Pashto 12

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

‫د پﻮهن‪ 3‬وزارت‬

‫پـ‪+‬ـتﻮ _ دولسم !ﻮل‪/‬ﻰ‬

‫پـ‪+‬ـتﻮ‬ ‫دولسم !ﻮل‪/‬ﻰ‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ 3‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ 3‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪+‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪4‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪8‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ 3‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزارت‬

‫پـ‪+‬تﻮ‬ ‫دولسم !ﻮل‪/‬ﻰ‬

‫‪ ١٣٩٨‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫اﻟف‪1‬‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادبياتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا يټ ډ پارټمنټ غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫دولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫د پوهن وزارت د ا‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫و او عامه پوهاوي ر است‬

‫هجري شم‬

‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫ب‪2‬‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‪3‬‬

‫فﻬرست‬

‫شﻤ‪5‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫د‪4‬‬

‫سر ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫د عرفان رو*ﻨاﻳﻲ‬ ‫ﻧعت‬ ‫پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تاﻧﻪ‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ او د ﻫغﻪ ((تذکرة اﻻﻟﻴاء))‬ ‫پ‪+‬تﻮ وﻟسﻲ ادبﻴات‬ ‫د *کارﻧدوى بﻮﻟﻠـﻪ‬ ‫پﻪ شعر ک‪ 3‬قافﻴﻪ‬ ‫ادبﻴات د اسﻼم د سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﻧظره‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٣١‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٤٥‬‬

‫شﻤ‪5‬رې‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫'ﻠﻮر وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻟﻮست ﻧﻮم‬ ‫د خﻮشحال بابا دستارﻧاﻣﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ قﻠﻤﻲ پاﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ اوسﻨ‪ 9‬دوره‬ ‫غﻨﻲ خان _ ﻧﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻰ شاعر‬ ‫پﻪ بﻬر ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ پﻮﻫان‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ"ک‬ ‫کﻴسﻪ او ژوﻧد‬ ‫شفﻴق او پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‬ ‫د ر‪1‬ﻮ اوبﻮ وﻧﻪ‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻧاول ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮ‪-‬ﻮ _ د فراﻧس‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال‬ ‫ژوﻧد او چاپ‪5‬رﻳال‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ وﻟﻴکﻮ؟‬ ‫پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او '‪75‬وﻧکﻰ‬ ‫د شرابﻮ (اﻟکﻮﻟﻮ) زﻳاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫د شعر پﻪ اړه 'ر‪-‬ﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫د ﻣاﻳﻦ‪ ،‬ﻧاچاودو تﻮکﻮ ﻣعﻠﻮﻟﻴت رواﻧﻲ اغ‪5‬زې‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪/‬ﻪ‬ ‫اخ‪%‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪٥١‬‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٩٧‬‬ ‫‪١٠٧‬‬ ‫‪١١٣‬‬ ‫‪١٢١‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٩‬‬ ‫‪١٤٥‬‬ ‫‪١٥١‬‬ ‫‪١٥٧‬‬ ‫‪١٦٣‬‬ ‫‪١٧١‬‬ ‫‪١٧٧‬‬ ‫‪١٨٣‬‬ ‫‪١٨٩‬‬ ‫‪١٩٥‬‬ ‫‪٢٠٢‬‬

‫ﻫـ ‪5‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻟﻮست‬

‫د عرفان رو*ﻨاﻳﻲ‬

‫د عرﻓاﻧﻲ شاعرۍ پﻪ ﻫکﻠﻪ 'ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬د دعاﻳﻪ شاعرۍ بﻞ ﻧﻮم 'ﻪ دى؟‬ ‫د دوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ پ‪+‬تﻮ کتاب د ﻟﻮى خداى جﻞ جﻼﻟﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻴﻠﻮو‪ .‬ﻣﻮږ او تاسﻮ د ﻫر‬ ‫کار پﻴﻞ د اهلل جﻞ جﻼﻟﻪ پﻪ ﻧﻮم کﻮو او ﻟﻪ دې 'خﻪ ﻣﻮ ﻣﻮخﻪ دا وي چ‪ 3‬پﻪ کار ک‪ 3‬ﻣﻮ‬ ‫خﻴر او برکت پﻴدا شﻲ‪ .‬دوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻰ زﻣﻮږ د ثاﻧﻮي زده ک‪7‬و وروستﻰ !ﻮﻟگﻰ دى او ﻣﻮږ‬ ‫ﻳ‪ 3‬د خداى پاک پﻪ سپ‪(5‬ﻠﻲ ﻧاﻣﻪ پﻴﻠﻮو او ﻫﻴﻠﻪ کﻮو چ‪ 3‬راتﻠﻮﻧکﻲ تﻪ ﻫﻢ د خپﻞ ‪$‬ان‬ ‫ﻟپاره‪ ،‬ﻫﻢ د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟپاره‪ ،‬ﻫﻢ د اﻓغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬او ﻫﻢ د !ﻮﻟ‪ 3‬بشري !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟپاره ﻳﻮ‬ ‫خﻴر غﻮ*تﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻣﻬربان او کارپﻮه اﻧسان را'خﻪ جﻮړ شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ﻫﻴﻠﻪ دغﻪ کتاب‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ کﻼسﻴک شاعر عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص پﻪ دې ﻻﻧدې ﻣﻨاجات پﻴﻠﻮو‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧـــــﻦ د زړه داﻧــــــاﻳــــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫ﻟـــــﻪ د*ـــــﻨـــــﻮ رﻫـــــاﻳـــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫چــــ‪ 3‬گـــﻮﻳـــا پــــﻪ تــســبــﻴــحــات پــــﻪ ﻣــــﻮاعــــظ وي‬ ‫ﻓــــرﻗــــاﻧــــﻲ گــــﻮﻳــــاﻳــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟــــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫پـــﻪ ﻫـــر بــــﻮى چـــ‪ 3‬شـــﻢ اگـــــاه ﻣــــﻮﻻ ﻣـــ‪ 3‬ﻳــــاد شﻲ‬ ‫اﻳـــﻨـــچـــﻨـــﻴـــﻦ پــــﻮﻳــــاﻳــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫چــــ‪ 3‬ازاد د دواړو کــــﻮﻧــــﻮ ﻟــــﻪ ســـــــﻮدا وي‬ ‫ﻫـــســـ‪ 3‬زړه شــــﻴــــداﻳــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫چـــــ‪ 3‬ﻓــــاﻧــــﻲ شـــــﻲ بــــﻘــــاﻳــــﻲ د ابـــــــد ﻣـــﻮﻣـــﻲ‬ ‫د ابــــــــد بــــﻘــــاﻳــــﻲ غــــــــــــﻮاړم ﻟــــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫چـــ‪ 3‬ﻫــ‪5‬ــ& 'ــﻴــز ﻣـــ‪ 3‬پـــﻪ ﻧــظــر کـــ‪ 3‬حــاﻳــﻞ ﻧـــﻪ وي‬ ‫د وحــــــــدت ﻫـــــﻮاﻳـــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫ﻣـــعـــرﻓـــت د زړه اﻓـــتـــاب زړه ﻳـــ‪ 3‬روشـــــﻦ دى‬ ‫د عـــــرﻓـــــان رو*ــــﻨــــاﻳــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫چـــ‪ 3‬پـــﻪ خــــﻮى شـــﻲ *ــاﻳــســتــﻪ‪* ،‬ــاﻳــســتــﻪ تـــﻞ وي‬ ‫زه خــــــــﻮدي زﻳــــبــــاﻳــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫گـــــداﻳـــــﻲ د حـــــﻖ پـــــﻪ در ﻟــــﻮﻳــــﻪ شــــاﻫــــﻲ ده‬ ‫دا ﻣـــخـــﻠـــص گـــــداﻳـــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬

‫‪2‬‬

‫د شاعر پ‪5‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬د رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫'خﻪ دى‪ .‬ﻫغﻪ د ابابکر کﻨدﻫاري شﻴﻨﻮاري زوى دى‪.‬‬ ‫ابابکر د احداد او اﻟﻬداد د پﻮ‪$‬ﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻗﻮﻣﻨدان و‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬احداد او اﻟﻬداد سره‬ ‫خﻮابدي شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ اﻟﻬداد (رشﻴد خان) ﻫﻨدوستان تﻪ ﻻړ‪ .‬ابابکر ﻫﻢ د ﻫغﻪ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬و‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى د پ‪+‬تﻮ شاعر او ﻟﻴکﻮال و‪ .‬د ((ﻣراة اﻟعارﻓﻴﻦ)) او ((سراج اﻟعارﻓﻴﻦ)) کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣؤﻟف دى‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص پﻪ غاﻟب گﻮﻣان د ‪ ١٠١٥‬او ‪ ١٠٢٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪75' .‬وﻧکﻲ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻫغﻪ بﻪ ﻳا پﻪ کﻨدﻫار او ﻳا ﻫﻢ پﻪ تﻴرا ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ‬ ‫وي چ‪ 3‬د رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ روحاﻧﻲ او عسکري ﻣرکز و او د ﻫغﻪ د ﻣﻮر پﻼرگﻨ‪9‬‬ ‫سﻴﻤﻪ وه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى عاﻟﻢ او ﻓاضﻞ شخص و‪ .‬ﻣشﻬﻮر اثر ﻳ‪ 3‬د باﻳزﻳد رو*ان ((حاﻟﻨاﻣﻪ)) ده‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ﻓارسﻲ ژبﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او د پﻴر رو*ان او رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ پﻪ اړه پک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ‬ ‫او ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻻس تارﻳخﻲ ﻣﻮاد وړاﻧدې کﻮي‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬د ډاک"ر پرو‪4‬ز ﻣﻬجﻮر‬ ‫خﻮﻳشکﻲ پﻪ ﻫﻤت چاپ او خپﻮر شﻮى دى‪ .‬ﻳﻮه ﻣﻨثﻮره رساﻟﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د ﻫﻨدوستان پﻪ‬ ‫کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻴدا شﻮې ده‪.‬‬ ‫د عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ ﻧﻪ ده 'رگﻨده‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻪ د دﻳﻮان او‬ ‫حاﻟﻨاﻣ‪ 3‬د پ‪+5‬ﻮ ﻟﻪ بﻴان 'خﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬ﻧ‪"5‬ﻪ د ‪١٠٨٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬حدود ا!کﻠﻮﻟﻰ شﻮ‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧﻪ‬ ‫احداد او اﻟﻬداد‪ :‬د باﻳزﻳد رو*ان او رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ د ﻣبارزو ﻣخک‪+‬ان وو‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د دغﻪ ﻣﻨاجات ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ زدهکﻮوﻧکﻲ د بﻴت‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ 'خﻪ وروستﻪ دې ﻳﻮ تﻦ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د بﻴت ﻣعﻨا وک‪7‬ي او ﻳﻮ 'ﻪ خبرې دې پرې‬ ‫وک‪7‬ي‪ .‬د دوﻳﻢ زدهکﻮوﻧکﻲ د بﻴت ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ 'خﻪ وروستﻪ دې د بﻴت د ﻣعﻨا او تﻔسﻴر پﻪ اړه‬ ‫*ﻮوﻧکﻰ خپﻠﻪ ﻳﻮ تﻦ اﻧتخاب ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻳﻮ ﻳﻮ شاگرد دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ !ﻮﻟگﻴﻮال 'خﻪ د دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ د ﻣعﻨا پﻮ*تﻨﻪ‬ ‫وک‪7‬ي او د ﻣعﻨا پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬دې ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه ادبﻲ جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫د*ﻨﻪ‪ ،‬تسبﻴحات‪ ،‬ﻓرﻗان‪ ،‬ﻣعرﻓت‪ ،‬ﻓاﻧﻲ‪ ،‬وحدت‪ ،‬شﻴداﻳﻲ‪ ،‬رﻫاﻳﻲ‬ ‫‪ _٣‬د دغﻪ ﻣﻨاجات د عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ اړه دې پﻨ‪%‬ﻪ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ تاسﻮ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬کﻮم کﻮم عرﻓاﻧﻲ او تصﻮﻓﻲ شاعران پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د باﻳزﻳد رو*ان د ﻣﻠﻲ او عرﻓاﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ د کﻮﻣﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮ ﻳاد دي؟‬ ‫_ د رو*اﻧﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ شاعراﻧﻮ 'ﻪ ډول شاعري ک‪7‬ې ده؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پ‪+‬تﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬د تصﻮﻓﻲ او عرﻓاﻧﻲ شاعرۍ پﻪ اړه ﻧﻴﻤﻪ پا‪1‬ﻪ‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دې واخﻠﻲ او د ﻫغﻮى د کتابﻮﻧﻮ ﻟﻨ‪6‬ه‬ ‫ﻳادوﻧﻪ دې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧـعـت‬

‫د اسﻼم د ﻣبارک پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬زﻣﻮږ ډ‪4‬رو شاعراﻧﻮ د خپﻠﻮ‬ ‫ﻗﻠﻤﻮﻧﻮ *اﻳست د خپﻠﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ پر پا‪1‬ﻮ شﻴﻨدﻟﻰ دى‪ .‬شاعراﻧﻮ د حضرت پﻴغﻤبر د‬ ‫ستاﻳﻨ‪ 3‬پر کر*ﻮ د خپﻞ شعر دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻣتبرک ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ ﻣﻮږ ﻫﻢ خپﻞ کتاب د خپﻞ پﻴغﻤبر پﻪ ستاﻳﻨﻪ او ﻳادوﻧﻪ‬ ‫سپ‪(5‬ﻠﻰ ک‪7‬و‪ .‬دغﻪ ﻧعت د پ‪+‬تﻮ د پﻴاوړي شاعر حاجﻲ جﻤعﻪ بارکزي ﻟﻪ دﻳﻮان 'خﻪ‬ ‫غﻮره شﻮى دى‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫تـــر ﻧـــاﻣـــﻪ دې ســـﻢ ﻗـــربـــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫ﻫــــﻢ تــــر واړه خــــاﻧــــدان ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫چـــ‪ 3‬رضــــا دې پـــﻪ رضــــا و خـــاوﻧـــد ورکــــ‪7‬ه‬ ‫ﻫـــر ﻣــشــکــﻞ ﻳـــ‪ 3‬کـــ‪ 7‬اســــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫ﻣـــعـــرﻓـــت دې تــــر تـــﻮحـــﻴـــده پــــــﻮرې تــﻠــﻠــی‬ ‫بــﻞ 'ـــﻮک ﻧــﻪ وﻳــﻨــﻢ پــﻪ شـــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫پــﻴــغــﻤــبــران ﻳـــﻮﻟـــک 'ــﻠــ‪5‬ــرﻳــشــت زره واﻳـــﻲ‬ ‫رب کــــ‪7‬ه واړه خــــادﻣــــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫کـــﻪ ﻣـــعـــراج د ﻣــﻮســی پــــاس پـــر کــــﻮه طــــﻮر و‬ ‫رب ﻣـــعـــراج کـــ‪ 7‬ﻻﻣـــکـــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫رب ﻣــﻨــســﻮخــﻪ کــــ‪7‬ه درې واړه کــتــابــﻮﻧــﻪ‬ ‫چـــ‪ 3‬ﻳـــ‪ 3‬راســــتــــاوه ﻓـــرﻗـــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫ت‪( 3‬تــﻪ ﻳــ‪ )3‬ســردار پﻪ دواړو کﻮﻧﻮ پﻪ ﻗــدرت ک‪7‬ې‬ ‫ﻫـــﻢ تـــابـــع دې اﻳــــﻦ و آن ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫غــﻔــﻠــت حـــرص ور'ـــخـــﻪ وﻻړ ﻗــﻨــاعــت وﻧــﻴــﻮ‬ ‫ﻫـــﻢ پـــر زړه بـــاﻧـــدې ﻣــکــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫پـــــﻪ ﻣـــعـــﻨـــی ﻳـــــ‪ 3‬د رﻣــــــــــﻮزو پـــﻮﻫـــﻮﻟـــ‪3‬‬ ‫رب پـــﻪ بــــاب کـــی ﻣــﻬــربــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫تـــــر ازﻟــــــــﻪ بـــــﻪ بــــاﻗــــﻲ وي تـــــﻞ تـــــر تــﻠــﻪ‬ ‫کـــﻤـــال ﻧــــﻪ ﻟـــــري ﻧـــﻘـــصـــان ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫ﻧــــﻮر دﻳـــﻨـــﻮﻧـــﻪ ﻳـــ‪ 3‬ﻣــﻨــســﻮخ کــــ‪7‬ه ﻫــﻤــﻪ واړه‬ ‫چــ‪* 3‬ــﻪ دﻳـــﻦ ﻳــ‪ 3‬کــ‪ 7‬بــرﻫــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫د تـــﻮحـــﻴـــد د بـــــاغ گـــــﻼب ﻳــــ‪ 3‬غـــﻮړﻳـــدﻟـــﻲ‬ ‫ﻣــعــطــر پــــﻪ بـــــﻮی جـــﻬـــان ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫‪6‬‬

‫بـــﻞ چــــراغ دې د ﻳــﻘــﻴــﻦ د وړاﻧــــــدې وﻧــﻴــﻮ‬ ‫ﻣــخــﻔــﻲ راز ســـﻮ در عــﻴــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫و ﻣـــکـــان تــــﻪ د ﻟـــﻮﻳـــ‪ 9‬دې ﻧــــﻪ رســـ‪5‬ـــ‪8‬ي‬ ‫او اﻟـــﻠـــعـــزم ﻣــــرســــﻼن ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫زه ﻳــــ‪ 3‬کـــﻠـــﻪ کـــــ‪7‬م ادا صـــﻔـــت دې کــ‪5‬ــ‪8‬ي‬ ‫پـــر زﻣـــﻴـــﻦ و پـــر آسﻤان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫ﻣـــا "جـــﻤـــعـــﻪ" دي د بـــــاور ﻻســـﻮﻧـــﻪ دواړه‬ ‫ﻟـــگـــﻮﻟـــﻲ پــــر گـــــرﻳـــــﻮان ســـتـــا ﻣحﻤده‬

‫د شاعر پ‪5‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫حاجﻲ جﻤعﻪ بارکزى د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ 'خﻪ دى‪ .‬د کﻨدﻫار پﻪ ﻣاشﻮر‬ ‫ﻧﻮﻣﻲ کﻠﻲ ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ پ‪+‬تاﻧﻪ شعرا ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬ﻧ‪"5‬ﻪ (‪١٢٥٩‬ﻫ‪.‬ق‪).‬‬ ‫*ﻮدﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫دى د سردار کُﻨدل خان ﻣعاصر و چ‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬واکﻤﻨﻲ پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻳادوي‪ .‬دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬پﻪ (‪١٣٦٠‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال چاپ شﻮى دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې !ﻮل د دې ﻧعت شرﻳف ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪! 3‬ﻮل ﻧعت پﻪ ﻟﻮړ‬ ‫غ‪ 8‬وﻟﻮستﻞ شﻮ‪ ،‬بﻴا دې ﻧﻮ پات‪ 3‬زدهکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت ﻣعﻨا او د ﻫر بﻴت پﻪ اړه دې ﻳﻮ 'ﻪ‬ ‫خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪ _٢‬ﻫر ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د پ‪+‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬او ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دورې د شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ د‬ ‫ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم واخﻠﻲ‪ ،‬ﻫ‪(5‬ﻮک دې تکرار ﻧﻮم ﻧﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ شاگرد دې دغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې ﻳﻮ بﻞ شاگرد تﻮرې دړې تﻪ پﻮرتﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دغﻪ ﻟﻮست 'خﻪ دې اتﻪ ﻧﻮر ﻟغتﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻴا دې شپاړس تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دغﻪ‬ ‫ﻟغتﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣعﻨا ک‪7‬ي او دا دې ﻫﻢ وواﻳﻲ چ‪ 3‬دا اسﻢ دى کﻪ صﻔت ﻳا ﻓعﻞ؟‬ ‫واړه‪ ،‬پاس‪ ،‬ﻣﻨسﻮخ‪ ،‬ﻻﻣکان‪ ،‬غﻮړ‪4‬دل‪ ،‬باور‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ حﻤد او ﻧعت ک‪ 3‬پر کﻮﻣﻮ ﻣﻮضﻮع‪/‬اﻧﻮ خبرې ک‪85‬ي؟‬ ‫دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو پﻪ ﻣخ ک‪ 3‬پرې ر‪1‬ا واچﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻧعت دغﻪ بﻴت 'ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫رب ﻣــﻨــســﻮخــﻪ کــــ‪7‬ه درې واړه کــتــابــﻮﻧــﻪ‬ ‫چـــ‪ 3‬ﻳـــ‪ 3‬راســــتــــاوه ﻓـــرﻗـــان ســتــا ﻣحﻤده‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻧعت شرﻳف ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د‬ ‫!ﻮل ﻧعت ﻟﻨ‪ 6‬ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻧﻴﻢ ﻣخ ک‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪+‬تﻮ درسﻲ‬ ‫ساعت ک‪* 3‬ﻮوﻧکﻰ پﻪ اﻧتخابﻲ ډول د پﻨ‪%‬ﻮ تﻨﻮ شاگرداﻧﻮ ﻟﻴکﻨ‪! 3‬ﻮﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تاﻧﻪ‬

‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ﻳا پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ تاسﻮ خاﻣخا ﻳﻮ 'ﻪ ﻟﻮستﻲ او‬ ‫اور‪4‬دﻟﻲ وي‪ .‬ﻳعﻨ‪ 3‬دا چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻣﻨشاء او چﻴﻨﻪ چ‪5‬رتﻪ ده او د ژبﻮ ﻟﻪ کﻮﻣ‪3‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬سره اړه ﻟري؟ ﻳا دا چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ پﻪ کﻮم تﻮکﻢ پﻮرې ﻣربﻮط دي؟‬ ‫دغﻪ ډول '‪75‬ﻧﻮ تﻪ اتﻨﻮﻟﻮجﻲ ﻫﻢ واﻳﻲ چ‪ 3‬د تﻮکﻢ ﻳا ﻧژاد تارﻳخﻲ عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ژب‪ 3‬د تارﻳخﻲ اړﻳکﻮ پﻪ باب '‪75‬ﻧﻪ پﻪ ژبپﻮﻫﻨﻪ پﻮرې ﻫﻢ اړه پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه دغﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تارﻳخﻲ '‪75‬ﻧﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د ژبﻮ پﻪ کﻮﻣ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬ده؟‬ ‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر پ‪+‬تاﻧﻪ پﻪ کﻮم تﻮکﻢ پﻮرې ت‪7‬ﻟﻲ دي؟‬ ‫د آرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ 'ﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬

‫‪9‬‬

‫پ‪+‬تﻮ د ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ژبﻮ 'خﻪ ده‪ .‬پ‪+‬تاﻧﻪ ﻫﻢ د ﻧ‪7‬ۍ د ﻳﻮ پخﻮاﻧﻲ !بر پﻪ تﻮگﻪ د اوږد‬ ‫تارﻳخ ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬د پ‪+‬تﻨﻮ د تﻮکﻢ (ﻧژاد) پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧﻮ او '‪75‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠ‪ 3‬ﻧظرﻳ‪ 3‬ورک‪7‬ل شﻮې دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر کساﻧﻮ د پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه د ﻫغﻮى د ((ساﻣﻲ)) تﻮکﻢ ﻧظرﻳﻪ ورک‪7‬ې وه او دوى ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫آره (بﻨﻲ اسرائﻴﻞ) گ‪2‬ﻠﻲ وو‪ .‬پ‪+‬تﻮ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ پر ﻫﻤدغ‪ 3‬ژبﻨ‪ 9‬کﻮرﻧ‪ 9‬پﻮرې ﻧ‪+‬ت‪ 3‬گ‪2‬ﻠ‪ 3‬وه‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻧظر ﻳﻮازې ﻳﻮه اﻓساﻧﻮي او ﻟﻪ حﻘﻴﻘتﻪ ﻟرې ﻧظرﻳﻪ وه چ‪ 3‬پر ﻫ‪ &5‬ډول عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻮ او اصﻮﻟﻮ‬ ‫ﻧﻪ وه وﻻړه‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ پﻮﻫاﻧﻮ د خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬دا ﻣﻮضﻮع پﻮره '‪75‬ﻟ‪ 3‬ده‪ .‬پ‪+‬تﻮ ﻳ‪ 3‬ﻫﻨدو‬ ‫آرﻳاﻳﻲ ﻳا اﻳﻨدو‪ -‬جرﻣﻦ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ 3‬ﻳﻮه پخﻮاﻧ‪ 9‬ژبﻪ گ‪2‬ﻠ‪ 3‬ده‪ .‬پ‪+‬تاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د آرﻳاﻳﻲ تﻮکﻢ‬ ‫ﻣربﻮط وﻟس گ‪2‬ﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫((د اﻓغاﻧستان ژب‪ 3‬او تﻮکﻤﻮﻧﻪ)) پﻪ ﻧﻮم د کتاب ﻣؤﻟف اروا*اد دوست شﻴﻨﻮاري پﻪ دې‬ ‫اړه اوږده '‪75‬ﻧﻪ ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬اﻓغاﻧستان د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ زاﻧگﻮ ده‪ .‬د ﻫغﻪ د '‪75‬ﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨﻮ برخﻮ‬ ‫تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ اړﻳﻨﻪ ده‪:‬‬ ‫د ﻣعاصر اﻓغاﻧستان پﻪ خاوره ک‪ 3‬دﻧﻨﻪ او د ﻫغﻪ د باﻧدې پﻪ گاوﻧ‪6‬ﻳﻮ ﻧژدې سﻴﻤﻮ ک‪3‬‬ ‫ارکﻴاﻟﻮژﻳکﻲ (ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨﻴزې) پﻠ"ﻨ‪ 3‬او '‪75‬ﻧ‪ 3‬او د ﻫغﻮ ﻧتﻴج‪75' 3‬وﻧکﻮ تﻪ دا ﻗﻨاعت‬ ‫ورکﻮي چ‪ 3‬اﻓغاﻧستان د ﻟرغﻮﻧﻮ آرﻳاﻳﻲ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ زاﻧگﻮ او !ا!ﻮبﻰ دى‪ .‬بشر چ‪ 3‬د تارﻳخﻲ پ‪+5‬ﻮ‬ ‫ډ‪4‬ر تﻴاره اړخﻮﻧﻪ ﻧﻦ د زﻳار‪ ،‬ﻫاﻧد او ﻓﻨﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ ﻣرستﻪ رو*اﻧﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬د ﻧﻮﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ ﻟﻪ‬ ‫پﻴﻠﻪ دا ﻧظرﻳﻪ ورتﻪ پﻴدا شﻮې چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ د بشري ﻟﻮﻳﻮ کﻮرﻧﻴﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ او پﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ک‪ 3‬آرﻳاﻳﻲ باختري تﻮکﻢ دى‪ .‬دا ﻧظرﻳﻪ د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د ﻟرغﻮﻧﻮ تارﻳخﻲ اسﻨادو او ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ژبﻮ سره د پ‪+‬تﻮ پﻪ تارﻳخﻲ ﻣﻘاﻳسﻮي ر‪1‬ا ک‪ 3‬سپﻴﻨﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ 3‬د ﻫر اړخﻴزو '‪75‬ﻧﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ‪ ،‬ﻳا ﻫﻨدو‬ ‫آرﻳاﻳﻲ ﻳا ﻫﻨدو جرﻣﻦ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ 3‬خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ‪$‬اى ﻟري‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬ژبﻨ‪ 9‬تارﻳخﻲ‬ ‫او ﻣﻘاﻳسﻮي '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻳﻮ عﻠﻢ دى او د ﻫﻤدغﻪ عﻠﻢ پﻪ چﻮکاټ ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ آرﻳاﻳﻲ ژبﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ خپﻠﻪ وﻟس ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ((چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ دي))‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ تﻮکﻢ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫اروا*اد پﻮﻫاﻧد حبﻴب اهلل ت‪8‬ى پﻪ خپﻞ (پ‪+‬تاﻧﻪ) ﻧﻮﻣ‪ 3‬کتاب ک‪ 3‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ د ﻧ‪7‬ۍ د‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ پﻮﻫاﻧﻮ او '‪75‬وﻧکﻮ ﻧظروﻧﻪ راوړي دي‪ .‬ﻫغﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻫر 'ﻮﻣره چ‪ 3‬د ژب‪ 3‬تارﻳخﻲ ﻣﻘاﻳسﻮي '‪75‬ﻧ‪ 3‬زﻳاتره د عﻠﻢ حﻴثﻴت غﻮره کاوه‪ ،‬د ژبﻮ پﻪ‬ ‫باره ک‪ 3‬ﻣطاﻟعﻪ ﻫﻢ ﻫغﻮﻣره دﻗﻴﻘﻪ ک‪5‬دﻟﻪ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻮﻫاﻧﻮ ﻳﻮازې پﻪ دې ﻗﻨاعت‬ ‫وﻧﻪ ک‪ 7‬چ‪ 3‬د ﻫﻨدو‪ -‬آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬پﻮرې ﻣربﻮطﻪ آرﻳاﻳﻲ ژبﻪ ﻳ‪ 3‬وبﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬غﻮ*تﻞ‬ ‫ﻳ‪ 3‬دا ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ک‪7‬ي چ‪ 3‬د دغ‪ 3‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ کﻮﻣ‪' 3‬اﻧگ‪ 3‬سره ‪$‬اﻧ‪7/‬ې اړﻳکﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬د ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د ﻟﻮﻳ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬د دواړو ډﻟﻮ (ختﻴ‪ #‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪)#‬‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې پﻪ پراخﻪ تﻮگﻪ شتﻪ دي‪ ،‬ﻫغﻪ پﻮﻫان چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻳ‪ 3‬د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ﻳا ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ‬ ‫ژبﻮ پﻪ ختﻴ‪%‬ﻪ ﻳا ﻫﻨدي 'اﻧگ‪ 3‬پﻮرې اړوﻧده گ‪2‬ﻠ‪ 3‬وه‪ ،‬پﻪ ﻫغﻮى ک‪ 3‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ دي‪:‬‬ ‫رابرټ ﻟ‪5‬چ‪ ،‬رودوﻟف ﻫﻮرﻧﻞ او 'ﻮ ﻧﻮر‪ ...‬ﻫغﻪ پﻮﻫان چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻳ‪ 3‬د دغ‪ 3‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪%‬ﻪ 'اﻧگﻪ پﻮرې اړوﻧده گ‪2‬ﻠ‪ ،3‬دغﻪ پﻮﻫان دي‪ :‬شﻴﻠﻲ ډﻳﻮر‪ ،‬ﻣاکس ﻣﻴﻮﻟر او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پﻮﻫاﻧﻮ بﻴا دا خبره پﻪ ډ‪4‬ره 'رگﻨده تﻮگﻪ ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ د ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ‬ ‫پﻪ دوو ختﻴ‪%‬ﻮ او ﻟﻮﻳدﻳ‪%‬ﻮ 'اﻧگﻮ ک‪( 3‬ﻳا د ساﻧسکرﻳت او اوستا) پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬خپﻞ ﻳﻮ‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ى ﻫﻮﻳت (پ‪5‬ژﻧد) ﻟري او پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د دواړو ترﻣﻨ‪ #‬د اتصال ک‪7‬ۍ ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ختﻴ‪ #‬پﻮه جﻴﻤز ډارﻣستتر پﻪ دې ﻧظر دى چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ زﻧد ﻳا اوستا سره ﻧژدې‬ ‫اړﻳک‪ 3‬ﻟري‪ ،‬خﻮ د ﻫﻨدي ژبﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ خپﻠ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اوسﻨﻲ‬ ‫ژبپﻮﻫان‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د جرﻣﻨﻲ سبﻴستﻴان ﻫاﻳﻨﻪ ﻫﻢ پﻪ دې ﻧظر دي چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ د جﻮړ*ت او د ﻟغاتﻮ‬ ‫د پاﻧگ‪ 3‬دواړو پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬ﻫرې ژب‪' 3‬خﻪ زﻳات ﻟﻪ اوستا سره ﻧژدې ده‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ((د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ)) پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي !ﻮک ک‪ 3‬پﻪ دې اړه ډ‪4‬رې‬ ‫زﻳات‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻟﻪ اوستا (زﻧد) او سﻨسکرﻳت (رﻳگﻮﻳدا) سره ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻫر‬ ‫اړخﻴزه پرتﻠﻪ ک‪7‬ې ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫﻢ دې پاﻳﻠ‪ 3‬تﻪ رس‪5‬دﻟﻰ دى چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻪ اصﻠﻲ (ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ)‬ ‫اروپاﻳﻲ ژب‪' 3‬خﻪ راجﻼ شﻮې ژبﻪ ده‪ ،‬چ‪ 3‬ﻟﻪ اوستا او سﻨسکرﻳت سره اړﻳک‪ 3‬ﻟري او د‬ ‫دوى ترﻣﻨ‪ #‬واﻗع ده‪ .‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د دوى د وصﻞ د ک‪7‬ۍ پﻪ تﻮگﻪ ارز*ت ﻟري‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬ژبﻪ او پ‪+‬تاﻧﻪ د ﻧ‪7‬ۍ ﻳﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ !بر ﻳا وﻟس دى‪ .‬د ﻫغﻮ ﻫر اړخﻴزو‬ ‫'‪75‬ﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ '‪75‬وﻧکﻮ ﻣؤرخﻴﻨﻮ او ژبپﻮﻫاﻧﻮ ک‪7‬ې دي‪ ،‬پ‪+‬تﻮ‬ ‫د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ﻳا آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ژبﻪ ده‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ ﻧﻮ د دغ‪ 3‬ژب‪3‬‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدغﻪ تﻮکﻢ ﻳا ﻫﻤدغﻪ ﻟﻮﻳﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫'‪75‬وﻧکﻮ او ژبپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ '‪75‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ي چ‪ 3‬د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د ﻟﻮﻳ‪ 3‬کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻪ 'اﻧگﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻣﻮﻗعﻴت تثبﻴت ک‪7‬ي؟ ‪$‬ﻴﻨﻮ '‪75‬وﻧکﻮ ﻟﻪ سﻨسکرﻳت‬ ‫او ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻟﻪ اوستا سره پ‪+‬تﻮ ﻧژدې گ‪2‬ﻠ‪ 3‬ده‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پﻮﻫان او د ژبﻮ '‪75‬وﻧکﻲ ﻧظر‬ ‫ﻟري چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د ختﻴ‪%‬ﻮ او ﻟﻮﻳدﻳ‪%‬ﻮ 'اﻧگﻮ ترﻣﻨ‪ #‬واﻗع ده او د سﻨسکرﻳت‬ ‫(رﻳگﻮﻳدا) او زﻧد (اوستا) ترﻣﻨ‪ #‬د اتصال د ک‪7‬ۍ پﻪ '‪5‬ر ده‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫اتﻨﻮﻟﻮجﻲ (اتﻨﻮگراﻓﻲ) د بشر د تﻮکﻢ او ﻧژاد پﻪ اړه عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ارکﻴاﻟﻮجﻲ (ارکﻴاﻟﻮژي _ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨﻪ) د ﻧ‪7‬ۍ د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ پﻪ اړه‪ ،‬د ﻟرغﻮﻧﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ‪،‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ او ﻟرغﻮﻧﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ پﻪ اړه '‪75‬ﻧ‪ 3‬کﻮي‪ .‬د وﻟسﻮﻧﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ او ﻟرغﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧ‪+‬ﻮ ﻧ‪+‬اﻧﻮ پﻪ اړه '‪75‬ﻧ‪ 3‬د دې عﻠﻢ ﻣﻮضﻮع ده‪.‬‬ ‫ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ‪ :‬دغﻪ اصطﻼحات د ﻧ‪7‬ۍ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ژبپﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻪ ب‪2‬ﻪ راغﻠﻲ‬ ‫دي‪ .‬چا ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ‪ ،‬چا ﻫﻨدو جرﻣﻦ‪ ،‬چا ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ اصطﻼح کاروﻟ‪ 3‬ده‪ ،‬خﻮ د !ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻣﻮخﻪ ترې ﻫﻤاغﻪ ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ژبﻨ‪ 9‬کﻮرﻧ‪ 9‬ده چ‪ 3‬د ختﻴ‪ #‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ #‬ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ‬ ‫ډ‪4‬رې ژب‪ 3‬پک‪ 3‬راداخﻠ‪85‬ي‪ .‬پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدغﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬شاﻣﻠﻪ ده‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫دا چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ پﻪ (ساﻣﻲ) تﻮکﻢ پﻮرې ﻣربﻮط دي‪ ،‬دغﻪ ﻧظرﻳﻪ کﻮم عﻠﻤﻲ بﻨس＀ ﻟري‪،‬‬ ‫کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻣﻘام کﻮم دى؟‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ 'اﻧگﻮ پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬ده؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ دغﻮ 'ﻠﻮرو ‪$‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬کﻮم ﻳﻮ سﻢ دى‪ ،‬پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬پ‪+‬تﻮ د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ﻳا ﻫﻨدو جرﻣﻦ کﻮرﻧ‪ 9‬پﻪ ژبﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پ‪+‬تﻮ د ساﻣﻲ ژبﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬پﻮرې ﻣربﻮطﻪ ده‪.‬‬ ‫ج‪ :‬پ‪+‬تﻮ د تُرکﻲ ژبﻮ کﻮرﻧ‪ 9‬تﻪ ﻣﻨسﻮبﻪ ده‪.‬‬ ‫د‪ :‬درې واړه ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دغﻮ در‪4‬ﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ وار سره ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬ﻟرغﻮﻧتﻮب‬ ‫پ‪+‬تﻮ د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د دوو ﻟﻮﻳﻮ 'اﻧگﻮ د اتصال د ک‪7‬ۍ پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫اﻓغاﻧستان د آرﻳاﻳاﻧﻮ !ا!ﻮبﻰ‬

‫‪13‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د دې ﻟﻮست تر ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧﻮ د ﻫغﻮ درﻳﻮ ﻧظروﻧﻮ‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ﻳز وﻟﻴکئ چ‪ 3‬د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ 9‬پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ 'اﻧگﻮ پﻮرې ﻳ‪ 3‬اړوﻧده گ‪2‬ﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬

‫ﻻ تـــــر اوســـــــــﻪ ﻳـــــ‪ 3‬ﻣـــــاغـــــزه پـــــﻪ ﻗـــــــــرار ﻧـــــﻪ دي‬ ‫چـــــا چـــــ‪ 3‬ﻣـــــا ســــــره وﻫــــﻠــــﻰ ســـــر پـــــﻪ ســـﻨـــ‪ ,‬دى‬ ‫ﻻ پـــــﻪ خــــــﻮب کـــــ‪ 3‬پـــــﻪ ﻟـــــــ‪7‬زه پــــرﻳــــﻮ‪$‬ــــﻲ ﻟـــــﻪ کــ"ــﻪ‬ ‫چــــ‪ 3‬د چــــا تــــر غـــــﻮږ زﻣـــــا د تـــــــﻮرې شــــرﻧــــ‪ ,‬دى‬ ‫د خــــﻮشــــحــــال د زړه د حــــــال ﻧــــــﻨــــــداره وکـــــ‪7‬ه‬ ‫کــــﻪ د تـــخـــت د پــــاســــﻪ کــ‪+‬ــ‪5‬ــﻨــﻲ ﻫــــﻢ ﻣـــﻠـــﻨـــ‪ ,‬دى‬ ‫((خﻮشحال خان خ"ک))‬ ‫طـــــــﻮطـــــــﻲ ﻣـــــــــ‪ 3‬ووت ﻧـــــــــﻦ ﻟـــــــــﻪ ﻗـــﻔـــســـﻪ‬ ‫خـــــــاﻟـــــــﻲ کــــــاﻟــــــبــــــد ﻳــــــــﻢ زه بــــــــ‪ 3‬ﻧـــﻔـــســـﻪ‬ ‫رب پــــــﻪ غـــــربـــــت کــــــ‪ 3‬ﻟــــکــــﻪ بــــ‪5‬ــــکــــس کــــ‪7‬م‬ ‫خــــــــــداى دې 'ــــــــﻮک ﻧــــــﻪ کــــــا ﻫــــســــ‪ 3‬بــ‪5‬ــکــســﻪ‬ ‫((د پﻴرﻣحﻤد کاک‪ 7‬ﻟﻪ دﻳﻮان 'خﻪ))‬

‫‪14‬‬

‫'ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫سلﻴمان ماکﻮ او د ﻫغﻪ‬ ‫((تذکرة اﻻولﻴاء))‬

‫تذکرة اﻻوﻟﻴاء د پ‪+‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻧثر ﻳﻮ کتاب دى‪ .‬تاسﻮ د ﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ پﻪ پ‪+‬تﻮ کتاب‬ ‫ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب د ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي وو‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادب‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره ک‪ 3‬ﻣﻮ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د پﻴﻼﻣ‪ 3‬د آثارو پﻪ باب ﻫﻢ ﻳﻮ 'ﻪ ﻟﻮستﻲ وو‪.‬‬ ‫دا دى پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴاء پﻪ اړه بشپ‪7‬ې خبرې ﻟرو‪.‬‬ ‫تاسﻮ بﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻧثر دغﻪ کتاب پﻪ پﻮره ډول وپ‪5‬ژﻧئ او د پ‪+‬تﻮ د‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ ﻧثر پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ بﻪ خبر شئ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د پ‪+‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دورې پﻴاوړى ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬ﻫغﻪ د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳﻮ ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ اثر پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻠﻰ دى چ‪ 3‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ !ﻮل کتاب ﻳ‪ 3‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ دى راغﻠﻰ‬ ‫او ﻳﻮازې د پﻴﻞ 'ﻮ پا‪ 31‬ﻳ‪ 3‬د اروا*اد استاد پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ پﻪ زﻳار پﻴدا شﻮې او خپرې شﻮې‬ ‫دي‪.‬‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د بارک خان صابزي ﻣاکﻮ زوى دى چ‪ 3‬د کﻨدﻫار پﻪ ارغسان ک‪ 3‬اوس‪5‬ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ غرو رغﻮ ک‪ 3‬سﻴاحتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي او د خپﻞ عصر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ روحاﻧﻲ او ادبﻲ‬ ‫رجال ﻳ‪ 3‬ﻟﻴدﻟﻲ دي‪ .‬دى پﻪ خپﻠﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ (‪ ٦١٢‬ﻫـ‪ ).‬تﻠﻠﻰ وم او د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ غرو او‬ ‫رغﻮ گر‪5$‬دم‪ .‬تر دغﻪ سﻔر وروستﻪ سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ دې برﻳاﻟﻰ شﻮ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ د ﻧاﻣتﻮ ﻟﻮﻳاﻧﻮ‬ ‫د ژوﻧد پﻪ اړه د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه تذکره وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫د استاد حبﻴبﻲ پﻪ ﻗﻮل‪ :‬د سﻠﻴﻤان تذکره د پ‪+‬تﻨﻮ ﻣشاﻫﻴرو او ادبﻲ رجاﻟﻮ ﻳﻮ ﻣﻔصﻞ تارﻳخ‬ ‫دى‪ .‬د ﻫر س‪7‬ي احﻮال چ‪ 3‬بﻴاﻧﻮي‪ ،‬د ﻫغﻪ عﻠﻤﻲ او روحاﻧﻲ ﻣﻘام *ﻴﻲ او بﻴا ﻳ‪ 3‬اشعار او‬ ‫وﻳﻨاوې راﻧﻘﻠﻮي‪ .‬د تذکرې ﻳﻮ 'ﻮ پا‪ 31‬چ‪ 3‬پﻴدا شﻮې دي‪ ،‬دا ‪$‬ﻨ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ‬ ‫ﻣشاﻫﻴرو احﻮال ﻳ‪ 3‬پﻪ داس‪ 3‬ډول ﻟﻴکﻪ چ‪ 3‬د ﻫغﻮ د ژوﻧداﻧﻪ پ‪ 3+5‬ثبت شﻲ چ‪ 3‬پﻼﻧﻲ س‪7‬ي‬ ‫'ﻨگﻪ ژوﻧد کاوه‪ ،‬چ‪5‬رې اوس‪5‬ده‪ ،‬پﻼر‪ ،‬ﻧﻴکﻪ او کﻮرﻧ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬کﻮﻣﻪ او چ‪5‬رې وه او ﻟﻪ ﻫغﻪ س‪7‬ي‬ ‫'خﻪ د خﻠکﻮ پﻪ خﻮﻟﻮ او زړو ک‪ 3‬کﻮﻣﻪ وﻳﻨا او کﻮم شعر پات‪ 3‬دى‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ د خپﻞ دغﻪ کتاب پﻪ سرﻳزه ک‪ 3‬د دې کتاب د ﻟﻴکﻠﻮ ﻣﻮخﻪ او د خپﻞ سﻔر ﻣﻮخ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ برخﻪ بﻪ د دې کتاب د ﻧثر د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ تﻮگﻪ ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫((زه غرﻳب خاورې سﻠﻴﻤان‪ ،‬زوى د بارک خان ﻣاکﻮ صابزي چ‪ 3‬پﻪ وﻳاﻟﻪ د ارغسان‬ ‫ﻫﻮس‪85‬م او پﻪ دې ﻣزکﻮ پاﻳ‪85‬م پﻪ سﻦ دوﻟس او شپ‪ 8‬سﻮه (‪ )٦١٢‬د ﻫجري تﻠﻠﻰ وم او د‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ راغﻮ او کﻠﻴﻮ گر‪5$‬دم او ﻣراﻗد د اوﻟﻴاوو او واصﻠﻴﻨﻮ ﻣ‪ 3‬پﻠ"ﻞ او پﻪ ﻫر ﻟﻮري ﻣ‪3‬‬ ‫کاﻣﻼن ﻣﻮﻧدل‪ ،‬چ‪ 3‬ﻟﻪ دې سﻔره پﻪ کﻮر ک‪5+‬ﻨستﻢ او ت‪2‬اک‪ 3‬وچاودﻟ‪ 3‬د پ‪+‬ﻮ‪ ،‬بﻴا پا'‪5‬دﻟﻢ او‬ ‫ﻟﻪ '‪+‬تﻨﻪ ﻣ‪ 3‬ﻣرستﻮن شﻮم چ‪ 3‬احﻮال د ﻫغﻮ کاﻣﻼﻧﻮ وکاږم او دوى چ‪ 3‬ﻫغﻪ وﻳﻨاوې پاتﻪ‬ ‫ک‪7‬ې دي او پ‪+‬تاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻲ اوس‪)).‬‬ ‫‪16‬‬

‫د تذکرة اﻻوﻟﻴاء پﻪ ﻫغﻮ اوو پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬زﻣﻮږ ﻻس تﻪ راغﻠ‪ 3‬دي‪ ،‬د دغﻮ شاعراﻧﻮ او‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ احﻮال پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ ‪ _٢‬ﻣﻠکﻴار غرشﻴﻦ ‪ _٣‬شﻴخ اسﻤاعﻴﻞ ‪ _٤‬ﻗطب اﻟدﻳﻦ بختﻴار‬ ‫تر سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻣخﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر کﻮﻣﻪ ﻣﻨثﻮره ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ ﻧﻪ ده ﻣعﻠﻮﻣﻪ چ‪ 3‬پخﻮا بﻪ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻧثر 'ﻨگﻪ و او 'ﻪ سبک او ډول ﻳ‪ 3‬ﻻره؟ خﻮ د سﻠﻴﻤان د ﻧثر پﻮخﻮاﻟﻰ او ﻣتاﻧت‬ ‫دا راتﻪ 'رگﻨدوي چ‪ 3‬د دغﻪ عصر ﻧثروﻧﻪ بﻪ داس‪ 3‬پاخﻪ وو او ﻟکﻪ د پارسﻲ ﻧثر چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫وخت ک‪( 3‬پﻪ غزﻧﻮي او غﻮري دورو ک‪ )3‬ﻣتﻴﻦ‪ ،‬پﻮخ او خﻮږ و‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر بﻪ ﻫﻢ پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې او خﻮږ و‪.‬‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر 'ﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې‪:‬‬ ‫‪ _١‬دغﻪ ﻧثر روان او خﻮږ دى‪ ،‬ب‪ 3‬ﻟﻪ ک‪7‬ک‪5‬چ او ک‪8‬ﻟ‪5‬چﻪ دى‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د اوږدو جﻤﻠﻮ پر ‪$‬اى‪ ،‬ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې جﻤﻠ‪ 3‬کاروي‪ .‬ﻳﻮه جﻤﻠﻪ پﻪ بﻠﻪ پﻮرې ﻧﻪ ت‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د طبﻴعﻲ ﻣکاﻟﻤ‪ 3‬او رواﻧﻮ خبرو اترو ب‪2‬ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬جﻤﻠ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬غﻮ'‪' ،3‬رگﻨدې او واضح دي‪.‬‬ ‫ﻼ (ت‪2‬اک‪3‬‬ ‫‪$ _٥‬ﻴﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬زاړه تعبﻴروﻧﻪ او اصطﻼحات ﻫﻢ ﻟري چ‪ 3‬اوس ﻧشتﻪ ﻣث ً‬ ‫وچاودﻟ‪ 3‬د پ‪+‬ﻮ) چ‪ 3‬ﻣﻘصد ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ کﻠﻲ کﻮر ک‪ 3‬ﻫﻮساﻳﻲ ده‪.‬‬ ‫‪ _٦‬کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ د پارسﻲ کﻠﻤات ډ‪4‬ر ﻧﻪ راوړي او زﻳاتره پ‪+‬تﻮ سﻮچﻪ او ﻧ‪8‬ه کﻠﻤ‪ 3‬ﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫خﻮ بﻴا ﻫﻢ د چاپ‪5‬رﻳال د اغ‪5‬ز ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د دې ژب‪ 3‬د ترکﻴبﻮﻧﻮ او ﻟغتﻮﻧﻮ ﻳﻮ 'ﻪ اغ‪5‬ز ﻣﻨﻠﻰ‬ ‫دى‪ ،‬ﻟکﻪ دغﻪ کﻠﻤ‪:3‬‬ ‫درخﻮاست‪ ،‬سپاس‪ ،‬خاک پاى‪ ،‬ﻣﻬربان او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫‪ _٧‬د سﻠﻴﻤان پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬تر ﻓارسﻲ د عربﻲ ژب‪ 3‬اثر ﻫﻢ ډ‪4‬ر او دروﻧد *کاري او د دې‬ ‫عﻠت ﻫﻢ دا دى چ‪ 3‬عربﻲ پﻪ دغﻮ وختﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ درسﻲ او دﻳﻨﻲ ژبﻪ وه او کﻪ بﻪ چا ﻟﻪ‬ ‫عﻠﻤﻪ سره ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﻫغﻪ بﻪ عربﻲ زده کﻮﻟﻪ‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬سﻠﻴﻤان ﻳﻮ ﻣتدﻳﻦ او تصﻮف تﻪ‬ ‫ﻣاﻳﻞ او د دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ طاﻟب س‪7‬ى و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ بﻪ خاﻣخا عربﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ وي‪ .‬د عربﻲ‬

‫‪17‬‬

‫دغﻪ اثر ﻳﻮازې پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ک‪ 3‬ﻧﻪ دى‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت د پارسﻲ ﻧثر پﻪ شﻬکاروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫د عربﻲ ﻧثر اغ‪5‬ز جﻮت دى‪ ،‬ﻧﻮ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ﻟﻪ عربﻲ ﻧثره اغ‪5‬زﻣﻦ دى او ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫پﻠﻮه ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻓارسﻲ ﻧثره گ"ﻪ اخﻴست‪ 3‬ده چ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻟﻪ عربﻲ اغ‪5‬زه خاﻟﻲ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ 3‬د عربﻲ اغ‪5‬ز *ﻪ 'رگﻨد دى‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پﻪ دې ﻧثر ک‪ 3‬د ﻓعﻠﻮﻧﻮ تکرار ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ژبﻮ د ﻟرغﻮﻧﻮ ﻧثروﻧﻮ پﻪ '‪5‬ر تر سترگﻮ‬ ‫ک‪85‬ي او کﻠﻪ خﻮ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬ډول زﻳات ﻓعﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻣکرر ډول راوړي‪ ،‬ﻟکﻪ‪( :‬بختﻴار پﻪ پ‪+‬تﻮ‬ ‫سﻨدرې ک‪7‬ﻳﻨﻪ‪ ،‬او*‪ 3‬تﻮﻳﻮﻳﻨﻪ‪ ،‬خداى تﻪ ﻧارې ک‪7‬ﻳﻨﻪ‪ ،‬غﻠبﻠ‪ 3‬ک‪7‬ي‪ ،‬پاړکﻲ ﻟرﻳﻨﻪ) پﻪ ﻳﻮه کر*ﻪ‬ ‫ک‪ 3‬پﻨ‪%‬ﻪ ﻓعﻠﻪ سره ﻳﻮ‪$‬اى شﻮي دي‪ ،‬دوه ﻳ‪ 3‬ک＀ ﻣ＀ تکرار شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬دغﻪ ﻧثر کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ ﻣسجع ﻧﻪ دى‪ ،‬خﻮ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ژبﻮ پخﻮاﻧﻲ ﻧثروﻧﻪ کﻠﻪ کﻠﻪ وزن‬ ‫ﻟروﻧکﻲ او ﻣسجع کﻠﻤات ﻟري‪ .‬د ﻓعﻠﻮﻧﻮ پﻪ پاى ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ (ﻧﻪ) د وزن او ترﻧﻢ ﻟپاره ﻧ‪+‬ﻠﻮﻟﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫پروﻓﻴسر اﻓضﻞ رضا د دغﻪ کتاب پﻪ اړه ﻟﻴکﻲ‪(( :‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د خپﻞ دور پﻪ تذکره‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻻر اختﻴار ک‪7‬ه چ‪ 3‬ﻳﻮ خﻮا دا د ﻫغﻪ وخت د پ‪+‬تﻨﻮ روحاﻧﻲ ﻣشاﻫﻴرو‬ ‫تارﻳخ دى‪ ،‬بﻞ خﻮا د ادبﻲ رجاﻟﻮ د ادبﻴاتﻮ تارﻳخ دى‪ .‬د تذکرې د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ وخت سﻠﻴﻤان‬ ‫ﻫﻢ پﻮخ ﻣؤرخ دى‪ ،‬ﻫﻢ *ﻪ تذکره ﻧگار‪ .‬دا تذکره اول ک‪ 3‬د تصﻮف کتاب ﻧﻪ‪ ،‬بﻠکﻪ د شعر‬ ‫او ادب گران بﻬا ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪)).‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د پ‪+‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ ادب ﻳﻮه ‪$‬ﻼﻧده '‪5‬ره ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ((تذکرة‬ ‫اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠﻰ دى چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ او اوﻟﻴاوو د ژوﻧد‬ ‫حاﻻت او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پک‪ 3‬راغﻮﻧ‪6‬ې ک‪7‬ې دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻻس تﻪ راغﻠﻰ‬

‫‪18‬‬

‫کتاب دى چ‪ 3‬پﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ‪ ).‬ک‪ 3‬ک‪+‬ﻞ شﻮى دى‪ .‬ﻟﻪ دې 'خﻪ پخﻮا د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د ﻳﻮ‬ ‫بﻞ کتاب ﻳادوﻧﻪ پﻪ ((پ"ﻪ خزاﻧﻪ)) ک‪ 3‬شﻮې ده چ‪ 3‬د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) ﻧﻮﻣ‪85‬ي او ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻳ‪ 3‬ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ سرواﻧﻲ (‪٢٩٧ -٢٢٣‬ﻫـ‪ ).‬دى‪ .‬د ﻫغﻪ کتاب ﻳﻮازې ﻧﻮم تر ﻣﻮږه‬ ‫رارس‪5‬دﻟﻰ دى او خپﻠﻪ کتاب ورک دى‪.‬‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴاء د کتاب ﻳﻮازې ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ اووه ﻣخﻪ پﻴدا شﻮي او خپاره‬ ‫شﻮي دي‪ .‬د دې کتاب ﻧثر روان‪ ،‬خﻮږ او پﻪ زړه پﻮرې دى‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬دغﻪ‬ ‫کتاب د ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ارز*ت ﻟروﻧکﻰ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د *ﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ 3‬د کﻮﻣﻮ اوﻟﻴاوو او شاعراﻧﻮ د ژوﻧد حاﻻت او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬راغﻠ‪3‬‬ ‫دي؟‬ ‫_ تذکرة اﻻوﻟﻴاء پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪' 3‬ﻪ ارز*ت ﻟري؟‬ ‫_ ﻟﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء 'خﻪ د ﻣخﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د ﻧثر کﻮم بﻞ کتاب پ‪5‬ژﻧئ کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧئ‬ ‫وواﻳاست چ‪ 3‬چا ﻟﻴکﻠﻰ او د کتاب ﻧﻮم 'ﻪ دى؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ دغﻮ 'ﻠﻮرو ‪$‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬سﻢ دى‪ ،‬سﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ 3‬ﻳﻮازې د اوﻟﻴاوو او عﻠﻤاوو ژوﻧد پ‪ 3+5‬راغﻠ‪3‬‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ 3‬د اوﻟﻴاوو او شاعراﻧﻮ ژوﻧد پ‪ 3+5‬او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ 3‬ﻳﻮازې د ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻮ او شاعراﻧﻮ ژوﻧد پ‪ 3+5‬او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪3‬‬ ‫راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د‪ :‬پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ 3‬د شپ‪8‬و تﻨﻮ شاعراﻧﻮ او اوﻟﻴاوو ژوﻧد پ‪ 3+5‬او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬راغﻠﻲ‬ ‫دي‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ پر تخت‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ 'خﻪ دې ﻳﻮ تﻦ ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻣرکبﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬وکاروي‪:‬‬ ‫ﻣرﻗد‪ ،‬ﻣتاﻧت‪ ،‬شﻬکار‪ ،‬ﻣسجع‪ ،‬تذکره ﻧگار‬ ‫‪ _٤‬د دې ﻟﻮست !ﻮل (ﻗﻴدوﻧﻪ) دې ﻫر 'ﻮک پﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او ﻫر‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻰ دې دوه دوه ﻗﻴده !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪' _٥‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ خپﻞ وار د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر ﻳﻮه ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه تﻮگﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر د ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو پﻪ اړه پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳز سره ﻳﻮ 'ﻪ وﻟﻴکئ او سبا تﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫*ﻮوﻧکﻲ پﻪ اﻧتخاب د 'ﻠﻮرو تﻨﻮ ﻟﻴکﻨ‪! 3‬ﻮل !ﻮﻟگﻴﻮال واوري‪.‬‬ ‫حکاﻳت‪:‬‬ ‫ﻧﻮشﻴروان چ‪ 3‬پﻪ عدل او اﻧصاف ﻣشﻬﻮر و‪ ،‬ﻳﻮه ورځ *کار تﻪ وتﻠﻰ و ‪' ،‬ﻪ ﻳ‪ 3‬وژﻟﻲ‬ ‫وو‪ .‬کباب ﻳ‪ 3‬کاوه‪ .‬ﻣاﻟ‪/‬ﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬خدﻣت‪/‬ار ﻳ‪ 3‬کﻠﻲ تﻪ واستاوه چ‪ 3‬ورشﻪ ﻣاﻟ‪/‬ﻪ پﻪ بﻬا‬ ‫راوړه چ‪ 3‬بد رسﻤﻲ وﻧشﻲ‪ ،‬کﻠﻰ بﻪ خراب شﻲ‪ .‬چا ووﻳﻞ‪ :‬پﻪ دا ﻫﻮﻣره ﻣاﻟ‪/‬ﻪ راوړل بﻪ‬ ‫'ﻪ خرابﻲ ک‪85‬ي؟‬ ‫ده وې‪ :‬بﻨﻴاد د ظﻠﻢ اول ﻟ‪ 8‬و‪ ،‬ﻫر 'ﻮک چ‪ 3‬حاکﻤان ک‪5‬دل‪ ،‬پﻪ وار وار ﻳ‪ 3‬زﻳاتاوه‪،‬‬ ‫تر دې حده ورس‪5‬ده‪.‬‬ ‫ﻗطعﻪ‬ ‫کــﻪ باد شــاه د چــا ﻟﻪ باغﻪ شــﻔتاﻟﻮ پﻪ ظﻠــﻢ وخﻮري د بــاغ وﻧــ‪ 3‬بــﻪ ﻟــﻪ و‪4‬خــﻪ وکاږي د ده ﻣرﻳﻮﻧــﻪ‬ ‫کــﻪ ســتﻢ پــﻪ ﻳــﻮه ﻫﻮﻳــﻪ د غرﻳــب بادشــاه روا کا ســپاﻫﻴان بــﻪ ﻳــ‪ 3‬چــر‪-‬ان د رعﻴــت کا پﻪ ســﻴخﻮﻧﻪ‬ ‫د عبداﻟﻘادر خان خ"ک ((‪-‬ﻠدستﻪ))‬ ‫(د ‪-‬ﻠستان پ‪+‬تﻮ ژباړه)‬

‫‪20‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻮ ولسﻲ ادبﻴات‬

‫وﻟسﻲ ادبﻴات د ﻳﻮ ﻣﻠت د ﻓﻮﻟکﻠﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ ﻳﻮه ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬تاسﻮ پﻪ‬ ‫ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ د ‪$‬ﻴﻨﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ﻳﻮ‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻮ او ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ د‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه بشپ‪7‬ې خبرې وک‪7‬و او ﻣﻬﻤ‪ 3‬برخ‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬تاسﻮ تﻪ در وپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫پ‪+‬تﻮ وﻟسﻲ ادبﻴات زﻣﻮږ د غروﻧﻮ‪ ،‬رغﻮﻧﻮ‪ ،‬ک‪85‬دﻳﻮ‪ ،‬کﻮروﻧﻮ‪ ،‬جﻮﻧگ‪7‬و‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪ ،‬د‪4‬رو او‬ ‫حجرو د غ‪8‬وﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻴﻠﻮ او ارﻣاﻧﻮﻧﻮ اﻧگازه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ وﻟسﻲ ادبﻴات د ﻳﻮ ﻣﻠت د ﻫﻴﻠﻮ‬ ‫او ارﻣاﻧﻮﻧﻮ د رازوﻧﻮ ساتﻮﻧکﻲ گ‪2‬ﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ ادبﻴات پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬پﻪ دوو عاﻣﻮ 'اﻧگﻮ وو‪4‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دغﻪ دوه 'اﻧگ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫(ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا تحرﻳري ادبﻴات) او (ﻧا ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا وﻟسﻲ او شﻔاﻫﻲ ادبﻴات) دي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻲ ادب ک‪3‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او دﻳﻮاﻧﻲ ادبﻴات را‪$‬ﻲ چ‪ 3‬وخت پﻪ وخت د ‪$‬اﻧگ‪7‬و ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻳا شاعراﻧﻮ او‬ ‫ﻧاظﻤاﻧﻮ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮي او پﻪ دﻳﻮاﻧﻲ او کتابﻲ ب‪2‬ﻪ تر ﻣﻮږه رارس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫شﻔاﻫﻲ ﻳا وﻟسﻲ ادبﻴات بﻴا د ﻫغﻪ وﻟس غ‪ 8‬دى چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻴک ﻟﻮست 'خﻪ ﻟرې پات‪ 3‬شﻮى‬ ‫دى او دغﻪ سﻨدرې چ‪ 3‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د خﻠکﻮ سﻨدرې دي او د وﻟس ادبﻴات دي‪ ،‬سﻴﻨﻪ‬ ‫پﻪ سﻴﻨﻪ پﻪ شﻔاﻫﻲ ب‪2‬ﻪ د پ‪+‬تﻨﻮ د تارﻳخﻲ وﻟسﻲ ﻣﻴراث پﻪ تﻮگﻪ تر دې دﻣﻪ رارس‪5‬دﻟ‪ 3‬او ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ ﻳ‪ 3‬د را!ﻮﻟﻮوﻧکﻮ او د ﻓﻮﻟکﻠﻮر د '‪75‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا را!ﻮﻟﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫((د خﻠکﻮ سﻨدرې)) ﻧﻮﻣﻲ کتاب ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((د خﻠکﻮ ادبﻴات پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ پﻪ دوو برخﻮ و‪4‬شﻠﻰ شﻮ چ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ برخﻪ ﻳ‪ 3‬د خﻠکﻮ‬ ‫سﻨدرې (ﻣﻨظﻮم ادب) او دوﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪ 3‬د خﻠکﻮ رواﻳات‪ ،‬اﻣثال (ﻣتﻠﻮﻧﻪ) اﻓساﻧ‪ 3‬او ﻧﻮر‬ ‫(ﻣﻨثﻮر ادب) تشکﻴﻠﻮي‪)).‬‬ ‫اﻧگر‪4‬ز ﻣستشرق راور!ﻲ ډ‪4‬ر پخﻮا د پ‪+‬تﻮ سﻨدرو پﻪ اړه وﻳﻠﻲ وو‪(( :‬پ‪+‬تاﻧﻪ کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ‬ ‫ور‪$‬پا‪ 31‬او خپروﻧ‪ 3‬ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ساده او عاﻣﻴاﻧﻪ اشعار او بدﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ عام ډول د پ‪+‬تﻨﻮ‬ ‫د ﻫرې طبﻘ‪ 3‬ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي‪ ،‬د دوى تارﻳخ او ور‪$‬پا‪ 31‬بﻠﻞ ک‪5‬داى شﻲ‪)).‬‬ ‫پ‪+‬تاﻧﻪ ډ‪4‬ر غﻨﻲ وﻟسﻲ ادبﻴات ﻟري‪ .‬د غروﻧﻮ‪ ،‬درو او سردرو دغﻪ اوس‪5‬دوﻧکﻲ د وﻟسﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ډ‪4‬رې غﻮره ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻟري‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬وﻟسﻮﻧﻪ بﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ سره د سﻴاﻟ‪9‬‬ ‫جﻮگﻪ وي‪.‬‬ ‫'‪75‬وﻧکﻮ د پ‪+‬تﻮ د وﻟسﻲ ادب ﻣﻨظﻮﻣﻪ برخﻪ ﻫﻢ پﻪ دوه ډوﻟﻪ و‪4‬شﻠ‪ 3‬ده‪ :‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫(عاﻣ‪ 3‬سﻨدرې) او بﻠﻪ برخﻪ ﻳ‪$( 3‬اﻧگ‪7‬ې ﻳا خاص‪ 3‬سﻨدرې) دي‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ برخ‪ 3‬وﻳﻨاوال‬ ‫'رگﻨد ﻧﻪ دي او پﻪ !ﻮل وﻟس پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ د دوﻳﻤ‪ 3‬برخ‪ 3‬وﻳﻨاوال ﻳ‪' 3‬رگﻨد دي او‬ ‫‪22‬‬

‫ﻫغﻪ وﻟسﻲ شاعران دي‪ .‬پﻪ عاﻣﻮ سﻨدرو ک‪ 3‬دغﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠ‪ 3‬برخ‪ 3‬شاﻣﻠ‪ 3‬دي‪:‬‬ ‫د ﻣﻴﻨدو سﻨدرې‪ :‬ﻟکﻪ اﻟﻠﻮ ﻟﻠﻮ‪ ،‬پﻴشﻮ‪ -‬پﻴشﻮ ﻣﻪ را‪$‬ﻪ د غرو (پﻼﻧکﻰ) جان داس‪ 3‬وﻳده‬ ‫دى ﻟکﻪ گﻮډى د رﻧجﻮ‪ .‬ﻳا ﻣﻨظﻮم چﻴستاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ سﻨدرې‪ ،‬د وړو ﻣشاعرې‪ ،‬کﻴس‪،9‬‬ ‫د ﻟﻮﻳاﻧﻮ سﻨدرې‪ ،‬د ات‪ 0‬ﻧارې‪ ،‬بابﻮﻻﻟ‪ ،3‬ﻟﻨ‪6‬ۍ ﻳا !پ‪ ،3‬سروکﻲ‪ ،‬ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻮتکﻮ‬ ‫ﻧارې‪ ،‬کاک‪7‬ۍ (ﻳا د کاک‪7‬و غاړې) ساﻧدې او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬و ﻳا خاصﻮ سﻨدرو ک‪ 3‬دغﻪ برخ‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻘاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬چاربﻴت‪ ،3‬بدﻟ‪ ،3‬بگت‪ ،9‬ﻟﻮب‪ ،3‬کﻴس‪ 3‬او داستاﻧﻮﻧﻪ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫((د خﻠکﻮ سﻨدرې)) د کتاب ﻟﻴکﻮال د دغﻮ سﻨدرو د ارز*ت پﻪ اړه واﻳﻲ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫دا سﻨدرې ﻫﻢ ﻟﻪ ډ‪4‬ر پخﻮا 'خﻪ شروع شﻮې دي‪ .‬دا سﻨدرې د پ‪+‬تﻮ د ﻫغﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ اشعارو‬ ‫ز‪84‬ﻧده ده چ‪ 3‬ﻟﻪ ارﻳاﻳﻲ شعروﻧﻮ سره د ﻣﻮضﻮع او ب‪ 32‬ﻟﻪ ﻣخ‪! 3‬ﻴﻨگ‪ 3‬اړﻳک‪ 3‬ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫د اﻣﻴر کروړ شعر‪ ،‬د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ دعا‪ ،‬د بابا ﻫﻮتک سﻨدره او ﻧﻮر‪ ...‬دا سﻨدرې زﻣﻮږ د ﻣﻠﻲ‬ ‫ادب ﻳﻮه ستره برخﻪ ده‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻨدرو ک‪ 3‬پ‪+‬تﻨﻲ حﻤاسﻪ او غﻴرت‪ ،‬دود او دستﻮر‪ ،‬خﻴاﻟﻮﻧﻪ‬ ‫او ﻓکروﻧﻪ او د پ‪+‬تﻨﻮ روحﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬راﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬د دغﻮ سﻨدرو تشبﻴﻬات او استعارې او‬ ‫د اﻓادې ډول‪ ،‬خﻴال او تصﻮر د پ‪+‬تﻮ پﻪ وﻟسﻲ او عاﻣﻴاﻧﻪ ژبﻪ پﻮرې اړه ﻟري او !ﻮل د وﻟسﻲ‬ ‫او عاﻣﻴاﻧﻪ ژوﻧد تﻔسﻴروﻧﻪ او تعبﻴروﻧﻪ دي‪ .‬ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ داس‪ 3‬سپ‪(5‬ﻠﻮ او خﻮږو سﻨدرو 'خﻪ‬ ‫خبر‪4‬دل ﻫروﻣرو پکار دي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ پﻪ وﻟسﻲ سﻨدرو ک‪ 3‬چارب‪5‬ت‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى ﻣﻘام ﻟري‪ .‬چاربﻴت‪ 3‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ‬ ‫د ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬برخ‪ 3‬پﻪ خاصﻮ ﻳا ‪$‬اﻧگ‪7‬و سﻨدرو ک‪ 3‬شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي چ‪ 3‬شاعران ﻳ‪ 3‬ﻣعﻠﻮم‬ ‫دي‪ .‬چارب‪5‬ت‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ تارﻳخﻲ‪ ،‬حﻤاسﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬عشﻘﻲ او ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ک‪ 3‬وﻳﻞ‬ ‫شﻮي دي‪ .‬تارﻳخﻲ او حﻤاسﻲ چاربﻴت‪ 3‬پﻪ دغﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى تارﻳخﻲ ارز*ت ﻟري او پﻪ‬ ‫حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د تارﻳخ ﻟپاره ترې ﻣﻮاد برابر‪84‬ي‪ .‬د تارﻳخﻲ چارب‪5‬تﻮ ﻳﻮه برخﻪ ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪#‬‬ ‫پﻮه ((ډارﻣس""ر)) ﻫﻢ خﻮﻧدي ک‪7‬ې او ((د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر کﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پخﻮا چاپ او خپره ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ((تﻮر بر‪ )))4‬د کتاب ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣﻬﻤ‪3‬‬ ‫تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ 3‬را!ﻮﻟ‪ 3‬او خپرې ک‪7‬ې دي‪ ،‬د وﻟسﻲ سﻨدرو پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣجﻤﻮعﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫‪23‬‬

‫دغﻪ ډول چاربﻴت‪ 3‬وخت پﻪ وخت چاپ شﻮې دي‪.‬‬ ‫د دغﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه د تﻮر بر‪ )4‬پﻪ سرﻳزه ک‪ 3‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ ...‬پﻪ دې سﻠسﻠﻪ ک‪! 3‬پﻪ ﻳا ﻟﻨ‪6‬ۍ د پ‪+‬تﻮ شاعرۍ تر !ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧ‪ 9‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ده چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮن‬ ‫وﻟس ډ‪4‬ر ﻟرغﻮﻧﻲ‪ ،‬پاک او سپ‪(5‬ﻠﻲ احساسات پک‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ اغ‪5‬زﻧاک او *اﻳستﻪ ادبﻲ رﻧگ‬ ‫ک‪ 3‬ساتﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳﻮ پس‪ 3‬وروستﻪ ﻧﻴﻤک‪ ،9‬بگت‪ ،9‬چاربﻴت‪ 3‬او ﻟﻮب‪ 3‬د وﻟسﻲ شاعرۍ د ادبﻲ خزاﻧ‪3‬‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ پاﻧگﻪ ده‪ .‬پﻪ دغﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ 3‬چارب‪5‬تﻪ تر !ﻮﻟﻮ زﻳاتﻪ پراخ او خﻮﻧدور ډول دى‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪ #‬پﻮه ډارﻣس""ر واﻳﻲ چ‪ 3‬چارب‪5‬تﻪ د پ‪+‬تﻨﻮ ﻳﻮ ﻟﻴکﻠﻰ تارﻳخ دى‪ .‬د‬ ‫دوى د جﻨگﻮﻧﻮ او غزاگاﻧﻮ تارﻳخ پﻪ چاربﻴتﻮ ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬تﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ چ‪ 3‬ډ‪4‬رې پخﻮاﻧ‪ 9‬چاربﻴت‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮ وﻳﻮﻧکﻮ سره ﻳﻮ‪$‬اى تر تﻮرو خاورو‬ ‫ﻻﻧدې شﻮې دي او 'ﻪ زﻳاتﻪ پاﻧگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ ده راغﻠ‪' .3‬ﻮﻣره چ‪* 3‬کاره ده چاربﻴت‪3‬‬ ‫زﻳاتره د ﻧاﻟﻮستﻮ خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اخﻮﻧدان او ﻣﻼﻳان ﻫﻢ پک‪ 3‬ډ‪4‬ره‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د ((تﻮر بر‪ )))4‬د کتاب ﻟﻴکﻮال د دغﻮ وﻟسﻲ سﻨدرو د را!ﻮﻟﻮﻟﻮ او خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ اﻫﻤﻴت‬ ‫پﻪ دغﻮ !کﻮ ک‪' 3‬رگﻨدوي‪:‬‬ ‫‪ _١‬زﻣﻮږ د تارﻳخ ډ‪4‬رې پ"‪ 3‬او ﻧاﻣعﻠﻮﻣ‪ 3‬پ‪ 3+5‬او د دغﻮ پ‪+5‬ﻮ ﻗﻬرﻣاﻧان ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي‬ ‫او د ﻣﻠﻲ تارﻳخ ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ سره ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زﻣﻮږ د ادب ډ‪4‬ره ﻗﻴﻤتﻲ برخﻪ ﻟﻪ ورک‪5‬دو او تباه ک‪5‬دو 'خﻪ خﻮﻧدي پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د داخﻠﻲ او خارجﻲ ادب '‪75‬وﻧکﻮ‪ ،‬ژبپﻮﻫاﻧﻮ او د کﻠتﻮر او ﻣﻠﻲ ﻓﻮﻟکﻠﻮر د پﻠ"ﻮﻧکﻮ‬ ‫ﻟپاره د استﻔادې وړ ﻣﻮاد ﻻس تﻪ را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬شاعراﻧﻮ تﻪ ډ‪4‬ر *کﻠﻲ او *اﻳستﻪ آﻫﻨگﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ورکﻮي چ‪ 3‬خپﻞ ﻧﻮي ﻓکروﻧﻪ‬ ‫پک‪ 3‬واچﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ وﻟس او عاﻣﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ سره د ﻣﻠﻲ احساساتﻮ پﻪ روزﻟﻮ ک‪ 3‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ 3‬د وﻟسﻲ سﻨدرو ډ‪4‬ره غﻮره برخﻪ ده‪ .‬دا د ر*تﻴﻨﻲ تارﻳخ د ﻟﻴکﻠﻮ ﻟپاره د‬ ‫ﻣﻬﻤﻮ خاﻣﻮ ﻣﻮادو پﻪ تﻮگﻪ پﻮره ارز*ت ﻟري‪.‬‬ ‫د دغﻮ تارﻳخﻲ او حﻤاسﻲ چاربﻴتﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ د اﻓغان _ اﻧگﻠﻴس د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ جگ‪7‬و‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اړخﻮﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ را'رگﻨدوي‪ .‬ﻓراﻧسﻮي جﻴﻤز ډارﻣس""ر د اﻓغان اﻧگﻠﻴس د جگ‪7‬و‬ ‫دغﻪ تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ 3‬خﻮﻧدي ک‪7‬ي دي‪ .‬دغﻪ راز ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪5‬ر دغﻪ ډول وﻟسﻲ سﻨدرې پﻪ‬ ‫((پ‪+‬تﻮ سﻨدرې))‪(( ،‬تﻮر بر‪(( ،)))4‬وﻟسﻲ سﻨدرې)) او ﻧﻮرو آثارو ک‪ 3‬خﻮﻧدي شﻮې دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ چارب‪5‬تﻮ 'خﻪ ((د ډک‪ 3‬غزا)) پﻪ ﻧﻮم د اﻓغان‪ -‬اﻧگﻠﻴس د در‪4‬ﻤ‪ 3‬جگ‪7‬ې ﻳا د‬ ‫خپﻠﻮاک‪ 9‬د جگ‪7‬ې ﻳﻮه ﻣشﻬﻮره چاربﻴتﻪ د وﻟسﻲ ﻧاﻣتﻮ شاعر د ﻻﻟپﻮرې شرﻳف ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ‬ ‫شﻮې ده چ‪ 3‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ 3‬د ب‪5‬ﻠ‪ 3/‬پﻪ تﻮگﻪ دﻟتﻪ راوړو‪.‬‬

‫ﻟــﻪ ﻫﻨدوســتاﻧﻪ کاغذوﻧــﻪ راغﻠــﻪ‬ ‫ﻧــﻦ ﻣــ‪ 3‬جگــ‪7‬ه ده ﻟــﻪ کﻔاره ســره‬

‫اﻣﻴــر صاحــب تــﻪ پرﻳادوﻧــﻪ راغﻠــﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻠتــﻮن ﻣ‪ 3‬ﻧــﻪ پر‪84‬دي ﻟﻪ ﻳاره ســره‬

‫* * *‬

‫اﻣﻴــر صاحب د جﻨــگ اختﻴار وک‪7‬‬ ‫ســپﻪ ســاﻻر ﻳــ‪ 3‬ﻣﻘــرر ک‪7‬ﻟــﻮ‬ ‫ســپﻪ ســاﻻر وتــاړه ﻻم ورپســ‪3‬‬ ‫پــﻮځ ﻳــ‪ 3‬کــﻢ ﻣﻴخزﻳــﻦ ﻳــ‪ 3‬ډ‪4‬ــرو‬ ‫پــﻪ *ــکارغﻠﻲ پﻠ"ﻨــ‪ 3‬پر‪4‬ﻮتﻠــ‪3‬‬ ‫ورځ د جﻤع‪ 3‬وه چ‪ 3‬جازوﻧﻪ راغﻠﻪ‬ ‫ﻳــﻮ 'ﻮ گﻮﻟ‪ 9‬ﻳ‪ 3‬کــ‪7‬ې گﻮزار خﻠکﻪ‬ ‫ﻣ‪7‬ي زخﻤﻴان پراتﻪ ب‪ 3‬شــﻤاره ســره‬

‫د غــزا ﻧﻴــت ﻳــ‪ 3‬پــﻪ تﻠــﻮار وکــ‪7‬‬ ‫پــروت پﻪ ډکﻪ !ﻴﻨگ ﻳــ‪ 3‬خﻴبر ک‪7‬ﻟﻮ‬ ‫پــﻪ ﻫــره ورځ راتــﻪ گــﻮدام ورپســ‪3‬‬ ‫خﻠکــﻪ حســاب ﻟــﻪ حــده ت‪5‬ــر و‬ ‫ﻟــﻪ اﻧگر‪4‬زاﻧــﻮ ســره ک‪+‬ــ‪5‬ﻮتﻠ‪3‬‬ ‫اﻣﻴــر صاحــب تــﻪ پرﻳادوﻧــﻪ راغﻠــﻪ‬ ‫پــﻪ ډکﻪ ﻳ‪ 3‬جﻮړ ک‪ 7‬دﻧــدوکار خﻠکﻪ‬ ‫ﻧــﻦ ﻣــ‪ 3‬جگــ‪7‬ه ده ﻟــﻪ کﻔاره ســره‬

‫* * *‬

‫‪25‬‬

‫ســپﻪ ســاﻻر ﻳــﻮه چــره وخــﻮړه‬ ‫پﻪ ســتﻨﻪ ســپﻮر شــﻮ پﻪ ﻣﻮ!ر باﻧدې‬

‫خﻠکــﻪ پﻪ پﻮﻧــده ﻳ‪ 3‬خــره وخﻮړه‬ ‫پــﻮځ ﻳــ‪ 3‬پر‪+4‬ــﻮد پﻪ خﻴبــر باﻧدې‬

‫وﻟسﻲ سﻨدرې د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ پﻠﻮه پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ و‪4‬شﻞ شﻮې دي‪ .‬د ((وﻟسﻲ سﻨدرې))‬ ‫*اغﻠﻰ ﻣؤﻟف ﻳ‪ 3‬پﻪ دغﻮ برخﻮ و‪4‬شﻲ‪ :‬تارﻳخﻲ سﻨدرې‪ ،‬جغراﻓﻴاﻳﻲ سﻨدرې‪ ،‬ﻗصصﻲ‬ ‫سﻨدرې‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او اﻧتﻘادي سﻨدرې‪! ،‬ﻮکﻲ سﻨدرې‪ ،‬وعظﻴﻪ او اخﻼﻗﻲ سﻨدرې‪ ،‬اړوﻧﻪ او‬ ‫((تﻘابﻠﻲ سﻨدرې)) وﻳرﻧ‪ ،3‬د ﻣﻴﻨ‪ 3‬سﻨدرې د عشﻖ او ﻣحبت سﻨدرې‪.‬‬ ‫د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻟﻪ ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬برخ‪' 3‬خﻪ چ‪ 3‬رات‪5‬ر شﻮ‪ ،‬ﻣﻨثﻮره برخﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ ﻣﻨثﻮره برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬حکاﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻓساﻧ‪ 3‬او ﻧﻮر شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻨﻮ ک‪ 3‬د وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻮ او کﻴسﻮ ډ‪4‬رې پﻪ زړه پﻮرې ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬شتﻪ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ کﻴسﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻫﻢ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻟﻨ‪6‬ﻳﻮ او ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ '‪5‬ر د پ‪+‬تﻨﻮ د ژوﻧد‪ ،‬ﻫﻴﻠﻮ‪ ،‬غﻮ*تﻨﻮ او ارﻣاﻧﻮﻧﻮ اﻧعکاس‬ ‫پﻪ ډ‪4‬ره *ﻪ تﻮگﻪ ﻟﻴدﻟﻰ شﻮ‪ .‬ﻣﻮږ پﻪ دغﻮ کﻴسﻮ او ﻧکﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د خپﻞ وخت د پ‪+‬تﻨﻮ د ژوﻧد‪،‬‬ ‫ﻓکر او ﻧظر‪ ،‬ﻫﻨر او ﻧﻮرو خﻮاوو *ﻪ ﻣطاﻟعﻪ کﻮﻟﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻠﻲ ﻫﻨداره ﻓﻮﻟکﻠﻮرﻳک اثر ک‪ 3‬د دغﻮ وﻟسﻲ پ‪+‬تﻨﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬اروا*اد‬ ‫ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري خﻮﻧدي ک‪7‬ې دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻓتح خان او رابﻴا‪* ،‬ادي او بﻴبﻮ‪ ،‬ﻣرد او ﻧاﻣرد‪،‬‬ ‫زبزباﻧﻪ *اپ‪5‬رۍ‪ ،‬ﻣﻮسﻰ جان او وﻟﻲ جان (ﻳا ﻣﻮسﻰ خان او گﻠﻤک‪ ،)9‬ﻣﻮﻣﻦ خان او شﻴرﻳﻨﻮ‪،‬‬ ‫جﻼت خان او شﻤاﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻼ عباس او گﻠبشره‪ ،‬ظرﻳف خان او ﻣاب‪ ،9‬خشکﻴار او شاترﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﻗطب خان او ﻧازو‪ ،‬دﻟﻰ او شﻬﻮ او آدم خان او درخاﻧ‪.9‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ دغﻪ وﻟسﻲ کﻴس‪ 3‬ﻻ تر اوسﻪ پﻮرې د وﻟس پﻪ سﻴﻨﻮ او حاﻓظﻮ ک‪ 3‬پرت‪ 3‬دي او ﻟﻪ‬ ‫بده ﻣرغﻪ پﻪ پﻮره ډول را!ﻮﻟ‪ 3‬شﻮې ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻳﻮازې ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ 9‬برخﻪ ﻳ‪ 3‬را!ﻮﻟﻪ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې کبﻠﻪ *اﻳﻲ ډ‪4‬رې دغﻪ ډول کﻴس‪ 3‬او ﻧکﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ د راوﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬وروستﻪ ﻟﻪ خاورو‬ ‫سره خاورې شﻮې وي‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د خپﻠﻮ وﻟسﻲ او ﻓﻮﻟکﻠﻮرﻳکﻮ ادبﻴاتﻮ دغﻮ !ﻮﻟﻮ برخﻮ تﻪ پﻮره غﻮر‬ ‫وک‪7‬و او د ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ کﻠتﻮري ﻣﻴراث پﻪ سترگﻪ ورتﻪ وگﻮرو‪ .‬د دغﻮ ارز*تﻨاکﻮ کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ‬ ‫را!ﻮﻟﻮل‪ ،‬خپرول او پرې '‪75‬ﻧ‪ 3‬کﻮل د ﻳﻮ ﻣﻠت د ﻓﻮﻟکﻠﻮرﻳکﻮ وﻟسﻲ پاﻧگﻮ د خﻮﻧدﻳتﻮب پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا دى‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ را!ﻮﻟﻮﻧﻮ او '‪75‬ﻧﻮ بﻪ اوسﻨﻲ او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻧسﻠﻮﻧﻪ د دې وﻟس د ژوﻧد دود‪،‬‬ ‫رواجﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻓکر او ﻧظر‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر او ادب پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮي او '‪75‬وﻧکﻲ‬ ‫بﻪ ترې د دې وﻟس د ژوﻧد او ژواک پﻪ اړه ﻧﻮي ﻧﻮي !کﻲ راباسﻲ او د دې وﻟس پﻪ *ﻪ پ‪5‬ژﻧد‬ ‫ک‪ 3‬بﻪ ترې گ"ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴات‪ ،‬د ﻓﻮﻟکﻠﻮر او د ﻳﻮ ﻣﻠت د کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ ارز*تﻨاکﻪ برخﻪ ده‪ .‬پﻪ‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻣﻨظﻮﻣﻪ او ﻣﻨثﻮره برخﻪ شاﻣﻠﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬عاﻣ‪3‬‬ ‫او خاص‪ 3‬سﻨدرې دواړه د پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ دي‪ .‬پﻪ عاﻣﻮ سﻨدرو ک‪ 3‬دغﻪ برخ‪ 3‬شاﻣﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د ﻣﻴﻨدو سﻨدرې‪ ،‬د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ سﻨدرې‪ ،‬د ات‪ 0‬ﻧارې‪ ،‬بابﻮﻻﻟ‪ ،3‬ﻟﻨ‪6‬ۍ‪ ،‬سروکﻲ‪ ،‬ﻣﻨظﻮم‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻮتکﻮ ﻧارې‪ ،‬کاک‪7‬ۍ‪ ،‬ساﻧدې او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫خاص‪ 3‬سﻨدرې دا دي‪ :‬ﻣﻘاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬چاربﻴت‪ ،3‬بدﻟ‪ ،3‬بگت‪ ،9‬ﻟﻮب‪ ،3‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬او‬ ‫داستاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ ﻣﻨثﻮره برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ :3‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ او حکاﻳتﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ډ‪4‬ر‬ ‫د ارز*ت وړ دي‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫ﻓﻮﻟکﻠﻮر‪ :‬ﻳﻮه ﻻتﻴﻨﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻓﻮﻟک (خﻠکﻮ ﻳا وﻟس) او (ﻟﻮر ﻳا پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬او‬ ‫پﻮﻫﻨ‪' )3‬خﻪ جﻮړه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻓﻮﻟکﻠﻮر تﻪ وﻟسﻲ پﻮﻫﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ ،‬ﻓﻮﻟکﻠﻮر پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫‪$‬ﻮﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬د ﻳﻮ وﻟس دودوﻧﻪ‪ ،‬رواجﻮﻧﻪ او عﻨعﻨ‪ ،3‬اﻧگﻴرﻧ‪ 3‬او ﻧظروﻧﻪ‪ ،‬وﻟسﻲ ادبﻴات او ﻧﻮر‬ ‫‪27‬‬

‫ډ‪4‬ر وﻟسﻲ ﻣﻴراثﻮﻧﻪ راﻧغاړي‪.‬‬ ‫د تارﻳخ ﻟپاره خام ﻣﻮاد‪ :‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د تارﻳخ د ﻟﻴکﻠﻮ ﻟپاره خام ﻣﻮاد ﻳاد شﻮي‬ ‫دي‪ .‬ﻣﻮخﻪ ﻣﻮ ترې دا ده چ‪ 3‬کﻠﻪ ﻳﻮ ﻣؤرخ تارﻳخ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻧﻮ سﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻣرک‪ 3‬او ﻣصاحب‪،3‬‬ ‫ﻓﻠﻤﻮﻧﻪ او تصﻮﻳروﻧﻪ ورتﻪ د خاﻣﻮ تارﻳخﻲ ﻣﻮادو پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻬﻢ دي چ‪ 3‬را!ﻮل ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي او د‬ ‫ﻫﻤدغﻮ سﻨدوﻧﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬د ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې دورې تارﻳخ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬دغﻪ تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ 3‬چ‪3‬‬ ‫د ﻫﻤاغﻪ وخت د سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻲ حاﻻت دي‪ ،‬د ﻳﻮې دورې پﻪ تارﻳخ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬د خاﻣﻮ ﻣﻮادو‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ (ﻣؤرخ) تﻪ ﻣﻬﻤ‪ 3‬دي او پﻮره گ"ﻪ ترې اخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫جﻴﻤز ډارﻣس""ر‪ :‬ﻣشﻬﻮر ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪ #‬پﻮه دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٩‬عﻴسﻮي پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬اوس‪5‬ده‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ تارﻳخﻲ او حﻤاسﻲ چاربﻴت‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ((پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) کتاب ک‪ 3‬را!ﻮﻟ‪3‬‬ ‫ک‪7‬ې او چاپ ک‪7‬ې دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬ﻧﻮرې '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻫﻢ ک‪7‬ې دي چ‪ 3‬د ختﻴ‪#‬‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ بحث ک‪ 3‬ﻣﻮ درپ‪5‬ژﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د ﻻﻟپﻮرې شرﻳف‪ :‬د ﻧﻨگرﻫار د ﻻﻟپﻮرې ﻧاﻣتﻮ وﻟسﻲ شاعر و‪.‬‬ ‫اﻣﻴر صاحب‪ :‬غازي اﻣان اهلل خان‬ ‫سپﻪ ساﻻر‪ :‬د ختﻴ‪ 3%‬جبﻬ‪ 3‬ﻗﻮﻣاﻧدان‪ ،‬سپﻪ ساﻻر صاﻟح ﻣحﻤد خان‬ ‫ﻻم‪ :‬ﻟ‪+‬کر‪ ،‬پﻮځ‬ ‫*کارغﻠﻰ‪ :‬پﻪ خﻴبر ک‪ 3‬ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ده‬ ‫ﻣﻴخزﻳﻦ‪ :‬وسﻠﻪ‪ ،‬تدارکات‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د *ﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ پﻪ خپﻞ خپﻞ وار ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻓﻮﻟکﻠﻮر 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴات پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ 'اﻧگﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫‪28‬‬

‫چاربﻴت‪ 3‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ کﻮم ډول دى او کﻮﻣ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻟري؟‬ ‫وﻟسﻲ سﻨدرې د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ پﻠﻮه پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ برخﻮ و‪4‬شﻠﻰ شﻮ؟‬ ‫ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪ #‬پﻮه جﻴﻤز ډارﻣس""ر پﻪ خپﻞ کﻮم کتاب ک‪ 3‬کﻮم ډول چارب‪5‬ت‪ 3‬را!ﻮﻟ‪3‬‬ ‫ک‪7‬ې او خپرې ک‪7‬ې دي؟‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې (پﻪ اﻧتخابﻲ تﻮگﻪ ﻟﻪ ﻫر کتاره ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ) پﻪ وار سره د خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬تﻪ ودر‪84‬ي او ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ دې د دې ﻳﻮې ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬د وﻟسﻲ ادب ارز*تﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ۍ پﻪ کﻮم ډول ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ او کﻮم ﻣﻘام ﻟري؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د وﻟسﻲ سﻨدرو ﻳا د وﻟسﻲ ادب د ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬برخ‪ 3‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻣﻨثﻮر وﻟسﻲ ادبﻴات‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د دې ﻟﻮست د ﻳﻮې ﻳﻮې اصطﻼح پﻪ اړه‬ ‫تﻮضﻴحات وغﻮاړي‪ ،‬ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکی دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د دې کﻠﻤﻮ‪ ،‬ﻣﻮضﻮعاتﻮ او ﻳا‬ ‫اصطﻼحاتﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪ 6‬ﻟﻨ‪$ 6‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪7‬ي‪ .‬ﻳﻮ 'ﻮ اصطﻼحات ﻳا ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ 3‬دادي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬تحرﻳري ﻳا ﻟﻴکﻠﻲ ادبﻴات‬ ‫ب‪ :‬ﻧا ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا شﻔاﻫﻲ ادب‬ ‫ج‪ :‬ﻓﻮﻟکﻠﻮري ﻣﻴراث‬ ‫د‪ :‬تارﻳخﻲ چاربﻴت‪3‬‬ ‫ﻫـ‪ :‬وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮر اصطﻼحات او ﻧﻮرې ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ 3‬دې شاگردان پﻪ خپﻞ ﻟ"ﻮن سره ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ‬ ‫راوباسﻲ او ﻟﻪ ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ 'خﻪ دې د ﻫغﻮ د ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻟکﻪ د ﻳﻮې کﻮچﻨ‪ 9‬ﻣباحث‪ 3‬ﻳا خبرو اترو پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬د‬ ‫(استعارې)‪( ،‬تشبﻴﻬاتﻮ)‪( ،‬خﻴال) او (ﻓکر) پﻪ اړه پﻪ خپﻠﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻧﻮبت سره ﻣﻨظﻤ‪ 3‬خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪ .‬دوه تﻨﻪ شاگردان دې دغﻪ جرﻳان د *ﻮوﻧکﻲ تر ﻧظارت ﻻﻧدې و'اري او بﻴا دې‬

‫‪29‬‬

‫ﻫﻤدغﻪ دوه تﻨﻪ شاگردان د !ﻮﻟﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ ﻧظروﻧﻪ راغﻮﻧ‪ 6‬ک‪7‬ي او د دغﻮ گ‪6‬و خبرو اترو‬ ‫ارزوﻧﻪ دې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬او شاوخﻮا کﻮم وﻟسﻲ شاعر پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳز سره ﻣعرﻓﻲ ک‪7‬ي‬ ‫او ﻳا دې د کﻮم وﻟسﻲ شاعر کﻮم شعر ﻳا کﻮﻣﻪ وﻟسﻲ سﻨدره ﻳا وﻟسﻲ ﻧکﻞ پﻪ کﻠﻲ‪ -‬کﻮر ک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ چا 'خﻪ وﻟﻴکﻲ او !ﻮﻟگﻲ تﻪ دې ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره راوړي‪ .‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪3‬‬ ‫دې ﻳ‪! 3‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪* .‬ﻮوﻧکﻰ بﻪ دغﻪ !ﻮﻟ‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬او د وﻟسﻲ شعروﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ‬ ‫سره خﻮﻧدي ک‪7‬ي‪ ،‬کﻪ ﻧﻮې '‪5‬ره پک‪ 3‬وه چ‪ 3‬تر اوسﻪ پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ 3‬ﻧﻪ وي ﻣعرﻓﻲ شﻮي‪،‬‬ ‫د ﻫﻤدغﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮم دې کﻮﻣ‪ 3‬ﻣجﻠ‪ 3‬ﻳا جرﻳدې تﻪ د چاپ ﻟپاره واستﻮﻟﻪ شﻲ‪.‬‬

‫پــــﻪ ﻟــــــﻮړو غـــــرو د خــــــداى ﻧـــظـــر دى‬ ‫پــﻪ ســر ﻳــ‪ 3‬واورې وروي چــاپــ‪5‬ــر ‪-‬ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پــــﻪ اصــــــﻞ 'ــــــﻮک ﻧــــﻪ ســــــ‪7‬ى کــ‪5‬ــ‪8‬ي‬ ‫ســ‪7‬ى ﻫغﻪ دى چــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬خــﻮى د ســ‪7‬و وﻳﻨﻪ‬ ‫پــــﻪ پــــت کــــ‪ 3‬تــــــﻮر ﻣـــســـﻠـــﻲ *ــــﻪ دى‬ ‫بــ‪ 3‬پتﻪ ﻳــار کــﻪ شــﻬــزاده شــﻲ 'ــﻪ ﻳــ‪ 3‬ک‪7‬ﻣﻪ‬

