Vitas sanctorum patrum Emeretensium


205 56 4MB

Latin Pages [229] Year 1992

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
Prólogo
Introducción
1. Preliminares
2. Manuscritos
3. Tradición manuscrita: dos recensiones
4. Filiación de los manuscritos
5. Ediciones
6. Noticia de las traducciones del texto
7. Criterios de esta edición
Apendice: La versión de la Vita Fructuosi interpolada
Sigla
De sancti Fructuosi opusculis et miraculis
Bibliografía
LIBER VITAS SANCTORVM PATRVM EMERETENSIVM
Sigla
Praefatio
1. De obitu pueruli nomine Agusti
2. Obitus cuiusdam monachi Caulianensis
3. Obitus cuiusdam abbatis Nancti
4. Obitus uel miracula episcoporum
5. Vita uel uirtutibus sancti Masone
Indices
Conspectus materiae
Recommend Papers

Vitas sanctorum patrum Emeretensium

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

CORPVS CHRISTIANORVM Series Latina

CXVI

VITAS SANCTORVM PATRVM EMERETENSIVM

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMXCII

VITAS SANCTORVM PATRVM EMERETENSIVM

EDIDIT

A. Maya Sánchez

tvrnhOlti tyPOgraphi brePOls editOres POntfflcii MCMXCII

SVMPTIBVS SVPPEDITANTE SVPREMO BELGARVM MAGISTRATV PVBLICAE INSTITVTIONI ATQVE OPTIMIS ARTIBVS PRAEPOSITO EDITVM

© Brepols 1992 All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher.

PROLOGO Pocas dudas puede haber de que las Vidas de lospadres de Mérida es uno de los textos más interesantes que hayan llegado a nuestras manos de toda la literatura visigoda. El género cultivado por S. Isidoro y S. Ildefonso (las biografías de hombres ilustres) rebaja aquí su punto de mira hasta acabar centrándose en un tema más local y provinciano, a mayor gloria de una venerable sede metro politana. Pero no todo son desventajas en este enfoque parcial y un tanto mezquino: gracias a la rigurosa secuencia cronológica de la obra los protagonistas, arzobispos en su mayoría, adquieren mayor nitidez y se convierten en personajes de carne y hueso: una ver dadera y admirable rareza en medio de la fronda retórica del s. VII. Tiene vida Pablo, un griego verdaderamente despabilado; o Masona, martillo de herejes e inquebrantable en su fe; o los niños santos o traviesos que bullen aquí y allá; hasta los malos y pérfidos arrianos poseen personalidad propia en este relato, que además nos resulta precioso por su riqueza en detalles ilustrativos de la vida privada y el urbanismo emeritense. De esta obra fundamental no había ediciones fiables. La mejor sin duda, la del padre Flórez, se basa en criterios hoy superados; en cuanto a la de Garvin, es útil exclusivamente por su comentario. El Prof. A. Maya, que ya nos ha dado un texto excelente de la Crónica del emperador Alfonso VU, nos proporciona ahora la edición definitiva de las Vidas de los padres de Mérida, en cuya preparación bien cabe decir que no ha regateado ningún esfuerzo a fin de lograr el máximo rigor y acribía. Los resultados son óptimos: en una ocasión es la colación meticulosa y paciente de todos los manuscri tos la que permite establecer, por vez primera, la existencia de dos redacciones, que aquí se ofrecen convenientemente diferenciadas; en otra es el estudio de un códice medio ignorado el que arroja vivísima luz acerca de la génesis laboriosa de la Vida de San Fructuoso. Pero sobre estos hallazgos el lector atento sabrá apreciar a cada paso la seriedad, honradez y minuciosidad con que el Prof. A. Maya ha ido sopesando uno a uno los problemas de la edición, que son muchos y peliagudos. Puedo dar fe de las horas - y hasta días - empleadas en desentrañar pasajes difíciles y enrevesados, en buscar paralelos incluso remotísimos, en discutir grafías posibles e imposibles. El fruto de sus desvelos, repito, salta a la vista y se alaba por sí mismo. Sólo me queda por decir que constituye para mí un motivo de honda satisfacción que este espléndido trabajo se haya

Vi

PROLOGO

realizado en la Universidad de Sevilla, al calor de un grupo de profesores interesados por la Filología medieval que ya se han convertido en maestros. Juan Gil Sevilla, 3-XII-91

INTRODUCCION

I. Preliminares La significación de las Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium (1) (citadas VSPE en adelante) como fuente de primordial importancia para la Hispania de los siglos VI y VII ha sido suficientemente ponderada en las variadas facetas desde las que se ha afrontado el estudio del texto. Es cierto que la literatura hagiográfica por las peculiares carac terísticas del género despierta múltiples recelos. Sin embargo, esta obra, más importante por la riqueza de sus informaciones (indirec tas, no se olvide) para el siglo VI que para el propio momento en que se redacta la obra, ya en pleno siglo VII, siempre se encontrará citada y de alguna manera utilizados sus datos en cualquier manual general de la historia visigoda (2) o estudio particular de la época y no exclusivamente referido a Mérida (3). Hasta tal punto se ( 1 ) M. C. DÍAZ Y DÍAZ, Index Scriptorum Latinorum Medii Aeui Hispanorum, Salamanca, 1958, I, p. 62 (n. 214); Clauis Patrum Latinorum 2069; Bibliotheca Hagiographica Latina 2530. (2) He manejado, sobre todo, M. TORRES y otros, Historia de España dirigida por Ramón Menéndez Pidal, III, Madrid 1940 (nueva edición total mente renovada con textos de Díaz y Díaz, García Moreno, C. Codoñer, Orlandis, etc., a punto de aparecer este libro, que por lo mismo no he podido usar, Madrid 199 1); E. A. Thompson, Los godos en España, Madrid I971;J. ORLANDIS, Historia de España. La España visigótica, Madrid 1977 ( = Historia de España, 4. Época visigoda, Madrid 1987); L. GARCÍA MORENO, Historia de España visigoda, Madrid 1989, y M. SOTOMAYOR y otros, Historia de la Iglesia en España. La Iglesia en la España romana y visigoda, Madrid 1979. Interesante es también para la segunda mitad del siglo VI y parte del VII la Introducción general de M. C. DÍAZ Y DÍAZ a San Isidoro de Sevilla, Etimologías, Madrid 1982, I, pp. 1-257. (3) Me refiero casi exclusivamente al interesante trabajo de Roger COLLINS, Merida and Toledo: jro-jSj, en Edward James (ed.), Visigothic Spain: new approaches, Oxford, 1980, pp. 189-219, cuyos puntos de vista se reiteran en España en la Alta Edad Media, Barcelona 1986, pp. 1 16-137. Aspectos más parciales son tocados por L. A. GARCÍA MORENO, Colonias de comerciantes orientales en la península ibérica. Siglos V-Vll, en Habis 3 (1972), pp. 127-1 54; L. GARCÍA IGLESIAS, Aspectos económico-sociales de la Mérida visigótica, en Revista de Estudios Extremeños XXX (1974), pp. 321-362; J. Ignacio ALONSO CAMPOS, Sunna, Masona y Nepopis. Las luchas religiosas durante la dinastía de Leovigildo, en Los Visigodos. Historia y civilización (Actas de la Semana Inter nacional de Estudios Visigóticos), Murcia 1987, pp. 1 51-157, y de nuevo L. GARCÍA Iglesias, Lasposesiones de la iglesia emeritense en época visigoda, en Gerión (Anejos, II-1989, Estudios sobre la Antigüedad en homenaje al profesor Santiago Montero Díaz), pp. 391-401. También puede mencionarse el trabajo recién aparecido de J. ORLANDIS, La vida en España en tiempo de los godos.

Vin

INTRODUCCION

muestran interesantes sus copiosas noticias sobre la historia de la iglesia y el papel de los obispos en sus sedes y, en general, la vida cotidiana de una ciudad en los siglos VI y VIL Con su guía y con las naturales reservas que imponen las circunstancias, porque toda la arquitectura visigoda de Mérida ha sido demolida y el único elemento de juicio es la identificación y estudio de piezas ornamentales utilizadas de nuevo en monumen tos posteriores y en cualquier caso fuera de su emplazamiento original, ha podido ser reconstruida con bastantes visos de vero similitud la topografía aproximada de la ciudad de Mérida de los siglos VI y VII (4). La obra se presenta estructurada por su autor en cinco opuscula, de los que los tres primeros no son más que tres anécdotas aisladas, sin aparente relación con el resto de la obra, escritas según el modelo de los Diálogos de Gregorio Magno. Los otros dos, que constituyen el núcleo de lo que propiamente son las vidas de estos obispos de Mérida, no se atienen de un modo estricto a las rígidas con venciones del género. Desde este punto de vista, más específica mente literario, además de las referencias a la cuestión contenidas en la más importante edición disponible, la tesis doctoral del P. Garvin (5), la obra ha sido objeto también de un estudio más particular dentro del panorama general del estudio de los escasos Madrid 1 99 1, muy meritorio en ciertos aspectos, si bien el extenso capítulo dedicado a Mérida y a las VSPE ("La edad de oro de Mérida", pp. 171-186) no es más que una paráfrasis de las VSPE sin ningún punto de vista crítico. Para la Mérida de los siglos III a V (con algunas referencias ya a esta obra) Javier ARCE, Mérida tardorromana (284-409), en Homenaje aj. Alvarez Sáenz de Buruaga, Madrid 1982, pp. 209-222, L. A. GARCÍA MORENO, Mérida y el reino visigodo de Tolosa (41S-JO7), ibidem, pp. 227-240, y del mismo autor, Élites e Iglesia hispanas en la transición del imperio romano al reino visigodo en José María CANDAU-Fernando GASCÓ-Antonio RAMÍREZ DE VERGER, La con versión de Roma. Cristianismo y paganismo, Madrid 1990, pp. 223-258. (4) José Alvarez Sáenz de Buruaga, Los primeros templos cristianos de Mérida, Badajoz 1976 ( = Revista de Estudios Extremeños XXXII, 1-1976-, pp. 1 39-1 5 5), y M. CRUZ VillalÓN, Mérida visigoda. La escultura arquitectó nica y litúrgica, Badajoz 1985, pp. 403-422 y 434-435, que mejoran las conclusiones anteriores de trabajos como el de José AMADOR DE LOS RÍOS, Monumentos latino-bizantinos de Mérida, Madrid 1877, y el de José Ramón MÉLIDA, Catálogo monumental de España. Provincia de Badajoz, vols. I y II, Madrid 1925. Muy importantes son los hallazgos habidos en las excavaciones en curso de la basílica de S. Eulalia. Por informaciones verbales (por lo que conozco, nada ha sido publicado todavía) sé que ha sido identificado el "xenodocio" fundado por Masona (VSPE V ni) y ha aparecido el epitafio del arcediano Eleuterio (V Хin). (5) J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946.

INTRODUCCION

ix

ejemplos de textos hagiográficos visigodos, siempre comparados en esta cuestión de número con los tan abundantes productos del mismo género merovingios ( ). Muy especialmente para Mérida esta obra, si exceptuamos otros tipos de documentos, sean los numismáticos o los epigráficos, es el único testimonio de carácter literario y a la vez el fundamento de toda la gloria de la Mérida visigoda en un momento de especial florecimiento de la ciudad a mediados del siglo VI (7). Este auge de la capital de la Lusitania es consecuencia fundamentalmente, según se desprende de la lectura de la obra, de la actividad de sus obispos, constituidos en sus patronos seculares y espirituales (8) en virtud de su peculiar relación con la santa patrona de la ciudad, la mártir Santa Eulalia, que en cierto modo viene a constituirse en la protagonista principal de la obra y la que da cohesión a un conjunto tan heterogéneo. El resultado, sobre todo, si se piensa en las producciones literarias de otras sedes en los siglos VI y VII y, muy en particular, de sus obispos, ya que de los metropolitanos emeritenses no nos queda ni una sola carta que permita hacernos una idea de la cultura literaria de la ciudad en esta época, es más bien discreto. No obstante, desde otros puntos de vista por sus numerosos datos la estima de que goza esta obra es muy grande, ya que por la riqueza de su información sobre la vida de la ciudad y las actividades de los obispos en sus sedes "no encuentra parangón en otras fuentes de la historia altomedieval no sólo en España sino en la mayor parte de las regiones de Europa occidental" (9). Mi aproximación al texto ha sido diferente por la propia naturaleza de este trabajo y los objetivos que me he ido marcando.

(6) Carmen CODOÑER, Literatura hispano-latina tardía, en Unidad y pluralidad en el mundo antiguo. Actas del VI Congreso español de Estudios Clásicos, I, Madrid 1983, pp. 435-465. (7) Que el siglo VII es una época de decadencia para Mérida, desplazada por otros focos culturales como Toledo, Sevilla y Zaragoza, es sugerido por Pierre RiCHÉ, Education et culture dans l'Occident barbare (VIe-VIIIe siècles), Paris 19723, p. 323, basándose en los documentos epigráficos, pero la cuestión no me parece nada clara y en general es eludida por los autores amparándose en la escasez de datos. Por norma suele cuestionarse si el panorama del siglo VI reflejado en las VSPE es aplicable al VIL (8) R. Collins, art. cit., pp. 196-198; L. García Moreno, Historia de España visigoda, pp. 286-288 y 346-35 1, y con carácter más general (mínima atención a las VSPE en pp. 1 34-1 3 5) Alba Maria Orselli, L'idea e il culto del santo patrono cittadino nella letteratura latina cristiana, Bologna 1965 (en especial, "3. Genesi e sviluppo nel VI e VII secolo di una nuova tendenza cultuale: il patrocinio del vescovo", p. 97 ss.). (9) COLLINS, España en la Alta Edad Media, p. 117.

x

INTRODUCСIÓN

Aunque ello pueda ir en detrimento de otros aspectos tales como un estudio literario o un comentario del texto, he procurado, sobre todo, atender a los aspectos más perentorios acudiendo a nuestras fuentes primarias de información, la tradición manuscrita, y extra yendo, por tanto, de ella cualquier conclusión. Desde este punto de vista el trabajo ha merecido la pena y ha resultado lleno de novedades y muy interesante. En consecuencia, he tratado de reunir todos los testimonios manuscritos y dar a conocer sus datos, tan limitados en la única edición crítica disponible por los pocos códices en que se basa, estudiar la historia de la transmisión manuscrita del texto, cuestión también descuidada en la edición de Garvin, y a fin de cuentas intentar establecer los principios sobre los que se debe construir el texto. He procurado también cotejar las diversas ediciones de la obra, en particular, las primeras, que proceden del siglo XVII, y dar con la clave de sus fuentes de información por lo que pudieran aportar al texto y porque tampoco habían sido estudiadas.

II. MANUSCRITOS Todos o casi todos los manuscritos que nos han legado las VSPE están relacionados con la llamada "compilación hagiográfica" de Valerio del Bierzo o, con más exactitud, las VSPE fueron inte gradas en este "corpus" y se nos han trasmitido dentro del mismo — de aquí la importancia de la tradición textual de las VSPE por lo que de esclarecedor tenga para la de aquélla -. Por esta razón los manuscritos han sido estudiados y descritos multitud de veces desde todos los puntos de vista y cuentan con abundantísima bibliografía, lo que me permite no alargarme en su descripción. Sólo me extenderé en detalles no tenidos en consideración y siempre que sean de interés para la crítica del texto de las VSPE. 1. Descripción de los manuscritos M Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Emilianense 1 ), ff. 212ra-229vb. Manuscrito en pergamino proce dente del monasterio de San Millán de la Сogolla, escrito en minúscula visigótica. El sector en el que se encuentran las VSPE se data en el segundo tercio del siglo X (sigo la cronología más detallada y precisa de Díaz y Díaz, a quien sin duda debemos el mejor estudio sobre el mismo). Lo que interesa resaltar aquí por su trascendencia para la cons titución del texto de las VSPE es que el manuscrito ha sido

INTRODUCCION

xi

ampliamente retocado por una mano del siglo XII-XIII ( = ЛР), cuando se utilizó como modelo para la copia del actual Emilianense 10, circunstancia que sólo advierten y destacan Jamenson y Díaz yDíaz(10). En el texto de las VSPE presenta cinco glosas (u), una de las cuales se vuelve a encontrar en P, y dos anotaciones marginales, también repetidas por P y no mencionadas por ningún editor. Tanto en M como en P ambas acotaciones son de la mano del propio copista y dicen lo siguiente: - f. 22 5 v de Л1 y 181v de P, V ix z, Leouegildus (Ai, Leube- P) rex arrianus regnauit annis Xllll - en los mismos folios, V ix 1o, Reccaredus (M, Reca- P) rex catholicus regnauit annis XV. M. I. d X(12). En fin, además de la propia procedencia (La Rioja-Burgos) de estos dos manuscritos y el texto casi idéntico trasmitido por ambos, las analogías entre estos dos códices visigóticos, que descienden a (1 o) En W. A. OLDfATHER (ed.), Studies in the text tradition of St. Jerome's Vitae Patrum, Urbana 1943, pp. 271-273, y Libros y librerías en la Rioja altomedieval, Logroño 1979, pp. 134-135, respectivamente. En su mayoría trátranse de enmiendas fonéticas (furtunam > for-, sarcouago > -fago, iucundus > io-, etc.) y morfológicas (raspado o adición de m final o bien de su abreviatura — , cambios de desinencias nominales - en el régimen de las preposiciones, por ejemplo — o verbales, trueques de la voz del verbo, etc.) y menos de alteraciones léxicas (aunque también las hay). Particularmente numerosas son las correcciones que afectan al uso de b/u, h, c/qu y a los finales en e/i. Si bien por lo general se ha procedido al raspado de la escritura original, que aun así se puede distinguir, y a escribir encima o sobre el renglón, en otros lugares se ha obrado más toscamente tachando por completo el texto y no dejando más que un grueso borrón. Hay que significar, por otra parte, que algunos pasajes, en los que la escritura estaba más desvaída se han reescrito las letras imitando la caligrafía original (e incluso alguna vez errando, como en V xv 6, donde debajo del quoqumque de M2 claramente se lee quocumqué). (11) Dos son del mismo copista (la palabra glosada va en primer lugar y la glosa en el segundo): - f. 223v, V vi 71 exilium: damnationem : - f. 225c, V vin 62 sciscitari: interrogan, que también se halla en P. Las otras tres son de una letra carolina del siglo XII-XIII, sin duda M2: - f. 224v, V vin 17 flagris: flagellis, que también aparece en el Emil. 1o sobrescrita sobre flagris; - f. 225c, V VIII 56 palantes: fugientes; - f. 226c, V x 8 commentabit: composuit. (12) Con las reservas propias del caso ante un texto tan exiguo, casi aseguraría que la información proviene del Laterculus regum Visigothorum, MOMMSEN, M G H, AA XIII, Chronica minora III, p. 466. Los XIIII años asignados al reinado de Leovigildo deben de ser una corruptela, tan frecuentes en los numerales, de XVII o XVIII, que es lo que se lee en los manuscritos del Laterculus; respecto a los meses y días del reinado de Recaredo hay códices que dan (como el texto de esta noticia) un mes y diez días.

xii

INTRODUCCION

cuestiones de detalle como las apuntadas, pero entre las que sin duda destaca el gran cúmulo de errores que arrastran de su modelo, son tantas que no me cabe duda de que remontan a un mismo arquetipo. Bibliografía: С de Smedt, Anonymi libellиs de Vitis et miraculis Patrum Emeritensium Paulo Diacono Emeritensi vulgo inscriptus, Bruxellis 1884, p. 7; G. LOEWE-W. HARTEL, Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis, I, Hildesheim 1973 (=Wien 1886), pp. 483-489; С. PÉREZ PASTOR, índice por títulos de los códices procedentes de los Monaste rios de San Millán de la Cogolla y San Pedro de Cardena existentes en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia, en Boletín de la Real Academia de la Historia, 53 (1908), pp. 479-481; CH. UPSON CLARK, Collectanea Hispanica, París 1920, 40, n° 579; Z. GARCÍA VlLLADA, Paleografía española, Madrid 1923, p. 106; A. MILLARES CARLO, Tratado de paleografía española, Madrid 1932, p. 462, n° 140 (Madrid 19833, p. 332, n" 180); W. A. Oldfather (ed.), Studies in the text tradition of St. Jerome's Vitae Patrum, Urbana 1943, pp. 270-273; L. VÁZQUEZ DE Parga, Sancti Braulionis Caesaraugustani Episcopi Vita S. Emiliani, Madrid 1943, p. XX; Ramón FERNÁNDEZ POUSA, San Valerio (Nuño Valerio). Obras, Madrid 1944, pp. 19-25; F. С. NOCK, The Vita Sancti Fructuosi, Washington 1946, p. 8; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, pp. 14-1 5 ; C. H. LYNCH у P. GalindO, San Braulio obispo de Zaragoza (6ß1-6j1). Su vida y sus obras, Madrid 1950, pp. 261-264; M. С DÍAZ Y DÍAZ, Sobre la compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV (195 1), pp. 3-25; ID., Anecdota Wisigothica I, Salamanca 1958, p. 92 ; A. MILLARES CARLO, Manuscritos visigóticos. Notas bibliográficas, Barcelona-Madrid 1963, p. 48, n°. 93; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 38-40; ID., Libros y librerías en la Rioja altomedieval, Logroño 1979, pp. 133-140; ID., La compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo en un manuscrito leonés, en Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, pp. H5-148;lD., Visiones del más allá en Galicia durante la Alta Edad Media, Santiago de Compostela 198 5 , p. 42 ; Roger COLLINS, The 'autobiographical' works of Valerius of Bierzo, en Los Visigodos. Historia y civilización (Actas de la Semana Internacional de Estudios Visigóticos), Murcia 1987, pp. 425-442; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Textos altomedievales extrahispánicos en la Península, en Circulación de códices y escritos entre Europa y la Península en los siglos VIII-XIII, Santiago de Compostela 1 9 8 8 , pp. 25 0-2 5 1 ; Johannes DlVjAK, La présence de Saint Augustin en Espagne, ibidem, p. 26.

P Paris, Bibliothèque Nationale, nouv. acq. lat. 2178, ff. 169'a-183vb + Madrid, Biblioteca Nacional, 822, f. 18'b-18vb. Manuscrito en pergamino originario del monasterio de Santo Domingo de Silos, que hoy se encuentra repartido entre las dos

INTRODUCCION

хш

bibliotecas citadas (13). Fue Vázquez de Parga el primero que advirtió que el primer sector del 8 2 2 (ff. 1-22), dentro del cual se encuentra el folio que contiene el inicio de las VSPE (título-I 24 omnium), forma parte del manuscrito parisino. Minúscula visigó tica. La datación más común es la de que se escribió en el siglo XI, aunque no falta quien lo asigna al X (14). En lo que se refiere al texto de las VSPE interesa destacar que presenta dos lagunas importantes por pérdida de folios; la primera va de IV iV 5 scripturarum a IV Vil 1 hic y la segunda de V x 2 quosdam a XII 1 ea. Consideradas la regularidad de la escritura del códice y la extensión de las lagunas en el mismo, es fácil deducir que en el caso de la primera falta un folio y en el de la segunda dos. Si bien, como he dicho, remonta al mismo modelo que M, es claramente una copia con abundantes errores, mucho más descuidada y menos fiel ( 1 5), en la que el escriba ha tomado incluso alguna iniciativa como en V i 4, donde añade un fácil bonus benigno (1б).

(13) Colacionado por Garvin, lleva en su edición la sigla S (supongo que por el lugar de su procedencia, Silos). Yo he preferido utilizar (por el lugar de la biblioteca donde hoy está depositado) la sigla P, usada por otros editores que lo han colacionado para otros textos, y he reservado la sigla S para el manuscrito de Sigüenza. (14) Una segunda mano ha intervenido mínimamente en su copia para trascribir al inicio de la segunda columna del f. 181c unas pocas líneas, desde V vin 5 6 palantes a б 5 domine; en tan corto espacio ha cometido considerables errores (propiam, repite uiam, meritam por Emeritam y scissitari), impropios del primer copista. Sospecho además que, por lo que se deduce de M y L, para onusta y baud ha alterado la grafía del arquetipo. (15) Señalo, por ejemplo, haplografías: re/ente por referente (I 43), floret por floreret (IV III 3), adfinite por adfinitate (IV III 38), seruatum por reseruatum (V III 34), calliditasque por calliditatisque (V III 62), seditiosis multatibus por seditiosis simultatibus (V v 10), simet por sibimet (V v 23 y 49); ditografías: flatus suo por flatu suo (I 34), longorum por longum (III 5 2), copiosiam por copiosam (IV ni 34), pulchrifundatus por pulcrificatus (V II 5 ), mortua por morte (Vv 18/19), exiliumÇV vi 109), ascendit por reddidit (V vi 123), tranquillitate (V ix 30/31), adsuata (V ix 32), muпera (V хш 77), manifestata (Epil. 10); muchísimas omisiones de palabras muy breves y saltos por homoeoteleuton: sut (I 4), acris ingenii (II 8), memorabilis (II 96), ei (IV и 70), que (IV ni 13), ad (IV vii 11), nemo...consternatus (V II 24), ac (V ni 49), multa (V v 38), scripturarum (V v 46), sui (V v 79), ubi (V vi 67), dei (V vi 136), suis (V xii 22), omnia (V хш 29), uirum (V xui 71). Nótese que no siempre distingue bien la a abierta, típica de la escritura visigótica, de la и de su modelo: sublatus (V v 22), claram (V v 90), arrianum (V vi 39), eum (V vi 94); por otra parte, aunque distingue regularmente entre -ti-/-tj-, ya escribe tercio en I 57, II 89 y IV ix 44; presenta además siempre set por sed. (16) Esta adición, por cierto, es atribuida erróneamente en el aparato crítico de la edición de Garvin a A, de quien ciertamente sería más propia.

xiV

INTRODUCCION

Contiene las dos anotaciones marginales de M sobre Leovigildo y Recaredo y un buen número de glosas (17), unas y otras de la mano del propio copista. Bibliografía: Catalogиs codicum hagiographicorum latinorum anti quorum saeculo XVI qui asservantur in Bibliotheca Nationali Parisiena, III, Paris 1893, p. 475 ; L. DELISLE, Manuscrits de Silos acquis par la Bibliothèque Nationale, en Mélanges de paléographie et de bibliographie, Paris 1880, pp. 81-85; G LOEWE-W. HARTEL, Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis, I, Hildesheim 1973 (=Wien 1886), pp. 404-406; M. FÉROTIN, Histoire de l'Abbaye de Silos, Paris 1897, n° 22, p. 272; E. A. LOEW, Studia Palaeographiсa, Munich 19 10, p. 82; Z. GARCÍA VILLADA, Paleografía española, Madrid, 1923, p. 120; ID., Sobre paleografía española, en Revista de filología Española 14 (1927), p. 17; A. MILLARES CARLO, Contribución al "Corpus" de códices visigóticos, Madrid 193 1, pp. 79-95; ID., Tratado de paleografía espa ñola, Madrid 1932, p. 468, n" 220 (Madrid 19833, p. 337, n° 266); Ramón FERNÁNDEZ Pousa, San Valerio (Nuño Valerio). Obras, Madrid 1944, pp. 32-34 y 38; ID., Los manuscritos visigóticos de la Biblioteca Nacional de Madrid, en Verdad y Vida 3 (1945), pp. 16-17; F. С. NOCK, The Vita Sancti Pructuosi, Washington 1946, pp. 7-8; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, pp. 1 5-18; L. VÁZQUEZ DE PARGA, Sancti Braulionis Caesaraugustani Episcopi Vita S. Emiliani, Madrid 1943, pp. xx-xxi; Inventario general

(17) Son (la glosa va en segundo lugar): — f. 1 8 v I 2 insons: innocens 3 coeuis: equalis 11 adnitente: adluminante; — f. 169v I 3 1 exorsus: initia (según me parece, porque la escritura está muy desvaída, es glosa de exorsus y no, como dice Garvin, de amenutn, con lo que evidentemente nada tiene que ver initia; amenum presenta un signo de reclamo, pero no ha sido glosado) I 34 tenuis: tener (Garvin lee erróneamente teney') 49 redimíti: coronati 50 altrinsecus: binc adque inde; — f. 170c I 116 equeuum: equalem II 7 sagaci: prouide 9 strenuissimus: fortissimus 1} adnisu: conamine 14 dumtaxat: adgrabat; — f. 170v II 4) passim: leuiter 47 contiguum: coniunctum; — f. 175c IV X 30 falanguis: multis; — (. 181c V vin 62 baud: non, sciscitari: interrogan. En el f. 1Ó9v dos palabras, I 35 lebaque y I 40 prestolabant, presentan llamada, pero han quedado sin glosas o al menos yo no las he visto, porque Garvin, p. 19, dice que leba es glosada por sinistram, aunque más tarde no incluye esta glosa, como las demás, en el aparato crítico.

INTRODUCCION

xV

de manuscritos de la Biblioteca Nacional, II, Madrid 1956, pp. 420-421 ; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Sobre la compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV (195 1), pp. 3-25; ID., Anecdota Wisigothica I, Salamanca 1958, p. 92; A. MILLARES CARLO, Manuscritos visigóticos. Notas bibliográficas, Barcelona-Madrid 1963, p. 68, n° 143; René BORIUS, Constance de Lyon. Vie de saint Germain d'Auxerre, Paris 1965 (Sources Chrétiennes 112), pp. 53-54 y 59; J. PlNELL, Los textos de la antigua liturgia hispánica, en Estudios sobre la liturgia mozárabe, Toledo 1965, n° 1 34 y 2 1 1 ; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, La pasión de S. Pelayo y su difusión, en Anuario de Estudios medievales 6 (1969), pp. 97-98; J. JANINI y J. SERRANO con la colaboración de Anscario M. MUNDO, Manuscritos litúrgicos de la Biblioteca Nacional, Madrid 1969, n° 40, pp. 56-57; Juan GIL, La pasión de S. Pelayo, en Habis 3 (1972), pp. 183-184; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 40-43; ID., Lettre de Valerius du Bierzo sur la bienheureuse Egérie, en P. MARAVAL, Egérie. Journal de voyage, Paris (Sources Chrétiennes 296) 1982, p. 330; ID., La compila ción hagiográfica de Valerio del Bierzo en un manuscrito leonés, en Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, pp. 1 1 5-148 y 457-459; ID., Visiones del más allá en Galicia durante la Alta Edad Media, Santiago de Compostela 1985, p. 42; Roger COLLINS, The 'autobio graphical' works of Valerius ofBierzo, en Los Visigodos. Historia y civiliza ción (Actas de la Semana Internacional de Estudios Visigóticos), Murcia 1987, pp. 425-442; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Textos altomedievales extrahispánicos en la Península, en Circulación de códices y escritos entre Europa y la Península en los siglos Vlll-Xlll, Santiago de Compostela 1988, p. 250; Johannes DlVJAK, La présence de Saint Augustin en Espagne, ibidem, p. 26; Pilar RlESCO, El Pasionario Hispánico (Introducción, edi ción crítica y traducción), Universidad de Sevilla 1989 (tesis doctoral en microfichas), p. 14.

H Madrid, Archivo Hist. Nac, carpeta 14J2 B, fragm. n° j. Fragmento de dos folios en escritura visigótica descubierto por Millares, que lo cataloga como Burgos. Obarenes. Benedictinos. Santa María. Legajo 264. (Papeles), utilizado como cubierta de un pleito, según Millares y Díaz, entre los monasterios de Cardena y Obarenes (18). Por esta razón en los ff. 1' y zv se ha perdido parte de la escritura o lo que queda de ella se lee con gran dificultad; particularmente deteriorado está el f. 2V en el que la escritura original queda oculta por los gruesos caracteres de una amplia nota, que da buena cuenta de su uso como cubierta de este pleito, trueque (18) Pero, por lo que se lee en el f. гv, no está de más aclarar que en realidad se trata de un trueque de la "hermita de Sn Lazaro de Hornillos" entre los monasterios de Quintanilla de Bon y San Pedro de Cardena. No he encontrado mención del referido monasterio de Quintanilla de Bon en los repertorios que he manejado.

xVi

INTRODUCCION

o lo que sea. Estos pasajes que hoy no se pueden leer van incluidos entre [ ] en el aparato crítico (19). Millares lo fecha en la primera mitad del siglo X y Díaz y Díaz basándose en que el copista no utiliza la conocida distinción -ti-/-tjen torno al 900, con lo que viene a constituirse en el testigo de mayor antigüedad de las VSPE. Presenta correcciones de una mano no muy posterior. El fragmento se extiende desde V ix 1 9 sanctam Trinitatem a xi 97 ¡sanctis] sim [ e uirgijnis. Que no es ni mucho menos parte de P ni completa la segunda laguna de P, como llegó a sospechar Garvin, salta a la vista con solo observar el diferente tipo de letra o pensar en la distinción -ti-/-tj- mantenida por P e ignorada por H; añádanse las otras muy poderosas razones paleográficas que esgrime Díaz y Díaz. Pero la más elemental de todas, en la que por lo que se ve nadie ha reparado (porque tampoco nadie había dado la extensión exacta del fragmento), es que su contenido no coincide con la laguna de P. En efecto, cuando en V ix 19 empieza H, todavía se lee P y, por tanto, de ningún modo H puede ser el complemento o parte del complemento de la segunda laguna que se inicia en P en V x 2. B1bliografía: A. Millares Carlo, Contribución al "Corpus" de códices visigóticos, Madrid 193 1, pp. 173-175; ID., Tratado de paleo grafía española, Madrid 1932, p. 461, num. 128; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, pp. 18-19; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, pp. 410-41 1.

Evreux, Bibliothèque Municipale, latin }0, ff. 83'- 1 1 8V. No tengo más datos sobre el mismo que los que reuní hace unos años. Manuscrito en pergamino del s. XI procedente de la abadía benedictina Notre-Dame de Lyre, escrito en letra carolina a línea tirada, de 28 a 29 líneas por página y títulos en uncial (20). Además

(19) Conviene aclarar que la lámina reproducida por MILLARES, Contribu ción..., p. 175, no corresponde, como allí se dice, a este f. 2V, que, como digo, está en muy malas condiciones, sino al гc. (го) De sus antecedentes visigodos y rasgos en su grafía típicamente hispáni cos, aunque su modelo ya debió de ser un ejemplar en carolina, di cuenta en el artículo citado en la bibliografía, p. 170, nota 6. Añádase a los datos allí contenidos que, si no estoy equivocado, conserva todavía una abreviatura típica de la escritura visigótica, que probablemente los copistas no han sabido interpretar y se ha mantenido; se encuentra en V XI 50 dux g Claudius, donde g es abreviatura visigoda de gloriosus. Esta misma abreviatura también aparece en V xn 32 para gloriose en L.

INTRODUCCION

xVn

de las VSPE, sólo contiene en sus folios 1-83 excerpta de De vitis Patrum V-VI (PL LXXIII, col. 866 ss.) (21). El manuscrito, que copia las VSPE con la interesantísima inter polación de la Vita Fructuosi, termina ex abrupto en V xi 10 1 et omne seruitium quod infimum. Parece que ha perdido sus folios finales por efecto de la humedad, según pone de manifiesto la gran mancha que cubre los últimos folios, si no es que en algún momento fue desmembrado (22). Bibliografía (23): Bernardus DE Montfaucon, Catalogus manu script. Bibliothecae Lyranae Diocesis Ebroicensís en Bibliotheca bibliothecarum manuscriptorum nova, Paris 1739, pp. 12 56-1261; Catalogue général des Manuscrits des Bibliothèques Publiques de France. Départe ments. Vol. 2, Paris 1888, p. 417; Geneviève NORTIER, Les bibliothèques médiévales des abbayes bénédictines de Normandie (Chapitre V. La Biblio-

(21) La abadía de Lyre se fundó hacia 1042 con el patrocinio de la vecina de Saint-Évroul. Se supone que los primeros fondos de la biblioteca de Lyre se formaron a partir de ejemplares de aquella abadía. Por tanto, si se considera que este manuscrito se cuenta entre los cinco únicos ejemplares del siglo XI proceden tes de Lyre, es muy probable que el modelo de las VSPE llegara al escritorio de esta abadía desde Saint-Évroul. Más tarde, en 1 1 30, Lyre pasó a depender de Вec, con la que mantuvo un activo intercambio de libros (cf. la obra de G. NORTIER citada en la bibliografía y Catalogue des manuscrits en écriture latine portant des indications de lieu ou de copiste edité par Charles Samaran et Robert Marichal. Tome VII (Ouest de la France et pays de Loire) par Monique-Cécile Garand, Geneviève Grand et Denis Muzerelle, Paris 1984, pp. xv-xvn). En estas dos obras citadas y los catálogos que he podido manejar de las diferentes bibliotecas (París, Rouen, Evreux, Alençon, etc.), donde hoy se encuentran los fondos procedentes de Lyre, Saint-Évroul y Bec, he buscado sin ningún resultado algunas noticias más de las VSPE; también han sido inútiles mis pesquisas sobre una obra editada con las VSPE bajo el título de Confessio Pauli, que debió de estar en este manuscrito o en su modelo y a la que más tarde me referiré. (22) Es una incógnita cómo un manuscrito con las VSPE llegó a la Galia (lo que hay de relaciones de Hispania con otras regiones de Europa en este terreno en M. C. DÍAZ Y DÍAZ, La circulation des manuscrits dans la Péninsule Ibérique du Ville au Xle siècle, en Cahiers de civilisation médiévale XII (1969), 3, pp. 219-241, y 4, pp. 383-392). No obstante, para esta obra tenemos noticias de una carta (tachada de espuria рoг Collins, cf. también el artículo citado de Díaz y Díaz, p. 232) de alrededor del año 900, por la que Alfonso III ofrece a la iglesia de Tours una obra conteniendo multorum uirorum illustrium uitam, uirtutes et mirabilia, utpote emeritensium euidenter ac sapienter conscripta, en lo que sin duda es una clara alusión a las VSPE (cf. FLÓREZ, ES, XIX, pp. 246249; Garvin, 0. c., p. 1, y COLLINS, Espuña en la Alta Edad Media, pp. 1 30 y 292). (23) SegúnG. NORTIER, о. c., p. 124, nota 1 , existe una descripción bastante cuidada de los manuscritos procedentes de Lyre (conservados hoy en París, Rouen y, en su mayor parte, en Evreux) en la obra del abad GuÉRY, Histoire de l'abbaye de Lyre, Evreux 1917, pp. 323-403, que no he podido consultar.

xVni

INTRODUCCION

thèque de l Abbaye de Lyre), Paris I971,pp. 124-142 ( = Revue Mabillon, n" 191 [janv.-mars 1958], pp. 1-19), 224 y 230; Antonio MAYA S., La versión primitiva de la Vita Fructuosi, en Habis 9 (1978), pp. 169-196, y en particular p. 170, nota 6.

0 Salamanca, Biblioteca Universitaria, ms. 2j }y, ff. ioova-1o6va. A pesar de que da al principio un índice completo de la obra -el mismo de Л £ y S-, no sé por qué sólo copia los Opusc. I-IV incluyendo después del episodio del niño Augusto la interpolación de la Vita Fructuosi, que tampoco ha copiado completa remitiendo en una nota al texto de la tradición común (véase el Apéndice final, p. Lxxx). Manuscrito en pergamino copiado en letra carolina a fines del siglo XIII o principios del XIV no se sabe exactamente dónde. Según Díaz y Díaz (24), este manuscrito es transcripción de otro llamado Vitae Patrum, escrito en 1142. Todos los editores que han trabajado con él destacan la gran cantidad de yerros en su copia provocados por la incultura y negligencia de sus copistas: omisiones, falsas lecturas, repeticiones de palabras, haplografías, descuidos en la copia (faltan frecuente mente los signos de abreviación), múltiples ditografías y otras faltas similares. Todo ello no es óbice para que sea un testigo de gran importancia en la transmisión textual de las VSPE, muy digno de ser tenido en consideración; pienso que siempre será mucho más fácil dar con una lección auténtica a partir de los ingenuos errores de 0 que de las osadías y veleidades de A. Bibliografía: R. BEER, Los cinco libros que compiló Bernardo de Brihuega por orden del rey don Alfonso el Sabio, en Boletín de la Real Academia de la Historia 1 1 (1887), pp. 363-369; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Un nuevo códice de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV (195 1), pp. 133-146; ID., A propósito de la Vita Fructuosi, en Cuadernos de Estudios Gallegos XXV (1953), pp. 1 56-178; ID., Sobre la compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV (195 1), pp. 123; ID., Anecdota wisigothica I, Salamanca 1958, p. 73; J. GERALDES FREIRÉ, A versâo latina por Pascásio de Dume dos Apophthegmata Patrum, II, Coimbra 1971, pp. 88-93; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 51-52 y 1 19-127; Antonio MAYA S., La versión primitiva de la Vita Fructuosi, en Habis 9 (1978), pp. 169-196; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Lettre de Valerius du Bierzo sur la bienheureuse Egérie, en P. MARAVAL, Egérie. Journal de voyage, Paris 1982 (Sources Chrétiennes 296), p. 330; ID., La compila ción hagiográfica de Valerio del Bierzo en un manuscrito leonés, en Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, pp. 1 1 5-148; Roger (24) En La vida de San Fructuoso de Braga, p. 5 1, y Lettre de Valerius du Bierzo..., p. 330.

INTRODUCCION

xix

COLLINS, The 'autobiographical' works of Valerius of Bierzo, en Los Visigodos. Historia y civilización (Actas de la Semana Internacional de Estudios Visigóticos), Murcia 1987, pp. 425-442.

Lisboa, Biblioteca Nacional, Alcobaça CCLXXXHI/4J4, ff. 1ra-1 5гЬ. Manuscrito en pergamino escrito en letra carolina en el siglo XIII, tal vez en el propio monasterio de Alcobaça. De una mano posterior es la adición autore paulo emeritensi diacono, que figura entre el título y el índice de capítulos (25). La nota más característica de este códice es su preocupación por presentar un texto muy correcto gramaticalmente, lo que ha oca sionado muchísimas enmiendas; a ello hay que añadir para el caso del texto de las VSPE que en algunos pasajes ha abreviado descaradamente (26) y que ha adaptado otros a su capricho (27). No obstante, también contiene muy buenas lecciones e incluso óptimas conjeturas. Bibliografía: Index codicum bibliothecae Alcobatiae, Lisboa 1775, pp. 123-126; A. F. DE ATAIDE E Meló, Biblioteca Nacional de Lisboa, Inventário dos códices Alcobacenses, V, Lisboa 1932, pp. 424-426; D. DE BRUYNE, L'héritage littéraire de l'abbé Saint Valere, en Revue Bénédictine 32 (1920), p. 6; L. VÁZQUEZ DE PARGA, Sancti Braulionis Caesar augustani Episcopi Vita S. Emiliani, Madrid 1943, pp. XXII-XXIn; F. C. NOCK, The Vita Sancti Fructuosi, Washington 1946, p. 5; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, pp. 12-14; С M. AHERNE, Valerio of Bierzo, Washington 1949, pp. 12-13; C. W. BARLOW, Martini episcopi Bracarensis opera omnia, New Haven 1950, p. 21; M. C. DÍAZ Y DÍAZ, Sobre la compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV (195 1), pp. 123; ID., Anecdota wisigothica I, Salamanca 1958, p. 73; Mário MAR TINS, Um pouco de Hermas na Idade Média Portuguesa, en Brotéria 1 (25) Lo que también señala Garvín, o. c., pp. 1-2 y 13. (26) Véase, por ejemplo, IV ш 24/25 atque inruens super collum eius et diutissime exosculans pre gaudio ubertim fleuit, donde omite exosculans . . . ubertim; IV IV 35/36 derelinquens atrium et omnia priuilegia honoris sut sese, en que prescinde de et omnia ...sut y para arreglarlo más adelante añade se, o V vi 23/26 иох ciuium Emeretensium... tanti pastoris abrogari sibi remedia inmensis gemitibus inmensisque ululatibus proclamabant his nimirum uocibus clamitantes, donde suprime his ...clamitantes. (27) Obsérvese, por ejemplo, V ш 36/38 ... ut ad baselicam sanctissime Eolalie diacono... Redemto nomine, qui preerat, duo milia solidos dederit codd.: ut diacono . . . Redempto nomine, qui preerat basilice sanctissime Eulalie, duo milia solidos dederit A ; V vi 118 Quumque uiro Dei ut in eo ascenderet (equus) pararetur codd. : Cumque uir Dei in eo ascenderet A; V vi 120 ingens expectaculum preberet codd.: interiret A. Por sistema reemplaza las formas de sum (="ir") por las correspondientes de los verbos eo, uenio o pergo (III 46, IV II 31, IV vii 8, IV IX 39, IV IX 44) y escribe siempre postmodum por in postmoduт.

xx

INTRODUCCION

(1960), pp. 52-62; J. GERALDES FREIRE, A versâo latina por Pascásio de Dume dos Apophthegmata Patrum, II, Coimbra 1971, pp. 80-86; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 49-50; ID., La compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo en un manuscrito leonés, en Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, pp. 1 1 5-148; ID., Visiones del más allá en Galicia durante la Alta Edad Media, Santiago de Compostela 1985, p. 42; Roger COLLINS, The 'autobiographical' works of Valerius ofBierzo, en Los Visigodos. Historia y civilización (Actas de la Semana Internacional de Estudios Visigóticos), Murcia 1987, pp. 425-442. London, British Museum, add. 1y}jy, ff. I4c/a-161va. Sólo con tiene los Opusc. IV y V de las VSPE. Los escuálidos datos del Catálogo de manuscritos del Museo Británico y de Levison se han visto engrosados por los trabajos de Díaz y Díaz y B. de Gaiffier, que se han ocupado de describirlo y formular una hipótesis sobre su origen. Se trata de un códice en pergamino escrito a principios del s. XIII en un monasterio español, cuya identidad concreta se desconoce. No obstante, después de la publicación de B. de Gaiffier puede conjeturarse que fue copiado en San Millán, si se identifica al copista Fernandus con el del mismo nombre que interviene en la copia del Emilianense 10. En el texto de las VSPE una mano posterior ha añadido en V ХШ 9 illo y todavía otra muy tardía ha corregido en el margen el error de V V 22 a suo en ausu (letra española del siglo XVII, según Díaz y Díaz). Esta misma mano ha escrito en el margen a partir de V xiii un número de orden de capítulo. Por lo demás, es digno de notar que en V Vi 48 contiene en el margen el título De tunica sancte Eulalie de la mano del propio copista enmarcado dentro de una cartela con motivos geométricos y que, por otra parte, ha perdido todas sus letras iniciales, salvajemente recortadas. Estoy de acuerdo con la conclusión de Díaz y Díaz sobre este manuscrito para la Vita Fructuosi: también para las VSPE da el texto de Carracedo, según se colige de su comparación con C. Bibliografía: Catalogue ofadditions to the manuscripts in the British Museum in the years i848-18 jß, London 1868, p. 8; G. WAITZ, Handschriften in Englischen Bibliotheken, en Neues Archiv 4 (1879), P' 3 57; W. LEVISON, Bischof Germanus von Auxerre und die Quellen zu seiner Geschichte, en Neues Archiv 29 (1904), p. 105 ; ID., MGH, SSRM VII, p. 236 y 607; ID., Konstantinische Schenkung und Silvester-Legende, en Miscellanea Francesco Ehrle, 2, p. 171, 175, 179, 181, 190 y 216; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, p. 21 ; M. C. DÍAZ Y DÍAZ, Sobre la compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV (195 1), p. 23; René BORIUS,

INTRODUCCION

xxi

Constance de Lyon. Vie de saint Germain d'Auxerre, Paris 1965 (Sources Chrétiennes 112), pp. 53 y 59; M. C. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 47-49; Baudouin DE Gaiffier, Le légendier hispanique, British Museum add. 1y3/7. Origine du manuscrit, en Homenaje a Fray Justo Pérez de Uriel, vol. 2, Abadía de Silos 1977, pp. 1 17-123. С Es el códice perdido en 1936 de J. B. Pérez, Segorbe, Archivo Cat., arma. G., est. I, ff. i2Ó'-1 J4V. Manuscrito en papel del siglo XVI, un tomo (según Villanueva) en 40 grueso, en cuya portada se leía Hoc uolumine continentur hi auctores antiqui nondum impresa, qui ad gotthicam Hispaniae historiam pertinent. Transcripti et emendati ex codicibus manuscriptis. Hoy sólo puede ser conocido gracias a unas fotocopias del Instituto Jerónimo Zurita, cuyo examen con firma la exactitud de todos los datos de la amplia noticia legada por J. L. Villanueva, mucho más extensa y rica en detalles que la de Mommsen. En el texto de las VSPE han trabajado dos copistas, que por lo que se ve han dividido el texto aproximadamente por la mitad y se han repartido equitativamente - no encuentro otro criterio en su manera de obrar - el trabajo utilizando cada uno un modelo de copia diferente (28). El primero de ellos trascribe en los ff. 1 26'-1 5 4v las VSPE desde su principio hasta V in 35 ... quandam particulam enarremus a partir del célebre códice de Carracedo con correcciones del de Sigüenza (29). Tal es lo que confirma la nota de Pérez, f. 1 гбг, descriptus ex libro veteri monasterii de Carrazedo cisterciensis prope Ovetum una cum alus pitis Sanctorum. Sequitur post opuscula Valerii sine ullo nomine auctoris. Est et in ecclesia ovetensi et in monasterio de Valparayso. Fuit et in ecclesia segontina et in toletana, sed nunc deest.

(28) Efectivamente, la primera parte, que procede del códice de Carracedo, ocupa en el códice de Segorbe 29 ff. y la segunda, derivada del de Sigüenza, 28 ff. Viene a ser también la mitad justa del número de páginas (sin contar el aparato crítico, que varía de unas a otras) de esta edición y la de la primera versión del texto, que yo presenté en un procesador de textos. (29) La verdad es que las correcciones del de Sigüenza en esta primera parte, porque lo que ocurre en la segunda (remito al aparato crítico) es muy diferente, son mínimas y todas de la mano del propio copista. Se ven, en cambio, anotaciones marginales de la letra inconfundible de Pérez: por ejemplo, f. 133c Cauliniana a Colonia; f. 136c nm, id est, nomine corrigiendo un errado nostrum y dando la explicación paleográfica del error; f. iqcf fort. nidor a nitor y en el f. 138c, que ha quedado en más de su mitad en blanco, anota escrupulosamente nofalta nada, todo estava continuado. Sólo encuentro una corrección del segundo copista, f. 1 5 }c, V II 20 tanti pontificis añadido al margen.

xxii

INTRODUCCION

De mano de este primer copista es el título y el índice con la distribución de la obra en veintiún capítulos (30), que han pasado a las ediciones de Moreno de Vargas, Tamayo, Flórez y de Smedt. Por tanto, el título y el índice de la obra, que figuran en el códice de Segorbe, de ningún modo proceden del códice de Carracedo y deben ser atribuidos a este copista: ha tomado el título del otro (30) f. 1 27c In Pauli Diaconi Emeritensis librum de vita et miraiculis Patrum emeritensium index capituт. Nos enim / partiti sumus in capita distinctions causa Praefatio cap. 1 Augustus puer minister ecclesiae S. Eulaliae Emeritensis moriturus / per uisionem ducitur ad tribunal gloriae cap. 2 Monachus Caulinianensis apud Emeritam monasterii morti uicinus / ex ebrio et fure ad (ad iter. et del.J Dominum conuersus cap. ) Nanctus Abbas Africanus Emeritam ueniens a sceleratis est occissus, qui I mox a Daemone sunt correpti. cap. 4 Paulus medicus natione Graecus fit Episcopus Emeritensis mulierem ex / partu laborantem sanat. cap. j Fidelis natione Graecus filius sororis Pauli Episcopi Emeritensis uiuenti / auunculo subrogatur in episcopatu cap. 6 Fidelis episcopus possessiones suas reliquit ecclesiae S. Eulaliae: clericos / a ruinae periculo liberat cap. 7 Fidelis episcopus uisus interesse sanctorum choris cap. S Fidelis episcopus uisione admonitus bonis in pauperes distribuas mi/grat ad Dominum cap. p Masona natione Ghottus nutritus in ecclessia S. Eulaliae succedit / Fideli in episcopatu: xenodochium et monasteria aedificat | f. 127v cap. 10 Leouigildus Rex Visegotthorum Arrianus studet auertere / Masonam episcopum Emeritensem a fide catholica cap. 11 Sunna pseudoepiscopus Emeritensis Arrianus disputatione publica / uictus a Masona. cap. 12 Masona Toletum a Rege uocatus recusans dare tunicam / S. Eu lalie in exilium missus equum ferocem domat cap. 1 ) Nepopis pseudoepiscopus Arrianus Emeritae substitutus: Masona / uero in monasterio triennium exul miraculis claret cap. 14 Leouigildus Rex percussus a S. Eulalia Masonam restituit / ecclesiae Emeritensi cap. i j Fugiente Nepopi pseudoepiscopo Masona res ecclesiae recuperat cap. 16 Leouigildo Regi in heresi mortuo Reccaredus filius catho/licus succedit. cap. 1/ Sunnae pseudoepiscopi fraude cum a Viterico comite Masona gla/dio peteretur miraculo liberatur cap. 18 herum Masona liberatur ab insidiis Sunnae ope Claudii ducis / Emeritensis. Sunna pertinax et exul obiit in Mauritania / Vacrila socius criminis fit mancipium ecclesiae. cap. 1p Narbonensis tumultus Arrianorum ab Episcopo Vitalogo exci/tatus compressus est opera Reccaredi Regis cap. 20 Masona ualde senex factis eleemosynis moritur Eleutherio Ar/cbidiacono ex predictione uiri sancti premortuo cap. 21 Post Masonam Innocentius diachonus fit Episcopus Emeritensis et / post illum Renouatus uterque clarus miraculis. FINIS

INTRODUCCION

ххш

ejemplar y ha elaborado por su cuenta un índice (31). En efecto, J. B. Pérez hace constar en una nota en el f. 129', a la altura del título, que éste deriva del de Sigüenza; por otra parte, el propio Pérez nos ha dicho explícitamente, f. iz6\ que las VSPE seguían en el códice de Carracedo a las obras de Valerio del Bierzo sine ullo nomine auctoris, mientras que en el de Sigüenza las VSPE son atribuidas a Paulo Diácono, y finalmente esto mismo es lo que se deduce de su comparación con L, que está estrechamente rela cionado con él y tampoco tiene títulos para los Opusc. IV y V. A partir de ciertos errores en la copia y desarrollo de deter minadas abreviaturas Díaz y Díaz supone que este códice de Carracedo se copió en escritura visigótica tardía a comienzos del siglo XII o finales del XI. Es el mismo manuscrito de Segorbe, ff. 1 5 5'-182', en los que el segundo copista ha trascrito el texto de las VSPE desde V III 36 Tanta Uli cura... hasta el final a partir de un manuscrito de Sigüenza perdido y el primer copista ha corregido ampliamente el trabajo de aquél confrontando el texto copiado con el de Carracedo. Justamente en el folio en el que empieza el texto de Sigüenza, f. 1 5 5', Pérez anotó en su margen superior descriptus ex Segontino, emendationes ex {libro? codice?} Carrazedi (32); y todavía en el f. 182', en el que termina, apostilló textus descriptus ex codice Segontino, emendationes vero ex codice Carrazedi, dato este último que (conocido a través de Villanueva) tanto desconcertaba a Garvin, porque entra en abierta contradicción con la nota del f. I26', en la que se afirma que el texto procede del ejemplar de Carracedo. Pero la explicación de esta aparente incongruencia es bien sencilla: el códice de Segorbe es en su primera parte copia del códice de Carracedo y en su segunda del de Sigüenza (33), como bien demuestra el distinto tenor de uno y otro texto y su adscripción a familias diferentes según proceda de éste o de aquél, además de la intervención de los dos copistas. Al contrario de lo que sucedía con la trascripción del carracedense, el texto del códice de Sigüenza ha sido muy corregido. (31) Y así lo dice expresamente : Nos eriim partiti sumus in capita distinctionis causa. Esto mismo era lo que presumía Flórez, que atribuía tal índice a "un moderno", amante de la claridad. (32) El folio está roto en su margen superior derecho y falta la palabra libro o codice. (33) La verdad es que Villanueva (en la única laguna que encuentro en su amplia noticia sobre este manuscrito) no vio la nota de Pérez del f. 155c; tampoco observó cómo trabajaron los dos copistas ni dónde termina de hacerlo uno y empieza otro.

xxiV

INTRODUCCION

Aunque hay algunas del propio copista, estas enmiendas son en su mayoría de la mano del primer escriba que, como ya he dicho, ha colacionado el texto trascrito con el del carracedense. Afortunada mente, casi siempre se puede leer la lección original y la corrección, porque se ha limitado a tachar y escribir encima del renglón y, en el caso de las adiciones (que son las mismas de £ Л y no estaban en C), simplemente a tachar por medio de una línea; por otra parte, es de agradecer que en tres lugares (V iv 23, V xi 1 10/ 1 14 y V xiV 1/2) haya consignado en el margen la lección de C. Hay que significar además que a este trabajo de colación de los textos de Sigüenza y Carracedo se debe también que haya lecciones con hasta tres enmiendas (34) y capítulos con un número de orden doble, el correspondiente al del códice de Sigüenza y el proveniente del índice elaborado por el copista del de Carracedo (35). Muy poco sabemos sobre este manuscrito de Sigüenza y nada sobre su data y tipo de escritura. Puede darse por seguro que pasó de Sigüenza a Toledo, dato en el que coinciden Ambrosio de Morales (36) y J. B. Pérez, y que ya en Toledo el propio Pérez le perdió la pista (37); esto mismo viene a decir Jerónimo Román (no se confunda con el farsante Jerónimo Román de la Higuera) añadiendo algunos datos verdaderamente curiosos, que pueden responder a la realidad (38). Respecto a su contenido, gracias a la (34) Por ejemplo, V vi 93 redactam > -ta > -tam, V ix 16 uisegothorum > ubi uisegothorum > uisegothorum, V IX 3 3 prelia > premia > prelia, V xii 30 patrem > patrum > per platearum, donde las sucesivas correcciones se explican así: lección originaria de S (que normalmente coincide con la de £ A) > lección de С (que suele coincidir con L) > se vuelve a la lectura de S o se mantiene la de C. Se han producido interferencias curiosas: por ejemplo, en V vin 6 ut es traspuesto por E S tras ciuitatem, el corrector lo ha añadido encima del renglón tras est pensando que era omitido por S y no ha tachado el siguiente, con lo que hay dos ut. También algo parecido ocurre en V xi 74 quoquumque loco, gente, donde loco es omitido por E S; la lección primera de S era quamcunque gentem, en la que se ha añadido encima loco y se ha corregido quamcunque en quocumque, pero se ha mantenido gentem. (35) Por ejemplo, en V rx y V xiv. (36) Coránica general de España, V, pp. 566-567: "Este libro hice yo tras ladar de un original harto antiguo, que fue de la iglesia de Sigüenza, y agora está en la librería de la Santa Iglesia de Toledo". (37) Como certifica la apostilla de Pérez en el f. 183c este es otro principio del original de Siguenza que vio Ambrosio de Morales y esta otra del mismo folio nunc — tachado y escrito encima post fuit — Toletane neque ibi iam invento (véase nota 42). (38) La noticia, que es mencionada por Nicolás ANTONIO, Bibl. Hisp. uetus, I, 276 (y de aquí por GARVIN, o. c., p. 22) sin dar su contenido, ya la recogí en Habis 9 (1978). Por su interés merece la pena volver a referirla; dice así: "De estos muradaíes saque yo a Paulo Diacono de Merida que oy esta en la sancta jglesia de Toledo que yo di con otros papeles antiguos que es el que alega el

INTRODUCCION

xxV

información de este segundo copista que nos ha trasmitido ' una extensa noticia en los ff. 183'-187' (39), sabemos con certeza, pero sólo esto, que contenía la Vita Emiliani, las VSPE completas (esto es, con sus cinco Opuscula) y con la interpolación de la Vita Fructuosi (40), que también se encuentra en E y 0, y una obra que también aparece en el índice de E 0 A llamada Confessio Pauli ad Festum episcopum (41). En esta amplia noticia nos da a conocer el título y el índice de capítulos de las VSPE en el códice de Sigüenza (42) y para la maestro Ambrosio de Morales en su historia porque yo se lo empreste y lo compre en Alcala de Enares a un librero que lo estava ya desenquadernando y aviendole costado a el hasta tres reales de un obrero de la jglesia de Siguença yo le di tres ducados burlandose los mas de los estudiantes que alli estavan al rededor" (Repúblicas del mundo divididas en tres partes. Ordenadas por el F. Hieronimo ROMAN, Frayle professo de la Orden de S. Agustín y su coronista general, natural de la ciudad de Logroño. Primera parte, República cristiana, libro primero, cap. XV, f. 116vb. En Salamanca, en casa de Juan Fernández, MDXCV). (39) El folio 182V, que había quedado en blanco, ha sido aprovechado por el propio J. B. Pérez para esbozar bajo el epígrafe Archiepiscopi emeritenses antiqui una especie de catálogo de metropolitanos de Mérida, elaborado a partir de diversas fuentes. (40) A propósito de esta interpolación Pérez anotó, f. 126c, In codice Carrazedi desuní capita 2.}. 4™. de Fructuosi libris, miraculis et uersibus, quae in codice Segontino interponuntur tamquam eiusdem Pauli inter capita de Augusto puero et Nancto abbate (noticia también recogida por Villanueva, p. 209, que respecto a Nancto anotó entre paréntesis: "así le llama, no Nuncto"). (41) Después del explicit de las VSPE (entre paréntesis rectos las notas autógrafas de Pérez), f. 182c: hinc sequebatur eiusdem Pauli confessio / catholica. I [deerat in codice Carrazedi] Deinde S. Aemiliani vita a S. Brau/lione composita quam supra habes. [también está en el codice de Carrazedo] (42) Ya que no ha sido dado a conocer, lo transcribo completo dando entre paréntesis rectos y cursiva por su interés lo que puedo leer de las notas autógrafas de Pérez: f. iS}c Pavlvs Emeritensis Diaconvs [este es otro principio del original de Siguenza que vio Ambrosio de Morales] In antiquo codice Ecclesiae Segontinç in quo [nunc — tachado y enciuitae Sanctorum permultae continebantur ma post fuit — Toletane inerat etiam opus hoc titulo prçnotatum neque ibi iam invento] [et in monasterio de Carracedo prope Ouetum *** **** et in monasterio de Valparayso Cisterciensi *** ***] In nomine domini incipit / opusculum de uita Emereten/sium patrum a Paulo Diacono / editum. [este titulo faltaua en el original de Carrazedo *** *" lugar blanco] Sequitur deinde hic capitum index: 1 De obitu pueruli nomine Augusti 2 De Fructuosi opusculis et mirabilibus tribus ' [estos tres capítulos 3 Aliud eiusdem miraculum faltavan en el ori 4 Quatuor versiculi eiusginal de Carrazedo] 5 De obitu cuiusdam monachi

xxVi

INTRODUCCION

primera parte de la obra, en la que había servido de modelo el códice de Carracedo, añade un breve resumen tomado del texto de Sigüenza. Sucede, por tanto, al título una síntesis del prólogo de la obra (43) y de los seis primeros capítulos contenidos en el códice de Sigüenza: el del niño Augusto (4 ), unos milagros de Fructuoso de Braga (45), otros milagros del mismo (46), los versos atribuidos a éste (47), el episodio del monje borracho y comilón (48) y el del 6 De obitu Abbatis Nuncti 7 De obitu vel miraculis Sancti Pauli Episcopi | f. 18jv De ipsius iterum obitu 8 De Sancti Mausonae episcopi vita et virtutibus 9 De Leouigildi Regis crudelissima morte et / de Reccaredi Regis filii sui 1 o De sanctorum uirorum Innocentii et Reno/uati Episcoporum uita et obitu Libellus confesionis Pauli ad Festum / Episcopum [falta en Carrazedo] Oratio Pauli Dominica [nota de Pérez Complementum ilegible] (43) Dice lo que sigue: f. 183v In prologo affirmat narraturum que vidit ipse I non que audiuit, quod ad primum tantum/modo miraculum pueri Augusti existimo / pertinere. Nos quae fuse Ule narrat, breuiter conplectemur / nihil ommittentes, quod quaqua ratione notatu / dignum possit uideri. Todo está tachado y una nota de Pérez en el margen dice ya lo tengo a la larga arriba. Ni que aclarar tiene que las últimas palabras del copista se refieren al resumen que hará de los capítulos 1 a 6. (44) f. 1 84c Augustus puer in Diuae Eulaliae templo minisItrans grauiter decubuit. iamiam moriturus / Christum cum sanctorum multitudine per somni/um se uidisse narrabat Paulo huic Diacono / operis auctori, Abbati et aliis quamplurimis. I Abbatem habebat (?) sancte Eulalie templum, quam/quam *** *** ***. / Meminit (?) basilice sancte Marie uirginis, que / quinque millibus inquit ab Emeretensi urbe / distat quam vulgus sanctam Quintinimam (?) / uocat. / Idem puer (?) Augustuspost obitum duobus pueris / coeuis Quintiliano et Veraniano gloriosus apparuit. (4 5 ) DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga, Braga 1 974, p. 121; Antonio Maya S., La versión primitiva de la Vita Fructuosi, en Habis 9 (1978), pp. 172-173, y Apéndice, p. Lxxx ss. y Lxxxvn-Lxxxvin. (46) DÍAZ Y DÍAZ, ibidem, p. 121; Antonio MAYA S., ibidem, p. 173, y Apéndice, p. Lxxx ss. y Lxxxvhi. (47) DÍAZ Y DÍAZ, ibidem, pp. 123-126, y mi edición en el Apéndice de esta obra, pp. xc-xcv. (48) f. 187c Monasterium Cauliniana uocatum distat ab / urbe Emerita fere (?) millibus octo. Preerat Renouatus / Abbas, qui inde (?) est ad Emeretensem episcopatum / assumptus. Monachus edax et ebriosusfur et iam / cupidissimus (?) *«* erat (?^ nec emendari reprehensus, / castigatus aut ergastulis conclusus potuit. Abbas iussit edere, bibere acfurari quantum uellet sine / seris (?) Ule aliquando (?) *** ab pueris est in/crepatus et ad se reuersus Deum coepit obsecrare \ f. 187v ut tam ignominiosa uita illum priuaret, febris post/modum hominem corripuit Ule toto aegritudinis / tempore lachrymis et gemitibus deflens peccata, tan)'dem fide et spe plenus exiit e uita. Eius corpus post / quindecim annos integrum est repertuт. I Inter alia furta eius monachi ita commemorat / Paulus. Etiam uascula uinaria quae usitato nomi/ne Gillones aut. flascones uocant, auferebat. (Cangilones inde dicti uidentur, quasi canthari Gi/llones).

