Pashto 12

Citation preview

‫د پﻮهن‪ ３‬وزارت‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ _ دولسم ！ﻮل‪／‬ﻰ‬

‫پـ‪＋‬ـتﻮ‬ ‫دولسم ！ﻮل‪／‬ﻰ‬

‫د چاپ کال‪ 1398 :‬هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫ملي سرود‬ ‫دا وطن افغانســـتـــان دى‬

‫دا عــــزت د هـــر افـغـان دى‬

‫کور د سول‪ ３‬کور د تورې‬

‫هر بچی ي‪ ３‬قهرمـــــان دى‬

‫دا وطن د ټولـــو کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅـــــــو د ازبـکــــــــو‬

‫د پ‪＋‬ـــتــون او هـــــزاره وو‬

‫د تـــرکـمنـــــــو د تـــاجـکــــــو‬

‫ورســـره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫پــاميــريـــان‪ ،‬نـورســـتانيــــان‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه ‪４‬ان‬

‫دا هيــــــواد به تل ځلي‪８‬ي‬

‫لـکـه لـمــر پـر شـــنـه آســـمـان‬

‫په ســـينــه ک‪ ３‬د آســـيـــا به‬

‫لـکــــه زړه وي جـــاويــــــدان‬

‫نوم د حق مـــو دى رهبـــر‬

‫وايـــو اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫پـ‪＋‬تﻮ‬ ‫دولسم ！ﻮل‪／‬ﻰ‬

‫‪ ١٣٩٨‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال‬ ‫اﻟف‪1‬‬

‫د تاب ان ت او‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫مضمون پ تو‬

‫مؤلف ن د تعل مي نصاب د پ تو ب او ادبياتو څان‬

‫د در‬

‫تابونو مؤلف‬

‫ا يټ وون ي د پ تو ب د ا يټ ډ پارټمنټ غ ي‬ ‫ټول‬

‫دم‬

‫دولسم‬

‫به پ تو‬

‫ان شاف ور وون‬

‫خ روون‬

‫د اپ ال‬

‫د تعل مي نصاب د پراخت ا او در‬

‫د پوهن وزارت د ا‬

‫تابونو د تأل ف لو ر است‬

‫و او عامه پوهاوي ر است‬

‫هجري شم‬

‫د اپ ا‬ ‫اپخونه‬

‫بر نال‬

‫ته ‪[email protected]‬‬

‫‪----------------------------------------------------‬‬‫تابونو د چاپ و ش او پلورلو حق د افغانستان اس مي جمهور ت د پوهن‬ ‫د در‬ ‫پلورل او پ رودل منع دي له غ وون و ه‬ ‫وزارت ه محفوظ د په بازار‬ ‫قانو‬ ‫ب‪2‬‬

‫چلند‬

‫ي‬

‫د‬

‫ن د ز ر غام‬

‫اقرأ باسم رب‬ ‫مو ته ي وند راب ل او د لوست او لي‬ ‫ش ر ه ا وو‬ ‫د لو او ب ون خدا‬ ‫اله‬ ‫له نعمت خه ي برخمن ي يو او د الله تعال ر وروست غم محمد مصطف‬ ‫لوم ن غام ورته لوستل و درود وايو‬ ‫هجري ريز ال د وهن د ال ه نامه ونومول شو له د امله‬ ‫ولو ته اره ده‬ ‫رن ه‬ ‫تاب وون‬ ‫زده وون‬ ‫به د ران ه واد وونيز نظام د ورو بدلونونو شاهد وي وون‬ ‫د ه واد‬ ‫اداره او د والدينو شورا ان د ه واد د وهنيز نظام ش و بنس يز عنا بلل ي ي‬ ‫د وون او روزن ه راختيا او رمختيا مهم رول لري ه داس مهم وخت د افغانستان د‬ ‫وهن وزارت د م تابه مقام د ه واد ه وونيز نظام د ود او راخت ا ه لور بنس يزو بدلونونو‬ ‫ته من د‬ ‫له همد امله د وونيز نصاب اص ح او راختيا د وهن وزارت له مهمو لوم يتوبونو خه دي همدارن ه‬ ‫وونيزو تأسيساتو د در تابونو محتوا يفيت او‬ ‫ه وون يو مدرسو او ولو دولت او خصو‬ ‫د با يفيته در‬ ‫ا لري مو ه د باور يو‬ ‫توز ع ته املرنه د وهن وزارت د ارو ه‬ ‫تابونو له شتون رته د وون او روزن اسا اهدافو ته رس دل نشو‬ ‫وونيز نظام د رامن ته ولو ل اره د راتلون نسل د روزون و‬ ‫ورتنيو موخو ته د رس دو او د اغ زنا‬ ‫ه تو ه د ه واد له ولو ز ه سواندو وون و استادانو او مسل مديرانو خه ه درناوي هيله وم‬ ‫هي ول ه ه او‬ ‫تابونو ه تدريس او د محتوا ه ل دولو‬ ‫د ه واد ب يانو ته د د در‬ ‫زيار او‬ ‫هاند ونه س موي او د يوه فعال او ه دين م او انتقادي تف ر سمبال نسل ه روزنه‬ ‫ه ه د نيت لوست ل‬ ‫و ي هره ور د من ه نوي ولو او د مسؤوليت ه در‬ ‫و‬ ‫ران زده وون به سبا د يوه رمختل افغانستان مع ران او د ولن متمدن‬ ‫د نن ور‬ ‫ي‬ ‫او ور اوس دون وي‬ ‫د ه واد ارز تنا ه ان ه ده غو تنه لرم و له هر فرصت‬ ‫همدا راز له خو و زده وون و خه‬ ‫و او فعالو ونوالو ه تو ه او وون و ته‬ ‫ه روسه د‬ ‫خه ه ورته ي او د زده‬ ‫ه درناوي ه له تدر س خه ه او اغ زنا ه استفاده و ي‬ ‫د‬ ‫د وون او روزن له ولو وهانو او د وونيز نصاب له مسل هم ارانو خه‬ ‫ه ا‬ ‫دي مننه وم او د لو‬ ‫دون هل ل‬ ‫د تاب ه لي لو او متو ولو ي نه ست‬ ‫بريا غوا م‬ ‫له دربار خه دو ته ه د س ي ل او انسان جو وون ه‬ ‫خدا‬ ‫وه‬ ‫و ي خ لوا‬ ‫وونيز نظام او د داس ودان افغانستان ه ه له‬ ‫د معياري او رمختل‬ ‫او سو اله وي‬ ‫د وهن وزير‬ ‫د تور محمد م ويس بلخ‬

‫ج‪3‬‬

‫فﻬرست‬

‫شﻤ‪５‬رې‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬ ‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬ ‫اووم ﻟﻮست‬ ‫اتﻢ ﻟﻮست‬ ‫د‪4‬‬

‫سر ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫د عرفان رو＊ﻨاﻳﻲ‬ ‫ﻧعت‬ ‫پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تاﻧﻪ‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ او د ﻫغﻪ ((تذکرة اﻻﻟﻴاء))‬ ‫پ‪＋‬تﻮ وﻟسﻲ ادبﻴات‬ ‫د ＊کارﻧدوى بﻮﻟﻠـﻪ‬ ‫پﻪ شعر ک‪ ３‬قافﻴﻪ‬ ‫ادبﻴات د اسﻼم د سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﻧظره‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪١‬‬ ‫‪٥‬‬ ‫‪٩‬‬ ‫‪١٥‬‬ ‫‪٢١‬‬ ‫‪٣١‬‬ ‫‪٣٩‬‬ ‫‪٤٥‬‬

‫شﻤ‪５‬رې‬ ‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬ ‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬ ‫ﻳﻮ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫＇ﻠﻮر وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬ ‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ﻟﻮست ﻧﻮم‬ ‫د خﻮشحال بابا دستارﻧاﻣﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ قﻠﻤﻲ پاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ اوسﻨ‪ ９‬دوره‬ ‫غﻨﻲ خان _ ﻧﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻰ شاعر‬ ‫پﻪ بﻬر ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫان‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ＂ک‬ ‫کﻴسﻪ او ژوﻧد‬ ‫شفﻴق او پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬ ‫د ر‪１‬ﻮ اوبﻮ وﻧﻪ‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻧاول ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮ‪－‬ﻮ _ د فراﻧس‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال‬ ‫ژوﻧد او چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ وﻟﻴکﻮ؟‬ ‫پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او ＇‪７５‬وﻧکﻰ‬ ‫د شرابﻮ (اﻟکﻮﻟﻮ) زﻳاﻧﻮﻧﻪ‬ ‫د شعر پﻪ اړه ＇ر‪－‬ﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫د ﻣاﻳﻦ‪ ،‬ﻧاچاودو تﻮکﻮ ﻣعﻠﻮﻟﻴت رواﻧﻲ اغ‪５‬زې‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ‬ ‫وﻳﻴپاﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫اخ‪％‬ﻠﻴکﻮﻧﻪ‬

‫ﻣخﻮﻧﻪ‬ ‫‪٥١‬‬ ‫‪٥٧‬‬ ‫‪٦٣‬‬ ‫‪٧١‬‬ ‫‪٧٧‬‬ ‫‪٨٧‬‬ ‫‪٩٧‬‬ ‫‪١٠٧‬‬ ‫‪١١٣‬‬ ‫‪١٢١‬‬ ‫‪١٣١‬‬ ‫‪١٣٩‬‬ ‫‪١٤٥‬‬ ‫‪١٥١‬‬ ‫‪١٥٧‬‬ ‫‪١٦٣‬‬ ‫‪١٧١‬‬ ‫‪١٧٧‬‬ ‫‪١٨٣‬‬ ‫‪١٨٩‬‬ ‫‪١٩٥‬‬ ‫‪٢٠٢‬‬

‫ﻫـ ‪5‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻟﻮست‬

‫د عرفان رو＊ﻨاﻳﻲ‬

‫د عرﻓاﻧﻲ شاعرۍ پﻪ ﻫکﻠﻪ ＇ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ؟‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د دعاﻳﻪ شاعرۍ بﻞ ﻧﻮم ＇ﻪ دى؟‬ ‫د دوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ پ‪＋‬تﻮ کتاب د ﻟﻮى خداى جﻞ جﻼﻟﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻴﻠﻮو‪ .‬ﻣﻮږ او تاسﻮ د ﻫر‬ ‫کار پﻴﻞ د اهلل جﻞ جﻼﻟﻪ پﻪ ﻧﻮم کﻮو او ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻮ ﻣﻮخﻪ دا وي چ‪ ３‬پﻪ کار ک‪ ３‬ﻣﻮ‬ ‫خﻴر او برکت پﻴدا شﻲ‪ .‬دوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻰ زﻣﻮږ د ثاﻧﻮي زده ک‪７‬و وروستﻰ ！ﻮﻟگﻰ دى او ﻣﻮږ‬ ‫ﻳ‪ ３‬د خداى پاک پﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ ﻧاﻣﻪ پﻴﻠﻮو او ﻫﻴﻠﻪ کﻮو چ‪ ３‬راتﻠﻮﻧکﻲ تﻪ ﻫﻢ د خپﻞ ‪＄‬ان‬ ‫ﻟپاره‪ ،‬ﻫﻢ د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟپاره‪ ،‬ﻫﻢ د اﻓغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬او ﻫﻢ د ！ﻮﻟ‪ ３‬بشري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره ﻳﻮ‬ ‫خﻴر غﻮ＊تﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻣﻬربان او کارپﻮه اﻧسان را＇خﻪ جﻮړ شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ﻫﻴﻠﻪ دغﻪ کتاب‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ کﻼسﻴک شاعر عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص پﻪ دې ﻻﻧدې ﻣﻨاجات پﻴﻠﻮو‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧـــــﻦ د زړه داﻧــــــاﻳــــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫ﻟـــــﻪ د＊ـــــﻨـــــﻮ رﻫـــــاﻳـــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫چــــ‪ ３‬گـــﻮﻳـــا پــــﻪ تــســبــﻴــحــات پــــﻪ ﻣــــﻮاعــــظ وي‬ ‫ﻓــــرﻗــــاﻧــــﻲ گــــﻮﻳــــاﻳــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟــــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫پـــﻪ ﻫـــر بــــﻮى چـــ‪ ３‬شـــﻢ اگـــــاه ﻣــــﻮﻻ ﻣـــ‪ ３‬ﻳــــاد شﻲ‬ ‫اﻳـــﻨـــچـــﻨـــﻴـــﻦ پــــﻮﻳــــاﻳــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫چــــ‪ ３‬ازاد د دواړو کــــﻮﻧــــﻮ ﻟــــﻪ ســـــــﻮدا وي‬ ‫ﻫـــســـ‪ ３‬زړه شــــﻴــــداﻳــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫چـــــ‪ ３‬ﻓــــاﻧــــﻲ شـــــﻲ بــــﻘــــاﻳــــﻲ د ابـــــــد ﻣـــﻮﻣـــﻲ‬ ‫د ابــــــــد بــــﻘــــاﻳــــﻲ غــــــــــــﻮاړم ﻟــــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻫــ‪５‬ــ＆ ＇ــﻴــز ﻣـــ‪ ３‬پـــﻪ ﻧــظــر کـــ‪ ３‬حــاﻳــﻞ ﻧـــﻪ وي‬ ‫د وحــــــــدت ﻫـــــﻮاﻳـــــﻲ غــــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫــــابــــﻪ‬ ‫ﻣـــعـــرﻓـــت د زړه اﻓـــتـــاب زړه ﻳـــ‪ ３‬روشـــــﻦ دى‬ ‫د عـــــرﻓـــــان رو＊ــــﻨــــاﻳــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫چـــ‪ ３‬پـــﻪ خــــﻮى شـــﻲ ＊ــاﻳــســتــﻪ‪＊ ،‬ــاﻳــســتــﻪ تـــﻞ وي‬ ‫زه خــــــــﻮدي زﻳــــبــــاﻳــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬ ‫گـــــداﻳـــــﻲ د حـــــﻖ پـــــﻪ در ﻟــــﻮﻳــــﻪ شــــاﻫــــﻲ ده‬ ‫دا ﻣـــخـــﻠـــص گـــــداﻳـــــﻲ غـــــــــﻮاړم ﻟـــــﻪ وﻫـــابـــﻪ‬

‫‪2‬‬

‫د شاعر پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ دى‪ .‬ﻫغﻪ د ابابکر کﻨدﻫاري شﻴﻨﻮاري زوى دى‪.‬‬ ‫ابابکر د احداد او اﻟﻬداد د پﻮ‪＄‬ﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻗﻮﻣﻨدان و‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬احداد او اﻟﻬداد سره‬ ‫خﻮابدي شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ اﻟﻬداد (رشﻴد خان) ﻫﻨدوستان تﻪ ﻻړ‪ .‬ابابکر ﻫﻢ د ﻫغﻪ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬و‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى د پ‪＋‬تﻮ شاعر او ﻟﻴکﻮال و‪ .‬د ((ﻣراة اﻟعارﻓﻴﻦ)) او ((سراج اﻟعارﻓﻴﻦ)) کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ﻣؤﻟف دى‪.‬‬ ‫عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص پﻪ غاﻟب گﻮﻣان د ‪ ١٠١٥‬او ‪ ١٠٢٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کﻠﻮﻧﻮ پﻪ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪７５＇ .‬وﻧکﻲ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻫغﻪ بﻪ ﻳا پﻪ کﻨدﻫار او ﻳا ﻫﻢ پﻪ تﻴرا ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ‬ ‫وي چ‪ ３‬د رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ روحاﻧﻲ او عسکري ﻣرکز و او د ﻫغﻪ د ﻣﻮر پﻼرگﻨ‪９‬‬ ‫سﻴﻤﻪ وه‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى عاﻟﻢ او ﻓاضﻞ شخص و‪ .‬ﻣشﻬﻮر اثر ﻳ‪ ３‬د باﻳزﻳد رو＊ان ((حاﻟﻨاﻣﻪ)) ده‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻓارسﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او د پﻴر رو＊ان او رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ پﻪ اړه پک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ‬ ‫او ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻻس تارﻳخﻲ ﻣﻮاد وړاﻧدې کﻮي‪ .‬د شعروﻧﻮ دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬د ډاک＂ر پرو‪４‬ز ﻣﻬجﻮر‬ ‫خﻮﻳشکﻲ پﻪ ﻫﻤت چاپ او خپﻮر شﻮى دى‪ .‬ﻳﻮه ﻣﻨثﻮره رساﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ﻫﻨدوستان پﻪ‬ ‫کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻴدا شﻮې ده‪.‬‬ ‫د عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬دﻗﻴﻘﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻧﻪ ده ＇رگﻨده‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻪ د دﻳﻮان او‬ ‫حاﻟﻨاﻣ‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮ ﻟﻪ بﻴان ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻧ‪＂５‬ﻪ د ‪١٠٨٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬حدود ا！کﻠﻮﻟﻰ شﻮ‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧﻪ‬ ‫احداد او اﻟﻬداد‪ :‬د باﻳزﻳد رو＊ان او رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ د ﻣبارزو ﻣخک‪＋‬ان وو‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د دغﻪ ﻣﻨاجات ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ زدهکﻮوﻧکﻲ د بﻴت‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ دې ﻳﻮ تﻦ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د بﻴت ﻣعﻨا وک‪７‬ي او ﻳﻮ ＇ﻪ خبرې دې پرې‬ ‫وک‪７‬ي‪ .‬د دوﻳﻢ زدهکﻮوﻧکﻲ د بﻴت ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ دې د بﻴت د ﻣعﻨا او تﻔسﻴر پﻪ اړه‬ ‫＊ﻮوﻧکﻰ خپﻠﻪ ﻳﻮ تﻦ اﻧتخاب ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻳﻮ ﻳﻮ شاگرد دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮال ＇خﻪ د دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ د ﻣعﻨا پﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ي او د ﻣعﻨا پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬دې ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ادبﻲ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫د＊ﻨﻪ‪ ،‬تسبﻴحات‪ ،‬ﻓرﻗان‪ ،‬ﻣعرﻓت‪ ،‬ﻓاﻧﻲ‪ ،‬وحدت‪ ،‬شﻴداﻳﻲ‪ ،‬رﻫاﻳﻲ‬ ‫‪ _٣‬د دغﻪ ﻣﻨاجات د عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم پﻪ اړه دې پﻨ‪％‬ﻪ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ تاسﻮ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬کﻮم کﻮم عرﻓاﻧﻲ او تصﻮﻓﻲ شاعران پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د باﻳزﻳد رو＊ان د ﻣﻠﻲ او عرﻓاﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ د کﻮﻣﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮ ﻳاد دي؟‬ ‫_ د رو＊اﻧﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ شاعراﻧﻮ ＇ﻪ ډول شاعري ک‪７‬ې ده؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬د تصﻮﻓﻲ او عرﻓاﻧﻲ شاعرۍ پﻪ اړه ﻧﻴﻤﻪ پا‪１‬ﻪ‬ ‫پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ دې واخﻠﻲ او د ﻫغﻮى د کتابﻮﻧﻮ ﻟﻨ‪６‬ه‬ ‫ﻳادوﻧﻪ دې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫دوﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫ﻧـعـت‬

‫د اسﻼم د ﻣبارک پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬زﻣﻮږ ډ‪４‬رو شاعراﻧﻮ د خپﻠﻮ‬ ‫ﻗﻠﻤﻮﻧﻮ ＊اﻳست د خپﻠﻮ دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ پر پا‪１‬ﻮ شﻴﻨدﻟﻰ دى‪ .‬شاعراﻧﻮ د حضرت پﻴغﻤبر د‬ ‫ستاﻳﻨ‪ ３‬پر کر＊ﻮ د خپﻞ شعر دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ ﻣتبرک ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻣﻮږ ﻫﻢ خپﻞ کتاب د خپﻞ پﻴغﻤبر پﻪ ستاﻳﻨﻪ او ﻳادوﻧﻪ‬ ‫سپ‪（５‬ﻠﻰ ک‪７‬و‪ .‬دغﻪ ﻧعت د پ‪＋‬تﻮ د پﻴاوړي شاعر حاجﻲ جﻤعﻪ بارکزي ﻟﻪ دﻳﻮان ＇خﻪ‬ ‫غﻮره شﻮى دى‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫تـــر ﻧـــاﻣـــﻪ دې ســـﻢ ﻗـــربـــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫ﻫــــﻢ تــــر واړه خــــاﻧــــدان ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫چـــ‪ ３‬رضــــا دې پـــﻪ رضــــا و خـــاوﻧـــد ورکــــ‪７‬ه‬ ‫ﻫـــر ﻣــشــکــﻞ ﻳـــ‪ ３‬کـــ‪ ７‬اســــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫ﻣـــعـــرﻓـــت دې تــــر تـــﻮحـــﻴـــده پــــــﻮرې تــﻠــﻠــی‬ ‫بــﻞ ＇ـــﻮک ﻧــﻪ وﻳــﻨــﻢ پــﻪ شـــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫پــﻴــغــﻤــبــران ﻳـــﻮﻟـــک ＇ــﻠــ‪５‬ــرﻳــشــت زره واﻳـــﻲ‬ ‫رب کــــ‪７‬ه واړه خــــادﻣــــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫کـــﻪ ﻣـــعـــراج د ﻣــﻮســی پــــاس پـــر کــــﻮه طــــﻮر و‬ ‫رب ﻣـــعـــراج کـــ‪ ７‬ﻻﻣـــکـــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫رب ﻣــﻨــســﻮخــﻪ کــــ‪７‬ه درې واړه کــتــابــﻮﻧــﻪ‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬راســــتــــاوه ﻓـــرﻗـــان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫ت‪( ３‬تــﻪ ﻳــ‪ )３‬ســردار پﻪ دواړو کﻮﻧﻮ پﻪ ﻗــدرت ک‪７‬ې‬ ‫ﻫـــﻢ تـــابـــع دې اﻳــــﻦ و آن ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫غــﻔــﻠــت حـــرص ور＇ـــخـــﻪ وﻻړ ﻗــﻨــاعــت وﻧــﻴــﻮ‬ ‫ﻫـــﻢ پـــر زړه بـــاﻧـــدې ﻣــکــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫پـــــﻪ ﻣـــعـــﻨـــی ﻳـــــ‪ ３‬د رﻣــــــــــﻮزو پـــﻮﻫـــﻮﻟـــ‪３‬‬ ‫رب پـــﻪ بــــاب کـــی ﻣــﻬــربــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫تـــــر ازﻟــــــــﻪ بـــــﻪ بــــاﻗــــﻲ وي تـــــﻞ تـــــر تــﻠــﻪ‬ ‫کـــﻤـــال ﻧــــﻪ ﻟـــــري ﻧـــﻘـــصـــان ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫ﻧــــﻮر دﻳـــﻨـــﻮﻧـــﻪ ﻳـــ‪ ３‬ﻣــﻨــســﻮخ کــــ‪７‬ه ﻫــﻤــﻪ واړه‬ ‫چــ‪＊ ３‬ــﻪ دﻳـــﻦ ﻳــ‪ ３‬کــ‪ ７‬بــرﻫــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫د تـــﻮحـــﻴـــد د بـــــاغ گـــــﻼب ﻳــــ‪ ３‬غـــﻮړﻳـــدﻟـــﻲ‬ ‫ﻣــعــطــر پــــﻪ بـــــﻮی جـــﻬـــان ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫‪6‬‬

‫بـــﻞ چــــراغ دې د ﻳــﻘــﻴــﻦ د وړاﻧــــــدې وﻧــﻴــﻮ‬ ‫ﻣــخــﻔــﻲ راز ســـﻮ در عــﻴــان ســتــا ﻣحﻤده‬ ‫و ﻣـــکـــان تــــﻪ د ﻟـــﻮﻳـــ‪ ９‬دې ﻧــــﻪ رســـ‪５‬ـــ‪８‬ي‬ ‫او اﻟـــﻠـــعـــزم ﻣــــرســــﻼن ســـتـــا ﻣحﻤده‬ ‫زه ﻳــــ‪ ３‬کـــﻠـــﻪ کـــــ‪７‬م ادا صـــﻔـــت دې کــ‪５‬ــ‪８‬ي‬ ‫پـــر زﻣـــﻴـــﻦ و پـــر آسﻤان ســتــا ﻣــحــﻤــده‬ ‫ﻣـــا "جـــﻤـــعـــﻪ" دي د بـــــاور ﻻســـﻮﻧـــﻪ دواړه‬ ‫ﻟـــگـــﻮﻟـــﻲ پــــر گـــــرﻳـــــﻮان ســـتـــا ﻣحﻤده‬

‫د شاعر پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮي‪:‬‬ ‫حاجﻲ جﻤعﻪ بارکزى د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬د کﻨدﻫار پﻪ ﻣاشﻮر‬ ‫ﻧﻮﻣﻲ کﻠﻲ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تاﻧﻪ شعرا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻧ‪＂５‬ﻪ (‪١٢٥٩‬ﻫ‪.‬ق‪).‬‬ ‫＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫دى د سردار کُﻨدل خان ﻣعاصر و چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬واکﻤﻨﻲ پﻪ خپﻠﻮ شعروﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻳادوي‪ .‬دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬پﻪ (‪١٣٦٠‬ﻫ‪.‬ق‪ ).‬کال چاپ شﻮى دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ！ﻮل د دې ﻧعت شرﻳف ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪！ ３‬ﻮل ﻧعت پﻪ ﻟﻮړ‬ ‫غ‪ ８‬وﻟﻮستﻞ شﻮ‪ ،‬بﻴا دې ﻧﻮ پات‪ ３‬زدهکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ﻳﻮ بﻴت ﻣعﻨا او د ﻫر بﻴت پﻪ اړه دې ﻳﻮ ＇ﻪ‬ ‫خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪ _٢‬ﻫر ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د پ‪＋‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې د شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ د‬ ‫ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم واخﻠﻲ‪ ،‬ﻫ‪（５‬ﻮک دې تکرار ﻧﻮم ﻧﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ شاگرد دې دغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻴا دې ﻳﻮ بﻞ شاگرد تﻮرې دړې تﻪ پﻮرتﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دغﻪ ﻟﻮست ＇خﻪ دې اتﻪ ﻧﻮر ﻟغتﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬بﻴا دې شپاړس تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دغﻪ‬ ‫ﻟغتﻮﻧﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣعﻨا ک‪７‬ي او دا دې ﻫﻢ وواﻳﻲ چ‪ ３‬دا اسﻢ دى کﻪ صﻔت ﻳا ﻓعﻞ؟‬ ‫واړه‪ ،‬پاس‪ ،‬ﻣﻨسﻮخ‪ ،‬ﻻﻣکان‪ ،‬غﻮړ‪４‬دل‪ ،‬باور‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ حﻤد او ﻧعت ک‪ ３‬پر کﻮﻣﻮ ﻣﻮضﻮع‪／‬اﻧﻮ خبرې ک‪８５‬ي؟‬ ‫دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬پرې ر‪１‬ا واچﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د ﻧعت دغﻪ بﻴت ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟‬ ‫رب ﻣــﻨــســﻮخــﻪ کــــ‪７‬ه درې واړه کــتــابــﻮﻧــﻪ‬ ‫چـــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬راســــتــــاوه ﻓـــرﻗـــان ســتــا ﻣحﻤده‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻧعت شرﻳف ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د‬ ‫！ﻮل ﻧعت ﻟﻨ‪ ６‬ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻧﻴﻢ ﻣخ ک‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬بﻠﻪ ورځ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ‬ ‫ساعت ک‪＊ ３‬ﻮوﻧکﻰ پﻪ اﻧتخابﻲ ډول د پﻨ‪％‬ﻮ تﻨﻮ شاگرداﻧﻮ ﻟﻴکﻨ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫درﻳﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تاﻧﻪ‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ﻳا پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ تاسﻮ خاﻣخا ﻳﻮ ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ او‬ ‫اور‪４‬دﻟﻲ وي‪ .‬ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻣﻨشاء او چﻴﻨﻪ چ‪５‬رتﻪ ده او د ژبﻮ ﻟﻪ کﻮﻣ‪３‬‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬سره اړه ﻟري؟ ﻳا دا چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ پﻪ کﻮم تﻮکﻢ پﻮرې ﻣربﻮط دي؟‬ ‫دغﻪ ډول ＇‪７５‬ﻧﻮ تﻪ اتﻨﻮﻟﻮجﻲ ﻫﻢ واﻳﻲ چ‪ ３‬د تﻮکﻢ ﻳا ﻧژاد تارﻳخﻲ عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫د ژب‪ ３‬د تارﻳخﻲ اړﻳکﻮ پﻪ باب ＇‪７５‬ﻧﻪ پﻪ ژبپﻮﻫﻨﻪ پﻮرې ﻫﻢ اړه پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه دغﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تارﻳخﻲ ＇‪７５‬ﻧﻪ کﻮو‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د ژبﻮ پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫ستاسﻮ پﻪ ﻧظر پ‪＋‬تاﻧﻪ پﻪ کﻮم تﻮکﻢ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي؟‬ ‫د آرﻳاﻳاﻧﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬

‫‪9‬‬

‫پ‪＋‬تﻮ د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ژبﻮ ＇خﻪ ده‪ .‬پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻫﻢ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻳﻮ پخﻮاﻧﻲ ！بر پﻪ تﻮگﻪ د اوږد‬ ‫تارﻳخ ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د تﻮکﻢ (ﻧژاد) پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧﻮ او ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻧظرﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ل شﻮې دي‪.‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کساﻧﻮ د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه د ﻫغﻮى د ((ساﻣﻲ)) تﻮکﻢ ﻧظرﻳﻪ ورک‪７‬ې وه او دوى ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫آره (بﻨﻲ اسرائﻴﻞ) گ‪２‬ﻠﻲ وو‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پر ﻫﻤدغ‪ ３‬ژبﻨ‪ ９‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬گ‪２‬ﻠ‪ ３‬وه‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻧظر ﻳﻮازې ﻳﻮه اﻓساﻧﻮي او ﻟﻪ حﻘﻴﻘتﻪ ﻟرې ﻧظرﻳﻪ وه چ‪ ３‬پر ﻫ‪ ＆５‬ډول عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ او اصﻮﻟﻮ‬ ‫ﻧﻪ وه وﻻړه‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻮﻫاﻧﻮ د خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬دا ﻣﻮضﻮع پﻮره ＇‪７５‬ﻟ‪ ３‬ده‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪ ３‬ﻫﻨدو‬ ‫آرﻳاﻳﻲ ﻳا اﻳﻨدو‪ -‬جرﻣﻦ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬ﻳﻮه پخﻮاﻧ‪ ９‬ژبﻪ گ‪２‬ﻠ‪ ３‬ده‪ .‬پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د آرﻳاﻳﻲ تﻮکﻢ‬ ‫ﻣربﻮط وﻟس گ‪２‬ﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫((د اﻓغاﻧستان ژب‪ ３‬او تﻮکﻤﻮﻧﻪ)) پﻪ ﻧﻮم د کتاب ﻣؤﻟف اروا＊اد دوست شﻴﻨﻮاري پﻪ دې‬ ‫اړه اوږده ＇‪７５‬ﻧﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬اﻓغاﻧستان د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ زاﻧگﻮ ده‪ .‬د ﻫغﻪ د ＇‪７５‬ﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ‬ ‫تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ اړﻳﻨﻪ ده‪:‬‬ ‫د ﻣعاصر اﻓغاﻧستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬دﻧﻨﻪ او د ﻫغﻪ د باﻧدې پﻪ گاوﻧ‪６‬ﻳﻮ ﻧژدې سﻴﻤﻮ ک‪３‬‬ ‫ارکﻴاﻟﻮژﻳکﻲ (ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨﻴزې) پﻠ＂ﻨ‪ ３‬او ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬او د ﻫغﻮ ﻧتﻴج‪７５＇ ３‬وﻧکﻮ تﻪ دا ﻗﻨاعت‬ ‫ورکﻮي چ‪ ３‬اﻓغاﻧستان د ﻟرغﻮﻧﻮ آرﻳاﻳﻲ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ زاﻧگﻮ او ！ا！ﻮبﻰ دى‪ .‬بشر چ‪ ３‬د تارﻳخﻲ پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫ډ‪４‬ر تﻴاره اړخﻮﻧﻪ ﻧﻦ د زﻳار‪ ،‬ﻫاﻧد او ﻓﻨﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ ﻣرستﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ‬ ‫پﻴﻠﻪ دا ﻧظرﻳﻪ ورتﻪ پﻴدا شﻮې چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ د بشري ﻟﻮﻳﻮ کﻮرﻧﻴﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ او پﻪ‬ ‫ﻫغﻪ ک‪ ３‬آرﻳاﻳﻲ باختري تﻮکﻢ دى‪ .‬دا ﻧظرﻳﻪ د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د ﻟرغﻮﻧﻮ تارﻳخﻲ اسﻨادو او ﻟﻪ ﻧﻮرو‬ ‫ژبﻮ سره د پ‪＋‬تﻮ پﻪ تارﻳخﻲ ﻣﻘاﻳسﻮي ر‪１‬ا ک‪ ３‬سپﻴﻨﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ ３‬د ﻫر اړخﻴزو ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ‪ ،‬ﻳا ﻫﻨدو‬ ‫آرﻳاﻳﻲ ﻳا ﻫﻨدو جرﻣﻦ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ‪＄‬اى ﻟري‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬ژبﻨ‪ ９‬تارﻳخﻲ‬ ‫او ﻣﻘاﻳسﻮي ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻳﻮ عﻠﻢ دى او د ﻫﻤدغﻪ عﻠﻢ پﻪ چﻮکاټ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ آرﻳاﻳﻲ ژبﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ خپﻠﻪ وﻟس ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ((چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ دي))‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ تﻮکﻢ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫‪10‬‬

‫اروا＊اد پﻮﻫاﻧد حبﻴب اهلل ت‪８‬ى پﻪ خپﻞ (پ‪＋‬تاﻧﻪ) ﻧﻮﻣ‪ ３‬کتاب ک‪ ３‬پﻪ دې ﻫکﻠﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ پﻮﻫاﻧﻮ او ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻧظروﻧﻪ راوړي دي‪ .‬ﻫغﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻫر ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬د ژب‪ ３‬تارﻳخﻲ ﻣﻘاﻳسﻮي ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬زﻳاتره د عﻠﻢ حﻴثﻴت غﻮره کاوه‪ ،‬د ژبﻮ پﻪ‬ ‫باره ک‪ ３‬ﻣطاﻟعﻪ ﻫﻢ ﻫغﻮﻣره دﻗﻴﻘﻪ ک‪５‬دﻟﻪ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻮﻫاﻧﻮ ﻳﻮازې پﻪ دې ﻗﻨاعت‬ ‫وﻧﻪ ک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻫﻨدو‪ -‬آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې ﻣربﻮطﻪ آرﻳاﻳﻲ ژبﻪ ﻳ‪ ３‬وبﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬غﻮ＊تﻞ‬ ‫ﻳ‪ ３‬دا ﻫﻢ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬د دغ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ کﻮﻣ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬سره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې اړﻳکﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د ﻟﻮﻳ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬د دواړو ډﻟﻮ (ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪)＃‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې پﻪ پراخﻪ تﻮگﻪ شتﻪ دي‪ ،‬ﻫغﻪ پﻮﻫان چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ﻳا ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ‬ ‫ژبﻮ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻳا ﻫﻨدي ＇اﻧگ‪ ３‬پﻮرې اړوﻧده گ‪２‬ﻠ‪ ３‬وه‪ ،‬پﻪ ﻫغﻮى ک‪ ３‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ دي‪:‬‬ ‫رابرټ ﻟ‪５‬چ‪ ،‬رودوﻟف ﻫﻮرﻧﻞ او ＇ﻮ ﻧﻮر‪ ...‬ﻫغﻪ پﻮﻫان چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪ ３‬د دغ‪ ３‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻪ ＇اﻧگﻪ پﻮرې اړوﻧده گ‪２‬ﻠ‪ ،３‬دغﻪ پﻮﻫان دي‪ :‬شﻴﻠﻲ ډﻳﻮر‪ ،‬ﻣاکس ﻣﻴﻮﻟر او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پﻮﻫاﻧﻮ بﻴا دا خبره پﻪ ډ‪４‬ره ＇رگﻨده تﻮگﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ د ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ‬ ‫پﻪ دوو ختﻴ‪％‬ﻮ او ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ＇اﻧگﻮ ک‪( ３‬ﻳا د ساﻧسکرﻳت او اوستا) پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬خپﻞ ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ﻫﻮﻳت (پ‪５‬ژﻧد) ﻟري او پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د دواړو ترﻣﻨ‪ ＃‬د اتصال ک‪７‬ۍ ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ختﻴ‪ ＃‬پﻮه جﻴﻤز ډارﻣستتر پﻪ دې ﻧظر دى چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ زﻧد ﻳا اوستا سره ﻧژدې‬ ‫اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬خﻮ د ﻫﻨدي ژبﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ خپﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اوسﻨﻲ‬ ‫ژبپﻮﻫان‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د جرﻣﻨﻲ سبﻴستﻴان ﻫاﻳﻨﻪ ﻫﻢ پﻪ دې ﻧظر دي چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ د جﻮړ＊ت او د ﻟغاتﻮ‬ ‫د پاﻧگ‪ ３‬دواړو پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬ﻫرې ژب‪＇ ３‬خﻪ زﻳات ﻟﻪ اوستا سره ﻧژدې ده‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ((د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ)) پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ！ﻮک ک‪ ３‬پﻪ دې اړه ډ‪４‬رې‬ ‫زﻳات‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻟﻪ اوستا (زﻧد) او سﻨسکرﻳت (رﻳگﻮﻳدا) سره ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻫر‬ ‫اړخﻴزه پرتﻠﻪ ک‪７‬ې ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻫﻢ دې پاﻳﻠ‪ ３‬تﻪ رس‪５‬دﻟﻰ دى چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻪ اصﻠﻲ (ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ)‬ ‫اروپاﻳﻲ ژب‪＇ ３‬خﻪ راجﻼ شﻮې ژبﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ اوستا او سﻨسکرﻳت سره اړﻳک‪ ３‬ﻟري او د‬ ‫دوى ترﻣﻨ‪ ＃‬واﻗع ده‪ .‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د دوى د وصﻞ د ک‪７‬ۍ پﻪ تﻮگﻪ ارز＊ت ﻟري‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻳﻮه ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬ژبﻪ او پ‪＋‬تاﻧﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ ﻟرغﻮﻧﻰ ！بر ﻳا وﻟس دى‪ .‬د ﻫغﻮ ﻫر اړخﻴزو‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮرﻧﻴﻮ او بﻬرﻧﻴﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻣؤرخﻴﻨﻮ او ژبپﻮﻫاﻧﻮ ک‪７‬ې دي‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ‬ ‫د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ﻳا آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ژبﻪ ده‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ ﻧﻮ د دغ‪ ３‬ژب‪３‬‬ ‫وﻳﻮﻧکﻲ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدغﻪ تﻮکﻢ ﻳا ﻫﻤدغﻪ ﻟﻮﻳﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫＇‪７５‬وﻧکﻮ او ژبپﻮﻫاﻧﻮ پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ي چ‪ ３‬د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د ﻟﻮﻳ‪ ３‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻪ ＇اﻧگﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻣﻮﻗعﻴت تثبﻴت ک‪７‬ي؟ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻪ سﻨسکرﻳت‬ ‫او ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻪ اوستا سره پ‪＋‬تﻮ ﻧژدې گ‪２‬ﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پﻮﻫان او د ژبﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻲ ﻧظر‬ ‫ﻟري چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د ختﻴ‪％‬ﻮ او ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ＇اﻧگﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬واﻗع ده او د سﻨسکرﻳت‬ ‫(رﻳگﻮﻳدا) او زﻧد (اوستا) ترﻣﻨ‪ ＃‬د اتصال د ک‪７‬ۍ پﻪ ＇‪５‬ر ده‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫اتﻨﻮﻟﻮجﻲ (اتﻨﻮگراﻓﻲ) د بشر د تﻮکﻢ او ﻧژاد پﻪ اړه عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ارکﻴاﻟﻮجﻲ (ارکﻴاﻟﻮژي _ ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨﻪ) د ﻧ‪７‬ۍ د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ پﻪ اړه‪ ،‬د ﻟرغﻮﻧﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ‪،‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻮ تﻤدﻧﻮﻧﻮ او ﻟرغﻮﻧﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬کﻮي‪ .‬د وﻟسﻮﻧﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ تارﻳخ او ﻟرغﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧ‪＋‬ﻮ ﻧ‪＋‬اﻧﻮ پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬د دې عﻠﻢ ﻣﻮضﻮع ده‪.‬‬ ‫ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ‪ :‬دغﻪ اصطﻼحات د ﻧ‪７‬ۍ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ژبپﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻪ ب‪２‬ﻪ راغﻠﻲ‬ ‫دي‪ .‬چا ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ‪ ،‬چا ﻫﻨدو جرﻣﻦ‪ ،‬چا ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ اصطﻼح کاروﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻣﻮخﻪ ترې ﻫﻤاغﻪ ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ژبﻨ‪ ９‬کﻮرﻧ‪ ９‬ده چ‪ ３‬د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ‬ ‫ډ‪４‬رې ژب‪ ３‬پک‪ ３‬راداخﻠ‪８５‬ي‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻫﻤدغﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬شاﻣﻠﻪ ده‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫دا چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ پﻪ (ساﻣﻲ) تﻮکﻢ پﻮرې ﻣربﻮط دي‪ ،‬دغﻪ ﻧظرﻳﻪ کﻮم عﻠﻤﻲ بﻨس＀ ﻟري‪،‬‬ ‫کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻣﻘام کﻮم دى؟‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ ＇اﻧگﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ دغﻮ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم ﻳﻮ سﻢ دى‪ ،‬پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬پ‪＋‬تﻮ د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ﻳا ﻫﻨدو جرﻣﻦ کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ ژبﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پ‪＋‬تﻮ د ساﻣﻲ ژبﻮ پﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬پﻮرې ﻣربﻮطﻪ ده‪.‬‬ ‫ج‪ :‬پ‪＋‬تﻮ د تُرکﻲ ژبﻮ کﻮرﻧ‪ ９‬تﻪ ﻣﻨسﻮبﻪ ده‪.‬‬ ‫د‪ :‬درې واړه ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ سﻢ دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دغﻮ در‪４‬ﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ پﻪ اړه پﻪ وار سره ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬ﻟرغﻮﻧتﻮب‬ ‫پ‪＋‬تﻮ د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د دوو ﻟﻮﻳﻮ ＇اﻧگﻮ د اتصال د ک‪７‬ۍ پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫اﻓغاﻧستان د آرﻳاﻳاﻧﻮ ！ا！ﻮبﻰ‬

‫‪13‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د دې ﻟﻮست تر ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧﻮ د ﻫغﻮ درﻳﻮ ﻧظروﻧﻮ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳز وﻟﻴکئ چ‪ ３‬د آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ د کﻮرﻧ‪ ９‬پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ ＇اﻧگﻮ پﻮرې ﻳ‪ ３‬اړوﻧده گ‪２‬ﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬

‫ﻻ تـــــر اوســـــــــﻪ ﻳـــــ‪ ３‬ﻣـــــاغـــــزه پـــــﻪ ﻗـــــــــرار ﻧـــــﻪ دي‬ ‫چـــــا چـــــ‪ ３‬ﻣـــــا ســــــره وﻫــــﻠــــﻰ ســـــر پـــــﻪ ســـﻨـــ‪ ，‬دى‬ ‫ﻻ پـــــﻪ خــــــﻮب کـــــ‪ ３‬پـــــﻪ ﻟـــــــ‪７‬زه پــــرﻳــــﻮ‪＄‬ــــﻲ ﻟـــــﻪ کــ＂ــﻪ‬ ‫چــــ‪ ３‬د چــــا تــــر غـــــﻮږ زﻣـــــا د تـــــــﻮرې شــــرﻧــــ‪ ，‬دى‬ ‫د خــــﻮشــــحــــال د زړه د حــــــال ﻧــــــﻨــــــداره وکـــــ‪７‬ه‬ ‫کــــﻪ د تـــخـــت د پــــاســــﻪ کــ‪＋‬ــ‪５‬ــﻨــﻲ ﻫــــﻢ ﻣـــﻠـــﻨـــ‪ ，‬دى‬ ‫((خﻮشحال خان خ＂ک))‬ ‫طـــــــﻮطـــــــﻲ ﻣـــــــــ‪ ３‬ووت ﻧـــــــــﻦ ﻟـــــــــﻪ ﻗـــﻔـــســـﻪ‬ ‫خـــــــاﻟـــــــﻲ کــــــاﻟــــــبــــــد ﻳــــــــﻢ زه بــــــــ‪ ３‬ﻧـــﻔـــســـﻪ‬ ‫رب پــــــﻪ غـــــربـــــت کــــــ‪ ３‬ﻟــــکــــﻪ بــــ‪５‬ــــکــــس کــــ‪７‬م‬ ‫خــــــــــداى دې ＇ــــــــﻮک ﻧــــــﻪ کــــــا ﻫــــســــ‪ ３‬بــ‪５‬ــکــســﻪ‬ ‫((د پﻴرﻣحﻤد کاک‪ ７‬ﻟﻪ دﻳﻮان ＇خﻪ))‬

‫‪14‬‬

‫＇ﻠﻮرم ﻟﻮست‬

‫سلﻴمان ماکﻮ او د ﻫغﻪ‬ ‫((تذکرة اﻻولﻴاء))‬

‫تذکرة اﻻوﻟﻴاء د پ‪＋‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ ﻧثر ﻳﻮ کتاب دى‪ .‬تاسﻮ د ﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ پﻪ پ‪＋‬تﻮ کتاب‬ ‫ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي وو‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫پﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره ک‪ ３‬ﻣﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د پﻴﻼﻣ‪ ３‬د آثارو پﻪ باب ﻫﻢ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ وو‪.‬‬ ‫دا دى پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴاء پﻪ اړه بشپ‪７‬ې خبرې ﻟرو‪.‬‬ ‫تاسﻮ بﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ﻧثر دغﻪ کتاب پﻪ پﻮره ډول وپ‪５‬ژﻧئ او د پ‪＋‬تﻮ د‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ ﻧثر پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ بﻪ خبر شئ‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د پ‪＋‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دورې پﻴاوړى ﻟﻴکﻮال دى‪ .‬ﻫغﻪ د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم‬ ‫ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ اثر پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻠﻰ دى چ‪ ３‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ！ﻮل کتاب ﻳ‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ دى راغﻠﻰ‬ ‫او ﻳﻮازې د پﻴﻞ ＇ﻮ پا‪ ３１‬ﻳ‪ ３‬د اروا＊اد استاد پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ پﻪ زﻳار پﻴدا شﻮې او خپرې شﻮې‬ ‫دي‪.‬‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د بارک خان صابزي ﻣاکﻮ زوى دى چ‪ ３‬د کﻨدﻫار پﻪ ارغسان ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ غرو رغﻮ ک‪ ３‬سﻴاحتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي او د خپﻞ عصر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ روحاﻧﻲ او ادبﻲ‬ ‫رجال ﻳ‪ ３‬ﻟﻴدﻟﻲ دي‪ .‬دى پﻪ خپﻠﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ (‪ ٦١٢‬ﻫـ‪ ).‬تﻠﻠﻰ وم او د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ غرو او‬ ‫رغﻮ گر‪５＄‬دم‪ .‬تر دغﻪ سﻔر وروستﻪ سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ دې برﻳاﻟﻰ شﻮ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻧاﻣتﻮ ﻟﻮﻳاﻧﻮ‬ ‫د ژوﻧد پﻪ اړه د ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه تذکره وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫د استاد حبﻴبﻲ پﻪ ﻗﻮل‪ :‬د سﻠﻴﻤان تذکره د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻣشاﻫﻴرو او ادبﻲ رجاﻟﻮ ﻳﻮ ﻣﻔصﻞ تارﻳخ‬ ‫دى‪ .‬د ﻫر س‪７‬ي احﻮال چ‪ ３‬بﻴاﻧﻮي‪ ،‬د ﻫغﻪ عﻠﻤﻲ او روحاﻧﻲ ﻣﻘام ＊ﻴﻲ او بﻴا ﻳ‪ ３‬اشعار او‬ ‫وﻳﻨاوې راﻧﻘﻠﻮي‪ .‬د تذکرې ﻳﻮ ＇ﻮ پا‪ ３１‬چ‪ ３‬پﻴدا شﻮې دي‪ ،‬دا ‪＄‬ﻨ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫ﻣشاﻫﻴرو احﻮال ﻳ‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬ډول ﻟﻴکﻪ چ‪ ３‬د ﻫغﻮ د ژوﻧداﻧﻪ پ‪ ３＋５‬ثبت شﻲ چ‪ ３‬پﻼﻧﻲ س‪７‬ي‬ ‫＇ﻨگﻪ ژوﻧد کاوه‪ ،‬چ‪５‬رې اوس‪５‬ده‪ ،‬پﻼر‪ ،‬ﻧﻴکﻪ او کﻮرﻧ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ او چ‪５‬رې وه او ﻟﻪ ﻫغﻪ س‪７‬ي‬ ‫＇خﻪ د خﻠکﻮ پﻪ خﻮﻟﻮ او زړو ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ وﻳﻨا او کﻮم شعر پات‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ د خپﻞ دغﻪ کتاب پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬د دې کتاب د ﻟﻴکﻠﻮ ﻣﻮخﻪ او د خپﻞ سﻔر ﻣﻮخ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ بﻴاﻧﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ برخﻪ بﻪ د دې کتاب د ﻧثر د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮگﻪ ﻫﻢ وﻟﻮﻟئ‪:‬‬ ‫((زه غرﻳب خاورې سﻠﻴﻤان‪ ،‬زوى د بارک خان ﻣاکﻮ صابزي چ‪ ３‬پﻪ وﻳاﻟﻪ د ارغسان‬ ‫ﻫﻮس‪８５‬م او پﻪ دې ﻣزکﻮ پاﻳ‪８５‬م پﻪ سﻦ دوﻟس او شپ‪ ８‬سﻮه (‪ )٦١٢‬د ﻫجري تﻠﻠﻰ وم او د‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ راغﻮ او کﻠﻴﻮ گر‪５＄‬دم او ﻣراﻗد د اوﻟﻴاوو او واصﻠﻴﻨﻮ ﻣ‪ ３‬پﻠ＂ﻞ او پﻪ ﻫر ﻟﻮري ﻣ‪３‬‬ ‫کاﻣﻼن ﻣﻮﻧدل‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دې سﻔره پﻪ کﻮر ک‪５＋‬ﻨستﻢ او ت‪２‬اک‪ ３‬وچاودﻟ‪ ３‬د پ‪＋‬ﻮ‪ ،‬بﻴا پا＇‪５‬دﻟﻢ او‬ ‫ﻟﻪ ＇‪＋‬تﻨﻪ ﻣ‪ ３‬ﻣرستﻮن شﻮم چ‪ ３‬احﻮال د ﻫغﻮ کاﻣﻼﻧﻮ وکاږم او دوى چ‪ ３‬ﻫغﻪ وﻳﻨاوې پاتﻪ‬ ‫ک‪７‬ې دي او پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻲ اوس‪)).‬‬ ‫‪16‬‬

‫د تذکرة اﻻوﻟﻴاء پﻪ ﻫغﻮ اوو پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻻس تﻪ راغﻠ‪ ３‬دي‪ ،‬د دغﻮ شاعراﻧﻮ او‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ احﻮال پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ ‪ _٢‬ﻣﻠکﻴار غرشﻴﻦ ‪ _٣‬شﻴخ اسﻤاعﻴﻞ ‪ _٤‬ﻗطب اﻟدﻳﻦ بختﻴار‬ ‫تر سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻣخﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر کﻮﻣﻪ ﻣﻨثﻮره ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ ﻧﻪ ده ﻣعﻠﻮﻣﻪ چ‪ ３‬پخﻮا بﻪ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ＇ﻨگﻪ و او ＇ﻪ سبک او ډول ﻳ‪ ３‬ﻻره؟ خﻮ د سﻠﻴﻤان د ﻧثر پﻮخﻮاﻟﻰ او ﻣتاﻧت‬ ‫دا راتﻪ ＇رگﻨدوي چ‪ ３‬د دغﻪ عصر ﻧثروﻧﻪ بﻪ داس‪ ３‬پاخﻪ وو او ﻟکﻪ د پارسﻲ ﻧثر چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫وخت ک‪( ３‬پﻪ غزﻧﻮي او غﻮري دورو ک‪ )３‬ﻣتﻴﻦ‪ ،‬پﻮخ او خﻮږ و‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر بﻪ ﻫﻢ پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې او خﻮږ و‪.‬‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر ＇ﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې‪:‬‬ ‫‪ _١‬دغﻪ ﻧثر روان او خﻮږ دى‪ ،‬ب‪ ３‬ﻟﻪ ک‪７‬ک‪５‬چ او ک‪８‬ﻟ‪５‬چﻪ دى‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د اوږدو جﻤﻠﻮ پر ‪＄‬اى‪ ،‬ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې جﻤﻠ‪ ３‬کاروي‪ .‬ﻳﻮه جﻤﻠﻪ پﻪ بﻠﻪ پﻮرې ﻧﻪ ت‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د طبﻴعﻲ ﻣکاﻟﻤ‪ ３‬او رواﻧﻮ خبرو اترو ب‪２‬ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬غﻮ＇‪＇ ،３‬رگﻨدې او واضح دي‪.‬‬ ‫ﻼ (ت‪２‬اک‪３‬‬ ‫‪＄ _٥‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬زاړه تعبﻴروﻧﻪ او اصطﻼحات ﻫﻢ ﻟري چ‪ ３‬اوس ﻧشتﻪ ﻣث ً‬ ‫وچاودﻟ‪ ３‬د پ‪＋‬ﻮ) چ‪ ３‬ﻣﻘصد ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ کﻠﻲ کﻮر ک‪ ３‬ﻫﻮساﻳﻲ ده‪.‬‬ ‫‪ _٦‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د پارسﻲ کﻠﻤات ډ‪４‬ر ﻧﻪ راوړي او زﻳاتره پ‪＋‬تﻮ سﻮچﻪ او ﻧ‪８‬ه کﻠﻤ‪ ３‬ﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫خﻮ بﻴا ﻫﻢ د چاپ‪５‬رﻳال د اغ‪５‬ز ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دې ژب‪ ３‬د ترکﻴبﻮﻧﻮ او ﻟغتﻮﻧﻮ ﻳﻮ ＇ﻪ اغ‪５‬ز ﻣﻨﻠﻰ‬ ‫دى‪ ،‬ﻟکﻪ دغﻪ کﻠﻤ‪:３‬‬ ‫درخﻮاست‪ ،‬سپاس‪ ،‬خاک پاى‪ ،‬ﻣﻬربان او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫‪ _٧‬د سﻠﻴﻤان پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬تر ﻓارسﻲ د عربﻲ ژب‪ ３‬اثر ﻫﻢ ډ‪４‬ر او دروﻧد ＊کاري او د دې‬ ‫عﻠت ﻫﻢ دا دى چ‪ ３‬عربﻲ پﻪ دغﻮ وختﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ درسﻲ او دﻳﻨﻲ ژبﻪ وه او کﻪ بﻪ چا ﻟﻪ‬ ‫عﻠﻤﻪ سره ﻣﻴﻨﻪ درﻟﻮده‪ ،‬ﻫغﻪ بﻪ عربﻲ زده کﻮﻟﻪ‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬سﻠﻴﻤان ﻳﻮ ﻣتدﻳﻦ او تصﻮف تﻪ‬ ‫ﻣاﻳﻞ او د دﻳﻨﻲ عﻠﻮﻣﻮ طاﻟب س‪７‬ى و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ بﻪ خاﻣخا عربﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ وي‪ .‬د عربﻲ‬

