Ars Lavreshamensis: Expositio in Donatum maiorem

Citation preview

COROS werner Ber

ee

ame

SEN

Deren CPATTONSEXIÍWTCE IVERNHOLÓLII

The Library SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT

WEST

FOOTHILL

AT

CLAREMONT,

COLLEGE

AVENUE

CALIFORNIA

Jf

RETI

"wage sei

n

NT

quts

Nr Te {

1

Y»

j

T"

E

La

s

EN

N

dau t

ML UE! yrs ITE

rar k

?

"d

ARN Eo

"T

E:

"d

ri

. E

sal

TOAST, P

dU) LM

i

yag

b

> Km

|

E

cb

p^

Green E

u

S inn2 a tme meu

Lot

nn Da Can POR ALEN NE ww. N :] 3 e

E r2 "B

u s.

mA ETUE T

"

na

PL

T

CORPVS CHRISTIANORVM

Continuatio

Mediaeualis

SEA

CORPVS

CHRISTIANORVM

Continuatio Mediaeualis

XLA

GRAMMATICI HIBERNICI CAROLINI AEVI BARS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXVII

ug e Ó ^A

ARS LAVRESHAMENSIS

EXPOSITIO IN DONATVM MAIOREM

EDIDIT

Benst

LÖFSTEDT

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICH MCMLXXVII

SvMPTIBVS SVPPEDITANTE SvPREMO BELGARVM MAGISTRATV PvBLICAE ÍNSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO

EDITVM

T heologu |_ibrary

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT California

© Brepols 1977 No part ofthis work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

Meiner Frau LEENA

LÓFSTEDT

zu eigen

INHALT Inhalt

na.

Einleitung;

d

wa

59.2.

URN

ee

VI

eee emere ME

ARS LAVRESHAMENSIS TS 2.2. "S T em TUNE Monitum... wnEIN des

IX I 2

INCIPIT EXPOSITIO IN DONATVM INCIPIÉ

qu xeesevEWd. Va EATER EE CNET T

II DE NOMINE:

ucc

DEIPRONOMINE: DERVERBOS.

nde es

Scan.

DEZADVERBION

ers

DE PARTICIHIO

7 e

i uento

ee

e ee

quae

NS T

IO TT

er

en wen ee

a

S m

3

ee

u

69 88

A

RETO

EEE

109 124

DECOSIVNCHONE

var ee ee

132

DENPRAFPOSITIONEL

0.00

nee

3137

DEINTERIEGLIONEE

on

dos

ee EAR

EI

I44

I LIVOCES

Xi

IRFELTTERA

Due N

DISGVLLABA-

XR

Ah SES ESI

0 RITIENI

iw

«xxx x7

c0 04e QeRQNSSDNOEU OUR SIC N

DEÉPEDIBVS C.so DE-ATONIS

X

147

ee

RNC

Edu MB 160

ODER

166

aedes CocM oa ME

177

DE POSITVRISPAUS

VC

TL

184

DDIARBARISMOGUA BIETE DECO TER

IS

III

187

NS

INNEre

mue CE

eS ee

VR EE eS eT

ea MUI

UD

AUR

ori

eUan

EEECENATIBUSM

ROTE

VII

UNES

GIXKGAPNIR CU

DEIRORISE

INHALT

or

EE

e

A

ERR

Index locorum Sacrae Scripturaen

ROI

199

PR

206 212

ME

218

MATO US

224

e ie eism es

239

iR URu se

TAE MA V

187

SR

eds epe Wt erat

cele iNeAav

pe s

«onus

sat

rats

24I

Index Auctorum non grammaticorum ...............

243

Index Grammaticorum et Rhetorum ................

251

^

-

»

P

141 ^w

»

«yt al

ü

j

9^

E

2À-

;

pre

X

ge

=

LA

;

3

1 TEE

IR

u

» -

j

lr

p

ZI

-

Ira!

x

e ze

M

LI

:

EINLEITUNG

EINLEITUNG L. Holtz hat in seinem wichtigen Aufsatz 'Sur trois commentaires irlandais de l'Art majeur de Donat au ıx® siécle', Revue d'histoire des textes 2 (1972), 55 ff. die wichtigsten Hss. des Lorsch-Kommentars verzeichnet. Es empfiehlt sich, die Überlieferung von Laur. II (De partibus orationis ; dieses Kapitel steht in diesem Kommentar an erster Stelle), I (De uoce etc.) und III (De barbarismo etc.) gesondert darzustellen. Laur.

II wird nur in zwei Hss. überliefert

:

A = VATICANO (CirTÀ DEL), Bibl. Apost. Vat., Palat.lat. 1754, saec. X, f. I"-35v. Näheres über diese in Lorsch ge-

schriebene Hs. bei B. Bischoff, Lorsch Handschriften (München 1974), 118 f. B =

X-XI,

MÜncHEn,

f.1-73".

Gründen,

dass

Bayerische

Bischoff diese

Staatsbibl.,

vermutet

Hs.

im Spiegel seiner

aus

Clm

14488, saec.

paläographischen

norditalienischer

Herkunft

ist

(nach freundlicher Mitteilung). Für diese Lokalisierung spricht auch der Umstand, dass in dieser Hs. — aber nicht in A — unter Belegen für Auslassung der Práposition bei geographischen Eigennamen die folgenden Beispiele hinzugefügt werden (I22, 67 ff.) : Mediolani sum, Mediolanum pergo, Mediolano transeo, Mediolano wenio. Typisch italienisch sind auch die háufigen Auslassungen und hyperkorrekten Hinzufügungen von -s und -t, z.B. 57, 30 esse für esset, 7I, 12 unita für unitas, 83, 4 sona für sonat, 94, 90 causa für causas. Laur. I ist in den folgenden Hss. überliefert : A, f. 353-46". C = MONCHEN, X ex.

J

f. g2r-1i14".

Bayerische Staatsbibl., CLm 14737, saec. Eine

grammatische

Sammelhandschrift,

s. Holtz a.O., 56. px PARIS, Bibl. Nationale, Nouv.acq.lat.1073, saec. XI, f. 6"-32". Vgl. Omont, Bibl. de l'École des Chartes 76 (1915), I8. H — Panis, Bibl. Nationale, Nouv.acq.lat.909, saec. xv, f. 871-95". Vgl. Omont, Bibl. de l'Ecole des Chartes 70 (1909), 12, Holtz a.O., 57 ; nach C. Jeudy, Revue d'histoire des textes 2 (1972), 127 f. italienischer Herkunft. Der Text hórt im Kapitel De pedibus S. 167, 31 auf. J =

f. 777-90. Anm. 3.

FIRENzE,

Bibl

Florentinischer

Riccardiana,

Herkunft

875,

nach

saec.

Holtz

Xv

a.O.,

ex.

55

XII

EINLEITUNG Laur. III ist in den folgenden Hss. überliefert :

A, f.45'-59*.

C, 8 1148. 140% D

=

VENEZIA,

Bibl.

Nazionale

Marciana,

XIII,Cod.25,

saec. XIII, f. 577-747. Nach Holtz a.O., 56 italienischer Herkunft. E = Panis, Bibl. Nationale, Lat. 11277, saec. XIv, f. 727-87".

Vgl. Holtz a.O., 56 f., Kendall zu Bed. art.metr. 9470 Nr:72. J, f. 9or-rrr*. K = GoTHA,

Landesbibl,

Membr.II.r26,

saec.

(CC 123A) xn

ex.,

f. 17-24". Wahrscheinlich aus Deutschland €. P = PERUGIA, Bibl. Comunale, 112, saec. XIV, f. 47-8". Vgl. Mazzatinti, Inventari dei manoscritti delle Biblioteche d'Ita-

lia 5 (1895), 80 f. ®. Cod. A ist also die einzige Hs., die den ganzen LorschKommentar überliefert. Auch qualitativ ist diese Hs. die beste. Ihre Folionummern werden am Rande meiner Edition notiert. Charakteristisch für diese Hs. ist, dass sie oft für den Zusammenhang überflüssige Adverbien und Partikeln auslässt, z.B. 37, 75 wero om. A, 39, 58 scilicet om. A, 48, 14 tantum om. A ; deshalb habe ich 105, 6 est und 105, II nempe

ergánzt, und zwar im Anschluss an Sed. : A lásst diese Wórter aus, und in B sind die betreffenden

Stellen nicht über-

liefert. Oft ist jedoch der Text von Laur. II in A mit Hilfe von B und der von I und III mit Hilfe von C zu korrigieren ; die anderen Hss. haben seltener allein richtige Lesarten. Auch die mit Laur. eng verwandten Grammatiken Mur. und Sed. mai. müssen aber bei der Konstitution des Textes des Laur. herangezogen werden. Holtz a.O., 57 f. schreibt bezüglich der bei der Ausgabe des Laur. zu befolgenden Prinzipien folgendermassen : “Vu la parenté entre Sed. et Not. (— Laur.), le témoin privilégié pour l'édition de Not. reste S, témoin unique de Sed.". Dies ist m.E. irreführend,

das Problem

einer Untersuchung des Verhältnisses zueinander gelóst werden.

muss

von

aber an Hand

Sed. und Laur.

(1) Die Datierung und die Lokalisierung dieser Hs. verdanke ich R. Rouse » Los Angeles. (2) Die Hss. K und P wurden von C. Jeudy, Settimane di studio del Centro italiano di studi sull’alto medioevo 22 (1974), 228 identifiziert. Wie Jeudy hier S. 229 Anm. 114 erwähnt, enthält die Neapel-Hs., Bibl. Naz., IV.A.22, f. 667-9or entgegen den Angaben Holtz' a.O., 55 Anm. 3 nicht den Lorsch-Kommentar,

sondern denselben Kommentar wie cod. Brug., Stadsbibl., 537, f. 227? ff.

EINLEITUNG

XIII

Nach einer Analyse mehrerer parallelen Abschnitte in den Grammatiken

Laur., Mur. und

Sed.mai.

zeichnet Holtz das

folgende Stemma (S. 68 ; hier etwas vereinfacht) : x

w

Laur.

Die Annahme, dass Sed., Mur. und Laur. eine gemeinsame Quelle benutzt

haben,

ist m.E.

unabweisbar.

Es gibt, wie

Holtz gezeigt hat, einige — wenn auch wenige — Stellen, an denen Sed. mit Mur., jedoch nicht mit Laur. übereinstimmt ;

es gibt sehr viele, an denen Sed. und Laur., aber nicht Mur. übereinstimmen ; und est gibt solche, an denen Laur. und Mur.,

aber nicht Sed. übereinstimmen. Ferner hat Holtz richtig gesehen, dass Laur. und Sed. einander besonders nahe stehen,

und zwar in erster Linie im Kapitel De partibus orationis (9). Aber an seinem Versuch, dies durch die Annahme zweier von-

einander abhängigen Quellen zu erklären, glaube ich nicht; m.E. ist es unnótig, die Quelle e zu postulieren, die nach Holtz, 67 “un nouveau travail de compilation" sein sollte. Sed. hat vielmehr m.E. ausser der gemeinsamen Quelle » den Laur. selbst benutzt, und zwar die Vorlage von A. An vielen Stellen haben námlich A und Sed. gemeinsame Fehler, z.B. Laur.

54, 50 a quattuor om.

A Sed., aber nicht B und die

Quelle Prisc. ; 60, 62 quia A Sed. statt qua ; 63, 71 f. werden in A Sed. anderthalb Zeilen ausgelassen, was den Text sinnlos macht, während der von B gebotene vollständige Text durch Mur. gestützt wird ; 77, 13 lassen A Sed. et quantitatem aus ;90, 57 hat B richtig mit Mur. nominari, A Sed. falsch numerar: ; 140, 99 haben A und Sed. fositiue statt positione. Es ist undenkbar, dass der Schreiber von B all dies hátte korrigieren bzw. ergánzen kónnen ; er hatte eben eine an diesen Stellen bessere Vorlage als A, wáhrend Sed. dieselbe Vorlage wie A kritiklos abschrieb. Auch einfache Fehler werden von Sed. übernommen, z.B. Laur. 66, 63 de om. A Sed. ; 10r, 39 compre-

henduntur A Sed. statt comprehendunt. Wie nahe einander Sed. und Laur. cod. A stehen, geht aus der folgenden Stelle hervor : Laur. III, 65 f. “A participio, ut indulgens indul(3) Ich hatte bereits in meinem Malsachanus, 18 Anm. 2 auf die enge Verwandtschaft dieser Grammatiken hingewiesen.

XIV

EINLEITUNG

genter". A participio sub uenit aduerbium, ut indulgens indulgenter ; so A Sed. ; der betreffende Abschnitt fehlt in B ; ich vermute, dass das unbegreifliche Zeichen auf eine nicht ver-

standene Abkürzung von scilicet zurückgeht, es ist aber bemerkenswert, dass es von Sed. getreulich wiedergegeben ist. Sed. ist demnach nicht mit Holtz der beste Zeuge von Laur. Was Laur. II betrifft, so müssen gemeinsame Lesarten von A und B immer denjenigen des Sed. vorgezogen werden ; gemeinsame Lesarten von B und Sed. sind in der Regel denjenigen von A vorzuziehen. In der sehr zahlreichen Fällen, in denen A und Sed. gemeinsame Lesarten gegen B haben, kann die recensio nicht helfen, sondern andere Kriterien geben den Ausschlag : die Lesart, die durch Mur. oder einen älteren Grammatiker gestützt wird, nehme ich in der Regel auf '% ; ceteris.

paribus ziehe ich in der Regel die Lesarten von A Sed. denjenigen von B vor. Das Verhältnis der anderen Laur.-Hss. zueinander ist im übrigen nicht eindeutig. Ein Stemma lásst sich wegen mannigfacher Kontamination nicht zeichnen, und wir müssen uns mit einigen Gruppierungen begnügen. C und E stehen einander nahe, vgl. z.B. die gemeinsame Auslassung IgI, 43-45, die Schreibung ostendit statt contendit 234, 75, u.a. Es gibt aber Auslassungen in C, die nicht in E vorkommen (z.B. 194, 17 f.) und die zeigen, dass E nicht direkt auf C zurückgeht. A und D stehen einander so nahe, dass man einen gemeinsamen Hyparchetyp annehmen muss. 226, 61 f. z.B. wird in AD etwa eine Zeile ausgelassen ; 234, 68 ff. lässt A einige Worte propter homoioteleuton aus, was den Satz unverständlich macht, und in D fehlt der ganze Satz. Bisweilen gehen J und/ oder P mit A D zusammen, z.B. 204, 46-48 Vnde — dearum om. A D P ; 212, 7 f. quia — dicitur om. A D J. Dass D keine Abschrift von A ist, geht daraus hervor, dass A einige Auslassungen hat, die in D nicht vorhanden sind, z.B. 226, 63067 7292 T4977 Da nicht nachgewiesen werden kann, dass eine Hs. die Abschrift einer anderen ist, mussten im Prinzip alle mir bekannten Hss. für die Edition benutzt werden. Um den Apparat nicht unnótig zu belasten, wurden aber die Varianten der späteren Hss. auf ein Minimum beschränkt ; für A B C ist die Auswahl von Varianten grósser.

(4) z.B. Laut. 141, 37 ‘ad’ praepositio motionem (B Mur. : mutationem A Sed.) significat.

EINLEITUNG

XV

Schon Thurot, 6 und 24 f. behauptete, dass Paulus Camaldulensis (Ende des 12. Jhs.) den Murethach benutzt habe, und dies wird

von

Manitius,

Geschichte

d. lat.

Lit.

3, 182

f.

und Bischoff, Mittelalterliche Studien 2, 56 wiederholt. In Wirklichkeit hat aber Paulus nicht den Murethach (und übrigens auch nicht den Sedulius), sondern den Lorscher Kommentar benutzt ; so findet sich Laur. 21, 84-86 bei Paul.

f. zu wörtlich wieder, während Mur. 68, 77-82 eine andere Version hat ; Laur. 42, 53-56 steht bei Paul. f. 5», während bei Mur. 88, 93 ff. die Zeilen 55 f. des Lorscher Kommentars keine Entsprechung haben ; Laur. 48, 16-27 steht fast wórtlich bei Paul. f. 6r : die Zeilen 16-23 finden sich auch bei Mur. 96, 79-87, aber die Zeilen 23-27 haben bei Mur. kein Gegenstück. Laur. 22, 88-93 stimmt mit Paul. f. 2" wörtlich überein ; die Quelle

ist Prisc.

2, 60, 19-22,

aber

der von

Laur. und Paul. gebotene Text ist etwas anders ; bei Mur. und Sed. findet sich kein Gegenstück. Paul. lehnt sich so eng an Laur. an, dass er codicis instar sein kann ; er scheint eine mit B verwandte Hs. benutzt zu haben, denn f. 18" hat

er Mediolani sum usw. mit B (Laur. 122, 67 ff.) (9.

(5) Gilbert M. Boutroix hat an der University of Ottawa (Kanada) eine Dissertation über Paulus geschrieben, die eine Edition der Grammatik mit einem

ausführlichen Kommentar enthält. Diese Dissertation ist noch nicht gedruckt, vgl. aber vorläufig seinen Aufsatz über Paulus in der Zeitschrift Manuscripta 16 (1972),

169 ff. (Boutroix' Darstellung von Paulus' Quellen, S. 171 ff. lásst zu wünschen übrig ;die vorgebrachten Thesen von Paulus’ Abhängigkeit Quellen sollten durch Parallelen erhártet werden.)

von verschiedenen

ux

(|

[

n *4b

ie

re Wd

1o

(1

L

í

ten

ee

ee

Men

‚A

6o

*

i

pese-

Adi

/ í

ite

vl

tod

4

b:

fei

ty9T

i

aiiis.

»

ze

ER

duet: id

" hurit ^el am

1

dem

>

zoreah

ib

on

! wr

nhi

oU

4

P

er

IET

*

Bis

E

MENS

a

cse HM tue eg He E

Hier

Cw.

"2 liem sw

"

a y

-

i^.

"

n

"

—

-

*

P

s

su

ntt

it»

L LI

Lf

icc

e capp

Beer

Fr

er B

"3

fta E

D

ee

u

» rubal

Ser

Pa E! voted Jive

ni

2

re!

=

vai.

jr

el

er

mt AE 9 BERGE?

ne

1f

M

7

I

iude!

i

"7

in Aa ee me

ws PL

pst

pe

ee

b yaf PUB

LJ

ur wf)

» tung

»

(due

,

Ua

een are

misto Ar) 4 deri

e

Tu

ee

ins

Td

,

!

>

ttc

eh t TTE

pers

D

SNMP qe mM eet bureuni. d w^ ovem

:

nt

^

in

"

Li

rupid

^.

sn

!

D — LIMES er u

hd

i

UNE

Tu"

i

*

RN

Md

er er

2

t

TE

^

ee

T

E

Piz

à

E

T4

I

ARS LAVRESHAMENSIS EXPOSITIO IN DONATVM MAIOREM rer

MONITVM A =

Vaticanus Palat. lat. 1754, saec. x (hic codex solus continet omnes partes commentarii nostri : II, 1, HI).

B =

Monacensis Clm 14488, saec. x-XI (continet partem II).

C =

Monacensis Clm 14737, saec. x ex. (continet partes I, III).

D =

Venetianus Marc. XIII, Cod. 25, saec. xii

(continet partem III). E =

Parisinus, Bibl. Nat., Lat. 11277, saec. xiv

(continet partem III). F —

Parisinus, Bibl. Nat., N.a.l. 1073, saec. xt (continet partem I).

H =

Parisinus, Bibl. Nat., N.a.l. 909, saec. xv

(continet partem I usque ad p. 167, 31). J =

Florentinus, Bibl. Riccard., 875, saec. xv ex. (continet partes I, III).

K =

Gothanus, Bibl. prouinc., Membr. II. 126, saec. xIı ex.

(continet partem III). P =

Perusinus, Bibl. commun., (continet partem III).

112, saec. xiv

A! = correctio manus primae codicis A. 4? = correctio manus secundae codicis 74 ; et cetera.

Folia codicis Vaticani (A) in margine dextro adnotantur. Post lemmata paginae et lineae editionis Donati, quam fecit H. Keilius in Gramm. Lat. uol. 4, adnotantur.

INCIPIT EXPOSITIO IN DONATVM Notandum est, quia in capite uniuscuiusque libri tria sunt requirenda, id est locus tempus persona. Si igitur tempus, in s quo hic liber Donati fuerit scriptus, quis requirat, nouerit tempore Constantis et Constantii imperatorum ac Liberii papae urbis Romae eundem esse editum. Si uero locus requiratur, Roma inuenitur. Persona autem quae fuerit, ipse qui scripsit manifestat, dum dicit in titulo : INciPIT ARS DONATI 10 GRAMMATICI VRBIS ROMAE (cf. 355,1 app. crit.). In quo uidelicet titulo non solum nomen, sed etiam officium suum osten-

dit, dicendo “Incipit ars Donati grammatici". INciPIT compositum uerbum est, non, ut quidam putant, ex uerbo cepi, quod captionem significat (unde et dicitur : 15 Cepit Dauid arcem Sion), sed potius a uerbo defectiuo coepi componitur, quod inchoationem significat. — Quaestio igitur in exordio huius tituli oriri uidetur, cur ars dicitur incipere,

cum inchoare aliquid proprium sit hominis uel animantis nec ad ea pertineat, quae carent anima. Sciendum igitur est meta20 phorica locutione hoc prolatum esse ; fit enim translatio ab animali ad inanimale. ARS dicta est ab arcendo, eo quod artis praeceptis regulisque consistat ; quid enim artius est quidue strictius quam totam Latinitatem octo partibus comprehendere ? Aliter dicta est 25 ars a Greco uocabulo : àzó toy arethe, hoc est a uirtute.

3/2 cf. Ambr.f. 1*

Valent.f. 48"

3 sq. cf. Greg. M. in Ezech. 1, 2,

gramm. suppl. XLI, XLIII

1(CC 142 p. 17,1)

Rem. min. 6, 1

Vatic. min.f.41"

Catechöses

Celtiques (ed. Wilmart, Studi e Testi 59), p. 97, 88 (u. etiam. Bischoff, Mittelalter. Studien 1, 217 sq. Bieler, Irish Penit. 190, 3) 6 sq. cf. Hier. chron. a. 340, 358 —Sed. min.4,41

Rem.min.6,7

13/15 Mur. 3, 3-6 (paene ad litt.) ;

cf. Vatic. min.f. 41*

Sed. 55, 9 Valent.f.49^ Rem. min. 2, 9 16/21 cf. Ambr.f.I1 Mur. 3, 14 Sed. min. 4, 3. Oxon.f. 26" 22/25 cf. Pomp. 95, 6 Seru. 405, 1 Cassiod. inst. 2,4p.91,13 Vatic. min.f.41^ Sed.55,12 13 22/24 cf. Petr. 161, 25. Smar.f. 5’

Rem. mai.(E.) 143,1 24 sq. Isid. 1, 1, 2

Rem. min. 2,

15 II Reg. 5, 7

1 sq. tit. om. A 6 Constantis et Constantii B (e/ Sed.) : Constantini et Con15 13 non oz. B 11 suum om. B 10 urbis Romae oz. B stantis A 20 19 ad eam rem pertineat B 16 componitur oz. B potius A : non B 24 comprehendere pos? 23 est om. A 22 ars iter. B enim B : etiam A 23 quam zr. B 25 a prius om. A aratis B (azwÜvapnÜns Vatic.min., apo toys aretes Sed., pro : amo ríjs aperijs)

zu

4

ARS LAVRESHAMENSIS

GRAMMATICI. Grammatica a gramma nomen accepit, a littera ; gramma enim Grece, Latine littera dicitur. maticus ergo litterator uel litteratus recte nuncupatur. matica est scientia recte loquendi scribendique ratio, 3o mentum

hoc est GramGramfunda-

et origo omnium liberalium artium.

Quot sunt officia grammaticorum ? IIII, uidelicet lectio enarratio emendatio iudicium. Lectio est secundum accentuum et sensuum necessitatem propria pronuntiatio. Enarratio est secundum poetae uoluntatem uniuscuiusque descrip35 tionis explanatio. Emendatio est errorum et figmentorum reprehensio. Iudicium est bene dictorum comprobatio. VRBIS. Vrbs dicta est ab orbe, hoc est a rotunditate, quoniam

antiqui

ciuitatem

aedificare

uolentes,

in orbem,

hoc

est in rotunditatem, prius cum aratro terram fodiebant et sic 4o demum fundamenta iaciebant. RoMar. Roma interpretatur excelsa, et re uera adeo excelsa exstitit, ut caput foret totius orbis. Sciendum est autem, quod xxx et III sunt diuisiones grammaticae artis, id est : partes orationis octo, uox articulata, 45 littera, syllaba, dictio, oratio, definitio, pes, accentus, posi-

turae,

notae,

orthographia,

analogia,

ethimologia,

glosae,

differentiae, barbarismi, soloecismi, cetera uitia, metaplasmi, scemata, tropi, prosa, metra, fabulae, historiae. — Vox est

aer tenuissimus, sonus uidelicet sensibilis, qui proprie accidit so auribus. Littera est pars minima uocis articulatae, quae iter ad legendum discentibus praebet. Syllaba est comprehensio litterarum uel unius uocalis enuntiatio temporum capax. Dictio est pars minima uocis constructae plenumque sensum

26/28 cf. Serg. 486,16

5,1

Sed.min.5,44

Clem. 11,18

cf. Max. Vict. 188, 1 Erch 3, 3-8

Rem. min. 4,8

Rem. min. 4, 3

26 sq. cf. Isid. 1,

31/36 Max. Vict. 188, 6-12 (ex Varrone, u. H. Dahlmann,

Zur Ars gramm. d. Mar. Vict. 8 sqq.) 11, 22-28

Erch.3,1

— 28/30 Don. Ortigr.f.1234 —Vatic. min.f.41" (paene ad litt.) ; ad Cuimn. f. 231?

al. (paene ad litt.)

Vatic. min. f. 414

37/40 cf. Isid. 15, 2,3

al. (u. R. Klinck, Die lat. Etymologie des Mittelalters 52)

ef. Hier. nom. hebr. (ed. Lagarde) p. 79, 21 (CC 72 p. 159)

Clem.

Sed. min. 6, 51

41 54.

Hier. adu. Iouin. 2,38

ad

Cuimn. f. 24"^ gramm. subbl. XLII —Vatic. min. f. 42° —Valent. f. 49° 43/48 ef. Isid. 1,5,4 Don. Ortigr.f.124° Vatic. min.f.41“ Alc.858A Clem. 12, 1 49/ 87 Al.

858 A-D

50 Don. 367, 9

Clem.

12, 9 - 13, 16 (paene ad litt.)

50 sa. cf. Isid. 1, 15

tae : Prisc. 2, 53, 8 (paene ad litt.)

51:54. Don. 368, 18

48/50 cf. Prisc. 2, 5, 1

53 Dictio — construc-

26 Post grammatici add. a B 28 litterator — nuncupatur A : dicitur litteratus B 29/30 fundamentum — artium om. A 32 narratio B accentuum AB (et ad Cuimn. Vatic.min.) : accentus Max.Vict. Clem. Erch. 34 poetaeB: propriam A 46 ethimologia om. B (suppl. B*) 49 sq. auribus auri acidit A 53 constructae B : articulatae A (cf. supra I. 50)

IN DON. MAI.

5

habentis. Oratio est ordinatio dictionum congruam sentenss tiam perfectamque demonstrans; est autem oratio textus uerborum cum sensu ; contextus autem uerborum sine sensu non est oratio; quare ? quia non est oris ratio ; est oratio

dicta quasi oris ratio, eo quod ex ore et ratione consistat. Definitio est breuis oratio unamquamque rem propria signi6o ficatione concludens, ut ‘homo est animal rationale, mortale,

65

7o

75

8o

risus capax'. Pes est syllabarum compositio et temporum certa dinumeratio ; pedes enim dicti sunt, eo quod per ipsos metra ambulent. Accentus est certa lex et regula ad eleuandam et deprimendam syllabam. Positurae sunt puncti ad distinguendos sensus. | Notae sunt figurae quaedam uel ad breuianda uerba inuentae uel ad sensus exprimendos uel ob diuersas causas institutae, ut in scriptura sacra obelus = et astericus x (obelus minuit et diuidit sententiam sicut gladius superfluam, astericus uero diminutam amplificat). Orthographia est recta scriptura, ut pute ad praepositio d recipit, at coniunctio t. Analogia est similium comparatio, ut incerta certis probentur. Ethimologia est origo et ratio uocabulorum, ut a regendo rex et ab humo homo dicitur. Glosa est unius uerbi interpretatio, ut catus id est doctus. Differentia est distinctio duarum rerum cum interpretatione, ut rex dicitur quia modestus est et tyrannus quia crudelis est. Barbarismus est una pars uitiose dicta. Soloecismus est oratio uitiose composita. Vitia sunt quae in eloquiis cauere debemus et sunt duodecim. Metaplasmus est metrica licentia uel necessitate immutata regula locutionis. Scemata sunt ornamenta eloquii et habitus, quibus sententiae uestiuntur. Tropus est dictio

54 sq. Prisc. 2, 53, 28 (cod. D)

55/57 Isid. 1, 5, 3 (paene ad litt.)

57 sq. est

oratio ... oris ratio :ExpJ. 487, 23 Pomp. 96, 19 Isid. 1, 5, 3 al. (u. Mals. 178, 2) 57 sq. Petr. 161, 8 Smar.f. 5’ 89 sq. Isid. 2, 29, 1 (paene ad litt.) 61 sg. Don. 369, 17 62 sg. Isid. 1, 17, 1 63 sq. Prisc. 3, 519, 25 64 5g. cf.

Isid. 1,20,1

63/69 cf. Isid. 1,21,1-3

6954. cf. Isid.1,27,1

*0qQ.«f. Cap.

DIEI XN 71 sq. cf. Isid. 1, 28, 1 92 sq. cf. Isid. 1, 29, 1et 3 73 ab humo homo : cf. etiam Quint. 1,6, 34. (u. ThLL 6:3, 2871, 50) 73 sq. cf. Isid. 1, 30, 1

74 catus id est doctus : cf. CGL 5, 351, 38 al. 76 sq. cf. Don. 392, 5 77 39. cf. Isid. 1, 33 78 sq. cf. Isid. 1, 34, 1 79 duodecim : Don. 394, 26 79 sq. cf. Isid. I, 35, 1 80 sz. cf. Isid. 1, 36, 1 81/83 Don. 399, 13 sq.

55/57 est — ratio om. A 57 et est oratio A 58 consistit B 59 unamquamlibet B 61 risuum B est B : enim A 62 dinumeratio A : dimensio B 63 leuandam B 67 ut oz. B 67 sq. notas om. A, X ante minuit fr. B 68 sq. obelus — amplificat om. A (in marg. suppl. A! : obelus minuit diuiditque sententiam, astericus amplificat diminutam) 70 pote B 71 coniuncto B : prepositio A post similium add. rerum B (sed cf. Isid.) 74 ut B : id est A 75 rerum om. A 79 mutata A 81 uestiuntur B : disponuntur A

2T

6

ARS LAVRESHAMENSIS

translata a propria significatione ad non propriam similitudinem ornatus necessitatisue causa. Prosa est recta locutio absque metro uel uersu composita. Metra uocata sunt, quia certis 8; mensuris pedum terminantur. Fabulae res fictae sunt ludendi causa uel cuiuslibet significationis inuentae. Historia est enarratio rei gestae. 83 Isid. 1, 29, 1 (paene ad litt.)

83 recta om. A

86 sq. Isid. 1, 41, 1.

84 sq. certis pedum metris A

85 sunt dos? fabulae 7r. B.

(D

;

10.

15

20

PARTES ORATIONIS SVNT OCTO (372,25). Quaerendum est autem, quomodo definiatur pars secundum substantiam. Ita etiam definitur : Pars est uox indicans mentis affectum (hoc est cogitationem). Item aliter : Pars est sectio quaedam aut integra aut corrupta aequali uel inaequali pondere consistens ; integra pars est sicut Rauennatis, corrupta sicut Rauennas ; aequali pondere consistit pars, quando habet omnia sua accidentia, inaequali, quando deest illi aliquod accidens. Quaerendum est etiam, quomodo partes secundum sonum definiantur. Ita nempe : Partes dicuntur a parilitate, hoc est ab aequalitate. Sciendum est autem, quia apud antiquos nullo modo dicebantur partes nisi in rebus corporalibus et in numeris aequalibus, sed apud modernos consuetudo creuit, ut non solum in rebus corporalibus dicantur partes, sed etiam in incorporalibus. Item aliter : Pars dicta est a partiendo, non quod partes in semet ipsis diuisae consistere et plenum sensum queant habere, sed quod ex his partibus perfecta oratio coniuncta siue diuisa constet. ORATIONIS. Oratio quoque secundum substantiam ita definitur : Oratio est ordinatio dictionum congruam sententiam perfectamque demonstrans. Secundum sonum autem ita : Oratio dicta est quasi oris ratio, eo quod ex ore et ratione consistit. Orationis autem genera Augustino testante sunt v ;

25 est enim oratio copulata et ligata in metris, absoluta in prosa, allocutiua in epistolis, disputatiua in dialogis, relatiua in historiis. NOMEN PRONOMEN VERBVM ADVERBIVM PARTICIPIVM CONIVNCTIO PRAEPOSITIO INTERIECTIO (372,25). Quaerendum est, 4/6 Clem. 24, 21-23 (paene ad litt.) B sq. Clem. 24, 22 59. Erch. 5,22 59.

4 sq. Pars — cogitationem : Prisc. 2, 552, 1 Sed. min. 6, 11 sq. ;. Mur. 46, 10 sq. (paene ad

litt.) ; cf. Valent. f. 50* 7 Rauennas : cf. Prisc. 2, 128, 25 11/16 Mur. 46, 4-8 (paene ad litt.) ; cf. Sed. 55, 29 Rem. mai. (E.) 143, 9 Rem. min. 7, 8 11 59. cf. Valent. f. 507 21 sg. supra 5, 54 23 supra 5, 7 sq. 24/27 Don. Ortigr. f. 77u Vatic. min.f.42” Petr. 161, 11-13. Clem. 24, 27-30. Diez.p.3. Ercb. 6, 12-15 (paene ad litt. ; u. etiam Thurot 15) 29/61 cf. Mur. 50, 26 Sed. 56, 37 Sed. min. 7, 41 29/39 cf. Prisc. 2, 55, 6 Don. Ortigr. f. 78" 29/50 cf. Alc. 858D

Clem. 24, 32

1 m suppleui ; tit. De nomine add. B 3 autem om. A pats om. A 4 affectum codd. : conceptum Prisc. Clem. 5 post cogitationem add. mentis B 11 nempe A: etiam B hoc est A : uel B 13 nullo modo B : om. A (s. add. non A!) 14 numeris aequalibus B : numerabilibus A 15 e/ 16 in om. A 16 a om. A (s.l. suppl. A!) 18 habere queant B ex om. B 22 et perfectam B (sed cf. supra l.c.) autem sonum B 23 dicta est A : dicitur B 24 post consistit add. unde et liber rethoricus oratio recte nuncupatur B genera om. A 25 enim A : autem B

8

ARS LAVRESHAMENSIS

;»utrum hae singulae partes habeant proprietatem. Habent etiam. Nam proprium est nominis substantiam et qualitatem significare; hoc habent etiam appellatio et uocabulum, et ideo ista tria una pars orationis est. Proprium est pronominis 35 pro aliquo nomine proprio poni et certam significare personam. Verbi uero proprium est actionem siue passionem siue utrumque cum modis et formis et temporibus sine casu significare ; hoc habent etiam infinita, quare non sunt separanda a uerbo. Proprium est aduerbii cum uerbo poni nec sine eo perfectam 4o significationem

posse habere, ut ‘bene facio', ‘docte lego’.

Proprium est participii tempus simul habere et casus, et ideo participium iure separatur a uerbo, quia et casus habet, quibus caret uerbum, et genera habet ad similitudinem nominis, nec

modos habet, quos continet uerbum. Proprium est coniunc45 tionis diuersa nomina uel quascumque dictiones casuales uel diuersa uerba uel aduerbia coniungere, ut ‘et) Terentius et Cicero', 'et formosus et sapiens', 'et ego et tu', 'et facio et dico', ‘et legens et scribens’, ‘et bene et celeriter'. Proprium est praepositionis separatim (quod est per appositionem) casosualibus praeponi, ut ‘de rege’, 'apud amicum', coniunctim uero (per compositionem) tam cum habentibus casus quam cum non habentibus, ut doctus indoctus, sedeo resedeo. Hoc

autem distat inter coniunctiones et praepositiones, quod praepositiones componi possunt cum uerbis, ut subtraho addico ss praepono, coniunctio autem, licet sit praepositiua, in compositione tamen non inuenitur cum uerbis, ut ast at ; et quod praepositio casualibus separata praeponitur semper, coniunctio uero cum omnibus dictionibus potest modo praeposita modo postposita iungi ; merito ergo praepositio a coniunctio6one diuiditur. Proprium est interiectionis significare mentis affectum uoce incondita. EX HIS DVAE SVNT PRINCIPALES PARTES ORATIONIS, NOMEN ET VERBVM (372,26). Ideo hae duae partes, id est nomen et uerbum, principales dicuntur, quia simul coniunctae sine

63/66 Sed. 62, 58-61

32 est om. A post qualitatem add. cum casu B? 33 etiam habetA post etiam add. proprium A (sed cf. Prisc.) 34 pronominis est A (sed cf. Prisc.) 35 personam significare A (sed cf. Prisc.) 36 uero om. B 37 significare oz. B (suppl. B*) 38 ante hoc add. et A infinitiua A (sed cf. Prisc.) 41 participii est A 42 participium om. B 43 nominum A 46 et suppleui (sec. Prisc. et Don.Ortigr.) 47 et Cicero B : ac Cicero A 48 et bene et celeriter et legens et scribens B 49 praepositionis est A 52 resideo A 54 post componi add. non A abdico A (sed cf. Prisc.) 57 separata om. A

| zu

IN DON. MAI. II

9

65 ceteris partibus perfectam queunt facere orationem, ut est *uolo ire uidere amicum'. LATINI ARTICVLVM NON ANNVMERANT, GRECI INTERIECTIONEM (372,27). Idcirco Latini articulum in numero partium non deputant, quia articulum pronominibus coniungentes interiec7o tionem octauam partem habent, Greci quoque ideo interiectionem inter partes non annumerant, quia interiectionem aduerbiis applicantes articulum octauam partem dicunt. MVLTI PLVRES, MVLTI PAVCIORES PARTES ORATIONIS DIXERVNT (372,28). Multi plures dixerunt, quia fuerunt quidam, 7, qui nouem putauerunt esse partes orationis, appellationem addentes separatam a nominibus. Alii decem, etiam infinitiua uerba seorsum partem ponentes. Alii undecim, qui pronomina, quae possunt iungi articulis, per se enumerabant. His alii addebant duodecimam partem, id est uocabulum. Sed haec 8o tria, id est nomen appellatio et uocabulum, pro una modo accipiuntur parte. Qui uero pauciores dixerunt, fuere dialectici uel stoici. Dialectici enim duas tantum partes orationis esse dixerunt, id est nomen et uerbum, quia hae simul iunctae siue etiam solae 8; plenam faciunt orationem.

Nam

coniunctae explent sensum,

ut est ‘uolo ire uidere amicum' ; uerbum autem per se solum potest explere sensum, ut est prandeo poto cano ludo lauo ceno quiesco ; nomen quoque similiter potest, ut Marsa manus, Peligna cohors, Festina wirum wis. Ceteras autem 9o partes dialectici sincategoremata, hoc est consignificantia, appellabant. Stoici enim quinque tantum dixerunt esse partes orationis, id est nomen appellationem uerbum pronomen coniunctionem. Nam participium connumerantes uerbis participale siue casuale uerbum uocabant. Necnon etiam aduerbia

66 cf. Pomp. 97, 12. Mals. 196,9

Clem. 62,2

68/12 Sed. 62, 64-69 ; cf. Pomp.

135,7 Cassiod. 1219B Bern. 63, 15 Rem. mai. (E.) 145, 18 74/104 Sed. 62, 8822 74/81 Clem. 23, 33 - 24, 6 (baene ad litt.) 74/19 Prisc. 2, 54, 23-26 (paene ad litt.) 79/81 cf. Prisc. 2, 55, 6 82/91 cf. Prisc. 2, 54, 5 84 sq. cf. Seru. 428, 8 Cons. 338, 6 91/96 cf. Prisc. 2, 54, 8 94 casuale uerbum : cf. Prisc. 2, 54, 10 Clem. 25,7 Erch. 66, 5 Mur. 50, 33 al.

88 sg. Enn. ann. 276

(etiam ap. Char. 370, 23

Don. 398, 19)

72 post articulum add. esse B (sed non Sed.) 73 post orationis add. esseA 74 dicebant A 77 ponentes partem A (sed non Prisc. Sed.) 78 ante possunt babet non Prise., sed etiam apud Sed. non deest (Prisciani cod. G, alt.man., non deleuit) 79 sq. Sed —

coniuncte

uocabulum om. B

B'

89 choros A

82 fuerunt B (sed non Sed.)

90 sincatagoremata B

84 haec A

significantia B

IO

ARS LAVRESHAMENSIS

o5 nominibus uel uerbis applicantes quasi adiectiua uerborum ea nominabant. Praepositionem iungebant coniunctioni et praepositiuam coniunctionem eam uocabant. Has igitur aestimationes omnes Donatus reprobans cum summa auctoritate multorum gram |maticorum certum nume100 rum definiuit, dicens : "Partes orationis sunt octo", et maxime

Grecorum Greci,

auctoritatem

octo

et Latini,

secutus

differunt, quod illi octauam Latini interiectionem. I

: Octo enim partes habent

sed in hoc, sicut

DE

partem

superius

habent

diximus,

articulum

et

NOMINE

Quaerendum est, cur nomen omnibus orationis partibus praeponatur uel maxime uerbo, quae sicut et ipsa principalis pars esse constat. Ideo scilicet, quia omnis creatura ex nomine ; suo cognoscitur. Nisi enim scieris nomen, cognitio rerum perit. Cum enim nascitur homo, antequam rem aliquam agat uel discat uel sciat, nomen illi indicitur. Et ideo uerbum, quae principalis pars est, praecedit, quia maior est substantia quam sit actio; neque enim substantia ex actione, sed actio ex ro substantia procedit. Sed quoniam definitio substantiae sequitur, dicendum prius est, quid sit definitio uel quot sint genera definitionis. Definitio igitur est oratio, quae id de quo quaeritur aperte describit atque determinat. Definitionis autem genera secundum gram1; maticos sunt vI : prima substantialis, ut ''nomen est pars orationis

cum

casu" ; secunda

soni, ut nomen

dictum

est

quasi notamen ; tertia specialis, ut "corpus aut rem proprie communiterue significans" ; quarta accidentalis, ut "nomini accidunt v1"; quinta numeralis, ut 'partes orationis sunt 20 VIII ; sexta ethimologiae, ut homo dictus est ab humo et hu-

mus ab humore.

96 sq. cf. Prisc. 2, 54, 20 98/104 Clem. 24, 6-14 (paene ad litt.) 102 superius : 9, 70 2/21 Sed. 64, 3-23 2/8 Clem. 25, 11-15 Paul.f. ?* (paene ad litt.) ; cf. Rem. min. 8,22 Don. Ortigr.f.79^ (= gramm. suppl. 191,12) — Isid. 1,7,1 6 sq. Virg. gramm. 26, 8 sq. 7/10 cf. Paul.f. 7* 12/14 Char. 192, 21 sg. Diom. 420,25

dal.

