ART 10-6 Johannes Buridanus: Summulae: De locis dialecticis (Artistarium) (Latin and English Edition) 9782503548364, 2503548369

Citation preview

JOHANNES BURIDANUS SUMMULAE DE LOCIS DIALECTICIS

ARTISTARIUM A Series of Texts on Mediaeval Logic, Grammar & Semantics

EDITORS L.M. de RIJK †

H.A.G. BRAAKHUIS

Leiden &

Nijmegen &

E.P. BOS

C.H. KNEEPKENS

Leiden

Groningen

JOHANNES BURIDANUS SUMMULAE editor-in-chief STEN EBBESEN

University of Copenhagen

ARTISTARIUM 10-6

JOHANNES BURIDANUS

SUMMULAE DE LOCIS DIALECTICIS

introduction, critical edition and indexes by

NIELS JØRGEN GREEN-PEDERSEN

F

© FH

G n.v., Turnhout, Belgium

All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher. D/2013/0095/44 ISBN 978-2-503-54836-4

Table of Contents I.

Acknowledgements ............. ................. ..............

vii

II. II.1. II.2. II.2.1. II.2.2. II.2.3. II.2.4. II.3. II.4. II.5. II.6. II.7. II.8. II.9. II.10. II.11. II.11.1. II.11.1.1. II.11.1.2. II.11.2.

Introduction .... .................. ................. .............. The editorial project ............ ................. .............. John Buridan and his Summulae ............... .............. Introductory remarks ........... ................. .............. On the texts commented on by Buridan...... .............. Composition and structure of Buridan’s Summulae ...... Date of the Summulae .......... ................. .............. Treatise VI, De locis dialecticis ................. .............. List of manuscripts hitherto known ........... .............. Description of manuscripts used ............... .............. The relationship between the manuscripts . .. .............. Editorial principles . ............. ................. .............. The apparatus .. .................. ................. .............. Orthography. Punctuation ..... ................. .............. Headings ........ .................. ................. .............. Bibliography ... .................. ................. .............. Primary literature ............... ................. .............. John Buridan: Texts and translations of works on logic Other primary literature ....... ................. .............. Secondary literature ............ ................. ..............

ix xi xii xii xiii xvi xvi xx xxiii xxiv xxvii xxx xxx xxxi xxxi xxxii xxxii xxxii xxxiii xxxiv

III. III.1. III.2. III.3. III.4.

Text and apparatus .............. ................. .............. Index capitulorum et partium . ................. .............. Sigla codicum .. .................. ................. .............. Signa in apparatu critico adhibita ............. .............. Iohannis Buridani Summulae, De locis dialecticis ........

1 3 5 5 7

v

Summulae, De locis dialecticis IV. IV.1. IV.2.

Indices ........... .................. ................. .............. Index of Quotations ............ ................. .............. Index of Names and Terms .... ................. ..............

vi

127 129 132

I. Acknowledgements The editors of Buridan’s Summulae have greatly benefited from the preliminary text of this work (based primarily on our manuscript E but supplemented from various other manuscripts) which our colleague professor Hubert Hubien (Liège) has put at the disposal of the Buridan Society, for which we owe him sincere thanks. The Buridan Society would also like to express its gratitude to professor M. Markowski (Cracow), Dr. K. Friis-Jensen (Copenhagen) and Dr. L. Valente (Rome) for their help with the description and identification of part of the manuscripts. The initiator and president of the Buridan Society, professor Sten Ebbesen (Copenhagen) carefully read the text of the present fascicle and gave several important comments and suggestions, for which the editor wishes to give him warm thanks. The editor also regularly consulted the excellent translation made by Gyula Klima on the basis of Hubien’s text. Though the text printed here differs from Hubien’s text in a number of places the comparison with Klima’s translation has proved very helpful. The members of the board of this series: E.P. Bos, H.A.G. Braakhuis, and C.H. Kneepkens also contributed a number of valuable suggestions, for which the editor thanks them. Last but not least, thanks are due to Johannes Rustenburg, TAT Zetwerk for the highly competent preparation of the text for printing.

II. Introduction

II. Introduction II.1. The editorial project The present fascicle is number six of the first complete edition of Buridan’s Summulae, which contains nine treatises, including a new edition of his Sophismata. The plan is being realized by an international team composed of scholars from Belgium, Denmark and the Netherlands. A first and overly optimistic version of the project was discussed in 1975 at the Third European Symposium on Medieval Logic and Semantics, which was devoted to the logic of John Buridan. In 1986 The Buridan Society was formed with the explicit purpose of producing an edition of the Summulae, and guidelines for the work were laid down. The following scholars eventually joined the Society: E.P. Bos, H.A.G. Braakhuis, S. Ebbesen, H. Hubien, R. van der Lecq, F. Pironet, L.M. de Rijk, J. Rustenburg, J. Spruyt, J.M.M.H. Thijssen. To make the task manageable, it was decided to aim only at an edition based on a handful of manuscripts carefully selected on the advice of H. Hubien, who had made pilot studies of the tradition. Also, considering that all participants in the project were scholars with many other obligations and hence likely to be distracted from the work on Buridan at unpredictable times, it was decided to publish each fascicle of the work as soon as it was finished without regard to regular intervals or an orderly progression from fascicle 1 to fascicle 9. Parts of the introduction to this fascicle are identical with the corresponding sections in previously published fascicles. However, with the progress of the editorial work we have had to change our views on certain points. In this fascicle additions were made in section ii.2.2, some changes were made in section ii.5, and new texts were written for sections ii.3, ii.6, ii.7, and ii.8.

xi

Summulae, De locis dialecticis II.2. John Buridan and his Summulae II.2.1. Introductory remarks John Buridan – Iohannes Buridanus – was one of the most influential philosophers of the Late Middle Ages. He was probably born in the 1290s, but at any rate no later than 1304/5. While there is hardly any evidence to support the common assumption that he was born in Béthune (diocese of Arras),1 there may be a clue in our best manuscript (Vatican Library, Pal. lat. 994) of the tract De fallaciis, where Buridan’s comments on one of the lemmas are introduced by the phrase ‘sequitur glosa jo. Audr.’ (only the first three letters of “Audr” are perfectly clear), in which the topographical indication may be taken to stand for ‘Johannes Audomarensis’, i.e. ‘John of Sint-Omaars’ (in Buridan’s life-time, a Flemish town; nowadays, SaintOmer, France). Sint-Omaars is situated in the region that in Buridan’s life-time was part of the county of Flanders. He was active as a master of arts at the University of Paris from about the 1320s till his death, 1361 being the terminus ante quem,2 if not the very year of his death, because at that date John’s benefice in Saint-Pol-surTernoise went to somebody else.3 Buridan’s philosophical production is closely connected to his work as a university teacher. He wrote commentaries on Aristotle, some of which have been edited, as has also his treatise on consequences.4 And then there is his Summulae or Summa Logica(e), undeservedly neglected by historians of logic because it has never been printed. To be sure, there are printed books from the 16th, 17th and 18th centuries purporting to contain the work, but in

1

2

3 4

B. Michael, Johannes Buridan: Studien zu seinem Leben, seinen Werken und zur Rezeption seiner Theorien im Europa des Späten Mittelalters, 2 Teile, Berlin 1985, p. 82, n. 6. See John Buridan’s Tractatus de infinito. Quaestiones super libros Physicorum secundum ultimam lecturam, liber iii, quaestiones 14–19. An edition with an introduction and indexes by J.M.M.H. Thijssen, Nijmegen 1991, p. xi. B. Michael, op.cit. i, pp. 401–402. For editions and translations of his works on logic, see the bibliography on page XXXII ff. For a bibliography of editions and translations of Buridan’s other works, see: Repertorium edierter Texte des Mittelalters, Hrsgb. von R. Schönberger und B. Kible, Berlin 1994, nrs. 14378–14429. A bibliography by Raul Corrazon is available at: http://www.ontology.co/biblio/buridan-biblio-one.htm.

xii

Introduction fact they do not. A fair number of preserved manuscripts, however, testify to the popularity of the Summulae during the late 14th century and well into the 15th, especially at the Central European universities (see section ii.4 below). In its most extensive form Buridan’s Summulae consists of the following eight treatises: i. ii. iii. iv. v. vi. vii. viii.

On Propositions On Predicables On Categories On Suppositions On Syllogisms On Topics On Fallacies On Definitions, Divisions, and Demonstrations

Buridan himself at one time regarded his Sophismata as treatise ix, but there is no genuine formal connection between treatise ix and the rest, which are organized quite differently.5 II.2.2. On the texts commented upon by Buridan Buridan’s basic idea was to ‘read’, i.e. comment upon, basic introductory texts. For Tracts i–vii, the basic text was taken from a contemporary interpolated version of Peter of Spain’s thirteenth-century handy introduction to logic, the Tractatus or Summulae logicales. Buridan himself added a special tract to deal with demonstrative knowledge, which he prefaced with two short expositions on division and definition, subjects that Peter and the writers of the adapted texts had neglected, as had other authors of thirteenth-century handbooks of logic. When dealing with the introductory texts commented upon by Buridan in his Summulae, one has to distinguish between Tracts i–vii and Tract viii, De demonstrationibus.

5

For more evidence of the independent character of the Sophismata, see: Johannes Buridanus, Summulae. De practica sophismatum, edited by Fabienne Pironet, Turnhout 2003, esp. pp. xii–xiv.

xiii

Summulae, De locis dialecticis [a] As for Summulae i–vii, it is clear throughout the work that Buridan had a text at his elbow that had already been considerably altered in the course of transmission, before he himself introduced further changes, some of them quite substantial. Buridan regularly uses the term ‘auctor’ when referring to the text he comments on. Peter of Spain’s work originally contained twelve treatises.6 The ‘auctor’ had fused Peter’s Tracts 8–12 (on relatives, ampliation, appellation, restriction, and distribution) with his own version of the tract on supposition (treatise iv). That left seven treatises. Thus Buridan’s additional tract De demonstrationibus became Summulae viii. Buridan’s text of tracts i–vii consists of lemmata from the auctor’s Summulae, where the material is presented in such a way as to be easily memorized, and more extensive comments on those lemmata. As Pinborg7 pointed out, the way Buridan speaks about his choice of Peter’s work permits the conclusion that “using Peter of Spain’s manual was not the obvious thing to do”, and Pinborg may well have been right in his conjecture that Buridan was the first to introduce Peter’s manual as a textbook at university level in Paris, where earlier it had probably been used only at less exalted levels of education. Buridan might have made his choice out of the different versions available at the time, but seems to have considered it unnecessary to make a completely new version of his own, as may appear from his frequently criticizing that auctor’s text quoted in the lemmata. Buridan commented very extensively on the standard material, which he often re-interprets in ways its authors could scarcely have imagined. He makes no secret of his intentions, as can be gathered from the general introduction (Prooemium) prefaced to the whole work: Prooemium: “Propter quod de logica tota volens sine nimis exquisita perscrutatione disserere quaedam communia, elegi specialiter descendere ad illum logicae tractatum brevem quem venerandus doctor magister Petrus Hispanus dudum composuit, exponendum et supplendum, immo etiam et aliter aliquando quam ipse dixerit et scripserit dicendum et scribendum, prout mihi videbitur opportunum.” 6

7

See Peter of Spain, Tractatus, called afterwards Summule logicales. First Critical Edition from the Manuscripts with an Introduction by L.M. de Rijk, Assen 1972, ch. 3 of the introduction. J. Pinborg, ‘The Summulae, Tractatus i, De introductionibus’, in: The Logic of John Buridan. Acts of the Third European Symposium of Medieval Logic and Semantics, ed. J. Pinborg, Copenhagen 1976, p. 72.

xiv

Introduction In the present treatise vi Buridan shows his awareness that Peter of Spain’s text on the loci ultimately goes back to Boethius’ De Differentiis Topicis, book ii (the list of loci according to Themistius). Buridan says so in the first lines of the treatise (6.1.1.) and at rather many places in the text he quotes from or refers to Boethius (6.1.2; 6.1.3; 6.1.4; 6.4.4; 6.4.8; 6.4.18; 6.5.10; 6.6.2; 6.6.4). Most of these quotations are found in the commentary, but in a single place (6.1.3) the quotation is inserted in the text from the ‘auctor’. In two places Buridan even quotes from book iii of the De Differentiis Topicis (6.4.18; 6.5.10), which the medieval logicians did non pay much attention to. Furthermore the texts of 6.1.3 and 6.1.5 might be said to be more similar to texts in the De Differentiis Topicis (i, 1174c–d; ii, 1184d) than they are to Peter of Spain’s text (v, 3 and 4). It is quite remarkable how well acquainted Buridan is with the De Differentiis Topicis, which seems to have been falling out of use in his time.8 Finally it should be noticed that in three places (6.3.5; 6.4.18; 6.5.11) Buridan inserts texts of his own which contain loci not mentioned by “our author”. In the commentary on 6.3.5 he even hints that he wrote this text himself by saying: “I said that perhaps …” (dixi quod forte). The “additional” loci are taken either from Cicero’s list of loci (= De Differentiis Topicis iii) or (at least to some extent) from Aristotle’s Topics, and while Buridan is not the only author to add loci not found in the standard list he must still be said, both in this respect and more generally, to handle the traditional material in a rather independent manner.9 In the Renaissance edition of what was issued as Buridan’s Summulae,10 John Dorp’s comments have taken the place of Buridan’s and thus the reader had no means of seeing how original Buridan was. [b] The basic text underlying Buridan’s eighth treatise De demonstrationibus is still more difficult to identify. It is not found in any interpolated text of Peter’s Summulae and it may be by Buridan’s own hand. The first major survey of logic to include a chapter on demonstration was William of Ockham’s Summa logicae, which may be only about ten years older than 8 9

10

Cf. Niels Jørgen Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, pp. 125–126. Cf. Niels Jørgen Green-Pedersen, The Tradition of the Topics, pp. 217–218; 316– 318. Johannes Buridanus, Compendium totius logicae, cum Joannis Dorp expositione. Unveränd. Nachdr. der Ausg.: Venedig 1499, Frankfurt/Main 1965.

xv

Summulae, De locis dialecticis Buridan’s, but it is unknown to what degree, if any, Buridan, or his exemplar, was inspired by Ockham. In any event, by adding treatise viii Buridan produced a book covering all the main subjects of Aristotle’s Organon as well as the usual medieval additions to logic, such as the doctrine of the properties of terms.11 II.2.3. Composition and structure of Buridan’s Summulae Buridan’s Summulae is a highly structured work. At first glance it presents itself as alternating pieces (partes) of a basic text and commentary, but those partes are but the smallest independent units in a strictly hierarchical division of the basic text established and presented according to the conventions of literal commentaries (expositiones). A preface to the whole work announces which treatises the basic text will contain. The commentary on the first pars of each treatise informs the reader about which chapters the treatise under discussion contains; the commentary on the first pars of each chapter announces the partes of that chapter, and, finally, the commentary usually divides each single pars into particulae or clausulae. Buridan numbers his treatises (tractatus), chapters (capitula), and parts (partes), and this numbering can be used for purposes of reference. We indicate this by means of such headings as ‘1.1.4’ = ‘Treatise 1, chapter 1, part 4’, and recommend its use for references (it is a much more durable system than, e.g., referring to our page numbers). II.2.4. Date of the Summulae While there can be no doubt that the Summulae was composed for didactic purposes at the Arts Faculty in Paris, it is more difficult to ascertain the date of composition. None of our sources simply dates the work in absolute terms. A relative chronology in Buridan’s total production is difficult to establish, not only because many works remain as yet unedited, but also because it is known that he ‘read’ the same authoritative texts several times during his long

11

For more information about Treatise viii, De demonstrationibus, see de Rijk’s edition of this treatise, which appeared as part 8 in the present series.

xvi

Introduction career, and each ‘reading’, i.e. teaching course, is likely to have produced its own written version of the lectures. Hence cross-references are of dubious value for establishing the relative chronology. It is perfectly possible for some version of work A to refer to work B while some version of work B refers to work A. Although we do not know when Buridan started to teach, it seems utterly improbable that the Summulae was written before the 1320s. As to the latest possible date of composition, the situation is rather complicated. Some of the evidence presented by different editors points to 1335 as a terminus ante quem. In his introduction to the edition of the tract on the Categories, E.P. Bos argued for 1335 as a terminus ante quem.12 Furthermore, H. Hubien made a strong case for dating Buridan’s De consequentiis to 1335.13 On that assumption, and if certain ideas of the Summulae were on their way to the stage of development evidenced by De consequentiis,14 we would also have 1335 as a terminus ante quem. That the work could not have been written before 1335 was suggested by L.M. de Rijk: on the basis of a reference in Treatise viii of the Summulae (8.5.2), he argued for a date of origin around 1336.15 There Buridan clearly refers to the epistemological position held by Nicholas of Autrecourt cum suis concerning the unique role of the principle of non-contradiction, and especially Autrecourt’s thesis that from the existence of A one cannot infer that of B with proper evidence. He ascribes this position (‘error quorundam’) to sheer ignorance of logic: 8.5.2: ‘Et ex istis dictis manifestus est error quorundam nunc legentium qui dicunt nullam posse esse evidentem probationem secundum quam concludimus per aliquid esse aliud esse, ut si per motum esse volumus probare motorem esse vel per domum esse parietem esse. Dicunt enim non posse evidentem probationem esse nisi sit reducibilis ad primum principium complexum. (…) Isti ergo supponunt falsum, puta quod illud solum principium sit evidens et

12

13

14

15

See Johannes Buridanus, Summulae. In Praedicamenta. Introduction, Critical Edition and Appendices by E.P. Bos, Nijmegen 1994, p. xvi. See Johannis Buridani Tractatus de consequentiis, éd. H. Hubien, Édition critique, Louvain/Paris 1976, p. 9. See J. Pinborg, ‘The Summulae, Tractatus i, De introductionibus’ (excerpts), in The Logic of John Buridan (…), Copenhagen 1976, p. 73. See Johannes Buridanus, Summulae. De praedicabilibus. Introduction, Critical Edition and Indexes by L.M. de Rijk, Nijmegen 1995, p. xvi.

xvii

Summulae, De locis dialecticis quod omne aliud principium possit et indigeat probari per illud. Et haec sunt absurda et dicta ex ignorantia logicae’.16

Even though these arguments may seem to point to a date of origin around 1335 of some of its treatises, the conclusion hardly applies to the Summulae as a whole. In particular, there is evidence clearly suggesting that the version of De suppositionibus that we have at our disposal is of a later date than the Sophismata. In 4.5.3 Buridan proposes a revision of an opinion he had advocated in the Sophismata on the topic of verbs signifying cognitive acts. He explicitly refers to the sixth sophism of chapter four (De appellationibus) of the Sophismata.17 The reference itself is not conclusive, but the revised opinion is. Furthermore, De suppositionibus contains various references to the Sophismata, some of which concern parts of the work that are unknown to us: for all we know, they may never have been written. So the conclusion may be justified that Buridan had finished the part of the Sophismata that is known to us before he produced the final version of De suppositionibus, and that he had the intention to finish the Sophismata later. Again, in the fifth sophism of chapter one Buridan criticizes the theory of the complexe significabile. B. Michael has argued that it was not known in Paris before 1342, which would make it a terminus post quem for the Sophismata.18 However, even if Michael is mistaken,19 there is other strong evidence 16

17

18 19

For the date (c. 1336) of this Parisian controversy at the Sorbonne, see Zénon Kaluza, ‘Nicolas d’ Autrécourt. Un ami de la vérité’, in Histoire littéraire de la France (t. xlii, fasc. 1), Paris 1995, and L.M. de Rijk, Nicholas of Autrecourt. His Correspondence with Master Giles and Bernard of Arezzo (…), Leiden 1994, pp. 5 and 121. De suppositionibus 4.5.3, ed. Lecq, p. 8619–23: Verum est tamen, prout mihi videtur, quod illud corrigendum est quod ego dixi quantum ad sextum sophisma, scilicet quod ego vidi Petrum et Robertum, vel etiam quod videbo vel possum videre omne astrum, nam istae propositiones forte non sunt concedendae, propter appellationem rationis, eo quod ‘videre’ significat actum animae cognoscitivae. See B. Michael, op.cit., pp. 272–273 and 527. Michael argues that Buridan’s criticism concerns Gregory of Rimini’s version of the theory of the complexe significabile rather than Adam Wodeham’s. Jack Zupko has supported the same view with different arguments. See: B. Michael, op. cit., p. 272 and J. Zupko, ‘How it played in the rue de fouarre. The Reception of Adam Wodeham’s Theory of the complexe significabile in the Arts Faculty at Paris in the Mid-Fourteenth Century’ in Franciscan Studies (54) 1994–1997, pp. 211–225.

xviii

Introduction for a date not much earlier than 1340, the year of the Statute against the Ockhamists. Since Michalski, various scholars have confirmed that there are some doctrinal and verbal parallels between the text of the Statute and certain passages in De suppositionibus.20 Notably in 4.3.2 Buridan defends the position advocated in the Statute, namely that propositions should be taken as they are meant by the author, although he adds the important qualification that in the proper sense (secundum propriam locutionem) such a proposition may be false. As a logician Buridan defends a position that is more sophisticated than the one advocated in the Statute. Nevertheless, it is quite possible that he had no serious problem with the content of the Statute. With our present state of knowledge it is impossible to decide whether Buridan wrote the Statute himself and in so doing copied his text of De suppositionibus, or used the text of the Statute when writing the passage in De suppositionibus, but, anyhow, it is likely that De suppositionibus as it has been handed down to us should be dated not much earlier or later than 1340. With the great uncertainty surrounding Buridan’s production, we must confess that we are still unable to date any version of the Summulae as a whole with anything like precision. They must all fall within the approximate limits of 1325 and 1360, and it is likely that the first version, or a part of the work at least, was completed in the 1320s or early 1330s. It is also probable that later editions were partly identical with the first one. But at the same time it cannot be ruled out that such changes as were introduced with each subsequent version may have been of high theoretical importance.

20

K. Michalski, ‘Les courants philosophiques à Oxford et à Paris pendant le xive siècle.’ Bulletin international de l’ Academie des sciences de Cracovie, 1920. Cf.: M.E. Reina, ‘Il problema del linguaggio in Buridano’, Rivista Critica di Storia della Filosofia 15 (1960), esp. pp. 251–264 and Z. Kaluza, ‘Les sciences et leurs langages. Note sur le statut de 29 décembre 1340 et le prétendu statut perdu contre Ockham’ in L. Bianchi, Filosofia e Teologia nel Trecento. Textes et études du moyen âge 1, Louvain-la-Neuve 1994, esp. pp. 235–239. See also the discussion in the introduction to Johannes Buridanus, Questiones elencorum, ed. by R. van der Lecq and H.A.G. Braakhuis, Nijmegen 1994, esp. pp. xix–xxx.

xix

Summulae, De locis dialecticis II.3. Treatise VI, De locis dialecticis The treatise about the dialectical loci consists of six chapters which follow the order of the list of the loci in the traditional arrangement which goes back to Boethius’ De Differentiis Topicis, book ii, and which is standard in the medieval discussions of the loci. Chapter 1 discusses introductory matters, like argument and proposition; this goes back to book i of the De Differentiis Topicis and is also standard in the medieval treatises of the loci. The sections 6.3.5, 6.4.18, and 6.5.11 discuss some loci which Buridan adds to the standard list, as mentioned in ii.2.2 of this introduction. Except for the division into chapters Buridan follows the structure of Peter of Spain’s work, which, in turn, was not innovative either. In fact, Peter’s treatise on the loci followed a pattern used in all medieval handbooks on logic, that is clearly seen from the index capitulorum preceding the text of this fascicle. Generally speaking Buridan did not bring new ideas to the discussion of the loci. He did, however, contribute a number of precisions to the discussion of almost every single locus. As an illustrative example may be chosen his discussions of the various traditional loci “from a whole” (totum), 6.4.3–6.4.8. In the discussion of the locus “from a universally quantified whole” (totum in quantitate, 6.4.5) he states that he could wish that the authors had never listed such a locus, for it is really identical with the locus “from a universal whole” (totum universale). Something quite similar is said at the locus “from an unqualified whole” (totum in modo, 6.4.6), “from a local whole” (totum in loco, 6.4.7), and “from a temporal whole” (totum in tempore, 6.4.8). At the latter locus Buridan states that he thinks that it was not Boethius’ intention to list these loci as distinct from the locus “from the superior to the inferior” (= universal whole), but only to say that this locus can also be found where the inferior belongs under the superior in an accidental manner (6.4.8). Indeed, this is a possible – and perhaps even the most plausible – interpretation of De Differentiis Topicis ii, 1188b– 1189b. Similarly Buridan says at 6.4.5 that Boethius distinguished only two principal forms of whole, universal and integral whole. Another point where Buridan makes a traditional habit more precise concerns the question what name a locus should be given. Everybody would consider the locus a relation between terms in an argument, a term in the antecedent and another one in the consequent. Traditionally a locus gets its xx

Introduction name from the term in the antecedent, as Buridan also states in an argument (6.3.1, dub. 1). His own view is, however, that we should name a locus both from the term in the antecedent and from the term in the consequent. We should, e.g., not speak of the locus “from the genus”, but of the locus “from the genus to the species” (6.3.1, dub. 1) in order to state the relation as explicitly as possible. The list of the loci is traditionally divided into intrinsic, extrinsic, and intermediate loci, in agreement with the division given by Boethius in the De Differentiis Topicis, book ii, taken from Themistius. But how should the division be explained, and what about the division of the loci taken from Cicero and known from the De Differentiis Topicis, book iii? This latter division has no intermediate loci, and knows only one extrinsic locus (“from authority”). How can we have two different divisions which, at first look at least, do not agree? Buridan opens the discussion (6.2.3) by stating that it is difficult to explain the traditional division, i.e. the one known from Themistius, in such a way as to prove that it is really adequate. It is, however, possible to give more than one division of a subject-matter, and they can all be good, provided that they satisfy the demands to a division, i.e. it should cover the whole range (ambitus) of things to be divided, and none of the things divided should occur in more than one place under the division. More generally speaking, names, like those used to make a division, signify as the speaker intends to use them (significativa sunt ad placitum … secundum diversas intentiones), and the listener or the reader should take them in the sense the speaker intended them to have. In the same manner Buridan says during the discussion of the loci “from opposites” (6.5.5 near the end) that it is possible to describe these loci as intrinsic and also as intermediate, but let us follow the division given by Themistius and explain them as extrinsic. Here we have a characteristic Buridanian attitude: Such divisions are not given by nature, but are established by us as we find appropriate or convenient. Accordingly Buridan closes his discussion in 6.2.3 by stating that if someone finds a description of the division of the loci that is better or more easily grasped, then he should use that one and just dismiss the traditional one. In the end Buridan (6.2.3) supports an explanation of the standard division of the list of the loci, which he does not claim to be his own, but one given by some people (aliqui). This division says that at the intrinsic loci xxi

Summulae, De locis dialecticis either the term in the antecedent and the one in the consequent convertibly stand for (supponunt pro) the same thing, or it is verified about one of them that it is included in the other in some way (secundum aliquem modum essendi in). At the extrinsic loci neither of these two conditions is satified, and at the intermediate loci there is an agreement (convenientia) like the one at the intrinsic loci plus some further relation. Later, at the intermediate loci, the last point is further explained by stating that at these loci we have both an agreement (convenientia) and a non-agreement (disconvenientia) or a distinction of some kind (6.6.2; 6.6.3) to be further specified at the various intermediate loci. We can also note how Buridan states (6.3.1, dub. 3) that a maxim (maxima propositio) should not have terms like ‘man’ or ‘animal’, but should have terms of the second intention, like ‘species’ and ‘genus’ which make it clear or spell out by which relation we infer the conclusion from the premisses. The maxims, then, are propositions of a different kind from the premisses in the arguments, Buridan underlines. In the same connection Buridan says (6.3.1, dub. 3) that in demonstrations we should not look for maxims, because demonstrations infer their conclusions by virtue of their form and accordingly need no further support. In agreement with this Buridan says in 6.6.4 that some people deny that the locus “from division” is a dialectical one, because they consider it a formal inference. That is not so, Buridan answers, for while the locus “from division” can be transformed into a formal inference by the addition of a further proposition or premiss, this is no objection against considering it a dialectical one, since the same can be done at the other loci. This point is not, however, elaborated by Buridan. About maxims Buridan further states (6.3.5) that they more directly (immediatius) confirm arguments which have propositions with terms in material supposition than propositions with terms in personal supposition. For example: “ ‘runs’ is truly affirmed about ‘man’; therefore it is truly affirmed about ‘animal’ ” is more directly confirmed by the maxim than ‘a man runs; therefore an animal runs’. Finally we note a characteristic attitude for Buridan when he answers the question what the relation by which a locus is valid really is (6.3.1, dub. 4). We can compare it with the relation between father and son, Buridan says, which is a relation between one particular father and one particular son, and nothing else. xxii

Introduction From a terminological point of view we may notice that Buridan (6.4.5) uses the expression quantificatus in the same manner as ‘quantified’ has come to be used in later times. Let us also notice how Buridan uses the expressions perdere poenam suam (French: perdre sa peine, 6.5.9) and pecia (French: pièce, 6.6.4) instead of more usual expressions (labor, pars), which some of the manuscripts also changed them into. These somewhat scattered points do not show us a new or not even a thoroughly revised doctrine of the dialectical loci as a whole. Rather Buridan concentrated upon giving a clear and precise account of the traditional doctrine; and in the course of that we find a number of discussions that are interesting, also beyond this particular doctrine. At any rate Buridan has given us a text which can be said to be one of the best presentations of the Medieval doctrine of the dialectical loci. II.4. List of manuscripts hitherto known The editors are aware of the following manuscripts of Buridan’s Summulae with the author’s own commentary. Read the dates as follows: 15.0 = 15th c.; 14.2 = second half of the 14th c.; 15.1 = first half of the 15th c.; 14.2/15.1 = either 14.2 or 15.1.

Erfurt, Ampl., 2° 302 Erfurt, Ampl., 2° 305 Kraków, B. Jag., 662 Kraków, B. Jag., 703 Kraków, B. Inst. Teol. Ksiezy Misjon., 171 München, clm 7708 Oxford, Magdalen, 88 Praha, St. Kn., Osek 39 Torino, bn, d iii 27 (462) Uppsala, bu, C 609 Vaticano, Pal. lat., 994 Vaticano, Vat. lat., 3020 Warszawa, bn, akc. 1819 Wertheim, Evangelische Kirchenbibl., 157

Date

Summulae

Sophismata

Siglum

14.2/15.1 1373 14.2 14.2

1r–155ra 1r–97v 1ra–126rb 2ra–170ra

155rb–191vb 98r–va (fr.) 126va–156vb 170rb–181va

F G I J

14.2/15.1 14.0/15.0 15.0 14.2 1372 1374 14.2/15.1 1384 1375

3ra–182vb 68r–95r(syll.) 1r–139 1ra–160ra 1ra–98ra 3r–112va 2r–119v 1r–104ra 1r–96v

183ra–219ra missing missing missing 98ra–117rb missing 120ra–137vb missing 97ra–115rb

K H M O T U E D W

1363 vel 1384

2ra–135vb

missing

V

xxiii

Summulae, De locis dialecticis

Wien, önb, lat. 5365 Wien, önb, lat. 5420 Wien, önb, lat. 5466

Date

Summulae

Sophismata

Siglum

14.2 14.2 15.0

1ra–126ra

126va–148vb

1ra–128ra 1ra–140ra

128ra–162rb 140rb–168ra

A B C

II.5. Description of manuscripts used The Vatican library owns two copies of our work. One is our best manuscript, Pal. lat. 994 (our E), the other is Vat. lat. 3020, which is among the copies of minor importance. The only other copy of the Summulae found in Italy is Torino, Biblioteca Nazionale d iii 27 (our T), which is very useful for the constitution of the text. The Österreichische Nationalbibliothek in Vienna possesses three copies, viz. lat. 5365, 5420 and 5466, of which only cod. 5420 (our B) is of interest, because of the others’ frequent erroneous readings and various interpolations. The Bayerische Staatsbibliothek in Munich has only one copy (of minor use), viz. clm 7708. Another copy is found in the Evangelische Kirchenbibliothek at Wertheim (Baden-Württemberg, Germany), cod. 157 (our V), which is very useful for the constitution of the text. The University Library of Uppsala has a fourteenth century copy (C 609), which does not rank among our valuable sources. So much for the libraries of Western Europe. In the Eastern European manuscript collections a remarkably great number of manuscripts contain Buridan’s Summulae, viz. four in Poland, two in Erfurt, one in Prague. One of the Polish manuscripts belongs to the Biblioteka Narodowa (cod. 1819) in Warsaw. The three others are found in Kraków, two of them in the Biblioteka Jagiellonska (B.J. 662 and 703), one in the Biblioteka Instytutu Teologicznego Ksiezy Misjonarzy, cod. 171 (olim 627, antea 827), which is among the manuscripts used for the present edition (our K). The two copies from the Amplonian collection in Erfurt are CA 2° 302 and 2° 305. Of these, CA 2° 305 has been used in the edition of the Summulae (siglum G). The Prague manuscript, cod. Osek 39 of the Statni Knihovna, is of limited use. The edition of De Locis Dialecticis has been based upon the manuscripts BEGKTV. B = Vienna (Wien), Österreichische Nationalbibliothek, Vindobonensis Palatinus Latinus 5420, saec. 14.2 (before 1395), paper, 290 × 210 mm., xxiv

Introduction ff. 162, in two columns. An ex-libris says: “Emi hanc summam uno floreno aureo ungarico anno Domini 1395”. We owe the codicological information to Dr. M. Markowski. The manuscript contains our treatise on ff. 53ra–72ra, it is written in one hand, and there are few corrections, all in the same hand. In itself the text of this manuscript makes good sense in most places, but quite frequently we find curious or even meaningless words or phrases which make us suspect that the scribe did not understand the text very well and sometimes could not resolve the abbreviations in his exemplar. B has a high number of variants not shared by any of the other manuscripts. In section 8.7.9 of the Summulae de Rijk has found indications21 that B (or its exemplar) may have originated in Padua in Italy. E = Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Palatinus Latinus 994, saec. 14.2/15.1, paper and vellum, 300 × 225 mm., ff. v + 160, in two columns. It is written in one hand with relatively few corrections, all in the same hand. We owe the codicological information to Dr. K. FriisJensen. It contains our treatise on ff. 59rb–78ra. In itself the text of this manuscript almost always makes good sense, and it has few variants not shared by any of the other manuscripts. In section 6.1.4 of our treatise E has changed some place-names to Traiectenses (the inhabitants of Utrecht) and Zirixenses (the inhabitants of Zierikzee), which makes it plausible to assume that it originated in the Low Countries.22 G = Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek 2° 305, a paper manuscript dating from 1373, ff. i + 98, 294 × 224 mm., in two columns. The date 137323 is found in the colophon, f. 97vb, where Prague is also given as the place where the manuscript was written. We owe the codicogical information to prof. S. Ebbesen. The manuscript contains our treatise on ff. 43va–56rb. It is written in one hand, and there are few corrections, all in the same hand. In itself the text of this manuscript does not always make good sense, although it does in most places. It has a number of individual variants, but at most variants it agrees with K and

21

22 23

Iohannes Buridanus, Summulae De demonstrationibus ed. L.M. de Rijk. Artistarium 10–8, p. xlix. C.H. Kneepkens kindly helped identify these place-names. In the previous fascicles of this edition of the Summulae the year of this manuscript is given as 1378 in the list of manuscripts known; the correct year is 1373.

xxv

Summulae, De locis dialecticis frequently also with B. In section 6.1.4 of our treatise G has changed some place-names into Poloni and Saxones, which can indicate that G had a Central or Eastern European origin, as we also saw from the colophon. K = Kraków, Biblioteka Instytutu Teologicznego Ksiezy Misjonarzy 171 (olim 627, antea 827; sometimes referred to as the “Stradom-manuscript” from the district where the institute is situated), saec. 14.2/15.1, paper, ff. 220, 297 × 215 mm., in two columns. It contains our treatise on ff. 95va–120rb. It is written in one hand with few corrections (in our treatise), all in the same hand. A 15th-century ex-libris on the inside of the front cover reads: “Iste liber est Canonicorum Regularium Monasterii Corporis Christi in Cazimiria”. This means that the manuscript was already at that time in Kraków, where it probably stayed until K. Michalski acquired it for the library where it is now kept. Its previous location is unknown. We owe this information to prof. S. Ebbesen. In itself the text of K normally, though not always, makes good sense. K has a high number of variants, several of them probably “corrections”, not shared by any of the other manuscripts, but the majority of its variants are also found in G and frequently also in B. In section 6.1.4. of our treatise it has changed one of the place-names into Polonenses, which can indicate that K had a Central- or Eastern-European origin. T = Torino, Biblioteca Nazionale d iii 27 (462), anno 1372. It contains our treatise on ff. 46vb–59rb. It is written in one hand which also added a few corrections. We have no codicological information about this manuscript. T seems to have been damaged and is sometimes difficult to read. In section 8.7.9. of the Summulae de Rijk24 has found a placename which may indicate that T (or its exemplar) originated in the Low Countries. In itself the text of T almost always makes good sense, but it has a high number of variants not found in any of the other manuscripts, many of them probably due to attempts to “correct” the text. V = Wertheim, Evangelische Kirchenbibliothek (or: Historische Bibliothek in der Stiftskirche) 157, anno 1363 or 1384, paper, ff. 139, 280 × 215 mm., in two columns. We owe the codicological information to Dr. 24

Iohannes Buridanus, Summulae De demonstrationibus ed. L.M. de Rijk. Artistarium 10–8, p. xxxvii.

xxvi

Introduction L. Valente. It contains our treatise on ff. 56ra–74vb. It is written in one hand with few corrections, all in the same hand. In his edition of treatise 8 of the Summulae De Rijk has pointed to indications that V probably originated in the Southern Low Countries or Northern France.25 In itself the text of V normally makes good sense. V has few variants not found in any other of the manuscripts, and it shares most of its variants with E and also a high number of them with both E and T.

II.6. The relationship between the manuscripts Attentive readers will have noticed that the editors of the previous fascicles of the Summulae have held rather different opinions about the relationship between the manuscripts. A satisfactory description of the ways the manuscripts relate to each other can probably not be given until all the existing manuscripts of the Summulae have been investigated. Still the present editor considers it possible to point to a number of places in our treatise where significant variants combine or divide the manuscripts in such ways that they can give us some guidelines for the editorial work, at least as far as the present treatise is concerned. The following list will be informative (the text should be looked up, of course, to get a full impression): 6.1.4 (p. 1225–26): in intellectu ETV intellectui BGK 6.1.4 (p. 1227): neque] sigillatim add. BGKV 6.1.4 (p. 1227): cogniti ETV congregate B congregati GK 6.1.5 (p. 1619): possibile BGK impossibile ETV 6.2.1 (p. 1919–20): quilibet … videre EV manifestare BG manifestari KT 6.2.2 (p. 218): vel papae ETV aut proprie B vel alterius quae proprie G om. K 6.2.3 (p. 2426): breviter BGKT bene EV 6.3.1 (p. 332): se BGKT sua EV 6.3.3 (p. 3510): planum ETV clarum BGK 6.3.5 (p. 393): dicenda BEV capienda (?) G danda KT 6.3.5 (p. 4014): subintellegendis ETV intellegendis BGK 25

Iohannes Buridanus, Summulae De demonstrationibus ed. L.M. de Rijk. Artistarium 10–8, p. xli.

xxvii

Summulae, De locis dialecticis 6.4.2 (p. 4217): unam BEV unamquamque GKT 6.4.3 (p. 4623): nullus BGK om. EV omnis T 6.4.3 (p. 4624): nullum BGKT omne EV 6.4.3 (p. 489): differt BGT desinit EV desinit et differt K 6.4.4 (p. 557): extendit EV concedit BGKT 6.4.4 (p. 567): tota BEV om. GKT 6.4.5 (p. 5818): bene EV valet BGKT 6.4.6 (p. 6021): musicum BEV beatum G bonum K iustum T 6.4.7 (p. 627): in domo BEV om. GKT 6.4.7 (p. 6222): distributio BEV descriptio GKT 6.4.9 (p. 6410): manifesta BGKT om. EV 6.4.10 (p. 6523): eaedam oppositorum BEG de eodem K eiusdem operationis TV 6.4.11 (p. 694–5): arma ferrea possunt EV cultellus potest BGKT 6.4.14 (p. 751): aqua EV domus BGK aqua domus T 6.4.15 (p. 7613): vel de nominibus ETV om. BGK 6.5.2 (p. 929): est verum EV convenit eis BGKT 6.5.8 (p. 10823): ostendit EV assignat BGKT 6.5.9 (p. 11116): ideo EV argumenta autem BGKT 6.5.10 (p. 11317): a rei iudicio ETV inartificialem BG ab auctoritate inartificialem K 6.5.11 (p. 11614): plures B plurimae res ETV pulveres GK 6.5.11 (p. 1172): qualis non erat ante ETV quale neutrum erat coloratum BGK 6.5.11 (p. 1175): species mixtionis EV proportionis BGKT 6.5.11 (p. 11720): denominatur BGK dominatur ETV 6.6.3 (p. 12517): concludunt ETV concludente BGK In this list we note these combinations of the manuscripts: ETV against BGK, and EV against BGKT, and more rarely and not always in important variants BEV against GKT. Or in other words: E and V follow each other, and so do G and K. The positions of B and T seem less certain. B goes with GK in most cases, but can also separate from them, and sometimes it follows EV. It may be added that in the collations we meet a rather big number of variants occurring only in GK while B follows the rest of the manuscripts against GK. The position of T seems to be the most difficult to determine. Both the combination ETV against BGK and the combination EV against xxviii

Introduction BGKT are rather frequent. The picture is made even more unclear by the fact that both B and T have a high number of individual variants. Several of these could be due to a tendency to make “corrections”; in the case of B it was probably its exemplar which “corrected”, as the scribe of B apparently did not understand the text too well (see the description of B in section ii.5 of this introduction). These considerations lead us to the assumption that the manuscripts on which this edition is based divide into two traditions: On the one hand EV and on the other GK. B basically belongs with GK, but can have had access to the other tradition as well. In the case of T it seems clear that it had access to both lines of tradition, although it seems likely that it basically belongs to the same tradition as EV. A few variants in the list (and some more can be seen in the apparatus) do not agree with these ideas, but they seem so irregular that they cannot be used to build any assumptions about the tradition of the manuscripts upon. A reader may also notice, in the critical apparatus, that in the discussions of the loci “from opposites” V seems to go together with BGK against ET in a number of cases. This can show us that the tradition is too complicated to draw a stemma; still it makes good sense to speak of two lines of the tradition, and some manuscripts with access to both lines. In section ii.5 of this introduction we saw indications that the manuscripts GK originated in Central or Eastern Europe, while ETV have a Western European origin. B (or its exemplar) may come from Italy. That G and K have an Eastern European origin is also supported by a comparison with the manuscript Kraków, B. Jag. 662 (I in our list of manuscripts) which is undoubtedly from Eastern Europe: Almost every variant which G and K have in common is also found in I. These geographical considerations could support the assumption that the six manuscripts used here divide into two lines, and we can add that due to its Western origin T is more likely to belong with EV, though it certainly had access to representatives of the other line of tradition. To end this section it may be interesting to ask why we seem not to have any manuscripts of the Summulae with an assured origin in Paris? We have no convincing answer to this question.

xxix

Summulae, De locis dialecticis II.7. Editorial principles In accordance with the general guidelines for this edition of Buridan’s Summulae the edition of our treatise started from a transcription of the text of the manuscript E. Accordingly the folio-numbers of E are printed in the margin. The text of E has been kept, without any notice, on minor points, such as word-order. In important matters the general policy is to follow the text of E as far as possible. In agreement with what was said in section ii.6 of this introduction, this means that in most cases the readings of E and V and frequently also T have been adopted into the text, whereas the readings of G and K and frequently also B have been registered in the apparatus. Also in the several cases where E and V have a text in common against BGKT the text of EV has normally been chosen whenever it was possible. This standpoint results both from the general preference given to E in all parts of this edition of the Summulae, and from the considerations stated in section ii.6 of this introduction, where it was found that EV, and frequently also T, may represent a Western European Tradition, whereas GK, and frequently B and sometimes T, may represent a Central or Eastern European one, which is unlikely to come from Buridan himself, and which in a high number of cases can be seen as attempts to make the text more explicit or more easily readable. By choosing this line for the edition we will probably get closer to the text Buridan wrote or dictated than we would otherwise do, generally speaking. Any single case, however, must be considered separately, and in a considerable number of places reasons of content lead us to choose in favour of the readings we find in GK and B and sometimes T against E and V. II.8. The apparatus The aim of the apparatus is to give the readers information about the places in the text where important choices were made for the edition, and where it can be discussed what the true reading is. In accordance with this principle the critical apparatus contains all the places where the manuscripts divide like this: ETV against BGK; EV against BGKT; BEV against GKT. Places where the manuscripts divide in ways which are unexpected against the background of what was suggested about the manuscript-tradition in section ii.6 above are also included, of course. xxx

Introduction Such cases are few, however. In a great number of cases the manuscripts divide with GK uniting against BETV. In such cases the readings of GK are not included in the apparatus, as they probably represent a late Central or Eastern European tradition which does not come from Buridan himself, as suggested in sections ii.6 and ii.7. Generally speaking, variants found in a single or only two manuscripts are not included in the apparatus, unless they are interesting for some reason; some variants found only in E which can be thought interesting are included, due to the general preference given to this manuscript. The apparatus is positive, i.e. all entrances start with a lemma from the text, which ends with a square bracket. After the bracket the manuscripts are listed which contain the adopted text, and after them the readings in the other manuscripts are printed. When some manuscripts add a word or a phrase to a word in the text, only the manuscripts which contain the addition are listed, and the reader should assume that all the manuscripts have the lemma from the text. The apparatus of quotations contains the references which Buridan explicitly makes and no more. II.9. Orthography. Punctuation In matters of orthography the words have been normalized according to classical standards in agreement with what is found in e.g. Lewis and Short’s Latin Dictionary, without any regard of the spellings found in the manuscripts. Some standard abbreviations, like etc., have been kept. The punctuation and the division into sections were made by the editor, regardless of what is found in the manuscripts. II.10. Headings Most manuscripts contain clues or marginal headings for indicating new chapters, but not for paragraphing. As a rule, the headings and numbers indicating chapters, parts of them, or so-called ‘clausulae’, are editorial additions, but, at times, they are based on indications found in (some of) our copies. Most of our manuscripts introduce Buridan’s comments on the preceding lemma with the word ‘glosa’, either in the text, or in the margin. xxxi

Summulae, De locis dialecticis We have omitted such indications. The headings are not registered in the apparatus. II.11. Bibliography26 II.11.1. Primary literature II.11.1.1. John Buridan: Texts and translations of works on logic Compendium totius logicae, cum Joannis Dorp expositione. Unveränd. Nachdr. der Ausg.: Venedig 1499, Frankfurt/Main 1965. Tractatus de suppositionibus, edited by M.E. Reina, in Rivista critica di storia della filosofia 12 (1957), pp. 175–208 and 323–352. Sophisms on meaning and Truth. Translation by T.K. Scott, New York 1966. Johannis Buridani Tractatus de consequentiis, éd. H. Hubien, Louvain/Paris 1976. Sophismata. Critical edition with an introduction by T.K. Scott, Stuttgart/ Bad Cannstatt 1977. John Buridan on self-reference. Chapter eight of Buridan’s Sophismata. Edition and a Translation with an Introduction and a Philosophical Commentary by G.E. Hughes, Cambridge etc. 1982. Quaestiones in Praedicamenta, hrsg. von J. Schneider, München 1983. Questiones longe super librum Perihermeneias, edited with an introduction by R. van der Lecq, Nijmegen 1984 (Ph.D. thesis, University of Utrecht, Meppel 1983). Jean Buridan’s Logic. The Treatise on Supposition, the Treatise on Consequences, translated, with a philosophical introduction by Peter King, Dordrecht 1985. ‘Jan Buridan. Jan Buridan. Komentarz do Isagogi Porfiriusza’ [Introduction in Polish and Edition of the Quaestiones in Isagogen Porphyrii], by R. Tatarzynski, in Przeglad Tomistyczny 2, 1986, pp. 111–195.

