Corpus scriptorum historiae Byzantinae: Tomus 1 [Reprint 2022 ed.] 9783112685143

Citation preview

CORPUS

SCRIPTORUM

HISTORIAE

B Y Z A N T I N A E .

IOANNES ZONARAS. VOLUMEN I.

C O R P U S

SCRIPTORUM HISTORIAE BYZANTINAE. EDITIO

EMEND ATIOR

ET

COPIOSIOR,

CONSILIO

B. G. N I E B U H R I I I N S T I T U T

C. F.

A,

A U C T O R I T A T E

ACADEMIAE L I T T E R A R U M REGIAE BORUSSICAE CONTINUATA.

IOANNES Z O N A R A S . TOMUS

I.

BONNAE I M P E N S I S

ED.

MDCCCXLI.

W E B E R I

IOANNIS

A

N

N

EX

ZONARAE

A

L

E

RECENSIONE

MAURICII PINDERI.

TOMUS

I.

BONNAE I M P K N S I S

ED.

MDCCCXLI.

W E B E R I

S

PRAEFATIO MAURICII P I N D E R I

loannis Zonarae Annates editi sunt primum ab

Hieronymo

Basileae anno 1 5 5 7 tomis tribus ( W ) , deinde a

Wolfio

Parisiis anno 1 6 8 6 duobus voluminibus ( P ) .

Ducangio

codices horum uterque habuit quinos, sed plerosque non íntegros.

Wolfius e codicibus pauca enotavit, Ducangius

suos etiam rarius inspexit. Nos libris manuscriptis qualtuor usi sumus, uno Parisiensi antea nondum excusso, tribus Wolfianis. Á codex est Parisienses Regius 1 7 1 5 , bombycinus, forma maxima,

foliis 4 7 4 versuum fere 3 1 ,

anno 0 . 1 2 8 9 :

èreXHwftr) TO itanòv

èpov

rov

rapavi],

àpaQrcoXov

ßißXiov dia %siQÒg

rá%a xcà ¡lovayov

(iijvì ¿n¡QiXXí

fuerit insulula ista tanto ab urbe spatio disparata, non promptum est assequi; sed vel inde saltem licet coniicere, venire in dubium quod tradii Andreas Thevetus, scriptor caeteroquin in aliis haud certae fìdei, sua aetate visum adhuc in

1) 2) 3) 4) 5)

Anonym. Combefis. in Porphyrogen. n. 8 , ad Can. 3 6 Apost. Lit. E cap. 11. in Gloss, med. graecit. Orat. 18 in S . Cyprian.

ix

PRAEFATIO. quodam

Montis

sterio Z o n a r a e

Sancii

Z Ì Ì N A P A 2 K E I T A I , cessisse

1

Athos

bisce

hodie

verbis

appellator)

quod

ENTAAE

nisi sub y i t a e e x t r e m a e o d i c a t u r c o n -

de

hac re sit,

vix

aliquot in asceterio

cum eum convenere amici

2

)

iuyaret

quidem

et

aeternae yitae

annos

hortatique sunt ut s o l i -

t a r i u m istud o t i u m in negotium aliquod c o n f e r r e t , publicam

mona-

conceptum

).

Utcunque exegerat,

(ita

epitaphium

praemium

quod et r e m

sibi

m a x i m e assequi l i c e r e t si h i s t o r i a m

conciliaret: conscriberet

q u a e e t resecaret superyacanea et r e s m e m o r a t u d i g n i o r e s n u l l o verborum

ambitu in compendium

quoddam

contraheret.