14/21 Clem. 25, 20-26 (paene ad litt.) ;

cf. Don. Ortigr.f.79%

Hra-

ban. 670D 15 sg. Don. 372, 2 16 sq. Isid. 1, 7, 1 17 sq. Don. 373, 2 18 sq. Don. 373, 4 19 Don. 372, 25 20 homo — ab humo: cf. supra 5, 73 20 sq. humus ab humore : cf. Expl. 537, 31

Id

2044, d

95 ea om. A 100 sunt oz. B 101 habent o». B 103 partem octauam B 1 7. om. A 4 esse pos! ó suo /r. B 1t substantiam A (et Sed.) 13 sunt B 20 ethimologia B 14 diffinitionum B

3T

IN DON. MAI. II

II

Nomen ergo substantialiter ita definitur : NOMEN EST PARS ORATIONIS CVM CASV, CORPVS AVT REM PROPRIE COMMVNITERVE SIGNIFICANS (373,2). Notandum est, quod qui definitionem 25 alicuius rei definit ita debet definire, ut dicat ipsam partem, quae communis est ei cum altera, et dicat specialem, quam solam et quam propriam habet. Hoc ergo obseruauit Donatus in praedicta definitione. Dicendo enim ''nomen est pars orationis cum casu", communionem illius ostendit cum pro3o nomine et participio. Ipsius uero, id est nominis, proprietatem ostendit, cum dicit "corpus aut rem proprie communiterue significans". Corpus autem proprium significat nomen, ut Roma Tiberis ; corpus commune, ut urbs flumen ; rem propriam significat, ut 3; grammatica

Aristarchi,

arithmetica

Nicomachi;

rem

com-

munem, ut pietas disciplina ars. NOMINI ACCIDVNT VI : QVALITAS COMPARATIO GENVS NVMERVS FIGVRA CASVS (373,4). Quaerendum est, quomodo Donatus

v1

accidentia

nomini

accidere

dicat,

cum,

sicut

4o Pompeius testatur, comparatio non computetur inter illa accidentia, quae semper nomini accidunt; nisi enim ipso teste qualitatis aut quantitatis nominibus comparatio non accidit. Sed sciendum est, quia cum dicit "nomini accidunt vr’ hoc uult intellegi, ut illis nominibus accidant vı accidentia,

45 quae comparantur : per sinedochen enim loquens totum pro parte posuit ; uel etiam vi accidentia ideo nomini accidere dicit, quia quaedam nomina, quamuis in litteraturae superficie non comparentur, ab adiectiuis tamen nominibus accipiunt, ut in sensu comparentur, ut homo bonus uel malus, 5» aqua dulcis uel amara, pecus deforme uel pulchrum. Probus denique errore deceptus vini accidentia nomini accidere dicit, litteram uidelicet et syllabam et accentum inter accidentia numerando. Falliter ergo, quoniam

24/32 Clem. 25, 32 - 26, 3 ; cf. Don. Ortigr.f. 807 24/28 Sed. 65, 49-53 24/26 cf. Pomp. 137, 15 28/32 cf. Mur. 53,4 Vatic. min.f.42* $ed. 65,55 Sed. min. 8, 10

33/36 cf. Prisc. 2, 57, 4. Clem. 25,29

38/50 cf. Sed. 68, 41 68, 54

Rem. min. 12, 9

51/60 cf. Clem. 26, 12

Mur. 03, 19

Sed. min. 9, 38

40 Pompeius : 739, 4

51/55 cf. Pomp.

138, 18

al.

51/62 cf. Sed. 51 Probus : 51,

21

22/24 nomen est p- o-

ccc. a. rem p. c- u. s. B

24 qui Dos? 25 rei tr. B

25

diffiniuit B 26 sq. quam habet propriam et quam solam B (quam propriam et quam solam habet Sea.) 33 significat om. A 37 sq. qualitas — casus A: q.cg.n-f. c. B 41 ipse B 42 aut A:etB 44accidant A : accidunt B 45 sq. per — posuit om. A(et Sed.) 45 sinodoche B 47 dixit B quamuis quaedam

nomina B

52 dixit B

51 ante Probus add. proprium nomen A (gloss., ut uid.)

post litteram zer. dicit A

I2 55

6o

65

7»

ARS LAVRESHAMENSIS

littera syllaba et accentus non plus accidunt | nomini quam ceteris partibus. ; Sciendum uero est, quod uniuscuiusque partis accidentia non extrinsecus accidunt quemadmodum febris hominum uel frigus uel calor, quae extrinsecus accidunt et saepe recedunt, sed plenitudo et perfectio uniuscuiusque partis per sua intellegitur accidentia. Sicut enim corpus sine membris non ualet subsistere, ita partes sine accidentibus plenum sensum non queunt habere. NOMEN VNIVS HOMINIS, APPELLATIO MVLTORVM, VOCABVLVM RERVM EST, SED MODO NOMINA GENERALITER DICIMVS (373,5). Ostendit hic Donatus differentiam, quam plurimi habuerunt, inter nomen appellationem uocabulum, dicentes nomen unius hominis, appellationem multorum, uocabulum rerum. Sed quia, sicut superius diximus, cum proprium sit nominis substantiam et qualitatem significare et hoc habeat etiam proprium appellatio et uocabulum, ideo, sicut ipse testatur Donatus, "modo nomina generaliter dicimus" et quae non diuiduntur in sensu, non necesse est, ut diuidantur in uerbo.

1

De qualitate

OVALITAS NOMINVM BIPERTITA EST : AVT ENIM PROPRIA SVNT NOMINA AVT APPELLATIVA (373,7). "Qualitas nominum bipertita est’’, id est in duabus partibus diuisa. Diuisa dicitur, ; quia in proprium et appellatiuum diuiditur. Proprium uero est Prisciano teste quod communione carens uniuscuiusque priuatam substantiam et qualitatem naturaliter significat, ut Plato Socrates, et est in rebus indiuiduis,

quas philosophi atomos uocant. Appellatio autem communis r0 est similium

rerum,

ut homo

uir femina.

Vocabulum

uero

est, quod res incorporeas significat, ut pietas disciplina ars.

56/60 Don. Ortigr. f. 81” (paene ad litt. ; ex Hier. ; etiam gramm. suppl. CCLIII) ; f. C/m 6415f.4' — Nanc. 317f. 5* (ex Donato Prisco) 57 febris : cf. Pomp. 201, 8 65/72 Sed. 70, 16-26

Sed. 71, 12-19.

3/5 Sed. 70, 2-4 (baene ad litt.)

7/9 cf. Prisc. 2, 58, 25

6/11 Clem. 26, 25-31

57 fibris A 58 uel calor oz. B 59 per B: pro A 59 sg. accidentia intelligitur B 61 sg. non queunt A (ef Sed.) : nequeunt B 63 post hominis ad4. ut Paulus B 64 generaliter nomina A 66 post appellationem add. et B 66 sq. dicentes — uocabulum om. B (in marg. suppl. Bt) 68 sicut oz. B (quia sicut ... efiam Sed. ; quamquam bac in sententia anacolutbon est, nibil mutandum censeo) 69 etiam et hoc habeant B 70 sq. Donatus testatur B 72 non om. A (post ut suppl. A2) uerbo A : nomine B 1 fit. om. A 4 duas parte B diuisa 7 postuniuscuiusque add. regi (pro rei) B 8 rebus in B 9athomos

ge

IN DON. MAI. II

I3

PROPRIORVM NOMINVM SECVNDVM LATINOS III SVNT SPECIES : PRAENOMEN NOMEN COGNOMEN AGNOMEN, VT PVBLIVS CORNELIVS SCIPIO AFRICANVS (373,8). Quaerendum est, quare 1; inuentum sit praenomen. Ideo scilicet, quod praeponitur nomini, uel differentiae causa uel quod tempore, quo Sabinos Romani adsciuerunt

ciuitati,

ad confirmandam

coniunctio-

nem nomina illorum suis praeponebant nominibus et inuicem Sabini Romanorum ; et ex illo tempore consuetudo tenuit, 20 ut nemo Romanus sit absque praenomine. Praenomen est ergo, quod praeponitur nomini, ut Publius. Nomen uero est proprie uniuscuiusque suum, ut Cornelius. Cognomen est cognationis commune, ut Scipio. Agnomen est, quod ab aliquo euentu inponitur, ut Africanus. Sciendum est 2; autem, quia inuenimus multa in his quattuor speciebus propriorum nominum

in uicem

pro se posita, et quae in aliis

personis sunt praenomina, haec in aliis loco nominum piuntur,

ut Tullius

Seruilius

: hic Tullius

acci-

praenomen

est,

Marcus uero Tullius : hic nomen est. Similiter et in aliis loco 3o agnominum cognomina, ut Cicero : qui primus ab habitu faciei nominatus est, agnomen hoc habuit ; familiae uero eius

cognomen fuit. OMNIA PRAENOMINA AVT SINGVLIS LITTERIS NOTANTVR, VT P. PvBLıvs, G. GAIVS, AVT BINIS, VT SP. SPVRIVS, AVT TERNIS,

35 VT SEX. SEXTVS (373,10). Quaerendum est, quando praenomina singulis litteris uel quando binis uel quando ternis notantur. Tunc singulis, quando a uocali incipit praenomen, ut A. Aulus, uel ab una consonante, ut P. Publius, T. Titus ; tum duabus,

quando a duabus consonantibus incipit, ut Gn. Gnaeus, Sp. 4o Spurius ; tunc tribus, quando a consonante incipit | prima syllaba et in consonantem desinit, si tamen alia quoque praenomina ab eisdem incipiant consonantibus, ut Sex. Sextus, Tul. Tullius, idque fit differentiae causa, ne, si primam

solum consonantem scribamus, T. Titum et S. Setium signi-

14/20 Pris. 2, 57, 13

58,53

Sed. 72,56

Sed. 72, 63-69

al.

supral. 15

21 cf. Seru.

429, 3

Expl.

535,

35

Mur.

22/32 Prisc. 2, 58, 4-13 (paene ad litt.) ;

Sed. 72, 73 35/47 $ed. 75, 77-89 ; Prise. 2, 53, 17 - 58, 4 (paene ad litt.) cf. Mur. 58, 8

cf.

43/45

15 sit inuentum A (sed non Sed.) 16 quodom.B 17 ciuitati om. B 19 et oz. B 20 Romanorum A (sed non Sed.) 21 ergo est B ante nomini add.

proprio B 22 proprium A 23 post cognomen add. uero A (sed non Sed.) est (post agnomen) om. B 29 est om. A — 33 notantur singulis litteris B 36 quando (ante ternis) om. A notentur A (sed non Sed.) 3? uocalibus B 38 uno A 43 primum A pos! primam add. ibi B 44 Setium B (e Prisciani codd. G L) : senatum A (Sestium senatum vod. Sed.)

4T

14

ARS LAVRESHAMENSIS

45 ficare putemur. Vnde in Marco M. solum scribimus, quamuis a consonante incipiat syllaba et in consonantem desinit, quia nullus error fit. De appellatiuis. APPELLATIVORVM NOMINVM SPECIES MVLTAE SVNT (373, I1). ;o Quare non determinauit Donatus species appellatiuorum nominum sicut propriorum ? Propter quosdam scilicet uarie autumantes ; fuerunt

enim,

qui plures

esse

aestimauerunt

species appellatiuorum nominum, sicut Priscianus. Ne ergo reprehenderetur ab aliis, certum ponere distulit numerum. 5; Sed quaerendum est, quid distet inter proprium et appellatiuum. Hoc distat, quod in proprio quidem etiam appellatiua intellegi possunt, ut, si dicam Virgilius, intellego et hominem et poetam ; in appellatiuis autem propria non intelleguntur, ut homo uir, nisi per excellentiam loco proprii in quibusdam 6o personis accipiantur, ut poeta pro Virgilio et urbs pro Roma. ALIA ENIM SVNT CORPORALIA, VT HOMO TERRA MARE (373, 12). Notandum est, quia, sicut inueniuntur corporalia in appellatiuis, ut homo, sic etiam in propriis, ut Terentius. ALIA INCORPORALIA, VT PIETAS IVSTITIA DIGNITAS (373,12). 65 Similiter quoque inueniuntur incorporalia in appellatiuis, ut uirtus communis; in propriis, ut Virtus dea et pudicitia Penelopae. ALIA PRIMAE POSITIONIS, VT MONS SCOLA (373.13). Primae positionis ideo dicuntur, quia a nullo sumunt originem.

70

ÁLIA DIRIVATIVA, VT MONTANVS SCOLASTICVS (373,13). Diriuatiua autem appellantur, quia a fonte primitiuorum nascuntur, ut

a monte montanus, a scola scolasticus.

ALIA DIMINVTIVA, VT MONTICVLVS SCOLASTICVLVS (373,14). Diminutiuum est, quod diminutionem primitiui sui absolute 7; demonstrat, ut regulus, id est paruus rex ; scolasticulus, id est

50/60 Jed. 76, 16-28 2, 59, 9

(paene ad lit.)

Sed. 77, 56

50/54 Mur. 60, 32 - 61, 36 (paene ad lit.)

56/60 Prisc. 2, 59, 4-8

62 sq. Sed. 77, 41 sq. ;

65/67 ed. 77, 53-55 ; cf. Prisc. 2, 59, 12(codd.

53 Priscianus : Prisc. 2, 59, 10-12

GL) — 68 sq. cf.

47 post fit add. ibi B? 48 De apellatiuis B : De apellatione A öl priorum A sicuti B 52 fuerunt — aestimauerunt B : fuerunt enim quam plures qui aestimauerunt A (quidam plures, quidam pauciores species esse aestimauerunt Sed.) 53 pos! ergo add. Donatus B! 54 distulit ozz. B (pos? numerum suppl. B!) 5ö Sed om. B distat B 60 accipiuntur A (corr. A!) 61 pos! ut add. est B mare terra B 68 alie B 71 autem om. A 73 Alia — scolasticulus om. B (in marg. suppl. B') — 15 sq. id est paruus scolasticus om. A

IN DON. MAI. II

I5

paruus scolasticus ; monticulus, id est paruus mons. Sciendum

est autem, quod omnia diminutiua, quae a comparatiuis non diriuantur, ex sese habent diminutionem et nulli comparantur, ut regulus. Solent autem Prisciano teste diminutiua uel 8o necessariae significationis causa proferri, ut Sallustius in Iugurtino : Postquam reguli in unum conuenere (reguli id est parui reges), uel urbanitatis, ut Iuuenalis in satirarum tertio : Vnde fit, ut malim fraterculus esse gigantum, uel adulationis et maxime puerorum, ut Catulaster Antoniaster Patriciolus 85 Sergiolus. DIMINVTIVORVM TRES GRADVS SVNT, QVORVM FORMA QVO MAGIS MINVITVR CRESCIT SAEPE NVMERVS SYLLABARVM (373, 15). Tres sunt gradus diminutiuorum, quia uel per tres gradus ascenditur a diminutiuis ad primitiua, uel per eosdem gradus 9o fit descensus a primitiuis ad diminutiua, ut mons montanus monticulus. SVNT ETIAM QVASI DIMINVTIVA, QVORVM ORIGO NON CERNITVR, VT FABVLA TABVLA MACVLA VINCVLVM (373,16). Quasi diminutiua dicuntur, quia litteraturam habent diminutiuo95 rum ; in ula enim uel in ulum sicut diminutiua desinunt. Sed

horum

origo non cernitur, quia non a primitiuis, sicut di-

minutiua, sed a se ipsis habent originem. ı

SvNT NOMINA

TOTA

GRECAE

DECLINATIONIS,

VT THEMISTO

CariPSO PAN (373,18). Tota Grecae declinationis dicuntur, quia ex toto secundum Grecam regulam declinantur et non | $

flectuntur ad Latinam declinationem. SvNT TOTA CONVERSA IN LATINAM REGVLAM,

4u

VT POLIDEV-

cES PorLLvx ODISSEVS VLIXES (373,18). Ideo tota conuersa in Latinam regulam dicuntur, quia ex toto secundum Latinam regulam declinantur, ut hic Pollux Pollucis, hic Vlixes Vlixis.

76/85 Sed. 79, 94-3 71/80 Pris. 2, 101, 14 - 102, 1 93/97 cf. $ed. 80, 43 — 6/8 Sed. 81, 91-93

80 Sallustius : Iug. 11, 2

82 Iuuenalis : 4, 98

76 scolasticus Sed. : scolasticulus (et Sed.) : quia B

88/91 Sed. 79, 16-19

B — id est paruus mons om.

79 autem A : etiam B

83 gigantis B

A

77 quod A

84 59. ut — Sergio-

lus om. B( in marg. suppl. B!) Patriolus A 86 sg. Diminutiuorum — syllabarum om.B (per gradus diminutiuorum quorum — sillabarum in marg. suppl. B!) 88 uel om. B 89 post primitiua s./. add. monticulus montanus mons B 89 sg. uel — diminutiua oz. B (5.J. suppl. B' ; discensio B!) 93 macula tabula B 94 dicitur B 96 eorum B 2 Calisto A ante dicuntur add. ideo B 5 post sunt add. nomina:B

16

ARS LAVRESHAMENSIS SvNT

INTER

GRECAM

LATINAMQVE

FORMAM,

QVAE

NOTHA

10 APPELLANTVR, VT ACHILLES AGAMEMNON (373,19). Notha appellantur, quia ex parte integritatem Grecae linguae retinent et ex parte Latina consistunt. SvNT ALIA OMONIMA, QVAE VNA APPELLATIONE PLVRA SIGNIFICANT, VT NEPOS ACIES ARIES (373,21). Nepos dicitur filius 15 filii uel filius filiae et nepos dicitur luxuriosus. Aries dicitur animal ; et aries dicitur trabes, unde muri rumpuntur ciuitatis; et aries ferri, belli.

est signum

in caelo.

Acies

dicitur

oculorum,

ALIA SINONIMA VEL POLIONIMA, VT TERRA HVMVS TELLVS, 20 ENSIS MVCRO GLADIVS (373,22). Sinonima uel polionima dicuntur, eo quod in diuersis nominibus una fit significatio; sic enim terra humus tellus, ensis mucro gladius unum atque idem significant. Et notandum est, quod non solum in appellatiuis, sed etiam in propriis omonima uel polionima inueniun25 tur, ut sicut alius Pyrrus filius Achillis et alius Pyrrus rex Epirotarum intellegitur, sic Publius Cornelius Scipio Africanus unus homo inuenitur. ALIA PATRONOMICA, VT ATRIDES PELIDES (373,23). Patronomicum est, quod a propriis tantummodo diriuatur patrum 3o nominibus secundum formam Grecam, quod significat cum genitiuo primitiui filius uel nepos, ut Atrides Atrei filius uel nepos, Pelides Pelei filius uel nepos, Eacides Eacii filius uel nepos. HAEC

ET AB

3; Notandum

AVIS

ET A MATRIBVS

est, quia patronomica

SAEPE

FIVNT

(373,23).

non fiunt proprie nisi a

patribus. Abusiue autem fiunt ab auis maternis, a matribus,

10/12 cf. Sed. 82, 8 #u.10,173

671C

al.

14/18 cf. Iul. mai.f.85" |ad Cuimn.f.25"^ —Ambr. f.12?

Erch.68,12 —Mur. 63,20

Sed.83,59

Rem. mai.(E.) 152,23

14 sq. cf. Pomp. 146, 14 Pris. 2, 59, 14

17 sg. Char. 198, 12

27 Sed. 84, 93-97

63, 11. Sed. 85, 15

Diom. 322, 35 (paene ad litt.)

Ta-

Hraban.

15/17 cf. Seru. 429, 37

20/23 cf. Pomp. 146, 10

28/33 Prisc. 2, 62, 15-17 (paene ad litt.)

23/

36/52 cf. Prisc. 2,

9 post sunt add. nomina B 10 Agamennon B 11 uocantur B lingue Grece B 12 Latina A? (5. ; cuz Sed.) : om. A corrupta B 15 uel — filiae oz. A (sed cf. Tatu. et Sed.)

post luxuriosus in marg. add. B* : uel nepos dicitur nepa

serpens, que deuorat omnes suos excepto uno adherente setis dorsi cius et ita ... (cf. Isid. 10, 193 Sed.) 16 et e/ dicitur oz. A trabs B ciuitatis rumpuntur A 17 post aries add. quod A 18 et acies ferri et acies belli B 20 post gladius add. pugio B 21 nominibus — significatio oz. B (in marg. suppl. B!) 22 Sicut A ('corr. A?) sic — ensis oz. B pos! gladius add. pugio B 23 est om. A 26 sicut B 28 post alia add. nomina B 31 filio uel nepotem B 32 sg. Eacides — nepos B (e/ codd. Prisciani) : et similia A 34 post matribus add. et a patribus B

IN DON. MAL. II

17

a fratribus, a regibus, a conditoribus urbium. Ab auis maternis fit patronomicum, ut Athlantiades dictus est Mercurius, id est Athlantis natae filius; Ouidius in primo Metamor4o phoseon : sedit Athlantiades et euntem multa loquendo detinuit sermone

diem.

A matribus,

ut Iliades

dictus

est Romulus,

id est Iliae filius; Ouidius in quarto decimo Metamorphoseon : ut corpora uicta sopore inuadant portasque premant, quas obice fultas clauserat Iliades. A fratribus, ut Virgilius in 45 Bucolicis : Tum Phetontiadas musco circumdat amarae corticis ;

Phetontiadas dixit sorores Phetontis. A regibus, ut Romulidae dicti sunt Romani a Romulo rege, et Troiani ab Aenea Aeneadae, ut Virgilius in vili : Aeneadae in ferrum pro libertate ruebant. A conditoribus urbium, ut Thesidae, Cecropidae,

soid est Athenienses, ut Virgilius in VI : Tunc pendere poenas Cecropidae iussi ; idem in secundo Georgicon : praemiaque ingentes pagos et compita circum Thesidae posuere. IN HIS, QVAE GRECA SVNT, SIVE MASCVLINA FVERINT SIVE FEMININA, GRECAM MAGIS SERVABIMVS REGVLAM. 5; HORVM MASCVLINA AVT IN DES EXEVNT, VT ÁTRIDES AB ATREO, AVT IN IVS, VT PELEIVS A PELEO, AVT IN ON, VT NEREON A NEREO (373,24). Notandum est, quia ex istis tribus formis patronomicorum, scilicet quae in des et in ius et in on terminantur, una tantum Latini poetae utuntur, ea uidelicet,

6o quae in des desinit, quae etiam apud Grecos communis uocatur, ideo quod in omni sermone possunt hac uti. Nam aliis duabus non utuntur, id est in on terminata, quae est propria Iadis linguae, ut Peleion pro Peleides, | et in adius, quae est Aeolica, ut Hirradius Hirrae filius, Pitacus. 65 Dicendum igitur est de hac terminatione, qua utuntur nostri. Si nominatiuus Grecus in as uel in es uel in ios desinat,

57/64 Sed. 86, 54-61;

cf. Pris. 2,65, 12.

65/93 Sed. 86,62-70 ; Prisc. 2, 65, 17 -

66, 5 (paene ad litt.)

40 sq. Ou. met. 1, 682

Verg. Aen. 8, 648

42/44 On. met. 14, 779

50 sq. Verg. Aen. 6, 20

45 V erg. ecl. 6, 62 sq.

48 sq.

91 sq. Verg. georg. 2, 382

37 post regibus add. et B 42 id est Iliae filius B (e7 Sed.) : ab Ilia matre A 43 ut corpora om. A corpore B 45 Bucolica B 46 sg. Romulides A (e/ Sed.) 47 fort. cum Sed. Romani pro Troiani scribendum (cf. Prisc. 2, 64, 11) 47 sq. Eneadae ab Enea B 48 Eneades Sed. (cf. supra l. 46 sq.) vii B 53 fuerint ante masculina 7r. B (masculina fuerint Don. Sed.)

Peleidon pro Peleides B A

"

64 Pirradius Pirre B

58 uel in on B

Phictacus B

63

65 est igitur

j9

18

ARS LAVRESHAMENSIS

genitiuus uero in ou diptongon, a paenultima breuis ante des inuenitur in patronomico, 70

1/5

ut Pelias Peliades, Aeneas Aenea-

des, Menetias Menetiades. Nam- Aenides magis contra regulam auctoritate poetica posuit Virgilius, e et a correptas in i productam conuertens uel quasi ab Aeneus Aenides, sicut a Peleus Pelides proferens in nono : sit satis Aenide telis impune Numanum oppetiisse tuis. In es uero desinentia nomina, quorum genitiuus Grecus in oy desinit, tam in ades quam in ides inueniuntur facere patronomicum, ut Hypotes Hypotades, Butes Butades, Corinetes Corinetides, sed rationabilius in ades : Anchises ergo Anchisades uel Anchisides debuit facere; fecit autem An-

8o

chisiades quasi ab Anchisius nominatiuo, quomodo Lertius Lertiades. Numquam enim patronomicum superat primitiui sul genitiuum nisi una syllaba. Alia uero omnia in oy apud Grecos desinentia uel in os uel in ois diptongon uel in eos mutant eas in ides et faciunt

patronomicum, ut Priamos Priamov Priamides, Nestor Nes85 toros Nestorides, Plestenes Plestenoys Plestinides, Peleis

90

Peleos Peleides. Et per sineresin e et i in ei diptongon Greci proferunt paenultimam. Nos autem pro ea i longum ponimus, ut Virgilius in v : Pelidae tunc ego forti congressum Aenean nec diis nec uiribus aequis nube caua rapui. FEMININA AVTEM AVT IN IS EXEVNT, VT ATREIS, AVT IN AS, VT PELEIAS, AVT IN NE, VT NERINE (373,27). Sciendum est, quod feminina patronomica in is uel in as desinentia fiunt a masculinis

subtracta

de, ut Priamides

Priamis,

74/81 Sed. 87, 71-78 ; Prise. 2, 66, 6-11 (paene ad litt.) Prisc. 2, 66, 12-19 (baene ad litt.)

91/10 Sed. 87, 88-6 ;

Dardanides

82/88 Sed. 87, 79-86 ; Prisc. 2, 67, 14 - 68, 11

(paene ad litt.)

72 sq. Verg. Aen. 9, 653

89 sq. Verg. Aen. 5, 808-810

67 ou B : io A 68 patrinomico A Peleias A (e£ Prisc. cod. L, sed non Sed.) os! Pelias add. Peloy, post Aeneas add. Enoy ei pos? 69 Menetias add. Menecioy B 72 Peleius B 73 oppetiisse seripsi (cum Verg.) : apetisse A obiecisse B (oppotiisse [uel appotiisse superser. m. prim.] cod. Sed.) misB | ?50y B : io A

76 Ypodes A post Hypotes add. Hypotoy, pos; Butes add. Butoy e/ pos? 77 Corinetes add. Corinetoy B 78 Anchisides uel Anchides A facit A autem B :

enim A @9 quasi ab Anchisius o». B 80 superat patronomicum ois B : ios A 84 post Nestor add. et B 85 Plestenus Plestenois et alt. om. A 87 bos! ea add. diptongon B 88 sq. nec — rapui om. in prius om. A 91 Peleas B ine B est oz. B 92 patronomica B

A 83 A 86 A 90 feminina

IN DON. MAI. II

I9

Dardanis, Peliades Pelias. Igitur Aeneades quoque secundum o; analogiam Aeneas debet facere, non Aeneis. Ergo quomodo auctoritas est, quod dixit Aenides pro Aeneades, sic auctoritate usus est Virgilius in tituli inscriptione, quem Aeneis inscripsit. Notandum tamen, quod si masculina patronomica ilongam habuerint ante des per sineresin, apud nos tamen ı in eis diuisas faciunt feminina, ut Pelides pro Peleides Peleis, Thesides pro Theseides Theseis ; sic ergo Aenides pro Aeneades Aeneis. In ne autem desinentia quae sunt Iadis linguae patrono; mica eiusdem generis feminini i longam habent paenultimam, si principale non habuerit eandem i uocalem, ut Adrestos Adrestine, Nereus Nerine. Sin autem principale habuerit i, o producta ante ne inuenitur, ut Acrisios Acrisione, ex quo possessiuum posuit Virgilius : Acrisioneis Danae fundasse 1o colonis, ab Acrisionea, id est Danaa.

EX IS SOLA FIVNT ETIAM THETICA, ID EST POSSESSIVA, QVAE IN

IVS

EXEVNT,

VT

EVANDRIVS

ENSIS, AGAMEMNONIAE

MI-

CENAE (373,28). Possessiuum est, quod cum genitiuo principalis significat aliquid ex his, quae possidentur, ut Euandrius 15 ensis pro Euandri ensis et regius honos pro regis honos. Hoc autem interest inter possessiua et patronomica, quod patronomica filios uel nepotes significant, possessiua autem non solum filios, sed et omnia, quae possunt esse in possessione ; et quod patronomica a propriis tantummodo diriuantur,

13/25

Pris.

2, 68, 15 - 69, 1.

9 sq. Verg. Aen. 7, 410

Sed. 88, 14-16 et 89, 31-40

12 Verg. Aen. 10, 394

94 Dardanis A : Dardanidis B

12 sq. cf. Verg. Aen. 6, 838

Peliades Pelias om. A

Sicut enim Virgilius posuit masculinum poetica auctoritate, ita posuit femininum

patronomicum patronomicum

95 ante ergo add. B : Henides pro Heneades Enxis (pro Eneis) pro

Eneadis 97 in om. A 1 eis A : eius B 2 sq. sic — Aeneis om. A principale B (e Prisc.) : principalem A (et Sea.) habuerit dubitanter scripsi (cum Prisc.) : habuerint A (et cod. D Prisciani ante corr. ; Sed.) habuerunt B (cf. infra I. 7) 7 Nereos B si B principalem i habuerint 74 (principalem habuerint i $ed. ; habuerint eziam Prisciani cod. D ante corr. ; cf. supra 1. 6) 8 productam B 9 posuit om. B 10 Danaa B (et Sed., Prisc. codd. RK) : Dana A 11 Ex is sola B (et aliquot codd. Don., Iul.mai.f.84') : his solis A om. Don. Mur.

Sed. fiunt codd. (et duo codd. Don. Iul.mai.) : sunt Don. Mur. Sed. 13 principalis B (e£ quattuor codd. Prisc.) : principali A (et Sed., duo codd. Prisc.) 15 ensis EuandriB _ honor B (bis) 18 et om. B 19 et hoc interest quod B post diriuantur add. nominibus patrum B

20

ARS LAVRESHAMENSIS

:

20 possessiua etiam ab appellatiuis; et quod patronomica a masculino descendunt plerumque genere, rarissime | autem a feminino, nec proprie, quando a matribus fiunt, possessiua autem ab omnibus nascuntur generibus ; et quod patronomica ad homines tantum pertinent uel ad deos, possessiua autem 25 ad omnes res pertinent. Fiunt autem possessiua uel a nominibus, ut Caesar Caesareus, uel a uerbis, ut opto optatiuus, uel ab aduerbiis, ut extra extraneus, et uel mobilia sunt, ut Marcius Marcia Marcium, uel fixa, ut sacrarium donarium armarium.

30.

SVNT ALIA MEDIAE SIGNIFICATIONIS ET ADIECTA NOMINIBVS, VT MAGNVS VIR, FORTIS EXERCITVS (374,2). Quare dicuntur nomina mediae significationis ? Idcirco quod sine adiectione nominis habent sensum, sed non plenum; uerbi gratia si dicas magnus per se, intellegimus, quod sit magnus, sed non

3; habet

plenum

sensum,

nisi adiungas

personam,

ut si dicas

magnus uir uel magnus exercitus. Alio modo mediae significationis dicuntur nomina eo quod media sint inter laudem et uituperationem, ut magnus ; dicimus enim magnus imperator laudantes et magnus latro uel fur uituperantes. 4» Adiectiua autem sunt, quae adiciuntur propriis nominibus uel appellatiuis et significant laudem uel uituperationem uel medium uel accidens uniuscuiusque ; laudem, ut iustus, uituperationem, ut iniustus, medium, ut magnus, accidens

uniuscuiusque, ut niger coruus uel altum mare. HAEC ETIAM 45 EPITHETA DICVNTVR (374,3). Epitheta dicunt Greci, Latini superposita. SVNT ALIA QVALITATIS, VT BONVS MALVS (374,4). Qualitatis dicuntur nomina, quia qualitatem demonstrant, ut 'Qualis est ? Bonus uel malus. Sciendum est autem qualitatem a so tribus fieri rebus : ab animo, a corpore, extrinsecus. Ab animo, ut doctus stultus ; a corpore, ut niger uel albus ; et extrinsecus, ut fortunatus uel diues.

26/29 Pris. 2, 69, 1-4

Sed. 89, 41-44

40/44 cf. Sed. 90, 74

46 superposita : Dor. cod. L,

Pomp. 147, 21

Sed. 90, 87

32/39 Sed. 89, 66-73 ; cf. Pomp. 147, 13 Isid. 1, 7, 22.

dal.

47/52 cf.

20 ante etiam add. autem B et hoc interest quod B 23 et quod Sed. : et hoc distat quod B igitur A 24 tantum om. A 25 pertinent om. A 26 autem B (et $ed.) : ergo A 28 et om. A Marcium om. B (et Sed., sed exstat apud Prisc.) 35 persone B si om. B 36 magnus prius om. B 40 quae AB: quia A? 43 ut a/1. om. B 45 dicuntur Grece Latine B 49 sg. Sciendum — rebus B (ita fere Sed.excepto quod duabus pro tribus babet ) : Qualitas a tribus modis fieri potest A 50 ab — extrinsecus 0m. A 50 sg. extrinsecus — albus oz. B (5.4. suppl. Bt) B1 et om. A

je

IN DON. MAI. II

2I

Sunt ALIA QVANTITATIS, VT MAGNVS PARVVS (374,5). Quantitatis dicuntur, quia quantitatem demonstrant, ut paruus ss uir, magnus

homo.

Et notandum,

quod nomina

quantitatis

Pompeio testante a mensura proprie deducuntur. Fiunt autem et ipsa duobus

modis

: ab animo

et corpore ; ab animo, ut

magnanimus Anchisiades, a corpore, ut magnus uel paruus. Sed quando ab animo, abusiue fiunt ; sicut enim Pompeius 6o testatur, magnus non potest esse nisi mensura ; animae autem mensuram nemo potest scire ; ergo quod dicitur magnanimus Anchisiades, non proprie, sed abusiue profertur. ALIA GENTIS, VT GRECVS HisPANVS (374,5). Gentis dicuntur nomina, quia gentem demonstrant, ut Grecus Hispanus. 65 ALIA PATRIAE, VT THEBANVS ROMANVS (374,6). Patrium est, quod a patria sumitur, ut a Thebae Thebanus, a Roma Romanus. ALIA NVMERI, VT VNVS DVO tres (374,6). Numerale est, quod numerum significat, ut unus duo tres. Sed quaerendum est, 79 quare unus dicitur numerus, cum numerus non possit esse nisi ex duobus aut ex pluribus. Ad quod dicendum est, quia unus

duobus

modis

dicitur numerus

: siue translatiue,

siue

quia fundamentum et origo est omnium numerorum. Nam aliter numerus non potest dici, nisi ex pluribus conficiatur. 75 ALIA ORDINIS, VT PRIMVS SECVNDVS tertius (374,6). Ordinale est, quod ordinem demonstrat, ut primus secundus uel tertius. SED PRIMVS DE MVLTIS, DE DVOBVS PRIOR DICITVR, SICVT DE DVOBVS ALTERVM DICIMVS, ITA DE MVLTIS ALIVM (374,7). Bene 8o prior de duobus dicitur, quia, sicut omnes comparatiui uel ad sui uel ad alieni generis aliquem comparantur, ita et iste, ut

‘prior Turnus quam | Aeneas mouit bellum’ ; proprium est enim comparatiui, ut positiuum suum praecellat tantum. Primus autem merito de multis dicitur, quia superlatiuus

53/62 Sed. 91, 4-13 ; cf. Pomp. 147, 24 65 sq. Prisc. 2, 61, 4 68/74 Sed. 92, 71-79 ; cf. Mur. 68, 50 68 sq. cf. Prisc. 2, 62, 4 79/87 Sed. 93, 93-1 (paene ad Hitt.) ; cf. Prisc. 2,90, 17 Mur.68,75 84/86 Paul.f. 2*

53 post paruus add. nomina B 54 sq. ut magnus paruus B 57 et ipsa duobus modis : sed cf. supra ]. 50 tribus ... rebus (ubi Sed. buius lineae causa duabus scripsit) ante duobus add. de A (del. A!)

60 autem om. A

(sl. suppl. B!) post patrium add. nomen B nomina B? post numerale add. nomen B 75 post alia add. nomina B?

dinale add. nomen B

primusırım

76 sq. 1 11 111 A

ti) :om. A (et ed. Don. Keilii)

65 alia patriae ozz. B

66 Thebis 74? 69 1 r1 rr A A

68 post alia add. 91 ex alt. om. A

tertiusoz. B (e? Don.)

post or-

79 ita B (e? Mur. Sed. Don. codd. mul-

80 sq. uel ad sui om. A

82 Enea B

83 enim

scripsi :autem AB (et Sed.) positiuum B (cf. infra 24, 66 sq.) : socium A (et Sed.) 84 de multis merito A

6r

22

ARS LAVRESHAMENSIS

85 est et proprium est superlatiui, ut pluribus in suo genere praeferatur, ut : Primus se Danaum magna comitante caterua Androgeus offert nobis. SvNT ALIA AD ALIQVID DICTA, VT PATER FRATER (374,8). Ad aliquid dictum est, quod sine intellectu illius, ad quod dictum 9o est, proferri non potest, ut pater frater. Nam dicendo patrem etiam filium, et dicendo

fratrem alium fratrem uel sororem

intellego ;quod si intereat, interimit una illud, quod ab eo intellegitur. ALIA AD ALIQVID ALITER SE HABENTIA, VT DEXTER SINISTER 95 (374,9) Ad aliquid aliter se habens dictum est, quod, quamuis habeat aliquid contrarium et quasi semper adhaerens, tamen non ipso nomine significat etiam illud. Neque enim ex illo nominationem accipit, ut dies nox dextra sinistra. Nam quamuis intereat,

non

interimit

secum

etiam

illud, quod

ei ad-

1 haerere intellegitur. HAEC ET COMPARATIVVM GRADVM ADMITTVNT, VT DEXTERIOR SINISTERIOR (374,10). Admittunt, hoc est recipiunt. SVNT ALIA GENERALIA, VT CORPVS ANIMAL (374,11). Gene;rale est, quod in diuersas species potest diuidi, ut corpus animal. ALIA SPECIALIA, VT LAPIS HOMO LIGNVM (374,11). Speciale est, quod a genere diuiditur, ut lapis homo lignum. ALIA FACTA DE VERBO, VT DOCTOR LECTOR (374,12). Verbale dicitur nomen, quod de uerbo nascitur et in tor semper exit. ro Fit autem ita : Gerundiui modi ultimam syllabam in tor uertis

et facis nomen,

ut est

docendi

docendo

docendum

doctum doctu, tu in tor conuersa fit doctor. Similiter legendi legendo legendum lectum lectu, tu in tor conuersa fit lector.

88/93 Paul.f.2" ; Prisc. 2, 60, 19-22 (paene ad litt.) ; cf. Sed. 94, 33 93/1 Prisc. 2,60, 23-27 —Sed. 96, 95-100 ; Paul.f.2" (paene ad litt ) 8/11 Pomp. 149 1-4 10/13 Sed. 97, 43-47 10/12 cf. Ambr.f. 167 Cassiod. 1223,A

86 sg. Verg. Aen. 2, 370

85 est om. B plures B 86 praeferat B 88 post alia add. nomina B 91 er A uti 92 interimit Prisc. Paul. : interimat A interemit B 94 sunt alia nomina ad B post aliquid add. dicta B? aliter oz. A 99 post intereat add. hoc B interemit B (cf. supra /. 92) 2 et om. A 4 pos! alia add. nomina B 9 ut B : in A * Speciale — lignum post 8 lector tr. B post speciale add. nomen B 8/10 Verbalia dicuntur nomina que ... nascuntur et ... exeunt. Fiunt ita B 10 sg. ultima sillaba ... uertitur B 12 conuersa oz. 13 tu — lector om. A A

IN DON. MAI. II

23

ALIA PARTICIPIIS SIMILIA, VT DEMENS SAPIENS POTENS (374, 15 I2). Participio simile nomen est, quod sic sonat quasi participium,

sed tamen

nomen

est, ut potens

: Ecce

hoc nomen,

quod est potens, sic sonat quemadmodum participium legens. Vnde ergo potest discerni? Ex eo uidelicet, quod idem Donatus in sequentibus dicit, in comparatione scilicet. Nam zo quando recipit comparationem, nomen est, ut potens potentior potentissimus ; quando autem non recipit comparationem, participium est : nemo enim dicit legens legentior legentissimus. ALIA VERBIS SIMILIA, VT COMEDO PALPO CONTEMPLATOR 25 SPECVLATOR ; SED ILLA COMPARATIONE DISCERNVNTVR, HAEC CASIBVS (374,13). Verbis similia haec nomina ideo dicuntur, quia sub eadem litteratura et uerba possunt esse et nomina ; uerbi gratia si dicam contemplator contemplatoris, nomen est, et contemplator nihilominus imperatiuus est futuri tem3o poris. Quid ergo intererit, quando nomen est uel quando uerbum ? Hoc scilicet : Quando nomen

est, casum

habet, ut si dicam

'contemplator quidam sedebat in turri' ; ecce hic contemplator nominatiuus

est. Quando autem

est uerbum,

tempus

habet,

3; uerbi gratia si dicam 'contemplator illum, qui uenit, hoc est aspice ; ecce hic contemplator tempus significat ; erit ergo uerbum. De comparatione COMPARATIONIS GRADVS SVNT TRES : POSITIVVS COMPARA49 TIVVS SVPERLATIVVS (374,15). Definitio numeri hic est. Fuerunt qui pauciores gradus uoluerunt comparationis, fuerunt qui plures. Illi qui pauciores, auferebant positiuum, dicentes eum non debere computari inter gradus, quia non comparatur. Quare 45 ergo Donatus annumerauit eum inter | ceteros gradus comparationis ? Ideo scilicet, quia duobus modis dicitur gradus :

15/23 Sed. 98, 64-72 ;

30 Mur.71,47

98-4;

al

cf. Pomp. 149, 19

26/37 $ed. 98, 93-4;

cf. ad Cuimn.f. 26%

Mur. 71, 62-70 (paene ad litt.)

19 Donatus : cf. 388, 24

cf. Pomp. 150,13

40/54 Sed. 99, 7-20 ;

et Seru. 430,

31/37 Sed. 99,

cf. Ambr.f. 18

40/48

43/48 cf. Erch. 10, 15

15 Participiis similia hec ideo dicuntur, quia sic sonant B 16 nomina sunt B pos! ecce add. enim B 18 ergo hec discerni possunt quando sint nomina uel quando participia B 18 sq. Ex — scilicet A : ex comparatione scilicet B, ex eo uidelicet quod idem Donatus in sequentibus dicit, in comparatione scilicet add. B! 34 sit nomen B 32 ueluti B 38 fit. om. A 39 post tres add. 41 fuerunt 39 sg. positiuus — superlatiuus om. A (cf. infra 1. 55) id est B B (et Sed.) : alii A 44 comparatur A! B (e? Mur.) : componitur A (et Sed.)

24

ARS LAVRESHAMENSIS

siue

abusiue,

sicut

nominatiuus

casus

dicitur,

siue

quia

quamuis ipse non ascendat alios tamen ascendere facit. Qui uero plures uoluerunt gradus, addebant praelatiuum, so taliter eos ordinantes : positiuus ut doctus, praelatiuus ut tam doctus, comparatiuus ut doctior, superlatiuus ut doctissimus. Sed Donatus ideo noluit computare eum, ne tautologiam faceret in repetitione eiusdem nominis dicendo tam doctus et doctior : hoc namque significat tam doctus quod doctior. s; Dicendum est, quid sit comparatio uel quare dicta sit comparatio. Comparatio igitur est nomen intentionis comparantis

praecellentiam

in creaturis;

nec

enim

nomina,

sed

creaturas per nomina comparamus. Dicta est enim comparatio, quia ex alterius comparatione alterum praefert, ut 'doctior 6o Virgilius Lucano". Posrrivvs vT Docrvs (374,16). Positiuus dicitur, quia primus ponitur in comparationis gradibus, et idcirco primum locum tenet, quia et a se ipso habet originem et ceteri gradus ab eo formantur et non eget aliquo casu uelut alii ad sensum. 65 explendum. COMPARATIVVS VT DOCTIOR (374,16). Comparatiuus dicitur, quod comparatus positiuo superferatur illi, ut doctior : plus enim est quam doctus. Comparatiuus uero est Prisciano teste quod cum positiui intellectu uel cum aliquo participe sensu 70 positiui ‘magis’ aduerbium significat, ut doctior, id est magis doctus, sapientior, id est magis sapiens. SVPERLATIVVS VT DOCTISSIMVS (374,16). Superlatiuus dicitur, quod comparatiuo superfertur, ut doctissimus : plus enim est

47 sicut nominatiuus : cf. infra 50, 8

49/54 Mur. 72, 82-87 (paene ad litt.) ;

Pomp.

55/60 Sed. 100, 22-28

151, 20

Cassiod.

1223C

dal.