26

This bibliography contains texts and translations of John Buridan’s works on logic in order of appearance, and other primary and secondary literature as referred to in the introduction in alphabetical order. For an extensive bibliography on Buridan, see Johannes Buridanus, Summulae, De practica sophismatum, ed. by Fabienne Pironet, 2003, pp. xl–xlix and the updated bibliography mentioned in note 4.

xxxii

Introduction Tractatus de differentia universalis ad individuum. Edited by S. Szyller, in Przeglad Tomistyczny iii, 1987, pp. 137–178. ‘Pseudo-Johannes Duns Scotus über Induktion. Anhang: Johannes Buridanus, Quaestiones super libris Analyticorum Priorum, quaestio xx’, by E.P. Bos, in Historia philosophiae medii aevi. Studien zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters. Festschrift für Kurt Flasch zu seinem 60. Geburtstag. Hrsg. von B. Mojsisch, O. Pluta. Amsterdam/Philadelphia 1991, Vol. i, pp. 71–99, 100–103 Jean Buridan, Sophismes. Introduction, traduction et notes by J. Biard, Paris 1993. Summulae, In praedicamenta. Introduction, Critical Edition and Appendices by E.P. Bos, Nijmegen 1994. Questiones elencorum. Edition with an Introduction, Notes and Indices by R. van der Lecq and H.A.G. Braakhuis, Nijmegen 1994. Summulae, De praedicabilibus. Introduction, Critical Edition and Indices by L.M. de Rijk, Nijmegen 1995. Summulae, De suppositionibus. Introduction, Critical Edition and Indexes by Ria van der Lecq, Nijmegen 1998. Summulae, De demonstrationibus. Introduction, Critical Edition and Indexes by L.M. de Rijk, Groningen 2001. Summulae de Dialectica. An Annotated Translation, with a Philosophical Introduction by Gyula Klima, New Haven & London 2001. Summulae, De practica sophismatum. Introduction, Critical Edition and Indexes by Fabienne Pironet, Turnhout 2003. Summulae, De propositionibus. Introduction, Critical Edition and Indexes by Ria van der Lecq, Turnhout 2005. Quaestiones topicorum. Introduction, Critical Edition and Indexes by Niels Jørgen Green-Pedersen, Turnhout 2008. Summulae, De syllogismis. Introduction, Critical Edition and Indexes by Joke Spruyt, Turnhout 2010. II.11.1.2. Other primary literature Nicholas of Autrecourt, His Correspondence with Master Giles and Bernard of Arezzo. A Critical Edition from the Two Parisian Manuscripts with an Introduction, English Translation, Explanatory Notes and Indexes, by L.M. de Rijk, Leiden/New York/London 1994. xxxiii

Summulae, De locis dialecticis Peter of Spain, Tractatus, called afterwards Summule logicales. First Critical Edition from the Manuscripts with an Introduction by L.M. de Rijk, Assen 1972. II.11.2. Secondary literature Green-Pedersen, N.J., The Tradition of the Topics in the Middle Ages. München-Wien: Philosophia Verlag 1984. Kaluza, Z., ‘Les sciences et leurs langages. Note sur le statut de 29 décembre 1340 et le prétendu statut perdu contre Ockham’ in L. Bianchi, Filosofia e Teologica nel Trecento. Textes et Etudes du moyen âge 1, Louvainla-Neuve 1994, pp. 197–258. Kaluza, Z., ‘Nicolas d’ Autrécourt. Un ami de la vérité’, in Histoire littéraire de la France. Tôme xlii, fasc. 1, Paris 1995. Klima, G., John Buridan, Oxford 2009. Michael, B., Johannes Buridan: Studien zu seinem Leben, seinen Werken und zur Rezeption seiner Theorien im Europa des Späten Mittelalters, 2 Teile, Berlin 1985. Michalski, K., ‘Les courants philosophiques à Oxford et à Paris pendant le xive siècle,’ in Bulletin international de l’ Académie des sciences de Cracovie, 1920. Pinborg, J. (ed.), The Logic of John Buridan. Acts of the Third European Symposium of Medieval Logic and Semantics, Copenhagen 1976. Pinborg, J., ‘The Summulae, Tractatus i, De introductionibus’, in J. Pinborg (ed.), The Logic of John Buridan. (…), pp. 71–90. Reina, M.E., ‘Il problema del linguaggio in Buridano’, in Rivista critica di Storia della Filosofia (1959) 14, 367–417; (1960) 15, 141–165 and 238–264. Schönberger, R. und Kible, B. (hrsg.), Repertorium edierter Texte des Mittelalters, Berlin 1994. Zupko, J., John Buridan. Portrait of a Fourteenth-Century Arts Master, Notre Dame (Ind.) 2003. Zupko, J., ‘How it played in the rue de fouarre. The Reception of Adam Wodeham’s Theory of the complexe significabile in the Arts Faculty at Paris in the Mid-Fourteenth Century’, in Franciscan Studies (54) 1994–1997, pp. 211–225.

xxxiv

III. Text and apparatus

III.1. Index capitulorum et partium IOHANNIS BURIDANI SUMMULARUM TRACTATUS SEXTUS DE LOCIS DIALECTICIS 6.1. 6.1.1. 6.1.2. 6.1.3. 6.1.4. 6.1.5.

De praemittendis ................ ................. .............. Conspectus capituli ............. ................. .............. Argumentum. Argumentatio .. ................. .............. Propositio. Quaestio. Conclusio. Enuntiatio . .............. Species argumentationis ....... ................. .............. Reductio aliarum specierum ad syllogismum . .............

7 7 8 9 10 15

6.2. 6.2.1. 6.2.2. 6.2.3. 6.2.4.

De descriptione et divisione loci . .............. .............. Locus ............ .................. ................. .............. Locus maxima. Locus differentia maximae .. .............. Locus intrinsecus, locus extrinsecus, locus medius ........ Divisio locorum intrinsecorum . ................ ..............

19 19 20 21 25

6.3. 6.3.1. 6.3.2. 6.3.3. 6.3.4. 6.3.5.

De locis a substantia ............ ................. .............. Divisio locorum a substantia .. ................. .............. Locus a definitione .............. ................. .............. Locus a descriptione ............ ................. .............. Locus ab interpretatione ....... ................. .............. Alii loci a substantia ............ ................. ..............

27 27 33 34 35 36

6.4. 6.4.1. 6.4.2. 6.4.3. 6.4.4. 6.4.5. 6.4.6. 6.4.7. 6.4.8.

De locis a concomitantibus substantiam...... .............. Divisio locorum a concomitantibus substantiam .......... Divisio locorum a toto .......... ................. .............. Locus a toto universali ......... ................. .............. Locus a toto integrali ........... ................. .............. Locus a toto in quantitate ...... ................. .............. Locus a toto in modo ........... ................. .............. Locus a toto in loco ............. ................. .............. Locus a toto in tempore ........ ................. ..............

41 41 42 43 48 57 59 62 63

3

Summulae, De locis dialecticis 6.4.9. 6.4.10. 6.4.11. 6.4.12. 6.4.13. 6.4.14. 6.4.15. 6.4.16. 6.4.17. 6.4.18.

Locus a causa .. .................. ................. .............. Locus a causa efficiente ........ ................. .............. Locus a causa materiali ......... ................. .............. Locus a causa formali ........... ................. .............. Locus a causa finali.............. ................. .............. Locus a generatione ............ ................. .............. Locus a corruptione ............. ................. .............. Locus ab usu ... .................. ................. .............. Locus a communiter accidentibus ............. .............. Alii loci a concomitantibus substantiam ...... ..............

64 65 68 70 71 74 76 79 81 83

6.5. 6.5.1. 6.5.2. 6.5.3. 6.5.4. 6.5.5. 6.5.6. 6.5.7. 6.5.8. 6.5.9. 6.5.10. 6.5.11.

De locis extrinsecis .............. ................. .............. Divisio locorum extrinsecorum ................ .............. Locus a relativis ................. ................. .............. Locus a contrariis ............... ................. .............. Locus a privative oppositis .... ................. .............. Locus a contradictoriis ......... ................. .............. Locus a maiore ................... ................. .............. Locus a similitudine ............. ................. .............. Locus a proportione ............ ................. .............. Locus a transsumptione ........ ................. .............. Locus ab auctoritate ............ ................. .............. Alii loci extrinseci ............... ................. ..............

89 89 90 93 96 97 103 106 107 110 112 114

6.6. 6.6.1. 6.6.2. 6.6.3. 6.6.4.

De locis mediis . .................. ................. .............. Divisio locorum mediorum .... ................. .............. Locus a coniugatis ............... ................. .............. Locus a casibus .................. ................. .............. Locus a divisione ................ ................. ..............

119 119 119 122 123

4

III.2. Sigla codicum B = Vienna, Österreichische Nationalbibliothek, Vind. Palat. Lat. 5420. E = Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Palatinus Latinus 994. G = Erfurt, Wissenschaftliche Allgemeinbibliothek 2° 305. K = Kraków, Biblioteka Instytutu Teologicznego Ksiezy Misjonarzy 171. T = Torino, Biblioteca Nazionale d iii 27 (462). V = Wertheim, Evangelische Kirchenbibliothek 157. III.3. Signa et abbreviaturae in apparatu critico adhibita a. cor. add. adnot. homoiotel. def. i. cor. i. mg. om. p. cor. praeced. sequ. s.l.

= ante correctionem = addidit/addiderunt = adnotatio(ne) = homoioteleuton = deficit/deficiunt; i.e. omissionem longiorem quam adnotationem habet/habent = in correctione = in margine = omisit/omiserunt = post correctionem = praecedente(m) = sequente(m)/sequentia = supra lineam

[album] album. †album ac† (?) (!)

= album quod in codicibus legitur delendum censuit editor. = album quod in codicibus non legitur inseruit editor. = verba album ac corrupta censuit editor. = de lectura codicis dubitavit editor. = sic legit codex.

5

III.4. Textus

tractatus sextus de locis dialecticis 6.1 Capitulum primum De praemittendis 6.1.1 Conspectus capituli

5

Istum tractatum, qui est de locis dialecticis, extraxit auctor noster de libro Topicorum Boethii. Ideo sicut Boethius quaedam communia praemittit suae considerationi de locis dialecticis, ita et iste auctor noster illa praemittit, scilicet quid est argumentum et quid argumentatio et quomodo differunt. Deinde etiam quid est enuntiatio et propositio et quaestio et conclusio, et quomodo conveniunt vel differunt. Deinde quae et quot sunt species argumentationis. Et haec est intentio primi capituli huius tractatus.

Iste est sextus tractatus huius operis, qui pertractat de locis dialecticis, 10 et continet sex capitula: primum est de quibusdam praemittendis ante propriam considerationem de locis dialecticis, secundum est de descriptione loci et de quibusdam communibus divisionibus locorum, tertium est de locis a substantia, quartum est de locis a concomitantibus substantiam, quintum est de locis extrinsecis, et sextum est de locis mediis.

1 dialecticis] totum add. BGKV 4 et iste] GKTV om. B et E || illa praemittit] BGKV om. E praemittit T 5 et quid] BGKV om. E et T || etiam] T om. E et BGV def. K 8 intentio] BGTV de intentione E intentiones K

7

59rb

Summulae, De locis dialecticis Primum capitulum habet quinque partes principales: prima proponit intentionem tractatus et specialiter primi capituli, secunda definit argumentum et argumentationem, tertia describit propositionem, quaestionem et conclusionem, quarta dividit argumentationem in suas species, et quinta reducit ad syllogismum alias species argumentationis. Secunda incipit ibi: 5 “Argumentum est”, tertia ibi: “Propositio est”, quarta ibi: “Argumentationis”, quinta ibi: “Reducuntur autem”. Prima pars est de se clara. 6.1.2 Argumentum. Argumentatio Argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem, argumentatio autem est argumenti per orationem explicatio.

59va

10

Cum hoc nomen ‘ratio’ valde multipliciter soleat capi, tamen auctor noster dicit quod hic in definitione argumenti ‘ratio’ capitur pro medio per quod aliqua conclusio probatur. Ideo exponit sic definitionem argumenti: Argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem, id est medium probans conclusionem. Argumentatio autem non solum est illud medium, sed est 15 totalis oratio composita ex medio et ex extremitatibus, ex praemissis et conclusione. Et cum medium contineat virtualiter extremitates, praemissas et conclusionem et totalem argumentationem, ideo videtur esse bene dictum quod argumentatio est argumenti per orationem explicatio. Sed istud non apparet mihi esse intentio Boethii, nec apparet mihi 20 quod aliquis unicum terminum vocavit ‘argumentum’, immo intentio Boethii videtur esse quod argumentum et argumentatio differunt sicut processus mentalis et processus vocalis. Argumentum enim est processus in mente, quo mens ex praemissis mentalibus sibi notis cogitur concedere conclusionem sibi prius ignotam | vel dubiam. Et sic capitur ibi ‘ratio’ pro totali 25 processu mentali. Unde dicitur ‘argumentum’ quasi “arguens mentem”, id est cogens interius mentem ad concedendum et ad assentiendum ei de quo prius dubitabat vel dubitasset, si per modum quaestionis fuisset pro-

11 soleat] EGV solet KT valeat B 17 extremitates] et add. BGKV … mentali] BGKTV (tali pro totali BGK) om. E

8

25–26 pro

6.1. De praemittendis positum. Argumentatio autem est processus vocalis exprimens et explicans significative praedictum processum mentalem. Et apparet mihi quod haec sententia clare appareat ex verbis Boethii sic dicentis1: “Argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem, non vero 5 idem est argumentum et argumentatio, nam vis sententiae ratioque ea quae concluditur oratione, cum aliquid probatur ambiguum, ‘argumentum’ vocatur, ipsa vero argumenti elocutio ‘argumentatio’ dicitur; quo fit ut argumentum quidem virtus vel mens argumentationis sit atque sententia, argumentatio vero est argumenti per orationem explicatio”. Haec Boethius 10 dicit. 6.1.3 Propositio. Quaestio. Conclusio. Enuntiatio Propositio est oratio verum vel falsum significans, quaestio est dubitabilis propositio, conclusio est argumento vel argumentis approbata propositio. Enuntiatio idem est convertibiliter quod propositio, prout videtur intendere Boethius dicens2: “Enuntiatio quidem, sive sui causa dicatur sive ad aliud referatur, propositio est”.

15

Notandum est quod licet eadem oratio quandoque dicatur propositio, quandoque quaestio, quandoque conclusio, tamen haec tria nomina, si proprie sumantur, multum differunt, quoniam enuntiatio ex eo quod dubitabilis est 20 vocatur ‘quaestio’, propter quod et a dubitante volente certificari de ea ipsa sub modo quaerendi profertur. Eadem autem enuntiatio, cum ex praemissis notis fuerit illata et probata, vocatur ‘conclusio’, et si illa sic notificata

5 vis sententiae] BEV sententia GK omnis T 6 concluditur] BEGKTV clauditur Boethius 8 quidem] TV Boethius quae B quidam E quaedam G vel K 9–10 Haec … dicit] ETV om. BK hoc Boethius G in littera add. V 13 approbata] BGKT (alia verba mutaverunt BT) probata E def. V 18 quaestio] et add. GTV 20 ipsa] BGV ipse E propria T def. K 21 profertur] BGTV profert eam E def. K 22 si … sic] BGKV sic suo modo E si etiam si T 1 2

Boethius, De Differentiis Topicis i, 1174d. Boethius, De Differentiis Topicis i, 1174c.

9

Summulae, De locis dialecticis capiatur ut praemissa ad aliam conclusionem probandam, tunc proprie vocatur propositio. Unde ‘propositio’ dicitur quasi “pro alio inferendo positio”. Verum est, sicut notat Boethius, quod hoc nomen ‘propositio’ saepe sumitur largius tamquam synonymum huic nomini ‘enuntiatio’, et ita describitur quod est oratio verum vel falsum significans. Unde sic non solum 5 praemissam sed etiam conclusionem vel enuntiationem solitarie acceptam vocamus propositionem, et isto modo communiter capitur hic in textu nostro ‘propositio’. 6.1.4 Species argumentationis

59vb

(1) Argumentationis quattuor sunt species, scilicet syllogismus, inductio, enthymema et exemplum. (2) Quid autem sit syllogismus dictum est in praecedenti tractatu. (3) Inductio est a singularibus ad universale probandum progressio, ut ‘Socrates currit, Plato currit et sic de singulis; ergo omnis homo currit’. | (4) Enthymema est syllogismus imperfectus, id est oratio in qua una praemissa syllogismi expressa et alia non expressa infertur conclusio, ut ‘homo est animal; ergo homo est substantia’; si enim apponeretur alia praemissa ‘omne animal est substantia’ esset syllogismus. (5) Exemplum est ex uno particulari ad aliud particulare probandum progressio propter similitudinem in eis repertam, ut ‘Parisienses contra Remenses pugnare malum est; ergo Atrebatenses contra Ambianenses pugnare malum est’; tenet consequentia ex similitudine hac, quia sicut Parisienses et Remenses sunt affines, ita et Atrebatenses et Ambianenses sunt affines. 1 capiatur] BGTV capitur E om. K || aliam] BGTV om. E aliquam K 5 sic] ET et sic BGKV 12 universale] EV universalem BGKT 16 apponeretur] huic add. BK hic add. G 17 omne … esset] BGKTV fieret perfectus E perfectus add. T 18 uno] EV una BGKT 20 Atrebatenses] TV Traiectenses E Saxones G Polonenses K def. B 21 Ambianenses] TV Zirixenses E Remenses G Aquitenses (?) K def. B || ex] BGTV per E a K 22 hac] TV istam E (similitudinem pro similitudine E) om. BGK || et Remenses] EK om. B et Poloni G Remensibus TV 22–23 et Atrebatenses] TV etiam Remenses B Traiectenses E etiam Saxones G Polonenses K 23 et Ambianenses] T Atrebatensibus B et Zirixenses E et Remenses G et Aquinenses K Ambianensibus V

10

10

15

20

6.1. De praemittendis

5

10

15

20

25

Haec quarta pars continet manifeste quinque clausulas bene notabiles, quarum prima est divisio argumentationis, secunda est de syllogismo, tertia est de inductione, quarta de enthymemate et quinta de exemplo. De prima clausula notandum est quod de proprietate sermonis non est bona divisio argumentationis in syllogismum, inductionem etc., quia loquendo de divisione primo et proprie dicta, divisio requirit primo quod membra divisionis contineant totum ambitum divisi, secundo quod membra divisionis non coincidant, et tertio quod membra divisionis non ad plura se extendant quam ipsum divisum. Modo quantum ad tertium praedictorum syllogismus invenitur extra capacitatem argumentationis. Quod sic apparet, quia multi sunt syllogismi qui nullatenus sunt argumentationes, nam ad argumentum vel argumentationem requiritur cum necessitate vel probabilitate consequentiae quod consequens probetur per antecedens, ut patet per definitionem argumenti. Ad hoc autem quod sit huiusmodi probatio oportet quod antecedens sit notius consequente; aliquando autem fiunt syllogismi, inductiones, enthymemata vel exempla ex antecedente aeque vel magis dubio quam sit consequens, vel etiam ex antecedente evidenter falso ad conclusionem etiam evidenter falsam, ut ‘omnis equus est capra; et omnis homo est equus; ergo omnis homo est capra’. Et constat quod ibi nulla est conclusionis probatio, ideo tales syllogismi vel inductiones etc. non sunt argumenta neque argumentationes. Ad tantum tamen valet divisio quod membra non coincidunt et continent totum ambitum divisi, licet etiam plus contineant. Et ex hoc etiam manifestum est quod isti termini ‘syllogismus, enthymema, inductio’ et ‘exemplum’ non sunt proprie loquendo species huius termini ‘argumentum’, cum genus debeat praedicari universaliter de qualibet suarum specierum. Sed sic vocat auctor eos, quia quandam condicionem specierum participant, scilicet quod species generis sufficienter enumeratae praedicantur disiunctive de genere universaliter sumpto, ut ‘omne animal

1 bene notabiles] KTV benevoles (!) B notabiles E om. G 5 etc.] BEKV enthymema et exemplum GT 8 et] EV om. GKT def. B 12–13 cum … consequentiae] BGTV (pro pro cum V; consequentiae om. G; conclusio pro consequentiae T) causa necessitatis vel probatio consequentis E cum necessitate probabilitas consequentiae K 19 ibi] BGK s.l. E om. TV 20 etc.] BEG om. KTV 27 eos] ETV eas BK om. G 29 ut] quod add. BGT

11

Summulae, De locis dialecticis 60ra est homo vel brutum’ | et ‘omne corpus animatum est animal vel planta’; ita enim et omnis argumentatio est syllogismus, enthymema, inductio vel exemplum. Secunda clausula, quae est de syllogismo, remittit nos ad tractatum praecedentem. Circa tertiam clausulam, quae est de inductione, notandum est quod inductio non concludit gratia formae, nisi ex appositione alterius praemissae fiat syllogismus, sicut in parte sequenti dicetur. Aliqui tamen volunt dicere quod in virtute illius clausulae ‘et sic de singulis’ inductio formaliter et de necessitate concludit. Tamen ego credo quod illa clausula non sit de integritate inductionis, quod apparet quia illa clausula non est aliqua propositio nec pars propositionis. Et si dicatur quod ponitur loco unius propositionis, ego dicam quod dicendo ‘Socrates currit, et Plato currit et sic de singulis; ergo omnis homo currit’, si haec clausula ‘et sic de singulis’ sumatur loco alicuius propositionis, tunc perfectius oporteret quod illa propositio explicaretur, et oporteret videre quae esset illa, quod non est facile dicere. Nam si dicamus illam propositionem esse quod ‘omnis homo alius a Socrate et Platone currit’, ista propositio iam erit universalis, et non erit inductio solum a singularibus ad universalem progressio, immo etiam apparet quod in inductione non esset probatio, sed petitio principii, quia scito quod Socrates est risibilis et quod Plato est risibilis, adhuc dubitamus an omnis homo sit risibilis. Nos aeque vel magis dubitamus istam quod ‘omnis homo alius a Socrate et Platone est risibilis’; immo cum haec propositio sit universalis, ipsa non erit sensu cognita; et non apparet aliquo modo unde et quare talis propositio sit in intellectu notior quam ista ‘omnis homo est risibilis’, cum illi alii homines non sint sensati neque cogniti. Tamen forte dicetur quod illa propositio intellectui sit nota et concessa per illas singulares et per hoc quod intellectus considerans non percipit differentiam vel rationem, quare debeat aliter esse de aliis hominibus quam

14 et1] EV om. BGKT 16 oporteret1] T esset BK oportet EGV 19 et] sic add. BKT tunc add. G 21 quod] EKV om. BGT 22 adhuc dubitamus] BGV dubitatio adhuc est E adhuc dubitemus KT 25–26 in intellectu] ETV intellectui BGK 27 neque] sigillatim add. BGKV fortasse recte, potius tamen additio explicativa est || cogniti] ETV congregate B congregati GK 28 Tamen] EGT sed BKV

12

5

10

15

20

25

30

6.1. De praemittendis

5

10

15

20

25

de Socrate et Platone; ideo intellectus cum illis singularibus apponit et concedit illam clausulam sive illam propositionem, scilicet quod ‘omnis homo alius a Socrate et Platone est risibilis’, ex quibus tandem concludit quod omnis homo est risibilis. | 60rb Sed ego dicam quod sic dicendo oporteret dicere quod illa clausula vel propositio non solum esset praemissa ad inferendum illam conclusionem, immo esset conclusio illata ex illis singularibus et probata cum illa consideratione intellectus quod non sit vel appareat ratio quare aliter debeat esse de aliis. Una enim praemissa argumentationis non debet esse nota per aliam, iam enim ipsa esset conclusio, et alia esset antecedens, et esset argumentatio sine ulteriori conclusione. Et si sic, dicendum est finaliter quod non oportet in omni bona inductione inducere in omnibus singularibus, quoniam hoc in multis est impossibile, cum nobis infinita sint, sed sufficit in multis inducere, et intellectus ex eius inclinatione naturali ad veritatem in nullo percipiens instantiam aut etiam rationem, quare in aliquo alio debeat esse instantia, cogitur concedere non solum quod ita est in aliis, sed universalem propositionem, quae iam est principium indemonstrabile in arte vel scientia supponendum sine demonstratione. Sic enim scimus hoc indemonstrabile principium, quod omnis ignis est calidus, et quod omnis magnes est attractivus ferri, et quod omne rheubarbarum est cholerae purgativum, et quod omne quod naturaliter fit, fit ex subiecto praesupposito, et sic de multis aliis principiis indemonstrabilibus. Unde sic Aristoteles prooemio Metaphysicae et ii. Posteriorum3 dicit quod artis et scientiae principia fiunt nobis nota per experientiam, id est per experimentalem inductionem ex multis sensationibus et memoriis habitam. Et Averroes de hoc loquitur pulchre ii. Physicorum4 dicens quod universale principium prius dubitatum concluditur per inductionem absque hoc quod inducantur omnia singularia, et quod sic inductio habet introitum in

5 dicam] EV dico BGKT 6 illam] EG aliquam BV aliam KT 12 Et … sic] E sed BGK et similiter T et sic V tunc add. E || finaliter] BEGK om. TV 24 Aristoteles] in add. BGK || dicit] EV intendit BKT intenti (?) G 25 fiunt] BEG sunt TV sint K 26 habitam] ET habitis BG om. KV 3 4

Aristoteles, Metaphysica i, 981a3–4; Posteriora Analytica ii, 100a8–9. Averroes, In Physicam ii, com. 80; vol. iv, f. 79rb D.

13

Summulae, De locis dialecticis

60va

scientia demonstrativa. Et addit quod secundum talem inductionem principium universale conceditur, aliquando citius, aliquando tardius secundum naturam principii et naturam considerantis. Notandum est etiam quod non omnis inductio procedit ex simpliciter singularibus, sed aliquando ex singularibus in respectu, | id est ex minus universalibus ad magis universale, ut si in multis speciebus videmus ita esse, et in nulla apparet nobis instantia, concludimus universaliter de genere ita esse, ut apparet in exemplo Boethii5: Si enim in navibus regendis debemus non sorte, sed arte gubernatorem eligere, sic etiam in regendis equis aurigam, et etiam in regenda re publica non sorte debemus principem eligere, sed cum commendatione discretionis et prudentiae, debet concludi universaliter quod in omnibus rebus gubernatione indigentibus debemus non sorte, sed arte vel prudentia gubernatorem assignare. Quantum ad quartam clausulam, quae est de enthymemate, videtur mihi esse notandum quod non omnis consequentia ex una categorica ad aliam categoricam debet dici enthymema. Enthymema enim sic est syllogismus imperfectus, quia non concludit gratia formae, donec per additionem alterius praemissae efficitur syllogismus perfectus. Ideo consequentiae per subalternationem, per conversionem aut per aequipollentiam non sunt dicendae enthymemata, sunt enim formales consequentiae sine alterius praemissae appositione. Immo puto quod loquendo proprie tales consequentiae non dicuntur argumenta, immo argumentum debet probare extremitatem de extremitate per medium alienum, scilicet quod sit ab utraque extremitate diversum. Sed quantum ad ultimam clausulam, quae est de exemplo, videtur mihi quod inductio et exemplum differunt duobus modis. Primo quia inductio est ad conclusionem universalem, exemplum autem ad singularem. Secundo quia inductio in antecedente requirit considerationem in multis singularibus, exemplum autem potest ex unico singulari inferre alterum singulare.

10 aurigam] BGKT bigam E a magistro V || in] BGK om. ETV 13 arte … prudentia] ET arte vel prudentiae consideratione B arte vel prudenti conversatione G artis prudentiae seu discretionis commendatione K artis vel prudentiae V 18 perfectus] EV om. BGKT 20 enthymemata] BKTV consequentiae enthymematicae E enthymematicae G 29 unico] EG(?)KV uno BT 5

Boethius, De Differentiis Topicis i, 1183d.

14

5

10

15

20

25

6.1. De praemittendis Tamen non repugnat exemplo quod procedat ex multis singularibus, dum tamen hoc sit ad conclusionem singularem, et est exemplum perfectius et maiorem faciens fidem, si ex pluribus manifestis procedat quam si ex uno. Verbi gratia: si percipimus istum ignem esse calidum et laesivum, et sic 5 istum ignem esse calidum et laesivum, et sic plures alios, | et exinde alium 60vb ignem nobis praesentatum concludimus esse calidum et laesivum, non erit nisi exemplum. Sed si ex his conclusissemus quod omnis ignis est calidus, illa fuisset inductio. 6.1.5 Reductio aliarum specierum ad syllogismum

10

15

20

25

Reducuntur ad syllogismum aliae species argumentationis tamquam ad speciem principaliorem. (1) Reducitur enim inductio sic: ‘Socrates currit, Plato currit et sic de aliis; et omnis homo est Socrates vel Plato et sic de aliis; ergo omnis homo currit’. (2) Enthymema enim reducitur sic per appositionem deficientis praemissae, in quolibet enim enthymemate sunt tres termini sicut in syllogismo, scilicet duae extremitates ex quibus conclusio componitur, et medium quod cum una extremitatum ponitur in praemissa, et tunc praemissa apponenda debet constitui ex illo medio et altera extremitate, et erit syllogismus. Verbi gratia: si sit enthymema ‘homo currit; ergo animal currit’, tunc ‘animal’ et ‘currit’ sunt extremitates et ‘homo’ est medium; cum ergo praemissa expressa sit composita ex ‘homine’ et ‘currit’, oportet praemissam apponendam componi ex ‘homine’ et ‘animali’, et erit syllogismus in tertia figura sic ‘homo currit; et omnis homo est animal; ergo animal currit.’ (3) Exemplum autem est inductio imperfecta, ideo reducitur ad inductionem et mediante inductione ad syllogismum.

4–5 sic … sic] EV istum et B sic istum ignem et GKT 9 reducuntur] autem add. BKTV 11 aliis] ET singulis hominibus BG singulis KV 12 est … currit] BGKV (et pro vel G; singulis pro aliis KV) om. E currit (homoiotel.) T 13 enim] ETV autem BGK || sic] EV om. BGKT 17 apponenda] EGV apponendo B ponenda KT 21 expressa] EV ex praemissa G om. KT def. B

15

Summulae, De locis dialecticis

61ra

Ista pars reducit ad syllogismum alias species argumentationis, et habet tres clausulas; prima reducit inductionem, secunda enthymema et tertia exemplum. Quantum ad primam clausulam sciendum est quod si in inductione, in qua non possumus in omnibus singularibus seorsum inducere propter infinitatem vel nimiam multitudinem, debeamus illam clausulam apponere ‘et sic de singulis’, tunc exemplum in textu positum est bene datum, nam tunc ‘currit’ est maior extremitas et ‘homo’ est minor extremitas, et istis terminis ‘Socrates, Plato, et sic de aliis’ utimur tamquam medio quod subicitur in maiori propositione et praedicatur in minori; nam hac copulativa ‘Socrates currit et Plato currit et sic de aliis’ utimur tamquam maiore propositione, et hac propositione ‘omnis homo est Socrates vel Plato et sic de aliis’ utimur tamquam minore. Et aliqui satis rationabiliter istas praemissas reducunt ad praemissas categoricas, ut manifeste sit primus modus primae figurae sic ‘omne quod est Socrates vel Plato et sic de aliis currit; omnis homo est Socrates vel Plato | et sic de aliis; ergo omnis homo currit.’ Et si dixerimus quod illa clausula ‘et sic de singulis’ non sit apponenda in inductione, tunc contingit quod fiat in omnibus singularibus inductio vel quod non sit possibile. Dico “in omnibus” ut si dicamus ‘luna non scintillat nec Mercurius nec Venus nec Sol nec Mars nec Iuppiter nec Saturnus; ergo nullus planeta scintillat’; et tunc poterit fieri reductio ad syllogismum sicut prius addendo istam minorem quod ‘omnis planeta est luna aut Venus’ etc. Sed si non possit in omnibus singularibus fieri inductio, ut ad concludendum per singularia quod omnis ignis est calidus, tunc non reducitur talis inductio ad syllogismum nec probat conclusionem ex eo quod sit formalis consequentia, vel quod reducatur ad formalem consequentiam, sed ex naturali inclinatione intellectus ad veritatem. Sicut enim anima vegetativa inclinatur naturaliter ad generandum sibi simile, sed hoc non generat nisi ex praeexistentibus dispositionibus ad hoc convenientibus, ut perfectione

1 ista] quinta add. GKV secunda add. B 6 debeamus] EG debemus BKTV 7 tunc2] BEG cum K om. TV 9 et … aliis] ET et singulis K et sic de singulis V om. BG 10 nam hac] BE nam haec GKV propositione ac T 11 aliis] ET singulis BGV def. K 17 sit] EGT est KV om. B 18 inductione] BKTV reductione EG 19 quod] hoc add. BGKT || possibile] BGK impossibile ETV || ut] ETV sicut BGK 22 prius] scilicet add. BG sed add. K solet add. T 23 possit] ETV potest BG posset K

16

5

10

15

20

25

6.1. De praemittendis

5

10

15

20

25

corporis in quantitate et qualitate, sic naturaliter intellectus inclinatur ad assentiendum universali veritati principiorum indemonstrabilium, sed non assentit, donec fuerit dispositus per considerationem in multis singularibus, aliquando in pluribus, aliquando in paucioribus secundum naturam principii et naturam considerantis, ut dicebat Commentator6. Quantum ad secundam clausulam, quae est de reductione enthymematis, est satis datus in textu modus quomodo hoc fiat. Verum est tamen quod aliquando difficultas est in reductione, quod non sufficit unam praemissam apponere sed plures, ex quibus etiam cum his, quae in enthymemate expressa sunt, non fit unicus syllogismus sed plures; vel etiam quandoque non est reductio ad syllogismos categoricos, id est ex duabus categoricis constitutos, immo ad hypotheticos, id est ex praemissis hypotheticis, vel aliqua earum hypothetica constitutos; aut etiam quia reducendi sunt in syllogismos ex obliquis aut alios non reservantes figuras syllogisticas, prout Aristoteles distinxit eas I. Priorum; et haec in speciali fient posterius manifestiora. Sed quantum ad tertiam clausulam, quae est de reductione exempli, sciendum est quod sicut enthymema vocamus syllogismum imperfectum, sic et exemplum solet vocari inductio imperfecta. Differt enim exemplum ab inductione, quia inductio requirit in antecedente omnes singulares vel plures, sic quod sufficiant ad faciendum fidem de conclusione universali quae infertur; in exemplo autem sufficit pro antecedente una singularis vel paucae, et concluditur non universalis propositio, sed aliqua singularis contenta sub illa universali. Sic ergo exemplum reducitur ad inductionem, quia ex exemplo fieret inductio per additionem in antecedente tot praemissarum singularium quod illae sufficerent ad fidem conclusionis universalis, et quod tunc inferretur conclusio illa universalis | loco illius singularis, quae in illo 61rb exemplo infertur.

7 quomodo] EV per quem BGKT 8 reductione] propter hoc add. BKV eo add. G 10 etiam] quia add. BGK 11 duabus] praemissis add. GK def. B 15 distinxit] et descripsit add. BGKT || I.] EV in principio I. BG in principio K in I. T || fient] BE fiant GV fiunt K fiet T 6

Averroes, In Physicam ii com. 80; vol. iv, f. 79rb D.

17

6.2 Capitulum secundum De descriptione et divisione loci 6.2.1 Locus Locus est sedes argumenti vel id a quo conveniens extrahitur argumentum.

5

10

15

20

Hoc secundum capitulum est de descriptione loci et de quibusdam locorum communibus divisionibus, quod continet quattuor partes principales. Prima pars assignat descriptionem loci, secunda dividit locum in locum maximam et locum differentiam maximae, tertia dividit locum differentiam maximae in intrinsecum et extrinsecum et medium, quarta dividit locum intrinsecum in locum a substantia et locum a concomitantibus substantiam. Secunda incipit ibi: “Locus dividitur”, tertia ibi: “Locus differentia”, quarta ibi: “Locus intrinsecus”. Prima pars exponitur a diversis diversimode. Quidam enim dicunt quod cum sit duplex locus, scilicet locus maxima et locus differentia maximae, utriusque descriptio ponitur in hac parte; cum enim dicitur: “Locus est sedes argumenti” intellegitur esse descriptio loci maximae, et cum dicitur: “Locus est id a quo conveniens extrahitur argumentum” intellegitur esse descriptio loci differentiae maximae. Alii dicunt quod hic ponitur duplex descriptio loci, scilicet una quod locus est sedes argumenti et alia quod locus est id a quo etc., et quod utraque harum descriptionum convenit tam loco maximae quam loco differentiae maximae. Et hoc poterit quilibet melius videre, cum data fuerit divisio loci in maximam et differentiam maximae, et cum declarata fuerit differentia membrorum dictae divisionis.

1 id] ETV illud BG istud K 5 pars] EV om. BGKT 7 et1] GKTV om. E def. B 10 intrinsecus] dicitur add. BGT 15 id] ETV illud BG istud K || extrahitur] EK extrahatur B trahitur GV sumitur T 16 differentiae] EV differentia B om. KT def. G || hic] EV ibi BK om. T def. G 18 id] ETV om. K def. BG 19 quilibet] EV om. BGKT 20 videre] EV manifestare BG manifestari KT

19

Summulae, De locis dialecticis 6.2.2 Locus maxima. Locus differentia maximae (1) Locus dividitur, quia alius est locus maxima, alius est differentia maximae. (2) Locus maxima est propositio per se nota et concessa absque eo quod indigeat probari per alias propositiones notiores, per quam etiam innatae sunt probari aliae propositiones dubiae vel minus notae. Verbi gratia: ‘omne totum est maius sua parte’, ‘quicquid praedicatur de definitione et de definito’, ‘de similibus simile est iudicium’. (3) Locus differentia maximae est termini ex quibus constituitur maxima, et ex quorum habitudine ad invicem maxima habet notitiam et veritatem. Verbi gratia: cum haec propositio ‘quicquid vere affirmatur de specie, vere affirmatur de genere’ sit locus maxima, isti termini ‘species’ et ‘genus’ sunt locus differentia maximae, ex habitudine enim speciei ad suum genus praedicta maxima habet veritatem et efficaciam.

61va

5

10

Ista secunda pars habet tres clausulas, scilicet divisionem loci et descriptionem loci maximae et descriptionem loci differentiae maximae. 15 Ad omnium praedictorum evidentiam est notandum quod hic non accipitur ‘locus’ secundum primam nominis significationem, nam sic locus esset superficies corporis continentis etc., sicut apparet iv. Physicorum7. Accipitur ergo transsumptive ad similitudinem loci praedicti, nam sicut locus proprie dictus continet quantitative locatum, sic in argumentatione 20 quod vocatur locus continet virtualiter totum argumentum; ex eius enim virtute argumentum habet quod faciat fidem | de conclusione. Et ex hoc apparet quod tam propositio maxima quam praedicti termini merentur dici locus secundum hanc metaphoricam acceptionem. Illa enim maxima modo universali continet totam virtutem argumenti, et item prae- 25 dicti termini illius maximae ex habitudine ipsorum ad invicem continent

8 et] EGV om. BKT 11 et] BEG om. KTV 12 differentia] ETV differentiae BGK 21 quod] BGK qua E quae TV 26 maximae] vel verius loquendo termini positi in argumento pro quibus supponunt illi termini maximae add. BK 7

Aristoteles, Physica iv, 212a20sq.