enim

qui in bocce scriptionis g e n e r e o p e r a m hactenus

sent,

rerum

quas enarrant s e r i e m f e r e s e m p e r i n t e r r u m p e r e

u t i l i b u s naQtxßaotot aut

contionibus,

seu e x c e s s i b u s , atque

adeo

yel etiam

intempestivis

eos

collocasin-

descriptionibus

et quae

annalibus

1) [Andreas Thevetus ( l a Cosmographie universelle, Paris 1 5 7 5 f o l . , n 811 a ) haec habet EIZ TO IIAPON MNHMEION O ZO&OS ZSINAPAE KEITAI. idem Thevetus ( P o u r t r a i t s et vies des homines illustres, Paris 1584 f o l . , I 26 b et 27 a ) " . . . toutesfois les G r e c z du mont Athos m'ont dit que ce f u t en un rocher qui peut a v o i r d e tour ( c o m p r i s les escueilz qui l ' e n v i r o n n e n t ) quelque l i e u e , le plus inaccessible lieu que j ' a y e v e u en toute la mer E g é e et A r c h i p e l a q n e , e t de present appellé par les Grecz Caloier d'Andros, autrement d i e t le bon v i e i l l a r d , les T u r c s le n o m m e n t C a K y r a , les I l e b r i e u x ou Juifs du p a y s luy donnent le nom de Charchas, auquel y a encores aujourd'huy un f o r t beau monastere de G r e c z . . . . Z o n a r e doncq a y a n t demeuré cinq ans en ce lieu . . Callineus son Patriarche. . . luy commanda se r e t i r e r au mont A t h o s , . . où ayant demeuré t r e i z e a n s , finit ses j o u r s a a g é de q u a t r e - v i n g t z huict ans sept m o y s , et f u t depuis honorablement enterré en l'un des monasteres nommé sainct H e l i e dudict m o n t , la sepulture duquel se v o i t encore de present, c o u v e r t e d'une pierre j a s p é e contre laquelle sont escritz ces mots en G r e c , et la plus part si effacez qu'à grand peine les peut on lire . . El S TO ITAPON MNHMEION O ZO&OZ ZSINAPJS KEITAI." insula i g i t u r ilia, in qua se d e gentem libris carere auctor queritur ( l i b r o 9 e x t r . ) , si T h e v e t o fides habenda, Gyaros esset, nobilium virorum famosa exsiliis ( c f . C r a m e r i A n e c d . P a r i s . I 1 7 9 ) . eo Ioannem Zonaram secessisse ne dubitarem q u i d e m , si constaret ea in insula fuisse monasterium S . G l y c e r i a e : nam librorum in titulis Zonaras appellatur ¡iovuxoç Trjg ¡xovi,¡s TJJS ayCag r X v n i Q Î a s ( Lambecii Comment, de bibl. Caes. lib. V I I I p. 995 e d . 2 ) et [lovaxoe ¿x rrjg anflaaui'ag fiovijg rrjs àyCaq rivusgiag (J. Zonarao in Canones apost. et concil, comment, p . 1049 ed. P a r i s . 1618, cod. P a r i s . R e g . 1 3 2 1 ) . caeterum Lemnos insula, quo S . G l y c e r i a e reliquiae ab Heraclea T h r a c i a e translatae c r a n t , singulari huius martyris cultu Celebris f u i t , in monte Atho monasterium ei dicatum fuisse nusquam proditur. ] 2)

praef. n. 1. [ p . 4 t .

8.]

DUCANGII

X

parum conveniant de religione disputatìonibus, dum fìdei m y steria exponunt yel haereses confutare aggrediuntur, argumentis e sacra scriptura vel e sanctis patribus petitis. quibus quidem e x chronologis aliquot suggillabant qui ea tempestate in omnium manibus Tersabantur, auctorem forte Chronici quod Alexandrinum vocant, Georgium Syncellum, Georgium Hamartolum, Georgium Cedrenum, aliosque quorum scripta eiusmodi superracaneis excursibus passim scateni. Verum tametsi duas res languorem afferre aninùs, otium et solitudinem, quod aiebat Tullius, persuasum haberet, et apud Cbristianos, ac monachos in primis, prayas illas seu cogitationes (Xoyiaftovg ascetici yocant) seu cupidilates,. quae meutern a negotiis yacuam invadere solent et in peccata fere semper demergunt, avocare unicam posse occupationem, aegre tamen cessit amicorum hortatibus, cum rem esse cerneret quae librorum, quibus carebat, copiam postularet. at vellicare ii non prius destiterunt quam iinprobitate sliinulandi ad suscipiendum opus impulissent. victus igilur familiarium flagitationibus, et supra allatis adductus ralionibus, ad Annales conscribendos se accinxit, cum in hoc secessu agens, ubi ad condendam historiam necessarii libri non suppeterent, si non omnia dicenda complecteretur, veniam a benigno lectore se impetralurum facile sibi persuaderet. in qua caeteroquin conscribenda ita est versatus, ut praecipua et quae alicuius viderentur momenti non omiserit, "eaque in epitomen coegerit tanta elegantia, solus ut videatur assecutus quod contra rerum naturam est, brevilas ut obscura non e s s e t ; " quod de Pontio Paulino, qui tres Suetonii libros de Regibus in compendium redegerat, dixit Ausonius 1 ) . quidam e ri im sunt, ut aiebat Focas Grammaticus, qui late copioseque scripserunt, ita ut superflua interdum ubertate narrationis memoria legentium confundatur : alii dum brevitati student, admodum diffusam coartasse materiam, ut sterili compendio nihil ad integram scientiam lectoribus conferant. neque tamen sibi ipsì satisfecit omnino, cum quibus ad operis quod in manus sumpserat absolutionem necesse erat codicibus persaepe careret, quos cum saepius quaesisset, reperire non poluerat, 1 ) Epist. 7. [19.]

PRAEFATIO.

