Platonis De Summo Bono Doctrina: Ratione et Antiquiorum Sententiarum et Aristotelis Judicii Habita [Reprint 2022 ed.] 9783112667200, 9783112667194

Citation preview

PL

DE

ATONIS

SÜMMO

BONO

DOCTRINA.

RATIONE ET ANTIQUIORUM SENTENTIARUM ET ARISTOTELE JUDICII HARITA EXPOSUIT ATftUE ILLÜSTRAVIT

THEO»ORU§ DR.

WEIIRMAM. PHILOS.

BEROLINI T Y P I S E T IMPENSIS GEORGII

A. 1843.

REIMERI.

Zrftilii ngùTov TÌJV ßaaiXtiav toi 9eov SijtatoavvrjrlavTov' irai laura navra & ¿¡aerai vfûv.

» al rt¡y nçoarê-

P A T R I OPTIMO D I L E C T I S I M O MAGISTRO DE SE BENE MERITO

IOANNI CHRISTIANO THEODORO WEHRMANN DIVINI VERBI

MINISTRO

HASCE STUDIORUM SUORUM PRIMITIAS PIO GRATOQUE ANIMO DICA VIT AUCTOR.

P R A E F A T I O Quaestionis in hoc libello institutae gravitatem et ad philosophiam quum totius antiquitatis turn Platonis cognoscendam momentum, non est, quod multis verbis praedicem. Nam quae Plafoni de summo bono placuerint, implicita esse et cohaerere cum reliqua ejus doctrina, ethicorum autem praeceptorum, quae excogitaverit, quodammodo summam continere, spero ex hac ipsa scriptione fore manifestum. Nec vereor, ne ex eadem universa historia philosophiae antiquae nihil fructus percipiat. Quamquam enim sententias de summo bono ante Platonem a Graecis defensas eo potissimum Consilio exposui, ut in Platonis doctrinam introducam, quibusque historicis, ut ita dicam, fundamentis ea nitatur, ostendam, tamen ita quoque me aliquid lucis non solum illi antiquissimae philosophiae, sed etiam iis quaestionibus allaturum esse cupivi, quas post Platonem a veteribus philosophis de honorum finibus studiosissime agitatas esse, quisquis Ciceronis scripta philosophica vel obiter inspexit, non ignorat. Qui vero penitus perspici possunt dilucideque explicari, quae Academici, Peripatetici, Stoici, Epicurei de hac re senserint, nisi exploratis Socraticorum atque inprimis Platonis, a quibus illi omnes orti sunt, de eadem sententiis? Quibus de causis operae pretium fore existimavi, id quod a neminedum accurate factum esse vidi *), praemissa illa *) Notandum mihi est, me dissertationem d e c o n s e n s u p h i l o s o p l i o r u m v e t e r u m i n s u m m o b o n o , d e f i n i e n d o ab J. A. H. T i t t m a n n o , professore Lipsiensi abbine decern fere annos mortilo, conscriptam (quae prodiit L i p s i a e a. 1793) inspicere non potuisse.

VI

introductione, Piatonis de summo bono doctrinam ëx ejus dialogis eruere et componere. Verum alter etiam fons, ex quo quaedam cognitio Piatonis hauriri possit, praebetur in Aristotelis scriptis, quae ad philosophiae Platonicae singula praecepta illustranda, sensum inferiorem aperiendum, veritatem examinandam adhibita magnam habere mihi videntur utilitatem. Itaque ea saepe respiciens, quae Aristoteles de rebus a Piatone tractatis Platonicisque sententiis judicavit, simul ad r a tionis inter hos intercedentis explicationem aliquid pro viribus studui conferre. Quantulocunque autem cum fructu in his difficilibus studiis sum versatus, de iis, quae nescio an saepe audacius quam verius in medium protulerim, aequos et benevolos spero fore judices. Quum enim non id agam, ut quaequae ego ponam, ea sint superiora, sed veritati studeam, nec quidquam opiner cuiquam posse melius contingere, quam veriora doceri, multa sum prolocutus, quae nunc quidem pro veris habeo, forsitan autem satius fuisset, in pectore aut in scrinio diutius esse retenta. Nec profecto jam evulgassem hanc commentationem, nisi tum assensus amplissimi ordinis philosophorum Berolinensis, cui earn, ut doctoris philosophiae honores obtinerem, tradideram, tum T r e n d e l e n b u r g i i , viri anliquae philosophiae peritissimi, adhortatio me impulisset. Cui viro illustrissimo etiam pfopterea, quod et Jitteris et ore multa me docuit, ad multa discenda me excitavit, non pauca debeo atque ut publice gratias agam maximas, libenter utor hac occasione. Scr. Berolini mense Julio a. MDCCCXLIII.

CONSPECTUS LIBRI. Introductio. Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.

I. De summi boni notione II. Origines doctrinae de summo hono III. Heraclitus. Anaxagoras. Democritus IV. Sophistae et Socrates V. Socratici Plato'nis d o c t r i n a de summo

Cap. Cap. Cap. Cap. Cap.

Pag. 1 9 16 22 29 bono.

I. Fundamenta hujus doctrinae II. De voluptatis natura et dignitate III. De scientia IV. Summum humanum bonum e Philebo adumbratur V. Singula Platonis de bene beateque vivendo praecepta exponuntur Cap. VI. Platonis de sumino bono sententia suhjicitur examini

38 44 68 85 100 114

1NTR0DUCTI0. Notio summi boni describitur et, qu ne de eo ante Platonem viguerint sententiae, exponitur. Cap. I. -Priusquam aggrediamur ad ipsain Platonis sontenliam de co, quod pro summo bono sit ducendum, exponendam, necessc est sensum et consilium ornnis de hac r e institutae disputationis explicemus. Nisi enim id, de quo est disputatio, quam accuratissime describitur, verendum est, n e eidem voci diversae sententiae subjiciantur neque recte dijudicare liceat, utrum quis de ea re, quae quaeratur, an de alia sive vere sive falso disseruerit. Conveniendum igitur est de n o t i o n e s u m m i b o n i , idque ita definiendum, ut intelligatur, et quam vim ex nostra sententia haec vox habeat, et qua ratione populus g r a e cus illam notionem mente conceperit linguaque expresserit. Duplex est sensus, quo in sermone vulgari usurpatur n o strum vocabulum g u t , cui tanquam prorsus pari et idem v a lente utimur hie latino nomine b o n i . Dicitur enim aliquid bonum aut per se spectatuin aut ratione habita alterius rei, c u i vel a d q u a m bonum sit, et in opinione populari utraque significatio ita discerni solet, ut eadem saepe res huic homini quidem b o n a , per se autem mala esse judicetur. Sed si relinquimus hunc sermonem vulgarem, ips&mque sequimur nostram linguam, quam quidam philosophiae natam esse dixit, licet f o r tasse contendere, has notiones, quae uno verbo expressae sint, non ita esse inter se diversas, neque id, quod cui vere bonum existimari possit, per se non esse bonum. Quid a p 1

2 pellaimis per se spcctaiiles b o n u m ?

Id quod tale e s t ,

e s s e d e b e t , sive (|iiod n a t u r a e suae munus cxplet ei ab h a c propositum

est asseculum.

quale

finemque

Quum autem omnium

r e r u m universitas, ul et religione et pliilosophia docti c r e d i mus, cerla ratione et u n o numine sic gubernetur, ut omnia u n o Consilio g c r a n t u r , fines singulis r e b u s propositos inter se c o n n e x o s alque uni summo fini subjectos esse oportet.

Quod si

v e r u m est, singulae r e s unius magni systematis quasi membra s u n t , i d e o q u e i d , quo i n t e n d u n t , nihil esse potest nisi c o m m u n e tolius consilium, student.

quod pro sua quaeque parte

assequi

Si v e r o cui rei bonum id est, quod efficit, ut bona

sit, c o m m u n e illud consilium, quod omnia, quatenus ei r e s p o n d e n t , e a t e n u s bona r e d d i t , omnibus est b o n u m , neque quidquam cuiquam rei bonum esse p o t e s t , nisi quod hoc summo bono continetur alque ad assequendum verum finem illi p r o positum

e t cum universi

fine

congruentem

conducit.