20

6.2. De descriptione et divisione loci

5

10

15

20

virtualiter ipsam maximam; immo maxima non est nisi explanatio quaedam illius habitudinis, quam illi termini habent ad invicem, virtute cuius habitudinis totum argumentum habet vim et efficaciam. Et sic apparet quod locus bene dividitur in locum maximam et in illos terminos, et vere dicitur de eis. Ex his etiam patet quod in prima parte huius capituli ponebatur duplex descriptio loci, et quod utraque conveniebat tam loco maximae quam loco differentiae maximae. Cum enim dicitur “sedes argumenti” non capitur ‘sedes’ proprie, prout cathedra regis vel papae dicitur sedes eius, sed capitur metaphorice, sicut dicebatur de loco, ad similitudinem sedis proprie dictae. Sicut enim homo in sua sede solidatur et quietatur, ita tota vis argumenti et mens arguentis in illa maxima et in terminorum praedictorum habitudine ad invicem solidatur et quietatur, propter quod et locus maxima et locus differentia maximae sic bene dicuntur sedes argumenti. Ita etiam uterque horum locorum bene dicitur id a quo conveniens extrahitur argumentum, nam quod in alio virtualiter continetur, hoc dicimus extrahi ab illo; modo iam dictum est quod argumentum virtualiter continetur tam in loco maxima quam in praedictis terminis. Ultimo notandum est quod praedicti termini maximarum ex eo vocantur ‘differentia maximae’, quia necesse est maximas esse diversas, si sint ex diversis terminis constitutae. 6.2.3 Locus intrinsecus, locus extrinsecus, locus medius

25

(1) Locus differentia maximae dividitur, quia alius intrinsecus, alius medius, alius extrinsecus. (2) Intrinsecus secundum Boethium est qui sumitur a substantia vel a concomitante substantiam termini in quaestione positi. (3) Locus extrinsecus est qui sumitur ab extrinseco, quia nec a substantia nec a concomitante substantiam termini in quaestione positi. (4) Medius autem locus dicitur ex participatione loci intrinseci et loci extrinseci.

5 patet] ETV apparet BGK 6 quod] BEG om. KTV 8 vel papae] ETV aut proprie B vel alterius quae proprie G om. K || eius] ETV om. BGK 14 id] ETV illud BG istud K 21 alius] est add. E 24 qui] sic add. BGKV

21

Summulae, De locis dialecticis

61vb

Haec tertia pars continet quattuor clausulas, scilicet unam divisionem et tres descriptiones trium membrorum illius divisionis. Et difficillimum est hanc divisionem sic exponere, quod membra appareant in nullo supposito coincidere, et quod sub unoquoque membro appareant contineri omnes loci quos Boethius dixit sub illo contineri. Primo enim videtur esse superaddendum tamquam manifestum quod non dicitur locus intrinsecus ex eo quod consequens includitur virtualiter | in antecedente, quia tunc omnis locus esset intrinsecus. Iterum nec locus intrinsecus et locus extrinsecus distinguuntur ex eo quod in loco extrinseco termini qui sunt differentia maximae non supponunt pro eodem, et in loco intrinseco supponunt pro eodem, quia sic omnis locus esset intrinsecus vel extrinsecus et nullus medius, et quia sic locus a causa ad causatum vel a toto integrali ad suam partem non essent loci intrinseci, quod est contra Boethium. Iterum nec dicitur locus medius ex eo quod est habitudo quaedam media antecedentis ad consequens, sive termini positi in antecedente ad terminum positum in consequente, seu terminorum ad invicem qui dicuntur differentia maximae, aut quocumque tali modo loqui volueris, quia sic omnis locus esset medius. Idcirco aliqui sic exponunt illam divisionem, quod locus intrinsecus est termini maximae confirmantes consequentiam, cuius consequentiae terminus inferens et terminus illatus supponunt pro eodem convertibiliter, vel quod de uno eorum verificatur esse in alio secundum aliquem modum essendi in. Locus autem extrinsecus est termini maximae confirmantes consequentiam, cuius consequentiae terminus inferens et terminus illatus non supponunt pro eodem nec significant idem nec de uno eorum verificatur esse in alio in aliquo modo essendi in. Locus vero medius est termini maximae confirmantes consequentiam, cuius consequentiae terminus inferens et terminus illatus non supponunt pro eodem, sed bene significant idem, ut ‘color’ et ‘coloratum’, ‘album’ et ‘albedo.’ Et sic apparet mihi quod haec divisio sit bona et non potest improbari. Sed ipsa secundum dictam expositionem non concordat de omnibus

5 dixit] E dicit GKTV def. B 6 esse] ETV om. BGK || superaddendum] ET supponendum BGKV 19 sic] BEGK om. TV 20 confirmantes] EG confirmantis ut videtur BKTV 23 confirmantes] EG confirmantis ut videtur BTV def. K 27 confirmantes] EG confirmantis ut videtur BKTV 29 et1] BTV om. EGK 30 sic] EV om. BGKT || sit] EV est BGKT

22

5

10

15

20

25

30

6.2. De descriptione et divisione loci

5

10

15

20

25

locis cum intentione Boethii et auctoris, quoniam sicut illimet bene dicunt, oporteret secundum hanc intentionem locum a privativis et locum a contradictoriis esse locos medios, quia terminus privativus significat idem quod terminus positivus sibi oppositus; quod patet, quia terminus positivus ponitur in definitione dicente quid nominis termini privativi; et etiam iste terminus ‘non homo’ significat quicquid iste terminus ‘homo’ significat, licet sint termini contradictorii. Et indubitanter, sicut bene dicit Boethius8, idem terminus potest dividi diversis et multis divisionibus, quarum quaelibet est sic bona, quia eius membra continent totum ambitum divisi, et in nullo supposito concurrunt, et tamen illarum divisionum nullum membrum unius aequipollet alicui membro alterius. Et ponit Boethius exemplum de numero, numerus enim dividitur, quia alius est par, alius impar, et alio modo quia alius est primus et incompositus, alius secundus et compositus, et tamen nec omnis par est incompositus nec omnis impar est compositus. Unde, sicut recitat Boethius, aliam divisionem locorum posuit Themistius et aliam Tullius, quas non | malum est videre. Tullius ergo dixit omnem 62ra locum esse intrinsecum vel extrinsecum, et solum locum ab auctoritate vocavit locum extrinsecum, alios locos vocavit intrinsecos, sive auctor noster vocat eos extrinsecos sive intrinsecos sive medios. Et haec erat bona et sufficiens divisio, quia bene assignavit Tullius, qui loci sub uno membro continentur, et qui sub alio. Nec propter hoc divisio Themistii debet improbari, quia illi aequivoce loquuntur, nam nomina significativa sunt ad placitum. Ideo diversi auctores et philosophi utuntur saepe eisdem nominibus aequivoce secundum diversas intentiones; et quicumque auctores utentes nominibus possunt licite

4 quod1] significat add. BGK 5 et] ita add. BGKT 9 est sic] GTV sit EB est K 11 aequipollet] per se (?) add. E 12 numero] si add. E sic add. V || enim] uno modo add. BGK 13 est2] EV om. GKT def. B 15 compositus] EGKV incompositus BT 17 ergo] ETV igitur BG om. K || dixit] BE dicitur G reduxit K dicit TV 20 eos] GKT om. B locos E illos locos V 21 quia] EV et BGKT 24 nam nomina] EV nomina namque BT nomina enim G nomina autem K 26 auctores] EV alicuius auctoritatis B aliorum auctorum aliorum (!) G alicuius auctoritatibus (!) K alicuius auctores (!) T 8

Cf. Boethius, De Differentiis Topicis iii, 1195b–c.

23

Summulae, De locis dialecticis exponere ea nomina secundum quas intentiones ipsi utuntur illis nominibus; et auditores eorum et lectores librorum suorum debent verba auctoris recipere secundum intentionem quam auctor habebat aut videbatur habere. Dico ergo quod Tullius per locum intrinsecum intendebat omnem locum sumptum a termino habente a sua significatione determinatam habitudinem ad terminum in quaestione positum, secundum quam habitudinem tenebat maxima et totum argumentum. Sic enim locus a contrario est intrinsecus; si enim quaero, utrum Socrates est albus, et arguatur quod non sic: ‘Socrates est niger; ergo Socrates non est albus’, constat quod locus, argumentum et maxima sumuntur ab isto termino ‘niger’ secundum habitudinem quam habet ex sua significatione ad istum terminum ‘albus’ in quaestione positum, quae habitudo est habitudo contrarietatis. Ita si quaero, utrum iustitia sit bona, et arguam quod sic, quia iustus est bonus, ego sumo argumentum et locum ab isto termino ‘iustus’ secundum habitudinem quam ex sua significatione habet ad istum terminum ‘iustitia’ in quaestione positum. Ideo etiam ille locus debebat dici intrinsecus secundum expositionem nominis a Tullio datam. Si vero aliquis quaerat, utrum materia prima est perpetua, et arguatur quod sic, quia Aristoteles hoc determinavit, hic est locus extrinsecus, quia argumentum sumptum est ab hoc nomine ‘Aristoteles’, quod ex sua significatione et impositione nullam habet habitudinem ad terminos in quaestione positos secundum quam habitudinem teneat argumentum. Apparet ergo quod haec divisio prout posita erat a Tullio erat bene data. Concordando autem cum divisione Themistii quam ponit auctor possumus breviter dicere quod locus intrinsecus est qui tenet ex tali convenientia terminorum, quod ipsi supponunt pro eodem, vel quod illud pro quo unus supponit includitur in eo pro quo alter supponit secundum aliquem

1 nomina] EV om. BGKT 2 et2] EV vel BGKT 8 tenebat] EKV cedebat B intendebat G manet T 9 arguatur] EV arguitur BGKT 10 sic] EV quia BGT quia si K || Socrates2] EV om. BGKT 13 quae] quidem add. B(?)GKT 14 arguam] GT arguatur EV arguitur BK 17 debebat] BKT debeat E debet G def. V 18 nominis a Tullio] BGKT auctoris iam E def. V || prima] EV om. BGKT 19 arguatur] EV arguitur BGKT 23 erat1] EV fuit BGK sint T 24 bene data] EV bona BGKT 26 breviter] BGKT bene EV

24

5

10

15

20

25

6.2. De descriptione et divisione loci modum essendi in. Locus autem extrinsecus est qui tenet ex habitudine alia a tali convenientia; et est locus medius qui colligit simul habitudinem talis convenientiae cum alia habitudine. Et notandum est de descriptionibus membrorum supra|dictae divisio- 62rb 5 nis in textu positis quod quilibet diversimode opinantium debet illas descriptiones trahere, si potest, ad suam sententiam; vel non est inconveniens dimittere illas descriptiones, si apparent aliae meliores et manifestiores; Boethius enim, Themistius et Tullius aliter usi sunt nominibus saepe quam sub primis sensibus eorum. 6.2.4 Divisio locorum intrinsecorum 10

15

Locus intrinsecus dividitur, quia alius dicitur a substantia et alius a concomitante substantiam. Locus dicitur a substantia cuius terminus inferens et terminus illatus supponunt pro eisdem convertibiliter, sicut definitio et definitum, descriptio et descriptum, interpretatio et interpretatum. Locus a concomitantibus substantiam dicitur, qui cum sit intrinsecus, tamen termini eius non supponunt convertibiliter pro eisdem.

Notandum quod Boethius et auctor noster dando istam divisionem non utuntur proprie hoc nomine ‘substantia’, scilicet prout substantiae distinguuntur contra accidentia vel termini de praedicamento substantiae contra 20 terminos de praedicamentis accidentium, quia loci a definitione vel descriptione vel nominis interpretatione, quos vocant a substantia, sic inveniuntur in terminis accidentium sicut in terminis de praedicamento substantiae. Sed ad placitum omnem definitionem vel descriptionem vel interpretationem vocant substantiam definiti, descripti vel interpretati ex eo quod conver25 tibiliter supponunt pro eisdem vel convertibiliter significant et connotant eadem, scilicet quod unum significat omnia quae alterum significat et e

5 positis] BEV positae GK positorum T || opinantium] BV om. E exponentium (?) G opinando K opinante T 9 sub primis] EV sub propriis BT supremis G sub proprie (!) K 10 et] EK om. BGTV 15 tamen] praedicti add. BGKT 17 Notandum] est add. BKTV || noster] in add. BGKT 20 praedicamentis] BGKV praedicamento ET 24 quod] illi add. BGT ille add. K

25

Summulae, De locis dialecticis converso, vel unum supponit pro omnibus pro quibus alterum et e converso. Et ideo si Boethius aut auctor noster describunt locum a substantia aut locum a concomitantibus substantiam per alia verba quam nos modo fecimus, tamen oportet sic illa verba glossare quod revertantur descriptiones quas modo in textu nostro posuimus. 5

1 alterum] supponit add. BTV

2 aut1] BE et GKTV || aut2] E et BGKT def. V

26

6.3 Capitulum tertium De locis a substantia 6.3.1 Divisio locorum a substantia

5

(1) Locus a substantia dividitur, quia alius est a definitione, alius a definito, alius a descriptione, alius a descripto, alius ab interpretatione et alius ab interpretato. (2) Locus a definitione est habitudo definitionis ad suum definitum, et locus a definito est habitudo definiti ad suam definitionem; (3) et proportionaliter debent describi locus a descriptione et locus a descripto, locus ab interpretatione et locus ab interpretato.

Hoc tertium capitulum est in speciali de locis vocatis a substantia, quod continet quinque partes. Prima | proponit divisionem locorum a substantia 62va 10 et descriptiones membrorum, secunda prosequitur de locis a definitione, tertia de locis a descriptione, quarta de locis ab interpretatione et quinta de quibusdam locis reducibilibus ad praedictos locos. Secunda incipit ibi “Definitio est”, tertia ibi “Descriptio est”, quarta ibi “Sciendum est” et quinta ibi “Sunt autem”. 15 Prima pars continet tres clausulas. Prima proponit divisionem loci a substantia, secunda descriptiones locorum a definitione et a definito, tertia descriptiones locorum a descriptione et descripto, ab interpretatione et interpretato. Sed antequam ad tales clausulas particulariter descendatur declaran20 dae sunt aliquae dubitationes non propriae his locis a substantia, immo

1 est] EV om. BGKT 2 descripto] et add. EV def. G 3 et] E om. BKTV def. G 5 et] sic add. BGKT 6 descripto] et add. BKTV 10 definitione] et a definito add. BGKT 11 descriptione] et a (de G om. T) descripto add. BGKT || interpretatione] EGKTV interpretato B et ab (om. T) interpretato add. GT ad interpretatum add. K || quinta] erit add. BGK 13 et] E om. BGKTV 15 proponit] ETV om. BGK 17 descripto] et add. BGKT 19 tales] EV illas BGKT

27

Summulae, De locis dialecticis

62vb

communes eis et aliis locis, sive a concomitantibus substantiam sive extrinsecis vel mediis. 1. Est autem prima dubitatio, an sit verum quod communiter dicitur, scilicet quod locus debeat denominari ab antecedente et ab inferente, et non a consequente seu illato. Arguitur quod non, quia iustum est unumquodque appellari a fine, ut habetur ii. De anima9; consequens autem est finis argumenti; unde ad habendum fidem de consequente ordinatur finaliter antecedens et argumentum et tota argumentatio; ideo a consequente deberet locus magis denominari. Item, antecedens est una propositio vel plures et non unus terminus; et tamen locus non denominatur ab una propositione, sed ab uno termino, ut a specie vel a genere vel a toto vel a parte. Oppositum tamen dicitur communiter. Et apparet, quia tunc dicitur locus a definitione, si definitio sit in antecedente et non si fuerit in consequente. Et sic e converso dicitur locus a definito, si definitum fuerit in antecedente et non in consequente. 2. Secunda dubitatio est, si arguamus sic ‘homo currit; ergo animal currit’, utrum debeat dici quod ibi sit locus ab homine vel locus a specie. Et videtur quod debeat dici non a specie sed ab homine. Primo, quia locus debet denominari ab inferente; modo ille terminus ‘homo’ et non ille terminus ‘species’ est inferens, quia in antecedente non ponebatur iste terminus ‘species’. Secundo, quia isti termini ‘species et genus’ vel isti termini ‘definitio et definitum, totum et pars, causa et causatum, simile et contrarium’ sunt vere termini relativi; ideo omnes tales loci, si deberent dici a specie vel a genere etc., etiam essent vere loci a relativis; quod non est dicendum. 3. Iterum dubitatur, quid volumus quaerere quando dicimus “unde locus?”, et quando iterum quaerimus | “maxima?” 4. Alia dubitatio est, cum dicimus: “locus a definitione est habitudo definitionis ad definitum”, “locus a specie est habitudo speciei ad genus”, quid

4 et ab] E seu ab B seu GK sive ab T id est V 7 finis] ipsius add. BGT 15 sic] BEKTV om. G etiam add. BKT 17 secunda] EV alia BGKT 20 ab] EV a termino BGKT 21 est] EKTV erat BG 24 contrarium] etc. add. BGT 28 maxima] B maximam EGKTV 9

Aristoteles, De Anima ii, 416b23–24.

28

5

10

15

20

25

30

6.3. De locis a substantia

5

10

15

20

25

30

volumus intellegere per istum terminum ‘habitudo’, scilicet quid significat vel pro qua re supponit. 5. Et ultima dubitatio erit, utrum illa divisio locorum a substantia, quam posuerimus, sit conveniens et sufficiens. 1. Ad primam dubitationem concedendum est quod locus non denominatur a totali antecedente, sed a termino, sive complexo sive incomplexo, qui ponitur in antecedente tamquam medium per quod conclusio infertur et probatur; et est ille terminus qui non ponitur in consequente. Et denominatur locus ab illo termino, prout habet determinatam habitudinem ad terminum positum in consequente, ratione cuius habitudinis tenet consequentia. Unde licet iste terminus ‘homo’ sit species et sit totum in modo, tamen si dico ‘A non est homo; ergo A non est homo albus’ non dicimus quod sit ibi locus a specie, sed a toto in modo, quia habitudo eius ad terminum positum in consequente, ratione cuius consequentia tenet, non est habitudo speciei ad genus, sed totius in modo ad partem in modo. Sed tunc circa hoc dubitatur, utrum locus debeat denominari solum ab illo termino medio posito in antecedente vel etiam cum hoc a termino posito in consequente. Et ego dico quod denominatur ab ambobus; quod apparet, quia locus a definitione vel locus a genere describitur non solum quod est habitudo definitionis vel habitudo generis, sed quod est habitudo definitionis ad definitum vel habitudo generis ad speciem. Unde licet iste terminus ‘homo’ sit quoddam definitum et quoddam totum in modo, tamen si fiat medium in argumento ad probandum aliquam conclusionem, non dicetur locus a definito, nisi sit ad eius definitionem, nec dicetur locus a toto in modo, nisi sit ad eius partem in modo. Locus ergo denominatur a termino inferente tamquam unde seu a quo argumentum procedit, et denominatur ab illato tamquam ad quid procedit. Et ideo rationabiliter cum quaerimus “unde locus?” respondemus solum de antecedente. Et si quaerimus “ad quid est?” respondemus de consequente. Unde idem est locus a definitione et a definito. Si autem quaerat aliquis, quare magis solemus quaerere “unde est locus?” quam “ad quid est?”,

8 ille] locus seu add. EV 13 ibi] EV om. BGKT 16 Sed … dubitatur] BGKV dubitatur E sed tunc consequenter licet dubitare T etiam add. EV 19 apparet] manifeste add. BGK 28 ideo] etiam add. BGT || de] BEGV ab KT 29 de] GKT ab (?) B a EV 30 a definito] EGKTV ad definitum B an recte?

29

Summulae, De locis dialecticis

63ra

dicemus quod hoc est, quia in argumento antecedens est principalius et potentius consequente, cum habeat virtutem inferendi ipsum et faciendi fidem de ipso. Et si concederem quod unumquodque potest denominari a fine, hoc non obstat, quin posset denominari ab aliis causis. 2. Ad secundam dubitationem principalem ego dico quod in hoc argumento ‘homo currit; ergo animal currit’ non debet dici quod sit locus ab homine ad animal, quia nec homo nec animal ponuntur in argumento; sed vere ibi est locus ab isto termino ‘homo’ ad istum terminum ‘animal’, et ex habitudine horum terminorum ad invicem tenet consequentia. | Sed ultra cum iste terminus ‘homo’ sit species et iste terminus ‘animal’ sit genus eius, sequitur quod ille locus vere est a specie ad suum genus. Sed ultra quando dicitur quod isti termini ‘genus’ et ‘species’ non ponuntur in argumento, ego concedo. Ideo dico quod non est ibi locus ab isto termino ‘species’ ad istum terminum ‘genus’, sed a specie ad genus; locus enim ab isto termino ‘species’ ad istum terminum ‘genus’ esset locus a relativis. Et ita de loco a definitione, ille enim est a definitione ad definitum, non ab isto termino ‘definitio’ ad istum terminum ‘definitum’, quia esset locus a relativis, ut dicendo ‘haec oratio “animal rationale mortale” est definitio huius termini “homo”; ergo hoc nomen “homo” est definitum hac oratione “animal rationale mortale” ’; sicut si diceremus ‘Socrates est pater Platonis; ergo Plato est filius Socratis’. 3. Ad tertiam dubitationem, scilicet quid volumus quaerere quando quaerimus “unde locus?”, dico quod nos quaerimus nomen termini inferentis, quo nominatur secundum illam habitudinem ad terminum illatum, virtute cuius habitudinis tenet consequentia. Ideo quamvis sit verum dicere quod in hoc argumento ‘homo currit; ergo animal currit’ est locus ab isto termino ‘homo’ ad istum terminum ‘animal’, tamen hoc non sufficit, quia non significatur secundum qualem habitudinem ad terminum illatum sit locus ab illo termino, sed hoc exprimitur quando dicitur quod est locus a specie, id est ab isto termino ‘homo’ secundum habitudinem secundum quam dicitur species. Sed quid volumus quaerere, quando nos dicimus “maxima?”. Dico bre-

3 si concederem] EV si concedetur B si concederetur GK etiam considera T 4 posset] EV potest B possit GK possumus T 9 invicem] et add. E(?)V 18 huius termini] EKV huius nominis BT om. G 19 mortale] BGKV om. ET 23 quo] BGKT unde E quo nomine V 26 ad … animal] EV om. GKT def. B 31 Sed] etiam add. BK tunc add. G || nos] EV om. BGKT

30

5

10

15

20

25

30

6.3. De locis a substantia

5

10

15

20

25

viter quod nos quaerimus propositionem per se notam confirmativam argumenti, et illam non oportet componi ex terminis in argumento positis, sed ex terminis secundae intentionis supponentibus pro illis terminis, ex quorum habitudine ad invicem tenet consequentia. Unde maximam confirmativam huius argumenti ‘homo currit; ergo animal currit’ non componimus ex istis terminis ‘homo’ et ‘animal’, sed ex istis terminis ‘species’ et ‘genus’, qui supponunt pro illis. Est enim maxima ‘quicquid vere affirmatur de specie, vere affirmatur de genere’. Et corollarie concludi potest quod in demonstrationibus, quae sunt syllogismi integri ex praemissis per se notis vel per alios syllogismos sufficienter probatis, non oportet quaerere maximas nisi praemissas illorum syllogismorum; concludunt enim ex se gratia formae. Ideo non indigent alia probatione virtute cuius valeat consequentia. 4. Ad quartam dubitationem, quando quaeritur quae res sit illa habitudo speciei ad genus vel definitionis ad definitum, respondeo quod omnis habitudo speciei ad genus, secundum quam species dicitur species, est habitudo huius speciei ‘homo’ ad hoc genus ‘animal’ vel habitudo huius speciei ‘albedo’ ad hoc genus ‘color’, et sic de aliis speciebus et generibus, sicut omnis habitudo | patris ad filium, secundum quam pater dicitur pater, est 63rb habitudo huius patris ad hunc filium vel illius alterius patris ad illum alium filium, et sic de singulis patribus et filiis ad invicem sic comparabilibus. Si ergo descendendo quaeras quae res est habitudo huius termini ‘homo’ ad istum terminum ‘animal’, secundum quam ille terminus ‘homo’ est species, ego dicam quod hoc est sicut si quaererem, quae res est habitudo duorum ad unum, secundum quam duo dicuntur dupla, vel etiam quae res est habitudo Socratis ad Platonem, secundum quam Socrates dicitur pater Platonis vel similis Platoni vel diversus a Platone. Et hoc est quaerere de terminis de praedicamento ad aliquid in abstractis, an termini supponunt pro

10–11 sufficienter probatis] B sufficienter probatos EGKV sufficientes T 12 non] EKV nulla BGT 14 quando quaeritur] GV scilicet BKT om. E || illa] E om. BGKT ista V 20 alium] EV alterum BGT def. K 22 descendendo] tunc add. B tu add. GK 24 dicam] E dico BGKTV || si quaererem] EG quaerere B om. K si quaeritur T si quaereretur V 27–28 de terminis] GKV de termino BT om. E 28 in abstractis] ET abstracti B concretis G om. KV || an termini] EK om. BT an GV concreti add. K

31

Summulae, De locis dialecticis eisdem rebus pro quibus eorum concreta supponunt aut pro dispositionibus additis; et hoc est alibi determinandum et determinatum10. Si ergo dicas quod habitudo qua duo sunt dupla ad unum sit illamet duo, ego dicam quod habitudo huius termini ‘homo’ ad istum terminum ‘animal’ qua iste terminus ‘homo’ est species huius termini ‘animal’ est illemet terminus ‘homo’. 5. Ad ultimam dubitationem potest dici quod illa divisio sit sufficiens, quia omnis locus a substantia est aliquis enumeratorum in ista divisione vel potest reduci ad aliquem illorum. Illi enim sunt principaliores, et minus principale secundum imitationem principaliorum reducendum est ad principalius. Et de hoc videbitur postea11. Sed tamen videndum est, quomodo differunt ad invicem membra huius divisionis. Oportet videre primo, quomodo differunt ad invicem definitio, descriptio et nominis interpretatio. Dico ergo quod aliquando et saepe descriptionem vel nominis interpretationem vocamus definitionem, et tunc large utimur hoc nomine ‘definitio’. Sed quandoque proprie utimur eo, et tunc nec descriptio nec nominis interpretatio est definitio, sed vocatur ‘definitio’ oratio praedicabilis in quid et convertibiliter de eo cuius est definitio et essentialiter secundum omnes suas partes, sic quod nulla pars eius praedicetur de eo denominative. Sic definitio speciei est constituta ex eius genere et differentiis essentialibus divisivis illius generis et constitutivis illius speciei. Descriptio autem est oratio convertibiliter praedicabilis de eo cuius dicitur descriptio, non tamen essentialiter, sed denominative secundum aliquas partes eius vel aliquam, sicut essent definitiones passionum per

1 concreta] BV concreti T abstracta EGK cf. duas adnotationes praecedentes || aut pro] BGKT aut de E et sic de V 2 et2] alibi add. BT etiam alibi add. G def. K 6 sit] E sic potest esse GK sic potest dici T def. BV 9 principaliorum] GTV principalioris BK principiatorum E 11 tamen] ad add. BV ad hoc add. G modo add. T 12 primo] EV om. BGKT 15 quandoque] ETV quando BGK 15–16 eo, et] ETV ergo B om. G eo K 16 est] EV dicitur BGT vocatur K 18–19 nulla pars eius] BGKT nulla pars V ipsa non (?) E 19 Sic] enim add. BGKT 10

11

Iohannes Buridanus, Quaest. Metaph. v, qu. 9; Iohannes Buridanus, Quaest. in Praedicamenta Qu. 10. Iohannes Buridanus, Summulae 6.3.5.

32

5

10

15

20

6.3. De locis a substantia subiecta, vel etiam sicut essent definitiones seu notificationes terminorum substantialium per suas proprias passiones aut per se accidentia, | ut quod 63va ‘animal risibile’ diceremus esse descriptionem hominis. Interpretatio autem vocari solet definitio dicens quid nominis, et est 5 oratio significans et connotans eadem omnino et convertibiliter cum aliquo termino cuius ipsa dicitur esse interpretatio, ut haec oratio ‘locus non repletus corpore’ diceretur interpretatio huius nominis ‘vacuum’. Verum est tamen quod adhuc sunt aliae definitiones, scilicet causales, quae merentur dici definitiones et non descriptiones nec nominum inter10 pretationes. De his autem omnibus et eorum differentiis dicemus planius in tractatu De definitionibus, demonstrationibus et divisionibus.12 6.3.2 Locus a definitione (1) Definitio est oratio quid est esse rei significans per essentialia. (2) Locus a definitione est habitudo ipsius ad suum definitum. Et continet quattuor argumenta et quattuor maximas: (3) primo argumentum affirmativum in quo idem praedicatur de definitione et de definito, ut ‘animal rationale mortale est risibile; ergo homo est risibilis’. Hic enim est locus a definitione, cuius maxima est: quicquid vere affirmatur de definitione, et de definito. (4) Secundo argumentum affirmativum in quo definitio et definitum de eodem praedicantur, ut ‘Socrates est animal rationale mortale; ergo Socrates est homo’; maxima: de quocumque vere affirmatur definitio, et definitum. (5) Tertio argumentum negativum in quo idem negatur de definitione et definito, ut ‘animal rationale mortale non currit; ergo homo non currit’; maxima: quicquid vere negatur de definitione, et de definito. (6) Quarto argumentum negativum in quo definitio et definitum negantur de eodem, ut ‘lapis non est

15

20

25

1 sicut essent] EV om. BGKT 2 se] BGKT sua EV 10 planius] EG plenius B clarius K plura T om. V 18 et] EV vere affirmatur BGKT 19 affirmativum] est add. EV 21 vere affirmatur] EV affirmatur BG praedicatur K verificatur T 12

Iohannes Buridanus, Summulae 8.2.

33

Summulae, De locis dialecticis animal rationale mortale; ergo lapis non est homo’; maxima: de quocumque vere negatur definitio, et definitum. (7) E converso autem erit locus a definito, scilicet cum definitum fuerit terminus inferens positus in antecedente et definitio terminus illatus positus in consequente, ut ‘homo currit; ergo animal rationale mortale currit’; et iste locus continet quattuor argumenta et quattuor maximas proportionaliter sicut locus a definitione, quorum exempla dimitto, quia facile est ea ponere.

63vb

Haec secunda pars continet septem clausulas. Prima est descriptio definitionis, secunda est descriptio loci a definitione, et de istis dictum est satis in praecedenti parte. Aliae quattuor clausulae declarant quadruplicem modum argumentorum et quadruplicem modum maximarum pertinentium ad locum a definitione. Ultima clausula est de loco a definito. Et haec omnia ita clare posita sunt quod non indigent expositione. Notandum tamen est quod alii sunt modi argumentorum tenentium per locum a definitione, in quibus non essent proprie convenientes praedictae maximae, sed variatae secundum exigentiam illorum argumentorum, ut si fierent argumenta ex obliquis in quibus neque definitio neque definitum praedicarentur aut subicerentur. Verbi gratia: ‘asinus hominem videt; ergo asinus animal rationale mortale videt’; | est enim hic locus a definito ad definitionem, et posset esse maxima: quaecumque aliquo modo vere attribuuntur definito oblique sumpto, eadem et eodem modo attribuuntur definitioni etiam oblique sumptae. Et forte quod universalis maxima in loco a definitione continens omnes alias esset: quaecumque aliquo modo attribuuntur definitioni, illa eodem modo vere attribuuntur definito. Sive enim sit affirmativa attributio sive negativa sive universalis sive particularis sive praedicati ad subiectum sive e converso sive rectorum ad obliquum sive e converso, et sic de aliis modis, semper regula eisdem modis reservatis habebit veritatem, propter hoc quod definitio et definitum pro eisdem convertibiliter supponunt. 6.3.3 Locus a descriptione (1) Descriptio est oratio indicans quid est esse rei per accidentalia, ut ‘animal risibile’ dicitur descriptio hominis et ‘nasus cavus’ de34

5

10

15

20

25

30

6.3. De locis a substantia

5

scriptio simi. (2) Locus a descriptione est habitudo descriptionis ad suum descriptum, (3) et continet quattuor argumenta et quattuor maximas proportionaliter sicut locus a definitione, et locus etiam a descripto sicut locus a definito. Et dimitto exempla, quia facile est ea ponere.

Ista tertia pars continet tres clausulas. Prima est descriptio descriptionis, secunda est descriptio loci a descriptione, et istae duae clausulae exponendae sunt secundum dicta in prima parte huius capituli. Tertia clausula enumerat modos argumentorum et maximarum pertinentium ad locum a descriptione 10 et a descripto. Quod totum est satis planum. 6.3.4 Locus ab interpretatione

15

20

(1) Sciendum est quod duplex est interpretatio, quaedam quae non convertitur cum interpretato, sicut ‘laedens pedem’ esset interpretatio huius nominis ‘lapis’; et de ista non intenditur hic. Alia est quae convertitur cum interpretato, ut ‘amator sapientiae’ est interpretatio huius nominis ‘philosophus’; et de ista intenditur hic. (2) Interpretatio est nominis per orationem sibi aequivalentem expositio. (3) Locus ab interpretatione est habitudo ipsius ad interpretatum, (4) et continent loci ab interpretatione et interpretato argumenta et maximas proportionaliter sicut locus a definitione et a definito, a descriptione et a descripto. Ista quarta pars continet quattuor clausulas. Prima est quaedam distinctio huius nominis ‘interpretatio’, circa quam notandum est quod primus modus interpretationis, quem removebamus a proposito, non est nisi quaedam derivatio nominis ab aliqua oratione imponendo ipsum ad significandum,

1 descriptionis] EV ipsius BGK ipsius descriptionis T 9 locum] ET locos BGKV 10 planum] ETV clarum BGK 15 intenditur hic] EV est intentio BGT est intentio hic K 18 continent loci] ETV continet locus GK continent locum B 19 sicut locus] EV locis BGT om. K 21 distinctio] BKV definitio E divisio ut videtur GT 23 removebamus] EV removemus B remisimus GT reicimus K

35

Summulae, De locis dialecticis

64ra

videlicet quia videmus quod aliqua oratio innata est supponere pro aliquibus rebus nobis notis, ideo illis rebus nomen aliquod imponimus participans in litteris vel syllabis cum terminis illius orationis; sicut quia res quas nunc vocamus ‘lapides’ aliquando laedebant pedes nostros, aliquis imposuit eis hoc nomen ‘lapis’ accipiens primam syllabam a ‘laedere’ et secundam a 5 ‘pede’. Et non oportet quod talis interpretatio convertatur cum interpretato, nec est | etiam proprie dicta et perfecta nominis interpretatio et expositio. Secundus modus interpretationis, qui est ad propositum, est qui in secunda clausula describitur, de qua descriptione et etiam de descriptione loci ab interpretatione quae ponitur in tertia clausula, dictum fuit satis in 10 prima parte huius capituli. Similiter etiam quarta clausula, quae docet enumerare argumenta et maximas pertinentes ad istos locos, scilicet ab interpretatione et interpretato, sunt satis clarae. 6.3.5 Alii loci a substantia Sunt autem alii loci a substantia, qui non sunt proprie a definitione vel a definito, a descriptione vel a descripto, ab interpretatione vel ab interpretato, sed ad istos reducibiles, ut locus a synonymo ad sibi synonymum, vel forte locus a differentia essentiali ad suam speciem immediatam, et locus a propria passione ad subiectum suum vel e converso, et locus ab oratione vel propositione exponente aliam orationem vel propositionem ad orationem vel propositionem expositam vel e converso.

15

20

Manifestum est quod tales loci vocandi sunt a substantia, si locus a substantia bene describebatur prius. In his enim inferens et illatum supponunt convertibiliter pro eisdem vel convertibiliter significant eadem. 25

1 videlicet quia] GT videlicet quod BK sed (?) quia E videlicet quod quando V || aliqua] EV illa BGT ista K 4 imposuit] GV imponit BKT composuit (?) E 8 Secundus] autem add. BGKT 10 satis] supra add. BKT 14 sunt] BEGKTV lapsus Buridani? 16 vel a2] BTV vel EG et K 18 forte] BK etiam EGTV cf. postea in commentatione || locus] EV om. BGKT 20 et] ETV vel BGK

36

6.3. De locis a substantia

5

10

15

20

25

Locus ergo a synonymo ad suum synonymum reducendus est ad locum a definitione ad definitum vel e converso ex eo quod sicut definitio praedicatur de definito essentialiter et convertibiliter, ita etiam terminus synonymus de termino synonymo; non enim est denominatio, cum neuter illorum significet vel connotet quod non alter. Et argumentum a synonymo esset ‘Socrates est vestitus; ergo Socrates est indutus’, si ponamus quod sunt synonyma ‘indui’ et ‘vestiri’, ‘indumentum’ et ‘vestimentum’. Dixi quod forte locus a differentia essentiali ad speciem quam immediate constituit est locus a substantia. Et dixi “forte” propter diversimode opinantes. Quidam enim opinantur quod omnis differentia vere essentialis sine aliqua connotatione aliena est convertibilis cum specie quam immediate constituit sub suo genere propinquo. Et tunc est verum quod dicitur, et reducitur ille locus ad locum a definitione, quia illa differentia praedicatur essentialiter et convertibiliter de illa specie, sicut et definitio, et cum hoc illa differentia est pars definitionis illius speciei. Alii opinantur quod nulla differentia essentialis per se accepta convertitur cum specie, sed plures simul bene, ut ‘rationale’ non convertitur cum homine, quia convenit deis, ut dicit Porphyrius13, nec ‘mortale’, quia convenit brutis. Sed hoc aggregatum ‘rationale mortale’ convertitur cum homine. Et si ita esset, tunc nullus locus a differentia ad speciem diceretur locus a substantia sed a concomitantibus substantiam, et reduceretur ad locum a genere, quia differentia conveniret cum genere in praedicando de specie essentialiter et non convertibiliter. | Ideo dicit Aristoteles in i. To- 64rb picorum14: “Et etiam differentia cum sit generaliter cum genere ordinata est”. Et determinare quae harum opinionum sit vera pertinet ad vii. Metaphysicae. Sed et si secunda opinio concedatur, tunc adhuc ab illo aggregato ex pluribus differentiis convertibilibus cum specie ad illam speciem erit

1 suum] ETV om. BGK 3 de definito] BGK de suo definito T om. EV 4 termino] sibi add. BGT suo add. V 8 Dixi] etiam add. BK et dixi G 10 differentia] si sit add. BGKT 24 Et etiam] EV et enim B quod K om. GT || generaliter] EG(?)VT generalis BK Aristoteles || ordinata] EV ordinanda BGKT 13 14

Porphyrius, Isagoge 10,12–13. Aristoteles, Topica i, 101b18–20.

37

Summulae, De locis dialecticis locus a substantia; et reduceretur ad locum a definitione propter illud quod hoc dicebatur de differentia convertibili cum aliqua specie. Deinde etiam locus a subiecto ad suum proprium vel passionem suam propriam vel e converso est locus a substantia secundum descriptionem loci a substantia prius datam, ut ‘homo currit; ergo risibile currit’; et reducitur ad locum a descriptione, quia illud proprium de illo subiecto praedicatur convertibiliter et non essentialiter, sicut descriptio de descripto, et cum hoc potest esse pars descriptionis illius subiecti. Deinde etiam locus a propositione exponente ad propositionem expositam dicitur locus a substantia, non quia convertibiliter praedicentur de se invicem, hoc enim est impossibile, quia propositio significative sumpta nec est subicibilis nec praedicabilis; et si materialiter sumatur, non potest vere affirmari de alia propositione; sed exponens et expositum convertibiliter eadem significant et connotant, tam apud mentem quam extra, quemadmodum nomen interpretatum et eius interpretatio, sicut alias15 videbitur. Ideo etiam huiusmodi loci ab exponente ad expositum reducendi sunt ad locos ab interpretatione ad interpretatum et e converso; est enim exponens tamquam interpretatio expositae. Sed tamen isti loci multum differunt a prius dictis, quia non omne praedicatum quod vere affirmatur de exponente affirmaretur vere de exposita, quia etiam neque vere affirmantur de se invicem, ut dictum est. Sed de aliquibus certis praedicatis, respectu quorum tenent isti loci, hoc est necessarium, scilicet quod quodcumque illorum praedicatorum vere affirmatur de exponente, ipsum vere affirmatur de exposita et e converso. Et illa praedicata sunt: ‘verum, falsum, possibile, impossibile, necessarium et contingens’. Ideo etiam nec maximae in istis locis sunt similes maximis locorum prius dictorum, sed sunt tales: Si exponens est vera, sua exposita est vera; si exponens est falsa, sua exposita est falsa; et sic de ‘possibili, de impossibili, de necessario et contingente’; et similiter e converso: Si exposita est vera, sua exponens est vera etc.

1 illud] propter add. BGT 2 cum … specie] EV si aliqua erat talis BT cum specie si (om K.) erit (sit G) talis GK 14 quam] ad add. BKT 22 isti] BGKT om. EV 23 quodcumque] BGKT quaecumque EV 23–24 affirmatur] BEGKT affirmantur V 29 de] EV om. BGKT 30 etc.] EV om. BGKT 15

Iohannes Buridanus, Summulae 8.2.3.

38

5

10

15

20

25

30

6.3. De locis a substantia

5

10

15

20

25

30

Aliqui autem istum locum quem vocavi ab exponente ad expositam plus vocant ab exponentibus ad expositam, sed mihi videtur quod unius expositae non sit dicenda exponens simpliciter nisi una quae bene est copulativa constituta ex pluribus categoricis; ut haec propositio ‘omnis homo praeter Socratem currit’ exponitur per hanc copulativam | ‘Socrates 64va non currit, et Socrates est homo, et omnis homo alius a Socrate currit’. Et si aliquis quamlibet categoricam vult vocare exponentem, ego saltem ponam differentiam, quia illa copulativa vocabitur exponens totalis, et illae categoricae exponentes partiales; et erunt vera quae dicta sunt de locis ab exponente totali ad expositam et e converso. Verbi gratia: ‘Socrates non currit, et Socrates est homo, et omnis homo alius a Socrate currit; ergo omnis homo praeter Socratem currit’. Unde locus: ab exponente; maxima: Si exponens est vera, et exposita erit vera. Et est sciendum et bene notandum non solum pro istis locis, sed etiam pro aliis, quod ab exponente ad expositam possumus arguere non solum sicut nunc argutum est, immo etiam sumendo exponentem materialiter in antecedente et etiam in consequente expositam materialiter. Verbi gratia: ‘Haec propositio “Socrates non currit, et Socrates est homo, et omnis homo alius a Socrate currit” est vera; ergo haec propositio “omnis homo praeter Socratem currit” est vera’; locus ab exponente; maxima: Si exponens est vera, exposita erit vera. Et ita etiam in aliis locis, ut in loco a specie ad genus, non fit tale argumentum solum ‘homo currit; ergo animal currit’, in quo isti termini ‘homo’ et ‘animal’ supponunt personaliter, immo etiam fit argumentum in quo supponunt materialiter, verbi gratia: ‘ “currit” vere affirmatur de homine; ergo vere affirmatur de animali’; id est hoc praedicatum ‘currit’ vere affirmatur de isto termino ‘homo’; ergo vere affirmatur de isto termino ‘animal’; locus a specie ad suum genus; maxima: Quicquid vere affirmatur de specie, vere affirmatur de suo genere. Immo etiam manifestum est quod maxima dialectica immediatius est confirmativa argumenti facti ex terminis sumptis materialiter quam argumenti facti ex terminis sumptis personaliter seu significative, nam ex

2 plus] GK plures BETV fortasse potius vel pluraliter scribendum? 3 dicenda] BEV capienda (?) G danda KT 7 categoricam] istius (illius T) copulativae add. GKT def. B 8 quia] EV quod GKT def. B 10 ad] suam add. GKT def. B 13 et] EV om. BGKT 24–25 vere affirmatur] BTV verificatur E vere praedicatur GK 25 affirmatur] BETV praedicatur GK seu verificatur add. E

39

Summulae, De locis dialecticis

64vb

additione maximae ad antecedens sequitur conclusio manifeste per syllogismum vel per syllogismos, antequam appareat sequi conclusio alia. Verbi gratia: ex maxima arguam sic ‘quicquid vere affirmatur de specie, vere affirmatur de suo genere; sed iste terminus “homo” est species et iste terminus “animal” est genus suum; ergo quicquid vere affirmatur de isto termino 5 “homo”, vere affirmatur de isto termino “animal” ’. Et tunc ista conclusio fiat maior syllogismi secundi et antecedens primi argumenti. Fiat ergo minor, scilicet quod hoc praedicatum ‘currit’ vere affirmatur de isto termino ‘homo’, et concludetur manifeste consequens primi argumenti, scilicet quod hoc praedicatum ‘currit’ vere affirmatur de isto termino ‘animal’. Et non 10 sic evidenter ex additione maximae cum illo antecedente ‘homo currit’ concludetur illud consequens ‘animal currit’. Immo non potest fieri evidens consequentia ex illa maxima nisi ex quadam suppositione, immo ex quibusdam suppositionibus apponendis vel subintellegendis, scilicet quod sequatur ‘hoc praedicatum “currit” vere affirmatur de subiecto isto “ani- 15 mal”, ergo haec est vera “animal currit” ’, et iterum sequatur | ‘haec est vera “animal currit”, ergo animal currit’; et sic suo modo de isto termino ‘homo’.