XI

seu temporum iniurìa essent amissi, seu negligentius ab lis inquisiti quibus id negotii dederat 1 ), dum ipse extorris et procul ab urbe in parva insula vitam ageret: ex quo factum agnoscit ut consulum et dictatorum historia minus sit absoluta. neque porro mirari debere subdit lectorem, si in iis quos conscripsit Annalibus scriptionis character ubique sibi similis non occurrat, cum aliter fieri vix queat, ut qui historìam e variis scriptoribus veluti stipem colligit, illorum et dictione et compositione in multis non utatur. quod ita tamen confecit, ut si aliquid de suo interiecerit, id illius stilo quem sequebatur auctoris quantum fieri potuit accommodaverit, ne scriptionis ratio a sese ubique dissidere videretur : cum interim alia longe quam caeteri qui res chronologicas hactenus tractaverant, Annates suos conscriberet, res nempe quasi de suo componens et narrans, et quod laude dignum est eaque summa, non alienorum furtis plausum captans, neque tractatus integros exscribens, ut de ipso Zonara scribit Leo Allatius 2 ). Non defuere tamen qui censorio quodam iudicio ut minus diligentem, maxime ubi de rebus Romanis agit, vellicarint atque adeo perstrinxerint. " o m n i a " inquit horum alter 3 ) "ante Constantinum inepte et parum diligenter ( de rebus Latinis loquor) explica vi t . " sed quam sano ille iudicio haec effutierit Tel inde patet, quod a paulo aequioribus iudicibus, iisque pereruditis, quibusvis chronologicis scriptis Annalium Zonarae pars ilia quae res Latinas pertractat longe anteponatur. nam cum in recensendis Romanorum gestis e x Dione praesertim, quem minime truncatum ut hodie editus est sed integrum legerat, aliisque scriptoribus qui periere temporum iniuria, banc historiae partem compegerit, nova fere semper et ab aliis indicta commemorat : ita ut multis in locis de verbo ad verbum Dionem exscripsisse dicatur a Guillelmo Xylandro, Fulvio Ursino, Friderico Sylburgio et Henrico Valesio, istius scriptoris eruditis interpretibus, quibus solenne est ex Zonara aut ipsum Dionem emendare aut Romanos scriptores alios illu-

1 ) Zonar. lib. 9 n. 31.

2)

3)

de Georg.

apnd Aliat. de error, magn. viror. in dicendo p. 126.

XIX

DUCANGII

strare: unde Theodorus Marcilius 1 ) Zonaram et Xiphilioum Dionis subdigas yocal. et eerie ita de Zonara sensisse constat eundem Allatium, " q u i " ait ille "licet in historia post Constantinurn Magnum ieiunior sit, et nonnisi obvia quaeque percurrerit, in his vero quae ante Constantinuin ad mundi exordia diligentius et copiosius versa tur." non mirum igitur si ab Alexandro Brassicano in praefatione ad Salvianum sincerae fidei historicus, et a Casaubono 2 ) dicatur vir eruditissimus. Cedreni codici manuscripto scbedam adscripsisse dicitur W o l fius, in qua observabat tractare idem argumentum quod Z o naras, sed habere a Zonara multa de industria praetermissa, breyitatis forte studio, sed eerie non praetermittenda, ita ut optione sibi data ab initio Cedrenum Zonarae praetulisset. q u i , inquit X y l a n d e r 3 ) , a quo haec ex Wolfio referuntur, ad ea respexit praecipue, quae aliunde quam ex eo repeti non possunt, cum duo priores Zonarae tomi longe alioquin sint ineliores ac laude digniores, quam ea quae ad Constantinum usque Magnum Cedrenus collegit. scribit praeterea idem Wolflus 4 ) Zonaram alias prolixiorem videri, ut in Iudaica historia, alias breviorem, ut in exterarum gentium rebus gestis. in quo quidem si qua culpa commissa est, excusationem habere f i d e r i hanc, quod ipse non ex suo ingenio deprompsit ea quae scripsit, sed ex variis auctoribus collecta in certum ordinem redegit: qui auctores inter se dissimillimi sunt, quod autem non omnia persecutus est, non tarn negligentia quam de industria fecisse. V e r u m , licet in iis quae post Constantinum Magnum scripsit obvia quaeque percurrere Zonaram dicat Allatius, longe aliter tarnen sensisse videtur exacti vir iudicii Henricus Valesius, qui non modo auclorem sat diligentem haud semel indigitat, sed et in iis praeserlim quae eiusdem Constantini familiam spectant, accuratiorem quam in caeteris, neque aliis obvia dicere observât 5 ) . et sane quanquam in recensendis Cpolita1 ) in not. ad Sueton. 2 ) ad Hist. Aug. p. 202, 2 ed. 3 ) in praefat. ad Cedren. 4 ) in praefat. 5 ) in not. ad lib. 18 Ammiani.

PRAEFATIO.

