Corpus scriptorum historiae Byzantinae: Volumen 2 [Reprint 2021 ed.] 9783112399927

Citation preview

CORPUS SCRIPTORUM HISTORIAE BYZANTINAE. EDITIO

EMENDATIOR

ET

COPIOSIOR,

CONSILIO

B. G. NIEBUHRII C. F. I N S

T I T U T A ,

A U C T O R I T A T E

ACADEMIAE LITTERARUM REGI A E BORUSSICAE CONTINUATA.

T H E O P H A N E S . V O L U M E N II.

BONNAE I M P E N S I S ED. MDCCCXLI.

WEBEBI

THEOPHANIS C H R O N O G R A P H

I A.

EX RECENSIONE

I O A N N I S C L A S S E N I. VOLUMEN

II.

PRAECEDIT

ANASTASII BIBLIOTHECARII HISTORIA ECCLESIASTICA EX

RECENSIONE

I MMA NU E L I S

BEKKERI.

BONNAE 1 M P E N S I S ED. MDCCCXLI.

WEBERI

A NA S T A S I I BIBLIOTHECARII HISTORIA

ECCLESIASTICA

SIVE CimONOGRAPHIA TRIPERTITA. EX

RECOGNITIONE

IMMANUELIS BEKKERI.

Thenphanes

11.

1

CAROLUS L D E

E

ANNTBAL C

ANASTASII HISTORIA

T

FABROTUS O

R

ICT.

I

B I B L I O T H E C A R I I ECCLESIASTICA.

H i s t o r i a m Ecclesiasticam Anastasii de G r a e c i s Nicepbori, Georgii Syncelli et T h e o p b a n i s excerptam, nunc p r i m u m in lucem damns. q u a n t i a u t e i n f a c i e n d a sit h i s t o r i a l i a e c n o n i g n o r a n t qui T b e o p b a n e m G r a e c e l o q u e n t e m l e g e r u n t , q u i n o n m i n o r e lide q u a m d i l i g e n t i a ea q u a e tarn a d r e m R o niniinm q u a m B y z a n t i n a m p e r t i n e n t e x e q u i l u r . ltunc A n a stasius p e n e t o t u m n o n infelici successi! in L a t i n u m c o n v e r tit. q u o d s a n e qiiisquis v e r u m a r n a t , infitias n o n i b i t : n a m e t p l e r a q u e s u n t in T h e o p h a n e G r a e c o - b a r b a r a , q u a e viris c l i a m G r a e c e doctissimis h o d i e n e g o t i u m f a c e s s e r e n t . cuius r e i fidem f a c i e n t g l o s s a r i a n o s t r a tuixo - b a r b a r a , q u a e aliis q u o q u e saeculi s e q u i o r i s a u c t o r ì b u s i n t e r p r e t a n d i s f a c e m p r a e ferre poterunt. q u a e d a m esse b a r b a r a e t e o r u m t e m p o r u n i infelieitatern r e d o l e n t i a in b a c v e r s i o n e e q u i d e m n o n a b n u e r i m : sed b a e c m a g i s i n e r u d i t i s a c c u l i v i t i a s u n t q u a m s c r i p t o r u m , q u i b u s p r o p o s i t u m e r a t m o n u m e n t i s suis p o s t e r i t a t i prodesse, non L a t i n a e linguae venustates et e l o q u e n t i a e flores in s t e r i l i s o l o q u a e r e r e . q u i d a u t e m in e d e n d o A n a s t a sio p r a e s t i t e r i m u s , b r e v i t e r , l e c t o r , m o n e n d u s es, R o m a n u i n i g i t u r e x e m p l a r ad nos R o m a t r a n s m i s s u m b e n e f i c i o E m i n e n tissimi C a r d i n a l i s F r a n c i s c i B a r b e r i n i , l i t t c r a r u m p a r e n t i s , e t o p e r a L u c a e Holsten!!, viri longe doct.issim!, c u m o p t i m a e notae codice contulimus, quem nobis celeberrima Thuana b i b l i o t l i e c a s u p p e d i t a v i t . liuius o p e foeda m e n d a sustulimus, quae, in R o m a n u m c o d i c e m f o r t e a n e x s e r i p t o r i s v i t i o i r r e p s e r a n t , ut h o c q u o q u e n o m i n e p r a e c l a r e de re publica littcrarìa m e r i t u s sit p e r i l l u s t r i s v i r l a c o b u s Augustus T l i u a n u s , in p r i - ,

4

FABROTUS

LECTORI.

m o r e regni curia praeses amplissimi«, magni parentis magna soboles. seti e t gratia h a h e n d a est illustrissimo et eximtae doctrinae viro D , Carolo de Monchal , archiepiscopo T i t o l o sano, qui bibliothccam suam c u m paucis c o m p a r a n d a m doctis omnibus p a t e r e v u l t : codicem nempe m a n u descriptum n o bis commodavit idem vir illustrUsiinus , cuius subsidio n o n nulla sanavimus et pristino n i t o r i rcstituimas. p r a e t e r e a si q u a e e r a n t subobscura in hac v e r s i o n e , ea G r a e c i codicis collatione et aliorum a u c t o r u m allatis locis illustravirnns, u t o m n i n o pauca sint quae mediocriter etiam e r u d i t i non c a piant, si c u m Graecis c o m p a r a r e non g r a v e n t u r . ex glossariis autern nostris liunc f r u c t u m percipies , ut G r a e c o - b a r b a r a Latine et Latino - b a r b a r a Graece efferre possis. Vale.

TESTIMONIA

DE

ANASTASIO

BIBLIOT BECARIO.

S. Anselmus Lttcensis libro 2 contra Guibertum

antipapam.

A n a s t a s i u s S . ccclesiae Romanae bibliothecarius in chronica, q u a m de Graeco in Latinum sermonem transtulit, quamquc ex vetustissimis chronicis Graecorum compilaverunt quidam Graeci dei cultores, Theophanes scilicet et Georgius, quos idem in eiusdem libri praefatione miris laudibus attollit, in eadem inquam chronica de imperio Anastasii sic inter cetera scribit.

Ilaec

habentur in vita Ioannis V I I I , quae inseritur Anastasio, post vitam Adriani I I , in Regio codice.

In Galliam transitnm faciens anno incarn. D o m . 879, 15 kal. S e p t e m b . , indict. 11, anno pontifìcatus sui in sacratissima sede B. Petri apostoli 6, apud Trecas, in praesentia domini L u d o v i c i , Serenissimi regis, concilium permaximum celebravit. huius etiam temporibus floruit Anastasius R o manae ecclesiae bibliothecarius, qui tam Gracco quam L a tino eloquio pollens septimam universalem synodum de Graeco in L a t i n u m , ipso iubcnte transtulit. transtulit de Graeco etiam in Latinum lerarchiam Dionys» Ariopngitae, Athenar u m episcopi, scriptam ad Timotheum cpiscopum Ephesi, et direxit R a r o l o imperatori, transtulit etiam de Graeco in Latinum passionein S. Petri Alexandrini archiepiscopi, et passionem S . Acacii socioruinque e i u s , et vitam Ioannis clecmosynarii.

INCIPIT

A N

PRAEFATIO

A S T

A S

I I

B1BLIOTHECAHII SUMMAE AC APOSTOLICAE SEDIS. AD IOANNEM D1ACONEM URBIS ROMANAE.

Ecclesiasticam, Carissime frater et digne Christi Levita Ioannes, auctore deo scripturus historiain , exigis a me quae, dam in Latinum styluin ex Graecis voluminibus transferenda, quo et ipsa quoque proposito inseras operi et intexas. bis eiiiin duabus Unguis praecipue, quae in ecclesia gesta sunt, enarrantur. Ego vero propriam inscitiam et sermonis angustiam non ignorans, hoc agere tanto tempore merito recusavi, supra me videlicet esse tarn arduum conamen procul dubio ratus. sed quoniam ipse te propositum opus melius exsecuturum fore asseveras , si ea quae in Latinis codicibus inveniri non possunt, prius ex Graecorum fonte hauriendn percipias, faciam deo propitio quod hortaris, praesertim cum dei sit quod agendum proponimus , et multis procul dubio causa profectus atque salutis. nec cnim tibi tarn caro tamque sapienti quicquam negare p o t e r o , qui profecto apostoli documento imbutus sapientibus et insipientihus debitor sum. verum quia praecipue necessariuin arbitror ea quae a T h e o dosio principe iuniore in ecclesia gesta sunt enarrandi, ad cuius videlicet tempora Tbeodoritus Socrates et Sozomcnus, Eusebium Pampliili subséquentes, libros ecclesiasticae historiae texuerunt, operae pretium duxi ex Georgii surnmatim quacdain et Theoplianis chronographia plura, sed succincte carpenda*), quorum prior usque adDiocletianum, posterior vero usque ad Leoncm qui post Michaclem imperavit, patreiû scilicet Ignalii qui adhuc superest habeuas Constanti*) carpenti! ?

PRAEFATIO.

7

n o p o l i t a n n e tenens ccclesiae, p r a e d i c t i o p e r i s sui s t y l o m p r o traxit. q u i autcm suit isti b r e v i t e r a n n o t a b o . horum igit u r alter electa monastica vita m u n d o q u e c o n t e m p t o Christi se l e v i i u g o e t suavi sarcinae m a n c i p a v i t . praeterea contra haereticos incessanti a g o n e desudans, mundi p r i n c i p i b u s c o n t r a ecclesiae r i t u m saevientibus, multis v e r b e r i b u s d i v e r s i s q u e poenis aiFectus est. sic e r g o stigmata Christi in c o r p o r e suo p o r t a n s , t a m p r o f i d e i suae constantia q u a m p r o m u l t a r u m v i r t u t u m insignibus sanctae m e m o r i a e T a r a s i i , regine urbis praesulis, syncellus effectus est. sed ne multa p r o s e q u a r , s u f l i c e r e a r b i t r o r ad p r a e c o n i u m eins q u o d a sede a p p r o b a tus sit apostolica, q u a n d o scilicet v i c a r i i eius una c u m t r e centis q u i n q u a g i n t a patribus in K i e a e a u r b e secundo c o n v c nientes u n i v e r s a l e m s y n o d u m c e l e b r a r u n t , s i q u i d e m et laus eius in e o d e m s e p t i m o et sancto c o n c i l i o r e p e r i t u r . porro de altero quid dicam? c u m e t eius conscripta vita, q u a l i t e r v i d e l i c e t amplis p a t r i m o n i i venditis c r u c e m suam tuler i t , q u a l i t e r v e secutus Christum, abbatis in m o n a s t e r i o A g r i functus o f f i c i o , v i r t u t i b u s f u l s e r i t , miraculis c o r u s c a v e r i t et confessor o b i e r i t , salis a p e r l e q u e p e r B y z a n t i u m et c i r c u m quasque r e g i o n e s , his qui p r o p e e t his q u i j o n g e sunt, c l a met. sed et studia eius ad nos usque periata, quis vel q o a n tus v i r iste f u e r i t solertibus manifestant. ex h o r u m e r g o c h r o n o g r a p h i a e amoenissimo q u a e d a m d c c c r p a m h o r t o , q u a e amplissimae tui o p e r i s rnensae obediens o b s e c u t o r a p p o n a m ; q u a e n i m i r u m c o n t e m n e r e n o n d e b e s , sed inter tua saltern secundum sensus v i r t u t e m sine fastidio c o l l o c a r e , p r i m o quia t u o sunt elicita f r e q u e n t i p r o r s u s h o r t a t u , d e i n d e quia i n t e r c r e b r a s et assuetas delicias n o n n u n q u a m vilium escarum quasi dclectabilium r e q u i r u n t u r edulia, t e r t i o quia, d o n e c p r o p o sitae opus historiae p e r t e ad p e i l c c t i o n e m f u e r i t d c o f a v e n t e p e r d u c t u m , p o t e r i t f o r t e nostrum esse desideralitibus aliquantisper in usura, et q u i o p i m a vestra consequi non v a l u e r i n t , e r u n t i n t e r i m bis exilihus nostris u t c u n q u e contenti, b u i e sane o p e r i r a t u m duxi beati K i c e p h o r i C o n s t a n t i n o p o litani episcopi c h r o n o g r a p h i a n i p r o p o n e r e , ut scilicet et ex ea possis aliquantula c a r p e r e , e t sicubi fortassis hac utenduin i u d i c a v e r i s , tuam n o n lateat o m n i n o n o t i t i a m . obsecro aut e m c a r i t a t e m t u a m , quae omnia secundum apostolum s u f f e r t , et n o n q u a e r i t q u a e sua s u n t , — i m m o p e r m e o b s e c r a t universa L a t i n o r u m ecclesia ut sic scribendae a t e i n c h o e t u r opus h i s t o r i a e , ut quae ab ipso Christi a d v e n t u in ecclesia gesta sunt et textu ecclesiasticae h i s t o r i a e n o n i u d i cantur indigna, nullo m o d o p r a e t e r m i t t a s , exceptis bis f o l t e quae Eusebius T h e o d o r i t u s S o c r a t e s et S o z o m e n u s scripsisse

8

PRAEFATIO.

nosciinlur. veruni quia quosdam h o r u m mentitos in q u i . busdain fuisse et quaudam praetermisisse p r o b a t u r , q u e m a d m o d u m et sanctus papa Gregorius de Sozomeno apertissime scribit, obsecro mendacia e o r u m veris a p p r o b a t i o n i b u s arguas, et q u a e omiserunt niliilominus suppleas. Accipe itaque hoc, carissime, incompositum opus, et nibil m e u m in h o c p r o r s u s insertum praenosce. e t si decessus mei debito praeventus p r o p o s i t u m opus ego minus ad calcem p e r d u x e r o , t u t a m e n id d e p e r i r e minime p a t e r e , sed in q u a n t u m est, qualiter et ubi libuerit u t e r e . p o r r o si f o r t e a me tibi a u t ex G r a e c o transferri aut ex diversis L a t i n o r u m c o n s c r i p t i o nibus, quae historiae tuae inseras, deflorari desideras, l i b e n t c r tuis satisfaciam votis. t a n t u m industria tua interim a p o stolice do,ctus in nomine domini o p u s , quod h o r t a m u r , a r r i p i a t , et q u o d imminentibus nobis p r o p o s u i t , exsequatur. p o r r o sic ego ex his duobus illustribus viris quaedam d e f i o r a r e p r o p o s u i , u t pene omnia, quae supra nominati* h i s t o r i o g r a p h y c o m m e m o r a t a s u n t , a m e commemorami» n o n duxerim. ex civilibus autem gestis quaedain suminatim e x cerpsi , quamvis a Iustiniano principe ac dcinceps p a u c a omiserim e o r u m quae ab bis chronogiiiphis relata sunt, n o n enim, ut praelatus beatissirnus Theopbanes se opinari t e s t a t u r , modicae f r u c t u m utilitatis carpit qui p r i s c o r u m relegit actus, o r o a u t e m omnium caritntein banc editionem nostrarn l e g e n t i u m , u t si in ea p r o f i c u u m quicquam i n v e n e r i t , decentes g r a t i a r u m actioncs d e o , ex q u o est ornile b o n u m , d e v o t e p e r s o l v a t , et p r o nobis ineruditis et peccatoribus p r o p t e r d o m i n u m o r a r e ne pigeat. p o r r o si quid inhoneste posituin ropererit, indisciplinationi nostrae h o c imputans veniam d o net. g r a t u m enim est deo et a c c e p t u m q u o d ci s e c u n d u m vires olFertur.

Explicit prologus.

Incipit Chronographia tripartita.

CHRONOGRAPHIA

BEATI

BREVIS

NICEPHORI

CONSTANTINOPOLITANI

EPISCOPI. *)

A d a m c u m esset arinorum 2 3 0 , genuit S e t h ; S e t h facttis e Eusebii 9 9 : orationum domosi i. ,,e. dominica sua. ^Yide quae diximus ad 1 , 3 , C . Theod. ¿e pagan, sac. el, temp. F A B R .

EX

49

THEOPHANE.

DanuLium transiens pontem 111 cum lapideum fecit, Scythasque subcgit. P o r r o vigesimo quinto imperli sui anno Conitantinopolim p.42 novam Romani nuncupavi decrevit, Marco Romac praesulatum gerente. Constantinus praeterea vigesimum sextum imperii sui gerens annum, extendit persecutionem suam in destructionem idolorum atque templorum. per idem tempus et Athanasius Alexandrinus antistes liabetur. vigesimo septimo nihilominus imperii eius anno Iulius papa Bomanus agnosci tur. Mundi anno 5823, divinae ìncarnationis anno 323, in Oriente fames facta est, ita ut modius frumenti 400 fieret argenteorum , imperante Constantino anno vigesimo octavo ; p. 43 16 cuius vigesimo nono imperii anno Arius ab exiiio per fìctarn poenitentiam revocatus et Alexandriam missus non est r e ceptus ab Athanasio. Tricesimo anno imperii Constantinì eius tricennalia ce-p. 44 Iebrata s u n t , quando stella in cacio a p p a r u i t , apud Antiochiam interdiu contra orientalem partem fumigans vehementer, tanquam ex camino, ab hora tertia usque ad h o rara quintam. Arius autem cnm Nicomediensi Eusebio et sectatoribus suis insurrexere cnm iuramento libellos o r t h o doxiae porrigentes imperatori, sitienti eorum qui divisi fuer a n t unitatem ; et persuasero ei mentientes quod concordarent cum patribus qui apud Nicaeam convenerant. siquidem his credolus imperator indignatas est adversus Athanasiurn p r o eo quod Arium, et Euzoium non susceperit, qui ab Alexandro depositi fuerant, cutn Euzoius diaconus esset. P o r r o primum et tricesimum imperii sui atinum Constantino agente, Eusebius et hi qui cum ipso erant, inventa occasione adversus Athanasiurn decertabant utpote contra pugnatorem rectae fidei; cum quibus et Meletiani convenicbant. et primo quidem eius detrahebatur ordinationi, quamquam Apollinarius Syrius magna super Athanasii ordinationep.45 testetur; secundo vero de linea veste, qua indui sanctum inimici calumniabantur ; tertium super Pbiluineno, cui auruni multum liunc misisse mendaciter asserebant in insidias imperatori?. accersito autem Athanasio imperator, et cuncta falsa reperiens , cum epistola et honore Alexandriam hunc rem is it. deinde Ariani diversis Athanasio apud imperatorem p. 47 14 accusationibus derogantes, post malta cum iuramento dicere praesumpserc quia minitantem audivimus Athanasiurn, et p r o . hibentem frumenti delationem quae veniebat ab Aegypto Byzantium ; unde et commoto in iram amico Cliristi principe, Theophanes

II

4

50

ANASTASII H1STORIA

ECCLESIASTICA

egcre ut exilio rclegaretur magnus Atbanasius « p u d T r i b e rim Gailiac civitatem. p. 50 6 P o r r o tricesimo secundo imperii Constantini principis anno Persae contra Romanos praelium indicavere. tunc Constantinus cum transisset in Nicomediensium civitatem contra Persas praeliaturus, languore praeventus in pace dormivit. tunc, tit quidam eorum qui cum Ario sentiunt aiunt, ab Eusebio JNicomediensi Constant in opolim translato sanctum meruit b a ptisma percipere ; quod mendacium est, sicut superius est comprobatum : R o m a e quippe a Silvestro baptizatus e s t , quemadinodum et praeostendimus. vixit autem per omnes dies vitae suae annis sexaginta quinque, c a m imperasset annis triginta uno et mensibus decern. p. 51 14

Mundi anno 5825, divinae incarnationis anno 325, cum Constantinus magnus et sanctus quievisset, tres filii eius o b t i nucre Romanos , et Orientem quidem Constantius, et C o n stantinus Italiam. sed et Constantinus primo quidem hoinousio recepto, postmodum mentis levitate mutatus est, seductus ab Ariano presbytcro et Eusebio eunuchorum p r i m o atque Nicoraediensi Eusebio.

p. 53 16

Tertio itaque imperii Constantii anno Constantinus filius magni Constantini, profectus ad partes fatris sui Constantis et bellnm aggressus, a militibus occisus est, et tenuit Constans solus totius Hesperiae terrain, p o r r o Constantius in p. 54 Oriente gerens impcrium Galium et Iuliatium tradidit e r u diendos in villa Demacelle vocata, quae iuxta Caesariam est Cappadociae sita, hi duo fratres lcctores facti sunt, et e c clesiam «edificare S. Mamae martyri curaverunt. verum in parte qua lulianuin conservare contigit, terra quod aediiicabatur nullo modo recipiebat. porro detonsis capillis m o n a , sticum studium simulabat. Constantius autem et Constans leges edidere, Iudaeum non emere s e r v u m , alioquin auferri eura et publicis rationibus tradì, p o r r o si et circumcidere ausus fuerit servum, gladio puniri talia praesumentem.

p.55 16

Mundi anno 5 8 3 4 , divinae incarnationis anno 3 3 4 , Julius Romanum gerit pontifìcium, Constantius de Assyriis t r i umphavit, S a b o r Christianos regni sui persequitur, Constans p 56 4 vero Francos devastavit, per idem ternpus terrae motu ingenti facto Neocacsaria Ponti cecidit, excepta ecclesia et episcopio *) et ibidem repertis viris religiosis. tunc et P a u lus confessor ordinatur episcopus Constantinopoleos. sane *) episcopio] Flocloardus 1 2 0 : sicque episcopiuio. F A B R .

prospere in suiiiu

reversus

EX

51

THEOPHANE.