‫‪17‬‬

‫دغﻪ اثر ﻳﻮازې پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ک‪ ３‬ﻧﻪ دى‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت د پارسﻲ ﻧثر پﻪ شﻬکاروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫د عربﻲ ﻧثر اغ‪５‬ز جﻮت دى‪ ،‬ﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ﻟﻪ عربﻲ ﻧثره اغ‪５‬زﻣﻦ دى او ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫پﻠﻮه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓارسﻲ ﻧثره گ＂ﻪ اخﻴست‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻟﻪ عربﻲ اغ‪５‬زه خاﻟﻲ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ ﻧثر ک‪ ３‬د عربﻲ اغ‪５‬ز ＊ﻪ ＇رگﻨد دى‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پﻪ دې ﻧثر ک‪ ３‬د ﻓعﻠﻮﻧﻮ تکرار ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ژبﻮ د ﻟرغﻮﻧﻮ ﻧثروﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر تر سترگﻮ‬ ‫ک‪８５‬ي او کﻠﻪ خﻮ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬ډول زﻳات ﻓعﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻣکرر ډول راوړي‪ ،‬ﻟکﻪ‪( :‬بختﻴار پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫سﻨدرې ک‪７‬ﻳﻨﻪ‪ ،‬او＊‪ ３‬تﻮﻳﻮﻳﻨﻪ‪ ،‬خداى تﻪ ﻧارې ک‪７‬ﻳﻨﻪ‪ ،‬غﻠبﻠ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬پاړکﻲ ﻟرﻳﻨﻪ) پﻪ ﻳﻮه کر＊ﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ ﻓعﻠﻪ سره ﻳﻮ‪＄‬اى شﻮي دي‪ ،‬دوه ﻳ‪ ３‬ک＀ ﻣ＀ تکرار شﻮي دي‪.‬‬ ‫‪ _٩‬دغﻪ ﻧثر کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻣسجع ﻧﻪ دى‪ ،‬خﻮ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ژبﻮ پخﻮاﻧﻲ ﻧثروﻧﻪ کﻠﻪ کﻠﻪ وزن‬ ‫ﻟروﻧکﻲ او ﻣسجع کﻠﻤات ﻟري‪ .‬د ﻓعﻠﻮﻧﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ (ﻧﻪ) د وزن او ترﻧﻢ ﻟپاره ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻟﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫پروﻓﻴسر اﻓضﻞ رضا د دغﻪ کتاب پﻪ اړه ﻟﻴکﻲ‪(( :‬سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د خپﻞ دور پﻪ تذکره‬ ‫ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻻر اختﻴار ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻳﻮ خﻮا دا د ﻫغﻪ وخت د پ‪＋‬تﻨﻮ روحاﻧﻲ ﻣشاﻫﻴرو‬ ‫تارﻳخ دى‪ ،‬بﻞ خﻮا د ادبﻲ رجاﻟﻮ د ادبﻴاتﻮ تارﻳخ دى‪ .‬د تذکرې د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ وخت سﻠﻴﻤان‬ ‫ﻫﻢ پﻮخ ﻣؤرخ دى‪ ،‬ﻫﻢ ＊ﻪ تذکره ﻧگار‪ .‬دا تذکره اول ک‪ ３‬د تصﻮف کتاب ﻧﻪ‪ ،‬بﻠکﻪ د شعر‬ ‫او ادب گران بﻬا ﻣجﻤﻮعﻪ ده‪)).‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د پ‪＋‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧﻲ ادب ﻳﻮه ‪＄‬ﻼﻧده ＇‪５‬ره ده‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړي د ((تذکرة‬ ‫اﻻوﻟﻴاء)) پﻪ ﻧﻮم پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠﻰ دى چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ او اوﻟﻴاوو د ژوﻧد‬ ‫حاﻻت او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬راغﻮﻧ‪６‬ې ک‪７‬ې دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻻس تﻪ راغﻠﻰ‬

‫‪18‬‬

‫کتاب دى چ‪ ３‬پﻪ (‪٦١٢‬ﻫـ‪ ).‬ک‪ ３‬ک‪＋‬ﻞ شﻮى دى‪ .‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ پخﻮا د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ﻳﻮ‬ ‫بﻞ کتاب ﻳادوﻧﻪ پﻪ ((پ＂ﻪ خزاﻧﻪ)) ک‪ ３‬شﻮې ده چ‪ ３‬د ((ساﻟﻮ وږﻣﻪ)) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻳ‪ ３‬ابﻮ ﻣحﻤد ﻫاشﻢ سرواﻧﻲ (‪٢٩٧ -٢٢٣‬ﻫـ‪ ).‬دى‪ .‬د ﻫغﻪ کتاب ﻳﻮازې ﻧﻮم تر ﻣﻮږه‬ ‫رارس‪５‬دﻟﻰ دى او خپﻠﻪ کتاب ورک دى‪.‬‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴاء د کتاب ﻳﻮازې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ اووه ﻣخﻪ پﻴدا شﻮي او خپاره‬ ‫شﻮي دي‪ .‬د دې کتاب ﻧثر روان‪ ،‬خﻮږ او پﻪ زړه پﻮرې دى‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬دغﻪ‬ ‫کتاب د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ارز＊ت ﻟروﻧکﻰ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ اوﻟﻴاوو او شاعراﻧﻮ د ژوﻧد حاﻻت او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬راغﻠ‪３‬‬ ‫دي؟‬ ‫_ تذکرة اﻻوﻟﻴاء پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪＇ ３‬ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫_ ﻟﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ＇خﻪ د ﻣخﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د ﻧثر کﻮم بﻞ کتاب پ‪５‬ژﻧئ کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ‬ ‫وواﻳاست چ‪ ３‬چا ﻟﻴکﻠﻰ او د کتاب ﻧﻮم ＇ﻪ دى؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ دغﻮ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬سﻢ دى‪ ،‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ ３‬ﻳﻮازې د اوﻟﻴاوو او عﻠﻤاوو ژوﻧد پ‪ ３＋５‬راغﻠ‪３‬‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ ３‬د اوﻟﻴاوو او شاعراﻧﻮ ژوﻧد پ‪ ３＋５‬او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ ３‬ﻳﻮازې د ﻧثر ﻟﻴکﻮﻧکﻮ او شاعراﻧﻮ ژوﻧد پ‪ ３＋５‬او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫د‪ :‬پﻪ تذکرة اﻻوﻟﻴاء ک‪ ３‬د شپ‪８‬و تﻨﻮ شاعراﻧﻮ او اوﻟﻴاوو ژوﻧد پ‪ ３＋５‬او د کﻼم ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬راغﻠﻲ‬ ‫دي‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ پر تخت‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او ﻟﻪ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ ＇خﻪ دې ﻳﻮ تﻦ ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ﻳﻮه ﻣرکبﻪ جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬وکاروي‪:‬‬ ‫ﻣرﻗد‪ ،‬ﻣتاﻧت‪ ،‬شﻬکار‪ ،‬ﻣسجع‪ ،‬تذکره ﻧگار‬ ‫‪ _٤‬د دې ﻟﻮست ！ﻮل (ﻗﻴدوﻧﻪ) دې ﻫر ＇ﻮک پﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او ﻫر‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻰ دې دوه دوه ﻗﻴده ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ خپﻞ وار د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر ﻳﻮه ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د ﻧثر د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پﻪ اړه پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره ﻳﻮ ＇ﻪ وﻟﻴکئ او سبا تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ اﻧتخاب د ＇ﻠﻮرو تﻨﻮ ﻟﻴکﻨ‪！ ３‬ﻮل ！ﻮﻟگﻴﻮال واوري‪.‬‬ ‫حکاﻳت‪:‬‬ ‫ﻧﻮشﻴروان چ‪ ３‬پﻪ عدل او اﻧصاف ﻣشﻬﻮر و‪ ،‬ﻳﻮه ورځ ＊کار تﻪ وتﻠﻰ و ‪＇ ،‬ﻪ ﻳ‪ ３‬وژﻟﻲ‬ ‫وو‪ .‬کباب ﻳ‪ ３‬کاوه‪ .‬ﻣاﻟ‪／‬ﻪ ﻧﻪ وه‪ .‬خدﻣت‪／‬ار ﻳ‪ ３‬کﻠﻲ تﻪ واستاوه چ‪ ３‬ورشﻪ ﻣاﻟ‪／‬ﻪ پﻪ بﻬا‬ ‫راوړه چ‪ ３‬بد رسﻤﻲ وﻧشﻲ‪ ،‬کﻠﻰ بﻪ خراب شﻲ‪ .‬چا ووﻳﻞ‪ :‬پﻪ دا ﻫﻮﻣره ﻣاﻟ‪／‬ﻪ راوړل بﻪ‬ ‫＇ﻪ خرابﻲ ک‪８５‬ي؟‬ ‫ده وې‪ :‬بﻨﻴاد د ظﻠﻢ اول ﻟ‪ ８‬و‪ ،‬ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬حاکﻤان ک‪５‬دل‪ ،‬پﻪ وار وار ﻳ‪ ３‬زﻳاتاوه‪،‬‬ ‫تر دې حده ورس‪５‬ده‪.‬‬ ‫ﻗطعﻪ‬ ‫کــﻪ باد شــاه د چــا ﻟﻪ باغﻪ شــﻔتاﻟﻮ پﻪ ظﻠــﻢ وخﻮري د بــاغ وﻧــ‪ ３‬بــﻪ ﻟــﻪ و‪４‬خــﻪ وکاږي د ده ﻣرﻳﻮﻧــﻪ‬ ‫کــﻪ ســتﻢ پــﻪ ﻳــﻮه ﻫﻮﻳــﻪ د غرﻳــب بادشــاه روا کا ســپاﻫﻴان بــﻪ ﻳــ‪ ３‬چــر‪－‬ان د رعﻴــت کا پﻪ ســﻴخﻮﻧﻪ‬ ‫د عبداﻟﻘادر خان خ＂ک ((‪－‬ﻠدستﻪ))‬ ‫(د ‪－‬ﻠستان پ‪＋‬تﻮ ژباړه)‬

‫‪20‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ ولسﻲ ادبﻴات‬

‫وﻟسﻲ ادبﻴات د ﻳﻮ ﻣﻠت د ﻓﻮﻟکﻠﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ ﻳﻮه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬تاسﻮ پﻪ‬ ‫ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻮ او ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه بشپ‪７‬ې خبرې وک‪７‬و او ﻣﻬﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬تاسﻮ تﻪ در وپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫پ‪＋‬تﻮ وﻟسﻲ ادبﻴات زﻣﻮږ د غروﻧﻮ‪ ،‬رغﻮﻧﻮ‪ ،‬ک‪８５‬دﻳﻮ‪ ،‬کﻮروﻧﻮ‪ ،‬جﻮﻧگ‪７‬و‪ ،‬کﻠﻴﻮ‪ ،‬د‪４‬رو او‬ ‫حجرو د غ‪８‬وﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻴﻠﻮ او ارﻣاﻧﻮﻧﻮ اﻧگازه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ وﻟسﻲ ادبﻴات د ﻳﻮ ﻣﻠت د ﻫﻴﻠﻮ‬ ‫او ارﻣاﻧﻮﻧﻮ د رازوﻧﻮ ساتﻮﻧکﻲ گ‪２‬ﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ ادبﻴات پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ دوو عاﻣﻮ ＇اﻧگﻮ وو‪４‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دغﻪ دوه ＇اﻧگ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫(ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا تحرﻳري ادبﻴات) او (ﻧا ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا وﻟسﻲ او شﻔاﻫﻲ ادبﻴات) دي‪ .‬پﻪ ﻟﻴکﻠﻲ ادب ک‪３‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻴکﻠﻲ او دﻳﻮاﻧﻲ ادبﻴات را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬وخت پﻪ وخت د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻳا شاعراﻧﻮ او‬ ‫ﻧاظﻤاﻧﻮ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮي او پﻪ دﻳﻮاﻧﻲ او کتابﻲ ب‪２‬ﻪ تر ﻣﻮږه رارس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫شﻔاﻫﻲ ﻳا وﻟسﻲ ادبﻴات بﻴا د ﻫغﻪ وﻟس غ‪ ８‬دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻴک ﻟﻮست ＇خﻪ ﻟرې پات‪ ３‬شﻮى‬ ‫دى او دغﻪ سﻨدرې چ‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د خﻠکﻮ سﻨدرې دي او د وﻟس ادبﻴات دي‪ ،‬سﻴﻨﻪ‬ ‫پﻪ سﻴﻨﻪ پﻪ شﻔاﻫﻲ ب‪２‬ﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ د تارﻳخﻲ وﻟسﻲ ﻣﻴراث پﻪ تﻮگﻪ تر دې دﻣﻪ رارس‪５‬دﻟ‪ ３‬او ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ ﻳ‪ ３‬د را！ﻮﻟﻮوﻧکﻮ او د ﻓﻮﻟکﻠﻮر د ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا را！ﻮﻟﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫((د خﻠکﻮ سﻨدرې)) ﻧﻮﻣﻲ کتاب ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((د خﻠکﻮ ادبﻴات پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ پﻪ دوو برخﻮ و‪４‬شﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ‬ ‫سﻨدرې (ﻣﻨظﻮم ادب) او دوﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ رواﻳات‪ ،‬اﻣثال (ﻣتﻠﻮﻧﻪ) اﻓساﻧ‪ ３‬او ﻧﻮر‬ ‫(ﻣﻨثﻮر ادب) تشکﻴﻠﻮي‪)).‬‬ ‫اﻧگر‪４‬ز ﻣستشرق راور！ﻲ ډ‪４‬ر پخﻮا د پ‪＋‬تﻮ سﻨدرو پﻪ اړه وﻳﻠﻲ وو‪(( :‬پ‪＋‬تاﻧﻪ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ‬ ‫ور‪＄‬پا‪ ３１‬او خپروﻧ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ساده او عاﻣﻴاﻧﻪ اشعار او بدﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ عام ډول د پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫د ﻫرې طبﻘ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي‪ ،‬د دوى تارﻳخ او ور‪＄‬پا‪ ３１‬بﻠﻞ ک‪５‬داى شﻲ‪)).‬‬ ‫پ‪＋‬تاﻧﻪ ډ‪４‬ر غﻨﻲ وﻟسﻲ ادبﻴات ﻟري‪ .‬د غروﻧﻮ‪ ،‬درو او سردرو دغﻪ اوس‪５‬دوﻧکﻲ د وﻟسﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ډ‪４‬رې غﻮره ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻟري‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬وﻟسﻮﻧﻪ بﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ سره د سﻴاﻟ‪９‬‬ ‫جﻮگﻪ وي‪.‬‬ ‫＇‪７５‬وﻧکﻮ د پ‪＋‬تﻮ د وﻟسﻲ ادب ﻣﻨظﻮﻣﻪ برخﻪ ﻫﻢ پﻪ دوه ډوﻟﻪ و‪４‬شﻠ‪ ３‬ده‪ :‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫(عاﻣ‪ ３‬سﻨدرې) او بﻠﻪ برخﻪ ﻳ‪＄( ３‬اﻧگ‪７‬ې ﻳا خاص‪ ３‬سﻨدرې) دي‪ .‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخ‪ ３‬وﻳﻨاوال‬ ‫＇رگﻨد ﻧﻪ دي او پﻪ ！ﻮل وﻟس پﻮرې اړه ﻟري‪ ،‬خﻮ د دوﻳﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬وﻳﻨاوال ﻳ‪＇ ３‬رگﻨد دي او‬ ‫‪22‬‬

‫ﻫغﻪ وﻟسﻲ شاعران دي‪ .‬پﻪ عاﻣﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬دغﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫د ﻣﻴﻨدو سﻨدرې‪ :‬ﻟکﻪ اﻟﻠﻮ ﻟﻠﻮ‪ ،‬پﻴشﻮ‪ -‬پﻴشﻮ ﻣﻪ را‪＄‬ﻪ د غرو (پﻼﻧکﻰ) جان داس‪ ３‬وﻳده‬ ‫دى ﻟکﻪ گﻮډى د رﻧجﻮ‪ .‬ﻳا ﻣﻨظﻮم چﻴستاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ سﻨدرې‪ ،‬د وړو ﻣشاعرې‪ ،‬کﻴس‪،９‬‬ ‫د ﻟﻮﻳاﻧﻮ سﻨدرې‪ ،‬د ات‪ ０‬ﻧارې‪ ،‬بابﻮﻻﻟ‪ ،３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ ﻳا ！پ‪ ،３‬سروکﻲ‪ ،‬ﻣﻨظﻮم ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻮتکﻮ‬ ‫ﻧارې‪ ،‬کاک‪７‬ۍ (ﻳا د کاک‪７‬و غاړې) ساﻧدې او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و ﻳا خاصﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬دغﻪ برخ‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻘاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬چاربﻴت‪ ،３‬بدﻟ‪ ،３‬بگت‪ ،９‬ﻟﻮب‪ ،３‬کﻴس‪ ３‬او داستاﻧﻮﻧﻪ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫((د خﻠکﻮ سﻨدرې)) د کتاب ﻟﻴکﻮال د دغﻮ سﻨدرو د ارز＊ت پﻪ اړه واﻳﻲ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫دا سﻨدرې ﻫﻢ ﻟﻪ ډ‪４‬ر پخﻮا ＇خﻪ شروع شﻮې دي‪ .‬دا سﻨدرې د پ‪＋‬تﻮ د ﻫغﻮ پخﻮاﻧﻴﻮ اشعارو‬ ‫ز‪８４‬ﻧده ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ارﻳاﻳﻲ شعروﻧﻮ سره د ﻣﻮضﻮع او ب‪ ３２‬ﻟﻪ ﻣخ‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫د اﻣﻴر کروړ شعر‪ ،‬د بﻴ＀ ﻧﻴکﻪ دعا‪ ،‬د بابا ﻫﻮتک سﻨدره او ﻧﻮر‪ ...‬دا سﻨدرې زﻣﻮږ د ﻣﻠﻲ‬ ‫ادب ﻳﻮه ستره برخﻪ ده‪ .‬پﻪ دغﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻨﻲ حﻤاسﻪ او غﻴرت‪ ،‬دود او دستﻮر‪ ،‬خﻴاﻟﻮﻧﻪ‬ ‫او ﻓکروﻧﻪ او د پ‪＋‬تﻨﻮ روحﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬راﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬د دغﻮ سﻨدرو تشبﻴﻬات او استعارې او‬ ‫د اﻓادې ډول‪ ،‬خﻴال او تصﻮر د پ‪＋‬تﻮ پﻪ وﻟسﻲ او عاﻣﻴاﻧﻪ ژبﻪ پﻮرې اړه ﻟري او ！ﻮل د وﻟسﻲ‬ ‫او عاﻣﻴاﻧﻪ ژوﻧد تﻔسﻴروﻧﻪ او تعبﻴروﻧﻪ دي‪ .‬ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ داس‪ ３‬سپ‪（５‬ﻠﻮ او خﻮږو سﻨدرو ＇خﻪ‬ ‫خبر‪４‬دل ﻫروﻣرو پکار دي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ پﻪ وﻟسﻲ سﻨدرو ک‪ ３‬چارب‪５‬ت‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ﻣﻘام ﻟري‪ .‬چاربﻴت‪ ３‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ‬ ‫د ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ خاصﻮ ﻳا ‪＄‬اﻧگ‪７‬و سﻨدرو ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬شاعران ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮم‬ ‫دي‪ .‬چارب‪５‬ت‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ تارﻳخﻲ‪ ،‬حﻤاسﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ‪ ،‬عشﻘﻲ او ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ‬ ‫شﻮي دي‪ .‬تارﻳخﻲ او حﻤاسﻲ چاربﻴت‪ ３‬پﻪ دغﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى تارﻳخﻲ ارز＊ت ﻟري او پﻪ‬ ‫حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د تارﻳخ ﻟپاره ترې ﻣﻮاد برابر‪８４‬ي‪ .‬د تارﻳخﻲ چارب‪５‬تﻮ ﻳﻮه برخﻪ ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪＃‬‬ ‫پﻮه ((ډارﻣس＂＂ر)) ﻫﻢ خﻮﻧدي ک‪７‬ې او ((د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر کﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پخﻮا چاپ او خپره ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻫﻤدارﻧگﻪ د ((تﻮر بر‪ ))）４‬د کتاب ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣﻬﻤ‪３‬‬ ‫تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ ３‬را！ﻮﻟ‪ ３‬او خپرې ک‪７‬ې دي‪ ،‬د وﻟسﻲ سﻨدرو پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣجﻤﻮعﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫‪23‬‬

‫دغﻪ ډول چاربﻴت‪ ３‬وخت پﻪ وخت چاپ شﻮې دي‪.‬‬ ‫د دغﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه د تﻮر بر‪ ）４‬پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫‪ ...‬پﻪ دې سﻠسﻠﻪ ک‪！ ３‬پﻪ ﻳا ﻟﻨ‪６‬ۍ د پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ تر ！ﻮﻟﻮ پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻧﻤﻮﻧﻪ ده چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮن‬ ‫وﻟس ډ‪４‬ر ﻟرغﻮﻧﻲ‪ ،‬پاک او سپ‪（５‬ﻠﻲ احساسات پک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ اغ‪５‬زﻧاک او ＊اﻳستﻪ ادبﻲ رﻧگ‬ ‫ک‪ ３‬ساتﻞ شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ پس‪ ３‬وروستﻪ ﻧﻴﻤک‪ ،９‬بگت‪ ،９‬چاربﻴت‪ ３‬او ﻟﻮب‪ ３‬د وﻟسﻲ شاعرۍ د ادبﻲ خزاﻧ‪３‬‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ پاﻧگﻪ ده‪ .‬پﻪ دغﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چارب‪５‬تﻪ تر ！ﻮﻟﻮ زﻳاتﻪ پراخ او خﻮﻧدور ډول دى‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪ ＃‬پﻮه ډارﻣس＂＂ر واﻳﻲ چ‪ ３‬چارب‪５‬تﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻳﻮ ﻟﻴکﻠﻰ تارﻳخ دى‪ .‬د‬ ‫دوى د جﻨگﻮﻧﻮ او غزاگاﻧﻮ تارﻳخ پﻪ چاربﻴتﻮ ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬تﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ چ‪ ３‬ډ‪４‬رې پخﻮاﻧ‪ ９‬چاربﻴت‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ وﻳﻮﻧکﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬اى تر تﻮرو خاورو‬ ‫ﻻﻧدې شﻮې دي او ＇ﻪ زﻳاتﻪ پاﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ ده راغﻠ‪＇ .３‬ﻮﻣره چ‪＊ ３‬کاره ده چاربﻴت‪３‬‬ ‫زﻳاتره د ﻧاﻟﻮستﻮ خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اخﻮﻧدان او ﻣﻼﻳان ﻫﻢ پک‪ ３‬ډ‪４‬ره‬ ‫ﻟﻮﻳﻪ برخﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د ((تﻮر بر‪ ))）４‬د کتاب ﻟﻴکﻮال د دغﻮ وﻟسﻲ سﻨدرو د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ او خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ اﻫﻤﻴت‬ ‫پﻪ دغﻮ ！کﻮ ک‪＇ ３‬رگﻨدوي‪:‬‬ ‫‪ _١‬زﻣﻮږ د تارﻳخ ډ‪４‬رې پ＂‪ ３‬او ﻧاﻣعﻠﻮﻣ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬او د دغﻮ پ‪＋５‬ﻮ ﻗﻬرﻣاﻧان ﻣﻮږ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي‬ ‫او د ﻣﻠﻲ تارﻳخ ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ سره ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زﻣﻮږ د ادب ډ‪４‬ره ﻗﻴﻤتﻲ برخﻪ ﻟﻪ ورک‪５‬دو او تباه ک‪５‬دو ＇خﻪ خﻮﻧدي پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د داخﻠﻲ او خارجﻲ ادب ＇‪７５‬وﻧکﻮ‪ ،‬ژبپﻮﻫاﻧﻮ او د کﻠتﻮر او ﻣﻠﻲ ﻓﻮﻟکﻠﻮر د پﻠ＂ﻮﻧکﻮ‬ ‫ﻟپاره د استﻔادې وړ ﻣﻮاد ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬شاعراﻧﻮ تﻪ ډ‪４‬ر ＊کﻠﻲ او ＊اﻳستﻪ آﻫﻨگﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ورکﻮي چ‪ ３‬خپﻞ ﻧﻮي ﻓکروﻧﻪ‬ ‫پک‪ ３‬واچﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ وﻟس او عاﻣﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ سره د ﻣﻠﻲ احساساتﻮ پﻪ روزﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪24‬‬

‫تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ ３‬د وﻟسﻲ سﻨدرو ډ‪４‬ره غﻮره برخﻪ ده‪ .‬دا د ر＊تﻴﻨﻲ تارﻳخ د ﻟﻴکﻠﻮ ﻟپاره د‬ ‫ﻣﻬﻤﻮ خاﻣﻮ ﻣﻮادو پﻪ تﻮگﻪ پﻮره ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫د دغﻮ تارﻳخﻲ او حﻤاسﻲ چاربﻴتﻮ زﻳاتﻪ برخﻪ د اﻓغان _ اﻧگﻠﻴس د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ جگ‪７‬و‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اړخﻮﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ را＇رگﻨدوي‪ .‬ﻓراﻧسﻮي جﻴﻤز ډارﻣس＂＂ر د اﻓغان اﻧگﻠﻴس د جگ‪７‬و‬ ‫دغﻪ تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ي دي‪ .‬دغﻪ راز ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر دغﻪ ډول وﻟسﻲ سﻨدرې پﻪ‬ ‫((پ‪＋‬تﻮ سﻨدرې))‪(( ،‬تﻮر بر‪(( ،))）４‬وﻟسﻲ سﻨدرې)) او ﻧﻮرو آثارو ک‪ ３‬خﻮﻧدي شﻮې دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ چارب‪５‬تﻮ ＇خﻪ ((د ډک‪ ３‬غزا)) پﻪ ﻧﻮم د اﻓغان‪ -‬اﻧگﻠﻴس د در‪４‬ﻤ‪ ３‬جگ‪７‬ې ﻳا د‬ ‫خپﻠﻮاک‪ ９‬د جگ‪７‬ې ﻳﻮه ﻣشﻬﻮره چاربﻴتﻪ د وﻟسﻲ ﻧاﻣتﻮ شاعر د ﻻﻟپﻮرې شرﻳف ﻟﻪ خﻮا وﻳﻞ‬ ‫شﻮې ده چ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ تﻮگﻪ دﻟتﻪ راوړو‪.‬‬

‫ﻟــﻪ ﻫﻨدوســتاﻧﻪ کاغذوﻧــﻪ راغﻠــﻪ‬ ‫ﻧــﻦ ﻣــ‪ ３‬جگــ‪７‬ه ده ﻟــﻪ کﻔاره ســره‬

‫اﻣﻴــر صاحــب تــﻪ پرﻳادوﻧــﻪ راغﻠــﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻠتــﻮن ﻣ‪ ３‬ﻧــﻪ پر‪８４‬دي ﻟﻪ ﻳاره ســره‬

‫* * *‬

‫اﻣﻴــر صاحب د جﻨــگ اختﻴار وک‪７‬‬ ‫ســپﻪ ســاﻻر ﻳــ‪ ３‬ﻣﻘــرر ک‪７‬ﻟــﻮ‬ ‫ســپﻪ ســاﻻر وتــاړه ﻻم ورپســ‪３‬‬ ‫پــﻮځ ﻳــ‪ ３‬کــﻢ ﻣﻴخزﻳــﻦ ﻳــ‪ ３‬ډ‪４‬ــرو‬ ‫پــﻪ ＊ــکارغﻠﻲ پﻠ＂ﻨــ‪ ３‬پر‪４‬ﻮتﻠــ‪３‬‬ ‫ورځ د جﻤع‪ ３‬وه چ‪ ３‬جازوﻧﻪ راغﻠﻪ‬ ‫ﻳــﻮ ＇ﻮ گﻮﻟ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬کــ‪７‬ې گﻮزار خﻠکﻪ‬ ‫ﻣ‪７‬ي زخﻤﻴان پراتﻪ ب‪ ３‬شــﻤاره ســره‬

‫د غــزا ﻧﻴــت ﻳــ‪ ３‬پــﻪ تﻠــﻮار وکــ‪７‬‬ ‫پــروت پﻪ ډکﻪ ！ﻴﻨگ ﻳــ‪ ３‬خﻴبر ک‪７‬ﻟﻮ‬ ‫پــﻪ ﻫــره ورځ راتــﻪ گــﻮدام ورپســ‪３‬‬ ‫خﻠکــﻪ حســاب ﻟــﻪ حــده ت‪５‬ــر و‬ ‫ﻟــﻪ اﻧگر‪４‬زاﻧــﻮ ســره ک‪＋‬ــ‪５‬ﻮتﻠ‪３‬‬ ‫اﻣﻴــر صاحــب تــﻪ پرﻳادوﻧــﻪ راغﻠــﻪ‬ ‫پــﻪ ډکﻪ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪ ７‬دﻧــدوکار خﻠکﻪ‬ ‫ﻧــﻦ ﻣــ‪ ３‬جگــ‪７‬ه ده ﻟــﻪ کﻔاره ســره‬

‫* * *‬

‫‪25‬‬

‫ســپﻪ ســاﻻر ﻳــﻮه چــره وخــﻮړه‬ ‫پﻪ ســتﻨﻪ ســپﻮر شــﻮ پﻪ ﻣﻮ！ر باﻧدې‬

‫خﻠکــﻪ پﻪ پﻮﻧــده ﻳ‪ ３‬خــره وخﻮړه‬ ‫پــﻮځ ﻳــ‪ ３‬پر‪＋４‬ــﻮد پﻪ خﻴبــر باﻧدې‬

‫وﻟسﻲ سﻨدرې د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ پﻠﻮه پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ شﻮې دي‪ .‬د ((وﻟسﻲ سﻨدرې))‬ ‫＊اغﻠﻰ ﻣؤﻟف ﻳ‪ ３‬پﻪ دغﻮ برخﻮ و‪４‬شﻲ‪ :‬تارﻳخﻲ سﻨدرې‪ ،‬جغراﻓﻴاﻳﻲ سﻨدرې‪ ،‬ﻗصصﻲ‬ ‫سﻨدرې‪ ،‬اجتﻤاعﻲ او اﻧتﻘادي سﻨدرې‪！ ،‬ﻮکﻲ سﻨدرې‪ ،‬وعظﻴﻪ او اخﻼﻗﻲ سﻨدرې‪ ،‬اړوﻧﻪ او‬ ‫((تﻘابﻠﻲ سﻨدرې)) وﻳرﻧ‪ ،３‬د ﻣﻴﻨ‪ ３‬سﻨدرې د عشﻖ او ﻣحبت سﻨدرې‪.‬‬ ‫د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ﻟﻪ ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬رات‪５‬ر شﻮ‪ ،‬ﻣﻨثﻮره برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ ﻣﻨثﻮره برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬حکاﻳتﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻓساﻧ‪ ３‬او ﻧﻮر شاﻣﻞ دي‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻨﻮ ک‪ ３‬د وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻮ او کﻴسﻮ ډ‪４‬رې پﻪ زړه پﻮرې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ کﻴسﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻟﻨ‪６‬ﻳﻮ او ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د پ‪＋‬تﻨﻮ د ژوﻧد‪ ،‬ﻫﻴﻠﻮ‪ ،‬غﻮ＊تﻨﻮ او ارﻣاﻧﻮﻧﻮ اﻧعکاس‬ ‫پﻪ ډ‪４‬ره ＊ﻪ تﻮگﻪ ﻟﻴدﻟﻰ شﻮ‪ .‬ﻣﻮږ پﻪ دغﻮ کﻴسﻮ او ﻧکﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خپﻞ وخت د پ‪＋‬تﻨﻮ د ژوﻧد‪،‬‬ ‫ﻓکر او ﻧظر‪ ،‬ﻫﻨر او ﻧﻮرو خﻮاوو ＊ﻪ ﻣطاﻟعﻪ کﻮﻟﻰ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻠﻲ ﻫﻨداره ﻓﻮﻟکﻠﻮرﻳک اثر ک‪ ３‬د دغﻮ وﻟسﻲ پ‪＋‬تﻨﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬اروا＊اد‬ ‫ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري خﻮﻧدي ک‪７‬ې دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻓتح خان او رابﻴا‪＊ ،‬ادي او بﻴبﻮ‪ ،‬ﻣرد او ﻧاﻣرد‪،‬‬ ‫زبزباﻧﻪ ＊اپ‪５‬رۍ‪ ،‬ﻣﻮسﻰ جان او وﻟﻲ جان (ﻳا ﻣﻮسﻰ خان او گﻠﻤک‪ ،)９‬ﻣﻮﻣﻦ خان او شﻴرﻳﻨﻮ‪،‬‬ ‫جﻼت خان او شﻤاﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻼ عباس او گﻠبشره‪ ،‬ظرﻳف خان او ﻣاب‪ ،９‬خشکﻴار او شاترﻳﻨﻪ‪،‬‬ ‫ﻗطب خان او ﻧازو‪ ،‬دﻟﻰ او شﻬﻮ او آدم خان او درخاﻧ‪.９‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ دغﻪ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬ﻻ تر اوسﻪ پﻮرې د وﻟس پﻪ سﻴﻨﻮ او حاﻓظﻮ ک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي او ﻟﻪ‬ ‫بده ﻣرغﻪ پﻪ پﻮره ډول را！ﻮﻟ‪ ３‬شﻮې ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻳﻮازې ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬را！ﻮﻟﻪ شﻮې ده‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې کبﻠﻪ ＊اﻳﻲ ډ‪４‬رې دغﻪ ډول کﻴس‪ ３‬او ﻧکﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ د راوﻳاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ ﻟﻪ خاورو‬ ‫سره خاورې شﻮې وي‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د خپﻠﻮ وﻟسﻲ او ﻓﻮﻟکﻠﻮرﻳکﻮ ادبﻴاتﻮ دغﻮ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ تﻪ پﻮره غﻮر‬ ‫وک‪７‬و او د ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ کﻠتﻮري ﻣﻴراث پﻪ سترگﻪ ورتﻪ وگﻮرو‪ .‬د دغﻮ ارز＊تﻨاکﻮ کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ‬ ‫را！ﻮﻟﻮل‪ ،‬خپرول او پرې ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬کﻮل د ﻳﻮ ﻣﻠت د ﻓﻮﻟکﻠﻮرﻳکﻮ وﻟسﻲ پاﻧگﻮ د خﻮﻧدﻳتﻮب پﻪ‬ ‫ﻣعﻨا دى‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ را！ﻮﻟﻮﻧﻮ او ＇‪７５‬ﻧﻮ بﻪ اوسﻨﻲ او راتﻠﻮﻧکﻲ ﻧسﻠﻮﻧﻪ د دې وﻟس د ژوﻧد دود‪،‬‬ ‫رواجﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻓکر او ﻧظر‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر او ادب پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮي او ＇‪７５‬وﻧکﻲ‬ ‫بﻪ ترې د دې وﻟس د ژوﻧد او ژواک پﻪ اړه ﻧﻮي ﻧﻮي ！کﻲ راباسﻲ او د دې وﻟس پﻪ ＊ﻪ پ‪５‬ژﻧد‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ ترې گ＂ﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴات‪ ،‬د ﻓﻮﻟکﻠﻮر او د ﻳﻮ ﻣﻠت د کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻮ ارز＊تﻨاکﻪ برخﻪ ده‪ .‬پﻪ‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣﻪ او ﻣﻨثﻮره برخﻪ شاﻣﻠﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬عاﻣ‪３‬‬ ‫او خاص‪ ３‬سﻨدرې دواړه د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دي‪ .‬پﻪ عاﻣﻮ سﻨدرو ک‪ ３‬دغﻪ برخ‪ ３‬شاﻣﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ﻣﻴﻨدو سﻨدرې‪ ،‬د ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ سﻨدرې‪ ،‬د ات‪ ０‬ﻧارې‪ ،‬بابﻮﻻﻟ‪ ،３‬ﻟﻨ‪６‬ۍ‪ ،‬سروکﻲ‪ ،‬ﻣﻨظﻮم‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻫﻮتکﻮ ﻧارې‪ ،‬کاک‪７‬ۍ‪ ،‬ساﻧدې او ﻧﻮر‪.‬‬ ‫خاص‪ ３‬سﻨدرې دا دي‪ :‬ﻣﻘاﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬چاربﻴت‪ ،３‬بدﻟ‪ ،３‬بگت‪ ،９‬ﻟﻮب‪ ،３‬ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬او‬ ‫داستاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ ﻣﻨثﻮره برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ :３‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ او حکاﻳتﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ډ‪４‬ر‬ ‫د ارز＊ت وړ دي‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫ﻓﻮﻟکﻠﻮر‪ :‬ﻳﻮه ﻻتﻴﻨﻲ کﻠﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻮﻟک (خﻠکﻮ ﻳا وﻟس) او (ﻟﻮر ﻳا پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬او‬ ‫پﻮﻫﻨ‪＇ )３‬خﻪ جﻮړه ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻓﻮﻟکﻠﻮر تﻪ وﻟسﻲ پﻮﻫﻪ ﻫﻢ واﻳﻲ‪ ،‬ﻓﻮﻟکﻠﻮر پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫‪＄‬ﻮﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻳﻮ وﻟس دودوﻧﻪ‪ ،‬رواجﻮﻧﻪ او عﻨعﻨ‪ ،３‬اﻧگﻴرﻧ‪ ３‬او ﻧظروﻧﻪ‪ ،‬وﻟسﻲ ادبﻴات او ﻧﻮر‬ ‫‪27‬‬

‫ډ‪４‬ر وﻟسﻲ ﻣﻴراثﻮﻧﻪ راﻧغاړي‪.‬‬ ‫د تارﻳخ ﻟپاره خام ﻣﻮاد‪ :‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د تارﻳخ د ﻟﻴکﻠﻮ ﻟپاره خام ﻣﻮاد ﻳاد شﻮي‬ ‫دي‪ .‬ﻣﻮخﻪ ﻣﻮ ترې دا ده چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻳﻮ ﻣؤرخ تارﻳخ ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻧﻮ سﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻣرک‪ ３‬او ﻣصاحب‪،３‬‬ ‫ﻓﻠﻤﻮﻧﻪ او تصﻮﻳروﻧﻪ ورتﻪ د خاﻣﻮ تارﻳخﻲ ﻣﻮادو پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻬﻢ دي چ‪ ３‬را！ﻮل ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي او د‬ ‫ﻫﻤدغﻮ سﻨدوﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې دورې تارﻳخ وﻟﻴکﻲ‪ ،‬دغﻪ تارﻳخﻲ چاربﻴت‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫د ﻫﻤاغﻪ وخت د سترگﻮ ﻟﻴدﻟﻲ حاﻻت دي‪ ،‬د ﻳﻮې دورې پﻪ تارﻳخ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬د خاﻣﻮ ﻣﻮادو‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ (ﻣؤرخ) تﻪ ﻣﻬﻤ‪ ３‬دي او پﻮره گ＂ﻪ ترې اخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫جﻴﻤز ډارﻣس＂＂ر‪ :‬ﻣشﻬﻮر ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪ ＃‬پﻮه دى‪ .‬پﻪ ‪ ١٩‬عﻴسﻮي پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ تارﻳخﻲ او حﻤاسﻲ چاربﻴت‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ((پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) کتاب ک‪ ３‬را！ﻮﻟ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ې او چاپ ک‪７‬ې دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرې ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻫﻢ ک‪７‬ې دي چ‪ ３‬د ختﻴ‪＃‬‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ بحث ک‪ ３‬ﻣﻮ درپ‪５‬ژﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د ﻻﻟپﻮرې شرﻳف‪ :‬د ﻧﻨگرﻫار د ﻻﻟپﻮرې ﻧاﻣتﻮ وﻟسﻲ شاعر و‪.‬‬ ‫اﻣﻴر صاحب‪ :‬غازي اﻣان اهلل خان‬ ‫سپﻪ ساﻻر‪ :‬د ختﻴ‪ ３％‬جبﻬ‪ ３‬ﻗﻮﻣاﻧدان‪ ،‬سپﻪ ساﻻر صاﻟح ﻣحﻤد خان‬ ‫ﻻم‪ :‬ﻟ‪＋‬کر‪ ،‬پﻮځ‬ ‫＊کارغﻠﻰ‪ :‬پﻪ خﻴبر ک‪ ３‬ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ده‬ ‫ﻣﻴخزﻳﻦ‪ :‬وسﻠﻪ‪ ،‬تدارکات‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ پﻪ خپﻞ خپﻞ وار ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻓﻮﻟکﻠﻮر ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫وﻟسﻲ ادبﻴات پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ ＇اﻧگﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪28‬‬

‫چاربﻴت‪ ３‬د وﻟسﻲ ادبﻴاتﻮ کﻮم ډول دى او کﻮﻣ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري؟‬ ‫وﻟسﻲ سﻨدرې د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ پﻠﻮه پﻪ کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ برخﻮ و‪４‬شﻠﻰ شﻮ؟‬ ‫ﻓراﻧسﻮي ختﻴ‪ ＃‬پﻮه جﻴﻤز ډارﻣس＂＂ر پﻪ خپﻞ کﻮم کتاب ک‪ ３‬کﻮم ډول چارب‪５‬ت‪ ３‬را！ﻮﻟ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ې او خپرې ک‪７‬ې دي؟‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې (پﻪ اﻧتخابﻲ تﻮگﻪ ﻟﻪ ﻫر کتاره ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ) پﻪ وار سره د خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬تﻪ ودر‪８４‬ي او ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ دې د دې ﻳﻮې ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬د وﻟسﻲ ادب ارز＊تﻮﻧﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ۍ پﻪ کﻮم ډول ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ او کﻮم ﻣﻘام ﻟري؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د وﻟسﻲ سﻨدرو ﻳا د وﻟسﻲ ادب د ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻣﻨثﻮر وﻟسﻲ ادبﻴات‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د دې ﻟﻮست د ﻳﻮې ﻳﻮې اصطﻼح پﻪ اړه‬ ‫تﻮضﻴحات وغﻮاړي‪ ،‬ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکی دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د دې کﻠﻤﻮ‪ ،‬ﻣﻮضﻮعاتﻮ او ﻳا‬ ‫اصطﻼحاتﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪ ６‬ﻟﻨ‪＄ ６‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪７‬ي‪ .‬ﻳﻮ ＇ﻮ اصطﻼحات ﻳا ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬تحرﻳري ﻳا ﻟﻴکﻠﻲ ادبﻴات‬ ‫ب‪ :‬ﻧا ﻟﻴکﻠﻲ ﻳا شﻔاﻫﻲ ادب‬ ‫ج‪ :‬ﻓﻮﻟکﻠﻮري ﻣﻴراث‬ ‫د‪ :‬تارﻳخﻲ چاربﻴت‪３‬‬ ‫ﻫـ‪ :‬وﻟسﻲ ﻧکﻠﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﻮر اصطﻼحات او ﻧﻮرې ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ ３‬دې شاگردان پﻪ خپﻞ ﻟ＂ﻮن سره ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ‬ ‫راوباسﻲ او ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ ＇خﻪ دې د ﻫغﻮ د ﻣعﻨا او ﻣﻔﻬﻮم پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻟکﻪ د ﻳﻮې کﻮچﻨ‪ ９‬ﻣباحث‪ ３‬ﻳا خبرو اترو پﻪ تﻮگﻪ پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫(استعارې)‪( ،‬تشبﻴﻬاتﻮ)‪( ،‬خﻴال) او (ﻓکر) پﻪ اړه پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻮبت سره ﻣﻨظﻤ‪ ３‬خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪ .‬دوه تﻨﻪ شاگردان دې دغﻪ جرﻳان د ＊ﻮوﻧکﻲ تر ﻧظارت ﻻﻧدې و＇اري او بﻴا دې‬

‫‪29‬‬

‫ﻫﻤدغﻪ دوه تﻨﻪ شاگردان د ！ﻮﻟﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ ﻧظروﻧﻪ راغﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي او د دغﻮ گ‪６‬و خبرو اترو‬ ‫ارزوﻧﻪ دې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬او شاوخﻮا کﻮم وﻟسﻲ شاعر پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره ﻣعرﻓﻲ ک‪７‬ي‬ ‫او ﻳا دې د کﻮم وﻟسﻲ شاعر کﻮم شعر ﻳا کﻮﻣﻪ وﻟسﻲ سﻨدره ﻳا وﻟسﻲ ﻧکﻞ پﻪ کﻠﻲ‪ -‬کﻮر ک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ چا ＇خﻪ وﻟﻴکﻲ او ！ﻮﻟگﻲ تﻪ دې ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره راوړي‪ .‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ درسﻲ ساعت ک‪３‬‬ ‫دې ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ بﻪ دغﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او د وﻟسﻲ شعروﻧﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ‬ ‫سره خﻮﻧدي ک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻧﻮې ＇‪５‬ره پک‪ ３‬وه چ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻪ ﻣطبﻮعاتﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ وي ﻣعرﻓﻲ شﻮي‪،‬‬ ‫د ﻫﻤدغﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻧﻮم دې کﻮﻣ‪ ３‬ﻣجﻠ‪ ３‬ﻳا جرﻳدې تﻪ د چاپ ﻟپاره واستﻮﻟﻪ شﻲ‪.‬‬

‫پــــﻪ ﻟــــــﻮړو غـــــرو د خــــــداى ﻧـــظـــر دى‬ ‫پــﻪ ســر ﻳــ‪ ３‬واورې وروي چــاپــ‪５‬ــر ‪－‬ﻠﻮﻧﻪ‬ ‫پــــﻪ اصــــــﻞ ＇ــــــﻮک ﻧــــﻪ ســــــ‪７‬ى کــ‪５‬ــ‪８‬ي‬ ‫ســ‪７‬ى ﻫغﻪ دى چــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬خــﻮى د ســ‪７‬و وﻳﻨﻪ‬ ‫پــــﻪ پــــت کــــ‪ ３‬تــــــﻮر ﻣـــســـﻠـــﻲ ＊ــــﻪ دى‬ ‫بــ‪ ３‬پتﻪ ﻳــار کــﻪ شــﻬــزاده شــﻲ ＇ــﻪ ﻳــ‪ ３‬ک‪７‬ﻣﻪ‬

‫‪30‬‬

‫شپ‪８‬م ﻟﻮست‬

‫د ＊کارﻧدوى بﻮللـﻪ‬

‫_ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ کﻮﻣﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳا ﻗصﻴده اور‪４‬دﻟ‪ ３‬ده؟‬ ‫_ د ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تﻮ ادب ＇ﻮﻣره شاعران پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟرغﻮﻧﻲ ادب ک‪ ３‬د ＊کارﻧدوى بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده) ډ‪４‬ر شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫تاسﻮ د پ‪＋‬تﻮ د ﻧﻮرو ！ﻮﻟگﻴﻮ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻲ ادب پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪４‬ر ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ‬ ‫دي‪ .‬دادى پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ＊کارﻧدوى دغﻪ ارز＊تﻨاکﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳا ﻗصﻴده ﻟﻮﻟئ او د‬ ‫شاعر پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬بشپ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮئ‪.‬‬

‫‪31‬‬

‫＊کارﻧدوى د پ‪＋‬تﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬شاعرۍ ﻳﻮه وتﻠ‪５＇ ３‬ره وه‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫غﻮر ک‪ ３‬اوس‪５‬ده‪ .‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د ژوﻧد ﻟﻨ‪ ６‬حاﻻت ﻟﻴکﻠﻲ او د ﻫغﻪ‬ ‫بﻮﻟﻠـﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ کتاب ک‪ ３‬راﻧﻘﻞ ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ ((پ＂ﻪ خزاﻧﻪ)) ک‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ اړه ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫((ذکر د ＊کارﻧدوى عﻠﻴﻪ اﻟرحﻤﻪ چ‪ ３‬د غﻮر و‪ .‬پﻮه شﻪ پﻪ دې چ‪ ３‬شﻴخ ک＂ﻪ ﻣتﻲ زي‬ ‫رحﻤة اهلل عﻠﻴﻪ ک‪＋‬ﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ کتاب ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ)) ک‪ ３‬چ‪(( ３‬پﻪ تارﻳخ سﻮري)) ک‪ ３‬دي‬ ‫چ‪＊ ３‬کارﻧدوى ﻣ‪５‬شتﻪ د غﻮر و او کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ غزﻧﻪ او بُست ک‪ ３‬ﻫﻢ اوس‪５‬دﻟﻰ‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬احﻤد‬ ‫ﻧﻮﻣ‪５‬د او د غﻮر د ﻓ‪５‬روز کﻮه کﻮ！ﻮال و‪＊ .‬کارﻧدوى د سﻠطان شﻬاب اﻟ ّدﻧﻴاواﻟ ّدﻳﻦ ﻣحﻤد‬ ‫سام شﻨسباﻧﻲ پﻪ پادشاﻫ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣخﻮر او د درﻧاوي خاوﻧد و او ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬ﻫغﻪ سﻠطان‬ ‫پر ﻫﻨد ﻳرغﻞ کاوه‪＊ ،‬کارﻧدوى چ‪ ３‬شاعر او عاﻟﻢ س‪７‬ى و‪ ،‬ﻫﻢ د ﻫغﻪ سﻠطان پﻪ ﻟ‪＋‬کر ک‪３‬‬ ‫و او ﻫس‪ ３‬واﻳﻲ چ‪＊ ３‬کارﻧدوى پﻪ ﻣدح ک‪ ３‬د سﻠطان ﻣحﻤد سام او سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ‬ ‫غﻮري د ستاﻳﻨ‪ ３‬ﻗصﻴدې ﻟري چ‪ ３‬بﻮﻟﻠ‪ ３‬دي‪ .‬ﻣحﻤد ابﻦ عﻠﻲ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣا پﻪ بُست ک‪ ３‬د‬ ‫ده د بﻮﻟﻠﻮ غ＀ کتاب وﻟﻴدئ او ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇خﻪ ﻣ‪ ３‬دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ چ‪ ３‬د ﻣحﻤد سام عﻠﻴﻪ اﻟرحﻤﻪ‬ ‫ستاﻳﻨﻪ ده‪ ،‬وک‪＋‬ﻠﻪ‪)).‬‬ ‫پﻪ پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ک‪ ３‬د ＊کارﻧدوى راغﻠ‪ ３‬بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده) دا ده‪:‬‬ ‫د پــســرﻟــﻲ ＊ــکــﻠــﻮوﻧــکــﻲ بــﻴــا کــــ‪７‬ه ســﻴــﻨــگــاروﻧــﻪ‬ ‫بـــﻴـــا ﻳـــــ‪ ３‬وﻟـــــﻮﻧـــــﻞ پـــــﻪ غـــــروﻧـــــﻮ کـــــ‪ ３‬ﻻﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻣــ‪％‬ــکــﻪ شـــﻨـــﻪ‪ ،‬ﻻ＊ـــﻮﻧـــﻪ شـــﻨـــﻪ‪ ،‬ﻟــﻤــﻨــ‪ ３‬شــﻨــ‪ ３‬شــﻮې‬ ‫طــــﻴــــﻠــــســــان زﻣـــــــــــردي واغـــــﻮســـــتـــــﻪ غــــروﻧــــﻪ‬ ‫د ﻧـــﻴـــســـان ﻣـــشـــاطـــ‪ ３‬ﻻس د ﻣـــچـــ‪５‬ـــدو دى‬ ‫ﻣـــــرغـــــﻠـــــرو بـــــــاﻧـــــــدې و＊ـــــکـــــﻠـــــﻞ بـــ‪２‬ـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د غـــ＂ـــﻮﻟـــﻮ چــــﻨــــ‪６‬ې خـــــاﻧـــــدي و رﻳــــــــدي تــﻪ‬ ‫زرغــــــﻮﻧــــــﻮ بــــ‪２‬ــــﻮ کـــــ‪ ３‬ﻧــــا＇ــــﻲ زﻟــــﻤــــﻲ جـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻟـــکـــﻪ ﻧــــــاوې چــــ‪ ３‬ســـــﻮر ！ـــﻴـــک پــــﻪ تـــﻨـــدي وکـــا‬ ‫ﻫــــســــ‪ ３‬وگــــــا‪１‬ــــــﻞ غــــ＂ــــﻮﻟــــﻮ ســـــــره پـــســـﻮﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫‪32‬‬

‫ﻣـــــرغـــــﻠـــــرې چـــــــ‪ ３‬اورو وخـــــــﻮﻧـــــــﻮ ﻟـــﻴـــﻪ‬ ‫پـــــﻪ ‪＄‬ـــــﻼ ﻳـــــ‪ ３‬شــــــﻮه را‪１‬ـــــــﻪ خـــــپـــــاره د＊ـــتـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫زرغــــﻮﻧــــﻮ ﻣــ‪％‬ــکــﻮ کــــ‪＄ ３‬ــــﻞ کــــا ﻟـــکـــﻪ ســتــﻮرﻳــﻪ‬ ‫چـــ‪ ３‬پـــر ﻫــســک بـــاﻧـــدې ‪＄‬ــﻠــ‪５‬ــ‪８‬ي ســپــﻴــﻦ گــﻠــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســـپـــﻴـــﻨـــ‪ ３‬واورې وﻳــــﻠــــ‪５‬ــــده کـــــاﻧـــــدي بــﻬــ‪５‬ــ‪８‬ي‬ ‫ﻟــــکــــﻪ او＊ــــــــــ‪ ３‬د ﻣــــﻴــــﻦ پــــــﻪ گــــر‪４‬ــــﻮاﻧــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫ﻫـــــر پــــﻠــــﻮ ر‪１‬ـــــــ‪ ３‬واﻟــــــــ‪ ３‬بــــﻬــــاﻧــــدې خــــاﻧــــدي‬ ‫ﻟـــــﻪ خــــﻮ＊ــــﻴــــﻪ ســـــر وﻫـــــــﻲ ﻟـــــﻪ ســـﻴـــﻨـــگـــ‪７‬وﻧـــﻪ‬ ‫ﻫـــــــر پـــــﻠـــــﻮ د گـــــﻠـــــﻮ وږم دى ﻟـــﻮﻧـــﻠـــﻰ‬ ‫تــــــﻪ وا راغــــــﻠــــــﻪ ﻟــــــﻪ خـــتـــﻨـــﻪ کـــــارواﻧـــــﻮﻧـــــﻪ‬ ‫د ﻣــســﻴــح پــــﻪ پــــﻮ بــــﻪ ﻣـــــ‪７‬و ژوﻧــــــــدون بــﻴــاﻣــﻮﻧــد‬ ‫پــــســــرﻟــــﻰ ﻣــــگــــر ﻣـــســـﻴـــح شـــــﻮ پـــــﻪ پـــﻮکـــ‪７‬ﻧـــﻪ‬ ‫ﻟــــﻪ ﻣـــــ‪７‬و خــــــــاورو ﻳــــ‪ ３‬آغﻠﻰ گــــﻞ راوﻳــــﻮســــت‬ ‫وچ بــــﻴــــدﻳــــا او غـــــر ﻳـــــ‪ ３‬کــــ‪７‬ﻟــــﻪ جــﻨــتــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســـــ‪７‬ى جـــاجـــﻲ چــــ‪ ３‬راﻣــــشــــت کــــ‪ ７‬راﻣــشــتــگــرو‬ ‫گـــﻬـــﻴـــ‪ ＃‬چــــﻮ‪１‬ــــﻲ چـــــ‪ ３‬پـــــﻪ بـــــ‪ ０‬وکــــــا ږغـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پــــﻪ بـــربـــ‪ ０‬چــــ‪ ３‬ږغ د چـــﻮ‪１‬ـــﻴـــﻮ ﻧــــغــــﻮږ‪４‬ــــده شــﻲ‬ ‫تـــــﻪ وا چــــﻨــــدى ســـــــره پـــــﻴـــــﻮدي اشـــﻠـــکـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د زﻟـــــﻤـــــا ！ـــــاپـــــﻰ راغــــــﻠــــــﻰ پــــــر جـــﻨـــ‪６‬ﻳـــﻮ‬ ‫ﻟــــکــــﻪ پـــ‪５‬ـــغـــﻠـــﻪ غــــﻮ！ــــ‪ ９‬کـــــاﻧـــــدي ﻣـــکـــ‪５‬ـــزوﻧـــﻪ‬ ‫د پــــﻮپــــﻠــــﻮ ﻣـــــخ ســـــــﻮر کـــــــ‪７‬ى پــــســــرﻟــــﻲ دى‬ ‫ﻳــــــﻮ د بــــــﻞ پــــــﻪ غــــــــــاړه اچــــــــــﻮي ﻻســــﻮﻧــــﻪ‬ ‫د ﻫــــﻨــــدارو پـــﻪ ＇ــ‪５‬ــر غـــروﻧـــﻪ ســپــﻴــﻦ وړﻧـــگـــﻦ دي‬ ‫چــــ‪ ３‬پــــر واورو بــــاﻧــــدې ‪＄‬ــــﻞ وکـــــا ﻟـــﻤـــروﻧـــﻪ‬ ‫‪33‬‬