INTRODUCCION

xxVn

abad Nancto (49). Este último resumen ha quedado sin terminar, porque Pérez ha puesto fin a estos extractos con la apostilla todo lo que seguía después arriba lo tengo a la larga, por esto yo corto de aquí. B1bl1ografía: a. — Para el códice de Segorbe: Joaquín Lorenzo VlLLANUEVA, Viage literario á las Iglesias de España, III, Madrid 1 804, pp. 196-220, y en particular 208-209; Th' MOMMSEN, MGH, AA XI (Chronica minora II), Berolini 1894, pp. 165-166; Z. GARCÍA VlIXADA, Crónica de Alfonso III, Madrid 1918, pp. 13-17; Juan GIL, Crónicas asturianas, Oviedo 1985, pp. 45-47. b. - Para el códice de Carracedo: M. С DÍAZ Y DÍAZ, Sobre la compilación hagiográfica de Valerio del Bierzo, en Hispania Sacra IV ( 1 9 5 1 ), pp. 8-9 ; ID. , La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 42-46; ID., Lettre de Valérius du Bierzo sur la bienheureuse Egérie, en P. MARAVAL, Égérie. Journal de voyage, Paris 1982 (Sources Chrétiennes 296), p. 330; ID., La compilación hagio gráfica de Valerio del Bierzo en un manuscrito leonés, en Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, pp. 141-142. c. - Para el códice de Sigüenza: L. VÁZQUEZ DE PARGA, Sancti Braulionis Caesaraugustani Episcopi Vita S. Emiliani, Madrid 1943, p. xxin; M. С DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, pp. 54-55 y 1 1 9-1 21; Antonio MAYA S., La versión primitiva de la Vita Fructuosi, en Habis 9 (1978), pp. 169196, y en particular p. 169, nota 4. Lisboa, Arquivo Nacional da Torre do Tombo, Pendorada, maco 12, doc. 16 + maco 12, doc. 20. Son dos pequeños fragmentos de un mismo folio, descubiertos por J. Mattoso, en escritura visigótica tardía ya con influencias carolinas y datados en el último decenio del siglo XI o principios del XII. Este folio fue recortado y usado para copiar por su reverso, que estaba en blanco, dos documentos de venta fechados en abril de 1 1 92 ; ello hace suponer que las VSPE eran la última pieza del manuscrito o de un sector del mismo. Los dos fragmentos cortados y adaptados a las dimensiones de los documentos de venta encajan con total precisión, pero falta la parte inferior del folio, que quizá fue desechada. Por ello los (49) f. 187v Tempore Leouigildi Regis ex Africa Nunctus / Abbas nenit in Lusitaniaт. Baselkam Diuç Eu/laliae Emeretensis orationis gratia adiit et quia I conspectum faeminarum *** uitabat ita ut monachum ante se post se alterum / semper iter faciens haberet ne obuiam (?) fyminam / **deret. Diaconum nomine Redemptum / qui basilic^ preerat precatus est ut hoc ipsum noctu / precaueret (?) ne uigiliis intentum (?) faemina ulla cons/piceret. Contra Eusebia nobilissima uidua uidere / ipsum satagebat neque ullis precibus aut interuentione/, fin del folio, donde la nota referida de Pérez da por terminado el resumen.

xxViii

INTRODUCCION

fragmentos contienen desde V xiV 16 [Qjuo a Epil. 12 regnanti que, pero falta en la primera columna desde V xiV 32 effe[cit] a xV 5 gratiam y en la segunda desde perenniter hasta el final y el explicit. Faltan en los fragmentos dos iniciales, lo que hace pensar que el manuscrito quedó sin iluminar, y hay en ellos algunas correccio nes del propio copista. BibliOgrafía: J. MATTOSO, Uabbaye de Pendorada, Coimbra 1962, pp. 88-89; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, Códices visigóticos en la monarquía leonesa, León 1983, p. 396. 2. Manuscritos eliminados He colacionado completo (incluso he dado alguna lección suya en el aparato crítico) el códice Madrid, Biblioteca de la Real Academia de la Historia, Emilianense 10, copiado en los siglos XII y XIII en el monasterio de San Millán de la Cogolla. Este códice que, aunque deriva de M, sólo copia los Opusc. IV y V de las VSPE, no presenta ningún interés para nuestro texto, ya que, como es sabido, es copia del Emilianense 1}e incorpora todas las correccio nes contenidas en éste (50). Lo mismo cabe decir de dos manuscritos en papel del siglo XVI copiados por orden de J. B. Pérez, que contienen una amplia gama de textos hagiográficos e históricos. El primero es Toledo, Biblio teca Capitular, 27-26 (51), copia del códice de Segorbe. He

(50) Bibliografía: G. LOEWE-W. HARTEL, Bibliotheca Patrum Latinorum Hispaniensis, I, Hildesheim 1973 (=Wien 1886), pp. 489-491; С. PÉREZ Pastor, índice por títulos de los códices procedentes de los Monasterios de San Millán de la Cogolla y San Pedro de Cardeña existentes en la Biblioteca de la Real Academia de la Historia, en Boletín de la Real Academia de la Historia 53 (1908), pp. 476-477; L. VÁZQUEZ DE Parga, Sancti Braulionis Caesaraugustani Episcopi Vita S. Emiliani, Madrid 1943, p. xxii; Ramón FERNÁNDEZ POUSA, San Valerio (Nuño Valerio). Obras, Madrid 1944, pp. 26-29; F' С. NOCK, The Vita Sancti Fructuosi, Washingron 1946, p. 8; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, p. 20; M. C. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga. Estudio y edición crítica, Braga 1974, p. 46. (51) Bibliografía: EWaLD, Reise nach Spanien, en Neues Archiv der Gesell schaftfür ältere Geschichtskunde VI (188 1), pp. 363-365 ; Z. GARCÍA VILLADA, Crónica de Alfonso 111, Madrid 19 18, p. 18; L. SÁNCHEZ ВЕША, Chronica Adefonsi Imperatoris, Madrid 1950, p. Lxxiii; M. С DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga, Braga 1 974, pp. 44-4 5 ; Juan Gil, Crónicas asturianas, Oviedo 1985, p. 52; Antonio MAYA S., Chronica Adefonsi Imperatoris, en Emma FALQUE-Juan GiL-Antonio MAYA, Chronica Hispana saeculi XII (CC CM LXXI), Turnhout 1990, p. 116.

INTRODUCCION

xxix

aducido más de una vez sus lecciones, porque las fotocopias del códice de Segorbe no siempre se leen con claridad y porque las primeras ediciones de la obra, las de Moreno y Tamayo, claramente dependen de este manuscrito. El segundo todavía ofrece menos interés. Se trata de Madrid, Biblioteca Nacional, 1 )y6 (52), que es copia del códice anterior de Toledo, aunque también lo he colacionado completo. Fue utilizado por Garvin en su edición, en la que lleva la sigla P. Y todavía menos una copia manuscrita, que no he visto, de la edición de Tamayo de Vargas conservada en la Biblioteca Vaticana, Barb. 26 $1 (53). Hay quien dice (e incluso da un facsímil de uno de sus folios, p. 19) que es el propio autógrafo de Tamayo preparado para su edición (54). Por otra parte, me referiré en este apartado a un error, que se ha repetido más de una ocasión, para deshacerlo de una vez por todas y nadie pierda más el dinero (en viajes o microfilms) o el tiempo (que no tiene precio) con esta cuestión. J. Vives (55) afirma refiriéndose a nuestro texto que también se encuentra en los manuscritos de la Biblioteca Nacional 494, siglo X, y 1ßo1/, copia de Burriel (siglo XVIII) de un manuscrito de Toledo de los siglos XI y XII. Puedo asegurar que en el 494, un manuscrito visigótico multitud de veces descrito (56), no se encuentran las VSPE; lo curioso del caso es que el error es repetido por Millares Cario (57),

(52) Bibliografía: EWALD, Reise nach Spanien, en Neues Archiv der Gesell schaft für ältere Geschichtskunde VI (188 1), p. 303; Z. GARCÍA VILLADA, Crónica de Alfonso III, Madrid 191 8, p. 18; В. SÁNCHEZ ALONSO, Crónica del obispo Don Pelayo, Madrid 1924, pp. 20-21 ; Ramón FERNÁNDEZ POUSA, San Valerio (Nuño Valerio). Obras, Madrid 1944, pp. 39-42; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, p. 19; L. SÁNCHEZ BELDA, Chronica Adefonsi Imperatoris, Madrid 1950, pp. Lxxv-vi; Inventario general de manuscritos de la Biblioteca Nacional, IV, Madrid 1958, pp. 228-233; M. С. DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga, Braga 1974, p. 45 ; Juan Gil, Crónicas asturianas, Oviedo 1985, pp. 5 2 y 8 1 ; Antonio MAYA S., Chronica Adefonsi Imperatoris, en Emma FALQUE-Juan Gil-Antonio MAYA, Chronica Hispana saeculi XII (CC CM LXXI), Turnhout 1990, p. 117. (53) A. PONCELET, Catalogus codicum hagiographicorum latinorum Bibliothecae Vaticanae, Bruselas 19 10, p. 484; J. N. GARVIN, The Vitas Sanctorum Patrum Emeretensium, Washington 1946, p. 8 (véase también el Index de Díaz y Díaz, p. 62, nota 105). (54) Aquilino CAMACHO, El libro de las Vidas de los Santos Padres de Mérida, Mérida 1988, p. 18. (55) Boletín de hagiografía hispánica, en Hispania Sacra I (1948), p. 241. ( 5 6) Véase, por ejemplo, DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga, PP' 35-38, con abundante bibliografía. (57) En Manuscritos visigóticos. Notas bibliográficas, Madrid-Barcelona 1963. P 38.

xxx

INTRODUCCION

a pesar de que lo había descrito años antes (58), y por Aquilino Camacho (59), lo que es menos de extrañar, dado el carácter de esta obra (60). Respecto a Madrid, B. N. 1 }O1y, es, efectivamente, una copia ejecutada por un amanuense de Burriel, pero no de las VSPE, sino de una parte del Pasionario contenido en el manuscrito de la Catedral de Toledo 44.11 (61). 3. Manuscritos perdidos Además de los dos casos ya referidos de los códices de Carracedo y Sigüenza, se tienen muy escuetas noticias — el nombre sin más de las bibliotecas en que se encontraban - de otros manuscritos. J. Bautista Pérez en los folios iz6' y 183' del manuscrito de Segorbe habla de otros ejemplares de las VSPE en Oviedo y en el monasterio de Valparayso (véase p. XXI y nota 42); el códice de Oviedo debe de ser el mismo del que habla Ambrosio de Morales. Según éste contenía las obras de Valerio del Bierzo y, aunque nada dice al respecto, es presumible que incluyera las VSPE (62). Tampoco da muchos detalles P. Gams, que vio cinco o seis (58) En Contribución al "Corpus" de códices visigóticos, Madrid 1931, PP' 45-77' (59) 0. c., p. 24. (60) Pienso que el origen de este equívoco tal vez está en que este manuscrito 494 estuvo encuadernado con el actual Madrid, Biblioteca Nacional S 22, en el que, como hemos visto, hay un folio con las VSPE (precisamente, su inicio con el título correspondiente), y todavía conserva su antiguo índice (para Janini y Serrano de mano del siglo XVI) con el contenido de este manuscrito más el del 822 (cf. J. JANINI Y J. SERRANO, Manuscritos litúrgicos de la Biblioteca Nacional, Madrid 1969, p. 19, y DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga, p. 40). (61) Manuscrito en pergamino del siglo XIII. El contenido de este Pasionario (con la alteración mínima que supone el que alguna pasión no haya sido copiada) se reparte en tres tomos de la colección de Burriel: 1ßo1j, que copia los ff. 2-90c del 44.11, desde Passio Aciscli et Victorie a Passio Teodosie; 1 ß016, que trascribe los ff. 1oov-158г, desde Passio Christofori et comitum a Passio Eleuterii, y el referido 1 ßo17, que contiene los ff. I58V-2Ó2V, desde Transitus s. Philippi a Vita uel obitus s. Castissime. Descripción completísima del manuscrito toledano en José Janini y Ramón Gonzálvez con la colaboración de A. M. Mundo, Catálogo de los manuscritos litúrgicos de la Catedral de Toledo, Toledo 1977, n° 174, pp. 184-186, y de los matritenses 1ßo1j, rßo16 y 1 ßo1y en José Janini y José SERRANO con la colaboración de Anscario M. MUNDO, Manuscritos litúrgicos de la Biblioteca Nacional, Madrid 1969, n° 124, pp. 155-157. (62) Viage de Ambrosio de Morales... a los reynos de León y Galicia, y Principado de Asturias..., Madrid 1765, pp. 95-96: "Contiene vidas de Santos. . . Es libro muy insigne, y muy de preciar, y señaladamente por tener una grande obra en prosa y en verso del Abad S. Valerio en tiempo de los Godos. . . Asi tiene tambien algunas cosas de S. Fructuoso, y otros Santos". Véase también DÍAZ, Códices visigóticos en la monarquía leonesa, pp. 142-143.

INTRODUCCION

xxxi

manuscritos de las VSPE de los siglos XV y XVI y tal vez el Emilianense ю (63). En el apartado de las ediciones me referiré a los manuscritos que utilizaron los diversos editores. Aunque también están sin identifi car en su inmensa mayoría, creo que he podido determinar con bastante aproximación a qué modelo de los manuscritos conocidos hoy responden. III. Tradición manuscrita: dos recensiones. Aunque soy consciente de la complejidad inherente a la tradición manuscrita de los textos hagiográfia« - habrá ocasión de comprobar que las VSPE dan una buena prueba más de ello - con multitud de variantes, interpolaciones, redacciones y recensiones, que hacen descartar cualquier intento de elaboración de un stem met (б4), no voy a renunciar a tratar de dar una filiación de los manuscritos y reconstruir en la medida de lo posible la historia manuscrita del texto. Pues bien, el primer hecho evidente que se desprende de la colación de los testimonios manuscritos es que éstos responden a dos recensiones de la obra notablemente diferentes, que se cor responden con dos versiones del texto perfectamente diferenciadas y caracterizadas, hasta el punto de que se puede hablar de una revisión y segunda redacción y edición de la obra originaria. La primera recensión es la representada por los manuscritos visigóticos M y P más los apógrafos de Carracedo, С y L. Cons tituyen la segunda los manuscritos E 0 A S. Características de esta segunda recensión son la redacción de un nuevo título y el desglose de la obra en capítulos, la interpolación de unos milagros y versos atribuidos a Fructuoso de Braga, además de nuevas adiciones al final de la obra - que por diversos azares de la tradición manuscrita no han llegado hasta nosotros y de las que sólo se puede conocer el título -, un número considerable de interpolaciones menores y leves retoques de la obra con pasajes redactados de nuevo, un cúmulo de lecciones bien diferenciadas, en las que la variante de esta segunda recensión va mucho más allá de un simple error paleográfico, y todavía, si se quiere, puede (63) P. Gams, Die Kirchengeschichte von Spanien, II, p. 1 1 5, y GARVIN, о. c., p. 23, nota 67. (64) Una visión general del problema con abundante bibliografía en B. DE Gaiffier, Hagiographie et historiographie, en Settimane di studio del Centro italiano di studi sull'alto medioevo, XVII: La storiografia altomedievale, I, Spoleto 1970, pp. 139-196.

xxxii

INTRODUCCION

vislumbrarse un trabajo de normalización de la obra desde el punto de vista fonético, morfológico y sintáctico. Habrá que considerar por separado cada una de estas notas características. 1 . Un nuevo título e índice. El título de M P ha sido considerablemente modificado en la segunda edición: MP

E 0 A(S)

In nomine Domini inciPit

InciPiVnt caPitVla de oPVs-

liber Vitas SanctorVm

cVlis (miracVlorVm XXXVI)

PatrVm EmeretensiVm

qVe continentVr in hoc libello de vltis patrVm eme retensiVm (et de his) qVe a Domino facta sVnt Per in-

terVentVm sancte evlalie virginis Puede observarse que al escueto título de My P (65) responden E 0 A (S) (6 ) con una nueva redacción del título bastante farragosa (67). En ella se ha acrecentado el título original con un

(65) El título de los manuscritos My P es idéntico y ha sido repetidamente mal editado: ... liber de uitas et miraculis (sic!) Patrum Emeretensium se lee en de Smedt, ... liber de uitas Patrum Emeretensium en Garvin, donde ambos editores (en realidad Garvin, que sí da en el aparato el título correcto de P, se ha guiado por la mala lectura que de M hizo de Smedt) omiten sanctorum e inventan un de que no está en los manuscritos. Para la única dificultad aparente . . . liber uitas. . . , donde uitas es nominativo (otros ejemplos de nominativo en -as en el texto) en aposición, cf. LÖfSTEDT, Syntactical, pp. 78-79, y Philologischer Kommentar zur Pereg. Aeth.,p. joy 326, además de Thes. ling. Lat., VII, 2, s.u. liber, c. 1276, 35 sqq., per appositionem affertur titulus. (66) Pérez dice (f. 1 29c y 183c) que en el códice de Carracedo no había título, observación que coincide con lo que sabemos sobre este manuscrito por L, que tampoco tiene títulos para los Opusc. IV y V (véanse pp. ххп-ххш). En consecuencia, el título del códice de Segorbe (In nomine Domini incipit opusculum de uita Emeretensium Patrum a Paulo Diacono editum) ha sido tomado del códice de Sigüenza, aunque no se ha incluido en él la serie de capítulos que contenía (ésta fue copiada al final de la obra); por contra, uno de los dos copistas que trabajaron en este códice de Segorbe (en concreto, el que transcribió la parte correspondiente al códice de Carracedo) añadió una división de la obra en veintiún capítulos insertando la advertencia Nos enim partiti sumus in capita distinctionis causa (véase lo dicho al respecto en la p. xxii y notas 30, 31 y 42). (67) En este título el relativo que, que sirve de enlace entre lo que con variaciones mínimas es sin duda parte del título de M P (libello de uitis Patrum

INTRODUCCION

хххш

añadido nuevo en el que se presenta la obra como un elenco de milagros articulados en torno a la figura de Santa Eulalia, propósito que no me parece del todo ajeno a las intenciones de su primitivo autor, y con la división de la obra en capítulos en una redacción también muy poco elaborada, casi con carácter de borrador, pla gada de errores (68). 2. Interpolación de una versión de la Vita Fructuosi. Adiciones finales. Trataré conjuntamente estos dos tipos de adiciones, porque uno arroja luz sobre el otro y son complementarios entre sí. En efecto, estas inserciones, como las demás innovaciones de la segunda edición, hay que encuadrarlas dentro del proceso general de remozamiento a que las VSPE estuvieron sujetas en su segunda edición: es un elemento característico más de la misma y la tradi ción manuscrita prueba que todos (nuevo título, índice, inter polaciones menores, segundas redacciones, etc.) van asociados y no se pueden separar unos de otros. Respecto a la interpolación de la Vita Fructuosi (citada VF), aparecen ligadas en ella dos cuestiones que conviene diferenciar con toda claridad. Lo que únicamente afecta a las VSPE es determinar la extensión exacta de la interpolación, porque varía de unos manuscritos a otros, y tratar de dilucidar por qué, cuándo y dónde se produjo esta inserción. Cuestión muy diferente, que ya no atañe de lleno a las VSPE, es la trascendencia y el papel que este texto juega en la configuración definitiva de la VF. En consecuencia, yo sólo voy a referirme aquí a la primera cuestión, iré respondiendo a los interrogantes que he planteado y me referiré sólo muy de pasada a la segunda. Era conocido que entre los Opusc. I y II de las VSPE aparecían intercalados en los manuscritos 0 y S unos capítulos de la VF (69). Posteriormente el manuscrito E aportó nuevos datos sobre esta Emeretensium) y el nuevo añadido, sólo es comprensible por la adiciones, incluidas entre paréntesis, que hacen A de et de his y 0 de miraculorum XXXVI. (68) No merece la pena dar aquí la relación de estos capítulos. Pueden verse con todas sus variantes en el aparato crítico de la edición (pp. 3-4). Entre las numerosas incorrecciones obsérvese que se dedican dos capítulos al obispo Fidel; por otra parte, son patentes los errores en el segundo de los capítulos consagrados a este obispo Fidel y en el de Hermenegildo, así como los esfuerzos de A para ofrecer un texto gramaticalmente correcto. (69) DÍAZ Y DÍAZ, A propósito de la Vita Fructuosi, en Cuadernos de Estudios Gallegos XXV (195 1), pp. 155-178, y La vida de San Fructuoso de Braga, pp. 20-22 y 1 19-126.

xxxiV

INTRODUCCION

inserción (70). A partir de estos datos, los ya conocidos por 0 y S, las informaciones de Ambrosio de Morales e incluso lo que se deduce del índice de esta segunda edición puede fijarse con total exactitud el contenido original, modificado posteriormente por cada manuscrito en particular, de esta interpolación (71). Se trataba de toda una obra perfectamente organizada cuya estructura era la siguiente (72): un prólogo, los capítulos 8b-14a de la VF (73) y un epílogo, que sirve de cierre a la obra y a la vez de introducción a los versos que siguen. Este conjunto constituyó una obra indepen diente que fue redactada todavía en vida de Fructuoso de Braga poco después de sus fundaciones en la Bética y su paso por Mérida en torno al año 650 (74); de este núcleo primitivo, acrecentado por delante y por detrás y de este modo incrustado dentro de la narración, nació la VF (75). Puede darse por seguro, por otra parte,

(70) Antonio Maya, La Persian primitiva de la Vita Fructuosi, en Habis 9 (1978), pp. 169-196. Hay que reconocer el mérito de Díaz y Díaz que propuso más de una hipótesis, confirmada después por el testimonio del manuscrito E. (71) El prólogo es trasmitido por E y 0; los capítulos de la Vita están completos en E, estaban también en S, según se deduce del resumen contenido en el códice de Segorbe y de las noticias de Ambrosio de Morales, y con toda probabilidad en el modelo de 0, que sólo contiene los capítulos 8b, 9 y 10, porque ha cortado la narración remitiendo con la nota De alus mirabilibus in uita eiusdem sancti al texto de la Vita trascrito unos folios antes; el epílogo sólo es trasmitido por E y los versos por 0 y S. Véanse más detalles en el Apéndice, pp. LXXIX-LXXXV.

(72) Véase mi artículo, pp. 182-186, y Apéndice, pp. Lxxxin-Lxxxiv. (73) Este es el núcleo que Díaz y Díaz supuso genialmente como originario en A propósito..., p. 171. Pero en La vida..., p. 21, se habla más vagamente del "texto de 0 (se refiere únicamente al prólogo y los capítulos 8-10 de la VF interpolados en las VSPE en el códice 0) completado con los capítulos aquí omitidos", no se dice cuáles son esos capítulos omitidos y no se hace referencia para nada a la hipótesis anterior. Por otra parte, ya Díaz y Díaz probó que no se trata de un extracto de la VF, porque el manuscrito 0, que presenta las dos versiones de la VF, remonta en uno y otro caso a tradiciones textuales diferentes; esto mismo vino a ratificar el manuscrito E (cf. DÍAZ Y DÍAZ, A propósito ... , p. 163, y La vida.... p. 21, nota 41, y mi artículo La versión..., pp. 186-187). (74) La hipótesis de que el "legendario" primitivo fue escrito en vida de Fructuoso también la propuso magistralmente DÍAZ Y DÍAZ, La vida . . . , p. 21, y la confirmó el manuscrito E. (7 5 ) Sin embargo, últimamente Carmen CODOÑER, Sobre la Vita Fructuosi, en Athlon. Satura Grammatica in honorem Francisci R. Adrados, Madrid 1987, vol. II, pp. 183-190, ignorando los datos aportados por el manuscrito E (que en esta cuestión, al menos, son definitivos) estima que este núcleo lo integraban los capítulos 9-1 5 y que, si se supone que 8b formaba parte de él, puesto que para ella 8 b se ha formado por una abreviación a partir de 1-7 y no a la inversa, el conjunto constituido por los capítulos 8b-1 5 es posterior al resto de la obra.

INTRODUCCION

xxxV

que este legendario ha de ser atribuido a un autor diferente del que compone el resto de la obra (7Ó). Menos suerte hemos tenido para conocer con la misma precisión el contenido de las adiciones finales. Los manuscritos E 0 S (y en parte A) hablan de una Confessio de Paulo al obispo Festo, una Oratio de este mismo Paulo, una Recapitulatio de la obra y un Complementum. Sobra en este caso cualquier especulación sobre qué puede ser cada una de estas nuevas adiciones y su contenido, porque en los manuscritos sólo nos ha llegado su título, ya que E falta precisamente en su parte final y 0 sólo abarca los Opusc. I-IV. Por lo que se refiere a A, se plantea otra cuestión delicada. Este códice reúne todas las características que hemos señalado para esta segunda edición de la obra y da el mismo título que EOS, pero excluye del índice (y, efectivamente, no las transmite posterior mente en el texto) la interpolación sobre Fructuoso y las adiciones finales manteniendo sólo en el índice la Confessio de Paulo, tal vez porque la ha identificado con lo que en las VSPE aparece como epílogo. Por tanto, estas interpolaciones han podido ser excluidas sin más como espurias por el ordinator de la copia de A que, por lo que sabemos, ha procedido a una selección muy minuciosa de sus textos (77) y es además un códice elaborado por copistas muy cultos. Por contra, el testimonio de S no puede ser más concluyente; después del explicit, f. 1 82', afirma: binc sequebatur eiusdem Pauli

Quedan pendientes otras cuestiones como la determinación de las fases que se han sucedido en la configuración definitiva de la VF. De cualquier modo, de la complejidad del problema, que afecta más de lleno a la estructura de la VF y se sale del ámbito de este trabajo, pueden dar idea las opiniones divergentes que sobre el mismo ha mantenido Díaz y Díaz o la nueva solución que propone Carmen Codoñer. No obstante, alguna cuestión más va a quedar clarificada a partir de las conclusiones extraídas del análisis de la tradición manuscrita de las VSPE. (76) C. CODOÑER, Sobre la Vita Fructuosi, p. 198. (77) DÍAZ Y DÍAZ, Sobre la compilación. . . , p. 14, y La vida de San Fructuoso de Braga, p. 49. Por lo demás, mucho he visto escrito también sobre los caprichos de los copistas o de los que seleccionan y ordenan los textos para su copia y las razones que les llevan a escoger unos y despreciar otros. Sin ir más lejos y salimos de este texto, el Emilianense 10 sólo copia a partir del 1 ) los Opusc. IV y V; otro tanto hace L, mientras que 0, a pesar de que da un índice de la obra completa, sólo contiene los Opusc. I a IV y ha prescindido del V. Más aún, 0 ha dejado incompleta la interpolación de la versión de la vida de Fructuoso de Braga, porque a mitad de su copia advirtió que el texto era el mismo de la VF, copiado unos folios antes, y ha remitido en una nota a la Vita. Está claro, por otra parte, que en el caso de las VSPE ha tenido su influencia la estructuración de la obra en dos partes tan netamente diferenciadas (Opusc. I-III y IV-V).

xxxVi

INTRODUCCION

confessio catholica, a lo que en el margen apostilla J. B. Pérez: deerat in codice Carrazedi. Muy interesante es también la noticia de Ambrosio de Morales, al que los hechos, por cierto, han venido a dar la razón punto por punto en todo cuanto decía sobre la inserción de unos milagros y versos de Fructuoso de Braga en las VSPE (78) y al que, por tanto, habrá que creer también en esta información; la noticia dice así: Paulus hic Emeretensis Diaconus, cuius mentionem alicubi fecimus, cum Emeretensis ecclesiae et antistitum eius historiam scripsisset, tum etiam de aliis sanctis uiris quaedam adiunxit. Extat etiam eiusdem confessio catholica. Quae duo opera manuscripta non parum antiqua in S. Ecclesiae Toletanae bibliotheca habentur. Eadem multo uetustiora in nonnullis aliis bibliothecis conspeximus (79). F. Pérez Bayer buscó inútilmente entre las notas de Burriel en la Biblioteca Nacional de Madrid y catálogos de la de El Escorial esta Confesión, tal vez una profesión pública de fe en el credo católico (80). En fin, sea lo que fuere, mucho más importante me parece que a partir de todos estos datos suministrados por los códices E 0 A S se puede concluir que esta recensión de la obra fue llevada a cabo por un tal Paulo en tiempos del obispo Festo. Sólo de aquí, y hay que terminar de una vez por todas con las múltiples especulaciones que se han hecho sobre el origen de su nombre y la identidad de su persona (81), puede proceder la atribución de la obra a un tal Paulo Diácono: el nombre de Paulo Diácono sin duda ha surgido de la conjunción del nombre de este Paulo, que aparece como presumible responsable de esta segunda edición, con los datos puestos de manifiesto por el autor de la obra sobre su condición de diácono en la domus Eulaliae. Este nombre se extendió funda mentalmente a partir del códice de Sigüenza perdido, en cuyo título

(78) Coránica general de España, XII, 35 (vol. VI, p. 198-199): "Los mila gros deste Santo (Fructuoso) fueron muchos... Algunos dellos cuenta Paulo el Diácono de Mérida... Este mismo autor Paulo celebrando el ingenio y letras deste Santo pone dos epigramas que compuso en loor de un Arzobispo de Narbona llamado Pedro, y del rey Sisenando y de un Diácono. Otro epigrama está allí harto largo en alabanza deste Santo". Véanse más detalles en el Apéndice, pp. Lxxx-Lxxxi, y también DÍAZ Y DÍAZ, La vida de San Fructuoso de Braga, pp. 1 19-120. (79) Memoriale Sanctoruт. Scholia in librum secundum, cap. I, f. 282 (SCHOTT, Hispaniae illustratae..., IV, Francofurti M.DC.VIII). (80) En Nicolás ANTONIO, Bibl. Hisp. Vet., Madrid 1788, I, p. 373, nota 2: "Diligenter euolui CI. Andreae Marci Burrielii excerpta e Bibliotheca Toletana, quae in Regiam Matritensem concessere; tum nostra, atque Escurialenses Mss. Catalogos, si forte in hanc Pauli Emeritensis Confessionem Catholicam inciderem. Sed frustra fui". (81) Garvin, 0. c., pp. 1-2.

INTRODUCCION

xxxVii

la obra aparece atribuida a él, Ambrosio de Morales que llegó a ver el códice seguntino, los manuscritos perezianos que derivan en su título de él y, por último, los editores de la obra en el siglo XVII, que a su vez dependen de los manuscritos de J. B. Pérez. A partir de estos mismos datos de E 0 A S puede igualmente concluirse que esta segunda recensión, una verdadera segunda edición de la obra considerablemente corregida y aumentada, se puede datar en tiempos del episcopado de Festo (Ó72?-68o?) y tuvo su origen en Mérida (82). Es más: si tenemos una fecha y un lugar para la segunda edición, esto significa que también tenemos una fecha y un lugar para los elementos característicos de esta edición (título, índice, interpolación de la versión de la VF, adicio nes finales, interpolaciones menores, etc.). Con esto podemos con cluir que la interpolación de la versión de la VF y las adiciones finales son de fecha muy temprana y hay que descartar (en el caso de la inserción de la VF) la hipótesis de una interpolación tardía procedente de Braga en los siglos X-XI (con lo que vendría a ser de la misma fecha que el manuscrito E), cuando la provincia eclesiástica de Mérida pasó a depender de Braga (83). Quedan resueltas con esto las cuestiones de la fecha y el lugar de estas inserciones. Falta responder a qué razones han llevado a incluir aquí la versión de la VF. Desde luego, la primera cuestión que se debe tener presente es que la práctica de las interpolaciones no es un fenómeno extraño en la transmisión de los textos hagiográficos, sino más bien, por el contrario, una especie de suerte general a la que están sujetos o, (82) No hay más datos sobre el obispo Festo que una mención en el XVI Concilio de Toledo, Concilios visigóticos e hispano-romanos, ed. J. VIVES, Madrid-Barcelona, 1963, p. 517 (cf. FLÓREZ, E. S., XIII, p. 218; GARCÍA MORENO, Prosopografia del reino visigodo de Toledo, Salamanca, 1974, p. 172, núm. 442, y p. 79). En realidad (como suele suceder en este caso y otros, la escasa información depende casi exclusivamente de las suscripciones de las actas conciliares), no se conoce la fecha de su consagración episcopal ni la de su muerte; las que se dan del 672-680 son completamente aproximativas y coinciden con los años del reinado de Wamba, ya que el suceso por el que se le menciona en el XVI Concilio de Toledo tuvo lugar en tiempos de este monarca. Su consagración ha podido tener lugar entre el 666, fecha de la única noticia que hay de su antecesor (Concilio de Mérida), y el 672, mientras que su muerte tuvo que producirse antes del 681, año en el que Esteban II suscribe las actas del XII Concilio de Toledo. (83) Hipótesis reiteradamente sostenida por DÍAZ Y DÍAZ, Un nuevo códice de Valerio..., p. 9, nota 32; Sobre la compilación..., p. 15, y La vida..., p. 62. Véase lo dicho sobre el manuscrito E, pp. xvi-xvn, para el que hay que presuponer por lo menos dos procesos de copia sobre modelos todavía más antiguos. El arquetipo de E salió de Hispania no sabemos exactamente cuándo, pero tuvo que hacerlo como mínimo antes del 1042 (véase nota 21).

xxxViii

INTRODUCCION

por lo menos, expuestos (84). Pero esto por sí solo no la justifica y hay que tratar de descender a las posibles motivaciones concretas. Desde este punto de vista, a partir de la nueva orientación de la obra, que se pretende articular en torno a la figura de la mártir emeritense, tiene cabida justificada dentro de la misma, como un acto más de propaganda de su culto y de la propia ciudad de Mérida, el legendario primitivo de Fructuoso, quien, según se cuenta en uno de los capítulos de la VF interpolados en las VSPE (85), movido por su devoción a la santa emeritense acudió (como se cuenta del abad Nancto en VSPE III) a la capital de la Lusitania, cuando se dirigía a la Bética. Es, por otra parte, el momento más oportuno para proclamar la hegemonía de Mérida sobre Braga y de alguna manera vincular con Mérida a la figura más representativa del momento de la metrópolis bracarense y tratar de apropiársela. Hay además una ocasión pintiparada para alcanzar estos objetivos: por estos años queda resuelto a favor de Mérida un largo conflicto entre las metrópolis de Galicia y Lusitania por la jurisdicción sobre cuatro importantes diócesis (Viseo, Lamego, Coimbra y Egitania). Estas iglesias estaban situadas por debajo de la línea del Duero y dentro de territorio lusitano, pero dependían eclesiásticamente de Braga y lo siguieron haciendo incluso después de la desaparición del reino suevo en el año 585 (86); según sabemos por el canon VIII del Concilio de Mérida del 666 ( ), pocos años antes el metropolitano Oroncio (88) había conseguido del rey Recesvinto que estas diócesis se incorporaran de nuevo a la muy poderosa metrópolis de la Lusitania. El propósito de relacionar una de estas iglesias en con flicto, Egitania, con Mérida se hace patente en el capítulo ya aludido de la VF: Fructuoso pasa por Egitania en su visita a la urbe emeritense, lo que nadie ha explicado porque Egitania no cae de paso en dirección a Mérida (89). (84) B. DE Gaiffier, art. cit., p. 148 ss.; H. DELEHAYE, Les Passions des martyrs et les genres littéraires, Bruxelles 19662, p. 260 ss. (8 5 ) Vita Fructuosi 1 1 , ed. DÍAZ, p. 98. Mérida es calificada en la Vita como eximiam urbem. (86) H. FLÓREZ, España Sagrada, XV, pp. 183-188; С. SÁNCHEZ ALBORNOZ, Fuentes para el estudio de las divisiones eclesiásticas visigodas, p. 43 ss.; Z. GARCÍA VILLADA, Historia eclesiástica de España, II, 1, pp. 206-210; J. Orlandis, Historia de España. La españa visigótica, pp. 100, 177 y 234. (87) J. VIVES, Concilios..., pp. 330-331. (88) Su consagración ha de ser anterior a abril del 63 5 ; su muerte aconteció después del 661 (L. GARCÍA MORENO, Prosopografía . . . , n° 440, pp. 171-172). Si se tiene en cuenta que Recesvinto es rey desde el 6 5 3 (asociado a Khindasvinto desde el 649), la recuperación por parte de Mérida de estas iglesias pudo ocurrir entre esta última fecha y el 666. (89) DÍAZ Y DÍAZ, La vida..., p. 99, nota 1.

INTRODUCCION

xxxix

Pero todavía mucha más razón de ser tiene la inserción de este legendario dentro de las VSPE, si se tiene en cuenta que todos los indicios que se descubren en él y lo diferencian del resto de la VF lo vinculan con Mérida y las propias VSPE: la topografía (90), la dependencia de las VSPE en giros y vocabulario (91), el conoci miento de las mismas fuentes literarias (92), el género de ambas obras (93), el ambiente en que han sido creadas (94) y ciertos rasgos de estilo y lengua ( ).

(90) Los sucesos narrados en el legendario se sitúan en Mérida y la Bética, los del resto de la Vita en el noroeste de la península. (91) Aparato de fuentes de F. C. NOCK, The Vita Sancti Fructuosi, Washing ton 1946; DÍAZ Y DÍAZ, A propósito..., p. 160, nota 41, y La vida..., p. 30; índices de esta edición, p. 1 1 1 . (92) Fundamentalmente, Gregorio Magno y Sulpicio Severo (DÍAZ, La vida..., pp. 24-27), fuentes importantes también de las VSPE. Añádase ahora para las VSPE, en lo que coincide igualmente con el legendario, el Pasionario Hispánico y, dentro de él, de manera particular la Passio Eugeniae y Passio luliani, sin desdeñar los textos que aporto de otras pasiones. Es más, Prudencio, un escritor también conocido por el artífice de las VSPE, ha sido utilizado por el autor de los versos o, al menos, del tercero de los poemas, que cierran este legendario: III 12 corde dicato depende de Cathemerinon VII, 178 Hisus dicato corde ieiunauerit y, aunque parece que no ha entendido su sentido o lo utiliza con uno diferente, III 42 tripictis... versiculis depende de Apotheosis 381-382 Pilatus iubet ignorans: 4, scriba, tripictis / digere uersiculis quae sit suffixa potestas /...'; también podría señalarse - aunque la fuente común es Matth. 7, 14 -la equivalencia entre III 23 artam... uiamy Apotheosis, praef. II, 5 Artam salutis uix mam discernere est. Las fuentes del epílogo (Apéndice, pp. LXXXVIII-XC) que yo publiqué hace unos años son las mismas que las del legendario (y las VSPE), pero hay una que también nos conduce a Mérida (pormenor ya señalado en mi artículo La versión..., p. 183, nota 16): el texto del epil. 4-6 ne ea que adhuc... fabulosa credantur está plagiado de Pas. Genesii 2 ne ea que adhuc uiua recordatione rerum ut sunt gesta referuntur, euanescente per tempus uel tradentium uel accipientium fide fabulosa credantur (ed. FÁBREGA, II, p. 334); pues bien, el único testimonio hispano conocido sobre S. Ginés (en este caso, epigráfico: una deposición de reliquias de este santo en la primera mitad del siglo VII) también procede de Mérida (véase J. Vives, Inscripciones cristianas de la España romana y visigoda, Barcelona 1969, num. 548, p. 314). Una última observación sobre un pasaje del epílogo y su dependencia de VSPE: compárese epil. 31-32 ... egregius uir, Romane urbis presul, Gregorius in libris Dialogorum... y VSPE, Praef. 2-4 ... sanctissimus egregiusque uates, Romane presul urbis, Gregorius... Dialogorum in libris... (93) Compilación de milagros del legendario sin respetar los esquemas de una Vita, lo cual también se encuentra parcialmente en las VSPE, frente al carácter de Vita del resto de la obra (C. CODOÑER, pp. 186-187). (94) Ambiente eclesiástico en el caso de los milagros (y en el de las VSPE) y monástico en el de la vida. (95) Los señalados por DÍAZ Y DÍAZ, A propósito..., p. 159, y por C. CODOÑER, Sobre..., pp. 185-187, la mayoría de los cuales cuadran perfecta-

XL

INTRODUCCION

Surgen, en consecuencia, por todas partes indicios más que razonables para sospechar no ya que la interpolación se ha pro ducido en Mérida — lo que me parece incuestionable —, sino que esta versión de la VF aquí interpolada es una obra concebida en Mérida después de las fundaciones de Fructuoso de Braga en la Bética (y su visita a Mérida), escrita o por el mismo autor de las VSPE o por una persona (un eclesiástico, sin duda) vinculada a su mismo círculo cultural, con su misma formación literaria y conoci mientos librescos, en clara dependencia de las VSPE (96). Esto plantea otra cuestión tradicional en obras con dos ediciones. ¿Nos encontramos ante una segunda edición del autor o es poste rior a él? ¿Quién es este Paulo? La verdad es que yo no siempre he visto resueltas con claridad estas cuestiones y que podrán encon trarse argumentos en pro y en contra. Tampoco me parece una cuestión vital; bastante es ya que podamos conocer que hay una segunda edición y su fecha aproximada. No obstante, comencemos por decir que cronológicamente podría ser posible (97). Pero a juzgar por ciertos errores que, como tendremos ocasión de ver, se encuentran en los manuscritos de la primera recensión, son repetidos por los de la segunda y remontan, por tanto, al arquetipo del que derivan todos nuestros manuscritos, los cuales difícilmente hubieran escapado a su autor en una revisión y nueva edición de la obra, puede conjeturarse que no nos encontra mos ante una segunda edición del autor y que este Paulo no pasa

mente con las VSPE. Pueden añadirse otros tanto o más significativos, como tal vez algún día pueda demostrar. (96) Ya Ambrosio de Morales atribuyó los milagros y versos insertos en las VSPE a Paulo Diácono sin más fundamento que haber visto esta interpolación en el códice de Sigüenza (véase p. xxxvi, nota 78, y Apéndice, p. Lxxx). Fue NOCK, o. c., pp. 31-38, la primera que vio en la VF la intervención de dos autores, uno de los cuales podía haber sido el autor de las VSPE, pero sin señalar los límites precisos de esta intervención y sin ningún apoyo argumentai. Más cautamente DÍAZ Y DÍAZ, La vida..., p. 21, lanzó la hipótesis de que el legendario de Fructuoso "muy bien podría haber sido compuesto en vida de éste todavía... y quizá en zona meridional". (97) Cuento con que la primera edición de la obra es de aproximadamente el año 635 (véase p. lv). Por tanto, si se piensa que la segunda es de 672-680 (recuérdese que esta fecha es totalmente aproximativa y que se podría proponer también la de los años 666-681 ; véase p. xxxvn, nota 82) y que el autor de la primera debía de tener entre veinticinco y treinta años por su condición de diácono (Justo Fernández Alonso, La cura pastoral..., pp. 48-50), podría ser posible. No tengo ningún fundamento para decirlo (tampoco lo hay para negarlo): ¿y si el obispo Festo, a quien va dirigida la Confessio y que de algún modo aparece relacionado con esta segunda edición, fuera el propio diácono que en el 635 escribe las VSPE! Esperemos a ver qué pasa, si algún día aparece esta obra.

INTRODUCCION

хп

de ser más que un discreto compilador, que ha reunido aquí dos obras producidas en Mérida y quizás añadido, además de las interpolaciones menores y diferentes retoques de la obra, alguna aportación personal (la Confessio). A esto mismo apuntan el carác ter de las interpolaciones menores, los constantes anacolutos que han quedado sin resolver en la segunda edición y los numerosos indicios de redacción descuidada, propios de una obra sin revisar por el autor, como, por ejemplo, en IV Vil i eum (98). De su impericia nos ha dado muestras en la confección del título y del índice y en alguna adición ("). 3. Interpolaciones menores. Además de esta interpolación mayor y de las adiciones finales perdidas, se extienden por toda la obra pequeñas interpolaciones que no aportan ninguna información más, sino que son ribetes para adornar y recargar más el relato sacados del propio contexto o que, como el de IV Vil 4, abundan en alguno de los conocidos tópicos hagiográficos (100). He aquí algunos casos bien patentes: I II IV

V

97 54 87 ii 29 61 in 1 6 Vil 4 14 V 37 Vin 21 44

ad singula E 0 A crapulis semper uicino E 0 A Quo accepto sese in pauimento prostrauit E 0 A tot fletibus conpuncti E 0 A omnibus E 0 A patriam indicaret E 0 A E quibus igitur multis miraculis pauca ad memoriam legentium perducimus E 0 A tali hora E 0 A acriter E A S tot in se uerberibus E A S opinione currente E A S

(98) Es un pasaje curiosísimo. El testimonio de todos los manuscritos (con la única excepción del más culto Л) pone de manifiesto que se trata de un descuido que remonta al propio autor. Este tenía en mente las dos construcciones posibles, personal e impersonal, con per(h)ibetur y, aunque inició el pasaje con la personal (Hic... stans et psallens uisus fuisse peribetur), debió de pensar en algún momento en pasar a la impersonal (eum... stantem et psallentem uisum fuisse peribetur). Más improbable veo que este eum se deba a una ditografía provocada por el cum siguiente o que tenga que ver algo con éste (es sabido que la confusión entre cит y eum es bastante común en los manuscritos). (99) Me refiero a la interpolación de II 87 ... mañcam gratiam impertiuit. ( Quo accepto sese in pauimento prostrauit} . . . Nótese que el relativo quo se refiere a uiaticam gratiam, de donde la corrección uiatici de A. (100) Tópico del fastidium (ya expresado en las líneas inmediatamente anteriores) y de la brevedad como ideal estilístico (E. Curtius, Literatura europea y Edad Media latina, pp. 1 30-1 31 y 682-691).

INTRODUCCION

XLII

4. Pasajes con una segunda redacción. Otras innovaciones. Aunque los ejemplos son menos numerosos, pueden citarse pasajes que han sido redactados de nuevo. El hecho de que estos ejemplos se concentren en el Opusc. I hace pensar que este procedi miento de ornato de la obra fue desechado prematuramente: MPC I 62/63 Ego autem stabam a longe et intuebam et conspiciebam 63/64 cepi ueementer contremere 73/74 Et aliam uiam tu mecum profecturus eris

EOA Ego autem stabam a longe in ángulo intuens cum ti more cepi tremere ac uehementer pauere Ego et tu per aliam uiam profecturi sumus

Este último pasaje, cuya segunda redacción puede estar moti vada por el uso del verbo proficisci con acusativo sin preposición, nos adentra en un campo inmenso de variantes surgidas del intento de normalización fonética, morfológica y sintáctica de la obra, además de infinidad de cambios de palabras, en muchos casos meros sinónimos, sin ninguna justificación razonable aparente. Citaré (prescindo de las variantes fonéticas y morfológicas, para las que remito al aparato crítico) entre multitud de ejemplos: MPC Praef. 9/10 uirum electionis, sacrarium I 30 fateor hac nocte mini me dormire 91 aqua uitreique coloris 121 faciem niueo candore 81 in tantum

II

MPLC IV

mortua IV 6 ... ita ut... docuit 14 et quia, quamuis claVII masset, uociferante {i.e. -ti) nullus ei portam aperiret 29/30 ille consurgens atque uolens post eos ingredi, sed nullatenus potuit IX 30 e corporali catena ii

25

EOA uimm, uas electionis sacrariumque ...dormisse aqua lucidissima uitrei que coloris faciem niue candidiorem ita EOA ad mortem . . . docuisset (-erit A ) et quia, quamuis damans uociferaret, nullus ei portam tali hora aperiret ille consurgens uoluit post eos similiter ingredi, sed nullatenus potuit e corporali theca

INTRODUCCION MPL 55 nullus 55 huius 1 polleret 74 obscenosa 57 uesanie 17 quod 22 excepto }l eidem nuntiatum 61 hic 94 facit

III

IV V VI VII X

XI

XLIII

EAS nullusque huiusmodi prepolleret obscena insanie от. exempto ei denuntiatum hec uidens faciat

IV. Filiación de lOs manuscritOs De cuanto hemos venido diciendo se deduce y parece claro que siguiendo los criterios expuestos los manuscritos aparecen divididos en principio en dos clases fundamentales: M P L C, que dan la primera recensión, y EO AS, que dan la segunda. Pero los criterios no se agotan aquí; los manuscritos han sufrido en sus sucesivas copias una serie de accidentes que confirman esta primera conclusión. Por otra parte, es posible establecer relaciones de filia ción dentro de cada uno de los dos grupos. 1. Primera recensión: el grupo M P L C. Familias a (M P) y c (L C). El fragmento H. Dentro del primer grupo los manuscritos se reparten en dos subclases: por un lado, Л1 y P, familia a, y, por otro, L y C, que forman la que denominaremos familia с De C sabemos por Pérez que es copia del manuscrito perdido de Carracedo, conclusión que hay que hacer extensiva a L por las variantes siguientes que los agrupan (está claro que la comparación entre L y С está limitada a la parte que es común a ambos, esto es, desde el Opusc. IV hasta V in 36, a partir de donde el testimonio de С sólo nos es conocido por las notas marginales de S o las correcciones en S a partir de C; de estos dos últimos casos también aduzco más de un ejemplo seguro): L С IV Praef. I II

3 1 2 18 55

от. nat(c)ionis orientibus quod dicis non possum custodissent

67 hac

nil. simpliciter natione orientis non possum quod dicis custodierint, -dirent aс

INTRODUCCION

XLIV III IV

V

VI

16 Ш. II

23 13 14

7 19 27 30

VII

7 M 23

VIII

36 38 9

IX X

22 2

8 9 20

32 I II

13

3 16 20

III

22

25

3° V

2 20

90 IOO VI

91

103 VII 13 22 VIII

36

X

10

17 20

38 50 XI

36 57 67 86 96 no

securum discernere illic от. turibulis prestitam atrii mirum ei herbam episcopus от. immanem uade gigantia dissolui repente от. muliercul(a)e от. percipiente subleuato promptissime ut merito pararentur uniuersi от. sui supradictus facundum tui от. timere от. quem deo iam pro audierunt от. perspicaciter от. manifestissime agere(n)t et memorauimus omnia manibus

diceret se carum decernere Uli ec(c)lesia alius aliud préstitum atria alius aliud eum erbe MP, herbarum EOA от. et immane iube gigantea repente dissolui uidue/-am muliercula mox precipiente sublato prom(p)tissima et alius aliud pararetur uniuersis uidisset alius aliud dictus alius aliud tibi suum timeri hunc que iam deo per audierant ut perciter/perniciter hunc manifeste agere deberet aut meminimus omni manibusque

INTRODUCCION 112 114 XII 10 13 28 32 x1ii 24 52 Epil. 6

absolutis reseruaret alios plurimos compares ut laudantes magnificatus est episcopiam autem

XLV

alius aliud conseruaret/custodiret alius aliud et plaudentes honorificatus fuisset episcopium namque

Hay que presuponer, en segundo lugar, un modelo común para M P. Ya he hablado de que contienen alguna glosa común y dos anotaciones marginales, que tienen que proceder de un mismo modelo; otros detalles de la copia como son, por ejemplo, el de la coincidencia casi total en sus grafías o el de que ambos escriben en semiuncial las mismas palabras iniciales de los futuros capítulos de las ediciones posteriores - pormenor que nos informa de una somera organización de la obra — apuntan en esta misma dirección. Son muchas las variantes que unifican a estos códices, pero sin duda el hecho más relevante que los agrupa es el gran número de errores que arrastran de su modelo (salvo alguna haplografía, casi todos son los típicos errores en cadena provocados por las vocales contiguas de la misma palabra o de la adyacente y otras notables ditografías): MP I

32 erat 33 et (cf. V XIV 1ß) 83/84 aliquem magnum uidisti 90 qua III 2 1 iterumque 66 iudicem 67 si (+E) 86 flagitaret IIII 6/7 ex homoeotel. от. 39 principum locum (+E) 60 add. ad ii IVJ 6 5 prouincie 5 Spania in VIII 2 eclesie IX 2 3 introitu 4 satisfactionum X V in 58 meritis IV 20 sue prestitionis

nil. erant ex aliquem agnouisti quo iterum iterumque iudicii sic (-£) flagitare sanctissime... ad basilicam precipuo loco (-E) от. prouincia (h)i/yspanie ecclesia intuitu satisfactionibus muneris sue superstitionis

XLVí

INTRODUCCION V

VI

VII

VIII IX XII XIII

XIV XV

23 egrediens 27 contaminatio 28 perditis

34 arriani 5б от. 29 minis 42 tantum 45 respondere 124 inmense 125 metu 10 et 21 termissem 24 repente 9 gratie 23 procedens 36 domino 14 letitie 54 rediuium 77 beneficio 31 lime 4 tantum

adgrediens conminatio perditi arriane urbis minus tarnen resistere inmenso motu ei tremissem reperti gratia procedere credens dominus letit(c)ia rediuiuum beneficia lima tantam

A pesar de estos errores M P por su antigüedad y por la calidad de sus lecciones son los testigos más importantes para la constitu ción del texto genuino de las VSPE, por más que en algún caso se corra el riesgo de confundir una lectura difícil con un error de copia. Sin embargo, no todos los errores de MP derivan de su modelo. Se detectan en este grupo errores de copia que también se encuen tran en L C. Por tanto, para los cuatro manuscritos está fuera de toda duda que hay que presuponer un arquetipo común con un texto ya muy deturpado. Los dos casos más evidentes son un salto por bomoeoteleuton en V xi 109/1 10 ... ante caballum Redempü diaconi [pergeret ordinauit. f Arreptoquef baculo supradicti dia coni] manibusque . . . y tal vez un salto de línea (en escritura a dos columnas) en V iV 23/24 ... nec tamen contra perfidiam tacere maluit, ne tacendo forsitan consensisse uideretur E A S (=Greg. M.):... tacere malum sensisse uideretur M P, ... tacere malum uideretur L C. No menos evidentes son éstos otros:

Praef. I II

19 115 7 70 83

MP LC ethera regna intempeste nocte emere(i)tensi cernis dominice

E 0A S etherea regna intempesta nocte emere(i)tensis cerneris dominici

INTRODUCCION 31 longam in quam ( + 0) 2 adsparsis II iterumque VI 7/8 conmentia 120 de quo 129 effuscauerat VIII 4 quumque/cumque (+£) 17 ei. Que/ei. Quem 28 pie multa/pie simulata IX }} premia ( + H) X 5 eos que/eos que ( + Д) 24 iam/iamque XIII 27 minas (+A) 3° furore xrv 13 et pil. 3 peritus IV V

in iV

XLVii longinquam (—0) adsparsit iterum iterumque commentitia (=Siseb.) de equo ofFuscauerat eumque (— E) eique pietate simulata prelia eosque iam iamque minans (—A) fore ex peritis

Sin duda también dentro de este grupo, aunque por su brevedad los elementos de juicio son menores, hay que encuadrar el frag mento del Archivo Histórico Nacional (H), según evidencian lec ciones tan características de este grupo - entre las que hay algún error de bulto - como V ix 26 comdempnabit (=M P), ц premia (=M P L), x 1 gotus (=M P), 5 eos que (=M L), 20 omisión de ad ( = M), 22 excepto ( = M L), 37 eidem nuntiatum (=M L), 38 contiguerat (=M) y perciter (=M), 43 quum (=M L), 49 gladium... adstrictum (=M L), 54 intuentes (=M L), 57 ita (=M), 61 hic (=M L), 65 domus ( = M), XI 3 omnemque (=M), 1 1 quem por quum (=M), 1 2 m'usa (=M), 20/2 1 piissimum dominum meum (=M), 41 operare (=M), 46 simulque (=M), 47 uniuersas colligas (=M), 50 decretus (=M L), 53 suggessionem (=M L), 65 penitentiam (=M L), 67 uiuebo (=M), 76 (h)ispania (=M L), 82 omisión de uero ( = M). Un indicio más de su relación con este grupo son sus variantes gráficas (101), coincidentes con las de M y P (y en parte con las de L). La misma procedencia de todos estos manuscritos (Burgos, La Rioja y, más al oeste, León) nos hablan de la amplia difusión de

(1 01) En los múltiples casos de betacismo, uso de h, grafías etimológicas, asimilaciones, confusión de ; y e finales, etc. Señalaré, por ejemplo, IX 24 orrere, 26 condem(p)nabit, 27 fabente, x 5 hagmine, 6 innumerabile, 21 definibit, 23 hictu, )} prossus, 39 inlustris, 44 ¡ubenis (=45 y 59), 6o husibus, XI 3 quemammodum, 13 eolalie ( = 88), 17 inruat (=40), 25 inlusorem, 49 hortodoxo, 78 mauretanie regiones, etc. Es de destacar, sin embargo, que salvo en X 11, donde se lee cum, siempre escribe quum sin distinguir, como cuidadosamente hacen por lo general My P, entre cum (preposición) y quum (conjunción, pero preposición en V VIII 75).

XLViii

INTRODUCCION

la obra en este territorio con ejemplares muy próximos entre sí, que van de los inicios del siglo X a finales del XI. Con estos antecedentes, ya que hay errores comunes a M P H L C, pero a su vez M P tienen errores propios para los que hay que suponer un modelo común, sería muy fácil establecer dentro de este grupo una filiación segura, si no fuera porque Carracedo presenta claros síntomas de haber sido contaminado con algún manuscrito del otro grupo. 2.

L С dan un texto contaminado. Una recensión intermedia.

La cuestión es delicada y muy importante, porque añade un punto de conflicto más a esta intrincada tradición manuscrita. Me parece incuestionable que Carracedo deriva del mismo arquetipo que M P, porque no reúne ninguna de las características de la segunda recensión y, sobre todo, porque contiene errores comunes que lo hacen remontarse a un mismo origen; pero hay que aceptar que ha conocido algún manuscrito diferente. Sólo así son explicables las numerosas variantes de sus apógrafos L y С coinci dentes con las del otro grupo sin que quepa pensar en estos casos en errores de Ai P - por muchos que sean los que se detectan en estos códices -, porque una parte considerable de ellas son lecturas fáciles y trivializaciones del otro grupo, entre las que también hay que contar ya alguna adición de poca monta: Praef.

II

17/18 18 18/19 39 45/46 1 14 38

MP eos referentes corporibus egressos altilia illi uero nos от. repperiens

39 t°Perit

III

IV

45 uasa 74/75 peccatoram . . . reuertantur... uiuant 78 a faciem meam 23 ad eum rogarent 32 от. 47 crine 5 1 от. 6o plures i 9 sui il 20 pietatis

L C+EO A S eo referente corpore egressum altilibus et illi non sáncte aperiens opima uascula peccatoris . . . reuertatur . . . uiuat faciei mee от. ad Redempto habituque crudeliter perplures eius potestaris

INTRODUCCION 23 non 30 multa miseratio sit

Domini 40 per tota die III IV VII VIII IX X I II III

IV

VI VIII

IX X XI XII XIII

XIV

73 accipere 28 от. 1 1 от. I от. 9 iube communicare 3 intempeste noctis 21 ulla 2 от. 1 nobilis 1 inertia nostra 9 ordinatus 4/5 opinione... penetrarent IOI от. 55 от. 63 ista omnia 26 condem(p)nabit 57 ita 82 от. 28 plaudentes manibus 24 egritudine ЬЬ decubabat 47 adtollens 1/2 sanctitatis

XLIX

minime multe miserationis sit Dominus per totum diem от. homo homines hoc (cf. IV vu }j) iube (uade), communica intempeste noctis silentio от. glorie

nobili inertia lingue nostre constitutus opinio... penetraret magno sociis homines condem(p)nare itaque uero от. manibus languore recubabat substollens almitatis

El problema está en saber en qué punto del otro grupo se ha producido la contaminación para tratar de establecer la historia del texto. Pues bien, a la luz de los datos suministrados por los manuscritos parece que hay que concluir que Carracedo ha sido contaminado en algún punto intermedio entre el estado que los manuscritos dan de la primera recensión y el de la segunda. En caso contrario, no se comprende que Carracedo no incluya ninguno de los pasajes con una segunda redacción y, si no todas, algunas de las interpolaciones menores de E 0 A S, pero sí algunas, aunque tampoco todas, de las trivializaciones de estos manuscritos; y, a la inversa, que todas las trivializaciones y adiciones de С L, por mínimas que sean éstas últimas, aparezcan sistemáticamente en E OAS. Hay que tener presente además que en esta fase de la tradición textual el texto ha sido depurado de una buena parte de los barbarismos que lo impregnaban, de la misma manera que es muy importante significar que la causa de los retoques y adaptaciones

L

INTRODUCCION

de algunos pasajes está en una tradición manuscrita ya errónea. Es lo que puede deducirse para Praef. 18 quos (102), IV п 30 multa O o IV Vil 28 claustra (I04). En consecuencia, todos estos factores ponen de manifiesto que entre ambas recensiones ha existido ya un intento, anterior al de la segunda recensión, por establecer una especie de primera vulgata del texto que es la que da en parte Carracedo, cuando se aparta de M P. Tal es lo que hace, por citar algunos ejemplos significati vos, cuando escribe en V in 1 inertia lingue nostre con E 0 A frente a inertia nostra de M P (= VF y Valerio), añade en IV IV 1 1 homines como sujeto de un putarent claramente impersonal (como lo es también en las fuentes que aduzco) y en IV Vn 1 un fácil hoc ante corpore (pero no en IV Vп 37 en un contexto idéntico), suprime manibus (que evidentemente es superfluo, pero procede de Ps. 46 2) en V xii 28 plaudentes manibus, elimina en III 23 ad eum rogarent el vulgar ad о trivializa en V n 1 la buena y difícil lección nobilis de M P, garantizada por sus fuentes de inspiración (105), en un facilísimo nobili. 3. La segunda recensión: E 0 A S o familia b. Esta familia b está constituida por los manuscritos E 0 A S. Dentro de ella hay que tener en cuenta, por una parte, que por el carácter fragmentario de ambos manuscritos no tenemos elementos (102) En el arquetipo hubo de figurar quem, ditografía provocada por e: quem se lee en S E A С, que en 0 y la lección de M en su desinencia final ha sido raspada. Que hay que escribir quos, como corrige M2 , lo pone de manifiesto el egressos siguiente de M P. Por lo demás, es evidente que este pasaje ha sido adaptado para referirlo exclusivamente al episodio siguiente del niño Augusto. (103) En el arquetipo figuraría noui quod multe miseratio sit Domini, lección de Л1 P, de donde en la segunda redacción se ha pasado fácilmente a . . . multe miserationis sit Dominus, lección de E 0 A L С (104) Claustris en los manuscritos, otra ditografía provocada por el Ulis anterior, de donde ha surgido la segunda redacción. (105) Hieron. epist. 108, 1 (epitaphium Sanctae Paulae) . . . nobilis genere, sed multo nobilior sanctitate (citado por Garvin en su comentario, pero imprime nobili, porque ha leído mal P -en su edición S- y la lectura de Smedt de Л1 no es correcta). Añádase la que puede ser fuente más directa de información: Prud. perist. 31-2 (precisamente el himno de Santa Eulalia) Germine nobilis Eulalia I mortis et indole nobilior; también Constant., Vita Germant 22 ... presbyter Senator... natalibus nobilis, religione nobilior (ed. R. BORIUS, p. 164) e incluso Ven. Fort., Carт. IV 8 1 1-12 nobilis antiquo ueniens de germine patrum, /sed magis in Christo nobilior merito (ed. F. Leo, M G H, A A IV, 1, Berolini 1881, p. 84). La antítesis entre la "nobleza" interior y la que corresponde por la cuna es un tópico en la literatura cristiana, creado fácilmente a partir del antagonismo entre el cuerpo y el alma.

INTRODUCCION

Li

de juicio para relacionar 0 y S; sin embargo, es innegable que S pertenece a este grupo, porque contenía la interpolación de la versión de la Vita Fructuosi y el índice de la segunda recensión y porque así se deduce de su comparación con Ay E. Por otra parte, la relación de 0 con Ey A está limitada a los Opusc. I-IV. No hay que olvidar, por último, que E termina en V XI 1o1. El conjunto ya ha quedado suficientemente caracterizado al hablar de los rasgos propios de la segunda recensión: un nuevo título e índice de capítulos, interpolaciones, pasajes nuevamente redactados, variantes propias y un proceso general de vulgarización del texto, que ya se vislumbra en la rama de la tradición perdida causante de la contaminación de Carracedo y que culmina aquí. Se detectan en esta otra rama de la tradición manuscrita muy pocos errores comunes que singularicen a este grupo de manuscri tos; pueden señalarse en IV п 12 la omisión de cит (ш6) y en V XI 76 la ditografía Híspanle por Ispania. Más importante es significar que los errores que se encuentran en algún manuscrito aislado coinciden con algunos de los de la otra rama, lo que permite extraer interesantes consecuencias. Aparte de los reseñados, muy poco más elementos comunes pueden señalarse para significar este grupo, porque a partir de esta recensión básica, de fecha tan temprana, y a través de sucesivos intermediarios perdidos cada manuscrito ha ido introduciendo múltiples innovaciones particulares y nuevas adiciones. Hay que pensar, por tanto, si se descarta un proceso generalizado de contaminación, lo que tampoco es improbable (107), en un arquetipo de la segunda recensión muy corregido con lecciones dobles interlineales o marginales en el que coexistieron las dos ediciones del texto. Esto explicaría que cada manuscrito se agrupe a veces con uno, a veces con otro, sin seguir una constante, o bien presente aisladamente alguna lección, e incluso algún error, común con la otra rama de la tradición (108) y, como no podía ser menos, ( 1 06) Que es necesario (véase la línea 29 de este mismo capítulo cum lacrimis rogaberunt). (107) Véase, por ejemplo, sobre el proceso de confrontación de unos manus critos con otros en la última fase de su ejecución M. C. DÍAZ Y DÍAZ, Confección de códices y crítica textual, en La critica textual y los textos clásicos, Universidad de Murcia 1986, pp. 149-166 (y en particular 163 ss.). (108) Puede haber algún error involuntario común y más claramente alguna innovación independiente en la que han coincidido, pero no descartaría algún punto de contacto, si bien mínimo, entre Ay CoL (por separado o juntos) por estas lecciones: I 78 eiulabant, I 121 añaden se, II 39/40 penetrauit, II 92 beatissimus, III 41 is, IV i 7 domino, IV III 1 3 aspectibus, IV ni 41 mittens munera, IV vi 11 fundamentis, IV vii 5 cui, IV vii 17 añaden hora, IV ix 5 sacrificii, IV ix 16 utraque, V ni 18 lectulis, V v 21 eorum, V v 33 sancte eulalie uirginis,

I.íI

INTRODUССIÓN

que sigan apareciendo innovaciones individuales y nuevas inter polaciones de cada manuscrito en particular.

II IV

Vu

sei si нaш (+rell.) non... numquam

1 7 14 35 50 1 31

fuerunt (+P С) medicamina ipse demum cognosceret (+rell.) per (+re¿¿.) iongam in quam

ferunt (+M) от. (+rell.) от. (+rell.) от. (+reli.) agnosceret от. longinqua(m)

22 add. simul 28 illi uero daustris portarum diuinitus reseratis mox ingressi sunt

36 от. 12 anxiaretur 2 5 prestolaretur OA 56 от. 57 deinde 60 rusticulus 91 silue 101 pietate 67 sic (+С) 39 precipuo loco (+С)

II III IV Praef. II

m rv VII IX

x

O

EA 19 sciscitatus sum 72 non... un(m)quam

45 1 4 29 4 39 17 37 1 10

от. (+rel¿.) illis uero clausis (-tris M P L С) portarum diuinitus reserauit moxque ingressi sunt (+MPLС) non (+M P) anxiaret (+reli.) prestolaret (+rell.)

E

denique (+rell.) dehinc rusticus (+rell.) siluas (+M P) pietatis (+rell.) si (+M P) principum locum (+MP) est iste iste est (+rell.) pretermitrentes ( + PL С) premittentes ( + M) egrotare egrotasse (+rell.) от. eum (+rell.) orientis orientibus precaretur (+L С) deprecaretur (+M) от. suos (+reli.) от. ipse (+rell.) lectulo (+L С) leao (+M P) circumspectus circumseptus (+rell.)

V v 77 omiten utrique, V v 104 gratias, V VI 41 отnes... illatas contumelias, V IX 19 catholice fidei, V xIV 37 permansurus, V epil. 12 in trinitate manenti semper dотino.