Constantius cmn octavum imperi! sui annum gereret, Alexaudrini Gregorium, qui more iatronis super Athanasium insiliil et seduin per sex nnnos obtinuit, occidcrunt. seguenti vero anno Dyrracliium Dalmatiae a terrae motu corruptum est, et Roma per très dies commota dispendia pertulit. circa p. 57 5 haec autein tempora Liberius Romano throno praesedit. v e rum Athanasius et Paulus, et quotquot p r o rectitudine s e r monis eiecti fuerant, Romani ad Iulium confugerunt, et unusquisque de se Iulium docuit ; quos ille cum litteris ecclesiis suis restituit. Athanasius autem et Paulus et hi qui cum ipsis erant, litteris Iulii papae Romani freti, thronos proprios receperunt. interea terrae motu magno in civitate Biryto p. 58 8 Phoenicis facto plurima pars eius corruit, ita ut multi gentiles iugrederentur ecclesiam, se ritum Christianum servaturos more nostro spondentes. hinc insurgentes quidam f o r mas ecclesiae quodammodo fraudantes resecaverunt, et locum orationis cognoininantes in ipso multitudinem receperuut, cuncta quae sunt ecclesiae imitantes, similiter apud nos effects ut Samaritensium liaeresis gentiliter penes ludaeos viventium. ceterum Constantius Liberio scribenti sibi p r o p. 61 9 liomousio et sacratissimo Athanasio iratus mittit, et hunc exilio relegari praecepit apud Bretaniam Thracae. tuncque p r o ilio Felicem consecraverunt, qui diaconus fuit ecclesiae et Nicaenum amplectebatur concilium, p o r r o iussione imperatoria synodus congregata est apud Mediolanum, Occidentaliurin qaidem trecentorum episcoporum, Orientalium vero valde paucorum. p o r r o soluta est inefficax, Occidentalibus non recipientibus molimina quae adversits sacratissimum p. 62 Athanasium dermo parabantur. Sane Romanis postulantibus coactus revocai Liberium et sedi restituit. Felix vero egressus urbern ulterius minime rediit ; cui succedit Damasus. i n terea Constantius decimo octavo imperii sui anno Galium, quem Caesarem factum Constantium cognominavit, interfici iubens, Iuliatium huius fratrem in custodia retinebat. E u s e bia vero coniux Constantii Iiunc postulatum Athenas transmisit ; quo *) cum pervenisset, studia instituebatur gentilia, bonis fundamentis superaedilicaturus malitiam, et non sicut oportebat ista secutns. Mundi anno 5847, divinae incarnationis anno 347, Maximum Hierosolymitanum deposuerunt Acacius Caesariensis et Patrophilus Scythopolitanus, cum essent Ariani, et s u b r o gaverunt p r o eo Cyrillum, putantes eum habere concordem. tunc signum crucis apparuit in caelo die pentecostes, spe-p. 63 *) quo — s e c u t u s ] haec dc snn addidit Anastasius.

FABR.

52

ANASTASII HISTORIA

ECCLESIASTICA

ciem luminis habens, extensum a Golgotha usque nel montem Olivarum; in circuitu autem a p p a r e n t i signi coroni! erat, habens velut Iris speciem. hoc autem et Constantio eadem die apparuit. liuius autem Cyrill! fertur epistola ad imperatorem Constantium, in qua piissimum enm vocabat. unde quidam ci quasi Ariano derogant, dicentes lume etiam h o rnousii vocem tacuisse in institutionibus, quas exposuit ad profectum imperitarum plebium, ad baptism« p r o p t e r miracula vivificae crucis accedenti um. falluntur autem atque delinquunt : oporlebat enim et imperatorem ex simplicitate et non ex affectu versutiis Arianorum in haeresim surreptum, et a paganismo nondum perfecte conversimi, piissimum dispensatorie dicere, ac homousii vocem interim tacere, quae plurimos adhue turbabat et baptizandos initnicorum contradietione recidebat, ceterum per dicliones vim aequalem significantes homousii vocem esprimere ; quod et fecit beatus 1 Cyrillus, Nicaenam fidem secundum dictionem aperiens, et p.64 2 d e u m verum iìlium ex deo vero p a t r e praeconans. p o r r o Athanasius et Paulus mortuo impio Eusebio Costantinopoli, ubi p r a e f u e r a t , iterum Romam ad Iulium descendunt episcopum et ad Constantem imperatorem fratrem Constantii, populus autem Eusebio defuncto Paulum throno Constantinopoleos r e d d u n t , dicentes quod Romam ad Iulium p r o f e p.65ctus fuerit et ab eo cum litteris remeaverit. quo comperto Constantius indignatus iubet Philippo praefecto Paulum insequi et Macedonium restituere throno. praefectus autem p o pulum metuens, Paulum Thessalonicam, ex qua ortus fuerat, usus ingenio destinavit. imperator vero etiam tunc Athanasio necem minabatur inferre, quam ille timens fugax denuo Romam perrexit. cui protinus Paulas quoque veniens a Thessalonica sociatur ; qui abeuntes Constanti quae passi fuerant nuntiarunt, qui condolens sanctis scribit Constantio ut aut redderet Paulo et Athanasio proprias sedes, aut certe praelium contra se sciret movendum. hortatus autem est eum quo synodus apud Sardicam fieret, in qua Hesperiarum p.66convenere episcopi trecenti, Orientales autem triginta sex. isti Occidentalibus resistebant, peteutes expelli prius Athanasiurn et Paulum. Osius autem Cordubensis episcopus et P r o togenes Sardicensis passi non sunt quo minus adessent sancti Athanasius simul et Paulus. tunc Orientales penes Philippöpoüm convenientes impudenter homousiurn anathematizav e r u n t : qui vero apud Sardicam orthodoxi sunt inventi, anomoeum anatematizantes, rectum apudNicaeam expositae fidei terminum firmaverunt. p o r r o reddidere thronos Athanasio et Paulo atque Marcello Ancorano , confitenti h o m o u -

EX TEIEOPHANE.

53

siuin et rationein pro se reddenli, quori non intellexerint script;» sua hi qui se accusationibus iiiipetebaiit. interea Constantius p. 67 4 vigesimo primo anno Romam contra Magnentium dimicaturus v e n i t , ubi ab Eusebia p r o p r i a uxore rogatus Iulianump-68 18 ex carcere ductum Caesarem facit et in Gallias mittit, copulans ei ad nuptias sororem suam Helenam, quae et Co'nstantia dieta est. Mundi anno 5850, divinae incarnationìs anno 350, facto p. 69 10 magno t e r r a e motu Constantinopolis diruta est. deinde m o r - p . 70 12 tuo Constantio vigesimo quarto imperii sui anno Iulianus n i o n o c r a t o r elTectus impudenter vivebat atque gentiliter, sanguine saeiificiorum sanctum baptismum diluens, et cuncta faciens quibus daemoncs placari suescunt. Mundi anno 5S56, divinae incarnationis anno 356, Iovianusp. 83 chiliarchus, vir rnitissimus et orthodoxus Christianus, imperalor Romanorum ab ornili exercitu ac magistratibus atque consiilibus in eodern loco terrae Persarum, in quo praevaricator interiit, nuncupatur; qui recusabat imperium, asseverare non se posse principari exercitui qui paganus sub Iuliano sit factus ; ad qitcm omnes unanimiter clamavere se Gliristianos esse, scripsit praeierea lovianus sacratissimo Atbanasio immaculatae fìdei sibi significar! in scriptis acribeiatn ; quod et fecit, totius ortbodoxiae Ioviano epistolam scribens. unde lovianus robustior in orthodoxia eifectus bis qui praedicabant bomousium multa donavit, et sine tributo manere constituit. Q u o defuncto acclamatus est Valentinianus Augustus a p. 84 15 militibus; qui continuo perveniens ad regiam urbem Valentem f r a t r e m suum communicatorem sui fecit imperii, largitus ei partes Orientates, sibi retentis Occidentalibus. i n t e r e a p . 8 5 6 Valentinianus Augustus Gratianum filium suum Augustnm appella vi t , communicatorem imperii p a t r i s , et consutem ante p r o n u n t i a t u m , et Valentem fratrem snum i m p e r a t o rem. orthodoxi autem accesserunt ad Valentinianum p e r Hypatium episcopum Heracliae, deprecantes quo fieri c o n v e n t u m praeciperet super correctione dogmatis h o m o u sii. ad quos Valentinianus " m i h i " inquit " c a m subiecto populo de liuiusmodi negotiis curiose agere fas non est. u t ergo videtur vobis sacerdotibus, facite." tunc venientes apud Lampsacum , et duobus illic mensibus commorati, novissime irrita fecere quae ab Eudoxio et Acacio C o s t a n t i n o p o l i sunt p a t r a t a , tenendamque fidem apud Seteuciam expositam d e creverunt. sed impius Valens, (juae apud Lampsacum gesta sunt, destruxit, et episcopos, qui ibidem convenerant, exiiio

54

ANASTAS1I HISTORIA

ECCLESIASTICA

p.86 3 r e l e g a v i t . i n t e r e a L i b e r i u s p a p a Romanus et Athanasius et Mcletius et Samosatensium Eusebius , q u i Ioviani praeccpto a b exiiio f u e r a n t revocati, iti orthodoxiae sermone vigebnnt, necnon et Hierosolymitanus Cyrillus et alii episcopi o r t l i o doxae fidei p r o p u g n a t o r e s . Arianis a u t e m p r a e e r a n t apud Alexandriam Lucius et a p u d Antiochiam E u z o i u s , Paulinus p. 88 17 autem uni parti orthodoxorum , alteri vero Melctius. quidam sane aiunt quod Dominica uxor Vnlentis persuaserit ei tam valenter Arii sensum sectari. p o r r o alii scribunt qnod postquam imperaverit ab Eudoxio baptizatus, iuramento firmaverit in ipso baptismate cum Ario se sensurum et hornousium minime receptumm ; et sic utrique dcna milia persecutionum in orthodoxos commoverunt. mittunt autem et Liberio Eustathium Armenum et Silvanum Tarsensem atque Theophilum CastavaFensetn, repromittentcs per ipsos recipere ljomousium. qui pervenientes Liberio scriptum pro homousio porrexerunt libellam, profitentes se omnem liaeresim aversuros, quae synodo Nicaenae foret adversa ; quibus et receptis Liberius cornmunicavit, scribensque Orientalibus testimonium illis perhibuit orthodoxiae. p. 89 14

M u n d i anno 5861, divinac i n c a m a t i o n i s anno 3 6 1 , concilium T y a n e n s e celebratum est, in quo inventi sunt Eusebius C a e sarìensis Cappadociae, Gregorius Nazianzenus p a t e r G r e g o r i i deiloqui, qui et ipse Nazianzenus appellatur, et T r i e n u s M e litenensis et a l i i ; q u i s u p e r L i b e r i i litteris exultantes omnibus orthodoxis significaverunt cpiscopis q u o T a r s u m ili confirmationem v e r a e rectae fidei convenirent; q u o andito Valens eos p r o h i b u i t c o n v e n i r e .

p. 90 16

Cyziceni autem Eanomium insecuti sunt tanqnam baereticum et blaspbemum, qui veniens un it us est Eudoxio. erat enim blaspnemus et acerriinus, praesumens dicere quia deus de propria substantia nihil nobis amplius novit. p o r r o Yalens paganis dedit sacrificia et solemnitates celebrandi licentiam. pari modo et ludaeos fovebat et honorabat, solos tantum orthodoxos in apostolica insecutus ecclesia.

» / t e 17

Huius anno i m p e r i i nono S . Athnnasins Alexandrintis m i g r a v i t ad dominum, cu in episcopatum gessisset annis q u a d r a g i n t a sex , ex quibus q u a d r a g i n t a in persecutionibus p r o pietate ac periculis vixit. cui succcssit P e t r u s , qui Ariunis in multorurn b o m i n u m caedes grassantibus pulsus B o m a m fugiens ad Damasum p r o p e r a v i t , cuius et e r a t sensus, q u a n d o et b o r r e n d a , q u a e gesta sunt ab Arianis apud Alexandriam, p e r epistolam conscripserunt. eodem a n n o et Basilius e p u scopus C a e s a r i a e factus est, c u m Eusebius p i e dormisset.

EX

THEOPHANE.

55

Mundi a n n o . 5 8 6 6 , divinae incarnationis anno 3 6 6 , A m - p . 94 brosius post Auxentium ecclesiae Mediolanensium praeest. Occidente vero totain trinitatem homousion praedicante, p. 95 postulavere quidam Valentinianum, et feccre synodum in Illyrico, et (idem r o b o r a v e r u u t Nicaenam. tunc et G r e g o rius deiloquus Constantinopolitanae praesidere noscebatur ecclesiae, p r o Basilii et Meletii ac r e l i q u o r u m pietatis p u gnans dogmatibus. et nisi ante ad u r b e m Constantinopolitanam invitatus esset, tota nimirum Arii et E u n o m i i r e p l e r e t u r i l l u v i e : omnes euiin ecclesias ipsi p o s s i d e b a n t , p r a e t e r o r a t o r i u m Anastasiae martyris. p r a e e r a t autem illic Arianis Demopliilus. tunc Gregorius q u o q u e Nyssenus et Petrus, f r a tres Basilii, coruscabant, Optimusque in Pisidia et A m p b i l o cbius in Iconio. Barsen autem episcopum E d e s s a e atque Pelagium Laodiceae, utpote ortbodoxae fidei p r o p u g n a t o r e s , Valens in exilium inisit. S a u r o m a t a r u m autem g e n s , q u a e p. 96 pusilla et iniirma est, contra Yalentinianum insurgens et a b eo s u p e r a t a , lcgatis missis, pacein expostolat. c u m q u e V a Icntinianus a legatis sciscitaretur u t r u m S a u r o m a t a e tales et tam vilium c o r p o r u m omnes existerent, responderunt dicentes quia meliores e o r u m hie babes et vides. tunc validissims ille clamans ait " a t r o c i a R o m a n u m irnperium sustinet ad V a lentinianum pertingens, si S a u r o m a t a e tales existentes c o n t r a B o m a n o s insurgunt." ex animositate autem nimia et manuum plausu vena rccisa, et plurimo crumpente sanguine, in q u o d a m municipio Galliae moritur. p o r r o Valens T r a i a n u m magistratum contra Gothos misit, qui victus igoominiose r e versus est. cui cum Valens inollitiem exprobraret, respondit " n o n ego sum v i c l u s , imperator, sed t u , qui contra deum pugnas et barbaris nutum eius concilias." Damasus autem p. 98 Rotnanus et P e t r u s Alexandrinus priini Sabbatianos c o n d e m n a v e r u n t ; et impius Eunomius praesumpsit in una mersione baptisma c e l e b r a r e , non in trinitate sed in m o r t e Christi o p o r t e r e baptizare dicens , et eos qui in trinitate baptizati erant rebaptizabat.

10 11

17

9

P e r idem tempus et magnus Eplirem in studio et divina p. 99 2 doctrina f u l g e b a t , multos quidern sermones asceticos, plures autem dogmaticos ex divino spiritu emanans. quaedarn autem studiorum eius etiam cantanda Syris tradidit, p e r melos p e r trahens antiquiores. aiunt itaque trecentas eum myriadas versuum edidisse, vere divina sapientia c o n d i t o r u m , in q u i bus invenies discendam viri virtutem. Mundi anno 586S, divinae incarnationis anno 3 6 8 , M e s lalianoruin h a e r e s i s , id est E u c h e t a r u m et Enthusiastarum,

56

ANASTASII HISTORIA

ECCLESIASTICA

e s o r t a est. hi psallentes ineedunt et manibus plaudunt, quae apud David sunt insensate ac velociter excipientes, huius haeresiarchae Dadoes et Sabbas et Adelphius e x t i t e r u n t , et u t quidam aiunt Eustathius Sebastenus; quibus restitere f o r t i t e r Amphilochias Iconiensis, Litoius Melitanus, postmodum autem et Flavianus Antioclienus. praeterea Yalens omni ecclesia devastata venit Caesariam ab Oriente, contra sacratissimum Basilium insaniens ; qui egit quae magnus Gregorius p. 100 13 in epitapbio Basili! arguit. deinde vero Mavia Saracenorum regina inulta mala Romanis. faciens pacem quaesivit, et Mo-» sen quendam religiosorum in beremo commorantium episcopum dari Saracen is, qui apud se christianizabant, e i p e tiit. imperatore autem alacriter hoc faciente, Moyses non . . . . a Luciano Ariano c o n s e c r a n , sed a quodam episcop o r u m qui in exilio f u e r a n t ; quod et factum est. hoc soscepto Mavia multos Christlanos de Saracenis effecit. aiunt autem quia et ipsa Christiana erat, natione Romana, et captiva ducta placuit p r o p t e r pulcritudinem regi Saracenorum, e t sic regnum ohtinuit. scribit vero multa de eodem genere Sozomenus, u n d e originem ceperit et unde sic nuncupetur, et quod 13 anno circumcidatur. p o r r o Gothi ab Hunnis impugnati auxilium ab i m p e r a t o r e postulant, et p e r Hulfiam episcopum suum Arianum, qui moratus sub Constantio f u e r a t cum Eudoxio et Acacio Arianis. hic Golhos Arianos p. 101 16 esse d o c u i t , qui adunati f e r m e viginti Graeciae depopulant u r provincias, quo audito Yalens, cum Antiocbiae degeret, venit Constantinopolim. Byzantii vero conviciis illuni u t p o t e invalidum et bellorum fugacem accumulabant. Hisacius a u t e m , sacer nonachus, tenens f r e n u m equi Yalentis, cum novissime egrederetur in praelium, ait ad eum " q u o vadis, imperator adversas d e a m pugnans et deum adversar i u m habens ?" quem i ratos carceri tradidit, m o r t e m illi m i n a t u s , si rediret, quemadmodum Miclieae quondam Achab. post egressionem autem eias quidam ex suis confessi sunt q u o d praeceperit divinationes fieri de ímpetu belli, quod sibi imminebaf. quo cum Gothis inito superatus fugit in quandam domuncukim, ad quam cum b a r b a r i pervenisscnt, d o m u m incendentes, ignorantes, omnes qui in ilia e r a n t c r e maverunt. aiunt autem quod divinus Hisacius in c a r c e r e foetoris Valentem, dum c r e m a r e t u r , divina gratia et auimae munditia deprehenderit, praedixeritque interemptionem eius his qui secum erant, antequam nuntii advenissent qui gesta praelii nuntiarent. quo comperto Gratianus Augustus T h e o dosium Augustum induit et appellavit imperatorem, et con^ tra Got Los direxit Gothos autem vulgo Scythas dici T r a -

EX

THEOPHANE.

57

ianus patricius perliihet in liistorla sua. erat autem T l i e o dosius orthodoxus et in bellis mirabìlis. porro Gratianus et p. 104 3 Valentinianus lege data episcopos exilio revocaverunt, Arianos autem persecuti sunt, Damaso cooperante papa R o mano. Mundi anno 5874, divinae incarnationis anno 374, T h e o dosius imperai, cuius imperii quinto anno sancta et univer-p. 107 4 salis secunda synodus celebrata e s t , cui praefuere Timotheus Alexandrinus, Meletius Antiocbenus, Cyrillus Hierosolymitaxms et divinus Gregorius Constantinopolitanus. hi vero qui cum Macedonio sensere triginta sex episcopi adhortati a p a tribus dogmata JVicaena suscipere, secundum quod et L i b e rio repromittentes libellos porrexerant: Ili qui circa Silvanum erant Romam transmissi, renuerunt veritati acquiescere, et recesserunt risus omnibus facti, alia sentientes et alia p o l licentes, seductorie Liberii epistoias reportantes, testimonium sibi perhibentis ortbodoxiae. sancta vero synodus Gregorio deiloquo episcopatum Constantinopoleos roboravit, et bunc iuvitum in throno locavit, utpote multum laborantem et u r kem a laesione haereseos liberantem. cumque didicisset quosdam ex Aegypto sapientissimus et beatissimus iste buie rei invidere,, compositorio sermone ostenso sponte a throno regnantis urbis abscessit ; quo tbronum refutante Nectarium imperator et synodus provebit, Tarsensem genere et p r a e torio tunc principantem ; qui licet nòndum baptizatus esset, religiosus tamen et vitae venerabilis erat. p o r r o sancta et universalis synodus homousion firmavit, addidit autem et symbolo theologiam spiritus sancti. tunc Gregorius Nicaenus in hac et Pelagius Eulogiusque Edessenus et Iconiensìs Amphilochius coruscabant cum magno Gregorio et viris praefatis. magnus autem Meletius Antiocbenus, postquamP' 1 synodus est finita, dormivit in pace, ordinatus autem est Flavianus Antiochiac praesul, vivente quoque Paulino, quamquam idem Flavianus praestitis firmaveiìt iuramentis nunquam se inanus impositionem episcopatus ullatenus admissurum. iterum ergo turbatio ecclesiam obtinebat Antiochenam, aliis qui- ^ dem Paulino aliis vero Flaviano parentibus. apud Palaestinam P* vero in castello Emaus natus est puer perfectus, ab umbilico et sursum divisus, ita ut haberet duo pectora et duo capita, et unusquisque sensus, et unus edebat et bibebat, et alter non edebat ; unus dormiebat, et alter vigilabat. nonnunquam vero et simul ludebant ad alterutrum, et flebat uterque, et p e r cutiebant invicem. p o r r o vixere annis ferine duobus, et unus quidem mortuus est, alter vero vixit diebus quatuor, et mortuus est et ipse. Tlieodosius autem undecimo imperii