56/58 Bern.

cf. 76,

17-19 Don. Ortigr. f. 85” Clem. 31, 6-8 (ubi cum cod. Regin. 1442 praecellentiam pro praecellentia scribendum) 57 sq. cf. infra 87, 91 58 sq. Pomp. 150, 33 sq. Bern. 76, 15 (paene ad litt. ; in Bern. alterum pro alterutrum seribendum) ; cf. Isid. 1,7, 27 61/65 Sed. 100, 29-33 61 sq. Bern. 76,23 ; cf. Ambr. f.19" Smar. f. 16" Rem. mai. 231, 21

Sed. 101, 58-65

66/71 Sed. 101, 52-57

68 Prisciano teste : 2, 83, 2

72/79

52 sq. faceret tautologiam B 94 quod A : quam significat B 55 ante dicendum add. positiuus comparatiuus superlatiuus A (cf. supra /. 39) 56 comparatio prius B (et Sed.) : sic A igitur comparatio B 57 praecellentiam in creaturis seripsi (cum Bern. et Don.Ortigr.) : per excellentiam in creaturis B etiam per excellentiam creaturas A (er Sed., excepto quod etiam om.) ante sed add. pet creaturas B (ef. infra 87, 93) 58 enim oz. B (autem ed.) 59 quia A (e? Sed.) : res que B alterum citur oz. B

A (e Sed.) : unum alteri B 61 Positiuus — doctus oz. B di62 gradu B (er Bern.) — 68 post est prius add. doctior B 69 intel-

lectupositiuiB — participesensu B (ef Prisc.) : sensu participe A (ez Seg.) — v2 sq. Superlatiuus dicitur — doctissimus om. B (in marg. suppl. B1) 48 pos! est add. doctissimus B

IN DON. MAI. II

25

quam doctior. Superlatiuum quoque est, quod uel ad plures 75 sul generis comparatum superponitur omnibus, uel per se prolatum intellectum habet cum ualde aduerbio positiui, ut 'fortissimus Grecorum Achilles’, id est ‘fortis super omnes Grecos’. Sin autem dicam 'fortissimus Hercules fuit', [et] non adiciens quorum, intellego *ualde fortis'. 80. SED COMPARATIVVS GRADVS GENERIS EST SEMPER COMMVNIS (374,17). Quaerendum est, quare dixerit Donatus "sed comparatiuus gradus generis est semper communis". Ideo, ne quis putaret quod tria diuideret genera, sicut positiuus et super-

latiuus ; illi etenim aliquando tria diuidunt genera : positiuus, 8; ut doctus

docta

doctum,

superlatiuus,

ut doctissimus

doc-

tissima doctissimum. Comparatiuus uero non ita se habet. Nam sub una terminatione, quae est or, comprehendit duo genera masculinum et femininum, ut doctior uir, doctior femina, excepto uno nomine, quod est senior; de femina 9o enim non senior, sed anus dicimus. Neutrum uero idem com-

paratiuus instar aduerbii in ius facit, ut doctius mancipium. COMPARANTVR AVTEM NOMINA, QVAE AVT QVALITATEM AVT QVANTITATEM SIGNIFICANT (374,17). Quaeritur, utrum omnia nomina comparentur. Sed sciendum est, quod ea tantum 9; nomina comparantur, quae ab adiectiuis ueniunt nominibus et sumuntur ex accidentibus substantiae nominum. Accidentia autem sunt, quae ex qualitate uel quantitate animi uel corporis uel extrinsecus forte uenientium trahuntur ; quae possunt incrementa uel diminutiones accipere, per quae : comparatio nascitur, sine quibus substantia intellegi potest ; ea uero, nisi prior substantia illa intellegatur, esse non possunt. Si enim dicam homo uel lapis, substantiam demonstraui,

cuius significa|tio nec augeri potest nec minui. Sin autem ;aliquod accidens homini uel lapidi proferam, tunc habet locum comparatio, ut homo prudens, prudentior, lapis niger 74/79 Prisc. 2, 94, 15-19 81/91 Mur. 73, 91-2 Sed. 101, 76-87 ; cf. Don. Ortigr. f. 86* 87/90 cf. Pomp. 152, 33 89 cf. Prob. 61, 11 Seru. 430, 36 al. 93/ 10 Sed. 101, 89-6 94/100 Prisc. 2, 83, 17 - 84, 5

74 quod uel A : uel que B

75 comparatus B

adiciens scripsi (cum Prisc. $ed.) : et non

76 habent A

78 sg. non

addiciens B et non adiciam A

80

semper est B (e£ Sed., sed non Don.) 81 sg. Donatus dixerit comparatiuus semper communis generis B 82 sq. Ideo scilicet ne putaretur A ('e/ Sed., sed non Mur.) 84 etenim B (enim ed.) : quidem A 88 post genera add. id est B pos! uit add. et B 90 enim B (et Sed.) : autem A 91 ad instar B us E 92 sg. significant post qualitatem tr. B (sed non Mur. Sed.) 94 quod B (et Sed.) : quia A 94 sq. nomina tantum A 95 nominibus ueniunt A 97 ex B(et Prisc. $ed.) :aA — 2 illa substantia B intellegitur A 3 dicam oz. B demonstrant

aliquot )

j

intellegatur B (et Prisc. Sed.) : B — 5 aliquid B (et Prisc. codd.

JT

26

ARS LAVRESHAMENSIS

nigrior. Quamuis enim non sit prudens, potest homo intelligi, et lapis quamuis non sit niger, intelligitur lapis. Itaque adiectiua iure sunt appellata, quae illis nominibus, quae ro substantiam

demonstrant,

adiciuntur.

SED NON OMNIA PER OMNES GRADVS EXEVNT (374,18). Quare hoc dixerit, ipse subinfert. ALIQVANDO POSITIVVS GRADVS TANTVM INVENITVR, VT MEDIOCRIS (374,19). Quaeritur, utrum deficiat hic sensus an ıs litteratura. Sensus deficit. Litteratura namque mediocris "^

mediocrior mediocrissimus poterat facere, sed ideo non facit,

quia mediocris dicitur qui nec multum ex superba subsistit progenie neque ex ima, sicut quidam sapiens dicit : 'Ibant puellae nobiles et ignobiles et mediocres'. Si enim reciperet 20 comparationem, mediocris esse desisteret. Notandum etiam praeterea est, quia, sicut Pompeius testatur, omnia nomina, quae naturaliter per se plena sunt,

non debent recipere comparationem. Si enim coeperint comparari, plena non sunt. Verbi gratia, perfectus quis dicitur, 25 nisi ille cui nihil deest ? Si ergo coeperimus comparare perfectus perfectior perfectissimus, male facimus. Qua ratione ? Quia quando dico 'ille perfectus est, iste perfectior', dum istum perfectiorem dico, illum inperfectum ostendo. ALIQVANDO POSITIVVS ET COMPARATIVVS, VT SENEX SENIOR 3o (374,20). Deficit hic sensus an litteratura ? Sensus deficit, non

litteratura, quia poterat facere senissimus. Sex namque sunt aetates hominum : infantia uidelicet et pueritia, adolescentia et iuuentus, senectus et senium. Quae omnes retrogradae sunt, et hae sex pro tribus accipiuntur. Superlatiuo autem ideo 35 carent, quia si dicam iuuenissimus et adolescentissimus, desinit iam esse iuuenis et adolescens et incipit transire in antecedentem aetatem ; similiter senex senior : plus enim significat senex quam senior, id est spatium longioris temporis.

11 sq. Mur. 73, 13 sq.

14/16 cf. ad Cuimn.f.26^

14/20 Mur.

73, 16-22 ;

Sed. 103, 29-40 (paene ad Hn.)

19 sq. cf. Rem. mai. 238,18

cf. Pomp. 151, 8 — 30/38 Mur. 74, 24-32.

$ed. 103, 53-61.

21/28 Sed. 102, 10-17 ;

31/33 cf. Isid. 11,2, 1

7 quamuis enim A : h quamuis B ante potest add. tamen B! 9 iure sunt B (e! Prisc.) : sunt iure A (e£ $ed.) 15 namque B (e/ Mur.) : autem A (enim Sed.) | 1? qui B : uel quia A 18 eximia A 21 etiam praeterea oz. B 22 per se om. A 24 ante plena add. iam B non suppl. A? 21 54. quis dicitur nisi Sed.(e?Pomp ) : quis dicitur ? Nemo, nisi A non dicitur nisi B 27 dico B : dicimus A (et Sed.) 29 pos? aliquando add. inuenitur B 31 poterit A 32 infantia uidelicet Mur. Sed. : uidelicet infantia B infantia A et om. A 33 et prius om. A 34 haec A pro tribus B (e Mur.) : per tres A (partibus cod. Sedulii ) 36 iam Mur. Sed. : etiam Aom.B incipiet A 38 idest A: et est B

IN DON. MAL II

27

ALIQVANDO POSITIVVS ET SVPERLATIVVS, VT PIVS PIISSIMVS 40 (374, au Deficit hic sensus an litteratura ? Neutrum

deficit.

Quare ? Quia poterat facere secundum regulam piior, sed propter collisionem uocalium maluit locum comparatiui supplere aduerbio et dicere magis pius, ut in sequentibus testatur, quam formationem comparatiui seruare. Scimus 4; enim, quia omnis comparatiuus a positiui genitiuo singulari

formatur, addita or, ut pius pii piior, sed propter supradictam rationem noluit comparatiuo istius uti.

ALIQVANDO COMPARATIVVS ET SVPERLATIVVS, VT VLTERIOR VLTIMVS (374,22). Deficit hic sensus an litteratura ? Neutrum. so Quare ergo dicitur non habere positiuum, cum legamus ab eo quod est ultra uenire ulteriorem ? Ideo, quia ultra aduerbium siue praepositio est, non autem nomen; et hoc quod proprium est nominis uoluit addere, non hoc quod alterius partis. 5$. ALIQVANDO SVPERLATIVVS TANTVM, VT NOVISSIMVS (374,23). Hic sensus deficit, non litteratura, quia ee dici nouus nouior nouissimus. Sed non est ita. Quare ? Quia non eandem habet siginificationem nouus quam nouissimus. Nouus enim a nouitate dictus, nouissimus autem

ab extremitate alicuius

6o rei. Verbi gratia si esset hic aliquae series hominum posita, omnes medii dicerentur praeter primum et nouissimum. EXTRA HANC FORMAM SVNT BONVS ET MALVS. DICIMVS ENIM BONVS MELIOR OPTIMVS, MALVS PEIOR PESSIMVS (374,24). Extra quam formam dicit ? Extra formam defectionis. Vt quid ? 65 Quia non regulariter comparantur nec deficiunt | per gradus. Regulariter autem non comparantur, quia non faciunt bonus bonior bonissimus. Per gradus non deficiunt, quoniam dicimus bonus melior optimus.

40/47 Mur. 74, 36-43

f. 26“b Bern. 77, 24 229077

Sed. 103, 65-72 ;

cf. Prise. 2, 87, 8

49/54 Mur. 75, 45-50 Sed. 104, 84-89

56/61 Mur. 75, 52-57 (baene ad litt.) ;

mai. 232, 36

63/75 Mur.

75, 58-70

39 post aliquando add. inuenitur B! pior A (cf. infra I. 46)

bio add. cum B A (et Sed.)

45 sq. cf. ad Cuin.

0 sq. cf. Prisc.

cf. Sed 104, 92

57/60 cf. Rem.

Sed. 105, 9-21

40 deficit alt. om. A

41 Quare om. A

42 ante uocalium add. trium B!

45 positiui oz. B pior A (cf. supra I. 41)

43 ante aduer-

45 sq. formatur singulari A 50 ergo quare A

46 pii om. non dicitur A

52 et ob hoc B 53 sq. uoluit — partis B (ante alterius add. est B! cum Mur.) Sed. : non hoc uoluit addere quod est alterius partis 74 55 ante ut add. facit B 56/58 Hic — nouissimus oz. A 59 dictus B (e? Mur.) : est dictus B! dictus est A

uid. ) A

om. B

autem nouissimus

A

#0 series B (e/ Mur.) : sedes cod. Sed. seniletas (u?

64 formam alt. B : illam A

j

635 nec B : et A et non A?

66 autem

gp

28

ARS LAVRESHAMENSIS

9^

Quaeritur autem, unde uenit haec uarietas, quatenus taliter comparentur haec nomina quod est bonus et malus. Ad quod dicendum, quia hi gradus per se fuerunt apud antiquos sicuti ego nominatiuus pronominis et mei genitiuus et ceteri obliqui. Videntes autem moderni hanc uarietatem litteraturae et unitatem sensus copulauerunt una et fecerunt ex illis regulam comparationis.

80

COMPARATIO NOMINVM PROPRIE IN COMPARATIVO ET SVPERLATIVO GRADV EST CONSTITVTA (374,25). Quare dicit, quod sit constituta comparatio nominum proprie in comparatiuo et superlatiuo gradu ? Ideo, ne quis putaret, quod similiter foret in positiuo.

79

NAM POSITIVVS, ut ipse testatur, PERFECTVS

ET ABSOLVTVS

EST (374,26). Perfectus autem dicitur, quia in proprio statu, ut eum natura primum protulit, manet ; absolutus autem a reciprocatione, id est subauditione alterius personae, uel etiam 8 5 absolutus dicitur a casibus, eo quod non ita iunctus sit casibus ut comparatiuus et superlatiuus. SAEPE AVTEM COMPARATIVVS GRADVS PRAEPONITVR SVPERLATIVO, VT STVLTIOR STVLTISSIMO ET MAIOR MAXIMO (374,27). Plus enim significat stultior quam stultissimus et maior quam 90 maximus, ut est illud 'sapientissimus rusticorum stultior est stultissimo grammaticorum' et 'minimus gigantium maior est maximo pomilionum'. SAEPE IDEM MINVS POSITIVO SIGNIFICAT, QVAMVIS RECIPIAT COMPARATIONEM, VT MARE PONTICVM DVLCIVS QVAM CETERA Dulcius comparatiuus est, dulce uero positiuus, 9 (374,28). sed tamen plus significat positiuus quod est dulce quam II

71 sq. cf. infra 87,77 20/86 Mur. 76,72-81 — S2/SA cf. Rem. mai.233,9 82/86 Sed. 105,27-31 89/92 Mur. 76, 84-87 ; cf.Sed.105,35 90/92 Rem. mai. 233, 15-17 95/2 Mur. 76, 90-96 95/98 Sed. 106, 45-48 ; cf. Prisc. 2, 92, 15

94 Sall. hist. 3, 65

70 est om. A 71 post dicendum add. est B gradus hi A fuerint A (corr. z4A1) Sicut A 32 post ego add. perseB post obliqui add. casus B! 74 una Mur. Sed. : unam AB 79 quis om. B (s.]. suppl. B?) 83 ante autem add. dicitur B

84 pos! est add. a B

85 iunctus sit A (e£ Sed. Mur.cod. O) : sit iunc-

tus B (et Mur. codd. V T $ L) casibus om. A 88 et om. A 90/92 sapientissimus — pomilionum B (e£ Mur.) : sapientior sapientissimo rusticorum stultior stultissimo grammaticorum et minor minimo gigantum maior maximo pomilionum A 94 post dulcius add. est e£ pos? cetera add. maria B

IN DON. MAI. II

29

comparatiuus quod est dulcius. Si ergo dixisset ‘mare Ponticum dulce est', nihil ostenderet in illo amaritudinis esse. Cum uero dixit 'dulcius', fecit comparationem ad amara maria,

1 quod non ita ut cetera amarum est propter infusionem Danubii. SAEPE IDEM PRO POSITIVO POSITVS MINVS SIGNIFICAT ET NVLLI COMPARATVR,VT ZAM SENIOR, SED CRVDA DEO VIRIDISQVE 5 SENECTVS (374,30). De Accharonte, deo inferni, dicit. Ponitur enim senior pro eo quod est senex, et minus significat quam senex, quia proprium est iuuenibus habere crudum colorem et uiridem. "Nulli" autem "comparatur" dicit, quia non erat alter Accharon, ad quem faceret comparationem. 10

SVNT NOMINA SIGNIFICATIONE DIMINVTIVA, INTELLECTV COMPARATIVA, VT GRANDIVSCVLVS MAIVSCVLVS MINVSCVLVS (374,33). Significationem pro qualitate, intellectum uero pro sensu posuit. Haec autem nomina quamuis uideantur uenire a positiuo, quod est grandis, tamen non inde descendunt, sed ıs a comparatiuo, quod est neutri generis, addita culus, formantur, ut grandius grandiusculus, maius maiusculus, minus

minusculus. Et hi quidem comparatiui per se sunt. Plus enim significat grandiusculus quam grandis et minus quam grandior, et maiusculus plus quam magnus et minus quam maior. 20 Sicut quidam dicit : Thais uxor mea maiuscula est quam ego, id est paruo maior me. COMPARATIVO ET SVPERLATIVO GRADVI TAM AVT MINVS AVT MINIME AVT MAGIS AVT MAXIME ADICI NON OPORTET, SED

97/99 cf. Pomp. 155, 29

64-73 (paene ad litt.)

1224D

1 cf. Rem. mai. 233, 21

5/9 Mur. 77, 99-5 ;

Sed. 106,

5 sq. cf. Seru. 431, 8

8 sq. cf. Pomp. 155, 23 —Cassiod.

(et infra 221, 78 sq.)

20 cf. Ter. Eun. 527

12/21 Mur.77, 8.12-19

Sed. 107, 79-88 ; cf. Pris. 2, 101,7.

13/17 cf.

Prisc. 2, 93, 10

4 sq. Verg. Aen. 6, 304

98 illo B (e? Mur. Sed.) : eo A amaritudinis esse B (e/ Mur.) : esse amaritudinis A (et Sed.) 1 non post amarum /r. A Danubi B 5 Accharonte A!: Acharonte A (ei $ed.) Caronte B 6 senior pos! significat Zr. A ? crudum habere A 9 Caron B 12 uero om. A 12 sq. posuit pro sensu B 13 autem om. A 14 descendunt B (e£ Mur. $ed.) : exeunt A 15 quod est oz. B cu et lus B formatur A 16 sq. maius — minusculus B : et cetera A 17 hi oz. B 19 plus om. A (in marg. suppl. A! [ut uid.]) 20 uxor mea: //a A B eum Mur. Sed., deest in Ter. (in Rem.mai. 233, 32 uxor mea s.l. add.)

om. B 22 comparatiuo gradui et superlatiuo 74 A (et Mur.) : adiciuntur autem B (cum Don.)

23 aut prius om. A

21 me

sed

30

ARS LAVRESHAMENSIS

POSITIVO TANTVM (374,34). Quare dicit, quod tam et minus et 2; minime et magis et maxime comparatiuo et superlatiuo gradui non debeant adiungi ? Ideo scilicet, quia haec omnia comparatiui et superlatiui sensum habent. Tam enim et minus et magis comparatiui habent sensum, minime | autem et maxime superlatiui. Si ergo dicam magis doctior, tale est 3o quasi dicam doctior doctior, et si dicam maxime doctissimus,

tale est quasi dicam doctissimus doctissimus. Ne igitur tautologiam uideamur facere, positiuo haec, non comparatiuo uel superlatiuo gradui debemus adiungere. DiCIMVS ENIM TAM BONVS, TAM MALVS, MINVS BONVS, MINVS 35 MALVS, MINIME BONVS, MINIME MALVS, MAGIS BONVS, MAGIS MALVS, MAXIME

BONVS, MAXIME

MALVS (375,2). Dicimus enim

tam bonus pro eo quod est melior, tam malus pro eo quod est peior, minus bonus pro eo quod est peior, minus malus pro eo quod est melior, minime bonus pro eo quod est pessimus, 4» minime malus pro eo quod est optimus, magis bonus pro eo quod est melior, magis malus pro eo quod est peior, maxime bonus pro eo quod est optimus, maxime malus pro eo quod est pessimus. COMPARATIVVS GRADVS 45 QVE NVMERI, SED TVNC ALIENO VEL SVO GENERI DIOMEDE VEL AVDACIOR comparamus,

ut

ABLATIVO CASVI ADIVNGITVR VTRIVSHOC VTIMVR, QVANDO ALIQVEM VEL COMPARAMVS, VT 'HECTOR FORTIOR TROIANIS FVIT' (375,5). Alieno generi

‘Hector

fortior

Diomede’ ; suo generi,

ut

"Hector audacior Troianis fuit'. so DiCIMVS AVTEM ET 'FORTIOR HIC QVAM ILLE EST'. SVPERLATIVVS AVTEM GENITIVO TANTVM PLVRARI ADIVNGITVR ; SED TVNC HOC VTIMVR, CVM ALIQVEM SVO GENERI COMPARAMVS, VT 'HECTOR FORTISSIMVS TROIANORVM FVIT' (375,7). Quaerendum est, quomodo dicat Donatus genitiuo tantum ss plurali superlatiuum gradum

adiungi,

non

autem

singulari,

cum legamus etiam eundem superlatiuum plerumque genitiuo singulari iunctum,

ut est doctissimus

24/43 Sed. 107, 1-17 ; cf. Mur. 78,22

plebis et doctissimus

29/31 cf. Seru. 431, 17

Pomp. 152,7 et

156, 16 31 tautologiam : cf. Ii. 15, 152 38/43 cf. Rem. mai. 233, 36 60 Sed. 108, 41-47 ; Mur. 79, 42-46 (paene ad litt.) ; cf. Expl. 492, 29 158, 10

Pris. 2, 94, 12

Cassiod. 1225B

Iul. 18, 230

24 sg. tam aut minus uel minime magis uel maxime A

uel B

28 sensum habent A

31 doctissimus a//. om. A

gloss. in marg. add. B add. et A

39/42 pro eo om. A (sexies)

50 est om. A

27 et prius A (et Sed.) :

maxime B : magis A

31 sq. tautologiam : id est repetitionem

32 uideamus B

A (et Sed. et aliquot codd. Don.) fortior A

30 doctior alt. om. A 34 enim om. A

partis #7

38 ante minus malus

45 ultimus B (efiam I. 52)

5g. uel — Diomede oz. A 51 plurali A

54/ Pomp.

53 fuit om. A

dicat A — 54 sq. superlatiuum tantum genituo plurali adiungi „A — singulari ow. B (in marg. suppl. B' ; superlatiuum gradum B!)

uel ozz.

49 audacior B : 94 Donatus

96 sg. cum

8r

IN DON. MAL. II populi. Sed sciendum constructio,

3i

est, quia in illis nominibus

sit haec

quae, quamuis singulariter efferantur, sensu ta-

6o men pluralia sunt. PLERVMQVE SVPERLATIVVS PRO POSITIVO PONITVR ET NVLLI COMPARATVR, VT ‘IVPITER OPTIMVS MAXIMVS' (375,9). Superlatiuus hic gradus pro positiuo ponitur et nulli comparatur, quia non est alter Iupiter, ad quem fiat comparatio. Optimus 6; enim pro eo quod est bonus et maximus pro eo quod est magnus ponitur.

INTERDVM COMPARATIVVS NOMINATIVO IVNGITVR, VT 'DOCTIOR HIC QVAM ILLE EST' (375,11). Comparatiuus nominatiuo iungitur interposita particula quam, quia non possumus 7e dicere 'doctior ille est’ iuncto comparatiuo cum nominatiuo,

nisi interponamus hic et quam, ut possimus dicere 'doctior hic quam ille est'. 1

De generibus nominum

Genera nominum proprie dicuntur a generando, quod generare possunt et generari. Quaerendum est autem, cur nomina dicantur generare, cum incorporalia sint. Ideo scilicet, ; quia adhaerent corporibus, quae generant et generantur. GENERA NOMINVM SVNT QVATTVOR : MASCVLINVM FEMININVM NEVTRVM COMMVNE (375,13). Definitio numeri hic est. Sciendum est autem, quia uoluerunt quidam plura esse genera, quidam pauciora. Illi, qui pauciora, duo tantum genera dice10 bant, masculinum et femininum, quia ista secundum superiorem definitionem proprie dicuntur genera. Quare ergo Donatus quattuor esse dixit ? Ideo scilicet, quia cetera genera artificialia sunt. Ars enim exigit, ut reliqua duo, id est neutrum et commune, translatiue dicantur genera et non proprie, 15 sicut idem Donatus

62/66 Sed.

in sequentibus dicit :

109, 57 sq. et 63-65

64/66 Mur.

79, 48-51

64 cf. Pomp.

158, 31

Bonif. 479 ad Cuimn. f.27' 68/72 Sed. 109, 67-71 69/72 Mur. 79, 53-56 (paene ad litt.) 2/5 Mur.79, 58-62 (paene ad litt.) 2sq.cf. Seru.407,39 Isid.1,7,

28 — 3/5 $ed. 110, 31-33

8 plura : cf. Prob. 52,5

59 proferantur A rumque add. tamen A

3/13 Sed. 110, 35-43 ; Mur. 80, 63-69 (paene ad litt.)

al.

9/11 cf. Pomp. 159, 23

sensu A? (et Sed.) : sensus A in sensu B

61 post ple-

67/69 ut — iungitur ozz. B (in marg. add. B? : ut ic est doc-

tior quam ille) 69 ante quam add. hic et A 70 anteille add. hic B coniuncto A ?1ut A: et B 1 7. om. A 2 ante Genera add. B : Genera nominum sunt quattuor : masculinum femininum neutrum commune (cf. /. 6 sq.) 3 autem est A 4 post scilicet add. dicuntur B 6 quatuor sunt species masculinum A 7 Definitio — est om. A 9 genera om. A pos! genera add. esse B 11 ergo om. A 12 ante Ideo add. est B Ideo om. A 13 sunt artificialia B artificalia A post artificialia add. id est ex arte descendentia B (gloss., sed cf. Rem.mai. 234, 23) reliqua ut haec duo B

32

ARS LAVRESHAMENSIS

MASCVLINVM EST, CVI NVMERO SINGVLARI CASV NOMINATIVO PRONOMEN VEL ARTICVLVS PRAEPONITVR HIC, VT HIC MAGISTER ; FEMININVM EST, CVI NVMERO SINGVLARI CASV NOMINATIVO PRONOMEN VEL ARTICVLVS PRAEPONITVR HAEC, VT HAEC 20 MVSA ; NEVTRVM EST, CVI NVMERO SINGVLARI CASV NOMINATIVO PRONOMEN VEL ARTICVLVS PRAEPONITVR HOC, VT HOC SCAMNVM ; COMMVNE EST, QVOD SIMVL MASCVLINVM FEMININVMQVE SIGNIFICAT, VT HIC ET HAEC SACERDOS (375,14). Quaeritur, cum Donatus hanc artem ad perfectos ediderit 25 uiros, cur interposuit hoc, quod paene omnibus litteras scientibus | patet, uidelicet ut ubicumque inuenitur hic articulus, cognoscatur

esse masculinum

genus ; ubi haec, femi-

ninum ; ubi hoc, neutrum. Ad quod respondendum est, perite fecisse Donatum. Haec enim supradicta genera non solum ;o naturalia

sunt,

sed etiam

artificialia.

Naturalia

sunt,

quae

generant et generantur, ut masculus et femina. Artificialia sunt, quae nec gignunt nec gignuntur, ut lapis petra. Sed tamen clausulam habent masculini generis et feminini, et idcirco tam manifestam rationem hic introduxit Donatus, ut 35 ostenderet, ubi 'hic' inuenitur articulus, masculinum esse

genus uel naturaliter uel artificialiter ; similiter et de reliquis. SED EX HIS VEL PRINCIPALIA VEL SOLA GENERA DVO SVNT : MASCVLINVM ET FEMININVM (375,19). Principalia dicuntur, eo quod principatum inter cetera obtineant genera. Sola dicuntur, 4° quia uim gignendi illa sola retinent ; haec enim nouit ratio naturae sola. NAM NEVTRVM ET COMMVNE DE VTROQVE NASCVNTVR (375, 20). Quomodo de utroque nascuntur ? Scilicet quia neutrum

24/36 Sed. 111, 57-71;

343, 27

Mur. 80, 81-95 (paene ad litt.)

Rem. mai. 234,23

Sed. 112, 14-19

al.

31 artificialia : cf. Cons.

38/41 Sed. 112, 7-11 (paene ad litt.)

43/48

16 post est add. genus B 17/22 hic prius — scamnum Don. : (hic ut hic m........ 5 femininum casu no........ haec supp/. A?) ut haec musa neutrum est cui iterum (pronomen uel A?) articulus (hoc swpp/. A?) ut hoc scamnum A hic ut hic magister et cetera usque dum dicit commune B 22 sq. et femininum A 25 interposuerit A 26 ut om. A (ei Sed., sed non Mur.) 27 genus om. A 29 post genera add. masculinum scilicet femininum et neutrum et commune B 30 artificalia A 30 sq. naturalia igitur tunc ea dicuntur, quae cum generant B (fort. recte, excepto quod quae delendum est, cf. Mur. naturaliter igitur tunc dicuntur,

cum, sed cf. /. 31 sq.) 31 artificalia A autem tunc dicuntur, quando Myr.) 34 hic B (e? Mur.) : hanc A (ez Sed.)

32 sunt e/ nec prius om. B (artificialiter 33 tamen Myr. : tantum AB (e Sed.) inducit A

36 genus —

artificialiter

om. A 37 sunt duo A 38 ante et add. genus B 39 genera obtineant A dicuntur om. A 40 illa sola om. A 40 sq. haec — sola A : haec sola nouit ratio nature uendicat sibi B (haec enim sola nouit ratio naturae Sed.) 43 pos! neutrum s./. add. nascitur B?

gu

IN DON. MAL II

33

de absentia masculini et feminini generis, commune uero ex 4; masculino femininoque conficitur. Nam si fuerit nomen, quod nec

masculini

sit generis

scamnum ; et si fuerit

nec

feminini,

nomen,

quod

masculino et feminino, erit commune,

erit

neutrum,

communicari

ut

possit

ut sacerdos.

EST ETIAM TRIVM GENERVM COMMVNE, QVOD OMNE DICITVR, so VT HIC ET HAEC ET HOC FELIX (375,21). Omne genus dicitur, quia sub una litteratura in nominatiuo casu singulari tria comprehendit genera, scilicet masculinum, femininum et neutrum, ut felix. Quare adiecimus 'in nominatiuo casu singulari' ? Propter pluralem uidelicet, nam in nominatiuo 55 plurali discretionem facit, ut hi et hae felices et haec felicia.

EST EPIKENON VEL PROMISCVVM, QVOD SVB VNA SIGNIFICATIONE MAREM AC FEMINAM COMPREHENDIT, VT PASSER AQVILA (375,22). Epikenon, id est promiscuum genus, est quod semper sub uno articulo profertur et utriusque naturae 6o animalia una uoce significat, ut hic passer et haec aquila. Quaerendum ergo est, quae sit distantia inter promiscuum et commune. Hoc distat, quod commune genus duobus uel tribus articulis profertur una uoce et fit in hominibus uel in animalibus, epikenon autem uno articulo et una uoce pronuntiatur 65 et fit in animalibus paruis uel auibus. Sciendum praeterea est, quod, sicut Pompeius testatur, multa sunt genera a natura, multa ab auctoritate. Illa, quae a natura

sunt,

communi

sensu

discernimus,

ut uir mulier.

Quae sunt ab auctoritate, auctoritate discernimus, ut pampi7o nus silex. In illis itaque generibus, quae a natura sunt, nec Virgilius nec Cicero nec aliqui auctores opus sunt nobis, sed naturalem

sequimur

rationem ; scimus

enim,

quoniam

hic

uir et haec mulier debemus dicere. In illis autem, quae ab

50/55 Sed. 113, 23-29 81, 13 Sed.

Rem. mai. 235, 15

114, 67-70

58/65 cf. Sed. 113, 41 Rem. min. 19, 10

61/65 cf. Pomp. 161, 4 Mur. 66/81 cf. Pomp. 160, 9

70/81

et 75-85

44 generis et feminini B 45 masculino et feminino A 45 sg. quod masculini nec feminini generis sit A 46 post masculini add. significat B 47 pos? possit add. cum A 48 post feminino add. generi B 49 commune om. A 51 quod B 52 sq. scilicet — felix oz. A (masculinum uidelicet ... sed.) 53 post adiecimus add. tria genera B casu om. A 55 hi he haec felicia A 56 pos! est add. enim A 57 ac B (et Don.) : et A 58 id est om. A 59 semper om. A 60 ante animalia add. haec B etom. A (sed non Sed.) 61 est ergo B distantia B (e Mur.) : differentia A 62 Hoc distat om. A 63 profertur una uoce A : et una uoce proferunt B 63 sq. et fit — animalibus om. A 65 in animalibus paruis uel auibus B! : paruis oz. B in hominibus et in animalibus A 66 est om. B 69 Quae — discernimus B : que ab auctoritate sunt 74 70 nec om. B 71 Virgilio nec Cicerone nec aliquibus auctoribus opus est B pos; sed add. tantum B 72 quoniam A (et Sed.) : quod B

34 75

8o

8^

90

95

m

ARS LAVRESHAMENSIS

auctoritate sunt, non naturalem rationem, sed auctoritatem sequi debemus ; uerbi gratia si quis me interroget, silex cuius generis sit, quamuis secundum naturam neutri sit generis, non dicam neutri esse generis ; sed si occurrerit mihi in exemplum, quod dicit Virgilius: Quos super atra silex iam 1am lapsura cadentique imminet adsimilis, dicam feminini esse generis; et si occurrerit : Quanto percussum pondere signent et laedant silicem, dicam masculini esse generis. SVNT PRAETEREA ALIA SONO MASCVLINA, INTELLECTV FEMININA, VT EVNVCHVS | COMEDIA, ORESTES TRAGEDIA, CENTAVRVS NAVIS (375,24). Sonum hic pro litteratura, intellectum uero pro sensu posuit. Haec enim nomina sono quidem masculina sunt, quia in es uel in us clausulis terminantur, quae terminationes apud Latinos proprie masculini generis sunt, sed tamen sensu feminina sunt, quia cum dico Eunuchus, intellego artem comediae. Comedia est carmen aptum comestioni. Adeo autem Eunuchus hac arte usus est, ut per proprium nomen illius illo tempore intelligeretur sua ars. Similiter cum dico Orestes, intelligo artem tragediae pro sedula usitatione illius. Tragos Grece Latine dicitur hircus. Tragedia autem dicitur carmen de hircis editum duabus pro causis : siue quia antiqui Grecorum de bello remeantes quotquot homines necarent tot hircos mactabant, siue quia illi, qui carmen de proelio edebat, hircus pro mercede tribuebatur. ALIA SONO FEMININA, INTELLECTV MASCVLINA, VT FENESTELLA SCRIPTOR, AQVILA ORATOR (375,26). Et haec quidem sono feminina sunt, quia in a desinunt, quae clausula apud Latinos feminini est generis, sed sensu masculina

84/91 cf. Mur. 82, 23

8,7,6 27b 74,5

84/88 Sed. 115, 4-8

89/91 Sed. 116, 18-21

sunt, quia

89 cf. Isid.

(etiam Erch. 74,5 Smar.f. 20%) 90 sg. cf. Ambr. f. 31* ad Cuimn. f. 92/97 Mur. 82, 29-34 (paene ad litt.) 93 e7 96 sq. cf. Isid. 8,7, 5 Erch. Smar.f. 20%

Rem. mai. 236, 14

94/97 Sed.

32 — 1/10 Sed. 118, 9-18 ; cf. Mur. 82, 37-44

78 sq. Verg. Aen. 6, 602 sq.

117,

78-82 ;

cf. Ambr. f.

80 sq. Inu. 3, 271

74 auctore A (et Sed.) 76 sit prius A : est B 77 non tamen dicam B mihi om. A 19 adsimilis scripsi (cum Verg.) : asimili B om. A (ei Sed.) 80 Dos? occurrerit add. in exemplum B quantos A 82 alia om. A 85 enim A (et Sed.) : igitur B 86 quia A (et Sed.) : que B 87 sunt generis B 88 sunt 0m.A 89 post? comedia add. autem B commestitioni B (commesstioni cod. Sed. ; cf. CGL 5, 495, 15) 96 52. illis ... edebant B (illi ... edebant cod. Sed.) 1 haec autem nomina quidem B 3 sunt om. A

gr

IN DON. MAL II

35

cum dico Fenestella intellego proprium nomen scriptoris, et ; cum dico Aquila proprium nomen oratoris. In tantum autem iste Fenestella uiguit in scribendo, ut pro arte illius proprium nomen eius poneretur, quatenus, dum aliquis bonum uoluisset ostendere scriptorem, diceret 'iste bonus Fenestella est' pro eo quod est “bonus scriptor. Eadem quoque de Aquila ora1o tore sentienda sunt. ÁLIA SONO NEVTRA, INTELLECTV FEMININA SVNT, VT FRONESIVM VEL GLICERIVM (375,27). Haec nomina sunt Grecarum feminarum. Quia igitur in um desinunt, sono, id est litteratura,

neutra uidentur, sed tamen quia feminini sunt generis intel15 lectu, hoc est sensu, feminina sunt.

ALIA SONO FEMININA, INTELLECTV NEVTRA, VT POEMA SCEMA (375,28). Quia desinunt in a, uidentur sono, id est litteratura, esse feminina propter clausulam feminini generis, sed tamen neutra sunt, quia Greca, “ut poema scema’’. Poema positio, 20 scema figura dicitur. ALIA SONO MASCVLINA, INTELLECTV NEVTRA, VT PELAGVS VVLGVS (375,28). Clausulam habent masculini generis in us ; ob hoc in superficie quasi masculina uidentur; sed tamen, quia Greca sunt, neutra dicuntur. 25

SVNT PRAETEREA NOMINA IN SINGVLARI NVMERO ALTERIVS GENERIS ET ALTERIVS IN PLVRALI, VT BALNEVM TARTARVS CAELVM PORRVM CAEPE LOCVS IOCVS FORVM (375,29). Oritur hic quaestio,

alterius 3o Ad hoc duorum num, ut et haec

unde

uenit

talis uarietas,

quod haec nomina

sint generis in singulari numero et alterius in plurali. respondendum est, quia apud priscos haec nomina generum et duarum quaedam ex ipsis fuere declinatioest balneum. Antiqui enim hoc balneum huius balnei balnea huius balneae dicebant. Duorum quoque

4 ef. Rem. mai. 236, 23 12/18 Sed. 118, 24-28 ; ef. Mur. 83, 46 17/20 Sed. 119, 36-39 ; ef. Mur. 83, 50 19 cf. Prisc. 2, 145, 1 22/24 Sed. 119, 45-47 ;

Mur. 83, 55-57 (paene ad litt.)

27/53 Sed. 119, 55-80 ; Mur. 83, 60-81 (baene

ad litt.)

5 pos? Aquila ada. intelligo B 6 59. ut nomen illius poneretur pro arte ipsius A 12 uel om. A sunt nomina A 14 quia B : quae A 14/16 feminini — feminina B : feminina sunt sono A (alia sono in marg. add. A!) 17 in a desinunt B uidentur 057 litteratura 7r. A 19 sunt neutra A pos! Greca add. sunt B

20 dicitur ozz. B

Mur. Sed.)

22 ante Clausulam add. haec A

tit. De generibus incertis add. B

24 sunt ozz. A (sed non

26 et om. A

tartarum B

27 caelum om. B locus om. A (et Sed.) 28 pos? uenit add. haec A (sed non Sed.) 29 sint om. A (sunt Sed.) in prius om. B et om. A 30 est

om. A 32 post balneum prius add. duum namque generum et duarum fuere declinationum ut est balneum B post balneum q//. add. et A 33 duum B

36

ARS LAVRESHAMENSIS

generum fuerunt et cetera, quia dicebant hic Tartarus et hi 35 Tartari, hoc Tartarum

et haec Tartara ; hic caelus et hi caeli,

hoc caelum et haec caela ; hic porrus et hi porri, hoc porrum et haec porra ; hoc caepe indeclinabile, | haec caepa huius

caepae ; hic locus et hi loci, hoc locum et haec loca ; hic iocus et hi ioci, hoc iocum et haec ioca ; hic forus et hi fori, hoc 40

forum et haec fora. Videntes autem moderni, quia unus sonus idemque sensus erat duorum generum, quod congruum sonoriusque eis uisum est de unoquoque nomine illorum tenuerunt et quod absurdum et superfluum abiecerunt. Idcirco alterius generis habentur in singularitate et alterius in plura-

45

litate.

Dicimus

autem

hoc

balneum

et

hae

balneae,

hic

Tartarus et haec Tartara, hoc caelum et hi caeli, hoc porrum et hi porri, hoc caepe et hae caepae, hic locus et haec loca, hic iocus et haec ioca, hoc forum et hi fori.

Sed illud quaeritur, quare non sub una terminatione pro$9

tulit

Donatus

haec

nomina,

ut, sicut

dixit

hoc

balneum,

dixisset hoc Tartarum et cetera. Ad quod dicendum est, quia in illis terminationibus eas ostendit, quas plus in usu reperit apud auctores.

55

SVNT ITEM NOMINA INCERTI GENERIS INTER MASCVLINVM ET FEMININVM, VT CORTEX SILEX RADIX FINIS STIRPS PINVS PAMPINVS DIES (375, 31). Incerti generis ideo dicuntur haec nomina, quia apud antiquos et sub masculino et sub feminino inueniuntur prolata genere, sicut etiam superius de silice ostendimus. Possumus enim dicere : hic cortex et haec cortex,

6o

hic finis et haec finis et cetera. SVNT INCERTI GENERIS INTER MASCVLINVM ET NEVTRVM, VT FRENVM CLIPEVS VVLGVS SPECVS (375,33). Quomodo ? Dicimus enim hic frenus et hoc frenum, hic clipeus et hoc clipeum, hic

uulgus et hoc uulgus, hic specus et hoc specus. Quare non 65 frenus sicut uulgus et specus, sed frenum dixit ? Ideo quia

56/60 Seg. 121, 9-13

58 superius : 34, 76

62/67 Sed. 122, 44-49

62/66

Mur. 84, 91-94 (paene ad litt.)

34 et cetera om. B

38/40 hic iocus — 43 post absurdum et om. A locus — haec ioca

35/40 et om. A

(undecies)

38 hic locus —

loca oz. A

fora pos; 37 porra fr. A 41 duum B 42 est eis uisum B add. est A 44 alterius in singularitate habentur generis B 45 autem om. A 46/48 et om. A (quater) 47 sq. hic om. A 50 ut /4 : et B 51 est om. B 52 ea B 52

sq. apud auctores reperit A repperit B 54 item om. A (et Sed.) incerti generis dicuntur (oz. haec nomina) A 57 sub a7. om. A

56 ideo 58 genere

prolata A 60 et cetera om. A 61 post sunt add. nomina B (e Sed.) 63 sg. hoc uulgus et hic uulgus A et hoc clipeus B

63

gu

IN DON. MAI. II

57:

plus est in usu frenum uel frena dicere quam frenus, ut est illud Virgilii : Stat sonipes ac frena ferox spumantia mandit. SVNT INCERTI GENERIS INTER FEMININVM ET NEVTRVM, VT BVXVS PIRVS PRVNVS MALVS, SED NEVTRO FRVCTVM, FEMININO 70 VERO IPSAS ARBORES SAEPE DICIMVS (375,34). Quare dicit 'saepe' ? Quia non fit hoc semper. Inueniuntur enim fructus arborum aliquando feminino generi deputari, secundum illud Martialis exemplum : Dicemus ficus, quas scimus in arbore nasci. Dicimus tamen proprie de arboribus haec pirus et haec 7; prunus, de fructu uero ipsarum hoc pirum et hoc prunum et similia. Non incongrue autem arbores feminino generi deputantur, quia uelut matres sunt propriorum fetuum, fructus uero neutro, quia non gignunt quamdiu fructus sunt ; quod Virgilius, cum de hoc loqueretur, ostendit, dicens : Etiam 8o Parnasia laurus parua sub ingenti matris se subicit umbra. SVNT ETIAM GENERA NOMINVM FIXA, SVNT ET MOBILIA. FIXA SVNT, QVAE IN ALTERVM GENVS FLECTI NON POSSVNT, VT PATER MATER FRATER SOROR (376,2). Merito quaeritur, cum haec nomina mobilia a quibusdam dicantur, pater scilicet 85 cuius femininum est mater, frater cuius femininum est soror,

quomodo iste fixa ea adfirmat. Ad quod respondendum est, quia tribus modis dicuntur nomina mobilia : uno modo sensu et litteratura, ut doctus docta doctum ; alio modo litteratura

sine sensu, ut Marcius Marcia, Helenus Helena (quamquam 9o enim haec nomina feminina a masculinis uideantur deriuari,

tamen in sensu nihil pertinent ad masculinum) ; tertio modo sensu

sine

litteratura

dicuntur

mobilia

70/80 Sed. 123, 67-77 ; Mur. 85, 99-10 (paene ad litt.)

nomina,

ut

pater

70/74 cf. Erch. 75, 17

83/94 Sed. 124, 97-9 ; Mur. 85, 14-24 (paene ad litt.) — 82/93 cf. Prisc. 2, 141, 21

67 Verg. Aen. 4, 135 73 sq. Mart. 1,65 (et ap. Prisc. 2, 261, 13) Verg. georg. 2, 18 sq. (et ap. Prisc. 2, 154, 14)

79 sq.