7 fiat1] BGKT fuit EV 14 subintellegendis] ETV intellegendis BGK 16 iterum] quod add. BGK 17 termino] EV om. BGKT || homo] currit add. BGKT

40

6.4 Capitulum quartum De locis a concomitantibus substantiam 6.4.1 Divisio locorum a concomitantibus substantiam

5

Sequitur de locis a concomitantibus substantiam. (1) Et dictum est prius, quid sit locus a concomitante substantiam. (2) Et dividitur locus a concomitante substantiam, quia alius a toto, alius a parte, alius a causa, alius ab effectu, alius a generatione, alius a corruptione, alius ab usibus, alius a communiter accidentibus.

Hoc quartum capitulum est de locis a concomitantibus substantiam, quod continet octo decem partes: Prima est de descriptione et divisione loci a concomitante substantiam, secunda est de descriptione et divisione locorum a toto et a parte, tertia est de locis a toto universali et ab eius parte, quarta est 10 de locis a toto integrali et a sua parte, quinta est de locis a toto in quantitate et a parte vel partibus eius, sexta est de locis a toto in modo et sua parte, septima est de locis a toto in loco et eius parte, octava est de locis a toto in tempore et eius parte, nona est de descriptione et divisione locorum a causa et ab effectu, decima est de locis a causa efficiente et eius effectu, 15 undecima est de locis a causa materiali et eius effectu, duodecima est de locis a causa formali et eius effectu, tertia decima est de locis a causa finali et eius effectu, quarta decima est de locis a generatione, quinta decima est de loco a corruptione, sexta decima est de locis ab usibus, septima decima est de locis a communiter accidentibus et octava decima est de locis quibusdam 20 a concomitantibus substantiam aliis a praedictis, licet forte reducibilibus ad istos; et ubi incipiant istae partes videbitur in processu.

2 concomitante] BEV concomitantibus GT communicantibus K 2–3 Et dividitur] EV dividitur autem BKT et dividitur autem G 7 Prima] pars add. BGK 9 et2 … parte2] ETV ad eius partem BGK 10 locis1] BTV loco EGK 19 et] ETV om. BGK 21 incipiant] BEV incipient GK incipiunt T

41

Summulae, De locis dialecticis

65ra

Prima pars habet duas clausulas: prima proponit intentionem capituli remittendo nos de descriptione loci a concomitante substantiam ad praedeterminata. Secunda dividit seu enumerat locos a concomitantibus substantiam. Prima clausula est satis clara ex se vel ex prius determinatis. De secunda autem clausula, scilicet an illa divisio vel enumeratio locorum a concomitantibus substantiam sit sufficiens considerabitur in procedendo de membris. Sed solum dubitamus nunc de modo loquendi, videlicet utrum locum a toto vel locum a causa, aut huiusmodi locos, debeamus vocare locum a concomitantibus substantiam vel locum a concomitante substantiam. Et statim videtur mihi quod debemus eum vocare locum a concomitante substantiam. Possibile est tamen quod ad eandem quaestionem arguimus per locum a toto universali et per locum a toto integrali et per locum a causa efficiente et per locum a generatione, et tunc pluraliter loquendo illi loci bene dicuntur a concomitantibus substantiam. Sed etiam apparet quod si essent diversae quaestiones et diversorum terminorum, et ad unam argueretur per locum a toto et ad aliam per locum a causa, isti loci forte magis proprie dicerentur a concomitantibus | substantias quam a concomitantibus substantiam, adhuc capiendo substantiam sicut capit Boethius, scilicet pro definitione, descriptione et interpretatione vel etiam pro termino convertibili, quia diversorum terminorum, nisi sint convertibiles, non est sic eadem substantia, sed sunt eorum diversae substantiae.

5

10

15

20

6.4.2 Divisio locorum a toto (1) Locus a toto est habitudo totius ad suam partem, et locus a parte est habitudo partis ad suum totum. (2) Locus a toto dividitur, quia alius a toto universali, alius a toto integrali, alius a toto in quantitate, alius a toto in modo, alius a toto in loco, alius a toto

2 nos] EKV om. BGT 9 aut] BTV an (?) E et GK || locos] EV om. BGKT 14 pluraliter] ET populariter B probabiliter GV plura K 16 quod] EV om. BGKT 17 unam] BEV unamquamque GKT 18 proprie] ETV om. BGK || dicerentur] loci add. BGKT

42

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam in tempore. (3) Proportionaliter dividitur locus a parte, quia alius dicitur a parte totius universalis, alius a parte totius integralis etc. Ista secunda pars est de descriptione et divisione locorum a toto et a parte, et habet tres clausulas. Prima est descriptiones locorum a toto et 5 a parte, quae manifesta est ex prius dictis in prioribus capitulis; vel si restat aliquod dubium de aliquibus totis et partibus, hoc dicetur posterius. Secunda clausula est divisio loci a toto, et tertia est divisio loci a parte, de quibus utrum sint sufficientes poterit magis videri, quando de unoquoque membro fuerit determinatum. 6.4.3 Locus a toto universali 10

15

20

25

(1) Totum universale est quod est aptum natum praedicari de pluribus essentialiter; vel sic: totum universale est praedicabile de alio essentialiter et superius ad illud. (2) Pars autem totius universalis dicitur inferius ad ipsum totum universale, de quo illud totum praedicatur essentialiter; et solet vocari pars subiectiva. (3) Locus a toto universali est habitudo ipsius ad suam partem vel ad suas partes. Locus a parte totius universalis est habitudo partis subiectivae ad suum totum universale. (4) Locus a toto universali tenet destructive et non constructive. Dico quod non tenet constructive, quia non sequitur ‘asinus est animal; ergo asinus est homo’, sed tenet destructive ut ‘lapis non est animal; ergo lapis non est homo’; locus a toto universali; maxima: a quocumque removetur totum universale, ab eo removetur quaelibet eius pars. (5) Locus a parte totius universalis sive a parte subiectiva ad suum totum non tenet destructive, sed constructive. Non tenet destructive, quia non sequitur ‘asinus non est homo; ergo asinus non est animal’, sed constructive tenet, sive illa pars subiectiva subiciatur sive praedicetur. Dico primo si praedicetur, ut ‘Socrates est homo; ergo

2 dicitur] EV om. BGT est K add. BGK dico quod add. T

12 illud] EV ipsum BGKT

43

24 constructive] dico

Summulae, De locis dialecticis Socrates est animal’; maxima: de quocumque vere affirmatur pars subiectiva, de illo vere affirmatur suum totum universale. Dico etiam si subiciatur, ut ‘homo currit; ergo animal currit’; maxima: quicquid vere affirmatur de parte subiectiva, vere affirmatur de suo toto universali. (6) Notandum est quod locus | a genere ad suam speciem et etiam a specie ad suum individuum continetur sub loco a toto universali, quia omne genus est totum universale ad suam speciem, et omnis species est totum ad suum individuum. Et proportionali ratione locus a specie ad suum genus vel ab individuo ad suam speciem continetur sub loco a parte subiectiva.

65rb

5

10

Ista tertia pars est de locis a toto universali et ab eius parte, et continet sex clausulas: Prima est descriptio totius universalis, secunda est descriptio partis eius, tertia descriptiones locorum a toto universali et a partibus eius, quarta ostendit quomodo tenet vel non tenet locus a toto universali, quinta 15 idem ostendit de loco a parte subiectiva, et sexta est unum notabile. Quantum ad primam clausulam sciendum est quod ista nomina ‘totum universale’ et ‘pars subiectiva’ sunt nomina secundarum intentionum, sicut isti termini ‘definitio’ et ‘definitum’, ‘genus’ et ‘species’, et supponunt appropriate pro terminis praedicabilibus et subicibilibus. 20 Et locus a toto universali est si arguo ‘lapis non est animal; ergo lapis non est homo’. Et non est locus ab hoc nomine ‘totum universale’, sed est locus a toto universali, quod est iste terminus ‘animal’. Et de hoc dictum fuit satis in prima parte praecedentis capituli16. Notandum est secundo quod aliquis terminus dicitur superior ad alium 25 terminum ex eo quod semper vere affirmatur de illo altero universaliter, si propositio formetur, sed non e converso. Et omne tale superius posset vocari totum universale capiendo large hoc nomen ‘totum universale’. Tamen

1–2 de quocumque … universale] BT (eodem pro illo B) quicquid vere affirmatur de parte subiectiva vere affirmatur de suo toto EGKV 7 etiam] BET om. GKV 9 est totum] EV om. BGKT 22 Et] EV om. BGKT 25 alium] BEV alterum GKT 16

Iohannes Buridanus, Summulae 6.3.1. dub. 2.

44

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

30

auctores propter principalitatem superioris essentialis voluerunt uti hoc nomine ‘totum universale’ magis proprie restringendo ipsum ad superius essentiale. Sed tamen hoc est bene considerandum quod ab omni superiori, sive essentiali sive denominativo, ad suum inferius valent loci, sicut dictum est eos valere a toto universali ad suam partem subiectivam. Et valent e converso, scilicet ab inferiori ad superius, sicut dictum est eos valere a parte subiectiva ad suum totum. Verbi gratia: coloratum est superius, licet non essentiale, ad asinum, et animal ad risibile. Ideo sequitur ‘A non est coloratum; ergo A non est asinus’ vel etiam ‘A non est animal; ergo A non est risibile’, et similiter e converso sequitur ‘A est asinus; ergo A est coloratum’ vel ‘A est risibile; ergo A est animal’. Et sunt maximae: a quocumque removetur superius, et inferius; similiter: de quocumque dicitur inferius, et superius. Et istae consequentiae a toto universali ad suam partem vel e converso, vel generalius a superiori ad inferius, apparent non solum per illas maximas logicales, sed aliter reducendo ad syllogismum. Ex quo enim supponimus coloratum esse superius, sive essentiale sive denominativum, | ad asinum, 65va sequitur ex descriptione superioris quod coloratum vere affirmatur de asino universaliter, id est iste terminus ‘coloratum’ de isto termino ‘asinus’. Ideo oportet concedere istam ‘omnis asinus est coloratus’, et tum in omnibus consequentiis addita ista ‘omnis asinus est coloratus’ antecedenti sequitur consequens per integrum syllogismum. Verbi gratia: sit argumentum ‘A non est coloratum; ergo A non est asinus’, adde antecedenti quod omnis asinus est coloratus, sequitur conclusio per Baroco sic ‘omnis asinus est coloratus; A non est coloratum; ergo A non est asinus’. Deinde sit argumentum ‘A est asinus; ergo A est coloratum’, tunc per additionem dictae propositionis fiat syllogismus in Darii sic: ‘omnis asinus est coloratus; A est asinus; ergo A est coloratum’. Iterum sit argumentum ‘asinus est A; ergo coloratum est A’, fiet syllogismus in Disamis sic: ‘asinus est A; et omnis asinus est coloratus; ergo coloratum est A’.

6–8 Et … totum] ETV om. GK verba Et-superius om., sed verba sicut-totum habet B 9 asinum] BEG album KTV 10 asinus] BEG album KTV 11 asinus] BEGV album KT 21 tum] BEG tamen KV tandem T || omnibus] dictis add. BGKT

45

Summulae, De locis dialecticis

65vb

Deinde secunda clausula est manifesta correspondenter ex manifestatione primae. Tertia etiam clausula manifesta est ex praecedentibus. Sed quantum ad quartam clausulam notandum est pro isto loco et omnibus aliis quod argumentum vocatur constructivum quod infert conclusionem affirmativam, et destructivum quod infert conclusionem negativam. Tamen haec regula in proposito est concedenda quod, sive constructive arguamus sive destructive, non valet consequentia a toto universali non distributo ad suam partem, sed valet ab eo distributo, quia dudum dictum est quod ab ampliori non distributo non valet consequentia ad minus amplum. Ideo valet ‘A non est animal; ergo A non est homo’, et non valet ‘A est animal; ergo A est homo’. Similiter si totum universale subiciatur, valet ut ‘non animal currit; ergo non homo currit’ vel ‘nullum animal currit; ergo nullus homo currit’. – Sed aliqui non ponunt hoc exemplum sub loco a toto universali, quia apparet a toto in quantitate, de quo post dicetur. – Sed non valet sine distributione, ut ‘animal currit; ergo homo currit’. Item a superiori distributo ad inferius affirmative valet consequentia non simpliciter, sed supposita constantia inferioris, id est quod pro aliquo supponat, ut ‘omne animal vigilat; ergo musca vigilat’; si enim nulla esset musca, non esset conclusio vera, licet antecedens verum esset. De quinta autem clausula dicendum est quod, sive destructive sive constructive, non valet consequentia a parte subiectiva ad suum totum cum distributione, ut ‘omnis homo currit; ergo omne animal currit’ vel ‘nullus homo currit; ergo nullum animal currit’. Sed valet sine distributione ipsius | totius et affirmative, ut ‘homo currit; ergo animal currit’, et negative supposita constantia subiecti; aliter non. Nam pone quod modo omne animal vigilat, et quod nulla est musca, non sequitur ‘musca non vigilat; ergo animal non vigilat’, quia antecedens est verum et consequens falsum. Sed bona esset consequentia ex suppositione quod aliqua musca est, quia tunc erit ista vera ‘omnis musca est animal’, qua addita antecedenti erit syllogismus, scilicet talis in Bocardo: ‘musca non vigilat; omnis musca est animal; ergo

11 Ideo] non add. EK 19 supponat] BKT supponant EV supponit G 20 esset2] EGK om. B sit T posset esse V 23 nullus] BGK om. EV omnis T 24 nullum] BGKT omne EV 26 pone] EV pono BGKT || modo] ET om. BGKV

46

5

10

15

20

25

30

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

animal non vigilat’. Ego autem dicam post17, quae sunt maximae huiusmodi locorum vel argumentorum, et quare cum deberem loqui de toto universali et parte eius, ego videor loqui de toto in quantitate et de parte eius, ex quo ego loquor de distributione. Ultima clausula est satis manifesta. Unde arguo sic ‘homo currit; ergo animal currit’, et cum quaeritur unde locus, ego possum respondere: a superiori ad inferius vel specialius a toto universali ad partem subiectivam vel adhuc specialius a genere ad suam speciem; et proportionaliter assignandae erunt maximae communiores vel specialiores. Sed adhuc contra dicta sunt movendae quaedam communes instantiae. Videtur enim quod locus a superiori ad inferius valeat affirmative et sine distributione, quia sequitur ‘ens est; ergo substantia est’, cum non possit aliquid esse sine substantia; et sic etiam sequeretur ‘substantia est; ergo deus est’; et similiter sequeretur ‘numerus est; ergo binarius est’. Similiter arguitur quod a parte subiectiva ad suum totum non valeat locus affirmative, quia non sequitur ‘Socrates incipit esse albus; ergo Socrates incipit esse coloratus’; nec etiam sequitur ‘homo differt ab asino; ergo homo differt ab animali’. Ad primam obiectionem dico quod istae consequentiae essent bonae, licet inferens esset superius et illatum inferius. Sed non tenent ex hoc quod unum est superius et aliud inferius, immo haec consequentia ‘ens est; ergo substantia est’ tenet ex habitudine effectus causae materialis ad suam causam, quia omne accidens habet substantiam sibi subiectam, nisi contingat oppositum ex miraculo. Naturalis autem diceret quod necesse est posito effectu causae materialis poni eius materiam. Si autem dicamus aliquod accidens esse sine substantia sibi subiecta, immo etiam omne accidens, per potentiam divinam, adhuc sequeretur ‘accidens est’ vel ‘ens est; ergo

1 huiusmodi] ET horum BGK horum huiusmodi V 2 quare] GT om. B quia EKV 3 ego] hic add. BG hoc add. K 8 suam] EV om. BGK def. T 13 sequeretur] E sequitur BGKTV 14 sequeretur] EV sequitur BGKT 20–21 hoc … inferius] EV eo quod haec (hoc G) est inferius (superius G) et illud superius (inferius G) BG eo quod haec est inferius ad superius K habitudine superioris ad illud inferius T 22 materialis] seu subiectivae add. BGKT 24 Naturalis] B(?)ETV supernaturali GK 27 sequeretur] EV sequitur BGKT || vel] etiam add. BGKT 17

Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.5.

47

Summulae, De locis dialecticis substantia est’, quia sequeretur deum esse per locum ab effectu causae 66ra agentis ad eius causam; nihil esse potest, si ipsum non sit deus | vel dependeat a deo tamquam ab agente conservante. Ita etiam sequitur ‘numerus est; ergo binarius est’, non per locum a superiori ad inferius, sed a toto integrali; necesse est enim omnem numerum 5 esse binarium aut eius partem esse binarium. Ad hoc autem quod arguatur a parte subiectiva ad suum totum, manifestum est quod illae consequentiae non valent, quia in istis verbis ‘incipit’ et ‘differt’ implicantur negationes distribuentes illos terminos ‘albus’ et ‘coloratus’, ‘asino’ et ‘animali’; et non valet locus ab inferiori distributo ad 10 superius distributum. 6.4.4 Locus a toto integrali Totum integrale secundum auctorem nostrum describitur sic: (1) totum integrale est quod componitur ex partibus quantitatem habentibus, ut domus ex pariete, tecto et fundamento. (2) Locus a toto integrali est habitudo ipsius ad suam partem, et locus a parte integrali est habitudo ipsius ad suum totum integrale. (3) Locus a toto integrali tenet solum constructive sic: ‘domus est; ergo paries est’; maxima: posito toto integrali ponitur eius pars. (4) Locus a parte totius integralis tenet solum destructive, ut ‘paries non est; ergo domus non est’; maxima: remota parte totius integralis removetur ipsum totum.

15

20

Ista quarta pars est de locis a toto integrali et eius parte et continet quattuor clausulas: prima describit totum integrale, secunda describit locos a toto integrali et parte eius, tertia ostendit quomodo locus a toto integrali tenet, et quarta idem ostendit de parte. 25

1 sequeretur] E sequitur BGKTV || esse] qui (quia G) est substantia add. BGT quia subiecta add. K 2 nihil] enim add. BGKT 4–5 a … inferius] T superioris ad inferius B ab inferiori ad superius EGKV 7 arguatur] ETV arguitur B arguebatur GK 9 differt] BGT desinit EV desinit et differt K 19 totius integralis] BGKT (integrali T) integrali E def. V 25 de] loco a add. BT

48

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

Circa primam clausulam notandum est quod Boethius18 describendo totum integrale non apponit illam clausulam “secundum quantitatem”, sed dicit totum integrum seu integrale esse quod ex pluribus partibus constat. Et hoc multum differt a toto universali, quia totum universale non constat nec componitur ex suis partibus, immo potest esse sine eis, ut iste terminus ‘animal’ sine istis terminis ‘homo, asinus’ etc., sive hoc sit in mente, si loquamur de universali mentali, sive in voce, si loquamur de vocali; sed non est possibile totum integrale esse sine suis partibus, cum oporteat ipsum constare ex eis. Et apparet quod in hoc Boethius consonat Aristoteli in V. Metaphysicae19, uterque enim dimisso toto prout significat idem quod perfectum, quia non est ad propositum, ponit solum duos modos principales totius, scilicet totum universale et totum integrale. Dicit enim Boethius20 totum duobus modis dici solet, “aut ut genus aut ut integrum quod ex pluribus partibus constat”. Et Aristoteles dicit totum esse | “continens contenta ut 66rb unum aliquid sunt illa etc.; hoc autem dupliciter, aut enim ut unumquodque unum aut fit ex his unum”. Et vult dicere quod oportet totum esse unum, tamquam, ut ipse dicit, “existente totalitate unione aliqua”; deinde oportet illud totum unum continere multa, quae sunt partes eius; deinde oportet illa multa esse vel dici illud unum. Et hoc esse potest dupliciter: uno modo quod unumquodque illorum multorum dicitur illud unum, id est quod illud totum unum vere dicitur seu praedicatur de unoquoque illorum; et hoc est totum universale, nam ut dicit Aristoteles totum universale “continet multa in praedicari de unoquoque”. Alio modo quod illud unum totum non praedicetur de aliquo illorum multorum, sed quod sit et constet ex eis; et hoc est totum integrale; quod etiam non solum est ex suis partibus, sed est suae partes; totum autem universale non est suae partes.

6 sine … terminis] BKV sive iste terminus E sine isto termino GT 11 uterque] BTV utroque EG def. K 16 etc.] EGV om. B textum mutaverunt KT 17 fit] EV om. BG def. K sit T 20 dici] BGT om. EV def. K 18 19 20

Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1188b. Aristoteles, Metaphysica v, 1023b26–36. Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1188b.

49

Summulae, De locis dialecticis

66va

Videtur ergo mihi quod in descriptione totius integralis non oportet apponere illam clausulam “secundum quantitatem”, sed concedenda est descriptio Boethii, nam cuiuslibet binarii pars est unitas, et non aliter pars quam pars integralis. Et tamen binarii intellegentiarum unitates, quae sunt eius partes, non sunt nisi illae intellegentiae, quarum nulla habet quantitatem. Et similiter propositio mentalis ex simplici copula, simplici subiecto et simplici praedicato mentalibus constituta est totum integrale ad illos conceptus, quorum tamen nullus habet quantitatem. Et quidam etiam opinati sunt animam intellectivam humanam esse compositam substantialiter et integraliter ex intellectu agente et intellectu possibili, licet neutrum dicerent habere quantitatem. Deinde ex dictis apparet quod haec nomina ‘totum universale’ et ‘pars subiectiva’ vel etiam ‘superius’ et ‘inferius secundum praedicationem’ sunt nomina secundae intentionis seu impositionis, supponunt enim appropriate pro terminis significativis praedicabilibus et subicibilibus. Sed isti termini ‘totum integrale’ et ‘pars integralis’ sunt termini primae intentionis seu impositionis, quia supponunt bene pro rebus extra praeter operationem animae existentibus. Domus enim est totum integrale et homo et lapis; quodlibet istorum constat ex multis partibus et sunt illae partes. Sed tunc statim occurrit dubitatio: si ego dico ‘domus est; ergo paries est’, quomodo possumus dicere quod ibi sit locus a toto integrali, quia non denominatur locus a rebus significatis per terminos in argumento positos, sed ab istis terminis in argumento positis, ut dictum est in alio capitulo21; sed quantum ad hoc argumentum totum integrale et pars eius sunt res extra, scilicet domus et paries; ergo non debet dici quod iste | locus sit a toto integrali ad suam partem. Respondeo quod sine dubio haec consueta locutio est impropria et indiget expositione: “a toto integrali ad suam partem”, id est a termino supponente pro toto integrali ad terminum supponentem pro parte integrali secundum habitudinem quam habent ad invicem, prout hoc supponit

1 ergo mihi] BEV om. GK mihi T 3 aliter] ETV alia BGK 4 unitates] BGKT unitas EV 10 dicerent] EGV diceremus B diceretur KT 18 lapis] cum add. B et add. K quia add. TV 19 et … partes] EV et sic illae partes BT om. GK 21

Iohannes Buridanus, Summulae 6.3.1.

50

5

10

15

20

25

30

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

pro tali toto et illud pro eius parte. Et maxima etiam correspondenter debet exponi, quae dicit: remoto toto integrali removetur eius pars, id est remoto termino etc. Sed nunc per remotionem termini debemus intellegere non constantiam termini et per positionem constantiam, prout logici loquuntur de constantia et non constantia terminorum, scilicet quod terminum dicamus constare si supponat pro aliquo, et non constare si pro nullo supponat. Modo terminum significamus constare, id est pro aliquo supponere, quando de ipso affirmamus hoc verbum ‘est’ secundo adiacens, et non constare, quando dictum verbum de dicto termino negamus. Ideo etiam praedictae maximae “posito toto” etc. vel “remota parte” etc. non ponuntur, nisi ubi argutum est a praemissa ad conclusionem de hoc verbo ‘est’ secundo adiacente. Et dicitur quod isti loci non tenent respectu alterius verbi vel praedicati. Quando ergo ponam istam maximam ‘posito toto integrali ponitur eius pars’, sensus est, prout maxima dicitur logica, talis: termino constante, id est pro aliquo vel aliquibus supponente, innato supponere pro toto integrali, constat etiam dicto modo terminus innatus supponere pro parte talis totius. Similiter ‘remota parte integrali removetur eius totum’, id est termino innato supponere pro parte integrali non supponente pro aliquo, terminus innatus supponere pro eius toto non supponit pro aliquo. Et hoc aequivalenter potest dici sub paucioribus verbis, scilicet quod maximae ponantur: si de nomine innato supponere pro toto integrali vere affirmatur hoc verbum ‘est’, ita de nomine innato supponere pro parte, et si de nomine partis vere negatur, ita de nomine totius. Sed tunc sunt circa istos locos dubitationes, quarum una est utrum ab omni toto integrali ad quamlibet eius partem integralem valet locus constructive respectu huius verbi ‘est’ secundo adiacentis, et e converso a parte ad totum, scilicet quod valet destructive et non constructive.

2 quae dicit] ETV quia dicit B quod GK 7 supponat] GKT(?)V supponit E om. B 8 secundo] BET secundum GKV 9 dicto] ETV illo BG isto K 11 argutum] ETV argumentum BGK 14 dicitur] BKTV est E om. G || logica] BEG logicaliter K talis T logicalis V 15 id est] BGTV om. E scilicet K 21 ponantur] tales add. BGKT 22 ita] et add. GKT def. B 24 tunc] BEV om. GKT 26 constructive] et non destructive add. BGKT

51

Summulae, De locis dialecticis

66vb

Secunda dubitatio, utrum loci a toto integrali ad partem suam et e converso valeant solum respectu huius verbi ‘est’ vel etiam valeant respectu aliorum verborum vel praedicatorum; et si sic, utrum respectu omnium vel aliquorum et non omnium; et si aliquorum et non omnium, tunc oportet videre respectu quorum sic et respectu quorum non et quare. Et non facile est determinare bene ad istas duas dubitationes. De prima dubitatione arguitur quod a toto ad partem non valet constructive, quia licet digitus vel manus sit pars | hominis integralis, non tamen sequitur ‘homo est; ergo digitus est’ vel ‘manus’, quia remaneret homo, licet abscinderetur sibi manus. Et ita a parte ad totum non valet negative, quia non est maxima vera: si pars integralis removetur, totum removetur, ex quo potest removeri manus homine manente. Immo videtur quod dicti loci e converso teneant quam sicut dicebatur, scilicet videtur quod a toto ad partem valeat negative et e converso affirmative, quia sequitur ‘pes est; ergo animal est’; et e converso ‘animal non est; ergo pes non est’. Probo primam consequentiam, quia si pes est, peto utrum est animatus anima sensitiva vel non; si est animatus anima sensitiva, sequitur quod ipse est animal, igitur sequitur quod est animal. Si vero dicas quod ille non sit animatus anima sensitiva, tunc sequitur quod non est pes, quod est contra positum. Et patet haec ultima consequentia, quia si non est animatus anima sensitiva, tunc non potest in naturalem operationem pedis, ideo non est pes nisi aequivoce, sicut esset lapideus. Istam determinationem ponit Aristoteles iv. Meteororum22 dicens: “Omnia autem terminata sunt opere; quae quidem autem possunt facere ipsorum opus vere sunt unumquodque, puta oculus si videt, quod autem non potest aequivoce, puta mortuus vel lapideus”. Idem etiam determinat

1 dubitatio] est add. GKT 2 verbi] ETV praedicati BGK seu praedicati add. V 6 ad istas duas] TV has B ad duas primas E has duas G def. K 7 prima] enim add. BG autem add. E 10 sibi] EV om. BKT aliqua G || ita] etiam add. BGKT || non valet] BEV om. GKT 17 sequitur quod] EV tunc BGKT || igitur] E ideo BGKT def. V 24 autem] EV non B enim GT om. K 25 ipsorum] BGTV eorum E suum K || quod] BGKT quia EV 26 puta] BGTV ut E textum mutavit K || etiam] BGKT autem E om. V 22

Aristoteles, Meteora iv, 390a10–14.

52

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

Aristoteles vii. Metaphysicae23 dicens de partibus animalis sic: “Uniuscuiusque pars si definiatur bene, non sine opere definietur, quod non existit sine sensu”. Deinde paucis interpositis subdit24: “Neque enim possunt esse separatae”, sed multae partes animalium, “nec enim quocumque modo se habens digitus pars animalis, sed aequivoce qui mortuus”. Deinde concessa hac consequentia ‘pes est; ergo animal est’ oportet concedere aliam, scilicet ‘animal non est; ergo pes non est’, quia hoc est arguere ex opposito consequentis primae consequentiae ad oppositum antecedentis. Ideo si una consequentia est bona, oportet aliam esse bonam. Iterum, si arguo sic ‘paries est; ergo domus est’, ego quaero utrum paries est pars domus vel non. Si dicas quod sic, sequitur quod domus sit, nulla enim pars est nisi entis. Et si dicas quod paries non est pars domus, tunc non argutum est a parte totius integralis ad suum totum. Ergo si est argutum a parte integrali ad suum totum, oportet si antecedens est verum consequens esse verum. Iterum specialiter in totis homogeniis arguitur sic: aqua enim est totum integrale ad suas partes quantitativas, et cum quaelibet earum sumatur et vocetur B, erit vera consequentia affirmativa ab isto nomine B ad hoc nomen ‘aqua’, quia B est aqua, cum in talibus partes sunt eiusdem rationis cum suo toto. Propter solutiones istarum rationum notanda sunt aliqua. | Primo quod 67ra sunt duplices partes totorum integralium, quaedam vocatae principales, et sunt illae quae sunt necessariae ad esse rei significatae per nomen totius, ut tam corpus quam anima ad esse equi, immo etiam caro et os et caput et cor et huiusmodi, et in domo tectum, fundamentum et paries. Aliae vocatae sunt non principales, quia non sunt necessariae ad esse rei, licet sunt utiles aut necessariae ad bene esse vel perfecte vel ad decorem vel huiusmodi, ut

1 Aristoteles] ETV om. BGK 3–4 separatae] ETV separata BGK 9 bonam] sive si una consequentia est vera oportet aliam esse veram add. E 11 sit] EV est BGKT 12 nisi] EV non BGKT 17 cum] BE tunc GK tamen TV || quaelibet] EV quaecumque BGKT 18 erit] BGKT esset EV || vera] EV bona BGKT 20 toto] et ad invicem add. BGT etc. add. E 27 aut] etiam add. GKT def. B 23 24

Aristoteles, Metaphysica vii, 1035b16–18. Aristoteles, Metaphysica vii, 1035b23–25.

53

Summulae, De locis dialecticis

67rb

in equo aures, oculi, pedes, et in domo cellarium, coquina, camera, vitra in fenestris et huiusmodi. Nunc ego dico quod a toto ad partem principalem respectu huius verbi ‘est’ secundo adiacentis valet locus affirmative, et a tali parte ad totum negative, sicut dicebatur. Sed non sic valet a toto ad partem non principalem vel e converso. Secundo notandum est quod si videatur tenere aliquando aliqua consequentia a toto integrali ad suam partem negative et e converso affirmative, illa consequentia non tenet secundum habitudinem secundum quam hoc dicitur totum integrale et illud pars eius, sed secundum aliam habitudinem localem, ut causae ad causatum et e converso. Possibile est enim tales diversas habitudines simul concurrere inter eosdem terminos. Verbi gratia: bene sequitur ‘pes est; ergo animal est’, sed hoc non est ea ratione qua hoc nomen ‘pes’ significat partem, et hoc nomen ‘animal’ totum, immo hoc est quia hoc nomen ‘animal’ significat causam necessariam ad esse pedis, necessaria enim causa ad esse pedis est animal, et si non secundum se totum, tamen secundum aliquam partem principalem eius, scilicet secundum animam sensitivam. Unde sequitur ‘pes est; ergo anima sensitiva est, et est inhaerens corpori’; et est locus ab effectu ad causam. Deinde sequitur ‘anima sensitiva est inhaerens corpori; ergo animal est’; per locum a causa formali ad suum effectum. Ideo de primo ad ultimum sequitur ‘pes est; ergo animal est’. Et non sequitur hoc ratione habitudinis secundum quam pes dicitur pars integralis animalis et animal totum integrale, ut visum est. Et apparet quod conversis habitudinibus sequitur ‘animal non est; ergo pes non est’. Et sic soluta est prima dubitatio. De secunda dubitatione manifestum est quod respectu multorum praedicatorum non valet consequentia affirmativa, non enim sequitur ‘domus valet centum libras; ergo et paries’ vel ‘homo est septem pedum; ergo cor est septem pedum’, vel ‘homo est albus; | ergo cor est album’. Similiter nec in omnibus istis valet negative, ut ‘homo non est in subiecto; ergo anima non est in subiecto’; ‘homo non est actus primus corporis physici; ergo nec anima’; ‘homo non est pars animalis; ergo neque caput neque cor’ etc. Et

1–2 camera … huiusmodi] BEV (pro camera: caminum B caminus V) om. GK et huiusmodi T 6 aliqua] EV om. BGKT 18 corpori] BGKT om. E def. V 21 hoc] EV om. BGT sub K 26 affirmativa] ETV affirmative BGK 27 et] BET om. GKV || vel] GKTV et B etc. E 29 istis] EV praedictis BGKT

54

5

10

15

20

25

30

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

sic manifestum est quod e converso a parte ad totum non tenet in omnibus praedictis, quia si teneret a parte ad totum affirmative, oporteret quod teneret a toto ad partem negative; et si teneret a parte ad totum negative, teneret e converso affirmative propter hoc quod consequentia existente bona oportet etiam consequentiam esse bonam de opposito consequentis ad oppositum antecedentis. Et tamen manifestum est quod Boethius25 extendit locum a partibus integralibus vel a parte integrali valere affirmative etiam respectu praedicatorum aliorum ab hoc verbo ‘est’ secundo adiacente. Unde ipse exemplificat arguendo ad hanc conclusionem ‘medicina est utilis’ vel ad istam ‘Socrates est liber factus’. Sed utrum proprie loquendo sit quaerenda illorum exemplorum verificatio ego non dico. Nec est mihi facile dicere quod in aliquibus aliis praedicatis ab hoc verbo ‘est’, nisi sequantur ad illud, valeant isti loci per habitudinem secundum quam hoc dicitur totum et illud pars, licet in multis totis et partibus valeant secundum habitudines concurrentes, ut prius notabatur. Pro alia dubitatione notandum est quod arguens a toto ad partem sicut ‘domus est; ergo paries est’ non debet praesupponere quod paries sit pars domus vel domus est totum ad parietem, quia statim ex illa suppositione sine alio argumento esset inferenda seu concedenda conclusio; sequitur enim ‘paries est pars domus; ergo paries est et domus est’. Et tamen ex alia parte videtur quod hoc oportet praesupponere, quia maxima confirmativa argumenti, scilicet: posito toto ponitur eius pars, non apparet esse ad propositum nec confirmare argumentum nisi ex suppositione quod domus et paries se habeant sicut totum et pars.

3 si teneret] EV sic GK sicut T def. B 5 consequentiam] EV om. BGT ipsam K 7 tamen] KT cum BG tunc EV || extendit] EV concedit BGKT intendit scribendum? 8–9 praedicatorum] BGKT praedictorum praedicatorum EV 9 ipse] BEV om. GKT 13 sequantur] EV consequenter (?) B consequerentur G consequuntur KT || illud] verbum add. BGKT 14 isti] E dicti BGKT def. V 15 secundum] alias add. BGT aliquas add. K 17 sicut] EV sic BGKT 18 sit] EV est BGKT 19 vel] quod add. BGKT || quia] iam add. BGKT 20 alio] EV illo BGT isto K || seu] EV et BGKT 21 alia] BGKT illa EV 23–24 ad propositum] BGKT om. EV 25

Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1188d–1189a.

55

Summulae, De locis dialecticis

67va

Dico ergo quod ibi erat locus a nomine significante totum ad nomen significans partem, ut videbatur. Et hoc bene oportet supponere, quia hoc nomen ‘domus’ est innatum supponere pro aliquibus totis integralibus, et hoc nomen ‘paries’ est innatum supponere appropriate pro illis rebus quae sunt innatae esse partes principales talium totorum. Unde sensus maximae est quod si res est pro qua innatum est | supponere nomen significans aliqua tota integralia, res est etiam pro qua innatum est supponere nomen significans partes talium totorum. Ad ultimam dubitationem dico quod habitudo localis et ipsum argumentum debet esse ab aliquo termino ad alium terminum, non ab eodem ad eundem, quia non esset ibi probatio, sed petitio principii. Cum tamen ad esse argumenti requiratur probatio, ideo non est argumentum, si dicamus ‘aqua est; ergo aqua est’, licet antecedens supponat pro parte et consequens pro toto, sed oportet nomen partis esse alterum a nomine totius. Ponamus ergo quod praeter hoc nomen ‘aqua’, quod est commune toti et parti, imponamus nomina propria toti et parti, ut quod haec aqua vocetur A et medietas vocetur B, tunc certe non sequitur ‘B est; ergo A est’, sed bene sequitur de nomine proprio partis vel de nomine proprio totius ad nomen commune toti et parti, ut ‘B est; ergo aqua est’ vel ‘A est; ergo aqua est’. Sed non est locus a parte integrali ad suum totum, sed a parte subiectiva ad suum totum, in casu enim dicto hoc nomen ‘aqua’ esset totum universale ad haec nomina A et B, sicut species ad sua individua. Ultimo notandum est quod aliqui dicunt quod a toto integrali ad suam partem in heterogeneis vel e converso valet locus ab affirmatione nominis totius de aliquo subiecto ad negationem nominis partis de eodem subiecto, et similiter ab affirmatione nominis partis ad negationem nominis totius, ut ‘A est domus; ergo A non est paries’ vel ‘A est caput; ergo A non est equus’. Et ego puto quod hoc sit secundum habitudinem disparationis illorum nominum; vel non est inconveniens, si hoc nomen ‘totum integrale’, sicut hoc 1 ergo] BE autem GKT igitur V 2 videbatur] EV dicebatur BGKT 4 supponere] etiam add. B et add. GK || illis] EV om. BGKT 5 innatae] supponere vel add. EV 6 quod] BGTV unde E om. K 7 tota] BEV om. GKT 8 partes] principales add. BGT partem principalem K 9 et] BT ad EGKV 10 aliquo] EV alio BGKT 16 et] eius add. BGKT 17 vocetur] BEV om. GKT 19 vel] etiam add. BGK def. T 22 B] essent enim add. B et esset add. G esset add. K || sua] EV om. BGKT 23 aliqui] etiam add. BGKT 24 vel] EV et BGKT 29 vel] etiam add. BGKT

56

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam nomen ‘causa’, dividitur in multas diversas species eius vel diversos modos, quod sint diversi modi consequentiarum a diversis speciebus totorum ad partes sibi correspondentes, non ratione qua est habitudo totius integralis ad suam partem, sed ratione qua est habitudo talis totius ad talem partem. 5 Unde si dico ‘A est paries; ergo A non est domus’ non est locus a toto integrali ea ratione qua totum integrale ad suam partem, sed ea ratione qua totum heterogeneum ad suam partem heterogeneam. Et tunc certe videtur mihi quod illa heterogeneitas sit ratio quaedam | diversitatis et disparationis, 67vb et quod sit locus extrinsecus. 6.4.5 Locus a toto in quantitate 10

15

20

25

Totum in quantitate est universale universaliter sumptum, ut ‘omnis homo’, ‘nullus homo’, nam hoc nomen ‘homo’ est quoddam universale quod sumitur universaliter per additionem horum signorum universalium ‘omnis’ et ‘nullus’. Pars in quantitate est terminus sub tali universali distributo contentus, ut isti termini ‘Socrates’ et ‘Plato’ sunt partes in quantitate horum terminorum ‘omnis homo’, ‘nullus homo’. Locus a toto in quantitate est habitudo ipsius ad suam partem. Locus a partibus totius in quantitate est habitudo ipsarum ad suum totum. Locus a toto in quantitate tenet constructive et destructive; constructive ut ‘omnis homo currit; ergo Socrates currit’; maxima: quicquid vere affirmatur de toto in quantitate, et de qualibet sua parte; destructive ut ‘nullus homo currit; ergo Socrates non currit’; maxima: quicquid vere negatur a toto in quantitate, et de qualibet eius parte. Locus a partibus totius in quantitate tenet constructive et destructive, si omnes partes enumerantur, et aliter non. Constructive ut ‘Socrates currit, Plato currit et sic de singulis; ergo omnis homo currit’; destructive ut ‘Socrates non currit, Plato non currit et sic de singulis; ergo nullus homo currit’.

4 talis] GKT om. EV def. B 5 A1] non add. EV 17 partem] et add. BGKT 22 vere … a] E removetur a BGK vere removetur de T vere negatur de V 23 et de] ETV a BK et a G

57

Summulae, De locis dialecticis

68ra

Ista quinta pars est de locis a toto in quantitate et a suis partibus, et ego vellem quod auctores numquam posuissent istum locum, quia secundum veritatem non est locus nisi a superiori ad inferius. Unde si dico: ‘omnis homo currit’, non est verum dicere quod hoc praedicatum ‘currit’ praedicatur de hoc toto ‘omnis homo’, sed solum de isto termino ‘homo’, licet distributo, quia subiectum dictae propositionis non est nisi iste terminus ‘homo’ et non hoc totum ‘omnis homo’. Ideo statim apparet quod illa maxima est falsa: quicquid praedicatur de toto in quantitate, praedicatur de qualibet eius parte, quia nihil praedicatur de toto dicendo ‘omnis homo currit’. Et si dicas quod non debet intellegi quod hoc totum ‘omnis homo’ sit totum in quantitate, sed solum iste terminus ‘homo’, licet distributus, tunc concedam tibi quod sic potest vocari. Et tunc manifestum est quod non est locus ibi nisi a toto universali ad suam partem, quia valet idem illud totum universale si fuerit distributum, et aliter non. A parte autem subiectiva ad suum totum non distributum valet modo quo alias26 dictum est; ad ipsum autem distributum non valet; cum partibus subiectivis sufficienter enumeratis ad suum totum universale distributum, bene. Et ego credo quod | non fuit intentio Boethii distinguere istum locum contra locum a toto universali, sed solum dicere quod aliquando est locus a toto universali universaliter quantificato, et quod tunc ad suam partem tenet constructive et destructive, quod non teneret nisi sic esset quantificatum. Unde et a principio, sicut arguebatur, Boethius27 non posuit nisi duo

1 Ista] EV haec BGKT 9 toto] EV hoc toto omnis homo BGT hoc toto K 10 quod] BGKT per EV 12 tunc] certe ego add. BT certe add. G || concedam] BEV concederem GKT 14 idem illud] EV sicut GK idem dicere T def. B 16 est] ETV fuit BGK || cum] EV tamen a BGKT 18 bene] EV valet BGKT 20 solum] voluit add. TV 23 et] GKTV etiam B om. E || sicut … posuit] V sicut etiam Aristoteles locus (!) non posuerat B sicut arguebatur et Boethius non posuit E sicut etiam Aristoteles et Boethius non posuerunt GK sicut etiam p (deletum) Boethius et Aristoteles non posuerunt T locus dubius 26 27

Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.3. Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.4. – Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1188b.

