM. IN IOH. 3, 19- 4, 7

115

(3, 19» Lux uenit in mundum : Yd, Christus et doctrina eius 55 (in» tenebras. Id, diabulum et peccatum et occultum peccati. (3, 30» Me oyportet minui : Yd, de Christo in propheta.

Illum crescere : Yd, de propheta in Christum. Vel me oportet minwi : Id, decollari. Illum crescere : Id, in crucem ascendere

et postea in caelo. Vel me oportet minui : Id, a die uiii kalen4o darum Iulii in quo die Iohannis natus est. Et dies incipit monu illum crescere a die uiii kalendarum Ilanuarias dies incipit Crescere. (3, 31» Qui de sursum uenit, super omnes est : Id, ecclesia super omnia, fideles principatum tenens. 43, 33» Qui autem accipit eius testimonium, signawit : Yd, 4s. Deus Pater qui dixit : H?c est Filius meus et reliqua. 43, 34» Non ad mensuram dat Deus Spiritum : Id, Christo sed totus in eo effusus est. Vel mom ad mensuram dat Deus Spiritum : Yd, donum homini quia non cum ipso est. Mensura ;» alicuius cui effunditur donum donarum prout ipse poterit habere ut anima impleat corpus modicum et magnum totum. (4, 6» Iesus autem fatigatus est ex itinere : Fatigatio autem

infirmitas est. Fortitudo Dei, id, omnia per ipsum facta sunt ;

infirmitas autem eius, id est, uerbum caro factum. Fortitudo Dei creauit. Infirmitas eius recreauit. Non est autem similitudo ; huius rei, ubi dicit : Quatenus wolwi congregare filios tuos quemadmodum. gallina congregat pollos suos sub alas suas, quia moris est gallinae dum non ueniunt ad se infirmi | pulli ad illos exire et eos congregare. Sic Dominus fecit, dum non potuerunt infirmi homines exire in caelum, ipse infirmatus est. :o Pro nostram dilectionem et discendit ad nos. Infirmitas autem Domini fortitudinem prestetit nobis. Sicut enim mulier quae facta est quando dormiuit Adam. Virtutem sumpsit de costa Adae quod infirmatio eius fuit. Sic ecclesia excisa ex latere Christi in cruce positi uirtutem accipit per ipsius infirma15 tionem.

(4, 7» Venit mulier de Samaria aurire aqua : Mulier quae uenit in sexta hora. Id, ecclesia gentium figurat quae uenit ad Christum in sexto spatio mundi de qua postulat Christus aquam,

id, fidem.

36/37 36, p. 128). 34/35 Augustinus, Tract. in Iob. XII, 15 (ed. R. Willems, CC 39/40 Augustinus, Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ewang., lob. (PL 50, 598D). 46 Matth. 3, 17. Tract. in Iob. XIV, 5 (ed. R. Willems, CC 56, p. 144). CC 56, p. 152). 41V», 1/4 Augustinus, Tracz. in Iob. XV, 6 (ed. R. Willems, 11 10 II Cor. 12, 9. 5/6 Matth. 25, 37. 8 Ioh. rz, 4. 2. Joh! 15 5. 17/19 Augusti14 Isidorus, ZA/leg. $$. VT 4 (PL 85, 99A). Gen. 2, 21-2. 19 Ps.-Hieronynus, Tract. in Iob. XV, 9 (ed. R. Willems, CC 36, p. 153-54). mus, Exp. IV Ewang., Iob. (PL 30, 599A).

74*

20

COMM. IN IOH. 4, 17-42 II6 (4, 17» Quinque enim uiros habuisti : Mulier quinque uiros habens, id, sinagoga quae habuerat quinque libros Moysi. Cui dicitur : Voca uirum tuum, id est, Christum. Ipse enim cum quo est, non est uir eius. Id, diabulus uel mulier. Id, anima

2 vA

uniuscuiusque habuit in pueritia quinque sensus quam petunt duo uiri, id est, error et intellectus. Intellectus autem ipse uir eius legitimus. Error autem, id, adulterator uir si autem erro-

rem sequitur non intellegit quodcumque de uerbo Dei praedi-

catum fuerit illi, et ideo illi dicitur : Voca wirwum twwm, id, in-

20

tellectum ut per illum poteris intellegere Deum. (4, 28» Reliquid ydriam. mulier : Id est, cupiditatem

et

aqua, id, uoluntatem.

3^

(4, 11» Puteus : Id, profunditatem tenebrosam significat. Quod autem reliquid hydriam, indicat nobis relinquere cupiditatem quae appetat implere uoluntatem in profunditatem tenebrosam cordis. Aliter. (4, 4» Per Samaria(m) : Id est, per mundum. (4, 5» Zechar : Id est, hume|rus quae ecclesia significat quae humero fidei portat omnem aduersam. Jacob dedat filao : id est, Pater dedit Christo.

(4, 6» Sedebat. super fontem : Vt seruus Abraham sedit ante caput Rebeccae sic Christus ante caput ecclesiae sponsae super fontem baptizat). Christus petiuit ut dicitur : Non «os me elegistis et reliqua. (4, 13» Qui biberit ex aqua hac : Id est, ex lege qui seminat. 4 vA Id, prophetae seminauerunt, id est, praedicauerunt et prophetauerunt. (365 Metit, id est, apostoli. (4, 40» Et mansit duos dies : 1d, duas leges uel duo praecepta caritatis. Hii Samaritani et mulier figuram generis sui portant, id est, gentium, quae licet non multas uirtutes uiderunt et 5 o crediderunt. Nichodemus autem et hii qui cum quibus fecit uinum de aqua figuram Iudaeorum portant, qui uidentes uirtutes multas non crediderunt. (4, 35» Quattuor menses : Id, quattuor leges. Leuate oculos : Id est, sensus. Ef widete regiones : Id, homines. Qua albae 55

sunt : Id, floreant ad credendum.

(4, 42» Et mulieri dixerunt : Nom propter tuam loquelam credimus: Id, moris est talis qui portantur ad ueritatem, quod non minus quod intellegunt ueritatem quam hii qui portant eos.

20/21 Augustinus, Traci. in lob. XV, 21 (ed. R. Willems, CC 36, p. 158) ; Ps.Hieronymus, Exp. IV' Euang., Iob. (PL. 30, 599A). 22 Ioh. 4, 16. 23/24 Augustinus, Tract. in Iob. XV, 22 (ed. R. Willems, CC 36, p. 159). 28 Ioh. 4, 16. 30/31 Augustinus, Tracz. in Iob. XV, 30 (ed. R. Willems, CC 36, p. 162). 40/41 Gen. 24, 11-27. 42/43 Ioh. 15, 16. 47/48 Matth. 22, 37-39 ; Marc. 12, 30-31 ; Luc. 10, 27.

Jo»

COMM. IN IOH. 4, 46 - 5,8

117

60

(4, 46» Erat quidam regulus, cuius filius infirmabatur : Id, populus gentium filius. Id, pars perfectior. Iwfirmabatur : Id, fide et opere. (4, 52» Hora septima : Id, septem spatia mundi uel septimo die in quo Christus requieuit. Reliquid ewm [febris : ld est, 65 dubitatio de Deo.

45, 1» Et erat dies festus Iudaeorum : Id, quinqugensimus dies, uel septima hora, (id, septima hora) id, septima die requiem Domini in sabbato. | 45, 3» In his iacebat multitudo magna. languentium, arido-

; Yum : Id, qui non habent bonum opus. Paraliticorum : Id, qui

non implent praecepta caritatis, id est, dilectione Dei et proximi. (5, 4» Angelus autem. Domini descendit in piscinam : Id est, Christus in carne ab sinagoga. Vnus autem sanabatur : ro Id, totus populus qui credit in unitatem, et ecclesia per unam fidem sanatur. Discendere dicitur : Id, quicumque humiliauerit resanatur. Expectatio aquae, id, modum de uetere mutatio.

Idem, leges et reges et iudices uel sacerdotes uel angelus Domini. Id, Spiritus sanctus super apostolos, de quo dicitur : 15 Cuius acceptione (ergo? tantis animae sanantur. 45, 5» Erat autem 1b; homo quidam : Id, humanum genus. Triginta et octo annos habens in infirmitate sua ; In hoc numero in tuendum quadrigerius numerus est, siue lege Moysi siue prophetas siue in euangelia per ipsum Dominum sacratus ;o numerus in ieiunio commendatur. Si ergo quadragenarius

numerus habet perfectionem legis, gemino praecepto caritatis. Merito habebat. Curatur autem languidus 45, 6» Vés sanus fierb? (5, 75

25 hominem

et lex non impletur nisi languebat quia xiii minus a praesente Deo. Respondit : Non habe(o»

: Id, Christum incarnatum.

(5, 8» Surge, tolle, ambula : Trea dixit sed surge "on operis imperiunt, sed operatio samilatis sano autem duo imperauit. Tolle grabbatum twwm, et ambula : In his duobus Domina 1ussis, duo praecepta significata caritatis sunt Dei. Prior est ordine 3o praecipi dilectio proximi, autem dilectio prior est ordine faciendi. Tolle grabbatum : Mihi uidetur dixisse : Dilige proximum tuum. Nam ille languidus grabatto portabatur, sanatus (V5, 2/8 Gen. 2, 2.

6/7 Matth. 22, 37-39 ;Matc. 12, 50-31 ; «Luc;-19; 27:

18/22 Augus15 Gal. 6, 8. 8/9 Isidorus, 7A/leg. 55. INT 239 (PL 85, 122B). ; Augustinus, Er. in tinus, Tracz. in Iob. XVI, 4 (ed. R. Willems, CC 36, p. 171-72) 26/34 Augustinus, Ps. XCIV, 14 (ed. I. Dekkers - I. Fraipont, CC 39, p. 1241). 174-75)p. 56, CC Willems, R. (ed. 7-9 Tract. in Iob. XVII,

15 ergo] egto cod.

15»

118

COMM. IN IOH. 5,

8- 8,6

| auiem grabatto. Quod homine dictum est : Onera uestra 76r portate inuicem. Cwm. esses languidus, portabat. te. Proximus 55 tuus sanus factus es. Porta proximum tuum ; cum ergo tolleris grabattum. tuwm, noli remanere. Ambula diligendo proximo iter agis, quod der agis, nisi ad Dominum Deum quem diligere debes. (5, 7» Erat autem sabbatum : Id, tempus aduentus Christi. 4o. (5, 14» Noli peccare : Id, paenitentia non admittere. Ne deterius contingat : Id, peius post cognitione ueritatis reuerti ab ea, ut : Canis reuersus ad womitum suwm.

45, 17» Pater usque modo operatur : Yd, quia fecit Deus mundum septem diebus e£ in septimo die requiewit. Id. est, consum4; mauit tamen postea gubernans quid fecit. Ideo dicitur : O^eratur usque modo. 45, 22» Paler non iudicat quemquam : Id, ad personam Christi dicitur : ludica me Deus et discerne causam meam. Hoc dicit de iudicio discernationis inter se Iudaeos. Sed omnem ;o iudicio ded?! Filio : Id, quia sunt alii peccatores, quibus bona sunt in uita praesenti, in futuro autem poenam recipiunt. Sunt iusti qui mala habent in uita praesenti, in futuro autem regnum integrum recipiant. Sunt mali qui in uita praesenti mala patiunt et poena in futuro. Et sunt iusti quibus bona in hac uita 55 tribuntur et regnum in futurum. (6, 9» Est Puer unus hic : 1d, Iohannis secundum historiam ad sensum autem, id, Israheliticus populus puerili sensu. Qui habet quinque panes : Id est, quinque libri Moysi. Hord2acos : Granum ordiaciis uelum habet circa se congregatio autem ; ipsius ueli indicat scisionem ueli litterae et ueli templi et ueli quod fuit contra caelum. (6, 10» Discumbere supra. faenum : Id : Omnis caro. faenum et omnis gloria evus ut flos faeni. Hic fugit honore illic et contra in obuiam | crucis exit. Vt dixit : Surgite eamus exemplum in 76Y 1o his duobus relinquens quasi studia xxu xxx uident Iesu. Indicat quod post completionem decem uerborum legis et quinque libros Moysi, Dominus uidetur. Vel post quinque sensus uel post fidem Trinitatis uel post perfectionem ad terram de humido ad solidum et de turbatum ad firmum. Id, de mollitu-

1; dinem carnis et de temptationibus ad portum regni caelestis. (7, 21» Vnwm opus feci : Id, sanitas praedicti paralitici.

(8, 6» Digito suo scribebat in terra : Id, indicat quod non 33/34 Gal. 6, 2.

42 II Petti 2, 22.

43/44 Gen. 2, 2.

48 Ps. 42, 1.

VD, 3 Augustinus, Trac. in Iob. XXIV, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. 246); Ps.-Hieronymus, Exp. IV Emwang., Iob. (PL. 30, $99C). 7/8 Is. 40, 6. 9 Matth. 26, 46.

COMM. IN IOH. 8,

6-9, 7

IIO

solum ipse datur. Fuit primae legis sed scriptor fuit. Et indicat quod non in caelum fuerant scripta nomina eorum sed in terra. (8, 7» Quà sine peccato est uestrum, primus in eam lapidem ; liat : Haec est ueritas eius. (8, 8» Iterum. se inclinans, scribebat : Hoc indicat quod ipse dedisset legem secundum. In terram autem scribere dicitur. Indicat quod promptior est fructus in lege secunda quam in lege prima quae scripta fuit in lapidem in Gazophilatium. ro Id, locus pecuniarum uel custodia diuitiarum. Principio et ueritas, id, nomina sunt Christo. 48, 35» Seruus non manet in domo : Id, seruus peccati non manet in ecclesia. Filus autem manet : 1d, Filius Dei in ecclesia manet. 48, 56» Exultauit : Id, in fide. Vt widerel diem meum : Yd, 1 intellectu. Et uidit : Quando dixit : Pone manwm tuam sub

femore meo. Id, sub membris meis generantibus et iura per Deum caeli. Id, non portata fuisset uxor filio suo nisi si semine eius. Et uidit intellectu quod Christus carnem suscipisset.

49, 1» Caecus : Id, humanum genus. A4 natiwitate : Id, ab m Adam quando dixit : Aferientur | oculi uestri. (9, 2» Quis beccawit, hic am parentes ? Id, quia propheta dixit : Ecce enim in iniquitatibus conceptus sum et in. peccatis ; concepit mater mea. Ideo dicunt. Vt caecus nasceretur : Vt qui non uident, wideant. Id, qui non intendunt ex Iudaeis ad legem primam uel qui non intendunt ex gentibus (ad) legem naturae uel qui non intendunt doctrinae hereseos, scientiam noui testamenti uidebunt, ut Dominus inluminat caecos.

x0.

(9, 30» Et quà wident, caeci fiant : 1d, qui intendunt scientiae qui ante habuerant scientia euangelii,non uident donec

dies. Id, crediturus quibus uirtus uenit nox. Id, mors Christi

uel infidelitas aliorum hominum.

15.

49, 5» Lux sum mundi : Id, do ]umen caecis. (9, 6» Expuit in terra : Id, fecit hominem. Iterum spuma in lutum. Id, diuinitas in carnae in terra expuere. Id, ut dicitur : Inspirauit in. faciem eius spiramentum uitae. Id, natura. Id, in baptismo.

49, 7» Siloe, quod interpraetatur Mussus : Nonne hic renoua2o tur homo in baptismum ut poene non idem sit post baptismo.

12/14 Augustinus, Tracz. in 10 II Esdt. 1o, 58. «VIID,, 8/11 Ex. 24, 12. Ps.-Hieronymus, Exp. IV 15 561). p. 36, CC Iob. XLI, 8 (ed. R. Willems, 17/19 Gen. 24, 2 ; Augustinus, Tract. in Iob. XLIT, Euwang., Iob. (PL. 30, 601A). 16 (ed. R. Willems, CC 36, p. 380). 2 Gen. 5, 5. 601B). (1X5, 1 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Iob. (PL. 30, 15/16 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Iob. 5/6 Ioh. 9, 39. 4/5 Ps. 50, 7. 19/20 Ps.-Hieronymus, Exp. I V Euang., Iob. (PL. (PL 50, 601€) ; Gen. 2, 7. 30, Go1C).

COMM.

I20

IN IOH. 9, 11 - I6, I2

49, x1» Et unxit oculos meos : Id, oculi mei semper ad Dominwm, ut nescio. Id, profunditatem mysteriorum.

(9, 16» Et scisma erat qn eis : Id, dissensio. 49, 18» Donec uocauerunt parentes eius : Id, Eua et Adam 2 vA quorum genus humanum. (9, 20» Natus es(t» totus : Id, ut caecus est oculis, sic et mente.

(10, 1» Qui non intrat per ostium : Id, qui non humiliat se per humilitatem ut discenderet ab ecclesia. Im owile : Id, in ecclesia. «xo, 3» Oues autem : Id, ecclesiastici homines. (xo, 1» Sed aliunde : Yd, in suo arbitrio hoc Iudaeis et herevA ticis et gentibus et philosophis conuenit. Qui per eleuationem rerum | in ecclesia peruenire uolunt. Fwr : Qui abscondit scelera sua. Latro : id, qui non dicit peccatum suum. Sicut Sodomae praedicat et qui furantur animas ab ecclesia et occiI o dunt illas. (10, 3» Ostarius : Id, Spiritus sanctus. Aliter. Pastor et ostium et ostarius Christus est. Qui intrat per semet ipsum, ipsum sibi aperientem, ut est soli qui ostenditur et per semet ipsum ostenditur et ipse ostendit se et ipsa est qui quaerit. Sic qui pastor est in caelum ingressus est. Per semet ;! A Christus ipsum et ipse aperuit sibi. Qui autem uniti sunt in Christo in ecclesia praesentem per fidem et futurum et intrant et ipsi sunt. Ef educit eas : Id, de morte in uitam produxerit. Id, de

20

2 vA

uinculis peccati Adae et inferni. (IO, 4» Ante eas uadit : Id, in resurrectionem. Owes enim sequentur : Id, ipse resurgent. (10, 5» Alienorum uocem, 707 sequentur : Id, Iudaeorum et hereticorum et gentium et philosophorum qui intrant et per semet ipsos intrant et ipsi qui aperiunt. (10, 3» Et uocem eius audiunt : Id, ecclesia uerbum Christi

intellegit et implet. Vocat: Id, alius euangelista, alius apostolus. Nominatim : Id, quia nomina uestra. scripta sunt in caelis. (10, 95 Per me si quis intrauerit : Id, per humilitatem inueniet ecclesia praesentem et caelestem. Ef $ascua inuentel :

3o id, praemia in futurum.

(10, 12) Vidit lupum : Id, persecutorem uel diabulum uitium aliud suadentem. Ef fugit : Id, consentit diabulum uel pacem facit cum persecutorem.

21/22 Ps. 24, 15.

(X5, 4 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euwang., Iob. (PL 30, 6o1D). $/10 Gen. 19. 11 Ioh. 10, 11. 11/12 Augustinus, Tracz. in Iob. XLV, 6 (ed. R. Willems, CC 36,

p. n 30, 602B).

23 Luc. 1o, 20.

91/35 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Ezang., Iob. (PL.

qi

COMM.

IN IOH. ro, 16 - 11, 39

[2t

(10, 16» Et alias oues habeo : Id, gentes. De hoc ouile : Id, 5; de Iudaeis. (10, 17? Propter hoc diligit me Pater : Id, quod posuit animam suam pro ouibus suis, et qui cum principes non ponit | uoluntatem suam uel animam in martyrio. (xo, 18) Potestatem habeo £onendi animam : Anima ponitur 4o et caro ponit eam et caro ilerum swmit eam. Haec autem uii quae hac lectionem dicitur : Totus mundus est. Id, pastor oues et ostium et ostiarius qui Christo sunt et ecclesia. Mala autem pars. Id, mercennarius et lupus et latro et fur et diabulus cum familia eius. (1o, 22) Facta sunt Encenia in. Hierusalem : Yd, dedicatio 4; domus. Et hiems erat : Loca et tempora pro habitandum similitudinem.

(1r, i» Lazarus : Id, humanum

genus. Maria et Martha :

Id, theorica et actualis.

(xz, 2» Vnxit Dominum unguentum :; Yd, fidei. Extersit pedes eius capillis : Yd, theorica discendit ad terrena. 11, 9» Nonne duodecim horae sunt diei : Id, Christus duo; decim in duodecim apostolis.

(rz, 11» Dormit : 1d, dormit mihi mortuo (uobis). (xz, 17» Quattuor diebus : Id, tribulatio consensio factum est, consuetudo in his iacet humanum genus.

1:9.

15.

(II, 20» Martha. ergo occurrit, Maria autem. sedebat doma :

Quia actualis theorica stabilis est. (1, 25» Ego sum resurrectio : Id est, etiam nunc possum mortuos suscitare. (11, 26» Non moritur 2n aeternum : Id, morte animae. (1r, 28» Vocauit Mariam

: Yd, actuale uocauit theoricam

quae se inuicem indigent. Magister : Id, pro opere caritatis cognoscitur Deus. Id, in municipium (11, 30» Nondum dn. castellum. uenit. et spe. fide cum Id, : Martha et Maria unitatis. Cum (II, 35» Et lacrimatus est Iesus : Id, eos infideles. 20 (11, 38» Erat autem spelunca : Id, in absentiam lucis humanum genus. Lafis superpositus : Yd, disperatio haec spelunca mortis humanae gloriscit. | (xz, 39» Tollite : Vel cogitatio uerbum opus consuetudo 78* 25 lapidem, per actualem enim opera ad spem caelestem disperatio tollitur. Jan fetet : Id, confessio peccati. Quatriduanus : 39/44 407): 34/35 Augustinus, Tract. in Iob. XLVII, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. p. 409-411) ; Ps.536, CC Willems, R. (ed. 1o-11 X, lob. in Tracz. s, Augustinu Hieronymus, Exp. IV Euang., Iob. (PL 50, 602B) ; Ioh. 12, 19. 5/6 Ps.-HieroA). (XD, 1/2 Isidorus, 74//eg. 55. NT 207 (PL 85, 124D-125 14 Augustinus, Trac. in lob. nymus, Exp. IV Euang., Iob. (PL. 30, 6o2C). XLIX, 15 (ed. R. Willems, CC 56, p. 427).

122

COMM.

IN IOH. r1, 39 - 12, 38

Est enim quia in consuetudinem uenit in quattuor legibus hoc peccatum. (1, 41» Eleuans oculos sursum

: Id, ut dicitur : Omnem 3o datum optimum et reliqua. 411, 44» Prodiforas : Id est, confiteri peccatum tuum. Sudario : De quo dicitur extergitur sudor laboriosam uitam significat, ut dicitur : I» sudore uultus tui manducabis panem tuum. Ligatis pedibus : Id, unusquisque constringitur funiculis 35 peccatorum suorum.

(11, 48» Veniant Romani (x1, 50» Expedit uobis wt Id, prophetia per inmundam per mundus loquitur, sed per 4» inmundam et mortiferam.

: Id, diuinatio in ore regis. unus homo moriatur bro populo : fistulam dicentem qua non solum inmundus quia non nocet eum per

(12, 3» Maria accipit libram unguent? ;: Id, quae figurat ecclesia theoricam que accipit iustitiam fidei. Pésítice, praeHosi : Pistis enim Greca est, fides interpraetatur. Vnguere fedes : Id, sequi uestigia Christi. Et domus omnis impletur ex ; odore unguenti : Id, totus mundus impletur odore fidei. Vt Paulus dicit : Christi bonus odor sumus, aliis ad uitam, aliis ad mortem.

(12, 5» Denarios fricentis : Id, fidem Trinitatis. Sex quinquaginta tricenti sunt, quia scientiam senam mundi significat. 1:0. (I2, 405 Et indurawit cor eorum : Id, pro signo uindictae, ut est : Imple facies eorum ignominia et quaerent nomen tuwum, Domine. (12, 285 Clarificaui : 1d, natiuitatem et uirtutibus. Et glorificabo : Id, in resurrectione. 795 15. (I2, 29» Turbata est : Id, pro parte carnis siue pro defectione Iudaeorum uel pro fugatione apostolorum uel pro negatione Iuda. (12, 31) Proicitur foras : Id, in infernum quia foras extra lucem. 20 (I2, 32» S1 exaltatus fuero, omnia traham ad me ipsum : Yd, omnia onera hominis. (12, 38» Brachiwm Domini : Id, filius excaecawit. oculos eorum, sol enim lucit, non oculis malis lucit sed nocet, et sol

mollens caera indurat limum. Id, indicat apostolus et Iudaeos 25 contra Christum. 29/30 Tac. 1, 17.

33 Gen. 3, 19.

XXID, 1/7 Augustinus, Trac. in Iob. L, 6-7 (ed. R. Willems, CC 36, p. 435) ; Ps.-Hieronymus, Exp. IV, Euang., Iob. (PL. 30, 603C). 6/* II Cor. 2, 15-16. 11/12 Ps. 82, 17. 13/14 Augustinus, Trac. in Iob. LYL, 4 ; CV, 5 (ed. R. Willems, CC 536, p. 447 ;p. 603) ;Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Iob. (PL, 30, 603C). 22/23 x I2, 40. 23 Augustinus, T7ac?. in Iob. LIII, 2 (ed. R. Willems, CC 26, P- 452).

COMM. IN IOH. 13 4- 14, 2

123

(13, 4» Ponit uestimenta sua : Id, indicat quod deposuisset carnem de se in passionem. Cwm accepisset linteum : Indicat quod mortalitatem accipisset. (13, 5» Mittit aquam 1n beluem : Yd, indicat quod effudisset ;sanguinem in cruce uel baptismo in baptizaturiam totius mundi. Coepit lauare pedes discipulorum : 1d, sensus et animas. Et extergere linteo : Id, firmare. «13, 8» Non lauabis mihi pedes in aeternum :; Id, per humilitatem dixit. Tamen

malum

est intellectum

huius uerbi, ut

io dixerit, non indigeo remissionem peccatorum. 413, r0» Qui. lotus est, indigit nisi pedes lauare : Id, qui mundus est opere et uerba non indiget nisi sensus lauare. (13, 14» Vos debitis lauare alter alterius : Quando enim quis lauat luem de pedibus proximi sui lauatur a peccatis, et quando :;lauat sensus proximi sui lauantur sensus eius. Quod autem non potest lauare de peccatis suis, per haec opera uocet Deum et lauauerit, ut : Ab occultis meis munda me Domine.

(13, 12» Et accepit. uestimenta sua : Id, carnem in resurrectionem accepit. (13, I3» Vos uocatis me Magister, et Domine : Yd, magnsler 20. in carne et Domine in diuinitatem. (13, 15» Quemadmodum | feci uobis, dta et uos : Id, ut dimisi dimittatis fratribus uestris. (13, 16» Non est enim seruus maior domino suo : Id, ut non 25 dimittit sicut dominus mittit.

(13, 18» Non de omnibus uobis dico : Id, pro parte Iudae

dicitur. Leuabit contra me calcaneum suwm : Id, indicat Iudae

finem uitae suae conculcauit Christum. (13, 2x» Turbatus est : Id, de perditione Iudae et figura ;o ecclesiae quae contristatur in his quos nutriuit ad uitam qui periunt. (13, 27» Introiwit in illum Satanas : 1d, indicat quicumque accipit corpus Domini indignus, intrat diabulus in anima eius. Fac cilius ;: Id, quia maior est profectus salutis multorum 3; quam in profectus perditionis Iudae. (13, 30» Nox erat : Id, mox mocti indicat scientiam.

(14, 2» Multae mansiones in domo : Id, ecclesia qui dicitur : Vos estis templum Dei uiui. Et unusquisque mansit in Christo uel necantium et postea paenitentium non necantium quia opera et reliqua.

36, «XIII» 1/10 Augustinus, Trac£. in Iob. LV, 7; LVI, 2 (ed. R. Willems, CC

32/33 I Cot. 11, 1? Ps. 18, 15. 9/10 I Cot. 12, 21 ( ?). p- 466 ; p. 468). 36 27 ; Augustinus, Trac/. in Iob. LXII, 5-4 (ed. R. Willems, CC 36, p. 484). Augustinus, Tractatus in Iob. LXII, 6 (ed. R. Willems, CC 36, p. 485).

«XIV», 2 II Cor. 6, 16.

79Y

I24

COMM.

IN IOH. 14, 12 - 16, 16

414, 12) Maiore horum faciet : Id, Petri praedicationem trea milia crediderunt et altera quinque milia credederunt et non computatur Christi mille per unam praedicationem, et unus diues cui praedicauit Christus. Abiit tristis et non relinquid omnia quae habuit. Per praedicationem autem apostolorum ro reliquerunt omnes quod habebant. Et praetia eorum ante pedes discipulorum ponebant. Christus uero per acta et uerba ;

sanabat. Petrus umbra sanabat, et Paulus sudaria uel simicin-

cia sanabat. (14, 13» Quodcumque petieritis in nomine meo : Id, de omni 1; re quod pertinet ad salutem animae sicut postulat ecclesia Christum ut ueniat regnum tuwm. (14, 16» Alium paraclitum : Id, Spiritus sanctus paraclitus. Id, duas res continet. Id, uocatis et consolatur. Vocatus autem

per Christum qui dicit : Venite, benedicti Patris mei, et reliqua. 20 Consolatur | Spiritu sancto pertenit, qui consolatur ecclesia post ascensionem Christi. (14, 27» Pacem relinquo uobis : Id, transitoriam. Pacem do uobis : Id, mansuram in futuro. Non quemadmodum snundus dat : Id, ubi non est uera concordia.

(15, 1» Ego sum witis uera, Pater meus agricula est : Id, ut Paulus manifestat : Ego planto, Afollo inrigat, Deus autem incrementum dat. (15, 26» Spiritus ueritatis : Id, Spiritus qui fuit in patriar; chis, ille fuit in prophetis. Spiritus qui fuit in prophetis, ille fuit in Christo. Et ille fuit in apostolos et in omnes doctores usque in finem. (16, 1» Modicum mon widebitis me : Yd, tres dies uel usque ad iudicium. «16, 20» Et mundus gaudebit : Id, mundani homines uenientes ad crucem.

Vos

auiem

conirisiabimini

: Id, duodecim

; apostoli iuxta crucem. Conuertetur 254 gaudium : Id, rectionem in die iudicii. «16, 22» Nomo tollit a uobis : Id, quia non crucifigitur tus iterum. (16, 23» Et in illa die non interrogabitis: Id, quia 10 manifesta sunt uobis post resurrectionem meam. (16, 16» Moddcum mon widebitis me : Id, modicum erit

resurChris-

omnia usque

dum 0n widebitis me. Et iterum modicum et widebitis me : Yd,

modicum donec widebitis me ad iudicium. 5/6 Act. 2, 41 ; 4, 46/* Ioh. 6, 1o. 7/8 Luc. 18, 23. 9/10 Act. 2, 44-45. 14/16 Augustinus, Trac?. in Iob. LXXIII, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. 511). 16 Matth. 6, 10 ; Luc. r1, 2. 19 Matth. 25, 34. 22/24 Augustinus, Trac. in Iob. LX XVII, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. 521). XV», 2/8 I Cot. 5, 6.

80r

COMM.

IN IOH. r7, 1 - 19, 22

I25

(17,1) Clarifica : Id, postolatio resurrectionis. (17, 4» Clarificaui : Yd uirtutibus. Clarificabo : Id, resurrectionem.

(18, 1» Torrentem Caedron : Yd, torrens aquae in latere Montis Oliueti. «18, 3» Choortem : Id, a militibus. (18, 6» Abierunt retrorsum : Id, ceciderunt in necationem 5 quia retro, non ante.

(18, 10» Seruus nomine Malchus : Id, interpraetatur rex. Hoc figuram populum Iudaicum qui rex fuerat in completionem legis. Et postea serui diabuli fuerant. 418, 1» Horius : Id, figurat ecclesia quae est Aortws ubi ro cres|cunt semina perfecta per uoluntatem Dei. 418, 2) Sciebat Iudas : Id, ubi lupus didicit dispergere gregem. (18, 8» Sinite hos abire : Hic completum est quod ille dixit : Pro ouibus meis bono animam meam. 155. (18, 12» Conpraehenderunt eum : Hii autem figurant eos qui conpraehenderunt Christum mente, quibus dicitur : Accedite ad Dominum e£ inluminamana. (18, 13» Adduxerunt ad. Annam primum : Et postea ad Caiphan. Socerum Caiphae : Quia de una tribu fuerant, filia 20 Caiphae mulier Anna erat. «19, 17» Baiolans crucem suam super humero : Id, conuenit nobis quia dicit crucem Christi portante tota nostra uirtute. Et lucernae ardentes quae sub modio non erat ponenda. Candelabrum

ferebant

Hebraei,

id, propter

legem ; Greci,

id,

; propter sapientiam ; Latini, id, propter regnum. (x9, 9» Responsum non dedit eis : Id, quia noluit sanctum canibus et margaretas porcis. (19, 18» Duo latrones cum eo : Id, significant diem iudicii ubi signum Fili hominis ostenditur. Id, crux uel caro extensa

ro ut fuit in crucem. Duo latrones : Id, creduli et increduli. Ad

dextris et sinistris eius erunt. (19, 22» Quod scripsi, scripsi : Sed ideo hoc dicit quia Domanus dixit quod. dixit.

p. 604-605) ; (XVID, 1 Augustinus, Trac. in Iob. CN, 5 (ed. R. Willems, CC 56, Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Iob. (PL 50, 606A). CC 56, p. 654). «XVIID, 3 Augustinus, Tract. in Iob. CXM, 2 (ed. R. Willems, 14 Ioh. 56, p. 655). 7/8 Augustinus, Trac. in Iob. CXII, 5 (ed. R. Willems, CC Willems, 16/17 Ps. 55, 6 ; Augustinus, Tract. in Iob. CXII, 6 (ed. R. XO? CC 56, p. 635-36). 3/5 Augustinus, Tract. in Iob. CXVII, 5 (ed. R. Wil(XIX5, 3 Matc. 4, 21. 8/9 Matth. 24, 50. 8 Matc. 15, 27. 7, 6. Matth. 6/7 lems, CC 6, p. 653). CC 36, p. 654). 12/13 Augustinus, Tract. in Iob. CXVII, 5 (ed. R. Willems,

8oY

COMM. IN IOH. r9, 29 - 20, 5 (19, 29» Spongiam plenam acaeto : Id, Iudaei sunt qui 15 habuerunt cor plenum peccato Adae. H'ysopo circumdantes et ponentes : Hoc significat Christum humiliantem sub Iudaeis. Et dederunt ei bibere : Per quam signatur tota lex uetus Christi ore purgata. Arundo enim potest per se scribere et ideo lex arundo dicitur quia per arundinem scribetur. (19, 23) Et fecerunt quattuor partes : Id, significat quattuor 20 ordines. |Id, separatus et coniunctus, praepositus et subiectus, uel quattuor mundi partes. Tonica : Id, fides. 7 nconsutilis : Non uoluntate enim humana ablata est sapientia diuina. Deswper 126

817

contexta : Id, ut dicitur : Desurswum descendens a Patre lumi-

25 WWW.

(19, 27» Ecce mater tua ; Vt uirgo uirginem seruaret. Accipit in sua : Id, in matre ut : Ecce filius tuus. (19, 30» Consummata sunt : Id, prophetia. (10, 29» Potauerunt aceto : Id, ut dulcem sucumpomi hoc ;o amarum tergeret, uti oculos male habens amaro sanatur liquore. (19, 30» Inclinato capite : Id, latroni credenti secundum historia quia caput Christi Deum ad gentes inclinare significat, ut dicit : Commutationem catis in populis. (19, 33» Non fregerunt eius crura : Id, seruauerunt legem. 35. (19, 34» Aperuit latus eius : Noe aperuit fenestram archae figurauit. Exiwit (sanyguis, e aqua : Sanguis carnem, (aqua)? diuinitatem significat. 419, 39» Mwurrae : Id, pigmenta inputribilia. Libras cen4o tum. : Id, fides perfectum numerum habet, quia iungitur incredentium. Id, ante ut derelinqueret me, fontem aquae uiuae mortem

et post mortem.

(19, 41» Sepulchrum nowuwnm : Id, uterum Mariae significat.

(20, 1» Maria Magdalena uenit ; Id, ecclesia gentilis nunc primatum tenet. Mane : Id, mane adstabo tibi et uidebo te. Ad monwnentwum : Id, credere Christum mortuum, ut Paulus

dicit : Nihil noui praedicaui uobis ns? Christum Iesum et hunc ; crucifixum. Et uidit lapidem sublatum : Id, littera, ostensum est gentibus quae celauit littera. «20, 4» Duo discipuli currentes ad monumentum : Id, significat duos popu|los. Iohannis : Id, primitiua ecclesiae. (20, 5» Vidit sola /inteamina : Id, litteram solam. 18/19 III Reg. 14, 15. 24/25 Iac. i, 17. 26 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Iob. (PL. 50, 607B). 24 Ioh. 19, 26. 34 Ps. 45, 15. 36/37 Gen. 8, 6; Augustinus, Trac. in Iob. CX X, 2 (ed. R. Willems, CC 36, p. 661). 43

Augustinus, Trac/. in Iob. CXX, 5 (ed. R. Willems, CC 36, p. 662). (XX5, 1 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Euang., Luc. (PL 30, 591A). 25952 7/8 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Iob. (PL. 30, 607C). Hieronymus, Exp. IV Enang., Iob. (PL 30, 607C).

4/5 I Cor. 9/13 Ps.-

81V

COMM. IN IOH. 20, 6-19

I27

1:0.

(20, 6» Simon introduit : Id, ecclesia gentiwm quae credidit. Populus Iudaicus primus uenit, sed non :ntro?wit in credulitatem Christi. Populus autem gentium nouissime uenit. Ille introiuit ut utrique crediderunt. Vt est cum superueniret f/en?tudo gentium tunc Israhel omnis saluus erit. Aliter. Iohannis 15 ecclesia contempliua significat, et Petrus actualem ecclesiam significat. Quae licet tardior est incredulitatem Christi ? Tamen tardius offenditur. Et theorica ecclesia licet uelocior credendum in Christo. Velocius tamen offenditur. (20, 7» Sudariwm inuolutum : Id, corpus Christi quam a 2o Maria sumpsit. Non cwm linteaminibus positum : Corpus enim Christi conceptum sine coitu uiri. Separatum : A corporibus hominum. Capita eius celantur ut uideantur Christi enim initium finem eius nescimus. (20, 12» Vnwm ad caput ei unum ad bede(s» : Hii duo angeli. 2; Id, duo leges significat, quae locuntur de passionem Christi. Vetus enim lex prophetat, et noua lex narrat. Quae duo leges figuratae in forma duorum cherubim, erga aram uersis uultibus in qua fuerunt sancta sanctorum. ld, significat duarum legum, erga carmen Christi in quo mysteria diuina fiunt. ;o Aliter. Duos angelos : Id, euangelium. Angelus enim vuntius interpraetatur. Et cum angelus bonum nuntium. Ideo euangelius dicitur : Angelus 4n albis. Id, nuntiatores qui dicunt : In jrincipio fecit Deus caelum. et terram. Et prophetas ad. nuntiatores qui narrat : In $rincipio erat uerbum, et reliqua. Vel 3; duo nuntiat : Id, nuntiat diuinitatem, qui ad | caput nuntiat incarnationem, qui ad pedes nuntiat dilectionem Dei et proximi. (20 r5) Vidit Iesum stantem : id. pugnantem pro ecclesia quae retrorsum conuertitur. Quid jloras : Id ecclesia Chris4o tum quaerit, ut beati qui lugiunt, nunc quoniam ipsi consolabuntur. Exaestimans quia hortulanus esset : Id, qui plantauit paradisum in Eden et alibi dicitur : Descende 2m hortum nouum

ut 4iderem germinauerunt conuersa, id, mente.

(20, 17» Noli me tangere : Yd, noli, hominem tantum crede.

4s Nondum. ascendi ad. Patrem meum, et Patrem uestrum : Id, in corde tuo. Aliter meum, aliter uestrum. M eum natura et omni potentia ; «estrum, id, gratia.

(20, 19» Stetit in medio : Nec huic proprius nec alio longior quia non est a longe. Pax uobiscum : Id, quia Noe dictum est :

13/14 11/12 Gregorius Magnus, Hom. in Euang. II, Hom. 22, 2 (PL. 76, 1175B). 24/3? Gregorius Magnus, Hor. in Euang. II, Hom. 25, 5 (PL. 76, Rom. t1, 25. 30/31 Isidorus, Ezyzm. VI, 2, 45. 26/28 III Reg. 6, 25-28. irgi B-D). 42/43 Cant. 6, 1o. 41/42 Gen. 2, 8. 40/41 Matth. 5, 5. 32/33 Gen. 1, 1. p. 666). 44 Augustinus, Tract. in Iob. CXXI, 5 (ed. R. Willems, CC 56,

82r

COMM. IN IOH. 20, 19 - 21, 3 ;o Bitumine linies intus et foris. Id, ?ax Deo et hominibus et duo fno mandata, id, Dei et proximi. 128

«20, 22» Insufflaut

: Yd, iterum hominem

fecit, quia ?7-

sufflawit. Id, in Adam animam. Hic autem remissio peccatorum. (20, 26» Post dies octo : Ad iudicium pertinet et hoc dicitur » per qualitate sermonis, id, fax wobis. Tertio dicii : Id, post iudicium enim caro et spiritus et anima in pace erunt. Quando neque concupiscit caro aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem. 20, 27» Infer digitum tuum : Id, tactus et uisus, simul con6o iuncti sunt, falli non possunt.

(20, 28» Dominus meus et Deus meus : Dominus, id, corpus ; Deus, id, diuinitas.

«20, 30» Multa quidem signa : Id, ut sanans omnem lan65 guorem. Licet enim dicit multum numerum sanatorum tamen una figura habet. Id, humanum genus.

(21, 1» Postea mamnifestauit se iterum. : Yd, post iudicium monstrat se Christus. (21, 2» Erant simul Simon Petrus, et Thomas | qui dicitur Dydimus, et Nathanael qui erat a

Cana Galileae, et filià Zebedei,

; et alii ex discipulis eius duo : Hii septem in iudicio saluantur. Id est, Simon pro principibus. Thomas pro doctoribus. Qw? dicitur Didimus

: Id, geminus. Id, docet et facit. Nathanael

pro sanctis. Filii Zebedei : Hii significant bonos filios natos de malis patribus. Id, ipsi boni pro malis, et alii duo, id, nec per 1o merita sua nec per merita patrum nec boni nec mali. Hii sunt infantes baptizati innocentes, qui saluabuntur in iudicio. Octauus, id, Christus. Hii septem qui fuerunt in litore significant septem dies qui uoluuntur usque in finem saeculi. In litore enim maris, id, in finem maris et terrae quia finem saeculi

15 et initium die iudicii significat. (21, 3» Dicit eis Simon

Petrus

: Vado $iscari : Haec

est

captura nouissima in iudicio. Ef ascenderunt im mauem : ld, primitiua ecclesia. Per totam noctem laborantes w?/l coepimus : Id, sermo doctorum per noctem. Id, per uetus testa20 mentum alios ad uitam non duxerunt. In uerbo tuo : Id,

commemorat

uerbo

tuo praedicauimus

hominibus

quia in

uerbo tuo omnia facta sunt. Vel per totam noctem, id, nouis-

sima perfectio ante die iudicii.

50 Gen. 6, 14. 55 Augustinus, De Ciz. Dei, XXII, 3o (ed. B. Dombatt A. Kalb, CC 48, p. 866). (XXD, 6/10 Augustinus, Trac. in Iob. CX XII, 6 (ed. R. Willems, CC 536, p. 671). 10/11 Cyprianus, Ep. 64, 2 (ed. G. Hartel, C$EL 5, p. 2718). 17 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enang., Luc. (PL. 30, 589C).

COMM. IN IOH. 21, 4-11

I29

(21, 4» Mane : Id, de die iudicii. Id est, mane sine uespere 25 et sine fine. (21, 5» Num pulmenta habetis ? Id, si portatis homines ad baptismum, uertentur, iudicium non uenit. Venit iudicium cum duxerint doctores, non id proficit nostrum praeceptum. (21, 6» Miltite in dextram partem : Id, relinquite filios ad;o quilonis in sinistra parte. E/ «nuenietis : Id, gregem ouium in dextra parte. Id, Christi a multitudine piscium. Id, credentium. Non simili modo narratur hic | opus piscandi et in euan-

857

gelio Lucae quia hic una nauis dicitur. In alio duae, duae, id,

ecclesia est. Vtrumque una nauis. Hic dicta ecclesia est. Post 3; resurrectionem ad dextram exeunt in hoc libro pisces numerantur. Id, quos ecclesia tenebit post resurrectionem numerati sunt quia perfecti toti in illa introibimus. In euangelio Lucae non numerati sunt quia quos ecclesia praesens capit innumerabiles sunt, ut propheta didicit : Id, nuntiaui e locutus sum et 4o multiplicati super numerum. Id, eorum qui uita futura merebuntur in hoc libro omnes pisces qui numerantur magni sunt. Id, ecclesia futura non accipiet in se, nisi eos qui magni merito fuerint. In euangelio Lucae minimi et magni numerantur. Sic ecclesia praesens sumit in se magnos et modicos merito et in 4; euangelio Lucae retia scissa. «21, 7» Dominus, id, quia qui ecclesia praesentem fidem ueniunt ex illi, alii diuinam legem scindunt per transgressionem ipsius. Illi autem quos ecclesia futura accipiet ab illa iterum non exeant per scissionem caelestes legis. Discipulus quem so diligebat lesus : Iohannis figuram tenit Iudaeorum

qui tunc

agnoscant Christum in iudicio quando omnis Israhel saluus erit. Tonicam

succinxit

te : Id, indicat

nobis uerecunbiam

seruare in conspectu. (21, 8» Quasi cubitis ducentis : Hoc autem indicat quod post;; quam completa fuerint duo praecepta caritatis et postquam docta fuerint persona utriusque specie et postquam duas leges corpori et anima Christus inuenitur. Rete piscium : Id, scriptura fidelibus. (21, 9» Prunas : Id, artos desiderii. Pisces : Id, Pater. Pa6o nis : Id, Filius, ut : Ego sum anis uiuus. | Aliter. Prunas

positas per quas significat diuinitas Christi. Et fiscem positum : Per quam significat caro Christi qui arita facta est, per diuinitatem. Et Panem : Per quam significat corpus Christi in altare. 2r, 10» Adferte de piscibus : Id, sunt filii unius Patris 65 semen, id, pastores. (21, 1x» Centum quinquaginta tribus : Id, humanum genus.

28 Ez. 8, 5-5. Ioh. 6, 51.

32/33 Luc. 5, 2-7.

39/40 Ps. 59, 6.

43/45 Luc. 5, 6.

60

85V

130

COMM. IN IOH. 2r, 11-22

Centum ; Id, tempus qui genuit Isaac cum centesimus. Quinquaginta : Id, Moysi tempus quia quinquasimo die lex data

7o est in monte Sinai. Et tres : Id, nouum testamentum, ut : Ite,

docele omnes genlies, baptizare im momine Patris et Fh et Spiritus sancti. Quinquaginta autem : Id, per numerum denum et septenum. Per decem uero, id, lex uetus consistit significat.

Per septem, id, lex noua per Spiritum septiformem consistit. 75 Per tres, id, fides Trinitatis consistit. Hic numerus ab apostolis tenendus est. Significat quod isti tantum, qui utrumque legem seruant, ad fidem Trinitatis credent. Et qui implent utramque legem in regnum caelorum introibunt. (21, 12» Venite, brandite : Yd : Vincenti dabo manducare de 8o ligno quae est in paradiso Dei mei. E? nemo audebat interrogare eum ; Id, quia in iudicium, «emo audebit dubitare. (21, 13» Accepit panem : Yd, ecclesia non coniungitur corpus ad caput. Id, ecclesia et Christus. Piscem : Id, Patrem. Caput

8;

enim Christi Deus est, et caput ecclesiae Christus. (21, I5» Simon. Iohannis, diligis me ? Trina confessio hic poscitur uti trinam negationem abluat. Ideo, contristatus est. Punge oculum, profert lacrimam, pun |ge cor, profert sensum. Tw scis amo te : Id, ubi uolebas. Id, inliberat te.

(21, 18» Extendis manus : Id, in crucem. Qno uou nis : Id, 9o non uult caro.

(21, 22» Sic enim ewm uolo manere : Id, qui extraneus fuit a coniunctionem a carnali alienus dolore manebit. Id, corpus integrum sine corruptela. Domec weniam : Id, in iudicio Sanctus Agustinus dixit, quod indicatum est illi in regionem, 95 qui dicitur bona regio quod sepulchrum Iohannis scaturit in Epheso. Et alii putant quod anhela eius fecisset hoc opus et ob hoc putatur q(uo»d ipse adhuc uiuus esset sed melius est. Vt mortuus esse credatur et hoc signum ob meritum eius illi datum est. Id, ut monumentum eius scaturire, eo quod in se 100 perdidit mortem praetiosam martyrii, de qua dicitur : Prae&osa est in conspectu Domini et reliqua. Quod autem dicit : Eum

sic manere nolo. Id, ad theoricam

ecclesiam conuenit.

Iohannis enim theoricam ecclesiam figurat. Petrus actualem ecclesiam significat. Sciendum est autem quis ex duobus 10; melior est. Si Petrus qui dilexit Dominum melior est, et non dicitur de illo quod a Christo diligeretur, an Iohannis melior est quem Christus dilexit et non de illo dicitur quod Christum amasset.

Si autem secundum

consuetudinem

nostram,

unus

68 Gen. 21, 5. 69/70 Ex. 24, 18 (?). 70/72 Matth. 28, r9. 72/78 Augustinus, Trac. in Iob. CXXII, 8 (ed. R. Willems, CC 36, p. 673-74). «9/80 Apoc. 2, 7. 83/84 I Cor. 11, 5. 84 Eph. 5, 25. 85/86 Ps.-Hieronymus, Exp. IV Enuang., Iob.(PL 30, 608B). 93/96 Augustinus, Trac. in Iob. CX XIV, 2 (ed. R. Willems, CC 36, p. 681). 100/101 Ps. 115, 15. 105/109 Augustinus, Tract. in Iob. CXXIV, 4 (ed. R. Willems, CC 56, p. 682-83).

847

COMM. IN IOH. 21, 22-25

I3I

melior fuisset et alter felicior esset. Id, Iohannis dum autem iro dissimiles sunt res diuinae a nostribus rebus, non est aesti-

mandum quia excelsior fuisset. Sed ecclesia theorica tamen excelsior quae significatur ab Iohanne quam actualis ecclesia. (21, 25» Nec ipsum arbitrior mundum capere et recliqua : Id, si caelum et terram membrana essent omnia qw«ae fecit 115 Deus | capere non potuissent, uel mundus misticus, id est, homo non puto posset capere mente sua eos libros qui scribendi essent de uirtutibus et doctrina Christi. Explicit.

84Y

7:51

m MD

uis

uw

MENS oM

etn Scy st

d

aa

e

M

3 ,

bi

:

: MS

un

(34

rbi lee

ditérá e

m^

D |

|

|

—

|

-

FS »

tatress Fs. f do $e d I

^ !

t

m

" PTT!

]

T

f

112314

i Bu

E

2

ui

m

*

E i

|

-

" j u

1

|

|

Ej

Nu

.

.

j 1

phe

A

D^

/

tr

|

"

«25 í

i

'

Euh

—! peii

rat

A , P»

-

x. oA

Ae

de

M

xi &.

bày 6.

é 4

u

:

Ph,

f»

oufedi

d, "

its Hefesapi LILBASETNET ss

A:

uU

TE a

vue!

| dieit -R

T

dh

tu

qi i

A.

d n: ^a "dim

GewdCRT

i

!

oes

"wire. «o quod dts

tics

zi

pus

is carat

4

ON

|

& e is ,

——

a '

EM.

E

d iet dapent,.

Lodo

r

11 F.

i1£A.,

» LE

o

u

S

p

"a

i civi

e peers

:

INDICES INbEx LoconvM

S. SCRIPTVRAE

INDEX SCRIPTORVM INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

eHOKIMI BASHIMIEOE 6 Wwvsoool xadxl | U- MYHOTIIS OS xSGWI MyvwIMOX

wvROASAV

RSV

Tx wyssf

-

lobe

y

INDEX LOCORVM op.

Genesis : I

S. SCRIPTVRAE

cap.

lin.

pas.

Iob.

I

20/21

Enc.

I

14/15

4

IM

Iob. Iob. Luc.

2 20 3

63/64 32/33 220/221

1I2 127 28

TOUT

106

I, 10/14

Luc.

6

457/458

57

1, 26/27

Iob.

I

74

107

2A. ge

Ioh.