67 ferox om. A (suppl. A?) 70 uero om. A (et Sed. Don., sed exstat ap. Mur.) dicitur B 73 exemplum om. A 74 post dicimus add. ficos ciciliane tuos B (cf. Prise. 2, 261,12)

— 14 sq. haec pirus et haec prunus Sea. : haec pirus A et

haec prunus et haec pirus B 75 uero om. A 78 sunt fructus A 79 sg. quod — umbra om. A Etiam Parnasia laurus ap. Prisc. Mur. Sed. desunt ; fort. secludenda 81 et om. A (et Don. ed. Keilit. sed exstat ap. Mur. et in multis codd. Don.) post fixa add. ea A 82 in B (ei Don. Sed.) : ad A 84 a om. B 85 ante frater add. et B 86 iste oz. B adfirmat B (e/ Mur.) : adfirmet A (e Sed.) 91 pertinet A 92 dicuntur om. A nomina mobilia B

38

ARS LAVRESHAMENSIS

mater, frater soror. Donatus igitur adtendit superficiem et non sensum, et idcirco fixa ea esse dixit.

95

MOBILIA AVTEM AVT PROPRIA SVNT ET DVO GENERA CIVNT,

VT GAIVS

GAIA, MARCIVS

MARCIA,

| FA-

AVT APPELLATIVA

SVNT ET TRIA GENERA FACIVNT, VT BONVS BONA BONVM, MALVS MALA MALVM (376,3). Ostendit regulam, per quam sciamus, quod nomina mobilia, si propria sunt, duo tantum genera 1 faciunt, ut Gaius Gaia, Marcius Marcia; si appellatiua, per tria genera currunt, ut bonus bona bonum, malus mala malum. Igitur nec per duo tantum, quando appellatiua sunt, nec per tria genera, quando propria sunt, currere debent. 5; SVNT ITEM ALIA NEC IN TOTVM FIXA NEC IN TOTVM MOBILIA, VT REX REGINA, LEO LEAENA, DRACO DRACAENA, GALLVS GALLINA (376,5). Nec in totum fixa dicuntur, quia mouentur ; draco enim facit dracaena, leo leaena. Nec in totum mobilia,

quia non regulariter mouentur ; draco enim secundum regu10 lam draca debuit facere, et leo lea et cetera.

SVNT ALIA DIMINVTIVA, QVAE NON SERVANT GENERA, QVAE EX NOMINIBVS PRIMAE POSITIONIS ACCEPERVNT, VT SCVTVM SCVTVLA SCVTELLA, CANIS CANICVLA, PISTRINVM, PISTRILLA, RANA RANVNCLVS, STATVA STATVNCVLVS (376, 7). Dicit Pli"r5 nius Secundus : 'Quando dubitamus de principali genere, redeamus ad diminutionem, et ex diminutiuo possumus cognoscere principale ; ut puta arbor : si nescias, cuius generis sit, fac diminutiuum arbuscula, et ex hoc poteris cognoscere, quale sit principale genus. Similiter columna si 20 ignoras cuius generis sit, fac diminutiuum columnella et ex hoc diminutiuo poteris cognoscere, quia illud principale feminini generis est”. At Donatus istam regulam infirmam esse ostendit. Qua ratione ? Quia inueniuntur quaedam nomina, quae alterius 25 generis sunt in principalitate et alterius in diminutione. Nam ecce hoc nomen quod est pistrinum in principalitate neutri

98/4 Jed. 124, 13-18. — 9/10 Sed. 124, 27-31 (paene ad litt.) ; 86,29

Rem. mai. 239, 1

14/30 Sed. 125, 42-57

;

cf. Pomp. 164,4.

cf. Pomp. 164, 13

nius Secundus: fr. 97 (ed. Adriana della Cara p. 159)

Mur. 15 Pli-

99 quod quia B sint B — 1 pos! si add. uero A 4 genera dos? 3 tantum £r. A (sed non Sed.) 5 item om. A 6 draco dracaena pos; 7 gallina 7r. A 8 ante leo add. et B 10 et cetera oz. A 14 statua statunculus oz. A 16 ex diminutiuo B b Sed.) : inde A 17 puta om. A 20 sq. ex hoc diminutiuo B (et Sed.) : itaA 23 At om. B istam B (ez Sed.) : hanc A 25 et om. A 26 quod est om. A

Io!

IN DON. MAL. II

39

generis est, in diminutione feminini; pistrinum enim non pistrillum, sed pistrilla facit. Similiter canis non caniculus, sed canicula, 3o cetera.

rana

non

ranuncula,

sed ranunculus

facit, et

NOMEN IN A VOCALEM DESINENS NOMINATIVO CASV NVMERO SINGVLARI AVT MASCVLINVM EST, VT AGRIPPA, AVT FEMININVM, VT MARCIA, AVT NEVTRVM, VT TORREVMA (SED TAMEN GRECVM

EST), AVT COMMVNE,

VT ADVENA,

AVT EPIKENON,

VT

35 AQVILA (376,10). Notandum est, quia haec terminatio in a omnia recipit genera apud Latinos excepto neutro. Neutrum namque genus si in a desinat in nominatiuo casu singulari numero, non erit Latinum, sed Grecum, ut torreuma.

NOMEN IN E VOCALEM DESINENS NOMINATIVO CASV SINGV49 LARI AVT FEMININVM GRECVM EST, VT EVTERPE AGAVE, AVT LATINVM NEVTRVM, VT SEDILE MONILE (376,12). Et in hac quidem terminatione unum tantum apud Latinos inuenitur genus, id est neutrum ; ceterum si femininum inueniatur, non

erit Latinum, sed Grecum, ut Euterpe Agaue. NOMEN IN I VOCALEM DESINENS NOMINATIVO CASV NVMERO SINGVLARI AVT NEVTRVM GRECVM EST, VT SINAPI GVMMI, AVT TRIVM GENERVM ET APTOTON, VT FRVGI NICHILI (376,14). In hac denique terminatione, sicut idem Donatus testatur, non inueniuntur nomina Latina nisi communia trium generum jo et aptota. Aptota autem dicuntur indeclinabilia. Si autem

45

inueniantur alterius generis nomina in hae terminatione desinentia in nominatiuo singulari, non erunt Latina, sed Greca.

NOMEN IN O VOCALEM DESINENS NOMINATIVO CASV NVMERO SINGVLARI AVT MASCVLINVM EST, VT SCIPIO, AVT FEMININVM, ss VT IvNO, AVT | COMMVNE, VT POMILIO, AVT EPIKENON, VT PAPIRIO (376,16). Et haec regula est, quae ostendit, quod apud Latinos Im inueniuntur genera in nominatiuo casu singulari in o desinentia : masculinum scilicet et femininum, commune,

epikenon. Neutrum autem non inuenitur in o desinens.

35/38 Sed. 126, 83-86 41/44 Sed. 127, 10-12 ; cf. Mur. 87, 50 — 41/82 Sed. 127, 26-31 56/62 Sed. 128, 55-63

27 post diminutione add. autem B 27 sq. pistrillum non facit sed A 28 54. post non add. facit B (bis) 29 ranuncula B : ranicula 74 31 ante nominatiuo add. in B numero om. A 38 sg. numero — singulari om. A 40 est Grecum A Agape B (et Sed., sed cf. infra I. 44 et Mur.) 42 quidem om. A 48 denique om. A 51 inueniuntur A (red non Sed.) 52 ante in add. ini A 54 est om. B 55 ut prius om. B 56 papilio Don. Sed., sed cf. infra I. 60 est regula B 58 scilicet et om. A

10u

40

ARS LAVRESHAMENSIS

6o

Pomilio dicitur paruus homo ; papirio autem genus auis est, quae maxime abundat florentibus maluis et gignere solet de stercore suo uermiculos. NOMEN IN V VOCALEM DESINENS NOMINATIVO CASV NVMERO SINGVLARI TANTVM NEVTRVM EST, VT CORNV GENV GELV SPECV 65 (376,19). Hic etiam demonstratur, quod in u terminantia non inueniuntur nomina in nominatiuo casu singulari, nisi sint neutra.

SED HAEC OMNIA ET QVAE IN CONSONANTES DESINVNT DIVERSAS REGVLAS ET MVLTIPLICES HABENT (376,20). Quomodo 7o nomina diuersas regulas et multiplices habent ? Scilicet quia alia sunt declinabilia, alia indeclinabilia. Sunt enim quaedam quae sex casus, sunt quae duos tantummodo uel unum habent.

Sunt quae in singulari, sunt quae in plurali deficiunt numero ; et cetera. I

De numero

NVMERI NOMINVM SVNT DVO : SINGVLARIS ET PLVRALIS (376,22). Definitio numeri est hic. Sciendum est autem, quia quidam dixerunt plures, quidam pauciores. Illi, qui pauciores, ; pluralem solummodo dixerunt, aientes singularem non esse numerum, quia numerus a pluralitate nuncupatur. Sicut enim Prescianus testatur, numerus non dicitur in uno proprie, sed abusiue, quomodo nominatiuus casus non est, sed abusiue casus dicitur, quia facit alios casus. Quare ergo Donatus ro computauit singularem ? Ideo scilicet, quia quamuis abusiue, bene tamen numerus dicitur, eo quod ipse geminatus et multiplicatus facit omnes numeros et quod omnes numeri ex ipso componuntur et in ipso dissoluuntur.

60 pomilio... paruus homo : cf. Paul. Fest.p.176 (M.) Rem. mai. 240, 3

128, 71 sq. 172, 5

Iul. mai.f.89*

60/62 papirio — uermiculos : cf. Isid. 12, 8, 8

69/74 Sed. 129, 85-89

3/21 Sed. 129, 3-292

Erch.r7,1 65/67 Sed.

6/9 cf. Prise. 2,

10/13 Prisc. 2, 172, 20-22 (paene ad litt.)

60 papilio Sed., sed cf. supra I. 56 et Ambr. f. 37" Bern. 110, 7 autem om. A est auis A 61 gignere dosz 62 suo zr. A 63 numero om. A 64 gelu genu A (et aliquot codd. Don.) 65 sq. non inueniuntur om. A (e? Sed.) 66 in oz. A 68 post omnia add. nomina B (e Don. cod. P) *0 nomina — habent om. A 20 sq. Scilicet — indeclinabilia oz. B (in marg. suppl. B») 71 post quaedam add. nomina B 72 duo tantum B 33 ante quae prius add. quaedam B plurali pro singulari e singulari pro plurali pos. A 74 et cetera om. A 1 lit. om. A 3 est hic B : haec est A 4 pauciores g//. oz. B 5 dixerunt solummodo B * Priscianus B proprie in uno A 9 dicitur casus A pos! casus add. cadere B 12 quod A (et Sed.) : quia B ex Bind 13 et in ipso B : atque A

IN DON. MAI. II

4I

Illi, qui plures dicebant, addebant dualem numerum.

Sed

1; idcirco Donatus non computauit, quia definierunt auctores omnem numerum, qui unitatem transcendit, pluralem esse,

uel qui tertiis personis uerbi pluralibus potest coniungi. Numerus autem est Diomede testante incrementum quantitatis ab uno ad plures procedens. Aliter sicut Priscianus 20testatur, numerus est dictionis forma, quae discretionem quantitatis facere potest. Dictus autem est numerus a Numeria dea, quam antiquitus coluerunt

Romani ; siue, ut quidam uolunt,

a Numa

consule

Pompilio, uel etiam, quod uerius est, a nummis siue a nume25 rando. SINGVLARIS, VT HIC SAPIENS ; PLVRALIS, VT HI SAPIENTES (376,22).

Notandum,

quia, sicut

Prescianus

testatur, singu-

laris numerus finitus est, pluralis uero infinitus. Cum enim dico homo, certum est de uno dicere ; cum uero homines, in3o certum de quot, nisi addam decem centum mille uel quotlibet.

Nam a duobus usque ad innumerabiles extenditur significatio. Sed quia de numeris ratio est, quaerendum est, quae dictiones habent numeros. Illae uidelicet, quae personas habent finitas uel infinitas, quae sunt nomina pronomina uerba uel 35 participia. Vnde si uerbum deficiat in personis, deficit etiam in numeris, qualia sunt infinita uel inpersonalia, gerundia uel supina. Nihilominus quoque quaerendum est, utrum aduerbia habeant

numeros.

Habent

etiam,

sed inter

accidentia

ad-

uerbii numerus non ponitur; et indeclinabiles sunt numeri 4o aduerbiorum et ad singularem et ad pluralem dictionem aeque ponuntur, ut 'ter feci', 'ter fecimus'. Quid ergo interest inter numerorum nomina indeclinabilia et inter aduerbia? Hoc scilicet, | quod aduerbia singularibus et pluralibus similiter iunguntur, ut ‘milies dixi', 'milies diximus' ; nomina uero 4; non nisi pluralibus, ut *mille homines diximus'.

18/21 Clem. 35, 15-18 (baene ad litt.)

18 Diomede : 301, 19

19 Priscianus :

üUITA 9 22/25 Mur. 88, 83-85 (baene ad litt.) ; cf. Aug. ciu. 4, 11 (ex Varrone) Erch. 15, 12. Vatic. min.f.44" Sed. 130, 29 Sed. min. 21, 12 Rem. mai. 240, 8

Rem.

min.

12, 23

Paul.f. 5”

27/31 Pris. 2, 172, 23-26

14 dicebant plures A auctores

est om. B ap. Mur.)

definierunt

24 cf. Isid. 3, 8, 1

32/35 cf. Pris. 2, 173,5

numerum A

om. A

15 post Donatus

18/20 incrementum

22 sq. Romani antiqui coluerunt A 24 Pompilio

serzpsi (cum Sed.

27/45 Sed.

—

130, 45-66

Alc. 867A —Clem. 35, 24

dictionis

add. eum om.

A

A 22

23 consule om. A (sed exstat

Vatic.min.)

: Pampilio codd.

27

post notandum add. est B sicut om. A Priscianus B 28 uero om. A 32 dictionis B 34 uel om. A 35 deficit A 36 uel om. A gerendia A 39 non ponitur numerus B 40 ad alt. om. B 45 dicimus A

II*

42

ARS LAVRESHAMENSIS

EsT ET DVALIS NVMERVS, QVI SINGVLARITER ENVNTIARI NON POTEST, VT HI AMBO ET HI DVO (376,23). Quare dicitur singulariter enuntiari non posse ? Ideo, quia non dicitur ambo uenit neque

duo uenit, sed ambo

uenerunt

et duo uenerunt ; ob

5o quam causam, ut supra dictum est, inter pluralem numerum computatur.

SvNT ETIAM NOMINA NVMERO COMMVNIA, VT RES NVBES DIES (376,24). Numero ideo dicuntur esse communia, quia sub una terminatione, quae est es, tam nominatiuum singularem quam ss pluralem habent. Dicimus enim haec res in singulari numero et hae res in plurali. SVNT SEMPER SINGVLARIA GENERIS MASCVLINI, VT PVLVIS SANGVIS (376,25). Quaeritur, quare dicuntur haec nomina esse singularia semper, cum legamus in Psalmis : Libera me de 6o sanguinibus, et in Euangelio : Qui non ex sanguinibus. Ad quod dicendum, quod illo in loco maluit interpres frangere regulam grammaticorum quam reticere proprietatem Grecae interpretationis. Apud Latinos uero semper singulariter effertur propter unitatem sui. Similiter puluis ; res enim ista 65 indiuidua est nec potest habere sectionem, et quia non potest habere sectionem, non potest habere pluralem numerum. Numquid potest in hoc loco esse dimidium pulueris et illo loco dimidium pulueris ? Naturäliter ergo ista res indiuidua est, et idcirco semper est numeri singularis. Igitur puluis uel zo sanguis quando pluraliter proferuntur, non proprie sed usurpatiue hoc fit.

47/51 Mur. 88, 87-91 53/55 Mur.88,93-95 ef. Aug. in eu. lob. 2,14.

59 sq. Ps. 50, 16

Sed. 131, 68-73 53/56 Sed. 131, 78-81 Paul. f. 5* 88/11 $ed. 132, 98-10 Paul.f.5* 38/64 Mur. 88, 97-5 ; ad Cuimn.f.29^

64/71 Pomp. 176, 12-18 (paene ad litt.)

60 Iop. 1, 13

47 et om. A (et Don., sed non Sed.) 49 neque — uenerunt prius om. B 51 computantur A 53 ideo B : uero A 54 es om. B nominatiuum pos? 55 pluralem 7r. A 55 nam dicimus B 57 post Sunt add. nomina B 59 semper dos? 58 nomina fr. A 61 in loco om. A 63 ante Apud add. Ceterum sanguis ef uero on. B 65 sq. quia — sectionem B (e Sed.) : ideo A 67 esse hoc in loco B 67 sq. dimidium — pulueris A : dimidius puluis B — 68 resista B 69 numeri oz. B (post idcirco suppl. B!) 70 sed oz. B 71 hoc fit om. A

IN DON. MAI. II

7;

80

85

90

95

43

SEMPER PLVRALIA, VT MANES QVIRITES CANCELLI (376,26). Manes dicuntur dii infernales per antifrasin, quia minime sunt boni ; antiqui enim manum dicebant bonum. Quirites uero a Quirino nuncupantur monte, in quo curia apud priscos Romanos fuit, quo residebant centum uiginti iudices. Et quia multi manes et multi Quirites erant, ideo semper pluraliter proferuntur. Cancelli quoque quia ex diuersis conficiuntur rebus, merito semper pluraliter proferuntur. SEMPER SINGVLARIA GENERIS FEMININI, VT PAX LVX (376, 26). Ideo singulariter semper pronuntiantur, quia si una uel certa non fuerit pax, discordia erit. Similiter lux quamuis ex plurimis conficiatur materiis, non tamen certa est lux nisi diei. SVNT SEMPER PLVRALIA, VT KALENDAE NVNDINAE FERIAE QVADRIGAE NVPTIAE SCOPAE SCALAE (376,27). Kalendae dicuntur uocationes, et idcirco semper pluraliter proferuntur, quia antiquitus prima luna ascendebat minor pontifex Capitolium et clamabat septies : kalo kalo ; et quia multis uicibus clamabat, idcirco semper pluraliter pronuntiantur. Nundinae dicuntur mercationes. A die etenim Kalendarum pagani usque in Nonas libabant sacrificia diis suis et nulla opera ruralia exercebant. Expletis autem sacrificiis agebat unusquisque mercationes prolibitu suo. Feriae a fando dictae sunt. Antiqui enim celebrabant statutiis feriis festa parentum suorum et mactabant ibi hircos, boues arietesque et dicebant : "Accipe istud ad tuum opus". Et quia multi aderant ideo semper pluraliter efferuntur.

73/79 cf. Sed. 132, 15

Paul.f. 5*

73 et 74/78 Mur. 89, 7-11

73 sq. cf. Sera.

"Aen. 3, 63 Isid. 10, 139 Ambr.f. 38* Rem. mai. 241, 1 Rem. Mart. Cap. 1, 187, 28 48 sq. cf. Seru. georg. 1, 192 81/83 Mur. 89, 13-15 Sed. 133, 29-33 Paul.f.5^; cf. Rem. mai. 241,6 85/97 Mur. 89, 17-30 (paene ad litt.) ; ef. Ambr.f. 38^ 85/89 Sed. 133, 36-41 (paene ad litt.) ; cf. Mater. sat. 1, 15, 9

Erch. 77,20

57 al.

Rem. mai. 241, 8 — 88 sq. cf. Paul. Fest.p.225(M.)

90/93 Sed. 133, 45 et 47-50

94/97 Sed. 133, 51-55 (paene ad litt.)

|CGL 5, 418,

90 Rem. mai. 241, 12 ; cf. Isid. 5, 33, 14

94 cf. Isid. 5, 30, 12.

Rem. mai. 241, 14

72 ante semper add. sunt nomina e/ post pluralia add. generis masculini B 73 sq. dii — boni JA: per antifrasin sunt dii infernales eo quod minime sint boni B 74 bonum dicebant B 75 nuncupatur B 76 quo Mur. Sed. : qui A ubi B Cx 77 manes multi multique Quirites A post pluraliter add. et non singulariter B 78 post quoque add. dicuntur B 78 sq. rebus conficiuntur A 81 singulariter — pronuntiantur om. A meleBy (er Sear) ee, 82 erit discordia A (e? Paul.) 83 pluribus B 84 post sunt add. nomina e£ post pluralia add. generis feminini B 85 scopae scalae om. A dicitur B 86 et om. B 88 uicibus multis A(sed non Mur.) 89 pronuntientur A 90 a om. A 92 autem B (e? Mur.) :igitur A 94 Antiqui enimB (e Sed.) : quia antiquiA (e£ Mur.) i

44

ARS LAVRESHAMENSIS

Quadrigae sunt currus quattuor equorum, et idcirco pluraliter proferuntur. Similiter nuptiae; hoc enim genus matri: monii quia non potest per unum fieri, sed per duos, ideo numeri est pluralis. Similiter scopae, quoniam de multis uirgis constant.

SEMPER SINGVLARIA GENERIS NEVTRI, VT PVS VIRVS AVRVM 5 ARGENTVM OLEVM FERRVM TRITICVM PLVMBVM ET FERE CETERA, QVAE AD MENSVRAM PONDVSVE | REFERVNTVR (376,28). Quare dicit ''fere" ? Cur non dicit omnia ? Ideo quia poetae usurpauerunt tres casus in plurali numero, id est nominatiuum accusatiuum et uocatiuum, sicut idem in sequentibus dicit : 10 QVAMQVAM MVLTA CONSVETVDINE VSVRPATA SINT, VT VINA MELLA HORDEA (376,30). Sciendum, quia mensurantur liquida et arida, ponderantur uero metalla. SVNT SEMPER PLVRALIA EIVSDEM GENERIS, VT ARMA MOENIA FLoRALIA SATVRNALIA VVLCANALIA COMPITALIA (376,31). 1; Arma ideo dicuntur pluraliter, quia multa sunt. Moenia uero

ideo pluraliter proferuntur, quia ex multis lapidibus fiunt. Floralia dicuntur festa Florae deae, quae pagani celebrabant tempore uerni; et quia multi ibi conueniebant, ideo pluraliter pronuntiantur. Saturnalia dicuntur festa Saturni, Vul20 canalia festa Vulcani, Compitalia festa Dianae, quae rapta fuit de compitis a Plutone eo quod ibi fleuerit illam mater sua Latona. SVNT QVAEDAM POSITIONE SINGVLARIA, INTELLECTV PLVRALIA, VT POPVLVS CONTIO PLEBS (376,32). Positio hic pro 2; litteratura, intellectus uero pro sensu ponitur. Haec itaque litteratura singularia, intellectu uero pluralia sunt, quia populus contio uel plebs non ex uno tantum, sed ex multis constat hominibus.

98/2 Sed. 134, 60-62 et 63-67 ;

cf. Rem. mai. 241, 16

7/9 Sed. 134, 73-77 ;

Mur.

90, 36-39 (baene ad litt.) 11 sg. Mur. 90, 41 sg. Sed. 134, 85 sq. 15/22 cf. Mur. 90, 45 Sed. 135,3 Rem. mai. 241, 26 20/22 cf. Sera. ecl. 3, 26 24/28 24 sg. Mur. 91, 54 sq. Sed. 135, 22-26

99 post similiter add. et A 1 per unum non potest A (sed non Sed.) ideirco B 2 est om. B 3 constat A 5 ferrum plumbum oleum triticum A fere om. A 6 ad pondus uel ad mensuram A 7 dicit oz. A 8 usurpauere A 9 et om. A 10 sunt A (et Sed., sed non Don. Mur.) 11 dos? sciendum add. est aut B 13 post? sunt add. nomina B 14 post Saturnalia add. uel A Vulcania A (item I. 19) 15 pos? arma add. uero A pluralia dicuntur B 16 post ideo add. semper B 17 dicuntur B (ez Mur. Sed.) : sunt A pagani post 18 uerni fr. B celebrant A 18 et om. A ideo oz. A 19 dicuntur pos! Saturni £r. A 20 post Compitalia add. dicuntur B 21 co quod codd. et Mur. : exspectes eoque 24 haec A 25 ponitur pro sensu B Pos? itaque add. nomina

B

26 sunt om. A

iru

IN DON. MAI. II

45

SVNT QVAEDAM POSITIONE PLVRALIA, INTELLECTV SINGV30 LARIA, VT ATHENAE CVMAE THEBAE (377,1). Positione pluralia sunt, quia per nominatiuum pluralem proferuntur ; intellectu uero singularia, quia non plures Cumae uel Thebae, sed una ciuitas fuit Cumae, altera Thebae, alia Athenae.

1

De figura FIGVRAE NOMINVM SVNT DVAE : SIMPLEX ET COMPOSITA (377, 3). Definitio numeri est hic. Sciendum est autem, quia quidam uoluerunt

unam

figuram

solummodo,

id est

compositam,

; dicentes figuram esse dictam a fingendo, id est a componendo, et propterea figuram non posse dici simplicem in una parte, quia nullam continet duplicitatem. Addebant etiam hoc ad suos errores confirmandos, quod si simplex pars potuisset dici figura, praepositio, quae simplex pars est, figuram habe10 ret ; et idcirco dicebant figuram non posse habere praepositionem, quia simplex non potest esse figura. Sed quaerendum est summopere : Si simplex non est, cur computatur in nomine ? Vel etiam : Si simplex pars dicenda est figura, cur non computatur in praepositione ? Ad quod ıs respondendum

est nullam

partem

habere

figuram,

nisi ubi

aliqua contrarietas est. Verbi causa si statuas uno in loco duas imagines, simplicem uidelicet et compositam, alteram habet illa, quae simplex est, figuram et alteram, quae com-

posita fuerit. Simplex autem ad comparationem compositae 20 uocatur. Simplex dicitur quasi semel plexa. Composita uero similiter ad comparationem simplicis sortitur nomen, et ita uicissim sibi uocabula largiuntur. Vbi autem haec contrarietas non fuerit, figura nulla est dicenda, et ob hoc praepositio figuram non est consecuta, quia nulla contrarietas ibi inueni25; tur. Nomen uero ideo potitur figura, quia habet hanc contrarietatem.

30/33 Sed.

136, 32-35 ;

62-85 (paene ad litt.) f. 44' Paul.f. 6°

cf. Mur.

29 post quaedam add. nomina om. A altera B : una A B

1 fit. om. A

91, 58

B cf. infra 46, 30

3/52 Sed. 136, 3-61

20 Rem. min. 21, 16

3/26 Mur.

91,

Vatic. min.

B Post intellectu add. uero B 33 Cumae pos! altera add. uel B alia A (e£ Sed.) : uel

2 nominum sunt codd. (et Mur. Sed.) : nominibus accidunt

Don. duae sunt B 3 Definitio — hic oz. A (Definitio numeri Sea.) autem om. A 5 figuram B (e£ $ed.) : eam A 6 simpliciter A 7 post quia add. simplex figura B 11 figura om. A 12 est dicenda A 15 nulla pars B 16 in uno loco A 18 et om. A 19 composita B 22 uocabula post 2litatr.B 25 potitur A (et Sed.) : ponitur B patitur B*

46

ARS LAVRESHAMENSIS

Figura autem substantialiter ita definitur : Figura est habitus uocum, per quas corpora aut res significantur, utrum sua natura an per artem enuntientur.

»»

Dicta uero est figura a fingendo, id est a componendo, quia antiqui fingebant imagines in parietibus uel etiam in lapidibus ; unde modo compositores luti figulos uocamus. Qui dinique plures asserunt esse figuras, connumerant tres, simplicem uidelicet compositam et decompositam, hoc est a 3; compositis | diriuatam, ut felix infelix infelicitas. Quare ergo non est secutus Donatus huius rei assertores, ut decompositam annumeraret figuram ? Quantum ad numerum pertinet propter compendium,

quantum

uero

ad sensum

intra

eas

eam

comprehendit, quas ipse numerauit. Porro regula grammaticae 4o artis est, ut illa dicatur composita figura, quae diuidi et redintegrari potest cum integritate sensus ; quae uero redintegrari cum integritate sensus nequit, composita non ualet dici figura, ut magnanimitas. Si enim dicamus magnani, nihil sensus continet in se ; similiter mitas ; propter quod per se 45 figura non dicitur, sed intra simplicem comprehenditur. Definierunt quippe auctores grammaticae artis, ut decomposita figura, quae in duas partes diuidi potest ita ut unaquaeque retineat sensum proprium, pertineat ad compositam figuram, sicut est infelicitas ; infelicitas enim per se, si diuidatur,

so potest habere perfectum sensum. Illa uero decomposita, quae ad utilitatem sensus separari non potest, ut magnanimitas, pro simplici teneatur. SIMPLEX, VT DOCTVS PRVDENS, COMPOSITA, VT INDOCTVS INPRVDENS (377,3). Notandum quod, sicut Pompeius testatur, ss figura aut naturalis est aut ex arte descendit. Illa, quae naturalis est, simplex uocatur, quae ex arte descendit, com-

posita. Nam quando dicimus doctus, hic nihil ars ualet, sed ipsa positio simplex est constituta ; cum uero dicimus indoctus, ex arte descendit.

27/29 Bern. 85, 15 14. Clem. 36, 30-32 ; Erch. 15, 16-18 (paene ad litt.) Mur. 92, 86-9 (paene ad litt.)

30/32 Rem. mai. 242, 13 sq.

Paul.f. 6* (baene ad litt.) ; cf. Non. p. 82 (M.)

Erch. 15,20

infra 104, 30

54/66 Sed. 138, 63-75

30/52

Rem. min. 13, 5-7

Isid. 20, 4, 2. Isid. diff. 1, 528

33/35 cf. Prisc. 2, 177, 10

55/59 Pomp. 169, 2-5 (baene ad litt.) ;

41/44 cf. Erch. 16,4 cf. Mur. 93, 13.

al.

32 post unde add. et B 34 simplicitatem et compositam A est ozz. B 36 Donatus pos? 35 ergo Ir. A (et Sed., unus cod. Mur.) hos assertores rei A 37 figuram om. A 44 in se continet A 46 quippe A (et Mur. Sed.) : denique B 47 post unaquaeque add. pars B 49 si perse (om. enim) A 52 simplice B 53 prudens or. A 56 Dos? quae add. uero B descendit om. A ante composita add. id est B 58 praepositio A

12%

IN DON. MAL. II 6»

Sed et hoc adtendendum,

47

quia composita figura duplici

ratione est reperta, scilicet uel propter contrarietatem, sicut

superius dictum est, uel propter euphoniam. Propter contrarietatem, ut pius impius; dissonantia quippe inest, quia aliud pius, aliud sonat impius. Propter euphoniam uero, sicut inimi65 cus, quod compositum est ex in et amico; melius enim sonat inimicus quam inamicus. COMPONVNTVR AVTEM NOMINA QVATTVOR MODIS : EX DVOBVS INTEGRIS, VT SVBVRBANVS (377,4). Sub integra pars est, urbanus similiter. Vrbanus autem dicitur qui in urbe habitat, 7o suburbanus uero qui sub urbe degit.

EX DVOBVS CORRVPTIS, VT cax dicitur effectum capiens capiens. Municeps quoque capiens. Nuncupatur autem 7; receptaculum,

quod munera

EFFICAX MVNICEPS (377,5). Effiet est compositum ab effectu et compositum est a munere et municeps siue locus uel aliquod capiat, siue homo

exactor

pe-

cuniae. Necnon etiam, ut quidam uolunt, ille municeps appellatur, qui intra urbem patriam possidens hereditatem munera a ciuibus accipit uel qui ob locum uel territorium suae habitationis munera soluit, sicut Paulus apostolus dicit, 8o quod fuerit a Tharso Ciliciae non ignotae ciuitatis municeps. Ex INTEGRO ET CORRVPTO, VT INEPTVS INSVLSVS (377,6). In integra pars est, eptus corrupta ex eo quod est aptus. Aptus

dicitur congruus, ineptus autem stultus siue non aptus. Similiter in eo nomine quod est insulsus in integra pars est, 8; sulsus corrupta. Salsus enim dicitur cibus sale conditus uel aliud quodlibet, siue homo sapientia repletus ; insulsus autem dicitur stultus siue fatuus.

68/70 Mur. 94, 24-26 ; cf. $ed. 138,77

Rem. min. 22,5

91/80 Sed. 139, 88 sq.

et 92-99 ; Mur. 94, 27-35 (baene ad litt.)

73 sq. cf. Serg. 495, 3

Bern. 74,27 al. 81/87 Mur. 94, 37-42 87 cf. Rem. mai. 242, 27

Sed. 139, 9-14 (paene ad liit.)

Pomp. 169, 25

85/

80 Act. 21, 39

60 post adtendendum add. est B 69 sg. autem e/ uero om. A (sed non Mur.) 72 compositam est A 73 quoque om. A 74 aliquit B 75 ad exactor pecuniae uf gloss. s. I. add. id est exquisitor pecunie B^ — 7? apellatus B 78 uel prius om. B 79 post apostolus add. de se ipso B 80 Sicilie B 82 est integra pars B 84 nomine om. B post insulsus z/er. 81/84 In — insulsus A 85 post sulsus add. uero B correpta A (ifa e£ — mutatis mutandis — Il. 89, 92) conditus sale A (e£ Sed., sed non Mur.) 86 quolibet B (et ut gloss. 5.1. aliqua causa add. B?) autem om. A (enim cod. Sed.)

48

ARS LAVRESHAMENSIS

EX CORRVPTO ET INTEGRO, VT PINNIPOTENS NVGIGERVLVS (377,7). Pinni corruptum est, ut quidam dicunt, in prima 9o syllaba uerso e in i, si ad pennam referendum est auium, quae

a pendendo secundum quosdam dicitur. Si autem a pinnaculo, ultima corrupta est. Pinna dicitur summitas domus uel alicuius rei. | Pinnipotens quasi summus potens dicitur, pennipotens quasi pennis potens, ut aliquod uolatile uel ange95 lus.

Nugi corruptum est ex eo quod est nugas, id est uanus ; gerulus uero, id est portitor, integrum est. Nugigerulus autem dicitur uanus portitor. COMPONVNTVR ETIAM DE COMPLVRIBVS, VT INEXPVGNABILIS, 1 INPERTERRITVS (377,7). De compluribus dicit de multis. Pugnabilis dicitur locus, ubi pugnari potest, uel homo ualens pugnare. Expugnabilis ualde pugnabilis siue locus ualde munitus facultatem tribuens pugnandi uel bellator fortissimus, s qui non facile expugnari potest. Inexpugnabilis, qui nullo ualet expugnari. Territus dicitur timens, perterritus ualde timens, inperterritus nihil timens. IN DECLINATIONE COMPOSITORVM NOMINVM ANIMADVERTERE r0 DEBEMVS, QVOD EA QVAE EX DVOBVS NOMINATIVIS COMPOSITA FVERINT EX VTRAQVE PARTE PER OMNES CASVS DECLINARI POSSVNT, VT EQVES ROMANVS, PRAETOR VRBANVS ; QVAE EX NOMINATIVO ET QVOLIBET ALIO CASV COMPOSITA FVERINT, EX EA PARTE DECLINARI TANTVM, QVA FVERIT NOMINATIVVS 15 CASVS, VT PRAEFECTVS EQVITVM VEL SENATVS CONSVLTVM (377,8). Quaeritur, si ex duobus nominatiuis sint nomina 89/98 Mur. 94, 44-52

Sed. 140, 19-28 — 90 sq. cf. Isid. 12,7,7

96/98 cf. Isid.

10,192 Iul. 23, 343 Vatic. min.f.44" —Sed. min. 15,63 —Rem. mai. 243,1 Rem. min. 23,8 al. 1/8 Mur. 95, 54-61; cf. Sed. 140, 43 (u.app. crit.) |Vatic. min.

J. 447° Rem. min. 23, 15 7 sq. cf. Vatic. min.f.44“ Rem. min. 23, 20 Sed. 141, 88-99 ; Paul.f. 6” (baene ad litt.) 16/23 Mur. 96, 79-87

16/27

89 uolunt B 91 pendendum A B 94 sq. ut angelus uel aliquod uolatile B 97 uero — portitor oz. A — autem om. A (enim cod. Sed.) 98 Dos? uanus add. uel piger B(cf. Mur.) — 99 pos? componuntur add. nomina e/ pos? compluribus add. pattibus B de A (cum Don. Sed.) : ex B 1 de prius A: ex B 2/6 locus —

expugnari B (ef Mur. ; similiter Vatic.min.

Rem.min.)

: A (et Sed.)

babet : locus, qui potest expugnari, uel homo non ualens pugnare, id est infirmus, qui uinci potest. Expugnabilis, id est ualde superabilis, qui cito uinci po-

test, siue locus inualidus nullam facultatem habens pugnandi. Inexpugnabilis, id

est inuincibilis, qui a nullo ualet superari * ante ualde add. dicitur B 9 ante In add. nam B! 10 quod ea quae A: pro (quod B!) ea que nomina B 12 possint A (sed non Sed.) 14 ea om. A tantum om. A post tantum add. possint B 15 casus om. A 16 nomina sint A

IN DON. MAL. II

49

composita et ex utrisque declinentur et flectantur lateribus, cui sint adsignanda declinationi. Nec dubium, quin secundae. Sicut enim regula praeceptorum pandit, prout in simplicibus zo nominibus

ultimae

considerandae

sunt clausulae,

ut doctus

docti, ita et in compositis. Quotiens enim composita declinantur nomina ex duobus nominatiuis, ei declinationi ea dare debemus, cuius fuerit ultimum nomen, ut praetor urbanus, praetoris urbani. 2;

Illorum uero nominum

declinatio, quae ex nominatiuo et

quolibet alio casu composita fuerint", ex nominatiuo cognoscitur, ut praefectus equitum, praefecti equitum. à PROVIDENDVM EST AVTEM, NE EA NOMINA COMPONAMVS, QVAE AVT COMPOSITA SVNT AVT COMPONI OMNINO NON POSSVNT 3o (377,13). Quaerendum est, quare Donatus hoc in loco dixerit : “Prouidendum est, ne ea nomina componamus, quae composita sunt", cum superius praemiserit : "Componuntur etiam ex compluribus". Quantum enim ad litteraturam pertinet, quasi contra se locutus est. Sed sciendum est : quotienscumque 35 componimus ea nomina, quae composita fuerant, ipsa prior compositio pro simplici habetur. Ex hoc enim intellegere possumus uera esse quae dicimus, quoniam compositio aut confirmat aliquid aut destruit. Confirmat, ut territus, perterri-

tus. Territus dicitur enim timens, perterritus ualde timens. 4o Cum ergo eundem habeat intellectum territus, quem habet et perterritus, uidetur hoc nomen non esse compositum, sed potius pro compositione firmatum. Destruit autem uel mutat, ut felix infelix. Cum enim componitur hoc nomen quod est felix et dicitur infelix, ipsa compositio destruit uel mutat sen45 sum simplicis nominis. Vnde apparet Donatum non contra se locutum esse, sed cum dicit : “Prouidendum est, ne ea no-

mina componamus, quae composita sunt", de illis dicit nominibus, quae, cum composita fuerint, mutant sensum, ut felix infelix ; haec etenim iterum nos componere non conuenit.

30/62 5/4. 142, 12-45 95,62

al.

30/56 cf. Seru. 432,28

32 24. Don. 377,7

Pomp. 170,3. Ambr.f. 41* Mur.

17 et prius om.B 18 post dubium add. est A 19 Sicut enim Mur. Sed. : nam sicut B sicut A 20 ut om. A 21 sg. nomina declinantur A 24 post urbani zZd. praetor autem urbanus dicitur iudex ciuitatis B (gloss., ut uid.) 29 componi om. A 30 post est add. autem B 31 est A : autem B 32 post etiam add. nomina B 33 post compluribus add. partibus B litteram A 24 post est add. quia B 35 fuerint B 36 ante pro add. quasiB post habetur add. dum non mutat sensum B 36 sg. possumus intelligere B 37 quoniam A:quaB 38 aliquid A (et Pomp. $ed.) : sensum simplicis nominis B 39 enim om. A 49 habeat eundem A etom.B 41 ante non add. quasi B 42 autem compositio uel mutat sensum B 43 enim om. B hoc — est om. A 47 nominibus dicit B ^ 4$ cum oz. A 49 enim B non conuenit componere B

50 5o

ARS LAVRESHAMENSIS

Cum uero dicit “Componuntur

etiam nomina

ex compluri-

bus”, ita intellegendum est, ut scilicet illa nomina ex pluribus

5A

6o

possint partibus componi, quae in prima compositione non mutant sensum, ut territus perterritus ; haec enim iterum recomponi ualent, ut inperterritus. Tamdiu componenda sunt nomina, tametsi composita sunt, quamdiu crescit sensus. Deficiente autem sensu, cessandum est a compositione. Praeterea scire nos conuenit, cum quibus partibus nomina componuntur. Cum omnibus dumtaxat praeter interiectionem. Nam nomen cum nomine componitur, ut pater familias ; cum

pronomine,

ut huiusmodi ; cum

uerbo, ut lucifer ;cum

aduerbio, ut satisfactio ; cum participio, ut plebisscitum ; cum coniunctione, ut uterque ; cum praepositione, ut perfidus. | (De casibus»

I

Io

Casus secundum substantiam ita definitur : Casus est declinatio nominis uel aliarum casualium dictionum, quae fit maxime in fine. Casus autem dicti sunt a cadendo, quia unumquodque nomen cadit ab hoc in aliud uel ab hac terminatione in aliam, ut doctus docti. Sed cum omnes obliqui casus recte casus dicantur, quia cadunt, quaerendum est, quare nominatiuus dicitur casus, cum ipse non cadit. Ideo nempe, ut quibusdam placet, nominatiuus casus appellatur, quod a generali nomine in speciale cadit — ut stilum quoque manu cadentem rectum cecidisse possumus dicere —, uel etiam abusiue casus dicitur, quod ex ipso nascuntur omnes alii,

15

uel quod cadens a sua terminatione in alias facit obliquos casus. CASVS NOMINVM SVNT SEX (377,15). Bene sex casus dicuntur, quia sex negotia habent homines : nominant enim, generant, dant, accusant, uocant, auferunt. Sciendum est, quia fuerunt

20

quidam, qui quinque tantum casus apud Latinos aestimauerunt, ablatiuum abicientes Grecorum sequentes regulam. Greci enim quinque tantum casus habent; ablatiuum non

57/62 Alc. 868/4 —Clem. 37, 19-24 —Paul.f.6 (paene ad litt.) ;

cf. Prisc. 2, 178, 19

2/14 Sed. 144, 30-42 ; cf. Pris. 2, 183, 20. — Asq. cf. Isid. 1,7, 31 433, 13

Mur.

98, 31

15/49 Sed. 144, 43-77

16 sq. cf. Virg. gramm. 35, 12

50 pluribus A (ez Sed.) 52 que B : quia A nomina sunt A (sed non Sed.) 55 crescat B 59 componitur cum nomine B 1 Zi. suppleui

6/14 cf. Seru.

17/27 cf.

54 componi ualet B 54 sq. 58 ante cum add. etiam A 5 ab hoc casu in alium B 7

dicantur casus B 8 ei 10 cadat A (e Sed.) 11 ante manu add. de B ipso B (e Prisc. Sed.) : eo A omnes alii nascuntur A 15 v1 sunt A enim om. B 17 ante est add. uero B

12 16

IN DON. MAI. II habent.

Idcirco

alii

illum

Latinum,

51 alii

sextum

numero

appellant. Officium uero ablatiui antequam inueniretur in datiuo cum Latinis erat, cum Grecis uero in genitiuo semper est. Vnde ex antiqua consuetudine dicimus 'aufero tibi uestem' 25 pro 'a te'. Nam hic casus, id est ablatiuus, aliquando pro datiuo, aliquando pro genitiuo accipitur, sicut Priscianus testatur.

Denique fuerunt alii, qui dixerunt ablatiuum sine praepositione septimum casum fore, ut dignus munere, naui uectus, 3o quod Prisciano ualde inrationabile uidetur. Minime enim, sicut ipse testatur, praepositio addita uel subtracta mutare ualet uim casus. Neque enim, cum accusatiuo casui multae praepositiones soleant adiungi, alius casus est, quando habet eas praepositiones, et alius, quando absque his profertur. 35 Quis enim dubitat, quod omnes praepositiones uel accusatiuo uel ablatiuo soleant adiungi ? Ergo si adiunctae uel non ablatiuo mutant eius uim, accusatiuo quoque adiunctae uel non debent similiter mutare casum. Nam si alius casus est ablatiuus quando habet praepositionem et alius quando caret 4o ea, debet quoque accusatiuus alius casus esse quando habet praepositionem et alius quando non habet. — Denique in comparationibus absque praepositione solet proferri ablatiuus nec tamen dicit quisquam septimum tunc esse casum sed ablatiuum ; uerbi gratia cum dico 'fortior Achilles Hectore est', in 4; quo omnes artium scriptores consentiunt et sex esse casus confitentur, non septem. Vno enim, non duobus Latini casibus

superant Grecos. Superuacuum faciunt igitur, qui septimum addunt, quia nulla differentia uocis in ullo nomine distat a so

sexto.