58

5

10

15

20

6.4. De locis a concomitantibus substantiam tota principalia contra invicem distincta, scilicet totum universale et totum integrale. Et si sint instantiae contra istos locos, illae pertinent ad sophismata de signis universalibus. 6.4.6 Locus a toto in modo

5

10

15

Totum in modo est terminus communis sumptus sine aliqua determinatione, ut ‘homo currit’, ‘asinus ambulat’. Pars in modo est idem terminus communis sumptus cum determinatione, ut ‘homo albus’, ‘asinus Socratis’, ‘currit velociter’, ‘ambulat suaviter’. Locus a toto in modo est habitudo ipsius ad suam partem, et locus a parte totius in modo est habitudo ipsius ad suum totum. Locus a toto in modo tenet destructive, ut ‘lapis non est homo; ergo lapis non est homo albus’; maxima: a quocumque removetur totum in modo, et quaelibet sua pars. Locus a parte totius in modo tenet constructive, sive illa pars in modo praedicetur sive subiciatur. Dico “si praedicetur”, ut ‘Socrates est homo albus; ergo Socrates est homo’; maxima: de quocumque praedicatur pars in modo, et suum totum. Dico “subiciatur”, ut ‘homo albus currit; ergo homo currit’; maxima: quicquid praedicatur de parte in modo, et de suo toto. Haec sexta pars est de locis a toto in modo et a sua parte. Circa quam

20 notandum est quod secundum veritatem locus a toto in modo ad suam

partem continetur sub loco a superiori ad inferius; terminus enim communis simpliciter sumptus est superior ad se ipsum sumptum per determinationem appositam. Ideo totum in modo praedicatur universaliter de sua parte et non e converso, nam omnis homo albus est homo, et non omnis homo est

1 contra invicem] EV et aequivalenter B(?)GK et e contra T 2 si sint] BET sic GKV 8 ipsius] GKTV om. B totius E 11 albus] vel etiam Brunellus non currit velociter add. B vel etiam Brunellus non currit, ergo Brunellus non currit velociter add. KT def. G 14 si] EV sive BGK om. T 16 subiciatur] EGK subiciendo BTV 17 et] BEV praedicatur GK praedicatur et T 22 superior] BEV superius GKT || sumptum] EV om. B constructum G concretum K constrictum T

59

Summulae, De locis dialecticis

68rb

homo albus. Ideo iste locus tenet sicut locus a toto universali ad suam partem, sive sicut locus a superiori ad inferius. Tenet ergo iste locus si totum in modo fuerit distributum sive affirmative sive negative. Dico “negative” ut exemplificatum est, dico “affirmative” ut ‘omnis homo currit; ergo omnis homo albus currit’; sed sic arguendo affirmative oportet praesupponere constantiam partis in modo. Si autem illud totum in modo non distribueretur, non valeret consequentia. Deinde locus a parte in modo ad suum totum tenet sicut locus ab inferiori ad superius; non enim tenet ad totum in modo distributum; ideo non valet consequentia ‘Socrates non est homo albus; ergo Socrates non est homo’; sed tenet ad totum in modo non distributum sive affirmative sive negative; sed in argumento negativo oportet praesupponere constantiam | subiecti. Verbi gratia: ‘homo albus non est risibilis; ergo homo non est risibilis’; non enim valeret consequentia, si nullus homo esset albus, tunc antecedens esset verum et consequens falsum. Et haec omnia ita se habent, quia ita se habebant in locis ab inferiori ad superius. Et tamen contra istos locos sunt obiectiones, quia non sequitur ‘Caesar est homo mortuus; ergo Caesar est homo’ vel ‘Aethiops est albus dentes; ergo est albus’ vel ‘Antichristus est opinabilis; ergo Antichristus est’, vel etiam ‘Socrates vellet perdere asinum suum pro decem libris; ergo vellet perdere asinum suum’ vel etiam ‘facio hominem esse musicum; ergo facio hominem esse’. Ad tres primas dubitationes dicendum est quod aliquando terminus per modum determinationis appositus termino communi non est proprie determinatio, sed potius ampliatio, ut si dico ‘ens opinabile’, et tunc non valerent illae consequentiae. Et omnino si terminus ille appositus facit terminum communem cui apponitur supponere pro aliquo pro quo non

2 sicut] EGK sit BV om. T 5–6 constantiam partis] GTV constantiam subiecti B partes E constantiam terminorum K 14 enim] EV om. BGKT || valeret] ET valet BGKV || si] BGT si enim EV quia si K || tunc] EV quia BGT om. K 16 quia ita] BE sicut GKT qualiter V 16–17 ab … superius] EV a superiori ad inferius et e converso (e converso om. K) BGKT 17 Et] EV sed BGKT 18 albus] secundum add. BGK circa add. E 19 ergo1] Aethiops add. BGKT || vel] etiam add. BGKT 21 vel] BGKT om. EV || musicum] BEV beatum G bonum K iustum T 22 esse] BE om. GKTV 24 per … determinationis] BEV om. GKT 26 facit] ETV faciat BGK

60

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

supponeret sumptus sine appositione, dictae consequentiae non valerent, quia ille terminus communis simpliciter sumptus non est superius ad se ipsum sumptum cum tali appositione. Unde nec omnis homo mortuus est homo nec omne ens opinabile est ens nec omnis albus dentes est albus. Ad quartam dubitationem posset dici eodem modo, nam haec additio “pro decem libris” facit supponere illud cui apponitur, scilicet istam orationem “volens perdere asinum”, pro eo pro quo non supponeret sine tali additione. Et cum hoc etiam ‘perdere asinum pro decem libris’ non est proprie perdere asinum, sed habet modum commutationis asini ad decem libras. Ad quintam obiectionem posset iterum dici eodem modo quod iste terminus ‘musicum’ additus huic complexo ‘faciens esse hominem’ facit ipsum supponere pro alio quam supponeret sine illa additione. Et etiam defectus in consequentia ex hoc est, quia hoc verbum ‘facio’ constructum cum accusativo qui sequitur connotat quandam negationem. Sequitur enim ‘facit hominem; ergo per eius actionem qui non erat homo erit homo’, similiter ‘facit hominem album; ergo per eius actionem qui non erat homo albus erit homo albus’. Quia ergo in obiectione implicatur ista consequentia ‘non erat homo albus; ergo non erat homo’, quae dicta est non valere, ideo concedendum est quod obiectio procedit, scilicet quod non sequitur ‘facio hominem esse musicum; ergo facio hominem’. Sed hoc non erat contra praedicta. Ultimo dubitatur, quia non videtur quod iste terminus ‘homo’ debeat dici totum in modo ad istum terminum ‘homo albus’, | sed magis dici totum 68va sine modo, quia modus non est nisi determinatio illa apposita vel apponibilis, et ille terminus ‘homo’ simpliciter sumptus sine tali determinatione est. Et quaeritur in quo modo essendi in illud totum est in modo. Respondetur quod nos hic utimur nominibus ad placitum, et in proposito auctores per hanc vocem ‘totum in modo’ nihil aliud volunt intellegere

1 appositione] BEV addito GT additione K 2 quia] iam add. BGKT 4 ens1] BGKT om. EV || albus1] secundum add. BGK 9 sed] magis add. BGKT 11 obiectionem] BEV om. GT dubitationem K || iterum] BEV om. GKT 21 esse musicum] ET musicum BGK om. V || erat] EV om. B est GK def. T 22 praedicta] EV praedeterminata BGK def. T 24 magis] debet add. BGKT 27 quaeritur] BEV quaeretur GKT || in modo] BEV om. GKT 28 in] isto add. E praesenti add. V 29 volunt] ET valent B voluerunt GKV

61

Summulae, De locis dialecticis quam nos intellegimus per hanc vocem ‘terminus modificabilis’, id est ‘determinabilis sine determinatione sumptus’. Et per ‘partem in modo’ idem quod per ‘terminum determinabilem sumptum cum determinatione’. Ideo non capitur hic proprie ‘esse in illo’. 6.4.7 Locus a toto in loco Totum in loco est dictio comprehendens omnem locum ut ‘ubique’ vel ‘nusquam’. Et pars in loco est dictio comprehendens locum, sed non omnem, ut ‘hic, ibi, in domo’ etc. Locus a toto in loco est habitudo ipsius ad suam partem, et tenet constructive, ut ‘deus est ubique; ergo deus est hic’, ‘Antichristus est nusquam; ergo Antichristus non est hic’. Locus a parte totius in loco est habitudo ipsius ad suum totum, et tenet destructive, ut ‘Caesar non est hic; ergo Caesar non est ubique’.

5

10

Haec septima pars est de locis a toto in loco et a parte in loco. Circa quam notandum est quod iste locus a toto in loco secundum veritatem non differt a loco a toto in quantitate nec per consequens a loco a toto universali, idem 15 enim esset dicere ‘ubique’ sicut dicere ‘in omni loco’ et dicere ‘nusquam’ sicut dicere ‘in nullo loco’ et dicere ‘hic’ sicut ‘in isto loco’. Et apparet manifeste quod dicendo ‘in omni loco; ergo hic’ vel ‘in nullo loco; ergo non hic’ non esset locus nisi a toto in quantitate. Ideo omnia quae dicta sunt de locis a toto in quantitate et a parte vel partibus eius dicantur de istis 20 locis proportionaliter. Locus enim a toto in loco continetur sub loco a toto in quantitate, sicut distributio termini localis communis sub distributione termini communis.

4 esse] hoc add. BGT hic add. K 6 vel nusquam] GKT aut nusquam B om. EV 7 in domo] BEV om. GKT 8 ipsius … partem] ETV etc. BGK 9 hic] vel add. BGKT 10–11 est habitudo … et] EV om. BGKT 13 a] sua add. GKT def. B 15 a loco1 … consequens] BGKT (et pro nec GK) om. EV 16 esset] EV valet BGKT 17 sicut2] dicere add. BGKT 18 dicendo] BEV dicere GKT 19 non … nisi] EV hic (om. T) esset locus BGKT 22 distributio] BEV descriptio GKT || distributione] BEV descriptione GKT

62

6.4. De locis a concomitantibus substantiam 6.4.8 Locus a toto in tempore Totum in tempore est dictio comprehendens omne tempus ut ‘semper’, ‘numquam’. Pars in tempore est dictio comprehendens tempus, non tamen universaliter, ut ‘nunc, hodie, heri’. Locus a toto in tempore est habitudo ipsius ad suam partem, et locus a parte totius in tempore est habitudo ipsius ad suum totum. Loci a toto in tempore et a parte eius tenent proportionaliter sicut loci a toto in loco et a parte eius, ut ‘semper fuit deus; ergo heri fuit deus’ vel ‘numquam fuit Antichristus; ergo hodie non fuit Antichristus’, ‘Caesar non est hodie; ergo Caesar non est semper’.

5

10 Haec octava pars est de locis a toto in tempore et a parte eius. Et est

dicendum de toto in tempore, sicut dictum fuit de toto in loco, scilicet quod reponitur sub loco a toto in quantitate, idem enim valet dicere ‘semper’ et ‘in omni tempore’, ‘numquam’ et ‘in nullo tempore’. Et ideo | ego credo quod non fuit intentio Boethii istos locos, scilicet a 68vb 15 toto in quantitate, a toto in modo, in loco et in tempore, ponere tamquam distinctos a loco a superiori ad inferius, sed voluit dicere quod ille locus a superiori ad inferius non solum invenitur ubi inferius est essentialiter sub superiori, immo etiam ubi est sub eo per differentiam accidentalem, quam vocat auctor modum; nec tenet solum sine distributione superioris, 20 immo cum distributione, quam vocat totum in quantitate; nec etiam solum tenet ubi sit distributio principalis subiecti, immo circumstantiarum et terminorum obliquorum. Et hoc voluit dicere Boethius28 sub istis verbis: “licet autem non solum in substantiis, verum etiam in modo et temporibus et quantitatibus totum partesque respicere”. 2 semper] vel add. BGT 4–5 ipsius ad suam partem … totum] V etc. BGKT ipsius ad suam partem etc. E 8 vel] EV om. BGKT 10 a2] BGKT om. EV 12 idem enim] BGKT idem E quia idem V 13 tempore] vel add. BGKT 16–17 sed … inferius] BGKT (a superiori ad inferius om. B) om. EV (homoiotel.) 17 solum] enim add. EV 18 eo] BGKT eodem EV 20 immo] etiam add. BGKT 21 sit] ETV fit BGK || immo] etiam add. BGK 24 quantitatibus] et (om. V) locis add. TV (sicut Boethius) 28

Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1189a.

63

Summulae, De locis dialecticis 6.4.9 Locus a causa (1) Causa est ad cuius esse sequitur aliud, scilicet effectus. (2) Et dividitur in causam efficientem, materialem, formalem et finalem. (3) Locus a causa est habitudo ipsius ad suum effectum. Locus ab effectu est habitudo ipsius ad suam causam. Et similiter in speciali locus a causa efficiente est habitudo causae efficientis ad suum effectum. Locus ab effectu causae efficientis est habitudo ipsius ad suam causam efficientem; et sic de aliis causis et effectibus.

5

Ista nona pars est primo de descriptione causae, secundo de divisione causae in quattuor genera causarum et tertio de descriptionibus locorum a causa ad causata, tam generaliter quam specialiter. Et illa tertia clausula manifesta 10 est secundum proportionem ad determinata. De divisione autem causae et de generibus causarum debet fieri manifestum ii. Physicorum vel V. Metaphysicae29. Sed cum dicitur in descriptione huius nominis ‘causa’ quod causa est ad cuius esse sequitur aliud, non debemus hic intellegere per ‘sequi’ consequentiam de praemissa vel praemissis 15 ad conclusionem, sed hoc quod causa naturaliter est prior suo effectu, vel hoc quod effectus debet esse per suam causam vel propter eam. Sed adhuc notandum est circa istos locos a causis vel effectibus quod ista nomina ‘causa’ et ‘effectus’ sunt nomina primae intentionis, sicut dictum fuit de toto integrali et de partibus eius30. Ideo si dico ‘domificator 20 est bonus; ergo domus est bona’ non est proprie dictum quod ibi sit locus a causa efficiente ad suum effectum, sed a nomine supponente pro causa 2 efficientem] et (om. T) causam add. BGKT || materialem] et (om. KT) causam add. BKT 3 effectum] et add. BGK 4 Et] BEV om. GKT 6 effectum] et add. BGKT 10 manifesta] BGKT om. EV 11 determinata] EV praedeterminata BGKT 12–13 manifestum] ETV manifesta B manifestatio GK 14 non] ETV om. BG nos K 16 quod] omnis add. BGKT 17 debet] EV habet BGKT || eam] ETV causam B(?)GK 18 Sed … notandum] EV notandum autem BT notandum GK 19 intentionis] seu impositionis add. BGKT 20 fuit] EV est BGKT || eius] BEV om. GT suis K 29 30

Aristoteles, Physica ii, 194b16sq., 198a 15sq.; Metaphysica v, 1013a 24sq. Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.4.

64

6.4. De locis a concomitantibus substantiam efficiente ad nomen supponens pro suo effectu secundum habitudinem secundum quam ad invicem habent convenientiam, in quantum hoc supponit pro causa et illud pro effectu. Et ita etiam erit de generatione et corruptione intellegendum. Et ita etiam maximae, si debeant esse logicae, debent 5 exponi. Verbi gratia: | cuius causa efficiens est bona, eius effectus est bo- 69ra nus, id est si hoc praedicatum ‘bonum’ vere affirmatur de nomine causae efficientis, vere etiam affirmatur de nomine effectus. 6.4.10 Locus a causa efficiente Causa efficiens est quae movet et operatur ad hoc quod res sit, ut domificator ad hoc quod domus sit. Locus a causa efficiente ad suum effectum tenet respectu horum praedicatorum ‘bonum’ et ‘malum’ constructive et destructive. Dico constructive ut ‘domificator est bonus; ergo domus est bona’; maxima: cuius causa efficiens est bona, eius effectus est bonus. Destructive ut ‘domificator non est bonus; ergo domus non est bona’; maxima: cuius causa efficiens non est bona, eius effectus non est bonus. E converso arguendo esset locus ab effectu causae efficientis ad suam causam, et tenet constructive et destructive; et sunt omnia ponenda proportionaliter sicut in loco a causa efficiente.

10

15

Ista decima pars est de locis a causa efficiente et eius effectu, id est a 20 nominibus supponentibus pro causis efficientibus et effectibus earum.

1. Et occurrunt de eis multae dubitationes, non enim sequitur si domus est bona quod domificator sit bonus, immo forte est latro vel homicida. 2. Item cum artes et scientiae factivae sunt eaedem oppositorum, ut patet ix. Metaphysicae31, manifestum est quod bonus artifex sciret et posset

1 efficiente] ad suum effectum videlicet (om. E) add. EV 1–2 secundum … convenientiam] EV om. B quam ad invicem habent GKT 3 erit] hoc add. BGKT 4 intellegendum] etc. add. EV 15 eius] ET om. GKV def. B 19 eius] E om. BGKTV 22 homicida] vel fur add. GK 23 eaedem oppositorum] BEG de eodem K eiusdem operationis TV 31

Aristoteles, Metaphysica ix, 1046b5.

65

Summulae, De locis dialecticis

69rb

facere malum artificium; ideo non sequitur quod si sit bonus artifex quod sit bonum artificium. 3. Item forte materia domus est ita mala quod non potest inde fieri bona domus, quantumcumque sit bonus domificator; vel forte domus est ita antiqua quod est ruinosa et mala, licet fuerit valde bonus domificator. 4. Item remanente domo bona domificator est mortuus; ideo non est bonus; et sic non sequitur ‘domus est bona; ergo domificator est bonus’. 5. Iterum pono quod valde bonus domificator faciat domum, illa domus non est, quia quod fit non est, ut patet i. Perihermeneias32; ergo non sequitur si domificator est bonus quod domus sit bona, quia in dicto casu antecedens est verum et consequens falsum. 6. Iterum potest dubitari utrum isti loci valeant respectu aliorum praedicatorum quam ‘bonum’ et ‘malum’. 1. Ad primam instantiam dicendum est quod hic non intendimus de bonitate vel malitia morali, nec etiam de bonitate vel malitia naturae, sed de bonitate vel malitia artificii vel artis, ita quod | artificem vocamus bonum qui est perfectus in arte sua et malum qui in arte sua est diminutus et inexpertus. Et effectum etiam dicimus bonum, si sit utiliter factus ad finem ad quem ordinatus est, in quantum dicitur tale artificium. Et ideo apparet mihi quod in dictis exemplis et maximis descendimus in speciali ad agentia et facta per artem. Tamen posset locus extendi ad naturalia, quoniam ex perfectione agentis sequitur perfectio effectus, si non sit impedimentum, et ex minori perfectione agentis etiam provenit effectus minus perfectus, nisi concurrat agens aliud perficiens et supplens defectum. Et ideo quantum ad perfectiones naturales vel diminutiones naturales valet bene locus iste, ut si

1 quod] EV om. BGKT || sit] ET est BGKV 4 ita] TV sic BGK om. E 6 non] EV nec BGKT 8 Iterum] EV item BGKT 9 patet] EV habetur BGKT 10–11 antecedens … falsum] BGKTV ut apparet cuilibet inspicienti diligenter manifeste potest videri quod antecedens consequentiae propositae potest esse verum consequente existente falso E 12 Iterum] EV item BGT etiam K || potest dubitari] BGKTV quinto posset aliquis inexpertus in istis locis dubitare E 13 quam] respectu istorum praedicatorum add. E. respectu horum add. V 14 hic] EKV in proposito BGT in proposito add. K 19 est] et add. EV 21 quoniam] EV quandoque enim GKT def. B 32

Aristoteles, De Interpretatione 17b33.

66

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

pater est magnus et fortis, pulcher, subtilis, bonae complexionis etc. sequitur quod ita et filius, et si non, non, nisi oppositum proveniat ex impedimento vel ex indispositione materiae. Et multas oportet in his locis circumstantias observare. Unde nec in tali materia hi loci reputandi sunt necessarii; propter hoc repellendi non sunt, quia sufficit quod sint probabiles aut persuasivi. Sed iterum notandum est bene quod cum dicimus ‘domus est bona; ergo domificator est vel fuit bonus’, non est de virtute sermonis consequentia bona neque probabilis, sed sophistica, quia differt dicere ‘iste domificator est bonus’ et ‘iste est bonus domificator’, sicut dicemus in sophismatibus33. Deberem ergo arguere ‘est domus bona; ergo est vel fuit domificator bonus’ ad hoc quod iste terminus ‘bonus’ sit determinatio domificatoris, non ratione naturae sed ratione artis vel artificii. 2. Ad secundam instantiam dicendum est quod in artificialibus regula et locus tenet supposito quod artifex operetur quantum melius scit et potest ad obtinendum finem ad quem tale artificium communiter ordinatur, et quod in hoc ponat bonam diligentiam; aliter non valeret argumentum. 3. Ad tertiam instantiam dicendum est quod regula et locus supponunt indemnitatem materiae et quod non sit impedimentum, ut dictum est etc. Unde si sit domus ruinosa propter antiquitatem, hoc non pertinet ad bonum artis vel artificii, in quantum dicitur artificium, sed hoc est ea ratione qua est de materia naturali. 4 & 5. Ad quartam instantiam et ad quintam potest dici quod iste locus, prout data sunt exempla et maximae, non tenet nisi ex suppositione constantiae terminorum, scilicet quod causa efficiens sit talis qualis erat

3 ex] EKT om. BGV 5 propter … non] EV nec propter hoc repellendi BGKT 7 bene] BE om. GKTV 8 bonus] et ista/illa add. EV 9 sed sophistica] BGKT om. E def. V 10 dicemus] EGV diximus BT dicimus K 12 domificatoris] BEV domorum vel domus GK domificator (!) vel domus T vel domus add. B || ratione] moris vel add. BGKT 16 ordinatur] BEV est ordinatum GKT 17 ponat] EV apponat BGKT 19 indemnitatem materiae] ET de necessitate materiae B idoneitatem materiae V om. GK || etc.] EV om. BGKT 20 bonum] BE bonitatem TV textum mutaverunt GK 21 in … artificium] BE om. GKTV 22 naturali] BT in naturali EGKV 33

Iohannes Buridanus, De Practica Sophismatum 9.4. soph. 8, p. 77 ed. Pironet.

67

Summulae, De locis dialecticis

69va

quando agebat illum effectum, et quod etiam effectus sit talis qualis fiebat ab illo efficiente; dico “qualis” quantum ad bonitatem vel malitiam praedictas. Vel etiam sicut dicunt alii, si sit | consequentia a nomine causae actu agentis et non solum in potentia, sicut est hoc nomen ‘domificans’, tunc debet esse consequentia ab hoc verbo ‘est’ ad hoc verbum ‘erit’, si procedamus a causa ad effectum, vel ab hoc verbo ‘est’ ad hoc verbum ‘fuit’, si procedamus ab effectu ad causam, ut ‘domificans est bonus; ergo domus erit bona’ vel ‘domus est bona; ergo domificans fuit bonus’, exponendo tamen secundum praedicta ‘si domificator est bonus domificator; ergo domus erit bona domus’. 6. Ad ultimam dubitationem manifestum est quod in multis praedicatis non valent isti loci, ut si domificator est homo, sicut si est albus, non sequitur ‘ergo domus est homo’ vel quod domus est alba. Sed consequentia valet secundum Aristotelem de facere ad fieri et e converso, de agere ad pati et e converso, ut ‘agens agit; ergo passum patitur’, ‘domificator domificat; ergo domus domificatur’. Sic dicit Aristoteles34 quod causae actuales et effectus actuales simul sunt et non sunt. Immo etiam et de posse valet consequentia, si enim aliquis potest calefacere, aliquid potest calefieri et e converso. Sed sicut etiam de materia dicetur post35, sequitur de ‘esse’ ad ‘posse’, ut ‘domificator est; ergo domus potest esse’ et e converso, de ‘esse’ ad ‘fuisse’ ut ‘domus est; ergo domificator fuit’. 6.4.11 Locus a causa materiali Materia est ex qua praesupposita fit aliquid, ut ex ferro cultellus, ex farina panis. Materia est duplex, scilicet permanens et transiens. Permanens est quae sub nomine proprio manet cum illo quod fac-

10 domus] BGKT om. EV 11 Ad … dubitationem] ETV de ultima dubitatione BGK 12 si1] BGKT om. EV 14 et] ETV vel BGK 15 patitur] vel agibile agitur add. BGKT 16 Sic] BET sicut GKV enim add. BGKT 19 Sed sicut] EV et sic BGKT 22 cultellus] et add. GKT 34 35

Aristoteles, Physica ii, 195b16–18. Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.11.

68

5

10

15

20

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

tum est; ferrum enim est materia cultelli; transiens est quae sic non manet, sicut non manet in pane facto farina et aqua. Locus a causa materiali, sive permanente sive transeunte, tenet constructive de hoc verbo ‘est’ ad hoc verbum ‘potest’, ut ‘ferrum est; ergo arma ferrea possunt esse’, ‘aqua et farina sunt; ergo panis potest esse’; maxima: posita causa materiali potest poni eius effectus. Item tenet destructive, si negatur praesens et praeteritum, ut ‘aqua et farina non sunt nec fuerunt; ergo panis non est nec fuit’. Iterum tenet respectu huius verbi ‘est’ destructive ex materia permanente, ut ‘ferrum non est; ergo cultellus non est’. Sed sic non tenet a materia transeunte, quia non sequitur ‘aqua et farina non sunt; ergo panis non est’. Locus ab effectu causae materialis ad suam causam tenet constructive de ‘esse’ ad ‘esse’ in materia permanente, et de ‘esse’ ad ‘fuisse’ in materia transeunte, et destructive de ‘posse esse’ ad ‘esse’. Et possunt dari exempla de his omnibus, ut ‘cultellus est; ergo ferrum est’, ‘panis est; ergo farina et aqua fuerunt’, ‘panis non potest esse; ergo farina et aqua non sunt’. |

Haec undecima pars est de locis a causa materiali et ab effectu eius, quae quasi est tota manifesta. Cum enim natura materiae sit natura potentiae, et 20 cum materia non determinat sibi actum, ideo ex esse materiae non sequitur effectum esse, sed posse esse; quia tamen sine materia praeiacente non potest naturaliter res fieri, ideo ad esse effectus sequitur materiam esse vel saltem fuisse. Notandum est quod illa materia quam vocamus transeuntem non pro25 prie est materia talis effectus in quo non manet, sed compositum ex materia et forma contraria seu repugnante formae effectus sequentis, sicut si ex aqua fieret aer, aqua diceretur materia aeris transiens; sic enim transit quia

1 est1] ex ea add. BGK || cultelli] permanens add. TV 3 sive1] BEV om. GKT || tenet] ad effectum suum add. BKT 4–5 arma … possunt] EV cultellus potest BGKT fortasse recte 7 negatur] EV negetur BK generetur (?) G arguetur per T 8 Iterum] EV item BGKT 9 destructive ex] GKT destructive a B de alia EV 10 tenet] BGKT om. E est V 14 et] tenet add. GKT def. B 19 quasi] ETV om. BGK 21 esse2] BGKT om. EV || tamen] K cum BGT causa EV || praeiacente] BEV praecedente GKT 25 sed] ETV esse K sed est BG 27 fieret] EV fiet B fit GT fiat K

69

69vb

Summulae, De locis dialecticis corrumpitur, eo quod forma aquae non potest stare cum forma aeris; sed dicitur materia aeris, quia illa eadem materia, quae erat sub forma aquae, fit sub forma aeris et vere manet in aere. 6.4.12 Locus a causa formali Forma est quae dat esse rei, ut albedo dat esse album. Locus a causa formali tenet constructive et destructive respectu huius verbi ‘est’ secundo adiacentis, ut ‘albedo est; ergo album est’; maxima: posita causa formali ponitur eius effectus. Similiter ‘albedo non est; ergo album non est’; maxima: remota causa formali removetur eius effectus. Similiter e converso tenet locus ab effectu causae formalis ad causam formalem constructive et destructive, ut ‘album est; ergo albedo est’.

5

10

Haec duodecima pars est de locis a causa formali et eius effectu. Effectus autem causae formalis est materia sive subiectum cui forma inhaeret, nam sicut habetur ii. Physicorum36 causae sunt sibi invicem causae. Unde materia est causa formae, et forma est causa materiae. Unde cum concedamus album 15 esse effectum albedinis et albedinem esse eius causam formalem, et illud album est homo vel lapis, sequitur quod homo vel lapis est effectus formalis albedinis, et tamen non sequitur ‘albedo est; ergo homo est’ vel etiam ‘homo est; ergo albedo est’. Ideo videtur quod illi loci non tenent modo quo dicebatur, immo manifestum est quod maxima non valebat, scilicet remota 20 causa formali, removetur eius effectus, quia forma, quae est causa formalis, potest corrumpi subiecto eius remanente, quod tamen est effectus eius. Dicendum est quod locus non est a causa formali ad suum effectum, sed a nomine supponente pro causa formali ad nomen supponens pro eius effectu, ut ante37 dictum est. Sed quia eadem res secundum diversas rationes 25

1 sed] ETV tamen K sed tamen BG 3 fit] EV sit BG est T def. K 22 remanente] EV manente BGKT 36 37

Aristoteles, Physica ii, 195a9–10. Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.4.; 6.4.9.

70

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

potest significari, ideo oportet in proposito specificari nomina secundum quae isti loci valent, dicendo ergo quod forma debet significari per nomen abstractum, et effectus sive subiectum formae debet significari per nomen concretum denominative dictum | ab illo nomine abstracto, ita quod illud 70ra nomen concretum supponat pro illo subiecto, et nomen abstractum pro ipsa forma, et tunc valebant consequentiae praedictae. Si autem illud subiectum alio nomine significetur, oportebit consequentiam non valere. Item notandum est quod nos cum fide ponimus aliquas formas separabiles a subiectis suis absque earum corruptione ut animam intellectivam humanam quae non est educta de potentia materiae seu subiecti. Et de talibus formis non intellegimus istos locos valere, quoniam per potentiam divinam posset esse albedo qua nihil esset album, sed hoc non esset naturaliter. Ideo valeant isti loci saltem ex suppositione, scilicet quod non concurrat miraculum. Item notandum est quod non forma, immo potius effectus dat subiecto esse albificans, id est dat subiecto albedinem qua ipsum est album. Ideo descriptio formae intellegitur quod forma dat esse subiecto, id est per adventum formae subiectum est actu tale vel tantum quale vel quantum erat ante in potentia; vel etiam si sit forma substantialis, tunc per eam substantia per se subsistens est actu hoc quod ipsa ante erat in potentia. 6.4.13 Locus a causa finali

25

Finis est gratia cuius est vel fit aliquid, ut propter beatitudinem acquirimus nobis virtutes, immo beatitudo est finis virtutum. Locus a causa finali ad suum effectum et e converso tenet constructive et destructive respectu horum praedicatorum ‘bonum’ et ‘malum’, ut ‘felicitas est bona; ergo virtutes morales sunt bonae’; maxima:

1 specificari] EV specificare BGKT 2 dicendo] E dico BGKT dicendum est V 6 valebant] ETV una lebunt (!) B valebunt GK 8 cum] EV ex B om. GKT 11 formis] BEV om. GKT || valere] nec intellegimus add. BGKT || quoniam] bene add. BGKT 13 scilicet] EV om. BGKT 15 Item] BKTV iterum E et G 16 esse] GKT posse esse B esse posse EV 17 formae] sic add. BGKT 18 quale] BGKT om. EV 21 aliquid] EV aliud BGKT 22 immo] BEG ideo KTV 23 et … converso] BEV om. GKT

71

Summulae, De locis dialecticis cuius finis est bonus, ipsum quoque bonum est. Similiter ‘poena est mala; ergo peccatum est malum’; maxima: cuius finis malus est, ipsum quoque malum est. Et e converso facies locum ab effectu causae finalis ad suam causam finalem, et est facile exemplificare.

70rb

Ista tertia decima pars est de locis a causa finali et ab effectu eius. Et magnae sunt difficultates naturales de causa finali, sicut de aliis causis, quae non sunt hic pertractandae. Sed tamen cum finis dicatur uno modo principaliter et prima intentione quod praeexistit agenti et actioni et omnibus finaliter ordinatis in ipsum – dico ‘praeexistit’ aut tempore aut saltem naturaliter, sicut omnium entium dicimus deum esse causam finalem – et alio modo dicitur finis secunda intentione qui non | praeexistit agenti neque actioni eius, sed per agentem et eius actionem producitur in esse, sicut sanitas in infirmo producenda diceretur finis medici et actionis eius et omnium quae medicus ordinat ad sanandum, manifestum est quod aliter dicendum est de uno finium horum et aliter de alio. Nam de primo modo capiendi finem non valet consequentia a nomine finis ad nomen effectus causae finalis respectu huius verbi ‘est’, ut non sequitur ‘deus est; ergo creatura est’, nec sequitur ‘anima humana est; ergo virtus moralis est’, licet virtus moralis sit gratia animae tamquam gratia principalis finis. Sed destructive valet, quia ‘non est deus; ergo nec creatura’ vel ‘anima humana non est; ergo virtus moralis non est’. Ab effectu autem ad talem causam finalem tenet constructive et non destructive. De fine autem secundaria intentione dicto, de quo magis videntur intendere vulgares et auctor noster in exemplis suis, non valet argumentum de causa finali ad suum effectum vel e converso respectu huius verbi ‘est’. Quamvis enim medicus ordinat medicinam laxativam ad sanandum Socratem, tamen non sequitur ‘illa medicina laxativa est; ergo sanitas Socratis

1 quoque] BEK om. GTV 4 finalem] EV om. BGKT 8 quod] BEV et quod sic GT sic add. B textum mutavit K 12 eius1] BGKT om. EV || esse] vel (et B) acquiritur add. BGKT 20 quia] EV consequentia ut B ut GT consequentia K bene sequitur add. V 21 non est2] BGTV nec (verbis transpositis) E def. K 23 secundaria intentione] E de contraria intentione B secunda intentione GV secundum intentionem K secundariae intentionis T || de quo] BGKT de qua E aliqua V

72

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

est’ nec e converso. Immo de tali fine dicit Aristoteles38 quod habitibus existentibus in materia cessat motus. Verum est tamen quod de ordinatis in finem aliqua sunt quae non oportet stare cum illo fine adveniente, sicut dictum est de illa medicina laxativa, et alia sunt quae oportet manere cum fine illo ad quem ordinantur, ut virtutes cum felicitate. Et de illis quae non oportet manere dictum est quod non sequitur ‘hoc est; ergo illud est’. De his autem quae oportet manere cum fine, bene | valet consequentia affirmativa a fine ad ordinatum 70va in finem, et non valet negative respectu huius verbi ‘est’; et e converso ab effectu ad causam valet negative et non affirmative. Verbi gratia: sequitur ‘felicitas hominis est; ergo virtus est’ et non e converso. Et ex dictis apparet quomodo moderanda sunt dicta auctoris de bono et malo. Cum enim illud quod non est non sit bonum nec malum, non sequitur ‘sanitas Socratis est bona; ergo medicina laxativa est bona’, quia iam non est. Nec sequitur e converso, sed oportet condicionare consequentias, scilicet quod si finis est bonus, illud per quod acquirebatur erat bonum, si sine illo non poterat convenientius acquiri, et si per illud non eveniebat aliquod malum. Unde licet sanitas acquisita sit bona, tamen si per commixtionem peccati mortalis acquirebatur non sequitur quod illud opus erat bonum. Sed tamen naturaliter vel secundum rectam rationem si fuerit ordinatio praecedentium in finem sequentem, bene sequitur, si finis est bonus, quod illa antecedentia erant bona. Et etiam cum saepe erronee statuamus nobis malum finem et culpabilem, omnia quae ordinamus in illum finem sunt mala et culpabilila ea ratione qua ordinamus ea in illum finem, licet forte aliter essent bona. Verbi gratia: peccamus dando pauperibus, si non propter deum, sed propter vanam gloriam hoc faciamus. Exemplum autem quod auctor dedit de poena et peccato, non verifico, quia peccans non intendit poenam, non enim peccat ut puniatur. Posset

7 autem] EV om. GKT textum mutavit B 8 affirmativa] BGKT om. E def. V 8–9 ordinatum … finem] BGKT effectum in quem ordinantur E def. V 9 non] BGKT tamen E def. V 11 non] sequitur add. BGKT 12 auctoris] BGKT Aristotelis EV 13 non] EV nec BGKT 15 Nec] etiam add. BGKT 16 finis] acquisitus add. BGKT 17 si] etiam add. GKT || aliquod] EV aliud BGKT 22 Et] ita add. BGKT 23 omnia] etiam add. BGT 27 verifico] BEV verificatur GKT 38

Aristoteles, De Generatione et Corruptione i, 324b16–17.

73

Summulae, De locis dialecticis

70vb

tamen dici quod impropie diceretur causa finalis, sicut nauta absens dicitur causa efficiens submersionis navis; sic autem aliquando loquimur, eo quod solummodo oppositum est innatum esse causa oppositi. Ideo cum praemium sit finis | boni operis dicimus poenam esse finem culpae. 6.4.14 Locus a generatione Generatio est progressio rei a non esse ad esse. Locus a generatione est habitudo generationis ad generatum, et e converso locus a generato est habitudo generati ad generationem. Locus a generatione tenet constructive et destructive quantum ad illa praedicata ‘bonum’ et ‘malum’, ut ‘generatio Christi est bona; ergo Christus est bonus’; similiter ‘generatio Antichristi est mala; ergo Antichristus est malus’; similiter ‘constructio domus est bona; ergo domus est bona’; ‘aedificatio castri est mala; ergo castrum est malum’. Maximae sunt: cuius generatio est bona, et ipsum est bonum, et cuius generatio est mala, ipsum est malum. E converso tenet locus a generato ad generationem tam constructive quam destructive, et sunt assignanda exempla et maximae proportionaliter praedictis.

5

10

15

Ista quarta decima pars est de locis a generatione et a generato. Et maxima difficultas tractanda est in naturalibus, quae res sit generatio, sive pro qua re vel pro quibus rebus supponit hoc nomen ‘generatio’. Ideo ex declarandis in philosophia naturali ego suppono quod in puris successivis, sicut est tempus, 20 idem est esse aliquam rem et fieri et etiam ipsam corrumpi; numquam enim est haec dies, nisi quando fit, nec umquam fit nisi quando est. Et hoc satis exprimit Aristoteles iii. Physicorum39. In his autem quae sunt naturae

2 autem] EV enim BGKT 2–3 quod solummodo] EV solum quod B solo quod GT quod K 5 ad] BEK in GTV 11 constructio domus] EV constructive ut domui (?) generatio B constructive ut aedificatio (domificatio G) ipsius (om. GT) domus GKT 13 Maximae] autem add. BGT 14–15 locus a] EV de BGKT 19 rebus] BGKT om. E textum mutavit V 21 et] ipsam add. BGKT 22 umquam] ETV numquam BGK 23 Aristoteles] in add. BGKT 39

Cf. fortasse Aristoteles, Physica iii, 201a9–201b15.

74

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

permansivae, ut caliditas, aqua, generatio rei non est ipsa res, sed erit, ita quod in praeciso tempore in quo est generatio caliditatis B non est illa caliditas B, sed erit, et in quo etiam praeciso tempore est caliditas B, in illo non est sua generatio. Ideo manifestum est quod in pure successivis sequitur ‘A est; ergo eius generatio est’ et e converso, et etiam ‘A non est nec fuit; ergo generatio eius non est vel non fuit’, et etiam ‘A est bonum; ergo generatio eius est bona’. Et est maxima: quicquid vere praedicatur de nomine supponente pro re pure successiva, praedicatur vere de nomine supponente pro eius generatione, immo etiam de nomine supponente pro eius corruptione, quia idem est illa res et eius generatio et eius corruptio, ut dictum est. Sed in his quae sunt naturae permansivae non sequitur ‘A est; ergo generatio ipsius est’ nec e converso, sed sequitur magis ‘A est; ergo generatio ipsius A fuit’ et ‘generatio ipsius A est; ergo A erit’. Et quia res non est bona vel mala, nisi quando est, ideo debent modificari dicta auctoris, scilicet ‘generatio domus | est bona’, non concludam ‘ergo domus est bona’, 71ra sed ‘ergo domus erit bona’ et ‘domus est bona; ergo generatio eius fuit bona’. Tamen, sicut in Physica40 determinatum fuit, bene dicimus quod aliquando in eodem tempore est domus et eius factio, scilicet factio prius et domus posterius, quia licet nobis uti tempore magno tamquam praesenti, in cuius parte una fit domus et in alia est domus. Et haec dicta fuerunt in sophismatibus41. Iterum multa possunt hic notari de generatione et de re generata, sicut notabatur de causa efficiente et eius effectu42, eo quod efficiens est generans.

1 permansivae] BGKV permanentis ET || aqua] EV domus BGK aqua domus T || ipsa] E illa BGTV ista K 2 in1] BGKT om. EV 6 nec] EV vel non BGT vel K 8–9 praedicatur … supponente] BGT om. EV immo etiam de nomine supponente K 10 corruptione] supponit add. EV 12 permansivae] BGKT permanentis E permanentia permansivae V 13 ipsius] A add. BGT 18 Physica] T philosophia BEGKV 23 Iterum] EV item BGKT 24 eius] EV suo BGKT 40 41 42

Cf. fortasse Aristoteles, Physica iii, 201a9–201b15. Locum non inveni. Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.10.

75

Summulae, De locis dialecticis 6.4.15 Locus a corruptione Corruptio est progressio rei de esse ad non esse. Locus a corruptione est habitudo ipsius ad suum corruptum, et locus a corrupto est habitudo ipsius ad suam corruptionem. Et uterque tenet constructive et destructive de hoc praedicato ‘bonum’ ad hoc praedicatum ‘malum’ et e converso, ut ‘corruptio domus est bona; ergo domus est mala’; similiter ‘corruptio domus non est bona; ergo domus non est mala’; vel ‘corruptio domus non est mala; ergo domus non est bona’. Et maximae dantur tales: cuius corruptio est mala, ipsum est bonum, et cuius corruptio est bona, ipsum est malum, et suo modo negative. Et proportionaliter etiam de corrupto ad corruptionem.