INTRODUССIÓN I II

III

IV Praef. I II

HI

IV v VI VII VШ

Ix

E 0 22 eterne uite 28 add. praue от. (Л.rell.) 5 о ad cubitum (+С) 6 1 pueruli 5 add. que(n)dam 39 auctoritatem conscriptam 3 narremus 9 conturbauerat (+M P) 9 clarius (+rell.) 18 domino offero 29 abiret 35 add. aliquando add. ocius E, demumO 36 proficiat 1 Felicia 13 conspectibus 21 ei 13 ipsa (+L C) 30 mirande (-do) positionis modum (-do) 36 от. 4 uenit

6 aut (+L С) 1 add. et

LUI

uite eterne (+reli.) от. (+reil.) sue accubitum (+M P) pueri (+rell.) от. (+re¿l.) auctoritate (+rell.) conscripti narramus (+rell.) conturbauerant (+L С) carius offero domino (+rell.) iret (+reil.) от. (+re¿l.) от. (+rell.) proficiet (+rell.) felici (+reli.) aspectibus (+L С, obtutibus M P)

illi (+nll.) illa (+M) in mire dispositionis modum se (+rell.) ueniens (+rell.) an (+M P) от. (+rell.)

Múltiples variantes relacionan a E y S, que vienen a representar sin duda el punto más extremo de este desarrollo a partir de la segunda recensión, tanto por el número y extensión de sus inter polaciones comunes como por las que incluye separadamente cada uno; para E en particular hay que tener además presente que ha introducido muchas innovaciones y ha adaptado diversos pasajes para intentar salvar su dificultad:

V

m

IV V

ES nec (in) aduersitate conturbabatur/ frangebatur 21 eius 37 obsisteret 40 a 88/89 in eius labiis eodem die dominus conferre dignatus est

64

A + rell.

от. multas resisteret от. in eo die eius labiis conferre dignatus est dominus

INTRODUССIÓN

LIV

96 sc(h)olastico sermone 105 precibus VI

VII

VIII

IX X XI

35/36 hilari, ut semper solitus erat, uultu 45 cepit 66 от.

111 5 11 14 34

5з 56 8з 18 12 26 8

male sanam iam tribuere deberet cibos eius reuertendi £, regrede/// S inueniret conturbatique gaudebat defendens uir dei informassent addidit

29 от. dt) morior 80 protinus diuino

scolasticos sermones templi A, templum rell. hilari uultu, ut semper solitus erat от. diabolus malam sane от. tribueret

от. от. от. inuenisset conturbati gaudebant defensor uir beams informasset adiecit episcopus moriar diuino protinus A E + rell.

IV VI vu x xI

IV

V VI

Ix x

19 et premsorum prom1sionibus 29 mortalibus dentibus 4 1 similiter 59 hoc 76 del. finibus

2 fama et opinione bonorum operum 30 fidei atque 75 responderet 24 absentiam dolebant atque 4 1 contumeliarum obprobria 52/53 fece 1 8 rector aecclesiae 1 0 pueros 63/64 concinnaciones suas suumque nequissimum consilium... esse frustratum

от. от. от. от. от. A S + rell. fama bonum opinione от. от. от.

alius aliud от. recte от. concinnationes sui nequissimi consilii... fuisse (esse) frustraras

INTRODUCCION

lV

4. Conclusión y resumen. a) El texto debió de ser redactado después de la muerte del obispo Renovato, último obispo biografiado, durante el episco pado de Esteban I (633-638). No encuentro nuevos argumen tos (109) en favor de esta datación generalmente aceptada (110). El autor de la obra es un diácono de Mérida, cuyo nombre desconoce mos. El estado del texto en esta primera fase nos es conocido por los manuscritos visigóticos, de origen riojano o burgalés, M y P (más el fragmento H) y en parte por los apógrafos de Carracedo С y L. b) Un compilador repitiendo errores que ya se encontraban en el arquetipo del que fluyen M Py Carracedo remozó por completo la obra; le da un nuevo título, confecciona un índice, interpola toda una obra independiente - una versión de la Vita Fructuosi proba blemente redactada en Mérida e integrada por diversos milagros y unos versos sobre Fructuoso de Braga -, añade nuevas interpola ciones menores a lo largo de todo el texto, redacta de nuevo algunos pasajes, retoca otros muchos tratando de soslayar su dificultad y de darle un tono menos bárbaro en el orden fonético, morfológico y sintáctico y añade al final de la obra una serie de textos, de los que sólo conocemos su nombre y no conservamos ni una sola línea. Por los datos de la tradición manuscrita se puede conjeturar que se llamaba Paulo y que refundió la obra en tiempos del obispo Festo

(109) Tal vez pueda ser un argumento más en pro de esta datación la firme convicción manifestada por el autor de que los milagros sólo se pueden contar después de la muerte de sus protagonistas, según demuestran dos episodios de la vida del obispo Fidel, en los que quienes quebrantan esta norma pagan con la muerte (IV vn 3 5-38 y IV vni). El origen de esta idea parece estar en Matth. 17 9 Nemini dixeritis uisionem donec Filius hominis a mortuis resurgat (cf. Garvin, 0. c., p. 403, y M. Aubrun, Caractères et portée religieuse et sociale des ' Visiones' en Occident du Vie au Xle siècle, en Cahiers de civilisation médiévale XXIII -1980-, p. 110); yo propondría también otro texto, de donde el autor la ha podido tomar: Greg. M., dial. I, 9, 5 ... presbítero praecepit ne, quousque ipse in corpore uiueret, hoc miraculum cuilibet indicaret... (ed. DE VOGUÉ, p. 80, y comentario en nota 5 ). Por tanto, si el último obispo mencionado es Renovato, la obra se debió de redactar en tiempos de su sucesor y, al hilo de esta argumentación, parece lógico que no se le mencione. Es notable la diferencia con el texto del epílogo de la versión de la VF interpolada en las VSPE (Apéndice, pp. Lxxxvin-xc) y redactada en vida de Fructuoso, en el que hay un esfuerzo por demostrar que es totalmente legítimo tal proceder, porque ése fue el de Sulpicio Severo y Gregorio Magno. (110) Resumen de la cuestión en Garvín, 0. c., pp. 1-6, que, por tanto, no voy a repetir; en ellas se encontrará la relación de los autores en favor de una u otra data que oscila desde el año 610 al 680.

LVi

INTRODUCCION

(672?-68o?), a quien dirige una Confesión, tal vez una profesión pública de fe. El estado del texto en esta fase puede reconstruirse por los datos comunes a E 0 A S. c) No obstante, puede conjeturarse que antes de la edición de Paulo la obra ya fue ligeramente retocada, aunque sin alcanzar la trascendencia que en la que hemos denominado segunda edición, porque el manuscrito de Carracedo está claramente contaminado con una tradición manuscrita perdida que representa un estadio anterior al de la recensión de Paulo y en la que ya aparecen algunas innovaciones e incluso interpolaciones de menor entidad. Hay que situar esta recensión entre la fecha de redacción de la obra y la de la edición de Paulo. El estado del texto en esta fase nos es conocido por los apógrafos de Carracedo, L y C, cuando se apartan de Л1 y P. d) A partir de los elementos básicos de la recensión de Paulo cada uno de los manuscrito de esta familia (E 0 A S) ha obrado con libertad extrema (como se detecta, por ejemplo, en el diferente tratamiento que da cada uno a la interpolación de la versión de la Vita Fructuosi) introduciendo innovaciones particulares y nuevas interpolaciones menores, hasta el punto de que cada manuscrito viene a constituir una nueva recensión del texto, cada vez más alejada del original. e) En fin, hay ciertos errores muy significativos, como los ya referidos quem, multe y claustra (p. l) o bien otros como II 6 5 hic ("1), IV 1 9 conturbauerat por conturbauerant, IV n 4 inlustris por inlustri, IV n 9 clarius por c(h)arius (112), V17 adstringeris por adstrigeis (1 3), V xin 9 animi por el más que posible amico (1 14), V xiii 27 minas por minans y V xin 30 furore por fore (m) Este hic no encaja en el texto de ninguna manera, además de deshacer la anáfora, tan evidente. Pienso que ha tenido que ser insertado aquí, porque por homoeoteleuton se omitieron las palabras Considera... seueritatem y fueron integradas en el texto con el reclamo hic. Tampoco sería extraño que procediera de una adición posterior del propio autor en el borrador de trabajo integrada con esta misma nota hic dentro del contexto de este pasaje, como se ve, muy elaborado y altamente retórico (un ejercicio escolar de sinonimia a base de aliteraciones y asonancias, véase J. FONTAINE, Fins et moyens de l'enseignement..., p. 191). (112) Sobre la confusión de clarus y carus en los manuscritos, cf. Thes. ling. Lat., s.u. carus, III, c. 502, 48. (11j) Нe supuesto que el autor dando una etimología falsa de la palabra astriger escribió adstrigeris, de donde en el arquetipo se generó la forma adstringeris (según me aclara el Prof. Juan Gil, por confusión con el verbo adstringo). (114) Sigo la conjetura amico en vez del animi de los manuscritos (menos A, que dando una vez más muestras de su agudeza se ha dado cuenta de la

INTRODUCCION

lVn

(115), que se encuentran en las dos ramas de la transmisión manuscrita y que, por tanto, tienen que proceder necesariamente del arquetipo del que derivan todos nuestros manuscritos. Como sabemos que el texto fue remozado en torno al 672-680 sin que se advirtieran tales incorrecciones, cabe presuponer que el arquetipo al que remontan todos nuestros manuscritos es de fecha sorpren dentemente muy temprana (siempre anterior a 672-680) y en consecuencia está muy próximo al autor (n ). A partir, pues, de todos estos datos puede construirse con bastante aproximación el siguiente stemma (117):

dificultad y lo ha eliminado). El texto está calcado de Greg. M. dial. I, prol. 1 secretum locum petit amicum moerori (-ris en otros manuscritos); la corrupción ha podido producirse por paso de amico a amici (por cambio de vocal a causa del meroris precedente) y de aquí a animi, (115) Aunque no descarto que más de uno sea un error accidental indepen diente, señalaré éstos otros que también pueden remontar al arquetipo: a) E + M P: II 67 si pro sic, III 39 principum locum por precipuo loco, V VIII 4 cunque por eumque ( + L) y V x 5 a por аc ( + H). b) 0 + M P: II г1 iterunique por herum iterumque, IV II 38 пec por ne y IV III 31 longam in quam por longinquam ( + L С). c) S + M P: V vi 7/8 conmentia y epil. 3 peritus. (116) Otra cuestión es la de la difusión del texto desde Mérida y su incor poración al corpus de Valerio del Bierzo. DÍAZ Y DÍAZ, Códices visigóticos en la monarquía leonesa, p. 147, pensando en Л1 y P (habría que añadir H) supone sensatamente que la integración se produjo en una recensión riojana de la compilación de Valerio del Bierzo. Podría agregarse además que, si las dos versiones del texto se han trasmitido dentro de este corpus de Valerio y la segunda es de 672-680, aparte de la extraordinaria vitalidad que muestra esta compila ción para acoger nuevos textos (no es una gran novedad decir que era una colección abierta), puede presumirse que las VSPE salieron muy pronto de Mérida (antes de 672-680), porque lo normal en la transmisión de los textos con varias versiones es que las recensiones largas se difundan más y desplacen a las breves. No hay datos para proponer una hipótesis sobre dónde y cuándo se produjo la integración de la segunda edición de las VSPE en el corpus de Valerio, porque, si se exceptúa A, se desconoce el origen de los manuscritos de esta otra rama de la tradición manuscrita. (117) Por los escasos elementos de juicio que presenta prescindo de T. No entiendo con qué fundamento DÍAZ, Códices visigóticos en la monarquía leonesa, p. 397, lo relaciona con nuestros P (S en la edición de Garvin) y A, que para mí no tienen que ver nada el uno con el otro.

Win

INTRODUCCION

ejemplar del autor ca. 635

[X] Nuevo título e índice Versión de la Vita Fructuosi j- Interpolaciones menores Remozamiento total de la obra Confessio Pauli ad Festum Otras adiciones

arquetipo entre 635 y 672-680 [X]

-[X]-

635-672? edición de Paulo (67 2 ?-6 8 o?)

[Ь]-

ejemplar riojano (s. IX?)

гИ [X][X] [X]

[X] s. X

M

[X]

H

s. XI s. XII?

s. XIII

[c]-J

Emil. X

L A O

[Sigüenza] I S

s. XVI

Toi. 27—26 Mat. 1376

INTRODUCCION

их

V. EdiciOnes 1. Edición de Bernabé Moreno de Vargas En 1633 un oriundo de Mérida, Bernabé Moreno de Vargas (118), publicó la que es la primera edición de las VSPE (119). Encierra la obra en sus 64 folios un breve prólogo al lector sobre la personalidad de Paulo Diácono -a quien, por cierto, hace monje benedictino de la iglesia de Santa Eulalia y arcediano de la Iglesia Mayor-, seguido del texto dividido en veintiún capítulos con unas breves notas en latín (120). El texto se presenta muy corregido, como corresponde a los criterios de edición de la época ("opus castigatum et pristino nitori restitutum", dice el autor); depende de una copia sacada de un manuscrito de la biblioteca de Don Fernando Enríquez de Ribera, duque de Alcalá, que el propio duque mandó a Mérida (12 1). Nada nos dice sobre la antigüedad de este manuscrito. Del cotejo de su edición deduzco que este manuscrito estaba muy próximo al códice de Segorbe. Es más, sin duda se trata del Toletanus 27-26 o una copia derivada de éste (122). Efectivamente, además de las lecturas más características de С S (123), reúne todas

(118) Semblanza de su personalidad por José Alvarez Sáenz de Buruaga en Bernabé MORENO DE VARGAS, Historia de la ciudad de Mérida, Badajoz 1974, pp. 9-1 1 (reimpresión de la edición de Madrid, 1633). (119) Título completo: PAVLi / DiACONI / EMERITENSIS, / LiBER / DE VITA ET MiRACVUS PATRVM / EMERITENSIVM. / A BARNABA MORENO DE / Vargas, cum Notis in lucem erutus. / CLARISSIMO VIRO DOMINO / lOANNI CHABES DE Mendoça, I Svmmo Praesidi Ordinvm / Senatvs, Dicatvs. / Cvm Privilegio, I Matriti apud viduam Ildephonsi Martin. / Anno M. DC. XXXIII. Agradezco al Dr. Víctor Gerardo García Camino, director de la Biblioteca Pública de Cáceres, su amabilidad al facilitarme fotocopia del ejemplar de esta obra rarísima depositado en aquella Biblioteca. (120) Reseña de esta obra en Vicente BARRANTES, Aparato bibliográfico para la historia de Extremadura, Madrid 1875, II, pp. 7-13. (121) ... copia transcripta fuit ex codice manuscripto Bibliothecae Excellentissimi Ducis de Alcala Ferdinandi Enriquez de Ribera... y "... el que vino a mi poder es el que a esta ciudad envió el excelentísimo señor duque de Alcalá ... ; yo le tengo corregido para con unas notas latinas sacarle a luz..." (Historia..., p. 239). (122) Descarto que sea el Matrit. B. N. 1 )76, que efectivamente procede del Tolet. 27-26, porque encuentro en él multitud de variantes no registradas en la edición de Moreno de Vargas, en lo cual no merece la pena entrar en detalles. Por lo que he podido conocer de este manuscrito en esta obra y mi edición de la Chronica Adefonsi Imperatoris (citada en la bibliografía de este códice, nota 52), puede afirmarse que es muy propenso a innovar. (123) Además de la atribución de la obra a Paulo Diácono y su división en veintiún capítulos, citaré entre otras bien significativas, I 13 omisión de in

LX

INTRODUCCION

las corruptelas que el ejemplar toledano (124) ha ido acumulando a partir del segorbense y, salvo en los casos de discrepancias explicables por las más que esperadas enmiendas, que afectan no sólo a la morfología o a la sintaxis (125), sigue su pauta y depende única y exclusivamente de él. Por ello, aunque sólo es mencionado en un lugar, me resulta sorprendente en IV Vil 4 desiuimus la nota in aliquibus deseruimus y más todavía en IV Vi 20 quum.. . periret la observación de que in M.S. deficiebat (f. 24v). No voy a entrar en más detalles ni quiero ejercer con esta obra el papel de severo censor que ya jugó otro emeritense, con temporáneo de Moreno de Vargas y beneficiado de la Catedral de Sevilla ( 126). La edición de Moreno de Vargas tiene el valor indudastratu,\ 14 ad miracula,! 51 omisión de properantes . . . ineffabile,lji munere, II 63/64 omisión de emenda... aliquando, III 27 abditissimo, IV ni 16 omisión de diceret, IV IV 1 1 securum, IV ix 23 toto, V II 9 erat, V ni 64 adición de neque (пec S) aduersitate frangebatur, V IV 19 adición de et premiorum promissionibus, V vi 29 adición de mortal"thus dentibus, V VI 41/42 omisión de atque equanimiter ferret, V x 38 perspicaciter, V XI 110 arreptoque, V XV 5 conferí copiose caritatis, etc. (124) Citaré como bien significativas II 26 pollicens (polluens), IV u 2 effectibus (a-), IV ni 42 ingressi (regressi), V II 27 admitiente (adnittente), V ni 25 eximiiis (exeniis), V V 75/76 omite et отпeт ueritatem inûgniter demonstraret, V VI 68 grauius (grauibus), V VI 71/72 talefertur exilium mihi minaris dedisse responsum, V VI 112 totius (quantocius), V vu 13 bestiunculae (euect-), V VIII 28 pie simulata (pietate simulata), V vin 35 aperuit (ut) regrederetur, V vin 72 coram (curam), V vin 78 omite extuanti, V x 45 egregis (-gii), V XI 98 et (ut), V xii 27 omisión de atque, V xiv 7 tantaeque (et), V XIV 31 omite ipse, Epil. 4/5 molumentum (emo-). (125) Cambia las formas de sum ( = ir) por las correspondientes de eo, escribe siempre refero (referre grattas o grates) por ago, eripere por educere, ciuitas por urbs (f. 2 2г 'Cumque in Emeritensem ciuitatem peruenissent, sic in M.S. pluribus in locis, sed melius dicetur in Emeretensem Vrbem') u omite repetidamente exilio (f. 45v ' ...et verbum exilio abundat, quia sufficit dicere relegati sunt'). (126) Según Vicente BARRANTES, o. c., pp. 13-14, Juan Gómez Bravo publicó en Amberes unas correcciones y observaciones a la obra de Moreno de Vargas, loannis Gomezii Bravi, Hispalensis almae Ecclesiae beneficiant, Ad Paulum Diaconum Emeritensem emendationes, et notae, Antverpiae ex Oficina Plantiniana Balthasaris Moreti, M. DC. XXXIV. Yo no he encontrado este folleto (tampoco referencia sobre el mismo, excepto la noticia de Barrantes), por más que lo he buscado. Según Barrantes, se trata de cuatro hojas en 40 sin foliar, de las que las dos primeras contienen correcciones al texto latino impreso por Moreno y las otras dos una epístola en castellano dirigida al doctor Guillermo Boisoto. Cuenta en ésta que envió tales alegatos a Moreno, quien a su vez redactó contra ellas un escrito que circuló por Sevilla con "ridículo aplauso". Precisamente también por las noticias que Gómez Bravo da en esta epístola podemos saber que Moreno achacaba los errores de su edición bien a los que se contenían en el "ms. gótico" existente en Mérida o bien a erratas de impresión (me sorprende ante todo que hablara de "ms. gótico", si, como estoy seguro, procede del Tolet. 27-26).

INTRODUCCION

LXi

ble de haber dado a la imprenta el texto, pero los errores (curiosa mente más de uno ha resistido el paso de las sucesivas ediciones y pervive todavía en la de Garvin), las posibles erratas de impre sión, las omisiones, la puntuación, realmente calamitosa (127), y la propia ineptitud del editor, además del escaso interés de sus notas (basadas muchas en "autoridades" como Dextro y Máximo) dan como resultado un texto muy deslucido y en muchos casos incom prensible, que supone una aportación muy pobre en la historia de la constitución del texto. 2. Edición de Tomás Tamayo de Vargas Muy pocas mejoras supone la edición de Tomás Tamayo de Vargas publicada cinco años más tarde en Amberes (128). Esta edición (texto y notas en pp. i-1 16), que se abre con un prólogo Ad exterum res Hispanas amanten y se cierra con un estudio sobre las glorias del pasado de la ciudad de Mérida, pp. 1 17-1 5 8, ofrece mucho menos de lo que promete ya desde su título. Aunque la obra presenta el texto como inédito y no hace ninguna referencia a ella (129), existen coincidencias más que sospechosas que me hacen suponer que conocía la edición de Moreno de Vargas. Nada menos que ocho manuscritos dice Tamayo que "utilizó" (130), pero el examen de su texto no puede ser más La cosa no terminó aquí. En 1638 este mismo personaje publicó en Florencia unas Advertencias a la Istoria de Merida, donde continúa su particular persecu ción contra su paisano (hay edición facsímil de esta obra publicada por la Asociación de Amigos del Museo Nacional de Arte Romano de Mérida, Badajoz 1989, con estudio previo del autor y su obra, pp. 5-29, por José María Alvarez Martínez, donde nada se dice, por cierto, del folleto antes referido). (127) Sólo dos ejemplos: V vii 29, f. 44v qui cum venisset, ait ad euт. Vir Dei, quantum...? y V хш 36/37, f. 6ov Ecce adhuc tu viuis, & tantas nobis minas pratendunt te defuncto. Quis è nobis de eorum manibus queat liberare?. (128) Título completo: Pavlli (sic) / DiACONi Emeritensis / Liber / de Vita et Miracvlis / Patrvm Emeritensivm / A multis hactenus desideratus, numquam editus: / Ad veteres Gothorum et Latinorum membranas collatus, / et NOTIS illustratus. / Vna & / AltoZIIAZMATiON / DE R.EBVS EMERITENSIBVS. / E Bibliotheca / D. ТНОМЛЕ ТЛМАЮ DE VARGAS I ABULAE-CARPETANI / PHILIPPI QVARTI MAGNI I HiSPANIARVM ET INDIARVM REGIS / HISTORIOGRAPH!. / ANTVERPIAE / Apud IOANNEM MEVRSIVM. / Anno M. DC. XXXVIII. (129) Moreno de Vargas sólo es citado en la p. 79 al hablar de los personajes, que mencionan a Paulo, el supuesto autor de la obra, pero la cita se refiere a su obra Discursos de la nobleza de España, editada en 1620, y no habla para nada ni de su edición ni de la Historia de la ciudad de Mérida. (130) Se lee en las pp. 75-76: "Exemplaria Pauli, quibus vsi sumus: I. Ex Ecclesiae Toletanae Bibliotheca litteris Gothicis exaratur (sic). II. Gothicum ex Bibl. Regia Hieronymiana apud Scoriacum. Existimo olim fuisse ex Carazedano S. Valerii monasterio. Vidit etiam Amb. Morales... Plura

LXii

INTRODUCCION

decepcionante. Éste deriva exclusivamente también, como en el caso de Moreno de Vargas, de un apógrafo del códice de Segorbe. Al menos podemos tener la seguridad de que de los ocho manuscri tos, que dice haber utilizado, dos proceden del códice de J. Bautista Pérez, porque en la p. 79 dice que en dos ejemplares "recenti manu exaratis" al principio de la obra se lee In Paullt (sic) Diaconi Emeritensis Hb. de Vita et miraculis PP. Emer. Index capitum. Nos enim partiti sumus in capita distinctionis causa y esta advertencia y la división de la obra en veintiún capítulos sólo aparecen en este manuscrito y sus apógrafos. Pues bien, Tamayo se ha guiado sin duda de manera preferente y casi exclusiva por estos dos ejemplares: su texto reúne todas las lecturas de С S que he relacionado al hablar del texto de Moreno de Vargas (en la nota 1 2 3) y las más características del Tolet. 2J-26 (en la nota 1 24), por lo que me parece más que evidente que su texto también deriva de éste o una copia del mismo. Sólo encuentro dos variantes no procedentes de С S, que me hacen pensar que tal vez vio, pero ni utilizó ni advirtió su importancia, algún ejemplar de la segunda recensión ; son Praef. 9/10, donde imprime vas (pero no sacrariumque), y II 28, en que ante intentionis añade pessimae (prave se lee en E 0). Por lo demás, sólo en seis ocasiones hace referencia en el margen a lecciones de otros manuscritos (131) y es hic sunt Pauli exemplaria latinis litteris exscripta, quae non otii nostri fuit illa omnia conferre. III. Ex Bibl. Illust. D. Ioannis Bertrami à Gueuara Archiep. Compostellani. . . ; dono accepi ab Illust. D. Fredenando de Vera & Vargas Archiepiscopo-Episcopo Cuzcensi... Latinis litteris transcriptum à viro docto, vt apparebat, ipso in limine indicabatur. IV. Etiam Latinis litteris scriptum ex Bibl. viri nobilis D. lo. de Fonseca & Figuerra...; in Seren. Ferdinandi Hisp. Infantis, Cardinalis Toletani Bibliothecam postea translatum. Quod quidem ex Bertramiano, cum iisdem mendis scateret, transcriptum crediderim. V. Etiam Latinum, ab Aluaro Gomecio à Castro Eulaliensi V. Cl. Francisais Pisa Toletanus Th. D. mihi, dum viueret, amicissimus habuit. VI. Latinum, Antoniii Couarruuiae..., omnium emendatissimum. VII. Gothicum, manu Illust. Garsiae Loaisa Archiep. Toletani in aliquot locis interpolatum. Habui a Petro Salazar de Mendoza Canonico Toletano,... VIII. Gothicum aliud, quo vsus fuit magnum Hispaniae decus, Io. Mariana. . . Habent hodie illius socii, apud quos Toleti tumulatus..." (131) Son (la palabra de su edición a la que se refiere la variante figura entre paréntesis) en IV iv 27 facibus (faucibus); IV IX 32 imprime iussui por iussis y da al margen la variante iussi, que no aparece en ningún manuscrito y sólo en la edición de Moreno de Vargas; V ni 39 quaestione (cautione), variante que no registra ningún manuscrito; V vi 107 oblaterauit (oblatrauit); V vi 127 estampa un incomprensible concussus y en el margen el correcto conuersus y V xii 16 hominum (отпeт o bien omnium). Nunca especifica de qué otro manuscrito se trata limitándose a escribir al. delante de la variante.

INTRODUCCION

Lxiii

evidente que ante las dificultades prefiere inventar antes que recurrir a otra copia (132). No obstante, porque es mejor conocedor del latín que Moreno de Vargas, en muchos casos sabe salir del apuro con más ingenio (133), hace en el margen sus propias conjeturas (134), muy poco afortunadas, señala la mayoría de las fuentes bíblicas y en general respeta más que Moreno de Vargas el texto de los manuscritos. Tampoco su edición está libre de errores, omisiones importantes y erratas. Esta edición de Tamayo es la reimpresa por el Cardenal José Sáenz de Aguirre (135), Migne (136) y parcialmente por Tamayo de Salazar С ) y por los Bolandistas ( ). (132) Por ejemplo, en I 26 Cescribe Dumque hec uidissem en vez del correcto audissem y Tamayo Dumque haec quae uidisset audissem; en I 51 С y los manuscritos derivados de él omiten properantes . . . ineffabile, con lo que ita altrinsecus obsequium exibebant queda sin sentido, por lo que elimina todo; en II 86 CAaprouana (grafía inversa At profana) y escribe improba (uana Moreno de Vargas); en V v 4 en Tolet. 27-26 se lee hos por hostis y Tamayo estampa haeresis ( = Moreno de Vargas); en V VIII 78/79 extuanti animo ferbentique spiritu el Tolet. 27-26 omite extuanti y Tamayo escribe animo feruenti frequentique spiritu o en V XIII 5 9/60 . . . cum omni clero, uoluit noluit, coram episcopo adstitit (donde el Tolet. 27-26 omite noluit, con lo que ha resultado cum omni clero uoluit, coram...) escribe uenit por uoluit (=Moreno de Vargas). (133) De los lugares citados para Cíen la nota 123 y para Tolet. 27-26 en la nota 124 ha corregido munere en manere, que no está del todo mal; ha subsanado errores como effectibus, coram, egregis, perfidiae, molumentum o pie simúlata y se ha dado cuenta de que en V vi 71/72 hay unas palabras desplazadas de su lugar. (134) Son éstas (la palabra a la que va referida la conjetura figura entre paréntesis): II 53 lingeret (langueret), IV vi 13 iuuante (iubente), IV vi 23 partitus (potitus), V vi 75 boidonate (biothonate), V VII 22 imprime quem y conjetura en el margen quae, V x 3 5 causis (ausis) y V X 5 5 auderet (deberet). (135) Collectio maxima conciliorum omnium Hispaniae et noui orbis, Roma 1694, II, pp. 639-657. (136) PL 80, 1 1 5-164. (137) Anamnesis sive Commemorationes Sanctorum Hispanorum, Pontificum, Martyrum, Confessorum, Virginum, Viduarum ac Sanctarum Mulierum; ad ordinem et methodum Martyrologii Romani quo utitur Ecclesia Catholica auctore... Lugduni, 1651-1659, 6 vols., II, pp. 430-435 (Renovatus); V, pp. 616-617 (Nanctus), y VI, pp. 30-43 (Masona), aunque también Garvin, 0. c., pp. 8-9, nota 14, arguye y trata de probar que las actas de Masona impresas por Tamayo de Salazar no proceden de Tamayo de Vargas, sino que dan un texto ecléctico, fruto de la comparación y elección de variantes entre las tres primeras ediciones (Moreno de Vargas, Tamayo de Vargas y Bivar), cuestión en la que considero que no merece la pena entrar. (138) AASS, Feb. II, pp. 63-66 (Fidelis); Mart. Ill, pp. 903-904 (Renouatus), Iun. V.pp. 86-87 (Innocentais) y Oct. IX, pp. 5 99-600 (Nanctus), aunque Garvin, 0. c., p. 8, nota 13, sostiene que el texto de Nancto fue reimpreso a partir de la edición del P. Flórez y que las actas de Inocente, proceden de Tamayo de Vargas o de Tamayo de Salazar.

LXiV

INTRODUCCION

3. Edición de Francisco Bivar Un aire nuevo aporta a la historia del texto la edición de Francisco Bivar (139). "El Códice de Bivar es muy precioso, por la luz que da a varios puntos", observó sensatamente el P. Flórez. Bivar imprime sólo los tres últimos opúsculos de la obra, pero es seguro que el manuscrito que utilizó contenía la obra completa. Ocurre, sin embargo, que el texto se va ensartando al hilo de las notas que acompañan a su comentario del supuesto Chronicon de Máximo (140). Este hecho ha despistado al P. Flórez, que no ha observado que la obra incluye también el episodio del monje africano Nancto, y a de Smedt y Garvin, que no vieron esta edición y se han guiado por las informaciones de Flórez. Habrá, por tanto, que concluir, de una parte, que Bivar no imprimió el prólogo y los dos primeros opúsculos sencillamente porque no le interesaron para su comentario y, de otra, que el manuscrito en el que basó su edición no es el Emilianense 1 o , como pensó Garvin partiendo de la falsa suposición de que Bivar sólo editó los dos últimos opúsculos, que son los que únicamente se contienen en este manuscrito. También esparcidas por doquier nos da Bivar unas preciosas noticias sobre el códice en que fundamentó su edición. Se trata de un manuscrito en pergamino del monasterio de Nogales (1 x) (139) Marci I Maximi I Episcopi / Caesaravgvstani, I Viri Doctissimi I CONTINVATIO CHR0NiCI Omnimodae I Historiae ab Anno Christi 4)0 (ubi Flap. L. Dexter desijt) usque ad / 612. quo maximus pervenit./ Vna cum additionibus S. Braulionis, Helecanis, Taionis, & Valderedi / Caesaraugustanorum itidem Episcoporum, I ACCURATISSIMIS OPERA, ET STVDIO / R. A. P. Fr. Francisci Bivarij Hispani, . . . Matriti Ex typographia DiDACi DiAZ de la CARRERA / ANNO M.DC. LI. (140) El texto se encuentra en las siguientes páginas: 507-508 (Opusc. III), 515-521 (Opusc. IV), 532-534 (Opusc. V i-in), 585-590 (V iv-vn), 645-646 (V vin), 653 (V vin 1-12), 661-664 (V vin 13-xi), 668 (V xn) y 711-713 (V xin-Epil.). Que contenía el Opusc. II se revela en la p. 713, donde al referirse al obispo Renovato dice: "Verum ante Pontificatum suum praefuerat Renovatus coenobio Coloniensi (alus Cauliniano) VIII. P. M. ab urbe Emeritensi distante; refertque idem Paulus, quid sub eo Abbate accident". Compárense, efectiva mente, estas palabras y II 4/ 5 ... monasterium cut Coloniana uocabulo est, quod ab Emerita urbe aut procul situm fere milibus octo distat. El Opusc. IV aparece dividido en ocho capítulos y el V en veinte, encabezados por un breve título sobre su contenido. Bivar desconoce la serie de capítulos y títulos de los manuscritos perezianos y editores anteriores. (141) No sé cómo compaginar estos datos con la noticia de Ambrosio de Morales, que en su visita a este monasterio (su viaje se inició en Alcalá en junio de 1 572 y terminó a finales de febrero del año siguiente) no encontró ningún libro: "Monasterio de los más principales del Císter, a la ribera del Río Iria, entre Benavente y La Bañeza... No hay enterramiento Real, ni hacen sufragio particular por los Reyes, ni tienen Libros" (Viage de Ambrosio de Morales por

INTRODUCCION

LxV

titulado Vitas Patrum de aproximadamente el siglo XIII, escrito por un monje de este monasterio llamado Domingo y con títulos miniados С 2)' Pues bien, la luz que, según el P. Flórez, fluye de esta edición no es otra que la del añorado códice de Carracedo. Tal es lo que se deduce del cotejo de su edición y de su comparación con nuestros L y C, e incluso puede asegurarse que está más próximo a L que a C, tanto en sus lecciones (143) como en los arreglos que efectúa a partir de los errores de L (144). También Bivar edita el texto como inédito (145) y del cotejo de su texto y de los ejemplos que he dado en las dos notas anteriores puede deducirse que desconocía las ediciones precedentes o, al menos, no recurrió a ellas ante las dificultades, sino que se guió sólo por este manuscrito desconocido de Nogales tan próximo a L. Sólo en tres ocasiones ha consignado al margen otras variantes, pero lo que deduzco de ellas es que ha recurrido a la conjetura y ha consignado la variante del manuscrito (146). orden rey D. Phelipe 11 a los reynos de León y Galicia y Principado de Asturias para reconocer las reliquias de Santos, Sepulcros Reales y Libros manuscritos de las Cathedrales y monasterios. En Madrid. Por Antonio Marín. Año de 1765, p. 184). (142) Ex codice vetustissimo M.S. membranaceo monasterij Nucalensis, ante 400. annos scripto: cuius titulns: Vitas Patrum (p. 507); ... ex egregio M. S. Codice Bibliothecae Coenobij mei Nucalensis, ante 400. ciciter (sic) annos scripto, manu Dominici Nucalensis Monachi: vt ipse alicubi seproditip. 5 14); herum ergo de Masona sic (Paulum) loquentem audiamus sub hoc titulo, qui in eodem Codice M.S. Nucalensi miniatis litteris extat Item de Sanctissimi Masonae Episcopi vita & virtutibus (p. 532). (143) Tit. Ill Obitus cuiusdam Sanctissimi Abbaus Nuncti, III 6/7 repite Virginis Eulaliae después del primer sanctissime, III 30 omite eum, contigit, IV v 6/7 il le sublatis de iure ecclesiae praediis uoluisset cum suis se a ab eis separare, IV ix 15 añade est ante contigua, IV ix 18/19 continua, V I 10 priorum, V II 3 omite deuotus, V IV 1 3 omite uir, V IV 23/24 malum y omite ne... consensisse, V v 18 J'19 perpetrata morte, V vi 101 rex de throno suo Leouigildus, V vin 17 ei. Quem, V x 17 reuertentes, V xi 16 straturi, V xi 109/110 omite pergeret... diaconi, V xi 112 absolutis, V xni 24 iamque. (144) V 1 16/17 s¡acepit gratulenter L : suscipere gratuletur b (= Bivar); V IV 1 1 iterumque L: semel iterumque b; V VI 47 abidioribus (=ra-) L: auidioribus b; V vu 14/16 Quem uir Domini (ut от. L)... daret nihilque reseruare . . . precepit L : Quem uir Domini . . . dari nihilque . . . reservan praecepit b ; V vin 9 exultacionis L: exaltationis b; V ix 32 incitatur(=-tatus)... intulit L: incitatur et . . . intulit b; V x 5 eos que (=eosque) L: eosquosb; V xin 77 stipendia numerum (=munerum) L: stipendia nummorum b. (145) Sed quoniam Diaconus ipse nunquam hactenus typographicam lucem vidit, operae pretium duxi eius scripta in gratiam eruditorum suis locis inserere . . . (P' 5 M)' (146) V 1 7 supernis (por adstrigeris) y escribe al margen Al. astringens, sed vane; V ix 8 catenis y al margen Al. Erebi y también en este mismo lugar en

LxVi

INTRODUCCION

Tampoco nos dice nada sobre si en el manuscrito de Nogales la obra llevaba nombre de autor. El habla repetidamente de Paulo Diácono como autor de la misma, pero este dato puede proceder de Ambrosio de Morales, del P. Mariana, Padilla, Baronio o cualquier otro de los autores que cita. La edición de Bivar, por tanto, es un testigo importante más para reconstruir el texto de las VSPE tal como se copiaron en el códice perdido de Carracedo y supone un avance doble sobre las dos ediciones anteriores. Por una parte, ofrece un texto más genuino y próximo al carracedense, porque no incluye las corruptelas del Tolet. 27-26; por otra, ofrece para los Opusc. III-V el texto completo de Carracedo, ya que, como hemos visto, el códice de Segorbe en su segunda parte depende del también desaparecido manuscrito de Sigüenza. 4. Edición del P. Flórez La edición del P. Flórez (147) toma como base las tres ediciones anteriores y un manuscrito incompleto de la Real Biblioteca de Madrid "... que cessa en el cap. I". A juzgar por este dato y las tres únicas lecciones que da del mismo debe de ser el folio de París, n. a. 1. 21/8, encudernado con Madrid, B. N. 822. Construye, por tanto, un texto ecléctico asentado en las ediciones precedentes consignando a pie de página algunas de las variantes que se encuentran en ellas, con lo que, como él mismo no tiene ningún recato en asegurar, "... la (edición) que yo pongo aquí, me parece la mejor de todas, por quanto se ha hecho teniéndolas por delante, supliendo con una lo que falta en otra: y sin que haya palabra que no conste por alguna edición, aun quando no se expressa en las correcciones, que se ponen al pie, por bastar esta prevención". La verdad es que sus notas de pie de página son más bien escasas y que, a pesar de lo que dice, no recogen ni mucho menos todas las variantes de las ediciones anteriores ni su texto siempre se ajusta al de estas ediciones. 5 . Edición de C. de Smedt Un avance considerable, tanto por la calidad del manuscrito en que basa su edición como por el espíritu más crítico y mejor saber hacer con que su editor afronta todos los problemas, supone la la línea 9 piceis y en el margen Al. picibus. Sólo en IV vi 2 3 propone para potitus est la posibilidad de fort. transegit. (147) E. S., XIII. Estudio previo sobre el autor y ediciones anteriores en pp. 326-334, texto en pp. 335-386.

INTRODUCCION

LxVii

siguiente edición de la obra, aparecida en Bruselas en 1884 (148). De Smedt es el primero que cuestiona la autoría de Paulo Diácono, plantea el tema de la fecha de redacción de la obra (pp. 8-15), toca problemas lingüísticos que atañen a la fijación del texto (pp. 14-15 y 31) y se preocupa por la "cuestión Hermenegildo" con buen conocimiento e interpretación de las fuentes (pp. 25-30). Su edición depende del códice Emilianense 1 }, si bien hay que contar con el serio inconveniente de que su editor no llegó a colacionar el texto personalmente y sólo pudo conocerlo a través de un apógrafo del mismo escrito para él por el P. Julio Tailhan (149). De Smedt da, por tanto, el texto de este apógrafo siguiendo los siguientes criterios (150): respeto a la autoridad del códice; en caso de discrepancia con el mismo se advierte al lector en nota; regu lariza la grafía (151), salvo en muy pocos casos (baselica, Emeretensis, deligare); ofrece a pie de página las variantes de editores anteriores en caso de errores de M o mejores lecciones y mantiene la división en capítulos de las ediciones de Tamayo y Flórez. Sobre el texto editado tengo que hacer varias precisiones, no sólo por la incidencia que tiene para su edición, sino porque también es muy importante para la edición de Garvin, ya que éste tampoco vio este manuscrito y su colación de M deriva de aquí. Pues bien, no me parece nada cuidada y escrupulosa la transcripción de Tailhan de la que de Smedt depende. Registro muchas imprecisio nes. Hay que reconocer, en primer lugar, que el texto impreso no es siempre el de M y que la variante de éste no está recogida en nota, de donde se colige que hay error en la lectura (152), la cual (148) Anonymi Libellus / de Vitis et Miracuus / Patrum Emeritensium I Paulo Diacono Emeritensi Vulgo Inscriptus. / e Codice Academiae Regiae Rerum Historicarum Hispanicae I Edidit, I Commentario Praevio ET NOTIS INSTRUXIT / C. DE SMEDT, S. J. / HAGIOGRAPHUS BOLLANDIANUS. / Bruxellis / Typis Polleunis, Ceuterick & Lefebure./ 1 8 84 ; posteriormente fue impreso en AASS, Nov. I, Bruxelles 1887, pp. 309-3 16 (comentario previo) y 316-337 (texto y notas). He utilizado una fotocopia del ejemplar de la edición de 1 8 84 de la Biblioteca del antiguo Museo Arqueológico de Mérida (lo que tengo que agradecer al Dr. D. José Alvarez Sáenz de Buruaga). Hay que achacar a las erratas las diferencias (muy poco importantes) que observo entre esta edición y la reimpresión de los Bolandistas. (149) De Smedt, o. c., p. 7. (150) 0, c., pp. 31-32. (151) De donde han surgido grafías como eleemosynam, mulctaretur, inclyti, omnimodis (omnis modis en el códice), etc., que Garvin registra en el aparato crítico de su edición como genuinas de M. Por contra, a partir de Emeretensis se empeña en escribir Emereta, cuando en el manuscrito se lee Emerita. (152) Está desafortunadísimo en el título lN NOMINE DOMINI INCIPIT LÍBER de Vitas et Miracuus Patrum Emeretensium: In Nomine Domini Incipit

LxVni

INTRODUCCION

en este caso viene a coincidir con la de las ediciones precedentes, o que ha olvidado registrar en nota la lección de M. Desde luego, es evidente que en más de una ocasión ha repetido lecciones de los editores anteriores que no están en M; como más de una de estas lecciones coincide con las que sólo se registran en Tamayo y además desconoce las ediciones de Moreno y Bivar, parece claro que la colación del manuscrito se ha efectuado sobre el texto de Tamayo o teniéndolo a la vista (153). Por otra parte, sólo en seis ocasiones habla de correcciones en el manuscrito (154), cuando está plagado de ellas; en consecuencia, no me sorprende tanto que dé por lo general el texto de M2 sin decir para nada que se trata de una corrección posterior, como que a veces dé el que subyace bajo la corrección (155). 6. Edición de Joseph N. Garvin Sigue a ésta la edición ya citada de Joseph N. Garvin, que es la primera y única edición crítica del texto (156). La obra consta de Líber Vitas Sanctorvm Patrvm Emeretensivm M. Otro despiste notable se registra en III 5/8, donde según de Smedt (o mejor, la trascripción de Tailhan) en Л1 se lee qui dum aliquandiu ibidem sanctissimae Eulaliae virginis basilicam desideranter accesit y en realidad dice qui dum aliquandiu ibidem sanctissime Eolalie uirginis in qua eius sacratissimum corpusculum requiescit desideranter accessit. Daré algunos otros casos: I 7 mort: morís M, I 45/46 et Uli: Uli uero Л1, II 1 Fuerunt: Ferunt M, II 5 Emereta ( = IV vu 6, V vin 5 2.60, ix }o):-ri-M, III 10/1 1 contemplata: comtemplatione M, III 39 от.: fisci M, IV II 9 charius: clarius M, IV vi 11 fundamentis: -ti M, IV ix 19 debeat: debeant M, V 1 7 astrigeris: adstringeris M (adstrigeris Mz), V II 1 nobili: -lis M, V и jo etiam: от. Лi, V v 59 dictum fuerit vobis: datum uobisfuerit M, V vu 24 reperti: repente M (reperte M2), V vin 46/47 ornamenta: -tum M, V IX 23 procedere credens: procedens M, Vix 25 от.: esse M, Vix ¡jprelia: premia M, Vxi 39 multitudine: -do M, V xi 57 praeciperet: preciperent M, V XI 99 aliquo: alicui M, V XIII 14 letitia: -tie M, V xin }} recubabat: de- M, etc. (153) Señalo, entre otras, estas lecciones que no están en M y proceden de las ediciones anteriores (todas están en Tamayo, pero indico entre paréntesis las exclusivas de él): II 2 añade fore qui, II 24 tradi, IV II }} añade non, IV II 48 añade paene, IV vii 14 uociferanter, IV IX 19 debeat, V II 5 humilitatisque (=Tamayo, humilitatis sue M), V ш 3 memoremus, V vi 41/42 omite atque... ferret, V vi 74 ibi ( =Tamayo, illic M ), V VIII 2 1 añade tot, V vin jyfrequentique (= Tamayo, ferbentique M), V X 8 interficerent, V xi 99 aliquo, V xin 2 diuino sufragio, V xin 67 cepisset, XV 7 numen. (154) Son en I 39 altilia, IV IV 26 obsistere, V IV 3 choruscauit, V IV 4 hec, V v 90 facundi y V VIII 28 pie multa. (155) Anoto que sólo en cuatro ocasiones siguió el texto de M (IV II 24 nullt, IV и 31 infirmo, V X 6 innumerabile y V XI 50 decretus). En todas las demás correcciones ha editado el texto de M2, sin especificar nunca que se trata de una segunda mano, por lo que huelga dar una relación de las mismas. (156) Reseña de M. C. Díaz y Díaz en Emerita XVI (1948), pp. 350-352, y de Jean G. Préaux en Latomus VII (1948), pp. 101-102.

INTRODUCCION

Lxix

una introducción, pp. 1-132, con estudio del autor, cronología, ediciones y manuscritos, fuentes y un extenso estudio lingüístico. Sigue el texto latino y la versión inglesa, pp. 136-259, y cierra la obra un amplísimo comentario, pp. 260-543, la bibliografía e índices de fuentes, palabras y locuciones comentadas y de personas y cuestiones notables, pp. 546-566. El trabajo es en muchos aspectos irreprochable, aunque para ciertas cuestiones haya podido quedar anticuado. Es lo que ocurre, por ejemplo, con el estudio de la lengua, pp. 42-132, que ocupa la mayor parte de las páginas de la introducción, por lo mucho que se ha avanzado desde entonces en estudios generales sobre el latín visigodo o en los particulares que acompañan a las ediciones de obras o autores concretos. La bibliografía es completísima, muy fructífero el rastreo de las fuentes literarias y el comentario, como dice Préaux, "... presque trop riche!". Sin duda el punto más débil de su trabajo es el de la edición del texto propiamente dicha. Garvin sólo cotejó directamente tres manuscritos: P -que en su edición, reitero, lleva la sigla S-, A y Madrid, B. N. / ¿y6 (P en su edición, véase p. xxix); su conoci miento de M depende exclusivamente de la edición de C. de Smedt, que a su vez ya dije que dependía de una transcripción (para mi gusto, muy deficiente) de M hecha por J. Tailhan, y de H sólo colacionó el facsímil de Millares del folio 2'. En estas circunstancias no es tan extraño que falte un stemma de los manuscritos, extremo que echa de menos Díaz, como que no se aprecie un esfuerzo crítico por tratar de establecer una filiación, aunque sea somera, de éstos. Del mismo modo para las ediciones de Moreno de Vargas, Bivar y Tamayo falta una investigación de los manuscritos en que se basan y a la luz de estos datos la consiguiente valoración de las mismas, lo que puede ser disculpable para el caso de las dos primeras ediciones citadas, porque sólo las conoció a través de las escasas notas críticas de la edición del P. Flórez, pero no en el caso de la de Tamayo, que sí conoció. Ha estudiado, en cambio, las reimpresiones de la edición de Tamayo en Sáenz de Aguirre y Tamayo de Salazar, que tienen muy escaso valor, e incluido sus variantes en el aparato crítico. Así pues, Garvin ha dado "casi invariablemente" (p. 25) el texto de P y el de M -éste ultimo siempre según la edición de C. de Smedt y, por tanto, con todas las imprecisiones y errores que se registran en ésta, además de los errores de esta edición proceden tes de la de Tamayo (157K otorgando preferencia a P en caso de (157) Me refiero a errores de lugares ya citados que se vuelven a encontrar en su edición como, por ejemplo, IV II 48 añade paene, IV vii 14 uociferanter,

Lxx

INTRODUCCION

divergencia entre ambos y restituyendo la grafía de los textos clásicos latinos. No voy a señalar todas las discrepancias, que son muchas, entre las lecturas de P y A que señala Garvin y las que yo doy; baste decir que constato más de alguna omisión y bastantes inexactitudes y que me sorprende que no haya recogido (como tampoco hizo de Smedt) en el aparato crítico ni una sola vez una falta tan común en los manuscritos como son las trasposiciones de palabras. Sólo me referiré en notas a las omisiones (158), equívocos y erratas (159), que se han deslizado en el texto y que des afortunadamente son muchísimas más de las que vieron Díaz y Préaux. Estas circunstancias no merman el valor de su edición (y, sobre todo, de su comentario), sin duda la más completa que se puede manejar hasta hoy.

V и 5 humilitatisque, V VIII 2 1 añade tot, V xin 2 diuino sufragio o V XV 7 numen. (158) Anoto entre las omisiones (señalo Opuse, capítulo, línea y página de su edición): I 73, p. 142, cum ante iocunditate; IV V 8, p. 174, licet tras inuiti; V v 92, p. 206, tamen tras numquam; V vin 16, p. 224, utraque latera ante uerberauit (pero no en el comentario) y V X 15, p. 232, ecleste tras atriuт. (159) Ya que muy pocas veces las he recogido en el aparato crítico, doy el Opusc. , capítulo y línea de la edición de Garvin y entre paréntesis la lectura correcta : I 3 Agusti (-tus), III 24 diaconum (-пeт), III 46 cuit (cui), III 54 interimissent (-re-), IV Praef. 9 intelliget (-git), IV и 36 responderunt (-rent), IV II 67 prouinca (-cia), IV in 1 o Fideli (-le), IV ni 3 8 sibimet (a pesar de lo que dice en su aparato en todos los códices se lee sibique), IV iv 32 illie (Ule), IV vii 26 atque (ac), IV vin 13 omnibus (cunctis), IV IX 17 interposita (-to), IV IX 35 oret (orat), IV IX 44forte (-ti), IV IX 47 acessit (accessit), IV X 2 1 reperit (repperit), V II 1 deinde (en todos los códices denique), V II 28 gloria (gratia), V in 30 emper (semper), V ш 47 largus (magnus), V ni 48 locuplebantur (-pleta-), V ni 58 пeque (пec), V ni 68 occurebat (-rre-), V V 47 uindicare (-ret), V V 57 dictum fuerit uobis (datum uobis fuerit, el error proviene de Smedt), V V 80 nitebatur (-bantur), V vi 38 conuicis (-ciis), V VI 69 more (morte), V vi 8 3 praesentaueritis (presentaueris), V vi 91 reductam (redactam), V vin 3 sanctissima (sacratissima), V VIII 1 5 strato (stratи), V vin 20 añade tot (el error proviene de Smedt), V VIII 8 1 opressus (sic) inuenisset (inuenisset oppressus), V IX 8 manicipata (maná-), V IX 16 dominum sequens (sequens dominum), V IX 23 Flium (Filium), V IX 29 multae (-ta), V x 2 iritatus (irri-), V x 5 2 hortabatur (-bantur), V XI 5 2 huiuscemodi (huiusmodi en todos los codd.), V XI 54 ferrei (-is), V XI 57 praeciperet (preciperent), V XI 63 omittens (amittens), V XI 67 libenter (libentissime), V XI 78 quibus (quas), V xii 7 operibus (opibus), V XII 22 bracchio (bracbio en todos los codd.), V Хin 2 diuino sufragio (sufragio diuino), V xin 5 archdiaconum (archi-), V xin 10 priusque (priusquam), V xin 69 sanctissimae (-ma), V xin 73 exhinc (exin todos los mss.), V XV 7 numen (nomen sin abreviar en M y S, птп/пй/пот = nomen en todos los demás, error que a partir de Moreno de Vargas han repetido todos los editores, excepto Bivar). Llenaría páginas y páginas, si pretendiera aclarar todos los errores que se acumulan en el aparato crítico.

INTRODUCCION

Lxxi

7. Edición de Aquilino Camacho Muy poco se puede decir de la edición, si así puede llamarse, de Aquilino Camacho (160) publicada recientemente en Mérida, pues es un trabajo de carácter divulgativo, localista y muy poco original, que depende en todo de la edición de Garvin, no va más allá de ésta, a pesar de los muchos años transcurridos, ni siquiera en el apartado de bibliografía (salvo para cuestiones muy concretas de historia local) y desconoce trabajos fundamentales (1 phan- С 30 etiam от. 0 me] post nocte transp. 0 hac] ac M dormire] MPC, dormisse (-ii0) E 0 Л 31 dum] cum £ loqui от. С exorsus] initia, ut nid., glossa P loco A 32 ameno A ubi] in quo E erant] E 0 A CM2, erat MP multi от. 0 erbe] M P, herbe EO AC hac] MP, ac E AM2, atque 0, et С 33 lilie] M P, lilia EO AC chorone P ex] E 0 A C, et M P uela] uel E, uella 0 olosirica] M P C"c\ olorisica E, odoriffera 0, oloserica A CpcM2 55/34 innumerabilia] innurabilia 0 34 tenuis] tener glossa P flabrali] MEA, flagrali P, fragabili 0, flabrari С frigore] odore 0 flatus P refrigerans] refragrans 0 35 uidi от. 0 ad] a £ 0 dextera] MP 0, dextra E, dexteram AM2, dextram C, add. parte (-tem A)E0A leuaque] Л1 P £ 0 (-ba- P), leuamque A CM 2 et alt. man. P 36 medioque 0 uero] add. sedium E 0 A sedis] M P, sedes E 0 A, от. С multo] M P, multum E A С, от. 0 posita от. A prominebat] M P A, premi- E, preemi- 0, praemi- С ibique A 37 astabant £ 0 in numerabiles от. 0 pulchri ЕС 38 conbibium] M P, conuiuium E 0 A С eximimium 0 qualibet m tf pecude] peracode 0 39 altilia] M P, altilibus £ 0 AC, altiliis M2 39/40 omne... candida] M, omne quod -bantur erant -da P, omne quod -batur erat -dum E 0 M2 s g, omnia quae -bantur erant -da С m tf, omnes qui -bant erant -di A 40 nibis P presto labant] MP 0, -bantur E ACM2 41 domini от. С 42 tum] MPC, tunc E 0 A mici] M P, m E A, michi 0, mihi С 43 referente] refente P, refferente 0 ayo P 44 mici] M P, m £ A, michi 0, mihi С dum] cum A tu от. A

VITAS S. PATRVM EMERET. I

9

45 faciebas?" Ille uero respondit: "Omnibus pedes osculabam, illi uero dicebant: 'Benedictus Deus, qui te bene adduxit'. Dum uero hec dicerent et omnem ministerium prepararent, subito aduenit ingens multitudo candidatorum, omnes auro et lapidibus pretiosis ornati et coronis rutilantes redimiti. Et una acies ipsius multitudinis 50 ad dextera, alia uero ad leua parte gradiebatur atque ita altrinsecus properantes regi suo ineffabile obsequium exibebant. In medio autem eorum ueniebat uir splendidissimus nimiumque pulcerrimus, forma decorus, aspectu gloriosus, statura procerior cunctis, lucidior sole, candidior niue. Quumque peruenissent ad preparatas 5 5 sedes, sedit pulcrior ille uir in eminentiori loco, ceteri uero procidentes adorantesque eum residerunt in sedibus suis. Statim denique benedixit omnes. At illi adoraberunt semel et iterum ac tertio. Dein ferculorum preparatio adposita est illis. "Dum cepissent epulari, dixit ille speciosus uir qui sedebat excel60 sus ad eos qui circumadstabant: 'Aliquis hic rusticus est?' Illi uero responderunt: 'Adest, domine'. Tunc demum ille ayt: 'Presentetur

58 IV Reg. 6, 23

45/46 illi uero] et illi В 59 excelsus] excelsius В

50 ad... ad] a. ..a В 60 est] non est В

56 statim] statimque

45 omnibus] omnium E С osculabam] M P, osculabar (obs- 0) E 0 A CM2 45/46 illi uero] M P, et illi EOAC 46 bene от. E 46/47 haec (sic) uero tramp. С 47 omnem] Л1 P, omne E 0 A CM2 minis terium] misterium E 0 prepararent] pararent 0 48 pretiosis] M P, -ciosis EOAC 49 rutilantes] M P (i.e. -tis = -tibus), rutilantibus EOAC M2 redimiti] coronati glossa P ipsi[ ], marginefoliiexciso, M 50 ad1] MP C, a £ 0 A dexteram С M2 aliam С" ad2] M P С, a E 0 A leuam partem CM2 gradiabatur P, gradiebantur 0 altrinsecus] hinc adque inde glossa P 51 properantes . . . ineffabile от. С exibebant] M P E C"'', exhibebant 0 A Cc 52 nimiumque] atque A 52/53 pulcerrimus] M P, pulche- (-cheri- 0) E O A С 53 dechorus 0 54 quumque] Л1 P, cum(n)que EOAC peruenissent] perueissent 0 55 sedes uel sedet in sedit corr. P pulchrior E С uir от. 0 56 residerunt] M P 0, rese- E A С suis] seis, s. u. u, E statim] MPC, statimque E A, satimque 0 denique от. 0 A 57 illi] ille 0 adoraberunt] M P, -uerunt E 0 A С M2 ac] hac P, atque 0 tertio] M, tercio P E 0 A С dein] MPC, dehinc E, deinde 0 A 58 adposita] M P E, apposita (-p- 0)0 AC illis] illi С 59/60 excelsus] Л1 P, excelsius (-ssius 0) E 0 AC 60 circum(n)stabant E 0 rusticus] rusticulus 0 A, add. non E 0 A est от. 0 61 tunc] M P 0, tum E A С edd. demum] denuo 0 ille от. 0 ayt] M P, ait E 0 A, от. С



VITAS S. PATRVM EMERET. I

conspectui meo'. Ego autem stabam a longe et intuebam et conspi- PL ciebam. Dumque presentatus fuissem eius obtutibus, cepi uee- 121 menter contremere. Ille uero dixit mici: 'Noli timere, fili. Transi 65 post scapulam meam et hic sta' . Et adgecit: 'Noli timere. Scito quia protector tuus ero. Numquam tibi aliquid deerit. Ego te semper pascam, ego te semper uestiam, ego te omni tempore protegam et numquam derelinquam'. "Ilico namque de eodem conbibio escam poculumque qualem 70 numquam uideram mici tribuere iussit, quod suscipiens omni cum iucunditate percepi. Et uere fateor me ita ciui illius gratia refectum, ut deinceps alium nicil prêter illud numquam desiderem cibum. Igitur explicito conbibio ayt mici: 'Ambulet ista multitudo. Et aliam uiam tu mecum profecturus eris, ut tibi ostendam uibario75 lum meum quem habeo'. Rursumque consummato iam conbibio

65/68 Gen. 15, 1; 50, 21; los. 1, 5

70/71 Siseb. uita Desid. 13,

10-1 1, ed. Gil, p. 61

62/6З stabam... conspiciebam] stabam a longe in angulo intuens cum timore В 63/64 cepi... contremere] cepi tremere ac uehementer pauere В 70 suscipiens] accipiens В 73/74 et. . . eris] ego et tu per aliam uiam profecturi sumus В

62 meo] mei P stabam autem transp. 0 62/63 et intuebam (-bar CM2) et conspiciebam] M PC, in angulo intuens cum timore E 0 A 63/64 ueementer contremere] MPC (uehe- C), tremere ac (E A, et 0) uehementer pauere E 0 A 64 mici] M P, m E A, michi 0, mihi С filii 0 65 adgecit] M P, adie- E 0 AC scito] scio 0 66 protector tuus ero] ego ero protector tuus E eгo от. 0 67 pascham 0 protegam] add. ego / 69 illico 0 С namque] nam P conbibio] M P, conuiuio E 0 A С escam] aescam E, sancto 0 qualem] M P E C, qualle 0, quale A M2 70 mici] M P, m E A, -ch- 0, -h- С tribuere] tribui A suscipiens] MPC, accipiens E 0 A cum omni transp. A 71 iucunditate] MPC, ¡o- E 0 A M 2 me] munere С ciui] M P, cibi E0 ACM2 72 aliud m tf alium deinceps transp. 0 nicil prêter illud от. 0 nicil] M P, -ch- E, -h- C, nullum A illud] M C, illut P, illum E A edd. numquam] um(n)quam E A desiderarem 0 73 explicito] expleto 0 conbibio] M P, conuiuio E0 AC ayt] M P, ait E 0 A С mici] M P, m E A, -ch- 0, -h- С 73/74 multitudo et aliam uiam: tu interp. s et... eris] MPC, ego et tu per aliam uiam profecturi sumus E 0 A 74/75 uibariolum] MPC, uiua- E 0 Cm"*' edd. ('sed forte, ut conjiciunt Tamayus et Florez, legendum uiridariolum' adnotauit s), iuba-A '"""'' 75 quem] quod A M2 conssumato 0, consumato С iam] iterum 0 iam consummato transp. E conbibio] M P, conuiuio E 0 A С

VITAS S. PATRVM EMERET. I

11

prociderunt omnes et adorabemnt eum; idem benedicens eos rex permisit habire. Ulis uero habeuntibus, traebant ad tribunal eius nescio quos homines uociferantes magnisque ululatibus eiulantes. Quorum dum uoces audisset, ayt: 'Traite foras malos seruos, non 80 sunt digni uidere faciem meam'. Quod quum dixisset, tam celeriter nimirum abstracti sunt, ut eos plenius non potuissem uidere neque cognoscere". Rursumque sciscitans dixi: "Queso, fili, ut mici dicas si aliquem agnouisti ibidem de his qui nobis in hoc seculo cogniti fuerunt et 85 iam de hac luce arcessiti migrauerunt". Ad hec ille ayt: "Homines, quos ibi uidi, longe erant ab his hominibus quos uidemus modo, nam alia forma et alio habitu decorati sunt omnes". Deinde subiunxit: "Postquam uero traxerunt illos homines foras, surrexit ille ceteris pulcrior dominus de sua sede et adpreendens manum 90 meam eduxit me in ortum amenissimum, ubi erat ribus in quo erat aqua uitreique coloris et sequus ribo ipso flores multi et siluas

85/86 Greg. M. dial. I, 10, 12

76 idem] identidem В 89 et adpreendens] adprehendensque В 90 eduxit] et eduxit В 91 aqua uitreique coloris] aqua lucidissima uitreique coloris В

A

76 procidere С adoraberunt] M P, -uerunt E 0 A, -uere С eum от. idem] MPC, identidem E" '' 0 A, -den- eras., t. e., itidem Epc' eos

rex] eis eos resero О 77 habire] M P, abire E O A С (ad- > ab- £) ha beuntibus] M P, a- E 0 A С traebant] M P, -he- E O A С 78 omines P uociferantibus 0 eiullantes 0, eiulabant AC 79 audiisset 0 ayt] M P, ait E O A С traite] M P E, trahite 0 AC 80 quum] M, cum P E O A С 81 abstrati E plenius] plene 0 83 rurssumque 0, rursusque s g sciscitans] suscitans E"c""1\ ciscitans 0 dixit 0 filii 0 ut mici dicas от. 0 mici] M P, m £ A, mihi С dicas m transp. A 83/84 aliquem agnouisti] E AC, aliquem magnum uidisti M P s g (ex alique'magno'uisti sic distinctis orta credo), aliquod agnouisti 0 84 his] hiis 0 nobis] mihi С fuerunt] fuerant 0, fuere С 84/85 et iam] etiam E 85 arcessisti, tertia s erasa, E, accersiti С migraberunt P, -uere С ad] at 0 hec] от. 0, hae ut uid. С (hae F) ayt] M P, ait E 0 A С 86 his] hiis О, от. A 87 et от. 0 habitu от. E dechorati 0 88 traxere С foris E 89 pulchrior С et adpreendens] M, et prehendens P, adprehendensque (ap- A) E O A С 90 eduxit] pr. et E 0 С deduxit 0 ortum] codd., hоr- edd. ribus] M P, riuus E 0 A С quo] E 0 A C, qua M P 9 1 aqua] add. lucidissima E 0 A sequus] P, secus M E O A С ribo ipso] M P, riuum ipsum E 0 AC, ribum ipsum M2 multi flores transp. 0 siluas] M P E, silue 0 A, silua С

12

VITAS S. PATRVM EMERET. I

aromatum fraglantes redolentesque diuersis suauitatis odoribus. Ac sic iuxta ribum ipsum uenientes peruenimus usque ad locum quo usque nunc in stratu meo iacens uideo". 95 Hec mici sepe memoratus puer, multis quoram positis, retulit. Quam ob rem ego indignus et omnium peccatorum primus, leuita PL Xpi, quemammodum narrabit scribere malui, uerbis licet aliis, 122 sensibus tamen ipsis. Post hec uero cuncta que audieram sanctissimo uiro domno et 100 abbati meo nuntiare procurabi. Quibus ille agnitis, ut ei semper moris est, uiscera pietatis repletus quantocius ad eundem Agustum properauit atque inianter, que dudum narraberat, eius ex ore audire cupiens quidnam uidisset sciscitauit. Atque idem Agustus que prius dixerat nicilominus repetens eius sacris auribus intimabit. 105 Deinde almo hac beatissimo uiro cuidam leuite uniuersisque fratribus se percontantibus que paulo ante dixerat repetebat. Nam mox cepit animus eius fraglare desiderio percipiende

97/98 Greg. M. dial. I, prol., 10

100/101 Vita Fruct. 12, 1 5, p. 100

94 usque] от. В iacens uideo] iacere uideor В singula scribere В 100 nuntiare] denuntiare В

92 fraglantes] M P A, flagrantes E 0 C" '' , fragrantes Cpc'

97 scribere] ad

suauitatibus

in -tatis corr. E 93 ac] atque 0 ribum] M P, -uum E 0 A С uenientes. . . locum] uenientes peruenientes peruenimus usque ad stratum meum seu locum 0 94 quo usque] distinxi, quousque M P s g (an usque ex usque sup. lineae repetitum'i), quo E A, in quo 0, quod C, quem m t f nunc... meo от. 0 stratu] statu A meo] modo С iacens] M P С, iacere EOA uideo] M P C, uideor E 0 A 95 mici] M P, m E A, michi 0, mihi С michi post puer transp. 0 quoram] M, coram PЕ AC, quorum 0 positis] ipsis E, positus OC 96 quam] qum E 97 Xpi] Christi С quemammodum] M P, quemad- E 0 AC narrabit] M P, -uit EOA M2, -ui С scribere] ascribere 0, pr. ad (Я A, от. 0) singula EOA licet] tamen E 98 ipsis, altera s s.u., P 99 domno] M, dmo P, dno EOA, domino С et от. A 100 nuntiare] MPC (-ci- C), denuntiare (-ci- 0 A) EOA procurabi] M P, -ui E O A С agnitis] admitens 0 101 uiscere M2 pietate 0 A agustum] M P, au- E O A С 101/102 properauit augustum transp. 0 102 adque P inhianter A, iniante С narraberat] M P, -ue- E O A С 103 exaudire 0 sciscitauit] M P C, sciscitatus est (susE) E 0 A agustus] M P, au- E O A С 104 dixerat ... ante (106) от. 0 nicilominus] M P, -chi- E A, -hi- С sacris] sanctis С intimabit] M P,-ukEACM2 105 deinde] demum С hac]M P,ac£A CM2 106 percunctantibus A praedixerat С 107 eius animus transp. E fra glare] M P, flagrare E 0 AC

VITAS S. PATRVM EMERET. I

13

penitentie. Qui confestim accepta, dum ego habissem atque ad basilicam sancte Marie semper uirginis, que quinque milibus ab no urbe Emeretensi distat, gratia orationis properassem, quam etiam basilicam uulgus sanctam Quintisinam actenus uocitant, inde regressus iam uesperescente die eum defunctum repperi. Et quoniam iam uespere erat, minime ea die sepultus est. Sequenti uero nocte, dum ipsud corpusculum inhumatum in 1 1 5 cellula qua defunctus fiierat iaceret, intempesta nocte idem Agustus alium puerulum equeuum suum nomine Quintilianem a foris per nomen uoce magna uocauit. Cuius uoce audita et cognita, quidam puer simplex et uerax nomine Veranianus ilico surrexit egressusque foras ipsum Agustum in albam uidere stantem pro120 meruit, sed pauore perterritus propius ad illum accedere non presumsit; cuius faciem niueo candore uidisse cum iuramento testatus est. Alio uero die corpusculum eius ex more in basilicam sanctissime uirginis domine mee Eulalie sepulture est mancipatum.