‫پــﻪ غــﻮر‪＄‬ــﻨــگ غــﻮر‪＄‬ــﻨــگ ﻟــﻪ خــﻮﻟــ‪＄ ３‬ــگــﻮﻧــﻪ باسﻲ‬ ‫ﻟـــکـــﻪ شـــــ‪ ０‬ﻫــــاتــــﻲ شـــ‪２‬ـــا کـــــاﻧـــــدي ســـﻴـــﻨـــدوﻧـــﻪ‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ چـــﻮ‪１‬ـــﻲ پــــﻪ ســـتـــاﻳـــﻪ د جـــﻨـــ‪６‬و ﻣـــــﻮړ شــﻲ‬ ‫ﻧـــــﻪ بـــــﻪ ﻣــــــﻮړ شـــــﻢ د ســـﻠـــطـــان پـــــﻪ صــﻔــتــﻮﻧــﻪ‬ ‫د شـــﻨـــســـب د کــــﻬــــاﻟــــﻪ خـــتـــﻠـــﻰ ﻟــــﻤــــر دى‬ ‫د پـــســـرﻟـــﻲ پـــــﻪ دود ودان ﻟـــــﻪ ده رغـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د ＊ـــﻨـــدو اورو ﻳـــ‪ ３‬درســـــت اﻳــــــﻮاد زرغــــــﻮن ک‪７‬‬ ‫ﻟــــــﻪ ﻗـــــــصـــــــداره تــــــر دﻳــــبــــﻠــــﻪ ﻳــــــ‪ ３‬ﻳـــﻮﻧـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پــــﻪ زابــــــﻞ چــــ‪ ３‬د بـــــري پــــر ﻧــﻴــﻠــﻲ ســـپـــﻮر شــﻲ‬ ‫پـــــﻪ ﻻﻫـــــــــﻮر ﻳـــــ‪ ３‬د ﻣــــ‪５‬ــــ‪７‬اﻧــــ‪ ３‬گــــــﻮزاروﻧــــــﻪ‬ ‫ﻧــــﻪ ﻳــــ‪＇ ３‬ــــــﻮک ﻣــــخ تــــﻪ دري د ﻣــﻴــر＇ــﻤــﻨــﻮ‬ ‫ﻧــــﻪ ﻳــــ‪ ３‬تــــــﻮرې تــــﻪ ！ــﻴــﻨــگــ‪５‬ــ‪８‬ي کـــﻠـــک ډاﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫د اســـــــﻼم د دﻳـــــﻦ شــــﻬــــاب د ﻧـــــ‪７‬ۍ ﻟـــﻤـــر دى‬ ‫تــــــﻮر ســـ＂ـــﻬـــان ﻳـــــ‪ ３‬کـــــ‪ ７‬ر‪１‬ــــــا پـــــﻪ جـــﻬـــادوﻧـــﻪ‬ ‫ﻫــــره پـــﻼ چـــ‪ ３‬دى پـــر ﻫــﻨــد و ســﻨــد ﻳـــرغـــﻞ کا‬ ‫ر‪１‬ــــــــــــﻮي تــــــــــــﻮره ﻧـــــــــ‪７‬ۍ پـــــــﻪ شــــﻬــــابــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫پــــﻪ پـــســـرﻟـــﻲ چــــ‪ ３‬ﻳــــ‪ ３‬تــــ‪５‬ــــرون پــــﻪ ا！ـــــک وکـــا‬ ‫غــــــــاړه غــــــــاړه ﻳـــــ‪ ３‬تـــــــرى شـــﻮﻟـــﻠـــــــﻪ زړوﻧـــــــﻪ‬ ‫ﻧـــﻪ بـــﻪ ده غـــﻮﻧـــدې روڼ ســـتـــﻮرى پـــﻪ ﻫــســک ‪＄‬ﻠﻲ‬ ‫کــــﻪ ＇ــــﻪ پــــﻮرتــــﻪ شــــﻲ ﻟــــﻪ غــــــﻮره ډ‪４‬ـــــر ﻣــ‪５‬ــ‪７‬وﻧــﻪ‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ راوﻟــــــــﻲ جــــگــــ‪７‬ن د ســـﻴـــﻨـــد پــــﻪ ﻟــــﻮرې‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ بـــــري ＇ـــــﻮک د ﻫـــﻨـــد خــــپــــاره ＊ــﻬــروﻧــﻪ‬ ‫ﻧـــﻪ بـــﻪ ＇ــــﻮک زﻟـــﻤـــﻲ د غــــﻮر ســــره راغــــﻮﻧــــ‪ ６‬کا‬ ‫د داور تـــــــــﻮرې بـــــﻪ چـــــ‪５‬ـــــرې کـــــا ‪＄‬ـــﻠـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫‪34‬‬

‫ﻳــــﻮ خــــاوﻧــــد شـــﻬـــاب اﻟــــدﻳــــﻦ دى چــــ‪ ３‬ﻳــــ‪ ３‬وکـــا‬ ‫پـــــﻪ ﻫـــــر ﻟــــــــﻮري ﻫـــــر ا‪４‬ــــــــــﻮاد تـــــﻪ ﻳـــرغـــﻠـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پـــﻪ جـــﻮپـــﻮ جـــﻮپـــﻮ جـــگـــ‪７‬ن ﻳـــ‪ ３‬ﻫــﻨــد تـــﻪ ﻳــــﻮن کا‬ ‫چـــــ‪ ３‬د غــــــﻮر بـــــــــادار ﻫـــﻤـــت وکــــــا زغـــﻠـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻧــــﻦ پــــﻪ ســﻴــﻨــد بــــاﻧــــدې تـــ‪５‬ـــر‪４‬ـــ‪８‬ي ﻳـــرغـــﻞ کـــاﻧـــدي‬ ‫پــــﻪ پـــرتـــﻢ ﻳــــ‪ ３‬زﻣــــــري رﻳــــــــ‪８‬دي پــــﻪ ‪＄‬ــﻨــگــﻠــﻮﻧــﻪ‬ ‫＇ــــپــــان ســـﻴـــﻨـــد ﻳــــ‪ ３‬ﻫــــﻢ ﻟــــﻪ ډاره اﻳــــﻼﻳــــﻲ کــا‬ ‫پـــــر اوږو وړي د غــــﻮرﻳــــاﻧــــﻮ ＊ـــــﻪ اﻳــــ‪７‬وﻧــــﻪ‬ ‫پــــﻪ ﻫــــر کـــــال ا！ـــــک د ده ＊ــــﻪ راغــــﻠــــﻰ کـــاﻧـــدي‬ ‫غــــــــﻮړوي پــــﻪ ＇ــــﻨــــ‪６‬و خـــپـــﻞ پـــاســـتـــﻪ ســـاﻟـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫پــ‪＋‬ــتــﻮﻧــخــﻮا ＊ــکــﻠــﻲ ‪＄‬ــﻠــﻤــﻲ چـــ‪ ３‬زغـــﻠـــﻲ ﻫــﻨــد تﻪ‬ ‫ﻧــــــﻮ آغــــﻠــــﻴــــﻪ پـــ‪５‬ـــغـــﻠـــ‪ ３‬کــــــاﻧــــــدي اتــــ‪２‬ــــﻮﻧــــﻪ‬ ‫زرغـــــﻮﻧـــــ‪ ３‬خـــتـــ‪ ３‬اخـــﻴـــســـتـــ‪ ３‬وي دې غـــروﻧـــﻮ‬ ‫بـــــ‪ ０‬بــــﻴــــدﻳــــا ﻫـــــﻢ پـــســـﻮﻟـــﻠـــﻲ دي ‪＄‬ـــاﻧـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫ﻫــــر گــﻬــﻴــ‪ ＃‬چــــ‪ ３‬ﻟـــﻤـــر ＇ـــرکـــ‪５‬ـــ‪８‬ي ﻟــــﻪ خــاتــﻴــ‪％‬ــﻪ‬ ‫＇ــــﻮ چــــ‪ ３‬ﻳـــــﻮن کــــا د ﻟــﻮﻳــدﻳــ‪％‬ــﻴــﻪ پــــﻪ ＇ــﻨــ‪６‬وﻧــﻪ‬ ‫کـــﻪ بــرﻳــ‪％‬ــر وي‪ ،‬کـــﻪ غـــرﻣـــﻪ وي‪ ،‬کـــﻪ بـــرﻣـــﻞ وي‬ ‫کــــﻪ ﻟــــرﻣــــﻞ‪ ،‬کــــﻪ ﻟـــﻤـــر ﻟـــــﻮ‪４‬ـــــده‪ ،‬کــــﻪ تــرﻣــﻠــﻮﻧــﻪ‬ ‫د شـــﻬـــاب جـــگـــ‪７‬ن بــــﻪ ﻧــــﻪ کــ‪＋‬ــ‪５‬ــﻨــﻲ ﻟــــﻪ زغــﻠــﻮ‬ ‫ﻧــــﻪ بــــﻪ پـــــر‪４‬ـــــ‪８‬دي دا زﻟــــﻤــــﻲ خـــپـــﻞ بــﻬــﻴــروﻧــﻪ‬ ‫زﻣــــــــرى کـــﻠـــﻪ کــــــــاږي ‪＄‬ــــــان ﻟـــــﻪ ﻳــرغــﻠــ‪／‬ــرﻳــﻮ‬ ‫＇ـــــﻮ ﻳـــــ‪ ３‬ﻧـــــﻪ کـــــا ﻣــــــات ﻣـــ＂ـــﻮﻧـــﻪ ورﻣــــ‪５‬ــــ‪８‬وﻧــــﻪ‬ ‫ﻳـــــا بـــــﻪ جـــــ‪ ，‬کـــــا د بــــرﻳــــﻮ رپــــــﻰ ﻫـــﻨـــد کــ‪３‬‬ ‫ﻳــــا بــــﻪ پـــــر‪４‬ـــــ‪８‬دي ﻫــــﻢ پــــﻪ دې چـــــــاره ســـروﻧـــﻪ‬ ‫‪35‬‬

‫ﻳـــــا بـــــﻪ وران کـــــا بــــﻮدتــــﻮﻧــــﻮﻧــــﻪ د بــﻤــبــ‪２‬ــﻮ‬ ‫ﻳـــــا بـــــﻪ ســــــره کـــــاﻧـــــدي پـــــﻪ وﻳــــﻨــــﻮ اﻳـــــﻮادوﻧـــــﻪ‬ ‫پـــــﻪ ر‪１‬ـــــــا اوســـــــــ‪ ３‬تـــــﻪ تـــــﻞ د دﻳـــــــﻦ شـــﻬـــابـــﻪ‬ ‫ﻧــــــﻮم دې تـــــﻞ و پـــــر درﻳـــــــ‪ ＃‬پـــــﻪ ﻧـــﻤـــزدکـــﻮﻧـــﻪ‬ ‫＇ــــﻮ را‪１‬ــــــﻪ شــــﻲ ســـتـــا پــــﻪ تــــــﻮره د ﻫـــﻨـــد ﻟـــﻮرﻳـــﻪ‬ ‫＇ـــﻮ چـــ‪ ３‬ﻧــشــت کــــ‪７‬ې ﻟـــﻪ ﻧــــ‪７‬ۍ ﻧـــﻪ بــﻮدتــﻮﻧــﻮﻧــﻪ‬ ‫ســتــا پـــﻪ ز‪４‬ـــرﻣـــﻪ دې خــــاوﻧــــده ﻟــــﻮى ＇ــ‪＋‬ــتــﻦ وي‬ ‫ﻣــــﻮږ خـــﻮ ســتــا پـــﻪ ﻣــرســتــﻪ ﻳـــﻮ ﻧـــﻪ ＇ـــﻮ چـــ‪ ３‬ﻳــﻮﻧــﻪ‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د دې ﻗصﻴدې پﻪ ﻫکﻠﻪ ＊ﻪ بحث شﻮى دى او داس‪ ３‬ﻟﻴکﻞ‬ ‫شﻮي دي‪.‬‬ ‫د ＊کارﻧدوى دا ﻗصﻴده د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻳﻮ شﻬکار دى او د شاعر ﻣﻬارت او استادي او‬ ‫د ﻗرﻳح‪ ３‬غ‪＋‬تﻠﻮاﻟﻰ او سپ‪（５‬ﻠتﻮب ‪＄‬ﻨ‪＊ ３‬کاري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻣزﻳت چ‪ ３‬پﻪ دې ﻗصﻴده ک‪３‬‬ ‫ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ ،‬د کﻼم سﻼست‪ ،‬بﻼغت او رواﻧﻲ ده‪ .‬شاعر پﻪ ډ‪４‬ر ﻣﻬارت خپﻞ ﻣﻘصد پﻪ‬ ‫ساده عبارت ادا کﻮي‪ .‬ډ‪４‬ر پ‪＋‬تﻮ ﻧادر ﻟغات او ﻣﻮاد پک‪ ３‬شتﻪ‪ ،‬دا ﻟغات ﻣﻮږ تﻪ دا را＊ﻴﻲ‬ ‫چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ خﻮرا پراخﻪ ژبﻪ وه او اوس ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر پخﻮاﻧﻲ کﻠﻤات ﻟﻪ رواجﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻟﻲ دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ختﻴ‪ ،＃‬ﻟﻮﻳدﻳ‪ ،＃‬ﻟرﻣﻞ‪ ،‬برﻣﻞ او ﻧﻮر‪＊ ...‬کارﻧدوى چ‪ ３‬پﻪ دې ﻗصﻴده ک‪ ３‬د پسرﻟﻲ کﻮم‬ ‫＊کﻠﻰ ﻣﻨظر تصﻮﻳر ک‪７‬ى دى‪ ،‬د وطﻦ ﻟﻪ ＊کﻠﻴﻮ د＊تﻮ او غرو ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬اﻟﻬام اخﻴستﻰ دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغ‪ ３‬بﻮﻟﻠ‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ３‬د ＊کارﻧدوى ﻟﻪ دﻳﻮاﻧﻪ پات‪ ３‬ده‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ راﻣعﻠﻮﻣ‪８５‬ي چ‪ ３‬شاعر د‬ ‫ادبﻲ ﻓﻨﻮﻧﻮ او بﻼغت پﻪ اساسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻮخ و او د ده شعروﻧﻪ ﻟﻪ ＊کﻠﻮ تشبﻴﻬاتﻮ او استعارو‬ ‫ډک دي‪.‬‬

‫‪36‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫＊کارﻧدوى د غﻮر اوس‪５‬دوﻧکﻰ و او د پ‪＋‬تﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬شاعرۍ ﻳﻮه ﻣخک‪＋‬ﻪ ＇‪５‬ره ده‪.‬‬ ‫پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ﻫجري پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ غﻮري پﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د درﻧاوي‬ ‫ﻣﻘام درﻟﻮد او ﻫﻠتﻪ پﻮره ﻣخﻮر و‪ .‬ﻟﻪ دﻳﻮان ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻳﻮه بﻮﻟﻠـﻪ (ﻗصﻴده) د پ＂‪３‬‬ ‫خزاﻧ‪ ３‬پﻪ رواﻳت تر ﻣﻮږه رارس‪５‬دﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫دغﻪ (‪ )٤٥‬بﻴتﻴزه ﻗصﻴده ډ‪４‬ره پخﻪ او پﻪ رواﻧﻪ او خﻮږه پ‪＋‬تﻮ وﻳﻞ شﻮې ده‪ .‬شاعر پک‪３‬‬ ‫د ﻫغﻪ وخت ډ‪４‬ر داس‪ ３‬ﻟغتﻮﻧﻪ خﻮﻧدي ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬اوس ﻳ‪ ３‬خﻠک ﻧﻪ کاروي‪ .‬ﻟﻪ دې‬ ‫کبﻠﻪ د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعﻨﻮي ذخﻴرې او پاﻧگ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻮږ تﻪ ډ‪４‬ره ارز＊تﻨاکﻪ ده‪ .‬د ادبﻲ‬ ‫ﻓﻨﻮﻧﻮ او ＊کﻼوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻫﻢ دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ د ډ‪４‬رې ستاﻳﻨ‪ ３‬او ارز＊ت وړ ده‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ‪ :‬دغﻪ کتاب د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬پﻪ رواﻳت د ش‪５‬خ ک＂ﻪ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪ .‬پ＂‪３‬‬ ‫خزاﻧ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻪ اثر ＇خﻪ ډ‪４‬ره استﻔاده ک‪７‬ې ده‪ .‬پﻪ دې کتاب ک‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ ډ‪４‬ر درﻧاوي ﻳاد‪８４‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ‪(( :‬ﻧﻘﻞ کا زﻳدة اﻟﻮاصﻠﻴﻦ شﻴخ ک＂ﻪ ﻣتﻲ زى غﻮرﻳاخ‪５‬ﻞ پﻪ خپﻞ کتاب ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ))‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬دى ﻧﻘﻞ کا ﻟﻪ ((تارﻳخ سﻮري)) ＇خﻪ‪ ))...‬دغﻪ کتاب اوس ورک دى‪.‬‬ ‫تارﻳخ سﻮري‪(( :‬تارﻳخ سﻮري)) ﻫﻢ ﻫغﻪ کتاب دى چ‪ ３‬د پ＂‪ ３‬خزاﻧ‪ ３‬د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ترې پﻪ ((ﻟرغﻮﻧﻲ پ‪＋‬تاﻧﻪ)) ﻧﻮﻣﻲ کتاب ک‪ ３‬ډ‪４‬ره استﻔاده ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬ﻣحﻤد بﻦ عﻠﻲ‬ ‫اﻟبستﻲ و‪ .‬دغﻪ کتاب ﻫﻢ اوس ورک دى‪.‬‬ ‫سﻠطان ﻣحﻤد سام شﻨسباﻧﻲ (سﻠطان شﻬاب اﻟدﻳﻦ) ﻟﻪ ‪＇ ٥٦٩‬خﻪ تر ‪ ٦٠٢‬ﻫـ‪.‬ق‪.‬‬ ‫پﻮرې د غﻮر او شاوخﻮا پاچا و چ‪ ３‬پﻪ ﻣعز اﻟدﻳﻦ ﻫﻢ ﻣشﻬﻮر و او ＊کارﻧدوى ﻳ‪ ３‬پﻪ دربار‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻘرب او د درﻧ‪＋‬ت وړ و‪ .‬د ﻫﻨد پﻪ ﻓتﻮحاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ورسره و‪ ،‬دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫‪37‬‬

‫سﻠطان غﻴاث اﻟدﻳﻦ غﻮري‪ :‬دى ﻫﻢ د غﻮري سﻠسﻠ‪ ３‬واکﻤﻦ و او وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫＊کارﻧدوى ﻳ‪ ３‬ستاﻳﻨﻪ ک‪７‬ې ده‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ غزﻟ‪ ３‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻗصدار‪ :‬اوس دغﻪ سﻴﻤﻪ پﻪ بﻠﻮچستان ک‪ ３‬واﻗع ده او خضدار ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫دﻳبﻞ‪ :‬دغﻪ سﻴﻤﻪ اوس د سﻨد پﻪ وادي ک‪ ３‬پرتﻪ ده او ﻫﻠتﻪ ﻳﻮه سﻤﻨدري بﻨدرگاه وه‪.‬‬ ‫داور‪ :‬د زﻣﻴﻨداور سﻴﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳﻮازې د داور پﻪ ب‪２‬ﻪ راغﻠﻰ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ＊کارﻧدوى بﻮﻟﻠـﻪ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ او دﻗت ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ او بﻴتﻮﻧﻪ دې ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻳادداشت ک‪７‬ي‪ .‬بﻴا دې پﻪ ﻧﻮبت ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ‬ ‫خپﻞ ستﻮﻧزﻣﻦ ﻟغتﻮﻧﻪ ﻳا بﻴتﻮﻧﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وواﻳﻲ‪ .‬د ！ﻮﻟگﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪＇ ＃‬خﻪ دې‬ ‫بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ‪＄‬ﻮاب ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬کﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻫﻴچا د ستﻮﻧزﻣﻨﻮ برخﻮ‬ ‫‪＄‬ﻮاب پﻴدا ﻧﻪ ک‪７‬اى شﻮ‪＊ ،‬ﻮوﻧکﻰ بﻪ ﻳ‪ ３‬ستﻮﻧزې حﻠﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ＊کارﻧدوى د بﻮﻟﻠ‪ ３‬درې درې بﻴتﻮﻧﻪ دې پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬د ﻳﻮ ﻳﻮ کتار زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫ﻧﻮبت سره وواﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮر بﻪ ورتﻪ غﻮږ غﻮږ وي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫＊کارﻧدوى د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ ستاﻳﻨﻪ ک‪ ３‬شعروﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي؟‬ ‫ﻧﻮر کﻮم ﻣشﻬﻮر ﻗصﻴده وﻳﻮﻧکﻲ پ‪５‬ژﻧئ‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫د ＊کارﻧدوى دغﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ دﻗت وﻟﻮﻟئ او پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬دوه‬ ‫ﻣخﻴزه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ئ‪ .‬پﻪ بﻠﻪ ورځ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬ ‫‪38‬‬

‫اووم ﻟﻮست‬

‫پﻪ شعر ک‪ ３‬قافﻴﻪ‬

‫تاسﻮ د ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د بدﻳع او بﻴان د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاسﻮ تﻪ (ﻗاﻓﻴﻪ) پﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻣﻔصﻞ ډول‬ ‫درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ پﻪ چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ غزل‪ ،‬ﻗصﻴده‪ ،‬ﻣثﻨﻮي او ﻧﻮرو ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫(ﻗاﻓﻴﻪ) د ارز＊ت وړ برخﻪ ده‪ .‬ﻳﻮازې پﻪ آزاده شاعرۍ ک‪ ３‬دې برخ‪ ３‬تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ضرور ﻧﻪ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ کﻼسﻴکﻮ او عﻨعﻨﻮي شعري ﻓﻮرﻣﻮﻧﻮ ﻳا چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ پرې خبرې کﻮو‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬پﻪ اړه خبرې وک‪７‬و‪ ،‬دغﻪ غزل وﻟﻮﻟئ‪ .‬پﻪ غزل ک‪ ３‬بﻪ پﻪ ا！کﻠﻲ‬ ‫تﻮگﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻟ＂ﻪ وک‪７‬ئ‪ .‬وروستﻪ بﻴا د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬پﻪ اړه ﻟﻪ زدهکﻮوﻧکﻮ سره غ‪８４８‬و‪.‬‬ ‫د کاظﻢ خان شﻴدا غزل پﻪ دې ډول ده‪:‬‬ ‫د شــبﻨﻢ داﻧــﻪ کــﻪ تخــﻢ شــﻲ د گﻠــﻮ‬ ‫چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧشــتﻪ ﻟکﻪ گﻞ ＊ــﻪ رخســاروﻧﻪ‬ ‫پﻪ ＇ﻪ شــان درتــﻪ بﻴان ســﻮې طاﻟع ک‪７‬م‬ ‫ﻣعطــﻞ پــﻪ عارضــﻪ د شــام غرﻳب دى‬ ‫د آســﻤان پﻪ شــاﻧ‪ ３‬ت‪５‬ز د ﻓتﻨــﻮ ت‪５‬غ ک‪７‬ې‬

‫زړه بــﻪ ســﻮړ پــﻪ دﻳدن ﻧــﻪ شــﻲ د بﻠبﻠﻮ‬ ‫＇ــﻮک بﻪ ＇ﻪ کا تــﻮرې زﻟﻔ‪ ３‬د ســﻨبﻠﻮ‬ ‫ﻟکــﻪ ﻧﻤــر زﻣــا جبﻴــﻦ دى د داغﻠــﻮ‬ ‫کــﻪ ﻣــ‪ ３‬زړه پﻪ حﻠﻘــﻪ بﻨد شــﻮ د کاکﻠﻮ‬ ‫صبح و شام گر‪＊ ３＄‬کاره پﻪ سرو ﻣﻨگﻠﻮ‬

‫د درﻳاب ﻟﻪ سرد جﻮش‪ ９‬د حباب زړه چﻮي‬ ‫شــﻴدا ﻗطــع د اﻣﻴــد بﻮﻳــﻪ ﻟــﻪ خپﻠــﻮ‬ ‫پﻪ دې غزل ک‪ ３‬ﻳﻮازې ﻗاﻓﻴﻪ را تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ غزل ک‪ ３‬باﻳد د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت (ﻣطﻠع)‬ ‫دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ وي او د ﻧﻮرو بﻴتﻮﻧﻮ دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ورسره ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫غزل ک‪ :３‬گﻠﻮ‪ ،‬بﻠبﻠﻮ‪ ،‬سﻨبﻠﻮ‪ ،‬داغﻠﻮ‪ ،‬کاکﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻨگﻠﻮ‪ ،‬خپﻠﻮ ﻗاﻓﻴ‪ ３‬دي‪ ،‬دې تﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬کﻠﻤ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ وﻳﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې غزل ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ ３‬وروستﻪ‪ ،‬ردﻳف ﻧﻪ تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ د کاظﻢ‬ ‫خان شﻴدا پﻪ دې بﻠﻪ غزﻟﻪ ک‪ ３‬بﻴا ﻗاﻓﻴﻪ او ردﻳف دواړه شتﻪ دي‪:‬‬ ‫ﻫ‪ ＆５‬ﻧﻘصان د ساده حسﻦ و جﻤال ﻧشتﻪ‬ ‫چ‪ ３‬بدل ﻳ‪ ３‬پﻪ کچکﻮل د ﻣﻬتاب خﻮان ک‪７‬‬ ‫ﻧ‪＋‬ــﻠﻮﻟﻰ زﻣاﻧــ‪ ３‬پــﻪ کــﻮم ســبب ﻳــﻢ‬ ‫د کجﻞ ﻟک‪ ９‬ﻳ‪ ３‬گﻮره شــﻮخ‪ ３‬ســترگ‪３‬‬ ‫ﻫــره ﻻر ﻳــ‪ ３‬اژدﻫــا دى جﻬــان ﻧغــري‬ ‫چــ‪ ３‬گــره ﻳــ‪ ３‬د کﻮکــب د کار واﻧﻪ ک‪７‬ه‬ ‫اﻓروختــﻪ وي پک‪ ３‬تﻞ د حســﻦ شــﻤع‬

‫د آﻓتاب پﻪ رخسار ﻫﻢ خط و خال ﻧشتﻪ‬ ‫اعتﻤــاد د زﻣاﻧــ‪ ３‬پــﻪ کﻤــال ﻧشــتﻪ‬ ‫ﻟکــﻪ ژبــﻪ خــﻮد زﻣــا پــر وبــال ﻧشــتﻪ‬ ‫پﻪ دا ﻫســ‪ ３‬خﻮب‪ ９‬شــاخ د غزال ﻧشــتﻪ‬ ‫و بﻮرجــﻞ تﻪ ﻳــ‪ ３‬د ﻫر چا ﻣجال ﻧشــتﻪ‬ ‫وﻟــ‪ ３‬ﻧــﻪ واﻳــ‪ ３‬ﻧاخــﻦ د ﻫــﻼل ﻧشــتﻪ‬ ‫د خاطــر غﻮﻧــدې ﻓاﻧﻮس د خﻴال ﻧشــتﻪ‬

‫شــﻴدا گﻮره ﻫر طرف گﻠگﻮﻧ‪ ３‬او＊ــ‪３‬‬ ‫ﻫ‪ ＆５‬خﻨدا پﻪ دا بﻬار ک‪ ３‬اﻣســال ﻧشــتﻪ‬

‫‪40‬‬

‫پﻪ دې غزل ک‪ :３‬جﻤال‪ ،‬خال‪ ،‬کﻤال‪ ،‬بال‪ ،‬غزال‪ ،‬ﻣجال‪ ،‬ﻫﻼل‪ ،‬خﻴال او اﻣسال ﻗاﻓﻴ‪ ３‬او‬ ‫((ﻧشتﻪ)) د دې غزل ردﻳف دى چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻴﻢ بﻴتﻴﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬تﻰ او ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ ３‬وروستﻪ‬ ‫تکرار‪８４‬ي‪ .‬پﻪ دې تﻮگﻪ پﻪ دغﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻻزﻣﻲ ده‪ ،‬خﻮ ردﻳف ﻻزﻣﻲ ﻧﻪ دى‪ .‬ﻗاﻓﻴﻪ‬ ‫او ردﻳف غزل‪ ،‬ﻗصﻴدې او ﻧﻮرو تﻪ آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘﻴت ورکﻮي او د وزن پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د‬ ‫دوى شتﻮاﻟﻲ شاعري پﻪ سﻨدرﻳز ＊اﻳست سﻨباﻟﻪ ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫خﻮ ﻗاﻓﻴﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ ﻫغﻪ ﻳﻮ ډول (ﻳا سره ورتﻪ) ﻳا ﻫﻤغ‪８‬ې کﻠﻤ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ﻣصراع پﻪ پاى ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ او‬ ‫تکرار‪８４‬ي‪ .‬پﻪ ﻗاﻓﻴﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ خبره د ﻫﻤغ‪８‬ۍ ده‪ ،‬ﻫغﻪ کﻠﻤ‪ ３‬چ‪ ３‬دغﻪ ﻫﻤغ‪８‬ي پک‪ ３‬ﻣراعت‬ ‫شﻮې وي‪ ،‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ غزل ک‪ :３‬گﻠﻮ‪ ،‬بﻠبﻠﻮ‪ ،‬سﻨبﻠﻮ‪ ،‬داغﻠﻮ‬ ‫او ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ دوﻳﻢ غزل ک‪ :３‬جﻤال‪ ،‬خال‪ ،‬کﻤال‪ ،‬بال او ﻧﻮر د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬تﻮري بﻴا د کﻠﻤﻮ ﻫﻤاغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬ﻫﻤغ‪８‬ي جﻮړوي‪ ،‬پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ي غزل‬ ‫ک‪( ３‬ﻟﻮ) او پﻪ دوﻳﻢ غزل ک‪( ３‬ال) د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻫﻤاﻫﻨگﻪ (ﻫﻤغ‪８‬ه) برخﻪ ده او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬تﻮري بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د (ﻗاﻓﻴﻪ) ﻟﻴکﻮال پﻪ دې اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫((ﻗاﻓﻴﻪ عربﻲ کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬وروستﻪ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫغﻪ عﻠﻢ دى چ‪ ３‬د‬ ‫دوروﻧﻮ ﻟﻪ وروستﻴﻮ ﻫﻢ آﻫﻨگﻴﻮ (ﻫﻤغ‪８‬ﻳﻮ) ＇خﻪ بحث کﻮي‪ .‬ﻳا پﻪ بﻠﻪ وﻳﻨا د بﻴت د پاى کﻠﻤﻪ‬ ‫چ‪ ３‬شعر ورباﻧدې ختﻤ‪８５‬ي او اعاده ﻳ‪ ３‬پﻪ ورپس‪ ３‬بﻴتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻻزﻣﻪ وي‪ ،‬ﻗاﻓﻴﻪ بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻧظﻢ اساسﻲ رکﻦ وزن دى او ﻗاﻓﻴﻪ د شعر اساسﻲ رکﻦ ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ د ﻧظﻢ‬ ‫ﻳﻮ عارضﻲ رکﻦ دى‪＄ ،‬کﻪ ﻣﻮږ پﻪ ډ‪４‬رو ژبﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬شعروﻧﻪ گﻮرو چ‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻧﻪ ﻟري (ﻟکﻪ‬ ‫آزاد او سپﻴﻦ شعروﻧﻪ))‪.‬‬ ‫د ﻧظﻢ د ((دوروﻧﻮ)) پﻪ اړه باﻳد وواﻳﻮ چ‪ :３‬دور پﻪ ﻟغت ک‪ ３‬پ‪５‬ر‪ ،‬دوران‪ ،‬حرکت‪،‬‬ ‫＇رخ‪５‬دﻧﻪ‪ ،‬د ﻳﻮه شﻲ پر خپﻞ ‪＄‬اى حرکت او گر‪５＄‬دﻧ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ اصطﻼح د بﻴت ﻳا ﻧظﻢ‬ ‫ﻟﻪ پﻴﻞ ＇خﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻫﻤاﻫﻨگ‪ ９‬تر پاى پﻮرې ﻳﻮ دور دى‪ ،‬پﻪ ﻣصراع او غﻴر ﻣصراع بﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬دوروﻧﻪ تﻮپﻴر پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻳﻮ بﻴت ﻫره ﻣسره (ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ) ﻗاﻓﻴﻪ وﻟري‪ ،‬ﻧﻮ دا بﻴت ﻟﻪ دوو دورو ＇خﻪ جﻮړ شﻮى‬ ‫‪41‬‬

‫دى او ﻣصراع بﻴت دى‪ ،‬کﻪ د ﻳﻮ بﻴت ﻫﻤاغﻪ وروست‪ ９‬ﻣسره ﻗاﻓﻴﻪ وﻟري ﻧﻮ دا بﻴت ﻳﻮ دور‬ ‫ﻟري او غﻴر ﻣصراع دى‪ .‬ردﻳف ﻫﻢ پﻪ دور ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬او ردﻳف تﻮپﻴر پﻪ دې ک‪ ３‬دى‬ ‫چ‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ تر پاى ﻟﻪ ﻫﻤغ‪８‬و (ﻫﻢ آﻫﻨگﻮ) تﻮرو او غ‪８‬وﻧﻮ ＇خﻪ جﻮړه وي او ﻣعﻨاﻳﻴز ﻳﻮواﻟﻰ ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ ردﻳف تر ﻗاﻓﻴ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ ﻫﻤاغﻪ ﻳﻮه ﻟﻔظﻲ او ﻣعﻨاﻳﻴزه ب‪２‬ﻪ بﻴا بﻴا راغبرگ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫کﻼسﻴکﻮ شعري چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻻزﻣﻲ او ردﻳف ﻻزﻣﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ د ﻫﻤغ‪８‬ۍ د تکرار‬ ‫او ＊کﻼ ﻟپاره را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫((روي)) د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻫغﻪ تﻮرى دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغﻪ پرتﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻫﻤغ‪８‬ي ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫ک‪ ３‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬د ﻫﻤغ‪８‬ۍ د برخ‪( ３‬کﻠﻤ‪ )３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى تﻮرى وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ غزل ک‪( ３‬ل) خپﻠﻮاک تﻮرى دى‪ ،‬خﻮ ورپس‪ ３‬ﻧ‪＋‬تی د (و) تﻮرى را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د حرکت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬روي دوه ډوﻟﻪ دى‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻣطﻠﻖ روي‪ :‬کﻪ د روي تﻮرى حرکت وﻟري‪ ،‬ﻣطﻠﻖ روي ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻣﻘﻴد روي‪ :‬کﻪ د روي تﻮرى حرکت وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻣﻘﻴد روي ورتﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻗاﻓﻴﻪ چ‪ ３‬ردﻳف ورپﻮرې ﻧﻪ وي ﻧ‪＋‬تی‪ ،‬ﻣجرده ﻗاﻓﻴﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫د ((ﻗاﻓﻴﻪ بﻨدۍ)) ﻳا ﻗاﻓﻴﻪ جﻮړوﻧ‪ ３‬اصطﻼح د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻫغﻮ ﻧاظﻤاﻧﻮ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬کتاروﻟﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي او د شعر ﻫﻨري او شاعراﻧﻪ خﻮاوو‬ ‫تﻪ پام ﻧﻪ اړوي‪ .‬د داس‪ ３‬ﻣﻨظﻮﻣﻮ وﻳﻨاوو پﻪ اړه کره کتﻮﻧکﻲ د دې ﻟپاره اﻧتﻘاد کﻮي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧاظﻤان ﻳﻮازې د ﻗاﻓﻴﻮ د کتاروﻟﻮ او سر پر سر راوړﻟﻮ ﻣﻬارت ﻟري‪ ،‬خﻮ د خپﻞ شعر ﻫﻨري‬ ‫جﻮﻫر او ارز＊ت تﻪ ﻟ‪８‬ه پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ د کﻼسﻴکﻮ شعروﻧﻮ د چﻮکا！ﻮﻧﻮ ﻟپاره ضروري ده‪ ،‬پﻪ دې تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫_ پﻪ غزل ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت دواړه ﻣسرې (دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ) ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ وي او د ﻧﻮرو بﻴتﻮﻧﻮ‬ ‫وروستﻨﻲ ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ﻳ‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ ﻣطﻠع سره ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ راشﻲ‪ .‬پﻪ ﻗصﻴده ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻫﻤداس‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫_ پﻪ ＇ﻠﻮرﻳزه ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي بﻴت دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ ﻫﻢ ﻗاﻓﻴﻪ وي او د دوﻳﻢ بﻴت دوﻳﻢ ﻧﻴﻢ‬ ‫بﻴتﻲ ﻫﻤدغﻪ ﻗاﻓﻴﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫_ پﻪ ﻣثﻨﻮي ک‪ ３‬ﻫر بﻴت خپﻠﻪ خپﻠﻪ ﻗاﻓﻴﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬دا چ‪ ３‬د ﻳﻮ بﻴت دواړه ﻧﻴﻢ بﻴتﻲ باﻳد‬ ‫خپﻠﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻗاﻓﻴﻪ وﻟري‪ ،‬خﻮ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻣثﻨﻮي واحد وزن او ＇پ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ د خپﻞ دې بحث پﻪ پاى ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻧﻮي او ﻣعاصر غزل د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫شاعر او غزﻟبﻮل اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاري ﻳﻮ غزل راوړو‪ .‬پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اوسﻨﻴﻮ غزﻟﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻗاﻓﻴﻪ‬ ‫پس‪ ３‬ت‪７‬ﻟﻰ ردﻳف ﻳﻮ ＇ﻪ اوږد را‪＄‬ﻲ او د غزل عﻤﻮﻣﻲ آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬تﻪ ＊کﻼ ورب‪＋‬ﻲ‪.‬‬ ‫د استاد اﻣﻴر حﻤزه دغﻪ غزل ﻟﻪ ﻗاﻓﻴ‪ ３‬سره ﻧ‪＋‬تﻰ ﻫﻤداس‪ ３‬ﻳﻮ ردﻳف ﻟري‪:‬‬ ‫راشـــﻪ ﻣــــروره چــ‪ ３‬بــﻴــا روغـــﻪ ســـره وکــ‪７‬و‬

‫ﻧﻦ ＊ﻪ ده ﻟﻪ دې چ‪ ３‬سبا روغــﻪ ســره وک‪７‬ه‬

‫زور د ﻣﻴﻨ‪ ３‬گﻮره‪ ،‬کﻪ ＇ﻮ روغﻪ زﻣﻮږ ﻧﻪ وي‬

‫ﻳــﻮ ﻧا＇اپﻪ ﻣــﻮږ پــﻪ خطا روغـــﻪ ســره وکــ‪７‬و‬

‫بــ‪ ３‬د زړه‪ ،‬د زړه ﻟــپــاره چــرتــﻪ آ‪４‬ﻴﻨﻪ وي‬

‫‪＄‬ــﻪ چــ‪ ３‬ﻟــﻪ رﻳــبــاره جــدا روغــﻪ ســره وکــ‪７‬و‬

‫خاﻧدو بﻪ سحر غﻮﻧدې خپﻪ ﻳﻮ کﻪ خﻮشحاﻟﻪ‬

‫بــس ﻟکﻪ تــﻴــاره او ر‪１‬ــا روغـــﻪ ســره وکــ‪７‬و‬

‫＊کﻠﻴﻪ د رﻗﻴب پﻪ خاﻣﻮش‪ ９‬ک‪ ３‬ﻣاﻟگﻪ ﻧشتﻪ‬

‫خﻮ＊ﻪ کﻪ وي ستا چ‪ ３‬پﻪ دا روغﻪ سره وک‪７‬و‬

‫پستﻪ بﻪ ﻗص‪ ３‬د زړه چاودون ﻟکﻪ د گﻞ ک‪７‬و‬

‫‪＄‬ــﻪ چــ‪ ３‬د بﻠبﻞ پــﻪ ﻧــﻮا روغـــﻪ ســره وکــ‪７‬و‬

‫او＊ک‪ ３‬د تا او＊ک‪ ３‬زﻣا‪ ،‬بﻴا دواړه ﻣﻮسکﻲ شﻮ‬

‫بﻴا پﻪ دې بر‪＋４‬ﻨا او ‪＄‬ﻼ روغــﻪ ســره وک‪７‬و‬

‫برﻧد کتﻞ د تا وو‪ ،‬اسﻮﻳﻠﻲ د حﻤزه ＊کﻠﻴﻪ‬ ‫‪＄‬ــﻪ چــ‪ ３‬د بــﻼ او بــﻼ روغـــﻪ ســـره وکــ‪７‬و‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د شعر پﻪ ﻣﻨظﻮﻣﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ او چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪( ３‬ﻗاﻓﻴﻪ) خپﻞ خاص ‪＄‬اى ﻟري‪ .‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻫغﻪ‬ ‫سره ورتﻪ او ﻫﻤغ‪８‬ه کﻠﻤ‪ ３‬او تﻮري دي چ‪ ３‬د ﻧظﻤﻮﻧﻮ د بﻴتﻮﻧﻮ پﻪ پاى ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‬ ‫او تکرار‪８４‬ي‪ .‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬تﻮري د کﻠﻤﻮ ﻫﻤاغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ ﻧظﻢ ک‪ ３‬ﻫﻤغ‪８‬ي‬ ‫جﻮړوي‪.‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ ﻟﻪ ردﻳف پرتﻪ را‪＄‬ﻲ او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧظﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻗاﻓﻴ‪ ３‬پس‪３‬‬ ‫د ردﻳف برخﻪ ﻫﻢ وي‪ .‬ردﻳف پﻪ ﻳﻮ واحد ﻧظﻢ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫرې ﻗاﻓﻴ‪ ３‬سره پﻪ ورتﻪ ډول‬ ‫تکرار‪８４‬ي‪ .‬ﻗاﻓﻴﻪ او ردﻳف د ﻳﻮ ﻧظﻢ د آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬د پﻪ زړه پﻮرې واﻟﻲ او‬ ‫＊کﻼ ﻟپاره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ！ﻮل ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ او بﻴا دې د ＊ﻮوﻧکﻲ دغﻮ‬ ‫پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫د کاظﻢ خان شﻴدا د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬غزﻟ‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ کﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫د دوﻳﻢ غزل ﻗاﻓﻴﻪ کﻮﻣﻪ ده؟‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬او ردﻳف ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي او دوﻳﻢ غزل ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ تﻮپﻴر شتﻪ؟‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪！ _٢‬ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې د کاظﻢ خان شﻴدا او اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮاري غزﻟﻮﻧﻪ پﻪ وار سره‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د ﻫغﻪ پﻪ ﻧظر د سختﻮ او ستﻮﻧزﻣﻨﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ د ﻣعﻨا پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫د ﻫر زدهکﻮوﻧکﻲ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا زده وه‪ ،‬ﻻس بﻪ جگﻮي او ‪＄‬ﻮاب بﻪ ورکﻮي‪ .‬د ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ‬ ‫تاﻳﻴد بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫پﻪ کﻼسﻴکﻮ شعري چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ارز＊ت‬ ‫ردﻳف ＇ﻪ ارز＊ت ﻟري؟‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ بﻨدي ﻳا ﻗاﻓﻴﻪ جﻮړوﻧﻪ وﻟ‪ ３‬کره کتﻮﻧکﻲ اﻧتﻘادوي؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬د ﻳﻮ شاعر شعر وﻟﻴکﻲ او پﻪ ﻫغﻪ شعر ک‪ ３‬دې ﻗاﻓﻴ‪ ３‬او‬ ‫ردﻳﻔﻮﻧﻪ پﻪ جﻼ رﻧگﻮﻧﻮ و＊ﻴﻲ‪ .‬سبا تﻪ دې پرې پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫اتﻢ ﻟﻮست‬

‫ادبﻴات د اسﻼم د سپ‪（５‬لﻲ دﻳﻦ لﻪ ﻧظره‬

‫د ((ادب)) کﻠﻤﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻣعﻨا‪－‬اﻧ‪ ３‬او تعبﻴروﻧﻪ ﻟري‪ .‬چا د ﻧﻔس تادﻳب او تﻬذﻳب بﻠﻠی‬ ‫او چا د اﻧساﻧﻲ ﻣعارف او تجربﻮ زده ک‪７‬ه‪ .‬ادب پﻪ عام ﻣﻔﻬﻮم د اﻧساﻧﻲ ＊‪２／５‬ﻮ ！ﻮﻟ‪ ３／‬تﻪ وﻳﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې ﻣعﻨا‪ ،‬ادب ﻳا ادبﻴات ﻫغﻪ وﻳﻨا تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨري اغ‪５‬زﻣﻦ ﻗاﻟب‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ اﻓکارو‪ ،‬احساساتﻮ او تجربﻮ تعبﻴرووﻧک‪ ３‬وي‪ .‬د ((ادب)) کﻠﻤﻪ د اﻧساﻧﻲ تارﻳخ‬ ‫ﻟﻪ ت‪／‬ﻠﻮري سره ﻳﻮ‪＄‬ای د ﻟﻮړو‪ ،‬ژورو او ډ‪４‬ر اوږد وا！ﻦ پﻪ وﻫﻠﻮ وروستﻴﻮ پ‪７５‬ﻳﻮ تﻪ رارس‪５‬دﻟ‪３‬‬ ‫ده‪ .‬ﻧﻦ کﻪ د چا غﻮږ تﻪ د ((ادب)) کﻠﻤﻪ رس‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ عام ډول ترې د ((شعراو ﻧثر)) پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧسان د ذﻫﻨﻲ اﻧ‪％‬ﻮر ﻣعﻨا اخﻴستﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ادب خﻴر ＊‪ ３２／５‬او ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮړو ارز＊تﻮﻧﻮ تﻪ د اﻧسان رابﻠﻞ او ﻟﻪ بدو کاروﻧﻮ＇خﻪ د ﻫغﻪ‬ ‫ﻣﻨع کﻮل دي‪ .‬ﻧ‪５‬کﻮ او ＊ﻮ کاروﻧﻮ تﻪ پام اړول او پﻪ دې ﻻره تﻠﻞ د ادب ﻣعﻨا ＇ر‪－‬ﻨدوي‪ .‬د‬ ‫اسﻼم ستر پﻴغﻤبر د ((ادب)) د کﻠﻤ‪ ３‬درﻳ‪ ＃‬پﻪ ډ‪４‬رو خﻮږو اﻟﻔاظﻮ بﻴان او ډ‪４‬ر ＊کﻠی اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫ک‪７‬ی دی‪[ :‬ژباړه‪ :‬ﻗرأن د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ د خدای تعاﻟی ﻟﻪ خﻮا خﻠکﻮ تﻪ د ادب (بﻠﻨ‪％‬ای)‬ ‫دی‪ .‬ﻟﻪ دې بﻠﻨ‪＇ ３‬خﻪ زده ک‪７‬ه تر ﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪ ].‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ ((ادب)) او ((ادبﻴات)) د اسﻼم‬ ‫پﻪ ﻗاﻣﻮس ک‪ ３‬ﻟﻮړ درﻳ‪ ＃‬ﻟري‪.‬‬ ‫د ((ادب)) ﻟغﻮي ﻣعﻨا پﻮﻫﻪ‪،‬ﻓرﻫﻨ‪،，‬ﻣعرﻓت‪ ،‬غﻮره ﻻره‪＊ ،‬ﻪ خﻮی ده‪ .‬د ((ادب عﻠﻢ))‬ ‫ﻫغ‪ ３‬پﻮﻫ‪ ３‬تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫغ‪ ３‬پﻪ ﻻستﻪ راوړﻧﻪ ﻳﻮشخص کﻮﻟی شﻲ سﻢ او ＊ﻪ شعر‬ ‫وواﻳﻲ او＊کﻠی ﻧثر وﻟﻴکﻲ‪ ،‬سﻤﻪ او ﻧاسﻤﻪ خبره ﻳﻮتر بﻠﻪ تﻮپﻴرک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د پﻮرتﻪ تعرﻳﻔﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ادب د ډ‪－‬ر پﻮﻫان د ادب پﻪ تعرﻳف اوﻣﻔﻬﻮم ک‪ ３‬دوه تﻮکﻲ‬ ‫ډ‪４‬ر اړﻳﻦ بﻮﻟﻲ چ‪ ３‬ﻣﻔکﻮره او ﻓﻨﻲ چﻮکاټ ﻳا ﻣضﻤﻮن او ﻫﻨري ب‪２‬ﻪ ده‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د‬ ‫اسﻼم د سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﻧظره د ادبﻴاتﻮ پر ارز＊ت او اﻫﻤﻴت خبرې کﻮو‪.‬‬ ‫_ ستاسﻮ پﻪ اﻧد ＇ر‪－‬ﻨد بﻴان او شعر د اﻧسان پر ذﻫﻦ ＇ﻪ اغ‪５‬ز کﻮي؟‬

‫‪45‬‬

‫پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬د ادب درﻳ‪＃‬‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ اسﻼﻣﻲ ادب د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻴد ﻟﻪ ﻟﻮري د ادﻳب پر وجدان د‬ ‫ژوﻧد‪ ،‬ﻫست‪ ９‬او اﻧسان د غبر‪－‬ﻮن ﻫﻨري تعبﻴر ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ی دی‪ .‬دﻟتﻪ غﻮاړو د اسﻼﻣﻲ ادب پر‬ ‫ت‪／‬ﻠﻮري اوخﻮ‪＋＄‬ت ﻟﻨ‪６‬ه کتﻨﻪ وک‪７‬و‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پر ﻫسک د اسﻼم ‪＄‬ﻠﻨد ﻟﻤر راوخﻮت‪ ،‬عربﻲ ادبﻴات پﻪ (شعر‪ ،‬ﻧثر او‬ ‫وﻳﻨا) ک‪ ３‬ﻟﻮړې پﻮړۍ تﻪ رس‪５‬دﻟﻲ وو‪ .‬شعر او وﻳﻨا پر عربﻮ ﻫغﻮﻣره زﻳات ژور اغ‪５‬ز درﻟﻮد چ‪ ３‬پر‬ ‫روح‪ ،‬روان او د ژوﻧد پر ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ﻳ‪ ３‬برﻻسی شﻮی و‪ .‬خدای تعاﻟی د خپﻠ‪ ３‬ارادې او حکﻤت ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬د عربﻮ ﻣﻨکرو شاعراﻧﻮ او ادﻳباﻧﻮ تﻪ بﻠﻨﻪ ورک‪７‬ه چ‪ ３‬د ﻗرآن د ﻳﻮ ډ‪４‬ر کﻮچﻨﻲ ت پﻪ ＇‪５‬ر ﻳﻮ‬ ‫ت راوړي‪ ،‬خﻮ ﻫغﻮی پﻪ دې کار وﻧﻪ تﻮاﻧ‪５‬دل‪[:‬ژباړه‪ :‬او کﻪ تاس‪ ３‬د ﻫغﻪ کتاب پﻪ اړه شکﻤﻦ‬ ‫ﻳاست چ‪ ３‬ﻣﻮږ خپﻞ بﻨده تﻪ ﻧازل ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغﻪ غﻮﻧدې ﻳﻮ سﻮرت راوړئ ‪ ...‬اﻟبﻘره سﻮرت‪:‬‬ ‫‪ .]٢٣‬دا کار ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د اﻟﻬﻲ کﻼم د اعجاز د اثبات او وروستﻨﻲ پﻴغﻤبر د ر＊تﻴﻨﻮﻟ‪ ９‬تأﻳﻴد‬ ‫او تاکﻴد ﻟپاره د عربﻮ وﻳﻨاواﻟﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ﻧﻨ‪／‬ﻮﻧﻪ وه‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ﻳ‪ ３‬اسﻼم تﻪ د ﻓصﻴح‪ ３‬وﻳﻨا او ﻟﻮړو‬ ‫ادبﻴاتﻮ ارز＊ت او اﻫﻤﻴت ＇ر‪－‬ﻨد ک‪.７‬‬ ‫ﻟﻮی خدای جﻞ جﻼﻟﻪ د اسﻼم ستر پﻴغﻤبر حضرت ﻣحﻤد تﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ وک‪７‬ه چ‪ ３‬د وﻳﻨا‬ ‫پر وسﻠ‪(( ３‬د ﻗرآن پر کﻠﻤ‪ ))３‬ﻟﻪ ﻣشرکﻴﻨﻮسره جﻬاد پﻴﻞ ک‪７‬ي‪[ .‬ژباړه‪ :‬د ﻗرآن (پﻪ وسﻠﻪ) ﻟﻪ ﻫغﻮی‬ ‫سره پﻪ ستر جﻬاد‪ ،‬جﻬاد وک‪７‬ه‪ :‬د ﻓرﻗان سﻮرت‪ ٥٢ ،‬آﻳت] د عربﻮ پﻪ ﻓکري او ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ک‪３‬‬ ‫شعر او وﻳﻨا زﻳات اغ‪５‬ز درﻟﻮد‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣشرکﻴﻨﻮ سره د ﻣبارزې او ﻣﻘابﻠ‪ ３‬پﻪ ډ‪－‬ر ک‪ ３‬د‬ ‫اسﻼم د ستر پﻴغﻤبر شاعران او وﻳﻨاوال پر خپﻠﻮ سﻴاﻻﻧﻮ برﻻسﻲ ک‪５‬دل‪ .‬پﻪ ﻳﻮه ﻓکري او ادبﻲ ﻣبارزه‬ ‫(شعر او وﻳﻨا) ک‪ ３‬د تﻤﻴﻢ د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻗبﻴﻠ‪ ３‬د پﻼوي ﻣشر‪ ،‬اﻗرع بﻦ حابس اعتراف وک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪:‬‬ ‫((پﻪ پﻮره باور دا س‪７‬ی (پﻴغﻤبر ) ﻣﻨصﻮر او تأﻳﻴد شﻮی دی‪＄ ،‬کﻪ وﻳﻨاوال ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ د وﻳﻨاواﻟﻮ پﻪ‬ ‫پرتﻠﻪ ＇ر‪－‬ﻨد غ‪８‬ﻳ‪８‬ي او شاعر ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻟﻪ شاعر ＇خﻪ تک‪７‬ه دی‪ )).‬ﻫغﻪ ﻟﻪ خپﻞ ﻗﻮم سره ﻳﻮ‪＄‬ای د‬ ‫اسﻼم پﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻣشرف شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ دې ډول شعر او ادب د ﻧبﻮت پﻪ پ‪５‬ر او ﻟﻪ ﻫغﻪ راوروستﻪ د راشده خﻠﻔاوو پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د اسﻼم‬ ‫د زده ک‪７‬و او اﻳﻤاﻧﻲ اخﻼﻗﻮپﻪ سﻴﻮرې ک‪ ３‬پر ﻣخ ﻻړ‪ .‬د اسﻼم د صدر د پ‪５‬ر د ادﻳباﻧﻮ او شاعراﻧﻮ‬ ‫پﻪ زړوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ای وﻧﻴﻮ‪ .‬د ﻫغﻮی پﻪ شعروﻧﻮ او اثارو ک‪ ３‬د حﻤاسﻲ ﻗصﻴدو‪ ،‬اسﻼم تﻪ د بﻠﻨ‪ ،３‬د‬ ‫اسﻼﻣﻲ ارز＊تﻮﻧﻮ پر وﻳاړﻧ‪ ،３‬د ستر پﻴغﻤبر پر صﻔت او ﻧعت‪ ،‬د اسﻼم د شﻬﻴداﻧﻮ پﻪ وﻳر‪ ،‬د اهلل‬

