Expositio in Matheo libri XII (IX - XII)

Citation preview

Digitized by the Internet Archive in 2019 with funding from Kahle/Austin Foundation

https://archive.org/details/corpuschristiano0056unse

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualts

LVI B

K

&K50

t

V '

O.

CORPVS CHRISTIANORVM Continuatio Mediaeualis

LVI B

PASCASII RADBERTI EXPOSITIO IN MATHEO LIBRI XII (IX-XII)

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXI V

PASCASII RADBERTI EXPOSITIO IN MATHEO LIBRI XII (IX-XII)

CVRA ET STVDIO

Bedae

PAULUS

O.S.B.

,

TVRNHOLTI |

TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXXIV

/? 6XSO

.

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE Svpremo Belgarvm Magistratv PVBLICAE INSTITVTIONI atqve Optimis Artibvs Praeposito EDITVM

© Brepols 1984 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

INCIPIT PREFATIO

S 779

sancti Radberti Pascasii ‘Corbeiensis abbatis IN LIBRO NONO expositionis super Matheum euangelistam Numquam digne satis laudari philosophia potest fratres karissi5 mi cui qui paret omne tempus etatis suae />oterit sine molestia quodammodo coquersari. Quia quos nutrierit a puero etiam in senectute non deserit. Hinc est quod me licet ego deseruerim earn, non passa est in hac etate longius a se amplius peregrinari. Sed mox ut redii ad earn, multum diuque male uexatus secularium io rerum curis recognoui ueram non esse uiam prioris uitae. Et lactare me coepit quasi puerum suisque recreare uberibus. Merito igitur quia puerorum et senum pene una est conditio et coequalis eorum 27 197 duo _ unal 1 Cor 6> 16 199/200 quibus1 - uerbis] cf. Mt 19, 8-10 203 semet - accipiens] Phil 2, 7 205 quae - est] cf. Io 19, 34 edificatur - mulierem] cf. Gn 2, 22 207/8 Mt 19, 6 uiri] cf. Gn

184/6 HIL Mt 19, 2, 4-8 (88); (1023 B15-C5) 187/8 HIL Mt 19, 2,12-15 (88.90); (1024 A2-6) 189/95 Nos - ecclesia] cf. HIL my 1, 3,1.3 (4,18-25; 5, 10-14) ; cf. EP-L 59 (160,10-14) 198/202 Quapropter - expendat] HIL Mt 19, 2, 13-17 (88.90); (1024 A4-8) 198 ut dixi uide 188 202/7 ORI Mt 14,17 (326, 1-15) 208/14 AN Mt h 32 (800, 16-23)

184 sub HIL] si Gsm 186 ~ dicta haec G* sm; ~ haec dicta G2 191 dommum sm 212 ~ et feminam inquit G* sm 213 liceat] a cx u G neque] non G*

938

215

220

225

230

235

240

245

PASCASII RADBERTI LIBER IX

uni feminae liceat multos uiros accipere. Non enirn duas uel tres costas aut eo amplius tulit Dominus de latere uiri. Et ideo reuocandus est animus ad continentiam ut possis dice re uxori tuae quod Adam dixisse legimus: Hoc inquit os ex ossibus meis et caro de came mea. Alioquin etsi costa est ilia mulier quam ultra unam duxeris uide cuius sit costa tua tamen non est. Et si I dixeris quia m 648 tua est uide ne mentiaris eo quod ex I uno Adam non nisi una s 785 sumpta est ut unius coniugis consortio necteretur. Quae nimirum coniunctio quia naturalis lex est pnmam Dei sententiam approbat. Secundae uero nuptiae non ob uoluntatem Dei sed secundum peccantium necessitatem concessae sunt. Et ideo ostendit Dominus his uerbis quod secunda comugia uitanda sint cum ait de libello repudii quia ab initio non fuit sic. Sed quifecit ab initio masculum et feminam fecit. Propterea inquit relinquet homo patrem et matrem et adherebit uxori suae et erunt duo in came una. Vbi cum dicit propter hoc causam exprimit propter quid. Quia ex uiro est uxor et quia ex una came sunt ambo. Licet hoc iuxta apostolum magnum sit sacramentum in Christo et in ecclesia tamen secundum naturam carnis ita est ut creatio docet. Et si alii uelint dicere quod maior dilectio debet esse interfratres et sorores quia idem ex eisdem parentibus exeunt, nunc autem interpretatur iam ex diuersis et non sicut ex illo uno Adam fuit. Vbi rogo lector diligentius paulisper intendas quia et secundum hanc copulam coniugii magnum est nimis uinculum nuptiarum et pietatis in Christo sacr amentum. Quia etsi dicunt de fratribus nunc quod ex una nascantur carne iam facta tamen ipsa unitas fortior est a principio facta una quae manet. Quia fortior credenda est Dei constitutio ab initio quam deinceps uirtus humanae naturae. Non enim praecepta Dei naturae subiecta sunt sed natura praeceptis Dei obtemperet necesse est. Et ideo in singulis ita est sicut et in tribus. Qui licet ex uno nascantur coniugio tamen deinceps et ipsi diuersas uias petnnt. 214/5 Non - uiri] cf. Gn 2, 21 217/8 Gn 2, 23 220/1 ex - est] cf. Gn 225/6 cum - repudii] cf. Mt 19, 7; 5, 31; Dt 24, 1 226 Mt 19, 8 226/7 Gn i, 27 227/8 Gn 2, 24 229 ex - uxor] cf. 1 Cor n, 12 230/1 Eph 5, 32 237/8 magnum - sacramentum] cf. 1 Tm 3, 16

2, 21

214/20 AN Mt h 32 (800, 27-34) 216 reuocandus - continentiam] cf. AN Mt h 32 (800, 40-41) 221 HI Mt 3 (166, 730); ORL (185, 27) 222/4 ORL (185, 22-23) 224/5 ostendit - uitanda] HI Mt 3 (165, 727-728); ORL (i85. 25) 227/30 AN Mt h 32 (8oo, 49-52) 233/5 AN Mt h 32 (800, 5255) 237 copulam coniugii] cf. GEN dog 14, 5 (92) magnum - nimis] AN Mt h 32 (800, 55) 240/54 AN Mt h 32 (800, 55-67)

219 unde G*; de sm 234 iidem m

quia G*

220 uide] unde G* 225 sunt sm 226 qui] 243 singulis] i1 ex?G 244 nascuntur sm

IN MATHEVM 19,

250

255

19,7

260

265

19, 7 270

19, 8

275

280

5-8

939

Coniugium uero semper ad principium redit ut sint duo in came una. Qui quamuis ex diuerso nascantur tamen ex praecepto Dei ut multiplicentur ideo nascuntur ut in unum conueniant. Attende queso legem diuinam exquisitam secundum omnes uoluntates Dei. Fratres quamuis sint ex uno et sorores sic creati sunt a natura ut non conueniant in unum. Masculus autem et femina quamuis non sint ex uno tamen ita creati sunt ut redeant ad principium qui sunt ex uno quia ad hoc creati sunt ut sint unum. Idcirco omnis natura non tarn se ipsam quam ordinationem Dei sequitur. Et quia haec copula comugii quamuis gratia Dei sit cum legitime secundum Deum coniungitur et seruatur tamen uir et \ uxor quia, carnaliter interdum se diligunt, et erunt duo in came una recte dicitur. Sed Pharisei quia sanam doctrinam non recipiunt et hanc reprehendere non possunt redeunt ad duritiam cordis sui et interrogant: Quid ergo Moyses precepit dare libellum repudii? Ecce quantum displicet peccatonbus et lasciuis doctrina iustitiae quia grauis est fomicanis praedicatio castitatis. Sed quia contra rationem respondere non possunt, ueritati tamen credere non acquiescunt. Proponunt patrocinium Moysi cuius persona ac si Dei ab omnibus reuerebatur, et timebant omnes ei in aliquo contraire. I Vnde doctrinam Christi quam ratione uincere non poterant, per auctoritatem ac si ualidioris personae destruere moliebantur ut dum Moyses inreprehensibilis censetur et timetur reprehendi, ueritatis interpretatio taceatur. Hinc quoque dicunt ei: Quid ergo Moyses mandauit dare libellum repudii et dimittere? Ait illis: Quoniam Moyses ad duritiam cordis uestri permisit uobis dimittere uxores uestras. Ab initio autem non fuit sic. Haec eorum interrogatio de magno uenit supercili[ci]o et de multa arrogantia Moysen proferentes in animo, Christum quoque despicientes. Ac si dicerent: Quid ergo tu contradicis quod Moyses tantus praecepit in lege et tarn magnus ? Qui fuit quasi uisibilis lingua inuisibilis Dei. Qui incorruptibilem gloriam Dei uidit et testimonium Deitatis in uultu suo portauit ad populum. Tu autem homo uilissimus fabri filius quid ergo tu destruis quod ille constituit ? Sed mitissimus Dominus ad haec non cessat docere eos

247/8 ex2 - multiplicentur] cf. Gn 1, 28 249 legem - Dei] cf. Ps no, 2 259 redeunt - sui] cf. Mt 19, 8 260 Quid - repudii] cf. Mt 5, 31; Dt 24,1 269/70 Quid - dimittere] cf. Mt 5, 31; Dt 24,1 276/7 Qui - Dei] cf. Ex 4, 15-16/ 7, 2 277/8 Qui - populum] cf. Ex 34, 29-30LXX/ Nm 12, 8; 2 Cor 3, 7 279 Mt 13, 55

255 cf. GEN dog 14, 5 (92) 256/7 AN Mt h 32 (801,11-12) AN Mt h 32 (801, 12-23) 275/80 AN Mt h 32 (801, 27-32)

264 moysis sm

278 diuinitatis sm

260/9

s 786

m 649

940

285

290

295

300

305

310

PASCASII RADBERTI LIBER IX

et refellere. Moyses inquit propter duritiam cordis uestri permisit uobis dimittere uxores uestras. Ac si diceret: Moyses quam sepe uobis multa talia permisit propter duritiam cordis et inprobitatem mentis uestrae quae Deus non mandauit. Si cut in heremo hostias Deo quas offerre praecepit quas ipse per prophetas quam frequenter improperat ac dicit se nolle neque de his aliquid mandasse. Sed quia uidebat eos Moyses necdum mente ab Egipto exisse neque hostias quas demonibus offerre consueuerant deseruisse quin immo circa studia sacrificiorum carnaliter inclinatos si mandasset eis recedere a sacrificiis et hostiis, nequaquam eum audirent quia tarn diuturna passio uel tarn crudelis morbus difficile curatur lussit eos sacrifcare quidem sed Deo et non ram demonibus. Tali siquidem raltione perdocet auctor salutis humanae factum fuisse et hoc quod praetendunt scelestissimi de libello repudii. Quia leuius iudicauit propter duritiam cordis eorum Moyses libellum dare repudii et matrimonia solui quam in corde semper odia habere et homicidia fieri. Non quod bona esset ista resolutio sed permisit eis mala facer e ac si pius medicus ne peiora incurrerent crimina et morbi generarentur cotidie inter eos pessimi. Ab initio inquit non fuit sic. Ecce quam ualide refellit eos et quam fortiter repercutit dum probat ex diuina auctoritate quod ab initio sic non fuerit. Ac si dicat: Quia ab initio sic non fuit numquid potest Deus sibi esse contrarius ut aliud ante iussent ab initio et rursus sententiam suam iustissime prolatam nouo frangat imperio? Non ita sentiendum est de Deo qui quod semel loquitur, id ipsum non repetit eo quod incommutabiliter loquitur, Sed Moyses ut diximus in multis rebus suo utitur consilio de quibus praeceptum non perceperat a Domino sicut et Paulus se fecisse testatur. Moyses tamen iuxta duritiam cordis eorum et secundum desiderium secundarum coniugum quae uel ditiores in eo populo ardentissime quaerebantur ut uel pulchriores uel iuniores essent, suo talia permisit I consilio et non ex Domini imperio. Vnde et 286/7 quas - mandasse] cf. Ir 7, 22; Am 5, 21-22. Is 1,11 288/9 hostias consueuerant] cf. Lv 17, 7; Dt 32, 17 294 auctor salutis] cf. Hbr 2, 10 309/10 sicut - testatur] cf. 1 Cor 7, 6.25

281/99 AN Mt h 32 (801, 36-56) 297 odia et homicidia] HI Mt 3 (166, 757) 303/6 HI Mt 3 (166, 750-754) 307/10 Sed - testatur] cf. HI Mt 3 (167, 759-760) 308/10 Moyses - testatur] ORL (186, 17-18) 308 ut diximus uide 283 310/2 HI Mt 3 (166, 754-755)ORL (186, 14-15) 313/5 HI Mt 3 (166, 758 - 167, 760)

286 quam frequenter om. sm salutis sm 301 eos om. sm diuino s m

293 perducet G* 294 - humanae 312 essent] haberent sm 313 domini]

s 787

m 650

IN MATHEVM 19,

8-9

941

Dominus non dixit: Secundum duritiam cordis uestri permisit 315 uobis Deus sed Moyses. 19, 9 Dico autem uobis quia quicumque dimiserit uxorem suam nisi causa fornicationis et aliam duxerit mechatur. Et qui dimissam duxerit mechatur. Ecce de tam lata occasione qua Iudei male abutebantur in repudiandis coniugibus quam breuis et absoluta 320 Domini sententia est. Qua sola fornicatio esse dicitur quae uxoris uincat affectum quoniam et ipsa est quae carnem prius diuidit in duos. De qua sententia quidam minus considerantes quam male sentiunt dicentes: Vxor si adulteratur in potestate uiri est si uelit earn retinere adulteram et cum ea iacere sicut est et si uelit earn 325 dimittere. Tamen Dominus unum horum quod liceat monstrauit id est dimittere si fornicata fuerit retinere autem quod liceat non dixit sicut nec si fiat interdixisse hoc loco aperte uidetur nisi ex aliis locis et ex circumstantia dictorum id consideretur. Dicit enim: Quod Deus coniunxit homo non separet. 330 Vnde primum de lege coniugii querendum utrumne Deus sit in causa et legitime secunldum Deum coniunctio. Sic demum de diuortio disputa.ndum quia non omne coniugium a Deo est neque per Deum. Alioquin quomodo apostolus diceret: Infidelis si discedit discedat? In quo nimium ostendit non omne coniugium a Deo 335 esse quod soluendum est. Quapropter et si adulteratur uxor aut uir non est coniunctio Dei cum quibus Dei lex non est neque lex naturae seruatur. Quicumque ergo seu quaecumque contra Dei mandatum mechus est iam ipse a suo corpore et ab ea gratia quae est in legitimo coniugio diuisus est. Maxime quia se tulit mem340 brum Christi et factus est membrum meretricis cum qua meretricatus est. Idcirco non estimo leue esse si meretrix retineatur et abutatur se male duabus in partibus cum iam quia adultera est nulli esse uidetur legitima uxor. Vnde sicut crudelis est et iniquus qui castam dimittit qualibet ex 345 causa uxorem sic fatuus et iniustus qui retinet meretricem aut flagitiosam. Videtur namque patronus turpitudinis eius esse qui crimen celat et consentit uxori sicut e contrario praemium possidet nuptiarum, e duabus cum unam fecerit castitas carnem.

323 Vxor - adulteratur] cf. Rm 7, 3 337/8 Dei mandatum] cf. Ex 20,14

329 Mt 19, 6 333/4 1 Cor 7, 15 339/40 se - meretricis] cf. 1 Cor. 6,15

320/2 Qua - duos] HI Mt 3 (167, 764-765); ORL (186, 19-20) 330/4 AM Lc 8, 2 (299, 12-19) 344/7 sicut - uxori] AN Mt h 32 (802, 14-17) 347/9 HI Mt 3 (166, 734-736); ORL (185, 29-30)

319 repudiendis sm 326 fuit sm 327 ~ si fiat nec sm 334 nimirum sm 335 si om. G* 342 adulterata G* 345 uxorem bis scrib. G*

346 undetur G*

347 uxoris G

s 788

942

350

355

360

365

370

375

19, 10 380

PASCASII RADBERTI LIBER IX

Quoniam iuncta spiritui castitas unus in eis efpcitur spiritus unaque caro quod nequaquam fieri potest si una eorum adulteratur caro. Idcirco cum unam carnem mulier in aliam diuiserit et se fornicatione separauerit a marito non debet teneri quia mechata est ne forte uirum qui se seruauit castum, sub maledicto faciat uenire dicente Scriptura: Qui adulteram tenet stultus et impius est. Vbicumque ergo fornicatio est libere uxor dimittitur. Sed quia poterat accidere ut aliquis calumniam quolibet zelo ductus facer et innocenti et ob secundam copulam nuptiarum suae legitimae uxori crimen impingeret adulterii sic priorem dimittere lubet Dominus equissimus iudex ut secundam pnma uiuente non habeat quam nec occidere I iubet Dominus sicut Moyses in lege nec tenere. m 651 Et notandum quia ait: Quod Deus coniunxit homo non separet. Non enim interdixit separari ubi causa contra Deum est et Dei coniunctio non est neque ut pro Dei causa non separentur ex consensu quia tempus breue est ut deinceps liberi uacent Deo sub sancto proposito continentes quia ubi Deus est in causa ibi et legitima libertas. Verum tamen quia iam aliam uiuente ilia quae adultera est non licet accipere sicut nec I uxorem uirum alium s 789 nubere si f uerit prior adulter et repudiatus ab ea. Vbi nulla alia uia restat eis salutis quam aut post dignam satisfactionem Deo uel ecclesiae in inuicem se sibi reconcilient aut sub iugi continentia ambo se redigant ne forte quod unus eorum deliquit alterius culpa id contraxerit. Sicut in multis quam sepe contingit ubi non iura seruantur casti amoris nec custodia impenditur uel disciplina legitimae obseruationis. At discipuli Christi haec omnia considerantes discrimina quae contingere possunt et solent euenire his qui uersantur in saeculo cum uxoribus ac si stupefacti pro nouitate dictorum et euentu rerum dicunt: Quod si ita est causa hominis cum uxore non expedit nubere. Non enim ex dubietate doctrinae magistri ista dicunt: Quod si ita est sed ex periculorum magnitudine quae nubentibus contingere solent. Quia graue pondus uxor est dum non licet eas dimittere uiris neque mulieribus uiros suos qualescumque fuerint

355 Prv 18, 22 360/1 quam - lege] cf. Lv 20,10,• Dt 22, 22 362 Mt 19, 6 364/6 pro - continentes] cf. 1 Cor 7, 5.29 365 uacent Deo] cf. 2 Par 31, 4,• Ps 45, n 365/6 sub - proposito] cf. Act 11, 23 367/9 iam - ea] c/i Rm 7, 2-3 369/72 Vbi - redigant] cf. i Cor 7, n

352/60 HI Mt 3 (167, 764-772) / ORL (186, 20-25)

382/4 HI Mt 3 (167,

782-783)

352 dimiserit G* 361 ~ dominus sicut moyses in lege iubet sm 365 domino sm 368 uiro alii G1 sm 371 reconcilientur sm 382 uxorum HI

IN MATHEVM 19, 385

390

395

400

405

410

415

9-10

943

in inuicem qualibet ex causa nisi causa fornicationis et hoc ipsum cum multo discrimine iudicii ne forte ut dixi quod alter eorum peccauit, alterius culpae fuerit. Vnde necesse est utrique cognoscant periculum suum. Et sicut egregius doctor Agustinus in libro De adulterinis coniugiis diffinit nullus eorum exhorreat alteri post penitentiam ignoscere quod Christus adulterae ignouit mulieri sibi oblatae in adulterio deprehensae ita ut ambo cogitent periculum suum forte simili morbo laborantes et ad eiusdem Saluatoris confugiant pietatem ut deinceps uterque eorum continenter uiuat. Aut si post penitentiam et satisfactionem dignam Deo elegerint sibi ad inuicem reconciliari laudent in se Dei patientiam et agant simul diebus uitae suae penitentiam ut perfectam in futuro percipiant indulgentiam. Non ut alter eorum alteri lasciuire consentiat ut nunc temporis quidam male et in aperto faciunt. Sed cogitent communem conditionem et commune periculum etiamsi non est commune uulnus ut sit eis communis salus fideliter atque humiliter implorata. Nam Euangelista Matheus quia expressit unam speciem et alteram pretermisit forte facit ad intelligendum hoc difficile. Et uidetur uiris dare locum eligendi aliud quam uerum qui uolunt male praesumere quod feminis non licet sibi licere quasi quia tacuit licentiam eis dedisse uildeatur. Vnde alii Euangelistae hoc generaliter ita complexi sunt ut de utroque uere dictum intellegi possit. Hinc quoque Marcus ait: Quicumque dimiserit uxolrem suam et alteram duxerit adulterium committit super earn. Et si uxor dimiserit uirum suum et alii nupserit mechatur. Ecce de utroque una sententia est. Sed et Lucas ait: Omnis qui dimittit uxorem et duxerit alteram mechatur. Et qui dimissam a uiro ducit mechatur. Ergo quia uir eius uiuit adulteratur quamuis dimissa sit quia eius uxor est quamdiu uiuit uir eius. Et ideo legitime non potest esse cum alio uiro eo quod uxor aliena est. At uero ille cuius est non alienae miscetur uxori sed suae. Propterea non mechatur. Reus tamen est si earn mechantem consentit et adulterium suae celat uxoris. 390/1 Christus - deprehensae] cf. Io 8, 3.11 394 sibi - reconciliari] cf. 395 diebus - suae] cf. Gn 3, 17 408/10 Me 10,11-12 411/2 Lc 16, 18 412/4 quia - uiro] cf. Rm 7, 3

