S. Gregorii Magni Moralia in Job (Libri XI-XXII) [2] 9782503014333

Citation preview

CORPVS CHRISTIAN OR VM Series Latina

CXLIII A

,..~r. i.

:y• !-CI\

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CORPVS CHRISTIAN OR VM Series Latina

CXLIII A

S. GREGORI! MAGNI OPERA MORALIA IN JOB LIBRI XI-XXII

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIX

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

S.

GREGORI! MAGNI MORALIA IN IOB LIBRI XI-XXII

CVRA ET STVDIO

MARCI

ADRIAEN

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI BREPOLS EDITORES PONTIFICII MCMLXXIX

Digitized by

Google

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

./)/{

00 IC1/tv ~

ILi~ A SVMPTIBVS

SVPPEDITANTE

SVPREMO BELGARVM PVBLICAE ATQVE 0PTIMIS

MAGISTRATV

INSTITVTIONI ARTIBVS

PRAEPOSITO

EDITVM

© Brepols 1979 No part of this work may be reproduced in any form, by print, photoprint, microfilm or any other means without written permission from the publisher.

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CONSPECTVS SIGLORVM C

Casinensis 77 DD, s. X (XXVIII-XXXV) ct Casincnsis 78 DD, s. XI (XVII-XXII) Monaccnsis 6297, a. 783 (XXXII-XXXV) Sangallcnsis 206, s. IX ( Epist., Praif.) Caroliruhcnsis II, III, IV, s. VIII/IX (VI-XVI; XXlll-XXIX) Londincnsis, Addit. 31031, s. VIII (I-V) Manchcstrcnsis 83, a. 914 (V-XXXIV) Parisinus n.a.l. 2061, s. VII/VIII (1-V) Vaticanus Pal. lat. 24s, s. VIII/IX (1-V)

F G K L M p V Allli. Ang/. Ba.

codex sancti Albini Andcgaucnsis 8 codices Anglicani codex ccclcsiac Baioccnsis Bal. codex Stephani Baluzii (Paris. lat. 2206) Bu,. codex Bcccensis Bel. Bellouaccnsis (nostcr P ?) Be.ss. 1 •.1..J trcs codices Bcssarioni quos adhibuit Gallicciolli Big. Conchcnsis scu Bigotianus (Paris. lat. zz 18) Cam. Camotcnsis ccclcsiac codex (Chartres 2 76) ct monastcrii sancti Patris (Chartres 40) Colb. codex ascctcrii Dionysiani, postca Colbcrtinus co,,,p. 1 •.1. duo Compendicnscs Corb. Corbcicnsis Ebr. codex Ecclcsiac Ebroiccnsis Flor. codices Floriaccnscs Gem. Gcmeticcnsis (Rouen 496) Germ. Corbcicnsis, postca Germancnsis Lam/. 1 •.1. duo codices ccclcsiae Lauduncnsis codex monastcrii Longipontis Long. codex bcatac Mariac de Lyra (Paris. lat. 9559) L_yr. Mi,h. codex Michaclinus (Avranchcs 97 et 98) Nor,,,. omncs codices Normaniac scu Bee,., Big., Ebr., Gem., ½.Yr,,Mich., Prat., Vt. Re.g. 1 •.1..J./ 4 codices Rcgiie bibliothccac Rem. 1 Rcmcnsis ccclcsiac codex antiquior (Rcims 99/101) .Rem . .1. ciusdcm ccclcsiac codex inferioris actatis (Rem. 102) Re111ig.1 •.1..Jcodices monastcrii sancti Rcmigii Rcmcnsis Tm. codex sancti Martini Turoncnsis (Tours p 8, 319, 3zo) Val. codex monastcrii V allis-Clarac Vind. 3 codices Vindocinenscs (Vcndomc 47, 48, ,o) VI. codex monastcrii Vticcnsis Pal. PaJ.E PaJ.A PaJ.F Pat.C PaJ.L PaJ.P PaJ.K Pai.M

Digitized by

Patcrius, Liber TutimoniorNm Erlanganus 87, s. IX Ambiancnsis zzo, s. VIII Parisinus n.a.l. 1s97, s. VIII/IX Camcraccnsis n 7, s. XII Parisi nus lat. 2 30 3, s. XII Parisinus, Armam. 493, s. XII Colonicnsis Ecclcsiac 8z ct 97 Monaccnsis 14843, s. IX

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

CONSPECTVS SIGLORVM Pat.G Pat.W Pat.8

Sangallensis 241, s. IX Parisinus n.a.l. 641, s. Vigorniensis, Addit. 5, s. VIII

Lath. Lath.D Lath.I Lath.K

Lathcen, Eglogadt Moralib11slob - CCSL CXLV Petripolitanus F. v.l, n. 7, s. VIII Laudunensis 46, s. XIII Caroliruhensis CXXXIV, s. IX

Taio

Taio, Stnttntiar11mlibri V

Rom. 1471 editio Romana dd. 5.9. 14n Ven. 1494 editio Venetiana a. 1494 Par. 149J editio Parisina a. 1495 Bas. 1496 editio Basileensis a. 1496 Bas. I J 14 editio Basileensis a. 1514 Par. IJI8 editio Parisina a. 1 s1 8 editio Huldrici Coccii, Basileae I ss1 Cocc. Gil. editio loannis Gillot, Parisiis 1 s71 Rom. editio Romana quam curauit Petrus Tussianensis 1588-1593 Grus. editio Petri Gussainville, Parisi.is 1671 editio Maurinorum, Parisiis 1 705 µ editio loannis-B. Gallicciolli, Venetiis 1768 ss. Gall.