117 Greg. M. dial. I, 10, 18 108 Qui] Qua В 1 19/120 uidere. . . promeruit] stantem uidere meruit В 121 niueo candore] niue candidiorem В 124 post mancipatum mira nda et uersiculos sancti Fructuosi Interpol. В (uide Praef., p. LXXUIsqq.; Append., p. XXXIX sqq.) 108 qui] M P, qua E 0 A С habissem] M P (habisem P), abissem E A C, abiissem 0 adque 0 ad от. 0 109 Marie от. 0 millibus С 109/1 10 ab urbe quinque milibus transp. 0 110 emeretensi] PEA, emerentisi M, emeretenssi 0, emeritensi С 111 Quintisinam] quietissimam 0, Quintilinam С hactenus A С uocitant] uocat E, uocitat 0 111/112 inde regressus от. E 112 iam от. 0 uesperescente iam transp. A uesperascente E reperii 0, reperi С 113 iam от. 0 ea] eo 0 eo die minime transp. 0 est sepultus transp. E 114 ipsud] Л1 P, ipsum E0 AC M2 115 intempesta] E0 A Cpc (-ten- 0), -te M P C"'' 115/116 agustus] M P, au- E0 AC 116 equeuum] ecoeuum Л1, aeque- E, et coeuum, t s.u., M2; equalem glossa P Quintilianem] M С m f, -num P E 0 A C s g, -rem / 117 nomen от. С uoce] uice uel uite 0 magna от. 0 magna uoce transp. С cognitam Ai > -ta Л1118 illico OС 119 agustum] M P, au- E 0 A С alba A uidere stantem] Л1 P, stantem (sedentem E) uidere E 0 A С 119/120 promeruit] M P, meruit E 0 A С 120set0 proprius 0 121 presum sit] M P, presumpsit (-ssit 0) E 0 A С niueo candore] MPC, niue candidiorem E 0 A uidisse] pr. se A С 123 uero] nero 0 ex more corpusculum eius transp. 0 basilica 0 edd. sancte 0 124 uirginis] pr. Marie 0 sepulture... mancipatum] sepultum est 0 post mancipatum miracula et uersiculi Fructuosi sequuntur in E 0 S

[II] INCIPIT OBITVS CVIVSDAM MONACHI CAVLIANENSIS Ferunt plerique idonei uiri ante nos satis plurimos annos clemen tia diuina in prouinciam Lusitanie clementer fuere gestum saluatoris nostri miraculum. PL Dum in monasterium cui Coloniana uocabulo est, quod ab 123 Emerita urbe aut procul situm fere milibus octo distat, reuerentissimus uir pie memorie Renouatus abba preesset — postque etiam Emeretensis urbis pontifex extitit mirificus - atque sagad sollicitudine, utpote uir prespicax et nimium acris ingenii multumque in omni disdplina ac timore Dei strenuissimus, cunctos illic conmo rantes monachos sedule per bonam conuersationem et sancti operis exempla ad supernam patriam prouocaret cunctosque grex pasto-

II 4/5 Greg. M. dial. II, 1, 3; IV, 1 1, 1 Fruct. 8, 13-15, p. 92

II

1 nos] non В

II

[codd. M P E0 AC]

10 lac. 3, 13

10/11 Vita

6 post] postque ß

Titulus INCIPIT] M P, от. E O A С MONACI P CAVLIANENSIS] Ai P E, CANDENSSIS 0, CAVLINIANENSIS A C, add. hic de latrone dicit 0 cap. 2 tnarg. С 1 ferunt] MEA, fuerunt POС edd. nos] M P, non E 0 A С satis от. A annos] add. quod E 2 prouinciam] M P E, prouicia 0, prouincia (-tA) A CM2 clementer] add. fore qui s, add. qui m t f g fuere] M P 0 (= fuisse, cf. Gil, Habis 2, p. 20 /), fuerat E, fuisse A, ferunt С edd., fore M2 2/3 saluatoris] salutaris 0 saluatoris... miraculum от. A 4 in от. 0 monasterium] P, monte M, monasterio E 0 A С cui] cum 0 coloniana] M, colonina P, cauliniana E, cauli niana A, caliniana 0, colonia (marg. Cauliniana Segunt(inus) -intellige cod. S-) С uocabulo] Л1 P, -lum E 0 A С M2 5 Emerita] emeritana E aut] M P 0, haud E C, haut A fere] ferme С millibus С octo milibus transp. A 5/6 reue[renti]ssimus, margine folii scisso, E, rese- 0, Rmus С 6 abba] alba 0 preesset] preesse 0, add. qui A postque] M P, post E 0 A, post quem > post quç С 1 emeretensis] M2, emeretensi (-ri- О M P C, emeritensis E A, emeretenssis 0 urbi С sagaci] prouide glossa P 7/8 sollicitudine] solitudine et ci s. u. E, solicitudine 0 8 prespicax] M P, perspicax E A C, prospicax 0 et nimium] et nimi et nimium 0 acris Л1 > acri M2 acris ingenii от. P 9 Dei] от. E, Domini С strenuissimus] strenuus A, fortissimus glossa P illic, c s. u. prop. man., M, Uli 0 9/10 conmorantes] M, co- P 0, com- E A С 11 prouocaret] conuocaret A cunctosque] M P, -tusque E A CM2, cuntusque 0

VITAS S. PATRVM EMERET. II

15

rem preeuntem artis semitis callibusque prosequeretur celicis, lu pus uorax unam ei toto adnisu conatus est ore mordaci laniari ouiculam ita dumtaxat ut, omni cetu congregationis in Dei laudi1 5 bus persistente atque regulan tramite in timore Domini degente, quidam monachus ab eorum discrepans sanctissimos mores gastrimargie et ebrietate inextimabiliter incumbens perdictionis semet ipsum contradidit. Deinde ad maiorem declinans interitum furari queque potuisset repperire cepit. 20 Quem dum predictus uir Dei sepius blande moneret nec facile coercere ualeret, iterum iterumque uerborum increpationibus obiurgare studuit. Sed dum nec sic ab inlecebrosa edacitatis delectatione atque furti rapacitatisque intentione cessaret, hunc flagris uerberare, parsimoniis afficere ergastulisque trudi precepit. Sed ille 25 nicilominus pristinis perdurans piaculis non solum quia a flagitiis minime cessabat, sed diebus quottidianis semet ipsum polluens antris Auerni Tartareis mancipari magis magisque festinabat. PL Quumque eum uideret tantopere intentionis pergere uiam ut 124

18 Pas. Eugeniae 18, 9, p. 89 21 Sulp. Seu. dial. II, 11,5 Fruct. 6, 3, p. 88 27 Siseb. uita Desid. 17, 15-16, p. 64

24 Vita

14 congregationis] sancte congregationis ß

12 arctis, с s. и., С 13 unam] unum P adnisu] annisu 0 A, conamine glossa P laniari] M P C"c\ -re E 0 A Cc' 14 dumtaxat] adgrabat glossa P congregationis] pr. sancte EO AC Dei] Domini С 15 atque] at О 16 monacus > -chus, h s. «., С sanctissimos mores] M P O Сc , -mis -ribus £ Cpc' m tf -mis acribus uel moribus A, -mo -re M2 s g 16/17 castrimargie E A 17 ebrietate] M PC c\ -ti £ 0 A Cpc' inextimabiliter] M P 0, ines- E A С perdictionis] P, perditionis M, perditioni E A CM2, perdictioni 0 semet] se 0 18 contradidit] tradidit 0 19 reperire 0 С 21 cohercere E iterum iterumque] E A C, iterumque M P 0 22 set P 0 dum] cum С, eum F D t пec sic] sic neque 0 inlecebrosa] MPC, illecebrasa > -bro- E, illecebrosa 0 A edacitate 0 22/23 delectacone 0 23 furti rapacitatisque] rapacitate furtique 0 intentione] intemptacione E hunc] hinc E flagris] fragelis 0 24 uerberari A afficere] affici A trudi] tradi С edd. set P О 25 nicilominus] M P, -chi- EO A, -hi- С pristinis] pr. in A quia] eras. E, от. A, quidem in quia corr. С fligitiis in fla- prop. man. corr. M 26 set P 0 quot tidianis] M, quotidianis P, coti- EOAC polluens] pollicens F Dmtf 27 tartareis] A C, -ris M P, -ri 0, eras, spatium uacuum relinquens E mancipari от. 0 festinebat > -na- prop. man. M 28 quumque] M P, cum(n)que EOAC tantopere] M P Cpc\ tanto opere E 0 A Cc intentionis] pr. praue E 0 {pr. pessimae t fi, add. sue A uiam pergere transp. A

16

VITAS S. PATRVM EMERET. II

nec toth uicibus increpatus nec totiens uerberatus emendare }о uoluisset, tactus dolore cordis intrinsecus dimisit eum habire secun dum desideria cordis eius hac precepit his qui preerant promtuariis monasterii ut, quaquumque ora uellet ingredi, quecumque in cellariis obtima quecumque dulcia repperisset, eum usque ad uomitum nullus hedere aut bibere proiberet; etiam si aliquid } 5 asportare et abscondere ex more uellet, liberam potestatem haberet, ut plenius dinosceretur, postquam gutturi ac uentri satisfecisset, quidnam postmodum esset acturus. Ille uidelicet iuxta preceptum claustra reserata repperiens opulentissimi, ut fertur, monasterii cellaria clam f operi 'f' penetra40 bat, custodibus tamen eminus circumquaque obsitus callida dissimulatione cernentibus, ignorante illo, ac prestolantibus quidnam ageret, queque dulcia aut suabia hesu potuque repperisset eousque passim uorabat bibebatque, quousque mente perdita uix ambulare ualebat. 45 Post hec fercula diuersa furtim subripiens etiam uasa uinaria,

30 Gen. 6, 6

30/31 Ps. 80, 13

33 repperisset] reperiret В opima В 45 uasa] uascula В

38 repperiens] aperiens В

39 operi]

29 toth] M P, tot E AC, in hoc 0 tocius in tociens corr. E emendare] M P С"\ -ri E A Cpc' , emendari non emendari 0 30 uoluisset] ualuisset E habire] M P, abire E 0 AC 31 cordis iter. 0 hac] M P, ас E A CM2, atque 0 hiis 0 promtuariis] P, promptuaris > -riis M, promptuariis E 0 A С 32 quaquumque] P, -cum(n)- rell. ora] M P, hora E 0 AС uellet hora transp. A 32/33 quecumque... obtima oда. В A 33 optima С repperisset] M P, reperiret (-pp- E)E 0 A С eum usque] del. eumque et s.u. usque E 34 hedere] Л1 P, edere E 0 A С uibere P proiberet] M, от. P, prohi- E0 AC aliquid] aliquit E, от. 0 35 adsportare E, asportaret C'c Ъ5/Ъ6 aberet P 36 dignosceretur 0 D m tfs gutturis P gutturi ac uentri] uentri uel guturi 0 37 postmo dum] post 0 38 uidelicet] uero 0 repperiens] Л1 P, aperiens E 0 A С 39 celaria 0 clam от. 0 locus mendosus: operi Ai P, opima 0 A C, opima eras, spatium uacuum relinquens E 39/40 penitrabat E, penetrauit A С 40 eminus] omnibus Cc' circumquaque] circunquacunque E 41 cernantibus > -nen-, e s. u., E ignorante] -ti in -te prop. man. corr. M, s.u. pr. eo E illo от. E ac] atque 0 42 aut] ac A, et С suabia] M P, -uia EO AC hesu] M P, esu E 0 A С potumque E repperiret E, reperiisset 0, reperisset С 43 passim. . . quousque от. et in imo folio suppl. M passim] passius C'c , leuiter glossa P bibebatque от. A 45 fur tim] -tum C"'c' furtim subripiens etiam] furans 0 uasa] Л1 P, uascula E 0A С

uinaria] humaria, ut mihi nid.. A

VITAS S. PATRVM EMERET. II

17

que husitato nomine gillones aut flascones appellantur, auferebat et in ortum contiguum monasterii inter arbusta frondosa aut arundineta condensa in loco abditissimo occulebat. Tum deinde ciuo iam nimio crapulatus tumulentiaque poculo50 rum sauciatus sibimet accubitum sternebat et adponens que furaberat, quamuis iam non delectaret et nimium honusto uentre PL ructuaret, tamen adhuc edere et bibere cupiebat. Sed dum grabato 125 perquam aluo langueret potius quam manducaret, ilico occurrente somno obdormiebat. Tum deinde uenientes canes queque porta5 5 berat comedebant. Custodes itaque e regione intuentes uascula que detulerat, dormiente illo, ad cellaria reuocabant. Dum hec multa per temporum spatia peragerentur et nullus eum iam aliquando emendari crederet, hunc exempto pastor et saluator bonus de ore leonis eum abstraxit. 60 Accidit namque ut die quadam more solito primo diluculo de cellario tumulentus exiret. Quem ut uiderunt ebrium pueri paruuli,

46 Greg. M. dial. Ill, 14, 6 (Vita Fruct. 9, 3-4, p. 92) 49/50 Siseb. uita Desid. 2, 13, p. 54 58/59 Ioh. 10, 11; Ps. 21, 22; II Tim. 4, 17

54 somno] add. crapulis semper uicino В 56 cellaria] cellarium В 57 Dum] Dumque В peragerentur] gererentur В 58 exempto] exemplo В 59 eum] от. В

46 que от. 0 husitato] M, u- cett. nomine] more 0 gollones P, gulonis 0 flaschones M, flascones, prima s s. и., P, flasconis 0 appel lantur] uocantur A 47 in ortum] mortuum 0 ortum] codd., horedd. contiguum] coniunctum glossa P monasterio A 48 aurandineta P occulebat] occultabat OС 49 tum] tunc E 0 ciuo] M P, cibo E 0 A С iam cibo transp. 0 tumulentiaque] M P, te- E 0 A С 50 sauciatus] M 0 A C, satj- P, saci- E accubitum] M P A, ad cubitum E 0 С apponens 0 A (apponensque in apponens que corr. 0) 50/5 1 furaberat] M P, -ue- E 0 C, furatus fuerat A 51 quamuis] quauis E delectarent A, -retur m tfs honusto] РЛ, o-MEOC 52 ructuaret] E С c\ ruptuaret M, rutuaret 0, ructaret P A Cpc' set P 0 grabato] M, -ua- rell. 53 perquam от. E illico OС 54 somno] sompno A, sopno 0, add. crapulis semper uicino E 0 A tum] dum 0 deinde от. 0 54/55 portaberat] M P, portauerat E A C, parauerat 0 55 intuentes] in cuntis 0 56 cellaria] MPC, cellarium (-la- 0) E 0 A 57 dum] M P, dum(n)que E 0 A С peragerentur] M С, perageretur P, gererentur E 0 A 58 eum] cum 0 iam aliquando] M P, aliquando iam E0 AC hunc] hoc (scil. exemplo) eum A, hinc M2 s g, hocmtf exempto (-mt- P)]M PC (i.e. -tum), exemplo E 0 A m t /, exemptum M2 s g 59 salbator P eum] M P С, от. E 0 A 60 quadam] MPC, quodam E 0 A 61 tumulentus] M P, te- E A C, to- 0 ebrium от. 0 pueri] pueruli E 0

18

VITAS S. PATRVM EMERET. II

qui sub pedagogorum disciplinam in scolis litteris studebant, ac protinus uoce exclamauerunt: "Emenda te, crudelis, emenda te aliquando. Considera iudicium terribilem Dei. Considera tremendi 65 eius examinis metuenda sententia. [Hic] Considera formidandam atque orrendam eius iudicii ultricem seueritatem. Considera etiam annos etatis tue et sic tandem mores commuta in melius et uel uno die ante morte tua corrige uitam tuam, quia nobis infantibus que tu agis non licet agi, quanto magis tibi qui iam etate plenus esse 70 cerneris!" Quumque hoc audisset, pudore nimio coopertus erubuit statimque conpunctus est et eiulato magno flens, cum lacrimis eleuans oculos suos ad celum dixit: "Domine Ihesu Xpe, saluator animarum, qui non uis mortem peccatorum, sed ut reuertantur ab 75 iniquitate et uiuant, te precor ut corrigas me et auferas istud ignominiosum obprobrium de faciem meam aut certe, si tibi

74/75 Pas. Dorotheae 10, 4-5, p. 228; Adsumtio lohannis 19, 3-4, p. 107 (Ez. 3, 18-19; )b, 11) 75/78 Tob. 3, 15

74 peccatorum] peccatoris В uiuat В auferas] add. a me S

reuertantur] reuertatur В

75 uiuant]

62 disciplinam] M P 0, -na E A С scholis С Uteris О ac] P O С, hac MEA 63 protinus от. P exclammauerunt M, exclamauerant E 63/64 emenda... aliquando от. Cm t f 64 terribilem] M P 0, -le E A CM2 Dei] Domini С 65 eius от. С examinis] exanimis E metuenda sententia] M P, -dam -tiam EOACM2 Hic] delendum (huc insertum, postquam verba considera. . . seueritatem inter homoeoteleuta considera: considera in archetypo omissa nota hic reposita sunt; uide Praef., p. LVI), habent M P E A С s g, ignorant 0 t f, ас m 66 orrendam] M P 0, orreudam > orrendam E, horrendam A С iudicii] iudicem M( > -cii M2)P, iuiudicii 0 seueritatem] ueritatem E etiam от. 0 67 sic] 0 A C, si M P E in melius comuta (sic) transp. 0 68 morte tua] M P, -tem tuam E 0 ACM2 corrige] emenda 0 nobis] pr. a 0 69 non licet agi] MPC, agi (agere A) non licet E 0 A plenus etate transp. 0 plenus] plenius E esse oт. 0 70 cerneris] E 0 A M2C'\ cernis M P C"c' 71 quumque] M P, cum(n)que EOAC audiisset 0 coopertus] quo operatus 0 72 compunctus Л, com- > con- С eiulato] M P 0 E"c\ -tu A С Epc' lachrymis С 73 occulos 0 A Jesu Christe С salbator P 74 peccatorum] M P, -ris EOAC set P 0 reuertantur] M P, -tatur EOAC 75 uiuant] M P, uiuat £ 0A С deprecorA auferas] aufferas E A, add. a me E 0 A 76 ignominosum E A obprobrium] M P 0, obprobriosum > obprobrium E, opprobrium A С faciem] P, facem M, fatie E, facie OСAМ2 meaml M P, mea E A С M2, от. 0

VITAS S. PATRVM EMERET. II

19

placet, iam toile me de hac miserabili uita, ut amplius inproperium a faciem meam non audiam". Quem statim diuina pietas exaudiri non distulit, sed de presenti 80 in eodem loco dolore percutiens ui febrium extuare fecit. Nimirum dextere excelsi inmutatio in tantum eum conmutauit in melius, ut aborrens omnes carnales delicias fraglanti animo penitentie remedium mox adpeteret, corporis uidelicet cruorisque dominici sacra- PL mentum inianter desideraret. 126 85 Sed dum antefatus almus pater putaret eum frenetica aut profana mente id flagitare, penitentiam plenariam dare distulit, sed tantumdem uiaticam gratiam inpertiuit. Ac tribus diebus tothidemque noctibus lacrimis et confessione mirifica satisfecit. Tertio post hec die migraturus e corpore et ualefaciens cunctis 90 fratribus sic ayt: "Cognoscite quia omnia delicta mici dimissa sunt. Et ecce pro foribus sanctissimi apostoli Petrus et Paulus, necnon et beatus Laurentius arcidiaconus et martir cum innumerabili turba 79 Greg. Tur. uit. pat. 8, 5 (Vita Fruct. 1o, 30-31, p. 96)

81 Ps. 76,

78 a faciem meam] faciei mee В 80 dolore] add. graui S 81 in tantum] ita В 87 inpertituit] add. Quo accepto sese in pauimento prostrauit В

11 iam от. A improperium A C, 1- 0 78 a faciem meam] M P, faciei (-t- £) mee E 0 A С; primum a facie mea, deinde ad faciem meam M2 79 exaudiri] M PC", -re EOA Cp f set P 80 dolore] add. graui EOA uim 0 extuare] M P 0, estuare (aes- E) E A С 81 immutatio AC,\- E in tantum] M P C, ita E 0 A eum от. P con mutauit] M, co- P E, co- 0, com- AC 82 aborrens] M P E, iam orrens 0, abhorrens A С carnales delicias] diuicias seu delicias carnales 0 fraglanti] MP A, flagranti EOC 83 adpeteret] MPC, up- EOA uidelicet] scilicet E, atque 0 cruoris 0 dominici] EOA, dominice (-cae C) M P С 84 inhianter A Cpc' 85 set P 0 antefatus] -prefatus E, -factus 0 pater putaret] placaret 0 phrenetica edd. 86 profana] prophana A, prouana С flagitaret M( > re M2)P dare plenariam transp. 0 dare от. E set 0 87 tantumdem] tantum Л uiaticam] uiatici A inper tiuit] im- A C, intulit 0, add. quo accepto sese in pauimento prostrauit (pos0)E0A ac] atque 0 87/88 tothidemque] Л1 P, toti- EOAC 88 lachrymis С 89 tertio] M С, tercio P EOA post hec] postea Сc' mi graturus] M P E, migratus 0 C, migrans A e] a 0 90 ayt] M P, ait E 0 AC quia] quod С mici] M P, m £ A, michi 0, mihi С dimissa] remissa 0 91 pro] M P A C, pre E 0 M2 Petrus] add. apostolus £ et 2] atque £ 92 et 1 от. 0 beatissimus A С arcidiaconus] Л1 P, -chi- E A C, archiaconus 0 martir] mr A, martyr Cpc', mater ut uid.

С"

го

VITAS S. PATRVM EMERET. II

candidatorum me expectant, cum quibus ad Dominum pergere debeam". Et hec dicens migrauit e corpore. Corpusculum uero eius 95 ex more sepulture est traditum. Post quindecim uero aut eo amplius annos memorabilis amnis Ana nimium excrescens ripasque albei sui supergrediens fluenta liquoris late adsparsit et ruinas edium per uillulas uicinas litori suo multas fecit, similiter et Caulianensis monasterii cellas euertit. 1oo Quas dum monachi restaurare uoluissent, contigit ut, dum funda menta construunt in cellula qua supradictus iacebat, ipsum sepulcrum aperirent. Sed mox inde nectareus odor erupit. Ipse uero integer et incorruptus reppertus est, ac si ora eadem fuisset humatus, ut nec uestimenta eius nec capilli ex aliqua parte cernerentur fuisse 105 corrupti.

96/97 Prud. perist. 3, 188 97 Vita Fruct. 12, 9, p. 100 M. dial. Ill, 13, 3 (Pas. Geruasii et Protasii 5, 5, p. 280)

103 Greg.

93 spectant 0 94 e] a 0 96 post] sunt 0 eo от. 0 amplius eo transp. A memorabilis от. P 97 Ana] anai P, от. E, anna 0, anas marg. С albei] M P, aluei E 0 AC sui aluei transp. E supergradiens P 98 liquoris] littoris, altera t s. u., A, licoris > -quo- С late] lacte 0 adsparsit] M P, asparsit E, aspsit (p= per uel par) 0 A, ab extra peparsit > adspersit С et] ut P litori] MPO, littori EAC 99 multas] inaltas E caulianensis] M P, ex aulinianensis £, caulinianensis (-ssis 0) A 0, calinianensis (marg. Cauliniana) С cellas] cellulas C"c 100 monaci P 101 supradictus] add. monacus marg. M2 101/102 sepulcrum] M 0 A, -chrum PEC 102 sed] set P, от. 0 inde] idem Cc' odor] ordor E erupuit P 103 intiger 0 incoruptus 0 ais Е0Л С acJhacP ora] M P, hora E 0 A С neque 0 capilli] add. eius 0 cerneretur P corrupta P, corupti 0

reppertus] M P, reper 104 ut от. E пec2] fuisse от. 0 105

[Ill] INCIPIT OBITVS CVIVSDAM ABBATIS NANCTI Dum nouella narrare studemus, prisca maiorum gesta omiseramus. Narrant itaque plurimi ante multa iam curricula annorum temporibus Leuuigildi Visegotorum regis ab Africanis regionibus 5 in prouinciam Lusitanie Nanctus nomine aduenisse abbatem. Qui dum aliquandiu ibidem sanctissime deguisset, deuotionis gratia ad basilicam sanctissime Eolalie uirginis, in qua eius sacratissimum corpusculum requiescit, desideranter accessit. Sed, ut fertur, per omnia aspectu mulierum ueluti uipereum со uitabat morsum, non quia aspernabatur sexum, sed ex con- PL templata specie temtationis metuebat incurrere uitium, ita etenim 1 27 ut quocumque loco pergebat unum monachum ante se et alium

III 1 Vita Fruct. 12, 1, p. 100 1/2 Greg. M. dial. Ill, prol.; I, 7, 4 5/6 Vita Fruct. 8, 15-16, p. 92 6/7 ibidem 13, 2-3, p. 102 10/11 Greg. M. dial. Ill, 16, 5

III

OBITVS CVIVSDAM SANCTISSIMI ABBATIS NANCTI titulus in В

III

[codd. M P EO AC]

Titulus от. E INCIPIT] M P, от. O A С SIMI O A С cap. 3 marg. С

CVIVSDAM] add. SANCTIS

1 dum] cum E nobella P studeremus 0 gesta от. P 3 narrant] narrauit E, narratur С 4 leuuigildi] Л1 P, leoui- EOC, leoue- A uisegotorum] M P, uuisigothorum E, ubi segotorum 0, uisigotorum A, Wi se Gotthorum (marg. Wisegothorum) С africanis] MPC, affricanis E 0 A 5 prouintiam E A lusitanie] M P, lusitaniam EAC, lustraniam 0 nanctus] MPC, nanctum E 0 A nomine] nostrum С (Perezius scite in marg. adnotauit: nm, id est nomine), add. quendam (e quandam corr.) E, add. quedam 0 qui от. 0 6 aliquando 0 sanctissime... ad basilicam (7)] cum E 0 scripsi, unde ex homoeotel. от. M P, deguisset deuotionis gratia ad basilicam (sanctissime от.) A g, sanctissime uirginis Eulaliae deguisset deuotionis gratia ad basilicam (scil. uirginis Eulalie post sanctissime e linea 7 huc iterauit) С deguisset] docuisset 0 gratiam 0 7 eolaliej M P, eulalie E 0 A, от. С uirginis eulalie transp. E A 8 requiescit corpusculum transp. 0 9 set 0 aspectu] P 0, aspectum ME AC mulierum aspectu transp. P ueluti] ueluti uelut 0, uelut С uipereum] uiparum 0 10 non iter. 0 spernebat 0 sexu P sed] set 0, licet C"c' 10/11 contemplata] EO AC, contemplatione MP etenim от. A 12 ut] et A

11 temtationis] M P, tempta- EO AC alium] alterum С

ita

22

15

20

25

)o

VITAS S. PATRVM EMERET. Ill

post se eminus gradi precipiebat, ne eum quacumque occasione mulier uideret. Qui, ut supra diximus, quum ad basilicam sancte Eulalie uirginis et martir uenisset, reuerentissimum uirum Redemtum diaconum qui ibidem preerat multis precibus exorauit ut, quando ad orationem nocturno tempore in eclesiam de cella procederet, ita custodias poneret ut eum nulla femina penitus uideret. Sed dum aliquos dies in eadem sanctam eclesiam moras fecisset, quedam nobilissima et sanctissima uidua nomine Euseuia omni desiderio eum uidere cupiebat, sed ille nullatenus se ab ea uideri patiebatur. Dum uero ad eum sepius diuersi rogarent ut eam uidere dignaretur et ille nullo modo consentiret, at illa adsumto consilio supradictum Redemtum diaconem deprecabat ut explicitis matutinis laudibus, dum ille de eclesiam ad cellulam reuerteretur, illa stante in abdito loco, circa eundem sanctissimum uirum lumen cereorum clarissimum fieri preciperet, ut saltim a longe eum uidere mereretur. Quod factum est. At ubi, ignorante illo, femineus eum attigit aspectus, ita cum gemitu magno sese in terra prostrauit, ac si magni lapidis hictu grauiter fuisset percussus. Mox etiam ipsi diacono dicere cepit: 18 cella] cellula В Redempto В

23 ad] от. В

24 at] от. В

32 ipsi] ipsi

13 quacumque occasione] M P, pro quacunque occasione E, per quamcumque occasionem (orationem 0) O A С 15 quum] /Vf P, cum E 0 A С 16 martir (-tyr P)] M P Cc' (indeclinabile habeo), martiris (-ty- Q E 0 AM2 Cpc' reuerentissimum] Rmum. С redemtum] M P, redemptum EAC, redeptum 0 16/17 diachonum 0 17 exorauit] exorabat P 18 eclesiam] Л1Р,ecc-(ae-£)£0Л С cella] M P С, cellula (-1- О) Я О A 19 femina penitus] M P O, penitus femina EAC 20 set 0 aliquos] pr. per A eadem Л1 > eandem M2 sanctam] M, loco P, sancta E 0 A С çclesiam] M P, ecclesia (ae- E) E O A С 21 et] atque 0 euseuia] MP 0, -bia EAC 22 desiderii E set 0 uideri] uidere 0 23 ad] MP, от. EO AC rogarent diuerssi (sic) transp. 0 24 uidere dignaretur] uideret 0 ille от. 0 at] M P С, от. E 0 A illa] ille 0 adsumto] P, adsumpto M C, assumpto EA, sub 0 25 supradictom > -mmprop. manu M redemtum] P, -mp- cett. diachonem 0, -conum g deprecabat] M, deprecabatur P A CM2, deprecata est E, deprecauit 0 explicitis] expletis 0 26 eclesiam] M P, ecclesia (ae- E) E 0 A С 27 abdito] abditissimo С uirum] locum del. et s. ». uirum E 28 preciperet] perciperet A eum от. A eum a longe transp. 0 uiderere С 29 merereretur 0 est от. С 30 eum от. С atingit 0, contigit С 31 terram E 0 postrauit 0 hictu] M P, ictu E 0 A С 32 percussus] add. et del. Post haec denique statim egressus (34) С ipso £ diacono] diachono 0, pr. redempto E 0 A С

VITAS S. PATRVM EMERET. Ill

23

"Indulgeat tibi Dominus, frater. Quid est quod fecisti?" Post hec denique statim inde egressus ad heremi loca paucis cum 35 fratribus peruenit ibique sibi uilissimum habitaculum construxit. Sed dum crebris illic uirtutibus coruscaret, recurrente opinione ad auditum Leuuigildi principis peruenit. Qui quamlibet esset Arrianus, tamen ut se eius precibus Domino commendaret, eidem uiro auctoritate conscripta de quodam precipuo loco fisci direxit, 40 ut alimenta aut indumenta exinde cum suis fratribus haberet. Quod uir Dei omnino accipere recusabit. Sed dum Ule rennueret et his qui a rege directus ad eum uenerat diceret: "Oblationem filii tui despicere non debes", tandem ipso conpellente suscepit. Post aliquos uero dies homines habitantes in eodem loco cepe45 runt ad inuicem dicere: "Eamus et uideamus qualis iste est domi nus noster cui dati sumus". Quumque fuissent et uidissent eum Pl ueste sordidum, crine deformem, contemnentes eum dixerunt mu- 128 tuo: "Melius est nobis mori quam tali domino seruire". Ac deinde post aliquantos dies quum uir Dei sanctus in siluis

33 Greg. M. dial. II, 33, 4 34/35 ibidem III, 14, 4; Vita Fruct. 8, 12, p. 92 38 Act. 14, 22; Greg. M. dial. Ill, 15,11 47 Sulp. Seu. uita M. 9. 3 47 crine] habituque В

33 quod] pr. hoc 0, quid > quod A inde E O A С inde] tamen Сc'

34 inde egressus] M P, egressus eremi edd. 35 ibique] illic

0 construxit habitaculum tramp. С 36 set P 0 choruscaret E, corruscaret 0, coruscaretur > -ret С oppinione 0 37 leuuigildi] M, leuuilP, leoui- E C, leoue- A, leogilli 0 leogilli auditum transp. 0 38 arrianus] -nis P, orricinus 0 comendaret 0 39 auctoritate conscripta] Ai P С, -tatem -tam E 0, -tate -ti A precipuo loco] O A С m t b, principum locum M P E s g (sed et accusatiuus auctoritate(m) conscripta(m) cum uerbo direxit iungendus et de... precipuo loco ex conscripta pendet, nide Praef., p. LXXiII) fisci от. s direxit] duxerit C" 40 ut alimenta aut] ali menta et ut A 41 omnibus > omnino A recusabit] Л1 P, -uit E 0 A С set P 0 rennueret] M P, renueret E A C''c', reniteret 0 C'c' his] M P E, hijs 0, is A С edd. 42 dicerat P 43 conpellente] M P, co- E 0, com- AC 44 uero] rasura in P dies uero transp. 0 abitantes P 45 est iste transp. 0 A 46 dati] dat 0 quumque] M, cum(n)que rell. fuissent] iuissent 0, uenissent A 47 crine] Л1 P, habituque E A С, habitum 0 contemnentes] MPC, -mpn- E 0 A 47/48 mutuo от. A 49 ac deinde post] atque cum 0 aliquos E C'c' quum] M, cum P E A С, от. 0

sanctissimus О

siluas A, syluis С

24

VITAS S. PATRVM EMERET. Ill

50 paucis ouibus depascendis processisset, repperientes eum solum fractis ceruicibus necaberunt. Post non longum uero temporum interuallum ipsi homicide conprehensi et Leouegildo regi in uinculis sunt presentati. Cui dictum est ipsos esse qui seruum Dei interemissent. Ille autem, 5 5 quamuis non recte fidei esset, recte tamen promulgauit sententiam dicens: "Absoluite eos a uinculis et sinke habire. Et si uere seruum Dei occiderunt, sine nostra ultione ulciscatur Deus mortem serui sui". At ubi dictum est istud et illi absoluti sunt, statim eos demones 60 corrupuerunt et plures dies afflixerunt, quousque crudeli morte animas e corporibus excussemnt. Deo gratias.

51 Pas. lustae et Rufinae 8, 2-3, p. 298

5 1 necaberunt] crudeliter necauerunt В 53 et] от. В 60 plures] per plures В afflixerunt] pr. eousque В 61 Deo gratias] от. В

50 reperientes OС 51 ceruicibus] cerbicibus M, add. crudeliter E O A С necaberunt] Л1 P, -ue- EO AC 52 non uero longum transp. E, uero non longum 0 longorum P temporis 0 omicide P 53 conpre hensi] MPE, com- А С, co- 0 et] M P С, от. Е O A leouegildo] M P O, leouigildo Е С, leouegildi A 54 interimissent g 55 quamuis] quod uel quam > quamvis E, quauis O 56 a] ab 0 et... habire от. A habire] M P, abire EOC 57 Deus] Dominus С mortem deus transp. 0 59 at ubi] ac ut ibi 0 illi] ille 0 daemones P 60 corrupuerunt] P, corruperunt M E, corumperunt 0, corripuerunt A Cpc\ corrumperunt C'c' plures] M P, per plures (uel perplures) EO AC dies] add. eo usque £ A (ex eos usque corr. E), add. eos ita 0 quousque] add. ad M (d eras. M2) P 61 e] ex 0 Deo gratias] M P, от. E O A С

[IV] INCIPIT OBITVS VEL MIRACVLA SANCTORVM EPISCOPORVM EMERETENSIVM

[Praef.] Omitientes faleratas uerborum pompas et premittentes garrulas facundie spumas nunc etiam ea, que omnis modis uera sunt, simplicibus simpliciter ueraciterque narramus. Nam si ea, que luce clariora esse noscuntur, obscuris sermonibus inuoluere 5 uoluerimus, audientium animos non instruimus, sed fatigamus; quia quum multorum inperitorum minus intelligit sensus, fatigatur auditus. Et ideo, sicut superius polliciti sumus, simpliciter sanctorum patrum olim gesta miracula, sicuti relatu multorum ad nos perlata 1 о sunt, intimamus. [i] Referunt multi sanctum uirum nomine Paulum, natione Grecum, arte medicum, de Orientis partibus in Emeretensem urbem aduenisse. Qui cum multo tempore ibidem degens sanctitate et uirtutibus

IV

Praef.

2/3 Vita Fruct. 14, 1, p. 104

9/10 ibidem 12, 4-5,

p. 100

i

1/2 Pas. Geruasii et Prot. 6, 3, p. 280

IV

Titulus

INCIPIT] от. В

IV

[codd. M P -inde a IV i usque ad VII 1 lacunam continens- E 0 A L C]

Titulus от. E L Incipit] MP, от. 0 AC Emeretenssivm 0, Emeritensivm A С

Emeretensivm] Л1 P,

[Praef.] 1 cap. 4 marg. С Emitentes 0, [ Jmittentes, littera capitali excissa, L falleratas C'\ pha- edd. praeter b uorborum > uerE premittentes] M E, pretermitientes P 0 A L С 2 facundie] facie 0 spummas L ea от. 0 omnis modis] MPC, omnimodis E A L b, omnibus modis 0 M2 m tfs g 3 simplicibus] supplicibus L simpliciter от. L С uerasciterque 0 narremus E 0 ea от. E 4 luce clariora] loculariosa 0 dignoscuntur 0 inuolbere P 5 struimus P set P 6 quum] M, cum P 0 A L С, от. E inperitorum] M P, im- E A L C, I- 0 intelliget g 6/7 fatigatur auditus от. E 10 intimamus] intimemus E, explicabimus 0 i 1 multi post uirum transp. 0 nacionis L, nationis > -ne С 2 arte] ante E, arce A Orientis] orientibus L С in от. 0 emeretensem] M P L, emerensem E, meretenssem 0, emeritensem AC 3 aduenisset L 4 multo tempore ibidem] M P, ibidem multo tempore E 0 A L С degens] degeret E et от. L



VITAS S. PATRVM EMERET. IV, i-n

5 multis polleret et humilitate atque benignitate cunctos superaret, ei a Domino conlatum est ut predicte ciuitatis promereretur pontificatum. At ubi, elegente Deo, ordinatus est episcopus, omnes statim Deus conturbationum procellas, que eadem eclesiam tempore prodecessoris sui conturbauerant, abstulit et nimiam tranquillitatem 1o eclesie sue eius precibus condonauit. [il] Qui dum pacifice ac benigne fabente Deo cunctis ciuibus suis preesset et cunctorum affectibus dulcifluum sacri pectoris sui PL exiberet affectum, contigit cuiusdam primarii ciuitatis ex genere 129 senatorum nobilissimi uiri egrotasse matrona, que et ipsa inlustri 5 stigmate progenita nobilem traebat prosapiem. Que quum nupta in utero accepisset, ipse infantulus in uentre conlisus est. Cui dum multi medici diuersa adiberent et nullum remedium medelle sentiret, sed in graui discrimine posita cotidie morti propinquaret, supradictus inlustris uir eius eo quod illi nicil carius esset 10 coniuge, quam nouiter coniugii gratia sortitus fuerat, contemtis

5 Siseb. uita Desid. 2, 1-3, p. 53

1

9 sui] eius В

II

4 senatorum] senatorio В 5 humilitate] pr. in A

begninitate 0

6 Gen. 25, 22

cunctus P"c

6 conlatum]

MP E, col- 0 AL С promeretur > promereretur, -re- s. u., P С 7 at ubiJacibiO elegente] Ai P, eli- EOA LCM2 Deo] domino Л С 8 eadem] M P, eandam E, eandem (eam- O) 0 A L С M2 eclesiam] M, eglesiam P, ecclesiam (ae- E) E 0 A L С 8/9 prodecessoris] M P, pre- E 0 ALС 9 sui] M P, eius E 0 A L С conturbauerant] A L C, -baberat M P, -bauerat E 0, -baberant M2 tranquilitatem OC 10 eclesie] M P, aecclesiae E, e(ç)cclesie 0 AL С sue от. A и 1 ac] atque 0 begnine 0 fabente] M P, -uen- E 0 A L С 3 exiberet] M P E C"\ -hi- 0 AL Cc' 4 senatorum] M P L C, senatorio E 0A egrotare 0 A matrona] M P, -nam E 0 A LC inlustri] ad usum scriptoris redegi : illustri A Cpc\ inlustris M P, illustris EOL C"'c' 5 stigmate] MP A L C"c\ stegmate EM2, stigmateque 0, stemmate Cpc' proienita 0 L traebat] M P, -he- EOALC prosapiem] MPL C" , -piam EOA Cpc' M2 quum] M, cum rell. nupta] multa 0, pr. nuper EOALC 6 conlisus] M P EC, col- 0 AL 1 dum] cum С diuersa] add. medicamina 0 adiberent] M P, -hi- EOALC 8 medele E AL set P posita] ponita 0 quotidie С 8/9 proprinquaret E, propinquarent, n expuncta, A 9 inlustris] M P, illustris EOALC uir illustris transp. 0 eius uir transp. E L С eius oт. 0 nicil] M P, nichil E 0 A L C'c' , nihil Cpc' nichil illi transp. L carius] A Cpc' (cha- Q, clarius MP EOL Cc' 10 contemtis] M P, contemptis E 0 A L С M2

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, II

27

uniuersis medicis, spe recuperande salutis ad eundem sanctum uirum cucurrit et prouolutus pedibus eius cum lacrimis exorauit ut, quia Dei seruus erat, orationibus suis Dominum pro eius matrone salutem precaretur aut certe, quia medicus esset, non 15 duceret indignum manu sua egrote gratia prebere medendi. Sed uir Domini protinus respondit dicens: "Mici quod ortaris facere non licet quia, etsi indignus, sacerdos Domini sum et sacrificium manibus meis offero Domino, et ideo non possum quod dicis implere, ne postmodum pollutas sacris altaribus manus inferam et 20 diuine pietatis mox furorem incurram. Et adiecit: "Ibimus, inquit, in nomine Domini, uisitamus eam et damus medicos eclesie qui illi adibeant medicinam et, in quantum scimus, ostendimus qualiter curam faciant. Nos tamen facere manu propria non possumus". Ule uero sciens quia nulli alterius medici cura ualeret et quia iam г ; uxore sua pene mortua esset, cepit cum fletu magno obnixe flagitare ut nullum illic dirigeret, sed ipse per se iret et quod sciebat manu propria inpenderet. Sed dum Ule non annueret neque penitus consentiret, uniuersi

ll/12Siseb. uitaDesid. 5,8-9,p. 57 Pas. Valeriani 13, 16, p. 29

\2aim\oт.B 20 pietatis] potestatis В minime В 25 mortua] ad mortem В

12 Greg. M. dial. I, 8, 4

ibimus] imus ß

20

23 non]

1 1 medicis] medicinis E sanctum от. E 12 occurrit uel accurrit > cucurrit prop. manu M cum] M P L С, от. E 0 A lachrymis С exorabit M 14 salutem] M P, salute E 0 A L CM2 deprecaretur P quia] add. ipse 0 15 manum suam E egrote] M P A, çgrotanti E, egroto 0 LС gratia] M P E, gratiam 0 A L С M2 16 set PO Domini] dei E0С mici] Л1 P, michi E 0 A L, mihi С ortaris] PEO, hortaris M A LС 17 etsi] si 0 sacerdos indignus transp. С Domini от. P 18 domino offero transp. E 0 ideo] immo Cc quod dicis non possum transp. LC 19 ne] nec 0 20 pietatis] Л1 P, potestatis EOALC от. 0 furore P, in furorem A "c' ibimus] M PLC, imus EOA

mox inquit

imus transp. 0 inquid P 2 1 in] pr. et 0 ea P medicos damus transp. A medicos от. 0 eclesie] M P, aecclesiae E, e(ç)cclesie 0 A L С 22 illis P adibeant] M P, habhibebant in adhibeant corr. E, adhibeant 0ALС medecinam 0 23 curam faciant] cura faciatur С non] M P, minime EOALC 24 nulli] M P, nullius E 0 A L С M2 25 uxore] M P (cf. V Vi 10) talem; Gil - Löfstedt, Sprachliches..., p. 2&J-J), uxor E O AL С M2 mortua] M P L С, ad mortem EOA fletu] fleau 0 26 nullum от. 0 illic] illuc 0, illic > illuc С dirigiret P, dirigerent С set PO 27 inpenderet] M E0,im-PAL С 28 set PO anueret 0, adnoneret > adnueret С neque] nequaquam Сc

28

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, n

fratres quoram positi et ipsi eum cum lacrimis rogaberunt ut iret. 30 At ille ayt: "Noui quod multa miseratio sit Domini et credo, dum fuero, quod et infirmo pristinam reformet salutem et mici statim concedat ueniam propter meam presumtionem. Sed homines ma los hanc mici causam ouicere in postmodum omnino dubitabo". Cui quum omnes fratres sui responderent: "Nullus e nobis 35 propter ea aliquid dicturus est. Sed perge, domine, et omni celeritate age illud quod mercedi tue proficiet", tandem eorum precibus conpulsus proficisci pollicitus est ita dumtaxat ut prius Domini exquireret uolumtatem, ne temere incedens facile ageret quod difficile multatus Dei iudicio ad ueniam rediret. 40 Ilico namque basilicam sanctissime uirginis Eulalie petiit ibique prostratus pauimento per tota die incubuit atque in oratione inde- PL fessus perseuerans sequentem continuauit et noctem. 130 Qui mox inibi oraculo diuino est conmonitus statimque consur-

29 Greg. M. dial. Ill, 32, 4 31 Vita Fruct. 10, 35-36, p. 96 (Pas. luliani 27, 7, p. 130) 41/42 Greg. M. dial. Ill, 14, 2

29 positi] add. tot fletibus conpuncti В 30 multa... Domini] multe miserationis sit Dominus В 33 dubitabo] dubito В 35 domine] от. В

29 quoram] M P, coram E 0 A L С M2 positi] add. tot fletibus (flectibus 0) conpuncti (com- 0) E OA eum от. 0 A lacrymis С ro gaberunt] M P, -ue- E 0 A L С M2 iret] abiret EO 30 ayt] Л1 P, ait E 0 A L С multa] M2, multe M P E 0 A L С miseratio] M P, miserationis E 0 A L С domini] M P, dominus E 0 A L С 31 fuero] uenero A et1 от. С infirmo] M E 0 A L С, infirme P M2 mici] M P, m £ A L, michi 0, mihi С 32 concedet С presumtionem] M P, -sump- E 0 A L С set P 0 33 mici] Л1 P, michi E 0, m A L, mihi С ouicere] M P, -bi- E 0 A L M2, -bii- С in от. A omnino] add. non Am t f s dubitabo] Л1 P, dubito E 0 A L С 34 quum] M P, cum E 0A L С sui от. 0 respondererent (-re- exp.) L, -derunt g e] ex 0 35 propter ea] proterea 0 ea] add. aliquando E 0 sed] set P 0, add. ocius E, add. demum 0 perge] pergite E domine от. E 0 A 36 age] agite E illut P tue] uestrae E proficiat E 0 37 conpulsus] M P 0 (-ssus 0), co- E L, com- A С proficisci] add. ei A prius] primus C'c' 38 uolumtatem] M P, uoluntatem E A C, -lu- 0L ne] £ A L С, пec M P 0 incedens] accedens 0 39 quod] M P, per quod £, pro quo 0 A, pro quod L С difficile] difi- 0, post iudicio transp. A mulctatus С 40 ylico Лi, illico 0 С baselicam L sancte 0 uirginis от. A Eulalie от. 0 41 postratus 0 pauimento от. 0 tota die] Л1 P, totum diem E0ALC, totam diem M 2 orationem £ 0 41/42 indeffessus A 43 inibi] ibi in 0 diuino от. 0 est conmonitus] M P (co- P), commonitus (como- 0) est £ 0 A L С

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, п

29

gens ad mulieris egre domum incunctanter perrexit ac festinus 45 properauit, orationem fudit, manus in nomine Domini super infirmum inposuit, in spe Dei mira subtilitate incisione subtilissima subtili cum ferramentum fecit atque ipsum infantulum iam putridum membratim conpadiatimque abstraxit; mulierem uero iam mortuam ac semiuiuam, adnitente Deo, uiro suo confestim incolo50 mem reddidit. Cui et precepit ut ultra uirum non cognosceret: quocumque enim tempore coytum uirilem cognouisset, mox ei deteriora ad futurum essent discrimina. Sed illi nicilominus pedibus eius prouoluti gratias retulerunt et omnia que uir Dei preceperat in omnibus se esse seruaturos promi55 serunt inprecantes Dominum ut, si non custodierint, peiora Ulis postmodum aduenirent. Facta namque est in domo Ula inextimabilis letitia inmensumque gaudium ; atque uniuersi in Dei laudibus adclamantes, orantes

45/46 Vita Fruct. 10, 35, p. 96

57/58 I Mach. 4, 58

58/60 Act.

12, 11

45 fudit] denuo fudit В 46 incisione subtilissima] incisiones subtilissimas В 51 cognouisset] agnouisset В 52 futurum] futura В

44 incunctanter] incuntanter O, от. A ac] hac P, atque 0 45 oratio nem] add. denuo E 0 A fudit] add. et О 45/46 infirmum] M P 0 L C, -mam E A M2 edd. 46 [inposuit... sub]tilitate [incisione subtilissima] littera capitali excisa, def. L imposuit A С incisione subtilissima] M P, -nes -mas E O A, -nem -mam С 47 subtili cum def. L ferramentum] M P, -to E 0 A L С M2 fecit... iam] def. L 47/48 iam putridum от. A 48 memb[ratim . . . abstraxit] def. L menbratim E 0 conpadia timque] M, conpadatimque P, copadia- E, compadia- A С, от. 0, compadiatim (-que от.) marg. С uero iam] paene / iam] add. paene b f s g (cf. ¡in. 2j,p. 2/) 48/49 iam ... semiuiuam def. L iam mortuam acom. 0 49 Deo] domino A confestim в»2. 0 49/50 Deo... incolomem def. L incolomem] M P, incolumem E O A С 50 reddit E [cui... cog]nosceret def. L et от. 0 ut iter. 0 uirum от. E cognosceret] agnosceret E A 51 quoc[umque... cogno]uisset def. L coytum] /И P, coitum E A C, uirum pro coytum uirilem 0 cognouisset] Л1 P, agnouisset E OA С 52 ad от. A futurum] M P L С, futura E 0 A essent] adessent A 53 nicilominus] M P, -chi- E 0 A L, -hi- С prouoluti eius pedibus transp. 0 54 precepit 0 se от. P esse от. MEO 55 inprecantes] /Vf P E, I- 0, im- A L С custodierint] M P, -dirent E 0 A m t f s g, -dissent L С i illis] illius A 57 namque от. 0 inextimabilis] M P 0, ines- E A L С 57/58 immensumque L С 58 atque] ac 0 aclamantes 0, accla- A L

30

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, II

tripudiantesque dicebant quod uere misisset Dominus angelum 60 suum qui illi misertus fuisset. Tum deinde fecerunt de rebus suis talem conscriptionem ut de presenti sanctus uir medietatem ex omnibus que habebant acciperet, alia uero mediatas post eorum obitum integra et intemerata ad eius pertineret dicione. Tanta namque illis inerat copia rerum, ut 65 nullus senatorum in prouincia Lusitanie illis repperiretur locupletior. Quod ille prorsus recusauit ac rennuit noluitque accipere, sed illis obsecrantibus ac nimium inportune offerentibus et sic tandem quoactus est suscipere. Quod accipiens non tantum propriis husibus quantum egentium precepit deseruire necessitatibus. 70 Illis autem a quibus ei oblatum est perseuerantes cum timore Dei in castitate post non multo temporis interuallo ad supernam patriam uocatione diuina adsciti sunt. Quibus defunctis, omnem eorum patrimonium sanctissimus Paulus episcopus accipere promeruit. Et qui peregrinus nicilque habens aduenerat factus est 75 cunctis potentibus potentior in tantum ut omnis facultas eclesie ad conparationem bonorum illius pro nicilum putarentur.

61/63 Tob. 7, 16; 8, 24 6l rebus] omnibus rebus В accipere] от. В

63 et intemerata] intemerataque В

73

59 trepudiantesque 0 60 illi] M P A, illis EQLС fuisset] esset 0 61 tunc 0 fecerunt] от. 0, post suis transp. L rebus] pr. omnibus E 0 A 62 que] quas E 63 uero от. A et intemerata] M P L С, intemerataque E A, atque intemerataque 0 64 pertinet > -neret, er s.u., M dicione] M P, dicionem(-ti-AC)£0Ai,C7M2 inerat] erat0 65 prouincie M ( > -cia M2) P, prouinciam E reperiretur 0 A С 66 ac] hac P, atque 0 rennuit] M P E, renuit 0 A L С noluique 0 set P 0 67 ac] hac L С (h s.u. L) inportune] M P E, i- 0, im- A L С et от. A 68 quoactus] M P, coactus E 0 A L С M2 propiis > -priis 0 68/69 husibus] M P, usibus E0ALСM2 69 aegentium E nectessitatibus 0, necessatibus > necessitatibus С 70 illis] M P (per atract. inuersam retinui), illi E0ALСM2 autem от. E a] ab С ei от. P 71 multo... interuallo] M L С, multum... -lo PE0, multum... -lum A temporis] pr. uero 0 72 adsciti] astiti 0, asciti A L omnem] M P, omne E A L С M2, ome 0 73 episcopus от. 0 accipere] M P, от. E 0 A L С 73/74 promeruerit M 74 nicilque] M P, -chi- E 0 A L, -hiС 75 potentibus от. E omnes facultates E çclesie] M P, aecclesiae E, e(e)cdesie 0 A L С 76 conparationem] M P 0, co- E L, com- A С bono rum от. О pro] in 0 nicilum] M 0 (-chi- 0), nichilo (-ci- P) P E A L M~ , nihilo С putarentur] M P E, reputaretur 0, putaretur A L Сf'c', haberetur С'"'

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, m

31

[ill] Denique quum plurimis per annis felici tempora féliciter sua cum plebe frueret et iucunde Deo uiuens plenus semper uirtutibus floreret, accidit die quadam de regione qua ipse oriundus PL extiterat negotiatores Grecos in nauibus de Orientibus aduenisse 131 5 atque Spanie litora contigisse. Quumque in Emeretensem ciuitatem peruenissent, ex more episcopo prebuerunt occursum. Qui quum benigne ab eo fuissent recepti ac de atrio eius egredientes in domum in qua ospitabantur fuissent regressi, sequenti die ad eum munusculum miserunt pro 10 gratiarum actione, deferente puero nomine Fidele, qui cum eis mercedis causam percipiende de regione eorum conductus aduenerat. Quumque eius fuisset presentatus obtutibus et que grato animo directa detulerat gratanter uir sanctus suscepisset, eum cepit singil1 5 latim sciscitari quo uocaretur nomen, de qua prouincia uel de qua ciuitate esset. Quum ergo ille nomen suum diceret et ciuitatem suam nominaret, uidens adulescentem bone indolis cuncta eum per ordinem interrogauit et nomina parentum requisiuit. At ille conse-

1II

17 III Reg. 11, 28

17/19 Gen. 43, 7

ni В

4 de Orientibus] de Orientis partibus В 16 diceret] add. patriam indicar« В

8 egredientes] regredientes

cap. 5 marg. С 1 quum] Л1 P, cum E 0 A L С M2 per от. E ш A felici] felicia E 0 tempore A 2 sua от. E frueret] M P, frueremrEOALC iucunde] M P, io- E OA L CM2 Deo] deo se deo 0 3 floreret] floret P quadam] M P LC, quodam EO A quodam die tramp. E 4 extiterat] existeret E Orientibus] M P L C, orientibus partibus E, orientis partibus 0 A aduenissent uel -sset in -sse prop. man. corr. M 5 Spanie] scripsi: spania M P, hispanie E C, ispanie 0, hyspanie A, yspanie L, pr. in E litora] M P 0, -tt- E A L С contigisset ut uid. M 6 quumque] M P, cum(n)que EOALC emeretenssem 0, emeritensem AC 1 quum] M, cum P 0 A L C, dum E begnine 0 fuissent ab eo transp. A 8 egredientes] M P L C, regredientes E 0 A ospitabantur] M P, hos- E 0 A LC 10 hactione P puero] M P L C, puerulo E 0 A Fidele] sidde E, Fideli edd. praeter b 11 mercedis causam percipiende] M P (cf. V XI pß), causa mercedis percipiende E 0 LC, от. A 13 quumque] M P, cum(n)que EOALC presentatus fuisset transp. E obtutibus] M P, conspectibus E 0, aspectibus A L С que] от. P, qui 0 14 eum] cum 0 14/15 singulatim E 15 scscitari M, scicitari E, sciscitari, altera s s.u., L nomen] M P, nomine E 0 A L С M2 prouintia E A 16 quum] M P, cum £ 0 ALC ergo от. 0 diceret] от. L C, add. ac (0, от. E A) patriam indicaret EO A 17 adulescentem] M P, ado- EOALC 18 ordine 0

32

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, III

quenter secundum interrogationem patriam, ciuitatem, uicum, 20 nomina parentum simpliciter manifestauit. Hec eo dicente, cognouit nomen sororis sue. Qui statim exiliens de sede sua in conspectu omnium amplexibus eius incubuit -commota quippe fuerant super illum uiscera eius-, atque inruens super collum eius et diutissime exosculans pre gaudio ubertim fleuit. 25 Statim supranominatos negotiatores arcessire precepit; quibus ayt: "Puerum mici istum concedite et quicquid uultis a me postulate". At Uli responderunt: "Hoc facere minime possumus, quia ingenuus est et a parentibus eum pro nostro solacio conductum accepimus. Sine istum ad parentes suos nullatenus remeare 30 possumus nec facies eorum ultra uidendi habebimus licentiam, si hunc in tam longinquam regionem dimiserimus". E contra Ule ayt: "Conpertum uobis sit quia si istum mici non dimittitis, uos in patriam uestram minime reuertitis. Sed acápite a me pecuniam copiosam et abite securi pergentes cum pace". Hec Uli audientes 35 nec amplius tante potestati obsistere ualentes ayunt ad eum: "Dic

22 Pas. Eugeniae 26, 11-12, p. 92 22/23 III Reg. 3, 26 Gen. 46, 29 30 Gen. 44, 23 31 Luc. 15, 13; 19, 12,

23/24

25 Statim] Statimque В 26 Puerum] Puerulum В 27 minime] nequaquam В 28 ingenuus] add. homo В 30 facies] faciem В

20 magnifestauit 0 22 commota quippe] comotaque 0 23 inruens] M P E, mens 0, irruens A L С 24 et от. A exoculans E exosculans... ubertim от. A 25 statim] M P L C, statimque E 0 A supranominatos] -dictos 0 arcessire] MP OL, arcersire E, arcessiri A, accersire С quibus] add. et 0 26 ayt] M P, ait E 0 A L С puerum] M P L C, puerulum E 0A mici] M P, m E A L, michi 0, mihi С michi puerulum transp. 0 istum от. 0 istum m transp. A et] ut 0 27 at] ad P illi] ille 0 minime] M P, nequaquam EOALC hoc facere . . . possumus] hoc se facere... posse E 28 qua M > quia M2 ingenuus] add. homo E 0 ALС a parentibus] apparentibus A solatio E A С 29 istum] M P, isto E0ALCM2 nullatenus от. 0 30 possumus] pr. non 0, add. quia ingenuus homo est e lin. 28 0 facies] M P, faciem (fati- E) E 0 A L С licentiam] leticiam 0 31 tam] patriam 0 longinquam] E A CAc' (-qua A), longam in quam M P 0 L Cc regione A e] et 0 ayt] M P, ait E 0 A L С 32 conpertum] M P 0, co- E, com- A L С quia] qm 0, q L mici] M P, m E A L, michi 0, mihi С michi istum transp. 0 dimittatis E C, dimititis g 33 minime] non 0 reuertitis] MPs, reuertetis E A L С edd. praeter s, reuertemini 0 set P 34 copiosiam P pergentes securi transp. E hec] neque 0 audientes] udientes 0 35 neque 0 amplius от. 0 ualentes] pr. non 0 ayunt] M, aiunt rell.

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, in-iV

^

nobis, domine, quid causa est ut hominem tibi incognitum tanto amore digneris diligere". Ille uero respondit proximum suum esse sibique adfinitate ualde uicinum. Et addidit: "Habite in nomine Domini absque aliqua esitatione renuntiantes sorori mee quia 40 filium eius ob consolatione captiuitatis mee penes me retinui". Qui diuersa per eos munera mittens sorori ipsis quoque nautis multa largitus est dona. Ac sic ditati eius muneribus regressi sunt in patriam suam cum gaudio magno. [iV] Quibus redeuntibus, statim prefatum adulescentem tondere precepit ac Deo omnipotenti seruiturum obtulit et ueluti alterum Samuelem in templo Domini diebus ac noctibus strenue PL erudiuit ita ut infra paucorum curricula annorum omnem officium 1 3 2 5 eclesiasticum omnemque bibliotecam scripturarum diuinarum perfectissime docuit. Deinde uero per singulos gradus eum producens diaconem ordinauit. Qui mox effectus habitaculum Spiritus sancti omnibus uirtutibus ita est inradiatus ut sanctitate, karitate, patientia et humilitate 10 uniuersum transcenderet clerum. Sic nimirum Deo et hominibus

36 Vita Fruct. 10, 26, p. 96 iv

3 I Reg. 2, 18 sqq.

iv

6 docuit] docuisset В

5/6 Pas. Eugeniae 3, 1, p. 83

9 est inradiatus] inradiatus emicuit В

36 causa] M P, cause E 0 A L С 37 digneris diligere] M P, diligere digneris (digna- 0) E 0 A L С respondens 0 38 sibique] sibimet / g adfinitate] M С, adfinite P, affinitate E 0 A L uicinium > -num E adidit 0 L habite] M P L, abite EO AC 39 aliqua] M P E O С, ulla A L esitatione] MP O С (-cio- 0), hesitat(c)ione E A L 40 conso latione] M P, -nem E ALC, obsculacione pro ob consolatione 0 41 mittens munera transp. AC 42 largitus] largitatus £ ac] nam 0 sic] si E ditati] dictati 0 regressi] ingressi F D m t IV 1 statim от. 0 prefatum] prestitum 0 adulescentem] M P, adoE 0 ALC 1/2 tonderi A 2 ac] atque 0 et от. 0 3 samuhelem E ac] atque 0 4 erudibit P omnem] M P C"c"u', omne E 0 A L 5 eclesiasticum] P (a.c. exle-), e(ç)ccle- (ae- E) M E 0 A L С om nemque] omnem 0 bibliothecam С post scripturarum usque ad cap. VII 1 hic namque uir def. P 6 docuit] M LC, docuisset E 0, docuerit A pro ducens] perducens С 7 diaconem] MEC, diachonem 0 A L 9 est inradiatus] M L С (irra- L O, inradiatus emicuit E A, inradicatus enituit 0 sanctitate] add. et 0 karitate] MEO, ca- A L, cha- С patientia] M C, pacientia E A, pacienciencia 0, paciencia L 10 clerum transcenderet transp. A si > sic prop. manu M

34

15

20

25

30

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, iV

se carum affabilemque prebuit, ut unum illum putarent ex numerum angelorum. Interea dum plurimis annis Domino inrepreensibiliter deseruiret et supranominato nutritori suo dulci obsequio in omnibus obediret ac senectutem eius absque aliqua offensione suauiter oblectaret, idem supranominatus beatissimus pater, exhactis iam multis curriculis annorum atque etate decrepita in senium uergens, hunc sibi successorem elegit moxque etiam in loco suo, se uiuente, ordinauit et omnium bonorum suorum heredem instituit, ita etenim testamentaria sanctione decernens ut, si eum clerus Emeretensis habere uellet pontificem, omnes res quas illi contulerat post obitum suum supradicte eclesie derelinqueret; sin alias, haberet liberum arbitrium quicquid uoluisset de prefatis rebus decernere uel iudicare. Hoc sane decretum uir sanctus reuelante sibi Spiritu sancto promulgauit, profetie gratia prescius non defuturas eidem uiro multorum obsistere inuidias hominum prauorum, qui eum canino more circumquaque in postmodum oblatrarent atque inuidie facibus succensi mordaciter laniarent. Interim dum auspice Deo constituisset eum antestitem, ita ei adstare et deseruire cupiebat sicut diaconatus tempore ministrare 11/12 Pas. Eugeniae 13, 4, p. 87 (=Rufin., hist. mon. 1) 13 Vita Fruct. 9, 1, p. 92 22/23 Tob. 1, 14 27/28 Greg. M. dial. II, 8, 2 (Valer. Berg. ordo 2, ed. Fdez. Pousa, p. 160)

11 putarent] add. homines ß

11 se carum] securum L С affabilemque] ineffabilemque L, effabilemque С putarent] add. homines E 0 A L С 11/12 numerum] M, numero E 0 A L С M 13 anis 0 Domino] Deo C, pr. a E in repreensibiliter] /Vf, inreprehen- E L, ireprehen- 0, irreprehen- A С deseruisset 0 14 obediret] E 0 A L C, deseruiret (г lin. 13) M 15 atque 0 aliqua] ulla 0 obletaret > -lec-, c s.u., E 16 exhactis] M, exactis E0A LС iam multis] Л1 0, multis iam E A L С 17 uergens] urgens 0 hunc] ut 0 18 elegit] delegit, d s.u., E aetiam E se] eo 0 19 etenim от. A 19/20 testamentan spatium vacuum duarum litt. post -i relinquens E 20 emeretensis] M E 0 L (-ssis 0), emeri- AC 21 uellet] add. haberet С illi] ei E 0 22 çclesie] M, aecclesiae E, ecclesie 0 ALС 23 quicquid] quidquid 0, add. et del. de С prefactis 0 rebus от. E discernere L С 24 hoc] nec 0 sibi от. A 25 profetie] M, prophet(c)ie(ç) E 0 L C, prohetie A 26 obsistere exp. M2 (от. N) in uidias] insidias E eum] cum 0 canino] camino О 27 in от. A oblatarent E, oblectarent 0 facibus] fastibus 0, faucibus С 28 succenssi £, suscenssi 0 29 Deo] domino L С antestitem] Л1, antistitem E0A L С 30 astare L diachonatus 0 L

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, iV-V

35

consueuerat, ita ut exuens sibi casullam more ministri coram eo adsistens seruitium omne persolberet. Quem ille id agere proibuit et ut iam deinceps auctoritatem pontificatus sui constanter tenere admonuit atque ut fratrum suorum potius curam ageret imperauit. 35 Ipse uero sanctissimus senex mox derelinquens atrium et omnia priuilegia honoris sui sese ad basilicam sancte Eulalie in cellulam uilissimam contulit. Qui dum aliquandiu ibidem positus, a seculi huius procellis absolutus et in multa quiete constituais, in cilicio et cinere (re)cubans pro totius mundi piaculis Dominum depreca40 retur, migrauit e corpore. [v] Post cuius discessum quidam pestiferi homines iuxta id quod uir Dei predixerat uerbis malignis contra beatissimum Fidelem episcopum musitare ceperunt, ut eum de loco quo consti- PL tutus fuerat per quaquumque occasione pellerent. Quod quum ille 133 5 perpendisset et se una cum rebus suis ab eorum insectatione separare uoluisset, conperto illi quod ille sublatis de iure eclesie prediis suis se ab eis separaret, Ulis omnino nihil remaneret, plus

38/39 Sulp. Seu. ep. III, 14 1 Siseb. uita Desid. 4, 6-7, p. 5 5

34 ageret] gereret В 6 uoluisset] maluisset В

quod] quod si В

31 ut от. E casullam] M 0, -lam E A L С 32 assistens 0 A L persolberet] M, -ue- E 0 A L С id от. 0 proibuit] M, perhi- E, prohi- 0 A L С 33 auctoritate 0 pontificacatus Лi, pontifficatus 0 tenere] M C, -ret EO AL 34 ammonuit E A ageret] MLC, gereret E 0 A 35 derelinquens] delinquens 0 35/36 et omnia... sese от. A 36 baselicam 0 L sanctissime A in] pr. se A 38/39 cinere et cilicio transp. A 39 recubans] cum E scripsi (= Sulp. Seu.), cubans rell. piaculis] periculis 0 39/40 deprecaretur] M (de s.u. prop, man) E, precaretur 0 AL С v cap. 6 marg. С 2 uerbis malignis] post episcopum (3) transp. E 0 A L С 3 episcopum от. s ut от. E 3/4 constitue 0 4 per qua quumque occasione] Лi, quacunque -ne (per от.) E, per quacumque -nem 0, per quam(n)cumque -nem A L С expellerent E quum] M, cum cett. ille] ipse 0 5 perpenderet 0 insectaccione 0 6 separari 0 uoluisset] MAL С (post prediis -lin. 7- transp. L), maluisset E 0 con perto] MEO, com- A С, co- L illi] ab illis Л от. b quod] add. siEO AL С sublatis] от. E, suflatis 0 çclesie] Л1, aecclesiae E, e(ç)cclesie 0 A L С 1 prediis] presidiis E, add. uoluisset (e lin. 6) L separare L omnimodo > omnino E nihil] M C, nichil E 0 A L

36

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, V-Vi

inuiti licet quam sponte pedibus eius prostraberunt ac ne eos desereret multis precibus flagitaberunt. 1o Quibus ille non usquequaque repugnans prebuit adsensum, ut et curam regiminis gereret et in postmodum omne Patrimonium suum eclesie derelinqueret. Quod ita factum est ut eo tempore tantum eclesia illa locupletata est, ut illi in Spanie finibus nulla eclesia esset opulentior. 15 Atque ita, Domino cooperante, confirmata est in eum cunctorum pura et sincera dilectio in tantum, ut omnes uno eodemque animo amore inmense karitatis fraglantes erga eum inmenso igni sancti ardoris extuarent et unum cor et labium cum eo effecti nullo penitus modo ab alterna dilectione discidio intercurrente discrepa20 rent.