1 Cor 7, 11

385 ut dixi uide 372 389/92 AG adu 2, 7 (390,15-17) 395/6 AG adu 2,7(390,20-21) 398/400 AG adu 2, 8 (390, 23-25) 400/2 AG adu 1,10 (357,21-22) 406/12 AG adu I, 10 (357, 23 - 358, 5) 412/6 AG adu 1,13 (361, 6-8)

386 alterius culpae fuerit cf. Hofmann, Szantyr § 53 b Zus. (3 (62) 387 uterque G* 388 definit m 390/1 deprehense* G 392 eriusdem G* 403 quia sm

410 et om. G*

s 790

m 652

944

PASCASII RADBERTI LIBER IX

Hinc communis eorum querenda est medicina salutis. Nam si propter causam fornicationis earn dimiserit necdum tamen quae 420 dimissa est, uxor dimittentis esse cessauit. Et quia non esse cessauit quod fuit illius est cuius fuit et non eius quern duxit quia non eum maritum dicit Scriptura diuina sed mechurn. Idcirco non erit turpis atque difpcilis etiam post perpetratum ab aliquo eorum atque purgatum adulterium reconciliatio coniugii ubi per claues regni 425 celorum non dubitatur pen remissio peccatorum non ut post uin diuortium adultera reuocetur sed ut post Christi consortium et reconciliationem adultera ipsa non uocetur. Nec igitur mirum si apostolus aut reconciliari eos ad inuicem monet aut continentiam pariter seruare. Quia quanto tempore mr eius uiuit alligata est uxor 430 lege uiri ne liceat cum ullo alio commisceri sicut nec uiro aliam sibi sociari quia uterque eorum uiuente alio uinctus lege coniugii dum pariter in corpore sunt constituti. Quod si aliquis eorum discesserit a corpore solutus alter est a lege coniugii ita ut cm uult nubere possit tantum in Domino et esse cum alio uiro. 435 Magnum igitur praesignatur sacramentum quod nullius urn posterioris mulier esse uxor potest quolibet pacto nisi prior mortuus fuerit et per hoc eius esse desierit. Nam si fornicetur non ideo desinit esse prioris uiri uxor nisf prius ille moriatur. Quamuis enim licite dimitt&tur uxor ob causam fornicationis seu a uiro 440 discedente uxore manet tamen uinculum prioris coniugii. Propter quod pt reus adulterii qui dimissam duxerit etiam ob causam fornicationis aut uir dimissus si aliam aclceperit. Sicut enim manente in Sacramento regenerationis excommunicatur cuiusquam criminis reus nec illo Sacramento caret diuino 445 etiamsi numquam reconcilietur Deo ita manente federe coniugali quando uxor dimittitur ob causam fornicationis aut uir laxatur, numquam ab inuicem carebnnt illo uinculo etiamsi numquam reconcilievdur sibi ad inuicem, carebit autern si mortuus fuerit alter eorum. At uero reus excommunicatus qualibet ex causa ideo 450 numquam carebit regenerationis Sacramento etiam non reconciha-

421/2 norr 19 427/9 Nec 39; Rm 7, 2-3 corpore] cf. 2 Cor

mechum] cf. Lc 16, 18 424/5 per - peccatorum] cf. Mt 16, - seruare] cf. 1 Cor 7, 11 429/34 quanto - uiro] cf. 1 Cor 7, 431/2 uinctus .. dum - constituti] cf. Hbr 13, 3 432/3 si5, 6.8

418/20 AG adu 1, 13 (361, 10-12) 420/2 Et - mechum] AG adu 1, 13 422/7 Idcirco - uocetur] AG adu 2, 8 (390, 25 - 391, 5) 435/51 AG adu 2, 4 (385, 27 - 386, 14)

(361, 15.14)

420 demissa ... demittentis sm cuiusquetw 445 reconciliaretur j m in se uinculo foederis coniugalis AG

443/4 excommunicatus sm

444

manente federe coniugali] manente

IN MATHEVM 19, io

455

460

465

470

475

480

945

tus quoniam numquam moritur Deus cui fuerat anima uirginalis sociata dote sponsalitatis et iure spiritalis coniugii. Quod sacramentum magnum et euidens est in Christo et in ecclesia. Idcirco monet apostolus: Vin diligite uxores ues\tras sicut m 653 Christus dilexit ecclesiam. Ergo si ad quod Christus diligit ecclesiam et quomodo diligit diligenda est uxor utique federa legitimi coniugii seruanda sunt atque pudicitia castitatis. Quod si contigerit aliqua ex parte corruptio diuortii, querenda est salus alterius potius quam mors ita aut ut caste se custodiant pariter abstinendo aut post dignam Deo satisfactionem reconcilientur sibi in pace sicut Christus reconciliatur animabus post lapsum criminis digne se diligentibus ita ut magis se gaudere dicat de conuersis ac digne penitentibus quam de stantibus iustis qui forte nullius criminis egent penitentia. Haec idcirco longius ab expositoris officio digressus sum nec tamen latius quam oportuit. Quia de his multae occurrunt questiones quas affluentissimus exsolutor omnium, ut ita dicam, questionum Agustinus in prefato libro quern ex hoc opere latius disputauit prosecutus est. Quem qui uoluerit legere inueniet pauca et uix necessaria me de his dixisse. Ceterum eorum de his uitiis aliquis quae humana in se admittit natura quicumque fuerit intus forisue contaminatus uel deturpatus ut puta si quis fuerit temulentus aut iracundus uel ambo pessimis moribus enutriti si fuerit ilia luxuriosa siue uenefica si interfectrix filiorum si uaga si qualicumque turpitudine corporis fedata uel infirmitate depressa siue ceteris malis quae longum est enumerare unus eorum aut ambo perplexi uel uitiati tamen tenenda eorum et seruanda coniunctio uelint wo/int et sustinenda est tabs tantaque necessitudo. Quia cum I essemus liberi, uoluntate nos subiecimus seruituti. s 792 Nisi forte aliquis contra Dei sententiam uenire uoluerit aut aliter hunc locum interpretari quod quidam conati sunt. Si peiora forte aliqua earum commiserit crimina quam sit mechia, non sit uxor tenenda eo quod uideatur esse inrationabile. Sed diffinire contra Deum et contra doctrinam eius agere impium

452/3 Eph 5, 32 454/5 Eph 5, 25 460 reconcilientur - pace] cf. i Cor 462/4 magis - penitentia] cf. Lc 15, 7

7, 11

451 anima uirginalis cf. V 2164 462/3 GR-M Ev 34, 4 (1248 A12-13) 472/9 HI Mt 3 (167, 784-787) 474 uenefica ... interfectrix] ORI Mt 14, 24(342,28-29) 479 cum - seruituti] ORL (187,1) 482/91 ORI Mt 14, 24 (343, 10-31)

455 di/git1 G 459 ~ ut aut 452 sponsalitalitis G* 453 et1 om. m 467 quas] quia G* 468 questioG2 461 crininis G 464 egerit G* 483 mechari sm num om. sm 479 uoluntarie sm 482 eorum sm

946 485

490

495

500

505

510

19, 11

515

520

PASCASII RADBERTI LIBER IX

esse uidetur quamuis dicant quia non precepit uel mandauit ut dimittat aliquis uxorem ex precepto causa fornicationis sed quasi exponens rem dixerit: Qui dimittit earn excepta causa fornicationis facit earn mechari dimittens earn non mechantem. Quod si uiuente uiro facta est adulter a si fuerit cum alio uiro sine dubio qui dimittit dat ei occasionem secundarum nuptiarum et ob hoc facit earn mechari. Quod si iam mechata est et dimisexit non facit earn mechari quia est iam adulter a et a corpore castitatis aliena. Et ideo iure maritus iam nunc reus uidetur si adulteram dimiserit sicut est ex eo occasionem inueniens corforalem narrationem mysterii quam proposvdt exsequatur. Vt puta de compescenda Phariseorum iactantia apud Lucam cum locuturus fuisset introdux.it primum hydropicum et sanauit quatinus in corporali tumore hydropicae infirmitatis Phariseorum iactantia prepingeretur et inflatio. Sic et hie sicut et in quam plurimis locis hunc introducit adolescentem cum de repulsione Iudeorum et electione gentium mystenum exponere uoluisset quod et retro iam premonstrauimus in paruulis. Vnde et in fine huius loci cum ad Petrum sermonem conclusisset ait: Multi erunt nouissimi primi et primi nouissimi. Ac deinde ex hoc totam illam quae sequitur parabolam componit. Quapropter et hie primum proponit hunc adolescentem diuitem ac leuem gloriantem et amplius amantem bona sua carnalia quam celestia Christi promissa ut in persona huius adolescentis tota Iudaici populi forma exprimatur et passio propter quam Christo credere noluerunt id est propter sibi placentia propter iactantiam propter questus quos capiebavd ex lege. Propterea quaecumque dicuntur de adolescentulo isto sic sunt accipienda quasi de populo Iudaico dicta. Iudaicus ergo populus erat adolescens non etate sed leuitate moribus inmaturus sed non annis. Sed et omnia carnalia uitia seu iuuenilia gessit de quibus I dicit apostolus: Iuuemha desideria fuge. Superbissimum autem iuuenile uitium est gloriatio uana qua plus uult uideri quam esse szeut populum /wdeorum fuisse cognoscimus. De quibus Dommus: Omnia opera sua faciunt ut uideantur ab hominibus et diligunt primas cathedras in sinagogis ac cetera. Propter quod ficui comparantur habentes folia sine fructu. Et uide in exordio narrationis ipsius populi mores. Dicit enim: Magister bone quid boni faciam quo uitam aeternam pos704/5 introduxit - sanauit] cf. Lc 14, 2-4 710/1 Mt 19, 30 718 questus - lege] cf. Lv 26, 3-5,- Dt n, 13-15; 28, 1-14 722/3 2 Tm 2, 22 726/7 Mt 23, 5-6 728/9 ficui - fructu] cf. Mt 21, 19

698/709 AN Mt h 33 (805, 70 - 806, 4) 709 retro uide 656 709/11 Vnde - nouissimi2] AN Mt h 33 (805, 66-67) 713/31 AN Mt h 33 (806, 939) 724/5 gloriatio - esse] cf. BEN-N 4, 62 (36)

699 plerumque] -f facere AN 701 ut] uel G* 706 perpingeretur sm 710 sermonem o ex ?G ac] et m

702/3 preposuit G 719 illo sm 728

799

IN MATHEVM 19, 16-17

735

740

19, 17)

745

750

755

760

953

sideam? Quia semper gloriantes in lege et per preuaricationem legis Deum exhonor arunt. Adhuc consider a quia nihil de cognitione Dei interrogat nihil de fide nihil ut Deum uere coglnoscere possit sed hoc quomodo ex facienda.e legis operibus uitam aeternam possideat. Quia omnis spes salutis apud Iudeos in operibus erat et non in fide. Quia Israhel sectando legis iustitiam in legem iustitiam non peruenit quia non ex fide sed ex operibus. At Christus interrogantibus illis alibi: Quid faciemus ut operemur opus Dei? respondit: Hoc est opus Dei ut credatis in eum quem ille misit. Illi autem opus agnitionis Dei negligentes semper in operibus gloriebantur et de operibus legis quasi ex prerogatiua patrum iustitiam Dei adplaudebant. Et propterea Dei agnitionem perdiderunt et opera iustitiae numquam impleuerunt quia uirtus faciendae iustitiae agnitio Dei est. Cui dicit Iesus: Quid me dicis bonum? Nemo bonus nisi unus Deus. Arguta responsio, non quod non esset bonus ipse cum esset Filius Dei et ipse Deus. Sed ita Iudeos reuocat per istum ut intellegant et ipsura Deum cum sit ipse Deus, boni Dei Filius et nihil aliud quam bonus Deus quia bonus Deus Pater bonus Deus Filius bonus Deus et Spiritus Sanctus. Et non tres dii sed unus bonus Deus. Ac per hoc non dixit: Nemo bonus nisi solus Pater sed nemo bonus nisi solus Deus eo quod istae tres personae non sunt nisi unus Deus. Verum tamen Iudaicus populus unius Dei habens cognitionem nec Filium Dei nec Deum trinum in personis umquam intellegere uolmt. Hac ratione Christus laudem sibi oblatam ab eo reppulit quia non quasi Deum bonum ueneratus est sed quasi hominem bonum eum dicebat. Vnde quantum ad Iudeos expectat qui unum Deum ce\li colebant et Christum Dei Filium non cognoscebant nemo erat bonus nisi unus Deus. Apud fideles autem sicut unus Deus Pater est bonus sic et Vnigenitus Deus bonus atque Spiritus Sanctus Deus unus bonus. Non tres siquidem boni sed unus Deus bonus sanctus et iustus et omnia ilia quae de Deo essentialiter dicuntur. 731/2 gloriantes - exhonorarunt] cf. Rm 2, 23 736/7 Israhel - operibus] Rm 9, 31-32 738/9106,28-29 745/6 Me 10,18 752 Lc 18,19 758 Idt 5, 9 Christum - Filium] cf. Mt 16, 16; Io 6, 70 762 sanctus et iustus] cf. Ape 16, 5

731/6 AN Mt h 33 (806, 43-48) 736/7 AN Mt h 33 (806, 51-53) 737/49 At - Deus1] AN Mt h 33 (806, 58-71) 746 Arguta responsio] AM Lc 8, 65 (322, 771) 749/51 bonus1 - Deus] AM Lc 8, 67 (323, 813-814) 751/2 non - Deus] AM fi 2, 18 (63, 21-22) 753/60 Iudaicus - bonus1] AN Mt h 33 (806, 71 -807, 6) 761/2 Non - unus] cf. PS-VEN (105, 18) 736 iustitiae2 s m (AN) 740/1 gloriebantur G* cf. I 2682 III 1291IV 290/1 VII 2482 X 1692 XI 628.2613.2906] gloriabantur G2sm 744 dei om. Gsm 757 spectat sm 761 ~ unus deus srn bo/bonus G

m 659

s 800

954 765

770

775

780

785

790

PASCASII RADBERTI LIBER IX

Idcirco non a Deitatis se natura exclusit sed ipsam naturam bonam Dei utique laudamt. Bonitas ergo in natura est et non in uitio mendacii quia omnis homo mendax. Natura uero Dei ipseFilius est quia ex Deo Patre natus est et hoc est quod Pater. Et ideo quod ille non credebat adolescens, Christus adiunxit ut se Dei Filium non solum bonum ex parte magistrum uerum etiam Deum bonum crede ret ex toto. Quid lgitur mirum si hie adolescens tantum desipit ut eum uerum et purum putet hommem cum Felix hereticus quidam qui nuper damnatus est dixerit eum nuncupatiuum esse et non uerum, adoptiuum quoque Filium et non proprium iuxta hominem quasi in Christo duo sint filii. Ideo inquit non est passus se bonum dicere quia nemo nisi solus et uerus Deus est bonus. In tantum igitur a Dei solius societate quia homo dignatus est fieri conatur eum auellere et ab omni bonitate naturae ita ut nec fier id quod homo est, essentialiter szt bonus sed nuncupatiue tamquam quilibet homo purus qui non est una per\sona cum Deo Verbo. Et non m 660 attendit quod Verbum caro factum est. Quasi non sit naturaliter etiam bonus homo Christus. Quasi de uitiata hominis natura homo natus sit ipse et de massa perditionis. Non considerat miser quod natus est de sancta uirgine et ex Spiritu Sancto procreatus nulla tamen ex concupiscentia carnis. Et ideo etiam secundum carnem quod homo est, uere essentialiter est bonus. Propterea non dixit quia non sum ego bonus quasi diceret falsum esset sed nemo bonus nisi solus Deus uolens se quod uere erat insinuare Deum. Quia in Christo ex quo in utero uirginis conceptus est, nihil aliud quam Deus fuit. Quia Deus et homo sicut unus Christus ita et unus Deus fuit unusque mediator Dei et homtnum. Et ideo in utraque natura I totus bonus quia totus Deus fuit. s 801 Ecce fratres in ipsa eademque sententia de qua heretici suam

766 Ps 115, 11 776 Lc 18,19 781 101,14 Rm 9, 21 784 natus - procreatus] cf. Lc 1, 35 Deus2 - Christus] cf. Rm 9, 5 791 1 Tm 2, 5

783 massa perditionis] cf. 788 Lc 18, 19 790/1

764/7 AM fi 2,18 (63, 23-25) 768/70 AM fi 2,17 (63,14-16) 771/2 ORL (188, 5-6) 772 Felix scilicet Urgellitanus episcopus in concilio Ratisboni Karolo rege praesidente (J92), deinde in concilio Francofordensi (/pq) hereticus damnatus est. Omnia scripta sua destructa sunt Felix hereticus cf. V 863 VI 2626/7.2647/8 IX 807.837/9.1265/6.2100.2139 X 2565 XI 1477.2501.2753 XII 366.4985.5003.5322 773/5 ALC Fel 1,1 (129 A4-7) 776/83 PAU-A 3, 10(44381-9) 783/6 Non - bonus] PAU-A 3, n (443 C5-7) 784/5 natus - carnis] AG prae 30 (982, 9-10) 787 non' - bonus] PAU-A 3, n (443 Cn) 790/1 Deus2 - Christus] PAU-A 3> 18 (451 B13-14) 790 Deus et homol cf. RES-R 6410

769 deum] dominum sm

771 dissipit G*

IN MATHEVM 19, 17

955

gaudent et conantur adstruere prauitatem quomodo prosternun-

795 tur tam Fotinus quam et Arrius nec non et reliqui qui Christum solummodo hominem dicunt aut adoptiuum Dei Filium. Non enim in hac sententia se Christus negauit bonum cum ait: Nemo bonus nisi solus Deus sed se cum Patre et cum Spiritu Sancto salua proprietate trium personarum ostendit unum Deum ipsumque in 800 Trinitate perfectum et bonum. Et ideo non dixit quia non sum ego bonus neque dixit: Solus Pater est bonus quod relatiuum est nomen sed ait: Nemo bonus nisi solus Deus quia Pater et Filius et Spiritus Sanctus unus est Deus. Alias autem de se ipse ait: Ego sum pastor bonus. Et alibi: An oculus tuus nequam est quia ego 805 bonus sum? Quapropter non se negauit magistrum quia magister omnium ut ipse ait de se unus est Christus.