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

PARS TERTIA LIBER VNDECIMVS I, 1. Quamuis in prolixo opere esse culpabilis stili mutabilitas non debeat, ne quis tamen me ex locutionis meae immutatione reprehendat, in epistola libris praemissa causas reddidi cur tertiam huius operis partem ad aliarum usque simili5 tudinem minime emendando perduxi. Quibus scilicet exclusis, hoc quoque additur quod ab eo uersu, quo dicitur: Abundant tabe,-nacula p,-aedonum, eiusdem partis expositio incipit, et usque ad hoc quod scriptum est : Dulcedo eo1'um ue1'mis, disserendo pertingit. Quae nimirum tam multa sunt ut in uno 10 corpore comprehendi non possent, nisi sub magna breuitate dicerentur. Qui ergo ab aliis actibus uacat, legat cetera multipliciter dicta. Cui uero ad studiose legendum non uacat, huius partis ei breuitas placeat in qua non tam quae sentimus dicimus quam ea quae sunt dicenda signamus. lgitur quoniam 15 in ea multa, sicut me loquente excepta sunt, ita dereliqui, immutationem stili lector meus aequanimiter accipe, quia et saepe eosdem cibos edentibus, diuersitas coctionis placet. Sed quotiens partes singulas ad legendum sumis, reducere semper ad memoriam earn quam praeposui causae originem, stude, 20 quia et per beatum lob qui dolens dicitur, passiones Domini eiusque corporis, id est sanctae Ecclesiae designantur ; et amici eius haereticorum tenent speciem qui, ut saepe iam diximus, Deum dum defendere nituntur, offendunt. Qui dum fi.cte consulunt, sanctorum mentem fortiter affligunt ; nee tamen per 25 cuncta quae loquuntur a ueritatis cognitione desipiunt, sed plerumque et stultis prudentiam, et fictis uera permiscent; ut dum ex ueritate aliquid praerogant, facile ad falsitatem trahant. Vnde amici quoque beati lob modo despicabilia, modo autem mira sunt quae loquuntur ; quae tamen sanctus uir ali-

Liber XI, I, 6/7 lob

12,

6.

8 lob 24,

20

Liber XI, Tit. HIC SANCTVS GREGORIVS PAPA ECCLESIE ROMANE QVI HANC PARTEM TERTIAM SVPER LIBRV.M.BEA TI IOB QVI DICITVR MORALIA IN PROLIXO OPERE EXTENDIT K, INCIPIT EIVSDEM LIBER VNDECIMVS PARTIS TERTIE M I, 2 dcbct K Bm.1 ..1 3 libri M Ba. yr. Big. 9uam praem1s1 Ba.Lyr . Big. causas] K, alt. s s.l., M T11r.Norm. (rationcm Sag.), causam µ 8 corum] illius Ba. Ebr. 1-:yr.Big.al. 10 possint K 12 9ui edd. 11 scdcntibus M placct coctionis µ 19 pr(a)eposui] KM, praepositi al., proposui µ 20 qu 1a K 25 cognitione M 26 prudentiam) K At rdd.• -tia µ 27 aliquid K s.l.

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

LIBER XI.

586

1-11

quando reprobando conuincit, aliquando uero approbando suscipit, atque ad usum rectitudinis pertrahit etiam quae ab PL 9H eis recta, sed non recte proferuntur. Itaque inopiam suam despicientes despicit, atque in sterquilinio corpore positus, in quanto uirtutum culmine apud se sedeat ostendit, cum nihil 35 esse praesentis uitae diuitias memorat. Quas abundare et reprobis narrat dicens : 12,6 II, Z. Abundant tabernacula praedonum et audacter prouocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum. Facile est hominem tune diuitias despicere cum habet ; difficile uero est eas cum non habet, uiles aestimare. 5 Vnde patenter ostenditur quantus contemptus terrenarum rerum in beati lob cogitatione fuerit, qui tune dicit nulla esse quae abundant reprobis quando omnia amisit. Ait ergo : "' 367 Abundant tabernacula praedonum et audacter prouocant Deum, quia plerumque mali eo magis contra Deum 10 superbiunt, quo ab eius largitate et contra meritum ditantur ; et qui prouocari bonis ad meliora debuerant, donis peiores fiunt. 3. Sed intellegendum nobis est quomodo praedones appellentur, dum protinus addatur: Cum ipse dederit omnia 15 in manibus eorum. Si enim praedones sunt, uiolenter abstulerunt, et dubium non est quia uiolentorum non sit adiutor Deus. Quomodo igitur ipse dat quod hi qui praedones sunt nequiter tollunt ? Sed sciendum est quia aliud est quod omnipotens Deus misericorditer tribuit, aliud quod iratus haberi 20 sinit. Nam quod peruerse praedones faciunt, hoc dispensator aequissimus fieri non nisi iuste permittit ; ut et is qui rapere sinitur caecatus mente culpam augeat, et is qui rapinam patitur iam in eiusdem rapinae damno pro alia quam ante perpetrauit culpa feriatur. Ecce enim quidam in montis fauce con25 stitutus insidiatur itinerantibus ; sed is qui iter agit iniqua PL 9S5 fortasse quaedam aliquando perpetrauit, eique omnipotens Deus malum suum in praesenti uita retribuens ; atque hunc 30