58

ANASTASII H1ST0RIA ECCLESIASTICA

sai anno venìt cum Honorio fili» «no Romani, et locavit eum imperatore«! in ea. p. 112 8 Mundi anno 5890, ilivin ae incarnationis anno 390, Nectarius Constantinopolitanns episcopus presbyterum p r o h i buit', qui erat super poenitentiam *) constitutus, propter peccatum quod a quodam diacono factum fuerat in ecclesia in mulierem quae vacabat sub poenitentia : apud Romam vero, et in toto Occidente diligenter conservatur usque in praesens, et locus poenitentibus segregatur. Tbeodosius autem legem scripsit, mulierem in diaconissam non promovendam, nisi sexaginta transcendent an nos, secundum apostolum. p. 113 5interea Ioannes Chrysostomus , presbyter existens Antiochenus, mirabiles sermones ad commonitionem eorum qui coi\p. 115 6 tra imperiales statuas agere praesumpserant edidit. p r a e terea cum imperator Romam venisset, accessit ad eum episcopus Consilio Innocenti! Romani pontifìcis, contra Flavianum episcopum Antiochenum. imperator autem, ea quae ad pacem sunt admonens eos, univit post decern et Septem annos, iubens episcopum de Oriente Romam venire, cum quo et Beroensis Acacius missus est. p. 116 13 Mundi anno 5890, divinae incarnationis anno 390, Arp. 117 6cadius cum Honorio imperat, cuius sexto imperii anno Nectarius moritur. Theopbilus autem episcopus Alexandrìnus cum adcsset, Ioannis Chrysostomi prohibere satagebat electionem, Isidorum quendam presbyterum suum, qui' sibi ministraverat, dignum episcopato regiae urbis testiiicans. imperator autem et tota civitas Ioannem ab Antiochia a|.

ex

tiieophanb;

23-3

Zeletzrs a p p n r u i t c u m m u l t i t u d i n e g e n t i u m veniens, i n e u n t e s q u e b e l l u m c o n c i d u n t diutius invicem. v e r u n i Zeletzis t e r g a vertens eflugit. p o r r o p u g n a t e n u i t ab h o r a q u i n t a u s q u e ad v e s p e r t i n a m , e t multitudines V u l g a r u m n u m e r o s a e p e r e m p t a e s u n t : multi v e r o ex eis capti, m u l t i q u e i m p e r a t o r i subditi facti sunt. ast i m p e r a t o r h u i u s c e m o d i elatus v i c t o r i a publicavit liane c o r a m u r b e , c u m exercitibus i n g r e s sus a r m a t u s e t laudibus celeberrimis diifamatus, e t x y l o p a n d u r i s constrictos t r a h e n s Vulgares captos, q u o s e x t r a p o r t a m a u r e a i n decollari p r a e c e p i t a civibus. Zeletzim v e r o t u m u l t u a n t e s Vulgares u n a c u m p r i n c i p i b u s eius i n t e r f e c e r u n t , et constituerunt Sabinum generum Comersii, quondam domini sui. q u i videlicet Sabinus c u m inox, ad i m p e r a t o r e m misisset e t p a c e m fieri exquisisset, c o n v e n t u V u l g a r e s f a c t o r e s t i t e r u n t r o b u s t e S a b i n o , dicentes ei " V u l g a r i a p e r t e , u t p - 6 6 9 c e r n i m u s , r e d i g e t u r in s e r v i t u t e m R o m a n i s . " factaque sim u l t a t e f u g i t Sabinus in c a s t r u m M e s e m b r i a e e t a d i m p e r a t o r e m se c o n t u l i t . s t a t u e r u n t a u t e m V u l g a r e s a l i u m sibì dominum, Paganum nomine. A n n o t i m p e r i i Constantini 23 R o m a n a m C o n s t a n t ì n u s r e sidet sedem. T o r c i v e r o egressi s u n t a Caspiis p o r t i s , e t o c c i d e r u n t in Armenia multos, et p r a e d a s u m p t a n o n p a u c a r e v e r s i s u n t . Cosmas a u t e m q u i d a m episcopus e r a t E p i p h a niae, q u a e est civitas Apamiae Syriae. p o r r o q u i b u s d a m ex civibus E p i p h a n i a e ad T h e o d o r u m p a t r i a r c h a m A n t i o c h e n u m a c c u s a t i o n e m c o n t r a e u n d e m Cosmam s u p e r d i m i n u t i o n e s a c r o r u m v a s o r n m facientibus, c u m ille m i n i m e p o t u i s s e t h a e c r e s t i t u e r e , discessit ab o r t h o d o x a fide e t consentaneus C o n s t a n t i n o in haeresi sacris adversarius imaginibus f a c t u s e s t ; q u e m c o m m u n i sententia T h e o d o r u s A n t i o c h e n u s p a t r i a r c h a e t T b e o d o r u s Hierosolymitanus a t q u e Cosmas Alexandrinus c u m episcopis sibi sabiectis die sanctae pentecostes, p o s t lec t i o n e m sancti evangelii , c o n s o n a n t e r a n a t h e m a t i c a v e r a n t singuli in sua civitatc. E o d e m q u o q u e a n n o a kalendis O c t o b r i s f a c t u m est gelu m a g n u m e t amarissimum, non solum in t e r r a n o s t r a , v e r a m e t i a m in O r i e n t e , m u l t o magis in s e p t e n t r i o n a l i p a r t e , i t a p . 5 7 0 u t pelagus P o n t i u s q u e a d c e n t u m miliaria p r a e glaciei r i g o r e in lapidis d u r i t i e m f u c r i t versuin, h a b e n s c u b i t o s a s u p e r f i c i e in p r o f o n d i m i t r i g i n t a , cunctis n i m i r u m r e g i o n i b u s a b ipsa Lycia u s q u e ad D a n u b i u m et C u p h a e fluvium, D a nastri q u o q u e atque D a n a p r i , atque Kecropyla, nec non et reliquas r i p a s , et u s q u e ad Mesembriain et Me di a m similia p a t i e u t i b u s . c u n i q u e huiuscemodi gclu n i v e fuisset c o o p e r -

234

AN AST ASI l HISTORIA

ECCLESIASTICA

turn, t a p e r alios viginti cubitos c r e v i t , ita ut mare aridae c o n f o r m a r e t u r , et pedibus calcaretur in superficie glaciei a Chazaría et Vulgaria, quia et reliquis adiacentikus nationibus, tam ab hominibtis quam ab agrestibus et mansuefactis animantibus. Februario vero mense ipsius secundae indictionis huiuscemodi gela per visionerà dei in multas ac diversas in speciem montium factas concisiones diviso, prae vi ventorum in Daphnusiam et Hieron descendentes, taliter per a n gustum vcnerunt ad urbem et usque ad Propontidem et intuías et Abydum, oinnes marítimos toros ac ripas replentes ; quarum videlicet concisionum inspectores et nos ipsi extitirmus, descendentes super unam earum cum quibasdam t r i ginta coaetaneis nostris, et super illam iocantes. babebat autem et animalia campestria et mansueta mortua : omnis enim, quicunque vellet, a Sopbianis usque ad urbem et a p- 071 Chrysopoli usque ad S. Mamam et ad ea quae dicuntur Galati per aridam sine prohibitione pergebat. et una quidem ex eis ad Acropoleos scalam dirupta contrivit earn : alia vero ingentis molis ad murum collisa hunc inagno impulsa concussit, adeo ut interiores quoque domus salo comparticiparentur. p o r r o in tria dirupta cinxit u r b e m , a Mangan is videlicet usque ad Bosphorum; cuius altitudo muros exces» sit. omnes autem urbis tam viri quam feminae, simul et pueri, horum visioni dantes indesinenter operam perseverabant, et cum lamentis ac lacrimis domum revertebantur, ignorantes quid ad id fari quivissent. ceterum anno eodcm, mense Mart i o , stellae de cáelo repente cadentes apparuerunt, ita ut omnes qui hoc viderunt instantis saeculi consummationem esse putarent. siccitas quoque multa eiFecta est, adeo u t exsiccarentur etiam fontes. ast imperator accersito p a t r i a r ch a dicit ei "modo quis nos laedet, si dixerimus tbeotocon christotocon." at ille hunc amplexatus ait "miserere, domine, ne ad cogitationem tuam veniat iste sermo, nonne vides quali ter divulgetur et anathematizetur Nestori us a tota p.672ecclesia?"' qui respondens ait "ego discere volens i n t e r r o gavi. verum usque ad te sermo." Mundi anno 6246, divinae incarnationis anno 746, anno vero imperii Constantini 24 exierunt iterum Turci ad Caspias portas et Hiberiam ; q ti ¡bus cum Avaribus bellum ineuntibus ex atrisque perierunt multi. Abdelas vero huiuscemodi calliditate deposuit a principatu Hiserbinmuse, in quem, u t superius dictum e s t , tertia sors tenendi post eum cecidit. videns enim eum dolore capitis hemicranice laborantein et scotomi plenitudinem patientem persuadet quod curandus foret, si ex aliqua confectione ptarmica in nares eius insuf-

EX

THEOPHANE.

235

flaretur a medico Suo Mosc nomine, diacono Antiochenorum ecclcsiae, quem iam muneribus l'ecerat acerrimum conficere medicamen, quod simul et n a r c o t i c u m f o r e t vehementer; q u i , videlicet H i s e , cum paruisset Abdelae, suscepit per nares confectionem, e t r e p l e t u s i n omnibus circa caput, cunctisque sensibus una cum liegemonicis operationibus defraudatus, sine voce p o r r o iacebat. advocatis itaque Abdelas ducibus ac primoribus gentis " q u i d vobis" inquit " v i d e t u r super f u - p . 6 7 3 turo rege vestro?" at illi concorditer abnegato eo dexteras dederont filio eius Abdelae Muhamed, qui nuncupatur Madi; p o r r o Hise absque sensu domum reportaverunt. hunc iiutem post tertium diem convalescentem excusationibus fictis consolabatur, cenlum auri talentis iniariam recompensans. E o d e m etiam anno misit P a g a n u s , dominus Vulgariae, ad i m p e r a t o r e m , postulans ut cum eo facie ad faciem i u n g c r e t u r , et accepto verbo descendit ad eum cum Bohiladis suis. cumque imperator una cum Sabino sederet, suscepit cos et exprobravit inordinationem eorum et odiam habitum in Sabinum, feceruntque pacem, ut putabatur. ast i m p e r a t o r mittens clam in Vulgariam cepit Severum principem Sclavinum, qui multa in T h r a c e fecerat mala, comprehensus aatem est et Christianus, qni ex Christianis magarites et p r i mus scamarorum *) cffectus e s t , quem apud S. T h o m a m manibus et pedibus detruncantcs adduxerunt medicos, qui hunc vivum inciderent a thorace pube tenus ad hominis c o g n o scendam positionem atque structnram, et sic eum tradiderunt p. 674 igni. actutum praeterea iinperator exiens ab urbe, cum sine custodia invenisset ob dnceptoriam pacem claasuras, ingressus est Vulgariam usque ad Tzicas, et misso igne in cohortes quas repei'it, cum timore reversus est, cum nihil forte patrasset. Anno imperii sui 25 , 12 kalendas Decembrias indictionis q u a r t a e , furens impius ct scelcstus imperator adversus omncs timentes deum , Stephanum novum p r o t o m a r t y r e m abstrahi p r a e c e p i t , cum esset inclausus apud S. Auxentium in proximo monte D a m a t r y ; quem h i , qui eraditionis eius fructum percipiebant et unius cum eo ac similis erant sensus, scliolarii quoque ac reliquis ordinibus deputati accipientes, pedemque ipsius rudente ligantes, traxerunt a p r a e t o r i o usque ad ea quae sunt Pelagii, ubi et discerpentes earn p r o *) scamari sunt praetlones, et scamara depraedatio. Stephanns 2 epistola ad Pipinum R. F . : scamaras atque depraedationes seu devastations in civitatibus et locis B. Petri facere sua imperatione nec cessavit nee cessat. F A B H .

236

ANASTAS1I

HISTORIA ECCLESIASTICA

iecerunt Tenerabiles il liMS reliquia? in Biothanatorum lacum, eo qnod multos monuerit et adduxerit ad monasticam vitam, atque c o n t e m n e r e regias dignitates atque pecunias p e r «uaserit: reverendas q u i p p e vir omnibus erat p r o eo quod f e r e sexaginta fecerit annos in claustris et virtutibus multis effulserit. multos antem principes ac milites accusatos, quod p. 675 imagines a d o r a r e n t , diversis poenis et amarissimis verberibiis t r a d i d i t ; iusiurandum etiam generale ab omnibus sub imperio suo degentibus exegit, ne quisquam adoraret iconam. cum quibus et Constantinum falsi nominis patriarcham super ambonem ascendere et exaltare pretiosa ligna et iurare fecit, quod non esset ex eis qui imagines a d o r a r e n t ; cui mox p e r 6uasit ut ex monacho Stephanites efficeretur, et carnibus v e sceretur, atque citbaroedos ad mensam admitti regiam p a t e r e t u r . sed non in Iongum ultio homicidam b u n c tradidit poenis. denique duodecimo kalendas Februarias q u a r t a e indictionis motus est c o n t r a V u l g a r e s , et direxit ad Achelon 2600 chelandia construens, ea et armans ex cunctis t b e m a t i bus ; quae cum in toris *) stationem fixissent, flante a q u i lone contrita sunt pene pinnia et necatus est populus m u l tus, ita ut i m p e r a t o r extendere r e t i a et sic mortuos educere ac sepelire praeceperit. p o r r o decimosexto kalendas Septenabrias eiusdem quartae indictionis publice diffamavit ac debonestavit babitum m o n a c h o r u m in Hippodromio, praecipiens unumquemque monacbum manu tenere mulierem, et taliter p. 676 eos transire p e r H i p p o d r o m i u m , sputis et iniuriis ab omoi populo cumulatos. similiter et octavo kalendas Septembrias ducti sunt ad ludos Circense« insignes principes decern et novem, et pompati sunt quasi mala contra ¡mperatorem c o n ciliati fuerint, non veraciter accusati, sed quia invidebat eis eo quod essent formosi atque robusti et ab omnibus collaudati ; quibusdam v e r o ex eis et ob religionem, eo quod ad praedictum inclausum issent et passiones eius publice divulgarent ; quos et interfecit. q u o r u m praecipui sunt Constantinus patricius et d u d u m logotheta cursus, cui nomen i m p o suit P o d o p a g u r u m , et huius f r a t e r Stategius spatharius et doroesticus excubitorum, Antiochus logotheta dromi factus et p r a e t o r Siciliae, David spatharius et comes Obsequii, T b e o phylactns p r o t o s p a t h a r i a s et p r a e t o r Thracae, Christopborus s p a t h a r i u s , Constantinus spatharius et primus imperialium stratorum, filius patricii Bardanis, Theophylactus candidatus, j>. 677 et alii, quos cum in H i p p o d r o m i i ludos palam traduci et ab omni populo conspui e t maledici fecisset, sententiam de*) in oris.

FAML

EX

THEOPIIANE.

237

dit. et illos quidem duos f r a t r c s , Constantinum aio atquo Stategium, intra venationis septa capitis animadversione pu— nivit, multo super eos facto universae plei)is lamento, adeo ut cum h o c didicisset imperator, indignaretur et praefectum P r o c o p i u m caederet et ab administratione depelleret t a n quam id fieri permittentem. ceteros autem ornnes oculis privatos in exilium destiuavit, quos et per singulos mittens, cum esset omni crudelitate plenus, ad loca in quibus degebant, centenis flagiis vapulare iubebat. P o r r o tertio kalendas Septembrias eiusdem quartae indictionis insaniens idem malivocus adversus aequivocum *) stium et consentaneum patfiarcham, et inventis quibusdaih clericis et monachis instruxit illos ut dicerent "audivimus patriarcbain cum Podopaguro adversus imperatorem l o q u e n t e m , " et m i sit eos ad patriarchium, ut arguerent eum. cumque ille n e garet, fecit illos ad pretiosa ligna iurare fatentes " a patriarcha maledicta haec audivimus." inter baec ergo misit, et bulla p. 678 signavit patriarchium, et hunc exilio relegavit apud Hieriam, et rursus apud principetn insulis. Anno imperii Canstantini 2 6 Abdelas Ibinalim mortuus e s t , r u e a t c super se t u r r e , in qua custodiebatur. Abdelas autem cum amerae fungeretur honore, multa mala Cbristianis sub principatu suo degentibus demonstravit, siquidem et cruces ecclesiarum abstulit, et vigilias nocturnas celebrare, sed et litteras discere prohibebat. hi vero qui dicuntur apud illos Aruritae, quod interpretatur aemulatores, c o n t r a P a l myretensem eremum insurrexerunt. sed illorum quidem m a . litia in ccclesias dei ntpote infideliam manifesta fuit. is a u tem qui Cbristianis, ineifabilibus dei iudiciis, imperabat, f o r tassis ut Israhel quondam ille vesanus A c h a b , multo peiora . quain Arabum sit insania sub impcrio suo positis o r t h o d o xis , episcopis videlicet, monachis et laicis, praelatis atque subiectis ostendit, ubique intercessiones sanctae dei genitricis ac omnium sanctorum in scriptis ut inutiles et sine scripto repellens, p e r quas videlicet nobis emanat omne suffragium, et 'sanctas reliquias eorum effossas eiiciens et invisas reddens, sicubi cuiasquam insignis audiebantur ad animarum sanita- p. 679 tem et c o r p o r u m reiacere, vel sicut moris est, a pie agentibus bonorari. mox ergo mortem adversus huiasmodi t a n quam impie gerentes minabatur, sin autem, proscriptiones

*) aequivoeum] Liidovicus Imp. in praecepto quodam apud Flodoardurn 2 1 9 : gens nostra Francorum cum aequivoeo nostro rege eiusdem gentis. FABK.

238

ANASTASII

HISTORIA.

ECCLESIASTICA

a c exilia et tormenta. deo vero gratissimum lipsanum, o t p o t e quidam thesaurus possessoribus habitus, aui'erebatur i n visum *) de c e t e r o efiiciendum. tale quid et in pretiosissimum laudabilis martyris Euphemiae prolan us hie imperator lipsanum gessit, in profundum id uua cum loculo iaciens, non ferens videre anguenti etiam ex se super omnem populum suavitatem reddentem, et arguentem eius adversus i n tercessiones sanctorum deliramenta. sed deus, qui custodit ossa placentium secundum divina eloquia, illaesum h o c c o n servavit, rursus ostensurus illud apud Lemnum insulam: p e r nocturnain enim visionem iacens elevandum praecepit et c o n servandum. sub Constantino vero et Heirene piis i m p e r a t o ribus, indictione q u a r t a , cum decenti honorificentia rediit ad templum suum. quod ipse quidem, tanquam inimicus ecjclesiarum, commune fecit armamentarium sterquiliniumque lore d e c r e v i t , illi. repurgatum hoc iterum sacraverurit, ad p. 680 redargutionem quidem hnius impietatis, ostensionem autem Iiorum pietatis. hoc autem ob stupendum et scriptura d i gnum miraculum post 22 annos iniqui principis mortis r una cum piissiinis imperatoribus et Tarasio sanctissimo patxiarc h a , nos et vidimus et cum eis amplexi fuimus, licet indigni magnam gratiam promerentes. p o r r o decimo sexto kalendas Decembrias, einsdem quintae indictionis, decreto imperatoris promovetur Nicetas eunuclius ex Sclavis ortus irregulariter patriarcha Constant! aopoleos. et facta est siccitas , ita ut nec ros de caelo c a d e r e t , defecitque penitus ah urbe aqua ct otiosae remanserunt tam cisternue quam luvacra, quin potius et fluenta fontalia, quae prius iugiter eflluebant. quod intuens imperator coepit renovure aquaeductum Yalentiniani, qui cum usque ad Heraclium perdurasset, ab Avaribus est destroctus. electis ergo ex diversis Iocis a'rtlficibus ab Asia quidem duxit et ponto aedificatores mille et liniatores **) ducentos, a Graecia vero et insulis testatarios ***) quingentos, p o r r o ex ipsa T h r a c e operarios quinque miliu et tegulns facienp. 681 tes ducentos, et praeposuit eis principes executores operum ac patricium u n u m ; sicque opere consummato aqua introivit in urbem. ceterum eadem quinta indictione provehit sui sensus praetores et operarios nequitia sua condignos, Michaelem videlicet Melissenum in themate Orientalium et Michaelem Lachanadracontem in Thracesiis, super buccellarios vero M a *) invisumj Apuleius 5 : post opimas dapej quidam iutroceuit et .cantavit invisus. F A B K . **) liniatores] Glossarium: XQiais Iiniatura, oblitus. FA DR. ***) testaceario*. F A B I > .

EX

THF.OPHANE.