[Vi] Quoniam tanti uatis memorabimus nomen, opere pretium nobis uidetur esse prespicuum de eius multis quibus crebro effulsit uirtutibus quadam exiguam particulam memorie tradere. Quodam igitur dominico die, dum in atrium cum multis filiis

15 Marc. 16, 20 vi

18 Gen. и, 6; Act. 4, 32

2/3 Vita Fruct. 9, 9, p. 93

8 prostraberunt] se prostraueurnt В amoris В

17 amore] ardore В

18 ardoris]

8 inuiti] от. £, inuicti 0 licet] uiuidelicet (sic) E licet inuiti transp. L sponte] add. se edd. eius] add. se E 0 A prostraberunt] M, prostrauerunt (pos- 0) E A L С atque neque 0 9 flagitaberunt] M, -ueL C, flatarunt E, flagitarunt 0 A 10 adsensum] C, ascensum M, assensum (-ssum 0) E 0 A L M2 11 in от. A 12 eclesie] M, aecclesiae E, ecclesie 0A L С ut] et A 13 tantum от. 0 eclesia] M, ecclesia (ae- E) E 0 AL С illa] M A, ipsa EOLC locupleta E illi] MEO, от. A, illic L C, illa N spanie] M, hispanie E C, ispanie 0 L, hyspanie A ispanie in finibus transp. 0 14 eclesia] M, ecc- (ae- E) E O A, от. L С 15 atque] ac L, at С confirmatum M eum] eo 0 cunctorum от. 0 16 ut от. O 17 amore] M, ardore EOALC inmense] 1- 0, im- A С karita tis] M, ca- E 0 A L, cha- С fraglantes] M, flagrantes rell. inmenso] in menos 0, im- С igne A 17/18 sancti amoris igni transp. 0 18 ardoris] M, amoris EOALC extuarent] M, aest- E, st- 0, est- A L С lauium in -bium prop. man. corr. M affecti E 19 modo от. A VI 1 tanti] tante M memorabimus] M, memorauimus E 0 L С M2, memoraui A 2 prespicuum] M, perspi- E L C, prospi- О, от. A quibus от. 0 crebo 0 et a.c. E 3 quadam] M 0, quandam E A L С 4 igitur от. E atrio A

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, Vi

37

5 eclesie resideret, ut mos est, arcidiaconus cum omni clero in albis ab eclesia uenientes coram eo adstiterunt. Moxque ille consurgens, diaconibus ex more turabula gestantes atque ante eum precedentibus, cum uniuersis qui aderant ad eclesiam perrexit, qualiter Deo iubente missarum solemnia celebrarent. 10 At ubi uniuersi cum eodem de atrio paululum fere decem graduum processerunt foris, ylico ab immis fundamenti omnis repente amplissimi atrii fabrica ruit et neminem ibi oppressif Deo iubente. Ex qua re pensandum est cuius meriti iste uir fuerit, qui ita apud 1 5 Deum suis precibus obtinuerit ut prius non daretur antiqui hostis potestas tante fabrice perpetrare ruinam quam ipse cunctos foris eductos integro numero Deo miserante salbaret; sed ut in tanto periculo nullus periret, ob maxime mentis sanctissime uirginis Eulalie fuisse prestitum nullus ambigat. 20 Quum uero sollicite requirens inuenisset quia nemo periret, in nullo penitus animum suum contristauit, sed magis gratias

14/15 Greg. M. dial. I, 5, 6

VI 9 iubente] adiuuante В 10 eo] eodem В 12/13 oppressif... iubente] Deo iuuante oppressif В 20 periret] perierat В 21 contristauit] conturbauit В sed magis] от. В

5 çclesie] M, aecclesiae E, ecclesie 0 AL С mos] mox 0 arcidiaco nus] M, archidiaconus E AC, archidiachonus OL 6 eclesia] Лi, ecc- (ae- E) rell. uenientibus A adstiterunt] M C, astiterunt Ep'c' 0 L, astitit E"c' A 7 diachonibus 0 L turabula] M, turibula E A M2, turribulis 0, turibulis L С gestantes] M, gestantibus E 0 A L С M2 8 ad eclesiam от. 0 eclesiam] M, ecc- (ae- E) cett. perexit 0 qualiter] ut A 9 iubente] M, adiuuante EOALC solemnia] MAC, solempnia E L, solepnia 0 10 eodem] M, eo E 0 A L С 11 graduum] passuum E, gradum 0, gradibus A foras A ylico] M, ilico EAL, illico 0 С immis] M, imis EOALC fundamenti] M E 0 L, fundamentis A С edd. omnis] omis 0 12 amplissimi] amplii- M, anpli- 0 12/13 oppressif deo iubente] M L C, deo iuuante (transp. iuuante deo A) oppressif (-p- 0) E 0 A 14 est от. 0 15 antiqui hostis] M, antiquo hosti EOALC 16 perpetrare] properare 0 cunctos] tunc eos E, cuntos 0 16/17 eductos foris transp. 0 17 Deo] domino 0 salbaret] M, -ua- rell. set 0 18 meritis] M L C, merita EO A merita maximç (sic) transp. A 19 prestitum] prestitam (prae- C) L С ambiguat E, anbigeat 0 20 quum] M, cum cett. periret] M LC, perierat E 0, perisset A 21 contristauit] M, contur bauit EOALC sed magis] M L С, от. E 0 A gratias magis transp. L

38

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, Vi-Vil

Domino egit, sacrificium Deo letus obtulit diemque ipsum iucunde Domino cum omnibus suis potitus est. Post non multum uero temporis interuallo sedis dirute fabricam 2 5 restaurauit ac pulcrius Deo opitulante patrauit. Ita nimirum ipsius PL edificii spatia longe lateque altis culminibus erigens pretiosaque 134 atria columnarum ornatibus suspendens ac pauimentum omne uel parietes cunctos nitidis marmoribus uestiens miranda desuper tecta contexuit. }o Tum deinde mirum dispositions modum baselicam sanctissime uirginis Eulalie restaurans in melius in ipso sacratissimo templo celsa turrium fastigia sublimi produxit in arce. [vu] Hic namque uir beatus in corpore positus crebro eum cum sanctorum cateruas in coro eclesie stans et psallens uisus fuisse peribetur. Et alia multa narrantur, que scribere propter prolixitatem sui, ne fastidium legentibus prebeant, desiuimus.

25/29 Pas. Mantii 4, ed. Díaz, Anal. Bol. 100 -1982- (Pas. Torquati 6, 12-15, P' 258) 23 Domino] in Domino В

24 sedis] edis В

vii 1 corpore] pr. hoc В 4 desisimus] add. E quibus igitur multis miraculis pauca ad memoriam legentium perducimus В 22 Domino] deo £ aegit £ diemque] denique £, dieque A ipso A 23 iucunde] M, io- rell. Domino] pr. in £ 0 A L С omnibus] ouibus 0 potitus] potititus £ 24 interuallo] Л1 0, -Hum £ AL С se dis] M L C, edis £ 0 A dirute] rutae £, disrupte 0 fablicam 0 25 restanrauit 0 atque 0 pulcrius] pulchrius L C, post opitulante transp. 0 Deo] domino 0 patrauit] reparauit £ 26 aedifitii £, edifficii 0 27 atrii L С columpnarum 0 L ornatibus] ordinatibus in ornati bus prop. man. corr. M, atrio ornatum 0 atque 0 28 cunaos] cutos 0 nitidis] incisis 0 marmoribus] parietibus /W 30 tunc £ 0 mirum dispositionis modum] L С g (cf. IV К 8), mira dispositionis modum M, mirando positionis modo £, mirande posicionis modum 0, in mire dispositionis modum A, miro dispositionis modo m f s, in mirum dispositionis modum /, mirum dispositionis in modum b baselicam] MOL, basi- £ А С 32 sublime 0 perduxit, ut nul.. £ arche 0 vu 1 hic] illic 0, abhinc praesto est P nempe in namque prop. man. corr. M uir] add. dei 0 corpore] pr. hoc E 0 A L С eum] M P E 0 L, от. A edd., del. С 2 cateruas] M 0 (-ther- 0), cateruis PEA L С M2 coro] M P A, choro E 0 L С çclesie] P, e(ç)cclesie MO AL C, aecclesiae £ 3 peribetur] M P, perhi- E 0 A LC 4 sui от. E praebeat С desiuimus] M P E A, deseruimus 0 L C, add. e (£ A, et 0) quibus igitur (£ 0, от. igitur A) multis miraculis pauca ad memoriam legent(c)ium perducimus E 0 A

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, Vu

39

5

Die quadam puerum familiärem suum ad locum quo Caspiana uocabulum est, quod ab Emerita urbe milibus sedecim distat, direxit ac precepit eum sub omni festinatione reuerti. Qui quum fuisset et eodem die reuerti non occurrisset, ibidem mansit. Cui in ipso noctis initio iam dormienti uisum fuit gallos cantasse. 10 Statimque expergefactus caballum suum ascendit atque festinus properans ante medium noctis ad portam ipsius ciuitatis, que appellatur Porta Pontis, peruenit. Qui dum ibi diutissime residens cerneret quia ante ora oportuna consurrexisset et quia, quamuis clamasset, uociferante nullus ei portam aperiret, uisum est ei ut 15 caballo suo pabulum erbe paululum daret, quousque aliquis forsitan portam reseraret. Et ecce subito intempeste noctis eleuans oculos suos uidit eminus glouum igneum ab eclesia sancti Fausti, que ab urbe fere miliario distat, procedente atque ad basilicam sancte Leucricie peruenien-

vn 5/6Greg.M.¿;¿/. II, 1.jjIV, 11, 1 (cf. II4-5) 26, 9-13, p. 181

17/26 Pas. Agnetis

12 ibi] ibidem В 14 clamasset uociferante] clamans uociferaret В portam] add. tali hora В 15 pabulum erbe paululum] paululum herbarum pabulum В 16 aperiret] reseraret В

5 cap. 7 marg. С quadam] M P, quodam E 0 A L С puerum] puerulum E, oт.O a0 loco 0 quo] M P E 0, cui Л L С caspiana] MP LC, carpiana E, caspiam a 0, caspasiana A 6 millibus С sexdecim С 1 ac] hac P precipit P eum] ei L С quum] M, cum cett. 8 fuisset] perrexisset A emansit E, manssit 0 cui] cum E 10 cauallum OС suum ш. Л 1 1 ad] £ 0 A L С, ante M,oт.P ciuitatis . . . portam (14) от. 0 que] qui L 12 dum] cum E С ibi] M P, ibidem E A L С (de/. 0) 13 cerneret от. A ora] M P, horam E A L С, oram M2 (def. 0) oportuna] M P, oportunam (-pp- L C) E A L С M2 (def. 0) 14 clamasset] M P L С (clamma- M), clamans E A (def. 0) uociferante] M L С (i.e. -ti), -tem P, -ti M2 b, uociferaret E A, uociferanter m t f s g (def. 0) portam] add. tali hora E 0 A aperiret] reseraret A 15 cauallo 0 С pabulum erbe paululum] M P, paululum herbam pabulum L C, paululum (paulum 0) herbarum pabulum E 0 A aliquis от. 0 16 portam forsitan transp. L reseraret] M PLC, aperiret EOA, add. sibi aliquis 0 17 intempeste noctis] M, -ta noctis P g, -ta nocte E 0, -ta noctis hora A, -te noctis hora L С m t b f s, -te noctis silentio N elebans P occulos E 0 L suos от. 0 A 18 glouum] M P (e glouium corr. P), globum E 0 A LС eclesia] P, ecc- (ae- E) rell. milliario С 19 procedente] M P L, procedentem E 0 A CM2 atque от. E a in ad prop. man. corr. M beselicam P, baselicam L leucricie] M P, leueretiae > leucretiae (e exp. et s.u. c) E, leotricie 0, leucretie A, leocricie L C"'c\ leocritie Cpc'

40

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, Vn

го tem. Qui quum tacitus contemplaret quidnam esset, nec mora et ecce multitudo sanctorum, quibus illud lumen preibat, uenientes per pontem ad portam usque peruenerunt, cum quibus etiam gradiebatur sanctissimus Fidelis. At ubi uentum est ad portam, uidens supradictus puer aucta 25 candidatorum agmina, ipsum etiam sanctum Fidelem ciclade niuea indutum in medio eorum properantem cernens obstipuit et exterritus ac tremebundus pre timore factus est uelut mortuus. Ulis uero claustra portarum diuinitus reserauit moxque ingressi sunt ciuitatem. Quibus ingressos, ille consurgens atque uolens post }o eos ingredi, sed nullatenus potuit, quia portam ita clausam sicut prius inuenit. Qui quum primo diluculo aperta peruenisset ad atrium, proti- PL nus eum uir sanctus interrogauit quali ora de predicto loco egressus 1 3 5 fuisset. Cui ille et oram in qua surrexerat et moram quam ad 35 portam fecerat enarrauit. Quem quum uir Dei interrogasset si aliquid non uidisset et ille uidisse se fateretur, hunc admonuit ut,

27 Matth. 28, 4; Hebr. 12, 21 (Pas. Valeriani 9, 4, p. 27; Pas. Euphimiae 7, 10, p. 340; Pas. Syriaci et Paulae 3, 2, p. 388) 35/38 Greg. M. dial. I. 9- 5 28/29 Ulis... sunt] Uli uero, claustris portarum diuinitus reseratis, mox ingressi sunt В 29/30 consurgens... ingredi] consurgens uoluit post eos similiter ingredi В 32 aperta] add. porta В 20 quum] Л1, cum cett. contemplaret] M P 0 (coten- 0), contemplaretur E A L С et от. A 21 praeibant С 22 etiam] add. simul E A 23 Fidelis] felix E, от. A, add. episcopus L С 24 at] ad P, ut 0 ubi] ibi 0 25 candidorum 0 Fidelem] add. episcopum L ci clade] clamide 0, ciclade et s.u. mide С, unde ciclamide FD 26 inductum 0 obstipuit] M P, obstupuit EOALCM2 27 ac] M E A, hac P, atque OLC edd. 28 illis] MP OL, Uli E A, ille С claustra] M 2 Cc\ claustris MP E AL C" , clausis 0 diuinitus] fort. diuinitas (i.e. Deus) scribendum, litteris и et л saepe in codd. Wisigothicis confusis reserauit] reseratis E A moxque] mox E A 29 ingressos] M P, ingressis E 0 A L С M2 29/30 consurgens... ingredi] M P L C, consurgens uoluit post eos similiter ingredi £ О Л 30 sed] set P 0, вот. £ claussam (uel claustram?) in clausam prop. man. corr. M 32 qui] qua N quum] Л1, cum rell. aperta] apertam 0, add. porta £ A, pr. ad portam 0 33 interrogauit от. E ora] M P, hora £ 0 AL С egressus] ingressus Сc 34 cui] qui F D m tf ille] illi m t f et ille transp. 0 oram] Л1, ora P, horam £ 0 AL С in от. s 35 quum] M, cum P E A L С, от. 0 interrogasset] MP A, -gauit EOC, -garet L si от. P 36 non] MP 0, от. E AL С et от. L С se uidisse transp. A se от. E 0 hunc] eum 0, illum in hunc corr. С ammomuit £ L

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, Vn-ix

41

quousque ipse sanctus in corpore esset, nulli referret ne ei ad immane periculum pertineret. [Vill] Alia quoque uice similiter eum quidam religiosus cum multitudine sanctorum quadam nocte de eclesia sancte Eolalie egredientem et per basilicas martirum euntem uidit, sed incaute agens multis statim indicauit. Postremo ad uirum Dei ueniens et 5 ei quod uiderat rendit. Cui ille ayt: "Hoc quod uidisti iam alicui dixisti an non?" Qui statim respondens simpliciter professus est se dixisse. Ad hec ille dixit: "Indulgeat tibi Deus, frater, non recte fecisti. Scio utique quia tibi in futuro iudicio non reputabitur ad culpam. Interim iube communicare et da nobis osculum ualefac10 tionis, quia iturus es. Tamen et domui tue sub omni festinatione dispone aut, si desideras remedium penitentie, percipe". Qui, mox accepta penitentia dispositaque domum suam, ualefaciens cunctis sequenti nocte migrauit e corpore. [ix] Quidam uiro religioso iterum intente ad officium eclesiasticum recurrenti quadam nocte, dum in lecto suo intem-

vin

8/9 Deut. 24, 1 5

10/11 Is. 38, 1

12 II Reg. 17, 23

37 corpore] pr. hoc В VIII В

2 quadam] от. В

37 ipse от. 0 A immanem L C"'c'

1 dixit] inquit В

9 communicare] communica

corpore] pr. hoc E 0 A

38 immane] inane 0,

vin 1 eum] cum 0 2 quadam] M P L С, от. E 0 A eclesia] M2, eclesie M P, ecclesia (ae- E) E 0 A L С eolalie] M P, eu- E 0 A L С 3 aegredientem E baselicas 0 L martirum] MEO, martyrum P C, mrm A L set 0 4 posttremo E ueniens] uenit E 0 et от. m f s 5 cui] qui 0 ayt] M P, ait E 0 A L С hoc] non 0 alicui iam tramp. 0 6 an] M P A, aut E 0 L С 7 dixit] M P, inquit EOALC Deus] dominus С 8 reputatur 0 9 iube] MP E0, от. A, uade L С commu nicare] M P, com(n)munica E A L C, comunica 0 da] dei 0 obsculum 0 10 festinatione] festacione E, festinactione 0 11 percipe] percipere 0 12 dispositaque domum suam от. E domum] M P, domo 0 AL С M2 suam] M P, от. 0 A, sua L CM2 12/13 defatiens > ualefatiens E 13 cunctis] cuntis 0, omnibus g sequenti nocte от. 0 IX cap. 8 marg. С 1 Quidam] M 0, cuidam P E AL С iterum] add. et E 0 intente] intendere m t odM>adAi2 2 eclesiasticum] P, e(ç)cc- (ae- E) M E A L C, ecclasticum 0 lecto] M P E, lectulo 0 A L С 2/3 intempesta E

42

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, ix

peste noctis sopore depressus iaceret, uisum est ei quod signum ad matutinum dedissent. Qui statim consurgens omni festinatione ad 5 eclesiam, ne ei tempus sacri officii preteriret, occurrit cursuque rapidissimo properans anelabundus illic peruenit. At ubi ingressus est eclesiam sancte Marie, que sancta Iherusalem nunc usque uocatur, audiuit uoces mire modum modulationis canentium respiciensque ad corum uidit stantem multitudinem 1 о sanctorum. Qui nimio pauore concussus atque in tremore uersus sese in angulum baselice silenter contulit atque tacite contemplans, sollicite abscultans audiuit consueto ordine omne ab eis officium esse conpletum. Quo expleto, paulo aduc ante gallorum cantu cum PL laudibus peruenerunt ad eclesiam sancte Marie ad baselicolam 136 1 5 sancti Iohannis, in qua babtisterium est; que nimium contigua antefate baselice, pariete tantum interposito, utreque unius tecti tegmine conteguntur. ix

5/6 Pas. luliani 47, 2-3, p. 137

IX 3 noctis] add. silentio В 8 mire modum modulationis] mira modulatione В 12 sollicite] solliciteque В 14 ad eclesiam] de eclesia В baselicolam] basilicam В

3 noctis] add. silent(c)io EOALC iaceretur С eioт. m t b (spatium uacuum rel. N) 4 omni] pr. cum 0 5 eclesiam] M P, e(ç)cc- (ae- £) rell. sacri officii] MEO (-tii E), sacri officio P, sacrifica A L С 6 anelabundus] M P A L, hanela- E, anella- 0, anhela- (h s.u.) С illic] illuc A et, ut uid.. С (illuc F D edd. praeter b) 7 eclesiam] P, e/e/aecccett. sancta] -tam M 7/8 hierusalem E 8 usque iter. L (alterum exp.) usque nunc transp. 0 mire modum modulationis] M L С s g, modum modulationis (от. mire) P, mira modulat(c)ione E 0 A, mirae in modum modulationis b / mirae modulationis m t 9 canentum fort. a. c. M corum] M P, cho- EOALC stantem] statem 0, stare L 10 tremorem EOA 11 angulo Л baselice] M P OL, basi- E A CM2 12 sollicite] M PLC, solliciteque (soli- 0) EOA abscultans] MP L, auscultans E AC, ascultans 0 consueto] consuetudo P, consuetudinis 0 ab eis] ad eius del. et s.u. ab eis scrip. С, unde ab eis eius F D t 13 conpletum] M P 0, cö- E L, com- A С explecto 0 aduc] Л1 P, adhuc EOALC cantu] M P, cantum E 0 A L С M 2 14 peruenerint 0 ad eclesiam sancte Marie от. A ad] M P L С m t, de E 0, ab b f s g eclesiam] M P, ecclesiam L C, ecclesia (ae- E)E0 baselicolam] M P L C(baseliculam LM2, basiliculam Q, basilicam (-se- 0) E 0 A 15 iohanis 0, Joannis С babtisterium] M P A, bap- ELC, blau- 0 nimium] add. est L contiguam 0 16 -facte 0 baselice] M P, basi- EOALC parietem M 2 interposito] interponito 0, interposita g utreque] M E, uterque P, utrique 0, utraque A L С unius utraque transp. A unius] spatiuum uacuum rel. С 17 tegimine 0 et a. c. L

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, ix

20

25

30

35

43

Explicitisque laudibus ceperunt ad inuicem dicere: "Ecce conti nuo ora est ut signum dari debeant. Ob hoc prius necesse est ut id pro quod destinan sumus ordinemus". Quumque hoc dixissent, apparuerunt in conspectu eorum eziopes tetri nimiumque terribiles, quorum statura uidebatur esse gigantea, nigredo perquam teterrima, ita ut ex ipso eorum turbo intuitu nimiumque atro uultu palam cernenti daretur intelligi ipsos procul dubio Tartareos esse ministros; quique etiam rompheas acutissimas suis gestabant in manibus. Qui mox sancti dixerunt: "Sub omni celeritate pergentes ad atri um ingredimini cella, in qua sanctus Fidelis episcopus iacet, et percutite eum uulnere graui in corpore, ut anima eius quantocius egrediens e corporali catena nobiscum ad Dominum nostrum Ihesum Xpum et ad preparatam sibi possit peruenire coronam". Qui ilico iussis obtemperantes ambulauerunt, sed eum minime percutientes reuersi sunt dicentes: "In cellam eius minime ingredi possumus, quia non dormit, sed in terram prostratus iacet et orat. Insuper tanto timiamatis suauissimo odore cella ipsa redolet, ut

21/22 Pas. hdiani 42, 4-5, p. 135 24 Greg. M. dial. passim (=Pas. Valeriani 26, 12, p. }); Valer. Berg. ep. Eg. 4, 20, p. 106) 32 Greg. M. dial. IV, n, 3

30 catena] theca В

18 explicitisque] explicitasque £, explectis 0 18/19 continua L 19 ora] M P, hora rell. dare 0 debeat A F D edd. 19/20 hoc... quumque от. E 20 pro quod] M P, pro quo 0 A L C, per quod Mpredestinati 0 quumque] M, qumque P, cumque 0 A L С dixisset С 21 eziopes] M P, aethiopes E C, ethiopes A L, et hii oposteri pro eziopes tetri 0 22 uidebantur (n exp.) M gigantea] gigancium 0, gigantia (-cia L) L С perquam] quoque E, per quem 0 23 turbo] M P 0 L, toruo E A, toto С intuitu] E A L C, introitu M P, intuitum 0 24 tartaros 0 esse tartareos transp. A 25 quicque 0 rompheas] MPC, rumpheas E 0 A L gestabat E 27 qui] M P (i.e. cui = quibus; cf. V vm 6l , Gil-Lbfstedt, p. 28 o), quibus EOALCM2 27/28 ad atrium от. 0 28 ingredimini] ingrediuntur C" cella] M P, cellam EOALCM2 29 graui uulnere transp. L in corpore от. 0 eius] add. a corpore 0 quantociens 0 29/30 aegrediens E 30 e] ex E catena] M P L С (-the- L C), theca E, teca A, aletica pro e corporali catena (immo teca) 0 30/3 1 Iesum Christum С 31 et от. M preparatam] preparandam L choronam P 32 illico 0 С obteperantes E set P 0 33 cel lam] cellulam 0 34 set P 0 terram] M E 0 L, terra PAC postratus 0 oret g 35 tanto от. A thimiamatis, h s.u., С cella] celula 0 ut от. 0

44

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, ix-x

nitor tante fraglantie incensi, qui ab eo oblatus est Domino, nos illic penitus intrare non sinat". Quibus denuo preceperunt dicentes: "Ite et percutite eum, quia iussio Domini adimplenda est". Qui cum fuissent nec intrare 40 potuissent, reuertentes iterum dixerunt: "Oratio eius nos omnino proibet ingredi". Quibus illi dixerunt: "Vacat oratio, quando uenit uocatio. Sed ite et impiete preceptum Domini quod, semel datum est, nequaquam transcendi potest". At ubi tertio fuerunt, permittente Domino ingressi sunt. Tam 45 forti scilicet manu crudeli eum percusserunt, ut uocem quam emisit cum dolore graui simulque et gemitu hic qui in eclesia stabat religiosus clare audiuit. Facto uero diluculo, ad sanctum episcopum accessit et cuncta que uiderat queque etiam audierat ei intimauit. Cui ille ayt: "Scio, fili mi, scio et mici nullo modo latet". PL 47

[x] Cumque hoc dixisset et inminenti egritudine artubus iam fatescentibus se totum repente dissolui sensisset, ad baselicam sanctissime uirginis Eolalie se deferri precepit. Sua ibidem in primis

x

1/2 Sulp. Seu. ep. Ill, 14

36 nitor] nidor В

39 adimplenda] implenda В

41 uenit] imminet

В

36 nitor] MP L С (Perezius ad marg. adnot. in С fort. nidor), nidor E 0 A fraglantie] M P A, flagrant(c)ie (-ae E Q E 0 L С nos] pr. quod 0 37 illic] illuc С (fort. a. c. illic) sinat] signat 0 38 perceperunt E 39 iussio] uisio 0 adimplenda est] M P L С (transp. est adimp. C), in(m)plenda est E 0 A cum] quumque M fuissent] iuissent 0, perrexissent A neque 0 41 proibet] Л1 P, prohi- E 0 A L С uaccat 0 L uenit] M P L C, imminet E 0 A 42 set P 0 et от. A inplete 0 semel datum est] semel illi dixerunt quod semel dictum est 0 43 nequaquam от. 0 transcendi] transgredi E, trascendi 0 potest] pr. non 0 44 at] ad P tertio] M С, -cio P E 0 A L fuerunt] iuerunt 0, perrexerunt A domino] M P E, deo 0 AL С tam] tum A 45 forti] fortiter A, forte g 46 gemitum E, iemitu 0 hic] his L, his > is С qui] qui dele marg. E eclesia] M P, ecc- 0 A L C, aecclesiam E 47 diliculo С aepiscopum E 48 queque] q; L ei от. A 49 ayt] M P, ait rell. filii > -li M, filium E, filii 0 mi от. E mici] M P, ¡h E 0 L, mihi С, me A x 2 fatiscentibus E A edd. dissolui repente (ex reperire corr. Q transp. L С sensiset E baselicam] M P 0 L, basi- E A С 3 sancte 0 eolalie] P, eu- cett. sua] siue 0

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, x

45

multis lacrimarum satisfactionibus defleuit delicta. Deinde multis 5 captiuis et egenis multa largitus est stipem. Ad ultimum redditis cirografis cunctorum deuita relaxauit. Sed dum omnibus reddidisset, cautio cuiusdam uidue remanserat que necdum fuerat reddita, quam ille uidue expectaret ut ei redderet, sed quemammodum muliercula pre turbe densitate, qua 10 circumseptus erat, ut accederet non habebat. Que quum per singulos dies ueniret et locum minime repperisset et nimium mestificata mente anxiaret nicilque agens merore afflicta ad suum ospitium remearet, ei quadam nocte sanctissimi Ciprianus et Laurentius martires in uisu adstiterunt dicentes: "Nosti quare 15 locum non inuenis?" At illa respondit: "Nescio". Et Uli inquiunt: "Quare per reliquas baselicas fratrum nostrorum ceterorum martirum frequenter concurris, ad nos uenire contemnis?" Que statim surgens ad eorum baselicas concurrit, orationem cum lacrimis fudit, pro neclegentiam retrohacti temporis ueniam 20 implorauit atque inde ad baselicam sancte Eolalie mox rediit, mira

x 7 reddidisset] pr. iam В В 11 Que quum] Cumque В cucurrit В

8 uidue expectaret] uiduam expectabat repperisset] reperiret В 18 concurrit]

4 lachrymarum С satisfactionum Ai P (> -nibus M2) 5 aegenis £ multa] M P, -tam E 0 A L С M2 largitus] largitatus E redditus L 6 cirografis] MAC, cyrografis P, cyrographis E, cirographis 0 L deui ta] M P, -bi- EOALCM2 7 set P dum] ut 0 omnibus] add. iam E 0 A reddisset 0 8 nequedum 0 redita (sic) fuerat transp. 0 ille] illa M2 uidue] P, uiduam £ О A, от. L С, uiduaAi2(Al a M2 erasus legi non potest) expectaret] M P L C, expectabat E 0 A 9 set P 0 quemammodum] M P, quemad- E A L С, qm admodum 0 muliercule (-lae C) L С denssitatem 0 10 circumseptus] circumspectus О A ut от. A habebat] habebant, n expuncta, M, ualebat 0 11 que quum] Ai, que cum PLC, cum(n)que E 0 A dies от. 0 repperisset] M P, repperiret (repe- 0 C) E 0 L C, inueniret A 12 anxiaretur E A (-reretur A") nicilque] Л1 P, -ch- E 0 A L, -h- С agens] habens > hagens E 13 ospitium] M P, hospit(c)ium E 0 A L С cyprianus CM2 14 laurencius 0 L martires] MOA, martyres P E Cpc\ mres L, martiribus C'c' uisum 0 adstiterunt] M P, as- E 0 A L С 16 reliquas] -quias P"c baselicas] MP L, basi- E A С, от. 0 16/17 ceterorum martirum от. A martirum] Л1 0, martyrum P E C, mrm L 17 concurris] add. et A contempnis E L, contepnis 0 18 baselicas] POL, basi- MEA С concurrit] M P, cucurrit E 0 A LC 19 lachrymis С neclegentiam] Ai, neglegentiam P, negligent(c)ia E 0 A L С retrohacti] Ai P, retroacti E OALC 20 inde] idem C" " baselicam] P 0, basi- A1 £ A L С eolalie] M P, eu- E 0 A L С mox от. L С mire P

46

VITAS S. PATRVM EMERET. IV, X

celeritate locum repperit, cirografum suum absque ulla difficultate recepit, Deo et sanáis eius inmensas grates retulit pro quod non solum locum paratum inuenire meruit ingrediendi, uerum etiam ita Sanctis Dei disponentibus gestum est ut, quando ingressa est, 25 sanctus episcopus cautionem ipsam manu propria tenens prestolaret cui reformare deberet. Atque ita factum est ut, illo benigne reddente atque illa cum gaudio que diu desiderauerat recipiente, paulo post uir sanctus, precedentibus sanctorum cetibus expectantibusque angelicis choris, 30 ad etherea regna tripudiando migraret celestibusque falangiis consertus cum exultatione perpetua perpetim congloban in sidereis mansionum, Ihesu Domino precipiente, meruerit. Corpusculum uero eius iuxta corpus sanctissimi prodecessoris sui uno eodemque sarcouago traditum ueluti in uno lectulo honori35 fice est tumulatum.

21 Vita Fruct. 11, 28, p. 100

22 ibidem 15, 10, p. 106

21 ulla] от. В

21 repperit] MAL, receperit P, repperiit > -rit E, reperiit 0, reperit С cirografum] M Сc', cyrografum P, cyrographum E, cirographum 0 A L, chirografum Cc' ulla] M P, от. E 0 A L С 22 eius M 2, quid M dubium (an suis?) Deo... eius] Non et suis ut uid. Сc' inmenssas gracias 0 retulit grates transp. E pro quod] M P, pro quo EOLC, pro eo quod A, per quod M2 23 solum] add. quod E L С meruerit С"'f' 25 ipsa P 25/26 prestolaretur E, pfolaretur (sic/) A 27 benigne] beg'ne 0 reddente от. A illa] illo С 28 diu от. E 30 ad от. 0 ethera 0 Сc' trepudiando 0 falangiis] Л1 0, falanguis P, falangis E, phalangis A L C, multis glossa P 31 perpetua] prophetica C"'c' side reis] PEAL, sydereis M C, sideriis 0 32 mansionum] Л1 P, mansionibus E A L C, manssioibus 0 Jesu С percipiente L С meruit 0 33 prodecessoris] M P, precessoris E, prede- 0 LC M2, predecessoribus in -ris corr. A 34 sarcouago] M P, -fago E A CM2, -phago 0 L ueluti] uela ti P in uno] nimio Сc' 35 tumulatum] add. Explicit L post tumula tum des. O

[V] INCIPIT VITA VEL VIRTVTIBVS SANCTI MASONE EPISCOPI [i] Huic prefato almo uiro ad supernam patriam transmigranti prouidentia diuine pietatis subrogatur non inpar omnium uirtutum uir ortodoxus, cui nomen erat Masona; scilicet beatus beato, sanctus sancto, pius pio, bonus benigno atque cunctis carismatibus PL 5 refulgens rutilanti inmensis uirtutibus sacerdotali ordine Masona 138 successif Fideli. Prodecessore nimirum adstrigeris ciuibus conserto in celis, successoris manne dulcedo eiusque insigne meritum cunctorum ciuium merorem liniuit in terris, ut omnibus pro obitum tanti pontificis [o meror non solum discuteretur, uerum etiam instar priscorum patrum Helie condam et Helissei dupplicata paracliti Spiritus gratia palam cunctis cernentibus sancti Fidelis antestis in Masona sanc tum episcopum requieuisse uideretur, ut plebs sublato pastore non

V, i

V i

13 IV Reg. 2,15

Item de sanctissimi masone episcopi vita et virtvtibvs titulus in В 2/3 uirtutum] add. glorie В

8 manne] Masone ß

V [codd. M P -Inde a X 2 usque ad XII 1 lacunam continens- H -inde a IX i9 usque ad XI 97- E A L С -usque ad III 36- S -inde a III 36- T -inde a XIV i6 usque ad Epil. 12-] Titulus от. E L INCIPIT... EPISCOPI] M P (VEL in DE corr. M2, uide Praef., p. Lxxiii), Item de sanctissimi Masone (A, Mavsone, v deleta, Q episcopi vita et virtvtibvs А С VEL] vel de s g cap. 9 marg. С i 2 subrogatur;« -tus prop. man. corr. M inpar] Л1 P, im- EAL С 2/3 omnium uirtutum вот. A uirtutum]rfí/í/.glorie£ALC 3 ortodoxus] M P, orthodosus > -xus E, orthodoxus A C, orthoxus L masona in massona ubique corr. M 2, Mausona С c 4sanctus]/»r.etC bonus] add. bono benignus (¿.г. bonus bono, benignus benigne.) P benigno] bono E charismatibus С 5 rutilanti] rutilansque A, intulantim (fiel aliud simile) Сc massona M2 immemsis AC 1 prodecessore] M P E L C, predecessore A, praedeedd.praeterb nimirum] numerum C"c' adsmgens]scripturamfalsampro astrigeris habeo (uide Praef. ,p. LVi): adstrigeris M 2, adstringeris M PLC, astringeris E, astrigeris A (marg. Q 7/8 successores M 8 manne] M, mane PLC, masone E A (marg. Q 9 leniuit A edd. praeter b obitum] MP,obitu£ AL CM2 10 priscorum] priorumL llhelyeL condam] M P, quondam EAL С helissei] M P, helisei EAL С M2 dupplicata] M P, dupli- EAL С 1 2 antestis] M P, antistis E, antistitis AL CM2 masona] M P L, -nam E AC 12/13 sanctum masonam transp. A 13 çpiscopum M, aepiscopum E requieuisset in -se prop. man. corr. M sublato] subleuato L С

48

VITAS S. PATRVM EMERET. V, i-n

usquequaque tederet afflicta languore, sed gemminato gaudio 15 congauderet, diuina tribuente miseratione, dum et illum sui pro salutem premisit ad celos et istum eximie uirtutis uirum suscepit gratulanter in terris. [il] Denique sanctus Masona antestis nobilis hortus in hoc seculo origine, sed uite meritis extitit multo nobilior; genere quidem Gotus, sed mente promtissima erga Deum perquam deuotus atque uiriliter Altissimi uirtute fundatus, moribus sanáis ornatus 5 habituque magni decoris pulcrificatus, karitatis humilitatisue ab ineunte etate refulgenti stola circumamictus, balteo fidei fortiter circumcinctus, prudentia scilicet et iustitia insigniter circumseptus, dilectione summi Dei et proximi mirifice decoratus, dilectus namque Deo et hominibus, etate et gloria mirabilis, amator fratrum, 10 multum orans pro populo, cuius nomen multis choruscando miraculis per omnem terram pertransibit. Huius itaque temporibus morbum pestem inedieque inopiam ab urbe Emeretensi uel omnem Lusitaniam eius precibus Dominus

и 13

ii

1/2 nobilis... nobilior] Prud. perist. 3, 1-2 5 II Mach. 15, 8/10 Luc. 10, 27; Eccli. 45, 1; II Mach. 15, 13-14

1 nobilis] nobili ß

4 fundatus] precinctus ß

13 ab urbe] a ciuitate ß

14 tederet] tenderet E set P gemminato] M P L, gemi- E A С 16 salutem] M P, -te E A L С M2 pr[emisit] euanida in P 17 gratulenter L ii 1 denique] deinde g antestis] M P, antisteste (-te exp.) E, antistes A LCM2 nobilis] M P (uide Praef., p. L), nobili E AL С edd. hortus] M P, ortus E A L С 2 origine] genere С' set P uite] uittae E 2/3 q[uidem] euan. in P 3 gothus E, gotthus С set P promtissima] P, promptissima MEA Cc', promptissime L C'c' Deum] dominum С (erga dominum iter, et del.) perquam от. E deuotus от. L 4 uiriliter] humiliter A fundatus] M P, precinctus E A LC 5 pulcrificatus] pulchrifundatus P, pulchrificatus E karitatis] M P, ca- E A L, cha- С humilita tisue] P E L С, humilitatis sue M, humilitatis (-ue от.) A, humilitatisque t s g 6 ine[unt]e euan. in P refulgent P 8 summi от. E et proximi от. A 8/9 namque от. A 9 dei M etate] aetate in erat corr. С amator... miraculis (10/11) от. E 10 orans multum transp. A choruscando] M P L, co- A С (def. E) 11 pertransibit] M P, -uit E AL С 12 morbum] A et a. c. M, morborum Mpc' PEL С 13 ab urbe] a ciuitate £ A emeretensi] MP L, emeretense E, emeritensi A С omnem lusitaniam] M PLC, omni (-ne E) lusitania EAM2 edd. precibus] meritis A

VITAS S. PATRVM EMERET. V, п

49

procul abegit meritisque sacresancte Eolalie uirginis longius pepulit 1 5 tantamque salutem et omnium copiam deliciarum cuncto populo inpertire dignauit, ut nullus umquam, quamuis inops, aliquid dehabere uideretur aut qualibet necessitate fatigaretur, sed quemammodum opulenti ita et inopes omnibus bonis habundarent et quodam modo instar celestis gaudii uniuersus populus in terris 20 tanti pontificis meritum congauderet. Omnibus inerat gaudium, cunctis aderat pax, nulli aberat felici tas, in omnium corda florebat perfecta karitas, in omnium sensus pollebat tranquilla iucunditas ita nimirum ut, deuicto antiquissimo hoste ac superara ueternoso dracone, nemo merore consternatus, 25 nemo angustia adflictus, nemo quolibet terrore perculsus uel quoli bet zelo aut inuidia tactus callidi anguis uirulentis stimulis quateretur, sed perfecta karitate repleti cuncti, Deo adnitente, pii patris gratia iucundantes, inperterriti, sine metu uel formidine omnium PL in Dei laudibus persistebant constanter. Non solum autem in 139 30 omnium fidelium arcanis eius fraglabat inmensa karitas, sed

19 Sulp. Seu. uita M. 27, 1 Apoc. 12, 9

28 omnium] hominum В etiam В

22 Pas. luliani 4, 15, p. 119

29 constanter] constantes В

23/24

30 sed] sed

14 procul от. E sacresancte] M L C"c (ex dittographia?), sacre P A, sancte E, sacrosancte Cpc' edd. eolalie] Л1 P, eu- E AL С uirginis eulalie transp. E A 16 inpertire] M P E, im- A L, impetrare > impertire С dignauit] M, dignatus est P E A L С M 2 ut] et L Cc' umquam] usquam E 17 necessitatem P 17/18 quemammodum] Лi P, quemadE AL С 18 habundarent] MEAL, habundaret P, abundarent С 19 quodam modo] quod ammodo P celesti L uniuersi > -sus С 20 tanti pontifias ad marg. alt. man. in С meritum] M, meritu P, meritis E A, merito L С 21 cunctisque С 22 corda] corde A perfecta от. A karitas] M P, ca- E A L, cha- С sensus] sensu A 23 iucunditas] M P, io- E A L С M 2 24 ac] hac P ueternosa > -so С drachone L nemo merore consternatus от. PA 25 adflictus] M P, afHictus E A LС perculsus] M A L C, percussus P E 26 tactus] tectus P 26/27 quaereretur > quateretur С 27 karitate] M P, ca- E AL, cha- С annitenteA 28 gratia] gloria g iucundantes] /Vf P, io- EA L CM2 inper territi] im- A L C, pr. et E uel] et E omnium] M P L C, hominum E A 29 constanter] M P LC, constantes E A 30 archanis EAL fragla bat] M P A, flagrabat E LC immensa A С karitas] Л1 P, ca- EAL, chaC sed] add. etiam E A L С

5o

VITAS S. PATRVM EMERET. V, п-in

omnium Iudeorum uel gentilium mentes miro dulcedinis sue affectu ad Xpi gratia pertraebat. [ill] Quantus igitur qualisque fuerit, inertia nostra ad singula explicare non ualet; sed quamuis maxima taceamus, extrema saltim e maxima memoramus. Denique supradictus uir, priusquam ordinaretur episcopus, in 5 basilicam sanctissime uirginis Eolalie fertur cum summa diligentia aduixisse et ibidem inrepreensibiliter multis per annis Deo deseruisse. Postquam uero inspirante Deo in omnium ore, oculis et animo residens, sublatus inde ordinatus est pontifex, statim in exordio 1o episcopatus sui monasteria multa fundauit, prediis magnis locupletauit, baselicas plures miro opere construxit et multas ibidem Deo animas consecrauit. Deinde xinodocium fabricauit magnisque patrimoniis ditauit constitutisque ministris uel medicis peregrinorum et egrotantium 15 husibus deseruire precepit talemque preceptum dedit, ut cuncte urbis ambitu medici indesinenter percurrentes quemquumque seruum seu liberum, Xpianum siue Iudeum, repperissent egrum, ulnis

in 1/2 Vita Fruct. 1, 18, p. 80 (= Valer. Berg. пир. ed. 4, p. 148) Vita Fruct. 18, 3, p. 112

in

1 inertia nostra] inertia lingue nostre В

9 ordinatus] constitutus ß

32 Christi С gratia] M P, gratiam E A L С M2 protrahebat E, pertrahebat A L С

pertraebat] M P,

in 1 inertia nostra] M P, inertia (-cia E L) lingue (-ae E C) nostre (-ae E Q EA LС 2 set P 2/3 salutem > saltem E 3 e] de A maxima] M P, maximis E A L CM2 memoramus] M P L С m, memoramus > memorabimus, bi s.u., E, memoremus A M2 edd. praeter m 5 basilicam] M P E C, baselicam L, basilica AM2 edd. eolalie] M P, eu- E A L С summ[a] P 6uixisseA inrepreensibiliter] M, inreprehen- (irre- A) PEA L С per] NI P, от. E A L C, eras. M2 multis annis Deo inrep. transp. С Deo... ibidem (11) от. E 8 occulis A 9 inde] idem C' ordinatus] M P, constitutus A L С (def. E) 11 baselicas] M P L, basilicas ACM2 (def. E) 13 xinodocium] M P Cc\ xenodochinum E, xenodochium A C' , sinodocium > -xium L, xenodoxium M2, cenodochium marg. alt. man. M 15 husibus] M P, usibus E A L CM2 talemque] M P, taleque E L C, tandemque A 16 ambitu] Л1 P, -tum E A L С quem quumque] M, -cum- reII. 17 Xpianum] Christianum С siue] uel E reperissent L С

VITAS S. PATRVM EMERET. V, hi

20

25

30

35

51

suis gestantes ad xenodocium deferrent, straminibus quoque lectuli nitide preparatis, eundem infirmum ibidem superponentes ciuos delicatos et nitidos eousque preparantes quousque cum Deo egroto ipsi salutem pristinam reformarent. Et quamlibet a prediis xenodocii conlatis multis deliciarum copia pararetur, adhuc uiro sancto parum esse uidebatur. Sed his omnibus beneficiis adiciens maiora precepit medicis ut sagaci sollicitudine gererent curam ut de omnibus exeniis ab uniuersis actuaras ex omni patrimonio eclesie in atrium inlatis medietatem acciperent, ut eisdem infirmis deferrent. Si quis uero de ciuibus urbis aut rusticis de ruralibus ad atrium ob necessitate accessisset, licorem uini, olei uel mellis a dispensantibus poposcisset et uasem paruulum in quo lebaret exibuisset et eum uir sanctus uidisset, ut erat semper obtutu gratus, iucundi uultu, mox ipsud uasculum confringi et ut maiorem deferret precipiebat. In elemosinis uero pauperum quantum largus extiterit, soli Deo reseruatum est nosse. Tamen et de ipsut quandam particulam enarremus. 19/20 Pas. Adriani 27, 3, p. 275 IV II 41) 22 multis] multa В hoc ipso В

26 ut] et В

20/21 Vita Fruct. 10, 36, p. 96 (cf.

31 et] от. В

34 de ipsut] de

18 xenodocium] M P, xe-chi- EA Cpc\ si-ci- > si-xi- L, xi-ci- Cc\ xe-xiM2 diferrent > de- L, deferrentur С lectuli] M P E, -lis A L С 19 paratis E ciuos] M P, -bos E A L С M2 20 et nitidos от. E prepararent E 21 reformarentur С quumlibet P 21/22 xenodocii] M P E (-chii E), xenodochio A m bf sinodocii > -xii L, xenodochium Cts g, xenodoxii M2 22 collatis E A L multis] M P L C, multa E A pararentur L С 23 esse от. A uidebantur, n expuncta, E set P beneficiis от. M adiiciens С edd. 24 gereraent E 25 exeniis] litura in С (eximiis F D) uniuersi L С actuariis] M P A, sanctuariis E L, sanctitariis С potrimonio P et fort. a. c. M çclesie] P, e(ç)cc- M A L C, aecclesiae E 26 illatis A ut] Лi P, et £ A L С eisdem] hisdem A defferrent A 27 rustici A 28 necessitate] M P L C, -tem E A M2 liquorem E A C" uel] ac E 29 uasem] M P, uas E A L С M2 lebaret] M P, lauaret E, leuaret A L С exhibuisset A et2] ut A 30 uir post sanctus ¡ter. et del. M uidisset от. L С iucundi] M P, iocundi E A LC, iocundo M2 31 uultu] M P (genetiuus est, cf. Gil, Habis 6 -1975-, p. 192-193), uultus E A L С ipsud] M, ipsut P, ipsum E A L С uasculum] uas E et от. E A maiorem] maius A M2 31/32 et... precipiebat alt. man. marg. С 33 helemosinis L, eleemo- С 34 reseruatum] seruatum P, reiseruatum, i expuncta, E ipsut] P, ipsut uel ipsud M > ipso M 2, hoc ipso E A LC

52

VITAS S. PATRVM EMERET. V, in

Tanta illi cura erat pro omnium erumnas miserorum, ut ad baselicam sanctissime Eolalie diacono uiro uenerabili Redemto nomine, qui preerat, duo milia solidos dederit, e quibus, mox ut aliquis urguente necessitate adueniret, facta cautione, quantos 40 uellet absque aliqua mora uel difficultate acciperet suisque angustiis consuleret. Nec hoc silendum reor, quam largifluus muneribus extiterit, quippe qui aliene rei abstinentior, sue largior nec accipiendi, sed dandi magnanimitate prepollebat: auidior quidem dande rei quam PL 45 adpetende potiorem dandi quam accipiendi didicerat furtunam. 140 Multa largiebatur nicilque auferebat et ultro cunctis concedebat. Donabat multa, largiebat plurima, ditabat munificentia uniuersos beneficiis et munificentia magnus habebatur. Omnes ab illo augebantur donis ac diuitiis locupletabantur, et non tantum fratribus 50 et amicis quam et ipsis seruulis eclesie se muneribus largum ultra quam credi potest prebebat.

46 et] sed В

36 tanta] des. С, inc. S cum castigationibus e cod. С deductis (Perezius ad marg. adnotauit: descriptus ex Segontino, emendationes ex < codice? libro ?> Carrazedi) pro от. P erumnas] P, erumnosas /Vi, erumpnosis L, erumnis (ae- S) E S, erumna A, uita erumnosa (uita s.u.) M2 36/37 ad... Eolalie от. A (at uide lin. )8) 37 baselicam] M P L S", basilicam E Spc M2 (de/. A) sanctissime] add. uirginis L eolalie] M P, eu- E L S (def. A) diachono L uenerahili P redemto] M P, redempto E A L S 38 preerat] add. basilice sanctissime eulalie A millias > millia S solidorum b dederat E 39 urguente] /Vf P S"'c\ urgente E L Spc\ urg//ente A 40 mora] necessitate S"'c' mora uel от. P difficultates P acciperaet E 42 nec] ne A silendum] silencium L muneribus] pr. in L et alt. man. s.u. Spc' extitit S"c' 43 qui] PLEA, quia M S abstinentior] abstinens E abstinentior sue largior от. A nec] non A accipiendç A set P 44 magnanimitate] gratia A, magnanimietate L pollebat A auidior] audior A et a. c. M quidem] quippe E, от. S dandi > -de L 45 adpetende] M P, ap- E A L S ddicerat a.c. M P furtunam] M P, for- E A L M2, litura in S 46 largiebatur] codd., largiebat g nicilque] M P, -ch- E A L, -h- S aufferebat E et] M P, sed E A L S 47 largiebat] MPS, -batur E A L M2 munificentia] -tie M', -tiae /, от. t b f; deletum uelim ut ex sequenti munificentia ortum (jetiam uniuersos, beneficiis interpungere possis) uniuersis £ 48 munificentia] от. E, alt. man. s.u. suppl. Spc' (quid S" c incertum) magnus] magnifiais E, largus (ex M A!) g 49 donis marg. add. L ac от. P diuitiis] pr. ad atrium P fratribus tantum transp. A 50 quam] quantum S et2 от, M ipsi P seruis S çclesie] /Vf P S"c', aecclesiae E, e(ç)cc- A L Spc' 51 prebebat] prçbuerat M

VITAS S. PATRVM EMERET. V, III

53

Ita nimirum temporibus eius ditati sunt, ut in diem sacratissimum Pasche, quum ad eclesiam procederet, plurimi pueri clamides olisericas induentes quoram eo quasi quoram rege incederent et, 5 5 quod his temporibus nullus poterat, nullus presummebat, huius indumentis amicti ante eum deuitum deferentes obsequium pergerent. Sed merito ei ab omnipotenti Domino fuit tanti muneris donum conlatum, cuius cor in tanta opulentia et gloria transitorie prosperi60 taris gaudio numquam fuit turgidum nee inflatum. Nimirum humilis animus eius supra solidissimam petram fundatus, inmaculabile conscientia, cogitatione sincera calliditatisque ignara in prosperis humilis, in aduersis existebat uehementer fortissimus nee prosperitate erigebatur; nullo detrimento uel augmento constantia 65 eius mutabatur. Сonstans erat in cunctis et aduersus omnia promtissime paratus,

59/60 Greg. M. dial. III, 1, 3 6l Matth. 7, 25 ed. S. Prete, Bib. Teubn., p. 227, 316-7

55 nullus2] nullusque B solidam B

52 diem] die A Sf'c'

huius] huiusmodi B

61/62 Auson.,

61 solidissimam]

52/53 sacratissimum] sanctissimo A Sf'c', sanctis-

simum S" 53 pasce L quum] M P, cum rell. eclesiam] P, e(e)ccM A L S, aecc- E procederent L pueri] paruuli S"'c' clades > clamides, mi s.u., L 54 olisericas] M P, olorisicas E, olesericas A, olisericas L, olosericas S M2 ]duentes... quod his (55) от. (ut uid., ex in-duentes ad temporibus transiluit) E utrumque quoram] M, coram cett. 55 poterat] potest S"'c' nullus2] M P L, nullusque E A S presummebat] M, presumebat P E A L Sf'c', presumet S"'c huius] M P L, huiusmodi E A S 56 indumentis amicti] amictu induti A acmicti, prima c expuncta, E deui tum] M P, -bi- E ALS M2 defferentes S 58 set P А от. A omni potenti] M P S, -te £ A L muneris] E A L S, meritis M P, meriti M2 s g 59 conlatum] M P, col- E A L S M , domino fuit (e lin. .58)/>ej/collatum ïter.etdel.S opulaentia E 60 nec] neque s g 61 eius animus transp. E eius от. P solidissimam] M P, solidam E ALS fundatus alt. man. s.u. S 61/62 inmaculabile] M P L, inuiolabili E, immaculata A, inmaculabili S M2 62 consciencie L, -tiae Sf'c' calliditasque P ignaram P 63 existebat alt. man. s.u. S uehementer от. AS 64 prosperitate] pr. in £ erigebatur] add. nee in aduersitate conturbabatur E, add. nee aduersitate frangebatur S edd. praeter bs (optime, si inter hотeoeteleuta erigeba tur: frangebatur uel conturbabatur excidissent, sed E P e contextu nullo labore traxisse patet) nullo] M E L S, nee ullo P, nee A constantia] conscientia E, constancie L 66 aduersus] diuersus P, aduersum £ promtissime] P S, prompti- MEAL

54

VITAS S. PATRVM EMERET. V, in-iV

patiens nimium et robore firmissimus; in cunctis aduersis constans, in omnibus angustiis inperterritus perseuerabat. Vultum nec gaudio nec merore mutabat: unus semper uultus eius una ylaritate 70 decoratus cunáis occurrebat, semper idem unus uultus eius nec umquam rerum uarietate mutabatur. Non illum cunctis inimica elatio uirtutibus extulit, sed in omnibus humilitatem sinceram sincero conseruabit sacratissimo cordis affectu. [iV] Quumque in talibus diuino fabore uirtutibus polleret, fama bonum opinione concrescente adsparsit et opera luminis a uero lumine condonata multis in regionibus choruscauit. Vnde accidit ut hec opinione seuissimi atque crudelissimi Wisi5 gotorum Leouigildi regis penetrarent auditum et sue inuidie draco inmanissimus, bonis operibus semper emulus, stimulis acrioribus irritatus eiusdem principis animum uirus uipereum sauciaret et 68/71 Sulp. Seu. uita M. 27, 1 p. 54 73 Vita Fruct. 11, 7, p. 98

71/72 Siseb. uita Desid. 2, 12,

iv 1/3 Siseb. uitaDesid. 2, 1 5-19, p. 54; 5, 6,p. 57 P' 5 5 69 mutabat] conmutabat В

7/8 ibidem 4, j-S,

70 eius] от. В

IV 1 in] от. В polleret] prepolleret В penetrarent] penetraret В

4 opinione] opinio В

5

67 firmissimus] M P A S, fortissimus E L (et g ex M P!) constns M > -tans M 2 imperterritus LA 69 mutabat] M P, com(n)mutabat E A LS semper uultus eius] M P, uultus semper eius EL S, uultus eius semper A ylaritate] M P, hi- ELS, hy- A 70 idem] eidem E unus от. A eius] M P, от. E A L S 71inimiciP 72 set P in s.u. S 73 conseruabit] P, -babit M, -uauit E A L Spc' M2, consecrauit S"c' sacratissimum ut uid. M"', sanctissimo S"c afectu E iv 1 quumque] M P, cum(n)que E A L S in] M P, от. E A L S fa bore] M P, -uo- EALSM2 polleret] MPLSpc, prepolleret E A S"c 2 famam S"c' fama ... opinione] fama et opinione bonorum operum E bonum] bona M2, bonam uel bona S"c opine > opinione, nio s.u., P adsparsit] S, adsparsis M P L, aspersit E, aspsit in compendio A (p = per uel par) et] ut A 3 choruscauit] M L, coruscauit P E Spc\ coruscarent A, corruscauit S"' , choruscauerunt M2 4 unde] cap. 10 marg. S hec M > hac M 2 (ac N) opinione] M P, opinio (-pp- L) E ALS crudelissimi] MPLS, cruentissimi E A 4/5 uuisigotorum] M P L, uuisigotho- E, uisigotho- A, uisegoto- S, uuisegoto- M2 5 leouigildi] M E L, leoue- P A S penetrarent] M P, penetraret (peni- E) E A L S edd. praeter s dracho L 6 immanissimus A L S 1 uirus uipereum] i.e. uirus (indecl. — uiru) uipereo (Gil, Misc. Wis., p. 17 et jj), uirus от. A sauciaret] M P E A S"c\ saciaret L Sp' , sautiaret g

VITAS S. PATRVM EMERET. V, IV

55

poculum uenenatum eius in uisceribus transfuderet. Сuius et poculi letalis austu protinus consilio diabolico armatus, stimulante 1o inuidia, supradicto sanctissimo uiro, legatos intercurrentibus, iterum iterumque mandauit ut, relicta fide catholica, ad Arrianam heresem cum uniuersitate plebis sibi conmisse diuerteret. Quumque uir Deo dicatus constantissime responderet, bis terque regredientibus nuntiis regi mandaret numquam se ueram 1 5 fidem relinquere quam semel agnouisset, ipsi insuper Arriano tegi exprobrauit ut debuit eiusque a se perfidiam dignis increpationibus PL repulit. 141 Ad se itaque reuersis nuntiis, cepit supradictus rex diuersis suasionibus animum eius inlicere, forsitan per quacumque occa20 sione posset eum ad sue suprestitionis uoluptatem incurbare. Ille uero suasiones multas callidas contemsit, dona et premia ueluti purgamenta respuit, fidem catholicam uiriliter prorsus uindicauit;

9 Pas. Iuliani 21, 2, p. 127; Pas. Felicts 2, 5, p. 315 dial. III, 31,2-3 18/19 Pas. Eugeniae 38, 6, p. 96 45. 5. P. 137

8 et] от. В

13/18 Greg. M. 21/22 Pas. luliani

19 forsitan] pr. si В

8 in eius transp. A transfuderet] M P, transfunderet (tran- S) E A L S et] M P, от. E A L S 9 lethalis edd. (от. m) austu] M E, astu P, haustu A L S M2 diabolico armatus] diaboli coarmatus A armatus diabolico transp. S armaturL 10 post supradicto rasura in P legatos] M, -tus P, -tis E A L S M2 11 iterum iterumque] E A S, iterumque M P L mandabat E 12 heresem] M P, -sim E A L S sibi от. S con misse] M, com- P A S, co- E L diuertent A 13 quumque] M P, cum(n)que E ALS uir от. L dicatus] dedicatus A responderet] add. et A 14 egredientibus A 15 quam semel agnouisset от. E 16 exprobauit P L S"c et, ut uid., M"'c increpationibus] exproba bonibus S"'c 17 repulit] M P S, -pp- E A L 18 ad] at P reuersus nuntius E 19 suasionibus] suasonibus E, persuasisionibus (sic) A, add. et premiorum promissionibus S inlicere] M P E, illi- A L S, ili- M2 illicere eius animum > eius animum illicere S animum eius от. A forsitan] pr. si E A L S (forsitan = si forte: Bonnet, Le latin de Grég. de T., p. )0?) 19/20 per quacumque occasione] M P, quacum(n)que -ne (от. per E, eras. per M2) EM2, per quamcum(n)que -nem ALS 20 eum от. S suprestitionis] ad usum scriptoris reposui: pre(ç)stitionis M P (hinc praestitionis s g, male, naт su- post sue excidit), superstit(c)ionis recte E A L S uoluptatem] M P, uoluntatem E A L S incurbare] M P, -ua- rell. 21 persuasiones A multas] eius E S contemsit] M P, -mps- E A L S 22 catolicam P prorsus] prossus M > prorsus M2, prosus S"'c' uendicauit E L

56

VITAS S. PATRVM EMERET. V, iV-V

nec tamen contra perfidiam tacere maluit, ne tacendo forsitan consensisse uideretur, sed totis nisibus eius uesanie repugnans 25 clangore ueritatis personauit. Quumque se ille cerneret casso labore deficere, raptus in furore eum cepit multis pulsare terroribus, opinans minis posse concutere quem blandimentis superare nequiuisset. Sed uir sanctus nec terro ribus frangitur nec blandimentis suaditur, sed forti congressione 30 aduersus atrocissimum tyrannum dimicans pro defensione iustitie persistebat inuictus. [V] Conperto dehinc crudelissimus tyrannus quod nec minis neque muneribus uiri Dei animum a recta fide ad sue perfidiam apostatare posset, ut erat totus uas ire fomesque uitiorum ac firutex damnationis, cuius obsedebat pectus truculentior hostis et cap5 tiuum in sua dicione tenebat callidissimus serpens, amara pro dulcia, pro lenibus aspera obtulit ciuibus, pro salute medicamenta mortifera. Quendam scilicet uirum pestiferum Arriane hereseos prauitatem

23/24 Greg. M. dial. Ill, 32, 1 25 Siseb. uita Desid. 15, 8-9, p. 62 26 Pas. Agnetis 8, 3, p. 178; Greg. M. dial. Ill, 32, 1 27 Pas. Agnetis 7, 3, p. 177 27/28 Pas. luliani 35, 4-5, p. 133 28/29 Pas. Agnetis 7, 4, p. 178 v

3/7 Siseb. uita Desid. 15, 13-16, p. 62

23 maluit] E S, malum M P L et -teste S- C, от. A, als. (i.e. Q malum uideretur marg. S ne tacendo forsitan] E A S (= Greg. M.), от. M P L С 24 consensisse] E A (= Greg. M.), sensisse M P, от. L C, consentire S set P 25 personuit E S"c (-nauit Spc), personabat A 26 quumque] M P, cum(n)que E A L S cernere L defficere S furorem S 27 cepit eum transp. S minis] nimis E concutere] concurrere E 28 sed] set P 28/29 terrore S" 29 blandimento S" suadi tur] M P, suadetur E A L Spc\ seducitur S"c' set P congressione] congessione L 30 tyrannum] M P Spc', от. £, ti- A L S"c' defessione P, deffensione S

defensione iustitie] defensione fidei atque iusticiae E

v Cap. 1 1 marg. S 1 Conperto] M P, co- E, com- ALS tyramnus E, tirannus L nec] M P, neque E A L S 2 animum uiri dei transp. L animum от. E a recta] arrepta E sue] M P, suam E A, sui L et s.u. alt. man. S 3 apotestare A ac] hac P fructex L 4 dampnat(c)ionis E L cuius от. P obsedebat] M P, obsi- E A L S hostis] haeresis m t/(hos F, os D) 5 dicione] M L, dictione -c erasa- P, ditione E AS 6 dulcia] M P, dulcibus£A LS M2 lenibus] plenibus E ciuibus M > cibis M2 medic amenta spatium uacuum trium litt. post medic reí. P 8 sciliced S"c' heresis M2

VITAS S. PATRVM EMERET. V, V

57

per omnia uindicantem, cui nomen erat Sunna, pro seditiosis 10 simultatibus excitandis et pro conturbationem sanctissimi uiri uel tonus populi in eadem ciuitatem episcopum Arriane partis insti tua, uirum denique dogmatis peruersi fauctorem, hominem funestum et uultu teterrimum, cuius erat frons turbida, truces oculi, aspectu odiuilis, motus orrendus. Eratque mente sinister, moribus 15 prabus, lingua mendax, uerbis obscenus, forinsecus turgidus, intrinsecus uacuus, extrorsus elatus, introrsus inanis, foris inflatus, interius cunctis uirtutibus euacuatus, utrubique deformis, de bonis indiguus, de pessimis opulentus, de delictis obnoxius et perpetua ad morte nimis ultroneus. 20 Hic iam dictus perfidie auctor dum in urbem Emeritensem adueniens quasdam baselicas cum omnibus earum priuilegiis, precipiente rege, sublatas ausu temerario de potestate proprii pontificis sibimet adgrediens usurparet, addictus predonis funesti artioribus uinculis sauciatusque de eius poculis letalibus cepit contra Dei

12/19 Siseb. uita Desid. 18, 2-7, p. 65 p. 56 23/29 ibidem 15, 18-22, p. 62-63

v

10 sanctissimi] sancti В

18 et] от. В

22 ibidem 4, 23,

19 ad] от. В

9 uendicantem E L Sanna (Sunna marg.) S prodiciosis > pro sediciosis S 10 simultatibus] multatibus P conturbationem] M P, -t(c)ione E A L S M2 sanctissimi] M P, sancti E A L S 11 ciuitatem] MP, -teEALSM2 12docmatisP peruersi] praui S peruersi (praui S) dogmatis transp. A S fauctorem] M, factorem P L, fautorem E A S edd. 12/13 funestum] peruersum S,c' 13 et от. S turbida] M P, torunE ALSpc(=Siseb.),ca\ua, ut uid.,S"c' ocai\iAS"c l4aspectu] M P E L, aspectus A S edd. odiuilis] M P, -bi- E A L Spc\ horribilis S"c motu E orrendus] M P L, ho- E A S 15 prabus] Л1 P, -uus E A L S M2 obscenis L 16 extrorsus] extorsus L 17 euacuatur E utrubique] M P, utro- E A L S M2 de bonis] bonorum A 18 indiguus] indignus E S, indigus A de1 от. A de2] M L (s.u. prop. man. add. M), oт.PEAS delictus in -tis prop. man. corr. M obnoxus > -xius E et] M P, от. E AL S 18/19 perpetua ad morte] M, perpetua ad mortua P, perpetua morte E A, perpetrata morte L, perpetue morti S, perpetuam ad mortem M2 20 dictus] supradictus L Spc' (supra s.u. alt. man. S) auctor perfidie in perfidie auctor (perfidie s.u. alt. man.) corr. S actor L emeritensem] M P A, -te- E L S 21 baselicas] M PL S", basi- E A Spc' M 2 eorum AL 22 sublatus P ausu] a suo (ausu ad marg. alt. man.) L 23 sibimet] simet P adgrediens] E, aggrediens A L, adagrediens S, egrediens M P additus L arctioribus S edd. 24 sauciatusque] Л1 P L, sacia- E A S, satia- m t f g de от. A letalibus poculis transp. S lethalibus edd.