‫‪30‬‬

‫شپ‪8‬م ﻟﻮست‬

‫د *کارﻧدوى بﻮللـﻪ‬

‫_ پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ کﻮﻣﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳا ﻗصﻴده اور‪4‬دﻟ‪ 3‬ده؟‬ ‫_ د ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تﻮ ادب 'ﻮﻣره شاعران پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ادب ک‪ 3‬د *کارﻧدوى بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده) ډ‪4‬ر شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫تاسﻮ د پ‪+‬تﻮ د ﻧﻮرو !ﻮﻟگﻴﻮ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻟرغﻮﻧﻲ ادب پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪4‬ر 'ﻪ ﻟﻮستﻲ‬ ‫دي‪ .‬دادى پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د *کارﻧدوى دغﻪ ارز*تﻨاکﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳا ﻗصﻴده ﻟﻮﻟئ او د‬ ‫شاعر پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬بشپ‪ 7‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮئ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫*کارﻧدوى د پ‪+‬تﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬شاعرۍ ﻳﻮه وتﻠ‪5' 3‬ره وه‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ شپ‪8‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫غﻮر ک‪ 3‬اوس‪5‬ده‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ"ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ 3‬د ﻫغﻪ د ژوﻧد ﻟﻨ‪ 6‬حاﻻت ﻟﻴکﻠﻲ او د ﻫغﻪ‬ ‫بﻮﻟﻠـﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ کتاب ک‪ 3‬راﻧﻘﻞ ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻪ ((پ"ﻪ خزاﻧﻪ)) ک‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ اړه ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫((ذکر د *کارﻧدوى عﻠﻴﻪ اﻟرحﻤﻪ چ‪ 3‬د غﻮر و‪ .‬پﻮه شﻪ پﻪ دې چ‪ 3‬شﻴخ ک"ﻪ ﻣتﻲ زي‬ ‫رحﻤة اهلل عﻠﻴﻪ ک‪+‬ﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ کتاب ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ)) ک‪ 3‬چ‪(( 3‬پﻪ تارﻳخ سﻮري)) ک‪ 3‬دي‬ ‫چ‪* 3‬کارﻧدوى ﻣ‪5‬شتﻪ د غﻮر و او کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ غزﻧﻪ او بُست ک‪ 3‬ﻫﻢ اوس‪5‬دﻟﻰ‪ .‬پﻼر ﻳ‪ 3‬احﻤد‬ ‫ﻧﻮﻣ‪5‬د او د غﻮر د ﻓ‪5‬روز کﻮه کﻮ!ﻮال و‪* .‬کارﻧدوى د سﻠطان شﻬاب اﻟ ّدﻧﻴاواﻟ ّدﻳﻦ ﻣحﻤد‬ ‫سام شﻨسباﻧﻲ پﻪ پادشاﻫ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻣخﻮر او د درﻧاوي خاوﻧد و او ﻫغﻪ وخت چ‪ 3‬ﻫغﻪ سﻠطان‬ ‫پر ﻫﻨد ﻳرغﻞ کاوه‪* ،‬کارﻧدوى چ‪ 3‬شاعر او عاﻟﻢ س‪7‬ى و‪ ،‬ﻫﻢ د ﻫغﻪ سﻠطان پﻪ ﻟ‪+‬کر ک‪3‬‬ ‫و او ﻫس‪ 3‬واﻳﻲ چ‪* 3‬کارﻧدوى پﻪ ﻣدح ک‪ 3‬د سﻠطان ﻣحﻤد سام او سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ‬ ‫غﻮري د ستاﻳﻨ‪ 3‬ﻗصﻴدې ﻟري چ‪ 3‬بﻮﻟﻠ‪ 3‬دي‪ .‬ﻣحﻤد ابﻦ عﻠﻲ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻣا پﻪ بُست ک‪ 3‬د‬ ‫ده د بﻮﻟﻠﻮ غ＀ کتاب وﻟﻴدئ او ﻟﻪ ﻫغﻪ 'خﻪ ﻣ‪ 3‬دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ چ‪ 3‬د ﻣحﻤد سام عﻠﻴﻪ اﻟرحﻤﻪ‬ ‫ستاﻳﻨﻪ ده‪ ،‬وک‪+‬ﻠﻪ‪)).‬‬ ‫پﻪ پ"ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ 3‬د *کارﻧدوى راغﻠ‪ 3‬بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده) دا ده‪:‬‬ ‫د پــســرﻟــﻲ *ــکــﻠــﻮوﻧــکــﻲ بــﻴــا کــــ‪7‬ه ســﻴــﻨــگــاروﻧــﻪ‬ ‫بـــﻴـــا ﻳـــــ‪ 3‬وﻟـــــﻮﻧـــــﻞ پـــــﻪ غـــــروﻧـــــﻮ کـــــ‪ 3‬ﻻﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻣــ‪%‬ــکــﻪ شـــﻨـــﻪ‪ ،‬ﻻ*ـــﻮﻧـــﻪ شـــﻨـــﻪ‪ ،‬ﻟــﻤــﻨــ‪ 3‬شــﻨــ‪ 3‬شــﻮې‬ ‫طــــﻴــــﻠــــســــان زﻣـــــــــــردي واغـــــﻮســـــتـــــﻪ غــــروﻧــــﻪ‬ ‫د ﻧـــﻴـــســـان ﻣـــشـــاطـــ‪ 3‬ﻻس د ﻣـــچـــ‪5‬ـــدو دى‬ ‫ﻣـــــرغـــــﻠـــــرو بـــــــاﻧـــــــدې و*ـــــکـــــﻠـــــﻞ بـــ‪2‬ـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د غـــ"ـــﻮﻟـــﻮ چــــﻨــــ‪6‬ې خـــــاﻧـــــدي و رﻳــــــــدي تــﻪ‬ ‫زرغــــــﻮﻧــــــﻮ بــــ‪2‬ــــﻮ کـــــ‪ 3‬ﻧــــا'ــــﻲ زﻟــــﻤــــﻲ جـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻟـــکـــﻪ ﻧــــــاوې چــــ‪ 3‬ســـــﻮر !ـــﻴـــک پــــﻪ تـــﻨـــدي وکـــا‬ ‫ﻫــــســــ‪ 3‬وگــــــا‪1‬ــــــﻞ غــــ"ــــﻮﻟــــﻮ ســـــــره پـــســـﻮﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫‪32‬‬

‫ﻣـــــرغـــــﻠـــــرې چـــــــ‪ 3‬اورو وخـــــــﻮﻧـــــــﻮ ﻟـــﻴـــﻪ‬ ‫پـــــﻪ ‪$‬ـــــﻼ ﻳـــــ‪ 3‬شــــــﻮه را‪1‬ـــــــﻪ خـــــپـــــاره د*ـــتـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫زرغــــﻮﻧــــﻮ ﻣــ‪%‬ــکــﻮ کــــ‪$ 3‬ــــﻞ کــــا ﻟـــکـــﻪ ســتــﻮرﻳــﻪ‬ ‫چـــ‪ 3‬پـــر ﻫــســک بـــاﻧـــدې ‪$‬ــﻠــ‪5‬ــ‪8‬ي ســپــﻴــﻦ گــﻠــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســـپـــﻴـــﻨـــ‪ 3‬واورې وﻳــــﻠــــ‪5‬ــــده کـــــاﻧـــــدي بــﻬــ‪5‬ــ‪8‬ي‬ ‫ﻟــــکــــﻪ او*ــــــــــ‪ 3‬د ﻣــــﻴــــﻦ پــــــﻪ گــــر‪4‬ــــﻮاﻧــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫ﻫـــــر پــــﻠــــﻮ ر‪1‬ـــــــ‪ 3‬واﻟــــــــ‪ 3‬بــــﻬــــاﻧــــدې خــــاﻧــــدي‬ ‫ﻟـــــﻪ خــــﻮ*ــــﻴــــﻪ ســـــر وﻫـــــــﻲ ﻟـــــﻪ ســـﻴـــﻨـــگـــ‪7‬وﻧـــﻪ‬ ‫ﻫـــــــر پـــــﻠـــــﻮ د گـــــﻠـــــﻮ وږم دى ﻟـــﻮﻧـــﻠـــﻰ‬ ‫تــــــﻪ وا راغــــــﻠــــــﻪ ﻟــــــﻪ خـــتـــﻨـــﻪ کـــــارواﻧـــــﻮﻧـــــﻪ‬ ‫د ﻣــســﻴــح پــــﻪ پــــﻮ بــــﻪ ﻣـــــ‪7‬و ژوﻧــــــــدون بــﻴــاﻣــﻮﻧــد‬ ‫پــــســــرﻟــــﻰ ﻣــــگــــر ﻣـــســـﻴـــح شـــــﻮ پـــــﻪ پـــﻮکـــ‪7‬ﻧـــﻪ‬ ‫ﻟــــﻪ ﻣـــــ‪7‬و خــــــــاورو ﻳــــ‪ 3‬آغﻠﻰ گــــﻞ راوﻳــــﻮســــت‬ ‫وچ بــــﻴــــدﻳــــا او غـــــر ﻳـــــ‪ 3‬کــــ‪7‬ﻟــــﻪ جــﻨــتــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســـــ‪7‬ى جـــاجـــﻲ چــــ‪ 3‬راﻣــــشــــت کــــ‪ 7‬راﻣــشــتــگــرو‬ ‫گـــﻬـــﻴـــ‪ #‬چــــﻮ‪1‬ــــﻲ چـــــ‪ 3‬پـــــﻪ بـــــ‪ 0‬وکــــــا ږغـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پــــﻪ بـــربـــ‪ 0‬چــــ‪ 3‬ږغ د چـــﻮ‪1‬ـــﻴـــﻮ ﻧــــغــــﻮږ‪4‬ــــده شــﻲ‬ ‫تـــــﻪ وا چــــﻨــــدى ســـــــره پـــــﻴـــــﻮدي اشـــﻠـــکـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د زﻟـــــﻤـــــا !ـــــاپـــــﻰ راغــــــﻠــــــﻰ پــــــر جـــﻨـــ‪6‬ﻳـــﻮ‬ ‫ﻟــــکــــﻪ پـــ‪5‬ـــغـــﻠـــﻪ غــــﻮ!ــــ‪ 9‬کـــــاﻧـــــدي ﻣـــکـــ‪5‬ـــزوﻧـــﻪ‬ ‫د پــــﻮپــــﻠــــﻮ ﻣـــــخ ســـــــﻮر کـــــــ‪7‬ى پــــســــرﻟــــﻲ دى‬ ‫ﻳــــــﻮ د بــــــﻞ پــــــﻪ غــــــــــاړه اچــــــــــﻮي ﻻســــﻮﻧــــﻪ‬ ‫د ﻫــــﻨــــدارو پـــﻪ 'ــ‪5‬ــر غـــروﻧـــﻪ ســپــﻴــﻦ وړﻧـــگـــﻦ دي‬ ‫چــــ‪ 3‬پــــر واورو بــــاﻧــــدې ‪$‬ــــﻞ وکـــــا ﻟـــﻤـــروﻧـــﻪ‬ ‫‪33‬‬

‫پــﻪ غــﻮر‪$‬ــﻨــگ غــﻮر‪$‬ــﻨــگ ﻟــﻪ خــﻮﻟــ‪$ 3‬ــگــﻮﻧــﻪ باسﻲ‬ ‫ﻟـــکـــﻪ شـــــ‪ 0‬ﻫــــاتــــﻲ شـــ‪2‬ـــا کـــــاﻧـــــدي ســـﻴـــﻨـــدوﻧـــﻪ‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ چـــﻮ‪1‬ـــﻲ پــــﻪ ســـتـــاﻳـــﻪ د جـــﻨـــ‪6‬و ﻣـــــﻮړ شــﻲ‬ ‫ﻧـــــﻪ بـــــﻪ ﻣــــــﻮړ شـــــﻢ د ســـﻠـــطـــان پـــــﻪ صــﻔــتــﻮﻧــﻪ‬ ‫د شـــﻨـــســـب د کــــﻬــــاﻟــــﻪ خـــتـــﻠـــﻰ ﻟــــﻤــــر دى‬ ‫د پـــســـرﻟـــﻲ پـــــﻪ دود ودان ﻟـــــﻪ ده رغـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د *ـــﻨـــدو اورو ﻳـــ‪ 3‬درســـــت اﻳــــــﻮاد زرغــــــﻮن ک‪7‬‬ ‫ﻟــــــﻪ ﻗـــــــصـــــــداره تــــــر دﻳــــبــــﻠــــﻪ ﻳــــــ‪ 3‬ﻳـــﻮﻧـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پــــﻪ زابــــــﻞ چــــ‪ 3‬د بـــــري پــــر ﻧــﻴــﻠــﻲ ســـپـــﻮر شــﻲ‬ ‫پـــــﻪ ﻻﻫـــــــــﻮر ﻳـــــ‪ 3‬د ﻣــــ‪5‬ــــ‪7‬اﻧــــ‪ 3‬گــــــﻮزاروﻧــــــﻪ‬ ‫ﻧــــﻪ ﻳــــ‪' 3‬ــــــﻮک ﻣــــخ تــــﻪ دري د ﻣــﻴــر'ــﻤــﻨــﻮ‬ ‫ﻧــــﻪ ﻳــــ‪ 3‬تــــــﻮرې تــــﻪ !ــﻴــﻨــگــ‪5‬ــ‪8‬ي کـــﻠـــک ډاﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د اســـــــﻼم د دﻳـــــﻦ شــــﻬــــاب د ﻧـــــ‪7‬ۍ ﻟـــﻤـــر دى‬ ‫تــــــﻮر ســـ"ـــﻬـــان ﻳـــــ‪ 3‬کـــــ‪ 7‬ر‪1‬ــــــا پـــــﻪ جـــﻬـــادوﻧـــﻪ‬ ‫ﻫــــره پـــﻼ چـــ‪ 3‬دى پـــر ﻫــﻨــد و ســﻨــد ﻳـــرغـــﻞ کا‬ ‫ر‪1‬ــــــــــــﻮي تــــــــــــﻮره ﻧـــــــــ‪7‬ۍ پـــــــﻪ شــــﻬــــابــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫پــــﻪ پـــســـرﻟـــﻲ چــــ‪ 3‬ﻳــــ‪ 3‬تــــ‪5‬ــــرون پــــﻪ ا!ـــــک وکـــا‬ ‫غــــــــاړه غــــــــاړه ﻳـــــ‪ 3‬تـــــــرى شـــﻮﻟـــﻠـــــــﻪ زړوﻧـــــــﻪ‬ ‫ﻧـــﻪ بـــﻪ ده غـــﻮﻧـــدې روڼ ســـتـــﻮرى پـــﻪ ﻫــســک ‪$‬ﻠﻲ‬ ‫کــــﻪ 'ــــﻪ پــــﻮرتــــﻪ شــــﻲ ﻟــــﻪ غــــــﻮره ډ‪4‬ـــــر ﻣــ‪5‬ــ‪7‬وﻧــﻪ‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ راوﻟــــــــﻲ جــــگــــ‪7‬ن د ســـﻴـــﻨـــد پــــﻪ ﻟــــﻮرې‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ بـــــري 'ـــــﻮک د ﻫـــﻨـــد خــــپــــاره *ــﻬــروﻧــﻪ‬ ‫ﻧـــﻪ بـــﻪ 'ــــﻮک زﻟـــﻤـــﻲ د غــــﻮر ســــره راغــــﻮﻧــــ‪ 6‬کا‬ ‫د داور تـــــــــﻮرې بـــــﻪ چـــــ‪5‬ـــــرې کـــــا ‪$‬ـــﻠـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫‪34‬‬

‫ﻳــــﻮ خــــاوﻧــــد شـــﻬـــاب اﻟــــدﻳــــﻦ دى چــــ‪ 3‬ﻳــــ‪ 3‬وکـــا‬ ‫پـــــﻪ ﻫـــــر ﻟــــــــﻮري ﻫـــــر ا‪4‬ــــــــــﻮاد تـــــﻪ ﻳـــرغـــﻠـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پـــﻪ جـــﻮپـــﻮ جـــﻮپـــﻮ جـــگـــ‪7‬ن ﻳـــ‪ 3‬ﻫــﻨــد تـــﻪ ﻳــــﻮن کا‬ ‫چـــــ‪ 3‬د غــــــﻮر بـــــــــادار ﻫـــﻤـــت وکــــــا زغـــﻠـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻧــــﻦ پــــﻪ ســﻴــﻨــد بــــاﻧــــدې تـــ‪5‬ـــر‪4‬ـــ‪8‬ي ﻳـــرغـــﻞ کـــاﻧـــدي‬ ‫پــــﻪ پـــرتـــﻢ ﻳــــ‪ 3‬زﻣــــــري رﻳــــــــ‪8‬دي پــــﻪ ‪$‬ــﻨــگــﻠــﻮﻧــﻪ‬ ‫'ــــپــــان ســـﻴـــﻨـــد ﻳــــ‪ 3‬ﻫــــﻢ ﻟــــﻪ ډاره اﻳــــﻼﻳــــﻲ کــا‬ ‫پـــــر اوږو وړي د غــــﻮرﻳــــاﻧــــﻮ *ـــــﻪ اﻳــــ‪7‬وﻧــــﻪ‬ ‫پــــﻪ ﻫــــر کـــــال ا!ـــــک د ده *ــــﻪ راغــــﻠــــﻰ کـــاﻧـــدي‬ ‫غــــــــﻮړوي پــــﻪ 'ــــﻨــــ‪6‬و خـــپـــﻞ پـــاســـتـــﻪ ســـاﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پــ‪+‬ــتــﻮﻧــخــﻮا *ــکــﻠــﻲ ‪$‬ــﻠــﻤــﻲ چـــ‪ 3‬زغـــﻠـــﻲ ﻫــﻨــد تﻪ‬ ‫ﻧــــــﻮ آغــــﻠــــﻴــــﻪ پـــ‪5‬ـــغـــﻠـــ‪ 3‬کــــــاﻧــــــدي اتــــ‪2‬ــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫زرغـــــﻮﻧـــــ‪ 3‬خـــتـــ‪ 3‬اخـــﻴـــســـتـــ‪ 3‬وي دې غـــروﻧـــﻮ‬ ‫بـــــ‪ 0‬بــــﻴــــدﻳــــا ﻫـــــﻢ پـــســـﻮﻟـــﻠـــﻲ دي ‪$‬ـــاﻧـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻫــــر گــﻬــﻴــ‪ #‬چــــ‪ 3‬ﻟـــﻤـــر 'ـــرکـــ‪5‬ـــ‪8‬ي ﻟــــﻪ خــاتــﻴــ‪%‬ــﻪ‬ ‫'ــــﻮ چــــ‪ 3‬ﻳـــــﻮن کــــا د ﻟــﻮﻳــدﻳــ‪%‬ــﻴــﻪ پــــﻪ 'ــﻨــ‪6‬وﻧــﻪ‬ ‫کـــﻪ بــرﻳــ‪%‬ــر وي‪ ،‬کـــﻪ غـــرﻣـــﻪ وي‪ ،‬کـــﻪ بـــرﻣـــﻞ وي‬ ‫کــــﻪ ﻟــــرﻣــــﻞ‪ ،‬کــــﻪ ﻟـــﻤـــر ﻟـــــﻮ‪4‬ـــــده‪ ،‬کــــﻪ تــرﻣــﻠــﻮﻧــﻪ‬ ‫د شـــﻬـــاب جـــگـــ‪7‬ن بــــﻪ ﻧــــﻪ کــ‪+‬ــ‪5‬ــﻨــﻲ ﻟــــﻪ زغــﻠــﻮ‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ پـــــر‪4‬ـــــ‪8‬دي دا زﻟــــﻤــــﻲ خـــپـــﻞ بــﻬــﻴــروﻧــﻪ‬ ‫زﻣــــــــرى کـــﻠـــﻪ کــــــــاږي ‪$‬ــــــان ﻟـــــﻪ ﻳــرغــﻠــ‪/‬ــرﻳــﻮ‬ ‫'ـــــﻮ ﻳـــــ‪ 3‬ﻧـــــﻪ کـــــا ﻣــــــات ﻣـــ"ـــﻮﻧـــﻪ ورﻣــــ‪5‬ــــ‪8‬وﻧــــﻪ‬ ‫ﻳـــــا بـــــﻪ جـــــ‪ ,‬کـــــا د بــــرﻳــــﻮ رپــــــﻰ ﻫـــﻨـــد کــ‪3‬‬ ‫ﻳــــا بــــﻪ پـــــر‪4‬ـــــ‪8‬دي ﻫــــﻢ پــــﻪ دې چـــــــاره ســـروﻧـــﻪ‬ ‫‪35‬‬

‫ﻳـــــا بـــــﻪ وران کـــــا بــــﻮدتــــﻮﻧــــﻮﻧــــﻪ د بــﻤــبــ‪2‬ــﻮ‬ ‫ﻳـــــا بـــــﻪ ســــــره کـــــاﻧـــــدي پـــــﻪ وﻳــــﻨــــﻮ اﻳـــــﻮادوﻧـــــﻪ‬ ‫پـــــﻪ ر‪1‬ـــــــا اوســـــــــ‪ 3‬تـــــﻪ تـــــﻞ د دﻳـــــــﻦ شـــﻬـــابـــﻪ‬ ‫ﻧــــــﻮم دې تـــــﻞ و پـــــر درﻳـــــــ‪ #‬پـــــﻪ ﻧـــﻤـــزدکـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫'ــــﻮ را‪1‬ــــــﻪ شــــﻲ ســـتـــا پــــﻪ تــــــﻮره د ﻫـــﻨـــد ﻟـــﻮرﻳـــﻪ‬ ‫'ـــﻮ چـــ‪ 3‬ﻧــشــت کــــ‪7‬ې ﻟـــﻪ ﻧــــ‪7‬ۍ ﻧـــﻪ بــﻮدتــﻮﻧــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســتــا پـــﻪ ز‪4‬ـــرﻣـــﻪ دې خــــاوﻧــــده ﻟــــﻮى 'ــ‪+‬ــتــﻦ وي‬ ‫ﻣــــﻮږ خـــﻮ ســتــا پـــﻪ ﻣــرســتــﻪ ﻳـــﻮ ﻧـــﻪ 'ـــﻮ چـــ‪ 3‬ﻳــﻮﻧــﻪ‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬د دې ﻗصﻴدې پﻪ ﻫکﻠﻪ *ﻪ بحث شﻮى دى او داس‪ 3‬ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫د *کارﻧدوى دا ﻗصﻴده د پ‪+‬تﻮ ادب ﻳﻮ شﻬکار دى او د شاعر ﻣﻬارت او استادي او‬ ‫د ﻗرﻳح‪ 3‬غ‪+‬تﻠﻮاﻟﻰ او سپ‪(5‬ﻠتﻮب ‪$‬ﻨ‪* 3‬کاري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻣزﻳت چ‪ 3‬پﻪ دې ﻗصﻴده ک‪3‬‬ ‫ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ ،‬د کﻼم سﻼست‪ ،‬بﻼغت او رواﻧﻲ ده‪ .‬شاعر پﻪ ډ‪4‬ر ﻣﻬارت خپﻞ ﻣﻘصد پﻪ‬ ‫ساده عبارت ادا کﻮي‪ .‬ډ‪4‬ر پ‪+‬تﻮ ﻧادر ﻟغات او ﻣﻮاد پک‪ 3‬شتﻪ‪ ،‬دا ﻟغات ﻣﻮږ تﻪ دا را*ﻴﻲ‬ ‫چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ خﻮرا پراخﻪ ژبﻪ وه او اوس ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر پخﻮاﻧﻲ کﻠﻤات ﻟﻪ رواجﻪ ﻟﻮ‪4‬دﻟﻲ دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ختﻴ‪ ،#‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ،#‬ﻟرﻣﻞ‪ ،‬برﻣﻞ او ﻧﻮر‪* ...‬کارﻧدوى چ‪ 3‬پﻪ دې ﻗصﻴده ک‪ 3‬د پسرﻟﻲ کﻮم‬ ‫*کﻠﻰ ﻣﻨظر تصﻮﻳر ک‪7‬ى دى‪ ،‬د وطﻦ ﻟﻪ *کﻠﻴﻮ د*تﻮ او غرو 'خﻪ ﻳ‪ 3‬اﻟﻬام اخﻴستﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغ‪ 3‬بﻮﻟﻠ‪' 3‬خﻪ چ‪ 3‬د *کارﻧدوى ﻟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ پات‪ 3‬ده‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ راﻣعﻠﻮﻣ‪85‬ي چ‪ 3‬شاعر د‬ ‫ادبﻲ ﻓﻨﻮﻧﻮ او بﻼغت پﻪ اساسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻮخ و او د ده شعروﻧﻪ ﻟﻪ *کﻠﻮ تشبﻴﻬاتﻮ او استعارو‬ ‫ډک دي‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫*کارﻧدوى د غﻮر اوس‪5‬دوﻧکﻰ و او د پ‪+‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬شاعرۍ ﻳﻮه ﻣخک‪+‬ﻪ '‪5‬ره ده‪.‬‬ ‫پﻪ شپ‪8‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري پﻪ واکﻤﻨ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د درﻧاوي‬ ‫ﻣﻘام درﻟﻮد او ﻫﻠتﻪ پﻮره ﻣخﻮر و‪ .‬ﻟﻪ دﻳﻮان 'خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮازې ﻳﻮه بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده) د پ"‪3‬‬ ‫خزاﻧ‪ 3‬پﻪ رواﻳت تر ﻣﻮږه رارس‪5‬دﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫دغﻪ (‪ )٤٥‬بﻴتﻴزه ﻗصﻴده ډ‪4‬ره پخﻪ او پﻪ رواﻧﻪ او خﻮږه پ‪+‬تﻮ وﻳﻞ شﻮې ده‪ .‬شاعر پک‪3‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت ډ‪4‬ر داس‪ 3‬ﻟغتﻮﻧﻪ خﻮﻧدي ک‪7‬ي دي چ‪ 3‬اوس ﻳ‪ 3‬خﻠک ﻧﻪ کاروي‪ .‬ﻟﻪ دې‬ ‫کبﻠﻪ د پ‪+‬تﻮ د ﻣعﻨﻮي ذخﻴرې او پاﻧگ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻫﻢ ﻣﻮږ تﻪ ډ‪4‬ره ارز*تﻨاکﻪ ده‪ .‬د ادبﻲ‬ ‫ﻓﻨﻮﻧﻮ او *کﻼوو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻫﻢ دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ د ډ‪4‬رې ستاﻳﻨ‪ 3‬او ارز*ت وړ ده‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ‪ :‬دغﻪ کتاب د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬پﻪ رواﻳت د ش‪5‬خ ک"ﻪ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪ .‬پ"‪3‬‬ ‫خزاﻧ‪ 3‬ﻟﻪ دغﻪ اثر 'خﻪ ډ‪4‬ره استﻔاده ک‪7‬ې ده‪ .‬پﻪ دې کتاب ک‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ ډ‪4‬ر درﻧاوي ﻳاد‪84‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪(( :‬ﻧﻘﻞ کا زﻳدة اﻟﻮاصﻠﻴﻦ شﻴخ ک"ﻪ ﻣتﻲ زى غﻮرﻳاخ‪5‬ﻞ پﻪ خپﻞ کتاب ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ))‬ ‫ک‪ 3‬چ‪ 3‬دى ﻧﻘﻞ کا ﻟﻪ ((تارﻳخ سﻮري)) 'خﻪ‪ ))...‬دغﻪ کتاب اوس ورک دى‪.‬‬ ‫تارﻳخ سﻮري‪(( :‬تارﻳخ سﻮري)) ﻫﻢ ﻫغﻪ کتاب دى چ‪ 3‬د پ"‪ 3‬خزاﻧ‪ 3‬د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫ترې پﻪ ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪+‬تاﻧﻪ)) ﻧﻮﻣﻲ کتاب ک‪ 3‬ډ‪4‬ره استﻔاده ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ 3‬ﻣحﻤد بﻦ عﻠﻲ‬ ‫اﻟبستﻲ و‪ .‬دغﻪ کتاب ﻫﻢ اوس ورک دى‪.‬‬ ‫سﻠطان ﻣحﻤد سام شﻨسباﻧﻲ (سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ) ﻟﻪ ‪' ٥٦٩‬خﻪ تر ‪ ٦٠٢‬ﻫـ‪.‬ق‪.‬‬ ‫پﻮرې د غﻮر او شاوخﻮا پاچا و چ‪ 3‬پﻪ ﻣعز اﻟدﻳﻦ ﻫﻢ ﻣشﻬﻮر و او *کارﻧدوى ﻳ‪ 3‬پﻪ دربار‬ ‫ک‪ 3‬ﻣﻘرب او د درﻧ‪+‬ت وړ و‪ .‬د ﻫﻨد پﻪ ﻓتﻮحاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ورسره و‪ ،‬دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬وﻳﻠ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫‪37‬‬

‫سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ غﻮري‪ :‬دى ﻫﻢ د غﻮري سﻠسﻠ‪ 3‬واکﻤﻦ و او وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪3‬‬ ‫*کارﻧدوى ﻳ‪ 3‬ستاﻳﻨﻪ ک‪7‬ې ده‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ غزﻟ‪ 3‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻗصدار‪ :‬اوس دغﻪ سﻴﻤﻪ پﻪ بﻠﻮچستان ک‪ 3‬واﻗع ده او خضدار ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫دﻳبﻞ‪ :‬دغﻪ سﻴﻤﻪ اوس د سﻨد پﻪ وادي ک‪ 3‬پرتﻪ ده او ﻫﻠتﻪ ﻳﻮه سﻤﻨدري بﻨدرگاه وه‪.‬‬ ‫داور‪ :‬د زﻣﻴﻨداور سﻴﻤ‪ 3‬دي چ‪ 3‬دﻟتﻪ ﻳﻮازې د داور پﻪ ب‪2‬ﻪ راغﻠﻰ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د *کارﻧدوى بﻮﻟﻠـﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ او دﻗت ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ او بﻴتﻮﻧﻪ دې ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻳادداشت ک‪7‬ي‪ .‬بﻴا دې پﻪ ﻧﻮبت ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ‬ ‫خپﻞ ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ ﻳا بﻴتﻮﻧﻪ خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وواﻳﻲ‪ .‬د !ﻮﻟگﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪' #‬خﻪ دې‬ ‫بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ ‪$‬ﻮاب ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬کﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻫﻴچا د ستﻮﻧزﻣﻨﻮ برخﻮ‬ ‫‪$‬ﻮاب پﻴدا ﻧﻪ ک‪7‬اى شﻮ‪* ،‬ﻮوﻧکﻰ بﻪ ﻳ‪ 3‬ستﻮﻧزې حﻠﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د *کارﻧدوى د بﻮﻟﻠ‪ 3‬درې درې بﻴتﻮﻧﻪ دې پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬د ﻳﻮ ﻳﻮ کتار زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫ﻧﻮبت سره وواﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮر بﻪ ورتﻪ غﻮږ غﻮږ وي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫*کارﻧدوى د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ 3‬شعروﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫ﻧﻮر کﻮم ﻣشﻬﻮر ﻗصﻴده وﻳﻮﻧکﻲ پ‪5‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫د *کارﻧدوى دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ دﻗت وﻟﻮﻟئ او پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬دوه‬ ‫ﻣخﻴزه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ئ‪ .‬پﻪ بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫پﻪ شعر ک‪ 3‬قافﻴﻪ‬

‫تاسﻮ د ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د بدﻳع او بﻴان د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬تاسﻮ تﻪ (ﻗاﻓﻴﻪ) پﻪ ﻳﻮ 'ﻪ ﻣﻔصﻞ ډول‬ ‫درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ شاعرۍ پﻪ چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪ ،‬ﻣثﻨﻮي او ﻧﻮرو ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫(ﻗاﻓﻴﻪ) د ارز*ت وړ برخﻪ ده‪ .‬ﻳﻮازې پﻪ آزاده شاعرۍ ک‪ 3‬دې برخ‪ 3‬تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ضرور ﻧﻪ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ کﻼسﻴکﻮ او عﻨعﻨﻮي شعري ﻓﻮرﻣﻮﻧﻮ ﻳا چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ پرې خبرې کﻮو‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫ﻣخک‪ 3‬ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬پﻪ اړه خبرې وک‪7‬و‪ ،‬دغﻪ غزل وﻟﻮﻟئ‪ .‬پﻪ غزل ک‪ 3‬بﻪ پﻪ ا!کﻠﻲ‬ ‫تﻮگﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻟ"ﻪ وک‪7‬ئ‪ .‬وروستﻪ بﻴا د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬پﻪ اړه ﻟﻪ زدهکﻮوﻧکﻮ سره غ‪848‬و‪.‬‬ ‫د کاظﻢ خان شﻴدا غزل پﻪ دې ډول ده‪:‬‬ ‫د شــبﻨﻢ داﻧــﻪ کــﻪ تخــﻢ شــﻲ د گﻠــﻮ‬ ‫چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧشــتﻪ ﻟکﻪ گﻞ *ــﻪ رخســاروﻧﻪ‬ ‫پﻪ 'ﻪ شــان درتــﻪ بﻴان ســﻮې طاﻟع ک‪7‬م‬ ‫ﻣعطــﻞ پــﻪ عارضــﻪ د شــام غرﻳب دى‬ ‫د آســﻤان پﻪ شــاﻧ‪ 3‬ت‪5‬ز د ﻓتﻨــﻮ ت‪5‬غ ک‪7‬ې‬

‫زړه بــﻪ ســﻮړ پــﻪ دﻳدن ﻧــﻪ شــﻲ د بﻠبﻠﻮ‬ ‫'ــﻮک بﻪ 'ﻪ کا تــﻮرې زﻟﻔ‪ 3‬د ســﻨبﻠﻮ‬ ‫ﻟکــﻪ ﻧﻤــر زﻣــا جبﻴــﻦ دى د داغﻠــﻮ‬ ‫کــﻪ ﻣــ‪ 3‬زړه پﻪ حﻠﻘــﻪ بﻨد شــﻮ د کاکﻠﻮ‬ ‫صبح و شام گر‪* 3$‬کاره پﻪ سرو ﻣﻨگﻠﻮ‬

‫د درﻳاب ﻟﻪ سرد جﻮش‪ 9‬د حباب زړه چﻮي‬ ‫شــﻴدا ﻗطــع د اﻣﻴــد بﻮﻳــﻪ ﻟــﻪ خپﻠــﻮ‬ ‫پﻪ دې غزل ک‪ 3‬ﻳﻮازې ﻗاﻓﻴﻪ را تر سترگﻮ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ غزل ک‪ 3‬باﻳد د ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴت (ﻣطﻠع)‬ ‫دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ وي او د ﻧﻮرو بﻴتﻮﻧﻮ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ورسره ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫غزل ک‪ :3‬گﻠﻮ‪ ،‬بﻠبﻠﻮ‪ ،‬سﻨبﻠﻮ‪ ،‬داغﻠﻮ‪ ،‬کاکﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻨگﻠﻮ‪ ،‬خپﻠﻮ ﻗاﻓﻴ‪ 3‬دي‪ ،‬دې تﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬کﻠﻤ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ وﻳﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې غزل ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ 3‬وروستﻪ‪ ،‬ردﻳف ﻧﻪ تر سترگﻮ ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ د کاظﻢ‬ ‫خان شﻴدا پﻪ دې بﻠﻪ غزﻟﻪ ک‪ 3‬بﻴا ﻗاﻓﻴﻪ او ردﻳف دواړه شتﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻫ‪ &5‬ﻧﻘصان د ساده حسﻦ و جﻤال ﻧشتﻪ‬ ‫چ‪ 3‬بدل ﻳ‪ 3‬پﻪ کچکﻮل د ﻣﻬتاب خﻮان ک‪7‬‬ ‫ﻧ‪+‬ــﻠﻮﻟﻰ زﻣاﻧــ‪ 3‬پــﻪ کــﻮم ســبب ﻳــﻢ‬ ‫د کجﻞ ﻟک‪ 9‬ﻳ‪ 3‬گﻮره شــﻮخ‪ 3‬ســترگ‪3‬‬ ‫ﻫــره ﻻر ﻳــ‪ 3‬اژدﻫــا دى جﻬــان ﻧغــري‬ ‫چــ‪ 3‬گــره ﻳــ‪ 3‬د کﻮکــب د کار واﻧﻪ ک‪7‬ه‬ ‫اﻓروختــﻪ وي پک‪ 3‬تﻞ د حســﻦ شــﻤع‬

‫د آﻓتاب پﻪ رخسار ﻫﻢ خط و خال ﻧشتﻪ‬ ‫اعتﻤــاد د زﻣاﻧــ‪ 3‬پــﻪ کﻤــال ﻧشــتﻪ‬ ‫ﻟکــﻪ ژبــﻪ خــﻮد زﻣــا پــر وبــال ﻧشــتﻪ‬ ‫پﻪ دا ﻫســ‪ 3‬خﻮب‪ 9‬شــاخ د غزال ﻧشــتﻪ‬ ‫و بﻮرجــﻞ تﻪ ﻳــ‪ 3‬د ﻫر چا ﻣجال ﻧشــتﻪ‬ ‫وﻟــ‪ 3‬ﻧــﻪ واﻳــ‪ 3‬ﻧاخــﻦ د ﻫــﻼل ﻧشــتﻪ‬ ‫د خاطــر غﻮﻧــدې ﻓاﻧﻮس د خﻴال ﻧشــتﻪ‬

‫شــﻴدا گﻮره ﻫر طرف گﻠگﻮﻧ‪ 3‬او*ــ‪3‬‬ ‫ﻫ‪ &5‬خﻨدا پﻪ دا بﻬار ک‪ 3‬اﻣســال ﻧشــتﻪ‬

‫‪40‬‬

‫پﻪ دې غزل ک‪ :3‬جﻤال‪ ،‬خال‪ ،‬کﻤال‪ ،‬بال‪ ،‬غزال‪ ،‬ﻣجال‪ ،‬ﻫﻼل‪ ،‬خﻴال او اﻣسال ﻗاﻓﻴ‪ 3‬او‬ ‫((ﻧشتﻪ)) د دې غزل ردﻳف دى چ‪ 3‬پﻪ ﻧﻴﻢ بﻴتﻴﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ 3‬سره ﻧ‪+‬تﻰ او ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ 3‬وروستﻪ‬ ‫تکرار‪84‬ي‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ پﻪ دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻻزﻣﻲ ده‪ ،‬خﻮ ردﻳف ﻻزﻣﻲ ﻧﻪ دى‪ .‬ﻗاﻓﻴﻪ‬ ‫او ردﻳف غزل‪ ،‬ﻗصﻴدې او ﻧﻮرو تﻪ آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘﻴت ورکﻮي او د وزن پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د‬ ‫دوى شتﻮاﻟﻲ شاعري پﻪ سﻨدرﻳز *اﻳست سﻨباﻟﻪ ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫خﻮ ﻗاﻓﻴﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ ﻫغﻪ ﻳﻮ ډول (ﻳا سره ورتﻪ) ﻳا ﻫﻤغ‪8‬ې کﻠﻤ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ﻣصراع پﻪ پاى ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ او‬ ‫تکرار‪84‬ي‪ .‬پﻪ ﻗاﻓﻴﻪ ک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ خبره د ﻫﻤغ‪8‬ۍ ده‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ 3‬چ‪ 3‬دغﻪ ﻫﻤغ‪8‬ي پک‪ 3‬ﻣراعت‬ ‫شﻮې وي‪ ،‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬بﻠﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ غزل ک‪ :3‬گﻠﻮ‪ ،‬بﻠبﻠﻮ‪ ،‬سﻨبﻠﻮ‪ ،‬داغﻠﻮ‬ ‫او ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ دوﻳﻢ غزل ک‪ :3‬جﻤال‪ ،‬خال‪ ،‬کﻤال‪ ،‬بال او ﻧﻮر د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬تﻮري بﻴا د کﻠﻤﻮ ﻫﻤاغﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬ﻫﻤغ‪8‬ي جﻮړوي‪ ،‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮﻣ‪7‬ي غزل‬ ‫ک‪( 3‬ﻟﻮ) او پﻪ دوﻳﻢ غزل ک‪( 3‬ال) د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻫﻤاﻫﻨگﻪ (ﻫﻤغ‪8‬ه) برخﻪ ده او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬تﻮري بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د (ﻗاﻓﻴﻪ) ﻟﻴکﻮال پﻪ دې اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫((ﻗاﻓﻴﻪ عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬وروستﻪ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ 3‬ﻫغﻪ عﻠﻢ دى چ‪ 3‬د‬ ‫دوروﻧﻮ ﻟﻪ وروستﻴﻮ ﻫﻢ آﻫﻨگﻴﻮ (ﻫﻤغ‪8‬ﻳﻮ) 'خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د بﻴت د پاى کﻠﻤﻪ‬ ‫چ‪ 3‬شعر ورباﻧدې ختﻤ‪85‬ي او اعاده ﻳ‪ 3‬پﻪ ورپس‪ 3‬بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻻزﻣﻪ وي‪ ،‬ﻗاﻓﻴﻪ بﻠﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧظﻢ اساسﻲ رکﻦ وزن دى او ﻗاﻓﻴﻪ د شعر اساسﻲ رکﻦ ﻧﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ د ﻧظﻢ‬ ‫ﻳﻮ عارضﻲ رکﻦ دى‪$ ،‬کﻪ ﻣﻮږ پﻪ ډ‪4‬رو ژبﻮ ک‪ 3‬داس‪ 3‬شعروﻧﻪ گﻮرو چ‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻧﻪ ﻟري (ﻟکﻪ‬ ‫آزاد او سپﻴﻦ شعروﻧﻪ))‪.‬‬ ‫د ﻧظﻢ د ((دوروﻧﻮ)) پﻪ اړه باﻳد وواﻳﻮ چ‪ :3‬دور پﻪ ﻟغت ک‪ 3‬پ‪5‬ر‪ ،‬دوران‪ ،‬حرکت‪،‬‬ ‫'رخ‪5‬دﻧﻪ‪ ،‬د ﻳﻮه شﻲ پر خپﻞ ‪$‬اى حرکت او گر‪5$‬دﻧ‪ 3‬تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ اصطﻼح د بﻴت ﻳا ﻧظﻢ‬ ‫ﻟﻪ پﻴﻞ 'خﻪ د ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻫﻤاﻫﻨگ‪ 9‬تر پاى پﻮرې ﻳﻮ دور دى‪ ،‬پﻪ ﻣصراع او غﻴر ﻣصراع بﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬دوروﻧﻪ تﻮپﻴر پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻳﻮ بﻴت ﻫره ﻣسره (ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ) ﻗاﻓﻴﻪ وﻟري‪ ،‬ﻧﻮ دا بﻴت ﻟﻪ دوو دورو 'خﻪ جﻮړ شﻮى‬ ‫‪41‬‬

‫دى او ﻣصراع بﻴت دى‪ ،‬کﻪ د ﻳﻮ بﻴت ﻫﻤاغﻪ وروست‪ 9‬ﻣسره ﻗاﻓﻴﻪ وﻟري ﻧﻮ دا بﻴت ﻳﻮ دور‬ ‫ﻟري او غﻴر ﻣصراع دى‪ .‬ردﻳف ﻫﻢ پﻪ دور ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪ .‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬او ردﻳف تﻮپﻴر پﻪ دې ک‪ 3‬دى‬ ‫چ‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ تر پاى ﻟﻪ ﻫﻤغ‪8‬و (ﻫﻢ آﻫﻨگﻮ) تﻮرو او غ‪8‬وﻧﻮ 'خﻪ جﻮړه وي او ﻣعﻨاﻳﻴز ﻳﻮواﻟﻰ ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ ردﻳف تر ﻗاﻓﻴ‪ 3‬وروستﻪ پﻪ ﻫﻤاغﻪ ﻳﻮه ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨاﻳﻴزه ب‪2‬ﻪ بﻴا بﻴا راغبرگ‪85‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫کﻼسﻴکﻮ شعري چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻻزﻣﻲ او ردﻳف ﻻزﻣﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ د ﻫﻤغ‪8‬ۍ د تکرار‬ ‫او *کﻼ ﻟپاره را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫((روي)) د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻫغﻪ تﻮرى دى چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغﻪ پرتﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻫﻤغ‪8‬ي ﻧﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫ک‪ 3‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬د ﻫﻤغ‪8‬ۍ د برخ‪( 3‬کﻠﻤ‪ )3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى تﻮرى وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ غزل ک‪( 3‬ل) خپﻠﻮاک تﻮرى دى‪ ،‬خﻮ ورپس‪ 3‬ﻧ‪+‬تی د (و) تﻮرى را‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د حرکت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬روي دوه ډوﻟﻪ دى‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻣطﻠﻖ روي‪ :‬کﻪ د روي تﻮرى حرکت وﻟري‪ ،‬ﻣطﻠﻖ روي ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣﻘﻴد روي‪ :‬کﻪ د روي تﻮرى حرکت وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻣﻘﻴد روي ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻗاﻓﻴﻪ چ‪ 3‬ردﻳف ورپﻮرې ﻧﻪ وي ﻧ‪+‬تی‪ ،‬ﻣجرده ﻗاﻓﻴﻪ ﻳ‪ 3‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د ((ﻗاﻓﻴﻪ بﻨدۍ)) ﻳا ﻗاﻓﻴﻪ جﻮړوﻧ‪ 3‬اصطﻼح د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻫغﻮ ﻧاظﻤاﻧﻮ ﻟپاره کارول ک‪85‬ي‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬کتاروﻟﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي او د شعر ﻫﻨري او شاعراﻧﻪ خﻮاوو‬ ‫تﻪ پام ﻧﻪ اړوي‪ .‬د داس‪ 3‬ﻣﻨظﻮﻣﻮ وﻳﻨاوو پﻪ اړه کره کتﻮﻧکﻲ د دې ﻟپاره اﻧتﻘاد کﻮي چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫ﻧاظﻤان ﻳﻮازې د ﻗاﻓﻴﻮ د کتاروﻟﻮ او سر پر سر راوړﻟﻮ ﻣﻬارت ﻟري‪ ،‬خﻮ د خپﻞ شعر ﻫﻨري‬ ‫جﻮﻫر او ارز*ت تﻪ ﻟ‪8‬ه پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ د کﻼسﻴکﻮ شعروﻧﻮ د چﻮکا!ﻮﻧﻮ ﻟپاره ضروري ده‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫_ پﻪ غزل ک‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴت دواړه ﻣسرې (دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ) ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ وي او د ﻧﻮرو بﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫وروستﻨﻲ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ﻳ‪ 3‬باﻳد ﻟﻪ ﻣطﻠع سره ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ راشﻲ‪ .‬پﻪ ﻗصﻴده ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻫﻤداس‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫_ پﻪ 'ﻠﻮرﻳزه ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻟﻮﻣ‪7‬ي بﻴت دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ وي او د دوﻳﻢ بﻴت دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ‬ ‫بﻴتﻲ ﻫﻤدغﻪ ﻗاﻓﻴﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫_ پﻪ ﻣثﻨﻮي ک‪ 3‬ﻫر بﻴت خپﻠﻪ خپﻠﻪ ﻗاﻓﻴﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬دا چ‪ 3‬د ﻳﻮ بﻴت دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ باﻳد‬ ‫خپﻠﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻗاﻓﻴﻪ وﻟري‪ ،‬خﻮ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ !ﻮﻟﻪ ﻣثﻨﻮي واحد وزن او 'پ‪ 3‬ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ د خپﻞ دې بحث پﻪ پاى ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ﻧﻮي او ﻣعاصر غزل د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫شاعر او غزﻟبﻮل اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاري ﻳﻮ غزل راوړو‪ .‬پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اوسﻨﻴﻮ غزﻟﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻗاﻓﻴﻪ‬ ‫پس‪ 3‬ت‪7‬ﻟﻰ ردﻳف ﻳﻮ 'ﻪ اوږد را‪$‬ﻲ او د غزل عﻤﻮﻣﻲ آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘ‪ 9‬تﻪ *کﻼ ورب‪+‬ﻲ‪.‬‬ ‫د استاد اﻣﻴر حﻤزه دغﻪ غزل ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ 3‬سره ﻧ‪+‬تﻰ ﻫﻤداس‪ 3‬ﻳﻮ ردﻳف ﻟري‪:‬‬ ‫راشـــﻪ ﻣــــروره چــ‪ 3‬بــﻴــا روغـــﻪ ســـره وکــ‪7‬و‬

‫ﻧﻦ *ﻪ ده ﻟﻪ دې چ‪ 3‬سبا روغــﻪ ســره وک‪7‬ه‬

‫زور د ﻣﻴﻨ‪ 3‬گﻮره‪ ،‬کﻪ 'ﻮ روغﻪ زﻣﻮږ ﻧﻪ وي‬

‫ﻳــﻮ ﻧا'اپﻪ ﻣــﻮږ پــﻪ خطا روغـــﻪ ســره وکــ‪7‬و‬

‫بــ‪ 3‬د زړه‪ ،‬د زړه ﻟــپــاره چــرتــﻪ آ‪4‬ﻴﻨﻪ وي‬

‫‪$‬ــﻪ چــ‪ 3‬ﻟــﻪ رﻳــبــاره جــدا روغــﻪ ســره وکــ‪7‬و‬

‫خاﻧدو بﻪ سحر غﻮﻧدې خپﻪ ﻳﻮ کﻪ خﻮشحاﻟﻪ‬

‫بــس ﻟکﻪ تــﻴــاره او ر‪1‬ــا روغـــﻪ ســره وکــ‪7‬و‬

‫*کﻠﻴﻪ د رﻗﻴب پﻪ خاﻣﻮش‪ 9‬ک‪ 3‬ﻣاﻟگﻪ ﻧشتﻪ‬

‫خﻮ*ﻪ کﻪ وي ستا چ‪ 3‬پﻪ دا روغﻪ سره وک‪7‬و‬

‫پستﻪ بﻪ ﻗص‪ 3‬د زړه چاودون ﻟکﻪ د گﻞ ک‪7‬و‬

‫‪$‬ــﻪ چــ‪ 3‬د بﻠبﻞ پــﻪ ﻧــﻮا روغـــﻪ ســره وکــ‪7‬و‬

‫او*ک‪ 3‬د تا او*ک‪ 3‬زﻣا‪ ،‬بﻴا دواړه ﻣﻮسکﻲ شﻮ‬

‫بﻴا پﻪ دې بر‪+4‬ﻨا او ‪$‬ﻼ روغــﻪ ســره وک‪7‬و‬

‫برﻧد کتﻞ د تا وو‪ ،‬اسﻮﻳﻠﻲ د حﻤزه *کﻠﻴﻪ‬ ‫‪$‬ــﻪ چــ‪ 3‬د بــﻼ او بــﻼ روغـــﻪ ســـره وکــ‪7‬و‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د شعر پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ او چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪( 3‬ﻗاﻓﻴﻪ) خپﻞ خاص ‪$‬اى ﻟري‪ .‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻫغﻪ‬ ‫سره ورتﻪ او ﻫﻤغ‪8‬ه کﻠﻤ‪ 3‬او تﻮري دي چ‪ 3‬د ﻧظﻤﻮﻧﻮ د بﻴتﻮﻧﻮ پﻪ پاى ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‬ ‫او تکرار‪84‬ي‪ .‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬تﻮري د کﻠﻤﻮ ﻫﻤاغﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮ ﻧظﻢ ک‪ 3‬ﻫﻤغ‪8‬ي‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻟﻪ ردﻳف پرتﻪ را‪$‬ﻲ او پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻗاﻓﻴ‪ 3‬پس‪3‬‬ ‫د ردﻳف برخﻪ ﻫﻢ وي‪ .‬ردﻳف پﻪ ﻳﻮ واحد ﻧظﻢ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻫرې ﻗاﻓﻴ‪ 3‬سره پﻪ ورتﻪ ډول‬ ‫تکرار‪84‬ي‪ .‬ﻗاﻓﻴﻪ او ردﻳف د ﻳﻮ ﻧظﻢ د آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘ‪ 9‬د پﻪ زړه پﻮرې واﻟﻲ او‬ ‫*کﻼ ﻟپاره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا !ﻮل ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د *ﻮوﻧکﻲ دغﻮ‬ ‫پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د کاظﻢ خان شﻴدا د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬غزﻟ‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ کﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫د دوﻳﻢ غزل ﻗاﻓﻴﻪ کﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬او ردﻳف ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي او دوﻳﻢ غزل ترﻣﻨ‪' #‬ﻪ تﻮپﻴر شتﻪ؟‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪! _٢‬ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې د کاظﻢ خان شﻴدا او اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاري غزﻟﻮﻧﻪ پﻪ وار سره‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د ﻫغﻪ پﻪ ﻧظر د سختﻮ او ستﻮﻧزﻣﻨﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ د ﻣعﻨا پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ي‪،‬‬ ‫د ﻫر زدهکﻮوﻧکﻲ چ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا زده وه‪ ،‬ﻻس بﻪ جگﻮي او ‪$‬ﻮاب بﻪ ورکﻮي‪ .‬د *ﻮوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫تاﻳﻴد بﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ کﻼسﻴکﻮ شعري چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ارز*ت‬ ‫ردﻳف 'ﻪ ارز*ت ﻟري؟‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ بﻨدي ﻳا ﻗاﻓﻴﻪ جﻮړوﻧﻪ وﻟ‪ 3‬کره کتﻮﻧکﻲ اﻧتﻘادوي؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬د ﻳﻮ شاعر شعر وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻪ شعر ک‪ 3‬دې ﻗاﻓﻴ‪ 3‬او‬ ‫ردﻳﻔﻮﻧﻪ پﻪ جﻼ رﻧگﻮﻧﻮ و*ﻴﻲ‪ .‬سبا تﻪ دې پرې پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳز سره پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫ادبﻴات د اسﻼم د سپ‪(5‬لﻲ دﻳﻦ لﻪ ﻧظره‬

‫د ((ادب)) کﻠﻤﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ﻣعﻨا‪-‬اﻧ‪ 3‬او تعبﻴروﻧﻪ ﻟري‪ .‬چا د ﻧﻔس تادﻳب او تﻬذﻳب بﻠﻠی‬ ‫او چا د اﻧساﻧﻲ ﻣعارف او تجربﻮ زده ک‪7‬ه‪ .‬ادب پﻪ عام ﻣﻔﻬﻮم د اﻧساﻧﻲ *‪2/5‬ﻮ !ﻮﻟ‪ 3/‬تﻪ وﻳﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې ﻣعﻨا‪ ،‬ادب ﻳا ادبﻴات ﻫغﻪ وﻳﻨا تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨري اغ‪5‬زﻣﻦ ﻗاﻟب‬ ‫ک‪ 3‬د اﻧساﻧﻲ اﻓکارو‪ ،‬احساساتﻮ او تجربﻮ تعبﻴرووﻧک‪ 3‬وي‪ .‬د ((ادب)) کﻠﻤﻪ د اﻧساﻧﻲ تارﻳخ‬ ‫ﻟﻪ ت‪/‬ﻠﻮري سره ﻳﻮ‪$‬ای د ﻟﻮړو‪ ،‬ژورو او ډ‪4‬ر اوږد وا!ﻦ پﻪ وﻫﻠﻮ وروستﻴﻮ پ‪75‬ﻳﻮ تﻪ رارس‪5‬دﻟ‪3‬‬ ‫ده‪ .‬ﻧﻦ کﻪ د چا غﻮږ تﻪ د ((ادب)) کﻠﻤﻪ رس‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ عام ډول ترې د ((شعراو ﻧثر)) پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د اﻧسان د ذﻫﻨﻲ اﻧ‪%‬ﻮر ﻣعﻨا اخﻴستﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ادب خﻴر *‪ 32/5‬او !ﻮﻟﻮ ﻟﻮړو ارز*تﻮﻧﻮ تﻪ د اﻧسان رابﻠﻞ او ﻟﻪ بدو کاروﻧﻮ'خﻪ د ﻫغﻪ‬ ‫ﻣﻨع کﻮل دي‪ .‬ﻧ‪5‬کﻮ او *ﻮ کاروﻧﻮ تﻪ پام اړول او پﻪ دې ﻻره تﻠﻞ د ادب ﻣعﻨا 'ر‪-‬ﻨدوي‪ .‬د‬ ‫اسﻼم ستر پﻴغﻤبر د ((ادب)) د کﻠﻤ‪ 3‬درﻳ‪ #‬پﻪ ډ‪4‬رو خﻮږو اﻟﻔاظﻮ بﻴان او ډ‪4‬ر *کﻠی اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫ک‪7‬ی دی‪[ :‬ژباړه‪ :‬ﻗرأن د ‪$‬ﻤک‪ 3‬پر ﻣخ د خدای تعاﻟی ﻟﻪ خﻮا خﻠکﻮ تﻪ د ادب (بﻠﻨ‪%‬ای)‬ ‫دی‪ .‬ﻟﻪ دې بﻠﻨ‪' 3‬خﻪ زده ک‪7‬ه تر ﻻسﻪ ک‪7‬ئ‪ ].‬پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ ((ادب)) او ((ادبﻴات)) د اسﻼم‬ ‫پﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ 3‬ﻟﻮړ درﻳ‪ #‬ﻟري‪.‬‬ ‫د ((ادب)) ﻟغﻮي ﻣعﻨا پﻮﻫﻪ‪،‬ﻓرﻫﻨ‪،,‬ﻣعرﻓت‪ ،‬غﻮره ﻻره‪* ،‬ﻪ خﻮی ده‪ .‬د ((ادب عﻠﻢ))‬ ‫ﻫغ‪ 3‬پﻮﻫ‪ 3‬تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻫغ‪ 3‬پﻪ ﻻستﻪ راوړﻧﻪ ﻳﻮشخص کﻮﻟی شﻲ سﻢ او *ﻪ شعر‬ ‫وواﻳﻲ او*کﻠی ﻧثر وﻟﻴکﻲ‪ ،‬سﻤﻪ او ﻧاسﻤﻪ خبره ﻳﻮتر بﻠﻪ تﻮپﻴرک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د پﻮرتﻪ تعرﻳﻔﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ادب د ډ‪-‬ر پﻮﻫان د ادب پﻪ تعرﻳف اوﻣﻔﻬﻮم ک‪ 3‬دوه تﻮکﻲ‬ ‫ډ‪4‬ر اړﻳﻦ بﻮﻟﻲ چ‪ 3‬ﻣﻔکﻮره او ﻓﻨﻲ چﻮکاټ ﻳا ﻣضﻤﻮن او ﻫﻨري ب‪2‬ﻪ ده‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د‬ ‫اسﻼم د سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﻧظره د ادبﻴاتﻮ پر ارز*ت او اﻫﻤﻴت خبرې کﻮو‪.‬‬ ‫_ ستاسﻮ پﻪ اﻧد 'ر‪-‬ﻨد بﻴان او شعر د اﻧسان پر ذﻫﻦ 'ﻪ اغ‪5‬ز کﻮي؟‬

‫‪45‬‬

‫پﻪ اسﻼم ک‪ 3‬د ادب درﻳ‪#‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ اسﻼﻣﻲ ادب د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻴد ﻟﻪ ﻟﻮري د ادﻳب پر وجدان د‬ ‫ژوﻧد‪ ،‬ﻫست‪ 9‬او اﻧسان د غبر‪-‬ﻮن ﻫﻨري تعبﻴر 'ر‪-‬ﻨد ک‪7‬ی دی‪ .‬دﻟتﻪ غﻮاړو د اسﻼﻣﻲ ادب پر‬ ‫ت‪/‬ﻠﻮري اوخﻮ‪+$‬ت ﻟﻨ‪6‬ه کتﻨﻪ وک‪7‬و‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ پر ﻫسک د اسﻼم ‪$‬ﻠﻨد ﻟﻤر راوخﻮت‪ ،‬عربﻲ ادبﻴات پﻪ (شعر‪ ،‬ﻧثر او‬ ‫وﻳﻨا) ک‪ 3‬ﻟﻮړې پﻮړۍ تﻪ رس‪5‬دﻟﻲ وو‪ .‬شعر او وﻳﻨا پر عربﻮ ﻫغﻮﻣره زﻳات ژور اغ‪5‬ز درﻟﻮد چ‪ 3‬پر‬ ‫روح‪ ،‬روان او د ژوﻧد پر !ﻮﻟﻮ برخﻮ ﻳ‪ 3‬برﻻسی شﻮی و‪ .‬خدای تعاﻟی د خپﻠ‪ 3‬ارادې او حکﻤت ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬د عربﻮ ﻣﻨکرو شاعراﻧﻮ او ادﻳباﻧﻮ تﻪ بﻠﻨﻪ ورک‪7‬ه چ‪ 3‬د ﻗرآن د ﻳﻮ ډ‪4‬ر کﻮچﻨﻲ ت پﻪ '‪5‬ر ﻳﻮ‬ ‫ت راوړي‪ ،‬خﻮ ﻫغﻮی پﻪ دې کار وﻧﻪ تﻮاﻧ‪5‬دل‪[:‬ژباړه‪ :‬او کﻪ تاس‪ 3‬د ﻫغﻪ کتاب پﻪ اړه شکﻤﻦ‬ ‫ﻳاست چ‪ 3‬ﻣﻮږ خپﻞ بﻨده تﻪ ﻧازل ک‪7‬ی‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغﻪ غﻮﻧدې ﻳﻮ سﻮرت راوړئ ‪ ...‬اﻟبﻘره سﻮرت‪:‬‬ ‫‪ .]٢٣‬دا کار ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د اﻟﻬﻲ کﻼم د اعجاز د اثبات او وروستﻨﻲ پﻴغﻤبر د ر*تﻴﻨﻮﻟ‪ 9‬تأﻳﻴد‬ ‫او تاکﻴد ﻟپاره د عربﻮ وﻳﻨاواﻟﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ﻧﻨ‪/‬ﻮﻧﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا ﻳ‪ 3‬اسﻼم تﻪ د ﻓصﻴح‪ 3‬وﻳﻨا او ﻟﻮړو‬ ‫ادبﻴاتﻮ ارز*ت او اﻫﻤﻴت 'ر‪-‬ﻨد ک‪.7‬‬ ‫ﻟﻮی خدای جﻞ جﻼﻟﻪ د اسﻼم ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد تﻪ ﻻر*ﻮوﻧﻪ وک‪7‬ه چ‪ 3‬د وﻳﻨا‬ ‫پر وسﻠ‪(( 3‬د ﻗرآن پر کﻠﻤ‪ ))3‬ﻟﻪ ﻣشرکﻴﻨﻮسره جﻬاد پﻴﻞ ک‪7‬ي‪[ .‬ژباړه‪ :‬د ﻗرآن (پﻪ وسﻠﻪ) ﻟﻪ ﻫغﻮی‬ ‫سره پﻪ ستر جﻬاد‪ ،‬جﻬاد وک‪7‬ه‪ :‬د ﻓرﻗان سﻮرت‪ ٥٢ ،‬آﻳت] د عربﻮ پﻪ ﻓکري او !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪3‬‬ ‫شعر او وﻳﻨا زﻳات اغ‪5‬ز درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣشرکﻴﻨﻮ سره د ﻣبارزې او ﻣﻘابﻠ‪ 3‬پﻪ ډ‪-‬ر ک‪ 3‬د‬ ‫اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر شاعران او وﻳﻨاوال پر خپﻠﻮ سﻴاﻻﻧﻮ برﻻسﻲ ک‪5‬دل‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ﻓکري او ادبﻲ ﻣبارزه‬ ‫(شعر او وﻳﻨا) ک‪ 3‬د تﻤﻴﻢ د ﻟﻮﻳ‪ 3‬ﻗبﻴﻠ‪ 3‬د پﻼوي ﻣشر‪ ،‬اﻗرع بﻦ حابس اعتراف وک‪ 7‬او وﻳ‪ 3‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫((پﻪ پﻮره باور دا س‪7‬ی (پﻴغﻤبر ) ﻣﻨصﻮر او تأﻳﻴد شﻮی دی‪$ ،‬کﻪ وﻳﻨاوال ﻳ‪ 3‬زﻣﻮږ د وﻳﻨاواﻟﻮ پﻪ‬ ‫پرتﻠﻪ 'ر‪-‬ﻨد غ‪8‬ﻳ‪8‬ي او شاعر ﻳ‪ 3‬زﻣﻮږ ﻟﻪ شاعر 'خﻪ تک‪7‬ه دی‪ )).‬ﻫغﻪ ﻟﻪ خپﻞ ﻗﻮم سره ﻳﻮ‪$‬ای د‬ ‫اسﻼم پﻪ سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ډول شعر او ادب د ﻧبﻮت پﻪ پ‪5‬ر او ﻟﻪ ﻫغﻪ راوروستﻪ د راشده خﻠﻔاوو پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬د اسﻼم‬ ‫د زده ک‪7‬و او اﻳﻤاﻧﻲ اخﻼﻗﻮپﻪ سﻴﻮرې ک‪ 3‬پر ﻣخ ﻻړ‪ .‬د اسﻼم د صدر د پ‪5‬ر د ادﻳباﻧﻮ او شاعراﻧﻮ‬ ‫پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬ای وﻧﻴﻮ‪ .‬د ﻫغﻮی پﻪ شعروﻧﻮ او اثارو ک‪ 3‬د حﻤاسﻲ ﻗصﻴدو‪ ،‬اسﻼم تﻪ د بﻠﻨ‪ ،3‬د‬ ‫اسﻼﻣﻲ ارز*تﻮﻧﻮ پر وﻳاړﻧ‪ ،3‬د ستر پﻴغﻤبر پر صﻔت او ﻧعت‪ ،‬د اسﻼم د شﻬﻴداﻧﻮ پﻪ وﻳر‪ ،‬د اهلل‬

‫‪46‬‬

‫پر ﻧعﻤتﻮﻧﻮ د شکر او ﻧﻮرو ب‪2‬ﻮ و‪$‬ﻠ‪5‬د‪ .‬پﻪ دې پ‪7‬او ک‪ 3‬د جاﻫﻠﻴت د پ‪5‬ر د شعر او ادب ﻣضﻤﻮن چ‪3‬‬ ‫پر ﻣال او شتﻮ‪ ،‬ﻧژاد او ﻗبﻴﻠﻮ وﻳاړﻧﻪ وه او ﻟﻮڅ او ﻟغ‪ 7‬غزل پک‪ 3‬دود درﻟﻮد‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وﻻړ او ‪$‬ای‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻧﻴکﻮ اخﻼﻗﻮ او اﻧساﻧﻲ او اسﻼﻣﻲ ﻟﻮړو ارز*تﻮﻧﻮ وﻧﻴﻮ‪ .‬ادب او ﻫﻨر د اسﻼﻣﻲ تﻤدن پﻪ ﻟﻤﻦ‬ ‫ک‪ 3‬د اﻧساﻧﻲ ﻟﻮړو ارز*تﻮﻧﻮ پﻪ تﻮ‪-‬ﻪ وده وک‪7‬ه او د اسﻼم او بشري تﻤدن پر ﻣخ داس‪' 3‬ر‪-‬ﻨد او *ﻪ‬ ‫و‪$‬ﻠ‪5‬د چ‪ 3‬پﻪ ﻓرﻫﻨ‪/‬ﻲ ډ‪-‬ر او ﻓرﻫﻨ‪/‬ﻲ ز‪4‬رﻣﻮ ک‪ 3‬د اﻧساﻧﻲ برﻳاوو او وﻳاړﻧﻮ 'ﻪ وﻳﻞ ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ‬ ‫ادب او ﻫﻨر پرتﻪ ﻧاشﻮﻧﻲ او ستﻮﻧزﻣﻦ کار و‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ دې دود او ﻻرې د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ 3‬خپﻞ‬ ‫اصﻠﻲ ت‪/‬ﻠﻮری بدل ک‪ .7‬د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ د کﻤزوري ک‪5‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫﻨر او ادب زﻳاتره اﻧساﻧﻲ ﻟﻮړ‬ ‫ارز*تﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪7‬ل‪ .‬اوس د دې ﻣﻬال رارس‪5‬دﻟی چ‪ 3‬پر ﻫغ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا ﻟﻪ سره غﻮر وشﻲ‪،‬‬ ‫تر'ﻮ خپﻠﻪ ﻻره بﻴا ﻣﻮﻣﻲ او پﻪ خپﻠ‪ 3‬اصﻠﻲ '‪5‬رې او ب‪ 32‬د ﻫﻨر او ادب ډ‪-‬ر تﻪ راوو‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ادب ‪$‬ﻴﻨ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې‪:‬‬ ‫پﻪ راوروستﻪ پ‪75‬ﻳﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪5‬ره بﻴا د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬د کﻼسﻴک‪ ،‬روﻣاﻧتﻴک‪ ،‬رﻳاﻟﻴستﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻴبراﻟﻲ ‪ ...‬ادبﻴاتﻮ پﻪ '‪5‬ر ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻞ ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬دا ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻪ ﻫر ﻳﻮ خپﻠ‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې ﻟري‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻫﻤاغﻪ ډﻟﻮ !پﻠﻮ عﻘ‪5‬دې او ﻧظرﻳ‪ 3‬خپروي‪$ ،‬کﻪ ادب او ﻫﻨر د عﻘﻴدو او‬ ‫ﻣختﻠﻔﻮ ﻓﻠسﻔﻲ اﻓکارو د خپرﻟﻮ وس‪5‬ﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ ادبﻴات ﻫﻢ خپﻠ‪$ 3‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې ﻟري او پﻪ دې‬ ‫تﻮ‪-‬ﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻮ سره تﻮپﻴر پﻴدا کﻮي‪ ..‬دا ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ عﻘ‪5‬دې اوﻓکر 'خﻪ‬ ‫سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ تر ﻫغﻪ چ‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ صﻔت بﻴاﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ ادب زﻳات‪$ 3‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې ﻟري‪ .‬ﻳﻮ 'ﻮ ﻳ‪ 3‬ﻻﻧدې راوړل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١‬عﻘﻴدوي او اخﻼﻗﻲ ﻣسؤوﻟﻴت‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪$ 9‬اﻧ‪7/‬تﻴا د ((ﻣسؤوﻟﻴت)) ﻣﻨﻞ دي‪ .‬پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ 3‬اسﻼﻣﻲ ادب‬ ‫د اسﻼﻣﻲ عﻘﻴدې پر بﻨس＀ وﻻړ دی او اﻧسان‪ ،‬ﻫست‪ 9‬او *کﻼ تﻪ د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻴد ﻟﻪ ﻟﻮري‬ ‫‪-‬ﻮري اوﻫﻤدا ﻓسﻠﻔﻪ ﻳ‪ 3‬بﻨس＀ جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دﻧده او رساﻟت‬ ‫اسﻼﻣﻲ ادب 'ر‪-‬ﻨده ﻣﻮخﻪ اوﻫدف ﻟري چ‪ 3‬د اسﻼم ﻟﻪ حﻘﻴﻘت 'خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ 3‬ﻣسﻠﻤان شخص داس‪ 3‬وﻳﻨا او عﻤﻞ ﻧﻪ کﻮي چ‪ 3‬پﻪ ﻫغ‪ 3‬ک‪ 3‬د چا ‪"-‬ﻪ او ﻣﻮخﻪ ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬ﻧﻪ‬

‫‪47‬‬

‫وي‪ .‬ﻣسﻠﻤان ادﻳب ﻧﻪ غﻮاړي خپﻞ وخت خﻮش‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪7‬ي او ﻳا د بﻞ چا وخت ب‪3"- 3‬‬ ‫ت‪5‬ر ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬بشپ‪7‬تﻴا اوﻫراړخﻴزواﻟی‬ ‫اسﻼم اﻧساﻧﻲ ﻧﻔس او روان تﻪ ﻫراړخ‪5‬زه کتﻨﻪ کﻮي او پﻪ دې باور دی چ‪ 3‬اﻧسان ﻟﻪ بدن او‬ ‫روح دواړو 'خﻪ جﻮړ دی‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪-‬ﻪ اسﻼﻣﻲ ادب د اﻧسان !ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ تﻪ پام کﻮي او تر ارزوﻧ‪3‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻳ‪ 3‬ﻧﻴسﻲ چ‪ 3‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬اﻧسجام‪ ،‬تﻮازن او ﻫﻤغ‪8‬ي راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ر*تﻴﻨﻮﻟﻲ‬ ‫اسﻼﻣﻲ ر*تﻴﻨﻮﻟﻲ د ﻟﻮﻳدﻳ‪ #‬د رﻳاﻟﻴزم د ادبﻲ ﻣکتب پﻪ '‪5‬ر ﻧﻪ ده چ‪ 3‬اﻧسان د ﻣادﻳت پﻪ تﻨ‪,‬‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال ک‪ 3‬ساتﻲ او اﻧساﻧﻲ ژوﻧد د ﻫغﻪ د زﻣان او ﻣکان پﻪ ژورواﻟﻲ او اوږدواﻟﻲ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻳاده‬ ‫باسﻲ‪ .‬بﻠک‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ ادب ر*تﻴﻨﻮﻟﻲ اﻧسان د ﻫغﻪ د کﻤزورو اړخﻮﻧﻮ او ﻧاﻣﻨﻠﻮ ک‪7‬ﻧﻮ سره ﻳﻮ‪$‬ای‬ ‫پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴسﻲ‪ ،‬خﻮ دا حاﻟتﻮﻧﻪ د ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ #‬رﻳاﻟﻴستﻲ ادب پﻪ '‪5‬ر تﻠپاتﻲ ﻧﻪ ‪2-‬ﻲ‪$ .‬کﻪ د اسﻼﻣﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د اﻧسان کﻤزوري او ک‪8‬ﻟ‪5‬چ د تکاﻣﻞ وړ دی او ﻫﻨر پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬بﻨس"ﻴزه او ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫وﻧ‪6‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٥‬رغﻨدتﻮب او ﻣثبت ﻟﻮري تﻪ کتﻨﻪ‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ادب بﻠﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴا ﻣثبت ﻟﻮري تﻪ د اﻧسان کتﻨﻪ او ﻣخ پر ودې ﻓعاﻟﻴت دی‪ .‬د دې‬ ‫‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴا اصﻠﻲ رﻳ‪+‬ﻪ د اسﻼم پﻪ اصﻠﻲ ﻣبادي ک‪ 3‬ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬ده‪$ ،‬کﻪ اسﻼم د اﻧسان کﻤزوري‪،‬‬ ‫*ﻮﻳ‪5‬دل او ‪-‬ﻨاه کﻮل ﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬چ‪ 3‬اهلل تعاﻟی ﻓرﻣاﻳﻠﻲ دي‪[ :‬ژباړه‪ :‬اﻧسان کﻤزوری پﻴدا شﻮی‬ ‫دی‪ .‬اﻟﻨساء‪ ]٢٨:‬خﻮ ﻟﻪ دې !ﻮﻟﻮ کﻤزورﻳﻮ او ‪-‬ﻨاﻫﻮﻧﻮ سره سره بﻴا ﻫﻢ اسﻼﻣﻲ ادب پﻪ دې حاﻟت‬ ‫ک‪ 3‬د اﻧسان ﻻس ﻧﻴسﻲ او د کﻤزورۍ او ﻧﻬﻴﻠ‪ 9‬ﻟﻪ کﻨدو ﻳ‪ 3‬راباسﻲ او د پﻴاوړتﻴا او ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮر ﻳ‪ 3‬بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫ادب د فضﻴلت پﻪ خدمت ک‪3‬‬ ‫اسﻼم ((ادب د ادب ﻟپاره)) او ((ﻫﻨر د ﻫﻨر ﻟپاره)) 'ر‪-‬ﻨدوﻧ‪ 3‬ﻧﻪ پ‪5‬ژﻧﻲ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻫﻨر او ادب د‬ ‫اﻧسان او د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د خﻴر‪ ،‬ﻓضﻴﻠت‪ ،32/5* ،‬ژﻣﻨ‪ 3‬او خدﻣت ﻳﻮه ﻻر بﻮﻟﻲ‪ .‬سپ‪(5‬ﻠی ﻗرآن ﻣؤﻣﻦ‬ ‫او ژﻣﻦ شاعران د ب‪5‬باکﻪ‪ ،‬ﻧا'ر‪-‬ﻨدو او ب‪ 3‬ﻣاﻫﻴتﻪ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ ب‪5‬ﻠﻮي او ستاﻳﻲ ﻳ‪[ :3‬خﻮ‬ ‫ﻫغﻪ کسان (دروغجﻦ او ﻻر ورکﻲ شاعران ﻧﻪ دي) چ‪ 3‬اﻳﻤان ﻳ‪ 3‬راوړی او *ﻪ کاروﻧﻪ سرتﻪ رسﻮي‬

‫‪48‬‬

‫او اهلل ډ‪4‬ر ﻳادوي‪ ...‬اﻟشعراء‪]٢٢٧‬‬ ‫د اسﻼم ستر پﻴغﻤبر د وﻳﻨا *کﻼ او د شعر حکﻤت ستاﻳﻠی او د شعر د اغ‪5‬ز پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬خپﻞ‬ ‫احساسات 'ر‪-‬ﻨد ‪7-‬ي دي‪[ :‬ژباړه‪* :‬ﻪ وﻳﻨا د سحر پﻪ '‪5‬ر اغ‪5‬ز کﻮي‪ ] .‬او [‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اشعار ﻟﻪ‬ ‫حکﻤت 'خﻪ ډک دي‪ .].‬ﻫغﻪ خپﻞ شاعران راوبﻠﻞ چ‪ 3‬د شعر او ادب وسﻠﻪ د اسﻼﻣﻲ‬ ‫ارز*تﻮﻧﻮ او د اسﻼﻣﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د واکﻤﻨ‪ 9‬او برﻻس‪ 9‬ﻟپاره وکاروي‪ .‬پﻪ دې اړه ﻳ‪ 3‬حسان بﻦ ثابت‬ ‫رضی اهلل تعاﻟی عﻨﻪ تﻪ وﻓرﻣاﻳﻞ‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻣشرکﻴﻨﻮ شعروﻧﻮ تﻪ پﻪ *ﻮ او ﻟﻮړو شعروﻧﻮ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟکﻪ 'ﻨ‪/‬ﻪ چ‪' 3‬ر‪-‬ﻨده ده شعر او ادب د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د وﻳ‪+‬تﻴا اوبﻴدارۍ ستر ﻻﻣﻞ‬ ‫دی‪ .‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻓرﻫﻨ‪ ,‬د ﻫغ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬د شاعراﻧﻮاو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ شعروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ک‪ 3‬غبر‪85-‬ي‪ .‬ﻫﻤدا راز شعر او ادب دی چ‪ 3‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ت‪/‬ﻠﻮری !اکﻲ‪* .‬ﻮ تﻪ *ﻪ‬ ‫اوبدو تﻪ بد واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻧ‪5‬کﻪ ﻣرغﻪ اسﻼﻣﻲ شعر او ادب پ‪75‬ۍ‪ ،‬پ‪75‬ۍ راﻫﻴس‪ 3‬زﻣﻮږ د‬ ‫‪-‬ران ﻫ‪5‬ﻮاد اﻓغاﻧستان پﻪ ﻓرﻫﻨ‪ ,‬ک‪ 3‬ژورې رﻳ‪$ 3+‬غﻠﻮﻟﻲ دي اوزﻣﻮږ پر !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫دروﻧد اغ‪5‬ز ک‪7‬ی دی‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ اسﻼﻣﻲ او اﻓغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻟﻴکﻮال اوشاعران‬ ‫ت‪5‬ر شﻮي او شتﻪ چ‪ 3‬د اسﻼﻣﻲ ﻻر*ﻮوﻧﻮ او ارشاداتﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬روان !ﻮﻟﻨﻴزحاﻟت‬ ‫'‪75‬ﻟی‪ ،‬خﻠکﻮ او وﻟس تﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻮی د ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬او ﻓﻼح ﻻره *ﻮدﻟ‪ ،3‬د ظاﻟﻤاﻧﻮ‬ ‫ظﻠﻢ اود حکﻤراﻧاﻧﻮ ﻧاروا کاروﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬بد وﻳﻠﻲ او ﻣظﻠﻮم تﻪ ﻳ‪ 3‬د ظاﻟﻢ ﻟﻪ ﻣﻨ‪/‬ﻮﻟﻮ 'خﻪ‬ ‫د خﻼصﻮن ﻻرې چارې *ﻮدﻟ‪ 3‬دي‪$ .‬ﻮاﻧﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده‪ ،‬د عﻠﻢ‬ ‫او پﻮﻫ‪ 3‬پﻪ داس‪- 3‬ا‪1‬ﻮ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ سﻤبال ک‪7‬ي چ‪ 3‬دﻧﻴﻮي او اخروي ﻧﻴکﻤرغﻲ ﻳ‪ 3‬پک‪3‬‬ ‫ﻧغ‪+‬ت‪ 3‬وي‪ .‬د شعر ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟ‪' 9‬خﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻮخﻪ د وخت ت‪5‬رول او د ﻟﻮستﻮﻧکﻮ‬ ‫د وخت زﻳاﻧﻮل ﻧﻪ وي‪ ،‬د شعرﻣضﻤﻮن او ﻣحتﻮا ﻳ‪ 3‬رغﻨده وي‪' ،‬ر‪-‬ﻨد پﻴغام وﻟري او‬ ‫د اﻧساﻧﻲ او اسﻼﻣﻲ ارز*تﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره خپﻠﻪ !ﻮﻟﻨﻪ د خﻴر او ﻓﻼح ﻟﻮري تﻪ‬ ‫رﻫﻨﻤاﻳﻲ ک‪7‬ي‪ .‬دا حﻘﻴﻘﻲ اسﻼﻣﻲ ادب دی او ﻫﻤدا رغﻨده ﻻر ده‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ سره دې پرتﻠﻪ‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮﻧکﻲ دې د !ﻮﻟ‪/‬ﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ راشﻲ او د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ 'ﻮ ‪$‬اﻧ‪7/‬تﻴاوې دې‬ ‫بﻴان ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ وﻳ‪+‬تﻴا ک‪ 3‬د رغﻨده ادبﻴاتﻮ رول او وﻧ‪6‬ه 'ر‪-‬ﻨده‬ ‫ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣبتذل ﻫﻨر او ادب 'ﻪ شی دی؟ دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې پرې خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻓصاحت او بﻼغت پﻪ وﻳﻨا ک‪' 3‬ﻮﻣره ارز*ت ﻟري؟ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکی دې پرې خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪(( _٦‬ادب د ادب ﻟپاره)) تﻴﻮري 'ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟ دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻧﻮرو تﻪ خپﻞ ﻧظر‬ ‫'ر‪-‬ﻨد ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې سﻮچ وک‪7‬ي چ‪ 3‬ادبﻴات (شعر او ﻧثر) او رسﻨ‪ 9‬د ﻳﻮې !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ پرﻣخت‪,‬‬ ‫او سﻮکاﻟ‪ 9‬ک‪' 3‬ﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬بﻴا دې خپﻞ ﻧظر پﻪ وار ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ د اﻫﻤﻴت او ارز*ت او د خﻠکﻮ پﻪ وﻳ‪+‬تﻴا ک‪ 3‬د ﻫغﻪ د رول‬ ‫پﻪ اړه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د خﻮشحال بابا دستارﻧامﻪ‬ ‫دستارﻧامﻪ‬

‫تاسﻮ بﻪ د خﻮشحال خان خ"ک دغﻪ شعر خاﻣخا اور‪4‬دﻟﻰ وي‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬دستار ت‪7‬ي ﻫــــزار دي‬ ‫د دستار س‪7‬ي پﻪ شﻤار دي‬ ‫پر دغﻪ شعر ﻳﻮ کتاب خبرې ک‪5‬داى شﻲ او ﻟﻪ ﻧ‪5‬کﻪ ﻣرغﻪ خﻮشحال بابا پرې ﻳﻮ‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ى کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻰ دى چ‪(( 3‬دستار ﻧاﻣﻪ)) ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬تاسﻮ د خﻮشحال بابا پﻪ اړه‬ ‫ﻣخک‪ 3‬پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي دي‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د ﻫغﻪ د ((دستار ﻧاﻣ‪ ))3‬پﻪ‬ ‫اړه بشپ‪ 7‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮئ او پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پر ارز*ت خبر‪84‬ئ‪.‬‬ ‫_ د خﻮشحال بابا کﻮم کﻮم آثار ﻣﻮ تر اوسﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ د پخﻮاﻧﻲ ﻧثر پﻪ اړه 'ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ او کﻮم کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧئ؟‬

‫خﻮشحال خان خ"ک‬

‫‪51‬‬

‫خﻮشحال خان خ"ک د خپﻞ ارز*تﻨاک شعري دﻳﻮان پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ شعر د ودې او پﻴاوړتﻴا د ستر کار پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬خﻮشحال بابا د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ وده‬ ‫او پرﻣختگ ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻰ خدﻣت ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫((دستارﻧاﻣﻪ)) د خﻮشحال خان خ"ک ﻫغﻪ اثر دى چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ ﻣﻨثﻮر‬ ‫اثر پﻪ ‪ ١٠٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ک‪ 3‬خﻮشحال بابا د ﻫﻨد د رﻧتبﻮر پﻪ زﻧدان ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ وخت‬ ‫ﻫغﻪ د ﻣغﻮﻟﻲ واکﻤﻦ اورﻧگز‪4‬ب پﻪ اﻣر پﻪ رﻧتبﻮر ک‪ 3‬بﻨدي و‪ .‬خپﻠﻪ خﻮشحال بابا واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ دې‬ ‫وخت ک‪ 3‬دى پﻪ زﻧدان ک‪ 3‬ﻳﻮازې و او ﻫ‪ &5‬کتاب ورسره ﻧﻪ و چ‪ 3‬گ"ﻪ ترې واخﻠﻲ او ﻟﻪ خپﻞ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد 'خﻪ د ﻓراق پﻪ حال ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د دوستاﻧﻮ‪ ،‬ﻳاراﻧﻮ او زاﻣﻨﻮ د استﻔادې ﻟپاره ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬د کتاب‬ ‫د ﻟﻴکﻠﻮ ﻧ‪"5‬ﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ دې ﻣسرې ک‪* 3‬ﻮدﻟ‪ 3‬ده‪:‬‬ ‫بس دى ﻣحﻨت د ب‪5‬ﻠتاﻧﻪ‬ ‫چ‪ 3‬د دې کﻠﻤﻮ ابجدي ارز*ت (‪ )١٠٧٦‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د خﻮشحال خان خ"ک دغﻪ کتاب پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د ﻣشرتﻮب ﻟپاره د ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬شراﻳطﻮ *ﻮدل دي‪،‬‬ ‫دا ﻫغﻪ شراﻳط دي چ‪ 3‬خﻮشحال بابا ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻣشر ﻟپاره ﻳادول او ﻳا ﻟرل ﻻزﻣﻲ گ‪2‬ﻲ‪ .‬دا‬ ‫د دستار د اﻳ‪+‬ﻮدﻟﻮ‪ ،‬د ﻣشرتﻮب د ﻟرﻟﻮ شرطﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ((دستارﻧاﻣﻪ)) ک‪ 3‬ﻟﻪ سرﻳزې وروستﻪ پﻪ دوو بابﻮ ﻳا 'پرکﻮ ک‪ 3‬د ﻣشرتابﻪ ﻟپاره د شﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ او‬ ‫شﻠﻮ خصﻠتﻮﻧﻮ ﻳا ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ ﻟرل تشرﻳح شﻮي دي‪ .‬دغﻪ شﻞ ﻫﻨره او شﻞ خصﻠتﻪ پﻪ دې ډول راغﻠﻲ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫اول ﻫﻨر د ‪$‬ان د پ‪5‬ژﻧدگﻠﻮى‪ ،‬دوﻳﻢ ﻫﻨر د عﻠﻢ چ‪ 3‬کسب کﻤال باﻟﻪ شﻲ‪ ،‬درﻳﻢ ﻫﻨر د خط‪،‬‬ ‫'ﻠﻮرم ﻫﻨر د شعر د ﻧظﻢ‪ ،‬پﻨ‪%‬ﻢ ﻫﻨر د تﻴر اﻧدازۍ دى‪ ،‬شپ‪8‬م ﻫﻨر د آب بازۍ‪ ،‬اووم ﻫﻨر د آسب‬ ‫تازۍ‪ ،‬اتﻢ ﻫﻨر د *کار‪ ،‬ﻧﻬﻢ ﻫﻨر د شجاعت‪ ،‬ﻟسﻢ ﻫﻨر د سخاوت‪ ،‬ورکﻮل‪ ،‬پخﻮل‪ ،‬ﻳﻮوﻟسﻢ ﻫﻨر د‬ ‫ﻣعاشرت‪ ،‬دوﻟسﻢ ﻫﻨر د اوﻻد د تربﻴت دى‪ ،‬دﻳارﻟسﻢ ﻫﻨر د تادﻳب د خدم‪' ،‬ﻮارﻟسﻢ ﻫﻨر د اسباب‬ ‫د ﻣعشﻴت‪ ،‬پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻫﻨر د زراعت‪ ،‬شپاړسﻢ ﻫﻨر د سﻮداگرۍ د تجارت‪ ،‬اووه ﻟسﻢ ﻫﻨر د تحﻘﻴﻖ‬ ‫د ﻧسب‪ ،‬اتﻠسﻢ ﻫﻨر د عﻠﻢ ﻣﻮسﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻟسﻢ ﻫﻨر د ﻧرد د شطرﻧج دى‪ ،‬شﻠﻢ ﻫﻨر د ﻧﻘاش‪ 9‬د تصﻮﻳر‬ ‫دى‪.‬‬ ‫د خصﻠتﻮﻧﻮ پﻪ اړه ک‪ 3‬دغﻪ شﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻻزﻣ‪ 3‬بﻠﻞ شﻮې دي‪:‬‬ ‫اول خصﻠت د ﻣشﻮرت دى‪ ،‬دوﻳﻢ خصﻠت د عزم‪ ،‬درﻳﻢ خصﻠت د خاﻣﻮش‪ 9‬دى‪' ،‬ﻠﻮرم‬

‫‪52‬‬

‫خصﻠت د راست‪ ،9‬پﻨ‪%‬ﻢ خصﻠت د شرم د حﻴا دى‪ ،‬شپ‪8‬م خصﻠت د خﻠﻘت دى‪ ،‬اووم خصﻠت د‬ ‫ﻣروت دى‪ ،‬اتﻢ خصﻠت د عﻔﻮ و کرم‪ ،‬ﻧﻬﻢ خصﻠت د تﻤﻴز د تاﻧﻰ‪ ،‬ﻟسﻢ خصﻠت د عدل د اﻧصاف‬ ‫دى‪ ،‬ﻳﻮوﻟسﻢ خصﻠت د تﻮکﻞ دى‪ ،‬دوﻟسﻢ خصﻠت د تربﻴت‪ ،‬دﻳارﻟسﻢ خصﻠت د خﻮف د رجاء‬ ‫دى‪' ،‬ﻮارﻟسﻢ خصﻠت د ﻣﻠک د اﻧتظام‪ ،‬پﻨ‪%‬ﻠسﻢ خصﻠت د ﻫﻤت دى‪ ،‬شپاړسﻢ خصﻠت د‬ ‫حﻠﻢ‪ ،‬اووه ﻟسﻢ خصﻠت د غﻴرت دى‪ ،‬اتﻠسﻢ خصﻠت د حزم د احتﻴاط‪ ،‬ﻧﻮﻟسﻢ خصﻠت د طاعت‬ ‫او شﻠﻢ خصﻠت د استغﻔار‪.‬‬ ‫اروا*اد پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ د خﻮشحال خان خ"ک د دستارﻧاﻣ‪ 3‬پﻪ اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان د دستار ﻧاﻣ‪ 3‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ کار ک‪7‬ى او ﻫغﻪ دا دى چ‪ 3‬ده د پ‪+‬تﻮ د‬ ‫ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ کﻠک بﻨس＀ پﻪ دې کتاب ک‪ 3‬پر ساده او روان ﻧثر باﻧدې اﻳ‪+‬ﻰ دى‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟرغﻮﻧ‪3‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮږ پﻴدا ک‪7‬ې ده‪ ،‬د کﻨدﻫار د ارغسان د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴاء ﻳﻮ 'ﻮ پا‪ 31‬دي‬ ‫چ‪ 3‬د تاﻟﻴف کال ﻳ‪ ٦١٢ 3‬ﻫـ‪ .‬دى او دغﻪ ﻟﻴکﻮال ډ‪4‬ر روان‪ ،‬رو*اﻧﻪ او ب‪ 3‬تکﻠﻔﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻠﻰ دى‬ ‫او دا ترې 'رگﻨد‪84‬ي چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر د ﻣغﻮﻟﻮ تر دورې د ﻣخﻪ ساده او روان و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬باﻳزﻳد پﻴر‬ ‫رو*ان د ‪ ٩٧٠‬ﻫـ‪ .‬پﻪ شاوخﻮا ک‪ 3‬خپﻞ خﻴر اﻟبﻴان ﻟﻴکﻪ ﻧﻮ ﻣبﻬﻤ‪ 3‬او تصﻨعﻲ جﻤﻠ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پک‪3‬‬ ‫کاروﻟ‪ 3‬او تر ده وروستﻪ بﻴا ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ (ﻟکﻪ اخﻮﻧد دروﻳزه او ﻧﻮرو) ﻫﻢ د ده پﻴروي کﻮﻟﻪ‪' ،‬رﻧگﻪ‬ ‫چ‪ 3‬دغﻪ ډول ﻧثر پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬کﻮم ادبﻲ او ﻫﻨري ارز*ت او *اﻳست ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ‪$‬کﻪ خﻮشحال‬ ‫خان د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ﻻره پر‪+4‬ﻮده او پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ 3‬د ساده‪ ،‬رواﻧ‪ 3‬او خﻮږې پ‪+‬تﻮ‬ ‫ﻻرې تﻪ برابر ک‪.7‬‬ ‫خﻮشحال ﻟﻪ اﻓغاﻧﻲ دودوﻧﻮ سره سﻢ دستار د اﻧسان د ﻟﻴاﻗت او استعداد سﻤبﻮل گ‪2‬ﻲ او پگ‪7‬ۍ‬ ‫د ادارې او د اجتﻤاعﻲ *‪5‬گ‪ 32‬د ﻗﻮت ﻟپاره ﻳﻮ تعبﻴر بﻮﻟﻲ‪ .‬تارﻳخﻲ رواﻳتﻮﻧﻪ دا خبره ثابتﻮي چ‪ 3‬د‬ ‫دې سﻴﻤ‪ 3‬خﻠکﻮ پﻪ اداره‪ ،‬سﻴاست او اجتﻤاعﻲ اخﻼﻗﻮ او جﻬاﻧدارۍ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬پاخﻪ اصﻮل او‬ ‫ﻓکروﻧﻪ درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫اروا*اد پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ ﻫﻢ د خﻮشحال بابا د ﻧثر پﻪ اړه ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک 'ﻨگﻪ چ‪ 3‬د شعر پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ﻟﻮى ﻧﻮم او شﻬرت خاوﻧد دى‪ ،‬دغس‪3‬‬ ‫د ﻧثر پﻪ جﻬان ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻳﻮ تک‪7‬ه پﻬﻠﻮان گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ باغ و‬ ‫ب‪ 0‬د ﻗاﻓﻴﻪ وال ﻧثر کﻮﻣﻪ 'پﻪ راغﻠ‪ 3‬وه او پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ رواﻧ‪ 9‬او ساده گ‪ 9‬وﻳستﻠﻰ و‪ ،‬د خﻮشحال‬ ‫پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻫغﻪ باغ و ب‪ 0‬بﻴا تازه گﻲ وﻣﻮﻧدﻟﻪ او د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬او سجع تکﻠف ﻟرې‬

‫‪53‬‬

‫شﻮ‪ .‬د دې کار ﻟﻮﻣ‪7‬ى ب‪5‬رغ د خﻮشحال پﻪ ﻻسﻮ پﻮرتﻪ شﻮ‪ .‬ده پﻪ خپﻠﻮ اثروﻧﻮ ک‪ 3‬د عادي روان او‬ ‫ساده ﻧثر ﻟﻴک ډول بﻴا ﻣﻴدان تﻪ راواﻳست او د رو*ان او دروﻳزه د ﻧﻴﻢ ﻣﻨظﻮم ﻧثر سﻠسﻠﻪ ﻳ‪ 3‬وشﻠﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ 'ﻨگﻪ چ‪ 3‬خﻮشحال پﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دوره ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ شاعرۍ‪ ،‬پﻪ ت‪5‬ره د ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ او حﻤاسﻲ‬ ‫شاعرۍ سرﻻری گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬دغس‪ 3‬د ﻧثر پﻪ ډگر ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻳﻮ ﻻر*ﻮد او ﻣؤسس پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دستارﻧاﻣﻪ ک‪ 3‬سﻴاست‪ ،‬تدبﻴر‪ ،‬اخﻼق‪ ،‬پﻮﻫﻪ او پ‪+‬تﻮﻧﻮﻟﻲ دا !ﻮل ﻳﻮ ‪$‬اى شﻮي دي او د پ‪+‬تﻮ‬ ‫پﻪ *اﻳستﻪ جاﻣﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪$ 3‬ان *کاره ک‪7‬ى دى‪ .‬پﻪ دستارﻧاﻣﻪ ک‪$ 3‬اى پﻪ ‪$‬اى پ‪+‬تﻮ شعروﻧﻪ‪ ،‬پارسﻲ‬ ‫بﻴتﻮﻧﻪ او عربﻲ عبارتﻮﻧﻪ ﻫﻢ راغﻠﻲ دي چ‪ 3‬ﻫغﻪ پرې خپﻞ ﻣطﻠب ثابتﻮي‪ .‬دﻟتﻪ د دستارﻧاﻣ‪ 3‬د ﻧثر‬ ‫د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻟپاره د ('ﻠﻮرم ﻫﻨر د شعر‪ ،‬د ﻧظﻢ) د سرﻟﻴک ﻳﻮه برخﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫((دا ﻫﻨر چ‪ 3‬د شعر د ﻧظﻢ دى‪ ،‬ﻫﻢ داخﻞ د کسب کﻤال دى‪ ،‬اﻣا ﻣشتﻖ دى ﻟﻪ شعﻮره چ‪3‬‬ ‫جبﻠﻲ طبﻴعت د شعر ﻟري‪ ،‬شعر د ﻫغﻪ دى‪ .‬ﻓﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻨعتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ کسب حاصﻠ‪85‬ي‪ .‬کﻪ ډ‪4‬ر‬ ‫تحصﻴﻞ د عﻠﻢ وکا‪ ،‬صﻨاﻳع‪ ،‬بداﻳع د شعر زده کا چ‪ 3‬طبﻴعت د شعر جبﻠﻲ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خبره بﻪ ﻧظﻢ‬ ‫ﻧﻪ کا‪ .‬د شعر ﻫﻢ جبﻠﻲ طبﻴعت بﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬عﻠﻢ د صﻨاﻳع بداﻳع بﻮﻳﻪ چ‪ 3‬واړه زده کا‪ ،‬سﻮاى تر دا‬ ‫ﻧﻤک‪ ،‬شﻴرﻳﻨﻲ د شعر تعﻠﻖ پﻪ درد پﻪ ﻣحبت ﻟري چ‪ 3‬پختﻪ گﻲ ﻳ‪ 3‬پﻪ استعﻤال‪ .‬در اصﻞ شعر پﻪ‬ ‫ﻟغت ک‪ 3‬کﻼم ﻣﻨظﻮم و تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬دواړه ﻣصراع د بﻴت پﻪ تﻮل تﻠﻠ‪ ،3‬پﻪ حرﻓﻮﻧﻮ سره سﻤ‪ ،3‬عروض‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ سره جﻮړ‪...‬‬ ‫د شعر طبﻴعت پﻪ ﻣثال د تﻮﻧد باد دى‪ .‬ﻟﻮﻳ‪ 3‬وﻧ‪ 3‬طاﻗت ﻟري چ‪ 3‬ورتﻪ ودر‪84‬ي او کﻪ ﻧﻪ چ‪ 3‬بﻨﻴاد‬ ‫ﻣحکﻢ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫغﻪ وﻧ‪ 3‬ﻟﻪ وﻳخﻪ ﻧ‪7‬وي‪ .‬ﻗﻮت د عﻠﻢ بﻮﻳﻪ چ‪ 3‬و‪4‬خ ﻳ‪ 3‬پرې ﻣحکﻢ وي او کﻨﻪ‪ ،‬ب‪3‬‬ ‫اﻓت‪ ،‬ﻣضرت بﻪ پاتﻪ ﻧﻪ شﻲ چ‪ 3‬ب‪ 3‬عﻠﻢ شعر واﻳﻲ 'ﻮ ﻧﻘصاﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اول خﻮ بﻪ ﻳ‪ 3‬درست وﻧﻪ واﻳﻲ‪ .‬د شعر د عﻴب جاسﻮسان ډ‪4‬ر دي‪$ ،‬ان بﻪ د خﻨدا کا‪ .‬بﻞ دا‬ ‫چ‪ 3‬کﻪ ﻓﻘط د شعر بداﻳع صﻨاﻳع د عروض عﻠﻢ زده کا‪ ،‬ﻗﻮت ﻳ‪ 3‬د ﻧﻮر عﻠﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬خطا بﻪ ور‪$‬ﻨ‪3‬‬ ‫واﻗع شﻲ‪ ،‬اﻳﻤان بﻪ باى کا‪ .‬بﻞ دا چ‪ 3‬د شعر ﻣستﻲ ډ‪4‬ره ده چ‪ 3‬تاب ﻳ‪ 3‬د ﻣست‪ 9‬د عﻠﻢ پﻪ زور راﻧﻪ‬ ‫وړي‪ ،‬ﻣخبط بﻪ شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ دې واړو کاروﻧﻮ ت‪5‬ر‪ ،‬کﻤال ﻳ‪ 3‬حاصﻞ‪ ،‬ﻫغﻪ س‪7‬ى کﻪ شعر واﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ‬ ‫عﻠﻢ‪ ،‬حکﻤت‪ ،‬ﻓضﻴﻠت دى‪ ،‬و ﻫغﻪ وتﻪ کﻪ رخصت ﻧﻪ دى ﻫﻢ رخصت دى‪)).‬‬