5

2/5

117

ET 2,8

Iob. Iob. Iob.

5 9 20

43/44 15/16 41/42

118 119 127

29

Luc.

23

2, 21/22

DPI

Luc.

37/58

98

2

254/255

Iob.

4

II

IIS

19

25725

Luc.

24

96/97

IOI

oA 251

Iob. 157

2 4

27 171/172

III 33

3955

Luc. Iob. Luc.

5 9 8

92 2 I$1

4I 119 68

27 109 4, 10 SS

Iob. Luc.

II 15 7

33 42 225

122 86

3

55/56

$- 6

Luc.

Luc.

65

25

III III 128

6, 4 6, 14

Iob. Iob. Iob.

2 2 20

36/57 31/32 50

6, 14/15 7517

Luc. Luc.

19

459/460 41/46

Iob.

6 4

26/57

126

8, 10/11 10 12,5 14, 17/20

Luc. Iob. Tuc. Luc.

2 2 I H

212/215 18/19 201 199/200

18 III 8

15, 6 175.0 19 19, 26

Luc. Luc. Iob. Luc.

19 2 10 17

22/23 159/160 8/10 56/57

93 17 120 9I

9

63/64

8,6

19, 65

Luc.

2155 22, 18 24,2 dro 2 24, 49

Iob. Iob. Iob. Iob. Luc.

21 2 9 4 I

25, 21/25

10775

4

25323 255022/25 2.59025 28, 12 28, 18 29, 27

Luc. Luc. Lac. Iob. Iob. Iob.

6 2 2 I I 2

Luc.

4

22 12

89/91

31

164/165 159/160 162/163 216 218 4 202

6

162/163

39, I3

Luc.

2

188

42, 13

A

74

130 III II9 116 12

Luc. S

8

68 39/40 17/19 40/41 360/361

35, IO

Luc.

57 30

52/53

50 17 17 IIO IIO III 33

$0 17

100

136

INDEX LOCORVM op.

Exodus : 2, 14 121/289 12, 29

Lac. Iob. Lac. Luc. Luc. Luc. Luc. Luc. Luc. Luc.

S. SCRIPTVRAE

cap.

Jin.

pag.

12 I 2 I 3 4 3 13 I3 4

9 172/173 174/175 324/325 222/223 203 252/253 14/15 39/40 165

79 109 17 n 28 34. 28 82 85 35

Eg:

8

103/104

67

23 8 21 6 ips 4

54/56 8/11 69/70 460/461 160 41/46

98 II9

26, 1/30 235.23 34, 28

Lac. Iob. Iob. Luc. Iob. Luc.

130 57 109 30

Leuiticus : 5, 14/16 2542 15, 4/6 14, 4/6

Lac. Luc. Exc. Lac.

15 5 5 5

82/83 102/103 112/114 127/129

87 41 41 41

Luc. Luc. Lzuc. Luc.

2 4 IO I I

322/323 134/135 2/5 41/42

21 32 75 4

41/42

4

D25uT

13. 21/22 16, 5 20, T] 20, 20. 20, 24,

3 T2 17 12

Numeri : 0555 1r, 7/8 Lr 16 36,3 36, 8

s

Deuteronomium

4. 55

Luc. :

6,4

Luc.

4

4

171/172

53

6, 16 jy iu

Luc. Luc. Luc.

4 4 I

204/205 204/205 49/50

34 34

245

9

8,5 16, 16/17 18, 15 19, I5

32,4 Iosue: 9, 22/23

Laur.

Luc.

I

Lu.

4

Iob.

2

Lzuc. Lzuc.

6 I

175

33

j

134/135

32

44/45

112

226/227 249/250

$1 IO

[5 uc.

7 24

113/114 I3

63

5

Luc.

8

17/19

65

Iob.

2

4

Luc.

6

6o

Iudicum : 14,12

IRegum: 2$

57

"

Luc.

Luc.

pur:

2 II

4

295/296

35

71/73

III

20 78

3o

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op. II Regum : 14, 16 2055

cap.

lin.

I37 pag.

Luc. Luc.

9 6

II 476

73 57

126, 1/38 6, 23/28 yos

Luc. Iob. Luc.

6 20 6

461 26/28 86/87

57 127 48

14, I5 17, 8/24

Iob. Luc.

9 4

18/19 308/513

126 36

19, 8

Luc.

4

41/46

30

Luc.

I

294/295

II

Luc. Luc.

I I

87/89 317/328

6 II

II Paralipomenon : 4, 2/4

Luc.

6

86/87

48

IEsdtas : 4

Iob.

2

117/118

113

II Esdras : IO, 58

Iob.

8

IO

II9

3,2

La.

D

44

25

Iudith : 16, 5

Luc.

8

146/147

68

III Regum :

IV Regum : I6

2, 9/10 16, 15

Tobias :

Iob: "I2

25, 6

Luc.

4

142/143

32

Iob.

I

54/55

yo7

Luc.

3

204/205

I 2 I 6 8

123 35/36 322 360/361 142

108 III II 54 68

56/57

Ioo

137/158 73/74

2 1

Psalmi : 2517

2 TI 6:2 11,6

Iob. Iob. Luc. Lzuc. Luc.

i3

Luc.

2S

I

13, 5 15,5 16, 4 18, 5

24

Luc. Iob. Luc. Iob.

24 1

4 2

56/57 124

27

x 108

18, 13

Iob.

3

I7

125

2157

Iob.

Luc.

I

2

56

351/552

297

24, 15 26, I3

Iob. Luc.

9 $

21/22 73/14

I20 41

32, 6

Iob.

I9

106

21,23

33, 6 25,7

255912. '

36, 36

Iob. Luc. Luc.

Luc.

I

17 6 2

2

16/17 80/81 216/217

341/342

21

25 48 18

21

S. SCRIPTVRAE

INDEX LOCORVM

138

op. Psalmi :

27202

JÉ7TS

6

39, 6

Luc.

5

Ioh.

54 40

39/40

Iob.

5

73/74

48

118

Iob. Luc. Iob. Luc. Luc. Luc. Luc.

19 8 I 6 I 6 4

34 138/139 14/15 342 90 261/262 260/261

126 68 106 54 6 52 35

312 15/16 86

II 13 48

42, 1

45, 9 45, 1O

38

6

Luc.

I5 23 2 15 17

360/361

21

41, 9 43, 43, 44, 44, 44,

pag.

/in.

cap.

I 2 6:

129

48

46, 5

Luc. Luc. Luc.

48, 15

Iob.

Luc.

6

230/231

94/95

113

49, 16/17

Luc.

4

415/416

42/44

39

86

4/5

119

49, 14

2

51

50, 6

Luc.

15

50, 7

lob.

9

55.4

Luc. Luc.

T2

51/52

339

21

59, 65, 64, 66, 67,

Ir. Luc. Luc. Lac. Luc.

5 24 3 I 2

IOI 8o 58 339/340 220/221

42 100 25 12 18

Luc. Luc. Lac.

Iob. lob.

9 2 7

2 I2

$3 194/195 65/64

47 11/12

74 17 59

112 122

Iob. Luc. Luc.

50,9 $254 54. 7

56,8 10 6/8 14 2 14

68, 5 76, 5 7^4

81,8 82, 17

84, 9

;

I 24 2

2

170 56/57 208/209

109 100 18

80

88, 55

Luc.

Luc.

3

38/39

23

93, 1I

Luc. Luc.

5 6 I I I I 2

173/174 47/48

225/226 225/226 28 225/226 317/318

43 47

9 9 106 9 2I

103, 35 IO3, I

Lu. Luc.

I I

225/226 225/226

9 9

105, 107, 107, 109,

40 2 1o I

Luc. Luc. Luc. Luc.

3 12 5 2

39 50/51 IOI 172

23 8o 42 lj7

113, 115, II8, 118, 118,

8 16 55 109 133

Iob. Luc. Luc.

2 3 I

III 24 8

Luc. Lzuc. Dune.

3 12 I

16/17 96/97 182/183 37/58 51 362/363

ae.

19

33/34

93

1927 102, 102, 102, IO2,

T 2 5 22 24

118, 155

Luc. Luc. Iob. Luc. Lac.

I

316

II

23 8o 12

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

cap.

I39

lin.

pag.

Psalmi : 120, I

Iob.

I

18

106

120,4 É i252 I27. 7 I31, Il

Luc. Luc. Luc. Lzuc. uc. Luc.

8 IO I I I I

131 55/56 365 233 168 317/318

68 76 I2 9 8 II

135, 23

Luc.

17

2 4 I 2

32/33

360 17/18 225/226 99/100

91

Luc.

6

331/352

54

Luc. Luc.

8 20 5

125/126 42/43 264/265

68 127 46

Luc. Luc.

6 6

243/245 243/245

52 52 81

136, 1 142, 6 145,2 146, 5

Luc. Luc. Lau. Luc.

22 29 9 60

Prouerbia :

3,3

IO, I 15,20

Luc. Luc.

Canticum Canticorum : o2 Luc. 6, 10 759

Sapientia : 2,12 2,15

I I

69/70 69/70

5 5

31

E

93/95

Luc.

12

74

5

Luc.

I

115/116

I. 14

Luc.

2

358

4, I 5,6

8,2

Iob. Luc. Lac. Iob.

I 4 6 I

Br.2

Luc.

I

Luc.

1

147

I

154/155

La.

$3

6-7

Isaias :

Luc.

6

I4I 316/317 128/129 82 86

6

2

104/105

1$

Lac. Luc.

4 4

2/5 224/225

ED 34

Luc. Luc.

6 7l

5

146/147

45

187 202

Jo 62

Je

Luc.

8

291/292

Luc.

9

I

2

140/141

Nt.

Lac.

24

15/16

2T; 9IT

Luc.

IO

55

Iob.

Luc. Luc.

5

43, 4 $22

Luc. Iob.

IO I

$3, 1 58,5

e -

10

19

ZU

55; 8

7

7

Luc.

Luc.

38, Dr ?

21

109 36 49 107

"^4

Lu.

I

255

I

26/27

I3

!

11/12

99

76 £593

:

203

82/83 150

Iob.

Lac.

73

1g9

427

H

y 109

:

T ;

106

£82

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

I40

op.

Isaias : 61, 1/2

268

) E77» Lac. Luc.

65, 6/9 66, 2

28 MS M

Sirach :

1, 34

Luc. Luc. Loc. Lac. Lac. Luc. Lac.

3, I

52:12 17, 20 29, 15 32,6 Ieremias : I, $ 22 9,25

17, 16

23,23

30, 17 59, 43

225/226

345/344

55 25

57

236

61

234

65

174/175

34 26

40

80

545/344

37

2230 M

Md ce TOMOS

Lauc. Luc.

] 5777; Luc. Lac. Lac. Lac.

pag.

lin.

cap.

TI 248

IO

9

558

N

NO o QN No oH

48 288 II

2I

99 55 735

Ezechiel :

115/116

TU.

I

Iob. Luc.

8, 5/5 25,12 37.4

Luc.

21

17

28

28/29 318 -

129 91 72

Daniel :

2, 31/45

Iob.

50/55

II2

227

474

34 57

246/247

65

Osee :

5,5

4, 2/10 Ioel: I, 16 2,28

Amos

1 Luc.

YN

Lac. Luc.

No

286

20

:

9; TI

Ionas : T2

3,6 Nahum

Luc. Luc.

245 25/25

Luc. Lac.

7/8

Luc.

358/59

Iob.

75

i12

Luc. Lac. Luc.

345

2I

170/171

17

552

I2

42

86 7e

:

3, IO Habacuc :

35 150 Zachatias :

1.5 2, IO 6: 12

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

cap.

IA4I

lin.

pag.

Malachias : 357

Luc.

3

241/242

28

4,2

Luc.

4

387

38

:13, 9

Lut.

IS

80/81

87

Matthaeus : 1520

19

I Macchabaeorum :

Lac.

2

272/275

XY. 2r

Luc.

I

159

7

2

Luc.

4

102/104

31

20 0/2

Lac.

2

268/269

19

3,2

Luc.

7

182/185

62

7

t56/157

555 257 3,9

I 2 16 2 I I 3 I

371/572 217/218 92/93 57/58 182/183 42 46 243

65 89 112 IIO 106 IIS

454

Luc. Lac. Lac. Iob. Iob. Iob. Iob. Lac

55 1/12

Luc

Luc

4

13

178/179

33

13

85

Luc

6

39/40

3.4

35 16 35 17

4, 5/1

$5 2/12

Luc.

Luc

4

14/15

207/208

254/255

—

61

I3

9

82

$1

35

5,3

Luc

Lac.

7

157

61

S595 $5.9 25 EO 5, 16 SSLET

Iob. Iob. Jose. Luc. Lac. Lac. Lac.

20 I 2 I2 2 3 6

40/41 119/120 296 46 313/314 190/191 227/228

127 108 20 80 20 27 51

5, 21/22 5. 44

Luc. Luc.

3 2

IIO/III 232

25 18

6, 10 6, 12 6, 13 7516 7,8 7523 8, r1 SD II/T2 8; 12

Iob. Loc. Luc. Iob. Luc. Luc. Luc. Lac. Luc. Luc.

14 6 II I9 I3 2 9 16 3 16

16 380/381 5/6 6/7 61/62 262/264 40 86/87 102/105 85/86

Luc.

21

28/29

8,17

Luc.

IO

9, IO

Luc.

I

80

,

9, 14 10, 8

Lac. Laur.

2 I

282/285 345

20 I2

II, 9

Luc.

I

334

X2

Lac Luc. Lac. Luc. Lac.

6 6 6 6 6

190 213 219 221 223

68/69

50 51 51 $1 51

124 55 78 125 83 I9 74 89 25 89 95

76

INDEX LOCORVM

142

op.

Matthaeus

11,9 DINI II, I9

II, 29

13, 13, 13, 13, 13, 13, 15, 13, 15,

1/23 I5 31 33 41 42 48 5o 24

16,18

Lac.

18, 22

Lac. Lac. Lac. Lac. Luc. Iob. Luc. Iob. Iob. Lac. Iob Lac. Iob Iob. Lac. Iob. Tuc: Iu. Lac. Lzuc. Lac. Iob Iob. Lac.

22, 37/39 25,25 23, 57

24, 12 24, 30 25,30 25,32 25, 54 25, 41

26.122 26,25

27, 25 27, 45 28,19 28, 20

96/97 33/34

55/56

411/412

15/16

55/58 55/58 67

28/29 59 28/29 66 16/17

Lzuc. Luc.

18, 21/22 19,28

165 241/242

Iob. Luc. Iob Luc. Luc. JT 26. Luc. Lac. Luc. Luc. Lac. Luc. J577

18, 18

23 810 2713 22, 16 22, 30

lin.

cap.

:

ILE Iob Luc.

ET.

S. SCRIPTVRAE

480/481

164

232/234 138

9/to

55 39 28/29 7 52 24/25

47/48

6/7

64/65 5/6

m

33

8/9 108 [Mon

MN

53 I9 II3/II4 197 199

75/16 29/30

125 II3 J9 124 18 18

24

98

112

ro8

70/72

121/122

I30 IOI

Iob.

42

106

Luc. Luc. Lac. Luc. Luc.

3T]

Wy Uu MUS OoOQ]g Hn.Aq9 oM oH Nw

oM Jon

Marcus:

LAIT I, 26

2,3

2415

3, 22

4, 1/20

4, 21 5, 40

12,14

12, 30/31 14, 51/52

Iob. JE. Luc. Iob Iob. Luc.

168/169

8o

33

411/412 Lal

3

324/325

7

47/48

6/7

UnoA q& SD 4A on dA OOND MA

190/191

38

45

74 39 125 73 24 116

117 I7

INDEX LOCORVM' S. SCRIPTVRAE op. Matcus : iSee27 16, 5 16, 15

cap.

lin.

I43 pag.

Iob. Iob. Luc. Iob.

19 I 2 B

8 209/210 26 72

125 IIO I3 112

I,2

Tou.

i

23/24

I,

Luc.

I

31/32 263

IO

Luc. Luc.

2 I

159/160 288

17 IO

258 184/185 142/143 162/163 274/275

IO 8 7 7 19

Lucas :

ue I3 Had

I,'20 I, 34 HOXIENS I, IS 1-742

La. Lac. Luc. Luc. Tow. Luc.

1 I I I I 2

3

5

Lzuc.

23

2

97

t, 76

Luc.

I

367/368

12

I, 77

Luc.

I

64/65

1,52

5

Luc.

3

3

22

2

Luc.

4

102/104

ILEgs:

I

139

31

2, 1/3 257

Luc.

2

127/128

16

2, 8/14

Luc.

2

270/271

23522

Luc.

2

319

21

19 4

1, 80

2, 25/58

Luc.

2

270/271

2, 26 2, 46

Luc. Luc.

2 I

272/273 22/25

3. 5

3, 6 5,8 5, IO0/14

Luc. Luc. Luc. Lac.

E

19 19

3

67

24

2 3 3

256/257 116 189

19 25 27 22

27

3

188

3, 19/20

Luc.

3

16/18

3,22

Luc.

2

180

17

Lac. Luc.

2 4

186/187 1/2

T7 29

; TR

Iob. Luc. Lac. Luc.

4

4, 16

Lar.

5, 12

4, 18

42122 4512 3» 2/7 5.3 5,6 6, 13/16 65917 6222

6, 57 6, 38 "ibd 7, 16

Luc.

Lac. Luc. Luc. Luc.

I 4 4

4

4 6 I 6

Iob.

21

Luc. Iob. Iob. Luc. Luc. Luc.

5 21 I 7) 6 9

Laur. Lu. Lu. Luc.

6 6 2 7

42 65 295/296 369

349

288 191/192 165/166

g

106 30 36 38

37

36 $0 8

46

32/33

129

81 43/45 117/119 2/5 304/305 139/140

41 129 108 58 53 61

383 45/44 38/39 110

$5 47 58 6o

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

144

0p.

Lucas :

es

7, 26 8, 4/15 $,8 8, 10 9522

8, 59

8, 56 9,T

9, 7/9

IO,I IO, 20

1o, 26 10.27

10, 28 pl 2 II, IO

II, 22 II, 29/30

EP TA [2522 I2, 35 I3, 28

15, 35

16,14 16,16 17;

I

Uf55

24, 24, 24, 24,

45 46 49 $0

62

Luc.

213/214

Luc Iob. Lac. Luc. Luc. Luc. Lac. Lac. Luc Lac. Lac.

354

165

12 109

411/A12

39

Luc.

Iob. Iob. Luc Lauc. Iob. Iob. Lac. Iob. Luc Lac. Luc TC: Luc Lac. Luc. Lac. Luc Luc. Lac. Lac Lac. Luc. Luc

36/57 37

74

252/253

109/110 241/242

65/64.

67 71 4I 2h:

74

74 108

Als 47/48 6/7

75 116 I17

22

I20 18

205 16

I24

424

39

38

78

7/8

73

uut 34 359

81 8o

37

47/48

74 90 I2 90 9I 9o 92 9I I24 95 95

61/62

18

85

28/29

3

333/334

8

49/50 22/23

3 32

Iob. Lac. Luc. Luc Luc Iob. Iob. Luc Luc.

66

7o 16/18 117/119 WU n mM 0o 000000 NONO o00-A M 27 205

175.8

18,25 297 I9, TT 21, I9

pag.

lin.

cap.

7/8 43 HoH [Mon oHMHHHHHH FB NH Hn SO NO -p-MÁL OO oHOESNOD ON oOoHhO nd 4 Na NO E4g M

CO onH No UA

16

218/219 68/69 21I 121/122 260/261 246

66 IIO II3 28

Iohannes: I,3

1,4 dg Kona I, 29

Iob. Iob. Iob. Lac. Lac.

68/69

Iob.

128/129

108

336

I2 31 61

Lac. Ts. Luc.

116

108

2

IIS IIS

3

194 105

173/174

Ov -p4onMoH .gGHH

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op.

Iohannes : E 20 I, 35/37 D OSTIEG

cap.

I45 pag.

lin.

Iob.

I

38

106

Iob.

I

166

109

Iob. Iob.

I I

189 3/4

IIO 105

Lac.

22

47

97

Iob. Laur. Iob. Iob. Luc. Iob. Lac. Iob.

3 2 4 4 16 I9 2 21

21/22 218/219 22 28 I21 6/7 108/109 60

114 28 116 116 90 124 15 129

DOPES 10, 16 I2, I9 I2, 40 12, 46

Lac. Iob. Iob. Luc. Iob. Iob. Luc.

6 IO 18 5 IO 12 2

159 II I4 18 359/44 22/23 261/262

3o 120 125 40 I21 122 19

12, 48 12.25

Luc. Iob.

9 I

36/37 II

74 105

14.2

Lac.

6

148/149

49

I4, 6

Luc.

2

95

I5

TE.

7

73

59

Luc. Iob.

4 4

6o 42/43

30 116

2,4

X25 19 aes 4, 16 5; 46/47 6, 10 6, 35 ONSE

9, 39

IO, II

14, 30 15, 16

19, I5

19, 26 19, 27

20, 21

2157 21, 15/16 DIST

Iob.

Luc.

19

45/46

Luc.

Iob. Iob. Iob.

2.7 DEAE

454/435

I 7o/71 78

105 41 77

Luc. Lac. Iob. Luc. Lac.

4 8 1 L2 3

290/291 230/2531 182/183 82/85 151

36 1o IIO 81 26

Iob. Lac.

2, 44/45

lob.

4,4 2127

Luc. Luc. Luc. Luc. Iob. Luc.

9, I5 14522

Luc. Luc.

7, 52

39

I 5 IO

Iob. Iob.

3.25

94

105 126 105

4

2.41 29122

6 27 6

I I9 I

119

Iob. Luc. Luc.

Actus Apostolorum : 15:8 2521/22: 2, 2/4 xy 2502)/4:

5/6

9

Lu.

I

199

IIO

24

112/113

IOI

I 14

I4

1 24 I I 14 1

d

8 6

117/119 5/6

9/10

249/250 51/58 201 318/519 5/6 249/250

75/16

15 256/251

108 124

124

IO 100 8 II 124 IO

24

67 52

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

I46

0p.

cap.

Actus Apostolorum :

15, 3/4

Luc. Iob. Lac. Lac. Lac.

IT, 5

21, 28

28, 26 28, 27 Ad Romanos

72/75

121/122 16/17

5/6

SHON Ho NA

15/16

:

IP T2 2520

Lac. Lac.

5, 12

Lac. Lac.

4, 1/25 5,12 5 I2/2T 5,14 8,2

8, 55 8, 59 9, 25 IO, 7 IO, IO

TO, I2 IO, I5

10, I7 11,25

II, 33 I5, IO

13512 15, 6 16, 25 I Ad Corinthios : 1, I3

I, 20/27

12 2.27 2A

Luc. Lac. Lac. Lac. Iob. Lac. Luc. Lac. Lac. Lac. Lac. Lac. Lzuc. 15775. Iob. Iob. Lzuc. Lzuc. 102775: Lac. Lac.

Iob. Luc. Lac. Lac.

DIS 11127 T2 12

Tuy. Luc. Iob. Iob. Iob. Lac. Lac. Lac. Iob. Iob. Lauc.

I2; 21 P

Iob.

E112 15,9

Lac.

3,2

3,6

33 II 4, 13 GELS

II Ad Corinthios : 2- T6

2, 15/16

pag.

lin.

27/28

155/136 148/149 56/57 E

N

68

478/479 478/479 347 156/157 235/236 432/433 RR NM-l CN ONUS CN HAN nA NS Oo

259/260 181/182

13/14

84

127 II3

151

61/62 138

24 43

200

18

19 92/93 238/239 I5

15 20

15

62/65

45 19 86 22 86

A[5

126

IOO/IOI

108

2/5 456/457

I24

93/95

15 130 123

248

2I 13 15

Lac. MOM

II3

62/63 7/8

278

Luc.

TEC Iob.

22/23

351/552 356 95/96 154/155

83/84 32/35 93/95 9/10 355 41/42

50/51 276/27]

unm

57 52

I5 123 I2 58

14 19 122

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE op. II Ad Corinthios : 3, 6 6, 1 6, 2

pag.

lin.

cap.

I47

27 40

3 5

183 47

Luc.

T

109/110

6

Luc.

4

265/266

35

Lac. Luc.

|. 6, 16 8, 18

Iob. Luc.

I4 Praef.

2 A5

123 3

1230 12,9

Iob. Iob.

I 4

215 IO

IIO II$

Ad Galatas : Lac.

3

98/99

25

3, 16

Iob.

2

41/42

112

3,29 35122

Iob. Luc.

3,7

3, 28

de 6, 8

Ad Ephesios : 4, 8 4» 23 453

5,23 5,32 Ad Philippenses : UPS 2H 3,13 3, 20 45 3

Lac.

4

432/435

id

5

35[34

Iob.

Lac.

2 I

3

2

84 28/29

130 III

Laur. Luc.

2 IO

252/253 61/62

19 76

Lucr.

Luc.

3

6

28 17

IO 16

42/43 76/77 5/6

I4 89 3

18

210/211

74/15

48

48

2 5

574 6

22 39

6

391

55

6

Lac. Lac.

Luc.

248 185/186 277/278 154/158

69

]E775

II Ad Timotheum :

Ad Titum : 2385 3310

9 18

35

21 2

2

220]

222 225/227

Iob. Iob.

I Ad Thessalonicenses : Luc. Z5 177.

7i Si

20

Luc.

2 16 Praef.

I Ad Timotheum : QS

312

I 2

Luc. Lac. Luc.

55 17

T1

257/258

2 I 2

3:5

118

I5

E

Lee. Luc.

Laur. Luc. Luc.

Ad Colossenses : I, 15/18 355 4, 14

39

TI2 8

42 176/177

Luc.

Praef.

Luc. Luc.

3 6

7j

173 307

3 26 53

INDEX LOCORVMS. SCRIPTVRAE

148

op.

Ad Hebraeos :

4, 12 5514 "2.

pag.

In.

cap.

IOI

Lac. Lac. Lac.

67/68 85

25 81

E

Iacobi:

1,2 15 2T 1 17

Lac. Luc. Iob. Iob.

254/255

$2

268/269

$2

29/50 24/25

I22

126

I Petri:

15123 2,25 3,8

81

Luc. Lac. Luc.

245/246

15 28

140/141

49

9 79/80 154/158

130

Apocalypsis : 1088

2T 5.5 5.9 5,1 6, 8 6, 10 15, 8

17, 8

I9, 20, 21, 21,

IO 14 12/14 19/20

Lac. Iob. Lzuc. Lac. Lac. Lac. Lac. Lac. Luc. Lzc. Lzc. Luc. Luc.

82/85

247 357 m

13

16 atf 55

123

T2 90

154/158 154/158

16 16

264/265 213/214

87/95

nA CO ooMNN OO 104/105

IO 79 48

INDEX SCRIPTORVM op.

lin.

cap.

pag.

Ambrosius

Expositio Euangelii secundum Lucam : i2 ds

1/2

Luc. 18

Luc.

I, 40 IV, 15 IV, 50

Luc. Luc. Luc. Luc.

ns

I

Luc.

NE

$

Luc.

IMS 7

Lac.

MH:

Luc.

Na 2I

Luc.

NS

Luc.

27

n2

Loc.

M; 49

Luc.

V,

53

Lac.

V, 62

Lauc.

VI,

Lac.

24

44/45

31/32 41/46 308/515

318/320 81/82 106/107 103/104

149/150

240/241

74/74

26/27

210/211 223/225 200/202 278

Luc.

N1,57 VII, 73

Luc. Lac.

VII, 92

Luc.

266/270 SA QV» ON ROS HR UHR ASA Mon -1 oo A

Lac.

VIL 74

VII, 157

279/280 35/38 53/54

32

92/94

Lac.

19/20

VII, 161

Luc.

VII, 173

Luc.

39/40

Lac.

8/10

VII, 212

Lauc. Lac.

29 35 26/27

VII, 195 VII, 216

Lac.

VII, 231

Luc.

VI, 237

Luc.

VII, 239 VH, 242

Luc. Luc.

I5

Luc.

VIII,

VIII, 55/56

VIII, 81

59/60

Jo

81/82

86/87 115/116

Lac.

.

59/62 4/5 30/51

or:

VIII, 91 VII, 92

Lu. Luc.

X7 X, 169

Luc. Lac.

57 6

oH H| Hon oH Mom HHou Hm HHn NONO END AaKAaNNGSRwNHOO GAS hw

IN

Explanatio super Psalmos XII : Luc.

95/94.

145/146

147, I

Augustinus Conzra Faustum : 19,2 19,2 19, 2 19,2

Luc. Lau. Luc. Luc.

19, 2 E052. 19, 3

Luc. Lu. Luc.

YET

16

347 252/253

2I

II

II

78

I2

61

81

15

24/25

12/14

I50

INDEX SCRIPTORVM op.

pag.

Jin.

cap.

Augustinus 19, 19, I9, 32, [s

Contra Faustum : 5 Luc. 3 Luc. 3 Iob. 18 Luc. De catechizandis rudibus : Luc. Luc.

De ciuitate Dei : XIV, 8

Luc

XVII, 24

Luc.

XXII, 30

Iob.

253/254 69 5

119/120

IO

14 XII

25

156

ww oH NSN H

7o

A

20

247 309/310 $5

128

93 84/88

31

45

De doctrina Christiana : JE PN

Luc.

1I 275.55

Luc. Luc.

294

FEN

De Magistro:

15

36

93

I5

Lac. Luc. Lac. Lac. Iob. Iob.

314/315

103, 4

Luc. Luc

29/50

36 13 22 12 II4 II7 29 31

118, 11 127, 15

Luc. Luc.

174/175

136, 7 149, 7

Lac. Luc.

Il, 5

Luc.

Enarrationes in Psalmos : 2 55 T 44, 12 48, s. II, 1 7355 94, 14

XII

3I

2538

357 29/55 18/22

81/83

355

26 I2 32

514/315

36

366

oHMoRHU [M dAuwnHíHNMWMN-d d

Epistulae ad Romanos inchoata expositio : Luc.

165

In epistolam lobannis ad Parthos : IX, 4

Lac. Luc.

Quaestionum Euangeliorum libri 1l : Lac. Luc. Luc. Luc. II, 19 Luc. Luc Luc Luc. quc. IT, x3

Luc. II, 20 iuc. 122

Luc. Luc.

Luc. Il, 25

Lac. Luc.

156

7o 164/165 187/188 202

353/55 38/39 53/54 69 9/10

27/29 12/13 2I

ISI

INDEX SCRIPTORVM op.

lin

cap

pag.

Augustinus Quaestionum Euangeliorum libri II : Luc. II, 25

Luc. II, 38

«Luc; 1L,.39 Luc. II, 4o Luc: 11,51

23/25

Luc. Luc. Luc. Luc. Luc.

15 IS I$ 15 I$

Luc. Lac. Luc. Lzuc. Luc. Luc.

16 16 16 16 16 x

Luc.

18

Luc.

24

7

Luc.

I

41/42 74/14 362/364 44

26/28

59/60

62/68

85/84 64/66 7o/71 79/80 94/95

112/114

13/14 8

Quaestiones in Heptateucbum : VII, 47

Sermones :

87

Luc.

3

146, 1, 1 18745 189, 6, 4

Lac. Luc. Luc.

2 2 2

Dra 259

Lucr. Luc.

3 2

I rs [7 16

Tractatus in euangelium lobannis : Iob. Iob.

I I

44. 158

145/146 45/52

108

X, 10/11 X 2

I I I 7l 2 2 2 IO 2

XD.

Iob.

Iob.

3

XII, 5 XII, x1

lob Iob.

3 3

IET SEU;

Iob.

3

IT

US

Iob.

XV,6 XV,9 XV, 21

Iob. Iob. Iob.

4 4 4

V2

Iob.

XV, 30 XVI, 4

Iob. Iob.

4

23/24 30/51

XVII, 7/9

Iob.

5

26/54 5

Dur

XXIV, 5

DXILIMS XTLII,16 XLV, 6

Iob. Iob. Iob. Iob.

3

3

4 5

6 8 8 IO

14

26 16

IO3

I

Iob. Iob. Iob. Luc. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob.

IX, 10/16 IX, 14

14

74 86/88

Iob.

18E93

VI, 20 VIII, 4

22

106 107 107 107

67/68

I, 18

IL, 6

24

92/95 295/297 6/7 25/57 IIO/III

39/44 69/71 2/7 9/11

14/15 29/53 34/55 39/40 1/4 17/19 20/21

18/22

12/14

17/19 11/12

107

64.

III III/II2 113 I21 II2 114 II4 II4 II4 II$ IIS II$ II$

116 116 116 117 117 i18 119 119 I20

INDEX SCRIPTORVM

152

0p.

pag.

lin.

cap.

Augustinus

Tractatus in euangelium. lobannis : Iob. XLVII, 5 Iob. XLIX, r5

L, 6/7 TTE

LIII, 2

py. 7

LXII, 5/4

LXII, 6 LXXIII, 5 LXXVII, 5 CV, 5 (X2

CXII, 5 CXII, 6 CXVIII, 5 CXVII, 5 (Xe CXX, 5 CXXI, 35 CXXII, 6 CXXII, 8 CXXIV, 2 CXXIV, 4

Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob.

IO IT T2 I2 I2

15 13 13 14 14 17

354/35 14 1/7 13/14. 23 1/10

32/33

36 14/16 22/24 I 5

18 18

I9 19 I9 19 20 2n 2I 2I 2I

7/8

16/17

3/5

12/13

56/37

43 44

I2f I21 R22 122 T22

123 123 123 124 124 125 125 125 125 125 125 126

126 Dom

6/10

128

72/18 93/96

130 I20 130

105/109

Bachiarius Professio fidei : Lac.

20I

Beda

In Lucam (ed. Hurst) :

I(p. 30) I (p. 33/34)

I (p. 79) II II II II II

(p. (p. (p. (p. (p.

107) 117) 117/118) 118) 120)

II (p. 119) II (p. 129) II (p. 129) II (p. 130)

II (p. 137) II (p. 139) II (p. 148)

II (p. 155) II (p. 156)

Lac. Lac. Luc. Luc. Lac. Lzc. Luc. Lac. Luc. Tene: Lzuc. Luc. Luc. Luc. Lzuc. Luc. Luc. Lzuc. Lac. Lzuc. Luc. Luc. Luc. Luc.

129/131

175/176 234 34/55 178/179

201/202

57/58 98/99 95/96

126/127

308/313

102/103

86 100 158

169/170

29/31 38/39

47/48

186

189/190

407/413 29/30 QNA ON OXON XS XS JR SA om HR NN A oH 0 --4

49

99 17 18

25 25 24 25

42 4X 42 45 43 47 4T 47 3o 5o 55 58

59

INDEX SCRIPTORVM op

153 pag.

lin.

cap.

Beda

In Lucam (ed. Hurst) : II (p.162) IH (p. 166) III (p. 170) TII (p. 172)

II (p. III (p. III (p. III (p. III (p. III (p. III (p. III (p. IH (p. III (p. III (p. III (p.

173)

176)

179) 183) 184)

188/189) 190)

194) 198)

214)

222) 222) 21224) . 225) . 226) . 228) . 229)

- 234) . 234) . . . . .

261) 262) 265) 276) 287)

17291) V (p. 311)

V (p. 3533) V (p. 336) V (p. 357) V (p. 537) V (p. 346) V (p.5 46) VI (p. 376/577) VI (p. 401) VI (p. 414) VI (p. 421)

Cassianus Conlationes: NM.

V, 18

VIII,5

dTogot Luc Luc Luc. Luc. Luc Luc desc. Luc Luc. Luc. Luc. Luc Luc. Luc. Luc Lac. Lac. Luc. Luc. Luc Luc dou Luc. Luc. Luc. Luc Luc. Luc. Luc. Luc. Luc. Luc. Lac. Luc. Luc Luc. Luc. Luc Lac.

Tnc Lac. Luc. Luc. Luc. Luc Luc

Cyprianus Epistulae: 64,2

74,2

Iob. Iob.

185/186 225/256 278

14/15

22

64/65

III/I12

165 187/188 261/265 279/280

4/5

—4 CO OO OOo Oo NO —

26/27

4/5 33/35 38/39 80/81

86/93 96/98

9/10

27/29 34/37 54/55 81/82

92/94.

15/16 8/10 12/13

59/60

32

4/5 30/31 35

42/44

74

85

5/6 57/38 49/50 IOI

IO

16

141/142 208/209 212/217

16 34 34

40 68

88

151/153

16

222/223

18

10/11 11/13

128 II4

154

INDEX SCRIPTORVM pag.

op.

lin.

L2zuc.

222/223

Eucherius

Fornzulae : Praefatio Instructiones :

II

Lac. Luc.

25/24 7/9

-E 39 L2

28

14 14 15 95

6o

Iob.

18

Gregorius Magnus

Homiliae in Euangelia : 29r [5.95"T

ET2. T

I, 15,5 I, 15,4 156,2

I, 16, 5 [25175 1 15209. 4

1720;7 I, 20, 9

Luc. Tue. Lac. Lac. Lac. Lac. Lac. Lac. Lac. Lac. Luc. Luc. Lac. Lxzc. Lac.

47/48

108/109

30/31 57 453/44 58/60

64/65 34/35

2TT 181/182

4/5

141/142

76/1 98/99

[5.22.2

Iob.

11/12

41522 T

Lac. Lac. Luc. Iob. Luc. Lac. Lac. Lac. Luc. Lac. Luc.

49/50

IL, 24, 5

II, 24, 6

II, 25, 5 1L 35,4 IL, 39, 1 II, 40, 2

IL, 40, 7

IOI

3/9

24/57

1/2

85 64/66 72

Homiliae in Ezechielem : Luc. Luc.

IIo T

I, 4, 1 II, 5, 14

Iob. Luc.

94 8o 81

66 29 34 33 75

26

24 25 127 100 IOI

85

127

95 95 88

115/116

76/71

89 89 90

109

89

32/35 2/5 I3

106

13

78

84

6 295/297

22

221/222

18

49 14/15

25

48/49

97

Moralia in Iob :

Praefatio 3 11,52. XVIII, 14 XXXI, 45 XXXI, 40 XXXII, 19

XXXIV, 14

Luc. Lac. Luc. Luc. Lac. Lzc. Luc.

81/85 N NM 4 Jw M Oo

65 5I

INDEX SCRIPTORVM op.

155 pag.

lin.

cap.

Hieronymus Liber interpretationis bebraicorum nominum : 3; 7/8

7, 19

8, 7/8

34, II 56, 9/10

51,4 60, 20 61, 24/25 61, 27 61, 27/28 62,5

62, 20 62, 24/25

Lac.

2

290

Luc.

6

1IO/II$

Luc.

6

110/115

Laur.

5

204

Luc. Luc.

2 2

287/288 168 332

Luc.

D»

Lac.

2

345

Luc. Luc. Laut.

6 I 6

175/180 35 1IO/IIS

Luc. Luc. Luc.

I 8 6

133/124. 305/306 1IO/IIS

Luc. Luc.

6 24

175/180 42

Tuc.

24

108/109

Luc. Luc.

6 2

1IO/II$ 37/58

18773

2

315

65, 10

Luc. Lac.

4 6

236/237 IIO/II$

65, 27

Lac.

64, 24/25

Lu.

I

6

175/180

Luc.

6

IIO/I1I5

Luc. Luc. Luc. Iob. Luc. Lac. Luc. Luc. Luc.

8 6 6 I 6 6 I I 6

22 1IO/II5 110/115 194/195 IIO/II$ 175/180 51/52 275/276 IIO/IIS

Luc.

8

305/306

70, 16 P355 4

Iob. Luc. Luc. Luc.

I 8 6 Praef.

105/106 305/306 IIO/II$ 29

71, 4/5

Luc.

2

I I 6

25/26 129/141 37

78, 5/6

Lac.

I

145/144

2

50/55

64, 22/23

65: 65, 18 66, 1/2 66, 15 66, 24/27 9,9 69, 16/17

72, 6/7 74,21 75, 29

Luc. Luc. Luc.

Commentarius in Danielem :

L 51/35

lob.

98

254

Commentariorum in Matheum libri IV (ed. Adriaen- Hurst) : 136/139 I Luc. I(p. 10) 43 3 Luc. I(p. 16)

I(p. 17)

I (p. 18) I(p. 18) I (p. 20)

Lu.

Luc. Luc. Luc.

5

3 3 4

IOI

94/95

IOI 149/150 28

IIO

108

156

INDEX SCRIPTORVM 0p.

pag.

lin.

cap.

Hieronymus

Commentarium in Matheum libri Lac. Luc. Luc.

I (p. 20) I(p. 20) (p: 2x) [(D:25) I(p. 34) I(p. 44) I (p. 46) I(p.47)

Luc. Luc. Lzuc. Lzuc. Lac.

I(p. 48) I (p. 48) I(p. 53) I(p.54) I(p. 55) I(p.57) I(p. 66)

Lac. Lac. Lac. Luc. Luc. Lac. Luc.

II (p. 80)

Luc.

II (p. 79)

II (p. 100) II (p. ror) III (p. 139) IV (p. 239) IV (p. 246)

242/243 304/3505 428/430

481

487/488 95/96 IOS

565 177/178 201

246 T22

185/186

I

Lac.

I

Luc. Luc. Lac. Luc. Luc.

j

173/174

Luc.

Tractatus in Psalmos : Luc.

XCVII

41/46

124/126 181/182

Lac.

II (p. 94)

XV

IV. (ed. Adriaen- Hutst) :

Lac.

34/37 54/55

100/101 11I/I12

23/24. 57 255/256 00 w NO xA AA C0 0o dIU OO -q4 AA M

I

I

25/26

I

299/500

Translatio bomiliarum Origenis in Lucam : Lac. 2 XXI Luc. 3 XXII Luc. 3 XXVII Luc. 3 XXXII Luc. 4 XXXII Luc. 4 XXXIV Luc. IO

309/310 I9 57/58

201/202

255/256 259 33/358

20 22

23 27 35 35 75

Isidorus "Allegoriae Sacrae Seripturae : VT A4 Iob. VT 12 Lac. VT 26 Luc.

4 8 6

118/119

14

IIS 68

Luc.

I

84

48

VT 30

246

V'T 45 VT 59

Luc. Lzuc.

24 12

52/55

VT 88

Luc.

4

VT VT VT NT N'T NT NT

150 152

Luc. Luc Luc. Iob. Luc. Luc. Luc.

6 6 4 2 8 5 8

15) 21/22 86/87 320/321

NT 155

Laur.

4

89 91 102 139 145

8

IOO

79 30 46 48

36

9

III

86 13/14 390

4I

24/25

65 38

INDEX SCRIPTORVM op.

cap.

157 lin.

pag.

Isidorus "Allegoriae Sacrae Scripturae : 159 Luc. 160 Luc. 192 Luc. 204 Luc. 205 Lac. 107 Luc. 207 Iob. 211 Luc. 213 Luc. 216 Luc. Luc. Lzuc. N'T 218/219 Luc.

NT NT NT "NT NT NT NT NT NT N'T

NT NT N'T NT NT

220 222 223/224 226 227

Luc. Luc. Luc. Luc. Luc.

NT 238

Luc.

NT 239 NT 247

Iob. Luc.

5 8 7 IO IO IO II I2 I3 15 15 15 16

158 266/270 278 33/55

53/54

16 18 18 19 19 v $ 23

86/95 1/2 90/91 19/20 12/13 14/22 58/59 64/66 112/114 11/12 20/23 4/5 30/31 250/251 8/9 42/43

Eitymologiae :

43 7 64 75 76 7H 121 81 82 85 85 86 88 90 92 92 92 95

65 II7 98

TR

2

297/298

20

Luc.

4

56/6o

20

Luc. Luc.

6 I

464 308/309

57 II

Lac.

13

52/53

Iob. Luc. Lac. Luc.

20 3 II 6

30/31 88/90 22/23 309/311

127 24 78 55

59 r6 16 20

Luc. Luc. Lac. Luc.

2 6 2 1

287/288 IIS 290 35

20 49 20 4

VII, 10, 1 VII, 10, 2 VII, 16, 6

Luc. Luc. Luc.

I I 5

139/141 355/36 184

4

VIII, 5

Iob. Iob.

30/31 1/5

127 106

IH.124505 V, 38/39

VI, 2, 43 VI, 19, 72/73 VT. «5 VII, 5,4

VII, 5, 10 VII, IV, VII, VII,

6, 7 7, 8,

IX;2,5

Lac.

I

20 I

98

85

6

7

27

Lac.

I

294/295

I

EX, 5.16/17 IX, 5, 24

Lac. Lac.

2 9

18/19 15/16

15 HS

DX. 45132

Lac.

3

126/127

25

X, 221

Lac.

I

274/275

IO

DIS

Luc.

3

252/253

28

ONSDS UR LB

Luc. Luc. Luc. Lac. Luc.

3 12 3 12 2

252/255 1/2 252/253 1/2 304/305

XE, 16 XII, 255 XIII, 1 XIII, 1, 5/8 XIII, 5, 1/3

Iob.

Luc.

I

6

179/180

B19

196/197

51

28 79 28 79 20

158

INDEX SCRIPTORVM op.

lin.

cap.

pas.

Isidotus Eitymologiae :

198/200

51

85

41

I3 80/81 29

106 107 4

Laur.

78/79

5

Luc.

252/253

28

56/57

91

XIII, 11

Lzuc.

XX, 3,16

Luc.

74/75

De ortu et obitu Patrum : Laur.

I

Prooezia Sacrae Scripturae : Iob. Iob. 9o Lac. 88

Leo Magnus Epistulae : 16

Origenes Contra Celsum :

I, 48 NS

In Genesiza bomiliae : Lac.

17

uide etiam : Hieronymus, Translatio boziliarum Origenis in Lucam. Orosius Historia aduersus Paganos : VI, 18 Luc

10/13

HD

TETUR

5/7

13

Pelagius Expositio in Romanos : Il, 26 TD.

143/144

16

Pseudo-Hieronymus Expositio IV. Euangeliorum (PL 30 ed. altera) : Prol. (549A) Iob. Prol. Prol. (549B) Luc.

16/20

106

196/197

XVIE c

Prol. (550A)

Iob. Luc. Luc.

Prol. (550B) Prol. (551A) Mt. (552A) Mt. (556B)

Lzuc. Iob. Luc. Luc.

Mt. (556D) Mt. (557A) Mt. (557B)

Mt. (557C)

110/111

32/35

2/5

297/298

Pro

Luc. Luc. Luc. Luc.

31/32

E

40/42

23

19

22

76/71

24

IO$

25

100 141/142 150/151

25 26 26

158

26

155/156 US V9 Uo) U) U9 WS XU) L7N NS 9. ON 9i

20

106

88/90

Ine. Lac.

4

I3

I3

139/141

Laur. Lac. Luc. Lac.

$1

II3

7

24

26

INDEX SCRIPTORVM op.

cap.

159 lin.

pag.

Pseudo-Hieronymus Expositio IV Euangeliorum (PL 30 ed. alteta) : Mt. (558A)

Luc.

3

198/199

Mt. (558B)

Luc.

5

223/251

28

4

23/25

29

Mt. (558C)

Mt. (558D)

Mt. (559A) Mt (559B)

Mt. (559C) Mt. (559D)

Lar.

Luc.

Luc.

4

41/46

34/35

29

La. Luc.

4 4

95/97 181/182

31 33

4 4

217 153

34 32

32

Luc. Luc.

(56oB) (561B) (561D) (567D) (567D) (568A)

30

31

4

81/85

Luc.

4

128/132

Luc. Laur. Luc.

I

134

7

2 4

4

314/315 228/229

436/437

20 34

Luc. Luc. Lac. Luc. Luc. Lac.

5 4 6 8 8 5

7/9 417/418 238/229 116/117 214/218 246

39 39 52 68 7o 45

5

257/259

45

8

53/54

66

Lac.

Luc. Mt. Mt. Mt. Mt. Mt. Mt.

4

27

Luc.

6/11 HLII/fI2

39

46 67

Mt. (569A) Mt. (569C)

Luc. Lac.

6 8

Mt. (577A)

Luc.

17

59/62

Mt. (577C)

Lac.

I9

3

57

40/42

23

Mc. (579D)

Lzuc. Lac.

3 4

42 56/6o

23 30

Mt. (570B)

Mc. (579C) Mc. (580A)

Lac. Luc.

91

94

Luc.

8

85/87

67

Lzuc.

8

224/225

70

8 8 8

146/148 161 185

68 69 69

Mc. (58oB) Mc. (58o0C)

Lac. Luc. Luc.

Mc. (585C) Lc. (586A) Lc. (586D)

Lac. Luc. Luc. Luc. Luc. Luc. Luc.

24 I I I I I I

I9 29/50 98 120 126 299/300 368

99 3 6 6 II 12 13

Luc. Luc.

2 2

10/13 49

I4 14

54/56

14

Lc. (587A) Lc. (587B) Lc. (587D)

Lc. (588A)

Lc. (588B) Lc. (588C)

Lc. (588D) Lc. (589B) Lc. (589C)

Lac.

2

Lac. Lac.

2 2

Luc. Luc. Luc. Lac. Luc.

2 2 8 2 2

Luc. Luc. Luc.

4 4 4

145/146 149/150

307 326 111/112 358 347

266/267 308/313 320/321

16 16

20 21 67 22 21

35 36 36

INDEX

160

op.

SCRIPTORVM lin.

cap.

Pseudo-Hieronymus Expositio Lc. (589C)

IV. Euangeliorum (PL 50) :

Iob.

Lc. (89D) Lc. (590A) Lc (590C)

Lc. (590D)

554 IO 28/29 49

Lac. Luc. Lat. Lac. Lac. Lac. Luc. Lac. Lac. Tuc. Luc. Lac.

17

N

254/255 qx AA J4&oqRoHM

200/202 226/270 80/83 191/192

257/258

264/265 280/282 IO

Lac.

Lc. (591A)

Lac. JEuo: Luc. Lac. Lac.

Iob.

Lc. (591B) Lc. (591D) Lc. (592A)

Lc. (592B)

Lc. (592C) Lc. (s92D)

Lc. (593B) Lc. (593C)

Lc. (593D)

Lc. (594A)

Lc. (594B) Lc. (594D) «bc: 595A)

Lc. (595D) Lc. (596A)

Luc. Lac. Lzc. Lac. Lac. Lzc. L2zc. Lac. Lzuc. Lac. Loc. Lac. Lac. Lac. Luc. Lac. Lac. Lzuc. Luc. Lac. Lac. Tio: Luc. Luc. Lzuc. Luc. Luc. Lac. Luc. JE Luc. Luc. Luc. Tc. Luc.

259

156/157

14/15

164/165 224/225

I

S

O00 oo oo O —CONVA 00 4 — 0o

279/280

37/58 49

53/54 64/65 65/68

69 86/95 12/13

45 37

31

35/36 39/40 29

37 12/13 14/22

23/25 30/31 36/57 51/59

62/68 62/635 64/66

79/80

113/114 118

12/13

30/31 37/358 42/44 85

23/25 17/19

INDEX SCRIPTORVM 0p.

I6I pag.

lin.

cap.

Pseudo-Hieronymus Expositio IV Euangeliorum (PL, 30): Lc. (596C) Luc. 24 Ioh. (597A) I Ioh. (597C) Ioh. (597D)

Ioh. (598A) Ioh. (598D)

Ioh. (599A) Ioh. Ioh. Ioh. Ioh.

(599C) (601A) (601B) (601C)

Ioh. (601D) Ioh. (6o02B) Ioh. (602C) Ioh. (603C)

Ioh. (606A) Ioh. (607B) Ioh. (607C)

Ioh. (608A) Ioh. (608C)

Lzc.

24

Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob.

I I I I 2 2

Iob

4

Iob. Iob. Iob. Iob.

6 8 9 9

32 72

99 100

45/52 TilT8

106 107

113/114

192

10/12

2 2 3 4

Iob.

9

Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Iob. Luc. Lac. Iob.

IO IO IO IO 12 H2 17 19 20 20 5 b I

Luc.

I

23/57 65/67

De carne Christi :

IIO III III/II2

II2 113 IIS IIS 116 i18

II9 119 119 II9 I20 I20 I2I I21 122 122 125 126 126 126 40 40 10$

'Tertullianus XVII

108

145/146

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

Aaron Lar. 6, 9o (48) ; 6, 164 (50). Abel Lzr. 6, 450 (56). Abraham Luc. 2, 6/8 (13) ; 5, 91 (24) ; 3, 93 (24) ; 7, 26 (58) ; cui benedixit Melchisedech in lumbis Abrahae Luc. 1, 199/200 (8) ; filii Abrahae Liz. 3, 97.98 (24) ; seruus Abraham Jof.