810

815

820

825

Neque ut Felix immo ut Infelix mentitur omnino se negauit bonum sed docuit quod erat de se ut totus ipse Christus Deus et homo intellegeretur unus Deus bonus et amaretur in Trinitate perfectus Deus. Non diuisus ipse Christus ut hie male desipuit ut alter esset Deus et alter homo alterque proprius Dei Filius et alter adoptiuus sed unus idemque totus Deus totus bonus totusque proprius quia unus idemque est Dei Filius. Et hoc non secundum sonum uocis Dominus et Saluator quasi homo respondit sed proprie secundum Deitatem. Quia solius Dei est corda conspicere singulorum et cogitationss discernere omnium. Idcirco non ad clamorsm neque ad fauorem illius hypocritae audiens respondit sed ad perjidiam non credentis. Et redarguit fraudis calliditatem quia cordis tabulam intus ipse legebat dolo conscriptam. Et in ipso iam adolescente hunc damnabat hereticum qui Christum homi¬ nem extra Deum facit et ideo dicit se negasse bonum. Presertim cum Christus simplicis magistri uocabulum non refugit nec fauorem tanti nominis sed quia ipse adhuc cecus corde non Deum et hominem simul eum esse credebat sed purum tantum hominem sub magistri nomine appellauit qui debuerat I eum uers Dominum m 661 credere et confiteri. Talem ergo dixit iste non essentialiter bonum qualem ille adolescens et magilstrum hoc est purum confessus est s 802 hominem. Etiam non bonum quia sicut hie uult non est ausus

802 Lc 18, 19 803/4 Io 10, n 804/5 Mt 20, 15 808/9 Christus - homo] cf. Rra 9, 5 810 Non 815/6 corda - singulorum] cf. Act. 1, 24 Christus] cf. 1 Cor i, 13 797/8 Lc 18, 19 805/6 Mt 23, 10

795/6 tam - dicunt] AG s 92, 3 (573, 28-29) 796/805 PAU-A 3,11 (443 C7-15) 807 Felix cf. 772 etc. ibi indicata 808/9 PAU-A 3,18 (451 B13-14) Deus - homo] cf. RES-R 6410 813/37 PAU-A 3, n (444 A2-B7)

803 ipso G*

810 ipse] in se sm

dissipuit G*

826 talem] tamen s m

956

PASCASII RADBERTI LIBER IX

Christus se dicere bonum quia nemo bonus nisi solus Deus. Nescit 830 hie cecus disputator quod increpantis est uox uel improbantis

835

840

845

850

855

19, 17 860

865

cum ait: Cur me dicis bonum? Ac si diceret\ Cur me fingis aliud in corde tuo quam bonum cum ego sim Deus homo bonus ? Talem ergo dico neminem essentialiter esse bonum qualem me tu suspicaris hominem tantummodo ficte quern dicis bonum. Vnde et eum si uellet uitam habere, ad legis praecepta recurrere iubet quatinus ea legendo disceret quemadmodum eum uerum Deum in mysterio Trinitatis cognosceret. Quod isti omnes heretici nolunt confiteri qui Christum uerum Deum negant uerumque Dei et hominis Filium neque proprium eum credunt aut dicunt sed adoptiuum. Haec idcirco prolixius exposui fratres ut intellegant Deo deuoti auditores Christi uesaniam hereticorum quanta sit. Cum unde ipsi impie putant suas prestruere falsitates inde magis detecti facilius ex eisdem reuincuntur sententiis si fuerint ad liquidum fideliter introspectae et prudenter cum oportuerit et prout oportuerit prolatae. Quoniam ipsi nolunt scire uel sapere quae ipsa sapientia sapit sed quae ipsi male sapiunt quia in toto desipiunt. Quod animaduertere in hac sententia quisque potest et probare. Quia nullo in loco magis Christus commendatur bonus quam cum predicatur Deus et approbatur unus et uerus Dei Filius. Ac per hoc ipse ad hoc inuitat laudatorem suum ut intellegat. Et reuocat hunc hereticum ut essentialiter eum credat Deum in utraque natura counitum personaliter et bonum Dei Filium. Quoniam arbor bona bonos fructus facit ut ipse Christus quia bonus est in utraque natura essentialiter atque unus Dei Filius, nos bonos ualde per gratiam adoptionis in se faciat sibi coheredes ac fratres et ueros Dei uiui filios. Attende igitur lector querenti quomodo ad uitam aeternam possit intrare quam sapienter sapientia Dei respondit. Si uis inquit ad uitam intrare serua mandata. Non enim dixit: Disce mandata quia Deus docuerat eum Factor naturae rationabilis. In qua scientia etsi oblitus esset quae Moyses mandauerat sciebat quicquid lex naturae docuerat. Et ideo non ait: Disce mandata quae nosti I sed s 803 serua. Quia omnino non seruabat. Et ideo ei seruare iubet. Quia ille bonus est admodum qui seruat et facit bonum et non qui interrogat ut temptet.

829 Lc 18, 19 831 Me 10, 18; Lc 18, 19 845/6 ipsi - desipiunt] cf. Rm 12, 3 846 ipsi - desipiunt] cf. Phil 3, 19 853 Mt 7, 17 855 sibi coheredes] cf. Rm 8, 17 858 sapientia Dei] cf. 1 Cor x, 24

837 heretici cf. 772 etc. ibi indicata

858/76 AN Mt h 33 (807, 34-60)

832 sum sm 833 neminem] hominem G* 840 ut om. G* uesiniam G*; uesania sm ipsii G* 844 oportuerit2] o' ex i G dissipiunt G* 849 pro sm 852 coniunctum sm

841 846

IN MATHEVM 19, 17-19 19, 18

870

875

880

885

890

19,18

895

19, 19

957

Etdicit ei: Non occides non adulterabis et cetera. Conuenientia loquitur huic quicumque fuit ille quae satis congruunt personae Iudeorum. Quia sciebat quasi Deus facturum populum ilium uel in se uel in discipulos. Et ideo quasi anticipans in hoc adolescente praemonet et dicit: Ne occidas quod ipsi fecerunt, non solum Christum uerum etiam prophetas et apostolos. Non adulterabis. Adulterati sunt recedentes a \ Deo cum immolarunt idolis. Non furtum facies. Furati sunt fidern Diuinitatis Christi etiam et uentatem resurrectionis eius quando pecuniarn dederunt copiosam militibus ut dicerent quia nobis dormientibus disci puli furati sunt eum. Similiter et contra eum multa testimonia dixerunt falsa. Vnde si diligenter perquiris inuenies omnia quae huic dicuntur conuenire Iudeis. Et ideo sicut nec hie adolescens mtrauerunt ad uitam. Et notandum quod ait: Si uis intrare ad uitam. Non quod hie iuuenis extra hanc uitam esset sed quia in comparatione illius uitae quae est aeterna uita uel beata haec potius mors dicenda est quam uita. Maxime tamen et in hac uita quodammodo extra uitam est quae est extra eum qui dixit: Ego sum uita. Alias autem qui adhuc in carne est quamuis iustus uideatur, in umbra uitae est quia necdum est in ipsa beata uita cum sit in corpore mortis huius et sedeat in regione umbrae mortis eo quod necdum uenit in terra uiuentium. Idcirco unusquisque in quantum seruat mandata quia opera uitae sunt in tantum intrat ad uitam. Quia secundum obseruationem mandatorum Dei ingredimur in uitam. Et ut discamus saltim eorum principia illo interrogante dinumerat ea quae ad proximum pertinent. Non occides non adulterabis et cetera. Quia qui unum preterierit mandatorum nec initium uitae intrabit. Et notandum quod et quae uetat fieri et quae implere iubet mandata dicuntur. Et sicut expellitur a uita qui ea fecerit quae prohibet sic et si non fecerit ea quae mandat ut fiant id est: Honor a patrem tuum et matrem tuam. Deinde inducimm a pio

866 Non occides] Lc 18, 20 870/1 non - Christum] cf. Mt 26, 4 871 prophetas - apostolos] cf. Lc 11, 49 872 recedentes - idolis] cf. Ex 32, 8 874/6 pecuniarn - eum1] cf. Mt. 28, 12-13 876 contra - falsa] cf. Mt 26, 59-60 879 Mt 19, 17 881 aeterna uita] cf. Mt 19,16 8831011,25/14,6 884 in - uitae] cf. Lam 4, 20 885 in2 - huius] cf. Rm 7, 24 886 sedeat mortis] cf. Mt 4, 16 886/7 in2 - uiuentium] cf. Ps 26,13 887/8 mandatasunt] cf Io 12, 50 892/3 qui - intrabit] cf. Mt 5, 18-19

878 AN Mt h 33 (808, 3) 880/2 in - uita] GR-M Ev 37, 1 (1275 B1-3) 882/8 ORI Mt 15, 12 (380, 18 -381, 26) 885 beata uita] ORI ser 53 (118, 18) 888/9 Quia - uitam] ORI Mt 15,12 (382,17-19) 890/3 ORI Mt 15,13 (382, 29 - 383, 12) 894/908 ORI Mt 15, 13-14 (384, 12 - 385, 21)

867 fuerit stn inducuntur sm

879 non quod om. G*

889 ingrediuntur sm

896

m 662

958

19, 19

900

905

19, 21.20

910

19,21 915

PASCASII RADBERTI LIBER IX

Domino ad id quod mams atque utilius mandat implere: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. Quoniam et apostolus cum dinumerasset: Non occides non furtum facies non adlulterabis ait: et s si quod est aliud mandatum in hoc uerbo instauratur: Diliges proximum tuum sicut te ipsum. Quae nimirum recapitulate0 mandatorum instauratio ideo recte interpretatur quia perfectio mandatorum Dei est. Quod qui impleuerit uidetur perfectus esse. Quod si iam perfectus est qui illud impleuerit querendum quomodo adolescenti respondent Dominus quasi adhuc nondum perfecto : Si uis perfectus esse uade et uende omnia quae habes et da paupenbus et uem sequere me cum ipse dicat: Haec omnia seruaui a iuuentute mea. Vnde quidam suspicaix sunt non a Domino hoc positum in isto loco sed ab aliquo nescio non satis intelligente subtilitatem dictorum istorum additum fuisse. Quod ipsum locum Marcus et Lucas tangentes neuter eorum addidit: Diliges proxi¬ mum tuum sicut te ipsum. Ideo nos putamus superfluo ista adiecta

804

a non satis peritis emendatoribus esse. Maxime quia testatur Origenis se in multis codicibus hoc non inuenisse. Tamen et hoc considerandum quod ait: Si uis perfectus esse

uade et uende omnia quae habes et da paupenbus et habebis thesaurum in caelo et uem sequere me. Quia non omnes qui sua uel uendunt uel relinquunt continuo perfecti inueniuntur. In tantum igitur non I inueniuntur perfecti in quantum non sequuntur m 663 920 Christum. Et ideo qui uult perfectus esse utrumque festinet implere scilicet ut omnia sua perfecte dispenset ac deinde quod alibi dictum est tollat crucem suam et sequatur Christum. Quern nemo sine stigmate crucis perfecte sequitur. Sed et Iudei quorum ut dixi iste adolescens personam tenet ideo 925 quia ista non impleuerunt minime intrauerunt ad uitam. Licet iactanter dicant se omnia impleuisse sicut et in alia parabola de ipsis prefigura[n]tur quod dixerit senior hlius ad patrem muidia motus contra iuniorem filium: Ego semper mquit tecum fui et mandatum tuum numquam preteriui. Quod omnino mendacium 930 esse conuincitur. Sicut et hie adolescens suis conuincit factis

899/901 Rm 13, 9 910/2 Quod - ipsum] cf. Me 10, 19; Lc 18, 20 911/2 Mt 19, 19 922 Mt 16, 24 923 stigmate crucis] cf. Gal 6, 17 928/9 Ego - preteriui] cf. Lc 15, 29.31

908 quidam] Origines 908/12 ORI Mt 15, 14 (385, 26 - 386, 5) 912/4 Ideo - inuenisse] cf. ORI Mt 15,14 (387, 28 - 388, 7); HI Ev (1515,1416) 924 ut dixi uide 715 in; 867/8 924/5 AN Mt h 33 (808, 2-3)

903 qui] quid m 907 pauperibus] -|- et habebis thesaurum in caelis ORI 913 emandatoribus G 914 origenes G2 917 uel om. G* 927 prefiguratur sm 929 quod] d ex m G 930 adolescens] o ex p G

IN MATHEVM 19, 19-22

959

mentitum se esse. Quia si omnia quae retro dicta sunt impleuisset nec tantas haberet diuitias nec pro his tristaretur si caritas proximi qua diligere iubetur in eo esset. Nisi forte ut dixi quia a Domino ei dictum non fuerat sed cetera quae retro connumeran935 tur seruauerat. Quibus seruatis etiam diues esse poterat. Verum tamen populus Iudeorum qui et prophetas occiderat et in I idolis semper adulteratus est et furtum semper commisit cum s ueritatem Scripturarum corrupit sicut Dominus dicit de illis quia irritum fecistis mandatum Dei propter traditiones uestras. Nam et 940 falsa testimonia pertulit contra Dominum. Ad ultimum uero quia diues erat et gloriebatur in lege noluit distrahere et relinquere in quibus gloriebatur uictimas et sacrificia. seu cetera quae longum est enumerare. Idcirco sicut beata uirgo Maria cecinit esurientes 22

945

950

955

impleuit bonis et diuites dimisit inanes. Sequitur: Ille autem his auditis abiit tristis. Erat enim habens possessiones multas. Miser animus qui tam difficile diuellitur a bonis saeculi uel a concupiscentia uanae gloriae. Magis enim uolumus adipisci quae male desideramus quam liberari a desidenis malis. Sed uide quia non senior aliquis introducitur in hoc loco neque uir qui euacuauerit quae erant paruuli sed adolescens qui audiens uerbum abiit tristis. Adolescens enim erat secundum ammam et propterea relicto Saluatore tristis abiit. Ex quo liquet sic ut diximus quod neque hie neque populus Iudeorum ilia quae superins sunt dicta egerat. Et ideo mentinntur quod omnia seruauerint a iuuentute. Quia etsi adolescens uere dicitur nescit considerare etatem suam quoniam adolescentia inira iuuentutem est et posterior etatis gradus nec potest intra prioris uitae terminos contmeri. Sed hoc ideo ita ponitur ut manifestius sit quod hie adolescens personam gerit Iudeorum qui 932 nec - tristaretur] cf. Mt 19, 22 934/5 cetera - connumerantur] cf. Mt 19, 18-19 936 qui - occiderat] cf. Lc n, 49 936/7 in - est] cf. Idc 10, 6 937 furtum - commisit] cf. Os 4, 2 939 Mt 15, 6 940 falsa Dominum] cf. Mt 26, 59-60 941 cf. Lc 18, 23 gloriebatur - lege] cf. Rm 2, 23 943/4 Lc i, 53 945 Lc 18, 23 947 concupiscentia - gloriae] cf. Gal 5,26 950 uir - paruuli] cf. 1 Cor 13, xi 955 quod - iuuentute] cf. Mt 19, 20 959/60 qui - gloriantur] cf. Rm 2, 23

933 dixi uide 908 936/40 AN Mt h 33 (808, 41-46) 941/4 AN Mt h 33 (809, 13-14.21-24) 942/3 seu - enumerare cf. 1035/8 946/9 ORI Mt 15,19(403,12-18) 949/52 ORI Mt 15,19 (403, 22-31) 953/4 HIL 19, 6, 23 (96); (1026 A2-3) 953 sicut uide 924 954/5 mentiuntur - iuuentute] ORL (188, 24-25) 956/62 HIL Mt 19, 7, 6-9 (96); (1026 Bio-14) 959 adolescens uide 715.867/8

934 domino] + dei G* 940 protulit sm gloriebatur cf. 740/1 942 gloriabatur G2sm sunt om. G*

957 nec] non sm

uero om. G2sm

950 euacuauerat sm

941/2 954

960

PASCASII RADBERTI LIBER IX

lege gloriantur a iuuentute quasi longo 1am tempore seruisse. Et ideo iuuenem se uocat ut prolixum legis tempus ostenddX sub qua multo fortitudinis suae sudore decertasse ac seruasse quae in ea praecepta sunt gloriatur. Sicque in hoc ratio typice efficientiae seruata est ut nihil ob aliud hunc adolescentem introductum uideas nisi utinsinuet gens \udeaquan\tam opulentiam habuent in lege quantamque diuitiarum gloriam quantamque

960 se iactando in

965

m 664

superbiam. Et ideo quia semper carnalia ac terrena plus quam celestia quaesiuit tristis ac male offensus recessit a Christo. Cui licet 970 dixerit: Et habebis thesaurum in celo propter spem eternae fehcitatis, noluit aliud amare quam quae uidentur. Quia iuxta quod retro dictum est super spinas in eo seminatum est. Idcirco uoluptas carnis et sollicitudo seculi suffocarunt uerbum quo preceperat ut diuitias suas uenderet et I eas de corde euelleret s 806 975 sicque easdem sibi in thesauris celorum in futuro reponeret. Sed quia totus in terrenis positus erat unde debuit haurire uitam hausit mortem. Et ideo tristis abscessit. Non ilia utique tristitia qua compungitur cor ad penitentiam sed tristitia seculi quae mortem operatur quia spinae ut dixi suffocauerunt eum. Proh dolor 980 ecce qui post tot labores post tantam obseruantiam mandatorum Dei cum adhuc requireret quid illi deesset quam subito se deiecit in mortem. Et unde dilatabatur foris in multis possessionibus inde coangustatur intus quibus male suffocatus periit. 19, 23 Ergo illo abeunte dixit Iesus discipulis suis: Amen dico uobis 985

990

quia diues difficile intrabit in regnum celorum. Non dixit: Impossibile est diuites intrare in regnum celorum sed difficile. Ergo ubi difficile ponitur non impossibilitas pretenditur sed rantas demonstratur. Alioquin Abraham Isaac etlacob quomodo diuites intrarunt in eum? Nec non et in Euangelio Matheus atque Zacheus qui relictis diuitiis Domini testimonio predicantur ? Nequaquam igi-

962/3 sub - gloriatur] cf. Rm 2, 23 965/7 gens - superbiam] cf. Dt 7,1315/28,1-8 970 Mt 19, 21 972/3 super - uerbum] cf. Mt 13, 22 974 utuenderet] cf. Mt 19, 21 977/9 Non - operatur] cf. 2 Cor 7,10 979 spinae eum] cf. Mt 13, 7 988 Abraham - diuites] cf. Gn 13, 1-2; 26, 12-14/ 36, 7

963/4 HIL Mt 19, 7, 2-4 (96)/ (1026 B6-8) 965/6 HIL Mt 19, 7,1-2 (96)/ (1026 B5-6) 968/9 AN Mt h 33 (808, 72-73) 978/9 ORL (189, 9-10) 984/5 Ergo - celorum] AN Mt h 33 (8io, 39-40) 985/8 HI Mt 3 (171, 890-893)/ORL (189,14-15) 988/90 HI Mt 3 (171, 885-887)/ORL (189,11-12)

961 seruiuisse HIL 977 tristitia] iti ex ?G 982 dilatabatur] r ex s G 983 coangustantur m 984 discipulis suis om. sm 987 pretentur G* 989 eum pro id cf. Hofmann, Szantyr § 105 d Zus. £ (188)] regnum caelorum HI

et om. sm

IN MATHEVM 19, 22-24

995

1000

1005

xoio

19, 24 1015

1020

961

tur diuitiae exclubunt homines a regno Dei si bene utantur ut qui habent eas sic sint quasi non habentes et qui utuntur quasi non utentes. Vbi non diuitiae condemnantur sed difficultas intrandi omnino predicatur. Quia potest diues licet cum difficultate uincere passiones carnis ac mentis suae, uitiis ac facinoribus resistere et sua quae possidet legitime dispensare. Quae nimirum difficultas etiam et Iudeis accidisse manifestum est ut ea relinquerent in quibus gloriabantur. Et ideo tanta raritas Iudeorum ad eum conuersa est quia multis tenebantur obnoxii criminibus multisque lucris carnalibxxs quae conferebat eis consuetudo legis. Et ideo sfiritalia quae Christus promittebat futura, propter presentia respicere dedignati sunt. Quod si Christianis modo pevsuadere non possumus diuitias seculi oportere contempnere - dicunt enim: si noluisset Deus homines diuitiis uti numquam eas creasset in mundo — quanto magis difficile erat populo Iudaico tfftissimo secundum omnes diuitias legis persuaders ut relinquerent opulentiam legis et cultuxam diuinitus a Deo traditam traditionesque patrum suorum et totius Iudaicae religionis instituta quae a Deo susceperant. Dicebant enim: Si Deus hanc uoluisset legem umquam contempni et templum quod augulstius s 807 tunc in toto mundo fulgebat, et ilia omnia quae in eo fiebant, numquam cum tanta ratione et diligentia olim tradidisset neque tot signis et prodigiis earn commendasset. I Quapropter Saluator rursus adiecit dicens: Iterum dico uobis m 665 quia facilius est camelum per foramen acus transire quam diuitem in regnum celorum intrare. Hac siquidem sententia non difficultas intrandi ostenditur sed impossibilitas. Si enim quomodo camelus non potest intrare per foramen acus sic diues non potest introire in regnum celorum, nullus diuitum saluus erit. Quanto magis quia dicit illud possibilius quam istud. Vnde quidam de hac sententia dubitare uidentur eo quod audiunt contra hanc sententiam et diuites uenire ad regna celorum. Et hoc quia factum non legitur impossibile, permanere uidetur quod facilius predicatur. Profecto non attendunt hi tales modos lo/eta monstrabitur qua 1223/4 de2 - euigilabunt] cf. Dn 12, 2 1224 mortui - inmortales] cf. 1 Cor 15, 52-53 1226 celum - creantur] cf. Is 65, 17; Ape 21, 1 1228/9 quibus - Testamenti] cf. Mt 26, 27-28 1229/31 Cuius - presentiarum] cf. Tt 3, 5 1232 quales - Adam] cf. Sir 40, 1 1233 renati] cf. Io 3, 5 1235 omnes - fuimus] cf. Eph 2, 3 1236 mundi] cf. Ib 14. 4; Eph 5, 26 renati] cf. Io 3, 5 1236/7 in - uersamur] 2 Cor 13, 4 1238/9 Ps 102, 2-3 1240 mundamur] cf. Ib 14, 4; Eph 5, 26 1241 renascimur] cf. Io 3, 5 per enigmate] cf. 1 Cor 13,12 1242/3 Christus - mortuis] Col 1,18 1244 ab sanus] cf. Rm 8, 21 incorruptus] cf. 1 Cor 15, 52 1245/6 conformes Christi] cf. Rm 8, 29/ Phil 3, 21 1246/8 sedentis - suae] cf. Mt 19, 28