‫‪54‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ"ک د ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ آثارو تر 'ﻨگ پﻪ ﻧثر ﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر غﻮره‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪(( 3‬دستار ﻧاﻣﻪ)) پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول د ﻳادوﻧ‪ 3‬وړ ده‪ .‬دستار‬ ‫ﻧاﻣﻪ خﻮشحال بابا د ﻫﻨدوستان د رﻧتبﻮر پﻪ زﻧدان ک‪ 3‬پﻪ ‪ ١٠٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ﻫغﻪ وخت‬ ‫ﻟﻴکﻠ‪ 3‬ده چ‪ 3‬د ﻣغﻮﻟﻲ ﻣستبد واکﻤﻦ اورﻧگز‪4‬ب ﻟﻪ خﻮا ﻫﻠتﻪ بﻨدي و‪ .‬پﻪ زﻧدان ک‪3‬‬ ‫ورسره کتابﻮﻧﻪ ﻧﻪ وو او دغﻪ ﻣﻬﻢ اثر ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬حاﻓظ‪' 3‬خﻪ ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬د ﻧﻮرو آثارو‬ ‫بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬حاﻓظ‪ 3‬پک‪ 3‬ﻧﻘﻞ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫دستار ﻧاﻣﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر پﻪ وده ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ارز*ت ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ ﻧثر روان‪ ،‬ساده او *کﻠﻰ‬ ‫دى‪ .‬پﻪ دستارﻧاﻣﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻴ‪8‬ه اﻳ‪+‬ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫_ رﻧتﻨبﻮر‪ :‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر زﻧدان و چ‪ 3‬خﻮشحال بابا پک‪3‬‬ ‫بﻨدي و‪.‬‬ ‫_ ابجد‪ :‬د شﻤ‪5‬ر ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ډول دى‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ کﻼسﻴکﻪ شاعرۍ ک‪ 3‬د وخت او ﻧ‪"5‬ﻮ د‬ ‫!اکﻠﻮ ﻟپاره ترې گ"ﻪ اخﻴستﻞ ک‪5‬دﻟﻪ‪ .‬داس‪ 3‬چ‪ 3‬ﻫر تﻮرى د ﻳﻮ عدد (شﻤ‪5‬ر) ﻟپاره !اکﻞ شﻮى‬ ‫دى‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻳﻮ بﻴت تﻮري د دغﻮ !اکﻠﻮ عددوﻧﻮ پﻪ شﻤ‪5‬ر سره جﻤع شﻮل ﻧﻮ ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ې‬ ‫ﻧ‪"5‬ﻪ ﻳا کال ترې جﻮړ‪84‬ي‪ .‬د ابجد !ﻮل تﻮري داس‪ 3‬دي‪ :‬ابجد ﻫﻮز حطﻰ کﻠﻤﻦ سعﻔص‬ ‫ﻗرشت ثخذ ضظغ‪ .‬او شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬داس‪ 3‬دى‪:‬‬

‫‪55‬‬

‫ا‬

‫ب‬

‫ج‬

‫د‬

‫ﻫـ‬

‫و‬

‫ز‬

‫ح‬

‫ط‬

‫ى‬

‫‪١‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ک‬

‫ل‬

‫م‬

‫ن‬

‫س‬

‫ع‬

‫ف‬

‫ص‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫ش‬

‫ت‬

‫ث‬

‫خ‬

‫ذ‬

‫ض‬

‫ظ‬

‫غ‬

‫‪٥٠٠ ٤٠٠ ٣٠٠‬‬

‫ق‬

‫ر‬

‫‪٢٠٠ ١٠٠‬‬

‫‪١٠٠٠ ٩٠٠ ٨٠٠ ٧٠٠ ٦٠٠‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮر زدهکﻮوﻧکﻲ دې ورتﻪ‬ ‫غﻮږ شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫر پراگراف ک‪ 3‬دې ﻳﻮ بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ ﻳﻮه پﻮ*تﻨﻪ جﻮړه ک‪7‬ي او ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ 'خﻪ دې ﻳ‪ 3‬وک‪7‬ي چ‪ 3‬ﻣتﻦ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮستﻰ دى‪ .‬دا کار دې پﻪ !ﻮل ﻟﻮست ک‪3‬‬ ‫تکرار شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬گراﻣري برخﻪ‪ :‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ډﻟﻪ دې د دې ﻣتﻦ خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادداشت ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د دې ﻣتﻦ صﻔتﻮﻧﻪ ﻳادداشت ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د‪ :‬ﻫره ډﻟﻪ دې خپﻞ خپﻞ ﻟﻴست وﻟﻴکﻲ او !ﻮل دې ﻳ‪ 3‬پﻪ گ‪6‬ه ﻟﻴست بشپ‪ 7‬ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ابجد د تﻮرو د شﻤ‪5‬ر پﻪ اړه دې زدهکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دستارﻧاﻣ‪ 3‬پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دستارﻧاﻣ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻧثر چ‪ 3‬د دې ﻟﻮست پﻪ پاى ک‪ 3‬راغﻠﻰ دى‪ ،‬پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او بﻴا دې د شعر او ﻧظﻢ پﻪ اړه د خﻮشحال بابا خبرې پﻪ خپﻠﻮ خپﻠﻮ عبارتﻮﻧﻮ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪+‬تﻮ قلمﻲ پاﻧگﻪ‬

‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د کتابﻮﻧﻮ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگﻪ زﻣﻮږ د کﻠتﻮري او ادبﻲ ﻣﻴراث ﻳﻮه ډ‪4‬ره ارز*تﻨاکﻪ‬ ‫برخﻪ ده‪ .‬دا پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د ﻻسک‪+‬ﻠﻮ (ﻗﻠﻤﻲ) کتابﻮﻧﻮ ﻫغﻪ ﻧسخ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ت‪5‬رو اوږدو‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي‪ ،‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ کاتباﻧﻮ ﻳا خطاطاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا‬ ‫خطاطﻲ شﻮي او د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻣﻠﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ﻳا‬ ‫ارشﻴﻔﻮﻧﻮ او ﻳا د ‪$‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬و (شخصﻲ) کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻗﻴﻤتﻲ آثارو پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫ساتﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬پﻪ اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د دغ‪ 3‬ارز*تﻨاک‪3‬‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او کﻠتﻮري پاﻧگ‪ 3‬پﻪ اړه تاسﻮ تﻪ گ"ﻮر ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪85‬ي‪ .‬د دغ‪3‬‬ ‫پاﻧگ‪ 3‬د ارز*ت او اﻫﻤﻴت پﻪ اړه بﻪ تاسﻮ تﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر !کﻲ رو*اﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگﻪ ﻫغﻮ ﻧسخﻮ ﻳا کتابﻮﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬پﻪ ﻻس ﻟﻴکﻞ شﻮي او خطاطﻲ شﻮي‬ ‫وي‪ .‬دغﻪ کتابﻮﻧﻪ ﻳا ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د خطاط‪ 9‬د ﻫﻨر *کﻠ‪3‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻟري‪ ،‬زﻣﻮږ د وﻟس او ژب‪ 3‬د عﻠﻤﻲ او ادبﻲ شتﻤﻨ‪ 9‬غﻮره پاﻧگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ پا‪1‬ﻮ‬ ‫ک‪ 3‬خﻮﻧدي ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د دغ‪ 3‬ارز*تﻨاک‪ 3‬ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ 3‬ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ د زﻣاﻧﻮ د ﻧاوړه‬ ‫حاﻻتﻮ او شراﻳطﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠ‪ 3‬ده‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ برخﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ راپات‪ 3‬ده او د زﻣاﻧ‪3‬‬ ‫تﻮپاﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻧﻪ ده وړې‪ ،‬دغﻪ برخﻪ ﻫﻢ ډ‪4‬ره ارز*تﻨاکﻪ ده‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ *ﻪ ‪$‬ﻴر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻫغﻪ حاﻻت او شراﻳط پﻪ *ﻪ تﻮگﻪ ‪$‬اﻧتﻪ 'رگﻨدوﻟﻰ شﻮ چ‪ 3‬زﻣﻮږ د دغ‪ 3‬ﻣﻬﻤ‪ 3‬ادبﻲ او‬ ‫کﻠتﻮري پاﻧگ‪ 3‬ډ‪4‬ره برخﻪ ﻳ‪ 3‬تباه ک‪7‬ې‪ ،‬سﻮ‪$‬ﻮﻟ‪ 3‬او تر خاورو ﻻﻧدې ک‪7‬ې ده‪ .‬دﻟتﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ‬ ‫ﻫغﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ تﻪ تﻢ ک‪85‬و چ‪ 3‬زﻣﻮږ دغﻪ غﻮره پاﻧگﻪ د زﻣاﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪' 3‬ﻨگﻪ ﻟﻪ تباﻫ‪ 9‬او‬ ‫تري تﻢ ک‪5‬دو سره ﻣخاﻣخ شﻮې ده‪:‬‬ ‫‪ _١‬زﻣﻮږ پﻪ وﻟس ک‪ 3‬د زده ک‪7‬ې او سﻮاد د کچ‪! 3‬ﻴ"ﻮاﻟﻰ د دې ﻻﻣﻞ شﻮى چ‪ 3‬خپﻠﻪ‬ ‫زﻣﻮږ خﻠک خپﻠ‪ 3‬دې پاﻧگ‪ 3‬تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧﻪ ک‪7‬ي‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻣﻮږ خﻠک د خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬د‬ ‫ﻣﻬﻤﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻮ ساتﻠﻮ او خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ تﻪ ﻧﻪ دي ﻣتﻮجﻪ شﻮي‪ .‬وخت پﻪ وخت ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫وتﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻗبروﻧﻮ او سﻤ(ﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬تر خاورو ﻻﻧدې ک‪7‬ي او آن سﻮ‪$‬ﻮﻟﻲ ﻳ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د کﻮرﻧﻴﻮ جگ‪7‬و او بﻬرﻧﻴﻮ ﻳرغﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬جﻨگ جگ‪7‬و ﻫر 'ﻪ تباه ک‪7‬ي دي‪ .‬د‬ ‫دغﻮ جﻨگ جگ‪7‬و اوروﻧﻮ زﻣﻮږ ډ‪4‬ر ادبﻲ او کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻪ او پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬زﻣﻮږ د ژب‪ 3‬ډ‪4‬ر‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي او تباه ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ﻣﻮږ د اوږدو ﻧاخﻮاﻟﻮ بﻬﻴروﻧﻮ ﻫﻢ د خپﻠﻮ کﻠتﻮري او ادبﻲ ﻣﻴراثﻮﻧﻮ‬ ‫را!ﻮﻟﻮﻟﻮ او تﻨظﻴﻤﻮﻟﻮ تﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ پر‪+4‬ﻲ‪ .‬اوس بﻪ ﻫﻢ د اﻓغاﻧستان او پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ گﻮټ گﻮټ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر داس‪ 3‬ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد وي چ‪ 3‬ﻣﻮږ ترې ﻧﻪ ﻳﻮ خبر‪ ،‬ﻳا بﻪ د کﻮروﻧﻮ‪ ،‬حجرو او‬ ‫جﻮﻣاتﻮﻧﻮ پﻪ کﻮﻧجﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پراتﻪ وي او ﻳا بﻪ پﻪ ﻗبروﻧﻮ او سﻤ(ﻮ ک‪ 3‬خاورو او چﻴﻨجﻮ خﻮړﻟﻲ‬ ‫او ﻳا ﻧﻴﻤﻪ سﻼﻣت پراتﻪ وي‪ ،‬خﻮ خپﻞ وﻟس بﻪ ﻳ‪ 3‬ترې ﻧﻪ وي خبر‪.‬‬ ‫د شتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ جﻼ جﻼ برخﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫‪58‬‬

‫ژب‪ 3‬ﻫغﻪ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ پﻮرتﻪ ﻳادو شﻮو ﻧاخﻮاﻟﻮ 'خﻪ روغ پات‪ 3‬او ﻳا ﻳ‪ 3‬تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ پتﻪ ﻟگ‪5‬دﻟ‪ 3‬ده‪ ،‬دغﻪ اثار او کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ د پ‪+‬تﻮ د سترو او ارز*تﻨاکﻮ عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ پاﻧگﻮ‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ دي‪.‬‬ ‫تر اوسﻪ پﻮرې د درې زرو پﻪ شاوخﻮا ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻮ 'رک ﻟگ‪5‬دﻟﻰ دى‪ ،‬دا‬ ‫د داس‪ 3‬ﻳﻮ وﻟس ﻟپاره چ‪ 3‬د ژوﻧد ډ‪4‬ره برخﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ جﻨگ جگ‪7‬و ک‪ 3‬ت‪5‬ره شﻮې او ﻧﻮرې‬ ‫خﻮﻧ‪7‬ۍ پ‪ 3+5‬او تاړاکﻮﻧﻪ پرې راغﻠﻲ دي‪ ،‬ﻳﻮه وﻳاړﻟ‪ 3‬ﻓرﻫﻨگﻲ‪ -‬ادبﻲ پاﻧگﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د دغﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻮ او ﻧسخﻮ پﻪ اړه زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پﻮﻫاﻧﻮ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫'‪75‬وﻧکﻮ پﻠ"ﻨ‪ 3‬ک‪7‬ي او خپرې ک‪7‬ې دي‪ .‬د اﻓغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال '‪75‬ﻧدوى حبﻴب اهلل‬ ‫رﻓﻴع د پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ 3‬د راپ‪5‬ژﻧدﻟﻮ ﻟپاره د ستاﻳﻨ‪ 3‬وړ کار ک‪7‬ى‪ ،‬خﻮ ﻻ تر اوسﻪ ﻧﻪ دى خپﻮر‬ ‫شﻮى‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر کتابﻮﻧﻪ خپاره شﻮي او پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬اﻧگﻠستان‪ ،‬روسﻴ‪ ،3‬اﻓغاﻧستان‬ ‫او پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ راپ‪5‬ژﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬چ‪ 3‬اوس زﻣﻮږ پﻪ واک ک‪ 3‬دي‪ ،‬تر !ﻮﻟﻮ زﻳات‪ 3‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬د‬ ‫پ‪+5‬ﻮر پﻪ پ‪+‬تﻮ اکاډﻣ‪ 9‬ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي چ‪ 3‬شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ )٥٢٠( 3‬ﻧسخﻮ تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬ورپس‪ 3‬د‬ ‫اﻓغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣ‪ 9‬کتابتﻮن را‪$‬ﻲ چ‪ )١٧٧( 3‬پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ پک‪ 3‬ساتﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د اﻓغاﻧستان پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ )١٢٦( 3‬ﻧسخ‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ زﻳات‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬د اﻧگﻠستان پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫خﻮﻧدي دي چ‪ 3‬شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ )١٦٩( 3‬ﻧسخﻮ تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬د ﻫﻨد پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ )١٤٤( 3‬او د‬ ‫پخﻮاﻧﻲ شﻮروي پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ )٥٠( 3‬ﻧسخ‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ رسﻤﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ چ‪ 3‬رات‪5‬ر شﻮ پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر شخصﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ زﻳات‬ ‫شﻤ‪5‬ر ارز*تﻨاک پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ساتﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ پﻪ ﻓﻬرستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ را تر سترگﻮ ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪3‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻟرغﻮﻧﻲ او کﻼسﻴک ادب ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ ک‪ 3‬د تاﻟﻴف ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ډ‪4‬ره زړه ﻧسخﻪ د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) ده‬ ‫چ‪ 3‬تر ‪٦١٢‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال وروستﻪ تاﻟﻴف شﻮې ده‪ .‬د کتابت ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ډ‪4‬ره زړه ﻧسخﻪ د پﻴر‬ ‫‪59‬‬

‫رو*ان ((خﻴر اﻟبﻴان)) ده چ‪ 3‬پﻪ ‪١٠٦١‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ک‪ 3‬خطاطﻲ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د شتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ 3‬پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ﻫغﻪ اثر چ‪ 3‬ډ‪4‬رې زﻳات‪ 3‬ﻧسخ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻻس ک‪ 3‬دي د اخﻮﻧد دروﻳزه ((ﻣخزن اﻻسﻼم)) دى چ‪ 3‬تر ‪ ٣٠٠‬زﻳات‪ 3‬ﻧسخ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫پﻴدا شﻮې دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ ک‪ 3‬ﻣﻬﻤ‪ 3‬ﻣصﻮرې ﻧسخ‪ 3‬د رحﻤان بابا دﻳﻮان او د سکﻨدر خان ((ﻟﻴﻠﻰ‬ ‫او ﻣجﻨﻮن)) دى چ‪ 3‬پﻪ سﻮوﻧﻮ تصﻮﻳروﻧﻪ ﻟري‪ .‬ډ‪4‬رې ﻧﻔﻴس‪ 3‬او ﻫﻨري ﻧسخ‪ 3‬د خﻮشحال بابا‬ ‫دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣصري خان گگﻴا‪1‬ﻲ دﻳﻮان‪ ،‬د سکﻨدر خان دﻳﻮان او گ‪ 32‬ﻧﻮرې ﻧسخ‪ 3‬دي چ‪3‬‬ ‫پﻪ *کﻠﻲ خط ک‪+‬ﻞ شﻮې دي‪ .‬دغﻪ راز ډ‪4‬رې ﻗﻴﻤتﻲ ﻧسخ‪ 3‬د خﻮشحال خان خ"ک پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻻس ﻟﻴکﻠﻰ دﻳﻮان دى چ‪ 3‬پر ‪١٠٩٩‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ﻳ‪ 3‬کتابت ک‪7‬ى او دغﻪ راز د ﻣحﻤد‬ ‫ﻫﻮتک پ"ﻪ خزاﻧﻪ ده چ‪ 3‬پﻪ ‪١٣٠٣‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬کتابت ترسره شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧسخ‪ 3‬چاپ او خپرې شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪5‬ر دغﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬او کتابﻮﻧﻪ تر اوسﻪ پﻮرې ﻻ د چاپ پﻪ گا‪1‬ﻪ ﻧﻪ دي سﻤبال شﻮي‪ .‬کﻪ دغﻪ ﻧﻮر‬ ‫ﻣﻬﻢ آثار ﻫﻢ چاپ او خپاره شﻲ ﻧﻮ زﻣﻮږ د وﻟس ستره ادبﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او کﻠتﻮري پاﻧگﻪ بﻪ د‬ ‫!ﻮﻟﻮ ﻻسﻮﻧﻮ تﻪ ورورس‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ډ‪4‬رې ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬ﻟري‪ .‬دغﻪ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬د اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ‬ ‫گﻮټ گﻮټ ک‪ 3‬پﻪ ﻣﻠﻲ او رسﻤﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ او ارشﻴﻔﻮﻧﻮ او دغﻪ راز د ‪$‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬و او‬ ‫شخصﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ساتﻞ ک‪85‬ي‪ .‬تر اوسﻪ پﻮرې د پ‪+‬تﻮ د دغ‪ 3‬ﻗﻴﻤتﻲ پاﻧگ‪ 3‬د ﻧژدې درې‬ ‫زره ﻧسخﻮ ﻳا کتابﻮﻧﻮ پتﻪ ﻟگ‪5‬دﻟ‪ 3‬ده‪ .‬دغﻪ ﻧسخ‪ 3‬زﻳاتره ﻳ‪ 3‬پﻪ اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‪ ،‬اﻧگﻠستان‪،‬‬ ‫ﻫﻨد‪ ،‬پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد او ﻧﻮرو ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬ﻟﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ‬ ‫'خﻪ د ﻟرغﻮﻧﻲ او کﻼسﻴک ادب ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر آثار چاپ او خپاره شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ‪ 0-‬شﻤ‪5‬ر داس‪3‬‬ ‫ﻣﻬﻢ او ارز*تﻨاک آثا ﻻ تر اوسﻪ پﻮرې ﻧاچاپ پات‪ 3‬دي چ‪ 3‬خپر‪4‬دل ﻳ‪ 3‬د ژب‪ 3‬د شتﻤﻨ‪ 9‬پﻪ‬ ‫زﻳاتﻮﻧﻪ ک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د دغﻪ ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف دې پﻪ وار سره ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر‬ ‫دې ورتﻪ غﻮږ ک‪85‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ او اور‪4‬دﻟﻮ وروستﻪ دې زدهکﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫تر اوسﻪ پﻮرې پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د 'ﻮﻣره پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ او کتابﻮﻧﻮ پتﻪ ﻟگ‪5‬دﻟ‪3‬‬ ‫ده؟‬ ‫تر !ﻮﻟﻮ زﻳات‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬پﻪ کﻮم ‪$‬اى او کﻮم کتابتﻮن ک‪ 3‬ساتﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ رسﻤﻲ کابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬شتﻪ دي؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ او رسﻤﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ او ارشﻴﻔﻮﻧﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬او کتابﻮﻧﻪ ساتﻞ ک‪85‬ي؟‬ ‫گراﻣري برخﻪ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬تاسﻮ د ستاﻳﻨﻮم (صﻔت) پﻪ اړه پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ‪ .‬پﻪ دغﻪ !ﻮل ﻣتﻦ ک‪ 3‬تاسﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ى‬ ‫صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ او بﻴا ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ 3‬د دغﻪ صﻔت پر ‪$‬اى بﻞ صﻔت وکاروئ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ دې تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫((ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د دغ‪ 3‬ارز*تﻨاک‪ 3‬ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ 3‬ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ د زﻣاﻧ‪ 3‬د ﻧاوړه‬ ‫حاﻻتﻮ او شراﻳطﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠ‪ 3‬ده‪))...‬‬ ‫د صﻔتﻮﻧﻮ (ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻮ) ﻟﻪ بدﻟﻮن سره‪:‬‬ ‫((ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د دغ‪ 3‬ﻗﻴﻤتﻲ ﻻسک‪+‬ﻠ‪ 3‬پاﻧگ‪ 3‬ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ د زﻣاﻧ‪ 3‬د‬ ‫خرابﻮ حاﻻتﻮ او شراﻳطﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠ‪ 3‬ده‪))...‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ دې ﻣتﻦ ک‪ 3‬ﻟس ﻗﻴده پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫کﻪ تاسﻮ تﻪ د خپﻞ کﻮر‪ ،‬کﻠﻲ‪ ،‬جﻮﻣات او حجرې پﻪ کﻮم کﻮﻧج ک‪ 3‬د کﻮم ﻗﻠﻤﻲ کتاب پتﻪ‬ ‫ﻟگ‪5‬دﻟ‪ 3‬وي‪ ،‬پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣعرﻓﻲ ک‪7‬ئ‪ .‬کﻪ ﻣﻮ پﻴدا ﻧﻪ ک‪ ،7‬پﻪ کﻠﻲ کﻮر ک‪ 3‬د کﻮم بﻞ ﻣﻬﻢ‬ ‫پ‪+‬تﻮ کتاب پﻪ اړه ﻧﻴﻤﻪ پا‪1‬ﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ئ او پﻪ سبا ﻳ‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫د کاظﻢ خان شﻴدا 'ﻮ 'ﻠﻮرﻳزې‬ ‫پـــــﻪ ﻟـــــ‪ 8‬ﻗـــــاﻧـــــع شـــــﻪ خـــــاطـــــر کـــــــ‪7‬ه جــﻤــع‬ ‫ﻟــــــــرې ﻟــــــﻪ زړه کــــــــ‪7‬ه د ډ‪4‬ــــــــــرو طــﻤــع‬ ‫چــــــ‪ 3‬ﻗــــﻨــــاعــــت ﻳــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ســــﻴــــﻢ وﻧـــــــﻪ کــ‪7‬‬ ‫ســـــــر بـــــــرﻳـــــــده شـــــــــﻮه پـــــــﻪ زرو شـــﻤـــع‬ ‫ﻓـــــــروتـــــــﻨـــــــﻲ کـــــــــــ‪7‬ئ ســـــربـــــﻠـــــﻨـــــداﻧـــــﻮ‬ ‫بـــــﻬـــــره ﻳــــــﻮ ﻧــــــﻪ وړه خــــﻮدپــــســــﻨــــداﻧــــﻮ‬ ‫تـــــﻞ خــــﻤــــﻴــــده وي بـــــــــــــاردارې 'ـــاﻧـــ‪/‬ـــ‪3‬‬ ‫تــــــﻮاضــــــع خــــــــﻮى کــــــــ‪7‬ه بـــــﻬـــــره ﻣـــﻨـــداﻧـــﻮ‬ ‫واوره ﻟــــــﻪ ﻣــــــا ﻧــــــﻪ کــــــﻪ شـــــﻨـــــﻮا ﻳــ‪3‬‬ ‫د آزﻟــــــــــــﻪ ســـــتـــــﻪ وﻟــــــــــ‪ 3‬رســــــــــــﻮا ﻳـــ‪3‬‬ ‫د رزق پـــــﻪ ﻣـــرســـتـــﻪ ســـــر‪-‬ـــــرداﻧـــــﻲ کـــ‪7‬ې‬ ‫کــــــﻪ ﻣـــــــﻮړ تــــــر حـــﻠـــﻘـــﻪ ﻟــــکــــﻪ آســـــﻴـــــا ﻳــ‪3‬‬ ‫پـــــﻪ زړه ﻣـــــ‪- 3‬ــــر‪$‬ــــﻲ د غـــــروﻧـــــﻮ 'ـــﻮکـــ‪3‬‬ ‫حــــﻤــــﻠــــ‪ 3‬د بـــــــــــازو د زرکـــــــــــﻮ کــــﻮکــــ‪3‬‬ ‫وواﻳــــــــــــــﻪ 'ـــــــﻪ کـــــــا د روه ﻧـــســـﻴـــﻤـــﻪ‬ ‫‪-‬ــــــﻴــــــرا ﻣــــﻨــــ‪/‬ــــﻮﻟــــ‪ 3‬زﻳــــــبــــــا ﻣـــ‪+‬ـــﻮکـــ‪3‬‬

‫‪62‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫عبدالحمﻴد مﻮمﻨد‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬او ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دورې د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ ‪$‬اى ‪$‬اى‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ کﻼسﻴکﻪ شاعرۍ ک‪ 3‬ډﻳر ﻟﻴکﻮاﻻن او شاعران‬ ‫ت‪5‬ر شﻮي خﻮ دﻟتﻪ ﻳﻮازې درې ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪5' 9‬رې د پ‪+‬تﻨﻮ د بابا گاﻧﻮ (ﻟﻮﻳﻮ س"ﻮ) پﻪ تﻮگﻪ تر‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا او‬ ‫بﻞ ﻫر چا د زﻳات شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬خﻮشحال بابا‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد بابا‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ 3‬د خﻮشحال خان خ"ک او عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ اړه غ‪48‬دﻟﻲ ﻳﻮ‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ژوﻧدﻟﻴک‪ ،‬آثار او کتابﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧﻮ او د ﻫغﻪ د شعر پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د پ‪+‬تﻮ ﻟﻪ سترو شاعراﻧﻮ 'خﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د ﻧﻮرو ډ‪4‬رو‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ '‪5‬ر ﻳ‪ 3‬د زوک‪7‬ې او ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬جﻮت‪ 3‬ﻧ‪ 3"5‬ﻧﻪ دي ﻣعﻠﻮﻣ‪ .3‬د ز‪484‬دو د !ا!ﻮبﻲ‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ '‪75‬وﻧکﻲ ﻳﻮه خﻮﻟﻪ ﻧﻪ وو‪ ،‬خﻮ وروستﻴﻮ '‪75‬ﻧﻮ جﻮتﻪ ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬حﻤﻴد بابا‬ ‫د پ‪+5‬ﻮر‪ -‬کﻮﻫاټ سرک او باړې روډ پر *‪ 9‬غاړه پراتﻪ کﻠﻲ ﻣاشﻮکگر (ﻣاشﻮ) ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ '‪75‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ژوﻧد تر ‪ ١١٤٥‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬پﻮرې باوري و‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻪ د شرعة‬ ‫اﻻسﻼم ﻧﻮﻣﻲ کتاب ﻟﻪ پﻴدا ک‪5‬دو سره سﻢ‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ شﻮه چ‪ 3‬تر ‪ ١١٤٨‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال پﻮرې‬ ‫خﻮ ژوﻧدى و‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ﻫغﻪ کتاب ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدې کال پاى تﻪ رسﻮﻟﻰ دى‪ .‬ﻣزار ﻳ‪ 3‬د ﻣاشﻮ‬ ‫(ﻳا ﻣاشﻮکگر) پﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻫدﻳره ک‪ 3‬دى‪.‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ آثارو ک‪ 3‬دغﻪ ﻻﻧدې کتابﻮﻧﻪ تر اوسﻪ پﻴدا شﻮي او وخت پر وخت‬ ‫خپاره شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬دﻳﻮان‪ :‬د حﻤﻴد دﻳﻮان د ا!کﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ 3‬را!ﻮل شﻮى دى‪ .‬پﻪ‬ ‫ادبﻲ ک‪7‬ﻳﻮ او ﻣحاﻓﻠﻮ ک‪ 3‬د ( ُدرو ﻣرجان) پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد شﻮى دى‪ .‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬زﻳات‪3‬‬ ‫پﻴدا ک‪85‬ي او 'ﻮ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ پﻪ ﻫﻨدوستان‪ ،‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬چاپ او خپﻮر شﻮى‬ ‫دى‪ .‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد وروستﻰ چاپ شﻮی دﻳﻮان تر !ﻮﻟﻮ بشپ‪ 7‬دﻳﻮان دى چ‪)٢٩٠( 3‬‬ ‫غزﻟ‪ ،3‬ﻗصﻴدې‪ ،‬ﻳﻮ ﻣخﻤس‪ ،‬ﻳﻮ ترکﻴب بﻨد او دوې 'ﻠﻮرﻳزې ﻟري چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر‬ ‫ﻳ‪ )٢٩٣٢( 3‬تﻪ رسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬شاه او گدا‪ :‬د حﻤﻴد بابا ﻳﻮ ژباړل شﻮى ﻣﻨظﻮم داستاﻧﻲ اثر دى‪ .‬دغﻪ اثر ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻓارسﻲ‬ ‫ﻧظﻢ 'خﻪ پ‪+‬تﻮ تﻪ اړوﻟﻰ دى‪ .‬شاه او گدا پﻪ ﻓارسﻲ ژبﻪ د ﻫﻼﻟﻲ چغتاﻳﻲ اثر دى‪ .‬د ژباړې پﻪ‬ ‫پﻴﻞ ک‪ 3‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد واﻳﻲ‪:‬‬

‫‪64‬‬

‫چــ‪ 3‬باعــث اخﻮﻧــزاده غــﻼم ﻣحﻤد شــﻮ‬ ‫وې ﻳ‪ 3‬زر شــﻪ ﻗﻠﻢ واخﻠــﻪ تکﻴﻪ خداى ک‪7‬ه‬ ‫ﻫﻼﻟــﻲ کــﻪ د ﻫــﻼل پــﻪ '‪5‬ــر ﻧــگار کــ‪7‬ه‬ ‫غــرض دا چــ‪ 3‬پــﻪ غﻮ*ــتﻮ د دې غــرض‬ ‫پــرې ﻣــ‪ 3‬ﻧــﻪ ﻟگ‪5‬ــدې ﻫ‪5‬ــ& اﻧــ‪ 3‬باﻧــ‪3‬‬ ‫چــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬ﻧــﻪ شــﻮم ﻟــﻪ خاطــره وتــﻰ ﻫ‪&5‬‬ ‫ﻟ‪5‬ﻮﻧــﻲ غﻮﻧــدې ﻣ‪ 3‬پــﻮرې پﻪ کــﻮر اور ک‪7‬‬ ‫دې وﻳــﻼړ ﻣــ‪ 3‬ﻓراغــت ﻟــﻪ زړه وﻻړ کــ‪7‬‬ ‫پــﻪ تکﻠﻴــف ســره ﻣ‪ 3‬گــرم ســﻮړ دکان ک‪7‬‬ ‫چــ‪ 3‬پــﻪ زړه ک‪ 3‬ﻣــ‪ 3‬ﻟــ‪7‬م د دې ﻓکرت و‬

‫د ﻧﻔــر پﻪ '‪5‬ــر صاحب پﻪ خﻮش آﻣد شــﻮ‬ ‫پﻪ پ‪+‬ــتﻮ‪ ،‬ﻓارســﻲ ﻗصﻪ د شــاه گــداى ک‪7‬ه‬ ‫تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻴاشــت د 'ﻮارﻟسﻤ‪ 3‬پﻪ سﻴﻨگار ک‪7‬ه‬ ‫را تــﻪ پ‪5‬ــ) پــﻪ ﻫــره پ‪+5‬ــﻪ شــﻮ ﻣــرض‬ ‫را تــﻪ ک‪5+‬ﻨاســت ﻣدعــﻲ پــﻪ آســتاﻧ‪3‬‬ ‫خــﻮاه ﻧاخــﻮاه ﻣــ‪ 3‬زړه تــﻪ واچــاوه دا پ‪&5‬‬ ‫پــﻪ ر‪1‬ــا ﻣــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬رو*ــاﻧﻪ کﻠــﻰ کــﻮر کــ‪7‬‬ ‫د بــﻞ زړه ﻣــ‪ 3‬رغــاوه خپــﻞ ﻣــ‪ 3‬ﻟتــاړ ک‪7‬‬ ‫ســﻢ ﻟﻪ ﻻســﻪ ﻣــ‪ 3‬دا ت‪5‬ر پــرې پﻴــکان ک‪7‬‬ ‫ســﻦ زر ســﻞ اووه د‪4‬رش کاﻟــﻪ د ﻫجرت و‬

‫‪ _٣‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‪ :‬دغﻪ اثر پﻪ ﻓارسﻲ ژبﻪ د ﻣﻮﻻﻧا ﻣحﻤد اکرم غﻨﻴﻤت پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او‬ ‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ خﻮږه او رواﻧﻪ شاعراﻧﻪ ژبﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫‪ _٤‬شرعة اﻻسﻼم‪ :‬دغﻪ اثر پﻪ عربﻲ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى او ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ 3‬د بخارا ﻣﻔتﻲ اﻣام‬ ‫اﻟﻮاعظ ﻣحﻤﻮد بﻦ ابﻰ بکر اﻟحﻨﻔﻲ دى‪ .‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د حضرت پ‪5‬غﻤبر د سﻨتﻮ پﻪ اړه‬ ‫دغﻪ کتاب پﻪ پ‪+‬تﻮ خﻮاږه ﻧظﻢ ژباړﻟﻰ دى‪ .‬د دغﻪ کتاب بشپ‪7‬ه ﻧسخﻪ چ‪ 3‬د ا!کﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫پﻨ‪%‬ﻠس زره بﻴتﻪ ده‪ ،‬تر اوسﻪ ﻧﻪ ده پﻴدا شﻮې‪ ،‬خﻮ ﻧﻴﻤاﻳﻲ کتاب ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬تر اوسﻪ ترﻻسﻪ شﻮى‬ ‫دى‪ ،‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ )٧٣٦٠( 3‬تﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻲ تارﻳخ '‪75‬وﻧکﻲ حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪ 3‬د ﻫﻨدي ﻣکتب ﻳا ﻫﻨدي‬ ‫سبک ﻣخک) گ‪2‬ﻲ‪ ،‬دى خپﻠﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪ 3‬د داس‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي سبک ﻣؤسس‬ ‫گ‪2‬ﻞ شﻮى دى چ‪ 3‬وروستﻪ ﻧﻮرو شاعراﻧﻮ ﻫﻢ پر ﻫغﻪ ﻻره ﻳﻮن ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫کاﻧدﻳد اکاډﻣﻴسﻴﻦ ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ پﻪ دې اړه پﻪ زړه پﻮرې بحث کﻮي چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬برخ‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ داس‪ 3‬شراﻳطﻮ ک‪ 3‬ﻟﻮى شﻮى دى چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ﻫﻨدي سبک د خپﻞ‬ ‫عروج ﻟﻮړې 'ﻮک‪ 3‬تﻪ ﻧژدې شﻮى دى او ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ ﻫسک ک‪ 3‬ﻟﻪ ده 'خﻪ‬

‫‪65‬‬

‫ﻣخک‪ 3‬د خﻮشحال او رحﻤان بابا پﻪ شان را‪1‬ﻪ ستﻮري ‪$‬ﻠ‪5‬دﻟﻲ وو‪ .‬د حﻤﻴد ﻓرﻫﻨگﻲ‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال د ادبﻲ ﻧﻮ*تﻮﻧﻮ او ﻣذﻫبﻲ بدعتﻮﻧﻮ د خپر‪4‬دو ﻟﻪ دوران سره اړه ﻟري‪ .‬پﻪ دغﻪ دوران‬ ‫ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻨر او شعر ک‪ 3‬پرﻣختﻴا او ﻧﻮ*تﻮﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ .‬حﻤﻴد د دغﻪ چاپ‪5‬رﻳال ﻳﻮ پ‪+‬تﻮن شاعر‬ ‫دى‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬د ده پﻪ شعر ک‪ 3‬د ﻳاد شﻮي کﻠتﻮر چاپ‪5‬رﻳال او د پ‪+‬تﻮ د ادبﻲ ﻣﻴراث ارز*تﻮﻧﻪ سره‬ ‫ترکﻴب شﻮي دي او ﻧﻮى سبک ﻳ‪ 3‬اﻳجاد ک‪7‬ى دى‪ .‬دغﻪ سبک د ﻫﻨدي سبک تر اغ‪5‬زې‬ ‫ﻻﻧدې دى‪ ،‬خﻮ تر ﻳﻮې اﻧدازې ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ﻫﻢ ساتﻠ‪ 3‬ده‪ .‬حﻤﻴد د ﻫﻨدي سبک پﻪ‬ ‫اړه *ﻪ پﻮﻫ‪5‬ده او د ﻫغﻪ د تﻘﻠﻴد پﻮره وړتﻴا ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟرﻟﻪ‪ ،‬خﻮ ده پﻪ ارادي تﻮگﻪ د پ‪+‬تﻮ د خپﻞ‬ ‫ﻣتداول سبک خپﻠﻮاکﻲ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠ‪ 3‬وه‪.‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ شاعرۍ ک‪ 3‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ عشﻘﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻧﻮرې ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ 3‬د‬ ‫شعر د ﻣضﻤﻮن پﻪ تﻮگﻪ را تر سترگﻮ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫چــ‪ 3‬د بــﻞ پــﻪ ﻧــاﻣــرادۍ کــ‪ 3‬ﻣـــراد غــﻮاړې‬ ‫دا ســـبـــب گـــ‪2‬ـــﻪ د خــپــﻠــ‪ 3‬ﻧــــاﻣــــرادۍ‬ ‫ﻳا دا چ‪:3‬‬ ‫ﻳـــﻮ ﻗــــدم چـــ‪ 3‬د بـــداﻧـــﻮ پـــﻴـــروي کــ‪7‬ې‬ ‫داﻧستﻪ پﻪ ﻟــﻮى کﻤر ‪$‬غﻠ‪ 3‬ﻣﻴدان خﻮرې‬ ‫ﻣــا تــﻪ ســره پــﻪ وﻳــﻨــﻮ خــﻮﻟــﻪ ﻟــ‪5‬ــﻮه ﻟــﻴــده شﻲ‬ ‫چــ‪ 3‬د ظﻠﻢ پــﻪ پﻴسﻪ پــ‪5‬ــروى پــان خــﻮري‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫پــﻪ خﻨدا خدﻣت د خﻠﻘﻮ کــ‪7‬ه کــﻪ ﻣــرد ﻳ‪3‬‬ ‫جــﻔــا کــ‪+‬ــﻪ ﻧــ‪+‬ــاﻧــﻪ اوســـــﻪ تــﻴــر ﻣـــﻪ شﻪ‬ ‫ﻧــــﻮر ﻗــﻴــدوﻧــﻪ واړه ســﻬــﻞ دي حﻤﻴده‬ ‫خــﻮ پــﻪ غـــاړه دې د طﻤع‪ 3‬زﻧ‪%‬ﻴر ﻣــﻪ شﻪ‬ ‫د حﻤﻴد دﻳﻮان چ‪ 3‬پﻪ (( ُدر و ﻣرجان)) ﻫﻢ ﻧﻮﻣﻮل شﻮى‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ د ﻟﻮړې شاعرۍ غﻮره‬ ‫ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ دﻳﻮان ک‪ 3‬د ﻧازکخﻴاﻟ‪ 9‬ﻧﻨدارې تﻪ ک‪5+‬ﻨاستﻰ شﻮ او ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ‬

‫‪66‬‬

‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د ﻧازکخﻴال او ﻣﻮشگاف شاعر پﻪ ﻧﻮم شﻬرت ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬ژباړې ﻫﻢ‬ ‫د پﻮره ارز*ت وړ دي‪ .‬د ((ﻧﻴرﻧگ عشﻖ)) او ((شاه او گدا)) ﻣﻨظﻮﻣ‪ 3‬ژباړې ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬رې پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې دي‪ .‬د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د دﻳﻮان د اﻧتﻘادي ﻣتﻦ *اغﻠﻲ ترتﻴبﻮﻧکﻲ د دﻳﻮان پﻪ سرﻳزه ک‪ 3‬د‬ ‫ﻫغﻪ د ژباړو ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬شﻤ‪5‬رﻟ‪ 3‬دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬دى ترجﻤﻪ پﻪ داس‪ 3‬ﻗﻮت کﻮي چ‪ 3‬پﻪ دواړو ژبﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻻسبرى ‪$‬ﻨ‪* 3‬کاري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ده ژباړې د بﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬د تعبﻴروﻧﻮ رﻧگ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ 3‬زﻳار ﻳ‪ 3‬اﻳستﻠﻰ دى چ‪ 3‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ خپﻞ اصﻠﻲ رﻧگ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ترجﻤﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ده ترجﻤﻪ !کﻰ پﻪ !کﻰ ﻧﻪ بﻠک‪ 3‬آزاده ترجﻤﻪ ده او اصﻞ ﻣطﻠب ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ‬ ‫پﻪ آزاده تﻮگﻪ ژباړﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻟﻪ ترجﻤ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ژباړې بﻮى ﻧﻪ را‪$‬ﻲ او س‪7‬ى ﻓکر کﻮي چ‪ 3‬دغﻪ وﻳﻨا خپﻠﻪ د شاعر‬ ‫ده‪ .‬د ده !ﻮﻟ‪ 3‬ژباړې دغﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻟري‪.‬‬ ‫د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻟﻪ دﻳﻮان 'خﻪ د ﻫغﻪ د کﻼم دوه ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬را اخﻠﻮ او د ﻫغﻪ د شعر د‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻳــاره ﻣــﻪ ﻧﻤاﻧ‪%‬ــﻪ رﻗﻴــب پــﻪ دشــﻨاﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻫــر ســﻔﻠﻪ تــﻪ بخ‪+‬ــﻞ ﻧــﻪ شــﻲ اﻧعاﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻳــا ﻣــ‪ 3‬عﻤر تﻠــﻮار ک‪7‬وﻧــﻰ دى ﻳــا تﻪ ﻳ‪3‬‬

‫چــ‪ 3‬ﻫﻤ‪5‬ش را'خﻪ ‪ 3$‬پــﻪ ﻟﻮى گاﻣﻮﻧﻪ‬

‫پــﻪ اواز د اوبــﻮ تﻨــده ﻧــﻪ ﻣات‪5‬ــ‪8‬ي‬

‫کﻠــﻪ ســﻮد شــﻲ د دﻳــدن پــﻪ ســﻼﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻳــار ﻟــﻪ ﻳــاره خﻮا پــﻪ خــﻮا ﻓاﻳــده ﻣﻮﻣﻲ‬

‫اخﻴســتﻰ ﻧــﻪ شــﻲ بﻮســﻪ پــﻪ پﻴغاﻣﻮﻧــﻪ‬

‫کاﻣراﻧــﻲ ﻣــ‪ 3‬ﻟﻪ تا ﻫ‪5‬ــ& حاصﻠــﻪ ﻧﻪ ک‪7‬ه‬

‫ډ‪4‬ــر ﻣــ‪ 3‬وکــ‪7‬ه پــﻪ دا طﻤــع ﻧاکاﻣﻮﻧــﻪ‬

‫چــ‪ 3‬ﻟــﻪ تــا د وﻓــا طﻤــع کــ‪7‬م پﻮﻫ‪5‬ــ‪8‬م‬

‫ب‪5‬ﻬــﻮده ږدم و عﻨﻘــاو تــﻪ داﻣﻮﻧــﻪ‬

‫چ‪ 3‬ﻣجﻨﻮن غﻮﻧدې پﻪ ﻣﻴﻨﻪ ک‪ 3‬گﻤﻨام شﻲ‬

‫د ﻫغــﻮ پــﻪ جﻬــان وخ‪5‬ــژي ﻧاﻣﻮﻧــﻪ‬

‫چ‪ 3‬ســبا ﻣشــت و گر‪4‬ﻮان وي ﻟﻪ خﻮباﻧﻮ‬ ‫کــﻪ ﻧــﻦ وکاﻧدي حﻤﻴد ســﻞ ســﻮگﻨدوﻧﻪ‬

‫‪67‬‬

‫دوﻳﻤﻪ ب‪5‬ﻠگﻪ‪:‬‬ ‫ارزوﻣﻨــد د ﻳــار د درد پــﻪ دوا ﻣــﻪ شــﻪ‬ ‫ﻫﻨگاﻣــﻪ د ﻣﻴﻨــ‪ 3‬گرﻣــﻪ ده تــر حســﻨﻪ‬ ‫کــﻪ با‪1‬ــﻪ دي د ﻧــگار !ــﻮل ت‪5‬ره غشــﻲ‬ ‫کــﻪ ﻣ‪ 3‬پر‪4‬ﻮتﻪ ســﻴاﻫﻲ پﻪ خاطــر باﻧدې‬ ‫کــﻪ بﻼ پﻪ عشــﻖ ک‪ 3‬ډ‪4‬ــرې وي ﻧاصحﻪ‬ ‫پرواﻧــﻪ غﻮﻧدې خﻮﻟﻪ پ"ﻪ خپســر ســ‪5‬زه‬

‫ب‪5‬گاﻧﻪ د خپﻠﻮ ﻣﻨ‪ #‬ﻟره را ﻣﻪ شﻪ‬ ‫د ﻣجﻨﻮن د در گدا شﻪ ﻟﻴﻼ ﻣﻪ شﻪ‬ ‫ﻳﻮ زﻣا د زړه ﻟﻪ ﻧخ‪ 3+‬خطا ﻣﻪ شﻪ‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻪ زﻟﻔﻮ د دﻟدار ده ر‪1‬ا ﻣﻪ شﻪ‬ ‫دا بﻼ واړه پﻪ ﻣا شﻪ پﻪ تا ﻣﻪ شﻪ‬ ‫د سپﻨد پﻪ '‪5‬ر شﻮخ چشﻢ رسﻮا ﻣﻪ شﻪ‬

‫ﻫ‪ &5‬دې دم ورباﻧدې ﻧﻪ ﻟگﻲ ﻧاصحﻪ‬ ‫دا حﻤﻴــد بــﻼ وﻫﻠــﻰ ﻣــﻼ ﻣــﻪ شــﻪ‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د پ‪+‬تﻮ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬د پﻮره شﻬرت خاوﻧد دى‪ .‬پﻪ‬ ‫پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬تر خﻮشحال خان خ"ک او عبداﻟرحﻤﻦ بابا وروستﻪ‪ ،‬د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد‬ ‫شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت تر ﻧﻮرو زﻳات دى‪ .‬د حﻤﻴد ژوﻧد تر ‪ ١١٤٨‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال پﻮرې‬ ‫باوري دى‪ .‬د شعر دﻳﻮان ﻳ‪ 3‬د (( ُدرو ﻣرجان)) پﻪ ﻧﻮم شﻬرت ﻟري او پر دﻳﻮان سرب‪5‬ره‬ ‫ﻳ‪ 3‬دغﻪ آثار ﻫﻢ پﻪ ﻧظﻢ ژباړﻟﻲ دي‪ :‬شاه او گدا‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ او شرعة اﻻسﻼم‪.‬‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي سبک شاعر دى او ﻧﻮرو ډ‪4‬رو شاعراﻧﻮ د ده د‬ ‫سبک پﻴروي ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪ 3‬د ﻧازکخﻴال او ﻣﻮشگاف شاعر پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻫﻢ پ‪5‬ژﻧدل ک‪85‬ي‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫ﻫﻼﻟﻲ چغتاﻳﻲ‪ :‬د ﻧﻬﻤ‪ 3‬ﻫجري پ‪75‬ۍ د پاى او د ﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ د پﻴﻞ شاعر دى‪.‬‬ ‫ﻫﻼﻟﻲ چغتاﻳﻲ د پارس پﻪ استر آباد ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ او پﻪ ﻫرات ک‪ 3‬ﻟﻮى شﻮى دى‪ .‬خپﻞ ﻧﻮم‬ ‫ﻳ‪ 3‬بدر اﻟدﻳﻦ دى‪ .‬پﻪ ‪ ٩٣٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال وژل شﻮى دى‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻧا ﻣحﻤد اکرم غﻨﻴﻤت د ﻣغﻮﻟﻲ اورﻧگز‪4‬ب د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ وخت ک‪ 3‬د ﻻﻫﻮر د ﻧﻮاب‬ ‫ﻣحﻤد ﻣکرم خان ﻧدﻳﻢ او ﻣصاحب و‪ .‬وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻣﻮﻻﻧا غﻨﻴﻤت د ﻣحﻤد ﻣکرم خان‬ ‫د زوى عزﻳز او د ﻫغﻪ د پﻰ ﻣخﻲ (ﻣعشﻮق) ﻳعﻨ‪ 3‬شاﻫد کﻴسﻪ د ﻧﻴرﻧگ عشﻖ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫وﻟﻴکﻠﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨدي ﻣکتب ﻳا سبک‪ :‬دا چ‪ 3‬پﻪ ﻓارسﻲ ﻳا پ‪+‬تﻮ ادب او شاعرۍ ک‪ 3‬د ﻫﻨدي‬ ‫ﻣکتب اصطﻼح سﻤﻪ ده کﻪ د ﻫﻨدي سبک‪75' ،‬وﻧکﻲ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ﻟري‪ .‬اروا*اد‬ ‫ﻣحﻤد حﻴدر ژوبﻞ د ﻫﻨدي سبک ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬داس‪ 3‬شﻤ‪5‬رﻟ‪ 3‬دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬بارﻳک ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬پ‪5‬چﻠﻲ اﻓکار‪ ،‬غﻴر طبﻴعﻲ خﻴاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬خاص‪ 3‬استعارې‪ ،‬کﻨاﻳ‪ 3‬او‬ ‫تشبﻴﻪ گاﻧ‪ 3‬او ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ خﻴاﻟباﻓﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻪ ژوﻧد ﻧﻪ شکاﻳت‪ ،‬د ژوﻧد د کرغ‪75‬ﻧﻮ اړخﻮﻧﻮ بﻴاﻧﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د اغراق او ﻣباﻟغ‪ 3‬پﻪ ډول د غﻢ‪ ،‬درد او خپگان 'رگﻨدوﻟﻮ تﻪ تﻤاﻳﻞ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬وﻳاړ او غرور او پﻪ شعر ک‪ 3‬د خپﻞ ﻣﻘام پﻪ ﻟﻮړتﻴا ﻓخر کﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ حده زﻳاتﻪ ﻣباﻟغﻪ او اغراق‪.‬‬

‫اﻧتﻘادي ﻣتﻦ‪:‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ کتابﻮﻧﻮ او د شاعراﻧﻮ د دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ د اﻧتﻘادي ﻣتﻦ ترتﻴب دې تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ او چاپﻲ ﻧسخﻮ 'خﻪ ﻳﻮ داس‪ 3‬ﻣتﻦ برابر شﻲ چ‪ 3‬کره او سﻢ وي‪ .‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻟﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ‬ ‫ﻧسخﻮ د ﻳﻮې کره ﻧسخ‪ 3‬برابروﻟﻮ تﻪ اﻧتﻘادي ﻣتﻦ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د دې ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې غﻮږ ورتﻪ‬ ‫ک‪85‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻟﻪ کﻮﻣﻮ دوو ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ پ‪+‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ سره د شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت ﻟﻪ‬ ‫کبﻠﻪ پﻪ ﻳﻮ کتار ک‪ 3‬ﻳاد‪84‬ي؟‬ ‫_ د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد دﻳﻮان پﻪ کﻮم ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي؟‬ ‫_ عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د کﻮم سبک پﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ 'ﻠﻮرو ‪$‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ سﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د دغﻮ آثارو '‪+‬تﻦ دى‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬دﻳﻮان ( ُدر و ﻣرجان)‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‪ ،‬دستار ﻧاﻣﻪ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬دﻳﻮان ( ُدر و ﻣرجان)‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬تارﻳخ ﻣرصع‪ ،‬شاه او گدا‪.‬‬ ‫ج‪ :‬دﻳﻮان ( ُدر و ﻣرجان)‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬شاه او گدا‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‬ ‫د‪ :‬شاه و گدا‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬خﻴر اﻟبﻴان‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻮ تﻨﻪ شاگردان دې پر دغﻮ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د ﻫﻨدي ﻣکتب ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪3‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د ترجﻤﻪ شﻮو کتابﻮﻧﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪3‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد آثار‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ دې ﻟﻮست 'خﻪ پﻪ استﻔاده‪ ،‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د حﻤﻴد بابا د ﻣﻘام پﻪ‬ ‫اړه ﻟﻨ‪' 6‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫احمد شاﻫﻲ شﻬﻨامﻪ‬

‫د احﻤد شاه بابا پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣﻮ کﻮم کتابﻮﻧﻪ او آثار ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د احﻤد شاه بابا خپﻞ شعروﻧﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ ﻳا اور‪4‬دﻟﻲ دي؟‬ ‫احﻤد شاه بابا د ﻧﻮي او ﻣعاصر اﻓغاﻧستان بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکﻰ دى‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫﻤت ﻟﻪ‬ ‫اﻓغان ﻫﻮتکﻲ پا'ﻮن وروستﻪ د ﻧﻮي خپﻠﻮاک اﻓغان دوﻟت بﻨس"ﻮﻧﻪ ک‪+5‬ﻮدل شﻮل‪ .‬احﻤد‬ ‫شاه بابا د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ واکﻤﻦ و‪ ،‬عاﻟﻢ‪ ،‬ﻓاضﻞ او شاعر شخصﻴت ﻫﻢ‬ ‫و‪ .‬ﻟﻪ کتاب او عﻠﻢ سره ﻳ‪ 3‬د زړه ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ او د واکﻤﻨ‪ 9‬ﻟﻪ بﻮختﻴاوو سره سره ﻳ‪ 3‬کتاب‬ ‫او ﻗﻠﻢ ﻫﻢ د بﻮختﻴاوو ﻳﻮه برخﻪ وه‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د دغﻪ اﻓغان واکﻤﻦ بابا پﻪ اړه د ﻟﻴکﻞ شﻮې شﻬﻨاﻣ‪ 3‬پﻪ اړه تاسﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې کﻮو چ‪ 3‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ 3‬د حاﻓظ ﻣرغزي پﻪ ﻗﻠﻢ ک‪+‬ﻞ شﻮې ده‪.‬‬

‫‪71‬‬

‫((احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ)) د ﻟﻮى احﻤد شاه بابا د وخت د پ‪+5‬ﻮ پﻪ اړه ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻣﻨظﻮم‬ ‫اثر دى‪ .‬دغﻪ ﻣﻨظﻮم اثر د احﻤد شاه بابا پﻪ اﻣر د ﻫغﻪ د ﻣﻬال ﻳﻮ شاعر حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد‬ ‫ﻣرغزي ﻟﻴکﻠﻰ او پﻪ ‪١١٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ﻳ‪ 3‬بشپ‪ 7‬ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫((شﻬﻨاﻣﻪ)) ﻫغﻪ اثر تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬تر ډ‪4‬ره حﻤاسﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د واکﻤﻨاﻧﻮ‪ ،‬اﻣﻴراﻧﻮ‪،‬‬ ‫پاچاﻫاﻧﻮ او پﻬﻠﻮاﻧاﻧﻮ د حاﻻتﻮ او پﻮ‪$‬ﻲ کارﻧاﻣﻮ پﻪ اړه ک‪+‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬شﻬﻨاﻣﻪ د ((شاﻫﻨاﻣﻪ)) پﻪ‬ ‫ب‪2‬ﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي او ﻣﻨظﻮﻣﻪ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬شﻬﻨاﻣﻪ ﻟﻴکﻞ دود و‪.‬‬ ‫د حاﻓظ ﻣرغزي د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ 3‬ﻳﻮازﻳﻨ‪ 9‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ د اﻧگﻠستان پﻪ ((برﻳ"ﻴش‬ ‫ﻣﻮزﻳﻢ)) ک‪ 3‬ساتﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د ﻫﻤاغ‪ 3‬ﻧسخ‪ 3‬د ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ اکﻴ‪6‬ﻳﻤ‪ 9‬ﻟﻪ ﻟﻮري او پﻪ راوروستﻪ ک‪ 3‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬د استاد پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد‬ ‫ﻟﻪ پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬او تعﻠﻴﻘاتﻮ سره د *اغﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣعصﻮم ﻫﻮتک پﻪ سرﻳزه او ﻫﻤت چاپ شﻮې‬ ‫ده‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ 3‬اروا*اد استاد رشاد ﻟﻴکﻲ‪(( :‬د حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي د زوک‪7‬ې ‪$‬اى او د‬ ‫خاړپﻮ'ﻮ ﻣ‪5‬ﻨﻪ (ﻣرغزه) کﻠﻰ دى چ‪ 3‬د پ‪+5‬ﻮر شﻤال شرﻗﻲ ﻟﻮر تﻪ د صﻮاب‪ 9‬پﻪ شاوخﻮا ک‪3‬‬ ‫واﻗع دى‪ )).‬حاﻓظ پﻪ ﻳﻮ غزل ک‪ 3‬وﻳﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫د ﻣــجــﻠــس ﻳـــــاران دې وﻻړل رابـــــﻪ ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫کــــﻪ تــــﻞ ژاړې د ﻣــــرغــــز پــــﻪ گـــﻮرســـتـــان‬ ‫د وطﻦ پﻪ ب‪5‬ﻠتاﻧﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وﻳﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫تـــــرې جـــــدا ﻳــــﻢ پــــﻪ دا تــﻦ‬ ‫کــــــﻪ ﻣـــــرغـــــز ﻟــــــــرم وطــــﻦ‬ ‫کـــﻪ ﻣـــ‪ 3‬بـــــﻮزي ﻟـــﻪ دې ‪$‬ــاﻳــﻪ‬ ‫دا اﻣــــﻴــــد ﻟـــــرم ﻟــــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫ﻫــ‪5‬ــر بـــﻪ ﻧـــﻪ کــــ‪7‬ې خــپــﻞ وطــﻦ‬ ‫کـــــﻪ ســــﻔــــر کـــــــ‪7‬ې د خــتــﻦ‬ ‫بــــ‪ 3‬وطـــﻨـــﻪ اوس ﻓــﻘــﻴــر ﻳــﻢ‬ ‫پــــﻪ کــﻤــﻨــد د غــــﻢ اســـﻴـــر ﻳﻢ‬ ‫اوس بــﻨــدي د غــﻢ پــﻪ جـــال ﻳﻢ‬ ‫د خــتــﻦ د ﻣــﻠــک غـــــزال ﻳﻢ‬ ‫حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد پﻪ ‪١١٢٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ز‪484‬دﻟﻰ او د شﻬﻨاﻣ‪ 3‬د بشپ‪7‬وﻟﻮ پر کال‬ ‫‪١١٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬ﻳ‪ 3‬عﻤر پﻨ‪%‬ﻮسﻮ کاﻟﻮ تﻪ رس‪5‬دﻟﻰ و‪ .‬داس‪* 3‬کاري چ‪ 3‬ﻫغﻪ ډ‪4‬ر وخت ﻟﻪ‬ ‫‪72‬‬

‫وطﻨﻪ ﻟرې پﻪ پﻨجاب ک‪ 3‬اوس‪5‬دﻟﻰ دى‪ .‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ شعروﻧﻮ *کاري چ‪ 3‬پﻪ ډﻫﻠﻲ ک‪ 3‬ﻟﻪ احﻤد‬ ‫شاﻫﻲ پﻮ‪$‬ﻮﻧﻮ سره ﻫﻢ ﻣﻠگرى و‪ .‬ژوﻧد ﻳ‪ 3‬تر ‪١١٧٩‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬پﻮرې باوري دى‪ ...‬د ﻣﻮجﻮدې‬ ‫شﻬﻨاﻣ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر 'ﻠﻮرو زرو تﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ 3‬پر ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ وﻗاﻳﻪ د حاﻓظ ﻣرغزي درې غزﻟ‪ 3‬ﻫﻢ راغﻠﻲ دي‪ .‬ﻳﻮه‬ ‫ﻳ‪ 3‬د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ را اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫گــاه دې صﻠحﻪ گــاه دې جﻨگ‬ ‫گــــاه دې ﻣـــخ کــﻠــﻪ دې 'ﻨگ‬ ‫ﻟـــﻪ زړه ﻟـــ‪5‬ـــرې کــــ‪7‬ه دا زﻧــگ‬ ‫اوس خــﻨــدا کــﻮه خــﻮشــحــال شﻪ‬ ‫خــــﻮ بــــﻪ پــــاتــــﻪ شــــ‪ 3‬ﻣــﻠــﻨــگ‬ ‫کـــﻪ دوﻟـــــت درســــــره ډ‪4‬ــــر شﻲ‬ ‫ډ‪4‬ــر ﻳــﻮســف غــﻮﻧــدې خﻮشرﻧگ‬ ‫تـــﻤـــام ﻻﻧـــــدې شـــﻮ تـــر خــــاورو‬ ‫کــﻪ تــﻪ ډ‪4‬ـــر ﻳــ‪ 3‬شـــﻮخ و شﻨگ‬ ‫ﻟـــــﻪ اشــــﻨــــا ســــــره اشــــﻨــــا شــﻪ‬ ‫او بـــس دا پــــر‪4‬ــــ‪8‬ده آﻫﻨگ‬ ‫حــــاﻓــــظ پــــا'ــــﻪ ﻗـــﻠـــﻨـــدر شــﻪ‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ ‪ ٣٦‬بحثﻮﻧﻪ او ﻓصﻠﻮﻧﻪ ﻟري او د احﻤد شاﻫﻲ دورې د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ‬ ‫شپاړسﻮ کاﻟﻮ د پ‪+5‬ﻮ پﻪ رو*اﻧﻮﻟﻮ او 'رگﻨدوﻟﻮ ک‪ 3‬د ﻳﻮ *ﻪ او گ"ﻮر اثر پﻪ تﻮگﻪ کار ورکﻮي‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻨظﻮم اثر د ﻣثﻨﻮي پﻪ ب‪2‬ﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى او د ﻫرې ﻣسرې س‪5‬ﻼبﻮﻧﻪ ﻳ‪( 3‬اتﻪ) او کﻠﻪ کﻠﻪ (ﻧﻬﻪ)‬ ‫دي‪ .‬تر ډ‪4‬ره حده ﻳ‪ 3‬ﻧظﻢ روان او ساده دى‪.‬‬ ‫حاﻓظ ﻣرغزي ﻟﻪ حﻤد‪ ،‬ﻧعت او ﻣﻨاﻗبﻮ وروستﻪ خپﻠﻪ شﻬﻨاﻣﻪ پﻪ دغﻪ سرﻳزه (دﻳباچﻪ)‬ ‫پﻴﻠﻮي‪:‬‬ ‫تـــﻪ زﻣــــا پـــﻪ شــعــر کــــ‪7‬ه گــﻮش‬ ‫پــــﻪ تــﻨــظــﻴــﻢ زﻣـــــا ﻧـــظـــر کـــ‪7‬ه‬ ‫پــــــرې دﻣــــــــاغ کــــــ‪7‬ه ﻣــعــطــر‬ ‫دا دﻧـــــﻴـــــا ده ﻟــــکــــﻪ بــــاغ‬ ‫شــــاﻫــــﻨــــاﻣــــﻪ ده رﻧـــگـــﻴـــﻨـــﻪ‬ ‫پـــــﻪ تـــــــــرازو د عـــﻘـــﻞ ســﻨــج‬ ‫*ـــــﻪ دروﻧــــــــــﻪ دي آبـــــــدار‬

‫‪73‬‬

‫چـــ‪ 3‬بــﻠــﻨــد شـــ‪ 3‬پـــﻪ دا ﻫــﻮش‬ ‫*ـــﻪ تـــــازه پــــرې دا بــصــر کــ‪7‬ه‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻣــــذکــــﻮر کــــﻪ د کــشــﻮر‬ ‫چــ‪ 3‬بــﻬــار شــﻲ ورک شــﻲ زاغ‬ ‫د خـــــﻮبـــــ‪ 9‬ده گــﻨــجــﻴــﻨــﻪ‬ ‫جــــــﻮاﻫــــــر ﻟــــــــري د گــﻨــج‬ ‫کـــﻪ ﻳـــ‪ 3‬بـــادشـــاه شـــﻲ خــرﻳــدار‬

‫شـــاﻫـــﻨـــاﻣـــﻪ ده ﻧــــﻮ عــــروس‬ ‫ســـــــــــزاوار ده د بــــادشــــاه‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻓــــرﻣــــان د شـــﻬـــرﻳـــار و‬ ‫چـــ‪ 3‬حــاﻓــظ دې شــاﻫــﻨــاﻣــﻪ کﻪ‬ ‫شـــاﻫـــﻨـــاﻣـــﻪ دې کـــــار ﻧــگــﻴــﻦ‬ ‫پــکــ‪ 3‬حـــال دې د جــﻬــان وي‬ ‫*ـــﻪ ﻣـــذکـــﻮر دې کـــﻪ د جﻨگ‬ ‫د بـــادشـــاه ﻣـــ‪ 3‬حــــال بــﻴــان کﻪ‬ ‫ﻣــــا بــــﻴــــان کــــﻪ پــــﻪ تــﻔــصــﻴــﻞ‬ ‫چـــ‪ 3‬شــاﻫــﻨــاﻣــﻪ کـــ‪7‬ه ﻣـــا اغـــازه‬ ‫د طـــﻮســـﻲ چـــ‪ 3‬شــاﻫــﻨــاﻣــﻪ ده‬ ‫پــــﻪ پــــارســــﻲ ژبـــــﻪ بــــﻴــــان ده‬ ‫اﻣــــــــا دا وگــــــــــــﻮره گــﻨــج‬ ‫پـــــــــﻪ زبــــــــــــــان دراﻧــــــــــــﻲ‬ ‫د احــــﻤــــد شــــــاه در دران‬ ‫چــــ‪ 3‬کـــتـــاب ﻣــــ‪ 3‬شــــﻪ تــﻴــار‬ ‫پـــﻪ 'ـــﻮ ور‪$‬ـــــ‪ 3‬وم خــاﻣــﻮش‬ ‫ﻣــــعــــطــــر ﻣــــــ‪ 3‬شــــــﻪ دﻣــــــاغ‬ ‫شـــاﻫـــﻨـــاﻣـــﻪ کــــــ‪7‬ه ﻣــــا تـــﻴـــاره‬ ‫پـــ‪+‬ـــتـــﻨـــﻮ د پـــــــــاره واړه‬ ‫تـــــﻪ پــــــرې وکـــــــ‪7‬ه *ـــــﻪ ﻧــظــر‬ ‫ﻣــــﻮږ بـــﻪ ﻧـــﻪ ﻳـــﻮ دا بـــﻪ وﻳــﻨــﻪ‬ ‫ﻳـــــــادگـــــــاري ده پـــــﻪ دﻧـــﻴـــا‬ ‫خــــداﻳــــﻪ تــــﻪ شــــ‪ 3‬ﻣـــﻬـــربـــان‬ ‫*ـــﻪ کــــﻼم ﻣـــ‪ 3‬کــــ‪7‬ې شــﻴــرﻳــﻦ‬

‫ﻧــــﻪ ثــــاﻧــــﻲ ﻟــــــري پــــﻪ طـــﻮس‬ ‫دبــــــدبــــــﻪ ﻟــــــــري پــــــر ﻣــــاه‬ ‫پــــﻪ ز‪4‬ـــبـــا *ــکــﻠــﻲ گـــﻔـــتـــار و‬ ‫پـــﻪ جـــﻬـــان دې دا ﻧـــاﻣـــﻪ کﻪ‬ ‫جــــــــﻮړ زﻳـــــبـــــا در ثــﻤــﻴــﻦ‬ ‫*ـــﻪ گــﻨــجــﻮﻧــﻪ دې عـــﻴـــان وي‬ ‫چ‪ 3‬پرې صاف شﻲ د زړه زﻧگ‬ ‫چـــ‪ 3‬دا ســﻴــر ﻳـــ‪ 3‬د جــﻬــان کا‬ ‫پــﻪ خــپــﻞ ‪$‬ـــاى پــﻪ ﻗـــال و ﻗﻴﻞ‬ ‫رﻧـــگـــﻴـــﻨـــﻪ راغـــــﻠـــــﻪ طـــﻨـــازه‬ ‫*ــﻪ زﻳــبــا ﻳــ‪* 3‬ــکــﻠــ‪ 3‬جــاﻣــﻪ ده‬ ‫پــــﻪ ﻗـــﻠـــﻢ کــــاغــــذ عــــﻴــــان ده‬ ‫خـــﻮشـــﻨـــﻤـــا دروﻧــــــــــﻪ ســﻨــج‬ ‫*ـــــﻪ بــــﻴــــان دى اﻓـــغـــاﻧـــﻲ‬ ‫پـــکـــ‪ 3‬حـــــال ﻣــــ‪ 3‬کــــ‪ 7‬بــﻴــان‬ ‫پــــــﻪ تــــحــــرﻳــــر زﻣـــــــا ﻧـــگـــار‬ ‫بــﻴــا ﻣــ‪ 3‬شــعــر راغــــﻰ پــﻪ جــﻮش‬ ‫*ــــﻪ تـــــــازه پــــﻪ ســـﻴـــر د بـــاغ‬ ‫ډ‪4‬ـــــر شــ‪5‬ــرﻳــﻨــﻪ ډ‪4‬ـــــر آبــــــداره‬ ‫دا خــــﻮاري ﻣــ‪ 3‬شـــﻮه پــﻪ غــاړه‬ ‫چـــ‪ 3‬ســﻨــگــﻴــﻦ شـــﻲ ﻟــکــﻪ غر‬ ‫دا ﻗـــصـــﻪ بـــــﻪ ﻧــــــﻮر کــﻮﻳــﻨــﻪ‬ ‫ﻟـــــﻪ ﻣـــــا واوره دا وﻳـــﻨـــا‬ ‫چـــ‪ 3‬شــﻴــرﻳــﻦ ﻣـــ‪ 3‬شـــﻲ زبـــان‬ ‫چــــ‪ 3‬تـــــرې 'ـــا'ـــﻲ اﻧــگــبــﻴــﻦ‬

‫‪74‬‬

‫د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ 3‬چاپﻲ ﻧسخﻪ ﻟﻪ (‪ )٧٠٠‬زﻳات ﻣخﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ اصﻞ ﻣتﻦ ﻣخک‪3‬‬ ‫سرﻳزې او پﻪ پاى ک‪ 3‬د استاد پﻮﻫاﻧد رشاد بشپ‪ 7‬تعﻠﻴﻘات راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ تعﻠﻴﻘاتﻮ ک‪3‬‬ ‫د ﻫغﻮ اشخاصﻮ بشپ‪7‬ه پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ راغﻠ‪ 3‬ده چ‪ 3‬پﻪ احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳادوﻧﻪ شﻮې‬ ‫ده او د احﻤد شاﻫﻲ عصر ﻣﻬﻢ شخصﻴتﻮﻧﻪ وو‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى تارﻳخﻲ اثر دى‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻬﻢ کتاب ﻣؤﻟف خپﻠﻪ د احﻤد شاه بابا پﻪ ﻻر*ﻮدﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ اثر پﻪ ﻣثﻨﻮي‬ ‫ب‪2‬ﻪ ﻧظﻢ شﻮى‪ ،‬ﻧظﻢ ﻳ‪ 3‬روان او ﻟﻪ تکﻠﻔﻪ خاﻟﻲ دى‪.‬‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د حاﻓظ ﻣرغزي ﻟﻪ خﻮا پﻪ ‪١١٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال بشپ‪7‬ه شﻮې‬ ‫ده‪ .‬د دغﻪ ﻣﻬﻢ تارﻳخﻲ اثر ﻳﻮازﻳﻨ‪ 9‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ د اﻧگﻠستان پﻪ ((برﻳ"ﻴش ﻣﻮزﻳﻢ)) ک‪3‬‬ ‫خﻮﻧدي ده او د ﻫﻤاغ‪ 3‬ﻧسخ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ 'خﻪ پﻪ پ‪+5‬ﻮر او کﻨدﻫار ک‪ 3‬چاپ او‬ ‫خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د صﻮاب‪ 9‬شاوخﻮا د ﻣرغز پﻪ کﻠﻲ ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ‬ ‫و‪ .‬پﻪ احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ ک‪ 3‬د احﻤد شاه بابا د پاچاﻫ‪ ،9‬جﻨگﻮﻧﻮ او واکﻤﻨ‪ 9‬ﻧﻮر‬ ‫حاﻻت راغﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ ت‪5‬ره بﻴا د ﻫغﻪ د واکﻤﻨ‪ 9‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ شپاړسﻮ کﻠﻮﻧﻮ حاﻻت پک‪ 3‬پﻪ‬ ‫پﻮره تﻔصﻴﻞ سره راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫'رگﻨدوﻧﻪ‬

‫ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ‪ :‬زﻳاتره ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ او آرشﻴﻔﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ساتﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻮرو د استﻔادې ﻟپاره ترې ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ جﻮړ‪84‬ي‪ .‬ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ د ﻫغﻮ ﻧسخﻮ‬ ‫عکاسﻲ شﻮې ب‪2‬ﻪ وي او د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ترې *ﻪ گ"ﻪ اخﻴستﻞ ک‪5‬داى‬ ‫شﻲ‪.‬‬

‫‪75‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪$‬ﻞ ﻣتﻦ پﻪ چﻮپتﻴا سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې د دې ﻟﻮست د ﻧظﻤﻮﻧﻮ برخﻪ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ خپﻞ خپﻞ وار پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫شﻬﻨاﻣﻪ 'ﻪ ډول کتاب تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د چا ﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ شﻮې ده؟‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د چا پﻪ اﻣر او ﻻر*ﻮوﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮې ده؟‬ ‫‪ _٣‬دغﻮ 'ﻠﻮر ‪$‬ﻮابﻪ پﻮ*تﻨﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬سﻢ ‪$‬ﻮاب دى‪ ،‬ﻫﻤاغﻪ سﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫_ د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ 3‬د ﻣؤﻟف ﻧﻮم کﻮم ﻳﻮ دى؟‬ ‫اﻟف‪ :‬خاﻧعﻠﻮم‬ ‫ب‪ :‬پﻴر ﻣحﻤد کاک‪7‬‬ ‫ج‪ :‬حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي‬ ‫د‪ :‬شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪7‬‬ ‫_ د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ 3‬ﻳﻮازﻳﻨ‪ 9‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ چ‪5‬رتﻪ خﻮﻧدي ده؟‬ ‫اﻟف‪ :‬د کابﻞ ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ب‪ :‬د پ‪+5‬ﻮر پ‪+‬تﻮ اکاډﻣﻲ‬ ‫ج‪ :‬برﻳ"ﻴش ﻣﻮزﻳﻢ‬ ‫د‪ :‬د اﻓغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣ‪ 9‬کتابتﻮن‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پر دغﻮ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ پﻨ‪%‬ﻪ پﻨ‪%‬ﻪ دﻗﻴﻘ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د ﻧﻮي او ﻣعاصر اﻓغاﻧستان بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکﻰ‬ ‫د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ 3‬تارﻳخﻲ ارز*ت‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ عﻤﻮﻣﻲ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او د اضاﻓﻲ ﻣطاﻟع‪ 3‬پر بﻨس＀ د ﻟﻮى احﻤد شاه بابا‬ ‫د ژوﻧد‪ ،‬شخصﻴت‪ ،‬کارﻧاﻣﻮ او شعروﻧﻮ پﻪ اړه دوه ﻣخﻴزه ﻟﻴکﻨﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ‬ ‫ساعت ک‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ‬ ‫اوسﻨ‪( 9‬معاصره) دوره‬

‫پﻪ ﻟسﻢ او ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻣﻮ د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ دوه ﻣﻬﻤ‪ 3‬دورې ﻟﻮستﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دوره او پﻪ ﻳﻮوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻣﻮ د پ‪+‬تﻮ ادب‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دوره ﻟﻮست‪ 3‬ده‪ .‬دغﻪ ﻟﻮست د پ‪+‬تﻮ ادب د اوسﻨ‪( 9‬ﻣعاصرې) دورې پﻪ اړه دى‪.‬‬ ‫دغﻪ بحث د ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ بحث دى او د ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬د ﻳﻮې ژب‪ 3‬او ﻳﻮ وﻟس‬ ‫ادبﻲ _ ﻫﻨري آثار د خپﻞ وخت د تارﻳخﻲ _ !ﻮﻟﻨﻴزو حاﻻتﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره او د ﻳﻮ‬ ‫وﻟس د عﻤﻮﻣﻲ تارﻳخ د پ‪+5‬ﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬باﻳد ﻣطاﻟعﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ '‪75‬ﻧﻪ ک‪ 3‬د ادب پﻮﻫﻨ‪3‬‬ ‫د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪' 3‬اﻧگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ (ادبﻲ تارﻳخ) ﻣطرح ک‪85‬ي او ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ ادبﻲ تارﻳخ‬ ‫ک‪ 3‬د ﻳﻮ وﻟس ادبﻲ آثار پﻪ ﻫر اړخﻴزه تﻮگﻪ د خپﻞ تارﻳخﻲ تسﻠسﻞ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره‬ ‫ارزول ک‪85‬ي او ﻫﻨري _ ادبﻲ ارز*تﻮﻧﻪ ﻳ‪75' 3‬ل ک‪85‬ي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د اوسﻨ‪ 9‬دورې‬ ‫پﻪ اړه پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻣﻮ ﻫﻢ دې !کﻮ تﻪ باﻳد پام وي‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادب اوسﻨ‪ 9‬ﻳا ﻣعاصره دوره د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ دوره ده‪ .‬ﻣخک‪3‬‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ 3‬پﻪ دې اړه خبرې وک‪7‬و چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب اوسﻨ‪ 9‬ﻳا ﻣعاصره دوره ﻟﻪ کﻮم ﻣﻬال‬ ‫'خﻪ پﻴﻠ‪85‬ي‪ ،‬غﻮره بﻪ وي‪ ،‬دې !کﻲ تﻪ تﻢ شﻮ چ‪ 3‬د دغﻪ ﻧﻮي بﻬﻴر د پﻴﻠ‪5‬دو پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ خاصﻮ‬ ‫ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ او عﻮاﻣﻠﻮ ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬و‪ .‬دا ﻫغﻪ !کﻲ دي چ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ بﻪ دا ﻫﻢ را'رگﻨده ک‪7‬ي‬ ‫چ‪' 3‬ﻨگﻪ د پ‪+‬تﻮ ادب دغﻪ ﻣعاصره دوره پﻴﻞ شﻮه او دا کﻮم ﻣﻬال و؟‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان او !ﻮﻟﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د وخت او زﻣان د ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬پرﻣختگﻮﻧﻮ او ﻧﻮو‬ ‫پ‪+5‬ﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ ،3‬داس‪ 3‬حاﻻت راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل چ‪ 3‬ادب تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻳﻮ ﻧﻮى ﻟﻮرى ورک‪' ،7‬رﻧگﻪ‬ ‫چ‪ 3‬د زﻣان دغﻮ حاﻻتﻮ د ژوﻧد پر ﻫر اړخ خپﻞ اغ‪5‬ز وک‪ ،7‬ادبﻴات ترې ﻫﻢ پﻪ پﻮره تﻮگﻪ‬ ‫اغ‪5‬زﻣﻦ شﻮي دي‪ .‬دغﻪ ﻧﻮي بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ کﻮم کﻮم وو‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ د تﻤدن د ﻧﻮو پرﻣختﻴاﻳﻲ ب‪5‬ﻠگﻮ را'رگﻨد‪4‬دل‪ ،‬پر دغﻪ بﻬﻴر‬ ‫خپﻞ اغ‪5‬ز وک‪ .7‬دغﻪ ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ پر ﻫﻨدوستان او بﻴا پر اﻓغاﻧستان د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ *ک‪5‬ﻼک سره د ﻧﻮو ﻧ‪+‬ﻮ ﻧ‪+‬اﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ را'رگﻨدې شﻮې‪ .‬دغﻮ استعﻤاري (*ک‪5‬ﻼکﻲ)‬ ‫ﻣﻮخﻮ‪ ،‬د ﻧﻮرو اړخﻮﻧﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د ﻟﻮﻳدﻳ‪ 3%‬ﻧ‪7‬ۍ د تﻤدن ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬ﻫﻢ ﻳا ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ‬ ‫سره ﻳﻮ‪$‬اى او ﻳا ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ ﻳﻮ 'ﻪ ﻣخک‪ 3‬راواستﻮﻟ‪ .3‬دغﻪ اغ‪5‬ز پر ختﻴ‪%‬ﻮ 'ﻨ‪6‬و سرب‪5‬ره‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪%‬ﻮ خﻮاوو او د ﻫغﻪ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ﻫﻢ د اغ‪5‬ز ﻟﻪ ﻧﻮرو ب‪2‬ﻮ سره را'رگﻨد شﻮ‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻣعﻨا چ‪ 3‬د ﻧﻮي ژوﻧد او ﻧﻮي تﻤدن ﻧﻮې ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬او 'رکﻮﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو خﻮاوو ﻫﻢ‬ ‫رارس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر دوست ﻣحﻤد خان او بﻴا د اﻣﻴر ش‪5‬ر عﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوران ک‪ 3‬د ﻧﻮي تﻤدن‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ صﻨعتﻲ ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬اﻓغاﻧستان تﻪ ﻫﻢ راغﻠ‪ .3‬د وسﻠﻮ ﻓابرﻳکﻪ جﻮړه شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٨٢‬ﻫـ‪.‬‬ ‫ق‪١٨٧٠( .‬م‪ ).‬کال ک‪ 3‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻣطبعﻪ ﻓعاﻟﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ راوروستﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫(د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان‪ ،‬اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان او غازي اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ وختﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ )3‬ﻣطبعﻮ ﻻزم پرﻣختگ وک‪ .7‬ﻧﻮرې ﻓابرﻳک‪ 3‬ﻫﻢ جﻮړې شﻮې‪ ،‬سﻴﻨﻤا او راډﻳﻮ ﻓعاﻟ‪3‬‬ ‫شﻮې او د تﻤدن ﻧﻮر ﻧﻮي ﻣظاﻫر (ﻧﻤﻮﻧ‪ )3‬د رارس‪5‬دو پﻪ حال ک‪ 3‬وو‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫استاد حبﻴبﻲ پﻪ دې اړه ﻟﻴکﻲ‪ :‬پﻪ دې دوره ک‪ 3‬د اروپا د ﻣدﻧﻴت صﻨعتﻲ دوره پﻴﻞ شﻮې‬ ‫وه او پر ﻫﻨدوستان باﻧدې د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ استعﻤار بشپ‪ 7‬شﻮى و‪ ،‬ﻫﻨدوستان تﻪ د ﻧﻮي ﻣدﻧﻴت‬ ‫او صﻨعت اغ‪5‬زې رارس‪5‬دﻟ‪ 3‬وې‪ .‬چاپخاﻧ‪ 3‬او د کتابﻮﻧﻮ د خپروﻟﻮ وسﻴﻠ‪ 3‬ﻫﻢ ډ‪4‬رې شﻮې‬ ‫وې‪ .‬اﻧگر‪4‬زان ﻟﻪ دغﻮ 'ﻴزوﻧﻮ سره د اباسﻴﻦ غاړو تﻪ ﻫﻢ راورس‪5‬دل‪ .‬دوى د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ﻳﻮ ستر‬ ‫ﻓرﻫﻨگﻲ ﻣرکز ﻳعﻨ‪ 3‬پ‪+5‬ﻮر وﻧﻴﻮ او پﻪ ‪١٨٣٩‬م‪ .‬کال ﻳ‪ 3‬پر اﻓغاﻧستان ﻫﻢ ﻳرغﻞ وک‪.7‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ جرﻳده د ((شﻤس اﻟﻨﻬار)) پﻪ ﻧﻮم پﻪ ‪١٢٩٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪.‬‬ ‫(‪١٨٧٤‬م‪ ).‬ک‪ 3‬خپره شﻮه‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ چاپ او خپاره شﻮل‪ ،‬پﻪ‬ ‫پ‪+5‬ﻮر او ﻻﻫﻮر ک‪ 3‬بﻴا د پ‪+‬تﻮ کتابﻮﻧﻮ د چاپﻮﻟﻮ بﻬﻴر ﻻ گ‪7‬ﻧدى شﻮ‪ .‬د ﻧﻮي تﻤدن‪ ،‬د کتاب د‬ ‫چاپ او د ﻣجﻠﻮ او جرﻳدو د چاپ دغ‪ 3‬چ"کتﻴا پر ادبﻴاتﻮ او د ادبﻴاتﻮ پر بدﻟﻮن او وده خپﻠﻪ‬ ‫اغ‪5‬زه ﻟرﻟﻪ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى د ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟرؤف کﻨدﻫاري پﻪ ﻣشرۍ د‬ ‫((سراج اﻻخبار اﻓغاﻧستان)) پﻪ ﻧﻮم جرﻳده خپره شﻮه چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮې گ‪ 32‬وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د خپر‪4‬دو‬ ‫ﻟ‪7‬ۍ بﻨده شﻮه‪ .‬ورپس‪ 3‬د اﻓغاﻧستان د ژورﻧاﻟﻴزم د پﻼر‪ ،‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او ﻣبارز ﻣحﻤﻮد‬ ‫طرزي پﻪ ﻣشرۍ د ((سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ)) د جرﻳدې خپروﻧ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب پر وده او بدﻟﻮن‬ ‫ﻟﻮى اغ‪5‬ز درﻟﻮد‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د ﻧﻮو او عصري زده ک‪7‬و پﻴﻞ‪ ،‬د ﻧﻮي ادبﻲ ﻳﻮن ﻟپاره ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫پﻴﻼﻣﻪ وه‪ .‬پﻪ ‪١٩٠٣‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ کابﻞ ک‪(( 3‬حبﻴبﻴﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻰ)) جﻮړ شﻮ او د ﻧﻮو عصري‬ ‫ﻣکتبﻮﻧﻮ جﻮړ‪4‬دل !ﻮﻟﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ وغ‪5%‬دل‪ .‬دې کار ﻫﻢ د پرﻣختگ ﻧﻮې ﻻرې چارې‬ ‫برابرې ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻣشروطﻴت غﻮر‪$‬ﻨگ پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻧﻮي سﻴاسﻲ‪ ،‬کﻠتﻮري او ادبﻲ بدﻟﻮن‬ ‫ﻧﻮى زﻳرى ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻻره‪ .‬دغﻪ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻟﻪ ‪١٩٠٥‬م‪ .‬کال 'خﻪ راپﻴﻠ‪85‬ي‪ .‬دغﻪ حرکت‬ ‫پﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬د داخﻠﻲ استبداد او د زورواک‪ 9‬د ختﻤﻮﻟﻮ او د پرﻧگﻲ ﻟﻪ *ک‪5‬ﻼک 'خﻪ د‬ ‫وطﻦ د خﻼصﻮن پﻪ بﻨﻴادوﻧﻮ جﻮړ شﻮى و‪ .‬پﻪ دغﻪ غﻮر‪$‬ﻨگ ک‪ 3‬شاﻣﻞ زﻳاتره ﻣبارزان‬

‫‪79‬‬

‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻓرﻫﻨگﻲ کسان وو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻮﻟﻮي ﻣحﻤد سرور واصف کﻨدﻫارى‪ ،‬کاکا‬ ‫عبداﻟعزﻳز اﻟکﻮزى‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟرب‪ ،‬غﻼم ﻣحﻲ اﻟدﻳﻦ اﻓغان‪ ،‬ﻣحﻤد‬ ‫اﻧﻮر بسﻤﻞ‪ ،‬کاکا سﻴد احﻤد ﻟﻮدﻳﻦ‪ ،‬ﻣحﻤﻮد طرزى‪ ،‬عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ‪ ،‬عبداﻟﻬادي داوی‬ ‫پر‪4‬شان او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫دغﻪ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻫﻢ زﻣﻮږ پر اوسﻨﻴﻮ ادبﻴاتﻮ خپﻞ اغ‪5‬ز خپﻮر ک‪ 7‬او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا ﻟﻪ بﻬرﻧﻲ‬ ‫*ک‪5‬ﻼک 'خﻪ د خﻼصﻮن د وﻟﻮﻟﻮ پﻪ راپاروﻟﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬زﻳاتﻪ وﻧ‪6‬ه واخﻴستﻠﻪ‪ .‬پ‪+‬تﻮ ادبﻴات‪،‬‬ ‫د دغﻮ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو !کﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻳﻮه ﻧﻮي دوران تﻪ داخﻠ‪85‬ي او دا د پ‪+‬تﻮ ادب‬ ‫اوسﻨ‪ 9‬ﻳا ﻣعاصره دوره ده‪ .‬دا چ‪ 3‬دغﻪ دوره پﻪ دﻗﻴﻖ ډول ﻟﻪ کﻮم ﻣﻬال 'خﻪ پﻴﻠ‪85‬ي‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ د‬ ‫اوسﻨﻴﻮ ادبﻴاتﻮ د '‪75‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ورک‪7‬ل شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ اﻓغان '‪75‬وﻧکﻰ‬ ‫ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ د دغﻮ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻧظروﻧﻮ ﻟﻪ راوړﻟﻮ وروستﻪ دې پاﻳﻠ‪ 3‬تﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر ادب پﻪ ﻟره پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د ‪١٩١٠‬م‪ .‬کال شاوخﻮا د (اﻓغان) جرﻳدې پﻪ‬ ‫خپر‪4‬دﻟﻮ سره پﻴﻠ‪85‬ي‪ .‬پﻪ دغﻪ جرﻳده ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ادب ﻧﻮي ډوﻟﻮﻧﻪ او ژاﻧروﻧﻪ دود شﻮل او‬ ‫راحت زاخﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻓضﻞ ﻣحﻤﻮد ﻣخﻔﻲ‪ ،‬عبداﻻکبر او ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د ﻣعاصر ادب‬ ‫زړي وکرل‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د سراج اﻻخبار د دوﻳﻢ ‪$‬ﻞ (‪١٩١١‬م‪ ).‬پﻪ خپر‪4‬دو سره د پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر‬ ‫ادب بﻨس＀ ک‪+5‬ﻮدل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ رابر‪4‬دﻟﻮ سره پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻣعاصر ادب د پﻴﻠ‪5‬دو‬ ‫ﻟپاره عﻴﻨﻲ او ذﻫﻨﻲ شراﻳط برابر شﻮي وو‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ 3‬ﻣعاصر ادب د ﻳﻮ ﻣتعﻬد او‬ ‫رساﻟتﻤﻦ ادب پﻪ تﻮگﻪ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پﻪ خدﻣت ک‪ 3‬پﻪ کار واچﻮل شﻮ‪ .‬ادبﻴات د ﻳﻮ ﻣعﻨﻮي ﻣشال پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ د ذﻫﻨﻮﻧﻮ د رو*اﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره استخدام شﻮ‪ .‬د دغﻪ وخت ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧاﻣتﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫د ادبﻲ تخﻠﻴﻘاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې د ‪$‬اﻧ‪%‬اﻧ‪ ،9‬استعﻤار‪ ،‬خاﻧخاﻧ‪ 9‬او استبداد پر ضد چ"کﻪ ﻣبارزه‬ ‫کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب د اوسﻨ‪ 9‬دورې ﻳﻮه اساسﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ داده چ‪ 3‬پﻪ دغﻮ شعري او ﻧثري آثارو‬

‫‪80‬‬

‫ک‪ 3‬د ﻣﻮضﻮع او ﻓکر ﻟﻪ پﻠﻮه ﻧﻮې ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ 3‬ور داخﻠ‪ 3‬شﻮې‪ .‬د وخت عﻤده ارﻣاﻧﻮﻧﻪ او‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ 3‬د ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ او شعروﻧﻮ ﻣحتﻮا شﻮه‪ .‬د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د چﻮکاټ او ﻓﻮرم ﻟﻪ پﻠﻮه ﻫﻢ‬ ‫ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪ .‬ادبﻲ او ﻫﻨري ﻧثر تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ واو*تﻪ‪ ،‬ﻧﻮي ادبﻲ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ او ﻧﻨداره او ﻧﻮر وﻟﻴکﻞ شﻮل‪ .‬د پخﻮاﻧﻴﻮ چﻮکا!ﻮﻧﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د‬ ‫شعر ﻧﻮي چﻮکا!ﻮﻧﻪ ﻫﻢ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل او ازاد شعروﻧﻪ ﻫﻢ دود شﻮل‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب د ﻣعاصرې دورې پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬د دغﻮ کساﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د‬ ‫ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد کﻨدﻫارى‪ ،‬غﻼم ﻣحﻲ اﻟدﻳﻦ اﻓغان‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع کﻨدﻫارى‪،‬‬ ‫عبداﻟعﻠﻲ ﻣستغﻨﻲ‪ ،‬عبداﻟﻬادي داوی‪ ،‬اﻣﻴﻦ اهلل زﻣرﻳاﻟﻰ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫ک‪ 3‬د ﻟﻮﻣ‪7‬ي دوران ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ 9‬ادبﻲ '‪5‬رې دا دي‪ :‬ﻓضﻞ ﻣحﻤﻮد ﻣخﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻨشﻲ‬ ‫احﻤد جان‪ ،‬ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ‪ ،‬راحت زاخﻴﻠﻰ‪ ،‬عبداﻻکبر اکبر‪ ،‬عبداﻟﻤاﻟک ﻓدا‪،‬‬ ‫ﻣاس"ر عبداﻟکرﻳﻢ او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر '‪75‬وﻧکﻮ د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب دوره ﻫﻢ پﻪ 'ﻮ پ‪7‬اووﻧﻮ و‪4‬شﻠ‪ 3‬ده او دغﻪ‬ ‫راز پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ودې او پرﻣختگ پر ‪$‬اﻧگ‪7‬و شراﻳطﻮ او اﻣکاﻧاتﻮ بحثﻮﻧﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ 'خﻪ چ‪ 3‬رات‪5‬ر شﻮ زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او‬ ‫شاعراﻧﻮ پﻪ راوروستﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬او ادب تﻪ د خپﻠﻮ تﻠپات‪ 3‬آثارو پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ سره‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﻫ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬دوى د ﻧﻮي دوران او عصر ﻟﻪ غﻮ*تﻨﻮ سره سﻢ او د خپﻞ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد‪ ،‬خپﻠﻮ خﻠکﻮ او خپﻠ‪ 3‬ژب‪ 3‬د اړتﻴاوو پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره ﻧﻮي او پﻪ زړه پﻮرې آثار‬ ‫اﻳجاد ک‪7‬ل‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د دغﻮ کساﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ خاص ډول د ﻳادوﻟﻮ وړ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ‪،‬‬ ‫عبداﻟشکﻮر رشاد‪ ،‬ﻣحﻤد رﻓﻴﻖ ﻗاﻧع‪ ،‬برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ‪ ،‬عبداﻟرحﻤﻦ پژواک‪ ،‬غﻼم‬ ‫جﻴﻼﻧﻲ جﻼﻟﻲ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ ،‬سﻴﻼب ساپﻰ‪ ،‬ﻣحﻤد جان ﻓﻨا‪ ،‬سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ‬