4, 40 (116).

abscissione capitis in martyrio Lu. 2, 129 (16). absentia : in absentiam lucis humanum genus Jof. 11, 21/22 (121). abstinentia pudoris Lc. 10, 11/12 (75). abundantia diuitiarum I. 12, 31/32 (80) ; abundantia iustitiae I.zc. 18, 21

(92) ; Iudaicus populus in abundantia legis Lzc. 16, 65 (88) ; in abundantia persecutionum Luz. 12, 36 (80) ; de aeternitate et abundantia praemiorum Lxzc. 9, 30/31 (73) ; de securitate et abundantia futuri regni La. 12, 36/57 (80) ; in multa abundantia rerum Le. 16, 37 (88); abundantia terrenarum rerum lou. 14, 36/37 (84) ; abundantia uirtutis Iesu Lc. 5,

58 (41).

abyssus : per Thomam profunda abyssus Lac. 6, 155 (50) ; prius in abysso erant cateruae peccatorum IL. 8, 215/216 (70) ; abyssus diuini Spiritus Lac. 6, 155/156 (50) ;abyssus mysteriorum Lac. 6, 131 (49). Accaton : deus Accaton Lc. 1, 295 (1x). acceptio : personatum acceptionem

Luc. 4, 430 (39).

accessio : de accessione fidei peccata dimittuntur Lac. 5, 167/168 (43) Achaia: in Achaiae partibus Lar., praef. 28 (3). Acta Apostolorum Io. 2, 46 (112). actio : in gratiarum actione Deo Lc. 6,

67 (47).

actiuus : actiuae tei otdo Luz. 4, 177

(33).

actualis uita Lar. 10, 97 (77) ; 103 (77) ; per uaria opera actualis uitae Lis. 10, 106/107 (77) ; Martia et Martha : Id, theorica et actualis Iob. 11, 1/2 (121) ; actualis theorica stabilis est Ioh. 11, II (121) ; actuale uocauit theoricam quae se inuicem indigent Io2. 11, 15/ 16 (121) ; Petrus actualem ecclesiam significat Iob. 20, 15/16 (127); 2r, 103/104 (130). actum : corporis sui acta La. 19, 6

(93).

Adam Laur. 2, 254 (19) ; 5, 121 (25);

3, 199 (27) ;5, 254 (28);4, 21 (29); 4» 34 (29) ; 4, 39 (29) ; 4, 81 (31) ; 4, 171 (33) ; 4, 217 (34) ; 4, 226 (34) : 4, 258 (35); 5, 85/86.92 (41); 5, 149 (43) ; 8, 151 (68) ; Iob. 9, 24 (120);

peccata Adae La. 2, 45 (14) ; dies septimane quos maculauit peccatum Adae Lac. 2, 86/87 (15) ; a peccato Adae Lac. 3, 194 (27) ; in uinculis peccati Adae Liu. 4, 55 (30) ; 6, 570 (55) ; inimicitiam peccati Adae Lar. 6, 422 (56) ; de fructu peccati Adae Lut. 6, 428 (56) ; cui peccati Adae lepra adhesit Lr. 17, 41 (91) ; de uinculis peccati Adae et inferni Jo. 10, 18/19 (120) ; Iudaei qui habuerunt cor plenum peccato Adae Io. I9, 14/15 (126) ;Adam in paradiso Luc. 4, 366 (38) ; in paradiso Adae Luc. 6, 106 (48) ; Adae paradiso Lc. 6, 457 (57) ; super semitam templi Adae lob. 2, 110 (112); templum Adae lob. 2, 113 (113); uirtutem sumpsit de costa Adae quod infirmatio eius fuit Io/. 4, 12/13 (115) ; Adae maledictio Lc. 6, 192 (51) ; ad uindictam per Adam et semen eius Io/. I, 59 (107) ; nunc spoliatus Adam induitur ueste uitae aeternae Iz. 24, 114/115 (1or) ; secundus Adam Lc. 24, 95 (101) ; ptior Adam Lr. 24,

96 (ror) ; ab Adam usque ad diluuium Io2. 2, 25/26 (111) ;ab Adam usque ad Iohannem Lar. 1, 308/309 (11). adflictio : labor adflictionis Izr. 5, 29

(49).

adiectio fidei opera bona semper adquiritur Lac. 17, 23 (90). adiutot Lar. 8, 256 (71). adiutorium Lar. 1, 61/62 (5) ; adiutoria gentium cum orationibus patriarcharum discendit Lr. 7, 31/32 (58). admiratio : admiratione fame Lc. 9, 18 (73) ; admiratio in praesentia non

est Tuc. 71.8259). adoratio : in adoratione idolorum Ir.

15, 22 (85).

aduentus : aduentum Christi Lu. rr, 44/45 (79) ; tempus aduentus Christi

lob. 5, 39 (118) ; in aduentu Domini Luc. 1, 311 (11) ; magna miracula in aduentu saluatoris Lc. 2, 1o (13); per aduentum Matiae in montaneis Luc. 1, 265/266 (10). adulatio : uerba adulationis Iuc. 7, 159 (61). adulterium regis Lac. 3, 17 (22).

163

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM Po

populi gentium Lc. 7, 23

58).

aeget : aegri fidei Liu. 4, 407 (38). aenigma : ptophetae in enigmate loquebantur Luc. 7, 172 (61). aequitas Lr. 15, 52 (86). aestimationes nequissimae et mendaces Luc. 7, 168 (61). aetas : in probabili aetate Luc. 2, 328 (21); in secunda aetate quia prima aetas mortalibus criminibus non caret Luc. 12, 58/59 (81) ; maturam aetatem Lc. 2, 327 (21) ; in omni aeuo

aetatis humanae

Iu.

21, 26

(95) ; aetas uirginis Liz. 8, 269 (71) ; in sexta aetate mundi Lc. 1, 126 (7) ;

Luc. 15, 52/53 (83).

aeternitas : in die aeternitatis Lu. 2, 82 (15) ; Lat. 4, 279 (35) ; de aeternitate et abundantia praemiorum IL. 9,

50/31 (73).

aeuum : in omni aeuo aetatis humanae Luc. 21, 26 (95). ager legis Luc. 12, 15 (80) ; qui agrum

indiuisum retinet Lo. 12, 12 (79) ; in negotio agti Lu. 12, 101 (82). agnitio : per agnitionem et gratiam et subplantationem uitiorum unusquisque sanatur Lac. 8, 305/506 (72); agnitio ueritatis Luc. 6, 122/123 (49). agnus in lege littera pro peccato offerebatur Ioh. 1, 172/173 (109). allegotia Lac. 2, 223 (18) ; Iob. 2, 30 (11r). allegorice Lar. 7, 70 (59). altare : de calice altaris Christi biberunt

Luc. 13, 65/66 (83) ; corpus Christi in altate lob. 21, 63/64 (129).

altissimus : legem altissimi Iz. 2, 142

(16).

altitudo : de apetione altitudinis Dei

Luc. 5, 93 (42) ; petfectionis altitudo designatur per deminutium Lzr. 8, 115/116 (68) ; in altitudinem superbiae Lat. 4, 333 (57) ; altitudo idolorum Lar. 8, 168 (69). altus : in altum superbiae Iz. 2, 215 : (18). amatitudo : amaritudinem |mandatorum Dei Lac. 4, 136 (32) ; ex amatitudine peccatorum conuersi Lu. 6,

177/178 (50).

amator Dei Lar. 1, 26 (4). ambulare : pataliticus : Id est, nec in fide nec in opere ambulat Law. 5,

150/151 (43).

amicitia : in fidem amicitiae Lr. 6, 555 (54) ; mundi amicitia Lar. 6, 487/488

(5D-

amicus : amici uetitatis Lr.

7, 231

(63); uoce amici et animo inimici ueniunt Lar. 13, 68/69 (83). amot : amote magistri Lac. 5, 2/3 (39) ; amor meritorum I. 5, 133 (43); pro amore patris Lc. 1, 260 (10); qui dominum suum ad timorem cognoscit et non ad amorem ILzr. 4,

365/564 (37/38).

anachotita : per Iohannem anchoritarum dignitas (agitur) Lzc. 6, 151/152

(50).

anagogen Lar. 2, 223 (18). anathema : defectiua et anathema pec-

cati opera Lar. 10, 37 (75)angelicus : angelicas uirtutes Ir. 15, 1o/11 (85) ; sufficientia uitae angelicae Lac. 1, 61 (5) ;supet omnia genera angelicae potestatis Lu. 9, 5 (73). angelus La. 2, 369 (22); conloquio angelorum Luar. 2, 111 (15) ; angelus consolationem

dat Ic.

2, 69 (14) ;

angelorum hospitium Lar. 9, 69 (74) ; ministerio

angelorum

IL.

3, 114

(25) ;more angeli Lu. 2, 274 (19); similis nouem ordinibus angelorum Luc. 6, 309/510 (53) ; a pace perfecta angelorum La. 10, 36 (75) ;regem angelorum La. 2, 99 (15) ; uelocitatem angelorum Lar. 2, 96 (15); uisiones angelorum Lar. 2, 272 (19) ; angeli caelorum qui sunt retributores bonorum Lzc. 6, 374/575 (55) ; angeli caelestes Lar. 12, 28 (80) ; quia non obprobrium fuit inter angelos Lar. 1, 125 (6); quid inter prophetam et angelum Lac. 7, 179 (62) ;Trinitas siue angeli Lc. 12, 75 (81) ; a uisibili angelo confottatur caro Christi deforis et ab inuisibili maiestate intus labotatur Lac. 22, 39/41 (97) ; non

uadit uermis in statum angeli nec angelus in statum uermis Io. 1, 49/50 (106). angustia poenatum Lar. 6, 179 (50) ; in angustiam termini legis Lu. 12, 21 (80). anima : ante conscientiam

animarum Luc. 2, 259 (19) ; cutas corporum et animarum Lar. 2, 59 (14) ; patientia et custus animarum est sanctarum Luc. 8, 67/68 (66) ; fastidium patet decoti

animarum

Lue.

6, 412/413

(56) ; dignitatem corporum et animarum Luc. 6, 96/97 (48) ;cotpotis et

animae dignitas Lac. 22, 33/34 (96) ; duae effectiones sunt animarum Lar. 1, 216/217 (9) ; de proptiis corporum

et animarum laboribus Lzr. 8, 32/35 (66) ; uita est et lux est animae Iob. 1, 76 (107) ;qui ante medicus corpo-

164

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

rum et postea animarum fuit Lzc., praef. 50/31 (3); opere corpotis et animae ILue. 2, 302/303 (20) ; opus est animae obsectatio Lar. 2, 303/304 (20) ; animae refectionem Ir. 4, 132 (32) ; ad salutem animae Io5. 14, 15 (124) ; sapientia animae Lr. 6, 397/

398 (55) ; sinus animarum, id est receptacula bonorum

Lac. 6, 375/376

(55); uites animatum La. 6, 400 (55) ; caelestem animam Lar. 3, 194/ 195 (27) ; animas de tetra gentilitatis Luc. 6, 12 (46) ;duabus legibus redempti, siue corpore et anima Christi Luc. 12, 2/5 (79) ;lucetna quae accenditur anima Christi est Lu. 15, 6 (85); supetnas sanctorum animas Luc. 15, 11 (85) ; satis enim uoluntati Dei corpore et anima impleatur Lr. 22, 34/55 (96) ;quicum principes non ponit uoluntatem suam uel animam in martyrio IoP. 10, 37/38 (121) ; post iudicium cato et spiritus et anima in pace erunt Iob. 20, 56/57 (128). animus : gaudium animi laetitia et exultatio membrotum Iz. 1, 68/69 (5) ; uoce amici et animo inimici ueniunt Lzr. 13, 68/69 (83). Anna Lac. 2, 271 (19) ; canticum Annae Laut. 2, 308 (20).

annalis : in annalibus scripta Lr. 16,

55 (88).

annus : tres annos paenitentiae Lu. 2,

348 (21).

antichristus Lc. 7, 142 (61) ; La. 6, 452/453 (56) ; ad bellum antichristi Lut. 4, 221 (34).

apoctiphus : apoctifas scripturas Lzr.,

praef. 12 (4).

apostolicus : ad confusionem apostolicae petsonae Liz. 5, 199 (44) ; ecclesia apostolica Lar. 6, 1453 (49) ; tuttis ista dignitas apostolica gradus est Luc. 14, 21/22 (84). apostolus Lac. 1, 12 (4) ; 3, 231 (28);

5, 235/236 (45) ; 6, 19 (46); 10, 26

(120) ; catalogus apostolorum Lc. 6, 116 (49) ; a choro apostolorum Lr. 2, 27 (13) ; in electione apostolorum Luc. 6, 75 (48) ;Christus episcopus apostolorum Lar. 5, 245/246 (28); pueri Dauid apostolorum figuram tenent Lar. 6, 22/23 (46) ; pro fugatione apostolorum Io. 12, 16 (122) ; super rectum ingenium apostolorum Lac. 8, 79 (67) ; apostolorum primum itet agitur cum saluatote Luc. 7, 7/8 (58); in persona apostolorum Lzc. 12, 70/71 (81) ; praedicationem apostolorum lob. 14, 9 (124) ; apostoli

sapientiam —Christi

Luc.

7, 238/239

apostoli La. euangelii et Iob. 1, x6/17 loquacissime

iustificauerunt

(63);

ex uetbo

5,251 (45); uetbum apostoli eructauetunt (106); spiritu uocis apostoli Lc. 6, 221/

222 (51) ;abapostolis senioribus Lc. 1, I9 (4) ; apostolus Pattis sempitetni Lut. 4, 433 (39) ; apostoli regnum Dei hominibus aperiunt Lzr. 6, 88/89 (48) ; apostoli paradisi ecclesiae duodecim lapides sunt La. 6, 107 (48) ; falsos apostolos Lr. 6, 117 (49); laetificatis apostolis in temptationibus Luc. 6, 265/266 (52) ; apostolus euangelizat Lu. 7, 260 (64) ; apostoli sensui qui consocii salutis cum Iesu fuerunt ab initio praedicationis Lar. 8; 230/231 (70); apostoli episcopi ordinantur Lac. 24, 118 (101) ; Acta Apostolorum lo). 2, 46 (112). appetio : de apetione altitudinis Dei

Lut. 5, 93 (42).

aqua : id quod fecit Iesus uinum de aqua Io., prol. 3/4 (105) ; qui liberat de motte per aquam, id, conuersam in uinum Io7. 2, 32/33 (111) ; uinum de aqua Io. 4, 51 (116) ; aqua baptismi Lar. 8, 183 (69) ; aquae doctrinae Luc. 6, 127.129 (49) ; aqua benedicta Luc. 3, 214 (27); aquarum baptismum Lxat. 3, 195 (27) ; lauacto aquae putificatam Io/. 2, 35 (111) ; Iot nomen aquae est in Hebraeo Io. 2, 6o (112); aquam,

id, fidem lob. 4, 19

(115) ; expectatio aquae, id, modum de uetere mutatio Job. 5, 12 (117); aqua diuinitatem significat Iob. 19, 37/38 (126); fontem aquae uiuae mortem et post mortem IoP. 19, 41/42

(126). aquilo : relinquite filios adquilonis in sinistra parte Iob. 21, 29/30 (129). arbitrium : per libertatem arbitrii Luc. 2, 357 (21); in libertate sui arbitrii Luc. 8, 128 (68) ; meo libro arbitrio

Luc. 4, 158/159 (32).

atbor uetbi Luc. 3, 106 (25) ; parabola arboris et fructus Lu. 6, 431 (56); atbor enim homo est Lac. 6, 432 (56) ; sub fici arbore, id, sub sinagoga Iob. 1, 205 (110).

atcha Noe Lar. 4, 44 (30) ; 6, 458 (57) ; Iob. 2, 31 (111). archangeli Lr. 2, 369 (22). argenti colot Lr. 2, 221 (18). argumentum siue prologus Sancti euangelii IoP., prol. 26/27 (105). arma salutis nostrae Lr. 4, 119/120

(31/32).

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM armamenta salutis Lc. 8, 5 (65) ; 8, 304 (72); atmamenta uindictae Le. 5,

208 (44).

arrogantia : glotificata autem iustitia Pharisaei uanitate adrogantiae contuit Lzc. 18, 36/57 (92). ats : mille artes daemoniorum [z. 2, 204/205 (18); per Mattheum uatia munera et donationes artium et meritorum (aguntur) Lac. 6, 154/155 (so) ; in atte piscatorum Lac. 5, 66/67 (41) ; attifex faciens artem uel picturam Ioh. 1, 64 (107). artifex : opus excelsi artificis Lu. 5, 200 (44) ; summus artifex Lac. 6, 81 (48) ; artifex faciens artem uel picturam Iob. 1, 64 (107). arundo : hatundinem et hominem Lr. 7, 170 (61) ; atundo enim potest per se scribere et ideo lex arundo dicitur quia per atundinem scribitur Jo/. 19, 18/19 (126). ascensio in caelum La. 2, 35 (13); Spiritus sanctus qui consolatur ecclesia post ascensionem Christi Io5. 14, 20/21 (124). Assyrii: regna Assyriorum lo. 2, 51 (112). astutia Lc. 3, 133 (25) ; Lu. 13, 73 (83). auaritia Lc. 4, 194 (33). auatus : auatorum diuitum uindicta Luc. 15, 28 (82).

auctot : refert sermonem ad auctotes Luc. 1, xo(4) ; diabulusauctotr erroris Luc. 4,212(34) ; utex magno auctote ettorem et detractionem defendant

Lut. 5, 244[245 (45)-

auditus Lar. 8, 97 (67); ibi ueritas effundi debet, ubi auditus eius sit Luc. 4, 342/345 (37); auditu intelligibili cordis Lac. 8, 54/55 (65) ; fama sermonis illius auditui regis peruenit Herodis Lac. 9, 10 (73). Augustinus Ioh. 21, 94 (130).

aurofa : mote autore consurgentis Lac. 1, 284/285 (10) aurum : pet auti formam sensum triplicem spiritalem indicat Le. 2, 222/223 (18). austetitas : austeritatem iudicii La. 19,

65 (94)

auxilium : ad auxilia prospera Lor. 1, 62 (5) ; fauor gratiae et auxilii Lar. 4, 231 (34) ; Christi auxilium Lar. 7, 35 (59) ;praesentia corporis tantum non auxilio diuinitatis Lue. 24, 120 (10x). baptismus : Lt. 6, 328.329 (54) ; 7, 183

(62) ; 8, 7 (65) ; per aquam baptismi

165

Luc. 8, 185 (69) ; gratia baptismi Lar. 3, 139 (26) ; gratiam baptismi Lar. 8, 27 (65) ; ad regulam baptismi Lar. 1,

18/179 (3); tegula baptismi Lc. 3, 213 (27); baptismi regula Le. 3, 233/234 (28); pet tenouationem baptismi Io. 1, 122 (108) ; stola sacti baptismi Lac. 8, 163 (69) ; uias baptismi Lac. 1, 5342 (12) ; baptismus Dei

Lut. 3, 238 (28) ; in baptismo Spiritus sancti Liac. 3, 149/150 (26) ; baptismus Iohannis Lc. 3, 240/241 (28) ; 7, 198 (62) ; 22, 57 (97) ; aquarum baptismum Lar. 3, 195 (27) ; a confessione peccatorum in baptisma et paenitentia Lzc. 6, 175/176 (50) ; cut consilium Dei baptismum dicitur Luc. 7, 200 (62) ;ut manifestaretur aliquid humanitatis eius in baptismo Iob. 1, 178/179 (110) ; qui emunt et uendunt baptisma IoP. 2, 98/99 (112) ; renouati pet baptismum Ioh. 5, 7 (114); nonne renouatur homo in baptismum ut poene non idem sit post baptismo lo. 9, 19/20 (119); baptismo in baptizaturiam totius mundi lof. 15, 5/6 (122). baptizaturia : baptismo in baptizaturiam totius mundi Jof. 13, 5/6 (123) baratrum : in poenale baratrum Lar. 6,

389 (55) ;8, 218/219 (70); 21, 30/31 (96).

beatitudo : Christi beatitudo Iu. 6, 276 (53) ; in octaua beatitudine euangeli Lue. 2, 149 (16) ;ad octenam beatitudinem euangelii Lac. 2, 296 (20) ; octo beatitudines euangelii La. 13, 14/15 (82) ; quattuor beatitudines euangelii Lc. 6, 193 (51) ; de beatitudine patriae caelestis Lu. 2, 289/290 (20); beatitudinem quietis aeternae Luc. 2, x46 (16); falsa beatitudo

saeculi Luc. 6, 216/217 (51); uera beatitudo est natuta inconuertibilis,

uita inmutabilis,

indesinens

gratia

Luc. 6, 214/215 (51) ; futuram beati-

tudinem IL. 2, 237/238 (19). bella : bella cessauerunt Lac. 1, 311 (11); bella cessauerunt secundum histotiam Lac. 2, 14/15 (13) ; bellum antichtisti Lu. 4, 221 (34) ; qui bella deposuit La. 7, 190 (62) ; labotan-

tium ad bella petsecutionum conte-

renda Lar. 8, 143/144 (68) ; parati in

bello positi Lac. 12, 56 (81). benedictio : benedictio Mariae Luc. 1, 146 (7) ; ftuctus benedictionis Lar. 1, 202 (8) ; dignus benedictione Luv. 1, 292 (11) ; pto una maledictione quattuor benedictiones imponit La. 6,

166

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

194/195 (51) ; quid inter dilectionem et benefactum et benedictionem et orationem Lac. 6, 297/298 (53). benedictus : aqua benedicta Lc. 5, 214

(27).

T

benefactum : quid inter dilectionem et benefactum et benedictionem et orationem ILat. 6, 297/298 (53). beneficium : honore beneficii ad Mariam Lac. 2, 268 (19) ; beneficia uirtutum et sanitatum Lar. 6, 67 (47) ; transitoria beneficia Lc. 6, 286 (53) ; beneficiorum munera Lac. 6, 300/301 (53) ; pro terrenis beneficiis Lu. 7, 161 (61).

beneplacitus : beneplacito Dei Lu. r,

55 ()-

benignitas : quid inter benignitatem et bonitatem Lac. 6, 346 (54). blasphemia : blasphemiae Lac. 5, 171

(43).

bonitas : quid inter benignitatem et bonitatem Lac. 6, 346 (54). bonum : bonum confessionis o7. 1, 198 (110) ; in propria bona corporis ingenium suum dedit Lar. 19, 59/60 (94) ; dissipantut bona Dei in obliuione illius Luc. 15, 21 (85) ; bono indulgentiae Lac. 1, 244 (9) ; a se bona legis tecedete Lac. 12, 23 (80) ; qui bona legis dissipabat in transgressione Iur. 16, 16 (87) ; in bono naturae Lar. 2, 35 (13) ; 8, 269.271 (71) ; bonum naturae

tuae Lar. 5, 188/189 (44) ; a bono naturae rediens Lac. 10, 34/35 (75) ; in bonum naturae per fidem Lr. 15, 35/36 (85) ; bona terrae Lie. 16, 40/41 (88) ; bona tetrae petiuit a Deo Patre

Lac. 15, 15/16 (85) ; alii duri in bono, alii in malo Iob. 2, 24/25 (x11); malum in specie boni Lac. 4, 64/65 (30) ; qui de malo bonum fecit Lc. 5, 200 (44) ; in tetributione omnium bonorum Lzc. 10, 81 (77) ; idem sunt pax et bona Lar. 7, 261 (64) ; tertenorum

bonorum opus Lx. 6, 62/65 (47); futuram spem bonorum L»z. 11, 2

(78).

brachium : brachio sancto suo IL. 1,

235/236 (9).

breuitas canonica Lc. 5, 170 (26). brutus : bruti sensibus Lc. 7, 210 (62). cacumen : in cacumine Syrtis Luc. 2, 211 (18) ; in cacumine montis Luc. 6, 171 (50) ; post acceptam in cacumine gratiam Lac. 7, 8 (58). caecus : ut non uidit caecus solem Io. 1, 78/79 (107) ; ut caecus est oculis, sic et mente o5. 9, 26/27 (120) ; caeca

suspicatio diabuli Lac. 4, 101/102 (31). caelestis : te caelesti Lue. 1, 5 (4); de caelestibus sanatut mundus Luar. 1, 6 (4); non terrenam inter terrenos pacem facio sed caelestem intet caelestes et terrestres Ic. 12, 80/81 (81). caelum : ad regna caelorum Lace. 3, 253 (28) ;admonitis de regno caelorum praemiis Lr. 6, 266 (52) ; regnum caelorum Iz. 7, 189 (62) ; tenebrarum regem desuper caelorum regno expulsit Lc. 11, 40 (78); qui in regnum caelorum rapiunt Lc. 24, 753/74 (100) ; qui implent utramque legem in regnum caelorum introibunt Io5. 21, 77/78 (130) ; conuersatio in caelis Luc. 1, 301 (11) ; ascensio in caelum Lar. 2, 35 (13) ; caelum

scientiae Lc. 4, 316 (36); profectionis elimosinarum in Luc. 6, 40/41 (47) ; in caelo ecclesia Lzc. 6, 84 (48) ;in

manus caelum orietur nouem

ordinibus caelorum Lar. 11, 22 (78) ; non deerit de caelo cum ueniat ad terram Lue. 12, 49 (80) ; scisionem

ueli quod fuit contra caelum Io5. 6, 5/6 (118) ; iura per Deum caeli Io/. 8, 17/18 (119). Caesat : Lait. 2, 4(13) ; censum Caesatis

T5631, 139 7): Cain : Lc. 6, 450 (56). calciamentum : incarnatio calciamento adsimilatur Lc. 3, 143 (26). caligo : de tenebroso caligine erroris Luc. 8, 81 (67) ; tenebrarum caligo I 20489 35972): calix : de calice altaris Christi biberunt Laut. 13, 65/66 (83) ; calicem perpetuae uitae Lc. 17, 35/36 (91) ; calix consummatio est ueteris testamenti Luc. 22, 5/6 (96).

calor : Luc. 1, 218 (9) ; sancti in spiritali calore fidei et caritatis Luc. 6, 32 (47). camelus : pilis camelorum uestitus Lzc.

7, 157 (61).

Cana Galileae : Iob. 2, 88 (113). canon : secundum ordinem canones Iob., prol. 16 (105). canonicus : breuitas canonica IL. 3, 170 (26). cantatot : cantatores gloriosi Lc. 4, 156 (32). canticum Annae : La. 2, 308 (20) ; in cantico Moysi legitur Lzc. 8, 144/145 (68) ;canticum orationis Luc. 6, 74 (48) j cantico motans Lc. 7, 160 (61). captiuitas : in tristitia captiuitatis Iz.

1, 355 (12).

captufa : captura nouissima in iudicio Iob. 21, 17 (128).

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

caput : pef capita singulorum Lr. 2, 25 (13); abscissione capitis in martytio Luc. 2, 129 (16) ; capita sententiarum Lac. 3, 171 (26) ; caput capiti conluctauit, id est, caput idolatriae

diabulo, capiti ueritatis Christo Lc. 4, 84/85 (31) ; misericordiam,

quae

principatum in caritate caput eius uocat Lac. 7, 296/297 (64) ; nequissima familia Pharisaeis quae maligno capiti coaequalis erat Luc. 7, 306/307

(65); pro

Petro solo rogat quasi

caput est omnium membrorum Ir. 22, I8 (96) ; caput Christi Io. 19, 33 (126) ; qui ad caput nuntiat incarnationem Ioh. 20, 55/36 (127) ; ecclesia non coniungitur corpus ad caput Iob. 21, 82/83 (130). carcet : carcer custodia interpractatur Luc. 5, 178 (27). x, 321 (11); sancti in catitas : Lu spiritali calore fidei et caritatis Lc. 6, 32 (47) ; opera caritatis Luc. 5, 120 (25) ; opera caritatis Lu. 6, 367 (55) ;

opus caritatis Lu. 3, 54 (23); dispecta opera catitatis Luc. 13, 35 (83) ; pro opere caritatis cognoscitur Deus Iob.-11, 16/17 (121) ; praecepta ptaesentiae caritatis Luc. 6, 358/359 (54) ; duas leges uel duo praecepta caritatis Iob. 4, 47/48 (116) ; praecepta catitatis Iob. 5, 6 (117) ; lex non impletur nisi gemino praecepto caritatis o5. 5, 21/22 (117) ; duo praecepta catitatis Iob. 21, $5 (129) ; praemium caritatis Luc. 6, 3538 (54) ; uias catitatis Lar. 1, 342 (12) ; quiescat timor ueniat caritas Luc. 2, To (14) ; catitas praedicationis Luc. 3, 62 (24) ; uetitas a caritate incipitur, et in caritate consumLac.

matur

3, 119/120

(25);

quae

caritatem Dei inpediunt Lar. 4, 558/ 359 (37); catitatem |aedificantem Luc. 6, 220/221 (51) ; culmen superna caritas est Liz. 6, 469 (57) ; miseticotdiam, quae principatum in caritate caput eius uocat Lac. 7, 296/297

(64) ; caritas cum uno non consistit

167

uitatem Christi in carne Luc. 2, 238 (19); caro Christi consumatur in cruce Lc. 15, 75-76 (84) ;humana cato saluatoris Lc. 15, 7/8 (85); diuinitas Christi cum carne lo. 2,

6/7 (111) ; Christus in carne ab sinagoga loh. 5, 9 (117) ; quia ipse se primo in carnem feclinauit Lc. 2, 47/48 (14) ; diuinitas in carnae Io. 9, 16 (119) ; quod deposuisset carnem de se in passionem lof. 15, 1/2 (1253) ; catnem in resurrectionem accepit [oj. 13, 18/19 (123) ; crux ucl caro extensa ut fuit in crucem Io. 19, 9/10 (125) ; uoluntas carnis Lar. 4,

I9

(29);

opus

carnis

Lue.

1,

50 (5) ; id, carnis pro parte illi dicitur Luc.

1, 166 (8); in catne

regni caelorum secundum

Lc.

carnem

minimus

7, 189 (62);

Lc.

(100); de mollitudinem

24,

61/63

carnis lo^.

6, 14/15 (118) ; pro parte carnis Io/. 12, 15 (122) ; magister in carne Io/.

I3, 20/21 (123); sanguis carnem significat Ioh. 19, 37/38 (126) ; post iudicium

cato

et spiritus et anima

in pace erunt dob. 20, 56/57 (128). castitas : Luc. 2, 179 (17) ; flores pudicitiae et castitatis Luc. 2, 38 (14). catalogus : catalogus apostolorum Lr.

6, 116 (49).

catechumenus : caticumini La. 3, 242 (28); figuram caticuminum lo. 2, 123/124 (114).

caterua : cateruae daemonum Laur. 3, 209 (27); magna haec caterua daemoniorum lu. 8, 197/198 (79); prius in abysso erant cateruae peccatorum Lac. 8, 215/216 (70); raptis peccatorum cateruis in paenale baratrum Lac. 8, 218/219 (70).

cathedra : de cathedra legis Lie. 1, 241

(9).

catholicus : disciplinam —catholicam Ioh. 1, 17 (106) ; ab ecclesia catholica Ioh. 5, 12/13 (114). causa : humanitatis causa Lc.

8, 102

caritas

(67); causa superbiae et iactantiae Luc. 10. 15 (75) ; causa inuidiae Lac.

erga carmen Christi in quo mysteria diuina fiunt Ioh. 20, 29 (127). carnalis : cibo carnali Luc. 1, 76 (5) ; de

cautio : cautio uero epistula census est inter uilicum et debitorem diuisa Lar. 16, 22/25 (87). cena : caena Dei humilitas est Lac. 17,

10, 3 (75) ; hucusque

Lut. praedicationis latroni neganti Laur. 25,

44/45 (98).

carmen

:

coniuge carnali Io/. 1, 213 (110) ; de carnali conuetsatione La. 2, 135/136 (16) ; sine materia catnali Lc. 1, 213

(9).

: cato Chtristi Lac. 22, 40 (97); loh. 2, 22 (111) ;21, 62 (129) ; nati-

cafo

19, 72 (94).

32 (91).

census : Luc. 2, 23/24 (13) ; census Caesatis Lar. 1, 139 (7); cautio uero epistola census est inter uilicum et

debitorem diuisa Ic. 16, 22/25 (87)

168

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

Chaldaei : Lc. 4, 145 (32); laetitia Caldeorum Lom. 2, 77 (15). Chananaeus : Channanei populi Lar. 2, 151/152 (16) ; in terra Chananeotum Luc. 8, 16 (65). chaos : in chauos inferni Lac. 8, 177 (69) ; chaos inferni Lac. 4, 567 (358) ;

6, 398 (55).

chorus : a choro apostolorum Lar. 2, 27 (13) ; a choto fidelium Lac. 1, 165 (8); chorus triginta modios habet Laut. 16, 21 (87). christianus : Lc. 2, 195 (17) ; christiani siue fideles siue euangelici uiri Lr.

6, 247/248 (52).

Christus : Lc. 1, 24 (4) ; 1, 206 (9) ; 2,

314-516 (20) ; 2, 348 (21) ;2,358(22) ; 3. 34 (23) 1 5, 70 (24) 1 5, 138 (26) ; 5,

255 (28) ; 4, 24 (29) 4, 85 G1) 54, 144 (32) ; 4, 218.231.238.239 (34) ; 4,

387 (38) ; 6, 19 (46) ;aduentum Christi Lc. 12, 44/45 (79) ; tempus aduentus Christi Io. 5, 39 (118) ;duabus legibus redempti, siue corpore et anima Chtisti zc. 12, 2/5 (79) ;lucetna quae accenditur anima Christi est Lauc. 15, 6 (85) ; Spiritus sanctus qui consolatur ecclesia post ascensionem Christi Io. 14, 20/21 (124) ; Christi auxilium. Lr. 7, 75 (59); Chtisti

beatitudo Lar. 6, 276 (53) ; quia caput Christi Deum ad gentes inclinare significat Io. 19, 33 (126) ; erga catmen Christi in quo mysteria diuina fiunt Iob. 20, 29 (127) ; cato Chtisti In 223491(07)5 SToDg25 27 (xn) Iob. 21, 62 (129) ; cato Christi consumatur in ctuce Lc. 13, 75/76 (84) ; Christi conceptio La. r, 150 (7); Christi consolatio Liz. 6, 276 (53) ; corpus Christi Lc. 2, 94 (15) ; 5, 254 (45) ; Iob. 2, 118 (113) ; corpus Chtisti

quod est ecclesia Lac. 4, 87 (31); templi corporis Christi in utero Mariae lob. 2, 116 (113); corpus Christi quam a Matia sumpsit Io/. 20, 19/20 (127) ; corpus Christi conceptum sine coitu uiti Jo). 20, 20/21 (127); in credulitatem

Christi

IoP.

20, 11/12 (127) ; licet tardior est in credulitatem —Christi lob. 20, 16 (127) ; Chtisti crucem Lac. 12, 87/88

(81); stultitia gentibus crux Chtisti fuit Lac. 2, 278 (19); stultitiam Iudaeorum increpat per quam crux Christi operata est Luc. 24, 64/65 (100) ; quia dicit crucem Christi portante tota nostra uirtute loj. 19, 2 (125) ; et significant se signum crucis Christi Io. 2. 124/125 (114) ; diuini-

tas Christi Iob. 21, 61 (129) ; ecclesia Christi Lac. r, 269 (10); septem gradus ecclesiae Christi Lc. 11, 51/ 52 (79); pattes ecclesiarum Christi Laut. 24, 26 (99) ; in fide Christi Lac.

9, 4 (73) ;Dauid est figura Christi, pueri Dauid apostolorum figuram tenent Lac. 6, 22/23 (46) ; ut hospicium Christi prestarent in fide Lr. 9, 59/60 (74) ; humilitate Christi Lr. 5,127 (42); I:u6:8,13675(69)550ad humilitatem Christi discendit Lr. 8,

226/227 (70) ; incarnatio Christi Luc. 7, 65 (59) ; Iob. 1, 101 (108) ; inimici Christi Lu. 7, 232/233 (63) ; leo in laqueo Christi fremit Luc. 8, 169/170 (69) ;mots Christi Iob. 9, 1x2 (119); mysteria Christi Lc. 2, 325 (21); mystetia Christi uidet in fide Lr. 24, 531/32 (99) ; natiuitatem Christi in carne Lc. 2, 238 (19) ; Chtisti nauis Luc. 8, 114 (68) ; nuptiae ecclesiae et Christi Lc. 5, 249 (45) ; opera Chtisti

Luc. 7, 109 (60) ; nec in opus Chtisti consolamini Lr. 6, 272/273 (52); in figuram ordinationis Christi Io. I, 217 (110); lex uetus Christi ore purgata Iob. 19, 17/18 (126) ; ouium Christi Le. 2, 61 (14); memotia crucis cum passione Christi Lzr. 5, 128/129 (42) ; cura quam pauperibus Christi apostolis praestitit I. 7, 263/264 (64); ad personam Chtisti Iob. 47/48 (118) ; regnum Chtisti Lc. 1, 298.300 (1r); lohannis sacerdos Christi Lizc. 3, 244 (28) ; sacramentis

Christi et ecclesiae solutum lof. 2, 37/38 (111) ; Christi satutitas Iz. 6, 276/277 (53) ; templum Chtisti Io/. 2, 111 (113) ; uerba Chtisti inter sapientes in templo Lc. 1, 22/23 (4) ; ecclesia uerbum Christi intellegit et implet lob. 1o, 25/26 (120); sequi uestigia Christi lob. 12, 4 (122); Christi uirtutem IL. 5, 162/163 (43); uirtutes

Christi

Le.

7, 1:05

(60); praeconia uirtutum —Chtisti Lc. 7, 213 (62) ; commemoratio uirtutis Christi in euangelio Iz. 8, 11/ 12 (65); de uirtutibus et doctrina Christi Iob. 21, 117 (131) ; quia de mundo pene pereunte Christus pasciturf et mundus per eum reuixit Lzr. 1, 52/53 (5) ; Christus ad utilitatem nostram natus est Lar. 2, 80/81 (15) ; hominis substantiam Christus accepit Lut. 5, 147 (26) ; Christus episcopus apostolorum Lzr. 3, 245/246 (28) ; de Christo sermo Lxzc. 5, 235/236 (45) ; humanae salutis cupidus Christus

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

169

Lut. 6, 26 (47) ; Chtistus in ecclesia Luc. 6, 27 (47) ; Chtisto coniuncta

ciuiles Lc. 1, 256 (10) ; te ciuili Liz. 1,

ecclesia insepatrabiliterque fides sanctorum Lac. 6, 482/483 (57) ; Chtistus per incarnationem a gentibus agnitus

ciuis : unus daemon pto omnibus, hic ciues dicitur Lac. 15, 27 (85). ciuitas : in ciuitatibus sanauit multos Luc. 1, 6/7 (4); ad multitudinem ciuitatum Lac. 10, 9 (75) ; in ciuitate mundi istius figuralis Ionas Luc. 9, 8/9 (73) ; pottae ciuitatis summi Dei Luc. 6, 89 (48) ; in fundamento ciuitatis Dei Iu. 6, 105 (48) ; in porta ciuitatis Luc. 7, 81 (59) ; ad tectae fidei ciuitatem fugiunt Lr. 8, 218

est Lc. 7, 178/179 (62) ; in Christo

qui Dei uirtus et Dei sapientia est Luc. 7, 257/238 (63); figuralis lex est Christus in domo Lr. 7, 247/248 (65) ; de Christo fundamento Iz. 8, 150 (68); Christum postulat resutgere a mortuis La. 16, 118 (90); usque ad diem confessionis in Christo Lzuc. 19, 21/22 (93) ; uelamine infidelitatis Christi Luc. 19, 83 (94); uerus sol occidit quando Christus crucifigitur Le. 22, 48/49 (97); sensu intelligibili dealbata per fidem ecclesia gentium induit Christum Luc. 23, 17/19 (97) ;Christus solus operatur bonum in Israhel Iz. 24, $7 (x00) ; piscis iste Christus est La. 24, 100 (1o1) ; contra heresim dicentem Christum ante Maria non fuisse Iob., x, 1/2 (105) ; Chtistus qui benefecit etiam de malo, etiam malum non fecit Ioh. 1, 47/48 (106) ; Christus cum ecclesia Iob. 2, 7/8 (111) ; Chtistus in carne ab sinagoga loh. 5, 9 (117) ;Christum incarnatum Io. 5, 25 (117); principio et ueritas, id, nomina sunt Christo lob. 8, xo/11 (119) ;pastor et ostium et ostarius Christus est Iob. 10, 12 (120) ; Chtistus per acta et uerba sanabat IoP. 14, 11/12 (124) ; Christum humiliantem sub Iudaeis Io/. 19, 16 (126) ; ctedete

Christum mortuum Io/. 20, 3 (126) ; post iudicium monstrat se Christus Iob. 21, x/[2 (128).

1, 76 (5); perfectissimus cibus et solidus cibi ueritatis Luc. 12, 67/68 (81); cibi

cibus : cibo carnali Lu.

inops Lat. 16, 62 (88) ; nutriat unusquisque cot suum lacte ut possit peruenire ad cibum IoP. 1,99/100(108) ; cibum et uestimentum Deus patit confitentibus in se JoP. 1, 125 (108). circuitus : mundi mare circuitu Lx. 9,

24 (73)-

circulus : circulus est bonotum operum patientia Lac. 8, 67 (66). circumcisio : Job. 2, 18 (111); quid historiae ad rem pertinet circumcisio Luc. 2, 142/145 (16) ; iudicii circumcisio Lu. 2, 148 (16) ; circumcisio membtorum in martyrio opere percipitur Lac. 2, 149/150 (16) ; octauus

dies circumcisionis La. 2, 150/151

(16).

5.

(70).

clamor : clamor malitiae Lc.

15, 42 (86). clausum : sctipta in clauso cordis eius Iob. x, 64/65 (107). coccus : uirga cedrina cum cocco bis tincto La. 5, 128 (42). cogitatio : initium cogitationum Lr. 3, 106 (25) ; cogitationem in corde Luc. 7, 82 (59) ; ex cogitatione pectoris Lar. 18, 34 (92); luxotiam in cogitatione excidere Lar. 12, 44 (80). cognatio : ad unam cognationem humanam Lac. 8, 107/108 (67). cognitio : peius post cognitione ueritatis reuerti ab ea Ioh. 5, 41/42 (118). coitus : corpus Chtisti conceptum sine coitu uiri Iob. 20, 20/21 (127). angelorum colloquium : conloquis Luc. 2, x11 (15) ; conloquium Domi-

ni Lac. 7, 276/277 (64) ; de conloquio serpentis ad Euam Lar. 3, 79

(24).

colluctatio : ante crucis conluctationem

Luc. 19, 27 (93).

collyrium : Iob. 1, 132 (108). colot : colot argenti Lar. 2, 221 (18). columba : columba sincerissima auis Luc. 2,186 (17) ; columba plerumque diuinarum scripturarum figuram tenet Lac. 2, 219/220 (18) ; fel in iecore non habet columba Lac. 2, 224 (18) ; seniorum traditio de columba Lar. 2, 227 (18); Spiritus in columba (loquebatur) Lace. 3, 218 (28); in columba unitas, in linguis gentium societas est Iop. 1, 183/184 (110). commemoratio : commemotatio uirtutis Christi in euangelio Lar. 8, 11/ 12 (65). commercatii: formam commercariorum Lar. 8, 16/17 (65). commercium : Luc. 5, 206/207 (44). commixtio : contra heresim dicentem esse in commixtione personae lob.

1, 3/4 (105).

170

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

commohitio : commonitio regni Christianorum Lc. 2, 75/76 (15). communicatio : in communicatione panis Lc. 24, 107 (1ot). communis : communi uerbo doctrinae IucuT50x9t. (61); comparatio : leua sunt crimina Iudaeorum gentium in conparatione peccatorum Lac. 7, 281/282 (64). compassio: ad opera conpassionis discendentes Luc. 5, 13/14 (40). completio : post completionem decem uerborum legis et quinque libros Moysi

lob.

completionem

6,

1ix/12

legis

loP.

(118);

in

18,

7/8

(125).

compfrehensio : in conpracehensione piscium Lac. 5, 58/59 (41). compunctio : Lc. 12, 84 (81) ; lumen conpunctionis Lzr. 22, 51 (97). conceptio Christi : Luc. 1, rso (7); conceptio Iesu La. 1, 132 (7) ; initium conceptionis (lesu) Lr. 4, 54 (30) ; conceptio Iohannis Lac. 1, 126. 129 (7); conceptio humana lob. 1, 121 (108). concordia : Luc. 8, 70 (66) ; concordia doctorum Hebraeorum et gentium Luc. 5, 46/47 (40) ; concordia populorum IL. 6, 217 (51); patientia

sanctae pacis est custos et sanctorum concordia Lac. 8, 69/70 (66) ; nusquam custodire concordiam nisi per solam patientiam ualet Lc. 8, 71/72 (67) ; ubi non est uera concordia Io/.

14, 24 (124).

concubitus : sine concubitu uiri Jo. 2,

5o (112). condemnatio : ad testimonium condemnationis secundum historiam

Laut. 235, 16/17 (97). conditio : conditio mundi IL. 3, 220 (28). conditor

: dominationem

conditoris

Luc. 4, 171/172 (33); totius orbis conditor Lac. 9, 9 (73) ; naturali conditori in falsos deos usum suum commutauit Lac. 15, 18/19 (85); non creaturam conditorem Christum uel ueteris et noui testamenti conditor Iob. 1, 9/10 (105). confessio : manifesta sapienti cor tuum in confessione peccatorum IL. 5, 116/117 (42) ; a confessione peccatorum in baptisma et paenitentia Luc. 6, 175/176 (50) ; propter confessionem lesu Christi in firmum nomen Filii Dei Le. 6, 249/250 (52) ; usque ad diem confessionis in Christo Lc. 19, 21/22 (93) ; bonum

confessionis Iob. 1, 196 (110) ; confessio peccati Iob. 11, 26 (121). confessor : de indulgentia malorum crucis confessores efficiuntur Lzr. 6, 155/136 (49); confessotes falsi in ecclesia Lu. 6, 137 (49) ; pet Iudam paenitentia confessorum agitur Lr. 6, 158 (50). confinis : inuidia confinium suorum L2:

25,:22:(98)*

confinium : in confinio lucis et tenebrarum Lc. 2, 89 (15) ; in confinio gentium Lac. 8, 242 (71). confirmare : confirmat fidem uirginis de exemplo sterilis zc. 1, 178/179 (8). confirmatio : confirmatio in tempore et in persona et in loco fit Li. 2, 2/5

(13).

confiteri : cibum et uestimentum Deus patit confitentibus in se Jo/. 1, 125/ 126 (108). confundare : confusio confundantium

Luc. 9, 59 (74).

confusio : ad confusionem apostolicae personae Lac. 5, 199 (44) ; confusio sermonis Domini Lz. 9, 37 (74); confusio confundantium Ic. 9, 39

G4-

|

congregatio munerum coniugium gio nisi

uy

: manus congregationis in terra Lac. 6, 41/42 (47). : nemo copuletur coniude tribu sua Lo». 1, 41/42

Gs

coniunctio : pef coniunctionem Ir. 6, 139 (49) ; coniunctio Mariae et

Iohannis indicat uirginitatem et principatum in ecclesia Io/., pro/. 7/8 (105) ; de coniunctione duarum peccatorum et lohannis lob., prol. 13 (105) ; qui extraneus fuit a coniunctionem a carnalialienus dolore manebit Io/. 21, 91/92 (130). coniux : de coniugi carnali Iof. 1, 213 (110). conscientia : iustus in conscientia Iz. 2, 235/236 (18/19); ante conscientiam animarum Lac. 2, 259 (19); conscientia deserta Lac. 6, 472 (57) ;

liquores immundae conscientiae Lc.

14, 2/3 (84).

consensio : tribulatio consensio factum est Io. 11, 8/9 (121). consensus : in consensu diuinitatis Luc. 13, 24 (82). consetuator : consetuator salutis Lu.

2, 84 (15).

consiliator : Lu. 7, 204 (62). consilium : spiritus consilii IL. r, 154/155 (7) ; consilium Dei La. 7,

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

198 (62) ; cut consilium Dei baptismum dicitur Lzc. 7, 200 (62). consocius : consocii fidei Lr. 5, 67 (41) ; consocii salutis cum Iesu Lr.

8, 230/231 (70). consolatio : angelus consolationem dat Luc. 2, 69 (14) ; quando nec lacrimas consolatio sequitur Lar. 6, 241 (52) ; consolatio Chtisti Lc. 6, 276 (53) ;

signum consolationis Luc. 8, 309/310 (72) ; minima consolationis postulat Luc. 16, 94 (89). conspectus : indicat nobis uerecundiam seruare in conspectu lob. 21,

52/55 (129).

Constantinopolis : IL.,

(3).

consuetudo : secundum

praef.

26

consuetudi-

nem legis Moysi Lzr. 10, 2 (75) ; in uillam consuetudinem peccati Lac. 15, 28/29 (85) ; consuetudine plebis Laut. 23, 9 (97) ; consuetudine antiquorum prophetarum Lac. 1, 115/ 116 (6) ; consuetudo in his iacet humanum genus lob. 11, 9 (121) ; est enim quia in consuetudinem uenit in quattuor legibus hoc peccatum Iob. 1x, 27/28 (122). consummatio : consummatione ieiunii Luc. 4, 69 (30) ; calix consummatio est ueteris testamenti

Le.

22, 5/6

(96).

contemplatio : Lac. 10, 35/36 (75); a summae pacis contemplatione lr.

6, 177 G9-

contemplatiuus

templatiua

: Iohannis ecclesia con-

significat lof. 20, 14/15

(127).

contradictio : contradictiones Christo Luc. 5, 171/172 (45). conttatius : ne contrarius sis prophetantibus gratiam in Iohanne Lor. 1, 66/67 (5) ; conttarius ne sis spiritibus prophetarum Lat. 1, 161 (7). conuallis : in conualle lacrimarum IL». T;

IO

(58).

conuetsatio : Luc. 5, 96 (42) ; de carnali conuetsatione Luc. 2, 135/136 (16); conuefsationem carnalem lI. 22, 27/28(96) ; in conuersatione populari Luc. xo, 79/80 (77) ; praesentem conuersationem ecclesiae Lz. 5, 43 (40); conuersatio fidelium Lu. 2,

120 (16) ; conuetsatio in caelis Lor. 1, 301 (11). conuitium : uerbis conuitiorum Ir.

11, 69 (79).

conuiuium : Lc. 5$, 226 (45) ; conuiuium communem legem noui testamenti omnibus gentibus significat

I71I

Luc. 5, 229/230 (45); conuiuia in naturali prouintia Lc. 6, 218 (51).

cot : auditu intellegibili cotdis Lar. 8, 54/55 (66) ; autibus intellecibilis cot-

dis Lu. 7, 134 (61) ; scripta in clauso cordis eius Io7. 1, 64/65 (107) ; in ore cotdis sui Luc. 7, 269/270 (64); in tabulas cordis singulorum lI. 6, 331/332 (54) ; in sanctitate : Id, cor-

dis Lc. 1, 328 (11) ; manifesta sapienti cor tuum in confessione peccatorum Lac. 5, 116/117 (42) ; cogi-

tationem in corde Lr. 7, 82 (59); corde, id est, diuinitate uigilat Lr.

8, 124/125 (68) ; ad confirmanda corda filiorum hominum in fide Christi Luc. 9, 3/4 (73); corda pauperum Lc. 12, 39 (80) ; nequissimis cordibus Lac. 16, 45 (88) ; tenebrae cordibus lob. 1, 74 (107) ; nuttiat unusquisque cot suum lacte ut possit peruenire ad cibum lob. r, 99/100 (100); inpugnatum cof per eleuationem Iob. 5, 19/20 (114) ; Iudaei qui habuerunt cor plenum peccato Adae Iob. 19, 14/15 (126) ; punge cor, profert sensum Iob. 21, 87 (130). Cornelius : Lac. 8, 221 (70). corporaliter : La. 4, 272 (35).

corpus : in tenebroso corpore peccato nascitur Lc. 1, 150/131 (7) ; in obligatione sit omnis sanctus in corpore Luc. 2,25x/252 (19) ; terteno cotpote nascens Luc. 53, 194 (27); Filius in

corpore loquebatur Lar. 3, 218 (28) ; satis enim uoluntati Dei corpore et animo impleatur Lat. 22, 34/35 (96) ; non esse corpus in monumento Ic. 24, 35/36 (99) ;corpus ferebatur a diuinitate Lc. 24, 122 (101) ; eccle-

sia non coniungitur corpus ad Iob. 21, 82/83 (1350); corpus grum sine corruptela Io/. 21, (130) ;cotpotis sui acta Lc. (93) ; in propria bona corporis nium suum dedit Lar. 19,

caput inte92/93 19, 6 inge59/60

(94); curas corporum et animarum Luc. 2, 59 (14) ; dignitatem corpo-

rum et animarum Lac. 6, 96/97 (48) ; corporis et animae dignitas Lu. 22, 33/34 (96); euersione corporis in cruce Lac.