11 in a mania, iti est insania, nominatimi, scil qui» idoneus ad enarranda scclerata liorurn piacula, quae partim suis a nobis conscrikentur in locis. omnia enim seu singula horum opera si conscriberentur, quae ad curationem imperantis effecta sunt, nec ipsum a r b i t r o r , ut proprie cum evangelista dicatur, mundum capere eos qui scribendi sunt libros. Anno mundi 6259, divinae incarnationis anno 759, anRO imperii Constantini 27 Stephanus Romanae sedis habetur a n tistes. Constantìnus v e r o , falsi nominis patriarcha, ductus est nonis Octobribus scxtae indictionis a principe in insùlam ; quem et cecidit tyrannus, quod vadere non valeret. iussit autem eum in phorio portari, et euntem sedere in gremio ecclesiae magnae; eratque asecretis cum eo ferens chartae tomum, in quo erant scripti huius excessus. omni ergo populo civitatis ex praecepto regio illic congregato et vi- p- 682 dente legebatur charta in audientiam totius p o p u l i , et p e r singula percutìebat asecretis faciem eius, Niceta patriarcha in confessorio sedente ac intuente, post haec vero cum imposuissent eum in ambonem et rectom stare fecissent, accepit Nicetas cliartam et misit cpiscopis, et ablato superhumerali eius anatbematizaverunt eum, et hunc Scotiopsin cognominantes abstraxerunt ab ecclesia, gradientem retrorsnm. posterà véro die cum ludi Circense« agerentur, raserunt faciem eius, et barbam denudaverunt capitis, ac superciliorum pilis ablatis, et itidutum bunc laneo brevi et sine manicis vestimento, sedere fecerunt oblique super asinum sagma ferentem, et ipsius tenere caudam, et eduxerunt earn p e r Diippium in Hippodromium, cuncto populo et vulgo mala imprecante illi et conspuente. trahebat autem asinum Constantìnus nepos ipsius, naso reciso, cumque venisset ad valgus, descenderunt et conspuerunt et pulverem proiecerunt super eum. et cum adcluxissent eum ad consistorium, deiecerunt de asino, et calcavere collum eius, et collocatus contra vulgus audiebat ab illis ludicra verba usque ad absolationem ludorum equestrium. Eodem quoque mense missis impius imperator patriciis p. 683 significai ei dicens "quid dicis de fide nostra et concilio, quod fecimus?" qui sensibus ad vanitatem conversis respondit, "bene" inquiens " e t credis , et bene concilium operatus es," putans se ob hoc illum rursus placare, at illi confestim respondentes dixerunt "nos haec audire nolumus ab o r e tuo polluto. ex hoc ergo vade in tenebras et in anathema." et sic accepta sententia descendit ad claustra ferarum, et decollata! est. et caput quidem eius per aures ligantcs tribus

240

ANASTASI1 BISTORTA l-CCLlvSI ASTICA

diebus in Milio suspénderunt ad ostentationem ptebis : c o r pus vero eius pede resti ligato traxerunt per plateam usque ad loca Pelagii, et sociandum biothanatis iactaverunt; similiter et caput eius post tres dies illuc delutum proiecerunt. o irrationabilitatem et crudelitatem atque immisericordiam immitissimae bestiae! MOD est veritus miser sanctum lava, crum : duos enim filios eius ex tertia coniuge ipsius in ulnas suas susceperat, siquidem semper feralis moribus et iinmansuetus esse probatur. ab hoc autem anno ampliori insania usus e s t : mittens quippe deposuit P e t r u m nobilem stylitem a p. 6 8 4 p e t r a , quem vivum, cum dogmatibus eius cedere renuisset, ligatis pedi bus eius in praedictum Pelagii locum, et hunc q u o que p e r plateam tractum proiici iussit. alios etiam in saccis vinciens et lapidibus aggravans in pelagus iactari praecipieb a t , oculos e r a e n s , nares abscindens, ilagellis excorians, et omnem tomenti speciem adversus eos qui pie agebant excogitans. et in urbem quidem p e r se ipsum haec et consentaneos suos, Antonium aio patricium et scholarum domesticuiii, ac P e t r u m magistrum, atque p e r populum singulorum ordinum, qui & se fuerat ad talia eruditus, agebat. in exteris vero tbematibus p e r iam dictos praetores. ipse namque citbarae sonitu delectabatur atque conviviis, turpibus sermonibus et saltationibos eos qui sibi adhaerebant incessanter e r u d i e n s , et sicubi quisquam corruens vel dolens solitam Cbristianis vocem emi^tteret dicens " d e i genitrix iuva,'' aut vigilias agens deprehenderetur aut ecclesiis assuetus aut cum religione vivens aut non passim iuramentis abutens, ut i n i raicus imperatoris damnabatar et immemorabilis nominabatur. moqasteria v e r o , quaé in gloriam dei et refugia salvando rum effecta sunt, domos fore communes fautoribus suis militibus faciebat. denique coenobium Dalmatii, quod i n t e r p. 685 optima Byzan^ii erat coenobia, militibus in habitaculum t r i bui t ; ea quae dicuntur Callistrati et Dii ac Maximini m o n a s l e r i a , nec non et alias sacras inonacharum ac virginum d o mos, a fundamentis destruxit. eos vero qui monasticam s u b ire. vitam ex insignibus militibus vel senatoribus studuerant, et maxime illos qui sibi adbaeserant et complices libidinis suae ac nefandorum actuum fuerant, morti subdebat, suspec t ui habens confusionem, quae sibi ex pronuntiationibus fier e t propalantium se. unde et Strategium Podopaguri f r a t r e m , cum esset Urbanus specie, assumpsit : amabat enim t a libus adbaerere p r o p t e r luxurias suas. cum autcm sensisset etim moleste tulisse infandas in viros insanias suas, et beato Stéphano inclauso S . Auxentii Las manifesta» reddidisse, salutisene remedia suscepisse, hunc quasi insidiatorein m u m

EX

241

THEOPHANE.

diflamans una cum in clauso, ut praedictum est, ìnterfccit. fecit autem abundare h o m o species in u r b e : novus enim Midas factus aorum coacervavit et agricolas denuxlavit, et ob tributornm exactionem cogebantur homines largas dei geni- p. 686 milium munifìcentias facile scu vili pretio venundarc. Eodemque anno Nicetas falsi nominis patriarcha iconas ex musio factas, quae in patriarchio Seoreti minoris erant, e r a sit, et imagines magni Secreti, quae sculptae in Ugno erant, deposuit, et ceterarum imaginum facies delinivit. sed et in Abramio similiter fecit. Anno imperii sui 28 coronavìt imperator Eudociam uxorem suam, cum essct trigamus et haec esset tertia coniui, in tribunalio decern et novem accubituum kalendis Aprilibus: filios vero suos ex ipsa procrcatos, Christophorum scilicet et Nicephorum, posterà d i e , qua sanctum celebratum est p a scila, Caesares ordinavit, patriarcha orationem facicnte, et imperatoribns super eos chlamydes et Caesaricias imponentibns galeas. pari modo et Nicetam, novissimum fratrem eor u m , nobilissimo facto, superposuit ci chlamydem auream et coronam; et ita processerunt, iactantìbus imperatoribns hjpatiam trimisia *) et semisia et uumismata nova, tuque ad magnani ecclesiam. Anno imperii Constantini 29 ingressa est urbem He!- p. 687 8 rene ab Athenis veniens dromonibus et chelandiis plurimi», ndornatis sericis palliis , et proceribns urbis cum uxorìbns obviam occurrentibus et praecedentibus eam. cumque patriarcha venisset ad palatium in ecclesiam Pharì, facta sunt ad eandem Heirenem Leonìs imperatoria sponsalia, et decimosexto kalendas Januarias coronata est in triclinio Augustae imperatrix Heirene. quae cum ad oratoriam S. Stepliani situm in Daphne abiisset, accepit nuptiarum coronam una cum filio Constantini, praelato videlicet imperatore Leone, hoc etiam anno facta est commutatio in Syria viri ad virum et feminae ad feminam et pucri similiter ad puerutn. et praecepit Abdelas radi barbas eorum, et (ieri calamaucos c u biti unius et semis. Anno imperii Constantini 30 Adrianus sedis apostolicae praesul habetur. eodem anno movit exercitum Banacas cont r a Romaniam, et multos captivos abduxit, et Romani qùar-p.688 *) trimisia] Anast. in exilio S. Mart. : usque ad unum trimisium frumentuni potui comparare- y. Scaliger, de re numm. et Salinas, ad

H.

A.

FABR.

Thenphanes

11.

16

242

ANASTASI! HISTORIA

ECCLESIASTICA

tam Armenians ingressi despoliaverunt earn, praeterea m o r i t u r Salech, et translata est Germanicìa in Palaestinam. E o d e m vero anno imìtatus Lacbanodraco magistram suum, omnem monachum et monacham in themate T h r a c e siorum commorantes apud, Epbesum c o n g r e g a v i , et eductis eis in campum dixit ad eos " q u i vult imperatori ac nobis obedire, alba induatur veste et in bac h o r a sumat u x o r e m : ast qui hoc facere parvi penderint, privati luminibus in C y p r o exilio damnabuntur." t u m q a e opus cam verbo p a r i t e r consummatum est, et multi eodem die martyres sunt ostensi, multi vero deficientes et enervati perierunt, quos et familiares sibi D r a c o faciebat. p r a e t e r e a indictione nona, mense l a n u a r i o , natus est imperatori Leoni et Heirenae filius, qui nominatus est Constantinus, dum adhuc viveret Constantinus avus eius. Anno imperii C o s t a n t i n i 31 movit exercitum Banacas c o n t r a Homaniam, et qum descendisset ab Hisauria in castrum Sices, obsedit illud. quod cum audisset imperator, s'cripsit ad Michaelem praetorern Orientalium et ad Manin Buccellariop. 689 r u m et Bardam Armeniacorum praetores ; qui cum veijissent, tenuerunt egressum eorum, qui erat clausura valde difficilis ad meanduin. stolus autem Cibyraeotorum cum P r a e tona spatbario p r a e t o r e suo veniens applicuit in p o r t u p r a e dicti castri, quod cum Bauacas vidisset, sui desperatus iìduciam rursus assumit, suosque àlacres reddit, et ascendens ad equestres exercitus magnis et repentinis vocibus cum o m n i bus suis clamorem d e d i t , sicque illos territos f'ugat, multisque peremptis depraedatus est omnia circa regiones illas, e t cum spoliis multis reversus est. E o d e m q u o q u e anno misso Tbracesiorum p r a e t o r L a clianodraco Leone n o t a n o suo et Leone exmonacbo venundavit omnia monasteria, v i r o r u m scilicet et ieminarum, et omnia vasa sacrata et libros et pecora, et quaeque p a t r i m o n i o r u m eorum erant, et h o r u m pretia principi detulit. q u o t q u o t autem monachos et paternos libros reperit, igne c o m bussit ; et sicubi lipsanum sancti quis liabens apparuisset ad custodiain, et hoc quoque niliilominus igni tradebat, eum vero qui habebat i l l u d , u t impie agentcm, puniebat. et p 690multos quidem m o n a c h o r u m verberibus interfecit, quosdam etiam gladio trucidavit. praeterea innumerabiles oculorum visibus exorbavit; et q u o r u n d a m quidem barbas cera et oleo perungens succendebat ignem, et ita tam facies e o r u m quam capita concremabat. p o r r o alios post multos cruciatus exiliis destinabat, et postremo non deseruit in t o t o themate

EX

TIIEOPHANE.

243

sibi subiecto bominem unum monastico schemnte circamamictum. quod cum imperator didicisset, bonum semper exosum habens, scripsit ei gratias dicens "inveni te virum secundum cor meum, qui facis omnes voluntates meas." liunc ergo imitantes et ceteri similia perpetrabant. Anno imperii Constantini 32 misit Abdelas in Africam Mualabitum cum exercitu m u l t o , et ingressus est Alpbadal Badinar in Romaniam, et ceplt captivos 'quingentos. M o . psuestienses autem obviam eis occurrentes et bellum exagitantes occidernnt ex Arabibus mille. ast Abdelas abiens Hierosolymam iciunavit, et praecepit inscribi Christianos et Hebraeos in manibus; et idcirco multi Christianorum p e r mare in Romaniam confugerunt. Anno imperii sui 33 movit Constantinns, mense Maiop. 691 duodecimae indictionis, stolum chelandiorum bis milium contra Vulgariam. et ingressus ipse in ruben chelandia m o tus est ad intrandum Danubium amnem, derelictis quoque prnetoribus equestrium thematnm extra clausaras, si forte possent Vulgaribus in se intuitum figentibus introire in Valgariam. cum autem venisset usque ad Barnas, formidavit, et redire meditabatur. sed ct Vu'.gares videntes, ac simili pavore metuentes, miserant Boilam et Tzigaten petentes p a cem. quos cum vidisset imperator, gavisus est et pacem fecit, praestito vicissim iureiurando qaatinus neque Vnlgares exirent contra Romaniam neque imperator staderet in Vnlgariam intrare. et factis super boc ex utraque p a r t e scripturis ad invicem reversus est imperator et urbem adit, taxatis derelictis ex omnibus tliemntibus in castris quae condidit. Octobrio vero men.se undecimae indictionis nuntium suscepit a Vulgaria ab occultis amicis suis, quod mitterct d o minus Vulgariae duodecim milia ex populo et Boilades ad captivandum Verzitiam et abducendum eos in Vulgariam. p. 692 qui ne innotesceret quod contra Vulgares moveretur, (venerant enirn ad eum legati dornini Vulgariae) cum adhuc ii essent in u r b e , simulavit se adversus Arabes m o v e r e , et transmearunt tam vexilla quam supellectiles ministerii regii apparatus, cum aatcm apocrisiarios dimisisset, per exploratores comperto eorum egressu, assumpto exercitu festinus iter arripuit, et coacervatis thematum taxatis et Thracesianis et unitis ordinibus optimatibus fecit eos 80 milia. et pergens in locum qui dicitur Lithosoria, nullius tubae clangore sonante, irruerunt super illos et vertens eos fecit victoriam magnam, et cum multis exuviis et captivis reversus est, triumphi sui trophaea penes urbem ostentans, et obsequiis constipatus incedens, bellumque hoc nobile nuncupans,

244

ANASTASII HISTORIA ECCLESIASTICA

e o q u o d nemo sibi restiterit, n e c m a c t a t i o in h o c a a t c i l a sio Christiàoi facta fuerit sanguinis. Anno imperii sui 3 4 Constantinus solvens Vulgarum p a cem construxit iterum stolum mnltum, et intromissis in eum equitum 12 milibus direxit praetores classium oranes in ilio, p. 693 ipse v e r o timens mansit cum equestri militia, cum autem usque Mesembriam venissent et b a n c fuissent ingressi, valent e r aquilone vento spirante omnia pene c o n t r i t a sunt e t multi p e r i e r u n t , et rediit, cum nihil utilitatis attulisset. p o r r o Telerigus dominus Vulgariae c o m p e r t o quod p e r familiare» suos impera t o r Consilia sua c o g n o s c e r e t , scribit ei dicens "vellern effugere et venire ad te. transmitte ergo mihi v e r b u m securitatis meae , et quos habes hic amicos, ut hoc eis c r e d a m et m c c u m o c c u r r a n L " at ille levitate usus scripsit ei. qui cum haec didicisset, p e r medium omnes recidit. quod audiens Constantinus aliquandiu canos suos evulsit. A n n o imperii sui 3 5 i m p e r a t o r , mense Augusto d e c i m a e t e r t i a e indictionis, exivit c o n t r a Vulgares, qui a t r o c i t e r in c r u r i b u s divinitus est percussus plaga quae g r a e c e anthrax appellatur, et hinc febre validissima et medici» p r o p t e r nimium incendium ignota detentus Arcadiopolim rediit, a sobiectis super humeros , in lecto delatus, et veniens S e lymbriam navim ingressus est. cumque ad r o t u n d u m p e r venisset castelluui, miserabiliter in chelanilio m o r i t u r , ci a mans p. 694 et dicens "vivens adhuc igni sum inextinguibili t r a d i t u s , " sanctamque virginem et dei genitricem laudari expostulans, c u m sine foedere ipsius fuerit inimicus. rcgnavit antem i m p e r a t o r post patris sui m o r t e m annis 3 4 , inensibus 2 , d i e bus 2 6 , et ita vitam dissolvit sanguinibus multis infectus e t daemonum invocationibus ac sacrificiis, persecutionibus q u o q u e s a n c t a r u m ecclesiarum rectaeque a c immaculatae iìdei, n e c non et m o n a c h o r u m peremptionibus et violationibus m o n a s t e r i o r u m , malisque variis s u p e r c r e s c e n s , n o n ' m i n u s quam Diocletianus et antiqui tyrnnni. p r a e t e r e a eodem a n n o et eodem mense m o r i t u r et Ahdelas Arab um dux. c u m enim hi ambo velut acerrimae bestiae diuturnis temporibus ac s i militer humanum genus depasti sunt, m o r t u i sunt P r o v i d e n tia dei. et obtinent principatum L e o et Madi filii e o r u m . p o r r o eodem anno L o n g o b a r d o r u m rex ad regiam veniens u r b e m i m p e r a t o r i se profugus contulit. Mundi 6 6 6 8 , divinae incarnationis anno 7 6 8 , anno v e r o imperii Leonis p r i m o , Madi dux h a b e t u r A r a b u m , qui 9 p. 695 his praefuit annis. L e o vero i m p e r a t o r coepit expandi in pecunias, quae sibi fuerant a p a t r e dirnissae, placuitque tarn

EX

THEOPHANE.

245

optimatibus quam populo, ct visus est ad breve tempus pius esse, sanctaeque dci genitricis ac monachorum amicus, unde et metropolitanos ex monachis in primis sedibus collocavit, militiasque per themata fecit multas, et ordines in urbe amplificavit. quamobrem thematum principes moti ingressi s o n t o m n e s cum multitudine populi copiosa, petentes Constantinum filium eius in imperatorem. at ille, ut moris est principibus, renuntiavit eis. "filius" inquit "meus unicus est mibi. idcirco vereor h o c facere, ne forte contingat milii quod humanum est, et cuin adhuc sit purvulus morti eum tradatis, et alium p r o m o v e a tis." at ill! cuin iuramentis profitebantur se ullum satisfacturos minime regnaturum praeter filium eius, etiamsi eum tnori deus voluisset. hoc autem a dominica die qua palmarum solemnitas agitur, usque ad feriam quintam hebdomadae maioris^, populo in Hippodromio coacervato petente, sancta parasceue iussit iurare illos, et iuravit omnis populus in honorandis et vivificis lignis, tam scilicet ex t h e m a t i - P- 696 bus et senatu quam ex interioribus ordmibus et e m b u s omnibus et hergasteriacis, imperatorem non admittendi exceptis L e o n e seu Constantino ac semine ipsorum. et fecerunt s c r i p t a , quemadmodum iuraverunt, propriae manus. et in c r a stinam, sabbato scilicet sancto, exivit imperator in t r i b u n a lium decern et novem accubituum, et provexit nobilissimum Eudocimum fratrem suum (nam Anthimum vivens p a t e r eius p r o v e x e r a t ) , et processit imperator cum reliquis Caesaribas et tribus nobilissimis ac novo Constantino ad magnam e c c l e siam, et mutato indurpento, sicut imperatoribus moris est, ambonein ascendit cum filio suo simul et patriarcha, et i n gressus omnis populus posuerunt scripta sua in sancta m e n sa, et imperator locutus est sic. " e n , fratres, petitionem vestram adimpleo, et doao vobis filium meum in i m p e r a t o rem. ecce ab ecclesia et de manu Christi eum suscipitis." at illi magna ^voce clamaverunt dicentes "fideiussor noster esto, fili d e i , quia de manu tna suscipimus dominum C o n stantinum imperatorem ad custodiendum eum et moriendnm p r o eo." et in crastinum, quando videlicet mngnus et dominicus paschue dies eelebratus est, dccimo octavo kah Matas decimae quartae indictionis, aurorae crepusculo exiens im-p-697 p e r a t o r una cum patriarcha in Hippodromium, delato altarfo, omni populo contemplante, patriarcha fecit orationem, ct coronavit imperator filium suum; et ita processit ad magnam ecclesiam uterque imperator cum duobus Caesaribus et tribus nobilissimis. processit autem et imperatrix H e i r e n e , "cuin praecessisscnt imperatores, sceptris obsequentibus per scholas antelatis, et ascendentibus per aeneae portae ascen-

246

ANASTASII HISTORIA

ECCLESIASTICA

sum in Catechumenia ecclesiac, non exiens in plateam E m boli. mense v£ro Maio eiusdem indictionis accusatus est JNicephorus Caesar et frater irnperatoris, quod insidias constraxisset adversus earn cum spathariis quibusdam atque stratoribus aliisque hominlbus regiis; et facto imperator silentio apud Magnauram exposuit popalo quae de se fuerant dicta, qui uuanimiter exclamaverunt ut uterque recedaret de medio, non memorantes semper periuri se patri eorum iurasse uon adfnissuros post mortem eius iniuriam pati natos ipsius. ast imperator rebelles caesos et tonsos exilio apud Chersonem deportatos fore decrevit, et climata ilia sub custodia et «uunimine cqnservanda. p. 698 Anno imperii Leonis secundo confugit Telerigus VulgaTum dominus ad imperatorem, qui fecit eum patricium, iungens illi et uxoris suae Heirenae consobrinam. cum autem baptizatum cum ex sancta quoque piscina suscepisset, magniiice honoravit pariter et amavit. Anno imperii Leonis tertio sedit Itliimamas apud B a b e coo, et seditionem commovit. Leo autem imperator militias Boinanorum direxit, et ingressi sunt Syriam centum mjlia, quibus duces erant Michael Lachanodraco Thracesiorum, Artahunsdus Armenius Orientalium, Tatzates Bucellariorum, Basteratzes Armeniacoram et Gregorius Obsicianensium praet o r e s ; et circumdavere Germaniciam, ubi erat Hisbabali tbius Madi, et apprchenderunt omnes camelos eius, et f u t u rum erat ut c^pprent etiam Germaniciam, nisi muneribus persuasisset Lacbanodraconi Hisbabal, et recessisset a castro. et exivit in praedam rcgionis, ct captivate liaereticis Iapobitis Syr is iterum ad castrum reversus est. et misso Ithimap. 69!) mas exercitu a Dabeco et amiradibus helium cum Roman is iecerunt, et ceciderunt amirades quinque et Arabum sex rnilia, ut f e r u n t et sexta feria redierunt: ingressi enim fuerant dominica die. praeterea imperator fWcta maioma in Sopbianis insedit in solio cum filio suo, et ita divulgarunt praetores triumphos quos sumpserant. transtulit autem haeretipos Syros in Thracem, et locavit eos illic. Anno vero imperii Leonis quarto furore accensus Madi Arabum dux mittit Hisan cum virtute multa, Mauropliorum scilicet Syriae ac Mesopotamiae, et descendit usque D o r y laeum. verum imperator praecepit praetoribus ne debellarent eos publico bello, sed munirent civitates et populum introducerent ad earum custodiam, destinatis et principibus magnis per singulas civitates, ipsique sumerent electorum jnilitum terna milia, et insequerentur eos, ne dispergerent

EX

THEOPIIANE.