‫‪81‬‬

‫ﻣجروح‪ ،‬سﻴد حسﻦ حسﻦ‪ ،‬بﻬاؤاﻟدﻳﻦ ﻣجروح‪ ،‬حبﻴب اهلل ت‪8‬ى‪ ،‬ﻣستﻮره شال‪ ،‬ابراﻫﻴﻢ‬ ‫عطاﻳﻲ‪ ،‬دوست شﻴﻨﻮارى او ډ‪4‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫دغﻪ راز پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬ﻫﻢ د دې دورې ﻣﻬﻤ‪5' 3‬رې د ﻳادوﻟﻮ وړ دي ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کاکاجﻲ صﻨﻮبر حسﻴﻦ ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬سﻴد رسﻮل رسا‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮارى‪ ،‬عبداﻟغﻨﻲ خان‪،‬‬ ‫صاحبزاده ﻣحﻤد ادرﻳس‪ ،‬عبداﻟخاﻟﻖ خﻠﻴﻖ‪ ،‬ﻧصر اهلل خان ﻧصر‪ ،‬ﻣحﻤد اسﻠﻢ خ"ک‪،‬‬ ‫رشﻴد عﻠﻲ دﻫﻘان او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د ﻣعاصر پ‪+‬تﻮ شعر د پﻴﻼﻣ‪ 3‬د ﻳﻮې ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ((سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ)) 'خﻪ‬ ‫د ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک ﻳﻮ شعر را اخﻠﻮ او د دغ‪ 3‬دورې د پﻴﻼﻣ‪ 3‬د ﻳﻮې ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻮ‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬دا د عبداﻟﻬادي داوي پر‪4‬شان د دري شعر پ‪+‬تﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ژباړه‬ ‫ده‪ ،‬خﻮ ډ‪4‬ره پﻪ زړه پﻮرې ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د ژباړې رﻧگ پک‪ 3‬ﻧﻪ *کاري او د وخت ﻳﻮه ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫ﻣﻮضﻮع پک‪$ 3‬اى شﻮې ده‪ ،‬دا ﻻ ﻫغﻪ وخت دى چ‪ 3‬اﻓغاﻧستان بشپ‪7‬ه سﻴاسﻲ خپﻠﻮاکﻲ ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او دغﻪ شعر پﻪ ﻫﻤدغﻪ دوران ک‪ 3‬د سراج اﻻخبار پﻪ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬خپﻮر شﻮى دى‬ ‫ﻳــﻮ ســحر زﻣــا تــر غــﻮږ شــﻮ ﻟــﻪ بﻠبﻠــﻪ‬ ‫پــﻪ ﻗﻔــس کــ‪ 3‬ﻳــ‪ 3‬ژړل دا ﻳــ‪ 3‬وﻳﻠــﻪ‬ ‫چــ‪ 3‬بﻨــدي شــﻮم د صﻴــاد ﻟﻪ ســختﻪ دﻟﻪ‬ ‫وﻟــ‪ 3‬ﻧﻪ پﻮ*ــتﻲ 'ﻮک حال زﻣا ﻳــﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫وﻟـــ‪ 3‬ﻧشتﻪ بــ‪ 3‬ﻓــغــاﻧــﻪ کـــارو بـــار زﻣــا‬ ‫وﻟــ‪ 3‬حبس ابـــدي راغـــﻰ پــﻪ وار زﻣا‬ ‫ﻧــﻪ ﻣحــرم چــ‪ 3‬د زړه حال ورتــﻪ بﻴان کﻢ‬ ‫ﻧــﻪ ﻣــ‪ 3‬وس چــ‪ 3‬خبــرداره بﻠبــﻼن کﻢ‬ ‫ﻧــﻪ ﻣﻠگري چــ‪ 3‬چﻤﻦ تــﻪ ﻳــ‪ 3‬روان کﻢ‬ ‫بﻴــا بﻴــان ورتــﻪ د گﻞ او د رﻳحــان کــﻢ‬ ‫خپﻞ ډک زړه د ارﻣاﻧﻮ ورتــﻪ خاﻟﻲ کﻢ‬ ‫!ﻮل ﻣرغان د چﻤﻨﻮ پﻪ ‪$‬ان حاﻟﻲ کﻢ‬ ‫چاتــﻪ وژاړم‪ ،‬پــر چــا باﻧــدې ﻓرﻳــاد کــﻢ‬ ‫چاتﻪ خاورې پر خپﻞ ســر باﻧدې باد باد کﻢ‬ ‫چاتــﻪ وگــﻮرم پﻪ 'ﻪ شــﻲ زړگﻰ *ــاد کﻢ‬ ‫د صﻴــاد ﻟﻪ ﻻســﻪ چاتــﻪ عــرض و داد کﻢ‬

‫‪82‬‬

‫'ﻪ راوشــﻮ چ‪ 3‬د تﻮر ﻗﻔس بﻨدي شﻮم‬ ‫ﻧﻪ خﻼص‪85‬م پﻪ دا بﻨد ک‪ 3‬ابــدي شﻮم‬ ‫وﻟــ‪ 3‬زه ﻟــﻪ خپــﻞ وطﻨــﻪ راجــدا شــﻮم‬ ‫وﻟــ‪ 3‬زه ﻟــﻪ خپﻠــﻪ ســ‪5‬ﻠﻪ راجــﻼ شــﻮم‬ ‫کــﻮر و کﻠﻰ ﻣ‪ 3‬شــﻮ پات‪ 3‬خﻮار تﻨﻬا شــﻮم‬ ‫وﻟــ‪ 3‬زه پــﻪ وﻳــر اختــﻪ پــﻪ واوﻳــﻼ شــﻮم‬ ‫کﻮم ظاﻟﻢ ک‪7‬ﻣﻪ بﻨدي خداى دې بﻨدي کﻲ‬ ‫خداى دې ﻣا غﻮﻧدې اختﻪ پﻪ جداﻳﻲ کﻲ‬ ‫پــﻪ ﻫــﻮس د آزادۍ بــﻪ ﻧاز‪4‬دﻣــﻪ‬ ‫اوس بــﻪ زه ﻟکــﻪ ﻫــا ﻧــﻮر پــﻪ ﻫــﻮا تﻠﻤــﻪ‬ ‫ورځ پــﻪ ورځ بــﻪ غﻮړ‪4‬دﻣــﻪ ﻟﻮب‪5‬دﻣــﻪ‬ ‫پــر غﻮﻧچــﻮ بــﻪ د گﻼﻧــﻮ ﻣﻮســ‪5‬دﻣﻪ‬ ‫چا بﻨدي ک‪7‬م خداﻳﻪ ت‪ 3‬پﻪ ‪$‬ان اختﻪ ک‪3‬‬ ‫پﻪ ﻗﻔس ﻳ‪ 3‬د زﻧــدان جگر سﻮختﻪ ک‪3‬‬ ‫اﻟﻮتــﻢ بــﻪ پــﻪ صحــرا او پــﻪ باغــﻮ کــ‪3‬‬ ‫اوس بــﻪ گر‪5$‬ــدم آزاد پــﻪ چﻤﻨــﻮ کــ‪3‬‬ ‫وﻟــ‪ 3‬اوس ﻳــﻢ پــﻪ غﻤﻮ پــﻪ اﻧد‪+4‬ــﻨﻮ ک‪3‬‬ ‫ﻣست بﻪ گر‪5$‬دم خﻮشحال پﻪ شگﻮﻓﻮ ک‪3‬‬ ‫چــ‪ 3‬بــﻨــدي دې د ﻗﻔس کــ‪7‬ﻣــﻪ صﻴاده‬ ‫خداى دې ﻣا غﻮﻧدې بﻨدي کﻪ اې آزاده‬ ‫د ﻗﻔــس ﻟــﻪ ﻻســﻪ و پــﻪ غﻠبﻠــ‪3‬‬ ‫اﻟغــرض چــ‪ 3‬ده وﻫﻠــ‪ 3‬دا ﻧــارې‬ ‫چــ‪ 3‬پــر وﻧ‪+‬ــت دا ﻳــ‪ 3‬وواتﻪ ﻟــﻪ خﻮﻟ‪3‬‬ ‫چــ‪ 3‬ﻧــاگاه د چﻤــﻦ بــاد راغﻰ ﻟﻪ ک‪+‬ــ‪3‬‬ ‫ﻣــگــر دا بـــاد د چــﻤــﻦ د خـــﻮا راغﻠﻰ‬ ‫داس‪3‬زﻣــاده‪:‬صبر و آرام ﻳ‪ 3‬را'خﻪ وړى‬ ‫د شعر وروست‪ 9‬برخﻪچ‪3‬‬ ‫و گﻠشــﻦ تــﻪ ﻳــ‪ 3‬کتــﻞ بﻴــا ﻳــ‪ 3‬ژړﻟــﻪ‬ ‫پــﻪ حســرت او پــﻪ اﻓســﻮس ﻳــ‪ 3‬دا وﻳﻠﻪ‬ ‫ﻻر ﻳــ‪ 3‬ﻧــﻪ وه وزروﻧــﻪ ﻳــ‪ 3‬کرپﻮﻟــﻪ‬ ‫د ﻗﻔــس و دروازې تــﻪ ﻳــ‪$ 3‬غســتﻠﻪ‬ ‫پــﻪ ﻫــﻮا شــﻮ ســر ﻳــ‪ 3‬وﻧــ‪+‬ــت ﻟــﻪ ﻗﻔسﻪ‬ ‫وﻳﻨ‪ 3‬تﻮى شﻮې سﻮړ پﻮړ وﻟﻮ‪4‬د ﻟﻪ ﻫﻮسﻪ‬

‫‪83‬‬

‫‪$‬ان باﻳﻠﻠﻰ‪ ،‬زړه زخﻤﻲ‪ ،‬حال ﻳ‪ 3‬خراب و‬ ‫ســر تــر پاﻳﻪ پــﻪ ســرو وﻳﻨﻮ کــ‪ 3‬غرﻗاب و‬ ‫چ‪ 3‬پر ﻫﻮښ بﻪ شــﻮ گﻮﻳان بﻪ پﻪ دا باب و‪:‬‬ ‫ﻳا ب‪ 3‬ﻫﻮ*ــﻪ‪ ،‬ﻳا پر ﻫــﻮښ‪ ،‬پﻪ اضطراب و‬ ‫ســـر ﻣـــ‪ 3‬بــاﻳــﻠــﻮ پـــﻪ ﻫــــﻮا د آزادۍ‬ ‫شــکــر شــکــر شــــﻮم ﻓــــدا د آزادۍ‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ د شعر او ﻧظﻢ د برخ‪ 3‬پﻪ ﻣطاﻟعﻪ ک‪ 3‬دغﻪ شعر‬ ‫خاص ارز*ت ﻟري‪ .‬استاد روﻫﻲ پﻪ دې اړه واﻳﻲ‪( :‬پﻪ ﻗﻔس ک‪ 3‬بﻠبﻞ) پﻪ سﻤبﻮﻟﻴکﻪ او رﻣزي‬ ‫ژبﻪ د خپﻠﻮاک‪ 9‬غﻮ*تﻨ‪ 3‬جذبات 'رگﻨدوي او خﻠک ﻓداکارۍ تﻪ رابﻮﻟﻲ‪ .‬د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ‬ ‫پﻪ وﻳﻨا‪ ،‬دا شعر دوﻣره ﻣﻘبﻮل و چ‪ 3‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬حتا د *‪%‬ﻮ خﻮﻟ‪ 3‬تﻪ ﻫﻢ وﻟﻮ‪4‬ده‪ ،‬خﻮﻟﻪ‬ ‫پﻪ خﻮﻟﻪ اور‪4‬دل ک‪5‬ده او د وطﻦ ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬ژړل‪.‬‬ ‫((پﻪ ﻗﻔس ک‪ 3‬بﻠبﻞ)) د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب ﻳﻮه غﻮره ب‪5‬ﻠگﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﻠﻲ‬ ‫ارﻣان پﻪ *کﻠﻲ عاطﻔﻲ رﻧگ ک‪ 3‬ﻣﻨعکس شﻮى دى‪ .‬پﻪ دغﻪ شعر ک‪ 3‬زاﻳد اﻟﻔاظ ﻧشتﻪ‪ ،‬د‬ ‫اصطﻼحاتﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه غﻨﻲ او ژبﻪ ﻳ‪ 3‬طبﻴعﻲ او ﻟﻪ ﻣحاورې سره سﻤﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي شعر ک‪3‬‬ ‫د تصﻮﻳر بشپ‪7‬تﻴا‪ ،‬ﻣﻨطﻘﻲ اﻧسجام او *ﻪ پاى‪ ،‬د رﻣز پﻪ ژبﻪ د اسارت او ﻣرﻳﻲ تﻮب پر ضد‬ ‫اعتراض او د طبﻴعت د *کﻼ اﻧ‪%‬ﻮر پر دغﻪ شعر د جاوداﻧﻪ گ‪ 9‬ﻣﻬر ﻟگﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬او ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬دورې وروستﻪ اوسﻨ‪ 9‬ﻳا ﻣعاصره دوره د خاص‪3‬‬ ‫پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ ده‪ .‬دغﻪ دوره د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ ﻟﻪ پﻴﻼﻣ‪ 3‬سره پﻴﻠ‪85‬ي‪ .‬د وخت او زﻣان ﻧﻮې اغ‪5‬زې‪،‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ د ﻧﻮي تﻤدن اغ‪5‬ز‪ ،‬پر اﻓغاﻧستان د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ ﻳرغﻞ او د دې ﻳرغﻞ پر وړاﻧدې د خﻠکﻮ‬ ‫پا'ﻮن‪ ،‬د ﻣطبﻮعاتﻮ پﻪ ډگر ک‪ 3‬ﻧﻮي پرﻣختگﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ عﻮاﻣﻞ د دې سبب شﻮل چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻲ‪ .‬دغﻪ بدﻟﻮن ﻫﻢ د ادبﻴاتﻮ ﻣﻮضﻮع او ﻣحتﻮا تﻪ ﻧﻮى رﻧگ‬ ‫ورک‪ 7‬او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬ﻧﻮي ادبﻲ ډوﻟﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ل او د چﻮکاټ ﻳا ﻓﻮرم ﻟﻪ پﻠﻮه ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫وﻣﻮﻧدل‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ دوره د پ‪+‬تﻮ پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ 3‬د ﻳﻮ ﻧﻮي بدﻟﻮن پﻴﻼﻣﻪ ده‪ .‬پﻪ‬ ‫دې دوره ک‪ 3‬گ‪ 0‬او ﻣﻬﻢ آثار وﻟﻴکﻞ شﻮل او د ادبﻴاتﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬ﻧﻮي پرﻣختگﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ تارﻳخ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر تﻠپات‪ 3‬ادبﻲ '‪5‬رې پﻪ خپﻠﻮ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬ثبت ک‪7‬ې دي‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫ﻣحﻤﻮد طرزي‪ :‬د اﻓغاﻧستان پﻴاوړى ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ژورﻧاﻟﻴست او سﻴاسﻲ ﻣبارز و‪ .‬د غﻼم ﻣحﻤد‬ ‫طرزي زوى دى‪ .‬پﻪ زﻟﻤﻴتﻮب ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ اﻓغاﻧستان 'خﻪ د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان پﻪ وخت ک‪3‬‬ ‫تبعﻴد شﻮه‪ .‬ﻫﻨدوستان او ترکﻴ‪ 3‬تﻪ ﻻړل‪ .‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ وخت ک‪ 3‬ب‪5‬رتﻪ اﻓغاﻧستان تﻪ راستﻮن‬ ‫شﻮ‪ .‬د سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ جرﻳده تاسﻴس ک‪7‬ه چ‪ 3‬ﻫﻢ د اﻓغاﻧستان د ژورﻧاﻟﻴزم پﻪ‬ ‫تارﻳخ ک‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ى ‪$‬اى ﻟري او ﻫﻢ د ﻧﻮي او ﻣعاصر ادب پﻪ پرﻣختگ ک‪ .3‬د غازي اﻣان اهلل خان خسر‪،‬‬ ‫د ﻣشروطﻴت د غﻮر‪$‬ﻨگ ﻳﻮه ﻣخک‪+‬ﻪ '‪5‬ره او د ﻫغﻪ د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوره ک‪ 3‬د ﻳﻮ وخت ﻟپاره د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫چارو وزﻳر و‪ .‬د غازي اﻣان اهلل خان پر ضد د داخﻠﻲ اړو دوړ پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻟﻪ اﻓغاﻧستان 'خﻪ وتﻠﻮ تﻪ اړ‬ ‫شﻮ‪ .‬ترکﻴ‪ 3‬تﻪ ﻻړ او ﻫﻤاغﻠتﻪ وﻓات شﻮ‪ .‬د ډ‪4‬رو آثارو ﻟﻴکﻮال او ژباړوﻧکﻰ دى‪ .‬د اﻓغاﻧستان د ژورﻧاﻟﻴزم د‬ ‫پﻼر پﻪ ﻧﻮم شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣشروطﻴت غﻮر‪$‬ﻨگ‪ :‬د اﻓغاﻧستان د سﻴاسﻲ ﻣبارزو پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪ 3‬د اﻓغاﻧستان‬ ‫د ﻣشروطﻪ غﻮ*تﻮﻧکﻮ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻣخک) ﻣﻘام ﻟري‪ .‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوران ک‪3‬‬ ‫د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر روڼ اﻧدو پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او ﻣبارزﻳﻨﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري دغﻪ سﻴاسﻲ ﻣﻠﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ تاسﻴس شﻮ‪ .‬د‬ ‫دې غﻮر‪$‬ﻨگ پﻪ اساسﻲ ﻫدﻓﻮﻧﻮ د استبداد او ﻣطﻠﻘﻪ واکﻤﻨ‪ 9‬پر ‪$‬اى د ﻗاﻧﻮن واکﻤﻨﻲ‪ ،‬د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫*ک‪5‬ﻼک 'خﻪ د ﻫ‪5‬ﻮاد ژغﻮرﻧﻪ او د خﻠکﻮ د ژوﻧد سﻮکاﻟﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻢ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ او داس‪ 3‬ﻧﻮر اﻫداف د ﻳادوﻟﻮ‬ ‫وړ دي‪ .‬دغﻪ غﻮر‪$‬ﻨگ د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د واکﻤﻨ‪ 9‬پﻪ دوران ک‪ 3‬سخت و‪$‬پﻞ شﻮ‪ .‬ﻣشران ﻳ‪ 3‬ﻳا‬ ‫اعدام او ﻳا بﻨدﻳان شﻮل‪ .‬د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻫﻤدغﻮ ﻣﻨﻮرﻳﻨﻮ د ﻫ‪5‬ﻮاد د چارو پﻪ سﻤباﻟ‪+‬ت‬ ‫ک‪ 3‬ﻓعاﻟﻪ وﻧ‪6‬ه واخﻴستﻠﻪ‪.‬‬ ‫عﻴﻨﻲ او ذﻫﻨﻲ شراﻳط‪ :‬د اجتﻤاعﻲ او ﻓکري ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د عﻴﻨﻲ او ذﻫﻨﻲ‬ ‫شراﻳطﻮ د برابر‪4‬دﻟﻮ خبره ک‪85‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې 'خﻪ ﻫدف دا دى چ‪ 3‬د ﻳﻮ کار د پﻴﻞ ﻟپاره‪ ،‬د ﻳﻮ حرکت‪ ،‬ﻧﻬضت‬ ‫او پروگرام د پﻴﻞ ﻟپاره د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬شراﻳط او اﻣکاﻧات 'ﻪ دي؟ آﻳا !ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ذﻫﻨﻲ پﻠﻮه دې کار تﻪ چﻤتﻮ ده؟ د‬ ‫دې خﻠکﻮ ﻟﻪ ﻓکر او ﻧظر سره دغﻪ پروگرام برابر دى‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ 3‬ذﻫﻦ ورتﻪ چﻤتﻮ شﻮى دى؟ عﻴﻨﻲ شراﻳط ﻫﻢ‬ ‫ﻫﻤداس‪ 3‬وگ‪2‬ئ‪ .‬آﻳا د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣﻮجﻮد واﻗعﻴتﻮﻧﻪ 'ﻪ دي؟ پﻪ کﻮم اﻗتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ حاﻟت ک‪ 3‬ده‪ .‬د ودې‬ ‫پﻪ کﻮم پ‪7‬او ک‪ 3‬ده؟ عﻴﻨﻲ شراﻳط تر ډ‪4‬ره د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻣادي اړخﻮﻧﻮ پﻪ '‪75‬ﻧﻪ او ذﻫﻨﻲ شراﻳط ﻳ‪ 3‬د ﻓکري او‬ ‫ﻧظري اړخﻮﻧﻮ پﻪ '‪75‬ﻧ‪ 3‬پﻮرې اړه پﻴدا کﻮي‪ ،‬خﻮ دواړه ﻳﻮ پﻪ بﻞ پﻮرې ت‪7‬ﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫کﻢ (ک‪7‬م)‪ :‬پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻴکدود ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟﻬجﻮي اغ‪5‬زې را'رگﻨد‪84‬ي‪ ،‬ﻳا شاعران ‪$‬ﻴﻨ‪3‬‬ ‫کﻠﻤ‪ 3‬ﻫغﻪ ډول ﻟﻴکﻲ‪ ،‬چ‪ 3‬واﻳﻲ ﻳ‪ .3‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻧﻮرې داس‪ 3‬کﻠﻤ‪ :3‬ک‪( 3‬ک‪7‬ې)‪ ،‬دې (دې‬ ‫ﻳ‪ )3‬ت‪( 3‬تﻪ ﻳ‪ )3‬او ﻧﻮرې‪...‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک د شعر ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ دې ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ او‬ ‫پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ دې ﻳ‪ 3‬ادا ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻣعاصر ادب ﻟﻪ کﻮم وخت 'خﻪ پﻴﻠ‪85‬ي؟‬ ‫ﻣحﻤﻮد طرزي پﻪ کﻮم ﻧﻮم شﻬرت ﻟري؟‬ ‫(سراج اﻻخبار اﻓغاﻧستان) او (سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ) 'ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د اﻓغاﻧستان د ﻣشروطﻴت غﻮر‪$‬ﻨگ د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ؟‬ ‫د ﻣشروطﻴت د غﻮر‪$‬ﻨگ سﻴاسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻫدﻓﻮﻧﻪ کﻮم کﻮم وو؟‬ ‫‪ _٣‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ د دورې د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻣخک‪+‬ﻮ او ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ '‪5‬رو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪ .‬ﻫر‬ ‫شاگرد دې ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم ﻳادوي او د !ﻮﻟگﻲ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ پﻪ ﻳﻮ پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬ﻳادداشت کﻮي‪ .‬ک‪5‬داى شﻲ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ تکرار شﻲ او ﻧﻮي ﻧﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪ .‬کﻪ کﻮﻣﻮ شاگرداﻧﻮ تﻪ د ﻫغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد‬ ‫وو‪ ،‬ﻫغﻪ دې ﻫﻢ ﻳادوي او پﻪ پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬دې ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻫر ﻫغﻪ شاگرد چ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او کتابﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪7‬ل‪ ،‬د‬ ‫دې ﻟﻮست د (ﻣﻤتاز شاگرد) پﻪ ﻧﻮم دې وﻧﻮﻣﻮل شﻲ‪ .‬ک‪5‬داى شﻲ شا‪-‬ردان ‪$‬ﻴﻨ‪5' 3‬رې ﻫﻢ ﻳادې ک‪7‬ي چ‪3‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻧﻪ دي راغﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دغﻮ دوو ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د اﻓغاﻧستان د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ د دورې ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪3‬‬ ‫ﻣعاصر ادب او د ﻣعاصر دوران پ‪3+5‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک د ((پﻪ ﻗﻔس ک‪ 3‬بﻠبﻞ)) پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي‬ ‫او ارز*ت دې ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ 'رگﻨد ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫'ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫غﻨﻲ خان _ ﻧﻪ ﻫ‪5‬ر‪4‬دوﻧکﻰ شاعر‬

‫_ د غﻨﻲ خان پﻪ اړه ﻣﻮ 'ﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د غﻨﻲ خان کﻮم شعر ﻣﻮ ﻳاد دى؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ پﻪ ﻣعاصرو شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬غﻨﻲ خان د اوچت ﻧاﻣﻪ '‪+‬تﻦ دى‪ .‬تاسﻮ تر اوسﻪ‬ ‫پﻮرې د ﻣعاصر پ‪+‬تﻮ شعر د ‪$‬ﻴﻨﻮ '‪5‬رو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ 3‬تاسﻮ تﻪ د غﻨﻲ خان د ژوﻧد او د ﻫغﻪ د شعر د ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو پﻪ اړه خبرې کﻮو‪ .‬د ﻫغﻪ‬ ‫د شعروﻧﻮ 'ﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ تاسﻮ تﻪ 'رگﻨده شﻲ چ‪ 3‬زﻣﻮږ دغﻪ وتﻠﻰ شاعر زﻣﻮږ د اوسﻨﻲ ادبﻲ‬ ‫تارﻳخ پﻪ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬د کﻮم درﻳ‪ #‬او ﻣﻘام ﻟروﻧکﻰ دى؟‬

‫‪87‬‬

‫عبداﻟغﻨﻲ خان غﻨﻲ د پ‪+‬تﻨﻮ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻣشر او د پ‪+‬تﻨﻮ او د ﻫﻨد د ﻟﻮﻳ‪ 3‬ﻧﻴﻤ‪ 3‬وچ‪ 3‬د‬ ‫خپﻠﻮاک‪ 9‬د ستر ﻣبارز ﻓخر اﻓغان خان عبداﻟغﻔار خان زوى دى‪ .‬پﻪ ‪١٩١٤‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د ﻫشﻨغر پﻪ اتﻤاﻧزو ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ پﻨ‪%‬ﻪ کﻠﻨ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣﻮر ﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪3‬‬ ‫پ"‪ 3‬ک‪7‬ې او پﻼر ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد اوږده کﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻨدوستان د اﻧگر‪4‬زي حکﻮﻣت پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪3‬‬ ‫ت‪5‬ر ک‪7‬ل‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ ﻧاوړو حاﻻتﻮ سره سره غﻨﻲ خان پﻪ دې وتﻮاﻧ‪5‬ده چ‪ 3‬زده ک‪7‬ې پﻴﻞ او دوام‬ ‫ورتﻪ ورک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬د اتﻤاﻧزو پﻪ آزاد *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬ترسره ک‪7‬ې‪ .‬استاد ب‪5‬ﻨﻮا پﻪ دې اړه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪(( :‬پاچا خان ‪$‬کﻪ خپﻞ زاﻣﻦ دغﻪ د غرﻳباﻧﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ واستﻮل چ‪ 3‬خﻠک وﻧﻪ واﻳﻲ‬ ‫چ‪ 3‬باچا خان د خپﻠﻮ او ﻧﻮرو د زاﻣﻨﻮ ترﻣﻨ‪ #‬تﻮپﻴر کﻮي‪ ،‬خپﻞ زاﻣﻦ ﻣعتبر *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ بﻴاﻳﻲ‬ ‫او د ﻧﻮرو زاﻣﻦ د غرﻳباﻧﻮ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ استﻮي‪)).‬‬ ‫غﻨﻲ خان د ﻧﻮرو زده ک‪7‬و ﻟپاره اﻧگﻠستان او اﻣرﻳک‪ 3‬تﻪ ﻫﻢ ﻻړ‪ ،‬خﻮ 'رﻧگﻪ چ‪ 3‬ﻣبارز پﻼر‬ ‫ﻳ‪ 3‬بﻴا بﻴا د پرﻧگﻴاﻧﻮ زﻧداﻧﻲ ک‪5‬ده‪ ،‬ﻧﻮ زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬ﻧﻴﻤگ‪7‬ې پات‪ 3‬شﻮې او ب‪5‬رتﻪ راستﻮن شﻮ‪' .‬ﻪ‬ ‫ﻣﻮده ﻳ‪ 3‬د پاچا خان پﻪ ﻻر*ﻮوﻧﻪ د !اگﻮر پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮال پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ 3‬ﻫﻢ زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪.‬‬ ‫ﻟﻪ زده ک‪7‬و وروستﻪ ﻳ‪' 3‬ﻪ ﻣﻮده د بﻮرې جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻳﻮه ﻓابرﻳکﻪ ک‪ 3‬د اﻧجﻴﻨر پﻪ تﻮگﻪ کار‬ ‫وک‪ 7‬او بﻴا ﻳ‪ 3‬د خپﻠﻮ ‪$‬ﻤکﻮ سرپرستﻲ کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ سﻴاسﻲ ﻫ(ﻮ سره خﻮ ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد ﻟﻪ پﻴﻠﻪ گ‪ 6‬ﻣزل ک‪7‬ى و‪ ،‬د پاچا خان د سﻴاسﻲ ﻧﻬضت‬ ‫((خداﻳﻲ خدﻣتگار)) د ﻣﻼت‪ 7‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬د ((زﻟﻤﻲ پ‪+‬تﻮن)) پﻪ ﻧﻮم د ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ ﻳﻮ ﻧﻬضت ﻫﻢ جﻮړ‬ ‫ک‪.7‬‬ ‫پﻪ ‪١٩٤٥‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻟﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا 'خﻪ د ﻫﻨدوستان پارﻟﻤان تﻪ اﻧتخاب شﻮ او د پارﻟﻤان‬ ‫د ‪$‬ﻮان غ‪7‬ي پﻪ تﻮگﻪ *ﻪ و‪$‬ﻠ‪5‬د‪ .‬د ﻫﻨدوستان ﻟﻪ آزادۍ او بﻴا و‪4‬شﻠﻮ وروستﻪ غﻨﻲ خان وﻧﻴﻮل‬ ‫شﻮ او شپ‪ 8‬کاﻟﻪ ﻳ‪ 3‬د پاکستان پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ت‪5‬ر ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫عبداﻟغﻨﻲ خان د پ‪+‬تﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر و‪ .‬د خپﻞ ژوﻧد پﻪ اوږدو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د سﻴاسﻲ ﻣبارزې‬ ‫پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬ﻟﻮړه شاعري ﻫﻢ ک‪7‬ې ده‪ .‬د شعروﻧﻮ دغﻪ !ﻮﻟگ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬چاپ شﻮې دي‪:‬‬

‫‪88‬‬

‫‪ _١‬د پﻨجرې چغار‪ :‬د غﻨﻲ خان د شعر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪! 9‬ﻮﻟگﻪ ده‪ .‬د زﻧدان ﻟﻪ ﻓرﻳادوﻧﻮ ﻳ‪ 3‬شعروﻧﻪ‬ ‫جﻮړ ک‪7‬ي دي او پﻪ ‪١٩٥٣‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ د ﻫري پﻮر پﻪ جﻴﻞ ک‪ 3‬بشپ‪7‬ه ک‪7‬ې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ ‪١٩٥٦‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬چاپ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د غﻨﻲ پﻠﻮش‪ :3‬دا ﻣجﻤﻮعﻪ پﻪ ‪ ١٣٣٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫خﻮا چاپ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پاﻧﻮس‪ :‬دغﻪ کتاب پﻪ ‪١٩٧٨‬م‪ .‬کال پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬چاپ شﻮى دى‪(( ،‬د پﻨجرې‬ ‫چغار)) او پﻠﻮش‪ 3‬سرب‪5‬ره پک‪ 3‬ﻧﻮي شعروﻧﻪ ﻫﻢ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د غﻨﻲ کﻠﻴات‪ :‬د غﻨﻲ د شاعرۍ کﻠﻴات پﻪ ‪ ١٣٦٤‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬چاپ‬ ‫او خپاره شﻮي دي‪.‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر پﻪ ‪١٩٩٦‬م کال ک‪ 3‬پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫غﻨﻲ پﻪ ﻣعاصره پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪ 3‬د ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ي درﻳ‪ #‬او خاص سبک شاعر دى‪ .‬د ﻫغﻪ‬ ‫شاعري پﻪ ﻧﻮې پ‪+‬تﻮ شاعرۍ ک‪ 3‬د ﻳﻮ ‪$‬ﻠﻨد ﻣﻘام ﻟروﻧک‪ 3‬ده‪ .‬ﻟکﻪ چ‪ 3‬استاد اﻟﻔت ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((زه د پ‪+‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪' 3‬ﻮ تﻨﻪ د گﻮتﻮ پﻪ شﻤار پ‪5‬ژﻧﻢ چ‪ 3‬ﻫر ﻳﻮ د خپﻞ ادبﻲ‬ ‫سبک او د خپﻠﻮ اﻓکارو او خﻴاﻻتﻮ پﻪ ﻟحاظ ﻣﻤتاز صﻔتﻮﻧﻪ ﻟري او پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻟحاظﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫بﻞ ﻧﻪ او بﻞ ﻟﻪ بﻞ ﻧﻪ *ﻪ دي‪ .‬ﻳﻮ د غزل استاد دى‪ ،‬بﻞ د ﻣﻠﻲ او وطﻨﻲ احساس پﻪ راوﻳ‪+‬ﻮﻟﻮ ک‪3‬‬ ‫د ﻳﻮې برخ‪ 3‬خاوﻧد دى‪ ،‬د چا اجتﻤاعﻲ اﻓکار او خﻴاﻻت ډ‪4‬ر عاﻟﻲ دي او د چا رﻧداﻧﻪ سﻨدرې‬ ‫ډ‪4‬رې *کﻠ‪ 3‬او پﻪ زړه پﻮرې دي‪ .‬د غﻨﻲ خان پﻪ اشعارو ک‪ 3‬چ‪' 3‬ﻪ شﻰ زﻣا ډ‪4‬ر خﻮ*‪85‬ي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ د ﻓکر او خﻴال آزادي او ﻟﻪ تﻘﻠﻴد 'خﻪ سرک‪+‬ﻲ ده‪)).‬‬ ‫د غﻨﻲ خان شاعري د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ ﻟروﻧک‪ 3‬ده چ‪$ 3‬ﻴﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد سره ﻣﻴﻨﻪ او ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ﻳ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ او ﻟﻪ آزادۍ او آبادۍ سره ﻳ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ د‬ ‫پ‪+‬تﻮ شاعرۍ پﻪ بﻬﻴر ک‪ 3‬ﻳﻮه اساسﻲ ﻣﻮضﻮع وه او ده‪ .‬د غﻨﻲ شاعري ﻫﻢ پﻪ دې برخﻪ ک‪3‬‬ ‫د ستاﻳﻨ‪ 3‬وړ ‪$‬اى ﻟري‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د !ﻮل ﻫﻨدوستان او دغﻪ راز د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پر خاوره‬ ‫د پرﻧگﻲ د *ک‪5‬ﻼک پر وړاﻧدې د وطﻨپاﻟﻮ شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ ﻫﻨگاﻣ‪ 3‬زﻣﻮږ د وﻟس د‬ ‫احساساتﻮ او وﻟﻮﻟﻮ پﻪ راوﻳ‪+‬ﻮﻟﻮ ک‪ 3‬خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ‪$‬اى ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮ '‪75‬وﻧکﻰ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫((پﻪ دغﻪ دوره ک‪( 3‬کﻠﻪ چ‪ 3‬د ﻫﻨد پر ﻟﻮﻳﻪ ﻧﻴﻤﻪ وچﻪ او پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د پرﻧگﻲ *ک‪5‬ﻼک خپﻮر و)‬ ‫‪89‬‬

‫د ﻗاﻣﻲ شاعراﻧﻮ ﻳﻮ ﻣضبﻮطﻪ ډﻟﻪ ﻟگﻴا وه‪ ،‬د ﻗام حﻮصﻠ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬اوچتﻮﻟ‪ .3‬پﻪ دغﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫شاعران شاﻣﻞ وو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻓضﻞ ﻣحﻤﻮد ﻣخﻔﻲ‪ ،‬عبداﻟﻤاﻟک ﻓدا‪ ،‬حبﻴب اهلل کاکا‪ ،‬ﻓضﻞ اﻟرحﻴﻢ‬ ‫ساﻗﻲ‪ ،‬عبداﻻکبر خان اکبر‪ ،‬شاد ﻣحﻤد ﻣ‪85‬ى‪ ،‬اﻟف جاﻧﻪ خ"کﻪ او ډ‪4‬ر ﻧﻮر‪ ،‬خﻮ پﻪ دغﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ‬ ‫داس‪ 3‬شاه زﻟﻤﻰ ﻫﻢ شاﻣﻞ و چ‪ 3‬د ﻫغﻪ د شاعرۍ ﻳﻮه ‪$‬ﻼﻧده ﻻره وه‪$ ،‬اﻧﻠﻪ رﻧگ ﻳ‪ 3‬و او کﻪ زه‬ ‫وواﻳﻢ چ‪ 3‬دغﻪ شاه زﻟﻤﻰ شاعر د دغ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬سرخ‪5‬ﻞ و ﻧﻮ ب‪$ 3‬اﻳﻪ بﻪ ﻧﻪ وي‪ ...‬ﻫغﻪ ‪$‬ﻮان چ‪ 3‬کﻠﻪ‬ ‫بﻪ ﻟ‪5‬ﻮﻧﻰ ﻓﻠسﻔﻲ شﻮ‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ غﻨﻲ شﻮ او کﻠﻪ بﻪ غﻨﻲ خان‪ ))...‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬د غﻨﻲ خان ډ‪4‬ر شعروﻧﻪ‬ ‫د غﻮر وړ دي‪ ،‬خﻮ دغﻪ ﻳﻮ بﻴت ﻳ‪ 3‬د ډ‪4‬رو ‪$‬ﻮاب واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چ‪ 3‬خازې شﻨ‪ 3‬ﻣ‪ 3‬پﻪ ﻗبر وې وﻻړې‬ ‫کﻪ غﻼم ﻣ‪ 7‬وم‪ ،‬را‪$‬ئ تﻮکئ پرې ﻻړې‬ ‫‪ _٢‬د غﻨﻲ د شاعرۍ‪ ،‬ﻳا د ﻫغﻪ د شعري سبک ﻳﻮ بﻞ عﻤده خصﻮصﻴت دا دى چ‪ 3‬کﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻫر 'ﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ صداﻗت او زﻳات صراحت ﻳ‪ 3‬واﻳﻲ‪ ،‬غﻨﻲ خان تﻪ کﻪ د خپﻞ ‪$‬ان او ﻳا بﻞ ﻫر چا‬ ‫پﻪ وړاﻧدې کﻮم ﻓکر او ﻧظر پﻴدا شﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤاغﻪ ب‪2‬ﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ 'رگﻨده بﻴان ک‪7‬ى دى‪ .‬ﻫغﻪ خپﻞ‬ ‫پﻼر تﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴک ک‪ 3‬ﻟﻴکﻲ‪:‬‬

‫ســتا خطﻮﻧﻪ !ــﻮل زﻣا ســر تــﻪ پراتﻪ دي‬ ‫کﻠــﻪ خاﻧــدم کﻠــﻪ ژاړم ﻟ‪5‬ﻮﻧــﻰ ﻳــﻢ‬ ‫خــداى بــﻪ رحﻢ و پــﻪ تا باﻧــدې ﻟ‪ 8‬ک‪7‬ى‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ تا ک‪ 3‬کﻮم جﻮﻫر دى ﻣا ک‪ 3‬ﻧشــتﻪ‬ ‫تﻪ ســاﻻر ﻳــ‪ 3‬د کاروان پــﻪ ﻧ‪5‬غﻪ ﻻر ‪3$‬‬ ‫ســتا د زړه ﻓــﻮارې ډکــ‪ 3‬دي ﻟــﻪ ﻣﻴﻨــ‪3‬‬

‫زه ﻳــ‪ 3‬ﻟﻮﻟــﻢ ﻫــره شــپﻪ دوبــار دوبــاره‬ ‫اى زﻣــا پــﻪ بﻨد کــ‪ 3‬پروت غرﻳبــﻪ پﻼره‬ ‫بــﻞ *ــﻪ زوى بﻪ ﻳــ‪ 3‬و کتﻠﻰ ســتا د پاره‬ ‫ســتا ﻧ‪5‬کــ‪ 9‬زﻣا بــدۍ دواړه ب‪ 3‬شــﻤاره‬ ‫زه کــﻮږ ‪$‬غﻠــﻢ ﻟکــﻪ او *ــﻪ بــ‪ 3‬ﻣﻬاره‬ ‫زﻣــا زړه وچ کﻮﻫــﻰ ﻧــﻪ وﻫــﻲ ﻳــﻮ داره‬

‫د (خاﻧاﻧﻮ) پﻪ ﻧﻮم پﻪ ﻳﻮ شعر ک‪ 3‬پر پ‪+‬تﻨﻮ اﻧتﻘاد کﻮي او د بدو رواجﻮﻧﻮ‪ ،‬بدو ک‪7‬و وړو‪ ،‬خپﻠﻤﻨ‪%‬ﻲ‬ ‫بدﻳﻮ‪ ،‬تربگﻨﻴﻮ او ﻧﻮرو ﻧاخﻮاﻟﻮ غﻨدﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ره *کاره تﻮگﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د غﻨﻲ د شاعرۍ بﻠﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ دا ده چ‪ 3‬ﻫغﻪ د ژوﻧد پﻪ اړه د خاصﻮ ﻧظرﻳاتﻮ '‪+‬تﻦ دى‪ .‬د‬ ‫ژوﻧد د پ‪+5‬ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻫﻢ ﻫغﻪ ژور ﻓکر ﻟري‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ ﻓکر او ژور ﻧظر ﻫغﻪ د ﻓﻠسﻔﻲ شاعر پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻣشﻬﻮر ک‪7‬ى دى‪.‬‬

‫‪ _٤‬کﻮﻣﻪ بﻠﻪ خبره چ‪ 3‬د غﻨﻲ پﻪ شاعرۍ ک‪ 3‬د زﻳات‪ 3‬پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ ده‪ ،‬ﻫغﻪ د غﻨﻲ د شاعرۍ‬ ‫‪90‬‬

‫د ((طﻨز)) برخﻪ ده‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ 3‬زﻣﻮږ د دغﻪ شاعر د کﻼم د ﻣاﻟگ‪3‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د شعر خﻮﻧد او ﻣزه زﻳاتﻮي‪ .‬دغﻪ ډول شعروﻧﻪ ﻟﻪ !ﻮکﻮ او خﻨدا سره ﻣﻬﻢ ﻣﻮضﻮعات‬ ‫پﻪ زړه پﻮرې کﻮي او بﻴا ﻳ‪ 3‬د شعر پﻪ *کﻼ ک‪ 3‬ﻧغاړي‪ .‬ﻫغﻪ د طﻨز‪ ،‬خﻨدا او !ﻮکﻮ پﻪ ﻗاﻟب‬ ‫ک‪ 3‬د وخت اساسﻲ ﻣﻮضﻮعات ‪$‬اﻳﻮي‪ .‬دغﻪ شعروﻧﻪ کﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي ﻧظر خﻨدووﻧکﻲ *کاره‬ ‫شﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ ژورو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫغﻪ غﻮسﻪ پ"ﻪ وي چ‪ 3‬د خپﻞ وﻟس د ﻧاخﻮاﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوو او‬ ‫ﻧاوړتﻴاوو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ورپﻴدا شﻮې وي‪ .‬د غﻨﻲ طﻨزﻳﻪ شاعري‪ ،‬د ﻫغﻪ د اﻧتﻘادي شاعرۍ ﻣرکزي‬ ‫برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫د غﻨﻲ خان د شعروﻧﻮ د ب‪5‬ﻠگﻮ پﻪ تﻮگﻪ د ﻫغﻪ دوه شعروﻧﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ شعر ﻳ‪ 3‬ﻳﻮه وطﻨﻲ‬ ‫تراﻧﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬خاورې سره د ﻣﻴﻨ‪ 3‬وﻟﻮﻟ‪ 3‬پک‪ 3‬پرت‪ 3‬دي‪:‬‬ ‫اې زما وطﻨﻪ!‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ 3‬زﻣـــا‬ ‫ســتــا ﻫـــره دره کـــ‪ 3‬دي د تــــﻮرو ﻧــ‪+‬ــاﻧــ‪ 3‬زﻣــا‬ ‫زه ﻳــﻢ ستا د خـــاورې تــﻪ زﻣــا د ﻣﻴﻨ‪ 3‬جــﻮړ ﻳ‪3‬‬ ‫تــﻪ ﻣــ‪ 3‬د غــﻴــرت او د پ‪+‬تﻮ رﻧ‪/‬ﻴﻨ‪ 3‬جـــﻮړ ﻳ‪3‬‬ ‫تـــﻪ ﻣـــ‪ 3‬د ﻧــﻴــکــﻪ او د بــابــا د وﻳــﻨــ‪ 3‬جـــﻮړ ﻳ‪3‬‬ ‫ستا زړه کــ‪ 3‬وﻳـــدې دي !ــﻮﻟــ‪ 3‬تﻠﻠ‪ 3‬زﻣــاﻧــ‪ 3‬زﻣا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ 3‬زﻣـــا‬ ‫ستر‪ 3-‬ﻣ‪ 3‬ﻟﻮ‪-‬ﻰ شﻪ ستا د خــاورو د کــﻮروﻧــﻮ ﻧﻪ‬ ‫عــﻘــﻞ ﻣــ‪ 3‬اﻳـــرې شــﻪ ســتــا د پـــاره د ﻓــکــروﻧــﻮ ﻧﻪ‬ ‫‪$‬ــار شﻤﻪ ﻗربان شﻢ ستا د غروﻧﻮ د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻪ‬ ‫ســتــا ﻫـــره دره کـــ‪ 3‬دي د تــــﻮرو ﻧــ‪+‬ــاﻧــ‪ 3‬زﻣــا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ 3‬زﻣـــا‬ ‫ستا عزت چ‪ 3‬ﻧﻪ وي زه بﻪ ﻧﻮم او عزت 'ﻪ ک‪7‬ﻣﻪ‬ ‫تﻪ چ‪ 3‬خﻮار و زار ﻳ‪ 3‬زه بﻪ خﻮب او راحت 'ﻪ ک‪7‬ﻣﻪ‬ ‫ستا سر چ‪ 3‬وي !ﻴ＀ ﻧﻮ زه بﻪ شان او شﻮکت 'ﻪ ک‪7‬ﻣﻪ‬ ‫ﻣستﻪ بــﻪ دې خـــاوره کــ‪7‬م پــﻪ وﻳــﻨــﻪ ﻣستاﻧ‪ 3‬زﻣا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ 3‬زﻣـــا‬ ‫‪91‬‬

‫ﻳـــا خـــﻮ بـــﻪ دې ســﻴــال کــ‪7‬ﻣــﻪ وطــﻨــﻪ د جــﻬــان‬ ‫ﻳــا بــﻪ ستا پــﻪ پ‪+‬ﻮ کــ‪ 3‬تــﻮرې خـــاورې ک‪7‬ﻣﻪ ‪$‬ان‬ ‫زه بـــﻪ دړې وړې شـــﻢ خـــﻮ تـــا بـــﻪ کـــ‪7‬م ودان‬ ‫ﻧــر ﻳــﻤــﻪ پــ‪+‬ــتــﻮن ﻳــﻢ تــا تــﻪ ﻳــــادې اﻓــســاﻧــ‪ 3‬زﻣــا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ 3‬زﻣـــا‬ ‫د غﻨﻲ خان د شعر دوﻳﻤﻪ ب‪5‬ﻠگﻪ ﻫﻢ ډ‪4‬ره پﻪ زړه پﻮرې ده‪ .‬پﻪ دې شعر ک‪ 3‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪3‬‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ 9‬ﻟپاره د ب‪! 3‬ﻮپکﻪ ﻣبارزې ﻳا د ﻧﻪ تشدد د ﻣبارزې پر !کﻮ خبره شﻮې ده‪ .‬پاچا خان‬ ‫د ﻫﻨد ﻟﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو آزادي غﻮ*تﻮﻧکﻮ ﻣبارزﻳﻨﻮ سره ﻳﻮ‪$‬اى د ((عدم تشدد)) پر ﻣبارزه‬ ‫!ﻴﻨگار کاوه‪ .‬د ﻫغﻮى پﻪ ﻧظر دا د ﻣبارزې او ﻣﻘاوﻣت تر !ﻮﻟﻮ غﻮره ﻻره وه‪ .‬دغﻪ ب‪ 3‬وسﻠ‪3‬‬ ‫ﻣبارزه او ﻣﻘاوﻣت پﻪ خپﻞ وخت ک‪ 3‬پﻮره اغ‪5‬زﻣﻦ و‪ .‬غﻨﻲ خان پﻪ دې شعر ک‪ 3‬ﻫﻤدغﻮ !کﻮ‬ ‫تﻪ اشاره ک‪7‬ې ده او د ﻓخر اﻓغان پاچا خان د ﻣبارزې شاعراﻧﻪ اﻧ‪%‬ﻮرگري ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ مردان مارش د پاچا خان‬ ‫اې خـــــــاﻟـــــــده وگـــــــــﻮره‬ ‫راشــــــﻪ اې خـــﻮشـــحـــال بــابــا‬ ‫دا تـــــﻤـــــاشـــــﻪ ووﻳـــــﻨـــــﻪ‬ ‫پـــــا'ـــــﻪ عــــﻠــــﻲ ﻣـــرتـــضـــﻰ‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻧـــــﻪ د تــــــــﻮرو پـــــــ‪7‬ک ﻟــــري‬ ‫ﻧــــﻪ د زغــــــرو شـــرﻧـــگ ﻟـــري‬ ‫داســـــــــ‪ 3‬ﻟــــ‪5‬ــــﻮﻧــــﻰ روان‬ ‫زور د د*ـــﻤـــﻦ ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫دا د ﻣــــســــتــــاﻧــــﻮ خــــان‬ ‫دار او رســــــﻦ ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫'ـــﻪ بـــادشـــاﻫـــﻲ رﻧــــگ ﻟــري‬ ‫دا د پـــ‪+‬ـــتـــﻨـــﻮ ﻣــﻠــﻨــگ‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫‪92‬‬

‫دشــــــت بـــﻴـــابـــان ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫ســپــﻴــﻦ ﻣــــخ د ﻟــﻴــﻠــﻰ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫غــــﻢ او ارﻣــــــــان ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫زړه ﻳـــ‪ 3‬د ﻳـــﻮ ارﻣــــاﻧــــﻪ ډک‬ ‫ﻣـــﻴـــﻨـــﻪ رﻧــــگــــارﻧــــگ ﻟـــري‬ ‫ســــرې د بـــاتـــﻮر ســتــرگــ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻣــســت ﻟــکــﻪ ﻣــجــﻨــﻮن روان‬ ‫تـــــاج ﻳــــ‪ 3‬د اغــــــزو پــــﻪ ســر‬ ‫زوى دى د پــ‪+‬ــتــﻮن روان‬ ‫ﻧــــــــﻮم د پـــ‪+‬ـــتـــﻨـــﻮ گــ"ــﻲ‬ ‫'ـــﻪ غـــﻴـــرت او ﻧــﻨــگ ﻟــري‬ ‫ﻧـــــر دا د ﻧـــــراﻧـــــﻮ خــــان‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻣــــرگ ﻟـــﻪ ﻳـــ‪ 3‬ســﻴــﻨــﻪ ورکــ‪7‬ﻟــﻪ‬ ‫ســـر ﻳـــ‪ 3‬کــ‪5‬ــ‪+‬ــﻮد خـــــاورو ک‪3‬‬ ‫خـــپـــﻠـــﻪ وﻳـــــﻨـــــﻪ ورکـــــ‪7‬ﻟـــــﻪ‬ ‫د پــ‪+‬ــتــﻮن د ســـر صــدﻗــﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫واهلل ﻫــر 'ــﻪ چــ‪ 3‬ﻣﻠﻨگ ﻟري‬ ‫وې ﻫـــر 'ـــﻪ ﻣـــ‪ 3‬د ﻗــــام دي‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫دا ﻣـــﻴـــدان ﻣـــﻮ ﻫــ‪5‬ــر ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫اې د پــــ‪+‬ــــتــــﻨــــﻮ بـــچـــﻮ‬ ‫ﻫــغــﻪ خــــان ﻣـــﻮ ﻫــ‪5‬ــر ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫ســپــﻴــﻦ ســـر ﻳـــ‪ 3‬د وﻳــﻨــﻮ ډک‬ ‫دا ﻣـــکـــان ﻣـــﻮ ﻫــ‪5‬ــر ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫پــــروت دى دﻟــتــﻪ خــــاورو ک‪3‬‬ ‫خــدا‪4‬ــ‪8‬و ډ‪4‬ــر پﻪ تاسﻮ ﻧﻨگ ﻟري‬ ‫پـــا'ـــئ ﻧـــﻨـــگ پـــــرې وکــــ‪7‬ئ‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻧـــــﻪ د تــــــــﻮرو پـــــــ‪7‬ک ﻟــــري‬ ‫ﻧــــﻪ د زغــــــرو شـــرﻧـــگ ﻟـــري‬

‫‪93‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫غﻨﻲ خان د ﻣعاصر او ﻧﻮي پ‪+‬تﻮ شعر ﻟﻪ ﻣخک‪+‬ﻮ '‪5‬رو 'خﻪ دى‪ .‬ﻫغﻪ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫آزادي غﻮ*تﻮﻧکﻲ او ﻣبارز ﻓخر اﻓغان عبداﻟغﻔار خان (پاچا خان) زوى او پﻪ ‪١٩١٤‬م‪.‬‬ ‫ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬د خپﻠ‪ 3‬خاورې د آزادۍ او سﻮکاﻟ‪ 9‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻣﻠﻲ ﻣبارزه ک‪3‬‬ ‫ﻫﻢ گ‪6‬ون ک‪7‬ى او د ((پ‪+‬تﻮن زﻟﻤﻲ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻳ‪ 3‬جﻮړ ک‪7‬ى و‪ .‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫شاعرۍ پﻪ وده ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮ*تﻪ ډک‪ 3‬ﻫ(‪ 3‬ک‪7‬ې‪ ،‬پﻴاوړي او *کﻠﻲ شاعراﻧﻪ آثار ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ راپرﻳ‪+‬ﻲ دي‪ .‬پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪(( :3‬د پﻨجرې چغار))‪(( ،‬د غﻨﻲ پﻠﻮش‪ ))3‬او‬ ‫((پاﻧﻮس)) د پﻮره شﻬرت ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬د شعروﻧﻮ !ﻮﻟﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ﻳ‪(( 3‬د غﻨﻲ کﻠﻴات))‬ ‫پﻪ ﻧﻮم پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬چاپ شﻮي دي‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫خداﻳﻲ خدﻣتگار‪ :‬دا د ﻫغﻪ ﻣﻠﻲ اصﻼحﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻧﻮم دى چ‪ 3‬د ﻓخر اﻓغان پاچا‬ ‫خان او د ﻫغﻪ د ﻣﻠگرو ﻟﻪ خﻮا پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬جﻮړ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ دغﻪ حرکت ﻣخک‪ 3‬پﻪ‬ ‫‪١٩٢١‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻫغﻪ د ((اﻧجﻤﻦ اصﻼح اﻻﻓاغﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ ﻧﻬضت جﻮړ ک‪ 7‬چ‪ 3‬د‬ ‫پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ ب‪5‬دارۍ او د پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ بدو رواجﻮﻧﻮ او بدﻣرغﻴﻮ سره ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ ست‪7‬ې ک‪5‬دوﻧک‪3‬‬ ‫ﻣبارزه وک‪7‬ه‪ .‬دغﻪ حرکت پﻪ ‪١٩٢٩‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د ((خداﻳﻲ خدﻣتگارو)) پﻪ ﻧﻮم وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‬ ‫او د خپﻠ‪ 3‬خاورې د آزادۍ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬بﻴا ﻫﻢ د خپﻠ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬اصﻼحﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫اساسﻲ برخﻪ ورک‪7‬ې وه‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻠﻲ اصﻼحﻲ ﻧﻬضت د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ وده ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻮره وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟﻪ او ډ‪4‬ر وتﻠﻲ او‬ ‫پﻴاوړي شاعران او ﻣﻬﻢ آثار ﻳ‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ل‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫سبک‪ :‬ﻫغ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ې ش‪5‬ﻮې ﻳا ﻻرې تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻳﻮ کار د ترسره کﻮﻟﻮ او د ﻳﻮ‬ ‫'ﻪ شﻲ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ 3‬کارول ک‪85‬ي‪ .‬اسﻠﻮب او ﻗاعده ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ گ‪2‬ﻠﻰ شﻮ‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼحاتﻮ‬ ‫ک‪ 3‬سبک ﻫغﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬دي چ‪ 3‬د ادبﻲ او ﻫﻨري آثارو د بﻴان‪ ،‬ودې او د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬او ﻫستﻮﻧ‪3‬‬ ‫د ډول او ﻻرې‪ ،‬ﻣحتﻮاﻳﻲ ارز*تﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻳﻮ اثر ﻟﻪ ﻧﻮرو 'خﻪ جﻼ کﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬سبک د ﻳﻮ اثر او ﻳا ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال د آثارو د ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ او ﻣشخصاتﻮ !ﻮﻟگﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻓﻠسﻔﻲ شاعر‪ :‬غﻨﻲ خان ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ دې ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪7‬ى دى‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫شعروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ژورو ﻓﻠسﻔﻲ پﻮ*تﻨﻮ او ﻣطاﻟبﻮ ډ‪4‬رې ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬شتﻪ دي‪ .‬د ﻫغﻪ ډ‪4‬ر شعروﻧﻪ د‬ ‫ﻳﻮ ډول ﻟ‪5‬ﻮﻧﻲ بغاوت ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬دي چ‪ 3‬ﻓﻠسﻔﻲ رﻧگ ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫ﻟﻴﻮﻧﻰ ﻓﻠسﻔﻲ بﻠﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫طﻨزﻳﻪ شعر‪ :‬ﻫغﻪ شعر تﻪ وﻳﻞ شﻮى چ‪ 3‬د طﻨز او ﻣزاح رﻧگ وﻟري‪ .‬پﻪ دغﻪ ډول شعروﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ژور اجتﻤاعﻲ او اﻧتﻘادي ﻣطاﻟب د خﻨدا او !ﻮکﻮ پﻪ ﻗاﻟبﻮﻧﻮ ک‪ 3‬راﻧغاړل ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫شعروﻧﻮ ک‪ 3‬ترخ‪ 3‬خبرې‪ ،‬پﻪ خﻮږه ب‪2‬ﻪ ک‪85‬ي او ﻳا دا چ‪ 3‬ترخﻪ وﻳﻨا پﻪ خﻮږو ک‪ 3‬راﻧغاړل‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬پر خﻠکﻮ د دې ډول شعروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ اغ‪5‬ز زﻳات وي‪ .‬ﻟﻪ 'رگﻨدو او ترخﻮ حﻘﻴﻘتﻮﻧﻮ‬ ‫'خﻪ دغﻪ ډول بﻴان ډ‪4‬ر پﻪ زړه پﻮرې او اغ‪5‬زﻣﻦ را‪$‬ﻲ‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې‪ ،‬د ﻟﻮست د ﻣتﻦ او 'رگﻨدوﻧﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ‬ ‫‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پاچا خان وﻟ‪ 3‬خپﻞ زوى غﻨﻲ خان‪ ،‬د اتﻤاﻧزو آزاد *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ تﻪ د زده ک‪7‬و ﻟپاره‬ ‫واستاوه؟‬

‫‪95‬‬

‫ادبﻲ سبک 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫پاچا خان د ((اﻧجﻤﻦ اصﻼح اﻻﻓاغﻨﻪ)) او ((خداﻳﻲ خدﻣتگار)) غﻮر‪$‬ﻨگ د کﻮﻣﻮ‬ ‫ﻫدﻓﻮﻧﻮ ﻟپاره جﻮړ ک‪7‬ل؟‬ ‫غﻨﻲ خان تﻪ وﻟ‪$ 3‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻓﻠسﻔﻲ شاعر او ﻟ‪5‬ﻮﻧﻲ ﻓﻠسﻔﻲ ﻧﻮم ورک‪7‬ى دى؟‬ ‫طﻨزﻳﻪ شعر 'ﻪ ډول شعر تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ _٢‬د غﻨﻲ خان د شعر ﻣﻬﻤ‪' 3‬ﻠﻮر ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬او ﻳا د ﻫغﻪ د سبک خصﻮصﻴات دې‬ ‫'ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ خپﻞ خپﻞ وار خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ تشر‪4‬ح ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د غﻨﻲ خان د کتابﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪ ،‬ﻳعﻨ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪6‬ﻳز سره دې ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣعرﻓﻲ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫گراﻣري برخﻪ‪:‬‬ ‫‪ _٤‬د دې ﻟﻮست (ﻟس _ ﻟس) صﻔتﻮﻧﻪ دې‪ ،‬ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي زدهکﻮوﻧکﻲ 'خﻪ دې ﻟﻮستﻞ پﻴﻞ شﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ زدهکﻮوﻧکﻰ دې تکراري صﻔتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﻪ واﻳﻲ او ﻫﻤداس‪ 3‬دې تر وروستﻲ شاگرده پﻮرې د ﻟﻮست د صﻔتﻮﻧﻮ (ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻮ) ﻟﻮستﻞ‬ ‫دوام وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ دې د غﻨﻲ خان دغﻪ شعر وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫تﻮپ او ﻧﻪ تﻔﻨگ ﻟري‬ ‫جﻨگ ﻟﻪ دى ﻣﻨصﻮر روان‬ ‫او بﻴا دې د پاچا خان د ﻧﻪ تاوترﻳخﻮاﻟﻲ (عدم تشدد) د ﻧظرﻳ‪ 3‬پﻪ اړه چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮست ک‪ 3‬پرې‬ ‫خبرې شﻮي او د دې شعر پﻪ اړه ﻟ‪ 8‬تر ﻟ‪8‬ه ﻳﻮ ﻣخﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ بﻬر ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ پﻮﻫان‬

‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادبﻴاتﻮ '‪75‬وﻧکﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاد 'خﻪ بﻬر د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫شتﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ ډ‪4‬ر وخت راﻫﻴس‪ 3‬دغﻮ '‪75‬وﻧکﻮ د اﻓغاﻧستان او پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ د پ‪+‬تﻮ‬ ‫او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه '‪75‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ې او خپرې ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫دغﻮ کساﻧﻮ چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻳ‪ 3‬ختﻴ‪ #‬پﻮﻫان او پ‪+‬تﻮ پﻮﻫان بﻮﻟﻮ‪ ،‬د پ‪+‬تﻨﻮ د تارﻳخ‪ ،‬ژب‪ 3‬او‬ ‫ادب پﻪ اړه داس‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ي چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تاﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪* 3‬ﻪ ﻣعرﻓﻲ ک‪7‬ي‬ ‫او پ‪5‬ژﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ تاسﻮ د ﻫغﻮى د کار پر ارز*ت خبر شئ او دغﻪ راز بﻪ د ﻳﻮ 'ﻮ‬ ‫ﻧاﻣتﻮ پ‪+‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ او کاروﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬

‫‪97‬‬

‫ختﻴ‪ #‬پﻮﻫان د ﻧ‪7‬ۍ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ﻫغﻪ پﻮﻫان او '‪75‬وﻧکﻲ دي چ‪ 3‬د ختﻴ‪%‬ﻮ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ د وﻟسﻮﻧﻮ او د دغﻮ وﻟسﻮﻧﻮ د ژوﻧد‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬ژبﻮ او ادب پﻪ اړه '‪75‬ﻧ‪ 3‬کﻮي‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ پﻮﻫان ﻫﻢ د ﻫﻤدغﻮ ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻳﻮه داس‪ 3‬برخﻪ ده چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ د ژوﻧد‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‬ ‫او پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه '‪75‬ﻧ‪ 3‬گرو‪84‬ﻧ‪ 3‬کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻟﻮﻳدﻳ‪%‬ﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ډ‪4‬رې زﻣاﻧ‪ 3‬راﻫﻴس‪ 3‬داس‪ 3‬پﻮﻫان او '‪75‬وﻧکﻲ‬ ‫پ‪5‬ژﻧﻮ چ‪ 3‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻫدﻓﻮﻧﻮ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳا پ‪+‬تﻮ ژبﻪ زده ک‪7‬ې‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫ورزده ک‪7‬ې او د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬ارز*تﻨاک‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪ .‬ﻳا دا‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ د تارﻳخ او کﻠتﻮر پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ې دي او ب‪3‬‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ﻳ‪* 3‬ﻪ زده وي‪ ،‬د پ‪+‬تﻨﻮ د ژوﻧد تارﻳخ او کﻠتﻮر ﻟﻪ ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې برخ‪ 3‬سره‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا پﻴدا شﻮې ده او پﻪ ﻫﻤدغﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪.‬‬ ‫د ختﻴ‪ #‬پﻮﻫاﻧﻮ او پ‪+‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ کار ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ ډ‪4‬رو اړخﻮﻧﻮ 'خﻪ د ﻗدر او پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ دى‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ خبره خﻮ دا ده چ‪ 3‬د ﻫﻤدوى پﻪ وسﻴﻠﻪ پ‪+‬تاﻧﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ‪ ،‬پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ او کﻠتﻮر او د‬ ‫دې وﻟس ادبﻴات د دغﻮ پ‪+‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮرې د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ 3‬پ‪5‬ژﻧدل شﻮي دي‪ .‬د‬ ‫دوى پﻪ ﻗﻠﻢ د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ پ‪+‬تﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ آثار پﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ ژباړل شﻮي او دغﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪9‬‬ ‫ژباړې د پ‪+‬تﻨﻮ او ﻧﻮرې ﻧ‪7‬ۍ ﻳا ﻧﻮرو وﻟسﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬د اړﻳکﻮ د ﻳﻮ ډ‪4‬ر پﻴاوړي ﻣزي پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫غزول شﻮي دي‪ .‬دغﻪ راز دغﻮ کساﻧﻮ د پ‪+‬تﻮ آثارو پﻪ خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ او راسپ‪7‬ﻟﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻮره‬ ‫وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟ‪ 3‬ده‪ .‬ډ‪4‬ر پ‪+‬تاﻧﻪ ﻟﻴکﻮال دې تﻪ اړ شﻮي چ‪ 3‬د ﻫﻤدغﻮ ختﻴ‪ #‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ '‪75‬ﻧﻮ 'خﻪ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ اړه گ"ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ سره د ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ 3%‬ﻧ‪7‬ۍ ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي گام ک‪ 3‬دغ‪ 3‬سﻴﻤ‪ 3‬تﻪ د‬ ‫*ک‪5‬ﻼکﻲ ﻣﻮخﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د پام وړ ده‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬پﻮﻫاﻧد حبﻴب اهلل‬ ‫ت‪8‬ى د کتاب ((د ﻣشرق پﻪ آسﻤان ک‪ 3‬د ﻣغرب ستﻮري)) پﻪ سرﻳزه ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي‪.‬‬ ‫د شرﻗﻲ ﻣستعﻤرو پﻪ چﻠﻮوﻧکﻮ غربﻲ استعﻤارگرو ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬کسان ﻫﻢ وو چ‪ 3‬د‬ ‫ختﻴ‪%‬ﻮ ژبﻮ د زده ک‪7‬ې تر 'ﻨگ ﻳ‪ 3‬د دغﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ د ﻓرﻫﻨگ پﻪ باب ﻫر اړخ‪5‬زې '‪75‬ﻧ‪3‬‬

‫‪98‬‬

‫ﻫﻢ وک‪7‬ې‪ ،‬د شرﻗﻲ ژبﻮ آثار ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ ژبﻮ ترجﻤﻪ ک‪7‬ل او د شرق ډ‪4‬ر ﻗﻴﻤتﻲ او ﻧاوﻳات آثار‬ ‫ﻳ‪ 3‬خپﻠﻮ ﻫ‪5‬ﻮادو تﻪ ﻳﻮوړل‪ .‬اوس د شرﻗﻲ ژبﻮ ډ‪4‬ر آثار د غرب پﻪ کتابخاﻧﻮ ک‪ 3‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫د اروپاﻳﻲ *ک‪5‬ﻼکگرو ‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟﻪ پرﻣختگ سره سﻢ اﻓغاﻧستان د شﻤال ﻟﻪ خﻮا د روسﻲ‬ ‫'اراﻧﻮ او د جﻨﻮب ﻟﻪ خﻮا د برﻳتاﻧﻴا د ﻫﻨد د شرﻗﻲ کﻤپﻨ‪ 9‬د استعﻤاري پراختﻴا غﻮ*تﻮﻧکﻮ‬ ‫تر سترگﻮ ﻻﻧدې و‪ .‬اﻓغاﻧستان د خپﻞ ستراتﻴژﻳک ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د شﻤال او جﻨﻮب د‬ ‫استعﻤاري ‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ د ﻫدﻓﻮﻧﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ و‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ دغﻮ *ک‪5‬ﻼکگرو‬ ‫‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ واحد تﻦ 'خﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪! 3‬ﻮ!‪ 3‬ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ک‪7‬ې او اوږده کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫د جگ‪7‬و د ﻟﻤبﻮ خﻮراک ک‪ ،7‬خﻮ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻧظاﻣﻲ او ﻣﻠکﻲ ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ ﻳ‪ 3‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد د ژبﻮ او‬ ‫ﻓرﻫﻨگ ﻣطاﻟعﻪ ﻫﻢ وک‪7‬ه‪ .‬زﻣﻮږ د ژبﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ او گراﻣروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ وﻟﻴکﻞ‪ .‬زﻣﻮږ د ﻟرغﻮﻧﻮ‬ ‫آثارو د ﻣﻨتخباتﻮ ژباړې ﻳ‪ 3‬پﻪ اروپاﻳﻲ ژبﻮ وک‪7‬ې‪.‬‬ ‫د اتﻠسﻤ‪ 3‬ﻣﻴﻼدي پ‪75‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ ،3‬ادب‪ ،‬تارﻳخ او کﻠتﻮر تﻪ د استعﻤاري‬ ‫‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ ('اري روسﻴ‪ 3‬او اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ دواړو) پاﻣﻠرﻧﻪ را او*ت‪ 3‬وه‪.‬‬ ‫پﻪ روسﻴﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ پﻪ اړه کاروﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ى پﻪ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ شروع شﻮل او بﻴا پک‪ 3‬اﻧگر‪4‬زي‬ ‫ژبﻪ ﻫﻢ داخﻠﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ‪١٧٩١‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د گﻮﻟ‪6‬ن شتﻴت پ‪+‬تﻮ جرﻣﻨﻲ ﻗاﻣﻮس د ﻫغﻪ وخت‬ ‫د روسﻴ‪ 3‬پﻪ پﻼزﻣ‪5‬ﻨﻪ (پاﻳتخت) ((سﻨ＀ پترزبﻮرگ)) ک‪ 3‬خپﻮر شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ راز ﻟﻪ دې وروستﻪ ﻫﻢ پﻪ روسﻴﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه '‪75‬ﻧ‪ 3‬شﻮې دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫_ د کﻼ پروت ﻫغﻪ اثر چ‪ 3‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ (د اﻓغاﻧاﻧﻮ ژبﻪ) پﻪ ﻧﻮم خپﻮر شﻮى دى‪.‬‬ ‫_ د پروﻓﻴسر ډورن پ‪+‬تﻮ ﻣﻨتخبات او ﻫﻤدارﻧگﻪ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د گراﻣر او تارﻳخ پﻪ اړه د‬ ‫ﻫغﻪ '‪75‬ﻧ‪ ،3‬پﻪ راوروستﻪ ک‪ 3‬د شﻮروي اتحاد پﻪ دوران ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ روسﻲ ژبﻪ پﻪ سﻴﻨ＀ پترز‬ ‫بﻮرگ او ﻣسکﻮ ک‪ 3‬او ﻫﻢ د ﻫغﻪ وخت د شﻮروي اتحاد پﻪ ﻧﻮرو جﻤﻬﻮرﻳتﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ‬ ‫ژب‪ ،3‬تارﻳخ او ادب پﻪ اړه ډ‪4‬رې زﻳات‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ختﻴ‪ 3%‬اروپا پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ د ختﻴ‪ #‬پﻮﻫﻨ‪ 3‬پﻪ ادارو ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب‬ ‫خپﻞ ‪$‬اى پﻴدا ک‪ ،7‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻫغﻪ وخت ختﻴ‪ #‬جرﻣﻨﻲ‪ ،‬پﻮﻟﻨ‪ ،6‬چک او ﻧﻮر‪. ...‬‬

‫‪99‬‬

‫د اﻓغاﻧستان ختﻴ‪%‬ﻮ او جﻨﻮبﻲ خﻮاوو تﻪ د ﻫﻨدوستان پﻪ خاوره ک‪ 3‬را!ﻮک‪5‬دوﻧکﻲ‬ ‫*ک‪5‬ﻼک ﻫﻢ د اتﻠسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ 3‬پ‪+‬تﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ه‪ .‬دوى د زړو ادﻳاﻧﻮ د‬ ‫کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ ژباړې 'خﻪ پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬خپﻞ کار پﻴﻞ ک‪ .7‬وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او گراﻣر‬ ‫د کار ساحﻪ ﻫﻢ ډ‪4‬ره پراخﻪ وه او د ژب‪ 3‬د گراﻣر‪ ،‬ادب‪ ،‬ﻟغاتﻮ‪ ،‬تارﻳخ او جغراﻓﻴا پر ﻣﻮضﻮع‬ ‫گاﻧﻮ ﻳ‪ 3‬پﻮره کار وک‪ .7‬تر راور!ﻲ وروستﻪ د ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ 3%‬اروپا پﻪ ختﻴ‪%‬پﻮﻫﻨﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ خﻮا تﻪ‬ ‫پاﻣﻠرﻧﻪ واو*ت او پﻪ راوروستﻪ ک‪ 3‬پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ ختﻴ‪ #‬پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ جرﻣﻨﻲ‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ‪ ،‬ﻓراﻧسﻮي‬ ‫او اﻳ"اﻟﻴاﻳﻲ ژبﻮ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ ،3‬ادبﻴاتﻮ‪ ،‬تارﻳخ او ﻓرﻫﻨگ پﻪ اړه ﻣﻘاﻟ‪ ،3‬رساﻟ‪ 3‬او کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫دي او دا ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬تر اوسﻪ پﻮرې کﻠﻪ پﻪ شﻮر او کﻠﻪ پ‪+‬ﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬رواﻧ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د دغﻮ پ‪+‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ کاروﻧﻪ پﻪ ډ‪4‬رو برخﻮ ک‪ 3‬ارز*تﻤﻦ دي او اﻟبتﻪ پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ 3‬بﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې ﻫﻢ ﻟري‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د ﻓرﻫﻨگ او ژب‪ 3‬د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬او ﻣعرﻓ‪ 9‬پﻪ اړه چ‪ 3‬کﻮم کاروﻧﻪ د‬ ‫پ‪+‬تﻨﻮ ﻟﻪ خﻮا شروع شﻮي دي‪ ،‬زﻳاترو د ﻫﻤدغﻮ ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ آثارو گ"ﻪ اخﻴست‪ 3‬ده‪ .‬زﻣﻮږ‬ ‫د ډ‪4‬رو ادبﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ او کتابﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات د دغﻮ ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ اثارو اخﻴستﻲ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ډاک"ر حبﻴب اهلل ت‪8‬ي ﻫﻢ د ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ اړه د خپﻞ کتاب پﻪ سرﻳزه ک‪ 3‬پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې خبرې ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬پ‪+‬تاﻧﻪ د خﻴبر درې ﻳا پﻪ اصطﻼح د پخﻮاﻧﻲ ﻫﻨد د دروازې او د دغ‪3‬‬ ‫ستراتﻴژﻳک‪ 3‬ساح‪ 3‬د ﻧﻮرو ﻻرو شاوخﻮا پراتﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د شرق او غرب ترﻣﻨ‪#‬‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ ډغرو ک‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣﻬﻢ ﻣﻮﻗعﻴت ﻟرﻟﻰ دى چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ #‬ک‪( 3‬ستره ﻟﻮبﻪ) بﻠﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫دا ستره ﻟﻮبﻪ چ‪ 3‬تخﻤﻴﻨا ً دوه پ‪75‬ۍ دﻣخﻪ پﻴﻞ شﻮه‪ ،‬تر اوسﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻳﻮه ﻳا بﻠﻪ ب‪2‬ﻪ دوام ﻟري‪.‬‬ ‫غربﻲ پﻮﻫاﻧﻮ د پ‪+‬تﻮ پﻪ باره ک‪ 3‬ﻣطاﻟعات پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻫﻤدغﻪ د ختﻴ‪ #‬او ﻟﻮ‪4‬دﻳ‪ #‬ترﻣﻨ‪ #‬د‬ ‫ډغرو ﻳا سترې ﻟﻮب‪ 3‬پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬پﻴﻞ ک‪7‬ل‪ .‬داس‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻟﻮب‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ﻟﻮبغاړي ﻳعﻨ‪ 3‬اﻧگﻠستان او‬ ‫روسﻴﻪ دواړه پﻪ خپﻠﻮ ډغرو ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ خاص اﻫﻤﻴت تﻪ ﻣتﻮجﻪ شﻮل او پ‪+‬تﻨﻲ ﻣطاﻟعات پﻪ‬ ‫ت‪5‬ره بﻴا د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬زده ک‪7‬ه او '‪75‬ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬سﻴاﻟ‪ 9‬ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ وگ‪2‬ﻠﻪ‪.‬‬

‫‪100‬‬

‫پﻪ اروپا ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬زده ک‪7‬ه پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬زﻳاتره ﻳ‪ 3‬د ﻫﻤدغﻪ احساس پر بﻨس＀ پﻴﻞ‬ ‫شﻮه‪ ،‬خﻮ باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ 3‬ﻧﻪ د !ﻮﻟﻮ غربﻴاﻧﻮ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د زده ک‪7‬ې او ﻣطاﻟع‪ 3‬ﻻﻣﻞ ﻫﻤدا‬ ‫احساس و او ﻧﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د اروپا د پﻮﻫاﻧﻮ '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻳﻮازې پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ پﻮرې ﻣحدودې‬ ‫پات‪ 3‬شﻮې‪ ،‬بﻠک‪ 3‬غربﻲ پﻮﻫاﻧﻮ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻫدﻓﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ د پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ باره ک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬ﻣطاﻟع‪ 3‬پراخ‪ 3‬ک‪7‬ې او پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬دغﻮ پﻮﻫاﻧﻮ د ﻧﻮﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ‬ ‫'خﻪ د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪7‬ﻳﻮ پﻮرې پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬ډ‪4‬ر زﻳات آثار تاﻟﻴف او ترجﻤﻪ ک‪7‬ل‪ .‬د‬ ‫دغﻮ آثارو ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬دوﻣره پاخﻪ او ﻣعتبر دي چ‪ 3‬تر اوسﻪ ﻳ‪ 3‬بﻴا چا سارى وﻧﻪ ﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ 3‬زﻳات شﻤ‪5‬ر پ‪+‬تﻮ پﻮﻫان ت‪5‬ر شﻮي او پﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬اوس‬ ‫ﻫﻢ پﻪ ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ اختﻪ دي‪ .‬د دوى شﻤ‪5‬ر دوﻣره زﻳات دى چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې ډ‪4‬ر‬ ‫وخت غﻮاړي‪ ،‬دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳﻮازې ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣﻬﻤ‪5' 3‬رې پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تﻮ‪-‬ﻪ درپ‪5‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫بﻮرﻳس اﻧدرﻳﻴﻮﻳچ ډورن‪ :‬پﻪ ‪١٨٠٥‬م‪ .‬ک‪ 3‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮړې‬ ‫زده ک‪7‬ې پﻪ ختﻴ‪%‬پﻮﻫﻨﻪ ک‪ 3‬ترسره ک‪7‬ې دي‪ .‬پﻪ ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬د روسﻴ‪ 3‬د دوﻟت پﻪ غﻮ*تﻨﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد تﻪ ﻻړ او بﻴا ﻧﻮ د ژوﻧد تر پاى پﻮرې ﻫﻠتﻪ پات‪ 3‬شﻮ‪.‬‬ ‫پروﻓﻴسﻮر ډورن د ختﻴ‪%‬ﻮ ژبﻮ ﻟﻪ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگﻮ سره زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ او د ﻟﻨدن او اکسﻔﻮرډ‬ ‫د کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ﻗﻠﻤﻲ ذخاﻳر ﻳ‪! 3‬ﻮل ﻟﻴدﻟﻲ وو‪ .‬پﻪ روسﻴﻪ ک‪ 3‬د خارکﻮف او پترزبﻮرگ پﻪ‬ ‫پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬د ختﻴ‪%‬ﻮ ژبﻮ استاد او بﻴا د پترزبﻮرگ د عﻤﻮﻣﻲ کتابتﻮن ﻣشر و‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ‬ ‫برکت پﻪ روسﻴﻪ ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د تدرﻳس او '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻟ‪7‬ۍ پﻴﻞ شﻮه‪ .‬ډورن پﻪ پترزبﻮرگ ک‪3‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ پﻪ را!ﻮﻟﻮﻟﻮ ک‪ 3‬ستره وﻧ‪6‬ه ﻟرﻟﻪ‪.‬‬ ‫د ډورن ((پ‪+‬تﻮ ﻣﻨتخبات)) د ډ‪4‬ر ارز*ت وړ اثر دى‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ 'خﻪ‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر کﻼسﻴک ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر ﻣتﻨﻮﻧﻪ راغﻮﻧ‪ 6‬ک‪7‬ي‪ ،‬تدوﻳﻦ او چاڼ ک‪7‬ي او بﻴا‬ ‫ﻳ‪ 3‬خپاره ک‪7‬ي دي‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫ﻫﻨري جﻮرج راور!ﻲ‪ :‬د ختﻴ‪ #‬پﻮﻫاﻧﻮ او پ‪+‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬اﻧگر‪4‬ز پ‪+‬تﻮ پﻮه جﻮرج‬ ‫راور!ﻲ د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او ادب پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ستر کاروﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٨٢٥‬م‪ .‬ک‪ 3‬پﻪ اﻧگﻠستان‬ ‫ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ او پﻪ ‪$‬ﻮاﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬ﻧظاﻣﻲ کار پﻴﻞ ک‪ .7‬پﻪ دغﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻪ‬ ‫استعداد ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻻره ﻳ‪ ،3‬د ﻫﻨدوستان ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ژب‪ 3‬زده ک‪7‬ې او کﻠﻪ چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا تﻪ‬ ‫تبدﻳﻞ شﻮ‪ ،‬خپﻠﻪ !ﻮﻟﻪ پام ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ ژب‪ ،3‬ﻗﻮم پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬او د دې سﻴﻤ‪ 3‬جغراﻓﻴ‪ 3‬تﻪ واړاوه‪ .‬د‬ ‫راور!ﻲ پﻪ ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻫغﻪ ﻟﻮى پ‪+‬تﻮ گراﻣر دى چ‪' 3‬ﻮ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ ﻳ‪ 3‬چاپ ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫پ‪+‬تﻮ اﻧگﻠﻴسﻲ ﻗاﻣﻮس او د ((گﻠشﻦ روه)) پﻪ ﻧﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ارز*تﻤﻦ دي‪ .‬پﻪ ((گﻠشﻦ‬ ‫روه)) ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ سرﻳزې وروستﻪ د پ‪+‬تﻮ ﻧثر او ﻧظﻢ غﻮره ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬را!ﻮﻟ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر‬ ‫ﻧﻮرو کتابﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ دى‪.‬‬ ‫ﻫﻨري واﻟ"ر بﻴﻠﻴﻮ‪ :‬پﻪ ‪١٨٣٤‬م‪.‬کال پﻪ ﻫﻨد ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻳ‪ 3‬زﻳات آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪(( .‬پ‪+‬تﻮ گراﻣر)) او ((پ‪+‬تﻮ ډکشﻨري)) ﻳ‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ ﻣشﻬﻮر دي‪ .‬ﻧﻮر‬ ‫ډ‪4‬ر آثار ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫تﻮر برن‪ :‬تﻮر برن پﻪ بﻨﻮ ک‪ 3‬د برتاﻧﻮي ﻫﻨد د حکﻮﻣت د ﻳﻮ ﻣاﻣﻮر پﻪ تﻮگﻪ کار کاوه‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ ﻟﻪ ژوﻧد‪ ،‬ﻓﻮﻟکﻠﻮر‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬کﻴسﻮ او سﻨدرو سره ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻳ‪ 3‬را!ﻮل او پﻪ ‪١٨٧٦‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ((بﻨﻮ‪ -‬زﻣﻮږ اﻓغاﻧﻲ سرحد)) پﻪ ﻧﻮم چاپ او‬ ‫خپﻮر ک‪.7‬‬ ‫جﻴﻤز ډارﻣس""ر‪ :‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ختﻴ‪%‬پﻮه او پ‪+‬تﻮ پﻮه پﻪ ‪١٨٤٩‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ ﻓراﻧسﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ پارﻳس ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬تر دکتﻮرا پﻮرې زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪ .‬پﻪ‬ ‫‪١٨٨٧ _ ١٨٨٦‬م‪ .‬کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ 3‬د ژبﻨﻴﻮ پﻠ"ﻨﻮ دﻧده وروسپارل شﻮه‪ .‬پﻪ بﻤبئﻲ‪،‬‬ ‫پ‪+5‬ﻮر او ﻫزاره ک‪ 3‬ﻳ‪75' 3‬ﻧ‪ 3‬ترسره ک‪7‬ې‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﻬﻢ اثر ((د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) ﻧﻮﻣ‪85‬ي چ‪ 3‬د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې‬

‫‪102‬‬

‫د پ‪+‬تﻨﻮ د وﻟسﻲ شاعراﻧﻮ حﻤاسﻲ او تارﻳخﻲ سﻨدرې او چاربﻴت‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پک‪ 3‬را!ﻮﻟ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪.‬‬ ‫د ډارﻣس""ر دغﻪ اثر او د پ‪+‬تﻮ پﻪ اړه د ﻫغﻪ ﻧﻮر ارز*تﻤﻦ آثار او '‪75‬ﻧ‪ 3‬د زﻳات ﻗدر وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ختﻴ‪%‬پﻮﻫاﻧﻮ ک‪ 3‬ډارﻣس""ر ﻫغﻪ '‪75‬وﻧکﻰ دى‪ ،‬چ‪ 3‬د ﻣﻘاﻳسﻮي '‪75‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬دې پاﻳﻠ‪3‬‬ ‫تﻪ ورس‪5‬د چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ د ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ ﻟﻮﻳدﻳزه ﻳا آرﻳاﻧﻲ 'اﻧگﻪ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫پروﻓﻴسر ﻣارگﻦ س"ﻴرن‪ :‬پﻪ ‪١٨٩٢‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ ﻧاروې ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ او د اروپا پﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ د تدرﻳس چارې پرﻣخ بﻴﻮﻟﻲ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪3‬‬ ‫د '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻟپاره ﻳ‪ 3‬پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او اﻓغاﻧستان تﻪ سﻔروﻧﻪ وک‪7‬ل او د دې ژب‪ 3‬پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬رې پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې '‪75‬ﻧ‪ 3‬خپرې ک‪7‬ې‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى پﻪ اروپا ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د ﻣعاصر او ﻧﻮي تحﻘﻴﻖ او‬ ‫تدرﻳس ﻟﻪ سترو استاداﻧﻮ 'خﻪ و‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬او گراﻣر پﻪ اړه خﻮرا ﻣﻬﻢ آثار ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو پ‪+‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ بﻪ ﻳﻮازې پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ بسﻨﻪ وک‪7‬و‪:‬‬ ‫جان گﻮرډن ﻻرﻳﻤر‪ ،‬ډﻳﻮډ ﻻرﻳﻤر‪ ،‬روس کﻴپﻞ‪ ،‬ﻫاول ('ﻠﻮر واړه د اﻧگﻠستان)‪،‬‬ ‫پروﻓﻴسر اسﻼﻧﻮف (د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد)‪ ،‬ډاک"ر پﻨزل (اترﻳشﻰ)‪ ،‬ډاک"ر برژي بﻴچکا‬ ‫(د چک جﻤﻬﻮرﻳت)‪ ،‬پروﻓﻴسر ﻟﻴبﻴدﻳف‪ ،‬پروﻓﻴسﻮر دورﻳاﻧکﻮف‪ ،‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ کاﻟﻴﻨﻴﻨا‪ ،‬ﻣ‪5‬رﻣﻦ‬ ‫گراسﻴﻤﻮوا‪ ،‬و‪ .‬کﻮشﻴف‪ ،‬گ‪ .‬ف‪ .‬گﻴرس (!ﻮل د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد او اوسﻨﻲ روسﻴ‪)3‬‬ ‫ډاک"ر ﻣﻴکﻨزى (د اﻧگﻠستان)‪ ،‬ﻣﻨﻮ ﻫرسﻨگﻬـ بترا (د ﻫﻨدوستان) صﻮﻟت شاه ﻣ‪5‬رگﻦ (د‬ ‫تاجکستان)‪ ،‬عارف عثﻤاﻧﻮف او عبداﻟحﻔﻴظ غﻨﻲ ﻳف (د ازبکستان) جﻮﻧز اﻧﻴﻮاﻟ‪6‬سﻦ او‬ ‫ﻓﻴﻦ تﻴسﻴﻦ (د ډﻧﻤارک)‪ ،‬ژاک ﻟﻮتس (د جرﻣﻨﻲ)‪ ،‬سبﻴستﻴان ﻫاﻳﻨﻪ (د جرﻣﻨﻲ ‪$‬ﻮان پ‪+‬تﻮ‬ ‫پﻮه) او ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا پﻪ ﻟﻮ‪4‬دﻳزه ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر داس‪ 3‬پﻮﻫان وو‪ ،‬ﻳا‬ ‫اوس ﻫﻢ شتﻪ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ د تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬جغراﻓﻴ‪ 3‬او د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬پﻪ اړه ﻳ‪75' 3‬ﻧ‪3‬‬

‫‪103‬‬

‫ک‪7‬ې دي‪ .‬د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اړتﻴاوو او ﻣﻮخﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬دوى دغﻪ کار تﻪ ﻣخﻪ ک‪7‬ې ده‪ .‬د دوى‬ ‫عﻠﻤﻲ کار ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ 'ﻮ اړخﻮﻧﻮ 'خﻪ زﻳات ارز*ت ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬دوى د پ‪+‬تﻨﻮ ژوﻧد‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬ژبﻪ او ادب ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻮ تﻪ د ﻫغﻮى پﻪ ژبﻪ ﻣعرﻓﻲ ک‪7‬ي دي‪.‬‬

‫‪ _٢‬د پ‪+‬تﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬غﻨﻴﻤت ﻗﻠﻤﻲ آثار ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ورک‪5‬دو ژغﻮرﻟﻲ او د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ ﻣعتبرو او‬ ‫ﻣحﻔﻮظﻮ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خﻮﻧدي ک‪7‬ي دي‪ ،‬کﻨﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ 'خﻪ بﻪ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ﻟکﻪ د‬ ‫ﻧﻮرو ډ‪4‬رو غﻨﻴﻤت آثارو پﻪ '‪5‬ر ضاﻳع شﻮي او ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ تﻠﻠﻲ واى‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د پ‪+‬تﻮ ادب ډ‪4‬ره وﻟسﻲ پاﻧگﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣرگﻪ ژغﻮرﻟ‪ 3‬ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه ﻳ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬ﻣﻬﻢ آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ 3‬سارى ﻳ‪ 3‬تر‬ ‫اوسﻪ پﻮرې ﻧﻪ دى ﻟﻴدل شﻮى‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫روسﻲ 'اران‪' :‬ار د روسﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣشﻬﻮرو '‪5‬رو 'خﻪ و‪ ،‬کﻮرﻧ‪ 9‬سﻠسﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫'اراﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪84‬ي‪'( .‬ار) د (تزار) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد شﻮى‪ ،‬خﻮ اصﻠﻲ ب‪2‬ﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ روسﻲ ژبﻪ ک‪3‬‬ ‫('ار) دى‪.‬‬ ‫د ﻫﻨد شرﻗﻲ کﻤپﻨ‪ :9‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ 3‬د اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ د استعﻤاري ﻧﻔﻮذ او اغ‪5‬ز ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ب‪2‬ﻪ پﻪ‬ ‫تجارتﻲ تﻮگﻪ د ﻫﻨد شرﻗﻲ کﻤپﻨ‪ 9‬پﻪ ﻧﻮم ﻓعاﻟﻪ شﻮه‪ ،‬د *ک‪5‬ﻼک دغﻪ کﻤپﻨ‪ 9‬پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬ﻫﻨدوستان‬ ‫تﻪ د آبادۍ پﻪ ﻧﻮم راﻧﻨﻮتﻠﻪ‪.‬‬ ‫ستراتﻴژﻳکﻪ ساحﻪ‪ :‬دغﻪ اصطﻼح ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ کارول ک‪85‬ي چ‪ 3‬د جغراﻓﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت‬ ‫ﻟﻪ پﻠﻮه ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ وي‪ .‬د اﻓغاﻧستان او پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ﻣﻮﻗعﻴت تﻪ ﻟﻪ جغراﻓﻴاﻳﻲ پﻠﻮه‪$ ،‬کﻪ د ستراتﻴژﻳک‬ ‫ﻣﻮﻗعﻴت سﻴﻤﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻫﻨدوستان _ ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬آسﻴا او چﻴﻦ ترﻣﻨ‪ #‬پرتﻪ ده‪ .‬دغﻪ سﻴﻤﻪ ‪$‬کﻪ‬ ‫تﻞ د زبر ‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟﻪ گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ وه او دغﻪ راز دې سﻴﻤ‪ 3‬دوى تﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ارز*ت ﻫﻢ‬ ‫ﻻره‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫ستره ﻟﻮبﻪ‪ :‬د روساﻧﻮ او اﻧگر‪4‬زاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬زﻣﻮږ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ 3‬د سﻴاﻟ‪ 9‬ﻫ(‪ 3‬چ‪ 3‬د رﻗابت‬ ‫اورﻧﻴﻮ پ‪7‬اووﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ رس‪5‬دﻟ‪ 3‬دي‪ ،‬د سترې ﻟﻮب‪ 3‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪84‬ي‪ .‬د ﻫغﻪ وخت دوه زبر ‪$‬ﻮاکﻪ‬ ‫(روس او اﻧگﻠﻴس) وو او دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬د خپﻠﻮ گ"ﻮ د ساتﻠﻮ او اغ‪5‬ز ﻟپاره ستره ﻟﻮبﻪ پﻴﻞ ک‪7‬ې وه‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻣعاصر دوران ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻧﻮﻳﻮ زبر ‪$‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟپاره دغﻪ اصطﻼح پﻪ ﻧﻮي سﻴاسﻲ ﻣﻔﻬﻮم کارول‬ ‫ک‪85‬ي‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪$‬ﻞ پﻪ خپﻞ خپﻞ ﻧﻮبت پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬د دې ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې غﻮږ ورتﻪ ک‪85‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ دﻗﻴﻘ‪ 3‬ﻟﻮستﻨ‪ 3‬او اور‪4‬دﻧ‪ 3‬وروستﻪ دې اوس زدهکﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ‬ ‫بشپ‪$ 7‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د ﻟﻮﻳدﻳزواﻟﻮ ﻟﻪ خﻮا ختﻴ‪ #‬پﻮﻫﻨﻪ او پ‪+‬تﻮ پﻮﻫﻨﻪ پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬د کﻮﻣﻮ ﻫدﻓﻮﻧﻮ ﻟپاره پﻴﻞ‬ ‫شﻮه؟‬ ‫((د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) کتاب کﻮم پ‪+‬تﻮ پﻮه را!ﻮل ک‪7‬ى او ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬چاپ ک‪7‬ى دى؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ اړه د ختﻴ‪ #‬پﻮﻫاﻧﻮ کاروﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ کﻮم کﻮم ارز*تﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ _٣‬د !ﻮﻟگﻲ !ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻣتﻦ 'خﻪ دې د پ‪+‬تﻮ‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره وﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪' 3‬خﻪ د ﻳﻮ ﻳﻮ پ‪+‬تﻮپﻮه ﻧﻮم اخﻠﻲ او‬ ‫سﻴاﻟﻪ ډﻟﻪ دې د دغﻪ پ‪+‬تﻮ پﻮه د ﻫ‪5‬ﻮاد ﻧﻮم ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬بﻴا دې سﻴاﻟﻪ ډﻟﻪ ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪' 3‬خﻪ‬ ‫ﻫﻤدا ډول پﻮ*تﻨ‪ 3‬کﻮي‪* .‬ﻮوﻧکﻰ بﻪ پﻪ پاى ک‪ 3‬برﻳاﻟ‪ 9‬ﻳا زﻳاتﻪ برﻳاﻟ‪ 9‬ډﻟﻪ اعﻼن ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫‪ _٤‬ﻳﻮ ﻳﻮ شاگرد د !ﻮﻟگﻲ تخت‪ 3‬تﻪ راجگ‪85‬ي او ﻟﻪ دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ 'خﻪ دې ﻳﻮ ﻳﻮ ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻧاوﻳات‪ ،‬ﻣستشرﻗﻴﻦ‪ ،‬ﻗرﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻘاﻳسﻮي‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣعﻨا کﻮي او ﻳﻮ 'ﻪ خبرې دې ﻫﻢ پرې‬ ‫کﻮي‪ .‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ وار ﻫﻤدغﻪ کار تکرار ک‪7‬ي‪ .‬ﻟغتﻮﻧﻪ د کتاب پﻪ پاى ک‪3‬‬ ‫ﻣعﻨا شﻮي‪ ،‬خﻮ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻪ خبرې ﻫﻢ پرې وشﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا دغﻪ ﻟﻮست پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ 3‬کﻪ ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات ﻫﻢ چ‪5‬رتﻪ ﻟﻮستﻲ ﻳا اور‪4‬دﻟﻲ وي‪* ،‬ﻪ تر *ﻪ‪ ،‬کﻨﻪ د ﻫﻤدغﻪ ﻟﻮست‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ شﻠﻮ کر*ﻮ ک‪ 3‬پﻪ خپﻞ عبارت وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫خــــــداى دې ﻧــــﻪ کــــا چــــا تــــﻪ وازې د آزار خــﻮﻟــ‪3‬‬ ‫دغـــــﻪ خـــﻮﻟـــ‪ 3‬دي پــــﻪ ﻣــعــﻨــا کــــ‪ 3‬د *ــــاﻣــــار خــﻮﻟــ‪3‬‬ ‫د ﻳـــــــــﻮې خــــــﻮﻟــــــ‪ 3‬ﻟـــــــﻪ آزاره وو‪4‬ـــــــر‪4‬ـــــــ‪8‬ه‬ ‫کـــــﻪ پـــــﻪ عـــﻤـــر دې دعــــــا کـــــاﻧـــــدي ﻫــــــــزار خـــﻮﻟـــ‪3‬‬ ‫چــــــ‪ 3‬پـــــــرې راشـــــــــﻲ د ﻣــــظــــﻠــــﻮم د آه ســﻴــﻠــ‪9‬‬ ‫کـــــا ﻟـــــﻪ خــــــــــاورو اﻳــــــــرو ډکـــــــ‪ 3‬د ﻣــــــــدار خـــﻮﻟـــ‪3‬‬ ‫چـــــ‪' 3‬ــــپــــ‪5‬ــــ‪7‬ې د ﻣــــظــــﻠــــﻮم د آزار وخـــــــﻮري‬ ‫د د‪4‬ــــــــﻮال تــــر ســـــــﻮړې پــــﻮچــــ‪ 3‬کــــا د کــــــار خــﻮﻟــ‪3‬‬ ‫((حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد))‬