‫‪46‬‬

‫پر ﻧعﻤتﻮﻧﻮ د شکر او ﻧﻮرو ب‪２‬ﻮ و‪＄‬ﻠ‪５‬د‪ .‬پﻪ دې پ‪７‬او ک‪ ３‬د جاﻫﻠﻴت د پ‪５‬ر د شعر او ادب ﻣضﻤﻮن چ‪３‬‬ ‫پر ﻣال او شتﻮ‪ ،‬ﻧژاد او ﻗبﻴﻠﻮ وﻳاړﻧﻪ وه او ﻟﻮڅ او ﻟغ‪ ７‬غزل پک‪ ３‬دود درﻟﻮد‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ او ‪＄‬ای‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻧﻴکﻮ اخﻼﻗﻮ او اﻧساﻧﻲ او اسﻼﻣﻲ ﻟﻮړو ارز＊تﻮﻧﻮ وﻧﻴﻮ‪ .‬ادب او ﻫﻨر د اسﻼﻣﻲ تﻤدن پﻪ ﻟﻤﻦ‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ ﻟﻮړو ارز＊تﻮﻧﻮ پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ وده وک‪７‬ه او د اسﻼم او بشري تﻤدن پر ﻣخ داس‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد او ＊ﻪ‬ ‫و‪＄‬ﻠ‪５‬د چ‪ ３‬پﻪ ﻓرﻫﻨ‪／‬ﻲ ډ‪－‬ر او ﻓرﻫﻨ‪／‬ﻲ ز‪４‬رﻣﻮ ک‪ ３‬د اﻧساﻧﻲ برﻳاوو او وﻳاړﻧﻮ ＇ﻪ وﻳﻞ ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ‬ ‫ادب او ﻫﻨر پرتﻪ ﻧاشﻮﻧﻲ او ستﻮﻧزﻣﻦ کار و‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ دې دود او ﻻرې د تارﻳخ پﻪ اوږدو ک‪ ３‬خپﻞ‬ ‫اصﻠﻲ ت‪／‬ﻠﻮری بدل ک‪ .７‬د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ د کﻤزوري ک‪５‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻫﻨر او ادب زﻳاتره اﻧساﻧﻲ ﻟﻮړ‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ل‪ .‬اوس د دې ﻣﻬال رارس‪５‬دﻟی چ‪ ３‬پر ﻫغ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻟﻪ سره غﻮر وشﻲ‪،‬‬ ‫تر＇ﻮ خپﻠﻪ ﻻره بﻴا ﻣﻮﻣﻲ او پﻪ خپﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ＇‪５‬رې او ب‪ ３２‬د ﻫﻨر او ادب ډ‪－‬ر تﻪ راوو‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ادب ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې‪:‬‬ ‫پﻪ راوروستﻪ پ‪７５‬ﻳﻮ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬د کﻼسﻴک‪ ،‬روﻣاﻧتﻴک‪ ،‬رﻳاﻟﻴستﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻴبراﻟﻲ ‪ ...‬ادبﻴاتﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻞ ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬دا ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻪ ﻫر ﻳﻮ خپﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻤاغﻪ ډﻟﻮ ！پﻠﻮ عﻘ‪５‬دې او ﻧظرﻳ‪ ３‬خپروي‪＄ ،‬کﻪ ادب او ﻫﻨر د عﻘﻴدو او‬ ‫ﻣختﻠﻔﻮ ﻓﻠسﻔﻲ اﻓکارو د خپرﻟﻮ وس‪５‬ﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ ادبﻴات ﻫﻢ خپﻠ‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟري او پﻪ دې‬ ‫تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻮ سره تﻮپﻴر پﻴدا کﻮي‪ ..‬دا ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ عﻘ‪５‬دې اوﻓکر ＇خﻪ‬ ‫سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ تر ﻫغﻪ چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ صﻔت بﻴاﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫اسﻼﻣﻲ ادب زﻳات‪＄ ３‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې ﻟري‪ .‬ﻳﻮ ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬ﻻﻧدې راوړل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _١‬عﻘﻴدوي او اخﻼﻗﻲ ﻣسؤوﻟﻴت‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪＄ ９‬اﻧ‪７／‬تﻴا د ((ﻣسؤوﻟﻴت)) ﻣﻨﻞ دي‪ .‬پﻪ دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ ادب‬ ‫د اسﻼﻣﻲ عﻘﻴدې پر بﻨس＀ وﻻړ دی او اﻧسان‪ ،‬ﻫست‪ ９‬او ＊کﻼ تﻪ د اسﻼﻣﻲ ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻴد ﻟﻪ ﻟﻮري‬ ‫‪－‬ﻮري اوﻫﻤدا ﻓسﻠﻔﻪ ﻳ‪ ３‬بﻨس＀ جﻮړوي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دﻧده او رساﻟت‬ ‫اسﻼﻣﻲ ادب ＇ر‪－‬ﻨده ﻣﻮخﻪ اوﻫدف ﻟري چ‪ ３‬د اسﻼم ﻟﻪ حﻘﻴﻘت ＇خﻪ سرچﻴﻨﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان شخص داس‪ ３‬وﻳﻨا او عﻤﻞ ﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬د چا ‪＂－‬ﻪ او ﻣﻮخﻪ ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬ﻧﻪ‬

‫‪47‬‬

‫وي‪ .‬ﻣسﻠﻤان ادﻳب ﻧﻪ غﻮاړي خپﻞ وخت خﻮش‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ي او ﻳا د بﻞ چا وخت ب‪３＂－ ３‬‬ ‫ت‪５‬ر ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬بشپ‪７‬تﻴا اوﻫراړخﻴزواﻟی‬ ‫اسﻼم اﻧساﻧﻲ ﻧﻔس او روان تﻪ ﻫراړخ‪５‬زه کتﻨﻪ کﻮي او پﻪ دې باور دی چ‪ ３‬اﻧسان ﻟﻪ بدن او‬ ‫روح دواړو ＇خﻪ جﻮړ دی‪ .‬پﻪ دې تﻮ‪－‬ﻪ اسﻼﻣﻲ ادب د اﻧسان ！ﻮﻟﻮ اړخﻮﻧﻮ تﻪ پام کﻮي او تر ارزوﻧ‪３‬‬ ‫ﻻﻧدې ﻳ‪ ３‬ﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬اﻧسجام‪ ،‬تﻮازن او ﻫﻤغ‪８‬ي راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ر＊تﻴﻨﻮﻟﻲ‬ ‫اسﻼﻣﻲ ر＊تﻴﻨﻮﻟﻲ د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ＃‬د رﻳاﻟﻴزم د ادبﻲ ﻣکتب پﻪ ＇‪５‬ر ﻧﻪ ده چ‪ ３‬اﻧسان د ﻣادﻳت پﻪ تﻨ‪，‬‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬ساتﻲ او اﻧساﻧﻲ ژوﻧد د ﻫغﻪ د زﻣان او ﻣکان پﻪ ژورواﻟﻲ او اوږدواﻟﻲ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳاده‬ ‫باسﻲ‪ .‬بﻠک‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ادب ر＊تﻴﻨﻮﻟﻲ اﻧسان د ﻫغﻪ د کﻤزورو اړخﻮﻧﻮ او ﻧاﻣﻨﻠﻮ ک‪７‬ﻧﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬ای‬ ‫پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴسﻲ‪ ،‬خﻮ دا حاﻟتﻮﻧﻪ د ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬رﻳاﻟﻴستﻲ ادب پﻪ ＇‪５‬ر تﻠپاتﻲ ﻧﻪ ‪２－‬ﻲ‪＄ .‬کﻪ د اسﻼﻣﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د اﻧسان کﻤزوري او ک‪８‬ﻟ‪５‬چ د تکاﻣﻞ وړ دی او ﻫﻨر پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬بﻨس＂ﻴزه او ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫وﻧ‪６‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٥‬رغﻨدتﻮب او ﻣثبت ﻟﻮري تﻪ کتﻨﻪ‬ ‫د اسﻼﻣﻲ ادب بﻠﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ﻣثبت ﻟﻮري تﻪ د اﻧسان کتﻨﻪ او ﻣخ پر ودې ﻓعاﻟﻴت دی‪ .‬د دې‬ ‫‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا اصﻠﻲ رﻳ‪＋‬ﻪ د اسﻼم پﻪ اصﻠﻲ ﻣبادي ک‪ ３‬ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬ده‪＄ ،‬کﻪ اسﻼم د اﻧسان کﻤزوري‪،‬‬ ‫＊ﻮﻳ‪５‬دل او ‪－‬ﻨاه کﻮل ﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬چ‪ ３‬اهلل تعاﻟی ﻓرﻣاﻳﻠﻲ دي‪[ :‬ژباړه‪ :‬اﻧسان کﻤزوری پﻴدا شﻮی‬ ‫دی‪ .‬اﻟﻨساء‪ ]٢٨:‬خﻮ ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮ کﻤزورﻳﻮ او ‪－‬ﻨاﻫﻮﻧﻮ سره سره بﻴا ﻫﻢ اسﻼﻣﻲ ادب پﻪ دې حاﻟت‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧسان ﻻس ﻧﻴسﻲ او د کﻤزورۍ او ﻧﻬﻴﻠ‪ ９‬ﻟﻪ کﻨدو ﻳ‪ ３‬راباسﻲ او د پﻴاوړتﻴا او ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬پﻪ‬ ‫ﻟﻮر ﻳ‪ ３‬بﻴاﻳﻲ‪.‬‬ ‫ادب د فضﻴلت پﻪ خدمت ک‪３‬‬ ‫اسﻼم ((ادب د ادب ﻟپاره)) او ((ﻫﻨر د ﻫﻨر ﻟپاره)) ＇ر‪－‬ﻨدوﻧ‪ ３‬ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻫﻨر او ادب د‬ ‫اﻧسان او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د خﻴر‪ ،‬ﻓضﻴﻠت‪ ،３２／５＊ ،‬ژﻣﻨ‪ ３‬او خدﻣت ﻳﻮه ﻻر بﻮﻟﻲ‪ .‬سپ‪（５‬ﻠی ﻗرآن ﻣؤﻣﻦ‬ ‫او ژﻣﻦ شاعران د ب‪５‬باکﻪ‪ ،‬ﻧا＇ر‪－‬ﻨدو او ب‪ ３‬ﻣاﻫﻴتﻪ شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ ب‪５‬ﻠﻮي او ستاﻳﻲ ﻳ‪[ :３‬خﻮ‬ ‫ﻫغﻪ کسان (دروغجﻦ او ﻻر ورکﻲ شاعران ﻧﻪ دي) چ‪ ３‬اﻳﻤان ﻳ‪ ３‬راوړی او ＊ﻪ کاروﻧﻪ سرتﻪ رسﻮي‬

‫‪48‬‬

‫او اهلل ډ‪４‬ر ﻳادوي‪ ...‬اﻟشعراء‪]٢٢٧‬‬ ‫د اسﻼم ستر پﻴغﻤبر د وﻳﻨا ＊کﻼ او د شعر حکﻤت ستاﻳﻠی او د شعر د اغ‪５‬ز پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬خپﻞ‬ ‫احساسات ＇ر‪－‬ﻨد ‪７－‬ي دي‪[ :‬ژباړه‪＊ :‬ﻪ وﻳﻨا د سحر پﻪ ＇‪５‬ر اغ‪５‬ز کﻮي‪ ] .‬او [‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اشعار ﻟﻪ‬ ‫حکﻤت ＇خﻪ ډک دي‪ .].‬ﻫغﻪ خپﻞ شاعران راوبﻠﻞ چ‪ ３‬د شعر او ادب وسﻠﻪ د اسﻼﻣﻲ‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻮ او د اسﻼﻣﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د واکﻤﻨ‪ ９‬او برﻻس‪ ９‬ﻟپاره وکاروي‪ .‬پﻪ دې اړه ﻳ‪ ３‬حسان بﻦ ثابت‬ ‫رضی اهلل تعاﻟی عﻨﻪ تﻪ وﻓرﻣاﻳﻞ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣشرکﻴﻨﻮ شعروﻧﻮ تﻪ پﻪ ＊ﻮ او ﻟﻮړو شعروﻧﻮ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده ده شعر او ادب د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د وﻳ‪＋‬تﻴا اوبﻴدارۍ ستر ﻻﻣﻞ‬ ‫دی‪ .‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻓرﻫﻨ‪ ，‬د ﻫغ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د شاعراﻧﻮاو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ شعروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ‬ ‫ک‪ ３‬غبر‪８５－‬ي‪ .‬ﻫﻤدا راز شعر او ادب دی چ‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ت‪／‬ﻠﻮری ！اکﻲ‪＊ .‬ﻮ تﻪ ＊ﻪ‬ ‫اوبدو تﻪ بد واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻧ‪５‬کﻪ ﻣرغﻪ اسﻼﻣﻲ شعر او ادب پ‪７５‬ۍ‪ ،‬پ‪７５‬ۍ راﻫﻴس‪ ３‬زﻣﻮږ د‬ ‫‪－‬ران ﻫ‪５‬ﻮاد اﻓغاﻧستان پﻪ ﻓرﻫﻨ‪ ，‬ک‪ ３‬ژورې رﻳ‪＄ ３＋‬غﻠﻮﻟﻲ دي اوزﻣﻮږ پر ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫دروﻧد اغ‪５‬ز ک‪７‬ی دی‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ اسﻼﻣﻲ او اﻓغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال اوشاعران‬ ‫ت‪５‬ر شﻮي او شتﻪ چ‪ ３‬د اسﻼﻣﻲ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او ارشاداتﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬روان ！ﻮﻟﻨﻴزحاﻟت‬ ‫＇‪７５‬ﻟی‪ ،‬خﻠکﻮ او وﻟس تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻮی د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬او ﻓﻼح ﻻره ＊ﻮدﻟ‪ ،３‬د ظاﻟﻤاﻧﻮ‬ ‫ظﻠﻢ اود حکﻤراﻧاﻧﻮ ﻧاروا کاروﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬بد وﻳﻠﻲ او ﻣظﻠﻮم تﻪ ﻳ‪ ３‬د ظاﻟﻢ ﻟﻪ ﻣﻨ‪／‬ﻮﻟﻮ ＇خﻪ‬ ‫د خﻼصﻮن ﻻرې چارې ＊ﻮدﻟ‪ ３‬دي‪＄ .‬ﻮاﻧﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده‪ ،‬د عﻠﻢ‬ ‫او پﻮﻫ‪ ３‬پﻪ داس‪－ ３‬ا‪１‬ﻮ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ سﻤبال ک‪７‬ي چ‪ ３‬دﻧﻴﻮي او اخروي ﻧﻴکﻤرغﻲ ﻳ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫ﻧغ‪＋‬ت‪ ３‬وي‪ .‬د شعر ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟ‪＇ ９‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ د وخت ت‪５‬رول او د ﻟﻮستﻮﻧکﻮ‬ ‫د وخت زﻳاﻧﻮل ﻧﻪ وي‪ ،‬د شعرﻣضﻤﻮن او ﻣحتﻮا ﻳ‪ ３‬رغﻨده وي‪＇ ،‬ر‪－‬ﻨد پﻴغام وﻟري او‬ ‫د اﻧساﻧﻲ او اسﻼﻣﻲ ارز＊تﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ د خﻴر او ﻓﻼح ﻟﻮري تﻪ‬ ‫رﻫﻨﻤاﻳﻲ ک‪７‬ي‪ .‬دا حﻘﻴﻘﻲ اسﻼﻣﻲ ادب دی او ﻫﻤدا رغﻨده ﻻر ده‪.‬‬

‫‪49‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او ﻟﻪ اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ سره دې پرتﻠﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬دوه تﻨﻪ زده کﻮﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ راشﻲ او د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ ＇ﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴاوې دې‬ ‫بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ وﻳ‪＋‬تﻴا ک‪ ３‬د رغﻨده ادبﻴاتﻮ رول او وﻧ‪６‬ه ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣبتذل ﻫﻨر او ادب ＇ﻪ شی دی؟ دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې پرې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻓصاحت او بﻼغت پﻪ وﻳﻨا ک‪＇ ３‬ﻮﻣره ارز＊ت ﻟري؟ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکی دې پرې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪(( _٦‬ادب د ادب ﻟپاره)) تﻴﻮري ＇ﻪ ﻣعﻨا ﻟري؟ دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻧﻮرو تﻪ خپﻞ ﻧظر‬ ‫＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې سﻮچ وک‪７‬ي چ‪ ３‬ادبﻴات (شعر او ﻧثر) او رسﻨ‪ ９‬د ﻳﻮې ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ پرﻣخت‪，‬‬ ‫او سﻮکاﻟ‪ ９‬ک‪＇ ３‬ﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬بﻴا دې خپﻞ ﻧظر پﻪ وار ﻧﻮرو تﻪ واوروي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د اسﻼﻣﻲ ادبﻴاتﻮ د اﻫﻤﻴت او ارز＊ت او د خﻠکﻮ پﻪ وﻳ‪＋‬تﻴا ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د رول‬ ‫پﻪ اړه ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪50‬‬

‫ﻧﻬﻢ ﻟﻮست‬

‫د خﻮشحال بابا دستارﻧامﻪ‬ ‫دستارﻧامﻪ‬

‫تاسﻮ بﻪ د خﻮشحال خان خ＂ک دغﻪ شعر خاﻣخا اور‪４‬دﻟﻰ وي‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬دستار ت‪７‬ي ﻫــــزار دي‬ ‫د دستار س‪７‬ي پﻪ شﻤار دي‬ ‫پر دغﻪ شعر ﻳﻮ کتاب خبرې ک‪５‬داى شﻲ او ﻟﻪ ﻧ‪５‬کﻪ ﻣرغﻪ خﻮشحال بابا پرې ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ى کتاب ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻰ دى چ‪(( ３‬دستار ﻧاﻣﻪ)) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬تاسﻮ د خﻮشحال بابا پﻪ اړه‬ ‫ﻣخک‪ ３‬پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻫغﻪ د ((دستار ﻧاﻣ‪ ))３‬پﻪ‬ ‫اړه بشپ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮئ او پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر ارز＊ت خبر‪８４‬ئ‪.‬‬ ‫_ د خﻮشحال بابا کﻮم کﻮم آثار ﻣﻮ تر اوسﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ د پخﻮاﻧﻲ ﻧثر پﻪ اړه ＇ﻮﻣره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ او کﻮم کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬

‫خﻮشحال خان خ＂ک‬

‫‪51‬‬

‫خﻮشحال خان خ＂ک د خپﻞ ارز＊تﻨاک شعري دﻳﻮان پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ شعر د ودې او پﻴاوړتﻴا د ستر کار پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬خﻮشحال بابا د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ وده‬ ‫او پرﻣختگ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻧﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻰ خدﻣت ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫((دستارﻧاﻣﻪ)) د خﻮشحال خان خ＂ک ﻫغﻪ اثر دى چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ ﻣﻨثﻮر‬ ‫اثر پﻪ ‪ ١٠٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ک‪ ３‬خﻮشحال بابا د ﻫﻨد د رﻧتبﻮر پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ وخت‬ ‫ﻫغﻪ د ﻣغﻮﻟﻲ واکﻤﻦ اورﻧگز‪４‬ب پﻪ اﻣر پﻪ رﻧتبﻮر ک‪ ３‬بﻨدي و‪ .‬خپﻠﻪ خﻮشحال بابا واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ دې‬ ‫وخت ک‪ ３‬دى پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬ﻳﻮازې و او ﻫ‪ ＆５‬کتاب ورسره ﻧﻪ و چ‪ ３‬گ＂ﻪ ترې واخﻠﻲ او ﻟﻪ خپﻞ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ د ﻓراق پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د دوستاﻧﻮ‪ ،‬ﻳاراﻧﻮ او زاﻣﻨﻮ د استﻔادې ﻟپاره ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬د کتاب‬ ‫د ﻟﻴکﻠﻮ ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې ﻣسرې ک‪＊ ３‬ﻮدﻟ‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫بس دى ﻣحﻨت د ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د دې کﻠﻤﻮ ابجدي ارز＊ت (‪ )١٠٧٦‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د خﻮشحال خان خ＂ک دغﻪ کتاب پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ﻣشرتﻮب ﻟپاره د ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬شراﻳطﻮ ＊ﻮدل دي‪،‬‬ ‫دا ﻫغﻪ شراﻳط دي چ‪ ３‬خﻮشحال بابا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻣشر ﻟپاره ﻳادول او ﻳا ﻟرل ﻻزﻣﻲ گ‪２‬ﻲ‪ .‬دا‬ ‫د دستار د اﻳ‪＋‬ﻮدﻟﻮ‪ ،‬د ﻣشرتﻮب د ﻟرﻟﻮ شرطﻮﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ((دستارﻧاﻣﻪ)) ک‪ ３‬ﻟﻪ سرﻳزې وروستﻪ پﻪ دوو بابﻮ ﻳا ＇پرکﻮ ک‪ ３‬د ﻣشرتابﻪ ﻟپاره د شﻠﻮ ﻫﻨروﻧﻮ او‬ ‫شﻠﻮ خصﻠتﻮﻧﻮ ﻳا ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ ﻟرل تشرﻳح شﻮي دي‪ .‬دغﻪ شﻞ ﻫﻨره او شﻞ خصﻠتﻪ پﻪ دې ډول راغﻠﻲ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫اول ﻫﻨر د ‪＄‬ان د پ‪５‬ژﻧدگﻠﻮى‪ ،‬دوﻳﻢ ﻫﻨر د عﻠﻢ چ‪ ３‬کسب کﻤال باﻟﻪ شﻲ‪ ،‬درﻳﻢ ﻫﻨر د خط‪،‬‬ ‫＇ﻠﻮرم ﻫﻨر د شعر د ﻧظﻢ‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻢ ﻫﻨر د تﻴر اﻧدازۍ دى‪ ،‬شپ‪８‬م ﻫﻨر د آب بازۍ‪ ،‬اووم ﻫﻨر د آسب‬ ‫تازۍ‪ ،‬اتﻢ ﻫﻨر د ＊کار‪ ،‬ﻧﻬﻢ ﻫﻨر د شجاعت‪ ،‬ﻟسﻢ ﻫﻨر د سخاوت‪ ،‬ورکﻮل‪ ،‬پخﻮل‪ ،‬ﻳﻮوﻟسﻢ ﻫﻨر د‬ ‫ﻣعاشرت‪ ،‬دوﻟسﻢ ﻫﻨر د اوﻻد د تربﻴت دى‪ ،‬دﻳارﻟسﻢ ﻫﻨر د تادﻳب د خدم‪＇ ،‬ﻮارﻟسﻢ ﻫﻨر د اسباب‬ ‫د ﻣعشﻴت‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻫﻨر د زراعت‪ ،‬شپاړسﻢ ﻫﻨر د سﻮداگرۍ د تجارت‪ ،‬اووه ﻟسﻢ ﻫﻨر د تحﻘﻴﻖ‬ ‫د ﻧسب‪ ،‬اتﻠسﻢ ﻫﻨر د عﻠﻢ ﻣﻮسﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻟسﻢ ﻫﻨر د ﻧرد د شطرﻧج دى‪ ،‬شﻠﻢ ﻫﻨر د ﻧﻘاش‪ ９‬د تصﻮﻳر‬ ‫دى‪.‬‬ ‫د خصﻠتﻮﻧﻮ پﻪ اړه ک‪ ３‬دغﻪ شﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻻزﻣ‪ ３‬بﻠﻞ شﻮې دي‪:‬‬ ‫اول خصﻠت د ﻣشﻮرت دى‪ ،‬دوﻳﻢ خصﻠت د عزم‪ ،‬درﻳﻢ خصﻠت د خاﻣﻮش‪ ９‬دى‪＇ ،‬ﻠﻮرم‬

‫‪52‬‬

‫خصﻠت د راست‪ ،９‬پﻨ‪％‬ﻢ خصﻠت د شرم د حﻴا دى‪ ،‬شپ‪８‬م خصﻠت د خﻠﻘت دى‪ ،‬اووم خصﻠت د‬ ‫ﻣروت دى‪ ،‬اتﻢ خصﻠت د عﻔﻮ و کرم‪ ،‬ﻧﻬﻢ خصﻠت د تﻤﻴز د تاﻧﻰ‪ ،‬ﻟسﻢ خصﻠت د عدل د اﻧصاف‬ ‫دى‪ ،‬ﻳﻮوﻟسﻢ خصﻠت د تﻮکﻞ دى‪ ،‬دوﻟسﻢ خصﻠت د تربﻴت‪ ،‬دﻳارﻟسﻢ خصﻠت د خﻮف د رجاء‬ ‫دى‪＇ ،‬ﻮارﻟسﻢ خصﻠت د ﻣﻠک د اﻧتظام‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻠسﻢ خصﻠت د ﻫﻤت دى‪ ،‬شپاړسﻢ خصﻠت د‬ ‫حﻠﻢ‪ ،‬اووه ﻟسﻢ خصﻠت د غﻴرت دى‪ ،‬اتﻠسﻢ خصﻠت د حزم د احتﻴاط‪ ،‬ﻧﻮﻟسﻢ خصﻠت د طاعت‬ ‫او شﻠﻢ خصﻠت د استغﻔار‪.‬‬ ‫اروا＊اد پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ د خﻮشحال خان خ＂ک د دستارﻧاﻣ‪ ３‬پﻪ اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان د دستار ﻧاﻣ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ کار ک‪７‬ى او ﻫغﻪ دا دى چ‪ ３‬ده د پ‪＋‬تﻮ د‬ ‫ﻧثر ﻟﻴکﻠﻮ کﻠک بﻨس＀ پﻪ دې کتاب ک‪ ３‬پر ساده او روان ﻧثر باﻧدې اﻳ‪＋‬ﻰ دى‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟرغﻮﻧ‪３‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ پﻴدا ک‪７‬ې ده‪ ،‬د کﻨدﻫار د ارغسان د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ د تذکرة اﻻوﻟﻴاء ﻳﻮ ＇ﻮ پا‪ ３１‬دي‬ ‫چ‪ ３‬د تاﻟﻴف کال ﻳ‪ ٦١٢ ３‬ﻫـ‪ .‬دى او دغﻪ ﻟﻴکﻮال ډ‪４‬ر روان‪ ،‬رو＊اﻧﻪ او ب‪ ３‬تکﻠﻔﻪ ﻧثر ﻟﻴکﻠﻰ دى‬ ‫او دا ترې ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر د ﻣغﻮﻟﻮ تر دورې د ﻣخﻪ ساده او روان و‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬باﻳزﻳد پﻴر‬ ‫رو＊ان د ‪ ٩٧٠‬ﻫـ‪ .‬پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬خپﻞ خﻴر اﻟبﻴان ﻟﻴکﻪ ﻧﻮ ﻣبﻬﻤ‪ ３‬او تصﻨعﻲ جﻤﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫کاروﻟ‪ ３‬او تر ده وروستﻪ بﻴا ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ (ﻟکﻪ اخﻮﻧد دروﻳزه او ﻧﻮرو) ﻫﻢ د ده پﻴروي کﻮﻟﻪ‪＇ ،‬رﻧگﻪ‬ ‫چ‪ ３‬دغﻪ ډول ﻧثر پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬کﻮم ادبﻲ او ﻫﻨري ارز＊ت او ＊اﻳست ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ خﻮشحال‬ ‫خان د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻫغﻪ ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ﻻره پر‪＋４‬ﻮده او پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ ３‬د ساده‪ ،‬رواﻧ‪ ３‬او خﻮږې پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻻرې تﻪ برابر ک‪.７‬‬ ‫خﻮشحال ﻟﻪ اﻓغاﻧﻲ دودوﻧﻮ سره سﻢ دستار د اﻧسان د ﻟﻴاﻗت او استعداد سﻤبﻮل گ‪２‬ﻲ او پگ‪７‬ۍ‬ ‫د ادارې او د اجتﻤاعﻲ ＊‪５‬گ‪ ３２‬د ﻗﻮت ﻟپاره ﻳﻮ تعبﻴر بﻮﻟﻲ‪ .‬تارﻳخﻲ رواﻳتﻮﻧﻪ دا خبره ثابتﻮي چ‪ ３‬د‬ ‫دې سﻴﻤ‪ ３‬خﻠکﻮ پﻪ اداره‪ ،‬سﻴاست او اجتﻤاعﻲ اخﻼﻗﻮ او جﻬاﻧدارۍ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬پاخﻪ اصﻮل او‬ ‫ﻓکروﻧﻪ درﻟﻮدل‪.‬‬ ‫اروا＊اد پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ ﻫﻢ د خﻮشحال بابا د ﻧثر پﻪ اړه ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬د شعر پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻟﻮى ﻧﻮم او شﻬرت خاوﻧد دى‪ ،‬دغس‪３‬‬ ‫د ﻧثر پﻪ جﻬان ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮ تک‪７‬ه پﻬﻠﻮان گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ﻳﻮوﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ باغ و‬ ‫ب‪ ０‬د ﻗاﻓﻴﻪ وال ﻧثر کﻮﻣﻪ ＇پﻪ راغﻠ‪ ３‬وه او پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ رواﻧ‪ ９‬او ساده گ‪ ９‬وﻳستﻠﻰ و‪ ،‬د خﻮشحال‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫغﻪ باغ و ب‪ ０‬بﻴا تازه گﻲ وﻣﻮﻧدﻟﻪ او د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬او سجع تکﻠف ﻟرې‬

‫‪53‬‬

‫شﻮ‪ .‬د دې کار ﻟﻮﻣ‪７‬ى ب‪５‬رغ د خﻮشحال پﻪ ﻻسﻮ پﻮرتﻪ شﻮ‪ .‬ده پﻪ خپﻠﻮ اثروﻧﻮ ک‪ ３‬د عادي روان او‬ ‫ساده ﻧثر ﻟﻴک ډول بﻴا ﻣﻴدان تﻪ راواﻳست او د رو＊ان او دروﻳزه د ﻧﻴﻢ ﻣﻨظﻮم ﻧثر سﻠسﻠﻪ ﻳ‪ ３‬وشﻠﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬خﻮشحال پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره د ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ او حﻤاسﻲ‬ ‫شاعرۍ سرﻻری گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬دغس‪ ３‬د ﻧثر پﻪ ډگر ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻳﻮ ﻻر＊ﻮد او ﻣؤسس پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دستارﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬سﻴاست‪ ،‬تدبﻴر‪ ،‬اخﻼق‪ ،‬پﻮﻫﻪ او پ‪＋‬تﻮﻧﻮﻟﻲ دا ！ﻮل ﻳﻮ ‪＄‬اى شﻮي دي او د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫پﻪ ＊اﻳستﻪ جاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪＄ ３‬ان ＊کاره ک‪７‬ى دى‪ .‬پﻪ دستارﻧاﻣﻪ ک‪＄ ３‬اى پﻪ ‪＄‬اى پ‪＋‬تﻮ شعروﻧﻪ‪ ،‬پارسﻲ‬ ‫بﻴتﻮﻧﻪ او عربﻲ عبارتﻮﻧﻪ ﻫﻢ راغﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻫغﻪ پرې خپﻞ ﻣطﻠب ثابتﻮي‪ .‬دﻟتﻪ د دستارﻧاﻣ‪ ３‬د ﻧثر‬ ‫د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻟپاره د (＇ﻠﻮرم ﻫﻨر د شعر‪ ،‬د ﻧظﻢ) د سرﻟﻴک ﻳﻮه برخﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫((دا ﻫﻨر چ‪ ３‬د شعر د ﻧظﻢ دى‪ ،‬ﻫﻢ داخﻞ د کسب کﻤال دى‪ ،‬اﻣا ﻣشتﻖ دى ﻟﻪ شعﻮره چ‪３‬‬ ‫جبﻠﻲ طبﻴعت د شعر ﻟري‪ ،‬شعر د ﻫغﻪ دى‪ .‬ﻓﻨﻮﻧﻪ‪ ،‬صﻨعتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ کسب حاصﻠ‪８５‬ي‪ .‬کﻪ ډ‪４‬ر‬ ‫تحصﻴﻞ د عﻠﻢ وکا‪ ،‬صﻨاﻳع‪ ،‬بداﻳع د شعر زده کا چ‪ ３‬طبﻴعت د شعر جبﻠﻲ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خبره بﻪ ﻧظﻢ‬ ‫ﻧﻪ کا‪ .‬د شعر ﻫﻢ جبﻠﻲ طبﻴعت بﻮﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬عﻠﻢ د صﻨاﻳع بداﻳع بﻮﻳﻪ چ‪ ３‬واړه زده کا‪ ،‬سﻮاى تر دا‬ ‫ﻧﻤک‪ ،‬شﻴرﻳﻨﻲ د شعر تعﻠﻖ پﻪ درد پﻪ ﻣحبت ﻟري چ‪ ３‬پختﻪ گﻲ ﻳ‪ ３‬پﻪ استعﻤال‪ .‬در اصﻞ شعر پﻪ‬ ‫ﻟغت ک‪ ３‬کﻼم ﻣﻨظﻮم و تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬دواړه ﻣصراع د بﻴت پﻪ تﻮل تﻠﻠ‪ ،３‬پﻪ حرﻓﻮﻧﻮ سره سﻤ‪ ،３‬عروض‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ سره جﻮړ‪...‬‬ ‫د شعر طبﻴعت پﻪ ﻣثال د تﻮﻧد باد دى‪ .‬ﻟﻮﻳ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬طاﻗت ﻟري چ‪ ３‬ورتﻪ ودر‪８４‬ي او کﻪ ﻧﻪ چ‪ ３‬بﻨﻴاد‬ ‫ﻣحکﻢ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻫغﻪ وﻧ‪ ３‬ﻟﻪ وﻳخﻪ ﻧ‪７‬وي‪ .‬ﻗﻮت د عﻠﻢ بﻮﻳﻪ چ‪ ３‬و‪４‬خ ﻳ‪ ３‬پرې ﻣحکﻢ وي او کﻨﻪ‪ ،‬ب‪３‬‬ ‫اﻓت‪ ،‬ﻣضرت بﻪ پاتﻪ ﻧﻪ شﻲ چ‪ ３‬ب‪ ３‬عﻠﻢ شعر واﻳﻲ ＇ﻮ ﻧﻘصاﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اول خﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬درست وﻧﻪ واﻳﻲ‪ .‬د شعر د عﻴب جاسﻮسان ډ‪４‬ر دي‪＄ ،‬ان بﻪ د خﻨدا کا‪ .‬بﻞ دا‬ ‫چ‪ ３‬کﻪ ﻓﻘط د شعر بداﻳع صﻨاﻳع د عروض عﻠﻢ زده کا‪ ،‬ﻗﻮت ﻳ‪ ３‬د ﻧﻮر عﻠﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬خطا بﻪ ور‪＄‬ﻨ‪３‬‬ ‫واﻗع شﻲ‪ ،‬اﻳﻤان بﻪ باى کا‪ .‬بﻞ دا چ‪ ３‬د شعر ﻣستﻲ ډ‪４‬ره ده چ‪ ３‬تاب ﻳ‪ ３‬د ﻣست‪ ９‬د عﻠﻢ پﻪ زور راﻧﻪ‬ ‫وړي‪ ،‬ﻣخبط بﻪ شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ دې واړو کاروﻧﻮ ت‪５‬ر‪ ،‬کﻤال ﻳ‪ ３‬حاصﻞ‪ ،‬ﻫغﻪ س‪７‬ى کﻪ شعر واﻳﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ‬ ‫عﻠﻢ‪ ،‬حکﻤت‪ ،‬ﻓضﻴﻠت دى‪ ،‬و ﻫغﻪ وتﻪ کﻪ رخصت ﻧﻪ دى ﻫﻢ رخصت دى‪)).‬‬

‫‪54‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫خﻮشحال خان خ＂ک د ﻣﻬﻤﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻮ آثارو تر ＇ﻨگ پﻪ ﻧثر ﻫﻢ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر غﻮره‬ ‫کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪(( ３‬دستار ﻧاﻣﻪ)) پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول د ﻳادوﻧ‪ ３‬وړ ده‪ .‬دستار‬ ‫ﻧاﻣﻪ خﻮشحال بابا د ﻫﻨدوستان د رﻧتبﻮر پﻪ زﻧدان ک‪ ３‬پﻪ ‪ ١٠٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ﻫغﻪ وخت‬ ‫ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬د ﻣغﻮﻟﻲ ﻣستبد واکﻤﻦ اورﻧگز‪４‬ب ﻟﻪ خﻮا ﻫﻠتﻪ بﻨدي و‪ .‬پﻪ زﻧدان ک‪３‬‬ ‫ورسره کتابﻮﻧﻪ ﻧﻪ وو او دغﻪ ﻣﻬﻢ اثر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬حاﻓظ‪＇ ３‬خﻪ ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬د ﻧﻮرو آثارو‬ ‫بﻴتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬حاﻓظ‪ ３‬پک‪ ３‬ﻧﻘﻞ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫دستار ﻧاﻣﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر پﻪ وده ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ارز＊ت ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ ﻧثر روان‪ ،‬ساده او ＊کﻠﻰ‬ ‫دى‪ .‬پﻪ دستارﻧاﻣﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻴ‪８‬ه اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮې ده‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫_ رﻧتﻨبﻮر‪ :‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت ﻳﻮ ﻣشﻬﻮر زﻧدان و چ‪ ３‬خﻮشحال بابا پک‪３‬‬ ‫بﻨدي و‪.‬‬ ‫_ ابجد‪ :‬د شﻤ‪５‬ر ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ډول دى‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ کﻼسﻴکﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬د وخت او ﻧ‪＂５‬ﻮ د‬ ‫！اکﻠﻮ ﻟپاره ترې گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪５‬دﻟﻪ‪ .‬داس‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫر تﻮرى د ﻳﻮ عدد (شﻤ‪５‬ر) ﻟپاره ！اکﻞ شﻮى‬ ‫دى‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻳﻮ بﻴت تﻮري د دغﻮ ！اکﻠﻮ عددوﻧﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر سره جﻤع شﻮل ﻧﻮ ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې‬ ‫ﻧ‪＂５‬ﻪ ﻳا کال ترې جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬د ابجد ！ﻮل تﻮري داس‪ ３‬دي‪ :‬ابجد ﻫﻮز حطﻰ کﻠﻤﻦ سعﻔص‬ ‫ﻗرشت ثخذ ضظغ‪ .‬او شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬دى‪:‬‬

‫‪55‬‬

‫ا‬

‫ب‬

‫ج‬

‫د‬

‫ﻫـ‬

‫و‬

‫ز‬

‫ح‬

‫ط‬

‫ى‬

‫‪١‬‬

‫‪٢‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪٤‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪٦‬‬

‫‪٧‬‬

‫‪٨‬‬

‫‪٩‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ک‬

‫ل‬

‫م‬

‫ن‬

‫س‬

‫ع‬

‫ف‬

‫ص‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪٤٠‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫ش‬

‫ت‬

‫ث‬

‫خ‬

‫ذ‬

‫ض‬

‫ظ‬

‫غ‬

‫‪٥٠٠ ٤٠٠ ٣٠٠‬‬

‫ق‬

‫ر‬

‫‪٢٠٠ ١٠٠‬‬

‫‪١٠٠٠ ٩٠٠ ٨٠٠ ٧٠٠ ٦٠٠‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮر زدهکﻮوﻧکﻲ دې ورتﻪ‬ ‫غﻮږ شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫر پراگراف ک‪ ３‬دې ﻳﻮ بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ ﻳﻮه پﻮ＊تﻨﻪ جﻮړه ک‪７‬ي او ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ دې ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣتﻦ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻰ دى‪ .‬دا کار دې پﻪ ！ﻮل ﻟﻮست ک‪３‬‬ ‫تکرار شﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬گراﻣري برخﻪ‪ :‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د دې ﻣتﻦ خاص ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې عام ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳادداشت ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ج‪ :‬درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د دې ﻣتﻦ صﻔتﻮﻧﻪ ﻳادداشت ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د‪ :‬ﻫره ډﻟﻪ دې خپﻞ خپﻞ ﻟﻴست وﻟﻴکﻲ او ！ﻮل دې ﻳ‪ ３‬پﻪ گ‪６‬ه ﻟﻴست بشپ‪ ７‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ابجد د تﻮرو د شﻤ‪５‬ر پﻪ اړه دې زدهکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دستارﻧاﻣ‪ ３‬پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دستارﻧاﻣ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻧثر چ‪ ３‬د دې ﻟﻮست پﻪ پاى ک‪ ３‬راغﻠﻰ دى‪ ،‬پﻪ غﻮر وﻟﻮﻟﻲ‬ ‫او بﻴا دې د شعر او ﻧظﻢ پﻪ اړه د خﻮشحال بابا خبرې پﻪ خپﻠﻮ خپﻠﻮ عبارتﻮﻧﻮ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫پ‪＋‬تﻮ قلمﻲ پاﻧگﻪ‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د کتابﻮﻧﻮ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگﻪ زﻣﻮږ د کﻠتﻮري او ادبﻲ ﻣﻴراث ﻳﻮه ډ‪４‬ره ارز＊تﻨاکﻪ‬ ‫برخﻪ ده‪ .‬دا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د ﻻسک‪＋‬ﻠﻮ (ﻗﻠﻤﻲ) کتابﻮﻧﻮ ﻫغﻪ ﻧسخ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ت‪５‬رو اوږدو‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي‪ ،‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ کاتباﻧﻮ ﻳا خطاطاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا‬ ‫خطاطﻲ شﻮي او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻠﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ﻳا‬ ‫ارشﻴﻔﻮﻧﻮ او ﻳا د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و (شخصﻲ) کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻗﻴﻤتﻲ آثارو پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫ساتﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د دغ‪ ３‬ارز＊تﻨاک‪３‬‬ ‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او کﻠتﻮري پاﻧگ‪ ３‬پﻪ اړه تاسﻮ تﻪ گ＂ﻮر ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪ .‬د دغ‪３‬‬ ‫پاﻧگ‪ ３‬د ارز＊ت او اﻫﻤﻴت پﻪ اړه بﻪ تاسﻮ تﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ！کﻲ رو＊اﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪57‬‬

‫ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگﻪ ﻫغﻮ ﻧسخﻮ ﻳا کتابﻮﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻻس ﻟﻴکﻞ شﻮي او خطاطﻲ شﻮي‬ ‫وي‪ .‬دغﻪ کتابﻮﻧﻪ ﻳا ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خطاط‪ ９‬د ﻫﻨر ＊کﻠ‪３‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬زﻣﻮږ د وﻟس او ژب‪ ３‬د عﻠﻤﻲ او ادبﻲ شتﻤﻨ‪ ９‬غﻮره پاﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ خپﻠﻮ پا‪１‬ﻮ‬ ‫ک‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د دغ‪ ３‬ارز＊تﻨاک‪ ３‬ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ ３‬ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ د زﻣاﻧﻮ د ﻧاوړه‬ ‫حاﻻتﻮ او شراﻳطﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ برخﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ راپات‪ ３‬ده او د زﻣاﻧ‪３‬‬ ‫تﻮپاﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻧﻪ ده وړې‪ ،‬دغﻪ برخﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ره ارز＊تﻨاکﻪ ده‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ ＊ﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻫغﻪ حاﻻت او شراﻳط پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ ‪＄‬اﻧتﻪ ＇رگﻨدوﻟﻰ شﻮ چ‪ ３‬زﻣﻮږ د دغ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬ادبﻲ او‬ ‫کﻠتﻮري پاﻧگ‪ ３‬ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬تباه ک‪７‬ې‪ ،‬سﻮ‪＄‬ﻮﻟ‪ ３‬او تر خاورو ﻻﻧدې ک‪７‬ې ده‪ .‬دﻟتﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬ ‫ﻫغﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ تﻪ تﻢ ک‪８５‬و چ‪ ３‬زﻣﻮږ دغﻪ غﻮره پاﻧگﻪ د زﻣاﻧﻮ پﻪ اوږدو ک‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻟﻪ تباﻫ‪ ９‬او‬ ‫تري تﻢ ک‪５‬دو سره ﻣخاﻣخ شﻮې ده‪:‬‬ ‫‪ _١‬زﻣﻮږ پﻪ وﻟس ک‪ ３‬د زده ک‪７‬ې او سﻮاد د کچ‪！ ３‬ﻴ＂ﻮاﻟﻰ د دې ﻻﻣﻞ شﻮى چ‪ ３‬خپﻠﻪ‬ ‫زﻣﻮږ خﻠک خپﻠ‪ ３‬دې پاﻧگ‪ ３‬تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ زﻣﻮږ خﻠک د خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻬﻤﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻮ ساتﻠﻮ او خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ تﻪ ﻧﻪ دي ﻣتﻮجﻪ شﻮي‪ .‬وخت پﻪ وخت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫وتﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻗبروﻧﻮ او سﻤ（ﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تر خاورو ﻻﻧدې ک‪７‬ي او آن سﻮ‪＄‬ﻮﻟﻲ ﻳ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د کﻮرﻧﻴﻮ جگ‪７‬و او بﻬرﻧﻴﻮ ﻳرغﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬جﻨگ جگ‪７‬و ﻫر ＇ﻪ تباه ک‪７‬ي دي‪ .‬د‬ ‫دغﻮ جﻨگ جگ‪７‬و اوروﻧﻮ زﻣﻮږ ډ‪４‬ر ادبﻲ او کﻠتﻮري ﻣﻴراثﻮﻧﻪ او پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬زﻣﻮږ د ژب‪ ３‬ډ‪４‬ر‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي او تباه ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ﻣﻮږ د اوږدو ﻧاخﻮاﻟﻮ بﻬﻴروﻧﻮ ﻫﻢ د خپﻠﻮ کﻠتﻮري او ادبﻲ ﻣﻴراثﻮﻧﻮ‬ ‫را！ﻮﻟﻮﻟﻮ او تﻨظﻴﻤﻮﻟﻮ تﻪ ﻧﻪ ﻳﻮ پر‪＋４‬ﻲ‪ .‬اوس بﻪ ﻫﻢ د اﻓغاﻧستان او پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ گﻮټ گﻮټ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر داس‪ ３‬ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮجﻮد وي چ‪ ３‬ﻣﻮږ ترې ﻧﻪ ﻳﻮ خبر‪ ،‬ﻳا بﻪ د کﻮروﻧﻮ‪ ،‬حجرو او‬ ‫جﻮﻣاتﻮﻧﻮ پﻪ کﻮﻧجﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پراتﻪ وي او ﻳا بﻪ پﻪ ﻗبروﻧﻮ او سﻤ（ﻮ ک‪ ３‬خاورو او چﻴﻨجﻮ خﻮړﻟﻲ‬ ‫او ﻳا ﻧﻴﻤﻪ سﻼﻣت پراتﻪ وي‪ ،‬خﻮ خپﻞ وﻟس بﻪ ﻳ‪ ３‬ترې ﻧﻪ وي خبر‪.‬‬ ‫د شتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ جﻼ جﻼ برخﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫‪58‬‬

‫ژب‪ ３‬ﻫغﻪ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮرتﻪ ﻳادو شﻮو ﻧاخﻮاﻟﻮ ＇خﻪ روغ پات‪ ３‬او ﻳا ﻳ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ پتﻪ ﻟگ‪５‬دﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬دغﻪ اثار او کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ د پ‪＋‬تﻮ د سترو او ارز＊تﻨاکﻮ عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ پاﻧگﻮ‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬ ‫تر اوسﻪ پﻮرې د درې زرو پﻪ شاوخﻮا ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻮ ＇رک ﻟگ‪５‬دﻟﻰ دى‪ ،‬دا‬ ‫د داس‪ ３‬ﻳﻮ وﻟس ﻟپاره چ‪ ３‬د ژوﻧد ډ‪４‬ره برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ جﻨگ جگ‪７‬و ک‪ ３‬ت‪５‬ره شﻮې او ﻧﻮرې‬ ‫خﻮﻧ‪７‬ۍ پ‪ ３＋５‬او تاړاکﻮﻧﻪ پرې راغﻠﻲ دي‪ ،‬ﻳﻮه وﻳاړﻟ‪ ３‬ﻓرﻫﻨگﻲ‪ -‬ادبﻲ پاﻧگﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د دغﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻮ او ﻧسخﻮ پﻪ اړه زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پﻮﻫاﻧﻮ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫＇‪７５‬وﻧکﻮ پﻠ＂ﻨ‪ ３‬ک‪７‬ي او خپرې ک‪７‬ې دي‪ .‬د اﻓغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال ＇‪７５‬ﻧدوى حبﻴب اهلل‬ ‫رﻓﻴع د پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ ３‬د راپ‪５‬ژﻧدﻟﻮ ﻟپاره د ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ کار ک‪７‬ى‪ ،‬خﻮ ﻻ تر اوسﻪ ﻧﻪ دى خپﻮر‬ ‫شﻮى‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کتابﻮﻧﻪ خپاره شﻮي او پﻪ ﻫﻨد‪ ،‬اﻧگﻠستان‪ ،‬روسﻴ‪ ،３‬اﻓغاﻧستان‬ ‫او پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ راپ‪５‬ژﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬اوس زﻣﻮږ پﻪ واک ک‪ ３‬دي‪ ،‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات‪ ３‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر پﻪ پ‪＋‬تﻮ اکاډﻣ‪ ９‬ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي چ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ )٥٢٠( ３‬ﻧسخﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬ورپس‪ ３‬د‬ ‫اﻓغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣ‪ ９‬کتابتﻮن را‪＄‬ﻲ چ‪ )١٧٧( ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ پک‪ ３‬ساتﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د اﻓغاﻧستان پﻪ ﻣﻠﻲ ارشﻴف ک‪ )١٢٦( ３‬ﻧسخ‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫پﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬د اﻧگﻠستان پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫خﻮﻧدي دي چ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ )١٦٩( ３‬ﻧسخﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻨد پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ )١٤٤( ３‬او د‬ ‫پخﻮاﻧﻲ شﻮروي پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ )٥٠( ３‬ﻧسخ‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ رسﻤﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ چ‪ ３‬رات‪５‬ر شﻮ پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر شخصﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ زﻳات‬ ‫شﻤ‪５‬ر ارز＊تﻨاک پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ کتابﻮﻧﻪ ساتﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ پﻪ ﻓﻬرستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ را تر سترگﻮ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪３‬‬ ‫زﻣﻮږ د ﻟرغﻮﻧﻲ او کﻼسﻴک ادب ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ ک‪ ３‬د تاﻟﻴف ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ډ‪４‬ره زړه ﻧسخﻪ د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ ((تذکرة اﻻوﻟﻴاء)) ده‬ ‫چ‪ ３‬تر ‪٦١٢‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال وروستﻪ تاﻟﻴف شﻮې ده‪ .‬د کتابت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ډ‪４‬ره زړه ﻧسخﻪ د پﻴر‬ ‫‪59‬‬

‫رو＊ان ((خﻴر اﻟبﻴان)) ده چ‪ ３‬پﻪ ‪١٠٦١‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ک‪ ３‬خطاطﻲ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د شتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻫغﻪ اثر چ‪ ３‬ډ‪４‬رې زﻳات‪ ３‬ﻧسخ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دي د اخﻮﻧد دروﻳزه ((ﻣخزن اﻻسﻼم)) دى چ‪ ３‬تر ‪ ٣٠٠‬زﻳات‪ ３‬ﻧسخ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫پﻴدا شﻮې دي‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻣصﻮرې ﻧسخ‪ ３‬د رحﻤان بابا دﻳﻮان او د سکﻨدر خان ((ﻟﻴﻠﻰ‬ ‫او ﻣجﻨﻮن)) دى چ‪ ３‬پﻪ سﻮوﻧﻮ تصﻮﻳروﻧﻪ ﻟري‪ .‬ډ‪４‬رې ﻧﻔﻴس‪ ３‬او ﻫﻨري ﻧسخ‪ ３‬د خﻮشحال بابا‬ ‫دﻳﻮاﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻣصري خان گگﻴا‪１‬ﻲ دﻳﻮان‪ ،‬د سکﻨدر خان دﻳﻮان او گ‪ ３２‬ﻧﻮرې ﻧسخ‪ ３‬دي چ‪３‬‬ ‫پﻪ ＊کﻠﻲ خط ک‪＋‬ﻞ شﻮې دي‪ .‬دغﻪ راز ډ‪４‬رې ﻗﻴﻤتﻲ ﻧسخ‪ ３‬د خﻮشحال خان خ＂ک پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻻس ﻟﻴکﻠﻰ دﻳﻮان دى چ‪ ３‬پر ‪١٠٩٩‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ﻳ‪ ３‬کتابت ک‪７‬ى او دغﻪ راز د ﻣحﻤد‬ ‫ﻫﻮتک پ＂ﻪ خزاﻧﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ‪١٣٠٣‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کتابت ترسره شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧسخ‪ ３‬چاپ او خپرې شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر دغﻪ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬او کتابﻮﻧﻪ تر اوسﻪ پﻮرې ﻻ د چاپ پﻪ گا‪１‬ﻪ ﻧﻪ دي سﻤبال شﻮي‪ .‬کﻪ دغﻪ ﻧﻮر‬ ‫ﻣﻬﻢ آثار ﻫﻢ چاپ او خپاره شﻲ ﻧﻮ زﻣﻮږ د وﻟس ستره ادبﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او کﻠتﻮري پاﻧگﻪ بﻪ د‬ ‫！ﻮﻟﻮ ﻻسﻮﻧﻮ تﻪ ورورس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ډ‪４‬رې ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬ﻟري‪ .‬دغﻪ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬د اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ‬ ‫گﻮټ گﻮټ ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻠﻲ او رسﻤﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ او ارشﻴﻔﻮﻧﻮ او دغﻪ راز د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و او‬ ‫شخصﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ساتﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬تر اوسﻪ پﻮرې د پ‪＋‬تﻮ د دغ‪ ３‬ﻗﻴﻤتﻲ پاﻧگ‪ ３‬د ﻧژدې درې‬ ‫زره ﻧسخﻮ ﻳا کتابﻮﻧﻮ پتﻪ ﻟگ‪５‬دﻟ‪ ３‬ده‪ .‬دغﻪ ﻧسخ‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻓغاﻧستان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‪ ،‬اﻧگﻠستان‪،‬‬ ‫ﻫﻨد‪ ،‬پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد او ﻧﻮرو ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ ﻧسخﻮ‬ ‫＇خﻪ د ﻟرغﻮﻧﻲ او کﻼسﻴک ادب ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر آثار چاپ او خپاره شﻮي دي‪ ،‬خﻮ ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر داس‪３‬‬ ‫ﻣﻬﻢ او ارز＊تﻨاک آثا ﻻ تر اوسﻪ پﻮرې ﻧاچاپ پات‪ ３‬دي چ‪ ３‬خپر‪４‬دل ﻳ‪ ３‬د ژب‪ ３‬د شتﻤﻨ‪ ９‬پﻪ‬ ‫زﻳاتﻮﻧﻪ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪.‬‬

‫‪60‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د دغﻪ ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف دې پﻪ وار سره ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر‬ ‫دې ورتﻪ غﻮږ ک‪８５‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ او اور‪４‬دﻟﻮ وروستﻪ دې زدهکﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ‬ ‫وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫تر اوسﻪ پﻮرې پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ＇ﻮﻣره پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ او کتابﻮﻧﻮ پتﻪ ﻟگ‪５‬دﻟ‪３‬‬ ‫ده؟‬ ‫تر ！ﻮﻟﻮ زﻳات‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬پﻪ کﻮم ‪＄‬اى او کﻮم کتابتﻮن ک‪ ３‬ساتﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ رسﻤﻲ کابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬شتﻪ دي؟‬ ‫د ﻣﻠﻲ او رسﻤﻲ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ او ارشﻴﻔﻮﻧﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو کﻮﻣﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬او کتابﻮﻧﻪ ساتﻞ ک‪８５‬ي؟‬ ‫گراﻣري برخﻪ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬تاسﻮ د ستاﻳﻨﻮم (صﻔت) پﻪ اړه پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ﻟرئ‪ .‬پﻪ دغﻪ ！ﻮل ﻣتﻦ ک‪ ３‬تاسﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬ ‫صﻔتﻮﻧﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬د دغﻪ صﻔت پر ‪＄‬اى بﻞ صﻔت وکاروئ‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ دې تﻮگﻪ‪:‬‬ ‫((ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د دغ‪ ３‬ارز＊تﻨاک‪ ３‬ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگ‪ ３‬ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ د زﻣاﻧ‪ ３‬د ﻧاوړه‬ ‫حاﻻتﻮ او شراﻳطﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪))...‬‬ ‫د صﻔتﻮﻧﻮ (ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻮ) ﻟﻪ بدﻟﻮن سره‪:‬‬ ‫((ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د دغ‪ ３‬ﻗﻴﻤتﻲ ﻻسک‪＋‬ﻠ‪ ３‬پاﻧگ‪ ３‬ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ برخﻪ د زﻣاﻧ‪ ３‬د‬ ‫خرابﻮ حاﻻتﻮ او شراﻳطﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬ده‪))...‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ دې ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻟس ﻗﻴده پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪61‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫کﻪ تاسﻮ تﻪ د خپﻞ کﻮر‪ ،‬کﻠﻲ‪ ،‬جﻮﻣات او حجرې پﻪ کﻮم کﻮﻧج ک‪ ３‬د کﻮم ﻗﻠﻤﻲ کتاب پتﻪ‬ ‫ﻟگ‪５‬دﻟ‪ ３‬وي‪ ،‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣعرﻓﻲ ک‪７‬ئ‪ .‬کﻪ ﻣﻮ پﻴدا ﻧﻪ ک‪ ،７‬پﻪ کﻠﻲ کﻮر ک‪ ３‬د کﻮم بﻞ ﻣﻬﻢ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ کتاب پﻪ اړه ﻧﻴﻤﻪ پا‪１‬ﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ئ او پﻪ سبا ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروئ‪.‬‬