32/36 Lath.

11,

II, 8/10 Lath.

1/;. 11,

4/7.

14/15 Lath.

11,

9.

17/20 Lath.

1 1,

9/ 1; .

30/31 aliquando (uero 0111.)adpro(bando suscipit) Min marg. 32 inopiurn 34 nihil] M Lath., nil K µ 36 ad r. abundare Lath. M, co". II, 2/3 manus Norm. al. 9 dorninum Lath. 11 prouocarc K debuerunt K Bm.1 .1 14 cum M addatur] KM, -itur µ 17 hi] hii KM, om. 18 sed om. Lath. est] autem Lath. quod Lath. 19 habere K Lath. 21 his K, co"·• M 22 his K, corr., M 23 20 praedones perucrsc µ quae M 24 uenice Jere omnes Norm. 25 iterantibus K his K, co"·• i\-1

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

LIBER XI,

11-111

insidiatoris manibus tradens, uel spoliari rebus, uel etiam interire permittit. Quod ergo praedo iniuste appetiit, hoc 30 aequissimus iudex iuste fieri permisit, ut et ille reciperet quod iniuste fecerat ; et iste grauius quandoque feriatur, per cuius nequissimam uoluntatem culpam omnipotens Deus in alterum iuste uindicauit. Ille purgatur qui opprimitur ; in isto reatus augetur qui opprimit, ut uel de profundo nequitiae quandoque 35 ad paenitentiam redeat, uel non reuertens tanto grauius aeterna damnatione feriatur, quanto diu est in sua iniquitate toleratus. Cum illo ergo misericorditer agitur ut peccatum finiat, cum isto districte ut multiplicet nisi ad poenitentiam recurrat. In illo mala purgantur dum uim sustinet, in isto cumulantur 40 dum facit. Omnipotens itaque Deus quod fieri prohibet iustum est ut fieri sinat, ut unde nunc exspectat et non conuersos diu tolerat, quandoque inde plus feriat. Bene ergo dicitur: A bundant tabernacula praedonum et audacter prouocant Deum, cum ipse dederit omnia in manibus eorum, 45 quia quod iniqui tollunt, eis hoc ipse dat, qui illis ad rapinam posset obsistere si misereri uoluisset. 4. Quod tamen intellegi de rebus quoque spiritalibus potest. Nam plerumque nonnulli doctrinae dona percipiunt, sed ex eisdem donis intumescunt, et magni prae ceteris uideri uo50 lunt. Atque omnipotentem Deum prouocare est de eius donis inter proximos superbire. Qui etiam praedones non immerito uocantur, quia dum loquuntur quae non faciunt, in usu locutionis suae uerba iustorum tollunt. Sed quia haec ipsa uerba supema eis gratia tribuit quorum tamen uitam in prauis s5 moribus relinquit, per semetipsos quidem praedones sunt, sed tamen bona quae habent diuinitus acceperunt. Sequitur: 12,7 III, li• Nimirum interroga iumenta et docebunt te , 12,8 uolatilia caeli et indicabunt tibi. Loquere terrae et respondebit tibi, et narrabunt pisces maris. Quid per iumenta nisi sensu pigriores, quid per caeli uolatilia r nisi summa atque sublimia sapientes intellegere debemus ? De iumentis namque, id est sensu pigrioribus, scriptum

45/46 Lath. 11, 13/14.

51/53 Lath. II, 15/17.

57 Lath. 11, 18.

Ill, 1/3 Lath. 11, 19/21.

28/29 interire] KM Btss.1.2, interimi µ 29/31 appetiit usq11einiuste .\fin marg. inf 29 appetit M 30 reciperit K, corr. qui M 39 uim om. M

41 fieri] aliquando praem. s.l. Bess.1.2 45 hoc eis Lath. M µ, om. KI Gall. 52 qui Lath. usu] K Af Lath., -umµ III, 6 namque K At Bess.I.2, quippe

Digitized by

Go ogle

µ

48 ex P, s./.,

prioribus M, corr.