NOMINATIVVS GENITIVVS DATIVVS ACCVSATIVVS VOCATIVVS ABLATIVVS (377,15). Quaerendum est, quomodo ista casuum nomina intelleguntur et quare sic nominantur. Primus casus nominatiuus idcirco uocatur, quia per ipsum nominatio fit, ut 'nominetur iste Homerus, ille Virgilius'.

22/24 Bern. 86, 26-28 Prise. 2, 190, 2

Clem. 38, 27-29

litt. ; sed Sed. plus babet) Clem. 39, 6

25/27 cf. Pris. 2, 190,16

41/49 Prisc. 2, 190, 10-16

52/81 cf. Pomp. 171, 8

Vatic. min.f. 44*

Mur.

98, 44

28/41 (f.

51/76 Sed. 145, 79-31 (paene ad

Prisc. 2, 185, 11

Al. 868D

Rem. mai. 243, 9

23 sq. cum — est post 25 te tr. B 24 ante ex add. et A 28 fuerunt denique B 29 naui uectus A (e Sed.) :mactus uirtute B 30 post uidetur add. esse B 33 habent B 34 eas B (e£ Sed.) :ipsas A 36 post ablatiuo add. casu apud Latinos B 42 proferri solet A (et Sed., sed non Prisc.) 43 casum esse A ('e/ Sed., sed non Prisc.) 44 fuit Hectore B 45 casus esse A 46 casu B 41 igitur faciunt B 48 ullo A : nullo B (ei duo codd. Prisciani) 51 quomodo pos? casuum 7r. B 53 post per add. se B

52

ARS LAVRESHAMENSIS

ss

Deinde sequitur genitiuus, qui et possessiuus et paternus a quibusdam appellatur. Genitiuus autem dicitur, uel quod genus per ipsum significamus, ut 'genus est Priami', uel quod generalis esse uidetur hic casus, ex quo omnes fere diriuationes et maxime apud Grecos solent fieri. Possessiuus ergo appella6o tur, quia possessionem per eum casum significamus, ut Priami regnum ; unde possessiua quoque per eum casum interpretantur. Quid est enim Priameium regnum nisi Priami regnum ? Paternus etiam idem genitiuus dicitur, quod per eum pater demonstratur, ut 'Priami filius' ; unde et patronomica pariter 65 in eum resoluuntur. Quid est enim Priamides nisi Priami

filius ? Post hunc est datiuus, quem etiam commendatiuum quidam nuncupauerunt, ut ‘do uel commendo homini illam rem’. Quarto loco est accusatiuus, qui et causatiuus uocatur, ut 70 'accuso

hominem'

uel ‘in causam

hominem

facio’.

Dicitur

etiam accusatiuus a quibusdam quasi actiuus, eo quod semper actiuis uerbis copuletur. Hic enim casus, id est accusatiuus, ut quidam uolunt, a uerbo accuso,id est ago, diriuatur. Vnde

Cicero dicit : ““Accusate quod rectum est"', hoc est agite. Et 75 Terentius dicit : "Quare non | accusatis paenitentiam?"', hoc est non agitis. Tunc sequitur uocatiuus, qui etiam salutatorius uocatur, ut ‘o Aenea' et 'salue Aenea’. Nouissime ablatiuus ponitur, significans aliquid absumi uel 8o comparari, ut 'aufero ab Hectore gladium' et 'fortior Achilles Hectore'. Ex HIS DVO RECTI APPELLANTVR, NOMINATIVVS ET VOCATIVVS, RELIQVI OBLIQVI (377,16). Nominatiuus ideo dicitur rectus, quia uel natura uel positione primus nascitur et ab eo 85 facta inflexione nascuntur obliqui casus. Alio modo nominatiuus et uocatiuus recti appellantur, uel quia ipsi recte crea-

70/42 cf. Virg. gramm. 36, 4 Don. Ortigr.f.89' |Clem. 39, 17 Rem. min. 25, 7 72/76 cf. Bern. 87, 28 33/16 cf. Virg. gramm. 36, 1 (etiam Don. Ortigr.f. 89) 83/85 Prisc. 2, 185, 12-14 (aene ad litt.)

86/88 Mur. 100, 82 sq.

57 pos! est add. cuius B 58 declinationes A 59 ergo A (et Sed.) : uero B 62 regnum Priami B 63 quia B 63 sg. patrem ostendimus B 64 et om. B 64 :4. pariter in eum B (e/ Sed.) : per eum A 65 enim om. B 67 pos? hunc add. genitiuum B est B : et A 69 loco om. B post causatiuus add. et acusatiuus B uocatur B (er Sed.) : dicitur A 72 post copuletur add. id est accusatiuus B idestaccusatiuus om. A ?74hocestom. A 6idestB — 7?etiam A (et Sed.) : et B

" sq. Achille B

78 Aenea alt. om. B

79 significat B

83 post reliqui add. appellantur B

80 et A : ut fuit B

83 sq. ideo rectus apellatur

ER

IN DON. MAI. II

53

turam nominant, sicut prius protulit natura, uel quod non cadunt in superficie. ABLATIVVM GRECI NON HABENT (377,17). Sed sicut superius go diximus, officium illius per genitiuum explent. Nam Latini dicunt 'abstulit ab illo', Greci uero dicunt 'abstulit ab illius'.

Hvnc QVIDAM LATINVM, NONNVLLI SEXTVM CASVM APPELLANT (377,17). Latinus ideo dicitur, quia Greci illum non habent, sed a Latinis inuentus

est. Sextus

autem

appellatur,

95 quia sextum sibi uendicat locum. EST AVTEM

NOMINATIVVS

HIC CATO, GENITIVVS

HVIVS

CA-

TONIS (377,18). Sciendum est, quia sicut Priscianus testatur naturalis T

sa

ordo datus

est casibus.

Nominatiuus

enim,

quem

primum natura protulit, ipse primum sibi defendit locum; unde uerbis quoque intransitiue iste quasi egregius adhaeret. Genitiuus secundum locum sibi defendit ; hic quoque naturale uinculum generis possidet et nascitur quidem a nominatiuo; generat autem omnes casus obliquos sequentes. Datiuus uero, qui magis amicis conuenit, ipse tertium locum tenet, uel quod eandem habet uocem genitiuo similem uel quod unius abiectione uel mutatione litterae ab eo fit. Qui uero magis ad inimicos

adtinet,

id est accusatiuus,

quartum

locum

tenet.

Extremum uero locum apud Grecos obtinuit uocatiuus, quippe 10 cum inperfectior ceteris esse uideatur. Nisi enim secundae personae coniungi non potest, cum superiores quattuor omnes personas possint complecti figurate adiuncti pronominibus, ut 'ego Priscianus scribo', ‘tu Priscianus scribis’, 'ille Priscianus scribit' ; ‘mei Prisciani eges’, 'tui Prisciani egeo', 'illius 15 Prisciani eget' ; 'mihi Prisciano das’, 'tibi Prisciano do’, 'illi Prisciano dat’; ‘me Priscianum uides', ‘te Priscianum uideo',

"illum Priscianum uidet'. Similiter ablatiuus tribus personis adiungitur, ut ‘a me Prisciano accipis", ‘a te Prisciano accipio’,

‘ab illo Prisciano accipit'. Solus autem uocatiuus non potest zo adiungi nisi tantum secundae personae, ut ‘o Prisciane, ueni'.

89/91 Sed. 148, 64-66

100, 86

89 superius : 51, 22

93/95 cf. Prisc. 2, 187, 7

ed. 148, 81 — 94 sq. cf. Rem. mai. 243, 26

Pris. 2, 186, 13 - 187, 10 (paene ad litt. ;

Mar.

97/23 Sed. 148, 90-16 ;

etiam Don. Ortigr. f. 89*

Vatic.

min.f. 45’)

90 explent per genituum B 91 uero A (et Sed.) : autem B dicunt om. A 93 post Latinus add. uero B 94 autem A : uero B 95 sibi ozz. B 96 autem A: ergo B 98 enim om. B 99 prius natura B ipsi A sibi oz. A defendit A (cum Prisc. Sed.) : uendicat B 1 iste transitiue A 2 post genitiuus add. uero B sibioz.B | 4omnes oz. B ueto B (ef $ed.) : autem A 8 qui dos? conuenit 7r. A locum tertium B 9 tenuit B 10 enim om. A 11 superiores Prisc. Sed. Vatic.min. : superius B om. A 19 autem om. B

20 tantum om. B

54

ARS LAVRESHAMENSIS

Ablatiuus igitur proprius Romanorum, et quamuis ipse tribus personis sociari possit, ut diximus, tamen quia nouus uideatur a Latinis inuentus uetustati reliquorum concessit. OVIDAM ADSVMVNT ETIAM SEPTIMVM CASVM, QVI EST ABLA25 TIVO SIMILIS, SED SINE PRAEPOSITIONE AB, VT SIT ABLATIVVS CASVS

‘AB ORATORE

VENIO',

SEPTIMVS

CASVS

'ORATORE

MA-

GISTRO VTOR' (377,20). Quaeritur, cum septimus casus a quibusdam adnumeretur, quare Donatus non computauit illum cum ceteris casibus. Ideo scilicet quoniam, sicut superius 3o diximus, praepositio addita uel dempta nequit mutare uim casus. Siue enim sit cum praepositione, siue sine praepositione, semper ablatiuus auctoritate grammaticorum dicitur. Notandum tamen, quod, sicut Pompeius testatur, est aliquando quaedam differentia inter ablatiuum cum praepo35sitione et ablatiuum sine praepositione. Nam cum uerbi causa dico 'illo praesente suscepi munus', tres personae hic ostenduntur, id est 'illo praesente suscepi ego munus a te’; si uero dicam 'ab illo praesente suscepi munus', duae personae apparent, id est ‘ab illo praesente suscepi munus'. 49

SVNT AVTEM FORMAE CASVALES SEX (377,23). Formae dicuntur imagines. Hoc itaque quod dicit de formis, assumpsit sibi Donatus propter declinationum uarietatem. Accomodatae sunt enim casuales formae, quoniam inuenimus uarietatem in casibus. Sex autem dicuntur | ad numerum casuum, eo quod 45 tot habeant uarietates, quot sunt casus. Vnde et appellantur casuales. Ex QVIBVS SVNT NOMINA ALIA MONOPTOTA (377,23). Monoptota nomina sunt, quae pro omni casu una eademque terminatione funguntur, qualia sunt nomina litterarum et nuso merorum a quattuor usque ad centum et si qua inueniuntur similia, ut hoc a, huius a ; hoc alpha, huius alpha ; hi et hae

27/39 Sed. 149, 20-34

Sed. 150, 35-41 101, 2 sq.

29 superius : 51, 30

40 sq. Mur. 101,2

44 sq. cf. Seru. 433, 26

2, 184, 16. Sed. 150, 44-50

33/39 cf. Pomp. 171, 29

41/44 Pomp. 171, 34-36

Rem. mai. 244,2

Paul.f.?*

40/46

44/46 Mor.

41/83 Prisc.

21 igitur om. A et A (et Sed.) : est B 22 uidetur B 23 inuentus pos; 22 nouus zr. B 24/26 ablatiuo — casus prius : ablatiuusB 26 casus alt. oz. A 29 scilicet quoniam oz. A 32 dicitur grammaticorum A 33 dos? notandum add. est B post testatur add. pro inuenitur B (gloss. J 36 dico om. A ante illo add. ab A post munus add. a te B 37 ostenditur B id est oz. B 39 post suscepi add. ego B 41 itaque hoc B 43 quia B 43 sq. in casibus

uarietatem A 45 etom. A 47 sunt om. A (et Sed., sed non Don.) 48 sunt nomina B 50 a quattuor om. A (et Sed., sed non Prisc.) inueniantur B

14T

IN DON. MAI. II

55

et haec quattuor, horum et harum et horum quattuor ; hic et haec et hoc nequam, huius nequam et cetera. ALIA DIPTOTA (377,24). Diptota sunt, quae duos diuersos ss casus habent tantum,

ut ueru a ueribus, sinapi sinapis, fors

forte. ALIA TRIPTOTA (377,24). Triptota sunt, quae tres casus habent dissimiles et tres similes, ut sunt nomina secundae : declinationis neutri generis tam in singulari numero quam 6oin plurari, necnon primae in singulari tantum numero, ut scamnum

scamni scamno,

poeta poetae poetam.

ALIA TETRAPTOTA (377,24). Tetraptota sunt nomina quattuor uarietates continentia, qualia sunt omnia in r desinentia secundae declinationis, ut uir uiri uiro uirum.

65

ALIA PENTAPTOTA (377,24). Pentaptota sunt nomina, quae quinque clausulas in se habent dissimiles, qualia sunt nomina masculina uel feminina secundae declinationis in us terminantia, ut doctus docti docto doctum docte.

ALIA EXAPTOTA (377,24). Exaptota sunt, quae sex diuersos 7» casus habent, qualia sunt masculina in us desinentia, quae secundum declinationem quorundam pronominum in ius desinentium efferunt genitiuum, ut unus unius uni unum une ab uno. SVNT PRAETER HAEC APTOTA, QVAE NEQVE PER CASVS NEQVE 75 PER NVMEROS DECLINANTVR, VT FRVGI NIHILI NEQVAM FAS

NEFAS NVGAS (377,25). Aptota dicuntur sine casu. Sed quaeritur, cur Donatus,

cum

in substantiali definitione nominis

dixerit :"Nomen est pars orationis cum casu'' et difficile sit nomen posse repperiri sine casu quoniam omne nomen casum 8o necesse est ostendere, cur hoc in loco ait aptotam formam esse, id est sine casu. Videtur enim in suis sibi contrarius esse uerbis; omne namque, quod casu caret, nomen dici non ualet. Sed animaduertendum, ut Donatus uera et non sibi

contraria dixisse probetur, aptota nomina habere nomina8s tiuum, qui non proprie, sicut superius diximus, sed abusiue casus nuncupatur ; unde etiam, quia non cadit, rectus, id est

stabilis, appellatur. 54/73 Sed. 150, 55-76 (sed Sed. plus babet) ;

65 sg. Mur. 101, 13 sq. Don. 373, 2

cf. Prisc. 2, 188, 8. Vatic. min.f. 45"

76/2 Sed. 151, 79-8

76/90 Mur. 101, 18-32

78

52 et prim., sec. et tert. om. A 55 hoc uetu ... hocsinapi B aom.B 59 sg. in prim. et sec. om. A 60 plurali A numero ut om. A 62 nomina sunt A 66 nomina om. A 70 desinentia in us B 72 desinentium oz. B 74 praetereaB 75 nequam nihili A 77 curom.B 80 esse formam B 83 animaduertendum est 5057 84 probetur £r. B —uera Donatus A (sed non Sed.) 83 sq. contraria sibi B

56

90

95

m

I

IO

ARS LAVRESHAMENSIS

Deinde percunctandum est : Quod si aptota unum casum habent et monoptota dicuntur nomina unum casum habentia, quare non simul comprehenduntur sub una forma ? Ideo scilicet, quia differunt inter se ; sicut enim Priscianus dicit : Illa sunt nomina proprie aptota dicenda, quae nominatiuum solum habent, qyia plerumque et uocatiuus inuenitur nec etiam pro obliquis accipitur, ut Iupiter Diespiter. Non enim licet eodem pro genitiuo uel alio obliquo uti, nisi forte sit illud aptotum nomen neutri generis. Nam si fuerit neutrum aptotum, necessario etiam pro accusatiuo et uocatiuo accipitur eius nominatiuus, quod generale est omnium neutrorum, ut fas nefas ir pus. Monoptota uero, sicut superius diximus, ea proprie dicenda sunt, quae pro omni casu una eademque terminatione funguntur, ut gummi nequam frugi nihili. DE QVA FORMA SVNT ETIAM NOMINA NVMERORVM A QVATTVOR VSQVE AD CENTVM (377,26). De qua forma dicit ? De monoptota scilicet ; de hac enim forma sunt nomina numerorum a quattuor usque ad centum, quia indeclinabilia sunt. Iunguntur tamen hi numeri omnibus generibus et omnibus casibus pluralibus, ut cetera monoptota. Ex quo apparet secundum supradictam rationem melius ea inter monoptota quam inter aptota computari. NAM AB VNO VSQVE AD TRES PER OMNES CASVS NVMERI DECLINANTVR (377,27). Quomodo ? Dicimus enim : unus unius uni, duo duorum duobus, duae duarum duabus. Quae quidem

T

^

nomina contra regulam datiuum et ablatiuum in bus mittunt euphoniae causa. Similiter declinantur : hi et hae tres et haec tria, horum et harum et horum trium, his tribus et cetera.

ITEM A DVCENTIS "Item, 20

subauditur

ET DEINCEPS 'declinantur

PRAETER

nomina

MILLE

(377,28).

numerorum'

a du-

centis et deinceps praeter mille", ut ducenti ducentorum ducentis, trecenti trecentorum trecentis et reliqua. Mille etiam, ut Donatus ostendit, indeclinabile est ; iungitur tamen

omnibus

generibus et omnibus

92/2 Prisc. 2, 184, 8-20 (paene ad litt.)

18-25

Mur.

casibus pluralibus. Suntque

99 superius : 54, 47

4/10 Sed. 152,

12/16 Sed. 152, 27-32 ; Mur. 102, 57-63 (paene ad litt.)

103, 64

18/22

cf. Sed.

18/24 cf.

152, 33

89 dicuntur — habentia B (er Sed.) : unum A 90 simul non A 92 nomina sunt A . 93 quia A : quod B et om. B 95 pro eodem A pos! eodem add. nominatiuo B uel 44: et B sit Dost 96 generis fr. B 99 nefas fas A 1 sunt post ea fr. B 3 etiam om. A 4 monoptota B : aptota A (et Sed.) 5 scilicet om. A forma om. A ? omnibus a/f. om. A 9 sg. computari dos? melius /r. e/ ea oz. B 16ethorum A — 18 sg. Item — mille B (et Mur.) : declinantur nomina A (om. Sed.)

21 iunguntur B

22 omnibus alt. om. A

IN DON. MAI. II deinceps numerorum nomina declinabilia, milibus.

57 | ut milia milium

SVNT ETIAM NOMINA, QVORVM NOMINATIVVS NON EST IN VSV, VT SI QVIS DICAT HVNC LATEREM VEL AB HAC DICTIONE (377,29). In usu non esse dixit, quia facile in auctoribus non posse repperiri cognouit. Sed quaeritur, quare non per alios casus, qui repperiuntur, haec nomina ostendit. Ad quod dicendum, 3o quia, si posuisset genitiuum, ut diceret lateris, dubium esset, utrum uellet de latere hominis dicere an de latere, qui fit ex luto quo utuntur homines ad construendas domos. Vt igitur 25

certum faceret lectorem, accusatiuum ponere maluit. 35

Sed et hoc quaeritur, quare dictione non per accusatiuum sicut laterem, sed per ablatiuum protulit. Ideo scilicet, quia quod plus in usu repperit illud ostendit. ITEM PER CETEROS CASVS NOMINA MVLTA DEFICIVNT, VT SPONTE TABO NATV (377,30). Sciendum est, quia haec nomina apud antiquos declinabilia fuerunt, sicut etiam Pompeius

4o ostendit. Sed ut deformitas uelleretur et ornatus introducere-

tur, recesserunt ab usu et sunt tantummodo apud modernos fere omnia uno contenta casu. 'Fere' dico, quia Priscianus unum 45

ex istis nominibus duos ostendit habere casus, ut tabi

tabo. SvNT PRAETEREA NOMINA, QVORVM ALIA GENITIVVM CASVM TRAHVNT, VT IGNARVS BELLI, SECVRVS AMORVM (377,31). Notandum, quod haec nomina casus obliquos trahentia per omnes suos casus flexibiles eosdem semper trahere non desistunt, ut ignarus belli, ignari belli, ignaro belli ;securus amorum,

so securi amorum,

.

securo amorum

et cetera.

27/36 Mur. 103, 70-81 (paene ad litt.) —Sed. 152, 42-51 27 sq. cf. Pomp. 187, 14 38/44 Sed. 152, 61-67 38/42 Mur. 103, 83-86 (paene ad litt.) 39 Pompeius : cf. 172, 24 ( ?) 42 Priscianus : 2, 189, 10 46/50 Sed. 154, 83-86 ; Mur.

104, 90-94 (paene ad litt.)

46 Verg. Aen.

1, 350

23 indeclinabilia 74 27 est B 28 post! quare add. Donatus B 34 diccionem 40 ostendit A (et Sed.) : testatur B 38 quod B 35 scilicet om. A A 42 contentia uno casu B 4% armorum B (cum Donati codd. aliquot) post notandum add. est B 48 flexibiles casusB post eosdem add. casus B non 49 sq. 49 ignaro belli oz. B A (et $ed.) : numquam B (nullo modo Mur.) armorum B (ter ; cf. |. 46)

Tas

58

ARS LAVRESHAMENSIS

ALIA DATIVVM, VT INIMICVS MALIS, CONGRVVS PARIBVS (377,32). Et haec nomina, inimicus scilicet et congruus, cum per omnes casus flectantur, sémper datiuum trahere non desistunt,

ut inimicus

malis,

inimici

malis,

inimico

malis;

55 congruus paribus, congrui paribus, congruo paribus. ALIA ACCVSATIVVM, SED FIGVRATE, VT EXOSVS BELLA, PRAESCIVS FVTVRA (377,33). Haec quoque nomina figurate dicuntur trahere accusatiuum, quia sic interpretantur : exosus enim bella, hoc est ualde odiosus per bella, praescius futura,

6o hoc est per futura. Et sciendum, quod praescius aliquando genitiuum casum trahit, ut praescius futurorum. ALIA ABLATIVVM, VT SECVNDVS A ROMVLO, ALTER (A) SYLLA (378,1). Vitium ergo faciunt, qui dicunt 'secundus illi sedeo’ ; 'secundus'

enim 'ab illo sedeo', debemus

dicere, et 'alter ab

65 illo'.

ALIA SEPTIMVM CASVM TRAHVNT, VT DIGNVS MVNERE, MACTVS VIRTVTE (378,1). Septimum casum ablatiuum sine praepositione, sicut superius diximus, debemus intellegere. Mactus dicitur 'magis auctus'. Haec autem nomina et his similia casus 7e quos trahunt singulares et plurales aequaliter assumunt, ut dignus munere,

dignus muneribus ; mactus

uirtute, mactus

uirtutibus. 1

(De ablatiuo casu singulari» OMNIA NOMINA ABLATIVO CASV SINGVLARI QVINQVE LITTERIS VOCALIBVS

TERMINANTVR

(378,3). Cum

omnia

nomina

dixit,

comprehendit Latina et Greca seu peregrina cum omnibus, ; quae ad Latinam regulam ueniunt et sex flectuntur casibus. Illa uero Greca nomina, quae secundum Latinam non flectuntur declinationem, ad has non pertinent regulas, et merito : Greci enim, sicut superius diximus, quinque tantum casus habent, ablatiuum

uero non habent.

—

Hae autem

regulae

52/55 Sed. 154, 93-96 ; cf. Mur. 104, 96 57/61 Sed. 154, 5-9; cf. Pomp. 173,2 57/60 Mur. 104, 1-4 (paene ad litt.) 63/65 Sed. 155, 20-22 ; cf. Pomp. 173, 7 67/72 Sed. 155, 26-31

68 superius

: 54, 24

69/70 Mur.

Mactus — auctus : Paul. Fest. p. 125 (M.) Isid. 10,165 al. 3/11 Sed. 155, 3-11 3/5 Mur. 105, 15-17 (paene ad litt.)

104, 10-12

68 1q.

(u. ThLL 8, 23, 42) 8 superius : 50, 20

51 sunt alia nomina datiuum B congruus paribus om. B 54 ut — malis prim. om. B 57 sg. nomina quoque dicuntur figurate B 60 50:7 sciendum add. est B 62 alter — Sylla om. A a suppleui (sec. Don. Sed.) 69 nomina autem B (enim nomina Seg.) 1 21. suppleui 2 sq. uocalibus litteris A 3 9 uero om. A 4 Latina comprehendit A nomina om. B

IN DON. MAI. II

59

10 ablatiui sunt singularis. Rite ergo illa nomina, quae carent ablatiuo singulari, non debent ad has pertinere regulas. SED EA DVMTAXAT, QVAE NON SVNT APTOTA (378,4). Aptota,

sicut superius diximus, unum tantum casum, id est nominatiuum, sibi uindicant. Iuste ergo excipiuntur, quia hae regulae 15 non in nominatiuo, sed in ablatiuo continentur.

IN ILLIS ENIM REGVLA NON TENETVR (378,4). In quibus dicit non teneri regulam ? In aptotis scilicet propter supradictam rationem. Notandum autem, quia cum his excipiuntur etiam ea, quae cum quosdam habeant casus, ad ablatiuum usque non zo ueniunt. In illis enim, sicut et in aptotis, regula non tenetur,

quia defectiua sunt. QVAECVMQVE NOMINA ABLATIVO CASV SINGVLARI A LITTERA FVERINT TERMINATA GENITIVVM PLVRALEM IN RVM SYLLABAM MITTVNT, DATIVVM ET ABLATIVVM IN IS, VT AB HAC MVSA, 2; HARVM

MVSARVM,

clinandorum

HIS ET AB HIS MVSIS

nominum,

quam

(378,5). Regulam

de-

Priscianus in genitiuo singu-

lari ostendit, quam etiam in v declinationibus diuidere uoluit, Donatus | hic in ablatiuo casu tacito declinationum numero

demonstrauit. Et bene ipse (ab) ablatiuo singulari sumere 3o regulas declinationum uoluit, quoniam ablatiuus proprie Romanorum

est ; Greci enim illum non habent, sed Romani.

Debuerat enim Latinis nominibus Latinus casus regulas dare, et idcirco ab ablatiuo Donatus regulas sumere uoluit, non ab aliis casibus. 35 NECESSE EST AVTEM CONTRA HANC REGVLAM VT DECLINENTVR EA NOMINA, IN QVIBVS GENERA DISCERNENDA SVNT, VT AB HAC DEA, HARVM DEARVM, HIS ET AB HIS DEABVS, NE, SI DIIS DIXERIMVS, DEOS, NON DEAS SIGNIFICARE VIDEAMVR (378,7). Quaerendum est, cur ea nomina, in quibus genera sunt dis4o cernenda et sunt substantialia, dixit Donatus esse declinanda

contra regulam superius dictam, cum inueniamus adiectiua nomina

mobilia

12/15 Sed. 156, 25-28

ed. 156, 29-34 244, 35

hanc

rationem

non

12/14 cf. Mur. 105, 19

25/34 $ed. 156, 40-49

26 Priscianus : 3, 443, 5

(paene ad litt.) ;

_cf. Paul.f. 6*

10 ergo om. A

12 non om.

A

seruantia,

ut sanctus

13 superius : 55, 76

16/21

25/29 Mur. 105, 28-32 ; cf. Rem. mai.

39/63 Sed. 157, 72-97 ;

Mur. 105, 37-60

postaptota alt. add. sunt nomina B

unum — uindicant B (e/ $ed.) : unum casum habent id est nominatiuum A

13 sq. 14

ergo om. A 16 enim om. A 17 regula B 19 post ablatiuum add. tamen B 22 post nomina add. in B littera ozz. B 27 etiam om. A 28 in om. B 29 ab suppleui (sec. $ed.) 30 quando B 31 illum om. A 32 enim A (ef Sed.) : ergo B — 332b ablatiuo oz. A Donatus om.B 40 dixerit B

157

60

ARS LAVRESHAMENSIS

sancta, bonus bona. Neque enim, quamuis horum masculina datiuum et ablatiuum in is mittunt, ut his et ab his sanctis 45 uel bonis, differentiae causa inter masculinum et femininum dicimus in feminino his et ab his sanctabus uel bonabus, sed

potius in feminino ita ut in masculino his et ab his sanctis uel bonis pronuntiamus. Quare ergo in utrisque non una eademque seruatur regula, cum haec sicut et illa nomina sciantur so esse mobilia, ut dicamus his et ab his sanctabus sicut deabus,

uel quare non dicimus ab his diis in feminino genere mobilium nominum, sicut his et ab his sanctis ? Sed facile haec quaestio soluitur, si ratio quae inest perpendatur. Adiectiua quippe nomina in textu fixis semper adhaerent nominibus uel subss posita uel superposita (unde epitheta, id est superposita, nuncupantur); et manifestum est ea amittere omnem scrupulum discernendi generis, dum enucleantur nominibus fixis, ut sanctis mulieribus,

sanctis uiris. Substantialia

autem

no-

mina non necesse est semper adiectiuis iungi nominibus, quia 6o per se substantiam qualitatemque nominis absque adiutorio adiectiuorum pandunt. Hac itaque pro re indigent feminina substantialium nominum aliam habere litteraturam, qua a masculinis suis distare probentur. QVAECVMQVE NOMINA ABLATIVO CASV SINGVLARI E LITTERA 65 CORREPTA FVERINT TERMINATA, GENITIVVM PLVRALEM IN VM SYLLABAM MITTVNT, DATIVVM ET ABLATIVVM IN BVS, VT AB HOC PARIETE, HORVM PARIETVM, HIS ET AB HIS PARIETIBVS (378,10). Quaeritur, cur Donatus declinandorum nominum describens regulam non secundum ordinem exempla ostendit 7o declinationum, scilicet ut primum poneret primam, deinde secundam et omnes per ordinem ut alii grammaticorum declinationes. Sed apparet eum non hoc in loco ordinem intendisse declinationum, sed potius uocalium litterarum. Prima quippe, ut late patet, uocalis est a, secunda e, et ideo Dona7; tus secundum ordinem uocalium dedit exempla declinationum, maxime quia superius non dixit ‘omnia nomina v declina-

_ 48/58 cf. Clem. 41, 24

55 sq. cf. Don. 374, 4 cod. Li.

Sed. 158, 6-45 — 68/78 Mur. 106, 65-75

Isid. 1, 7, 22.

al.

68/5

44 mittunt A : terminant B ut oz. A (et Sed.) 45 post differentiae add. tamen B 47 pos! masculino add. ut B 47 sq. uel bonis om. B 48 ergo om. A

49 sicut — nomina A (e? Mur. Sed.) : adiectiua substantialia sicut illa adiectiua omnia B — 51 post diis add. solis A (et Sed., sed non Mur.) | 89 est necesse A (e?

Sed., red non Mur.) 62 qua B : quia A (er Sed.) 70 pos! primam add. declinationem B Ti postetadd.sicB ^ declinationes A (ei Mur. Sed. ) :feceruntB 72 in loco hoc A

74 idcirco A (et Sed., sed non Mur.)

IN DON. MAI. II

61

tionibus flectuntur', sed "ablatiuo casu singulari quinque litteris uocalibus terminantur". Sed et hoc quaeritur, unde possumus colligere, quando 8o debeat esse in ablatiuo casu singulari e correptum uel quando productum. Ad quod respondendum, quia, si genitiuus singularis is syllaba fuerit terminatus, in ablatiuo singulari e corripitur, ut pater patris ab hoc patre ; omnia enim nomina tertiae declinationis in ablatiuo casu singulari e correptum 8; habent, excepto uno quod est fames, quod solum tertiae declinationis ideo producitur in ablatiuo, quia apud antiquos quintae declinationis fuisse inuenitur, ut haec fames huius famei. Si uero ei fuerit terminatus genitiuus singularis, ablatiuus producitur, ut dies diei ab hac die, fides fidei ab hac fide.

90

Adtendendum praeterea, quemadmodum haec regula definitur. Dicit enim, quod si ablatiuus singularis e correpta littera fuerit terminatus, genitiuus pluralis in um syllabam exire debeat.

At nos econtra inuenimus

nomina,

quae, cum

in ablatiuo singulari e correpta littera terminentur, genitiuum 95 pluralem | non in um puram, sed in ium syllabam mittunt, ut monte montium, fonte fontium et cetera his similia. Quomodo igitur uera probabimus Donatum asserere ? Sed sciendum est, quod Pompeio teste haec regula duobus modis fit. Nomina enim in e correpta terminata in ablatiuo casu ple: rumque amittunt e litteram et accipiunt um et faciunt genitiuum in um, quod Donatus ostendit, ut pariete parietum ; plerumque non amittunt, sed in i mutant et sic accipiunt um et faciunt genitiuum in ium, quod Donatus praetermittit, ut s monte montium, fonte fontium et his similia.

CONTRA HANC REGVLAM INVENIMVS, VT AB HOC VASE, HORVM VASORVM, HIS ET AB HIS VASIS (378,13). Quomodo contra hanc regulam hoc nomen inueniatur in auctoribus, usus ostendit antiquus. Namque apud antiquos hoc nomen, licet 10 unius generis, duarum tamen declinationum inuenitur prolatum, ut hoc uas huius uasis huic uasi ab hoc uase (et pluraliter haec uasa horum

98 Pompeio : 189, 29

uasum

his et ab his uasibus ; et hoc

7/18 Sed. 159, 47-59 (paene ad litt.)

7/16 Mur.

107,

77-87

77 inflectuntur A (et Sed., sed non plerique codd. Mur.) 79 et om. B 81 post respondendum add. est B s syllaba om. A singulari oz. B 83 abB: et A (et Sed.) 90 post adtendendum add. est B 95 purum B 96 post ut add.aB his similia ozz. A 98 est om. A ( sed non Sed.) testante B 99 in prius om. B correptam A 3 sed mutant ein iB 3 sq. et faciunt — ium oz. B 4 praetermisit B 5 fronte frontium B et his similia oz. A 6 regulam om. A — 9 antiquus ostendit A (et Sed., sed non Mur.) ‚post licet add. sit B 10 prolatum inuenitur 74 11/13 paradigmata suppleui (sec. Mur. Sed.)

62

ARS LAVRESHAMENSIS

uasum huius uasi huic et ab hoc uaso) et pluraliter haec uasa horum uasorum his et ab his uasis. Causa enim euphoniae peri15 ti grammaticorum quosdam casus in hoc nomine tertiae declinationis, quosdam secundae retinuerunt. Nam in singulari numero tertiae, in plurali uero secundae inuenitur declinationis. SI VERO E LITTERA PRODVCTA FVERINT TERMINATA, GENI20 TIVVM PLVRALEM IN RVM SYLLABAM MITTVNT, DATIVVM ET ABLATIVVM IN BVS, VT AB HAC RE, HARVM RERVM, HIS ET AB HIS REBVS (378,14). Donatus, ut superius dictum est, quamuis regulas declinationum ostendat, tamen quot uel quae sint declinationes, si quinque uidelicet aut pauciores aut plures 25 aut in quibus casibus inquiri inuenirique debeant uel quibus in locis formentur nominatiui,

non manifestat.

Sed doctissi-

mus gramr;aticorum Priscianus haec omnia enucleare studens quinque adfirmat esse declinationes easque accipere ordinem dicit ab ordine uocalium formantium genitiuos, in quibus, ut

3o ipse dicit, omnes inueniuntur declinationes. Quapropter haec regula a peritissimo grammaticorum Donato de producta e uocali in ablatiuo casu data quintae intellegitur esse declinationis, sicut tertiae de e correpta eadem. SED HAEC REGVLA PROPRIE FEMININI GENERIS PVTATVR 3 (378,17). Putari autem dixit, quia excipi ab hac regula quaedam cognouit. Duo quippe nomina inueniuntur in hac regula, a

quorum alterum incerti generis, alterum masculini est, ut dies

meridies. QVAECVMQVE NOMINA ABLATIVO CASV SINGVLARI I LITTERA 49 FVERINT TERMINATA, GENITIVVM PLVRALEM IN IVM SYLLABAM MITTVNT, DATIVVM ET ABLATIVVM IN BVS, VT AB HAC PVPPI, HARVM PVPPIVM, HIS ET AB HIS PVPPIBVS

(378,17). Iterum dat

Donatus regulas tertiae declinationis, multis ostendere curauit modis. Sed

quam quia lata est quintam interposuit

45 V^ declinationem, ut uocalium litterarum seruaret ordinem.

22/33 Mur. 107, 92-4

Sed. 159, 65-76

22 superius : 59, 25

27 Priscianus :

3, 443, 3 35/38 Mur. 108, 6-9 Sed. 160, 82-85 ; cf. Pomp. 190, 30 Prise. 2, 158, 11 et 159,5 Clem. 51,20 Ercb. 85, 9 42/52 Mur. 103, 13-23 Sed. 160, 90-1

17 uero om. A 19 fuerint Don. Sed. : fuerit AB terminatum B 23 ostendit B uel quae oz. B 29 bos! genitiuos add. casus B 31 a peritissimo Sed. : apertissimo AB 33 de om. A ( e om. Sed.) 34 post regula add. inquid B 35 autem 072. A (enim $ed.) —pos? quaedam add. nomina B 36 in — regula om. B 37 quorum est alterum regula incerti B est masculini B Dos? dies add. 44 multis om. A 42 sq. Donatus dat A et B

IN DON. MAI. II

63

Quaerendum est autem, cur Donatus ea nomina, quae ablatiuo singulari i littera fuerint terminata, dixerit genitiuum pluralem in ium syllabam mittere, cum duae ibi sint syllabae : altera i, altera um.

Ad hoc dicendum,

quod Donatus

totam

;o clausulam syllabam appellauit ; siue recte syllabam dixit, tametsi plures sint litterae, quia quod Grece syllaba, hoc Latine comprehensio dicitur litterarum. HVIVSMODI NOMINA CASVM ACCVSATIVVM PLVRALEM PROPTER DIFFERENTIAM MELIVS IN IS QVAM IN ES SYLLABAM TER55 MINANT, VT HAS PVPPIS NAVIS CLAVIS (378,20). Propter quam

differentiam dicit ? Secundum quosdam propter differentiam illorum nominum dicit, quae nominatiuum et genitiuum in is mittunt

et ablatiuum

in i, et differentiam

aliorum

no-

minum, quae terminant nominatiuum in er et genitiuum in 6o is et ablatiuum in e, ut, sicut non aequaliter habent nomina-

tiuos uel ablatiuos singulares, sic non aequaliter habeant accusatiuos plurales, id est in es desinentes et in is. Sed haec non uidetur firma esse ratio, quia sunt quaedam nomina nominatiuum et genitiuum singularem in is terminantia, et 65 tamen non ideo accusatiuum pluralem in is, sed in es mittunt, ut hic fortis, huius fortis, hos fortes.

Quod est igitur uerius, ad differentiam illorum masculinorum

dicit, quae terminant accusatiuum

singularem in em et

ablatiuum in e et ad differentiam femininorum nominum 7» terminantium accusatiuum singularem in im et ablatiuum in i, ut, sicut

differentia

inter singularem

accusatiuum

et

ablatiuum masculinorum femininorumque, sic sit etiam differentia inter accusatiuum | pluralem masculini generis terminatum es et accusatiuum feminini terminatum is, quia 7; omnia masculina nomina tertiae declinationis accusatiuum singularem in em mittunt, nisi perpauca, ut Ligurim Tiberim ; et ideo regula, quae mittit accusatiuum singularem in im proprie feminini generis dicitur esse.

51 54. cf. infra 160, 2

55/78 Sed. 160, 5-26 ;

Mur. 110, 67-85 (paene adlitt.)

46 autem om. A ‚post quae add. in B 49 post dicendum add. est B 50 syllabam om. B dicit A 52 dicitur anze 51 syllaba 7r. B 53 nomina om. A 54 syllabam oz. B 83 cladis A 57 dicit om. A 58 ante differentiam add. ad B

aliorum A (et Mur. Sed.) : illorum B

60 etom.B

ut om. A 67 quid igitur uerius est B 69 et om. A (et Sed., sed non Mur.) post im add. sicut est puppim B rumque om. A (et Sed., sed non Mur.)

75 masculina omnia (oz. nomina)

|32 fit A (et Sed.)

A (e£ Sed.)

62 id est oz. B

66

70 singularem ozz. A 71 sg. ut — feminino74 is terminatum A

76 pauca A

167

64

ARS LAVRESHAMENSIS

EORVM AVTEM NOMINVM, QVAE IN GENITIVO CASV PLVRALI 80 IN IVM SYLLABAM EXIRE POSSVNT, TRINA REGVLA EST (378,22). Dixerat superius, quod nomina in ablatiuo casu singulari i littera terminata genitiuum pluralem in ium syllabam mittunt. Sed quia inueniuntur etiam quaedam nomina non inisedine in ablatiuo casu terminata, quae in ium syllabam in plurali 8; genitiuo exeunt, ostendere iterum dignum duxit, quae sint regulae. eorum nominum, quae hoc adipiscuntur, ut in genitiuo

plurali in ium syllabam exire queant. PRIMA EORVM, QVAE NOMINATIVO CASV SINGVLARI N ET S LITTERIS TERMINANTVR, VT MONS MONTIVM (378,24). Huius go regulae nomina ablatiuum singularem in e correptam mittunt,

sed euphoniae causa genitiuum pluralem in ium terminant. ALTERA EORVM, QVAE ABLATIVO CASV SINGVLARI E CORREPTA FINIVNTVR ET FEMININA SVNT, VT AB HAC CLADE, HARVM CLA1 DIVM (378,25). Quaeritur, quare dicit Donatus "altera regula est eorum nominum, quae ablatiuo casu singulari e correpta finiuntur et feminina

sunt', utrum

omnia nomina

feminina

in ablatiuo singulari e correpta terminata in ium mittere de; beant genitiuum pluralem. Ad quod dicendum, quod non omnia nomina, quae in ablatiuo casu singulari e correpta finiuntur et feminina sunt, mittunt genitiuum pluralem in ium ; sed ille genitiuus, quotiens sic exierit, aut ab hac regula aut ab aliis duabus accipit, ut sic exeat. Vnde apparet, quoniam 10 istae tres regulae non semper sic mittunt genitiuum, sed ille, quotiens sic exierit, ab his tribus regulis uenit. TERTIA EST REGVLA EORVM NOMINVM, QVAE ABLATIVO CASV SINGVLARI I LITTERA TERMINANTVR, VT AB HAC RESTI, HARVM RESTIVM. SED HAEC REGVLA ETIAM ACCVSATIVVM SINGVLAREM 15 INTERDVM PER I ET M LITTERAS PROFERT, VT HANC RESTIM, HANC PVPPIM (378,27). Quae regula ? Illa scilicet, quae ablatiuum singularem in i et genitiuum pluralem in ium mittit.

81/87 fed. 161, 29-35

46-53 (paene ad litt.)

89/91 Mur. 109, 49-51 16 sq. Sed. 162, 58-60

Sed. 161, 37-40

1/11 Sed. 162,

79 horum A (et Sed.) 80 um B post est add. A : quae desinit accusatiuum singularem in im feminini generis est (cf. supra I. 77) 81 sq. quod e/ in e£ casu et littera om.

A

82 syllabam oz. B

83 etiam om.

A

84 casu

om.

A

terminantia B um B 84 sg. syllabam oz. e? exeunt ante in £r. A genitiuo plurali B 85 iterum om. A 88 Dos? quae add. in B 80 litteras B oz. A 90 mittunt B [et Sed.) : finiunt A 92 casu om. A 93 et om. B 1 quaeritur pos! 3 sunt fr. A

quare A (e/ Sed.) : quomodo B

2 casu oz. B

3 sunt

om. B 6 casu oz. B ? post sunt add. ut ab hac clade harum cladium B mittunt A (e Sed.) : debeant mittere B 8 aut prius om. B 10 post ille add. genitiuus B 11 his A : istis B 12 regula estB pos/ eorum a4. subauditur B 14 etiam or. A 16 hanc oz. B casu om. A 15 litteras om. A

IN DON. MAI. II

65

HORVM MVLTA CERNIMVS CONSVETVDINE COMMVTATA (378, 30). Quare ? Quia legimus saepe puppem et clauem et nauem. 20 _ QVAECVMQVE NOMINA ABLATIVO CASV SINGVLARI O LITTERA FVERINT TERMINATA, GENITIVVM PLVRALEM IN RVM SYLLABAM MITTVNT, DATIVVM ET ABLATIVVM IN IS, VT AB HOC DOCTO, HORVM DOCTORVM, HIS ET AB HIS DOCTIS (378,30). Haec regula nominum secundae declinationis est. 2; CONTRA HANC REGVLAM INVENIMVS, VT AB HAC DOMO, HARVM DOMORVM, HIS ET AB HIS DOMIBVS ET AB HOC IVGERO, HORVM

dicit

IVGERORVM,

contra

HIS ET AB HIS IVGERIBVS

supradictam

regulam ? Quia

(378,33). Quare

cum

debuerant

datiuum et ablatiuum in is terminare, non faciunt in is sed in 30 bus.