‫د کاظﻢ خان شﻴدا ＇ﻮ ＇ﻠﻮرﻳزې‬ ‫پـــــﻪ ﻟـــــ‪ ８‬ﻗـــــاﻧـــــع شـــــﻪ خـــــاطـــــر کـــــــ‪７‬ه جــﻤــع‬ ‫ﻟــــــــرې ﻟــــــﻪ زړه کــــــــ‪７‬ه د ډ‪４‬ــــــــــرو طــﻤــع‬ ‫چــــــ‪ ３‬ﻗــــﻨــــاعــــت ﻳــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ســــﻴــــﻢ وﻧـــــــﻪ کــ‪７‬‬ ‫ســـــــر بـــــــرﻳـــــــده شـــــــــﻮه پـــــــﻪ زرو شـــﻤـــع‬ ‫ﻓـــــــروتـــــــﻨـــــــﻲ کـــــــــــ‪７‬ئ ســـــربـــــﻠـــــﻨـــــداﻧـــــﻮ‬ ‫بـــــﻬـــــره ﻳــــــﻮ ﻧــــــﻪ وړه خــــﻮدپــــســــﻨــــداﻧــــﻮ‬ ‫تـــــﻞ خــــﻤــــﻴــــده وي بـــــــــــــاردارې ＇ـــاﻧـــ‪／‬ـــ‪３‬‬ ‫تــــــﻮاضــــــع خــــــــﻮى کــــــــ‪７‬ه بـــــﻬـــــره ﻣـــﻨـــداﻧـــﻮ‬ ‫واوره ﻟــــــﻪ ﻣــــــا ﻧــــــﻪ کــــــﻪ شـــــﻨـــــﻮا ﻳــ‪３‬‬ ‫د آزﻟــــــــــــﻪ ســـــتـــــﻪ وﻟــــــــــ‪ ３‬رســــــــــــﻮا ﻳـــ‪３‬‬ ‫د رزق پـــــﻪ ﻣـــرســـتـــﻪ ســـــر‪－‬ـــــرداﻧـــــﻲ کـــ‪７‬ې‬ ‫کــــــﻪ ﻣـــــــﻮړ تــــــر حـــﻠـــﻘـــﻪ ﻟــــکــــﻪ آســـــﻴـــــا ﻳــ‪３‬‬ ‫پـــــﻪ زړه ﻣـــــ‪－ ３‬ــــر‪＄‬ــــﻲ د غـــــروﻧـــــﻮ ＇ـــﻮکـــ‪３‬‬ ‫حــــﻤــــﻠــــ‪ ３‬د بـــــــــــازو د زرکـــــــــــﻮ کــــﻮکــــ‪３‬‬ ‫وواﻳــــــــــــــﻪ ＇ـــــــﻪ کـــــــا د روه ﻧـــســـﻴـــﻤـــﻪ‬ ‫‪－‬ــــــﻴــــــرا ﻣــــﻨــــ‪／‬ــــﻮﻟــــ‪ ３‬زﻳــــــبــــــا ﻣـــ‪＋‬ـــﻮکـــ‪３‬‬

‫‪62‬‬

‫ﻳﻮوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫عبدالحمﻴد مﻮمﻨد‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ ‪＄‬اى ‪＄‬اى‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ کﻼسﻴکﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬ډﻳر ﻟﻴکﻮاﻻن او شاعران‬ ‫ت‪５‬ر شﻮي خﻮ دﻟتﻪ ﻳﻮازې درې ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪５＇ ９‬رې د پ‪＋‬تﻨﻮ د بابا گاﻧﻮ (ﻟﻮﻳﻮ س＂ﻮ) پﻪ تﻮگﻪ تر‬ ‫عبداﻟرحﻤﻦ بابا او‬ ‫بﻞ ﻫر چا د زﻳات شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬خﻮشحال بابا‪،‬‬ ‫ٰ‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد بابا‪.‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬د خﻮشحال خان خ＂ک او عبداﻟرحﻤﻦ بابا پﻪ اړه غ‪４８‬دﻟﻲ ﻳﻮ‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ژوﻧدﻟﻴک‪ ،‬آثار او کتابﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻮ او د ﻫغﻪ د شعر پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪63‬‬

‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻪ سترو شاعراﻧﻮ ＇خﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ د ﻧﻮرو ډ‪４‬رو‬ ‫پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر ﻳ‪ ３‬د زوک‪７‬ې او ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬جﻮت‪ ３‬ﻧ‪ ３＂５‬ﻧﻪ دي ﻣعﻠﻮﻣ‪ .３‬د ز‪４８４‬دو د ！ا！ﻮبﻲ‬ ‫پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ＇‪７５‬وﻧکﻲ ﻳﻮه خﻮﻟﻪ ﻧﻪ وو‪ ،‬خﻮ وروستﻴﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ جﻮتﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬حﻤﻴد بابا‬ ‫د پ‪＋５‬ﻮر‪ -‬کﻮﻫاټ سرک او باړې روډ پر ＊‪ ９‬غاړه پراتﻪ کﻠﻲ ﻣاشﻮکگر (ﻣاشﻮ) ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪.‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ژوﻧد تر ‪ ١١٤٥‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬پﻮرې باوري و‪ ،‬خﻮ د ﻫغﻪ د شرعة‬ ‫اﻻسﻼم ﻧﻮﻣﻲ کتاب ﻟﻪ پﻴدا ک‪５‬دو سره سﻢ‪ ،‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ شﻮه چ‪ ３‬تر ‪ ١١٤٨‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال پﻮرې‬ ‫خﻮ ژوﻧدى و‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ کتاب ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې کال پاى تﻪ رسﻮﻟﻰ دى‪ .‬ﻣزار ﻳ‪ ３‬د ﻣاشﻮ‬ ‫(ﻳا ﻣاشﻮکگر) پﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﻫدﻳره ک‪ ３‬دى‪.‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ آثارو ک‪ ３‬دغﻪ ﻻﻧدې کتابﻮﻧﻪ تر اوسﻪ پﻴدا شﻮي او وخت پر وخت‬ ‫خپاره شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬دﻳﻮان‪ :‬د حﻤﻴد دﻳﻮان د ا！کﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ ３‬را！ﻮل شﻮى دى‪ .‬پﻪ‬ ‫ادبﻲ ک‪７‬ﻳﻮ او ﻣحاﻓﻠﻮ ک‪ ３‬د ( ُدرو ﻣرجان) پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاد شﻮى دى‪ .‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات‪３‬‬ ‫پﻴدا ک‪８５‬ي او ＇ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ پﻪ ﻫﻨدوستان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬چاپ او خپﻮر شﻮى‬ ‫دى‪ .‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد وروستﻰ چاپ شﻮی دﻳﻮان تر ！ﻮﻟﻮ بشپ‪ ７‬دﻳﻮان دى چ‪)٢٩٠( ３‬‬ ‫غزﻟ‪ ،３‬ﻗصﻴدې‪ ،‬ﻳﻮ ﻣخﻤس‪ ،‬ﻳﻮ ترکﻴب بﻨد او دوې ＇ﻠﻮرﻳزې ﻟري چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻳ‪ )٢٩٣٢( ３‬تﻪ رسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬شاه او گدا‪ :‬د حﻤﻴد بابا ﻳﻮ ژباړل شﻮى ﻣﻨظﻮم داستاﻧﻲ اثر دى‪ .‬دغﻪ اثر ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻓارسﻲ‬ ‫ﻧظﻢ ＇خﻪ پ‪＋‬تﻮ تﻪ اړوﻟﻰ دى‪ .‬شاه او گدا پﻪ ﻓارسﻲ ژبﻪ د ﻫﻼﻟﻲ چغتاﻳﻲ اثر دى‪ .‬د ژباړې پﻪ‬ ‫پﻴﻞ ک‪ ３‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد واﻳﻲ‪:‬‬

‫‪64‬‬

‫چــ‪ ３‬باعــث اخﻮﻧــزاده غــﻼم ﻣحﻤد شــﻮ‬ ‫وې ﻳ‪ ３‬زر شــﻪ ﻗﻠﻢ واخﻠــﻪ تکﻴﻪ خداى ک‪７‬ه‬ ‫ﻫﻼﻟــﻲ کــﻪ د ﻫــﻼل پــﻪ ＇‪５‬ــر ﻧــگار کــ‪７‬ه‬ ‫غــرض دا چــ‪ ３‬پــﻪ غﻮ＊ــتﻮ د دې غــرض‬ ‫پــرې ﻣــ‪ ３‬ﻧــﻪ ﻟگ‪５‬ــدې ﻫ‪５‬ــ＆ اﻧــ‪ ３‬باﻧــ‪３‬‬ ‫چــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬ﻧــﻪ شــﻮم ﻟــﻪ خاطــره وتــﻰ ﻫ‪＆５‬‬ ‫ﻟ‪５‬ﻮﻧــﻲ غﻮﻧــدې ﻣ‪ ３‬پــﻮرې پﻪ کــﻮر اور ک‪７‬‬ ‫دې وﻳــﻼړ ﻣــ‪ ３‬ﻓراغــت ﻟــﻪ زړه وﻻړ کــ‪７‬‬ ‫پــﻪ تکﻠﻴــف ســره ﻣ‪ ３‬گــرم ســﻮړ دکان ک‪７‬‬ ‫چــ‪ ３‬پــﻪ زړه ک‪ ３‬ﻣــ‪ ３‬ﻟــ‪７‬م د دې ﻓکرت و‬

‫د ﻧﻔــر پﻪ ＇‪５‬ــر صاحب پﻪ خﻮش آﻣد شــﻮ‬ ‫پﻪ پ‪＋‬ــتﻮ‪ ،‬ﻓارســﻲ ﻗصﻪ د شــاه گــداى ک‪７‬ه‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻴاشــت د ＇ﻮارﻟسﻤ‪ ３‬پﻪ سﻴﻨگار ک‪７‬ه‬ ‫را تــﻪ پ‪５‬ــ） پــﻪ ﻫــره پ‪＋５‬ــﻪ شــﻮ ﻣــرض‬ ‫را تــﻪ ک‪５＋‬ﻨاســت ﻣدعــﻲ پــﻪ آســتاﻧ‪３‬‬ ‫خــﻮاه ﻧاخــﻮاه ﻣــ‪ ３‬زړه تــﻪ واچــاوه دا پ‪＆５‬‬ ‫پــﻪ ر‪１‬ــا ﻣــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬رو＊ــاﻧﻪ کﻠــﻰ کــﻮر کــ‪７‬‬ ‫د بــﻞ زړه ﻣــ‪ ３‬رغــاوه خپــﻞ ﻣــ‪ ３‬ﻟتــاړ ک‪７‬‬ ‫ســﻢ ﻟﻪ ﻻســﻪ ﻣــ‪ ３‬دا ت‪５‬ر پــرې پﻴــکان ک‪７‬‬ ‫ســﻦ زر ســﻞ اووه د‪４‬رش کاﻟــﻪ د ﻫجرت و‬

‫‪ _٣‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‪ :‬دغﻪ اثر پﻪ ﻓارسﻲ ژبﻪ د ﻣﻮﻻﻧا ﻣحﻤد اکرم غﻨﻴﻤت پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او‬ ‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ خﻮږه او رواﻧﻪ شاعراﻧﻪ ژبﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫‪ _٤‬شرعة اﻻسﻼم‪ :‬دغﻪ اثر پﻪ عربﻲ ژبﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى او ﻟﻴکﻮال ﻳ‪ ３‬د بخارا ﻣﻔتﻲ اﻣام‬ ‫اﻟﻮاعظ ﻣحﻤﻮد بﻦ ابﻰ بکر اﻟحﻨﻔﻲ دى‪ .‬حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د حضرت پ‪５‬غﻤبر د سﻨتﻮ پﻪ اړه‬ ‫دغﻪ کتاب پﻪ پ‪＋‬تﻮ خﻮاږه ﻧظﻢ ژباړﻟﻰ دى‪ .‬د دغﻪ کتاب بشپ‪７‬ه ﻧسخﻪ چ‪ ３‬د ا！کﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻠس زره بﻴتﻪ ده‪ ،‬تر اوسﻪ ﻧﻪ ده پﻴدا شﻮې‪ ،‬خﻮ ﻧﻴﻤاﻳﻲ کتاب ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬تر اوسﻪ ترﻻسﻪ شﻮى‬ ‫دى‪ ،‬د بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ )٧٣٦٠( ３‬تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻲ تارﻳخ ＇‪７５‬وﻧکﻲ حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻫﻨدي ﻣکتب ﻳا ﻫﻨدي‬ ‫سبک ﻣخک） گ‪２‬ﻲ‪ ،‬دى خپﻠﻪ ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د داس‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي سبک ﻣؤسس‬ ‫گ‪２‬ﻞ شﻮى دى چ‪ ３‬وروستﻪ ﻧﻮرو شاعراﻧﻮ ﻫﻢ پر ﻫغﻪ ﻻره ﻳﻮن ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫کاﻧدﻳد اکاډﻣﻴسﻴﻦ ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ پﻪ دې اړه پﻪ زړه پﻮرې بحث کﻮي چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ داس‪ ３‬شراﻳطﻮ ک‪ ３‬ﻟﻮى شﻮى دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ﻫﻨدي سبک د خپﻞ‬ ‫عروج ﻟﻮړې ＇ﻮک‪ ３‬تﻪ ﻧژدې شﻮى دى او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ ﻫسک ک‪ ３‬ﻟﻪ ده ＇خﻪ‬

‫‪65‬‬

‫ﻣخک‪ ３‬د خﻮشحال او رحﻤان بابا پﻪ شان را‪１‬ﻪ ستﻮري ‪＄‬ﻠ‪５‬دﻟﻲ وو‪ .‬د حﻤﻴد ﻓرﻫﻨگﻲ‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال د ادبﻲ ﻧﻮ＊تﻮﻧﻮ او ﻣذﻫبﻲ بدعتﻮﻧﻮ د خپر‪４‬دو ﻟﻪ دوران سره اړه ﻟري‪ .‬پﻪ دغﻪ دوران‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻨر او شعر ک‪ ３‬پرﻣختﻴا او ﻧﻮ＊تﻮﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬حﻤﻴد د دغﻪ چاپ‪５‬رﻳال ﻳﻮ پ‪＋‬تﻮن شاعر‬ ‫دى‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬د ده پﻪ شعر ک‪ ３‬د ﻳاد شﻮي کﻠتﻮر چاپ‪５‬رﻳال او د پ‪＋‬تﻮ د ادبﻲ ﻣﻴراث ارز＊تﻮﻧﻪ سره‬ ‫ترکﻴب شﻮي دي او ﻧﻮى سبک ﻳ‪ ３‬اﻳجاد ک‪７‬ى دى‪ .‬دغﻪ سبک د ﻫﻨدي سبک تر اغ‪５‬زې‬ ‫ﻻﻧدې دى‪ ،‬خﻮ تر ﻳﻮې اﻧدازې ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ خپﻠﻮاکﻲ ﻫﻢ ساتﻠ‪ ３‬ده‪ .‬حﻤﻴد د ﻫﻨدي سبک پﻪ‬ ‫اړه ＊ﻪ پﻮﻫ‪５‬ده او د ﻫغﻪ د تﻘﻠﻴد پﻮره وړتﻴا ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟرﻟﻪ‪ ،‬خﻮ ده پﻪ ارادي تﻮگﻪ د پ‪＋‬تﻮ د خپﻞ‬ ‫ﻣتداول سبک خپﻠﻮاکﻲ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠ‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد پﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ عشﻘﻲ‪ ،‬اجتﻤاعﻲ‪ ،‬اخﻼﻗﻲ او ﻧﻮرې ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ ３‬د‬ ‫شعر د ﻣضﻤﻮن پﻪ تﻮگﻪ را تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫چــ‪ ３‬د بــﻞ پــﻪ ﻧــاﻣــرادۍ کــ‪ ３‬ﻣـــراد غــﻮاړې‬ ‫دا ســـبـــب گـــ‪２‬ـــﻪ د خــپــﻠــ‪ ３‬ﻧــــاﻣــــرادۍ‬ ‫ﻳا دا چ‪:３‬‬ ‫ﻳـــﻮ ﻗــــدم چـــ‪ ３‬د بـــداﻧـــﻮ پـــﻴـــروي کــ‪７‬ې‬ ‫داﻧستﻪ پﻪ ﻟــﻮى کﻤر ‪＄‬غﻠ‪ ３‬ﻣﻴدان خﻮرې‬ ‫ﻣــا تــﻪ ســره پــﻪ وﻳــﻨــﻮ خــﻮﻟــﻪ ﻟــ‪５‬ــﻮه ﻟــﻴــده شﻲ‬ ‫چــ‪ ３‬د ظﻠﻢ پــﻪ پﻴسﻪ پــ‪５‬ــروى پــان خــﻮري‬ ‫ﻳا‪:‬‬ ‫پــﻪ خﻨدا خدﻣت د خﻠﻘﻮ کــ‪７‬ه کــﻪ ﻣــرد ﻳ‪３‬‬ ‫جــﻔــا کــ‪＋‬ــﻪ ﻧــ‪＋‬ــاﻧــﻪ اوســـــﻪ تــﻴــر ﻣـــﻪ شﻪ‬ ‫ﻧــــﻮر ﻗــﻴــدوﻧــﻪ واړه ســﻬــﻞ دي حﻤﻴده‬ ‫خــﻮ پــﻪ غـــاړه دې د طﻤع‪ ３‬زﻧ‪％‬ﻴر ﻣــﻪ شﻪ‬ ‫د حﻤﻴد دﻳﻮان چ‪ ３‬پﻪ (( ُدر و ﻣرجان)) ﻫﻢ ﻧﻮﻣﻮل شﻮى‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻮړې شاعرۍ غﻮره‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ دﻳﻮان ک‪ ３‬د ﻧازکخﻴاﻟ‪ ９‬ﻧﻨدارې تﻪ ک‪５＋‬ﻨاستﻰ شﻮ او ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ‬

‫‪66‬‬

‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د ﻧازکخﻴال او ﻣﻮشگاف شاعر پﻪ ﻧﻮم شﻬرت ﻟري‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬ژباړې ﻫﻢ‬ ‫د پﻮره ارز＊ت وړ دي‪ .‬د ((ﻧﻴرﻧگ عشﻖ)) او ((شاه او گدا)) ﻣﻨظﻮﻣ‪ ３‬ژباړې ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې دي‪ .‬د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د دﻳﻮان د اﻧتﻘادي ﻣتﻦ ＊اغﻠﻲ ترتﻴبﻮﻧکﻲ د دﻳﻮان پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬د‬ ‫ﻫغﻪ د ژباړو ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬شﻤ‪５‬رﻟ‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬دى ترجﻤﻪ پﻪ داس‪ ３‬ﻗﻮت کﻮي چ‪ ３‬پﻪ دواړو ژبﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻسبرى ‪＄‬ﻨ‪＊ ３‬کاري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ده ژباړې د بﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬د تعبﻴروﻧﻮ رﻧگ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬بﻠک‪ ３‬زﻳار ﻳ‪ ３‬اﻳستﻠﻰ دى چ‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ خپﻞ اصﻠﻲ رﻧگ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترجﻤﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ده ترجﻤﻪ ！کﻰ پﻪ ！کﻰ ﻧﻪ بﻠک‪ ３‬آزاده ترجﻤﻪ ده او اصﻞ ﻣطﻠب ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ‬ ‫پﻪ آزاده تﻮگﻪ ژباړﻟﻰ دى‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻟﻪ ترجﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ژباړې بﻮى ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ او س‪７‬ى ﻓکر کﻮي چ‪ ３‬دغﻪ وﻳﻨا خپﻠﻪ د شاعر‬ ‫ده‪ .‬د ده ！ﻮﻟ‪ ３‬ژباړې دغﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻟﻪ دﻳﻮان ＇خﻪ د ﻫغﻪ د کﻼم دوه ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬را اخﻠﻮ او د ﻫغﻪ د شعر د‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﻳــاره ﻣــﻪ ﻧﻤاﻧ‪％‬ــﻪ رﻗﻴــب پــﻪ دشــﻨاﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻫــر ســﻔﻠﻪ تــﻪ بخ‪＋‬ــﻞ ﻧــﻪ شــﻲ اﻧعاﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻳــا ﻣــ‪ ３‬عﻤر تﻠــﻮار ک‪７‬وﻧــﻰ دى ﻳــا تﻪ ﻳ‪３‬‬

‫چــ‪ ３‬ﻫﻤ‪５‬ش را＇خﻪ ‪ ３＄‬پــﻪ ﻟﻮى گاﻣﻮﻧﻪ‬

‫پــﻪ اواز د اوبــﻮ تﻨــده ﻧــﻪ ﻣات‪５‬ــ‪８‬ي‬

‫کﻠــﻪ ســﻮد شــﻲ د دﻳــدن پــﻪ ســﻼﻣﻮﻧﻪ‬

‫ﻳــار ﻟــﻪ ﻳــاره خﻮا پــﻪ خــﻮا ﻓاﻳــده ﻣﻮﻣﻲ‬

‫اخﻴســتﻰ ﻧــﻪ شــﻲ بﻮســﻪ پــﻪ پﻴغاﻣﻮﻧــﻪ‬

‫کاﻣراﻧــﻲ ﻣــ‪ ３‬ﻟﻪ تا ﻫ‪５‬ــ＆ حاصﻠــﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ه‬

‫ډ‪４‬ــر ﻣــ‪ ３‬وکــ‪７‬ه پــﻪ دا طﻤــع ﻧاکاﻣﻮﻧــﻪ‬

‫چــ‪ ３‬ﻟــﻪ تــا د وﻓــا طﻤــع کــ‪７‬م پﻮﻫ‪５‬ــ‪８‬م‬

‫ب‪５‬ﻬــﻮده ږدم و عﻨﻘــاو تــﻪ داﻣﻮﻧــﻪ‬

‫چ‪ ３‬ﻣجﻨﻮن غﻮﻧدې پﻪ ﻣﻴﻨﻪ ک‪ ３‬گﻤﻨام شﻲ‬

‫د ﻫغــﻮ پــﻪ جﻬــان وخ‪５‬ــژي ﻧاﻣﻮﻧــﻪ‬

‫چ‪ ３‬ســبا ﻣشــت و گر‪４‬ﻮان وي ﻟﻪ خﻮباﻧﻮ‬ ‫کــﻪ ﻧــﻦ وکاﻧدي حﻤﻴد ســﻞ ســﻮگﻨدوﻧﻪ‬

‫‪67‬‬

‫دوﻳﻤﻪ ب‪５‬ﻠگﻪ‪:‬‬ ‫ارزوﻣﻨــد د ﻳــار د درد پــﻪ دوا ﻣــﻪ شــﻪ‬ ‫ﻫﻨگاﻣــﻪ د ﻣﻴﻨــ‪ ３‬گرﻣــﻪ ده تــر حســﻨﻪ‬ ‫کــﻪ با‪１‬ــﻪ دي د ﻧــگار ！ــﻮل ت‪５‬ره غشــﻲ‬ ‫کــﻪ ﻣ‪ ３‬پر‪４‬ﻮتﻪ ســﻴاﻫﻲ پﻪ خاطــر باﻧدې‬ ‫کــﻪ بﻼ پﻪ عشــﻖ ک‪ ３‬ډ‪４‬ــرې وي ﻧاصحﻪ‬ ‫پرواﻧــﻪ غﻮﻧدې خﻮﻟﻪ پ＂ﻪ خپســر ســ‪５‬زه‬

‫ب‪５‬گاﻧﻪ د خپﻠﻮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻟره را ﻣﻪ شﻪ‬ ‫د ﻣجﻨﻮن د در گدا شﻪ ﻟﻴﻼ ﻣﻪ شﻪ‬ ‫ﻳﻮ زﻣا د زړه ﻟﻪ ﻧخ‪ ３＋‬خطا ﻣﻪ شﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ زﻟﻔﻮ د دﻟدار ده ر‪１‬ا ﻣﻪ شﻪ‬ ‫دا بﻼ واړه پﻪ ﻣا شﻪ پﻪ تا ﻣﻪ شﻪ‬ ‫د سپﻨد پﻪ ＇‪５‬ر شﻮخ چشﻢ رسﻮا ﻣﻪ شﻪ‬

‫ﻫ‪ ＆５‬دې دم ورباﻧدې ﻧﻪ ﻟگﻲ ﻧاصحﻪ‬ ‫دا حﻤﻴــد بــﻼ وﻫﻠــﻰ ﻣــﻼ ﻣــﻪ شــﻪ‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د پ‪＋‬تﻮ پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻮره شﻬرت خاوﻧد دى‪ .‬پﻪ‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬تر خﻮشحال خان خ＂ک او عبداﻟرحﻤﻦ بابا وروستﻪ‪ ،‬د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد‬ ‫شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت تر ﻧﻮرو زﻳات دى‪ .‬د حﻤﻴد ژوﻧد تر ‪ ١١٤٨‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال پﻮرې‬ ‫باوري دى‪ .‬د شعر دﻳﻮان ﻳ‪ ３‬د (( ُدرو ﻣرجان)) پﻪ ﻧﻮم شﻬرت ﻟري او پر دﻳﻮان سرب‪５‬ره‬ ‫ﻳ‪ ３‬دغﻪ آثار ﻫﻢ پﻪ ﻧظﻢ ژباړﻟﻲ دي‪ :‬شاه او گدا‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ او شرعة اﻻسﻼم‪.‬‬ ‫عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي سبک شاعر دى او ﻧﻮرو ډ‪４‬رو شاعراﻧﻮ د ده د‬ ‫سبک پﻴروي ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻧازکخﻴال او ﻣﻮشگاف شاعر پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻫﻢ پ‪５‬ژﻧدل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪68‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫ﻫﻼﻟﻲ چغتاﻳﻲ‪ :‬د ﻧﻬﻤ‪ ３‬ﻫجري پ‪７５‬ۍ د پاى او د ﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ د پﻴﻞ شاعر دى‪.‬‬ ‫ﻫﻼﻟﻲ چغتاﻳﻲ د پارس پﻪ استر آباد ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬ﻟﻮى شﻮى دى‪ .‬خپﻞ ﻧﻮم‬ ‫ﻳ‪ ３‬بدر اﻟدﻳﻦ دى‪ .‬پﻪ ‪ ٩٣٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال وژل شﻮى دى‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻻﻧا ﻣحﻤد اکرم غﻨﻴﻤت د ﻣغﻮﻟﻲ اورﻧگز‪４‬ب د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻻﻫﻮر د ﻧﻮاب‬ ‫ﻣحﻤد ﻣکرم خان ﻧدﻳﻢ او ﻣصاحب و‪ .‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻣﻮﻻﻧا غﻨﻴﻤت د ﻣحﻤد ﻣکرم خان‬ ‫د زوى عزﻳز او د ﻫغﻪ د پﻰ ﻣخﻲ (ﻣعشﻮق) ﻳعﻨ‪ ３‬شاﻫد کﻴسﻪ د ﻧﻴرﻧگ عشﻖ پﻪ ﻧاﻣﻪ پﻪ ﻧظﻢ‬ ‫وﻟﻴکﻠﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨدي ﻣکتب ﻳا سبک‪ :‬دا چ‪ ３‬پﻪ ﻓارسﻲ ﻳا پ‪＋‬تﻮ ادب او شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻫﻨدي‬ ‫ﻣکتب اصطﻼح سﻤﻪ ده کﻪ د ﻫﻨدي سبک‪７５＇ ،‬وﻧکﻲ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ﻟري‪ .‬اروا＊اد‬ ‫ﻣحﻤد حﻴدر ژوبﻞ د ﻫﻨدي سبک ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬داس‪ ３‬شﻤ‪５‬رﻟ‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬بارﻳک ﻣضﻤﻮﻧﻮﻧﻪ‪ ،‬پ‪５‬چﻠﻲ اﻓکار‪ ،‬غﻴر طبﻴعﻲ خﻴاﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬خاص‪ ３‬استعارې‪ ،‬کﻨاﻳ‪ ３‬او‬ ‫تشبﻴﻪ گاﻧ‪ ３‬او ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ خﻴاﻟباﻓﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻟﻪ ژوﻧد ﻧﻪ شکاﻳت‪ ،‬د ژوﻧد د کرغ‪７５‬ﻧﻮ اړخﻮﻧﻮ بﻴاﻧﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د اغراق او ﻣباﻟغ‪ ３‬پﻪ ډول د غﻢ‪ ،‬درد او خپگان ＇رگﻨدوﻟﻮ تﻪ تﻤاﻳﻞ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬وﻳاړ او غرور او پﻪ شعر ک‪ ３‬د خپﻞ ﻣﻘام پﻪ ﻟﻮړتﻴا ﻓخر کﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ حده زﻳاتﻪ ﻣباﻟغﻪ او اغراق‪.‬‬

‫اﻧتﻘادي ﻣتﻦ‪:‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ کتابﻮﻧﻮ او د شاعراﻧﻮ د دﻳﻮاﻧﻮﻧﻮ د اﻧتﻘادي ﻣتﻦ ترتﻴب دې تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫ﻗﻠﻤﻲ او چاپﻲ ﻧسخﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻣتﻦ برابر شﻲ چ‪ ３‬کره او سﻢ وي‪ .‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ‬ ‫ﻧسخﻮ د ﻳﻮې کره ﻧسخ‪ ３‬برابروﻟﻮ تﻪ اﻧتﻘادي ﻣتﻦ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪69‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د دې ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې غﻮږ ورتﻪ‬ ‫ک‪８５‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻟﻪ کﻮﻣﻮ دوو ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ شاعراﻧﻮ سره د شﻬرت او ﻣحبﻮبﻴت ﻟﻪ‬ ‫کبﻠﻪ پﻪ ﻳﻮ کتار ک‪ ３‬ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫_ د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد دﻳﻮان پﻪ کﻮم ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي؟‬ ‫_ عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د کﻮم سبک پﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ＇ﻠﻮرو ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د دغﻮ آثارو ＇‪＋‬تﻦ دى‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬دﻳﻮان ( ُدر و ﻣرجان)‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‪ ،‬دستار ﻧاﻣﻪ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬دﻳﻮان ( ُدر و ﻣرجان)‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬تارﻳخ ﻣرصع‪ ،‬شاه او گدا‪.‬‬ ‫ج‪ :‬دﻳﻮان ( ُدر و ﻣرجان)‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬شاه او گدا‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‬ ‫د‪ :‬شاه و گدا‪ ،‬شرعة اﻻسﻼم‪ ،‬خﻴر اﻟبﻴان‪ ،‬ﻧﻴرﻧگ عشﻖ‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻮ تﻨﻪ شاگردان دې پر دغﻮ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د ﻫﻨدي ﻣکتب ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪３‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد د ترجﻤﻪ شﻮو کتابﻮﻧﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪３‬‬ ‫د حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد آثار‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ دې ﻟﻮست ＇خﻪ پﻪ استﻔاده‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د حﻤﻴد بابا د ﻣﻘام پﻪ‬ ‫اړه ﻟﻨ‪＇ ６‬ﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪70‬‬

‫دوﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫احمد شاﻫﻲ شﻬﻨامﻪ‬

‫د احﻤد شاه بابا پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻣﻮ کﻮم کتابﻮﻧﻪ او آثار ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫د احﻤد شاه بابا خپﻞ شعروﻧﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ ﻳا اور‪４‬دﻟﻲ دي؟‬ ‫احﻤد شاه بابا د ﻧﻮي او ﻣعاصر اﻓغاﻧستان بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ دى‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻫﻤت ﻟﻪ‬ ‫اﻓغان ﻫﻮتکﻲ پا＇ﻮن وروستﻪ د ﻧﻮي خپﻠﻮاک اﻓغان دوﻟت بﻨس＂ﻮﻧﻪ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮل‪ .‬احﻤد‬ ‫شاه بابا د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ واکﻤﻦ و‪ ،‬عاﻟﻢ‪ ،‬ﻓاضﻞ او شاعر شخصﻴت ﻫﻢ‬ ‫و‪ .‬ﻟﻪ کتاب او عﻠﻢ سره ﻳ‪ ３‬د زړه ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ او د واکﻤﻨ‪ ９‬ﻟﻪ بﻮختﻴاوو سره سره ﻳ‪ ３‬کتاب‬ ‫او ﻗﻠﻢ ﻫﻢ د بﻮختﻴاوو ﻳﻮه برخﻪ وه‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ د دغﻪ اﻓغان واکﻤﻦ بابا پﻪ اړه د ﻟﻴکﻞ شﻮې شﻬﻨاﻣ‪ ３‬پﻪ اړه تاسﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫وړاﻧدې کﻮو چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤاغﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬د حاﻓظ ﻣرغزي پﻪ ﻗﻠﻢ ک‪＋‬ﻞ شﻮې ده‪.‬‬

‫‪71‬‬

‫((احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ)) د ﻟﻮى احﻤد شاه بابا د وخت د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻣﻨظﻮم‬ ‫اثر دى‪ .‬دغﻪ ﻣﻨظﻮم اثر د احﻤد شاه بابا پﻪ اﻣر د ﻫغﻪ د ﻣﻬال ﻳﻮ شاعر حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد‬ ‫ﻣرغزي ﻟﻴکﻠﻰ او پﻪ ‪١١٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ﻳ‪ ３‬بشپ‪ ７‬ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫((شﻬﻨاﻣﻪ)) ﻫغﻪ اثر تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬تر ډ‪４‬ره حﻤاسﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د واکﻤﻨاﻧﻮ‪ ،‬اﻣﻴراﻧﻮ‪،‬‬ ‫پاچاﻫاﻧﻮ او پﻬﻠﻮاﻧاﻧﻮ د حاﻻتﻮ او پﻮ‪＄‬ﻲ کارﻧاﻣﻮ پﻪ اړه ک‪＋‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬شﻬﻨاﻣﻪ د ((شاﻫﻨاﻣﻪ)) پﻪ‬ ‫ب‪２‬ﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي او ﻣﻨظﻮﻣﻪ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬شﻬﻨاﻣﻪ ﻟﻴکﻞ دود و‪.‬‬ ‫د حاﻓظ ﻣرغزي د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ د اﻧگﻠستان پﻪ ((برﻳ＂ﻴش‬ ‫ﻣﻮزﻳﻢ)) ک‪ ３‬ساتﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﻤاغ‪ ３‬ﻧسخ‪ ３‬د ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤ‪ ９‬ﻟﻪ ﻟﻮري او پﻪ راوروستﻪ ک‪ ３‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬د استاد پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد‬ ‫ﻟﻪ پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬او تعﻠﻴﻘاتﻮ سره د ＊اغﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣعصﻮم ﻫﻮتک پﻪ سرﻳزه او ﻫﻤت چاپ شﻮې‬ ‫ده‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬اروا＊اد استاد رشاد ﻟﻴکﻲ‪(( :‬د حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي د زوک‪７‬ې ‪＄‬اى او د‬ ‫خاړپﻮ＇ﻮ ﻣ‪５‬ﻨﻪ (ﻣرغزه) کﻠﻰ دى چ‪ ３‬د پ‪＋５‬ﻮر شﻤال شرﻗﻲ ﻟﻮر تﻪ د صﻮاب‪ ９‬پﻪ شاوخﻮا ک‪３‬‬ ‫واﻗع دى‪ )).‬حاﻓظ پﻪ ﻳﻮ غزل ک‪ ３‬وﻳﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫د ﻣــجــﻠــس ﻳـــــاران دې وﻻړل رابـــــﻪ ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫کــــﻪ تــــﻞ ژاړې د ﻣــــرغــــز پــــﻪ گـــﻮرســـتـــان‬ ‫د وطﻦ پﻪ ب‪５‬ﻠتاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻳﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫تـــــرې جـــــدا ﻳــــﻢ پــــﻪ دا تــﻦ‬ ‫کــــــﻪ ﻣـــــرغـــــز ﻟــــــــرم وطــــﻦ‬ ‫کـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬بـــــﻮزي ﻟـــﻪ دې ‪＄‬ــاﻳــﻪ‬ ‫دا اﻣــــﻴــــد ﻟـــــرم ﻟــــﻪ خـــداﻳـــﻪ‬ ‫ﻫــ‪５‬ــر بـــﻪ ﻧـــﻪ کــــ‪７‬ې خــپــﻞ وطــﻦ‬ ‫کـــــﻪ ســــﻔــــر کـــــــ‪７‬ې د خــتــﻦ‬ ‫بــــ‪ ３‬وطـــﻨـــﻪ اوس ﻓــﻘــﻴــر ﻳــﻢ‬ ‫پــــﻪ کــﻤــﻨــد د غــــﻢ اســـﻴـــر ﻳﻢ‬ ‫اوس بــﻨــدي د غــﻢ پــﻪ جـــال ﻳﻢ‬ ‫د خــتــﻦ د ﻣــﻠــک غـــــزال ﻳﻢ‬ ‫حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد پﻪ ‪١١٢٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال ز‪４８４‬دﻟﻰ او د شﻬﻨاﻣ‪ ３‬د بشپ‪７‬وﻟﻮ پر کال‬ ‫‪١١٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬ﻳ‪ ３‬عﻤر پﻨ‪％‬ﻮسﻮ کاﻟﻮ تﻪ رس‪５‬دﻟﻰ و‪ .‬داس‪＊ ３‬کاري چ‪ ３‬ﻫغﻪ ډ‪４‬ر وخت ﻟﻪ‬ ‫‪72‬‬

‫وطﻨﻪ ﻟرې پﻪ پﻨجاب ک‪ ３‬اوس‪５‬دﻟﻰ دى‪ .‬د ﻫغﻪ ﻟﻪ شعروﻧﻮ ＊کاري چ‪ ３‬پﻪ ډﻫﻠﻲ ک‪ ３‬ﻟﻪ احﻤد‬ ‫شاﻫﻲ پﻮ‪＄‬ﻮﻧﻮ سره ﻫﻢ ﻣﻠگرى و‪ .‬ژوﻧد ﻳ‪ ３‬تر ‪١١٧٩‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬پﻮرې باوري دى‪ ...‬د ﻣﻮجﻮدې‬ ‫شﻬﻨاﻣ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ بﻴتﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر ＇ﻠﻮرو زرو تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ ３‬پر ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ وﻗاﻳﻪ د حاﻓظ ﻣرغزي درې غزﻟ‪ ３‬ﻫﻢ راغﻠﻲ دي‪ .‬ﻳﻮه‬ ‫ﻳ‪ ３‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ را اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫گــاه دې صﻠحﻪ گــاه دې جﻨگ‬ ‫گــــاه دې ﻣـــخ کــﻠــﻪ دې ＇ﻨگ‬ ‫ﻟـــﻪ زړه ﻟـــ‪５‬ـــرې کــــ‪７‬ه دا زﻧــگ‬ ‫اوس خــﻨــدا کــﻮه خــﻮشــحــال شﻪ‬ ‫خــــﻮ بــــﻪ پــــاتــــﻪ شــــ‪ ３‬ﻣــﻠــﻨــگ‬ ‫کـــﻪ دوﻟـــــت درســــــره ډ‪４‬ــــر شﻲ‬ ‫ډ‪４‬ــر ﻳــﻮســف غــﻮﻧــدې خﻮشرﻧگ‬ ‫تـــﻤـــام ﻻﻧـــــدې شـــﻮ تـــر خــــاورو‬ ‫کــﻪ تــﻪ ډ‪４‬ـــر ﻳــ‪ ３‬شـــﻮخ و شﻨگ‬ ‫ﻟـــــﻪ اشــــﻨــــا ســــــره اشــــﻨــــا شــﻪ‬ ‫او بـــس دا پــــر‪４‬ــــ‪８‬ده آﻫﻨگ‬ ‫حــــاﻓــــظ پــــا＇ــــﻪ ﻗـــﻠـــﻨـــدر شــﻪ‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ ‪ ٣٦‬بحثﻮﻧﻪ او ﻓصﻠﻮﻧﻪ ﻟري او د احﻤد شاﻫﻲ دورې د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ‬ ‫شپاړسﻮ کاﻟﻮ د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ رو＊اﻧﻮﻟﻮ او ＇رگﻨدوﻟﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻮ ＊ﻪ او گ＂ﻮر اثر پﻪ تﻮگﻪ کار ورکﻮي‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻨظﻮم اثر د ﻣثﻨﻮي پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى او د ﻫرې ﻣسرې س‪５‬ﻼبﻮﻧﻪ ﻳ‪( ３‬اتﻪ) او کﻠﻪ کﻠﻪ (ﻧﻬﻪ)‬ ‫دي‪ .‬تر ډ‪４‬ره حده ﻳ‪ ３‬ﻧظﻢ روان او ساده دى‪.‬‬ ‫حاﻓظ ﻣرغزي ﻟﻪ حﻤد‪ ،‬ﻧعت او ﻣﻨاﻗبﻮ وروستﻪ خپﻠﻪ شﻬﻨاﻣﻪ پﻪ دغﻪ سرﻳزه (دﻳباچﻪ)‬ ‫پﻴﻠﻮي‪:‬‬ ‫تـــﻪ زﻣــــا پـــﻪ شــعــر کــــ‪７‬ه گــﻮش‬ ‫پــــﻪ تــﻨــظــﻴــﻢ زﻣـــــا ﻧـــظـــر کـــ‪７‬ه‬ ‫پــــــرې دﻣــــــــاغ کــــــ‪７‬ه ﻣــعــطــر‬ ‫دا دﻧـــــﻴـــــا ده ﻟــــکــــﻪ بــــاغ‬ ‫شــــاﻫــــﻨــــاﻣــــﻪ ده رﻧـــگـــﻴـــﻨـــﻪ‬ ‫پـــــﻪ تـــــــــرازو د عـــﻘـــﻞ ســﻨــج‬ ‫＊ـــــﻪ دروﻧــــــــــﻪ دي آبـــــــدار‬

‫‪73‬‬

‫چـــ‪ ３‬بــﻠــﻨــد شـــ‪ ３‬پـــﻪ دا ﻫــﻮش‬ ‫＊ـــﻪ تـــــازه پــــرې دا بــصــر کــ‪７‬ه‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻣــــذکــــﻮر کــــﻪ د کــشــﻮر‬ ‫چــ‪ ３‬بــﻬــار شــﻲ ورک شــﻲ زاغ‬ ‫د خـــــﻮبـــــ‪ ９‬ده گــﻨــجــﻴــﻨــﻪ‬ ‫جــــــﻮاﻫــــــر ﻟــــــــري د گــﻨــج‬ ‫کـــﻪ ﻳـــ‪ ３‬بـــادشـــاه شـــﻲ خــرﻳــدار‬

‫شـــاﻫـــﻨـــاﻣـــﻪ ده ﻧــــﻮ عــــروس‬ ‫ســـــــــــزاوار ده د بــــادشــــاه‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻓــــرﻣــــان د شـــﻬـــرﻳـــار و‬ ‫چـــ‪ ３‬حــاﻓــظ دې شــاﻫــﻨــاﻣــﻪ کﻪ‬ ‫شـــاﻫـــﻨـــاﻣـــﻪ دې کـــــار ﻧــگــﻴــﻦ‬ ‫پــکــ‪ ３‬حـــال دې د جــﻬــان وي‬ ‫＊ـــﻪ ﻣـــذکـــﻮر دې کـــﻪ د جﻨگ‬ ‫د بـــادشـــاه ﻣـــ‪ ３‬حــــال بــﻴــان کﻪ‬ ‫ﻣــــا بــــﻴــــان کــــﻪ پــــﻪ تــﻔــصــﻴــﻞ‬ ‫چـــ‪ ３‬شــاﻫــﻨــاﻣــﻪ کـــ‪７‬ه ﻣـــا اغـــازه‬ ‫د طـــﻮســـﻲ چـــ‪ ３‬شــاﻫــﻨــاﻣــﻪ ده‬ ‫پــــﻪ پــــارســــﻲ ژبـــــﻪ بــــﻴــــان ده‬ ‫اﻣــــــــا دا وگــــــــــــﻮره گــﻨــج‬ ‫پـــــــــﻪ زبــــــــــــــان دراﻧــــــــــــﻲ‬ ‫د احــــﻤــــد شــــــاه در دران‬ ‫چــــ‪ ３‬کـــتـــاب ﻣــــ‪ ３‬شــــﻪ تــﻴــار‬ ‫پـــﻪ ＇ـــﻮ ور‪＄‬ـــــ‪ ３‬وم خــاﻣــﻮش‬ ‫ﻣــــعــــطــــر ﻣــــــ‪ ３‬شــــــﻪ دﻣــــــاغ‬ ‫شـــاﻫـــﻨـــاﻣـــﻪ کــــــ‪７‬ه ﻣــــا تـــﻴـــاره‬ ‫پـــ‪＋‬ـــتـــﻨـــﻮ د پـــــــــاره واړه‬ ‫تـــــﻪ پــــــرې وکـــــــ‪７‬ه ＊ـــــﻪ ﻧــظــر‬ ‫ﻣــــﻮږ بـــﻪ ﻧـــﻪ ﻳـــﻮ دا بـــﻪ وﻳــﻨــﻪ‬ ‫ﻳـــــــادگـــــــاري ده پـــــﻪ دﻧـــﻴـــا‬ ‫خــــداﻳــــﻪ تــــﻪ شــــ‪ ３‬ﻣـــﻬـــربـــان‬ ‫＊ـــﻪ کــــﻼم ﻣـــ‪ ３‬کــــ‪７‬ې شــﻴــرﻳــﻦ‬

‫ﻧــــﻪ ثــــاﻧــــﻲ ﻟــــــري پــــﻪ طـــﻮس‬ ‫دبــــــدبــــــﻪ ﻟــــــــري پــــــر ﻣــــاه‬ ‫پــــﻪ ز‪４‬ـــبـــا ＊ــکــﻠــﻲ گـــﻔـــتـــار و‬ ‫پـــﻪ جـــﻬـــان دې دا ﻧـــاﻣـــﻪ کﻪ‬ ‫جــــــــﻮړ زﻳـــــبـــــا در ثــﻤــﻴــﻦ‬ ‫＊ـــﻪ گــﻨــجــﻮﻧــﻪ دې عـــﻴـــان وي‬ ‫چ‪ ３‬پرې صاف شﻲ د زړه زﻧگ‬ ‫چـــ‪ ３‬دا ســﻴــر ﻳـــ‪ ３‬د جــﻬــان کا‬ ‫پــﻪ خــپــﻞ ‪＄‬ـــاى پــﻪ ﻗـــال و ﻗﻴﻞ‬ ‫رﻧـــگـــﻴـــﻨـــﻪ راغـــــﻠـــــﻪ طـــﻨـــازه‬ ‫＊ــﻪ زﻳــبــا ﻳــ‪＊ ３‬ــکــﻠــ‪ ３‬جــاﻣــﻪ ده‬ ‫پــــﻪ ﻗـــﻠـــﻢ کــــاغــــذ عــــﻴــــان ده‬ ‫خـــﻮشـــﻨـــﻤـــا دروﻧــــــــــﻪ ســﻨــج‬ ‫＊ـــــﻪ بــــﻴــــان دى اﻓـــغـــاﻧـــﻲ‬ ‫پـــکـــ‪ ３‬حـــــال ﻣــــ‪ ３‬کــــ‪ ７‬بــﻴــان‬ ‫پــــــﻪ تــــحــــرﻳــــر زﻣـــــــا ﻧـــگـــار‬ ‫بــﻴــا ﻣــ‪ ３‬شــعــر راغــــﻰ پــﻪ جــﻮش‬ ‫＊ــــﻪ تـــــــازه پــــﻪ ســـﻴـــر د بـــاغ‬ ‫ډ‪４‬ـــــر شــ‪５‬ــرﻳــﻨــﻪ ډ‪４‬ـــــر آبــــــداره‬ ‫دا خــــﻮاري ﻣــ‪ ３‬شـــﻮه پــﻪ غــاړه‬ ‫چـــ‪ ３‬ســﻨــگــﻴــﻦ شـــﻲ ﻟــکــﻪ غر‬ ‫دا ﻗـــصـــﻪ بـــــﻪ ﻧــــــﻮر کــﻮﻳــﻨــﻪ‬ ‫ﻟـــــﻪ ﻣـــــا واوره دا وﻳـــﻨـــا‬ ‫چـــ‪ ３‬شــﻴــرﻳــﻦ ﻣـــ‪ ３‬شـــﻲ زبـــان‬ ‫چــــ‪ ３‬تـــــرې ＇ـــا＇ـــﻲ اﻧــگــبــﻴــﻦ‬

‫‪74‬‬

‫د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ ３‬چاپﻲ ﻧسخﻪ ﻟﻪ (‪ )٧٠٠‬زﻳات ﻣخﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ اصﻞ ﻣتﻦ ﻣخک‪３‬‬ ‫سرﻳزې او پﻪ پاى ک‪ ３‬د استاد پﻮﻫاﻧد رشاد بشپ‪ ７‬تعﻠﻴﻘات راغﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ دغﻮ تعﻠﻴﻘاتﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻫغﻮ اشخاصﻮ بشپ‪７‬ه پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ راغﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬پﻪ احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ شﻮې‬ ‫ده او د احﻤد شاﻫﻲ عصر ﻣﻬﻢ شخصﻴتﻮﻧﻪ وو‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى تارﻳخﻲ اثر دى‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻬﻢ کتاب ﻣؤﻟف خپﻠﻪ د احﻤد شاه بابا پﻪ ﻻر＊ﻮدﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻰ دى‪ .‬دغﻪ اثر پﻪ ﻣثﻨﻮي‬ ‫ب‪２‬ﻪ ﻧظﻢ شﻮى‪ ،‬ﻧظﻢ ﻳ‪ ３‬روان او ﻟﻪ تکﻠﻔﻪ خاﻟﻲ دى‪.‬‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د حاﻓظ ﻣرغزي ﻟﻪ خﻮا پﻪ ‪١١٧٦‬ﻫـ‪ .‬ق‪ .‬کال بشپ‪７‬ه شﻮې‬ ‫ده‪ .‬د دغﻪ ﻣﻬﻢ تارﻳخﻲ اثر ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ د اﻧگﻠستان پﻪ ((برﻳ＂ﻴش ﻣﻮزﻳﻢ)) ک‪３‬‬ ‫خﻮﻧدي ده او د ﻫﻤاغ‪ ３‬ﻧسخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ ＇خﻪ پﻪ پ‪＋５‬ﻮر او کﻨدﻫار ک‪ ３‬چاپ او‬ ‫خپره شﻮې ده‪.‬‬ ‫حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د صﻮاب‪ ９‬شاوخﻮا د ﻣرغز پﻪ کﻠﻲ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ‬ ‫و‪ .‬پﻪ احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ ک‪ ３‬د احﻤد شاه بابا د پاچاﻫ‪ ،９‬جﻨگﻮﻧﻮ او واکﻤﻨ‪ ９‬ﻧﻮر‬ ‫حاﻻت راغﻠﻲ دي‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ﻫغﻪ د واکﻤﻨ‪ ９‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ شپاړسﻮ کﻠﻮﻧﻮ حاﻻت پک‪ ３‬پﻪ‬ ‫پﻮره تﻔصﻴﻞ سره راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫＇رگﻨدوﻧﻪ‬

‫ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ‪ :‬زﻳاتره ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ او آرشﻴﻔﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ساتﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻮرو د استﻔادې ﻟپاره ترې ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ جﻮړ‪８４‬ي‪ .‬ﻣاﻳکرو ﻓﻠﻢ د ﻫغﻮ ﻧسخﻮ‬ ‫عکاسﻲ شﻮې ب‪２‬ﻪ وي او د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر تخﻨﻴکﻲ وساﻳﻠﻮ پﻪ ﻣرستﻪ ترې ＊ﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ک‪５‬داى‬ ‫شﻲ‪.‬‬

‫‪75‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ﻣتﻦ پﻪ چﻮپتﻴا سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬بﻴا دې د دې ﻟﻮست د ﻧظﻤﻮﻧﻮ برخﻪ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ خپﻞ خپﻞ وار پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫شﻬﻨاﻣﻪ ＇ﻪ ډول کتاب تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د چا ﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ شﻮې ده؟‬ ‫احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ د چا پﻪ اﻣر او ﻻر＊ﻮوﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮې ده؟‬ ‫‪ _٣‬دغﻮ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮابﻪ پﻮ＊تﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب دى‪ ،‬ﻫﻤاغﻪ سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫_ د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ ３‬د ﻣؤﻟف ﻧﻮم کﻮم ﻳﻮ دى؟‬ ‫اﻟف‪ :‬خاﻧعﻠﻮم‬ ‫ب‪ :‬پﻴر ﻣحﻤد کاک‪７‬‬ ‫ج‪ :‬حاﻓظ گﻞ ﻣحﻤد ﻣرغزي‬ ‫د‪ :‬شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪７‬‬ ‫_ د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ ３‬ﻳﻮازﻳﻨ‪ ９‬ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻪ چ‪５‬رتﻪ خﻮﻧدي ده؟‬ ‫اﻟف‪ :‬د کابﻞ ﻣﻠﻲ ارشﻴف‬ ‫ب‪ :‬د پ‪＋５‬ﻮر پ‪＋‬تﻮ اکاډﻣﻲ‬ ‫ج‪ :‬برﻳ＂ﻴش ﻣﻮزﻳﻢ‬ ‫د‪ :‬د اﻓغاﻧستان د عﻠﻮﻣﻮ اکاډﻣ‪ ９‬کتابتﻮن‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پر دغﻮ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻪ دﻗﻴﻘ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫احﻤد شاه بابا د ﻧﻮي او ﻣعاصر اﻓغاﻧستان بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻰ‬ ‫د احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣ‪ ３‬تارﻳخﻲ ارز＊ت‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ عﻤﻮﻣﻲ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او د اضاﻓﻲ ﻣطاﻟع‪ ３‬پر بﻨس＀ د ﻟﻮى احﻤد شاه بابا‬ ‫د ژوﻧد‪ ،‬شخصﻴت‪ ،‬کارﻧاﻣﻮ او شعروﻧﻮ پﻪ اړه دوه ﻣخﻴزه ﻟﻴکﻨﻪ وﻟﻴکﻲ او پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ساعت ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬ ‫‪76‬‬

‫دﻳارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ‬ ‫اوسﻨ‪( ９‬معاصره) دوره‬

‫پﻪ ﻟسﻢ او ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ دوه ﻣﻬﻤ‪ ３‬دورې ﻟﻮستﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دوره او پﻪ ﻳﻮوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ د پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دوره ﻟﻮست‪ ３‬ده‪ .‬دغﻪ ﻟﻮست د پ‪＋‬تﻮ ادب د اوسﻨ‪( ９‬ﻣعاصرې) دورې پﻪ اړه دى‪.‬‬ ‫دغﻪ بحث د ادبﻴاتﻮ د تارﻳخ بحث دى او د ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬د ﻳﻮې ژب‪ ３‬او ﻳﻮ وﻟس‬ ‫ادبﻲ _ ﻫﻨري آثار د خپﻞ وخت د تارﻳخﻲ _ ！ﻮﻟﻨﻴزو حاﻻتﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره او د ﻳﻮ‬ ‫وﻟس د عﻤﻮﻣﻲ تارﻳخ د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬باﻳد ﻣطاﻟعﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ ＇‪７５‬ﻧﻪ ک‪ ３‬د ادب پﻮﻫﻨ‪３‬‬ ‫د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ (ادبﻲ تارﻳخ) ﻣطرح ک‪８５‬ي او ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ادبﻲ تارﻳخ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻳﻮ وﻟس ادبﻲ آثار پﻪ ﻫر اړخﻴزه تﻮگﻪ د خپﻞ تارﻳخﻲ تسﻠسﻞ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره‬ ‫ارزول ک‪８５‬ي او ﻫﻨري _ ادبﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ ﻳ‪７５＇ ３‬ل ک‪８５‬ي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ د اوسﻨ‪ ９‬دورې‬ ‫پﻪ اړه پﻪ دغﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ ﻫﻢ دې ！کﻮ تﻪ باﻳد پام وي‪.‬‬