1222/4 HI Mt 3 (172, 925 - 173, 927) 1225/31 ORI Mt 15, 22-23 (4l6, 25 1232/44 ORI Mt 15, 23 (417, 8-28) 1240 quidam] ORI 1244/6 ORI Mt 15, 23 (418, 10-15) 1247/8 ORI Mt 15, 23 (419,13-16) 1249/51 ORI Mt 15, 23 (419, 23-27)

- 417, 5)

1225 nimium G* 1230/1 in spiritus presentiarum om. sm 1233 1235 sumus sm 1236 transsiuimus G 1237 loquitur G2 s m 1245 sancto sm glorioso sm

simusrw

s

IN MATHEVM 19, 28

969

1250 or at: Pater clarifica me apud temet ipsum daritate seu gloria quam habui | priusquam mundus fieret. Verbum enim Grecum quod est m 670 6o^a utrumque significat id est et gloriam et claritatem. Ac per hoc quia alii codices habent clarifica alii uero glorifica unum esse intellegas. Sed et alii habent: Clarifica me apud temet ipsum. Alii 1255 uero in finem hoc habent: Ea gloria quam habui apud temet ipsum priusquam mundus fieret. Tamen unus est sensus quia cum essetin forma Dei Patris eandem gloriam et claritatem habuit quam Pater. Et cum restituitur et donatur ei nomen quod est super omne nomen clarificatur eadem daritate quam habuit prius mundus 1260 fieret apud Patrem. Et hoc est quod hie nunc dicitur: In regeneratione cum sederit Filius hominis in sede maiestatis suae. Quia Deus Verbum quod caro factum est in sede maiestatis suae sedebit et in gloria. Non alter Deus et alter homo sed unus idemque Christus Deus et homo. Non 1265 adoptiuus Dei Filius non putatiuus hominis filius ut multi hereticorum male senserunt sed uerus et unus Dei Filius uerus et unus hominis filius. Ac per hoc quia homo commendatur in Deum adsumptus et Deus homo factus, egregie dicitur: In regeneratione cum sederit Filius hominis in sede maiestatis suae ne ullus de 1270 homine Christo dubitet quod ipse sit Deus in forma Dei a Deo Patre constitutus in sede maiestatis suae. Et quia I conformes facti erant Christo apostoli, sedebitis et uos s 814 inquit super thronos duodecim iudicantes duodecim tribus Israhel ut totam depingeret senatoriam dignitatem. Quia ipse in sede rex 1275 et Dominus sedere dicitur introducunturque throni apostolorum id est sedes duodecim quia Grece throni Latine sedes dicuntur. Et duodecim thronos ad iudicandas duodecim tribus in duodecim patriarcharum gloriam copulauit ut in circuitu throni uiginti et quattuor seniores sedere dicantur qui adorant uiuentem in saecula 1280 saeculorum. Sed soli duodecim hanc iudiciariam accipiunt potes-

1250/1 Io 17, 5 1256/7 Phil 2, 6 1258/9 Phil 2, 9 1262 Deus Verbum] Io 1, 1 1262/3 Io 1, 14 1264 Rm 9, 5 1270 cf. Phil 2, 6 1272 conformes facti] cf. Rm 8, 29 1274/5 in - dicitur] cf. Ps 28, 10 1277/8 duodecim patriarcharum] cf. Act 7, 8 1278/9 Ape 4, 4 1279/80 Ape 4, 10

1251/2 Verbum - claritatem] AG Io 100, 1, 28-29 (588) 1264 PAU-A 3, 18 (451 B11-12) Deus et homo] cf. RES-R 6410 1264/5 Non adoptiuus cf. 772 etc. ibi indicata 1274 senatoriam dignitatem] cf. SU 5, 24, 1 (207, 16-17) 1277/8 HIL Mt 20, 4, 9-11 (106); (1029 A5-7)

1258 restituit et donat s m 1259 prius pro priusquam cf. Hofmann, Szantyr § 323 Zus. a (601)] priusquam sm 1275 introducuntur G*sm 1276 0povoi sm 1277 tribus] + israhel HIL; cf. 1273

970

1285

1290

1295

1300

1305

1310

PASCASII RADBERTI LIBER IX

tatem condemnantes duodecim tribus Israhel qu(e) apostolis credentibus ipse credere noluerunt illisque predicantibus uerba uite recipere renuerunt. Insuper eos oderunt eiecerunt tamquam ma¬ lum propter Filium hominis et persecuti sunt. Ideoque ipsi merito eorum iudices erunt qui secuti sunt Dominum quod prqprium apostolorum fuit. Iudei uero tam Christum quam et eos iniuste perimerunt. Adhuc autem quidam ex hoc subtiliorem sensum introducit nescio si ueriorem. Dicit enim quod non de futuri iudicii tempore Christus ista loquitur sed de uocatione gentium uniuersarum. Nec enim inquit dixit: Cum uenerit Filius hominis sedens super sedem maiestatis suae sed: Cum sederit in sede maiestatis suae. In sede autem maiestatis suae ex eo dicit Christum coepisse sedere ex quo gentes credere coeperunt in eum. Et ex quo Christus sedet super sedem sanctam suae maiestatis ex eo apostoli sederunt super thronos duodecim id estin omnibus christianis secundum diuersitates animarum. Exponit enim quod sicut Iudeorum populus in duodecim tribus fuit diuisus sic et uniuersus populus chri\stianus m 671 diuisus est et collectus cum eisdem qui crediderunt ex Iudeis in duodecim tribus secundum quasdam proprietates animarum et diuersitates cordium. Quas solus Deus qui nouit omnia abscondita cordis cognoscere et discernere potest ut quedam animae sint de tnbu Ruben quedam de tribu Simeon uel Leui uel Iuda seu ceterorum. Dicit enim quod sicut omnes sancti quinque uirgines prudentes esse dicuntur quamuis sint innumerabiles propter quinque sensus spiritales sic et omnes peccatores quinque uirgines fatuae accipiun¬ tur quamuis sint innumerabiles propter quinque sensus carnis. I Deinde adiecit: Et sicut omnes ecclesiae Christi septem esse s 815 dicuntur ecclesiae quamuis multe sint propter se/>dformem donorum gratiam ut puta omnes in quibus abundat spiritus sapientie

1282 uerba uite] Io 6, 69; Act 5, 20; 7, 38 1283/4 oderunt - hominis] cf. Lc 6, 22 1284 persecuti sunt] cf. Mt 5, 11 1294/5 super - sanctam] cf. Ps 46, 9 1297/8 Iudeorum - diuisus] cf. Gn 49, 1-28 ,• Sir 44, 26 1299 qui Iudeis] cf. Io 11, 45 1301/2 qui - cordis] cf. Ps 43, 22 1304/6 quinque fatuae] cf. Mt 25, 1-2 1308/9 omnes - dicuntur] cf. Ape 1, 4.11.20 1309/10 propter - gratiam] cf. Is 11, 2-3

1281/2 HI Mt 3 (173, 928-929) 1282 predicantibus] ORL (190, 15) 1288 AN Mt h 33 (813, 55-56) 1289/97 AN Mt h 33 (814, 23-32) 1297/1335 AN Mt h 33 (813, 57 - 814, 23)

1281 qui Gsm 1282ipsaer« 1289 nescio] -f- an s m si ueriorem] seueriorem G*; securiorem sm 1294 ex hoc quod G* 1297 animarum CHRYII, 1244 (1246 A13)] animorum AN 1298 sicut G* 1299 Icollectus G* 1300 animarum CHRY II, 1244 (1245 B13)] animorum AN 1302 tribus 1 1306 sic om. G* 1308 omnes] + esse G* 1310 omnis s

IN MATHEVM 19, 28

971

una habentur ecclesia sic et in ceteris uirtutibus Spiritus Sancti una colligitur una generalis ecclesia propter unitatem eiusdem Spiri¬ tus Sancti quae in septem diuiditur propter distributionem donorum ut septem tantum inueniantur. Similiter et propter dona. 1315 seu gratias duodecim quas in persona duodecim uirginum exponit angelus in libro Pastoris. Si cui tamen place&t scripturam recipere, inueniuntur omnium chnstianoxum duodecim esse tribus secundum gratiam singulae distincte quas in eisdem uirginibus angelus ille designat ita ut 1320 omnes amme in quibus prae ceteris uirtutibus precellit uirtus ueritatis una sit tribus sicut in eisdem una precellit uirtus. Sic et in reliquis quia won omnes gratie in omnibus equaliter sunt sed unus quidem antecellit in ista uirtute alter uero in ilia. Omnes tamen christiani in quibus habitat Christus sedes sunt Christi. 1325 Et [in] hinc est quod ait: In regeneratione cum sederit Filius hominis in sede maiestatis suae et uos sedebitis super thronos duodecim. Ex quo promittit eis tempus christianitatis futurum post suam ascensionem quando omnes swsceperint uerbum apostolorum in se sicut uerbum Christi. Illud est ait tempus regenerationis 1330 quando homines regenerati per baptismum facti sunt et deinceps ex filiis hominum filii Dei. Ex quo tempore coepit Christus sede re in sede maiestatis suae sicut testatur propheta de gentium unitate ac fide : Regnabit Deus super gentes Deus sedet super sedem sanctam suam. Quicumque ergo Christum in se credendo perfecte suscipiunt 1335 sedes sunt maiestatis eius. Nam et apostolorum throni sunt qui eorum susceperunt doctrinam quod bene commendans propheta: Illic inquit sederunt sedes in iudicio loquens de Hierusalem quae est ecclesia Dei uiui sedes super domum Dauid. Ad quam Hierusalem quae edificatur ut 1340 ciuitas ascenderunt tribus tribus Domini de gentibus aggregate in testimonium Israhel quia credere noluerunt ad confitendum nomi¬ ni Domini et ad condemnationem perfidorum. Sedebunt ergo sedes in iudicio. Quoniam ipsi apostoli super quos primum Christus sedet sede bunt et ipsi super sedes suas id est super 1345 | easdem duodecim tribus et thronos quae aslcenderunt et coe-

1313/4 distributionem donorum] cf. Hbr 2, 4 1324 in - Christi] 46, 9 1328/9 omnes - Christi] cf. Mt 10, 40; Lc 10, 16; lo 13, 20 homines - sunt] cf. Tt 3, 5 1331 filii Dei] cf. Io 1, 12 1333/4 Ps 1334 Quicumque - suscipiunt] cf. Io 1, 12 1337/43 Illic - iudicio] 121, 3-5 1338 1 Tm 3, 15

1316 Pastoris] HER 9,15 (138, 4-13)

1327 futuram G 1329 ait] autem sm

cf. Ps

1330 46, 9 cf. Ps

1336/46 AN Mt h 33 (814, 35-46)

1328 ascensionem] e1 ex? G susceperunt G* 1340 aggregata sm 1341 noluerunt om. G*

s 816 m 672

972

PASCASII RADBERTI LIBER IX

dificantur in ciuitate ilia Hierusalem quae est thronus Dei et templum. Ad quod querendum si omnes electi apostolorum sunt sedes uel eorum consortibus licet ad eorum numerum in duodecim sedibus 1350 dispositi quid est quod ipsi omnes rursus simul cum apostolis in persona Christi una sedes seu thronus esse dicuntur? Nec enim dixit: Cum sederit Filius hominis in sedibus suis sed: Cum sederit in sede maiestatis suae. Non enim plures esse leguntur sed una quia non una Christi et apostolorum equalitas predicatur. Quomam etsi 1355 omnes apostoli una uirtutum genera habuerunt non tamen omnia unusquisque eorum ad perfectum sed unusquisque eorum in aliquo priuato bono perfectior fuit quam alter. Et ideo nequaquam uel inter omnes habere potuerunt dona Spiritus Sancti quae Christus in throno suo solus possidet. Quia ipsi omnes in circuitu throni 1360 sedisse leguntur Christus autem super omnem ecclesiam et super omnem sedem ad Patris eleuatus dexteram ab omnibus adoratur. Verum quod Christus omnes uirtutes equaliter habuit quae forte per partes apostolis admodum singule in singulis claruerunt. Christus uero in omni uirtute et gratia equaliter perfectus fuit quia 1365 in ipso omnis plenitudo Diumitatis corporaliter inhabitasse creditur omnisque gratia. Et ideo ei una est sedes cum Patre cum quo ab omnibus adoratur et conglonficatur Deus. Sequitur: Et omnis qui reliquerit domum uel fratres aut sorores 19, 29 1370

1375

aut patrem aut matrem aut uxorem aut filios aut agros propter nomen meum centuplum accipiet et uitam eternam possidebit. Locus iste congruit cum ilia sententia qua Saluator ait: Non ueni pacem mittere sed gladium. Veni enim hommem separare a patre suo et matrem a filia et nurum a socru sua et inimici hominis domestici eius de quo iam supra dixi. Sed hie Petro interrogate in persona omnium apostolorum quia responsum est ne forte postea legentes haec Christi promissa estimurent apostolis tantum ista promissa fuisse consulte satis superaddidit dicens: Et omnis qui reliquerit id est siue Iudeus siue gentilis seu alicuiuslibet conditio¬ ns. Quamuis non ita perfecte ut apostoli tamen quicumque et reliquerit non ob aliud quam I propter nomen s 817

1380 quantumcumque

1359/60 ipsi - leguntur] cf. Ape 4, 4 1360 Christus - ecclesiam] cf. Eph x, 22 1361 ad - dexteram] cf. Me 16, 19 ab - adoratur] cf. Ape 5, 8.14 1364/5 Col 2, 9 1371/4 Mt 10, 34-36

1348/66 AN Mt h 33 (814, 57-75) 1367 cf. DENZ 150 (67) 1368/74 HI Mt 3 (173, 930-938) 1374 supra uide VI 1683.1703 1374/8 AN Mt h 33 (8i5, 8-14)

1363 per] in sm singule] singuli G*; singularem sm 1366 omnique m 1371 ilia] ista sm in qua HI 1378 alius cuiuslibet sm 1379 quamuis] + enim sm

IN MATHEVM 19, 28-29

1385

1390

1395

1400

1405

1410

973

Christi centumplum accipiet etiam inpresentiarum et uitam eternam possidebit in futuro. De qua sane sententia multi carnales dubitant dum non sentiunt inpresentiarum quae bona spiritales percipiant centuplicata. Vt puta qui patrem reliquerit mortalem cuiuslibet conditionis nonne magis sibi elegit cum Deum sibi adquisiuit in patrem ? Nonne in illo centuplicata paternitas constat ut illi obsequatur diebus ac noctibus cuius hereditatem cum perceperit numquam amissurus est ? Qui postquam substantiam tradiderit suis numquam moritur ut suos in posterum orphanos relinquat filios. Porro de fratribus quid dicam uel sororibus cum germ(ani)tas nulla felicior neque uerior I quam ilia quae in Christo inuenitur ? Sic et reliqua omnia. Si uere matrem habuerit ecclesiam Christi cum qua et in qua quae Christi sunt omnia inpresentiarum habebit bona multiplicata. Hinc quoque apostolus Paulus gloriari iubet suos tamquam nihil habentes et omnia possidentes. Ex quo loco quidam carnaliter sapientes introducunt mille annorum fabulam dicentes post resurrectionem nobis centuplum omnium rerum quas dimisimus et uitam eternam esse reddendam non intellegentes nisi carnalia. Et quod si in ceteris digna sit repromissio in uxoribus feda apparet turpitudo ut qui unam pro Domino dimiserit centum recipiat in futuro. Cum Dominus dicat in hoc ipso Euangelio quod in resurrectione neque nubent neque nubentur sed erunt sicut angeli in celo. Idcirco talis est sensus ut qui pro Domino carnalia dimiserit spiritalia in hac Christi ecclesia percipiet centuplicata saluo suo thesauro in celestibus quo cuncta reposuit. Quae nimirum bona comparatione et merito sui ita erunt multiplicia quasi si paruo numero centenarius numerus qui perfectus coronatur in dextris comparetur. Sed si omnia quaecumque relinqui possunt in hoc seculo relinquimus nisi uitia et peccata primum relinquamus et carnales concupiscentias parum est quod agimus. Et ideomultum

1383/4 carnales ... spiritales] cf. Rm 8, 5 1387/8 ut - noctibus] cf. Ios 1, 8/Psi, 2 1394 quae - sunt] cf. Phil 2, 21 1395 Paulus - iubet] cf. 2 Cor 5, 12 1396 2 Cor 6, 10 1397 carnaliter sapientes] cf. Rm 8, 5 1403/4 Mt 22, 30 1407 thesauro - reposuit] cf. Mt 6, 20; 19, 21 1411/2 relinquamus - concupiscentias] cf. 1 Pt 2, 11

1384/5 centuplicata] cf. IUV 3, 547 (101) 1385/90 AN Mt h 33 (815, 53-59) 1393 AN Mt h 33 (815, 62-63) 1395/6 HI Mt 3 (173, 950-952) 1397/1410 HI Mt 3 (173, 941-949); ORL (190, 18-24) 1397/8 mille fabulam] HI ep 120, 2, 1 (479, 14); PAS-R corp 21, 3 (109)

1391 germinatas G 1393 habueritit G* 1394 in quam m 1395 petrus sm 1400 quod] d ex ? G

tit ? G*

habebi-

m 673

974

19, 30 1415

1420

1425

1430

1435

1440

PASCASII RADBERTI LIBER IX

est in quo Petrus gloriabatur dicens: Nos relliquimus omnia et secuti sumus te quid ergo erit nobis? Sequitur: Multi enim erunt primi nouissimi et nouissimi pnmi. Longe iam retro figuras de uocatione gentium et repulsione Iudeorum Saluator introducit ut instruat discipulos suos dq tantis mysteriis quod nunc apertius quasi concludit. Miroque modo sic istam proponit sententiam ut et quae retro prefigurata sunt manifestius confirmet et quae dicturus est sequenti parabola in hoc uno uersiculo declaret. Quia Iudei qui primi erant et gloriebantur in lege facti sunt nouissimi propter duritiam cordis sui et proditionem in Christo. Populus autem gentium qui in nouissima hora nouissimi uenerunt et crediderunt in Christum facti sunt primi. Sed considera quam prouide Saluator loquitur. Non enim dixit omnes qui erant primi facti sunt nouissimi neque omnes qui erant nouissimi primi sed multi quia sunt omnino ex Iudeis qui primi fuerunt et nihilominus quia crediderunt in Christo permanserunt primi sicut apostoli fuerunt et multi Iudeorum de semine Abrahae secundum carnem qui etiam nunc primi inter primos connumerantur et habentur in fide. Sicut et multi ex gentibus sunt nouissimi nihilominus permanentes nouissimi quia aut nolunt credere aut quiz, male se tractant etsi uidentur esse in ecclesia cum non sint. Vnde de utrisque dicit apostolus. Et quia ex Iudeis reliquie salue facte et quia ex gentibus licet in radice bone oliuae inserti uideantur multi pereunt. Nam illi cum essent rami suae oliuae propter mcredulitatem suam fracti sunt. Idcirco monet qui inserti sunt cum essent oleaster ne et ipsi frangantur. Quia si naturalibus ramis non pepercit ne forte non par cat et eis qui! contra naturam in ea oliua inserti sunt ? Vbi non audiendi sunt qui uolunt accipere de angelis hoc dictum esse apostaticis et hominibus quasi qui antiquiores sint creati hominibus et gloriosiores ac primi. Nunc suis exigentibus culpis

1413/4 Mt 19, 27 1421/2 gloriebantur in lege] cf. Rm 2, 23 1422 propter - cordis] cf. Mt 19, 8 1423/4 nouissima hora] cf. 1 Io 2, 18 1435/6 ex - facte] cf. Rm 9, 27; 11, 5 1436 ex - inserti] cf. Rm rr, 17 1437/8 Nam - sunt] cf. Rm ii, 19-20 1438/9 qui - frangantur] cf. Rm n, 17 1439/41 si - sunt] cf. Rm 11, 21.24