‫‪106‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫الف جاﻧﻪ خ"ک‬

‫_ د 'ﻮ تﻨﻮ *‪%‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د کﻮﻣ‪%* 3‬ﻴﻨﻪ شاعرې شعر ﻣﻮ ﻳاد دى؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخﻲ '‪75‬ﻧﻪ ک‪ 3‬د ﻧارﻳﻨﻪ وو تر 'ﻨگ د *‪%‬ﻮ ادبﻲ ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬د ﻫ‪5‬روﻟﻮ ﻧﻪ‬ ‫دي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ وﻟسﻲ برخﻪ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ وﻧ‪6‬ه کﻪ ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو زﻳاتﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ﻫ‪&5‬‬ ‫ډول کﻤﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ادب او اوسﻨﻲ ادب ک‪ 3‬ﻫﻢ د *‪%‬ﻮ وﻧ‪6‬ه د پام‬ ‫وړ ده‪ .‬تاسﻮ د کﻼسﻴکﻮ ادبﻴاتﻮ او اوسﻨﻲ ادب د ‪$‬ﻴﻨﻮ *‪%‬ﻴﻨﻪ '‪5‬رو پﻪ اړه پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻪ ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ د ﻳﻮې داس‪ 3‬ﻣعاصرې شاعرې پﻪ اړه غ‪848‬و‬ ‫چ‪ 3‬ډ‪4‬ره ﻣشﻬﻮره ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ د شﻤ‪5‬ر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟ‪ 8‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر پﻪ زړه پﻮرې دي‪ .‬شعروﻧﻮ تﻪ‬ ‫ﻳ‪$ ،3‬کﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪7‬ئ چ‪ 3‬زﻣﻮږ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬اوسﻨﻴﻮ بدﻣرغﻴﻮ تﻪ ﻫﻢ پک‪ 3‬اشاره شﻮې‬ ‫ده‪ ،‬د کﻠﻮﻧﻮ ﻫغﻪ پخﻮاﻧ‪ 9‬خبرې اوس ﻫﻢ زﻣﻮږ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟپاره ډ‪4‬رې ﻧﻮې دي او داس‪* 3‬کاري‬ ‫چ‪ 3‬زﻣﻮږ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ذﻫﻨﻴت او ﻓکر ﻟﻪ پﻠﻮه ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ پﻪ ﻧژدې اتﻴا کاﻟﻮ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ﻫ‪ &5‬پرﻣختگ ﻧﻪ دى ک‪7‬ى‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫د پ‪+‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ *‪%‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻣ‪5‬رﻣﻦ اﻟف جاﻧ‪ 3‬خ"ک ﻧﻮم د ﻳادوﻟﻮ او ستاﻳﻠﻮ‬ ‫وړ دى‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٩٢٧‬م‪ .‬کال د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا د کﻮﻫاټ پﻪ احﻤدي باﻧ‪6‬ه ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟ‪ 3‬ده‪ .‬تر‬ ‫اتﻢ !ﻮﻟگﻲ پﻮرې ﻳ‪ 3‬زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې او ﻧﻮرې ﻣﻨظﻤ‪ 3‬زده ک‪7‬ې ترې ﻧﻴﻤگ‪7‬ې پات‪ 3‬شﻮې‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ شخصﻲ تﻮگﻪ زده ک‪7‬و تﻪ دوام ورک‪ 7‬او تر ﻣاس"رۍ پﻮرې ﻳ‪ 3‬زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪.‬‬ ‫ډ‪4‬ره ﻣﻮده پﻪ خپﻞ کﻠﻲ ک‪ 3‬د ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ک‪* 3‬ﻮوﻧک‪ 3‬وه‪.‬‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ"ک د وخت ﻟﻪ سﻴاسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ سره ﻫﻢ پﻮره بﻠده ده او خپﻠﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ وﻧ‪6‬ه پک‪ 3‬ﻟرﻟﻪ‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ ستر ﻣﻠﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ ﻳا د پاچا خان‬ ‫ﻟﻪ خداﻳﻲ خدﻣتگار تحرﻳک سره ﻟﻪ ﻧظري پﻠﻮه ﻣﻠگرې وه‪.‬‬ ‫ﻣ‪5‬رﻣﻦ شاه جﻬان (پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ برخﻪ) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠﻰ او پﻪ دغﻪ کتاب‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻣ‪5‬رﻣﻦ اﻟف جاﻧ‪ 3‬پﻪ اړه داس‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫د اﻟف جاﻧ‪! 3‬ﻮل کﻼم ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ او پ‪+‬تﻨﻮ سره ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ 3‬او ﻣحبت 'خﻪ ډک دى‪ .‬د پ‪+‬تﻨﻮ‬ ‫د زبﻮن حاﻟ‪ 9‬او ب‪ 3‬عﻠﻤ‪ 9‬ورتﻪ ژور احساس دى‪ .‬ﻫغﻪ د پ‪+‬تﻨﻮ !ﻮﻟﻪ پسﻤاﻧده گﻲ‪ ،‬ﻟﻪ عﻠﻢ ﻧﻪ‬ ‫د دوى ب‪ 3‬خبري گ‪2‬ﻲ‪ .‬د خپﻞ پ‪+‬تﻮن ﻗام ترﻗﻲ ﻳ‪ 3‬د زړه ﻟﻪ کﻮﻣﻲ اواز دى او دا ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻳﻪ آرزو‬ ‫ده چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮن ﻗام ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ د ترﻗ‪ 9‬ﻫغﻪ ﻟﻮى ﻣعراج تﻪ ورسﻲ چ‪3‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ ﻧﻮر ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ورتﻪ رس‪5‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ"ک پ‪+‬تﻮن ﻗام د غﻔﻠت ﻟﻪ خﻮب 'خﻪ راوﻳ‪+‬ﻮي او د پرﻣختگ او ترﻗ‪ 9‬پﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ 3‬د برابرې برخ‪ 3‬د اخﻴستﻠﻮ ﻟپاره خپﻞ احساسات دا رﻧگ 'رگﻨدوي‪:‬‬ ‫پ‪+‬تﻮﻧﻪ پــﻮرتــﻪ شــﻪ ﻗــاﻣــﻮﻧــﻮ کــ‪ 3‬خــپــﻞ ﻗـــام پــﻮرتــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫بــﻴــا پــﻪ دﻧــﻴــا کــ‪ 3‬د پــر‪4‬ــﻮتــﻲ پــ‪+‬ــتــﻮن ﻧـــام پــﻮرتــﻪ کــ‪7‬ه‬ ‫بــﻴــا پـــﻪ دﻧـــﻴـــا کـــ‪ 3‬د ﻗـــاﻣـــﻮﻧـــﻮ اﻧــجــﻤــﻦ جـــﻮړ‪4‬ـــ‪8‬ي‬ ‫دې اﻧــجــﻤــﻦ کــ‪ 3‬د گــﻤــﻨــاﻣــﻪ پــ‪+‬ــتــﻮن ﻧـــام پــﻮرتــﻪ کــ‪7‬ه‬ ‫بــــ‪ 3‬ﻟــــﻪ ﻧـــظـــاﻣـــﻪ تـــرﻗـــﻲ د ﻗـــــﻮم ﻣــﻤــکــﻨــﻪ ﻧــــﻪ ده‬ ‫ﻗـــام ﻣﻨظﻢ کـــ‪7‬ه او ﻣــعــﻴــار بــﻴــا د خــپــﻞ ﻗـــام پــﻮرتــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫‪108‬‬

‫پـــر‪4‬ـــﻮتـــﻲ ﻗــــام ﻟـــﻪ تـــرﻗـــﻲ بـــﻮﻳـــﻪ د بــــرق پـــﻪ رﻓــتــار‬ ‫د ﻫــر ســحــر پــﻪ ﻣــﻘــابــﻞ کــ‪ 3‬خــپــﻞ ﻣــا*ــام پــﻮرتــﻪ کــ‪7‬ه‬ ‫د ﻳــــﻮ 'ــــﻮ کـــســـﻮ تــــرﻗــــﻲ تــــﻪ تــــرﻗــــﻲ ﻣــــﻪ گــ‪2‬ــﻪ‬ ‫کــﻪ تــرﻗــﻲ غـــﻮاړې د ﻗــام ﻫــر خــاص و عــام پــﻮرتــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫ﻓـــخـــر اﻓــــغــــان ﻧــــﻪ ﻣــــ‪ 3‬پـــﻴـــغـــام د تـــرﻗـــ‪ 9‬راوړى‬ ‫پـــﻪ دواړو ﻻســـﻮ دا پــﻴــغــام پـــﻪ احـــتـــرام پـــﻮرتـــﻪ کــ‪7‬ه‬ ‫د جــﻬــاﻟــت اﻟـــــزام پـــﻪ تـــا بـــاﻧـــدې پـــﻪ ‪$‬ــــاى ﻟگ‪85‬ي‬ ‫د خــپــﻞ تــعــﻠــﻴــﻢ اﻧــتــظــام وکــــ‪7‬ه دا اﻟـــــزام پـــﻮرتـــﻪ کــ‪7‬ه‬ ‫د خــپــﻠــ‪ 3‬ژبــــ‪ 3‬تــرﻗــﻲ دې چـــ‪ 3‬ﻫـــﻢ ﻫــ‪5‬ــره ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫د اﻧــگــر‪4‬ــزۍ پــﻪ شـــان ﻣــعــﻴــار د خــپــﻞ کـــﻼم پــﻮرتــﻪ ک‪7‬ه‬ ‫ﻧـــر کـــﻪ دﻣــــاغ وي ســتــا د ﻗـــام *ــ‪%‬ــ‪ 3‬ﻳـــ‪ 3‬زړه وگ‪2‬ﻪ‬ ‫کــﻪ تــرﻗــﻲ دې وي ﻣــﻘــصــد د دې ﻣــﻘــام پــﻮرتــﻪ کــ‪7‬ه‬

‫پﻪ دغﻪ ﻧظﻢ ک‪ 3‬چ‪ 3‬اوس ﻳ‪ 3‬تاسﻮ ﻟﻮﻟئ‪ ،‬اﻟف جاﻧ‪ 3‬خ"ک د خپﻠ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻳﻮې سترې‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴا تﻪ اشاره ک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫دا ﻣــ‪ 3‬ﻣطﻠــب ﻧﻪ دى چــ‪ 3‬ظﻠﻢ د خپﻞ پﻼر و*ــاﻳﻢ‬

‫زړوﻧـــﻪ ورﻳــتــﻪ د خپﻠﻮ خﻮﻳﻨدو پــﻪ اﻧــگــار و*اﻳﻢ‬

‫زړه ﻣــ‪ 3‬دا غــﻮاړي چ‪ 3‬ړاﻧده ســﻤاج تﻪ ﻻر و*ــاﻳﻢ‬

‫د رواجــــﻲ پـــردې ﻧــﻘــصــﻮﻧــﻪ تـــار پــﻪ تـــار و*ــاﻳــﻢ‬

‫خداﻳــﻪ د ژبــ‪ 3‬طاﻗــت د زړه طاﻗــت راکــ‪7‬ې‬ ‫کــﻪ پــﻪ غﻠطــﻪ ﻻره ‪$‬ــﻢ تــﻪ ﻫداﻳــت راکــ‪7‬ې‬

‫‪109‬‬

‫صاﻓــ‪ 3‬اوبــﻪ تــازه ﻫــﻮا ده د ﻫــر چــا د پــاره‬

‫ﻧﻪ چ‪ 3‬ﻳــﻮازې پﻴدا کــ‪7‬ي خــداى دي ستا د پاره‬

‫دواړه 'ﻴزوﻧــﻪ دي وﻳ‪7‬ﻳــا شــاه و گــدا د پــاره‬

‫تـــا پـــابـــﻨـــدي پــــرې ﻟــگــﻮﻟــ‪ 3‬ده زﻣــــا د پـــاره‬

‫تــﻪ د رحﻤــﻦ پــﻪ خزاﻧــﻮ دوﻣــره بخﻴــﻞ وﻟــ‪ 3‬ﻳــ‪3‬؟‬ ‫ﻣــخ اړووﻧکﻰ ﻟﻪ ﻗــرآن‪ ،‬تــﻮرات‪ ،‬اﻧجﻴــﻞ وﻟ‪ 3‬ﻳ‪3‬؟‬ ‫ﻻړ شــﻪ پــﻪ جﻴــﻞ کــ‪ 3‬تــﻪ د س‪5‬ﻨســﻦ‬

‫د ﻗــاتــﻼﻧــﻮ ﻫــغــﻪ طــــﻮق ﻫــغــﻪ بـــ‪5‬ـــ‪7‬ۍ وگــــﻮره‬

‫کــﻮر کــ‪ 3‬د خپﻠــ‪* 3‬ــ‪ 3%‬حــال ﻳــﻮ گــ‪7‬ۍ وگــﻮره‬

‫تﻨگ ﻧــغــرى‪ ،‬شﻠ‪5‬دﻟﻰ کــ＀ ﻣــاتــﻪ پــ‪5‬ــ‪7‬ۍ وگــﻮره‬

‫واﻳــﻪ ســتا *ــ‪ 3%‬ﻫــﻢ د ﻗتــﻞ ارتــکاب کــ‪7‬ى دى‬ ‫ﻳــا دې ‪$‬ان خپﻞ پــﻪ ﻣجرﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬حســاب ک‪7‬ى دى‬ ‫داســ‪ 3‬پــرده د زﻧاﻧــﻪ زﻧاﻧــﻪ پــﻦ زﻳاتــﻮي‬

‫خــﻮشــ‪ 3‬تــعــداد د تــﻴــار خـــﻮرو پــﻪ وطــﻦ زﻳــاتــﻮي‬

‫ســتا او زﻣــا پــﻪ شــان بﻴﻤــار ﻟﻮ‪1‬ــﻪ زاﻣــﻦ زﻳاتــﻮي‬

‫ضعف د بــدن زﻳــاتــﻮي و‪4‬ـــره د د*ــﻤــﻦ زﻳــاتــﻮي‬

‫ﻧــﻦ د بﻴــکارو خﻠکــﻮ ‪$‬ــاى پــﻪ ﻣــخ د ﻣزک‪ 3‬ﻧشــتﻪ‬ ‫دې بجﻠــﻲ گــر تــﻪ ضــرورت د اور بﻠکــ‪ 3‬ﻧشــتﻪ‬ ‫ﻳــاد ﻟــره ســتا ﻳــﻮ وزر ﻣــات دى اﻟﻮتﻠــﻰ ﻧــﻪ شــ‪3‬‬

‫پ‪+‬ﻪ دې ده گــﻮډه د ترﻗ‪ 9‬پــﻪ بــام ختﻠﻰ ﻧــﻪ ش‪3‬‬

‫ﻗاﻓﻠــ‪ 3‬ﻻړې ورپســ‪ 3‬تــﻪ رســ‪5‬دﻟﻰ ﻧــﻪ شــ‪3‬‬

‫شــرم اخﻴستﻰ ﻳــ‪ 3‬پــﻪ ‪$‬ــاى پات‪ 3‬ک‪5‬دﻟﻰ ﻧــﻪ ش‪3‬‬

‫پــﻪ ســﻤﻪ ﻻره کــ‪ 3‬وﻻړ حﻴــران پ‪+‬ــ‪5‬ﻤان وﻟــ‪ 3‬ﻳ‪3‬؟‬ ‫ستا خپﻞ عﻤﻞ دى درتﻪ وړاﻧدې‪ ،‬اوس گر‪4‬ان وﻟ‪ 3‬ﻳ‪3‬؟‬ ‫تــﻪ د ﻣذﻫــب پــﻪ ﻧﻮم پــﻪ ﻣــا 'ﻮﻣــره ظﻠﻤﻮﻧــﻪ کﻮې‬

‫تــﻪ ﻳــ‪ 3‬ﻣذﻫب بﻮﻟ‪ 3‬زﻣــا پــﻪ خﻴال کﻔروﻧﻪ کﻮې‬

‫خــداى او رســﻮل باﻧــدې د غﻴــر اعتراضﻮﻧــﻪ کــﻮې‬

‫دﻳـــﻦ د اســـﻼم بــدﻧــاﻣــﻮې !ـــﻮل رواجـــﻮﻧـــﻪ کــﻮې‬

‫راشــﻪ چــ‪ 3‬زه درتــﻪ د خپــﻞ دﻳــﻦ حﻘﻴﻘت و*ــاﻳﻢ‬ ‫ﻫســ‪ 3‬د خﻮﻟــ‪ 3‬خبــرې ﻧــﻪ حدﻳــث آﻳــت و*ــاﻳﻢ‬ ‫خــﻼص کــ‪7‬ه ﻗــرآن او د ﻗــرآن ســﻮره ﻧــﻮر وگــﻮره‬

‫تــﻪ د عاﻟﻢ حکﻴﻢ کــﻼم پــﻪ حکﻤت پــﻮر وگــﻮره‬

‫سرســري ﻣــﻪ گــﻮره پــﻪ عﻘــﻞ پــﻪ شــعﻮر وگــﻮره‬

‫پس ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬ﻧﻪ خپﻞ رواج او خپﻞ دستﻮر وگﻮره‬

‫ســتا پــﻪ عﻤــﻞ کــ‪ 3‬ﻟــﻪ آﻳت ﻧــﻪ تجــاوز وﻟــ‪ 3‬دى؟‬ ‫د خداى رســﻮل پر ‪$‬اى دا ســتا حکﻢ ﻧاﻓذ وﻟ‪ 3‬دى؟‬

‫‪110‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ادب ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ وﻧ‪6‬ه پﻪ پﻮره تﻮگﻪ د پام وړ ده‪ .‬پﻪ وﻟسﻲ ادب ک‪ 3‬کﻪ د *‪%‬ﻮ‬ ‫وﻧ‪6‬ه ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو زﻳاتﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟ‪ 8‬ه ﻫﻢ ﻧﻪ ده‪ .‬د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ او اوسﻨﻲ‬ ‫ادب ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ 9‬ﻟﻴکﻮاﻟ‪ 3‬او شاعراﻧ‪ 3‬ﻟرو‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ پ‪+‬تﻮ ادب ک‪3‬‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ"ک ﻳﻮه تک‪7‬ه شاعره ده‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٩٢٧‬م‪ .‬کال د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا پﻪ کﻮﻫاټ‬ ‫ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟ‪ 3‬او د خپﻞ وخت د ﻣﻠﻲ‪ -‬اصﻼحﻲ حرکت (خداﻳﻲ خدﻣتگار) ﻣﻠگرې‬ ‫وه‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ د ب‪ 3‬ﻗدرۍ او د زده ک‪7‬و او تعﻠﻴﻢ ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ او اسﻼﻣﻲ‬ ‫حﻖ 'خﻪ د ﻫغﻮى د ﻣﻨع کﻮﻟﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬دغﻪ شعر د زﻳات ارز*ت او پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ دى‪.‬‬ ‫پﻪ دې شعر ک‪ 3‬چ‪ 3‬د (ترکﻴب بﻨد) پﻪ ب‪2‬ﻪ دى‪ ،‬اﻟف جاﻧﻪ خ"کﻪ د ﻫر اور‪4‬دوﻧکﻲ‬ ‫او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻣخ‪ 3‬تﻪ د پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻧجﻮﻧﻮ او *‪%‬ﻮ د ژوﻧد ﻫﻨداره ﻧﻴسﻲ او ورتﻪ‬ ‫واﻳﻲ چ‪ 3‬اوس ﻧﻮ تﻪ اﻧصاف وک‪7‬ه او د دغﻮ ﻧارواوو‪ ،‬ﻧادودو او ظﻠﻤﻮﻧﻮ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ !ﻮﻟﻮ تﻪ د دې شعر د ﻣحتﻮا پﻪ اړه ژور ﻓکر ﻻزم دى‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧﻪ‬

‫و*اﻳﻢ‪ :‬د ژب‪ 3‬د اصﻮﻟﻮ پﻪ پام ک‪ 3‬ساتﻠﻮ سره ﻳ‪ 3‬اصﻠﻲ ب‪2‬ﻪ (و*ﻴﻢ) ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬خﻮ دﻟتﻪ‬ ‫د اﻟف جاﻧ‪ 3‬خ"ک پﻪ دې ﻧظﻢ ک‪ 3‬د شعري اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪( 3‬و*اﻳﻢ) راغﻠﻰ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻣ‪5‬رﻣﻦ اﻟف جاﻧ‪ 3‬خ"ک د دغﻪ ﻧظﻢ (ترکﻴب بﻨد) ﻳﻮ ﻳﻮ بﻨد پﻪ‬ ‫وار سره ﻟﻮﻟﻲ او د بﻞ کتار ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ وار سره د دغﻪ بﻨد پﻪ اړه دوه دﻗﻴﻘ‪3‬‬ ‫خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪111‬‬

‫‪! _٢‬ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې پر پﻨ‪%‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮع ‪-‬اﻧﻮ ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻮضﻮع اﻧتخاب ک‪7‬ي او پﻪ خپﻠﻮ ک‪ 3‬دې خبرې پرې وک‪7‬ي‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې خپﻞ استازى و!اکﻲ‬ ‫او بﻴا دې پر خپﻠﻪ ﻣﻮضﻮع !ﻮﻟ‪/‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ وﻧ‪6‬ه‬ ‫پﻪ زده ک‪7‬و ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ او ﻧارﻳﻨﻪ وو برابره وﻧ‪6‬ه‬ ‫خداﻳﻲ خدﻣتگار حرکت‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ پﻪ اړه ﻧاوړه دودوﻧﻪ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ"ک 'ﻪ ډول شاعره ده؟‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د اﻟف جاﻧ‪ 3‬خ"ک د ﻧظﻢ ﻟﻪ دغﻮ ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻳﻮ‪،‬‬ ‫ﻳﻮ پﻪ داس‪ 3‬جﻤﻠﻪ ک‪ 3‬وکاروي چ‪ 3‬زﻣﻮږ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د *‪%‬ﻮ ﻟﻪ ژوﻧد سره اړه ﻟري‪:‬‬ ‫ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ‪ ،‬ظﻠﻢ‪ ،‬رواج‪ ،‬پابﻨدي‪ ،‬پﻨجره‪ ،‬ﻫدﻳره‪ ،‬وﻧ‪6‬ه‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ سترگﻮ د ﻟﻴدﻟﻮ حاﻻتﻮ ﻳا پﻪ خپﻞ کﻠﻲ‪ -‬کﻮر ک‪ 3‬د اور‪4‬دو ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ 3‬پر ﻧجﻮﻧﻮ او *‪%‬ﻮ د ظﻠﻤﻮﻧﻮ او ﻧادودو ﻳﻮه ﻳﻮه کﻴسﻪ ډوﻟﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫*ـــــﻪ ســـــــ‪7‬ى د چـــــا پـــــﻪ بـــــــدو ﻧــــظــــر ﻧـــــﻪ کــا‬ ‫کـــﻪ 'ــــﻮک بـــد ورســــــره کـــاﻧـــدي دى بـــﻪ *ـــﻪ کا‬ ‫پــــــﻪ بــــــــــــــارداره وﻧـــــــﻪ تــــــﻞ ور‪4‬ـــــــــــ‪8‬ي کـــا‪1‬ـــﻲ‬ ‫ورتــــــــﻪ ‪-‬ــــــــﻮره چـــــ‪ 3‬بــــــــــــارداره وﻧــــــﻪ 'ـــــﻪ کــا‬ ‫پـــــﻪ کـــﻴـــﻨـــﻪ پـــــﻪ حـــســـد ﻫـــ‪5‬ـــ& د چـــــا وﻧــــــﻪ شــﻲ‬ ‫ﻫــــر ســـــ‪7‬ى چــــ‪ 3‬حـــســـد کــــاﻧــــدي ‪$‬ـــــان اوبــــــﻪ کــا‬ ‫((خﻮشحال خان خ"ک))‬ ‫‪112‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫کﻴسﻪ او ژوﻧد‬

‫_ کﻮﻣ‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ آﻳا کﻮﻣﻪ وﻟسﻲ ﻳا ﻓﻮﻟکﻠﻮري کﻴسﻪ ﻣﻮ زده ده؟‬ ‫_ ﻟﻪ کﻴسﻮ سره ﻣﻮ وﻟ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ ده؟‬ ‫خاﻣخا بﻪ ﻣﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻟﻮستﻲ ﻳا اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪* .‬اﻳﻲ پﻪ کﻮر ک‪ 3‬ﻣﻮ ﻟﻪ ﻧﻴا‪ ،‬ﻧﻴکﻪ‬ ‫ﻳا ﻣﻮر و پﻼر 'خﻪ کﻴس‪ 3‬اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪ .‬د کﻠﻲ ﻟﻪ کﻮﻣ‪ 3‬بﻮډۍ *‪ 3%‬ﻳا بﻮډا 'خﻪ بﻪ‬ ‫ﻣﻮ ﻫﻢ کﻴس‪ 3‬اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪ .‬دغﻪ راز تاسﻮ پﻪ ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻟﻮستﻲ او د‬ ‫کﻴسﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻫﻢ د کﻴسﻮ پﻪ اړه خبرې ﻟرو‪ .‬دا چ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ ژوﻧد سره 'ﻪ‬ ‫اړه ﻟري؟ ﻳا دا چ‪ 3‬کﻴس‪' 3‬ﻨگﻪ ﻟﻪ ژوﻧد سره سﻤ‪ 3‬رارواﻧ‪ 3‬او تر دې دﻣﻪ رارس‪5‬دﻟ‪3‬‬ ‫دي؟‬

‫‪113‬‬

‫د کﻴس‪ 3‬او داستان پﻪ اړه کﻠﻪ کﻠﻪ دا خبره ک‪85‬ي چ‪ 3‬کﻴسﻪ ژوﻧد دى او ژوﻧد کﻴسﻪ‪ .‬د دې‬ ‫خبرې ﻣعﻨا دا ده چ‪ 3‬کﻴسﻪ د ژوﻧد ﻟﻪ پ‪+5‬ﻮ سره ت‪7‬ﻟ‪ 3‬ده او د ژوﻧد د پ‪+5‬ﻮ ﻟ‪7‬ۍ پﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫ک‪ 3‬د ژوﻧد د کﻴس‪ 3‬جرﻳان او تسﻠسﻞ دى‪ .‬د دې خبرې ﻣعﻨا دا ﻧﻪ ده چ‪ 3‬د ژوﻧد د پ‪+5‬ﻮ‬ ‫عادي بﻴان او ﻳا د ژوﻧد د پ‪+5‬ﻮ ک＀ ﻣ＀ ﻟﻴکﻞ‪ ،‬دا ﻧﻮ کﻴسﻪ او داستان دى‪ .‬اﻧساﻧﻲ ژوﻧد د پ‪+5‬ﻮ‬ ‫ﻳﻮ داس‪ 3‬پرﻟﻪ پس‪ 3‬تسﻠسﻞ دى چ‪ 3‬د کﻴسﻮ ﻟپاره ترې پ‪ 3+5‬چاڼ او اﻧتخاب‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ژوﻧد د عادي جرﻳان او کﻴس‪ 3‬پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ژوﻧد *اﻳﻲ ب‪ 3‬ﻧظﻤﻪ‪ ،‬ب‪ 3‬ترتﻴبﻪ او کﻠﻪ ﻫﻢ *اﻳﻲ ب‪ 3‬ﻫدﻓﻪ وي‪ .‬پ‪ 3+5‬پﻪ پاشﻠﻲ ډول واﻗع‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬دا د ژوﻧد پﻪ واﻗعﻴتﻮﻧﻮ پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬خبرې دي‪ .‬کﻪ دغﻪ شﻴان ﻟکﻪ ﻫﻤاغس‪ 3‬چ‪ 3‬دي‪،‬‬ ‫تﻘﻠﻴد شﻲ‪* ،‬اﻳﻲ ﻫ‪ &5‬ډول !ﻮﻟﻨﻴز او ﻫﻨري ارز*ت وﻧﻪ ﻟري‪$ ،‬کﻪ خﻮ ﻧﻪ شﻮ وﻳﻼى چ‪3‬‬ ‫کﻴسﻪ د ژوﻧد !کﻰ پر !کﻰ تﻘﻠﻴد دى‪ ،‬بﻠک‪ 3‬کﻴسﻪ باﻳد د ژوﻧد داس‪ 3‬تﻘﻠﻴد وي چ‪ 3‬د کﻴسﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻓکر او عاطﻔﻪ ورسره ﻣﻠگرې شﻮې وي او ﻳﻮ بﻞ ډول بدﻟﻮن ﻳ‪ 3‬پﻴدا ک‪7‬ى وي‪.‬‬ ‫کﻴسﻪ د ژوﻧد ﻳﻮه ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻪ طرحﻪ ده‪ .‬د کﻴس‪ 3‬تارﻳخ دوﻣره زوړ دى‪ ،‬ﻟکﻪ د ژوﻧد تارﻳخ‪.‬‬ ‫کﻴسﻪ ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ ژوﻧد سره پﻪ ﻳﻮه ﻣﻮازي کر*ﻪ ک‪ 3‬رواﻧﻪ ده او ﻫﻤداس‪ 3‬بﻪ رواﻧﻪ وي‪ .‬ﻫﻠتﻪ چ‪3‬‬ ‫اﻧسان و‪ ،‬کﻴسﻪ ﻫﻢ وه‪ ،‬ﻫﻠتﻪ چ‪ 3‬ژوﻧد و‪ ،‬کﻴسﻪ ﻫﻢ وه‪ .‬ژوﻧد پﻪ تشﻪ (خﻼ) ک‪ 3‬ﻧﻪ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫اﻧسان پﻪ خﻼ ک‪ 3‬ژوﻧد ﻧﻪ شﻲ کﻮﻟﻰ او کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ خﻼ ک‪ 3‬ﻧﻪ شﻲ اﻳجاد‪4‬دﻟﻰ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ اﻧساﻧان چ‪ 3‬د طبﻴعت ﻟﻪ پ‪+5‬ﻮ سره پﻪ ﻣبارزه او ﻣجادﻟﻪ ک‪ 3‬وو‪ ،‬غﻮ*تﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪3‬‬ ‫پر دغﻮ پ‪+5‬ﻮ او ستﻮﻧزو ﻻسبرى پﻴدا ک‪7‬ي‪ .‬زﻳات‪ 3‬ﻫﻴﻠ‪ 3‬او غﻮ*تﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟرﻟ‪ .3‬غﻮ*تﻞ ﻳ‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬واﻟﻮ‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻟرې او ﻧاپ‪5‬ژﻧدل شﻮې سﻴﻤ‪ 3‬او ‪$‬ﻤک‪ 3‬وگﻮري‪ ،‬د غروﻧﻮ 'ﻮکﻮ تﻪ وختﻠﻰ‬ ‫شﻲ او د سﻴﻨدوﻧﻮ تﻞ تﻪ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ ورسﻮي‪' ،‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬د دغﻮ کاروﻧﻮ ﻟﻪ سرتﻪ رسﻮﻟﻮ 'خﻪ ب‪3‬‬ ‫وسﻪ وو‪ ،‬خﻴال تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻨاه وړﻟﻪ‪ .‬داس‪ 3‬اﻓساﻧ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬جﻮړوﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬وکﻮﻟﻰ شﻲ خپﻠ‪ 3‬دغﻪ ډول‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ 3‬پک‪ 3‬تسکﻴﻦ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي سر ک‪ 3‬اﻓساﻧ‪ 3‬سخت‪ 3‬خﻴاﻟﻲ او ﻟﻪ عجاﻳبﻮ ډک‪ 3‬وې‪* .‬اپ‪5‬رﻳﻮ او دﻳﻮاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫پﻨاه وړﻟﻪ‪ ،‬خﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ ورو ورو پﻪ کﻴسﻮ ک‪ 3‬پﻪ خپﻞ ﻓکري او ذﻫﻨﻲ تﻮان تکﻴﻪ وک‪7‬ه‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫کﻴسﻪ د اﻓساﻧ‪ ،3‬ﻧکﻞ‪ ،‬حکاﻳت‪ ،‬داستان او پﻪ ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﻳاد‪84‬ي او اوس دغﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫر ﻳﻮ د جﻼ ﻣﻔاﻫﻴﻤﻮ ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬پﻪ کﻴسﻪ‪ ،‬داستان او ﻧکﻞ ک‪ 3‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د‬ ‫ژوﻧد تصﻮﻳر او اﻧعکاس پروت دى‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا د کﻴسﻮ تارﻳخﻲ سﻴر تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻫﻢ ډ‪4‬ره پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ده‪ .‬دا چ‪ 3‬کﻴسﻮ 'ﻨگﻪ دوام ک‪7‬ى او 'ﻪ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ پک‪ 3‬راغﻠﻲ دي؟ ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ ډ‪4‬ر '‪75‬وﻧکﻲ دا خبره کﻮي چ‪ 3‬اﻓساﻧﻪ د ﻣعاشرې د وگ‪7‬و د اجتﻤاعﻲ ﻣزاج ﻧﻘشﻪ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬چ‪ 3‬د ﻣعاشرې 'رک ﻟگ‪5‬دﻟﻰ دى‪ ،‬ﻫﻠتﻪ د اﻓساﻧ‪' 3‬رک ﻫﻢ ﻟگ‪5‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪ .‬ﻣﻮږ د ډ‪4‬رو ﻣعاشرو حاﻻت ﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬وﻟ‪ 3‬د ﻣعاشرو جﻮړ*ت ﻟﻪ تارﻳخﻲ دور 'خﻪ ﻣخک‪3‬‬ ‫ﻫﻢ و او پﻪ دغﻮ ﻣعاشرو ک‪ 3‬ﻫﻢ د اﻓساﻧﻮ شتﻮن حتﻤﻲ و‪$ ،‬کﻪ خﻮ ﻣﻮږ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫تارﻳخ 'خﻪ پﻪ ﻣخک‪ 3‬دوره ک‪ 3‬ﻫﻢ اﻓساﻧ‪ 3‬ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول وې‪ ،‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪3‬‬ ‫بﻪ ﻫﻢ اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول د خپﻞ خﻴال اظﻬار کاوه‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ ﻟرغﻮﻧﻲ وﻟسﻮﻧﻪ‪ ،‬تﻤدﻧﻮﻧﻪ او ﻓرﻫﻨگﻮﻧﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ کﻴسﻮ جﻮړووﻧکﻲ‪ ،‬وﻳﻮﻧکﻲ او‬ ‫بﻴا ﻟﻴکﻮﻧکﻲ دي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬دا ډ‪4‬ره ستﻮﻧزﻣﻨﻪ خبره ده چ‪ 3‬ﻣﻮږ وکﻮﻟﻰ شﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪9‬‬ ‫اﻓساﻧ‪ 3‬او کﻴس‪ 3‬پﻴدا ک‪7‬و‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د زﻣان ت‪5‬ر‪4‬دﻟﻮ د کﻴسﻮ د تارﻳخ پر پا‪1‬ﻮ ﻫﻢ گردوﻧﻪ‬ ‫وراچﻮﻟﻲ دي‪ .‬خﻴال بخاري پﻪ دې اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫اﻧساﻧﻲ ژوﻧد ډ‪4‬ر زوړ دى‪ .‬د دې پﻪ ﻣﻘابﻠﻪ ک‪ 3‬د ﻟﻴک ﻟﻮست چﻞ بﻨﻲ آدم ډ‪4‬ر وروستﻪ‬ ‫زده ک‪7‬ى دى‪ .‬ﻫس‪ 3‬خﻮ کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ ژوﻧد سره سﻤ‪ 3‬رارواﻧ‪ 3‬دي او پﻪ ﻫر ﻣﻠک او ﻫر‬ ‫ﻗام ک‪ 3‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ ،‬وﻟ‪ 3‬کﻪ ﻳﻮ 'ﻮک د کﻴس‪ 3‬ﻟ"ﻮن پﻪ ﻣاضﻲ ک‪ 3‬کﻮل غﻮاړي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮ‬ ‫'ﻮ زرو کﻠﻮﻧﻮ ﻫغﻪ خﻮا بﻪ باﻟکﻞ تﻴاره وﻣﻮﻣﻲ او د تارﻳخ پا‪ 31‬بﻪ ورتﻪ باﻟکﻞ سپﻴﻨ‪* 3‬کاره‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ 3‬کﻴسﻪ د تارﻳخ ر‪1‬ا تﻪ راوت‪ 3‬ده‪ ،‬پﻪ دې ک‪ 3‬ﻟﻪ زړو ﻧﻪ زوړ ﻳادداشت د ﻣصر‪،‬‬ ‫ﻫﻨد او ﻳﻮﻧان دى‪.‬‬ ‫د ﻣصر کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼده ﻣخک‪ 3‬ﻧژدې ‪ ٢٠٠٠‬کال تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬دا کﻴس‪ 3‬زﻳاتره د جادو‬ ‫او !ﻮ!کﻮ پﻪ اړه دي‪ .‬د ﻳﻮﻧان پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ کﻴسﻮ ک‪ 3‬د حکﻴﻢ اسﻴپ (ﻟﻘﻤان حکﻴﻢ) کﻴس‪3‬‬

‫‪115‬‬

‫ډ‪4‬رې ﻣشﻬﻮرې او ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬دي‪ .‬د ﻫﻨد حﻤاسﻲ او رزﻣﻲ پخﻮاﻧ‪ 9‬کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ د زﻳات شﻬرت‬ ‫ﻟروﻧک‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د کﻴسﻮ پﻪ تارﻳخﻲ بﻬﻴر ک‪ 3‬د زﻣاﻧ‪ 3‬پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو سره د ب‪2‬ﻮ او ﻣحتﻮا (ﻣﻮضﻮع) ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻪ ودې سره د خﻠکﻮ پﻪ ﻓکري وده ک‪ 3‬ﻫﻢ بدﻟﻮن راغﻠﻰ‪.‬‬ ‫ادبﻴاتﻮ او ادبﻲ رواﻳتﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﻻزم بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ﻫغﻪ کﻴس‪ 3‬او اﻓساﻧ‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬رو ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ 3‬وﻳﻞ شﻮې او ﻳا ﻟﻴکﻞ شﻮې دي‪ ،‬د ﻧﻦ ﻟﻪ کﻴسﻮ سره 'رگﻨد‬ ‫تﻮپﻴروﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬کﻴس‪ 3‬او اﻓساﻧ‪ 3‬ډ‪4‬رو ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ تﻪ رس‪85‬ي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻨﻲ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬پﻪ‬ ‫کﻠﻴﻮ‪ ،‬باﻧ‪6‬و‪ ،‬کﻮروﻧﻮ‪ ،‬د‪4‬رو او حجرو ک‪ 3‬ﻟﻪ کﻴسﻮ سره د عام وﻟس ﻣﻴﻨﻪ دا 'رگﻨدوي چ‪3‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻟﻪ کﻴسﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ ډ‪4‬ره پخﻮاﻧ‪ 9‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې اړه د تارﻳخﻲ ﻣطاﻟع‪ 3‬پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬کﻠﻪ کﻠﻪ د اﻓساﻧ‪ ،3‬کﻴس‪ 3‬او ﻧکﻞ ﻳا داستان ﻟﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اصطﻼحاتﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬و او کﻠﻪ کﻠﻪ د ﻳﻮې پر ‪$‬اى بﻠﻪ اصطﻼح ﻫﻢ کارول‬ ‫ک‪85‬ي او آن چ‪ 3‬د '‪75‬وﻧکﻮ ترﻣﻨ‪ #‬ﻫﻢ پک‪ 3‬اختﻼف ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻣﻮږ د اﻓساﻧ‪3‬‬ ‫ﻧﻮم اخﻠﻮ‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد دې !کﻲ تﻪ پام وک‪7‬و چ‪ 3‬اﻓساﻧ‪ 3‬اوس ﻳﻮ خاص ﻣﻔﻬﻮم پﻴدا ک‪7‬ى دى‪ .‬پﻪ‬ ‫اﻓساﻧﻪ ک‪ 3‬ﻫر 'ﻪ پﻪ خﻴاﻟﻲ پ‪+5‬ﻮ او '‪5‬رو او شﻴاﻧﻮ پﻮرې ت‪7‬ل شﻮي دي‪ .‬ﻣﻬال پک‪ 3‬چﻨداﻧ‪3‬‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮ کال 'خﻪ تر زرو کاﻟﻮ پﻮرې وخت پک‪ 3‬اﻧتخاب‪85‬ي‪ .‬د اﻓساﻧﻮ د دوو‬ ‫کرک"روﻧﻮ ترﻣﻨ‪ #‬جﻨگ 'ﻮ کاﻟﻪ ﻫﻢ دوام کﻮي‪ .‬د اﻓساﻧ‪ 3‬د جﻨگ ﻣﻴدان د !ﻮﻟ‪$ 3‬ﻤک‪3‬‬ ‫ﻣخ ﻫﻢ اﻧتخاب‪5‬داى شﻲ‪ ،‬کﻮﻟﻰ شﻲ د وﻳﻨﻮ رودوﻧﻪ وبﻬﻮي‪ .‬خپﻞ ﻗﻬرﻣاﻧان د ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻪ ﻳﻮ سر‬ ‫'خﻪ بﻞ سر تﻪ پﻪ ﻳﻮه گ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ورسﻮي‪.‬‬ ‫اﻓساﻧﻪ ﻳﻮازې د خﻴاﻟﻮﻧﻮ او کﻠﻪ کﻠﻪ د خراﻓاتﻮ پر اړخ 'رخﻲ‪ ،‬خﻮ ﻧکﻞ بﻴا داس‪ 3‬ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫ﻧکﻞ تﻪ پ‪+‬تﻮ وﻟسﻲ کﻴس‪ 3‬ﻳا پ‪+‬تﻮ ﻣﻠﻲ کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ واﻳﻮ‪ .‬د اﻓساﻧﻮ او داستان دواړو‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻟري‪ .‬ﻟﻪ اﻓساﻧ‪ 3‬سره ﻳ‪ 3‬تﻮپﻴر دا دى چ‪ 3‬ﻧکﻞ تر ډ‪4‬ره ‪$‬اﻳﻪ پﻮرې د چاپ‪5‬رﻳال‬ ‫او !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣساﻳﻠﻮ سره اړخ ﻟگﻮي او ﻟﻪ داستان ﻳا کﻴس‪ 3‬سره ﻳ‪ 3‬تﻮپﻴر دا دى چ‪ 3‬ﻫغﻪ د‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال ﻣساﻳﻞ‪ ،‬ﻗﻬرﻣاﻧان او زﻣان ﻳا ﻣکان پﻪ ﻳﻮ 'ﻪ ﻣجرده ب‪2‬ﻪ راوړي‪.‬‬ ‫‪116‬‬

‫د دې خبرې ﻣعﻨا دا ده چ‪ 3‬ﻧکﻞ وﻟسﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻣﻮږ ورتﻪ وﻟسﻲ کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ واﻳﻮ او‬ ‫ﻣجردې ﻣﻮ ‪$‬کﻪ وگ‪2‬ﻠ‪ 3‬چ‪ 3‬کﻠﻪ کﻠﻪ د زﻣان‪ ،‬ﻣکان‪ ،‬ﻗﻬرﻣان او کرک"ر‪! ،‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬او چاپ‪5‬رﻳال‬ ‫ترﻣﻨ‪ #‬ﻣﻨطﻘﻲ اړﻳک‪ 3‬ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪85‬ي او ﻳا کﻤ‪ 3‬ﻟﻴدل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫داستان او کﻴس‪ 3‬سره ورتﻪ ﻣﻔاﻫﻴﻢ دي‪ .‬دﻟتﻪ !ﻮﻟﻨﻪ او ﻳا کرک"روﻧﻪ پﻪ ﻫر اړخﻴزه تﻮگﻪ تشرﻳح‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬داستان ﻟﻴکﻮﻧکﻲ خپﻞ اتﻼن ﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪' 3‬خﻪ !اکﻲ‪ ،‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ژوﻧد پرې کﻮي او د‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ 3‬تﻮدې س‪7‬ې پرې گﻮري او ﻫرې ﻟﻮړې ژورې تﻪ چ‪ 3‬ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪ ،‬د ﻳﻮ عادي اﻧسان‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ ورسره ﻻس او پﻨجﻪ ﻧرﻣﻮي‪ ،‬ﻳا پﻪ ډ‪4‬ره ﻟ‪8‬ه (او ﻣﻤکﻨﻪ) ﻓﻮق اﻟعاده گ‪ 9‬ورسره چﻠﻨد‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫کﻴس‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻣﻨعکسﻮوﻧک‪ 3‬او 'رگﻨدووﻧک‪ 3‬ﻫﻨدارې دي او ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ شﻮ چ‪3‬‬ ‫د وخت ډ‪4‬ر عﻤده او بﻨس"ﻴز ﻣساﻳﻞ پﻪ کﻴسﻮ ک‪ 3‬وﻟ"ﻮو‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫کﻴسﻪ د ژوﻧد ﻟﻪ پ‪+5‬ﻮ سره ت‪7‬ﻟ‪ 3‬ده او د ژوﻧد پ‪ 3+5‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻟکﻪ کﻴسﻪ داس‪3‬‬ ‫ده‪ .‬د کﻴس‪ 3‬تارﻳخ دوﻣره زوړ دى‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧد تارﻳخ‪ .‬کﻴسﻪ او داستان ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ‬ ‫ژوﻧد سره پﻪ ﻣﻮازي او برابره کر*ﻪ ک‪ 3‬راروان دي‪ ،‬چ‪5‬رتﻪ چ‪ 3‬د ژوﻧد 'رک شتﻪ‬ ‫دى‪ ،‬کﻴسﻪ ﻫﻢ شتﻪ‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ کﻴس‪ 3‬او اﻓساﻧ‪ 3‬ډ‪4‬رې ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬زﻣاﻧ‪ 3‬تﻪ‬ ‫رس‪85‬ي‪ .‬ﻟﻪ کﻴسﻮ سره د پ‪+‬تﻨﻮ پﻪ کﻠﻴﻮ‪ ،‬باﻧ‪6‬و‪ ،‬جﻮﻧگ‪7‬و‪ ،‬د‪4‬رو او حجرو ک‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬د‬ ‫ډ‪4‬رې پخﻮاﻧ‪ 9‬ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا 'رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬اﻓساﻧ‪ 3‬زﻳاتره پﻪ خﻴاﻟﻲ پ‪+5‬ﻮ‪ ،‬خﻴاﻟﻲ '‪5‬رو‬ ‫او خﻴاﻟﻲ '‪5‬زوﻧﻮ پﻮرې ت‪7‬ﻟ‪ 3‬وي‪ .‬ﻧکﻞ تﻪ ﻣﻮږ پ‪+‬تﻮ وﻟسﻲ کﻴس‪ 3‬ﻳا ﻣﻠﻲ کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ‬ ‫واﻳﻮ‪ .‬د خپﻠ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬او چاپ‪5‬رﻳال پ‪ 3+5‬را اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ کﻠﻪ ﻳ‪ 3‬رﻧگ اﻓساﻧﻮي‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ داستان ﻳا کﻴسﻪ ک‪! 3‬ﻮﻟﻨﻪ او کرک"روﻧﻪ پﻪ ﻫر اړخﻴزه تﻮگﻪ تشرﻳح ک‪85‬ي‪ ،‬اتﻼن‬ ‫ﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪' 3‬خﻪ !اکﻞ ک‪85‬ي‪ .‬کﻴس‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻣﻨعکسﻮوﻧک‪ 3‬ﻫﻨدارې دي‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫عاطﻔﻪ‪:‬‬

‫پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا پﻪ کﻴسﻪ او شعر ک‪ 3‬د ((عاطﻔﻪ)) ((عطﻮﻓت))‬

‫((عاطﻔﻲ بﻴان)) ((عاطﻔﻲ چﻠﻨد)) او داس‪ 3‬ﻧﻮر اصطﻼحات ډ‪4‬ر کارول ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ‬ ‫شﻮ چ‪ 3‬عاطﻔﻪ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول داس‪ 3‬ﻣعﻨا ک‪7‬و‪ :‬ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣحبت‪ ،‬احساس‪ ،‬ﻣﻬرباﻧﻲ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫'رﻧگﻪ چ‪ 3‬دا پﻪ ارواپﻮﻫﻨ‪ 3‬پﻮرې اړوﻧده اصطﻼح ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ارواﻳﻲ (رواﻧﻲ) پﻠﻮه عاطﻔﻪ‬ ‫داس‪ 3‬پ‪5‬ژﻧداى شﻮ‪:‬‬ ‫عاطﻔﻪ ﻫغﻪ رواﻧﻲ اغ‪5‬ز ﻳا غبرگﻮن دى چ‪ 3‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ 'ﻴزوﻧﻮ‪ ،‬چارو او پ‪+5‬ﻮ سره د ﻣخاﻣخ‬ ‫ک‪5‬دﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣحبت‪ ،‬شﻮق‪ ،‬کﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻗﻬر او ﻧﻮر‪...‬‬

‫ﻟﻪ تارﻳخ ﻧﻪ ﻣخک‪3‬‬

‫دوره‪ :‬دا ﻫغﻪ دوره ده چ‪ 3‬ﻟﻴک ﻳا خط ﻧﻪ و اﻳجاد شﻮى‪ .‬پﻪ‬

‫تارﻳخﻲ '‪75‬ﻧﻮ ک‪ 3‬د دغ‪ 3‬دورې '‪75‬ل‪$ ،‬کﻪ ډ‪4‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري او ستﻮﻧزﻣﻦ کار دى چ‪3‬‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ اسﻨاد ﻳ‪ 3‬ﻧشتﻪ‪ .‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨ‪ 3‬پﻪ '‪75‬ﻧﻮ ک‪ 3‬د ﻟرغﻮﻧﻮ دورو د ﻧ‪+‬ﻮ ﻧ‪+‬اﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ دورو او ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو 'رگﻨدوﻧﻪ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫خﻴال بخاري‪ :‬اروا*اد خﻴال بخاري د پ‪+‬تﻮ تک‪7‬ه ﻟﻴکﻮال و‪ .‬د پ‪+5‬ﻮر د پ‪+‬تﻮ اکﻴ‪6‬ﻳﻤ‪9‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ '‪75‬وﻧکﻮ 'خﻪ و‪ .‬د ژبﻨﻴﻮ او ‪-‬راﻣري '‪75‬ﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر کار ک‪7‬ى او ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪5‬ر ﻟرغﻮﻧﻮ او ادبﻲ ﻣتﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ '‪75‬ﻧ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ دې ﻟﻮست 'خﻪ پﻪ گ"ﻪ د کﻴس‪ 3‬او ژوﻧد د اړﻳک‪ 3‬پﻪ اړه‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه دې درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کﻴسﻮ سره د خﻠکﻮ ﻣﻴﻨﻪ ‪$‬کﻪ زﻳاتﻪ ده چ‪. ... 3‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ کﻴسﻮ ﻳﻮ 'ﻮ تﻮپﻴروﻧﻪ ‪. ...‬‬ ‫پﻪ کﻴسﻮ ک‪( 3‬عاطﻔﻲ بﻴان) 'ﻪ ډول دى؟‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬آﻳا کﻴسﻪ د ژوﻧد تﻘﻠﻴد دى؟ کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ژوﻧد سره ﻳ‪' 3‬ﻪ اړﻳکﻪ ده؟‬ ‫ب‪ :‬د کﻮﻣﻮ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ﻳا تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ډ‪4‬رې ﻣشﻬﻮرې دي؟‬ ‫ج‪ :‬د اﻓساﻧ‪ ،3‬ﻧکﻞ او داستان ﻳا کﻴس‪ 3‬تﻮپﻴروﻧﻪ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬دې دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ ﻳﻮه ﻳﻮه کﻴسﻪ او ﻳا حکاﻳت پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪6‬ﻳز سره واوروي چ‪ 3‬ﻳا ﻳ‪ 3‬چ‪5‬رتﻪ ﻟﻮستﻰ ﻳا ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ چا اور‪4‬دﻟ‪ 3‬وي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ‬ ‫دې د دغ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴز ارز*ت ﻳا ﻟﻪ ژوﻧد سره د دې کﻴس‪ 3‬پﻪ اړه ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې 'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫وک‪7‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې ﻳﻮه ﻳﻮه کﻴسﻪ ﻟﻪ خپﻠﻪ ‪$‬اﻧﻪ پﻪ کتابچﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬کﻴسﻪ ﻳ‪ 3‬باﻳد دغﻪ‬ ‫شراﻳط وﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬کﻴسﻪ باﻳد ﻟﻪ خپﻞ ‪$‬اﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻳﻮې داس‪ 3‬پ‪ 3+5‬پﻪ اړه ﻳا د ﻳﻮ داس‪ 3‬چا پﻪ اړه دې ﻳ‪ 3‬وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ اړه‬ ‫*ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟري‪.‬‬ ‫‪119‬‬

‫‪ _٣‬پ‪+5‬ﻪ ﻳا ﻫغﻪ شخص ﻳا کرک"ر د کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ارز*ت وﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ک‪5‬داى شﻲ دا پ‪+5‬ﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻟﻴدﻟ‪ 3‬وي‪ ،‬کﻪ ﻫ‪ &5‬داس‪ 3‬پ‪+5‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ وه ﻟﻴدﻟ‪ ،3‬بﻴا دې‬ ‫ﻳ‪ 3‬د داس‪ 3‬ﻳﻮ چا ﻳا پ‪ 3+5‬پﻪ اړه وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬ﻟﻪ چا ﻳ‪ 3‬اور‪4‬دﻟﻲ وي‪ ،‬خﻮ تاسﻮ تﻪ پک‪ 3‬پﻮره‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ شﻮي وي‪.‬‬ ‫ﻳادوﻧﻪ‪:‬‬ ‫کﻴس‪ 3‬بﻪ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬تﻮگﻪ پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬اورول ک‪85‬ي او درې غﻮره کﻴس‪ 3‬بﻪ ترې‬ ‫اﻧتخاب‪85‬ي او دغﻪ درې کﻴس‪ 3‬بﻪ د *ﻮ کﻴسﻮ پﻪ تﻮگﻪ د !ﻮﻟﻮ ﻟﻪ خﻮا ستاﻳﻞ ک‪85‬ي او بﻴا‬ ‫بﻪ د ﻟ‪5‬س‪ 3‬پﻪ دﻳﻮاﻟﻲ جرﻳده او ﻳا چاپﻲ جرﻳده او ﻣجﻠﻪ ک‪ 3‬چاپ‪85‬ي‪.‬‬

‫تــــــﻮر تـــــﻪ ‪$‬ـــﻤـــﻪ ســـپـــﻴـــﻦ تـــــﻪ ‪$‬ـــﻤـــﻪ ز‪4‬ــــــ‪ 7‬تـــــﻪ ‪$‬ــﻤــﻪ‬ ‫د جــــــاﻧــــــان د کــــــــﻮر پــــﻮ*ــــتــــﻨــــﻪ تــــــــرې کـــﻮﻣـــﻪ‬ ‫ﻫــــــر ﻳــــــﻮ ﻣــــــا تــــــﻪ در د خـــپـــﻠـــ‪ 3‬ﻟـــﻴـــﻠـــ‪* 3‬ـــاﻳـــﻲ‬ ‫اوس پـــــﻪ ﻣـــﻨـــ‪%‬ـــﻪ ﻻر کـــــ‪ 3‬ﻧــــاســــت کــــــرم ر‪4‬ــبــﻤــﻪ‬ ‫دا د ژوﻧـــــــــد کـــــــ‪8‬ې وږې او اوږدې ﻻرې‬ ‫چــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ﻫــــــر ﻗـــــــدم کــــــ‪ 3‬ډ‪4‬ـــــــــرې خـــــطـــــرې دي‬ ‫خـــــﻮ چـــــ‪ 3‬ﻣـــخـــاﻣـــخ د پــــــت‪ ،‬ﻣـــﻴـــﻨـــ‪ 3‬ﻣــــﻨــــزل وي‬ ‫ﻧــــــﻮ ﻟــــــﻪ !ـــــﻮﻟـــــﻮ شــــ‪5‬ــــرﻳــــﻨــــﻴــــﻮ ﻧــــــﻪ خــــــــــﻮږې دي‬ ‫اجﻤﻞ خ"ک‬

‫‪120‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫شفﻴق‬ ‫او پ‪+‬تﻮ لﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ‬

‫_ د پ‪+‬تﻮ د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻣﻮ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ کﻮم کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ دي او ﻳا ﻳ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫د پ‪+‬تﻮ د اوسﻨﻲ ﻳا ﻣعاصر ادب پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣطاﻟعﻪ ک‪ 3‬تاسﻮ د ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‬ ‫ﻧﻮم اور‪4‬دﻟﻰ دى‪ .‬شﻔﻴﻖ د پ‪+‬تﻮ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬ﻫﻢ د ﻳادوﻧ‪ 3‬کار ک‪7‬ى دى او د دې‬ ‫پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬چ‪ 3‬شاعري ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ې ده‪ ،‬پﻪ زړه پﻮرې ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫د ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬پر تارﻳخچﻪ ﻫﻢ عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي دي‪ .‬را‪$‬ئ چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د خپﻞ دغﻪ پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ) د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ پﻪ اړه بشپ‪ 7‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬و‪.‬‬ ‫(ﻣحﻤد ٰ‬

‫‪121‬‬

‫د د‪4‬رشﻤﻮ ﻫجري شﻤسﻲ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪( 3‬د شﻠﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ در‪4‬ﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ )3‬پﻪ‬ ‫ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪' 3‬ﻮ داس‪ 3‬ﻟﻴکﻮال راﻣﻴدان تﻪ شﻮل چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻪ‬ ‫اساسﻲ کاروﻧﻪ وک‪7‬ل‪ .‬پﻪ دوى ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ ﻟﻪ داستاﻧﻲ ادب سره زﻳات او ﻳﻮ 'ﻪ ﻳ‪3‬‬ ‫تر ﻳﻮ حده اشﻨا وو‪ .‬دوى د پ‪+‬تﻮ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬ﻧﻮي گاﻣﻮﻧﻪ اوچت ک‪7‬ل‪.‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ډﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ 3‬شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻳا زﻳات‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬وﻧﻪ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او ﻳا ﻳ‪ 3‬ﻣﻮږ تﻪ !ﻮﻟ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬راوﻧﻪ رس‪5‬دﻟ‪ ،3‬خﻮ ﻫغﻪ‬ ‫'ﻪ چ‪ 3‬ترې راپات‪ 3‬شﻮي او ﻧﻦ زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ 3‬دي‪ ،‬د خپﻞ وخت د ډ‪4‬رو *ﻮ آثارو پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ بﻪ تﻞ خپﻞ ارز*ت وساتﻲ‪.‬‬ ‫د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻪ د ((عبﻘرﻳان)) پﻪ ﻧﻮم پﻪ ‪ ١٣٤٦‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ 3‬خپره شﻮې ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ک‪ 3‬پﻪ دري ژبﻪ د ﻫغﻪ ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د ((عبﻘرﻳان)) تر‬ ‫سرﻟﻴک ﻻﻧدې او دغﻪ ﻧﻮرې 'ﻠﻮر پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬خپرې شﻮې دي‪(( :‬ﻫﻔتﻪ کﻮدک))‪،‬‬ ‫((ډاک"ر صاحب))‪(( ،‬د تﻤ‪ 3‬کاروان)) او ((برکت)) دغﻪ !ﻮﻟ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬ﻫغﻪ پﻪ ‪ ١٣٣٨‬او‬ ‫‪ ١٣٣٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻟﻴکﻠ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫دا ﻫغﻪ وخت و چ‪ 3‬زﻣﻮږ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ د خپﻞ ﻳﻮن پﻪ ډ‪4‬رو ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ پ‪7‬اووﻧﻮ ک‪ 3‬وه‪ .‬شﻔﻴﻖ‬ ‫او د دغﻪ وخت ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬د بﻬﻴر ﻳﻮن تﻪ ﻧﻮې وﻟﻮﻟ‪ 3‬ورک‪7‬ې‪.‬‬ ‫د شﻔﻴﻖ دغﻪ کﻴس‪ 3‬پﻪ داس‪ 3‬وخت ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮي چ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ ﻣصر او بﻴا وروستﻪ پﻪ‬ ‫اﻣرﻳکا ک‪ 3‬زده ک‪7‬ې ترسره ک‪7‬ې‪ .‬د ﻧ‪7‬ۍ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وﻟﻴدې‪ .‬ﻟﻪ عربﻲ او اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ سره اشﻨا شﻮ او دغﻪ اشﻨاﻳ‪ 9‬بﻪ ﻫﻢ د ﻫغﻪ د آثارو پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ 3‬ﻻس ﻟرﻟﻰ وي‪.‬‬ ‫د ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د دغﻮ ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ د ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو پﻪ اړه باﻳد دغﻪ !کﻲ پﻪ ﻧظر ک‪3‬‬ ‫وﻟرو‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻫغﻪ وخت د ډ‪4‬رو پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ تﻨاسب او پرتﻠﻪ‪ ،‬د شﻔﻴﻖ د کﻴسﻮ ﻧثر پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫او داستاﻧﻲ دى‪ .‬د ﻫغﻪ وخت د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر کﻴسﻮ د (پﻪ اصطﻼح) ډ‪4‬ر رسﻤﻲ او ﻣطبﻮعاتﻲ ﻧثر‬ ‫اغ‪5‬ز پرې ﻧشتﻪ چ‪ 3‬د ژباړل شﻮي ﻧثر گﻮﻣان دې پرې وشﻲ‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫‪ _٢‬طﻨز‪ ،‬د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬د طﻨز ﻣاﻟگﻪ د ﻫغﻪ پﻪ !ﻮﻟﻮ کﻴسﻮ ک‪3‬‬ ‫شتﻪ‪ .‬د طﻨز او خﻨدا دغﻪ ﻣاﻟگﻪ د ﻫغﻪ کﻴسﻮ تﻪ ﻻ پﻪ زړه پﻮرې ب‪2‬ﻪ ورک‪7‬ې ده‪.‬‬ ‫د ((ډاک"ر صاحب)) پﻪ ﻧﻮم د ﻫغﻪ د کﻴس‪$ 3‬ﻴﻨﻮ برخﻮ تﻪ پﻪ دې اړه پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫((دى ﻻ پﻪ ﻫﻤدې چﻮرت ک‪ 3‬و او د خپﻠ‪ 3‬آﻳﻨده و‪4‬رې اخﻴستﻰ و چ‪ 3‬ﻧا'اپﻪ ورﻧﻪ د‬ ‫ﻫﻮس‪ 9‬ترور پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪:‬‬ ‫_ ډاک"ر صاحب! ستا ﻣعاﻳﻨﻪ خاﻧﻪ چ‪5‬رتﻪ ده؟‬ ‫او چ‪ 3‬ډاک"ر صاحب ‪$‬ان ‪$‬ﻮاب تﻪ جﻮړاوه‪ ،‬ﻫغ‪ 3‬ترې ب‪ 3‬واره پﻮ*تﻨ‪ 3‬وک‪7‬ې‪:‬‬ ‫_ د ور‪' 3$‬ﻮ ﻣرﻳضان درتﻪ را‪$‬ﻲ؟ ﻳعﻨ‪ 3‬د ور‪ 3$‬گ"ﻪ دې 'ﻮﻣره ده؟ پﻪ کﻮﻣﻪ شﻔاخاﻧﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ﻧﻮکر ﻳ‪3‬؟‬ ‫ډاک"ر صاحب پﻪ ډ‪4‬ر ﻣشکﻞ وکﻮﻟﻰ شﻮل چ‪ 3‬د ﻫﻮس‪ 9‬د ترور ﻟﻪ ﻳﻮې وﻗﻔ‪ 3‬ﻧﻪ استﻔاده‬ ‫وک‪7‬ي او وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ صاحب وب‪+‬ئ زه د طب ډاک"ر ﻧﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫_ ﻣاتﻪ خﻮ !ﻮﻟﻮ وﻳﻠﻲ وو چ‪ 3‬تﻪ ډاک"ر ﻳ‪!3‬‬ ‫_ ډاک"ر ﻳﻢ‪ ،‬ﻣگر د طب ﻧﻪ‪.‬‬ ‫_ ﻳعﻨ‪ 3‬اشﻨاﻳان دې درتﻪ ﻫس‪ 3‬پﻪ !ﻮکﻮ ډاک"ر واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻧﻪ زه د ډاک"رۍ شﻬادت ﻧاﻣﻪ ﻟرم‪.‬‬ ‫_ ﻧﻮ 'ﻨگﻪ ډاک"ر ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻣعاﻳﻨﻪ خاﻧﻪ دې ﻧشتﻪ او د ډاک"رۍ شﻬادتﻨاﻣﻪ ﻟرې؟‬ ‫_ زه د ادبﻴاتﻮ ډاک"ر ﻳﻢ‪.‬‬ ‫_ ﻳعﻨ‪ 3‬چ‪' 3‬ﻮک پﻪ ادبﻴاتﻮ باﻧدې پﻮﻫ‪85‬ي او زﻣﻮږ د دې سﻨدرغاړي غﻮﻧدې *ﻪ *ﻪ‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻳاد وي‪ ،‬ﻳﻮازې د ﻫغﻮى ډاک"ري کﻮې او د بﻞ چا ﻧﻪ؟‬ ‫_ ﻧﻪ صاحب‪ ،‬زه پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ 3‬د ډاک"رۍ شﻬادت ﻧاﻣﻪ ﻟرم‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ ﻫﻮس‪ 9‬ﻣداخﻠﻪ وک‪7‬ه او خپﻠ‪ 3‬ترور تﻪ ﻳ‪ 3‬د ادبﻴاتﻮ د ډاک"رۍ د اﻣکان پﻪ اړه تﻮضﻴحات‬ ‫ورک‪7‬ل او ورتﻪ ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ‪ :‬پﻪ ﻧﻮره دﻧﻴا ک‪ 3‬د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ ډاک"ران ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬

‫‪123‬‬

‫د ﻫﻮس‪ 9‬ترور ﻫﻤاغس‪ 3‬پﻪ تعجب ک‪ 3‬وه‪ ،‬غ"ﻪ ج"کﻪ ﻳ‪ 3‬خﻮړﻟ‪ 3‬وه‪ ،‬ﻣگر ﻟﻪ ډاک"ر ﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬بﻴا ﻫﻢ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪:‬‬ ‫_ *ﻪ 'ﻮ کاﻟﻪ سبﻖ دې وﻳﻠﻰ دى؟‬ ‫_ تﻘرﻳباً شﻞ کاﻟﻪ‪.‬‬ ‫_ 'ﻮ کاﻟﻪ پﻪ ﻳﻮرپ ک‪ 3‬وې؟‬ ‫_ اتﻪ کاﻟﻪ‪.‬‬ ‫_ اوس دﻟتﻪ 'ﻪ ﻣﻨصب ﻟرې؟‬ ‫_ استاد ﻳﻢ‪.‬‬ ‫_ استاد ﻳعﻨ‪ 3‬ﻣعﻠﻢ ﻳ‪3‬؟‬ ‫_ ﻫﻮ!‬ ‫د ﻫﻮس‪ 9‬ترور پﻪ ﻳﻮ داس‪ 3‬عصباﻧﻲ حرکت ﻟﻪ حﻠﻘ‪ 3‬ﻧﻪ پا'‪5‬ده چ‪ 3‬پ"ﻮل ﻳ‪ 3‬گران کار‬ ‫و‪))...‬‬ ‫دا کﻴسﻪ پﻪ ﻫﻤدې تﻮگﻪ دوام ﻟري او د ﻫغﻪ وخت پﻪ *اري !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو ﻣصﻨﻮعﻲ‬ ‫ارز*تﻮﻧﻮ او ﻧاوړه ک‪7‬و وړو اﻧ‪%‬ﻮرگري پک‪ 3‬د خﻨدا او !ﻮکﻮ پﻪ ب‪2‬ﻪ شﻮې ده‪ .‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪3‬‬ ‫د *اري !ﻮﻟﻨ‪ 3‬کﻤزورۍ او ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې پﻪ ژوره تﻮگﻪ خﻮ د طﻨز او !ﻮکﻮ !کاﻟﻮ ﻟﻪ ﻣاﻟگ‪ 3‬سره‬ ‫ﻳﻮ‪$‬اى او پﻪ زړه پﻮرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ دغﻮ ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ک‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت د اﻓغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ژوﻧد د ‪$‬ﻴﻨﻮ حاﻻتﻮ دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫'‪75‬ﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬پر ډ‪4‬رو اړخﻮﻧﻮ ﻳ‪ 3‬اﻧتﻘاد شﻮى دى او دغﻪ برخ‪ 3‬د وعظ او ﻧصﻴحت ﻳا وچ‬ ‫اجتﻤاعﻲ اﻧتﻘاد پﻪ تﻮگﻪ ﻧﻪ دي راغﻠﻲ‪ ،‬د داستاﻧﻲ بﻴاﻧﻲ اړخﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ تر ډ‪4‬ره حده پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫شﻮې ده‪ .‬د ((ډاک"ر صاحب)) پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اﻓغاﻧﻲ رو*اﻧﻔکراﻧﻮ او تعﻠﻴﻢ ﻳاﻓتﻪ‬ ‫وو (ﻟﻮستﻮ کساﻧﻮ) پر ذﻫﻦ د پردﻳتﻮب زﻳاتﻪ غﻠبﻪ او اغ‪5‬ز ډ‪4‬ر *ﻪ تصﻮﻳر ک‪7‬ى دى‪:‬‬ ‫((وطﻦ تﻪ د ډاک"ر صاحب د ب‪5‬رتﻪ راتﻠﻮ ﻧﻪ اوس زﻳات و کﻢ درې ﻣﻴاشت‪ 3‬ت‪5‬رې شﻮې‬ ‫دي‪ .‬چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮرپ ک‪ 3‬و ﻧﻮ د خپﻠﻮ وروستﻴﻮ پﻨ‪%‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ استﻮگﻨﻪ ک‪ 3‬ورتﻪ دا ضرورت ډ‪4‬ر‬ ‫زﻳات ﻣحسﻮس شﻮى و چ‪ 3‬باﻳد د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد ﻟﻪ ثﻘاﻓت 'خﻪ پﻮره خبر وي‪ .‬ده ﻫﻠتﻪ وﻟﻴدل‬ ‫‪124‬‬

‫چ‪ 3‬پﻪ خﻠکﻮ دې خبرې چﻨدان تاثﻴر ﻧﻪ کاوه چ‪ 3‬ده بﻪ ورتﻪ د ﻓراﻧس‪ 3‬د ﻟﻮى اﻧﻘﻼب پﻪ باره‬ ‫ک‪' 3‬ﻪ وﻳﻠﻰ شﻮل‪ ،‬ﻳا بﻪ ﻳ‪ 3‬ورتﻪ د ﻳﻮرپ د ﻓﻼسﻔﻪ وو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ صحﻴح تﻠﻔظ کﻮﻟﻰ شﻮل او‬ ‫د ﻫغﻮى پﻪ اړه بﻪ ﻳ‪ 3‬ورتﻪ صحﻴح ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮﻟﻰ شﻮل‪ .‬دا خبرې ﻫغﻮى تﻪ ﻟﻪ ده 'خﻪ‬ ‫*‪ 3‬ﻳادې وې‪ .‬ﻫغﻮى غﻮ*تﻞ چ‪ 3‬د ده د وطﻦ د تارﻳخ‪ ،‬جغراﻓﻴ‪ ،3‬حﻘﻮﻗﻮ‪ ،‬د ﻓکر طرز او‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د ﻓﻠسﻔ‪ 3‬پﻪ اړه‪ ،‬د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ خزاﻧﻪ زﻳاتﻪ ک‪7‬ي‪ .‬ﻫغﻮى د ﻻﻣارتﻴﻦ ﻟﻪ ﻗصﻴدو‬ ‫'خﻪ پﻮره خبر وو‪ ،‬ﻣگر د جاﻣﻲ او خﻮشحال خان پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬دوﻣره 'ﻪ ﻧﻪ وو اور‪4‬دﻟﻲ چ‪3‬‬ ‫تﻨده ﻳ‪ 3‬پرې ﻣاتﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ ډاک"ر صاحب (د ﻫغﻪ وخت شاگرد) پﻪ دې پ‪5+‬ﻤاﻧﻪ شﻮ چ‪ 3‬وﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ او‬ ‫دﻳﻨﻴاتﻮ ﻣعﻠﻢ صاحباﻧﻮ تﻪ ﻫغﻮﻣره غﻮږ ﻧﻪ و اﻳ‪+‬ﻰ چ‪ 3‬د غرب د ﻓﻠسﻔ‪* 3‬ﻮوﻧکﻲ ﻣس"ر‬ ‫او پروﻓﻴسﻮر تﻪ ﻳ‪ 3‬اﻳ‪+‬ﻮد‪ .‬د ډاک"ر صاحب *ﻪ پﻪ ﻳاد دي‪ ،‬ﻳﻮه ورځ ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻫﻤزوﻟﻮ او‬ ‫ﻣﻠگرو سره پﻪ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ک‪ 3‬خبرې کﻮﻟ‪ 3‬او خبره پﻪ وارداتﻮ او صادراتﻮ راغﻠﻪ‪ .‬ده د اﻧگﻠستان‬ ‫صادرات او واردات ُچست و*ﻮدل‪ ،‬ﻣگر د خپﻞ وطﻦ د صادراتﻮ پﻪ شﻤارﻟﻮ ک‪ 3‬ﻣاﻧده او پ&‬ ‫راغﻰ او چ‪ 3‬بحث پﻪ *اروﻧﻮ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮرپ ﻣشﻬﻮر بﻨدروﻧﻪ او *اروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه سا حساب‬ ‫ک‪7‬ل‪ ،‬ﻣگر د خپﻞ ﻣﻠک ورتﻪ ﻓﻘط ﻳﻮ 'ﻮ ﻣشﻬﻮر ﻣشﻬﻮر ﻣعﻠﻮم وو او ﻧﻮر ﻳ‪' 3‬ﻪ وﻧشﻮ وﻳﻠﻰ‪.‬‬ ‫د دې ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ډاکتر صاحب د ﻳﻮرپ پﻪ کتابخاﻧﻮ ک‪ 3‬د خپﻞ وطﻦ پﻪ‬ ‫باب ﻣطاﻟعﻪ وک‪7‬ه او گﻮﻳا د ﻻس غﻮ!ﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ خﻮﻟﻪ اﻳﻠﻪ کﻮﻟﻪ‪)...‬‬ ‫دا زﻣﻮږ د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر رو*اﻧﻔکرو او تعﻠﻴﻢ ک‪7‬و ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ د ژوﻧد او ﻓکر ﻫغﻪ ﻣﻮضﻮع ده چ‪3‬‬ ‫*اﻳﻲ پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ 3‬بﻪ ورتﻪ ﻟﻪ شﻔﻴﻖ پرتﻪ ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬کسان ﻣتﻮجﻪ وو‪.‬‬ ‫‪ _٤‬کﻮم بﻞ !کﻰ چ‪ 3‬د شﻔﻴﻖ پﻪ کﻴسﻮ ک‪ 3‬خپﻞ ‪$‬ان *کاره کﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ د کﻴسﻮ‬ ‫تﻮصﻴﻔﻲ اړخ دى‪ .‬ﻫغﻪ د خپﻠﻮ کﻴسﻮ '‪5‬رې (کرک"روﻧﻪ)‪ ،‬پ‪ ،3+5‬ﻓضا او چاپ‪5‬رﻳال پﻪ ډ‪4‬ره *ﻪ‬ ‫تﻮگﻪ تﻮصﻴﻔﻮي‪ .‬د تﻮصﻴف ﻟﻪ پﻠﻮه دغﻪ کﻴس‪ 3‬خاص ارز*ت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ﻧﻤﻮﻧ‪ 3‬ﻟپاره ((د تﻤ‪ 3‬کاروان)) پﻪ ﻧﻮم د کﻴس‪ 3‬ﻳﻮې برخ‪ 3‬تﻪ پام را اړوو‪:‬‬ ‫((د ﻳﻮې وړې کﻮ!ﻨ‪ 9‬ﻧﻤر خاتﻪ کﻮﻧج ک‪ 3‬ﻳﻮ اوږد او پﻠﻦ ﻣ‪5‬ز پروت دى چ‪ 3‬تﻘرﻳباً د کﻮ!‪3‬‬

‫‪125‬‬

‫درﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬ده‪ .‬ﻧﻤر پر‪4‬ﻮاتﻪ او ﻗطبﻲ خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ 3‬د دﻳﻮاﻟﻪ پﻮرې ﻳﻮ 'ﻮ داس‪ 3‬سرې‬ ‫چﻮک‪ 9‬پرت‪ 3‬دي چ‪ 3‬د 'رﻣﻨ‪ 3‬پﻮښ او د ﻧرو ﻟرگﻮ بازوگان ﻟري‪ .‬د چﻮک‪ 9‬د ﻧاست‪$ 3‬اى‬ ‫بﻮټ راوتﻠﻰ او د اوسپﻨ‪ 3‬د سﻴخﻮﻧﻮ ﻧ‪ 3+‬د 'رﻣﻨﻮ ﻻﻧدې اوچتﻪ *کاره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣ‪5‬ز پر سر باﻧدې د باﻧجاﻧﻲ وړﻳﻮ ﻳﻮه ش‪6‬ﻟﻪ !ﻮ!ﻪ غﻮړ‪4‬دﻟ‪ 3‬او د ﻫغ‪ 3‬د پاسﻪ ﻳﻮ دﻳﻮات‪،‬‬ ‫ﻳﻮ ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﻳﻮ جاذب‪ ،‬ﻳﻮ !‪5‬ﻠﻔﻮن او ﻳﻮه جﻨتري پرتﻪ ده‪ .‬د ﻣﻴز شاتﻪ پﻪ ﻳﻮه پراخﻪ بازوداره چﻮک‪9‬‬ ‫باﻧدې ﻳﻮ زوړ س‪7‬ى ﻧاست دى چ‪ 3‬ﻳﻮه عﻤﻮدي شان خﻨدا ﻳ‪ 3‬پﻪ ببرو شﻮﻧ‪6‬و باﻧدې ﻟکﻪ د‬ ‫کا‪1‬ﻲ د کر*‪* 3‬کﻞ ده‪ .‬د س‪7‬ي پر سر تﻮره پگ‪7‬ۍ ده چ‪ 3‬د ﻳﻮې تﻮرې بخﻤﻠﻲ خﻮﻟ‪ 9‬ﻧﻪ‬ ‫*ﻮﻳﻪ تاوه شﻮې اود تﻨدي د ﻣﻨ‪ #‬پﻪ برابر ﻳ‪ 3‬د گﻼب د ﻳﻮ دوه ور‪$‬ﻨﻲ غﻮړ‪4‬دﻟﻲ گﻞ ﻫﻮﻣره‬ ‫شﻤﻠﻪ پرﻳ‪ 3+‬ده‪ .‬د زاړه س‪7‬ي پﻪ غاړه باﻧدې ﻳﻮ سپﻴﻦ کﻤﻴس دى چ‪ 3‬خﻴرﻧ‪ 3‬ژۍ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫گﻮﻧجﻲ گﻮﻧجﻲ ورﻣ‪ 85‬پﻪ غاړه ﻟﻪ وراﻳﻪ *کاري‪)). ...‬‬ ‫داس‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮرﻳز ﻧثر د اروا*اد ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ﻧثر تﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې *کﻼ‬ ‫ورکﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د شﻔﻴﻖ د کﻴسﻮ بﻠﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ دا ده چ‪ 3‬د کﻴسﻮ د اتﻼﻧﻮ او کرک"روﻧﻮ د رواﻧﻲ حاﻻتﻮ‬ ‫'رگﻨدوﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ *ﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ک‪7‬ې ده‪ .‬دې خبرې او پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬د ﻫغﻪ کﻴس‪ 3‬ﻫﻢ ژورې ک‪7‬ې‬ ‫دي او ﻫﻢ ﻳ‪ 3‬د ﻟﻮستﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ د کرک"ر او '‪5‬رو ﻟﻪ دﻧﻨﻪ حاﻻتﻮ (رواﻧﻲ‬ ‫حاﻻتﻮ) سره دﻟچسپﻲ پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫د شﻔﻴﻖ کﻴس‪ 3‬او د ﻫغﻪ د کﻴسﻮ ﻣﻮضﻮعات زﻣﻮږ د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬د تارﻳخﻲ بﻬﻴر ﻳﻮه‬ ‫ډ‪4‬ره پﻪ زړه پﻮرې برخﻪ ده‪ .‬شﻔﻴﻖ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخک‪+‬ﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ 'خﻪ دى‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮازې داس‪ 3‬ﻟﻴکﻮال دى چ‪ 3‬زﻣﻮږ د کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬د تارﻳخ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ کساﻧﻮ ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ‪،‬‬ ‫بﻠک‪ 3‬ﻳﻮ داس‪ 3‬ﻟﻴکﻮﻧکﻰ دى چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮ کﻴسﻪ ﻳ‪ 3‬پر خپﻞ خﻮاږه ﻧثر او پاخﻪ ﻗﻠﻢ ‪$‬ﻠﻮﻟ‪ 3‬او‬ ‫*کﻠ‪ 3‬ک‪7‬ې ﻫﻢ ده‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳﻮه ﻣخک‪+‬ﻪ '‪5‬ره ده‪ .‬د (عبﻘرﻳان) پﻪ ﻧﻮم د‬ ‫ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻪ ﻳ‪ 3‬خپره شﻮې ده‪ .‬پﻪ دغﻪ داستاﻧﻲ !ﻮﻟگﻪ ک‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬کﻴس‪ 3‬د کﻴسﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ 3‬د ﻫﻨري ﻣعﻴاروﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬پﻪ تﻮل پﻮره کﻴس‪ 3‬دي‪ .‬د ﻣتﻦ او ﻣحتﻮا (ﻣﻮضﻮع) ﻟﻪ‬ ‫پﻠﻮه ﻫﻢ دغﻪ کﻴس‪ 3‬د وخت ﻣﻬﻢ ﻣﻮضﻮعات پﻪ خپﻠﻪ داستاﻧﻲ ‪$‬ﻮﻟ‪ 9‬ک‪ 3‬راﻧغاړي‪.‬‬ ‫د ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو ک‪ 3‬دغﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ تﻪ تﻢ ک‪5‬داى شﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ زړه پﻮرې داستاﻧﻲ ﻧثر‪ _٢ .‬د طﻨز او خﻨدا پﻪ ب‪2‬ﻪ د ژورو ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ‪$‬اﻳﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د اﻓغاﻧﻲ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت د ژوﻧد د حاﻻتﻮ اﻧ‪%‬ﻮرول‪ _٤ .‬کﻴس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دﻗﻴﻖ داستاﻧﻲ‬ ‫تصﻮﻳروﻧﻪ جﻮړوي‪ _٥ .‬د کﻴسﻮ د اتﻼﻧﻮ او کرک"روﻧﻮ د رواﻧﻲ حاﻻتﻮ 'رگﻨدوﻧﻪ‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ :‬د اﻓغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ عاﻟﻢ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬سﻴاستﻮال‪ ،‬سﻴاستپﻮه او شاعر‬ ‫ﻣحﻤد ٰ‬ ‫و‪ .‬د ﻧﻨگرﻫار د کاﻣ‪ 3‬اصﻠﻲ اوس‪5‬دوﻧکﻰ و‪ ،‬خﻮ دى خپﻠﻪ پﻪ ‪ ١٣٠٨‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ او ثاﻧﻮي زده ک‪7‬و وروستﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ شرعﻴاتﻮ‪ ،‬حﻘﻮﻗﻮ او سﻴاسﻲ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ ک‪ 3‬پﻪ ﻣصر او اﻣرﻳکا ک‪ 3‬د ﻣاس"رۍ تر درج‪ 3‬ﻟﻮړې زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪ .‬پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ﻟﻮړو‬ ‫'ﻮکﻴﻮ ﻳ‪ 3‬کار وک‪ 7‬او د ﻣعﻴﻦ‪ ،‬سﻔﻴر‪ ،‬وزﻳر او صدر اعظﻢ دﻧدې ﻳ‪ 3‬ترسره ک‪7‬ې‪ .‬د ‪١٣٥٧‬‬ ‫ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال د ثﻮر پﻪ کﻮدتا ک‪ 3‬شﻬﻴد ک‪7‬اى شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ آثار ﻳ‪ 3‬چاپ شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻴغام (د شعروﻧﻮ !ﻮﻟگﻪ)‪.‬‬ ‫‪ _٢‬عبﻘرﻳان (د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ !ﻮﻟگﻪ)‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫جاﻣﻲ‪ :‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د دري ژب‪ 3‬د کﻼسﻴکﻮ ادبﻴاتﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪5' 9‬ره ده‪ .‬بشپ‪ 7‬ﻧﻮم ﻳ‪3‬‬ ‫ﻧﻮراﻟدﻳﻦ عبداﻟرحﻤﻦ جاﻣﻲ و‪ .‬پﻪ ﻫرات ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ او د ژوﻧد دوران ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ (‪' ٨١٧‬خﻪ‬ ‫تر ‪ ٨٩٨‬ﻫـ‪ .‬ق‪ ).‬پﻮرې دى‪ .‬پﻪ آثارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د شعروﻧﻮ پر دﻳﻮان سرب‪5‬ره بﻬارستان زﻳات‬ ‫شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫رواﻧﻲ حاﻻت‪ :‬پﻪ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬د کرک"ر د رواﻧﻲ اړخ راسپ‪7‬ﻧﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻳﻮ خاص ﻣﻮﻗعﻴت‬ ‫او چاپ‪5‬رﻳال ک‪ 3‬د ﻳﻮ کرک"ر د ‪$‬اﻧگ‪7‬ي رواﻧﻲ او روحﻴاتﻲ حاﻟت 'رگﻨدوﻧﻪ پﻪ ادبﻲ _‬ ‫داستاﻧﻲ آثارو ک‪ 3‬خاص ارز*ت ﻟري‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ک‪ 3‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د کﻮم درﻳ‪ #‬او ﻣﻘام ﻟروﻧکﻰ دى؟‬ ‫پﻪ عبﻘرﻳان ﻧﻮﻣﻲ کتاب ک‪ 3‬د شﻔﻴﻖ 'ﻮﻣره کﻴس‪ 3‬راغﻠ‪ 3‬دي؟‬ ‫ﻟﻪ ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ پرتﻪ ﻣﻮ د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻮستﻲ دي؟ د ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻧﻮم او د کﻴسﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ تشرﻳح ک‪7‬ي‪ ،‬پﻨ‪%‬ﻪ تﻨﻪ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ بﻪ پﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬وواﻳﻲ‪ ،‬کﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ترې پات‪ 3‬شﻮې وه‪ ،‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ بﻪ‬ ‫ﻧﻮبت اخﻠﻲ او پات‪ 3‬برخﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫‪ _٤‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر او ﻟﻴکﻮال و‪ ،‬دغﻪ ﻟﻮړې‬ ‫دﻧدې ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ ترسره ک‪7‬ي‪( :‬سﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ)‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د اﻓغاﻧستان سﻔﻴر‪ ،‬د بﻬرﻧﻴﻮ چارو وزﻳر او بﻴا صدر اعظﻢ و‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د بﻬرﻧﻴﻮ چارو وزﻳر‪ ،‬د عدﻟﻴ‪ 3‬وزﻳر‪ ،‬د پﻮﻫﻨ‪ 3‬وزﻳر او صدر اعظﻢ و‪.‬‬ ‫ج‪ :‬صدر اعظﻢ‪ ،‬سﻔﻴر او بﻴا د ﻣاﻟﻴ‪ 3‬وزﻳر و‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د دغﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮال دى‪( :‬ﻳﻮ ‪$‬ﻮاب سﻢ دى‪ ،‬ﻫغﻪ پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ)‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣﻨتخب ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬عبﻘرﻳان‪ ،‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻴغام‪ ،‬عبﻘرﻳان‪ ،‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪.‬‬ ‫ج‪ :‬راز‪ ،‬ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ‪ ،‬عبﻘرﻳان‪.‬‬ ‫د‪ :‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪ ،‬عبﻘرﻳان‪ ،‬د زړه خﻮاﻟﻪ‪ ،‬شرﻧگ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬گراﻣري برخﻪ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ ﻟکﻪ چ‪ 3‬تاسﻮ ﻟﻮستﻲ دي‪ ،‬جﻤﻠﻪ ﻣجﻤﻮع‪ 3‬او !ﻮﻟگ‪ 3‬تﻪ واﻳﻲ او د‬ ‫اﻟﻔاظﻮ او کﻠﻤﻮ داس‪ 3‬ﻳﻮ ترکﻴب دى چ‪ 3‬ﻳﻮ بشپ‪ 7‬ﻣﻔﻬﻮم 'رگﻨدوي‪ .‬جﻤﻠﻪ دوه برخ‪ 3‬ﻟري‪:‬‬ ‫ﻣبتدا او خبر‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ﻣبتدا او خبر پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ئ او جﻤﻠﻪ وشﻨئ‪:‬‬ ‫د ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د کﻴسﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ باﻳد دغﻪ !کﻲ پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟرو‪.‬‬ ‫طﻨز د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې وړې کﻮ!‪ 3‬ﻧﻤر خاتﻪ کﻮﻧج ک‪ 3‬ﻳﻮ اوږد او پﻠﻦ ﻣ‪5‬ز پروت دى‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ 3‬ساده او ﻣرکب‪ 3‬جﻤﻠ‪ 3‬سره ب‪5‬ﻠ‪ 3‬ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫د زاړه س‪7‬ي پﻪ غاړه باﻧدې ﻳﻮ سپﻴﻦ کﻤﻴس دى چ‪ 3‬خﻴرﻧ‪ 3‬ژۍ ﻳ‪ 3‬د گﻮﻧج‪3‬‬ ‫گﻮﻧج‪ 3‬ورﻣ‪ 85‬پﻪ غاړه ﻟﻪ وراﻳﻪ *کاري‪.‬‬ ‫‪129‬‬

‫شﻔﻴﻖ د پ‪+‬تﻮ کﻴس‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخک‪+‬ﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ 'خﻪ دى‪.‬‬ ‫د چﻮک‪ 9‬د ﻧاست‪$ 3‬اى بﻮټ راوتﻠﻰ او د اوسپﻨ‪ 3‬د سﻴخﻮﻧﻮ ﻧ‪ 3+‬تر 'رﻣﻨﻮ ﻻﻧدې‬ ‫اوچتﻪ *کاري‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫دغﻪ !ﻮل ﻟﻮست ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا وﻟﻮﻟئ او د ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ او د ﻫغﻪ د کﻴسﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣخﻪ کﻤﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻮسی شﻔﻴﻖ دوه 'ﻠﻮرﻳزې‪:‬‬ ‫پــــاکــــ‪ 3‬کــــــ‪7‬ئ ﻻرې د خـــپـــﻞ ﻗــــــﻮم خــــادﻣــــاﻧــــﻮ ﻟـــره‬ ‫د وﻓــــــا ﻻس ورکــــــــ‪7‬ئ د صــــــدق خــــاوﻧــــداﻧــــﻮ ﻟـــره‬ ‫د ﻧــــــﻮي عـــصـــر ﻧـــﻴـــرﻧـــ‪/‬ـــﻮﻧـــﻮ بـــــﻞ اﻓـــــســـــﻮن راوړى‬ ‫ســـتـــر‪-‬ـــ‪ 3‬پــــﻪ بـــرﻳـــد پــراﻧــﻴــســتــ‪* 3‬ـــاﻳـــﻲ اﻓـــغـــاﻧـــاﻧـــﻮ ﻟـــره‬ ‫کـــــﻪ دا ﻳـــــﻮ چـــــ‪ 3‬پـــــﻪ ﻫــــﻤــــدې شــــاﻧــــ‪ 3‬اوســــ‪5‬ــــ‪8‬و‬ ‫ﻧــــــﻮ پــــــﻪ ﻣــــــــ‪7‬و او ﻣـــــعـــــدوﻣـــــﻮ بــــــﻪ شـــﻤـــ‪5‬ـــر‪4‬ـــ‪8‬و‬ ‫را‪$‬ــــــــــئ ﻫــــﻠــــئ چــــــ‪ 3‬ﻻســــــﻮﻧــــــﻪ ســــــــره ورکــــــــ‪7‬و‬ ‫‪-‬ـــــﻮﻧـــــدې دا ســــﻴــــﻼب چـــــ‪ 3‬راغــــــــﻰ ﻻﻫــــــﻮ کـــ‪5‬ـــ‪8‬و‬

‫‪130‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ر‪1‬ﻮ اوبﻮ وﻧﻪ‬

‫_ تاسﻮ تر اوسﻪ 'ﻮﻣره ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ کﻮم کﻮم ﻟﻴکﻮال او د کﻴسﻮ کﻮﻣ‪ 3‬کﻮﻣ‪! 3‬ﻮﻟگ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د ﻟﻨ‪6‬و کﻴسﻮ کﻮم بﻬرﻧﻰ ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬تاسﻮ تﻪ داس‪ 3‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ وړاﻧدې کﻮو چ‪ 3‬د اوبﻮ د ارﻣان او‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د ژوﻧد د ارﻣاﻧﻮﻧﻮ ﻳﻮه ﻫﻨداره ده‪ .‬دغﻪ کﻴسﻪ د ﻫﻨدوستان ﻧاﻣتﻮ کﻴسﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ کرشﻦ چﻨدر ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او ﻗﻠﻨدر ﻣﻮﻣﻨد ﻟﻨ‪6‬ه او پ‪+‬تﻮ ک‪7‬ې ده‪ .‬ﻻ ﻧﻮره ﻟﻨ‪6‬ه ب‪2‬ﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬اوس وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪131‬‬

