Voorlopige Manggaraise Spraakkunst

Citation preview

VOORLOPIGE MANGGARAISE SPRAAKKUNST. DOOR

P. ADOLF BURGER S. V. D. f-

Ter inleiding, door J. G O N D A.

De auteur van de hier gepubliceerde Spraakkunst van de taal der Manggaraiers op West-Flores, Pater Adolf Otto Burger S. V. D., werd geboren te Weenen, 8 Dec. 1906. Na de eerste wereldoorlog was hij een der vele Oostenrijkse kinderen, die naar Nederland kwamen, ook een dergenen die hier bleven. Door zijn pleegouders daartoe in staat gesteld, werd hij op 5 Mei 1932 tot priester gewijd, en vertrok als Missionaris van de Congregatie van het Goddelijk Woord naar Nederlands-Indië. Hij werkte hier in het gebied der Manggaraiers, met standplaats Roeteng. Hij onderscheidde zich door grote gehechtheid aan de mede aan zijn zorgen toevertrouwde inheemse bevolking, door belangstelling voor hun zeden en gewoonten en vooral voor hun taal. Zijn speciale interesse voor talenstudie bracht hem er al spoedig toe voorstellen te doen tot verbetering van het Manggaraise taaleigen in kerkelijke geschriften. Hij verzamelde een aantal volksverhalen, waarvan hij enige publiceerde: Zeitschrift für Eingeborenensprachen 31 (1941), 249—277 (grammatikale inleiding, benevens 15 verhalen met vertaling). Verder publiceerde hij meer populaire bijdragen over de Manggaraiers en hun verbalen in het Tijdschrift Katholieke Missiën, en in de Steiler Missionsbote. Tater Burger voelde het gemis — zowel voor de praktijk van Missie en Binnenlands Bestuur, als wel voor de beoefening der wetenschap — van taalkundige werken betreffende het Manggarai. Immers, onze enige bron zowel voor lexikografische als voor grammatikale kennis van het Manggarai bestond uit een in 1893 in het Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde (dl. 35, bl. 75 vlgg.) gepubliceerde „Lijst van eenige woorden der Manggaraische taal" van de hand van J. W. Meerburg. Deze lijst ontstond uit aantekeningen, verzameld gedurende een inspectiereis van slechts zestien dagen, bij het maken waarvan de schrijver uitsluitend kon steunen op zijn Bimanese tolk, die hem vaak een verkeerde mening suggereerde. De meeste

Downloaded from Brill.com10/27/2020 08:39:11PM via free access

16 '

VOORLOPIGE MANGGARAISE SPRAAKKUNST.

Manggaraise woorden in deze lijst verschijnen in Bimanese uitspraak. Doordat het Bimanees geen slotconsonant heeft, zijn de Manggaraise woorden, die op ïi eindigen, soms zonder deze consonant, soms met slot-n, of met slot-h aangegeven. Hierdoor is aan Meerburg het bestaan van het Manggaraise suffix n ontgaan. Door deze en andere tekortkomingen is de beschrijving van bet Manggarai door Jonker (Encycl. van Nederl.-Indië II, p. 667), die gebaseerd is op het artikel van Meerburg, niet juist, zeker niet in de opmerking, dat o.a. alle suffixen in deze taal verloren zijn gegaan. Zo zette Pater Burger zich er toe, bouwstenen te verzamelen voor een spraakkunst van het Manggarai. In het voorjaar van 1938 kwam hij, daar hij wegens herstel van gezondheid tijdelijk naar Europa moest terugkeren, in Nederland, waar hij aanvankelijk zelfstandig zijn materiaal ging uitwerken. Nadat zijn gezondheidstoestand verbeterd was, liet hij zich, na verkregen toestemming zijner Oversten, in het najaar van 1939 als student in de Oosterse talen te Utrecht inschrijven, deed 1 Mei 1942 het candidaatsexamen in de Arische Letteren en had het voornemen na betrekkelijk korte tijd het doctoraal examen (Indonesische richting) af te leggen en vervolgens op een omvvcrkiiig van zijn spraakkunst te promoveren. Hij heeft echter deze plannen niet mogen volvoeren. Niet tot Nederlander genaturaliseerd en door de Anschlusz Rijksduitser geworden, werd hij najaar 1942 opgeroepen om als Sanitats-Soldat dienst te nemen in het Duitse leger. Na enige maanden naar het Oostelijk front geroepen, overleed hij aan verwondingen, tijdens de uitoefening van zijn plicht aan liet Mioesfront bekomen, op 31 Juli 1943. Zijn heengaan, betreurd door allen, die hem gekend hebben, betekent het verlies voor de Indonesische Taalwetenschap van een der zeer weinige jongeren, die zich voorbereidden haar te dienen, van den enigen universitair bijna geheel gevormden kenner van enige talen uit dat deel van de Archipel, dat de laatste kwart eeuw, sinds het overlijden van Jonker, onvoldoende aandacht genoot. Zijn grote ijver, wils- en geestkracht deden hem kennen als een man, van wien men iets mocht verwachten. De Manggaraise grammatika verschijnt thans, met de welwillende toestemming van den HoogEerwaarden Pater Provinciaal van de Missionarissen van het Goddelijk Woord, in deze Bijdragen. Het door den auteur getypte en daarna aangevulde manuscript, dat schrijver dezes voor hem bewaarde, was nog niet persklaar. Door de bekwame zorgen van Mej. H. J. de Zwart is het Nederlands verbeterd,