1416 Longe uide 656; 707 1421/5 ORI Mt 15, 26 (427, 5-9) 1426/34 ORI Mt 15, 26 (428, 28 - 429, 13) 1442/5 ORI Mt 15, 27 (429,14 - 430, 6)

1413 nos] + qui G1 sm 1417 saluatror G 1421/2 gloriebantur cf. 740/1] gloriabantur sm 1427 primi ... erant2 om. sm 1429 christum sm 1433 qui G* 1437 oliuae om. G* 1438 facti G* idcirco ... (1439) sunt om. m 1444 culpis] + qui sm

s 818

m 674

IN MATHEVM 19, 29 - 20, 1

975

1445 facti sunt nouissimi et homines qui erant nouissimi dudum facti sunt primi. Quia etsi raltio uidetur ulla esse non tamen hie sensus circumstantiae lectionis satis congruere uidetur. Presertim quia quae retro dicta sunt et quae secuntur in parabola de Iudeis et gentibus magis congruere uidentur. Nec igitur apostatici angeli 1450 recte in hac parabola nouissimi dicuntur eo quod non s(u)nt in ordine corporis nec saluantur sicut Iudeos saluandos esse dicimus. Quia cum uenerit plenitudo gentium tunc omnis Israhel saluusfiet. Neque recipere oportet eos qui dicunt primos debere intellegi eos qui saluantur fide percepta Christi propter obseruantiam 1455 mandatorum Dei, nouissimos uero qui non sunt digni tali ordine uel tanta gratia saluaxi sed post penas et supplicia qui de gehenna saluandi sunt cum fuerint completa et exsoluta quae propriis meruerunt peccatis et ideo nouissimi dicantur. Qui profecto sensus tarn in hoc loco quam et in aliis quibuslibet locis damnandus est. 1460 Ideo et in hac parabola quae sequitur ualde est precauendus. 20, 1 Simile est inquit regnum celorum homini patri familias qui exiit primo mane conducere operarios in uineam suam. Parabolarum obscuritas nimia est ualde quae a Christo Iesu prolate sunt nec exposite in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae abscon1465 diti. Maxime tamen haec obscurissima est de qua quidam specialius prophetam dixisse testatur: Aperiam in parabolis os meum loquar propositiones ab initio et eructabo abscondita a constitutione mundi. Quapropter imploranda est gratia Saluatoris ut eo spiritu intellegatur quo prolata est de thesauro sapientie atque scientiae 1470 Dei. Nam comparatio eius omnis per se absoluta est etsi personis est distinguenda etsi discernenda temporibus. Vnde pater familias nemo alius quam Dominus noster Iesus Christus recte accipitur qui et homo est et totius humani generis cur am gerit et in omni tempore uniuersos ad culturam legis diuinae 1475 conducere numquam cessat. Quae nimirum figura ex his quae premissa sunt intellegitur quod ait: Multi erunt primi nouissimi et nouissimi primi. Vbi non temporis a Domino differentia. predicatur sedfidei melrita distinguuntur. Propter quod omnis haec parabola uidetur esse assumpta ut discamus quomodo Saluator noster 1452 Rm 11, 25-26 1464/5 Col 2, 3 1466/8 Mt 13, 35 1466/7 Ps 1469/70 de - Dei] cf. Col 2, 3; Rm n, 33 1476/7 Mt 19, 30

2

30)

1453/8 ORI Mt 15, 27 (432, 28 - 433,1) 1464/8 ORI Mt 15, 28 (435, 211465 quidam] ORI 1470/4 HIL Mt 20, 5, 3-7 (106); (1029 B5-10) 1472/3 pater - homo] ORL (192, 4) 1475/8 HI Mt 3 (174, 957-96°) 1478/9 ORI Mt

G* sm

15, 28

1446 non] hie G* l459etom.sm

(435,

10-12)

1450 sint G 1456 ponas G* 1458 nouissima 1461 est om. m 1466 propheta m 1473 quia

s

s

819

820

976

PASCASII RADBERTI LIBER IX

1480 uniuersos in hoc mundo possidet subiectos et quasi Dominus in domo sua disponit electos. Qui profecto Dominus ac pater familias habet uineam, uniuersam scilicet ecclesiam quae ab Abel iusto usque ad ilium ultimum electum qui in fine mundi uenturus est colligitur. Ipse namque est pater familias Christus qui de se ipso in 1485 Euangelio dicit: Ego sum uitis uera et uos palmites. I Ac per hoc quicumque ab initio mundi saluati sunt, in hac uere quasi palmites in uite manserunt quia sine fide Chnsti nullum ferre fructum potuerunt. Et ideo Abel primus in figura Christi ac si propheta iustissimus agnum Deo Patri obtulisse atque immolasse legitur. 1490 Ostendens eum fide et operibus suis agnum esse uenturum qui offerendus erat pro salute totius mundi Deo Patri hostia in odorem suauitatis. Vnde et ipse Abel quia mansit in fide Christi ac si palmes in uite occisus est in figura ipsius et factus est propago ex uite ac testis fidelis. Sicque deinceps ecclesia Christi propagatur et J495 excolitur ac si uinea a suis cultoribus quos ipse quasi pater familias pro mercede eternae uitae ad excolendam uineam con¬ duct operarios. Ac per hoc ab initio seculi quot sanctos quasi tot palmites misit. Hie itaque pater familias ad elaborandam uineam suam pnmo 1500 mane et hora tertia sexta nonaque et undecima operarios conducit. Quia a mundi huius initio usque in finem ad erudiendam plebem fidelium predicatores congregare et aduocare non destitit. Non quod alii sint ipsi operatores ac mercenani qui conducuntur et alia ipsa uinea sed omnes simul qui uocantur ad uineam una ecclesia 1505 sunt unaque uinea de uite quae Christus est propaginata. In qua et ad quam qui intrat uel qui conducitur nemo otiosus sed omnes operarii esse debent. Quia nemo est etsi non alios qui se ipsum exercere et excolere non debeat ut fructum ferat in Christo et in uite maneat. Nouit ergo quicumque uere manet in Christo quantus 1510 qualisque sit I huius uineae labor qualisque cultura ne palmes luxuriet et ne uitia subrepant quantaue custodia mandatorum Dei ne infructuosa uitis maneat. 1482 ab - iusto] cf. Mt 23, 35 1485 Io 15,1.5 i486 ab - mundi] cf Mt Me 13, 19 1486/7 in - manserunt] cf. Io 15, 4 1488/9 Abel legitur] cf. Hbr n, 4; Gn 4, 4 1490/1 Ostendens - mundi] cf. Io 1, 29 1490 fide et operibus] cf. lac 2, 22 1491/2 Eph 5, 2 1492/3 Abel est] cf Gn 4> 8 1493 palmes - uite] cf. Io 15, 4 1493/4 occisus - fidelis] cf. Ape 2, 13 1505 de - est] cf. Io 15, 1-5 1506 otiosus] cf. Mt 20. 6 1508/9 ut - Christo] cf. Io 15, 5 24, 21;

1480/3 GR-M Ev 19,1 (1x54 Bn-15) E 1495/7 GR-M Ev 1497/1502 GR-M Ev 19, 1 (1154 B15-C5)

1490 eum] enim G* fructuosa sm

1506 intrant G* s

19,1 (1154

1508 in’ om. m

B7-9)

1512

m

s

675

821

IN MATHEVM 20, i

1515

1520

1525

1530

1535

1540

977

Sed quid est quod ait: Exiit primo mane? Numquid non satis esset dicere: Exiit mane ? Sed quia addidit primo mane uoluit aliquid innuere. Forte ut intellegeremus de initio seculi dixisse quando primum exiit et creauit hominem ac posuit in paradiso ut operaretur et custodiret eum quando dicebat per singula opera sua: Et factum est mane. Quod mane licet iure primum intellegatur forte ad comparationem ceterorum dierum primum dicitur. Quoniam per singula horarum spatia in quibus pater familias ac si sol refulsit et exiit ad conducendos operarios. Mane cum eis lux diurna noua exorta est donee sol iustitiae obscuratus in cordibus singulorum quasi declinante die ad occasum propter delictorum caliginem uerteretur in noctem. Et ideo per singulas horas quasi mane fuit ita ut primo mane recte exisse dicatur quando Adam et Abel et ceteros patres ad operandam et excolendam uineam id est iustitiam conduxit. Sed nemo eorum nisi qui nouissimi uocati sunt respondit: Quia nemo nos conduxit. Quoniam omnes illi Veteris Testamenti patres conducti fuera.nt et habuerunt notitiam Dei et scierunt Dei promissa gentes uero neque Deum sciebant neque promissa eius. Et ideo excusabiliter responderunt: Quia nemo nos conduxit. I Porro sextam et nonam ideo simul iunxisse uidetur quia illo in tempore ab Abraham usque ad Dauid maior Deo frequentia fuit cum sanctis patribus cum quibus decreuit disponere testamenta salutis humanae sicut lector diligentius potes enumerare. Quia post Noe ad neminem legimus Deum locutum fuisse nisi primum ad Abraham deinde ad Isaac et Iacob quam frequenter ac non post multum temporis ad Moysen et Aaron quibus legem dedit. Sicque ad Iesum Naue usque quam frequenter exiuit conducere opera¬ rios. Ac deinceps ad Samuelem et Dauid usque peruenit quando chorus prophetarum ac si noua lux in mundo emicuit cum quibus noua rursus federa firmauit. Quilbus profecto spatiis ac si in duabus horis simul iunctis cum singulis quibusque generationibus 1516 Gn i, 27 1516/7 Gn 2, 15 1518 Et - mane] Gn 1, 5.8.13.19.23.31 1521/2 lux - est] cf. Ps hi, 4; Is 58, 10 1522 Mai 4, 2 sol obscuratus] cf. Lc 23, 45 1528 Mt 20, 7 1530 Dei promissa] cf. Rm 9, 4-5; 15, 8; 2 Cor 1, 20 1531/2 Mt 20, 7 1533 sextam et nonam] cf. Mt 20, 5 1537 Noe] cf. Gn 6,13 1538 ad Abraham] cf. Gn 12,1 ad Isaac] cf. Gn 26,2 Iacob] cf. Gn 28, 13 1539 ad Moysen] cf. Ex 3, 4 Aaron] cf. Ex 4, 27 1540 Iesum Naue] cf. Ios 1, 1 1541 ad Samuelem] cf. 1 Rg 3, n Dauid] cf. 2 Rg 23, 3

1523/4 AN Mt h 34 (818, 33-37) 1533/46 AN Mt 34 (819, 25-36) Deum (60, 10-11)

1525 ut] + in G*

1527/32 AN Mt h 34 (820, 5-10) 1542 chorus prophetarum] AN Te

m 676

s 822

978

PASCASII RADBERTI LIBER IX

1545 instantius testamentum composuit seque uenturum in carne apertissime repromisit. Vnde si bene consideres lector totidem testamenta humano genen constituta inuenies per singulos quotidem ad forum enumerantur egressus. Sed cum nullo horum ex denario conuenit nisi cum 1550 primis, quos misit. Cum ceteris uero tantum quod tush1m esset se daturum spopondit. Nouissimis uero post increpationem otiositatis solummodo Ite et uos in uineam meam dicit quia gratmta Dei gratia est quod eos licet in undecima hora de foro conducere dignatus est. Sed quia in hac parabola omne presens seculum ab 1555 initio mundi usque ad finem uoluit ac si unum diem intellegi ideo ait quia exiit primo mane ut non ad ordinem tantum illud ref eras quod ait primo uerum etiam ad initium mundi quando ut dixi primum condidit atque institit ut seruaret et custodiret quod ei primum commisit. 1560 Vbi moneo auditores de hac die per quam omne tempus presentis uitae intellegimus ne magnum aliquid seu impossible percenseant. Quia quantum ad nos forte magna dies sed quantum ad Dei Patris et Filii et Spintus Sancti eternitatem modica atque exigua est dies totius temporis. Quia in ilia eternitate non nisi una 1565 est dies de qua dicitur: Quia melior est dies una in atriis tuis super milia. Et si ilia eternitas una est dies ne mireris si omne hoc presens seculum pro una posuit die in qua nimirum die pater familias quinquies dicitur exisse conducere operarios in uineam suam. Quod non absque dictum esse estimo Sacramento. 1570 Quae curiosus lector forte potest querere quare quidam operant mane conducti sunt. Et post hoc non circa horam secundam sed circa horam tertiam exiit et conducti sunt alii. Post quorum conductionem quare non circa horam quartam uel quintam sed circa horam sextam exiit et alios misit in uineam ? Ita neque circa septimam uel

1549/50 cum - misit] cf. Mt 20, 2 1551 Nouissimis] cf. Mt 20, 8

1550/1 Cum - spopondit] cf. Mt 20, 4 1551/4 Nouissimis - est] cf. Mt 20, 6-7

1554/5.1557 ab (ad) - mundi] cf. Mt 24, 21; Me 13, 19 1556 exiit mane] Mt 20, 1 1558 condidit] cf. Gn 1, 27 1558/9 institit - commisit] cf. Gn 2,15 1565/6 Ps 83,11 1571/2 circa2 - alii] cf. Mt 20, 3-4 1573/5 circa2 - nonam] cf. Mt 20, 5

1547/9 HIL Mt 20, 6, 4-6 (108); (1029 C8 -1030 Ai) 1549/51 HIL Mt 2°, 7, 3-5 (i°8); (103° A13-15) 1552/3 CY te 3,100,1 (170) 1554/5 ORI Mt 15, 31 (442, 23-25) 1557 ut dixi uide 1516 1561/4 ORI Mt 15, 31 (442, 26-32) 1570/83 ORI Mt 15, 28 (436, 7-28)

1548 quotidiem G* enumerantur HIL] enumeratur Gsm 1558 condidit scilicet hominem cf. 1516 institit confunditur in codicibus cum instituit cf. THLL 7, 1987, 43-44; instituit sm cf. 1624 1559 pimum G 1564 exi/exigua G 1565 suis m

IN MATHEVM 20, i 1575

1580

1585

1590

1595

1600

1605

979

octauam sed circa nonam. Et nouissime non circa decimam sed ad undecimam exiit quando inuenit stantes tota die otiosos eo quod iam in nouissima hora essent. Nequalquam igitur absque ratione s 823 factum credo ut inter illud mane et tertiam modicum tempus ac si una hora mtercepta sit et non secundum tempora \ quae posita sunt m 677 inter tertiam et sextam ubi duplum interuenit tempus medium sicut et inter sextam et nonam. Ad ultimum uero rursus inter nonam et undecimam una est hora sicut et prius inter matutinam et tertiam. In quibus quinque ordinibus nescio quid musicum uidetur sonare ut duae extremitates mediae simplum habeant numerum atque unum duae uero medietates medie duplum ut singule medietates duple suo respondeant simplo et faciant quod diapa¬ son Grece uocatur. Vnde quidam permoti doctores has quinque uocationes Christi ad quinque sensus retulerunt hominum quibus inpresentiarum nos sentire cognoscimur. Et dixerunt in prima uocatione tactuxn instituisse eo quod mulier dixerit serpenti quod Deus dixexit: Non manducabitis ex eo neque tang&tis eum. Odoratus autem in secunda a Domino consecratur. Propter quod et Noe sacrificium boni odoris obtulit Domino. Vnde dictum est: Odoratusque est Dominus odorem suauitatis. Porro gustus fuit in Abraham gratissimus Deo. Propter quod et pamt angelos immo Deum in angelo. Adposuit eis panes absconditos uel subcinericios de similagine et uitulum tenerum qui occisus est ad epulum propter gaudium quia reuixit et inuentus est qui perierat et mortuus fuerat prodigus filius. De quo sane gustu dictum est: Gustate et uidete quoniam suauis est Dominus. Auditus autem ut quidam uolunt in Moysen Domino dedicatur quando de celo ab eo uox Dei audita est facta a Domino. Quern alii sensum per Dauid et in Dauid Deo consecratum accipiunt. Quia per eum non minus quam et per Moysen Christus repromissus ad nos exiuit de fructu uentris eius. Et ipse in Eufrata haec omnia completa audiuit et inuenit sponsam ipsius in campis siluae quam Moyses prius Ethiopissam in figura Christi duxit I uxorem. Porro uisus qui super s 824 1575/6 ad - otiosos] cf. Mt 20, 6

1591/2 mulier - eum] cf. Gn 3, 2-3

1593/5 Noe - suauitatis] cf. Gn 8, 20-21

Gn 18, 6-7

1595/7 Abraham - tenerum] cf.

1597/9 uitulum - filius] cf. Lc 15, 23-24

1600 Ps 33, 9

1600/2 Auditus - Domino] cf. Ex 24, 10-12; Dt 4, 36; 5, 5

eius] cf. Ps 131, 11

1605/6 ipse - siluae] cf. Ps 131, 6

1603/5 per 1606/7 quam -

uxorem] cf. Nm 12, 1

1583/7 In - uocatur] cf. BOE ar 1,1 (n, 15-17) 1583 quinque ordinibus] ORI Mt 15, 28 (436, 4) 1590/7 ORI Mt 15, 33 (447. 32'448.13) 1600/2 ORI Mt 15, 33 (448, 13-15) 1607/9 ORI Mt 15, 33 (448, 15-18)

1581 et1] ut m

Gsm

1590 cognoscimus sm

1601 Moyse sm; + a sm

1592 secunda ORI] secundo

1604 et om. sm

1607 supra sm

980

1610

1615

1620

20, 2 1625

1630

20, 4 1635

1640

PASCASII RADBERTI LIBER IX

omnes sensus honorabilior est, in aduentu Christi totus inluminatur. De quibus oculis quia uiderunt Christum dicebat ipse ad apostolos: Beati oculi qui uident quae uos uidetis. Haec idcirco dixerim ut intellegat prudens auditor quia opera Dei et uerba plena sunt sacramentis. Nam sicut anima cum sit in corpore per hos quinque sensus corporis foras exit et sentit corporea ita Christus per has quinque etates ac si per totidem horas exiit cum sit ubique totus dum se ipsum manifestius innotuit et legibus suis eos instituens uenit conducere operarios in uineam suam. Qui nos per hos quinque sensus male ad exteriora diffusos intus ad se benignissime reuocaret ne foras male prolapse animae penitus deperirent. Hoc quippe exisse fuit cum per aliquam efficientiam cum sanctis patribus noua mstituit iura et pacis federa repromisit ita ut uisibili forma eisdem sanctis eo in tempore appareret. Nam primo mane exiit quando cum Adam protoplasto suas leges instituit et precepta dedit quern posuit in paradiso ut operaretur et custodiret ilium. Cum quo I tantum ex denario diurno conuentionem fecit. Quia prescfebat omnino Deus quod preuancaturus erat Adam pactum uitae cum haberet posse non mori et omnes postmodum in diluuio essent perituri. Et ideo cerium ad eum fecit pactum quasi ex denario eternae uitae ne quando rfzcerent illius hore operarii propterea eos neglexisse Dei mandata quia nesciebant quae premia fuerant repromissa bonis quaeue pena impiis. Deinceps autem cum reliquis operariis nulla mentio facta est denarii neque cum eis certum pactum iniit neque taxatum premium repromisit sed quod mstum fuerit mquit dabo uobis. Sciebat enim benignissimus pater familias largitatem suam et misericordiam quia tantum paratus est illis retribuere quantum mercenarii numquam sperabant recipere. Sicque conducti sunt operarii horae illius usque ad diluuium in quo mmirum tempore qui laborauerunt cum Abel iusto receperunt ! iam eundem denarium quando Christus descendit ad inferos et recepturi sunt adhuc ad plenum cum tota eis inmortalitas fuerit restituta in premium. 1610 Lc 10, 23 1619/22 cum - appareret] cf. Gn 17 1619/21 cum repromisit] cf. Lc 1, 54-55.72-73 1623/4 Adam - dedit] cf. Gn 3, 16-17 1624/5 Gn 2, 15 1626/7 preuaricaturus - Adam] cf. Gn 3, 6 1627 posse - mori] cf. Gn 2,17 1628 in - perituri] cf. Gn 6,17 1639 Abel iusto] cf. Mt 23, 35

1623/5 cf. HI Mt 3 (175, 1003 - 176, 1004); ORI Mt 15, 35 (455, 25-26) 1626/37 AN Mt h 34 (820, 14-21) 1640 DENZ 30, 4 (28)