Unde

apparet, earn r e m , quae ad alteram referatur et tamquam finem suum n o n in se sed in altero aliquo habens spectetur, si huie v e r e b o n a s i t , per se quoque bonam e s s e ; nam si is finis ei e s t p r o p o s i t u s , ut alterum quid in fine assequendo j u v e t , hoc ad finem pcrducens ipsa suum finem consequitur. hominem translatas dici oportet, b o n u m

Iam his ad

hominem e s s e ,

qui

suum finem a fine et Consilio totius mundi sive a natura p r a c scriptum assecutus sit atque hoc modo pro sua parte efficiat, ut totum b e n e se habeat, et ei b o n a esse quaecunque efficiant, ut ad hunc finem perveniat. Hie ergo finis, quem q u i s quis assequitur bonus

fit,

omnia singula bona

complectitur,

atque id est homini summum et absolutum bonum, quod unice ei est appetendum, quoque impetrato naturae suae munus p e r fecte. explens nvdla alia re indiget. Verum ab hac summi boni significalione, secundum quam id absolutum integrumquç est e t , quaecunque hominis

prae-

stantiam juvant eumque bonum reddunt, in se continet, ita ut nullum bonum ci addi possit, accurate distinguenda est altera ratio, qua ex singulis bonis, quae omnia illud summum bonum complectitur,

id eligilur, quod eorum maximum et supremum

3 sit. Si ex. g r . homini bona sunt voluptas, sapientia, virtus, quaerere licet, quid ex his tribus, si cum altcris comparetur, pro supremo bono sit ducendum et inter haec summum b o num, relativo sensu sic appellatum, maxime appetendum, q u a m quam per se patet, horum trium et si quae sint aliorum omnium honorum cumulalam demum complexionem efficere absolutum illud et consummatum bonum ' ) . lam videamus, quid cognoscere voluerint Graeci, quum de summo bono, quod xàya&òv appellabant, quaererent. N o tio, quae corum verbo àya&òv subjecta est, prorsus congruit cum e o , quod Latini b o n u m , nos g u t nominamus et modo definivimus. ' j i y a & ò v enim dicitur quidquid naturae suae Consilio sive notioni suae r e s p o n d e t , ngay^a ev e%ov jj TÍTÍ).Íofiivov,

quod

ev

TO iavtov

egyov

ànoòidoiaiv

(Aristot.

To-

pic. VI, 12 2 ) . Eth. Nicom. II, 5 init.). Sic apud X e n o p h o n tem (Memor. Ill, 4, 6 ) dicitur aliquis esse aya&òg ngoaxátr¡g,

iàv

ytyvwoxj]

'Jya&òg causa

Te ojv

dei

est,

qui

fiaoikevq

regnat

(ib. Ili, 2 j ,

y.ai

Taira

TIOQÍ'Qeo&ctt,

ea facit, quorum

àya&òg

dgofievg,

6 tv

Svvr¡tai.

faciendorum &éa>v

(Pla-

ton. Hipp. Min. p. 3 7 3 C), bonus denique fur dicitur, qui p e r fecte furatur (Arist. Top. I. 1.). Quemlibet igitur finem p r o positum qui assequitur, in hac r e bonus e s t , licet ipse finis 1) H a n c vocabuli

snmmum

ambiguitatem,

qua n e g l e c t a multi

philosophi et pliilosopliorum interpretes in errores inciderunt, quoque

et

Kant

notavit (Kritik der prakt. Vern. sect. I. lib. II. cap. 2 . ) ,

distinguens

bonum

(das ganze

supremum

(das

und vollendete

obers[t"e)

et c o n s u m m a t u m

G u t ) , ac primus, ut ait B a u m -

g a r t e n - C r u s i u s (rie Pliilebo Platonico p, 11.), aperuit. verba transcribam,

Hujus

„ S u m m u m , quod apud R o m a n o s sic dicebatur,

bonum, poterat et id, quod primum est dignitate, denotare, et vero etiam,

quod o m n e s

habet felicitatis n u m e r o s , absolutum e t i n t e -

grum." Addit idem, p l e n a esse, Peripateticorum praecipue, scripta effatis iis, q u a e , virtutem s u p r e m u m quidem b o n u m esse, largiantur, sed, confici ea beatissimam vitam, p e r n e g e n t . 2 ) In Aristotelicis locis citandis ubique in hoc libro s e c u t u s sum c a pitam d i s t i n c t i o n e m , quae est in editione B e k k e r i , cujus interdnm etiam paginas annotavi. i

*

4 sit malus, utpote cum co, quod sunimus finis el per se bonum est, n o n conveniens.

' Jya&òv

rivi,

vel rivog,

vel ngóg

TI,

vel iig r t appellator, quod cui vel ad aliquid utile est e j u s q u e Consilio s e r v i i 3 ) , ncque ullo modo rejicienda est h a e c boni el utilis confusio, m o d o n e quod malum consilium

ponalur,

n e v e pro utili quidquam aliud accipiatur, nisi quod ad verum lineili a s s e q u e n d u m conducat. fines

Singularum aulem r e r u m v e r o s

u n o Consilio contineri,

quod rerum universitati inesset

omnibusque r e b u s commune esset bonum, Graecis ex religione quodammodo persuasum fuit. bant,

optimo j u r e p o t e r a n t ,

Quam persuasionem qui t e n e omnia bona esse utilia,

quidquam utile nisi quod v e r e b o n u m , nullis aliis finibus cogilarent,

neque

c o n t e n d e r e , quum de

nisi qui cum uno summo

fine

c o n v e n i e n t eique essent subjecti. Hoc sensu à y a & à in u n i versum

dicuntur,

quaecunque

quod ipsum est ràya&óv,

ad summum mundi

assequendum

consilium,

pertinent.

Uomini

sunt u y a Q - a , quae luiic sunt a p p e t e n d a , ut pro sua parte tili Consilio et ita suo sibi a natura proposito fini r e s p o n d e a t . N i hil igitur ei v e r e utile e s t , nisi quod bonum. ipse bonus v o c a t u r ,

ulilitatis

Nec vero si

nolio relinquilur.

Nemo

enim

n e q u e uHa r e s totum suum finem in se gerit, sed alia ad aliam r e f e r t u r , et quidquid bonum est, non solum ad suae essentiae finem p e r v e n i t , sed

etiam pro sua p a r t e , ut c e l e r a e r e s e a -

r u m q u e universitas bona sit, et fini suo r e s p o n d e a t , Quod autem aliquid bonum reddit, utile est

4

ellecit.

).

H a n c veram boni notionem, relalivam sane, sed ad ipsum boni principium et ultimum mundi finem r e l a t a m ,

Graecorum

animis obversatam atque ipsa lingua significatam e s s e , melius probari p o t e s t , quam citatis philosophis, 3 ) V o c e m áya&or

liac vi relativa in s e r m o n e vnlgari tamqiiam pror-

s u s c o n g r u e n t e m c u m vocabulis uxpíXifiov,

xQ7¡oiftov,

usurpatam, vix opus est locis appositis demonstrare. Cyrop.

non

quos aratici

II. 1, 2 7 . III. 1, 16.

Mein.

ovftQov>]oti iùxv f t " X l T u l > nlitOTu

iv (ìim y/vxtj ¿v^uvizoq

47) Diog. L . IX. 4 5 :

TAOS

c|uiìiQxitiv

dì tlrat

ài

xuri&im.

%r\v ÌV&Vfilar,

oh 2 *

T?IV

BVTtjv

20 talur, sit

ex hac,

bonum

q u a m TtQxptv v o c a t , utile48).

et

voluptate

potissimum

Quocirca

si

quis

Oriri

a t q u e in o m n i

tranquillam

velit, eum j u b e t c o e r c e r e tes diligentem

ait j u d i c a n d u m

autem

adhibere

illam vita

modus

et beatam 50

),

v i t a m sibi

—

ad

quorum

niant sine labore

et a e r u m n a 6 1 ) , —

contentum

ovouv

supra

esse

5 3

virium

),

—

TtJ 7[ôor7;,

yaAtjvwç

xul xal

S 2

y

—

rebus

praesentibus

i^iâ^iarro,

yvxij

âiâyti,

ino

r; uXXov

Ttvoç

nûS-ovç.