15, 8 (85) ; sine labore

corporis Luc. 22, 37/38 (98); de propriis corporum et animarum laboribus Luc. 8, 52/53 (66) ;medicus corporum Lae., praef. 31 (3); molestia corporum La. 5, 2 (39) ; opeta corporis La. 6, 397 (55); deficiente opere corporis Laur. 1, 179/ 180 (8); opere corporis et animae

172

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

Luc. 2, 302/305 (20) ; opus est cotpotis ieiunium Lac. 2, 303 (20) ; ab omni peste corporum Lr. 6, 185 (50) ; ptaesentia corporis Lc. 22, 32 (96) ; praesentia corporis tantum non auxilio diuinitatis Luc. 24, 120 (101) ; resurrectio corporis depositi Lc. 24, 35, (99);pet salutem corporis fidem accepit Lc. 5, 166/167 (43) ;donum salutis corporum

Lr.

5, 182 (44);

de templo corpotis sui lob. 2, 109 (113); Filii in transmigratione cotporis demonstrat La. 9, 42 (74) ; in uexatione corpotis Lac. 7, 37 (58) ; uisu fideietcorporis La. 2, 255 (19) ; uoluntatem corporis Lc. 6, 400 (55) ;

ctedulus Lac. 7, 13/14 (58); creduli

et increduli Io/. 19, 1o (125). ctimen : crimina peccatorum Lar. 5, 26 (23) ; a peccati crimine abluit La. 6, 198 (51) ; pro magnitudine criminis Luc. 3, 68 (24) ; ad defensionem ctiminis Lac. 3, 91/92 (24); definitio criminis agere paenitentiam Iz. 5, 267/268 (46) ;leua sunt crimina Iudaeorum gentium in comparatione peccatorum Lar. 7, 281/282 (64) ; in secunda aetate quia prima aetas mottalibus criminibus non caret Lar.

12, 58/59 (81).

cruciamentum : in sempiterna cruciamenta discenderent Lac. 8, 200 (70).

corpus Christi Lac. 5, 254 (45) ; Iob. 2, x18 (113) ; duabus legibus re-

crudelitas :crudelitas inimicorum Lr.

dempti, siue corpore et anima Christi Lac. 12, 2/5 (79); templi corporis Christi in utero Mariae lob. 2, 116 (113) ;corpus Christi quam a Maria sumpsit Io. 20, 19/20 (127) ; corpus Christi conceptum sine coitu uiri Ioh. 20, 20/21 (127) ; duabus legibus redempti, sine corpore ct anima Christi Lu. 12, 2/34 (79); cotpus Christi in altate Iob. 21, 63/64 (129) ; cotpus Chtisti, quod est ecclesia Liz. 4, 87 (31); unum cotpus Chtisti multa corpora fidelium significat Lac. 2, 94/95 (15) ; corpus Domini lob. 13, 33; (123) ; cotpota gentium

crux : ante

Luc. 2, 145 (16) ;a cotporte uirginis Luc. 1, 175/176 (8).

cottectio : Lt. 3, 228 (28). cotteptio : in correptione temptationis Lac. 3, 165/166 (26).

cotruptela :cotpus integrum sine corruptela Iob. 21, 92/93 (130). costa : uirtutem sumpsit de costa Adae quod infirmatio eius fuit Ioh. 4, 12/13

(115).

crapula : crapula est crassitudo omnis maliciae Lace. 21, 15 (95). crassitudo : crapula est crassitudo omnis maliciae Lr. 21, 15 (95). creatio : Lc. 5, 97 (42). creatot : Lc. 6, 350 (54). creatura : Luc. 1, 294 (11) ; creaturam Dei Lac. 18, 30/31 (92) ;quae enim aduettere debet creaturarum effectum Jo., prol. 18 (105) ; si uadit alia creatura in statum alterius creatutae lob. nem

(107).

1, 48/49 (106); in factiocreaturarum lob. 1, 67/68

credulitas : in credulitatem —Christi lob. 20, 11/12.16 (127). credulus : populus gentium Domino

6, 318 (53). crucis

conluctationem

Lr.

19, 27 (93) ;de indulgentia malorum crucis confessotes efficiuntur Lr. 6,

155/156 (49) ; inimicis crucis Lu. 6, 392 (55) ; memotia crucis cum passione Ic. 5$, 128/129 (42) ; contra in obuiam crucis exit Jo. 6, 9 (118) ; per opera ctucis La. 9, 21/22 (73) ; pet crucis redemptionem Ir. 7, 286 (64) ; sanguine ctucis abluat Lzr. 12, 85/86 (81) ; et significant se signum crucis Christi Iob. 2, 124/125 (114) ; usque ad tempora crucis Lu. 9, 20 (73) ;propheta prophetarum uindictam crucis ipsius prophetat Lar. 19, 85/86 (95) ;duplex paena in uindicta crucis Lac. 23, 31/32 (98); Christi ctucem Liz. 12, 87/88 (81) ; stultitia gentibus crux Christi fuit Luc. 2, 278 (19) ; stultitiam TIudaeorum increpat pet quam ctux Christi operata est Luc. 24, 64/65 (100) ; quia dicit crucem Christi portante tota nostra uittute Ioh. 19, 2 (125) ; cato Christi consumatut in cruce Liz. 13, 75/76 (84); euersione corporis in cruce Lc. 15, 8 (85) ; quod effudisset sanguinem in cruce loj. 13, 4/5 (123) ; ctux uel caro extensa ut fuit in crucem ZoP. 19, 9/10 (125) ; mulier qui uenit retro ecclesia gentium est post crucem conuersa Lc. 8, 266/ 267 (71) ; post crucem Luc. 7, 257 (65). culmen : Lc. 6, 469 (57) ; in culmine

superbiae Lac. 4, 334/535 (37).

culpa : odii culpa Lac. 6, 415 (56). cultot : idolorum cultor et iudex Lr. 8, 25/26 (65). cultura : inuentio sine cultura fit Lzr.

7. 58/59 (59) ; superba et alta idolorum cultura et scientia Lac. 8, 292

(72).

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM cultus : ab idolorum cultibus Lr. 7, 126 (60). cupiditas : cupiditatem gentium Lac. 4,

331 (57).

i

cura: cufas corporum et animarum Luc. 2, 59 (14) ; cuta quam paupetibus Christi apostolis praestitit Lc. 7, 263/264 (64) ; Petrus apostolus cui cura gregis dominici Lc. 10, 77 (77). cursus : in quatetno temporum cutsu Luc. 21, 25/26 (95). custodia : custodia diuitiarum Io/. 8, 10 (119).

custos : patientia et custus animarum est sanctarum Lou. 8, 67/68 (66) ; patientia sanctae pacis est custos et sanctorum concordia Lc. 8, 69/70 (66). Cyprianus : Lac. 8, 221 (70). Cyrus : in regno Cyri Maioris Io. 2,

53/54 (112). daemon : simili peccato damnantur Iudaei et daemones Liz. 1, 257/2358 (9) ;inimicos uentilat, hoc mones Lt. 1, 3053 (11); daemonum Iz. 3, 209 (27) mohnibus et idolis inlicitis

est daecateruae ; à daeLu. 6, 184/185 (50) ; daemones ad tormenta salutem uident Lc. 8, 166/167 (69) ; ab exactore daemone Lar. 8, 189/190 (69); de firmamento disperationis daemonum Lc. 8, 508 (72); in tetras daemonum turbas La. 10, 38 (75); 2 daemonibus inludatur IL. 14, 23/24 (84); unus daemon pto omnibus, hic ciues dicitur Le. 15,

27 (85).

daemoniacus : Lac. 4, 390/291 (38). daemonium : daemonia inmunda, alia

munda Lac. 4, 350 (37) ;in munda daemonia Lc. 6, 132 (49) ; septem daemonia secundum istotiam Lc. 8, 19/20 (65) ; superbiae pascentes quibus daemonia peccatorum paenitentium concurrunt Ic. 8, 202/204 (70) ; mille artes daemoniorum Lar.

2, 204/205.(18) ; magna haec caterua daemoniorum Iac. 8, 197/198 (70); exemplo daemoniorum lLz. 15, 26 (85) ; fures daemoniorum Lar. 16, 73 (89) ; ad aduersa flagella daemoniorum mitigando La. 8, 144 (68); ptaeconia daemoniorum La. 4, 360 (37); de subplantatione daemoniorum Lac. 6, 132/133 (49) ;supetbia daemoniorum IL. 8, 168 (69). Darius : in regno Datii Medi Io7. 2, 53

(112). Dauid:

Lue. 4, 77 (30); 4, 128.130

173

(32) ; 6, 19/20 (46) ; Dauid est figura

Christi, pueri Dauid apostolorum figuram tenent La. 6, 22/23 (46); pueri Dauid inmundae gentes Lr. 6, 23/24 (46) ; Dauid in domum Dei Luc. 6, 27 (47) ; Dauid inaltatus in sacetdotii dignitatem Ic. 6, 30 (47).

debitor : Lr. 10, 81 (77); debitores Domini Lc. 14, 17 (84) ; cautio uero epistola census est inter uilicum et debitorem diuisa Liu. 16, 22/23 (87). debitum : reddito debito praedicationis et uirtutum Lac. 5, 134/135 (43). decalogus : pet decalogi sermones Luc. 13, 39 (83); decalogi uetba Lr. 3, 252 (28). decipula : decipula Iudaeorum Lu. 8, 100/101 (67). decus : fastidium paret decori animarum Laur. 6, 412/413 (56). dedicatio : dedicatio

domus

lo/.

ro,

45/46 (121).

defamare : defamare salutem Lzw. 5, 11r/ir2 (42). defectio : pro defectione Tudaeorum Iob. 12, 15/16 (122). defectiuus : defectiua et anathema peccati opeta Lac. 10, 37 (75) ; defectiua substantia mundi Lc. 16, 24/25 (87). defensio : ad defensionem criminis Luc. 3, 91/92 (24) ; scutum defensionis Lc. 4, 218 (34). definitio : definitio criminis agere paenitentiam Ic. 5, 267/268 (46).

delictum : magna delicta gentium Lzr. 7, 280/281 (64) ; non delictorum paruitate Luc. 7, 301/302 (65). denarius : denarii quingenti Lac. 7, 299

(65).

densitudo :

densitudine

populorum

Lac. 5, 2 (39).

desertum : ieiunia deserti Lue. 4, 570 (38); ad deserta maris et montium Luc. 4, 422 (39); desetti regulam sancti monachi sequebantur Iz. 4, 26 (29) ; in labore deserti Lue. 5, 12 (22). desiderium : pro desiderio salutis Lar. 5, 128 (25) ; desiderii sanctorum Lar. 4, 16/17 (29); per desideria gulae Luc. 4, 61 (30) ; desideria de suspensa demergunt Lac. 5, 49/50 (40) ; attos desiderii Iob. 21, 59 (129). desperatio : La. 1, 361/362 (12) ; sensus ad desparationem La. 4, 196

(33); de firmamento disperationis daemonum Lar. 8, 508 (72) ; scutpio autem disperatio est perditorum quia mots est disperatio Lace. 11, 30/31 (78) ; disperatio haec spelunca mortis

174

INDEX NOMINVM RERVM

humanae (121).

gloriscit

lob.

distituti gratia sancti Lc. 1, 1/2 (3).

destituete :

detractio : ut ex magno

ir,

22/23

Spiritus

auctofte erto-

rem et detractionem defendant Lac.

5. 244/245 (45).

Deus: de apetione altitudinis Dei Luc. 5, 95 (42) ; amator Dei Lar. 1, 26 (4); baptismus Dei Lr. 5, 2358 (28);beneplacito Dei Lo. 1, 55 (5); dissipantur bona Dei in obliuione illius Lc. 15, 21 (85); caena Dei humilitas est Luc. 17, 32 (91) ; quae caritatem Dei inpediunt Lic. 4, 553/ 354 (37) ; cut consilium Dei baptismum dicitur Lac. 7, 200 (62) ; cteaturam Dei Lac. 18, 30/31 (92) ; dilectio Dei et proximi Luc. 3, 24/25 (23) ; in

dilectione Dei et proximi Li. 7, 132 (61); dilectione Dei et proximi Io. 5, 6/7 (117); dilectionem Dei et proximi lob. 20, 36/37 (127); duo mandata, id, Dei et proximi IoP. 20, 50/51 (128) ;Dauid in domum Dei

Luc. 6, 27 (47) ; quadrata domus Dei in fundamento fidei ponitur Lac. 6, 454/455 (57) ; donationes Dei Lr. 6, 1350 (49). 131 (49) ; in una ecclesia Dei

ET VERBORVM

crescunt semina perfecta per uoluntatem Dei Iob. 18, 9/10 (125) ; unus est Deus Lar. 7, 280 (64); Deus magister

ueritatis

Lue.

4, 211/212

(34) ;lux est Deus Laur. 1, 135 (7); Deus scit quomodo fiat omnibus doctor Lac. 5, 31 (40); pto opere catitatis cognoscitur Deus loh. 11, 16/17 (121) ;Deus primum in opetribus bonis adquiritur Lzr. 10, 87/88 (77) ; iura per Deum caeli o2. 8, 17/ 18 (119) ; dubitatio de Deo Io/. 4, 65 (117); fidem in Deum saluatorem incipit Lue. 23, 45/46 (98); Deus radix omnium personarum in Trinitate personae dicitur lob. r, 24/25

(106) ; cibum et uestimentum Deus patit confitentibus in se Ioh. 1, 125/ 126 (108) ; Dei enim est diuina lex et hominum Dei dare hominum implere Lac. 15, 85/86 (87); nunc exorcista Deus in gradibus uidetur Luc. 8, 182/183 (69); quia caput Christi Deum ad gentes inclinare significat lob. 19, 33 (126); deus Accaton nec Indorum nec Scitarum gentium Lat. 1, 295 (11); naturali conditore in falsos deos usum suum commutauit Lc. 15, 18/19 (85).

Laut. 1, 304 (11) ; pattes ecclesiarum

diabolicus : subtilissima

Dei Lac. 8, 6/7 (65) ; ut prolis filiorum Dei La. 2, 132 (16) ; florem

natura Lac. 8, 196/197 (70). diaboliticus : diabolitica uirtus Lr. 11,

filiorum Dei Lc. 14, 3/4 (84) ; fortitudo Dei IoP. 4, 2 (115) ; gratia Dei Iob. 1, 105 (108) ; gregem Dei Lz.

17, 31 (91) ; filii hereditatis sunt Dei Iob. 1, 122 (108) ; humilia Dei Lz.

3,6 (22) ; patatus in impetio Dei Lr. 1, 99/100 (6) ; lege Dei La. 2, 299. 301 (20); pto nomine Dei Lr. 6, 136 (49); in paradiso Dei mei Io7. 21, 80 (130) ; pedes Dei La. 7, 260 (64) ; populus Dei Li. 2, 152 (16) ; 2, 321 (21); 3, 222 (28); potestas uetbi Dei La. 9, 2 (73) ; ptocutator Dei in mundo L»w. 4, 161 (32); regnum Dei Lu. 2, 148 (16); 17, 50/51 (91) ; scandala Dei Lic. 4, 42 (30) ; diuina substantia Dei Lar. 14, 31 (84) ; matitia templi Dei Le. 6, 82 (48) ;in templo Dei Lor. 11, 59 (79) ;Dei uetbum Lx. 4, 15 (29); 4, 240 (34) ; sine pane uetbi Dei Lr. I, 243 (9); quando Dei ueritas in ecclesia uidetur Lr. 8, 134/135 (68) ; uia Dei Lar. 4, 229 (34) ; in Christo qui Dei uirtus et Dei sapientia est Luc. T7, 237/238 (63); satis enim uoluntati Dei cotpore et anima impleatur La. 22, 34/35 (96); ubi

est diabolica

56 (78).

diabulus : Luc. 4, 22.29 (29) ; 4, 49.52. 69/70 (30) ; Iob. 1, 46 (106) ; diabulus disperationem (dat) La. 2, 69/70 (14) ; diabulus auctor erroris Lu. 4, 212 (34); fortis iste diabulus qui arreptam sibi per superbiam uirtutem uindicauit diabolitica uirtus Lr. II, 34/36 (78) ; expetitio est diabulo perfectos nocere Lar. 22, 14 (96);

persecutorem uel diabolum uitium aliud suadentem IoP. 1o, 31/32 (120) ; in dubitatione diabuli IL. 4, 294 (36) ; de insidiis et uenatione diabuli liberati Luc. 6, 180 (50) ; peccatum diabuli et ruinam Lc. 10, 17/18 (75) ; setui diabuli Io^. 18, 8 (125); caeca suspicatio diabuli Luc. 4, 101/ 102 (31).

dictio : dictio inter propinquos aedictio inter populos et plebes currit Lar. 2, 16/17 (13) ; bina dictio Lu. 2, 304 (20) ; dictio uatis conuersam in uinum Iob. 2, 47 (112). dictum : post euangelii dicta Lr. 4,

46/47 (30).

dies : diem aeternitatis : Iu. (35);

octauus

dies

4, 279

circumcisionis

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

Luc. 2, 150/151 (16) ; usque ad diem confessionis in Christo L»zr. 19, 21/22 (93) ; dies ieiunii Lr. 4, 44 (309); dies iudicii Le. 3, 84 (24) ; 3, 157

(26) ; 8, 531 (66) ; 11, 52 (79) ; sollem-

nitas diei iudicii Lc. 4, 74 (30); regula diei iudicii Le. 6, 263/264

(52); tesutrectionem

in die iudicii

lob. 16, 5/6 (124) ; diem iudicii ubi signum Fili hominis ostenditur Io. 19, 8/9 (125) ; nouissima perfectio ante die iudicii Io7. 21, 22/23 (128) ; in die noui testamenti Ir. 23, $50 (98) ; in die noui testamenti siue in die aeternitatis Lzc. 2, 82 (15) ; perenne, id, usque ad diem mortis Lr. 5, 252 (45) ; dies salutis Lzc. 6, 59 (47) ;

diem sollemnitatis natiuitatis Christi Luc. 2, 84/85 (15) ; in die uitae ptaesentis illius Lr. 4, 404 (358); uel tertia diae uirtutum Ioh. 2, 5 (111); dies septimane quos maculauit peccatum Adae Lac. 2, 86/87 (15) ; dominicis diebus Lc. 4,57 (29) ; longitudo dierum Luc. 6, 218/219 (51). dignitas : Liz. 1, 203 (8) ;per Iohannem anchoritarum dignitas (agitur) Luc. 6, 151/152 (50) ; dignitatem cotporum et animarum Iz. 6, 97 (48) ; corpotis et animae dignitas Iz. 22, 33/54 (96) ; dignitas sacerdotis Lac. 1, 38 (4) ; Dauid inaltatus in sacetdotii dignitatem La. 6, 30 (47); dignitatem et magnitudinem sermonis Lar. 9, 11/12 (73); turris ista dignitas apostolica gradus est Lr. 14, 21/22 (84) ; quae profecto numero dignitatis aguntur ls. 19, 39

(93).

dignus : dignus benedictione Lr. 1, 292 (11); dignus memoriae La. 1, 277 (10) ; super dignos sors mittitur

Luc. 1, 58/39 (4).

dilectio : Iob. 5, 30 (117) ; quid inter dilectionem te benefactum et benedictionem et orationem Iu. 6, 297/ 298 (53) ; dilectio Dei et proximi Lac.

3, 24/25 (23) 16, 471 (57) 5 7, 132 (61) ;

Iob. $, 6/7 (1x17) ; qui ad pedes nuntiat dilectionem Dei et proximi Io.

20, 36/37 (127) ; dilectio inimici La.

6, 282 (53) 1 6, 345 G49-

dilector : dilectores mundi Io/. 1, 115 (108). diligentia : La. 2, 319/320 (21); ad

nostram diligentiam Lar. 4, 421 (39) ;

ad exemplum diligentiae Lr. 5, 135 (43); diligentia militari positi Lar.

1e Worm)

Me

diluuium : in diluuio Lz. 2, 213 (18) ;

175

ab Adam usque ad diluuium Io. 2, 25/26 (111).

discernatio : de iudicio discernationis inter se Iudaeos lop. 5, 49 (118). disciplina : disciplinam fili Lu. 2, 350 (21); disciplina catholica lof. r, 17 (106). discipulus : fidem discipulorum Iohannis in eum IL». 7, 123/124 (60); ptaetia ante pedes discipulorum ponebant Job. 14, 1o/11 (124). discordia : Lu. 8, 295/296 (72) ; quae in discordia fuisti ab aeterno, nunc

in pace reconciliata est Lc. 7, 510/ 311 (65) ;dum intet fratres discordiam patet Lc. 12, xo/11 (79). dispensator : dispensatores Lr. 8, 51

(66). dispersio : in omnem

dispersionem

gentium Lr. 24, 72 (100). dissensio : IoP. 9, 23 (120).

distributor : sociorum carnalium distributor Lzc. 8, 52/53 (66). diuersitas : Lc. 4, 432 (39). diuersorium : diuersotium ecclesiae praesentis figuram tenet Iz. 2, 54

(14).

diues : exemplum diuitis diuitibus inponit Lzc. 16, 51/52 (88) ;diues in fide, infidele communicat fidem Lor.

3, 123/124 (25) ; speciale est diuitum tormentum linguae Lv. 16, 96/97

(89).

diuinatio : diuinatio in ore regis lo^. 115-56: (122);

diuinitas : Ioh. 20, 35 (127) ; diuinitas Christi cum carne IoP. 2, 6/7 (111); 21, 6x (129); diuinitas Spiritus sancti Luc. 3, 9 (22) ; inseparatum est Spiritus a diuinitate Iob. 5, 16/17 (114) ; pet uerbum diuinitatis intellegitur diuinitas fidei Lu. 4, 582/383 (38) ; in consensu diuinitatis zr. 13, 24 (82) ; ante conspectum diuinitatis Luc. 5, 160 (43) ; pet foramina intelligentiae diuinitatis in corpore positae Lr. 5, 156/157 (43) ; a fulgore diuinitatis Lr. 1, 176 (8); fulgora puta diuinitatis Lar. 5, 57/58 (41); non es mater diuinitatis sed mater infirmitatis Job. 2, x1/12 (111) ; de plebe diuinitatis

a profundo

Luc.

19, 31 (93) ;

diuinitatis Lac. 1, 353

(12) ; scientia diuinitatis quae fuit in pectore Iesu ascendit in anima Iohan-

nis Iob., pr»l. 11/13 (105) ; in diuinitatis uerbo Lr. 7, 38 (58) ; id, adnectit, ad unitate diuinitate lob. r, 6/7 (105) ;cotde, id est, diuinitate uigilat Lu. 8, 124/125 (68) ; diuini-

176

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

tas commendat animam in potestatem Patris Iz. 23, $2 (98) ; corpus ferebatur a diuinitate Lr. 24, 122 (101) ; diuinitas lucet ut sol in caelis lucet Iob. x, 76/77 (107) ; non cognouerunt increduli diuinitatem lucentem illius Io/. 1, 77/78 (107) ; lucem, id est, diuinitatem lo^. 1, 98 (108) ; ut pote diuinitatem credere pet incarnationem Ioh. x, 102 (108) ; una diuinitas Iob. 2, 100 (115) ; diuinitas

in catnae Iob. 9, 16 (119) ;Domine in diuinitatem lob. 13, 21 (123); aqua diuinitatem significat Ioh. 19,

57/58 (126).

diuinus : fulgora diuina La. 1, 59/60 (5); eloquentiam diuinae historiae Lauc. 2, 221/222 (18) ; lex diuina Lac. 2, 140 (16) ; 2, 500 (20) ; diuinum sermonem Iz. 2, 217/218 (18) ; in potestate diuina Lar. 9, 65 (74); uirtus diuina Lc. 1, 96/97.123 (6). diuitiae : abundantia diuitiarum Lar. 12, 31/32 (80) ;custodia diuitiarum Iob. 8. 10 (119). doctor : doctores La. 2, 364 (22); ecclesiarum doctoribus Lr. 8, 85 (67) ; Paulus doctor gentium Lar. 7, 40 (58); gentium doctores Lr. 8, 217 (70) ; otientes de plebe gentium doctotes significat Luc. 8, 234/235 (70) ; inter utriusque doctores legis Lac. 2, 340 (21) ; sctibarum et Pharisaceorum doctores Lac. 4, 286/287 (56) ; doctotes noui testamenti Liz. 4,

394/595 (58) i15, 56/57 (86) ; docto-

res uetitatis Lc. 4, 273/274 (35) ; 5, 148 (43); 17, 30 (91); concordia doctorum Hebraeorum et gentium Luc. 5,46/[47 (40) ; defama doctorum Lac. 7, 255 (63) ; humilitas doctorum Luc. 5, 54/55 (41) ; labotem omnium doctorum Lr. 6, 8/9 (46); opus

doctorum et Christi auxilium Lac. 7, 75 (59); pet orationem doctorum salus intonuit perditorum IL». 7, 17/18 (58); praedicatione doctorum Lut. 3, 113 (25) ;lumen figura est praedicationis doctorum Iz. 4, 10/ 11 (29); per Philippum sapientia doctorum agitur Luc. 6, 152 (50) ; in summa sede doctotis Lc. 4, 183/184 (33); setmo

doctorum

per noctem

Iob. 21, 29 (128) ; doctores in ecclesia Luc. 2, 57 (14) ; doctotes ad opus doctrinae Lc. 2, 122/123 (16) ; Deus

tiam quae commune est omnium doctorum Lar. 5, 180/181 (44); in fide et opere reficiunt doctores Lr. 6, 13 (46) ; mali doctores Lu. 7, 94/ 95 (60) ; in doctoribus et legibus Lar. 10, 72/75 (76) ; tettet omnes sapientes doctores in persona apostolorum Luc. 12, To/71 (81) ;pet sapientiam prudens quisque doctor Low. 19, 52

(94).

doctrina : doctrina trium legum Lor. 1, 253 (10) ; 2, 347 (21) ; doctores ad opus doctrinae Luc. 2, 122/125 (16) ; doctrinae opera Ic. 4, 10 (29) ; fidutiam doctrinae Luc. 5, 70 (41) ; aquae doctrinae Lac. 6, 127 (49) ; doctrina Luc. 6, 330 (54) ; dubitationem docttinae lohannis Lc. 7, 117 (60); communi uerbo doctrinae Le. 7, 151(61);petignem doctrinae Lar. 8, 183/184 (69) ; fructu doctrinae spiritalis Luc. 9, 28 (73) ;sonum doctrinae heteticae Iob. 2, 104 (113) ; doctrinae hereseos Io/. 9, 8 (119) ; de uirtutibus et doctrina Christi Io7. 21, 117 (131). dolor: dolor passionis Ir. 2, 280 (20) ; septem principales dolores Lzc. 8, 20/21 (65) ;leo in laqueo Christi fremit et magna uoce doloris rugit Luc. 8, 169/170 (69) ; dolor mulieris Luc. 8, 269/270 (71) ; qui extraneus fuita coniunctionem a carnalialienus dolore manebit Iob. 21, 91/92 (130). dolus : Luc. 5, 180 (27); fructus doli homicidium I. 3, 181/182 (27); quae dolum saluatoris cogitabant secundum mandatum Lar. 23, 53/54

(98).

dominatio : dominatio conditoris Lr.

4, 171/172 (33).

dominicus : in dominica oratione Lr. 6, 579/380 (55) ; sex tantum uersicu-

lus in dominica oratione Lucas posuit La. 11, 3/4 (77) ; pet uetsiculos dominicae orationis Lc. 11, 15

(78).

Dominus : in aduentu Domini L»zc. 1, 311 (11); conloquium Domini Lu. 7, 276/271 (64) ; corpus Domini Io/. 15, 33 (123) ; debitores Domini Lar. 14, 17 (84) ; fortitudo Domini Lar. 1, 98/99 (6) ; guttor Domini Lar. 5, 265 (46) ; infirmitas Domini fortitudinem prestetit nobis Iob. 4, 10/11 (115); a lege Domini La.

3, 21.22

scit quomodo fiat omnibus doctor Luc. 5, 31 (40) ; a doctoribus quadtiformis euangelii scripturae I.e. 5,

(23) ; opus Domini Lzc. 14, 30 (84) ; opus perfectum Domini in terra Lzc. 6, 63 (47) ; pedes Domini Lr. 7, 258/259 (63) ; potestate Domini Lzc.

169/170 (43); lacrimosam paeniten-

5, 185 (44) ; tres responsiones Do-

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

mini omnem ordinem ueritatis complent Lr. 4, 209/210 (34) ; sermo Domini Lzc. 4, 252 (35) ; in ueneratione sollemnitatis Domini Lu. 23, 8/9 (97) ; de terra Domini

Lc.

4,

199/200 (353) ; uerba Domini in diuinis scripturis Lr. 22, 53 (97) ; ad Domini uisionem La. 2, 343 (21); uisiones Domini Lc. 4, 45/46 (30) ; Dominus trinus ac unus La. 7, 204 (62); Dominus ignis exurens est Luc. 24, 85 (100) ; Dominus hereditas eorum Ioh. 1, 123 (108) ; potestas dominorum Lac. 2, 13 (13). domus : Dauid in domum Dei Lr. 6, 27 (47); quadrata domus Dei in

fundamento fidei ponitur Lc. 6, 454/455 (57) ; gratia in domum legis Luc. 1, 190(8) ; in domo legis Lar. 8, 265 (71); domus militiae Le. 3, 133/134 (25); domus talentorum siue domus telonum uel domus negotiatorum Lar. 5, 205/206 (44) ; domus quae in quattuor principalibus uirtutibus fundatur Lr. 6, 465 (57); figuralis lex est Christus in domo Lar. 7, 247/248 (63) ; ex quo bina domus intratur, id est, infernus

periuntibus et regnum uirginibus et

paenitentibus Lar. 11, 57/38 (78); dedicatio domus Io/. 10, 45/46 (121). donatio : donationes Dei Lac. 6, 150 (49) ; per Mattheum uaria munera et donationes artium et meritorum (aguntur) Luc. 6, 154/155 (50). donum : dona ecclesiae Lar. 6, 157 (50) ; dona Spiritus sancti Lar. 6, 166 (50) ; donis spiritalibus Lac. 1, 243/244 (9) ; donum salutis corporum Lr. 5, 182

(44); septem

dona

Spiritus sancti

Luc. 1, 148 (7); 4, 5 Q9); 8 15 (65).

dormitio : Lc. 8, 312 (72). dubitatio : de dubitatione rerum Lor.

4, 64 (30) ; in dubitatione diabuli Luc. 4, 294 (36) ; dubitationem doctrinae Iohannis Lac. 7, 117 (60) ; dubitatio de Deo Ioh. 4, 65 (117). ducatus : sacerdos : dux sacer eo quod

sacrum

ducatum

pfaebet

populo

Lut. x, 33/54 (4)

duritia : duritia prophetae Lar. 5, 72/73

(24).

durus : alii duri in bono, alii in malo Ioh. 2, 24/25 (111). dux : dux omnium populorum Iac. 5, 63 (41) ; sacerdos : dux sacet eo quod sacrum ducatum praebet populo Lar. 1, 33/34 (4);stella duce Iob. 1, 111 (108).

177

ebrietas : Iac. 5, 180 (27) ; ebrietas est hebitudo

omnis

uanitatis

Lr.

21,

16/17 (95).

ecclesia : ecclesia apostolica Lz«. 6, 145

(49) ; ecclesia catholica Ioh. 5, 12/13 (114); ecclesia Christi Lac. 1, 269 (10); ecclesia gentium Ie. 1, 253

(10); 4, 312/315 (36); 4, 340/541

(37) ; 4. 393 (58) i 7, 251 (63) ; 7, 275 (64) ; 8, 291 (72) ; 11, 56/57 (79) ; 24. 40/41 (99) ; Ioh. 4, 17 (115); inui-

diam sinagogae aduersus ecclesiam gentium significat La. 4, 302/503 (36) ; in ecclesiis gentium Liu. 4, 456 (39) ; Hebraeorum et gentium ecclesiam Lar. 5, 11 (40) ; ecclesiam gen-

tium in nouo testamento aedificat Luc. 7, 29/30 (58) ; lacrimosa paenitentia ecclesiae gentium Lar. 7, 262/ 263 (64) ; primitiua ecclesia gentium Luc. 8, 10 (65) ; plenitudinem malitiae de ecclesia gentium La. 8, 12 (65); mulier autem qui uenit retro ecclesia gentium est post crucem conuersa Luc. 8, 266/267 (71) ; sensu intelligibili dealbata per fidem ecclesia gentium induit Christum Lor. 25, 17/19 (97); ecclesia gentilis nunc primatum tenet Ioh. 20, 1/2 (126) ; sanctae et beatae ecclesiae La. 24,

2/3 (98) ; primitiua ecclesia Iob. 2, 9

(11r); pfimitiua ecclesiae loh. 20, 8

(126) ; primitiua ecclesia noui testamenti Lac. 2, x17 (16) ; in una et

uera ecclesia Lac. 24, 126/127 (101) ; ecclesia heretica Lu. 3, 185 (27); hereticorum ecclesia Le. 5, 142 (43) ; caput ecclesiae Io/. 4, 41 (116) ;

conuersationem |ecclepraesentem siae Lar. 5$, 43 (40); ecclesiatum doctoribus Luc. 8, 83 (67) ; doctotes in ecclesia Lac. 2, 57 (14); dona ecclesiae Lac. 6, 157 (50); figura ecclesiae Iob. 13, 29/30 (123) ; diuetsorium ecclesiae praesentis figuram tenet Lc. 2, 54 (14) ; in prima funda-

mento ecclesiae noui testamenti Lar. 6, 138/139 (49) ; septem gradus ecclesiae Luc. 6, 166/167 (50); septem gradus ecclesiae Christi Le. 11, 51/52 (79) ; humilitas ecclesiae noui testamenti Lc. 8, 117 (68) ; inimicos proximorum et ecclesiarum id est heteticos Lc. 6, 305/306 (53) ; diuetsa muneta ecclesiae praesentis Lac 6, 149 (49) ; in naui ecclesiae Lr. 8, 119 (68) ; nuptiae ecclesiae et Christi Luc. 5, 249 (45) ; pattes ecclesiarum

Dei Lac. 8, 6/7 (65) ; pattes ecclesiarum Christi Lc. 24, 26 (99) ; in pet-

178

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

sona totius ecclesiae Luc. 22, 17 (96) ; ecclesiae portas Lac. 8, 81 (67);

principatum ecclesiae lo/., prol. 9 (105) ; tequies ecclesiae in persecutione Lac. 8, 146/147 (68) ; sacramentis Christi et ecclesiae solutum Io/. 2, 37/38 (111) ; tabernaculum ecclesiae

Luc. 6, 103 (48) ; in unitatem ecclesiae Lc. 11, 54 (79) ; figura Spiritus sancti in ecclesia Luc. 1, 56/57 (5);

ecclesia Dei Izc. 1, 504 (11) ; ecclesia est in mundo peccatoribus et iustis commixta Ic. 3, 160/161 (26) ; cotpus Christi quod est ecclesia Iz. 4, 87 (31) ; Christus in Ecclesia Lc. 6, 27 (47) ; in caelo orietur ecclesia Luc. 6, 84 (48); apostoli paradisi ecclesiae duodecim lapides sunt Lr. 6, 106/107 (48); qui ecclesiam fidei fundamento

mouere

uolunt La.

6,

477 (57) ; Christo coniuncta ecclesia inseparabiliterque fides sanctorum Luc. 6, 482/485 (57) ; ad humilem in conualle lacrimarum positam deducantur ecclesiam Lc. 7, 10/11 (58) ; unam ecclesiam in fidem Trinitatis uocatam Ic. 8, 28/29 (66) ; de ecclesia semina uitae procederunt in mundum Lzc. 8, 41/42 (66) ; quando Dei uetfitas in ecclesia

uidetur

I.e.

8,

134/135 (68); coniunctio Mariae et Iohannis indicat uirginitatem — et

ptincipatum in ecclesia Io/., prol. 7/8 (105) ; Christus cum ecclesia Io/. 2, 7/8 (x11) ; de ecclesia praesenti IoP. 2, 97 (113) ; ecclesia excisa ex latere Christi in cruce positi uirtutem accipit per ipsius infirmationem Io. 4, 13/15 (115) ; humetus quae ecclesia significat Joh. 4, 57 (116) ; ecclesia pet unam fidem sanatur Io. 5, 10/11 (117) ; qui pet eleuationem rerum in ecclesia peruenire uolunt IoP. 10, 6/7 (120); ecclesia uerbum Chtisti intellegit et implet Iob. 1o, 25/26 (120); pet humilitatem |inueniet ecclesia praesentem et caelestem Io/. 10, 28/ 29 (120) ; quae figurat ecclesia theoricam Ioh. 12, 1/2 (122) ; Spititus sanctus qui consolatur ecclesia post ascensionem

Christi Iob. 14, 20/21

(124) ; Iohannis ecclesia contemplatiua significat, et Petrus actualem ecclesiam significat lob. 20, 14/16 (126) ; theorica ecclesia licet uelocior credendum in Christo IoP. 20, 17/18 (127) ; pugnantem pro ecclesia quae retrorsum conuertitur Io]. 20, 38/39

(127) ; ecclesia non coniungitur corpus ad caput IoP. 21, 82/83 (130) ; ad

theoricam ecclesiam Io/. 21, 102.105 (130); Petrus actualem ecclesiam significat Iob. 21, 103/104 (130); ecclesia theorica tamen excelsior quae significatur ab Iohanne quam actualis ecclesia Iob. 21, x11/112 (13r). ecclesiasticus : ecclesiastici homines Iob. 10, 4 (120). Eden : Io. 20, 42 (127). edictio : dictio intet propinquos, aedictio inter populos et plebes currit Luc. 2, 16/17 (123). effectio : duae effectiones sunt animarum Lac. 1, 216/217 (9).

effectus : quae enim aduertere debet cteaturarum effectum lob., prol. 18

(105).

effusio : effusione sanguinum uictimatum Lace. 1, 327/328 (11). electio : inuenta est ab electione Luc. 1, 157 (7);electio semper opus luminis est Lac. 6, 71/72 (48) ; in electione apostolorum La. 6, 75 (48) ;locus electioni conuenit Lac. 6, 79 (48); electio Lu. 6, 96 (48). electus : electos Hebraeorum

Iu.

1,

91 (6) ;Susanna interpretatus electa Luc. 8, 29/30 (66). elemosyna : manus profectionis elimosinarum in caelum Le. 6, 40/41 (47); elimosinis pauperum inmarcescibilem adquiritus uitam IL. 12, 41 (80) ; in elimosina pauperum Lr. 12, 43 (80) ; pascua de fructibus et elimosinarum Ie. 14, 20 (84). eleuatio : Lc. 1, 361 (12) ; inpugnatum cor pet eleuationem Io/. 3, 19/20 (114) ; qui per eleuationem rerum in ecclesia peruenire uolunt Io. 10, 6/7 (120). Elias : Luc. 1, 86.88 (6) ; 4, 44.51 (30) ;

4, 311 (36) ; 9, 45 (74); 13, 46 (83);

lob. 1, 135 (109). Elisabeth : Luc. 1, 181 (8) ; 1, 205 (3) ;

2, 309 (20).

Elisaeus : cur non maior Helisaeus quam Iohannes Lr. 1, 87 (6); in oratione Helisaei Lc. 4, 320/321

(36/37).

eloquentia : eloquentiam diuinae historiae Lar. 2, 221/222 (18). enarratio : horum duorum fratrum desimilium enarratio Luc. 16, 54/55 (88). Henoch : Lu. 15, 46 (83). Ephesum : sepulchrum Iohannis scatutit in Epheso Io/. 21, 95/96 (130). episcopus : La. 4, 253 (35); nunc apostoli episcopi ordinantur Lor. 24, 118 (101) ; manus episcopotum Lr.

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM 3, 243 (28); Christus episcopus apostolorum Iz. 3, 245/246 (28). epistola : cautio ueto epistola census est intet uilicum et debitorum diuisa Luc. 16, 22/25 (87). ertot : Iob. 4, 26 (116) ; nox erroris Lc. 2, 60 (14) ; uiam ettotis Lac. 2, 265 (19) ; capite erroris Lu. 4, 86 (31) ;

179

eucharistia : Lac. 17, 61 (91) ; eucharistiam in fide testamenti sinagoga accipit Lr. 8, 320/321 (72); in citcuitu populi fidelium eucharistiam communicauerunt Iur. 13, 64/65 (83); usque dum panem uitae in eucharistiam mysterio accipiant Iur.

24, 78/79 (100).

diabulus auctor etrotis Luc. 4, 212

euentus : non peruisu sed euentu Ir.

(34) ; ut ex magno auctore errorem et detractionem defendant Ls. 5, 244/245 (45) ; de tenebroso caligine

euersio : euetsione corporis in ctuce Luc. 15, 8 (85).

ettotis Lu. 8, 81 (67). Esaias : Lc. 2, 170 (17). Esau : Lc. 4, 88 (31). ethnicus : aethinicae Lc. 3, 94 (24). Eua : Luc. 4, 81 (31) ; Iob. 9, 24 (120) ;

in maledictione Euae Lr. 1, 145 (7) ; gratia quam Eua effudit Li. 1, 149

(7); maledicta Eua in mulieribus Luc. 1, 152/153 (7) ; de conloquio serpentis ad Euam Lu. 3, 79 (24). euacuate : qui se euacuerit dilectabili cibo carnali Liz. 1, 75/76 (5). euangelicus :malagma euangelicae legis Lc. 10, 65 G6); ante euangelium euangelicus uit Lc. 19, 17/18 (93). euangelista :Lue., praef. 34 (3) ;Lat. 4, 376 (58) ; Lu. 5, 228 (45) ; Iob. 10, 26 (120); extta quattuor euangelistas T2nc-9152/5(5.)* euangelium : Lu. 4, 245/246 (35) ; 7, 114 (60) ; quattuor beatitudines euan-

gelii Liu. 6, 195 (51) ; in octaua beatitudine euangelii Lie. 2, 149 (16) ; ad

octenam beatitudinem euangelii Lc. 2, 296 (20) ; octo beatitudines euangelii Lu. 13, 14/15 (82) ; post euangelii dicta Law. 4, 46/47 (30); à doctoribus quadtiformis euangelii scripturae lc. 5, 169/170 (43); euangelii parabulae Lar. 8, 86 (67) ; euangelii retia IL. 21, 22 (95); scientia euangelii Job. 9, 11 (119); securis sermo euangelii est La. 35, 101 (25) ; uerbum euangelii et apostoli eructauerunt Ioh. 1, 16/17 (106) ; euangelii ueritas Lac. 8, 89 (67) ; pet quattuor uolumina euangelii Lu. 19, 78 (94) ; ut prophetia coniungeretur euangelio Lc. 3, 29 (23) ; euangelium radice succidet Lar. 3 109/110 (25) ; salutes in euangelio concurrunt Luc. 6, 57 (47) ; in euangelio Iesu Chtisti inscribuntur Lar. 6, 9r (48); ante euangelium euangelicus uit Lzc. 19, 17/18 (93);quid fermentum nisi euangelium IoA. 2, 21 (111) ;euangelium Lucae lob. 21, 32/33.37.453.45

(129).

6,3655).

exactor : ab exactore daemone Lc. 8,

189/190 (69).

exceptio : sine exceptione personarum Luc. 8, 3 (65). exemplum : exemplo daemoniorum Luc. 15, 26 (85) ; exemplum diuitis diuitibus inponit et exemplum paupetis pauperibus ostendit Lc. 16, 51/52 (88); exemplum diligentiae Luc. 5, 135 (43) ; exempla humilitatis Luc. 6,470(57) ; ad exemplum paenitentiae Lr. 1, 370 (12); exempla testimoniorum Lar. 6, 6 (46) ; in toto mundo praedicauit otdo exemplum uirtutis Ic. 8, 249/250 (71); de exempli opera Lac. 5, 266 (46) ; de exemplo sterilis Lc. 1, 179 (8). exercitus : exercitus militiae caelestis Ist: 2, 270 (19): exotcista : exorcista Deus in gradibus uidetur Lac. 8, 182/183 (69). exotdium : a nullo exordio coepit Lac. T7). expectatio : haec laetitia non fidei uetritatis sed miraculorum expectatione Luc. 23, 10/11(97) ;expectatio aquae, id, modum de uetere mutatio IoP. 5, 12 (117). experimentum : experimentum perfectionis Lac. 3, 53 (23).

expetitio : expetitio est diabulo perfectos nocere Lar. 22, 14 (96). explorator : exploratores tettae reptomissionis Lc. 6, 101 (48).

expugnatio : de expugnatione generis humani Lzc. 10, 41 (76). exquisitio : exquisitione sanitatum Lar.

$5.3 89)

exsultatio : gaudium animi laetitia et exultatio membrorum La. 1, 68/69

(5)fabrica : fabrica mundi Io2. 1, 43 (106). facies : a facie omnis agnoscitur Lar. 7, 177/178 (62); ante faciem incarnationis Lc. 10, 4/5 (75). factio : in factionem creaturarum lo/. 1, 67/68 (107).

i80

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

factum : ueftitas factorem quae in pro-

phetis acta sunt Lac. 4, 307/308 (36). falsus : sub uelamine falsae ueritatis Luc. 10, 32 (75). fama : de fama doctorum Lc. 7, 255 (63); sonitus male famae iustorum Lac. 21, 6/7 (95) ; mala fama peccati mei Lc. 15, 41 (86) ; malam famam pereuntium La. 23, 7/8 (82) ; con-

gregauit fama praedicationis et uirtutum Lc. 8, 34/35 (66) ; fama sermonis illius auditui regis peruenit Herodis Lc. 9, 10 (73) ; fama uirtu-

tum Lear. 4, 5387 (38) 5 5, 133 (43) 58,

222/223 (70) ; fama uirtutum Chtisti Luc. 4, 231 (34) ;admiratione fame lyzcqoseU8I75)* familia : Lc. x2, 66 (81); familia Matthei Lc. 5, 229 (45) ; haec est

nequissima familia Pharisaeis quae maligno capiti coaequalis erat Luc. 7,

506/307 (65).

fastidium : fastidium paret decori animarum Lc. 6, 412/413 (56). fatigatio : fatigatio infirmitas est lo.

4, 2 (115).

fauot : fauor gratiae et auxilii Lu. 4,

231 (34) ; fauot gratiae et uirtutum LEuc:55131/13242)fel: fel in iecore non habet columba Luc. 2, 224 (18).

fermentum : quid fermentum nisi euangelium Io. 2, 21 (111). ferot : feror inuidiae Lc. 4, 393 (38). ferrum : omne ferrum quod secat secutis est Luc. 3, 100 (25). festuca : Lc. 6, 409 (56) ; festuca non est lignum occisionis Lc. 6, 405

(55).

ficus : sub fici arbore, id, sub sinagoga Ioh. 1, 205 (110).

fidelis : a choro fidelium Lc. 1, 165 (8) ; conuetrsatio fidelium Lar. 2, 120 (16) ; corpora fidelium La. 2, 94

(15); intellectus 283/284 (36) ; in lium Lac. 1, 169 fidelium Lc. 2,

fidelium IL. 4, forte populo fide(8) ; opera populi 249 (19) ; populi

fidelium Iz. 13, 64/65 (83) ; Chtis-

tiani siue fideles siue euangelici uiri Luc. 6, 247/248 (52) ; prius fundatis fidelibus in regno Ic. 6, 264 (52); sempet deleramentum est in fidelibus uerbum fidei Lac. 24, 27/28 (99). fides : deaccessione fidei peccata dimittuntur Lc. 5, 167/168 (43) ; adiectio fidei opera bona adquiritur Lc. 17, 23 (90) ; aegti fidei sanantur Lc. 4, 407 (38); sancti in spiritali calore fidei et caritatis Liu. 6, 32 (47) ; ad

tectae fidei ciuitatem fugiunt Lr. 8, 218 (70) ;consocii fidei Lar. 5, 67

(41); pet uerbum diuinitatis intellegitur diuinitas fidei Lue. 4, 582/385 (38) ; fructum fidei Trinitatis zc. 13,

20/21 (82) ;quadrata domus Dei in fundamento fidei ponitur Le. 6, 454/455 (S7); qui ecclesiam fidei fundamento

mouere

uolunt Lv. 6,

477 (57) ; desanctae fidei fundamento consurgens Lar. 8, 79/80 (67) ; gratiam fidei et gratia uitae Iob. x, 151 (109); quae accipit iustitiam fidei Iob. 12, 2 (122) ; inluce fidei praesentis uitae Lc. 6, 76/77 (48) ; fidei mores Luc. 6, 448 (56) ; in natiuitatem fidei Lc. 15, 74 (86) ; oculis lucidissime fidei Luc. 8, 53/54 (66) ; fidei oculi Lc. 24, 50 (100) ; totus mundus impletur odore fidei lob. 12, 5 (122) ; opera fidei et uirtutum Liz. 8,

319/3520 (72) ; opus uirile fidei Luc. 7, 96 (60) ; opus fidei Trinitatis Lc. 5, 250 (28) ; propter opera fidei Trinitatis Luc. 6, 169/170 (50) ; petram uere fidei Trinitatis Luc. 6, 481/482 (57) ; ad portam fidei Li. 5, 152 (43) ; ad regulam fidei percipiendam L»r. 6, 45 (47) ; ad regulam fidei in baptismum Lc. 6, 446/447 (56) ; scientiam fidei Trinitatis Lac. 5, 155 (43); signaculum fidei in opera ueritatis Lac. 15, 58/59 (86) ; thesaurus fidei Luc. 7, 256 (63) ; haec laetitia non fidei ueritatis sed miraculorum expectatione Lu. 23, 1o/11 (97); de uirilitate fidei zc. 6, 124 (49) ; uites fidei Luc. 6, 470 (57) ; infitmissimas fidei uites Li. 6, 467/468 (57) ; uisu fidei et corporis Liz. 2, 255 (19) ; in fidem amicitiae Lc. 6, 355 (54) ; in fide Christi Li. 9, 4 (73) ; ad fidem ueram Iesu Christi morientis et mane tesurgentis Luc. 24, 3/4 (98) ; fidem incarnationis lesu adpraehendit Lr. 8, 262 (71); in fidem indulgentiae Luc. 6, 353 (54) ; in fide orationis Luc. 18, 3/4 (92) ; supernatum terum caelestium fides Lu. 6, 61/62 (47); resurrectionis fides et ueritas sublimiot Lue. 24, 85/86 (100); in fide Trinitatis Le. 2, 118 (16) ; 2, 346 (21) ; 3, 215 (27) ; 6, 99 (48) ; Iob. 5,

12 (114) ;12, 8 (22) ;21, 75 (130) ;

unam ecclesiam in fidem Trinitatis uocatam Ic. 8, 29 (66) ; fide Ttrinitatis non inuenta Lr. 24, 42 (99); post fidem Trinitatis Io5. 6, 13 (118) ; qui utrumque legem setuant, ad fidem Trinitatis credent Io5. 21, 76/77

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM (1350) ; fidem et reuerentiam uerborum Lac. 8, 96 (67) ; fidem parabularum uetborum Lor. 8, 94 (67) ; in fidem ueritatis Luc. 13, 27 (82) ; pet fidem uirtutum Lz. 7, 115 (60); fidem discipulorum Iohannis in eum Luc. 7, 123/124 (60) ; inculte enim fide gentium inuenta est Lar. 7, 59 (59); qui fidem gentium Iudaico populo adnuntiauit Lr. r5, 71/72 (86) ; de &ide gentium Lzr. 15, 87/88 (87) ; per infirmorum fidem Lr. 5, 162 (45) ; fides infirmorum et depottantium Lac. 7, 74/75 (59) ; in fide Iudaeorum Lr. 24, 19/20 (99); Christo coniuncta ecclesia insepara-

biliterque fides sanctorum

IL.

6,

482/485 (57) ; fides uariata turbarum Luc. 7, xo2 (60) ; fides uirginis Lac.

1, 178 (8); populum congregatum in fide Luc. 2, 62 (14) ; diues in fide, infidele communicat fidem lI. 5, 123/124 (25) ; instabilitas in fide La. 4. 393 (38) ; paraliticus : id est, nec in fide nec in opere ambulat La. 5, 150/151 (43); in fide et opere reficiunt doctores Ic. 6, 13 (46); inlicitum erat in lege gentes in fidem sumete Lac. 6, 16/17 (46) ; sanitas ex fide discendit Luc. 6, 182 (50) ; fides dubia La. 7, 129 (60); gentes in fidem uenerunt Luc. 7, 268 (64) ; ut

fides desideretur per salutem Lc. 7, 310 (65) ; inter totius mundi scientiam et fidem La. 8, 90/91 (67) ; ut gentes ad fidem per miracula inuitaret Luc. 8, 243/244 (71); generis turba humani excoepit lesum in fidem Luc. 8, 253 (71) ; euchatistiam in fide testamenti sinagoga accipit Luc. 8, 320/321 (72) ;ut hospicium Christi prestarent in fide Le. 9, 59/60 (74) ; non ex fide tecta et opete bono Laur. 13, 62/63 (83) ; in bonum naturae

per fidem

Lo.