1641 ad om s m

1629 ex - uitae] ORL (192, 12)

m 678

s 825

IN MATHEVM 20, 1-4

1645

20, 4 1650

1655

1660

1665

1670

981

Hora uero tertia fuit quando exiit ad Noe innouato mundo propter aquas diluuii cum quo rursus pactum iniit nouum federa composuit precepta dedit ipsi et semini eius usque ad Abraham. Quos quasi de foro ad uineam operarios transmisit ubi eos quasi negotiantes et lucra presentis seculi sectantes otiosos inuenit. Otiosos quidem quia nihil quod prodesset eis operantes inuenit. Quibus ait: I te et uos in uineam meam. In foro quidem erant et ideo extra uineam id est quia lucra mundi sectabantur in negotiatione seculi positi. Propterea in foro eos inuenisse quam recte dicitur ubi iuxta aliam parabolam uxor uenalis ducitur uilla emitur et iuga bourn quinque probantur. Idcirco dum in foro sunt tales neque ad nuptias sponsi neque in uineam Christi temporalia tantum sectan¬ tes uenire et operari in ea possunt. Porro ad Abraham pater familias quasi hora sexta exiit cum eum ipse etiam hospitio suscepit ac deinde noua precepta dedit et multis eum erudiuit doctrinis et instituit disciplinis. Cum quo pactum testamenti fecit et quod in semine eius benedictio omnium gentium futura esset etiam cum iuramento firmauit. Sicque eum et omnes patres et patriarchas qui eo fuerunt in tempore usque ad Moysen uel melius usque ad Dauid in uineam suam misit non ut otio in ea locati torperent sed ut laborarent et excolerent earn. Deinde a Moyse uel a Dauid cuius de semine et de fructu uentris eius repromissus est Christus eos et omnes cultores fidei ac si operarios ipse in uineam suam conduxit. Quae uinea teste propheta domus Israhel erat ex Egypto translata et transplantata. Quae uinea uocabatur Sorech id est electa. In qua plane uinea omnis ille antiquus et Hebraicus Dei populus laborauit. Quos ipse pater familias Christus uidelicet ah ipso mundi exordia elegit atque instituit ad fidem. Et quasi erecta linea per omnes patres et patriarchas usque ad eundem Christum eorum geneallo-

1643 Hora - exiit] cf. Mt 20, 3 1643/5 Noe - eius] cf. Gn 9, 9-17 1646/8 de - Otiosos] cf Mt 20, 3-4 1647.1650 lucra - sectantes] cf. 1 Tm 3, 8 1651/3 ubi - probantur] cf. Lc 14, 16-24 1653/4 ad - sponsi] cf. Mt 22, 2-3 1656 hora - exiit] cf. Mt 20, 5 1657 ipse - suscepit] cf. Gn 18,1-3 1658/60 Cum - firmauit] cf. Gn 17, 3-7 1664/5 Dauid - Christus] cf. Ps 17, 51; 131, 11 1666/7 uinea - Israhel] cf. Is 5, 7 1667/8 ex transplantata] cf. Ps 79, 9 1668 Quae - electa] cf. Is 5, 1-2

1649/50 In - uineam] ORI Mt 15, 35 (453, 7-8); 15, 37 (458, 24-25) 1666/7 ORL (192, 5-6) 1668 HI nom Idc (101, 24); nom Is (121, 24); ep 120, 2, 3 (480,13); Is 2 (64, 7-9) 1669/75 GR-M Ev 19,1 (1154 D6 -1155 A4)

sm

1643 exit sm 1646 misit sm 1650 sectabantur] c ex n G 1656 exit 1657 eum] enim G* ipse om. sm 1661 sic quod sm 1664

Moysem G*

m 679

982

1675

1680 20, 6

1685

1690

1695

20, 7 1700

1705

PASCASII RADBERTI LIBER IX

giam erudire et instituere ad fidem non destitit et per eosdem laborare excolere eanldem uineam minime cessauit. ^.d undecimam uero iam ad gentes secundum Scripturae Sanctae repromissiones incarnatus exiit et uenit in mundum conducere operarios in eandem uineam electam quam sibi acquisiuit in brachio fortitudinis suae et ex Egypto educere curauit ut una esset uinea sociique cultores in fide et comparticipes premii sicuti et laboris. Ad quos cum uenisset Deus homo factus inuenit eos de gentibus stantes extra uineam. Quibus dicit: Quid hie statis tota die otiosi ? Nequaquam sectanda sunt deliramenta hereticorum qui dicunt quod ideo parati dicantur stare ad opus tota die otiosi eo quod in celestibus animae remote non fuerant conducte in labore operis sed parate ut ad corpora uenirent. Vnde ita inquiunt loquitur Euangelium quasi piurimi essent qui conducerentur non autem et qui conducerent. Multa quidem ex hac parabola illi sic suis allegorizant sensibus ut misceant suos errores diuinis enigmatibus. Sed nos eos tota die otiosos stetisse dicimus quia non in labore legis fuerunt non in aliqua Dei cultura sed male stabant otiosi suis uiribus decertantes erecti contra Deum ne crederent. Stabant autem ac si lapides erecti quos adorabant in deos similes eis facti. Nec proficiscebantur sed permanebant immobiles tota die ac si ab initio seculi usque in nouissimum tempus aduentus Christi. Vnde et Iohannes: Filioli nouissima hora est. In qua siquidem hora constanter interroganti uel increpanti dicunt quia nemo nos conduxit. Nullus quippe ad eos patriarcha nullus propheta uenerat nullusque doctor uitae nullus predicator salutis. Quid ergo est dicere: Nemo nos conduxit? Nisi quia uitae uias nobis nemo predicauit. Et notandum quod unus pater familias est qui per omne tempus seculi quinquies est egressus et in nouissima uice totum se exhibuit ut fuerat repromissus Deus homo factus ut inconfusibiles operari-

1675 Ad undecimam] cf Mt 20, 6 1676 incarnatus] cf. Io 1, 14 1677 uineam electam] cf. Is 5,1-2 1677/8 in - curauit] cf. Ex 6, 6 1680 Deusfactus] cf. Io 1, 14 1692 Dei cultura] cf. Idt 5, 19 1694 lapides - facti] cf. Ps 113, 12.16 1695/6 ab - seculi] cf. Mt 24, 21; Me 13,19 1697 1 Io 2,18 1701 uitae uias] cf. Ps 15, 10 1705 Deus - factus] cf. Io 1, 14 1705/6 ut2 - ueritatis] cf. 2 Tm 2, 15

1683/6 cf. ORI Mt 15, 35 (452,12-17) 1698/1702 GR-M Ev 19, x (1155 A8-12)

1675 scripturam G* nobis sm

1688 hoc m

1687/8 ORI Mt 15, 28 (438,10-12) 1703/7 ORI Mt 15, 32 (447,12-18)

1693 iuribus sm

1701 ~ nemo

s 826

IN MATHEVM 20, 4-8

1710

1715

20, 8 1720

1725

1730

1735

983

os doceret uerbum ueritatis et mitteret in uineam suam ipse uitis uera pro mercede denarii mercenaries ut per opera uineae ipsi transirent in adoptionem filiorum Dei et fierent per eum qui uerus ac proprius est Filius, eterni Patris filii. Nec inmerito I igitur per singulos dies harum horarum ecclesia Christi quasi in memoriam laudes Deo concelebrat ut se reuocet ad ea quae intus sunt et ad Deum mens tota redeat. Vnde primo mane tota colligitur in laudibus quando maiutinos dicere hymnos consueuit cum eisdemque primam iungens se totam Deo consecrat. Sicque tertiam et sextam nonamque peragens, passionis Christi recurrens uestigia uespertinis laudibus ac si in nouissima hora diei quinariam uocationis nostrae formam in laudibus explet ut per hoc ad laudem et gloriam creatoris sui unusquisque se referat. Cum sero autem factum esset dixit dominus uineae procuratori suo: Voca operarios et redde illis mer\cedem suam incipiens a nouissimis usque ad primos. Consider a quia sero dicitur cum finis sit ipsius diei qua missi sunt operarii in uinea et non in alio mane. Vnde in ipso eodemque fine temporis antequam ilia et beata inlucescat dies indicium est futurum. Et discernendi sunt iusti a peccatoribus ut tollatur impius ne uideat gloriam Dei. In quo profecto iudicio singuli sua recipient quae gesserunt scilicet operarii uineae uel singuli palmites fructum laboris qui manserunt in uite. Quibus reddendus est denarius id est ilia eterna uita quoniam ipsa est merces beatorum quae omnibus ac singulis una et sempiterna erit. Sed in ea diuersi gradus meritorum propter illud quod dicitur quia reddet unicuique iuxta opera sua. Procurator autem quis sit cui dicit pater familias: Voca opera¬ rios et reliqua non inmerito queritur. Presertim cum Arriani ex hoc loco laborent suum firmare errorem dicentes ahum patrem familias Christum esse alium procuratorem ipsius Spirituva Sanctum eo quod non unius inquiunt substantiae possunt esse nec 1106/1 ipse - uera] cf. Io 15, 1 1707 pro - denarii] cf. Mt 20, 2 1707/9 ipsi - filii] cf. Gal 4, 5-6; Rm 8, 14-15 1710 per - dies] Ps 144, 2 1712/3 Mt 20, 1 1715/6 passionis - uestigia] cf. 1 Pt 2, 21 1725/6 Et - peccatoribus] cf. Mt 13, 49 1726 tollatur - Dei] cf. Is 26,10 1726/7 Ingesserunt] cf. 2 Cor 5, 10; Col 3, 25 1728/9 palmites - uite] cf. Io 15, 4 1732 Ps 61, 13

1712/9 cf. CAn in 3, 3, n (38, 10-14); BEN-N 16, 5 (71) 1713 matutinos hymnos] IT 24, 2, 13 (67) 1720/5 AN Mt h 34 (820, 23-28) 1726 AN Mt h 34 (820, 34-35) 1729 ORL (192,12) 1733/41 AN Mt h 34 (820, 36-47)

1718 et] ac sm 1721 suam in cod. bibl.; RES-R 5484] om. Vg uinea in cod. bibl.\ in uineam sm 1724 eademque m tx.om.sm laborant G 1735/6 alium ... esse om. m

1723 in 1735

s 827

m 680

984

1740

1745

1750

1755

1760

1765

1770

PASCASII RADBERTI LIBER IX

una persona neque eis una est dignitas. Si autem inquiunt alter pater familias est et alter procurator non est eis equalitas cum Patre quibus nec una dignitas nec una substantia est. Et ideo minor Filius quam Pater minor etiam et Spiritus Sanctus quam ipse Filius. Proh dolor quam parata est heretica prauitas semper quae recta sunt deprauare et ueris uenena falsitatis miscere. Et ideo diligentius perquirere oportet iste quis sit procurator quern Dominus uineae ac si subiectum uocat ne forte in Trinitate quae Deus est gradus quod absit ut Arriam uolunt uel ulla differentia finlgatur inter Patrem et Filium et Spiritum Sanctum cum sit una Deitas una substantia Pater et Filius et Spiritus Sanctus unaque equalitas. Quapropter licet Spiritus Sanctus iure dici possit procurator sicut et consolator tamen absolutius ille ordo angelicus procurator dicitur qui curam gerit ecclesiarum Dei. Quoniam sicut ait apostolus quanto tempore heres paruulus est usque ad prefinitum tempus a Patre sub tutoribus est et auctoribus ita et ecclesia Christi sub eisdem procuratoribus seruatur spiritibus qui constituti sunt a Christo in ministerio sanctorum quos economos iure uocamus propter eos qui hereditatem accepturi sunt salutis. Nec mireris si unus eorum pro multis introducitur procurator quoniam et in seculanbus litteris quam sepe unus pro multis tropice dicitur. Cui dicitur: Voca operarios. Quoniam in tuba Dei et in uoce archangeli mortui qui in Christo sunt resurgent primi quod est sero uocare ad premium. Quorum officio etiam et nunc quando animae sanctorum ad requiem deferuntur denario eternal uitae remunerantur. Sed per eosdem angelos iubente Domino a nouissimis haec remuneratio incipitur. Quia priores facti sunt qui sub gratia nouissime uenerunt ad uineam quam qui sub lege onera legis portauerunt et propriis desudarunt laboribus quoniam maiora sunt dona Christi quam merces legis. Et ideo ab apostolo inestimabiles diuitiae Christi dicuntur dona I misericordiae et bonitatis eius. Nam merces ex dono nulla est quia debetur ex opere. Sed

\152/i Gal 4, 1-2 1754/7 sub - salutis] cf. Hbr x, 14 1760/1 1 Th 4, 1765/6 priores - uenerunt] cf. Mt 20, 16 sub - lege] cf. Rm 6, 14 1766/7 qui - portauerunt] cf. Act 15, 10.28 1768/9 inestimabiles Christi] cf. Eph 3, 8 16

1744/5 ORI Mt 15, 29 (439, 4-6) 1750/3 ORI Mt 15, 35 (453, 24-32) 1753 auctoribus] cf. AM ep 75, 4 (1258 Bi nota e) 1762/3 animae sanctorum] RES-R 2927 1763 denario - uitae] ORL (192, 12) 1768/9 AMst Eph 3, 8 (88, 22-23) 1770/1 HIL Mt 20, 7, 12-15 (II0)>' (1030 B9-11)

1740 dignitas nec una om. m 1753 auctoribus cf. AM ep 75, 4 (1258 BiVar); AG Gal 29, 4 (95, 9Var); AG s 9, 20 (148, 73oVar)] curatoribus sm

s 828

m 681

IN MATHEVM 20, 8-10

1775

1780

1785

10, 9.10

1790

,

20 10 1795

1800

985

gratuitam gratiam Deus omnibus ex fide et iustificatione m dedit et non ex mercede legis tantum. Et ideo quia credidit Abraham Deo reputatum est ei ad iustitiam. Aitende queso quam naturalis ratio pretexitur cum ab his incipitur remuneratio qui sub gratia uersantur. Semper enim libentius damus aliquid eis quibus pro solo honore et bonitate nostra damus quam his quibus cogente mercede quippiam reddimus. Nam omnes qui ante aduentum Christi fuerunt quasi ex operibus legis etiam in fide Christi iustificantur gentes uero pro sola misericordia Dei dona perceperunt salutis. Vnde ait aposto¬ lus: Gentes autem super misericordiam honor are Deum. Et ideo quidem ad rem pertinet bonitatis Dei ut nouissimi gratuitam perciperent gratiam dum nihil prionbus in I ullo defraudatur uel minuitur merces. Ergo ut ostenderet Deus inestimabilem miseri¬ cordiam suam et diuitias bonitatis suae ordinem non aspexit humanae presumptionis. Vnde cum uenissent primi et uidissent eos qui circa undecimam uenerant accipere singulos denarios arbitrati sunt quod plus essent accepturi. Non recogitantes ex conuentione de denario ad eos facta cum uidissent bonitatem eius qui singulos quando uoluit conduxerat. Nec enim considerant qua bonitate Dei quaue dispositione et potestate conducti sint singuli. Quia non in eorum fuit arbitrio ut primi nascerentur sicut nec istorum ut nouissimi. Et ideo non iuste murmurant quia acceperunt et ipsi singulos denarios. Alioquin si in hominis esset potestate quando nasceretur uel quo ordine ad uineam Christi operarius ueniret fortassis exigere deberet ut priora acciperet qui primus in opere uineae uenisset. Verum tamen etsi unus omnibus redditur denarius in quo cunctis Christi imago ostenditur et uita prestatur eterna. Profecto in ipsa eademque uita eterna diuersae sunt mansiones secundum merita singulorum. Et ideo attendere oportet quae dixit Dominus uineae procuratari suo ut inciperet a nouissimis sicque ascenden-

1771 gratuitam - dedit] cf. 1778/9 quasi - iustificantur] 1784/5 inestimabilem - suae] 1794 murmurant] cf. Mt 20,

Rm 3, cf. Rm cf. Eph n

24; Eph 2, 8 1772/3 Gal 3, 3, 28; Gal 2, 16 1781 Rm 15, 3, 8 1789 ex - facta] cf. Mt 20, 1800 in - mansiones] cf. Io 14,

6 9 2 2

1801/3 dixit - primos] Mt 20, 8

1774 AN Mt 34 (820, 49) 1775/7 AN Mt h 34 (820, 52-53) 1778/9 AN Mt h 34 (820, 50-51) 1779/81 AN Mt h 34 (820, 55-56) 1782/6 AN Mt h 34 (820, 70 - 821, 2) 1794/5 AN Mt h 34 (821,13-14) 1798/9 ORL (192,12) 1800 ORL (191,19-20) 1801/8 ORI Mt 15, 29 (438,14-439, 4)

1782 grauituitam G* 1783 ullo] illo s m acceperunt sm 1796 fortassis] -f- ergo G*

1792 sunt sm 1802 ueneae G*

1794 ~ et

s 829

986

1805

1810

12 1815

1820

1825

1830

1835

PASCASII RADBERTI LIBER IX

do quo usque perueniret ad primos ut primi quidem accipiant qui circa undecimam sunt conducti sicut latro ille de cruce, secundi autern qui circa nonam tertii qui circa sextam quarti qui circa tertiam nouissimi uero qui mane. Hoc enim declaratur ex eo quod dicit: Redde illis mercedem incipiens a nouissimis usque ad primos. Qui quanto proximiores gratiae redemptionis nostrae tanto priores accipiant per easdem lineas uocationis humanae. Per quas sane lineas et horarum spatia ut supra iam dixi quasi noua lux exorta post tenebras cecitatis humanae ad nos exiuit ut conduceret operarios in uineam quam plantauit dextera sua. Sed non omnes portauerunt pondus diei et estus. Et ideo non omnes murmurant aduersus patrem familias. Non illi qui circa tertiam et sextam neque illi qui circa nonam quoniam hi non totius diei pondus sustinuerunt. Sed forte par\tem diei estus ac ponderis portauerunt unusquisque prout uocatus est secundum mensuram horarum et spatia temporis. Et ideo qui primi uenerunt cum quibus conuentio facta est ex denario murmurasse dicuntur quamuis nulllus murmurans aut inuidus regnum celorum accipere possit. Quia et ista itaque murmuratio non de iustitia sed profecto ex inuidia nascitur eo quod nouissimi coequantur eis in premio qui prima hora conducti fuerant licet ipsi acceperint denarium de quo conuentio facta fuerat. In quibus profecto rebus ac uerbis nimia obscuritas est nisi diligentius haec ut parabola discutiatur. Quoniam non personarum acceptio sed tota iustitia est cum uni reddidit quod debuit et alteri donauit quod uoluit. Et hoc est iuste facere quod uolo. Vtrosque tamen gratis uocauit et in labore perfecit ut mererentur accipere. Vbi tota Iudaica natio quae uocata est per hos quinque gradus ad culturam uineae simul depingitur ac si uno corpore in quo et murmurantes fuisse nulli dubium est atque inuidos. Qui quasi senior frater ex alia parabola in agro positus et labore semper se cum patre fuisse causatur et numquam mandatum eius preterisse. Sed quia iunior frater cum iste foris esset intus clementer a patre recipitur eique conuiuium paratur iste indig1804 latro - cruce] cf. Lc 23, 43 1807/8 Mt 20, 8 1810/1 noua exiuit] cf. Ps hi, 4; Is 58, 10 1812 Ps 79, 16 1819 murmurasse dicuntur] cf. Mt 20,11 1820/1 nullus - possit] cf 1 Cor 10,10-n; Gal 5, 21 1823/4 denarium - fuerat] cf. Mt 20, 2 1826/7 non - debuit] cf. Col 3, 25 1828 Mt 20, 15 1832/9 Qui - noluit] cf. Lc 15, 25-29

1810 supra uide 1520 Ev 19, 4 (1156 B13-14) (1154 D3)

1813/8 ORI Mt 15, 29 (439, 8-34) 1820 GR-M 1825 nimia - est cf. 1462/3 1831 GR-M Ev 19,1