Sed quaeritur, unde

uenit talis uarietas,

ut haec nomina

taliter declinarentur. Ad quod dicendum, quod haec nomina apud ueteres, ut Donatus subinfert, duarum erant declinatio-

num. Sed uidentes moderni absurdum ea taliter proferre hoc 35 quod pulchrius apparuit retinuerunt et quod deforme abiecerunt. Domus namque et secundae et quartae declinationis inuenitur, ut auctores grammaticae artis multis in locis testantur. Praeterea hoc nomen, quod est iugerum, quamuis apud antiquos tertiae declinationis fuerit, tamen apud mo4o dernos grammaticos secundae declinationis inuenitur, praeter datiuum et ablatiuum plurales terminantes bus, sicut etiam Priscianus ostendit. SED SCIRE DEBEMVS MVLTA QVIDEM VETERES ALITER DECLINASSE, VT AB HAC DOMV, HARVM DOMVVM, HIS ET AB HIS 45 DOMIBVS ET AB HOC IVGERE, HORVM IVGERVM, HIS ET AB HIS IVGERIBVS (378,34). Aliter ueteres declinauerunt quam moderni, quia ueteres dicebant ab hac domu, harum domuum, moderni uero dicunt ab hac domo, harum domorum ; ueteres

19 Mur. 110, 62

Sed. 162, 62 sq. ;

cf. Prise. 2, 336, 6

Sed. 162,70 — 23/42 Mur. 111, 93-6 (paene ad litt.)

38/42 cf. Prob. 111, 8

163, 94-98

al.

31/42 Sed. 163, 79-90

(sed Prisc. 2, 307, 9 uix buc pertinet)

18 mutata A 19 et alt. om. B 25 ut om. A (et Don., sed non Sed.) quare — bus om. A (et Sed.)

23 sq. Mur. 111, 89 sq.

46/50 Sed.

21 sq. syllabam mittunt oz. A 24 est om. A 26 sq. et ab hoc — iugeribus oz. A 27/30 31 talis uenit A

32 declinentur A (et Sed., sed

non Mur.) pos! dicendum add. est B 34 post absurdum add. esse B 35 apparuit oz. A (erat pulchrius eZ.) 36 sq. inuenitur declinationis A 37 in locis multis A 39 sit A 39 sg. tamen — grammaticos B : apud nos A 41 pluralem terminantem B ante bus add. in B 43 multa quidem oz. A pos! multa add. nomina B — 44 domo A (et Sed.) 45 iugere Don. Sed. : iugero AB — iugerum Don. Jed. : iugerorum AB 47 ueteres om. A

66

ARS LAVRESHAMENSIS

dicebant ab hoc iugere, horum iugerum, moderni dicunt ab so hoc iugero, horum

iugerorum.

VERVM MEMINERIMVS EVPHONIAM IN DICTIONIBVS PLVS INTERDVM VALERE QVAM ANALOGIAM VEL REGVLAM PRAECEPTORVM (379,2). Analogia dicitur proportio, id est assimilatio, quando ignota notis comparantur. Fit autem octo modis : quass litate, comparatione,

genere,

numero,

figura, casu, extremi-

tatibus similium clausularum et quantitate temporum, Verbi gratia doctus et aptus unius qualitatis sunt, id est appellatiuae; ecce similitudo. Comparationem recipiunt, similiter generis masculini sunt, numeri singularis, | figurae simplicis, 6o casus nominatiui, in us utraque exeunt, tria recipiunt tem-

pora; ecce analogia : nam si nescias, aptus cuius sit qualitatis, ex comparatione notioris nominis, quod est doctus, poteris intellegere, quia appellatiuae qualitatis est. Similiter et de ceteris superius dictis accidentibus : per illud, cuius scientiam 65 capis, uales illud comprehendere, cuius sensum inquiris. Cum

igitur analogia ualeat, plus interdum seruatur in partibus euphonia, id est bona sonoritas. Regula praeceptorum est traditio et auctoritas magistrorum, quam etiam euphonia superat. 70

QVAECVMQVE NOMINA ABLATIVO CASV SINGVLARI V LITTERA FVERINT TERMINATA, GENITIVVM PLVRALEM IN VVM SYLLABAM MITTVNT GEMINATA V LITTERA, DATIVVM ET ABLATIVVM PLVRALEM IN BVS, VT AB HOC FLVCTV, HORVM FLVCTVVM, HIS ET

AB

HIS

FLVCTIBVS

(379,4).

Haec

regula nominum

quartae

75 declinationis est. NAM NIHIL NECESSE EST RETINERE V LITTERAM ET FLVCTVBVS DICERE, CVM ARCVBVS NECESSITATE DICAMVS (379,7). Sciendum est autem, necessitatis causa in quibusdam no-

minibus retinendum u in datiuo et ablatiuo casu plurali, ut 8o hic arcus, huius arcus, huic arcui, hunc arcum, ab hoc arcu, et pluraliter hi arcus, horum arcuum, his et ab his arcubus, ad

differentiam nominis quod est arx arcis et facit datiuum et

53/69 Sed. 163, 9-28 (baene ad litt.) ; cf. aeri dsI1 (GRF p. 150) et loca ibi allata, quibus adde : Ambr.f. 57" ad Cuimn.f.31'^ Mur. 112, 14 Erch. 87, 3 78/

94 Sed. 164, 45-61 (paenead litt.)

78/91 cf. Mur. 113, 41

49 dicebant om. A post moderni add. tamen B dicunt om. A 54 autem viri modis fit analogia B 61 analogiam B 63 quod B de om. A (et Sed.) 64 pos? illud add. nomen B 66 seruabitur A 67 post est add. -i- manifestatio B 70 littera om. A ^ 9 casu om. A 80 :q. artus ... artus ... artui e/c. B 82 sq. et prius om. A ars artis ... artibus B

16"

IN DON. MAL II

67

ablatiuum pluralem arcibus. Similiter in eo nomine, quod est partus, necessitatis causa

retinendum

est u et dicendum in

8; ablatiuo partubus ad differentiam nominis, quod est pars et facit datiuum et ablatiuum partibus. Similiter inter artem et artum necesse est, ut sit differentia ;nam

de arte artibus

dicimus, de artu uero, quod significat membrum hominis, artubus pronuntiamus. Praeterea in eo nomine, quod est go tribus, non necessitatis causa, sed tantum euphoniae u reseruatur, ut tribubus. Praeterea, sicut Priscianus dicit, inueniun-

tur in hac quarta declinatione ueteres ponentes u paenultimam pro i per supradictos casus plurales, datiuum et ablatiuum scilicet, nulla cogente causa differentiae, ut portubus tribubus 95 lacubus.

IN HANC REGVLAM NON VENIVNT, VT DICTVM EST, APTOTA NOMINA, VT FAS NEFAS NEQVAM FRVGI NIHILI NVGAS (379,10). In quam regulam ? In illam scilicet, quae in ablatiuo casu quinque litteris uocalibus ostenditur. In hanc enim non ueniunt ı aptota nomina, quia indeclinabilia sunt. NON VENIVNT TANTVM PLVRALIA, VT SATVRNALIA VVLCANALIA COMPITALIA (379,11). Ideo scilicet, quia singularitatem non recipiunt, sed semper pluraliter efferuntur. 5 NON VENIVNT QVAE A GRECIS SVMPSIMVS, VT EMBLEMA EPIGRAMMA STEMMA POEMA SCEMA (379,12). Merito in hanc regulam non ueniunt nomina, quae a Grecis sumpsimus, quia, sicut superius diximus, Greci non habent ablatiuum casum ; hae autem regulae in ablatiuo continentur ; rite ergo illa nomiro na, quae carent ablatiuo, non possunt ab hac pendere regula. Vel etiam idcirco non ueniunt in hanc regulam quae a Grecis sumpsimus, quia Greca nomina melius secundum Grecam formam declinantur. Vel quia, cum terminentur in nominatiuo casu a littera ut nomina primae declinationis, apud nos ıs neutralia sunt et tertiae declinationis, quod in Latinis non facile inuenitur nominibus, ut emblema emblematis.

91/95 cf. Prisc. 2, 365, 1

98/1 Sed. 165, 71-73

Sed. 165, 75 sq. Mur. 118, 53 sq. 11/19 Mur. 113, 56-64

98 sg. Mur. 113, 49 sq.

3 54.

6/16 Sed. 165, 78-88 ; cf. Pomp. 197, 3

83 pluralem om. A 84 dicere B 87 et artum dos? differentia /r. A 94 scilicet post 93 datiuum fr. B 96 supradictum A 98 post regulam add. dicit B scilicet om. A casu om. A 2 Vulcania A (cf. supra 44, 14.19) 7 nomina om. A 8 dixi A casum om. A 16 nominibus Dos 15 Latinis 7r. A

68

ARS LAVRESHAMENSIS

Emblema dicitur superabundantia unde et embolismus annus superabundans dicitur. Epigramma superscriptio. Scema figura. Poema positio. Stemma corona regia. 20 NAM HVIVS FORMAE NOMINA VETERES ETIAM FEMININO GENERE DECLINABANT (379,13). Notandum est, quia ueteres haec nomina non solum sub feminino genere, sed etiam sub prima declinatione proferebant, ut haec poema huius poemae et cetera.

2;

In HIS AVTEM REGVLIS ANALOGIA VEL EX COLLATIONE POSITIVORVM NOMINVM VEL EX DIMINVTIONE COGNOSCITVR (379, 14). Ex collatione, id est conductione, positiuorum, hoc est primitiuorum, nominum analogia cognoscitur, ut si nescias, aptus | cuius generis sit, confer simili nomini, uerbi gratia 3o docto, et poteris cognoscere, quia masculini est generis. Similiter et de ceteris accidentibus. Ex diminutione autem, id est

ex diriuatione, cognoscitur analogia, ut, si ignoras cuius generis sit funis, ex diminutione illius, quod est funiculus, scis,

35

cuius generis sit funis. MEMINERIMVS AVTEM GRECA NOMINA AD GRECAM FORMAM MELIVS DECLINARI, ETSI ILLA NONNVLLI AD LATINOS CASVS CONANTVR INFLECTERE (379,15). DVODECIM AVTEM OMNINO LITTERIS NOMINATIVO CASV SINGVLARI LATINA NOMINA TERMINANTVR : VOCALIBVS QVINQVE,

40 SEMIVOCALIBVS

4

sa

SEX, MVTA VNA:AEIOV(LMNRSX

T)

(379,17). A, VT TABVLA ; E, VT SEDILE ; I, VT GVMMI ; O, VT RATIO ; V, VT GENV ; L, VT MEL ; M, VT SCAMNVM ; N, VT FLVMEN ; R, VT ARBOR ; S, VT FLOS ; X, VT NOX ; T, VT CAPVT. ADICIVNT QVIDAM C, VT ALLEC LAC (379,20). Quare dicit: "Adiciunt quidam c' '? Ideo scilicet, quia antiqui allece et lacte dicebant ; uel quia in paucis reperitur haec terminatio nominibus.

17/19 cf. Sed. 166, 89

17 sg. cf. Erch. 87, 12

Rem. mai. 236, 32

18 epigram-

a: cf. Isid. 1, 39, 22 Rem. mai. 246, 3 al. scema : cf. Don. 397, 5 dl. 19 poema : cf. Erch. 87, 13 stemma : cf. CGL 2, 593, 65 al. Erch. 87, 14 Rem. mai. 246, 6 21/24 Sed. 166, 97-1 23 poemae : Mur. 113, 66 27/34

Sed. 166, 4-12 ; cf. Mur. 114, 67 41/43 ita multi codd. Don. 44/47 Sed. 167, 25-28 ; Mur. 114, 80-84 (paene ad litt.) 46 lacte : cf. Mart. Cap. 3, 307 Pomp. 199, 16

al. (u. ThLL

?:2, 815, 11 sqq.)

17 et om. A pos! annus add. i: B 18 fos dicitur add. quia tredecim mensibus constat B (cf. Isid. 6, 17, 22) pos! scema add. dicitur B 24 et cetera oz. B 25 anologia B (item postea) 28 nominum om. A 30 generis est A 31 54. id — diriuatione om. B — 33 scis B (e£ Sed.): scire potes A 34 funis oz. A 36 post illa add. nomina B —40 semiuocalibus — una om. A (et Sed., sed non Don.) L—Tsuppleui (sec. Don.) 42oratioB 44dicitom.B 45 sg. hocalecte et hoc lacte B 46 ista terminatio reperitur A 47 nominibus oz. B

EJ

IN DON. MAI. II

I

69

DE PRONOMINE

PRONOMEN EST PARS ORATIONIS, QVAE PRO NOMINE POSITA TANTVNDEM PAENE SIGNIFICAT PERSONAMQVE INTERDVM RECIPIT (379,23). Quaerendum est, quare inuentum sit pronomen. ; Ideo scilicet, quia uice nominis ponitur, ut proconsul dicitur qui loco consulis ponitur, et idcirco officio nominis fungitur, ne iteratio nominis audienti uel legenti fastidium faciat,-ut est : Laudate Dominum

10

1;

20

25

de caelis, laudate eum

in excelsis.

Si

enim semper nomen poneretur et non pronomen loco eius, fastidium generare uideretur. Sed et hoc quaeritur, quare dixerit Donatus : "Pronomen est pars orationis, quae pro nomine posita tantundem paene significat", quare non absolute 'tantundem', sed “tantundem paene" dixit. Ideo uidelicet, quia nomen creaturam ostendit, pronomen autem uice nominum creaturarum collocatur. Altero uero modo "tantundem paene" dixit, quia nomen a subauditione alterius personae extraneum manet, pronomen uero sine sensu alterius partis proferri non potest. Inter nomen autem et pronomen, ut quidam uolunt, hoc distat, quod pronomen comparatione carens personam habet, ut ego tu ille, nomen autem persona abiecta comparationem recipit, ut carus carior carissimus. Est enim proprium pronominis, Prisciano teste, pro aliquo nomine proprio poni et certam significare personam. Est enim pronomen subministratoria pars orationis, quae quidem absque nominis adminiculo infirma esse uidetur, sed nomen illius maxime eget auxilio.

4/10 Sed.167, 9-17 (paene 488, 16 Pomp. 199, 21 11 Paul.f. 8 11/18 cf. infra 79, 13 19/37

ad litt.) 5/8 Clem. 52,10-14 (paene ad litt.) ; cf. Expl. Isid. 1,8, 1 Mal. 187,4 Bern. 134,2 Rem. mai. 246, Sed. 168, 30-39 ; Mur. 114, 6-10 (baene ad litt.) — 14 sq. Sed. 169, 62-81 19/27 Clem. 52, 17-24 (paene ad litt.)

19/22 Virg. gramm. 43, 17-20 no : 2, 55, 13

(etiam Bern. 134, 26

24/27 Virg. gramm.

43, 8-11

Erch. 21, 16)

23 Priscia-

(etiam Bern. 134, 12)

8 Ps. 148, 1

1 it. om. A 4 post est add. autem B 5$ quod B 8 post excelsis add. et cetera B 10 uidetur B 11 querendum est B 13 post non add. dixit B 17 manetextraneum A. 18 alterius partis sensu A 20 post carens add. et B 25 pos! quidem add. pars B 26 infima B 26 sq. auxilio Dos? illius 7r. B

70

3o

35

4o

4;

so

ARS LAVRESHAMENSIS

Praeterea sciendum, quia, sicut superius diximus, qui definitionem dicit, ita debet definire, ut dicat ipsam partem, quae communis est ei cum altera, et dicat specialem, quam propriam et quam solam habet. Hoc ergo Donatus in hac obseruauit definitione. In eo enim quod dicit "personamque interdum recipit", communionem pronominis ostendit cum uerbo, quia uerba finita certas pandunt personas, infinita uero et inpersonalia et gerundia omnimodo per se carent personis, sicut finita pronomina et infinita. Proprietas uero pronominis in hoc cernitur, quod pro nomine ponitur potius quam omnes partes. PRONOMINI ACCIDVNT VI : QVALITAS GENVS NVMERVS FIGVRA PERSONA CASVS (379,24). Definitio numeri est hic. Sciendum est autem, quia fuerunt quidam, qui pauciora accidentia ponere consuerunt in hac parte, scilicet quinque, personam inde procul abicientes. Sed quam ob rem patrare ausi sunt tale nefas ? Ideo quia dicebant personam non omnibus | conuenire posse pronominibus, nisi tantummodo finitis. Cum igitur talis opinio mentem pertinacium necteret, quare Donatus personam annumerauit ? Geminam plane ob rationem : uel quia totum pro parte posuit, finita uidelicet pronomina perpendendo, quae habent personas ; uel ideo quia extrinsecus, idest a uerbo, sibi personas asciscunt, sicut inpersonalia uerba a pronominibus, ut ‘qui sum, qui es, qui est’ et 'legitur a me, a te, ab illo'.

Quidam etiam plura uoluerunt accidentia pronominis, id est septem, adglomerantes ordinem, eo quod praepositiua et subiunctiua communiaque sint pronomina ad formam coniuncss tionis; adfirmantes quoque erroris sui stoliditatem, potius pronomini, quae principalior est coniunctione, ordinem debere ascisci. Cum ergo supradicta habeat, quare non computatur ordo in pronomine ? Ideo scilicet, quia ordo species qualitatis est in pronomine, atque ideo congruentius coniunctioni quam 6o pronomini deputatur.

28 superius : 11, 24 31/37 Mur. 115, 20-26 (paene ad litt.) ; f. 90' Vatic. min.f. 46" $ed. min 29, 21 Rem. min. 30, 30

86-8;

Mur. 115, 28-36 (aene ad litt.)

cf. Don. Ortigr. 39/60 Sed. 169,

52 quidam : Dioz. 329, 4.20

28 sciendum est praeterea B sicut ozz. B 32 eo B (et Sed.) : hoc A 34 infinitiua A 35 omnino B 36 finita pronomina et infinita A (e Sed. e? duo codd. Mur.) : pronomina infinita B uero om. B 37 quod B : quia A 42 ausi A: nisi B 45 mentes B 48 personam A post quia add. nomina B 52 post accidentia add. esse B 53 praepositiua B (e? Mur.) : praeposita A (et Sed. ) 54 sunt B 55 firmantes A sui erroris A 56 quae principalior 4A B (et Mur. Sed.) : exspectes quod principalius, sed pars intellegitur. (cf. infra 1. 57

supradicta, 71, 12 hac)

pats B

ante otdinem add. dicebant B

post habeat add. ordinem B

57 post supradicta add.

58 sq. est qualitatis A

179

IN DON. MAI. II

7I

(De qualitate»

A

IO

QVALITAS PRONOMINVM DVPLEX EST (379,26). Cum superius dixerit Donatus : '"Qualitas nominum bipertita est", cur eadem non repetit ? Ideo scilicet, ne frequentatio unius nominis fastidium faceret. Etenim si in pronomine et uerbo diceret ‘bipertita est’, admodum deforme esset ; quia enim una tenetur significatio in polionimis nominibus, diuersitas uerborum sectanda conceditur. Quod si auditor refragari nisus fuerit solutioni huic, dicemus et aliter. Qualitas nominum quamquam a philosophis sit diuisa, eo quod discretio sit inter propria nomina et appellatiua, tamen unitas est nominationis uim ostendendo. In hac

autem non ita fit. Finita namque pronomina uicem nominum 15

20

25

creaturarum, ut superius dictum est, patefaciunt, ut ego tu ille. Infinita uero, ut Priscianus dicit, non uicem nominis,

sed nominationem substantiae custodiunt. Ergo quia per se determinata est qualitas pronominis et differt a qualitate nominis, propterea dicitur esse duplex. QVALITAS PRONOMINVM DVPLEX EST ; AVT ENIM FINITA SVNT PRONOMINA, AVT INFINITA (379,26). Definitio numeri est hic. Fuerunt, qui simplicem qualitatem pronominis computare uoluerunt, tantummodo finita pronomina attendentes, quae certam personam certumque casum ostendunt, ut Priscianus, qui quindecim annumerauit, infinita omnimodo procul abiciens. Si ergo ita se res habet, quare duplex dicitur ? Ideo uidelicet, quia non solum ea, quae finita sunt, personam significant, uerum quae infinita dicuntur extrinsecus, id est a uerbo,

personas recipiendo ab infinitate soluuntur, ut supra dictum est, ut qui sum, qui es, qui est. 30

Nonnulli uero quadrupliciter conati sunt secernere qualitatem pronominis, finita uidelicet et infinita, minus quam finita

2/18 Sed. 170, 3-21 ;- Mur. 116, 56-72 (paene ad litt.) — 3 Don. 373,7

20/34

Sed. 171, 23-38 ; Mur. 117, 73-87 (paene ad litt.) 23 Priscianus : cf. 2, 577, 6 ef 3, 449, 7 30/32 cf. Prob. 131, 25 (quem laudant Seru. 435, 25 Pomp. 200, 8

Clem. 52, 28

al.)

1tit.suppleui — 2duplex.A B (cum Mur. Sed. et plerisquecodd. Don.) : bipertita Don. ed. Keilii — estdupplex B 4 repetitur B 5 faceret fastidium B in nomine et in pronomineB (quod sane exspectes, sed cum Mur. quoque, uelutA et Sed., in pronomine et uerbo abeat, credo scribam codicis B textum emendauisse) 6 post deforme add. uidetur B enim A (et Mur. Sed.) : ergo B 8 post sectanda add. esse B 9 nisus refragari A 13 pronomina om. A — 14 patefaciunt A (ei Mur. Sed.) : ponuntur B 15 dicit B (et $ed.) :ait A — port non add. complent B 17 qualitas nominis B. 21 post fuerunt add. quidam A 24 abiciens procul A 31 uidelicet et om. A

92

ARS LAVRESHAMENSIS

et possessiua pronomina computantes. Ob quam causum ergo duplex a Donato notatur ? Ideo quia minus quam finita et possessiua species finitorum sunt, infinita autem per se. 35 FINITA SVNT, QVAE RECIPIVNT PERSONAS, VT EGO TV ILLE (379,27). Finita dicuntur pronomina, quae definiunt certam personam, ut puta quando dico ego non potes aliquem intellegere alium, sed me qui loquor. Item tu quando dico, non potes intellegere alium nisi te ad quem dirigo sermonem. Ille 4» uero quamuis secundum Donatum inter finita computetur pronomina, tamen aliquotiens accidit, ut minus |quam finitum

sit pronomen. Vnde ergo possumus colligere, quando finitum sit uel minus quam finitum ? Ex hoc scilicet : Quando de praesente loquimur, tunc finitum est pronomen, ut 'uidesne 45 illum ?'. Si uero de absente sit relatio, minus quam finitum est, ut Virgilius in octauo Aeneidos : Sic Iupiter ille monebat. Haec igitur duo pronomina ego et tu sunt praecipue finita. Ille uero tunc finitum est, quando ad personam praesentem refertur,

tunc

minus

quam

finitum,

quando

ad relationem

so alicuius refertur. INFINITA, QVAE NON RECIPIVNT PERSONAS, VT QVIS QVAE QVOD (379,27). Infinita dicuntur pronomina, quae non definiunt certam personam. Nam quando dico quis, generale pronomen est ; potes enim et de illo et de illo et de pluribus 55 intellegere. Quaeritur autem, cur prima et secunda persona singula habeant pronomina, tertiam uero diuersae indicent uoces. Ad quod respondendum, quod prima quidem et secunda persona ideo non egent diuersis uocibus, quia semper inter

36/80 Sed. 171, 47-61; 52/63 Sed. 172, 63-75

cf. Pomp. 202, 18 36/46 cf. Expl. 500, 5 Paul. f. 10* 82/80 cf. Pomp. 202, 18 56/63 Prisc. 2, 577, 14-20

46 Verg. Aen. 7, 110

32 pronomina ante 31 finita zr. A 33 a Donato duplex A 34 finitiuorum sunt species B per se A (e? Mur.) : sunt per se B per se sunt Sed. 36 pronomina om. A quae B : quia quö A 37 sq. alium intellegere A 38 sed B (et Pomp. Sed.) : nisi A dico om. B 39 alium intellegere A ante dirigo add. ego A 41 sq. sit dos? minus 7r. A 42 pronomen om. A 42 sq. sit finitum B 43 de om. B 44 pronomen om. A 49 referunt B 50 alicuius rei referunt B 52 dicitur B 54 et de illo et de illo et de pluribus Pomp. : et de illis et de illo et pluribus B de illo et de pluribus A 57 pronomina A : uoces B tertiam... diuersae indicent Prisc. : tertia... diuersas indicent B co. Sed. tertia ... diuersas indicet A 58 bos! respondendum add. est B

18T

IN DON. MAI. II

73

6o se praesentes sunt et demonstratiuae. Tertia uero persona modo demonstratiua est, ut hic iste, modo relatiua, ut is ipse,

modo praesens iuxta, ut iste, modo absens uel longe posita, ut ille. SVNT ETIAM PRONOMINA MINVS QVAM FINITA, VT IPSE ISTE 65 (379,28). Quare dicuntur minus quam finita ? Ideo uidelicet, quia non semper praesentia sunt. Ipse enim, sicut Priscianus dicit, si per se proferatur in tertia persona, relatiuum est, ut Virgilius in tertio Aeneidos : Ipse arduus altaque pulsat sidera ; si uero cum aliis pronominibus iungatur, eorum accipit 7o significationem, ut idem poeta in quinto : Idse ego paulisper pro te tua munera

inibo ; est enim hic demonstratiuum,

quo-

niam et ego, cui adiungitur, est demonstratiuum. Sed si minus quam finita ideo dicuntur, quia non semper praesentiam ostendunt, quaeritur, cur hoc pronomen, quod 7; est iste, minus quam finitum dicitur, cum semper praesentiam ostendit. Ad quod dicendum, quia quamuis semper praesens sit pronomen, ad comparationem

tamen

primae et secundae

personae minus quam finitum potest recte nuncupari. Cum enim prima sit persona quae loquitur, secunda cui loquitur, 8o tertia iam de qua loquitur, minus quam finita ostenditur eo quod sermo inter primam et secundam personam fiat. Sed et hoc quaerendum, quid distat inter finita et minus quam finita. Hoc scilicet : finita semper praesentiam ostendunt, possessiua generant, tria genera simul comprehendunt ; 8; minus quam finita uero aliquando absentiam pandunt, possessiua non gignunt, genera mobiliter discernunt. SvNT PRAEPOSITIVA, VT QVIS HIC (379,29). Praepositiua dicuntur haec pronomina, quia semper praeponuntur, id est ante collocantur, ut Virgilius in VI :Qwis tam crudeles optauit 9o sumere poenas ? ; idem in eodem : Hzc wir, hic est, tibi. quem

65/72 Sed. 172, 82-89 ;

Paul.f.10% (paene adlitt.)

72 Prisc. 2, 579, 1-9 litt.)

13/86 Sed. 172, 95-10

65 sg. cf. Mur. 118,2

66/

82/86 Mur. 118, 4-8 (paene ad

87/94 Sed. 173, 20-25 (paene ad litt.) ; cf. Mur. 118, 9

68 Verg. Aen. 3, 619 sq. 90 sg. Verg. Aen. 6,791

70 sq. Verg. Aen. 5, 846 89 sg. Verg. Aen. 6, 501 (et ap. Pomp. 203, 26 —Prisc. 3, 142, 22)

60 post demonstratiuae add. sunt B 62 post praesens add. uel B 65 dicitur B uidelicet om. A 66 semper non sunt in presentia B 68 tertio om. A 70 in quinto om. A — postipse add. atque B. 73siom.B dicitur B 76 dicendum A (e£ Sed.)

: respondendum est B

post quaerendum add. est B B

85ueroom..A

add. sed. B

86 gignunt B (et Mur.)

87 dicitur B

79 ante secunda add. ea B

83 post finita add. et possessiua B 89 in vom.

: generant A (et Sed.)

A (et Sed.)

82

84 generant oz. post genera

74

ARS LAVRESHAMENSIS

promitti saepius audis. Possuntne alia pronomina an ista tantum praeponi? Possunt utique omnia interrogatiua et infinita, ut qualis quantus quotus quot, et primitiua quaedam, ut ego tu ille iste. 95 SVNT SVBIVNCTIVA, VT IS IDEM (379,30). Subiunctiua dicuntur, quia subiunguntur antecedentibus nominibus, ut 'Aeneas filius fuit Veneris ; is est qui uicit Turnum ; idem etiam regnauit in Italia'. Similiter feminina eiusdem pronominis et neutra subiunctiua

sunt, ut ea id; uerbi causa

: ‘Maria

uirgo, ea

: genuit Dominum' ; 'uinum nocet, id placat Venerem'. Et notandum, quod non solum ista subiunguntur, sed et quaedam alia pronomina, ut tantus talis totus tot ipse. SVNT ALIA GENTIS, VT CVIAS NOSTRAS (379,30). Gentis dicun; tur pronomina, quia gentem significant. Cum enim dico cuias, gentem requiro. Similiter cum dico nostras, gentem demonstro. Verbi gratia 'Cuias est iste homo ?' cum dico, respondet quis 'Nostras est’, id est ‘nostrae gentis’. Quaeritur autem, utrum hoc pronomen,

quod est cuias, sit

1o primitiuum an diriuatiuum. Sed sciendum sine dubio, quia diriuatiuum est. Ab eo enim pronomine, quod est quis, genitiuo uidelicet casu, qui est cuius, diriuatur cuias. | Quae est :8" ergo differentia inter primitiuum, quod est cuius, et diriuatiuum, quod est cuias ? Concordantne forsitan in aliquo? 15 Etiam. Tribus enim modis sibi concordant

et tribus inter se

differunt. Concordant namque, quia infinita sunt ambo, interrogatiua sunt ambo, possessiua sunt ambo. Differunt uero casu genere possessione : casu, quia cuius primitiuum est genitiuus casus, cuias autem nominatiuus ; genere, quia cuius 20 genitiuus primitiui

omnium

generum

est, ut cuius

hominis

filius, cuius feminae, cuius mancipii, cuias autem diriuatiuum solius feminini generis, ut cuias gentis ;possessione uero, quia cuius primitiuum omnium rerum possessionem significat, cuias autem solam possessionem gentis uel patriae.

95/3 Sed. 174, 26-36 ( paene ad litt.) ; cf. Mur. 119, 17

Erch. 29, 13 Rem. mai. 247,26

mai. 247, 28 Rem. min. 37, 26 119, 25 9/45 Sed. 174, 48-85 x

95/98 cf. Prisc. 2, 579, 21

Rem.min. 37, 15 Paul.f.117

99 19. cf. Rem.

4/8 Sed. 174, 37-41; cf. Pomp. 204, 34 Mur. 119, 29-61 (Daene ad litt.)

Mur.

93 quaedam om. B 94 iste oz. B 97 etiam om. A 99 post ea alt. add. que B 1 placet B (et aliquot codd. Mur. ;' 6f.nocet) 2 post notandum add. est B 3 tot totus A 4 dicitur B 6 inquiro A ? cum om. B 10 5os7 sciendum add. est B 11 ante genituo add. a B 12 diriuatur B (e7 Sed.) :inde A 16 namque om. A 17 possessiua sunt ambo B (e/ Sed.) : et possessiua A 18 ante casu alt. add. differunt B 19 autem om. B pos! genere add. differunt B 20 est om. B 21 ante filius add. cuius B 22 post generis add. est B 24 post patriae add. significat B

IN DON. MAI. II 25

75

Sed et hoc percunctandum, si hoc redditiuum pronomen, quod est nostras, sit primitiuum an diriuatiuum. Omni ergo dubietate ablata sciendum est esse diriuatiuum. A genitiuo enim plurali eius pronominis, quod est ego, qui terminatur in rum uel ri, ut nostrum nostri, inde uenit nostras, um in as con-

3o uersa. Quare igitur non a singulari numero, sed a plurali formatur ? Ideo scilicet, quia, sicut Priscianus testatur, patriam

uel gentem significat. Patria enim uel gens unius esse non potest, sed semper multorum. Sequitur : CVIATIS NOSTRATIS (380,1). Quare hic de casibus 35 disputat, cum nondum peruenerit ad locum casuum, qui ultimus est in accidentibus ? Triplicem ob causam : Prima, quia fuerunt nonnulli, qui duos tantum casus aestimauerunt hic esse, id est nominatiuum et genitiuum; secunda, quia plus utimur nos cuiatis nostratis quam cuias et nostras ; tertia, ut

4o sollicitum redderet lectorem, uelut diceret : Quamquam dixerim ego cuias et nostras, scito tamen apud ueteres fuisse cuiatis et nostratis (unde et neutrum in e inuenitur, ut cuiate nostrate), sed per sincopam, id est ablationem de media dictione, ablatam fuisse sillabam ti et remansisse accentum, qui

45 fuerat in paenultimo loco, apud nos in ultimo, ut cuiás nostrás. ALIA ORDINIS, VT QVOTVS TOTVS. ALIA NVMERI, VT QVOT TOT (380,1). Cum nomini et pronomini ordo et numerus accidai, quaeritur, quid distat inter numerum nominis et pronominis et ordinem nominis et pronominis. Ad quod respondenso dum, quia in pronomine non est ordo, sed interrogatio tantum de ordine nominis et responsio interposito nomine ordinis; uerbi gratia 'Quotus est a rege ? Estne secundus ?' dicimus, et respondet aliquis "Totus est, ut faris'. Similiter in pronomine non est numerus, sed interrogatio tantum de numero interss posito nomine numeri, ut si interroget aliquis 'Quot sunt ? Nonne decem sunt ?', respondetur 'Tot sunt'.

30/33cf. Prisc. 2, 581,9

(ettam Don. Ortigr.f.911

52 sq. cf. Pomp. 204, 16

Mals. 190, 33

86,49

Prisc. 2,586,26

Erch. 30,13)

40/46 cf. infra

47/62 fed. 175, 88-7 ; Mur. 120, 62-78 (paene ad litt.)

25 post percunctandum add. est B

Rem. mai. 247, 2

27 dubitatione A

28 eius plurali A

29 antenostriadd.uelB ^ indeom.B (et Sed., sed non Mur.) 30 igitur B (e Sed.) : ergo A a (bis) et numero om. A 30 sg. formantur B 31 scilicet om. A

sicutait Priscianus A_ 32enim A : autem B. 33semper om. A 36 ptimam A 37 nonnulli B (et $ed.) : quidam A 38 hic esse om. A secundam A post secunda add. causa B 39 et A : uel B tertiam A 41 et om. A tamen om. B 42 et om. A (bis) inuenitur in e A 43 ante ablationem add. per A 47 accidit B 48 post et add. numerum B 49 post respondendum add. est B 53 ante Totus add. Ita est B 53 sq. non est in pronomine A 54 sq. interposito nomine A : interpositionem B

76

ARS LAVRESHAMENSIS

Sed et hoc quaeritur, quid sit inter pronomina numeri et ordinis. Hoc sine dubio differunt, quia pronomina ordinis mobilia sunt per tria genera, ut 'Quotus est ille homo ? Quota mu6o lier ? Ouotum mancipium ?', pronomina uero numeri sub una litteratura tria comprehendunt genera, ut 'Quot sunt uiri ? Quot mulieres ? Quot pecora ?’. ALIA AD ALIQVID FINITA, VT MEVS TVVS SVVS (380,3). Quare ad aliquid finita dicuntur ? Ideo scilicet, quia et personam 65 possessoris et possessionis ostendunt, ut meus equus, tuus homo, suus filius', et a finitis pronominibus diriuantur. Ab eo enim quod est ego mei primitiuo, inde uenit meus diriuatiuum ; a tu tui, inde tuus ; a sui, inde uenit suus.

Quae est ergo differentia inter genitiuum primitiui et 70 possessiui mei tui sui nostri uestri? Haec scilicet, quod genitiuus primitiui | simplicem possessionem significat, possessiui uero duplicem. Si enim dicam 'mei seruus' pro 'meus seruus', simplicem demonstro possessionem. Sin autem dicam 'mei est filii seruus', duplex ostenditur possessio : mea 7; quidem in filio, filii autem in seruo. Et primitiuorum quidem genitiuis omnes casus adiungi possunt et numeri, ut mel ager est et mei agri instrumentum est et mei agro dedi et mei agrum colo et mei agro aufero ; similiter mel agri sunt et mei agrorum et mei agris et mei agros dicimus ; similiter tui agrum 8o et tui agros, sui agrum et sui agros, nostri agrum et nostri agros, uestri agrum et uestri agros. Quando autem sunt possessiuorum genitiui, suo generi, suo numero, suo simili casul copulantur, ut mei serui filius, tui serui uestis, sui serui ministerium, nostri serui frater, uestri serui soror. Nec mirum

8; in pronominibus hoc fieri, cum in nominibus quoque hoc idem seruetur. Nam primitiuorum genitiuis omnes casus adiungi possunt uel numeri, ut Tullii ager, agri, agro, agrum et Tullii agri, Tullii agrorum, agris, agros. In possessiuis uero similis casus

adiungitur

et numerus,

9» agrum, Tullianos agros.

ut Tulliani

agri, Tullianum

63/90 Sed. 176, 9-38 (sed Sed. aliquid add.) 63/68 Mur. 122, 5-11 (paene ad litt.) 69/90 cf. Mur. 123, 24 25/90 Prisc. 3, 4, 5-17 (paene ad litt. ; etiam Erch. 31,

8-21)

57 et priusom.B post quid add. differentia B (quid intersit Mur., quid distat Sed. ) 58 differt A ante ordinis add. pronomina B 64 dicitur B scilicet oz. A 65 ostendit A 68 ante tuus add. uenit B a sui inde uenit suus B (e£ Mor. ; cf. infra 86, 56 sqq.) : a su sui, inde suus A 70 hoc B 72 sq. mei est seruus pro meus est seruus B *3 possessionem demonstro B si B 79 et om. A (bis) dicimus A (e£ Sed.) : et a mei agris B 82 generi suo A 85 quoque om. B 87 ante agri add. Tullii B pos! agrum add. agro B et om. A 87 sg. Tullii agri oz. B 88 similiter A (ei Sed.)

19F

IN DON. MAL. II

77

ALIA AD ALIQVID INFINITA, VT CVIVS CVIA CVIVM (380,4). Ad aliquid dicta sunt, quia, dum dicuntur, personam et possessionem significant, ut cuius equus, cuia filia, cuium pecus. Infinita uero dicuntur, quia ab infinitis diriuantur ; ab eo enim,

95 quod est quis cuius, uenit cuius cuia cuium. Estne ergo aliqua differentia inter primitiuum et diriuatiuum ? Est utique. Duobus enim modis differunt : uno, quia cuius primitiuum omnibus generibus, id est masculino et feminino et neutro, iungitur, cuius autem diriuatiuum simili ı suo generi numero et casui copulatur; altero, quia cuius primitiuum declinatur per omnes casus, cuius uero diriuatiuum indeclinabile manet. Si itaque cuius et cuias diriuatiua sunt, quot modis diffe;runt inter se? Duobus nempe : interrogatione uidelicet et declinatione. Interrogatione differunt, quia cuias solummodo de gente interrogat, cuius autem communiter de omni re; declinatione, quia cuias flectitur per casus, cuius autem indeclinabile manet. 10. SVNT ITEM ALIA QVALITATIS, VT QVALIS TALIS ; ALIA QVANTITATIS, VT QVANTVS TANTVS (380,5). Quia sunt nomina et pronomina qualitatis et quantitatis, quaerendum est, quid distat inter pronominis et nominis qualitatem et quantitatem. Ad quod dicendum : in pronomine non est qualitas uel quanti15 tas, sed interrogatio tantum de qualitate et quantitate, interpositis nominibus qualitatis uel quantitatis. Verbi gratia dicimus : 'Qualis est iste homo ? Estne bonus ?' et respondet aliquis : 'Talis est, ut faris' ; similiter dicimus : 'Quantus est ?

Estne magnus ?' et respondet : "Tantus est’. 20 SVNT ALIA DEMONSTRATIVA, QVAE REM PRAESENTEM

NO-

TANT, VT HIC HAEC HOC (380,6). Demonstratiua dicuntur, quia

semper demonstrationem significant et rem praesentem ostendunt, ut Hic uir, hic est, tibi quem promitti saepius audis.

91/95 Mur. 121, 79-83 (paene ad litt.) 11/19 Sed. 178, 87-95

96/9 Sed. 177, 63-75;

14 54. cf. supra 75, 50

cf. Mur. 121, 84

21/23 Sed. 179, 5-7

23 Verg. Aen. 6, 791 (etiam supra 73, 90)

91 Sunt alia pronomina B ante ad alt. add. alia B 94 dicitur B 97 enim om. A post uno add. modo B 98 et om. A 1 post altero add. modo differunt B 4 modis oz. B 5 nempe e/ uidelicet om. A 6 interrogatione oz. A 10 ante qualitatis autem om. A 8 post declinatione add. uero B (et Sed) add. pronomina B 13 et quantitatem om. A (et Sed.) 14 post dicendum aZ. 18 faris B (cf. supra 75, 53) : dicis A (et |. 15 et A: uel B est A (e£ Sed.) $ed.) 19 respondetur eZ. 21 hic et haec et hoc B dicitur B

78 25

ARS LAVRESHAMENSIS

ALIA RELATIVA, QVAE REM ABSENTEM SIGNIFICANT, VT IS EA ID (380,7). Relatiua dicuntur, eo quod praefatam rem ad memoriam reducunt. Quid ergo interest inter demonstrationem et relationem ? Hoc scilicet, quod demonstratio interrogationi reddita primam cognitionem ostendit, ut ‘Quis fecit?' ‘Ego’, relatio uero secundam cognitionem significat, ut ‘is, de

30

35

quo iam dixi'. Iure igitur hic, quod primam cognitionem indicat, praeponitur ; unde et praepositiuum nominatur. Is autem, quod secundam cognitionem significat, subiungitur ; unde et subiunctiuum pronomen merito nuncupatur, quod redigat in memoriam primam cognitionem, ut si dicam 'Aeneas filius Veneris fuit ; is est qui uicit Turnum'. SVNT ALIA MAGIS DEMONSTRATIVA, VT ECCVM ECCAM ELLVM ELLAM (380,8). Quare dicuntur magis demonstratiua ? Ideo nempe, quia illa superiora quae demonstratiua nuncupauit pronomina quamuis semper praesentia sint et demonstratio-

40

45

nem | significent, possunt tamen aliquando ita praesentiam ostendere, ut non uideatur is, qui demonstratur. Possumus enim dicere hic de eo, quem oculis non uidemus, ut Virgilius : Hic pietatis honos ? Sic nos in sceptra reponis ?. Haec uero pronomina, quae sunt eccum eccam ellum ellam, ita semper praesentiam pandunt, ut numquam de absente uel de eo, qui praesens oculis non uidetur, possunt proferri. De generibus GENERA PRONOMINIBVS, ITA VT NOMINIBVS, ACCIDVNT PAENE OMNIA (380,10). Cum Donatus in nomine quattuor annumerauit ‚genera

wa

sicuti

et in pronomine,

quaerendum

est, cur

dixit ‘ ‚genera pronominibus ita ut nominibus accidunt ern omnia" ; quid enim necesse fuit addere "paene omnia" ? Non

25/35 Sed. 179, 9-20 (paene ad litt.) 27/35 Prisc. 2, 579, 15-22 (paene ad litt.) 37/46 Sed. 179, 22-31 41 5g. cf. Prisc. 3, 143, 1 3/24 Mur. 124, 76-24 (baene ad HE Te Rem. mai. 248, 2 Rem. min. 32,8 Paul. f. 9 3/20 Sed. 180, 725 3/10 4. Iul. 36, 63 Iul. mai. f. 937 Ercb. 23, 15 ql.

43 Verg. Aen. 1, 253 (et ap. Prisc, 3, 142, 24)

25 dicitur B 25 sq. reducunt ad memoriam B 30 dixisti B 31 et om. 32 et om. A 34 primae cognitionis Prise. 35 fuit om. B 37 dicitur 38 nempe om. A nuncupantur B 39 semper A (e? Sed.) : in B sunt 45 pandunt A (e Sed.) : ostendunt B 1 zi. om. A 3 sq. in pronomine sicuti in nomine B

B B A ...

19"

IN DON. MAI. II

79

utique frustra adiunxit hunc sermonem. In nomine etenim licet quattuor principalia genera ostenderit, tamen in sequentibus subiunxit epikenon et incertum genus. Quia itaque 1o his generibus carent pronomina, idcirco dixit "paene omnia". Quaeritur, quare his generibus carent pronomina. Ad quod dicendum, quod epikenon genus in animalibus fiat uel auibus. Patet autem omnibus, quia pronomina non ipsam substantiam creaturarum significant, sed uice nominum ipsarum crea15 turarum funguntur. Cum ergo ita sit, merito epikeno et incerto genere carent pronomina. Ante enim quam ipsa nomina, epikenon uidelicet et incerti generis, perueniant ad ostensionem, quae fit per pronomen, deliberatur et determinatur, utrum secundum litteraturam masculini generis an secundum 20 feminini sint proferenda. Verbi gratia aquila epikenon genus est et silex incertum ; at tamen si feminino genere prolata fuerint in nomine, per eandem litteraturam cum ad pronomen peruenerint proferuntur, ut 'aqulam magnam uidi, quam auceps cepit', 'silicem perspexi durissimam, quae incidi non 25 poterat'.