247

chrsus, et incenderent ipsi primitus tam pabula equorum quam escas, ubicunque fuissent inventae, cum autem residerent Dorylaei diebus quindecim , et defecisserit sibi quae victui sunt necessaria, exitia eorum effecta sunt animalia, multaque in eis praeda patrata est. et reversi obsederunt p. 700 Amorium die u n o ; quod cum vidissent murijtum, et multam habere armaturatn, reversi sunt nihil proficiehtes. Anno imperii Leonis quinto Paulus Constantinopolitanus habetur antistes, venitque Madi Arabum dux Dabecura cum potentatu multo et apparatu, et misso filio suo in Roinaniam ipse redit ad sanctam civitatem, et mittit Muchesiam, qui dicebatur Zelotes, et dat ei potestatem apostatas faciendi Christianorum servos et desolandi ecclesias sanctas. et venit usque Hemesam, et repromittit se non compellere ad magarizandum nisi eos qui ex infidelibus dudum fuissent, donee patefacti sunt Ilebraei et Christiani. et statim coepit impie cruciare, sieut nec Lysias ohm vel Agricolaus, multosque perdidit. sane feminae gratia Christi dei nostri vicerunt eius insaniam ; et hae cum Nubitenses essent archidiaconi Hemesae ac filii Esaiae, multum craciatae, cum non cessissent impietati, millena quippe flagra recipientes et aliis rnultis cruciatibus attentatae, coronam victoriae a Christo percepe-p. 701 runt, pervenit autem et usque Damascum, et multas ecclesias desertas fecit, non intendens dato Christianis ab Arabihus verbo. praeterea octavo idns F e b r u a r i a s mortuo Niceta, de quo pracdictuni est, Constantinopoleos episcopo, secunda ieiuniorum hebdomada, die dominico, Paulus b o n o r a bilis g e n e r e , Cyprius, verbo ac actu coruscans, post plurimam p r o p t e r liaeresim qua tenebatur excusationem, vi malta compellente consecratur patriarcba Constantinopolitanus. media vero hebdomada ieiuniorum tentus est Iafeobas p r o t o spatharius ac Papias et Strategius ac Tbeophanes cubieulalii et paracoemomeni, Leo quoque ac Thomas, aeque cubicularii, una coin aliis religiosis viris, eo quod venerabiles imagines adorarent. tunc denudans absconditam malitiam suam L e o , p e r s e c u t o r s Alius, bos immisericorditer caesos et tonsos p e r q u e medium urbis vinctos pompari fecit et in praetorio inclaudi mandavit; inter quos etiam dictus m o r i tur Theophanes, confessor effectus et coronam martyrii c o n secutus. reliqui autem omnes per huius obitum probati inonacbi sunt ostensi. ast Aaron ingressus in Armeniacorum p. 702 tliema obsedit Semalvos castellum aeslate t o t a , et Septcmbrio mense cepit illud in verbo. miserat autem Thuminamam in Asiatn cum quinquaginlu milibus, et occurrens Mi-

248

ANASTAS1I HISTORIA

ECCLESIASTICA

chael Lachanodraco cursu modico suo debellavit e u m , et iugalavit fratrem Theumamae. Eodem quoque mense quartae indiclionis mortuus est Leo (ìlius Copstantini hoc modo, cum insaniret circa lapides, nimis adamavit coronarti magnae ecclesiae, et accipiens portavit e a m , e t exierunt carbunculi in capite eius, et captus a valida febre mortuus e s t , cum regnasset annis quinqué, diebus sex exceptis. Mundi anno 6776, divinae incarnationis anno 776, Heirene piissima una cum filio suo Constantino gloriose imperium divinitus accipit sexto idus Septembrias indictionis quartae, qaatinus mirabilis praedicaretur deus etiam in hoc, per viduam feminam et puerurn orphannm depositurus i m . mensam contra se famulosque suos impietatem et adversus cunctas ecclesias motam impugnatoris dei Constantini tyrannidem, ut olìm diaboli per piscatorum et illitteratorum inp. 703 lìrmitatem. post quattuor vero dies imperii sui, cum fìlius suns decern essct aunorum, consilium facientes quidam senato rum voluerunt educere Nicepliorum ex Caesare et imperatorem statuere. cum autem ad notitiam causa devenisset, tenti sunt Gregorius logotheta dromi, et Bardas dudum p r a e t o r Armeniacorum, Coi • •' rii spatharius et domesticus excubitorum, Rangabe drungarius duodecimae insulae, et multi alii ; quos caesos et tonsos in diversis locis exilio relegavit. p o r r o viri sui fratres Caesares ac nobilissimos tonsos sacerdotio fungi et populo communionem in festivitate Christi nativitatis porrigere fecit, in qua p r o cedens imperatorio more publice cum puero retalit ecclesiae stemma, quod fuerat a marito sublatum, pulcerrime fabrefactum et pretiosis lapidibus venustatum. promovit autem Helpidium praetorem in Sicilia, qui et ante illic praetor extiterat p ò r r o decimo septimo kalendarum Maiarum accusatus idem Helpidius quod cum Caesaribus sentiret, et misso Theopbilo spatnario praecepit ut compendio raperet et d u p. 704ceret eum. qui cum perrexisset, non dederunt illum Siculi, at ilia huius uxorem ac fìlios caesos et tonsos praetori m i sit custodiendos. lunio autem mense omnia ulteriora themata destinavit ad clausuras custodicndi et observandi exitum Arabum, proponens eis caput Ioannem sacellarium, qui erat eunuchus et domesticus eius. at vero Madi misit Cebir cum virtute mplta, et occurrunt in locum nuncupatum Milum, et inito bello superantur Arabes, et occiduntur ex eis multi, et ita cum confusione reversi sunt, coeperunt p r a e terea piissimi principes fìducialiter agere, et verbum domini dilatari, et qui volebant salvari, sine prohibitione mundo

EX

TI1E0PI1ANE.

249

abrenuntiare, ct glorificado dei exaltari, ac monasteria r e c r e a n , utqae omiic lionum manifestari. IIoc etiam anno in longis T h r a c a e muris homo quídam fodiens invenit lapidcam a r c a m , quam cum expurgasset et revelasset, reperit virom iacentem et litteras conglutinatas arcae, continentes haec "Christus nascetur ex María virgine, ct credo in eum. sub Constantino vero et Heirene i m p e r a toribus, o sol, iterum me videbis." Anno imperii Constantini et Heirenae secundo dircxitp. 705 Heirene Costahim sacellarium et Mamalum primicerium nd Carolum regem Francorurn, quo filiam suam nuptui traderet iinperatori Constantino filio suo. et facto plácito ac i u r e iurando inter utrosque, reliquerunt Elisaeum eunuchum a t - , que notarium ad docendam illain Graccorum litteras simul et linguam; sed et ut erudiret eam et secaodum mores R o manorum imperii, c o n s t r u c t s autem classibus numerosis, et electis ex thematibus populis ac principibus, qui sufficerent, p romo vi t Theodorum patricium eunuchum, virum industrium, et direxit in Sicitiam adversus Helpidium. c u m que multa fierent bella, vicerunt hi qui circa Theodorum erant. quo viso Helpidius timuit, et sumptis quotquot h a hcbat pecuniis cum Nicepboro transmenvit in A í r i c a m , et accepto verbo securitatis ad Arabes c o n f l a i t ; quem illa susceptum ut Romanoruin imperatorem retinebant, coronantes eum incassum, et ocreis et stemmate induentes. cum autem R o m a n o r n m in his populus v a c a r e t , egreditur Madi filius Aaron cum potentatu et apparatu nimio, tam Maurophorum quarn totius Syriae et Mesopotainíae atque deserti, et venitp- 706 Cbrysopolim, derelicto Bunuso ad obsiuendum Nacoliam et cnstodiendnm dorsa sua. misit autem et Burniche in Asiam cum 3 0 milibus; qui cum dcbellasset Lacbano^raconem cum themate Thracesiorum in loco Darino d i c t o , cum et ipsi triginta milia essent, quinqué milia intcrfecit. ast i m p e r a trix misso Antonio domestico cum ordinibus obtinuit Barin, et concluserunt eos. confugit autem ad eos Tazatios B u c e l larioruin praetor, odio quod contra Stauracium habebat p a tricium et logothetam d r o m i , eunuchum omnibus, qui tunc videbantur esse, praeminentem et omnia disponentem. et dato eis consilio pacem postulaverunt. cum autem ad h o c exiissent Stauracius ct Petrus magister et Antonius domesticas, non studuerunt subtiliter agere, ut verbum caute sosciperent ct filios primorum, sed exeuntcs inconsulte tenti sunt ab illis ct couipedibus vincti sunt, et coactae sunt utraeque partes ad faciendum pacein. ct donaverunt invicem, Augusta scili-

250

ANASTASII HISTORIA ECCLESIASTICA

cet et A a r o n , xenia m u l t » , pacto firmato ut p e r singulos annos eis censum tribueret. et facta pace discesserunt, dip. 707 roittentes etiam et civitatem Nacoliae. tulit autein et Atazates u x o r e m saam et omnera substantiam. Anno imperii sul t e r t l o , pace facta cum Arabibas et adita r e p e r t o , Heirene mittit Stauracium patricinm et logothetam dromi cum virtute multa contra Sclavinornm gentes. qui c a m descendisset in Thessaliam et G r a e c i a m , subiecit omnes et tribatarios fecit imperio. introivit antem et in P e l o p o n n e s u m , ct multain captivitatem et exuvias Romano imperio a t t a l i t . Anno imperii Constantini aclieirenae qaarto rediit S t a u r a cius, de quo supradictum est, etSclavis, ettriumpho manifestavit tropbaea in Hippodromio. inense autem Maio eiusdem septimae indictionis exivit imperatrix Heirene una cum fiiio suo et v i r t u t e copiosa in T h r a c e m , circumferens organa et cetera genera musioorum, et ivit usque B e r o e a m , et hanc aedificari iubens nominavit Heirenopolim. venit autem et usque ad Fhilippolim cum omni securitate, et rediit, cum construxisset etiam Anchialum. Eodem quoque anno et Arabum dux Madi, qui etMaumed, p. 708mortuus est, et obtinuit Moses filius eius. p o r r o pridie k a Icndarnm Septembriarum eiusdem septimae indictionis Paulus almificus et sanctis^imus patrlarcha infirmatus tbronum r e l i qnit, et dercendens ad monasterium F l o r i monacliium suscepit babitum, imperio ignorante. cum autem hoc didicisset imperatrix, venit ad eum cum fiiio tristis et clamans. ' ' c a r " inquit " h o c fecisti." at ille cum lamentis multls ait ad earn "utinam nec unquam sedissem in sacerdotii t h r o n o , ecclesia dei tyrahnidetn patiente, praesertim cum scissa sit a reliquis unlversalibus sedibus et anathematizata." quae demum ascitos pktricios' et senatus primores misit ad eum audire quae nb ipso d i c e b a n t d r ; qui dixit ad illos "nisi synodus u n i v e r salis fiat, et e r r o r qui est in medio vestri corrigatur, salu'tem non liabebitis." at illi dixerunt ei " e t quare subscripsisti , cum c o n s e c r a r e r i s , non te consecraturum iconam?" ait autem " e t e n i m idcirco lamentis afficior et c u c u r r i ad p o e n i t e n t i a m , deprecaturus deum, ne sicut sacerdotem me c r u c i e t , qui tacuerim usque nunc et. prae t i m o r e furoris vestri non praedicaverim veritatem " et in bis obdormivit p. 709 in pace, derelicto lamento multo tam imperio quam piis et religiosis rei publicae viris: colendus enim vir erut, et supra mensaram misericors, ac omni reverentia dignus, multarnque (idem babebat tam res publlca quam imperium erga ilium.

EX TIIEOPHANE.

251

ex. tunc ergo coepit dici et disputari super sanctis imaginibus sermo ab omnibus cum fiducia. Anno imperii Heirene cum Elio quinto Arabum dux Moses provehitur, qui uno eis praefuit anno. Constàntinopolitanus vero Tarasius habetur antistes. hoc quoque anno collecto imperatrix Heirene omni populo apud Magnauram dixit ad eos "scitis, fratres, quid fecerit Paulus patriarcha et siquidem vixisset, non utique pateremur hunc dimittere s a c e r d o t i thronum, licet monasticuin babitum induisset. quia vero, sicuti deo placuit, de vita migravit, providenmus h o m i n e m , qui possit pascere nos et ecclesiam dei didascalicis conservare sermonibus." qui unanimiter omnes dixerunt non fore alium nisi Tarasium a secretis. at ilia "et nos" alt "illuni eligimus. sed resultet, et dicat p r o qua causa non suscipit electionem imperii et totius plebis." at ille respondit populo dicens "immaculatae fidei nostrae Christianorum cu- j>. 710 stodes, et eorum quae in gloriam dei sunt aeraulatores fideles, imperatores nostri, tanquam omnium in beneplacitum eius et in commodum nostrum curam facientes, et maxime nnnc ecclesiastica negotia diligenter et sollicite considerantes, quo summus sacerdos in hac regia u r b e sua constituerer, in suae pietatis me animum assumpserunt, et ut m a n i feste mihi diceretur quod consiliati sant praeceperunt. cumque ad hoc me indignum esse pronùntiarem et nullum e o n sensum efficerem, utpote qui ingum buius sarcinae p o r t a r e vel sufferre non possem, iusserunt me adduci ante faciem vestram, p r o eo quod huius consilii unanimes et comprobatores effecti sitis. et n u n c , o viri, qui deum ti metis et semp e r hunc in cordibus vestris habetis, quique Christi vocatione, veri videlicet dei n o s t r i , nominamini Christiani, aio^ audite brevis sermonis ab exiguitate àc humilitate nostra r a tio'nem. ego quidetn quicquid piis imperatoribui nostris et p e r omnia orthodoxis responderim, et in conSpectu vestro orationis meae apologia respondeam» timore deprimor ad consentiendum huic electioni, et vereor a facie dei c o r r e r e p. 711 taliter et quomodolibet incircumspectus, u t jion terribili damnation! succumbam. si enim divinus Paulus apostolus, ui dei voces audivit caelumque habuit eradiens se et p a r a isi inspector efièctus est audivitque arcana v e r b i et p o r t a vit nomen dei coram gentibus et regibus, dixit n e f o r t e , cuin a l i i s p r a e d i c a ve r i m , i p s e r e p r o b u s e f f i c i a r , quomodo e g o , qui in mundo conversatus et cum laicis connumeratus in imperatoriis administrationibus militavi , sic absque iudicatione atque circumspectiooe possum msilii'c ad sacerdoti! magnitudinem, horrendum conamen ad

252

ANASTASII HISTORIA

ECCLESIASTICA

cxigaitatem meam, et temerarium stadium, causa vero tiUQoris et refutationis meae hacc est : aspicio eniin et video ecclesiam, quae supra petrain Christum dominum nostrum fundata est, scissam nunc et divisarli, et nos alia atque aliter loqueotes, et aliter eos Cliristianos qui in Oriente unius nobiscum fidei sunt ; sed et his concordantes O c c i d e n t a l s , nos ab omnibus illis alienatos et a se per singulos dies anathematizatos. dira poena est anathema : procul a deo emittit, et a regno caelorum expellit, ducens in tenebras exterio712 res. nescit ecclesiae lex vel terminus seetam sive contentionem, sed sicut novit confiteri unum deam, unum baptisma, unam fidem, ita et concordiam unam in omni ecclesiastico negotio. nihil enim est in conspectu dei tam acceptum atque placabile quam ut unum simul et una ei&ciatur c a tholica ecclèsia, quemadmodum in sincerae nostrae fidei symbolo confitemur. et petimus nos, fratres, ut r e o r , et vos, quoniam scio timorem vos dei habere, a piissimis et orthoaoxis imperatoribus nostris synodum universalem c o l l i g i , ut efficiamur nos, qui unius dei sumus, unum, et qui trinitatis cultores existimus, uniti et unanimes et collegae, et qui capitis nostri Christì sumus, efficiamur corpus unum compnctum atque connexum, et qui sancti spiritus sumus, efficiamur non contra invicem sed pro invicem, et qui veritatis existimus, efficiamur id ipsum sapientes atque dicentes, et non sit in nobis certamen sive dissensio, ut pax dei, quae exuperat omnem sensum, mnniat nos omnes. et siquidem iusserint orthodoxiae propugnatores, imperatores videlicet n o . 713 stri, postulationi meae annuere, consentio et ego. sin autem, impossibile est mihi hoc facere, ne subiiciar anatbemati et inveniar condemnatus in die domini nostri et iustitiae iudicis, ubi neque imperator neque sacerdos neque principes neque liominum multitudo poterit eripere me. et quicquid placuerit vobis, fratres, date apologiae meae uno vero assertionis vestrae redditae petitioni meae responsum." et libenter audierunt omnes quae dicta sunt, consensum praebentes ut fieret synodus. at vero Tarasius rursus ad populum disputans ait " L e o imperator subvertit imagines ; et quando synodus facta e s t , subversas illas invenit. et propter quod imperatoria manu subversae sunt, iterum quaestionem babet idem capitulum, quoniam antiquam consuetudinem in ecclesia traditam praesumpsèrunt, sicut eis libitum fuit, exterminare. sed Veritas d e i , ut apostolice dicamus, non est alligata." Itaque octavo kalendas Ianuarias octavae indictionis consecratus est alnius pater noster Tarasius patriarcha Con-

EX

THEOPHANE.

253

stnntinopolitanns ; qui missus Romam synodicis suis et libello fidei suae reccptus est ab Hadriano papa, mittens autem et imperatrice petiit ut mittcret litteras suas et homines, quo invenirentur in synodo; qui direxit Petrum vicedominom *) ecclesiae suae, et Petrum Hegumenum S. Sabae, vi-p-714 ros honorabiles ac omni virtute adornatos. misit antem et Antiochiam et Alexandriam tam imperatrix quam patriarcha : adhuc namque pax, quae facta l'uerat cum Arabibus, non erat soluta, et duxerunt ab Antiochia quidem Ioannem magnum atque famosum, verbo et opere sanctitatis participem, qui et syncellus Antiocheni patriarchae fuit, et T h o niam Alexandrinum, virum zelàtorcm et religiosissimum, qui et Thessalonicae magnae civitatis, quae est in Illyrico, factus archiepiscopus effloruit. interea mortuo Mose fit Arabnm dux frater eius Aaron, qui tribus et vicenis eis praeluit a n nis et multa mala Christianis ostendit. Anno imperii sui sexto mittentes imperatores convocaverunt omnes, qui sub eorum erant potestate, antìstìtes, p e r venientibus quoque a Roma transmissis ab Hadriano papa litteris et hominibus, ut praediximus, et ab Antiochia et Alexandria. et septimo idus Augustas nonae indictionis praesidentes in tempio sunctorum apostoloruin apud regiam u r bem coepere sanctas scripturas relegere, et obiicere invicem, p. 715 iniperatoribus ac catecliumenis inspicientibus. ast populus scholariorum et excubituuin atque ordinum cetcrorum a c cusati a principibus suis, cum habercnt adhuc et magisterium quoque nequam doctoris sui, denudatis gladiis i r r u e r u n t in eos, minitantes mortificare tnm summum sacerdotem quam orthodoxos episcopos et abbates. imperio vero per assistentes sibi familiares homines hos sedare nitente non ac~ qnieverunt, quin potius exprobraverunt. cum autem p a triarcha surrexisset et tribunal cum episeopis et monachi« fuisset ingressus, hi qui maligni sensus eorum erant episcopi exierunt ad eos, clamantes atque dicentes "vicimus." et g r a tia dei nemini nocuerunt furiosi illi et inhuman!, et taliter dissoluta synodo abiit unusquisque ad propria. Anno imperii sui septimo misso Heirene Stauracio p a tricio et logotlieta in Thracein, mense Septembrio, initio decimae indictionis, ad ulteriora tliemata, persuasit eis sibi cooperari et depellere ab urbe impium populum, quem nequissimus Constantinus instruxerat et erudierat. et cum se p- 716 *) vicedominus est oeconomus. v. Hugonem M e n a r d u m a d Coucordiam regularura c. 28. cui a d d e Flodoardum 1 17. Fabr.

254

ANASTASII HISTORIA ECCLESIASTICA

fingerei quod exereitum mo I m a esso I ¡11 Orientalcs partes, eo quod Arabes fnissent egressi , exiit omnìs regius a p p a r a tus atque suppellei usque ad Malagina ; et introeuntes Ili qui exteriorum tliematum e r a n t tenuerunt urbem. mittens a u t e m ad ilio» significat eis dicens "mittite mihi arma des t r a : opus enim vobis habeo." at illi stulti divinitus facti d e d e r u n t ea. t u n c missis familiU eorum in navcs exules eos emisit ab u r b e , in p r o p r i a m regionem unum quemque iubens a b i r e , in qua et genitus esset. et cum fecisset e s e r citimi p r o p r i u m et principes sibi ohtemperantes, ipsa mense Maio iterum mittens p e r omnem locum convocavit episcopos, quo venirent in Nicaeensium civitatem Bithyniae ad effìciendum ¡11 ic concilium, et p e r totum aestivum tempus congregati sunt omnes npud Nicaeam, siquidem eos qui ex Romanae sedis et Orientalium persona venerant non dimiserat, sed retentos secom habebat. Anno imperii Heirenae et Constantini octavo exiit T a rasius sanctissimus archiepiscopus Constantinopoleos in Nip 717censium civitatem, et celebrata est sancta et universalis septima synodus episcoporum, et recepii catholica ecclesia p r i scum o r n a m e n t u m suum, nil novum praedicans, sed sanctor u m et b e a t o r u m p a t r u m dogmata immota custodiens, et novam baeresim abdicans, tresque falsos nominutos patrirebas anathematizans, Anastasium videlicct Constantinum et Nicetam, atque omnes conseDtaneos eorum. facta est autem p r i ma conventio ac sessio episcoporum in ecclesia catholica S. Sopbiae Nicaenae civitatis quinto idus Octobrias indictionis undecimae. et Novembrio mense ingressi sunt omnes regiam u r b e m , et praesidentibus imperatoribus una cum episcopis in Magnaura lectus est t o m u s , et subscripsit tain i m p e r a t o r q u a m mater eius, fìrmantes pietalem secundum antiqua d o gmata, opera sacerdotum bonori, et dimiserunt eos, et pace potita est ecclesia dei, quamquam inimicus zizania in o p e r a tionibus snis seminare non cesset. sed ecclesia dei semper impugnata t r i u m p h a l . Anno imperii sui nono Heirene imperatrix, pace soluta p.718 3faciendi cum Francis nuptiales c o n t r a c t u s , direxit T h e o p h a nem p r o t o s p a t h a r i u m et abduxit puellam ex Armeniacis n o mine Mariam ab Amnia, et iunxit earn Constantino imperat o r i et filio suo, c u m ipse multum tristaretur et nollet, p r o p t e r affectum q u o erga Caroli (ìliam F r a n c o r u m regis flagrabat, quam scilicet antea desponsaverat. et consummaver u n t nuptias eius mense Novembrio indictionis duodecimae. interea Heirene misit Ioannem Sacellarium et logothetam in L o n g o b a r d i a i n , una cum T h e o d o t o dudum rege maioris

EX TlIEOPIIANE.