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

µ 368

LIBER XI, 111-v

588

est : A nimalia tua inhabitabunt in ea. Et quia sublimia sapientes, in uerbis nostri Redemptoris euolant, scriptum est : /ta ut uolucres caeli ueniant et habitsnt in ramis eius. Io Quid uero per terram nisi terrena sapientes? Vnde et primo homini caelestia deserenti dictum est : Terra es, et in tsrram ibis. Quid per pisces maris nisi curiosos huius saeculi debemus PL accipere ? De quibus psalmista ait: Pisces maris qui perambulant semitas maris. Qui in magnis rerum inquisitionibus quasi IS in abditis fluctibus latent. Quid autem cuncta haec inquisita doceant, adiungit dicens : 12,9 IV, 6. Quis ignorat quod omnia haec manus Domini fecerit ? Ac si aperte dicat : Siue sensu tardiores seu sublimia sapientes ; siue terrenis actibus deditos seu huius mundi occupatos inquisitionibus requiras, cuncta haec creas torem omnium Deum fatentur et de potestate eius concorditer sentiunt, quamuis sub ea non concorditer uiuunt. Quod enim iustus quisque etiam uuendo loquitur, hoc iniustus plerumque de Deo uel sola uoce compellitur fateri ; fitque ut mali, auctori omnium, cui operibus resistunt, attestatione famu10 lentur, quia quern impugnare moribus ausi sunt, creatorem omnium negare non possunt. Quod tamen intellegi etiam iuxta solam speciem litterae utiliter potest, quia omnis respecta creatura quasi dat uocem attestationis propriae, ipsam quam habet speciem suam. Iumenta uel uolatilia, terram uel pisces 1s requirimus, dum consideramus quae nobis concorditer respondent, quod cuncta Dominus fecerit ; quia dum nostris oculis suas species ingerunt, se a semetipsis non esse testantur. Eo ipso enim quod creata sunt, per ostensam speciem creatori suo quasi uocem confessionis reddunt; qui quia omnia condidit, 20 qualiter etiam debeant administrari disponit. Vnde subditur : 12,10 V, 'Z. In cuius manu anima omnis uiuentis et spi7 Ps. 67, 11. 9 Matth. 1,, , 2. 13/14 Ps. 8, 9.

IV, 1/5 Lath. r 1, 22/26.

10 cfr. Phil. ;, 19.

11/17Lath.11,

26/;z.

11/12Gen. ,, 19.

19/20Lath.11,

v:n.

V, 1/3 Lath. 11, 1,5/37.

7 inhabitabunt] KM, habitabunt µ VNt'.J?. 8 nostris K, corr. M 13 per psalmistam M pisces maris 0111. pier. Norm. ambulat K 14 quia M

10 per om. 13/14 per-

IV, 1 quia Lath. manus d. h. omnia Lath. haec omnia Af 2 6 sentiunt q. s. ea concorditer non M s.l. ea Sag. patenter Bess.1..2 uiuunt] KM, -antµ 1 quippe K 8 uoce] de deo add. M, de/. 9 ad testationem Sag. 12 omnes K, corr. 18 enim ipso Norm. quo Norm. creatura M Bess..2Norm. 19 quia qui (s.l.) K, quia quo M 20 disponit] KM Lath., -posuit µ

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

9s6

LIBER XI,

V-VI

ritus uniuersae carnis hominis. Per manum quippe potestas exprimitur. Anima igitur omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis, in eius potestate est a quo est ; ut , ipse prouideat qualiter sit qui praestitit esse quod non fuit. Potest uero per animam omnis uiuentis iumentorum uita signari. Omnipotens autem Deus iumentorum animam usque ad corporeos sensus uiuificat, hominum uero spiritum usque ad spiritalem intellectum tendit. In eius ergo manu est anima 10 omnis uiuentis et spiritus uniuersae carnis hominis, dum et in illo hoc praestat animae ut uiuificet carnem, et in isto ad hoc uiuificat animam, ut ad intellegendam perueniat aeternitatem. Sciendum uero est quia in sacro eloquio spiritus hominis duobus modis poni consueuit. Aliquando namque spiritus pro anima, aliquando pro effectu spiritali ponitur. Pro anima namque spiritus dicitur, sicut de nostro ipso capite scriptum est : Inclinato capit8, tradidit spiritum. Si enim aliud spiritum quam animam euangelista diceret, exeunte utique spiritu, PL 9'7 anima remansisset. Pro effectu quoque spiritali spiritus dicitur "'369 20 sicut scriptum est : Qui f acit angelos suos spiritus et ministros suos ignem urentem. Angeli quippe, id est nuntii, in sacro eloquio nonnunquam praedicatores uocantur ; sicut per prophetam dicitur : Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirunt ex ore eius; quia angelus Domini exercituum est. Omni25 potens ergo Deus angelos suos spiritus facit, quia praedicatores suos spiritales efficit. Hoc autem loco si anima omnis uiuentis ipsa corporis uita signatur, spiritu uniuersae carnis hominis effectus intellegentiae spiritalis exprimitur. Sequitur: 12,11 VI, 8. N onne auris uerba diiudicat et fauces comedentis saporem ? Paene nullum latet quod quinque sensus corporis nostri, uidelicet uisus, auditus, gustus, odoratus et tactus, in omne quod sentiunt atque discernunt, uir5 tutem discretionis et sensus a cerebro trahunt. Et cum unus sit iudex sensus cerebri qui intrinsecus praesidet, per meatus tamen proprios sensus quinque discernit, Deo mira operante,

1,

7_.