‫زﻣﻮږ ﻟﻪ کﻠﻲ ﻧﻪ دواړه طرف تﻪ سره وچ غروﻧﻪ دي‪ .‬د ﻧﻤر خاتﻪ طرف غروﻧﻪ خﻮ باﻟکﻞ‬ ‫سﻮر اړ دي او پک‪ 3‬د ﻣاﻟگ‪ 3‬درﻧگ دى‪ .‬ﻟﻮﻳدﻳز طرف تﻪ د غروﻧﻮ پرﻣخ د کﻴکر او پﻠﻮ'‪3‬‬ ‫وﻧ‪ 3‬دي‪ .‬د دې غروﻧﻮ کا‪1‬ﻲ تک تﻮر دي‪ ،‬خﻮ د دې تﻮرو کا‪1‬ﻮ ترﻣﻨ‪%‬ﻪ د خﻮږو اوبﻮ دوه‬ ‫*کﻠ‪ 3‬چﻴﻨ‪ 3‬دي او د دې دواړو غروﻧﻮ ترﻣﻨ‪%‬ﻪ زﻣﻮږ کﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د کﻠﻲ اوبﻪ ډ‪4‬رې کﻤ‪ 3‬دي‪ .‬زه چ‪ 3‬پﻪ *ﻪ بد پﻮه شﻮى ﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮ اسﻤان ﻣ‪ 3‬تﻞ ﻟﻪ‬ ‫گرﻣ‪ 9‬ﻧﻪ ﻟﻮغ‪7‬ن ﻟﻴدﻟﻰ دى‪ .‬زﻣﻮږ د کﻠﻲ د کﻮروﻧﻮ او خﻮاوشا د ‪$‬ﻤک‪ 3‬رﻧگ باﻟکﻞ خ‪7‬‬ ‫دى‪ .‬پﻪ دې ‪$‬ﻤکﻪ ک‪ 3‬چ‪ 3‬کﻮﻣﻪ باجره ک‪85‬ي‪ ،‬د ﻫغ‪ 3‬رﻧگ ﻫﻢ خ‪ 7‬ﻧﻪ چ‪ 3‬ﻻ تﻮر بخﻦ دى‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ شان رﻧگ زﻣﻮږ د کﻠﻲ د ﻣزدوراﻧﻮ‪ ،‬دﻫﻘاﻧاﻧﻮ او د ﻫغﻮى د جاﻣﻮ دى‪ .‬ﻟﻪ وړوکتﻮب ﻧﻪ‬ ‫زﻣا ﻳادداشت ﻫ‪6‬و ﻟﻪ اوبﻮ ﻧﻪ شروع ک‪85‬ي‪ .‬د اوبﻮ درد‪ ،‬د اوبﻮ ﻣﻮسکا‪ ،‬د اوبﻮ ﻣﻮﻧدل‪ ،‬د اوبﻮ‬ ‫ورک‪5‬دل‪ ،‬غرض دا چ‪ 3‬زﻣا سﻴﻨﻪ د اوبﻮ د ﻓراق ﻟﻪ تﻤﻬﻴد او د وصال ﻟﻪ تاثﻴر ﻧﻪ ډکﻪ ده‪.‬‬ ‫زﻣا *ﻪ ﻳاد‪84‬ي چ‪ 3‬زه وړوکﻰ وم‪ ،‬ﻧﻮ ادې سره بﻪ ﻟﻪ کﻠﻲ ﻧﻪ *کتﻪ خﻮړ تﻪ کﻮز‪4‬دم‪ .‬ادې‬ ‫بﻪ ﻣ‪ 3‬چ‪ 3‬ﻧﻤري ووﻳﻨ‪%‬ﻞ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣا بﻪ د وچﻮﻟﻮ ﻟپاره د خﻮړ پر غاړه غﻮړول‪ .‬پﻪ خﻮړ ک‪ 3‬ﻟ‪8‬ې‬ ‫ﻟ‪8‬ې اوبﻪ وې‪ ،‬ﻣ‪7‬ې ﻣ‪7‬ې اوبﻪ ﻳ‪ 3‬وې‪ ،‬سپﻴﻨ‪ 3‬سپﻴﻨ‪ 3‬ورو ورو رواﻧ‪ 3‬وې‪ ،‬بس ﻟکﻪ زﻣﻮږ د‬ ‫گاوﻧ‪6‬ي پاﻳﻨده خان ﻟﻮر‪ ،‬باﻧﻮ‪ .‬د دواړو ﻣﻮسکا خﻮږه خﻮږه وه او د خﻮږو پﻪ ﻗدر خﻮ ﻫﻢ ﻫغﻪ‬ ‫پﻮﻫ‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻣاﻟگ‪ 3‬درﻧگ ک‪ 3‬ﻧﻮکري کﻮي‪.‬‬ ‫زﻣا ﻳاد دي چ‪ 3‬دا خﻮړ بﻪ د کال شپ‪ 8‬ﻣﻴاشت‪ 3‬وچ و‪ ،‬چ‪ 3‬د چﻴتر ﻣﻴاشت بﻪ پﻪ ت‪5‬ر‪4‬دو‬ ‫شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ خﻮړ بﻪ پﻪ وچ‪5‬دو ﻻس پﻮرې ک‪ 7‬او چ‪ 3‬وﻳساک بﻪ وتﻮ‪ ،‬ﻧﻮ بس باﻟکﻞ وچ شﻮى بﻪ‬ ‫و او بﻴا بﻪ د ده پﻪ تﻞ ک‪ 3‬ﻳا تش شﻨﻪ شﻨﻪ کا‪1‬ﻲ پات‪ 3‬شﻮل ﻳا ﻧرﻣﻪ ﻧرﻣﻪ خ"ﻪ‪ .‬چ‪ 3‬س‪7‬ى بﻪ پرې‬ ‫گر‪5$‬دو ﻧﻮ داس‪ 3‬بﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪5‬ده ﻟکﻪ چ‪ 3‬د ور‪+4‬ﻤﻮ پﻪ غاﻟﻴچﻮ ﻗدم ږدې‪ .‬ﻳﻮ 'ﻮ ور‪ 3$‬پس بﻪ‬ ‫د خﻮړ دا خ"ﻪ ﻫﻢ وچﻪ شﻮه او پﻪ ﻣخ بﻪ ﻳ‪ 3‬تش د درزوﻧﻮ او گﻮﻧ‪%‬ﻮ ﻳﻮ جال شان پات‪ 3‬شﻮ‪ .‬ﻣا‬ ‫تﻪ *ﻪ ﻳاد دي چ‪ 3‬ﻣا پﻪ وړوﻣبﻲ ‪$‬ﻞ د دې خﻮړ وچﻮبﻰ ﻟﻴدﻟﻰ و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻪ شپﻪ ﻣ‪ 3‬ﻟﻪ غﻤﻪ‬ ‫سترگﻪ ﻧﻪ وه پ"ﻪ ک‪7‬ې‪ .‬ادې ﻣ‪ 3‬راتﻪ ډ‪4‬رې کﻴس‪ 9‬ووﻳﻠ‪ ،3‬خﻮ د ادې پﻪ غ‪ 8‬ک‪ 3‬ﻣاتﻪ !ﻮﻟﻪ شپﻪ‬ ‫د خﻮړ پﻪ کا‪1‬ﻮ د اوبﻮ ورو ورو *ﻮ‪4‬ﻴدل‪ ،‬د کا‪1‬ﻮ ﻣﻨ‪ #‬ک‪ 3‬ت‪5‬ر‪4‬دل او پﻪ 'ﻨگ ت‪5‬ر‪4‬دل وړاﻧدې‬

‫‪132‬‬

‫وړاﻧدې ک‪5‬دل‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ 3‬کﻠﻪ کﻠﻪ بﻪ باﻧﻮ ﻟﻪ غﻮس‪ 3‬ﻧﻪ د کﻮ'‪ 3‬د گﻮټ پﻴر ﻧﻪ پﻪ ت‪5‬زۍ تاوه شﻮه‪،‬‬ ‫اوس دا اوبﻪ وچ‪ 3‬وې‪ .‬ﻣا تﻪ چ‪ 3‬دا خبرې راﻳادې شﻮې ﻧﻮ ادې ﻧﻪ ﻣ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪:‬‬ ‫_ ادې! دا زﻣﻮږ خﻮړ چ‪5‬رتﻪ ﻻړ؟‬ ‫_ ‪$‬ﻤکﻪ ک‪ 3‬ﻧﻨﻮتﻮ بچﻰ!‬ ‫_ وﻟ‪$ 3‬ﻤکﻪ ک‪ 3‬ﻧﻨﻮتﻮ؟‬ ‫_ د ﻟﻤر د و‪4‬رې‪.‬‬ ‫_ ادې دا خﻮړ ﻟﻪ ﻧﻤر ﻧﻪ وﻟ‪ 3‬ﻳر‪84‬ي؟ ﻫا‪ ،‬ﻟﻤر خﻮ ډ‪4‬ر *ﻪ وي کﻨﻪ!‬ ‫_ ﻟﻤر ﻳﻮ ﻧﻪ دى‪* ،‬ﻪ بچﻰ! ﻟﻤروﻧﻪ دوه دي‪ ،‬ﻳﻮ د ژﻣﻲ ﻟﻤر وي‪ ،‬بﻞ د اوړي ﻟﻤر‪ .‬د ژﻣﻲ‬ ‫ﻟﻤر ډ‪4‬ر *ﻪ او ﻣﻬرباﻧﻪ وي او د اوړي ﻟﻤر ډ‪4‬ر ت‪5‬ز او غﻮسﻪ ﻧاک وي‪ ،‬بچﻰ‪ .‬دا دواړه وار پﻪ وار‬ ‫زﻣﻮږ کﻠﻲ تﻪ را‪$‬ﻲ‪ .‬د ژﻣﻲ ﻟﻪ ﻟﻤر ﻧﻪ زﻣﻮږ خﻮړ ډ‪4‬ر خﻮشحاﻟﻪ وي‪ ،‬خﻮ چ‪ 3‬د اوړي ظاﻟﻢ‬ ‫ﻟﻤر راشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ ﻟﻪ خﻮړ ﻧﻪ ورو ورو جاﻣ‪ 3‬وک‪+‬ﻞ شروع ک‪7‬ي‪...‬‬ ‫ﻣا ﻟﻪ ادې ﻧﻪ بﻠﻪ پﻮ*تﻨﻪ وک‪7‬ه‪:‬‬ ‫_ ادې! دا د درﻧگ اوبﻪ وﻟ‪ 3‬تروې دي؟‬ ‫_ بچﻰ دا ﻻ بﻠﻪ کﻴسﻪ ده‪.‬‬ ‫_ ﻧﻮ وواﻳﻪ کﻨﻪ ﻣاتﻪ‪.‬‬ ‫_ ﻧﻪ بچﻰ اوس وﻳده شﻪ‪ ،‬ﻧاوختﻪ دى‪.‬‬ ‫_ ﻧﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣاتﻪ وواﻳﻪ کﻨﻪ ژاړم‪.‬‬ ‫_ *ﻪ *ﻪ ﻧﻴکﻪ! واﻳﻢ ﻳ‪ 3‬درتﻪ‪ ،‬خﻮ چغ‪ 3‬ﻣﻪ وﻫﻪ‪.‬‬ ‫_ *ﻪ‬ ‫_ *ﻪ ﻧﻮ‪ ،‬دا درﻧگ دى کﻨﻪ‪ ،‬دا پﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻪ ک‪* 3‬اپ‪5‬رۍ وه او دغﻪ د خﻮږو اوبﻮ د چﻴﻨﻮ‬ ‫غر اول دﻳﻮ و‪ ،‬دا *اپ‪5‬رۍ د دې دﻳﻮ *‪%‬ﻪ وه‪.‬‬ ‫_ ﻧﻮ بﻴا!‬ ‫_ ﻧﻮ بﻴا ﻳﻮ ‪$‬ﻞ د دﻳﻮاﻧﻮ جﻨگ شﻮ او د دې *‪ 3%‬خاوﻧد ﻫﻢ پک‪ 3‬ﻻړ برتﻲ شﻮ او *‪%‬ﻪ‬

‫‪133‬‬

‫ترې پات‪ 3‬شﻮه‪ ،‬ده ورتﻪ وﻳﻠﻲ وو چ‪ 3‬تر 'ﻮ زه ﻧﻪ ﻳﻢ راغﻠﻰ‪ ،‬تﻪ کﻮر ﻧاستﻪ اوسﻪ چ‪5‬رتﻪ ‪$‬ﻪ‬ ‫را‪$‬ﻪ ﻣﻪ‪ .‬دې *‪ 3%‬ډ‪4‬ره ﻣﻮده خپﻞ خاوﻧد تﻪ وکتﻞ‪ ،‬خﻮ خاوﻧد ﻳ‪ 3‬راﻧغﻰ‪ .‬آخر ﻳﻮه ورځ ﻳﻮ‬ ‫سپﻴﻦ دﻳﻮ راغﻰ او پﻪ دې ﻣﻴﻦ شﻮ‪ .‬سپﻴﻦ دﻳﻮ ورتﻪ ډ‪4‬ر درواغ ﻣرواغ ووﻳﻞ چ‪ 3‬ستا خاوﻧد د‬ ‫دﻳﻮاﻧﻮ جﻨگ ک‪ 3‬ﻣ‪ 7‬شﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغ‪ 3‬ورسره واده وﻣاﻧﻪ‪ ...‬بﻴا ﻳﻮه ورځ ﻫغﻪ بﻮډا دﻳﻮ راغﻰ‬ ‫او چ‪ 3‬دوى دواړه ﻳ‪ 3‬وﻟﻴدل ﻧﻮ ﻟﻪ غﻮس‪ 3‬ﻧﻪ تک سﻮر شﻮ او دواړه ﻳ‪ 3‬ﻣ‪7‬ه ک‪7‬ل‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪3‬‬ ‫ور‪ 3$‬ﻧﻪ دغﻮ دواړو غروﻧﻮ تﻪ ازار شﻮى دى او دا دواړه شﻨﻪ کا‪1‬ﻲ شﻮي دي‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣخاﻣخ‬ ‫غر اوبﻪ ‪$‬کﻪ خﻮږې وي چ‪ 3‬ﻫغﻪ خپﻠ‪ 3%* 3‬سره د ر*تﻴاﻧﻮ ﻣﻴﻨﻪ کﻮﻟﻪ او د دې بﻞ غر‬ ‫دا اوبﻪ ‪$‬کﻪ تروې دي چ‪ 3‬دا د ﻫغ‪ 3%* 3‬او*ک‪ 3‬دي چ‪ 3‬ﻫر وخت ژاړي او چ‪ 3‬دا‬ ‫او*ک‪ 3‬وچ‪ 3‬شﻲ ﻧﻮ ﻣاﻟگﻪ ترې جﻮړه شﻲ‪.‬‬ ‫کﻴس‪ 9‬ختﻤﻪ شﻮه او زه وﻳده شﻮم‪ ،‬ﻣا بﻪ پﻪ خﻮب ک‪ 3‬ﻫغﻪ درﻧگ ﻟﻴده چ‪ 3‬پﻼر ﻣ‪ 3‬پک‪3‬‬ ‫ﻣزدوري کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻣا چ‪ 3‬بﻪ کﻠﻪ کﻠﻪ پﻼر پس‪ 3‬ﻫﻠتﻪ ډوډۍ وړﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻼر بﻪ ﻣ‪ 3‬د ﻣاﻟگﻴﻦ تاﻻو‬ ‫پر غاړه ﻧاست اکثر دا وﻳﻞ‪:‬‬ ‫ ﻳره! دﻟتﻪ گﻮره 'ﻮﻣره اوبﻪ دي‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ چرتﻪ اوبﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬زړه ﻣ‪ 3‬واﻳﻲ چ‪ 3‬چرتﻪ‬‫د خﻮږو اوبﻮ تاﻻو وﻟ"ﻮم او پک‪ 3* 3‬غﻮپ‪ 3‬ووﻫﻢ چ‪ 3‬دا !ﻮﻟﻪ ﻣاﻟگﻪ ﻣ‪ 3‬ﻟﻪ وجﻮد ﻧﻪ ﻟرې‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫ اوبﻪ‪ ...‬اوبﻪ!!‬‫خﻠکﻮ اوبﻮ پس‪ 3‬ﻓرﻳاد کاوه‪ ،‬خﻮ اوبﻪ ﻧﻪ وې او کﻪ وې ﻫﻢ ﻧﻮ ﻳا بﻪ پﻪ پﻮرې غاړه غر ک‪ 3‬وې‬ ‫او ﻳا پﻪ خﻮړ ک‪ ،3‬خﻮ دا خﻮړ ﻫﻢ شپ‪ 8‬ﻣﻴاشت‪ 3‬وچ و او بﻴا ﻳﻮه ورځ خﻮ باﻟکﻞ ورک شﻮ‪ .‬دا‬ ‫زﻣا د ﻣاشﻮﻣتﻮب خبره ﻧﻪ ده‪ ،‬زﻣا د زﻟﻤﻴتﻮب واﻗعﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ ﻟﻪ کﻠﻲ ﻧﻪ ډ‪4‬ر ﻟرې ﻫغﻪ د زرگﻮﻧﻮ‬ ‫جرﻳبﻮ جاگﻴر خاوﻧد اکبر عﻠﻲ زﻣﻮږ د کﻠﻴﻮاﻟﻮ د خﻮ*‪ 3‬خﻼف د خﻮړ ﻣخﻪ بدﻟﻪ ک‪7‬ه‪ ،‬خپﻞ‬ ‫پ"ﻲ ﻳ‪ 3‬پرې خ‪7‬وب ک‪7‬ل او زﻣﻮږ او د خﻮاوشا ﻧﻮر کﻠﻲ ﻳ‪ 3‬تﻨدې تﻪ پر‪+4‬ﻮدل‪ .‬د کﻠﻲ خﻠک‬ ‫داس‪ 3‬اوتر شﻮل ﻟکﻪ چ‪ 3‬د چا ﻣﻮر و پﻼر ﻣ‪7‬ه شﻮي وي‪ .‬خﻮړ ﻣ‪ 7‬شﻮ او د ﻫغﻪ اوبﻪ ﻫﻢ او‬ ‫ﻣﻮږ تربتﻪ شﻮ‪ .‬زﻣا *ﻪ پﻪ ﻳاد دي چ‪ 3‬د کﻠﻲ خﻠکﻮ سرکار ک‪ 3‬پﻪ اکبر عﻠﻲ عرﻳض‪ 3‬وک‪7‬ې‪،‬‬

‫‪134‬‬

‫خﻮ اکبر عﻠﻲ د ﻫغﻪ ‪$‬اى تر !ﻮﻟﻮ ﻟﻮى خان و‪ .‬د ﻣاﻟگ‪! 3‬ﻴکﻪ ﻫﻢ د ﻫغﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻧتﻴجﻪ ﻳ‪ 3‬دا‬ ‫شﻮه چ‪ 3‬د کﻠﻮ خﻠکﻮ خﻮړ خﻮ رابﻴا ﻧﻪ ک‪7‬و‪ ،‬خﻮ د ﻣاﻟگ‪ 3‬ﻣزدورۍ ﻳ‪ 3‬باﻳﻠﻮدې‪.‬‬ ‫زه چ‪ 3‬وړوکﻰ وم ﻧﻮ پﻪ دغﻪ ﻣخاﻣخ غره ک‪ 3‬اﻳکﻲ ﻳﻮه چﻴﻨﻪ وه‪ ،‬خﻮ ﻟ‪ 8‬چ‪ 3‬ﻟﻮى شﻮم‪،‬‬ ‫دغﻠتﻪ ﻳﻮه بﻠﻪ چﻴﻨﻪ ﻫﻢ وخﻮ!ک‪5‬ده‪ .‬دا ﻫﻢ ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې کﻴسﻪ ﻟري چ‪ 3‬زﻣا پﻼر د کﻠﻲ د‬ ‫خﻠکﻮ پﻪ !ﻴﻨگار د چﻴﻨ‪ 3‬پﻪ ﻟ"ﻮن پس‪ 3‬ووت او چ‪ 3‬کﻠﻪ ﻳ‪ 3‬بﻠﻪ چﻴﻨﻪ پﻴدا ک‪7‬ه ﻧﻮ د خﻠکﻮ د‬ ‫گ‪6‬اگاﻧﻮ او سﻨدرو ﻳﻮ شﻮر جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫زه ﻫﻢ پﻪ درﻧگ ک‪ 3‬ﻣزدور شﻮم‪ ،‬ﻣا*ام بﻪ ست‪7‬ى ستﻮﻣاﻧﻪ کﻮر تﻪ راغﻠﻢ‪ ،‬وده بﻪ شﻮم‬ ‫او چ‪ 3‬ﻟﻤر بﻪ '‪7‬ﻳکﻪ وﻫﻠﻪ ﻧﻮ زه بﻪ پﻪ درﻧگ ورﻧﻨﻮتﻰ وم‪ .‬ﻟﻪ 'ﻮ شپﻮ راس‪ 3‬ﻣ‪ 3‬باﻧﻮ ﻧﻪ وه‬ ‫ﻟﻴدﻟ‪ .3‬ﻳﻮه ورځ ﻣا*ام چ‪ 3‬ﻟﻪ کار ﻧﻪ راتﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻮ باﻧﻮ ﻣ‪ 3‬پﻪ ﻻره وﻟﻴده‪ .‬راتﻪ ﻳ‪ 3‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ﻧﻦ راشﻪ *ﻪ‪ ،‬کار ﻣ‪ 3‬دى درسره‪.‬‬ ‫_ زه ډ‪4‬ر ست‪7‬ى ﻳﻢ ﻧشﻢ درتﻠﻰ‪.‬‬ ‫_ ﻧﻪ ﻧﻪ ډ‪4‬ر ضروري کار ﻣ‪ 3‬دى درسره‪ ،‬راشﻪ *ﻪ‪.‬‬ ‫او چ‪ 3‬زه ﻟﻪ پﻴشﻨﻤﻲ ﻧﻪ ﻣخک‪ 3‬چﻴﻨ‪ 3‬تﻪ ورس‪5‬دم‪ ،‬ﻧﻮ باﻧﻮ ﻧاستﻪ وه‪ .‬ﻫغﻪ چﻮپ وه‪ .‬زه‬ ‫ﻫﻢ چﻮپ وم‪ ،‬خﻮ ﻣا زړه !ﻴﻨگ ﻧﻪ ک‪7‬اى شﻮ‪.‬‬ ‫_ 'ﻪ چﻞ دى آخر‪ ،‬واﻳﻪ کﻨﻪ!‬ ‫_ زه درﻧﻪ رواﻧﻪ ﻳﻢ!‬ ‫_ زﻣا زړه درز پر‪4‬ﻮتﻮ‪ .‬ﻣا وﻳﻞ کﻪ چﻴﻨﻪ وچﻪ شﻮه‪ ،‬زﻣا ﻣرۍ خپﻪ شﻮې وه‪ .‬ﻣا پﻪ سختﻪ‬ ‫ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ چرتﻪ؟‬ ‫_ زﻣا واده دى‪.‬‬ ‫زه ب‪ 3‬اختﻴاره شﻮم‪:‬‬ ‫_ ستا واده؟‬ ‫_ ﻫﻮ! ﻣا د تره زوى تﻪ ودوي‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻪ کاﻻم ﻧﻪ راغﻠﻰ دى‪ .‬کﻮﻫاټ ک‪ 3‬دى‪ ،‬صﻮبﻪ دار‬

‫‪135‬‬

‫دى‪ .‬ﻫغ‪ 3‬دا !ﻮﻟ‪ 3‬خبرې پﻪ ﻳﻮه سا وک‪7‬ې‪ .‬زه غﻮسﻪ شﻮم‪ .‬ﻫغﻪ چﻮپ شﻮه‪ .‬زه سﻮچﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫سر واخﻴستﻢ‪ .‬باﻧﻮ بﻴا ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ دا ر*تﻴا دي چ‪ 3‬واﻳﻲ چ‪ 3‬کﻮﻫاټ ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ت‪5‬رې اوبﻪ دي‪' .‬ﻮ 'ﻮ چﻴﻨ‪ 3‬دي پک‪.3‬‬ ‫بﻤب‪ 3‬دي پک‪ ،3‬چ‪ 3‬کﻠﻪ دې زړه غﻮاړي‪ ،‬تاو ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ه او ﻣﻨگﻰ ډک ک‪7‬ه‪ ،‬ﻫﻪ‪...‬‬ ‫د ﻫغ‪ 3‬اواز ﻟﻪ خﻮشحاﻟ‪ 9‬ﻧﻪ رپ‪5‬ده‪ .‬زه ورتﻪ ورﻧژدې شﻮم‪ .‬سترگﻮ تﻪ ﻣ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وکتﻞ‪ .‬د ﻫغ‪3‬‬ ‫پﻪ سترگﻮ ک‪ 3‬زﻣا ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ 3‬ﻧﻪ اﻧکار ﻧﻪ و‪ ،‬دا وه چ‪ 3‬پک‪ 3‬د اوبﻮ اﻗرار و‪ ،‬ﻣا داس‪ 3‬ﻣحسﻮسﻪ‬ ‫ک‪7‬ه چ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ ﻳﻮازې صداﻗت‪ ،‬اخﻼص او جذبﻪ ﻧﻪ غﻮاړي‪ ،‬ﻟ‪8‬ې ﻟ‪8‬ې اوبﻪ ﻫﻢ غﻮاړي‪ .‬ﻣﻮږ‬ ‫دواړه چﻮپ وو‪ .‬باﻧﻮ ﻣﻨگﻰ ډکﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻨگﻰ ﻳ‪ 3‬ډک ک‪ 7‬او ﻻړه‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻪ شپﻪ چ‪ 3‬د باﻧﻮ واده و‪ ،‬ﻧﻮ ﻣا خﻮب وﻟﻴد چ‪ 3‬زﻣﻮږ خﻮړ بﻴا ډک ډک راغﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫د ﻣاﻟگ‪ 3‬غر ک‪ 3‬ﻫﻢ د خﻮږو اوبﻮ چﻴﻨ‪ 3‬راخﻮ!ک‪5‬دﻟ‪ 3‬دي او زﻣﻮږ د کﻠﻲ پﻪ ﻣﻨ‪ #‬ﻣﻨ‪ #‬ک‪3‬‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻧﻪ ده‪ .‬دا وﻧﻪ !ﻮﻟﻪ ﻟﻪ ر‪1‬ﻮ اوبﻮ ﻧﻪ جﻮړه ده‪ .‬د وﻧ‪ 3‬جرړې‪* ،‬اخﻮﻧﻪ‪ ،‬گﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣ‪5‬ﻮه او‬ ‫پا‪! 31‬ﻮﻟ‪ 3‬د اوبﻮ دي او ﻟﻪ دې *اخﻮﻧﻮ او پا‪1‬ﻮ ﻧﻪ د اوبﻮ وﻳاﻟ‪ 3‬رواﻧ‪ 3‬دي او پﻪ دې اوبﻮ د کﻠﻲ‬ ‫‪$‬ﻤک‪ 3‬خ‪7‬وب شﻮې دي‪ .‬خﻠک ﻟگﻴا دي‪ ،‬کروﻧدې کري‪ 3%* ،‬ﻧﻤرې وﻳﻨ‪%‬ﻲ‪ .‬ﻣاشﻮﻣان‬ ‫د گﻠﻮﻧﻮ اﻣﻴﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ﻟﻪ وﻧ‪ 3‬ﻧﻪ گرچاپ‪5‬ر گ‪846‬ي‪ .‬باﻧﻮ پاک‪ 3‬جاﻣ‪ 3‬اغﻮستﻲ او ﻣا تﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ اوس خﻮ زﻣﻮږ کﻠﻲ ک‪ 3‬د ر‪1‬ﻮ اوبﻮ وﻧﻪ را!ﻮک‪5‬دﻟ‪ 3‬ده کﻨﻪ‪ ،‬اوس خﻮ درﻧﻪ زه ﻫ‪5‬چرتﻪ ﻧﻪ‬ ‫‪$‬ﻢ‪' .‬ﻮﻣره *ﻪ خﻮب و‪ ،‬خﻮ چ‪ 3‬ﻣا ﻣ‪ 3‬پﻼر تﻪ وواﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ راتﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ بﻞ چا تﻪ خﻮ دې ﻧﻪ دى وﻳﻠﻰ؟‬ ‫_ ﻧﻪ بابا دا خﻮ خﻮب دى‪ ،‬تاس‪ 3‬وﻟ‪ 3‬و‪4‬ر‪84‬ئ!‬ ‫_ خﻮب دى‪ ،‬خﻮ عجﻴبﻪ خﻮب دى!‬ ‫_ ﻧﻪ بابا! ﻣا خﻮ چ‪ 3‬خﻮب ک‪ 3‬کﻮﻣﻪ وﻧﻪ ﻟﻴدﻟ‪ 3‬وه‪ ،‬ﻫغﻪ خﻮ سره ﻧﻪ وه‪ ،‬د ﻫغ‪ 3‬رﻧگ خﻮ‬ ‫ﻟکﻪ د اوبﻮ پﻪ شان و‪ ،‬خﻮ دا ده چ‪ 3‬پک‪ 3‬د ﻣ‪5‬ﻮې پر ‪$‬اى د گﻼبﻮ سرې سرې کﻮزې غﻮﻧدې‬ ‫*کار‪4‬دې چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬ﻧﻪ اوبﻪ بﻬ‪5‬دې‪.‬‬ ‫_ ﻫر 'ﻪ چ‪ 3‬دي‪ ،‬خﻮ دا ډ‪4‬ر خراب خﻮب دى‪ ،‬کﻪ پﻮﻟﻴس واور‪4‬دو‪ ،‬ﻧﻮ تابﻪ ﻫﻢ داس‪3‬‬

‫‪136‬‬

‫بﻮ‪$‬ﻲ ﻟکﻪ چ‪ 3‬ﻫغﻪ ﻣزدوران ﻳ‪ 3‬بﻮتﻠﻲ وو‪.‬‬ ‫زﻣا *ﻪ ﻳاد دي چ‪ 3‬د پﻼر ﻟﻪ و‪4‬رې ﻣا 'ﻮ ور‪ 3$‬دا خﻮب چا تﻪ وﻧﻪ واﻳﻪ‪ .‬ﻣا چ‪ 3‬د درﻧگ‬ ‫ﻣزدوراﻧﻮ تﻪ دا خبره وک‪7‬ه‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻮى وخﻨدل‪:‬‬ ‫_ دا خﻮب‪ ،‬خﻮ دﻟتﻪ ډ‪4‬رو کساﻧﻮ ﻟﻴدﻟﻰ دى! دا خﻮب بﻪ ر*تﻴا ک‪85‬ي کﻪ خداى کﻮل! ﻣا‬ ‫خﻮ وړوﻣبﻰ د دوى پﻪ خبرو ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻪ کﻮﻟﻮ خﻮ اوس پﻪ دې پﻮه شﻮى ﻳﻢ چ‪ 3‬زﻣﻮږ دا خﻮب‬ ‫بﻪ خاﻣخا ر*تﻴا ک‪85‬ي‪ .‬ﻳﻮه ورځ بﻪ د اوبﻮ دا وﻧﻪ زﻣﻮږ پﻪ کﻠﻲ ک‪ 3‬زرغﻮﻧ‪85‬ي‪ ،‬تش جاﻣﻮﻧﻪ بﻪ‬ ‫ډک‪85‬ي‪ ،‬خﻴرن ﻧﻤري بﻪ وﻳﻨ‪%‬ﻞ ک‪85‬ي‪ ،‬جﻞ وﻫﻠﻲ زړوﻧﻪ بﻪ تازه ک‪85‬ي او !ﻮﻟ‪ 3‬شاړې ‪$‬ﻤک‪3‬‬ ‫بﻪ وداﻧ‪85‬ي‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د کﻴس‪ 3‬ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ دې زدهکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ 3‬دغﻪ پﻨ‪%‬ﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ ﻣعﻨا ک‪7‬ي؟ بﻴا دې ﻧﻮر زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫ﻟﻪ کﻴس‪' 3‬خﻪ ﻟس ﻧﻮر ﻟغتﻮﻧﻪ اﻧتخاب او ﻟﻪ خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ دې ﻳ‪ 3‬ﻣعﻨا وپﻮ*تﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮغ‪7‬ن‪ ،‬باجره‪ ،‬جرړې‪ ،‬ﻧﻤرى‪ ،‬خﻮړ‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ برخﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه برخﻪ دې د دې کﻴس‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫‪$‬اﻧﻪ سره پﻪ کتابچﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ صﻔتﻮﻧﻪ او درﻳﻤﻪ ﻓعﻠﻮﻧﻪ‪ .‬بﻴا دې !ﻮل خپﻞ ﻟستﻮﻧﻪ‬ ‫!ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ او ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د *ﻮوﻧکﻲ پﻪ خﻮ*ﻪ د‬ ‫دې کﻴس‪ 3‬ﻟﻨ‪ 6‬ﻣطﻠب پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ پﻪ ساده تﻮگﻪ خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ 'رگﻨد ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې د خپﻞ کﻠﻲ ﻳا خپﻞ *ار اړوﻧد ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې پ‪+5‬ﻪ د ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪3‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر دې ﻟﻪ دوو ﻣخﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻧﻴﻮﻟﻲ تر 'ﻠﻮرو ﻣخﻮﻧﻮ پﻮرې وي‪.‬‬

‫شپ‪5‬ﻠ‪9‬‬ ‫د غـــــــره پـــــﻪ ذﻫـــــــﻦ کـــــ‪ 3‬خـــــــــﻮره شـــــــﻮه شــپــ‪5‬ــﻠــ‪9‬‬ ‫پــــــﻪ ســــــــرو ﻣــــﻤــــا‪1‬ــــﻮ ﻣـــ‪5‬ـــﻠـــﻤـــﻨـــﻪ شــــــــﻮه شــپــ‪5‬ــﻠــ‪9‬‬ ‫دا د کـــــــ‪5‬ـــــــ‪8‬دۍ پـــــﻠـــــﻮ خـــــــﻮ واړوئ ﻟـــ‪8‬‬ ‫تــــﻠــــﻠــــ‪ 3‬کـــــﻮچـــــ‪ 9‬وه راســـــتـــــﻨـــــﻪ شــــــــﻮه شــپــ‪5‬ــﻠــ‪9‬‬ ‫وري زﻟـــــﻤـــــﻲ شـــــــــﻮل‪ ،‬او*ـــــــــ‪ 3‬پـــ‪5‬ـــغـــﻠـــ‪ 3‬شـــﻮﻟـــ‪3‬‬ ‫ﻟــــکــــﻪ 'ــــ‪5‬ــــ‪7‬ۍ پـــــﻪ غـــــروﻧـــــﻮ شــــﻨــــﻪ شـــــــﻮه شــپــ‪5‬ــﻠــ‪9‬‬ ‫ســـــــتـــــــﻮرو جــــــاﻣــــــ‪ 3‬د ا!ــــــــــﻦ واغـــــﻮســـــتـــــﻠـــــ‪3‬‬ ‫د ﻫــــســــک د د*ـــــتـــــﻮ تــــــراﻧــــــﻪ شــــــــﻮه شــپــ‪5‬ــﻠــ‪9‬‬ ‫((اسحاق ﻧﻨ‪/‬ﻴال))‬ ‫طــــــاﻣــــــع ﻫــــﻤــــﻴــــش وي پـــــــﻪ اﻧــــــتــــــظــــــار کـــ‪3‬‬ ‫آب ﻳـــــــ‪ 3‬د ﻣـــــــخ ‪$‬ـــــــﻲ پـــــــﻪ ﻫـــــــر دﻳـــــــــــار کـــ‪3‬‬ ‫گــــﻨــــج چــــــ‪ 3‬د صــــبــــر پـــﻴـــرﻣـــحـــﻤـــد بـــﻴـــاﻣـــﻮﻧـــد‬ ‫تــــــﻮاﻧــــــگــــــر بــــــاﻟــــــﻪ شـــــــﻲ پـــــــﻪ دا دﻳـــــــــــار کـــ‪3‬‬ ‫((پﻴرﻣحﻤد کاک‪))7‬‬

‫‪138‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻧاول لﻴکﻨﻪ‬

‫_ تاسﻮ تر اوسﻪ کﻮم ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ کﻮم ﻧاول ﻣﻮ ډ‪4‬ر خﻮښ شﻮى او وﻟ‪3‬؟‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه تر ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻣخک‪ 3‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د ﻧاول پﻪ اړه ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬و‪.‬‬ ‫ﻧاول اﻧگﻠﻴسﻲ کﻠﻤﻪ ده او وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻟﻪ اﻳ"اﻟﻴاﻳﻲ (ﻧﻮ وﻳﻼ) 'خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې چ‪ 3‬د (ﻧﻮي‬ ‫ﻳا کﻮچﻨﻲ) پﻪ ﻣعﻨا دى‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻧﻮرو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ک‪ 3‬د ﻧاول پر ‪$‬اى د روﻣان اصطﻼح کاروﻟﻪ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻮږ دﻟتﻪ د (ﻧاول) او (روﻣان) دواړه اصطﻼح گاﻧ‪ 3‬د واحد داستاﻧﻲ اثر ﻟپاره کاروو‪ .‬ﻧاول‬ ‫ﻳا روﻣان پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻧسبتاً اوږد داستاﻧﻲ رواﻳت دى‪ .‬پﻪ دغﻪ رواﻳت ک‪ 3‬شخصﻴتﻮﻧﻪ (ﻳا‬ ‫شخصﻴت) د پ‪+5‬ﻮ پﻪ ﻳﻮه پرﻟﻪ پس‪ 3‬ﻟ‪7‬ۍ ک‪ 3‬اﻧ‪%‬ﻮر‪84‬ي‪ .‬د روﻣان د اوږدواﻟﻲ او حجﻢ پﻪ اړه‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ورک‪7‬ل شﻮي دي‪ .‬ﻟﻪ د‪4‬رش 'خﻪ تر 'ﻠﻮ‪+4‬ت او پﻨ‪%‬ﻮس زره کﻠﻤﻮ پﻮرې ﻳ‪3‬‬ ‫ورتﻪ کﻢ حد !اکﻠﻰ او تر دې ﻫر 'ﻮﻣره زﻳات‪5‬دﻟﻰ شﻲ‪ .‬ﻫر ﻧاول او روﻣان د ژوﻧد د پ‪+5‬ﻮ رواﻳت‬ ‫دى او پﻪ ﻫغﻮ ک‪ 3‬کرک"روﻧﻪ‪ ،‬د پ‪+5‬ﻮ ک‪7‬ک‪5‬چ‪ ،‬صحﻨ‪ ،3‬اړﻳک‪ 3‬او ﻧﻮر شاﻣﻞ دي‪ .‬د '‪75‬وﻧکﻮ پﻪ‬ ‫ﻧظر‪ :‬ﻧاول ﻫغﻪ خﻼق ﻣﻨثﻮر رواﻳت دى چ‪ 3‬پﻪ ﻻزﻣﻪ تﻮگﻪ د پ‪+5‬ﻮ تسﻠسﻞ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻧاول ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر شخصﻴتﻮﻧﻪ (کرک"روﻧﻪ) پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬و صحﻨﻮ او پ‪+5‬ﻮ ک‪ 3‬گ‪6‬ون ﻟري‪ .‬کﻪ ﻟﻨ‪6‬ه‬ ‫کﻴسﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮ ساز تﻪ ورتﻪ وي (د ساز ﻳﻮې آﻟ‪ 3‬تﻪ)‪ ،‬ﻧﻮ ﻧاول او روﻣان ﻳﻮه سﻤﻔﻮﻧﻲ ﻳا ارکسترا‬ ‫او د سازوﻧﻮ ﻳﻮه !ﻮﻟگﻪ ده‪.‬‬ ‫‪139‬‬

‫ﻧاول ﻟﻮﻣ‪7‬ى زﻣﻮږ ادبﻴاتﻮ تﻪ د ژباړې پﻪ ب‪2‬ﻪ راغﻠﻰ دى‪ .‬ﻣخک‪ 3‬تر دې چ‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ‬ ‫ﻧاول وﻟﻴکﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ اردو ژب‪' 3‬خﻪ پ‪+‬تﻮ تﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻧاوﻟﻮﻧﻪ راوژباړل شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬دوه ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ژباړل شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ :‬ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ ﻳا ((ﻣرآة‬ ‫اﻟعروس)) او ((تﻮبة اﻟﻨصﻮح))‪ .‬دواړه ﻧاوﻟﻮﻧﻪ پﻪ اردو ژبﻪ د ﻫﻨد د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعر‬ ‫ډپ"ﻲ ﻧذﻳر احﻤد خان پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬ﻣرآة اﻟعروس د ((ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ د‬ ‫اروا*اد ﻣﻴا حسﻴب گﻞ کاکاخ‪5‬ﻞ ﻟﻪ خﻮا او تﻮبة اﻟﻨصﻮح د اروا*اد ﻣﻴا ﻣحﻤد ﻳﻮسف‬ ‫کاکاخﻴﻞ ﻟﻪ خﻮا پﻪ پ‪+‬تﻮ ژباړل شﻮي دي‪.‬‬ ‫ډپ"ﻲ ﻧذﻳر احﻤد خان د ﻫﻨد د ﻧﻴﻤ‪ 3‬وچ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخک‪+‬ﻮ ادبﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ 'خﻪ گ‪2‬ﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ آثارو ک‪ 3‬د !ﻮﻟﻨﻴز اﻧتﻘاد روح ډ‪4‬ر پﻴاوړى دى او د اردو ژب‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻧاول‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻰ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ډپ"ﻲ ﻧذﻳر احﻤد خان دغﻪ ﻳاد شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ژباړل شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫دي‪ .‬ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ ﻟﻪ ‪١٨٧٧‬م‪ .‬کال 'خﻪ ﻣخک‪ 3‬ﻟﻪ اردو 'خﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژباړل شﻮى‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ‪١٩٥٧‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ پ‪+5‬ﻮر ک‪ 3‬چاپ او خپﻮر شﻮى دى‪ ،‬خﻮ تﻮبة اﻟﻨصﻮح پﻪ ‪١٩٠٤‬م‪.‬‬ ‫کال ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژباړل شﻮى او پر ﻫﻤدغﻪ کال چاپ شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻧاول د پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ د‬ ‫((ﻧتﻴج‪ ᄁ‬عشﻖ)) ﻳا ((ﻧاول د ﻣاه رخ‪ ))3‬پﻪ ﻧﻮم ک‪+‬ﻞ شﻮى او پﻪ ‪١٩١٠‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ پ‪+5‬ﻮر‬ ‫ک‪ 3‬چاپ شﻮى دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ﻧاول 'خﻪ وروستﻪ تر ډ‪4‬رو کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د کﻮم ﻧاول‬ ‫د ﻟﻴکﻠﻮ پتﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬بﻴا ﻧﻮ پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬دغﻪ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ شﻮل‪:‬‬ ‫_ پﻪ ‪١٩٥٠‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د صاحبزاده ﻣحﻤد ادرﻳس ((پ‪5‬غﻠﻪ)) ﻧﻮﻣ‪ 3‬ﻧاول چاپ شﻮ‪.‬‬ ‫_ پﻪ ‪١٩٥٧‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د اشرف دراﻧﻲ ﻟﻴکﻠﻰ ﻧاول د ((زرک‪ 3‬سترگ‪ ))3‬پﻪ ﻧﻮم خپﻮر‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫_ پﻪ ‪١٩٥٧‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري ((ﻧﻮې چپ‪ ))3‬ﻧﻮﻣﻰ ﻧاول چاپ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ 'ﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻮ سره سﻢ او ترې راوروستﻪ دغﻪ ﻧﻮر پ‪+‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ چاپ‬ ‫‪140‬‬

‫شﻮي دي‪:‬‬ ‫_ د رشﻴد عﻠﻲ دﻫﻘان‪(( :‬د سرو تعﻮﻳذ))‬ ‫_ د ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ شبﻨﻢ (خﻮا*‪ 3‬او ﻧ‪8‬ور)‬ ‫_ د سﻴد رسﻮل رسا دغﻪ پﻨ‪%‬ﻪ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻔرور‪ ،‬شﻤ‪ ،9‬خﻮدکشﻲ‪ ،‬ﻣاﻣﻮﻧ‪ 9‬او ﻣﻴخاﻧﻪ‪.‬‬ ‫_ د ډاک"ر شﻴر زﻣان غﻤژن طاﻳزي دغﻪ پﻨ‪%‬ﻪ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ :‬گﻞ خان‪ ،‬اﻣاﻧت‪ ،‬رحﻤان کﻮروﻧﻪ‪،‬‬ ‫غﻮﻧ‪6‬ۍ او واده وﻧﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬تر دې وروستﻪ ﻫﻢ دغﻪ ﻟ‪7‬ۍ رارواﻧﻪ ده او اوس ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪5‬ر‬ ‫ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي او خپاره شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬ﻫﻢ دغﻪ ﻟ‪7‬ۍ ﻟﻪ ژباړې 'خﻪ پﻴﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻧاول چ‪3‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ژباړل شﻮى دى‪ ،‬د ﻓراﻧس‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‬ ‫(بﻴﻮزﻻن) ﻧﻮﻣ‪ 3‬ﻧاول دى‪ .‬دغﻪ ﻧاول د استاد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ژباړل شﻮى او پﻪ‬ ‫‪١٣١٠‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬د کﻨدﻫار د ((طﻠﻮع اﻓغان)) جرﻳدې پﻪ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬تﻮگﻪ‬ ‫خپﻮر شﻮى دى‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻧاول د برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او‬ ‫پﻪ ‪ ١٣١٧‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬خپﻮر شﻮى دى‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د دې ﻧاول پر 'ﻨ‪6‬ه ﻟﻴکﻞ شﻮي‬ ‫چ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع ﻳا سﻮژه ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻣطبﻮعاتﻮ 'خﻪ اخﻴست‪ 3‬ده‪ ،‬خﻮ خپﻠﻪ د ﻟﻴکﻮال‬ ‫پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او ژباړه ﻧﻪ ده‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻴکﻮال ﻳﻮ بﻞ ژباړﻟﻰ ﻧاول پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪3‬‬ ‫خپﻮر شﻮ چ‪(( 3‬پﻪ پ"ﻪ د پ"ﻮ پﻠ"ﻨ‪ ))3‬ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ ،‬دا ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې پﻮﻟﻴسﻲ ﻧاول دى‪.‬‬ ‫تر دې وروستﻪ پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د ډ‪4‬رو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ چاپ او خپاره شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬پﻪ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮي او اوس زﻣﻮږ‬ ‫‪$‬ﻮاﻧﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ دغ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻳا ژاﻧر تﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ ک‪7‬ې او پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬

‫‪141‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ژباړل شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ((ﻣرآة اﻟعروس)) ﻳا‬ ‫((ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ)) او ((تﻮبة اﻟﻨصﻮح)) دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻧاول د سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ‬ ‫پﻪ ‪١٩١٠‬م‪ .‬ک‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮى او ((ﻧتﻴج‪ ᄁ‬عشﻖ)) ﻳا ((ﻧاول د ﻣاه رخ‪ ))3‬ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ژباړل شﻮى ﻧاول د وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ (ب‪5‬ﻮزﻻن) دي‪ .‬ﻟﻴکﻞ شﻮى پ‪+‬تﻮ‬ ‫ﻧاول د برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ ((پ"ﻪ ﻣﻴﻨﻪ)) ده‪ .‬پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا او اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬تر دغﻮ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ آثارو وروستﻪ گ‪ 0‬شﻤ‪5‬ر ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي چ‪ 3‬شﻤ‪5‬ر ﻳ‪ 3‬ﻟسگﻮﻧﻮ تﻪ رس‪85‬ي‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر !ﻮﻟگﻴﻮال دې‬ ‫غﻮږ ورتﻪ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ ﻧاول کﻮم ﻳﻮ دى‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او ژباړوﻧکﻰ ﻳ‪3‬‬ ‫'ﻮک دى؟‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ ﻧاﻟﻮﻧﻪ 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ ،‬د ﻟﻴکﻮال او ژباړوﻧکﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬واخﻠئ؟‬ ‫د سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻟﻮﻣ‪7‬ى پ‪+‬تﻮ ﻧاول 'ﻪ ﻧﻮﻣ‪85‬ي؟‬ ‫د برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ د ﻳﻮ ﻟﻴکﻠﻲ او ﻳﻮ ژباړﻟﻲ ﻧاول ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬

‫‪142‬‬

‫‪' _٣‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻟﻨ‪ 6‬ﻟﻨ‪ 6‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪7‬ي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د ﻧاول او روﻣان ترﻣﻨ‪' #‬ﻪ اړﻳک‪ 3‬دي؟‬ ‫ب‪ :‬پﻪ کﻮزه پ‪+‬تﻮﻧخﻮا ک‪ 3‬د ﻧاول ﻟﻴکﻨ‪ 3‬تارﻳخﻲ بﻬﻴر‬ ‫ج‪ :‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د ﻧاول ﻟﻴکﻨ‪ 3‬تارﻳخﻲ بﻬﻴر‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ډﻟﻪ دې پﻪ پ‪+‬تﻮ ژبﻪ د ﻟﻴکﻞ شﻮو‬ ‫ﻧاوﻟﻮﻧﻮ د ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم اخﻠﻲ او د بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬ﻳﻮ تﻦ دې د دغﻪ ﻧاول د ﻟﻴکﻮال ﻧﻮم ﻳادوي‪ .‬زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻟﻰ شﻲ چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د ﻳادو شﻮو ﻧاوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او کﻪ د ﻧﻮرو پ‪+‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ورتﻪ ﻳاد وي ﻳا ﻳ‪ 3‬ﻟﻮستﻲ وي‪ ،‬د ﻫغﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ اخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮ داس‪ 3‬ﻧاول پﻪ اړه ﻟﻨ‪ 6‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬ﻟﻮستﻠﻲ ﻳ‪ 3‬وي‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات دې پﻪ دوو ﻣخﻮﻧﻮ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او دغﻮ !کﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬پام ضرور دى‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻧاول ﻟﻨ‪6‬ه پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮم‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻳا ژباړوﻧکﻰ‪ ،‬د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ر‪ ،‬د چاپ ‪$‬اى او‬ ‫کال‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻧاول د کﻴس‪ 3‬ﻳا ﻣﻮضﻮع ﻟﻨ‪6‬ه ﻣعرﻓﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ ﻧاول ک‪ 3‬ﻳ‪' 3‬ﻪ شﻰ خﻮښ شﻮى او کﻮﻣﻪ برخﻪ ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ ده خﻮ*ﻪ شﻮې او وﻟ‪3‬؟‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي او ﻳا دې پرې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬د خپﻠﻮ ﻳاد*تﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪143‬‬

‫حکاﻳت‬ ‫حاتﻢ طاﻳﻲ چا وپﻮ*تﻪ چ‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ دې ﻫﻢ بﻠﻨد ﻫﻤت 'ﻮک ﻟﻴدﻟﻰ دى‪،‬‬ ‫ﻳا دې اور‪4‬دﻟﻰ دى؟‬ ‫وې وﻳﻞ‪ :‬ﻳﻮه ورځ ﻣ‪' 3‬ﻠﻮ‪+4‬ت او*ان ذبح ک‪7‬ي وو‪.‬‬ ‫اسﻴران ﻣ‪ 3‬د عربﻮ او ﻓﻘﻴران بﻠﻠﻲ وو‪ .‬ﻧا‪-‬اه ﻣ‪ 3‬پﻪ صحرا ﻳﻮ خارکش‬ ‫وﻟﻴده‪ ،‬د ﻟر‪-‬ﻴﻮ ‪65-‬ۍ پﻪ سر‪ .‬ورتﻪ ﻣ‪ 3‬ووﻳﻞ چ‪ 3‬پﻪ ﻣﻬﻤاﻧ‪ 9‬د حاتﻢ وﻟ‪ 3‬ﻧﻪ ور‬ ‫دروﻣ‪3‬؟ خﻠک پرې جﻤع شﻮي دي‪ ،‬دعﻮت ﻳ‪ 3‬عام ک‪7‬ى دى‪.‬‬ ‫وې ﻳ‪:3‬‬ ‫ﻫر چ‪ 3‬خﻮري د خپﻞ ﻣﻨت رو!‪9‬‬ ‫'ﻪ بﻪ کاﻧدي د حاتﻢ د اوښ بﻮ!‪9‬‬ ‫ﻫغﻪ شخص ﻣ‪ 3‬پﻪ ﻫﻤت پﻪ جﻮاﻧﻤردۍ تر‪$‬ان ﻫسک وﻟﻴده‪.‬‬ ‫((‪-‬ﻠدستﻪ))‬

‫اﻧـــــدﻳـــــ‪+‬ـــــﻪ کـــــــﻪ پـــــــﻪ غـــــــــره کـــــ‪+‬ـــــ‪8‬دي‬ ‫غـــــــر بـــــــﻪ ﻫـــــــﻢ ﻟـــــکـــــﻪ وﻳـــــ‪+‬ـــــتـــــﻪ کـــا‬ ‫خــــــــــــﻮار ســــــــــ‪7‬ی ﻣــــــﻼﻣــــــت ﻧـــــــﻪ دی‬ ‫کــــــﻪ پــــــﻪ غــــــﻢ کــــــ‪$ 3‬ــــــــان اوبــــــــــﻪ کــا‬ ‫((خﻮشحال خان خ"ک))‬

‫‪144‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‬ ‫د فراﻧس‪ 3‬ﻧﻮمﻴالﻰ لﻴکﻮال‬

‫_ د ﻧ‪7‬ۍ د 'ﻮﻣره ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮ زده دي؟‬ ‫_ آﻳا د کﻮﻣﻮ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ ﻧﻮم ﻣﻮ اور‪4‬دﻟﻰ‪ ،‬ﻳا ﻣﻮ د ﻫغﻪ کﻮم کتاب ﻟﻮستﻰ دى؟‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ د ادبﻲ '‪5‬رو پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ خپﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ‪$‬اى ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د ﻓراﻧس‪ 3‬او !ﻮﻟ‪ 3‬ﻧ‪7‬ۍ د سترو شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ کتار ک‪ 3‬شﻤ‪5‬رل‬ ‫ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ د دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر او ﻟﻴکﻮال پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ‬ ‫کﻮئ‪.‬‬ ‫‪145‬‬

‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ ‪١٨٠٢‬م‪ .‬کال د ﻓراﻧس‪ 3‬پﻪ ختﻴ‪( #‬بﻴزاﻧسﻮن) ک‪ 3‬وز‪484‬د‪ .‬ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮ‬ ‫داس‪ 3‬بزگر زوى و چ‪ 3‬د (ﻧاﻧسﻲ) پﻪ *ار ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ترکا‪1‬ﻲ ﻫﻢ کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻼر ﻳ‪ 3‬پﻪ پﻮځ ک‪ 3‬خدﻣت‬ ‫غﻮره ک‪ 7‬او د ﻧاپﻠﻴﻮن پﻪ ﻟ‪+‬کر ک‪ 3‬تر جﻨراﻟ‪ 9‬ورس‪5‬د‪ .‬د ﻫﻮگﻮ ﻣﻮر د ﻳﻮ ب‪75‬ۍوان ﻟﻮر وه‪.‬‬ ‫ﻫﻮگﻮ پﻪ وړوکتﻮب ک‪ 3‬ډ‪4‬ر کﻤزورى او ب‪$ 3‬اﻧﻪ و‪ .‬ﻫ‪5‬چا ﻫﻢ داس‪ 3‬ﻓکر ﻧﻪ کاوه چ‪3‬‬ ‫ﻣاشﻮم وﻳکتﻮر دې گﻮﻧدې ژوﻧدى پات‪ 3‬شﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ژوﻧدى پات‪ 3‬شﻮ او داس‪ 3‬ژوﻧدى چ‪3‬‬ ‫ژوﻧدﻳتﻮب او د ژوﻧد ﻳادوﻧﻮ او وﻳاړوﻧﻮ ﻳ‪ 3‬تر ﻣرگ وروستﻪ ﻫﻢ دوام وک‪.7‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻳ‪ 3‬پﻪ پارﻳس ک‪ 3‬زده ک‪7‬ې پﻴﻞ ک‪7‬ې او 'ﻪ وخت وروستﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ رﻳاضﻲ‪ ،‬شعر او‬ ‫ﻻتﻴﻨﻲ ژبﻪ ک‪ 3‬ب‪ 3‬سارى پرﻣختگ وک‪ 7‬او خپﻠ‪ 3‬زده ک‪7‬ې ﻳ‪ 3‬بشپ‪7‬ې ک‪7‬ې‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬د‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻼر د جﻨراﻟ‪ 9‬پﻪ دﻧده ک‪ 3‬کﻠﻪ پﻪ ﻳﻮ‪$‬اى او کﻠﻪ پﻪ بﻞ ‪$‬اى ک‪ 3‬و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻮگﻮ‬ ‫ژوﻧد ﻫﻢ !ﻮل ﻳا زﻳاتره پﻪ سﻔروﻧﻮ ک‪ 3‬ت‪5‬ر شﻮ‪ .‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ *اروﻧﻪ او ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬وﻟﻴدل‪ .‬پﻪ پاى‬ ‫ک‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬سره ﻳﻮ‪$‬اى پارﻳس تﻪ ﻻړ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ 3‬استﻮگﻨﻪ غﻮره ک‪7‬ه‪ ،‬دغﻮ سﻔروﻧﻮ د‬ ‫ﻫﻮگﻮ پر ژوﻧد او ذﻫﻦ پﻮره اغ‪5‬ز وک‪.7‬‬ ‫پﻪ پارﻳس ک‪ 3‬ﻟﻪ استﻮگﻨ‪ 3‬سره سﻢ دوى ﻟﻪ ﻳﻮې بﻠ‪ 3‬پﻮ‪$‬ﻲ کﻮرﻧ‪ 9‬سره اړﻳک‪ 3‬پﻴدا ک‪7‬ﻟ‪3‬‬ ‫او پﻪ دې کﻮرﻧ‪ 9‬ک‪ 3‬د (ادل) پﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧجﻠ‪ 9‬سره ﻳ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه او پﻪ پاى ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫ورسره واده وک‪.7‬‬ ‫ﻫﻮگﻮ د پارﻳس پﻪ (داراﻟﻔﻨﻮن) ک‪ 3‬زده ک‪7‬و تﻪ دوام ورک‪ .7‬ﻫﻤدﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬خپﻞ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻲ شعروﻧﻪ‬ ‫ووﻳﻞ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻴﻮ شعروﻧﻮ ﻳ‪ 3‬د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ جاﻳزه وگ"ﻠﻪ‪ .‬د ﻓراﻧس‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر‬ ‫او ﻟﻴکﻮال ((شاتﻮبرﻳان)) ﻫغﻪ تﻪ د ﻳﻮه ((عاﻟﻲ ﻣاشﻮم)) ﻧﻮم ورک‪.7‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ ورور سره ﻳ‪ 3‬ﻳﻮ ‪$‬اى ﻳﻮه پﻨ‪%‬ﻠس ور‪$‬ﻨ‪ 9‬ﻣجﻠﻪ خپره ک‪7‬ه‪ .‬پﻪ دې ﻣجﻠﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻧاﻣﻪ او ﻧﻮرو ﻣستعارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ 3‬خپرې ک‪7‬ې‪ ،‬داس‪ 3‬ﻣﻘاﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬د وخت د ادبﻲ او ان‬ ‫سﻴاسﻲ ﻣحاﻓﻠﻮ پام وړ شﻮې‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى د ﻫﻤدغ‪ 3‬ﻣجﻠ‪ 3‬پﻪ پا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬ﻻزم شﻬرت تﻪ ورس‪5‬د‪.‬‬ ‫د دربار ستاﻳﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ وک‪7‬ې او د پاچا ﻟﻪ ﻟﻮري ﻳ‪ 3‬شعروﻧﻮ تﻪ جاﻳزې ﻫﻢ ورک‪7‬ل شﻮې او د‬ ‫دوو زرو ﻓراﻧکﻮ د تﻨخﻮاه ﻳﻮه دﻧده ﻫﻢ وروسپارل شﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې وروستﻪ د ﻫﻮگﻮ ادبﻲ ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬زﻳات‪85‬ي‪ .‬پﻪ ادبﻲ ﻣجاﻟسﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او‬ ‫‪146‬‬

‫شاعراﻧﻮ سره اړﻳک‪ 3‬پﻴدا کﻮي او ادبﻲ غﻮﻧ‪6‬ې ﻫﻢ جﻮړوي‪ .‬تر ‪ ٢٥‬کﻠﻨ‪ 9‬پﻮرې د دربار پﻠﻮى‬ ‫و‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻼت‪ 7‬شکﻤﻦ ک‪85‬ي ﻳا ﻣشروطﻪ ب‪2‬ﻪ غﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ تﻪ دا ﻧظر پﻴدا ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ د پرﻣختگ او برﻳاﻟﻴتﻮب ﻟپاره آزادي‬ ‫ډ‪4‬ره ضروري ده‪ .‬د خپﻞ ﻫﻤدغﻪ ﻧظر ﻟپاره د ((کرﻣﻮل)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه ډراﻣﻪ او د ډراﻣ‪ 3‬سرﻳزه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪ .‬دغﻪ ډراﻣﻪ او سرﻳزه ﻳ‪ 3‬دوﻣره اﻫﻤﻴت پﻴدا کﻮي چ‪ 3‬پﻪ ﻓراﻧسﻪ ک‪ 3‬د روﻣاﻧتﻴزم د ادبﻲ‬ ‫ﻣکتب پﻴﻞ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ 3‬ﻟﻪ زﻳاتﻮ ک‪7‬اووﻧﻮ سره ﻫﻢ ﻣخاﻣخ شﻮ‪ ،‬اوﻻدوﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ‬ ‫پرﻟﻪ پس‪ 3‬تﻮگﻪ ﻣ‪7‬ه شﻮل او د ﻳﻮې ﻟﻮر ﻣ‪7‬ﻳﻨ‪ 3‬دوﻣره و‪$‬ﻮراوه چ‪' 3‬ﻮ کاﻟﻪ ﻳ‪ 3‬ﻗﻠﻢ ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫وغﻮر‪5$‬د‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٨٤١‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻫﻮگﻮ ﻟﻪ درې ‪$‬ﻠ‪ 3‬ﻣاتﻲ وروستﻪ د ﻓراﻧس‪ 3‬د اکاډﻣ‪ 9‬پﻪ غ‪7‬ﻳتﻮب‬ ‫وﻣﻨﻞ شﻮ‪ .‬د ﻓراﻧس‪ 3‬پاچا (ﻓﻠﻴپ ﻟﻮﻳﻲ) ﻟﻪ ﻫﻮگﻮ سره ‪$‬اﻧگ‪7‬ې دوستﻲ ﻟرﻟﻪ‪ .‬د ﻫﻤدغ‪3‬‬ ‫دوست‪ 9‬ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻫغﻪ 'ﻮ ‪$‬ﻠﻪ د اﻧتصابﻲ سﻨاتﻮر پﻪ تﻮگﻪ د ﻣشراﻧﻮ جرگ‪ 3‬غ‪7‬ى شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٨٤٨‬م‪ .‬کال پﻪ ﻓراﻧسﻪ ک‪ 3‬کﻮرﻧﻰ اړ و دوړ شروع شﻮ‪ .‬وﻟس د بدﻣرغ‪ 9‬پﻪ ﻟﻤبﻮ ک‪3‬‬ ‫سﻮز‪4‬ده‪ .‬ﻫﻮگﻮ پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪ 3‬د خپﻞ وﻟس پﻪ گ"ﻪ سﻴاست تﻪ وروداﻧگﻞ‪ .‬د ﻫغﻪ وخت‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻧاﻣتﻮ شاعر ((ﻻﻣارتﻴﻦ)) د ﻫﻮگﻮ پﻪ ﻫﻤکارۍ وړاﻧدﻳز وک‪ 7‬چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻣﻮﻗت حکﻮﻣت دې‬ ‫جﻮړ شﻲ او پﻪ ﻣﻮﻗت حکﻮﻣت ک‪ 3‬ﻫغﻪ د پﻮﻫﻨ‪ 3‬د وزﻳر پﻪ 'ﻮک‪ 9‬و!اکﻞ شﻮ‪ ،‬خﻮ اړ و دوړ‬ ‫روان و‪ .‬ﻫﻮگﻮ د سﻠطﻨت ضد ډﻟﻮ کﻠک ﻣﻠگرى شﻮ او ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻧ‪' 3"5‬خﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻓراﻧس‪ 3‬ﻟﻪ‬ ‫پاچا ﻧاپﻠﻴﻮن سره د*ﻤﻨﻲ پﻴﻞ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻫﻮگﻮ بﻪ د ب‪ 3‬وزﻟﻮ خﻠکﻮ پﻠﻮي کﻮﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻨاوې بﻪ ﻳ‪ 3‬کﻮﻟ‪ 3‬او زﻳات ﻣحبﻮبﻴت ﻳ‪ 3‬پﻴدا‬ ‫ک‪ ،7‬کﻠﻪ چ‪(( 3‬ﻟﻮﻳﻲ ﻧاپﻠﻴﻮن)) د ﻓراﻧس‪ 3‬پاچاﻫ‪ 9‬تﻪ ورس‪5‬د‪ ،‬غﻮ*تﻞ ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬د خپﻞ واک‬ ‫د !ﻴﻨگ‪+‬ت ﻟپاره ﻳﻮ ‪$‬ﻮاکﻤﻦ گﻮﻧد جﻮړ ک‪7‬ي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪ 3‬ﻫﻮگﻮ د ﻧاپﻠﻴﻮن سخت‬ ‫ﻣخاﻟﻔت پﻴﻞ ک‪ .7‬ﻧاپﻠﻴﻮن برﻳاﻟﻰ شﻮ‪ ،‬د ﻫﻮگﻮ پﻪ گ‪6‬ون ‪ ٨٤‬تﻨﻪ د عاﻣﻪ اﻣﻨﻴت د تخرﻳبﻮوﻧکﻮ‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻣعرﻓﻲ او د ﻓراﻧس‪ 3‬ﻟﻪ خاورې 'خﻪ تبعﻴد شﻮل‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ى بروکسﻞ او بﻴا اﻧگﻠستان‬ ‫تﻪ ﻻړ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ 3‬د ((ژرسﻲ)) او ((کرﻧسﻲ)) پﻪ جزﻳرو ک‪ 3‬د تبعﻴد عﻤر ت‪5‬راوه‪ .‬د تبعﻴد پﻪ‬ ‫‪147‬‬

‫وخت ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خپﻞ پﻪ زړه پﻮرې آثار وﻟﻴکﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٨٧٠‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬ﻟﻪ ‪ ١٩‬کﻠﻦ تبعﻴد وروستﻪ ﻓراﻧس‪ 3‬تﻪ راستﻮن شﻮ‪' ،‬ﻮ ‪$‬ﻠﻪ د‬ ‫خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د ﻓراﻧس‪ 3‬د شﻮرا د غ‪7‬ي پﻪ تﻮگﻪ و!اکﻞ شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٨٨٥‬م‪ .‬کال ک‪ 3‬د ‪٨٣‬‬ ‫کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻣ‪ 7‬شﻮ‪.‬‬ ‫د وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮو کتابﻮﻧﻮ ک‪(( 3‬ب‪5‬ﻨﻮاﻳان)) تر !ﻮﻟﻮ ﻣشﻬﻮر دى‪ .‬دغﻪ اثر ډ‪4‬ر‬ ‫زﻳات ﻧ‪7‬ﻳﻮال شﻬرت ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ س‪7‬ى چ‪ 3‬خاﻧدي‪ ،‬د خزان پا‪ ،31‬بدﻣرغان‪ ،‬ﻣکاﻓات‪ ،‬اﻧتﻘام‪ ،‬سﻤﻨدري کارگران او‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫((د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت)) د ﻫﻮگﻮ ﻟﻪ وروستﻴﻮ پﻪ زړه پﻮرې آثارو 'خﻪ شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې داستان ک‪ 3‬د ﻳﻮ داس‪ 3‬اﻧسان د ﻣحکﻮﻣﻴت غ‪ 8‬اور‪4‬دل ک‪85‬ي چ‪ 3‬پﻪ اعدام ﻣحکﻮم‬ ‫شﻮى دى‪ .‬ﻫغﻪ د زﻧدان ﻟﻪ تﻮرتﻢ 'خﻪ خپﻠ‪ 3%* 3‬تﻪ خپﻞ سرگذشت ﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫وﻳر ﻟ‪7‬ﻟﻲ سرگذشت ک‪ 3‬د ﻣحکﻮم د خپﻞ ژوﻧد او د ﻧﻮرو خﻠکﻮ د ژوﻧد ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬اړخﻮﻧﻪ او‬ ‫واﻗعﻴتﻮﻧﻪ را تر سترگﻮ ک‪85‬ي‪ .‬ﻫغﻪ خپﻞ دغﻪ داستان د پاﻧس‪ 9‬پر ضد ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻫﻮگﻮ غﻮاړي پﻪ‬ ‫دې اثر ک‪ 3‬پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ 3‬د ((اﻧسان)) او ((اﻧساﻧﻴت)) دﻓاع وک‪7‬ي‪ .‬ﻫغﻪ د اﻧسان وژﻧ‪ 3‬سخت‬ ‫ﻣخاﻟف دى‪.‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ 3‬د ﻓراﻧس‪ 3‬ﻟﻮى شاعر او ﻟﻴکﻮال و‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ پ‪75‬ۍ ک‪3‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ د سترو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ کتار ک‪ 3‬شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ﻫغﻪ تﻪ د خپﻠ‪ 3‬پ‪75‬ۍ د‬ ‫*ﻮوﻧکﻲ ﻧﻮم ﻫﻢ ورک‪7‬ل شﻮى دى‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ زﻳات شﻬرت ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ ‪١٩‬ﻣﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د ﻓراﻧس‪ 3‬ﻧاﻣتﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر دى‪ .‬ﻫغﻪ د روﻣاﻧتﻴزم د ادبﻲ ﻣکتب‬ ‫ﻟﻪ بﻨس＀ اﻳ‪+‬ﻮدوﻧکﻮ 'خﻪ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ ﻣشﻬﻮر اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬دادي‪:‬‬ ‫‪148‬‬

‫ب‪5‬ﻨﻮاﻳان ﻳا (ب‪5‬ﻮزﻻن)‪ ،‬کرﻣﻮل‪ ،‬د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت‪ ،‬ﻫغﻪ س‪7‬ى چ‪ 3‬خاﻧدي‪،‬‬ ‫ﻣکاﻓات‪ ،‬بدﻣرغان‪ ،‬اﻧتﻘام‪ ،‬سﻤﻨدري کارگران او ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ د خپﻞ ژوﻧد ډ‪4‬ر کﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ (ﻧاپﻠﻴﻮن) سره د ﻣخاﻟﻔت ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ تبعﻴد‬ ‫ک‪ 3‬ت‪5‬ر ک‪7‬ل‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧﻪ‬ ‫د روﻣاﻧتﻴزم ادبﻲ ﻣکتب‪ :‬د ﻧ‪7‬ۍ پﻪ ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫کﻼسﻴسﻴزم‪ ،‬روﻣاﻧتﻴزم‪ ،‬سﻤبﻮﻟﻴزم‪ ،‬رﻳاﻟﻴزم او ﻧﻮر‪ ...‬د روﻣاﻧتﻴزم ادبﻲ ﻣکتب د اتﻠسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ‬ ‫پﻪ پاى او د ﻧﻮﻟسﻤ‪ 3‬پ‪75‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬پﻪ اروپا ک‪ 3‬را'رگﻨد شﻮ‪ .‬ﻣخک‪+‬ان ﻳ‪ 3‬پﻪ اﻧگﻠستان ک‪:3‬‬ ‫وﻳﻠﻴام بﻠﻴک اوکاﻟرﻳج‪ ،‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ک‪ :3‬گﻮﻳتﻪ او شﻴﻠر او پﻪ ﻓراﻧسﻪ ک‪ 3‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‪ ،‬شاتﻮ برﻳان‬ ‫او ﻻﻣارتﻴﻦ دي‪ .‬روﻣاﻧتﻴزم پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻳﻮ اﻧﻘﻼبﻲ غﻮر‪$‬ﻨگ و او شعاروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬تر ډ‪4‬ره حده د‬ ‫روڼ اﻧدۍ د دوران ﻓﻠسﻔﻲ او سﻴاسﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د اﻧسان د آزادو احساساتﻮ بﻴان او د ﻓردي حﻘﻮﻗﻮ‬ ‫تأﻳﻴد ﻳ‪ 3‬د شعاروﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬کر*‪ 3‬وې‪ .‬دغﻪ ادبﻲ ﻣکتب د کﻼسﻴزم د ادبﻲ ﻣکتب د چﻮکا!ﻮﻧﻮ پر‬ ‫وړاﻧدې د ﻧﻮو اﻓکارو د ﻟروﻧکﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري راﻣﻨ‪%‬تﻪ شﻮ او پﻪ !ﻮﻟﻪ اروپا او ﻧ‪7‬ۍ ک‪3‬‬ ‫خپﻮر شﻮ‪ .‬دغﻪ کﻠﻤﻪ ‪$‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ د روﻣاﻧتﻴسﻴزم پﻪ ب‪2‬ﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬ده چ‪ 3‬دواړه د ﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم ﻟپاره‬ ‫کارول ک‪85‬ي‪ .‬روﻣاﻧتﻴزم پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د کﻼسﻴکﻮ ﻣﻨﻞ شﻮو زړو ادبﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پر وړاﻧدې د بغاوت‬ ‫رﻧگ ﻟري‪ .‬د دوى پﻪ ﻧظر د کﻼسﻴزم د ﻣکتب وچ او زاړه چﻮکا!ﻮﻧﻪ ﻧﻮر د ﻧﻮي عصر ﻓﻠسﻔﻲ او‬ ‫ادبﻲ غﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب ﻧﻪ شﻲ وﻳﻠﻰ‪75' .‬وﻧکﻮ ‪١٨٣٠‬م‪ .‬کال د ادبﻲ اﻧﻘﻼب کال گ‪2‬ﻠﻰ دى‪ .‬پﻪ‬ ‫دې کال ک‪ 3‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ او ﻣﻠگرو ﻳ‪ 3‬روﻣاﻧتﻴزم د ﻫﻨر او شخصﻴت د آزادۍ د ﻣکتب پﻪ عﻨﻮان‬ ‫ﻣعرﻓﻲ ک‪ .7‬روﻣاﻧتﻴک ﻫﻨرﻣﻨد او ﻟﻴکﻮال د خپﻞ روح غﻮ*تﻨﻮ او اړتﻴاوو تﻪ زﻳات ارز*ت ورکﻮي‬ ‫او ‪$‬اﻧگ‪7‬ي احساسات پک‪ 3‬خپﻞ ‪$‬اى ﻟري‪.‬‬

‫‪149‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ کﻮﻣﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬پﻪ کﻮم ﻫ‪5‬ﻮاد ک‪ 3‬اوس‪5‬ده؟‬ ‫_ د ﻫﻮگﻮ د ژوﻧد عﻤده او ﻣﻬﻤ‪ 3‬پ‪ 3+5‬کﻮﻣ‪ 3‬دي؟‬ ‫_ وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ د کﻮم ادبﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻳا ﻣکتب او ﻻرې ﻟﻪ ﻣخک‪+‬اﻧﻮ 'خﻪ شﻤ‪5‬رل ک‪85‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ 'ﻠﻮر ‪$‬ﻮابﻪ پﻮ*تﻨﻪ ک‪ 3‬سﻢ ‪$‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ د دغﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻳا آثارو ﻟﻴکﻮال دى‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ب‪5‬ﻨﻮاﻳان (ﻳا ب‪5‬ﻮزﻻن)‪ ،‬د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت‪ ،‬ﻫغﻪ س‪7‬ى چ‪ 3‬خاﻧدي‬ ‫ب‪ :‬د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت‪ ،‬روﻣﻴﻮ او ژوﻟﻴت‪ ،‬ب‪5‬ﻨﻮاﻳان (ﻳا ب‪5‬ﻮزﻻن)‬ ‫ج‪ :‬ﻫغﻪ س‪7‬ى چ‪ 3‬خاﻧدي‪ ،‬گﻴتاﻧجﻠﻲ‪ ،‬اتﻠﻠﻮ‬ ‫د‪ :‬ب‪5‬ﻨﻮاﻳان (ﻳا ب‪5‬ﻮزﻻن)‪ ،‬جگ‪7‬ه او سﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ س‪7‬ى چ‪ 3‬خاﻧدي‪.‬‬ ‫‪' _٤‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست عﻤده عﻤده !کﻲ پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧ‪7‬ۍ د ﻳﻮ داس‪ 3‬ﻟﻴکﻮال ﻳا شاعر پﻪ اړه ﻳا د ﻫغﻪ د کﻮم اثر او کتاب پﻪ‬ ‫اړه ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي چ‪ 3‬پ‪5‬ژﻧﻲ ﻳ‪ ،3‬کﻪ ﻳ‪ 3‬د ﻫغﻪ کﻮم کتاب ﻟﻮستﻰ وي‪ ،‬د کتاب پﻪ اړه‬ ‫دې ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او کﻪ د شاعر او ﻟﻴکﻮال پﻪ اړه ﻳ‪' 3‬ﻪ ﻟﻮستﻲ وي‪ ،‬ﻫغﻪ دې پﻪ خپﻞ ﻗﻠﻢ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪+‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ 3‬دې ﻳ‪! 3‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪150‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ژوﻧد او چاپ‪5‬رﻳال‬

‫د چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړه ﻣﻮ 'ﻪ اور‪4‬دﻟﻲ دي؟‬ ‫د ژوﻧد *ﻪ چاپ‪5‬رﻳال د ساﻟﻢ او ﻫﻮسا ژوﻧد ﻟپاره 'ﻮﻣره اړﻳﻦ دى؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬ﻟﻪ تاسﻮ سره د ژوﻧد او چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړه خبرې ﻟرو‪ .‬ژوﻧد پر چاپ‪5‬رﻳال‬ ‫'ﻪ اثر ﻟري؟ ﻳا دا چ‪ 3‬چاپ‪5‬رﻳال د ژوﻧد ﻟپاره 'ﻮﻣره ارز*ت ﻟري؟ دغﻪ ډول ﻣﻮضﻮع‬ ‫گاﻧ‪ 3‬زﻣﻮږ او ستاسﻮ د ژوﻧد ﻟپاره ډ‪4‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري او باﻳد جدي پام ورتﻪ وشﻲ‪ .‬پﻪ ت‪5‬رو‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ د چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړه ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ‬ ‫د ژوﻧد او چاپ‪5‬رﻳال پر اړﻳکﻮ تاسﻮ تﻪ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣطاﻟب وړاﻧدې کﻮو‪.‬‬

‫‪151‬‬

‫ژوﻧد او د ژوﻧد چاپ‪5‬رﻳال پﻪ ډ‪4‬رو برخﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧژدې اړﻳک‪ 3‬ﻟري‪ .‬د ﻣﻮجﻮداتﻮ‬ ‫ژوﻧد پر خپﻞ شاوخﻮا او چاپ‪5‬رﻳال ژور اغ‪5‬ز ﻟري او دغﻪ راز چاپ‪5‬رﻳال ﻫﻢ د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ‬ ‫او ﻧباتاتﻮ پر ژوﻧد ﻫر اړخﻴز اثر غﻮر‪$‬ﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د خپﻞ ژوﻧد چاپ‪5‬رﻳال تﻪ تﻞ پام وک‪7‬و‪ ،‬دغﻪ کار ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ 3‬زﻣﻮږ‬ ‫د ‪$‬ان ﻟپاره گ"ﻮر دى‪ ،‬د !ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ او !ﻮﻟ‪ 3‬ﻧ‪7‬ۍ ﻟپاره گ"ﻮر دى‪ .‬د چاپ‪5‬رﻳال د پاک ساتﻠﻮ‪،‬‬ ‫د چاپ‪5‬رﻳال د ارز*ت‪ ،‬د چاپ‪5‬رﻳال د اړتﻴاوو او ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ پﻪ اړه باﻳد ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧﻮﻧﻪ پﻮه ک‪7‬و‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ پﻮﻫﻮﻟﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬و‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال تﻪ پام وﻧﻪ ک‪7‬و‪ ،‬ﻟﻪ ډ‪4‬رو ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬و‪ ،‬تر !ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫خبره دا ده چ‪ 3‬ﻧﻦ سبا !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ د چاپ‪5‬رﻳال د کک‪7‬تﻴا ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻻس او گر‪4‬ﻮان ده‪ .‬ﻫﻮا‬ ‫کک‪7‬ه شﻮې ده‪ ،‬اوبﻪ کک‪7‬ې شﻮې دي‪ ،‬پﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د '‪+‬اک او‬ ‫خﻮراک د ﻣﻮادو د کﻤ‪+‬ت پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د ژوﻧد چاپ‪5‬رﻳال ﻫﻢ ﻟﻪ گ‪2‬ﻮ گﻮا*ﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ‬ ‫دى‪ .‬د چاپ‪5‬رﻳال او ﻫﻮا کک‪7‬تﻴا پر اﻗﻠﻴﻢ ﻫﻢ اغ‪5‬ز ک‪7‬ى دى‪ .‬د !ﻮﻟ‪ 3‬ﻧ‪7‬ۍ د تﻮدوخ‪ 3‬کچﻪ د‬ ‫ﻟﻮړواﻟﻲ خﻮا تﻪ دروﻣﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د ﻧ‪7‬ۍ د ﻳخﻮﻧﻮ سترې سﻤﻨدري زﻳرﻣ‪ 3‬د وﻳﻠﻲ ک‪5‬دو پﻪ‬ ‫حال ک‪ 3‬دي‪ .‬دا !ﻮﻟ‪ 3‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ ﻳﻮ ستر گﻮاښ دى‪.‬‬ ‫د ﻫﻮا د کک‪7‬تﻴا ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ رﻧ‪%‬ﻮﻧﻪ راپﻴدا ک‪85‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د وﻳﻨ‪ 3‬پرﻧ‪6‬واﻟﻰ‪ ،‬د تﻨﻔس‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠ‪ 3‬ﻧاروغ‪ ،9‬حساسﻴتﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬د دغ‪ 3‬کک‪7‬تﻴا ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ډ‪4‬ر زﻳات دي او ﻫرې برخ‪3‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪ 3‬پاﻣﻠرﻧﻪ ضروري ده‪ .‬د صﻨعت ﻟﻪ ودې سره سﻢ چاپ‪5‬رﻳال تﻪ او د ﻫﻮا او اوبﻮ کک‪7‬تﻴا تﻪ‬ ‫ډ‪4‬ر گﻮا*ﻮﻧﻪ ورﻣخاﻣخ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ گازوﻧﻪ او ﻟﻮگﻲ‪ ،‬د سﻮن تﻮکﻲ او ﻧﻮر پر ﻫﻮا‬ ‫ورگ‪846‬ي او د تﻨﻔس ﻟﻪ ﻻرې د اﻧساﻧاﻧﻮ او حﻴﻮاﻧاتﻮ س‪8‬و تﻪ ورداخﻠ‪85‬ي او دا د ﻫغﻮى بدن تﻪ‬ ‫سخت تاوان وراړوي‪ .‬ان چ‪ 3‬پر ﻧباتاتﻮ‪ ،‬و*ﻮ او سبﻮ ﻫﻢ خپﻞ اغ‪5‬ز ﻟري‪ .‬پﻪ ډ‪4‬رو ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ 3‬د دغﻮ ﻟﻮگﻴﻮ او گازوﻧﻮ د تصﻔﻴ‪ 3‬ﻟپاره ﻻرې چارې ﻧﻪ دي ﻟ"ﻮل شﻮي او ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻧ‪7‬ۍ تﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬تﻮگﻪ ﻣخ پر زﻳات‪5‬دو دي‪.‬‬ ‫اوبﻪ د ﻧ‪7‬ۍ ﻟپاره ډ‪4‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬د !ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ﻟپاره اوبﻪ حﻴاتﻲ ارز*ت ﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪3‬‬

‫‪152‬‬

‫دا چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ژوﻧد ورپﻮرې ت‪7‬ﻟﻰ دى‪ .‬وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د ﻧ‪7‬ۍ ‪ ٩٨‬پﻪ سﻠﻮ ک‪ 3‬اوبﻪ‬ ‫ﻣاﻟگﻴﻨ‪ 3‬او تروې دي‪ ،‬دوه پﻪ سﻠﻮ ک‪ 3‬خﻮږې او پﻪ سﻠﻮ ک‪ 3‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ 3‬زﻣﻮږ ﻟپاره د گ"‪ 3‬وړ‬ ‫دي‪ .‬اﻧساﻧان ﻧﻪ ﻳﻮازې د '‪+‬ﻠﻮ ﻟپاره‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د ژوﻧد د !ﻮﻟﻮ ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻟپاره د اوبﻮ کاروﻟﻮ تﻪ اړ‬ ‫دي‪ .‬کرﻧ‪ 3‬تﻪ اساسﻲ ارز*ت ﻟري‪ .‬اوس د ﻧ‪7‬ۍ د اوبﻮ اساسﻲ زﻳرﻣ‪ 3‬ډ‪4‬رې کﻤ‪ 3‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ز‪4‬رﻣﻮ د کﻤ‪5‬دﻟﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ دغﻪ اوبﻪ د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ عﻮاﻣﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ کک‪7‬ې شﻮې‬ ‫دي‪ .‬د صﻨعتﻲ پارکﻮﻧﻮ او کارخاﻧﻮ د جﻮړ‪4‬دو او زﻳات‪5‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪،‬‬ ‫د کاﻧاﻟﻴزاسﻴﻮن د ﻧﻪ ﻟرﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د روغتﻴاﻳﻲ ﻧﻪ ﻣراﻗبت او 'ارﻧ‪ 3‬او دغﻪ راز د ﻧﻮرو عﻮاﻣﻠﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د اوبﻮ ﻧاپاک‪ 9‬زﻳات‪ 3‬شﻮي او اوبﻪ کک‪7‬ې شﻮې دي‪.‬‬ ‫د '‪$ 7‬اﻳﻮﻧﻪ‪$ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ب‪2‬ﻮﻧﻪ او چﻤﻨﻮﻧﻪ ﻟﻪ گﻮا*ﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ دي‪ .‬زﻳاتره خﻠک پر‬ ‫خپﻞ سر ‪$‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ وﻫﻲ او '‪$7‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د باران کﻤ‪+‬ت‪ ،‬د اوبﻮ‬ ‫ﻟ‪8‬واﻟﻰ‪ ،‬د اﻗﻠﻴﻢ تﻮدوخﻪ او د چاپ‪5‬رﻳال کک‪7‬تﻴا ﻧاوړې پاﻳﻠ‪ 3‬راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد دغﻮ !ﻮﻟﻮ‬ ‫خﻮاوو تﻪ غﻮر وک‪7‬و چ‪ 3‬د ژوﻧد چاپ‪5‬رﻳال ﻣﻮ ﻟﻪ دې زﻳات خراب ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ خﻠک د کثاﻓاتﻮ او ﻓاضﻠﻪ ﻣﻮادو د را!ﻮﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬پﻪ ﻳﻮ ‪$‬اى ک‪ 3‬د جﻤع کﻮﻟﻮ او ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻨاسب ‪$‬اى تﻪ د وړﻟﻮ‪* ،‬خﻮﻟﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره وړ اﻣکاﻧات او شﻮﻧتﻴاوې ﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ‬ ‫کار ﻫﻢ ډ‪4‬رې ﻧاوړې پاﻳﻠ‪ 3‬ﻟري‪ ،‬پﻪ ت‪5‬ره بﻴا زﻣﻮږ *اروﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر چ"ﻞ ک‪7‬ي او ﻟﻪ کثاﻓاتﻮ ډک‬ ‫ک‪7‬ي دي‪ .‬د گ‪2‬ﻮ ﻧاروغﻴﻮ ﻟپاره دغﻪ کثاﻓات د ﻣکروبﻮﻧﻮ او ﻧاروغﻴﻮ د ز‪4‬رﻣﻮ پﻪ تﻮگﻪ د پام وړ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫جﻨگﻮﻧﻪ ﻧﻮر ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬د چاپ‪5‬رﻳال ﻟپاره ﻟﻮى گﻮاښ گ‪2‬ﻞ ک‪85‬ي‪ .‬د باروتﻮ‬ ‫خپر‪4‬دل‪ ،‬د چاودو او ﻧاچاودو تﻮکﻮ پر‪4‬ﻤاﻧﻲ او د !اﻧکﻮﻧﻮ‪ ،‬شﻮبﻠﻮ او اﻟﻮتکﻮ ﻟﻮگﻲ او د‬ ‫ت‪5‬ﻠﻮ ﻟگ‪+‬ت چاپ‪5‬رﻳال سخت زﻳاﻧﻤﻨﻮي او خطرﻧاک رﻧ‪%‬ﻮﻧﻪ ز‪84‬وي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ‪5‬ﻮاد‬ ‫اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬ﻟﻪ سپ‪(5‬ﻠﻲ جﻬاد راوروستﻪ کﻮرﻧﻴﻮ جگ‪7‬و‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ 3‬ﻫ‪5‬ﻮاد ﻳ‪ 3‬ﻟﻮ!‪3‬‬ ‫ﻟﻮ!‪ 3‬ک‪7‬ى او اﻧساﻧان ﻳ‪ 3‬وژﻟﻲ‪ ،‬بﻠﻪ ستره بدﻣرغﻲ ﻳ‪ 3‬دا راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬زﻣﻮږ د ژوﻧد‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال تﻪ ﻳ‪ 3‬گ‪ 0‬شﻤ‪5‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ اړوﻟﻲ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د سﻮﻟ‪ 3‬د کﻮترو اﻟﻮتﻞ‪ ،‬د ﻫ‪5‬ﻮاد‬

‫‪153‬‬

‫د ﻧﻴکﻤرغ‪ 9‬او د ژوﻧد د چاپ‪5‬رﻳال د ﻧ‪5‬کﻤرغ‪ 9‬زﻳري ﻫﻢ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻟري‪.‬‬ ‫اوس ﻧﻮ را‪$‬ﻮ دې تﻪ چ‪ 3‬د چاپ‪5‬رﻳال د *‪ 3‬ساتﻨ‪ 3‬ﻟپاره باﻳد ﻣﻮږ او تاسﻮ پﻪ گ‪6‬ه 'ﻪ‬ ‫وک‪7‬و‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي گام ک‪ 3‬باﻳد د خپﻞ ‪$‬ان‪ ،‬خپﻞ کﻮر‪ ،‬خپﻞ کﻠﻲ او *ار او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ‬ ‫د خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد د پاک ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬و‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د چاپ‪5‬رﻳال د ستﻮﻧزو‪ ،‬گﻮا*ﻮﻧﻮ او اړتﻴاوو پﻪ اړه باﻳد ﻫﻢ خپﻞ ‪$‬ان وپﻮﻫﻮو او ﻫﻢ‬ ‫پرې خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬او خپﻞ ﻣﻠگري پﻮه ک‪7‬و‪ .‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د پﻮﻫاوي دغﻪ ﻟ‪7‬ۍ ﻫﻤ‪5‬شﻨ‪ 9‬ب‪2‬ﻪ‬ ‫غﻮره ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣﻮږ باﻳد د خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړه ب‪ 3‬پروا وﻧﻪ اوسﻮ او ﻫر ﻫغﻪ 'ﻮک چ‪ 3‬گﻮرو‬ ‫خپﻞ شاوخﻮا‪ ،‬خپﻠﻪ ﻻر‪ ،‬سرک‪ ،‬کﻮ'ﻪ او ﻧﻮر چ"ﻠﻮي‪ ،‬باﻳد خپﻠ‪ 3‬ت‪5‬روتﻨ‪ 3‬تﻪ ﻳ‪ 3‬پام ور‬ ‫وگر‪$‬ﻮو‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻫر 'ﻮک باﻳد ‪$‬ان د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬پر وړاﻧدې ﻣسؤول وگ‪2‬ﻮ‪ .‬ﻟﻪ حکﻮﻣتﻲ چارواکﻮ 'خﻪ‬ ‫ﻧﻴﻮﻟ‪ 3‬تر ﻳﻮ کﻠﻴﻮال پﻮرې !ﻮل د خپﻞ شاوخﻮا د پاک ساتﻠﻮ ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري‪ ،‬باﻳد ﻣﻮږ پﻪ دغﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ 3‬خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت سرتﻪ ورسﻮو‪.‬‬ ‫د *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ د شا‪-‬رداﻧﻮ ﻟپاره پﻪ ‪$‬اﻧ‪7/‬ې تﻮ‪-‬ﻪ دې چارې تﻪ غﻮر پﻪ کار دى‪ .‬زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻟﻰ شﻲ چ‪ 3‬ﻫﻢ د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ پﻪ چاپ‪5‬رﻳال ک‪ ،3‬ﻫﻢ د خپﻞ کﻮر‪ ،‬کﻠﻲ او *ار د پاک ساتﻠﻮ‬ ‫پﻪ کار ک‪ 3‬پﻮره وﻧ‪6‬ه واخﻠﻲ‪ .‬د وطﻦ ‪$‬ﻮان ﻧسﻞ د ﻫ‪5‬ﻮاد د راتﻠﻮﻧکﻲ پﻪ سﻤسﻮروﻟﻮ‪ ،‬وده او‬ ‫پرﻣخت‪ ,‬ک‪ 3‬پﻮره وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال پﻪ ساتﻨﻪ او دغﻪ‬ ‫راز د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻧﻮرو غ‪7‬و‪ ،‬د کﻠﻲ او *ار خﻠکﻮ او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا خپﻠﻮ ﻫﻤزوﻟﻮ او کشراﻧﻮ تﻪ‬ ‫د دغ‪ 3‬چارې د ترسره کﻮﻟﻮ پﻪ ﻻره ک‪ 3‬ﻻزﻣ‪ 3‬ﻣشﻮرې ورک‪7‬ي‪ .‬د دې ﻫ‪5‬ﻮاد ﻫره برخﻪ زﻣﻮږ‬ ‫د ‪ 6-‬کﻮر ﻳﻮه 'ﻨ‪6‬ه ده او ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ 3‬پاک او سﻮتره ساتﻞ ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻣسﻮوﻟﻴت دى‪.‬‬

‫‪154‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دغﻪ ﻟﻮست دې پﻪ 'ﻠﻮرو برخﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪' .‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ بﻪ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻫر تﻦ د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ بﻪ ﻳﻮ بﻞ شاگرد پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ د ﻣتﻦ د ﻫﻤدې‬ ‫برخ‪ 3‬پﻪ اړه خپﻞ خپﻞ ﻧظر واﻳﻲ‪ ،‬ﻳا بﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻪ تبصره واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ژوﻧد او چاپ‪5‬رﻳال 'ﻪ اړﻳک‪ 3‬سره ﻟري؟‬ ‫کﻪ چاپ‪5‬رﻳال تﻪ پام وﻧﻪ شﻲ کﻮﻣ‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي؟‬ ‫د چاپ‪5‬رﻳال د کک‪7‬تﻴا عﻤده عﻮاﻣﻞ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫اوبﻪ 'ﻨگﻪ ﻧاپاک‪ 3‬ﻳا کک‪847‬ي؟‬ ‫د ژوﻧد پر چاپ‪5‬رﻳال جﻨگﻮﻧﻪ 'ﻪ اغ‪5‬ز ﻟري؟‬ ‫د ﻫﻮا د تﻮدوخ‪ 3‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪' _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره دې پﻮ*تﻨ‪ 3‬تﻪ جﻼ جﻼ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ چ‪3‬‬ ‫ﻣﻮږ د خپﻞ چاپ‪5‬رﻳال د *ﻪ ساتﻨ‪ 3‬ﻟپاره باﻳد 'ﻪ وک‪7‬و؟‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست د جﻤﻠﻮ د جﻮړ*ت پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي چ‪3‬‬ ‫ساده او کﻪ ﻣرکب‪ 3‬پک‪ 3‬ډ‪4‬رې دي؟‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې (پﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ) د خپﻞ کﻮر‪ ،‬کﻠﻲ ﻳا *ار او ﻳا ﻫﻢ د *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ د‬ ‫چاپ‪5‬رﻳال پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ي‪ ،‬دا دې پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬وﻟري چ‪:3‬‬ ‫‪ _١‬اوس ﻳ‪ 3‬چاپ‪5‬رﻳال 'ﻨگﻪ دى؟‬ ‫‪' _٢‬ﻪ باﻳد وشﻲ چ‪ 3‬د ژوﻧد او کار پر *ﻪ چاپ‪5‬رﻳال بدل شﻲ؟‬

‫‪155‬‬

‫‪ _٣‬ﻣﻮږ تﻪ بﻪ د *ﻪ چاپ‪5‬رﻳال گ"ﻪ 'ﻪ وي؟‬ ‫‪ _٤‬پر دې سرب‪5‬ره چ‪ 3‬ﻣﻮږ بﻪ خپﻠﻪ پﻪ دې کار ک‪ 3‬وﻧ‪6‬ه اخﻠﻮ‪ ،‬پﻪ دې ﻟ‪7‬ۍ ک‪ 3‬ﻧﻮر کﻮم‬ ‫کﻮم ﻣسﻮوﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻟرو؟‬ ‫‪ _٥‬دا ﻣﻮ پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬وي چ‪ 3‬د ‪$‬ﻨ‪/‬ﻠﻮﻧﻮ پاﻟﻞ او د شﻨﻮ سﻴﻤﻮ پراخﻮﻟﻮ تﻪ ﻣﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫ک‪ 3‬پﻮره پام ک‪7‬ى وي‪.‬‬

‫ﻟــــــــــﻮړې ژورې ﻣــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ســــتــــر‪-‬ــــﻮ کــــــ‪ 3‬دي‬ ‫کـــــﻨـــــدې کـــــپـــــرې ﻣــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ســــتــــر‪-‬ــــﻮ کــــــ‪ 3‬دي‬ ‫ســــــتــــــا د ﻧــــــظــــــر ﻫـــــــــــرې ادا تــــــــﻪ رســــــﻲ‬ ‫داســــــــــ‪ 3‬وزرې ﻣــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ســــتــــر‪-‬ــــﻮ کــــــ‪ 3‬دي‬ ‫عــــشــــﻘــــﻪ ﻓــــــطــــــرت دې د ﻧــــ‪/‬ــــﻬــــت راکـــــــــ‪7‬ى‬ ‫‪-‬ـــــﻨـــــ‪ 3‬کــــــﻤــــــرې ﻣـــــــ‪ 3‬پـــــــﻪ ســـــتـــــر‪-‬ـــــﻮ کـــــــ‪ 3‬دي‬ ‫پــــــــاس چــــــ‪ 3‬اغــــــﻴــــــار راتــــــــــﻪ کــــتــــﻠــــﻰ ﻧــــــﻪ شــﻲ‬ ‫جـــــــــﻮړې بــــﻤــــبــــرې ﻣــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ســــتــــر‪-‬ــــﻮ کــــــ‪ 3‬دي‬ ‫واﻳـــــــــــﻢ پـــــــﻪ زړه کـــــــ‪ 3‬ورﻧـــــــــــــــژدې بـــــــﻪ شـــﻤـــﻪ‬ ‫'ــــــﻪ ﻟــــــــرې ﻟــــــــرې ﻣــــــ‪ 3‬پــــــﻪ ســــتــــر‪-‬ــــﻮ کــــــ‪ 3‬دي‬ ‫حــــــﻤــــــزه پـــــــﻪ طـــــﻤـــــع ﻟـــــــــرې ﻧـــــــﻪ شـــــــــﻮې چـــــرې‬ ‫'ـــــﻪ ســــتــــرې ســــتــــرې ﻣـــــ‪ 3‬پـــــﻪ ســــتــــر‪-‬ــــﻮ کـــــ‪ 3‬دي‬ ‫((اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮارى))‬

‫‪156‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫مقالﻪ 'ﻨگﻪ ولﻴکﻮ؟‬

‫تاسﻮ د 'ﻪ ډول ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرئ؟‬ ‫تاسﻮ خپﻠﻪ تر اوسﻪ کﻮﻣﻪ ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬ده؟ کﻪ ﻣﻮ ﻧﻪ وي ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬غﻮاړئ چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻪ‬ ‫وﻟﻴکئ؟‬ ‫اوسﻨ‪ 9‬زﻣاﻧﻪ د رسﻨﻴﻮ او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا د بر‪+4‬ﻨاﻳﻲ رسﻨﻴﻮ د ﻟﻮى بدﻟﻮن زﻣاﻧﻪ ده‪ .‬پخﻮا بﻪ‬ ‫پﻪ ور‪$‬پا‪1‬ﻮ‪ ،‬جرﻳدو او ﻣجﻠﻮ ک‪ 3‬ډول ډول ﻣﻘاﻟ‪ 3‬خپر‪4‬دﻟ‪ .3‬اوس د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪3‬‬ ‫پﻪ راډﻳﻮﻳﻲ او تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ خپروﻧﻮ سرب‪5‬ره پﻪ وﻳبپا‪1‬ﻮ او وﻳبﻼ‪-‬ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ ډول ډول ﻟﻴکﻨ‪3‬‬ ‫او ﻣﻘاﻟ‪ 3‬خپر‪84‬ي‪ .‬ﻧﻮرو تﻪ د خپﻠﻮ ﻧظروﻧﻮ‪ ،‬اﻓکارو‪ ،‬ﻫﻴﻠﻮ او غﻮ*تﻨﻮ تر !ﻮﻟﻮ ﻧژدې ﻻر د‬ ‫ﻫﻤدغﻮ ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻞ او خپرول دي‪ .‬دغﻪ راز پﻪ عﻠﻤﻲ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻧﻮو '‪75‬ﻧﻮ او‬ ‫گرو‪84‬ﻧﻮ 'خﻪ د خﻠکﻮ د خبروﻟﻮ غﻮره ﻻر د ﻫﻤدغﻪ ډول ﻟﻴکﻨﻮ او ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻞ او خپرول‬ ‫دي‪ .‬پﻪ تاسﻮ ک‪ 3‬ک‪5‬داى شﻲ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کسان د ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ او ﻟﻴکﻠﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ وﻟري‪ .‬د‬ ‫دې ﻟپاره چ‪ 3‬تاسﻮ د ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻧﻮره ﻫﻢ ﻟﻴﻮاﻟتﻴا پﻴدا ک‪7‬ئ‪ ،‬ﻣﻮږ بﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪3‬‬ ‫د ﻣﻘاﻟﻮ پﻪ اړه درسره خبرې وک‪7‬و‪ .‬دغﻪ راز بﻪ د ﻣﻘاﻟﻮ د ﻟﻴکﻠﻮ ﻻرې چارې د رو*ﻴﻮ‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻟﻮست تاسﻮ تﻪ د ﻣﻘاﻟﻮ د ﻟﻴکﻠﻮ غﻮره ﻻر*ﻮد ﻣخ‪ 3‬تﻪ ږدي‪ .‬پﻮره دﻗت ورتﻪ وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪157‬‬