XIII

norum imperatoTum gestis, fusioribus forte editis commentariis Tersali sint Theophanes Cedrenus Scylitzes et aliquot alii, conslat id Zonarae in primis consilium fuisse, ut non pleniorem quemadmodum ii historiam, sed contractiorem atque adeo c o m pendium conscriberet, in quo singularia quaeque et quae in re historica praecipui viderenlur ponderis perstringeret. e x quibus facile diluitur quod ait Gerardus V o s s i u s , tum in eo maiorem curam et industriam desiderari, tum etiam m a x i m e mirandum esse, virum usque adeo experientem in sui lemporis praesertim rebus pleraque perfunctorie tantum dicere, cum multa magnaque iis temporibus gesta sunt, orientali orbe cum occidentali quasi concurrente: adeo ut pauca sint quibus Alexii vitam perstrinxerit. id, inquam, haud aegre refellitur ex auctoris ipsius Annalium lemmale, Tel ex ipsius praefatione, in qua non historiam sed hisloriae compendium scribere se proiìtetur ; ita ut si prolixiori sui temporis res fuisset persecutus narralione, primum scriptoris officium minime observasse diceretur: cum, ut ait Plinius alter, titulum suum legere debeat, atque identidem i n terrogare se quid coeperit scribere, scireque si materiae i m m o ratur non esse longum, longissimum si aliquid arcessit atque attrahit. atque e x hacce Tirorum eruditorum Taria de Z o n a r a e Annalibus sententia patet quam infausta sit eorum sors qui aliquid scribere aggrediuntur, cum quibusris ac fere iniquis h o m i num iudiciis et censurae ingenii foetus exponunt. Caeterum in Annalium decursu occasionem interduin captat Zonaras Graecorum suae aetatis mores Tellicandi, Teluti cum Tirorum ecclesiasticorum simoninm carpit, c o m a t o s et c i n c i n natos palatinos p e r s t r i n g i t 1 ) ,

et i m p e r a t o r e s ,

patrio Testitu barbaricum amplecterentur

2

).

quod abdicato

denique in ipsos

adhuc Augustos ac eorum in rebus administrandis publicis t y r a n nidem graTius inTehitur.

nam ut V a l e n t i s mathe malici

3

)

de

urbis Cpolitanae duralione editum sub Constantino Magno natalicium thema quodammodo tueatur, ne omnino falsum putetur,

quam annos 696 duraturam praedixerat, iam olim cum scribebat Zonaras elapsos, subdit aut falsam existimandam Valentis 1)

2) 3)

lib. 7 sect. 17.

lib. 10 sect. 28. lib. 13 sect. 3.

DUCANGH

xrv

praedictionem, aut annos illos intelligendos esse quibus instituta rei publicae ac status conseryabantur, dum suus honor erat senatui, dum cires sub legitima imperii potestate florebant, n o n autem cum manifesta yigebat tyrannis domlnorum publica sibi pro priyatis yendicantium et ad suas yoluptates conferent i u m , easque parum honestas, cum publica quibusyis donarent, nee pastorum instar subditos tractarent, nec lana superyacua d e t o n s a , sed praedonum more oyes mactando, ad medullas ipsas exsugerent. Cbronici titulum buicce Z o n a r a e historiae adscripsimus q u e m a d m o d u m Wolfius. nam et ita laudatur a Michaele Glyca iv rw /ooviy.m ovvTuy/.tuTi, et in in Annalibus 1 ) O ZWVUQUQ altero e codicibus Regiis, in quo secunda duntaxat pars contin e t u r , haec verba in fronte leguntur TO naQov fiiftliov yj>ovoygdqiog ovo/xu^eTai. yerum in codice Viennensi, quo usus est W o l f i u s , alia habetur epigraphe, hisce yidelicet yocibus concepta 'Enftof.171 IOTOQIWV ovXXtyuoa xal ovyypufpuoa naQu rov GvcpcoTUTOv (iova%ov rov Zwvuqu rov ytyovorog fityaXov ¿Qovyyagiov irfi fiiylag xal nQiotoaorjXQrjTig 2 ) . et sane compendium historiae scribere se profitetur ipse Zonaras, i/.iol Sy tmlOfitjv laxo(itag 7ieuoi7]/.itvco ovx Inioixt ztjv nQayfiartiav &ta&ui nokvauyov etc. 3 ) Universum yero opus duas in partes distribuit: ac in priori quidem historiae quam yulgo sanctam vocant ex sacris libris et ex Iosephi Archaeologia compendium complexus, turn l e s Graecorum veterum tangit, ac Romanorum deinde ad ea usque tempora historiam perducit, quibus res publica in unius administrationem seu monarcbiam delapsa est. alteram autem a triumviratu orditur, ac recensitis singulorum imperatorum gestis usque ad Alexii Comneni exitum persequitur, id est ad saeculum quo ipse vixit undecimum. non solum enim Ioannis Comneni imperatoris Alexii filii m e m i n i t , sed etManuele Ioannis filio imperante yixisse infra docemus. caeterum haec Annalium

1 ) p. 286. [p. 530 16 ed. Bonn.] 2 ) [ita Wolfius Zon. t. I p. 224; sed ex eodem codice Vindobonensi ( B ) annotatum invenio 'itouvvov pro TOV aorpiotdtov, et paulo

post dgoy/uQiov.] 3)

lib. 3 sect. 26. [ I p. 303 6 ed. Bonn.]