6/9 Lath. 11, ~6/40. 17 Ioh. 19, 26/'1.9 Lath. 11, 40144. VI, 1/2 Lath. 11, 41 /46.

V, 2 autem Lath. 12 uiuificet Gall.

20.

20/21 Ps. 10\, 4.

23/24 Mal.

2,

2/15 Taio, Srnt. 4, \ (916CD).

3 animam M 8 spiritus Bess.1.2 10 spiritum .\f 24 de Af 25 qua M 27 spiritus M Lath./Jlk

VI, 1 /2 comcdcnt 18 K 2 sane Bess.2,a.m. in marJ!.. 3 corporis nostri om. Taio 4/5 uirtutcm discretionis 0111. M 6 meatos K, corr.

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

UBER XI,

59°

VI

ut neque oculus audiat, neque auris uideat, neque os olfaciat, neque naris gustet, neque manus odorentur. Et cum per 10 unum sensum cerebri omnia disponantur, quilibet tamen horum sensus aliud facere non potest, praeter id quod ex dispo~ sitione conditoris accepit. Ex istis ergo corporalibus et exterioribus, interiora et spiritalia colligenda sunt, ut per id quod in nobis publicum est transire debeamus ad secretum quod 1 s in nobis est et nosmetipsos latet. Intuendum quippe est quia cum una sit sapientia, alium minus, alium magis inhabitat ; alii hoc, alii illud praestat et, quasi cerebri more, nobismetipsis uelut quibusdam sensibus utitur, ut quamuis ipsa sibimet numquam sit dissimilis, per nos tamen diuersa et dissimilia 20 semper operetur, quatenus iste sapientiae, ille scientiae donum percipiat ; iste genera linguarum, ille gratiam curationum habeat. 9. Sed in his uerbis beatus lob quibus ait : A uris uerba diiudicat et f auces comedentis saporem, etiam de 2s electis ac reprobis aliquid innuere uidetur, quia uerba sapientiae quae reprobi audiunt, electi non solum audiunt sed etiam gustant, ut eis in corde sapiat quod reproborum non mentibus sed solummodo auribus sonat. Aliud namque est nominatum cibum audire solummodo) aliud uero etiam gu30 stare. Electi itaque cibum sapientiae sic audiunt ut degustent, quia hoc quod audiunt eis per amorem medullitus sapit. Reproborum uero scientia usque ad cognitionem sonitus tenditur, ut quidem uirtutes audiant, sed tamen corde frigido PL 9sB qualiter sapiant ignorent. Quibus uidelicet uerbis beatus lob 3S amicorum suorum imperitiam, et eorum qui de doctrina sapientiae inflantur arrogantiam reprobat ; quia aliud est de Deo aliquid scire, ·aliud uero hoc quod cognoscitur fauce intellegentiae gustare. Recte ergo dicitur: N onne auris ueret fauces comedentis saporem ? Ac si ba diiudicat 40 aperte arrogantibus diceretur : Doctrinae uerba quae uobis usque ad aurem ueniunt, mihi etiam per saporem intimum intellegentiae faucem tangunt. Quia uero infirma aetas, etiam cum recte sapit, ad praedi-

15/22 Taio, Sent. 1, 36 (768BC). Lath. 11, 47/49. 43/44 Lath. 11,

25/33 Taio, Sen/.

1,

36 (768C).

39/42

sz/, 3.

8 et M audire M 9 naris gustet) KM Taio, n. operetur G11ss.,-res -tent odorentur] gustet G11ss. 10 uno sensu Taio 12 et 0111. KM 16 sapientiam K, corr. aliut (11/roq.I.) Af maius K, maior M 24 faucis M 25 innucre uidetur] KM, uidetur innuere µ 28 aliut M 31 quod M 33 equidem Taio audiunt M 37 fauces M G11ss. 38 degustare M 42 faucem M Lath., fauces K, s s.l., µ 43 recta M