‫‪77‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادب اوسﻨ‪ ９‬ﻳا ﻣعاصره دوره د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ دوره ده‪ .‬ﻣخک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ دې اړه خبرې وک‪７‬و چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب اوسﻨ‪ ９‬ﻳا ﻣعاصره دوره ﻟﻪ کﻮم ﻣﻬال‬ ‫＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي‪ ،‬غﻮره بﻪ وي‪ ،‬دې ！کﻲ تﻪ تﻢ شﻮ چ‪ ３‬د دغﻪ ﻧﻮي بﻬﻴر د پﻴﻠ‪５‬دو پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ خاصﻮ‬ ‫ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ او عﻮاﻣﻠﻮ ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬و‪ .‬دا ﻫغﻪ ！کﻲ دي چ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ بﻪ دا ﻫﻢ را＇رگﻨده ک‪７‬ي‬ ‫چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ د پ‪＋‬تﻮ ادب دغﻪ ﻣعاصره دوره پﻴﻞ شﻮه او دا کﻮم ﻣﻬال و؟‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان او ！ﻮﻟﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د وخت او زﻣان د ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ‪ ،‬پرﻣختگﻮﻧﻮ او ﻧﻮو‬ ‫پ‪＋５‬ﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ،３‬داس‪ ３‬حاﻻت راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل چ‪ ３‬ادب تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮ ﻧﻮى ﻟﻮرى ورک‪＇ ،７‬رﻧگﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د زﻣان دغﻮ حاﻻتﻮ د ژوﻧد پر ﻫر اړخ خپﻞ اغ‪５‬ز وک‪ ،７‬ادبﻴات ترې ﻫﻢ پﻪ پﻮره تﻮگﻪ‬ ‫اغ‪５‬زﻣﻦ شﻮي دي‪ .‬دغﻪ ﻧﻮي بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ کﻮم کﻮم وو‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ د تﻤدن د ﻧﻮو پرﻣختﻴاﻳﻲ ب‪５‬ﻠگﻮ را＇رگﻨد‪４‬دل‪ ،‬پر دغﻪ بﻬﻴر‬ ‫خپﻞ اغ‪５‬ز وک‪ .７‬دغﻪ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ پر ﻫﻨدوستان او بﻴا پر اﻓغاﻧستان د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ＊ک‪５‬ﻼک سره د ﻧﻮو ﻧ‪＋‬ﻮ ﻧ‪＋‬اﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ را＇رگﻨدې شﻮې‪ .‬دغﻮ استعﻤاري (＊ک‪５‬ﻼکﻲ)‬ ‫ﻣﻮخﻮ‪ ،‬د ﻧﻮرو اړخﻮﻧﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د ﻟﻮﻳدﻳ‪ ３％‬ﻧ‪７‬ۍ د تﻤدن ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬ﻫﻢ ﻳا ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ‬ ‫سره ﻳﻮ‪＄‬اى او ﻳا ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻣخک‪ ３‬راواستﻮﻟ‪ .３‬دغﻪ اغ‪５‬ز پر ختﻴ‪％‬ﻮ ＇ﻨ‪６‬و سرب‪５‬ره‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ خﻮاوو او د ﻫغﻪ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ﻫﻢ د اغ‪５‬ز ﻟﻪ ﻧﻮرو ب‪２‬ﻮ سره را＇رگﻨد شﻮ‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻣعﻨا چ‪ ３‬د ﻧﻮي ژوﻧد او ﻧﻮي تﻤدن ﻧﻮې ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬او ＇رکﻮﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو خﻮاوو ﻫﻢ‬ ‫رارس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر دوست ﻣحﻤد خان او بﻴا د اﻣﻴر ش‪５‬ر عﻠﻲ خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪ ３‬د ﻧﻮي تﻤدن‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ صﻨعتﻲ ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬اﻓغاﻧستان تﻪ ﻫﻢ راغﻠ‪ .３‬د وسﻠﻮ ﻓابرﻳکﻪ جﻮړه شﻮه‪ .‬پﻪ ‪ ١٢٨٢‬ﻫـ‪.‬‬ ‫ق‪١٨٧٠( .‬م‪ ).‬کال ک‪ ３‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣطبعﻪ ﻓعاﻟﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ راوروستﻪ کﻠﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫(د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان‪ ،‬اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان او غازي اﻣان اهلل خان د واکﻤﻨﻴﻮ پﻪ وختﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ )３‬ﻣطبعﻮ ﻻزم پرﻣختگ وک‪ .７‬ﻧﻮرې ﻓابرﻳک‪ ３‬ﻫﻢ جﻮړې شﻮې‪ ،‬سﻴﻨﻤا او راډﻳﻮ ﻓعاﻟ‪３‬‬ ‫شﻮې او د تﻤدن ﻧﻮر ﻧﻮي ﻣظاﻫر (ﻧﻤﻮﻧ‪ )３‬د رارس‪５‬دو پﻪ حال ک‪ ３‬وو‪.‬‬

‫‪78‬‬

‫استاد حبﻴبﻲ پﻪ دې اړه ﻟﻴکﻲ‪ :‬پﻪ دې دوره ک‪ ３‬د اروپا د ﻣدﻧﻴت صﻨعتﻲ دوره پﻴﻞ شﻮې‬ ‫وه او پر ﻫﻨدوستان باﻧدې د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ استعﻤار بشپ‪ ７‬شﻮى و‪ ،‬ﻫﻨدوستان تﻪ د ﻧﻮي ﻣدﻧﻴت‬ ‫او صﻨعت اغ‪５‬زې رارس‪５‬دﻟ‪ ３‬وې‪ .‬چاپخاﻧ‪ ３‬او د کتابﻮﻧﻮ د خپروﻟﻮ وسﻴﻠ‪ ３‬ﻫﻢ ډ‪４‬رې شﻮې‬ ‫وې‪ .‬اﻧگر‪４‬زان ﻟﻪ دغﻮ ＇ﻴزوﻧﻮ سره د اباسﻴﻦ غاړو تﻪ ﻫﻢ راورس‪５‬دل‪ .‬دوى د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ﻳﻮ ستر‬ ‫ﻓرﻫﻨگﻲ ﻣرکز ﻳعﻨ‪ ３‬پ‪＋５‬ﻮر وﻧﻴﻮ او پﻪ ‪١٨٣٩‬م‪ .‬کال ﻳ‪ ３‬پر اﻓغاﻧستان ﻫﻢ ﻳرغﻞ وک‪.７‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣعﻠﻮﻣﻪ جرﻳده د ((شﻤس اﻟﻨﻬار)) پﻪ ﻧﻮم پﻪ ‪١٢٩٠‬ﻫـ‪ .‬ق‪.‬‬ ‫(‪١٨٧٤‬م‪ ).‬ک‪ ３‬خپره شﻮه‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬کتابﻮﻧﻪ ﻫﻢ چاپ او خپاره شﻮل‪ ،‬پﻪ‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر او ﻻﻫﻮر ک‪ ３‬بﻴا د پ‪＋‬تﻮ کتابﻮﻧﻮ د چاپﻮﻟﻮ بﻬﻴر ﻻ گ‪７‬ﻧدى شﻮ‪ .‬د ﻧﻮي تﻤدن‪ ،‬د کتاب د‬ ‫چاپ او د ﻣجﻠﻮ او جرﻳدو د چاپ دغ‪ ３‬چ＂کتﻴا پر ادبﻴاتﻮ او د ادبﻴاتﻮ پر بدﻟﻮن او وده خپﻠﻪ‬ ‫اغ‪５‬زه ﻟرﻟﻪ‪.‬‬ ‫د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟرؤف کﻨدﻫاري پﻪ ﻣشرۍ د‬ ‫((سراج اﻻخبار اﻓغاﻧستان)) پﻪ ﻧﻮم جرﻳده خپره شﻮه چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې گ‪ ３２‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د خپر‪４‬دو‬ ‫ﻟ‪７‬ۍ بﻨده شﻮه‪ .‬ورپس‪ ３‬د اﻓغاﻧستان د ژورﻧاﻟﻴزم د پﻼر‪ ،‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او ﻣبارز ﻣحﻤﻮد‬ ‫طرزي پﻪ ﻣشرۍ د ((سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ)) د جرﻳدې خپروﻧ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب پر وده او بدﻟﻮن‬ ‫ﻟﻮى اغ‪５‬ز درﻟﻮد‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د ﻧﻮو او عصري زده ک‪７‬و پﻴﻞ‪ ،‬د ﻧﻮي ادبﻲ ﻳﻮن ﻟپاره ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫پﻴﻼﻣﻪ وه‪ .‬پﻪ ‪١٩٠٣‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ کابﻞ ک‪(( ３‬حبﻴبﻴﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻰ)) جﻮړ شﻮ او د ﻧﻮو عصري‬ ‫ﻣکتبﻮﻧﻮ جﻮړ‪４‬دل ！ﻮﻟﻮ وﻻﻳتﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ وغ‪５％‬دل‪ .‬دې کار ﻫﻢ د پرﻣختگ ﻧﻮې ﻻرې چارې‬ ‫برابرې ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د ﻣشروطﻴت غﻮر‪＄‬ﻨگ پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧﻮي سﻴاسﻲ‪ ،‬کﻠتﻮري او ادبﻲ بدﻟﻮن‬ ‫ﻧﻮى زﻳرى ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻻره‪ .‬دغﻪ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻟﻪ ‪١٩٠٥‬م‪ .‬کال ＇خﻪ راپﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬دغﻪ حرکت‬ ‫پﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬د داخﻠﻲ استبداد او د زورواک‪ ９‬د ختﻤﻮﻟﻮ او د پرﻧگﻲ ﻟﻪ ＊ک‪５‬ﻼک ＇خﻪ د‬ ‫وطﻦ د خﻼصﻮن پﻪ بﻨﻴادوﻧﻮ جﻮړ شﻮى و‪ .‬پﻪ دغﻪ غﻮر‪＄‬ﻨگ ک‪ ３‬شاﻣﻞ زﻳاتره ﻣبارزان‬

‫‪79‬‬

‫عﻠﻤﻲ‪ ،‬ادبﻲ او ﻓرﻫﻨگﻲ کسان وو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻮﻟﻮي ﻣحﻤد سرور واصف کﻨدﻫارى‪ ،‬کاکا‬ ‫عبداﻟعزﻳز اﻟکﻮزى‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟرب‪ ،‬غﻼم ﻣحﻲ اﻟدﻳﻦ اﻓغان‪ ،‬ﻣحﻤد‬ ‫اﻧﻮر بسﻤﻞ‪ ،‬کاکا سﻴد احﻤد ﻟﻮدﻳﻦ‪ ،‬ﻣحﻤﻮد طرزى‪ ،‬عبداﻟرحﻤﻦ ﻟﻮدﻳﻦ‪ ،‬عبداﻟﻬادي داوی‬ ‫پر‪４‬شان او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫دغﻪ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻫﻢ زﻣﻮږ پر اوسﻨﻴﻮ ادبﻴاتﻮ خپﻞ اغ‪５‬ز خپﻮر ک‪ ７‬او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا ﻟﻪ بﻬرﻧﻲ‬ ‫＊ک‪５‬ﻼک ＇خﻪ د خﻼصﻮن د وﻟﻮﻟﻮ پﻪ راپاروﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳاتﻪ وﻧ‪６‬ه واخﻴستﻠﻪ‪ .‬پ‪＋‬تﻮ ادبﻴات‪،‬‬ ‫د دغﻮ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو ！کﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻳﻮه ﻧﻮي دوران تﻪ داخﻠ‪８５‬ي او دا د پ‪＋‬تﻮ ادب‬ ‫اوسﻨ‪ ９‬ﻳا ﻣعاصره دوره ده‪ .‬دا چ‪ ３‬دغﻪ دوره پﻪ دﻗﻴﻖ ډول ﻟﻪ کﻮم ﻣﻬال ＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ د‬ ‫اوسﻨﻴﻮ ادبﻴاتﻮ د ＇‪７５‬وﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ورک‪７‬ل شﻮي دي‪ .‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ اﻓغان ＇‪７５‬وﻧکﻰ‬ ‫ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ د دغﻮ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻧظروﻧﻮ ﻟﻪ راوړﻟﻮ وروستﻪ دې پاﻳﻠ‪ ３‬تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر ادب پﻪ ﻟره پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د ‪١٩١٠‬م‪ .‬کال شاوخﻮا د (اﻓغان) جرﻳدې پﻪ‬ ‫خپر‪４‬دﻟﻮ سره پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دغﻪ جرﻳده ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻧﻮي ډوﻟﻮﻧﻪ او ژاﻧروﻧﻪ دود شﻮل او‬ ‫راحت زاخﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻓضﻞ ﻣحﻤﻮد ﻣخﻔﻲ‪ ،‬عبداﻻکبر او ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ د ﻣعاصر ادب‬ ‫زړي وکرل‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د سراج اﻻخبار د دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ (‪١٩١١‬م‪ ).‬پﻪ خپر‪４‬دو سره د پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر‬ ‫ادب بﻨس＀ ک‪＋５‬ﻮدل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ رابر‪４‬دﻟﻮ سره پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻣعاصر ادب د پﻴﻠ‪５‬دو‬ ‫ﻟپاره عﻴﻨﻲ او ذﻫﻨﻲ شراﻳط برابر شﻮي وو‪ .‬پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣعاصر ادب د ﻳﻮ ﻣتعﻬد او‬ ‫رساﻟتﻤﻦ ادب پﻪ تﻮگﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پﻪ خدﻣت ک‪ ３‬پﻪ کار واچﻮل شﻮ‪ .‬ادبﻴات د ﻳﻮ ﻣعﻨﻮي ﻣشال پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ د ذﻫﻨﻮﻧﻮ د رو＊اﻧﻮﻟﻮ ﻟپاره استخدام شﻮ‪ .‬د دغﻪ وخت ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧاﻣتﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫د ادبﻲ تخﻠﻴﻘاتﻮ ﻟﻪ ﻻرې د ‪＄‬اﻧ‪％‬اﻧ‪ ،９‬استعﻤار‪ ،‬خاﻧخاﻧ‪ ９‬او استبداد پر ضد چ＂کﻪ ﻣبارزه‬ ‫کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب د اوسﻨ‪ ９‬دورې ﻳﻮه اساسﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ داده چ‪ ３‬پﻪ دغﻮ شعري او ﻧثري آثارو‬

‫‪80‬‬

‫ک‪ ３‬د ﻣﻮضﻮع او ﻓکر ﻟﻪ پﻠﻮه ﻧﻮې ﻣﻮضﻮع گاﻧ‪ ３‬ور داخﻠ‪ ３‬شﻮې‪ .‬د وخت عﻤده ارﻣاﻧﻮﻧﻪ او‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ ３‬د ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ او شعروﻧﻮ ﻣحتﻮا شﻮه‪ .‬د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د چﻮکاټ او ﻓﻮرم ﻟﻪ پﻠﻮه ﻫﻢ‬ ‫ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ .‬ادبﻲ او ﻫﻨري ﻧثر تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ واو＊تﻪ‪ ،‬ﻧﻮي ادبﻲ ډوﻟﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‪ ،‬ﻧاول‪ ،‬ډراﻣﻪ او ﻧﻨداره او ﻧﻮر وﻟﻴکﻞ شﻮل‪ .‬د پخﻮاﻧﻴﻮ چﻮکا！ﻮﻧﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د‬ ‫شعر ﻧﻮي چﻮکا！ﻮﻧﻪ ﻫﻢ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل او ازاد شعروﻧﻪ ﻫﻢ دود شﻮل‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب د ﻣعاصرې دورې پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬د دغﻮ کساﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ د‬ ‫ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد کﻨدﻫارى‪ ،‬غﻼم ﻣحﻲ اﻟدﻳﻦ اﻓغان‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي عبداﻟﻮاسع کﻨدﻫارى‪،‬‬ ‫عبداﻟعﻠﻲ ﻣستغﻨﻲ‪ ،‬عبداﻟﻬادي داوی‪ ،‬اﻣﻴﻦ اهلل زﻣرﻳاﻟﻰ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪ ...‬پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫ک‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي دوران ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ ９‬ادبﻲ ＇‪５‬رې دا دي‪ :‬ﻓضﻞ ﻣحﻤﻮد ﻣخﻔﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي احﻤد‪ ،‬ﻣﻨشﻲ‬ ‫احﻤد جان‪ ،‬ﻣﻴر احﻤد شاه رضﻮاﻧﻲ‪ ،‬راحت زاخﻴﻠﻰ‪ ،‬عبداﻻکبر اکبر‪ ،‬عبداﻟﻤاﻟک ﻓدا‪،‬‬ ‫ﻣاس＂ر عبداﻟکرﻳﻢ او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ＇‪７５‬وﻧکﻮ د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب دوره ﻫﻢ پﻪ ＇ﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ و‪４‬شﻠ‪ ３‬ده او دغﻪ‬ ‫راز پﻪ ﻫره سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ودې او پرﻣختگ پر ‪＄‬اﻧگ‪７‬و شراﻳطﻮ او اﻣکاﻧاتﻮ بحثﻮﻧﻪ شﻮي‬ ‫دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫغﻮ ﻣشراﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬رات‪５‬ر شﻮ زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او‬ ‫شاعراﻧﻮ پﻪ راوروستﻪ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬او ادب تﻪ د خپﻠﻮ تﻠپات‪ ３‬آثارو پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ سره‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻲ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬دوى د ﻧﻮي دوران او عصر ﻟﻪ غﻮ＊تﻨﻮ سره سﻢ او د خپﻞ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد‪ ،‬خپﻠﻮ خﻠکﻮ او خپﻠ‪ ３‬ژب‪ ３‬د اړتﻴاوو پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره ﻧﻮي او پﻪ زړه پﻮرې آثار‬ ‫اﻳجاد ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د دغﻮ کساﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ خاص ډول د ﻳادوﻟﻮ وړ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم‪ ،‬گﻞ پاچا اﻟﻔت‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪،‬‬ ‫عبداﻟشکﻮر رشاد‪ ،‬ﻣحﻤد رﻓﻴﻖ ﻗاﻧع‪ ،‬برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ‪ ،‬عبداﻟرحﻤﻦ پژواک‪ ،‬غﻼم‬ ‫جﻴﻼﻧﻲ جﻼﻟﻲ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ ،‬سﻴﻼب ساپﻰ‪ ،‬ﻣحﻤد جان ﻓﻨا‪ ،‬سﻴد شﻤس اﻟدﻳﻦ‬

‫‪81‬‬

‫ﻣجروح‪ ،‬سﻴد حسﻦ حسﻦ‪ ،‬بﻬاؤاﻟدﻳﻦ ﻣجروح‪ ،‬حبﻴب اهلل ت‪８‬ى‪ ،‬ﻣستﻮره شال‪ ،‬ابراﻫﻴﻢ‬ ‫عطاﻳﻲ‪ ،‬دوست شﻴﻨﻮارى او ډ‪４‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫دغﻪ راز پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬ﻫﻢ د دې دورې ﻣﻬﻤ‪５＇ ３‬رې د ﻳادوﻟﻮ وړ دي ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫کاکاجﻲ صﻨﻮبر حسﻴﻦ ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬سﻴد رسﻮل رسا‪ ،‬حﻤزه شﻴﻨﻮارى‪ ،‬عبداﻟغﻨﻲ خان‪،‬‬ ‫صاحبزاده ﻣحﻤد ادرﻳس‪ ،‬عبداﻟخاﻟﻖ خﻠﻴﻖ‪ ،‬ﻧصر اهلل خان ﻧصر‪ ،‬ﻣحﻤد اسﻠﻢ خ＂ک‪،‬‬ ‫رشﻴد عﻠﻲ دﻫﻘان او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د ﻣعاصر پ‪＋‬تﻮ شعر د پﻴﻼﻣ‪ ３‬د ﻳﻮې ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ((سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ)) ＇خﻪ‬ ‫د ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک ﻳﻮ شعر را اخﻠﻮ او د دغ‪ ３‬دورې د پﻴﻼﻣ‪ ３‬د ﻳﻮې ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬دا د عبداﻟﻬادي داوي پر‪４‬شان د دري شعر پ‪＋‬تﻮ ﻣﻨظﻮﻣﻪ ژباړه‬ ‫ده‪ ،‬خﻮ ډ‪４‬ره پﻪ زړه پﻮرې ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د ژباړې رﻧگ پک‪ ３‬ﻧﻪ ＊کاري او د وخت ﻳﻮه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫ﻣﻮضﻮع پک‪＄ ３‬اى شﻮې ده‪ ،‬دا ﻻ ﻫغﻪ وخت دى چ‪ ３‬اﻓغاﻧستان بشپ‪７‬ه سﻴاسﻲ خپﻠﻮاکﻲ ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او دغﻪ شعر پﻪ ﻫﻤدغﻪ دوران ک‪ ３‬د سراج اﻻخبار پﻪ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬خپﻮر شﻮى دى‬ ‫ﻳــﻮ ســحر زﻣــا تــر غــﻮږ شــﻮ ﻟــﻪ بﻠبﻠــﻪ‬ ‫پــﻪ ﻗﻔــس کــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬ژړل دا ﻳــ‪ ３‬وﻳﻠــﻪ‬ ‫چــ‪ ３‬بﻨــدي شــﻮم د صﻴــاد ﻟﻪ ســختﻪ دﻟﻪ‬ ‫وﻟــ‪ ３‬ﻧﻪ پﻮ＊ــتﻲ ＇ﻮک حال زﻣا ﻳــﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ‬ ‫وﻟـــ‪ ３‬ﻧشتﻪ بــ‪ ３‬ﻓــغــاﻧــﻪ کـــارو بـــار زﻣــا‬ ‫وﻟــ‪ ３‬حبس ابـــدي راغـــﻰ پــﻪ وار زﻣا‬ ‫ﻧــﻪ ﻣحــرم چــ‪ ３‬د زړه حال ورتــﻪ بﻴان کﻢ‬ ‫ﻧــﻪ ﻣــ‪ ３‬وس چــ‪ ３‬خبــرداره بﻠبــﻼن کﻢ‬ ‫ﻧــﻪ ﻣﻠگري چــ‪ ３‬چﻤﻦ تــﻪ ﻳــ‪ ３‬روان کﻢ‬ ‫بﻴــا بﻴــان ورتــﻪ د گﻞ او د رﻳحــان کــﻢ‬ ‫خپﻞ ډک زړه د ارﻣاﻧﻮ ورتــﻪ خاﻟﻲ کﻢ‬ ‫！ﻮل ﻣرغان د چﻤﻨﻮ پﻪ ‪＄‬ان حاﻟﻲ کﻢ‬ ‫چاتــﻪ وژاړم‪ ،‬پــر چــا باﻧــدې ﻓرﻳــاد کــﻢ‬ ‫چاتﻪ خاورې پر خپﻞ ســر باﻧدې باد باد کﻢ‬ ‫چاتــﻪ وگــﻮرم پﻪ ＇ﻪ شــﻲ زړگﻰ ＊ــاد کﻢ‬ ‫د صﻴــاد ﻟﻪ ﻻســﻪ چاتــﻪ عــرض و داد کﻢ‬

‫‪82‬‬

‫＇ﻪ راوشــﻮ چ‪ ３‬د تﻮر ﻗﻔس بﻨدي شﻮم‬ ‫ﻧﻪ خﻼص‪８５‬م پﻪ دا بﻨد ک‪ ３‬ابــدي شﻮم‬ ‫وﻟــ‪ ３‬زه ﻟــﻪ خپــﻞ وطﻨــﻪ راجــدا شــﻮم‬ ‫وﻟــ‪ ３‬زه ﻟــﻪ خپﻠــﻪ ســ‪５‬ﻠﻪ راجــﻼ شــﻮم‬ ‫کــﻮر و کﻠﻰ ﻣ‪ ３‬شــﻮ پات‪ ３‬خﻮار تﻨﻬا شــﻮم‬ ‫وﻟــ‪ ３‬زه پــﻪ وﻳــر اختــﻪ پــﻪ واوﻳــﻼ شــﻮم‬ ‫کﻮم ظاﻟﻢ ک‪７‬ﻣﻪ بﻨدي خداى دې بﻨدي کﻲ‬ ‫خداى دې ﻣا غﻮﻧدې اختﻪ پﻪ جداﻳﻲ کﻲ‬ ‫پــﻪ ﻫــﻮس د آزادۍ بــﻪ ﻧاز‪４‬دﻣــﻪ‬ ‫اوس بــﻪ زه ﻟکــﻪ ﻫــا ﻧــﻮر پــﻪ ﻫــﻮا تﻠﻤــﻪ‬ ‫ورځ پــﻪ ورځ بــﻪ غﻮړ‪４‬دﻣــﻪ ﻟﻮب‪５‬دﻣــﻪ‬ ‫پــر غﻮﻧچــﻮ بــﻪ د گﻼﻧــﻮ ﻣﻮســ‪５‬دﻣﻪ‬ ‫چا بﻨدي ک‪７‬م خداﻳﻪ ت‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان اختﻪ ک‪３‬‬ ‫پﻪ ﻗﻔس ﻳ‪ ３‬د زﻧــدان جگر سﻮختﻪ ک‪３‬‬ ‫اﻟﻮتــﻢ بــﻪ پــﻪ صحــرا او پــﻪ باغــﻮ کــ‪３‬‬ ‫اوس بــﻪ گر‪５＄‬ــدم آزاد پــﻪ چﻤﻨــﻮ کــ‪３‬‬ ‫وﻟــ‪ ３‬اوس ﻳــﻢ پــﻪ غﻤﻮ پــﻪ اﻧد‪＋４‬ــﻨﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻣست بﻪ گر‪５＄‬دم خﻮشحال پﻪ شگﻮﻓﻮ ک‪３‬‬ ‫چــ‪ ３‬بــﻨــدي دې د ﻗﻔس کــ‪７‬ﻣــﻪ صﻴاده‬ ‫خداى دې ﻣا غﻮﻧدې بﻨدي کﻪ اې آزاده‬ ‫د ﻗﻔــس ﻟــﻪ ﻻســﻪ و پــﻪ غﻠبﻠــ‪３‬‬ ‫اﻟغــرض چــ‪ ３‬ده وﻫﻠــ‪ ３‬دا ﻧــارې‬ ‫چــ‪ ３‬پــر وﻧ‪＋‬ــت دا ﻳــ‪ ３‬وواتﻪ ﻟــﻪ خﻮﻟ‪３‬‬ ‫چــ‪ ３‬ﻧــاگاه د چﻤــﻦ بــاد راغﻰ ﻟﻪ ک‪＋‬ــ‪３‬‬ ‫ﻣــگــر دا بـــاد د چــﻤــﻦ د خـــﻮا راغﻠﻰ‬ ‫داس‪３‬زﻣــاده‪:‬صبر و آرام ﻳ‪ ３‬را＇خﻪ وړى‬ ‫د شعر وروست‪ ９‬برخﻪچ‪３‬‬ ‫و گﻠشــﻦ تــﻪ ﻳــ‪ ３‬کتــﻞ بﻴــا ﻳــ‪ ３‬ژړﻟــﻪ‬ ‫پــﻪ حســرت او پــﻪ اﻓســﻮس ﻳــ‪ ３‬دا وﻳﻠﻪ‬ ‫ﻻر ﻳــ‪ ３‬ﻧــﻪ وه وزروﻧــﻪ ﻳــ‪ ３‬کرپﻮﻟــﻪ‬ ‫د ﻗﻔــس و دروازې تــﻪ ﻳــ‪＄ ３‬غســتﻠﻪ‬ ‫پــﻪ ﻫــﻮا شــﻮ ســر ﻳــ‪ ３‬وﻧــ‪＋‬ــت ﻟــﻪ ﻗﻔسﻪ‬ ‫وﻳﻨ‪ ３‬تﻮى شﻮې سﻮړ پﻮړ وﻟﻮ‪４‬د ﻟﻪ ﻫﻮسﻪ‬

‫‪83‬‬

‫‪＄‬ان باﻳﻠﻠﻰ‪ ،‬زړه زخﻤﻲ‪ ،‬حال ﻳ‪ ３‬خراب و‬ ‫ســر تــر پاﻳﻪ پــﻪ ســرو وﻳﻨﻮ کــ‪ ３‬غرﻗاب و‬ ‫چ‪ ３‬پر ﻫﻮښ بﻪ شــﻮ گﻮﻳان بﻪ پﻪ دا باب و‪:‬‬ ‫ﻳا ب‪ ３‬ﻫﻮ＊ــﻪ‪ ،‬ﻳا پر ﻫــﻮښ‪ ،‬پﻪ اضطراب و‬ ‫ســـر ﻣـــ‪ ３‬بــاﻳــﻠــﻮ پـــﻪ ﻫــــﻮا د آزادۍ‬ ‫شــکــر شــکــر شــــﻮم ﻓــــدا د آزادۍ‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ د شعر او ﻧظﻢ د برخ‪ ３‬پﻪ ﻣطاﻟعﻪ ک‪ ３‬دغﻪ شعر‬ ‫خاص ارز＊ت ﻟري‪ .‬استاد روﻫﻲ پﻪ دې اړه واﻳﻲ‪( :‬پﻪ ﻗﻔس ک‪ ３‬بﻠبﻞ) پﻪ سﻤبﻮﻟﻴکﻪ او رﻣزي‬ ‫ژبﻪ د خپﻠﻮاک‪ ９‬غﻮ＊تﻨ‪ ３‬جذبات ＇رگﻨدوي او خﻠک ﻓداکارۍ تﻪ رابﻮﻟﻲ‪ .‬د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ‬ ‫پﻪ وﻳﻨا‪ ،‬دا شعر دوﻣره ﻣﻘبﻮل و چ‪ ３‬پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬حتا د ＊‪％‬ﻮ خﻮﻟ‪ ３‬تﻪ ﻫﻢ وﻟﻮ‪４‬ده‪ ،‬خﻮﻟﻪ‬ ‫پﻪ خﻮﻟﻪ اور‪４‬دل ک‪５‬ده او د وطﻦ ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ژړل‪.‬‬ ‫((پﻪ ﻗﻔس ک‪ ３‬بﻠبﻞ)) د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب ﻳﻮه غﻮره ب‪５‬ﻠگﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻫغﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻬﻢ ﻣﻠﻲ‬ ‫ارﻣان پﻪ ＊کﻠﻲ عاطﻔﻲ رﻧگ ک‪ ３‬ﻣﻨعکس شﻮى دى‪ .‬پﻪ دغﻪ شعر ک‪ ３‬زاﻳد اﻟﻔاظ ﻧشتﻪ‪ ،‬د‬ ‫اصطﻼحاتﻮ ﻟﻪ پﻠﻮه غﻨﻲ او ژبﻪ ﻳ‪ ３‬طبﻴعﻲ او ﻟﻪ ﻣحاورې سره سﻤﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي شعر ک‪３‬‬ ‫د تصﻮﻳر بشپ‪７‬تﻴا‪ ،‬ﻣﻨطﻘﻲ اﻧسجام او ＊ﻪ پاى‪ ،‬د رﻣز پﻪ ژبﻪ د اسارت او ﻣرﻳﻲ تﻮب پر ضد‬ ‫اعتراض او د طبﻴعت د ＊کﻼ اﻧ‪％‬ﻮر پر دغﻪ شعر د جاوداﻧﻪ گ‪ ９‬ﻣﻬر ﻟگﻮي‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬او ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬دورې وروستﻪ اوسﻨ‪ ９‬ﻳا ﻣعاصره دوره د خاص‪３‬‬ ‫پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ده‪ .‬دغﻪ دوره د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ پﻴﻼﻣ‪ ３‬سره پﻴﻠ‪８５‬ي‪ .‬د وخت او زﻣان ﻧﻮې اغ‪５‬زې‪،‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮي تﻤدن اغ‪５‬ز‪ ،‬پر اﻓغاﻧستان د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ﻳرغﻞ او د دې ﻳرغﻞ پر وړاﻧدې د خﻠکﻮ‬ ‫پا＇ﻮن‪ ،‬د ﻣطبﻮعاتﻮ پﻪ ډگر ک‪ ３‬ﻧﻮي پرﻣختگﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ عﻮاﻣﻞ د دې سبب شﻮل چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ .‬دغﻪ بدﻟﻮن ﻫﻢ د ادبﻴاتﻮ ﻣﻮضﻮع او ﻣحتﻮا تﻪ ﻧﻮى رﻧگ‬ ‫ورک‪ ７‬او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮي ادبﻲ ډوﻟﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ل او د چﻮکاټ ﻳا ﻓﻮرم ﻟﻪ پﻠﻮه ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫وﻣﻮﻧدل‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ دوره د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ادبﻲ تارﻳخ ک‪ ３‬د ﻳﻮ ﻧﻮي بدﻟﻮن پﻴﻼﻣﻪ ده‪ .‬پﻪ‬ ‫دې دوره ک‪ ３‬گ‪ ０‬او ﻣﻬﻢ آثار وﻟﻴکﻞ شﻮل او د ادبﻴاتﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻧﻮي پرﻣختگﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪.‬‬ ‫د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ تارﻳخ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر تﻠپات‪ ３‬ادبﻲ ＇‪５‬رې پﻪ خپﻠﻮ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ثبت ک‪７‬ې دي‪.‬‬

‫‪84‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫ﻣحﻤﻮد طرزي‪ :‬د اﻓغاﻧستان پﻴاوړى ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ژورﻧاﻟﻴست او سﻴاسﻲ ﻣبارز و‪ .‬د غﻼم ﻣحﻤد‬ ‫طرزي زوى دى‪ .‬پﻪ زﻟﻤﻴتﻮب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ اﻓغاﻧستان ＇خﻪ د اﻣﻴر عبداﻟرحﻤﻦ خان پﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫تبعﻴد شﻮه‪ .‬ﻫﻨدوستان او ترکﻴ‪ ３‬تﻪ ﻻړل‪ .‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان پﻪ وخت ک‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ اﻓغاﻧستان تﻪ راستﻮن‬ ‫شﻮ‪ .‬د سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ پﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ جرﻳده تاسﻴس ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻫﻢ د اﻓغاﻧستان د ژورﻧاﻟﻴزم پﻪ‬ ‫تارﻳخ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ى ‪＄‬اى ﻟري او ﻫﻢ د ﻧﻮي او ﻣعاصر ادب پﻪ پرﻣختگ ک‪ .３‬د غازي اﻣان اهلل خان خسر‪،‬‬ ‫د ﻣشروطﻴت د غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻳﻮه ﻣخک‪＋‬ﻪ ＇‪５‬ره او د ﻫغﻪ د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوره ک‪ ３‬د ﻳﻮ وخت ﻟپاره د بﻬرﻧﻴﻮ‬ ‫چارو وزﻳر و‪ .‬د غازي اﻣان اهلل خان پر ضد د داخﻠﻲ اړو دوړ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻓغاﻧستان ＇خﻪ وتﻠﻮ تﻪ اړ‬ ‫شﻮ‪ .‬ترکﻴ‪ ３‬تﻪ ﻻړ او ﻫﻤاغﻠتﻪ وﻓات شﻮ‪ .‬د ډ‪４‬رو آثارو ﻟﻴکﻮال او ژباړوﻧکﻰ دى‪ .‬د اﻓغاﻧستان د ژورﻧاﻟﻴزم د‬ ‫پﻼر پﻪ ﻧﻮم شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻣشروطﻴت غﻮر‪＄‬ﻨگ‪ :‬د اﻓغاﻧستان د سﻴاسﻲ ﻣبارزو پﻪ ﻣعاصر تارﻳخ ک‪ ３‬د اﻓغاﻧستان‬ ‫د ﻣشروطﻪ غﻮ＊تﻮﻧکﻮ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻣخک） ﻣﻘام ﻟري‪ .‬د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪３‬‬ ‫د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر روڼ اﻧدو پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او ﻣبارزﻳﻨﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري دغﻪ سﻴاسﻲ ﻣﻠﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ تاسﻴس شﻮ‪ .‬د‬ ‫دې غﻮر‪＄‬ﻨگ پﻪ اساسﻲ ﻫدﻓﻮﻧﻮ د استبداد او ﻣطﻠﻘﻪ واکﻤﻨ‪ ９‬پر ‪＄‬اى د ﻗاﻧﻮن واکﻤﻨﻲ‪ ،‬د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ﻟﻪ‬ ‫＊ک‪５‬ﻼک ＇خﻪ د ﻫ‪５‬ﻮاد ژغﻮرﻧﻪ او د خﻠکﻮ د ژوﻧد سﻮکاﻟﻲ‪ ،‬تعﻠﻴﻢ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر اﻫداف د ﻳادوﻟﻮ‬ ‫وړ دي‪ .‬دغﻪ غﻮر‪＄‬ﻨگ د اﻣﻴر حبﻴب اهلل خان د واکﻤﻨ‪ ９‬پﻪ دوران ک‪ ３‬سخت و‪＄‬پﻞ شﻮ‪ .‬ﻣشران ﻳ‪ ３‬ﻳا‬ ‫اعدام او ﻳا بﻨدﻳان شﻮل‪ .‬د غازي اﻣان اهلل خان پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫﻤدغﻮ ﻣﻨﻮرﻳﻨﻮ د ﻫ‪５‬ﻮاد د چارو پﻪ سﻤباﻟ‪＋‬ت‬ ‫ک‪ ３‬ﻓعاﻟﻪ وﻧ‪６‬ه واخﻴستﻠﻪ‪.‬‬ ‫عﻴﻨﻲ او ذﻫﻨﻲ شراﻳط‪ :‬د اجتﻤاعﻲ او ﻓکري ﻣساﻳﻠﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د عﻴﻨﻲ او ذﻫﻨﻲ‬ ‫شراﻳطﻮ د برابر‪４‬دﻟﻮ خبره ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻫدف دا دى چ‪ ３‬د ﻳﻮ کار د پﻴﻞ ﻟپاره‪ ،‬د ﻳﻮ حرکت‪ ،‬ﻧﻬضت‬ ‫او پروگرام د پﻴﻞ ﻟپاره د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬شراﻳط او اﻣکاﻧات ＇ﻪ دي؟ آﻳا ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ ذﻫﻨﻲ پﻠﻮه دې کار تﻪ چﻤتﻮ ده؟ د‬ ‫دې خﻠکﻮ ﻟﻪ ﻓکر او ﻧظر سره دغﻪ پروگرام برابر دى‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬ذﻫﻦ ورتﻪ چﻤتﻮ شﻮى دى؟ عﻴﻨﻲ شراﻳط ﻫﻢ‬ ‫ﻫﻤداس‪ ３‬وگ‪２‬ئ‪ .‬آﻳا د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣﻮجﻮد واﻗعﻴتﻮﻧﻪ ＇ﻪ دي؟ پﻪ کﻮم اﻗتصادي‪ ،‬اجتﻤاعﻲ حاﻟت ک‪ ３‬ده‪ .‬د ودې‬ ‫پﻪ کﻮم پ‪７‬او ک‪ ３‬ده؟ عﻴﻨﻲ شراﻳط تر ډ‪４‬ره د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻣادي اړخﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪７５‬ﻧﻪ او ذﻫﻨﻲ شراﻳط ﻳ‪ ３‬د ﻓکري او‬ ‫ﻧظري اړخﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬پﻮرې اړه پﻴدا کﻮي‪ ،‬خﻮ دواړه ﻳﻮ پﻪ بﻞ پﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪.‬‬

‫‪85‬‬

‫کﻢ (ک‪７‬م)‪ :‬پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴکدود ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻬجﻮي اغ‪５‬زې را＇رگﻨد‪８４‬ي‪ ،‬ﻳا شاعران ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫کﻠﻤ‪ ３‬ﻫغﻪ ډول ﻟﻴکﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬واﻳﻲ ﻳ‪ .３‬ﻟکﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻧﻮرې داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ :３‬ک‪( ３‬ک‪７‬ې)‪ ،‬دې (دې‬ ‫ﻳ‪ )３‬ت‪( ３‬تﻪ ﻳ‪ )３‬او ﻧﻮرې‪...‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک د شعر ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ دې ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ او‬ ‫پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ دې ﻳ‪ ３‬ادا ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻣعاصر ادب ﻟﻪ کﻮم وخت ＇خﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي؟‬ ‫ﻣحﻤﻮد طرزي پﻪ کﻮم ﻧﻮم شﻬرت ﻟري؟‬ ‫(سراج اﻻخبار اﻓغاﻧستان) او (سراج اﻻخبار اﻓغاﻧﻴﻪ) ＇ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫د اﻓغاﻧستان د ﻣشروطﻴت غﻮر‪＄‬ﻨگ د کﻮم واکﻤﻦ پﻪ وخت ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ؟‬ ‫د ﻣشروطﻴت د غﻮر‪＄‬ﻨگ سﻴاسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻫدﻓﻮﻧﻪ کﻮم کﻮم وو؟‬ ‫‪ _٣‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ د دورې د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻣخک‪＋‬ﻮ او ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ＇‪５‬رو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪ .‬ﻫر‬ ‫شاگرد دې ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم ﻳادوي او د ！ﻮﻟگﻲ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې ﻫغﻪ پﻪ ﻳﻮ پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬ﻳادداشت کﻮي‪ .‬ک‪５‬داى شﻲ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ تکرار شﻲ او ﻧﻮي ﻧﻮي ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪ .‬کﻪ کﻮﻣﻮ شاگرداﻧﻮ تﻪ د ﻫغﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳاد‬ ‫وو‪ ،‬ﻫغﻪ دې ﻫﻢ ﻳادوي او پﻪ پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬دې ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻫر ﻫغﻪ شاگرد چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او کتابﻮﻧﻪ ﻳاد ک‪７‬ل‪ ،‬د‬ ‫دې ﻟﻮست د (ﻣﻤتاز شاگرد) پﻪ ﻧﻮم دې وﻧﻮﻣﻮل شﻲ‪ .‬ک‪５‬داى شﻲ شا‪－‬ردان ‪＄‬ﻴﻨ‪５＇ ３‬رې ﻫﻢ ﻳادې ک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻧﻪ دي راغﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دغﻮ دوو ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د اﻓغاﻧستان د ﻣعاصرو ادبﻴاتﻮ د دورې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪３‬‬ ‫ﻣعاصر ادب او د ﻣعاصر دوران پ‪３＋５‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻮﻟﻮي صاﻟح ﻣحﻤد ﻫﻮتک د ((پﻪ ﻗﻔس ک‪ ３‬بﻠبﻞ)) پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‬ ‫او ارز＊ت دې ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪86‬‬

‫＇ﻮارﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫غﻨﻲ خان _ ﻧﻪ ﻫ‪５‬ر‪４‬دوﻧکﻰ شاعر‬

‫_ د غﻨﻲ خان پﻪ اړه ﻣﻮ ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د غﻨﻲ خان کﻮم شعر ﻣﻮ ﻳاد دى؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ پﻪ ﻣعاصرو شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬غﻨﻲ خان د اوچت ﻧاﻣﻪ ＇‪＋‬تﻦ دى‪ .‬تاسﻮ تر اوسﻪ‬ ‫پﻮرې د ﻣعاصر پ‪＋‬تﻮ شعر د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇‪５‬رو پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬تاسﻮ تﻪ د غﻨﻲ خان د ژوﻧد او د ﻫغﻪ د شعر د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پﻪ اړه خبرې کﻮو‪ .‬د ﻫغﻪ‬ ‫د شعروﻧﻮ ＇ﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ تاسﻮ تﻪ ＇رگﻨده شﻲ چ‪ ３‬زﻣﻮږ دغﻪ وتﻠﻰ شاعر زﻣﻮږ د اوسﻨﻲ ادبﻲ‬ ‫تارﻳخ پﻪ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬د کﻮم درﻳ‪ ＃‬او ﻣﻘام ﻟروﻧکﻰ دى؟‬

‫‪87‬‬

‫عبداﻟغﻨﻲ خان غﻨﻲ د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻣشر او د پ‪＋‬تﻨﻮ او د ﻫﻨد د ﻟﻮﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤ‪ ３‬وچ‪ ３‬د‬ ‫خپﻠﻮاک‪ ９‬د ستر ﻣبارز ﻓخر اﻓغان خان عبداﻟغﻔار خان زوى دى‪ .‬پﻪ ‪١٩١٤‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د ﻫشﻨغر پﻪ اتﻤاﻧزو ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻮر ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪３‬‬ ‫پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې او پﻼر ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد اوږده کﻠﻮﻧﻪ د ﻫﻨدوستان د اﻧگر‪４‬زي حکﻮﻣت پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ت‪５‬ر ک‪７‬ل‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ ﻧاوړو حاﻻتﻮ سره سره غﻨﻲ خان پﻪ دې وتﻮاﻧ‪５‬ده چ‪ ３‬زده ک‪７‬ې پﻴﻞ او دوام‬ ‫ورتﻪ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬د اتﻤاﻧزو پﻪ آزاد ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ترسره ک‪７‬ې‪ .‬استاد ب‪５‬ﻨﻮا پﻪ دې اړه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪(( :‬پاچا خان ‪＄‬کﻪ خپﻞ زاﻣﻦ دغﻪ د غرﻳباﻧﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ واستﻮل چ‪ ３‬خﻠک وﻧﻪ واﻳﻲ‬ ‫چ‪ ３‬باچا خان د خپﻠﻮ او ﻧﻮرو د زاﻣﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر کﻮي‪ ،‬خپﻞ زاﻣﻦ ﻣعتبر ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ بﻴاﻳﻲ‬ ‫او د ﻧﻮرو زاﻣﻦ د غرﻳباﻧﻮ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ استﻮي‪)).‬‬ ‫غﻨﻲ خان د ﻧﻮرو زده ک‪７‬و ﻟپاره اﻧگﻠستان او اﻣرﻳک‪ ３‬تﻪ ﻫﻢ ﻻړ‪ ،‬خﻮ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻣبارز پﻼر‬ ‫ﻳ‪ ３‬بﻴا بﻴا د پرﻧگﻴاﻧﻮ زﻧداﻧﻲ ک‪５‬ده‪ ،‬ﻧﻮ زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻤگ‪７‬ې پات‪ ３‬شﻮې او ب‪５‬رتﻪ راستﻮن شﻮ‪＇ .‬ﻪ‬ ‫ﻣﻮده ﻳ‪ ３‬د پاچا خان پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ د ！اگﻮر پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮال پﻮﻫﻨتﻮن ک‪ ３‬ﻫﻢ زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪.‬‬ ‫ﻟﻪ زده ک‪７‬و وروستﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻣﻮده د بﻮرې جﻮړوﻟﻮ پﻪ ﻳﻮه ﻓابرﻳکﻪ ک‪ ３‬د اﻧجﻴﻨر پﻪ تﻮگﻪ کار‬ ‫وک‪ ７‬او بﻴا ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ سرپرستﻲ کﻮﻟﻪ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ سﻴاسﻲ ﻫ（ﻮ سره خﻮ ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد ﻟﻪ پﻴﻠﻪ گ‪ ６‬ﻣزل ک‪７‬ى و‪ ،‬د پاچا خان د سﻴاسﻲ ﻧﻬضت‬ ‫((خداﻳﻲ خدﻣتگار)) د ﻣﻼت‪ ７‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬د ((زﻟﻤﻲ پ‪＋‬تﻮن)) پﻪ ﻧﻮم د ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ ﻳﻮ ﻧﻬضت ﻫﻢ جﻮړ‬ ‫ک‪.７‬‬ ‫پﻪ ‪١٩٤٥‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ＇خﻪ د ﻫﻨدوستان پارﻟﻤان تﻪ اﻧتخاب شﻮ او د پارﻟﻤان‬ ‫د ‪＄‬ﻮان غ‪７‬ي پﻪ تﻮگﻪ ＊ﻪ و‪＄‬ﻠ‪５‬د‪ .‬د ﻫﻨدوستان ﻟﻪ آزادۍ او بﻴا و‪４‬شﻠﻮ وروستﻪ غﻨﻲ خان وﻧﻴﻮل‬ ‫شﻮ او شپ‪ ８‬کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬د پاکستان پﻪ زﻧداﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫عبداﻟغﻨﻲ خان د پ‪＋‬تﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر و‪ .‬د خپﻞ ژوﻧد پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د سﻴاسﻲ ﻣبارزې‬ ‫پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ﻟﻮړه شاعري ﻫﻢ ک‪７‬ې ده‪ .‬د شعروﻧﻮ دغﻪ ！ﻮﻟگ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬چاپ شﻮې دي‪:‬‬

‫‪88‬‬

‫‪ _١‬د پﻨجرې چغار‪ :‬د غﻨﻲ خان د شعر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪！ ９‬ﻮﻟگﻪ ده‪ .‬د زﻧدان ﻟﻪ ﻓرﻳادوﻧﻮ ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻪ‬ ‫جﻮړ ک‪７‬ي دي او پﻪ ‪١٩٥٣‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ د ﻫري پﻮر پﻪ جﻴﻞ ک‪ ３‬بشپ‪７‬ه ک‪７‬ې‬ ‫ده‪ .‬پﻪ ‪١٩٥٦‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬چاپ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د غﻨﻲ پﻠﻮش‪ :３‬دا ﻣجﻤﻮعﻪ پﻪ ‪ ١٣٣٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خﻮا چاپ شﻮې ده‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پاﻧﻮس‪ :‬دغﻪ کتاب پﻪ ‪١٩٧٨‬م‪ .‬کال پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬چاپ شﻮى دى‪(( ،‬د پﻨجرې‬ ‫چغار)) او پﻠﻮش‪ ３‬سرب‪５‬ره پک‪ ３‬ﻧﻮي شعروﻧﻪ ﻫﻢ راغﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د غﻨﻲ کﻠﻴات‪ :‬د غﻨﻲ د شاعرۍ کﻠﻴات پﻪ ‪ ١٣٦٤‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬چاپ‬ ‫او خپاره شﻮي دي‪.‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر پﻪ ‪١٩٩٦‬م کال ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫غﻨﻲ پﻪ ﻣعاصره پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي درﻳ‪ ＃‬او خاص سبک شاعر دى‪ .‬د ﻫغﻪ‬ ‫شاعري پﻪ ﻧﻮې پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ ک‪ ３‬د ﻳﻮ ‪＄‬ﻠﻨد ﻣﻘام ﻟروﻧک‪ ３‬ده‪ .‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬استاد اﻟﻔت ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((زه د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ شاعراﻧﻮ ک‪＇ ３‬ﻮ تﻨﻪ د گﻮتﻮ پﻪ شﻤار پ‪５‬ژﻧﻢ چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ د خپﻞ ادبﻲ‬ ‫سبک او د خپﻠﻮ اﻓکارو او خﻴاﻻتﻮ پﻪ ﻟحاظ ﻣﻤتاز صﻔتﻮﻧﻪ ﻟري او پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻟحاظﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ‬ ‫بﻞ ﻧﻪ او بﻞ ﻟﻪ بﻞ ﻧﻪ ＊ﻪ دي‪ .‬ﻳﻮ د غزل استاد دى‪ ،‬بﻞ د ﻣﻠﻲ او وطﻨﻲ احساس پﻪ راوﻳ‪＋‬ﻮﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫د ﻳﻮې برخ‪ ３‬خاوﻧد دى‪ ،‬د چا اجتﻤاعﻲ اﻓکار او خﻴاﻻت ډ‪４‬ر عاﻟﻲ دي او د چا رﻧداﻧﻪ سﻨدرې‬ ‫ډ‪４‬رې ＊کﻠ‪ ３‬او پﻪ زړه پﻮرې دي‪ .‬د غﻨﻲ خان پﻪ اشعارو ک‪ ３‬چ‪＇ ３‬ﻪ شﻰ زﻣا ډ‪４‬ر خﻮ＊‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ د ﻓکر او خﻴال آزادي او ﻟﻪ تﻘﻠﻴد ＇خﻪ سرک‪＋‬ﻲ ده‪)).‬‬ ‫د غﻨﻲ خان شاعري د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ ﻟروﻧک‪ ３‬ده چ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد سره ﻣﻴﻨﻪ او ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ او ﻟﻪ آزادۍ او آبادۍ سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ شاعرۍ پﻪ بﻬﻴر ک‪ ３‬ﻳﻮه اساسﻲ ﻣﻮضﻮع وه او ده‪ .‬د غﻨﻲ شاعري ﻫﻢ پﻪ دې برخﻪ ک‪３‬‬ ‫د ستاﻳﻨ‪ ３‬وړ ‪＄‬اى ﻟري‪ .‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول د ！ﻮل ﻫﻨدوستان او دغﻪ راز د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پر خاوره‬ ‫د پرﻧگﻲ د ＊ک‪５‬ﻼک پر وړاﻧدې د وطﻨپاﻟﻮ شاعراﻧﻮ د شعروﻧﻮ ﻫﻨگاﻣ‪ ３‬زﻣﻮږ د وﻟس د‬ ‫احساساتﻮ او وﻟﻮﻟﻮ پﻪ راوﻳ‪＋‬ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ‪＄‬اى ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻰ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫((پﻪ دغﻪ دوره ک‪( ３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻨد پر ﻟﻮﻳﻪ ﻧﻴﻤﻪ وچﻪ او پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د پرﻧگﻲ ＊ک‪５‬ﻼک خپﻮر و)‬ ‫‪89‬‬

‫د ﻗاﻣﻲ شاعراﻧﻮ ﻳﻮ ﻣضبﻮطﻪ ډﻟﻪ ﻟگﻴا وه‪ ،‬د ﻗام حﻮصﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اوچتﻮﻟ‪ .３‬پﻪ دغﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫شاعران شاﻣﻞ وو‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻓضﻞ ﻣحﻤﻮد ﻣخﻔﻲ‪ ،‬عبداﻟﻤاﻟک ﻓدا‪ ،‬حبﻴب اهلل کاکا‪ ،‬ﻓضﻞ اﻟرحﻴﻢ‬ ‫ساﻗﻲ‪ ،‬عبداﻻکبر خان اکبر‪ ،‬شاد ﻣحﻤد ﻣ‪８５‬ى‪ ،‬اﻟف جاﻧﻪ خ＂کﻪ او ډ‪４‬ر ﻧﻮر‪ ،‬خﻮ پﻪ دغﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫داس‪ ３‬شاه زﻟﻤﻰ ﻫﻢ شاﻣﻞ و چ‪ ３‬د ﻫغﻪ د شاعرۍ ﻳﻮه ‪＄‬ﻼﻧده ﻻره وه‪＄ ،‬اﻧﻠﻪ رﻧگ ﻳ‪ ３‬و او کﻪ زه‬ ‫وواﻳﻢ چ‪ ３‬دغﻪ شاه زﻟﻤﻰ شاعر د دغ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سرخ‪５‬ﻞ و ﻧﻮ ب‪＄ ３‬اﻳﻪ بﻪ ﻧﻪ وي‪ ...‬ﻫغﻪ ‪＄‬ﻮان چ‪ ３‬کﻠﻪ‬ ‫بﻪ ﻟ‪５‬ﻮﻧﻰ ﻓﻠسﻔﻲ شﻮ‪ ،‬کﻠﻪ بﻪ غﻨﻲ شﻮ او کﻠﻪ بﻪ غﻨﻲ خان‪ ))...‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د غﻨﻲ خان ډ‪４‬ر شعروﻧﻪ‬ ‫د غﻮر وړ دي‪ ،‬خﻮ دغﻪ ﻳﻮ بﻴت ﻳ‪ ３‬د ډ‪４‬رو ‪＄‬ﻮاب واﻳﻲ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬خازې شﻨ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻗبر وې وﻻړې‬ ‫کﻪ غﻼم ﻣ‪ ７‬وم‪ ،‬را‪＄‬ئ تﻮکئ پرې ﻻړې‬ ‫‪ _٢‬د غﻨﻲ د شاعرۍ‪ ،‬ﻳا د ﻫغﻪ د شعري سبک ﻳﻮ بﻞ عﻤده خصﻮصﻴت دا دى چ‪ ３‬کﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻫر ＇ﻪ واﻳﻲ‪ ،‬پﻪ صداﻗت او زﻳات صراحت ﻳ‪ ３‬واﻳﻲ‪ ،‬غﻨﻲ خان تﻪ کﻪ د خپﻞ ‪＄‬ان او ﻳا بﻞ ﻫر چا‬ ‫پﻪ وړاﻧدې کﻮم ﻓکر او ﻧظر پﻴدا شﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻤاغﻪ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ＇رگﻨده بﻴان ک‪７‬ى دى‪ .‬ﻫغﻪ خپﻞ‬ ‫پﻼر تﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻟﻴک ک‪ ３‬ﻟﻴکﻲ‪:‬‬

‫ســتا خطﻮﻧﻪ ！ــﻮل زﻣا ســر تــﻪ پراتﻪ دي‬ ‫کﻠــﻪ خاﻧــدم کﻠــﻪ ژاړم ﻟ‪５‬ﻮﻧــﻰ ﻳــﻢ‬ ‫خــداى بــﻪ رحﻢ و پــﻪ تا باﻧــدې ﻟ‪ ８‬ک‪７‬ى‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ تا ک‪ ３‬کﻮم جﻮﻫر دى ﻣا ک‪ ３‬ﻧشــتﻪ‬ ‫تﻪ ســاﻻر ﻳــ‪ ３‬د کاروان پــﻪ ﻧ‪５‬غﻪ ﻻر ‪３＄‬‬ ‫ســتا د زړه ﻓــﻮارې ډکــ‪ ３‬دي ﻟــﻪ ﻣﻴﻨــ‪３‬‬

‫زه ﻳــ‪ ３‬ﻟﻮﻟــﻢ ﻫــره شــپﻪ دوبــار دوبــاره‬ ‫اى زﻣــا پــﻪ بﻨد کــ‪ ３‬پروت غرﻳبــﻪ پﻼره‬ ‫بــﻞ ＊ــﻪ زوى بﻪ ﻳــ‪ ３‬و کتﻠﻰ ســتا د پاره‬ ‫ســتا ﻧ‪５‬کــ‪ ９‬زﻣا بــدۍ دواړه ب‪ ３‬شــﻤاره‬ ‫زه کــﻮږ ‪＄‬غﻠــﻢ ﻟکــﻪ او ＊ــﻪ بــ‪ ３‬ﻣﻬاره‬ ‫زﻣــا زړه وچ کﻮﻫــﻰ ﻧــﻪ وﻫــﻲ ﻳــﻮ داره‬