710/UoTç «AAoïç ¿1 ójiaoi

¿raçaSiar

),

Vvioi naçaxOvaarTft;

tvntu&vi;

âXXà xuSf

firjSiroi;

ijr

T«ç«TTO/if»»j

xaXtl

uvTtjv

— scil. itçfioviav,

( S t o b . Kcl. E til. II. p. 76.) ¿»afijUur

2 9 . ) , Û&avfiaa-ilav

obve-

n e c privatim a g e r e multa

s a p i e n t i a e s t u d e r e , ut s u p e r s t i t i o s i t e r -

v,

v e l ( p . 7 8 C ) ¿vvafiiq

valetudineiri, opes, honores.

tov

rfj

uvx 0I5

nogi^caD-ai

t i t uya&u,

AT-

scilicet

25 dae essent, cogitandi et ad suum liberum usum omnia r e f e r e n d i 9 4 ) . At ipsi de his, praesertim de rebus expetendis fugiendisve cogitantes toto coelo a vero aberraverunt, quum bona nulla esse opinarentur, nisi quae ad singulorum voluntatibus vel cupiditatibus satisfaciendum conducerent. Contra Socrates, et ipse censens hominis gratia omnia creata et constituta esse 6 s ) , eumque esse mensuram omnium rerum, non vero q u e m l i b e t hominem sed s a p i e n t e m , vera intelligentia imbutum 4 6 ), hanc judicem esse voluit, de eo, quid sit bonum, rectum, pulchrum. Esse enim sibi persuasum habuit, quod cuique homini ad suae omniumque rerum naturae consilium sequendum conducat, quod omnibus semper et ubique h. e. per se bonum sit. Cujus scnsum quum in omnium hominuin animis latere arbitraretur, in quoque colloquente quaestionibus ex singularum rerum observatione petitis excitare et ad n o liones generales • ' ) redigere studebat, quae rationein vivendi et agendi regeren t. Unico enim eo enilendum homini esse praecepit, ut communis illius, quod vere bonum sit, quam cla6 4 ) Hanc liumanae mentis libertateni Plato quoque defendit, cui pliilosophia videbatur (Phaedon. p. 8 3 A), avir\r ìvXiifia&ai

Kui u&Qol^to&ui,

« U l i uXk'-tj avrò

airt/v

xùv örtwv,

—

xctQuxiXivofttri],

(t^V \fivxv,v) tit ntoi

litiv

avvtjy

dt

fir;äivi

a u t f j , ort ur rotjaij atnfj ku&' ai/r^v UVTÒXU& sed i d e m , quae vera esset libertas,

Cf. Criton p. 46 B , ubi Socrates, iym ov /lövav xat ail Totot/To?, oio? Tüjv inùiv [x^òtvl o( tiv ¡ioi Xoyi'Coui'voi ¡¡ÜTIOTOS

vir,

aperuit.

inquit,

akkot mt&io&UL

ùllù

>j TM Xóyw,

yait'tjTui.

65) Xenopli. Mem. IV. 3. 66) Klocutus hoc est in colloquio, quod cum T h e a e t e t o habuisse eum iinxit quidem Plato (p. 179 B ) ,

sed non modo optime illius viam

ac rationem disputandi describere, verum etiam intiinam Socraticao doctrinae sententiam, quam eandem Platonica philosopliia magis explicatam tenet, his verbis exprimere mihi videtur. sophistae dicebant, uà q>uivófttva ixùario

Quum igitur

ravra xal tifai

(vid. not.

6 2 et Arist. Met. K, 6 init.), Socrates jam id s e n s i t , quo Aristotelis morum doctrinain niti v i d e m u s , bona et justa esse xà ;V

TtjoavTa aifior

tv notiXv,

ovSiv

ilvai —

i'

et laudem sapientiae quideni tantum in c o n s c i e n t i a

ignorantiae suae positam esse arbitrans virtutem

lirai

ârrjç

Cf. Plat. Pliaedo extr. — S o c r a t e s ipse (licit,

ptiyaXai xul ;ro/Uaï ¿/(^«Jjîij-

(de eo sc., quid sit bonilin),

tpaviçôr.

30 Tria sunt, quae Socrates non exposite quidem et aperte docuit veramtamen sensit in summo bono ita conjuncta esse, ut nullo ex his optimus vitae status posset carere: s a p i e n t i a , v i r t u s , v o l u p t a s . Quum vero, quomodo haec inter se connexa essent, nec satis clare cognitum haberet nec unquam disertis verbis pronuntiaret, sed in variis suis disputationibus modo hoc modo illud majori cum laude attingerei, factum est, ut discipuli pro sua quisque natura et indole alius aliud a p prehenderent, et quum tuerentur partem, totam magistri sententiam assequi sibi viderentur. Maxime quidem ab hac aliena esse videtur doctrina Aristippi in voluptate summum bonum ponentis, quia hujus unius ex illis tribus rebus minimum r e spectum habuit Socrates, ejusque sanctus animus a patrocinio ilio voluptatis longissime abhorruit: attamen est, quod Cyrenaicum cum Socrate conjungat causamquc praebeat, de qua is recto dicatur Socraticus. Tale vinculum, quo quem cum familia aliqua philosophorum conjunctum esse putamus, non praebent singula placita, sed eorum fons et principium. Et hoc quidem idem esse videtur in Socrate atque in proximis ab eo ortis disciplinis. Quum enim Socrates cum sophistis id habeat commune, ut ad hominem ejusque mentem et vitam omnia r e ferat, maxime vero differat ab iis eo, quod non ad singulorum hominum fortuitum sensum et commodum, sed ad communem omnium hominum intelligentiam et utilitatem omnia r e vocanda, nullaque vera et bona esse censeat, nisi quae communi sensui et voluntati respondeant, in hac sententia omnes Socratici cum magistro concinunt et a sophistica doctrina r e cedunt. Dissident vero inter se in eo definiendo, quod e communi sensu pro vero accipiendum et tamquam bonum appetendum sit. Q u o d ita factum est, ut singulas tantum humanae naturae quasi partes, quam Socrates universam animo amplexus erat, alius aliain tamquam unam ducem sequerentur. Ouum igitur homo primum sit animal naturale sensibus praeditum et satiandorum suoruin naturalium desideriorum appetens, hanc totam esse hominis naturam opinans A r is t i p p u s nihil ulli homini aliud verum posse videri judicavit nisi

31 quod a sensu vel tactu interiore probetur 8 2 ), neque quidquam esse bonum nisi quod ad naturalem hominis existentiam tuendam et juvandam pertineat. Itaque quum v o l u p t a t i s appetitum omnibus animantibus natura insitum esse 8 3 ) recte i n telligeret, hie gravissimus ei videbatur et dignissimus, cui omnes reliqui appetitus subjicerentur, et voluptas, quae esset jueundus motus in sensu, summuiVi et unice per se expetendum bonum. Ab ipsa quidem veritate quasi coactus non omnino neglexit puram animi voluptatem 8 4 ) , et sapientiam quoque et virtutem commendat, sed tamquam utilitatis causa, non propter se, quaerendas, atque haec ejus propria sententia est, praecipue voluptate corporis, quam non in sola vacuitate doloris sed in motu ponebat, omnia esse m e t i e n d a 8 9 ) . Hoc modo communis Socratis et Socraticorum ratio ad hominem omnia referendi, quum homo, quatenus voluptate corporis frui studeat, neque honestatem neque patriam sed se solum curet, in 82) Sext. Emp. adv. Matli. VII. 191 : xqitt^iu

that, TK nu&rj.

Cicer.

Acad. II. c. 7 et 24. 83) Diog. L. II. 87: T»/V {fjSov^v tlvai) tiSoxrpijV unQoaiQiriix; Tjfia?»¡x£ 17¡v ¿(tiTttfiíXr¡rov — non pognat, si omnem voluptatem sequi languorem et poenitentiam opinatus est. 90) Xen. Mem. IV. 5. I. 6, 10. cf. Diog. VI. 105. 91) Xen. Syrnpos. 4, 34 — 44. Diog. VI, 1 1 : alxágxr¡

TI¡V ÚJ«TJ;V ) dvrao&ai.

71QO TCQOV

CIFÖTTL].

ap. Kusel). P r a e p . Kv. XI. 3. sic jtulicat:

t u arO-Qiaiuvu.