255

Longobardiae, ad ultionem inferendnm, si posset, in Carolimi et quosdam subducendos ab ilio, doscenderunt ergo cum Tlieodoro patricio et praetore Siciliae, et inito bello tentus a Francis amare peremptus est. Anno imperii Heirene et Constanti!)! decimo movit dia- p. 719 bolus livore pietatis imperatorum homines, qui instigaverunt matrem adversus fìlium et fìliurn adversus matrem : inflexerunt enim eam quasi e* praesignantibus futura cognitionibus certificati, nsserentes ei "non est praedestinatum apud deum tenendi fìlium tuum imperium, seti tuum est a deo tibi datum." at ilia ut mulier seducta, praesertim cum amorem quoque principatus haberet, credidit ita esse, et non recogitavit quod ipsi volentcs dispensare res id sub occasione praetenderent. ergo cum iinperator iam viginti esset anno, rum factus atque robustus admodum et idoneus, videbat se nihil potestatis gerentem, et tristabatur, intuens e contrario Stauracium patricium et logothetam omnia possidere, omnesque ad ilium procedere, et neminem ad se frequentare autiere. tunc C o n s i l i o inito cum familiaribus perpaucis liominibus suis, etPetro magistratu et Theodoro patricio et Damiano aeque patricio , firmavit quo comprehenderet earn et exalem iu Siciliani destinaret, ipseque teneret imperium cum raatre sua. porro quinto idus Februarias factus est horribilis terrae motus, ita ut non auderet quisquam domi dormire,p. 720 sed omnes in hortis et sub dio tabernaculis factis et tentoriis extensis degebant. ast iinperatrix una cum filio suo. egressa est ad S. Mamam. cum autem Stauracio nuntiata foisset praesignata res, commovet Augustam contra fìlium; quae comprehensos homines imperatoria omnes cecidit atque totondit, una cum Ionnne protospathario et baiulo ipsius, et exilio relegavit in inferioribus partibus usque in Siciliani. Petrum vero magistratum dehonestationibus subrpittens in domo sua sedere praecepit, similiter et Theodorum patricium. porro Damianum patricium caesum et tonsum in castrum Apolloniadem exulem fore constituit. percutiens autem et (ilium conviciisque multis lacessens egit ne proceder e i per dies non paucos. coepit autem adiuramentis submittere [iurare] militiam iam dicentem quia quousque tu vivis , non permittemus imperare fìlium tuum. et iurabant omnes sic, nemine contradicere super hoc audente, interea classis Arabum in Cyprum exivit. quod praecogndscens iinperatrix coacervavit et ipsa omnia Romana navigia, et misit adversus eos. cum autem usqne Mvra uterque praetor venisset, divertit a promontorio Chelidoniorum et ingressus est in Attaliae sinum. at vero Arabes moti a C y p r o , cum p. 721

256

ANASTASII HISTORIA ECCLESIASTICA

serenîtas eos cepisset, circumferebantur in pelago, ctimque t e r r a e proximi t e n e r e n t u r , viderunt eos praetores, et /ade ti ¡ree ta praeparati sunt ad bellandum. Theophilus autem Cibyraeotorum p r a e t o r , cum vir esset rokustus atque f o r tissimus, fisus et ante omnes egressus tentus est ab eis ; qui cum ductus ad Aaron fuisset ab eo videndus, adbortatus est ut p r o d i t o r fieret et temporalis dona susciperet. qui cum h o c nullatenus admisisset, p e r ampliusque coactus nequaquam cessisset, gladii animadversionem sustinens m a r t y r optimus est ostensus. Mundi anno 6 2 8 3 , divinae incarnationis anno 7 8 3 , anno v e r o imperii Constantin! primo mense Septembrio, indictionis decimae q u a r t a e , venerunt qui adiurabant ad Armeniacorum Ulema ; qui iurare minime consenserunt, quia non imperabimur a filio tuo in vita tua, sed nec praeponimys, inquilini, nomen Heirenae ante Constantini nomen, sed Constantini et H e i r e n a e , ut ab initio suscepimus. misit autem iterum ad inflectendum eos Alexium spatharium et drungap. 723 rium vigiliae. . at illi tenentes eum, ut sibi praeesset, p r o v e xerunt. Nicephorum vero patricium et praetorem suum c u stodiae manciparunt, Constantinumque solum principerà et imperatorem iaudaverunt et acclamaverunt. h o c c o m p e r t o reliquorum populi tliematum, praetoribus suis expulsis C o n stantinum tantum imperatorem et ipsi praedicabant. o m a ligni diaboli versutias, quomodo p e r multa studet argumenta genus hominum perdere ! qui enim ante quindecim annos terribili iureiurando iuraverunt et facta propriae manus scripta in sancto tribunali recondiderunt, iterum iurabant se a filio eius non imperandos in vita ipsius, et rursus h o c oblivioni tradentes Constantinum imperatorem bonae famae laudibus efferebant, non perpendentes miseri quod non o p o r teat reciprocum (ieri iuramentum. necessitas enim incumb i t ut omnem reciprocam iurationem periurium subsequat u r . periurium autem est abnegatio dei. collecti autem O c t o b r i o mense decimae quartae indictionis hi qui ex themulibus erant apud Atroam, exquisierunt omnes communi Consilio Constantinum i m p e r a t o r e m , vicesimum agentem annum, timens autem Heirene impetum populi absolvit eum. at il li. hunc quidem imperatorem affirmaverunt, huius autem m a p. 724 treni respuerunt. praeterea direxit protinus imperator M i chaelem Lachanodraconem et Ioannem haiulum suum a c protospatharium, et iuramentis submiserunt Armeniacos, ne susciperent Ileirenem matrem suam iuiperatricem. Alexium v e r o confirmavit in praetorem suum. et cum rediisset i m p e r a t o r in urbem mense Decembrio, cacsum et tonsum S t a u -

FX

257

THEOPHANE.

r a c i u m exulem fecit a p u d A r m e n i a c o r u m thema ad satislactioneni e o r u m . in exilium nihilominus et Aetium misit, spadonem protospatharium et i n t i m u m e i n s , et omnes domesticos ipsius spadones, l i a n c autem cum suavitate sua et affluentia locavit in palatio E l e u t h e r i i , quod ipsa a e d i f i caverat, in q u o etiam pecunias multas absconderat. F a c t u m vero est eodem mense incendium, et c o n c r e m a t a m est triclinium p s t r i a r c l i i i , quod d i c i t u r Thomaites, et q u a e storum, et aliae domus usque ad Milium, c e t e r u m Aprili mense Constantiuus cum castra movisset contra Vulgares, venit a d castcllum q u o d d i c i t u r P r o b a t i , ad r i v u m scilicet S. G e o r gii ; et cum occurrisset Cardamo domino V u l g a r i a e , pusillo c i r c a vesperam facto b e l l o , f o r m i d a n t e s hi qui ex p a r t e R o m a n o r u m e r a n t , p e r ' n o c t e m f u g e r u n t et inglorii r e d i e r u n t ; quin et Vulgares metuentes reversi si^nt A n n o imperii sui secundo mense S e p t e m b r i o castra m o . p vit i m p e r a t o r adversus Arabes, et profectus ab Amorio abiit Tursum Ciliciae. cum autem venisset ad inaquosas t u r r e s , repedavit inanis mense Octobrio indictionis decimae q u i n tae. p o r r o decimo octavo kalendas F e b r a a r i a s rogatag i m p e r a t o r a p r o p r i a m a t r e et a multis optimatibus p r o n u n t i a t earn iterum i m p e r a t r i c e m , et laude c u m illo siinul a t t o l l i t u r , ut a p r i m o r d i o Constantini et Heirenae. omnes q u i d e m obediunt. ast A r m e n i a c o r u m thema pertinaoiter instans a d hoc r e n i t i t u f , et q u a e r i t A l e x i u m , q u i p a u l o ante p r a e t o r in eis f u e r a t , et ab i m p e r a t o r e tunc evocatus et dignitato p a t r i c i i honoratus penes ipsum d e g e r e v i d e b a t u r . hunc e r g o p r o p t e r huiusmodi requisitionem et quosdam sermones s u p e r iltos dictos, q u i a videlicet r e g n a t u r u s e s s e t , caedens ac t o n dens in p r a e t o r i o posuit. Iulio vero mense exercitum movit adversus V u l g a r e s , et construxit cnstrum M a r c e l l o r u m , et duodecimo k a l e n d a r u m Augustarum exivit Cardamus dominus V u l g a r i a e cum o m n i v i r t u t e sua, et stetit in munitionibus. fiducia vero fretus et a pseudoprophetis i m p e r a t o r c r e d e r e persuasus quod eius esset victoria , incircumspecte ac i n o r d i n a t e bellum i n f e r t , et valido v i n c i t u r Marte, fugatusque rediit in urbem, multis p. amissis non solum communis populi sed et p r i m a t u m , i n t e r quos et Michael magistratus, L a c h a n o d r a c o et Bardas p a t r i c i a s ac Stephanus protospatharius extiterunt, Nicetas q u o q u e ac Theognostus facti praetores, et homines regii non p a u c i . sed et Pancratius pseudopropheta et astronomus, qui et v i c t u r u m ilium vaticinatus est. abstulerur.t autem V u l g a r e s etiam sarcinam, pecunias, equos et aulaea u n a cum universo Theophanes

It.

17

258

AN ASTASI I HISTORIA ECCLESIASTICA

regio npparatu. cum autem ordines collect! essent in urbe, consiliati sunt educere Nicephorum ex Caesare et imperatorem statuere. quo comperto Constantinus misit, et eduxit utrosque fìlios Constantini avi sui ad S. Mamam, et Nicephorum quidem oculis, Ghristophorum atque Nicetam Anthimumque atque Eudocium linguis privavit ; cum quibus et praedictum Alexium patricium luminibus exorbavit, obediens maternis et praelati Stauracii patricii suadelis, ei asseverantium quod nisi hunc caecum redderet, in imperatorem eum forent electuri. facta est autem horum poena mense Aogup. 726 sto, die sabbati, indictionis decimae quintae, hora nona, verumtamen non in longum dei iustitia banc actionem dimisit inultam: post quinquennium namque eodem mense et eadem sabbati die orbatur oculis a propria matrc Constantinus idem. Anno imperii Constantini tertio audientes Armeniaci de Alexio patricio quod caecus fuerat factus, custodiae mancipavere praetorem s u a m , Theodorum videlicet Camulianum patricium. quo comperto imperator misit quidem primam ad eos nonnullos, post sanctum vero pascha ipse per »e movit exercitum contra eosdem Armeniacos una cum reliquis cunctis tbematibus. et septimo kalendas Iunias primae indictionis, die sanctae pentecostes, cum proditos eos Armeniorum fraude, qui cuin ipsis erant, debellasset atque vicisset, comprebendit p. 727 illos, et interfecit Andronicum sputharium et turmarcham e o r u m , et Tbeophilum turmarcham atque Grcgorium episcopum Sinopae; reliquos vero rerum iacturis et proscriptionibus subdidit. p ò r r o mille vinctos èxercitus ipsorum introduxit per Blachernarum portam in urbem, quorum faciebus atraniento et punctionibus suprascripsit "Armeniacus insidiator." dispersit eos tam in Siciliani quam in ceteras insula*. Armena sane, proditores eorum, nil ab imperatore honoris seu liberalitatis assecuti castrum Camachan Arabibus tradiderunt. Anno imperii Constantini quarto ceperunt Arabes Thebesan castrum sub verbo, propter quod et principe« eius dimiserunt ad propria. Anno imperii sui quinto Constantinus, odio habens Mariani uxorem suam,' sumuiissione matris suae principatum appetentis et cjuo ab omnibus reprebensibilis iudicaretur a f fectantis, coegit e am u t iìeret monacha ; quam cum inflexisset, totondit mense Ianuario. et Aprili mense movit exercitum adversus Arabes, et mense Maio bellum iniens in ocp. 728cursu i p s o r n m , in loco qui dicitur Amusan, vicit, ver tit, et

EX

T11E0PHANE.

259

lios insecutus est usque ad amnem. et c a m venisset E p h e sum et apud dei locum orationes fecisset, commercium nundinarum, quod centum erat auri librarum, indulsit ad famulatum S. Ioannis apostoli. Augusto vero mense coronavit imperator Theodotem cubiculariam in Augustam, et desponsavit earn inique. Anno imperii sui sexto, indictione prima, celebravit imperator Constantinus cum Theodote nuptiarum principia in palatio S. Mamae per dies quadraginta prolongatarum. mense vero Aprilis eiusdem indictionis nocturno tempore factus est terrae motus in insula Creta valde terribilis, mense autem Maio factus est C o s t a n t i n o p o l i nimis horribilis. Cardamus praeterea dominus Yulgariae denuntiavit imperatori dicens "aut tribae mihi pacta , aut veniam ad auream usque p o r tam, et demoliar Thracem." ast imperator posita equina in mappa stercora transmisit e i , "qualia" inquiens "te decere pacta praevidi , transmisi tibi. verum quia senex es, nolo ut fatigeris usque ad haec loca, sed ego venio usque Marcella, et tu exi, et quicquid iudicaverit deus fiat." et cum misisset* imperator ad nlteriora themata, congessit populum suum et venit usque Versinitiam, et Cardamus usque ad lu-p. 739 cum Abroleva; et cum formidaret, mansit in nemore. ast imperator confortato populo suo abiit usque ad l u c u m A b r o levara, invitans eum per dies decern et Septem, at ¡Ile non est ausus, sed repedavit fugax ad sua. Eodem quoque anno et Arabes venerunt usque A m o rium, et cum nihil profecissent, reversi sunt, praeda in c i r cumquaque regionibus facta. Eodem autem anno Plato Sacudionis abbas se abscidit a communione Tarasii patriarchae, p r o eo qnod imperatorem in communionem receperit, et institutori tondere uxorem eius Mariani, et loseph monacho et abbati monasterii quod appellatur Tanchathara coronare eum cum Theodote praeceperit. quod cum didicisset imperator, misso Bardanio patricio et scholarum domestico, atque Ioanne comite O b sequii, Platonem introduxit in urbem, et reclusit intra claustra in tempio principis mìlitiae, quod est in palatio. reliquos vero monachos cum nepotibus eins percussos exilio r e legavit apud Thessalonicam ; quibus auxiliabatur mater imperatoris, tanquam his qui filio suo resistebant et confundebant. Anno vero imperii sui septimo, mense vero Septembrio, p. 730 egressus est imperator cam niatrc s u a , ut calefieret apud

260

ANASTASI I HISTORIA ECCLESIASTICA

P r u s a m . O c t o b r i o v e r o mense natus est imperatori filius, q u e m nominavit L e o n e m . quae cum cognovisset i m p e r a t o r , a e r e i i c t a m a t r e apud T h e r m a s una cum o r d i n e regio u n i v e r s o a t q u e principibus cursim in urbetn regressus est* q u a * p r o p t e r bui us m a t e r spatio r e p e r t o allocuta est et subtraxit muneribus ac repromissionibus agminum principes, ut d e p o n e r e t u r filius suus et ipsa singulariter i m p e r a r e t , alios h o r u m p e r se i p s a m , alios vero p e r homines suos blandiens. et a t t r a x i t ad se omnes, et praestolabatur congruum invenire diem. interea R o m a e obeunte Adriano papa c o n s e c r a t u r L e o , vir honorabilissimus et p e r omnia reverendus. mense v e r o Martio exivit i m p e r a t o r adversus Arabes, secam habens S t a u r a c i u m p a t r i c i u m et ceteros amicos matris suae, necnon e t electam c a t e r v a m expeditorum videlicet militum ex u t r i usque thematibus, viginti milia. videntes hi qui c i r c a S t a u r a c i u m e r a n t a l a c r i t a t e m populi et imperatoris, t i m u e r u n t n e f o r t e bello inito ille v i n c e r e t et ipsi adinventis adversus earn p. 731 f r u s t r ? r e n t u r insidiis. ergo muneratis vigiliis persuaserunt eis mentiri, p e r h i b e n d o S a r a c e n o s fugisse. i m p e r a t o r itaque multum tristatus inefficax u r b e m ingressus e s t , et kalendis Maiis mortuiis est filius eius L e o , et luxit eum v e b e m e n t e r . p o r r o decimosexto kalendas Augustas ab equestri agone ad S . Mamam transeunte, t r a n s m e a r u n t adversus eum c o m p r e bendendum bi qui e r a n t ex ordinibus, quos mater i m p e r a t o ris f u e r a t allocuta. quo ille cognito in chelandium suum ingressus est, et t r a n s m e a v i t ad Pylas, volens ad Orientalium t h e m a confugere. e r a n t autem cum eo et matris suae a m i c i , quos ille sic esse penitus ignorabat. p r a e t e r e a exivit ipse e t mulier eius usque ad T r i t o n e m . p o r r o Consilio inito a m i c i matris eius, qui c u m ipso erant, dixerunt ad semet ipsos " s i coacervatus fuerit ei populus, non iarn dominio c o n s t r i n g e t u r , nec latere p o t e r i m u s e u m , et p e r d e t nos." materque ipsius congregalis in palatio Eleutherii eis qui ex o r d i n i b a s sibi fuerant c o l l o c u t i , i n t r o i v i t palatium , et cum didicisset populi ad ¡ m p e r a t o r e m concursum, timuit n i m i s , et t r a c t a b a t qualitcr mitteret episcopos ad eum et a c c i p e r e t v e r b u m et sederet in angolo, veruni scripsit occulte ad arnicos suos, qui cum eo e r a n t , quia nisi modum quemlibet feceritis et p.732 tradideritis eum, v e r b a quae babebitis mecum indicare h a beo i m p e r a t o r i , a t ¡Ili metuentes tenuerunt eum ad preces, et in chelandium i n d a c t o eo sabbato mane v e n e r u n t ad u r bem, et incluserunt eum in domo purpurea , in qua et n a tus e s t , et c i r c a h o r a m nonam c r u d e l i t e r et insanabiliter oculos eius evellunt, ita ut hunc mors subsequens confestim estinguerei, Consilio matris eius et consiliariorum ipsius. o b -

EX

THEOPIlANE.»