‫د (خاﻧاﻧﻮ) پﻪ ﻧﻮم پﻪ ﻳﻮ شعر ک‪ ３‬پر پ‪＋‬تﻨﻮ اﻧتﻘاد کﻮي او د بدو رواجﻮﻧﻮ‪ ،‬بدو ک‪７‬و وړو‪ ،‬خپﻠﻤﻨ‪％‬ﻲ‬ ‫بدﻳﻮ‪ ،‬تربگﻨﻴﻮ او ﻧﻮرو ﻧاخﻮاﻟﻮ غﻨدﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره ＊کاره تﻮگﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د غﻨﻲ د شاعرۍ بﻠﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ دا ده چ‪ ３‬ﻫغﻪ د ژوﻧد پﻪ اړه د خاصﻮ ﻧظرﻳاتﻮ ＇‪＋‬تﻦ دى‪ .‬د‬ ‫ژوﻧد د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻫﻢ ﻫغﻪ ژور ﻓکر ﻟري‪ ،‬ﻫﻤدغﻪ ﻓکر او ژور ﻧظر ﻫغﻪ د ﻓﻠسﻔﻲ شاعر پﻪ ﻧاﻣﻪ‬ ‫ﻣشﻬﻮر ک‪７‬ى دى‪.‬‬

‫‪ _٤‬کﻮﻣﻪ بﻠﻪ خبره چ‪ ３‬د غﻨﻲ پﻪ شاعرۍ ک‪ ３‬د زﻳات‪ ３‬پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ ده‪ ،‬ﻫغﻪ د غﻨﻲ د شاعرۍ‬ ‫‪90‬‬

‫د ((طﻨز)) برخﻪ ده‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻫغﻪ برخﻪ ده چ‪ ３‬زﻣﻮږ د دغﻪ شاعر د کﻼم د ﻣاﻟگ‪３‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د شعر خﻮﻧد او ﻣزه زﻳاتﻮي‪ .‬دغﻪ ډول شعروﻧﻪ ﻟﻪ ！ﻮکﻮ او خﻨدا سره ﻣﻬﻢ ﻣﻮضﻮعات‬ ‫پﻪ زړه پﻮرې کﻮي او بﻴا ﻳ‪ ３‬د شعر پﻪ ＊کﻼ ک‪ ３‬ﻧغاړي‪ .‬ﻫغﻪ د طﻨز‪ ،‬خﻨدا او ！ﻮکﻮ پﻪ ﻗاﻟب‬ ‫ک‪ ３‬د وخت اساسﻲ ﻣﻮضﻮعات ‪＄‬اﻳﻮي‪ .‬دغﻪ شعروﻧﻪ کﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻧظر خﻨدووﻧکﻲ ＊کاره‬ ‫شﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ ژورو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫغﻪ غﻮسﻪ پ＂ﻪ وي چ‪ ３‬د خپﻞ وﻟس د ﻧاخﻮاﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوو او‬ ‫ﻧاوړتﻴاوو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ورپﻴدا شﻮې وي‪ .‬د غﻨﻲ طﻨزﻳﻪ شاعري‪ ،‬د ﻫغﻪ د اﻧتﻘادي شاعرۍ ﻣرکزي‬ ‫برخﻪ جﻮړوي‪.‬‬ ‫د غﻨﻲ خان د شعروﻧﻮ د ب‪５‬ﻠگﻮ پﻪ تﻮگﻪ د ﻫغﻪ دوه شعروﻧﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ شعر ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه وطﻨﻲ‬ ‫تراﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬خاورې سره د ﻣﻴﻨ‪ ３‬وﻟﻮﻟ‪ ３‬پک‪ ３‬پرت‪ ３‬دي‪:‬‬ ‫اې زما وطﻨﻪ!‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ ３‬زﻣـــا‬ ‫ســتــا ﻫـــره دره کـــ‪ ３‬دي د تــــﻮرو ﻧــ‪＋‬ــاﻧــ‪ ３‬زﻣــا‬ ‫زه ﻳــﻢ ستا د خـــاورې تــﻪ زﻣــا د ﻣﻴﻨ‪ ３‬جــﻮړ ﻳ‪３‬‬ ‫تــﻪ ﻣــ‪ ３‬د غــﻴــرت او د پ‪＋‬تﻮ رﻧ‪／‬ﻴﻨ‪ ３‬جـــﻮړ ﻳ‪３‬‬ ‫تـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬د ﻧــﻴــکــﻪ او د بــابــا د وﻳــﻨــ‪ ３‬جـــﻮړ ﻳ‪３‬‬ ‫ستا زړه کــ‪ ３‬وﻳـــدې دي ！ــﻮﻟــ‪ ３‬تﻠﻠ‪ ３‬زﻣــاﻧــ‪ ３‬زﻣا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ ３‬زﻣـــا‬ ‫ستر‪ ３－‬ﻣ‪ ３‬ﻟﻮ‪－‬ﻰ شﻪ ستا د خــاورو د کــﻮروﻧــﻮ ﻧﻪ‬ ‫عــﻘــﻞ ﻣــ‪ ３‬اﻳـــرې شــﻪ ســتــا د پـــاره د ﻓــکــروﻧــﻮ ﻧﻪ‬ ‫‪＄‬ــار شﻤﻪ ﻗربان شﻢ ستا د غروﻧﻮ د سﻴﻨدوﻧﻮ ﻧﻪ‬ ‫ســتــا ﻫـــره دره کـــ‪ ３‬دي د تــــﻮرو ﻧــ‪＋‬ــاﻧــ‪ ３‬زﻣــا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ ３‬زﻣـــا‬ ‫ستا عزت چ‪ ３‬ﻧﻪ وي زه بﻪ ﻧﻮم او عزت ＇ﻪ ک‪７‬ﻣﻪ‬ ‫تﻪ چ‪ ３‬خﻮار و زار ﻳ‪ ３‬زه بﻪ خﻮب او راحت ＇ﻪ ک‪７‬ﻣﻪ‬ ‫ستا سر چ‪ ３‬وي ！ﻴ＀ ﻧﻮ زه بﻪ شان او شﻮکت ＇ﻪ ک‪７‬ﻣﻪ‬ ‫ﻣستﻪ بــﻪ دې خـــاوره کــ‪７‬م پــﻪ وﻳــﻨــﻪ ﻣستاﻧ‪ ３‬زﻣا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ ３‬زﻣـــا‬ ‫‪91‬‬

‫ﻳـــا خـــﻮ بـــﻪ دې ســﻴــال کــ‪７‬ﻣــﻪ وطــﻨــﻪ د جــﻬــان‬ ‫ﻳــا بــﻪ ستا پــﻪ پ‪＋‬ﻮ کــ‪ ３‬تــﻮرې خـــاورې ک‪７‬ﻣﻪ ‪＄‬ان‬ ‫زه بـــﻪ دړې وړې شـــﻢ خـــﻮ تـــا بـــﻪ کـــ‪７‬م ودان‬ ‫ﻧــر ﻳــﻤــﻪ پــ‪＋‬ــتــﻮن ﻳــﻢ تــا تــﻪ ﻳــــادې اﻓــســاﻧــ‪ ３‬زﻣــا‬ ‫اې زﻣـــــا وطـــﻨـــﻪ د ﻟــعــﻠــﻮﻧــﻮ خــــزاﻧــــ‪ ３‬زﻣـــا‬ ‫د غﻨﻲ خان د شعر دوﻳﻤﻪ ب‪５‬ﻠگﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ره پﻪ زړه پﻮرې ده‪ .‬پﻪ دې شعر ک‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪３‬‬ ‫د خپﻠﻮاک‪ ９‬ﻟپاره د ب‪！ ３‬ﻮپکﻪ ﻣبارزې ﻳا د ﻧﻪ تشدد د ﻣبارزې پر ！کﻮ خبره شﻮې ده‪ .‬پاچا خان‬ ‫د ﻫﻨد ﻟﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو آزادي غﻮ＊تﻮﻧکﻮ ﻣبارزﻳﻨﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬اى د ((عدم تشدد)) پر ﻣبارزه‬ ‫！ﻴﻨگار کاوه‪ .‬د ﻫغﻮى پﻪ ﻧظر دا د ﻣبارزې او ﻣﻘاوﻣت تر ！ﻮﻟﻮ غﻮره ﻻره وه‪ .‬دغﻪ ب‪ ３‬وسﻠ‪３‬‬ ‫ﻣبارزه او ﻣﻘاوﻣت پﻪ خپﻞ وخت ک‪ ３‬پﻮره اغ‪５‬زﻣﻦ و‪ .‬غﻨﻲ خان پﻪ دې شعر ک‪ ３‬ﻫﻤدغﻮ ！کﻮ‬ ‫تﻪ اشاره ک‪７‬ې ده او د ﻓخر اﻓغان پاچا خان د ﻣبارزې شاعراﻧﻪ اﻧ‪％‬ﻮرگري ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫پﻪ مردان مارش د پاچا خان‬ ‫اې خـــــــاﻟـــــــده وگـــــــــﻮره‬ ‫راشــــــﻪ اې خـــﻮشـــحـــال بــابــا‬ ‫دا تـــــﻤـــــاشـــــﻪ ووﻳـــــﻨـــــﻪ‬ ‫پـــــا＇ـــــﻪ عــــﻠــــﻲ ﻣـــرتـــضـــﻰ‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻧـــــﻪ د تــــــــﻮرو پـــــــ‪７‬ک ﻟــــري‬ ‫ﻧــــﻪ د زغــــــرو شـــرﻧـــگ ﻟـــري‬ ‫داســـــــــ‪ ３‬ﻟــــ‪５‬ــــﻮﻧــــﻰ روان‬ ‫زور د د＊ـــﻤـــﻦ ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫دا د ﻣــــســــتــــاﻧــــﻮ خــــان‬ ‫دار او رســــــﻦ ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫＇ـــﻪ بـــادشـــاﻫـــﻲ رﻧــــگ ﻟــري‬ ‫دا د پـــ‪＋‬ـــتـــﻨـــﻮ ﻣــﻠــﻨــگ‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫‪92‬‬

‫دشــــــت بـــﻴـــابـــان ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫ســپــﻴــﻦ ﻣــــخ د ﻟــﻴــﻠــﻰ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫غــــﻢ او ارﻣــــــــان ﻧــــﻪ وﻳــﻨــﻲ‬ ‫زړه ﻳـــ‪ ３‬د ﻳـــﻮ ارﻣــــاﻧــــﻪ ډک‬ ‫ﻣـــﻴـــﻨـــﻪ رﻧــــگــــارﻧــــگ ﻟـــري‬ ‫ســــرې د بـــاتـــﻮر ســتــرگــ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻣــســت ﻟــکــﻪ ﻣــجــﻨــﻮن روان‬ ‫تـــــاج ﻳــــ‪ ３‬د اغــــــزو پــــﻪ ســر‬ ‫زوى دى د پــ‪＋‬ــتــﻮن روان‬ ‫ﻧــــــــﻮم د پـــ‪＋‬ـــتـــﻨـــﻮ گــ＂ــﻲ‬ ‫＇ـــﻪ غـــﻴـــرت او ﻧــﻨــگ ﻟــري‬ ‫ﻧـــــر دا د ﻧـــــراﻧـــــﻮ خــــان‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻣــــرگ ﻟـــﻪ ﻳـــ‪ ３‬ســﻴــﻨــﻪ ورکــ‪７‬ﻟــﻪ‬ ‫ســـر ﻳـــ‪ ３‬کــ‪５‬ــ‪＋‬ــﻮد خـــــاورو ک‪３‬‬ ‫خـــپـــﻠـــﻪ وﻳـــــﻨـــــﻪ ورکـــــ‪７‬ﻟـــــﻪ‬ ‫د پــ‪＋‬ــتــﻮن د ســـر صــدﻗــﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫واهلل ﻫــر ＇ــﻪ چــ‪ ３‬ﻣﻠﻨگ ﻟري‬ ‫وې ﻫـــر ＇ـــﻪ ﻣـــ‪ ３‬د ﻗــــام دي‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫دا ﻣـــﻴـــدان ﻣـــﻮ ﻫــ‪５‬ــر ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫اې د پــــ‪＋‬ــــتــــﻨــــﻮ بـــچـــﻮ‬ ‫ﻫــغــﻪ خــــان ﻣـــﻮ ﻫــ‪５‬ــر ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫ســپــﻴــﻦ ســـر ﻳـــ‪ ３‬د وﻳــﻨــﻮ ډک‬ ‫دا ﻣـــکـــان ﻣـــﻮ ﻫــ‪５‬ــر ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫پــــروت دى دﻟــتــﻪ خــــاورو ک‪３‬‬ ‫خــدا‪４‬ــ‪８‬و ډ‪４‬ــر پﻪ تاسﻮ ﻧﻨگ ﻟري‬ ‫پـــا＇ـــئ ﻧـــﻨـــگ پـــــرې وکــــ‪７‬ئ‬ ‫جــﻨــگ ﻟـــﻪ دى ﻣــﻨــصــﻮر روان‬ ‫تـــــﻮپ او ﻧــــﻪ تـــﻔـــﻨـــگ ﻟـــري‬ ‫ﻧـــــﻪ د تــــــــﻮرو پـــــــ‪７‬ک ﻟــــري‬ ‫ﻧــــﻪ د زغــــــرو شـــرﻧـــگ ﻟـــري‬

‫‪93‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫غﻨﻲ خان د ﻣعاصر او ﻧﻮي پ‪＋‬تﻮ شعر ﻟﻪ ﻣخک‪＋‬ﻮ ＇‪５‬رو ＇خﻪ دى‪ .‬ﻫغﻪ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ‬ ‫آزادي غﻮ＊تﻮﻧکﻲ او ﻣبارز ﻓخر اﻓغان عبداﻟغﻔار خان (پاچا خان) زوى او پﻪ ‪١٩١٤‬م‪.‬‬ ‫ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬د خپﻠ‪ ３‬خاورې د آزادۍ او سﻮکاﻟ‪ ９‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠﻲ ﻣبارزه ک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ گ‪６‬ون ک‪７‬ى او د ((پ‪＋‬تﻮن زﻟﻤﻲ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻳ‪ ３‬جﻮړ ک‪７‬ى و‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫شاعرۍ پﻪ وده ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮ＊تﻪ ډک‪ ３‬ﻫ（‪ ３‬ک‪７‬ې‪ ،‬پﻴاوړي او ＊کﻠﻲ شاعراﻧﻪ آثار ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ راپرﻳ‪＋‬ﻲ دي‪ .‬پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪(( :３‬د پﻨجرې چغار))‪(( ،‬د غﻨﻲ پﻠﻮش‪ ))３‬او‬ ‫((پاﻧﻮس)) د پﻮره شﻬرت ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬د شعروﻧﻮ ！ﻮﻟﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ﻳ‪(( ３‬د غﻨﻲ کﻠﻴات))‬ ‫پﻪ ﻧﻮم پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫خداﻳﻲ خدﻣتگار‪ :‬دا د ﻫغﻪ ﻣﻠﻲ اصﻼحﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻧﻮم دى چ‪ ３‬د ﻓخر اﻓغان پاچا‬ ‫خان او د ﻫغﻪ د ﻣﻠگرو ﻟﻪ خﻮا پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬جﻮړ شﻮ‪ .‬ﻟﻪ دغﻪ حرکت ﻣخک‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪١٩٢١‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻫغﻪ د ((اﻧجﻤﻦ اصﻼح اﻻﻓاغﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ ﻧﻬضت جﻮړ ک‪ ７‬چ‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ ب‪５‬دارۍ او د پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ بدو رواجﻮﻧﻮ او بدﻣرغﻴﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ست‪７‬ې ک‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫ﻣبارزه وک‪７‬ه‪ .‬دغﻪ حرکت پﻪ ‪١٩٢٩‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د ((خداﻳﻲ خدﻣتگارو)) پﻪ ﻧﻮم وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‬ ‫او د خپﻠ‪ ３‬خاورې د آزادۍ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬بﻴا ﻫﻢ د خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬اصﻼحﻲ پروگراﻣﻮﻧﻮ تﻪ‬ ‫اساسﻲ برخﻪ ورک‪７‬ې وه‪.‬‬ ‫دغﻪ ﻣﻠﻲ اصﻼحﻲ ﻧﻬضت د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ وده ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻮره وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟﻪ او ډ‪４‬ر وتﻠﻲ او‬ ‫پﻴاوړي شاعران او ﻣﻬﻢ آثار ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ل‪.‬‬

‫‪94‬‬

‫سبک‪ :‬ﻫغ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ې ش‪５‬ﻮې ﻳا ﻻرې تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮ کار د ترسره کﻮﻟﻮ او د ﻳﻮ‬ ‫＇ﻪ شﻲ پﻪ جﻮړوﻟﻮ ک‪ ３‬کارول ک‪８５‬ي‪ .‬اسﻠﻮب او ﻗاعده ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ گ‪２‬ﻠﻰ شﻮ‪ .‬پﻪ ادبﻲ اصطﻼحاتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬سبک ﻫغﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ادبﻲ او ﻫﻨري آثارو د بﻴان‪ ،‬ودې او د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او ﻫستﻮﻧ‪３‬‬ ‫د ډول او ﻻرې‪ ،‬ﻣحتﻮاﻳﻲ ارز＊تﻮﻧﻮ او ﻧﻮرو پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳﻮ اثر ﻟﻪ ﻧﻮرو ＇خﻪ جﻼ کﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬سبک د ﻳﻮ اثر او ﻳا ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال د آثارو د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ او ﻣشخصاتﻮ ！ﻮﻟگﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻓﻠسﻔﻲ شاعر‪ :‬غﻨﻲ خان ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ دې ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪７‬ى دى‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ژورو ﻓﻠسﻔﻲ پﻮ＊تﻨﻮ او ﻣطاﻟبﻮ ډ‪４‬رې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬شتﻪ دي‪ .‬د ﻫغﻪ ډ‪４‬ر شعروﻧﻪ د‬ ‫ﻳﻮ ډول ﻟ‪５‬ﻮﻧﻲ بغاوت ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻓﻠسﻔﻲ رﻧگ ﻫﻢ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫ﻟﻴﻮﻧﻰ ﻓﻠسﻔﻲ بﻠﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫طﻨزﻳﻪ شعر‪ :‬ﻫغﻪ شعر تﻪ وﻳﻞ شﻮى چ‪ ３‬د طﻨز او ﻣزاح رﻧگ وﻟري‪ .‬پﻪ دغﻪ ډول شعروﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ژور اجتﻤاعﻲ او اﻧتﻘادي ﻣطاﻟب د خﻨدا او ！ﻮکﻮ پﻪ ﻗاﻟبﻮﻧﻮ ک‪ ３‬راﻧغاړل ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ دې‬ ‫شعروﻧﻮ ک‪ ３‬ترخ‪ ３‬خبرې‪ ،‬پﻪ خﻮږه ب‪２‬ﻪ ک‪８５‬ي او ﻳا دا چ‪ ３‬ترخﻪ وﻳﻨا پﻪ خﻮږو ک‪ ３‬راﻧغاړل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پر خﻠکﻮ د دې ډول شعروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ اغ‪５‬ز زﻳات وي‪ .‬ﻟﻪ ＇رگﻨدو او ترخﻮ حﻘﻴﻘتﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ دغﻪ ډول بﻴان ډ‪４‬ر پﻪ زړه پﻮرې او اغ‪５‬زﻣﻦ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې‪ ،‬د ﻟﻮست د ﻣتﻦ او ＇رگﻨدوﻧﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ‬ ‫‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پاچا خان وﻟ‪ ３‬خپﻞ زوى غﻨﻲ خان‪ ،‬د اتﻤاﻧزو آزاد ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ تﻪ د زده ک‪７‬و ﻟپاره‬ ‫واستاوه؟‬

‫‪95‬‬

‫ادبﻲ سبک ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫پاچا خان د ((اﻧجﻤﻦ اصﻼح اﻻﻓاغﻨﻪ)) او ((خداﻳﻲ خدﻣتگار)) غﻮر‪＄‬ﻨگ د کﻮﻣﻮ‬ ‫ﻫدﻓﻮﻧﻮ ﻟپاره جﻮړ ک‪７‬ل؟‬ ‫غﻨﻲ خان تﻪ وﻟ‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د ﻓﻠسﻔﻲ شاعر او ﻟ‪５‬ﻮﻧﻲ ﻓﻠسﻔﻲ ﻧﻮم ورک‪７‬ى دى؟‬ ‫طﻨزﻳﻪ شعر ＇ﻪ ډول شعر تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ _٢‬د غﻨﻲ خان د شعر ﻣﻬﻤ‪＇ ３‬ﻠﻮر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬او ﻳا د ﻫغﻪ د سبک خصﻮصﻴات دې‬ ‫＇ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ خپﻞ خپﻞ وار خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ تشر‪４‬ح ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د غﻨﻲ خان د کتابﻮﻧﻮ پﻪ اړه دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳعﻨ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره دې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣعرﻓﻲ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫گراﻣري برخﻪ‪:‬‬ ‫‪ _٤‬د دې ﻟﻮست (ﻟس _ ﻟس) صﻔتﻮﻧﻪ دې‪ ،‬ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي زدهکﻮوﻧکﻲ ＇خﻪ دې ﻟﻮستﻞ پﻴﻞ شﻲ‪ ،‬دوﻳﻢ زدهکﻮوﻧکﻰ دې تکراري صﻔتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻧﻪ واﻳﻲ او ﻫﻤداس‪ ３‬دې تر وروستﻲ شاگرده پﻮرې د ﻟﻮست د صﻔتﻮﻧﻮ (ستاﻳﻨﻮﻣﻮﻧﻮ) ﻟﻮستﻞ‬ ‫دوام وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ دې د غﻨﻲ خان دغﻪ شعر وﻟﻮﻟﻲ‪:‬‬ ‫تﻮپ او ﻧﻪ تﻔﻨگ ﻟري‬ ‫جﻨگ ﻟﻪ دى ﻣﻨصﻮر روان‬ ‫او بﻴا دې د پاچا خان د ﻧﻪ تاوترﻳخﻮاﻟﻲ (عدم تشدد) د ﻧظرﻳ‪ ３‬پﻪ اړه چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬پرې‬ ‫خبرې شﻮي او د دې شعر پﻪ اړه ﻟ‪ ８‬تر ﻟ‪８‬ه ﻳﻮ ﻣخﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫‪96‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ بﻬر ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫان‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادبﻴاتﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ بﻬر د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻧﻮرو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫شتﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ ډ‪４‬ر وخت راﻫﻴس‪ ３‬دغﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ د اﻓغاﻧستان او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې او خپرې ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫دغﻮ کساﻧﻮ چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻳ‪ ３‬ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫان او پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫان بﻮﻟﻮ‪ ،‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د تارﻳخ‪ ،‬ژب‪ ３‬او‬ ‫ادب پﻪ اړه داس‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ي چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪＊ ３‬ﻪ ﻣعرﻓﻲ ک‪７‬ي‬ ‫او پ‪５‬ژﻧدﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ تاسﻮ د ﻫغﻮى د کار پر ارز＊ت خبر شئ او دغﻪ راز بﻪ د ﻳﻮ ＇ﻮ‬ ‫ﻧاﻣتﻮ پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ او کاروﻧﻮ پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪97‬‬

‫ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫان د ﻧ‪７‬ۍ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻫغﻪ پﻮﻫان او ＇‪７５‬وﻧکﻲ دي چ‪ ３‬د ختﻴ‪％‬ﻮ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د وﻟسﻮﻧﻮ او د دغﻮ وﻟسﻮﻧﻮ د ژوﻧد‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬ژبﻮ او ادب پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫان ﻫﻢ د ﻫﻤدغﻮ ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻳﻮه داس‪ ３‬برخﻪ ده چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د ژوﻧد‪ ،‬تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‬ ‫او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬گرو‪８４‬ﻧ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻟﻮﻳدﻳ‪％‬ﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ډ‪４‬رې زﻣاﻧ‪ ３‬راﻫﻴس‪ ３‬داس‪ ３‬پﻮﻫان او ＇‪７５‬وﻧکﻲ‬ ‫پ‪５‬ژﻧﻮ چ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫدﻓﻮﻧﻮ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳا پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ زده ک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ورزده ک‪７‬ې او د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ارز＊تﻨاک‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬ﻳا دا‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د تارﻳخ او کﻠتﻮر پﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ک‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې دي او ب‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ﻳ‪＊ ３‬ﻪ زده وي‪ ،‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د ژوﻧد تارﻳخ او کﻠتﻮر ﻟﻪ ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې برخ‪ ３‬سره‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا پﻴدا شﻮې ده او پﻪ ﻫﻤدغﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫د ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫاﻧﻮ او پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ کار ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ ډ‪４‬رو اړخﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ﻗدر او پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دى‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ خبره خﻮ دا ده چ‪ ３‬د ﻫﻤدوى پﻪ وسﻴﻠﻪ پ‪＋‬تاﻧﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ‪ ،‬پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ او کﻠتﻮر او د‬ ‫دې وﻟس ادبﻴات د دغﻮ پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮرې د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ ３‬پ‪５‬ژﻧدل شﻮي دي‪ .‬د‬ ‫دوى پﻪ ﻗﻠﻢ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ آثار پﻪ ﻧﻮرو ژبﻮ ژباړل شﻮي او دغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫ژباړې د پ‪＋‬تﻨﻮ او ﻧﻮرې ﻧ‪７‬ۍ ﻳا ﻧﻮرو وﻟسﻮﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ د ﻳﻮ ډ‪４‬ر پﻴاوړي ﻣزي پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫غزول شﻮي دي‪ .‬دغﻪ راز دغﻮ کساﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ آثارو پﻪ خﻮﻧدي کﻮﻟﻮ او راسپ‪７‬ﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻮره‬ ‫وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ډ‪４‬ر پ‪＋‬تاﻧﻪ ﻟﻴکﻮال دې تﻪ اړ شﻮي چ‪ ３‬د ﻫﻤدغﻮ ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ ＇‪７５‬ﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ اړه گ＂ﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ سره د ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬ﻧ‪７‬ۍ ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي گام ک‪ ３‬دغ‪ ３‬سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ د‬ ‫＊ک‪５‬ﻼکﻲ ﻣﻮخﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د پام وړ ده‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬پﻮﻫاﻧد حبﻴب اهلل‬ ‫ت‪８‬ى د کتاب ((د ﻣشرق پﻪ آسﻤان ک‪ ３‬د ﻣغرب ستﻮري)) پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي‪.‬‬ ‫د شرﻗﻲ ﻣستعﻤرو پﻪ چﻠﻮوﻧکﻮ غربﻲ استعﻤارگرو ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬کسان ﻫﻢ وو چ‪ ３‬د‬ ‫ختﻴ‪％‬ﻮ ژبﻮ د زده ک‪７‬ې تر ＇ﻨگ ﻳ‪ ３‬د دغﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ د ﻓرﻫﻨگ پﻪ باب ﻫر اړخ‪５‬زې ＇‪７５‬ﻧ‪３‬‬

‫‪98‬‬

‫ﻫﻢ وک‪７‬ې‪ ،‬د شرﻗﻲ ژبﻮ آثار ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ژبﻮ ترجﻤﻪ ک‪７‬ل او د شرق ډ‪４‬ر ﻗﻴﻤتﻲ او ﻧاوﻳات آثار‬ ‫ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ﻫ‪５‬ﻮادو تﻪ ﻳﻮوړل‪ .‬اوس د شرﻗﻲ ژبﻮ ډ‪４‬ر آثار د غرب پﻪ کتابخاﻧﻮ ک‪ ３‬خﻮﻧدي دي‪.‬‬ ‫د اروپاﻳﻲ ＊ک‪５‬ﻼکگرو ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟﻪ پرﻣختگ سره سﻢ اﻓغاﻧستان د شﻤال ﻟﻪ خﻮا د روسﻲ‬ ‫＇اراﻧﻮ او د جﻨﻮب ﻟﻪ خﻮا د برﻳتاﻧﻴا د ﻫﻨد د شرﻗﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬د استعﻤاري پراختﻴا غﻮ＊تﻮﻧکﻮ‬ ‫تر سترگﻮ ﻻﻧدې و‪ .‬اﻓغاﻧستان د خپﻞ ستراتﻴژﻳک ﻣﻮﻗعﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د شﻤال او جﻨﻮب د‬ ‫استعﻤاري ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ د ﻫدﻓﻮﻧﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ و‪ .‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ دغﻮ ＊ک‪５‬ﻼکگرو‬ ‫‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ واحد تﻦ ＇خﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪！ ３‬ﻮ！‪ ３‬ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې او اوږده کﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫د جگ‪７‬و د ﻟﻤبﻮ خﻮراک ک‪ ،７‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧظاﻣﻲ او ﻣﻠکﻲ ﻣاﻣﻮرﻳﻨﻮ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد د ژبﻮ او‬ ‫ﻓرﻫﻨگ ﻣطاﻟعﻪ ﻫﻢ وک‪７‬ه‪ .‬زﻣﻮږ د ژبﻮ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻪ او گراﻣروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وﻟﻴکﻞ‪ .‬زﻣﻮږ د ﻟرغﻮﻧﻮ‬ ‫آثارو د ﻣﻨتخباتﻮ ژباړې ﻳ‪ ３‬پﻪ اروپاﻳﻲ ژبﻮ وک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د اتﻠسﻤ‪ ３‬ﻣﻴﻼدي پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ،３‬ادب‪ ،‬تارﻳخ او کﻠتﻮر تﻪ د استعﻤاري‬ ‫‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ (＇اري روسﻴ‪ ３‬او اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ دواړو) پاﻣﻠرﻧﻪ را او＊ت‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اړه کاروﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى پﻪ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ شروع شﻮل او بﻴا پک‪ ３‬اﻧگر‪４‬زي‬ ‫ژبﻪ ﻫﻢ داخﻠﻪ شﻮه‪ .‬پﻪ ‪١٧٩١‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د گﻮﻟ‪６‬ن شتﻴت پ‪＋‬تﻮ جرﻣﻨﻲ ﻗاﻣﻮس د ﻫغﻪ وخت‬ ‫د روسﻴ‪ ３‬پﻪ پﻼزﻣ‪５‬ﻨﻪ (پاﻳتخت) ((سﻨ＀ پترزبﻮرگ)) ک‪ ３‬خپﻮر شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ راز ﻟﻪ دې وروستﻪ ﻫﻢ پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬شﻮې دي‪ ،‬ﻟکﻪ‪:‬‬ ‫_ د کﻼ پروت ﻫغﻪ اثر چ‪ ３‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ژبﻪ (د اﻓغاﻧاﻧﻮ ژبﻪ) پﻪ ﻧﻮم خپﻮر شﻮى دى‪.‬‬ ‫_ د پروﻓﻴسر ډورن پ‪＋‬تﻮ ﻣﻨتخبات او ﻫﻤدارﻧگﻪ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د گراﻣر او تارﻳخ پﻪ اړه د‬ ‫ﻫغﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪ ،３‬پﻪ راوروستﻪ ک‪ ３‬د شﻮروي اتحاد پﻪ دوران ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ روسﻲ ژبﻪ پﻪ سﻴﻨ＀ پترز‬ ‫بﻮرگ او ﻣسکﻮ ک‪ ３‬او ﻫﻢ د ﻫغﻪ وخت د شﻮروي اتحاد پﻪ ﻧﻮرو جﻤﻬﻮرﻳتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ژب‪ ،３‬تارﻳخ او ادب پﻪ اړه ډ‪４‬رې زﻳات‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ختﻴ‪ ３％‬اروپا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ د ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ ادارو ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب‬ ‫خپﻞ ‪＄‬اى پﻴدا ک‪ ،７‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻫغﻪ وخت ختﻴ‪ ＃‬جرﻣﻨﻲ‪ ،‬پﻮﻟﻨ‪ ،６‬چک او ﻧﻮر‪. ...‬‬

‫‪99‬‬

‫د اﻓغاﻧستان ختﻴ‪％‬ﻮ او جﻨﻮبﻲ خﻮاوو تﻪ د ﻫﻨدوستان پﻪ خاوره ک‪ ３‬را！ﻮک‪５‬دوﻧکﻲ‬ ‫＊ک‪５‬ﻼک ﻫﻢ د اتﻠسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ وروستﻴﻮ ک‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ه‪ .‬دوى د زړو ادﻳاﻧﻮ د‬ ‫کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړې ＇خﻪ پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬خپﻞ کار پﻴﻞ ک‪ .７‬وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او گراﻣر‬ ‫د کار ساحﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ره پراخﻪ وه او د ژب‪ ３‬د گراﻣر‪ ،‬ادب‪ ،‬ﻟغاتﻮ‪ ،‬تارﻳخ او جغراﻓﻴا پر ﻣﻮضﻮع‬ ‫گاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬پﻮره کار وک‪ .７‬تر راور！ﻲ وروستﻪ د ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ３％‬اروپا پﻪ ختﻴ‪％‬پﻮﻫﻨﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ خﻮا تﻪ‬ ‫پاﻣﻠرﻧﻪ واو＊ت او پﻪ راوروستﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻟسگﻮﻧﻮ ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ جرﻣﻨﻲ‪ ،‬اﻧگﻠﻴسﻲ‪ ،‬ﻓراﻧسﻮي‬ ‫او اﻳ＂اﻟﻴاﻳﻲ ژبﻮ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ،３‬ادبﻴاتﻮ‪ ،‬تارﻳخ او ﻓرﻫﻨگ پﻪ اړه ﻣﻘاﻟ‪ ،３‬رساﻟ‪ ３‬او کتابﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻠﻲ‬ ‫دي او دا ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬تر اوسﻪ پﻮرې کﻠﻪ پﻪ شﻮر او کﻠﻪ پ‪＋‬ﻪ ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د دغﻮ پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ کاروﻧﻪ پﻪ ډ‪４‬رو برخﻮ ک‪ ３‬ارز＊تﻤﻦ دي او اﻟبتﻪ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬بﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې ﻫﻢ ﻟري‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻓرﻫﻨگ او ژب‪ ３‬د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬او ﻣعرﻓ‪ ９‬پﻪ اړه چ‪ ３‬کﻮم کاروﻧﻪ د‬ ‫پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻪ خﻮا شروع شﻮي دي‪ ،‬زﻳاترو د ﻫﻤدغﻮ ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ آثارو گ＂ﻪ اخﻴست‪ ３‬ده‪ .‬زﻣﻮږ‬ ‫د ډ‪４‬رو ادبﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ او کتابﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات د دغﻮ ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ ﻟﻪ اثارو اخﻴستﻲ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد ډاک＂ر حبﻴب اهلل ت‪８‬ي ﻫﻢ د ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ اړه د خپﻞ کتاب پﻪ سرﻳزه ک‪ ３‬پﻪ زړه‬ ‫پﻮرې خبرې ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬پ‪＋‬تاﻧﻪ د خﻴبر درې ﻳا پﻪ اصطﻼح د پخﻮاﻧﻲ ﻫﻨد د دروازې او د دغ‪３‬‬ ‫ستراتﻴژﻳک‪ ３‬ساح‪ ３‬د ﻧﻮرو ﻻرو شاوخﻮا پراتﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د شرق او غرب ترﻣﻨ‪＃‬‬ ‫پﻪ ﻫغﻮ ډغرو ک‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣﻬﻢ ﻣﻮﻗعﻴت ﻟرﻟﻰ دى چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ک‪( ３‬ستره ﻟﻮبﻪ) بﻠﻞ شﻮې ده‪.‬‬ ‫دا ستره ﻟﻮبﻪ چ‪ ３‬تخﻤﻴﻨا ً دوه پ‪７５‬ۍ دﻣخﻪ پﻴﻞ شﻮه‪ ،‬تر اوسﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻳﻮه ﻳا بﻠﻪ ب‪２‬ﻪ دوام ﻟري‪.‬‬ ‫غربﻲ پﻮﻫاﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ پﻪ باره ک‪ ３‬ﻣطاﻟعات پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻫﻤدغﻪ د ختﻴ‪ ＃‬او ﻟﻮ‪４‬دﻳ‪ ＃‬ترﻣﻨ‪ ＃‬د‬ ‫ډغرو ﻳا سترې ﻟﻮب‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ل‪ .‬داس‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻟﻮب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻟﻮبغاړي ﻳعﻨ‪ ３‬اﻧگﻠستان او‬ ‫روسﻴﻪ دواړه پﻪ خپﻠﻮ ډغرو ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ خاص اﻫﻤﻴت تﻪ ﻣتﻮجﻪ شﻮل او پ‪＋‬تﻨﻲ ﻣطاﻟعات پﻪ‬ ‫ت‪５‬ره بﻴا د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه او ＇‪７５‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬سﻴاﻟ‪ ９‬ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ وگ‪２‬ﻠﻪ‪.‬‬

‫‪100‬‬

‫پﻪ اروپا ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ه پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬زﻳاتره ﻳ‪ ３‬د ﻫﻤدغﻪ احساس پر بﻨس＀ پﻴﻞ‬ ‫شﻮه‪ ،‬خﻮ باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻧﻪ د ！ﻮﻟﻮ غربﻴاﻧﻮ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د زده ک‪７‬ې او ﻣطاﻟع‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﻫﻤدا‬ ‫احساس و او ﻧﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د اروپا د پﻮﻫاﻧﻮ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻳﻮازې پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ پﻮرې ﻣحدودې‬ ‫پات‪ ３‬شﻮې‪ ،‬بﻠک‪ ３‬غربﻲ پﻮﻫاﻧﻮ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻫدﻓﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ د پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ‬ ‫پﻪ باره ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ﻣطاﻟع‪ ３‬پراخ‪ ３‬ک‪７‬ې او پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬دغﻮ پﻮﻫاﻧﻮ د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ‬ ‫＇خﻪ د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ تر ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳﻮ پﻮرې پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات آثار تاﻟﻴف او ترجﻤﻪ ک‪７‬ل‪ .‬د‬ ‫دغﻮ آثارو ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬دوﻣره پاخﻪ او ﻣعتبر دي چ‪ ３‬تر اوسﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴا چا سارى وﻧﻪ ﻟﻴکﻪ‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ ک‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫان ت‪５‬ر شﻮي او پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬اوس‬ ‫ﻫﻢ پﻪ ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ اختﻪ دي‪ .‬د دوى شﻤ‪５‬ر دوﻣره زﻳات دى چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې ډ‪４‬ر‬ ‫وخت غﻮاړي‪ ،‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮازې ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪５＇ ３‬رې پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮ‪－‬ﻪ درپ‪５‬ژﻧﻮ‪.‬‬ ‫بﻮرﻳس اﻧدرﻳﻴﻮﻳچ ډورن‪ :‬پﻪ ‪١٨٠٥‬م‪ .‬ک‪ ３‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮړې‬ ‫زده ک‪７‬ې پﻪ ختﻴ‪％‬پﻮﻫﻨﻪ ک‪ ３‬ترسره ک‪７‬ې دي‪ .‬پﻪ ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د روسﻴ‪ ３‬د دوﻟت پﻪ غﻮ＊تﻨﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ ﻻړ او بﻴا ﻧﻮ د ژوﻧد تر پاى پﻮرې ﻫﻠتﻪ پات‪ ３‬شﻮ‪.‬‬ ‫پروﻓﻴسﻮر ډورن د ختﻴ‪％‬ﻮ ژبﻮ ﻟﻪ ﻗﻠﻤﻲ پاﻧگﻮ سره زﻳاتﻪ ﻣﻴﻨﻪ ﻟرﻟﻪ او د ﻟﻨدن او اکسﻔﻮرډ‬ ‫د کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ﻗﻠﻤﻲ ذخاﻳر ﻳ‪！ ３‬ﻮل ﻟﻴدﻟﻲ وو‪ .‬پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ３‬د خارکﻮف او پترزبﻮرگ پﻪ‬ ‫پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ختﻴ‪％‬ﻮ ژبﻮ استاد او بﻴا د پترزبﻮرگ د عﻤﻮﻣﻲ کتابتﻮن ﻣشر و‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ‬ ‫برکت پﻪ روسﻴﻪ ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د تدرﻳس او ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ پﻴﻞ شﻮه‪ .‬ډورن پﻪ پترزبﻮرگ ک‪３‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ پﻪ را！ﻮﻟﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ستره وﻧ‪６‬ه ﻟرﻟﻪ‪.‬‬ ‫د ډورن ((پ‪＋‬تﻮ ﻣﻨتخبات)) د ډ‪４‬ر ارز＊ت وړ اثر دى‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخﻮ ＇خﻪ‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کﻼسﻴک ﻣﻨظﻮم او ﻣﻨثﻮر ﻣتﻨﻮﻧﻪ راغﻮﻧ‪ ６‬ک‪７‬ي‪ ،‬تدوﻳﻦ او چاڼ ک‪７‬ي او بﻴا‬ ‫ﻳ‪ ３‬خپاره ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫‪101‬‬

‫ﻫﻨري جﻮرج راور！ﻲ‪ :‬د ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫاﻧﻮ او پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬اﻧگر‪４‬ز پ‪＋‬تﻮ پﻮه جﻮرج‬ ‫راور！ﻲ د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او ادب پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ستر کاروﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٨٢٥‬م‪ .‬ک‪ ３‬پﻪ اﻧگﻠستان‬ ‫ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او پﻪ ‪＄‬ﻮاﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬ﻧظاﻣﻲ کار پﻴﻞ ک‪ .７‬پﻪ دغﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ‬ ‫استعداد ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻻره ﻳ‪ ،３‬د ﻫﻨدوستان ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ژب‪ ３‬زده ک‪７‬ې او کﻠﻪ چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا تﻪ‬ ‫تبدﻳﻞ شﻮ‪ ،‬خپﻠﻪ ！ﻮﻟﻪ پام ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ،３‬ﻗﻮم پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬او د دې سﻴﻤ‪ ３‬جغراﻓﻴ‪ ３‬تﻪ واړاوه‪ .‬د‬ ‫راور！ﻲ پﻪ ﻣﻬﻤﻮ کاروﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻟﻮى پ‪＋‬تﻮ گراﻣر دى چ‪＇ ３‬ﻮ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ ﻳ‪ ３‬چاپ ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮ اﻧگﻠﻴسﻲ ﻗاﻣﻮس او د ((گﻠشﻦ روه)) پﻪ ﻧﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ارز＊تﻤﻦ دي‪ .‬پﻪ ((گﻠشﻦ‬ ‫روه)) ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سرﻳزې وروستﻪ د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر او ﻧظﻢ غﻮره ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬را！ﻮﻟ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧﻮرو کتابﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ دى‪.‬‬ ‫ﻫﻨري واﻟ＂ر بﻴﻠﻴﻮ‪ :‬پﻪ ‪١٨٣٤‬م‪.‬کال پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻳ‪ ３‬زﻳات آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي‪(( .‬پ‪＋‬تﻮ گراﻣر)) او ((پ‪＋‬تﻮ ډکشﻨري)) ﻳ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻣشﻬﻮر دي‪ .‬ﻧﻮر‬ ‫ډ‪４‬ر آثار ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬ ‫تﻮر برن‪ :‬تﻮر برن پﻪ بﻨﻮ ک‪ ３‬د برتاﻧﻮي ﻫﻨد د حکﻮﻣت د ﻳﻮ ﻣاﻣﻮر پﻪ تﻮگﻪ کار کاوه‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻪ ژوﻧد‪ ،‬ﻓﻮﻟکﻠﻮر‪ ،‬ﻣتﻠﻮﻧﻮ‪ ،‬کﻴسﻮ او سﻨدرو سره ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه‪،‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬را！ﻮل او پﻪ ‪١٨٧٦‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ((بﻨﻮ‪ -‬زﻣﻮږ اﻓغاﻧﻲ سرحد)) پﻪ ﻧﻮم چاپ او‬ ‫خپﻮر ک‪.７‬‬ ‫جﻴﻤز ډارﻣس＂＂ر‪ :‬دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ختﻴ‪％‬پﻮه او پ‪＋‬تﻮ پﻮه پﻪ ‪١٨٤٩‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ ﻓراﻧسﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬پﻪ پارﻳس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬تر دکتﻮرا پﻮرې زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪ .‬پﻪ‬ ‫‪١٨٨٧ _ ١٨٨٦‬م‪ .‬کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻨد ک‪ ３‬د ژبﻨﻴﻮ پﻠ＂ﻨﻮ دﻧده وروسپارل شﻮه‪ .‬پﻪ بﻤبئﻲ‪،‬‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر او ﻫزاره ک‪ ３‬ﻳ‪７５＇ ３‬ﻧ‪ ３‬ترسره ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﻬﻢ اثر ((د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) ﻧﻮﻣ‪８５‬ي چ‪ ３‬د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې‬

‫‪102‬‬

‫د پ‪＋‬تﻨﻮ د وﻟسﻲ شاعراﻧﻮ حﻤاسﻲ او تارﻳخﻲ سﻨدرې او چاربﻴت‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬را！ﻮﻟ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬ ‫د ډارﻣس＂＂ر دغﻪ اثر او د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اړه د ﻫغﻪ ﻧﻮر ارز＊تﻤﻦ آثار او ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬د زﻳات ﻗدر وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ختﻴ‪％‬پﻮﻫاﻧﻮ ک‪ ３‬ډارﻣس＂＂ر ﻫغﻪ ＇‪７５‬وﻧکﻰ دى‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣﻘاﻳسﻮي ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دې پاﻳﻠ‪３‬‬ ‫تﻪ ورس‪５‬د چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ د ﻫﻨدو آرﻳاﻳﻲ ژبﻮ پﻪ ﻟﻮﻳدﻳزه ﻳا آرﻳاﻧﻲ ＇اﻧگﻪ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫پروﻓﻴسر ﻣارگﻦ س＂ﻴرن‪ :‬پﻪ ‪١٨٩٢‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ ﻧاروې ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او د اروپا پﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ پﻮﻫﻨتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻨدو اروپاﻳﻲ ژبﻮ د تدرﻳس چارې پرﻣخ بﻴﻮﻟﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪３‬‬ ‫د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او اﻓغاﻧستان تﻪ سﻔروﻧﻪ وک‪７‬ل او د دې ژب‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬خپرې ک‪７‬ې‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى پﻪ اروپا ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د ﻣعاصر او ﻧﻮي تحﻘﻴﻖ او‬ ‫تدرﻳس ﻟﻪ سترو استاداﻧﻮ ＇خﻪ و‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬او گراﻣر پﻪ اړه خﻮرا ﻣﻬﻢ آثار ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫاﻧﻮ بﻪ ﻳﻮازې پﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ بسﻨﻪ وک‪７‬و‪:‬‬ ‫جان گﻮرډن ﻻرﻳﻤر‪ ،‬ډﻳﻮډ ﻻرﻳﻤر‪ ،‬روس کﻴپﻞ‪ ،‬ﻫاول (＇ﻠﻮر واړه د اﻧگﻠستان)‪،‬‬ ‫پروﻓﻴسر اسﻼﻧﻮف (د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد)‪ ،‬ډاک＂ر پﻨزل (اترﻳشﻰ)‪ ،‬ډاک＂ر برژي بﻴچکا‬ ‫(د چک جﻤﻬﻮرﻳت)‪ ،‬پروﻓﻴسر ﻟﻴبﻴدﻳف‪ ،‬پروﻓﻴسﻮر دورﻳاﻧکﻮف‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ کاﻟﻴﻨﻴﻨا‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ‬ ‫گراسﻴﻤﻮوا‪ ،‬و‪ .‬کﻮشﻴف‪ ،‬گ‪ .‬ف‪ .‬گﻴرس (！ﻮل د پخﻮاﻧﻲ شﻮروي اتحاد او اوسﻨﻲ روسﻴ‪)３‬‬ ‫ډاک＂ر ﻣﻴکﻨزى (د اﻧگﻠستان)‪ ،‬ﻣﻨﻮ ﻫرسﻨگﻬـ بترا (د ﻫﻨدوستان) صﻮﻟت شاه ﻣ‪５‬رگﻦ (د‬ ‫تاجکستان)‪ ،‬عارف عثﻤاﻧﻮف او عبداﻟحﻔﻴظ غﻨﻲ ﻳف (د ازبکستان) جﻮﻧز اﻧﻴﻮاﻟ‪６‬سﻦ او‬ ‫ﻓﻴﻦ تﻴسﻴﻦ (د ډﻧﻤارک)‪ ،‬ژاک ﻟﻮتس (د جرﻣﻨﻲ)‪ ،‬سبﻴستﻴان ﻫاﻳﻨﻪ (د جرﻣﻨﻲ ‪＄‬ﻮان پ‪＋‬تﻮ‬ ‫پﻮه) او ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ گﻮټ گﻮټ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ ﻟﻮ‪４‬دﻳزه ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر داس‪ ３‬پﻮﻫان وو‪ ،‬ﻳا‬ ‫اوس ﻫﻢ شتﻪ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬جغراﻓﻴ‪ ３‬او د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪７５＇ ３‬ﻧ‪３‬‬

‫‪103‬‬

‫ک‪７‬ې دي‪ .‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړتﻴاوو او ﻣﻮخﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دوى دغﻪ کار تﻪ ﻣخﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬د دوى‬ ‫عﻠﻤﻲ کار ﻣﻮږ تﻪ ﻟﻪ ＇ﻮ اړخﻮﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات ارز＊ت ﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬دوى د پ‪＋‬تﻨﻮ ژوﻧد‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬ژبﻪ او ادب ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ تﻪ د ﻫغﻮى پﻪ ژبﻪ ﻣعرﻓﻲ ک‪７‬ي دي‪.‬‬

‫‪ _٢‬د پ‪＋‬تﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬غﻨﻴﻤت ﻗﻠﻤﻲ آثار ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ورک‪５‬دو ژغﻮرﻟﻲ او د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ﻣعتبرو او‬ ‫ﻣحﻔﻮظﻮ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ي دي‪ ،‬کﻨﻪ ﻟﻪ ﻣﻮږ ＇خﻪ بﻪ ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ ﻟکﻪ د‬ ‫ﻧﻮرو ډ‪４‬رو غﻨﻴﻤت آثارو پﻪ ＇‪５‬ر ضاﻳع شﻮي او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ واى‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ډ‪４‬ره وﻟسﻲ پاﻧگﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرگﻪ ژغﻮرﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻣﻬﻢ آثار ﻟﻴکﻠﻲ دي چ‪ ３‬سارى ﻳ‪ ３‬تر‬ ‫اوسﻪ پﻮرې ﻧﻪ دى ﻟﻴدل شﻮى‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫روسﻲ ＇اران‪＇ :‬ار د روسﻲ واکﻤﻨاﻧﻮ ﻟﻪ ﻣشﻬﻮرو ＇‪５‬رو ＇خﻪ و‪ ،‬کﻮرﻧ‪ ９‬سﻠسﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫＇اراﻧﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳاد‪８４‬ي‪＇( .‬ار) د (تزار) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد شﻮى‪ ،‬خﻮ اصﻠﻲ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ روسﻲ ژبﻪ ک‪３‬‬ ‫(＇ار) دى‪.‬‬ ‫د ﻫﻨد شرﻗﻲ کﻤپﻨ‪ :９‬پﻪ ﻫﻨدوستان ک‪ ３‬د اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ د استعﻤاري ﻧﻔﻮذ او اغ‪５‬ز ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ پﻪ‬ ‫تجارتﻲ تﻮگﻪ د ﻫﻨد شرﻗﻲ کﻤپﻨ‪ ９‬پﻪ ﻧﻮم ﻓعاﻟﻪ شﻮه‪ ،‬د ＊ک‪５‬ﻼک دغﻪ کﻤپﻨ‪ ９‬پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬ﻫﻨدوستان‬ ‫تﻪ د آبادۍ پﻪ ﻧﻮم راﻧﻨﻮتﻠﻪ‪.‬‬ ‫ستراتﻴژﻳکﻪ ساحﻪ‪ :‬دغﻪ اصطﻼح ﻫغﻮ سﻴﻤﻮ تﻪ کارول ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د جغراﻓﻴاﻳﻲ ﻣﻮﻗعﻴت‬ ‫ﻟﻪ پﻠﻮه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ وي‪ .‬د اﻓغاﻧستان او پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ﻣﻮﻗعﻴت تﻪ ﻟﻪ جغراﻓﻴاﻳﻲ پﻠﻮه‪＄ ،‬کﻪ د ستراتﻴژﻳک‬ ‫ﻣﻮﻗعﻴت سﻴﻤﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻨدوستان _ ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬آسﻴا او چﻴﻦ ترﻣﻨ‪ ＃‬پرتﻪ ده‪ .‬دغﻪ سﻴﻤﻪ ‪＄‬کﻪ‬ ‫تﻞ د زبر ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟﻪ گﻮاښ سره ﻣخاﻣخ وه او دغﻪ راز دې سﻴﻤ‪ ３‬دوى تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت ﻫﻢ‬ ‫ﻻره‪.‬‬

‫‪104‬‬

‫ستره ﻟﻮبﻪ‪ :‬د روساﻧﻮ او اﻧگر‪４‬زاﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬زﻣﻮږ پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د سﻴاﻟ‪ ９‬ﻫ（‪ ３‬چ‪ ３‬د رﻗابت‬ ‫اورﻧﻴﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬دي‪ ،‬د سترې ﻟﻮب‪ ３‬پﻪ ﻧﻮم ﻳاد‪８４‬ي‪ .‬د ﻫغﻪ وخت دوه زبر ‪＄‬ﻮاکﻪ‬ ‫(روس او اﻧگﻠﻴس) وو او دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د خپﻠﻮ گ＂ﻮ د ساتﻠﻮ او اغ‪５‬ز ﻟپاره ستره ﻟﻮبﻪ پﻴﻞ ک‪７‬ې وه‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻣعاصر دوران ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻧﻮﻳﻮ زبر ‪＄‬ﻮاکﻮﻧﻮ ﻟپاره دغﻪ اصطﻼح پﻪ ﻧﻮي سﻴاسﻲ ﻣﻔﻬﻮم کارول‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ پﻪ خپﻞ خپﻞ ﻧﻮبت پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬د دې ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې غﻮږ ورتﻪ ک‪８５‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ دﻗﻴﻘ‪ ３‬ﻟﻮستﻨ‪ ３‬او اور‪４‬دﻧ‪ ３‬وروستﻪ دې اوس زدهکﻮوﻧکﻲ دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ‬ ‫بشپ‪＄ ７‬ﻮابﻮﻧﻪ ورک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د ﻟﻮﻳدﻳزواﻟﻮ ﻟﻪ خﻮا ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫﻨﻪ او پ‪＋‬تﻮ پﻮﻫﻨﻪ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬د کﻮﻣﻮ ﻫدﻓﻮﻧﻮ ﻟپاره پﻴﻞ‬ ‫شﻮه؟‬ ‫((د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د شعر ﻫار و بﻬار)) کتاب کﻮم پ‪＋‬تﻮ پﻮه را！ﻮل ک‪７‬ى او ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬چاپ ک‪７‬ى دى؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ اړه د ختﻴ‪ ＃‬پﻮﻫاﻧﻮ کاروﻧﻪ ﻣﻮږ تﻪ کﻮم کﻮم ارز＊تﻮﻧﻪ ﻟري؟‬ ‫‪ _٣‬د ！ﻮﻟگﻲ ！ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ دې د پ‪＋‬تﻮ‬ ‫پﻮﻫاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره وﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ د ﻳﻮ ﻳﻮ پ‪＋‬تﻮپﻮه ﻧﻮم اخﻠﻲ او‬ ‫سﻴاﻟﻪ ډﻟﻪ دې د دغﻪ پ‪＋‬تﻮ پﻮه د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻧﻮم ورتﻪ واﻳﻲ‪ .‬بﻴا دې سﻴاﻟﻪ ډﻟﻪ ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫ﻫﻤدا ډول پﻮ＊تﻨ‪ ３‬کﻮي‪＊ .‬ﻮوﻧکﻰ بﻪ پﻪ پاى ک‪ ３‬برﻳاﻟ‪ ９‬ﻳا زﻳاتﻪ برﻳاﻟ‪ ９‬ډﻟﻪ اعﻼن ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪105‬‬

‫‪ _٤‬ﻳﻮ ﻳﻮ شاگرد د ！ﻮﻟگﻲ تخت‪ ３‬تﻪ راجگ‪８５‬ي او ﻟﻪ دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ ＇خﻪ دې ﻳﻮ ﻳﻮ ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫ﻧاوﻳات‪ ،‬ﻣستشرﻗﻴﻦ‪ ،‬ﻗرﻳﻨﻪ‪ ،‬ﻣﻘاﻳسﻮي‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ ﻣعﻨا کﻮي او ﻳﻮ ＇ﻪ خبرې دې ﻫﻢ پرې‬ ‫کﻮي‪ .‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ وار ﻫﻤدغﻪ کار تکرار ک‪７‬ي‪ .‬ﻟغتﻮﻧﻪ د کتاب پﻪ پاى ک‪３‬‬ ‫ﻣعﻨا شﻮي‪ ،‬خﻮ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ خبرې ﻫﻢ پرې وشﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا دغﻪ ﻟﻮست پﻪ غﻮر سره وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬کﻪ ﻧﻮر ﻣعﻠﻮﻣات ﻫﻢ چ‪５‬رتﻪ ﻟﻮستﻲ ﻳا اور‪４‬دﻟﻲ وي‪＊ ،‬ﻪ تر ＊ﻪ‪ ،‬کﻨﻪ د ﻫﻤدغﻪ ﻟﻮست‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ ﻣﻔﻬﻮم دې پﻪ شﻠﻮ کر＊ﻮ ک‪ ３‬پﻪ خپﻞ عبارت وﻟﻴکﻲ‪.‬‬