XUTISÙV

{¡fiat,

ti

/TI] t ù

&TLA

39 alque homo s u a m quoque perfectionem et beatiludinem sibi comparat, si communi perfcclioni inservit 2 ). — Hoc est sententiarum, quas Plato mullís in scriplis de liominis muñere e o que, quod ei sit appetendum et agendum, pronuntiavit, quasi fundamentum. Esse, habet sibi persuasum, unum quiddam per se conslans neque ulli vicissitudini ñeque hominum arbitrio obnoxium, quo omnes res natura sua impulsae tendant et h o minibus omnia vivendi et facicndi Consilia sint referenda. Quod omnibus tamquam commune bonum proposilum, si quis velit credere, in divino quodam numine situm esse et e dei volúntate pendere, Plato haudquaquam a d v e r s e l u r 3 ) . Quum igitur Socrates, qui summum illud principium sensu quidein quodam interiori perceperat, in colloquiis au'em omnia magis ad hominum cominodum et communem consensum referebat, censeret, h o m i n e m esse omnium rerum mensuram, scilicct s a p i e n t e m , Plato contra judicavit, hanc rerum mensuram supra hominum mentem et voluntatein sitam esse in d e o 4 ) , cujus cum volúntate quae congruant esse vera et bona, quae 2 ) Significantur liaec in libro d e c i m o , quern d e L e g ib u s scripsit Plato. Quamquam enim multa liuic operi insunt, quae magis religiose quam pliilosopliice disputata esse videntur, tamen illud a philosoplio nostro alienum esse minime existimo. Praeclarain certe illam de suinmo bono sententiam cum i i s , quae in ceteris libris Platonicis doceantur, bene concordare, reliqua mea disputatio d e monstrable Verba, quae hoc loco praecipue respexi, snnt ( d e L e g g . X. p. 9 0 3 ) : refi tov narroi; ím/tiiov/liro) n p ò g %r¡ v o w t i j (tíav xal u Q f i ì] v tov oXou núvz iavi ovvTtruyfiíva, ùtv xal t o ( I Í Q O S ilf Svrafitv 'i xa at or t o ngoai¡xov nú oxei> xal fioQiov tl( TO nay no tel. — wv (ftfQoir) ?» xal t o air, w a^hUi, ^vvTttvfi fiì.t^or {axuCrtfQ navo[iixQov (Jv. — yeviats tvfxa ixilvov ylyvnai nboo, 5 m » ( f¡ t¡ i » t o D nàrròi; ¡itta vnaQxovaa ci 3 a ( f i air ovaia, ov% í'rexa aou yiyvo/xhìj, av inxa Ixilrov. ai di ¿yaraxr tis u.yvolì^(o&ai, e o d e m q u e cum sensu legitur de R e p . Vili. p. 561 C. -ri] nqoaniTixovatj ini&vn Cif Saepissime a P l a t o n e yóovaì et 1-ntO-ufilai t a m q n a m synonyma c o n j u n g u n t u r , velut G o r g . p. 484 D. 491 D. de R e p . V i l i . p. 558 D. 559 C. IX. init. de L e g g . I. p. 634 A. 648 A. et in aliis mnltis Iocis praesertiin ubi de domin a t u TOJV RJDOVMV TI xai Ini&vfiiùiv sermo est. Simul dicitur T « ( iniO-v fitaq nlrfèovv ( G o r g . p. 494 C ) , simul ìxno^ta&ai TO IS ìlio vali jiAij quaiv (ib. p . 492 A). Unde apparet in Phileb. p. 2 6 B : « f g a s ovre ¿¡Sovwv ovòìv oCrt nXyjouovtiiv minime o p u s esse e m e n d a t i o n e S c h i i t z i i scribi j u b e n t i s nigas ovtì xitaaeoiv „ c u m nulla sit (ut ait) oppositio inter i\Soi>i)r e t nAjja/ioi'ji»." — Dilfert autem ìjòorìj a b ìm&vfila, quod h a e c est appetitus rei j u c u n d a e («fffiC »(if'os vel potius {¡Sortii — v. Arist. T o p i c . VI. 6) n o n d u m ullaifi expletionem assecutus, ySovii dicitur c u p i d i t a s , q u a e j a m in co est, u t expleatur. — Miror, A s t i u m in lexico p l a t , de duplici vi vocis rjSovij nihil m o n u i s s e , contra TI/ Ini&vfiltc notionem voluptatis ascripsisse. . H o c vocabulum nec in l o c i s , quos affert, nec, opinor, usquam a propria sua appetendi signilicatione discedit.

4*

52 enim ita operatur, velut in e d e n d o , lit operatio sensum ei praebeat jucundi, q u a m d i u o p e r a t u r , itaquc v o l u p t a t e m p e r c i p i t , semper simul sentii se nondum expletum esse el cupit, ut operatio jucunda eonlinuetur desideriumque naturae magis magisque expleatur, ergo a p p e t i t v o l u p t a t e m (nisi forte mens cupiditatem reprimit). Quamdiu voluplas percipitur, tamdiu manet cupiditas; qua expleta una desinunt \oluptas et appetitio 2 5 ) . — Non opinor liane operationis vim ejusque cum voluptate necessitudinem, quam apud Aristotelem subtilissime explicatam invenimus, a Platone penitus perspectam esse, sed attuli liaec, ut demonstrem, recte eum f e r i s s e , quod ilium connexum perceptionis cum appelitu voluptatis, jam ab ipsa lingua quodammodo indicatum, in judicio de voluptate ferendo spectaverit. Quem niilii videtur Plato nostro loco ob oculos habuisse, et quum, earn esse naturam voluptatis, ut sensui expletae c u piditatis semper adjunctus sit appetitus continuatae vel novae expletionis, voluptatem igitur sibi ipsam nunquam fin em et modum p o n e r e , intellexisset, eidem infinitatis notam attribuisse I 6 ) . lam quis non videt, optime omnia de infinito dicta in voluptatem quadrare ? Ubicunque voluptas percipitur, ad finem quendam perventum est, semper autem simul alius finis a p petitur, ita ut in voluptate per se nullus sit modus, sed motio quaedam continuata et perennis, quae semper aliquid extra se h a b e t , quo tendit, neque unquam per se ipsam finitur'•*'). 25) E n m s o l u m , ait Socr. in Gorg. p. 497 A, qui s i t i a t , voluptatem percipere in bibendo, una igitur cuin siti vet appetita bibenrli restingui v o l u p t a t e m . 26) A p p e t i t u in esse n a t u r a sua i n f i n i t u m , et ipse Aristot. «licit. P o l i t . II. 7 p. 1267 B 2 : aneigo? f j ziji; im&v/itai; (fvoif. Quam arctum connexum idem inter appetitum et voluptatem esse s t a t u e r i t , cognoscas e lilir. III. de Anima c. 2. §. 2, ubi cfv. T r e n d fil e n b . Vid. etiam ib. II. 2, 8. 27) V. p. 24 D : JiQ0x rs ¿an xal

dtcc

ti

nä&oe

yiyvtrai,

onovav

yiyvijTai

—• p . 3 1

B).

I d , in quo cernuntur voluptates, pertinet ad genus illud rerum ex conciliatione infmiti et finienlis generalarum, to XOIvöv

vel

rtjv

pixti}V

xal

yeytvtjfAevyv

oiioiav

(p.

27

B).