15,

35/536

(85) ; sensu intelligibili dealbata per fidem ecclesia gentium induit Christum Lac. 23, 17/18 (97) ;fidem in Deum saluatorem incipit Ir. 23, 45/46 (98) ; uera fides scit mortuum corpus Lac. 24, 9/10 (99) ; mysteria Chtisti uidet in fide Lu. 24, 31/32 (99) ; ut fides firmior esset et ut nos ueloces in fide sumus La. 24, 66/67 (roo); aquam, id, fidem lob. 4, 19 (115) ; fide et opere Iob. 4, 62 (117);

ecclesia $, 10/11 merum dentium

per unam fidem sanatur IoP. (117) ; fides perfectum nuhabet, quia iungitur increIoh. 19, 40/41 (126).

ISI

fiducia : La. 23, 36 (98); fiduciam deducit Lc. x, 323 (11) ; fidutiam doctrinae Iu. 5, 70 (41). figuta : figutam caticuminum Jof. 2, 123/124 (114); Dauid est figura Christi, pueri Dauid apostolorum figuram tenent Lucr. 6, 22/23 (46); figura ecclesiae IoP. 13, 29/30 (123) ; diuersorium ecclesiae praesentis figuram tenet Lac. 2, 54 (14) ; Gabaonitae figuram Lac. 8, 18 (65) ; figura Iudaeotum Io. 4, 51 (116) ; templum figura legis diuinae Lac. 2, 300 (20) ; occultae diuinae legis figurae Luc. 8, 86 (67); in figuram ordinationis Chtisti Io. x, 217 (110) ; figura plebis Iudaicae Lac. 1, 267 (10); figura populi non obseruantis legem Lr. 2, 137/139 (16) ; ferocissimi persecutorum populi figuram tenet La. 35, 184/185 (27) ; Iudaici populi figuram Luc. 16, 89/90 (89) ; Lazarus in sinu Abrahae, qui populi gentium figuram obtinet IL. 16, 88/89 (89); populi gentium figuram tenet Lar.

19, 4 (92) ; 19, 25/26 (93) ;flumen

figura est praedicationis doctorum Luc. 4, xo[11 (29); plerumque columba diuinarum scripturarum figuram tenet Lac. 2, 219/220 (18) ; figura Spiritus sancti in ecclesia Li. 1, 56/

$7 (5); figura huius uerbi in lege inuenitur Job. x, 214/215 (110) ; honorem figuratum Lar. 12, 24 (80) ;

legem figuratum Lu. 7, 92/93 (60) ; loquacitas figurarum La. 1, 117 (6) ; a uolubilitate figutatum Lut. 2, 57 (14) ; in figuris Lac. 12, 25 (80) ; alia praeteriuntur in figuris La. 16, 5o (88) ; ueritas figuras quaerit Lar. 24, 4S (99) ;quia onera et figura fit in lege, uetitas eius in Christo plenissime inuenta est IoP. 1, 144/145 (109). figuralis : figuralis lex est Christus in domo Luc. 7, 247/248 (63) ; figurali otatione Luc. 7, 275 (64). figuraliter : La. 7, 245 (63). Filius : sermonem Fili Iac. 3, 204 (27) ; propter confessionem Iesu Christi in firmum nomen Filii Dei Lac. 6, 249/ 250 (52); contra heresim dicentem Filium non esse similem Patri Io. 1, 4/5 (105) ; filius hominis dicitur uermis ut homo Io7. 1, 53/54 (107) ; diem

iudicii ubi signum Fili hominis optenditur Iob. 8/9 (125) ; Filius in corpote loquebatur Lar. 5, 218 (28) ; in patribus laudatur filius Lar. 1, 43 (5); credidit filium nascentem sine

materia carnali Lie. 1, 212/213 (9) ;

i80.

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

Luc. 1, 302 (11) ; Filii in transmigtra-

tione corporis demonstrat Lr. 9, 42 (74) ; sanum filium La. 9, 52 (74) ;

qui tegni legis erat filius Liz. 16, 9o (89) ; relinquite filios adquilonis in sinistra patte loj. 21, 29/30 (129); prolis filiorum Dei Lac. 2, 132 (16) ; filios Dei in libro uitae scriptas Lar. 6, 94 (48); magnanimitas

filiorum

Dei Lc. 6, 318 (53) ; lorem filiorum Dei Lac. 14, 3/4 (84) ; filii gratia Liz. 1, 195 (8) ; filii hereditatis sunt Dei Iob.

1, 122

(108); filiotum

Israhel

Lac. 2, 175 (17); filios Noe Io. 2, 19.23 (111); filii luminis uitae aetetnae Lac. 6, 76 (48).

fimbtatus : formam Iesu in uestimento fimbrato |Lc. 8, 287/288 (72). finis : Iudaicis finibus Ize. 8, 244/245 (71) ; iniquum est quod finem habet Luc. 16,29(87) ; usque ad finem uitae Luc. 17, 27 (91) ; in fine mundi et decimo uerbo legis Io/. 1, 191 (110). firmamentum : de firmamento disperationis daemonum Lr. 8, 308 (72). flagellum : ad aduersa flagella daemoniorum mitiganda La. 8, 144 (68) ; contra aduersa persecutionum flagella Lac. 8, 121/122 (68). flos : florem filiorum Dei Lac. 14, 3/4 (84); flores iuuentutis Luc. 6, 218 (51); flores pudicitiae et castitatis Luc. 2, 38.(14) ; flotes uirtutum gentium Christus exiit Liz. 2, 315/316 (20); in floribus uirtutum semper

Christus alitur Lzc. 4, 237/258 (54) ; uariata floribus uirtutum Ir. 6, 341/

342 (54).

Huctuatio : fluctuatio malorum populorum L»we. 21, 7/8 (95). flumen : flumen figura est praedicationis Lr. 4, 10/11 (29); in flumine scripturarum Lac. 4, 5322 (37) ; mote fluminum Lar. 9, 25 (73). foetort : sine fetore peccati Lar. 2, 176

(17).

fons : Zachatias : Fons noui testamenti Luc. 1, 39 (4) ;in duobus fontibus mandatorum Lzr. 3, 25 (23) ; fontem aquae uiuae mortem et post mortem Iob. 19, 41/42 (126).

foramen : per foramina intelligentiae diuinitatis in corporae positae Lr.

5, 156/157 (43).

forma : formam commercariorum Iz. 8, 16/17 (65) ; formam Iesu in uestimento fimbrato Lr. 8, 287/288 (72). fortitudo : fortitudo est principem mundi istius uincere Lc. 4, 59 (30) ; Spiritus fortitudinis La. 4, 229 (34) ;

fortitudo est inimicos uetitatis daemones et tuam pert fletus uincere naturam lc. 6, 204/205 (51); infirmitas Domini fortitudinem prestetit nobis Io. 4, 10/11 (115) ; fortitudo Dei Ioh. 4, 2 (115) ; fortitudo Domini Luc. x, 98/99 (66) ;fortitudo persecutotum Lac. 4, 92 (31). fouea : fouea tenebrarum lob. 1, 108 (108). fragilitas : Lau. 3, 232 (28) ; 5, 91 (41) ; fragilitas humana Lo». 1, 59 (5); 1,

96 (6) ;4, 380 (58) ; 5, 56/57 (41).

frater : dum

inter fratres discordiam

patet Lzr. 12, ro/11 (79); horum duorum fratrum desimilium enartatio Lc. 16, 54/55 (88). fraternitas : Luc. 6, 139 (49). frequentia : oftationis frequentiam Lzr.

21, 27/28 (95).

fructus : fructus benedictionis Iz. 1,

202 (8); fructu doctrinae spiritalis Lac. 9, 28 (73) ; fructus doli homicidium Lar. 3, 181/182 (27) ; fructum fidei Trinitatis Luc. 13, 20/21 (82); fructus bonae indulgentiae Ir. 6, 422/423 (56) ; fructus bonorum operum Lar. 3, 57/58 (23) ; fructu peccati Adae Lc. 6, 428 (56) ; de fructu Spiritus sancti Lze. 2, 40/41 (14); fructus uindictae Lr. 6, 420 (56); patabola arboris et fructus Lc. 6, 431 (56); pascua de fructibus et elimosinatum La. 14, 20 (84); promptior est fructus in lege secunda quam in lege prima IoP. 8, 8/9 (119). fugatio : pro fugatione apostolorum Ioh. 12, 16 (122).

fulgor : fulgorem diuini sermonis IL. 8, 78 (67).

fulgur : fulgora diuina Lar. 1, 59 (5) ; a fulgore diuinitatis Luc. 1, 176 (8) ; fulgora pura diuinitatis Luc. 5, 57/58 (41); fulgote oculotum saluatoris Luc. 22, 50/51 (97). fundamentum : in prima fundamento ecclesiae noui testamenti Iac. 6, 138 (49) ; quadrata domus Dei in fundamento fidei ponitur Lac. 6, 454/455 (57); super fundamenta Trinitatis Luc. 6, 466 (57) ; qui ecclesiam fidei fundamento

mouere

uolunt IL.

6,

471 (57) ; desanctae fidei fundamento consurgens lc. 8, 79/80 (67). funiculum : funicula praedicationis Luc. 5, 176 (27); unusquisque

constringitur funiculis peccatorum lob. 2, 102 (113) ; unusquisque constringitur funiculis peccatorum suorum Jof. 11, 34/55 (122).

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

fur : furesdaemoniorum Lor. 16, 73 (89). furor : in furore uindictae Luc. 6, 359/

360.361 (54).

tatis uentutra Luc. 13, 26/27 (82); peccatum gentium Lzc. 7, 39 (58);

7, 308 (65) ; populus gentium Lr. 4,

528 (37) ; Luc. 16, 88/89 (89) ; 12, 29

Gabaon : Luc. 8, 15/16 (65).

Gabaonita : Gabaonita figuram IL. 8, 18 (65). Gabtrihel : Luc. 2, 270 (19). ' Galilea : Luc. 2, 314 (20) ; Iob. x, 196 (110); in Cana (113). S

183

Galilea

lob. 2, 88

gallina: motis est gallinae lo. 4, 7

(115).

gaudium : gaudium animi laetitia et exultatio membrorum Lac. 1, 68/69 (5) ; gaudium de uirtutibus Lc.

10,

22/23 (75)-

genealogia : genelogiam diuinam Io. 1, 25/26 (106). generatio : in successores generationum Lar. 1, 232/255 (9) ; de caelesti generatione Iob. 1, 12 (105). Genesis : Lac. 4, 171 (33). gens : adiutoria gentium cum orationibus patriarchatum discendit La. 7, 31/32 (58) ; in confinio gentium Lac. 8, 242 (71) ; corpora gentium Lor. 2, 143 (16) ; cupiditatem gentium Lor. 4, 331 (37) ; nec (deus) Indorum nec Scitarum gentium Lar. 1, 295 (11); in omnem dispersionem gentium Luc. 24, 72 (100); Paulus doctor gentium Luc. 7, 40 (58); gentium doctotes Lac. 8, 217 (70) ; concotdia doctorum Hebraeorum et gentium Luc. 5, 46/47 (40) ; otientes de plebe gentium doctores significat Lac. 8, 234/235 (70) ; ecclesia gentium Lar.

1, 253 (10) ; 4, 312/315 (36) ; 4, 349/ 341 (37) 4, 393/394 (38) 5 5, 12 (49) ; 7, 251 (63) ; 7, 275 (64) ;8, 12 (65); 8, 291 (72) ; 11, 56/57 (79) ; 24. 40/41

(99) ; 4, 17 (115) ; primitiua ecclesia gentium Lar. 8, 10 (65) ; inuidiam

sinagogae aduersus ecclesiam gentium significat Lc. 4, 302/303 (36) ; ecclesiam gentium in nouo testamento aedificat Lu. 7, 29/30 (58) ; lacrimosa paenitentia ecclesiae gentium Lac. 7, 262/265 (64) ; mulier qui uenit tetro ecclesia gentium est post crucem conuersa Lu. 8, 266/267 (71); in ecclesiis gentium La. 4, 436/437 (39) ;de fide gentium Lac. 15, 87/88 (87) ; qui fidem gentium Iudaico populo adnuntiauit Luc. 15, 71/72 (86); in columba unitas, in linguis gentium societas est Iob. 1, 183/184 (110) ; quid legem inpedita multitudine gentum in fidem ueri-

(80) ; populi gentium figuram tenet Luc. 29, 4 (92) ; 19, 25/26 (93) ; lasciuiens populus gentium Lar. 15, 14/15 (85); populus gentium nouissime uenit IoP. 20, 12 (127) ; populus gentium Domino credulus Lc. 7, 13/14 (58) ; aduocatus populi gentium ILzr. 7, 25 (58) ; regna gentium Lar. 5, 5 (22) ; gentium salus Luar. 4, 228 (34) ;

salus gentium a Christo procedens in innumerabilem turbam gentium Luc. 8, 285/286 (72) ; duas leges ad suasionem gentium L»we. 9, 58/59 (74) ; superbiam gentium prosternit Luc. x5, 53/54 (86) ; flores uirtutum gentium Christus exiit Lac. 2, 315/ 316 (20) ; quantae gentes quibus non Dominus Deus ipsorum est La. 1,

82/85 (5) ; gratia in gentibus Iac. 2, 315 (20); gentes ad paenitentiam prouocate Lr. 5, 412 (42) ; gentes in remissionem Lac. 5, 241/242 (45) ;

inlicitum erat in lege gentes in fidem sumete Lau. 6, 17 (46); inuidia Judaeorum gentibus La. 7, 271/272 (64) ; ut gentes ad fidem per miracula inuitaret Lc. 8, 245/244 (71) ; osten-

sum est gentibus quae celauit littera Iob. 20, 5/6 (126). gentiles : Lar. 1, 232 (9) ;dutissimam mentem gentilium Lar. 7, 255 (63) ; gentiles eximo loco peccati Ls. 1, 242 (9) ; ecclesia gentilis nunc primatum tenet Ioh. 20, 1/2 (126). gentilitas : animas de terra gentilitatis Luc. 6, 12 (46). genus : circa salutem humani genetis Luc. 4, 94 (31) ;in siluam humani generis Lac. 6, 82 (48) ; salus humani generis Luc. 7, 37 (58) ; generis tutba humani excoepit lesum in fidem Lac. 8, 253 (71) ; de expugnatione generis humani Lzr. 10, 41 (76) ; propinquus naturae humani generis Lu. 10, 65/ 64 (76) ; in absentiam lucis humanum genus lob. 11, 21/22 (121); super omnia genera angelicae potestatis Luc. 9, 5 (73) ; genus hominum Iof. 2, 19 (111); uenenosa genera mag(n)orum et astrologorum et ceterorum malorum susismatus sectarum Luc. 11, 46/47 (79) ; in multa genera peccatorum

La.

I1, 55 (79) ; pet

trea genera prophetiae, id est, ante

et tetto et coram Lac. 1, 12/13 (4) ;

de genere Lac. 1, 257 (10).

1841.

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

gigans : per gigantes Jo/. 2, 37 (111). gleba : interruptas glebes regionum Luc. 8, 57/58 (66). gloria : superstitio uanae gloriae Iac. 4, 31/32 (29) ; quid inter regna et gloriam Lac. 4, 153 (32). glotiscete : Iob. 11, 23 (121). glutinatio : Lr. 8, 71 (67). glutinum : Lac. 8, 70 (66). Goliat : Lc. 4, 71 (30) ;Goliath Lac.

4, 129 (32).

gradus : gradus ecclesiae Lar. 6, 166/ 167 (50); septem gradus ecclesiae Christi Lc. 11, 51/52 (79) ; turtis ista dignitas apostolica gradus est Lc. 14, 21/22 (84); spiritus et gradus accepti et magistri resurgentis Iz. 24,

Deus

124/125

(101);

nunc

in gtadibus uidetur

exotcista

Lr.

8,

182/185 (69). Graecus : Graeci Lue. 4, 146 (32); 4, 432 (39) ; laetitia Graecorum Lar. 2,

78 (15) ; Greci, id, propter sapientiam Ioh. 19, 4/5 (125). granum : haec semina non grana cotporalia sunt messium sed diuina summi saluatoris uerba Iz. 8, 37/39 (66). gratia : gratia baptismi l4. 3, 139 (26) ; Luc. 8, 27 (65) ; gratia Dei Io. 1, I05 (108) ; unusquisque gratia Dei

1, 149 (7) ; inpetfecta omnis gratia donec Christus aduenit Luc. 1, 146/ 147 (7) ; gratia quam Matia concepit Luc. 1, 149 (7) ; ipsa inuenit gratiam Luc. 1, 157 (7); gratia in domum legis zc. 1, 190 (8) ; gtatia ad legem discendit Luc. 1, 206/207 (9) ; petseuerantia in lege Dei gratiam adquirit Luc. 2, 299 (20) ; gtatia in gentibus Luc. 2, 315 (20) ; gtatia pto gtatia Luc. 4, 5 (29) ; indesinens gratia Liz. 6, 215 (51) ; post acceptam in cacumine gratiam Le. 7, 8 (58); per agnitionem et gratiam et subplantationem uitiorum unusquisque sanatut Lc. 8, 305/306 (72).

gtex : gregem Dei Lar. 17, 31 (91); Petrus apostolus cui cura gregis dominici Lc. 10, 77 (77) ; gregem ouium lof. 21, 30 (129) ; lupis didicit dispergere gregem lob. 18, rr/r2

(125).

gula: pet gulae inpacientiam Lr. 4, 34 (29) ; pet desideria gulae Lr. 4, 61 (30). guttur : guttor Domini Lr. 5, 265 (46). habitaculum : de superno habitaculo Luc. 1, 173/174 (8) ; de secreto caelesti habitaculo La. ir, 1:7 (78); terrena habitacula Lc.

21, 24 (95).

efficitur Lc. 6, 125 (49) ; gratiam fidei et gratia uitae Io/. 1, 151 (109) ; filii gratia Lc. 1, 195 (8) ; gratia legis Lau. 4, 242 (35); gtatia legis et prophetiae Lac. 2, 288 (20); gratia noui testamenti Lc. 1, 245 (9) ; gtatia prophetarum Lr. 1, 85 (6) ; gratia temissionis Liz. 1, 276 (10) ; finis est omnis paenitentiae gratia remissionis Luc. 1, 108/109 (6) ; sanctorum gra-

haereseus : Io. 3, 12 (114). haetesis : Lc. 2, 293 (20) ; inuentio heresis Lr. 1, xo/ix (4); contra heresim dicentem Christum ante Maria non fuisse Ioh. 1, 1/2 (105); contta heresim dicentem esse in commixtione personae lob. 1, 3/4 (105); contra heresim dicentem Filium non esse similem Patri Io.

tiam persequuntur Lac. 3, 186 (27) ;

haereticus : haeretici Luc. 1, 303 (11) ; lob. xo, 5/6.23 (120); hereticorum ecclesia Luc. 5, 142 (43) ; hereticos de

gratia Spiritus sancti La. 1, 369 (12)5w2591901 1874(17)/: 82:3 9 8x(88); 2, 287 (20); distituti gratia Spiritus sancti Lc. 1, 1/2 (3) ; in gratiarum actione Deo Lar. 6, 67 (47) ; fauor gtatiae et auxilii Lue. 4, 231 (34); fauor gtatiae et uirtutum Iw. 5, 131/132 (42) ; sine fine spiritali gratiae Luc. 4, 280/281 (35) ; legem gratiae Lu. 1, 269 (10) ; opus gtatiae Lu. 1, 120 (6); illi opus gratiae deputatur Lc. 1, 37 (4) ; prophetantibus gratiam in Iohanne Lc. 1, 66/ 67 (5) ; gratia spiritali Lc. 1, 76 (5) ;

quiescat lex donec loquitur gratia Luc. x, 104/105 (6) ; sinagoga quae concepit gratiam in lege Lac. 1, 118/ 119 (6) ; gratia quam Eua effudit Lu.

1, 4/5 (105).

omni genere Israheliticorum IL. 5, 145 (43); inimicos proximorum et ecclesiarum, id est hereticos Lar. 6,

305/206 (53) ; de hetiticorum monitis Luc. 8, 36 (66) ; fures daemoniorum et hereticorum La. 16, 73/74 (89) ; ecclesia heretica Lac. 3, 185 (27); sonum doctrinae hereticae IoP. 2, 104

(113).

hebetudo : ebrietas est hebitudo omnis uanitatis Lir. 21, 16/17 (95). Hebraeus : Iob. 1, 194 (110); electos Hebraeorum Le. 1, 9x (6); Hebraeorum et gentium ecclesiam Lac. 5, 11 (40) ; concordia doctorum Hebraeorum et gentium Lc. 5, 46/47

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM (40); Hebraei, id, propter legem lob. 19, 4 (125) ; lor nomen aquae est in Hebraeo Io?. 2, 6o (112).

hereditas : patrum prouintia filiorum hereditas Luc. 6, 260 (52) ; filii hereditatis sunt Dei Iob. x, 122 (108); Dominus hereditas eorum Io/. 1, 123 (108). "hetes : uoluntatii heredes Lu. 6, 219

(51).

Hietonymus : Lut. 5, 223 (45). Hierusalem : Lc. 9, 57 (74)historia : secundum historiam Le.

r,

311 (11) ; 4, 401 (38); 5, 67 (41) ; 7.

47 (59) ; uetitas historiae Lucae Lc. I, 29 (4); bella cessauerunt secundum historiam Iu. 2, 14/15 (13);

quid histotiae ad rem pertinet circumcisio Lc. 2, 142/143 (16) ; quid ad historiam significat Lr. 2, 151 (16) ; eloquentiam diuinae historiae Luc. 2, 221/222 (18) ; transitus apostolorum de historia ad sensum Lc. 6, 4/5 (46) ; tes historiae Luc. 6, 19 (46); septem daemonia secundum istoriam Ic. 8, 19/20 (65) ; in histotia plena, et sensu semiplena est Lar. 16, 20/21 (87) ; ad testimonium condemnationis secundum historiam Luc. 25, 16/17 (97).

holocaustoma : per holocaustomatibus in templo Lr. 7, 199/200 (62). homicidium : fructus doli homicidium Luc.

3, x81/182

(27); homicidium

prophetae Lu. 3, 181 (27). homo : hominis substantiam Christus accepit Lc. 3, 147 (26) ; tenouatio hominis Lc. 3, 219 (28) ; terrenum hominem Lac. 4, 22/23 (29) ; à caelesti homine Lc. 4, 23 (29) ; hominem quattuor elementis constitutum. id est, terta, aqua, caelo, igni Lac. 6,

196/197 (51) ; atbor enim homo est Luc. 6, 432 (56) ; Dei enim est diuina

lex et hominum Dei dare hominum implere Lc. 15, 85/86 (87) ; genus hominum Iob. 2, 19 (111) ; infidelitas

hominum. oP. 9, 13 (119) ; ecclesiastici homines Ioh. 10, 4 (120) ; omnia opera hominis Io5. 12, 21 (122) ; diem iudicii ubi signum Fili hominis ostenditur IoP. 19, 8/9 (125). honor: honore beneficii ad Matiam Luc. 2, 268 (19) ; honorem figuratum Luc. 12, 24 (80) ; honot legis Lc. 7, 212 (62). hospitium : ut hospicium Christi prestarent in fide Lue. 9, 59/60 (74); angelorum hospitium Lar. 9, 69 (74). humanitas : humanitatis causa Lac. 8,

185

102 (67); ut manifestaretur aliquid humanitatis eius in baptismo Ioh. 1, 177/178 (110). humetus : humetus quae ecclesia significat Iob. 4, 37 (116). humilitas : Lic. 1, 204 (8) ; humilitate Christi Lzc. 8, 167 (69) ; humilitas Christi Luc. 5, 127 (42) ; ad humilitatem Chtristi discendit Izc. 8, 226/ 227 (70) ; et possemus uidere maies-

tatem eius pet eius humilitatem Io. I, 133/134 (108); humilitas doctorum Lace. 5, 54/55 (41); exempla humilitatis Luc. 6, 470 (57) ; nomen nauiculae humilitas ecclesiae noui testamenti indicatur Lc. 8, 116/117 (68); caena Dei humilitas est Lar. 17, 32 (91) ; pet humilitatem inueniet ecclesia praesentem et caelestem Io/. 10, 28/29 (120). Jacob : Lc. 2, 159.161 (17) ; 4, 88 (31) ; 6, 85 (48) ; 6, 161 (50) ; duo Iacob Luc. 6, 146 (49) ; filiorum Iacob La. 6, 92 (48) ; scala uisa ab Iacob Io/. Xo 2150(Pm0). iactantia : causa superbiae et iactantiae Lu. xo, 15 (75); ne cadatis pto iectantia in uirtutibus et signis quae ego dedi uobis Lar. 10, 16/17 (75). iaculum : iacula de quibus Adam occiditur Lc. 4, 217 (34). ianua : ad ianua paenitentiae Lar. 16, 67 (88). Januatiae : a die VIII kalendarum Ianuatias Ioh. 3, 41 (115). idolattia : Lu. 3, 94 (24) ; caput idolatriae Luc. 4, 84 (31) ; spiritum idolattiae et peccati regnum Lar. 8, 162

(69).

idolatrix : in hoc mundo idolatrix Lac.

7, 252 (63). idolum : Lu. 2, 293 (20) ; 4, 359 62 ; 1, 45 (106) ; quod in idolis pollutum est Luc. 1, 230 (9) ; idolis derelictis Luc. 1, 325/326 (11) ; iuxta templa

idolorum Lac. 1, 5356 (12) ; de setui-

tute idolorum liberati Lc. 6, 178/179 (50) ; a daemonibus et idolis inlicitis Luc. 6, 184/185 (50); ab idolorum cultibus La. 7, 126 (60) ; ab idolis relinquendis La. 8, 8 (65) ; idolorum cultor et iudex IL. 8, 25/26 (65); altitudo idolorum Ic. 8, 168 (69) ; superba et alta idolorum scientia Luc. 8, 292 (72) ; in adoratione idolorum Lac. 15, 22 (85). iecur : fel in iecore non habet columba Luc. 2, 224 (18).

ieiunium : La. 3, 12 (22) ; 4, 25 (29) ;

186

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

4, 44 (30) ; in consummatione iciunii

Luc. 4, 69 (30) ; laborem ieiunii Lr.

4, 57/58.61/62 (30) ; numerum ieiunii opera

Luc. 4, 47/48 (30); maiora

ieiunii La. 4, 48/49 (30) ; pet rigo-

rem ieiunii Lic. 4, 35 (29) ; tempus ieiunii Luc. 4, 70 (30) ; opus est cotporis ieiunium La. 2, 303 (20); quadratum mundum per quadrata ieiunia sanat Lc. 4, 33/34 (29) ; cut

in quadragesimo numero ponit ieiunium Lac. 4, 56 (29) ; ieiunia deserti Laut. 4, 570 (38) ; sacratus numerus in ieiunio commendatur loj. 5, 19/20

(117).

Iesus : Lzc. 3, 192.208 (27) i 3, 229/250

(28) ; 4, 46.53.69 (30) ; 4, 82 (31); 6,

85 (48) ; Iesum incarnatum Lar. 5, 64 (24); incarnatum dominum lesum Luc. 3, 142/143 (26) ; Iesus Christus Luc. 4, 130 (32) ; Iesus Christus propheta prophetarum Lar. 4, 321 (37) ; salutem Iesu Christi saluatoris Lar. 4, 325 (37) ; abundantia uirtutis Iesu Luc. 5, 58 (41) ; in euangelio Iesu Christi Lic. 6, 91 (48) ; pet oboedientiam Iesu Christi Patri suo Domino nostro Lac. 6, 120/121 (49) ; ptoptet confessionem

lesu

Christi

Le.

6,

249 (52) ; lesus Christus qui sponsus ptophetarum erat Lc. 7, 120/121 (60) ; quod Iesus in legem Tudaicam uenit Lc. 7, 253/254 (63); lesus cognatus omnium Lr. 8, 109 (67) ; sponsus qui a nuptiis reuertetuf Iesus Christus est Lr. 12, 46/47 (80) ; fructifero ligno, Iesu Christo Luc. 17, 12/13 (90) ; ad fidem ueram Tesu Christi morientis et mane resutgentis Luc. 24, 3/4 (98); falsa spes quae lesum Christum secundum catnem sperabat Israhel redempturum Luc. 24, 62/65 (100) ; id quod fecit Iesus uinum de aqua IoP., prol. 3/4 (105) ; commendauit lesus matrem suam Iohanni IoA., prol. 5/6 (105). igneus : igneo uultu Lour. 3, 229 (28). ignis : in igne iudicii Li. 3, 150 (26) ; ignem uindictae exurire Luc. 3, 157/ 158 (26) ; inextinguibilis ignis inferni Luc. 3,168 (26) ; perignem doctrinae Luc. 8, 183/184 (69) ; Dominus ignis exutens est Luc. 24, 83 (100) ; assus igne passionis Luc. 24, 101 (101);ignis Spiritus sanctus est Lu. 12, 81 (81). ignominia : praeconia laudis an ignominiae Lc. 7, 160 (161). ignoftantia : Lc. 12, 27 (80) ; ignotantia profunda Lr. ir, ro (78); in peccatis ignorantiae Lr. 1, 354 (12) ;

finem tenebris ignorantiae dedit Lar. 2, 9o (15) ; ut deponetet ignorantiam errantium intet magnorum uatum personas La. 9, 19/20 (73). illusor: illusores uirtutum La. 8, 314

(72).

immarcescibilis : immarcescibilem adquititus uitam Lac. 12, 41 (80). immolatio : immolationes laudis Lzr. 6, 236 (52). immolis : immolem et humilem miseticordiam Lac. 10, 6o/61 (76). immottalitas : Luc. 15, 57 (86). immunditia: inmunditia corporalis

Lac. 5, 57 (41)-

impatientia : per

gulae inpacientiam

Luc. 4, 54 (29).

impedimentum : tarda molimina inpedimenta Lar. 1, 187/188 (8). impefatiuum : imperatiuum pro infinitiuo posuit Lzc. 5, 105 (42). imperator : sub imperatore Lac.,praef.

28 (3).

imperium : paratus in imperio Dei Lzr. 1, 99/100 (6) ; Spiritus sancti imperium Lar. 22, 28 (96). impetus : irae impetus Lc. 6, 412 (56). impius : sapientia impiorum ILzr. 4,

411 (39).

impletio : impletio legis Lic. 1, 41 (4) ; Spiritus sancti impletio cum fide est T5255], 20 E(ID).

impositio : per manus inpositionem Luc. 4, 406 (38). inaltatus : Dauid inaltatus in sacerdotii dignitatem Lc. 6, 30 (47). incarnatio : Lizc. 1, 340/341 (12) ; 7, 177 (62) ; incarnatio Christi Lze. 7, 65 (s9) ; Iob. x, 1ox (108); incarnatio calciamento adsimilatur Ie. 3, 142 (26) ; opus incarnationis Luc. 5, 100 (42) ; incarnatio iuxta flagella et ex proptia apostolorum ponitur Lr. 6, 250/251 (52) ; Chtistus per incarnationem agentibus agnitus est Lu. 7, 178/179 (62); fidem incarnationis Iesu adpraehendit Lzc. 8, 262 (71); ante faciem incarnationis Ir. 10, 4/5 (75) ; ut pote diuinitatem credere per incarnationem IoP. 1, 102 (108) ;

qui ad caput nuntiat incarnationem lob. 20, 35/36 (127). incarnatus : Christum incarnatum Io.

5, 25 (117).

incendium : uitiorum incendia prostrauit Lc. 7, 190 (62). incotrpoteus : Li. 1, 299 (11). incorruptus : incorruptus in matrimonio Io5., prol. 8 (105). incredens : fides perfectum numerum

INDEX NOMINVM

RERVM

habet, quia iungitur incredentium Iob. 19, 40/41 (126). incredulus : non cognouerunt increduli diuinitatem lucentem illis Io7. 1, 77/ 78 (107) ; cteduli et increduli Io. 19, 10 (125). indicium : sub indicio legis Lu. 2, 132/ 133 (16); per indicia mistica uirtutum Luc. 7, 144/145 (61) ; per indicia mistica narrationis Luc. 7, 147/148 (61). indulgentia : Lar. 15, 52 (86); larga indulgentia sanctorum I.e. 6, 315 (53) ; indulgentiam mentis tuae Lr. 6, 325 (54) ; siue bono indulgentiae Luc. x, 244 (9) ; in fidem indulgen-

tiae Lu. 6, 353 (54) ; fructus bonae indulgentiae Ie. 6, 422/423 (56); legem indulgentiae pro lege uindictae Lac. 5, 4 (39) ; lex in lege, id est, indulgentiae, lex in lege uindictae Luc. 5, 126 (42) ; opera indulgentiae Luc. 6, 370/371 (55) ;peccatum pet paenitentiam magnificatum pietate indulgentiae perit I. 18, 35/36 (92) ; Spiritus in requiem indulgentiae adsumit Iur. 4, 262/264 (35); unam rem indulgentiae Lac. 6, 427 (56) ; de indulgentia malorum crucis confessores efficiuntur Lac. 6, 135/

156 (49).

indumentum : Lar. 5, 259 (46).

Indus : deus Indorum gentium Lar. 1,

295 (11).

inexcusabilis : ut inexcusabiles essent de uirtutibus Lace. 5, 130 (42). infernum : chaos inferni Lc. 4, 367

(38) ;6, 398 (55) ;8, 177 (69) ;pec-

catum contiguum est inferno Lar. 1, 358/559 (12) ; mate inferni La. 5, 22 (23); inextinguibilis ignis inferni Luc. 3, 168 (26) ; praeconia inferni Luc. 6, 273 (52) ; ad ima infernorum Luc. 21, 13 (95) ; de uinculis peccati Adae et inferni Iob. 1o, 18/19 (120). infidelis : admiratione infidelium in opetibus uirtutum Lar. 1x, 278/279 (10); a populo infidelium Lor. 1, 165 (8); stupor infidelium Lar. 8, 324 (73); sepe enim ueritas turbis infidelium conpraemituft et non creditur Lr. 8, 282/283 (72) ; diues in fide, infidele communicat fidem La. 3, 123/124 (25) ; mulier peccatrix erat et infidelis Luc. 8, 294 (72). infidelitas : Iur. x, 280 (10) ; recedente r, 290/291 (11); infidelitate I. seruus praetiosus, reliqua pars uulgi, in infidelitate remanens Lar. 7, 14/15

(58) ; a lepra infidelitatis Lac. 7, 135 (61) ;scandalum infidelitatis Lu. 7,

ET VERBORVM

187

139 (61) ; signum infidelitatis in sermonibus eorum Lac. 8, 153/154(68) ; uelamine infidelitatis Christi Luc. 19, 85 (94) ; de lege in infidelitatem Lr. 25, 4/5 (97) ; de infidelitate in idem Luc. 23, 5 (97) ; infidelitas hominum Iob. 9, 13 (119). infinitiuus : imperatiuum pro infinitiuo posuit Lzc. 5, 105 (42).

infitmalis : Lie. 16, 122 (90). infirmatio : uirtutem sumpsit de costa Adae quod infirmatio eius fuit Io. 4, I2/15 (115); ecclesia uirtutem accipit per ipsius (Christi) infirmationem JoP. 4, 13/15 (115). infirmitas : non es mater diuinitatis sed mater infirmitatis o5. 2, 11/12 (111) ; fatigatio infirmitas est Io. 4, 2 (115) ; infirmitas Domini fortitudinem ptestetit nobis IoP. 4, 10/11 (115). infirmus : pet infirmorum fidem Lar. 5,

162 (43).

ingenium : humano ingenio ILzr. 4, 248 (35) ; altioris ingenii Liz. 5, 24 (40) ; super tectum ingenium apostolorum Luc. 8, 79 (67) ; in propria bona cotporis ingenium suum dedit Ir. 19,

59/60 (94).

inimicitia : de inimicitia peccati Adae consurgunt Lar. 6, 370 (55) ; inimicitiam peccati Adae Lr. 6, 422 (56). inimicus : inimicos

uentilat, hoc est

daemones Lac. 1, 303 (11) ; inimicus commune est omnis iniuriae Lac. 6, 288/289 (553) ; inimici Christi ac. 7, 232/233 (63) ; inimicis crucis La. 6,

392 (55); inimicos proximorum

et

ecclesiarum id est hereticos Lar. 6,

305 (53) ;inimicos ueritatis Lar. 6, 352/353 (54) ;uoce amici et animo inimici ueniunt Lc. 135, 68/69 (83) ; crudelitas inimicorum Lr. 6, 318 (53) ; inimici dilectio La. 6, 282 (53) ;

in dilectione inimicorum Lr. 6, 544/ 345 (54) ; ptaesentia inimicorum Lar.

6, 217 (51).

initium : initium cogitationum IL. 5, 106 (25) ; initium conceptionis (lesu) Luc. 4, 54 (30) ; initium lucis scientiae Lar. 2, 9o (15) ; ab initio saeculi Lac. 1, 308 (11).

iniuria : inimicus commune est omnis iniutiae Lc. 6, 288/289 (53). inoboedientia : per inoboedientiam obsetuationis mandati La. 6, 119/

120 (49).

tle

inops : cibi et uestimenti et sanitatis inops Lar. 16, 62 (88).

insidia : de insidiis et uenatione diabuli liberati Lac. 6, 180 (50).

188

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

insipiens : sapiens insipienti praedicit Jugc:43» 4324/1325 (25) inspectio : inspectio librorum Lac. 4,

249 (35)-

instabilitas : instabilitas in fide Liz. 4,

393 (38).

intellectualis : spiritus intellectualis Incsts 785). intellectualiter : Iac., praef. 32 (3). intellectus : Io5. 4, 25 (116) ; intellectus fidelium Lat. 4, 283/284 (36) ; intellectus scientiae Lc. 8, 95 (67) ; ma-

Ium intellectum huius uerbi Io5. 13, 9 (123); secundum spiritalem intellectum IL». 5, 67/68 (41) ;Moyses uidit per intellectum Lc. x, 14 (4) ; qui habet intellectum intellegat Ic.

8, 57 (66).

intellegentia : per foramina intelligentiae diuinitatis in corpotae positae Laut. 5, 156/157 (43) ; moralis intellegentia Lac. 10, 70/71 (76); 17, 6x (91); morali intellegentia in tribus legibus nos ammonet uigilare Lac. 12, 60/61 (81). interitus : ad interitum mortis uadit TEzc xoa): intinctus : intinctu Spiritus sancti Lr.

2, 247 (19).

inuentio : inuentio heresis Li. 1, 10/11 (4) ; inuentio sine cultura fit Lzr. 7,

58/59 (59).

inuidia : Liuc..7, 29x (64) ; inuidia confinium suotum Lx». 23, 22 (98) ; inuidia Iudaeotum ad gentes La. 5, 233/234 (45); inuidia Iudaeorum gentibus Lac. 7, 271/272 (64) ; petegtinus ab inuidia Iudaeorum Lar. 24, 55/56 (100); inuidiam sinagogae aduersus ecclesiam gentium significat Lc. 4, 302/303 (36) ; causa inuidiae Liz. 19, 72 (94) ; fetor inuidiae Luc. 4, 393 (38) ;ad tumotem inuidiae obsetuandum Lc. 6, 46 (47); ne Iudaeos ad inuidiam prouocaret I 46:88 352463921) inuisibilis : ut inuisibilia uisibilibus

confirmaret Luc. 9, 32 (73). inuitatio : inuitatio admirabilis magistri Luc. 7, 244 (63). Toby uos. 559122) 8450042852): Iohannes (bapt.): Le. 1, 198 (8); z,

206 (9) ;2, 159 (17) ;5, 16 (22); 5, 31.33 (23) ;5, 157 (26) ;5, 182 (27); 5, I9I (27) ;4, 24 (29) ; 4, 104.107 (31) ; 5$, 244 (45) ; 7, 125/124 (60) ; 7, 198 (62) ; indicauit natiuitatem Iohannis ante Christum Liz. 1, 23/24 (4) ; ut sacerdos Iohannis ex utraque

patte significatetur Lc. 1, 40/41 (4) ;

cut de membris mottificatis suscitatut Iohannis Lc.

1, 51/52 (5) ; cut

non maior Helisaeus quam Iohannes Luc. x, 87 (6) ; conceptio Iohannis Luc. 1, 126.129 (7) ; ab Adam usque ad Iohannem Ic. 1, 308/309 (11); baptismum Iohannis Lar. 3, 240/241 (28) ; Iohannes sacerdos Chtisti Lr. 3, 244 (28) ;Iohannis testimonium de Christo Iz. 7, 143/144 (61) ; dura ptaecepta lohannis Lv. 7, 216/217 (62/63) ;de baptismo Iohannis Lz. 22, 57 (97) ; a die VIII kalendarum Iulii in quo die Iohannis natus est

lob. 5, 59/40 (115).

Iohannes

(euang.): lI. 2, 189/190 (17) ; 5, 17/18 (40) ; Iohannis ecclesia contemplatiua significat Iob. 20, 14/

15 (127) ; sepulchrum Iohannis scaturit in Epheso IoP. 21, 95/96 (130). Iohel : Iohel propheta ILzc. 2, 285 (20). Ionas : Lc. 9, 7.9 (73).

Iot : Ior nomen aquae est in Hebraeo Ioh. 2, 60 (112).

Iordanem : Lac. 4, 251 (35). Ioseph (filius Iacob) : Li. 2, 188 (17) ; spiritalis loseph Lac. 24, 52 (100). Ioseph (uit Matiae) : Lc. 1, 158 (7) ; 2, 272 (19) ; 4, 297 (36) ; penuria Matiae et Ioseph Lar. 2, 45 (14). ita : tepletos diabolica ira Iz. 4, 324 (37) ; itae impetus Lc. 6, 412 (56) ; populus fudaeorum ex lege irae figuratur Lac. 7, 56 (59); summi iudicis ira in iudicio Lr. 12, 101/102 (82). itacundia : Lc. 3, 72 (24). Isaac : Li. 2, 137.138 (16) ; 2,159 (17) ; Iob. 21, 68 (130). Ismahel : Lc. 2, 136.137 (16).

Israhel : Lu. 4, 77 (30) ;4, 135 (32);

filiorum Israhel Lu. 6, 93 (48) ; primogenita filiorum Israhel Lac. 2, 175 (17) ; Christus solus operatur bonum in Israhel Lc. 24, 57 (100). Israheliticus : Israheliticus populus Luc. 4, 71/72 (30) ; Istaheliticus populus puerili sensu Ioh. 6, 2 (118); hereticos de omni genere Israheliticotum Iac. 5, 145 (43). iter : de iter recto ueritatis Luc. 4, 141 (32); nunc apostolorum pfimum iter agitur cum saluatore Luc. 7, 7/8 (58) ; directo itinere salutis obtraxit Lwc. 8, 186/187 (69).

iteratio : iteratione euangelicae legis Luc. 10, 65 (76). Tuda (tetra) : Lu. 1, 188/189 (8). Iudea : Lc. 3, 185 (27). Tudaei : Lar. 1, 227.232.241 (9) ; 2, 282

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

189

(20) ; 5, 59.70 (24) ;5, 101 (25) ;4, 265 (35) : 4, 319 86) 1 4, 335 (57) 5 4; 432 (39) 1 7, 236.238 (63) ;8, 107(67) ; Iob. 1o, 5.22 (120) ; fragilis Iudaeorum cessa futura erat in Hierusalem Luc. 9, 56/57 (74) ; leua sunt crimina Iudaeorum gentium in conparatione peccatorum Le. 7, 281/282 (64); decipula Iudaeorum La. 8, 100/101 (67) ; pto defectione Iudaeorum Io. 12, 15/16 (122) ; in fide Iudaeorum Luc. 24, 19/20 (99) ; figura Iudaeo-

8, 31 (66); 11, 52 (79) ; sollemnitas diei iudicii Lr. 4, 74 (30) ; tegula diei iudicii Lc. 6, 263/264 (52); resutrectionem in die iudicii o7. 16, 5/6 (124) ; diem iudicii ubi signum Fili hominis ostenditur Job. 19, 8/9 (125) ; nouissima perfectio ante die iudicii Jo. 21, 22/23 (128) ; in igne iudicii Lc. 3, 150 (26); iudicium consumabit labores sanctorum Lar. 4, 78 (30) ; iudiciorum Dei L»z. 6, 156/157 (so); iudicium uindictae

rum IoP. 4, 51 (116) ; haec est inuidia ludaeotum ad gentes Le. 5, 233/234

Luc. 6, 356 (54) ; qui tecta iudicia iudicant IL. 7, 289 (64); iudicia

(45); inuidia Iudaeorum gentibus Luc. 7, 271/272 (64) ; peregrinus ab inuidia Iudaeorum Ie. 24, 55/56

maerotis Izc. 8, 308 (72) ; ad promis-

(100) ; peccata Iudeorum Lc. 8, 77/

78 (67) ; populus Iudaeorum ex lege irae figuratur Lac. 7, 56 (59) ; scientia Iudaeorum La. 4, 341 (37); stultitiam Iudaeorum increpat pet quam crux Chtisti operata est Lac. 24, 64/65 (100); sinagogae TIudaeorum Lac. 4, 309 (36) ; simili peccato damnantur Iudaei et daemones Lor. I, 237/238 (9) ; de iudicio discernationis inter se Iudaeos lob. 5, 49 (118) ; Iudaei qui habuerunt cor plenum peccato Adae lob. 19, 14/15 (126); Christum humiliantem sub Tudaeis Io. 19, 16 (126). Tudaicus : Iudaicus populus Lc. 2, 334

(21) ;3, 90 (24) ; 4, 330/331 G2 5 T; 274.267 (64) ; Iudaico populo traditam

legem

Lr.

4, 281/282

(55);

Phatrisaeus iste Iudaicus populus est Luc. 11, 61 (79) ; qui fidem gentium Iudaico populo adnuntiauit Lac. 15, 71/72 (86); populus Iudaicus in abundantia legis Luc. 16, 65 (88); Tudaici populi figuram Luc. 16, 89/90 (89) ;figura plebis Iudaicae Lowe. 1, 267 (10) ; quod Iesus in legem Iudaicam uenit Luc. 7, 253/254 (63); Tudaicis finibus Lc. 8, 244/245 (71). Judas (Iscarioth) : Lac. 2, 197 (18) ; 6,

136 (49); 6, 451/452 (56) ; pro nega-

tione Iuda Iob. 12, 16/17 (122) ; pto parte Iudae Io. 15, 26 (123) ; de petditione Iudae Io. 13, 29 (123) ; quam

in profectus perditionis Iudae lo^.

15, 55 (123).

Tudas (apostolus) : duo Iudas L». 6,

146 (49).

iudex : idolorum cultor et iudex La.

8, 25/26 (65) ;summi iudicis ira in iudicio Lc. 12, 101/102 (82). iudicium : iudicii circumcisio Iz. 2, 148 (16) ; dies iudicii Lac. 5, 84 (24) ;

sum

iudicium

IL.

1:2,

48 (80);

transiens de iudicio ad regnum Lar. I2, 57 (81) ; summi iudicis ira in iudicio Lr. 1:2, 1ori/102 (82); in futuro iudicio pereat lc. 13, 36 (83) ; post iudicium caro et spiritus et anima in pace erunt Jo. 20, 56/57 (128); post iudicium monstrat se Christus Ioh. 21, 1/2 (128) ; captura nouissima in iudicio lob. 21, 27 (128);

in iudicium,

nemo

audebit

dubitare Io. 21, 81 (130) ; deiudicio discernationis inter se Iudaeos lo.

5, 49 (118).

iugum :subiugo peccati Lc. 4, 262 (35). Iulius : a die VIII kalendarum Iulii in quo die Iohannis natus est loj. 3,

59/40 (115).

iustitia : abundantia iustitiae Lr.

18,

21 (92) ; in montibus iustitiae Iz. 6, 79 (48) ; duodecim partes iustitiarum Dei Lc. 6, 117/118 (49) ; ad uiam iustitiae zc. 5, 174 (26) ; que accipit iustitiam fidei Ioh. 12, 2 (122) ; iusti-

tia uera est quae ante Deum agitur Luc. 1, 44 (5) ; iustitia est quae pet

desideria gulae perdidisti, per labores ieiunii restaurare Luc. 4, 61/62 (30) ; iustitia est odientes te diligere et spernanti te indulgere et pro exptobanti tibi orare et petrcutienti te benefacere Lat. 3, 205/207 (51); omnes iustitiae eius in obliuione erunt coram me Ic. x7, 29/30 (91) ; statuentes iustitiam suam, iustitiae Dei non subiecti Lc. 18, 19 (92);

glorificata iustitia Pharisaei uanitate adrogantiae conruit Luc. 18, 56/57

(92).

iustus : ecclesia in mundo peccatoribus et iustis commixta Iu. 3, 160/161 (26); sonitus male famae iustorum Luc. 21, 6/7 (95). iuuentus : flores iuuentutis Lr. 6, 218

(51).

190

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

kalendae : a die kalendarum Iulii in quo die Iohannis natus est lob. 3, 39/40 (115) ; a die VIII kalendatum Ianuatias loj. 3, 41 (1r5). labium : sermonem in porta labiorum

Le. 7, 82/85 (59).

labor : labor adflictionis Lr. $5, 29 (40) ; sine labore cotporis Lr. 22, 37/38 (98) ; de proptiis corporum et animarum laboribus Lc. 8, 32/33 (66) ; in labore deserti Lr. 3, 12 (22) ; laborem omnium doctorum Lor. 6, 8/9 (46) ; laborem ieiunii Le. 4, 57/ 58.61/62 (30); labores poenarum sustenuit Luc. 5, 98/99 (42) ; labores quadtagensimi Lar. 4, 76 (30) ; iudi-

cium consumabit labores sanctorum Luc. 4, 78 (30) ; tetributionem laboris Luc. 4, 58 (30). lac: nutriat unusquisque cot suum lacte ut possit peruenire ad cibum Iob. 1, 99/100 (108). lacrimae : quando nec lacrimas consolatio sequitur Lr. 6, 241 (52) ; lactimae in fututo Lac. 6, 279 (53) ; in conualle lacrimarum Lr. 7, 10 (58) ; pet petitiones et lacrimas paenitentia Christum uiolenter secum detinent Luc. 24, 74/75 (100) ; punge oculum,

profert lacrimam lof. 21, 87 (130). lacrimosus : paenitentia lacrimosa La. 7, 218/219 (63) ; lacrimosa paenitentia ecclesiae gentium Lar. 7, 262/265

(64).

lactuca : Lc. 4, 135 (32). laetitia : gaudium animi laetitia et exultatio membrorum Loc. 1, 68/69 (5) ; laetitia Caldeorum et laetitia Grecorum et laetitia Romanorum

Lr. 2,

71/18 (15) ; laetitiae signum Lue. 7, 214/215 (62) ; molestia haec laetitiam non tristitiam Dei parat Lu. 11, 18/ 19 (78) ; haec laetitia non fidei ueritatis sed miraculorum expectatione Luc. 25, xo/11 (97) ; sollempnitatem et laetitiam in caelestibus Luc. 24, 14

(99).

laicus : Lc. 11, 50 (79). languidus : curatur languidus a praesente Deo Io. 5, 23 (117). languor : Iob. 20, 64/65 (128) ; ad originem languotis Luc. 5, 165 (43); a languoribus uitiorum Lc. 8, 9 (65).

lapis : ut ligna et lapides in Deo uiui sunt Job. 1, 69/70 (107).

laqueus : leo in laqueo Chtisti fremit Luc. 8, 169/170 (69).

Latinus : Latini, id, propter regnum Iob. 19, 5 (125).

latitudo : in latitudinem uoluntatis meae Lzc. 12, 20 (80). latto : confitens latro negenti praedicat latroni Lzce. 23, 42/43 (98).

latus: nemo uidit montem sed uno latere Iob. 1, 161 (109) ; ecclesia excisa

ex latere Christi in cruce positi IoP.