5

10

Haec quinta decima pars est de locis a corruptione ad corruptum et e converso vel de nominibus. Et sicut dictum est in parte praecedenti quod magna est difficultas dicere quae res est generatio, ita nunc dicendum est quod non minor difficultas est dicere quae res est corruptio. Et dictum est 15 in naturalibus43 quod sicut generatio caliditatis est caliditas, ita corruptio caliditatis est caliditas. Et tunc apparet difficultas magna posito quod homo malus et iniustus paeniteat et fiat virtuosus, ita quod corrumpatur malitia et generetur virtus, tunc ergo generatio virtutis est ipsa virtus vel pars virtutis, et ipsa corruptio malitiae est ipsa malitia vel pars malitiae, et quaelibet 20 pars malitiae est mala. Et similiter si ponamus quod virtus vel aliqua bona dispositio corrumpatur continue, corruptio illius virtutis est ipsa virtus vel pars eius, et quaelibet pars virtutis est bona, ergo corruptio virtutis est bona, et ipsa virtus est bona. Et sic totum apparet falsum, quod de praedictis locis

5 bona] EG mala BKTV 6 mala] EG bona BKTV 7 vel] etiam add. BGKT 10 ad] eius add. BGKT 13 vel … nominibus] ETV om. BGK || quod] BGKT om. EV 14–15 ita … corruptio] BGKT et corruptio EV 17 posito] EV si ponamus BGT si K 19 ergo] BEV om. GKT 20 ipsa2] BGKT om. EV 21 si] BGKT om. EV 24 sic] EV ita BGKT 43

Cf. Iohannes Buridanus, Quaestiones Physicorum iii, qu. 9.

76

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

dicebatur. Non enim cuius corruptio est bona, ipsum est malum, immo ipsum est bonum vel erat bonum, et cuius corruptio est mala, ipsum est malum vel erat malum. Propter hanc difficultatem | et quasdam alias notandum est, sicut in 71rb parte praecedenti dicebatur de generatione, quod non sequitur ‘A est; ergo corruptio ipsius A est’, nec sequitur e converso ‘corruptio ipsius A est; ergo A est’, sed magis sequitur ‘corruptio ipsius A est; ergo A fuit’. Et quia dictum fuit quod illud quod non est nec est bonum nec malum, ideo oportet corrigere consequentias prius positas, si vellemus proprie loqui, ut ‘corruptio domus est mala; ergo domus erat bona’, similiter ‘domus est bona; ergo corruptio domus erit mala’ vel ‘esset mala si esset’. Sed tunc respondeo ad difficultatem quae mota fuit, quia licet privatio non sit aliud quam subiectum privatum, tamen privationem perfectionis vel dispositionis communiter vocamus malam. Ideo si talis sit propria locutio sequitur quod subiectum privatum sua perfectione vel dispositione quae esset sibi conveniens esset malum, quod non videtur ita esse. Auris enim licet careat auditu non est mala, nec oculus licet careat visu, nec luna si sit eclipsata. Ergo si privationem dicamus malam, non est propria locutio. Et cum corruptio perfectionis alicuius vel convenientis dispositionis non dicitur mala nisi in quantum ad istam privationem illius perfectionis vel nisi in quantum subiectum eius diceretur aliqualiter privatum ista perfectione, scilicet partialiter, ideo sequitur quod impropria locutio est dicere quod corruptio perfectionis vel convenientis dispositionis sit mala. Sed tamen ad istum sensum talia vulgariter et communiter dicuntur, quia sicut motum magis denominamus a termino ad quem quam a termino a quo, ita etiam mutationem quae non est motus, cuiusmodi sunt generatio et corruptio, denominamus a termino ad quem quantum ad esse bonum vel malum, quamvis sit denominatio secundum attributivam locutionem et non secundum propriam.

2 corruptio] non add. EV 6 nec] etiam add. BGKT 11 domus] EV eius BGKT || vel … esset] EV om. BGKT 12 quia] EV noto quod B et dico quod GKT 14 dispositionis] ad perfectionem add. E || Ideo] BGKV immo E igitur T 17 est] res add. BGK || visu] nec materia licet careat vita add. BGKT 17–18 si sit] V licet sit BGKT si fiat E 19 Et cum] BGK haec E et tamen T et V 20 nisi] BGK om. ETV || quantum] tendit add. BK intendit add. G || istam] ETV om. BGK 24 sicut] BGKT sic EV

77

Summulae, De locis dialecticis

71va

Deinde dicimus quod generatio est de non esse tamquam a termino a quo ad esse tamquam ad terminum ad quem, et corruptio e converso. Et per illud esse vel non esse non debemus intellegere nisi subiectum habens formam et ipsum carens ea. Non enim est credendum quod illud non esse sit distinctum a subiecto generationis vel corruptionis, sed est illud subiectum privatum ante generationem vel post corruptionem. Generatio enim caliditatis, quae est idem quod caliditas, ad istum sensum est de non esse ad esse, quia subiectum ante erat privatum caliditate et post est habens caliditatem. Et sic corruptio opposita est de esse ad non esse, quia subiectum prius habebat caliditatem et post caret ea. Ideo subiectum aliqua dispositione | habituatum et ipsum illa dispositione privatum vocamus terminos generationis et corruptionis illius dispositionis. Et non distinguuntur res pro quibus supponebant illae orationes ‘subiectum habituatum’ et ‘subiectum privatum’, sed distinctio est secundum rationem, et haec debent videri in Physica44. Tunc ergo quia subiectum privatum dispositione sibi conveniente dicimus malum vel minus bonum quam si haberet eam, et modo proportionali subiectum habituatum dispositione sibi conveniente dicimus bonum vel minus malum vel minus male se habens quam si non haberet istam, ideo secundum tales bonitates vel malitias subiecto privato attributas, quod vocamus terminum ad quem corruptionis, nos modo attributivo vocamus corruptionem bonam vel malam. Verbi gratia: si esset in homine corruptio virtutis sine generatione malitiae vel corruptio malitiae sine generatione virtutis, tunc simpliciter et proprie loquendo corruptio malitiae esset mala, quia esset malitia vel pars malitiae, et corruptio virtutis esset bona, quia esset virtus vel pars virtutis; et tamen locutione attributiva ad illud quod

3 vel] EV ad B et GKT 6 enim] EV autem BK ergo G om. T 8 quia] BGT quando E quod K quoniam (?) V || erat] BGKT om. E est V 9 sic] etiam add. BGK || opposita] ETV posita B opposito modo G(?)K 14 haec debent] EV hoc debet BGKT 15 Physica] BEV philosophia GKT 16 quia] BE Aristoteles (!) GK apparet T quod V 17 malum] id est imperfectum add. BGK 18 habituatum] EKV privatum BGT cf. adnot. sequentem 19 non] KV om. BEGT cf. adnot. praecedentem 20 tales … malitias] EV talem bonitatem vel malitiam BGKT || attributas] EGV attributam BKT 44

Cf. Iohannes Buridanus, Quaestiones Physicorum iii, qu. 6.

78

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam vocamus terminum ad quem, corruptio malitiae diceretur bona, quia terminus ad quem diceretur homo carens malitia, id est qui dicitur bonus, id est minus malus vel minus male se habens quam si haberet adhuc malitiam. Et ita corruptio virtutis diceretur mala, quia terminus ad quem diceretur 5 homo carens virtute qui diceretur malus, id est minus bonus quam si haberet virtutem. Unde sufficit hic accipere bonum et malum respective, scilicet bonum pro minus malo, et malum pro minus bono. Ita posset exemplificari de domo, domus enim eadem potest dici bona et mala diversis, bona Socrati, mala autem Platoni. Corruptio igitur illius domus diceretur mala 10 Socrati, quia intellegitur terminari ad Socratem male se habere, id est minus bene. Et ista corruptio erit bona Platoni, quia intellegitur terminari ad Platonem bene se habere, id est minus male. Et dico “terminari” etc., quia ad huiusmodi domus corruptionem haec consequuntur, scilicet Socratem minus bene se habere et Platonem minus male. 6.4.16 Locus ab usu 15

20

Usus est operatio qua utimur aliqua re, et usitatum est res illa qua utimur in nostra operatione, ut equitatio est usus equi et navigatio est usus navis, usitatum autem est equus vel navis, usitantes sunt homines, qui talibus utuntur ad suas operationes exercendas. Locus ab usibus seu ab usu est habitudo usuum vel usus ad usitatum, et locus ab usitato est habitudo usitati ad usum. Et tenent isti loci constructive et destructive respectu horum praedicatorum ‘bonum’ et ‘malum’, ut ‘equitare est bonum; ergo equus est bonus’, et e converso ‘equus est bonus; ergo | equitare est bonum’, et similiter ‘taxillare est malum; ergo taxilli sunt mali’ et e converso.

2 id est qui] EV quia non B qui G om. K quia T 2–3 id est minus] BEV vel GK et minus T 4 ita] etiam add. BGK 8 diversis] ut add. BGKT 9 autem] et (vel G sive K) nociva add. BGKT 10 habere] BGKT habens EV 12 dico] intellegitur add. BGKT || etc.] EV om. BGKT 13 haec consequuntur] ET consequitur B hoc consequitur GK haec sequuntur V 17 autem] BEGV ut apparet K om. T ut apparet add. GV || navis2] et add. BGK 22 ut] BGKT et similiter sequitur E textum mutavit V

79

71vb

Summulae, De locis dialecticis Et sunt maximae tales: cuius usus est bonus, ipsum quoque bonum est, similiter: cuius usus est malus, ipsum quoque malum est, et e converso. Ista sexta decima pars est de locis ab usibus et usitatis seu a nominibus usuum et usitatorum. Circa quam partem notandum est quod rebus multis, artificialibus et naturalibus, nos utimur propter nos; ideo sumus causae finales illarum. Sed illis non possumus uti ad nostras necessitates seu utilitates replendas nisi operando aliquid ex illis vel circa illa. Et huiusmodi operationes vocamus usus illarum rerum. Et ita nos sumus tamquam finis gratia cuius illarum; usus autem est sicut finis quo, usus enim iste est mediante quo res illae transeunt in bonum vel malum. Et sic manifestum est quod locus ab usu ad usitatum continetur sub loco a causa finali ad eius effectum, et est ibi effectus causae finalis sine quo non potest esse illa causa finalis, sed e converso bene. Non enim potest usus esse navis sine navi vel usus equi sine equo, sed bene est navis sine navigatione et equus sine equitatione. Et ideo sicut dicebatur de tali causa finali et effectu eius, ita dicimus in proposito quod locus ab usu ad usitatum tenet affirmative et non negative respectu huius praedicati ‘est’, et locus ab usitato ad usum tenet negative et non affirmative, ut patet de navi et navigatione vel de equo et equitatione. Similiter respectu horum praedicatorum ‘bonum’ et ‘malum’ oportet consequentias et locos moderare, sicut diximus de fine45, scilicet quod si usus est bonus, usitatum est bonum, si sine tali usitato non poterat esse convenientius talis usus vel aequivalens, et si per illud usitatum non eveniat aliquod malum.

2 est] et si (om. K) etiam (om. K) usitatum est bonum usus eius (om. T) est bonus et add. BGKT 5 partem] EV om. BGKT || rebus] E omnibus (verba sequentia mutavit) B nominibus GKT in omnibus V multis post naturalibus transposuerunt GKTV locus dubius 7 illarum] EV illorum BGT istorum K cf. adnot. praeced || seu] EV vel BGKT 12–13 loco a] BGKT om. EV 13 eius] EV suam BGKT 15 vel] EV nec BGKT 18 praedicati] EV verbi GKT def. B 23–24 et si … malum] BEV om. GKT cf. adnot. sequ. 24 aliquod] V ad B aliud E def. GKT cf. adnot. praeced. 45

Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.13.

80

5

10

15

20

6.4. De locis a concomitantibus substantiam Notandum est etiam quod auctor exemplificando ponit equitare tamquam usum equi, et non oportet huius exempli quaerere verificationem, non enim credo quod equitare sit equitatio nec ambulare ambulatio, immo equitare est equitans et ambulare ambulans, prout hoc alibi46 dictum est. 5 Deinde arguendo sic ‘equitatio est bona; ergo equus est bonus’ non credo quod debeat dici locus ab usibus, sed locus ab usu. Tamen forte consuetum est ita dicere ad insinuandum quod eiusdem rei possunt esse plures usus, a quorum autem quolibet vel pluribus simul possumus arguere ad usitatum, ut dicendo ‘equitatio est bona, et portatio bladi ad molendum 10 est bona, et cultura agri est bona; ergo equus est bonus’. Hic est locus ab usibus, cum utamur equo ad haec omnia. 6.4.17 Locus a communiter accidentibus Communiter accidentia sunt quae se concomitantur vel ad unum sequitur alterum circa idem subiectum. Et illa sunt duplicia, quaedam enim modo dicto se habent semper vel ut in pluribus, alia autem nec semper nec ut in pluribus, sed contingenter ad utrumlibet vel ut in paucioribus. Ex primis autem sumitur locus dialecticus et non ex secundis, sed esset ex eis argumentum sophisticum. Exemplum de secundis ut ‘iste est comptus; ergo est adulter’. Hoc argumentum est sophisticum et non dialecticum, quia licet idem inveniatur comptus et adulter, tamen plurimi sunt bene compti, qui non sunt adulteri. Exemplum de primis ut ‘iste paenitet; ergo peccavit’; locus a communiter accidentibus; maxima: si communiter

15

20

3 equitatio] sicut add. BGKT 5 Deinde] etiam add. BGK 8 autem] EV om. BGKT || vel] EKV aut BGT a add. BGKT 10 et] BGKT om. EV 14–15 alia … sed] BGKT vel E ut V (homoiotel. in EV) 18 Hoc] enim add. BGT def. K 19 licet] aliquis add. BT ad add. G aliquod add. V def. K 21 primis] KTV tertiis E secundis G textum mutavit B et primo constructive add. GKT constructive in textu mutato habet B 22 locus] autem add. EV 46

Cf. fortasse Iohannes Buridanus, De Practica Sophismatum 9,1, soph. 5, p. 32 ed. Pironet.

81

72ra

Summulae, De locis dialecticis accidentium posterius inest, prius infuit. Secundo destructive sic: ‘iste non peccavit; ergo non paenitet’; locus a communiter accidentibus; maxima: si communiter accidentium prius non infuit, nec posterius inest. Haec septima decima pars est de locis a communiter accidentibus. Et est notandum quod sic arguendo ‘iste paenitet; ergo deliquit’ non est proprie locus a communiter accidentibus, sed ab uno communiter accidentium ad alterum. Tamen sic consuerunt homines loqui, quia loci ab uno communiter accidentium ad alterum et e converso sunt loci a communiter accidentibus, tamen uterque est solum ab uno communiter accidentium ad alterum. Notandum est etiam quod praeter divisionem datam de communiter accidentibus alia est danda, scilicet quod quaedam sunt communiter accidentia, quae simul concomitantur se circa idem, et alia quae non simul, sed unum sequitur post alterum. Et iterum possibile est quod huiusmodi concomitantia vel consecutio est necessaria sic quod numquam est unum quin sit alterum, vel numquam est illud quod natum est esse prius, quin sequitur illud quod natum est esse posterius; et tunc locus est necessariae consequentiae. Verbi gratia: in necessario concomitantibus simul ut ‘luna existens in capite vel cauda draconis opponitur soli; ergo luna eclipsatur’; similiter e converso. Sed verbi gratia in his quorum necesse est unum post alterum esse ut ‘hodie est dies lunae; ergo cras erit dies martis’. Sed aliter possibile est quod huiusmodi concomitantia vel consecutio non est sic necessaria, sed contingens ut in pluribus, et tunc non est locus necessariae consequentiae, sed probabilis solum. Et bene est tale argumentum dialecticum, sufficit enim dialectico saepe vel rhetorico ad persuadendum

1 destructive sic] V destructive ut BGKT dico sic E 6 proprie] loquendo add. BGKT 8 homines] GTV omnes BK om. E 9 sunt loci] BGKT loci autem E sunt autem loci V 10 tamen] BT om. E cum vel tamen GK cum V 12 sunt] EV dicuntur BG ducuntur T def. K 13 quae1] EV quia BGKT || quae2] ETV quia BGK 16 vel] EV igitur B om. GKT 21 dies lunae] E dies iovis B dies sabbati G feria secunda K dies dominica T dies mercurii V 21–22 dies martis] E dies dominica G tertia K dies lunae T dies iovis V et e converso add. GKT def. B 23 Sed] etiam add. BGKT 24 contingens] tamen add. BGTV

82

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam vel ad generandum opinionem quod argumentum sit probabile. Ideo si aliquis aliquando paeniteat qui modo non deliquit, non propter hoc aufertur, quin sit argumentum bonum ‘iste paenitet; ergo deliquit’. Et iterum forte posset sustineri quod in illo exemplo erat necessaria 5 consequentia, quia si obiciatur quod deus numquam peccavit, et tamen dixit: “paenitet me fecisse hominem”47, diceretur quod non | loquebatur de 72rb paenitere proprie dicto, sed secundum aliquam similitudinem dicto. Similiter si dicat aliquis “paeniteo de hoc quod non interfeci talem hominem vel de hoc quod non rapui pecuniam eius”, diceretur quod quamvis ista 10 sit quaedam displicentia, tamen non est proprie paenitentia, quia hoc nomen ‘paenitentia’ significat bene displicentiam, sed connotat quod illa sit secundum rectam rationem bonae voluntatis ad emendationem animae de peccato commisso. 6.4.18 Alii loci a concomitantibus substantiam Praeter hos praedictos locos quos nominavit nobis auctor aliqui dicunt alios esse locos a concomitantibus substantiam, scilicet a toto copulato ad suam partem, id est a propositione copulativa ad quamlibet suarum partium categoricarum, ut ‘Socrates currit et Plato disputat; ergo Socrates currit’. Item a parte totius disiuncti ad suum totum, id est a qualibet categorica alicuius disiunctivae ad disiunctivam, ut ‘Socrates currit; ergo Socrates currit vel Plato disputat’. Item locum a toto numerali ad suam partem, ut ‘tria sunt; ergo duo sunt’ vel ‘tu habes tres; ergo tu habes duo’. Item a toto

15

20

1 ad] EK om. BGTV || probabile] EV probabilis antecedentis vel etiam (om. T) probabilis consequentiae (consequentis B consequentia G) BGT probabilis consequentiae vel etiam non probabilis consequentiae K 2 modo] EV om. BGKT || deliquit] EG delinquit BTV dereliquit K 8 paeniteo] TV paenitere ipsum B quod paeniteo E quod non paenitet G non paenitere K || interfeci] EV interfecit BGKT 9 rapui] EV rapuit BGKT 11 paenitentia] proprie sumptum add. BGKT 12 bonae voluntatis] E et bonam voluntatem BGKT bonae voluntarie V 14 hos] E om. BGKT istos V 17 partium] EV om. BGKT 47

Genesis 6.7.

83

Summulae, De locis dialecticis seu nomine collectivo ut ‘populus est; ergo homo est’. Item a plurali ad singulare, ut ‘homines sunt; ergo homo est’. Item locos ab antecedentibus et consequentibus; ab antecedente sic ‘hominem currere est verum’ vel ‘necessarium’ vel ‘concessum; ergo animal currere est verum’ vel ‘necessarium’ vel ‘concessum’; maxima: si antecedens est verum, consequens est verum; si antecedens est necessarium, consequens est necessarium; si antecedens est concessum, consequens est concedendum. A consequente autem sic ‘non est verum quod animal currit; ergo non est verum quod homo currit’, et sic de ‘impossibili’; maxima: si consequens est falsum, antecedens est falsum; si impossibile, impossibile; si negandum, negandum.

5

10

Ista ultima pars huius capituli est de locis a concomitantibus substantiam non enumeratis ab auctore. Et auctor et etiam Themistius non enumeraverunt istos locos, quia non sunt proprie dialectici, vel quia faciliter reducuntur 15 ad enumeratos. Consequentiae enim a copulativa ad partem eius vel a parte disiunctivae ad ipsam disiunctivam sunt bene formales, sed non sunt proprie argumenta, sicut dictum fuit de aequipollentiis, conversionibus et subalternationibus48, cum non sit ibi medium alienum. Sed si vellemus dicere quod essent 20 argumenta dialectica et loci dialectici, ego dicerem quod locus a copulativa ad suam partem reduceretur ad locum a toto in quantitate. Copulatio enim habet modum distributionis, unde apparet quod a termino distributo sequuntur copulative omnia eius supposita, ut ‘omnis homo currit; ergo Socrates

2 Item] Tullius ponit add. BGKT 4–5 animal … concessum] BGKT etc. EV 10 impossibili] ad negandum add. B et necessario add. GK et negato add. T || consequens] BGKT antecedens EV 11 antecedens] BGKT consequens EV || impossibile, impossibile] EV consequens est impossibile antecedens est impossibile BGKT 11–12 negandum, negandum] EV consequens (om. T) est (om. T) negandum (negatum GK) antecedens est negandum BGKT 14 auctor] noster add. E def. BK 15 proprie] loci add. BGKT 16 enumeratos] BGTV numeratos EK 19 fuit] prius add. BGKT 20 Sed] EV et BGKT 22 reduceretur] EV reducitur BGKT 48

Iohannes Buridanus, Summulae 6.1.4.

84

6.4. De locis a concomitantibus substantiam

5

10

15

20

25

currit et Plato currit et sic de singulis’. | Locus autem a parte disiunctivae 72va ad ipsam disiunctivam reducitur ad locum a parte subiectiva ad totum universale. Disiunctio enim habet modum termini communis indefinite sumpti, unde apparet quod ex termino communi non distributo sequuntur disiunctive sua supposita, et etiam ex quolibet supposito alicuius termini sequitur ille terminus non distributus. Sequitur enim ‘homo currit; ergo Socrates currit vel Plato currit et sic de aliis’, et sequitur ‘Socrates currit; ergo homo currit’. Alii autem ponunt istos locos reduci ad locum a toto integrali ad suam partem, quia hypothetica est integrata ex suis categoricis. Sed apparet mihi, licet hoc sit verum quod categoricae sunt partes integrales hypotheticae, tamen dictae consequentiae non tenent ea ratione qua hoc totum est integratum et illud pars eius; sed bene esset locus a toto integrali dicendo ‘propositio hypothetica est; ergo propositio categorica est’ vel saltem ‘ergo illud est quod esset propositio categorica, si per se poneretur’. Sed loquor sic disiunctive propter illam dubitationem, utrum aliqua pars propositionis sit propositio, de qua dubitatione alias49 dictum est. Locus autem a toto numerali ad suam partem apparet manifeste esse locus a toto integrali, et similiter locus a nomine collectivo, nam populus vel exercitus integratur ex multis partibus, nam homines sunt partes eorum principales, quia non potest esse exercitus sine hominibus. Ideo bene sequebatur ‘populus est’ vel ‘exercitus est; ergo homines sunt’. Currus autem et equi sunt partes non principales, quia posset esse exercitus sine talibus, scilicet hominum peditum. Ideo non sequitur ‘exercitus est; ergo equus’ vel ‘currus est’. Et similiter est de loco a termino plurali ad terminum singularem, unum enim intellegitur tamquam pars plurium, et terminus

1 et … singulis] EV et sic de aliis B om. GKT 2 reducitur] EV reduceretur BGKT || ad] suum add. GTV 7 et … aliis] E om. BGK etc. T et sic de singulis V 9 ad locum] ETV om. BGK 10 partem] et e converso add. BGKT 11 verum] scilicet add. GKT 15 illud … esset] BGKT quod erat EV || categorica] est add. EV 19 similiter] etiam add. BGT 20 nam] EV et BGKT 24 scilicet … peditum] EV scilicet hominum B om. GKT 24–25 equus vel] BGKTV om. E 25 Et similiter] BGKTV vel etiam non sequitur exercitus est ergo equi sunt et eodem modo ac omnino consimiliter E 49

Iohannes Buridanus, Summulae 1.7.1.

85

Summulae, De locis dialecticis

72vb

pluralis supponit pro pluribus simul, et terminus singularis pro unoquoque illorum plurium seorsum. Loci autem ab antecedentibus et etiam a consequentibus secundum Boethium50 communicant cum omnibus aliis locis. Ideo non enumeravit eos Themistius, nam si formaliter non coincidunt cum aliis, tamen virtualiter vel consecutive coincidunt cum eis, prout concedimus sequi ‘homo currit; ergo hominem currere est verum’ et e converso ‘hominem currere est verum; ergo homo currit’; et sic suo modo de aliis propositionibus. Si ergo dicamus ‘homo currit; ergo animal currit’ locus est ab inferiori ad superius, quia ab isto termino ‘homo’ ad istum terminum ‘animal’ respectu huius praedicati ‘currit’. Sed si dicamus ‘hominem currere est verum; ergo animal currere est verum’ locus est ab antecedente ad consequens, quia ab hac propositione ‘homo currit’ ad hanc propositionem ‘animal currit’ respectu huius praedicati ‘verum’. Ita etiam si dicamus ‘domus est; ergo paries est’ locus est a toto integrali ad suam partem, et si dico ‘verum est domum esse; ergo verum est parietem esse’ locus est ab antecedente ad consequens. Ita similiter | si dico ‘paries non est; ergo domus non est’ est locus a parte totius integralis ad suum totum respectu huius praedicati ‘est’. Et si dico ‘haec propositio “paries est” est falsa; ergo haec “domus est” est falsa’ locus est a consequente ad antecedens respectu huius praedicati ‘falsum’, nam ‘parietem esse’ est consequens ad ‘domum esse’. Et apparet quod isti loci ab antecedentibus et consequentibus non habent virtutem originaliter, nisi ex virtute aliorum. Non enim est bona consequentia ‘hominem currere est verum; ergo animal currere est verum’, nisi quia haec est vera ‘homo currit; ergo animal currit’. Similiter non est bona consequentia ‘domum esse est verum; ergo parietem esse est verum’, nisi quia haec est vera ‘domus est; ergo paries est’. Ideo Themistius habuit rationalem causam dimittendi istos locos. Tullius tamen posuit eos quasi formaliter essent distincti ab aliis.

2 illorum plurium] E om. B illorum G eorum KT eorum partium V 3 etiam a] EV om. GKT def. B 14 dicamus] BEV dico GKT 15 est] BEV om. GKT 16 est2] BEV om. GKT 19 est falsa2] ETV om. BGK 22 apparet] etiam add. BGKT 25 vera] EV bona BT bona consequentia GK || currit2] et add. BGK 28 quasi] EV quia BGKT 29 essent] EV sunt BGKT 50

Boethius, De Differentiis Topicis iii, 1204a–1205a.

86

5

10

15

20

25

6.4. De locis a concomitantibus substantiam Sed adhuc est bene dubitandum, quia facto syllogismo dicimus ‘consequens est falsum; ergo et antecedens’. Quid ergo est respondendum, si quaeratur unde locus? quando dicimus ‘consequens est falsum; ergo antecedens’. Et videtur mihi quod hoc est dubitare, quomodo sit respondendum 5 sicut si dicatur ‘aliquod praedicatum’ vel ‘hoc praedicatum “currit” praedicatur de specie; ergo de genere’. Apparet ergo et mihi quod haec ultima consequentia non est a specie ad genus, sed ab isto termino ‘species’ ad istum terminum ‘genus’, qui non sunt sicut genus et species, sed sicut correlativa. Sic etiam in prima consequentia non arguebatur a consequente 10 ad antecedens, sed ab isto termino ‘consequens’ ad istum terminum ‘antecedens’, qui opponuntur ab invicem relative. Ideo forte tales loci videntur esse a relativis, et de hoc dicetur quando agetur de illis51.

1 quia] saepe add. BGKT 4 est] sic add. B sicut add. GKT 5 sicut] EV om. BGKT 5–6 praedicatur] vere add. BGKT 6 haec] BEV om. GKT 12 illis] locis a relativis add. BGKT 51

Iohannes Buridanus, Summulae 6.5.2.

87

6.5 Capitulum quintum De locis extrinsecis 6.5.1 Divisio locorum extrinsecorum (1) Sequitur de locis extrinsecis. Et dictum est prius52, quid sit locus extrinsecus. (2) Locus autem extrinsecus dividitur, quia alius ab oppositis, alius a maiore, alius a minore, alius a simili, alius a proportione, alius a transsumptione et alius ab auctoritate. (3) Locus ab oppositis iterum dividitur secundum quattuor genera oppositionum, alius enim est locus a relativis, alius a contrariis, alius a privatione et alius a contradictoriis.

5

Istud capitulum quintum est de locis extrinsecis, quod continet undecim partes. Prima est de quibusdam divisionibus locorum extrinsecorum, secunda 10 de locis a relativis, tertia de locis a contrariis, quarta de loco a privative oppositis, quinta de loco a contradictoriis, sexta de locis a maiori et minori, septima de loco a simili, octava de loco a proportione, nona de loco a transsumptione, decima de loco ab auctoritate, ultima de quibusdam locis non enumeratis ab auctore; et partes assignabuntur in processu. 15 Prima pars habet tres clausulas manifestas; prima proponit intentionem capituli remittendo de definitione loci extrinseci ad praedeterminata; secunda dividit locum extrinsecum in locum ab oppositis etc.; et tertia subdividit locum ab oppositis. De his autem divisionibus et de membris | earum 73ra apparebit in parte sequenti.

2 autem] EV om. BGKT 7 privatione] EV privative oppositis BGKT 10 12 loco3] BGKT locis EV locis1] EGK loco BTV || locis2] BEGK loco TV 13 ultima] EGK undecima BTV || quibusdam] aliis add. BKT 14 assignabuntur] EV patebunt BGKT || in processu] BEV om. GKT 15 prima] enim add. BGT 19 in … sequenti] EV per partes sequentes BGK textum mutavit T 52

Iohannes Buridanus, Summulae 6.2.3.

89

Summulae, De locis dialecticis 6.5.2 Locus a relativis (1) Relativa vocamus terminos de praedicamento ad aliquid, et quae sunt ista relativa dictum est in tractatu de praedicamentis53. (2) Relative autem opposita vocamus terminos de praedicamento ad aliquid quae ad invicem correlative dicuntur, ut ‘pater’ et ‘filius’. (3) Locus a relativis est habitudo unius relativorum ad alterum sibi relative oppositum. (4) Locus a relativis tenet constructive et destructive respectu huius verbi ‘est’, ut ‘pater est; ergo filius est’ vel ‘pater non est; ergo filius non est’; maxima: posito uno relativorum seu relative oppositorum ponitur reliquum, et remoto uno removetur reliquum. (5) Item locus a relativis tenet constructive et destructive secundum convertentiam utriusque relativorum ad reliquum, ut ‘Socrates est pater Platonis; ergo Plato est filius Socratis’ vel ‘Socrates est similis Platoni; ergo Plato est similis Socrati’. (6) Item secundum auctorem locus a relative oppositis tenet ab affirmatione unius relative oppositorum de aliquo subiecto respectu tertii ad quod dicitur ad negationem alterius correlativi de eodem subiecto respectu eiusdem tertii, ut ‘Socrates est pater Platonis; ergo Socrates non est filius Platonis’.

5

10

15

Haec secunda pars est de locis a relativis seu relative oppositis. Et ego non credo quod in aliquo praedictorum exemplorum debeat dici esse locus a 20 relativis seu relative oppositis, sed ab uno relativorum vel relative oppositorum ad reliquum, nec etiam ab oppositis sed ab uno oppositorum ad reliquum. Tamen ita consuetum est dici ex eo quod terminus a quo est locus et terminus ad quem est locus communi nomine nominantur relativa vel relative opposita. 25

4 ad invicem] BEV om. GKT || correlative] BGKT relative E om. V 5–6 est habitudo … relativis] BGKT om. (homoiotel.) EV 20 dici] BGKT om. EV 21 seu] a add. BGK 23 reliquum] sed add. BGKT || consuetum est] EV consuevit BGKT 24 locus] eodem add. BGKT 53

Iohannes Buridanus, Summulae 3.4.1.

90

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

Haec autem pars continet sex clausulas. Prima enim remittit de definitione relativorum ad tractatum de praedicamentis, et secunda describit relative opposita, quae est per se manifesta, tertia describit locum a relativis, sed potius deberet dici a relativo seu relative opposito, prout iam prius notatum est. Aliae tres clausulae assignant tres regulas de loco a relativis. Quarta ergo clausula videtur mihi tenere in virtute illius proprietatis relativorum quod relativa sunt simul natura, et illa exposita fuit in tractatu de praedicamentis54; ideo de hoc videatur ibi, et sciatur quomodo haec clausula habeat vel non habeat veritatem. Quinta vero clausula tenet per illam proprietatem relativorum tamquam per maximam: omnia enim relativa dicuntur ad convertentiam, quae quomodo sit intellegenda dictum fuit in tractatu de praedicamentis55. De sexta autem clausula manifestum est quod ipsa non habet efficaciam in relativis aequiparantiae, scilicet quae eodem nomine nominantur, de quibus etiam dictum est in tractatu de praedicamentis56. Sed etiam non valet in omnibus aliis nisi cum modificatione, nam isti termini ‘causa’ et ‘effectus’ dicuntur correlative, et tamen non sequitur ‘materia est causa formae; ergo materia non est effectus formae’, quia utraque est alterius causa et effectus57; nec sequitur etiam ‘haec propositio “homo currit” est antecedens ad istam “risibile currit”; ergo non est consequens ad eam’, quia utraque sequitur ad reliquam. Oportet enim dicere quod numquam est idem eiusdem causa et effectus secundum eundem modum causalitatis, nec idem ad idem est antecedens et consequens secundum eandem | consequentiam. 73rb Et eodem modo oportet dicere de hoc quod dicitur locum a relativis tenere de affirmatione ad negationem convertendo scilicet sic ‘Socrates est pater

5 loco] EV locis BGKT 6 ergo] EV igitur BGKT 7–8 tractatu de] BEV om. GKT 8 et sciatur] BEV om. GKT 10 Quinta vero] BGT quando ista E haec K quam (?) illa V 11 omnia enim] EV nam B omnia GKT 12 tractatu de] BEV om. GKT 15 tractatu de] BEV om. GK def. T 16 aliis] relativis add. BGKT || modificatione] BGKT moderatione EV 20 currit] GV om. BT def. EK 21 enim] EV ergo BGK igitur T 24 locum] BGKT om. EV 54 55 56 57

Iohannes Buridanus, Summulae 3.4.6. Iohannes Buridanus, Summulae 3.4.5. Iohannes Buridanus, Summulae 3.8.2. Cf. Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.12.

91

Summulae, De locis dialecticis Platonis; ergo Plato non est pater Socratis’; instantia est contra hoc in relativis aequiparantiae; †et sic statim instabitur de terminis et convertibilibus, oportet enim dicere ut prius†. Sed etiam notandum est bene quod cum sint diversae species relativorum, sunt etiam diversae species locorum a relativis, qui loci non sunt iam dicendi a relativis secundum generalem relativorum habitudinem, sed secundum specialem talium relativorum habitudinem. Verbi gratia: dictum fuit58 quod ab istis terminis ‘antecedens’ et ‘consequens’ sunt loci a relativis respectu horum terminorum ‘verum’ et ‘falsum’, et hoc non est verum ut sunt relativa, sed ut talia relativa. Ita etiam iste locus concederetur esse locus a relativis ‘Socrates est pater Platonis; ergo Plato non est pater Socratis’, sed non est a relativis ut relativa, sed ut talia relativa disquiparantiae. Ita etiam inter locos a relativis poneretur hoc argumentum ‘totum est album; ergo pars eius est alba’, et esset maxima: quale est totum, talis est pars eius. Verum est quod haec maxima indiget modificatione, scilicet restringendo ‘quale’ ad tertiam speciem qualitatis vel ad illos terminos de genere qualis, qui significant dispositionem additam ei pro quo subiectum supponit. Et de hoc nihil plus dico, quia non est ibi nisi exemplificatio. Manifestum est tamen quod haec consequentia non tenet secundum communem habitudinem relativorum ad invicem, sed secundum specialem habitudinem horum relativorum ad invicem ‘totum’ et ‘pars’. Ita etiam si dicatur ‘una contradictoriarum est vera; ergo altera est falsa’, locus non est formaliter ab uno contradictoriorum ad alterum, sed ab isto termino ‘contradictorium’ ad istum terminum ‘alterum’, qui ad invicem correlative dicuntur. Ideo est locus ab uno relativo ad alterum sibi correspondentem, et non tenet consequentia ex eo quod sint ad invicem

1 instantia] enim add. BGK autem add. T 2–3 et sic … prius] aliquid hic excidisse videtur 2 instabitur] BET instabatur GKV || terminis et convertibilibus] E causis et consequentibus BGK terminis convertibilibus T terminis etiam convertibilibus (?) V 3 oportet enim] EV et oportet BGT oportet ergo K 8 terminis] ETV om. BGK 9 est verum] EV convenit eis BGKT 11 etiam] BEV om. GKT || concederetur] ETV conceditur BGK 18–19 quia … nisi] GKT quia non est ibi BE cor. i. marg. nisi quia E a. cor. V 21 relativorum] EV terminorum BGKT 24 alterum] EV contradictorium BGKT 26 tenet] ista/illa add. BGKT 58

Iohannes Buridanus, Summulae 6.4.18 ad finem.

92

5

10

15

20

25

6.5. De locis extrinsecis relativa, sed ex eo quod sunt talia relativa. Unde non valet consequentia de subalternato ad subalternantem, licet etiam correlative se habeant. Ulterius notandum est quod Aristoteles ii. Topicorum59 ponit locum quem vere debemus dicere locum a relativis ad sua correlativa et non ab 5 uno relativorum ad alterum, ut ‘duplex est multiplex; ergo subduplex est submultiplex’. Et tenet per istam regulam seu maximam: si oppositum in opposito, et propositum in proposito; de qua dicemus quando de locis a contradictoriis60 agemus. 6.5.3 Locus a contrariis (1) Contraria sunt quae sub eodem genere posita sunt et maxime a se distant et innata sunt fieri circa idem subiectum successive et non simul. (2) Locus a contrariis est habitudo unius contrariorum ad reliquum, (3) et tenet destructive, scilicet ab affirmatione unius contrariorum de aliquo | subiecto ad negationem alterius de eodem subiecto, ut ‘Socrates est albus; ergo non est niger’; maxima: de quocumque vere affirmatur unum contrariorum, de eodem vere negatur reliquum. (4) Contrariorum autem quaedam sunt mediata, quaedam immediata. Mediata sunt quorum contingit esse medium circa idem subiectum, ut albi et nigri media sunt rubeum, viride. Immediata sunt quorum non contingit esse medium, ut sanum et aegrum. (5) Locus a contrariis immediatis tenet constructive, videlicet a negatione unius de aliquo subiecto ad affirmationem alterius de eodem, ut ‘Socrates non est aeger;

10

15

20

2 subalternato … subalternantem] subalterno ad subalternatam B subalternato ad subalternum E subalternante ad subalternantem G subalternata ad subalternantem K subalternatione ad subalternantem T uno subalternato ad aliud subalternatum V locus dubius 4 et non] BGKT vel EV 9 sunt et] EKV om. BGT 10 fieri] BEV inesse GK om. T 13 contrariorum] ad reliquum add. EV || alterius] BGKT illius EV 14 ergo] Socrates add. GKTV 20 Locus] autem add. BGT 21 videlicet] EV om. BGKT 59 60

Aristoteles, Topica i, 114a14–25. Iohannes Buridanus, Summulae 6.5.5.

93

73va

Summulae, De locis dialecticis ergo ipse est sanus’; maxima: a quocumque removetur unum contrariorum immediatorum, eidem attribuitur reliquum. Haec tertia pars est de locis a contrariis continens quinque clausulas. Prima est descriptio contrariorum, quae exponenda est X. Metaphysicae61; et de hoc etiam dictum est in octavo capitulo tractatus de praedicamentis62. Secunda clausula est descriptio loci a contrariis, et debet dici a contrario, scilicet ab uno contrariorum ad reliquum. Verum est tamen quod Aristoteles ii. Topicorum63 ponit locum qui vere dicitur a contrariis, ut ‘iustitia est virtus; ergo iniustitia est vitium’, de quo dicetur quando de contradictoriis64 agetur. Tertia clausula dat unam regulam de locis a contrariis, contra quam obicitur: 1. Primo quia non sequitur ‘B fuit album; ergo B non fuit nigrum’. 2. Secundo quia videtur esse possibile quod idem est simul album et nigrum, scilicet scutum cuius una medietas est alba et alia nigra. Hoc probatur dupliciter, primo quia omne coloratum est aliquo colore coloratum; et illud scutum est coloratum; ergo est aliquo colore coloratum, et non alio quam albedine vel nigredine; et si albedine, tunc est album; et si nigredine, tunc est nigrum; et qua ratione dicitur esse album, eadem ratione dicitur esse nigrum; ergo oportet concedere quod est album et quod est nigrum. 3. Item hoc confirmatur sic: supposito quod totum denominatur a maiore parte ipsius, ut B diceretur album si maior eius pars esset alba, licet minor esset nigra, et diceretur nigrum, si maior pars eius esset nigra; sed illius scuti maior pars est alba, et eius etiam maior pars est nigra; ergo est album et nigrum. Probo ergo quod maior eius pars est alba, et loco scuti pono lineam AB cuius medietas AC est tota alba, et medietas CB tota nigra. Tunc ego aliter divido lineam AB, videlicet in duas partes, quarum una

1 ipse] BE Socrates GK om. TV 4 X.] T om. B vi. E ix. GK textum mutavit V 14 alia2] medietas] add. BE 15 dupliciter] KTV dubitatur B om. E duplicia (?) G 16 et] BKTV sed B modo E 21 ut] BGKTV videlicet E quod add. EK 61 62 63 64

Iohannes Buridanus, Quaestiones Metaphysicorum X, qu. 2–5. Iohannes Buridanus, Summulae 3.8.3. Aristoteles, Topica ii, 114b5–15. Iohannes Buridanus, Summulae 6.5.5.

94

5

10

15

20

25

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

continet tres quartas eius, et alia reliquam quartam, et erit prima istarum partium AD et secunda DB; tunc apparet quod totius AB pars AD est maior pars quam DB, et tamen ista pars AD est alba; ergo sequitur quod maior pars ipsius AB est alba; et per consequens AB est alba. Quod autem ista pars AD sit alba manifestum est, quia eius maior pars est alba, scilicet AC quae est maior quam CD. Eodem modo argueretur quod ipsius AB maior pars esset nigra. 1. Ad primam obiectionem respondetur quod regula est intellegenda de propositionibus de inesse et de praesenti, non de illis de praeterito vel futuro vel de possibili; et adhuc non oportet regulam esse veram in illis de praesenti nisi in illo casu quod affirmativa ponatur esse vera pro toto tempore praesenti, sicut dictum est in sophismatibus, scilicet in quarto sophismate septimi capituli65. 2. Ad aliam dicunt aliqui quod illud scutum non est coloratum, sed est plura colorata, | quia est suae medietates quae sunt coloratae. Alii autem 73vb concedunt quod est coloratum, sed non uno colore, immo pluribus. Ideo ista propositio negatur, quod omne coloratum est aliquo colore coloratum, debet enim dici “aliquo vel aliquibus”. 3. Ad aliam dicendum est breviter quod si concedamus denominationem totius a denominatione maioris partis, hoc non oportet esse verum, nisi illa maior pars sit secundum se totam talis, et non est sic in proposito. Quarta clausula ponit unam divisionem contrariorum, quam etiam Aristoteles ponit in Praedicamentis66, cuius expositio et verificatio pertinet ad X. Metaphysicae67. Sed quinta clausula ponit unam regulam seu maximam de contrariis immediatis, contra quam obicitur, quia si Socrates non est, consequentia est

1 quartam] BE partem GKTV 3 et tamen] BTV cum E et cum GK 5 AD] BTV AB EGK || quia] GKT quod BV textum mutavit, cf. adnotationem sequ. E 5–6 quia … CD] BGKTV (quod pro quia BV) et quod etiam sit maior pars patet per casum E 11 pro] BGKT in E def. V 16 immo] BE sed GKTV 22 etiam] BGKV om. ET 65 66 67

Iohannes Buridanus, De Practica Sophismatum 9.7. soph. 4, p. 132 ed. Pironet. Aristoteles, Categoriae 11b33–12a 25. Aristoteles, Metaphysica x, 1054a20–1057b34; Iohannes Buridanus, Quaestiones Metaphysicorum x, qu. 3.