In

corporibus enim animantiurn, in quibus infinitas caloris et tri— goris, siccitatis et humoris, ceterorumque elementorum cerla ratione et lege astricta est ad temperationem quandaiji et p a r tium congrucntiam, quae ipsain corporis naturam officii 2 8 ) , sedem quasi suam et originem omnis et voluptas et dolor h a bent. Hie oritur, ubi naturalis ilia harmonia turbatur vel solvitur, voluptas autem, ubi ea restiluitur et in statum suum n a turalem revertitur * • ) . — In restitutione igitur status cum natura convenientis Plato ccrnit naturam v o l u p t a t i s 3 0 ) . Qimm p o s s e ; quoä tjvoiv

tcXyci

54 vero passim ita de voluptate loquatur, ut ipsam restitutionem naturae dicere videalur voluptalem, ad eum pertinere videtur, quod A r i s t o t e l e s Elh. Nicom. X. 2. p. 1173 B 9. huic d e finitioni opponit. Si enim, inquit, voluptas csset replelio- (ava^ alrjQoìoiq) corporis, id quod repletur, corpus, voluptatcm pcrciperet; non vero haec ipsa est repletio, sed oritur ex r e pletione corporis, qua facia a n i m u s laetatur. At primum bene observandum est, Platone in ascripto Philebi loco, ubi brevissime e t , ut videtur, maxime distincle, quid de natura voluptatis sentiret, enuntiare voluit, nihil dicere, nisi voluptatcm u n a c u m restitutione harmoniae et regressione corporis in pristinum statum o r i r i . Tum si universam dictionis Platonicae inconstantiam reputaverimus 3 1 ) , cujus exemplum est, quod modo sitis ipsa (p&ooà et ì.ijnj et y.évuait appellatur (p. 31 E 35 B) modo i n i & v f i i a nkiiQuoioog Cp- 34 E ) , verba neque in iis locis nimis prememus, ubi mentio fit voluplatis, quasi ipsa sit nhrjQwois (p. 31 E ) , vel òSòg sive àva%oj(fi]otg ti's ovatav (p. 32 B). Expletio corporis vel restitutio naturae revera Piatoni non ipsa voluptas, sed ejus fons et causa esse videtur, nam in initio Philebi omnem voluptatcm dicit esse e^v \pvxns dia&toiv, et diserlis verbis p. 55 A, voluptatem nusquam esse nisi in a n i m o , docet. Eandcm etiam ob causam medium statuii esse quendam statum inter voluptatem et dolorem, quum corporis quidem natura in perpetua fluctuatione semper aut turbetur aut reslituatur, ex vehementi autem sola mutationc, quae animum moveat, voluptas dolorve oriatur (p. 43). Non igitur Plato in eorum numcrum refereiulus est, quos voluptatem àvunhqQUOIV dixisse Aristoteles narrat, sed ex illius sententia voluptas est a n i m i quidam scnsus, sensus scilicet vel p e r c e p t i o r e p l e t i o n i s c u j u s d a m vel restitutions — ci'iaO-^aiq ri]g àvanlrìQwoiwg. Ut ipse hoc claris verbis non enunliaverit, inde factum esse videtur, quod universa ejus disputatio ad cam tantum quaeslionem spectat, ulruin omnes, an paucae tantum voluptales, an 31) V. H e r m a n n Gesell, u, Syst. der Plat. Philos. I. p. 40-i si]

55 nullae b o n a e

sint

(cf.

p. 3 2 D ) .

Quoniam

vero

iliscernere

e a s , e t q u a t e n u s b o n a e sint, e x a m i n a r e n o n l i c e t , nisi e x l'cmlibus e a r u m i i s q u e r e b u s quae s e n s u m j u c u n d u m e x c i t a q t , r e c t i s s i m c id s o l u m egit, ut, q u a e e s s e n t r e s j u c u n d a e , caret.

Plato expli-

R e s j u c u n d a s , v c l u t c s u m , potuin, n o n i p s a s e s s e

luptatein,

sed

banc

quod per s e patet,

esse

earum

minime Pialo

s e n s u m et p e r c e p t i o n e m , mihi videtur

void

ignorasse®1).

Ubi igitur accuratius loquitur, n o n dicit, r e p l e t i o n e m s i v e actum r c p l c n d i e s s e rj 5ovr)V, Qova&cn

ziòv

(pvati

s e d ( d e R e p . IX. p. 5 8 5 D ) TQ nQoarjxóvTtDV

rjòv

nlij-

3S

tlvat ).

D u p l e x v e r o e s t ratio ( s i c e n i m p e r g i t in P h i l e b o

dispu-

tatio, cujus s u m m a i n hic r e f e r i m u s ) , qua j u c u n d a restitutio n a turae percipi p o t e s t . pletur e t

corpus

Nam

aut

desiderium

naturale

vere

ex-

ipsum s i c afficitur, ut simul a n i m u s tangatur

32) Tlieaet. p. 156 B. voluptas et dolor aeque ac visus, auditus, olfactus aia&rjani; appellantur. E s t s a n e , ut visus perceptio colon's, sic voluptas perceptio rei j u c u n d a e — uto9ijon roù ^eff'o;. Ipsa autem a'io&tjaiq, velut visus, potest interiore sensu percipi, atque liac ratione rursus ula&tjTÒ» esse, e t , quuin in visu quaedam r e stitutio vel exp'.etio naturalis desiderii inest, hic est res j u c u n d a , c u j u s perceptio est voluptas. 33) Unum saepe minus accurate locutus sit, facile fieri potuit, ut P l a t o n i c i , magis verba quam sensum magistri apprehendentes, ipsa ' naturae restitutione voluptatem a Platone deiìnitam esse putarent. Ka certe delìnitio, q u a e refertur et impugnatur in Ethic. Nicom. VII. c. 12 et 13, quaque dicitur voluptas fertati elf ipvaiv ala t f i j T i j , proisus tali similis esse nobis videbitur, qualem discipuli e magistri scriptis liinatam verbis d«;liniendi rationem minus c u rantibns in scholarum usuili excerpere solent, si eos locos coniparaveriinus, ubi a Platone voluptas et in universum yiviait; (p.53C) et ùvax^^ais sive xamOTitaii; eia ovaia* sive t i ? tpiiaiv (p. 32 B. 42 D) appellata et dictum est, tibicunquc liaec gcneratio voluptatem p r a e b e r e t , oportere ea esset s e n s u p e r c e p t a . Unum inde colligcbant Fiatoni, voluptatem e s s e generationem status naturalis sensu p e i c e p t a m , eli'ectum non separaverunt a causa. Quem or rorem Aristot. notavit Topic. VI. 0. o ì yug laziv, inquit (p. 145 B 12), aXyyJàr y Siàoxuais »)» avjiffviuv ¡jìiqCìv (fttTa (Hat), ctHù no ttjx txò v u lyy do v o

56 affectionemque sentiat, aut nulla corporis affectione vere facta animus per se solus sibi fingit restitutionem naturae percipiens

laetatur.

Alteram

fictamque

igitur genus voluptatum

oritur

ex corporis affectione animum movente, quae a t a ^ i j a t g v o c a tur

34

) , alteram est earum, quae in solo animo sitae sunt a t -

que e öö^t], scilicet ex cogitatione aut practeritae alicujus aut futurae expletionis percipiuntur (p. 3 2 C — 3 6 B. cf. p. 3 9 ) . Quum vero quae non

cogitationes sive opiniones falsae vere sunt ñeque erunt,

sint, ubi ea,

esse aut fore

opinamur,

quaestio e s t , sintne eae voluptates, quae e vana spe omnibusque falsis

opinionibus percipiantur,

falsae

necne.

Pro-

tarchus contra monet, etiamsi opinio, c x qua voluptas oriatur, falsa sit, tamen voluptatem nunquam falli, sed si vere percipiatur,

veram esse.

Recte ille quidem,

si sola ipsa animi

gaudentis affectio laetitiaeque sensus spectatur.

Etsi enim id,

quod voluptatis fons est eamque excitat, f a l s a opinio est de r e àliqua jucunda, quae aut omnino non est ncque fuit neque erit (p. 4 0 ) ,

aut non revera tam jucunda e s t , quam ea cum

aliis comparata

fortasse videtur (p. 4 1 A — 4 2 B ) ,

tamen

haec o p i n i o e s t revera; voluptatem autem ex e o , quod r e vera slt, perceptam,

sicut opinionem vera opinantem, rectam

veramque esse ipse Socrates concedit (p. 3 7 E ) .

Hie vero

non solum animi sensum respicit,

causasque

sed in fontes

voluptatum inquirit, ut (siculi modo dixi) cognoscat, quae r e s vere jucundae sint, et quae ratio inter i d , quod vere j u c u n dum sit, et bonum intercedat.

34) Quoti nos

Opinio de re aliqua jucunda

hoc proprio

s e n s u a'ío&t¡ a n

s u p r a aïo&ijaiv

appellaviniiis.

nominatur,

differì a b eo,

q u o fi

Quilín eniin d i c e h a i m i s ,

volu-

p t a t e m e s s e ÁÍA&R¡AIV TOV ¿¡ÄC'OT;, l i a n e v o c e i n s e n s u g e n e r a t i o n pavimus, nem,

quo

significai

sive p e r sensus

quamque animi perceptionein et

sive

per

h o c l o c o aXo&r¡oti a p p e l l a t u r , luptatem. riròf

(die

Voluptas

enim

Empfindung

chischen Affection). Empfindung)

est

aliquain

cogïtationeni

liât.