PRAEFATIO.

xv

Zonarae partitio non ex ipsa modo praefatione percipitur, sed praesertim ex verbis quibus pars prior claudilur - 1 ), atque adeo ex alterius inscriptione, quae in scriptis codicibus haec verba praefert LAÇXV T % MQL TWV UVTOXQUTOQWV IOTOQÎUÇ. quibus quidem vocibus in altero ex Regiis istae, charactere licet paulo recentiori, praeilgontur ' I O T O Q Î U Ç ZWVUQU T¿¡XOÇ ôtvitçoç xaï TiXtvTaïoç. sed praesertim alter ex Regiis, qui secundam d u n taxat partem Annalium Zonarae complectitur, in primis contextus lineis hanc partitionem prorsus adslruit, in quo scriptor ita hanc orditur àri/Jiç /.ITV ovv, wç iv IFJ TIQOTÎ'ÇH FLIFIFAA /.ioi 7tçoïaiôçt]TAT,

¡HaoïXtvoiv rj TWV lPo)/.iaîiov

etc.

ubi codex alius

Regius et Colberleus praeter editionem Wolfianam baec tantum habent

uQxijç ¡.itv ovv,

wç lOTOQrpai,

dem codicis Regii initio haec leguntur 'Ev yit

TU

'Efifiaïy.à

y.al rà

TIÎQI

'Pwuatwv

etc. NNOTTÇA

VTIÔ.ZIÛV ,

sed et i n e i u s PÎFIHP

7UQIT-

T'p i)f zùç Tcûv

avTOxçaTOQWV IOTOQÎUÇ. quin etiam Woliianos codices hanc Annalium Zonarae partitionem praetulisse arguit quod in fronte Zonaraei codicis a se Cpoli empti praefixit Ioannes D e r n sclnvamus, et ex eo descripsit in sua praefatione W o l f i u s . e x quibus abunde colligitur hosce Annales in duos duntaxat tomos a Zonara fuisse dispertitos, non vero in très, ut illos divisit idem Wolfius : quorum prior de rebus Iudaicis ab initio mundi usque ad Hierosolymitanum excidium, alter historiam Romanam ab urbe condita usque ad Constantinum Magnum breviter complectitur, in qua turn Dionem, ut diximus, tum etiam Eutropii interpretem Paeanium, quem ad verbum saepenumero exscribit, ut observatum a Scaligero 2 ) , praesertim sequitur 3 ) . tertius denique imperatorum res gestas a Constantino Magno usque ad obitum Alexii Comneni tractat. falsum tamen constat Dernschwamum, cum dixit priorem Annalium Zonarae partem in Hierosolymorum excidium d e sinere.

Licet porro Wolfii divisio tolerari quodammodo possit, ut quae sacram historiam a Romanae rei publicae, rursum paganorum a Ghristianorum imperatorum historia distinguât, 1) 2) 3)

lib. 9 sect. ult. in not. ad Euseb. p. 241 244 , 2 edit. [Immo nusquam Paeanium Zonaras exicripsit. ]

DUCANGH

XVI

cum ipsîus Zonarae divisioni contraria sit, satius duxiinus ex virorum eruditorum Consilio universum hoc Annaliuin opus in libros 18 partiri, libros vero in sectiones, sumere ne lector iuge paveret opus.

nam ut intervalla viae fessis praestare videtur qui notât inscriptus milia crebra lapis

1

),

ita librorum divisiones a continua lectionis assiduitate lectoris animum relaxant, cum habet ubi longo quasi itinere defatigatus consistât; praesertim etiam cum nihil auctori detrahant nec scriptionis seriem abrumpant. adde quod id partitionis genus ad locos ex scriptoribus laudatos statini reperiendos mulLuin conducat : unde inductum illud fere ab erudilioribus in quibusvis exemplaribus, quae continua serie absque libris vel absque capitibus describuntur. quod quidem ita in Zonara confecimus, ut alteram partem Wolfianam a 7 , tertiam vero a 13 libro, ut partem Annalium alteram secundum auctoris receptam divisionem a libro 10 auspicemur. Iam vero quid Wolfium impulerit ut ad Zonarae Annales in Lalinam linguam convertendos sese accinxerit, pluribus declarat ipse in Praefalione, quam rostrae hic subiicimus, atque etiam in alia ad Nicephori Gregoraé Historiain a se pariter Latio donatam, quam, ut et Zonarae, Antonio Fuggero nobili Germano dicavit. in qua postrema sic loquitur "fateor equidem ad Zonaram convertendum praemiis a te propositis, eoque tempore peropportunis, initio excitatum me fuisse polius quam meapte voluntate accessisse : non tam laborum et molestiarum fuga, quibus ita tum quoque assueveram ut ignavo otio nihil mihi esset molestius, quam privatis ineis studiis, si quid daretur otii, fruendi, et diuturnam quasi sitim variae lectionis restinguendi cupiditate." cum vero de Fuggerorum nobilium insigni liberalitate ac muniiicentia in eruendis ab interitu bonis libris idem fere praedicet Guillelmus Xylander, praemiisque illectos ab iis suae aetatis viros eruditos testetur qui Graecos scriptores Latina toga donarent necdum editos, vel inde patet quantas debeat gratias res litteraria viris principibua, qui pro1)

Rutilius Numat. lib. 2.