µ

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

UBER

XI,

VI-IX

59 1

candum non debet incaute prosilire, subditur : 12,12 VII, 10. In antiquis est sapientia et in multo tempore prudentia. Illa enim dicta in sapientiae radice solidata sunt quae per uiuendi usum etiam actuum experimento conualescunt. , Sed quia multis et longior uita tribuitur, et sapientiae gratia non confertur, recte adhuc in cuius iudicio ipsa dona pendeant demonstratur, dum subditur : 12,13 VIII, 11. Apud ipsum est sapientia et fortitudo : Haec non inipse habet consilium et intellegentiam. congrue de Vnigenito summi Patris accipimus, ut ipsum esse Dei sapientiam et fortitudinem sentiamus. Nam Paulus quo' que nostro intellectui attestatur dicens : Christum Dei uirtutem et Dei sapientiam : qui apud ipsum semper est quia : In principio erat V erbum et V erbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Habet autem Deus consilium et intellegentiam. Consilium uidelicet quia disponit sua ; intellegentiam quia ,o cognoscit nostra. Potest quoque in consilii nomine ipsa occulti iudicii mora signari, ut quod aliquando tardius delinquentes percutit, non quia iniquorum culpa non conspicitur, sed ut damnationis eorum sententia quae pro agenda paenitentia differtur, quasi tarda ex consilio prodire uideatur. Quod ergo ,, quandoque foras aperta sententia indicat, hoc apud omnipotentem Dominum ante saecula in consilium latebat. Sequitur: 12,14 IX, 12. Si destruxerit, nemo est qui aedificet , si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Omnipotens Deus humanum cor destruit cum relinquit, aedificat dum replet. Neque enim humanam mentem debellando , destruit sed recedendo, quia ad perditionem suam suffi.cit sibi dimissa. Vnde plerumque fit ut cum audientis cor exigentibus

VII, 1/2Lath.

II,

p/p.

,6 (168CD).

5/7 Lath.

1/10 Taio, Sent. 1, ,6 (768D). 8/10 Lath. 1 1, 60 /62.

5 /6 Lath. 14/17 Lath.

2/7 Taio, Sen/.

1,

11,

54fs6.

YIU, 1 /2 Lath. 58 /60; I Cor. 63 /66.

1,

II,

24.

IX, 1 /4 Lath.

11,

57 / 58. 6/8 loh.

67 /69.

1, 1

6/8 Lath.

11,

1 1, 11,

68/72.

44 prosilc:re M subditur KM, recte pratm. µ VII, 3 c:xpcrimento actuum K 5 sed om. Taio 6 non M s./. VIII, 2 ipse) etpran11. Lzth. 6 qui) quia K, corr., M quia] qui M 10 in) KM, 0111.µ occulta K, corr. a.m., Bus.1.2 T11r. 14 tarde T11r. 15 foras quandoquc: Lath., foris q. µ 16 consilium K 1 Af Lath., -io K2 I-ath." µ IX, 2 hominem 0111. Lath. nullus) nemo Lath. 2/3 omnipotens om. Lath. 3 relinquet K, corr. a.m. 6 dimissam M

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

µ 370

UBER XI,

592

IX

culpis omnipotentis Dei gratia non repletur, incassum exterius a praedicatore moneatur, quia mutum est os omne quod lo- PL 9s9 quitur ; si ille interius in corde non clamet qui aspirat uerba 10 quae audiuntur. Hine propheta ait : Nisi Dominus aedificauerit domum, in uanum laborant qui aedificant eam. Hine Salomon elicit : Considera opera Dei quod nemo possit corrigere quem ille despexerit. Nee mirum si a corde reprobo praedicator minime auditur, dum nonnumquam ipse quoque Domimis in his quae 1 s loquitur resistentium moribus impugnatur. Hine est enim quod Cain et diuina uoce admoneri potuit, et mutari non potuit ; quia exigente culpa malitiae, iam intus Deus cor reliquerat cui foris ad testimonium uerba faciebat. Bene autem subditur : Si incluserit hominem, nullus est qui aperiat. Quia 20 omnis homo per id quod male agit, quid sibi aliud quam conscientiae suae carcerem facit, ut hunc animi reatus premat, etiamsi nemo exterius accuset ? Qui cum iudicante Deo, in malitiae suae caecitate relinquitur, quasi intra semetipsum clauditur, ne euadendi locum inueniat quern inuenire minime 2s meretur. Nam saepe nonnulli a prauis actibus exire cupiunt, sed quia eorumdem actuum pondere premuntur, in malae consuetudinis carcere inclusi, a semetipsis exire non possunt. Et quidam culpas proprias punire cupientes, hoc quod recte se agere aestimant, in grauioribus culpis uertunt; fitque modo 30 miserabili ut quod exitum putant, hoc inclusionem inueniant. Sic uidelicet reprobus Iudas cum mortem sibi contra peccatum intulit, ad aeternae mortis supplicia peruenit et peius de pecca- µ, 371 to paenituit quam peccauit. 13. Dicatur ergo : Si incluserit hominem, nullus est 3s qui aperiat, quia sicut nemo obsistit largitati uocantis, ita nullus obuiat iustitiae relinquentis. Includere itaque Dei est clausis non aperire. Vnde et ad Moysen dicitur de Pharaone: Ego obdurabo cor eius. Obdurare quippe per iustitiam dicitur quando cor reprobum per gratiam non emollit. Recludit 40 itaque hominem quern in suorum operum tenebris relinquit. Quasi enim aperire hanc inclusionem Isaac primogenito filio uoluit, cum hunc fratri praeponere benedicendo conatus est. 10/11 Ps. 126, 1. 12/13Eccl. 7, 14. 31/33cfr. Marth. 27, l; Act. 1, 18. 35/37 Lath. 11, n/n. 38 Ex. 4, 21 ; 7, J. 38/40 Taio, Jm/. 1, 1 (960A). 41/53 cfr. Gen. 27, 1/40.