Quod

r u r s u s nihil e s t nisi q u o d e x c i t a t perceptio

aut

einer sinnlichen

Platonem etiam hunc

u'laO-rjaw a p p e l l a s s e , a p p a r e t

«io^jyotwç oder einer

interiorem

usur-

affectio-

aut

vo-

á¿¡ijg

rein

pshj-

sensum

(die

e x Charniid. p. 1 5 9

A.

57 tum solum vere jucunda est, quum ipsa r e s , quam quis opinatur, est vere jucunda. Quapropter, etiam ut dijudicari possit, utrum voluptas ex aliqua opinione percepta vera sit an falsa, quaerendum est, quid sit vere jucundum. Quo explorato clariore etiam ratione et magis propria («rt fiàXlov) apparebit, quae voluptates sint falsae ( p . 42 C). Iam igitur transit Plato a voluptatibus, quae e falsis opinionibus de rebus non vere jucundis oriuntur ideoque ipsae falsae sunt, ad res ipsas, quae aut opinione et cogitatione aut ipso sensu pcrceptae excitant voluptates, considerandas, quatenus pro vere jucundis possint haberi. Esse autem res jucundas, quae suaviter sensum moveant, Plato adversum eos defendit, qui omnem voluptatem una vacuitate doloris contineri statuentes, quaequae animum afficerent, nihil esse nisi aut molesta aut non molesta judicabant. Contra illi placuit, aliud esse gaudere, aliud non dolere. Tres enim sunt, inquit, status: unus molestus, quum turbalionem nostrae naturae sentimus: alter non molestus, quum nulla n c que jucunda neque injucunda corporis mutatio percipitur: tertius denique jucundus, quem isti negligunt, quum restitutio naturae nos non solum non dolore sed voluptate afficit. Verumtamen qui voluptatem in liberatione molestiae collocant, eorum sententia quadam ratione est approbanda et laudanda (p. 44). Quam quum inde collegisse videantur, quod animadverterant, vehementissimas quasque voluptates ibi sentiri, ubi maxima naturalis harmoniae solutio vehementissimumque desiderium antecessisset, ipsa igitur molestiae detrazione offici, de his quidem rectc judicaverunt. Nam revera illac v e hementes corporis alTecliones, quae pro jucundis habenlur, semper una in se continent repletionein et nondum perfecta« repletionis sensum injucundum S 5 ) , nunquam igitur non sunt cum doloribus copulatae, ac licet tum, quum voluptas dolore praevaleat (p. 4 7 ) , jucundissimae esse videantur, lamcn 35) Cfr. Gorg. p. 497 A.

Cujus sensum sitis restinctio suaviter ino

vet, is siinul ex siti dolorem e bibendo vojujitatcm ptici[iit.

58 n i h i l s u n t nisi p r i v a t i o n e s q u a e d a m d o l o r e m , jucundae doloris

36

). —

itaquc non

N e c plus v e r i i n e s t v o l u p t a t i b u s ,

aliquid h a b e n t

admixtum.

vere

quaecunque

Cujus g e n e r i s sunt

praeter

illas in c o r p o r i s m u t a t i o n i b u s s i t a s tum e a e , q u a e e s e n s u v a cuefacti e t m a l e affecti c o r p o r i s a l q u c e x s p e c t a t i o n e rcpletionis mixtae sunt,

tum q u a e velut e x i r a , a m o r e ,

aemulatione,

u n o a n i m o i t a e x i s t u n t , ut simul cum d e l e c t a t i o n c adsit

in

aliqua

aegritudo. A t v e r o ( s i c enim Plato d i s s e r e r e pergit p. 5 1 A )

prae-

t e r has mixtas i d e o q u e minus v e r a s voluptates aliae etiam purae tur

3 7

et

),

immixtae,

q u a e n o n in a m o t i o n e d o l o r i s

s e d , quum e a s nihil m o l e s t i a e n e q u e a n t e c e d a t

consequatur,

ipsae omni dolore immunes sunt et e x

sunt

cernunneque

omnibus

iis r e b u s p e r e i p i u n t u r , q u a e p o s t i n d i g e n t i a m n o n s e n s a m que

molestam

sensum

afferunt

movet,

et

repletionem

pura

est

36) De Rep. IX. p. 5 8 4 C : oat xal Xtyófttrat ioÜ ildovt

ilat,

ab

quandam,

dolore38).

ul ¿tú xoí owpazos

f¡Sovat,

a^tdov ai nXiíazat

quae Iam

ne-

suavitcr

enumerans

int zi¡r VOT*

zitrov-

TÍ xal fiffCoTat,

zovtov

ùituXXayal. cfr. ib. p. 5 8 6 A — C.

XvniSr ztrif

Si-

militer l'Iiaedrus, juvenis vxi}v tQ/tpoir v.v v.n avrtov xal ytyvona xaAiK

62 Itaquc e x philosophiae studio,

quae est

fuyiarrj

fiovav/.i]

(Phaed. p. 61 A ) , nobilissimaequc animi facultati, qua discimus, suum quasi quoddam pabulum praebet, optimae dulcissimaeque voluptates r e d u n d a n t 4 2 ) .

Ad animi autem

ciionem quaecunque, licet per sensus percipiantur,

perfe-

pertinent

voluptates, solae sunt verac et purae, quia e x vacuitate sane quadam replenda sed non sensu percepta existunt, nec restitucndae integrilatis sensui ullum liabent admixtum dolorem e deterioris

status sensu orientem

neque ullam desiderii m o -

lestiam. Postquam ita ex sententia Platonis, quid jucundum, quae voluptates purae et verae sint, explicare conati sumus, jam ad ejus de jucundi cum bono necessitudine v o l u p t a t i s q u e

pre-

t i o atque ad beate vivendum momento doctrinam enarrandam transire licet.

Qua in expositione primum judicia sunt respi-

cienda, quae de alienis sentenliis ita fecit, ut eas refellens suae doctrinae quoddam fundamentum substruxerit. Sententiarum voluptariae

disciplinae extrema e s t ,

quam

Plato in initio Piilebi Protarchum, Gorgiae auditorem, et in Gorgia Calliclem, sophisticiim oratorem, (p. 4 9 5 A sqq.) d e feiwlentes induxit, v o l u p t a t e m yet&óv),

esse

ipsum

bonum

(ra-

jucundum et bonum prorsus idem esse et nihil nisi

duo nomina, quibus una res declaretur (cfr. Phileb. p. 6 0 A ) . Contra hanc opinionem, secundum quam voluptas per se, etsi e variis et iM>nnuaquam malis rebus percipiatur, semper bona esse statuitur (ib. p. 1 2 E ) , in Plulebo monetur, oportere g e nera variique fontes voluptatum distinguantur, quuni non nisi e rebus,

quae efficiant voluptates, sive e rebus jucundis de

voluptatum prctio liceat judicarc ; atque hac ipsa distinctione facta ilia boni et jucundi confusio evertitur, cujus perversitas Tt xùya&óPhaedr.

p. 247 D : (TJ ¿ictroia)

tpixai *al fìmaO-tl

(K) t u ovra

tz&tlau

xxX.

xaì TO ¿¿¿iaozov

OtuQovaa

iriiait

&taaaftivi]

TuXyd-rj t q { xaì

ion-

Pliaeil. p. 8 4 A : (y yu*»;) TO àXì]&'«; xaì TO faZoy &to>[iii"ii xaì vn

ixilrov

Rep. VI, p. 4 9 0 B et Cic. Acad. II. 41. 42) Vid. de Rep. IX. p. 583 A sqq.