58

VITAS S. PATRVM EMERET. V, V

2 5 famulum rauidos oblatrare sermones et uerbis strepentibus conmi nantes spurcissimas euomere uoces. Sed seruum probatissimum PL Dei nec comminatio furciferi fregit nec turbulenta ira pestiferi 142 emolliuit nec tempestas insanientis perditi deflexit, sed ad instar muri fortissimi inmobilis contra uniuersas procellas pro sancte fidei 30 defensione permansit. Quumque toto adnisu Dei famulum uel omnes fideles iam dictus infidelis exquisitis artibus exturbare uellet nec posset, fretus fabore regio baselicam sanctissime uirginis Eolalie passim adgredi nitebatur, ut eam sublatam de proprii episcopi potestate Arriane 35 heresi dedicaret. Cui quum sanctus Masona episcopus uel uniuersus cum eo populus resisteret ac uehementer obpugnaret, supradictus pseudoepiscopus Sunna antefato principi multa in accusationem sancti uiri scripsit eique suggessit ut ipsa sacra baselica, quam adire iniaberat, 40 catholicorum potestate sublata dicionis sue regio imperio traderetur. Ad hec ille talem fertur promulgasse sententiam, ut residentibus

32 Pas. Euphimiae 9, 5, p. 341

37 resisteret] acriter resisteret В 25 rauidos] Л1 P S"'c\ rapidos £, rabidos A L Spc'

oblatare

E"' 25/26 conminantes] M, со- P E L, со- A S 26 set P probatis simum] proua- P, probeatissimum, e expuncta, A 26/27 dei probatis simum transp. S 11 comminatio] E A L S (-cio L), contaminatio M P fregit . . . pestiferi marg. alt. man. S 28 molliuit S perditi] ALS, perditis M P, от. E, produis M 2 set P ad от. A S 29 fortissimi muri transp. S inmobilis] M S, im- rell. procellas uniuersas transp. L uniuersas] omnes S pro] per E 31 quumque] M P, conque > cunque E, cumque ALS adnissu S Dei famulum s.u. alt. man. S 32 infidelis] add. episcopus L artibus] cum s scripsi (cf. Pas. Euph.), ortibus M P g, hostibus E A L b, martyriis S m tf conturbare £ пec] non E 33 fabore] M P, fauo- E A L S M 2 baselicam] P L, basi- MEA, bassi- > basiS sanctissime] MP E S"c', sancte A L Spc' uirginis eolalie] M P E (eu£), eula- uir- ALS aggredi AS 34 potestati S" c' arriane] E A L S /Vf2, -ni MP mausona S"'c'

36 cui] qui P cum eo от. M

quum] M, cum rell. massona M2, 37 populus] add. acriter E A S edd. praeter

bs resisteret] obsisteret £ S ac... obpugnaret alt. man. marg. S ac] hac P obpugnaret supradictus от. A oppugnaret ES 38 Sunna s.u. alt. man. S antefacto, cerasa, E multaos. P accusationem] occasione A 39 baselica] M P Í. S"c\ -si- E A Spc' M2 iniaberat] P, inabierat M, inierat £, inhiauerat A L Spc\ inauerat S"c' 40 catholicorum] pr. a £ S

dicionis] Л1, dicioni P L, ditioni E A S

inperio S

42 ille от. E

VITAS S. PATRVM EMERET. V, V

45

50

55

60

59

in atrio eclesie iudicibus utrique episcopi ab eisdem adsumti adessent ipsisque coram positis utriusque partis defensionem conflictu disputationis altercarent alternisque aduersum se congressionibus dimicantes de sanctarum scripturarum uoluminibus, que que ab eis essent dicta, prolatis testimoniis adstruerent uel robora ran; et cuius pars triumphum brabii obtineret, ipse nicilominus eclesiam sancte Eolalie sibimet uindicaret. At ubi huiuscemodi decretum crebrescente rumore in auribus almi uiri Masone personauit, ilico basilicam sancte uirginis Eolalie preproperus petiit tribusque diebus tothidemque noctibus parsimoniis et fletibus perseuerans ante altare, sub quo uenerabile corpusculum sacre martiris situm est, pauimento prostratus incubuit. Tertio demum die ad atrium, quod est fundatum intra menus ipsius urbis, repedauit tantaque cum alacritate et mentis constantia regressus est, ut nulli fidelium ambiguum uideretur illum in eius pergere adiutorium qui dixit: Nolite precogitare quid loquamini, sed quod datum uobis fuerit in illa ora, illud loquimini. Non enim uos estis loquentes, sed Spiritus sanctus.

50 VitaFruct. 8, 1,p. 90

58/60 Marc. 13, 11; Matth. 10, 19-20; Luc.

11-12

43 eclesie] M P, aecclesiae E, e(e)cc- ALS adsumti] P, adsumpti Л1 S, adsciti E, assumpti LA 44 adessent] essent S°'c' utriusque] utrisque P, utrisque > utriusque E, pr. in A partis] pr. et del. pro S defensione AS 45 altercarentur S alternisque] alternatisque > -nisque E, alteriusque A 46 sanctarum] sacrarum S scripturarum от. P boluminibus P 47 prolatis] uel prolata S"c' astruerent E A 48 brabii] Л1 P, brachii E, brauii A S, braui L nicilominus] Л1 P, -chi- EAL, -hi- S 49 eclesiam] P S, e(ç)cc- MAL, aecc- E eolalie] M P, eu- E A LS sibimet] simet P uendicaret E L, uindicare g 50 at] ad P huiusmodi S crebescente S 51 Masone s. u. alt. man. S, massone M2 personuit E S illico A S basilicam] baselica P, baselicam L S", pr. in L eolalie] Л1 P, eu- EA LS eulalie uirginis transp. ES 52 preprope rus] M P L, properus E, prepropus > preproperans A, proprius S"c\ praepoperus s.u. alt. man. Spc' tothidemque] M, tothdenique P, totidemque E A L S noctes L 52/53 parsimoniis] pr. in A 53 altarium A, altario L 54 martiris] M, -ty- PES, mris LA 55 fundatum] fundamentum E"'c' intra от. P menus] Лi, moeniis P, me(e)nia EAL SM2 55/56 quod ... ipsius alt. man. marg. S 56 urbis] E ALS, от. MP cum от. A, alt. man. s.u. S et от. S mentis constantia alt. man. s.u. S 58 nollite S"c' cogitare (= Matth. 10, 19) S"c' set P 58/59 datum uobis M P, hora E 10, 19) S

sed... fuerit] dabitur enim uobis (= Matth. 10, 19) S 59 fuerit] dictum fuerit uobis s g fuerit uobis transp. E ora] A LS illud] illut P, id A, quid S loquamini (= Matth. 59/60 estis loquentes uos transp. E 60 set P

60

VITAS S. PATRVM EMERET. V, V

Quumque peruenisset in urbem ingressusque in atrium consedisset, uultus sui iucunditate cunctorum fidelium mestitiam abstulit ac ne in aliquo de uictoriam eius esitarent admonuit ipsumque nefandum Arrianum episcopum simulque et iudices operiens diu65 tissime prestolauit. Tandem Arrianus episcopus una cum iudicibus septus cateruis populi turgidusque fastu superuie ingressus est. Tum deinde, residentibus episcopis, residerunt et iudices, illi quam maxime qui erant fauctores Arriane partis et impiissimi regis. Quumque residerent, sanctus Masona episcopus, ut erat summe 70 grauitatis summeque prudentie, diu multumque oculis celo inten- PL tis silentium tenuit. 143 Quumque ille sileret, hereticorum Sunna episcopus prius loqui exorsus est cepitque nefanda oris strepentia, aspera, scabra et obscenosa summo cum fragore producere uerba. Qui quum uir Dei 75 patienter, leniter suauiterque responderet et omnem ueritatem insigniter demonstraret atque ille contra procacioribus uerbis, utpote per ore draconis, insibilaret, cepere utrique inter se uerborum

66 Greg. M. dial. III, 1, 3 70/71 Sulp. Seu. ep. III, 14 76 Pas. Eugeniae 20, 8, p. 90 (=Vita Fruct. 11, 19, p. 98) 77/78 Pas. Eugeniae 7,4, P. 85 от. В

73 nefanda] nefandi В

74 obscenosa] obscena ß

6l quumque] M P, cum(n)que E A L S in 2] M P L, от. E A S 62 iucunditate] M P, io- E A L S 63 ac] hanc L aliquo] ALS, alio M P, aliqua E uictoriam] M P, uictoria E A L S M2 eius uictoria transp. S esitarent] M P, he- E A L S ammonuit E, amonuit A 64 et от. S operiens] operis E, от. S 64/65 diutissime] dut- > diut- E, diutissimum S 65 prestolatus est A arrianis P 66 superuie] M P, -bie E ALS M2 67 residerunt] rese- E A residerunt . . . illi] residentibus iudicibus illis S"'c' 68 quam от. S fauctores] M P, faut- E S, fact- L A 69 quumque] M P, cum(n)que E A L S residerent, n erasa, E, resideret L, resedissent S mausona S"'c', massona M2 70 occulis E A S"c 70/7 1 intentus L 72 quumque] M P, cum(n)que E A L S hereticihorum P Sunna] summa E, Sunna alt. man. s.u. S episcopus от. E 73 nefanda] M P, -di E A L S scabra] scabrosa E A, scabra alt. man. s.u. S 74 obscenosa] M P L, obscena E A S qui] M P, cui E A L S quum] /Vf, cum cett. 75 leniterque A suabiterque P, ac suauiter A et omnem. . . demonstraret (76) от. F D m t ueritatem] add. respon deret E 76 insigniterque £ adque S e contra E uerbis procatioribus (sic) transp. E 77 per] pro E ore] M P E, ora A M2, os L S edd. drachonis L insiuilaret P ceperunt A S utrique от. A L

VITAS S. PATRVM EMERET. V, V

8o

85

90

95

61

ingens habere certamen. Sed milla ratione potuit moles carnea sapientie Dei sanctoque Spiritui, qui per os seruuli sui Masone episcopi loquebatur, resistere. Quid multa? Omni ratione conuictus superatusque conticuit ac pudore nimio coopertus erubuit, et non tantum ille quantum mediatores peruersi qui eius partibus inportune nitebantur ferre adminiculum; et non solum confusi erubuerunt, uerum etiam audientes inextimabilis doctrine loquellam mellifluo sermone de ore eius procedente, mente consternan atque in stupore nimio conuersi cum multa admiratione quem expugnare paulo ante uoluerant conlaudabant. Nam tantam gratiam in eo die eius labiis conferre dignatus est Dominus, ut numquam eum quisque prius uiderit tam clarum eloquio fandi; et licet semper docuerit ore facundo, tunc tamen pre ceteris diebus eloquentior extitit. Tune denique uiderunt recti et letati sunt et omnis iniquitas obdurauit os suum, quoniam obstruxit Deus os loquentium iniqua. Сuncti igitur fideles uehementer admirati sunt quia, quamuis uirum hunc antea nossent eloquentissimum, numquam tamen

78 Eugen. Tolet. carт. 7, 4 (ed. Vollmer, M G H, A A XIV, p. 238) 78/80 Act. 6, IO 92/94 Ps. 106, 42; 62, 12

78 set P

ratione] oratione M"'c

79 sapientia L

Dei alt. man.

s.u. S sancto que > sanctoque M os] hos P sui от. P massone M2 masonç seruuli sui transp. A 79/80 per. . . episcopi alt. man. marg. S 81 ac] hac P 83 mediatores] add. sui A importune A L S 84 adminiculum] amminiculum E, ad nichilum L et alt. man. s.u. S etiam alt. man. s.u. S 85 inextimabilis] M P, inesti- L A, inexisti- S, in estimabili E loquellam] M P, loquelam EÁLSM2 86 eius ore transp. L pro cedente] M P, -tem E A L S M2 adque S stuporem nimium A 87 cum alt. man. s.u. S ammiratione A 88 uoluerant] M P A, uoluerunt E L, uenerant 5 conlaudabant] col- L S, nunc laudabant A eo] eodem E S"'c 88/89 in eo die .. Dominus] in eius labiis eodem (£ S" , eo Sfc') die dominus conferre (conffere S"'c') dignatus est transp. ES 89 quisquam S 89/90 uiderit (uidet S"c) prius transp. S 90 clarum] M A S"'c', claram P, claro E L Sf'c fandi] A (cf. vers. Fructuost III 9, Append., p. ХСШ), facundi M P, fari E, facundum L et alt. man. s.u. S m t f b, facundo M2 s g; etiam facundi , e ante et отissa, temptare possis licedS"" 92 tunnc P denique] uero S"c 93 obdurauit] M P (-bit P), obturauit E L Sf'c' M 2, opturauit A, oppilauit (= Ps. 106, 42) S"'c' obtruxit P, abstruxit Sf'c', abtruxit uel obtruxit S"'c' Deus] dominus S 94 igitur] ergo S admirati sunt uehementer transp. A quia] qui P quamuix E tamen от. g 95/96 eum tamen transp. A

вг

VITAS S. PATRVM EMERET. V, V-Vi

eum tam scolasticos sermones, tam nitidos tamque lucifluo eloquio reminisœbant fuisse loquutum. Tunc protinus omnes ortodoxi omnesque catholici, prostratis superatisque hostibus, in laudibus adclamauerunt dicentes: Quis 1oo similis tibi in dits, Domine? Quis similis tibi et non est secundum opera tua? Deinde ad baselicam gloriose uirginis Eolalie una cum uictore antistite Masona unanimiter perrexerunt, in Dei nimirum laudibus exultantes uenerunt inmensisque fragoribus iubilantes sacratissimum eius templum introierunt, infinitas grates omnipo105 tenti Domino retulerunt, qui ad sacre sue uirginis templum in sublime erexerat famulos et ad nicilum suos reduxerat inimicos. [vi] Igitur supradictus heretiá1s Sunna episcopus, quamlibet omni ratione et ueritate fuerit conuictus, pertinaciter in pristinam fidem perdurauit; nec poterat liberis gressibus ad portum properare salutis, cuius cor lapideum instar Pharaonis antiquus permittente 5 Deo induraberat hostis. PL 144

99/101 Ps. 70, 19; 82, 2; 85, 8 vi 3/4 Siseb. uita Desid. 15, 16-17, P' 62 p. 65 4/5 Ex. 8, 19; Ez. 11, 19 96 nitidos] nitido S

4 ibidem 18, 9,

lucifluo] dulcifluo S

96 tam1 от. E scolastico (scho- Spc) sermone E S nitido EALS lucifluo] M P S"\ dulcifluo E A L Spc'

nitidos] M P, 97 reminisœ

bant] MP EL, -bannir A S edd. loquutum] MAS, locu- PEL 98 orthodoxi E L Spc' omnesque catholici от. A omnesque] omnes E cahtolici M prostratus > -tis prop. man. M, protratris A 99 laudibus] pr. dei L acclamauerunt E A L 100 tibi1] tui LSpc quis] pr. et L 101 ad alt. man. s.u. S baselicam] MPL S"c\ basi- E A Spc' M2 eolalie] M P, eu- EALS 102 massona M2 Masona unanimiter alt. man. s.u. S 103 exultantes] MPL, resultantes E, persultantes A S"c', exsultantes Spc' uenerunt от. A immensisque A S iubilantes] uigilantes S" c' 104 grates] gratias A L 105 Domino] deo E S retulere S qui ad] S (ad alt. man. s.u.), quia MPEALbsg, qui m t f sacre] sancte S templum] MPL, templi A, precibus E S edd. praeter b 105/106 templum... famulos] templum et famulos in sublime erexerat b 106 nicilum] M P, -chi- EAL, -h- S suos alt. man. s.u. S reduxe rat] redegerat S m t f s vi cap. 12 marg. S 1 episcopus sunna hereticus transp. E Sunna alt. man. s.u. S episcopus от. S 2 rationem S"c' conuinctus P, coniuctus A E

2/3 pristina fide A fidem pristinam transp. S 3 perdurauerat 4 faraonis P S"c' antiqui M, anticus L 5 induraberat] M P, -uerat

EALS

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vi

63

Post hec superatum se in omnibus uidens cepit magis magisque mente effera aduersus famulum Dei criminationes et adiecta commenticia callidis machinare dispositionibus atque contra militem Xpi omne genere septus telorum se ipsum potius adpugnaturus 10 aduehere ipsumque beatissimum uirum Masona episcopum in auribus principis Leouegildi Arriani clam multis criminibus accusare. Nicil sane calliditas aduersantis preualuit, nicil uirum Dei calamitosa nequitia nocuit, quem gratia Redemtoris spiritalibus armis armauit. 15 Tandem spiritus nequa conpulit sepe nominatum Arrianorum regem ut sanctum uirum a propria sede remoueret suisque obtutibus presentare deberet. Ociusque ministri conpares criminis eius preceptionis edictum implentes atque ad Emeretensem urbem uenientes uirum beatum sub omni celeritate ad urbem Toletanam, 20 in qua rex erat, properare conpellunt.

7/8 Siseb. uita Desid. 4, 21, p. 56 p. 55 17/18 ibidem 16, 11-12, p. 63

8/15

ibidem 4,

2-6,

VI 9 adpugnaturus] expugnaturus В 10 beatissimum] beatum В 15 Arrianorum] Arrianum В 17 presentare deberet] presentan iuberet В

6 magisque от. P 1 adiecta] obiecta S (= Siseb.) 7/8 co(m)menticia] E A (= Siseb.), conmentia M et ut uid. S"c\ commeantia P, commencia L, comertia Spc' 8 machinari A dispositionibus] disputacionibus E, disponentibus A disputacionibus machinare transp. E adque S 9 omne] M P, omni E A L S M2 adpugnaturus] M P, expug- E A L S 10 aduehere] aggredi A, uehere S"c\ aduehere (ad alt. man. s.u.) Spc' beatissimum] M P L Spc\ beatum E A S"'c' masona] M P, -nam E A L S, massonam M2 Masonam episcopum prop. man. s.u. S 11 leouegildi] M P A, leoui- E L S M2 leouigildi... clam prop. man. s.u. S criminationibus b 11/12 accusaret M, incusare S"c, acusare Spc' 12 nicil1] M P, -ch- E A L M2, -h- S calliditas aduersantis] calliditatisque uersantis M aduersantis] accusantium, ut uid., S"c' ni cil2] M P, -ch- E A L M2, -h- S Dei prop. man. s.u. S calamitates S"'c' redemtoris] Л1 P, redemptoris E ALS

13 calamitosa] spiritalibus] Л1,

spalibus P A L, spiritualibus E S l4armabitP 15 nequa] M P, nequam E A L S M2 conpulit] M P, co- E, com- A S, contulit L arrianorum] Л1 P, arrianum E A L S 15/16 sepe... regem prop. man. s.u. S (а. c. ipsum ////// arrianum) 16 remoberet M (> -ueret M2) 16/17 optutibus A 17 presentare] M PL Spc\ presentan E A S" c deberet] M P, iuberet E A L S occiusque S"c' conpares] M P, co- £ L, com- AS 18 edictum] dictum S adque S"c' emeretensem] PEL, emeri- Л1 A S 19 tholetanam, h s.u., L P, co- E, com- ALS

20 properare] propare E

conpellunt] Л1

64

VITAS S. PATRVM EMERET. V, VI

Hinc quum subito sanctissimus uir Masona episcopus e gremio raptus eclesie sancte tolletetur et indemnis quasi reus ad exilium duceretur, omnium uox ciuium Emeretensium eiulato magno cum intolerabilibus lacrimis prestrepebant, tanti pastoris abrogari sibi 25 remedia inmensis gemitibus inmensisque ululatibus proclamabant his nimirum uocibus clamitantes: "Сur ouile tuum, pie, deseris, pastor? Сur gregem tuum periturum relinquis? Ne, quesumus, luporum nos in faucibus mittas, ne oues tue actenus nectareis floribus refecte mordacibus lanientur lupis, minus procurante pon30 tifice". Tune ille motus toth fletibus, ut semper in Domino pietatis uisceribus influebat, lacrimasse peribetur. Dein plurimis eos alloquens uerbis mira subtilitate consolare dignatus est. Post hec ualefaciens cunctis, conmitante sibi suffragio diuino, profectus est 35 tranquilla mente, constanti animo, ylari uultu, ut semper erat solitus. Quumque peruenisset ad urbem Toletanam et atrocissimi

21/30 Siseb. utta Desid. 17, 1-9, p. 64

27 tuum] от. В

32 influebat] affluebat В

31/32 Sulp. Seu ep. III, 11

37 urbem] ciuitatem В

21 hinc] huic P, hic S quum] M, cum rell. sanctissimus... episco pus prop. man, marg. add. S massonaЛl2 22 eclesie] M P 5"'c', aecclesiae E, e(ç)cc- A L Sf'c' sanctae aecclesiae transp. E indempnis EL 23 emeritensium A S (marg. add. S) eiulato] M P, -tu E A L S M2 24 intollerabilibus S lachrimis S prestrepebant] M P S, perstrepebat E, perstrepebant A L pastoris] add. absentiam dolebant atque E 25 inmensis] inmensisque, que s.u., P, immensis A L inmensisque] от. P, imA, s- L 25/26 inmensisque... proclamabant prop. man. s.u. S proclammabantM 26 his... clamitantes от. A clammitantes M tuum ouile transp. E 27 tuum] M P, от. E A L S, eras. M2 ne] nec A 27/28 ne quesumus] sumus del. S, unde nequi F (ne ui m), neque D t 28 hactenus AS nectaris S"c 29 refecte] fetç E, add. mortalibus dentibus S laniantur E minus] E A L S, minss M P (exp. et ad marg. nullo scr. M 2, hinc nulloNj) 31toth]MP, tot£AL5 32 influebat] M P L Sf'c', affluebat BAS"'c' peribetur] M P,perhi-£ A L S dehinc £, deinde A S 32/33 adloquens S"c 33 consolare] M P (consolote P"c ), -ri E A L S M 2 34 conmitante] P, cо- M L, co- (-ttan- E) E A, com- S 35 tranquila S ylari] M P, hi- E S, hy- A, i- L 35/36 ut semper solitus erat uultu transp. E S"'c' erat solitus] M P, solitus erat E A L S 37 quumque] M P, cum(n)que EALS urbem] M P, ciuitatem E A L S toletanam ciuitatem transp. A taletanam E, thole- L

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vi

65

tiranni conspectibus adstitisset, plurimis eum rex lascessans conuiciis multisque terroribus pulsans ad heresem Arrianam omne 40 adnisu praue intentionis pertraere cupiebat. Sed quum uir Dei omnia sibi inlata contumelia libenter toleraret atque uniuersa equanimiter ferret, cepit tamen aduersus ea que rauidus canis oblatrabat cum omni mansuetudine incunctanter respondere et, omissis propriis contumeliis, pro iniuriis catholice fidei condolens ipsi tiranno 45 audaciter resistere. Cuius constantia magis magisque permotus insanissimus rex multo magis cepit rauido ore rauidioribus aduersus Dei famulum infrendere latratibus. Deinde ut tunicam sanctissime uirginis Eolalie ei presentaret, quam in baselicam Arriane prauitatis ibidem in 50 Toleto habere deueret, cepit minis terroribusque inpellere. Ad hec uir Dei respondit: "Conpertum tibi sit quia cor meum sordibus PL Arriane supprestitionis numquam maculabo, tam peruersi dogma- 145 tis mentem meam numquam inquinabo. Tunicam domine mee Eolalie sacrilegis hereticorum manibus polluendam uel etiam sum-

38 tiranni] M L, ty- P E A S astitisset E A L rex prop. man. s.u. S lascessans] M P, lacessans ELS, lacessiens A 38/39 conuitiis Spc (quid S"'" incertum) 39 heresim E L arrianum P omni A Spc' M2 40 adnissu S"c' pertraere] M P, perthrahere, prima h expuncta, E, pertrahere A LS set P quum] /Vf, cum rell. 41 omnia. . . inlata contumelia] M P, omnia... illata contumeliarum obprobria E, omnes... illatas contumelias A L Spc , omnem... illatam contumeliam S"c' liuenter P 41/42 atque... ferret от. Smt 42 tamen] E A Spc' , tantum M P, tn (i.e. tamen uel tantum) L, tum S"c ea que s.u. P, eaque in ea quç corr. S rauidus] /Vf P, -bi- E A L Spc' /Vf2, -pi- S"c' canis rabidus transp. E 43 incuntanter L omissis] MP A, ob- £ L, om- S propriis s.u. prop. man. S 44 ipsi] ipso P tyranno PES 45 audaciter] audacter E S"c\ add. cepit E S"'c\ del. cepit Spc' resistere] E A LS, respondere (e lin. 43 natum) M Psg 46 constanciam L magisque prop. man. s.u. S insanissimus] inanissimus £ 47 cepit s.u. prop. man. S rauido] M P Spc\ rapido E, rabido ALM2, grauido S"c rauidioribus] M P, rapi- £ S"c\ rabi- A Spc' /Vi2, abiL aduersus] add. et del. ea que rapidus canis... permotus e lin. 42/46 S (Perezius in marg. adnotauit: esto faltaua en Carrazedo . . . ) 48 infrendere] infremere S deinde] De tunica sancte Eulalie titulus marg. L sanctissime] beatissime S"'c' uirginis alt. man. s.u. S 48/49 eolalie] /Vf P, eu- E AL S 49 ei от. A, s.u. add. S baselicam] /Vf P L, basilicam £ .У'c' /Vf2, basilica A, eclesia5"f 50 deueret] /Vf , deuereP, deberet EALSM2 minis] nimis £ impellere A L, compellere S 51 conpertum] M P, co- £, com- A L et alt. man. Spc , cognitum S"'c' quia alt. man. Sp' (quod ut uid. S"c) 52 supprestitionis] Л1 P, superstit(c)ionis EALet alt. man. Spc\ f//// (fecis ? fidei ?) S"c tum > tamprop. man. /Vf tam peruersi] alt. man. Spc\ supresticione tam praui S"'c 52/53 peruersi dogmatis] peruerso dogmatç A, peruersis dogmatibus /Vf2, add. fece £ 53 coinquinabo S"c' 54 eolalie] /Vf P, euEALS

66

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vi

5 5 mis digitis contrectandam numquam tradebo neque a te repperta quoquumque tempore possideri potest". Hec profanus tirannus audiens in furore uesanie uersus festinanter celeriterque ad Emeretensem urbem misit, qui ubique ipsam sanctam tunicam sollicite requirerent et tam in tesaurum eclesie 6o sancte Eolalie quam etiam in tesaurum eclesie senioris, que uocatur sancta Iherusalem, sagaciter scrutantes eousque perquirerent, quousque reppertam ad eum deferrent. Qui quum uenissent et ubique strenue requisissent, minime reppererunt ac sic uacui ad regem suum redierunt. Quod quum ei 65 renuntiarent, acrius infrendere cum dentium Stridore contra uirum Dei diabolus cepit. Qui quum eius obtutibus sisteretur, ayt ad eum: "Aut dic ubi est quod requiro aut, si non dixeris, cognosce te grauibus afficiendum esse iniuriis et post in regionem longinquam in exilium proficisci, ubi multis erumnis affectus omnibus70 que necessitatibus intolerabiliter cruciatus crudeli morte deficies".

61/62 Vita Fruct. 9, 5-6, p. 92 63/64 ibidem 9, 3, p. 92 66 Pas. luliani }}, 1-2, p. 132; 40, 3, p. 135 ; 53, 3, p. 140 68/69 Luc. 15, 13; 19, 12 (cf. IV III 31)

57 uesanie] insanie В

66 Qui quum] cumque В

55 tradebo] M P, tradam E A L S a te] ante L repperta] M P, -pEA L S 56 quoquumque] Л1, -cum(n)- rell. potest possideri transp. S"'c 57 tirannus] M L A, ty- P E S furorem A S uesanie] M P L, insanie E A S festinanter alt. man. s.u. S 58 celeriter E S emereten sem] PEL, -ri- MAS misit] add. et del. ut S qui ubique alt. man. s.u. S 59 solicite S tesaurum] M P, thesaurum ELS, thesauro A eclesie] P, e(ç)cc- M A L, от. E S 60 eolalie] M P, eu- E A L S etiam от. A tesaurum] P, the- M E L S, thesauro A eclesie] M P, aecclesiae E, e(ç)cc- rell. 61 sancta] от. A, sacra S"c' hierusalem E S sagaciter] sacaciter E, sollicite A perscrutantes A requirerent A 62 quousque] add. eam S reppertam] M P, -p- E A L S 63 quum] Л1, cum cett. uenissent] abusent 5"' strenue alt. man. s.u. S 63/64 minime reppererunt от. E 64 reppererunt] M P A, -p- L S M2 (def. E) ac] hac P sic] si E quod] quo S"c' quum] M, cum rell. 65 renuntiassent E 65/66 dei (diei a.c.) uirum transp. E 66 diabolus от. E, s.u. alt. man. S qui quum] M P (cum P), cum(n)que E A L S ayt] M P, ait E A L S 67 ubi от. P 67/68 cognosce te alt. man. s.u. Spc\ scitote (i.e. scito te) post gravibus transpositum S"c' 68 grauibus] grauius L et, ut и id.. Spc' (grauius F D m t) efficiendum L et fort. Spc' esse от. E 68/69 longinguam > -quam E 69 erumniis P, erunnis E, erumpnis L adffectus P 70 intolerabiliter alt. man. s.u. S morte] more g defficias (prima f del.) S

VITAS S. PATRVM EMERET. V, vi

67

Ad hec uir Domini talem fertur dedisse responsum: "Exilium mici minaris? Conpertum tibi sit quia minas tuas non pertimesco et exilium nullatenus pabesco, et ideo obsecro te ut, si nosti aliquam regionem ubi Deus non est, illic me exilio tradi iubeas". Cui ille 75 ayt: "Et in quo loco Deus non est, biothonate?" Et uir Dei respondit: "Si nosti quia in omni loco Deus est, cur mici exilium minaris? Nam ubiquumque me direxeris, nobi quia non me derelinquet pietas Domini. Sed et hoc certum habeo, quia quantum tu in me crudelius fueris debaccatus, tanto magis me misericordia eius 80 subsequitur et consolauit dementia eius". Ob cuius constantia maiori supplicio pessime mentis sue insanissimus tirannus interius afflictus, feile et amaritudine nimia permotus ayt ad eum: "Aut presenta mici ipsam tunicam quam fraudulenter surripuisti aut, si non presentaueris, diuersis suppliciis faciam PL 85 diuaricari membra tua". Cui milex Dei ita inperterritus respondit: 146

71 Pas. Agnetts4, 1, p. 177 72 Pas. Romani 4, 12, p. 19; Pas. Andreae 6, 21, p. 63; Pas. Eulaliae 1l, 2-3, p. 72; 16, 15, p. 76 79/80 Ps. 22, 6 82 Act. 8, 23 85 Siseb. uita Desid. 21, 12, p. 67

73 et1] от. В linquet В

11/1% non... Domini] numquam pietas Dei me dere-

1 1 Domini] dei ELS talem] M P, taie EA LS exilium] damnationem glossa M 71/72 exilium mihi minaris s.u. prop. man. S, unde taie fertur exilium mihi minaris dedisse responsum F Dm 72 mici] M P, -ch- ELM2, m A, -h- S conpertum] M P, co- E, com- ALS 73 et1] M P, от. E A LS pabesco] M P, -ues- E A L S M2 73/74 aliquam regionem] M P, regionem aliquam E A L S 74 illic] ibits me]post ttadi transp. E 75 ayt] M P, ait E A L S biothonate] M P, biothanate E A b, biothenate L, biotenate S m tfs g Dei] domini E 16 in omni loco] ubique S"'c' mi ci] M P, m E A L, -h- S, -ch- M2 exilium от. P 11 ubiquumque] M, -cum(n)- rell. direxeris] duxeris S"c' nobi] M P, noui E A L S M2 77/78 non me derelinquet pietas domini] /Vf P, num(n)quam pietas dei me derelinquet E A L Spc\ pietas dei nunquam me derelinquat S"c 78 set P et от. L 79 crudelius] crudelis P S"c', от. E debachatus E Spc\ ad debacandum S"c me2] post eius transp. E 80 subsequitur] M P, -quetur E A LS M2 consolauit] M P, -bitur E A LS M2 81 constantia] M P L, -tiam E A S M2 82 tirannus] MAL, tyrannus P E Spc\ dux S"'c' aflictus P 83 ayt] M P, ait E A L S ad eum ait transp. S mici] M P, m E A L, -h- S, -ch- M2 84 surripuisti] M P, subri- E A L Sp'c', subrri- S"c' presentaberis P, praesentaueritis g 85 diuaricari] diua cari P milex] M P, miles E A L S M 2 иг от. P imperterritus A L S'" imperterritus ita transp. A

68

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vi

"lam dixi tibi semel et iterum quia minas tuas non formidabo. Sed quidquid ualet mens tua peruersa amplius aduersum me excogitet. Ego tamen пec te pertimesco пec metu territus id quod requias presentabo. Sed hoc scito, quia tunicam ipsam igne conbussi 90 pulberesque ex ea feci et in licorem aque permixtos bibi". Et tactu manus sue contrectans stomacum suum dicebat: "Euidenter cognoscere quia in pulberes redacta bibi illam et ecce hic intus in uentre meo est. Numquam tibi illam reddo". Hoc autem ideo dicebat, quia nullo sciente sibi eam in stomaco plicatam infra sua indu95 menta linteis inuolutam precinxerat et ita eam Deo solo conscio gestabat. Nam sic cecauit Deus oculos ipsius regis et omnium adsistentium ei, ut nullus intellegeret quemammodum ista prosequeretur uir Dei. Dum hec et his similia loquerentur et esset multa celi serenitas, 100 maiestas diuina celitus fragore magno repente intonuit ita ut tremebundus de trono suo Leouigildus тех in terram cum pauore proci86/87 Pas. Andreae 9, 21-22, p. 63 (Pas. Romani 4, 5, p. 19) 88/89 Deut. 9, 21 92 Pas. luliani 26, 10. 13, p. 130; Pas. Cucufatis 10, 5, p. 313 99 Pas. Agnetis 26, 1-2, p. 181 100 I Reg. 7, 10; Ps. 28, 3 (Greg. M. dial. Ill, 15, 11)

87 quidquid] si quid В

101 pauore] pauore magno В

86 non] nunquam S" c' 87 quidquid] M P, si quid E A, quid LS 88 requiris] perquiris S"c 89 presentabo] prestabo P set P ignem P conbussi] P, conbusi Л1, cöbussi £ L, combussi AS 90 pulberesque] M P, pluresque £, pulueresque A L Spc' M 2, et pulueres S"c ex ea] inde S"c' licorem] M P L, liquo- E A S M2 permixtos aque cum signo permutationis L aquae s.u. S supermixtos S"c' tactu] post sue (91) transp. E, tactus S"c' 91 stomachum ELS suum oт. L, del. S (oт. F) P

91/92 cognoscere] M P, cognosce E A L S M2 pulberes] M P, pulueres E L Spc , puluerem A S"c

92 quia] qui redacta] M P L,

redactam E A, redactam > -ta > -tam S, reductam g illam > -a > -am S illam bibi transp. A S hic] ilic, ut uid., S"c' 94 quia] qui P eam] eum P stomacho E L Spc' 94/95 suum indumentum A 95 solo conscio deo transp. £, solo deo conscio L 96 cecabit S"'c' occulos AL 97 assistent(c)ium EAL intellegeret] M P, intelli£ A L S M2 quemammodum] Л1 P, quemad- E A L S, add. et del. ei S 97/98 ista pros. uir dei] M P, uir dei ista pros. £ L Spc\ ista uir dei pros. A, uir dei pros. ista S"' 99 et esset] essetque £ multa] nimia S"c' celi multa transp. A 100 magestas S"c magno celitus fragore transp. L repente] erumpentç A, repente/.«. S 101 throno£ Spc' leouegildus A transp. L A L S

rex in terram s.u. S rex] »»2. £, s.u. add. S, ante de trono timore > pabore > pauore ut uid. S pauore] add. magno £

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vi

69

deret. Tunc uir Dei cum exultatione magna constanter ayt: "Si regem, ecce regem quem timere oporret; nam non talem qualis tu es". 105 Tum deinde Spiritus nequam extemplo noxialibus uerbis os sacrilegum tiranni conuiciis semper armatum reserauit et istam protinus impietatis sue sententiam oblatrauit: "Masona, moribus nostris semper contra nos infestum et fidei nostre inimicum religionique contrarium, occius a conspectibus nostris subtractum exilio 110 religari iubemus". Cumque huiuscemodi inimicus impiissimus rex malam sane sententiam contra insontem dedisset, quantocius ministri conpares criminis eum a conspectibus eius abstraxerunt equumque ferocem ei ad sedendum precipiente rege paraberunt, qui eum ita precipita115 ret ut cadens fractis ceruicibus crudeliter interiret. Tante scilicet ferocitatis equus erat quod nullus sessor, pro eo quod iam multos per preceps corruere fecerat, ascendere presummebat. Quumque uiro Dei ut in eo ascenderet pararetur, rex crudelissi- PL mus per fenestram eminens palatii respiciens expectabat ut ei uir 147

105/108 Siseb. uita Desid. 16, 6-9, p. 63 111/112 ibidem 4, 22-24, p. 56 112/113 ibidem 16, 1l, p. 63 (cf. V VI 17)

119 eminens] eminus В

102 magna exultatione transp. A constantet от. A ayt] Л1 P, ait E ALS 103 timeri L Spc' пят от. P talis »2// qualemA 105 tunc£ extimplo P L M 2 106 tiranni] M A L, tyranni P E S conuitiis ES armatum] E A L S, -tus M P 107 protinus от. E masona] M P, -nam E A L S, massonam M2 1 08 semper . . . conspectibus nostris ( 1 09) alt. man. marg. S contra nos от. E infestu E 109 occius] M P, ocius E A L S a conspectibus] aspectibus £ substractum L exilium P 110 relegari S 111 huiuscemodi] huius scemodi P inimicus s.u. S rex impiissimus transp. A malam sane] male sanam E S"c ( = Siseb.) 112 insontem] insentem £, innocentem glossa M quamtius > quamtotius, to s.u., S (totius F D m t) conpares] M P, co- E L, com- A S 113 chriminis Л1 a conspectibus] aspectu E, a conspectu S"c substraxerant S"' aequumque£ ferocissimum, ut uid., S " c 114 ei post sedendum transp. E paraberunt] M P, parauerunt E A L Spc M2, preparauerunt S"c' 115 crudeliter] chru- M, s.u. S sciliced S"c' 116 aequus E, equs A 117 presummebat] M, presume- rell. 1 18 quumque] M P, cum(n)que E A L S uiro] uir A ut от. A eum S" parare tur от. A 119 eminens] MP Let s.u. Spc (indecl., cf. Gil, Habis 4, p. 20$), eminus £ A, eminentes (= -tis, quod ante pet transp.) S"c ei от. A

70

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vi

1 20 sanctus de equo casurus ingens expectaculum preberet. Statimque in nomine Domini edicto uexillo crucis sanctissimus sacerdos ascendit equum ferocem, quem ei Dominus uelut agnum mansuetissimum reddidit. Cepit namque cum omni mansuetudine et cautela itineris sui pergere uiam qui paulo ante inmenso natu et fremitu 125 atque incessanti totius corporis motu quasi despiciendo alium ferre recusabat. Quumque hoc miraculum omnes cernerent, obstupescentes ualde admiran sunt; nam et ipse rex in magna conuersus est admiratione. Sed quid ceco prodesse poterat iubar splendidissimum sous, cuius arcana omni opere offuscauerat seuissimus hostis? 1 }o Igitur sanctus Dei antestis Masona tribus tantundem secum suis conmitantibus pueris ad locum destinatum peruenit; cum quibus eum mox homines punituri, qui a rege missi fuerant, exilio in monasterio religarunt. Cuius religatio fuit summa sublimitas, contumelium prespicua sanctitas, peregrinatio inmensa felicitas. 135 Post hec subrogatur ei pseudosacerdos Nepopis quidam nomine atque in locum uiri Dei in Emeretensem urbem substituitur, homo namque profanus, seruus sane diaboli, angelus Satane, prenuntius

121/123 Greg. M. dial. I, 10, 9 123/126 ibidem III, 2, 2 128/129 Pas. luliani 41, 7, p. 135 132/140 Siseb. uita Desid. 4, 24-29, p. 56

120 de equo] E A S et p.c. M (de aequo E), de quo P L et a.c. M ingens... preberet] interiret A spectaculum E S 121 edicto] M P, edito E A L S uexilo S (exilio F, lacuna in D) 122 equum] aequum E, equm A, pr. et del. et S quem... uelut s.u. S uelut] ut S"'c manssuetissimum A 123 reddidit] ascendit P 124 inmense M P (> -so Л12) natu et] fluctuaret S"c' 125 atque] adque del. S (от. F) motuJ E A L S, metu M P quasi] quas P, casi > quasi E despiciens S"c 126 recusauit A quumque] M P, cumque ALS, cum E 126/127 obstupescentes от. E 127 ualde ad[ s.u. S ammirati L, miratii"" in del. S magnam£S"' 128 ammirationem £, admirationem (-c- L) L S"c' 129 archana E A L omni opere s.u. S of fuscauerat] E A S (obf- E), effuscauerat (efus- L, -be- P) M P L seuissimus hostis] ////didissimus serpens S"c 130 cap. 13 marg. S antestis] M P, antistes E A L S M 2 massona M 2 tantundem] tantum A Spc' tantum de suis secum suis > tantumdem suis secum > tantum de suis secum, ut nul.. S suis] от. E, s.u. add. S 131 conmitantibus] M, co- P L, coA, com- S, comitibus E 132 omnes in omines, i j. «., corr. P 133 monasterium S"'c' religauerunt E summa] magna E 133/134 contumelium] M P, -lia E A L S 134 prespicua] Л1 P, perspicua E A L S immensa AS 135 ei s.u. S Nepopis] Nepos, ut uid., S"'c' quidam от. S 136 atque] adque S, at F D, ac m t Dei от. P E E

in2 от. E Emeretensem] PEL, emeritensem MAS 137 angeli E sathane A

subtuitur

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vl-Vn

140

71

Antixpi et hic erat aliene ciuitatis episcopus. Sed quantum uir Dei crescebat uirtutibus copiosis, e contra ille fedabatur actibus nefandis. [Vil] Quum iam per annos tres et eo amplius beatam uitam beatus degeret uir Masona multisque inibi prepolleret uirtutibus, omnia que ibidem suis usibus suorumque famulorum habere poterat necessaria pauperibus erogauit. Quumque pene nicil remansisset quod largire deberet, quedam uidua paupercula, que multis obsistebat erumnis, ad eum stipem flagitans aduenit. Quum uero uir Dei, qui iam omnia in opus simile consumpserat, magnopere inquireret quid ei inpertiret, et quia minime repperiret, cepit pueros qui cum eo erant deposcere PL ut si aliquis eorum aliquid haberet, ei fideliter presentaret ut iam 148 dicte muliercule tribueret. E quibus unus nomine Sagatus, qui preerat ceteris, respondit dicens: "Habeo quidem unum solidum; sed si hunc dedero, nicil omnino, unde nobis uel euectiuncule

vu 1/38 Constantius, uita Germant }}, ed. R. Borius (SC 112, p. 182-184) 1/2 Siseb. uita Desid. 5, 1, p. 56 3/8 Greg. M. dial. Ill, 1, 1-2 3/4 Tob. 1, 3 (= Pas, Eugeniae 29, 8-9, p. 93) 5/8 Siseb. uita Desid. 5, 2, p. 56; Sulp. Seu. uita M. 3, 2

9 quia] от. В

10 ut2] quod В

138 erat] post ciuitatis transp. Spc' in S e от. E actibus transp. E

set P

139 uirtutibus] pr. et del.

fedabatur] MEAS, fedebatur P L g

139/140 nefandis

vii 1 quum] M P, cum E A L S uitam s. u. P 2 beams] uir dei S"'c uir Masona s.u. S massona M2 2/3 prepolleret... ibidem от. A 3 husibus P 4 erogabat A S"c' 5 quumque] M P, cum(n)que E ALS pene]pr. iam ES"c, del. iam Sp c nicil] M P, -ch- E A L M 2, -h- S largire] M P L, -ri E A S M2 6 que] ad eum S" c obsistebat] M PL, obsidebatur E, premebatur A, obsita S erunnis E, erumpnis L ad eum s.u. S 7 quum] M P, cum E A L S qui] quia A 8 impertiret A, 1- L 8/9 quid... repperiret] et quid inpertiret minime reperiret S"c 9 quia от. E A, s.u. add. S repperiret] M P E A, reperiret L S cum eo] suum S"'c' 10 aliquis] quis5"*'c ei]EALS,etMP ut2] M P, quod EA LS 11 tribueret] tribuere deberet E S"c Sagatus] Agatus ubique S"'c' 12 solidum unum transp. A 13 set P hunc от. L, del. S nicil] M P, -ch- E A L M2, -h- S unde от. E uel] aut E S"c euectiuncule] M P E, euectiunculam A, euenciuncule L, bestiunculç S"c\ ebestiunculç Spc'

72

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vu

nostre in postmodum emamus, habebimus". Quem uir Domini 1 5 ut sine aliqua esitatione integrum daret nicilque sibi ex eo reseruaret precepit non ambiens Dominum sibi adfuturum, qui illi omnia bona protinus subministraret. Quod quum iussioni eius obtemperans mulieri ipsum solidum dedisset, post pusillum ad eandem mulierem predictus Sagatus cucurrit eamque deprecauit ut, quia 20 non erat unde uictum sibi emeret, ei de ipsut quod feneraberat saltim uel unum tremissem redderet, unde sue necessitati consuletet. Que statim unum absque mestitia reddidit, duos uero secum iucunda mente portauit. Nee mora et ecce subito ante fores monasterii reperti sunt 25 ducenti asini honusti stantes, qui missi cum diuersis alimonas ad eundem uirum a diuersis uiris catholicis fuerant. Quod quum uiro Dei fuisset nuntiatum et ab his qui uenerant esset oblatum, omnipotenti Domino inmensas referens gratias ilico precepit arcessire Sagatum. Qui quum uenisset, ayt ad eum uir Domini: "Quantum ¡o dedisti mulieri elemosinam poscenti?" At Ule respondit: "Secundum imperium tuum solidum quem habui integrum dedi; sed

17 Quod] от. В

20 de ipsut] de eo ipso ß

14 nostram A in postmodum s.u. S in om. A E S"c, quod del. Sfc habemus.S""" 15 ut вот. L

emamus] pr. cibos esitatione] M P,

hesitatione (-cio- E L) E ALS nicilque] M P, -ch- E A L M 2, -h- S sibi s.u. S ex] ab S"'c' 15/16 reseruare L 16 ambiens] P, ambigens M E ALS sibi dominum transp. S affuturum L, adffuturum S"'c' 17 quod от. E A, s.u. add. S quum] M, cum PALS, cunque E, add. enim A S"'c', del. enim Sf'c' 18 eadem P 18/19 eandem mulierem] eam E 19Agatus5"*c eamque] eam P deprecauit] M P S"c', deprecatus E, deprecatus est A L Sf'c' M2 20 uictu P sibi uictum transp. S emerent E ei... feneraberat s.u. prop. man. S ei de ipsut] P, ei de ips// (rasura duarum litt.) M, eidem id ipsum E (i.e. ei de id ipsum uel eo ipso in cod. hyparchetypo, cf. A), ei de eo ipso A, ei de ipso L S M2 fenerabe rat] P E A M2 (-er- s.u. M2, -uerat E A), fenerabat M L S''" 21 saltem S uel] pr. et del. et S uel unum от. P termissem M P redderet] dedisset S"c 22 que] quem L Sfc' mestitiam P 23 iucunda] M P, io- E A L S 24 reperti] E A L S, repente M P, reperte M2 25 ducenti asini] ccasini (del. ce et s.u. ducenti), ut uid., S honusti] M P A L, onusti ES qui s.u. S 26 a diuersis uiris] de uiris (marg. iter.) P a diuersis] aduersis E catholicis uiris transp. A fuerant marg. add. S quum] M, cum rell. 27 oblatus P 28 Domino] deo L Sf'c', domino dei S" immensas ALS illico S arcessire] M P L, accersire E, arcessiri AM2, accersiri S 29 Agatum S"c quum] M, cum rell. uenissent > -et M ayt] M P, ait E A L S Domini] dei Sf'c' 30 helemosinam A L, eleemosynam S

at] ad P

secundum] post, ut uid,, S"

31 habuit S

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vn-Vin

73

quia urguebat necessitas, unum ab ea tremissem postea accepi". Et uir Domini dixit: "Indulgeat tibi Dominus, frater, quia ambiguus extitisti et de miseratione Domini disperasti, insuper et in 35 multos pauperes peccasti. Duos tremisses dedisti, ecce duo milia solidos et ducentos asinos honeratos multis alimentis accepisti; nam si tertium tremissem non abstulisses, procul dubio trecentos asellos honustos accepisses". Qui deinde gratias agens atque gratiam benedictionis sue pro 40 gratiarum actione reddens cunctos, qui eum requisierant, sacris eloquiis simul et epistolis refecit. Ule uero confestim pene cuncta que illi directa fuerant pauperibus erogauit. [VHl] Post aliquos uero dies, quum in baselicam ipsius monas- PL terii gratia orationis intrasset, subito super altare eiusdem sancte 145 baselice sacratissima uirgo Eolalia in columbe speciem niuei candoris apparuit eumque blande alloquens, utpote piissima domina, 5 fidelissimum consolare dignata est seruulum. Deinde ayt ad eum: "Ecce iam tempus est ut ad tuam regrediens ciuitatem pristinum

35/38 Matth. 19, 29; Marc. 10, 30 vin

3/4 Prud. perist. 3, 161-5

41 eloquiis simul] eulogiis simulque В 32urgebat£L

accepi] recepi £ S"c

ЪЪ frater s.u. S

disperasti s.u. alt. man. S disperasti] M P, des- E A L S duo £ ecce] pr. et E S"c , quod del. Spc' millia S

34 et de...

in от. P 35 36 honeratos] M

P L, onustatos E, oneratos A S multis alimentis] от. A, от. et ad marg. prop. man. suppl. M 37 tertium] alium S"c' tremissem post abstulisses transp. A P S" c

trescentos A asellos] asinos S Ъ1'/38 honustos asellos transp. 38 honustos] M P L, o- E A S 39 adque S" 40 cunctis requisierunt A 41 eloquiis] M P L, eulogiis £, eologiis (uel co- ?)

A, elogiis S simul] simulque E A, simul s.u. alt. man. S epistolis] M S (e- Л1), epstlis -t erasa- P, spiritalibus E, epulis L, çplis (= epistolis uel epulis) A refecit] pr. similiter S ille] ipse E S"c' 42 illi] add. pene L (e 41 iter.)

erogabat P

vin C. 1 1 alt. man. L, cap. 14 S 1 quum] M P, cum E ALS basilicamEAM2 2 intraret uel intraset S"c super] sub £ sancte s.u. prop, man. S 3 basilice EA M2 sanctissima g eolalia] M, eolalie P, eulalia EA L S in] sub S"c speciem] M P, spetiae £, speciç Л, specie L S M2 4 eumque] A S, quumque M P, cum(n)que £ L adloquens £ 5 consolare] M P, -ri E A L S M 2 dignata est consolari transp. S"'c ayt] M S, ait E A L S 6 ut] от. E, s.u. add. S (quamquam post ciuitatem exstat!) regrediens] regredi S"' ciuitatem] add. ut £ S

74

1o

15

20

25

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vin

mid debeas exibere seruitium". Et hec dicens alacri uolatu ab oculis eius euanuit. Vir autem Dei, licet tante uisionis tanteque consolationis gratia exultaret, flere tamen nimium cepit, quod quietem paupertatis et peregrinationis sue amittens ad turbines et procellas mundiales reuerteretur. Non illi quippe ambiguum erat id quod audierat confestim esse conplendum. Tum deinde, nulla intercurrente mora, prefata gloriosa uirgo iniurias serui sui seuerissima uindicauit ultione. Denique nocte quadam recubanti in stratu suo impio Leouigildo tiranno adstitit eique flagris diu multumque utraque latera uerberauit dicens: "Redde mici seruum meum. Nam si moram feceris ad redden dum, scito te acrioribus suppliais excruciandum". Ita nimirum flagellatus est miser, ut expergefactus cum fletu magno cunctis sibi adsistentibus inlatos ostenderet libores et idcirco se clamitans fuisse flagellatum, quia sanctissimo episcopo iniurias inrogasset. Nam quis ei uerbera intulerit, nomen, habitum uultusque uenustatem singillatim pandit et omnia magnis cum eiulatibus manifestissime propalauit.

24/25 Vita Fruct. 9, 6-7, p. 94

vin

2 1 inlatos] pr. tot in se uerberibus В

7 mici] M P, -ch- E M 2, m A L, -h- S debeas michi tramp. E exi bere] M P E S"' ', exhibere A S" , exhiberi L 8 occulis A L S"c 9 autem] itaque S liced S"c' tanteque] tantaque S consolationis] exultacionis L gratie M P ( > -tia M2) 10 tamen от. S S 11 sue s.u. S ammittens E L Spc\ admitens S"c'

quod] quia et procellas]

procellasque A 12 quipe S id s.u. S 13 œplendum E, com- A L 14 intercurrente] quid S"'c' incertum 16 strato m tfs g leouegildo P A, leouigildo s.u. S tiranno] M L, ty- P A S, от. E astitit EAL 17 eique] E A S, ei. Que (Que M) interp. M P, ei. Quem L utraque... uerberauit] uerberans afflixit utraque latera S"c' flagris] flagellis glossa man. s. ХШ M 18 rede S"c mici] M P, michi E M2, m A L, mihi S redendum S"c 19 te s.u. Spc' acrioribus te transp. S"'c 21 adsistentibus] as(s)is- EAL, add. tot in se uerberibus E A S"'c\ del. in se uerberibus Spc' , unde tot add. F D edd. praeter b inlatos] M P, illatis (scil. uerberibus) E, illatos ALS ostendit S libores] M P, liuo- E A L S M2 et от. A iccirco EAL 22 flagellatum] flagellum E"c' quia] quod S iniuriis P irrogasset AS 23 ei] от. A, s.u. add. S uerbera s.u. S intulerat £, intullerit S"' abitum E uenustatem] uetusS"'' 24 singulatim E, sigillatum > -tim S pandit] MP L Spc\ pandidit E A S"c' manifestissima S"c' 25 propalabit P

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vin

75

Ylico namque ueritus ne grauius Dei iudicio multaretur, ut erat semper in omnibus rebus simulator pessimus ac dissimulator fallacissimus, pietate simulata precepit ut uir Dei, qui frustra fuerat a ciuitate sua remotus, rursus ad suam accederet regendam eclesiam. 30 Qui dum ea que postulabat insanissimus rex minus annueret sanctissimus uir Masona seseque permansurum ubi religatus fuerat assereret, iterum iterumque oblatis precibus poposcit ut ad suam dignaretur redire ciuitatem. Pietas quippe summi Dei statim sincerum pectus emollibit ac beniuolentia copiosa uiam suo famulo 35 aperuit. Quum uero iam Deo opitulante regrederetur, precibus muneribusque sibi eum propitium crudelissimus rex nitebatur efficere, quem fraude dudum religaberat damnatione. Ule autem munera respuit, dona abnuit, facinus perpetratum clementi animo laxauit 40 et iuxta sententiam Domini deuentium culpas non retinuit sed dimisit. Dehinc cum maximo comitatu de loco quo religatus fuerat ad PL 150

12

28/41 Siseb. uita Desid. 10, 4-18, p. 59-60 42 Siseb. uita Desid. 11, 1, p. 60

40/41 Matth. 6,

30 postulabat... rex] insanus rex postulabat В 26 ylico] M P, ilico E A L, illico S ueritus] ueritas ut uid. S"c' 27 pessimus ac dissimulator от. A ac] hac P 28 pietate simulata] £ A S"c\ pie multa M, от. P, pie simulata L Sp'c\ prece multa M2, pie[ ] simulata F m E S

29 sua ciuitate transp. E e(ç)clesiam] P S, e(ç)cc- MAL, aecc30 postulabat insanissimus rex] M P, insanus rex postulabat E A L minus] magis S"c annueras ut uid. Spc' (marg. abnueret), annueras F,

annuerat D 31 sanctissimus ... Masona s.u. prop. man. S massona M2 seseque] esseque P permansurum, per s.u., P 32 iterum adque iterum S"c' ЪЪ redire dignaretur transp. A redire] regredi £ quipe S"c' Dei от. E 34 pectus] add. eius £ S"'c', del. eius Spc emollibit] M P, -uit E A S M2, omolliuit L ac] hac P beneuolentia edd. uiam s.u. post copiosa add. Sfc' (post famulo transposuerat S"c ) famulo suo transp. A famulo] add. reuertendi E, post aperuit (35) add. regrede//// (regredendi? regrederetur?) S; hinc regrederetur F D, ut regrederetur m t 36 quum] M P, cum EALS deo iam transp. L Sf'c' 36/37 muneribusque] et muneribus A, -que от. L 37 afficere £ 38 fraude] fraudulenta A ( = Siseb.), fraudis m t f dudum fraude transp. S religaberat] M P, -ueE AL S dampnatione EL 39 clementi animo] M P, animo clementi £ Л Li relaxauit, ut uid., S"c 40 deuentium culpas] M P (-b- M2), culpas debentium EALS set P 41 dimissit S 42 Dehinc] cap. 15 marg. S maximo] magno A comitatu P L relegatus A fuerat] add. subrogatus (г Un. 44 natum) M ad] от. M, de S"c



VITAS S. PATRVM EMERET. V, VIII

urbem Emeretensem reuersus est. Cuius dum regressum Nepopis, qui eidem fuerat subrogatus, audisset, terrore diuino subito exterri45 tus ad propriam urbem, in qua antea fuerat episcopus, fugere nitebatur. Prius tamen quam abiret, argentum copiosum et ornamentum insignia et quicquid meliora uidit in Emeritensem eclesiam plaustris plurimis perhoneratis per homines Emeritensis eclesie clam nocturno tempore ad suam ciuitatem fraudulenter 50 misit. Ipse uidelicet Nepopis infeliciter ab omni clero uel populo pulsus ab Emerita ad suam ciuitatem festinus perrexit ac, ne eum uir Dei Masona in sua eclesia inuenisset et cum omni ignominia pelleret, quantocius egredi festinabit. Quumque prior ipse cum 5 5 paucis fugeret, post ipsum cuncti ad eum pertinentes urbem ignominiose egressi, dispersi, conturban ac per diuersa palantes ad propriam tendebant ciuitatem. Quumque hec agerentur, nutu Dei meritisque sancte Eolalie contigit eodem die subito sanctum Masonam cum infinita multitu-

51/52 Siseb. uita Desid. 11, 1-2, p. 60

ß

44 audisset] pr. opinione currente ß 55 paucis] paucis sociis ß

48 perhoneratis] honeratis

43 emeretensem] M P E L, emeritensem A S emeritensem urbem transp. S regressum] ALS, regressus E, gressum male M P s g Nepopis] popis M > nepopis M2, nepopus S"c 44 audisset] pr. opinione currente E A S"c , quae post del. Sf'c' audiuisset S 45 ad] in S"'c qua] quam EL antea] ante S"'c' 46 habiret M 46/47 ornamentum] M P L, -ta E A S m t f s g, -torum b 47 quidquid Sf'c', queque S"c meliora] preciosum E, melius A emeritensem] M P S, emeretensem E L, emeritensç A 48 eclesiam] S, ecclesiam (ç- M, ae- E) M E L, eclesia P, ecclesia A plurimis] primum E perhoneratis] M P, honeratis E L, oneratis A S omines S"'c' emeritensis] M P AS, emeretensis E L 48/49 ecclesie emeretensis transp. L 49 e(ç)clesie] P S, e(e)cc- MAL, aecclesiae E 50 inmissit S 51 uideliced S"c nepopes L S infeliciter] infideliter S"'c' 52 ab Emerita marg. prop. man. add. S ciuitatem suam transp. E S 53 Masona j.». S, massona/Vf2 suam S"'c' ç(e)clesia] P Sf'c , e(ç)ccM A L, aecc- E, eclesiam S"c inueniret E S m t f 54 festinabit] M P, -uit iter. S L

£ A L S M2 quumque] M P, cum(n)que E A L S prior post ipse et del. P 55 paucis] add. sociis E A L S 56 conturbatique E palantes] fugientes glossa man. s. XIH M 57 propiam P, propria propriam... ciuitatem] urbem sunt regressi S"'c' 58 quumque] M,

cum(n)que PALS, cum E sancta P eolalie] M P, eu- E A L S 59 contingit S mansonam > mausonam > masonam S, massonam M2

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vin

77

60 dine per ipsam uiam regredi ad Emeritam ciuitatem, per quam plaustra rebus eius honusta properabant. Cui dum in ipso itinere aut procul ab urbe obuiasset, uir sanctus sciscitari precepit cui essent ista omnia uel plaustra. At Uli cognoscentes proprium do minum, gaudio magno repleti responderunt: "Serui tui sumus, 65 domine". Quos ille denuo quid in plaustris ferrent interrogauit. Uli autem dixerunt: "Res sancte Eolalie et tuas, quas hostilis predo Nepopis predabit, portamus et ipsi infelices in captiuitatem pergimus separati a rebus uel filiis uel uxoribus nostris et a patria in qua nati sumus expulsi". Quod quum uir Domini audisset, gaudio 70 magno repletus ayt: "Gratias tibi, Domine Ihesu bone, refero quia magna est multitudo dulcedinis tue, qui tantam in omnibus pro tuis, licet indignis, seruis curam gerere dignatus es, ut et nos ab omnibus maus ereptos prospere reduceres et res tuas dicioni inimicorum minime traderes". Et hec dicens cunctos ad ciuitatem suam 75 reuocari precepit ac sic quum inmenso gaudio gaudentibus cunctis ad urbem peruenit. Et sicut quispiam sitiens in ardore caumatis fluenta fontium

70 Pas. luliani 37, 17, p. 134

71 Ps. 30, 20

77/78 Pas. Agathae

13-14, p. 221

60 regredi] egredi В

60 uiam iter. P

63 ista omnia] homines В

68 et] от. В

regredi] M P S"c\ egredi E A L Spc'

Emeritam]

meritam P 61 eius del. et rebus eius s.u. add. S honusta] Л1 E L, onusta PAS cui] quibus b f (cf. IV IX 27, p. 4}) 62 aut] M L, haud P E A S, non glossa marg. P obuiarent A, ouiassent S"c , obuiassent / s scisci tari] scissitari P, interrogan glossa M P cui] M P, cuius E A L S 63 ista omnia] M P, homines EALS agnoscentes, ut nid.. S 63/64 dominum] deum E 64 responderunt] dixerunt S"c' 65 ferent Л1 > ferrent M2 66 eolalie] M P,eu- E A L S predo s.u. S 67 Nepopis] ne popis A predabit] M P, -uit E L S, predatus est A M 2 portamus] portauit s.u. S infelices] add. et del. cum ea S 68 uel1] a E, et S et] M P, от. E ALS in] et S"c' 69 quum] M P, cum EALS audiuisset S 70 repletus ayt] repletus est et ait S"' ayt] M P, ait E A L S tibi] add. et del. ago S Domine от. A Ihesu] Jesu S bone refero s. и prop. man. S 71 in omnibus s.u. prop. man. S 72 liced S"c seruis] serbis P, famulis 5"" curam] coram F D m dignaris S" ut et] et ut F D m t 73 reducere E, duceres S"' res tuas] restituas S"c ditioni A S 74 dicens] add. et del. et S 75 quum] M P, cum E A LS AS gaudentibus cunctis prop. man. s.u. S 11 sicud S"c quid S"c' dubium

immenso caumatis]

78

VITAS S. PATRVM EMERET. V, Vin-ix

concupiscit, sic ille ad baselicam sancte Eolalie extuanti animo ferbentique spiritu adnitente Deo peruenire meruit. Quumque 80 ibidem toto mentis affectu desiderii sui adcumulasset affectum, exultans in Domino, exultantibus uniuersis, urbem ingressus est. PL Ita nimirum eclesia Emeretensis exultans summa cum iucunditate 1 5 1 suum gubernatorem recepit. Gaudebant enim quod repperisset egrotus medellam, solacium quod inuenisset oppressus, alimentum 85 quod non deesset egeno. Quid multa? Reddita sunt a Domino Emeretensi eclesie copiosa suffragia, nam calamitatum penurias et crebras pestilentie clades insolentesque totius urbis procellas sancti uiri presentia Domino miserante suspendit, quas indubie remoto pastore causa eius absentie pressit. [ix] Igitur quum non prodesset, sed obesset et magis perderet quam regeret Leouegildus Spaniam nec quippiam de flagitiis uel 82/89 Siseb. uita Desid. n, 2-9, p. 60 ix

1/3 Siseb. uita Desid. 15, 3-7, p. 62

78 baselicam] M P L, -si- E A S sancte] MPS, sanctissime E A L eolalie] M P, eu- E A L S extuanti] M P, aes- E, es- A L, es- S, от. F D m, feruenti / 79 ferbentique] M P, -uen- E A L Spc' M2, feruens S"c\ frequentique / s spiritu s.u. S Deo] domino A S"c' uenire promeruit S"c' quumque] M P, cum(n)que EALS 80 affectu] affectum P, adnisu E sui desiderii cum signo permutationis L adcumulasset] M E L S (ac- E S), cu- P A affectum] effectum P E, adfectum S 81 exultantibus] add. animis L b urbem] pr. in L 82 eclesia] MPS, ecclesia (ae- E) E A L emeretensis] PEL, emeritensis MAS cum summa transp. S iucunditate] M P, io- E A L S M2 83 suum] sumum (suum marg. Perezius) S gubernatorem suum transp. A gaudebat E S repperisset] MP AL, recepisset in reperisset corr. ES 84 medellam] Л1 P, medelam E ALS M2 solacium] M P A L, -tium ES edd. quod inuenisset prop. man. s.u. S opressus P S"c oppressus (opre- g) inuenisset transp. s g 85 quod non deesset s.u. prop. man. S deessent, n expuncta, E aegeno E, egenus S"c redira S"c' 86 emeretensi] P L, emerirensi MAS, от. E A

e(ç)clesie] MPS, aecclesiae E, e(ç)cclesie A L penurias] miserias 88 quas indubie] quam sine dubio S"c remoto] romoto E 89

pressit] impresit A IX с 13 alt. man. L, cap. 16 (ad marg. sinist.) -r De Leouigildi crudelissimi (-Ш- a.c.) morte -r- caput 9 (ad marg. dextr.) S 1 quum] Л1 P, cum E A LS prodesset] prçesset S sed obesset от. A obesset] iubet esset P, obisset E et] P Л L, ut M, от. E S magis perderet от. E 2 quam] quod E leouegildus] M P A, leouigildus E L, leonigildus S, Leouegildus (M, Leubegildus P) rex arrianus regnauir annis XIIII in marg. adnot. M P spa niam] M P, ispaniam E, hispaniam A S, yspaniam L M2 quippiam] quippriam S"c' uel] aut S"c'

VITAS S. PATRVM EMERET. V, ix

79

facinoribus remaneret quod non proprium sibi defenderet, deserens usquequaque Deum, ymmo derelictus ipse a Deo regnum simul 5 cum uita infeliciter perdidit, grauissimoque morbo Dei iudicio correptus uitam fedissimam amisir et mortem sibi perpetuam adquisiuit crudeliterque e corpore eius anima resoluta, perpetuis penis detemta, perenniter Ereui mancipata Tartaris non inmerito tenetur religata picibus semper bullientibus undis arsura. 10 Post cuius crudelissimam mortem uenerabilis uir Recaredus princeps, filius eius, iure administratione regni adeptus est meritoque ad culmen sibi deuite principatus euectus est; precipuis meritis legitime sollemniterque regale culmen, tribuente Deo, promeruit, uir denique ortodoxus et per omnia catholicus, qui non patrem PL 15 perfidum, sed Xpum sequens Dominum ab Arriana hereseos 152 prauitate conuersus est totumque Wisegotorum gentem mira predicatione ad ueram fidem perduxit.