PRAEFATIO.

XVII

posilis subinde coronis publicam utilitalem sibi iuvandam proponunt, et Musis non semper opulentis, immo persaepe inopibus, manum ultro porrigunt. neque enim fateri dedignatur ipsemet "Woliius, quidquid hactenus ediderat, id r e i publica utilitate Tel temporibus suis adductum fecisse, nec tam fa ma m captasse quam famem vitasse. sed et Xylander 1 ) " m e " i n quit, " n e quid dissimulem, paupertas, ut ille ait, impulit audax ut libros facerem." quern quidem dicentem audivisse scribit Ioannes Leunclavius 2 ) , lucubrationein Dioniam et alias non a fama sed fame sibi pariler extortas ac praecipitatas fuisse, ncque nostroruin saeculorum islaec est duntaxat querela, cum legamus 3 ) Plautum propter anuonae difûcultatim ad molas manuarias pistorein se locasse, ibique quoties ab opere v a casset, scribere fabulas solitum et vendere: quomodo etiam Pacuvium Brundusinum tragoediarum scriplorem Romae picturam exercuisse ac fabulas vendidisse ferunt. sed et Lactantium, virum omnium suo tempore eruditissimum, adeo in hac vita pauperem fuisse, ut plerumque etiam necessariis indiguerit, scribit Eusebius. infausta omnino litteratorum condicio, qui debemus ne panem emendicent, libros conficere cogunlur. igitur illustribus Fuggeris, quod illorum cura et sumplibus in publicum prodierint Ioannis Zonarae, Georgii Cedreni, Nicetae Acominati et Nicephori Gregorae historiae, et quod rerum Byzantinarum bisce editionibus guslutn primi quodammodo inspirarint litterarum studiosis. sed non minus obstricta erit erudita posteritas Regum nostroruin rnunificentiae, qui non hactenus modo publicatos imperatorum Cpolitanorum historiae scriptores, sed et novos ac e manuscriptis codicibus ex Regia ac locupleti prorsus bibliotheca deproinptos magnifico adeo atque splendido apparatu edi quotidie volunt, viris doctis ut in idem consilium una conspirent, suaque conférant studia, Regia praemiorum mercede invitatis ac illeclis. Eniinvero ut Wolfius in vertendis Zonarae Annalibus versalus fuerit, quaeque observarit quotve codicibus scriptis 1) 2 ) 3)

in praef. ad Cedr. in praefat. ad Dionem, Etiseb. in chr. lib. 1.

Zonarae

Annales.

DUCANGII

XVIII

in i i s d e m edendis usus f u e r i t , pluribus in praedicta ad eosdem Annales praefatione e x p o n i t ; et ut in opere L a t i n e Graeceque exscribendo

adiutorem

sibi

adsciverit H i e r e m i a m

Marlium,

praeclarae t u m indoli* a d o l e s c e n t e m , medicum deinde physicum Augustanuin.

quem quidem ea de re yerba

praestat

praefalione

audire in

ad Nonum

Argenlorali is primus edidit anno 1 5 6 8 .

facientem

medicum,

quem

" c u i n i t a q u e " inquit

" n o n parvi interesse viderem ut quis quamprimum oplimis uteretur praeceploribus, nec oh rei familiaris angustiam alio c o n ferre i n e , quod unice o p t a b a m , p o s s e m , c o m m o d e sane cecidit ut eo ipso tempore Cpoli Auguslain afferrentur Annales Ioannis Z o n a r a e et Nicetae Choniatae h i s l o r i a , smnptibus magnifici et generosi viri et studiosorum omnium Maecenalis Antonii Fuggeri. quos cum prudenlissimus v i r , in iudicium adhibitis doclissimis h o m i n i b u s , praecipue vero Ludovico C a r i n o , cui et tribuebat inultum et quo uno omnium m a x i m e delectabatur, dignos e x i s t i inaret ul in publicum e x i r e n t , tum ob rerum quas tractabant ainplitudinein,

tum ob historiae serietn longissiinam a condito

m u n d o usque eleganti ordine deductam, sollicile

(utfuitpro-

p a g a n d a e posterilatis studiosissimus) de conversione cogitare, e t quem ei muneri praeficere p o s s e t ,

anxie deliberare secum

c o e p i t , et tandem de inuliis unum eumque omni liberali doclrina polilissimuin v i r u m ,

et in lingua ulraque singularern prope,

H i e r o n y m u m W o l i i u m , scholae et urbis vestrae ornamentuin, n o n exigua praemii spe proposila elegit,

quein laborem hoc

libentius suscepit, quo iuvandae posterilatis studiosior et F u g geranae familiae laudis propagandae avidior fuit.