‫ﻣﻘاﻟﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ چ‪ 3‬ﻧسبتا ً ﻟﻨ‪6‬ه وي‪ .‬ﻣﻘاﻟﻪ پﻪ ﻧثر سره ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ده‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻴکﻮﻧکﻰ ﻳ‪ 3‬د ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻣﻮضﻮع او ﻣطﻠب د 'رگﻨدوﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ ﻣﻘاﻟﻪ ک‪3‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ د خپﻞ ﻧظر وړ !کﻲ بﻴاﻧﻮي او غﻮاړي چ‪ 3‬ﻧﻮر خﻠک ﻳ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ او د ده د ﻧظر ﻟﻪ‬ ‫!کﻮ 'خﻪ خبر شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻪ رساﻟ‪( 3‬ﻳا کتابگﻮ!ﻲ) سره ﻟﻪ دوو اړخﻮﻧﻮ 'خﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى دا چ‪ 3‬د‬ ‫رساﻟ‪ 3‬پﻪ ﻧسبت د ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻟﻤﻦ ﻟﻨ‪6‬ه _ تﻨگﻪ ده‪ .‬بﻠﻪ خبره دا ده چ‪ 3‬د رساﻟ‪ 3‬پﻪ پرتﻠﻪ د ﻣﻘاﻟ‪3‬‬ ‫ﻣخاطبﻴﻦ او ﻣﻴﻨﻪ وال زﻳات دي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬د ﻣﻘاﻟ‪ 3‬د بحث ﻣﻮضﻮع د رساﻟ‪ 3‬پﻪ پرتﻠﻪ عاﻣﻪ‬ ‫وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬رې عاﻣ‪ 3‬وي چ‪ 3‬ﻧژدې د !ﻮﻟﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ ﻟپاره ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫ﻣﻮضﻮع ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد‪! ،‬ﻮﻟﻨ‪ ،3‬رواﻧﻮ حاﻻتﻮ او ﻧﻮرو !ﻮﻟﻨﻴزو پ‪+5‬ﻮ پﻪ اړه وي او ډ‪4‬ره‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻳا تخصصﻲ ب‪2‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪$ .‬ﻴﻨ‪ 3‬ﻣﻘاﻟ‪ 3‬بﻴا ډ‪4‬رې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې او تخصصﻲ وي‪ .‬پﻪ‬ ‫تخصصﻲ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ 3‬زﻳاتره ﻣخاطبﻴﻦ د ﻫﻤاغ‪' 3‬اﻧگ‪ 3‬ﻳا برخ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ وال کسان وي‪ ،‬خﻮ بﻴا‬ ‫ﻫﻢ عام ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ترې گ"ﻪ اخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ بﻪ تاسﻮ تﻪ خبره ډ‪4‬ره ساده ک‪7‬و‪ .‬دوه ډوﻟﻪ ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻣﻮ باﻳد ﻓکر وي‪:‬‬ ‫عادي ﻳا اخباري ﻣﻘاﻟﻪ‪ :‬د دې ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ زﻳاتره عام ﻣﻴﻨﻪ وال دي‪ .‬پﻪ دغﻮ‬ ‫ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ 3‬ستاسﻮ ﻣخﻪ ﻟﻪ !ﻮﻟﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ سره وي‪ .‬کﻪ تاسﻮ غﻮاړئ چ‪ 3‬د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ‬ ‫اړه عﻤﻮﻣﻲ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪7‬ئ چ‪ 3‬ﻣخاطب ﻣﻮ !ﻮل ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او عام ﻣﻴﻨﻪ وال وي او بﻴا غﻮاړئ‬ ‫دغﻪ ﻣﻘاﻟﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ور‪$‬پا‪1‬ﻪ‪ ،‬جرﻳده‪ ،‬ﻣجﻠﻪ ﻳا وﻳبپا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬خپره ک‪7‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ﻣخک‪ 3‬باﻳد‬ ‫دغﻮ !کﻮ تﻪ پام وک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮه داس‪ 3‬ﻣﻮضﻮع و!اکئ چ‪ 3‬ﻫﻢ تاسﻮ تﻪ ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ وي او ﻫﻢ ا!کﻞ وک‪7‬ئ چ‪3‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ بﻪ پﻪ دغﻪ وخت ک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ او ارز*تﻤﻨﻪ وي‪ .‬د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ اﻧتخاب 'خﻪ باﻳد‬ ‫باوري شئ چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻪ بﻪ خﻠکﻮ تﻪ ﻧﻮي ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ اﻧتخاب وروستﻪ ﻫ(ﻪ وک‪7‬ئ ‪$‬ان تﻪ ﻫغﻪ !کﻲ ﻣعﻠﻮم ک‪7‬ئ چ‪ 3‬غﻮاړئ‬

‫‪158‬‬

‫د خپﻠ‪ 3‬ﻫﻤدغ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣطرح او 'رگﻨد ک‪7‬ئ‪ .‬د دې ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ ﻟﻴکﻨ‪3‬‬ ‫ﻣﻮ خپﻞ ﻫدف باﻳد ‪$‬اﻧتﻪ 'رگﻨد ک‪7‬ى وي‪ .‬د ﻫدف ﻟپاره ﻣﻮ باﻳد سﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻓک"ﻮﻧﻪ او حﻘاﻳﻖ‬ ‫ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻳادداشت ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى ﻫ(ﻪ وک‪7‬ئ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ﻣخک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬ﻣﻘاﻟ‪ 3‬تﻪ ﻳﻮ چﻮکاټ و!اکئ‪ .‬پﻪ‬ ‫چﻮکاټ ک‪ 3‬بﻪ پﻪ ﻳﻮ کاغذ ک‪ 3‬د خپﻠ‪ 3‬ﻣﻘاﻟ‪ 3‬اصﻠﻲ !کﻲ ﻟﻪ ‪$‬ان سره ﻟﻨ‪ 6‬ﻟﻨ‪ 6‬وﻟﻴکئ بﻴا بﻪ‬ ‫پرې ﻓکر وک‪7‬ئ او پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ بﻪ ﻳ‪ 3‬پﻴﻞ وک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣﻮضﻮع تﻪ اوږدې سرﻳزې ﻣﻪ ورکﻮئ‪ ،‬ﻣخاﻣخ خپﻞ ﻣطﻠب تﻪ راشئ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى د خپﻠ‪3‬‬ ‫ﻣﻮخ‪ 3‬پﻪ اړه وغ‪848‬ئ‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ 3‬تﻔصﻴﻞ وﻟﻴکئ او پﻪ پاى ک‪ 3‬ترې پاﻳﻠﻪ ترﻻسﻪ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع 'خﻪ بﻠ‪ 3‬او بﻴا بﻠ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع تﻪ !ﻮپﻮﻧﻪ ﻣﻪ وﻫئ‪ .‬ﻳﻮازې پﻪ ﻫغﻪ حاﻟت‬ ‫ک‪ 3‬چ‪ 3‬ستاسﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻣﻮضﻮع سره *ﻪ ﻣرستﻪ کﻮي او دا ﻣﻮضﻮع ﻧﻮره ﻫﻢ رو*اﻧﻮي‪،‬‬ ‫کﻮﻟﻰ شئ بﻠﻪ ﻣﻮضﻮع ورسره ﻳاده ک‪7‬ئ‪ .‬ﻟﻪ خپﻠ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع 'خﻪ ﻣﻪ بﻬر ک‪85‬ئ‪ .‬بﻴا‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻲ درسره تﻨگ‪85‬ي او ﻓکر ﻳ‪ 3‬پاشﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬خبرې باﻳد ډ‪4‬رې ژووﻟ‪ 3‬او ک‪7‬ک‪5‬چﻨ‪ 3‬ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ ﻫر 'ﻮﻣره اساﻧ‪ 9‬سره چ‪ 3‬کﻮﻟﻰ‬ ‫شئ‪ ،‬خپﻞ ﻣطﻠب بﻴان ک‪7‬ئ‪ .‬خپﻠﻪ اصﻠﻲ خبره‪ ،‬خپﻞ اساسﻲ ﻣطﻠب پﻪ ساده او ﻣخاﻣخ‬ ‫ب‪2‬ﻪ بﻴان ک‪7‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع تﻪ دﻻﻳﻞ راوړئ او داس‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ پ‪5‬چﻠ‪ 3‬او ژووﻟ‪ 3‬ب‪2‬ﻪ ﻣﻪ ﻣطرح‬ ‫کﻮئ چ‪ 3‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ستاسﻮ د اصﻠﻲ ﻣطﻠب او ﻫدف د پﻴدا کﻮﻟﻮ ﻟپاره پر خپﻠﻮ ﻣغزو ﻓشار‬ ‫راوړي او ﻳا دې تﻪ اړ شﻲ چ‪ 3‬بﻴا بﻴا ﻳ‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬د خپﻠ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع تسﻠسﻞ‪ ،‬د خپﻠ‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬او خبرو تسﻠسﻞ در'خﻪ گ‪6‬وډ ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫کﻮ*) وک‪7‬ئ چ‪ 3‬ﻫر 'ﻪ پﻪ ترتﻴب سره بﻴان ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ 3‬د کﻠﻤاتﻮ پﻪ ﻟﻮبﻮ پس‪ 3‬ﻣﻪ گر‪$‬ئ‪ .‬دې تﻪ پﻪ ساده !کﻮ ک‪ 3‬ﻟﻔاظﻲ واﻳﻲ‬ ‫او تاسﻮ باﻳد ﻫ(ﻪ وک‪7‬ئ چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻟﻔاظ‪' 9‬خﻪ ‪$‬ان وساتئ‪ .‬ﻣﻮضﻮع د بﻴان پﻪ ډول ﻳا اﻟﻔاظﻮ‬ ‫ک‪ 3‬داس‪ 3‬ﻣﻪ راﻧغاړئ چ‪ 3‬وغﻮاړئ ﻣﻘاﻟﻪ ﻣﻮ پﻪ اصطﻼح ډ‪4‬ره ﻧغاړﻟ‪ 3‬راشﻲ‪ .‬ﻧﻪ! پﻪ دغﻮ ﻣﻘاﻟﻮ‬ ‫ک‪ 3‬غﻮ'ﻪ خبره غﻮره ده‪.‬‬

‫‪159‬‬

‫‪ _٩‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻟﻴکﻨﻪ ﻣﻮ بشپ‪7‬ه ک‪7‬ه‪ ،‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا ﻳ‪ 3‬پﻪ غﻮر او دﻗت وﻟﻮﻟئ‪ .‬ﻻزم سﻤﻮن پک‪3‬‬ ‫راوﻟئ‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ پﻪ اﻧتﻘادي ﻧظر وﻟﻮﻟئ او ﻫر کﻠﻪ چ‪ 3‬ډاډه شﻮئ چ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ 3‬ﻣﻮ خپﻞ ﻫدف تﻪ رس‪5‬دﻟﻲ ﻳاست او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ بﻪ ﻫﻢ خپﻞ ﻣطﻠب ورسﻮﻟﻰ‬ ‫شئ‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ 3‬ﻧﻮ د خپر‪4‬دو ﻧﻴت وک‪7‬ئ‪.‬‬

‫عﻠﻤﻲ او '‪75‬ﻧﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ‪:‬‬ ‫د عﻠﻤﻲ او '‪75‬ﻧﻴزو (تحﻘﻴﻘﻲ) ﻣﻘاﻟﻮ ﻟپاره د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه د ډ‪4‬رو زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ‬ ‫ﻟرل‪ ،‬پر ﻣﻮضﻮع پﻮره پﻮﻫ‪5‬دل او د ډ‪4‬رو کتابﻮﻧﻮ ﻣطاﻟعﻪ ﻻزﻣﻲ دي‪.‬‬ ‫عﻠﻤﻲ او '‪75‬ﻧﻴزې ﻣﻘاﻟ‪ 3‬زﻳاتره ‪$‬اﻧگ‪7‬ې او تخصصﻲ ب‪2‬ﻪ ﻟري او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ﻟﻴکﻠﻮ او ﻟﻮستﻠﻮ ساحﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې (ﻳا تر ﻳﻮه حده ﻣحدوده) ده‪ ،‬د تخصص کسان ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻲ او‬ ‫زﻳاتره ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې عﻠﻤﻲ ﻣﻮضﻮع سره اړوﻧد کسان د ﻟﻮستﻠﻮ ﻟ‪5‬ﻮاﻟﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻪ تاسﻮ ﻫﻢ کﻠﻪ غﻮ*تﻞ چ‪ 3‬پﻪ ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع ک‪ 3‬عﻠﻤﻲ او '‪75‬ﻧﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻزﻣﻪ‬ ‫ده چ‪ 3‬دغﻮ !کﻮ تﻪ پام وک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬ﻟﻮستﻠﻮ (ﻣطاﻟع‪ )3‬او ﻟ"ﻮن وروستﻪ باﻳد ‪$‬اﻧتﻪ داس‪ 3‬ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع و!اکئ‬ ‫چ‪ 3‬ستاسﻮ پﻪ ﻧظر ﻧﻮې وي او پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬ډ‪4‬رې '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻧﻪ وي شﻮي‪ .‬کﻪ '‪75‬ﻧ‪ 3‬شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې ﻟري او تاسﻮ غﻮاړئ د دې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه ﻧﻮي !کﻲ 'رگﻨد ک‪7‬ئ‪ .‬ستاسﻮ‬ ‫پﻪ ﻧظر بﻪ دغﻪ ﻣﻮضﻮع د ﻧﻮر زﻳات ﻟ"ﻮن غﻮ*تﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪! _٢‬ﻮل ﻫغﻪ کاروﻧﻪ چ‪ 3‬د ﻫﻤدې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه تر تاسﻮ د ﻣخﻪ ترسره شﻮي‪ ،‬پﻪ دﻗت‬ ‫سره وﻟﻮﻟئ او پﻪ ﻻزﻣﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ترې ﻳادد*تﻮﻧﻪ واخﻠئ‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ ﻳاد*تﻮﻧﻮ 'خﻪ بﻪ پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ ک‪ 3‬گ"ﻪ اخﻠئ‪ .‬ﻳاد*تﻮﻧﻪ بﻪ پﻪ ﻳﻮ جﻼ کاغذ ک‪ 3‬ﻟﻴکئ‪ .‬پر پاس 'ﻨ‪6‬ه بﻪ د ﻳاد*ت‬ ‫ﻣﻮضﻮع ﻟﻴکئ‪ .‬بﻴا بﻪ ﻳاد*ت ﻟﻴکئ او پﻪ پاى ک‪ 3‬بﻪ ﻳ‪ 3‬د کتاب ﻧﻮم‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬د چاپ کال‬ ‫او وخت او د ﻳاد*ت د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪5‬ره ﻟﻴکئ‪ .‬دغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ‪$ ،‬کﻪ پﻪ کار ده چ‪ 3‬تاسﻮ بﻪ بﻴا د‬ ‫خپﻠ‪ 3‬ﻣﻘاﻟ‪ 3‬پﻪ اخ‪%‬ﻮﻧﻮ او ﻟﻤﻦ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ 3‬خپﻠ‪ 3‬دغﻪ د گ"‪ 3‬وړ ﻣﻨابع ﻟﻴکئ‪ .‬د کتابﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻟ"ﻮن پس‪ 3‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ تﻪ ﻻړ شئ او ﻳا ﻟﻪ ﻫغﻮ کساﻧﻮ سره اړﻳک‪ 3‬پﻴدا ک‪7‬ئ چ‪ 3‬د دې‬ ‫ﻣﻮضﻮع اړوﻧد کتابﻮﻧﻪ ﻟري او ﻳا د ﻣﻨابعﻮ او اخ‪%‬ﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻻر*ﻮوﻧﻪ درتﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪160‬‬

‫‪ _٣‬د ﻳاد*تﻮﻧﻮ ﻟﻪ بشپ‪47‬دو وروستﻪ‪ ،‬خپﻠ‪ 3‬ﻣﻘاﻟ‪ 3‬تﻪ ﻳﻮ چﻮکاټ جﻮړ ک‪7‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮم کﻮم !کﻲ غﻮاړئ چ‪ 3‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ 3‬تﻮگﻪ ﻳ‪ 3‬بﻴان ک‪7‬ئ‪ ،‬د ﻣﻮضﻮع تسﻠسﻞ تﻪ ﻻزم‬ ‫غﻮر وک‪7‬ئ‪ ،‬پر چﻮکاټ بﻴا ‪$‬ﻠﻲ ﻧظر واچﻮئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ پﻮره غﻮر او دﻗت سره وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ بﻴا بﻴا وﻟﻮﻟئ‪ ،‬سﻤﻮﻧﻪ پک‪ 3‬وک‪7‬ئ او ﻫر کﻠﻪ چ‪ 3‬پرخپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ډاډه او‬ ‫باوري شﻮئ ﻧﻮ ﻣﻘاﻟﻪ د خپر‪4‬دو ﻟپاره رسﻨﻴﻮ تﻪ وسپارئ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ د ﻧثر پﻪ ب‪2‬ﻪ ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ده چ‪ 3‬د ﻳﻮې ‪$‬اﻧگ‪7‬ې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه پﻪ ﻧسبتا ً ﻟﻨ‪6‬ه تﻮگﻪ ﻟﻴکﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻪ رساﻟ‪ 3‬ﻳا کتابگﻮ!ﻲ او کتاب سره دا تﻮپﻴر ﻟري چ‪ -١ :3‬ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻨ‪6‬ه وي‪ -٢ .‬د‬ ‫ﻣﻘاﻟ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع د رساﻟ‪ 3‬او کتاب پﻪ پرتﻠﻪ ﻳﻮ 'ﻪ عاﻣﻪ وي‪ ،‬ﻳا د عاﻣﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ ﻟپاره وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻘاﻟﻮ پﻪ اړه باﻳد وواﻳﻮ چ‪ 3‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ پﻪ دوو برخﻮ ک‪ 3‬ورتﻪ غﻮر ﻻزم دى‪ :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى‬ ‫عاﻣ‪ ،3‬عادي او اخباري ﻟﻴکﻨ‪ 3‬دي‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ 3‬ﻫ(ﻪ ک‪85‬ي چ‪ 3‬عام ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻣخاطب‬ ‫وي‪ .‬د داس‪ 3‬ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻴﻨﻪ وال عام خﻠک دي‪ .‬ډ‪4‬ر ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻲ او ډ‪4‬ره تخصصﻲ او‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ې ب‪2‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫عﻠﻤﻲ او تحﻘﻴﻘﻲ ﻣﻘاﻟ‪ ،3‬تخصصﻲ ﻟﻴکﻨ‪ 3‬او '‪75‬ﻧ‪ 3‬دي‪ .‬دغﻪ ﻣﻘاﻟ‪ 3‬زﻳاتره پﻪ ﻳﻮه عﻠﻤﻲ‬ ‫'اﻧگﻪ ک‪ 3‬د ﻣتخصصﻮ کساﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ ک‪85‬ي او پر '‪75‬ﻧﻴز اړخ ﻳ‪! 3‬ﻴﻨگار ک‪85‬ي‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬ ‫وﻳبپا‪1‬ﻪ‪ :‬د بر‪+4‬ﻨاﻳﻲ رسﻨﻴﻮ ﻳﻮ ډول دى چ‪ 3‬د اﻧ"رﻧ‪ ＀5‬ﻟﻪ ﻻرې وړاﻧدې ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫و‪4‬بﻼک‪ :‬د ‪$‬اﻧگ‪7‬و کساﻧﻮ د خپﻠﻮ اثارو او ﻟﻴکﻨﻮ د رسﻨ‪ 9‬پﻪ تﻮگﻪ کار ورکﻮي‪ .‬وﻳبﻼک داس‪3‬‬ ‫وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي کس ﻳا کساﻧﻮ د خپروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ آرشﻴف‪.‬‬

‫‪161‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻣﻘاﻟ‪ 3‬او رساﻟ‪ 3‬تﻮپﻴر پﻪ 'ﻪ ک‪ 3‬دى؟‬ ‫د ﻳﻮې اخباري ﻣﻘاﻟ‪ 3‬د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬ﻣﻮ باﻳد کﻮم !کﻲ پﻪ پام ک‪ 3‬وي؟‬ ‫عﻠﻤﻲ او '‪75‬ﻧﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ 'ﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې ﻟري؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ اوسﻨﻴﻮ اخباروﻧﻮ‪ ،‬ﻣجﻠﻮ او وﻳبپا‪1‬ﻮ ک‪ 3‬ﻣﻮ د کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻣﻘاﻟ‪ 3‬تر اوسﻪ‬ ‫ﻟﻮستﻲ دي؟ ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻧﻮم واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې‪ ،‬پﻪ دغﻪ ﻣﻮضﻮع ﻟﻨ‪6‬ې خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫*ﻪ ﻣﻘاﻟﻪ ﻫغﻪ ده چ‪. ........................................................ 3‬‬ ‫د ﻣﻘاﻟ‪ 3‬د چﻮکاټ جﻮړول دغﻪ گ"ﻪ ﻟري چ‪. ............................... 3‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻟﻮست ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ 3‬وﻟﻮﻟﻲ او د ﻫﻤدې پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬دې‬ ‫د خپﻞ شاوخﻮا ﻳا د دغﻮ ور‪$‬ﻮ د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪6‬ه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫ک‪ 3‬دې د ﻟﻮست ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬

‫‪162‬‬

‫'ﻠروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻮﻫاﻧد عبدالحﻰ حبﻴبﻲ‬ ‫لﻴکﻮال او '‪75‬وﻧکﻰ‬

‫_ د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب د کﻮﻣﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره اشﻨا ﻳاست؟‬ ‫_ د پ‪+‬تﻮ کﻮم ﻣشﻬﻮر تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ او '‪75‬وﻧکﻲ پ‪5‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ د اﻓغاﻧستان ﻟﻮى ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻣؤرخ او '‪75‬وﻧکﻰ دى‪ .‬د ﻣعاصر‬ ‫اﻓغاﻧستان پﻪ ﻣحﻘﻘﻴﻨﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ 3‬بﻪ ډ‪4‬ر ﻟ‪ 8‬کسان ﻟﻪ پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ سره برابري وک‪7‬اى‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د گ‪ 0‬شﻤ‪5‬ر ادبﻲ تارﻳخﻲ او عﻠﻤﻲ آثارو '‪+‬تﻦ دى او ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ډ‪4‬رې پخ‪ ،3‬ﻫر اړخﻴزې او ژورې دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬تاسﻮ تﻪ د ﻫغﻪ د‬ ‫ژوﻧد‪ ،‬کتابﻮﻧﻮ او عﻠﻤﻲ ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ پﻪ اړه ر‪1‬ا اچﻮل ک‪85‬ي‪.‬‬

‫‪163‬‬

‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻣخک‪+‬ﻮ ﻣعاصرو '‪5‬رو ک‪ 3‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ﻧﻮم ﻟکﻪ ستﻮرى‬ ‫داس‪$ 3‬ﻠ‪85‬ي‪ .‬د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصر ادب د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ستﻮرو پﻪ کتار ک‪ 3‬د ﻫغﻪ ﻧﻮم تر !ﻮﻟﻮ دﻣخﻪ‬ ‫دى‪ .‬ﻫغﻪ ﻫﻢ شاعر دى‪ ،‬ﻫﻢ د ﻧﻮي ﻧثر ﻟﻪ ﻣخک‪+‬اﻧﻮ 'خﻪ دى‪ ،‬ﻫﻢ ژورﻧاﻟﻴست و‪ ،‬ﻫﻢ د‬ ‫اﻓغاﻧستان د گﻮتﻮ ﻟﻪ شﻤ‪5‬ره د کﻤﻮ ﻣؤرخﻴﻨﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻣخک) ‪$‬اى ﻟري‪ ،‬ﻫﻢ د ادبﻲ‪،‬‬ ‫عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻮ ﻳﻮه پﻴاوړې '‪5‬ره ده‪.‬‬ ‫عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ پﻪ ‪١٢٨٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کﻨدﻫار *ار ک‪ 3‬ز‪484‬دﻟﻰ دى‪ .‬د کﻨدﻫار‬ ‫پﻪ *ﻮوﻧ‪%‬ﻴﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬زده ک‪7‬ې وک‪7‬ې‪ .‬بﻴا پﻪ کﻨدﻫار ک‪ 3‬د ((طﻠﻮع اﻓغان)) جرﻳدې‬ ‫ﻣرستﻴال او ورپس‪ 3‬د دې جرﻳدې د ﻣسؤول چﻠﻮوﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ و!اکﻞ شﻮ‪ .‬ﻟس کاﻟﻪ ﻳ‪ 3‬دغﻪ‬ ‫جرﻳده وچﻠﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪(( 3‬طﻠﻮع اﻓغان)) بشپ‪7‬ه پ‪+‬تﻮ شﻮه‪ .‬د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬ﻟﻪ ژورﻧاﻟﻴستﻴک اړخ 'خﻪ ډ‪4‬ره پﻪ زړه پﻮرې وه‪ ،‬دې جرﻳدې پ‪+‬تﻮ ادب تﻪ ﻫﻢ د ﻗدر‬ ‫وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫استاد حبﻴبﻲ د ((طﻠﻮع اﻓغان)) د ﻣسﻮول ﻣدﻳر پﻪ حﻴث ﻟﻪ دﻧدې 'خﻪ وروستﻪ پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ 3‬د ﻣطبﻮعاتﻮ د ﻣستﻘﻞ رﻳاست ﻣرستﻴال او د پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻣشر شﻮ‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬د پ‪+‬تﻮ ژب‪ 3‬د‬ ‫ودې ﻟپاره بﻨس"ﻴز کاروﻧﻪ ترسره ک‪7‬ل‪ .‬د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪%‬ﻲ ﻟﻪ تاسﻴس سره سﻢ‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻧﻮﻣﻮړى ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ رئﻴس و!اکﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٢٧‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬د کﻨدﻫار د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د وﻟسﻲ جرگ‪ 3‬غ‪7‬ى شﻮ او د‬ ‫وکاﻟت دوره ﻳ‪ 3‬ﻻ پاى تﻪ ﻧﻪ وه رس‪5‬دﻟ‪ 3‬چ‪ 3‬د وخت ﻟﻪ حکﻮﻣت سره د اختﻼﻓﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻫ‪5‬ﻮاده بﻬر ﻻړ‪' .‬ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ 3‬پﻪ کراچ‪ 9‬ک‪ 3‬سﻴاسﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬وک‪7‬ې او‬ ‫بﻴا ب‪5‬رتﻪ اﻓغاﻧستان تﻪ راستﻮن شﻮ‪' .‬ﻪ ﻣﻮده د تارﻳخ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬رئﻴس او د صدراعظﻢ ﻓرﻫﻨگﻲ‬ ‫سﻼکار و‪ .‬خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ او کﻠتﻮري ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ تﻪ ﻳ‪ 3‬د ژوﻧد تر پاى پﻮرې دوام ورک‪.7‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ﻟﻪ اوږدو ﻣﻠﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او ادبﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ وروستﻪ د زړه د ﻧاروغ‪9‬‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ‪ ١٣٦٣‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال د ثﻮر پﻪ شﻠﻤﻪ ﻧ‪"5‬ﻪ پﻪ کابﻞ ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ سترگ‪ 3‬پ"‪ 3‬ک‪7‬ې او‬ ‫پﻪ ((شﻬداى صاﻟحﻴﻦ)) ک‪ 3‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫استاد حبﻴبﻲ د خپﻞ ﻟﻪ ثﻤره ډک ژوﻧد پﻪ اوږدو ک‪ 3‬ډ‪4‬رې ﻣﻘاﻟ‪ ،3‬رساﻟ‪ 3‬او کتابﻮﻧﻪ‬ ‫‪164‬‬

‫وﻟﻴکﻞ‪ .‬د اﻓغاﻧستان د تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬ادب او ﻧﻮرو ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻪ سپ‪7‬ﻧﻪ او '‪75‬ﻧﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮ*تﻪ ډک‪ 3‬ﻫﻠ‪$ 3‬ﻠ‪ 3‬ک‪7‬ې دي‪ .‬پﻪ پ‪+‬تﻮ او دري دواړو ﻳ‪ 3‬زﻳات شﻤ‪5‬ر آثار چاپ او خپاره‬ ‫شﻮي دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ 3‬د ‪$‬ﻴﻨﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ (دوه !ﻮکﻪ)‪ ،‬اﻓغاﻧستان بعد از اسﻼم‪ ،‬پ‪+‬تاﻧﻪ شعراء (ﻟﻮﻣ‪7‬ى !ﻮک)‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮرکﻲ ﻣؤرخﻴﻦ‪ ،‬جﻨبش ﻣشروطﻴت در اﻓغاﻧستان‪ ،‬د پ‪+‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخ ک‪ 3‬ﻗصﻴده‪ ،‬د‬ ‫اﻓغاﻧستان پ‪+5‬ﻠﻴک‪ ،‬تارﻳخ ﻣختصر اﻓغاﻧستان او ‪ 0-‬شﻤ‪5‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ شاعر او د ادبﻲ‪ -‬داستاﻧﻲ ﻧثروﻧﻮ ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ و‪ .‬د‬ ‫شعروﻧﻮ د ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪(( 3‬د خﻮشحال روح تﻪ خطاب)) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې د ﻳﻮ ﻧظﻢ‬ ‫‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫د پـــ‪+‬ـــتـــﻮن بــــﻬــــار ﻟــــﻪ تــــاوه‬ ‫اې ﻣــــ‪5‬ــــ‪7‬ه ﻧــــــره ســــــــرداره‬ ‫تـــا پــ‪+‬ــتــﻮ ده ژوﻧــــــدۍ کــ‪7‬ې‬ ‫ﻟـــــﻪ خـــ"ـــک تـــــر کـــﻨـــدﻫـــاره‬ ‫پــــ‪+‬ــــتــــاﻧــــﻪ تــــــا ﻳــــادوﻳــــﻨــــﻪ‬ ‫ﻧـــﻨـــگـــﻴـــاﻟـــﻰ *ـــاغـــﻠـــﻰ پــــﻼره‬ ‫چــ‪ 3‬پــر ﻣـــرگ دې ﻫــ‪5‬ــره ﻧــﻪ وه‬ ‫د پـــ‪+‬ـــتـــﻮن د ﻧـــﻨـــگـــ‪ 3‬ﻻره‬ ‫تا وﻳﻞ پس ﻟﻪ ﻣرگﻪ ﻫﻠتﻪ تاس‪* 3‬خ کئ ﻣ‪ 7‬خﻮشحال‬ ‫د ﻣغﻮﻟﻮ د پ‪+‬ﻮ گــرز ﻳــ‪ 3‬چ‪5‬رې ﻧــﻪ کــﻲ بﻴا پاﻳﻤال‬ ‫ﻧــﻪ ﻳــ‪ 3‬ﻣــ‪ 7‬تــﻪ خــﻮ ژوﻧــــدى ﻳ‪3‬‬ ‫اې ادﻳــــــبــــــﻪ ﻧـــﻨـــگـــﻴـــاﻟـــﻴـــﻪ‬ ‫دا *ـــﻪ ﻧــــﻮم دې داﻳـــﻤـــﻲ دى‬ ‫پــــﻪ ابـــــد ژوﻧــــــــدون ژوﻧـــدﻳـــﻪ‬ ‫تــــﻪ زﻣــــــﻮږ ﻣـــﻠـــﻲ پـــ‪5‬ـــشـــﻮا ﻳــ‪3‬‬ ‫د پـــ‪+‬ـــتـــﻮ پــــــﻼر تـــﻮرﻳـــاﻟـــﻴـــﻪ‬ ‫پــ‪+‬ــتــﻮﻧــﻮاﻟــﻪ دې ژوﻧـــــدۍ کــ‪7‬ه‬ ‫د پـــ‪+‬ـــتـــﻮن ﻟــــــﻮى بــرﻳــاﻟــﻴــﻪ‬ ‫تــا و ﻣـــﻮږ تــﻪ و*ـــﻮدﻟـــﻪ‪ ،‬د پــ‪+‬ــتــﻮ دا ســﻤــﻪ ﻻره‬ ‫ســتــا پــﻪ تـــﻮره بــﻪ ﻧــاز‪4‬ــ‪8‬و د پ‪+‬تﻮ پ‪+‬تﻮﻧﻪ پــﻼره‬

‫‪165‬‬

‫د‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫د‬

‫پـــ‪+‬ـــتـــﻮن بـــ‪5‬ـــ‪7‬ۍ چـــپـــﻪ وه‬ ‫د غـــزﻧـــﻲ دوران و تــﻠــﻠــﻰ‬ ‫غــــــﻮري ﻟـــﻮﻳـــﻲ وه ورکــــﻪ‬ ‫د ســــــــﻮري ﻗـــــــام و ﻧــتــﻠــﻰ‬ ‫ﻟــــﻮدﻳــــﻦ جـــﻨـــ‪6‬ه ﻧــســکــﻮره‬ ‫ﻗــطــب اﻟـــدﻳـــﻦ پـــﻪ زړه داغــﻠــﻰ‬ ‫ﻣـــغـــﻮﻟـــﻮ طــــاﻟــــع ﻟــــــﻮړ وو‬ ‫د اورﻧــــــــگ تــــــﻮغ رپـــ‪5‬ـــدﻟـــﻰ‬ ‫ﻳﻮ 'ﻮ ستا د سﻮز ﻧارې وې چ‪ 3‬پ‪+‬تﻮن ﻳ‪ 3‬راوﻻړ کئ‬ ‫کﻪ ﻧﻪ ژر وو چ‪ 3‬خپﻞ کﻮر ﻳ‪ 3‬د ﻣغﻮل پﻪ ﻻس وﻳجاړ کئ‬

‫اروا*اد پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ پ‪+‬تﻮ داستاﻧﻲ او ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬د‬ ‫پ‪+‬تﻮ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻫﻢ پﻪ ‪ ١٣١٥‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ 3‬پﻪ طﻠﻮع اﻓغان ک‪ 3‬خپره شﻮې او د‬ ‫استاد حبﻴبﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ک‪+‬ﻞ شﻮې ده‪ .‬دغﻪ کﻴسﻪ (چ‪ 3‬د ﻧﻨدارې ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻫﻢ ﻟري) د ((تﻮرﻳاﻟ‪9‬‬ ‫پ‪+‬تﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم خپره شﻮې او د ((تﻮرپﻴک‪ ))9‬پﻪ ﻧﻮم پﻪ اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال ﻧﻮﻣ‪ 3‬کتاب ک‪ 3‬چاپ‬ ‫شﻮې ده‪.‬‬ ‫د (ﻣتﻠﻮﻧﻪ) پﻪ ﻧﻮم د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ د ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻳﻮه برخﻪ د ﻫغﻪ د عﻠﻤﻲ آثارو د ﻧثر د ﻧﻤﻮﻧ‪3‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ وړاﻧدې کﻮو او وﻳﻨﻮ چ‪ 3‬ﻫغﻪ استاد د پ‪+‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه 'ﻮﻣره د کار خبرې ﻟري‪:‬‬ ‫((پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬ﻣتﻞ عﻴﻦ ﻫغﻪ شﻲ تﻪ واﻳﻲ چ‪ 3‬پﻪ عربﻲ ﻳ‪ 3‬ﻣثﻞ بﻮﻟﻲ‪ .‬د پ‪+‬تﻮ ادب ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻬﻢ !ﻮک دغﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬پﻪ ﻟﻨ‪6‬و وﻳﻨاوو ک‪ 3‬حکﻤتﻮﻧﻪ او د گ"‪ 3‬خبرې ‪$‬اى شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻠﻮ ک‪ 3‬د ﻣﻠتﻮﻧﻮ د روحﻴاتﻮ خﻮرا *‪ 3* 3‬ﻧکت‪ 3‬پرت‪ 3‬وي او ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬پﻮﻫان واﻳﻲ چ‪3‬‬ ‫تر شعر ﻻ ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻠتﻮﻧﻮ پر عﻘﻠﻴت *ﻪ دﻻﻟت کﻮي‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬اشعار د داس‪ 3‬خﻠکﻮ ﻟﻪ‬ ‫کﻮﻣﻮ راو‪$‬ﻲ چ‪ 3‬ﻓکر او ذﻫﻦ او عﻘﻠﻴت ﻳ‪ 3‬تر عﻮاﻣﻮ ﻟﻮړ وي‪ ،‬اﻣا ﻣتﻠﻮﻧﻪ د عﻮاﻣﻮ ﻟﻪ تﻔکره‬ ‫حکاﻳت کﻮي او د ﻣتﻠﻮﻧﻮ اﻟﻔاظ ﻣصﻨﻮعﻲ او پاﻟش شﻮي ﻧﻪ وي او د عﻮاﻣﻮ پﻪ ژبﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د وگ‪7‬و ږغ گ‪2‬ﻠﻰ شﻮ‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻠتﻮ د اجتﻤاعﻲ ژوﻧدون او د دوى د عﻘﻠﻲ ﻫﻮﻳت‬ ‫*کاره کﻮوﻧکﻲ دي‪ ،‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ اوضاعﻮ او کﻴﻔﻴاتﻮ ک‪ 3‬د تجربﻮ او ازﻣ‪+5‬تﻮ ﻧتﻴج‪ 3‬دي چ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪6‬و کﻠﻤاتﻮ ک‪$ 3‬اى شﻮي دي‪.‬‬

‫‪166‬‬

‫د پ‪+‬تﻮ ﻣتﻞ دى‪( :‬جﻨگ پﻪ وسﻠﻪ ک‪85‬ي او ﻧﻨگ پﻪ غﻠﻪ) ﻟﻪ دې ﻣتﻠﻪ ﻻﻧدې خبرې‬ ‫استخراج ک‪5‬دﻟﻰ شﻲ‪:‬‬ ‫د پ‪+‬تﻨﻮ اجتﻤاعﻲ ژوﻧد پر دوه رکﻨﻪ وﻻړ و‪ .‬اول ﻟﻪ ‪$‬ان 'خﻪ دﻓاع‪ ،‬دوﻳﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره‬ ‫پﻪ روغﻪ ژوﻧد کﻮل‪ ،‬پﻪ دې ﻣتﻞ ک‪ 3‬اول تﻪ جﻨگ او دوﻳﻢ تﻪ ﻧﻨگ وﻳﻞ شﻮى دى‪ .‬د دوى‬ ‫عسکري احساسات پﻪ دﻓاعﻲ او ﻣﻨظﻤاﻧﻪ حرکاتﻮ ک‪ 3‬او د ﻧﻨگ جذبات پﻪ خپﻠﻮۍ او روغﻪ‬ ‫ک‪ 3‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻣدار و‪ ،‬وسﻠﻪ پﻪ دوى ک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ او غﻠﻪ د اړتﻴا ﻣﻬﻢ شﻰ و‪ .‬دې اجتﻤاعﻲ‬ ‫اړتﻴا دوى زراعت او کرﻧ‪ 3‬تﻪ پا'ﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ اخﻼﻗﻮ ک‪ 3‬زراعتﻲ روحﻴﻪ او د کرﻧ‪ 3‬ﻗدر‬ ‫کﻮل شاﻣﻞ شﻮل‪ .‬دا روحﻴﻪ کﻪ 'ﻪ ﻫﻢ د زړو آرﻳاﻳاﻧﻮ ده او اوستا د دوى زراعتﻲ حاﻟت *ﻪ‬ ‫'رگﻨدوي‪ ،‬ﻣگر پﻪ پ‪+‬تﻮﻧﻮاﻟﻲ ک‪ 3‬خﻮ دغﻪ زوړ روح بﻞ راز شﻮ او د پ‪+‬تﻨﻮ ﻟﻪ روحﻴاتﻮ سره‬ ‫سﻢ د ﻧﻨگ ﻟپاره ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ شﻮه او ﻟﻪ دې 'خﻪ ﻣﻮږ تﻪ 'رگﻨد‪84‬ي چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ د اجتﻤاعﻲ‬ ‫ژوﻧد اساس ((ﻧﻨگ)) و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻨگ ﻟپاره غﻠﻪ او ک‪+‬ت ضرور و او دې کﻴﻔﻴت د پ‪+‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫وگ‪7‬ي اکثر کروﻧکﻲ او زراعت پﻴشﻪ ک‪7‬ل‪)).‬‬ ‫((پر پچﻪ وخﻮت کشﻤﻴر ﻳ‪ 3‬وﻟﻴد)) دا بﻞ ﻣتﻞ دى او دا را*کاره کﻮي چ‪ 3‬پ‪+‬تﻨﻮ پر عﻴﻦ‬ ‫ﻣﻠﻲ غرور او د ‪$‬ان پﻪ وﻳسا ک‪ 3‬خپﻞ حد ﻧﻪ ورکاوه او ب‪$ 3‬اﻳﻪ تکبر ﻳ‪ 3‬ﻧﻪ کاوه‪.‬‬ ‫((د ډ‪4‬رو ﻟرگﻰ د ﻳﻮه غﻮرزى)) د اجتﻤاعﻲ تعاون روح 'رگﻨدوي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ پ‪+‬تﻮ ﻣتﻠﻮ ک‪ 3‬د ﻓﻠسﻔ‪ 3‬گراﻧ‪ 3‬خبرې ﻫﻢ راغﻠﻲ او دا *ﻴﻲ چ‪ 3‬د پ‪+‬تﻨﻮ‬ ‫عﻘﻠﻴت‪ ،‬سﻮچ‪ ،‬بدوي او غرﻧﻰ ﻧﻪ و او د دوى پﻪ ﻓکر ک‪ 3‬ژورتﻮب ﻫﻢ ﻣﻮجﻮد و‪ ،‬ﻣگر‬ ‫طبﻴعﻲ رﻧگ ﻳ‪ 3‬درﻟﻮد‪ ،‬د صﻨعتﻲ او ﻣﻮضﻮعﻲ پﻮﻫﻨﻮ صﻴﻘﻞ ﻧﻪ و وﻫﻠﻲ))‬ ‫اروا*اد پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ د اﻓغاﻧستان ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻮ پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬ادﻳباﻧﻮ او ﻣؤرخﻴﻨﻮ 'خﻪ و‪ .‬د ﻫغﻪ‬ ‫راپات‪ 3‬آثار د اﻓغاﻧستان د کﻠتﻮري او عﻠﻤﻲ ﻣﻴراث ﻳﻮه ډ‪4‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬د *اغﻠﻲ عبداهلل‬ ‫بختاﻧﻲ خدﻣتگار پﻪ وﻳﻨا‪(( :‬استاد پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ زﻣﻮږ د زﻣاﻧ‪ 3‬ﻫغﻪ ستر اﻓغاﻧﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻮال او ﻣؤﻟف دى چ‪ 3‬زﻣﻮږ د ﻫ‪5‬ﻮاد او سﻴﻤ‪ 3‬د ادب او تارﻳخ د تﻴاره گﻮ!ﻮﻧﻮ پﻪ رو‪1‬ﻮﻟﻮ‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ستر خدﻣتﻮﻧﻪ سرتﻪ رسﻮﻟﻲ دي‪ ،‬د ده ﻟﻪ آثارو‪ ،‬ﻟﻴکﻨﻮ‪ ،‬وﻳﻨاوو او ﻣشﻮرو 'خﻪ زﻣﻮږ‬ ‫د ﻧسﻞ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧﻮ او ﻣحﻘﻘاﻧﻮ زﻳاتﻪ استﻔاده ک‪7‬ې ده او پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬د ده د استادۍ‬ ‫‪167‬‬

‫حﻖ ثابت دى‪ .‬سرب‪5‬ره پر دې‪ ،‬دى ﻳﻮ داس‪ 3‬ﻣعﻠﻢ او استاد ﻫﻢ و چ‪ 3‬د *ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬پﻪ‬ ‫چارو ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻣستﻘﻴﻤﻪ برخﻪ اخﻴست‪ 3‬ده‪ ،‬د ابتداﻳﻲ *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ﻣعﻠﻤﻲ‪ ،‬د پﻮﻫﻨتﻮن استادي‪،‬‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪* ،3‬ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬د ﻣﻘاﻣاتﻮ اداره او ﻻر*ﻮوﻧﻪ او د درسﻲ آثارو تاﻟﻴف‪ ،‬ﻫغﻪ ﻟﻪ‬ ‫شرف او وﻳاړه ډک خدﻣتﻮﻧﻪ دي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ 3‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻮﻫاﻧد د استادۍ ﻣﻘام‬ ‫رسﻤاً ثبت‪85‬ي‪)).‬‬ ‫د استاد حبﻴبﻲ پر دغﻪ 'ﻠﻮرﻳزه د دې ﻟﻮست ﻟﻤﻦ راﻧغاړو‪:‬‬ ‫ﻣـــــ‪ 7‬ﻣـــﻠـــت د ﻣــــــرگ ﻟـــــﻪ خــــﻮبــــﻪ راوﻳــــ‪+‬ــــ‪5‬ــــ‪8‬ي‬ ‫چـــــ‪ 3‬ﻣــــ‪5‬ــــ‪7‬وﻧــــﻪ پـــــﻪ ر*ـــتـــﻴـــا ورتــــــــﻪ غـــ‪48‬ـــ‪8‬ي‬ ‫د ﻣـــســـﻴـــح پــــﻪ دود احــــﻴــــا کـــــاﻧـــــدي‪ ،‬ﻣـــ‪5‬ـــ‪7‬وﻧـــﻪ‬ ‫پـــــﻪ اواز ﻳـــــ‪ 3‬وﻟــــســــﻮﻧــــﻪ ژوﻧــــــــــدي کـــ‪5‬ـــ‪8‬ي‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ :‬دا د پ‪+‬تﻮ د ﻣعاصرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻳﻮه غﻮره تذکره ده‪ .‬د اروا*اد عبداﻟرؤف‬ ‫ب‪5‬ﻨﻮا پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى دغﻪ ﻣﻬﻢ کتاب پﻪ درﻳﻮ !ﻮکﻮ ک‪ 3‬خپﻮر شﻮى دى‪ .‬د پ‪+‬تﻨﻮ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫او شاعراﻧﻮ ژوﻧد ﻟﻴک او د آثارو ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬پک‪ 3‬خﻮﻧدي شﻮې دي‪.‬‬ ‫اوستا‪ :‬اوستا د آرﻳاﻳﻲ زړو ژبﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ ده چ‪ 3‬اوس ﻣ‪7‬ه شﻮې ده‪ .‬دغﻪ ژبﻪ د (زﻧد)‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاده شﻮې ده‪' .‬رﻧگﻪ چ‪ 3‬د زرد*تﻲ دﻳﻦ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ کتاب اوستا ﻧﻮﻣ‪85‬ي او دا د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړې ژب‪ 3‬او دﻳﻦ پﻪ اړه ﻳﻮازﻳﻨﻰ راپات‪ 3‬ﻣستﻨد کتاب دى‪ ،‬ﻧﻮ دا ژبﻪ ﻫﻢ د اوستا پﻪ ﻧﻮم ﻳاده‬ ‫شﻮې او ﻣشﻬﻮره شﻮې ده‪ .‬د ژب‪ 3‬د جﻮړ*ت او د ﻟغتﻮﻧﻮ د '‪75‬ﻧ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬اوستا ﻟﻪ پ‪+‬تﻮ‬ ‫ژب‪ 3‬سره ډ‪4‬ره ﻧژدې ده‪.‬‬ ‫‪168‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ ‪$‬ﻞ دې !ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ د استاد حبﻴبﻲ ((د خﻮشحال روح تﻪ خطاب)) شعر ﻟﻪ‬ ‫‪$‬اﻧﻪ سره پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬بﻴا دې ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ دغﻪ شعر د !ﻮﻟگﻲ پﻪ‬ ‫ﻣخ ک‪ 3‬پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬د دکﻠﻤ‪ 3‬پﻪ تﻮگﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣعﻨا دا چ‪ 3‬شعر دې پﻪ دﻗﻴﻘﻪ تﻮگﻪ *ﻪ او غﻮره‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬پﻪ ﻫر ‪$‬اى ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻟﻮستﻞ غﻮره ﻧﻪ وو‪ ،‬ﻳا ترې د کﻮﻣ‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬دﻗﻴﻖ تﻠﻔظ سﻢ ﻧﻪ‬ ‫ادا ک‪5‬ده‪ ،‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ دې ﻳ‪ 3‬سﻤﻪ ب‪2‬ﻪ ورتﻪ وواﻳﻲ‪ .‬د غﻠطﻴﻮ ﻟﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ وروستﻪ دې ﻳﻮ بﻞ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻰ ﻫﻤدغﻪ شعر پﻪ ﻻ دﻗﻴﻘﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ 8‬د !ﻮﻟگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ 3‬دکﻠﻤﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ تﻪ ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫استاد حبﻴبﻲ د ژورﻧاﻟستﻴک کار پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬کﻮﻣﻪ دﻧده ترسره ک‪7‬ې ده؟‬ ‫د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ ﻧظر 'ﻪ دى؟‬ ‫استاد حبﻴبﻲ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ﻟﻨ‪6‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻠ‪ 3‬او خپره ک‪7‬ې ده؟‬ ‫پﻪ وﻟسﻲ جرگﻪ ک‪ 3‬د استاد حبﻴبﻲ د غ‪7‬ﻳتﻮب او وکاﻟت دوره وﻟ‪ 3‬پﻮره ﻧﻪ شﻮه؟‬ ‫د (طﻠﻮع اﻓغان) جرﻳده پﻪ کﻮم ‪$‬اى ک‪ 3‬خپر‪4‬دﻟﻪ؟‬ ‫(اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال) د پ‪+‬تﻮ د کﻮم پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او 'ﻮ !ﻮکﻪ‬ ‫دى؟‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د استاد حبﻴبﻲ د ﻟﻴکﻞ شﻮﻳﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪' 3‬خﻪ د ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم‬ ‫اخﻠﻲ‪ .‬کﻪ کﻮم زدهکﻮوﻧکﻲ د استاد حبﻴبﻲ د داس‪ 3‬کتاب ﻧﻮم واخﻴست چ‪ 3‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻧﻮم ﻧﻪ و راغﻠﻰ‪ ،‬ﻧﻮ !ﻮل دې شاباش ورتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪169‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست د دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ او کﻠﻤﻮ پﻪ اړه دوه دوه کر*‪ 3‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ‬ ‫ورځ دې ﻳ‪ 3‬خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣؤرخ‪ ،‬ﻣتﻞ‪ ،‬ﻫﻮﻳت‪ ،‬تعاون‪ ،‬دکﻠﻤﻪ‪ ،‬وﻳسا‪.‬‬ ‫د اشــــــﻨــــــاﻳــــــ‪ 9‬پـــــــﻪ ﻟـــــ‪5‬ـــــﻮﻧـــــتـــــﻮب ﻣـــــــ‪ 3‬ﻗـــســـﻢ‬ ‫ﻟـــــ‪5‬ـــــﻮﻧـــــﻰ ﻧـــــــﻪ ﻳـــــــﻢ چـــــــ‪ 3‬پـــــــــــردو پـــــســـــ‪$ 3‬ـــﻢ‬ ‫را‪$‬ـــــــــﻪ چــــــ‪$ 3‬ــــــﻮ د عــــشــــﻖ ﻧـــــغـــــري وﻧـــﻨـــ‪/‬ـــﻮو‬ ‫زړه زه پـــــــﻪ بـــــﻠـــــﻮ اﻧــــــــ‪/‬ــــــــازو پـــــســـــ‪$ 3‬ـــﻢ‬ ‫ســـپـــﻴـــﻨـــﻮ و‪4‬ــــ‪+‬ــــتــــﻮ راکــــــــــئ پــــﻴــــغــــام د تــﻠــﻨــ‪3‬‬ ‫زه خــــــــﻮ زﻟـــــﻤـــــﻴـــــﻮ ارﻣـــــــــاﻧـــــــــﻮ پـــــســـــ‪$ 3‬ـــﻢ‬ ‫((پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ))‬

‫راشــــــــــﻪ وغــــــــــــ‪7‬وه ســـتـــرگـــ‪3‬‬ ‫د جـــــﻬـــــان ﻧـــــــﻨـــــــداره گــــــﻮره‬ ‫چـــ‪* 3‬ــاﻳــســت ﻟــــري پـــﻪ ســتــﻮرو‬ ‫د آســـــﻤـــــان ﻧــــــﻨــــــداره گـــــﻮره‬ ‫د دې خــپــﻞ وجــــﻮد پـــﻪ بــــاغ ک‪3‬‬ ‫پـــــﻪ ﻫـــــرشـــــان ﻧـــــﻨـــــداره گـــــﻮره‬ ‫چــــ‪ 3‬ﻫــــر گــــﻞ وتـــــﻪ ﻧـــظـــر کـــ‪7‬ې‬ ‫د بــــــاغــــــﻮان ﻧــــــﻨــــــداره گـــــﻮره‬ ‫((شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪))7‬‬

‫‪170‬‬

‫پﻨ‪%‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د شرابﻮ (الکﻮلﻮ) زﻳاﻧﻮﻧﻪ‬

‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه تاسﻮ پﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ 3‬پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي‬ ‫دي‪ .‬دا چ‪ 3‬اوس پﻪ !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻳا ﻣخدره ﻣﻮادو پر ضد پراخ‪ 3‬ﻫﻠ‪3‬‬ ‫‪$‬ﻠ‪ 3‬رواﻧ‪ 3‬دي‪ ،‬د دې ﻻﻣﻞ دا دى چ‪ 3‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ اﻧساﻧاﻧﻮ تﻪ ډ‪4‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ ور‬ ‫رسﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬د شرابﻮ (اﻟکﻮﻟﻮ) د زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه خبرې سره ﻟرو‪.‬‬

‫‪171‬‬

‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻳا ﻣخدره ﻣﻮادو پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ 3‬شراب پﻮره زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬اوس پﻮﻫان او ډاک"ران‬ ‫!ﻮل پﻪ ﻳﻮه خﻮﻟﻪ دا خبره کﻮي چ‪ 3‬شراب د اﻧسان روغتﻴا‪ ،‬ودې‪ ،‬ذﻫﻨﻲ او ﻓکري ثبات تﻪ‬ ‫زﻳات تاوان ور رسﻮي‪ .‬ﻫغﻮى !ﻮل شراب ﻳﻮه زﻫرجﻨﻪ ﻣاده گ‪2‬ﻲ او بشرﻳت تﻪ ﻳ‪ 3‬زﻳاﻧﻤﻦ‬ ‫شﻤ‪5‬ري‪.‬‬ ‫د ډاک"راﻧﻮ پﻪ اﻧد‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ 3‬شراب بدن تﻪ ورداخﻠ‪85‬ي‪ ،‬د اعصابﻮ د تحرک سبب ک‪85‬ي او‬ ‫دا طبﻴعﻲ خبره ده چ‪ 3‬کﻪ ﻫر غ‪7‬ى ﻟﻪ حده زﻳات تحرﻳک ﻳا راوﻫ(ﻮل شﻲ‪ ،‬بﻴا ﻧﻮ ﻟﻪ حرکتﻪ‬ ‫پات‪ 3‬ک‪85‬ي او ﻟﻪ سکﻮن او وﻗﻔ‪ 3‬سره ﻣخ ک‪85‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ‪$‬ﻨ‪ 6‬او وﻗﻔﻪ پﻪ زړه او ﻣغز ک‪ 3‬د‬ ‫سکتﻮ سبب ک‪85‬ي او اﻧسان پﻪ ب‪75‬ه ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫اﻣ‪5‬ﻨدوارو *‪%‬ﻮ تﻪ د شرابﻮ '‪+‬ﻞ ډ‪4‬ر تاوان ﻟري‪ ،‬ﻫﻢ خپﻠﻪ ﻫغﻮ ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ تﻪ چ‪ 3‬اﻣ‪5‬ﻨدوارې‬ ‫دي او ﻫﻢ د ﻫغﻮى ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ‪ .‬د ﻧﻮو ز‪484‬دوﻧکﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ ﻟپاره پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ې تﻮگﻪ تاواﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬د ﻣ‪5‬ﻨدو ﻟﻪ خﻮا د شرابﻮ استعﻤال‪ ،‬د ﻧﻴﻤگ‪7‬و او (غﻴر ﻧﻮرﻣال) ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د پﻴداﻳ‪+‬ت‬ ‫سبب ک‪85‬ي‪ .‬کﻮﻣ‪ 3‬طبﻲ '‪75‬ﻧ‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ پر اﻣ‪5‬ﻨدوارو ﻣﻴﻨدو شﻮې دي‪ ،‬دا‬ ‫جﻮتﻮي چ‪ 3‬پﻪ ‪ ٣٢٢‬ﻧﻮو پﻴدا شﻮو غﻴر ﻧﻮرﻣال او ﻧﻴﻤگ‪7‬و ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ ک‪ ٣٢ 3‬سﻠﻨﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻣاشﻮﻣان دي چ‪ 3‬د ﻫغﻮى ﻣﻴﻨدو د اﻣ‪5‬ﻨدوارۍ پﻪ وخت ک‪ 3‬پﻪ ډ‪4‬ره زﻳاتﻪ کچﻪ شراب‬ ‫استعﻤال ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ ﻳﻮ ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر ډاک"ر چ‪ 3‬ﻣﻠﻮﻳﻦ کﻨزي "‪ "Malvin Kinzy‬ﻧﻮﻣ‪85‬ي‪ ،‬پﻪ واشﻨگ"ﻦ‬ ‫ک‪ 3‬د شراب '‪+‬ﻠﻮ پر ضد پﻪ ﻳﻮه جﻮړه شﻮې ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻪ غﻮﻧ‪6‬ه ک‪ 3‬داس‪ 3‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫((د شرابﻮ پﻪ ﻟ‪8‬ه کچﻪ کارول ﻫﻢ ک‪5‬داى شﻲ چ‪ 3‬د زﻳاتﻮ ﻣغزي زﻳاﻧﻮﻧﻮ او ضاﻳعاتﻮ سبب‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ 3‬شراب '‪+‬ﻲ او ﻟﻪ دې کار 'خﻪ خﻮﻧد اخﻠﻲ‪ ،‬پﻪ دې ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ي چ‪3‬‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻫغﻮى د خپﻠﻮ ﻣغزي ضاﻳعاتﻮ سبب ک‪85‬ي‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ 3‬داس‪ 3‬کﻮي‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻧﻪ پﻮﻫ‪85‬ي چ‪ 3‬ﻫغﻮى د خپﻠﻮ ﻣغزو حجرې ﻧابﻮدوي‪)).‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى ډاک"ر پﻪ دې اړه ﻧﻮرې خبرې ﻫﻢ ﻟري‪ ،‬ﻫغﻪ واﻳﻲ‪(( :‬پﻪ ﻟﻮړه کچﻪ د شرابﻮ‬ ‫استعﻤال او '‪+‬ﻞ پﻪ وﻳﻨﻪ او رگﻮﻧﻮ ک‪ 3‬داس‪ 3‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي چ‪ 3‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫ﻣغزي حجرې د اکسﻴجﻦ ﻟﻪ کﻤ‪+‬ت سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي او ﻟ‪ 8‬وروستﻪ بﻴخﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪172‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ 3‬دغﻪ حجرې ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ﻻړې شﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ کس ﻟﻪ ﻣغزي اختﻼﻟﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ وخت چ‪ 3‬وﻳﻨ‪ 3‬تﻪ شراب ورداخﻞ شﻲ‪ ،‬د وﻳﻨ‪ 3‬جرﻳان ﻟﻪ خﻨ‪ 6‬سره ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪،‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ پ‪+5‬ﻪ کﻠﻪ کﻠﻪ د وﻳﻨ‪ 3‬د پرﻧ‪ 6‬ک‪5‬دو سبب ک‪85‬ي‪)).‬‬ ‫ډاک"ران پﻪ دې باور دي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ﻧاروغﻴﻮ درﻣﻠﻨﻪ ډ‪4‬ره گراﻧﻪ او ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ده چ‪ 3‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪3‬‬ ‫د ډ‪4‬رو شرابﻮ '‪+‬ﻞ وي‪ .‬د شرابﻮ او ﻳا ﻫر اﻟکﻮﻟﻲ '‪+‬اک استعﻤال دغﻪ ﻧاوړه پاﻳﻠ‪ 3‬ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _١‬د ﻫاضﻤ‪ 3‬پﻪ سﻴستﻢ ک‪ 3‬د سرطان ﻣرضﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻳﻨ‪ 3‬ﻳا ‪$‬ﻴگر د سرطان سبب ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د خ‪( 3"5‬ﻣعدې) پ‪7‬سﻮب راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د زړه !کان زﻳاتﻮي او د زړه د حﻤﻠﻮ سبب ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬اعصاب سخت کﻤزوري کﻮي او حاﻓظﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د اﻧسان عﻤر ﻟﻨ‪6‬وي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ب‪ 3‬اشتﻬاﻳﻲ راﻣﻨ‪%‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ډاک"ر تﻮﻣاس ﻫﻮﻳتگر چ‪ 3‬خپﻠﻪ ﻫﻢ ﻳﻮ حاذق طبﻴب دى‪ ،‬د اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروباتﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪(( :‬شراب د اﻧسان طبﻴعﻲ عﻤر کﻤﻮي‪ .‬ﻳﻮ داس‪ 3‬کس چ‪ 3‬پﻪ شرابﻮ روږدى ﻧﻪ وي د‬ ‫ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ عﻤر اﻧدازه ﻳ‪' 3‬ﻠﻮ‪+4‬ت کاﻟﻪ وي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ روږدي کس د ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ عﻤر اﻧدازه ‪٢٨‬‬ ‫ﻳا ‪ ٣٠‬کاﻟﻪ وي‪)).‬‬ ‫د طب ﻟﻪ ﻧظره کﻠﻪ چ‪ 3‬د اﻧسان بدن تﻪ شراب ورﻧﻨﻮ‪$‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬تﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪3‬‬ ‫چ‪ 3‬شراب ﻳ‪ 3‬ﻟري‪ ،‬د بدن ﻟﻮﻧدواﻟﻰ جذبﻮي او د بدن پﻪ غ‪7‬و ک‪ 3‬ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫د دغﻮ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د بدن ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر غ‪7‬ي خپﻠ‪ 3‬دﻧدې پﻪ *ﻪ تﻮگﻪ سرتﻪ ﻧﻪ شﻲ رسﻮﻟﻰ‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ وخت ک‪ 3‬د زړه !کان زﻳات‪85‬ي او د وﻳﻨ‪ 3‬ﻓشار ﻟﻮړ‪84‬ي‪ .‬پﻪ بدن ک‪ 3‬دغﻪ اختﻼل او‬ ‫بدﻟﻮن د عﻘﻠﻲ او عصبﻲ گ‪6‬وډﻳﻮ سبب ک‪85‬ي او پﻪ پاى ک‪ 3‬ﻳﻮه غﻮﻟﻮوﻧک‪ 3‬ﻣستﻲ او ﻟ‪5‬ﻮﻧتﻮب‬ ‫راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪85‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ غﻮﻟﻮوﻧکﻲ ﻣستﻲ اﻧسان د ﻣرگ تر پﻮﻟ‪ 3‬ﻫﻢ رسﻮي‪.‬‬ ‫'‪75‬ﻧﻮ دا *ﻮدﻟ‪ 3‬ده چ‪ 3‬د شرابﻮ ﻫﻤ‪5‬شﻪ '‪+‬ﻞ د ترﻳخﻲ د ک(ﻮړې اختﻼل‪ ،‬د ﻣعدې او‬ ‫کﻮﻟﻤﻮ !پﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ رﻧ‪%‬ﻮﻧﻪ ز‪84‬وي‪.‬‬ ‫‪173‬‬

‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ !ﻮﻟﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬ﻟﻪ دغﻮ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ 'خﻪ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ وساتﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‬ ‫ده چ‪ 3‬د اسﻼم پﻪ ﻣبارک دﻳﻦ ک‪ 3‬ﻫﻢ د اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروباتﻮ '‪+‬ﻞ ﻣﻨع شﻮي دي‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروبات او شراب ﻫغﻪ ﻣخدره او روږد‪4‬دوﻧکﻲ ﻣﻮاد دي چ‪ 3‬اﻧسان تﻪ‬ ‫ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ‪$‬اﻧﻲ او روحﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ور اړوي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟ‪5‬ﻮﻧتﻮب‪ ،‬عصبﻲ او رواﻧﻲ ﻧاروغ‪ ،9‬د‬ ‫ﻣعدې !ب‪ ،‬سرطاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ رﻧ‪%‬ﻮﻧﻪ‪ .‬د اسﻼم پﻪ سپ‪(5‬ﻠﻲ دﻳﻦ ک‪ 3‬د اﻟکﻮﻟﻮ او‬ ‫شرابﻮ '‪+‬ﻞ حرام دي‪ .‬ﻧﻦ ورځ ډاک"راﻧﻮ ﻫﻢ د عﻠﻤﻲ '‪75‬ﻧﻮ او برﻳاوو (ﻻستﻪ راوړﻧﻮ) پﻪ‬ ‫ر‪1‬ا ک‪ 3‬دا جﻮتﻪ ک‪7‬ې ده چ‪ 3‬د شرابﻮ '‪+‬ﻞ د ‪$‬اﻧﻲ او ﻣاﻟﻲ تاواﻧﻮﻧﻮ او ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ رﻧ‪%‬ﻮﻧﻮ‬ ‫د ز‪484‬دﻟﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬پﻪ اوسﻨ‪ 9‬پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬د جرﻣﻮﻧﻮ او جﻨاﻳاتﻮ ﻳﻮ ﻟﻮى ﻻﻣﻞ ﻫﻢ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ خپﻞ وار د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮر !ﻮﻟگﻴﻮال‬ ‫دې پﻪ پﻮره چﻮپتﻴا دغﻪ برخ‪ 3‬واوري‪ .‬پﻪ پاى ک‪ 3‬دې دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ د دې ﻟﻮست پﻪ‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ !کﻮ خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫د شرابﻮ استعﻤال او د عﻤر ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ حد سره ﻳ‪ 3‬اړﻳک‪3‬‬ ‫د شرابﻮ ډ‪4‬ر ﻣصرف کﻮم رﻧ‪%‬ﻮﻧﻪ ز‪84‬وي؟‬ ‫شراب او اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروبات !ﻮﻟﻨ‪ 3‬تﻪ کﻮم ﻟﻮى ﻟﻮى زﻳاﻧﻮﻧﻪ رسﻮي؟‬

‫‪174‬‬

‫گراﻣري برخﻪ‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ۍ ډﻟﻪ دې د دغﻮ کﻠﻤﻮ ﻣترادف پﻴدا ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ډول‬ ‫درﻣﻠﻨﻪ‬ ‫ﻧاروغﻲ‬ ‫!ﻮل‬ ‫دﻧدې‬ ‫ب‪ :‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻻﻧدې کﻠﻤﻮ ﻣتضاد پﻴدا ک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ﻧاوړه‬ ‫ستر‬ ‫زﻳان‬ ‫ورځ‬ ‫ﻣاشﻮﻣان‬ ‫برﻳا‬ ‫‪ _٤‬دغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې تشﻮ ‪$‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ وﻟﻴکئ‪ .‬جﻤﻠ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ‬ ‫ک‪ 3‬بشپ‪7‬ې ک‪7‬ئ‪:‬‬ ‫جرم او جﻨاﻳت‪ ،‬سرطان‪ ،‬عﻤر‪ ،‬حجرې‪.‬‬ ‫د زﻳاتﻮ شرابﻮ استعﻤال د اﻧسان د طبﻴعﻲ ‪ ..............‬پﻪ وړاﻧدې ﻣبارزه ده‪.‬‬ ‫د '‪75‬ﻧﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروباتﻮ استعﻤال پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ‪..............‬‬ ‫کچﻪ زﻳاتﻮي‪.‬‬ ‫د شرابﻮ استعﻤال د ﻳﻨ‪ 3‬ﻳا ‪$‬ﻴگر د ‪ ..............‬سبب ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د شرابﻮ د '‪+‬ﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪7‬ي سر ک‪ 3‬د ﻣغز ‪ ..............‬تﻪ اکسﻴجﻦ ﻧﻪ رس‪85‬ي‬ ‫او بﻴا ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ ‪$‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪175‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫پﻪ خپﻞ شاوخﻮا ک‪ 3‬د ﻳﻮ داس‪ 3‬چا د ژوﻧد د ستﻮﻧزو ﻳا بدﻣرغﻴﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣخ وﻟﻴکئ‬ ‫چ‪ 3‬د ﻣخدره ﻣﻮادو د استعﻤال ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ورتﻪ پﻴدا شﻮي وي‪ ،‬ک‪5‬داى شﻲ د ﻧسﻮارو‪ ،‬سگر!ﻮ‪،‬‬ ‫شرابﻮ‪ ،‬اﻟکﻮﻟﻮ‪ ،‬پﻮډرو او ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻫﻢ وي‪.‬‬

‫ﻧـــــااﻣـــــﻴـــــدۍ کــــــ‪ 3‬اﻣـــــﻴـــــدوﻧـــــﻪ راســـــــــــره وي‬ ‫پــــﻪ تــــﻴــــاره کــــ‪ 3‬ﻣـــشـــاﻟـــﻮﻧـــﻪ *ـــکـــﻠـــﻲ *ـــکـــاري‬ ‫چــــ‪ 3‬پــــﻪ ســــﻴــــﻮري پـــســـ‪$ 3‬ـــغـــﻠـــﻲ اى طـــاﻫـــره‬ ‫ســــــر تــــــﻪ ﻧــــــﻪ رســــــــﻲ د ﻫــــغــــﻮ ﻣــــــرادوﻧــــــﻪ‬ ‫((طاﻫر کﻼچﻮي))‬

‫ﻫــــر چــــﻪ غـــﻤـــﻮﻧـــﻪ د دﻧـــﻴـــا ډ‪4‬ـــــر کـــ‪7‬ي‬ ‫د عــﻘــبــا غــــﻢ بــــﻪ ﻟــــﻪ دﻟـــــﻪ ﻫـــ‪5‬ـــر کـــ‪7‬ي‬ ‫د حـــســـد اور پــــﻪ طـــاعـــت ﻟــگــ‪5‬ــ‪8‬ي‬ ‫غــرﻳــب حــاســد بـــﻪ تـــر عــﻤــﻞ تــ‪5‬ــر کــ‪7‬ي‬ ‫(( پﻴرﻣحﻤد کاک‪))7‬‬

‫‪176‬‬

‫شپ‪8‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د شعر پﻪ اړه 'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫_ آﻳا تاسﻮ خپﻠﻪ کﻠﻪ کﻮم شعر ﻟﻴکﻠﻰ دى؟‬ ‫_ د کﻮم شاعر شعر ﻣﻮ خﻮ*‪85‬ي او وﻟ‪ 3‬ﻣﻮ خﻮ*‪85‬ي؟‬ ‫_ آﻳا کﻮم شعر ﻳا د شعر کﻮﻣﻪ برخﻪ ﻣﻮ ﻳاده ده؟‬ ‫د شعر پﻪ اړه خبرې او دا چ‪ 3‬کﻮم شعر د ﻳﻮ چا خﻮ*‪85‬ي او وﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬خﻮ*‪85‬ي؟ دا‬ ‫ﻳﻮ ډ‪4‬ر پﻪ زړه پﻮرې بحث دى‪ .‬د دې ﻟپاره ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬ﻣﻮږ پﻪ دې پﻮه شﻮ چ‪ 3‬شعر 'ﻪ‬ ‫شﻰ دى؟ 'ﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪ 3‬ﻟري‪ ،‬کﻮم ډول شعروﻧﻪ غﻮره شعروﻧﻪ دي او وﻟ‪ 3‬غﻮره دي؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬پﻪ ﻫﻤدې *کﻠ‪ 3‬ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ تاسﻮ سره خبرې اترې کﻮو‪.‬‬

‫‪177‬‬

‫د شعر پﻪ اړه او د شعر د تعرﻳف‪ ،‬پ‪5‬ژﻧدﻟﻮ او ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ پﻪ اړه ډ‪4‬رې خبرې شﻮي او ک‪85‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ دوه ﻧظره د پام وړ دي‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ 3‬د شعر ظاﻫري اړخ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬وي‪ ،‬ﻫغﻮى‬ ‫شعر ﻣﻮزون او ﻣﻘﻔﻰ (ﻗاﻓﻴﻪ ﻟروﻧکﻰ) بﻴان بﻮﻟﻲ‪ .‬د دوى پﻪ ﻧظر وزن او ﻗاﻓﻴﻪ د شعر ﻧﻪ جﻼ ک‪5‬دوﻧک‪3‬‬ ‫برخ‪ 3‬دي‪ .‬اﻟبتﻪ پﻪ ﻫﻤدې ډﻟﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ ‪$‬ﻴﻨ‪ 3‬کسان بﻴا ﻗاﻓﻴﻪ د شعر ذاتﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻟﻪ ﻻزﻣﻮ‬ ‫ﻳا ﻓروعاتﻮ ﻳ‪ 3‬گ‪2‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻧظر چ‪ 3‬زﻳاتره د شعر پﻪ اړه ﻣﻨطﻘﻲ او ﻓﻠسﻔﻲ ﻧظر دى‪ ،‬د شعر جﻮﻫر د ﻫغﻪ پﻪ ظاﻫري‬ ‫'رگﻨد اړخ ک‪ 3‬ﻧﻪ وﻳﻨﻲ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨ‪%‬پاﻧگﻪ او ﻫﻨري اړخ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟ"ﻮي چ‪ 3‬ﻫغﻪ د خﻴال‪،‬‬ ‫تصﻮﻳر او د شعر د ﻧﻮرو ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ غﻮ*تﻨﻪ کﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ زﻳاترو کساﻧﻮ شعر ﻫغﻪ کﻼم گ‪2‬ﻠﻰ‬ ‫دى چ‪ 3‬وزن او تخﻴﻞ وﻟري‪ .‬د شعر پﻪ اړه ﻫﻤدغﻪ دوﻳﻢ ﻧظر تر ﻧﻨﻪ پﻮرې د ډ‪4‬رو د ﻣﻨﻠﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫د ﻧ‪7‬ۍ شعر پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻲ او پﻮﻫان‪ ،‬پﻪ دې اړه ﻫﻢ پﻪ دوو ډﻟﻮ و‪4‬شﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬د شعر د ﻣﻮضﻮع‪،‬‬ ‫ﻣحتﻮا ﻳا ﻣﻨ‪%‬پاﻧگ‪ 3‬پﻪ اړه ﻳ‪ 3‬ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر پﻪ ﻧظر د شعر اصﻠﻲ ﻣﻮخﻪ تربﻴتﻲ او روزﻧﻴزه ده‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮى پﻪ ﻧظر د شاعر دﻧده دا ده چ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ﻳﻮ آگاه (باخبره) ژﻣﻦ او رساﻟت ﻟروﻧکﻲ غ‪7‬ي‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ د ﻻر*ﻮوﻧ‪ 3‬او روزﻧ‪ 3‬پﻪ ﻻره ک‪ 3‬اغ‪5‬زﻣﻦ کار وک‪7‬ي‪ .‬د دوى پﻪ ﻧظر دغﻪ اړخ ﻟﻪ‬ ‫*کﻼﻳﻴز او ﻫﻨري اړخ 'خﻪ زﻳات ﻣﻬﻢ دى‪.‬‬ ‫بﻠﻪ ډﻟﻪ پﻮﻫان او شعر پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻲ بﻴا پﻪ دې ﻧظر دي چ‪ 3‬د شعر اصﻠﻲ اړخ ﻳا جﻮﻫر د ﻫغﻪ د‬ ‫*کﻼ او ﻫﻨر اړخ دى‪ .‬دوى واﻳﻲ‪ :‬د شعر دﻧده دا ﻧﻪ ده چ‪ 3‬ﻻر*ﻮوﻧﻪ او تبﻠﻴغ وک‪7‬ي‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻪ ﻳ‪ 3‬باﻳد دا وي چ‪ 3‬پﻪ اﻧساﻧاﻧﻮ ک‪ 3‬د *کﻼ خﻮ*ﻮوﻧ‪ 3‬احساس پﻴاوړى ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨﻲ شعر پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻲ‪ ،‬کره کتﻮﻧکﻲ او پﻮﻫان بﻴا ﻣﻨ‪%‬ﻨ‪ 9‬ﻻره غﻮره گ‪2‬ﻲ او واﻳﻲ چ‪ 3‬شعر باﻳد‬ ‫ﻫﻢ د ﻳﻮ عاﻟﻲ او پﻴاوړي اﻧساﻧﻲ پﻴغام او عاﻟﻲ ﻣتﻦ او ﻣحتﻮا ﻟروﻧکﻰ وي او ﻫﻢ د *اﻳست او *کﻼ‬ ‫ﻫﻨگاﻣ‪ 3‬راوﻫ(ﻮي‪ .‬رﻧگﻴﻨ‪ 9‬وﻟري او د ﻣﻮسﻴﻘ‪ 9‬پﻪ '‪5‬ر وﻟﻮﻟ‪ 3‬راوپاروي‪.‬‬ ‫پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ شعري ﻳا ﻣﻨظﻮﻣﻮ چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻣﻮږ ورتﻪ د کﻼسﻴک شعر چﻮکا!ﻮﻧﻪ واﻳﻮ‪،‬‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ‪ ،‬د شعر چﻮکاټ او ‪$‬اﻧگ‪7‬ى وزن د زﻳات‪ 3‬پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ دى‪ .‬د ﻧظﻤﻮﻧﻮ ﻳا شعروﻧﻮ پﻪ دغﻮ‬ ‫چﻮکا!ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬غزﻟﻪ‪ ،‬ﻗصﻴده‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪' ،‬ﻠﻮرﻳزه او ﻧﻮر د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮې شاعرۍ ک‪ 3‬د پخﻮاﻧﻴﻮ شعري ﻗاﻟبﻮﻧﻮ د پاﻟﻠﻮ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬د سپﻴﻦ او آزاد شعر خﻮا تﻪ‬ ‫ﻫﻢ پﻮره پام او*تی دی‪ .‬آزاد شعر ﻫغﻪ شعر دى چ‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ پک‪ 3‬حتﻤﻲ ﻧﻪ ده‪ ،‬وزن ﻳ‪ 3‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪178‬‬

‫ډول د ﻳﻮ شعر پﻪ کﻠﻴت ک‪ 3‬پﻪ پام ک‪ 3‬ﻧﻴﻮل ک‪85‬ي او وزن ﻳ‪ 3‬د کﻮﻣ‪! 3‬اکﻠ‪ 3‬ب‪5‬ﻠگ‪ 3‬تابع ﻧﻪ دى‪ .‬کر*‪3‬‬ ‫ﻳ‪ 3‬ﻟﻨ‪6‬ې او اوږدې دي‪ .‬پﻪ آزاد شعر ک‪ 3‬وزن د ﻳﻮ ډول طبﻴعﻲ آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘ‪ 9‬تابع وي‪ .‬پﻪ اروپا‬ ‫ک‪ 3‬ﻫﻢ دغﻪ شعر پﻪ ‪١٩‬ﻣﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬خپﻞ اوج تﻪ ورس‪5‬د‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬آزادو شعري ﻗاﻟبﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ د ﻧﻮو ﻧظروﻧﻮ او اﻓکارو ﻧﻨﻮتﻞ دي‪ .‬ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ 3‬آزاد شعر ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ 3‬ﻟﻪ کﻼسﻴکﻮ‬ ‫شعروﻧﻮ او ﻧظﻤﻮﻧﻮ سره د چﻮکاټ ﻟﻪ ﻧظره تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د ﻣضﻤﻮن او ﻣحتﻮا ﻟﻪ پﻠﻮه ﻫﻢ ورسره باﻳد‬ ‫تﻮپﻴر وﻟري‪ .‬پﻪ آزادو شعروﻧﻮ ک‪ 3‬باﻳد د شعر ﻣضﻤﻮن ﻫﻢ د ﻧﻮي دوران ﻣضﻤﻮن وي‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ شعر بﻴا ﻫغﻪ شعر تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي چ‪ 3‬ﻗاﻓﻴﻪ وﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ اروپاﻳﻲ شعروﻧﻮ ک‪ 3‬زﻳاتره کﻼسﻴک‬ ‫رواﻳتﻲ او کﻴسﻪ ﻳﻲ شعروﻧﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻗاﻟب ک‪ 3‬وو چ‪ 3‬د بﻴتﻮﻧﻮ وزن او اﻧدازه ﻳ‪ 3‬سره برابره وه خﻮ‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻟﻪ ﻗﻴد 'خﻪ آزاد وو‪.‬‬ ‫د شعر ‪$‬ﻴﻨ‪$ 3‬اﻧگ‪7‬ﻧ‪:3‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ 3‬وﻣﻮ وﻳﻞ‪ ،‬د شعر د تعرﻳف‪ ،‬پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬او ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ پﻪ اړه ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ شتﻪ‪ ،‬پﻪ دې اړه‬ ‫د ‪$‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ او شعر پ‪5‬ژﻧدوﻧکﻮ ﻧظروﻧﻮ تﻪ پام ﻻزم دی‪:‬‬ ‫_ ((شعر پﻪ وﻟﻮﻟﻪ ﻳﻴز او ﻣﻮزوﻧﻪ (آﻫﻨگﻮاﻟﻪ) ژبﻪ د بشري ﻓکر ‪$‬اﻧگ‪7‬ې او ﻫﻨري 'رگﻨدوﻧﻪ ده‪،‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ بﻪ ﻣﻮږ شعر ﻣﻮزﻳکال ﻓکر وگ‪2‬ﻮ‪)).‬‬ ‫_ ((پﻪ شعر ک‪ 3‬د اﻟﻔاظﻮ ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻫغﻪ 'ﻪ ﻧﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬راوړې‪ ،‬پراخﻪ ده او د بﻴان‬ ‫ﻗدرت ﻳ‪ 3‬زﻳات دى‪)).‬‬ ‫_ ((شعر باﻳد د ژوﻧد د اړتﻴاوو او ﻣعﻴاروﻧﻮ تابع ﻧﻪ ک‪7‬و‪ .‬د گﻼب گﻞ 'ﻮک د دې ﻟپاره ﻧﻪ‬ ‫خﻮ*ﻮي چ‪ 3‬د ﻫغﻪ اوبﻪ د سترگﻮ د درﻣﻞ پﻪ تﻮگﻪ استعﻤاﻟ‪5‬داى شﻲ‪ ،‬بﻠک‪ 3‬د دې ﻟپاره ﻳ‪ 3‬خﻮ*ﻮي‬ ‫چ‪ 3‬گﻼب *کﻠﻰ دى او *کﻼ پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ ﻣستﻘﻞ ارز*ت دى‪)).‬‬ ‫_ ((د شعر ﻫدف پﻪ ﻣﻠت ک‪ 3‬د رو*ﻨاﻳ‪ 9‬خپروﻧﻪ ده‪)).‬‬ ‫د شعر پﻪ اړه پﻪ تعرﻳﻔﻮﻧﻮ ک‪ 3‬پﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ډول دغﻪ گ‪! 6‬کﻲ د پام وړ دي‪:‬‬ ‫تخﻴﻞ‪ ،‬جذبات (ﻳا احساسات)‪* ،‬کﻼ‪ ،‬عﻮاطف‪ ،‬خﻮﻧد‪ ،‬ﻣﻔکﻮره (پﻪ بﻠﻪ ﻣعﻨا د واﻗعﻴت‬ ‫اﻧگازه) ﻫﻤدغﻪ !کﻲ د شعرﻳت ﻣعﻴاروﻧﻪ ﻫﻢ گ‪2‬ﻞ ک‪5‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫((پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻳﻮ ډول ﻣﻔکﻮره شتﻪ‪ ،‬خﻮ ﻳﻮازې د ﻣﻔکﻮرې شتﻪ واﻟﻰ د شعرﻳت دﻟﻴﻞ ﻧﻪ گ‪2‬ﻞ‬ ‫ک‪85‬ي‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻣﻔکﻮره باﻳد پﻪ شاعراﻧﻪ ب‪2‬ﻪ راو‪$‬ﻠ‪85‬ي‪)).‬‬

‫‪179‬‬

‫کاﻧدﻳد اکاډﻣﻴسﻴﻦ ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ د شعر د عﻤده او اساسﻲ تﻮکﻮ ﻳا ‪$‬اﻧگ‪7‬ﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((شعر ﻟﻪ 'ﻠﻮرو ضروري تﻮکﻮ 'خﻪ جﻮړ دى‪ :‬ﻣﻔکﻮره‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬احساس (عاطﻔﻪ) او وزن‪ .‬د‬ ‫دې خبرې ضﻤﻨﻲ ﻣعﻨا دا ده چ‪ 3‬ﻫر ﻧظﻢ شعر ﻧﻪ دى‪ ،‬پﻪ شعر ک‪ 3‬د ﻣﻔکﻮرې شتﻪ واﻟﻰ حتﻤﻲ‬ ‫دى‪$ ،‬کﻪ چ‪ 3‬ب‪ 3‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻪ شعر‪ ،‬شعر ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻟﻴکﻦ پﻪ شعر ک‪ 3‬باﻳد ﻣﻔکﻮره شاعراﻧﻪ ب‪2‬ﻪ وﻟري‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫دغﻮ ﻳادوﻧﻮ 'خﻪ وروستﻪ کﻮﻟﻰ شﻮ چ‪ 3‬د شعر ﻟپاره دا ﻻﻧدې تعرﻳف پﻴشﻨﻬاد ک‪7‬و‪:‬‬ ‫((شعر پﻪ وزن ﻟروﻧک‪ 3‬ژب‪ 3‬سره د ﻣﻔکﻮرې او تخﻴﻞ عاطﻔﻲ ترکﻴب تﻪ وﻳﻞ ک‪85‬ي))‪.‬‬ ‫د ﻣﻔکﻮرې او وزن پﻪ اړه خﻮ خبره 'رگﻨده ده‪ ،‬پﻪ *ﻪ شعر ک‪ 3‬د تخﻴﻞ پﻪ اړه باﻳد ووﻳﻞ شﻲ‬ ‫چ‪ :3‬پﻪ شعر‪ ،‬ادب او!ﻮﻟﻮ ﻫﻨروﻧﻮ ک‪ 3‬تخﻴﻞ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ارز*ت ﻟري‪ .‬تخﻴﻞ پﻪ شعر ک‪ 3‬د تشبﻴﻬاتﻮ‪،‬‬ ‫استعارو او '‪5‬رو پﻪ ب‪2‬ﻪ را'رگﻨد‪84‬ي‪ .‬احساس او عاطﻔﻪ ﻫﻢ پﻪ شعر ک‪ 3‬ﻟﻪ ضروري تﻮکﻮ 'خﻪ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ شعر ک‪ 3‬احساس ﻳا عاطﻔﻪ ضروري شرط دى‪ .‬کﻪ شاعر درد‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬احساس‪ ،‬اﻧد‪+4‬ﻨﻪ‪ ،‬ﻗﻬر‬ ‫او تاثر وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻰ او اور‪4‬دوﻧکﻰ ﻟﻪ داس‪ 3‬شعر 'خﻪ خﻮﻧد ﻧﻪ شﻲ اخﻴستﻠﻰ‪ .‬د ﻟﻴﻮ‬ ‫تﻮﻟستﻮى پﻪ ﻗﻮل‪(( :‬د شعر اصﻠﻲ وظﻴﻔﻪ دا ده چ‪ 3‬ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ احساس وروﻟ‪85‬دوي‪)).‬‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻟﻴکﻮال واﻳﻲ‪(( :‬پﻪ ﻫﻨر ک‪ 3‬ﻗضاوت‪ ،‬ﻣﻔکﻮره او حﻘﻴﻘت پﻪ عاطﻔﻲ ب‪2‬ﻪ را'رگﻨد‪84‬ي‪)).‬‬ ‫استاد روﻫﻲ ﻟﻪ دغﻮ بحثﻮﻧﻮ 'خﻪ ﻧتﻴجﻪ اخﻠﻲ او ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫شعر دوه ډوﻟﻪ ارز*تﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ذاتﻲ (ﻳا اصﻠﻲ او پﻪ خپﻠﻪ پﻪ شعر پﻮرې ﻣربﻮط) او بﻬرﻧﻲ (چ‪ 3‬د‬ ‫شعر ﻟپاره دغﻪ ارز*تﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ دي خﻮ د شعر خپﻞ جز ﻧﻪ دى)‪.‬‬ ‫د شعر بﻬرﻧﻲ ارز*تﻮﻧﻪ دﻳﻦ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‪ ،‬عﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻠسﻔ‪ ،3‬سﻴاست ﻳا اﻳ‪6‬ﻳاﻟﻮج‪( 9‬ﻣﻔکﻮرې) تﻪ‬ ‫خدﻣت کﻮي‪ .‬ﻣتعﻬد شاعران د شعر بﻬرﻧﻴﻮ ارز*تﻮﻧﻮ تﻪ زﻳات اﻫﻤﻴت ورکﻮي‪.‬‬ ‫ﻣتعﻬد شعر د ﻳﻮې !اکﻠ‪ 3‬برخ‪ ،3‬سﻴاسﻲ ډﻟ‪ 3‬ﻳا اﻳ‪6‬ﻳاﻟﻮج‪ 9‬ﻣرام تﻪ وﻗف شﻮى دى او ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ‬ ‫د !ﻮﻟﻮ ﻟپاره د خﻮﻧد او ﻟذت ﻣﻨبع ﻧﻪ گر‪$‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫﻤﻴشﻨﻰ (تﻠپات‪ )3‬شعر د !ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ وﻳﻞ‬ ‫ک‪85‬ي او د شعر ﻟﻪ ذاتﻲ ارز*تﻮﻧﻮ 'خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ ډول شعر ک‪ 3‬ﻫﻢ ﻣﻔکﻮره د بشرﻳت ﻟپاره‬ ‫ﻟﻪ داﻳﻤﻲ ارز*تﻮﻧﻮ سره اړه ﻟري‪ .‬د زﻣاﻧ‪ 3‬پﻪ اوږدو ک‪ 3‬ﻫر ﻧسﻞ تﻪ احساس او عﻮاطف ور اﻧتﻘاﻟﻮي‪.‬‬ ‫عشﻖ‪* ،‬کﻼ‪ ،‬سﻮﻟﻪ او دوستﻲ‪ ،‬اﻳثار‪ ،‬زړه سﻮى‪ ،‬گ‪ 6‬ارﻣاﻧﻮﻧﻪ او داس‪ 3‬ﻧﻮر ﻫﻤ‪5‬شﻨﻲ ارز*تﻮﻧﻪ د‬ ‫شعر ب‪ 0‬تازه او سﻤسﻮر ساتﻲ‪ .‬د شعر ذاتﻲ ارز*تﻮﻧﻪ‪* :‬کﻼ‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬تصﻮﻳر‪ ،‬ﻫﻨري ژبﻪ‪ ،‬آﻫﻨگ‬

‫‪180‬‬

‫(وزن)‪ ،‬احساس او جذبات دي‪ .‬بﻬرﻧﻲ ارز*تﻮﻧﻪ باﻳد شاعراﻧﻪ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬وروستﻪ پرې د شعر‬ ‫ﻧﻮم اﻳ‪+‬ﻮدل ک‪5‬داى شﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫شعر د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬شعر ﻟﻪ 'ﻠﻮرو ضروري تﻮکﻮ 'خﻪ جﻮړ دى‪:‬‬ ‫ﻣﻔکﻮره‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬احساس (عاطﻔﻪ) او وزن‪ .‬د شعر پﻪ اړه ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ تعرﻳﻔﻮﻧﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ شﻮ‪ ،‬د شعر ﻳﻮ *ﻪ تعرﻳف پﻪ دې ډول وک‪7‬و‪:‬‬ ‫((شعر پﻪ وزن ﻟروﻧک‪ 3‬ژب‪ 3‬سره د ﻣﻔکﻮرې او تخﻴﻞ عاطﻔﻲ ترکﻴب دى‪)).‬‬ ‫د شعر پﻪ ذاتﻲ او اصﻠﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوو ک‪* :3‬کﻼ‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬تصﻮﻳر‪ ،‬ﻫﻨري ژبﻪ‪ ،‬وزن‬ ‫احساسات او جذبات د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د شعر بﻬرﻧﻲ ارز*تﻮﻧﻪ پﻪ اخﻼﻗﻮ‪ ،‬عﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻓﻠسﻔ‪ ،3‬سﻴاست‪ ،‬اﻳ‪6‬ﻳاﻟﻮج‪( 9‬ﻣﻔکﻮرې) او ﻧﻮرو پﻮرې اړه پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤ‪5‬شﻨﻰ او تﻠپات‪ 3‬شعر د !ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪85‬ي او ﻟﻪ ﻫﻤ‪5‬شﻨﻴﻮ ارز*تﻮﻧﻮ سره‬ ‫ﻳ‪ 3‬کار وي‪ .‬ﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻮﻗتﻲ او سرسري ارز*تﻮﻧﻮ سره چ‪ 3‬ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ خﻠکﻮ پﻮرې‬ ‫اړه وﻟري‪.‬‬

‫'رگﻨدوﻧ‪3‬‬

‫د شعر جﻮﻫر‪ :‬ﻟﻪ دې 'خﻪ ﻣﻮخﻪ د شعر اصﻠﻲ اړخ ﻳا اصﻠﻲ !ﻮﻟگﻪ ده‪ .‬د شعر جﻮﻫر‬ ‫د شعر د ﻫغﻮ تﻮکﻮ !ﻮﻟگﻪ ده چ‪ 3‬ب‪ 3‬ﻟﻪ ﻫغ‪ 3‬شعر‪ ،‬د شعر پﻪ ﻧﻮم ﻧﻪ شﻮ ﻳادوﻟﻰ‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻮ تﻮﻟستﻮى‪ :‬د روسﻴ‪ 3‬ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال دى چ‪ 3‬پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪75‬ۍ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬پﻪ روسﻴﻪ‬ ‫او !ﻮﻟﻪ ﻧ‪7‬ۍ ک‪ 3‬د ستر ﻟﻴکﻮال پﻪ تﻮگﻪ شﻬرت درﻟﻮد‪(( .‬جگ‪7‬ه او سﻮﻟﻪ)) ﻳ‪ 3‬ډ‪4‬ر ﻣشﻬﻮر ﻧاول‬ ‫ﻳا روﻣان دى‪.‬‬ ‫‪181‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې غﻮږ ورتﻪ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ 'ﻠﻮر ډﻟﻮ وو‪4‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د دې ﻟﻮست د ﻳﻮ ﻟغت ﻳا اصطﻼح‬ ‫پﻪ اړه ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬ډﻟ‪ 3‬پﻮ*تﻨﻪ کﻮي او ﻫغﻪ ډﻟﻪ بﻪ ‪$‬ﻮاب ورکﻮي‪ ،‬بﻴا بﻪ پﻪ سرچپﻪ تﻮگﻪ ﻫﻤدغﻪ کار‬ ‫تکرار‪84‬ي‪$ .‬ﻮابﻮﻧﻪ دې ﻟﻨ‪ 6‬ﻟﻨ‪ 6‬وي‪.‬‬ ‫‪' _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮې ﻳﻮې ډﻟ‪ 3‬پﻪ استازﻳتﻮب پر دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻟﻨ‪6‬ې ﻟﻨ‪6‬ې‬ ‫خبرې وک‪7‬ي‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ کسان چ‪ 3‬شعر تﻪ پﻪ ظاﻫري تﻮگﻪ گﻮري‪ ،‬د شعر پﻪ اړه 'ﻪ ﻧظر ﻟري؟‬ ‫د شعر جﻮﻫر 'ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫د شعر ذاتﻲ او اصﻠﻲ ‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې‬ ‫د شعر بﻬرﻧﻲ ارز*تﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ 9‬ﻣشاعره جﻮړه ک‪7‬ي‪ .‬د ﻫر چا چ‪ 3‬کﻮم شعر‬ ‫خﻮښ وي او ﻫغﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻳادو ﻳاد وي‪! ،‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې ﻳ‪ 3‬واوروي‪ ،‬کﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮ‪ ،‬ﻳا 'ﻮ بﻴتﻪ وي‪،‬‬ ‫ﻫﻢ سﻤﻪ ده‪ .‬بﻴا دې ﻳﻮ بﻞ !ﻮﻟگﻴﻮال د ﻫغﻪ شعر پﻪ ارز*ت‪ ،‬ﻣعﻨا او *کﻼ ﻳﻮ 'ﻪ وواﻳﻲ‪ ،‬دا کار‬ ‫دې ﻫﻤداس‪ 3‬دوام وک‪7‬ي او !ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳا پﻪ شعر ﻟﻮستﻠﻮ او ﻳا پﻪ خبرو ک‪ 3‬وﻧ‪6‬ه واخﻠﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ 3‬خﻮ*‪ 3‬ﻳﻮ *ﻪ شعر اﻧتخاب ک‪7‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ دې پﻪ ﻳﻮه پا‪1‬ﻪ ک‪ 3‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫او ترې ﻻﻧدې دې دا ﻫﻢ وﻟﻴکﻲ چ‪ 3‬وﻟ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دا شعر اﻧتخاب ک‪7‬ى او شعر د ده پﻪ ﻧظر کﻮﻣ‪3‬‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬تﻴاوې ﻟري؟ پﻪ دې اړه دې د ﻫﻤدغﻪ ﻟﻮست ﻣتﻦ پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟري‪.‬‬

‫‪182‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ماﻳﻦ‪ ،‬ﻧاچاودو تﻮکﻮ او معلﻮلﻴت‬ ‫رواﻧﻲ اغ‪5‬زې‬