4, 13/14 (115).

lauacrum : lauacro aquae putificatam Iob. 2, 35 (x11). laus : immolationes laudis Lu. 6, 236 (52) ; praeconia laudis an ignominiae Luc. 7, x60 (61). Lazarus : Lazarus in sepulchro Lr. 7,

81 (59).

lectos: Iac, 723- (33)5 Iobo* 192345 (121); lectio testimonii Li. 6, 334

(54)-

lector : ordinem lectoris implet Deus

Luc. 4, 242/243 (55).

lectulum : in lectulo peccati Liz. 16, 67/68 (88). legalis : ante legem legalis uit Loc. 19,

17 (93).

legio : a legione etat sanatus Lar. 8,

247/248 (71).

leo : in natura leonis Liz. 8, 126 (68) ; leo in laqueo Christi fremit et magna uoce doloris rugit Lu. 8, 169/170

(69).

lepta : a lepra infidelitatis ize. 7, 133 (61) ; cui peccati Adae lepra adhesit Luc. 17, 41 (91).

lex : quiescat lex donec loquitur gratia Lc. 1, 104/105 (6) ; sinagoga quae concepit gratiam in lege Luc. 1, 118/ 119 (6); gratia ad legem discendit Lac. 1, 206/207 (9) ; in tribus legibus relegiosi Lr. 2, 60 (14); figura populi non obsetuantis legem Iz. 2, 137/139 (16); lex diuina Lze. 2, 140 (16) ; noua lex per septenarium numerum figuratur Luc. 2, 144/145 (16) ; lex spiritalis Lu. 2, 248 (19) ; perseuerantia in lege Dei gratiam adquirit Lu. 2, 299 (20) ; in pace et in lege salus diuina Lr. 2, 332/333 (21) ; lex pro lege ponitur Lac. 5, 27 (23) ; lex in Iudea Lr. 3, 185 (27) ; legem et nouum testamentum coniungit Lar. 4, 244 (35); Iudaico populo traditam legem Lac. 4, 281/ 282 (35) ; Spiritus in lege sua Iz. 4, 332 (37); sinagoga petita in lege Luc. 4, 398 (38) ;noua lege Liz. 5, 256 (45); legem mutare pro legem non uult Lar. 5, 271 (46) ; insecunda lege transitus apostolorum agitur de historia ad sensum Lac. 6, 4/5 (46) ; inlicitum erat in lege gentes in fidem

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

sumere Lc. 6, 16/17 (46) ; spicae et panes lex spiritales Lic. 6, 23 (46) ; spiritalem

legem

Lu.

6, 24 (46);

inscribit Deus legem in tabulas cotdis singulorum Lx». 6, 331/332 (54) ; figuralis lex est Christus in domo Luc. 7, 247/248 (63) ; legem impleuit, id manens

in lege Lo.

7, 248/249

(63) ; quod Iesus in legem Iudaicam uenit Lac. 7, 253/254 (63) ; prophetia etlege humanum genus erat instrinctum Lc. 8, 187/188 (69) ; duas leges ad suasionem gentium Lar. 9, 58/59 (74) ; lex et prophetia Lr. 10, 49.50

(76) ; lex uestigia peccati declinauit Luc. 10, 52 (76) ; in doctoribus et legibus Lc. 10, 72/73 (76) ; in secun-

da lege duas docuit leges Lr. 10, 7A/15 (76) ; duabus legibus redempti, siue corpore et anima Christi Lr. 12, 2/3 (79) ; morali intellegentia in tribus legibus nos ammonet uigilare Luc. x2, 60/61 (81) ; quid legem inpedita multitudine gentium in fidem ueritatis uentura Luc. 13, 26/27 (82) ; lex et prophetia Lu. 16, 70/71 (88) ; ante legem legalis uir Lr. 19, 17 (93) ; de lege in infidelitatem Lu. 23, A/s (97) ; secunda lege Lue. 24, 2 (98); aromata bonorum operum quae in prima lege praeparata erant, et in secunda lege uisa fuerant Lc. 24, 5/6 (98) ; bina lex est saluatoris Luc. 24, 39/40 (99) ; lex legem adloquitur Lac. 24, 44/45 (99); lex uetus Io., prol. 23 (105) ; quia onera et figura fit in lege, ueritas eius in Christo plenissime inuenta est JoP. 1, 144/145 (109) ; legem pto lege Io. 1, 149 (109) ; figura huius uerbi in lege inuenitur Iob. 1, 214/215 (110) ; lex uetus et unum cum uinum I». 2, 61 (112) ; noua lex Iob. 2, 62 (112) ;

lex aqua dicitur et nouum uinum dicitur Iob. 2, 64/65 (112) ; quattuot leges Iob. 4, 55 (116) ; lex non impletur nisi gemino ptaecepto caritatis Iob. $, 21/22 (117); promptior est fructus in lege secunda quam in lege prima loj. 8, 8/9 (119) ; ad legem ptimam Iob. 9, 6/7 (119) ; est enim quia in consuetudinem uenit in quattuor legibus hoc peccatum IoP. 11, 27/28 (122); Hebraei, id, propter legem lob. 19, 4 (125); lex uetus Christi ore purgata lob. 19, 17/18 (126); lex arundo dicitur lob. 19, 18/19 (126) ; seruauerunt legem Io/.

19, 35 (126) ; uetus lex prophetat, et lex nattat lob. 20, 26 (127);

noua

. r9r1

diuinam legem lo). 21, 47 (129); lex uetus Iob. 2x, 73 (130) ; lex noua pet Spiritum septiformans consistit Iob.21,74(130) ; qui utrumquelegem setuant, ad fidem "Trinitatis credent

Iob. 21, 76/77 (130); qui implent utramque legem in tegnum caelorum introibunt Io2. 21, 77/78 (130) ; populus Iudaicus in abundantia legis Lr. 16, 65 (88) ; ager legis Lu. 12, 15 (80); a se bona legis recedere Lor. 12, 25 (80) ; qui bona legis dissipabat in transgressione Lr. 16, 16 (87) ; de cathedra legis Le. x, 241 (9); in

completionem legis lob. 18, 7/8 (125) ; inter utriusque doctores legis Luc. 2, 340 (21) ; doctrina trium le-

gum Lxur. 1, 253 (10) ;2, 547 (21);

in domo legis Iac. 8, 263 (71) ; gratia in domum legis Lac. 1, 190 (8) ; templum figura legis diuinae Liz. 2, 500 (20) ; occultae diuinae legis figurae Luc. 8, 86 (67) ; gratia legis Luc. 4, 242 (35) ; gratia legis et prophetiae Luc. 2, 288 (20) ; honot legis Iz. 7, 212 (62); impletio legis Lr. 1, 41 (4) ; sub indicio legis Iac. 2, 132/133 (16) ; iteratione euangelicae legis Lr. 10, 65 (76) ; per septem libros legis Lut. 2, 292 (20) ; in apto loco legis Luc. 4, 233 (34) ; mandata legis Lar. 16, 49 (88) ; inter murum praesentis legis Lac.

7, 211/212

(62); onera

grauia legis et inportabilia La. 4, 262/265 (35); ordine legis I. 4, 181 (33); tres panes notitia trium legum est Lac. 11, 11 (78) ; perfectionem legis IoP. 5, 21 (117) ; peritus legum Luc. 5, 65 (41) ; rationem legis noui testamenti Lc. 4, 127 (32) ; qui regni legis erat filius Luc. 16, 90(89) ; occultam scientiam legis humano ingenio demonstrat Lac. 4, 247/248 (35) ; scriptura legis Luc. 4, 125/124

(32) ; pet longa spatia legis Lar. 15, 71 (86) ; pes scissionem caelestis legis Iob. 21, 49 (129) ; de sede legis Lor. 23, 2 (97) ; terminos legis non custodiam Luc. 12, 17/18 (80) ; in angustiam termini legis Lc. 12, 21 (80) ; de terra legis et de terra uiuentium Luc. 13, 25/26 (82) ; testimoniis legis et prophetarum Lar. 12, 87 (81); legis transgressorem existimans Lar. 16, 29/30 (75) ; uetba legis La. 15, 14 (82); tria legis (uerba) implere Lut. 3, 253 (28) ; uerba duarum legum Lx». 11, 58/59 (79); in fine mundi et decimo uerbo legis o5. 1, 191 (110) ; post completionem decem

192

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

uerborum legis Iob. 6, 11 (118); a uilicatione legis Lr. 16, 17 (87); uinculum legis lob. rz, 157 (109); Moyses uinculum legis dedit super homines lob. r, 154 (109); legum spiritalium uincula sensibus inponite Luc. 15, 59/60 (86) ; lex altissimi ac. 2, 142 (16) ; duas leges uel duo ptaecepta caritatis Iob. 4, 47 (116) ; Dei enim est diuina lex et hominum Dei dare hominum implere Lzc. 15, 85/86 (87); a lege Domini La. 3, 21.22 (22) ; legem figurarum Lour. 7, 92/95

lingua : lingua condempnatur in prin-

cipio salutis noui testamenti quae per libertatem linguae salus petit initio mundi speciale est

Lz. r, 106/108 (6); diuitum tormentum

linguae Lc. 16, 96/97 (89) ;in columba unitas, in linguis gentium societas est Ioh. 1, 183/184 (110). liquot : liquotes inmundae conscientiae Luc. 14, 2/5 (84).

in lege uindictae Lac. 5, 126 (42); legem indulgentiae pro lege uindictae Lc. 5, 4 (39) ; populus Iudaeorum ex lege irae figuratur Lac. 7, 56 (59) ; conclusam legem litterae Lc. 4, 280 (35) ; Moyses legem litterarum

littera : Moyses legem litterarum accipit Lc. 4, 45 (30) ; conclusam legem littere Lc. 4, 280 (35) ; agnus in lege littera pro peccato offerebatur lo. 1, 172/175 (109); Spiritus in littera laetatut Christo adueniente Ic. 1r, 192/195 (8); stipulam et paleas mottificatae litterae confricant Lc. 6, 9/10 (46) ; scisionem ueli litterae Iob. 6, 5 (118) ; ostensum est gentibus quae celauit littera Iob. 20, 5/6 (126).

accipit Liz. 4, 44/45 (30) ; agnus in

locus : ex imo loco peccati Li. 1, 242

(60) ; legem gratiae Lzr. 1, 269 (10) ; lex in lege, id est, indulgentiae, lex

lege littera pro peccato offerebatur lob. x, 172/175 (109); lege Moysi Iob. $, 18 (117) ; secundum consuetudinem legis Moysi Lzc. 10, 2 (75) ; ad legem naturae lob. 9, 7 (119); legem communem noui testamenti Luc. 4, 20/21 (46) ; conuiuium communem legem noui testamenti omnibus gentibus significat Lr. 5, 229/ 230 (45); legem populi La. 3, 190 (27) ; legem ueteris testamenti Lr. 1,

268/269 (10) ;4, 389/390 (38) ;pro

lege uindictae Liz. 3, 28 (23). libamina : libamina populi Liz. 12, 24 (80). libet : pet septem libros legis Le. 2, 292 (20); quinque libri Moysi IoP. 6, 3.11/12 (118) ; in libro prophetiae Luc. 3, 28 (23) ; filios Dei in libro uitae scriptos Lc. 6, 94 (48) ; inlibro uitae scriptum est nomen eius Lar. 16, 63/64 (88); inspectio librorum

Luc. 4, 249 (35); liber Deutetonomium Lar. 4, 125/126 (32) ; synagoga

quae habuerat quinque libros Moysi Iob. 4, 21 (116). libertas : Luc. 4, 76 (30) ; per libertatem

atbitrii Luc. 2, 337 (21) ; in libertate suiarbitrii Lc. 8, 128 (68) ; per libertatem linguae Lac. x, 107 (6) ; hora libertatis uestrae Liu. 22, 46 (97). lignum : contiguum terrae lignum Lc. 2, 214 (18) ; lignum oliuae Le. 2, 213 (18); festuca non est lignum occisionis Lc. 6, 405 (55) ; fructifero ligno, Iesu Christo Lac. 17, 12/13 (90); ut ligna et lapides in Deo uini sunt Jo. 1, 69/70 (107).

(9) ; in loco pacis La. 2, 233 (18) ; in apto loco legis Lu. 4, 233 (34) ; in loco diuinitatis Ic. $5, 160 (43); loco unitatis fideliter age Lc. 6, 49/ 50 (47) ;locus electioni conuenit zc.

6, 79 (48) ; locus temptationis Lc. 6, 324 (54) ; congruit locus operationi Luc. 7, 68 (59) ; loca et tempora pro habitandum similitudinem loP. ro,

46/47 (121).

longitudo : longitudo dierum Lr. 6, 218/219 (41). loquacitas : loquacitas figuratum Iz. TOUT T7627 loquela : Lc. 1, 218 (9). Lucas : in euangelio Lucae Io. 21, 32/

33.57-43.45 (129).

lucerna : lucerna quae accenditur anima Chtristi est Lc. 15, 6 (85); pet Iohannem ut per lucernam crederent solem IoP. 1, 84/85 (107). luctus: luctum facere in praesenti saluatoris Le. 5, 248/249 (45); in mundo luctus La. 6, 279 (53). lues : quando enim quis lauat luem de pedibus proximi sui lauatur a peccatis Ioh. 13, 13/14 (123). Iumbus : cui benedixit Melchisedech in lumbis Abrahae Lar. 1, 199/200 (8) ; lumbos mentis Lzc. 12, 43 (80). lumen : umbra a re et lumine formatur Luc. 1, 175 (8) ; electio semper opus luminis est Li. 6, 71/72 (48); filii luminis uitae aeternae I. 6, 76 (48) ; lumen conpunctionis Ic. 22,

51 (97).

luminaria : luminaria caelestia Ic. x,

135 (7).

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM lupus : lupis didicit dispergere gregem Iob. 18, 11/12 (125). lux : uita est et lux est animae Io/7. 1, 76 (107) ; in luce fidei praesentis uitae Luc. 6, 76/77 (48); initium lucis scientiae Luc. 2, 9o (15) ; temporalis lux Iob. 1, 72 (107) ; lux est Deus Luc. 1, 135 (7) ; lucem, id est, diuinitatem Iob. 1, 98 (108) ; in absentiam lucis humanum genus IoP. 11, 21/22 (121); in confinio lucis et tenebrarum Luc. 2, 89 (15). luxutfia : Lc. 3, 180 (27); luxotiam in cogitatione excidere luc. 12, 44 (8o). Macedonis : in regno Machedonum Iob. 2, 54 (112). maetot : Luc. 6, 134 (49) ; iudicia maerotis Lc. 8, 308 (72). magister : Deus magister ueritatis Lu. 4, 211/212 (34) ; amore et desiderio magistri Lac. 5, 2/3 (39); siue ut excitarent mentem magistri ad inuidiam alii magistro lesu I. 7, 106/107 (60); inuitatio admirabilis magistri Luc. 7, 243/244 (65) ; spititus et gradus accepti et magistri resurgentis Luc. 24, 124/125 (101).

magnanimitas : magnanimitas filiorum Dei Lxzc. 6, 318 (53). magnitudo : ipsa est uera magnitudo, quae apud Deum magna est Lar. 1, 73/74 (5) ; pto magnitudine criminis Luc. 3, 68 (24) ; pro magnitudine uirtutis Lac. 7, 98/99 (60) ; ad salutem magnitudinem

uirtutis Luc. 8, 194/

195 (69); dignitatem et magnitudinem sermonis Lc. 9, 11/12 (73). magus : uenenosa genera mag(n)orum et asttologorum et ceterorum malo-

fum

susismatus sectarum

lue. II,

46/47 (79).

maiestas : maiestas Patris per excelsa uerba de nubibus intellegitur Lac. 9, 43/44 (74) ; a uisibili angelo confortatur cato Christi deforis et ab inuisibili maiestate intus laboratus Lzr. 22, 39/41 (97) ; et possemus uidere maiestatem eius per eius humilitatem Iob. x, 133/134 (108). malagma : malagma paenitentiae La.

10, 64/65 (76).

maledictio : Adae maledictio La. 6, 192 (51); maledictio Euae Lwe. 1, 145 (7); maledictio mundi Lar. 1,

295 (11) ; pro una maledictione quattuor benedictiones imponit La. 6,

194/195 (51).

,

malitia : plenitudinem malitiae de ec-

193

clesia gentium La. 8, 12 (65) ; clamor malitiae Lc. 15, 42 (86); ctapula est crassitudo omnis maliciae Luc. 21, x5 (95). malum : malum in specie boni Liz. 4, 64/65 (50) ; qui de malo bonum fecit Luc. 5, 200 (44) ; alii duri in bono, alii in malo lob. 2, 24/25 (1x11); in profundo malorum Lor. 4, 336/337 (37) ; de indulgentia malorum crucis confessore efficiuntur La. 6, 155/

136 (49).

mandatum : Lau. 5, 217/218 (45); amaritudinem mandatorum Dei Lc. 4, 136 (32); per inoboedientiam

obsetuationis mandati Lar. 6, 119/ 120 (49) ; in retributione mandatorum Lac. 16, 41 (88) ; mandati reum esse pietatis zc. 8, 103 (67) ; ad angustam pottam mandatorum Iac. 5, 174/175 (26) ; intra angustam portam mandatorum Le. 5, 57 (40) ; quae dolum saluatoris cogitabant secundum mandatum Lar. 25, 52/54 (98) ; mandata legis Lr. 16, 49 (88) ; in duobus fontibus mandatorum Lr. 3, 25 (23) ; duo mandata, id, Dei et proximi lob. 20, 50/51 (128). manna : mannam Patris et Filii et Spiritus sancti Iur. 138/139 (32).

manus : manus episcoporum lI. 5, 243 (28) ;manus operis La. 1, 116 (6); manus profectionis elimosinarum in caelum et manus congtegationis munerum in terra Luc. 6, 40/42

(47); per manus inpositionem La.

4; 405/406 (38).

Marcus : Luc. 1, 11 (4) ; Lac. 1, 29 (4) ; Luc..2, 189 (17). mate: ad deserta maris Lac. 4, 422 (39) ;mare inferni La. 3, 22 (0315 mundi mate circuitu Lar. 9, 24 (73). Matia : Lac. 1, 159 (7) ; 1, 204/205 (8/ 9) ; 2, 272 (19) ; 2, 309 (20) ; in benedictione Mariae Luc. 1, 146 (7) ; gra-

tia quam Matia concepit Lr. 1, 149 (7) ; munditia Mariae Lar. 1, 201 (8) ; penuria Mariae et Ioseph La. 2, 45 (14); honofe beneficii ad Mariam Luc. 2, 268 (19); contra heresim dicentem Christum ante Maria non fuisse lob. 1, 1/2 (105) ; coniunctio Matiae et Iohannis indicat uirginitatem et principatum in ecclesia Io., prol. 7[8 (105); templi cotpotis Christi in utero Mariae Ioj. 2, 116 nouum : Id, (113) ; sepulchrum

uterum Matiae significat Ioh. 19, 45 (126) ; cotpus Christi quam a Matia sumpsit Iob. 20, 19/20 (127) ; Matia

194

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

et Mattha : Id, theorica et actualis Iob. 11, 1/2 (121). Martha : Maria et Martha : Id, theorica et actualis Io. 11, 1/2 (121).

martyr : ut omnes per me martyres baptizati fiant Liu. 12, 86 (81). mattyrium : Lac. 5, 124 (42); absci-

sione capitis in martyrio La. 2, 129 (16); circumcisio membrorum in martyrio opere percipitur Lr. 2, 149/150 (16) ; qui cum ptincipes non ponit uoluntatem suam uel animam in mattyrio loj. 10, 37/38 (121); mottem praetiosam martyrii Iob. 21, 100 (130). matet : matet serui Luc. 1, 205 (9) ; non es mater diuinitatis sed mater infirmitatis IoP. 2, 11/12 (111) ; commen-

dauit lesus matrem suam lohanni Ioh., prol. 5/6 (105) ; ad matrem caelestem Lc. 2, 108/109 (15). matetia : credidit filium nascentem sine materia catnali Lc. 1, 212/213 (9); matitia templi Dei La. 6, 82 (48) ; materia paenitentiae Lr. 1, 105 (6) ; matitiam expectans paenitentiae Liz.

17, 57 (91).

matrimonium: Lu. 8, 26 (65);inlicito matrimonio Lar. 3, 180 (27); incotruptus in matrimonio lo/., "prol. 8

(105).

Matthaeus : Luc. 1, 29 (4) ; 1, 158 (7);

4» 179 (33):5, 39 (490); 5, 220 (45);

5, 225 (45);cut sub peccati nomine Mattheus uocatur in fidem Lor. 5, 197/198 (44) ;cuiuna mens cum Deo fuit Lc. 5, 205 (44); familia Matthei Lac. 5, 229 (45) ;istelibet secundum Mattheum ponendus esset Io7., pro. 16/17 (105). mediator : mediator inter duos populos

Lac. 7, 54 (59).

medicina : Lac. 10, 64 (76). medicus : mote medici Lar. 3, 73 (24) ; mote peritissimi medicis Lc. 5, 164 (43); medicus omnibus salutem communicat Lc. 4, 300/501 (36); putridinis peccati medici Lc. 16, 73 (89) ; qui (Lucas) ante medicus cotporum et postea animarum fuit Lc. ,

praef. 30/31 (3).

medulla : intimis et subtilissimis scriptutfarum medullis Lr. 16, 69/70

(88).

Medus : in tege Medorum et Persarum Iob. 2, 52/53 (112). Melchisedech : Luc. 1, 199 (8). membrum : de membris iustificatis Luc. 1, 51/52 (5) ; gaudium animi laetitia et exultatio membrorum Lzr.

1, 68/69 (5); tribulatio poena ptaesens est membrorum La. 4, 67/68 (30) ; cut in secreto membro circumcidetut homo Lc. 2, 131/132 (16); circumcisio membrorum in martyrio opere petcipitut Lr. 2, 149/150 (16); pro Petro solo rogat quasi caput est omnium membrorum Lar. 22, 18 (96). memotia : aeterna memotia Lac. 1, 286 (10); memoria sempiterna Le. 2, I21 (16); memotia crucis cum passione Christi Lc. 5, 128/129 (42); dignus memotiae La. 1, 277 (10);

nomina metitorum in memotia paterna Luc. 10, 24/25 (75). mendacium : uerum in mendatio dixit Lxuc. 4, 166 (33) ;praeconia mendacii

Luc. 4, 575 (38).

mens : spiritus mentis Lr. 1, 221 (9); indulgentiam mentis tui Luc. 6, 323 (54) ; durissimam mentem gentilium Lac. 7, 255 (63) ; lumbos mentis Liz. I2, 45 (80) ; ut caecus est oculis, sic et mente Iob. 9, 26/27 (120). mefitorius : taberna meritoria Lv. 2, 1i (13). metitum : amor meritorum Iur. 5, 133 (43) ; pet Mattheum uatia munera et donationes artium et meritorum (aguntur) Lac. 6, 154/155 (50); pet metita et orationes patriarcharum et prophetarum Lzc. 7, 20/21 (58) ; per meftita pattiatcharum et prophetarum Lac. 8, 258/259 (71) ; metito uirginis Lc. 8, 326 (73) ;nomina meritorum in memoria paterna Lar. 10, 24/25 (75) ;metita sanctorum Lu. 2, 160/161 (1). messis : grana corpotalia messium L»zr.

8, 58 (66). migratio : in mortis migratione Ir. 2, 234/235 (18) ; migratio terrena Lar.

5, 18 (40).

militaris : diligentia militari positi Li.

10, 79 (77)-

militia : domus militiae Lac. 3, 133/134 (25) ; exercitus militiae caelestis Lr. 2, 270 (19). minister : ministri poenales Lir. 12, 28 (80). ministerium ;: ministerio angelorum

Luc. 5, 114 (25).

mirabilis :mirabilia uirtutis eius Luc. 7,

62 (59).

miraculum : magna miracula in aduentu saluatoris Lc. 2, 10 (13) ;ut gentes ad fidem pert miracula inuitaret Lar. 8, 243/244 (71); haec laetitia non fideiuetitatis sed miraculorum

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM expectatione Lc. 23, 1ro/ir (97). misericordia : opera misericordiae Lu.

4» 512.5314 (36) ;6, 75 (48) ; 6, 573

(55) ; ad lenissima opera miseticordiae Lc. 7, 89 (60) ; misericordiam pauperibus, qui Christi sunt, non dedisti, quae principatum in caritate caput eius uocat Luc. 7, 295/297 (64) ; pet oleum misericordiae Lc. 8, 184 (69) ; de seueta uetitate et recta ad immolem et humilem misericordiam conuertit Lr. 10, Go/61 (76). modius : chorus triginta modios habet Luc. 16, 21 (87). molestia : molestia corporum Lu». 5, 2 (39); molestia haec laetitiam non tristitiam Dei parat Lac. 11, 18/19

(78).

molimen : tarda molimina inpedimenta Luc. 1, 187/188 (8). mollitudo : de mollitudinem carnis Iob. 6, x4/15 (118). monachus : deserti regulam sancti monachi sequebantur Lc. 4, 26 (29) ; pet lacobum monachorum regimen (agitur) Luc. 6, 151 (50). monitum : de hereticorum |monitis Luc. 8, 36 (66).

mons : ad deserta maris et montium Luc. 4, 422 (39) ; in montibus iustitiae La. 6, 79 (48); in cacumine montis Lzc. 6, 171 (50); in monte perfectionis Lr. 7, 9 (58); nemo uidit montem totum sed uno latere Ioh. 1, 161 (109). montaneus : in montaneis Lc. 1, 265/ 266 (10). monumentum : non esse corpus in monumento Lc. 24, 35/36 (99). motalis : moralis intellegentia Lze. 10, 7o/71 (76) ; 12, 6o/6x (81); 17, 61

(91).

mortaliter : Lac. 2, 347 (21). mots : qui liberat de morte per aquam, id, conuersam in uinum Io. 2, 32/33 (x11); mors Christi IoP. 9, 12 (119) ; fontem aquae uiuae mortem et post moftem lob. 19, 41/42 (126) ; mottem praetiosam mattytii Iob. 21, 100 (130); perenne, id, usque ad diem mottis Lc. 5, 252 (45) ; ad interitum mortis uadit Lac. 1, 131 (7) ; in mottis migratione Li». 2, 234/235 (18) ; sub tenebris et umbra mortis IoP. 1, 204/205 (110).

mortuus : Christum postulat resurgere a mortuis Lr. 16, 118 (90). mos : more angeli Lu. 2, 274 (19); more autofe consufgentis Lc. I, 284/285 (10) ; fidei mores Luc. 6, 448

195

(56) ; mote fluminum Lc. 9, 25 (73) ; motis est gallinae Iob. 4, 7 (115); mote medici La. 3, 73 (24) ; mote peritissimi medicis Lc. 5, 164 (43) ; mote piscatotis Luc. 8, 2 (65) ; more serui fugitiui Lr. 8, 172 (69) ; mote solis Lu. 1, 70 (5) ; consueti motis T.né.os er 231 (42). Moyses : Luc. 4, 44.51 (30); 4, 134

(32); 6, 164 (50) ; 9, 44 (74) ; Iob. 1, 135 (109) ; Moyses uidit per intel-

lectum Le. 1, 14 (4) ; Moyses uin-

culum legis dedit super homines IoP. 1,154(109) ; uetus Moyses Luc. 12, 8 (79) ; in cantico Moysi dicitur Lr. 8, 144/145 (68); lege Moysi Ioh. 5, 8

(117); secundum consuetudinem legis Moysi Lar. 10, 2 (75) ; quinque libri Moysi Iob. 6, 3.11/12 (118); synagoga quae habuerat quinque libros Moysi IoP. 4, 21 (116) ; Pentatheucum Moysi Lac. 6, 167 (50) ; Moysi tabernaculo Lc. 6, 460/461 (57) ; Moysi tempus Io. 21, 69 (130). mulier : mulier autem qui uenit tetro ecclesia gentium est post crucem conuersa Lac. 8, 266/267 (71) ; dolor mulieris Iac. 8, 269/270 (71) ; mulier peccatrix etat et infidelis Luc. 8, 294

(72).

multitudo : ad multitudinem ciuitatum Lzc. 10, 9 (75). mundialis : benedictio ab ore mundialium maledictio die iudicii et poena Luc. 6, 280/281 (52). munditia : munditia Mariae Lac. 1, 201

(8). mundus : tribus rebus gubernator mundus Ic. 1 , 4/5 (3/4) ; de caelestibus sanatur mundus Lowe. 1, 6 (4); de mundo pene pereunte Christus pascitur et mundus per eum reuixit Luc. x, 52/53 (5) ;quadratum mun-

dum per quadrata ieiunia sanat Lar. 4, 33/54 (29); procurator Dei in mundo Lac. 4, 161 (32) ;in mundo luctus Lac. 6, 279 (53); de ecclesia semina uitae procederunt in mundum Lac. 8, 41/42 (66) ; ut ipsi dispensatores essent mundo ut tamquam mundus bene sociorum catnalium

distributor

esset illis Iz.

8,

51/55 (66) ; mundi mate circuitu Lar. 9, 24 (73) ; de mundo in sinum Patris Luc. 9, 54/55 (74) ; in futuro mundo Laut. 13, 53 (83) ; totus mundus impletur odore fidei Iob. 12, 5 (122) ; qui scientiam senam mundi significat Iob. 12, 9 (122) ; mundus misti-

cus Iob. 21, 115 (131) ; pet sex aetates

196

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

mundi Lar. 13, 52/53 (83) ;mundi amicitiam Lc. 6, 487/488 (57); uel baptismo in baptizaturiam totius

mundi Ioh. 15, 5/6 (123) ; in ciuitate mundi istius figuralis Ionas Lc. 9, 8/9 (73) ; in prima conditione mundi Luc. 3, 220 (28); dilectores mundi Iob. 1, x13 (108) ; fabrica mundi Io/. 1, 43 (106) ; in fine mundi et decimo uerbo legis Jo/. 1, 191 (110) ; magna et fortia mundi Lc. 3, 6/7 (22); maledictio mundi Lar. 1, 293 (11); mala negotia mundi Lz. 5, 208/209 (44) ; praedas mundi Lar. 2, 191 (17) ; procellam totius mundi Lc. 8, 118/ 1II9 (68); mundi regna le. 3, 5 (22); regna transitoria mundi Lac. 4, 162/165 (33) ; inter totius mundi scientiam et fidem L»zc. 8, 90/91 (67) ; in angusta mundi spatia Liz. 8, 176 (69) ;in sexto spatio mundi lo. 4, 18 (115) ; septem spatia mundi Io/. 4, 63 (117) ; in defectiua substantia mundi Lc. 16, 24/25 (87) ; sex tempora mundi lof. 2, 24 (111). municipium : municipium unitatis Jo/. II, 18/19 (121).

munus : per Mattheum uaria munera et donationes artium et meritorum (aguntur) Lzc. 6, 154/155 (50) ; beneficiorum munera Lr. 6, 300/301 (53) ; diuersa muneta ecclesiae praesentis Luc. 6, 149 (49) ; manus congregationis munerum in terra Luc. 6, 41/42 (47) ; munus uoluntarium Lac. 6, 229 (51); quasi per muneribus

regem laudatet et deficientibus munetibus defamaret Lac. 7, 155/156 (61). mufus : inter murum praesentis legis 97/5957: 92:12: 2062298 mutatio : sine sui mutatione Ic.

12,

48 (80) ; expectatio aquae, id, modum de uetere mutatio Iob. 5, 12

(117).

mysterium : abyssus mysteriorum Dei Luc. 6, 131/132 (49); altiora mysteria Lac. 5, 24 (40) ; profunditatem mysteriorum IoP. 9, 22 (120) ; mysteria Christi Lc. 2, 325 (21) ; mystetia Christi uidet in fide Lc. 24, 31/32 (99) ; mysteria noui testamenti Ic. 8, 277 (71); erga catmen

Christi in

quo mysteria diuina fiunt Io]. 20, 29 (127); usque dum panem uitae in eucharistiam mysterio accipiant Iac.

24, 78/79 (100).

mysticus : mundus misticus loh. 21, 1rT5 (131); mistica narratio IL. 7, 147/148 (61).

Nabuchodonosor : Iob. 2, 52 (112). nattatio : adsequuto narrationis Lar. 1, I9 (4); a ptincipio narrationis Luc. 1, 19/20 (4); ex ordine : Id, nattationis Lac. 1, 23 (4) ; per indicia mistica narrationis Lc. 7, 147/148 (61). nasci: antequam nascantur in uitam Tuc. 23 161517):

natiuitas : indicauit natiuitatem Iohannis ante Christum Lac. 1, 23/24 (4) ; uirginis uterum non aperuit natiuitas Luc. 24, 34 (99) ; natiuitas Christi in carne Lc. 2, 257/258 (19); in natiuitatem fidei Luc. 15, 74 (86) ; ante natiuitate uocati sunt nomine Lc. 2,

159/160 (17).

natura : Lt. 2,33 (13) ;bonum naturae tuae Lac. 5, 188/189 (44) ; 8, 269.271

(71) ; 16, 34/35 (75) 515, 35/36 (85); cui benedicunt omnes creaturae pet naturam Lac. 1, 293/294 (11) ; natura inconuettibilis Lc. 6, 214/215 (51) ; in natura leonis La. 8, 126 (68); subtilissima est diabolica natura Luc. 8, 196/197 (70); propinquus naturae humani generis Ir. 1o, 63/64 (76) ; ad legem naturae IoP. 9, 7 (119) ; secundum necessitatem naturae Lac. 2, 166 (17).

nauicula:

nauicula

semper

dicitur

Christi nauis Lc. 8, 114 (68) ; nomen

nauiculae humilitas ecclesiae noui testamenti indicatur Lc. 8, 116/117 (68). nauigate : nauigantium laborem contra uentum significat Lzc. 8, 120/121 (68). nauis : nauicula sempet dicitur Christi nauis Lc. 8, 114 (68) ; in naui ecclesiae Lc. 8, 119 (68). necessitas : secundum necessitatem naturae Lc. 2, 166 (17). negatio : pro negatione Iuda Io. 12, 16/17 (122) ; ceciderunt in necationem quia retro, non ante loj. 18, 4/5 (125) ; uti trinam negationem abluat Ioh. 21, 86 (130). neglegentia : neglegentiam proiecit Iiut. 1, 323/524 (11) negotiator : domus negotiatorum Lzr.

5, 206 (44).

negotium : in negotio agri Lr. 12, 101 (82); mala negotia mundi Lowe. 5, 208/209 (44); terrena negotia Lar.

6, 467.486 (57).

Neman : Lac. 4, 320 (36). Nineuen : Luc. 9, 7.8 (73). Ninus : tex Lac. 2, 6 (13). Noe : Iob. 20, 49 (127) ; atcha Noe Lc,

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM 4» 44 (30) i6, 458 (57) ; filios Noe

lob. 2, 19.23 (111) ; uetus Noe Lr. 8, 118 (68). nomen : ante natiuitate uocati nomine Luc. 2, 159/160 (17) ; nomina de uet-

bis... Aliquando uetba de nominibus nascuntur Lac. 6, 425/426 (56) ; nomina meritorum in memoria paterna Luc. 1o, 24/25 (75) ; in libro uitae scriptum est nomen eius Lu. 16, 65/64 (88). notitia : notitia trium legum Le. 1r, 11 (78). nox : nox etrotis Lac. 2, 60 (14). nubes : maiestas Patris per excelsa uerba de nubibus intellegitur Lzr. 9, 43/44 (74) ; Patet in nube (loquebatur) Lzc. 5, 218 (28) ; in nubibus doctorum Lac. 6, 127/128 (49). numefositas : numerositas nominum

Luc. 5, 144 (45)-

numerus : misticum numerum IL». 2, 330 (21); numerum ieiunii Lar. 4, 47/48 (50) ;in summitatem numeri continentem omnia discribit Lc. 8, 47/48 (66); quae profecto numero dignitatis aguntur Luc. 19, 39 (93) ; sacratus numerus in ieiunio commen-

datur Iob. 5, 19/20 (117). nuntiator : nuntiatores IoP. 20, 32.33/34

(127).

nuntius : nuntius de prope praecuttit Lac. 7, 181 (62). nuptiae : quia paranimphus qui parat centum

nuptiarum IL.

5, 247/248

(45) ; nuptiae ecclesiae et Christi Luar. $, 249 (45) ;sponsus qui a nuptiis reuertetur Luc. 12, 46/47 (80) ; zelo uolubilitatis nuptiae Iob. 2, 6 (111). nutus : diuino nutu congtegatur turba

Luc. 7, 76 (59). obiurgatio : Luc. 3, 72 (24). oblatio : Lu. 2, 178/179 (17) ; mutat Deus oblationes suas Lar. 6, 235/256

(52)-

obligatio : in obligatione sit omnis sanctus in cotpore Lr. 2, 251/252

(19).

1

obliquus : oblicas incedebant uias Law. 1, 360 (12). obliuio : terrae obliuionis Lu. 15, 28 (85); 16, 64/65 (88); dissipantur bona Dei in obliuione illius La. 15, 21 (85) ; omnes iustitiae eius in obliuione erunt coram me Lar. 17, 29/30 1). : oboedientia parentibus "n Lu. 2, 367 (22); cut oboedientia omnes uirtutes praecedit Lar. 6,

197

118/119 (49); oboedientiam lesu Christi Patri suo Domino nostro Luc. 6, x21 (49); de oboedientia semper agnitio ueritatis nascitur Lu. 6, 122/123 (49) ; pet Simonem oboedientia in omni gradu (agitur) Lr. 6,

157/158 (50).

obsectatio : Lue. 3, 12 (22) ; opus est animae obsecratio Lc. 2, 303/304 (20). obseruatio : per inoboedientiam obsetuationis mandati Lr. 6, rix9/120

(49).

obuia: contta in obuiam ctucis exit Iob. 6, 8/9 (118). occasio : occasio temptandi Lr. 4, 95

(31).

occisio : festuca non est lignum occisionis Lar. 6, 405 (55). Octauianus : Octauianus Caesar Luc. 2,

5/6.18 (13). oculus : in oculis hominum Lc. 7, 191

(62) ; oculis lucidissime fidei Lar. 8, 53/54 (66) ; fulgore oculorum saluatotis Lu. 22, 50/51 (97) ; ut caecus est oculis, sic et mente Iob. 9, 26/27 (120) ;punge oculus, profert lactimam Ioh. 21, 87 (130). odium : odii culpa Lac. 6, 415 (56); odii uerba Lac. 6, 437 (56).

odor : totus mundus impletur odore fidei Iob. 12, 5 (122). officium : officio gerendi ze. 1, 194

(8).

oleum : oleum

misericordiae

I4.

8,

184 (69).

oliua : lignum oliuae Lu. 2, 213 (18). onus : quia onera et figura fit in lege, ueritas eius in Christo plenissime inuenta est Ioh. 1, 144/145 (109) ; onera hominis Ioh. 12, 21 (122). opetratio : congruit locus operationi Luc. 7, 68 (59). opptobrium : non obprobrium fuit inter angelos Lar. 1, 125 (6). opus : bonum opus Io. 5, 5 (117); fructu bonotum operum Lor. 5, 57/ 58 (23) ; circulus est bonorum operum patientia Lac. 8, 67 (66) ; Deus

primum in operibus bonis adquiritur Luc. 10, 87/88 (77) ; non ex fide recta et opere bono Lar. 15, 62/63 (83); adiectio fidei opera bona semper adquiritur Luc. 17, 23 (90); uacuus opere carnali Lu. 5, 5/6 (29) ; opera contratia peccato Lar. 3, 86/87 (24) ; opus humanum Lar. 1, 124 (6) ; petfectum adsignatum opus La. 2, 169 (17) ; tertena opera Lu. 3, 47 (25)5 in ciuili opere Lr. 4, 239 (34) ; fides

198

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

et opete Iob. 4, 62 (117) ; pataliticus : Id est, nec in fide nec in opere ambulat Lac. 5, 150/151 (43); in fide et opete teficiunt doctores Lc. 6, 13 (46) ;manus operis Lar. 1, 116 (6); et iustitia : Id, operum La. 1, 328 (11); opete percipitur La. 2, 150 (16) ; timoratus in operibus Lu. 2, 236 (19) ;os nostrum operi nostro concordat La. 5, 125 (42); opus manu factum Lc. 5, 216 (44) ; sinon appareat opus eius in opetibus Lr. 6, 444/445 (56) ;opus in sepulchro peccati Lu. 7, 83 (59) ; paenitentia operum Lar. 16, 42 (88) ; ut unicuique secundum opus suum redderet Luc. x9, 49 (94) ;mundus opere et uetba lob. 13, 12 (123); opus est animae obsectatio La. 2, 303/304 (20); opus excelsi artificis Lu. 5, 200 (44) ; tettenotum bonorum opus Luc. 6, 62/63 (47); opera catitatis

Luc. 5, 54 (23) 55, 120 (25); 6, 367 (55) 513, 33(83) ; Iob. 11, 16/17 (121) ;

opus catnis La. 1, 50 (5); opera Christi Lc. 7, 109 (60) ;nec in opus Christi consolamini Lu. 6, 272/273 (52) ; ad opera conpassionis discendentes Lc. 5, 13/14 (40); opeta cotpotis tui Lac. 6, 322 (54) ; 6, 397 (55) ; deficiente opete corporis Lr. I, 179/180

(8); opete

cotpotis

et

animae lc. 2, 302/303 (20) ; opus est corporis ieiunium Lc. 2, 305 (20) ; per opera crucis Lr. 9, 21/22 (73) ; doctrinae opera Li. 4, 10 (29) ; doctores ad opus doctrinae Lzr. 2, 122/123 (16); opus doctorum et Christi auxilium Liz. 7, 75 (59) ; opus Domini Lzr. 14, 30 (84) ; opus petfectum Domini in terra I. 6, 63 (47) ; in exempli opera La.

5, 266

(46) ; opera fidei et uirtutum Lr. 8, 319/320 (72); opus uitile fidei Lc. 7. 96 (60) ; opus fidei Trinitatis Lc. 3, 250 (28); opera fidei Trinitatis Luc. 6, 169/170 (50) ; opus gtatiae Luc. y, 120 (6); illi opus gratiae deputatur La. 1, 357 (4); maiora opeta ieiunii Lr. 4, 48/49 (30) ; opus incarnationis Luc. 5, 100 (42) ; operta indulgentiae Liz. 6, 370 (55) ; electio semper opus luminis est Lac. 6, 71/72 (48); opera misericordiae Le 4,

312.314 (36) 16, 373 55) 16, 75 (48);

7, 89 (60); opus orationis Lac 3, 197 (27); opera paenitentiae, sapientiae et scientiae Luc 8, 82 (67) ; ad praeterita pattiarcharum et prophetarum opefta La. 13, 41/42 (85) ; ad

mala opera peccati Le. 8, 190 (69) ; de mortuis operibus peccati Li. 7, 135/136 (61); in terrenis operibus

peccati Luc. 8, 165 (69) ; defectiua et anathema peccati opeta Luc. 10, 37 (75) ; opus piscandi o7. 21, 32 (129) ; in opera populi fidelium La. 2, 249 (19); excelsa opera praedicationis Luc. 5, 14/15 (40) ; opus salutis Lc.

7. 71 59) ; 8, 288 (72) ; magna opera

salutis Lzc. 5, 190 (44) ; quae salutis opera uolubilitati contraria sunt semper Luc. 8, 158/159 (69) ; opus sinagogae Lr. 8, 317 (72) ;sinagogae opus mortuum dicitur Lc. 7, 71.87 (59) ; malum opus traditionis Lc. 22, 9/10 (96) ; opus timores Lz. 5, 7o (41);

opera

uetitatis

Lu.

12,

45

(80) ; 17, 26/27 (90/91) ; pet humilia opeta uetitatis Lizc. 5, 158 (43) ; unicum est opus uetitatis Lc. 7, 84 (59) ; seueta opeta ueritatis in futu-

rum Lac. 10, 66 (76) ; signaculum fidei in opera ueritatis Le. 15, 58/59 (86) ; inperfecta opera ueritatis Lzr. 19, 5 (93) ; opera dura uindictae Lr. 5, 25/26 (40) ; opera uirtutum Lor.

1, 186 (8); 1, 228 (9); 1, 279 (10) ; 4, 225 (34) : 4, 571 G8) : 4, 425 (39) ; $, 195 (44) ; 6, 68/69 (48) ; 7, 108

(60) ; 7, 124.128/129 (60); 8, 65/66 (66); 8, 242/243 (71); 8, 280/281 (71); 22, 55 (97) ; pet uaria opera actualis uitae Lc. 10, 106/107 (77). oratio : canticum orationis Lr. 6, 74 (48) ; in fide orationis Lc. 18, 3/4 (92) ; otationis frequentiam Lc. 21, 27/28 (95); opus orationis Lr. 3, 197 (27) ; usque dum perseuerantia paenitentiae et orationis aperiat Lc.

18, 123/14 (92) ; quid inter dilectionem et benefactum et benedictionem et orationem La. 6, 297/298 (53); in dominica oratione Lc. 6, 379/380 (55); otationes sanctorum IL. 6, 416 (56); per orationem doctorum salus intonuit perditorum IL. 7, 17/18 (58) ; pet merita et orationes patriarcharum et prophetarum Lar. 7, 20/21 (58) ;cum orationibus patriarcharum Lar. 7, 32 (58) ; figurali oratione Lac. 7, 275 (64) ;uoluntuosa otatio Lc. 8, 178 (69) ; duplex est ofatio huius testimonii Lc. 10, 6/7 (75) i sex tantum uersiculus in dominica oratione Lucas posuit Lar. 11, 3/4 (77) ; pet uersiculos dominicae orationis Luc. 11, 15 (78). oftatot : oratores salutis IL. 7, 74

(59).

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM orbis : totius orbis conditor Lu. 9, 9

(73).

ordinatio : in figuram ordinationis Christi o2. 1, 217 (110) ; quiuendunt ordinationem lob. 2, 98 (113). ordo : in toto mundo praedicauit ordo exemplum uirtutis Lc. 8, 249/250 (71) ; in ecclesiis gentium ordo praecipitur Lc. 4, 436/437 (39) ; similis nouem otdinibus angelorum L»c. 6, 309/310 (53); in nouem otdines caelorum Ic. 11, 22 (78) ; secundum ordinem canones Io/., prol. 16 (105) ; ordinem lectoris implet Deus Lc. 4, 242/243 (35) ; otdine legis Lc. 4, 181 (33); actiuae tei ordo Lac. 4, 177

(33) ; otdo salutis humanae Lar. 3,

208 (27) ;ordinem ueritatis Laur. 4,

209 (34).

oriens : orientes de plebe gentium doctotes significat Lzr. 8, 234/235 (70). origo :a nullo origine orientem Ir. 4, 122 (32) ; ad originem languoris Lzr. 5, 165 (43) ; ad originem magnarum rerum quae ex nihilo conditae sunt Luc. 1, 211/212 (9). ornamentum : omnia genera ornamentorum Lac. 16, 58 (88).

os : lex uetus Christi ore purgata IcP. 19, 17/18 (126) ; in ote cordis sui Lc.

$, 265 (46) ; 7, 269/270 (64) ;Lucas

scripsit ex ore Pauli Lw., praef. 28 (3) ; diuinatio in ore regis Io. x1, 56 (122) ; an ore saluatoris tantum dicta Luc. 16, 53 (88) ;os nostrum operi nostro concordat La. 5, 125 (42). ostiarius : pastor et ostium et ostarius Christus est Iob. 10, 11/12 (120). ostium : pastor et ostium et ostarius Christus est Io5. 10, 11/12 (120). ouis : ouium Christi Lc. 2, 61 (14); gregem ouium Io. 21, 30 (129). paenitens : paenitentes lI, 11, 50 (79) ; triduum paenitentibus Lr. 2,

548 (21).

paenitentia : La. 5, 267 (46) ; La. 6, 328 (54) ;Lut. 7, 185.199 (62) ; tres annos paenitentiae La. 2, 348 (21) ; ad exemplum paenitentiae Lc. I, 370 (12) ; ad ianua paenitentiae Lar. 16, 67 (88) ; finis est omnis paenitentiae gratia remissionis La. 1, 108/109 (6); malagma paenitentiae L». ro, 64/65 (76) ; materia paenitentiae Lu. 1, 105 (6) ; matiriam expectans paenitentiae Lac. 17, 57 (91) ; usque dum perseuerantia paenitentiae et orationis aperiat Lu. 18, 13/14 (92) per petitiones et lacrimas paeniten-

199

tiae Christum uiolenter secum detinent Lzc. 24, 74/75 (100) ; ptetium

omnis penitentiae gratia remissionis Luc. x, 275/276 (10) ; opeta paenitentiae Lc. 8, 82 (67) ; tempus paenitentiae Ic. 6, 240 (52) ; ueniam paenitentiae praestabo luc. 6, 392 (55); pet uiam paenitentiae Iu. 2, 342/343 (21) ; uias paenitentiae Lo. I, 342 (12) ; gentes ad paenitentiam ptouocate Luc. 5, 112 (42) ; lacrimosam paenitentiam quae commune est omnium doctorum Lr. 5, 180/181 (44) ; definitio criminis agere paenitentiam Ic. 5, 267/268 (46); per Iudam paenitentia confessorum (agitur) Luc. 6, 158 (50) ; a confessione peccatorum in baptisma et paenitentia Luc. 6, 175/176 (50) ; paenitentia lacrimosa Lac. 7, 218/219 (63) ; lacti-

mosa paenitentia Luc. 7, 262/263 operum Lr. 16, per paenitentiam tate indulgentiae

ecclesiae gentium (64); paenitentia 42 (88) ; peccatum magnificatum pieperit Lc. 18, 35/36

(92).

palea : stipulam et paleas mortificatae litterae confricant Lc. 6, 9/10 (46). pallium : Lc. 2, 188 (17). panis : sine pane uerbi Dei Lic. 1, 243 (9); quasi abundans panium uirtus Luc. 9, 31 (73) ;usque dum panem uitae in eucharistiam mysterio accipiant Lc. 24, 78/79 (100) ; in benedicendis panibus Lr. 24, 89 (100) ; in communicatione panis Iur. 24, 107 (101). parabola : parabola arboris et fructus Luc. 6, 431 (56) ; euangelii parabulae Luc. 8, 86 (67) ; patabulae reuelationem Iz. 8, 93 (67) ; fidem parabulatum uetborum IL. 8, 94 (67). paraclitus : Spiritus sanctus paraclitus Iob. 14, 17 (124).

patadisum : Adam in paradiso Lar. 4, 366 (38); paradisum Adae Lor. 6, 106 (48); in Adae paradiso Lr. 6, 457 (51) ; setpens in paradiso Luc. 4, 82 (31) ;ante peccatum in paradiso Luc. 5, 97 (42) ; apostoli paradisi ecclesiae duodecim lapides sunt Lr.

6, 107 (48) ; in paradiso Dei mei IoP. 21, 80 (130).

paraliticus : sanitas praedicti patalitici Iob. 7, 16 (118). patanimphi : Luc. 5, 247 (45). parare : parati in bello positi Lar. 12, 56 (81). pats : in Achaiae partibus Lur., praef. 28 (3); partes ecclesiarum Christi

200

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

Lut. 24, 26 (99) ; pattes ecclesiarum Dei Lar. 8, 6/7 (65) ; partem habetis in regno Dei Li. 6, 231 (51) ; pto

parte catnis lob. 12, 15 (122) ; pto parte Iudae lop. 13, 26 (123). partus : Lu. 1, 136 (7). patuitas : non delictorum paruitate Luc. 7, 301/302 (65).

patuulus : patuuli in Christo IL.

5,

21/22 (40).