sed cuin ob

afflictam valeludinein, a qua fere nunquain ob assiduum in lit— teris studiuin, ut ego quidem e x i s t i m o , l i b e r e s t , solus et v e r sioni et scriptioni yacare non p o s s e t , m e s i b i , accedente auctorilate et Consilio Ioannis B a p l i s t a e H e i n l z e l i i , tractandaruin HSU e x i m i i et m e i a m a n t i s s i m i , calione invilus digredior,

viri et rerum a cuius praedi-

sociuin laborum a d i u n x i t ,

ineaque

opera in exscribendo Z o n a r a et Choniate G r a e c e et L a t i n e ultra integrum annum usus e s t ,

e a m q u e non prorsus improbavit.

qui vel ob hoc minus gravis m i h i esse debuit, quod et triennii sumptus Antonius F u g g e r u s , eo e x a c t o , pollicitus e s t , et libéralissime etiam praestitit, et ego tantum utililatis e x doctrina et

PRAEFATIO.

XIX

domestica consuetudine Wolfii c e p i , ut eius Iaboris n u n q u a m hactenus ille. m e paenilere d e b e a t . " Caeterum non una est in m s s codicibus Z o n a r a e Annalium descriptionis r a t i o , seu rerum in iis pertractatarum spectentur a r g u m e n t a , quae in quibusdam e x iis in m a r g i n i b u s , seu qui i n t e r d u m , cum nova inchoatur m a t e r i a , in ipso contextu tituli apponuntur. ac certe quoad notas istas i n a r g i n a l e s , n o n s e m per etiam eaedem in omnibus exemplaribus in quibus h a b e n t u r , nec simili dictione exaratae. in quibusdam p r a e t e r e a i n t e r d u m plures ac crebriores quam in aliis, in quibusdam per intervalla longiuscula breviores occurrunt. in aliis deniquc ac a n t i q u i o r i bus codicibus nullae fere semper habentur. scribit L e o Allalius i n Diatriba de Georgiis ubi de Cedreno a g i t 1 ), exstare in bibliot e c a Sfortiana codicem ingenlem Georgii Scylitzae n o m e n praeferentem, licet unicos d u n t a x a t Z o n a r a e Annales c o n t i n e a t . sed et inter codices Palatinos R o m a m adveclos se vidisse e i u s d e m Zonarae historiain principio m u t i l a m , a monarchia R o i n a n o r u m incipientem, in q u a , elsi notis ab bistoria diversis, praefixum est TtMQylov roti 2y.vXU'Qrr quae quidem differì, i n q u i t , ab edito Z o n a r a , quod in capita divisa ubique s u m m a ria capitum exhibeat. " a n s u m m a r u i n " subdit i d e m Allatius " a u c t o r Scylitzes i s t e ? an propterea vel fraude sua v e l e x s c r i p t o r u m oscitantia historiae auctor comminiscitur" seu iìngitur'J unde prorsus licet coniicere baecce r e r u m a r g u m e n t a n o n esse ipsius Z o n a r a e , t u m ex eo etiam quod diversis saepe concepts verbis legantur, tuin q u o d , ut attigi, varie marginibus codicum, alibi scilicet r a r i u s , alibi singulis f e r m e periodis appingantur. quod quam inutile sit vel ex eo p a l e t , quod longe satius est quae in conlexlu breviter descripta h a b e n t u r Iegere, q u a m in a r g u m e n t i s , cuin totidem fere s e m p e r verbis constent. ea qualiacunque sunt et cuiusmodi in suis codicibus i n v e n e r a t H i e r o n y m u s "Wolflus in interiorem editionis suae m a r g i n e m seu ad Graecam columnain edi curavit, et cum non tanti viderentur, eoruin oinisit interprelationem, notis aliis brevioribus L a t i n i s ad alteram columnam pariter adscriptis, quae subinde de r e r u m argumentis lectorem admonerent. h a r u m plerasque iu h a c Ilegia ti®1110! "b' de Scjlitza agit, c. 27.]

DUCANOTI

XX

edi c u r a y i m u s , aliis certis e x causis r e l e c t l s , tum e d a m ne, s i crebrioribus e l u s m o d i argumenlis fuscarentur libri margines, edilionis prorsus R e g i a e venustas ac inaiestas commacularetur. atque id quidem causae f u i t , ut G r a e c a ista argumenta in interiores

margines

r e i i c e r e , quod

fecerat W o l f i u s , y i s u m

non

f u e r i t , tum quod illae in editionibus Regiis vulgo liasce notas haclenus quod

non

admiserint,

appósilae

Lalinae

tum etiam quod eo sunt inutiles, i d e m prorsus efficiant.

ne

tarnen

G r a e c i s argumenlis fraudare lectorein y i d e a i n u r , ea rursum hic recudimus,

aliquot in locis e x m s s codicibus auctiora, eaque

secundum librorum et seclionum nuineros d i g e s t a , ita ut rerum a Zonara in Annalibus descriptarum elenchi seu suminarii vicem p r a e s l a r e possint. Quid porro

postremae liuic ac R e g i a e prorsus Ioannis

Z o n a r a e Annalium editioni a c c e s s e r i t , lectorem interest e d o cere.