Downloaded from Brill.com10/27/2020 08:39:11PM via free access

VOORLOPIGE MANGGARAISE SPRAAKKUNST.

17

zijn de onduidelijke en toegevoegde passages in het handschrift overgetypt, is de interpunctie herzien en het geheel aan een nauwkeurige revisie onderworpen. Ik zelf voegde uit nagelaten papieren van den auteur een aantal kleinere opmerkingen toe. Om redenen van piëteit heb ik een aantal wijzigingen in formulering etc. achterwege gelaten, clie ik den auteur, indien hij nog in leven ware, zeker zou hebben aanbevolen. Bij het corrigeren der proeven genoot ik de zeer gewaardeerde medewerking van den Z.Eerw. Pater Th. Thoolen S.V.D., oud-missionaris, en van Mej. De Zwart. Aan de grammatika ontbrak een overzicht, bevattende mededelingen omtrent de grootte van het taalgebied. Ik vul deze lacune hierbij aan, en maak daarbij gebruik van aantekeningen uit de nalatenschap van den overledene. Het Manggarai wordt in het gelijknamige gebied, het meest Westelijke district van Flores, door ongeveer 150.000 personen gesproken. Het behoort onmiskenbaar tot de Bima-Soemba-groep. Staat het in meer dan een punt der grammatika zonder twijfel dichter bij andere talen van deze groep, in lexikaal opzicht is het bet naast aan het Bimanecs. Hier zal het feit, dat sinds 1727 tot betrekkelijk kort de radja van Bima (Soembawa) gezag over Manggarai uitoefende, invloed gehad hebben. Men kan drie groepen van Manggaraise dialekten onderscheiden: een Oostelijke, Centrale en Westelijke. Vooral de Oostelijke omvat weer verschillende dialekten, die wat woordschat betreft onderling tamelijk afwijken en meer of minder door het naburige Badjawa (Badjawa is de hoofdstad van het ten O. van Manggarai liggende district Ngada) beïnvloed zijn. Ook binnen de grenzen van het Centraal Manggarai zijn lexikale afwijkingen waar te nemen, doch slechts in geringe omvang. Het voornaamste dialekt van de centrale groep is dat van Roeteng. Deze plaats, in het midden van het Manggaraise land gelegen op een hoogte van 1200 M., is de zetel van den inheemsen Radja, van het Gouvernement en van de R. K. Missie in Manggarai. Daardoor geldt het dialekt van Roeteng als voornaamste dialekt. In hoofdzaak in het Roetengs zijn ook de geschriften die van de Missie uitgaan gesteld, wat, gezien het percentage Rooms-Katholieken in het district, er zeker toe bijdraagt, het aanzien van dit dialekt te verhogen. Zonder twijfel zal de wetenschappelijke activiteit van de jongere Paters de kennis van het Manggarai nog zeer uitbreiden en verdiepen. Dl. 103.

2 Downloaded from Brill.com10/27/2020 08:39:11PM via free access

18

VOORLOPIGE MANGGARAISE SPRAAKKUNST.

I. UITSPRAAK EN KLANKVERSCHIJNSELEN.

•

1. Het Manggarais kan met de volgende letters worden gespeld. a. t',

r/

c,

•»,

o,

oe

A-

A7mAv/\r. 2. De klinkers zijn te onderscheiden in korte en lange. Dit verschil is niet geheel als in het Nederlands tussen io;;j en boom. De korte Mangaraise klinkers worden iets langer aangehouden dan onze o in from etc. De lange Manggaraise klinkers komen, wat de quantiteit betreft, overeen met onze oo in /;oo;;;, aa in ran;;; enz. De klinkers zijn lang in: 1. Eenlettergrepige woorden. /iö»o«(/, klein bos; u o « , rook. Uitgezonderd zijn de nadrukwoorden, die enclitisch aan het voorafgaande woord gevoegd worden. Zfoc/)^ dit is het. 2. Klinkerverbindingen. wcé, water; £ƒ