1806 declaratur OR/] dederat Gsm praefecit sm

1816 estus] e ex i G

1829

m 682

s 830

IN MATHEVM 20, 10-13

1840

1845

1850

20, 13

1855

i860

1865

987

nans intrare contempnit ac murmurat inuidia permotus. Non quod pater nollet eum suscipere inter epulas et gaudia sed quia iunior frater id est nouissima gentilitas coequatur intrare noluit. Propter quod et hoc loco idem populus forte parabolitice murmurans introducitur ex more magis eorum qui semper in lege gloriebantur et arbitrabantur se meliores cunctis gentibus non gratia Dei sed suis operibus. Vnde et hi ex eis qui saluantur non solum ex operibus legis uerum etiam ex fide iustificati cum hdeli patriarcha Abraham interdum etsi murmurasse dicuntur more generis notantur. Non ideo tamen ita accipiendum est ut murmu¬ rans aut inuidus ut premisi aliquis regnum Dei introire debeat. Sed murmurasse eorum fuit dilationem ad regnum usque ad Christi aduentum longe diuque multo cum desiderio sustinuisse. Qua de causa querendum quare non ad omnes qui primi uenerunt et estimauerunt quod plus essent accepturi pater familias respondetit cum et murmurasse dicuntur. Sed uni eorum dixit: Amice non facio tibi iniuriam eo quod ex denano conuenisti mecum. Vbi quantum mihi uidetur etsi unus pro omnibus accipiatur prior ordo designatur licet omnes Iudei portauennt onera legis et pondus omnesque I estus concupiscentiarum suarum. Soli non iniuriantur illi et denarium accipiunt repromissum pro laboribus suis iustis qui manserunt in unitate fidei Christi cum patribus et patriarchis quibus nulla inlata est iniustitiae iniuria cum reciproco gradu et ipsis conlata est gratia Christi quia ex operibus legis teste apostolo nemo iustificabitur. Quod profecto pondus et estus diei portasse non ideo dicuntur quasi aliquis eorum per omne hoc tempus I legis iugum et concupiscentias pertulerit quibus alternatim caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem. Sed quia ilia natio donee Christi gratia refrigerauit eosdem ardores et releuauit pondera delictorum, immensis fatigata est concupiscentiarum estibus et depressa peccatorum oneribus. Vnde Saluator ad eos 1841/2 in - gloriebantur] cf. Rra 2, 23 1843/5 non - Abraham] cf. lac 2, 21-22 1844 Rra 5, 1 1845 murmurasse dicuntur] cf. Mt 20, n 1846/7 murmurans - introire] cf. 1 Cor 10,10-11/ Gal 5, 21 1850/1 Mt 20,10 1852 murmurasse dicuntur] cf. Mt 20, n 1855 Iudei - legis] cf. Act 15, 10.28 1858 in - Christi] cf. Eph 4, 13 1860/1 Gal 2, 16 1862 Mt 20, 12 1863 legis iugum] cf. Gal 4, 5 1864/5 Gal 5, 17

1847 ut premisi uide 1820 1848/9 GR-M Ev 19, 4 (1156 C4-7.1) 1850/3 ORI Mt 15, 30 (440, 5.9-16) 1855 Iudei - legis] AN Mt h 34 (822, 3)

1840 parabolice m 1842 gloriebantur cf. 740/1] gloriabantur G2sm 1847 premissi G* 1852 dicantur sm 1855 portauerunt G* 1856 iniuriarum sm 1862 ideo] deo m 1866 eosdem] eorum sm

s 831

m 683

988

PASCASII RADBERTI LIBER IX

ait: Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis et ego reficiam uos. Quoniam totius diei pondera grauiter tulerant quae nec ipsi nec patres eorum portare poterant. Ideo et ipsi grati esse debuerant magis quam ingrati eo quod et ipsis gratia dabatur quae et gentibus ut omnes non de suis mentis sed de bonitqte Dei presumerent. Vnde ait ac si inuido: An oculus tuus nequam est quia ego bonus 20, 15 1875 sum? Semper namque inuidus dolet quasi totum sibi sit switractum quicquid alteri est su^er additum. Totum putat sibi minui cum uiderit aliquem sefieri ditiorem uel etiam si uiderit quemlibet sibi coequari. Et hoc totum ei ex uana gloria nascitur. Ac per hoc magis 1880 ex more et consuetudine eorum loquitur qui carnaliter in lege gloriebantur quam ex affectu illorum qui remunerantur licet post longam dilationem. Sic erunt inquit nouissimi primi et primi nouissimi. Repetit 20, 16 eandem quam premisit sententiam de Iudeis et gentibus. Quia licet 1885 Iudei in primo loco sint uocati ante gentes gentes tamen quibus est repromissus eum susceperunt et facti sunt in gratia primi qui ad Deum per Christum uenerunt primi. Et cum plenitudo gentium introierit turn demum Iudei nouissimi sa/wabuntur qui erant olim primi. Haec quippe est totius parabolae summa. Haec omnis eius 1890 absolutio. Propter quod et nouissimi acceperunt denarium qui erant primi. Forte non ut nouissimi sanctiores ac digniores credantur patribus sed ut coequentur in una spe uocatioms quia nullam differentiam facit temporis causa sed meritorum gratia. Vnde omnes sanctx quasi corona sunt in manu Domini \ eo quod 1895 sicut in corona quae quasi cyclus in gyro uoluitur nihil inuenies quod inueniatur primum aut habere initium uel fine m. Sic et inter sanctos quantum ad tempus expectat in illo seculo et ilia uita quae per denarium figuratur nemo nouissimus dicitur nemo primus. Et ideo quam decenter qui prius nati sunt et uocati nouissime 1900 remunerantur. Et qui nouissimi sunt renati in Christo primi 1870

1869/70 Mt n, 28 1870/1 quae - poterant] cf Act 15,10 1880/1 qui - gloriebantur] cf. Rm 2, 23 1883/4 Repetit - gentibus] cf. Mt 19, 30 1885/6 gentes - susceperunt] cf. Is 42, 6-7; 49, 6-7; 65, 1; Rm 10, 20 1887/8 cum - saluabuntur] cf. Rm 11, 25-26 1892 Eph 4, 4 1894 c/Is 62, 3 1900 renati - Christo] cf. 1 Pt i, 23

1876/9 AN Mt h 34 (822, 8-14) 1881/2 post - dilationem cf. 1848/9 1883/4 AN Mt h 34 (822, 25) 1884 sententiam - gentibus] AN Mt h 34 (822,18) 1884/5 Quia - gentes] AN Mt h 34 (822, 20-21) 1888/9 AN Mt h 34 (822, 22) 1891/1902 AN Mt h 34 (822, 27-40)

1881 gloriabantur G* 1897 spectat sm

1886 qui ... (1887) primi om. sm

1894 dei sm

s 832

IN MATHEVM 20, 13-16

1905

1910

16

1915

1920

1925

1930

989

denario uitae et ipsi remunerantur ut illi primam gratiam habentes istis per hanc coequentur sicut et isti per ipsam eandem Christi gratiam nouissimi ut primi fiant in Christo concorporantur. Sed quia tam priores operarii quam et nouissimi omnes in uineam patris familias ad excolendam earn sunt conducti non sunt audiendi heretici, Iouinianus scilicet et ceteri qui nullam inter eos differentiam uolunt haberi eo quod omnes in uineam sint transmissi et ad culturam conducti. Vnde et sero unum omnes denarium sine ulla exceptione accipiunt et nemo eorum excluditur a premio ut ipsi uolunt quicumque uocati sunt. Quod ualde haec sententia contradicit cum ait: Quia multi \ sunt uocati pauci uero electi. Vnde fatendum quia non secundum electionis gratiam uocati sunt omnes neque omnes sed multi uocati sunt et ex ipsis pauci electi. Quoniam et Iudei omnes ad culturam uineae uocati sunt et tamen quia non permanserunt in fide patriarcharum Abraham Isaac et Iacob neque in repromissione quae ad eos facta est ideo et ipsi repulsi sunt et omnes qui non perseuerarunt in culturam uineae ut permanerent in fide Christi quae per dilectionem operatur. Idcirco non de solis gentibus id accipiendum est ut ipsi uolunt heretici sed de omni uocatione quinque horarum ex quibus et reprobi inueniuntur et fideles atque electi. Eo quod nemo mercenarium ad opus conducit tantum ut manducet et bibat atque torpeat otio sed ut laboret et excolat quod ei iniunctum est. Nam in foro id est in negotiis huius seculi a quo uocati sunt multi aut mortui sunt aut otio torpent. In cultura uero uineae Christi nemo otiosus esse debet si uult manere in uite. Alioquin et ipse excidetur licet palmes esse uideatur et in ignem mittetur quia negligit ferre fructum boni operis. Idcirco prima laus est christiano alienum esse a foro et negotiis huius seculi ac fraudibus nullam causam I habere cum ullo litigio quia nullus in foro nisi lucri causa decertat a quo omnes ut operemur uocati sumus. Sed quia omnis haec parabola hereticorum fraudibus est depra-

1903 in - concorporantur] cf. Eph 3, 6 1913 secundum - gratiam] cf. Rm 11, 5 1916/8 quia - sunt] cf. Mt 8,10-12; Io 8, 39-40; Rm 4,12 1919/20 in - operatur] cf. Gal 5, 6 1925 in2 - seculi] cf. 2 Tm 2, 4 1926/8 nemo mittetur] cf. Io 15, 6; Mt 3, 10 1927 otiosus] cf. Mt 20, 6 1929/30 christiano - seculi] cf. 2 Tm 2, 3-4

1901 denario uitae] ORL (192, 12) 1904/10 Sed - premio] cf. HI Iov 2, 20 (315 A6-11) 1915 culturam uineae cf. 1831 1922/3 AN Mt h 34 (817, 68-69) 1929/31 AN Mt h 34 (819, 17-19)

1902 istis] isti PG 56 1929 idcirca primo s

1904 et om. sm 1922 electi] -f ras. / lit. G 1931 litigio] o ex t G nisi] s ex c G

m

s

990 1935

1940

1945

1950

1955

i960

1965

PASCASII RADBERTI LIBER IX

uata cauenda est eorum intelligentia qua dicunt: Quotquot uocati sunt inter operarios uineae non numerabuntur ad premium inter eos si prolapsi sint et egressi de uinea et rursus ad forum redierint lucra uoluptatis suae sectantes. Nec posse rursus quasi penitentes ab initio uineam operan. Quia non possunt iam dicere patn familias : Quia nemo nos conduxit. Conducti enim fuerunt secundum tempus primum quando sunt uocati ad fidem. Sed neque dicetur eis inquiunt: Quid hie statis tota die otiosi ? Presertim quia in mortem prolapsi sunt nolentes illud considerare quod si regredi uoluerint et surgere inde ubi corruerant quod in Apocalypsim dictum legimus: Memento unde cecideris et age penitentiam et prior a opera tua fac. Seu et in quam plurimis aliis locis ubi benignissimus Saluator post culpas ad ueniam inuitat. Quod si cui prolixa haec expositio displicuerit accipiat singulas etates humanae uitae. Et primae horae operarios intellegat Samuelem Hieremiam seu lohannem Baptistam uel tales huiusmodi qui possunt dicere: Ex utero matris meae Deus meus es tu. Tertiae uero horae operarii erunt qui a pubertate Deo seruire coeperunt. Sextae quoque horae sunt hi qui iam perfecta etate id est in iuuentute susceperunt iugum Christi. Porro nonae horae opera¬ rii nec inmerito accipiuntur qui cum iam dechnare uidentur ad senectutem ad fidem ueniunt. Sicque deinde horae undecimae operarii iure ill(i) accipiuntur qui ualde senes sunt quos Greci non presbiteros sed gerontas uocant id est multum decrepitos. Et tamen omnes unum eternae uitae accilfiunt premium quamuis harum horarum diuersus sit labor. In qua nimirum uita et si una semper erit eternitas diuersa tamen meritorum claritas. Et ideo remunerati in nullo ingrati esse debent sicut pater familias in omnibus clemens esse probatur et in nullo iniustus. Quod si in aliquo pater familias iniquus esset non in uno sed in omnibus miquus esset. Vnde recte probatur quod non ulli ex merito operis sed ex gratia Christi cunctis uita prestatur eterna.

1935/6 si - sint] cf. Hbr 6, 6 1936/7 lucra - sectantes] cf. 1 Tm 3, 8 1937 quasi penitentes] cf. Hbr 6, 6 1939 Mt 20, 7 1941 Mt 20, 6 1942 Hbr 6, 6 1944/5 Ape 2, 5 1945/6 in - inuitat] cf. Mt 9, 2; Lc 7, 48 etc. 1950 Ps 21, 11 1953 iugum Christi] cf. Mt n, 29 1959/60 In claritas] cf. 1 Cor 15, 41

1934/43 ORI Mt 15, 37 (458, 31 -459, 22) 1947 GR-M Ev 19,1 (1154 B6) 1948/59 HI Mt 3 (174, 974 - 175, 981) 1954/7 qui - uocant] IS ety n, 2, 6 1956/7 qui - decrepitos] GR-M Ev 19, 2 (1155 B13-15)

1935 innumerabuntur G 1936 redierunt G* 1939 fuerant sm 1943 apocalipsi s m 1946 saluator] salua s 1947 prolipsa G 1956 iure ilia G; in re ilia sm 1957 gerondas sm 1958 unum om. sm

m 685

IN MATHEVM 20, 16-19 0, 17.18.19

1970

1975

1980

1985

1990

1995

991

Ascendens autem Iesus Hierosolimam assumpsit duodecim discipulos secreto et ait illis: Ecce ascendimus Hierosolimam et Fillius hominis tradetur principibus sacerdotum et scribis et condemnabunt eum morte et tradent eum gentibus ad inludendum etflagellandum et crucifigendum et tertia die resurget. Tertio iam hoc ipsum discipulis replicat quod et nos supra exposuisse meminimus. Nisi quod illic tantum occidendus dicitux hie autem et species ipsa occisionis eius manifestius declaratur cum dicit se crucifigendum ne ulla de morte sua dubitatio apostolis remaneret. Et ideo quia multis in medio disputatis postea quod audierant poterat a memoria recedere iturus Hierosolimam et secum ducturus apostolos ad temptationem eos parat et introducit ad mysterium crucis ne cum uenerit persecutio et crucis ignominia scandalizentur subito pauore perculsi. Vnde signanter ait: Ecce ascendimus Hierosolimam. Nam ecce hoc loco contestantis est sermo ut memoriam prescientiae huius in cor dibus suis recondexent. T amquam si dice ret: Ecce iam nunc tertia uice aut eo amplius predico uobis mysterium passionis meae, testor uobis ut cognoscatis. Quid enim putatis fratres si in ilia hora passionis Christi fides apostolorum defecit et preparationem animae absorbuit timor carnalis ita ut relicto eo omnes fugerent ? Quid putatis quanta esset desperatio nisi prescientia Dei et uoluntas passionis eius in causa esset ? Et ideo tarn sepe predicit, in se quod futurum est ut ex prescientia Diuinita[t\]s eius plene intellegatur et consideratio Diuinitatis eius fidern ipsorum amplius corroboret et confixmet in tempore passionis ut totum quod patiebatur dispensationi uoluntatis eius applicent non necessitates] naturae. Propter quod quia magnum erat sacramentum cum plurima turba sequeretur eum hos duodecim solos secreto tulit et illis tantummodo solis plenius expressit mysterium passionis suae. Quia semper pretiosior the¬ saurus et sacratior fidelioribus credendus est et in uasis pretiosioribus recondendus. Sed miser Iudas qui adhuc et\am iwter duode¬ cim connumeratus tantos de prescientia Dei haurit thesauros 1972 illic - dicitur] cf. Mt 16, 21

1985/6 timor carnalis] cf. 1 Cor 3,1-3

1986 relicto - fugerent] Mt 26, 56

1970/1 HI Mt 3 (176, 1028); ORL (192, 19) 1971 supra uide VIII 410.1937 1972/3 ORI Mt 16, 3 (466, 30-33) 1974/8 HI Mt 3 (176,1028 177,1032) 1979/83 AN Mt 1135(823, 24-28) 1984/92 AN Mt h 35 (823, 47-55) 1986 ut - fugerent] AN Mt h 35 (823, 41) 1993/6 AN Mt h 35 (823, 5-9) 1997 miser Iudas] HI Mt 3 (256, 1303) 1997/2003 ORI Mt 16, 2 (464, 13-33)

G*

1985 obsorbuit G 1987 disperatio G* nisi] + uolun G* presentia 1989 diuinitatis Gsm 1990 eius om. sm 1992 necessitatis Gsm 1998 thesauros] + et G*

s 834

992

PASCASII RADBERTI LIBER IX

quae futura sunt per ipsum nesciens non attendit cum in nullo 2000 actenus a Domino sit denotatus sed in omnibus retro una cum ceteris apostolis annumeratus et missus ad predicandum. Nondum enim miserat diabolus in cor eius ut traderet eum. Et ideo quia nescimus de nobis quid futura pariet dies consideranda est ilia senltentia semper apostoli I ut cum timore et tremore 2005 nostram salutem iugiter operemur. Et nohmdum quod hac uice nemo apostolorum aliquid respondit neque Petrus qui supra eum increpauerat neque aliquis eorum qui Dominum eum increpantem alterant. Quia consequens erat ut recordarentur quae Dominus Petro dixerat atque obseruarent ne forte a pio et clementissi2010 mo magistro acriora reprehensionis audirent uerba. 20, 20 Tunc accessit ad Iesum mater filiorum Zebedei cum filiis suis adorans et petens aliquid ab eo. Tunc quod dicit id est in uia quando dixit Iesus duodecim discipulis suis: Ecce ascendimus Hierosolimam. Sed Marcus non matrem accessisse et postulasse quae 2015 Matheus narrat et adorasse sed filios eius quasi per se accessisse exponit. Vnde manifestum est hanc eadem postulasse quae a filiis suis ei persuasa sunt. Et ideo quasi ipsi per se accesserunt cum eorum suggestio fuit ut mater pro ipsis intercederet. Quod etiam ex Domini uerbis intellegere possumus quibus non quasi ad 2020 mulierem petentem respondit sed, quasi ad filios ea ipsa submittentes. 20, 22 Nescitis inquit quid petatis. Estimo enim quod hi cum audissent Dominum de passione sua sepius ac resurrectione sua prophetantem ut eum intellegerent sua sponte passurum, coeperunt cogitare 2025 intra se cum essent iam in fide deuoti: Ecce rex celestis a scendit ut regna mortis regemque et regnum destruat mferorum. Quid ahud restat cum uictor ascenderit de bello nisi ut regni gloria subsequatur? Presertim eo quod audierant iam supra pollicentem: In regeneratione cum sederit Filius hominis in sede maiestatis suae 2030 sedebitis super sedes duodecim iudicantes duodecim tnbus Israhel.