7 dei om. Lath. gratiam K 9 inspirat M 11 uano M 22 iudicanti K, co". 25 exire a p. actibus M '1:7in clausi K, co"28 quidem M 29 grauioribus KM Bus.r ..z T11r.,-esµ culpis K, peccatis M Bus.r ..z T11r.,peccata Vind. Norm. al., culpasµ 35 obsistet K, corr. largitate K, co". 37 et om. M 38 indurabo .M dicitur K, bis, corr., M Bus.r ..z, deus add. µ 40 tenebras K, co"·• M 41 isaac] cum pran11. tdd. rec.

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

LIRER XI,

IX-X

593

Sed filium quern pater uoluit Dominus reprobauit, et quern Dominus uoluit pater etiam nolendo benedixit ut qui iam primogenita fratri pro esca uendiderat primogenitorum benedictionem non acciperet, quam ex cupidine gulae reliquisset. Qui terrena ambiens, fugitiua sequens, hereditare cupiens benedictionem, reprobatus est. Non enim inuenit paenitentiae locum, quamquam cum lacrimis inquisisset earn, quia uidelicet fructum non habent lamenta quae student cum gemitu desiderare peritura. Aperire itaque Isaac nee filio potuit, quern PL Deus omnipotens iusto iudicio in suae malitiae carcere inclusit. Sequitur: 12,15 X, 14. Si continuerit aquas, omnia siccabuntur ; si emiserit eas, subuertent terram. Si aqua scientia praedicationis accipitur, sicut scriptum est : A qua pro/unda, uerba ex ore uiri et torrens redundans /ons sapientiae, cum _aqua , continetur cwicta siccantur, quia si scientia praedicatorum subtrahitur, eorum qui uiridescere in spe aeterna poterant, corda protinus arefiunt, ut in desperata siccitate remaneant dum, fugitiua diligentes, nesciunt sperare mansura. Sin uero aquae nomine sancti Spiritus gratia designatur, sicut Verita10 tis uoce in euangelio dicitur : Qui credit in me, sicut dicit scriptura, fiumina de uentre eius fiuent aquae uiuae ,· ubi statim euangelista subiunxit : Hoc autem dixit de Spiritu quem accepturi erant credentes in eum. Congruus in his sermonibus intellectus patet, quibus ait : Si continuerit aquas, omi, nia siccabuntur, quia si sancti Spiritus gratia ab audientis rnente subtrahitur, arescit protinus intellectus, qui iam per spem uiridescere in audiente uidebatur. Quod autem non aquam, sed aquas memorat, pluralitatis appellatione, ad septiformern donorum spiritaliurn graham recurrit, quia zo quasi tot aquis unusquisque infunditur, quot donis repletur.

4,

,o

43/46 cfr. Gen. z ~, '14·

54 Lath.

11,

76.

X, 1/2Lath.11,77/78. 3/4Prou. 18,4. 5/7Lath. 11,78/81. loh. 7, ,s. 12/13 loh. 7, ,9. 14/17 Lath. 11, 81 /84.

10/11

43 reprobabit M 44 qui• K, quia M 47 quia M eterna M, ,orr. hereditari M 48 benedictione M patientiae T11r. 50 habe 0 t K gemito M 52 in 0111. M malitiae carcere (-rem K) KM, carcere malitiae µ

X, 2 aquas T11r. 2/3 scientiam predicatoris M sicut] iuxta quod M ,o". 12/13 accepturi] et praem. M si M ab Kin marg. 17 spe M quod K, ,o".

Digitized by

Go ogle

p. accipimus T11r.pier. Norm. 3 Bess.1..1 4 inundans al. 5 sic Af, 14 qui bus) in pratm. K 15 sancti s. g. uirescere Vind. 18 ad K s.J. 20