95

Summulae, De locis dialecticis falsa, quia antecedens est verum et consequens falsum. Item non sequitur ‘lapis non est aeger; ergo lapis est sanus’. Item virtus et vitium sunt contraria immediata, et tamen non sequitur ‘infans non est virtuosus; ergo est vitiosus’. Respondetur quod ista regula est condicionanda, scilicet quod sit con- 5 stantia subiecti, et quod subiectum sit innatum recipere ista contraria, et quod sit etiam tempus conveniens ad recipiendum; et per haec tria removentur illae tres obiectiones. Ultimo notandum est quod aliqui istam consequentiam vocant constructivam ‘Socrates est albus; ergo Socrates non est niger’, quia antecedens 10 est affirmativum; et istam vocant destructivam ‘Socrates non est sanus; ergo est aeger’. Et ego e converso vocam eas, quia argumentum vocatur destructivum ex eo quod infert partem negativam conclusionis, et constructivum ex eo quod infert partem affirmativam. Unde perficias istud argumentum ‘Socrates est albus; ergo Socrates non est niger’ faciendo syllogismum; apparet 15 quod syllogismus erit vere destructivus, scilicet ‘nullum album est nigrum; Socrates est albus; ergo Socrates non est niger’. Et ita manifeste loquitur Aristoteles ii. Topicorum, immo per totum librum. 6.5.4 Locus a privative oppositis Quae sunt privative opposita dictum est in tractatu de praedicamentis68. Locus a privative oppositis est habitudo unius privative oppositorum ad reliquum, et tenet destructive, ut ‘Socrates est videns; ergo non est caecus’; maxima: de quocumque vere affirmatur unum privative oppositorum, de eodem vere negatur reliquum. Tenet etiam constructive supposita constantia subiecti et aptitudine et determinato tempore, sicut dicebatur de contrariis immediatis, ut ‘Socrates non est videns, et habet tempus determinatum ad videndum; ergo est caecus’.

10 Socrates2] BEK om. GTV 13–14 ex … quod] EV quia BGKT BEV om. GKT 25 et] BTV om. E def. GK 68

Iohannes Buridanus, Summulae 3.8.4.

96

14 partem]

20

25

6.5. De locis extrinsecis Haec quarta pars est de locis a privative oppositis. Et differt dicere ‘locus a privative oppositis’ et ‘locus ab uno privative | oppositorum ad reliquum’, 74ra sicut dicebatur de contrariis et relativis. Et non est in hac parte dubitatio quae non sit satis soluta in duabus partibus praecedentibus aut in tractatu 5 de praedicamentis, capitulo de oppositionibus69. Sed de exemplo de caeco et vidente notandum est quod haec nomina ‘caecum’ et ‘videns’ non opponuntur privative, nisi capiamus videntem pro habente visum. Dormiens enim licet non sit in actu videndi non dicitur caecus. 10 Notandum est etiam quod in plurali numero non sequitur ‘isti duo homines non sunt videntes, licet habeant tempus sufficiens ad videndum; ergo sunt caeci’, quia esset instantia, si unus eorum esset videns et alter caecus, nec enim ipsi essent videntes nec ipsi essent caeci. Unde corollarie est concludendum quod in terminis privativis propter implicationem ne15 gationis non valet locus ad determinandum problema de descriptione seu definitione a singulari numero ad pluralem numerum. Non enim sequitur ‘quiescens est quod non movetur, tamen est aptum natum moveri; ergo quiescentia sunt quae non moventur, tamen sunt apta nata moveri’. 6.5.5 Locus a contradictoriis (1) Similiter quae sunt contradictoria quantum ad terminos seu quantum ad propositiones dictum est in tractatu de praedicamentis70. (2) Locus a contradictoriis est habitudo unius contradictoriorum ad reliquum, (3) et tenet constructive et destructive quantum ad contradictionem propositionum; scilicet constructive de vero ad falsum vel e converso, ut ‘Socratem currere est verum; ergo

20

1–2 a privative] BE ab GKTV 7 caecum] BEGK caecus TV 8 non2] tamen add. GKT 10 duo] BGKV om. ET 13 ipsi essent2] BET om. GKV || Unde] etiam add. BGKV 14 propter implicationem] BGK per replicationem ET propter multitudinem V 15 determinandum] ETV terminandum BGK 18 tamen sunt] BGKV cum sint ET 19 contradictoria] sive add. BGKV || seu] ET sive BGKV 69 70

Iohannes Buridanus, Summulae 3.8.4. Iohannes Buridanus, Summulae 3.8.5.

97

Summulae, De locis dialecticis Socratem non currere est falsum’ vel e converso; maxima: si una contradictoriarum est vera, reliqua est falsa et e converso. Destructive de vero ad verum vel de falso ad falsum, ut ‘Socratem currere est verum; ergo Socratem non currere non est verum’ vel ‘Socratem currere est falsum; ergo Socratem non currere non est falsum’; maxima: impossibile est ambas contradictorias esse simul veras aut simul falsas. (4) In contradictione autem terminorum tenet etiam locus destructive et constructive, scilicet de negatione ad affirmationem et de affirmatione ad negationem, ut ‘A est homo; ergo A non est non homo’ vel ‘A non est homo; ergo A est non homo’; maxima: de quocumque vere affirmatur unum contradictoriorum, de eodem vere negatur reliquum.

74rb

5

10

Haec quinta pars est de locis a contradictoriis vel de uno contradictoriorum ad reliquum, quae habet quattuor clausulas. Prima remittit nos ad tractatum de praedicamentis et secunda describit locum a contradictoriis, et illae sunt 15 manifestae consideratis praecedentibus. Tertia tradit regulam de loco ab una propositionum contradictoriarum ad reliquam, quae etiam est satis concessa. Sed notandum quod ita posset assignari locus ab una propositione contrariarum ad aliam, ut ‘omnem hominem currere est verum; ergo nullum 20 hominem currere est falsum’; maxima: si una contrariarum est vera, reliqua est falsa; non enim possunt simul esse verae. | Similiter ab una subcontrariarum ad aliam, ut ‘hominem currere est falsum; ergo hominem non currere est verum’; maxima: si una subcontrariarum est falsa, reliqua est vera, quia

1 e converso] EGKT Socratem currere est falsum ergo Socratem non currere est verum BV 2–3 Destructive] autem (aliter B om. K) tenet add. BGK 6–7 simul … falsas] BGKV simul falsas E simul veras T 8 locus] ET om. BGKV 11 unum] ET unus terminorum BGKV 12 reliquum] EGT reliquus BKV et e converso add. BGK 14 nos] EKT om. BGV 17 una … reliquam] BGKV uno contradictoriorum ad reliquum E uno contradictoriorum T || etiam] BET om. GKV 19 notandum] est add. BGKV 19–20 contrariarum] BTV contradictoriarum EGK 20 omnem] BTV om. EGK 21 contrariarum] BTV contradictoriarum EGK 22 verae] similiter ab una contrariarum ad aliam ut omnem hominem currere est falsum ergo omnem hominem currere non est verum maxima ut prius add. E 23 non currere] BGTV currere non E def. K

98

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

non possunt simul esse falsae. Similiter ab una subalternarum ad aliam, ut ‘omnem hominem currere est verum; ergo aliquem hominem currere est verum’, vel ‘aliquem hominem currere est falsum; ergo omnem hominem currere est falsum’; maxima: si subalternarum universalis est vera, particularis est vera, et si particularis est falsa, universalis est falsa, et hoc est quia particularis sequitur ad universalem. Quarta clausula tradit regulam de uno terminorum contradictoriorum ad reliquum, et est regula simpliciter vera de affirmatione ad negationem, ut ‘A est homo; ergo A non est non homo’ vel ‘A est non homo; ergo A non est homo’; hoc tamen salvato quod dictum fuit in sophismatibus, scilicet in quarto sophismate septimi capituli71. Sed ad hoc quod haec regula sit vera de negatione ad affirmationem oportet supponere constantiam subiecti. Non enim sequitur ‘chimaera non est homo; ergo est non homo’. Nunc considerandum est, ut tactum fuit prius72, quod Aristoteles non solum ponit locos ab uno contrariorum ad alterum, immo etiam a contrariis ad sibi contraria, et sic de relativis et de privative oppositis et de contradictoriis. Sed est differentia, ut dicit Aristoteles73, quia in privativis, contrariis et relativis tenet consequentia in ipso, in contradictoriis autem tenet consequentia e contrario, et utrobique hoc contingit dupliciter. Uno modo quod sit processus de una propositione categorica constituta ex aliquibus terminis ad aliam categoricam constitutam ex oppositis terminis; alio modo quod sit processus ab una consequentia aliquorum terminorum ad aliam consequentiam oppositorum terminorum. In processu autem de consequentia ad consequentiam vocamus consequentiam in ipso, quando ex eo quod ad aliquod antecedens sequitur vere aliquod consequens concludimus quod ad oppositum illius antecedentis sequitur oppositum illius

1 falsae] similiter ab una contradictoriarum ad aliam ut omnem hominem currere est verum ergo aliquem hominem currere non est verum vel sic aliquem hominem currere est falsum ergo omnem hominem currere non est falsum maxima si una contradictoriarum est vera reliqua est falsa et e converso add. E 13 ergo] chimaera add. GKV 14 Nunc] autem add. BGKV || fuit] ET est BGKV 17 quia] BEV quod GK om. T 26 illius] BKTV om. EG 71 72 73

Iohannes Buridanus, De Practica Sophismatum 9.7.4; pp. 131–133 ed. Pironet. Iohannes Buridanus, Summulae 6.5.2; 6.5.3; 6.5.4. Aristoteles, Topica ii, 113b15–114a25.

99

Summulae, De locis dialecticis

74va

consequentis. Et vocamus consequentiam e contrario, quando ex eo quod ad aliquod antecedens sequitur aliquod consequens concludimus quod ad oppositum consequentis sequitur oppositum antecedentis. Dicimus ergo quod in contradictoriis tenet consequentia e contrario constructive et destructive; constructive sic: ‘homo currit; ergo animal currit’, sequitur ‘nullum animal currit; ergo nullus homo currit’. | Destructive sic: non sequitur ‘homo currit; ergo asinus ambulat’; ergo non sequitur ‘nullus asinus ambulat; ergo nullus homo currit’; maxima: si ad antecedens sequitur consequens, ad contradictorium consequentis sequitur contradictorium antecedentis; et si non, non. In relativis et in contrariis et privative oppositis tenet consequentia in ipso. Exemplum de relativis ut ‘ad esse duplex sequitur esse multiplex; ergo ad esse subduplex sequitur esse submultiplex’. Exemplum de contrariis ut ‘ad esse iustum sequitur esse virtuosum; ergo ad esse iniustum sequitur esse vitiosum’. Exemplum de privativis ut ‘ad habere visum sequitur habere sensum; ergo ad esse visu privatum seu esse caecum sequitur esse sensu privatum’. In processu autem de una categorica ad aliam tenet etiam consequentia e contrario in contradictoriis, et in ipso in aliis oppositis. Exemplum de contradictoriis ut ‘omnis homo est animal; ergo omne non animal est non homo’. Exemplum de relativis ut ‘omne duplex est multiplex; ergo omne subduplex est submultiplex’. Exemplum de contrariis ut ‘omnis iustitia est virtus; ergo omnis iniustitia est vitium’. Exemplum de privativis ut ‘omnis visus est sensus; ergo omnis caecitas est privatio sensus’. Et est notandum quod in omnibus istis locis seu consequentiis antiqui solent assignare istam regulam communem seu maximam: si oppositum in opposito, et propositum in proposito, tamen in contradictoriis e contrario et in aliis oppositis in ipso. Et quantum ad consequentiam e contrario omnis propositionis datae si contradictorium subiecti vere dicitur de contrario praedicati, praedicatum vere dicitur de subiecto. Et quantum ad consequentiam in ipso si datae propositionis oppositum praedicati dicitur de opposito subiecti, et praedicatum vere dicitur de subiecto.

8 ad] ETV om. BGK 9 sequitur1] ad add. BGK 14 Exemplum] vero add. BGKV 24 consequentiis] exponens (?) add. B ab oppositis add. GK expositores add. V 25 istam regulam] ET istam consequentiam talem B talem GK regulam talem V 26 et] ETV sic BGK 30 si] V (?) et si B om. ET def. GK

100

5

10

15

20

25

30

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

Sed tamen contra hanc Aristotelis sententiam sunt plures dubitationes. Prima est de consequentia e contrario, quia non sequitur ‘deus est ens; ergo non ens est non deus’. Similiter non sequitur ‘non chimaera est asinus; ergo non asinus est chimaera’, quia antecedens est verum et consequens falsum ponendo quod negationes sunt infinitantes. Similiter non sequitur ‘animal est non homo; ergo homo est non animal’. Solutio: notandum est quod per terminos contradictorios, ut alias74 dictum est, intellegimus solum terminos differentes penes finitum et infinitum, ut ‘homo – non homo’, ‘animal – non animal’, ‘chimaera – non chimaera’ etc. Quaerere ergo utrum in terminis contradictoriis valeat consequentia e contrario non est nisi quaerere utrum sit bona conversio propositionis manente eadem qualitate et quantitate mutatis terminis finitis in terminos infinitos et infinitis in finitos; quam conversionem vocat auctor per contrapositionem, ut dictum fuit alias75. Et dicitur nunc quod non valent tales conversiones nisi supposita constantia terminorum, tam infinitorum quam finitorum. Verbi gratia: haec non est bona consequentia ‘omnis vel aliquis non homo est non chimaera; ergo omnis vel aliqua | chimaera est homo’. 74vb Similiter si diceremus quod iste terminus ‘non ens’ pro nullo supponeret non esset bona consequentia ‘omnis vel aliquis homo est ens; ergo omne vel quoddam non ens est non homo’. Tamen si diceremus quod iste terminus ‘non ens’ supponeret pro aliquibus, licet non pro aliquo, quia populus est non ens, et etiam exercitus, tunc non esset inconveniens concedere istam consequentiam ‘omnis homo est ens; ergo omne non ens est non homo’. Deinde etiam licet supponatur constantia terminorum adhuc consequentia non est formalis particularis affirmativae ad particularem affirmativam nec universalis negativae ad universalem negativam. Non enim sequitur ‘non homo est non lapis; ergo lapis est homo’. Et sic etiam arguebatur: non sequitur ‘animal est non homo; ergo homo est non animal’. Similiter

3 non chimaera] BGKTV chimaera non E 5 sequitur] BKT om. E def. GV 17 non2] aliqua add. GKV 18 pro nullo] ET non pro aliqua nec (neque B) pro aliquibus BGK non pro aliquibus V 20 quoddam] BG quodlibet E aliquod KTV || Tamen] BGKV unde ET 21 supponeret] ETV supponit bene BGK 22 et] ET vel BGKV 27 Et … arguebatur] BGKTV similiter E 74 75

Iohannes Buridanus, Summulae 3.8.5. Iohannes Buridanus, Summulae 1.6.4.

101

Summulae, De locis dialecticis negative non sequitur ‘nullus homo est non animal; ergo nullum animal est non homo’, vel etiam ‘nullus homo est lapis; ergo nullus non lapis est non homo’. Sed concedendum est quod tales consequentiae valeant quantum ad universales affirmativas et quantum ad particulares negativas supposita constantia terminorum. Deinde sunt dubitationes contra consequentiam in ipso in contrarie oppositis, quia non sequitur ‘iustitia est virtus; ergo iniustitia est vitium’, nam si omnes essent iusti antecedens esset verum et consequens falsum. Nec sequitur ‘album est dulce; ergo nigrum est amarum’. Nec sequitur ‘prodigalitas est vitium; ergo liberalitas est virtus’ vel etiam ‘prodigalitas est mala; ergo liberalitas est bona’. Solutio: Dicendum est quod ad hoc quod talis consequentia habeat locum in contrariis requiritur quod tam subiectum quam praedicatum habeant contrarium; non enim oportet si color praedicatur de albedine quod contrarium coloris praedicetur de contrario albedinis, cum color non habeat contrarium. Deinde ad hoc quod valeat consequentia requiritur primo constantia terminorum, secundo quod non sit praedicatio per accidens sed per se, tertio requiritur quod ambo contraria unius contrarietatis non contineantur sub uno contrariorum alterius contrarietatis. Et per haec tria removentur tres instantiae prius factae. Deinde etiam obicitur de relativis, quia non sequitur ‘pater est servus; ergo filius est dominus’. Respondetur ut prius, quod requiritur constantia terminorum, et quod sit praedicatio per se et non per accidens. Obicitur etiam de privative oppositis, quia non sequitur si omne tangibile est sensibile quod omne intangibile sit insensibile, nec etiam sequitur si omnis habens visum habet sensum quod omnis privatus visu sit privatus sensu, quia si habeat tactum antecedens est verum et consequens falsum, eo quod iste terminus ‘sensu’ distribuitur; ideo sequitur ‘privatus sensu; ergo omni sensu privatus’.

3 valeant] ET valerent B valent GKV 9 Nec2] etiam add. BGKV 10 liberalitas] EGK illiberalitas BTV 11 liberalitas] EGK illiberalitas BTV 19–20 unius … alterius] BGKTV sint unius E 25 etiam] BGKV om. ET || privative oppositis] ETV privativis BGK 26 quod] BGTV ergo EK || sit] BGTV est EK 28 tactum] sine visu add. BGKT sine auditu add. V || eo] BET ex eo GKV

102

5

10

15

20

25

30

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

Respondetur breviter quod consequentia non valet nisi tali modo ‘omne visibile est sensibile; ergo omne invisibile est insensibile secundum visum’ vel tali modo ‘omne habens visum est habens sensum; ergo omne visu privatum est sensu privatum’. Adhuc aliqui circa praedictos locos dubitant utrum debeant dici loci extrinseci, nam in ratione privationis includitur ratio habitus, cum privatio definitur per habitum, et unus contradictoriorum terminorum implicat in se re|liquum cum negatione; ideo videtur quod in talibus includitur unum 75ra in altero secundum aliquem modum essendi in; ideo videtur esse locus intrinsecus. Deinde locus dicitur esse medius ex eo quod termini significant idem sed non supponunt pro eodem, ut ‘albedo’ et ‘album’; sed sic est de contradictoriis vel de privative oppositis; ergo loci illi debent dici medii. Solutio: Dico quod tali modo potest aliquis distinguere locos quod isti loci dicerentur intrinseci, et tali modo deberent dici medii; sed secundum distinctionem Themistii et auctoris nostri ipsi dicuntur extrinseci, quia nec termini supponunt pro eisdem, nec illud pro quo unus supponit includitur in eo pro quo alter supponit secundum aliquem modum essendi in, licet bene terminus in termino includatur. Dictum enim fuit prius76 quod ex hoc auctor noster vocat locos extrinsecos. 6.5.6 Locus a maiore Maius, ut hic sumitur, est quod excedit alterum in potentia vel virtute, ut rex comitem. Minus autem est quod exceditur ab alio. Locus a maiore est habitudo ipsius ad minus. Locus a minore est habitudo ipsius ad maius. Locus a maiore tenet destructive, ut ‘rex non potest expugnare tale castrum; ergo nec comes’; maxima:

25

3 vel] etiam add. BGK 5 locos] ab oppositis add. BGK 10 esse] ETV om. BGK 12 vel] etiam add. BGK || de] terminis add. BGK 15 modo] quod add. BT 17 unus] terminorum add. BGKT 22 rex] communitatem vel add. EV 25 comes] BGKT miles EV 76

Iohannes Buridanus, Summulae 6.2.3.

103

Summulae, De locis dialecticis quod maius non potest, minus non potest. Locus a minore tenet constructive, ut ‘comes potest expugnare tale castrum; ergo et rex’; maxima: quod minus potest, maius potest.

75rb

Haec sexta pars est de locis a maiori et minori, et manifestum est quod isti loci secundum descriptiones maioris et minoris hic datas non sunt a maiori et minori secundum extensionem, sed secundum potentiam vel virtutem, id est a fortiori ad debilius vel a debiliori ad fortius, seu a magis potente ad minus potens et e converso. Et debet glossari: id est a nomine supponente pro potentiore ad nomen supponens pro minus potente. Verum est quod communiter solent dari maximae communiores quam nunc datae sunt, scilicet quod in loco a maiori maxima est: si illud quod magis videtur inesse non inest, nec illud quod minus, et in loco a minori maxima est: si illud quod minus videtur inesse inest, et illud quod magis. Et tunc si correspondenter istis maximis debeamus describere maius et minus oportet dicere quod per maius et minus debemus generaliter intellegere maiorem vel minorem apparentiam quod praedicatum inhaereat subiecto, id est quod vere affirmetur de eo. Et Aristoteles ii. Topicorum77 ponit de hoc tres combinationes. Prima est comparando unum praedicatum ad duo subiecta; et est maxima: si aliquod praedicatum non inest subiecto cui magis videtur inesse, nec inest illi cui minus videtur inesse; et si inest cui minus videtur inesse, inest etiam cui magis. Ad hanc combinationem pertinet exemplum quod ponebatur de rege et comite quantum ad posse vel non posse expugnare castrum. Secunda est comparando duo praedicata ad unum subiectum, ut ‘si talis dux non potest expugnare militem, | ipse non potest expugnare comitem’; et ‘si potest comitem, ipse potest militem’. Vel in aliis praedicabilibus, ut forte si potavi satis, et praesentetur mihi bonum vinum, si ego nolo bibere vinum illud, concludi debet quod ego nolo bibere cervisiam; ideo nec illa est mihi praesentanda; et est maxima: si quod magis videtur inesse alicui,

7 vel] ET et BGKV 18 Prima] ET una BGKV 24 Secunda] combinatio add. BGKV 26 Vel] BET et GKV etiam add. BGKT 27 si1] E cum BGT quia K om. V ego add. BGKT 28 cervisiam] BGKV hoc absque hoc quod sitiam E def. T || illa] BTV aliud E ista GK 29 praesentanda] BGKTV praesentandum E 77

Aristoteles, Topica ii, 115a5–14.

104

5

10

15

20

25

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

non inest, neque quod minus; et si quod minus videtur inesse alicui inest, et illud quod magis. Et capiamus ‘inesse’ pro affirmative praedicari, ut dictum est. Tertia combinatio est comparando duo praedicata ad duo subiecta. Et est maxima: si praedicatum quod magis videtur inesse suo subiecto non inest ei, tunc nec praedicatum aliud quod minus videtur inesse alteri subiecto inest illi; et si quod minus videtur inesse inest, et illud quod magis. Apparet ergo mihi quod isti loci debent dici a magis ad minus et etiam a comparabilibus secundum magis et minus videri praedicatum inesse subiecto. Ideo sic etiam Aristoteles78 vocat istos locos, scilicet a magis ad minus et non a maiori et minori. Et si a comparabilibus secundum magis et minus fiant argumenta dialectica, tamen reduci possunt ad istos locos qui dicuntur a magis et minus. Tamen hic loquimur de magis et minus aliter, et non debemus intellegere de evidenti apparentia nec de apparentia sophistica sed probabili. Ideo tales loci nec sunt sophistici nec demonstrativi, sed reputandi sunt dialectici et secundum probabilitatem facientes opinionem vel persuasionem. Item Aristoteles ii. Topicorum79 ponit adhuc alium modum arguendi de magis, non de magis ad minus vel e converso, sed de simpliciter ad magis et ad maxime vel e converso per illam regulam: si simpliciter sequitur ad simpliciter, magis sequitur ad magis et maxime ad maxime; ut si sequitur ‘voluptuosum; ergo bonum’, sequitur ‘in quantum magis voluptuosum; ergo magis bonum’, et ‘maxime; ergo maxime’. Sed contra locum talem vel consequentiam sunt instantiae multae, quae magis debent videri ii. Topicorum80. Sed tamen pro nunc pono istam modificationem, quod primo debet supponi quod termini sunt comparabiles

2 capiamus] EGK capias BT capitur V 8 magis] BGKT maius EV 8–9 et etiam] ET om. B id est GKV 9 comparabilibus] BEG comparationibus KTV || magis] BGKV maius ET 11 ad] EG et a BT et K et ad V 13 Tamen] EV cum autem BGK cum T 14 aliter et] EV alteri et T videri B videtur quod GK 15 nec] BEG non KTV 22 in quantum] EV om. BGKT 24 instantiae] valde add. BGKT 25 Sed] EV om. BGKT || nunc] ego add. BGT 78 79 80

Aristoteles, Topica ii, 114b36. Aristoteles, Topica ii, 114b38–115a5. Cf. Iohannes Buridanus, Quaestiones Topicorum ii, qu. 13.

105

Summulae, De locis dialecticis

75va

secundum magis et minus et maxime. Secundo quod istae consequentiae fiant in terminis quorum sit illatus essentialiter praedicabilis de inferente, vel saltem per se tamquam propria passio de subiecto proprio suo. Verbi gratia propter defectum primae condicionis non oportet, si ad esse simile sequatur esse ad aliquid quod ad esse magis simile sequatur magis esse 5 ad aliquid. Et propter defectum secundae non oportet, si ad esse album sequitur esse magnum quod ad esse albius sequatur esse maius. Regula autem sic modificata habet probabilitatem. Adhuc Aristoteles in dicto loco81 videtur aliam | regulam intellegere, quod si praedicatum sumptum simpliciter dicitur de subiecto etiam dicto 10 simpliciter, tunc de dicto subiecto secundum magis diceretur illud praedicatum etiam secundum magis; et sic de maxime ad maxime. Et ad verificandum istam regulam oportet apponere praedictas condiciones et constantias terminorum. 6.5.7 Locus a similitudine Similitudo est rerum differentium eadem qualitas. Locus a simili est habitudo unius similium ad alterum, et tenet constructive et destructive. Constructive sic: ‘similiter videtur inesse risibile homini et hinnibile equo; sed homo est risibilis; ergo equus est hinnibilis’ vel ‘risibile inest homini ut proprium; ergo hinnibile inest equo ut proprium’; maxima: de similibus simile est iudicium. Destructive sic: ‘similiter videtur inesse animal homini et equo; sed non inest homini ut proprium; ergo non inest equo ut proprium’; maxima est ut prius.

15

20

Ista septima pars est de locis a simili vel a similibus. Et in eius principio describitur similitudo proprie dicta, sicut si diceremus Socratem et Pla- 25

2 sit] terminus add. GKV 6 oportet] BGKT sequitur EV 9 intellegere] scilicet add. BGK 10 dicitur] vere add. BGKT 12 sic] BET om. GKV 13 constantias] ETV constitutionem (?) B constantiam GK 19 vel] sic add. BGKV 22 non] ET nec BGKV 25 si] EV nos BG non K om. T 81

Aristoteles, Topica ii, 114b38–115a5.

106

6.5. De locis extrinsecis tonem esse similes, quia uterque esset albus vel sapiens iuxta illud quod in Praedicamentis82 dictum est qualitati esse proprium secundum eam simile vel dissimile dici. Sed videtur mihi quod haec similitudo debeat capi magis intentionaliter, prout pertinet ad locos dialecticos, ita quod sicut in 5 parte praecedenti per ‘magis’ et ‘minus’ intellegebamus maiorem vel minorem apparentiam quod praedicatum inhaereat subiecto, ita hic per ‘simile’ debemus intellegere similem vel aequalem apparentiam quod praedicata inhaereant subiectis suis vel non inhaereant. Unde cum sit apparentia similis bene potest inferri probabiliter si hoc inest isti quod illud inest illi, et si 10 non, non. Et si hoc inest isti ut proprium vel ut genus quod ita et illud illi. Sic enim bene dicitur quod de similibus simile est iudicium. Et est sciendum, sicut dictum est de ‘magis’ et ‘minus’, quod haec similis apparentia potest esse aut plurium praedicatorum de uno subiecto aut unius de pluribus aut plurium de pluribus. Et facile est ponere exempla. 6.5.8 Locus a proportione (1) Proportio est plurium ad aliquod unum vel ad plura similis habitudo. (2) Locus a proportione est habitudo unius proportionalium ad reliquum, (3) et tenet constructive et destructive, ut ‘sicut se habet nauta ad navem regendam, ita doctor ad scholas regendas; sed ad navem regendam non est eligendus nauta sorte, sed propter experientiam eius in arte navigandi; ergo ad regendas scholas non est eligendus doctor sorte, sed propter eius doctrinalem scientiam’; maxima: de proportionalibus idem est iudicium. (4) Differt autem locus iste a loco a simili, quia in loco a simili attenditur comparatio secundum similem apparentiam inhaerentiae praedicatorum ad subiecta, locus autem a proportione attenditur penes comparationem habitudinis aliquarum rerum ad invicem ad habitudinem aliarum rerum ad invicem.

15

20

25

9 probabiliter] quod add. EGK proportionale BG 82

10 ut2] BGTV om. EK

Aristoteles, Categoriae 11a18–19.

107

22 idem] EKTV

Summulae, De locis dialecticis

75vb

Ista octava pars est de loco a proportione et continet quattuor clausulas. Prima est descriptio proportionis, sed non videtur hic esse descriptio proportionis simpliciter, sed potius est descriptio comparationis unius proportionis ad aliam similem proportionem. Proportio enim simplex est habitudo unius | ad unum, ut unius lineae ad aliam lineam, et est proportio dupla vel tripla vel forte proportio aequalitatis unius numeri ad alium numerum vel ad unitatem et nautae regentis ad navem regendam. Similis autem habitudo plurium ad unum vel ad plura est iam comparatio proportionis ad proportionem secundum similitudinem, ut quod proprie loquendo non est eadem proportio duorum ad unum et quattuor ad duo, sed est similitudo proportionum, quia utrobique est proportio dupli ad dimidium. Et sic etiam similis habitudo proportionis nautae ad navem et doctoris ad scholas non est simplex proportio, sed habitudo unius proportionis ad aliam proportionem. Secunda clausula describit locum a proportione quod est habitudo unius proportionalium ad reliquum. Et melius esset dicere quod locus a proportione est habitudo unius proportionis ad aliam similem proportionem, ut proportionis nautae ad navem ad proportionem doctoris ad scholas. Et est maxima conveniens quod de similiter proportionibus idem est iudicium. Tertia clausula ostendit et exemplificat quomodo debeat tenere locus a proportione. Et est satis manifesta. Quarta clausula ostendit differentiam inter locum a simili et locum a proportione. Et mihi videtur intentionem Aristotelis esse quod locus a proportione contineatur sub loco a simili, quod est rationale, quia est habitudo similis ad similem, scilicet unius similis proportionis ad aliam. Ideo in ii. Topicorum non posuit locum a proportione alium a loco a simili. Nec valet quod solet dici quod locus a simili attenditur penes similiter inesse, et locus a proportione penes similiter se habere, quia sententia coincidit licet

1 clausulas] BGKT partes EV 5 ut] ETV et B vel GK || et] E s.l. G om. BKTV || proportio] una add. EV 7 et] BEV ut GK om. T 10 et] BGKT om. EV 12 habitudo] BGKT om. EV || et] BGKT om. EV 18 scholas] TV scholares BG scholarem E scholam K 19 idem] EKV simile BGT || est] EV debet esse BGKT 23 ostendit] EV assignat BGKT 26 similis proportionis] ETV similium proportionum BG similium K || Ideo] etiam Aristoteles add. BGKT 28 dici] scilicet add. BGK

108

5

10

15

20

25

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

sit diversitas verborum. Unde Aristoteles ii. Topicorum exponit locum a simili per similiter se habere dicens83: “Rursum in similibus si similiter se habent”. Et item post dicit84: “Nam si in aliquo similium sic se habet, et in aliis similibus”. Notandum autem quod etiam solet poni locus a proportione transmutata, ut quia si primum ad secundum se habet sicut tertium ad quartum, sequitur quod sicut se habet primum ad tertium, ita se habet secundum ad quartum. Verbi gratia: quia octo se habent ad quattuor sicut sex ad tria, utrobique enim est proportio dupla, ideo sequitur quod octo se habent ad sex sicut quattuor ad tria, utrobique enim est proportio sesquitertia. Et verum est iste locus tenet in mensuris et mensurabilibus, cuiusmodi sunt numeri, magnitudines et tempora, sed non oportet ita esse in aliis. Si enim similiter se habet rector navis ad navem regendam sicut rector scholarum ad scholas regendas, non oportet ita se habere navem ad scholas sicut se habet nauta | ad doctorem. 76ra Ultimo est dubitatio de locis a proportione, a maiore, minore et simili an debeant dici extrinseci vel intrinseci. Et constat quod Themistius et auctor noster ponunt eos extrinsecos, sed videtur quod sint intrinseci, quia minus includitur in maiori ut pars in toto, quia pars est minor toto. Deinde si plura praedicata affirmantur de eodem subiecto, tunc subiectum illud et illa praedicata supponunt pro eodem vel pro eisdem, et ob hoc dicebatur esse locus intrinsecus. Et similiter est de loco a proportione, cum ille videbatur contineri sub loco a simili, ut dictum est. Respondetur breviter, quod licet contingat minus includi in maiori, vel terminos in loco a simili supponere pro eodem, tamen hoc non est de necessitate illorum locorum, quia possibile est res nullo modo se invicem includentes esse unam maiorem alia vel unam esse similem alteri. Et similiter

1 Unde] et add. BGK etiam add. T 2 si] BGKT om. EV 5 Notandum] est add. BGKV 9 enim] BGKT om. EV 9–10 dupla … proportio] BGKT om. E def. V 10 sesquitertia] BET sesquialtera GK def. V 11 est] quod add. BGK 14 scholas regendas] GKTV scholares regendos BE || scholas2] KV scholares BEGT 19 quia pars] EV pars enim BGKT 20 tunc] BGKT et cum EV 22 videbatur] ET videatur BG videtur K dicitur V 24 breviter] ut dictum est add. ET 83 84

Aristoteles, Topica ii, 114b25. Aristoteles, Topica ii, 114b30.

109

Summulae, De locis dialecticis non oportet terminos supponentes pro pluribus supponere pro eisdem, licet enim similiter se habeant ‘risibile’ ad ‘hominem’ et ‘hinnibile’ ad ‘equum’, tamen ‘hinnibile’ et ‘risibile’ non supponunt pro eodem, nec ‘homo’ et ‘equus’; sed de necessitate locorum intrinsecorum erat quod salvaretur alterum praedictorum, scilicet vel terminos supponere pro eodem vel pro quibus 5 supponunt res includi unam in alia secundum aliquem modum essendi in, sicut dicebatur85. 6.5.9 Locus a transsumptione (1) Secundum auctorem nostrum duplex est transsumptio, quaedam est cum aliquod nomen vel oratio habens suam primam et propriam significationem transsumitur ad significandum aliud propter aliquam similitudinem, sicut hoc nomen ‘ridere’ significat risum per os emittere, et transfertur ad significandum idem quod ‘florere’, quia sicut ‘risus’ significat gaudium, sic floritio plantarum est nobis gaudiosa, et sicut agentem ad hoc quod non possumus consummare dicimus litus maris arare, quia uterque perdit poenam suam. Alia est transsumptio quando unum nomen magis notum capitur pro alio minus noto, cum illa nomina supponant pro eodem, ut si loco huius nominis ‘philosophus’ transferamus nos ad hoc nomen ‘sapiens’. (2) Dicit ergo auctor quod primus modus transsumptionis pertinet ad sophistam et non ad dialecticum, secundus autem pertinet ad dialecticum. (3) Locus a transsumptione est habitudo nominis magis noti ad nomen minus notum, cum illa supponant pro eodem; (4) et tenet constructive et destructive, ut ‘sapiens est prudens; ergo philosophus est prudens’ vel sic ‘sapiens non invidet; ergo philosophus non invidet’; maxima: quod

2 et] EV sicut BGKT 7 sicut] EV ut BGKT 9 vel] aliqua add. BGKT 11 ridere] proprie add. BGKT 14 possumus] EV potest BGKT 15 litus] EGK litora B(?)TV 15–16 poenam suam] BETV laborem suum GK 25 philosophus non invidet] EV philosophus non B nec philosophus GKT || quod] EV quicquid BGKT 85

Iohannes Buridanus, Summulae 6.2.3.

110

10

15

20

25

6.5. De locis extrinsecis convenit nomini magis noto, convenit nomini minus noto; et quod non, non, cum illa supponant pro eodem.

5

10

15

20

Ista nona pars est de loco a transsumptione, quae continet quattuor clausulas. Prima distinguit duplicem modum transsumptionis et exponit illa membra, et est satis manifesta. Secunda clausula dicit primum modum transsumptionis non pertinere ad dialecticum. Et hoc credo esse falsum, nam rhetorica et poetria sunt partes dialecticae, ille autem modus transsumptionis qui est | modus loquendi 76rb parabolicus maxime pertinet ad poetriam, sicut in sacra scriptura vocamus deum leonem, quia sicut leo dominatur super cetera animalia, sic similiter deus super omnia; sic evangelistas vocamus animalia plena oculis ante et retro86. Et sunt ex talibus modis loquendi argumenta dialectica et persuasiva. Si enim aliquis propter eius immunditiam vocaretur sus iudicat se ex huiusmodi immunditia vituperatum et movetur ad abstinendum de ea. Et si aliquis vocaretur leo propter actus fortitudinis iudicat se esse laudandum et movetur ad prosequendum talia. Ideo si ponerentur in forma apparerent talia: ‘iste est fortis sicut leo; ergo vocandus est leo’, ‘iste est immundus ad modum suis; ergo dicendus est sus’. Et ex huiusmodi argumentis saepius intellectis et raro in forma expressis est communis usus poetriae, quia nos volentes aliquem laudare vel vituperare vocamus eum leonem vel suem vel huiusmodi. In huiusmodi ergo argumentis dico esse locum vocatum a transsumptione; maxima: nomen proprie significans aliquam rem transsumendum est poetriae ad significandum aliam per similitudinem.

4 illa] EV om. BGKT 5 et] ista add. BK illa add. GT 7 poetria] secundum Aristotelem add. BKT 9 sicut] non modo sophistico sed add. BGKT 11 sic] EV sicut etiam B et sic G om. K sicut et T 12 et2] plurimum add. BGT 13 se] BGK esse ET textum mutavit V 14 de] ETV ab BGK 15 laudandum] EGV laudatum BKT 16 prosequendum talia] EV perseverandum BGT perseverandum in audacia K || Ideo] EV argumenta autem BGKT || apparerent] EV essent BGKT 19 expressis] quia sicut add. BGK || quia] EV om. BGKT 21 ergo] BE igitur GT om. KV 22 proprie] BGK proprium ETV 22–23 transsumendum est] BV transsumendi est ET transsumimus G transsumitur K 23 per] ETV propter BGK 86

Cf. Apocalypsis Ioannis 4, 6–7.

111

Summulae, De locis dialecticis Esset in dicta transsumptione argumentum sophisticum si nomen transsumptive dictum de aliquo acciperemus tamquam proprie dictum de illo, ut si dicamus ‘omne quod ridet habet os; pratum ridet; ergo pratum habet os’, conclusio infertur ac si ‘ridere’ attribueretur prato secundum eius propriam significationem, sed tamen poetice concludimus. Et si vocamus aliquem suem, non dicimus falsum aliquod, quia non capimus hoc nomen proprie, sed prout ad similitudinem suis significat hominem suem. Deinde in hac eadem clausula secunda dicit auctor quod secundus modus transsumptionis pertinet ad dialecticum, et hoc ego non nego, sed dico quod locus a tali transsumptione eo modo quo exemplificabatur non erat locus extrinsecus, sed vere intrinsecus, cum teneret ex habitudine convenientiae quae est in supponendo terminos pro eodem. Locus autem a priori modo dicendus est vere extrinsecus, quia est locus a termino proprie sumpto ad se ipsum transsumptive sumptum, qui prius et posterius, scilicet in antecedente et consequente, non supponunt pro eodem, nec pro rebus quarum una includit aliam in aliquo modo essendi in. Tertia clausula et quarta sunt adhuc de loco a secundo modo transsumptionis. Sed de illo secundo modo iam dictum est quod locus a transsumptione est habitudo termini proprie sumpti ad se ipsum transsumptive sumptum vel orationis ad orationem; et tenet constructive et destructive, quia propter pium non esse sed crudelem concludimus hominem non dici agnum sed leonem. Et prius assignata fuit maxima.

5

10

15

20

6.5.10 Locus ab auctoritate (1) Auctoritas, ut hic sumitur, est iudicium sapientis vel experti in arte de pertinentibus ad suam artem vel scientiam. Unde Boethius87 vocat istum locum ‘a rei iudicio’. (2) Locus ab auctoritate

1 Esset] autem add. BGK tunc add. T 4 eius] primam et add. BGT 5 Et] ETV vel BGK 6 aliquod] ETV om. BGK 7 suem] EV immundum BGT def. K 9 sed] ego add. BGT 13 modo] transsumptionis add. BGKT 14 qui] BGKT quia EV 17 Tertia] autem add. GKV 20 vel] etiam add. BGT est add. K 21 quia propter] EV propter enim BGKT || dici] EV debere dici BKT esse G 87

Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1190c.

112

25

6.5. De locis extrinsecis est habitudo ipsius auctoritatis ad illud quod per eam probatur, (3) et tenet constructive et destructive, ut ‘astrologus dicit caelum esse volubile; ergo caelum est volubile’ vel sic: ‘astrologus dicit solem non esse minorem terra; ergo sol non est | minor terra’; maxima: unicuique experto in sua scientia credendum est.

5

Haec decima pars est de loco ab auctoritate seu a rei iudicio, et continet tres clausulas. Prima est descriptio auctoritatis, sed nimis stricte describitur. Si volumus ample loqui de loco quem philosophus vocat a rei iudicio non est solum quando a dicto sapientis arguimus, sed ex cuiuscumque vel 10 quorumcumque dictis innata est probabiliter generari opinio. Iste enim locus, ut dicit Boethius88, est totus probabilis nihil continens necessarium; probabile autem, ut dicitur i. Topicorum89, est quod videtur omnibus aut pluribus aut sapientibus, et his vel omnibus vel pluribus vel maxime notis. Idcirco ab omnibus talibus et singulis arguere licet per istum locum. 15 Verbi gratia: si concludimus quod sic est, quia super hoc laborat publica vox et fama, argumentum est ab auctoritate. Adhuc tamen istum locum vocat Boethius90 in suo libro a rei iudicio; reducendae sunt enim ad ipsum omnes persuasiones de quibus agit Aristoteles in i. Rhetoricae91, quas dicit esse quinque, puta leges, pacta etc., de quibus illic videndum est. Est ergo

6 Haec] ETV ista BGK || loco] BE locis GKTV 7 sed nimis] EGV sed minus BT sumptae K 8 loqui] sed add. EV 9 non] enim add. BGKT || quando] EV om. BGKT 11 nihil] abbreviatura quae vel aut nihil resolvi potest BGT vel EV vel nihil K 12–14 videtur … notis] parvis mutationibus exceptis BGKT videtur omnibus aut sapientibus pluribus vel maxime notis E videtur omnibus aut pluribus vel maxime notis V 16 est] per locum add. BT a loco add. GK || auctoritate] et debet ita accipi add. E 17 in … libro] ETV om. BGK || a … iudicio] ETV inartificialem BG ab auctoritate inartificialem K et dicit add. ETV quia isti add. K locus dubius; fieri potest aliquid hic excidisse 18 persuasiones] vocatae (vocandae sunt K) inartificiales add. BGKT 19 quinque, puta] B quinque scilicet GK puta ETV || leges] testes add. BGKT || etc.] EV extorta et iuramenta BGKT 88 89 90 91

Boethius, De Differentiis Topicis iii, 1199c. Aristoteles, Topica i, 104a9–10. Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1190c; iii, 1199c–d. Aristoteles, Rhetorica i, 1375a22–24.