2000/1 sed - predicandum] cf. Mt 10, 2-7 2201/2 Nondum - eum] cf. Io 13, 2 2003 nescimus - dies] cf. Prv 27, ir- lac 4, 14 2004/5 cum - operemur] cf. Phil 2, 12 2006/7 Petrus - increpauerat] cf. Mt 16, 22 2008/ 9 quae - dixerat] cf. Mt 16, 23 2013/4 Mt 20, 18 2014/6 Marcus - exponit] cf. Me 10, 35 2025 rex celestis] cf. 2 Tm 4,18 2025/6 ut - inferorum] cf. 2 Tm 1, 10; Hbr 2, 14 2028/30 Mt 19, 28

2005 notandum - uice] ORL (192, 25) 2006/10 ORI Mt 16, 2 (465,14 466, 15) 2006 supra uide VIII 575 2014/26 AN Mt h 35 (825, 40-50) 2026/7 AN Mt h 35 (825, 60-61) 2028 supra uide 1194

2000 omnibus] o ex i G 2024 ut] et sm 2025 intra se] intrasse G ascendit] descendit ad regna tartarea AN 2026 destruit G

s 835 m 686

IN MATHEVM 20, 19-22

2035

2040

2045

20, 21 2050

20, 21 2055

20, 22 2060

993

Vnde ualde permoti ad gloriam satis acute atque ingeniose submittunt matrem ad deprecandum pro se. Forte ne ulla suspicio quod ipsi hoc petierint nasceretur neque inuidia inter condiscipulos quod ipsi hoc appeterent oriretur. Et si reprehensio qualiscumque esse posset, femineus error leuius fer[e]retur. Nam ipse sexus quia procliuis est suum excusat errorem. Et si inportunitas ultra quippiam adplauserit blandius portatur. Magna siquidem uis amoris in matribus. Et ideo forte credebat quod Dominus qui maternos animos in amore filiorum impleuexat, facilius eius exaudixet affectus quia non solum illi pro Christo reliquerant patrem I uerum etiam ipsa uirum et secuta fuerat Christum una cum filiis. Et ideo forte promptior quia uiuum pro illo reliquerat uirum sicut Euangelista demonstrat ubi ait quod illi reliquerint patrem suum Zebedeum in naui cum mercenariis et secuti sunt Iesum. Nisi forte quis dicat quod interdum mortuus fuerit ille sfcque ilia demum secuta sit Christum. Tamen secuta est nec earn uicit maritalis affectus. Quamuis aliquis dicat quod hoc loco reuerentiam spiritalem in Christo uicerit amor carnalis cum spiritalia sint adhuc nesciens quae deposcit. Cui Iesus ait: Quid uis? Nequaquam igitur interrogat quasi nesciens ut audiat quid uelit sed ut ilia petente manifestam facer et inrationabilem petitionem I eorum qui petebant quasi religiosi et celestis gloriae amatores tamen non quasi scientiam habentes. Et ideo cum ilia poposcit: Die ut sedeant hi duo filii mei unus ad dexteram tuam in regno tuo et alius ad sinistram. Quamuis eis celestia petisset celestis arbiter non ad uerba mulieris sed ad consilium et SMggestionem filiorum respondit. Nescitis inquit quid petatis. Ac si diceret: Numquid non audistis quod qui a sinistris erunt maledicti erunt et reprobi ? Idcirco uos uocaui de sinistris ad dexteram ut semper in dextris permaneatis. Et quid est quod uos uestro consilio rursus xecurrexe uultis ad sinistram ? Forte diabolus per mulierem ad consueta recurrit arma ut per muliebres oscentibus. Idcirco querendum prius est in omnibus utrum recte an non recte quod salutis est petas. Alioquin nemo in nomine Saluatoris petit nisi qui quod salutis est et quod oportet et prout oportet petit. Sin alias non est eius dare illi qui male petit. Et ideo Dominus non generaliter de omnibus dixit qui quam frequenter recte satis prout oportet petunt ut diceret: Non est meum dare cuilibet hominum sed signanter uobis. Ac si patenter diceret: Vobis utique qui nescitis quid pete re uel quomodo petere debeatis qui me adhuc nescitis prout oportet apud quern petatis. Neque sic conclusit sententiam locutionis suae ut sibi abnegaret hanc potestatem sed addidit: Quibus paratum est a Patre meo. Ac si diceret: Illis est meum dare quibus est paratum a Patre ut me

2096/8 Mt 25, 34

2106 Io 3, 35/13, 3

2109 Mt 20, 22

2120 in-

petit] cf. Io 14, 13-14

2099 denegat cf. 2128 2100 heresis Feliciana cf. 772 etc. ibi indicata 2108/9 PAU-A 3, 14 (447 A14-B1) 2116/22 PAU-A 3, 14 (447 Bi-6) 2122/6 PAU-A 3, 14 (447 B7-10) 2128/34 PAU-A 3,14 (447 B13-C6)

2101 nuncupatius G* 2103 in ea] mea sm 2106 cur] cum G* 2110 filii] + dei sm 2113 meus] + dedit G* 2114 si] sic G*;om. sm 2121 ni sm 2125 petenter G* 2127 opertet G* 2130 eum G*

m

s

996

2135

2140

2145

2150

2155

2160

PASCASII RADBERTI LIBER IX

credant et intellegant equalem Deo Patri quibus Pater mens reuelat sicut Petro ut confiteaxvtur me Christum Dei uiui Filium quia tunc erit meum et illis dare sicut dedi et Petro beatitudinem eternam et claues regni celorum. Quibus ergo par at Pater mentes ut perfecte credant et recte petant illis est Filii dare regnum ce\orum. Quia nemo Patrem recte credit sine Filio neque Filium sine Patre. Vnde dicit ipse loquens ad Patrem: Haec est uita eterna ut credant te solum uerum Deum et quern misisti Iesum Christum. Hoc quippe iste quia non credebat male desipuit et condemnatus est. Nec ergo illi Christus ad Patrem ascenderat sicut nec Mariae. Et ideo nuncupatiuum eum Dei Filium dicebat uel adoptiuum. Nec enim tetigerat eum infelix per fidem quern nec uere Deum nec omnipotentem credebat sed diuidebat unum Dei Filium in duos. Vnum siquidem dicens proprium et alterum adoptiuum ut iam non Trinitas Deus esset I sed quaternitas. Quod qui sapit totum desipit. Haec idcirco prolixius dixerim ut prudens lector tam in hoc loco quam et in aliis quam plurimis hereticorum uenena fugiat et quae petenda sunt uel quomodo uel apud quern petenda sunt caste intellegat et deuote querat. Quia in hac duorum fratrum petitione omnium fere non recte petentium summa consistit et repercutitur presumptio male petentium. | Celsitudo quoque Diumitatis eius monstratur cum equalem se Patri uult confiteri dum istos repellit qui quasi hominem tantummodo eum sapiebant. Quibus iuxta cordis intentionem suae responsionis sapientia Dei Patris sic temperauit sermonem ut ex hoc magis Deum intellegerent. Ac si diceret: Quia uos me hominem adhuc et non Deum perfecte creditis non est meum id est non est humanae potestatis neque humanae naturae solius illud dare. Sed quia simul Deus et homo sum in una persona meum est dare sed quibus paratum a Patre ut ita credant et recte petdsA. Sed quia pene in omnibus Scripturarum locis heretici sua uenena diffundunt maxime ubi de Filio locuntur semper obser-

2131/4 quibus - celorum] cf. Mt 16, 16-19 2135 illis - celorum] cf. Lc 22, 29 2136 nemo - Patre] cf. 1 Io 2, 22-23 2137/8 Io 17, 3 2140/1 Nec - Mariae] cf. Io 20, 17 2143/4 diuidebat - duos] cf. 1 Cor 1,13 2155 sapientia - Patris] cf. 1 Cor 1, 24 2159 Deus et homo] cf. Rm 9, 5

2134/5 Quibus - celorum] PAU-A 3, 14 (447 Cio-12) etc. ibi indicata 2140/1 PAU-A 3, 14 (447 D8-9) adoptiuum cf. X 2568 2150/1 PAU-A 3,14 (447 Bio-12) A 3, 14 (448 Ai-10) 2159 Deus et homo] RES-R 6410

2139 iste cf. 772 2144/5 Vnum 2152/61 PAU-

2146 totus sm 2148 et1 om. sm 2154 eum PAU-A] deum Gsm 2157 non deum] nondum sm 2163 fundunt G*

m 689

s 839

IN MATHEVM 20, 23

2165

2170

2175

2180

2185

2190

2195

997

uanda est catholica fides quoniam ipsa Scriptura diuina sicut Paulus de se ac de suis dicebat aliis est odor uitae ad uitam et aliis odor mortis ad mortem. Quia recte intellegentibus uitam prestat eternam deprauatoribus autem suis et male intellegentibus mor¬ tem infert perpetuam. In omnibus tamen sententiarum suarum dictis bonum ex Deo bonis et rectis corde de se prebet odorem. Et non sicut Am'ani garriunt hoc loco Filius minor Patre predicatur. Sed sic temperauit benignissimus magister sententiam suam ut et stultitiam eorum retunderet et eis quae petierant si operam impenderent fidei non negaret. Et non solum ceteros etiam condiscipulos uerum et omnes quicumque per fidem saluantur egregius magister in hac responsione ne ullus scandalizari posset de duobus fratribus simul collegit et docuit ne ullus eorum illud IIIassionis eius imminebat, audiens tantam gloriam tantasque laudes ad eius ingressum ut amplius illorum aduersus se iam iamque excitaret inuidie rabiem quia iam tempus instabat passionis ut perficerent quod ante multis moliebantur insidiis. Alias autem Iesus frequen¬ ter uenerat in Hierusalem ut dixi numquam sibi adhibuit ministeria iumentorum. Nec uirentium circa se ornamenta constituit nec terribili laude Diuinitatis sue animos excitauit concurrentium. Quod ideo non absurde creditur ut diximus factum ut relaxaret noxios iam ad mortem suam ut possent facere quod prius quam sepe wo/uerant. Quibus nunc cum impletum est tempus quando ab ipso ut fieret olim decretum est datur facultas ut facerent. Nec mutatur uoluntas nec impellitur ad facinus nisi quantum a propria ipsi inflammantur inuidia et odio prauitatis. Alia uero causa est ascendente I illo de Hierico in Hierusalem s 851

2557/8 uidens - tu] cf. Lc 19, 41-42 2559/60 Mt 23, 37 2562 Mt 21, 5 2563 Za 9, 9 2567/9 Hbr 12, 22 2569/70 Gal 4, 26 2573/4 ilia suis] cf. Gal 4, 25 2575/6 tantam - ingressum] cf. Mt 21, 9 2576/7 ut rabiem] cf. Mt 21, 15 2583/4 quod - uoluerant] cf. Mt 26, 4; Me 14,1/ Lc 22, 2; Io 5, 18

2564/71 ORI Mt 16, 15 (523, 7-25) 2578/81 AN Mt h 37 (834, 34-39)

2574/7 AN Mt h 37 (834, 39-42) 2579 ut dixi uide 2531 2582/6

AN Mt h 37 (834, 49-52)

2566 cricifixum G 2572 ob] de sm 2582 quod] + absurde G*

abs sm

2573 ut om. sm

1010 2590

2595

2600

2605

2610

,

21 1.2 2615

2620

PASCASII RADBERTI LIBER IX

quod cum tanto ascendit triumpho ac si cum palmis uictoriae et laudibus ut illam declaret ascensionem quando iam deuicto mundo ad illam Hierusalem uictor ascendit quae sursutn est. Et ideo quia passio Christi triumphus uictoriae eius erat sic ascendit ad passionem ut in ipsa ascensione omnia premonstret signis quae futura erant post resurrectionem quando iam uictor gloriosissimus ascendit ad celos. Nam terreni reges deuictis hostibus uictoriarum suarum triumphos erigunt suasque laudes concelebrare gaudent. At uero Christus cuius uictoria est in sua potestate qui uocat ea quae non sunt tamquam ea quae sunt antequam monomachiam intrepidus pro omnibus suscipiat quae propheta Zacharias olim ut dixi predixerat rebus explere uoluit. Vt sui recognoscerent quia sicut praedictum fuerat et de rerum expletione ipse propheta Christus ampliorem gloriae suae et gloriosiorem triumphi sui prophet(i)am omnibus in futuro commendaret legentibus. Quamuis enim prophetalis sermo et ad ilium ascensionis Christi triumphum se extendat tamen ut Euangelista sensit et de his accipiendum est quae nunc geruntur ut et ad litteram completa iam cernantur et quae futura sunt per Christum altius in eisdem factis prefigurata intellegantur. Ac per hoc miro et ineffabili modo res quae geritur utrasque amplectitur partes ut et preteriti uaticinii teneat ueritatem et ipsa demum ueritas uaticinium habeat et figuram futurolrum. Vnde curramus per singula si quo modo intellegere possimus quam diuina sunt ac mistica quae aguntur. Cum adpropinquasset Hierosolimis et uenisset Beth phage ad montem Oliueti tunc Iesus misit duos discipulos suos dicens : Ite in castellum quod contra uos est et statim inuenietis asinam alligatam et pullum cum ea soluite et adducite mihi. Egrediente igitur Iesu de Hierico id est ut dixi de hoc mundo, turbis eductis inde quam plurimis et cecis iam reddita sanitate cum adpropinquasset Hiero¬ solimis magnis ditatus mercibus ex salute credentium uult redire et mgredi cupit iam iamque urbem pads et locum uisionis Dei et

2590/1 deuicto mundo] cf. Io 16, 33 2591 Hierusalem - est] cf. Gal 4, 26 2595 ascendit - celos] cf Me 16,19 2598 Rm 4,17 2599/2600 quae - predixerat] cf. Za 9, 9 2615 duos - dicens] Lc 19, 29 2617/9 Egrediente - plurimis] cf. Mt 20, 29 2619 cecis - sanitate] cf. Mt 20, 34

2600 ut dixi uide 2542/3 2617/25 HI Mt 3 (182, 1171-1179) 2618 Hierico - mundo] cf. CAE s 115, 5 (458, 16); CC 103, 480; PS-AG hyp 3, 8 (131, 331'332) ut dixi uide 2492/3 2621 urbem - Dei] HI nom Is (121, 9-10)

2603 prophetiam tm; prophetam G

2606 et ow. sm

2612 sint sm

m 699

IN MATHEVM 21, 1.2

2625

2630

2635

2640

2645

IOII

arcem speculationis. Sed prius cum uenisset Bethphage ad domum maxillarum qui sacerdotum uiculus erat et confessionis portabat typum et erat situs in montem Oliueti ubi lumen scientie ubi laborum et dololrum est requies. Inde misit duos discipulos suos et iubet adduci illuc iam solutis asinam et pullum. Quoniam ibi erat fons ille qui legitur in Iudico ex maxilla asini largissime profluxisse. Vnde et uocatus est locus ille fons maxille de quo bibit satis habundeque Samson ille fortissimus quo et dedicata est domus quae domus iure uocatur maxille ut inde flua[n]t omnibus fons aquae salientis in uitam eternam. Sed et Marcus nihilominus significantius ex Bethania eos missos commemorat ut ipsi oboediendo ad domum oboedientiae eos qui crediderint et soluti fuerint a uinculis delictorum perducant. Hoc quippe Bethania interpretatur. Ergo ad domum oboedientiae illi perducuntur qui fuerint soluti a uinculis suorum delictorum et recreati fonte salutis qui iam fauente Deo fluit ex maxilla asini. Ipsi perueniunt ad domum sacerdotalem quae est domus maxilla¬ rum uel patientiae ut inde ascendat Iesus super eos quos secundum preceptum Domini et Saluatoris Dei soluerint discipuli eius et perduxerint ad eum. Mons autem in quo sita sunt ea loca est Christi ecclesia in qua. fructificantes fideles dicere possunt cum propheta: Ego autem sicut ohua fructifera in domo Dei. Quoniam illi qui primitus adducti sunt officio apostolorum ad Christum habentes initia fidei fuerunt sicut nouella oliuarum in circuitu mense Christi cuius et filii sunt facti. Ad quos licet soluendos et adducendos omnes apostoli sint missi duo tamen in hac figura introducuntur uel propter geminam caritatem quam omnes predicauevunt uel propter GecopqTtKqv et

2624 lumen scientie] cf. Os 10, 12LXX 2624/5 ubi2 - requies] cf. Lc 21, 37; 22, 39 2625 Lc 19, 29 2626/30 ibi - maxille] cf. Idc 15,19 2630/1 ut - eternam] cf. Io 4, 14 2632/3 Marcus - commemorat] cf. Me 11, 1 2637 recreati - asini] cf. Idc 15, 19 2643 fructificantes] cf. Col 1, 10 2643/4 Ps 51, 10 2645 habentes - fidei] cf. Hbr 5,12 2646 Ps 127, 3

2622 arcem speculationis] HI nom 2 Rg (108, 25) 2622/3 Bethphage erat] ORI Mt 16, 17 (532, 3-5) Bethphage - maxillarum] HI nom Mt (135, 24.26); ORL (198, 27) 2626/9 ORI Mt 16,17 (532,17-20) 2632/9 ORI Mt 16, 17 (532, 8-15) 2635 Bethania - oboedientiae] HI nom Mt (135, 26-27) 2639/46 ORI Mt 16,17 (532, 26 - 533, 9) 2642 Mons - ecclesia] cf. AG Ps 2, 5, 8-10 (5); 42, 4,18 (476); CHRO s 5, 3 (24, 44-45) 2648/9 BED Lc 5 (342, 1862-1865) 2649/52 HI Mt 3 (182, 1179-1182)

2624 monte sm 2626 solutos m; solutas s 2627 in libro iudicum s m 2629 sanson G 2630 fluat sm 2631 aquae om. G* 2642 loca (neutr. plur. cf. Niermeyer; cf. VI 3746 2646 nouellae sm

s

1012

PASCASII RADBERTI LIBER IX

id est scientiam et opera. Quos mittit in castellum quod contra apostolos fuisse nemo dubitat id est mundus qui nec doctrinarum iugum uolebat accipere nec acquiescere uirtutibus bonae operationis. Sed melius duos illos discipulos inpnmis forte qui mttuntur a Domino quamuis et ista probabilis sit tpaditio enarrare mysteria salutis et soluere eos qui uincti erant compedibus. Et congruentius accipere possumus missos in ministerio Petrum et Paulum qui sibi dextras dederunt ad I inuicem societatis ut Petrus quidem iret in circumcisionem ad sinagogam quae subiugalis ideo uocata est quia sub iugo legis edomita erat. Paulus uero ad gentes quas Septuaginta nouellum uocant pullum eo quod indomite nouilter uenerunt ad Christum. Erant autem ambo id est populus ex Iudeis et populus ex gentibus adhuc rurales et agrestes a fide. Ideo in uilla alligati erant peccatorum uinculis et non in ciuitate Sion uel // ierusalem quae est ecclesia Dei uiui. Ad quos missi apostoli soluunt utrosque et ad Christum perducunt ut ascendat super eos in domo oboedientiae cum soluti fuerint a nexibus peccatorum accipientes remissionem eorum. Quia super alligatis adhuc et uinculis peccatorum suorum compeditis non sedet lesus. Nec mireris lector quod dixi etiam pullum lasciuientem nexibus alligatum quia secundum Lucam et Marcum etiam ipse introducitur alligatus super quern nemo hominum sederat. Qui propterea ligatus quam bene dicitur fuisse quoniam hii quorum figuram tenet diabolicis erant connexi funibus et nemo hominum sederat super eos. Quia nemo prophetarum neque aliquis hominum ad eos missus fuerat. Et ideo nihil in eis rationale neque institutionis secundum disciflinam eruditionis Dei adhuc erat. Sed totum gratis a Deo sine swis mentis sunt consecuti ut V erbum Dei super eos id est in cordibus eorum seder et. Vt eo ducente ac si presidente in curru suo ascendant feliciter portantes Deum in corpore suo in illam celestem Hierusalem.

2650 rrpaKTiKqv

2655

2660

2665

2670

2675

2680

2650/1 in - apostolos] cf. Mt 21, 2 2656/60 accipere - gentes] cf. Gal 2, 9 2656 missos - ministerio] cf. Act 6, 4/n, 29 2659 sub - legis] cf. Gal 4. 5 2660 nouellum - pullum] Za 9, 9LXX 2663/4 alligati - uinculis] cf. Prv 5, 22 2664/5 quae - uiui] cf. 1 Tm 3, 15 2668/9 uinculis compeditis] cf. Prv 5, 22 2670/2 pullum - sederat] cf. Me n, 2; Lc 19, 30 2678 ut - sederet] cf. Eph 3,17 2679/80 ascendant - Hierusalem] cf. Hbr 12, 22 2680 portantes - suo] cf 1 Cor 6, 20

2653/72 ORI Mt 16, 17 (533,10 - 534, 21) 2660 Septuaginta - pullum cf. 2545/6 2666 in domo oboedientiae cf. 2633 2668/70 alligatis - lasciuientem] HI Mt 3 (182, 1184-1185) 2675/80 ORI Mt 16,17 (534, 21 - 535, 1)

2656 missos om. sm 2657 dedeirunt G* 2660 — uocant pullum nouellum sm 2661 uenerint sm 2668 super bis scrib. G alligatos G2 sm 2669 compeditos G1 s m 2678 id] in G*

m 700

s 853

IN MATHEVM 21, 1-3

2685

2690

2695

2700

21, 3 2705

21,3 2710

ioi3

Nec mireris si gentes dicantur ex Iudeis ac si pullus ex matre quia Iudea secundum Deum ex fide mater est gentium. Sic enim dicit Dominus per Isaiam prophetam de sinagoga Iudeorum: Et constituam principes tuos sicut prius et consiliarios tuos sicut ab initio. Et tunc uocaberis ciuitas iustitiae et mater ciuitatum id est ecclesiarum fidelis Sion. Propter quasdam igitur similitudines Iudei et gentes assimilati sunt huiusmodi animalibus. Quoniam et Iudei et gentes nimis ante aduentum Christi uersabantur in mundo multis oneribus pregrauati et alligati uinculis. Est enim hoc animal prae ceteris pene iumentis inrationabile et brutum nimis ac stultum et ignobile satis oneriferum ualde et infirmum. Sic quoque fuerunt pene omnes homines ante notitiam Christi etiam ipsi Iudei. Propterea quam sepe in excelsis sacrificabant et colebant idols. obliti opera legis et Deum utique frequenter ignorantes. Et ideo nec mirum si iumenta dicantur homines maxime cum propheta dicst Domino: V t iumentum factus sum apudte.\ Nam quantum ad Deum iumenta sumus non solum nos uerum etiam nobis multo prudentiores. Quanto magis et hii qui tarn inrationabiliter conuersabantur in carne secundum carnem uiuentes. Hinc ergo est quod secundum Lucam idem pullus frenorum inpatiens multos habebat dominos non uno errori uel dogmati subditus. Et tamen licet multi dommi in eo potestatem \ inlicitam longe diu uindicassent uidentes uerum Dominum et seruos eius uenisse qui ad soluendum missi fuerant non audent resistere sicut nec cuius erant restitit. Vnde Saluator dicit: Et si quis uobis aliquid dixerit dicite quia Dominus his opus habet ad mysterium utique potius quam ad inu