Pascha : Lc. 2, 85 (135); 4, 76 (30); aliud est pascha ueteris testamenti et pascha passionis Lar. 22, 4 (96) ; in die paschae La. 23, 21 (98). pascua : pascua de fructibus et elimosinarum Lat. 14, 20 (84) ; pascua uitae aeternae Luc. 17, 35 (91).

pascualis : pascualibus praemiis Ir. 15, 58 (85) ; in pascuali loco praemiorum Lar. 22, 12 (96). passio : dolor passionis Lr. 2, 280 (20) ; memotia crucis cum passione Christi Lc. 5, 128/129 (42) ; aliud

est pascha ueteris testamenti et pascha passionis La. 22, 4 (96); assus igne passionis lr. 24, ror (ror) ; quod deposuisset carnem de se in passionem Io. 15, 1/2 (122). pastor : uetus pastor Lac. 6, 159 (50) ; gratia, id, ut rex fit et prae pastore Iob. 1, 152/153 (109); pastot et ostium et ostarius Christus est Jo/. 10,

11/12 (120).; filii unius Patris semen, id, pastotes Ioh. 21, 65/66 (129). patet : pro amote patris La. 1, 260 (10) ; in patribus laudatur filius Liz. 15/45:(5),5 4o96..1, 502. (11) 5 Patetin nube (loquebatur) Lc. 3, 218 (28) ; Pater sempiternus Lc. 4, 433 (39) ; pet oboedientiam Iesu Christi Patri suo Domino nostro Lac. 6, 120/121

(49); uox Patris Luc. 7, 176 (62); contra heresim dicentem Filium non esse similem Patri Io/. 1, 4/5 (105) ; filii unius Patris semen, id, pastores Iob. 21, 65/66 (129).

paternus : nomina meritorum in memotia paterna Lac. 10, 24/25 (75). patientia : per rigorem ieiunii et pacientiae Luc. 4, 35 (29) ; circulus est bonorum operum patientia et custus animarum sanctarum IL. 8, 67/68 (66); patientia sanctae pacis est custos et sanctorum concordia Lr. 8, 69/70

(66);

nusquam

custodite

concordiam nisi per solam patientiam ualet Li. 8, 71/72 (67). patria : de beatitudine patriae caelestis Luc. 2, 289/290 (20); supetnam patriam sempiternam I.e. 4, 162

(33) ;patriam prophetarum pereuntem Lac. 19, 76/77 (94). patriarcha : patriarchae Ie. 3, 102 (25)5 5, 94 (42) ;pet merita et orationes patriarcharum et prophetarum Lac. 7, 20/21 (58); 8, 258/259 (71) ; ad praeterita patriarcharum et prophetarum opera Le. 13, 41/42 (83) ; cum orationibus patriarcharum Luc. 7, 32 (58). paucitas : Lie. 13, 57 (83). Paulus : Lac. 1, 12 (4); 2, 210 (18);

4, 68 (30) ; 6, 156 (50) ; Paulus doctor gentium Lar. 7, 40 (58); Paulus apostolus principatum — optinebat Luc. xo, 76/77 (77) ; atchitriclinus figura Pauli tenet et non sciebat Io/. 2, 78 (112) ; Paulus sudaria uel simicincia sanabat lob. 14, 12/13 (124). pauper : propter paenuriam substantiae paupetes Lr. 6, 224 (51) ; corda pauperum Lc. 12, 39 (80); cura quam pauperibus Christi apostolis praestitit Lac. 7, 263/264 (64); in elimosina pauperum Jl. 1:2, 43 (80) ; et exemplum pauperis paupetibus ostendit Lu. 16, 52 (88). pax : in loco pacis Lar. 2, 233 (18) ; in pace salus consistit Luc. 2, 168 (17) ; in pace et in lege salus diuina Lc. 2, 332/333 (21); ad supetnam pacem Luc. 2, 343 (21) ; ut uinculo pacis et caritatis coniungamur l4. 6, 141 (49) ; a summae pacis contemplatione

Luc. 6, 177 (50) ; idem sunt pax et bona Lue. 7, 261 (64); in pacem uenit Lu. 7, 265 (64) ; quae in discordia

fuisti

ab aeterno,

nunc

in

pace reconciliata est Lc. 7, 310/311 (65) ; patientia sanctae pacis est custos Lac. 8, 69 (66) ; a pace perfacta angelorum Lac. 10, 36 (75); non terrenam inter terrenos pacem facio

sed caelestem inter caelestes et terrestres Lr. 12, 80/81 (81); unitas pacis Lc. 3, 162 (26) ; unitate pacis adsumpsit IL. 15, s4/lss (86); summa pace non uisa Lc. 24, 42/43 (99) ; pacem facit cum persecutorem Iob. 10, 33 (120) ; post iudicium enim caro et spiritus et anima in pace erunt lob. 20, 56/57 (128). peccatof : crimina peccatorum Lar. 5, 26 (23) ; ecclesia in mundo peccatoribus et iustis commixta Iac. 3, 160/ 161 (26) ; superbiae pascentes quibus daemonia peccatorum paenitentium concurrunt in stagnum Iz. 8, 202/ 204 (70) ; longe a peccatoribus salus Luc. 15, 19/20 (85).

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM peccattix : mulier peccatrix erat et infidelis Li. 8, 294 (72). peccatum : peccata Adae Lour. 2, 45 (14); 53, 194 (27); dies septimane quos maculauit peccatum Adae Lac. 2, 86/87 (15); in uinculis peccati Adae Luc. 4, 53 (30) ; deuinculis peccati Adae et inferni Iob. ro, 18/19. (120) ; inimicitiam peccati Adae Lar, 6, 422 (56) ; de fructu peccati Adae Luc. 6, 428 (56) ;cui peccati Adae lepra adhesit Luc. 17, 41 (91) ; Iudaei

qui habuerunt cor plenum peccato Adae Ioh. 19, 14/15 (126) ; peccatum in paradiso Lar. 5, 97 (42) ; peccatum diabuli et ruinam Lar. 10, 17/18 (75) ; peccatum gentium Lowe. 7, 59 (58); 7, 308 (65) ; peccata Iudaeorum Lor. 8, 77/18 (67) ; ex amaritudine peccatorum conuersi Lc. 6, 177/178 (50) ; prius in abysso erant cateruae peccatorum Lc. 8, 215/216 (70); raptis peccatorum cateruis in paenale baratrum Lac. 8, 218/219 (70) ; leua

sunt crimina Iudaeorum gentium in conpaftatione peccatorum Lar. 7, 281/ 282 (64) ; confessio peccati Io/. 11,26 (121); manifesta sapienti cor tuum in confessione peccatorum lI. 5, 116/117 (42) ; de coniunctione duarum peccatorum et lohannis loj., prol. 13 (105) ; in uillam consuetudinem peccati La. 15, 28/29 (85);

a peccati crimine abluit Lu. 6, 198 (51) ; mala fama peccati mei Lr. 15, 41 (86) ;sine fetore peccati La. 2, 176 (17) ; unusquisque constringitur funiculis peccatorum suorum lo. 2, 102 (113) ; 11, 34/35 (122) ; uatia genera peccatorum Le. 3, 78/19 (24); in multa

genera

peccatorum

Luc. 11, 55 (79) ;sub iugo peccati Luc. 4, 262 (35) ;in lectulo peccati Luc. 16, 67/68 (88); ex imo loco

peccati La. 1, 242 (9) ;de mortuis 7, 135/1 36 opetibus peccati Le (61); in terrenis operibus peccati Luc 8,165 (69) ; ad mala opera peccati Lr. 8, 189/190 (69) ; defectiua et anathema peccati opera Lar. 1o,

37 (75) ; de uindicta podoris peccati

Luc. 7, 88/89 (60) ;iacentes in profundo peccati Lar. 1, 297/298 (ors putridinis peccati medici Lar. 16, 73 (89); spiritum idolatriae et peccati

regnum La. 8, 162 (69) ;remissio peccatorum

lob.

20,

53/54. (128);

non indigeo remissionem peccatorum Ioh. 13, 10 (123) ; opus in sepulchro peccati Lac. 7, 85 (59) ; tradux

201

peccati Iob. 1, 173.175 (109) ; uenena peccati Lc. 2, 225 (18); uenena peccatorum La. 14, 2 (84); lex uestigia peccati declinauit Lc. 10, 52 (76) ; peccati uinculo Lar. 8, 175 (69) ; inordinate ad uoluntates peccati discendunt in stagnum Lor. 8, 212 (70); non inclinans se peccato Luc. x, 100 (6) ; in tenebroso cotpore, peccato nascitur Lar. 1, 150/ 131 (7); simili peccato damnantur Iudaei et daemones La. 1, 237/238 (9) ; pet scientiam et salutem peccata dimittuntur Ic. 1, 348/349 (12); in peccatis ignorantiae Ic. 1, 354 (12); peccatum contiguum est inferno Luc. x, 358/359 (12); opeta conttatia peccato Lar. 3, 86/87 (24) ; de amarissimis et ueneficiis peccatis Luc. 15, 32 (85) ; peccatum pet paenitentiam magnificatum pietate indulgentiae perit Lac. 18, 35/36 (92) ; peccatum Iob. 1, 46 (106) ; agnus in

lege littera pro peccato offerebatur Iob. 1, 172/173 (109) ; quando quis lauat luem de pedibus proximi lauatuf a peccatis lob. 13, 13/14

(123).

pectus : ex cogitatione pectoris Lar. 18, 34 (92) ; in pectore lesu Io., prol. 12 (105). pectusculum : Lar. 4, 58 (29). pecunia : locus pecuniarum lop. 8, 10 (119). Pentateuchum : Luc. 4, 125 (32); 6, 167 (50). Pentecosten : La. 2, 85/86 (15). penuria : penuria Mariae et Ioseph Lzc. 2, 45 (14) ; penutia parentum Lar. 2, 179 (17); in magna penuria rerum Lac. 12, 35 (80) ; 16, 42 (88) ; ptopter paenutiam substantiae pauperes sunt Luc. 6, 224 (51) ; penutiam ptaesentium rerum Lac. 22, 23/24 (96). perditio : per stultitiam perditio datut Luc. 1, 346 (12) ; ad originem suae perditionis Lc. 4, 164/165 (33); perditus perditionem nominat Luc. 4, 368 (38) ; de perditione Iudae Io. 13, 29 (123) ; in profectus perditionis Iudae lob. 13, 35 (123); pet otationem doctorum salus intonuit petditorum Lac. 7, 17/18 (58) ;scurpio autem disperatio est perditorum quia mors est disperatio Lar. 11, 30/31

(78).

perfectio : experimentum

T

perfectionis

Luc. 3, 55 (23) ; non securitate petfectio adquiritur Lr. 4, 20 (29) ; secreta perfectionis Li. 4, 27 (29) ;

202

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

in monte perfectionis Li. 7, 9 (58) ; altitudo perfectionis designatur per deminutium I. 8, rr5/116 (68); perfectionem legis Iob. 5, 21 (117); post perfectionem ad terram de humido ad solidum et de turbatum ad firmum lob. 6, 13/14 (118); nouissima petfectio ante die iudicii Iob. 21, 22/23 (128). Perhiodor : Perhiodor Pauli et Theclae Luc., praef. 11 (3). petitus : peritus legum Lr. 5, 63 (41). permissio : Deo permissione IL. 8, 206 (70). Petsae :*Iouc 49 1453 (32) In fepe Medorum et Persarum Ioh. 2, 52/53 (112). persecutio : in abundantia persecutionum Lc. 12, 36 (80) ; contra aduersa persecutionum flagella Lc. 8, 121/ 122 (68); intolerabilium petsecutionum procella La. 8, 136 (68); de procella persecutionum Iz. 8, 157 (69) ; laborantium ad bella persecutionum conterenda Lc. 8, 143/ 144 (68) ; requies ecclesiae in petsecutione Lc. 8, 146/147 (68) ; petse-

cutio humane uoluntatis Lic. 6, 314

(53).

persecutor : fortitudo persecutorum Luc. 4, 92 (31) ; petsecutorum populus Lc. 4, 88 (31) ; fetocissimi persecutorum populi figuram tenet Lar. 53, 184/185 (27); persecutotem uel diabolum uitium aliud suadentem Iob. 10, 31/32 persecutorem perseuerantia : Dei gratiam (20).

(120) ; pacem facit cum Iob. 10, 33 (120).

perseuerantia in lege adquirit Le. 2, 299

persona : personarum acceptionem Luc. 4, 430 (39) ; ad confusionem apostolicae personae I.e. $5, 199 (44); sine exceptione personarum Luc. 8, 5 (65) ; ut deponetet ignorantiam errantium inter magnorum uatum personas Lac. 9, 19/20 (73) ; in persona apostolorum ur. 12, 7o[71 (81) ; in persona totius ecclesiae Luce. 22, 18 (96); contra heresim dicentem esse in commixtione personae Iob. 1, 3/4 (105) ; Deus tadix omnium personarum in CTtinitate personae dicitur Iob. 1, 24/25 (106) ; tres personae Trinitatis Iob. 2, 100 (113) ;ad personam Christi Io7. 47/48 (118). petuisus :non petuisu sed euentu Lu.

6, 3565 (55).

pes : nostrum est pedes ponere, Domi-

ni est dirigete Lc. 1, 363/364 (12) ; pedes Domini Lac. 7, 258/259 (63) ;

pedes Dei Lu. 7, 260 (64) ; quando quis lauat luem de pedibus proximi sui lauatur a peccatis Io. 13, 13/14 (123) ; praetia ante pedes discipulorum ponebant Ioh. 14, 10/11 (124); qui ad pedes nuntiat dilectionem Dei et proximi Jof. 20, 36/37 (127). pestis : ab omni peste corporum Laur. 6, 185 (50).

petitio : per petitiones et lacrimas paenitentiae Christum

uiolenter secum

detinent Lc. 24, 74/75 (100). Petrus : Lau. 5, 220 (45) ; 6, 451/452 (56); Petrus apostolus cui cuta gregis dominici Li. 10, 77 (77) ; pto Petro solo rogat quasi caput est omnium membrorum I.zt. 22, 18 (96) ; Petri praedicationem Io. 14, 5 (124) ; Petrus umbra sanabat IoP. 14, 12 (124) ; Petrus actualem ecclesiam significat Iob. 20, 15/16 (127) ; 21 103/104 (130). phantasma : fantasma Lzr. 8, 321/322

(72).

pharisaeus : La. 5, x41 (43) ; 7, 241 (63) ; pharisaeus iste Iudaicus populus est Luc. 11, 61 (79); glorificata iustitia Pharisaei uanitate adrogantiae contuit La. 18, 36/57 (92); Pharisaei Lc. 5, 143 (43) ;7, 86 (59);

7, 95 (60) ;7, 232 (63) ; 8, 107 (67) ;

85:273! Cx) suras $6'(93)85 Pharisaeorum doctores Lu. 4, 286/287 (56); haec est nequissima familia PhariSaeis quae maligno capiti coaequalis erat Luc. 7, 306/307 (65). philosophi : Io5. 10, 6.23 (120). pictura : artifex faciens artem uel picturam Iob. 1, 64 (107). pietas : Lac. 15, 52 (86); de pietate desperat IL. 5, 95.97/98 (42); pietatem praemiorum Lx. 6, 377 (55); mandati reum esse pietatis Luc. 8, x03 (67) ; peccatum per paenitentiam magnificatum pietate indulgentiae perit Lc. 18, 35/36 (92). pigmentum : pigmenta inputrabilia lob. 19, 39 (126). pilus : pilis camelorum uestitus Lar. 7,

157 (61).

piscator : in arte piscatorum Luc. 5, 66/67 (41) ;mote piscatoris Lzr. 8, 2

(65).

piscina : iuxta sapientiae piscinam peribitis Luc. 13, 16 (82); mote

piscatoris qui ex omni genere piscium congregat de omni piscina Luc. 8, 2/5 (65).

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM piscis : in conptaehensione piscium Luc. 5, 58/59 (41) ; mote piscatotis qui ex omni genere piscium congregat de omni piscina Lac. 8, 2/3 (65) ; piscis iste Christus est Ic. 24, 100 (ror). plantatio : plantatio diuinae salutis Lac.

6, 314/315 (53).

plebs : figura plebis Iudaicae Lac. 1 , 267 (x0) ; probatio plebis Lor. 3, 75 (24) ; orientes de plebe gentium doctores significat Lr. 8, 234/235 (70) ; spolia uniuersa plebis turba Lc. 11, 47/48 (79) ; de plebe diuinitatis zc. 19, 51 (93) ; de consuetudine plebis Luc. 25,

9 (97).

plenitudo : plenitudinem malitiae de ecclesia gentium expulsam IL. 8, 12 (65). poena : tribulatio poena praesens est membrorum Lzt. 4, 67 (30) ; labores poenarum sustenuit Lc. 5, 98/99 (42) ; angustia poenarum IL. 6, 179 (50) ; multa genera poenarum Lar. 6, 257 (52) ;duplex paena in uindicta crucis Luc. 235, 31/32 (98). poenalis: in poenale baratrum Lar.

6, 389 (55) ;8, 219 (70); 21, 30/31

(96); ministri poenales Lc. 12, 28 (80). pollutus : quod in idolis pollutum est Luc. 1, 230 (9). popularis : in conuersatione populari Lzuc. 1o, 79/80 (77). populus : Channanei populi a populo Dei Lac. 2, 151/152 (16) ; populo Dei Lac. 2, 321 (21) ; populus Dei Lut. 3, 222 (28); in forte populo fidelium Lac. 1, 169 (8); in opera populi fidelium La. 2, 249 (19); populi fidelium Lar. 15, 64/65 (83) ; populus gentium La. 4, 328 (37); populi gentium Lar. 12, 29 (80); populus gentium Domino credulus Luc. 7, 13/14 (58) ; aduocatus populi gentium La. 7, 25 68); laciuiens populus gentium La. 15, 14/15 (85) ; populi gentium figuram La. 16,

88/89 (89); 19, 4 (92); 19, 25/26

(93); populus gentium nouissime uenit Iob. 20, 12 (127) ; a populo infidelium Lc. 1, 165 (8) ; Israheliticus populus puerili sensu Io2. 6, 2 (118) ; populus Iudaicus in abundantia legis Luc. 16, 65 (88) ;populus Iudaicus Luc. 4, 330/331 (37) ; Iudaici populi figuram La. 16, 89/90 (89) ;populum

Iudaicum

persecutorum

Lr.

populus

2,

334

Lar.

(21);

4, 88

(31) ; pro salute populi Lar. 1, 64.65

203

(5); populus congtegatus in fide Luc. 2, 62 (14) ;figuta populi non obseruantis legem Ie. 2, 137/139 (16) ; legem populi Li. 3, 190 (27) ; pattes populorum La. 4, 408/409

(39); ad utilitatem populi Le. 4, 420/421 (39); densitudine populorum Lac. 5, 2 (39); dux omnium populorum Lar. 5, 63 (41) ; libamina populi Luc. 12, 24 (80) ; populus infirmalis praecibus postulat Lac. 16, 122 (90) ; fluctuatio malorum popu-

lorum Lac. 21, 7/8 (95). porta : porta ciuitatis Luc. 7, 81 (59); ecclesiae portas Lac. 8, 81 (67) ;ad portam fidei Laur. 5, 152 (43) ; sermonem in potta labiorum Lar. 7, 82/85 (59) ; ad angustam portam mandato-

rum Lzc. 5, 174/175 (26). portus : ad portum regni caelestis Io/. 6, 15 (118). possessio : possessio principalis Lu. 2 21/202 *(15)* postulatio : postulatio resurrectionis Iob. x7, 1 (125). potestas : potestas Domini Loc. 5, 185 (44) ; diuinitas commendat animam in potestatem Patris Lac. 23, 52 (98) ; in potestate diuina Ls. 9, 65 (74) ; potestas dominorum Lzur. 2, 15 (13) ; potestas uerbi Dei La. 9, 5 (73); super omnia genera angelicae potestatis Luc. 9, 5 (73) ; potestas seminis Luc. 1, 180 (8); potestas quattuot regnorum Lac. 4, 145 (32) ; ad uin-

dictae potestatem lr.

8, 192 (69).

praeceptor : Lac. 5, 350/31 (40).

praeceptum :

praecepta

praesentiae

caritatis Lu. 6, 358/359 (54) ; praecepta catitatis Iob. 5, 6 (117) ; lex non

impletur nisi gemino praecepto caritatis Iob. 5, 21/22 (117) ; duas leges uel duo praecepta catitatis Iob. 4, 47 (116) ; duo praecepta caritatis Io. 21, $5 (129) ; Domini praecepta Lar. 6, 447 (56) ; dura praeceptorum Lar. 6, 439 (56); dura praecepta Iohannis Luc. 7, 216/2x7 (62/63). praecinctus : sicut et praecinctos inuenit seruos suos in uoluntate sua, sic

et praecinctus erit in retributione ipsorum Lar. 12, 53/54 (80/81). praeconium : praeconia daemoniorum Luc. 4, 360 (37) ;praeconia infirmi Luc. 6, 275 (52) ; praeconia laudis an ignominiae Lar. 7, 160 (61) ; praeconia mendacii Lc. 4, 575 (38) ; ptaeconia regni caelorum Ls. 6, 274 (52); ptaeconia uirtutum Christi Luc. 7, 215 (62).

204 praeda:

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM praedas mundi

Le.

2, 191

(17)-

praedicatio : Lac. 4, 25 (29) ; 8, 44 (66) ; praedicationem apostolorum Io. 14, 9 (124) ; praedicatio doctorum Lr. 3, 115 (25) ; flumen figura est praedicationis doctorum Lc. 4, 1o/ x (29) ; Petri praedicationem Io7. 14, 5 (124) ; praedicatio saluatoris Lac. 12, 65 (81) ; catitas praedicationis Lac. 3, 62 (24) ; hucusque catitas praedicationis latroni neganti Lc. 23, 44/45

(98); reddito debito praedicationis et uirtutum Ic. 5, 134/135 (43); congregauit fama praedicationis et uirtutum Lc. 8, 34/55 (66) ; funicula praedicationis La. 3, 176 (27); ab initio praedicationis Lr. 8, 231 (70) ; initium pfaedicationis noui testamenti Lc. 5, 3/4 (22) ; excelsa opera praedicationis Lu. $5, 14/15 (49); sermo ptfaedicationis Iu. 3, 177 (27); in sermonibus praedicationis Luc. 7, 130/131 (60) ; pet uerba praedicationis diuinae I. 4, 284/285 (56) ;ut uirtus uerba praedicationis confirmaret Lar. 7, 6/7 (58); uia praedicationis Lc. 3, 60 (24); a praedicatione humanitatis causa reptaehenderent eum Le. 8, 102 (57) ; ad salutem de praedicatione uenerunt Lc. 8, 223/224 (70) ;ad ptaedicationem. de caelestibus lo. r, 210/211 (110); praedicationem de tebus terrenis Ioh. 1, 211/212 (110) ; qui emunt et uendunt baptisma et praedicationem Io. 2, 98/99 (1123). praemium : superna caelestis regni praemia lc. 5, 209 (44); magna praemia regni caelorum Lac. 6, 257/ 258 (52) ; admonitis de regno caelorum praemiis Lc. 6, 266 (52) ; praemium

caritatis

Lr.

6, 338

(54);

pietatem praemiorum Lu. 6, 377 (55); de aeternitate et abundantia praemiorum Lu. 9, 3o/31 (73);

pascualibus praemiis Izc. 15, 38 (85) ; fututotum praemiorum dignus Luc. 16, 25/26 (87) ; in pascuali loco praemiorum Lc. 22, 12 (96) ; ptaemia in futurum IoP. 10, 30 (120). praeparatio : uiae praeparationem Lr. 3, 241 (28). praeputio : Job. 2, 18 (111). praesentia : admiratio in praesentia non est Lu. 7, 52 (59) ; praesentia cotpotis Lr. 22, 32 (96); ptaesentia corporis tantum non auxilio diuinitatis Luc. 24, 120 (101) ; praesentia Dei Lzc. 6, 446 (56) ; praesentia ini-

micorum Lar. 6, 217 (51) ; praesentia sanctorum Lzr. 5, 60 (41). praesepium : eum (Christum) secundo in praesepium reclinauit Li. 2, 48/

49 (14).

i

praesumptio : praesumptio audax diabuli Lic. 4, 149/150 (32). pretium : pretium omnis penitentiae gratia remissionis Lr. 1i, 275/276 (10); praetia ante pedes discipulorum ponebant Io. 14, 10/11 (124). ptex: populus infirmalis praecibus postulat Lar. 16, 122 (9o). primatus : ecclesia gentilis nunc ptimatum tenet Jo. 20, 1/2 (126). prtimitiuus : primitiua ecclesia gentium Luc. 8, 10 (65) ; primitiua ecclesia Iob. 2, 9 (111) ; 21, 28 (128) ; primitiua ecclesiae IoP. 20, 8 (126) ; primitiua ecclesia noui testamenti Iz. 2, 117 (16). primogenitus : primogenita filiorum Israhel Lue. 2, 175 (17) ; tetrae ptimogenitus Lc. 10, 33 (75). princeps : de principe noui testamenti Luc. 1, 102/103 (6); fortitudo est principem mundi istius uincere Lr. 4, 59 (30) ; qui cum principes non ponit uoluntatem suam uel animam in martyrio Io5. 10, 37/38 (121). principatus : principatum praesentium et futurorum et praecidentium Lc. 2, 22/23 (13) ; pet Petrum principatus agitur Lc. 6, 149/150 (49) ; misericotdiam, quae principatum in catitate caput eius uocat La. 7, 296/297 (64) ; Paulus apostolus principatum optinebat Lac. 10, 76/77 (77) ; principatus ecclesiae IoA., prol. 9 (105). principium : principio et uetitas, id, nomina sunt Christo loh. 8, ro/ir

(119).

probatio : probatio plebis Lze. 3, 75

(24).

procella : procellam totius mundi La. 8, 118/119 (68) ; intolerabilium persecutionum ptocella Lzc. 8, 136 (68) ; de procella persecutionum Ir. 8,

157 (69).

procufator : procurator Dei in mundo Luc. 4, x61 (32). proemium : prochemium, id est ante uetbium Lac. 1, 30/31 (4). profectio : in profectione noui testamenti Lc. 4, 281/282 (36) ; manus profectionis elimosinarum in caelum

Luc. 6, 40/41 (47).

profectus : profectum ueritatis Lr. 5, 195/196 (44); maiot est profectus salutis multorum quam in profectus

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM perditionis Iudae Io/. 13, 34/35 (123). profunditas : scientiae profunditatem Luc. 11, 14(78) ; profunditatem mysteriorum Io. 9, 22 (120). profundus : a profundo diuinitatis Lr. 1, 353 (12) ; in profundo

malorum

Luc. 4, 336/537 (37); iacentes in | profundo peccati Luc. 1, 297/298 (11). prolatio : Christi prolationes Lr. 4,

144 (32).

proles : prolis filiorum Dei Lc. 2, 132 (16). prologus : argumentum siue prologus Sancti Iohannis euangelii IoP., pro/. 26/27 (105). promissio : in promissione Spiritus Luc. 2, 254 (19). propheta : prophetae La. 5, 102 (25) ;

4, 50 (30) ; 5, 94 (42) ;antiqui pro-

phetae La. 4, 395 (38) ;prophetae ueteris testamenti Luc. 1, 335 (12); propheta psalmorum Lw. 8, 142

(68) ; prophetae in enigmate loquebantur Lac. 7, 172 (61) ; propheta de longinquo canit Lac. 7, 180 (62); qui inter prophetam et angelum Lar. 7, 179 (62) ; consuetudo antiquorum prophetarum Lac. 1, ir5/1 16 (6); duritiam prophetae Lc. 3, 72/73

(24) ; gratia prophetarum Lor. 1, 85 (6); homicidium prophetae Lv. 5,

181 (27); per merita et orationes patriarcharum et prophetarum Lr.

3, 2o[21 (58) ; 8, 258/259 (71) ; ad

praeterita patriarcharum et prophe-

tarum opera Lac. 13, 41/42 (83) ; pa-

triam prophetarum pereuntem Lar.

19, 76/77 (94) ;propheta propheta-

rum Lar. 7, 193 (62) ;Iesu Chtisti prophetae prophetarum Lar. 4, 521 (37) ; lesus Christus qui sponsus prophetarum erat La. 7, 120/121 (60) ; propheta prophetarum uindictam crucis ipsius prophetat Lac. 19, 85/86 (95) ; sermonibus prophetarum Luc. 22,

7[8 (96);

prophetarum prophetia : Lar. coniungeretur (23) ; pet trea

testimoniis

legis et

Lar. 12, 87 (81). 4, 246 (35) ; ptophetia euangelio Le. 3, 29 genera prophetiae, id

est, ante et retro et cotam

I3262 1,

12/13 (4) ; in libro prophetiae Lar. 5, 28 (23) ; pet longa spatia prophetiae Luc. 2, 236/257 (19) ;in utero ptophetiae Lac. 11, 58 (79) ; lex et ptophetia Lac. 10, 49.50 (76) ; 16, 7o/71 (88) ; gratia legis et prophetia Lu. 2, 288 (20) ; prophetia et lege humanum genus erat instrinctum Luc. 8, 187] 188 (69).

205

propheticus : prophetica sententia Lar. 2, 5351 (21).

propinquitas : ueritatis propinquitas Luc. 8, 97 (67). prouincia : conuiuia in naturali prouintia Lc. 6, 218 (51) ; patrum prouintia filiorum hereditas Luc. 6, 260

(52).

prouocare : gentes ad paenitentiam prouocare Luc. 5, 112 (42). proximus : La. 1, 315 (11); dilectio Dei et proximi La. 3, 24/25 (23);

7, 132 (61) ; Iob. 5, 6/7 (117) ; 20, 356/ 37 (127) ; inimicos proximorum

et

ecclesiarum id est hereticos Lar. 6, 305/306 (53); quando quis lauat

luem de pedibus proximi sui lauatur a peccatis Iob. 13, 13/14 (123) ; quando lauat sensus proximi sui lauantut sensus eius Ioh. 15, 14/15 (123). prudentia : in sapientia super prudentiam Lac. 2, 355 (21) ; prudentia est laborem ieiunii non intendere et retributionem laboris concupiscere

Luc. 4, 57/58 (30); prudentia est nunc in momento temporis esurire et aeterna saecula epulati Luc. 6, 203/

204 (51).

psalmus : propheta psalmorum Lar. 8, 142 (68). publicanus : publicani La. 7, 251 (62). pudicitia : flores pudicitiae et castitatis Luc. 2, 58 (14). pudor : abstinentia pudoris Ls. 1o, 11/12 (75) ; de uindicta podoris peccati Lu. 7, 88/89 (60) ; ad pudorem regulae Law. 4, 30 (29); pudore senectutis Luc. 1, 120/121 (6) ; pudor uirginitatis La. 2, 183/184 (17).

puer : pueri Lac. 6, 19/20 (46) ; pueti Dauid inmundae gentes Lau. 6, 25/24

(46).

puerilis : puerili sensu Jo2. 62 2 (118). pugillaris : Lue. 1, 275 (10). putificatio : Lut. 2, 164 (17).

quadragesimus : labores quadtragensimi Lac. 4, 76 (30). qualitas : per qualitate sermonis lop. 20, 56 (128). quaternitas : Lu. 9, 14 (73). quies : beatitudinem quietis aeternae Luc. 2, 146 (16). radix : Deus fadix omnium personarum in Trinitate personae dicitur Ioh. 1, 24/25 (106) ; euangelium radice succidet Lc. 5, 109/110 (25). ratio : tationem legis noui testamenti Luc. 4, 127 (32) ; nunc uigiliae fatio-

206

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

nem demonstrant, id est, orationis frequentiam Lar. 21, 27/28 (95). teaedificatio : Lue. 6, 491 (57). Rebecca: caput Rebeccae lob. 4, 41 (116).

reciprocus : non fteciproca uoce Lar. 24, 68/69 (100). redemptio : pet crucis redemptionem Luc. 7, 286 (64). refectio : ad animae tefectionem Iz. 4,

132 (32). refugium : refugia salutis Liu. 5, 154

(43).

tegimen : pet Iacobum monacharum regimen (agitur) Luc. 6, 151 (50). regio : intetruptas glebes regionum Luc. 8, 57/58 (66) ;in regionem qui dicitur bona regio Io. 21,94/95 (120). regnum: regna Assyriorum Iob. 2, 51 (112); regna caelorum Le. 3, 253

(28) ;6, 257/258 (52) ;7, 189 (62);

admonitis de regno caelorum praemiis Lc. 6, 266 (52); praeconia regni caelorum Lr. 6, 274 (52); tenebrarum tegem desuper caelorum regno expulsit Lr. 11, 40 (78) ; qui ui tegnum caelorum rapiunt Li. 24, 73/74 (100) ;qui implent utramque legem in regnum caelorum introibunt lob. 21, 77/78 (130); exotdia regni caelestis Lar. 4, 279 (35) ; superna caelestis regni praemia Lar. 5, 209 (44) ; de securitate regni caelestis Lac. 12, 47/48 (80) ; ad pottum regni caelestis Io. 6, 15 (118) ; commonitio regni Christianorum Lzc. 2, 75/76 (15) ; tegnum Chtisti Lac. 1, 298.300 (11) ;regnum Dei Lzc. 2, 148 (16);

4» 431 (39) ; 17, 50/51 (91) ;partem

in regno Dei Lzr. 6, 231 (51) ; regna gentium Lue. 3, 3 (22) ; qui tegni legis erat filius Lr. 16, 9o (89); regna mundi La. 3, 5 (22); tegna transitoria mundi La. 4, 162/163 (33); regnum salutis Lc. 19, 32 (93) ; tegna terrae Luc. 6, 235 (52) ; ptaecidentia regna Lar. 1, 170 (8); terrena regna Lc. 2, 76 (15); sicut participantur mulieres regnum Lar. 2, 286/287 (20); potestas quattuor regnorum Lr. 4, 145 (32); quid inter regna et gloriam Ie. 4, 153 (32) ; apostoli regnum Dei hominibus aperiunt Ir. 6, 88/89 (48); ptius fundatis fidelibus in regno Lc. 6, 264 (52); in securitate semper regni positi Lr. 11, 25 (78) ; regnum uitrginibus et paenitentibus Li. 11, 38 (78);de securitate et abundantia uturi regni Lc. 12, 36/57 (80);

transiens de iudicio ad regnum Lr. 12, 57 (81) ; Latini, id, propter regnum Ioh. 19, 5 (125). regula : regula baptismi La. 1, 78/79

(); 3, 213 (27) :3, 233/234 Q8);

deserti regulam sancti monachi sequebantur Lc. 4, 26 (29); tegula diei iudicii ize. 6, 262/264 (52) ; ad regulam fidei percipiendam IL». 6, 45 (47) ; ad regulam fidei in baptismum I. 6, 446/447 (56) ; regula noui testamenti Lr. 5, 270 (46); salutis nosttae tegula Le. 5, 120 (42) ; Spiritus sancti regula —Lr. 6, 225 (51) ; duplex tegula ueritatis Liz. 5, 262/265 (46) ; iuxta regulam Lar. 7, 258 (63); ad pudorem regulae Lzc. 4, 30 (29).

religio : in sustentabilia que lucra religio facit Lr. $, 216/217 (44/45); nomen felegionis uestrae Le. 6,

246/247 (52).

temedium : remedia

Luc. 4, 275 (35).

noui testamenti

riasd

3

remissio : finis est omnis paenitentiae gratia remissionis Lc. r1, 108/109 (6); gratia remissionis Lr. 1, 276 (10) ; gentes in remissionem Iz. 5, 241/242 (45); non indigeo remissionem peccatorum Io7. 13, 10 (123) ; remissio peccatorum lob. 20, 53/54 (128). renouatio : pet renouationem baptismi Iob. 1, 122 (108) ; tenouatio hominis Luc. 5, 219 (28). reprehensio : Li. 7 290/291 (64). repromissio : terra repromissionis Lr. 3, 223 (28) ; exploratores terrae tepromissionis Lr. 6, xor (48). requies : uita requiae La. 2, 235 (18) ; Spiritus in requiem indulgentiae adsumit Lc. 4, 264 (55) ; salus et ipsa requies est Liz. 6, 58 (47); requies ecclesiae in persecutione Lar. 8, 146/147 (68); uera requies sabbati sabbatorum Lar. 15, 55/54 (83). tes : res historiae Lr. 6, 19 (46) ; unam rem indulgentiae Lc. 6, 427 (56); ad rem superbiae Lar. 4, 110 (31); umbra a te et lumine formatur Lc. I, I75 (8) ;tribus rebus gubernator mundus, id est te asiesi, te ciuili, re terrestri Lar. 1, 4/6 (3/4); per eleuationem rerum vm 10, 6/7 (120); dissimiles sunt tes diuinae a nostribus rebus Iob. 21, 110 (131). responsio : responsiones Domini omnem ordinem uetitatis complent Lr. 4, 209/210 (34); audax et supetba responsio Lr. 7, 276 (64).

INDEX NOMINVM

RERVM

resutfectio : testes resurrectionis Lr. 24, 12 (99); tesuttectio corpotis depositi Lc. 24, 33 (99); testes

resurrectionis Laur. 24, 39 (99); tesurtectionis fides et ueritas sublimior Luc. 24, 85/86 (100); tesurrectio lob. 10, 20 (120) ; catnem in resutrectionem accepit lob. 1i3, 18/19 (123) ; tesuttectionem in die iudicii Iob. 16, 5/6 (124) ; postolatio resutrectionis Job. 17, 1 (125). rete : euangelii retia Lr. 21, 22 (95). retributio : retributionem laboris Lr. 4, 58 (30) ; in retributione omnium bonorum Lac. 10, 81 (77) ; praecinctus erit in retributione ipsorum Lar. 12, S4/ss (80/81); in tetributione mandatorum Lc. 16, 41i (88). retributor : angeli caelorum qui sunt retributores bonorum Lac. 6, 374/

575 65)-

reuelatio : patabulae reuelationem Lar.

8, 95 (67).

reuerentia : fidem et reuerentiam uerborum Lxzc. 8, 96 (67). reus : teus innocentis sanguinis Lr.

25, 6/7 (97)-

rex : regem angelorum Lar. 2, 99 (15) ; per temptamenta regum gentilium Luc. 2, 359 (22) ; adulterium regis Luc. 3, 17 (22) ; qui tegibus uerba adulationis canunt Lu. 7, 159 (61) ;

fama

sermonis ilius auditui regis

peruenit Lac. 9, 10 (73) ; tenebrarum

regem desuper caelorum regno expulsit Lac. 11, 40 (78); gratia, id, ut tex fit et prae pastore lo^. 1, 152/ 153 (109) ; in rege Medorum et Persarum Ioh. 2, 52/55 (112) ; diuinatio in ote regis Iob. 11, 36 (122). rigor : per rigorem ieiunii et pacientiae

Lut. 4, 55 (29)-

riuulus : scripturarum riuulos Lr. 2, 204 (18). Romanus : Romani Lu. 4, 145 (2); ; laetitia Remanorum La. 2, 78 (15) in regno Romanorum Io. 2, 55 (122). rubus : uindemia de tubo Lor. 6, 426/

427 G6).

ruina : peccatum diabuli et ruinam Lar.

1o, 17/18 (75)-

sabbatum : lob. 2, 1/3 (111) ; ueta tequies sabbati sabbatorum I. 15,

53/54 (83).

:

sacerdos : dignitas sacerdotis Law. 1, 38 (4); Iohannis sacerdos Chtisti Luc. 3, 244 (28); pto uenerantia sacerdotum Lac. 23, 21 (98). sacerdotium : Dauid inaltatus in sacet-

207

ET VERBORVM

dotii dignitatem IL. 6, 30 (47). Sacramentum : sacramentis Christi et ecclesiae solutum IoP. 2, 37/38 (111). saeculum : ab initio saeculi Lu. 1, 308

(11) ;5, 198 (27) ;4, 278/279 (35); intet confinia saeculorum praesentis et futuri saeculi Lc. 5, 5/6 (39) ; pet longa spatia saeculorum

zc.

5, 98

(42).

sal : uinum et sal in uulnera Le. 3, 73/

74 (24).

Salomon : Lc. 6, 86 (48) ; templum Salomonis IL. 6, 461 (57); Iob. 2, 115 (113). saluator : fulgote oculorum saluatoris Luc. 22, 50/51 (97) ; setmo saluatoris Luc. 23, 13 (97) ; quae dolum saluatotis cogitabant secundum mandatum Lac. 23, 53/54 (98); magna miracula in aduentu saluatoris Lr. 2, 10 (13); salutem Iesu Christi saluatoris Luc. 4, 325 (37) ; uestigia saluatoris Lac. 5, 212 (44) ; luctum facere in praesenti saluatoris La. 5, 248/249 (45); saluatote in caelum adsumpto IL». 5, 251/252 (45); saluator noster lesus Christus Lr. 6, 102 (48) ; nunc apostolorum primum iter agitur cum saluatote Lac. 7, 7/8 (58) ;haec semina non grana sunt messium sed diuina summi saluatoris uetba Lac. 8, 37/39 (66); semina summi saluatotis Lc. 8, 44/45 (66); in praedicatione saluatotis Lc. 12, 63 (81) ; humana caro saluatoris Lac. x5, 7/8 (85) ;an ote

saluatoris tantum dicta Lz. 16, $5 (88) ; saluatore Dei Lzr. 9, 21 (73). salus : ad salutem animae lob. 14, 15 (124); per salutem corporis fidem accepit Lac. 5, 166/167 (43) ; gentium salus Lac. 4, 228 (34) ; salus gentium a Christo procedens in innumerabi-

bilem turbam gentium Lar. 8, 285/

286 (72) ; citca salutem humani gene-

ris Lac. 4, 94 (31) ; 7, 37 (58) ; salutem

4, 325 (37) ; pro salute populi Lar. 1, 64.65 (5); uetba disperantium salutem sinagogae Lu. 8, 298/299 (72); arma salutis nostrae La. 4, 119/120 (31/32) ; atmamenta salutis Lu. 8, 5 (65) ; 8, 504 (72) ; conseruatot salutis Luc. 2, 84 (15) ; consocii salutis cum Iesu Lac. 8, 230/231 (70) ; humanae salutis cupidus Christus Law. 6, 26 (47) ; pto desiderio salutis Lar. 5, 128 Iesu Christi saluatoris La.

(25); dies salutis Lc.

6, 59 (45);

domum salutis corporum Lr. 5, 182

(44) ; directo itinere salutis obtraxit

208

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

Luc. 8, 186/187 (69) ; in humili loco salutis Lzc. 8, 164 (69) ; magna opera salutis Lc. 5, 190 (44) ; opera salutis Luc. 8, 288 (72) ; opus salutis Lz. 7, 71 (59) ; quae salutis opera uolubilitati contratia sunt semper Lr. 8, 158/159 (69) ; oratores salutis zc. 7, 74 (59) ; otdo salutis humanae Lar. 5, 208 (27); plantatio diuinae salutis Luc. 6, 314/315 (53) ; quia maior est profectus salutis multorum quam in profectus perditionis Iudae lob. 15, 34/35 (123) ; tefugia salutis Lar. 5, 154 (43); regnum salutis Luc. 19, 32 (93); salutis nostrae regula Lr. 5, 120 (42); semen salutis Lz. 1r, 320 (11); utriusque sexus salus aduenit Lac. 1, 160 (7) ; pet scientiam datus salus Luc. 1, 345/346 (12) ; per

scientiam et salutem peccata dimittuntuf Lc. 1, 348/349 (12) ; in pace salus consistit Lc. 2, 168 (17); in pace et in lege salus diuina [zr. 2,

332/333 (21); medicus omnibus salutem communicat Li. 4, 300/301 (56) ; in salute prima Lac. 4, 391/392 (38) ; defamare salutem Lace. 5, 111/ II2 (42); salutes in euangelio concurrunt Lc. 6, 37 (47) ; salus et ipsa requies est Lu. 6, 38 (47) ; ut fides desideretur per salutem Iz. 7, 310 (65) ; daemones ad tormenta salutem uident Luc. 8, 166/167 (69) ; ad salutem magnitudinem uirtutis [zc. 13, 194/195 (69) ; ad salutem de praedicatione uenetunt Lo. 8, 223/224 (70) ; longe a peccatoribus salus Lar.

15, 19/20 (85).

sanctus : metita

sanctorum

Le.

2,

160/161 (17); sanctorum gratiam persequuntur Il.w. 3, 186 (27); desiderii sanctorum Iu. 4, 16/17 (29) ; praesentia sanctorum Lc. 5, 60 (41) ; sancti in spiritali calore fidei et catitatis Liz. 6, 32 (47); larga indulgentia sanctorum Lr. 6, 315 (53); orationes sanctorum Iu. 6, 416 (56) ; patientia sanctae pacis est custos et sanctorum concordia Lzr. 8, 69/70 (66); supernas

sanctorum

animas Lac. 15, 11 (85) ; sancti qui praesentia uendunt et futura emunt Luc. 15, 37 (85) ; sancta sanctorum Ioh. 20, 28 (127). sanguineus : Luc. 1, 300 (11). sanguis: non effusione sanguinum

uictimarum sanguinem

Lac. 1, 327 (11); pto uitulorum

IL.

6, 236/

237 (52) ; sanguine crucis abluar Lac. 12, 85/86 (81) ; reus innocentis san-

guinis

Lu.

23,

6/7

(97);

quod

effudisset sanguinem in cruce Io. 15, 4/5 (123) ; sanguis carnem significat Iob. 19, 37/38 (126). sanitas : exquisitione sanitatum Ir. 5, 3 (39) ; beneficia uirtutum et sanitatum Lac. 6, 67 (47) ; sanitas ex fide discendit Luc. 6, 182 (50); sanitatis inops Lzc. 16, 62 (88) ; sanitas praedicti paralitica Iob. 7, 16 (118). sapiens : uerba Christi inter sapientes in templo Lac. 1, 22/23 (4) ; sapiens insipienti praedicit [uc. 3, 124/125 (25) ; sapientis sermo omnia in breui conpraehendit Lac. 4, 210/211 (34); manifesta sapienticor tuum in confessione peccatorum Lir. 5, 116/117(42). sapientia : Liu. 4, 194 (33) ; in sapientia super prudentiam Le. 2, 354/355 (21) ; sapientia impiorum Lr. 4, 411 (39) ; per Philippum sapientia doctorum (agitur) Lac. 6, 152 (50) ; quae uacui erant de sapientia Li. 6, 57/58 (47) ; sapientia animae Laur. 6, 397/ 398 (55) ; in Christo qui Dei uirtus et Dei sapientia est Lc. 7, 237/238 (63); apostoli sapientiam Christi iustificauerunt Lac. 7, 238/239 (63) ; opera sapientiae Lzc. 8, 82 (67) ; quia ostendit sapientiae quod mysterium quaerenti et pulsanti non clusum petmanet Lc. i1, 20/22 (78); iuxta sapientiae piscinam peribitis Liz. 13, 16 (82); per sapientiam prudens quisque doctor Lc. 19, 52 (94); Greci, id, propter sapientiam Jo. 19, 4/5 (125) ; non uoluntate humana ablata est sapientia diuina lo. 19, 22/23 (126). Satana : Satanas Lau. 4, 174 (33). saturitas : Christi saturitas Luc. 6, 277

(53)-

scala : scala uisa ab Iacob loj. x, 215 (110). scandalum : scandala Dei Ie. 4, 42 (30) ; scandalum infidelitatis Loc. 7,

139 (61).

scatutite : sepulchtum Iohannis scaturit in Epheso IoP. 21, 95/96 (130). scientia : Lic. 2, 90 (15) ; gratis a Deo scientia datur Lac. 1, 344 (12) ; per scientiam datus salus Lc. 1, 345/346 (12); per scientiam et salutem peccata dimittuntur, Lc. 1, 348/549 (12); nunc impletur diuina scientia Luc. 4, 423 (39) ; caelum scientiae Luc. 4, 316 (36) ; intellectus scientiae Luc. 8, 95 (67) ; opera scientiae Lc. 8, 82 (67) ; scientiae profunditatem Luc. 11, 14 (78) ; scientia euangelii

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

. 209

Iob. 9, x1 (119); scientia diuinitatis quae fuit in pectore Iesu ascendit in anima Iohannis lob., prol 11i/15 (105) ; scientiam fidei Trinitatis Luc.

Luc. 12, 36/57 (80) ; qui de secutitate regni caelestis ad promissum iudicium ueniet sine sui mutatione Lar.

5, 155 (43) ; superba et alta idolorum

sedes : in summa sede doctoris Lu. 4,

12, 47/48 (80).

scientia Iz. 8, 292 (72); scientia Iudaeorum Luc. 4, 341 (37); occultam scientiam legis humano ingenio demonstrat Luc. 4, 247/248 (35); inter totius mundi scientiam et fidem Luc. 8, 90/91 (67) ; quia scientiam senam mundi significat lob. 12, 9 (122) ; scientiam noui testamenti Io.

9, 8/9 (119).

scindula : Luc. 1, 274 (10).

scissio : scisionem ueli litterae et ueli templi et ueli quod fuit contra caelum Io. 6, 5/6 (118) ; pet scissionem caelestes legis Iob. 21, 49 (129). scorpio : scurpio autem disperatio est perditorum quia mors est disperatio Luc. 11, 30/31 (78). scriba : scribae Luc. 5, 143 (43) ; 7, 86

(59) ; 7, 232 (63) ; 8, 107 (67) : 8, 275

(71); scribarum doctores La. 4, 286/287 (36); ptaui scribarum La.

7, 95 (60).

scriptio : per scriptionem La. 1, 276 (10). scriptor : fuit primae legis sed scriptor fuit Iob. 8, 2 (119). scriptura : scriptura legis Lu. 4, 123/ 124 (32) ; a doctoribus quadriformis euangelii scripturae Ls. 5, 169/170 (43); in flumine scripturarum Ls. 4, 322 (37) ;intimis et subtilissimis scripturarum medullis La. 16, 69/ Jo (88) ; scripturarum riuulos Lar. 2, 204 (18) ; apoctifas scripturas Luc., praef. 12, (3) ; mos scripturae diuinae Luc. 1, 32 (4) ; diuinarum scripturarum figuram Lwr. 2, 219/220 (18); uerba Domini in scripturis diuinis

Luc. 22, 55 (97)-

185/184 (33) ; de sede legis Lu. 25,

2 (97).

semen : potestatem seminis Lar. 1, 180 (8) ; semen salutis Lac. 1, 320 (11) ; semina inutilia Lzc. 6, 489 (57) ; haec

semina non grana corporalia sunt messium sed diuina summi saluatoris uerba Lac. 8, 37/39 (66) ; de ecclesia semina uitae procederunt in mundum Lc. 8, 41/42 (66); semina summi saluatoris Iac. 8, 44/45 (66) ; ad uindictam per Adam et semen eius Iob. 1, 59 (107) ; ubi crescunt semina perfecta per uoluntatem Dei Iob. 18, 9/10 (125) ; filii unius Patris semen,

id, pastores lob. 21, 65/66

(129).

semicinctium : Paulus sudatia uel simicincia sanabat lob. 14, 12/13

(124).

semita : super semitam templi Adae Iob. 2, x10 (113). senectus : pudore senectutis Li. I, 120/121 (6). senior : seniorum traditio de columba Luc. 2, 227 (18). sensus : Luc. 7, 210 (62) ; uetitas sensuum Mattheo et Matco Lac. 1, 29/30 (4) ; per auti formam sensum triplicem spiritalem indicat, id est, tropologiam, anagogen, allegoriam lw. 2, 222/225 (18) ;decem sensus petfectus habere Luc. 3, 252 (28) ; sensus ad desparationem Lar. 4, 196 (33); transitus apostolorum de historia ad sensum lu. 6, 4/5 (46); a ttitico sensum spiritalium Lc. 6, 10/11 (46); in sensu spiritali Lu. 6, 20 (46) ; incolomis sensus meus Laur. 7,

secta : arma eius sunt uenenosa genera mag(n)orum et astrologorum et ceterorum malorum susismatus sec-

45 (59) ; apostoli sensui qui consocii salutis cum lesu fuerunt ab initio praedicationis Lu. 8, 230/231 (79) ; sine spiritu sensus Luc. 7, 93 (60); mysteria noui testamenti multipliciter sensibus auscultata Lc. 8, 277/ 278 (71) ; legum spiritalium uincula sensibus inponite L». 1:5, 59/60 (86) ; in historia plena, et sensu semi-

securitas : La. 10, 41 (76) ; non securitate perfectio adquiritur Lar. 4, 20 (29) ; securitatem theoricae uitae Lc. 10, 98 (77); in securitate semper regni positi Lar. 11, 23 (78); de securitate et abundantia futuri regni

intelligibili dealbata per fidem ecclesia gentium induit Christum Lour. 25, 17/18 (97); Israheliticus populus puerili sensu Io^. 6, 2 (118) ; post quinque sensus Io^. 6, 12 (118) ; non indiget nisi sensu lauare lob. 13, 12

scutum : scutum

defensionis

La.

4,

218 (34).