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

960

LIBER XI, x

594

De quibus apte subiungitur: Si emiserit eas, subuertent terram. 15. Quid enim terra nisi peccator accipitur, cui per sententiam dictum est: Terra es, et in terram ibis? Manet itaque terra zs immobilis cum praeceptis dominicis peccator oboedire contemnit; cum ceruicem superbiae erigit atque a ueritatis lumine oculos mentis claudit. Sed quia scriptum est : Pedes eius steterunt et mota est terra, quia cum ueritas in corde figitur, mentis immobilitas agitatur, si sancti Spiritus gratia superno 30 munere iuxta uocem praedicantis infunditur, statim terra subuertitur, quia peccatricis mentis duritia ab immobilitatis suae obstinatione permutatur, ut tantum se postmodum praeceptis dominicis flendo subiciat, quantum superbiendo prius contra Dominum ceruicem cordis erigebat. Videas nam3S que quod terra cordis humani, aqua diuini muneris infusa, post libenter iniurias toleret quas prius uehementer irrogabat. Post etiam sua tribuat quae prius et aliena rapiebat ; post carnem abstinendo cruciet quae prius satietate carnis per mortifera turpitudinum oblectamenta defluebat ; post 40 etiam persecutores diligat quae prius diligere etiam se amantes nolebat. Cum igitur mens humana, diuino munere infusa, contra hoc quod consueuerat agere coeperit, terra subuersa est quia et deorsum missa est, quae prius eminebat ; et sursum leuata est facies quae prius in profunda premebatur. 4S 16. Libet in huius rei exemplo unum e multis ad medium Paulum uocare, qui cum acceptis contra Christum epistolis, Damascum pergeret, sancti Spiritus gratia in itinere infusus, ab illa sua protinus crudelitate mutatus est. Et postmodum plagas pro Christo accepit, quas ueniebat inferre Christianis; soet qui prius carnaliter uiuens, in mortem conabatur sanctos Domini tradere, gaudet postmodum pro uita sanctorum uitam suae carnis immolare. Illae crudelitatis eius frigidae cogitationes uersae sunt in ardorem pietatis; et qui prius fuit blasphemus et persecutor, humilis post factus est piusque H praedicator. Qui lucrum maximum putauit se in discipulis Christum occidere, iam uitam suam Christum aestimat et mori lucrum. Emissa ergo aqua terra subuersa est quia Pauli mens, 21/22Lath.11,84/85. 29/32 Lath. , 1, 86/89.

55/57 cfr. Phil. , ,

24 Gen. 3, 19. 27 /28 Hab. 3, 5/6 (iuxta LXX). 45/48 Act. 9, 1/9. 52/55 cfr. I Tim. 1, 1 ~-

11.

35 aqua K, in marg. a.m.

aqua t. c. humani K 36 tolerat K A1 dementer K Norm. 42 contra] quo pram,. M 43 et KM, om.µ 44 leuata] KM, eleuata µ 45 exemplum K 46 epistulas K, u in o corr. 48 credulitate K, co". 50 morte K 51/52 uitam s. carnis KM Vind. Norm., suae c. sacrificium µ

Digitized by

Go ogle

Original from

UNIVERSITYOF MICHIGAN

µ. 372

PL 961

LIBER XI,

595

X-Xl

mox ut sancti Spiritus gratiam accepit, statum suae immobilitatis atque crudelitatis immutauit. Quod contra per pro6o phetam Dominus contra Ephraim queritur, dicens : Ephraim /actus est subcinericius panis qui non reuersatur. Panis namque subcinericius super se cinerem portat, partem mundiorem deorsum premit, partemque superiorem tanto sordidiorem habet quanto in ea cinerem tolerat. Mens itaque quae terrena 6, cogitat quid super se aliud quam cineris molem portat ? Sed si reuersari uoluerit, mundam faciem quam deorsum presserat superius reducit, cum cinerem quern portabat excusserit. Si igitur terrenarum cogitationum cinerem a mente excutimus, quasi panem subcinericium reuersamus, ut illa nostra intentio 70 iam postponi debeat quam prius cogitationis infimae cinis premebat. Et munda facies ad superiora ueniat ut recta nostra intentio mole iam terreni desiderii non prematur. Quod nequaquam agere possumus nisi sancti Spiritus gratia perfunda-· mur, quia uidelicet omnipotens Deus si aquas emiserit, subn uertent terram. Sequitur: 12,16 XI, 17. Apud ipsum est /ortitudo et sapientia. Paulo superius dictum fuerat : A pud ipsum est sapientia et /ortitudo; nunc autem dicitur: A pud ipsum est /ortitudo et sapientia. Quia enim omnipotens Deus pietatis suae , mysterio homo factus est, prius mansuetudinis doctrinam protulit, et postmodum in iudicio quantae sit fortitudinis ostendit, recte superius sapientia ante fortitudinem memoratur, cum de Patris Vnigenito dicitur : Apud ipsum est sa- µ. 373 pientia et /ortitudo. Quia uero ad iudicandum ueniens in ter10 rore suae uirtutis apparebit et repulsis reprobis, electis suis in regno perpetuo, qualiter sit sapientia Patris indicabit, recte in subsequenti sententia apud ipsum esse prius fortitudo, et PL 962 post sapientia dicitur. In uerbis itaque prioribus quibus ait : Apud ipsum est sapientia et /ortitudo, aperte indicat, quia hoc 60/61 Os. 7, 8.

XI,1/4Lath.11,91/93. lob 12, 13.

8/9lob12,q.

13/20 Lath.

11,

94/

100.

14

58/59 inmutabilitatis M

59 crudelitatis] sententiam add. Btss.1, s.l., 2, de/. quo KM 60 contra e. dominus M quaeritur K 61 pr. panis K s.i. panis subcinericius M 62 portat KM, -ansµ 64 habebit K, fo". a.m. cam K, (O"·• M 66 reuersare M mundam] que add. M 67 /68 -tabat IIS