113

76va

Summulae, De locis dialecticis communiter dicta ‘auctoritas’, prout hic accipitur, condicio dicentis vel dicentium, ex qua probabile est quod dicitur esse verum. Et ideo illum locum vel illos locos cui vel quibus convenit condicio dicimus habere auctoritates. Verum est tamen quod aliquando attributiva locutione ‘auctoritatem’ vocamus propositionem a tali vel talibus dictam. Sed ‘auctoritas’ dicitur proprie 5 et primo condicio talis dicentis vel dicentium secundum quam illud quod dicitur efficitur credibile. Secunda clausula describit locum ab auctoritate, et debet sic intellegi quod locus ab auctoritate est habitudo auctoritatis seu auctoritatem habentis seu habentium ad illud quod dicit vel dicunt. 10 Tertia clausula ponit quod iste locus tenet constructive et destructive, quod est verum. Tamen aliqui dicunt quod non tenet negative, quia non valet argumentum ‘Aristoteles non dicit sensum esse agentem; ergo non est sensus agens’, quia nullus quantumcumque sapiens vel prudens potest scribere vel dicere omnia vera quae possunt scribi vel dici circa talem scientiam. Et hoc 15 est verum, quia non tenet sic negative, scilicet arguendo a non dicere, sed destructive, id est ad conclusionem negativam inferendam. Unde valet a dicere, verbi gratia, quod non est ita; ergo non est ita. Et communis maxima est: habenti vel habentibus auctoritatem credendum est. 6.5.11 Alii loci extrinseci (1) Nunc dicendum est de locis quibusdam extrinsecis positis ab auctoribus, quos auctor noster non videtur nominasse, prout sunt locus a disparatis, locus ab appositione, locus ab ablatione, quos ponit Aristoteles saepe in Topicis. (2) Disparata sunt quae numquam sive simul sive successive possunt de eodem verificari ut

1 accipitur] EV sumitur BGKT 2–3 locum … locos] ETV vel illos BGK 3 convenit] huiusmodi add. BGKT || auctoritates] EV auctoritatem iudicandi BGKT 4 tamen] EV om. BGKT 8 intellegi] descriptio add. GKT def. B 10 dicit] ET dicitur BGKT || dicunt] EV debet esse B quod dicunt GT quae dicuntur K 14 vel prudens] EV om. BGKT 16 quia] ETV quod BGK 19 auctoritatem] iudicandi add. BGKT 20 Nunc] autem add. BGKT 23 Disparata] autem add. BGK || quae] ET termini qui BGK qui V 24 de eodem] EV in eodem et pro eodem B et pro eodem add. GKT || ut] homo et asinus add. BGKT equus asinus add. s.l. E

114

20

6.5. De locis extrinsecis

5

10

albedo, nigredo. Locus a disparatis est habitudo unius disparatorum ad alterum, et tenet destructive, ut ‘Socrates est homo; ergo non est equus’; maxima: de quocumque vere affirmatur unum disparatorum, de eodem vere negatur reliquum. (3) Locus ab appositione est habitudo ipsius cui apponitur aliquid et eius quod resultat ad illud quod apponitur. Et tenet constructive, ut ‘B cui A apponitur non erat album; et totum resultans est album; ergo A erat album’; maxima: quod appositum alicui reddit ipsum magis tale, ipsum erat tale. (4) Locus ab ablatione | est habitudo eius de quo aliquid aufertur et eius quod remanet ad illud quod aufertur, et tenet constructive, ut ‘B de quo A aufertur erat album; et quod remanet non est album; ergo A quod aufertur est album vel erat album’; maxima: quo ablato de tali residuum non est tale, ipsum est tale.

15 Haec ultima pars huius capituli continet quattuor clausulas. Prima proponit

quid in hac parte sit determinandum, et est manifesta. Secunda agit de loco a disparatis, et iste locus potest reduci ad locum a contrariis, quia tenet sicut locus a contrariis, scilicet de affirmatione unius ad negationem alterius. Differunt tamen contraria a disparatis, quia termini 20 proprie contrarii debent posse affirmari de eodem et pro eodem successive, sed non simul; termini disparati numquam, scilicet nec simul nec successive. Obicitur contra istum locum, quia isti termini sunt disparati ‘album’ et ‘dulce’ vel ‘duplum’ et ‘filius’, et tamen non sequitur ‘hoc est album; ergo hoc non est dulce’ vel ‘hoc est duplum; ergo non est filius’. Et omnino 25 videtur quod termini diversorum praedicamentorum sint maxime disparati,

1 albedo] et add. BGKT 3 equus] vel iste color est albedo (albus K) ergo non est nigredo (niger K) add. BGKT 5 ipsius] ETV eius BGK 8 quod] BGK quando EV om. T 9 tale2] vel aliter sic B cui A apponitur erat album et quod resultat est magis album ergo A erat album maxima quod appositum alteri reddit ipsum magis tale erat tale add. BG 11 A] GKV om. ET textum mutavit B 12 A … aufertur] BGK illud quod aufertur ET A V 18 scilicet] constructive add. B destructive add. GKT || de] EV ab BGKT 21 termini disparati] EV disparati BT disparata GK autem add. BGK 22 Obicitur] autem add. BGKT 23 vel] BGKT et E om. V 24 hoc1] EV om. BGKT 25 sint] BE sunt GKTV

115

76vb

Summulae, De locis dialecticis et hoc maxime abstracti, ut ‘magnitudo’ et ‘figura’, ‘actio’, ‘passio’, et tamen non sequitur ‘hoc est magnitudo; ergo hoc non est figura’ vel ‘hoc est passio; ergo hoc non est actio’. Solutio: Dico quod large vocantur termini disparati ex eo quod neuter alteri opponitur vel ad alterum sequitur. Et non valet iste locus in omni disparatione, sicut bene arguebatur. Secundo modo termini adhuc vocantur disparati, quia neuter potest de altero praedicari quiditative, licet bene denominative, et sic sunt termini diversorum praedicamentorum disparati. Et adhuc in hac descriptione non oporteret istum locum valere. Tertio modo et proprie dicuntur termini disparati eo modo quo in textu describebantur disparata, et in illis tenebat dictus locus. Tertia clausula agit de loco ab appositione, circa quem sunt plures obiectiones. Aqua enim addita calci facit eam calidam et ferventem, et tamen non erat calida. Sunt etiam pulveres quae ambae sunt albae, et tamen si proiciantur simul in aquam claram, totum efficitur valde nigrum. Item albedo apposita homini reddit ipsum album, et tamen ipsa non erat alba. Item albissimum appositum nigerrimo reddit totum fuscum vel pallidum, et blaveum appositum croceo facit totum viride. Potest responderi breviter quod ista maxima: quod appositum alicui reddit ipsum tale est tale vel erat tale, indiget modificatione. Primo quantum ad formam subiecto advenientem: non oportet ipsam esse talem qualem reddit subiectum, sed oportet quod sit talis vel talitas, ut quod appositum alteri reddit ipsum album est album vel albedo, et si reddit bonum est bonum vel bonitas. Secundo si apponatur corpus corpori, et fiat totum tale secundum aliquam primarum qualitatum quale neutrum erat ante, hoc est quia unum erat tale virtualiter, licet non formaliter, et alterum erat ab eo

1 et hoc maxime] E om. BGT maxime K et maxime V 2 passio] EV actio BGKT 3 actio] EV passio BGKT 4 Solutio] ETV om. BGK 5 omni] tali add. BGKT 6 adhuc] et hoc improprie add. B improprie add. GKT 7 licet] BGK sed ETV 9 descriptione] EV disparatione BGKT || oporteret] EV oportet BGKT 10 eo] BEV eodem GKT 12 plures] BEV plurimae GKT 13 calci] ETV igni B caliditati GK || calidam et ferventem] GTV calidinem et ferventem B calidam E calidiorem K 14 pulveres] GK plures B plurimae res ETV 16 erat] EV est BGKT 17 Item] TV iterum E et BGK || pallidum] et tamen neutrum erat fuscum vel pallidum add. BGK 18 blaveum] EV planum BG flaucum (?) K blavedo T || facit] GKTV fuit B reddit E 26 licet] BGK et EV om. T

116

5

10

15

20

25

6.5. De locis extrinsecis

5

10

15

20

25

passibile. Sic enim erat de calce, ipsa enim erat virtualiter calida. Tertio si ex tali appositione corporis eveniat talis color qualis non erat ante, ut dicebatur de pulveribus et aqua ex quarum commixtione totum efficitur nigrum, hoc est quia ex actione et passione primarum qualitatum ad invicem secundum diversas species mixtionis | proveniunt diversae qualitates ut diversi colores 77ra vel sapores etc. Nullum ergo istorum trium solitarie nec ambo eorum sine tertio erant proportionata in primis qualitatibus ad producendum nigredinem, sed haec tria simul erant proportionata. Neutrum ergo per se erat tale nec formaliter nec virtualiter, sed ista tria simul erant virtualiter talia quale totum redditur per istorum commixtionem. Item ponamus quod sit corporis ad corpus appositio secundum commixtionem, quae quidem corpora fuerunt extranea qualitatibus contrariis et invicem activis disposita, contingit ergo quod totum resultans fiat sub qualitate media, ut quod ex calidissimo et frigidissimo resultat tepidum. Tunc non sequitur quod aliquod istorum erat tepidum, sed utrumque erat tale ad quale facit reliquum accedere, nam calidissimum facit frigidissimum accedere ad esse calidum, quia erat calidum, et ita e converso frigidissimum facit calidissimum accedere ad esse frigidum. Si autem unum superdominetur, tunc facit alterum et totum quale ipsum erat, scilicet vel omnino tale vel quod simpliciter loquendo denominatur tale. Si autem fiat commixtio per iuxtapositionem ad partes minutas sine actione et passione commixtorum, tunc totum apparet medium, vel tale quale erat superabundans, sicut si egissent vel passa fuissent ad invicem, ut immediate dictum est. Quarta clausula est de loco ab ablatione, quae debet proportionaliter exponi sicut clausula de appositione. Sed bene est dubium an isti loci debeant dici extrinseci vel intrinseci vel medii. Et ego credo quod secundum datam distinctionem locorum isti loci ab appositione et ablatione merentur dici loci medii, quia non tenent solum ex habitudine eius cui aliquid apponitur ad illud quod apponitur vel

2 qualis … ante] ETV quale neutrum erat coloratum BGK 5 species mixtionis] EV proportiones BGKT 9 simul] BEV om. GKT 13 ergo] EV om. BGKT 16 accedere] BGKV accipere ET 18 frigidum] quia (quod B) erat frigidum (calidum B) add. BGV def. K 20 denominatur] BGK dominatur EV dominatur super T 21–22 commixtorum] ad invicem add. BGK 27 secundum] prius add. BG def. K

117

Summulae, De locis dialecticis e converso, quia tunc esset locus extrinsecus, neque tenet solum ex habitudine totius resultantis ad illud quod apponitur vel ad illud cui apponitur, quia esset intrinsecus totius ad partem vel e converso, sed tenet simul ex ambabus huiusmodi habitudinibus. Et ideo videtur esse locus medius, et habet similitudinem cum loco a divisione. 5

1 tenet] tenent expectas, sed lapsus Buridani videtur, cf. propositiones sequentes 2 totius] ETV om. BGK 3 esset] locus add. BGK

118

6.6 Capitulum sextum De locis mediis 6.6.1 Divisio locorum mediorum Sequitur de locis mediis quos auctor noster enumerat et dividit, quia alius a coniugatis, alius a casibus, alius a divisione. Hoc sextum capitulum huius tractatus et ultimum est de locis mediis et continet quattuor partes. Prima proponit intentionem capituli et enumerat 5 locos medios, secunda agit de loco a coniugatis, tertia de locis a casibus et quarta de loco a divisione. Prima pars est satis manifesta, dum tamen notemus quod praedictae enumerationes locorum, tam extrinsecorum quam intrinsecorum quam mediorum non ponuntur tamquam sic sufficientes, quin forte sint alii loci po10 nendi, tam intrinseci quam extrinseci quam medii, sed sic ponuntur quia loci enumerati sunt principaliores, quibus magis et saepius dialectici consuerunt uti. 6.6.2 Locus a coniugatis

15

(1) Coniugata vocantur abstractum et suum concretum, ut ‘homo’ et ‘humanitas’, ‘albedo’ et ‘album’. | (2) Locus a coniugatis est habitudo unius coniugatorum ad reliquum (3) et tenet constructive et destructive, ut ‘iustitia est bona; ergo iustum est bonum’ vel ‘iniustitia non est bona; ergo iniustum non est bonum’; maxima:

2 casibus] et add. BE 3 et] ETV quod BGK 5 et] BET om. GKV 7 pars] ETV istarum (illarum B) partium BGK 8 extrinsecorum] EV intrinsecorum BGKT || intrinsecorum] EV extrinsecorum BGKT 9 tamquam sic] E tamquam sicut B sic tamquam GK tamquam sint T(?)V 10 quam] EKTV vel BG etiam add. K 16–17 vel … bonum] BGKT om. (homoiotel.) EV

119

77rb

Summulae, De locis dialecticis quod convenit uni coniugatorum, et reliquo; et quod non convenit uni, nec reliquo. Ista secunda pars est de locis a coniugatis, quae continet tres clausulas. Prima ostendit quae vocantur coniugata, et secunda describit locum a coniugatis, et istae duae clausulae sunt manifestae. Apparet enim quod loci a coniugatis possunt esse vel ab abstractis ad concreta, ut ‘albedo est color; ergo album est coloratum’, vel a concreto ad abstractum, ut ‘album est coloratum; ergo albedo est color’. Sed tertia clausula ostendit quomodo teneat iste locus et exemplificat et ponit maximas. Et certe manifestum est quod maximae non sunt bene assignatae, quia non sequitur si albedo est color, quod album est color, nec sequitur si album sit homo quod albedo sit homo; non enim est verum dicere: quicquid dicitur de uno coniugatorum, dicitur de reliquo. Iste ergo locus non valet respectu eiusdem praedicati de utroque coniugatorum, sed valet ad inferendum concretum de concreto, propter hoc quod abstractum dicebatur de abstracto, vel e converso, ut ‘iustitia est virtus; ergo iustum est virtuosum’, ‘album est coloratum; ergo albedo est color’; et videtur esse maxima: si abstractum dicitur de abstracto, et concretum de concreto. Et certum est quod iste locus tenet affirmative ab abstractis ad concreta. Ideo simpliciter haec est bona consequentia: si abstractum verificatur de abstracto, et ita concretum de concreto. Ideo etiam iste locus tenet negative semper, scilicet a concretis ad abstracta, ut ‘album non est dulce; ergo albedo non est dulcedo’, vel universaliter ‘nullum album est dulce; ergo nulla albedo est dulcedo’; ideo simpliciter haec est bona maxima: si concretum vere negatur de concreto, et abstractum vere negatur de abstracto. Sed non valet iste locus ab abstractis ad concreta negative, nec e converso affirmative; non enim sequitur ‘humanitas non est color; ergo homo non est coloratus’ vel ‘albedo non est dulcedo; ergo album non est dulce’. Similiter e converso non sequitur ‘homo est coloratus; ergo humanitas est color’ vel ‘album est dulce; ergo albedo est dulcedo’.

7 concreto … abstractum] EV concretis ad abstracta BGT abstractis ad concreta 15 propter] K 12 sit1] EKV est BGT || non enim] EV ideo non BGKT EKV per BGT 16 virtuosum] vel add. BGKT 19 locus] semper add. BGKT 20 verificatur] EV vere affirmatur BT vere dicitur G def. K 23 vel] etiam add. BGKT 26 non] semper add. BGKT

120

5

10

15

20

25

30

6.6. De locis mediis

5

10

15

20

25

Sed tamen verum est quod locus iste valet ab abstractis ad concreta et e converso, tam affirmative quam negative; sequitur enim bene in praedicatis essentialibus ‘album est coloratum; ergo albedo est color’ ea ratione qua in antecedente erat praedicatio essentialis. Et ideo si isti maximae: ‘si abstractum dicitur de abstracto, et concretum de concreto’ tu vis addere ‘et e converso’, oportet quod addas istam condicionem: si praedicatio fuerit essentialis. Unde a concretis ad abstracta non valet affirmative locus ad determinandum problema de simplici inhaerentia, sed valet ad determinandum problema de genere | vel ad probandum quod praedi- 77va catum dicatur de subiecto essentialiter; et erit maxima: si concretum est genus concreti, et abstractum abstracti, et e converso; vel sic: si concretum praedicatur essentialiter de concreto, et abstractum de abstracto, et e converso. Sed tunc est dubitatio quare talis locus debeat dici medius, videtur enim coincidere cum loco a causa formali; locus enim a causa formali est locus ab abstractis ad concreta, ut ‘albedo est; ergo album est’; et tamen locus a causa formali est intrinsecus; ergo et iste. Respondetur quod consequentia a loco a causa formali non valet nisi ex habitudine convenientiae, scilicet inclusionis effectus in causa. Ideo illud idem praedicatum quod dicebatur de nomine causati, puta hoc verbum ‘est’, dicitur de nomine causae. Sed in hoc loco consequentia simul tenet ex habitudine convenientiae abstracti et concreti in significatione et ex habitudinis distinctione in modo significandi. Ideo non infertur de concreto idem praedicatum quod dicebatur de abstracto, sed conveniens et differens, sicut conveniebant et differebant abstractum et concretum; sicut enim abstractum dicebatur de abstracto, ita infertur concretum de concreto, et e converso.

1 tamen] BEV om. GKT || valet] BET tenet GKV 2 affirmative … negative] EV constructive quam destructive BGKT 4 isti] E (?) istae BTV illae G def. K 7 fuerit] BEV est G sit KT 14 tunc] EV nunc BGKT 16 abstractis … concreta] EV abstracto ad concretum BGKT 18 a1] EV in BGK de T || valet] EV tenet BGKT 19–20 illud idem] E idem BGKV illud T 20 causati] ETV causae BGK 21 dicitur] ETV concludebatur BGK || causae] ETV causati BGK 22–23 habitudinis distinctione] EV habitudine disconvenientiae BT habitudine et convenientia GK 25 sicut] BGKT sic E si V

121

Summulae, De locis dialecticis Sed tunc obicitur quia Boethius92 et auctor noster ponunt exempla inferendo idem praedicatum ut ‘iustitia est bona; ergo iustum est bonum’. Et ego dico quod exemplum non est bene positum nisi ea ratione qua in talibus concretum verificatur de abstracto. Quia omnis bonitas est bona, ideo in hoc exemplo potest capi ‘bona’ in antecedente pro bonitate; et ita e 5 converso bene concluditur ‘iustum est bonum; ergo iustitia est bona’, quia est bonitas quae est bona. Unde non sic concluderetur ‘album est coloratum; ergo albedo est colorata’. 6.6.3 Locus a casibus Casus hic vocatur nomen concretum et adverbium ex eo descendens vel forte plura concreta ex eodem abstracto denominative dicta, ut ‘iuste’ et ‘iustum’. Locus a casibus est habitudo unius casuum ad reliquum, et tenet constructive et destructive, ut ‘quod iustum est bonum est; ergo quod iuste fit bene fit’ vel ‘quod iniustum est non est bonum; ergo quod iniuste fit non bene fit’; maxima: casus ad casus sibi correspondentes proportionaliter se habent.

10

15

Ista tertia pars est de locis a casibus, et apparet quod locus a casibus est satis propinquus loco a coniugatis. Ideo sicut dictum est de loco a coniugatis, ita dico quod locus a casibus debet tenere non in praedicationibus accidentalibus, sed ubi erat praedicatio quiditativa abstracti de abstracto, a quibus illi casus descendunt. Unde quia secundum praedicationem quiditativam 20 sectio est actio, ideo sequitur quod secare est agere et secans est agens et sectivum est activum et sective se habere est active se habere; et in quolibet horum est praedicatio essentialis; et sequitur idem de omnibus aliis. Sed hoc non sequitur in praedicatione accidentali, nam si fortis est liberalis

5 ideo] enim add. BGK 9 vocatur] EKTV vocantur BG 13 vel] sic add. BGKT 16 apparet] satis add. BGKT || satis] EV om. BGKT 17 loco2] EG locis BKT def. V 21 agere] secundum praedicationem quiditativam add. BGKT 22–23 quolibet] EV quemcumque B quocumque GKT 23 est] EV ponitur (imponitur G) esse BGKT || et] ETV om. BGK 92

Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1192c.

122

6.6. De locis mediis non sequitur quod fortiter agere est liberaliter agere, et si album est dulce non sequitur quod albe fieri sit dulce fieri. Hi ergo loci sic modificati sunt probabiles. | 77vb 6.6.4 Locus a divisione

5

10

(1) Divisio prout hic sumitur est unius termini in plures terminos partitio. (2) Locus a divisione est habitudo termini divisi et unius terminorum dividentium ad reliquum; (3) et tenet constructive, scilicet a destructione unius terminorum dividentium ad constructionem alterius, ut ‘A est animal, et non est rationale; ergo est irrationale’; maxima: de quocumque dicitur divisum, de eo dicitur aliquod dividentium.

Haec ultima pars est de loco a divisione, quae continet tres breves clausulas. Prima est descriptio divisionis ad propositum spectantis. Circa quam sciendum est quod propriissime dicta divisio esset totius integralis per separationem partium realem eius ab invicem, sicut quando lignum vel lapides 15 secamus vel frangimus in plures pecias; sed de ista nihil intendimus in hoc loco. Alio modo nomen ‘divisionis’ restringitur vel transfertur ad terminos significativos supponentes pro pluribus, non quod iste terminus dividatur in partes suas integrales, sed dividatur in alios terminos secundum significationem eius vel suppositionem, ad talem sensum quod terminus divisus vel 20 divisibilis supponit pro multis, et termini dividentes supponunt pro illis, sed neuter pro omnibus, immo unus pro aliquibus illorum et alter pro aliis. Sic ergo solum secundum suppositionem est talis partitio termini communis in plures terminos minus communes, quia unus illorum terminorum minus communium supponit pro ista parte illarum rerum pro quibus terminus 25 communis supponit, et alter pro alia parte illarum. Et si sit divisio sufficiens,

1 est1] ETV sit BGK 4 terminos] BET om. GKV 7–8 constructionem] BGKT destructionem EV 9 eo] BEV eodem GKT 11 breves] EV om. BGKT 14 ab] EV ad BGKT || lapides] EV lapidem BGKT 15 pecias] EV partes BGKT 18 dividatur] EV dividitur BGKT 20 supponunt] etiam add. BGK 21 omnibus] illis add. BGKT 22 partitio] unius add. BGK 24 ista] E una BGKT illa V 25 Et] BEV om. GKT

123

Summulae, De locis dialecticis

78ra

de qua sola intendimus hic, tunc oportet quod termini dividentes supponant pro omnibus pro quibus supponit terminus divisus, neuter tamen pro omnibus. Sic enim dividimus ‘animal’ in ‘rationale’ et ‘irrationale’ dicentes quod animalium aliud rationale, aliud irrationale. Et est notandum quod terminus divisus debet vere praedicari de quolibet terminorum dividentium, ut quod tam rationale quam irrationale sit animal, et termini dividentes debent disiunctive praedicari de termino diviso et universaliter, si sufficiens sit divisio, ut quod ‘omne animal est rationale vel irrationale’. Secunda autem clausula describit locum a divisione. Ex qua descriptione apparet quod iste locus est dicendus medius, cum enim dico ‘A est animal, et non est rationale; ergo est irrationale’ duplex concurrit habitudo ad inferendum conclusionem. Prima est convenientia ‘animalis’ ad ‘rationale’ et ‘irrationale’, quae est habitudo superioris ad inferiora. Deinde est habitudo disconvenientiae, scilicet ‘rationale’ ad ‘irrationale’. Et neutra harum habitudinum sufficeret ad inferendum per se conclusionem; non enim sequitur ‘A est animal; ergo A est irrationale’, nec etiam sequitur ‘A non est rationale; ergo A est irrationale’, si accipiamus ‘irrationale’ tamquam positivam differentiam animalis. Hanc ergo condicionem ego appono, quia si capias ‘irrationale’ loco huius infiniti ‘non rationale’, tunc non solum ‘animal’ divideretur per ‘rationale’ et ‘irrationale’, immo ens in tota sua communitate. Omne enim ens est rationale vel irrationale, | et tunc ad concludendum quod A est irrationale et non rationale nihil facit illa praemissa ‘A est animal’, immo supposita constantia terminorum sequitur ‘A non est rationale; ergo A est irrationale’, id est ‘non rationale’, et esset locus qui positus fuit a contradictoriis et esset extrinsecus et non medius. Deinde, tam propter istam secundam quam propter tertiam clausulam, est notandum quod aliquando divisio non est sufficiens per duo membra, sed oportet plura membra ponere, ut ‘planetarum alius luna, alius sol etc.’,

6 sit] EV est BGKT 7 et] etiam add. BGKT || de] quolibet add. EV 13 convenientia] scilicet add. BGKT 14 est2] BEV om. GKT 16 se] illam add. BGT 20 ergo] EV autem BGKT 21 huius] nominis add. BGKT 23 irrationale] ETV non rationale BGK 24 facit] EV faceret BGK faciet T 30 ponere] EKV apponere BGT || sol etc.] E alii varia nomina planetarum

124

5

10

15

20

25

30

6.6. De locis mediis

5

10

15

20

25

et tunc ad concludendum constructive unum membrum omnia oportet alia negare, ut ‘A est planeta, et non est luna etc.; ergo est Saturnus’. Et in hoc ergo casu locus a divisione est habitudo divisi et omnium membrorum dividentium praeter unum ad illud unum, et est maxima ut prius, scilicet: de quocumque dicitur divisum, de eo dicitur aliquod dividentium. Aliqui etiam dicunt locum a divisione non esse computandum inter locos dialecticos, quia argumentum per ipsum est consequentia formalis. Sed sustinendo Boethium et Themistium et communiter auctorem nostrum, qui omnes istum locum enumeraverunt inter locos dialecticos, ego dico quod hoc argumentum est a divisione ‘A est animal, et non est rationale; ergo est irrationale’; et non est ibi consequentia formalis, sed bene efficeretur per additionem istius propositionis ‘omne animal est rationale vel irrationale’. Sed hoc non obstat, quia in aliis locis ita est. Si enim per locum a contrariis arguamus sic: ‘A est album; ergo A non est nigrum’ constat quod syllogismus seu consequentia formalis efficitur per additionem illius propositionis ‘nullum album est nigrum’. Et sic alii loci dialectici, si fiant in forma, non concludunt gratia formae, sed possunt reduci per additiones ad formam. Item notandum est quod Boethius93 et auctor noster videntur velle quod iste locus teneat destructive, scilicet ab affirmatione unius dividentium ad negationem alterius, ut ‘A est animal, et est rationale; ergo non est irrationale’. Sed videtur mihi, quantum spectat ad propositum, quod termini dividentes alterum terminum aliquando sunt tales quod numquam coincidunt in supponendo pro eodem, ut si dividamus animal per rationale et irrationale vel per sanum et aegrum. Et tunc quantum ad supposita non coincidentia nihil oportet facere in argumento mentionem de termino diviso, sed sufficit dicere ‘est rationale; ergo non est irrationale’ vel ‘est sanum;

2 luna etc.] E alii varia nomina planetarum || Et] EV om. BGKT 6 etiam] EV autem BGKT || dicunt] istum add. BGKT 8 auctorem nostrum] BETV alios GK 15 illius] EV huius BGK istius T 17 concludunt] ETV concludente BGK || sed] EV tamen BGKT || additiones] EV additionem BKT def. G 18 formam] gratia ipsius (formae K) concludentem add. BGKT 23 terminum] etiam sufficienter add. BGK 25 quantum ad] E hac B re G hac re K om. TV 26 coincidentia] BEV coincidente GK coincidentium constantia T 93

Boethius, De Differentiis Topicis ii, 1193a–b.

125

Summulae, De locis dialecticis ergo non est aegrum’. Et tunc est ibi locus non a divisione vel locus medius, sed locus simpliciter extrinsecus, scilicet ab oppositis vel disparatis. Alii autem termini dividentes sunt tales quod licet non coincidant in rationibus secundum quas significant ea quae terminus divisus significat, tamen coincidunt in supponendo pro eisdem. Et sic Aristoteles ii. Ethico- 5 rum94 dividit bonum in honestum, delectabile et utile, et tunc non valet locus ab affirmatione unius membrorum ad negationem reliqui vel reliquorum. Non enim sequitur ‘felicitas est delectabilis; ergo non est bona’ vel ‘utilis’.

1 vel] EV nec BGKT 3 Alii] EV aliquando BGKT 6 in] bonum add. EV 7 membrorum] EV membri BGKT 8 bona] EKTV honesta B delectabilis G vel honesta add. K 94

Aristoteles, Ethica Nicomachea ii, 1104b31.

126

IV. Indices

VI.1. Index of Quotations References to pages. De Generatione et Corruptione i, 324b 16–17: 73

Aristoteles Categoriae 11a 18–19: 107 11b 33–12a 25: 95

Meteora iv, 390a 10–14: 52

De Interpretatione 17b 33: 66

De Anima ii, 416b 23–24: 28

Analytica Posteriora ii, 100a 8–9: 13

Metaphysica i, 981a 3–4: 13 v, 1013a 24 sq.: 64 v, 1023b 26–36: 49 vii, 1035b 16–18: 53 vii, 1035b 23–25: 53 ix, 1046b 5: 65 x, 1054a 20–1057b 34: 95

Topica i, 101b 18–20: 37 i, 104a 9–10: 113 ii, 113b 15–114a 25: 99 ii, 114a 14–25: 93 ii, 114b 5–15: 94 ii, 114b 25: 109 ii, 114b 30: 109 ii, 114b 36: 105 ii, 114b 38–115a 5: 105, 106 ii, 115a 5–14: 104

Ethica Nicomachea ii, 1104b 31: 126 Rhetorica i, 1375a 22–24: 113

Physica ii, 194b 16 sq.: 64 ii, 195a 9–10: 70 ii, 195b 16–18: 68 ii, 198a 15 sq.: 64 iii, 201a 9–201b 15: 74, 75 iv, 212a 20 sq.: 20

Averroes In Physicam ii com. 80; ed. Iun. vol. iv, f. 79rbD: 13, 17

129

Summulae, De locis dialecticis Biblia Vulgata Genesis 6,7: 83 Apocalypsis Ioannis 4,6–7: 111

Summulae i De Propositionibus 1.6.4.: 101 1.7.1.: 85

A.M.S. Boethius De Differentiis Topicis i, 1174C: 9 i, 1174D: 9 i, 1183D: 14 ii, 1188B: 49, 58 ii, 1188D–1189A: 55 ii, 1189A: 63 ii, 1190C: 112, 113 ii, 1192C: 122 ii, 1193A–B: 125 iii, 1195B–C: 23 iii, 1199C–D: 113 iii, 1204A–1205A: 86

Summulae iii De Praedicamentis 3.4.1.: 90 3.4.5.: 91 3.4.6.: 91 3.8.2.: 91 3.8.3.: 94 3.8.4.: 96, 97 3.8.5.: 97, 101 Summulae vi De Locis Dialecticis 6.1.4.: 84 6.2.3.: 89, 103, 110 6.3.1.: 50 6.3.1. dub. 2: 44 6.3.5.: 32 6.4.3.: 58 6.4.4.: 58, 64, 70 6.4.5.: 47 6.4.9.: 70 6.4.10.: 75 6.4.11.: 68 6.4.12.: 91 6.4.13.: 80 6.4.18.: 92 6.5.2.: 87, 99 6.5.3.: 99 6.5.4.: 99 6.5.5.: 93, 94 8.2.: 33 8.2.3.: 38

Iohannes Buridanus Quaestiones in Praedicamenta Qu. 10: 32 Quaestiones Topicorum ii, qu. 13: 105 Quaestiones Physicorum iii, qu. 6: 78 iii, qu. 9: 76 Quaestiones Metaphysicorum v, qu. 9: 32 x, qu. 2–5: 94 x, qu. 3: 95

130

IV.1. Index of Quotations Locus non inventus: 75

De Practica Sophismatum (ed. Pironet) 9.1 soph. 5, p. 32: 81 9.4 soph. 8, p. 77: 67 9.7 soph. 4, p. 132: 95 9.7.4, p. 131–133: 99

Porphyrius Isagoge 10, 12–13 (ed. Busse): 37

131

Summulae, De locis dialecticis VI.2. Index of Names and Terms Significant occurrences are listed References to pages and lines Abstractum 713, 11913, 1206, 12015 sq, 1211 sq, 12123 sq, 1224 Accidens communiter accidentia: 8112–8313 Accidentale 3431 Actus a. primus: 5430 Ad aliquid 901 sq; ¶ cf. relativa Adiacens secundo a.: 519 sq., 543, 559, 706 Aequiparantia 9114, 922 Aequipollentia 1419, 8419 Ampliatio 6025 Anima a. intellectiva: 719 ; a. vegetativa: 1627 Antiqui 10024 Apparentia 10514 sq, 1076 sq, 10724 Argumentatio 7–9, 109 sq Argumentum 7–9, 1422 Auctoritas 11223–11419 132

Baroco 4525 Braakhuis, H.A.G. vii, xi Bocardo 4631 Bos, E.P. vii, xi, xvii Casus 1229–1233 Causa 641–657; c. efficiens: 658– 6821, 7524; c. finalis: 7121–744, 8013; c. formalis: 704–7120; c. materialis: 4722 sq, 6822–703 Circumstantia 6321, 674 Conclusio 912 sq Concretum 714, 11913, 1206, 12015 sq, 1211 sq, 12123 sq, 1224, 1229 sq Condicionare 7315, 965 Coniugata 11913–1228 Connotare 2525 Connotatio 3711

IV.2. Index of Names and Terms Definitum 3016 sq, 3316 sq, 343 sq Demonstratio 3110 sq Denominative 3219, 3223, 1168, 12210 Descriptio 3213 sq, 3222 sq, 3431–3510 Destructive 466, 5128, 9612, 11417 Dialecticus 11020 sq, 1117 sq, 1129 sq Differentia d. essentialis: 3716 sq Differt 489 Disamis 4530 Disiunctio 853 Disparata 11423 sq, 11519 sq, 1164 sq Di squiparantia 9213 Dispositio 321, 7810 sq Distributio 4623 sq, 4712, 8423 Divisio 115 sq, 239 sq, 326 sq, 1234–1268 Dorp, J. xv

Consequentia c. e contrario: 9919 sq, 1004 sq, 10018 sq, 10026 sq, 1012 sq, 10111 sq; c. formalis: 1625 sq, 10125, 1256–18; c. in ipso: 9918 sq, 10011 sq, 10018 sq, 10027 sq, 1026 sq Constantia c. terminorum: 4618, 4626, 515 sq,605, 6012, 6725, 965, 9624, 9912, 10115, 10124, 1025, 10223, 10613, 12425 Constructive 465, 5127, 527 sq, 969 Contradictoria 9222, 9719–10320 Contraria 939–9618, 9819 sq, 9914 sq, 10214, 10219, 11519 sq; c. immediata: 9317 sq, 9525 sq; c. mediata: 9316 sq Conversio 1419, 8419; c. per contrapositionem: 10113 sq Convertentia 9111 Copulatio 8422 Corrazon, R. xii Corruptio 653, 761–7914 Darii 4528 Definitio 3212 sq, 3312–3430; d. causalis: 338

Ebbesen, S. vii, xi, xxv, xxvi Effectus 641–657 133

Summulae, De locis dialecticis Inductio 1011 sq, 126–1413, 1426 sq, 1510 sq, 164–175, 1718 sq Intellectus naturalis inclinatio i. ad veritatem: 1627 sq Intellegentiae 504 sq Intentio i. prima: 5017, 6419, 728; i. secunda: 314, 4418, 5014, 7211 Interpretatio nominis 3213 sq, 334 sq, 3511–3614

Enthymema 1013 sq, 1414 sq, 1513 sq, 176 sq Enuntiatio 913 sq Exemplum 1017 sq, 1425 sq, 1524 sq, 1716 sq Expertus 11223 sq Exponens propositio e.: 3820 sq, 391 sq, 3914 sq Extremitas 816 sq, 1422 Fides 718 Finis 7121–744 Forma 127 sq, 3113, 704–7120 Friis-Jensen, K. vii, xxv

Kaluza, Z. xviii Klima, G. vii Kneepkens, C.H. vii, xxv Locus 191 sq, 2016 sq; l. ab ablatione: 11422 sq, 11724–1185; l. ab antecedentibus et consequentibus: 842 sq, 863–8712: l. ab appositione: 11422 sq, 11612–11723; l. ab auctoritate: 2318, 11223–11419; l. a casibus: 1229–1233; l. a causa: 641–657; l. a causa efficiente: 658–6821; l. a causa finali: 7121– 744, 8013; l. a causa formali: 704–7120, 12115, 12118 sq; l. a causa materiali: 6822–703; l. a communiter accidentibus:

Generatio 653, 745–7524 Habitudo 291, 299 sq, 3024 sq, 3115 sq, 3123 sq; h. localis: 569 Hubien, H. vii, xi, xvii Impositio i. prima: 5017; i. secunda: 5015 Incipit 488 134

IV.2. Index of Names and Terms parte totius disiuncti: 8318, 8417; l. a plurali ad singulare: 842, 8525 sq; l. a privative oppositis: 232 sq, 9619–9718; l. a proportione: 10715–1107; l. a propria passione: 3619; 383 sq; l. a rei iudicio: 11225–11419; l. a relativis: 901–938; l. a similitudine/simili: 10615–10714, 10723, 10823 sq; l. a specie: 4410 sq; l. a substantia: 2510 sq, 271 sq, 3615 sq; l. a synonymo: 3617, 371 sq; l. a toto: 4224 sq; l. a toto integrali: 4812–579, 859, 8519, 8615; l. a toto universali: 4310–4811, 601, 6215; l. a toto in loco: 625–23; l. a toto in modo: 594–624; l. a toto in quantitate: 5710–593, 6215 sq, 6312, 8422; l. a toto in tempore: 631–24; l. a toto numerali: 8321, 8518 sq; l. a toto copulato: 8316, 8417; l. a transsumptione: 1108–11222; l. ab usu: 7915–8111 Locutio l. propria ¶ vs. attributiva: 7723 sq, 1144

8112–8313; l. a concomitantibus substantiam: 2514 sq, 411 sq, 429 sq; l. a coniugatis: 11913– 1228; l. a contrariis: 939–9618, 11518 sq, 12514; l. a contradictoriis: 233 sq, 9719–10320; l. a corruptione: 761–7914; l. a definitione: 331–3430, 362 sq, 3713, 381; l. a definito: 343 sq, 3420 sq; l. a descriptione: 3431– 3510; l. a descripto: 354; l. a differentia essentiali: 3618, 378 sq, 3716; l. differentia maximae: 1912 sq, 201–2120; l. a disparatis: 11422 sq, 11517– 11611, 1262; l. a divisione: 1185, 1234–1268; l. extrinsecus: 2122 sq, 229 sq, 2420, 251 sq, 891 sq, 1026 sq, 10316, 10916 sq, 11211 sq, 11726 sq, 12427, 1262; l. a genere: 446 sq; l. a generatione: 745–7524; l. ab individuo: 4410; l. ab interpretatione: 3511– 3614; l. ab interpretato: 3518; l. intrinsecus: 2121 sq, 227 sq, 245 sq, 2426 sq, 2510 sq, 10210, 10315, 10916 sq, 1104 sq, 11211 sq, 11726 sq, 12117; l. maxima: 1912 sq, 201–2120, 311 sq, 3929 sq; l. medius: 2122 sq, 2214 sq, 242 sq, 10210 sq, 10315, 11726 sq, 1191 sq, 12114 sq, 12411 sq, 12427, 1261; l. a maiore: 10323–10614; l. a minore: 10323–10614; l. a nomine collectivo: 841; l. ab oratione vel propositione exponente aliam: 3620, 389 sq, 391 sq; l. a

Magis/maius 10321–10614 Markowski, M. vii, xxv Materia 6823 sq, 6919 sq, 7013 sq; m. permanens: 6824 sq; m. prima: 2418; m. transiens: 6824 sq, 6924 135

Summulae, De locis dialecticis Permansivum 751, 7512 sq Personaliter p. supponere: 3923 sq, 3931 sq Petitio principii 5611 Pinborg, J. xiv Pironet, F xi, xiii Placitum ad p. 2324, 2523, 6128 Poetria 1117 sq Potentia divina 4727, 7111 Praedicamentum 901 sq, 11525 sq Praedicatio p. essentialis: 1216 sq, 12223; p. quiditativa: 12219 sq Principium p. artis et scientiae: 1325 sq; p. indemonstrabile: 1318 sq, 172 sq; p. universale: 1327 Privatio 7712 sq Privativa 9619–9718, 9916 sq, 10225; terminus privativus: 233 sq Probatio 1114 sq Processus p. mentalis: 823 sq; p. vocalis: 823 sq Proportio 10715–1107; p. transmutata: 1095 sq

Materialiter m. sumere/supponere: 3916 sq, 3930 sq Maxima ¶ vide locus maxima Medium 812 sq, 297, 2923; m. alienum: 1423, 8420 Michael, B. xii, xviii Michalski, K. xix, xxvi Minus 10322–10614 Miraculum 4724, 7114 Modus significandi 12123 Naturalis 4724 Nicholas of Autrecourt xvii Nomen n. significativum: 2324; quid nominis: 334 Obliquum 3418 sq, 6322 Ockham, William of xv Pars p. subiectiva: 4314 sq, 4417 sq, 5816 Peccatum mortale 7319 136

IV.2. Index of Names and Terms Singulare s. in respectu: 145; s. simpliciter: 144 Sint-Omaars xii Sophista 11020 Sophisticus argumentum s.: 8117 sq, 1121 sq Spruyt, J. xi Subalternatio 1419, 8419 Successivum 7420, 754 sq Subalternatum 932, 991 sq Subcontraria 9822 sq Superius 4425 sq, 454 sq, 4516 sq, 476 sq, 4720 sq, 583 sq, 5921 sq, 6317 sq, 869 sq Supponere 519; ¶ vide materialiter, personaliter Suppositum 2310 Syllogismus 4517 sq; s. imperfectus: 1014 sq, 1416 sq

Propositio 911 sq, 102 sq; p. hypothetica: 8511 sq Quaestio 911 sq Quantificatus 5821 sq Quantitas 4813 sq, 492 sq Ratio 811 sq, 95 Relativa 8712, 901–938, 9916 sq, 10222 Res extra 5018, 5025 Rhetoricus 8226, 1117 Rijk, L.M. de xi, xiv, xvii, xxv Rustenburg, J. vii, xi Sententia 95 sq Sermo proprietas s.: 114; virtus s.: 678 Significare 2525 Significative s. sumere/supponere: 3931 sq Similitudo 10615–10714 Simpliciter 10519 sq, 10610 sq

Themistius 2316 sq, 2425, 258, 10316, 1258 Thijssen, J.M.M.H. xi, xii 137

Summulae, De locis dialecticis Universale 4417–4811, 5710 sq; u. mentale: 497; u. vocale: 497 Usus 7915–8111

Totum t. heterogeneum: 5624, 577; t. homogeneum: 5316 sq; t. integrale: 4812–579, 592, 6420, 12313; t. in loco: 625–23; t. in modo: 594–624; t. in quantitate: 5710–593, 6320; t. in tempore: 631–24; t. universale: 4310 sq, 4417–4811, 494 sq, 4913 sq, 5820 sq Transsumptio 1108–11222 Tullius (= Cicero) 2317 sq, 245 sq, 258

Valente, L. vii, xxvi Virtus 7122 sq Vulgaris 7224 Zupko, J. xviii

138