261

tenebratus autem est sol per decern et septem dies, et n o n dédit radios suos, ita u t a b e r r a r e n t naves et f e r r e n t u r , omnesque dieerent a t q u e confiterentur quod p r o p t e r i m p e ratoris caecitatem sol obcaecatus suos radios retraxerit. et taliter de cetero i m p e r a t Heirene m a t e r eius. Eodem etiam a n n o et Romae cognati b e a t a e memoriae IJadrinni papae coinmoventes p o p u l u m tumultuati sant c o n t r a Lconem papam, et tenentes caecaverunt eum, non tamen penitus lumen eius extinguere p o t u e r u n t . at ille confugit ad C a r o l u m F r a n c o r u m regem, qui ultus est inimicos eius a m a re, et iterum restituit ilium in sedern suatn. c e t e r u m vicemp. 733 Carolo recompensans coronavit i m p e r a t o r e m in templo S. P e t r i apostoli, perungens oleo a capite usque ad pedes, et circuindans imperatoria veste atque corona, octavo kalendas lanuarias indictionis nonae. igitur Romanis i t e r u m i m p e r a t Heirene annis quinque. • Anno itaque imperii sui Heirene p r i m o , id est c u m s e cundo i m p e r a r e coepisset, confestiin dirigit D o r o t h e u m e g u menum Cbrysopolitanum et Constantinum c b a r t o p h y l a c e m ecclesiae magnae ad Abimelecli partes Cappadociue d e p o p u lantem atque G a l a t i a e , intercedens p r o p a c e ; quod tamen factum non est. et Octobrio mense quidam rebelles in c u stodia positis in palatio Coullierapia fi 1 iis impugnantis d e u m Constantini ad magnam confugere persuadent ecclesiam, quasi petentes securitatem subsequentis indemnitatis suae, quatinus p e r buiusmodi occasionem appellarent ex eis q u e m q u a m i m p e r a t o r e m . et multo populo ad ecclesiam c o n c u r r e n t e ingressus est Aëtius eunuebus patricius , et eduxit eos v e r b o , nemine ad illos t e n d e n t e , et exilio d a m n a v e r u n t eos a p u d Atbenas. duo autem patricii, Stauracius scilicet et Aëtius, qui dilecti esse noscebantur i m p e r a t r i c i s , facti sunt in a l t e r u t r u m bostes, ita u t inimicitiam manifeste m o n s t r a r e n t , p. 734 ambo intentionem babentes post m o r t e m eius cognatis sui* imperium acquirendi. Anno imperii Heirene secundo Abimelech exivit c o n t r a Romaniam, et misso expeditorum incursu descendit usque ad Magalina, et praeoccupans in stabulis Stauracii equos i m p e r a t o r i o eqaitatui aptos sine laesione reversus est ; et reliqui descenderunt usque L y d i a m , et multam consecuti sunt praedam. Mense vero Martio septimae indictionis voluit Acamirus Sclavinorum Belziciae princeps pulsatus ab Helladicis educere filios Constantini, et ex eis p r o m o v e r e i m p e r a t o r e m . cum au~ tem hoc cognovisset iniperatrix Heirene, mittit ad patricium

262

ANASTAS11 HISTORIA ECCLESIASTICA

Coustantinum Serantapichuin Tlieophylactum (ilium eius, qui spatharius erat et nepos suus, et omnium oculos eruit, et dissipavit consilium eorum contra se nequiter adinventum. p, 735 p o r r o paschirlis festivitatis feria seconda processit imperatrix a sanctU apostolis in curru aurato vecta, qui a quattuor equis albis trahebatur et a quattuor patriciis tenebatur, Bardano videlicet praetore Thracesiorum, Sisinnio praetore Thracae, Niceta domestico scholarurn et Constantino Boila, iactaas liberaliter hypatiam. mense vero Maio infirmata est imperatrix pene ad mortem, et protenta est contentio eifnuchorum. Aetius autem auxiliatus est Wicetae patricio et scholarurn domestico, et insequantur severe Stauracium, credere facientes imperatrice^ quod imperium appeteret, ita ut atrociter irata illi, ascendens in palatium Tonchierium, diierit rebellionis et simuitatis sollicitatorem eum esse, et sibi ceteris acquisitorem perditionis. qui ad haec apologia facta muniebat se ipsum. insaniebat aatem adversus Aetium et Nicetam iam dictos patricios. Anno imperii Heirene tertio, mense Februario, indictione octava, iam dictas Stauracius tyrannidein ac simultatem in p. 736 urbe regia construebat, scholarios, qui erant in ea, et excubitores una cum primis eorum pecuniis ac muneribus assumens ac placans. Heirene sane, pia imperatrix, silentio in Iustiniani triclinio facto prohibuit omnem, qui militaret, adbaerere. Stauracio , et sic adepta sunt modicam tranquillitatem negotia. Aetius vero iam memoratus et Nicetas cum aliis quibusdam certatim adversabantur Stauracio, qui corde perculsus sanguinem per os emisit spumosum ex partibus pectoris et pulmonis, hoc medici aspicientes mortale p r o nuntiaveront. ast adulatores et imperiti, non solum medici sed et quidam pseudomonachi et divini, iuramenlis credere persuaserunt usque ad diem mortis eius, quae facta est mense Iunio ipsius octavae indictionis, quod victurus et regnaturus esset. quibus ille innixus seditionem in Cappadociis construxit adversus Aetium fieri, quam non meruit vivens audire : post duos namque dies mortis eius super hoc nuntius verni, et seditiosi comprehensi exiliis sunt et animadversionibas subditi. Anno imperii Heirene quarto, octavo kalendas Ianuarias, indictionis n o n a e , Carolus rex Francorum coronatus est a p. 737 Leone papa, et cum voluisset contra Siciliani classibus praeliari, se poenituit, coniungi potius cum Heirene volens, legatis ad hoc directis sequenti anno, indictione decima. Martio vero mense nouae indictionis Heirene pia imperatrix By-

EX

THEOPHANE.

263

zantiis civili» donavit tributa , Abydique ac Hierii ea quae dicantur commercia relevavit, magnis super bis et aliis rnultis bcneficiis gratiarum actionibus freta. Anno imperii Heirene quinto Aètius patricius liber a Stauracio factus, et ideo securitate potitus, imperium ad f r a trem proprium transferre satagebat, qaem et monostrategum fecit in Thrace simul et Macedonia, ipse ulteriora themata tenens, Orientales scilicet et Opsicin. cum ergo elatione refertus esset, eos principes , qui sublimiores erant, debonestans p r o nihilo reputabat, qui et valde maesti adversus eos eflfecti, simultatem contra iniperatricem meditantes, hanc in opus duxerunt. pervenerunt autem apocrisiarii a Carolo et Leone papa directi ad Heirenem piissimam, postulantes ut iungeretur illi ad nuptias et uniret eoa et liesperia; quae rofecto obaudisset, nisi Aètius iste, qui saepe dictus est, inibuisset, praevalens et imperium in p r o p r i u m , sicut p r a e dictum est, fratrem usurpa ns.

E

Sequent! autem anno, qui est primus imperii Nicepbori, p. 738 pridie kalendas Novembrias indictionis undecimae, quarta noctis hora, cum feria secunda lucescit, idem Nicepborus cum patricius esset et logotheta generalis, tyrannidem adversus Ileirenem piissimam concitavit, deo quidem incifabilibus ob nostrorum multitudinem peccatorum iudiciis indulgente, cooperantibus ei Niceta patricio et domestico scbolarum, et Sisinnio patricio fratre ipsius, viris periuris ac fraudulentis Triphyliis. erant autem cum ill is et Leo patricius Serantapicnus, et Gregorius patricius Musulacii, et Theoctistus p a tricius et quaestor, atque Petrus patricius, seducentes quosdam ex populo , qui erant ez ordinibus. cumqae venissent ad portam quae dicta estChalce, custodesque falso ac subito decepissent, persuaserunt eis ut crederent quod ab ipsa fuerint destinati, quatinus imperatorem eundem Nicephorum appellarent, eo quod Aetius patricius sibi vim inferret ad annuntiandum Leonern fratrem suum imperatorem. qui mendacio tanto credentes , imperatorem pariter pronuntiaverunt eum qui erat tyrannus. taliter ergo ad magnum p a latium iidem palricii venientes ingressi sunt illud, indeque per totam urbem ignolnles et servos dirigentes acclamatio-p. 739 nem fecerunt ante mediain noctem, et custodes in circuita palatii, quod Tentu Eleutherii nuncupatur, posuerunt, ubi earn contigit esse, diluculo sane accersientes earn concluserunt in niaiori palatio, et ita processerunt ad magnani ecclesiam ad coronandum scelestum. convenit interea universa multitudo urbis, et oinucs super his quae agebantur moleste

264

ANASTASI1

HISTORIA

ECCLESIASTICA

ierebant, maledicentes coronanti et coronando cuuclisque congratulantibus eis. et quidem cum religione ac ralione vivcntes divinum mirabantur iuxìicium, qualiter earn permis e r i t , quae pro recta fide more martyrum agonizavcrat, a subulco expelli, praesertim cum ei devotissimi eius praecipue adhaerere propter avaritiam proposuerint, Leo scilicet eunuchus, patricius et sacellarius Sinopeos et deo perosi T r i phylii at(|ue patricii, qui supei'ias dicti sunt, qui donis plur i m i ab illu ditati s u n t , et cum ea saepe convescentes, et adulationibus cum iuramcntis borribilibus certam reddentes, omnibus mundi rebus se necessariorem reputare, quam h a berent erga illam, bcnevolentiam affirmabant. alii autem ut in ecstasi facti, gestorum certitudinem borum minime sentientes, sotnnium se videre putabant. alii autein, qui dunp. 740taxat perpendere bene sciebant, praeteritam felicitatem beatificabant et futuram per tyrannidem infelicitatem lugebant, maxime hi qui maligni voti tyranni experientiam quandam ante perceperant. p o r r o universos communiter possidebat caligo et sine c o n s o l a t o n e mentis defectio, ne per singula miserandae illius die! deformia verba scribens protelem sermonern. deniqne sequenti die sumptis quibusdam ex patriciis ascendit ad imperatricem custodiae mancipatam, simula ns, ut ei moris erat, falsam benignitatem, per quam et plures decepit, et excusans se quod invitus ad principatum c o n scenderit nec hunc unquam desideraverit: maledicebat autcm bis qui se provexerant et illam insidiis appetiverant, ut proditor dominum, postquam cum ipso caenaverit; quos et imitatores illius existere testabatur. ostensis etiam nigris calceamentis, amare se talibus ut! praeter leges imperatoria» p. 741 affirmabat ; fiduciamque habere dolose monebat earn, et cum iuramentis, de omni corporali requie, quam consequi dominarti a servo deceret ; nullamque arbitrari aerumnam casus illius exhortabatur. commonebat postremo nil occalere a se imperialium thesaurorum, et damnnbat avaritiae vitium, hoc illam habere non ferens : languebat enirn eo vehementer omnia devorans, omnetnque in auro spem et (ìduciam p o llens. at vero sapiens et deo dilecta Heirene, quamvis c o n graeret ut passione tam repentinae commutationis utpote mulier teneretur , forti et sapienti prudentia dixit ad eum, qui beri quidem servus periurus fuerat, hodie vero sollers et seditiosus tyrannus ac impudens habebatur: "ego quidem, o homo, deum deputo pridem, cum essoin orphana, exaltasse me, et deinde super solium imperii, licet essem indigna, p r o vexisse me. causam vero depositionis meae mihimet applico et peceatis meis ascribo. in cunctis autem ac modis omni-

EX

THMOPIiANE.

265

bus sit nomen domini bencdictum, solius regis regum et d o mini d o m i n o r u m . p o r r o m o d u m p r o m o t i o n i s t u a e deo r e d do, quo excepto nil fieri crfcdidi. v e r u m t a m e n delatas milii c o n t r a t e snper dignitate, qua n u n c circnmdaris , auditiones p. 742 non ignoras ; quas veras fuisse r e r u m finis ostendit, quasque si molesle tulisscm, facile mihi e r a t interficiendi te. sed m o d o iuramentis tuis fidendo, m o d o tibi p a r c e n d o , multos milii devotos parvipcndi, deo quae mea sunt dans, p e r quern reges regnant et potentes obtinent t e r r a m . sed et nunc, cuin sis pius et ab ipso provectus, te ut i m p e r a t o r e m adoro, et p e t o meae p a r c e r e infirrnitati. et concede mihi a me c o n s t r u c t a m Eleutherii d o m u m in reconciliationem i n c o m p a r a bilis calamitatis meae." at ille ait " e t si hoc vis fieri tibi, iura mibi p e r omnem divinam v i r t u t e m non absconsuram te quicquam ex thesauris imperii, et adimpleo postulationem tuam, e t omnem tibi placationem et requiem facio." quae iuravit ei ad pretiosa et vivifica ligna, quia non celabo te usque ad obolurn u n u m ; quod et fecit, v e r u m ille, q u o d desiderabat adeptus, p r o t i n u s exilio relegavit earn penes i n sulani principis, in monasterio quod ipsa aedificaverat, cum a d h u c essent in u r b c missi Caroli et quae a g e b a n t u r aspicer e n t . vorax igitur iste, cunctorum imperio p e r c e p t o , nec saltern p a r u m quid valuit bypocrisi tegere inditam malitiain p. 743 et avaritiam suam , sed quasi recisurus iniustitiam, nequarn in Magnaura et iniustum constituit f o r e iudicium. intentio n a m q u e t y r a n n o erat, ut ipsae res ostenderunt, non p a u p e ribus i u r a t r i b u e n d i , sed p e r hoc omnes qui magni e r a n t i n h o n o r a n d i *) et captivandi, et ad se quae c u n c t o r u m e r a n t iinpie t r a n s f e r e n d i ; quod et fecit, videns autem omnes a d versus se contristatos, et pavens ne f o r t e memores Heirenae piae beneficiorum asciscerent earn i t e r u m ad i m p e r i u m , N o v e m b r i o m e n s e , hieme nirnium imminente g r a v i , non est ipsias misertus immisericors ille , sed exilio d e p o r t a r i p r a e cepit in insulam Lesbum et cautissime custodiri, quin et a neinine penitus contueri. p o r r o pridie kalendas Maias m o r tuus est Niceta T r i p h y l i u s , ut aiunt, a Nicephoro veneno extinctus. et nonis Maiis, feria q u i n t a , cum Nicepborus ad s u b u r b a n a Chalcedonis exiisset e q u u m q u e mansuetum et m i tissimum asendisset, h u n c ex dei providentia deiiciens der^ t r u m pedem ipsius contrivit. at vero decimo q u a r t o k a l e n -

*) inhonorandi] atifiaoai. Tertullianus de fuga in persecut. : i n h o n o r e j ilium, et inhonorabilis apud eundem. S. Ignatius ep. ad Philad. aitfiuoayiet auzov;. vet. int. i n h o n o r a v e r u n t ipsos. alii dehonorare vertunt. FABR.

266

ANASTAS1I HISTORIA

ECCLESIASTICA

das Augustas, feria quarta, hora prima, Bardanes patricius et p r a e t o r Orientalium, qui cognominatus est Turcus, appelp. 744|atus est imperator ab omnibus ultra sitis thernatibus. qui multum renisus ut evaderet illos minime valuit, et descendens usque ad Chrysopolim, cum circuisset diebus octo et minime fuisset receptus, rediit usque ad Malagma. qui m e tuens deum, et recogitans ne forte per se mactatio Christianorum efficeretur, misit ad Nicephorum, et accepto verbo in scriptis propriae man us eius, in quo et Tarasius sanctissimus patriarcha et omnes patricii subscripserunt, quod iliaesus et indemnis cum omnibus qui secum erant i'oret servandus, sexto idus Septembrias media nocte clam fugiens descendit ad Cium Bithyniae in monasterium Heraclii. et invento clielandio, quod ab imperatore super hoc fuerat missum, tonsus est et indatus stola monachica; et ingressus illud abiit in insulam, quae dicebatur prima, in qua aediiicaverat monasterium, opinatus quod veritus foret terribile verbnm quod dederat sibi contemptibilis Nicepborus, et in nullo esset laedendus. at iile primo quidem denudat ilium substantia eius, et occasione accepta omnes thematum principes et liabitatores; quosdam autem et de regia urbe captivavit, exp.745ercitum autem roga privatum deseruit. verum quis sermo enarrare condigne sufficiet o p e r a , quae diebus illis ab eo sunt gesta p e r indulgentiam dei propter commissa nostra? nona die Augusti mensis undecimae indictionis defuncta est imperatrix Heirene in exilio insulae Lesbi, et translatum est corpus eins in insulam principis, in monasterium quod ipsa construxit. Mundi anno 6246, divinae incarnationis anno 746, anno imperii sui secundo Nicephorus coronavit Stauracium (ilium suum p e r Tarasium sanctissimum patriarcbam in ambone maioris ecclesiae in imperatorem, cum esset inutilis ad t a n tam modis omnibus dignitatem, tam scilicet aspectu quam r o b o r e simul et sensu. ceterum Nicepborus, qui nunquam usquam veritatem servavit, Lycaonenses quosdam, imo vcro Lycanthropos, concordes et conseutaneos ad Proten insulam mittens, iussit eos noctu hanc ascendere ^t praedictum, quasi se ignorante , Iuminibus privare Bardanum , et post facinus ad ecclesiam fugere. quo facto tam patriarcha et senatus quam omnes deum timentes acriter doluerunt. ast irnperat o r nequissimus Nicephorus cum iuramentis omnes primores Lycaonenses simulatus, exquirebat in eos, ut putabatur, u l p. 746turus, omnia secundum ostentationern et nihil secundum deum iugiter agens. erat enim illi praecipue cum reliquis praevaricationibus et huiuscemodi quoque mentis idioma, p e r

EX

THEOPHANE.

quod videlicet et ante imperium multos seduxit : veruintauieu in ridiculum habebatur hoc eius liquido scientibus studiuin, ita ut i m p u d e n z a inulta semper caligosa et polluta facies cius tunc inaccessibilis fieret p e r dies septem, eo dolose i n tra cubiculum imperatorium eiulante: nam et natnraliter ei muliebres aderant lacrimae , quas multis pravis et pseudochristianis inesse p r o c u l dubio constat, quanquain plurimos non latuerit. mense v e r o Augusto c u m adversas Arabes e x . iisset, o c c u r r i t eis apud Chrason P h r y g i a e , et inito bello s u p e r a t u r , multisque amissis p r o p e m o d u m et ipse vivus f o r e t capiendus, nisi principum quidam fortissimi hunc a necessitate vix salvare praevaluisscnt. Anno imperii Nicephori t e r t i o , simuliate facta in P e r sica, descendit A r a b u m dux pacificaturus eos. Nicephorus autem spatio reperto aedificavit A n c y r a m Galatiae et T h e basan et Andrasum. misit etiam et cursus, qui r e v e r t u n t u r nihil proficientes, sed e contra potius plurimos admittentes. Anno imperii Nicephori q u a r t o , duodecimo kalendasp.747 Martins, Tarasius sanctissimus patriarcha Constantinopolitanus gloriose diem clausit extremum, et elatum est lipsanum eius in angustum ponti, et sepultum est in monasterio quod ipse construxerat, quarta feria p r i m a e ieiuniorum hebdomadis. et mense Aprili, die dominico sancti paschae, consecratus est sanctissimus patriarcha Nicephorus asecretis, electione totius populi ac sacerdotum insuper et i m p e r a t o r u m . sane P l a t o ac Theodorus hegumeni monasterii Studii non c o n senserunt consecrationi Nicephori, sed et oppido restiterunt, schisma meditantes, causarci veluti rationabilem habentes, quod ex laicis non oporteat repente ad episcopatum accelerare, quos imperator Nicephorus u r b e pellere volens correctus est, quibusdam consilium dantibus, asseverando non f o r e l a u d a bilem patriarchae c r e a t i o n e m , si p r a e d i c t o r n m reiectio et tanti destructio fieret monasterii, septingentorum videlicet circiter m o n a c h o r u m sub T h e o d o r i regimine o r d i n a t o r u m . E o d e m quoque anno m o v i t exercitum A a r o n Arabum ¡>.748 dux adversus Romaniam, in virtute gravi, trecentorum v i d e licet m i l i u m , tam a Maurophoris quam S y r i a et Palaestina et L i b y a coacervata, et cum venisset T y a n a , aedifìcavit d o mum blasphemiae, et obsidens cepit tunc Heraclios castrum, quod erat valde m u n i t u m , et Tbebasan et Malocopean et Sideropelum et Anandarasum. ipisit autem cursum sexaginta milium bellatorum, et descendit usque A n c y r a m , et hac v i sa reversus est. ast imperator Nicephorus metu et impossibilitate detentus exivit, et ipse in desperatione f o r t i a i n f o r t u -

268

ANASTAS1I HISTORIA

ECCLESIASTICA

mi demonstraturus. et multls trophaeis fitctis misit ad Aaron metropolitani Synadorum et Pctrum hegumenum Gulaei et Gregorium oeconomum Amastrae, postulans fieri pacetn. et multum disputantibas eis, firmaverunt pacem, ut p e r unumquemque annum tribaeret illis trecenta milia numismatum, et tria n u mismata in tribatum capitis i m p e r a t o r i , et tria filli eins ; qnibus acceptis Aaron iucnndatus est, et exultavit plus quam si dena milia suscepisset talenta, tanquam qui subegisset Romanorum imperium. p o r r o convenit inter eos castra, quae p. 749 destructa fuerant, non reaediiìcanda. cumque Arabes reversi fuissent, construxit eadem continuo castra, et praemunivit. quo comperto Aaron misit iterum, et recepii Tliebasan, missoque stolo in Cyprum eeclesias detruxit, Cyprios emigravit, et multo excidio facto pacem dissolvit. Anno imperii sui quinto castra movit Nicepborus cont r a Vulgares. et cum venisset Hadrianopolim, et sensisset quod simultatem contra se imperatorii homines et quidam ex ordinibus meditàrentur, inefficax repedavit, nihil proficiens, nisi quod tantum ultionem contribulibus intulit, h o rum multos caedibus exiliis et proscriptionibus rerum submittens. Anno imperii Nicephori sexto, mense Septembrio, Aaron Arabum dux cum classi contra Rhodum Cumeid direxit ; qui cum subito transmeasset Rhodumque pervenisset, multum in ea excidium fecit, verumtamen municipi am quod in ipsa erat, non impugnatum remansit. cum autern ipse remearet, p. 750 evidenter impugnatus est a sancto et iniraculorum patratore Nicolao. cum enìm Myra venisset et sacram eius arcam conterere tentavisset, aliam p r o ilia contrivit. moxque classim multa ventoram et inarinorum (luctuum, tonitruorum q u o que ac fulgurum inaequalitas comprehendit, ita ut plurimae scaphae conquassarentur, ipseque impugnator dei Cumeid virtutem sancti cognosceret et periculum praeter spem evaderet. p o r r o decimotertio kalendas Ianuarias Nicephorus post multam electionem virginum, ex otnni potestate sibi subdita, causa copulandi Stauracium filium suum coniugi factam, Tlieophanam Atheniensem, agnatam B. Ileirenae, quae viro desponsata erat et saepe cum ipso cubaverat, scparavit ab eodem v i r o , et ipsi Stauracio misero copulavit impudenter, ut in aliis, et in hoc quoque praevaricator effectus. alias vero duas ¡sta pulcriores, quas cum ea elegcrat, manifeste corrupit in eisdem nuptiaruxn diebus, ab omnibus idem o b scenus irrisus. denique Februario mense simultatem excogitantes adversus eum multi ex proceribus, Arsabir quaestorem

EX

TI1E0PHANE.