‫پﻪ ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ 3‬تاسﻮ د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ پﻪ اړه ډ‪4‬ر ﻣطاﻟب او ﻻر*ﻮوﻧ‪3‬‬ ‫ﻟﻮست‪ 3‬دي‪ .‬ﻧ‪8‬دې پﻪ ﻫر !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬ﻣﻮ ﻫغﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي دي چ‪' 3‬ﻨگﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧاچاودو تﻮکﻮ ‪$‬اﻧﻮﻧﻪ وساتﻮ‪' ،‬ﻨگﻪ پرې خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ،9‬دوستان او ﻫ‪5‬ﻮادوال وپﻮﻫﻮو او پﻪ‬ ‫دې برخﻪ ک‪' 3‬ﻨگﻪ ﻟﻪ !پﻴاﻧﻮ سره ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧ‪ 9‬ﻣرست‪ 3‬وک‪7‬و؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬دې خبرې تﻪ تﻢ ک‪85‬و چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣاﻳﻦ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ 'خﻪ ډ‪4‬رې‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ې‪ ،‬کﻮرﻧ‪ 9‬او عﻤﻮﻣﻲ !ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې ﻫﻢ راپﻴدا ک‪85‬ي‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻳﻮ‬ ‫ډول رواﻧﻲ ستﻮﻧزې دي چ‪ 3‬زﻣﻮږ !ﻮﻟﻨﻪ او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا وﻳ) او بﻴدار ‪$‬ﻮاﻧان باﻳد ورتﻪ‬ ‫‪$‬اﻧﻮﻧﻪ چﻤتﻮ ک‪7‬ي‪$ ،‬ان ﻫﻢ پرې پﻮه ک‪7‬ي‪ ،‬خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ 9‬او !ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪3‬‬ ‫پر ﻫﻤدغﻪ ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ تاسﻮ سره خبرې ﻟرو‪.‬‬

‫‪183‬‬

‫پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ جﻨ‪/‬ﻮﻧﻮ ک‪ 3‬چ‪ 3‬پﻪ جﻼ جﻼ ﻫ‪5‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ 3‬ترسره شﻮي دي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ﻫﻢ د‬ ‫خپﻠﻮ اﻫداﻓﻮ ﻟپاره ‪"-‬ﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده‪ .‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ 3‬ﻫﻢ پﻪ ب‪5‬ﻼ ب‪5‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ 3‬ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ‬ ‫کارول شﻮي او زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اﻓغاﻧان ﻳ‪ 3‬د غﻢ پر !غر ک‪5+‬ﻨﻮﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫دا چ‪ 3‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳﻮ شﻤ‪5‬ر اﻓغاﻧان !پﻴان شﻮي او بﻴا ﻣعﻠﻮل شﻮي دي‪ ،‬دغﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴت‬ ‫د *کاره ستﻮﻧزو او تکﻠﻴﻔﻮﻧﻮ تر 'ﻨگ‪ ،‬رواﻧﻲ ستﻮﻧزې او ﻧاروغ‪ 9‬ﻫﻢ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره ﻟري‪ .‬کﻪ‬ ‫پﻮره پام وک‪7‬و ﻟﻪ 'رگﻨدو ﻧ‪+‬ﻮ ﻧ‪+‬اﻧﻮ او ستﻮﻧزو 'خﻪ دغﻪ پ＀ رﻧ‪ #‬چ‪ 3‬رواﻧﻲ ﻧاروغﻲ ﻳ‪3‬‬ ‫باﻳد وبﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻫﻢ د ﻣعﻠﻮل کس ﻟپاره او ﻫﻢ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻟپاره ډ‪4‬ر زﻳات خطر ﻟري‪ .‬دا ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ 9‬او‬ ‫بشپ‪7‬ه !ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ رواﻧﻲ او !ﻮﻟﻨﻴزو ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ کﻮﻟی شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ دې ستﻮﻧزې‬ ‫تﻪ د ﻳﻮې درﻧ‪! 3‬ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې پﻪ تﻮگﻪ باﻳد غﻮر وک‪7‬و‪.‬‬ ‫ستﻮﻧزه پﻪ پﻴﻞ ک‪ 3‬ﻟﻪ دې 'خﻪ راوﻻړ‪84‬ي چ‪:3‬‬ ‫‪ _١‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ (او ﻳا پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د جگ‪7‬و ﻟﻪ اﻣﻠﻪ) ﻳﻮ 'ﻮک !پﻲ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻻس‪ ،‬پ‪+‬ﻪ‪ ،‬سترگﻪ ﻳا د بدن کﻮم بﻞ غ‪7‬ى ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪7‬ي‪ .‬د بدن ﻫ‪ &5‬غ‪7‬ى د اﻧسان پﻪ ژوﻧد‬ ‫ک‪ 3‬اضاﻓﻲ ﻧﻪ دى او ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻞ خپﻞ ‪$‬اى ک‪ 3‬ضروري دى‪ .‬کﻠﻪ چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻮک ﻣعﻠﻮل‬ ‫شﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ س‪7‬ى د عادي ژوﻧد ﻟپاره خپﻠ‪ 3‬ﻫﻴﻠ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪* _٢‬اﻳﻲ دغﻪ ﻣعﻠﻮل کس د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪ 9‬ﻟﻪ خﻮا ﻫﻢ ﻗبﻮل ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫‪* _٣‬اﻳﻲ کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ شاوخﻮا چاپ‪5‬رﻳال او !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬ﻫﻢ داس‪ 3‬ﻧاوړه کسان پﻴدا شﻲ چ‪3‬‬ ‫ﻣعﻠﻮل کس تﻪ پﻪ سپکﻪ سترگﻪ وگﻮري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ داس‪ 3‬حاﻻتﻮ ک‪ 3‬کﻪ ﻣعﻠﻮل اﻧسان ﻟﻪ !ﻮﻟﻨ‪' 3‬خﻪ ‪$‬ان گﻮ*ﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬ﻳا خپﻞ‬ ‫ﻣﻬارتﻮﻧﻪ او وړتﻴاوې ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪7‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ورو ورو ﻟﻪ رواﻧﻲ پﻠﻮه پﻪ ﻳﻮ ﻧاروغ اﻧسان بدﻟ‪85‬ي چ‪3‬‬ ‫ﻫﻢ ‪$‬ان او ﻫﻢ !ﻮﻟﻨ‪ 3‬تﻪ زﻳان رسﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ !ﻮﻟﻮ تﻪ (د ﻣعﻠﻮل کس پﻪ گ‪6‬ون) ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د دې ستﻮﻧزې د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره پﻪ‬ ‫!ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ د *ﻪ جذب او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د ﻳﻮې ساﻟﻤ‪! 3‬ﻮﻟﻨ‪ 3‬د جﻮړ‪4‬دو ﻟپاره‬ ‫دغﻮ !کﻮ تﻪ پام وک‪7‬و‪:‬‬

‫‪184‬‬

‫‪ _١‬ﻣعﻠﻮل کس باﻳد پﻪ ﻫ‪ &5‬ډول خپﻞ ‪$‬ان د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻧﻴﻤگ‪7‬ې برخﻪ وﻧﻪ گ‪2‬ﻲ‪ .‬ﻫغﻪ باﻳد پﻪ‬ ‫رواﻧﻲ ډول ‪$‬ان داس‪ 3‬وگ‪2‬ﻲ چ‪ 3‬ﻫ‪ &5‬ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴا او عﻴب ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ ﻣعﻴﻮب ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻣعﻠﻮل‬ ‫دى او پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬خپﻞ ‪$‬اى‪ ،‬خپﻞ ﻗدر او خپﻞ درﻧ‪+‬ت ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣعﻠﻮل کس کﻮرﻧ‪ 9‬باﻳد پﻪ دې برخﻪ ک‪ 3‬زﻳات پام وک‪7‬ي‪ ،‬کﻪ ﻫغﻮى د خپﻠ‪ 3‬کﻮرﻧ‪9‬‬ ‫ﻣعﻠﻮل غ‪7‬ي تﻪ پﻪ خپﻠﻪ غ‪85‬ه ک‪ 3‬ﻟکﻪ د پخﻮا پﻪ '‪5‬ر پﻪ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣحبت ‪$‬اى ورک‪7‬ي‪! ،‬ﻮﻟﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ 9‬ورسره ﻧ‪5‬کﻤرغﻪ پات‪ 3‬ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣﻮږ باﻳد پﻪ خپﻠﻮ خبرو اترو ک‪ ،3‬ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ سره پﻪ چﻠﻨد ک‪ ،3‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ او وﻳﻨاوو‬ ‫ک‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ تﻪ د ﻣعﻴﻮب او ﻧﻴﻤگ‪7‬ي خطاب وﻧﻪ ک‪7‬و‪ .‬ﻫغﻮى تﻪ داس‪ 3‬کﻠﻤ‪ 3‬وﻧﻪ کاروو چ‪3‬‬ ‫د تﻮﻫﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻠﻨ‪6‬و او تحﻘﻴر 'رک ترې وﻟگﻲ‪ .‬دا بﻪ پﻪ ﻫ‪ &5‬ډول غﻮره ﻧﻪ وي چ‪ 3‬ﻣﻮږ ﻫغﻮى‬ ‫تﻪ د کا‪1‬ﻪ‪ ،‬ړاﻧده‪ ،‬گﻮډ‪ ،‬شﻞ‪ ،‬ﻟﻴﻮﻧﻲ او ﻧﻮرو خطاب وک‪7‬و او دغﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ داس‪ 3‬وکاروو چ‪ 3‬د‬ ‫تﻮﻫﻴﻦ او تحﻘﻴر بﻮى ترې راپﻮرتﻪ شﻲ‪ .‬د دې پﻪ ‪$‬اى باﻳد ﻫغﻮى داس‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻦ وگ‪2‬ﻮ چ‪3‬‬ ‫د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ عﻠتﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ دغ‪ 3‬ستﻮﻧزې سره ﻣخاﻣخ شﻮي او کﻪ ﻣﻮږ ﻫر ﻳﻮ ﻟﻪ داس‪ 3‬پ‪+5‬ﻮ‬ ‫سره ﻣخاﻣخ شﻮي واى‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ حاﻟت ک‪ 3‬بﻪ واى‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻦ باﻳد د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د روغﻮ کساﻧﻮ پﻪ '‪5‬ر د !ﻮﻟﻮ حﻘﻮﻗﻮ ﻟروﻧکﻲ وي‪ .‬ﻫغﻪ کسان‬ ‫ﻳ‪ 3‬چ‪ 3‬د زﻳات ﻣعﻠﻮﻟﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د کار جﻮگﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬باﻳد د ژوﻧد !ﻮﻟ‪ 3‬اساﻧتﻴاوې ورتﻪ برابرې‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻫغﻮى چ‪ 3‬د کار جﻮگﻪ وي‪ ،‬پﻪ ﻫره برخﻪ ک‪ 3‬ورتﻪ د کار ﻻرې چارې برابرې شﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫دې تﻮگﻪ بﻪ ﻫغﻮى د عادي اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ ‪$‬ان د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬داس‪ 3‬ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ وبﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻧﻮر‬ ‫!ﻮل چ‪ 3‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻣعﻠﻮﻟﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ‪$ ،‬ﻮاﻧاﻧﻮ او ﻟﻮﻳاﻧﻮ تﻪ باﻳد د زده ک‪7‬ې اﻣکاﻧات ﻫﻢ برابر شﻲ‪ .‬دوى‬ ‫کﻮﻟﻰ شﻲ د عﻤﻮﻣﻲ زده ک‪7‬و پﻪ ﻣؤسسﻮ ک‪ 3‬گ‪6‬ون وک‪7‬ي‪ ،‬باﻳد !ﻮل ﻫﻤزوﻟﻲ ورتﻪ د ورو‪1‬ﻮ او‬ ‫‪185‬‬

‫خﻮﻳﻨدو پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره پﻪ برابره ب‪2‬ﻪ وگﻮري او زﻳات درﻧ‪+‬ت ﻳ‪ 3‬وک‪7‬ي چ‪ 3‬ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴت‬ ‫او ستﻮﻧزو سره سره ﻟﻪ دوى سره پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬ﻧاست دي او زده ک‪7‬ه کﻮي چ‪ 3‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ک‪ 3‬ترې د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د پرﻣختگ او سﻮکاﻟ‪ 9‬ﻟپاره گ"ﻪ واخﻴستﻠﻪ شﻲ‪ .‬کﻪ د دې اﻣکان ﻧﻪ وي‬ ‫چ‪$ 3‬ﻴﻨ‪ 3‬کسان ﻳ‪ 3‬د زده ک‪7‬و پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ 3‬زده ک‪7‬و تﻪ دوام ورک‪7‬ي‪ ،‬باﻳد ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ‬ ‫‪$‬اﻧگ‪7‬ي *ﻮوﻧ‪%‬ﻲ ورتﻪ جﻮړ شﻲ‪.‬‬ ‫د اسﻼم ﻣبارک دﻳﻦ او دغﻪ راز ﻧ‪7‬ﻳﻮاﻟﻮ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ ت‪7‬وﻧﻮﻧﻮ د ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ 3‬ډ‪4‬ر زﻳات !ﻴﻨگار ک‪7‬ى دى‪ .‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻦ ﻳ‪ 3‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬ﻫغﻪ برخﻪ گ‪2‬ﻠ‪ 3‬ده چ‪ 3‬ﻫﻢ ورسره باﻳد‬ ‫ﻣرستﻪ وشﻲ‪ ،‬پاﻟﻨﻪ ﻳ‪ 3‬وشﻲ او ﻫﻢ ورتﻪ د ژوﻧد پﻪ !ﻮﻟﻮ چارو ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻧﻮرو اﻧساﻧاﻧﻮ سره ﻳﻮ ‪$‬اى‬ ‫د گ‪ 6‬ژوﻧد او گ‪ 6‬کار ﻻرې چارې برابرې ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ داس‪ 3‬وک‪7‬ل‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ رواﻧﻲ او !ﻮﻟﻨﻴز پﻠﻮه بﻪ ﻣﻮ ﻣﻬﻢ کار تﻪ پام ک‪7‬ې وي‪ .‬دا د !ﻮﻟﻮ‬ ‫اﻓغاﻧاﻧﻮ او پﻪ ت‪5‬ره بﻴا د !ﻮﻟﻮ ‪$‬ﻮاﻧاﻧﻮ دﻧده ده چ‪ 3‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ تﻪ درﻧاوى وک‪7‬ي او ﻫغﻮى !ﻮل پﻪ‬ ‫ﻫره برخﻪ ک‪ 3‬د خپﻞ ‪$‬ان سﻴال او ﻟﻪ ‪$‬اﻧﻪ سره برابر او د ﻣساوي حﻘﻮﻧﻮ ﻟروﻧکﻲ وگ‪2‬ﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ زﻣﻮږ زﻳات شﻤ‪5‬ر ﻫ‪5‬ﻮادوال وژل شﻮي‪! ،‬پﻴان شﻮي‬ ‫او ﻣعﻠﻮل شﻮي دي‪ .‬دغﻪ ﻣعﻠﻮل اﻓغاﻧان ﻟﻪ ﻳﻮ ﻟ‪$ 7‬اﻧگ‪7‬و کﻮرﻧﻴﻮ او !ﻮﻟﻨﻴزو او رواﻧﻲ‬ ‫ستﻮﻧزو سره ﻫﻢ ﻣخاﻣخ ک‪85‬ي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد خپﻠ‪ 3‬دغﻪ خﻮﻳﻨدې او خپﻞ ورو‪1‬ﻪ د خپﻠ‪3‬‬ ‫!ﻮﻟﻨ‪ 3‬پر اوږو بار وﻧﻪ گ‪2‬ﻮ‪ ،‬باﻳد درﻧاوى ورتﻪ وﻟرو او ﻫغﻮى پﻪ !ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻟﻪ ‪$‬ان سره‬ ‫د برابرو حﻘﻮﻗﻮ او وجاﻳبﻮ ﻟروﻧکﻲ وشﻤ‪5‬رو‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﻴﻤگ‪7‬ي کسان‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ سره غﻮره چﻠﻨد ﻫغﻮى ﻟﻪ رواﻧﻲ پﻠﻮه پﻴاوړي کﻮي او پﻪ !ﻮﻟﻨﻪ ک‪ 3‬د گ"ﻮرو‬ ‫او اغ‪5‬زﻣﻨﻮ غ‪7‬و پﻪ تﻮگﻪ خپﻠﻪ دﻧده ترسره کﻮي‪.‬‬

‫‪186‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ خپﻞ وار د دې ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮر زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې ورتﻪ غﻮږ وي‪ .‬د پراگراف ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ دې د ﻫغﻪ پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬ﻧاست !ﻮﻟگﻴﻮال د‬ ‫دغﻪ پراگراف (صﻔتﻮﻧﻪ) پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻨ‪%‬ﻪ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ*ﻪ پﻪ خپﻞ کﻮر‪ ،‬دوستاﻧﻮ او ﻳا پﻪ خپﻞ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ 3‬د کﻮم ﻣعﻠﻮل پﻪ اړه خبرې وک‪7‬ي‪ ،‬دا چ‪' 3‬ﻨگﻪ ﻣعﻠﻮل شﻮى او اوسﻨﻰ حاﻟت ﻳ‪' 3‬ﻨگﻪ‬ ‫دى؟‬ ‫‪ _٣‬دغﻪ ﻣتﻦ د (ى) گاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧظر ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪ .‬تاسﻮ ﻳ‪ 3‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ 3‬وﻟﻴکئ او د (ى) گاﻧﻮ سﻤﻪ کاروﻧﻪ پﻪ پام ک‪ 3‬وﻟرئ‪:‬‬ ‫((ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چﻰ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻟﻮ ﻫﻴﻮادواﻟﻮ تﻪ د ژوﻧد پﻪ ﻫره برخﻪ کﻰ د خپﻠﻮ سﻴاﻟﻮ‬ ‫او د ﻣساوى حﻘﻮﻧﻮ ﻟروﻧکﻮ ﻫﻴﻮادواﻟﻮ پﻪ سترگﻪ وگﻮرو‪ .‬ﻟﻪ دوى سره ﻣرستﻪ زﻣﻮږ دﻧده ده‪ .‬کﻪ‬ ‫داسﻰ وﻧﻪ ک‪7‬و‪ ،‬ﻫغﻮى ﻟﻪ ډ‪4‬رو رواﻧﻰ ستﻮﻧزو او ﻧاروغﻰ سره ﻣخاﻣخ کﻴ‪8‬ى‪ .‬را‪$‬ﻰ چﻰ دوى‬ ‫ﻟﻪ ﻳاده وﻧﻪ باسﻮ‪ .‬دوى خپﻠﻰ خﻮﻳﻨدى او وروﻧﻪ وگ‪2‬ﻮ او !ﻮﻟﻨﻰ تﻪ ﻳﻰ د غﻮره اﻧساﻧاﻧﻮ او غ‪7‬و پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ روزﻧﻰ او پاﻟﻨﻰ تﻪ پرﻟﻪ پسﻰ پام وک‪7‬و‪)).‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ کﻠﻲ کﻮر ک‪ 3‬د ﻳﻮ ﻣعﻠﻮل کس پﻪ زړه پﻮرې کﻴسﻪ وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫'ﻨگﻪ ﻣعﻠﻮل شﻮى؟ د خﻠکﻮ چﻠﻨد ورسره 'ﻪ ډول دى؟ اوس 'ﻪ کﻮي؟‬ ‫د دغ‪ 3‬ﻟﻴکﻨ‪( 3‬کﻴس‪ )3‬د ﻣتﻦ !ﻮﻟ‪( 3‬ى) گاﻧ‪ 3‬باﻳد سﻤ‪ 3‬ﻟﻴکﻞ شﻮې وي او کﻪ ﻧاسﻤ‪3‬‬ ‫وي‪ ،‬سبا تﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ !ﻮﻟگﻲ ک‪ 3‬سﻤ‪ 3‬ک‪7‬ي‪.‬‬

‫‪187‬‬

‫پﻪ دې کﻴسﻪ ک‪ 3‬دې دغﻪ !کﻲ پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴسﻲ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬روان واﻗعﻴتﻮﻧﻪ دې پﻪ پام ک‪ 3‬وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻧثر دې ﻫﻨري او ادبﻲ ‪$‬اﻧ‪7/‬ﻧ‪ 3‬وﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪ 3‬ﻧثر دې خﻮږ او روان وي‪.‬‬ ‫'ﻪ غﻮاړو؟‬ ‫چـــ‪ 3‬وړي تـــﻴـــاره د جــﻬــاﻟــت ﻫــغــﻪ ســحــر غــــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫وطــــــﻦ د عـــﻠـــﻢ پـــــﻪ ر‪1‬ــــــا کـــــ‪ 3‬ﻣــــﻨــــﻮر غـــــــــﻮاړو ﻣـــﻮږ‬ ‫چــــ‪ 3‬پــــﻪ وطـــــﻦ کــــ‪ 3‬ﻳــــ‪ 3‬خــــبــــرې د *ــ‪5‬ــ‪/‬ــ‪2‬ــ‪ 3‬وشـــﻲ‬ ‫ﻫــســ‪ 3‬ﻣـــاﻣـــﻮر ﻫــســ‪ 3‬آﻣـــــر‪ ،‬ﻫــســ‪ 3‬عــســکــر غـــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫ﻧــــﻪ چــــ‪ 3‬ســـبـــب د زرد روﻳــــــ‪ 9‬شــــﻲ د وطـــــﻦ ﻟـــپـــاره‬ ‫چــ‪ 3‬خـــﻮار غــرﻳــب پــﻪ ‪-‬ــ‪5‬ــ‪6‬ه ﻣـــﻮړ کــا ﻫــغــﻪ زر غــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫پـــــﻪ ﻓـــ‪5‬ـــشـــﻨـــﻮ او عـــبـــثـــﻴـــاتـــﻮ پـــســـ‪ 3‬ﻣـــــﻪ ‪$‬ـــــﻪ ‪-‬ـــــﻮره‬ ‫اى د ﻣــکــتــب ‪$‬ــﻠــﻤــﻴــﻪ تـــا تـــﻪ ﻟــــﻮړ ﻫــﻨــر غــــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫چـــ‪ 3‬وي صـــــادق او پـــﻪ اﻳـــﻤـــان ســــره خـــــادم شـــﻲ د ﻗــام‬ ‫داســـــ‪ 3‬ادﻳـــــب داســـــ‪ 3‬شـــاعـــر داســـــ‪ 3‬رﻫـــبـــر غـــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫((ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم))‬

‫ﻳﻮه بﻴباکﻲ ﻳﻮه ﻧ‪7‬ۍ ﻫ(ﻪ او ﻫاﻧد ﻟﻪ ﻣﻨ‪%‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫(( ﻟﻮﻳﻲ پاستﻮر))‬

‫‪188‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ‬

‫پﻪ ت‪5‬رو !ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ 3‬تاسﻮ د ادب او ادب پﻮﻫﻨ‪ 3‬پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪7‬ي دي‪.‬‬ ‫د ادب '‪75‬ﻟﻮ‪ ،‬ارزوﻟﻮ‪ ،‬کره کﻮﻟﻮ او تارﻳخﻲ ﻣطاﻟع‪ 3‬تﻪ ادبپﻮﻫﻨﻪ واﻳﻲ‪ .‬ادب پﻮﻫﻨﻪ درې‬ ‫عﻤده 'اﻧگ‪ 3‬ﻟري‪ :‬د ادب تﻴﻮري‪ ،‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ (ﻳا ادبﻲ ﻧﻘد) او د ادب تارﻳخ‪.‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ د ادبپﻮﻫﻨ‪ 3‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ 'اﻧگﻪ ده‪ ،‬د ادبﻴاتﻮ د ودې او پرﻣختگ پﻪ بﻬﻴر‬ ‫ک‪ 3‬ادبﻲ ﻧﻘد ﻳا ادبﻲ کره کتﻨﻪ ‪$‬اﻧگ‪7‬ى ‪$‬اى ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ 3‬بﻪ وﻟﻮﻟﻮ چ‪ 3‬ادبﻲ‬ ‫کره کتﻨﻪ 'ﻪ شﻰ ده؟ پﻪ ادبﻲ ﻫﻠﻮ ‪$‬ﻠﻮ ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ارز*ت 'ﻪ دى؟ کﻮم کﻮم ﻣعﻴاروﻧﻪ ﻟري‬ ‫او کﻮم کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬ﻣﻬﻢ دي؟‬

‫‪189‬‬

‫د ادبﻲ ﻧﻘد ﻳا کره کتﻨ‪ 3‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪4‬ر تعرﻳﻔﻮﻧﻪ وړاﻧدې شﻮي دي‪ ،‬خﻮ د پ‪5‬ژﻧدﻧ‪ 3‬تر !ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻣﻬﻤ‪ 3‬برخ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬دا دي‪:‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ د ادبﻲ آثارو د ﻫر اړخﻴزې ارزوﻧ‪ 3‬پﻪ ﻣعﻨا ده چ‪ 3‬د دغﻮ آثارو *کﻼوې‪،‬‬ ‫ارز*تﻮﻧﻪ او ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې پﻪ ﻧ‪+‬ﻪ کﻮي‪ .‬د ادبﻲ کره کتﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻮستﻮﻧکﻲ پﻮﻫ‪85‬ي چ‪ 3‬کﻮم‬ ‫ادبﻲ اثر عاﻟﻲ‪$ ،‬ﻠﻨد او پﻴاوړى‪ ،‬کﻮم ﻣﻨ‪%‬ﻨﻰ او کﻮم ﻳﻮ کﻤزورى دى؟‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ 3‬ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او د ادبﻲ آثارو ﻟ‪5‬ﻮال او ﻣﻴﻨﻪ وال د ادبﻲ اثارو ﻟﻪ‬ ‫ارز*تﻮﻧﻮ سره اشﻨا ک‪85‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ '‪75‬وﻧکﻲ پﻪ دې ﻧظر دي چ‪ 3‬د ادبﻲ ﻧﻘاد کار دادى‬ ‫چ‪ 3‬د ادبﻲ اثر د ﻟﻴکﻮال او عادي ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ترﻣﻨ‪ #‬وسﻴﻠﻪ شﻲ‪ .‬کره کتﻮﻧکﻰ د ﻟﻴکﻮال او‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ترﻣﻨ‪ #‬د اړﻳکﻮ پﻞ دى‪ ،‬د اړﻳکﻮ ﻣزى دى او 'ﻮﻣره چ‪ 3‬دا ﻣزى پﻴاوړى وي‪ ،‬د‬ ‫ﻳﻮ ﻣﻠت د ادبﻲ ﻳﻮن پﻪ پﻴاوړتﻴا او *کﻼ ک‪ 3‬خپﻞ اغ‪5‬ز زﻳاتﻮي‪ .‬د کره کتﻮﻧکﻲ دﻧده دا ده چ‪3‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ 'رگﻨده ک‪7‬ي چ‪ 3‬پﻪ دې ﻳا ﻫغﻪ ادبﻲ اثر ک‪ 3‬ﻣﻬﻢ ارز*تﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮړې *کﻼوې او‬ ‫پﻴاوړتﻴاوې کﻮﻣ‪ 3‬کﻮﻣ‪ 3‬دي‪ ،‬ﻳا دغﻪ او ﻫغﻪ اثر 'ﻪ کﻤزورۍ او ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې ﻟري؟ کﻪ دغﻪ‬ ‫واسطﻪ‪ ،‬ﻳا د اړﻳکﻮ پﻞ او ﻣزى ﻧﻪ وي‪* ،‬اﻳﻲ ﻳﻮ غﻮره اثر خﻠک *ﻪ وﻧﻪ پ‪5‬ژﻧﻲ او ﻳا ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ پﻴاوړو‬ ‫اړخﻮﻧﻮ‪$ ،‬ﻠﻨدو برخﻮ او *کﻼوو 'خﻪ ﻧاخبره پات‪ 3‬شﻲ‪ .‬دغﻪ راز ک‪5‬داى شﻲ چ‪ 3‬ﻣﻴﻨﻪ وال‬ ‫د ﻳﻮ ادبﻲ اثر ﻟﻪ ﻧﻴﻤگ‪7‬و خﻮاوو او کﻤزورﻳﻮ ﻫﻢ پﻮره خبر ﻧﻪ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې ﻻرې د ادبﻲ آثارو‬ ‫او ﻟﻴکﻨﻮ اصﻠﻲ او رﻳ‪+‬تﻴﻨﻲ ارز*تﻮﻧﻪ رابرس‪5‬ره ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ دﻗﻴﻖ کره کتﻮﻧکﻲ کار دا ﻧﻪ دى چ‪ 3‬د ﻳﻮ ادبﻲ اثر پﻪ اړه د *ﻪ ﻳا بد حکﻢ وک‪7‬ي‪،‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ 3‬ﻳﻮ اثر پﻪ بشپ‪7‬ه تﻮگﻪ (*ﻪ) ﻳا (بد) وگ‪2‬ﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣﻮخﻪ باﻳد دا وي چ‪ 3‬د ﻳﻮ اثر ﻫر اړخ‪5‬زه‬ ‫ارزوﻧﻪ وک‪7‬ي‪! ،‬ﻮل اړخﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬راوسپ‪7‬ي‪$ ،‬ﻼوې او ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوې ﻳ‪ 3‬ﻳادې ک‪7‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې‬ ‫چ‪ 3‬ﻧﻘاد ﻳا کره کتﻮﻧکﻰ ﻫﻢ *اﻳﻲ کﻠﻪ کﻠﻪ د خپﻠﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬و احساساتﻮ‪ ،‬ﻧظروﻧﻮ او ذوﻗﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬د ادبﻲ اثر پﻪ اړه شخصﻲ !کﻲ ﻫﻢ ورداخﻞ ک‪7‬ي‪ ،‬خﻮ ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ 3‬دى‬ ‫وکﻮﻟﻰ شﻲ خپﻞ دغﻪ احساسات داس‪ 3‬ﻣﻬار ک‪7‬ي چ‪ 3‬د ﻳﻮ ادبﻲ اثر اساسﻲ ارز*تﻮﻧﻪ ترې‬ ‫پ＀ پات‪ 3‬ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪190‬‬

‫ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ د ﻳﻮ ادبﻲ اثر د کره کﻮﻟﻮ او ﻧﻘد پﻪ وخت ک‪ 3‬باﻳد د ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ادبﻲ‬ ‫اثر د ﻟﻴکﻮال د وخت حاﻻت‪ ،‬شراﻳط او اﻣکاﻧات ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬وﻟري‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ 3‬خﻮا‬ ‫باﻳد دې تﻪ پام وک‪7‬ي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ شراﻳطﻮ پﻪ ر‪1‬ا ک‪ 3‬د ﻫغﻪ وخت عﻤﻮﻣﻲ ادبﻲ وضعﻴت 'ﻪ‬ ‫ډول و؟ آيا ﻟﻴکﻮال ﻫغﻪ 'ﻪ پﻪ *ﻪ تﻮگﻪ وﻳﻠﻲ دي چ‪ 3‬غﻮ*تﻞ ﻳ‪ 3‬وﻳ‪ 3‬واﻳﻲ؟ کﻪ داس‪ 3‬ﻧﻪ‬ ‫وي او ﻣﻨﻘد او کره کتﻮﻧکﻰ د ادبﻲ اثارو ارزوﻧﻪ ﻳﻮازې د خپﻞ ﻧظر او ﻓکر ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وک‪7‬ي‪،‬‬ ‫کره کتﻨﻪ بﻪ ﻳ‪ 3‬برﻳاﻟ‪ 9‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ 3‬وﻣﻮ وﻳﻞ ادبﻲ ﻧﻘد د ادبﻲ آثارو ارزوﻧﻪ ده او دا خبره پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول‬ ‫((ﻗضاوت)) سره ﻣﻠگرې ده‪ .‬د دې خبرې ﻣعﻨا دا ده چ‪ 3‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ د آدبﻲ اثارو پﻪ اړه‬ ‫((ﻗضاوت)) دى او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬کره کتﻮﻧکﻰ د ادبﻲ آثارو پﻪ ﻫکﻠﻪ د ر*تﻴﻨﻲ‬ ‫ﻣعرﻓت او پﻮﻫﻨ‪ 3‬ﻟروﻧکﻰ وي‪ .‬ﻫغﻪ باﻳد ﻳﻮ ﻟ‪ 7‬داس‪ 3‬اصﻮل او ﻣعﻴاروﻧﻪ خپﻠ‪ 3‬ﻣخ‪ 3‬تﻪ اﻳ‪+‬ﻲ‬ ‫وي چ‪ 3‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ 3‬وتﻮاﻧ‪85‬ي‪ ،‬پﻪ غﻮره او دﻗﻴﻘﻪ تﻮگﻪ د کره کتﻨ‪ 3‬پﻪ کار ک‪ 3‬برى ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪7‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ 3‬دغﻮ !کﻮ تﻪ پام اړﻳﻦ دی‪:‬‬ ‫‪ _١‬د کره کتﻮﻧکﻲ ﻣﻮخﻪ دا ﻧﻪ ده چ‪ 3‬ﻳﻮ ﻧﻮى شﻰ راﻣﻨ‪%‬تﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬بﻠک‪ 3‬ﻫغﻪ 'ﻪ چ‪3‬‬ ‫ﻣﻮجﻮد دي او ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬تحﻠﻴﻞ او تﻮصﻴف ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي‪ ،‬ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ اړخﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬و'‪75‬ي‬ ‫او د ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻠﻮ برخﻮ اړﻳک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬وارزوي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻫغﻪ باﻳد د ﻳﻮ ﻣﻨ‪%‬گ‪7‬ي او درﻳﻤگ‪7‬ي‬ ‫کس پﻪ تﻮگﻪ ادبﻲ اثر وارزوي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ د دې پﻪ 'ﻨگ ک‪ 3‬چ‪ 3‬ﻟﻪ شعر او داستان او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ‬ ‫ﻟﻪ ادبﻴاتﻮ سره ﻳ‪ 3‬ﻣخﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ 'خﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ *کﻼ پﻮﻫﻨ‪! ،3‬ﻮﻟﻨپﻮﻫﻨ‪ 3‬او‬ ‫ارواپﻮﻫﻨ‪ 3‬سره ﻫﻢ اړﻳک‪ 3‬باﻳد ﻟﻪ پاﻣﻪ وﻧﻪ غﻮر‪$‬ﻮو‪ .‬پﻪ دغﻮ برخﻮ ک‪ 3‬ﻫﻢ کره کتﻮﻧکﻲ تﻪ د‬ ‫تجرب‪ 3‬ﻟرل ﻻزﻣﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬کره کتﻨﻪ د ادبﻲ بﻬﻴر پﻪ وده او بشپ‪7‬تﻴا ک‪ 3‬اساسﻲ وﻧ‪6‬ه ﻟري‪ .‬دا ﻳﻮه ستره ﻣﻮخﻪ‬ ‫ده‪ .‬ﻧﻘاد د ﻳﻮې داس‪ 3‬سترې دﻧدې ﻟروﻧکﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ باﻳد ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ ﻟﻪ‬ ‫سرسري !کﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ شخصﻲ ﻟ‪5‬ﻮاﻟتﻴا ﻳا کﻴﻨ‪' 3‬خﻪ بﻬر پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د ﻳﻮ وﻟس د ادبﻲ بﻬﻴر‬ ‫پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ 3‬خپﻠﻪ وﻧ‪6‬ه جﻮتﻪ ک‪7‬ي او سره ﻟﻪ دې چ‪ 3‬د ﻳﻮ ‪$‬اﻧگ‪7‬ي ادبﻲ اثر پﻪ اړه ﻗضاوت‬ ‫‪191‬‬

‫کﻮي‪ ،‬د دغﻪ عﻤﻮﻣﻲ ادبﻲ بﻬﻴر بشپ‪7‬تﻴا‪* ،‬کﻼ او ‪$‬ﻼ تﻪ ﻳ‪ 3‬پام وي‪.‬‬ ‫‪$‬ﻴﻨﻮ '‪75‬وﻧکﻮ د کره کتﻨ‪ 3‬ﻟپاره درې شرطﻮﻧﻪ ﻻزم گ‪2‬ﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ذوق‪ _٢ ،‬پراخ ادبﻲ ﻣعﻠﻮﻣات او اطﻼعات‪ _٣ ،‬تجربﻪ او زﻳات تﻤرﻳﻦ‪.‬‬ ‫‪ _١‬ادبﻲ ذوق‪ :‬د ادبﻲ اثارو د پﻴاوړتﻴاوو او ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴاوو د 'رگﻨدوﻟﻮ غﻮره عاﻣﻞ دى‪.‬‬ ‫ذوق ﻟﻪ دوو برخﻮ جﻮړ دى‪ ،‬ﻓطري استعداد او بﻞ ادبﻲ او ﻫﻨري تربﻴت چ‪ 3‬اکتسابﻲ (زده‬ ‫ک‪5‬دوﻧک‪ )3‬ب‪2‬ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻫغﻪ 'ﻮک چ‪* 3‬ﻪ ادبﻲ ذوق وﻟري‪ ،‬کﻪ د زﻳات‪ 3‬ﻣطاﻟع‪ ،3‬ﻟﻮستﻨ‪ 3‬او '‪75‬ﻧ‪3‬‬ ‫ستﻮﻧزې پر ‪$‬ان وﻣﻨﻲ‪ ،‬کﻮﻟﻰ شﻲ چ‪ 3‬د ادبﻲ آثارو غﻮره ارزووﻧکﻰ او کره کتﻮﻧکﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫د خپﻠﻮ ادبﻴاتﻮ او د ﻧ‪7‬ۍ د ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه پراخﻪ او ژوره ﻣطاﻟعﻪ‪ ،‬د ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه د ﻧﻮرو آثارو‬ ‫ﻟﻮستﻞ او عﻤﻮﻣﻲ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮل‪ ،‬د ﻳﻮه کره کتﻮﻧکﻲ کار پﻴاوړی کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬کره کتﻮﻧکﻲ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ 3‬د کره کتﻨ‪ 3‬کار تﻪ د ﻳﻮ عادي او سرسري کار پﻪ سترگﻪ‬ ‫وﻧﻪ گﻮري‪ ،‬پرﻟﻪ پس‪ 3‬تجرب‪ 3‬ترﻻسﻪ ک‪7‬ي‪ ،‬بﻴا بﻴا تﻤرﻳﻦ وک‪7‬ي او وتﻮاﻧ‪85‬ي چ‪ 3‬ﻳﻮ *ﻪ کره‬ ‫کتﻮﻧکﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ 3‬د ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻫﻢ ډ‪4‬رې خبرې شﻮې دي‪$ .‬ﻴﻨﻮ '‪75‬وﻧکﻮ ورتﻪ ب‪5‬ﻼب‪5‬ﻞ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ ﻧظر ک‪ 3‬ﻧﻴﻮﻟﻲ دي چ‪ 3‬ﻳﻮ 'ﻮ ﻳ‪ 3‬ﻳادوو‪:‬‬ ‫سﻨتﻲ ﻧﻘد‪ ،‬تارﻳخﻲ ﻧﻘد‪ ،‬ﻓﻠسﻔﻲ ﻧﻘد‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮﻟﻴستﻲ (شکﻠﻲ) ﻧﻘد‪ ،‬ارواپﻮﻫﻨﻴز ﻧﻘد‪،‬‬ ‫اجتﻤاعﻲ ﻧﻘد او ﻧﻮر‪...‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪6‬ﻳز‪:‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ ﻳا ادبﻲ ﻧﻘد د ادبپﻮﻫﻨ‪ 3‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬کره کتﻨﻪ د ادبﻲ آثارو د‬ ‫ارز*تﻮﻧﻮ د را‪$‬ﻠﻮﻧﻮ 'رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ د ادبﻲ آثارو د ﻫر اړخﻴزې ارزوﻧ‪3‬‬ ‫پﻪ ﻣعﻨا ده‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ شﻮ چ‪ 3‬د کره کتﻨ‪ 3‬پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او د ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻴﻨﻪ وال‬ ‫پﻪ دې وپﻮﻫﻮو چ‪ 3‬کﻮم اثر ډ‪4‬ر ﻟﻮړ او پﻴاوړى‪ ،‬کﻮم ﻳ‪ 3‬د ﻣﻨ‪%‬ﻨﻲ حد او کﻮم ﻳ‪ 3‬کﻤزورى‬

‫‪192‬‬

‫دى؟ ادبﻲ ﻧﻘاد او کره کتﻮﻧکﻰ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ 3‬د ادبﻲ اثر د ﻟﻴکﻮال او د اثر د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫ترﻣﻨ‪ #‬د اړﻳکﻮ پﻞ ﻳا د اړﻳکﻮ ﻣزى دى‪.‬‬ ‫'‪75‬وﻧکﻮ د کره کتﻨ‪ 3‬ﻳا کره کتﻮﻧکﻲ ﻟپاره درې شرطﻪ ﻻزم گ‪2‬ﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ذوق‪ _٢ ،‬پراخ ادبﻲ ﻣعﻠﻮﻣات او اطﻼعات‪ _٣ ،‬تجربﻪ او زﻳات تﻤرﻳﻦ‪.‬‬ ‫غﻮره کره کتﻮﻧکﻰ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ادبﻲ بﻬﻴر پﻪ وده‪* ،‬کﻼ او بشپ‪7‬تﻴا ک‪ 3‬ستره وﻧ‪6‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کره کتﻨ‪ 3‬پرتﻪ د ﻳﻮ وﻟس ادبﻴات ﻻزﻣﻪ وده ﻧﻪ شﻲ کﻮﻟﻰ‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪$‬ﻞ بﻴا !ﻮل ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ او دغﻮ پﻮ*تﻨﻮ‬ ‫تﻪ دې ‪$‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ 'ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ د اثارو د ﻟﻴکﻮال او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ ترﻣﻨ‪ #‬د 'ﻪ شﻲ حﻴثﻴت ﻟري؟‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ 3‬ﻫدﻓﻮﻧﻪ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫د ادبﻲ اثر د ارزوﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ 3‬کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ !کﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ پﻪ کار ده؟‬ ‫‪' _٢‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ (د خپﻠﻮ ﻧﻮرو ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او د ادبﻲ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫او ﻟﻴکﻨﻮ د ﻣطاﻟع‪ 3‬ﻟﻪ ﻣخ‪ )3‬پﻨ‪%‬ﻪ پﻨ‪%‬ﻪ دﻗﻴﻘ‪ 3‬خبرې وک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د کﻮم پ‪+‬تﻮ ﻟﻴکﻮال ﻟﻴکﻨ‪ 3‬ﻣﻮ خﻮ*‪ 3‬دي او وﻟ‪3‬؟‬ ‫اﻳا پﻪ کﻮم شعر ﻳا داستان ﻣﻮ ﻧﻘد ﻟﻮستﻰ دى؟ کﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻰ وي‪ ،‬آﻳا خﻮښ شﻮى‬ ‫ﻣﻮ دى کﻪ ﻧﻪ؟ د خﻮ*‪5‬دﻟﻮ ﻳا ﻧﻪ خﻮ*‪5‬دﻟﻮ عﻠتﻮﻧﻪ ﻳ‪ 3‬پﻪ ﻟﻨ‪6‬ه تﻮگﻪ خپﻠﻮ !ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫وواﻳاست‪.‬‬ ‫کره کتﻮﻧکﻰ باﻳد 'ﻪ وک‪7‬ي چ‪ 3‬کره کتﻨﻪ ﻳ‪* 3‬ﻪ او پخﻪ راشﻲ؟‬ ‫کره کتﻨﻪ د !ﻮﻟﻨ‪ 3‬د ادبﻲ بﻬﻴر پﻪ وده او پرﻣختگ ک‪ 3‬کﻮﻣﻪ وﻧ‪6‬ه ﻟري؟‬

‫‪193‬‬

‫کﻮرﻧ‪ 9‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دوﻟسﻢ !ﻮﻟگﻲ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮست د کتاب کﻮم شعر ﻳا داستان پﻪ غﻮر‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او ﻳﻮه دوه ﻣخﻴزه کره کتﻨﻪ دې پرې وﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻣعرﻓﻲ دې ﻳ‪ 3‬ک‪7‬ي او پﻴاوړي او ﻧﻴﻤگ‪7‬ي‬ ‫اړخﻮﻧﻪ دې ﻳ‪ 3‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪7‬ي‪.‬‬ ‫د کره کتﻮﻧکﻲ کار دا دى چ‪ 3‬د ﻳﻮ کتاب د ارز*تﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې‬ ‫وک‪7‬ي‪ ،‬د کتاب پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ 3‬د ﻟﻴکﻮال ﻣحرک ﻳا د ﻫ(ﻮﻧ‪ 3‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫پﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻳﻮ کتاب د خر'ﻮ شﻮو ﻧسخﻮ ﻟﻪ شﻤ‪5‬ر سره چ‪ 3‬ﻳ‪3‬‬ ‫کار ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫اﻧ‪/‬ﻠﻴسﻲ ﻟﻴکﻮال‬ ‫ساﻣرست ﻣﻮام‬

‫(( داس‪ 3‬کﻮم شﻲ ﻧشتﻪ چ‪ 3‬د زده ک‪7‬ې ﻟﻪ ﻻرې تر ﻻسﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻴ& شی زده ک‪7‬ې تﻪ ﻧﻪ رس‪85‬ي‪ .‬زده ک‪7‬ه بد اخﻼق پر *ﻮ اخﻼﻗﻮ بدﻟﻮي‪ .‬ﻧاوړه اصﻮل‬ ‫سﻤﻮي او د ﻫغ‪ 3‬پر ‪$‬ای ﻳ‪ 3‬راوړي‪ .‬زده ک‪7‬ه اﻧسان د پر*تﻮ تر کچ‪ 3‬ﻟﻮړ وي‪)).‬‬ ‫ﻣارک تﻮاﻳﻦ‬

‫‪194‬‬

‫وﻳﻴپاﻧگﻪ‬ ‫((اﻟف))‬ ‫آز‪ :‬حرص‬ ‫آغﻠﻰ‪* :‬کﻠﻰ‬ ‫استخراج‪ :‬راوﻳستﻞ‪ ،‬راوتﻞ‪ ،‬خارج‪5‬دل‬ ‫استﻮگﻪ‪ :‬استﻮگﻨﻪ‪ ،‬ﻣ‪5‬شت‪5‬دﻧﻪ‬ ‫اشﻠﻮک‪ :‬شعر‪ ،‬ﻧظﻢ‬ ‫اﻣسال‪ :‬س‪ 8‬کال‬ ‫اﻧتشار‪ :‬خپر‪4‬دل‪ ،‬خﻮاره واره (ﻣﻨتشر‪ -‬پاشﻠﻰ‪،‬‬ ‫خپاره)‬ ‫اﻧتصابﻲ‪ :‬ﻧﻮﻣﻮل شﻮى‪ ،‬چ‪ 3‬اﻧتخابﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧصب‬ ‫شﻮى‬ ‫اﻧد‪ :‬ﻓکر‬ ‫اوربﻠکﻰ‪ :‬اورﻟگﻴد‬ ‫اوره‪ :‬ورﻳ‪#‬‬ ‫اواﻟﻠعزم‪ :‬ﻟﻮی پﻴغﻤبران چ‪ 3‬پﻪ خپﻞ ﻣاﻣﻮرﻳت‬ ‫ک‪ 3‬ﻳ‪ 3‬ﻟﻪ پﻮره زغﻢ او استﻘاﻣت 'خﻪ کار‬ ‫اخﻴستی وي‪.‬‬ ‫اﻳثار‪ :‬ﻗرباﻧﻲ‪ ،‬سر*ﻨدﻧﻪ‬ ‫اﻳ‪7‬وﻧﻪ‪ :‬ﻳﻮه دستﻪ ک‪+‬ت‪( 9‬د اﻳ‪ 7‬پﻪ ب‪2‬ﻪ ﻫﻢ شتﻪ)‬ ‫اﻳﻼﻳﻲ‪ :‬اطاعت (ﻟﻪ اﻳﻞ او اﻳﻠ‪5‬دل 'خﻪ)‬ ‫اﻳﻮاد‪( :‬اوس د ﻫ‪5‬ﻮاد پﻪ ب‪2‬ﻪ)‬ ‫اړﻳﻨﻪ‪ :‬ضروري‬ ‫((ب))‬ ‫باجره‪ :‬غﻨﻤﻮ او وربشﻮ تﻪ ورتﻪ ﻳﻮ ډول داﻧﻲ دي‬ ‫چ‪ 3‬ډوډۍ ترې پخﻮي‪.‬‬ ‫بال‪ :‬وزر‬ ‫بجﻠﻲ گر‪ :‬د بر‪+4‬ﻨا ﻣسﻮول‬ ‫‪195‬‬

‫بدوي‪ :‬ﻟﻮﻣ‪7‬ﻧﻰ‪ ،‬ابتداﻳﻲ‪ ،‬وحشﻲ‬ ‫برب‪ :0‬ﻟﻮړ باغ‬ ‫برتﻲ‪5' :‬ره (ﻟکﻪ پﻪ پﻮځ ک‪ 3‬برتﻲ ک‪5‬دل‪5' -‬ره‬ ‫ک‪5‬دل) پﻪ ﻟ‪+‬کر ک‪ 3‬شاﻣﻠ‪5‬دل‬ ‫بردﻣﻪ‪ :‬باﻟکﻞ‪ ،‬ﻣاﻻﻣال‬ ‫برﻣﻞ‪ :‬ﻣاسپ‪+‬ﻴﻦ‬ ‫برﻫان‪ :‬دﻟﻴﻞ‬ ‫برى‪ :‬پخﻮا ﻳ‪ 3‬ﻓعﻠﻲ ب‪2‬ﻪ (بﻮل‪ :‬ﻓتحﻪ کﻮل) ﻫﻢ‬ ‫ﻣستعﻤﻠﻪ وه‪ ،‬اوس برى د برﻳاﻟﻴتﻮب ﻳا ظﻔر ﻟپاره‬ ‫کارول ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫برﻳا‪ :‬ﻻستﻪ راوړﻧﻪ‪ ،‬کاﻣﻴابﻲ‬ ‫برﻳ‪%‬ر‪ :‬غرﻣﻪ‬ ‫بصر‪ :‬سترگ‪ ،3‬ﻧظر‬ ‫بﻼغت‪' :‬رگﻨد‪ ،‬تﻴار‬ ‫بﻤب‪ :0‬د ﻫﻨدواﻧﻮ روحاﻧﻲ ﻣشر‬ ‫بﻨس"ﻴز‪ :‬بﻨﻴادي‪ ،‬اساسﻲ‬ ‫بﻬﻴر‪ :‬جرﻳان‪ ،‬کتار‪ ،‬ﻟ‪7‬‬ ‫بﻮدتﻮن‪ :‬بتخاﻧﻪ‪ ،‬بتکده‬ ‫بﻮرجﻞ‪ :‬اﻗاﻣت ‪-‬اه‪ ،‬سﻨ‪/‬ر‪ ،‬ﻣسکﻦ‬ ‫بﻮﻟﻠـﻪ‪ :‬ﻗصﻴده‬ ‫ب＀ ب‪5‬دﻳا‪ :‬تﻮده صحرا‪ ،‬تﻮد بﻴابان‬ ‫ب‪75‬ۍ‪ :‬زوﻟﻨ‪3‬‬ ‫((پ))‬ ‫پاﻣﻮړ‪ :‬د پام وړ‪ ،‬د پاﻣﻠرﻧ‪ 3‬وړ‪ ،‬د تﻮجﻪ وړ‬ ‫پرتﻠﻪ‪ :‬ﻣﻘاﻳسﻪ‬ ‫پرتﻢ‪ :‬دبدبﻪ‪ ،‬شکﻮه‬ ‫پسﻤاﻧده گﻲ‪ :‬وروستﻪ پات‪ 3‬واﻟﻰ‬ ‫پسﻮل‪ :‬گا‪1‬ﻪ‪ ،‬زﻳﻮر‬ ‫پسﻮﻟﻞ‪ :‬گا‪1‬ﻞ‪* ،‬کﻠﻲ کﻮل‪ ،‬آراستﻦ‬

‫پﻠﻮ'ﻪ‪ :‬ﻣﻮ‪ ،‬بتﻪ‬ ‫پﻦ‪ :‬اﻧداز‬ ‫پﻮپﻞ‪ :‬د ﻳﻮ گﻞ ﻧﻮم‬ ‫پﻮک‪7‬وﻧﻪ‪ :‬پﻮکﻮل‪ ،‬پﻮف کﻮل‪ ،‬دﻣﻮل‬ ‫پﻮﻳاﻳﻲ‪ :‬ﻓعاﻟﻴت‪ ،‬حرکت‪ ،‬وﻟﻮﻟ‪3‬‬ ‫پﻴشﻨﻤﻰ‪ :‬پﻴشﻠﻤﻰ‬ ‫پﻴﻮدل‪ :‬پﻴﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨظﻢ کﻮل‬ ‫پﻴ&‪ :‬زغﻢ‪ ،‬صبر‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪7‬تﻴا‪ ،‬عﻴب‬ ‫پ‪5‬ر‪ :‬دوران‪ ،‬ﻣﻬال‪ ،‬وخت‪$ ،‬ﻞ‪ ،‬وار‬ ‫((ت))‬ ‫تاثر‪ :‬خﻮاشﻴﻨﻲ‪ ،‬خپگان‬ ‫تادﻳب‪ :‬ادب ورکﻮل‬ ‫تاﻻو‪ :‬ډﻧ‪ ،6‬تاﻻب‬ ‫تاﻧﻰ‪ :‬حﻮصﻠﻪ‪ ،‬دﻗت‬ ‫تبعﻴد‪ :‬ش‪7‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ ﻫ‪5‬ﻮاد 'خﻪ پﻪ زور ش‪7‬ل‪،‬‬ ‫پﻪ بﻞ ‪$‬اى ک‪ 3‬چ‪5‬رې اوس‪5‬دﻧﻪ‬ ‫!پ‪ :‬زخﻢ‬ ‫تثبﻴت‪ :‬جﻮت‪ ،‬ثابت‪' ،‬رگﻨد‪* ،‬کاره‬ ‫تحﻘﻴر‪ :‬کﻢ گ‪2‬ﻞ‪ ،‬سپک گ‪2‬ﻞ‬ ‫تذکره ﻧگار‪ :‬تذکره ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‪ ،‬د ژوﻧدﻟﻴک‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫تربتﻪ‪ :‬وارخطا‪ ،‬ﻫک حﻴران‬ ‫ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ‪ :‬پرﻣختﻠﻠﻰ‬ ‫ترﻣﻞ‪ :‬ﻣا*ام (*اﻳﻲ ﻣﻞ د ﻣﻬال ﻟﻨ‪6‬ﻳز وي پﻪ دې‬ ‫تﻮگﻪ‪ :‬برﻣﻞ‪ :‬ﻟﻮړ ﻣﻬال (ﻣاسپ‪+‬ﻴﻦ)‪ ،‬برﻣﻞ‪ :‬کﻮر‬ ‫ﻣﻬال‪ :‬ﻣازﻳگر او ترﻣﻞ‪ :‬تﻮر ﻣﻬال ﻳا تﻴاره ﻣﻬال‬ ‫ﻣا*ام وي‪).‬‬ ‫ترى‪ :‬د ت‪5‬ر‪4‬دو ‪$‬اى‪ ،‬عبﻮر‪ ،‬پﻠﻰ‪( ،‬د ترۍ پﻪ‬ ‫ﻣؤﻧثﻪ ب‪2‬ﻪ اوس ﻫﻢ پﻪ ختﻴ‪%‬ﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ 3‬ژوﻧدۍ‬

‫کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻧرۍ ﻻر چ‪ 3‬د سﻴﻨد او غر‬ ‫ترﻣﻨ‪%‬ﻪ ت‪5‬ر‪84‬ي‪).‬‬ ‫ترﻳخﻰ‪ :‬تﻠخﻪ‬ ‫تسﻠسﻞ‪ :‬دوام‪ ،‬جرﻳان‬ ‫تسبﻴحات‪ :‬پﻪ پاک‪ 9‬ﻳادول‪ ،‬پﻪ سپ‪(5‬ﻠتﻴا سره‬ ‫تصﻨعﻲ‪ :‬غﻴر طبﻴعﻲ‬ ‫تعاون‪ :‬ﻣرستﻪ‪ ،‬ﻫﻤکاري‬ ‫تعﻠﻴﻘات‪ :‬ﻧ‪+‬ﻠﻮﻧ‪ ،3‬ﻟﻤﻦ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫تکﻠف‪ :‬سختﻲ‪ ،‬پ‪5‬چﻠتﻴا (ﻟﻪ تکﻠﻴف 'خﻪ)‬ ‫تکﻠف‪ :‬سختﻲ‪ ،‬تکﻠﻴف‬ ‫تﻞ‪ :‬ژورې‪ ،‬عﻤﻖ‬ ‫تﻤﻬﻴد‪ :‬ﻣﻘدﻣﻪ‪ ،‬سرﻳزه‬ ‫تﻤﻴز‪ :‬پاکﻲ‪ ،‬ﻧظاﻓت‪ ،‬غﻮر‪ ،‬ﻓکر‬ ‫تﻮکﻢ‪ :‬ﻧژاد‬ ‫تﻮکﻲ‪ :‬عﻨاصر‪ ،‬برخ‪3‬‬ ‫تﻮکﻲ‪ :‬عﻨاصر‪ ،‬ﻣﻮاد‬ ‫تﻴرون‪ :‬ت‪5‬ر‪4‬دل‪ ،‬گذر‪( ،‬خﻮ دا کﻠﻤﻪ د تﻴري او‬ ‫ﻳرغﻞ پﻪ ﻣعﻨا ﻫﻢ را‪$‬ﻲ)‬ ‫ت‪5‬ر‪4‬دﻧگ‪ :‬ﻓعﻠﻲ ب‪2‬ﻪ‪ :‬ت‪5‬ر‪4‬دل‪ ،‬د ﻧﻮم ب‪2‬ﻪ‪:‬‬ ‫ت‪5‬ر‪4‬دﻧگ ﻟکﻪ خپر‪4‬دل‪ :‬خپر‪4‬دﻧگ‬ ‫((ټ))‬ ‫!اپﻰ‪ :‬دوران‪ ،‬وخت‪ ،‬ﻣﻬال‬ ‫!ﻮ!ک‪ :3‬شگﻮن‪ ،‬جادو‬ ‫!ﻴک‪ :‬ﻟﻪ سرو 'خﻪ جﻮړه شﻮې گا‪1‬ﻪ چ‪ 3‬پﻪ‬ ‫تﻨدي را‪847$‬ي‬ ‫((ث))‬ ‫ثﻘاﻓت‪ :‬کﻠتﻮر‪ ،‬ﻓرﻫﻨگ‬ ‫ثﻤﻴﻦ‪ :‬گران بﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻤتﻲ‪ ،‬ارز*تﻤﻦ‬ ‫‪196‬‬

‫((ج))‬ ‫جاج‪ :‬سﻮچ‪ ،‬ﻓکر‬ ‫جاگﻴر‪ :‬ﻣﻠکﻴت‪ ،‬د ډ‪4‬رو ‪$‬ﻤکﻮ ﻣﻠکﻴت‬ ‫جام جﻢ‪ :‬د جﻤشﻴد جام چ‪ 3‬ﻫر 'ﻪ پﻪ ک‪3‬‬ ‫*کار‪4‬دل‬ ‫جبﻠﻰ‪ :‬غرﻧﻰ‪ ،‬طبﻴعﻲ‬ ‫جبﻴﻦ‪ :‬تﻨدى‪! ،‬ﻨ‪6‬ه‬ ‫جرړې‪ :‬رﻳ‪ ،3+‬بﻴخﻮﻧﻪ‬ ‫جگ‪7‬ن‪ :‬جﻨگﻴاﻟﻰ‪ ،‬عسکر‪ ،‬ﻟ‪+‬کر‬ ‫جﻨدڼ‪ :‬ج‪/‬ﻪ وﻧﻪ‬ ‫جﻨ‪6‬ى‪ :‬گﻞ‬ ‫ج‪5‬ﻞ‪ :‬زﻧدان‬ ‫((چ))‬ ‫چﻨ‪6‬ى‪ :‬شاعر‬ ‫چﻮ‪1‬ﻰ‪ :‬بﻠبﻞ‬ ‫چﻴتر‪ :‬د چﻴتر ﻣﻴاشت‪ ،‬د پسرﻟﻲ باراﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴاشت‬ ‫((ح))‬ ‫حاذق‪ :‬ﻫﻮ*ﻴار‪ ،‬تک‪7‬ه (حاذق طبﻴب) *ﻪ او‬ ‫اغ‪5‬زﻣﻦ طبﻴب‬ ‫حباب‪ :‬د اوبﻮ پﻪ سر پﻮک‪92‬‬ ‫حباب‪ :‬پﻮ‪1‬اکﻪ‬ ‫حزم‪ :‬ﻣحکﻢ‪ ،‬استﻮار ساختﻦ‪ ،‬ﻫﻮشﻴارى‬ ‫حشﻢ‪ :‬شﻮکت‪ ،‬جﻼل‬ ‫خصﻤاﻧﻪ‪ :‬غﻠﻴﻤاﻧﻪ‪ ،‬د*ﻤﻨاﻧﻪ‬ ‫حﻠﻘﻪ‪ :‬ک‪7‬ۍ‬ ‫حﻠﻴﻢ‪ :‬ﻣﻬربان‪ ،‬شﻔﻘت‪ ،‬ﻧرﻣﻲ‬ ‫((خ))‬ ‫خاړپﻮ'‪ :3‬خاپﻮړې‬ ‫‪197‬‬

‫خپسر‪$ :‬ان‪ ،‬خپﻞ ‪$‬ان‪ ،‬خپﻠسر‬ ‫ختﻦ‪ :‬پﻪ چﻴﻦ ک‪ 3‬د اﻓساﻧﻮ او *کﻼوو سﻴﻤﻪ‬ ‫گ‪2‬ﻞ شﻮې ده‪ .‬واﻳﻲ چ‪ 3‬د ﻫﻮسﻴﻮ ﻧاﻓ‪ 3‬ﻳ‪ 3‬د‬ ‫ﻣشکﻮ او عطروﻧﻮ *کﻠ‪' 3‬پ‪ 3‬خپروي‪.‬‬ ‫ختﻲ‪ :‬ﻟباس‪ ،‬کﻤﻴس‬ ‫خدم‪ :‬خادم‪ ،‬خدﻣت‪/‬ار‬ ‫خﻠﻘت‪ :‬خﻮى‪ ،‬عادت‬ ‫خﻨ‪ :6‬ﻣاﻧع‬ ‫خﻮان‪ :‬دسترخﻮان‬ ‫خﻮف او رجاء‪ :‬ډار او اﻣﻴد‬ ‫خﻮﻧﻮل‪( :‬پﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ک‪ 3‬وخﻮﻧﻮﻟﻴﻪ) ﻣصدر ﻳ‪3‬‬ ‫خﻮﻧﻮل‪ :‬ﻗرباﻧﻮل‪$ ،‬ارول‪ ،‬ﻧثارول‬ ‫خﻮړ‪ :‬د سﻴﻼب د راوتﻠﻮ ﻻر‬ ‫((ځ))‬ ‫‪$‬ﻞ‪$ :‬ﻠ‪5‬دل‪ ،‬درخشش‬ ‫‪$‬ﻼ‪ :‬ر‪1‬ا‪ ،‬رو*ﻨاﻳﻲ‬ ‫((څ))‬ ‫'پان‪' :‬پاﻧد‪ ،‬ﻣﻮاج‪' ،‬پﻪ ﻟروﻧکﻰ‬ ‫'کﻮل‪ :‬کشﻮل‪ ،‬کشﻴدن‬ ‫'ﻨ‪6‬وﻧﻪ‪' :‬ﻨ‪ :6‬اﻓﻖ‪ ،‬کﻨاره‬ ‫((د))‬ ‫د ژوﻧد ﻣدار‪ :‬د ژوﻧد چاپ‪5‬رﻳال‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ ډگر‬ ‫درﻧگ‪ :‬کان‪ ،‬ﻣعدن‬ ‫ُدروﻧﻪ‪ :‬غﻤﻲ‪ ،‬ﻣرغﻠرې‬ ‫درى‪ :‬ﻟﻪ در‪4‬دﻟﻮ 'خﻪ اخﻴستﻞ شﻮى‪ ،‬در‪84‬ي‪،‬‬ ‫ودر‪84‬ي‬ ‫درﻳ‪ :#‬ﻣﻨبر‪ ،‬د در‪4‬دو ‪$‬اى‬ ‫دکﻠﻤﻪ‪ :‬پﻪ دﻗﻴﻘﻪ او شاعراﻧﻪ ب‪2‬ﻪ د شعر ﻟﻮستﻞ‪،‬‬ ‫د شعر *ﻪ او غﻮره ﻟﻮستﻞ‪ ،‬غﻮره ادا‬

‫دﻻﻟت‪ :‬د دﻟﻴﻞ راوړل‬ ‫دﻳباچﻪ‪ :‬سرﻳزه‪ ،‬ﻣﻘدﻣﻪ‬ ‫دﻳﻮات‪ :‬ﻣشﻮا‪91‬‬ ‫د*ﻨﻪ‪ :‬د*ﻤﻦ‪ ،‬غﻠﻴﻢ‬ ‫((ذ))‬ ‫ذاتﻲ‪ :‬اصﻠﻲ‬ ‫((ر))‬ ‫رابﻴا‪ :‬راگر‪$‬ﻮل‪ ،‬ب‪5‬رتﻪ ترﻻسﻪ کﻮل‬ ‫راﻣشت‪ :‬طرب‪ ،‬ساز او سرود‬ ‫راﻣشتگر‪ :‬ﻣطرب‪ ،‬سازى‬ ‫رپﻲ‪ :‬بﻴرغ‪ ،‬جﻨ‪6‬ه‬ ‫رساﻟتﻤﻦ‪ :‬د رساﻟت ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬ﻣتعﻬد‪ ،‬ژﻣﻦ‬ ‫رسﻦ‪( :‬دار و رسﻦ)‪:‬‬ ‫رغﻮﻧﻪ‪ :‬د غرو ﻟﻤﻨ‪3‬‬ ‫رکﻦ‪ :‬برخﻪ‪ ،‬غ‪7‬ى‬ ‫رﻣز‪ :‬راز‪ ،‬سﻤبﻮل‬ ‫رﻧداﻧﻪ‪ :‬ﻣستاﻧﻪ‬ ‫((ز))‬ ‫زاﻳد‪ :‬اضاﻓﻪ‪ ،‬سرباري‪ ،‬ډ‪4‬ر زﻳات‬ ‫زبﻮن حاﻟﻲ‪ :‬بدﻣرغﻲ‬ ‫زغﻞ‪$ :‬غستﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪6‬ه وﻫﻞ‬ ‫زﻟﻤا‪$ :‬ﻮاﻧﻲ‪ ،‬زﻟﻤﻴتﻮب‬ ‫زﻧار‪ :‬رس‪9‬‬ ‫زوږ‪ :‬ﻓرﻳاد‪ ،‬ﻫﻨگاﻣﻪ‪ ،‬وﻟﻮﻟﻪ‬ ‫ز‪4‬رﻣﻪ‪ :‬ﻣﻼت‪ 7‬حﻤاﻳت‪ ،‬حﻔاظت‪( ،‬اوس د‬ ‫ذخﻴرې پﻪ ﻣعﻨا کارول ک‪85‬ي)‬ ‫((ژ))‬ ‫ژاﻧر‪ :‬ډول (ادبﻲ ډول)‬

‫((س))‬ ‫ساﻟﻮﻧﻪ‪ :‬شﻨبﻠﻰ‪ ،‬سرﻣﻪ رﻳگ‬ ‫سپﻨد‪ :‬سپﻴﻠﻨﻰ‬ ‫ستﻬان‪ :‬ستان‪$ ،‬ﻤکﻪ‪ ،‬سرزﻣﻴﻦ‬ ‫سجع‪ :‬سجع ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬وزن ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬آﻫﻨگ‬ ‫ﻟروﻧکﻰ‬ ‫سرپﻮل‪- :‬رټ کﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ د چاﻳﻮ سر پﻮل‬ ‫سرگذشت‪ :‬ﻫغﻪ 'ﻪ چ‪ 3‬پﻪ ژوﻧد ک‪ 3‬ت‪5‬ر‪84‬ي‪،‬‬ ‫د ژوﻧد حاﻻت‪ ،‬ژوﻧدﻟﻴک‬ ‫سﻔﻠﻪ‪ :‬ﻧاپﻮه‪ ،‬جاﻫﻞ‬ ‫سﻼست‪ :‬رواﻧﻲ‬ ‫سﻠﻨﻪ‪ :‬ﻓﻴصدي‬ ‫سﻤاج‪! :‬ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫سﻤبﻮل‪ :‬ﻧ‪+‬ﻪ‬ ‫سﻬﻞ‪ :‬اسان‬ ‫سﻮراړا‪ :‬وچ کﻠک‬ ‫سﻮژه‪ :‬ﻣﻮضﻮع‬ ‫سﻴر‪ :‬سﻔر‪ ،‬گر‪5$‬دل‪ ،‬ﻳﻮن‬ ‫سﻴﻨگ‪ :7‬کاړ‪ ،‬سﻨگﻼخ‬ ‫س‪5‬ﻨسﻦ‪:‬‬ ‫((ش))‬ ‫شاخ‪* :‬اخ‬ ‫شام‪ :‬ﻣا*ام‬ ‫شرف‪ :‬وﻳاړ‪ ،‬شراﻓت‬ ‫شﻨسب‪ :‬د غﻮرﻳاﻧﻮ د ﻟﻮى ﻧﻴکﻪ ﻧﻮم دى (شﻴﻦ‬ ‫اسبﻪ)‬ ‫شﻬا (شﻬ‪* :)9‬کﻠ‪ ،3‬ﻣعشﻮﻗﻪ‬ ‫شﻬکار‪ ،‬ب‪ 3‬جﻮړې کار‪ ،‬ﻟﻪ عظﻤتﻪ ډک اثر‪،‬‬ ‫ستر کار‬ ‫‪198‬‬

‫شﻮﻟﻞ‪ :‬شﻮل (اوس ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮ ﻻم پﻪ ﻓعﻠﻲ‬ ‫ب‪2‬ﻪ)‬ ‫ش‪( 0‬ش‪2‬ا)‪ :‬ﻣست‪ ،‬ﻣستﻲ‪ ،‬ﻓعﻠﻲ ب‪2‬ﻪ ﻳ‪ 3‬ش‪52‬دل‬ ‫دى چ‪ 3‬اوس ﻫﻢ پﻪ ختﻴ‪%‬ﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ 3‬شتﻪ او د‬ ‫آس د ش‪52‬دﻟﻮ ﻟپاره کارول ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫((ښ))‬ ‫*ﻨدو‪ :‬د *ﻨدل ﻟﻪ ﻣصدر 'خﻪ‪ ،‬ﻧثارول‪،‬‬ ‫بخششﻮل‬ ‫*کﻠﻮﻧکﻰ‪ :‬سﻴﻨگارووﻧکﻰ‪* ،‬کﻠﻰ کﻮوﻧکﻰ‬ ‫(آراﻳﻨده) (*کﻞ ﻳ‪ 3‬ﻫﻢ د ﻓعﻠﻲ ﻣصدر ب‪2‬ﻪ‬ ‫ده)‪.‬‬ ‫*‪%‬ﻤﻨﻮ‪%* :‬ﻴﻨﻪ وو‪ ،‬ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ‬ ‫((ص))‬ ‫صراحت‪' :‬رگﻨدواﻟﻰ‪ ،‬پﻪ *کاره ب‪2‬ﻪ‬ ‫صﻢ‪ :‬کﻮکک‪ ،‬زﻫر‬ ‫صﻴﻘﻞ‪ :‬تﻮږل‬ ‫((ط))‬ ‫طﻨازه‪* :‬کﻠﻰ‪ ،‬دﻟربا‬ ‫طﻮس‪ :‬طﻮس پﻪ اوسﻨﻲ اﻳران ک‪ 3‬ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ده‪،‬‬ ‫د ﻓردوسﻲ د زوک‪7‬ې ‪$‬اى‬ ‫طﻮق‪ :‬د غاړې زﻧ‪%‬ﻴر‬ ‫طﻴﻠسان‪ :‬ب‪ 3‬ﻟستﻮ‪1‬ﻮ اوږده جاﻣﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ جاﻣﻪ‬ ‫چ‪ 3‬ﻗاضﻴان او خطﻴبان ﻳ‪ 3‬اغﻮﻧدي‪.‬‬ ‫((ع))‬ ‫عارضﻪ‪ :‬ﻧﻘصان‬ ‫عارضﻲ‪ :‬ضﻤﻨﻲ (چ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻧﻪ وي)‬ ‫عروج‪ :‬ﻟﻮړتﻴا‬ ‫عﻘﻠﻴت‪ :‬ﻫﻮ*ﻴاري‪ ،‬پﻮﻫﻪ‬ ‫‪199‬‬

‫((غ))‬ ‫غزال‪ :‬ﻫﻮس‪9‬‬ ‫غﻠﻪ‪ :‬غﻠﻪ جات‪ ،‬داﻧ‪ ،3‬حبﻮبات (غﻨﻢ‪ ،‬وربش‪3‬‬ ‫او ﻧﻮر ﻣﻮاد)‬ ‫غﻮړول‪ :‬خپرول‪ ،‬خﻮرول‬ ‫((ف))‬ ‫ﻓاﻧﻮس‪' :‬راغ‪( ،‬د پاﻧﻮس پﻪ ب‪2‬ﻪ ﻫﻢ را‪$‬ﻲ)‬ ‫ﻓتﻨﻪ‪ :‬ﻓساد‪ ،‬اﻣتحان‪ ،‬ازﻣاﻳش‬ ‫ﻓراغت‪ :‬خﻼصﻮن‪ ،‬وزگارتﻴا‬ ‫ﻓرﻗان‪ :‬د پاک ﻗرآن ﻳﻮ بﻞ ﻧﻮم‪ ،‬د ﻗرآن عظﻴﻢ‬ ‫اﻟشان ‪ ٥٢‬سﻮرت چ‪ )٧٧( 3‬آﻳتﻪ ﻟري‬ ‫ﻓروعات‪ :‬ضﻤﻨﻲ‪' ،‬ﻨگﻴز‪ ،‬چ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻧﻪ وي‬ ‫ﻓک＀ (ﻓاک＀) سﻨد‪ ،‬ﻻسﻮﻧد‬ ‫((ق))‬ ‫ﻗرﻳحﻪ‪ :‬شعري ذوق او وړتﻴا‪ ،‬استعداد (د شعر‬ ‫پﻪ برخﻪ ک‪ 3‬را‪$‬ﻲ) *ﻪ ﻗرﻳحﻪ‪* ،‬ﻪ ذوق‪* ،‬ﻪ‬ ‫استعداد‬ ‫ﻗطب‪ :‬د ‪$‬ﻤک‪ 3‬دوه ﻣخاﻣخ ﻣرکزوﻧﻪ چ‪3‬‬ ‫شﻤال او جﻨﻮب بﻠﻞ ک‪85‬ي‪.‬‬ ‫((ک))‬ ‫کتابگﻮ!ﻰ‪ :‬کﻮچﻨﻰ کتاب‪ ،‬رساﻟﻪ‬ ‫کجﻞ‪ :‬د رﻧجﻮ پﻪ شان تﻮر ﻣﻮاد‬ ‫کرک"ر‪( :‬د کﻴسﻮ او اﻓساﻧﻮ) '‪5‬ره‪ ،‬اتﻞ‪ ،‬ﻗﻬرﻣان‬ ‫کﻼسﻴک‪ :‬ﻟرغﻮﻧﻰ‬ ‫کﻤﻨد‪ :‬ﻟﻮﻣﻪ‪ ،‬جال‪ ،‬پ‪7‬ى‪ ،‬تﻨاب‬ ‫کﻬاﻟﻪ‪ :‬کﻬﻮل‪ :‬کﻮرﻧ‪ ،9‬خاﻧدان‬ ‫کﻮکب‪ :‬ستﻮرى‬ ‫کﻮن‪ :‬دﻧﻴا‬ ‫کﻮړ‪ :‬ﻫ‪ ،&5‬پﻪ ﻫ‪ &5‬شﻤ‪5‬رﻟﻰ‬

‫کﻴکر‪ :‬ﻳﻮه وﻧﻪ چ‪ 3‬پا‪ 31‬ﻳ‪ 3‬زﻳ‪7‬ې او ازغﻨﻪ ده د ﻳﻮه‬ ‫سحراﻳﻲ ﻣرغﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ دى‪ ،‬صحراﻳﻲ چرک‪.‬‬ ‫ک(ﻮړه‪ :‬خﻠطﻪ‬ ‫ک‪+‬ﻞ‪ :‬ﻟﻴکﻞ‬ ‫((گ))‬ ‫گا‪1‬ﻞ‪* :‬کﻠﻰ کﻮل‪ ،‬زﻳﻮرول‪ ،‬د زﻳﻮر او گا‪31‬‬ ‫ﻓعﻠﻲ ب‪2‬ﻪ (پخﻮاﻧ‪)9‬‬ ‫گرز‪ :‬گرد‬ ‫گره‪ :‬غﻮ!ﻪ‬ ‫گﻬﻴ‪ :#‬سﻬار‬ ‫گﻮټ پﻴر‪' :‬ﻨگ‪ ،‬گﻮټ‪' ،‬ﻨ‪6‬ه‬ ‫گﻮ*ﻰ‪ :‬جﻼ‪ ،‬ب‪5‬ﻞ‬ ‫((ل))‬ ‫ﻻسک‪+‬ﻠﻲ‪ :‬ﻗﻠﻤﻲ‬ ‫ﻻ*ﻮﻧﻪ‪ :‬د غرو 'ﻨ‪6‬ې‬ ‫ﻟرﻣﻞ‪ :‬ﻣازﻳگر‬ ‫ﻟﻮغ‪7‬ن‪ :‬ضعﻴف‪ ،‬کﻤزورى‬ ‫ﻟﻮﻧﻞ‪ :‬پاشﻞ‬ ‫ﻟﻮړول‪ :‬پﻮرتﻪ کﻮل‬ ‫((م))‬ ‫ﻣؤرخ‪ :‬تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻣاتﻪ پ‪75‬ۍ‪ :‬ﻣات تخت‪ ،‬ﻣاتﻪ 'ﻮک‪9‬‬ ‫ﻣاﻟکﻲ‪ :‬ﻣاﻟک واﻟﻰ‬ ‫ﻣتاﻧت‪ :‬کﻠکﻮاﻟﻰ‪ ،‬پﻴاوړتﻴا‪ ،‬دروﻧدواﻟﻰ‬ ‫ﻣتبرک‪ :‬ﻣبارک‪ ،‬سپ‪(5‬ﻠﻰ‬ ‫ﻣثﻞ‪ :‬ﻣتﻞ‬ ‫ﻣجال‪ :‬ﻓرصت‪ ،‬اﻣکان‬ ‫ﻣخبط‪ :‬دا ﻫﻢ اﻣﻴختﻪ شﻔتﻪ‪ ،‬تباه‪ ،‬ﻓاسد‬ ‫ﻣخک)‪ :‬تر !ﻮﻟﻮ ﻣخک‪ ،3‬پ‪5‬شگام‬

‫ﻣرأة اﻟعروس‪ :‬د ﻧاوې ﻫﻨداره‬ ‫ﻣراﻗد‪ :‬د ((ﻣرﻗد)) جﻤع‪ ،‬زﻳارتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣرﻗد‪( :‬جﻤع ﻳ‪ 3‬ﻣراﻗد)‪ :‬ﻣزار‪ ،‬ﻗبر‪ ،‬زﻳارت‬ ‫ﻣزﻳت‪5* :‬گ‪2‬ﻪ‬ ‫ﻣستعار ﻧﻮم‪ :‬پﻮر شﻮى ﻧﻮم‪ ،‬د خپﻞ ﻧﻮم پر ‪$‬اى‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻧﻮم غﻮره کﻮل چ‪ 3‬اصﻠﻲ ﻧﻮم ﻳ‪' 3‬ﻮک‬ ‫وﻧﻪ پ‪5‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﻣسجع‪ :‬وزن‪ ،‬وزن ﻟروﻧکﻰ‬ ‫ﻣشاطﻪ‪ :‬ﻧاﻳ‪2‬ﻪ‪ ،‬سﻴﻨگارگره‬ ‫ﻣظاﻫر‪ :‬ب‪5‬ﻠگ‪ ،3‬ﻧﻤﻮﻧ‪* ،3‬کارﻧدې‬ ‫ﻣعاشره‪! :‬ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬جاﻣعﻪ‬ ‫ﻣاﻓﻴﻬا‪ :‬ﻫغﻪ 'ﻪ چ‪ 3‬پﻪ ﻫغ‪ 3‬ک‪ 3‬دي‬ ‫ﻣرسﻞ‪ ،‬ﻣرسﻼن‪ :‬د خدای ج ﻟﻪ خﻮا راﻟ‪85‬ل‬ ‫شﻮی‪،‬‬ ‫ﻣعراج‪ :‬اسﻤان تﻪ ت‪ ،,‬پﻮرتﻪ تﻠﻞ‪ ،‬تکاﻣﻞ‬ ‫ﻣعرﻓت‪ :‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬عﻠﻢ‪ ،‬د عرﻓان د سﻠﻮک درﻳﻢ‬ ‫پ‪7‬او‬ ‫ﻣعشﻴت‪ :‬زﻧد‪-‬ﻲ‬ ‫ﻣعﻠﻮل‪ :‬د ﻳﻮ پ‪ 3+5‬او عﻠت ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻧاتﻮاﻧﻪ ﻳا کﻢ‬ ‫تﻮاﻧﻪ شﻮى‬ ‫ﻣعﻴﻮب‪ :‬عﻴب ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪7‬ى‬ ‫ﻣﻘﻔی‪ :‬ﻗاﻓﻴﻪ وال‪ ،‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻟروﻧکﻰ‬ ‫ﻣﻘﻴد‪ :‬ژﻣﻦ‬ ‫ﻣکﻴز‪ :‬ﻧاز‪ ،‬عشﻮه‬ ‫ﻣﻤﻠﻮکﻲ‪ :‬بﻨده گﻲ‪ ،‬غﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣرﻳﻴتﻮب‪ ،‬د‬ ‫ﻣﻤﻠﻮک وضع او حاﻟت‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬پﻪ ﻧثر‬ ‫ﻣﻨﻘد‪ :‬ﻧﻘاد‪ ،‬کره کتﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻘد ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻣﻬار‪ :‬تابع‪ ،‬پﻪ وﻟکﻪ ک‪ 3‬راوستﻞ‬ ‫‪200‬‬

‫ﻣﻬار‪ :‬ﻗابﻮ‪ ،‬پﻪ خپﻞ ﻻس ک‪ 3‬ﻧﻴﻮل‬ ‫ﻣﻬتاب‪ :‬سپﻮږﻣ‪9‬‬ ‫ﻣﻮاعظ‪ :‬وعظﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮشگاف‪ :‬ﻧازکخﻴال‪ ،‬بارﻳکخﻴاﻟﻪ‪ ،‬چ‪ 3‬خﻴال‬ ‫ﻳ‪ 3‬وﻳ‪+‬تﻪ سﻮرى کﻮي‬ ‫ﻣﻴر'ﻤﻦ‪ :‬د*ﻤﻦ‪ ،‬غﻠﻴﻢ‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧاچاودي‪ :‬ﻧاﻣﻨﻔجر شﻮي‬ ‫ﻧاخﻦ‪ :‬ﻧﻮک‬ ‫ﻧادر‪ :‬ډ‪4‬ر ﻟ‪ ،8‬کﻢ‪ ،‬خال خال‬ ‫ﻧرد‪( :‬شطرﻧج) ﻳﻮه ﻟﻮبﻪ ده‬ ‫ﻧسب‪ :‬ﻧژاد‪ ،‬ﻗﻮم‪ ،‬ﻗبﻴﻠﻪ‬ ‫ﻧشت‪ :‬ﻧشت د ﻧشتﻪ ﻳﻮه د ﻟﻨ‪6‬ﻳز ب‪2‬ﻪ ده‪ .‬ﻧابﻮد‬ ‫اوس ﻫﻢ پﻪ پ‪+‬تﻮ ک‪ 3‬شتﻪ ﻟکﻪ پﻪ *‪5‬را ک‪3‬‬ ‫((خداى دې ﻧشت ک‪7‬ه))‬ ‫ﻧغرل‪ :‬ت‪5‬رول‪ ،‬خﻮړل‬ ‫ﻧغﻮږ‪4‬دل‪ :‬اور‪4‬دل‬ ‫ﻧﻘاد‪ :‬کره کتﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻘد ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ‪ :‬د غﻤﻲ اﻧ‪%‬ﻮر‬ ‫ﻧﻤرى‪ :‬جاﻣ‪ ،3‬کاﻟﻲ‪ ،‬ﻟباس‬ ‫ﻧﻤزدک‪ :‬جﻮﻣات‪ ،‬ﻣسجد‬ ‫ﻧﻮع‪ :‬ډول‬ ‫ﻧﻮل‪ :‬غﻢ‪ ،‬بدﻣرغﻲ‪ ،‬خپگان‪ ،‬وﻳر‪ ،‬ک‪7‬او‪ ،‬ﻣاتﻢ‬ ‫ﻧﻴسان‪ :‬پسرﻟﻰ (د ثﻮر ﻣﻴاشت)‬ ‫ﻧﻴﻠﻰ‪ :‬اس‬ ‫((و))‬ ‫واﻟﻪ‪ :‬وﻳاﻟﻪ‪ ،‬جﻮى‬

‫‪201‬‬

‫وجاﻳب‪ :‬دﻧدې‪ ،‬وظاﻳف‪ ،‬ﻣکﻠﻔﻴت‬ ‫وچﻮبﻰ‪ :‬وچﻮاﻟﻰ‪ ،‬وچ شﻮى‪ ،‬ب‪ 3‬اوبﻮ‬ ‫وﻳسا‪ :‬باور‪ ،‬اعتﻤاد‪ ،‬ډاډ‪ ،‬اوستا‬ ‫وﻳساک‪ :‬د ﻫﻨدواﻧﻮ جشﻦ‬ ‫وﻳﻼړ‪ :‬ﻧﻴت‪ ،‬ﻫﻮډ‪ ،‬اراده‬ ‫وﻳ‪7‬ﻳا‪ :‬وړﻳا‪ ،‬ﻣﻔت‬ ‫وړتﻴا‪ :‬استعداد‬ ‫وړﻧگﻦ‪ :‬درخشان‪ ،‬ﻣشعشع‪( ،‬وړاﻧگﻮ تﻪ‬ ‫ﻣﻨصﻮب)‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫ﻫتﻴاتﻲ‪ :‬ﻫت‪ ،‬کﻠﻤﻪ خﻮشﻰ و در وﻗت اختﻴتام‬ ‫کار بکار برده ﻣﻴشﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻼل‪ :‬سپﻮږﻣ‪( 9‬ﻧﻮې ﻣﻴاشت)‬ ‫ﻫﻮﻳت‪ :‬پ‪5‬ژﻧد‬ ‫ﻫﻮﻳﻪ‪ :‬ﻫ‪9/‬‬ ‫ﻫ‪6‬و‪ :‬بﻴخﻲ (اصطﻼح غﻮﻧدې ده)‬ ‫((ي))‬ ‫ﻳﻢ‪ :‬درﻳاب‬ ‫ﻳﻨﻪ‪$ :‬ﻴگر‬ ‫ﻳﻮن‪ :‬حرکت‪ ،‬سﻔر‪ ،‬رﻓتار‪ ،‬پﻪ پ‪+‬ﻮ تگ‬

‫اخ‪%‬لﻴکﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫‪ _١‬احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ‪ ،‬ﻧاظﻢ حاﻓظ ﻣرغزى‪ ،‬پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ او تعﻠﻴﻘات‪ :‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد‪ ،‬د ﻣتﻦ‬ ‫سﻤﻮن‪ ،‬سرﻳزه او ﻟﻤﻨﻠﻴکﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣحﻤد ﻣعصﻮم ﻫﻮتک‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬عﻼﻣﻪ رشاد اکاډﻳﻤﻲ‪١٣٨٧ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢‬اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ ،‬دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _٣‬اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى !ﻮک‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪5‬ﻨﻮا‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٠ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤‬پ"ﻪ خزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک بﻦ داوود‪ ،‬کابﻞ‪١٣٣٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥‬پ‪+‬تاﻧﻪ شعراء‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى !ﻮک‪ ،‬عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _٦‬پ‪+‬تاﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ډاک"ر حبﻴب اهلل ت‪8‬ى‪ ،‬د پ‪+‬تﻨﻲ ﻓرﻫﻨگ د ودې !ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬جرﻣﻨﻲ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر چاپ‪،‬‬ ‫‪١٣٧٧‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٧‬پ‪+‬تﻮ ادب ک‪ 3‬د ﻣ‪5‬رﻣﻨﻮ برخﻪ‪ ،‬شاه جﻬان‪ ،‬پ‪+‬تﻮ اکﻴ‪6‬ﻳﻤﻲ‪١٩٩٣ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٨‬پ‪+‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪( ،3‬ﻧاچاپ اثر)‪75' ،‬ﻧدوى حبﻴب اهلل رﻓ‪5‬ع‬ ‫‪ _٩‬تذکرة اﻻوﻟﻴاء د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ پﻪ سرﻳزه‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _١٠‬تﻮر بر‪ ،)4‬سرﻣحﻘﻖ عبداهلل بختاﻧﻲ‪١٣٤٧ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١١‬د ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻟ‪ 7‬ک‪ ،3‬پﻮﻫﻨﻤﻞ برﻳاﻟﻰ باجﻮړى‪١٣٨٧ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٢‬د استاد ﻳاد (د ﻣﻘاﻟﻮ !ﻮﻟگﻪ) کابﻞ‪١٣٦٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٣‬د اﻓغاﻧستان ژب‪ 3‬او تﻮکﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬دوست ﻣحﻤد دوست‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٥٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٤‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _١٥‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬کابﻞ چاپ‪.‬‬ ‫‪ _١٦‬د پ‪+‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪7‬ى او دوﻳﻢ !ﻮک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‪،‬‬ ‫‪١٣٨٤‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٧‬د پ‪+‬تﻮ د ﻧﻮي ادب ﻻرې‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‬ ‫‪ _١٨‬د پ‪+‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪7‬ى ژباړل شﻮى ﻧاول کﻮم ﻳﻮ دى؟ کابﻞ ﻣجﻠﻪ‪١٣٦٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال (جدي _ حﻮت) د‬ ‫زرﻳﻦ اﻧ‪%‬ﻮر ﻣﻘاﻟﻪ‪.‬‬ ‫‪ _١٩‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر تارﻳخ‪ ،‬ﻣحﻤد اﻓضﻞ رضاء‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪١٩٩٥ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٠‬د پ‪+‬تﻮ ﻧثر ﻫﻨداره‪ ،‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر*تﻴﻦ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‬ ‫‪ _٢١‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري کﻠﻴات‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪ ،‬پ‪+‬تﻮ اکﻴ‪6‬ﻳﻤﻲ چاپ‬ ‫‪ _٢٢‬د خﻠکﻮ سﻨدرې‪ ،‬حبﻴب اهلل رﻓ‪5‬ع‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٣‬د عبداﻟحﻤﻴد دﻳﻮان‪ ،‬د سرﻣحﻘﻖ زﻟﻤﻲ ﻫ‪5‬ﻮادﻣﻞ پﻪ زﻳار او سرﻳزه‪ ،‬کابﻞ چاپ‪.‬‬ ‫‪ _٢٤‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد کﻠﻴات‪ ،‬د ﻣحﻤد آصف صﻤﻴﻢ پﻪ سرﻳزه‪١٣٨٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٥‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد کﻠﻴات‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪ ،‬سرﻳزه‪ ،‬سپ‪7‬ﻧﻪ او تدوﻳﻦ د ﻣحﻤد آصف صﻤﻴﻢ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪،‬‬ ‫داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ !ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫‪ _٢٦‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻳاد (د ﻣﻘاﻟﻮ !ﻮﻟگﻪ) کابﻞ‪١٣٦٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬

‫‪202‬‬

‫‪ _٢٧‬د عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص دﻳﻮان‪ ،‬ډاک"ر پروﻳز ﻣﻬجﻮر خﻮﻳشکﻰ سرﻳزه او تدوﻳﻦ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ اکﻴ‪6‬ﻳﻤﻲ‪،‬‬ ‫پ‪+5‬ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرس"ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢٨‬د غﻨﻲ کﻠﻴات‪ ،‬غﻨﻲ خان‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗباﻳﻠﻮ وزارت‪١٣٦٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٩‬د ﻗاﻓﻴ‪ 3‬ﻓﻦ‪ ،‬ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ ﻫﻤکار‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر چاپ‪١٣٨١ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٠‬د ﻗﻠﻢ خاوﻧدان‪ ،‬ﻫﻤﻴش خﻠﻴﻞ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‬ ‫‪ _٣١‬د کاظﻢ خان شﻴدا دﻳﻮان‪ ،‬د عبداﻟرؤف ب‪5‬ﻨﻮا پﻪ زﻳار او سرﻳزه‪ ،‬کابﻞ چاپ‬ ‫‪ _٣٢‬د ﻣﻴرزا خان اﻧصاري دﻳﻮان‪ ،‬سﻤﻮﻧﻪ او '‪75‬ﻧﻪ د ډاک"ر پرو‪4‬ز ﻣﻬجﻮر خﻮﻳشکﻲ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ اکﻴ‪6‬ﻳﻤﻲ‪،‬‬ ‫پ‪+5‬ﻮر‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس"ﻲ‪٢٠٠٤ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٣‬دربارۀ ادبﻴات و ﻧﻘد ادبﻲ‪ ،‬دکتر خسرو ﻓرﻳک ورد‪ ،‬تﻬران‪١٣٧٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٤‬دستارﻧاﻣﻪ‪ ،‬خﻮشحال خان خ"ک‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٥‬شعر پ‪5‬ژﻧدﻧﻪ‪ ،‬اکادﻣﻴسﻴﻦ کاﻧدﻳد ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪ ،‬ﻧاﻫﻴد کتاب چاپﻮﻟﻮ ﻣؤسسﻪ‪،‬‬ ‫‪١٣٧٤‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٦‬شﻔﻴﻖ د پ‪+‬تﻮ ﻟﻨ‪6‬ې کﻴس‪ 3‬ﻳﻮ شﻬﻴد ﻟﻴکﻮال‪ ،‬د ﻣحﻤد زرﻳﻦ اﻧ‪%‬ﻮر ﻣﻘاﻟﻪ‪ ،‬سپ‪5‬دې ﻣجﻠﻪ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‬ ‫‪ _٣٧‬عبﻘرﻳان‪ ،‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٨‬غﻨﻲ او اجﻤﻞ‪ ،‬د سﻤﻴﻨار د ﻣﻘاﻟﻮ !ﻮﻟگﻪ‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗباﻳﻠﻮ وزارت‪١٣٦٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٩‬ﻓرﻫﻨگ اصطﻼحات ادبﻲ‪ ،‬سﻴﻤا داد‪ ،‬تﻬران‪ ،‬اﻧتشارات ﻣروراﻳد‪١٣٨٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٠‬ﻓرﻫﻨگ اصطﻼحات ادبﻲ‪ ،‬سﻴﻤا داد‪ ،‬تﻬران‪ ،‬چاپ سﻮم‪١٣٨٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤١‬ﻓرﻫﻨگ بزرگ سخﻦ‪ ،‬دکتر حسﻦ اﻧﻮري‪ ،‬تﻬران‪ ،‬سخﻦ‪ ،‬چاپ چﻬارم‪١٣٨٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٢‬ﻗاﻓﻴﻪ‪ ،‬پﻮﻫﻨﻤﻞ ﻣحﻤد آﻗا ش‪5‬رزاد‪ ،‬کابﻞ‪١٣٨٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٣‬ﻗصﻪ ﻧﻮﻳسﻰ‪ ،‬رضا براﻫﻨﻰ‪ ،‬تﻬران‪١٣٤٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٤‬کﻤکﻰ خﻴبر (ﻣجﻠﻪ)‪١٣٨٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪ ،‬شپ‪8‬ﻣﻪ گ‪2‬ﻪ‪ ،‬کﻴسﻪ او ژوﻧد‪ ،‬د زرﻳﻦ اﻧ‪%‬ﻮر ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫‪ _٤٥‬گجري‪ ،‬ﻗﻠﻨدر ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس"ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ‪ ،‬پ‪+5‬ﻮر‪١٩٥٨ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٦‬ﻣحکﻮم ب‪5‬گﻨاه ﻳا گﻠچﻴﻨﻰ از بﻬترﻳﻦ آثار ﻧظﻢ و ﻧثر وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‪ ،‬ترجﻤﻪ شجاع اﻟدﻳﻦ شﻔا‪ ،‬تﻬران چاپ‪.‬‬ ‫‪ _٤٧‬ﻣکتب ﻫاى ادبﻰ‪ ،‬رضا سﻴد حسﻴﻨﻰ‪ ،‬تﻬران چاپ‬ ‫‪ _٤٨‬ﻣﻠﻲ ﻫﻨداره‪ ،‬ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري‬ ‫‪ _٤٩‬ﻧﻘد ادبﻲ‪ ،‬ج ‪ ،١‬دکتﻮر عبداﻟحسﻴﻦ زرﻳﻦ کﻮب‪ ،‬تﻬران چاپ‬ ‫‪ _٥٠‬ﻧﻘد ادبﻲ‪ ،‬دکتر عبداﻟحسﻴﻦ زرﻳﻦ کﻮب‪ ،‬تﻬران‪ ،‬اتﻢ چاپ‪١٣٧٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥١‬ﻧﻨگﻴاﻟﻰ پ‪+‬تﻮن‪ ،‬د خﻮشحال خان خ"ک د سﻤﻴﻨار د ﻣﻘاﻟﻮ !ﻮﻟگﻪ‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬پ‪+‬تﻮ !ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥٢‬وﻟسﻲ سﻨدرې‪ ،‬زﻟﻤﻰ ﻫ‪5‬ﻮادﻣﻞ‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥٣‬سﻠسﻠة اﻻحادﻳث اﻟصحﻴحة ﻟﻼﻟباﻧﻲ‬ ‫‪ _٥٤‬ﻣرﻗاة اﻟﻤﻔاتﻴح شرح ﻣشکاة اﻟﻤصابﻴح‬ ‫‪ _٥٥‬سﻴرت اﻟﻨبﻲ‪ ،‬ابﻦ ﻫشام‬ ‫‪ -٥٦‬پﻪ ‪ ٤٥‬ﻣخ ک‪» 3‬ادبﻴات د اسﻼم ‪ ،« ...‬اتﻢ ﻟﻮست د عربﻲ ژب‪ 3‬ﻟﻪ 'اﻧ‪' 3/‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪203‬‬