Graeca

conlulimus,

m a x i m e in locis qui

dubietatem

q u a n d a m praererebaut, cum quattuor codicibus R e g i i s et uno Colberteo.

R e g i o r u m duo * ) integros Annates complectuntur,

praeterquain quod liorum alter

2

) duobus foliis inilio mulilus

e s t : l e r l i u s ) secundain Annalium p a r t e m : q u a r t u s 4 ) demum, 3

isque recentiori descriplus m a n u , e o s d e m Annales ab imperio Diocletiani ad Alexium continet.

c o d e x C o l b e r t e u s 5 ) sat bonae

n o t a e , paucis e t i a m paginis inilio inutilus, desinit in huiusce edilionis s e c l i o n e m 3 4 libri 1 2 , imperium.

in M a x i m i n i scilicet et Licinii

y a r i a s e x bisce codicibus excerptas lecliones in

N o t a s subinde r e t t u l i m u s , nonnullis quae extra conlroversiam videbanlur in contextum ipsum i m m i s s i s .

Hieronyini W o l f i i

y e r s i o n e m L a t i n a m interdurn et rarius e m e n d a v i m u s ,

maxime

iis locis ubi auctoris mentein non omnino erat asseculus, quos in Notis fere semper indicamus; sed praeserlim in ea parte ubi res B y z a n t i n a e pertractantur quaedam potissimum iminutayimus,

1 ) [1714, saec. X I I I , et 1716, saec. X V . ] 2 ) [1716.] 3 ) [1768, saec. X I V . ] 4 ) [1718, saec. X V I . ] 5 ) [nunc Regins 1717, saec. X I I I . — praeter hos Zonarae codices Parisiis sunt duo alii, alter Coislinianus 137, saec. X I V , alter paulo post Zonaram a Ducangio editum Parisios adyectus, Regius 1715, quo nos usi sumus.]

PRAEFATIO.

XXI

ubi palatinas aut ecclesiastica« dignitates minus redilidisse videhatur.

consentanee

Annnlibus denique Annotationes nostras

subiecimus, uua cuin Disceptalfone de Hebdomo et aliquot a d ditamentis ad nostrain Cpoüin Chrislianam, de quibus omnibus iuitio cuiusque lucubrationis lectorein monemus. B r e v e denique Chronicon, levioris forte licet m o m e n t i , Ioannis Zonarae

Annalibus subiicimus,

quod temporum

Adamo ad Alexium Comnenum, quae ille persequitur,

ab

summa-

rium quoddam conlineat, cuiusmodi nonnulla alia habentur i a codicibus manuscriptis bibliothecae R e g i a e ,

quae tamen

ia

annorutn characterismis non otnnino ubique cuín eo quod e d i inus conveniunt, exscriptorum, ut e x i s t i m o , potius quain eorum a quibus sunt confecta.

incuria,

ut tamen caeteris istud

praeferrein, fecit viri in chronologicis ut et in caeteris d i s c i plinis versatissimi Dionysii Petavii auctoritas, a quo primum editum est cum Nicephori Palriarchae Cpolitanì Breviario h i s t ó r i c o : quod cuín in R e g i a edilione eiusdem scriptoris oinissum fuerit, hie rursum proponere visum e s t , turn m a x i m e , ut a t t i gimus,

quod eosdem quos Zonaras

annos complectalur,

a

mundo scilicet condito usque ad eundem Alexium. Sed priusquam buie praefationi finis imponalur,

praestat,

quod supra sumus pollicili, aliorum Zonarae operum,

quorum

memoria ad nos pervenit, indicein subiicere, ut vel i n d e , quam singularis fuerit viri eruditio ..c pietas, lector assequatur.

atque

ut ab editis sumatur inilium, occurrit in primis Commentarius in cánones apostolorum et conciliorum- 1 ) et in epístolas canónicas2), 'E'£R¡"/T]Oig

ànooiól.tov

cuius titulus ita concipitur in codicibus mss R e g i i s xai

VUQIJ.

TÍO

OI]XQÍ¡TIS.

ytyoróxi

NUXTQWV,

[nyúlw

xavóvuv

oixov/.iivixwv

TCOV UQOJV

Xotnüv ùykav

TWV

y.ui dtkov

ZÍOV IÌOÙJV

novr^Haa

xwv it aytwv xai cvvód'wv,

¿DJM

ntniwv fifjv

*Iwávvr¡ ¡.LAVUYJTI r(¡>

ÒQCvyyant'O) rF¡g

flíyfatg xal

xal ZM-

TIQÍÚIOU-

in istius porro operis praefatione illud se aggressum

ait non sponle sed alterius persuasu, Mauuelis forte Comneni i m p . , ut infra dicemus: /