3/7 Siseb. uita Desid. 19, 6-9, p. 66 p. 67 10/17 Greg. M. dial. Ill, 31, 7

IX

7/9 ibidem 21, 13-14,

15 Arriana] Arriane S

4 Deum] dominum S°c' ymmo] M P, immo EALS, imo edd. ipse s.u. S simul от. P 5 infeliciter от. A 6 fedissimam] fedissima P, fetidissimam E, foedissimam s.u. prop. man. S amisit] emisit M, ammissus S"c' 1 adquisibit P, acquisiuit A, adquissiuit S anima resoluta] animare soluta E resolutam P 8 detemta] M P, detenta E S'", dedita A, detempta L perenniter] M P, perhenni- E AL, peremni- S ereui] M P, aerebi E, herebo A, crebri L, erebi S erebi mancipata prop. man. s.u. S tartharis L, tañareis A tartaris mancipata transp. E inmerito] in marito E 9 religata tenetur picibus (piscibus а. c. ) arsura semper bullienti bus undis transp. S 10 reccaredus M, Reccaredus (M, Recaredus P) rex catholicus regnauit annis XV. M. I. d X. marg. MP 11 administratione] M P, -nem E A S, in administrat(c)ionem L S"c' 12 sibi s.u. S deuite] M P, debiti E ALM2, debitum S principatus] magestatis S"c' est от. A, s.u. add. S 13 sollemniterque] M A, sollemi- P, sol(l)empni- E L S Deo от. P 14 ortodoxus] M P A, ortho- E L S qui от. A 15 sequens от. P Dominum Christum sequens transp. s dominum sequens transp. S m t f g arriana] M P L Spc\ -ne E A S"c\ -пae edd. praeter t heresios Spc\ heresis M2 16 totumque] M L Spc' , totamque PEAS" M2 uuisegotorum] M (e s.u.), uuis egotorum P, uuisitogorum E, uisigotoA, ubi se gothorum L, uisegothorum > ubi uisegothorum (ubi s.u. add.) > uisegothorum (ubi del.) S gentem от. P 17 fidem] predicationem et fidem S"'c'

8o

VITAS S. PATRVM EMERET. V, ix

Erat enim religionis diuine assertor, recte glorie predicator, de fensor omnis modis catholicam fidem, sanctam Trinitatem coeter20 nam uniusque uirtutis et substantie predicans atque in personarum proprietate distinguens, in natura unum Deum adfirmans, Patrem ingenitum dicens, Filium ex Patre genitum adstruens, Spiritum uero sanctum ex utroque procedere credens. His uidelicet uirtutibus adornatus cepit omnes quos Deo caros sentiebat diligere, orrere 2 5 omnino et execrare omnes quos Deo agnoscebat esse odibiles, atque hereticorum nefande impietatis condemnabit errorem. Quod dum instanter fieret et multa catholice eclesie, fabente Deo, tranquillitas redderetur et Arriane calamitatis error ab omnium pene mentibus discuteretur et, cunctis simultatibus pulsis, 30 urbis Emerita una cum sancto Masona episcopo pro tante tranquillitatis gratia congauderet et Domino indesinenter gratias referret, rursus antiquus hostis inuidia adsueta incitatus rediuiua Dei famulo per suos ministros intulit prelia.

32/33 Greg. M. dial. II, 8, 13

26 condemnabit] condempnare В

18 diuine religionis tramp. A adsertor S recte] rector aecclesiae E 18/19 defensor] defendens E S"c 19 omnis modis] M P, omnimodis E A L Spc' edd., omnibus modis S"c ; defensor, omnimodis interp. edd. praeter b omnimodis defendens transp. E catholicam] MES, catholica P, catholice A L b fidem] M P E S, fidei A L b sanctam] incipit H 20 uirtutis et s.u. S adque S 21 Deum] dominum S" ad firmans] M P H, ai- E A L S 22 unigenitum > nigenitum (sic) E adstruens] M P H S'"\ as- E A L 23 procedere credens] HEAL S (cedens, r s.u., H), procedens Л1 P uideliced S"c' 24 ornatus S deos E"c' charos S orrere] M P H, horrere E A L S, add. uero A 25 execrari A L Spc\ excorare ut uid. S"c' (excorari F) cognoscebat S esse] M P, от. H E A L S adque S 26 condemnabit] M P H (-mpn- H), condemnare (-mpn- E L) E A L S, -uit M2 27 multae g çclesie] P H S, e(ç)cc- MAL, aecclesiae E fabente] M P H, -uenEALSM2 28 tranquillitatis A"c' et s.u. S herrar E 29 omni bus A cu[nc]tis euanida in H H mausona S"c\ massona M2

30 urbis] H, urbs rell. 30/31 tranquilízate P

e[meri]ta 31 inde[si-

nenter] H refferret S 32 [antiq]uus Я, antiqus A hostis antiquus transp. L hosti P adsueta] Лi S, adsuata P, ad[sueta] H, assueta E A L incitatur L rediuiua] rediuina S" c' 33 prelia] E A, premia M P H L, prelia > premia > prelia S

VITAS S. PATRVM EMERET. V, x

81

[x] Sunna namque Gotus episcopus, cuius supra memoriam fecimus, irritatus a diabolo quosdam Gotorum nobiles genere opibusque perquam ditissimos, e quibus etiam nonnulli in quibusdam ciuitatibus comites a rege fuerant constituti, consilio diabolico PL 5 persuasif eosque de catholicorum hagmine ac gremio catholice 153 eclesie cum innumerabile multitudine populi separauit et contra famulum Dei Masonam episcopum fraudulenta consilia, qualiter eum interficeret, commentabit. Tum deinde ad eum pueros suos misit et quasi ex affectu 10 karitatis ad domum suam per eisdem uenire rogauit, ut ibidem uirum Dei crudelissima morte perimeret. Qui quum uenissent eique suggessissent, mox uir beatus spiritu Dei repletus conludium eorum intellexit et statim ayt: "Ego illic abire modo minime

X

1/8 Siseb. uita Desid. 4, 10-12, p. 55

x 1 Gotus] Gothicus В cerent В

X S A

2 Gotorum] Gothos В

8 interficeret] interfi-

c. 15 alt. man. L, cap. 17 marg. S 1 Sunna] Suma (marg. Sunna) gotus] M P H, goticus E L, gotticus A, gothicus S supra] superius 2 quibusdam A, quondam fort. S"'c' post quosdam usque ad cap. XII,

1 ea igitur tempestate def. P A nobilis H, nobilibus A

gotorum] M, gotas H, gothos E S, gotos L, gotis 3 oppibusque L, opusque S"'c' perquam]

ualde £ distissimos, prima s expuncta, E, ditissimis A perquam ditissi mos] perditissimos S"'c' in от. L 5 suassit S"c' eosque] E A S, eos que(-ç)MHL hagmine] M H, ag- E A L S M 2 ac]ALS,aMHE 6 eclesie] S, e(ç)cc- MAL, aecclesiae E, ç[cle]sie H [c]um H innumerabile] MHLS"' (-mme- H), -IiE ASp c M2 separabit H et]eL [contra] H 1 [famulum] H dei famulum transp. E mausonam S"c', massonam M2 maso[nam... con]silia H fraudulenta] -lentia E 8 [eum interficeret] H interficeret] M L, -rent E A S edd. praeter bf com mentabit] M, [commenta]bit H, -uit E L S,c' M2, commentatus est A, requisiuit S"c', composuit glossa man. s. XIII M 9 a[d eum] H s[uos] H [a]fT[ec]tu H 10 karitatis] Л1 E, k[aritat]is H, en- A L S per] pro L S7" eisdem] M L Sp'\ eodem in eosdem (s s.u.) corr. H, eosdem E A S"c M2, add. pueros E ue[ni]re H rogabit H 11 chrudelissima H [perimeret] H, perimerent L quum] /Vf, cum rell. 12 eique sug gessissent от. A ei[que suggessissent] H beams] dei E, del. beatus et s.u. Dei add. S Dei] sancto E repletus spiritus (sic) dei transp. L sp[iritu... repletu]s H conludium] M H L, colludium E A, fraudem S"'c\ conlludium S1" 1 3 eo[rum . . . sta]tim H S [illic... modo] H habire M

ayt] M H, ait E A L S

illuc

82

VITAS S. PATRVM EMERET. V, x

possum, quia est quid pro utilitatibus eclesie catholice disponere 15 debeam. Sed si me desiderat uidere, hic in atrium eclesie ueniat et quemammodum uult ita me uideat". Hii uero, qui missi fuerant, redeuntes ea que audierant renuntiaberunt. Quumque hec audisset, supradictos comites, cum quibus sanctum uirum interficere disponebat, ad domum suam protinus 20 adscibit eisque ut ad atrium una cum eo pergerent dixit. Ita tamen cum eis prius definibit ut, dum atrium introirent, unus ex Ulis cui Wittericus nomen erat, qui etiam post rex Gotorum fuit, excepto gladio ita beatissimum uirum uno hictu transuerberaret, ut secun do opus non esset. 25 Quum autem huiuscemodi consilio iam dictum Guittericum informasset, ad atrium sancti episcopi uno animo eademque sententia omnes simul perrexerunt. Qui quum uenissent et ingredi ilico uoluissent, proibiti sunt et ut paulisper pre foribus expectarent

16 uideat] uidebit В

22 excepto] exempto В

14 [quia... qui]d H

quid] quod A Spc'

hutilitatibus M > u-

M2 eclesie] M S, aecclesiae £, e(e)cc- A L catholice (-e S) eclesie (aecclesiae £) tramp. E S ca[tholice eclesie], ut uid., H catholice от. L 15 de[be]am [sed... desid]erat H hic] huc A i[n... eclesie] H e(ç)clesie(ç)] M S, aecclesiae £, e(e)cc- A L, от. g 16 quema[mmodum uult] H quemammodum] M, quemad- E A L S M2 uideat] M H A, uidebit E L S 17 hi A mf ii S t s g, is b qu[i missi] H redeuntes] reuertentes L qu[e audierant] H audierunt L Spc' 17/18 renuntiaberunt] M H, -t(c)iauerunt E A L Sp'c' M2, -ciauerat S"'c' 18 quumque] M H, cum(n)que E A L S hec от. E he[c au]disset H commîtes L cum] quum H 19 sanctum] dei S"c' [dis]ponebat H [proti nus] H 20 adscibit] H, ascibit M, adsciuit E L, asciuit ASM2 ut от. L, s.u. add. et del. S'" "id (от. FD) ad] £ Л L S, от. M H [una c]u[m] e[o]H 21[c]umH prius] primum S" c' definibit] M H, -uit£ A M2, diffiniuit L S [ut] H dum iter, et del. S atrium] in atrium S"c [atrium] H introiret£ [u]nusH [cui] H 22 [Witteri]cus H uuittericus] M et marg. S, guitte- EAL, gluite- S"'c\ uuite- Spc' erat] est S"c' post] post ea A p[ost re]x H gotorum] M H A, gothorum EL S excepto] M H L Spc\ exempto E A S" " 23 gl[adio ita] H ita] in S"c uirum s.u. S hictu] Л1 L, hic[tu] H, ictu E A S transberaret M > transuerberaret, uer s.u., M2 24 [opus] H 25 quum] M H, cum E A LS huiusce[modi] H guittericum] M E L, guiteric[um] H, guitericum A Sp'\ gluite- S"c' 26 informassent E S"c' atrium] episcopium S"c 26/27 sententiam L, [sententia] H 27 [omnes] H [quum uenis sent] H quum] M, cum rell. 27/28 illico ingredi transp. S 28 illico AS [uoluissent proibi]ti H proibiti] M, -hi- E A L S [paulisper... foribus] H pre] M E, pro ALS foribus] foris S"c expecta[rent] H, starent £

VITAS S. PATRVM EMERET. V, x

83

admoniti sunt, quoadusque sanctus Masona ad Claudium uirum 30 clarissimum, ducem Emeritensis ciuitatis, mitteret, ut eo presente se mutuis altemisque cernerent aspectibus. Idem uero Claudius nobili genere hortus Romanis fuit parentibus progenitus; existebat prossus fide catholicus et religionis uinculis fortiter adstrictus, in preliis strenuus, in timore Dei ualde 3 5 promtissimus, in bellica studia eruditus, in causis bellicis nicilominus exercitatus. Quumque eidem nuntiatum fuisset, quia domus eius ualde contiguerat atrio, mox cum ingenti multitudine perciter properans Pl adfuit. Denique quum uir inlustris Claudius atrium introisset, 154 40 protinus et illi qui supra memorati sunt cum ingentibus caterbis populi introierunt ac deinde salutato uiro sancto ex more consederunt. Quum diu multumque residentes ad inuicem loquerentur, idem iam dictus Wittericus, iubenis fortissimus, stans post scapulam 45 egregii uiri Claudii ducis, utpote iubenior adhuc etate reddens

31 Pas. Eugeniae 32, 3-4, p. 94

37 eidem nuntiatum] ei denuntiatum В 43 Quum] Cumque В

38 perciter] perniciter

29 [a]d[moniti sunt quo]adusque [sanctus... aspectibus] (31) H am monia E L sunt marg. S quoadusque] quousque S"c mansona S"c , massona M 2 Clandium S"'c' 30 emeritensis] MAS, emerensis E, emeretensis L 31 aspectibus cernerent tramp. A 32 hortus] M H, or- E A L S romanus L fuit от. L 33 progenitus] natus M prossus] M H, prorsus E A L S fide s.u. S 34 fortiter от. L adstrictus] MHS, astrictus E AL M2 35 promtissimus] H, -mpt- rell. in bellica . . . exerci tatus (36) marg. alt. man. S bellicis studiis A Ъ5/Ь6 nicilominus] M, -h- H, -ch- E A L S 37 quumque] M H, cum(n)que E A L S eidem nuntiatum] M H L Spc\ ei denunt(c)iatum E A S"c' 38 contiguerat] M H, contigua erat L S et alt. man. H, contingua erat -altera n expuncta- E A, contigeerat (ut uid., -gerat uoluit) M2 cum] quum H perciter] M H, perniciter E A j"*'c M2 s g, perspicaciter L Spc' m t b f 39 adfuit] MHS, affuit E A L quum] M H, cum E A L S inlustris] M H, il- £ A L S claudius (sic) E 40 cum] quum H caterbis] Л1 H, -uis EALS M2, caueruis F, cauernis D, catenis / 41 sancto от. S 41/42 consederunt] M, resi- H L Spc' , rese- E A S"c' 43 quum] M H L (cum L), cum(n)que E A S resedentes S"c' 44 uuittericus] M H, gutte- E, guitte- A Let alt. man. H, gluite- S"'\ uuite- Spc' iubenis] M H, -ue- EALS M2 45 egregii uiri s.u. S

aegregii E

iubenior] Ai H, -ue- A L S M2, iunior E

84

VITAS S. PATRVM EMERET. V, X

obsequium seniori, ymmo nutritori suo, gladium quo erat accinctus toto nisu e uagina sua educere maluit, ut sanctum Masonam simulque et Claudium secundum quod definitum fuerat trucidaret. Sed nutu Dei ita gladium in uagina adstrictum est, ut putaret 50 hunc clauis ferreis cum ea fuisse confixum. Quumque diu multumque ensem educere uoluisset et omnino non ualuisset, ceperunt auctores huius praui consilii tacite admirari cur Wittericus quod fuerat pollicitus minime adimpleret, eumque subtiliter oculis intuentes magis magisque ortabantur ut tantum 55 nefas et tam inmane piaculum incunctanter patrare deberet et predictos uiros gladio animaduerti nullatenus formidaret. Ad quo rum ita crudelissimam exortationem iterum atque iterum spatam suam e uagina totis uiribus educere uoluit, sed numquam potuit. Quumque supradictus iubenis cerneret, sensit diuino munere 60 gladium fuisse adstrictum, ut quem semper suis husibus abtum

54 Greg. M. dial. Ill, 7, 6

54 intuentes] innuentes В

57 ita] itaque В

46 ymmo] M, immo HEALS nutriori E quo] quod H 46/47 accintus HE 47 educere] eiicere S" c' maluit] uoluit A mausonam S"'c\ massonam M2 48 Claudium, u s.u., S deffinitum S"'c' fuerat] erat E 48/49 trucidarent S"c 49 gladium... adstrictum] M H L S"c (astric- L), gladius... astrictus (adstric- S M2) E A Spc' M2 in] e S"'c' putares A, putaretur S 50 hunc от. L S clabis H quum H con[fixum] H 51 quumque] Л1 H, cum(n)que E A L S multum E ensem] casem S"""d' (ita legit F) [ensem edu]cere H 52 [non ualui]sset H ualuisset] potuisset S"c autores S huius] eius L [huius... consilii] H admirari] M E L S, admirare H, admirari A 53 [cur... quo]d H uuittericus] M, gutte- E, guite- A, guitte- L, gluite- S"'c', uuite- Spc' [pollicitus] H minime] non S"'c' [adimp]leret H eumque] eique A 54 occulis A L S"c intuentes] M H L, innuentes E A, innuentes > intuentes > intuentibus > inuentis, ut mihi uid., S (inuentis F D) magis magisque s.u. S ortabantur] M Нрc' E S"c\ horH"c' A L Spc\ hortabatur g 55 et... piaculum alt. man. marg. S immaneHLAS piaculum] periculum E 56 gladios (s exp.) uiros cum signo permutationis E 57 ita] M H, itaque E L S, от. A crudelissimam s.u. S exortationem] H E S"c (-cio- £ S), exhor- MAL Spc' exortacionem crudelissimam transp. E iterum atque iterum] MHS (atque H''"\ adque S), iterum iterumque E A L 58 e uagina от. E e] de L"c 59 quumque] Л1 H, cum(n)que E L, quod cum A, cumque hoc S iubenis] M H, -ue- EALSM2 sensit] add. et del. denuo S diuino munere] diuinitus S" 60 astrictum E A quem] que Spc' semper] super E"'c' suis] pr. pro E

husibus] M H, usibus E A L S

abtum] M H L, aptum E A S

VITAS S. PATRVM EMERET. V, x-xi

85

habuerat tunc minime educere potuisset, et hic in stupore nimio conuersus expalluit. Auctores uero huius nefandi sceleris, ut uiderunt concinnationes sui nequissimi consilii diuino iudicio fuisse frustratas, ilico surrexe65 runt ac ualefacientes ad domus suas cum amaritudine redierunt. [xi] Illisque reuersis Wittericus cum eis minime rediit, sed PL statim tremebundus ad pedes sanctissimi uiri Masone episcopi 155 corruit omnemque consilium prodidit et, quemammodum eum percutere uoluerat nec gladium educere ualuerat, sinceriter enarra5 bit. Post hec cum lacrimis ayt: "Confiteor peccatum meum, quia tota intentione hoc malum perpetrare uolui, sed non me permisit Deus". Et adiecit: "Nam et aliud aduersum te disposuerunt consilium ut, quia hic in atrium modo non preualuerunt, saltim 10 in diem sacratissimum Pasce preualeant. Hanc uero dispositionem habent, ut quum ex more in Pascha hic celebraberitis missam in 7 Pas. luttant 9, 20, p. 122; Pas. Agnetis 26, 17-18, p. 181 61 hic] hec uidens В

S"'c'

61 abuerat M > ha- (h extra lineaт add.) M2 tunc] aptum posset S"c' hic] M HL Spc\ hec (haec E) uidens E A S"c' (htnc

uidens del. et hçc corr. in hic S) 62 expalluit] M L S et a.c. H, expallut E, expauit A et p. c. H 63 autores S 63/64 concinnationes... consilii] concinnaciones suas suumque nequissimum consilium E 64 consilio L fuisse] M A, esse H E L S frustratum E S"c' ilico] E A L, illico M ( > ilico M2)S, hylico H 65 domus] M H, -mos E A L S M2 cum] quum H xi cap. 18 marg. S 1 uuittericus] M H, guitte- EAL, gute- S"'c\ unite s''" cum] quum H sed] set H, stet E 2 sanctissimi prop. man. s.u. S uiri] uir L Masone episcopi prop. man. s.u. S massone M2 3 omnemque] M H, omneque E A L S M2 prodidit] perdidit E, prodiit S"' quemammodum] M H, quemad- E A L S 4 uoluerat percutere cum signo permutationis L ualuerat] uo- a. c. M A 4/5 enarrabit] M H, -uit E A L S M2 6 cum] quum H lachrimis Spc' ayt] M H, ait E A L S confíteor] add. et del. tibi domine S meum от. E 1 hoc post quia (6) transp. S"c' uolui] uolluit S"c 8 Deus] dominus E S" ' adiecit] ad(d)idit E 5"" aliut H, alium L, alium in -à prop. man. corr. M aduersus S 9 hic s.u. S atrio A non] minime A preualuerunt] potuerunt E saltem S"c' M2 10 die sacratissimo E A paschç£S 1 1 quum] Hp c , quem M H" c , cum E A L S ex... Pascha] post pasche ex more S"' hic от. A S E A L S M' missam celebraueritis transp. S от. E, s.u. prop. man. add. S

celebraberitis] M H, -ue11/12 in eclesia... missa

86

15

20

25

30

VITAS S. PATRVM EMERET. V, xi

eclesia seniore et post missa, iuxta quod mos est, ad baselicam sancte Eolalie psallendo cum omni catholico populo processeritis, homines eorum ad portam ciuitatis cum multis plaustris honustis gladiis et uectibus dissimulata calliditate, quasi frumenta deferant, staturi sunt; quumque uos inermes simpliciter processeritis, omnis eorum repente super uos inruat multitudo arreptisque gladiis uel fustibus omnes pariter, uiros ac mulieres, senes uel paruulos, crudeli morte interimant. "Ego uero infelix, qui me in tantum facinus miscui, a te piissimum dominum meum indulgentiam peto et ut mihi tuis precibus Dominus ueniam tribuat deprecor. Omnia tamen que noui, fideliter suggero et purissime manifesto. Et ecce in manibus uestris sum. Facite in me quod bonum et rectum uidetur in oculis uestris. Ac ne forsitan me tua sanctitas fallacem aut inlusorem existimet, non me permitías egredi atrium, sed in custodia qua iubes trade, donec omnia strenue perquiras ac certissime cognoscas. Et si mentientem me aliter reppereris, nolo uiuere". Quum hec uir Domini Masona episcopus qui semper uirtute pietatis enituit audisset, eum ut nicil omnino metueret blande

17/18 Gen. 34, 25;Matth. 26, 47; Luc. 22, 52

xi

25 existimet] estimet В

23/24 Ier. 26, 14

27 omnia] от. В

12 eclesia] MHS, e(ç)cclesia AL et от. S missa] M H , missam A L S M2 iusta S"'c' mos] mox E est] add. et E baselicam] Л1 H L S, basilicam E A 13 eolalie] M H, eu- E A L S psalendo (sic) prop, man. s.u. S quum H omni s.u. prop. man. S 14 quum H honustis] M A , o- H L S, onustris, r expuncta, E 15 et s.u. S defferantS 16 staturi sunt] scaturrient E, straturi sunt L quumque] M H, cum(n)que E A L S inhermes H processeritis] pr. et del. psallendo S 17 repente] repleti S inruat] M H, irruat EA LS uel] et M, uel > ue S 18 senes uel] seniores et S"c' parbulos H 19 chrudeli H 20/21 piissimum dominum meum] M et a.c. H, -mo -no meo E A L S Hpc' M2 21 mihi] M H S, m E A L 22 dominum a.c. H ueniam от. E ueniam dominus transp. S que от. E nobi H 23 purissime] fidelissime S"c' 24 bonum] add. est S rectum] pr. et del. quod S in iter. et del. E occulis AL 25 inlusorem] M H, il- E A L S existimet] M H L S, estimet (ae- E) E A 26 aegredi E custodiam quam A S"c 27 omnia от. E A ment(c)iente E A s 27/28 me mentientem transp. S 28 repereris S nollo S"c' 29 quum] M H, cum E A L S hec] autem S"c Masona s.u. prop. man. S, massona M2 episcopus от. E S 29/30 uirtute pietatis] pietate uirtute E 30 enituit] emicuit S"c audisset] post Masona (29) transp. E, post enituit marg. add. S nicil] M, -h- H S, -ch- E AL M2

blande от. E

VITAS S. PATRVM EMERET. V, xi

87

admonuit, gratias omnipotenti Deo egit, qui seruos suos de tamis liberabit periculis, ac deinde ad Claudium ducem misit eique omnia intimabit. Quod dum ille audisset, precepit ut causa paululum silentio 35 tegeretur, ne forsitan cognoscentes proditum fuisse eorum con silium fugam arriperent. Sed dum sagaciter inuestigarent, mani feste repperit esse uerum quod fuerat nuntiatum. Quumque ea que exposuerant supradicti comites Arriani prebuissent ex more in occursum, disposita circumquaque multitudo 40 in insidiis, repente super eos dux inruit Claudius; et alii ex eis capti sunt, alii uero qui gladiis operare uoluerunt a gladiis statim perierunt. Tum deinde ad domum Sunnanis Arriani episcopi cum ingenti multitudine Claudius dux perrexit ipsumque similiter hereticum PL 45 episcopum nihil horum opinantem conprehendit eumque ardue 156 custodiendum sancto Masone episcopo deligauit; simulque modo uniuersos colligas eius custodie mancipauit. Wittericum uero, qui nefandorum consilia manifestabit, liberum abire precepit. 41/42 Matth. 26, 52; Apoc. 13, 10 (Isid. hist. Got. 58) 32 liberabit] liberat S

39 multitudo] multitudine В

3 1 ammonuit E L aegit E 32 liberabit] M H, -uit LSpc' M2, liberat EAS"c periculis liberauit transp. L S ducem prop. man. s.u. S 33 intimabit] M H, -uit E A L S M 2 34 dum] cum L S audiuisset S 35 eorum prop. man. s.u. S 36 eriperent S"'""' inuestigaret Spc F 36/37 manifestissime L Spc' 37 repperit] repperemnt A, reperit S nuntiatum] dictum S"c' 38 quumque] M H, cum(n)que E A L S, add. ex solito more S"c' et del. Spc' ea que exposuerant alt. man. marg. S comites supradicti transp. S Arriani s.u. alt. man. S 39 ex more in s.u. alt. man. S in от. E multitudo] M H LS, multitudine E A 40 in от. L dux super eos transp. E dux prop. man. s.u. S inruit] M H, irruit E A L S Claudius prop. man. s.u. S 41 gladiis1] gladio S"c' operare] M H, -liEALSM2 uoluerantA а]М, от. HEALS gladiis2] M, gladii et s.u. о alt. man. H, gladio E A L S 43 sunnanis] M H A L, sunnaris E S"c', sonnanis Spc' F, sunna M2 N quum H 44 dux claudius transp. S 45 nihil] MHS, nichil E A L oppinantem L conprehendit] Л1 H S, ce- E, com- A L ardue] arte A (j.q. arte ualet, uide Praef., p. LXXni) 46 mausone S"'\ massone M2 deligauit] M H L (-bit H), delegauit E A S simulque] M H, similiterque E, similique A S edd. , smilique L modo от. E 47 uniuersos] E A L Spc', -sas M H et, ut uid., S"'c' (-sas F) colligas] M et a.c. H, collegas HpcE A L S M2 mancipabit Л1 uuittericum] H, uuite- Л1 Sp'' ', guitte- E A L, guite- S"c 47/48 qui... manifestabit prop. man. marg. S 48 manifestabit] M H, -uit ALS M', manistauit E habitare in habire corr. H

88

VITAS S. PATRVM EMERET. V, XI

Omnia igitur que gesta fuerant hortodoxo principi Reccaredo 50 Claudius dux intimauit atque ut, porrectam confestim decretus sui sententiam, ei preciperet quid de hostibus Domini Ihesu Xpi fieri deberet suggessit. Rex uero huiusmodi accipiens suggessionem talem dedit senten tiam, ut cuncti omnibus patrimoniis uel honoribus priuati exilio 55 multis uinculis ferreis constricti ligarentur; Sunnanem uero pseudoepiscopum exortarentur conuerti ad fidem catholicam et, si conuerteretur, tunc demum ei preciperent ut penitentiam agere deberet et satisfactione lacrimarum sua delicta defleret, ut acta penitudine, quum eum iam cognoscerent perfectum esse catholi60 cum, eum postmodum in quaquumque alia ciuitate ordinarent episcopum. Quumque ei crebro dicerent ut penitentiam tantis pro piaculis ageret et furorem Domini, quem delinquendo excitaberat, defien do mitigaret, quod agere noluit, sed pristinam non amittens tyran65 nidem hec respondit: "Ego quid sit penitentiam ignoro. Ob hoc 54/55 Siseb. uita Dead. 4, 24-25, p. 56 55 ligarentur] religarentur В 49 omnia] pr. et S igitur s.u. prop. man. S fuerant gesta transp. S hortodoxo] M H, ortho- ELS, orto- A reccaredo] MHS, reca- E L, recarendo > -re- A 49/50 Reccaredo Claudius dux prop. man. s.u. S 50 Claudius dux] dux g (an gloriosus?) claudius E adque S porrectam] Л1 H ES" (porec- S), porrecta A L Spc' confestim] pr. et del. ei S decretus] M H L, -ti A S M2, от. E sui от. S 51 sententiam] M H E L, sententia AS ei s.u. S Iesu S Xpi] от. A, christi S 53 uero prop. man. s.u. S huiuscemodi g suggessionem] M H L, suggestionem E A S suggestionem accipiens transp. S 53/54 [talem... sententiam] euanida in H 55 ferreis] add. uel fort. e Un. 54 M religarentur В A sannanem S"c', sunnam M2 55/56 pseudoepiscopum] seudoçpiscopum H, episco pum hereticum E 56 exortarentur] M H E S" c', exhor- A L Spc' 57 tum E tunc demum] pçnitenciam S"c ei от. A preciperet Sp'c' m t g ut penitentiam s.u. S 57/58 agere deberet] ageret L, agi debent S"c\ agerent s.u. Spc' F, ageret D 58 lachrimarum Spc' defleret ut] defierent S"c' hacta H 59 quum] M H, cum rell. cognosjcerent] H, cognosceretur E esse perfectum transp. L 59/60 catholicam S"c' 60 [eum post]modum H quaquumque] H, -cum(n)- MEALS [alia ci]uitate H ciuitate alia transp. E 62 quumque] Л1 H, cum(n)que E A L S didicerent, ai s.u., M2 piacalisj"" 63 delinquendo] delinquentibus£ excitaberat] M H, -ue- E A L S M 2 64quodo«z. A quod agere prop. man. s.u. S nolluit S"c' set S"'c' ammittens E L, omittens / s g 64/65 tyrannidem] M H, ti- E L Spc\ tirannydem S"c , mentem (post pristinam transp.) A

65 penitentiam] M H L, -tia E A S

VITAS S. PATRVM EMERET. V, XI

89

conpertum uobis sit quia penitentiam quid sit nescio et catholicus numquam ero, sed aut ritu quo uixi uiuebo aut pro religione in qua nunc usque ab ineunte etate mea permansi libentissime moriar". 70 Cuius dum mentem obstinatam pertinacemque in malis cerne rent, hunc protinus de finibus Ispanie, ne alios pestifero morbo macularet, cum summo dedecore infeliciter reppellerunt atque in modicam nauiculam ignominiose inposuerunt eique conminantes preceperunt ut in quoquumque loco, gente uel regione transmeare 75 uellet, liberum haberet arbitrium; quoquumque uero tempore in Ispania fuisset reppertus, grauiori se cognosceret multandum sententia. Tum deinde nauigans Mauretanie regiones contigit litus atque in eadem prouincia aliquandiu conmoratus multos perfidia impii 80 dogmatis maculabit. Deinde diuino protinus multatus iudicio crudeli exitu uitam finibit.

68/69 Pas. Adriani 1o, 9, p. 269 Fruct. 10, 34, p. 96

74/75 Tob. 1, 14

81 Vita

80 dogmatis] dogmatis sui В

66 conpertum] MHS, co- E, com- A L sit uobis transp. S quid sit] M (an e 1in. 65 iter.?), от. HEALS 67 aut1] et L Spc' quo] quod H, qua L uiuebo] M H, uiuam E AL S 68 etate] erate S mea от. A libenter g 69 morior E S"c' 70 mentem] mententem E 71 ispanie] M, his- H E S, hys- A, ys- L [ne alios] H alius uel aliis > alios M (alius N) 72 quum H sumo S decore E infe[liciter... in] H reppellerunt] M, reppule- E, pepulle- A, pepelle- L, prepule-, ut nid.. S"'c', pepule- Sp'c' adque S 1Ъ [modicam naui]culam H modicam] add. supra S [inposuerunt... conminantes] H inposuerunt] Л1 E, im- A S, 1- L eique] eque E conminantes] M, co- E, com- A S, co- L 74 [preceperunt... transmeare] H in] ad A, in s.u. add. S quoquumque loco, gente] M L (-cum- L), quacunque gente (от. loco) E, quemcumque locum gentem A, quamcumque gentem (от. loco) S"'c\ quocumque loco gentem Spc\ post loco s.u. add. uel M2 regionemA5 transmearet S 75uelet(/¿í") prop. man. s.u. add. S haberet от. H quoquumque] M H, -cum(n)- E ALS 76 ispania] M, hispania H Spí , spania L, ispanie E, hyspanie A, hispanie finibus S"c' fuissent, n expuncta, A reppertus] M H, -p- E A L S se] si S"' mulctandum S 78 mauretanie] M H, -ri- E A L S regiones] M H, -nis E A L Sc"' M2 contingit S adque S 79 prouintia £ A conmoratus] H, co- M E L, com- A S perfidiae S impii от. E 80 dogmatis] docmatis H, add. sui E A, add. et del. commoratus multos sui S maculabit] M H, -uit E A L S M2 protinus diuino transp. ES 81 chrudeli H finibit] M H, -uit E A L S M2

9 -as > -is S

VITAS S. PATRVM EMERET. V, XII

93

duxerunt, quatenus et prauitatem Arriane partis uindicarent et, si fieri potuisset, regnum uiro catholico Reccaredo preriperent. Inte15 rim per idem tempus innumerauilem clericorum religiosorum et omnem catholicorum interficientes multitudinem inmensam fecerunt stragem. Quorum scilicet saluator noster Ihesus Dominus animas omni auro obrizo puriores omnique lapide pretioso pretiosiores uelut olocaustomata suscipiens caterbis martyrum in celesti 20 sacrario conlocauit. Post hec igitur, nulla mora intercurrente, sublimis atque omnipotens Deus hostibus suis superno brachio repugnans, precibus excellentissimi Reccaredi principis sanguinem innocuum ulciscens rumpheali iudicio protinus de inimicis mirificam fecit ultionem. PL 25 Denique prostratis consternatisque uniuersis fidei catholice ini- 1 5 5 micis, sanctus Masona episcopus cum omni plebe sua psalmodie canticum exorsus misticas laudes Domino cecinit atque ad aulam alme uirginis Eolalie cum omni plebe plaudentes manibus ymnizantesque uenerunt. Ac deinde Paschalem sollemnitatem omnes

13/14 Pas. Eugeniae 37, 2, p. 96 28 Ps. 46, 2

26/27 Greg. M. dial. IV, 11,

16 omnem] omnium ß 20 conlocauit] conglobauit ß 22 precibus] precibusque В 28 manibus] от. В 33 magnificara] glorificara ß 13 quatinus L et1] ut L Sf'c' prauitatem... partis] partem arria ne prauitatis A uendicarent L 14 posset S"'c reccaredo] M A, reca- P LS eriperenr S"'c' 14/15 interim] iterum P 15 innumerauilem] M P, -Ы- A L S M2 clerichorum M religiorum P"'c' 16 omnem] M P L, omnium A S M2 edd. inmensam] im- A Sf'c, numerosam S"'c' 16/17 fecerunt] dederunt A 17 sciliced S" noster... Do minus] M L, noster dominus ihesus P, dominus ihesus noster A, noster iesus xps S 18 obrizo. . . omnique] et obrizo pulchriores et omni S"'c' pretioso s.u. alt. man. S 19 uelud L S"'c' olocaustomata] M P (-mato P), ho- A LS caterbis] M P, -uis A L S M2 martyrum] M P S, mrm A L 20 conlocauit] M P (-bit P), collocauit L Sf'c', conglobauit A S"'c' 21 adque S"'c' 22 suis от. P precibusque A S"' 23 excellentissimi s.u. alt. man. ante Recaredi suppl. Sf'c', Recaredi gloriosi S"'c' reccaredi] M A, recaP L S 24 rhomfeali S, romphaeali edd. 25 uniuersis] hostibus ac A 25/26 catholice inimicis] s.u. alt. man. Sf'c', hostibus (от. catholice) S"'c 26 mausona S"'c', massona M 2 episcopus alt. man. s.u. S psal modies S"c 27 adque S"'c' ad s.u. alt. man. S 28 eolalie] M P, euA LS omni cum transp. S plaudentes] laudantes L Sf'c' manibus] M P, от. ALS 28/29 ymnizantesque] M P, him- L, hym- S, et hymnizantes A 29 pascalem P sollempnitatem A L

94

VITAS S. PATRVM EMERET. V, XII-xm

30 cum eo ciues iucundissime celebrantes more priscorum platearum fragore magno iubilantes in laudem Domini clamauerunt dicentes: Cantemus Domino, gloriose enim honorificatus est; et iterum: Dextera tua, Domine, magnificata est in uirtute; dextera manus tue, Domine, confregit inimicos et pre multitudine magestatis tue 35 conteruisti aduersarios. Post hec, remotis ab omni parte tempestatibus, copiosam Dominus populo catholico largire dignatus est pacem. [xIII] Sanctus itaque Masona dum multis curriculis annorum adminiculante suffragio diuino Emeritensem regeret eclesiam, fessus iam nimia senectute ui febrium correptus est cepitque uiribus totius corporis repente destitui. 5 Tune deinde conuocans arcidiaconum suum nomine Eleuterium ayt illi: "Сognosce, fili, quia tempus resolutionis mee instat; et ideo obsecro te atque admoneo ut iam modo ita curam sancte eclesie

30/31 Ps. 143, 14; Is. 24, 11

32Ex. 15, 1; 15,21

33/35Ex.15,

6-7 xIII 3Sulp. Seu. uitaM. 7, 1;ep. III, 14 II Tim. 4, 6

xIII

7 modo] amodo B

3/4 Sulp. Seu. ep. III, 9

6

ita] от. В

30 iucundissime] M P, io- A L S prischorum M platearum] per platearum L, patrem > patrum > per platearum alt. man. S, per plateas F 31 magno] maximo S"c 32 gloriose] .g. L honorificatus] magnificatus L Sf'c' 32/33 et iterum... est alt. man. marg. S 33 magnificata] M P, glorifkata ALS dextera2] dexterae S 33/34 manus tue s.u. alt. man. S 34 tue1] tua A edd. praeter t (qui glorificara est, in uirtute dexterae manus tuae edidit!) domine] P A L, от. M S magestatis] M P, maiesA L Sf'c', migustatis, ut uid., S"c 35 conteruisti] M P, contriuisti A, conterruisti L S 36 remotis] add. omnibus A copiosa P 36/37 dominus] A L S, domino M( > -nus M 2)P 37 largire] M P S, -ri A L M2 xIII c. 17 marg. alt. man. L, cap. 20 marg. S 1 masana M > massona M2, mausona S"'c 2 amminiculante L diuino suffragio transp. S edd. praeter b emeretensem L e(ç)clesiam] M P S, ecclesiam AL 3/4 totius uiribus transp. A 5 turn L S aduocans A arcidiaconum] M P, archidiaconem A, archidiachonum L, archidiaconum S M 2 Eleuterium] leuA 6 ayt] M P, ait A L S mee resolutionis transp. S 7 te alt. man. s.u. S adque S"'c admoneo] am- L, moneo S"'c' modo] amodo A S"'c' ita от. A, s.u. alt. man. Sf'c' curam] a cura A e(ç)clesie] P S, e(ç)cclesie MAL

VITAS S. PATRVM EMERET. V, xiп

95

totiusque sancte congregationis sollicite geras, ut me in omnibus securum reddas et mici liceat in loco secreto meroris amico mea, 10 priusquam habeam, defiere delicta". His auditis, iam dictus arcidiaconus eius non infirmitati et senectuti conpassus est, non se desolari tanti patris solacio doluit, sed potius pro eius obitum gaudio magno gauisus est. Protinus cor suum letitia transitorie potestatis inflabit ita nimirum ut cum 15 magno comitatu puerorum superbus equo uehente huc illucque properaret. Post aliquantis autem diebus accidit ut sanctus Masona episcopus puerulis, qui ei fidelem exibuerant seruitium, libertatis cartulam conscriberet et pro confirmandas eorum libertates aliquam PL 20 partiunculam pecuniole tribueret aut certe exiguas possessiunculas 160 conferret. At ubi arcidiacono iam dicto nuntiatum est, ilico atrium petiit, quemammodum haberet sanctus episcopus sciscitauit. Cui quum

9 Greg. M. dial. I, prol., 1 Sulp. Seu. dial. I, 21, 4

14 ibidem III, I, 3 (cf. V Ш 59-60)

15

8 sollicite ... omnibus от. A solicite S 9 securum] seccuum S" reddas] pr. me A mici] M P, m A L, -h- Spc , -ch- M2, me S"c' liceat] sciliced S"'c loco] alt. man. illo s.u. add. L amico] scripsi (cf. Greg. Л1 ., uide Praef., p. LVi): animi MP L Spc' 1 bfs g, от. A, anima 5"" m mea] pr. ut S°'c' et del. Spc' 10 priusque g habeam] M P, habeam (h exp.) A, abeam L S'"' defleam S delicta] add. constituas 'S"'c\ quod del. Spc' 1 1 iam dictus s.u. alt. man. S arcidiaconus] M P, archidiaconus A L S M2 eius s.u. alt. man. S non] nec (ex M/) g et] A L S, set P, litura in M, пec M2 s g 11/12 et senectuti extra lineam add. A 12 senectuti] add. eius A conpassus] M P, com- A S, co- L est marg. alt. man. S tanti от. A patri P solatio A 13 set P potius] alt. man. marg. Spc\ etiam S"c' pro] per S obitum] /Vf P S, -tu A L M2 est s.u. alt. man. S 14 letitia] A L (-tia scripsi, -cia codd.), -tie M P, lçtitiae S (-tie ex transitorie ortum, cf. V m 59-60) inflabit] M P, -uit A L S M2 15 commitatu L superuus P 17 aliquantos A S"' autem] s.u. Spc\ uero S"c' dies A S"c' massona M2 18 fidelem] M P L, -le A S exibuerant] M P, exhi- A L, exibebant S"c\ exhibebant Spc' liuertatis P 18/19 cartulas S 19 pro confirman das... libertates] P, pro -da... -te Ai A, per -das... -tes LSpc , pro -dis... -tibus S"' 20 partiunculam] /Vf P, particulam ALS pecuniole] pecuiole P, pecunie S"c' 22 at] ad P arcidiacono] M P, archidiacono A S M2, archidiachono L iam dicto s.u. alt. man. S illico A S 23 quemam modum] M P, quemad- A LS M2 haberet] pr. se AM2 haberet sanctus episcopus] M P, sanctus episcopus (se A) haberet ALS sciscitabit P, sciscitatus est A qui M > cui M2 quum] M P, cum ALS

96

VITAS S. PATRVM EMERET. V, хш

dictum misset quia conualescente egritudine morti iam iamque 25 adpropinquaret, statim supradictos puerulos arcessiuit et quicquid Ulis ueraciter a sancto fuisset inlatum episcopo requisiuit. Qui quum illi ueraciter dixissent, excitatus in furia cepit eis minans turbulenter pretendere terrores ac dicere: "Videte, quod accepistis bene conseruate; nam si mici omnia intemerata quum requisiero 30 non presentaueritis, scitote uos grauissimis suppliciis fore excruciandos". Et his dictis cum furore ad domum suam reuersus est. Tum deinde supradicti pueri cellulam, in qua sanctus uir Masona episcopus eger in lectulo decubabat, ingressi amarissime coram eo flere ceperunt dicentes: "Misericordiam in nobis indignos 3 5 pro tua pietate fecisti, quod utique melius nobis conuenerat si non fecisses. Ecce adhuc tu uiuis et tantas nobis minas pretendunt. Te defuncto, quis e nobis de eorum queat liberare manibus?" Hec et his similia multa coram eo lacrimabiliter affati sunt. At ille, his auditis, non facile credidit, sed prius, ut sue grauitati 40 condecebat, utrum uerum an falsum esset quod audierat sagaciter requisiuit. Quum autem conperisset uerum esse quod audierat,

24 egritudine] languore В 25 quicquid] quid В 26 ueraciter] от. В inlatum] collatum В 27 dixissent] faterentur В 33 decubabat] recubabat В 37 e nobis] nos В 40 audierat] dicebatur В 41 requi siuit] exquisiuit ß 24 fuisset] est L Spc'

inualescente Spc

egritudine] Л1 P, languore

(-go- S) ALS iam iamque] A S, iam Л1 P, iamque L 25 adpropinquaret] M P, appro- A L, propinquaret S pueros S"c' accersiuit S*1c', adscitauit S"c' quicquid] M P L, quid AS 26 ueraciter] от. A, s.u. alt. man. S fuisset ueraciter a sancto episcopo inlatum transp. S inlatum] M P L Spc' (ill- M), collatum A S"c' requisibit P qui] M, cui rell. 27 quum] M, cum rell. dixissent] M P L Spc\ faterentur A S°'c furiam A minans] S Apc\ minas M P L A"c' 28 turbulentens, ut utä., S"' ac] hac P ac dicere] addicere M 29 mici] M P, m A L, -h- S, -ch- M2 omnia от. P quum] M, cum rell. 30 presentaberitis P supliciisi fore] A edd. praeter g, furore M PL Sp cg (ex sequenti furore praesumptum puto), fortiter S"c', cum furore M 2 32 pueruli L"c cellam S 33 Masona episcopus s.u. alt. man. S massona/W2 decubabat] M P, recubabat ALS edd. 34 in nobis indignos] M P, in nos -nos ALS edd., nobis -nis (in del.) M2 35 fecisti pro tua pietate transp. S"c si s.u. S 36 tu s.u. S 36/37 te defuncto marg. add. P S"* e nobis] M P L Spc m t b f, nos A S" M2 s g

37 defFuncto liberan L b

f manibus post eorum transp. S hec от. A 38 affati] effati A 39 suam S"' grauitatem S"c\ grauitatis, ut uid., Spc' (-tis F) 40 audierat] M P, dicebatur ALS 41 requisiuit] M P S"c (-bit P), exquisiuit A L Spc quum] M P, cum ALS conperisset] MPS, com- A, co- L

VITAS S. PATRVM EMERET. V, xin

45

50

55

60

97

lacrimatus est statimque se in sellula leuari et ad basilicam sanctissime uirginis Eolalie, cui semper deuota mente seruierat, deferri precepit. Quumque ibidem sanctissimus senis peruenisset, coram altari sacro manus expandens simulque uenerabilis oculos cum lacrimis ad celum adtollens cum magno gemitu sese in terram prostrauit et preces suas diu mukumque in conspectum Domini fudit. Conpleta uero oratione, clara uoce cunctis audientibus ayt: "Gratias tibi refero, Domine, quoniam exaudisti me. Benedictus tu in secula seculorum, quia non amouisti deprecationem meam et misericordiam tuam a me". Et his dictis ad episcopium rediit ita nimirum redditus pristino robori, ut putares hunc non egrum, non senem, Pl sed rediuiuum sumsisse uigorem iubenemque esse robustissimum. 161 Qui quum ex more ad uespertinum officium uellet procedere, mirum in modum gaudentibus cunctis, arcidiaconus hec audiens reatu suo oppressus obstipuit, quod audiebat ad uesperam processurum quem putaberat eodem die moriturum. Confusione igitur et pudore faciei opertus secundum consuetudinem cum omni clero, uoluit noluit, coram episcopo adstitit eique incensum ex more obtulit. Cui uir Domini ayt: "Precedes me, sic mici anima tua

49/52 Ioh. 11, 41; Ps. 65, 19-20

57 Pas. luliani 22, 11, p. 128

47 adtollens] substollens В

42 se от. L in s.u. S sellula] M P, sellulam A L, cellulam S baselicam LS 43 sancte S eolalie] M P, eu- A L S eulalie uirginis transp. S 44 defferri S"c' 45 quumque] M P, cum(n)que A L S ibidem] illuc A senis] M, от. P, senex ALS, senes M2 N altari] M P Sp'c\ altario A L, altarem S"c' 46 sacrum S"c' simulque] similiter S" uenerabilis] Л1 P, -les ALS M2 occulos L 47 adtollens] M P, substollens (sus- A) A L S terra A 48 conspectum] M P, -tu A L S M2 fundit S"c' 48/49 conpleta] M P, com- ALS 49 clara] pr. et del. de S ayt] Л1 P, ait A L S 50 refiero S audisti A tu от. S 51 quia] qui L 52 episcopium] episcopum > -pium prop. man. M, episcopiam L Spc\ episcopum S"c' 53 redditur P, reditus S"c 54 set P rediuium > -uiuum prop. man. M, rediuium P sumsisse] Л1 P, sumpsisse ALS iubenemque] M P, iuue- A LS M2 55 quum] M, cum PALS 56 arcidiaconus] M P, archidiaconus ASM2, archidiachonus L audiens] auditus S"c' 57 opressus L obstipuit] M P, obstupuit A LS M2 58 putaberat] M P, -ue- ALM2, putabat S igitur от. S 60 uolluit nolluit S"'c\ uoluit (от. noluit) F D; hinc uenit m t f astitit L A ex more incensum transp. S 61 obtulit] dedit S"'c' ayt] M P, ait ALS

precedis M2

mici] M P, -h- S, m A L, -ch- M2

98

65

70

75

80

VITAS S. PATRVM EMERET. V, xin

uiuat". Quod ille audiens non intellexit plenius, sed ceteros diacones percontatus est quidnam esset quod sanctus episcopus dixisset: "Precedis me". Uli uero ignorantes causam responderunt: "Non pro aliud tibi dictum est, nisi quia eum precedis ad eclesiam". Quumque uespertinum cepissent impiere officium, statim supradictus diaconus grauissimo dolore ibidem in coro psallentium percussus ad domum suam cum graui egritudine remeabit. Quod dum genetrix eius, sanctissima scilicet femina, agnouisset, ilico ad uenerabilem uirum cursu rapidissimo properauit eumque deprecari cum lacrimis et fletu magno cepit ut pro filio eius oraret ad Dominum. Ad hec ille hoc tantum respondit: "Quod orabi, orabi". Exin die tertia arcidiaconus obiit. Sanctus uero Masona episcopus plurimis quibus supprestis fiiit diebus multam elemosinam egenis inpertiuit ac fidelibus famulis maiora gratie sue beneficia conferens largiora stipendia munerum tribuere est dignatus. Dein senex et nimium etate decrepitus dierumque multorum ultimum inter uerba orationis cum pace efflabit spiritum.

79/80 Greg. M. dial. II, 37, 2 62 set P 63 diachones L, diaconos S"c percunctatus A L 64 precedis] MP L, -des A S responderunt] dixerunt S"c 65 pro] propter A aliud] P A, ali// (rasura duarum litt.) M, alium L, alio S M2 66 eclesiam] P S, e(ç)cclesiam MAL 67 quumque] M P, cum(n)que A L S cepisset S m t s implere cepissent transp. P 68 diaconus] M P A L (-cho- L), archidiaconus SM2 edd. praeter b choro LS 69 remeabit] M P, -uit A LS M2 70 dum] MAL, cum P S genetrix] M P, genitrix A L S M2 sanctissima] clarissima S"c' sciliced S"c' agnouisset] audisset A illico S 71 uenerauilem M > -bilem M2 uirum от. P rabidissimo S"c' rapidissimo cursu transp. S 72 lachrimis Spc' fletu] gemitu S"'c' 73 hoc tantum s.u. alt. man. S orabi] M P, -ui A L S M 74 orabi] M P, -ui A L S M2 exin] ex m, exhinc \uel ex hinc) t f s g arcidiaconus] M P, archidiaconus ASM2, archidiachonus L 75 massona M2 episcopus s.u. alt. man. S plurimis] pluribus S"c quibus... fuit s.u. alt. man. S supprestis] M P, superstes A L, supraestis > superpraestis > superstis S 76 helemosinam A L inpertiuit] MPS, im- A, 1- L 11 sue gracie transp. S beneficia] A L S (-tia A), beneficio M ( > -a M2)P confferens S munerum] munera P, numerum L 78 est tribuere transp. A et от. S nimium s.u. alt. man. S etate] çtatis eximie S"c' 79 mult[orum . . . o]rationis [cum pace] def., littera capitali excissa, L cum pace marg. alt. man. S spiritum] def. L efflabit] M P, -uit ASM2

80 [efflabit

VITAS S. PATRVM EMERET. V, XIv

99

[XIV] Post hunc denique electus est sanctus uir summe sanctitatis ac simplicitatis nomine Innocentius, cuius meritum nominis indicabit uocabulum. Innocens utique et simplex, neminem iudicans, neminem condemnans, neminem nocens, innocuus semper et 5 pius cunctis uite sue temporibus extitit. Qui eodem tempore quo PL ordinatus est, ut fertur, in ordine diaconorum ultimus habebatur. 162 Tante denique sanctitatis et conpunctionis fuisse peribetur ut, quotiens plubia deerat et estu nimio terram longa siccitas exurebat, collecti in unum dues urbis illius cum eodem per baselicas sancto1o rum precibus Dominum exorantes pergebant; repente uero, quotiensquumque eum precedebant, plubia celitus largiflua tribuebatur, que plenissime terram satiare potuisset. Vnde non dubium erat quod eius lacrime ex tam humili simplicique mente edite apud omnipotentem Deum non solum hec, 15 uerum etiam potiora his obtinere potuissent. XIv 2/3 Pas. Leocadiae 5, 4-5, p. 67; Pas. Vincentii 4, 5, p. 359 3/4 Sulp. Seu. vita M. 26, 5 7 Greg. M. dial. III, 33, 1 8/12 ibidem III, 15, 18 13/15 ibidem III, 33, 1

XIv

1 electus est] subrogatur В

1/2 sanctitatis] almitatis В

xIV c. 18 alt. man. marg. L, cap. 21 marg. sinist. (dextro caput IX) S l [post] hunc de[nique... summe] def. L post... uir] M P et -uide sis S""*'С, post hunc denique sanctum uirum subrogatur uir A, post discessum namque supradicti sanctissimi ac uenerabilis Masone episcopi (-pis a.c.) subrrogatur (sic) uir S (ad marg. alt. man. adnot. : als. -С intellige- Post hunc denique electus est s.c°s uir summae almitatis ac simplicitatis nomine Innocentius) 1/2 sancti tatis] M P (an e proximo sanctus artum?), almitatis A S L С 2 ac] hac P a[c... nomine] L innocencius L, Inocentius S 2/3 [cuius... indica bit] L 3 indicabit] M P S m f s, -uit A M2 t b, indicat g [innocens... simplex] L utique] uterque S 3/4 [iudicans... condem]nans L iudicans neminem prop. man. s.u. add. S 4 njeminem2... innocuus] L neminem2] M P A, nemini S M2 edd. praeter g 5 cu[nctis... exti]tit L tempore] die 5'" 5/6 [tempore... est] L 6 diachonorum L l tante] tanta L et] tamque S peribetur] M, periberetur P, perhibetur A LS 8 quocies 5' plubia] M P, -uia ALS M2 nimio] add. et del. bus (i.e. [die]bus) multam... spiritum (XIII 76/80), quae uerba prions folii initium faciunt, S scicitas -ci s.u.- M, sicitas S"'c' exarebat S 9 urbis] M P A S"c, loci L Sf'1' basilicas M A 10/11 quotiens quumque] (duas uoces in unam coniungi) M, quot(c)iens cum PAL, quocies cum S 11 eum] M P, eo A L S precedebant] M P (de s.u. M), pro- ALS plubia] M P, pluuia A L S M2 13 erit > erat prop. man. M non ante erat iter. L lachrime S ex] S M2, e A, et M P L 14 aput P Deum] dominum S"'c' solum non cum signo permutationis L 15 optinere L

potuisset L

ioo

VITAS S. PATRVM EMERET. V, xiV

Quo etiam defuncto, sacerdotii culmen sanctus Renouatus cunctis uirtutibus decoratus non inmerito promenait, uir denique natione Gotus, generoso stigmate procreatus, familie splendore conspicuus. Erat enim procerus corpore, forma prespicuus, statura 20 decorus, obtutu gratus, uenusto uultu, decora facie nimiumque admirabilis aspectu. Sed quamuis extrorsus habitus sui esset gloria decoratus, introrsus pulcrior habebatur lumine sancti Spiritus inlustratus. Multis nimirum artium disciplinis existebat eruditus multisque uirtutum uariis generibus adornatus. Erat enim egregius 25 in omnibus operibus suis, equissimus, iustissimus nimiumque acris ingenii et in omnibus disciplinis eclesiasticis uehementer instructus atque in diuinis uoluminibus perquam exercitatus. Hic dum multis uirtutibus choruscaret, sacra doctrina nonnullos discipulos erudiens sanctissimoque exemplo uite sue instituens, 30 prudentia uidelicet, sanctitate, patientia, mansuetudine, misericor dia plurimos tales qualis ipse extitit lima iustitie sanctique dogmatis predicatione effecit; cuius doctrina actenus rutilat ac refulget eclesia ut sol et luna. Dein quum plurimos annos inreprehensibiliter rexisset eclesiam,

31 Pas. luliani 16, 8, p. 125 Corpus Script. Muzar., I, p. 61

32/33 Cixila, uita lldephonsi 2, ed. Gil,

16 quo] inc. T, [ ]uo lit. cap. deest in T etiam s.u. alt. man. S deffuncto S sanctus del. S Renouatus ante sacerdorii transp. S 16/17 cunctis... decoratus от. A 17 immerite Л promeruit] preuit P 18 gothus A S stigmate] stemate A, stemmate Spc' familie] familiari S"c' 19 prespicuus] MP et T (qui p- in per- emendauit, sed -re- non exp.), perspi- ALS 20 dechorus L optutu L uenustu > -to, o s.u., T uultum T decoraque A facie] add. set P 21 set P quamuis] quam P extrorsus] exterius A esset gloria] M P, gloria esset TALS 22 pulchrior L S, pulcrificor in pulcrior corr. T habebatur] radiabat S"'c' 23 inlustratus] M P T, i\- A L S nimirum] nimium T 24 uirtum > uirtutum, tu s.u., T uariis] M T L et s.u. alt. man. S, от. P A S"' adornant ut uid. T" erant T" 25 acrii S"c 26 eclesiasticis] S, çcliasticis P (sine compendii nota), ecc- M T A L 27 atque] a quibus T, adque S"'' 28 choruscaret] MP L, coruscaret T A, corruscaret S 30 patientia] sapientia 5"*f misericordia s.u. alt. man. S 31 qualis] quasis L lima] T A S (cf. Pas. luliani), lime M P, luna L, limen M2 N s, limina /, lime uel unie g (cf. comment., p. 530, sed -e uocis lime ex -e uocis iustitie orta) docmatis P 32 effe[cit... XV 5 gratiam] def. T actenus] M P L, hac- A S ac] hac P 33 eclesia] P L S, ecclesia M A, post rutilat (32) transp. A sole S et] aut A 34 deinde L quum] M, cum rell. plurimos] pr. per A S irreprehensibiliter S eclesiam] P S, ecclesiam MAL

VITAS S. PATRVM EMERET. V, XIV-EPIL.

101

35 angelicis cetibus copulaturus omnibusque celestibus supernarum partium legionibus coniuncturus, mirabiliter artubus resolutis e corpore egrediens superni aulam regni cum Xpo semper mansurus PL et sine fine regnaturus introire meruit. 163 [xV] Horum igitur supradictorum sanctorum corpora in una eademque cellula aud procul ab altario sanctissime uirginis Eolalie honorifice tumulata quiescunt. Ad quorum denique ueneranda sepulcra tantam Xpus quottidie 5 copiose pietatis confert gratiam, ut quacumque fuerit quispiam egritudine conuexatus, quocumque etiam fuerit languore afflictus, statim ut diuinum nomen illic toto corde deposcerit, omnes a se morbos discussos omnesque maculas pulsas diuinitus sentiens sanus ylarisque ad cupitam per Dei gratiam peruenit sanitatem. [EpiL] Quantitatem scilicet miraculorum obitumque simul inpolitus, ut potuit, sermo Xpi militum enarrauit. Qui quamlibet squalore nimio peritis inperite displiceat, omissa pompa uerborum PL 164

xv Epil.

4/9 Siseb. uita Desid. 22, 6-11, p. 68 1/4 Siseb. uita Desid. 19, 1-4, p. 66

35 co pulaturus spatium vacuum post co relinquens M (con- uoluitl), copulandus A 35/36 partium supernarum transp. S 36 coniungendus A resolutus S 37 aulam regni] M P, regni aulam ALS mansurus] M P S, permansurus A L xv S

c. 20 ad marg. alt. man. L l sanctorum] pr. et del. omnium 1/2 imam eandemque cellulam S"'c' 2 aud] M P, aut L, haud A S

M2 eolalie] M P, eu- A L S 4 ad] at P ueneranda] uenerantissimam A sepulcra] M P, -chra L S, sepulturam A sepulchra ueneranda transp. L tantam] A L S, tantum Ai P Xpus] christus S quottidie] M, quotdidiç P, cotidie A L, quotidie S 5 pietatis] caritatis S m t confert (-ffert a.c.) ante copiose transp. S m t ut] denuo legitur T quisppiam S 6 uexatus A quoqumque M2 languore] M L S, langore P T A afflictus] confflictus S"'c' 7 nomen] codd, отnes, numen edd. praeter b toto от. P deposcerit] M P T L, depoposcerit A S 8 discusos S omnes A 9 sanus ylarisque] hilaris sanusque S ylarisque] M P L, ilarisque T, hylarisque A, hilaris S cupita P per от. A gratia A Epil. l sciliced S" 2 inpolitus] MPT, impolitus A L S"'c', imperitus Sf'c' (sed impetitus F D, unde impeditus m t) ennarrauit T 3 squalore] ex calore, ex s.u., S peritis] T A Sf'c', -tus M P L S"c imperite A L S

ommissa S

I02

VITAS S. PATRVM EMERET. EPIL.

humiliter sentientes credentesque nobilitat et quoddam emolumen5 tum bone mercedis legentibus audientibusque adcumulat. Ego namque humillimus omnium a fastidiosis lectoribus precor ut legant prius huius codicis opuscula et postea despiciant, ne uideantur non ex iudicio, sed ex odio presummere et ignorata damnare. Illud tamen manifestissime cognoscant, me amore Xpi i o et dilectione sanctissime Eolalie inpulsus ut scriberem, manifesta retulisse, uera procul dubio ueraciter exposuisse. Vni in Trinitati semperque Domino regnantique perenniter gloria, honor, fortitudo, gratiarum hactio, uirtus, potestas, laus et benedictio nunc et semper et in secula seculorum. Amen. ExPLicivNT Vitas SanctorVm PatrVm EmeretensiVm

9/11 Sulp. Seu. uita M. 27, 7 p. 68 13/14 Apoc. 5, 13; 7, 12

Epil.