TQMpofiirT] %xX, Cf. de

63 etiam sub fincm universae voluptatem tractanlis disputationis breviter attingitur (p. 55). Si enim, inquit Socrates, nihil bonum csset nisi voluptas, omne bonum in animo poneretur, et in hoc ipso forliludo, tempcrantia, sapientia nihil essent boni; dolore porro cruciatus malus esset, gaudens vero, quanto majori v o luptalc fruerelur, tanto melior et praestantior 4 S ) . — Gravissimum antem argumentum ad studiosissimos voluntatis patronos refutandos petitur ex turpibus voluptatibus 4 4 ) , quo utitur Socrates in Gorgia (p. 494), cujusque summam reddit de Rep. VI. p. 505 C. Quid ? inquit, qui voluptatem definiunt summum bonum, nonne hi coguntur confitcri esse malas qnasdam voluptates? Accidit igitur istis, ut iconfiteanttir, bona et mala esse eadem. — Itaque si quae sunt jucunda, quae non bona sint, et bona quae non jucunda, nec igitur jucunditate continetur bonum, sed praeter voluptatem sunt quaedam bona, apparet, voluptatem non esse t a y a & o v , summum bonum, quod omnia bona complectatur nec ullam accessionem requirat. Hoc ipse Prolarchus, postquam perspexit, necesse esse summum bonum prorsus sufficiens et absolutuin sit, praeter voluptatem autem mentem, scienliam, memoriam dignas esse quae expetantur, statim c o n c e d i t 4 5 ) . Sed alteram jam tuens sententiam contendit, v o l u p t a t e m e s s e inter singula bona, quorum complexione absolulum illud summum bonum efficiatur, s u p r e m u m e t m a x i m u m 43) Eadem ratione in

Gorgia

p. 497 E . concluditur, ignavum

qui

g a n d e a t , si voluptas bonum e s s e t , bonum f o r e , et quo magis discessu hostium laetaretur, eo nieliorem. Alia duo argumenta, quae ibid. p. 4 9 5 — 497 affernntur et ad corporis tantnm

voluptatem

pertinent, hie persequi longum est. 44) Nititur simplici l e g e

cogitandi, quae vetat de toto genere prae-

dicari, quod in singutas species non cadat. •&6V, TIJF

t" zt( rjiovy fi-t\ cc/a-

inquit Aristot. T o p . IV. init., ¿¡¡Xov, ort

OV

ye'vot

TO

UYA&ov

{¡¿ORYI.

45) Eadem argumentatione utitur A r i s t o t e l e s

Eth. N i e . X. 2 . p.

1172 B 2 6 .adversus E u d o x u m , qui voluptatem snmmum

bonum

dixerat, quia cuipiam bonorum adjuncta ilia hoc dignius expetitu redderet. Ita vero, ait ille, voluptatem juxta alia b o n a p o n i ; quum

64 b o n u m (rò ägiotov, /xiyiatov aya&óv). Socrates negat et in reliquo colloquio jam id agit, ut ostcndat, voluptati palmam non esse attribuendam. Cujus demonstrations id gravisslmum argumentum esse videtur, quod p. 53 C — 55 A e natura voluptatis ducitur. Quod enim, inquit ille, elegantes quosdam homines 1 6 ) dicere audivimus, omnem voluptatem esse generationem (wg «fi yéveoig ìcriv), utiliter est accipiendum. Omnis enim generationis finis est status 0? ovaia}, cujus causa fit quod generatur, sicuti navis constructio sive generatio navis iìt ipsius navis causa, ut haec sit. Id autem cujus causa aliquid fit, hoc melius est — TÒ fiiv atfivorarov ¿ti nicpvxóg, TÒ 3' ¿Minìg txtivov — unde consequitnr, voluptatem non esse optimum, sed praestare ei statum, cujus generatio sit voluptas. — Prorsus recte, suae certe doctrinae convenienter, haec mihi videtur argumentari. Nam non jam ilia corporis aut animi repletio, vel actio redigendae naturae ad rectum statum, quae est g e n e r a t i o status verae corporis aut animi naturae accommodati, est optimum, sed melius est ipse hie status perfectus. Atque haéc quidem, si omnis voluptas in restitutione naturalis harmoniae et generatione status liarmonici ponenda e s t 4 7 ) , recte est ratiocinatus. Qüum vero ipsam generationem dixit ' voluptatem, sane non recte locutus igitur ci aliud bonum addi possit, earn non esse id quod maxime expetatur. Turn laudat Platonem, qui eodem argumento demonstraverit, voluptatem non esse Tuya&ov, sine dnbio respiciens Philebi locum p. 21. 22. 46) Aristippum ejusque amicos signiiicari, conjicere licet, qui volnptatein motuin quendam esse docuerunt. Vid. Introd. not. 86. Omnis enim motus est generatio, alius scilicet status. Platonem autem etiam in quodam m o t u voluptatem posuisse apparet e x T i m . p . 6 4 et loco libri IX. de Rep. mox transcribendo. 47) Siquidem voluptas est generatio et quaedam operatiu ad bonum statum tendens, non inepta sunt quae dicuntur Cratyl. p. 419 B : 1]

fjiovtjy ^

fytiv TO xaXiirai.

7T QOS

O vofia

vouao&ijvai,

—

i\zi Xiini] I;v

T7]V

O V 1] O I V

iOlXi

TilvOVOU

ft

£ U £ I C

¿'H.ia di iyxuzai y ware tj^OVTJ uixt ano rijt 61 aXv o t to q rov aio/i O T O ? iotxtv

TO

Iv tovzta

TW

nu&u

I'FF^FT TO

oaifia.

TOVTO ^ORIJC

ho-

65 est, acerrimaeque reprehensionis ansam dedit. Kec tamen ca dignum esse nostrum philosophum judicabimus, nisi hie magis, quam ilio loco, quo repletio ipsa voluptas appellabatur, verba urgere volemus. In universa de voluptate instituta disputatione non sensum jucundi spectans, sed ipsum jucundum, quod a sensu percipitur, parum accurate, Consilio autem suo prorsus accommodate voluptatem ipsam dicit e s s e repletionem et generationem, quum revera o r i a t u r tantum ex iis, et non voluptas sit generatio, sed id quod jucundum est voluptatisque sensum excitât. Tali accuratiori ratione loquendi ipsum Platonem usum esse videmus in verbis libri IX. de Rep. p. 583 E : TO i¡8v tv ipv%fi yr/vó/zevov xal TO i.vnyçôv xivrjoiç T¿G ¿ficpoTégw ¿OTÓV. QUO jure autem omnia jucunda motus et generationes dici possint, alia est quaestio, quam infra attingemus. Hie illud solum tenemus, si id, ex quo voluptas percipiatur, semper generatio quaedam sit, offici, ut voluptas non sit omnium honorum maximum. Nisi praestat ccteris bonis, multum etiam abest, ut sit bonum ipsum vel proprie sic dictum summum bonum. Hoc significare Plato videtur, quum statum, cujus causa aliquid generatur, tv tr¡ TOV àyaùov (lOÍQa poni jubet, generationem contra ideoque voluptatem tlç alkqv fioiçav (p. 54 C) r e l e g a t 4 8 ) . Etenim tertium quod de voluptatis pretio esse potest j u dicium eamque omnino d e h o n o r u m n u m e r o e x i m i t 4 9 ) , 48) Cfr. quod dicit p. 20 C, necesse esse %R¡V T¿ya&ov FIOÏQAV TÍ).IOV ilvat, et p. 60 B, ¡lüííov flÍTOXov tívai TTJÇ tov èya&ov ¡ioCqa% 17¡v (pocryacv f¡ zt¡r r¡iov>'¡». Ñeque quod ridendos esse ait (p. 54 D. coll. p. 55 A ) , qui dicant voluptatem esse bonuin (t¡¡ort¡v ùya&òr tirai), aliter accipio ac quasi scripserit Tuya&ór. Exempla in talibus locutionibus, ubi de toto genere vel idea sermo est, omissi articuli sunt in Pliileb. p. 11 A. de Rep. VI. p. 505 C. Hipp. Maj. p. 203 E, ubi plura annotavit S t a l l b a u m i u s . Qui ilium locum ita intelligens, ut Plato dicat, voluptatem i n t e r b o n a n u m e r a r i n o n p o s s e n e q u e e s s e b o n i s a c c e n s e n d a m (v. Prolegg. p. 57), non vidisse videtur, quantopere liaec sententia cum locis p. 21 E. 22 A B et p. 63 E . 64 C. discreparet. 49) Qui dicuntur Phileb. p. 44 C. censuisse, volnptati nihil sani inesse,