MASCVLINVM, VT QVIS, FEMININVM, VT QVAE, NEVTRVM, VT QVOD, COMMVNE, VT QVALIS TALIS, TRIVM GENERVM, VT EGO TV (380,10). Notandum,

quia, sicut Priscianus dicit, necesse est

omnia pronomina tria habere genera uel in una eademque 3o uoce confusa uel in diuersis distincta terminationibus, ideo quia pro uniuscuiusque rei propriis accipiuntur nominibus, quae tam in masculinis et femininis quam in neutris inueniuntur generibus, quae in pronominibus quoque necesse est ostendi seu demonstratione siue relatione. 3; Quaeritur tamen, cur habeat genus neutrum prima et secunda persona, cum naturaliter sermo non nisi inter mares et feminas exerceatur, quorum sunt primae et secundae personae, id est a quibus profertur et ad quos dirigitur loquela. Ad quod dicendum, quod possunt equidem etiam hominum

13/15 cf. supra 69, 14

72

20/25 Sed. 181, 28-40 (paene ad litt.)

298/41 Prisc. 2, 587, 12-22

28/49 Sed. 181, 51-

8 ostenderet A 9 adiunxit A (er Sed., sed non Mur.) utique A 10 pronomina carent B 10 sg. idcirco — pronomina om. B 12 post dicendum aZ. est B epikenon id est musteli et muris in animalibus fiant uel in auibus B 17 uidelicet om. A

incertum

genus B

18 per om. B

determinatur

et

deliberatur B 19 secundum alt. om. A (et Sed., sed exstat ap. Mur.) 23 perueniret B 24 prospexi A (et Sed.) ‚post quae add. silex B 27 talis qualis B 28 post notandum add. est B ait A 30 confuse...distincte A post ideo add. distincta B 31 pro om. B accipiuntur propriis A 32 in prius om. B quam in femininis et in neutris A 35 habeant A 39 post dicendum adad. est B etiam om. A

80

ARS LAVRESHAMENSIS

40 inueniri nomina neutri generis, ut in maribus hoc Basion, hoc

Elicomon, in feminis Glicerium Dorcium.

Illud quoque notandum, quod diriuatiua pronomina, quae sunt septem — meus tuus suus noster uester nostras uestras —, 45

alterius sunt intrinsecus generis, hoc est communis trium generum, in quo possessor ostenditur, et alterius extrinsecus, hoc est mobilis, in quo possessio denuntiatur, quod terminatione sequenti discernitur, quomodo et numerus, quamuis qualitatem ipsius possessionis non declarent, nisi adiungas nomen. (De numero»?

^

IO

NVMERVS PRONOMINIBVS ACCIDIT VTERQVE : SINGVLARIS, VT ISTE, PLVRALIS, VT ISTI. SVNT ETIAM PRONOMINA NVMERO COMMVNIA, VT QVI QVAE ; DICIMVS ENIM QVI VIR ET QVI VIRI, QVAE MVLIER ET QVAE MVLIERES (380,13). Quaerendum est, utrum inueniantur alia pronomina, quae sint numero communia praeter ista. Inueniuntur etiam, idem uidelicet et suus. Dicimus enim idem uir et idem uiri. Suus quoque, sicut Priscianus dicit, quia primitiuum eius utriusque | est numeri commune, id quoque intrinsecus utriusque est numeri commune tam per singularem quam per pluralem distinctionem ; dicimus enim suus illius et suus illorum. Sed

15

20

et hoc

notandum,

quia, sicut

Priscianus

dicit, non

solum inueniuntur pronomina numero communia, sed etiam diuerso genere communia, ut haec mulier et haec mancipia. SVNT PRONOMINA TOTA SINGVLARIA, VT MEVS TVVS SVVS (380,15). Quomodo tota singularia ? Ex parte scilicet possessoris et ex parte possessionis. Quando enim dico meus seruus, et me unum et seruum unum demonstro. Similiter quando dico tuus uel suus.

42/49 Prisc. 2, 587, 25 - 588, 7

8/15 Sed. 182, 11-21

8/12 Pris. 2, 597, 16-19 — 14 sq. Prisc. 2, 597, 11 sg.

8 Pris$.

597311

17/20 Sed. 182, 23-29

(sed Sed. aliquid add. )

40 ut est in B 41 Elicomon AB (cum Prisciani cod. K) : Heliconion Hertz 42 post notandum add. est B 43 suus om. A pos! nostras add. et B 47 insequenti B (consequenti Prisc.) post quomodo add. discernitur terminatio ut meus seruus mei serui B 1 zt. suppleui 2 accidunt B 8 post enim add. et A 10 id B (et Prisc.) : idem A 11 distinctionem A (et Sed.) : dictionem B (declinationem Prisc. 12 post suus add. pto A (et Sed. ; bis) 13 dos? notandum

add. est B add. sunt B

quia om. B 14 etiam oz. B 20 uel suus oz. B

18 et om. A

17 post quomodo

20F

IN DON. MAI. II

8r

TOTA PLVRALIA, VT NOSTRI VESTRI (380,16). Tota pluralia ideo nuncupantur haec pronomina, quia cum dicimus nostri uel uestri, et possessores et possessiones plures ostenduntur. EX PARTE SINGVLARIA, VT MEI TVI SVI (380,16). Ex qua 25; parte sunt singularia ? Ex parte scilicet possessoris. Cum enim dico mei tui sui, possessorem quidem unum, possessiones uero plures demonstro. EX PARTE PLVRALIA, VT NOSTER VESTER (380,17). Ex parte quidem possessoris haec pronomina pluralia sunt, ex parte 3o uero possessionis singularia. Nam cum dico noster uel uester, possessores quidem plures, possessionem uero unam demonstro. 1

5

1o

15

20

(De figura» FIGVRA ETIAM IN PRONOMINIBVS DVPLEX EST. AVT ENIM SIMPLICIA SVNT PRONOMINA, VT QVIS, AVT CONPOSITA, VT QVISQVIS. CONPOSITA PRONOMINA SECVNDVM FORMAM NOMINVM EX EA PARTE TANTVM DECLINANTVR, QVA PRONOMEN FVERIT CASVS NOMINATIVI. CVIVS REI EXEMPLA SVNT HAEC : QVISQVIS QVISQVAM QVISPIAM QVISNAM ALIQVIS ET CETERA (380,18). Quaeritur, cur Donatus haec pronomina composita appellet, quispiam uidelicet et quisnam, cum composita nulla pars recte dici possit, nisi ea, quae denuo redintegrari potest. Non enim maiorem habent sensum, nisi tantum quantum et simplicia, maxime cum et ceteri doctores non composita illa uocant, sed adiectiones syllabicas esse dicunt, quae ob decorem metricae artis ab antiquis poetis sunt adsumptae. Sciendum igitur ideo a Donato haec pronomina composita dici, quia similitudinem aliarum partium exprimunt et quodammodo uidentur uberiorem et pulchriorem sonum habere composita ex his adiectionibus quam simplicia. NAM IDEM, QVOD CONSTAT EX DVOBVS CORRVPTIS, CVM PRODVCITVR, MASCVLINVM PRONOMEN EST, CVM CORRIPITVR

21/23 Sed. 182, 35-37

24/27 Sed. 182,44-47

Sed. 184, 23-33 ; Paul.f. 10* (paene ad litt.) ; 46, 39

13 adiectiones : Prisc. 2, 593, 18

28/32 $ed. 182,51-55

8/18

cf. Mur. 127, 34 — 9 sq. cf. supra dl.

21 pluralia alt. om. B 23 uel om. A 25 scilicet oz. A 26 quidem om. A (et Sed.) 26 sg. possessiones uero plures om. B 30 uero A: scilicet B uel om. A 31 quidem om. B 3 pronomina sunt A (et Sed.) 6 post haec add. ex utraque parte declinantur B 7 quisquam — cetera A : quisnam quisquam quispiam B 10 posset B post denuo ada. potest uidi B 12 post simplicia add. querendum est cur apellet hec pronomina composita B (ef. I. 8) 13 syllabicas oz. A 15 post igitur add. est B

82

ARS LAVRESHAMENSIS

NEVTRVM (380,22). Quaerendum est, quid coniungit hoc in loco haec coniurtctio quae est nam, uel quare Donatus hic de generibus disputat, cum de figura debuisset explicare. Sed sciendum est, quia illud exemplum, quod superius dederat ex 2; duobus integris quando dixit : “aut enim simplicia sunt pronomina, ut quis, aut composita, ut quisquis", copulat haec coniunctio inferiori exemplo. Vult etenim ostendere nunc etiam exemplum ex duobus corruptis, et quia illud exemplum, quod dat ex duobus corruptis quodque etiam pro duobus 3o accipitur generibus, minime potest intellegi quando masculinum uel quando neutrum sit genus, nisi per rationem temporum, ideo subiunxit dicens : "Nam idem, quod constat ex duobus corruptis, cum producitur, masculinum pronomen est, cum corripitur neutrum". 35; Atuerosiita est, quaerendum est, in quo genere naturaliter proferatur uel in quo corrumpatur. Sed sciendum est, quia in neutro genere naturaliter profertur, id est correptum, in masculino uero contra naturam, id est productum. Vnde igitur Scire poterimus,

utrum

uera

sint

haec?

Facile

utique,

si

4o respiciamus ad compositionem eiusdem pronominis. Idem namque cum est masculinum, componitur ex is et demum, et liquet omnibus is syllabam per se positam correptam esse. Cum autem fuerit neutrum, ex id et demum

componitur,

ex

quo apparet in neutro naturaliter corripi, in masculino uero 45 genere contra naturam produci. Vt quid ergo producitur? Vt discretio scilicet fiat, sicut dictum est, inter masculinum neutrumque genus.

Si igitur idem ex is et dem compositum est in masculino genere, cur non ita profertur, ut dicatur isdem ? Euphoniae so uidelicet causa aufertur inde s, | quia melius sonat idem quam isdem, uel certe, ut Virgilius Asianus dicit : d littera in nominatiuo casu in media parte non potest poni, nisi inter duas uocales, et ob hanc causam proicitur inde s.

21/34 cf. Mur. 127, 34 Sed. 185, 48-55

Sed. 185, 56-68

Sed. 186, 76-81

21/27 Sed. 184, 36-42

35/53 Mur.

128, 54-72

40.19. cf. Pris. 2, 589, 14 51/53 cf. Virg. gramm.

25 sq. Don. 380, 18

Paul.f. 9" (aene ad litt.)

45/47 Sed. 185, 71 sq.

44, 12

27/34 35/45

48/683

21 :4. in hoc loco B 22 hic Donatus A (ef Sed., sed non Mur.) 23 sed om. B 24 post exemplum add. est A 27 enim B nunc om. A 29 -que om. B 34 post neutrum add. est A 36 proferatur A (et Sed., cf. 1. 37) : producatur B

in alt. om. A (et Sed.) 40 nominis B 46 sicut dictum est 0m. A (e£ Sed., sed exstat ab. Mur.) 47 neutrumque B (ef Mur. codd. V T O) : et neutrum A (Mur. codd. $ L et $ed.) 52 poninon potest A (e/ Sed., red non Mur.) 53 et ob

quam causam proiecit B

20u

IN DON. MAI. II I

83

(De persona» PERSONAE

FINITIS PRONOMINIBVS

ACCIDVNT

TRES

(380, 25).

Cur dixit tres, cum non sit amplius quam una ? Persona enim dicitur, eo quod per se sonat. Si ergo ideo persona, quia per ; se sonat, dicitur, non sunt amplius dicendae nisi una, hoc est prima, quia prima persona loquitur ad secundam de tertia nec alia sonat praeter primam. Sed Donatus totum pro parte posuit,

et

idcirco

tres

adnumerauit.

Prima

enim

dicitur

proprie persona, reliquae uero translatiue. 10

PRIMA, VT EGO, SECVNDA,

VT TV, TERTIA, VT ILLE (380,25).

Prima persona est, cum ipsa quae loquitur de se pronuntiat, secunda est ad quam prima directo sermone loquitur, tertia est quae nec loquitur nec ad se directum accipit sermonem. SED HIC PERSONA PRIMA ET SECVNDA GENERIS SVNT OMNIS 15 (380,26). Ouomodo ? Quia potest dici ego uir, ego mulier, ego mancipium ; similiter tu uir, tu mulier, tu mancipium. ET PRIMA PERSONA IN HOC PRONOMINE CVM EST NVMERI SINGVLARIS NON HABET VOCATIVVM CASVM, PLVRALIS HABET (380,27). Quare prima persona non habet uocatiuum casum ? zo Ideo sine dubio, quia non eget uocatione nec praesentia nec cognitione et quia sibi semper praesens est. Cur ergo in pluralitate habet uocatiuum ? Propter consodalitatem scilicet, quia iam non sola, sed cum aliis uocatur, ut o nos.

Quaestio igitur oritur, cur ea possessiua pronomina, quae 25 diriuantur a prima persona, habeant uocatiuum

casum, cum

hoc non sit illi proprium, uel quare ea possessiua, quae diriuantur a secunda, careant uocatiuo, cum proprie uocatiuus secundae contingat personae; meus enim pronomen, quod diriuatur ab ego mei, habet uocatiuum o mi, tuus autem 3o diriuatiuum a tu tui caret uocatiuo. Sed sciendum est nobis 3/9 Sed. 187, 28-34 ; Mur. 128, 75-80 (paene adlitt.) 3/4 Paul.f. 107 (paene ad litt.) 3 Persona — 9 : cf. infra 106, 3 6 sq. cf. Rem. min. 33, 27 11/13 cf. Rem. mai. 249, 2

infra 106, 16

sg. Sed. 187, 37 sq.

19/49 Mur. 129, 81-9 (paene ad litt.) ; cf. Paul.f.8^ — 19/

23 Sed. 187, 45-50

24/49 Sed. 187, 54-78

32, 94

12 tertia —

13 : Sed.

187, 25 sq.

24/39 cf. Prisc. 3, 1, 15.

15

Sed. min.

1 zit. suppleui 3 post una add. persona B enim A : autem B 6 persona loquitur prima A de tertia ozz. B 7 primam A : illam B 7/10 Sed — tu om. A 11 quae om. B 13 nec om. A sermonem accipit B 14 ante prima add. et A 15 dicere B 16 post uit ef post mulier add. et B 17 prima persona A (et Sed. et aliquot codd. Don.) : persona prima B (et alii codd. Don.) 18 casum om. A (et Sed.) pluralem A (e£ Don. cod. L.) post habet add. scilicet uocatiuum B 21 semper sibi B 22 uocatiuum om. A (et Sed., sed non Mur.) consodalitatem A! (ef Mur. Sed.) : consoliditatem A B

uocatur sed A 30 nobis est B

28 casum om. A (et Sed., sed non Mur.)

23 non iam sola

26 proprium illi A

84

ARS LAVRESHAMENSIS

ideo uocatiuum habere possessiuum primae personae, quia transit iam uocatio ad secundam personam, cum dico 'o mi fili', 'o mi pater'. Possessiuum uero secundae personae idcirco amittit uocatiuum, quia transit uox ad tertiam personam; 35 cum dico tuus, subaudis enim seruus aut equus aut quidlibet. Notandum enim est, quia nullum pronomen habet uocatiuum,

nisi illud, cui prima persona loquitur uel cui secunda persona uerbi potest adiungi. Neque enim qui loquitur, neque de quo loquitur, uocatiuum habet. 4» Sed et hoc quaerendum uidetur, cur uocatiuus supradicti pronominis, quod est meus, terminatur 1, cum natura sit omnis nominatiui, quotiens in eus finitur, uocatiuum terminare in

duplicem e, ut ligneus o lignee. Ad quod dicendum, quia duplicem ob causam terminatur i : uel propter euphoniam 45 Scilicet, uel quia antiqua consuetudo seruatur ; ueteres enim proferebant nominatiuum mius, et naturaliter cum nominatiuus

terminatus

fuerit

ius, uocatiuus

i terminatur.

Hunc

igitur morem seruantes pronuntiamus praedictum uocatiuum in i. 1

(De casibus» CASVS ITEM PRONOMINVM SVNT SEX (380,29). Cur dixit sex casus habere aan cum non omnia pronomina sex casus habeant ? Prima enim et tertia persona, sicut Priscianus

; dicit, plus quinque casibus habere non possunt, quippe cum uocatiuus in eis nullo modo possit inueniri, quia proprius est secundae personae, quae sola habens uocatiuum sex casus habere potest. Sed sciendum est Donatum hanc definitionem translatiue posuisse; pro parte enim totum posuit, quia 10 quamuis

non

omnia

casus.

tamen

aliqua pronomina

recipiunt

sex

45/47 cf. Char. 203, 1 Diom. 331, 13 Rem. min. 39, 6 al. 2/11 Sed. 188, 2-11; cf. Paul.f. 107 2/4 e? 8/11 Mur. 130, 11-14 (paene ad litt.) 4/8 Prisc.

3, 1, 3-5 (paene ad litt.)

32 transit iam uocatio B (ez Mur. Sed.) : uox transit A 32 sg. o mi fili o mi pater B (et Mur. Sed.) : meus A 33 idcitco oz. A 34 amittit Mzr. : ammittit B caret (e/ uocatiuo) 4 non admittit Sed. uox transit A 35 subaudis enim 0. B 86 est enim B habet om. A 37 persona secunda A 40 et om. B 43 post dicendum add. est B 45 scilicet oz. A 46 nominatiuum mius A : in ius nominatiuum B 41 terminatur in i B 48 supradictum B 1 Zi. suppleui 2 sg. habere pronomen sex casus B 5 casus A 8 potest habere B 10 59. VI casus habent A

IN DON. MAL. II

85

NOMINATIVVS HIC, GENITIVVS HVIVS, DATIVVS HVIC, ACCVSATIVVS HVNC, VOCATIVVS O, ABLATIVVS AB HOC (380, 29). Cum nouerimus regulam secundae declinationis pronominis esse, 1; ut genitiuum

in ius et datiuum

in i terminet,

quaerendum

est, quare hoc pronomen, id est hic, quod sine dubio secundae declinationis

est, datiuum

non

in i, sed in c terminat.

Ideo scilicet, ne putaretur | esse interiectio admirantis. Quare ergo non in aliam consonantem, sed in c desinit ? Ideo, quia 20 in eandem nominatiuus illius terminatur. Sed et hoc quaerendum uidetur, quare hic posuerit Donatus uocatiuum 0o, cum, sicut Priscianus dicit, multis modis ostendatur non esse pronomen nec articulus. Sicut enim ipse testatur, o non pronomen est nec articulus. Semper enim in 25 demonstratione ponitur,

quae contraria

est relationi,

quam

articulus significat. Sciendum igitur est ideo Donatum posuisse o loco uocatiui, quia omnibus uocatiuis praeponitur, ut o tu, o mi, o noster, et ne uacuus

uideretur locus uocatiui ;nam

re uera o aduerbium est uocandi et est interiectio etiam op3o tandi.

SVNT PRONOMINA, QVAE NON PER OMNES CASVS DECLINANTVR, VT ECCVM ECCAM ELLVM ELLAM (380,30). Quare non declinantur per omnes casus ? Ideo quia ex obliquo casu pronominis et indeclinabili parte aduerbio composita sunt. 3; Eccum

enim nihil est aliud nisi ecce eum,

ellum ecce tur, quare uel datiuo accusatiuo. 4o casum

accusatiuum,

ut 'Ecce crucem

13/28 Sed. 188, 13-98 ; cf. Mur. 130, 17. 190,8

eccam

ecce eam,

illum, ellam ecce illam. Quaerendum tamen uidehaec pronomina non cum nominatiuo uel genitiuo uel cum ceteris componuntur, sed tantum cum Ideo nempe, quia ecce aduerbium semper trahit

Alec. 872D

Erch. 28,20

22/26 cf. Prisc. 3, 11, 19.23

7 $ed.189,35

34 cf. Alc. 873B

Domini’.

15/18 cf. Prisc. 3, 449, 29 Mal».

Vatic. min.f. 47?

26/30 cf. Don. Ortigr.f.937

32/40 fed. 189, 39-50

18/20 cf. Vatic. min.f. 47°

29 52. cf. Prisc. 3, 12,

Mur. 130, 31-40 (paene ad litt.)

32/

35 sq. cf. Prisc. 2, 594, 9

12 post nominatiuus, os? genitiuus, 5o5/ datiuus e/ Pos? accusatiuus add. ut B 14 esse pronominis A 16 id oz. B 17 post est add. pronominis B terminet B 18 scilicet oz. A putetur B 20 in om. A eadem c B 21 et om. B 22 ante multis add. o B 23 ostenditur B enim om. B 24 non om. B 27 praeponitur uocatiuis o B 29 est prius om. A post interiectio add. dolentis B 32 sg. quare — casus A : per omnes casus haec pronomina B 33 pos? ideo add. non declinantur per casus B 35 enim om. B nihilom. A post eccam add. nisi A 36 illum B : eum A 37 quate A (et Sed.) :cur B 38 cum prius ante 37 genitiuo fr.B post ceteris add. casibus B 40 casum om. A post ut add. ecce illum B

21T

86

ARS LAVRESHAMENSIS

Cvıvs cVIA CVIVM (380,32). Quaerendum est, cuius cuia cuium utrum sint nominatiui an genitiui. Sed sciendum est esse genitiuos. Cuius enim, Pompeio teste, genitiuus est singularis, similiter cuia cuium. Nec nominatiuus eorum inuenitur nec 45 aliquis alius casus. Et qua ratione non habent alios casus ? Ideo nempe, quoniam isti a regula recesserunt. Nullus enim genitiuus singularis inuenitur aut a aut um terminatus apud Latinos. CVIATIS NOSTRATIS (380,32). Cur posuit hic cuiatis nostratis, so cum superius cuias et nostras ostenderit nominatiuos ? Ideo scilicet, ut ostenderet apud ueteres cuiatis nostratis fuisse 'nominatiuos ; sed ablata una syllaba remansit nominatiuus cuias nostras, et habemus modo genitiuum cuiatis nostratis. Vel etiam, ut quidam

dicunt, ideo recapitulauit,

quia uult,

55 ut indeclinabilis maneat, ut cuius cuia cuium.

SVNT ETIAM SINE NOMINATIVO ET VOCATIVO, VT SVI SIBI SE A SE (380,32). Notandum est, quia fuerunt quidam, qui nominatiuum istius pronominis si dixerunt esse. Sed si nominatiuus eius si esset, dubium foret, quando esset nomina60 tiuus istius pronominis uel quando coniunctio. Fuerunt quoque, qui hi dixerunt eius nominatiuum, sed ne amphibologia esset inter nominatiuum istius pronominis et nominatiuum pluralem alterius pronominis, quod est hi, ideo nos non computamus illum. Vel propter hoc non habemus nominatiuum 65 istius pronominis, quia Greci non habent. HAEC ETIAM NVMERI SVNT COMMVNIS (380,33). Quomodo ? Dicimus enim 'sui causa uenit' et 'sui causa uenerunt', ‘sibi habet' et 'sibi habent', ‘se accusat' et ‘se accusant', ‘a se 70

aufert' et ‘a se auferunt". SVNT ETIAM SINE VOCATIVO, VT EGO MEI VEL MIS MIHI ME A ME (380,33). Bene prima persona caret uocatiuo, quia nullus semet ipsum uocat propriumque est secundae personae habere uocatiuum.

41/48 Sed. 189, 51-57

43/48 cf. Pomp. 210, 16

Mur. 131, 43-49 (paene ad litt.)

70-78;

cf. Mur. 131,53

Paul.f. 9" Sed.

191,

Alc. 872A

49/55 Sed. 190, 59-65;

52 sq. cf. supra 75, 41

Clem. 54, 17.

66/69 Seg. 191, 8-12 ; cf. Pomp. 210, 2

57/65 Sed. 190,

52/60 cf. Prisc. 3, 4, 27 Smar.f. 43'

71/73

14-15.22-23

46 nempe oz. A (et Sed.) regulis B 50 nostrascuiasostenderet A — 52 una A (et Mur. Sed.) : ti B 53 cuias et nostras B 56 post etiam add. pronomina B 59 esset alt. om. B 60 dos? quando add. est B 60 sg. rursum fuerunt qui dixerunt eius nominatiuum esse sed B 61 amphibologia Sed. (cf. infra 210, 14) : amphibolia A amphilogia B 63 conputauimus B 64 post hoc add. ergo A 67 dicit B 67 sq. sibi habet — habent B (e£ Sed.) : habundat sibi et abundafit sibi A 69 et om. B 70 post etiam add. pronomina B

IN DON. MAI. II

87

Interrogandum tamen uidetur, cur duos habeat genitiuos 7; hoc pronomen, quod est ego, uel quare sit mei genitiuus illius, cum in superficie nullam uideantur habere communionem. Sed sciendum est nobis istum nominatiuum, qui est ego, fuisse apud ueteres sine obliquis casibus, obliquos quoque eius sine nominatiuo. Videntes autem moderni concordare 80 illos in sensu, quamuis dissimiles | forent in litteratura, coniunxerunt

illos taliter.

Ideo

autem,

ut quidam

uolunt,

duos possidet genitiuos, quia primus genitiuus, id est mei, dicitur de re, quae in praesenti possidetur tempore, mis autem de hoc, quod promissum

est in futuro ; sed hoc falsum est.

8; Melius itaque est ideo duos habere genitiuos, quia et apud Grecos habentur. NVLLVM AVTEM PRONOMEN RECIPIT COMPARATIONEM, QVAMVIS ET QVALITATEM SIGNIFICET ET QVANTITATEM (381, I). Cum pronomen loco nominis ponatur, quaerendum est, 9o quare non recipit comparationem. Ideo nempe, quia, sicut supra diximus, nomen creaturam ostendit, pronomen autem uice

nominum

creaturarum

collocatur;

et manifestum

est

non nomina, sed creaturas per nomina comparari. INTER PRONOMINA ET ARTICVLOS HOC INTEREST, QVOD PRO95 NOMINA EA PVTANTVR, QVAE, CVM SOLA SINT, VICEM NOMINIS COMPLENT, VT QVIS ISTE IPSE ; ARTICVLI VERO CVM NOMINIBVS AVT PRONOMINIBVS AVT PARTICIPIIS IVNGVNTVR, VT HIC HVIVS HVIC HVNC AB HOC, ET PLVRALITER HI HORVM HIS HOS AB HIS (381,4). Quamuis Donatus differentiam fecerit inter pronomina ıoo et articulos, pronomina ea affirmans, quae uicem nominis complent, articulos uero eos commemorans, quae cum nominibus aut pronominibus aut participiis iunguntur, quaerendum tamen nihilominus uidetur de hoc eodem pronomine, quod est hic, quando sit pronomen uel quando articulus. Sed 105 sciendum est tunc esse pronomen, quando officio nominis 74/86 Sed.

192, 24-36 ; Mur.

132, 61-73

(paene ad litt.)

(paene ad litt.) 72/79 cf. Virg. gramm. 122, 15 85 sg. cf. Prisc. 3, 2, 30 89/93 Sed. 192, 39-47 sq. cf. supra 24, 57 99/108 $ed. 192, 53-62

litt.)

105/109 cf. Pomp. 211, 6 Mur. 132, 77

74/84 Paul. f. 9

81/84 cf. Virg. gramm. 47, 7 91 54. cf. supra 69, 14 92 102/108 Paul.f. 117 (paene ad

74 genitiuos habeant B 75 quod est om. A genitiuus mei A 77 quod B 80 forent literae A 83 possidetur B : loquitur A 85 ideo A (er Sed.) : hoc pronomen B habere duos A (sed non Sed.) et oz. B 88 quamuis significet qualitatem B 89 post est add. enim et post quare add. ti B 90 nempe om. A 92 nominum A : nominis B 93 ante sed add. per creaturas B (cf. supra 24, 57) 95 post putantur add. esse B 96 ipse iste A (iste ille Don. Sed.) 97 aut pronominibus om. B (sed cf. Donati cod. L.) 98 huic — ab his A : et cetera B 101 post eos add. esse B commemorans B (e£ Sed.) : affirmans A cum om. B 102 aut pronominibus oz. B (cf. }. 97) 104 est om. A ante atticulus add. sit B

21u

88

IIO

ARS LAVRESHAMENSIS

fungitur, ut ‘hic est uir, de quo dixeram tibi', tunc uero articulus, cum coartat nos, id est colligit, ad cognoscendum casum genus uel numerum. ! HAEC EADEM PRONOMINA ET PRO ARTICVLIS ET PRO DEMONSTRATIONE PONVNTVR (381,8). Pro articulis ponuntur, sicut diximus, in declinatione, pro demonstratione uero in lectione,

115

ut ‘hic est fratrum amator'. NEVTER VTER ALTER ALIVS VLLVS AMBO VTERQVE SVNT QVI PRONOMINA, SVNT QVI NOMINA EXISTIMANT, IDEO QVOD ARTICVLIS IN DECLINATIONE NON INDIGENT (381,9). Ideo quidam pronomina existimant haec, quia non egent articulis ; nominibus enim articuli iungantur. Re uera autem, sicut Priscianus testatur, nomina

sunt dicenda,

eo quod substantiam

significant. DE vERBO

I

IO

Verbum dictum est, eo quod uerberato aere sonat. Quando enim lingua palatum pulsat, aeris uerberatione sonum facit. Sed cum ceterae partes uerberatione aeris fiant, quaerendum est, cur haec sola pars hoc sibi prae ceteris nomen adsciscit. Ideo nempe haec sola pars hoc nomine nuncupatur, quia ea frequentius in omni oratione utimur, ut est illud 'uolo ire uidere amicum' et in Prouerbiis : Discurre festina suscita amicum tuum. Vel etiam alio modo ideo prae ceteris specialiter uerbum uocatur, quia, cum ceterae partes sonent, eum tamen

qui loquitur uerba facere dicimus. Licet enim, sicut Priscianus

107 59. cf. Clem. 61, 24 Clem. 58, 20 Mur. 133,

91 sq. 405, 14

29

110/112 Sed. 193, 78-80 115/119 cf. Alec. 873C 90 115 sg. Sed. 193, 85 sq. 117/118 Sed. 193,

117 Priscianus : 3, 7, 5 2/14 cf. Rem. min. 41, 9 Pomp. 212, 16 Mals. 196, 1 2/8 cf. Paul.f. 11%

ed. 194, 2 sq.

6/8 cf. Pomp. 97, 9

8 sq. Prou.

Auf.Isid.1,9,1

2/11 cf. Sern. 2 sq. Clem. 61,

4/l1 Sed. 194, 11-18 ; cf. Clem. 61, 31

11/15 Pris. 2, 369, 8-13 ;

cf. Sed. 194, 25

6, 3

106 uir est B 108 uel oz. A 111 Dos? uero add. ponuntur B 113 qui oz. B 114 sq. ideo — indigent om. B 115 sg. ideo — articulis B (e/ Sed. ; ideo quidam pronomina ser. B) : ideo quod articulis in declinatione non indigent, ideo quidam

pronomina

existimant

A

articuli non iunguntur B add. uerbum quid est B

3 enim om. A 5 asciuit A eum B 11 facere uerba A

117

nominibus

—

iungantur

A:

pronominibus

119 significent A 1 fit. om. A 2 ante uerbum est dictum B eo om. A post quod add. a A 6 nempe om. A nam licet B

9 tuum om. A

10 tamen

IN DON. MAI. II

89

dicit, pro omnibus dictionibus dicere uerba, frequentique usu hoc approbatur, necnon etiam nomina, sed raro ; ut Virgilius in sexto : foliisque notas et nomina mandat, Terrentius in 15 Adelphis : uerbum de uerbo expressum extulit. VERBVM EST PARS ORATIONIS (CVM TEMPORE ET PERSONA SINE CASV AVT AGERE ALIQVID AVT PATI AVT NEVTRVM SIGNIFICANS) (381,14). Quaeritur, quid haec pars proprium quidue commune cum ceteris habeat partibus orationis. In eo igitur, 20 quod dicitur "uerbum est pars orationis cum tempore et persona", communio uerbi ostenditur cum pronomine et participio. Cum uero subiungitur “aut agere aliquid aut pati aut neutrum significans", proprietas uerbi in hoc demonstratur. Nulla enim pars actionem uel passionem nisi solum uer25 bum significat. Sequitur : CVM TEMPORE ET PERSONA. Quare dixit "cum tempore et persona" ? Ideo scilicet, quia ab utroque accidente uis uerbi administratur : in participio enim tempus sine persona, in pronomine uero persona sine tempore inuenitur. 30 At in uerbo unum sine altero esse non potest. SINE cAsv. Cur dixit “sine casu" ? Ideo nempe, quia fuerunt, qui putauerunt uerbum habere casum, maxime propter uerba infinitiui modi, | quae in aliquibus sententiis casuum 35

uice,

nominatiui

scilicet,

accusatiui

et

uocatiui,

ponuntur, ut 'nostrum est uiuere triste' pro 'uita' et 'elegistis bellare' pro ‘bellum’ et ‘o nostrum triste uiuere' pro 'o tristis uita'. Quare ergo Donatus non conputauit casum sicut illi in uerbo ? Recte utique fecit. Quamuis enim, sicut diximus, infinitiuus loco supradictorum casuum ponatur, nullam

4o tamen communionem nominis habere uidetur.

18/25 Sed. 195, 37-44; cf. Diez. pp. 45.50 —Vatic. min. f. 49" — 26/30 Sed. 195, 45-49 ; cf. Pomp. 212, 12. Clem. 62, 10 31/40 cf. Mur. 134, 24 — 31/35 ef. Seru. 411, 19

195, 53

Pomp. 213, 5

Ambr.f. 73"

37/40 Sed. 196, 69-72

14 Verg. Aen. 3, 444

15 Ter. Ad. 11

Mals.

195, 14

35 cf. Pers. 1,9

Clem.

62, 19

Sed.

(et ap. Quint. 9, 3, 9)

12 pro A (et Prisc. Sed.) : in B 12 -que oz. B 14 sexto AB: codd. Prisciani babent v1 pro 111 16 59. cum — significans Dor. : et cetera A B 18 uel quid B 19 partibus habeat B in eo B : ideo A 23 in hoc oz. B 24 solum om. A 26 sq. quare — persona om. B 27 scilicet om. A accidente om. B 28 post enim add. inuenitur B 29 uero om. A 31 sine casu (post dixit) om. A nempe om. A 35 est om. A (Pers. non babet, sed exstat ap. Mals. Clem. Mur. Sed.) triste om. B (suppl. B?) 36 o alt. om. B 37 non conputauit B : nuncupauit A non nuncupauit Se. 40 uidetur habere B

22T

90

45

ARS LAVRESHAMENSIS

AVT AGERE ALIQVID AVT PATI AVT NEVTRVM SIGNIFICANS. Notandum est, quia quinque genera hic comprehendit Donatus : actiuum uidelicet passiuum neutrum commune et deponens. Cum enim dicit "aut agere aliquid", comprehendit omnia actiua uerba et medietatem communis uerbi; similiter cum dicit “aut pati", comprehendit omnia passiua uerba et medietatem communis uerbi ; cum autem dicit “aut neutrum

$0

>»

significans", comprehendit omnia neutralia uerba et deponentia. Sed si quinque sunt genera uerborum, quare Donatus hoc in loco tria tantum posuit ? Vel si amplius non sunt, quare in sequentibus quinque annumerauit ? Tria utique sunt solummodo capitalia, sicut et in nomine, sed superficies hoc agit. In uerbo enim naturalia genera non sunt amplius quam tria : actiua passiua neutra. Sed, sicut diximus, litteratura cogit quinque dici genera. Commune namque genus singulariter nec actiuum potest nominari nec passiuum, quia sub una littera-

60

tura duo genera communicant. Si ita est, ergo superficies agit, ut per se dicatur genus. Deponens quoque genus ideo per se adnumeratur, quia, quamuis Prisciano teste similem habeat communibus uel passiuis positionem in or desinendi, simplex tamen absolutumque per se ponitur, quomodo et neutrale. VERBO ACCIDVNT SEPTEM : QVALITAS CONIVGATIO GENVS NVMERVS

FIGVRA TEMPVS

PERSONA

(381,15). Definitio numeri

est hic. Fuerunt autem qui pauciora, fuerunt qui plura accidentia uerbi esse dixerunt. Illi, qui pauciora uolebant, auferebant numerum et personam, dicentes haec non accidere omnibus uerbis ; infinitiuus enim et inpersonalis non definiunt personam nec numerum. Quare ergo Donatus annumerauit ea 70

inter cetera accidentia ? Recte utique fecit :quamquam

enim

his non accidant, accidunt tamen ceteris, totum pro parte ponens; uel certe quamuis in se ipsis non habeant, extrinsecus tamen accipiunt, id est a pronomine et uerbo, et sic definiunt

42/62 Sed. 196, 94-19 (paene ad litt.) ; cf. Mur. 135, 45 ; etiam Erch. 35,11. Sed. min. 35, 29 Rem. mai. 251, 1 Rem. min. 42, 25 60/62 cf. Prisc. 2, 374, 4 64/07 Sed. 197, 39-52 ; Mur. 136, 74-86 (paene ad litt.)

43 uidelicet oz. A 45 uerbi om. A (sed non Sed.) 46 uerba om. B 47 uerbi om. A autem om. A 48 significans om. B omnia om. A 52 annumerauit quinque B 55 sed om. B litteratura B (et Mur.) : littera A

(et Sed.) 5? nominari B (e? Mur.) :numerari A (e/ Sed.) 58 communicat A si ergo ita est A ('e Sed., sed non Mur.) ante agit add. hoc A (et Mur. cod. O

et Sed.; cf. 1, 53) 59 genus dicatur A 62 et om. B 63 sq. coniugatio — persona A : et cetera B 66 uerbi om. A 68 enim om. A *0 quamuis B 71 his oz. A 72 in seipsis A (e/ Mur. Sed.) : semetipsis B 73 sic om. A

IN DON. MAI. II certum numerum

OI

et certum tempus et certam personam,

ut

7; legere uolo et legere uolumus, legitur a nobis et legitur a uobis. Qui uero plura uolebant accidentia, addebant et casum, sed Donatus noluit addere propter rationem superius dictam. 1

(De qualitate» QVALITAS VERBORVM IN MODIS ET IN FORMIS EST CONSTITVTA (381,17). Modi sunt, sicut Priscianus dicit, diuersae inclina-

tiones animi, uarios eius affectus demonstrantes. Modi autem ; dicti sunt a motu, id est a motione, quia mouentur ; motantur

enim non solum in superficie, sed etiam in sensu : indicatiuus in imperatiuum et imperatiuus in optatiuum et reliqua. MODI AVTEM SVNT, VT MVLTI EXISTIMANT, SEPTEM (381,17). Et hic definitio numeri adtendenda est. Fuerunt namque qui 10 plures uoluerunt, fuerunt qui pauciores. Illi qui pauciores, nolebant computare infinitiuum et inpersonalem, quia non definiunt, ut dictum est, certum numerum

nec certam perso-

nam. Quare ergo nos computamus illos ? Ideo nempe, quia, quamuis in se haec non habeant, extrinsecus tamen accipiunt,

1; ut habere queant. Qui uero plures uoluerunt modos, addebant promissiuum, | dicentes illum a promittendo dictum, et omnia quae in futuro euenire uolebant per hunc modum promittebant. Quare nos non habemus illum ? Propterea, quia superfluus est. Tres 20 enim obsunt causae

: prima, quia modus

non potest esse, si

amplius non habuerit quam unum tempus ; alia est causa, quia, si iste efficeretur ex futuro indicatiui, inperfectior omnibus esset indicatiuus, qui modo perfectior est ceteris ; tertia exstat causa : si enim iste modus ita esset, ut illi uolebant, in

2; nomine eius fieret uitium, id est acirologia ;cum enim promissiuus a promittendo dicatur, iste aliquando minatur mala, aliquotiens promittit bona ; promittimus enim bona, minamur mala.

3/5 Sed. 199, 19-21 — 8 sq. Prisc. 2, 421, 17. cf. Erch. 36, 12 Tatu. 54, 179 Mur. 136, 96-15 (aene adlitt.) 18/30 Sed. 200, 46-56

A[1 cf. Rem. min. 44,7

Ag.

Vatic. min.f. 50* 5/7 cf. Sed. 199, 26 9/28 9/18 Sed. 200, 35-44 16/21 cf. Pomp. 214, 9

23/28 cf. Cons.

374, 26

74 et certum e/ certam om. A 75 et prius om. A 76 accidentia om. A et om. B 1 Zt. suppleui Did est a motione om. B mutantur B 8 multi B (et Don. Sed.) :quidam A vin A 9 est adtendendum B 10 uoluerunt plures quam septem B 13 computauimus B nempe om. A 17 post dictum add. esse B 18 nos A (et Mur. Sed.) : ergo B 19 post illum add. promissiuum B 21 causa 0. B 24 extitit B 26 dicitur B 27 aliquando B

229

92 30

ARS LAVRESHAMENSIS

His ergo tribus causis contra dicentibus minime modus nuncupari ualet. INDICATIVVS, QVI ET PRONVNTIATIVVS, VT LEGO (381,18). Indicatiuus

35

40

dicitur

ab indicando,

quia omnia,

quae

indicare

uolumus de praesenti uel de praeterito uel de futuro, per hunc modum indicamus. Qui et pronuntiatiuus dicitur, quasi ‘porro nuntiatiuus’, id est 'longe quae uentura sunt insinuans'. IMPERATIVVS, VT LEGE (381,19). Imperatiuus dicitur ab imperando. Quicquid enim imperare uolumus, per hunc modum imperamus, qui etiam et regalis dicitur, eo quod aptus sit regibus ; imperare enim maxime regibus conuenit. PROMISSIVVS, VT LEGAM, SED NOS HVNC MODVM NON ACCIPIMVS (381,19). Quare nos hunc modum non accipimus ? Superius diximus, scilicet quia superfluus est. OPTATIVVS, VTINAM LEGEREM (381,20). Optatiuus dicitur ab optando. Omne enim, quod uel nobis uel aliis euenire uolumus,

45

$0

per hunc modum optamus. CONIVNCTIVVS, CVM LEGAM (381,20). Coniunctiuus dicitur a coniungendo, eo quod omnibus modis coniungi possit, ut 'cum legerem, scripsi', ‘cum legero, scribe', ‘cum legerem, utinam scriberem', ‘cum legerem, scribere uolui', ‘cum legerem, scribebatur'. Qui etiam et subiunctiuus dicitur, Prisciano teste,

uel quod subiungitur coniunctioni si uel quod alteri uerbo subiungitur uel subiungit sibi alterum. INrFINITIVVS, 55

VT

LEGERE

(381,20).

Infinitiuus

dicitur,

eo

quod non definiat certam personam nec numerum, unde et nomen accepit. Eget enim uno ex supradictis modis, ut

31/35 Mur. 137, 26-29 (paene ad litt.) ; cf. Sed. 200, 58 Isid. 1, 9, 4

Ambr.f. 75%

36 sq. cf. Pomp. 214, 8 91,19

36/39 Sed. 201, 75-80

Isid. 1, 9, 4

43/45 Sed. 201, 90-92 ;

31 5a. cf. Pomp. 214, 6 36/38 Mur.

41 sq. Sed. 201, 86 sq.

Mur.

138, 32-34

138, 30 sq.

42 superius :

(paene ad litt.)

43 54. cf.

Diom. 340, 5 Isid. 1, 9, 4 46/50 $ed. 202, 97-2 ; cf. Smar.f. 507 46 54. cf. Prisc. 2, 424, 16 Isid. 1, 9, 4 50/52 Prisc. 3, 241, 4-6 —Sed. 202, 5 sq. (paene ad litt.) 53/57 cf. Sed. 202, 17-23 93 sq. cf. Diom. 340, 34 Prisc. 2, 425, 9

30 ualet nuncupari A 31 indicatiuus — lego oz. B 32 :4. quia — uolumus B (et Mur.) : quicquid enim e/ post 33 futuro /r. indicare uolumus A (et Sed.) 33 uel de praeterito om. B 34 modum om. A 35 uentura B (e? Mur.) : futura A (et Sed.) 36 imperatiuus — lege oz. B 37 uolumus imperare B 38 mo-

dum om. A

38 sq. sit aptus B

41 post quate add. ergo B

42 ante superius add. ut B

39 conuenit regibus B

40 accepimus A

hunc — accipimus B (e/ Sed.) : non accipiamus eum A scilicet oz. A

44 uel prius om. A (et Sed.)

45

modum oz. A 46 coniunctiuus — legam om. B 48 utinam A : ut B 49 ante scribebatur add. sed B 51 sq. uel prius — alterum B (cf. Prisc.) : eo quod subiungitur coniunctioni si A (e7 Sed. ) 53 infinitiuus — legere om. B 54 non — personam B : personam non definiat A

IN DON. MAT. II

93

perfectum aliquid significet, ut 'legere propero', "legere propera', 'utinam legere properarem', 'cum legere properarem'. INPERSONALIS,

VT LEGITVR

(381,21).