269

et patrlcium, virum pinm ct rationabilissimum, elegerunt. quod cum multiformis Nicephorus agnovisset, ipsimi quidem caesump. 751 et tousum monachum fecit et exilio relegandum in Bithyniam inisit, reliquos autem cacdibus et tonsuris et publicationibus insuper et exiliis subdidit, non solum mundialis vitae p r i n cipes, soil et episcopos sanctos et monachos , necnon et maioris eeclesiae syncellum et sacellarium et chartophylacem, • viros rationabiles et reverentia dignos. Anno imperii Nicephori septimo Aaron Arabum dux mortuus est in interiore Perside, quae vocatur Cbirsusan, et susccpit principatum Maumed filius eius scrupulosus per omnia, contra quem Abdelas frater eius seditionem concitans intestini belli factus est auctor. et hinc hi qui in Syria ct Aegypto ac Libya e r a n t , in diversos incisi principatus, tam publicas res quam alteratros subverterunt, mactationibus et rapinis ac diversis flagitiis c o n t r a se contraque subditos Christianos confusi. ac p e r hoc ecclesiae, quae in sancta Christi dei nostri erant civitate, desertae factae sunt, et monasteria duarum magnarum Laurarum * ) , sanctae videlicet memoriae p. 752 Charitonis et Cyriaci atquc S . Sabae, necnon et reliqua c o e nobia S S . Euthymii et Xheodosii. Tbeodorus autem hegunjenus Stuuii ct Ioseph frater eius, archiepiscopus Thessalonicensis, una cum Platone inclauso et ceteris monachis suis a communione recesserunt Nicephori sanctissimi patriarcliae p r o p t e r Joseph vicedominum, qui praevaricatorie coronaverat Constantinum et Theodotem. tunc Nicephorus imperator occasionc percepta, cum episcopos multos et hegumenos c o n gregasset, synodum adversus illos celebrari p r a e c e p i t , per quam monasterio et urbe deiecti exilio sunt destinati, mense Ianuario, indictione secunda. Eodem etiam anno dum roga penes S t r o m o n e m amnem popnlo distribueretur, irrnentes Vulgares hanc ademerunt, auri libras centum et mille, multumque populum occiderunt erant enim et ceterorum cum praetore atque principibus. thematum ibidem taxati princepes non p a u c i , qui omnes iliic periere. ceperunt autem et totam sarcinam, et ita r e versi sunt. * ) laura monasteruim. Synodus Nicaena act. 1. ex l i b r o S . S a b a e : TFT' 'Avaaxaatov TOO RFovxos tr,e vt«s lavQas avtovs {%{u>at. M e taphrastes S e p t . in Charit. ri\v ^Stj (ivqftoyev&tiouv llQav lav• pay olxoSoull. adde Constantinum de admin, imp. p. 5 3 ed. p r i mae, Nicepnorum Callistum t. 2 p. 5 5 5 et 5 6 4 , Io. Moschum L i monarii c. 4 . Anonymus in Constantino Leonis F . 6 6i fiaaiXfug 'Puifiavos ¿nvaitikas ell navia t « /xovaorqQtrt xni T « f iuvQasFABH.

270

ANASTASII HISTORIA

ECCLESIASTICA

Eoderaqne a n n o ante solennitatem sancti paschae C r u p. 753 mnus Vulgarom dux, acie contra Sardicam directs, dolo h a n c cepit v e r b o , ex militiis Romaicis interfectis sex milibns, absque moltitudine privatoruin *). Nicephorus autem quasi adversos eum tertia feria hebdomadae salutaris passionis egressus, dignum quidem sermone nihil omnino gessit. hos autem p r i n c i p e s , qui de caede salvati s u n t , verbum salutis deposcunt, cum d a r e dedignatus fuisset, ad hostes confugere c o m p u l i t , inter quos erat et Eumathius spatharius, m e c h a nicae artis expers **). ast Nicephorus p r a e multo dedecore iuratoriis sacris regiae u r b i persuadere satagebat, u t c r e d e r e i quod festivitatem paschae in aula Crumni celebraverit. p r a e t e r e a cum civitatem S a r d i c a m , quae destructa fuerat, aedificare voluisset, multitudinibus resistentibus, timens . . . . persuadendum turbis i m p e r a t o r e m postulare super aedificio. a t illi senso ingenio, u t ex nequam illius argumentationibus subministrato, t u m u l t u a n t u r adversus eum et adversus principes suos p e r horas sex, et irruentes r u m p u n t tabernacula ipsorum. cum autem venissent usque ad imperatorium, iniuriis et maledictis h u n c multis submittunt, ulterius se non sufTerre iminensam avaritiam et nequam moliminis eius animum (leierantes. p. 754 at ille repentino simultatis pavore p e r t e r r i t u s surrexit a m e n sa. et p r i m o quidem p e r Nicephorum ac P e t r u m patricios iuramentis et persaadilibus verbis sedare conabatur exercit u m . at illi modica quiete potiti quendam collera ceperunt, et actus quem p e r se manibus babebant obliti s n n t , k y r i e eleison exclamantes, ac si super quodam t e r r a e motu irabriumve defectu. ille autem u t p o t e semper ad omne malum paratus, clandestinis mnneribus noctu multis ex principibus pellectis, in crastinum ipse p e r se ipsum medius veniens allocutus est turbas de omni tranquillitate, ac s u p e r aequali erga natos e o r u m aiiectu iuramentis borribilibus eos certificans, et continuo regiam pervenit ad u r b e m , Theodosio patricio ac primoscrinio, cognomento Salibaran, deserto ad p e r d i scendum ex alterutris eos qui seditionem p a t r a v e r a n t . c u m q u e multitudines r e v e r t e r e n t u r , rogas eis apud S. Mamam se t r i b u e r e fingens, caedibus et tonsuris ac exiliis multis ex eis punitis, Chrysopolim reliquos transduxit, calcans tanta et t a m horribilia iuramenta. illi vero p r o p t e r aerumnam igneum fluvium raeatam appellaverunt. *) privati oppoDuntur militibus. Glossa«: littòria S xoivós• privatus paganus, plebeius. FABR. **) expers] peritus. Dositheua magister in Glossario : expers gnar u s , sciens. Glossariutn Latino - Graecum: expers àntiQOS xai

tfUMQOS-

FASE.

EX TIIEOPHANE.

271

Anno imperii sui octavo Nicephorns post impías ani-p. 755 madversiones militias prorsus humillare tractans Christianos exulcs ex omni themate in Sclaviniam fieri iussit, horum autem substantias venundari. et erat haec res captivitate non m i n o r , maltis ex amentia blasphemantibus et inimicor u m incursus poscentibus , aliis nihilominus circa parentalia sepulcra lamentantibus et defunctos beatos asseverantibus. fuerunt autem et qui suspendiis asi sunt, ut a malis eriper e n t u r . etenim immobilia, quae i n e r a n t , sibi secum ferre non p o t e r a n t , et substantiam, quam ex parentalibns doloribus possederant, perditam contemplabantur, et impossibilitas omnis omnes habebat. haec quidem inchoata sunt a Septembrio mense, p o r r o circa pascha finita sunt, secuodam vero cum bac afflictionem admovenSj militare praecepit egenos et armari adversus compatriotas, conferre nihilominus etiam decern et octo ac dimidium numisma p e r singulos fisco, una cum omni proximitate tributa poblica. tertiam malignitatem inferens iussit perpendere et angeri h o - p. 7! 6 r u m t r i b u t a , et pruestare chartiaticorum causa siliqaas b i nas. et ad quartam nequitiam suam reditus omnes augeri praecepit. quinta vero afflietione illata a venerabilium d o moruiix inquilinis, orphanotrophii scilicet et hospitalium, gerocomiorum quoque ac ecclesiarum et monasteriorum regalium, per singulos focos census exigi a primo tyrannidis eius anno praecepit. ceterum quaeque meliora erant in rebus, in regiam curatoriam deferri iubebat. sextam commovens afflictionem, inspici a praetoribus iubet eos qui ex p a u p e r tate repente creati essent, et ab his pecunias exigi Cjuasi ab inventoribus thesaurorum. septimam quoque adinvemens eos qui ante 20 annos invenerant, et usque adhuc dolium aut vas quodeunque, omnibus propriis privari peenniis. octava m, eos qui ex avis vel patribus hereditaverant et divisa substantia pauperes facti fuerant, ex eisdem annis 20 redhibitionem publico praebere iubebat. et eos qui emerant extra Abydum corpora servilia, bina numismata in tributum dare praecepit, maxime illos qui in Dodecaniso erant. nonam, p- 757 naucleros, qui habitabant maritima, et maxime minoris Asiae, nunquam terreno labore viventes , emere de rebus quae ab ilio rapiebantur cogebat, ut cunque appretiarentur ab ipso, decimam, insignibus Constantinopoleos naucleriis collectis dedit ad usuram quattuor siliquarum numisma, cum auri libra, rum duodecim persolverent, simul et consueta commercia, haec ex multis mihi summatim pauca descripta sunt, significanti tnultimodum eius ad omnem speciem avaritiae molimen. quae enim in regia urbe primoribus mediocribus et exiguis

272

ANASTASII HISTORIC

ECCLESIASTICA

ostensa sunt mala, nequeunt scribi, alios quidem co investigante qualiter domi viverent, ac summittente malignorum quosdam servorum derogandi dominis, et in priniordiis quasi dubitante super his quae dicebantur, deinde vero affirmante calumniam. id ipsum autem et super ignobilibus gerebat, dignos honoribus iudicans detrahentes. praeterea domorum multos habitatorum a prima in tertiam generationem subp. 758 vertebat, spe fretus quod quanto celerius ruerent, tanto has ipse foret Screditate citius possessurus. dignum autem est ut et hoc causa voluptatis seu paradigmatis memoriae c o m mendemus. cerularius quidam erat in foro ex laboribus su is locuples et nihil egens, quo accersito omnium vorax imper a t o r ait "pone manum tuam in vertice meo, et iura quantum tibi sit aurum." qui parum tanquam indignus r e c u sans, coactus est ab eo facere hoc, et centum libras se dixit habere ; quas eadem hora praecepit afferri, dicens " t u quid opus habes sollicitari? prande mecum, et tolle libras d e cern, et his vade contentus." • Anno imperii sui nono Kicephorus .contra Christianos adinventiones extendit, inspectiones sine deo in emptionibus animantium, diversorum pabulorum ac fructuum iniustas, t i tulationes et iacturas principini», fenerationes in nayibus, qui omnibus legem ponebat ne ad usuram quicquam tribueretur, et alia dena milia malorum commenta, quorum p a r t i c u laris historia onerosa est his qui coinpendiosas discere causas exquirunt. kal. autem Octobribus, tertia feria, evaginalo quidam dissipates in habitu monachi gladio cuiusdam militantium cucurrit in palatium, Nicephorum interficere quaep.759rens. duo vero ex his qui circumstabant, irruentes in eum, atrociter vulnerati sunt ab ilio. comprehensus autem et multis poenis affectus excusavit se, daemonium habere p r a e tendens, nullumque prorsus accusans. at ille hunc in ligno munivit cum patientibus. multi ergo deinceps augurati sunt, enorrais fore mali hoc signuin asseverantes tam imperantibus quam subiectis, qaemadmodum et in impio Nestorio factum est. Manichaeorum v e r o , qui nunc Pauliciani et Athingani dicuntur, quique in Phrygia et Lycaonia constituti confines et vicini eins habebantur, amicus ferventissimus erat, responsis eorum semper et immolationibus congratulatus, in q u i bus, et quando Bardanus patricius contra se insurrexit, his advocatis hunc molitionibus ipsorum subegit. taurum quippe in quodam lacu ferreo palo cornibus alligans ad terram incurvatimi, sic dum mugiret et volutaretur occidi fecit, huiusque vestem in mola versa vice molens et incantationibus usa» victoriam tulit, permittente deo propter multitudi-

273

EX TIIEOPHANE.

nem peccatorum nostrorum. isti locnm sub imperio eius adepti sunt intrepide conversandi; unde malti'leviorum infandis eorum corrupti sunt sectis. in Exacionio vero quidam p. 760 falsus eremita Nicolaus nomine et quidam cum co hlasphemi facti fuerant etiam recti sermonis venerabiliumque imaginum adversarii, quos Nicephorus defendebat, et Summum S a c e r dotem omnesque secundum deum viventes tristes hac pro causa reddebat. saepe namque adversus eos queritantibus indignatus est, inimicitias invicem coagitantibus valde c o n gratulans, deridens omnem Christianum proximum diligentem veluti divinorum mandatorum eversor, cui Studium erat iudicia irrationabilia et rationabilia contra omnem hominem in Magnaurae poenulio eommovendi, quae nemo vacaret agere adversus impietates eius. denique militares principes more servorum uti episcopis et inferioris ordinis clericis iussit, audituros episcopia et monasteria, et his quae eoruin essent auctorabiliter abusuros ; cosque qui a sacculo divinis contulerant obsequiis aurea vel argentea vasa vituperabat, et ecclcsiiirum quaeque sacrata pro communibus liaberi dignum fore dogmatizabat, instar Iudae tale quid super dominico decernentis unguento, antecessores vero suos imperatore» universos velut improvidos accusabat, generaliter omnium providentiam auferens , simul et diccns neminem posse imperantem circumveniri, si voluerit is qui imperat strenue principatum tenere, sed vanus factus est in cogitationibus suis divinitus occidendus. interea mense Februario eiusdem decimae quartae indictionis, primo sabbato ieiuniorum, obriip. 761 facti Saraceni penes Euchaitam Leoni praetori Armeniacorum, deferenti tbematis rogam, hanc abstulernnt cum multitudine populi copiosa, talenta vero erant sexdecim, quae sunt librae mille et trecentae. et nec sic redargutus Nicephorus ab avaritia sua cessavit. in his ergo signis novus A eh ab non eruditus ; qui c o n t r a , Phalaride ac Mida arnbitiosior factus, contra Vulgares praclium praeparat una cum Stauracio filio suo. et Iulio mense a regia urbe digressus, iussit Nicetae patricio et generali logothetae públicos ecclesiarum et monasteriorum census imponere, et octo annorum praeteritorum redhibitiones a principum domibus exigere, et erat lamentum magnum, cum autem querimoniam audi ret a quodam proprio famulo, Theodosio videlicet Salibara patricio, dicente sibi "omnes, o domine, contra nos clamant, et in t e m pore tentationis omnes casui nostro congratulabuntur," ait ad eum "si deus obdnrans obduravit cor meum ut Pharao, quid boni erit his qui sub manu mea sunt? aNicepboro, Theodosi, noli cxpcctare praeter quae a te conspiciuntur." haec d o - p . 7G2 Theophanes

[I

18

274

ANASTASH HISTORIA ECCLESIASTICA

minus novit. ipsa ego conscrìptor horum viva voce anelivi a Thcodosio. collectis itaque militi is, non solum ex Thrace verum etiata ex ullerioribus, cum his etiam egenos pedites cum propriis stipendiis contra Vulgares, fundis et virgis armatos et hlasphemantes minavit. Crumnus autem multitudine3 timens, cum esset Marceli», petebat pacem. at ills nequam consiliìs et paria consentientium consiliorum suornm suasionibus proliibitus est, et post multos anfractus per avia loca praecipitanter, temerarius simul et pavidus, ingreditur Vulgariam decimo tertio kalendas Augustas, cum Sirius apparerei cuncta consumens, frequenter aiFatus. "quis ibit" inquiens "et decipiet Achahab, quia sive deus sive adversariua trahit me nolentem ? " porro priusquam ingressus fuisset Vulgariam, Byzantius huius dilectus famulus ad Crumnum a M a r cellis confugit, secum surrepta veste imperiali et auri libri» centum, multi autem huius fugam in malum Nicephori auspicati sunt, tribus quippe diebus post primos conflictus se p. 763 prosperari opinatus non prospera facienti deo victoriam ascribebat, sed Stauracii solius bonam fortunam bonumque consilium praedicabat, et principibus, qui introitum inhibuerant, minabatur. irrationabilia quacque animantia, infantes et omnem aetatem immisericorditer occidi praecepit, et ìiiortua comprovincialium corpora insepulta dirnisit, solius spoliorum collectionis diligentiam faciens. claves autem et sign.acula penetralibus Crumni superimponebat, ea ut propria de cetero muniens. aures etiam et ceterorum Christianorum membra, qui saltem tetigissent quicquam ex spoliis, abscidebat, et aulam incendit quae dicebatur cortis Crumni, cum ipse vehementer esset liumiliatus, et signifìcasset dicens ''ecce vicisti. tolle ergo quicquid tibi placabile fuerit, et egredere in pace." at itie, cum pacis esset inimicus, liane admittere noluit. in quibus saeviens ille in regionis introitus et exitus lignea munimina mittens maceria circumdabat atque tutavit. JN'icephorus autem hoc comperto mox attonitus, quidnam ageret circumiens ignorabat, et his qui simul aderant futaram perditionem praedicebat, asseverans "etiam si pennati facti fuerimus, se nemo speret exitium evasurum." haec autem molimina erant per dies duos, quintam videlicet et sextam feriam ; et nocte sabbati turbationes et turbarum armatarum circa Nicepliorum et eos qui cum ipso erant auditae acies omnes p. 764 enervaverunt. ante diei ergo principium supervenientes barbari contra tabernaculum Nicephori et magnates qui cum ipso erant, hunc miserabiliter interficiunt ; inter quos erant Aetius Petrus, et Sisinnius Triphyles patricii, atque Theódosius Halibaras patricius, qui contristavi et multa beatae mala

EX

TIIEOPIIANE.

275

ostcndit Heirenae ; necnon et Eparchus patrlclns , et R o m a nus patricius ac practor Orienlalium , multique alii p r o t o spatbarii et spatharii ; quin et ordinum principes, et excubitus domesticus seu drtmgarius imperialis vigilia«, sirnul et Thracae praetor, et multi principes thematum cum ìnfinitis populÌ3. omnisque Christianonun corrupta est species; arma quoque omnia perierunt et imperii vasa. p o r r o talis diei deformia verba absit Christian! ulterius videant, utpote omne lamentitìn excedentia. facta vero sunt haec septimo kalendas Augustas indictionis quarta e. caput autcm Nicephori Crumnus recisuni suspendit diebus multis in Ugno in ostentationem ad se adventantium nationum et confusioncm omnium n o strorum. post haec sane accipiens hoc, et os denudans argentoque forinsecus induens, Libere in eo Sclavinorum principes fecit gloriatus. verum licet multae viduae ac orphani uno di«P" 7 ® 5 fuerint facti et lamentati© intolerabilis haberetur, huius tamen occisio mnltorum facta est consolatio, modum vero huius oocisionis nullus eorutn qui salvati sunt liquidius enarravit. f e runt quidam quod et Christians hunc cadentem lapidibus i m petierint, et effeminatorum viroi'um, servorum scilicet eius, cum quibu3 et concumbebat, alii quidem igne valli, alii vero gladiis periere cum ipso. Imi us principatu Christiani graviorem nullo tempore consecuti sunt. omne3 cnim qui ante se impcrarunt amhitionibus et luxuriis a (que b a r b a r i ci* crudelitatibus stiperavit; de quihus per singula prosequi et posteris incredibile et nobis erit laboriosum. verumtamen ex fimbria tcxtura manifesta, iuxta proverbium. vulneratur autem et Stauracius filius eius periculose in dextera colli parte, et vix a pugna vivus exivit, et venit Iladrianopolim atrociter a plaga: colaphizatus. at vero Stephanus patricius et scholarum domesticus, cum adessct quoque Theoctistus magister, pronuntiavit Stauracium imperatore»! ; et disputavit populo, qui salvatus fuerat, contra proprium patrem suum; qui o p pido delectati sunt.. Michael sane curopalatius, illaesus exu-p. 7C6 perans, admodum ab amicis rogatus est ut imperator appellaretur, et non admisit ob iuramenta praestita Nicephoro atqua Stàuracio. huic Stephanus domesticus resultabat spe vitae S t a u racii. Theoctistus vero magister satagebat pro imperio Michaelis. p o r r o Stauracius per urinam sanguine immensurate prorumpente arefactus est femoribus simili et tibiis, adeo ut phorio veniret Byzantium, hunc Nicephorus patriarcha valido amans aifectu , consilium dabat ei ut deum p l a c a r c i , et eos qui avaritia praegravati essent a patre suo consolaretur. ad qnein paterni sensus germanus he res diccbat non se posse plus t r i bus reddere talentis. haec autem erat exilis pars iniustitia-

276

ANASTASII HISTORIA ECCLESIASTICA

r a m illins: veramtamen et circa haec pigritabatur, vivere fidens. cam aatem foedus illibatum more paternae mentis circa neminem conservaret, frequentius dehonestationibus submittebat Theoctistnm magistratum et domesticum Stephanum ac Michaelem curopalaten, avertens omnino et Pro» copiam sororem suam ut insidiantem sibi Theophani Augustae submissionibus. mox quoque misera per beatae imitationem Heirenae obtinere sperabat imperium, cum sine liber à esset. at vero Stauracius se videns insanabiliter habitum, p. 767 imperium uxori acquirere festinabat aut vulgare imperiam excitare in Cliristianos supra praecedentia mala, super quo paventes Kicepliorus patriarclia et Tbeoctistus magistratus et Stephanus domesticus ex multa inimicitia in alternam amicitiam cum Micbaele curopalate venere circa finem mensis Septembris quintae indictionis. kalendis autem Octobribus vesperi Stauracius advocatum Stephanum domesticum percunctabatur, qaonam pacto Michaelem sororis suae maritum ex propria ducere posset domo ad eius oculos eruendos. quo perhibente impossibile hoc fore hac hora propter virtutem, quae circa illuni adesset, et ob munitionem loci domus ipsius, rogat nemini fieri nota quae dicta sunt, at ille cum verbis persuadibilibus inflexisset earn ne soilicitus esset, per totam noctem militias ordinum, quae remanserant, collegit in Hippodromio, una cam principibus propriis ad pronuntiandum eundem Michaelem imperatorem. cumque totus senatus ad palatium de luce venisset, hunc pronuntiaverunt imperatorem , quemadmodum in subsequentibus indicabitur. p o r r o Nicephorus patriarcha scriptum a Michaele propriae manus p. 7