Scytha : nec (deus) Scitarum gentium Luc. x, 295 (11).

secretum : secreta perfectionis Lar. 4,

zp(ag. vr o

tarum Lac. 11, 46/47 (79)-

plena est Luc. 16, 20/21 (87) ; sensu

210

INDEX NOMINVM

RERVM

(123) ;quando lauat sensus proximi sui lauantur sensus eius Ioh. 13, 13/14

(123); punge cot, profert Iob. 21, 87 (130). sententia : sententia prophetica 351 (21) ; uox non discernit tias Lut. 3, 32 (23) ; capita tiarum Lac. 3, 171 (26) ; uir hunc sententiam integram Ioh., prol. 1/2 (105).

sensum Iur. 2, sentensenteninteger nuntiat

separatio : Lizc. 10, 40 (76).

sepulchrum : Lazarus in sepulchro Lzr. 7, 81 (59) ; opus in sepulchro peccati Luc. 7, 83 (59) ; sepulchrum Iohannis scaturit in Epheso loh. 21, 95/96 (130).

sepultura : in sepulturae loco Lc. 24,

19 (99).

sermo : pet decalogi sermones Lr. 13, 39 (83) ; sermo doctorum per noctem Ioh. 21, 29 (128) ; setmo Domini

Laut. 4, 252 (35) ; confusio sermonis Domini Lar. 9, 37 (74) ; secutis setmo euangelii est Lue. 3, 101 (25); sermonem Fili Liz. 3, 204 (27) ; setmo praedicationis Lr. 3, 177 (27) ; 7, 131 (60) ; sermonibus prophetarum Lac. 22, 7/8 (96) ; sermo saluatotis Luc. 23, 13 (97) ; sapientis sermo omnia in breui conptaehendit Iac. 4, 210/211 (34); tefert sermonem ad auctote Lc. 1, xo (4) ; cut de filio profert sermonem angelus I. 1, 63/64. (5) ;diuinum sermonem LL». 2, 217/218 (18) ; quando de Christo fiebat sermo La. 5, 235 (45) ; ptopheticum sermonem Lc. 6, 72 (48) ; sermonem in porta labiorum Lr. 7, 82/85 (59) ; fulgorem diuini sermonis Lc. 8, 78 (67) ; signum infidelitatis in sermonibus eorum Lac. 8, 153/ 154. (68) ; fama sermonis illius auditui regis peruenit Herodis Lr. 9, ro (73); dignitatem et magnitudinem sermonis Lar. 9, 11/12 (73) ; in uno sermone duos uersiculus conpraehendit Lz. iri, 4/s (77/78); per qualitate sermonis Iob. 20, 56 (128). serpens : de conloquio serpentis ad Euam Lar. 3, 79 (24) ; timor serpentium La. 3, 145 (26); serpens in paradiso Lc. 4, 82 (31). serpentina : serpentina suggestione Laut. 4, 85 (31). seruitus : de seruitute idolorum liberat Luc. 6, 178/179 (50). seruus : mater setui Lr. 1, 205 (9);

seruus praetiosus, reliqua pars uulgi in infidelitate remanens Iz. 7, 14/15 (58) ; more serui fugitiui Lc. 8, 172

ET VERBORVM

(69); inutilis est seruus qui opeti bono fidem inponit Lc. 17, 27/28 (91); Ssetui diabuli lob. 1:8, 8

(125).

seuefitas : Lue. 15, $2 (86). sexus : utriusque sexus salus aduenit [521 39 860! ()* signaculum : signaculum fidei in opera ueritatis Luc. 15, 58/59 (86). significare : et significant se signum crucis Christi Io2. 2, 124/125 (114). signum : laetitiae signum Iz. 7, 214/ 215 (62) ; signum infidelitatis in sermonibus eorum I. 8, r53/154 (68); signum consolationis Liz. 8, 509/510 (72) ; ne cadatis pto iectantia in uirtutibus et signis quae ego dedi Luc. 10, 16/17 (75) ; et significant se

signum crucis Chtisti Io. 2, 124/125 (114) ; pro signo uindictae Io/. 12, 11 (122). silua : in siluam humani generis Lu. 6, 82 (48). Simeon : Lc. 2, 271 (19) ; 2, 308/309. 306 (20); duo Simeon Lr. 6, 146

(49)-

similitudo : loca et tempora pro habitandum similitudinem Io/. 10, 46/47

(121). Simon : Simon Petrus Lc. 5, 17 (40). Sinai : in monte Sinai Io. 21, 70 (130). sinus : desinu indulgentiae Liz. 6, 373/ 374 (55); sinus animarum, id est receptacula bonorum Lzr. 6, 375/576 (55) ; de mundo in sinum Patris Lc.

9, 54/55 (74).

Sirach : filius Sirac Liz. 4, 343 (37). sobrietas : sobrietatem fili Luc. 2, 349/

350 (21).

Societas : in columba unitas, in linguis gentium societas est Io]. 1, 183/184 (110). socius : sociorum carnalium distributot Lc. 8, 52/53 (66). Sodoma : Iob. 10, 9 (120). sol : more solis Lr. 1, 7o (5) ; ottu sole Luc. 6, 489/490 (57) ; uetus sol occidit quando Christus crucifigitur Lzr. 22, 48/49 (97) ; diuinitas lucet ut sol in caelis lucet Ioj. 1, 76/77 (107) ; ut non uidit caecus solem Io/. 1, 78/79

(107)

sollemnitas : sollemnitas Spiritus sancti Lut. 2, 330 (21); sollemnitas diei iudicii Liz. 4, 74 (30) ; sollemnitatem noui testamenti Luc. 4, 278 (35) ; in ueneratione sollemnitatis Domini Luc. 23, 8/9 (97) ; sollempnitatem et laetitiam in caelestibus Iur. 24, 14

(99).

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

sonitus : sonitus male famae iustorum Luc. 21, 6/7 (95). sonus : sonum doctrinae hereticae Io. 2, 104 (113). Ssots : supet dignos sors mittitur Lr. 1,

(19) ; in promissione Spiritus Lu. 2, 254 (x9); Spiritus sancti regulam Luc. 6, 225 (5x) ; Spiritus sancti sollemnitas Lc. 2, 330 (21); uirtus

spatium : pet longa spatia saeculorum Lut. 5, 98 (42) ; in angusta mundi spatia Lc. 8, 176 (69); per longa spatia legis Lzc. 15, 77 (86) ; in sexto spatio mundi Io/. 4, 18 (115) ; septem spatia mundi Iob. 4, 63 (117). species : malum in specie boni Iw. 4,

229 (28) ; Spiritus in littera laetatur Christo adueniente Lc. 1, 192/193 (8) ; Anna et ipsa cucurtit in spiritu Luc. 2, 271/272 (19); Spititus. in columba (loquebatur) Lace. 3, 218 (28); Spiritus in lege sua Lr. 4,

38/39 (4).

:—

2r1

64/65 (30).

spelunca : disperatio haec spelunca mortis humanae gloriscit lob. rr, 2023: (x2x): spes : futuram spem bonorum Lar. 11, 27 ( 8) ; despe futura mortalium uita sempet uiuens in caelestibus procreatur Lac. r1, 28/29 (78); in spem futurorum lu. 223, 47 (98); falsa spes quae lesum Christum secundum carnem sperabat Israhel redempturum Lace. 24, 63 (100). spiritalis : gratia spiritali Lu. 1, 76 (5) ; donis spiritalibus Lr. 243/244 (9) ; spiritalis loseph Lu. 24, 52 (100). spiritaliter : Luc., praef. 52 (3) ; 4, 272/

275 (35)-

spiritus : Spiritus ignitus Lr. 3, 214/ 215 (27) ; spiritus inmundus Spiritu uerbi iacebat Lc. 4, 384/385 (38); spiritus inmundus La. 9, 51 (74); spiritus intellectualis Lc. 15, 6/7 (85) ; Spiritus sanctus Lar., praef. 54

1, 12/13 (4) 1, 502 (11) ; Iob. 10, (3); ii (120); inluminata de Spiritu

sancto Lac. 1, 142 (7); Spiritus sancti impletio cum fide est Lu. 1, 291 (11); ignis Spiritus sanctus est Luc. 12, 81 (81); inseparatum est Spiritus a diuinitate lob. 3, 16/17 (114); Spiritus sanctus paraclitus Ioh. x4, 17 (124) ; Spiritus sanctus

qui consolatur ecclesia post ascensionem Chtisti Io5. 14, 20/21 (124) ; in baptismo Spiritus sancti Lar. 3, 149/150 (26) ; diuinitas Spiritus sancti Luc. 3, 9 (22) ;dona Spiritus sancti Luc. 6, 166 (50) ; septem.dona Spiri-

tus sancti La. 1, 148 (7) ; 4, 3 (29) ;

8, 13 (65) ;figura Spiritus sancti in ecclesia Lar. 1, 56/57 (5) ; de fructu Spiritus sancti La. 2, 40/41 (14) ; gtatia Spiritus sancti Lu. 1, 1/2551

1, 69 (12) ; 2, 187 (17) 5; 2, 180 (17);

2, 199 (18) ; 2, 287 (20); Spiritus sanctí imperium Lac. 22, 28 (96); intinctu Spiritus sancti La. 2, 247

Spiritus sancti Luc. 1, 287 (10) ; Spiritus Iob. 15, 4/5 (124) ; Lu. 3, 228/

332 (57) ; abyssus diuini Spiritus Lzr. 6, 155/156 (50) ; spiritum inflantem Luc. 6, 220 (51) ; spiritus et gradus accepti et magistri resurgentis Ir. 24, 124/125 (101); post iudicium

enim cato et spiritus et anima in pace erunt Joh. 20, 56/57 (128); spiritus consilii zc. 1, 154/155 (7) ; Spiritus fortitudinis Luc. 4, 229 (34) ; in spiti-

tu Heliae Lc. 1, 86 (6); spiritum idolattiae et peccati regnum Lar. 8, 162 (69) ; spiritus mentis Izc. 1, 221 (9) ; contrarius ne sis spiritibus prophetarum Lor. 1, 161 (7) ; sine spiritu sensus Lac. 7, 93 (60) ; pet spiritum timoris in humilitatem inclinatur uultus La. 24, 1s$/1 (99); spiritu uetbi spiritum inmundum corripit Luc. 8, 181/182 (69) ; spiritus uitae Luc. 8, 519 (72).

spolia : spolia uniuersa

plebis turba

Luc. 11, 47/48 (79)-

sponsa : quod indicat uirginitatem Iohannem quae illi sponsa coniuncta est Iob., prol. 4/5 (105) ; sponsus cum sponsa Io. 2, 7 (111). sponsus : lesus Christus qui sponsus prophetarum erat Lor. 7, 120/121 (60) ; sponsus qui a nuptiis reuertetur lesus Chtistus est lI. 12, 46/47

(80) ;sponsus cum sponsa IoP. 2, 7 (x 1o): statio : cur in statione Christus legit

Luc. 4, 238/239 (34).

stella : stella duce Io/. 1, 11x (108).

sterilis : de exemplo sterilis Ic. 1, 179

(8).

stipendium : stipendium domum militiae dicitur Luc. 3, 134 (25). stipula : stipulam et paleas mottificatae confricant IL. 6, 9/10 litterae

(46).

t

stultitia : stultitia gentibus crux Christi fuit Lwe. 2, 278 (19); stultitiam Iudaeorum increpat per quam crux Christi operata est Lac. 24, 64/65

(100); per stultitia perditio datur Luc. 1, 346 (12).

212

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

stupor : stupor infidelium Liz. 8, 324

(73)

ira : duas leges ad suasionem gentium Lzc. 9, 58/59 (74). subplantatio : subplantatio uitiorum Luc. 6, 124/125 (49) ;de subplantatione daemoniorum Lar. 6, 132/153 (49); per agnitionem et gratiam et subplantationem uitiorum unusquisque sanatur Lu. 8, 305/306 (72). substantia : Le. 3, 227 (28); 7, 229

(63) ;hominis substantiam Christus accepit Luc. 5, 147 (26) ; duplicis erat substantiae, id, hominis et Dei Lr.

4; 96/97 (31); substantiam domus suae Lc. 4, 311/312 (36); propter paenutiam substantiae pauperes sunt Luc. 6, 224 (51) ; diuina substantia Dei Lr. 14, 31 (84); in defectiua substantia mundi Lowe. 16, 24/25

(85).

1

Ssuccessotf : in successores generationum Lar. 1, 232/235 (9). sudatium : sudatia uel simicincia lo/.

2, 288 (20) ;2, 500 (20) ;2, 335.341 (21) ; 2, 358 (22) ; 4, 396 (58);7, 70

(59); synagoga quae concepit gratiam in lege Lc. r, 118/119 (6); aetate sinagoga processit Lu. 2, 291 (20); inuidia ^ sinagogae aduersus ecclesiam gentium I. 4, 302/303 (36) ;sinagogae Iudaeorum Lu». 4, 309 (36) ; sinagoga perita in lege Li. 4, 398 (38) ; mortuum opus sinagogae Lc. 7, 87 (59) ; sinagogae opus mortuum dicitur Lo. 7, 71 (59); consolari uult disperatam sinagogam Luc. 7, 91/92 (60) ; uerba disperantium salutem sinagogae Lc. 7, 298/ 299 (72) ; opus sinagogae Lu. 8, 317 (72) ; euchatistiam in fide testamenti sinagoga accipit Liz. 8, 320/321 (72) ; sub fici atbore, id, sub sinagoga lob. 1x, 205 (110); synagoga quae habuerat quinque libros Moysi IoP. 4, 21 (116) ; Christus in carne ab sinagoga Iob. 5, 9 (117). Syrtis : in cacumine Syrtis Lc. 2, 211

I4, 12/15 (124).

sufficientia : sufficientia uitae angelicae Inox 6x (sy suffragium : ad humana suffragia Lr.

5, 12/13 (22).

tabetna : in taberna meritoria Luc. 2, 11

4, 101 (31).

tabernaculum : tabernaculum ecclesiae Luc. 6, 103 (48) ; Moysi tabernaculo

suggestio : serpentina suggestione Lr. 4, 83 (31) ; intima suggestione Lr. summitas : in summitatem numeri continentem omnia discribit Ic. 8, 47/ 48 (66). supetbia : inaltitudinera superbiae Luc. 4, 333 (37) ; in altum superbiae Lr. 2, 215 (18) ; causa superbiae et iactantiae Lac. 10, 15 (75) ; in culmine

superbiae Lac. 4, 334/335 (37); ad

rem superbiae I. 4, 110 (31); superbia daemoniorum Lc. 8, 168 (69) ; supetbiam gentium prosternit Luc. 15, 53/54 (86) ;superbiae pascentes quibus daemonia peccatorum paenitentium concurrunt Iu. 8, 202/204 (70). supetbus : audax et superba responsio Luc. 7, 276 (64). superstitio : supetstitio uanae gloriae

Lut. 4, 531/52 (29).

Susanna : Susanna interpretatur electa Luc. 8, 29/30 (66). suspicatio : caeca suspicatio diabuli Luc. 4, or/102 (31). sustentatio : sustentatio uitae carnalis Luc. 4, 131/132 (32). syllaba : conpraehensis sillabis Iz. 4, 100 (31). synagoga : Lu. 1, 191 (8) ; 1, 253 (10) ;

(13). Lue.

6, 460/461

(57);

in

aetetna

tabernacula Lac. 16, 18/19 (87). tabula : in tabulas cordis singulorum

Luc. 6, 331/332 (54).

taciturnitas taetert : in Luc. 10, talentum :

: Lzc. 4, 373 (38). tetras daemonum turbas 38 (75). domus talentorum Iu. 5,

205 (44).

telon: domus telonum uel domus negotiatorum, telon enim commertium alio nomine nuncupatur Lc. 5,

206/207 (44).

temperantia : temperantia est a cibis temperare It. 4, 57 (30) ; temperantia est a uitiis et diuitiis temperare Luc. 6, 202/203 (51). templum : templum Adae Ioh. 2, 115

(113); super semitam templi Adae lob. 2, 110 (113); templum Christi lob. 2, 111 (113) ; de templo corpotis

sui Ioh. 2, 109/(113) ; templi corporis Christi in utero Mariae Ioh. 2, 116 (113) ;templum Dei Lac. 6, 99/100 (48) ; 11, 59 (79) ; matiria templi Dei Luc. 6, 82 (48) ; templum Salomonis Luc. 6, 461 (57) ; 2, 115 (113) ; inter sapientes in templo Le. 1, 22/23

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

2r3

terrenus : non terrenam intet terrenos (4) ; iuxta templa idolorum Lor. rz, pacem facio sed caelestem inter cae356 (12) ; templum figura legis diuilestes et terrestres Luc. 12, 80/81 nae Lac. 2, 300 (20) ; pet holocausto(81). matibus in templo Lr. 7, 199/200 (62) ; scisionem ueli templi Iob. 6, 5 — terrestris : re terrestri Lu. 1, 5/6.7 (4). (118). testamentum : euchatistiam in fide testemporalis : temporalis lux lob. x, 72 tamenti sinagoga accipit Laur. 8, 320/ (107). 321 (72) ; non creaturam conditorem Christum uel ueteris et noui testatemptamentum : temptamenta regum gentilium Lour. 2, 359 (22). menti conditor loh. r, 9/10 (105); calix consummatio est ueteris testatemptatio : Iob. 6, 15 (118) ; in correpmenti Lc. 22, $/6 (96) ; legem uetetione temptationis Iur. 3, 165/166 ris testamenti Iac. 1, 268/269 (10) ; (26); quid inter temptationem et 4, 389/3590 (38) ; in mandatis : Vetettibulationem Iu. 4, 62/65 (30); ris testamenti Lc. 1, 45/46 (5) ; aliud temptationes Iob Lzc. 4, 143 (32); est pascha ueteris testamenti et ttia uerba temptationis, octo uitia pascha passionis Lar. 22, 4 (96); adpraehendere possunt Lar. 4, 208/ prophetae ueteris testamenti Lar. 1, 209 (34); laetificatis apostolis in 335 (12) ; in die noui testamenti Lu. temptationibus Lac. 6, 265/266 (52) ; 2, 82 (15) ; 5, 139/140 (43) ;23, 50 locus temptationis Lac. 6, 324 (54). (98) ; doctores noui testamenti La. tempus : tempus ieiunii Lr. 4, 70 4, 394/395 (8); 15, 56/57 (86); (30); tempus paenitentiae Lu. 6, primitiua ecclesia noui testamenti 240 (52); in quaterno temporum Luc. 2, 117 (16) ;in prima fundacutsu Lac. 21, 25/26 (95) ; sex temmento ecclesiae noui testamenti Lr. pora mundi Io. 2, 24 (111) ; tempus 6, 138/139 (49) ;humilitas ecclesiae aduentus Christi IoP. 5, 39 (118) ;loca noui testamenti La. $8, r1r6/117 et tempota pto habitandum similitu(68); Zacharias: Fons noui testadinem loj. 10, 46/47 (121) ;Moysi menti Lue. 1, 39 (4); gtatia noui tempus Io2. 21, 69 (130). testamenti Luc. 1, 245 (9) ; iustificatenebrae : in confinio lucis et tenebrationibus : Noui testamenti La. 1I, rum Lar. 2, 89 (15) ; finem tenebris 46 (s); rationem legis noui testaignorantiae dedit La. 2, 9o (15); menti Luc. 4, 127 (32) ; legem comtenebrarum caligo La. 8, 315 (72) ; noui testamenti Lac. 6, 20/21 munem caelorum desuper regem m tenebraru (46) ; legem et nouum testamentum regno expulsit Lu. ir, 40 (78); coniungit Lar. 4, 244 (35) ;conuitenebrae cordibus Iob. 1, 74 (107); uium communem legem noui testain fouea tenebrarum lob. 1, 108 menti omnibus gentibus significat (108) ; sub tenebris et umbra mortis Luc. 5, 229/230 (45) ; mysteria noui Iob. 1, 204/205 (110). testamenti Lac. 8, 277 (71) ; initium terminus : terminos legis non custopraedicationis noui testamenti Lar. diam Lr. 2, 17/18 (80) ; in angus3, 3/4 (22) ; de principe noui testa(80). 21 12, Lc. legis tiam termini menti Lac. 1, 102/105 (6) ; in protetta : terra Domini Lar. 4, 199/200 fectione noui testamenti lc. 4, (33) ; de terra legis et de terra uiuen281/282 (36); regulam noui testatium Lac. 13, 25/26 (82) ; terra oblimenti Lar. 5, 270 (46) ; remedia noui uionis La. 16, 64/65 (88); terrae testamenti Luc. 4, 275 (35) ; scienobliuionis Lac. 15, 28 (85); tetra tiam noui testamenti lob. 9, 8/9 bona ; (28) 223 5, Lac. ionis repromiss ; sollemnitatem noui testamenti (119) bona (88); 40/41 16, terrae Lac. 278 (35) ; in octeno tempore 4, Luc. 15, La. Patre Deo a tertae petiuit noui testamenti Lar. 2, 147 (16) ;a 15/16 (85); exploratores terrae redeserto nouum testamentum oritur promissionis Lv. 6, 101 (48) ; terrae Luc. 4, 23/24 (29) ; ecclesiam genprimogenitus Lc. 10, 53 (75) ; tegna tium in nouo testamento aedificat terrae Luc. 6, 235 (52) ; animas de Luc. 7, 29/50 (58) ; nouo testamento terra gentilitatis Lar. 6, 12 (46) ; non pfaedicabo Le. 5, 55 (40). uineam terram ad ueniat cum caelo de deerit : exempla testimoniorum onium testim nem perfectio post ; Luc. 12, 49 (80) ; lectio testimonii Luc. (46) 6 6, Luc. et solidum ad ad terram de humido lohannis testimonium ; (54) 334 6, 13/14 6, de turbatum ad firmum Ioh. de Christo Luc. 7, 143/144 (61); (118).

214

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

duplex est oratio huius testimonii Luc. xo, 6/7 (75); testimoniis legis et prophetarum Lar. 12, 87 (81) ; ad testimonium condemnationis secundum historiam Lac. 23, 16/17 (97). testis : testes tesurrectionis Iur. 24,

cam lop. 12, 1/2 (122) ; theotica eccle-

licet

de tribu sua Lac. 1 , 41/42 (4). triduum : triduum paenitentibus Lr. 2, 348 (21). trinitas : in superna contemplatione Trinitatis Lu. 1o, 93 (77); fides Trinitatis Ic.

12.39 (99).

theoricus : quae figurat ecclesia theorisia

ttibus : nemo copuletur coniugio nisi

uelocior

credendum

in

Christo lo). 20, 17/18 (127); ad theoricam ecclesiam IoP. 21, 102.103

(130) ; ecclesia theorica tamen excelsiot quae significatur ab Iohanne quam actualis ecclesia Iob. 21, x11/ 112 (131) ; theorica uita Li. 6, 153

(50) ; 10, 98 (77); actualis theotica stabilis est Jo. 11, 11 (121) ; actuale uocauit theoricam quae se inuicem indigent Io/. 11, 15/16 (121) ; theotica discendit ad terrena lob. r1, 4 (121) ; Maria et Martha : Id, theotica et actualis Jof. x1, 1/2 (121). thesaurus : thesaurus fidei Luc. 7, 256

(65).

TTaberdaS T9722 082. (38 timot : hic est magnus timor, qui corpus et mentem tenet Lzc. 2, 68 (14) ;

quiescat timor, ueniat caritas Lc. 2, 7o (14); timor serpentium Lor. 5, 145 (26); qui dominum suum ad timorem cognoscit et non ad amo-

rem Lu. 4, 363/564 (37/58) ;opus

timores Là. $, 70 41). tormentum : daemones ad tormenta salutem uident Lc. 8, 166/167 (69) ; speciale est diuitum tormentum linguae Lar. 16, 96/97 (89). traditio : seniorum traditio de columba Lut. 2, 227 (18) ; malum opus traditionis Lr. 22, 9/10 (96). tradux : tradux peccati IoJ. 1, 173.175

2, 118 (16) ; 2, 346

(21) ;5, 215 (27);6, 99 (48);24, 42 (99) ;Iob. 5, 12 (114); 6, 15 (118);

12, 8 (122) ; 21, 75 (130) ; fructum fidei Trinitatis Liz. 13, 20/21 (82); opus fidei Trinitatis Lu. 23, 250 (28); propter opera fidei Trinitatis Luc. 6, 169/170 (50) ; petram uere fidei Trinitatis Luc. 6, 481/482 (57) ; scientiam fidei Trinitatis Li. 5, 155 (43) ; unam ecclesiam in fidem Trinitatis uocatam Lar. 8, 29 (66) ; qui utrumque legem seruant, ad fidem 'Trinitatis credent lo/. 21, 76/77 (130) ; super fundamenta Trinitatis Luc. 6, 466 (57) ; ttes personae Ttinitatis Iob. 2, 100 (113) ; Deus radix omnium petsonarum in Ttrinitate personae dicitur Io. 1, 24/25 (106) ; per Trinitatem ut Deus Deus Io. 2, 17/18 (111) ; Trinitas siue angeli Liz.

12, 75 (81).

trinus: Dominum trinum ac unum Luc. 7, 204 (62). tristitia : in tristitia captiuitatis Lu. 1, 355 (12); tristitia et mertor I. 6, 134 (49) ; molestia haec laetitiam non tristitiam Dei parat Lc. 11, 18/19

(78).

triticum : a tritico sensum spiritalium Luc. 6, xo[11 (46). tropologia : Lc. 2, 223 (18). tumor : ad tumorem inuidiae obsetruanda Luce. 6, 46 (47). turba : turbas uitiorum Lac. 4, 27 (29) ;

(109).

multitudinem turbarum Iz. 4, 409 (39) ; diuino nutu congregatur turba

(33).

Luc. 7, 76 (59) ; lassa turba Lar. 7, 61 (59) ; fides uatriata turbarum Lar. 7,

trames : uirtutum tramitem Ic. 4, 180

transfretatio : Lu. 8, 120 (68). transgressio : lob. 21, 47 (129); qui bona legis dissipabat in transgressione Lar. 16, 16 (87) ;legi transgressorem existimans Iac. 10, 29/30

(75).

transitus : transitus apostolorum de histotia ad sensum Luc. 6, 4/5 (46). transmigratio : Filii in transmigratione cotporis demonstrat Lu. 9, 42 (74). tribulatio : quid inter temptationem et tribulationem Luz. 4, 62/65 (30); tribulatio poena praesensest membrorum Lzte. 4, 67 (30) ; tribulatio consensio factum est Io. 11, 8/9 (121).

102 (60) ; tripertitam turbam Iz. 7, 164/165 (61) ; sepe enim ueritas turbis infidelium conpraemitur et non creditur Lr. 8, 282/285 (72); in tetras daemonum turbas Luc. 10, 38 (73); spolia uniuersa plebis turba

Luc. 11, 47/48 (79).

turris : turris humana sumptibus indiget carnalibus et abundantia terrenarum ferum. Turris autem Domini diuitias et facultates refutat Luc. 14,

35/57 (84).

turtur : turtur post mortem coniugis suae, coniugium non sectatur usque mortem Irc. 2, 180/182 (17).

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

uacuus : quae uacui etant de sapientia

Luc. 6, 57/58 (47).

uanitas : glorificata autem iustitia Pharisaei uanitate adrogantiae conruit Luc. 18, 36/57 (92); ebrietas est hebitudo

omnis

uanitatis

l[zcr. 21,

16/17 (95).

uariare : uatiata floribus uirtutum Lc. 6, 341/342 (54) ; fides uatiata turbarum Lar. 7, 102 (60). uates : ut deponeret ignorantiam errantium intet magnorum uatum petsonas Lac. 9, 19/20 (73) ; dictio uatis conuersam in uinum Io. 2, 47 (112). uaticinium : —uaticinium — prophetae Esaiae Lac. 2, 169/170 (17) ; Luc. 2, 285 (20). uelamen : quasi sub uelamine Lu. 13, 17 (82) ; quasi sub uelaminae falsae ueritatis uenit Lac. 10, 32 (75); de

semet ipso ueraciter sub uelamine praedicat Lac. 10, 31/32 (75) ; uelamine infidelitatis Christi Luc. 19, 83

(94).

uelocitas : uelocitatem angelorum Lar. 2,

96 e 5)-

uelum : granum otdiaciis uelum habet circa se,congregatio autem ipsius ueli indicat scisionem ueli litterae et ueli templi et ueli quod fuit contra caelum lob. 6, 4/6 (118). uenatio : de insidiis et uenatione diabuli liberati Lac. 6, 180 (50). uenenum: uenena peccati Lzr.2, 225 (18); uenena peccatorum Lac. 14, 2 (84). sacerdotum uenerantia : uenerantia Luc. 23, 21 (98). ueneratio : in ueneratione sollemnitatis Domini Lzc. 25, 8/9 (97). uenia : ueniam paenitentiae Iz. 6, 392

(55)

uentus : nauigantium laborem contra uentum Lac. 8, 120/121 (68). uerbum : uetba adulationis Lac. 7, 159 (61); et uerbo apostoli Lar. 5, 251 (45) ; uerba Christi inter sapientes in templo Lue. 1, 22/23 (4); ecclesia

uerbum Christi intellegit et implet Iob. 1o, 25/26 (120) ; uerbis conuitiorum Lar. 11, 69 (79) ;uetbum Dei Luc. 4, 15 (29) ; 4, 240 (34) ; sine pane

uetbi Dei Lc. 1, 243 (9); uerba disperantium salutem sinagogae Lac. 8, 298/299 (72) ; per uerbum diuinitatis intellegitur diuinitas fidei Lar. 4, 382/385 (58); in diuinitatis uerbo Luc. 7, 38 (58); communi uerbo doctrinae Lac. 7, 151 (61); uetba Domini in scripturis diuinis La. 22, $3 (97) ; uerbum euangelii et apostoli

eructauetunt

loh.

r,

16/17

215 (106);

sempet deleramentum est in fidelibus uetbum fidei Luc. 24, 27/28 (99); uetba legis Lr.

13, 14 (82) ;uerba

duarum legum La. 11, 58/59 (79) ; in fine mundi et decimo uerbo legis Iob. 1, 191 (110) ; post completionem decem uerborum legis lob. 6, 1i: (118) ; odii uetba Low. 6, 437 (56); per uerba praedicationis diuinae Liv. 4,

284/285

(36);

ut

uirtus

uerba

praedicationis confirmaret le. 7, 6/7 (58); haec semina non grana corporalia sunt messium sed diuina summi saluatoris uetba Lar. 8, 57/59 (66) ; uerba temptationis ILzc. 4. 208 (34) ; atbor uerbi Luc. 3, 106 (25);

fidem parabulatum uerborum Lac. 8, 94 (67); fidem et reuerentiam uerborum Lc. 8, 96 (67) ; malum intellectum huius uetbi lob. 13, 9 (123) ; potestas uerbi Dei Lac. 9, 3 (73) ; Spiritus inmundus Spiritu uerbi ia ebat Luc. 4, 384/385 (38) ; spiri-

tu uetbi spiritum inmundum cotrripit Lac. 8, 181/182 (69) ; prochemium id est ante uerbium Lar. 1, 30/31 (4) ; spiritalia uerba La. 3, 18 (22) ; fictis uetbis Lac. 6, 387 (55) ; nomina de uetbis ... Aliquando uerba de nominibus Lr. 6, 425/426 (56) ; maiestas Patris per excelsa uerba de nubibus intellegitur Lac. 9, 43/44 (74) ; pet uerbum fecit Deus omnia Iob. 1, 20

(106); mundus opere et uerba lo^. 135152/(1:2,3)2 uerecundia : indicat nobis uerecundiam seruare in conspectu lo. 21,

52/55( 29).

ueritas : agnitio ueritatis Lar. 6, 122/ 123 (49) ; amici ueritatis Lu. 7, 231 (63) ; capiti ueritatis Luc. 4, 85 (EOTE

perfectissimus cibus et solidus cibi uetitatis Lu. 12, 67/68 (81) ; peius post cognitione ueritatis teuerti ab ea Ioh. 5, 41/42 (118) ; doctores uetitatis Luc. $, 148 (43); doctor uetitatis Luc. 17, 30 (91) ; in fidem uetitatis Luc. 13, 27 (82) ; inimicos ueritatis Luc. 6, 352/553 (54) ; de iter recto ueritatis Luc. 4, 141 (32) ; haec laeti-

tia non fidei ueritatis sed miraculorum expectatione La. 23, 10/11 (97) ; Deus magister ueritatis Lut. 4, 211/212 (34) ; opera ueritatis Lu. 17, 26/27 (91) ; inperfecta opera uetitati Luc. 19, 5 (93) ; unicum est opus ueritatis Luc. 7, 84 (59); gloriosa opera uetitatis Luc. 12, 45 (80) ; pet humilia opera ueritatis La. 5, 158

216

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM

(43) ; seueta opera ueritatis Lr. 10, 66 (76) ; signaculum fidei in opera uetitatis Lc. 15, 58/59 (86) ; ordinem ueritatis Luc. 4, 209 (34) ; profectum ueritatis Lac. 5, 195/196 (44) ; uetitatis propinquitas Lu. 8, 97 (67); duplex tegula ueritatis Lr. 5, 262/ 263 (46) ; sub uelaminae falsae uetritatis Lt. 10, 32 (75) ; scissam uestem

uefitatis inuentam Le. 2, 46 (14); uiam ueritatis Lc. 2, 265 (19) ; de uia peccati in uiam uetitatis conuertat Lc. 5, 213 (44) ; quando Dei uetfitas in ecclesia uidetur Lr. 8, 134/135 (68) ; euangelii ueritas Lr.

8, 89 (67); ueritas factorum quae in prophetis acta sunt Lu. 4, 307/308 56); uetitas historiae Lucae, uetitas sensuum Mattheo et Marco Laur. 1, 29/30 (4); tesurrectionis fides et uetitas sublimior lI. 24, 85/86 (100) ; ueritas a catitate incipitur, et in caritate consummatur IL. 3, 119/120 (25); uetitas semper incipientium est Lr. 3, 247 (28) ; ibi ueritas effundi debet, ubi auditus eius

sit Lc. 4, 342/343 (37); sepe enim uetitas turbis infidelium conpraemitut et non cteditur Lar. 8, 282/285 (72) ; de seueta ueritate et tecta ad immolem et humilem misericordiam conuertit Lzc. xo, 60/61 (76) ; uetitas figuras quaetit Lu. 24, 45 (99); principio et ueritas, id, nomina sunt Christo Iob. 8, 10/11 (119). uermis : non uadit uetmis in statum

angeli nec angelus in statum uetmis Iob. 1, 49/50 (106); filius hominis dicitur uermis ut homo IoP. 1, 53/54 (106/107). uetfsiculus : sex tantum uetsiculus in dominica oratione Lucas posuit Iz. II, 3/4 (77) ; pet uetsiculos dominicae orationis Lac. 11, 15 (78). uetus : uerum in medatio dixit Lzc. 4,

166 (53).

uestigium : uestigia saluatoris Luc. 5, 212 (44) ; sequi uestigia Christi Iob. I2, 4 (122) ; lex uestigia peccati declinaui Lr. 10, 52 (76). uestimentum : duplicia uestimenta Luc. 3, 122 (25); formam Iesu in uestimento fimbrato Lr. 8, 287/288 (72) ; omnia genera uestimentorum Luar. 16, 56 (88) ; uestimenti inops Luc. 16, 62 (88) ; cibum et uestimentum Deus patit confitentibus in se Io2. x, 125 (108) ; scissam uestem ueritatis inuentam Lac. 2, 46 (14) ;nunc spoliatus Adam induitur ueste ui-

tae aeternae Lau. 24, 114/115 (ror). uexatio : in uexatione corporis Lar. 7,

57 G8).

dis.

Mesa

uia: uias baptismi siue paenitentiae siue caritatis Luc. 1, 342 (12) ; uia Dei Lc. 4, 229 (34) ; uiam ettoris et uiam uetitatis Luc. 2, 265 (19); uia iustitiae Lc. 3, 174 (26) ; per uiam paenitentiae Lr. 2, 342/343 (21); de uia peccati in uiam ueritatis Lz. 5, 212 (44) ; uia praedicationis Iz. 3, 60 (24) ; uiae praeparationem Lar. 3, 241 (28) ; oblicas incedebant uias Luc: 3, 560:(12). uictima : non effusione sanguinum uictimarum Iu. 1, 327/328 (11). uidua : in uidua fideli figuratur Lr. 4,

511 (36).

uigilia: nunc uigiliae rationem demonsttant, id est, orationis frequentiam Lac. 21, 27/28 (95).

uilicatio : a uilicatione legis Liz. 16, 17

(87).

uilicus : cautio uero epistola sensus est

inter uilicum et debitorem diuisa Lac. 16, 22/23 (87). uinculum : uinculum legis loP. 1, 157 (109) ; Moyses uinculum legis dedit super homines lob. r, 154 (109); legum spiritalium uincula sensibus inponite Lz. 15, 59/60 (86); ut uinculo pacis et caritatis coniungamut Lc. 6, 141 (49) ; peccati uinculo Luc. 8, 175 (69) ; in "uinculis peccati Adae Luc. 4, 53 (30) ; de uinculis peccati Adae et inferni loj. 10, 19 (120). uindemia : uindemia de rubo IL. 6,

426/427 (56).

uindicta : uindictae Lr. 3, 84 (24); ptopheta prophetarum uindictam crucis ipsius prophetat Lc. 19, 85/86 (95) ; duplex paena in uindicta crucis Luc. 23, 31/32 (98) ; auatorum diuitum uindicta La. 13, 28 (82); de uindicta podotis peccati Lu. 7, 88/ 89 (60); atmamenta uindictae IL. 5, 208 (44) ; fructus uindictae Lr. 6, 420 (56) ; in furore uindictae Lr. 6, 359/360.561 (54); ignem uindictae exurire Lar. 3, 157/158 (26) ; iudicium uindictae Lac. 6, 556 (54); pro lege uindictae Iac. 5, 28 (23); legem indulgentiae pro lege uindictae Lu. 5. 4 (39) ;opera dura uindictae Lu. 5, 26 (409) ; ad uindictae potestatem Luc. 8, 192 (69) ; pto signo uindictae Iob. 12, 11 (122) ; prima lex molestissima et durissima in uindictis erat

INDEX NOMINVM RERVM ET VERBORVM Luc. 2, 129/130 (16) ;ad uindictam pet Adam et semen eius Io. 1, 59

(107).

uinea : nouo testamento uineam praedicabo Lr. 5, 35 (40). uinum : uinum et sal in uulnera Lc. 5, 73/14 (24) ; uinum exaustum Lr. 5, 14 (22); secundum id quod fecit

lesus uinum de aqua Io/., prol. 3/4 (105); qui liberat de morte pet aquam, id, conuersam in uinum Io.

2, 32/33 (111); lex aqua dicitur et nouum uinum dicitur lob. 2, 64/65 (112); uinum de aqua lob. 4, 51 (116); dictio uatis conuersam in uinum Iob. 2, 47 (112) ; lex uetus et unum cum uinum lof. 2, 61 (112).

uir: uiris ingenii altioris Lu. 5, 24 (40) ; uit paenitens Lzc. 11, 12 (78) ; ante legem legalis uir et ante euangelium euangelicus IL. 19, 17/18 (93); uir integer hunc sententiam integram nuntiat Iop., prol. 1/2 (105) ; corpus Christi conceptum sine coitu uiti Iob. 20, 20/21 (127). uirga : uirga cedrina cum cocco bis tincto La. 5, 128 (42). uirginaliter : Iob. 1,

5 (106).

uirginitas : per pudorem uirginitatis Luc. 2, 183/184 (17) ;quod indicat uirginitatem Iohannem quae illi sponsa coniuncta est loj., prol. 4/5 (105) ; coniunctio Mariae et Iohannis indicat uirginitatem et principatum in ecclesia Iob., prol. 7/8 (105). uirgo : La. 11, 51 (79) ; a cotpote uitginis Lu. 1, 175/176 (8) ; aetas uitginis Luc. 8, 269 (71) ; fidem uirginis Luc. 1, 178/179 (8) ;merito uirginis Lut. 8, 326 (73) ; tegnum uirginibus et paenitentibus Lar. 1r, 38 (78) ; uirginis uterum non aperuit natiuitas Lut. 24, 34 (99) ; ut uirgo uirginem seruatet Iob. 19, 26 (126). uitilitas : de uirilitate fidei Lr. 6, 124

(49) ; per Andream uirilitas actualis uitae (agitur) Lu. 6, 150/151 (50).

uirtus : fama uirtutum Christi La. 4,

231 (34); Christi uirtutem Lu. 5, 162/165 (45) ; uirtutes Christi Lur. 7, 105 (60) praeconia uirtutum Christi Luc--7,. 215 (62); commemotatio uirtutis Christi in euangelio Lv. 8, 11/12 (65) ; de uirtutibus et doctrina Christi IoP. 21, 117 (131) ; in Christo

qui Dei uirtus et Dei sapientia est Luc. 7, 237/238 (63); abundantia uirtutis Iesu Lac. 5, 58 (41) ; uirtus Spiritus sancti La. 1, 287 (xo) ; uel tettia diae uirtutum IoP. 2, 5 (111);

217

beneficia uirtutum Lac. 6, 67 (47) ; reddito debito praedicationis et uirtutum Luc. 5, 134/155 (43) ; in toto mundo praedicauit ordo exemplum uirtutis Lc. 8, 249/250 (71); fama uirtutum Lr. 4, 387 (38) ; 5, 133

(43) ; 8, 222/223 (70) ;congregauit

fama praedicationis et uirtutum Lr. 8, 34/35 (66) ; fauot gratiae et uirtutum Luc. 5, 131/132 (42) ; pet fidem uirtutum Lar. 7, 115 (60) ; flores uirtutum gentium Christus exiit Luc. 2, 315/316 (20); in floribus uirtutum semper Christus alitur Lc. 4, 257/ 238 (34) ; uatiata floribus uirtutum Luc.6,341/542 (54) ; pet indicia mistica uirtutum Lac. 7, 144/145 (61) ; inlusotes uirtutum Lac. 8, 314 (72); pro magnitudine uirtutis Lu. 7, 98/99 (60); ad salutem magnitudinem uirtutis Lc. 8, 194/195 (69); mirabilia uirtutis eius I. 7, 62 (59) ; opera uirtutum Lzc. 1, 186 (8) ;

1, 228 (9) ; 1, 279 (10) ; 4, 225 (34); 4; 571 (38) : 4, 425 (39) 55, 195 (44) ; 6, 68/69 (48) ; 7, 108 (60) ; 7, 124 (60); 7, 128/129 (60); 8, 242/245 (71) ;8, 280/281 (71) ;22, 55 (9;

inutilia sunt omnia opera uirtutum Luc. 8, 65/66 (66) ; opera fidei et uirtutum Lar. 8, 319/520 (72); uittutum tramitem lc. 4, 180 (33); uirtus diuina Lc. 1, 96/97 (6) ; Luc. 1, 123 (6) ;ad quattuor principales uirtutes Luc. 2, 297 (20) ; uirtus Lac. 3, 133 (25); quattuor principales uirtutes La. 4, 55/56 (30); nemo uirtutum caelestium Iz. 4, 113 (31); uacuos uirtutibus spiritalibus Luc. 4, 323/324 (47) ; Dominus uirtute sanauit Lu. 4, 578/379 (38); uirtus diuina Lac. 4, 381 (38); ut inexcusabiles essent de uirtutibus Luc. 5, 128/129 (42) ; cut oboedientia omnes uirtutes praecedit Ls. 6, 118/119 (49) ;domus quae in quat-

tuor principalibus uirtutibus funda-

tut Lac. 6, 463 (57) ; ut uirtus uerba praedicationis confirmaret T6247; 6/7 (58); quasi abundans panium uirtus Lac. 9, 531 (73) ; ne cadatis pro

iectantia in uirtutibus et signis quae ego dedi uobis Lc. 10, 16/17 (75); gaudium de uirtutibus La. ro, 22/23 (75); fottis iste diabulus qui arteptam sibi per superbiam uittutem uindicauit diabolitica uirtus Luc. i1, 34/36 (78); angelicas uirtutes Luc. 15, 10/11 (85) ; uirtutem sumpsit de costa Adae quod infirmatio

218

INDEX NOMINVM

RERVM ET VERBORVM

eius fuit Ioh. 4, 12/13 (115) ; quia dicit crucem Christi portante tota nostra uirtute Job. 19, 2 (125). uis : uites animarum [Lzc. 6, 400 (55) ; infirmissimas fidei uires Lc. 6, 467/ 468 (57) ; uites fidei Lar. 6, 470 (57).

uisibilis : ut inuisibilia inuisibilibus confirmaret Lc. 9, 32 (73). uisio : uisiones angelorum Le. 2, 272 (19) ;ad Domini uisionem Ir. 2,

343 (21) ; 4. 45/46 (30).

uisus : per uisum omnia intelleguntur Luc., praef. 32 (3) ; uisu fidei et corpotis Lac. 2, 255 (19). uita : calicem perpetuae uitae Lar. 17, 35/36 (91); in die uitae praesentis illius Lze. 4, 404 (38) ; in luce fidei

praesentis uitae La. 6, 76/77 (48); usque ad finem uitae Le. 17, 27 (91); gratiam fidei et gratia uitae Ioh. 1, 151 (109) ; filios Dei in libro uitae scriptos IL. 6, 94 (48); in libro uitae scriptum est nomen eius Luc. 16, 65/64 (88) ; filii luminis uitae aeternae Luc. 6, 76 (48) ; ad matutinam futurae uitae La. 5, 34 (49); per uatia opera actualis uitae Lzc. 10, 106/107 (77); usque dum panem uitae in eucharistiam mysterio accipiant Lc. 24, 78/79 (100) ; pascua uitae aeternae Lac. 17, 35 (91); in uitae requiae Lc. 2, 235 (18) ; spititus uitae Lc. 8, 319 ( 2) ; sufficientia uitae angelicae Lu. 1, 61 (5) ; sustentatio uitae carnalis Li. 4, 131/132 (32) ; nunc spoliatus Adam induitur

Luc. 6, 124/125 (49) ; per agnitionem et gratiam et subplantationem uitio-

rum unusquisque sanatur l.c. 8, 305/306 (72) ; alanguotibus uitiorum Luc. 8, 9 (65) ; ab omni genere uitiorum Luce. 6, 185/184 (50); turbas uitiorum Lu. 4, 27 (29) ; uitiorum incendia prostrauit Lc. 7, 190 (62) ;

persecutorem

uel diabulum

uitium

aliud suadentem o). 10, 31/32 (120) ;uitium Lar. 1, 310 (11). uitulus: pro sanguinem uitulorum

Luc. 6, 236/237 (52).

umbra : umbra a re et lumine formatur Luc. 1, 175 (8); non magnopere distat umbra a re cuius est umbra Luc. 1, 357/358 (12) ; sub tenebris et umbra mottis Io5. 1, 204/205 (110) ; Petrus umbra sanabat lob. 14, 12

(124).

unitas : unitas pacis La. 3, 162 (26); 15, 54/55 (86) ; in unitatem ecclesiae Luc. 11, 54 (79) ; inloco unitatis Lze. 5, 159 (43) ; loco unitatis fideliter age Luc. 6, 49/50 (47) ; id, adnectit, ad unitate diuinitate Iob. 1, 6/7 (105); in columba unitas, in linguis gentium

societas

(110) populus Iob. 5, 10 (117) lob. 11, 18/19 unus : Dominum

7. 204 (62).

est

lob.

1, 183/184

qui credit in unitatem ; municipium unitatis (121). trinum ac unum Lc.

uolatus : Lac. 2, 207 (18).

(ror) ; per Andream uirilitas actualis uitae (agitur) Lc. 6, 150/151 (50);

uolubilitas : a uolubilitate figuratum Luc. 2, 37 (14) ; quae salutis opera uolubilitati contratia sunt semper Luc. 8, 158/159 (69) ; zelo uolubilitatis nuptiae Io/. 2, 6 (111).

ut nos renasceremus in uitam Lc. 2,

uolumen : Lar. 1, 27 (4) ; per quattuor

ueste uitae aeternae Luc. 24, 114/115

81

(15);

antequam

nascantur

in

uitam Loc. 2, 161 (17) ; iuxta saecu-

larem uitam operantes Lac. 5, 12 (40); pet Bartholomeum theotica uita semper in caelo suspenso agitur Lue. 6, 153 (50); uita inmutabilis Luc. 6, 215 (51) ; actualis uita Lac. IO, I03 (77) ; actualis uita, laboriosa et tortuosa pet omnia membra cotpotis, securitatem theoricae uitae

semper inuidet Lac. 10, 97/98 (77) ; de spe futura mortalium uita semper uiuens in caelestibus procteatur Lac. 11, 28/29 (78) ; inmarcescibilem adquiritus uitam IL. 12, 41 (80) ; uita in uita, ut ligna et lapides in Deo uiui sunt Job. 1, 69/70 (107) ; uita est et lux est animae Iob. 1, 76 (107); quo nutriuit ad uitam Iop. 13, 30(129). uitium : de subplantatione uitiorum

uolumina

euangelii La.

19, 76/77

(94).

uoluntas : uoluntates carnales Iz. 6, 369 (55) ; uoluntas carnis Luc. 4, 19

(29); uoluntatem corporis Ic. 6, 400 (55) ; petsecutio humane uoluntati Luc. 6, 314 (53) ; non uoluntate humana ablata est sapientia diuina lob. 19, 22/23 (126) ; inotdinate ad uoluntates peccati discendunt in stagnum Lr. 8, 212 (70) ; ubi cres-

cunt semina perfecta per uoluntatem Dei Iob. 18, 9/10 (125) ; satis enim uoluntati Dei corpore et anima impleatur Lac. 22, 34/35 (96) ; qui cum principes non ponit uoluntatem suam uel animam in martyrio Io. 10, 37/38 (121) ; in latitudinem uoluntatis mea Lar. 12, 20 (80). uoluntuosa oratio Lc. 8, 178 (69).

INDEX NOMINVM

uox : uox non discernit sententias Luc. 3, 32 (23) ; spiritu uocis loquacissime apostoli Liz. 6, 221/222 (51); uox Patris Lc. 7, 176 (62) ; leo in laqueo Chtisti fremit et magna uoce doloris tugit Lar. 8, 169/170 (69); uoce amici et animo inimici ueniunt Lc. 13, 68/69 (83) ;non reciproca uoce Luc. 24, 68/69 (100) ; alienorum uocem Iob. 10, 22 (120). usus : naturali conditore in falsos deos usum suum commutauit lc. 15,

18/19 (85).

uterus : templi corporis Christi in utero Mariae Io. 2, 116 (113) ; sepulchrum nouum

219

RERVM ET VERBORVM

: Id, uterum Matiae

significat Iob. 19, 43 (126) ; in utero prophetiae Lc. 11, 58 (79) ; uirginis

uterum non aperuit natiuitas Lc. 24,

34 (99).

.

utilitas : Chtistus ad utilitatem nostram natus est Lac. 2, 80/81 (15); ad utilitatem populi Lr. 4, 420/421

(39).

j

:

uulgus : seruus praetiosus, reliqua pats uulgi in infidelitate remanens Iz.

7, 14/15 (58).

:

uulnus : uinum et sal in uulnera Lac.

3, 74/14 (24).

uultus : igneo uultu Lar. 3, 229 (28). Zachatias : Lu. 1, 54 (5). zelum : zelo uolubilitatis nuptiae Io. 2G TDI). zona : zona pellicea Lr. 7, 156/157

(61).

CONSPECTVS MATERIAE Introductio... op emoie 0s« » duum SEES c EE TeThe Manuscript im. mo II; bhe.Coramentary. on Luke 5.2: ettet ode TII IbeComimentaty on John. IVedPiterary: Parallels... 797, OPNS V CODCLUBIODS, .osetisterltus «»oiétooniulo S pod

Gónmentarius Tn"Eücam

o... ROTE

Commentarius.in,lobannem..

. . «22

VII-XVI VII-IX IX-XI XI-XII XII-XIV XIV-XVI

I-IOI

o glerco pis ade cita I03-I3I

Indie e m ITE. S T Wo MEE 133-219 Index;locorunt S. Scripturae 2965 waless qct bons 135-148 Index SCHDLOPUR T os eius eie necs eR SEES E EE 149-161 Index nominum rerum et uerborum ........... 162-219

Imprimé par les Usines Brepols S.A, — Turnhout (Belgique) Printed in Belgium

D 1974/0095/8

THEOLOGY LIBRARY CLAREMONT, CALIF. n

S dn. Hi

EN

suba

-

X

AN

!

b-

2

E

oi ^e les fu *

à

i

l

ul

x

m "

Mr

ag?

|

Is

E

N" '

D

"T

- x

Li 2

"n

"w

!

ZH

T

-

TON »

4

-

h

oL

-

"ü

D

i

:

TARDES

|

!

"

TEL.

"2

e

LP

"

M

u

z

e"

Me

-

"

NE

]A d -|" p A E z L |2 " n A |9 v p ] T

J

/l

———

I e. uina

yt

)

rx

,

^7»

—

E

HEOLOGY UHR AR CJLARE", j

—

»

- Tucniexot (Paligngue) M «

—

JN

| | BR

Scriptores

|^. 60

Brepols,

|

/. 108c

latina,

19T323cm.

v.

Ch9

minores.

biberniae

(Corpus

: Turnholti,

christianorum.

Series

108B, 108C

Editors:

lioNally; pars 2, J,F.

pars 1l, RE,

Includes biblíographical

references

Kelly,

and indexes.

l. Theology--Collected works--Early church, 02430-600, IIe Kolly, Joseph F I. MoNally, Robert E III. Series. yl

| A^ 605

E]

NONHAC

UU

COSC/mrb

S

hio E

EH3 h

5i

PER *

ujun