Inpersonalis

dicitur,

eo quod certam personam non definiat. Nisi enim extrinsecus 6o accipiat, id est a pronomine, certum numerum uel certam personam non demonstrat. Quaestio igitur oritur : cum infinitiuus dicatur, quod non definiat certum numerum nec certam personam, inpersonalis autem similiter, quare non unus dicuntur modus uel sub una 65 comprehenduntur litteratura ? An forte differunt inter -se aliquid ? Differunt utique quattuor modis : uno modo, quia inpersonalis a prima persona indicatiui nascitur, infinitiuus uero a secunda persona ; alio modo : inpersonalis non uenit nisi a duobus uerbis, actiuo uidelicet et neutrali, infinitiuus

7» autem omnes

ab omnibus modos

uerbis;

tertio modo

et per omnia

tempora

: inpersonalis per

currit, infinitiuus

non

ita ; quarto modo : inpersonalis exterius accipit adiumentum ad se complendum, infinitiuus ab ipso, a quo oritur, uerbo. Quia superius ethimologias singulorum modorum diximus, 7; dignum est, ut dicamus, quare taliter ordinati sunt. Indicatiuus igitur idcirco primus ponitur, quia perfectior est omnibus tam personis quam temporibus et quia ex ipso omnes modi accipiunt regulam et diriuatiua nomina siue uerba uel participia ex hoc nascuntur, ut duco ducens duxi ductus dux, rego 8o regens rexi rectus rex, ferueo feruens feruesco feruor, uel etiam quia prima positio uerbi, quae uidetur ab ipsa natura prolata, in hoc est modo,

quemadmodum

in nominibus

est

casus nominatiuus.

58/83 Sed. 202, 24-59 (paene ad litt.) 58 sq. cf. Pomp. 216, 10 62/73 Mur. 139, 64-75 Paul.f.12" (paeneadlitt.) ; cf. Pomp. 216,13 Ambr.f.79 68 54. cf. Prisc. 2, 425, 13 Virg. gramm. 147, 15 90 sq. cf. Seru. 412, 15 Expl. 504, 22 14

Pomp. 216, 24 Prisc. 2, 413, 22 72 sq. cf. Rem. mai. 252,8 Rem. min. 46, 74/3 cf. Mur. 138, 40 75/83 Prisc. 2, 421, 20 - 422, 1 (paene ad litt. ; eliam

ap. Erch. 37, 16-21)

75/80 etiam Alc. 876D —Clem. 63, 26-29

Paul. f. 12*

(paene ad litt.)

57 utinam A: ut B 58 inpersonalis — legitur oz. B 62 oritur itaque B ‚post dicatur add. modus A (e£ Mur.codd. T $et $ed.) — 63 antecertumadd. nec A (et Sed., sed non Mur.) 64 autemom.B dicitur B (e/ Sed., sed non Mur.) post una add. non B 65 comprehenditur B (corr. B!) 67 prima A (et Pomp. 216, 32 Mur.) : tertia B (ef Sed. Paul.) 68 post modo add. quia B (item 1. 70.72) inpersonale A (item 11. 70.72) 69 uidelicet om. A 70 autem B (et Mur. ; enim cod. Sed.) : uero A 71 ante non add. uero A 73 ante ab add. autem A (enim cod. Sed. ) 74 ante quia add. sed B superius dost singulorum tr. e£ modorum oz. B 77 bost tam ef post quam add. in B 80 feruo B 82 est prius om. A

94

ARS LAVRESHAMENSIS

Imperatiuus autem ideo tenuit secundum locüm in declina8; tione uerborum, quia per se absolutus, quemadmodum indicatiuus, non indiget auxilio alterius partis ad plenam significationem, | licet per tempora et personas deficiat naturaliter ; 23" caret enim prima persona et praeterito tempore. Solemus autem non solum imperantes, sed etiam orantes 9o eo uti, ut Musa, mihi causas memora.

saepissime

Optatiuus autem quamuis temporibus et personis perfectior esse uideatur imperatiuo, merito tamen post eum ponitur, quia eget aduerbio optandi, ut plenum significet sensum ; et iure illum praecedit imperatiuus, quia quamuis primam amittat 9; personam praeteritumque tempus non habeat, perfectus tamen est in semet ipso et nullius eget auxilio ; et quoniam qui optat inferior esse uidetur imperanti, iure post imperatiuum ponitur optatiuus. Quarto loco ponitur coniunctiuus, et merito. Eget enim non 1 solum aduerbio uel coniunctione uerum etiam altero uerbo, ut

perfectum significet sensum, ut Virgilius in Bucolico: Cum faciam witulam pro frugibus, ipse uenito. Infinitiuus uero et inpersonalis merito superiores sequuntur, ; quia nec certum

numerum

nec certam

personam

definiunt.

Sequitur : HVNC QVIDAM MODVM PRO GENERE AC SIGNIFICATIONE VERBI ACCIPIVNT (381,21). Quare hoc? Propterea utique, quia, sicut uerba

actiua et cetera ab indicatiuo

in-

choantia per omnes currunt modos usque ad ultimum mem10 brum gerundiui, ita et iste inpersonalis.

Dicunt enim aliqui,

ex quibus Pompeius est, quod modus non potest esse, quia non

84/90 Sed. 204, 65-70 ; Prisc. 2, 424, 1-5 (paene ad litt. ; etiam Erch. 38, 4-10) 91/98 Sed. 204, 71-83 (paene ad litt.) ; cf. Prisc. 2, 424, 8 (etiam Erch. 38, 16)

91/93 Paul.f. 12 Erch.

38, 20

99/3 Prisc. 2, 424, 12-15 ; Sed.

204,

84

Sed. 205, 15-26 (paene ad litt.)

90 Verg. Aen. 1, 8

4 sq. Sed.

205,

cf. etiam Alc. 877 12-14

A —Clem. 64, 8

6/16 Mur.

139,

78-86

11 Pompeius : 216, 16

2 sg. Verg. ecl. 3, 77

84 secundum tenet B 85 ante indicatiuus add. est B 89 sq. eo uti sepissime A 91 ante temporibus e/ ante personis add. in B 92 qui A 94 quamuis om. B

amittat Sed. :amittit B mutat A 95 habet B 97 imperanti om. A 2 perfectum B (e Prisc.) :plenum A (er Sed.) in Bucolico om. A Bucolico Prisc. (et Erch. Sed.) :Bucolica B 4 uero oz. B 5 definiunt B (ef Jed.) :sig-

nificant A 6 ante sequitur add. Di B 9 membrum A (e? Mur. Sed.) :uerbum B 10 sed dicunt aliqui B 11 non alt. ante 12 habet £r. A (et Sed., sed non possit A (et Sed., sed non Mur.) Mur.)

IN DON. MAL. II

95

ut ceteri modi proprium angulum habet in uerbo, sed uelut uagus per omnes discurrit modos; si enim modus esset, proprium haberet locum. Cur ergo Donatus annumerauit eum 1; inter modos ? Ob nullam aliam causam, nisi quia ab indicatiuo modo formatur. CvIVS VERBA AVT IN TVR EXEVNT, AVT IN IT, AVT IN ET (381,22). In tur exeunt, ut legitur scribitur ; in it, ut contingit ; in et, ut pudet. 20 SED QVAE IN TVR ET IN IT EXEVNT, HAEC AB INDICATIVO ORIVNTVR, VT LEGO LEGITVR, CONTINGO CONTINGIT. QVAE IN ET EXEVNT, DVAS FORMAS HABENT. ALIA ENIM AB INDICATIVO VENIVNT, VT MISEREOR MISERET (381,23). Notandum est, quod miseret magis a misereo quam a misereor 25 uenit. Vetustissimi enim, sicut Priscianus dicit, pro misereor

misereo dicebant. ALIA A SE ORIVNTVR, VT PVDET TAEDET (381,25). A se autem haec uerba oriri dicuntur, quia eorum primitiua apud nos modo in usu non habentur. Re uera autem non a se oriuntur,

3o sed a uerbis, quae apud ueteres fuerunt, sicut ipse Donatus subiungit, dicens : OQVAMVIS VETERES DIXERINT PVDEO TAEDEO

(381,26 app. crit.). Quia ergo recesserunt ab usu et remanserunt tantum inpersonalia uerba, ideo a se oriri dicuntur. QVALITAS VERBORVM ETIAM IN FORMIS EST CONSTITVTA, 35 QVAS FORMAS ALII VERBORVM GENERIBVS VEL SIGNIFICATIONIBVS MISCENT (381,26). Ipsum est genus quod significatio. Quare igitur alii permiscent uerborum generibus formas? Ideo nempe, quia, sicut genera per omnes modos declinantur, ita et perfecta forma et meditatiua et reliquae. Cur ergo non 4oita dixit Donatus ? Ideo scilicet, quia una coniugatio non potest poni pro omnibus coniugationibus neque omnes sub una coniungimus litteratura. Perfecta autem forma omnium coniugationum repperitur et omnium generum. Propterea potius formae sunt dicendae quam genus.

18 sq. Sed. 205, 36 sq. 25 Priscianus : 2, 425, 18

litt.)

23/26 cf. Mur. 140, 90

Sed. 206, 57

27/33 Sed. 206, 68-74 ; Mur.

36/44 Sed. 207, 88.94-3;

Rem. mai. 252, 21 140, 95-1 (paene ad

Mur. 140, 5-13 (paene ad litt.)

12 habent A (e£ Mur. codd. O S et Sed.) 13 currit B 14 locum haberet B 15 modos B : illos A quod B 16 modo oz. A (et Sed., sed non Mur.) 18 contigit B (et $ed.) 20 et B (e? Don. Sed.) :aut A — postindicatiuo add. modo B 21 ut om. A contigit B 22 formulas B 27 autem om. B 28 sq. modo apud nos non B 31 ueteres om. A 32 ergo A : uero illa B 37 alii igitur A 38 nempe om. A 40 scilicet A : nempe B 42 coniungimus post 41 omnes /r. B — 43 et omnium generum Pos? coniugationum /r. A (et Sed., red non Mur.) 43 sq. forme potius B

96 45

50

ARS LAVRESHAMENSIS

FORMAE IGITVR LATINAE SVNT QVATTVOR (381,28). Definitio numeri est hic. Fuerunt qui uoluerunt plures formas, fuerunt qui pauciores. Illi, qui pauciores dicebant, nolebant computare amplius quam duas : perfectam et frequentatiuam. | Cur ergo non illos sequitur Donatus ? Ideo quia non ualet integritas Latinae linguae sub duabus comprehendi formis. Qui uero plures uoluerunt esse formas, addebant desideratiuam, ut facesso et uiso, et diminutiuam, ut pitisso et uacillo.

55

Quod Donatus ideo non fecit, quia omnia uerba desideratiua perfectae formae copulantur, diminutiua autem frequentatiuae formae sunt. PERFECTA, VT LEGO; MEDITATIVA, VT LECTVRIO ; (FREQVENTATIVA, VT LECTITO ; INCHOATIVA, VT FERVESCO CALESCO) (381,29). Quaerendum est, cur non naturaliter Donatus has ordinauit

60

6I

70

formas,

ut

prius

scilicet

poneret

meditatiuam,

deinde inchoatiuam ac deinde perfectam, postremo frequentatiuam. Quicquid enim agere uolumus, primo meditamur, deinde inchoamus, ac post perficimus, ac sic demum frequentamus. Ad quod dicendum, quod Donatus principalitatem secutus et non naturam ideo taliter has ordinauit formas. In perfecta quippe forma omnes coniugationes et omnia genera omniaque tempora inueniuntur. Meditatiua autem forma semper quartae coniugationis est et semper in urio desinit et uenit ab omnibus coniugationibus et ab omnibus generibus et est maxime praesens illius tempus in usu et caret gerundiuo modo et futuro tempore participii. '"Frequentatiua'" uero "uerba semper sunt primae coniugationis" et oriuntur a neutralibus et actiuis uerbis et sunt semper eiusdem generis cuius primitiua, a quibus oriuntur, et desinunt in quinque clausulis, uidelicet in to ut canto, in ito ut minito lectito, in Inchoatiua autem

13 so ut merso, in lo ut cauillo, in xo ut nexo.

45/55 Sed. 208, 13-22

;

Mur.

141, 14-23 (paene ad litt.)

41 sq. cf. Cons. 375, 32

51 sq. cf. Prisc. 2, 431, 10 58/78 Mur. 141, 24-40 (paene ad litt.) 58/64 cf. ad Cuimn.f. 34"^ Smar.f. 54" Sed. 208, 44 Sed. min. 37, 89 Valent.f. 59% Rem. mai. 253, 8 Serg. suppl. 152, 6 209, 56 66/70 Sed. 75 Sed. 209, 78-81

214,1

Rem. min. 47, 21 58/62 cf. Expl. 505, 15 Pomp. 219, 7 Ambr.f.814 Mals. 196, 19 Erch. 39, 15 64/66 cf. Sed. 209, 67-72 (baene ad litt.) 66 sg. cf. Valent.f.60" 70/ 70 sq. Don. 381, 30 sq. 74 minito : Prisc. 2, 396, 12 Mal.

75/97 cf. Sed. 210, 1

46 hic est B formas u.sp.r. om. A 47 sq. amplius computare B 50 comprehendi sub duabus B 51 uoluerunt esse oz. B 59 formas nominauit B scilicet oz. A 60 ac B : et A 62 ac post A : deinde B 63 dicendum est quia B

64 taliter B (e? Mur.) : non naturaliter A (cf. /. 58)

67 est

om. B 69 est pos usu £r. B (sed non Mur.) pos! est add. semper A (sed non Mar.) 74 uidelicet oz. A cantito B minito A (e? Mur.) : munito B (imito cod. ed. ) lectito A : et B 75 bos! merso ef post cauillo add. et B

IN DON. MAL. II

97

forma merito in primo loco non ponitur, quia, sicut idem in sequentibus dicit Donatus, deficit in praeterito tempore et oritur tantum a neutralibus uerbis. PERFECTA, VT LEGO. Perfecta forma dicitur, eo quod per8o fectum indicat sensum. MEDITATIVA,

VT LECTVRIO.

Meditatiua

tando. Lecturio enim nihil est aliud scripturio meditor scribere. FREQVENTATIVA,

VT LECTITO.

dicta est a medi-

nisi meditor

Frequentatiua

legere,

est, qua nos

85 saepe aliquid facere ostendimus, ut lectito, id est saepe lego, cursito, id est frequenter curro. INCHOATIVA,

VT FERVESCO

CALESCO.

Inchoatiua

dicta est

ab inchoando. Quid est enim feruesco nisi incipio feruere, calesco nisi incipio calere ? 90 SVNT ETIAM FREQVENTATIVA DE NOMINE VENIENTIA, VT PATRISSAT MATRISSAT GRECISSAT (382,2). Patrissat, hoc est patrem assimilat, matrissat qui matrem assimilat, grecissat qui Grecum assimilat. SVNT ALIA QVASI DIMINVTIVA, QVAE A PERFECTA FORMA 95 VENIVNT, VT SORBILLO SVGILLO (382,3). Principalia uerba sunt sorbeo sugo, diminutiua sorbillo sugillo. Sciendum est autem, quod in sensu frequentatiuae formae sunt, in superficie uero

diminutiuae. SVNT SINE ORIGINE PERFECTAE FORMAE, VT PITISSO VACILLO 1 (382,4). Pitisso hoc est consumo siue bibo uel frequenter spuo. Vnde et quidam doctor dicit de quibusdam, quod 'tria dolia uini Pitissando consumpserint', id est bibendo. Notandum autem, quod, quamuis Donatus haec uerba sine ; origine perfectae formae esse dicat, inuenitur tamen, ut

77 Donatus : 382, I

81 sq. cf. Pomp. 219, 12

94, 1 Sed. 211, 32 Rem. mai. 253, 22 Sed. 211, 39 sq. 96/98 Sed. 211, 45 sq.

cf. Eugraph. Ter. Haut. 457 —Sed. 211, 48 94,5

Rem. mai. 253, 28

(paene ad litt.)

Monac.f.30*

91/93 cf. Cassiod. 1235C —Ercb.

91 sg. cf. Pomp. 221, 22 95 sq. 1/3 Mur. 142, 45-47 (baene ad litt.) ;

1 cf. gramm. suppl. CLX XV |Ercb. CGL

5, 576, 17

4/11 Sed. 212, 54-61

5/11 cf. Pomp. 221, 6

2 sq. cf. Ter. Haut. 457

76 sg. idem Donatus dicit in sequentibus B 77 sq. et otitur tantum A : tamen uenit B 78 post uerbis add. propter rationem ergo superius dictam merito in primo loco perfecta ponitur forma B 82 enim om. B aliud est A 84 ante ut add. forma est B est om. B 85 facere om. B id est om. B 89 nisi oz. A 92 sg. matrissat — assimilat B : et cetera similia A 95 uerba om. B 96 ante sorbillo add. ut B 97 quia B 1id est B 2 de quibusdam oz. A (et Mur. cod. L.) 4 bos! notandum add. est B 5 dicat esse perfecte forme B

98

ARS LAVRESHAMENSIS

Pompeius testatur, in ethimologiis ratio horum uerborum. Fit enim in hoc uerbo mutatio o in i et quasi a potisso dicitur pitisso ; quod si ita est, potisso habet principale poto, ut per sineresin hoc factum sit, ut pitisso dicatur quasi potatisso. 1o Item, sicut dicit, uacillo trahit originem ab eo quod est uagor,

id est nuto, uacillo enim est nuto, id est membris uagor. SVNT VERBA INCHOATIVIS SIMILIA, QVAE INCHOATIVA NON ESSE TEMPORVM CONSIDERATIONE PERNOSCIMVS, VT COMPESCO COMPESCVI (382,6). Superius dictum est, quod inchoatiuae 15 formae uerba non recipiunt praeteritum tempus, ''quia quae inchoantur praeteritum tempus non habent". Dum ergo hoc uerbum praeteritum tempus habeat, claret, quia superficiem quidem inchoatiuae formae habet similem, sed in sensu perfectae | formae est.

20

24T

SVNT ITEM ALIA INCHOATIVA, QVAE A PERFECTA FORMA VENIVNT, VT HORREO HORRESCO. SVNT QVAE ORIGINEM SVI NON HABENT, VT CONSVESCO QVIESCO (382,8). Quare dicit inchoatiua uerba Donatus esse haec, cum praeteritum habeant tempus, quo superius dixit

25; ea

carere.

Consuesco

enim

consueui

facit

praeteritum

et

quiesco quieui. Ad quod dicendum : Si ueritas rei adtendatur, consueui et quieui non sunt praeterita supradictorum uerborum consuesco et quiesco, sed potius a uerbis consueo et quieo, quae apud antiquos in usu fuerunt, ueniunt Pompeio 3o teste.

Illis itaque recedentibus

ab usu,

remanserunt

eorum

praeterita consueui et quieui. 1

«De coniugationibus) CONIVGATIONES VERBIS ACCIDVNT TRES : PRIMA SECVNDA TERTIA (382,10). Coniugatio est consequens uerborum declinatio. Coniugatio autem uocatur, sicut Priscianus dicit, uel

14/19 Sed. 212, 74-79

Bern.f. 10^ —Monac.f. 317 cf. Sed. 213, 93

Pomp.222,6

Prisc. 2, 442, 24

15 sq. Don.

381, 31

23/31

23/26 Sed. 213, 90-93 ;

28 consueo : Char. 330, 21

3Prisc.2,442,18

Sed.213,8

cf. Mur.

142, 49

cf. Ambr.f. 83%

Prisc. 2, 508,6

al.

4/17 $ed. 213, 12-25.

gl. cod.

26/31 29 quieo :

4/9 cf.

6 corum B 7 mutatio in hoc uerbo B o littera in B 8 potisso oz. B 9 post sineresin add. hoc est per conglutinationem duarum litterarum id est t et a B pos! quasi add. pro B 10 os? sicut add. quidam B 11 uacillo — nuto om. A 12 uerbalia B 13 Dos? temporum add. cum B 16 non habent praeteritum (oz. tempus) B hoc om. B 18 sg. in sensu sunt perfecte forme B 23 esse Donatus B 24 tempus habeant B 24 s4. quod s. d. e. c. praeterito tempore B 25 sq. enim — quieui A : consuesco consueui et quieui B 26 pos! dicendum add. est quod B 29 fueruntin usu B ueniunt ozz. A 30 testante B 1 fit.suppleui — 4 uocatur post dicit /r. A (sed non Sed.)

IN DON. MAIL. II ; propter coniugatas consonantes,

99

hoc est cognatas, ex quibus

plerumque apud Grecos coniugationes declinationis regulam sumunt; uel quod sub una eademque declinationis regula plurima coniungantur uerba ; quae ratio apud Latinos magis apta esse uidetur. Notandum enim est, quoniam apud Grecos ıo coniugatio et uocalibus et consonantibus comprehenditur, apud Latinos uero solis uocalibus. Quaerendum igitur est, quomodo apud Latinos per supra dictas uocales comprehenduntur coniugationes. Ita plane : Omnia enim uerba, quae in secunda persona indicatiui modi 1; a ante s habuerint, primae sunt coniugationis ; similiter quae e habuerint ante s, secundae ; quae autem i correptum, tertiae,

20

2;

3o

35

quae uero i productum, quartae. EST ALTERA SPECIES TERTIAE CONIVGATIONIS, QVAE I PRODVCTO ENVNTIATVR. HANC NONNVLLI QVARTAM CONIVGATIONEM PVTANT, QVOD FVTVRVM TEMPVS IN AM ET IN AR ET IN BO ET IN BOR SYLLABAM MITTIT, VT SERVIO SERVIS SERVIAM SERVIBO, VINCIOR VINCIRIS VINCIAR VINCIBOR. QvOoD QVIDAM REFVTANTES NEGANT IN BO ET IN BOR RITE EXIRE POSSE TERTIAM CONIVGATIONEM, NISI IN EO VERBO, QVOD IN PRIMA PERSONA INDICATIVI MODI TEMPORIS PRAESENTIS NVMERI SINGVLARIS E ANTE O HABET, VT EO QVEO EAM QVEAM IBO QVIBO ET PASSIVO QVEOR QVEAR VEL QVIBOR ET SI QVA SVNT SIMILIA (382,26). Quaerendum est, quare Donatus dicat eam esse tertiam coniugationem, quae in secunda persona i producto enuntiatur, cum omnes alii grammatici excepto eo quartam illam uocent coniugationem. Ideo scilicet dicit Donatus eam tertiam, quia in secunda persona habet i ante s. Alii uero ideo quartam coniugationem computant, quia multum distat a tertia ; tertia enim in secunda persona habet i correptum, quarta uero i productum ; tertia mutat in imperatiuo et infinitiuo i in e, quarta nequaquam ; tertia mittit futurum indicatiui in am et in ar, quarta in am et in ar et in bo et in bor ; in tertia quoque coniugatione infinitiuus passiui semper minor est una syllaba ab infinitiuo

14/17 cf. Prisc. 2, 443, 1

28/41 Sed. 215, 78-91 ;

cf. Mur. 143, 61

6 plerique B (pleraeque Prise.) apud Grecos om. A (et Sed., sed exstat ap. Prisc.) regulam oz. B 8 coniunguntur B (e/ Sed., sed non Prisc.) 11 uero om. B 12 est igitur B 14 enim om. B quae habent (e/ 15 habuerint oz.) B 16 habet B 18 in i B (et Donati cod. 5) 20 et a//. om. A 21 mittunt B 23 5q. exire rite B 27 et a passiuo B 28 sq. Donatus quare B 31 scilicet ozz. A 32 eam esse tertiam B i habet B 33 ideo esse quartam B putant B 34 persona om. B 35 correptum A: ante s B 36 in infinitiuo A (et Mur. codd. V O, sed non codd. S L, Sed.) 38 et prius post 37 quarta £r. B 39 est om. B

IOO

ARS LAVRESHAMENSIS

4o actiui, in quarta uero coniugatione infinitiuus passiui aequalem habent numerum syllabarum. 1

actiui

et

(De generibus»

GENERA VERBORVM, QVAE AB ALIIS SIGNIFICATIONES DICVNTVR, SVNT QVINQVE (383,1). Cur a Donato genera dicuntur ? Propter duo uerba, actiuum uidelicet et passiuum. Actiuum ; enim assumens r generat passiuum, et rursus passiuum amittens r generat actiuum. Quare igitur ab aliis significationes dicuntur ? Ideo sine dubio, quia significant nobis, quem sensum obtineat unumquodque uerbum. ACTIVA

PASSIVA

NEVTRA

DEPONENTIA

COMMVNIA

(383,2).|

ro Notandum est, quod significatio uerborum Plinio Secundo testante proprie in actione uel in passione est ; actiuum enim est quod alio patiente nos agimus, ut uerbero ; passiuum uero est, quod alio agente nos patimur, ut uerberor. Ista ergo sunt actiua et passiua, quae uersantur inter duas personas agentis 15 et patientis, ut amo te et amor a te.

Ea uero uerba, in quibus una persona, agentis scilicet, ut ambulo curro, uel patientis ostenditur, ut uapulo ardeo, neutra uocantur, quia actum solum uel passionem solam significant. 20 Deponentia autem dicuntur, ut quidam uolunt, quia deponunt futuri temporis participium in dus; nemo enim recte dicit loquendus. Vel etiam, quod melius est, ideo dicuntur deponentia, quia sub una litteratura passiui uerbi deponunt aliquando sensum passiuum et retinent actiuum. 2;

Communia

autem

uocantur,

quia

duas

significationes,

agentis scilicet et patientis, in una uoce significant, ut osculor te et osculor a te. Sed quaerendum est, quando actionem uel quando passionem significent. Tunc nempe actionem, quando

3/8 Ted. 216, 7-12 ; «f. Mur. 143,73 — 10/19 Sed. 216, 32-41; —Clem. 67,29 - 68, 6 (paene ad litt.) 10/15 cf. Pozzp. 227, 25 10 Plinio :fr. 107 (ed. A. della Casa p.166) 20/22 $ed. 217, 71-73 ; cf. Seru.417, 18. Pomp. 228,28 Isid. 1, 9, 7 Mur.144,89

218,79

dl.

22/24 cf.Prisc. 2, 374, 6 Clem. 68, 15.

28/30 $ed. 218, 91-99

25/27 Clem. 68, 19.21

Mur. 144,95

Sed.

1tit.suppleui ^ SdiciturB 4uidelicetom. A Ödpassiuumom.B 6 generat B (et Sed.) : fit A 9 communia deponentiaB 10 uerborum om. A Secundo om. A 11 in alt. om. B 11 sg. est enim B 13 ista ergo oz. e sunt post 14 passiua Zr. A (sed cf. Pomp. Clem. Sed.) 15 amo te et amor a te B (e Clem.) : uerbero uerberor A (ei Sed.) 16 scilicet om. A 18 solam A: solum B 20 autem om. A (enim Sed.)

22 dicuntur A : dicitur B

aliquando oz. B passiui A nempe B (e£ Sed.) : igitur A

26 scilicet oz. A

23 una ox. A

24

28 quando prius om. A

IN DON. MAI. II

IOI

accusatiuo casui iunguntur, ut osculor te ; tunc passionem, 3o quando ablatiuo, ut osculor a te.

ACTIVA SVNT, QVAE O LITTERA TERMINANTVR ET ACCEPTA R LITTERA FACIVNT EX SE PASSIVA, VT LEGO LEGOR. PassIvA SVNT, QVAE R LITTERA TERMINANTVR ET EA AMISSA REDEVNT IN ACTIVA, VT LEGOR LEGO. NEVTRA SVNT, QVAE O LITTERA 35 TERMINANTVR, SED ACCEPTA R LITTERA LATINA NON SVNT, VT STO CVRRO. SVNT ETIAM NEVTRA, QVAE I LITTERA TERMINANTVR, VT ODI NOVI MEMINI (383,2). Notandum est, quod haec uerba praesens et praeteritum tempus sub una comprehendunt litteratura. 4o Odi enim, noui et memini tam pro praesenti quam pro praeterito tempore ponuntur.

SVNT ETIAM, QVAE IN VM SILLABAM DESINVNT, VT SVM PROSVM ABSVM OBSVM. SVNT ITEM, QVAE IN T LITTERAM EXEVNT ET INPERSONALIA DICVNTVR, VT PVDET TAEDET PAENITET LIBET 45 OPORTET. SED HAEC ET HIS SIMILIA DEFECTIVA EXISTIMANDA SVNT. SVNT PRAETEREA NEVTRA PASSIVA, VT AVDEO AVSVS SVM, GAVDEO GAVISVS SVM, SOLEO SOLITVS SVM (383,6). Quare dicuntur neutra passiua ? Ideo scilicet, quia in praeterito et so in his, quae a praeterito diriuantur, secundum passiui generis regulam declinantur. Vnde igitur uenit haec consuetudo, ut tali nomine nuncuparentur haec uerba ? Ex hoc scilicet : apud ueteres enim secundum passiui generis regulam declinabantur haec uerba et erant deponentia. Videntes autem moderni 55 deformem sonoritatem esse in illis, quod pulchrius fuit retinuerunt, deforme abicientes.

DEPONENTIA SVNT, QVAE R LITTERA TERMINANTVR ET EA AMISSA LATINA NON SVNT, VT CONVIVOR CONLVCTOR. COMMVNIA SVNT, QVAE R LITTERA TERMINANTVR ET IN DVAS FOR60 MAS CADVNT, PATIENTIS ET AGENTIS, VT SCRVTOR CRIMINOR. DICIMVS ENIM SCRVTOR TE ET SCRVTOR A TE, CRIMINOR TE ET CRIMINOR A TE. SvNT VERBA EXTRA HAS REGVLAS, QVAE INAEQVALIA DICVNTVR, VT SOLEO FACIO FIO FIDO AVDEO GAVDEO VESCOR FERO

38/41 Sed. 218, 13-16 48/56 Sed. 219, 41-48 ; cf. Mur. 144,5 Phoc. 431, 1. Clem. 69, 9

48/B1 «f.

33 ea amissa Don. : ea r amissa A amissa ea B 39 et om. B comprehenduntur A (et Sed.) 40 post enim add. et B tam praesente quam praeterito B 43 absum oz. B litteram om. A 45 sq. sunt existimanda A 49 scilicet ozz. A 53 sq. haec uerba declinant A 54 et om. B autem oz. B 60 sg. scrutor (ter) A (et Don.) : osculor B 64 fio om. B

102

ARS LAVRESHAMENSIS

65 MEDEOR EDO PANDO NOLO VOLO MALO EO (383,10). Inaequalia dicuntur ideo, quia secundum regulam non declinantur, ut soleo : facit enim praeteritum solitus sum ; facio facit passiuum fio, cum secundum regulam aliorum uerborum debuisset facere facior. Fio factus sum, fido fisus sum, audeo ausus sum; gaudeo 7o gauisus sum, uescor pastus sum, fero tuli, medeor medicaui uel

medi, edo (hoc est comedo) es est, pando pansus sum, nolo non uis (cum nolo nolis debuisset facere), uolo uis (pro uolo uolis) et cetera. | SVNT, QVAE DECLINARI RITE NON POSSVNT, VT CEDO AVE 75 FAXO (AMABO) SIS INFIT INQVAM QVAESO AIO ET CETERA (383,

16). Rite non declinantur haec uerba, quia naturali ratione defectiua sunt et perdunt uires omni ratione. Hoc enim uerbum non habet amplius nisi cedo, id est dic, et cedite, hoc est dicite ; aue et auete ; faxo, hoc est inlumino, siue facio ; amabo

8o uerbum blandientis est et non habet amplius, uerbi causa si dicam 'amabo, cur posuistis puerum ante hostium ?'; sis id est si uis ; infit 'dicere incipit' ; inquam, id est dicam uel

dico : pro praesenti enim et pro futuro accipitur ; quaeso et quaesumus, salue et saluete, aio aiunt et ait. Haec enim 8s omnia multipliciter deficiunt. SVNT ETIAM MONOSYLLABA, QVAE IDEO SOLA ETIAM CONTRA REGVLAM PRODVCTA SVNT, VT STO DO FLO (383,17). Sciendum est, quod omnia uerba disyllaba uel trisyllaba in o desinentia naturaliter correpta sunt, sed producuntur plerumque poetica 9o licentia. Monosyllaba uero, quae in o finiuntur, producuntur semper, et hoc est quod nunc dicit Donatus, quod 'ideo sola contra regulam producantur', quia monosyllaba sunt.

65/73 cf. Mur. 144, 12 195, 24 Clem. 69, 15

23

Pris. 3, 504, 25

70 uescor pastus sum : P/or. 438, 16 71 medi : Mas. Ambian.f. 68" Erch. 95, 5 pansus : cf. Diom. 377,

Mals. 248, 4

76 — 79 dicite : Sed. 221, 7-10

16 sq.

Pomp. 231, 35 79/85 cf. Sed. 221, 14 79 faxo hoc est inlumino : cf. Rem. mai. 258, 6 Monac.f.329^ CGL 4, 237, 6 79/81 Pomp. 231, 36 sq. (baene ad

Hit)

87/92 Sed. 222, 34-39 ; cf. Pomp. 232, 16

81 cf. Ter. Andr. 763

65 medor B

69 post fido add. facit B

70 medeor B? : medor B medi

71 pansus 74? B : pa(s)sus A B? (pansus sum uel passus sum Mar., ee

stue pansus sum Sed. 221, 99) (cf. infra I. 79) sis om. A

Sed.) : est B

86 etiam sola A

81 posuisti B

87 do sto B

73 et cetera om. A 18 amabo suppleui sec. Don. 79 post facio add. tunc faxo A 80 habet A (er 82 bos! dicere add. oc est B

90 uero om. A

84 quesimus B

finiunt A (et Sed.)

IN DON. MAI. II

I03

SVNT VERBA INCERTAE SIGNIFICATIONIS, VT TONDEO LAVO FABRICO PVNIO MVNERO PARTIO POPVLO ASSENTIOR ADVLOR 95 LVCTOR AVGVROR (383,18). Incertae significationis dicuntur haec uerba, quia et actiuam et passiuam significationem possunt habere. Possum enim dicere 'tondeo mihi caput’ et 'tondeor mihi barbam', lauo et lauor, fabrico et fabricor, punio

te et punior te, munio te et munior te et sic per cetera. ı HAEC ENIM OMNIA ET IN O ET IN R LITTERIS FINIVNTVR ET HIS VERBIS TEMPORA PARTICIPIORVM ACCIDVNT PAENE OMNIA (383,20). “Et in o et in r litteris finiuntur", tempora autem participiorum accidunt his uerbis, ut tondens tonsus tonsurus ; tondendus, lauans lautus lauturus lauandus et sic per cetera uerba poteris repperire participia. De numero

NVMERI VERBIS ACCIDVNT DVO : SINGVLARIS ET PLVRALIS : SINGVLARIS, VT LEGO, PLVRALIS, VT LEGIMVS ; ITEM SECVNDVM 10 QVOSDAM

DVALIS,

VT

LEGERE

(384,1).

Notandum

est, quia

fuerunt quidam, sicut hic Donatus dicit, qui dualem numerum esse dixerunt in uerbo propter tertiam personam pluralem praeteriti perfecti, quae est legere ; legerunt enim de multis, legere uero de duobus dici uoluerunt. Sed Greci hoc con15 seruant ; apud Latinos uero Diomede et Pompeio testantibus non conseruatur. Legerunt enim et legere apud Latinos pluralem numerum significant, quia et de duobus et de multis dici potest. Et hoc quoque aduertendum est, quod uerba sub una uoce 20 numero communia non inueniuntur, nisi infinitiua et inpersonalia. Et quaecumque uerba personis deficiunt, statim et in numero defectiua sunt, et ideo inpersonalia a pronominibus accipiunt numerum et personam, ut legitur a me et legitur a uobis. Similiter infinitiua a uerbo accipiunt personam et nu25 merum,

ut legere uolo et legere uolumus.

93/99 Sed. 222, 46-50 ; 223, 12-26

cf. Pomp. 233, 1

10/18 cf. Pomp. 234, 18

15 Diomede : 334, 26

3/6 Sed. 223, 61-64

10/25 Sed.

11/17 Clem. 69, 30 - 70, 2 (paene ad litt.)

19 sq. cf. Virg. gramm. 53, 10

24 sq. cf. supra 92, 53

97 dicere enim B 99 munior a te B sic pet om. A 1 in alt. om. B 2 ante his add. in A (et Sed., sed non Don.) accidunt oz. B 8 et prius om. B litteris om. A 6 post participia add. B! in marg. inf. : Hic habeo defectum unius quaterni quem tamen in 4 foliis comprehenderem si adesset; deinde deest B usque ad 119, 58 24 infinitiua a uerbo Sed. :a uerbo infinitiua A

104

ARS LAVRESHAMENSIS De figuris

FIGVRAE VERBORVM DVAE SVNT : AVT ENIM SIMPLICIA SVNT VERBA, VT SCRIBO, AVT CONPOSITA, VT DESCRIBO (384,3). Figura est forma quaedam siue imago uniuscuiusque partis unita, 3o hoc est simplex, siue coniuncta, id est composita. Figura autem dicta est a fingendo, id est a componendo. Hae igitur duae figurae accidunt uerbis : simplex, ut scribo, conposita, ut describo.

Sunt

etiam

et decomposita

uerba,

id est a com-

positis diriuata, ut a concupio conticeo fiunt decomposita 35 concupisco conticesco. COMPONVNTVR ETIAM VERBA QVATTVOR MODIS : EX DVOBVS CORRVPTIS, VT EFFICIO, EX DVOBVS INTEGRIS, VT OBDVCO, EX CORRVPTO ET INTEGRO, VT ALLIGO, EX INTEGRO ET CORRVPTO, VT DEFRINGO (384,4). Quia Donatus | quattuor modis uerbum 4o componi ut ceteras dicit partes, quaerendum est, cum quibus partibus componatur. Scilicet cum nomine, ut ab amplo et facio fit amplifico ; cum alio uerbo, ut a calere et facio fit cale-

facio; cum aduerbio, ut benedico; cum praepositione, ut coniungo. 45 SVNT VERBA COMPOSITA, QVAE SIMPLICIA FIERI POSSVNT, VT REPONO DISTRAHO : SVNT, QVAE NON POSSVNT, VT SVSPICIO COMPLEO (384,7). Hoc uult dicere, quia sunt quaedam uerba, quorum simplicia non sunt in usu, ut offendo defendo aspicio reperio suffragor impero impleo ; nam fendo spicio perio fragor 5o pero pleo non dicimus. Notandum autem, quia sunt quaedam uerba, quae in conpositione mutant coniugationem, ut do das cum sit primae, eius compositum

reddo

reddis

tertiae

(est)

coniugationis.

Similiter quoque inueniuntur, quae non solum coniugationem,

ss sed etiam genus in compositione mutant, neutrum, inuenio uero inuenis actiuum est.

1

ut

uenio

uenis

De tempore

Tempus dictum est a temperamento, et magnum et modicum dici potest. Tempus uero est perpetuum quoddam et indiuiduum, quod per se et in se reuoluitur.

28/35 Sed. 224, 4-5.9-11.13-15 28/30 Clem. 70, 8-10 — 30 sg. cf. subra 4 33/35 cf. Pris. 2, 434, 23 — 39/44 Sed. 224, 33-38 41/44 d Css o dies is 4/96 Sed, 225, 44-53; cf. Al. 878B — 47/80 cf. Pris. 2, 435, 4 51/56 cf. Prisc. 2, 434, 26 Clem. 5, 35, 1

70, 26

3 sq. cf. Diom. 335, 21

39 defringo Don. : defingo A

2/4 Clem. 71, 6-8

Prisc. 2, 405, 22

Sed. 226, 2-4

Ambr.f. 934

53 est suppleui (sec. Sed.) : om. A

2 cf Irid,

E

IN DON. MAI. II 5

TEMPORA VERBIS ACCIDVNT TRIA (384,10). Quare dixit tria tempora uerborum ? Ideo é(scilicet?, quia uniuersa quae agimus in tres partes diuiduntur. PRAESENS,

10

15

20

2;

105

VT LEGO,

PRAETERITVM,

(VT)

LEGI,

FVTVRVM

(VT? LEGAM (384,10). Quaerendum est, quare posuit praesens tempus primum et non per ordinem, ut prius praeteritum posuisset ac deinde praesens. Ideo (nempe)? praesens prinum posuit, quia quod praeteritum est praesens ante fuit et praeteritum non potest esse, nisi prius praesens fuerit. Est autem praesens Prisciano testante, cuius pars praeteriit, pars futura est. Cum enim tempus fluuii more instabili uoluatur cursu, uix punctum habere potest in praesenti, hoc est instanti. SED PRAETERITI TEMPORIS DIFFERENTIAE SVNT III : INPERFECTA PERFECTA ET PLVSQVAMPERFECTA ; INPERFECTA, VT LEGEBAM, PERFECTA, VT LEGI, PLVSQVAMPERFECTA, VT LEGERAM (384,11). Quaerendum est, cur dixerit praeteritum tempus habere differentias tres, cum de praesenti et futuro nihil tale dixerit. Propterea sine dubio non de praesenti hoc dixit, quia praesens tempus tam breue et instabile est, ut uix comprehendi possit. Nullo modo enim in suo statu manere ualet, in tantum ut si legam uerbum et dicam clamito, cum dico mi, iam cla praeteritum est, to futurum.

Et idcirco non

ualet diuidi in tres species. In futuro quoque ideo non ualet diuidi, quoniam incertum est, utrum fieri possit, quod quisso que uult. Praeteritum (autem) idcirco habet differentias tres, quia tam spatiosum est, ut actus noster qui in eo fit tripertito diuidatur, scilicet in inperfectum perfectum et plusquamperfectum. 3; Inperfectum autem tempus est, in quo res aliqua coepit geri necdum tamen perfecta est. Perfectum uero est, in quo res et inchoata et perfecta monstratur. Praeteritum plusquamperfectum, in quo iam pridem res perfecta ostenditur. ERGO IN MODIS VERBORVM QVINQVE TEMPORA NVMERABI40 MVS : PRAESENS PRAETERITVM INPERFECTVM (PRAETERITVM) PERFECTVM PRAETERITVM PLVSQVAMPERFECTVM FVTVRVM (384,

5/7 Sed. 226, 5-7

9/17 Sed. 227, 59-66

13/17 Prise. 2, 414, 10-13

228, 71-82

9/13 cf. Mur.

145, 39

21/38 Mur. 146, 43-54 (paene ad litt.)

29/33 cf. Prisc. 2, 405, 9

Paul.f. 127

21/34 Sed.

35/38 Sed. 229, 6-11 (qui pauca addidit)

6 scilicet suppleui (sec. Sed.) : om. A 8 sq. ut suppleui bis (sec. Don. et Sed.) 11 posuisset Dos? praesens /r. Sed. nempe suppleui (sec. Sed.) : om. A 16 in instantiSed. 22 differentias habere Sed. 31 autem suppleui (sec. Sed.) : om. A 33 diuidatur Sea. : diriuatur A 40 praeteritum suppleui (sec. Don. et Sed.) : om. A

106

45

ARS LAVRESHAMENSIS

14). Quid est quod superius tria tempora dixit et nunc v commemorat ? Tria (nempe) sunt principalia tempora et quodam modo originalia : praesens scilicet? praeteritum et futurum, sed quoniam actus praeteriti temporis, qui tripertito diuiditur, una uoce pronuntiari nequibat, ideo sicut ipse dicit v in declinatione uerborum tempora connumerantur : praesens, ut lego, et cetera. De persona

a

IO

I

5

20

2

a

PERSONAE VERBIS ACCIDVNT TRES : PRIMA SECVNDA TERTIA (384,17). Persona dicitur a personando, eo quod per se sonat. Sed si persona dicitur, eo quod per se sonat, hoc est loquitur, quaerendum est, quare dixerit Donatus tres personas uerborum, cum secunda et tertia non loquantur. Si enim secunda uel tertia persona aliquam emittere uocem coeperint, non iam secunda uel tertia, sed prima incipient esse persona. Omnis denique persona, quae per se loquitur, prima est, nec alia ualet emittere uocem nisi prima. Nam si secunda uel tertia coeperit loqui, statim erit prima. Ad quod respondendum, quia prima quidem proprie dicitur persona, reliquae uero abusiue siue translatiue dicuntur propter conlocutionem, quam habet prima cum aliis. PRIMA EST QVAE DICIT, LEGO ; SECVNDA CVI DICITVR, LEGIS ; TERTIA DE QVA DICITVR, LEGIT (384,17). Prima est, quae de se loquitur uel sola uel cum aliis ad secundam, ut dico dicimus. Secunda est, ad quam prima de se ipsa loquitur | uel sola uel cum aliis, ut dicis dicitis. Tertia est, de qua siue praesente siue absente prima persona loquitur ad secundam, ut dicit dicunt. Et prima quidem et secunda semper finitae sunt et praesentes inter se, tertia uero infinita est. Quaerendum est, quare prima persona praeponitur aliis. Ideo