12 Siseb. uita Desid. 22, 11,

12 semperque] manenti semper В

4/5 emolumentum] lucrum S"c

5 audientibus que > -busque

M adcumulat] TA L 5 (ac- A L), adcumulet Л1 P 6 [ ]go lit. cap. deest in T namque] autem L Spc a] ac A a fastidiosis lectoribus in fastidiosos lectores corr. T 7 prius от. T despiciunt T 8 iuditio T set P hodio T presummere] M, presumere P T A L S 9 dampnare L illut P Xpi] cristi M 10 sancte S"c' eolalie] MPT, eu- ALS inpulsus] M P L (per anacoluthon seruandum), in(m)pulsum T AS manifesta] manifestata P 1 1 retullisse S"c 12 in trinitati sem perque domino] Л1 P (-tate M2), in -te domino semper manenti T S, in -te (inttrinitate A) manenti semper domino A L post regnantique des. T perenniter] M P, perhenniter A L, peremniter S 13 hactio] M P, act(c)io ALS potestas] pr. et L laus от. S Subscriptio

от. A

Finis S"c

Vite] M2

Sanctorvm] M P,

от. L S Emeritensivm S post emeretensium adnotauit S: hinc sequebatur eiusdem Pauli confessio catholica (Perezius in marg.: deerat in codice Carrazedi)

INDICES Index lOcOrVm S. ScriPtVrae Index ScriPtOrVm Index NOminVm PrOPriOrVm Index VerbOrVm et RerVm NOtabiliVm

Enumerationem formarum, concordantiam formarum et indicem formarum a tergo ordinatarum inuenies in fasciculo 70 seriei A lnstrumentorum lexicologicorum latinoruт.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE opusc.

cap.

lin.

pag.

30 18 65/68 6 17/18 J7/19 30 23/24 65/68

16 36

Genesis

6, 6 1l, 6 M. 1 2;, 22

34. 43. 44, 46,

25 7 23 29

50, 21

Exodus 8, 19 П. 1 15. 6-7 15, 21

34. 6

II IV I IV V IV IV IV I

V V V V V

V

II XI III HI III

VI XII XII XII XI

Deuteronomium 9, 21 24. 15

V IV

VI

Numeri 14, 18

V

XI

Iosue 1. 5

I

I Regum 2, 18 sqq.

VIII

10

26 86 31 32 32 10

4/5 32 33/35 32 94

62 94 94 94 90

88/89 8/9

68 41

94

90

65/68

10

IV V

IV

3

7. 10

VI

100

ц 68

II Regum 17. 23

IV

VIII

12

41

IV IV

HI

22/23 17

32

IV Regum 2, H 6, 23

V I

I

13 58

47 9

II Esdrae 9. 17

V

XI

94

90

V IV V

VII

3/4 22/23 74/75

71 34 89

HI Regum 3,26 11, 28

Tobias 1. 3 1. 14

III

IV XI

31

1 об

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

3. 15 7, 16; 8, 42

opusc.

cap.

lin.

pag.

II IV

II

75/78 61/63

18 30

VI

58/59 79/80

VI

IOO

17 67 68

Psalmi 21, 22

22, 6 28,3 ЗO, 20

46, 2 62, 12 6j, I9-2O 70, 19 76, 11 8o, 13 82, 2; 85, 8 106, 42 143. M Ecclesiasticus 45. 1

II V V V V V V V II II V V V

VIII XII V XIII V

71 28

92/94 49/5 2 99/101 81

V V XII

30/31 99/101 92/94 30/31

77 93 61 97 62 19 16 62 61 94

8/10

48

XII

30/31

VIII

10/11

94 41

V

XI

23/24

86

Ezechiel 3, 18-19 11, 19 )h 11

II V II

74/75 VI

74/75

18 62 18

Daniel 10, 8. 16. 17

I

21

7

I Mach. 4- 58

IV

II

57/58

29

II Mach. M. 13 M. 13-М

V V

II

5

II

8/10

48 48

Matthaeus 6, 12 7. 25 10, 19-20 19, 29 26, 47 26, 52 28, 4

V V V V V V IV

VIII

V

II

V IV

Ieremias 26, 14

Isaias 24, 11

38, 1

III V VII XI XI VII

4/5

40/41 61

58/60 35/38 17/18 41/42 27

75 53 59 73 86 87 40

INDEX LOСORVM S. SСRIPTVRAE

Marcus 10, 30 13, 11 I6, 20

Lucas 10, 27

opusc.

cap.

V V IV

VII

v

v

107

¡in.

pag.

35/38 58/60 15

73 59 36

8/10 58/60 31 68/69

48 59 32 6б

V

II

M, Ч

v IV v

v III

19, 12

IV

III

31

32

19, 12

v V

VI XI

68/69 I7/18

66 86

XIII

12/13 58/59 49/52

5 Г7 97

18 78/80 82 10 58/60 38

36 61 67 4 29 23

6 58/59

94 17

27

40

IQ

14

13/14 23/24 41/42

10o 49 87

II, 11-12

22, 52

Johannes 5. 17 10, II

11, 41 Actus Apostolorum 4, 32 6, IO

8,23 9. H 12, II 14, 22

II ad Timotheum 4,6 4. 17

Praef. II V

IV

v v Praef. IV III

VI

v v VI

II

V II

XIII

rv

VII

ad Hebraeos 12, 21

Epistula lacobi 3. Ч Apocalypsis 5. Ч; 7. 12

II

12, 9

Epil. V

II

13, 10

V

XI

INDEX SCRIPTORVM Avsonivs (ed. S. Prête, Bibl. Teubn.) Gratiarum actio ad Gratianum imperatorem XIV, p. 227, 316-7 V III

61/62

53

CiXILA Vita Udephonsi (ed. J. Gil, Corpus Script. Muzar. I) 2 V XIV

32/ЗЗ

CONSTANTIVS Vita Germant (SC 112) }} V

VII

1/38

71

9 97/98 H/M

95

1/* 12 35/38 121/123 85/86

21

Gregorivs Magnvs Dialogi (SC 251, 260, 265) I, prol., 1 V I, prol., 10 I IV I,5,6 III I,7,4 IV I, 8, 4 IV I,9,5 V I, 10, 9 I I, 10, 12 I I, 10, 18 II II, 1, 3 IV IV П, 8, 2 V II, 8, 13 in II, )h 4 V II, 37, 2 III III, prol. V Ill, 1, 1-2 V HI, 1, 3 V V V III, 2, 2 V III, 7, 6 II HI, 13, 3 IV Ш, 14, 2 III HI, 14, 4 II III, 14, 6 III HI, 15, 11 V V III, 15, 18 III III, 16, 5 V HI, 31,2-3 V HI, 31, 7 V III, 32, 1 V IV III, 32, 4

XIII

VI

II VII VI

117 VII IV IX

XIII

VII III

v XIII VI X

VI XIV

IV IX IV IV

II

4/5 5/6 27/28 32/ЗЗ bb 79/80 V2 3/8 59/60 66 14 123/126 54 103 41/42 34/35 46 38

12

37 27 40 70 11

13 14 39 34 80 23 98 21

71 53 60 95 70 84 20

8/12

28 23 17 23 68 99

10/11

21

13/18 10/17 23/24 26 29

55 79 56 56 28

100

INDEX SCRIPTORVM III, )h I IV, 11, 1 IV, 11, 3 IV, 11, 4 passim

V V II IV IV V IV

109

XIV

7

XIV

U/M

VII IX

4/5 5/6 32

99 99 14 39

24

43 93 43

79

l9

34

8

II

1/2

48

VIII

3/4

73

96/97

20

XII IX

26/27

Gregorivs Tvronensis Vitae patrum (M G H, scr. mer. I, pars II) 8, 5, P' 695 И Prvdentivs (CC SL 1 2 6) Apotheosis 841-842

I

Peristephanon 3. 1-2 3, 161-165 3, 188

V V II

SiSEBVTVS

Vita Desiderii (J. Gil., Misc. Wisig.) 2, 1-3 2, 12 2, 13

2, 15-19 4, 2-6 4. 6-7 4,7-8 4, 10-12 4, 21 4, 22-24

4, 4, 4, 5. 5,

23 24-29 24-25 1 2

5,6

5,8-9 10, 4-18 11, 11, 11, 13,

1 1-2 2-9 IO-11

M, 3-7 15,8-9 15, 13-16 15, 16-17 15, 18-22 16, 6-9 16, 11

IV V II V V IV V V V V V V V V V V IV V V V V I V V V V V V V

5

26

III

71/72 49/50

54

IV

Vi

VI

8/15

54 63

II

V IV X VI VI V VI XI

I

7/8 1/8 7/8 n1/112 22

57 70

1/2

VII

5/8

V3

II

11/12

VIII VIII VIII VIII

28/41

IX IV V VI V VI VI

35 54 81 63 69

132/140 54/5 5

VII

IV

H

42

51/52 82/89 70/71

88 71 71 54 27 75 75 76 78 10

3/7 3/4

78 56 56 62

23/29 105/108 112/113

57 69 69

1/3 25

no 16, 11-12 17. I-9 17. I 5-16 18, 2-7

18, 9 19. 1-4 19. 6-9

INDEX SCRIPTORVM V V II V V

VI VI

27 V VI

Epil. V V

IX

21, 13-14

V

IX

22, 6-1 1

V

XV

22, 1 1

Epil.

21, 12

17/18 21/30

VI

12/19 4

63 64 M 57 62

1/4

101

3/7 85 7/9 4/9

79 67 79 IOI

12

102

5/8 3 47

71

18

7 99 49 54

Svlpicivs Severvs Vita Martini (SC 133) 3, 2 V 7, 1 V 9, 3 III I ^3,8 V 26,5 V 27- 1 V Epil 27, 7 Epistulae (SC 133) III, 9 III, 11 HI, 14

VII XIII

XIV II III

V V V IV IV V V

XIII

V II

XIII

3/4 19 68/71 9/1 1

94 23

102

X

1/2

94 64 91 35 44

V

70/71 3

94

VI

XI IV

XIII

3/4 3I/32 105/106 38/39

60

Di*/e£i (CSEL I) I, 21, 4 II, 11, 5

21

M

95 M

11/12

34

RVFINVS

Historia monacorum (PL 73) 1 IV

IV

Valerivs Bergidensis (ed. R. Fernández Pousa) Epístola Egeriae IV IX 24 4, 20, p. 106 Ordo querimoniae IV IV 27/28 2, p. 160 Nuperrima editio III 4, P' 148 Historia Silensis (ed. Pérez de Urbel y González Ruiz-Zorrilla) 4, p. 116 V XII 1/17

43 34 50 92

INDEX SCRIPTORVM

1n

ViTAE VEL PASSIONES SANCTORVM

Vita Fructuosi (ed. Díaz y Díaz ) V 1, 18 II 6,3 V 8, 1 III 8, 12 II 8, 13-15 III 8, 15-16 IV 9, 1 V 9. 3 II 9- 3-4 V 9, 5-6 V 9. 6-7 IV 9-9 IV 10, 26 II 10, 30-3 1 V 10, 34 IV 10, 35 IV 10, 35-36 V 10, 36 I ". 5 V 11. 7 V 11, 14 V 11, 19 IV 11, 28 12, 1 III Praef. 12, 2 IV 12, 4-5 II 12, 9 V 12, 15 I III 13. 2-3 IV 14. 1 IV 1 5, 10 V 18,3

III V

IV VI VI VIII VI III XI II II III III XII V X

Praef. XI

Praef.

1/2 24 50

50

34/3 5 IO/lI 5/6

23 14 21

13

34 66 17 66 74 36 Ы 19 89 29

63/64 46 61/62 24/25 2/З 36 79 81

45/46 31

20/21 3/4 73 1

76

M 59

28 51

6 54 92 60

21 1 17

46

9/10 97 99 100/101 6/7 */3

25 20

21

5

91 12 21 25

X

22

46

in

9

50

Passio Adriani (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) XI V 10, 9, p. 269 V in 27, 3, P' 275

68/69 19/20

89

Passio Agathae (ed . A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) V VIII 4- 13-I4>. p. 221

77/78

77

71 27

67 56 56 56 68 39 85

Passio Ag netis (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) V VI 4. 1. P' 1'11 IV V 7. 3. P' 141 V IV 7, 4. P' i.78 IV V 8, 3. P' 1:78 VI V 26, 1-2, p. 181 VII IV 26, 9-13,. p. 181 XI V 26, 17-1:i p. 181 Passio Andreae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) V VI 6, 21, p. 63 V VI 9, 21-22, p. 63

28/29 26

99 17/26 7 72

86/87

51

67 68

1 12

INDEX SСRIPTORVM

Passio Сucufatis (ed. A. Fábrega, Pasion, Hisp. II) I0, 5, p. 313 V VI

92

68

Passio Dorotheae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 10, 4-5, p. 228 II

74/75

18

Passio Eugeniae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 3, 1, p. 83 IV IV 7, 4, p. 85 V v 13, 4, p. 87 IV IV 18, 9, p. 89 II 18, 11, p. 89 I 20, 8, p. 90 V v 26, 11-12, p. 92 IV III 29, 7, p. 93 V XI 29, 8-9, p. 93 V vu 32, 3-4, p. 94 V x 37, 2, p. 96 V XII

5/6 33 77/78 60 11/12 34 1815 76 76 60 22 32 104 91 3/4 71 31 83 13/14 93

38, 6, p. 96

V

IV

18/19

55

Passio Eulaliae (ed. A. Fábrega, Paston. Hisp. II) 11, 2-3, p. 72 V VI 16, 15, p. 76 V VI

72 72

67 67

Passio Euphimiae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 7, 10, p. 340 IV VII 9, 5, p. 341 V v

27 32

40 58

Passio Felicis (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 2, 5, p. 315 V IV

955

Passio Gervasii et Protasii (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II)

5, 5, p. 280 6, 3, p. 280

II IV

I

Adsumtio lohannts (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 19, 3-4, p. 107 II Passio luliant (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 4, M, P. II9 V II V XI 9, 20, p. 122 V XIV 16, 8, p. 125 V rv 21, 2, p. 127 22, II, p. 128 V XIII V VI 26, 10. 13, p. 130 IV II 27, 7cP. 130 V VI 33, 1-2, p. 132 rv V 35, 4-5, p. 133 VIII V 37, 17, p. 134 XI V 40, L P. 135 VI V 40, 3. P. 135 VI V 4L 7, P. 135

42, 45, 47, 53,

4-5, p. 135 5. P. 137 2-3, p. 137 3, p. 140

rv V rv

ГХ

V

VI

rv ГХ

103 1/2

20 25

74/75

18

22

49 85

7 31

9 57 92 31 66

27/28 7° 104 66

128/129 21/22 21/22

5/6 66

100

55 97 68 28 66 56 77

91 66 70 43 55 42 66

INDEX SCRIPTORVM

113

Passio lustae et Rufinae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 8, 2-3, p. 298 III 51

24

Passio Leocadiae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 5, 4-5, p. 67 V XIV

2/3

99

Passio Mantii 4 (ed. Díaz, Anal. Bol. 100 -1982-) 4 IV VI

25/29

38

Passio Romani (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 4, 5, p. 19 V vi 4, 12, p. 19 V vi

86/87 72

68 67

Passio Syriaci et Paulae (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 3, 2, p. 388 IV VII 27

40

Passio Torquati (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 6, 12-15, p. 258 IV VI

25/29

38

27 20 24

40 27 43

2/3

99

Passio Valeriani (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 9, 4, p. 27 IV VII 13, l6, p. 29 IV II 26, 12, p. }} IV IX Passio Vincentii (ed. A. Fábrega, Pasion. Hisp. II) 4, 5, p. 359 V XIV

INDEX NOMINVM PROPRIORVM African(a)e regiones: III 4. Agustus(puer): I tit. 2. 18. 101. 103. 115/116. 1 1 9 (I passim). Ana (memorabilis amnis -, río Guadiana): II 97. Antichristus: V VI 138. Atalocus (episcopus Arrianus): V xii

9'

clesia: IV vin 2, V V 49, VI 59/60, XI 108. Eulaliae uirginis domus: I 3/4. Eulaliae sanctae cella: V XI 100/101. Eulaliae uirginis aula: V XII 27/28. Eulaliae uirginis altarium: V XV 2. Euseuia (nobilissima et sanctissima uidua Emeritensis): III 21.

Auernus: II 27. Caspiana (locum quo - uocabulum est, quod ab Emerita urbe milibus sedecim distat): IV vu 5. Ciprianus (sanctissimus - martyr): IV X 13. Claudius (dux Emeritensis): V X 29. 32. 39. 45. 48, XI 32. 40. 44. 50. 90. Coloniana -Caulin.- (monasterium cui — uocabulo est, quod ab Emerita urbe aut procul situm fere milibus octo distat): II 4. Caulianense monasterium: II 99. Caulianensis monachus: II tit. Dialogorum libri a Gregorio editi: Praef. 4. Eleuterius (arcidiaconus Emeritensis): V XIII 5 . Emerita (Mérida): V VIII 52. Emerita urbs: II 5 , IV VII 6, V IX 30. Emeri tensis -Emeret.- urbs: Praef. 16, I no, II 7, IV i 2/3, V II 13, V 20, VI 18. 58. 136, VIII 43. Emerita ciuitas: IV III 6, V VIII 60, X 30. Emeritensis-Emeret.- ecclesia: V VIII 47/48. 48/49. 82. 86, Xin 2. Emeretensis clerus: IV IV 20. Emeritenses ciues: V VI 23. Emeretenses episcopi: IV tit. Emeretenses patres: Tit., subscr. Erebus V ix 8. S. Eulalia -Eolal.- uirgo: IV VI 19, V II 14, VI 48. 54, vin 3. 58. 66, XI 97, Epil. 10. S. Eulali(a)e -Eolal.- uirginis basilica: I 123/124, III 7. 15, IV II 40, IV 36,vi3o/31,X2/3. 20, Vin 5. 37, v }}. 51. 101, vin 78, XI 12/13. 88, Xin 42/43. Eulaliae sanctae ec

S. Fausti ecclesia Emeritensis: IV VII 18. Fidelis (episcopus Emeritensis): IV III 10, v 3, VII 23. 25, IX 28 (IV III-X passim), V i 6. 12. Franci: V XII 12. Galli(a)e: V XII 1. 12. Gotus: Goti V X 2. 22; Masona genere Gotus V II 3; Renouatus natione Gotus V XIV 18; Sunna Gotus episcopus V X 1. Vid. Wisegoti. Gr(a)ecus: Paulus natione Grecus IV I 2; negotiatores Greci IV III 4. Granista (comes Narbonensis): V XII 8. Gregorius (G. Magnus, papa): Praef. 3' Helia (profeta): V I п. Helisseus (profeta): V I 11. Hispania uid. Spania. S.

Iherusalem ecclesia Emeritensis (eclesia sancte Marie que - nunc usque uocatur; eclesia senior que uocatur -): IV IX 7, V VI 61. Vid. S. Mariae ecclesia, senior ecclesia. Innocentius (episcopus Emeritensis): V XIV 2. S. Iohannis baselicula Emeritensis (baptisterium): IV IX 15. Iudei: V II 31, in 17. Laurentius (beatus - arcidiaconus et martir): II 92, IV X 14. Leouigildus -Leuui., Leoue.- (rex Wisigothorum, 571/72-586): III 4' 37' 5 3, V IV 4/5, vi n. 101, VIII 16, IX 2. Leouigildus appellatur: rex III 4. 42. 53, V IV 14. 18, V 22, VI

INDEX NOMINVM PROPRIORVM 20. 38. 64. 96. 101. 114. 127. 132; Visegotorum rex III 4; Arrianus rex V IV 1 5 ; Arrianorum rex V VI 15/16; impiissimus rex V V 68; inimicus impiisimus rex V VI 1 1 1 ; seuissimus atque crudelissimus Wisigotorum rex V IV 4/ 5 ; rex cru delissimus V VI 118/119, VIII 37; insanissimus rex V VI 46, VIII 30; princeps III 37, V IV 7, v 38; Arrianus princeps V VI 11; tirannus V vi 44. 106; crudelissimus tyrannus V V 1 ; atrocissimus tirannus V IV 30, VI 37/38; insanissimus tirannus V VI 81/82; impius tiran nus V vin 16; profanus tirannus V VI 57; rabidus canis V VI 42; diabolus V VI 66; pater perfidus (Recaredi regis) V IX 14/1 5. S. Leucriciae basilica Emeritensis: IV VII 19. Lusitania: V II 13. Lusitani(a)e prouincia: II 2, III 5, IV II 65. S. Mariae basilica (que quinque milibus ab urbe Emeretensi distat, quam... uulgus sanctam Quintisinam actenus uocitant): I 109. S. Mariae ecclesia Emeritensis (S. Iherusalem ecclesia uel senior ecclesia): IV IX 7. 14. Vid. S. Iherusalem ecclesia, senior ecclesia. Masona (episcopus Emeritensis): V tit., i 3. 5. 12, II 1, V 36. 51. 69. 79. 102, vi 10. 21. 107. 130, VII 2, VIII

31. 53. 59,ix30,x7.29.47,xiг. 29. 46. 82. I04, XII 2Ó, XIII 1. 17. }}. 75 (V I-XIII passim). Mauretania: V XI 78. Nanctus (abba Africanus): HI tit. 5 (III passim). Narbona (Narbonne): V XII 2. Nepopis (pseudoepiscopus): V VI 135, VIII 43. 51. 67. Orientes: IV III 4. Orientis partes: IV I 2.

Paulus (apostolus): II 91. Paulus (episcopus Emeritensis): IV I 1, n 73 (IV I-IV passim). Petrus (apostolus): II 91.

"5

Porta Pontis (porta urbis Emeriten sis): IV vii 12. Quintilia (puer coeus ac sodalis Agusti): I 116. S. Quintisina, basilica Emeritensis (basilica sancte Marie): I n1. Recaredus -Reccar.- (rex, 586-601): V IX 10, XI 49. 84. 90, XII 14. 23. Recaredus dicitur: rex V XI 53. 87; princeps V IX 11, XI 90. 107; hortodoxus princeps V XI 49; clementissimus princeps V XI 84; excellentissimus princeps V XII 2 3 ; uir ortodoxus et per omnia catholicus V IX 14; uir catholicus V XII 14; uenerabilis uir V IX 10. Redemtus (diaconus ecclesiae sanctae Eulaliae): III 16. 25, V III 37, XI 109. Renouatus (abba Caulinianensis et episcopus Emeritensis): II 6, V XIV 16. Romanus: Romana urbs Praef. 3, dux Claudius Romanis fuit parentibus progenitus V X 32. Sagatus (puer): V VII 11. 19. 29. Samuel: IV IV 3. Satanas: V vi 137. Senior (ecclesia -, Emeritensis ecclesia sanctae Iherusalem uel sanctae Ma riae): V VI 60, XI 12. Vid. S. Iheru salem ecclesia, S. Mariae ecclesia. Spania -Ispania-: IV III 5, V 13, V IX 2, xi 71. 76. Sunna (episcopus Arrianus): V V 9. 38. 72, VI 1, X 1, XI 43. 5 5. Sunna appellatur: Arrianus episcopus V V 64. 65, XI 43; episcopus Arriane partis V v 1 1 ; hereticorum episco pus V V 72 ; hereticus episcopus V VI 1, xi 44/45; hereticus V xi 84; Gotus episcopus V X 1 ; perfidie auctor V v 20; furcifer V V 27; pestifer V V 8. 27; insaniens perditus V v 28; infidelis V V 32; pseudoepiscopus V V 37/38, XI 55/56. Tartarus: V IX 8. Tartarea antra II 27, Tartarei ministri IV IX 24/25.

ii6

INDEX NOMINVM PROPRIORVM

Toletum (Toledo): V VI 50. Toletana urbs: V VI 19. 37. Vagrila (nobilis Gothus): V XI 87. 96. Veranianus (puer coeuus ac sodalis Agusti): I 118. Vildigernus (comes Narbonensis): V XII 9.

Witericus -Guitter.- (rex, 603-610): V x 22. 25. 44. 53, XI 1. 47. Wisegoti -Viseg.-: Ill 4, V IV 4/5 , IX 16. Vid. Goti.

INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM abba, abbas: I 1oo, II 6, III tit. 5. actuarius: V III 25. adfinitas = propinquitas: IV III 38. (a)ethereus: etherea regna Praef. 19, IV X 30. aethiopes uid. eziopes. agmen: candidatorum agmina IV VII 2 5 , de catholicorum hagmine sepa rare V X 5 . alba: Agustum in albam uidere stantem promeruit I 119; arcidiaconus cum omni clero in albis ab eclesia uenientes IV vi 5 . almus = sanctus: quidam almus leuita I 105, almus pater (=abbas) II 85, almus uir Fidelis V I 1 , almus uir Masona V V 5 1 , alma uirgo Eolalia V XII 28. altare, altarium: IV II 19, V V 5 3, VIII 2, XIII 45, XV 2. altilis: de altilia omnis parabatur ferculorum copia I 39. Altissimus: V II 4. am(o)enus: fui in locum amenum I 3 1/32 ; eduxit me in ortum amenissimum I 90. an(h)elabundus = anhelans: IV IX 6. angelus: IV II 59, IV 12; angelorum caterue I 24; (Nepopis) angelus Sa tane V vi 1 37 ; - angelicus: angelicis choris IV X 29, angelicis cetibus V XIV 35. anguis = diabolus: callidus anguis V II 26. anima: II 73, III 61, IV IX 29, V III 12, IX 7, XII 18, Хin 61. animaduertere: animaduerti ( = -tere) gladio V X 56. antestis (jf. antistes, gen. sing. antestis V i 1 2) = episcopus: IV IV 29, V I 1 2, II 1, V 102, VI 130.

Antichristus: V VI 138. apostatare: uiri Dei animum a recta fide apostatare V V 3. apostolus: sanctissimi apostoli Petrus et Paulus II 91. arcanus: arcana V II 30, VI 129. arc(h)idiaconus : IV vi 5 , V XIII 5 . 1 1 . 22. 56. 74; beatus Laurentius arci diaconus et martir II 92. Diaconus = archid. uid. diaconus.

ardue = arte: eumque ardue custodiendum Masone deligauit V XI 45 . argentum ecclesiae Emeritensis: V VIII Arrianus : qui (rex Leouegildus) quamlibet esset Arrianus III 38; Arriana heresis V IV n/12, V 8. 34/35, VI 39, IX 1 5 ; Arriana pars V v 1 1. 68, XII 1 3 ; Arriana superstitio V VI 5 2 (V IV 20); Arriana calamitas V IX 28; Arriane prauitatis baselica V VI 49; Arriani comites V XI 38; Arria nus rex (Leouegildus) V IV 1 5 ; Arrianorum rex (Leouegildus) V VI 15/16; Arrianus princeps (Leouegil dus) V vi 1 1 ; Arrianus episcopus (Sunna) V v 64. 6 5 , XI 43 ; Arrianorum episcopus (Atalocus) V XII 9. ars: Paulus arte medicus IV I 2, Renouatus multis artium disciplinis eruditus V XIV 23. a(d)striger: prodecessore adstrigeris ciuibus conserto in celis V I 7. atrium episcopi = episcopium: IV III 8, IV 35, vi 4. 10. 12, VII 32, IX 28, VIII 26. 27, V 55. 6l,X20. 21. 26. 38. 39, XI 9. 26. 108. I11, XIII 22; atrium eclesie V V 43, X 15; atria = porticus IV VI 27; atria (=ecclesia) sancta Dei V XI 91. auctoritas = diploma, charta: auctoritate conscripta III 39. audientes: Praef. 14, IV Praef. 5, Epil. 5' Auernus: II 27. aula: aula (=ecclesia) aime uirginis Eolalie V XII 27/28, superni aula regni V XIV 37. auspex: auspice Deo IV IV 29. baculum diaconi: V XI 110. baptisterium: ad baselicolam sancti Iohannis in qua babtisterium est IV IX 15. bellicus: bellica studia V X 35, caus(a)e bellic(a)e V X 3 5 . benedicere: I 76; - benedictio: Epil. 14; gratia benedictionis V VII 39. biothanatus: biothonate V VI 75. bona: IV II 76, IV 19, V II 18, VII 17. brabium: triumphum brabii V V 48.

1 1 8 INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM c(a)elestis: celestibus falangiis consertus IV X 30, celeste gaudium V II 19, celeste sacrarium V XII 19, celes tes legiones V XIV 35. c(a)elicus: semitis callibusque celicis prosequi II 12. ca(e)lum: I 28, II 73, V I 7, V 70, ХШ 47; celos V I 16; celi serenitas V VI 99. candidati = caelestes: I 48, II 93, IV VII 25. captiuitas: IV III 40, V VIII 67; captiui IV X 5. caritas (karitas codd.): IV IV 9, v 17, V II 5. 22. 27. 30; =familiaritas, consuetudo V X 10. carneus: moles carnea V V 78. casulla (nestis sacerdotalis): IV IV 31. catena: corporalis catena (theca B) IV IX 30. catholicus: V XI 59/60. 66; Clau dius... fide catholicus V X ¡y, uir catholicus Reccaredus V IX 14, XII 14;catholici VV40. 98.x 5, xii 16; uiri catholici Praef. 1, V VII 26; catholica eclesia V IX 27.x 5/6. 14; catholicus populus V XI 13, XII 37; catholica fides V IV 1 1 . 22, VI 44, IX 19, XI 56. 113, XII 2. 11/12. 25. cautio: IV x 7. 25, V in 39. Vid. chirografus. cella: I 13,II99, III 18,IViX28. ц. 3 5 ; cella ( = monasterium? schola mo nadaIis tie! epicopalis?) I 4; cella (=ecclesia) sancte Eolalie V XI 101/102; - cellula I 115, II 101, III 26, IV IV 36, V xin 32; cel lula = sepulcrum V XV 2. cellarium monasterii: II }). 39. 56. 61. Vid. promptuarium. c(h)arisma: paracliti carisma spiritus Praef. 3/4, Masona cunctis carismatibus refulgens V I 4/5. c(h)irografus: IV X 6. 21. Vid. cautio. c(h)orus: corus eclesie IV vn 2, IX 9; corns psallentium V Xiii 68 ; angelici chori IV X 29. christianus: Xpianum siue Iudeum V III 17.

Christus (Xps semper codd.): I 97, V II

32, vi 9, xiv 37, xv 4, Epil. 2. 9; Dominus Ihesus Xps I 23, II 73, IV IX 3 1 , V XI 5 1 ; Xps Dominus V IX 15'

cilicium: in cilicio et cinere cubans IV IV 38. clarus: clarissimus uir Claudius V x

30' clemens: clementissimus princeps Recaredus V XI 84. clerus: IV IV 10. 20, VI 5, V VIII 51, XIII 59; - clerici V XII 15. co(a)eternus: sancta Trinitas coeterna V IX 19/20. codex: huius codicis opuscula Epil. 7. coitus: coytum uirilem cognoscere IV II 51. columba: uirgo Eolalia in columbe speciem niuei candoris apparuit V VIII 3. comes: V X 4. 18, XI 38, XII 7. communicare: iube communicare V VIII 9. confessio: lacrimis et confessione satis facere II 88. confugere: ad baselicam confugere V XI 89; - confugium: ad Deum confugium facere V XI 93. congregatio: II 14, V XIII 8. conpadiatim (=copadiatim a copadium deriuatum): infantulum iam putridum membratim conpadiatimque abstraxit IV II 48. conpunctio : V XIv 7 ; - conpunctus est II 72. conscribere: auctoritate conscripta III 39, libertatis cartulam conscribere V XIII 1 9 ; — conscriptio : facere de rebus suis conscriptionem IV II 61. consecrare: Deo animas consecrare V III 12.

constantia: V in 64, vi 46. 81; mentis constantia V v 56; - constans: constans in cunctis V HI 66, constans in cunctis aduersis V III 67, constanti animo V vi 3 5 ; - constantissime V IV 13. consuetudo: secundum consuetudinem V xin 59. contumelium ( = -lia): V VI 41. 133/134' conuersatio = ratio agendi: II 10. corona gloriae: ad preparatam peruenire coronam IV IX 31. corpus: in corpore positus IV VII 1, in corpore esse IV VII 37; e corpore egredere Praef. 18, V XIV 37; e cor pore migrare II 89. 94, IV IV 40,

INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM 119 VIII 1 3 ; anima e corpore resoluta V IX 7; animas e corporibus excutere III 61 ; corporis dominici (= Domini) sacramentum II 83; - corporalis: corporalis catena IV IX 30. corpusculum = cadaver: I 114. 123, II 94, III 8, V V 54. cothurnus =superbia: deposito cutur no uel fastu V XI 102. cruor: corporis cruorisque dominici sacramentum II 83. culmen: culmen principatus V IX 12, regale culmen V IX 13, sacerdotii culmen V XTV 16. custodia: in custodia tradere V XI 26, custodie mancipare V XI 47, custo dias ponere III 19. custodire: dux Claudius Sunnanem Arrianum episcopum ardue custodiendum sancto Masone episcopo deligauit V XI 46; = obseruare IV II 55' d(a)emon: demones III 59. damnatio = exilium: V vin 38. debacchor: quantum tu in me crudelius fueris debaccams V VI 79. decretum: IV IV 24, V V 50, XI 98; decretus sui sententia V XI 50. defensor cum accus. : defensor catholicam fidem V IX 18/19. delictum : II 90, V V 1 8 ; defiere delicta IV X 4, V XI 58, XIII 10. Vid. peccatum, piaculum. demum = ¿íb»o: I 61. diabolus: V VI 66 ( = rex Leouigildus). 137, X 2, XII 2; - diabolicus: consilio diabolico V IV 9, X 4. diacon, diaconus (acc. sing. diaconum et -nem, acc. pl. -nes, abl. pl. -nibus): III 16/17. 25' 32. IV IV 1' VII 7, V III 37, XI 109. 1 10, XIII 63, XIV 6; diaconus = primus diaconus, archidiaconus V XIII 68; - diaconatus IV IV 30. Vid. leuita. dies dominicus: IV VI 4. discessus = decessus: IV V 1 (et V XIV 1 in app. crit.). disciplina: Renouatus abba in omni disciplina strenuissimus II 9, sub pedagogorum disciplinam II 62, Renouatus episcopus multis artium disciplinis eruditus V XIV 23, Re

nouatus episcopus in omnibus dis ciplinis eclesiasticis instructus V xiv 26. docere = discere: IV IV 6. dogma: peruersum dogma Arrianum V V 12, VI 52; impium dogma Arrianum V XI 79/80; sanctum dogma catholicum V XIV 31. domina: Eulalia domina scriptoris I 124; Eulalia domina Masonae V vi 5 3, VIII 4. domus (—ecclesia? monasterium? scbola monachalis uel epicopalis?): in domo egregie uirginis Eulalie I 3. draco = diabolus: ueternosus draco V II 24; draco inmanissimus V IV 5/6. dubietas: Praef. 7. dulcifluus: dulcifluus sacri pectoris sui affectus IV II 2. dux (Claudius): V X 30. 45, XI 32. 40. 44. 50. edictum: preceptionis edictum V VI 18. egeni: IV X 5, V vin 85, XIII 76. egentes: IV II 69. egregius: egregius uates Gregorius Praef. 2, egregia uirgo Eulalia I 3, egregius uir Claudius V X 45, Re nouatus egregius in omnibus operibus suis V XIV 24. elemosina: V III )), VII 30, XIII 76. Vid. stips. episcopium: V XIII 52. Vid. atrium, sedes. episcopus: IV tit., I 7, II 73, III 7, V 3, IX 28. 47, X 25, V tit., I 13, III 4, V 34. 36. 43. 67. 69. 80, VI 10. 21, vin 22. 45, IX 30, x 7. 26, XI 2. 29. 46. 61, xn 26, xin 17/18. 23. 26. 33. 60. 63. 7 5 ; aliene ciuitatis episcopus V VI 138 (cf. V VIII 45); episcopus Arriane partis V V 1 1 ; Arrianus episcopus V V 64. 65, XI 43; Arrianorum episcopus V XII 9; hereticorum episcopus V V 72; hereticus episcopus V VI 1, XI 44/45; pseudoepiscopus V V 37/38, XI 5 5/56; Gotus episcopus V X 1 ; - episcopatus V III 10. Vid. antestis, gubernator, pater, pastor, pontifex, sacerdos. ephebus: effebus I 2.

120 INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM eremus: heremi loca III 34. ergastulum: ergastulis trudi II 24. error = haeresis Arriana: V IX 26. 28, XII 1o. euangelicus: euangelice auctoritatis uox Praef. 11/12. euectiuncula = tumentum: nicil omnino, unde nobis uel euectiuncule nostre in postmodum emamus, habebimus V vII 13. excellais: excellentissimus Reccaredus princeps V XII 23. excelsus Deus: dextere excelsi inmutatio II 81. excubie = uigiliae: I 10. Vid. officium ecclesiasticum. exilium: V VI 22. 69. 71. 73. 74. 76. 109. 132, XI 54. 87; exilio tradere V VI 74; exilio religare ( = relegare) V VI 109/110. 132/133, XI 87; exilio ligare ( = legare, relegare B) V XI 54/55. eziopes (scil. aethiopes) = daemones: eziopes tetri IV IX 21. fabula: fináis fabulis Praef. 17. facultas = bona: omnis facultas eclesie IV II 75. facundia: garrulas facundie spumas IV Praef. 2; - facundas: ore facundo V v 91. fama: V IV 2. familia: Renouatus familie splendore conspicuus V XIV 1 8. familiaris: puer familiaris IV VII 5. famulus: V vII 3, XIII 76; translate Dei famulus V V 25. 31. 106, VI 7. 47, VIII 34, IX 33, X 7. fastidium legentium: IV vII 4; - fasti diosas: fastidiosi lectores Epil. 6. femina: III 19, V XIII 70; -femineus: III 30. Vid. mulier. fides =fiducia: Praef. 8. I4; = religio V II 6, VI 3. 108, X 33; recta fides III 55, V v 2; uera fides V IV 14/15, IX 17; sancta fides V v 29; catholica fides V IV 1 1. 22, VI 44, IX 19, XI 56. 113, XII 2. 1i/1г. 25; Сlaudius fide catholicus V X 33; fides Arriana V VI 3. 108. fideles: V II 30, v 31. 57. 62. 94. filius: Filius ex Patre genitus V IX 22. fiscus: III 39. fiasco: uasa uinaria que husitato no

mine gillones aut flascones appellantur II 46. forsitan = forte: IV VU 16; = si forte V IV 19; ne forsitan = ne forte V IV 23, XI 25. 35. fortassis: ne fort ass is = ne forte Praef. 8. fraglare = fragrare: I 92; =flagrare I 107, V II 30; - fraglantia =fragrantia: nitor ( = nidor) fraglantie IV IX 36; — fraglans =flagrans: fraglanti animo II 82, amore kari taris fraglantes IV V 17. frater: I 105/106, II 90, III 33. 35. 40, IV II 29. 34, IV 34, VIII 7, X 16, V II 9, III 49, vII 33. garrulus: garrulas facundie spumas IV Praef. 2. generosus: Renouatus generoso stig mate procreatus V xIV 18. genetrix: V XIII 70. gens: in quoquumque loco, gente uel regione V XI 74; totum (=totam) Wisegotorum gentem V IX 16. gentiles: V II 31. genus: genere Gotus V II 2/3, quosdam Gotorum nobiles genere V X 2, nobili genere V X 32, comites nobi les genere V XII 7; = status, ordo: ex genere senatorum uir IV II 3. gillo: uasa uinaria que husitato nomi ne gillones aut flascones appellantur II46. globus igneus: IV VII 18. gloriosus: gloriosa uirgo Eolalia V V 101, VIII 14. gradus ecclesiastici: per singulos gradus producere IV IV 6. gremium: gremium eclesie sancte V VI 21, gremium catholice eclesie V X 5. gubernator =episcopus: V VIII 83. h(a)eresis Arriana: V IV 12, V 35, VI 39; Arriane hereseos prauitas V V 8; Arriana hereseos prauitas V IX 14/1 5 ; - h(a)ereticus: V VI 54, IX 26; hereticorum Sunna episcopus V v 72; hereticus Sunna episcopus V VI 1, XI 44/45. 84. heres: heredem bonorum instituere IV IV 19. (h)istoria: istoriam texere V XII 5.

INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM 121 (h)olocaustomata V XII 19. (h)olosirica uela I 33, clámides olisericas V III 53/54. homo = minister, seruus: III 44, V XI 14; homines regis V VI 132; homi nes Emeritensis eclesie V vin

48/49. honor: priuilegia honoris sui (episco pates) IV IV 36, patrimoniis uel honoribus priuati V XI 54. (h)ortus: ortus contiguus monasterü II 47' hostis = diabolus: antiquus hostis IV vi 1 5, V VI 4/5, IX 32; antiquissimus hostis V II 23/24; truculentior hostis V V 4; s(a)euissimus hostis V VI 129. hymnizare: V XII 28/29. idem = item: I 76. idoneus =dignusfide: idonei uiri II 1. immaculabilis : animus inmaculabile conscientia V IIi 61/62. imperium: regium imperium V V 40. impietas = baeresis Arriana: V VI 107, IX 26; - impius: impium dog ma (= baeresis Arriana) V XI 79/80, impius tirannus ( = Leouegildus) V vin 16, impiissimus rex V V 68, vi 1n. impositio manuum: manus in nomine Domini super infirmum imposuit IV и 45/46. incensum = thus: IV IX 36, (arcidiaconus episcopo) incensum ex more obtulit V XIII 60. inclitus: comites incliti opibus V XII 7' indemnis =indemnatus: quum indemnis quasi reus ad exilium duceretur V vi 22. indignus: ego (scriptor) indignus I 42, ego (scriptor) indignus et omnium peccatorum primus I 96. inertia: Quantus igitur qualisque fuerit, inertia nostra ad singula explica re non ualet V in 1. infidelis: V V 32. infra = intra: IV IV 4 (et V XI 109 in app. crit.). ingenitus: Pater ingenitus V IX 22. ingenuus: IV III 28. inlustris: matrona inlustri stigmate

progenita IV II 5 , inlustris uir IV II 9, uir inlustris Claudius V X 39. inops: V II 16; inopes V II 18. inperiti = illiterati: IV Praef. 6; — inperite Epil. 3. inreprehensibiliter: IV IV 13, V III 6, XIV 34. insidi(a)e: disposita multitudo in insidiis V XI 40. iudex: iudices V v 43. 64. 65. 67. iudicium: iudicium Dei II 64. 66, IV II 39, V VIII 26, IX 5; diuinum iudicium V X 64, XI 80; futurum iudicium IV VIII 8 ; Deus sanguinem innocuum ulciscens rumpheali iudicio V XII 24. iuramentum: cum iuramento testatus est I 121/122. tus asyli (ecclesiarum) uid. confugere, confugium. ius eclesie IV v 6. laudes: IV IX 14. 18; matutini laudes III 26. Vid. officium ecclesiasticum. lectores: Epil. 6;-legentes: Praef. 14, IV vii 4, Epil. 5. legio: celestibus supernarum partium legionibus coniuncturus (=coniungendus) V XIV 35/36. leo —diabolus: II 59. leuita = diaconus: I 96. 105. liber: Liber Vitas tit., Dialogorum libri Praef. 4. libertas: libertatis cartula V XIII 18/19; _ "ber V in ll' litterae: Agustus inscius litteris I 2, pueri paruuli in scolis litteris studebant II 61/62. locus = fundus, ager: precipuus locus fisci III 39. 44. lucifluus: lucifluo eloquio V V 96. lupus = diabolus: lupus uorax II 12/13. maiores: prisca maiorum gesta III 1. malle = uelle: I 97, V IV 23, X 47. mancipius = mancipium: seruitium quod infimus consueuit peragere mancipius V xi 102. manna: successoris manne dulcedo V 1 8. martyr: Laurentius martir II 92 ; Eula lia martir III 16, V V 54; basilicas

122 INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM martirum IV vin 3, x 16; Ciprianus et Laurentius martires IV X 13/14; caterbis martyrum V XII 19. matrona =uxor: IV II 4. 14. matutinum officium: IV IX 4. Vid. officium ecclesiasticum. medicus: IV I 2, II 7. 11. 14. 24; medici eclesie IV II 2 1 ; medici xenodochii V III 14. 16. 24. memoria: uir pie memorie Renouatus abba II 6, memorie tradere IV VI 3, memoriam facere V X 1. meritum: IV vi 14, V I 8, II 2. 20, IX 12, xiv 2; merita sancte Eolalie IV VI 18, V II 14, VIII 58. migrare: de hac luce migrare I 85; migrare e corpore II 89. 94, IV IV 40, VIII 1 3 ; ad etherea regna migrare IV X 30. miles (noт. sing. milex V vi 85): mi les Christi V VI 8/9, Epil. 2; milex Dei V VI 8 5 . minister: ministri xenodochii V III 14; ministri regis V VI 17. 112; Tartarei ministri IV IX 24/2 5 ; ministri diaboli V IX }}; more ministri in missa IV IV 31; — ministerium: seruitii ministerium peragere I 4; =uas, supellex: omnem ministerium pre parare I 47. miraculum: I 43, II 3, V VI 126; miracula Praef. 2, IV praef. 9, V II 10/11, Epil. 1. Vid. uirtutes. missa: V XI 11. 12; missarum solemnia IV vi 9. monachus: II tit. 10. 16. 100, III 12. monasterium: II 4. 32. 39. 47. 99, V III 10, VI 133, VII 24, VIII 1/2. mos: talis mos est I 9; ut mos est IV VI 5 ; iuxta quod mos est V XI 12; ut moris est I 7. 100; ex more I 123, II 35. 95, IV III 6, VI 7, VX41, XI 11. 39, XIII 55. 60; more solito II 60; more ministri IV IV 31; more priscorum V XII 30; mores = ratio agendi II 16. 67, V II 4, V 14, VI 107, XII 8. mulier: III 9. 14, IV II 44, V VII 18. 19. 30, XI 18; =uxor: IV II 48; muliercula IV X 9, V VII 1 1 . mundus: IV IV 39; - mundialis: procell(a)e mundiales V VIII 1 1 . munificentia: V III 47. 48.

natio: Paulum natione Grecum IV I 1/2, Renouatus natione Gotus V XIV 18. negotiator: negotiatores Grecos IV III 4. 25 (IV m passim). nobilis: nobilem prosapiem IV II 5, Masona nobilis (h)ortus origine V II 1 , quosdam Gotorum nobiles V X 2, Claudius nobili genere (h)ortus V X 32, comites nobiles genere V XII 7, nobilissima uidua nomine Euseuia III 21, nobilissimus uir ex genere senatorum IV II 4. Vid. inlustris. nouellus = recens: nouella narrare III 1.

obryzus: animas omni auro obryzo puriores V XII 18. obsequium: obsequium ex(h)ibere I 5 1 , dulci obsequio obedire IV IV 14, debitum deferre obsequium V in 56, obsequium reddere V X 46. occursus: prebuere occursum IV in 7, prebuere in occursum V XI 39. officium ecclesiasticum: IV IX 1 2 ; offi cium eclesiasticum IV IV 4/5, ix 1/2; sacrum officium IV ix 5 ; ma tutinum officium I 10/11; uespertinum officium V XIII 55. 67. Vid. excubie, laudes, matutinum, uespera, uigilae (cf. etiam III 18 quando ad orationem nocturno tempore in eclesiam de cella procederet). opinio =fama, rumor: III 36, V IV 2. 4' oraculum: oraculo diuino IV II 43. oratio: IV II 13. 41, IX40. 41, V XIII 49; gratia orationis I 1 10, V VIII 2; quando ad orationem nocturno tem pore in eclesiam de cella procederet III 1 8 ; orationem fundere IV II 4 5 , X 1 8 ; inter uerba orationis V xin 79. Vid. prex. ordinare: ordinare episcopum IV I 7, IV 18, V III 4. 9, XI 60; ordinare diaconem IV IV 7, V XIV 6; =iubere: ut pergeret ordinauit V XI no. ordo: sacerdotalis ordo V I 5, ordo diaconorum V XIV 6. origo: Masona nobilis origine V II 2. ornamentum: ornamentum (=-torum) insignia V VIII 46/47. ort(h)odoxus: Masona uir ortodoxus

INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM 123 V I 3 ; Recaredus uir ortodoxus V ix 14; hortodoxo principi Reccaredo V XI 49; virorum ortodoxorum Praef. 1; ortodoxi V V 98. p(a)edagogus: pueri paruuli qui sub pedagogorum disciplinam in scolis litteris studebant II 62. p(a)enitentia: V XI 65. 66; penitentiam percipere I 107/108, IV vin 11; penitentiam accipere I 108, IV VIII 12; penitentiam agere V XI 57. 62/63; penitentie remedium II 8 2/8 3 , IV VIII 1 1 ; penitentia plenaria II 86 ; - p(a)enitudo : acta penitudine V XI 59. palatium regis: V vi 119. paraclitus spiritus: Praef. 3/4, V i 1 1. Vid. Spiritus sanctus. parentes: IV III 18. 20. 28. 29; Roma nis parentibus progenitus V X 32. parsimonia: II 24, V V 52/53. Pascha: V III 5 3, XI 10. 1 1 ; Paschalis sollemnitas V XII 29. pastor: a) abbas monasterit II 1 1/12; b) episcopus V I 13, VI 24. 27, VIII 89 ; c) Christus pastor et saluator bo nus II 58/59. pater: a) abbas monasterii II 85; b) episcopus tit., IV Praef. 9, IV 16, V II 27, XIII 12, subscript.; c) Deus Pater V IX 21. 22; d) prisci patres Helia et Helisseus V I 10/11. patria: IV III 19. )}. 43, V VIII 68; superna patria II 1 1, IV II 71/72, V

21, XI 112.

I 1.

Patrimonium: IV II 73, V 11, V III 13. 25, XI 54. 83. 97. pauperes: V III }}, VII 4. 35. 42. peccare: V VII 3 5 ; - peccator: I 96, II 74; - peccatum V XI 6. pecunia: IV in 3 3 ; - pecuniola V XIII 20. perciter = cito, pemiciter: V X 38. peregrinatio = relegatio, exiltum: V VI 134, VIII 11. peregrini: V in 14. perfidia = mala in Deum fides, haeresis Arriana: V IV 16. 23, V 2. 20, XI 79; - perfidus: pater (Reccaredi) perfidus (scil, Leouegildus) V IX

H/M' phalanx: celestibusque consertus IV X 30.

piaculum = peccatum: II 2 5 , IV IV 39, V x 55, XI 62. plaustrum:plaustraV VIII 48. 61. 63. 65, XI 14. plebs: IV in 2, V I 13, IV 12, xn 26. 28. pompa: faleratas uerborum pompas IV Praef. 1 , pompa uerborum Epil. 3' pontifex = episcopus: II 7, IV IV 2 1 , V I 9, II 20, III 9, V 22, VI 29/30; pontificatus: IV I 6/7, IV 33. populus: V II 10. 15. 19, V11. 37. 66, VIII 51, X 6. 41; catholicus populus V XI 13, XII 37. potentes: Paulus cunctis potentibus potentior IV II 75. potestas: potestas proprii pontifias V v 22, proprii episcopi potestas V V 34, catholicorum potestas V V 40, transitoria potestas V XIII 14; = ho mo potens IV III 3 5 ; = facultas, licen cia II 35, IV vi 16. potiri: diemque ipsum iucunde Do mino cum omnibus suis potitus est IV VI 23. pr(a)eceptio: eius (regis) preceptionis edictum implentes V VI 18. pr(a)eceptum: II 38, V III 1 5 ; preceptum Domini IV IX 42; preceptum regis V XI 86/87. pr(a)edicare: V IX 20; - pr(a)edicatio: V IX 16/17, XIV 32; - pr(a)edicator: V IX 18. pr(a)edium: predia IV V 7, V III 10.

falangiis

pr(a)edo = diabolus: predo funestus V v 23. pr(a)emittentes = praetermittentes: IV Praef. 1. pr(a)enotatio: ueridico prenotationis stilo Praef. 4. pr(a)epositus: ministerium ei a pre posito celle uenerabile uiro deligatum I 4. pr(a)esul = papa Romanus: Praef. 3. ptex = oratio: III 38, IV I 10, VI 15, Vii 13, XI 21, XII 22, XIV 10; preces fundere (cf. orationem fundere) V XIII 48. Primarius: cuiusdam primarii ciuitatis ex genere senatorum nobilissimi uiri matrona IV II 3. princeps = rex: Leouigildus princeps

124 INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM III 37, V IV 7, V 38, VI 1 1 ; Recaredus princeps V Ix 1 1, XI 49. 84. 90. 107, XII 23; -principatus: V IX 12. priscus: priscis iam temporibus Praef. 8 ; prisca maiorum gesta III 1 ; instar priscorum patrum Helie condam et Helissei V I 10/1 1 ; more priscorum V XII 30. priuilegium: priuilegia honoris sui (episcopatus) IV IV 36, baselicas cum omnibus earum priuilegiis V V 2 1 , XI 82/83. procella: V V 29, conturbationum procellas IV I 8, seculi huius procellis IV IV 38, procellas mundiales V VIII 11, insolentes totius urbis pro cellas V VIII 87 prodecessor =praedecessor (in episcopatu): IV I 8/9, X 33, V I 7. pr(o)elium: antiquus hostis rediuiua Dei famulo intulit prelia (premia alii) V IX 32/33; Сlaudius in preliis strenuus V X 34. profanus: profana mente II 86; profanus tirannus (Leouegildus) V VI 57; Nepopis, homo profanus V VI 137; comites (Arriani) prophani mentibus V XII 8. proficisci : aliam uiam tu mecum profecturus eris I 74. prolixitas rerum: et alia multa narrantur que scribere propter prolixitatem sui desiuimus IV VII 3/4. prom(p)tuarium monasterii: II 31. Vid. cellarium. prophetia: profetie gratia prescius IV IV 25. proprietas personarum sanctae Trinitatis: V IX 21. prosapies ( = -pia): matrona que nobilem traebat prosapiem IV II 5. prouincia: IV III 1 5 ; p. Lusitanie II 2, III 5, IV II 65 ; p. Mauretanie V XI 79.. proximus: dilectione Dei et proximi decoratus V II 8. psallere: IV vII 2, V XI 13; in coro psallentium V XIII 68. psalmodia: psalmodie canticum V XII 26. pseudoepiscopus Sunna V v 37/38, XI 5 5/56. pseudosacerdos ( = -episcopus) Nepo pis V VI 135.

puer: I 95. 118, II 61; puer = seruus, ministerl 37, IV III 10. 26, VII 5. 24, V III 53, VI 131, VII 9, X 9, XI 98, XIII 15. 3 2 ; puer familiaris IV VII 5 ; — puerulus I tit. 1. 3. 11ó; puerulus = seruus, minister V XIII 18. 25. s = peccatum: V XIII 57. redemptor: V VI 13. regalis: regale culmen V Ix 13. regius: fabor regius V V 33, regium imperium V v 40. regnum: V Ix 4. 1 1, XII 14; adminis tratio regni V IX 11; etherea regna Praef. 19, IV x 30; superni aulam regni V XIV 37. teligatio = relegatio: V VI 133. religio: catholica V X 33; religio Arriana V VI 108/109, XI 67; diuina religio V IX 18. religiosus: IV VIII 1, IX 1. 47, V XII M. res: res episcopi Pauli IV IV 2 1 . 2 3 ; res sancte Eolalie V VIII 66. 73; aliena res V III 43. reuerentissimus: reuerentissimus Renouatus abba II 5/6, reuerentissi mus uir Redemtus diaconus III 1 6. rex: I 41. 51. 76, V III 54, VI 103 (bis), X 4; Leouigildus rex III 4. 42. 53, V IV 5. 14. 15. 18, v 22. 68, VI 16. 20. 38. 46. 64. 96. 101. m. 114. 118. 127. 132, VIII 30. 37; Recaredus rex V XI 53. 87; Wittericus rex V X 22. Vid. princeps, tyrannus. ritus Arrianus: V XI 67. rhomph(a)ea: rompheas acutissimas IV IX 25; - rhomph(a)ealis: rumpheali iudicio V XII 24. ruralis: si quis de ciuibus urbis aut rusticis de ruralibus V III 27. sacerdos: IV II 17; = episcopus V VI 121 ; — sacerdotium V XTV 16; sacerdotalis ordo V I 5 ; - pseudo sacerdos V VI 135. sacramentum: corporis cruorisque dominici sacramentum II 83/84. sacrarium: Gregorius, sacrarium Spi ritus sancti Praef. I 0, celeste sacra rium V XII 19/20. sacrificium = eucharistia: sacrificium

INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM 1 2 5 manibus meis offero Domino IV II 17/18; sacrificium Deo obtulit IV VI 22.

s(a)eculum = orbis terrarum: I 84, IV IV 37, V ii 2. saluator: saluator noster II 2/3, V XII 17; pastor et saluator bonus II 59; Xpus saluator animarum II 73. sanctitas (in allocutione) : ne forsitan me tua sanctitas fallacem aut inlusorem existimet V XI 25. satisfacere: lacrimis et confessione sa tisfecit II 88; - satisfactio lacrimarum IV X 4, V xi 58. sauciare = sa tiare: V IV 7, V 24; =saucius, mero percussus, ebrius? satiatusP: tumulentia poculorum sauciatus II 50. sc(h)ola: pueri paruuli qui sub pedagogorum disciplinam in scolis litteris studebant II 62. scriptura: biblioteca scripturarum diuinarum IV IV 5 , sanctarum scrip turarum uolumina V V 46. Vid. uolumina diuina. sedes = episcopium: IV VI 24 (edis, i.e. aedis, B). seditio: aput Narbonam contra fidem catholicam diabolus excitauit seditionem V xii 3. sellula: in sellula leuari V XIII 42. senator: cuiusdam primarii ciuitatis ex genere senatorum nobilissimi uiri matrona IV II 4, ut nullus senato rum in prouincia Lusitanie illis repperiretur locupletior IV II 65. sententia: tremendi eius (scil. Dei) examinis metuenda sententia II 6 5 ; sententia regis III 5 5, V V 42, VI 107. 112, XI 53/54. 76/77; decretus sui (regis) sententia V XI 50/51; sententia Domini V VIII 40. sepulcrum: ueneranda sepulcra V XV 4' sermo: inpolitus sermo Epil. 2; obscuris sermonibus IV Praef. 4; rauidos oblatrare sermones V V 25; mellifluo sermone V V 8 5 ; scolasticos ser mones V V 96. serpens = diabolus: callidissimus ser pens V v 5 . seruare = obseruare: IV II 54. seruitium: seruitii ministerium I 4;

exibere seruitium V VIII 7, XI 101, XIII 1 8 ; seruitium persoluere in »tissa IV IV 32. servus: I 79, V in 16/17, vin 64; seruus (ecclesiae sanctae Eulaliae) V XI 97; translate seruus Dei III 54. 56/57. 57/58, IV II 13, V V 26/27, vin 72, XI 31; Nepopis seruus diaboli V VI 137; Masona seruus uirginis Eolalie V vin 15. 18; - servulus eclesie V III 50; translate seruulus Dei Praef. 5, V v 79; Ma sona seruulus uirginis Eolalie V VIII 5. Vid. famulus, homines, mancipium, minister, puer, puerulus. sexus (mulierum) : III 10. signum = tintinnabulum: signum ad matutinum (officium) dare IV IX 3/4' 19' silua: I 91, III 49. simplicitas: Innocentius uir summe sanctitatis ac simplicitatis V XIV 2; - simplex: puerulus simplex (scil. Agustus) I 2, puer simplex (Veranianus) I 118, Innocentius episcopus simplex V xiv 3, simplex mens V XIV 13/14, simplicibus narrare IV Praef. 3; - simpliciter: IV in 20, vin 6, V XI 16; simpliciter narrare IV Praef. 3, simpliciter miracula in timare IV Praef. 8. solidus (nummus): V III 38, vu 12. 18. 31. 36. spata: V X 57. species mulierum: III 11. spiritus nequam = diabolus: V VI 1 5 . 105. Spiritus sanctus: (Gregorius) sacrarium Spiritus sancti Praef. 10, (Fidelis) habitaculum Spiritus sancti IV IV 8, reuelante Spiritu sancto IV IV 24, sancto Spiritui qui per os seruuli sui Masone episcopi loquebatur V V 60. 79, Spiritus sanctus ex utroque (scil. Patre et Filio) procedit V IX 22/23, (Renouatus) lumine sancti Spiritus inlustratus V XIV 22. Vid. paraclitus spiritus. squalor sermonis: Epil. 3. stigma = stemma: inlustri stigmate IV II 5, generoso stigmate V xiv 18. stilus: ueridico prenotationis stilo Praef. 4.

126 INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM stips = eleemosyna: IV X 5, V VII 6. studium: Claudius in bellica studia eruditus V X 3 5 . substantia: sanctam Trinitatem coeternam uniusque uirtutis et substantie V IX 20. successor in episcopatu: IV IV 18, V I suffragiuin —auxilium: conmitante suffragio diuino V VI 34, adminicu lante suffragio diuino V XIII 2, reddita sunt a Domino Emeretensi eclesie copiosa suffragia V vni 85/86. suggessio = suggestio : V XI 53. supernus: superna patria II 11, IV II 71/72, V i 1; Deus hostibus suis superno brachio repugnans V XII 22, supernarum partium legiones V xiv 35/36, superni aula regni V xiv 37. su(p)prestitio (scil. superstitio) Arria tía: V IV 20, vi 52. tantumdem = tantum: II 87, V VI 130. templum: IV IV 3, VI 31, V V 104. 105. t(h)esaurus ecclesiae sanctae Eulaliae V VI 59/60, tesaurus ecclesiae sento ns V vi 60. testamentarius: testamentaria sanctione IV IV 19/20. testari: I 28; cum iuramento testatus est I 121/122. thymiama: tanto timiamatis suauissimo odore IV IX 35. tondere comam clerici: IV IV 1/2. tragoedia: traguediam texere V XII 4. tremissis (nummus, tertia pars solidi): V vii 21. 32. 35. 37. Trinitas: sanctam Trinitatem coeternam uniusque uirtutis et substantie V IX 19, Vni in Trinitati semperque Domino Epil. 12. trudere = retrudere: ergastulisque trudi precepit II 24. tunica sanctae Eulaliae: V VI 48. 53. 59. 83. 89 (V VI 48-98). turabula = turibula: diaconibus ex more turabula gestantes IV VI 7. turbo: turbines mundiales V VIII 11. turbus =toruus: turbo intuitu V IX tyrannis Arrianae baereseos: V XI

64/65.

tyrannus ( = Leouegildus rex): V IV 30, v 1, VI 38. 44. 57. 82. 106, VIII 16. ualefactio =ualedicere, ualefacere: da nobis osculum ualefactionis quia iturus es IV VIII 9/10. uas (accus, sing. uasem V III 29): V III 29, uas ire V v 3, uasa uinaria II 45 ; - uasculum: V III 31, uascula uina ria II 5 5 . uates = episcopus: Praef. 2, IV VI 1. ue(h)iculum: absque alicui ueiculi iubamine V XI 99. uenerabilis: propositus celle uenerabilis uir I 5 , diaconus uir uenerabilis Redemtus V in 37, uenerabilis uir Recaredus princeps V IX 10, uenera bilis uir Masona V XIII 7 1 , uenerabile corpusculum sacre martiris Eula liae V v 54, uenerabiles oculi Masonae V xin 46. uenia Dei: IV II 32. 39, X 19, Vxi 22. ueridicus: ueridico stilo Praef. 4. uerus: uera esse nullus ambigeat miracula Praef. 1/2; uera ueraciter narramus IV Praef. 2/3; (lectores) cognoscant me uera ueraciter exposuisse Epil. 9/1 1. uespera = uespertinum officium: V XIII 57. Vid. officium ecclesiasticum. uexillum crucis V VI 121. uiaticus: uiatica gratia II 87. uibariolus = hortus: I 74/7 5 . uicus: IV III 19. uigili(a)e: explicitis uigiliarum sollemniis 1 9. Vid. officium ecclesiasti cum. uillula: II 98. uirtus: IV I 4, III 3, IV 8/9, V 1 2/3. 5. 16,II4,IIi72,iV 1, v 17, VI 139, IX 23/24, XII }}, XIV 17. 24, Epil. 1 3 ; sancta Trinitas unius uirtutis V IX 20, uirtus pietatis V XI 29/30; uirtutes = miracula: HI 36, IV VI 3, V VII 2, XIV 28. uisio: I 29 (31-94), V VIII 9; - uisus: ei quadam nocte sanctissimi Ciprianus et Laurentius martires in uisu adstiterunt IV X 13/14 (cf. etiam V VIII 15/16 uirgo Eolalia... nocte quadam recubanti in stratu suo impio Leouigildo tiranno adstitit). uolumen : sanctarum scripturarum uolumina V v 46; diuina uolumina

INDEX VERBORVM ET RERVM NOTABILIVM 127 V XIV 27. Vid. scripturae sanctae. utilitas: pro utilitatibus eclesie catholice V X 14. uulgus: I 111.

xenium: exeniis V III 25. xenodocium: (Masona) xinodocium fabricauit V III 13. 18. 21/22.

CONSPECTVS MATERIAE PrólOgO

V-Vi

IntrOducción

VII-LXXVII

I. Preliminares

VII-X

II. ManuscritOs 1. Descripción de los manuscritos 2. Manuscritos eliminados . . . 3. Manuscritos perdidos

.

III. Tradición manuscrita: dos recen siones 1. Un nuevo título e índice . . . 2. Interpolación de una versión de la Vita Fructuosi. Adiciones finales Interpolaciones menores . . . Ь' Pasajes con una segunda redacción 4' Otras innovaciones .... IV. Filiación de lOs manuscritOs 1. Primera recensión: el grupo M P L С Familias a (M P) y c (L Q. El fragmento H 2 . LC dan un texto contaminado. Una recensión intermedia 3. La segunda recensión: E 0 A S o familia b 4. Conclusión y resumen .... V. EdiciOnes 1 . Edición de Bernabé Moreno de Var gas 2. Edición de Tomás Tamayo de Var gas 3. Edición de Francisco Bivar . . . 4. Edición del P. Flórez 5. Edición de C. de Smedt . . . . 6. Edición de Joseph N. Garvin . . 7. Edición de Aquilino Camacho

X-XXXI X-XXVIII XXVIII-XXX XXX-XXXXI XXXI-XLIII XXXII-XXXIII XXXIII-XLI XLI XLII-XLIII XLIII-LVIII

XLHI-XLVIII XLVIII-L L-LIV LV-LVIII LIX-LXXH LIX-LXI LXI-LXIII LXIV-LXVI LXVI LXVI-LXVIII LXVIII-LXX LXXI-LXXII

VI. NOticia de las traducciOnes del TEXTO

VII. CriteriOs de esta edición .

LXXII

.

.

LXXII-LXXVII

130

СONSPECTVS MATERIAE

APÉNDICE: La versión de la Vita Fructuosi inter polada en las VSPE

BIBLIOGRAFÍA

xcVII-c

TEXTUS Prefatio Opusculum Opusculum Opusculum Opusculum Opusculum Epilogus

1-10г 3-5 primum secundum tertium quartum quintum

6-13 14-20 21-24 25-46 47-101 101-102

INDICES Index Index Index Index

LXX1x-xcV

103-127 locorum S. Scripturae Scriptorum Nominum Propriorum Verborum et Rerum Notabilium

Imprimé en Belgique Printed in Belgium 0/1992/0095/15 ISBN 2-503-01161-6 relié ISBN 2-503-01162-4 broché ISBN 2-503-03000-9 série

.

105-107 108-113 114-116 117-127