5

(56

Platoni non probatum fuisse, quum inde apparet, quod perfectam vilam nec omni scientia nec voluptate carere posse statuii (Phileb. p. 21. 2 2 ) , turn e mixtione ilia honorum, qua vitam beatam effici et voluptates quasdam non esse excludendas, in exlremo Philebo docuit (vid. inpr. p. 63 E. 64 C). Voluptatem aut unice aut maxime expeli, vetuit, expetendam earn esse et bonum ac necessarium quid ad beate vivendum, non negavit s o ) . Neque vero omnes voluptates sine ullo discrimine laudavit, sed eo Consilio harum genera et formas acute distinxit, ut ostenderet, quae et quales voluptates essent expetendae. Rejieit omnes cas, quae infinita ratione per cor-, pus animumque ferantur omnem aspernanteà modum et legem. Quid autem docet esse id, quod voluptatibus per se infinitis nullumquc finem appetendi in se gerentibus modum et finem constituât? Cognovit hoc ex consideratione purarum voluptatum. Quae quum nonnisi cum animi natura perficienda et ad ppistinum verumque statum reducenda existant, haec ipsa humanae naturae perfectio est finis, qui in his voluptatibus perfruendis tam quadamtenus jam attingitur quam appetitur. A p petitio autem ista infinita, quae mixtae voluptati propter n o n dum repletae vacuitalis molestum sensum semper inest, in pura voluptate locum non habet. Sed quia, ubi hanc percipimus, neque antecedente neque admixto ullo indigentiae sensu id solum sentimus, animi nostri praestantiam aliquo modo auctam esse, purae voluptati nihil inest desiderii et appetitionis, sed ipse quasi suus finis. Itaque non dubito ad genus, quod Plato d é finit (Thileb. p. 52 C ) , moderatarum (¿/npiTQuv) voluptatum inprimis puras illas referre, quae una cum perfectione animi oriuntur, et quamquam non vehementissimae et plurimae tamen pulcherrimae sunt et verissimae (p. 52 D — 53 C). Hae suapte natura arctissime cum modo quodam sunt conjunctae. Nec vero corporis voluptates ab omni modo et lege sunt aliesunt sine dubio Cynici. ViÍ¡&->1 xüv

(xcùt

ISéaiq)

ilvai

«(#«?,

TO pévxoi itpat.

T« Í¡'Sr¡ rol? äXXoif, X ù x i i v a v

ovxuv

iivui

axoi^ña.

atq à' ovalav

ùntigov

axoi-

oís fiìv

ovv vXi¡v

xò '¿r.

Cf. l'iiys.

xul iv xo'iq AÌATF-JJTOÌ; xal

iv

Simplic. ad P h y s . fol. 1 0 4 b.

64) Metapli. 1. 1. p. 988 A 14: T J J » ioi? axoixiCoii ùniSaxiv ìxaxiQoi(

TOV

tv huxigav.

xai

xov

xuxùt

aixCav

xò

76 ipsum bonum 6 i ) , quid aliud est hoc principium unitatis et essentiae nisi idea boni? Ideae sunt singularum rerum fines, et quia fine solo constituitur rei forma et determinata essent i a 6 8 ) , caedem quodammodo rerum notiones et causae formales. Omnium idearum vero, quippe quae non sint merae formae, sed res ideales e materia et forma compositae, causa finalis, ex qua uniuscujusque forma et essentia pendet, est idea boni. Quae sic, (nam distinctio quatuor illarum causarum, quae arctissime inter se cohaerent nec unquam in re ac veritate separatae sunt sed cogitatione tantum discernuntur, a nemine ante Aristotelem accurate est servata), non solum pars illius atriov et causa finalis est, sed quodammodo etiam TO néçag sive causam formalem una in se gerit. Unde nata esse videtur opinio, quam auctor libri de placilis philosophorum tuetur 9 ' ) , t r è s esse rerum causas a Platone constitutas, efficientem, materialem, finalem, cui sine dubio subesse vult formalem. Quod vero Aristoteles d u o b u s dicit cundem usum esse summis principiis, i n f i n i t o sive materia et u n o , quod causa sit rov ri ¿ari, a Platone autem simul pro causa boni habitum s i t 9 8 ) , non aliter accipiemus, ac Platonem causae materiali opposuisse causam finalem cum formali intime conjunctam. Et profecto, ut hanc in ipso bono omnibusque ex eo manantibus ideis cernamus, jam hucusque aliata nos adducerent, etiamsi non certissimis antiquitatis testimoniis confir65) ib. A. 4 p. 985 A 9 : TO rùv àyu&ùiv unórruv turiov avrò rctyu•9-óv laxiv. 66) Idea repraesentat rei notionem yel ipsam rem perfecte cum sua notione congruentem. Si igitur notio ac finis serrae eo continetur, ut terenilo dissecet, propter liunc iinem necesse est, ut ea certain formam, videlicet certae qualitatis dentes, liabeat. — Socrates in Pliaedro (p. 246 A) de animi natura et notione loeutuIPVXTJÇ) ¿ÄT Xixziov. rus sic incipit: TIIQÌ ÂK T?JÇ IIIAÇ AVIIJS (TÏ,Î 67) I. 11: IlXuimv rQI%OÎÇ io txïriov' QÌT]oi yùç uç* ov, il; ov, nçoç o. Cfr. Appuleji verba ab Herrn an n o laudata (Vindiciae disp. etc. p. 24) : Tria initia rerum esse arbitrabatur Plato, deuin, materiam, rerumque formas, quas lâéus vocat. 68) Metaph. A. 6 p. 988 A 9 — 15.

77 matum esset, ab ipso Platone ideam boni dictam esse u n u m , quasi in unitate tota ejus natura esset sita 6 9 ) . Quapropter ii, qui sibi persuaserunt, in Platonis philosophia ideam boni omnino non diversam esse ab ipso absoluto, quod dicunt, sive deo, Aristotelis poterant uti auctoritate atque omnes causas praeter materiam, totam igitur divini numinis p o tenliam inj uno, quod esset idea boni, sitam esse contendere. Ac si quis legat, quod Aristoteles dicit ' " ) , non satis d a r e Platonem elocutum esse, quid et quale principium esset idea boni, utrum causa finalis, an efficiens, an formalis, facile ei videri possint hae tres causae in uno bono conjunctae esse. At vero Plato aliter sensit, cujus verba si sequi volumus, formalem causam secernemus a finali, et hanc cum efficiente conjungemus. Sicut enim in Philebo, materiae et formarum generi tertiam adjungit causam, quae earum conciliationem efficiat, in Timaeo introducit artificem, qui ex eo, quod semper idem sit, et altero omnia fingat. Hic est Platonis deus, cujus natura non accuratius mihi videtur posse describi, quam si dicatur esse causa efficiens cum finali consociata. Non solum enim formas cum materia copulans creat res, sed etiam unus perfecta bonitate praeditus ipse est finis totius creationis, et eo Consilio creat rerum universitatem, ut sui quam simillima fiat (Tim. p. 29 E ) . Aristoteles quidem in magistri philosophia causam movendi sive efficiendi piane desideravit: neque hoc injuria factum esse videtur, si ratio spectatur, qua 69) Viti, locus Aristotelis in Introd. not. 99. transcriptus, quocum conferenda est narratio Aristoxeni Harmon. II. p. 30 ed. M e i b o m , et quod dicit Syrianus (vid. B r a n d i s Gesch. d. Pliilos. I. p. 4 8 5 ) : iavi fiiv vniQovaiov nagu im üXüxiuvi rò ir xal xàya&òv. Accedit testimonium sclioliastae (v. Scholl, coll. a B r a n d i s . ) ad Metaph. p. 1075 A 32 et ad p. 1091 B 1 3 : (W.àrmv yyalr) ozi TO àya&òv al TO TO 'io tari xai ovolwxui Iv TOT ?» ilvai, ¿>t noXXuxiq iìgì]iat. 70) Metaph. A. 10 p. 1075 B 3 7 : tv ànaat fiùUoxa TO ùyaO-òv ùgxvoI ài (iidein, de quibus lin. 3 2 — 36 sermo e s t , et hi sunt manifesto et secundum scholiastas ol neqi nXàxmva) TOVTO phr OQ&ÜI Sti ÙGX*T*' «M« NIOG IO ùya&òv ÙGXÌJ OV Xt'yovoiv, TÌÒIÌQOV w; TAOÌ fj

xivtjOav y CXt]ß. Ovò'f yvQ o oò? »oic, w 2ti)xf>uxt£, far» xuyud-óv, ¿XX rzov T O L T O iyxi.rnA.ttxa. 2u>. T