‫خــــــداى دې ﻧــــﻪ کــــا چــــا تــــﻪ وازې د آزار خــﻮﻟــ‪３‬‬ ‫دغـــــﻪ خـــﻮﻟـــ‪ ３‬دي پــــﻪ ﻣــعــﻨــا کــــ‪ ３‬د ＊ــــاﻣــــار خــﻮﻟــ‪３‬‬ ‫د ﻳـــــــــﻮې خــــــﻮﻟــــــ‪ ３‬ﻟـــــــﻪ آزاره وو‪４‬ـــــــر‪４‬ـــــــ‪８‬ه‬ ‫کـــــﻪ پـــــﻪ عـــﻤـــر دې دعــــــا کـــــاﻧـــــدي ﻫــــــــزار خـــﻮﻟـــ‪３‬‬ ‫چــــــ‪ ３‬پـــــــرې راشـــــــــﻲ د ﻣــــظــــﻠــــﻮم د آه ســﻴــﻠــ‪９‬‬ ‫کـــــا ﻟـــــﻪ خــــــــــاورو اﻳــــــــرو ډکـــــــ‪ ３‬د ﻣــــــــدار خـــﻮﻟـــ‪３‬‬ ‫چـــــ‪＇ ３‬ــــپــــ‪５‬ــــ‪７‬ې د ﻣــــظــــﻠــــﻮم د آزار وخـــــــﻮري‬ ‫د د‪４‬ــــــــﻮال تــــر ســـــــﻮړې پــــﻮچــــ‪ ３‬کــــا د کــــــار خــﻮﻟــ‪３‬‬ ‫((حﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد))‬

‫‪106‬‬

‫شپاړسﻢ ﻟﻮست‬

‫الف جاﻧﻪ خ＂ک‬

‫_ د ＇ﻮ تﻨﻮ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د کﻮﻣ‪％＊ ３‬ﻴﻨﻪ شاعرې شعر ﻣﻮ ﻳاد دى؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخﻲ ＇‪７５‬ﻧﻪ ک‪ ３‬د ﻧارﻳﻨﻪ وو تر ＇ﻨگ د ＊‪％‬ﻮ ادبﻲ ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬د ﻫ‪５‬روﻟﻮ ﻧﻪ‬ ‫دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ وﻟسﻲ برخﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ وﻧ‪６‬ه کﻪ ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو زﻳاتﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ﻫ‪＆５‬‬ ‫ډول کﻤﻪ ﻧﻪ ده‪ .‬د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ ادب او اوسﻨﻲ ادب ک‪ ３‬ﻫﻢ د ＊‪％‬ﻮ وﻧ‪６‬ه د پام‬ ‫وړ ده‪ .‬تاسﻮ د کﻼسﻴکﻮ ادبﻴاتﻮ او اوسﻨﻲ ادب د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ ＇‪５‬رو پﻪ اړه پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻳﻮې داس‪ ３‬ﻣعاصرې شاعرې پﻪ اړه غ‪８４８‬و‬ ‫چ‪ ３‬ډ‪４‬ره ﻣشﻬﻮره ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ د شﻤ‪５‬ر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر پﻪ زړه پﻮرې دي‪ .‬شعروﻧﻮ تﻪ‬ ‫ﻳ‪＄ ،３‬کﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬اوسﻨﻴﻮ بدﻣرغﻴﻮ تﻪ ﻫﻢ پک‪ ３‬اشاره شﻮې‬ ‫ده‪ ،‬د کﻠﻮﻧﻮ ﻫغﻪ پخﻮاﻧ‪ ９‬خبرې اوس ﻫﻢ زﻣﻮږ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره ډ‪４‬رې ﻧﻮې دي او داس‪＊ ３‬کاري‬ ‫چ‪ ３‬زﻣﻮږ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ذﻫﻨﻴت او ﻓکر ﻟﻪ پﻠﻮه ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ پﻪ ﻧژدې اتﻴا کاﻟﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬پرﻣختگ ﻧﻪ دى ک‪７‬ى‪.‬‬

‫‪107‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ پﻪ اوسﻨﻴﻮ ＊‪％‬ﻴﻨﻪ شاعراﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬رﻣﻦ اﻟف جاﻧ‪ ３‬خ＂ک ﻧﻮم د ﻳادوﻟﻮ او ستاﻳﻠﻮ‬ ‫وړ دى‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٩٢٧‬م‪ .‬کال د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا د کﻮﻫاټ پﻪ احﻤدي باﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟ‪ ３‬ده‪ .‬تر‬ ‫اتﻢ ！ﻮﻟگﻲ پﻮرې ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې او ﻧﻮرې ﻣﻨظﻤ‪ ３‬زده ک‪７‬ې ترې ﻧﻴﻤگ‪７‬ې پات‪ ３‬شﻮې‪.‬‬ ‫وروستﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ شخصﻲ تﻮگﻪ زده ک‪７‬و تﻪ دوام ورک‪ ７‬او تر ﻣاس＂رۍ پﻮرې ﻳ‪ ３‬زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪.‬‬ ‫ډ‪４‬ره ﻣﻮده پﻪ خپﻞ کﻠﻲ ک‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ک‪＊ ３‬ﻮوﻧک‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ＂ک د وخت ﻟﻪ سﻴاسﻲ او ﻣﻠﻲ ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ سره ﻫﻢ پﻮره بﻠده ده او خپﻠﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وﻧ‪６‬ه پک‪ ３‬ﻟرﻟﻪ‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت ﻟﻪ ستر ﻣﻠﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ ﻳا د پاچا خان‬ ‫ﻟﻪ خداﻳﻲ خدﻣتگار تحرﻳک سره ﻟﻪ ﻧظري پﻠﻮه ﻣﻠگرې وه‪.‬‬ ‫ﻣ‪５‬رﻣﻦ شاه جﻬان (پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ برخﻪ) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮ کتاب ﻟﻴکﻠﻰ او پﻪ دغﻪ کتاب‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻣ‪５‬رﻣﻦ اﻟف جاﻧ‪ ３‬پﻪ اړه داس‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫د اﻟف جاﻧ‪！ ３‬ﻮل کﻼم ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ او پ‪＋‬تﻨﻮ سره ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ ３‬او ﻣحبت ＇خﻪ ډک دى‪ .‬د پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫د زبﻮن حاﻟ‪ ９‬او ب‪ ３‬عﻠﻤ‪ ９‬ورتﻪ ژور احساس دى‪ .‬ﻫغﻪ د پ‪＋‬تﻨﻮ ！ﻮﻟﻪ پسﻤاﻧده گﻲ‪ ،‬ﻟﻪ عﻠﻢ ﻧﻪ‬ ‫د دوى ب‪ ３‬خبري گ‪２‬ﻲ‪ .‬د خپﻞ پ‪＋‬تﻮن ﻗام ترﻗﻲ ﻳ‪ ３‬د زړه ﻟﻪ کﻮﻣﻲ اواز دى او دا ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻳﻪ آرزو‬ ‫ده چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮن ﻗام ﻫﻢ ﻟکﻪ د ﻧﻮرو ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ د ترﻗ‪ ９‬ﻫغﻪ ﻟﻮى ﻣعراج تﻪ ورسﻲ چ‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻧﻮر ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ ﻗﻮﻣﻮﻧﻪ ورتﻪ رس‪５‬دﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ＂ک پ‪＋‬تﻮن ﻗام د غﻔﻠت ﻟﻪ خﻮب ＇خﻪ راوﻳ‪＋‬ﻮي او د پرﻣختگ او ترﻗ‪ ９‬پﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ ３‬د برابرې برخ‪ ３‬د اخﻴستﻠﻮ ﻟپاره خپﻞ احساسات دا رﻧگ ＇رگﻨدوي‪:‬‬ ‫پ‪＋‬تﻮﻧﻪ پــﻮرتــﻪ شــﻪ ﻗــاﻣــﻮﻧــﻮ کــ‪ ３‬خــپــﻞ ﻗـــام پــﻮرتــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫بــﻴــا پــﻪ دﻧــﻴــا کــ‪ ３‬د پــر‪４‬ــﻮتــﻲ پــ‪＋‬ــتــﻮن ﻧـــام پــﻮرتــﻪ کــ‪７‬ه‬ ‫بــﻴــا پـــﻪ دﻧـــﻴـــا کـــ‪ ３‬د ﻗـــاﻣـــﻮﻧـــﻮ اﻧــجــﻤــﻦ جـــﻮړ‪４‬ـــ‪８‬ي‬ ‫دې اﻧــجــﻤــﻦ کــ‪ ３‬د گــﻤــﻨــاﻣــﻪ پــ‪＋‬ــتــﻮن ﻧـــام پــﻮرتــﻪ کــ‪７‬ه‬ ‫بــــ‪ ３‬ﻟــــﻪ ﻧـــظـــاﻣـــﻪ تـــرﻗـــﻲ د ﻗـــــﻮم ﻣــﻤــکــﻨــﻪ ﻧــــﻪ ده‬ ‫ﻗـــام ﻣﻨظﻢ کـــ‪７‬ه او ﻣــعــﻴــار بــﻴــا د خــپــﻞ ﻗـــام پــﻮرتــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫‪108‬‬

‫پـــر‪４‬ـــﻮتـــﻲ ﻗــــام ﻟـــﻪ تـــرﻗـــﻲ بـــﻮﻳـــﻪ د بــــرق پـــﻪ رﻓــتــار‬ ‫د ﻫــر ســحــر پــﻪ ﻣــﻘــابــﻞ کــ‪ ３‬خــپــﻞ ﻣــا＊ــام پــﻮرتــﻪ کــ‪７‬ه‬ ‫د ﻳــــﻮ ＇ــــﻮ کـــســـﻮ تــــرﻗــــﻲ تــــﻪ تــــرﻗــــﻲ ﻣــــﻪ گــ‪２‬ــﻪ‬ ‫کــﻪ تــرﻗــﻲ غـــﻮاړې د ﻗــام ﻫــر خــاص و عــام پــﻮرتــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫ﻓـــخـــر اﻓــــغــــان ﻧــــﻪ ﻣــــ‪ ３‬پـــﻴـــغـــام د تـــرﻗـــ‪ ９‬راوړى‬ ‫پـــﻪ دواړو ﻻســـﻮ دا پــﻴــغــام پـــﻪ احـــتـــرام پـــﻮرتـــﻪ کــ‪７‬ه‬ ‫د جــﻬــاﻟــت اﻟـــــزام پـــﻪ تـــا بـــاﻧـــدې پـــﻪ ‪＄‬ــــاى ﻟگ‪８５‬ي‬ ‫د خــپــﻞ تــعــﻠــﻴــﻢ اﻧــتــظــام وکــــ‪７‬ه دا اﻟـــــزام پـــﻮرتـــﻪ کــ‪７‬ه‬ ‫د خــپــﻠــ‪ ３‬ژبــــ‪ ３‬تــرﻗــﻲ دې چـــ‪ ３‬ﻫـــﻢ ﻫــ‪５‬ــره ﻧـــﻪ شﻲ‬ ‫د اﻧــگــر‪４‬ــزۍ پــﻪ شـــان ﻣــعــﻴــار د خــپــﻞ کـــﻼم پــﻮرتــﻪ ک‪７‬ه‬ ‫ﻧـــر کـــﻪ دﻣــــاغ وي ســتــا د ﻗـــام ＊ــ‪％‬ــ‪ ３‬ﻳـــ‪ ３‬زړه وگ‪２‬ﻪ‬ ‫کــﻪ تــرﻗــﻲ دې وي ﻣــﻘــصــد د دې ﻣــﻘــام پــﻮرتــﻪ کــ‪７‬ه‬

‫پﻪ دغﻪ ﻧظﻢ ک‪ ３‬چ‪ ３‬اوس ﻳ‪ ３‬تاسﻮ ﻟﻮﻟئ‪ ،‬اﻟف جاﻧ‪ ３‬خ＂ک د خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻳﻮې سترې‬ ‫ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴا تﻪ اشاره ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫دا ﻣــ‪ ３‬ﻣطﻠــب ﻧﻪ دى چــ‪ ３‬ظﻠﻢ د خپﻞ پﻼر و＊ــاﻳﻢ‬

‫زړوﻧـــﻪ ورﻳــتــﻪ د خپﻠﻮ خﻮﻳﻨدو پــﻪ اﻧــگــار و＊اﻳﻢ‬

‫زړه ﻣــ‪ ３‬دا غــﻮاړي چ‪ ３‬ړاﻧده ســﻤاج تﻪ ﻻر و＊ــاﻳﻢ‬

‫د رواجــــﻲ پـــردې ﻧــﻘــصــﻮﻧــﻪ تـــار پــﻪ تـــار و＊ــاﻳــﻢ‬

‫خداﻳــﻪ د ژبــ‪ ３‬طاﻗــت د زړه طاﻗــت راکــ‪７‬ې‬ ‫کــﻪ پــﻪ غﻠطــﻪ ﻻره ‪＄‬ــﻢ تــﻪ ﻫداﻳــت راکــ‪７‬ې‬

‫‪109‬‬

‫صاﻓــ‪ ３‬اوبــﻪ تــازه ﻫــﻮا ده د ﻫــر چــا د پــاره‬

‫ﻧﻪ چ‪ ３‬ﻳــﻮازې پﻴدا کــ‪７‬ي خــداى دي ستا د پاره‬

‫دواړه ＇ﻴزوﻧــﻪ دي وﻳ‪７‬ﻳــا شــاه و گــدا د پــاره‬

‫تـــا پـــابـــﻨـــدي پــــرې ﻟــگــﻮﻟــ‪ ３‬ده زﻣــــا د پـــاره‬

‫تــﻪ د رحﻤــﻦ پــﻪ خزاﻧــﻮ دوﻣــره بخﻴــﻞ وﻟــ‪ ３‬ﻳــ‪３‬؟‬ ‫ﻣــخ اړووﻧکﻰ ﻟﻪ ﻗــرآن‪ ،‬تــﻮرات‪ ،‬اﻧجﻴــﻞ وﻟ‪ ３‬ﻳ‪３‬؟‬ ‫ﻻړ شــﻪ پــﻪ جﻴــﻞ کــ‪ ３‬تــﻪ د س‪５‬ﻨســﻦ‬

‫د ﻗــاتــﻼﻧــﻮ ﻫــغــﻪ طــــﻮق ﻫــغــﻪ بـــ‪５‬ـــ‪７‬ۍ وگــــﻮره‬

‫کــﻮر کــ‪ ３‬د خپﻠــ‪＊ ３‬ــ‪ ３％‬حــال ﻳــﻮ گــ‪７‬ۍ وگــﻮره‬

‫تﻨگ ﻧــغــرى‪ ،‬شﻠ‪５‬دﻟﻰ کــ＀ ﻣــاتــﻪ پــ‪５‬ــ‪７‬ۍ وگــﻮره‬

‫واﻳــﻪ ســتا ＊ــ‪ ３％‬ﻫــﻢ د ﻗتــﻞ ارتــکاب کــ‪７‬ى دى‬ ‫ﻳــا دې ‪＄‬ان خپﻞ پــﻪ ﻣجرﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬حســاب ک‪７‬ى دى‬ ‫داســ‪ ３‬پــرده د زﻧاﻧــﻪ زﻧاﻧــﻪ پــﻦ زﻳاتــﻮي‬

‫خــﻮشــ‪ ３‬تــعــداد د تــﻴــار خـــﻮرو پــﻪ وطــﻦ زﻳــاتــﻮي‬

‫ســتا او زﻣــا پــﻪ شــان بﻴﻤــار ﻟﻮ‪１‬ــﻪ زاﻣــﻦ زﻳاتــﻮي‬

‫ضعف د بــدن زﻳــاتــﻮي و‪４‬ـــره د د＊ــﻤــﻦ زﻳــاتــﻮي‬

‫ﻧــﻦ د بﻴــکارو خﻠکــﻮ ‪＄‬ــاى پــﻪ ﻣــخ د ﻣزک‪ ３‬ﻧشــتﻪ‬ ‫دې بجﻠــﻲ گــر تــﻪ ضــرورت د اور بﻠکــ‪ ３‬ﻧشــتﻪ‬ ‫ﻳــاد ﻟــره ســتا ﻳــﻮ وزر ﻣــات دى اﻟﻮتﻠــﻰ ﻧــﻪ شــ‪３‬‬

‫پ‪＋‬ﻪ دې ده گــﻮډه د ترﻗ‪ ９‬پــﻪ بــام ختﻠﻰ ﻧــﻪ ش‪３‬‬

‫ﻗاﻓﻠــ‪ ３‬ﻻړې ورپســ‪ ３‬تــﻪ رســ‪５‬دﻟﻰ ﻧــﻪ شــ‪３‬‬

‫شــرم اخﻴستﻰ ﻳــ‪ ３‬پــﻪ ‪＄‬ــاى پات‪ ３‬ک‪５‬دﻟﻰ ﻧــﻪ ش‪３‬‬

‫پــﻪ ســﻤﻪ ﻻره کــ‪ ３‬وﻻړ حﻴــران پ‪＋‬ــ‪５‬ﻤان وﻟــ‪ ３‬ﻳ‪３‬؟‬ ‫ستا خپﻞ عﻤﻞ دى درتﻪ وړاﻧدې‪ ،‬اوس گر‪４‬ان وﻟ‪ ３‬ﻳ‪３‬؟‬ ‫تــﻪ د ﻣذﻫــب پــﻪ ﻧﻮم پــﻪ ﻣــا ＇ﻮﻣــره ظﻠﻤﻮﻧــﻪ کﻮې‬

‫تــﻪ ﻳــ‪ ３‬ﻣذﻫب بﻮﻟ‪ ３‬زﻣــا پــﻪ خﻴال کﻔروﻧﻪ کﻮې‬

‫خــداى او رســﻮل باﻧــدې د غﻴــر اعتراضﻮﻧــﻪ کــﻮې‬

‫دﻳـــﻦ د اســـﻼم بــدﻧــاﻣــﻮې ！ـــﻮل رواجـــﻮﻧـــﻪ کــﻮې‬

‫راشــﻪ چــ‪ ３‬زه درتــﻪ د خپــﻞ دﻳــﻦ حﻘﻴﻘت و＊ــاﻳﻢ‬ ‫ﻫســ‪ ３‬د خﻮﻟــ‪ ３‬خبــرې ﻧــﻪ حدﻳــث آﻳــت و＊ــاﻳﻢ‬ ‫خــﻼص کــ‪７‬ه ﻗــرآن او د ﻗــرآن ســﻮره ﻧــﻮر وگــﻮره‬

‫تــﻪ د عاﻟﻢ حکﻴﻢ کــﻼم پــﻪ حکﻤت پــﻮر وگــﻮره‬

‫سرســري ﻣــﻪ گــﻮره پــﻪ عﻘــﻞ پــﻪ شــعﻮر وگــﻮره‬

‫پس ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ﻧﻪ خپﻞ رواج او خپﻞ دستﻮر وگﻮره‬

‫ســتا پــﻪ عﻤــﻞ کــ‪ ３‬ﻟــﻪ آﻳت ﻧــﻪ تجــاوز وﻟــ‪ ３‬دى؟‬ ‫د خداى رســﻮل پر ‪＄‬اى دا ســتا حکﻢ ﻧاﻓذ وﻟ‪ ３‬دى؟‬

‫‪110‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ادب ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ وﻧ‪６‬ه پﻪ پﻮره تﻮگﻪ د پام وړ ده‪ .‬پﻪ وﻟسﻲ ادب ک‪ ３‬کﻪ د ＊‪％‬ﻮ‬ ‫وﻧ‪６‬ه ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وو زﻳاتﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟ‪ ８‬ه ﻫﻢ ﻧﻪ ده‪ .‬د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬پﻪ ﻟرغﻮﻧﻲ او اوسﻨﻲ‬ ‫ادب ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪ ９‬ﻟﻴکﻮاﻟ‪ ３‬او شاعراﻧ‪ ３‬ﻟرو‪ .‬پﻪ اوسﻨﻲ پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪３‬‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ＂ک ﻳﻮه تک‪７‬ه شاعره ده‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٩٢٧‬م‪ .‬کال د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا پﻪ کﻮﻫاټ‬ ‫ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟ‪ ３‬او د خپﻞ وخت د ﻣﻠﻲ‪ -‬اصﻼحﻲ حرکت (خداﻳﻲ خدﻣتگار) ﻣﻠگرې‬ ‫وه‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د ب‪ ３‬ﻗدرۍ او د زده ک‪７‬و او تعﻠﻴﻢ ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ او اسﻼﻣﻲ‬ ‫حﻖ ＇خﻪ د ﻫغﻮى د ﻣﻨع کﻮﻟﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬دغﻪ شعر د زﻳات ارز＊ت او پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دى‪.‬‬ ‫پﻪ دې شعر ک‪ ３‬چ‪ ３‬د (ترکﻴب بﻨد) پﻪ ب‪２‬ﻪ دى‪ ،‬اﻟف جاﻧﻪ خ＂کﻪ د ﻫر اور‪４‬دوﻧکﻲ‬ ‫او ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻣخ‪ ３‬تﻪ د پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ او ＊‪％‬ﻮ د ژوﻧد ﻫﻨداره ﻧﻴسﻲ او ورتﻪ‬ ‫واﻳﻲ چ‪ ３‬اوس ﻧﻮ تﻪ اﻧصاف وک‪７‬ه او د دغﻮ ﻧارواوو‪ ،‬ﻧادودو او ظﻠﻤﻮﻧﻮ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ ！ﻮﻟﻮ تﻪ د دې شعر د ﻣحتﻮا پﻪ اړه ژور ﻓکر ﻻزم دى‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧﻪ‬

‫و＊اﻳﻢ‪ :‬د ژب‪ ３‬د اصﻮﻟﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ساتﻠﻮ سره ﻳ‪ ３‬اصﻠﻲ ب‪２‬ﻪ (و＊ﻴﻢ) ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ دﻟتﻪ‬ ‫د اﻟف جاﻧ‪ ３‬خ＂ک پﻪ دې ﻧظﻢ ک‪ ３‬د شعري اړتﻴاوو ﻟﻪ ﻣخ‪( ３‬و＊اﻳﻢ) راغﻠﻰ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻣ‪５‬رﻣﻦ اﻟف جاﻧ‪ ３‬خ＂ک د دغﻪ ﻧظﻢ (ترکﻴب بﻨد) ﻳﻮ ﻳﻮ بﻨد پﻪ‬ ‫وار سره ﻟﻮﻟﻲ او د بﻞ کتار ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ وار سره د دغﻪ بﻨد پﻪ اړه دوه دﻗﻴﻘ‪３‬‬ ‫خبرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪111‬‬

‫‪！ _٢‬ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې پر پﻨ‪％‬ﻮ ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻫره ډﻟﻪ دې ﻟﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮع ‪－‬اﻧﻮ ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻮضﻮع اﻧتخاب ک‪７‬ي او پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬دې خبرې پرې وک‪７‬ي‪ .‬ﻫره ډﻟﻪ دې خپﻞ استازى و！اکﻲ‬ ‫او بﻴا دې پر خپﻠﻪ ﻣﻮضﻮع ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وړاﻧدې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ وﻧ‪６‬ه‬ ‫پﻪ زده ک‪７‬و ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ او ﻧارﻳﻨﻪ وو برابره وﻧ‪６‬ه‬ ‫خداﻳﻲ خدﻣتگار حرکت‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ پﻪ اړه ﻧاوړه دودوﻧﻪ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫اﻟف جاﻧﻪ خ＂ک ＇ﻪ ډول شاعره ده؟‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د اﻟف جاﻧ‪ ３‬خ＂ک د ﻧظﻢ ﻟﻪ دغﻮ ﻻﻧدې ﻟغتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ‪،‬‬ ‫ﻳﻮ پﻪ داس‪ ３‬جﻤﻠﻪ ک‪ ３‬وکاروي چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ ژوﻧد سره اړه ﻟري‪:‬‬ ‫ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ‪ ،‬ظﻠﻢ‪ ،‬رواج‪ ،‬پابﻨدي‪ ،‬پﻨجره‪ ،‬ﻫدﻳره‪ ،‬وﻧ‪６‬ه‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠﻮ سترگﻮ د ﻟﻴدﻟﻮ حاﻻتﻮ ﻳا پﻪ خپﻞ کﻠﻲ‪ -‬کﻮر ک‪ ３‬د اور‪４‬دو ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬پر ﻧجﻮﻧﻮ او ＊‪％‬ﻮ د ظﻠﻤﻮﻧﻮ او ﻧادودو ﻳﻮه ﻳﻮه کﻴسﻪ ډوﻟﻪ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫＊ـــــﻪ ســـــــ‪７‬ى د چـــــا پـــــﻪ بـــــــدو ﻧــــظــــر ﻧـــــﻪ کــا‬ ‫کـــﻪ ＇ــــﻮک بـــد ورســــــره کـــاﻧـــدي دى بـــﻪ ＊ـــﻪ کا‬ ‫پــــــﻪ بــــــــــــــارداره وﻧـــــــﻪ تــــــﻞ ور‪４‬ـــــــــــ‪８‬ي کـــا‪１‬ـــﻲ‬ ‫ورتــــــــﻪ ‪－‬ــــــــﻮره چـــــ‪ ３‬بــــــــــــارداره وﻧــــــﻪ ＇ـــــﻪ کــا‬ ‫پـــــﻪ کـــﻴـــﻨـــﻪ پـــــﻪ حـــســـد ﻫـــ‪５‬ـــ＆ د چـــــا وﻧــــــﻪ شــﻲ‬ ‫ﻫــــر ســـــ‪７‬ى چــــ‪ ３‬حـــســـد کــــاﻧــــدي ‪＄‬ـــــان اوبــــــﻪ کــا‬ ‫((خﻮشحال خان خ＂ک))‬ ‫‪112‬‬

‫اووه ﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫کﻴسﻪ او ژوﻧد‬

‫_ کﻮﻣ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ آﻳا کﻮﻣﻪ وﻟسﻲ ﻳا ﻓﻮﻟکﻠﻮري کﻴسﻪ ﻣﻮ زده ده؟‬ ‫_ ﻟﻪ کﻴسﻮ سره ﻣﻮ وﻟ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ ده؟‬ ‫خاﻣخا بﻪ ﻣﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻲ ﻳا اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪＊ .‬اﻳﻲ پﻪ کﻮر ک‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻪ ﻧﻴا‪ ،‬ﻧﻴکﻪ‬ ‫ﻳا ﻣﻮر و پﻼر ＇خﻪ کﻴس‪ ３‬اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ .‬د کﻠﻲ ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３‬بﻮډۍ ＊‪ ３％‬ﻳا بﻮډا ＇خﻪ بﻪ‬ ‫ﻣﻮ ﻫﻢ کﻴس‪ ３‬اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ .‬دغﻪ راز تاسﻮ پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻲ او د‬ ‫کﻴسﻮ پﻪ اړه ﻣﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻫﻢ د کﻴسﻮ پﻪ اړه خبرې ﻟرو‪ .‬دا چ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ ژوﻧد سره ＇ﻪ‬ ‫اړه ﻟري؟ ﻳا دا چ‪ ３‬کﻴس‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻟﻪ ژوﻧد سره سﻤ‪ ３‬رارواﻧ‪ ３‬او تر دې دﻣﻪ رارس‪５‬دﻟ‪３‬‬ ‫دي؟‬

‫‪113‬‬

‫د کﻴس‪ ３‬او داستان پﻪ اړه کﻠﻪ کﻠﻪ دا خبره ک‪８５‬ي چ‪ ３‬کﻴسﻪ ژوﻧد دى او ژوﻧد کﻴسﻪ‪ .‬د دې‬ ‫خبرې ﻣعﻨا دا ده چ‪ ３‬کﻴسﻪ د ژوﻧد ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮ سره ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده او د ژوﻧد د پ‪＋５‬ﻮ ﻟ‪７‬ۍ پﻪ حﻘﻴﻘت‬ ‫ک‪ ３‬د ژوﻧد د کﻴس‪ ３‬جرﻳان او تسﻠسﻞ دى‪ .‬د دې خبرې ﻣعﻨا دا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬د ژوﻧد د پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫عادي بﻴان او ﻳا د ژوﻧد د پ‪＋５‬ﻮ ک＀ ﻣ＀ ﻟﻴکﻞ‪ ،‬دا ﻧﻮ کﻴسﻪ او داستان دى‪ .‬اﻧساﻧﻲ ژوﻧد د پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫ﻳﻮ داس‪ ３‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬تسﻠسﻞ دى چ‪ ３‬د کﻴسﻮ ﻟپاره ترې پ‪ ３＋５‬چاڼ او اﻧتخاب‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ژوﻧد د عادي جرﻳان او کﻴس‪ ３‬پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال واﻳﻲ‪.‬‬ ‫ژوﻧد ＊اﻳﻲ ب‪ ３‬ﻧظﻤﻪ‪ ،‬ب‪ ３‬ترتﻴبﻪ او کﻠﻪ ﻫﻢ ＊اﻳﻲ ب‪ ３‬ﻫدﻓﻪ وي‪ .‬پ‪ ３＋５‬پﻪ پاشﻠﻲ ډول واﻗع‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬دا د ژوﻧد پﻪ واﻗعﻴتﻮﻧﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬خبرې دي‪ .‬کﻪ دغﻪ شﻴان ﻟکﻪ ﻫﻤاغس‪ ３‬چ‪ ３‬دي‪،‬‬ ‫تﻘﻠﻴد شﻲ‪＊ ،‬اﻳﻲ ﻫ‪ ＆５‬ډول ！ﻮﻟﻨﻴز او ﻫﻨري ارز＊ت وﻧﻪ ﻟري‪＄ ،‬کﻪ خﻮ ﻧﻪ شﻮ وﻳﻼى چ‪３‬‬ ‫کﻴسﻪ د ژوﻧد ！کﻰ پر ！کﻰ تﻘﻠﻴد دى‪ ،‬بﻠک‪ ３‬کﻴسﻪ باﻳد د ژوﻧد داس‪ ３‬تﻘﻠﻴد وي چ‪ ３‬د کﻴسﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻓکر او عاطﻔﻪ ورسره ﻣﻠگرې شﻮې وي او ﻳﻮ بﻞ ډول بدﻟﻮن ﻳ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ى وي‪.‬‬ ‫کﻴسﻪ د ژوﻧد ﻳﻮه ﻫﻨرﻣﻨداﻧﻪ طرحﻪ ده‪ .‬د کﻴس‪ ３‬تارﻳخ دوﻣره زوړ دى‪ ،‬ﻟکﻪ د ژوﻧد تارﻳخ‪.‬‬ ‫کﻴسﻪ ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ ژوﻧد سره پﻪ ﻳﻮه ﻣﻮازي کر＊ﻪ ک‪ ３‬رواﻧﻪ ده او ﻫﻤداس‪ ３‬بﻪ رواﻧﻪ وي‪ .‬ﻫﻠتﻪ چ‪３‬‬ ‫اﻧسان و‪ ،‬کﻴسﻪ ﻫﻢ وه‪ ،‬ﻫﻠتﻪ چ‪ ３‬ژوﻧد و‪ ،‬کﻴسﻪ ﻫﻢ وه‪ .‬ژوﻧد پﻪ تشﻪ (خﻼ) ک‪ ３‬ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫اﻧسان پﻪ خﻼ ک‪ ３‬ژوﻧد ﻧﻪ شﻲ کﻮﻟﻰ او کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ خﻼ ک‪ ３‬ﻧﻪ شﻲ اﻳجاد‪４‬دﻟﻰ‪.‬‬ ‫ﻟرغﻮﻧﻲ اﻧساﻧان چ‪ ３‬د طبﻴعت ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮ سره پﻪ ﻣبارزه او ﻣجادﻟﻪ ک‪ ３‬وو‪ ،‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫پر دغﻮ پ‪＋５‬ﻮ او ستﻮﻧزو ﻻسبرى پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬زﻳات‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ３‬او غﻮ＊تﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟرﻟ‪ .３‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬واﻟﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟرې او ﻧاپ‪５‬ژﻧدل شﻮې سﻴﻤ‪ ３‬او ‪＄‬ﻤک‪ ３‬وگﻮري‪ ،‬د غروﻧﻮ ＇ﻮکﻮ تﻪ وختﻠﻰ‬ ‫شﻲ او د سﻴﻨدوﻧﻮ تﻞ تﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ ورسﻮي‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د دغﻮ کاروﻧﻮ ﻟﻪ سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ＇خﻪ ب‪３‬‬ ‫وسﻪ وو‪ ،‬خﻴال تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻨاه وړﻟﻪ‪ .‬داس‪ ３‬اﻓساﻧ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬جﻮړوﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬وکﻮﻟﻰ شﻲ خپﻠ‪ ３‬دغﻪ ډول‬ ‫ﻫﻴﻠ‪ ３‬پک‪ ３‬تسکﻴﻦ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬اﻓساﻧ‪ ３‬سخت‪ ３‬خﻴاﻟﻲ او ﻟﻪ عجاﻳبﻮ ډک‪ ３‬وې‪＊ .‬اپ‪５‬رﻳﻮ او دﻳﻮاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻨاه وړﻟﻪ‪ ،‬خﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ ورو ورو پﻪ کﻴسﻮ ک‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻓکري او ذﻫﻨﻲ تﻮان تکﻴﻪ وک‪７‬ه‪.‬‬

‫‪114‬‬

‫کﻴسﻪ د اﻓساﻧ‪ ،３‬ﻧکﻞ‪ ،‬حکاﻳت‪ ،‬داستان او پﻪ ﻧﻮرو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﻳاد‪８４‬ي او اوس دغﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫر ﻳﻮ د جﻼ ﻣﻔاﻫﻴﻤﻮ ﻟروﻧکﻲ دي‪ .‬پﻪ کﻴسﻪ‪ ،‬داستان او ﻧکﻞ ک‪ ３‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د‬ ‫ژوﻧد تصﻮﻳر او اﻧعکاس پروت دى‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا د کﻴسﻮ تارﻳخﻲ سﻴر تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ﻫﻢ ډ‪４‬ره پﻪ‬ ‫زړه پﻮرې ده‪ .‬دا چ‪ ３‬کﻴسﻮ ＇ﻨگﻪ دوام ک‪７‬ى او ＇ﻪ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ پک‪ ３‬راغﻠﻲ دي؟ ﻳﻮ ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ډ‪４‬ر ＇‪７５‬وﻧکﻲ دا خبره کﻮي چ‪ ３‬اﻓساﻧﻪ د ﻣعاشرې د وگ‪７‬و د اجتﻤاعﻲ ﻣزاج ﻧﻘشﻪ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣعاشرې ＇رک ﻟگ‪５‬دﻟﻰ دى‪ ،‬ﻫﻠتﻪ د اﻓساﻧ‪＇ ３‬رک ﻫﻢ ﻟگ‪５‬دﻟﻰ‬ ‫دى‪ .‬ﻣﻮږ د ډ‪４‬رو ﻣعاشرو حاﻻت ﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬وﻟ‪ ３‬د ﻣعاشرو جﻮړ＊ت ﻟﻪ تارﻳخﻲ دور ＇خﻪ ﻣخک‪３‬‬ ‫ﻫﻢ و او پﻪ دغﻮ ﻣعاشرو ک‪ ３‬ﻫﻢ د اﻓساﻧﻮ شتﻮن حتﻤﻲ و‪＄ ،‬کﻪ خﻮ ﻣﻮږ وﻳﻠﻰ شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫تارﻳخ ＇خﻪ پﻪ ﻣخک‪ ３‬دوره ک‪ ３‬ﻫﻢ اﻓساﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول وې‪ ،‬پﻪ دغﻪ دوره ک‪３‬‬ ‫بﻪ ﻫﻢ اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول د خپﻞ خﻴال اظﻬار کاوه‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻟرغﻮﻧﻲ وﻟسﻮﻧﻪ‪ ،‬تﻤدﻧﻮﻧﻪ او ﻓرﻫﻨگﻮﻧﻪ د ﻟرغﻮﻧﻮ کﻴسﻮ جﻮړووﻧکﻲ‪ ،‬وﻳﻮﻧکﻲ او‬ ‫بﻴا ﻟﻴکﻮﻧکﻲ دي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬دا ډ‪４‬ره ستﻮﻧزﻣﻨﻪ خبره ده چ‪ ３‬ﻣﻮږ وکﻮﻟﻰ شﻮ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪９‬‬ ‫اﻓساﻧ‪ ３‬او کﻴس‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬و‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د زﻣان ت‪５‬ر‪４‬دﻟﻮ د کﻴسﻮ د تارﻳخ پر پا‪１‬ﻮ ﻫﻢ گردوﻧﻪ‬ ‫وراچﻮﻟﻲ دي‪ .‬خﻴال بخاري پﻪ دې اړه واﻳﻲ‪:‬‬ ‫اﻧساﻧﻲ ژوﻧد ډ‪４‬ر زوړ دى‪ .‬د دې پﻪ ﻣﻘابﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻴک ﻟﻮست چﻞ بﻨﻲ آدم ډ‪４‬ر وروستﻪ‬ ‫زده ک‪７‬ى دى‪ .‬ﻫس‪ ３‬خﻮ کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ ژوﻧد سره سﻤ‪ ３‬رارواﻧ‪ ３‬دي او پﻪ ﻫر ﻣﻠک او ﻫر‬ ‫ﻗام ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې دي‪ ،‬وﻟ‪ ３‬کﻪ ﻳﻮ ＇ﻮک د کﻴس‪ ３‬ﻟ＂ﻮن پﻪ ﻣاضﻲ ک‪ ３‬کﻮل غﻮاړي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮ‬ ‫＇ﻮ زرو کﻠﻮﻧﻮ ﻫغﻪ خﻮا بﻪ باﻟکﻞ تﻴاره وﻣﻮﻣﻲ او د تارﻳخ پا‪ ３１‬بﻪ ورتﻪ باﻟکﻞ سپﻴﻨ‪＊ ３‬کاره‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬کﻴسﻪ د تارﻳخ ر‪１‬ا تﻪ راوت‪ ３‬ده‪ ،‬پﻪ دې ک‪ ３‬ﻟﻪ زړو ﻧﻪ زوړ ﻳادداشت د ﻣصر‪،‬‬ ‫ﻫﻨد او ﻳﻮﻧان دى‪.‬‬ ‫د ﻣصر کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴﻼده ﻣخک‪ ３‬ﻧژدې ‪ ٢٠٠٠‬کال تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬دا کﻴس‪ ３‬زﻳاتره د جادو‬ ‫او ！ﻮ！کﻮ پﻪ اړه دي‪ .‬د ﻳﻮﻧان پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ کﻴسﻮ ک‪ ３‬د حکﻴﻢ اسﻴپ (ﻟﻘﻤان حکﻴﻢ) کﻴس‪３‬‬

‫‪115‬‬

‫ډ‪４‬رې ﻣشﻬﻮرې او ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬دي‪ .‬د ﻫﻨد حﻤاسﻲ او رزﻣﻲ پخﻮاﻧ‪ ９‬کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ د زﻳات شﻬرت‬ ‫ﻟروﻧک‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د کﻴسﻮ پﻪ تارﻳخﻲ بﻬﻴر ک‪ ３‬د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره د ب‪２‬ﻮ او ﻣحتﻮا (ﻣﻮضﻮع) ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راغﻠﻲ دي‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ودې سره د خﻠکﻮ پﻪ ﻓکري وده ک‪ ３‬ﻫﻢ بدﻟﻮن راغﻠﻰ‪.‬‬ ‫ادبﻴاتﻮ او ادبﻲ رواﻳتﻮﻧﻮ ﻫﻢ ﻻزم بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ﻫغﻪ کﻴس‪ ３‬او اﻓساﻧ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬رو ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬وﻳﻞ شﻮې او ﻳا ﻟﻴکﻞ شﻮې دي‪ ،‬د ﻧﻦ ﻟﻪ کﻴسﻮ سره ＇رگﻨد‬ ‫تﻮپﻴروﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬کﻴس‪ ３‬او اﻓساﻧ‪ ３‬ډ‪４‬رو ﻟرغﻮﻧﻮ زﻣاﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻨﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫کﻠﻴﻮ‪ ،‬باﻧ‪６‬و‪ ،‬کﻮروﻧﻮ‪ ،‬د‪４‬رو او حجرو ک‪ ３‬ﻟﻪ کﻴسﻮ سره د عام وﻟس ﻣﻴﻨﻪ دا ＇رگﻨدوي چ‪３‬‬ ‫زﻣﻮږ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ کﻴسﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ ډ‪４‬ره پخﻮاﻧ‪ ９‬ده‪.‬‬ ‫پﻪ دې اړه د تارﻳخﻲ ﻣطاﻟع‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬کﻠﻪ کﻠﻪ د اﻓساﻧ‪ ،３‬کﻴس‪ ３‬او ﻧکﻞ ﻳا داستان ﻟﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اصطﻼحاتﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬و او کﻠﻪ کﻠﻪ د ﻳﻮې پر ‪＄‬اى بﻠﻪ اصطﻼح ﻫﻢ کارول‬ ‫ک‪８５‬ي او آن چ‪ ３‬د ＇‪７５‬وﻧکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻫﻢ پک‪ ３‬اختﻼف ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮږ د اﻓساﻧ‪３‬‬ ‫ﻧﻮم اخﻠﻮ‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد دې ！کﻲ تﻪ پام وک‪７‬و چ‪ ３‬اﻓساﻧ‪ ３‬اوس ﻳﻮ خاص ﻣﻔﻬﻮم پﻴدا ک‪７‬ى دى‪ .‬پﻪ‬ ‫اﻓساﻧﻪ ک‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ پﻪ خﻴاﻟﻲ پ‪＋５‬ﻮ او ＇‪５‬رو او شﻴاﻧﻮ پﻮرې ت‪７‬ل شﻮي دي‪ .‬ﻣﻬال پک‪ ３‬چﻨداﻧ‪３‬‬ ‫اﻫﻤﻴت ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮ کال ＇خﻪ تر زرو کاﻟﻮ پﻮرې وخت پک‪ ３‬اﻧتخاب‪８５‬ي‪ .‬د اﻓساﻧﻮ د دوو‬ ‫کرک＂روﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬جﻨگ ＇ﻮ کاﻟﻪ ﻫﻢ دوام کﻮي‪ .‬د اﻓساﻧ‪ ３‬د جﻨگ ﻣﻴدان د ！ﻮﻟ‪＄ ３‬ﻤک‪３‬‬ ‫ﻣخ ﻫﻢ اﻧتخاب‪５‬داى شﻲ‪ ،‬کﻮﻟﻰ شﻲ د وﻳﻨﻮ رودوﻧﻪ وبﻬﻮي‪ .‬خپﻞ ﻗﻬرﻣاﻧان د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ ﻳﻮ سر‬ ‫＇خﻪ بﻞ سر تﻪ پﻪ ﻳﻮه گ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ورسﻮي‪.‬‬ ‫اﻓساﻧﻪ ﻳﻮازې د خﻴاﻟﻮﻧﻮ او کﻠﻪ کﻠﻪ د خراﻓاتﻮ پر اړخ ＇رخﻲ‪ ،‬خﻮ ﻧکﻞ بﻴا داس‪ ３‬ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫ﻧکﻞ تﻪ پ‪＋‬تﻮ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬ﻳا پ‪＋‬تﻮ ﻣﻠﻲ کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ واﻳﻮ‪ .‬د اﻓساﻧﻮ او داستان دواړو‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري‪ .‬ﻟﻪ اﻓساﻧ‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر دا دى چ‪ ３‬ﻧکﻞ تر ډ‪４‬ره ‪＄‬اﻳﻪ پﻮرې د چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣساﻳﻠﻮ سره اړخ ﻟگﻮي او ﻟﻪ داستان ﻳا کﻴس‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر دا دى چ‪ ３‬ﻫغﻪ د‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال ﻣساﻳﻞ‪ ،‬ﻗﻬرﻣاﻧان او زﻣان ﻳا ﻣکان پﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻣجرده ب‪２‬ﻪ راوړي‪.‬‬ ‫‪116‬‬

‫د دې خبرې ﻣعﻨا دا ده چ‪ ３‬ﻧکﻞ وﻟسﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬ﻣﻮږ ورتﻪ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ واﻳﻮ او‬ ‫ﻣجردې ﻣﻮ ‪＄‬کﻪ وگ‪２‬ﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬کﻠﻪ کﻠﻪ د زﻣان‪ ،‬ﻣکان‪ ،‬ﻗﻬرﻣان او کرک＂ر‪！ ،‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬او چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻨطﻘﻲ اړﻳک‪ ３‬ﻧﻪ ﻟﻴدل ک‪８５‬ي او ﻳا کﻤ‪ ３‬ﻟﻴدل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫داستان او کﻴس‪ ３‬سره ورتﻪ ﻣﻔاﻫﻴﻢ دي‪ .‬دﻟتﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ او ﻳا کرک＂روﻧﻪ پﻪ ﻫر اړخﻴزه تﻮگﻪ تشرﻳح‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬داستان ﻟﻴکﻮﻧکﻲ خپﻞ اتﻼن ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ ！اکﻲ‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ژوﻧد پرې کﻮي او د‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻮدې س‪７‬ې پرې گﻮري او ﻫرې ﻟﻮړې ژورې تﻪ چ‪ ３‬ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻳﻮ عادي اﻧسان‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ ورسره ﻻس او پﻨجﻪ ﻧرﻣﻮي‪ ،‬ﻳا پﻪ ډ‪４‬ره ﻟ‪８‬ه (او ﻣﻤکﻨﻪ) ﻓﻮق اﻟعاده گ‪ ９‬ورسره چﻠﻨد‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫کﻴس‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻣﻨعکسﻮوﻧک‪ ３‬او ＇رگﻨدووﻧک‪ ３‬ﻫﻨدارې دي او ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ شﻮ چ‪３‬‬ ‫د وخت ډ‪４‬ر عﻤده او بﻨس＂ﻴز ﻣساﻳﻞ پﻪ کﻴسﻮ ک‪ ３‬وﻟ＂ﻮو‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫کﻴسﻪ د ژوﻧد ﻟﻪ پ‪＋５‬ﻮ سره ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده او د ژوﻧد پ‪ ３＋５‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻟکﻪ کﻴسﻪ داس‪３‬‬ ‫ده‪ .‬د کﻴس‪ ３‬تارﻳخ دوﻣره زوړ دى‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ژوﻧد تارﻳخ‪ .‬کﻴسﻪ او داستان ﻟﻪ اﻧساﻧﻲ‬ ‫ژوﻧد سره پﻪ ﻣﻮازي او برابره کر＊ﻪ ک‪ ３‬راروان دي‪ ،‬چ‪５‬رتﻪ چ‪ ３‬د ژوﻧد ＇رک شتﻪ‬ ‫دى‪ ،‬کﻴسﻪ ﻫﻢ شتﻪ‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ کﻴس‪ ３‬او اﻓساﻧ‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬زﻣاﻧ‪ ３‬تﻪ‬ ‫رس‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ کﻴسﻮ سره د پ‪＋‬تﻨﻮ پﻪ کﻠﻴﻮ‪ ،‬باﻧ‪６‬و‪ ،‬جﻮﻧگ‪７‬و‪ ،‬د‪４‬رو او حجرو ک‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬د‬ ‫ډ‪４‬رې پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬اﻓساﻧ‪ ３‬زﻳاتره پﻪ خﻴاﻟﻲ پ‪＋５‬ﻮ‪ ،‬خﻴاﻟﻲ ＇‪５‬رو‬ ‫او خﻴاﻟﻲ ＇‪５‬زوﻧﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وي‪ .‬ﻧکﻞ تﻪ ﻣﻮږ پ‪＋‬تﻮ وﻟسﻲ کﻴس‪ ３‬ﻳا ﻣﻠﻲ کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫واﻳﻮ‪ .‬د خپﻠ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬او چاپ‪５‬رﻳال پ‪ ３＋５‬را اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬رﻧگ اﻓساﻧﻮي‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ داستان ﻳا کﻴسﻪ ک‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻪ او کرک＂روﻧﻪ پﻪ ﻫر اړخﻴزه تﻮگﻪ تشرﻳح ک‪８５‬ي‪ ،‬اتﻼن‬ ‫ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ ！اکﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬کﻴس‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ژوﻧد ﻣﻨعکسﻮوﻧک‪ ３‬ﻫﻨدارې دي‪.‬‬

‫‪117‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫عاطﻔﻪ‪:‬‬

‫پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا پﻪ کﻴسﻪ او شعر ک‪ ３‬د ((عاطﻔﻪ)) ((عطﻮﻓت))‬

‫((عاطﻔﻲ بﻴان)) ((عاطﻔﻲ چﻠﻨد)) او داس‪ ３‬ﻧﻮر اصطﻼحات ډ‪４‬ر کارول ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ‬ ‫شﻮ چ‪ ３‬عاطﻔﻪ پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ډول داس‪ ３‬ﻣعﻨا ک‪７‬و‪ :‬ﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻣحبت‪ ،‬احساس‪ ،‬ﻣﻬرباﻧﻲ او ﻧﻮر‪...‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬دا پﻪ ارواپﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻮرې اړوﻧده اصطﻼح ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ارواﻳﻲ (رواﻧﻲ) پﻠﻮه عاطﻔﻪ‬ ‫داس‪ ３‬پ‪５‬ژﻧداى شﻮ‪:‬‬ ‫عاطﻔﻪ ﻫغﻪ رواﻧﻲ اغ‪５‬ز ﻳا غبرگﻮن دى چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ＇ﻴزوﻧﻮ‪ ،‬چارو او پ‪＋５‬ﻮ سره د ﻣخاﻣخ‬ ‫ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ ذﻫﻦ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣحبت‪ ،‬شﻮق‪ ،‬کﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻗﻬر او ﻧﻮر‪...‬‬

‫ﻟﻪ تارﻳخ ﻧﻪ ﻣخک‪３‬‬

‫دوره‪ :‬دا ﻫغﻪ دوره ده چ‪ ３‬ﻟﻴک ﻳا خط ﻧﻪ و اﻳجاد شﻮى‪ .‬پﻪ‬

‫تارﻳخﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬د دغ‪ ３‬دورې ＇‪７５‬ل‪＄ ،‬کﻪ ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري او ستﻮﻧزﻣﻦ کار دى چ‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻠﻲ اسﻨاد ﻳ‪ ３‬ﻧشتﻪ‪ .‬د ﻟرغﻮﻧپﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ ＇‪７５‬ﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻟرغﻮﻧﻮ دورو د ﻧ‪＋‬ﻮ ﻧ‪＋‬اﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ دورو او ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو ＇رگﻨدوﻧﻪ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫خﻴال بخاري‪ :‬اروا＊اد خﻴال بخاري د پ‪＋‬تﻮ تک‪７‬ه ﻟﻴکﻮال و‪ .‬د پ‪＋５‬ﻮر د پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤ‪９‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ ＇خﻪ و‪ .‬د ژبﻨﻴﻮ او ‪－‬راﻣري ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر کار ک‪７‬ى او ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻟرغﻮﻧﻮ او ادبﻲ ﻣتﻨﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪.‬‬

‫‪118‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻟﻪ دې ﻟﻮست ＇خﻪ پﻪ گ＂ﻪ د کﻴس‪ ３‬او ژوﻧد د اړﻳک‪ ３‬پﻪ اړه‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ پﻪ اړه دې درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کﻴسﻮ سره د خﻠکﻮ ﻣﻴﻨﻪ ‪＄‬کﻪ زﻳاتﻪ ده چ‪. ... ３‬‬ ‫د پخﻮاﻧﻴﻮ او اوسﻨﻴﻮ کﻴسﻮ ﻳﻮ ＇ﻮ تﻮپﻴروﻧﻪ ‪. ...‬‬ ‫پﻪ کﻴسﻮ ک‪( ３‬عاطﻔﻲ بﻴان) ＇ﻪ ډول دى؟‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬آﻳا کﻴسﻪ د ژوﻧد تﻘﻠﻴد دى؟ کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ژوﻧد سره ﻳ‪＇ ３‬ﻪ اړﻳکﻪ ده؟‬ ‫ب‪ :‬د کﻮﻣﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ﻳا تﻤدﻧﻮﻧﻮ ﻟرغﻮﻧ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻣشﻬﻮرې دي؟‬ ‫ج‪ :‬د اﻓساﻧ‪ ،３‬ﻧکﻞ او داستان ﻳا کﻴس‪ ３‬تﻮپﻴروﻧﻪ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫‪ _٤‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬دې دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻳﻮه ﻳﻮه کﻴسﻪ او ﻳا حکاﻳت پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ﻳز سره واوروي چ‪ ３‬ﻳا ﻳ‪ ３‬چ‪５‬رتﻪ ﻟﻮستﻰ ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ چا اور‪４‬دﻟ‪ ３‬وي‪ .‬ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ‬ ‫دې د دغ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز ارز＊ت ﻳا ﻟﻪ ژوﻧد سره د دې کﻴس‪ ３‬پﻪ اړه ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې ＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې ﻳﻮه ﻳﻮه کﻴسﻪ ﻟﻪ خپﻠﻪ ‪＄‬اﻧﻪ پﻪ کتابچﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ .‬کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬باﻳد دغﻪ‬ ‫شراﻳط وﻟري‪:‬‬ ‫‪ _١‬کﻴسﻪ باﻳد ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬اﻧﻪ وﻟﻴکﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻳﻮې داس‪ ３‬پ‪ ３＋５‬پﻪ اړه ﻳا د ﻳﻮ داس‪ ３‬چا پﻪ اړه دې ﻳ‪ ３‬وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ اړه‬ ‫＊ﻪ ﻣعﻠﻮﻣات وﻟري‪.‬‬ ‫‪119‬‬

‫‪ _٣‬پ‪＋５‬ﻪ ﻳا ﻫغﻪ شخص ﻳا کرک＂ر د کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ارز＊ت وﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ک‪５‬داى شﻲ دا پ‪＋５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬وي‪ ،‬کﻪ ﻫ‪ ＆５‬داس‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ وه ﻟﻴدﻟ‪ ،３‬بﻴا دې‬ ‫ﻳ‪ ３‬د داس‪ ３‬ﻳﻮ چا ﻳا پ‪ ３＋５‬پﻪ اړه وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ چا ﻳ‪ ３‬اور‪４‬دﻟﻲ وي‪ ،‬خﻮ تاسﻮ تﻪ پک‪ ３‬پﻮره‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ شﻮي وي‪.‬‬ ‫ﻳادوﻧﻪ‪:‬‬ ‫کﻴس‪ ３‬بﻪ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬اورول ک‪８５‬ي او درې غﻮره کﻴس‪ ３‬بﻪ ترې‬ ‫اﻧتخاب‪８５‬ي او دغﻪ درې کﻴس‪ ３‬بﻪ د ＊ﻮ کﻴسﻮ پﻪ تﻮگﻪ د ！ﻮﻟﻮ ﻟﻪ خﻮا ستاﻳﻞ ک‪８５‬ي او بﻴا‬ ‫بﻪ د ﻟ‪５‬س‪ ３‬پﻪ دﻳﻮاﻟﻲ جرﻳده او ﻳا چاپﻲ جرﻳده او ﻣجﻠﻪ ک‪ ３‬چاپ‪８５‬ي‪.‬‬

‫تــــــﻮر تـــــﻪ ‪＄‬ـــﻤـــﻪ ســـپـــﻴـــﻦ تـــــﻪ ‪＄‬ـــﻤـــﻪ ز‪４‬ــــــ‪ ７‬تـــــﻪ ‪＄‬ــﻤــﻪ‬ ‫د جــــــاﻧــــــان د کــــــــﻮر پــــﻮ＊ــــتــــﻨــــﻪ تــــــــرې کـــﻮﻣـــﻪ‬ ‫ﻫــــــر ﻳــــــﻮ ﻣــــــا تــــــﻪ در د خـــپـــﻠـــ‪ ３‬ﻟـــﻴـــﻠـــ‪＊ ３‬ـــاﻳـــﻲ‬ ‫اوس پـــــﻪ ﻣـــﻨـــ‪％‬ـــﻪ ﻻر کـــــ‪ ３‬ﻧــــاســــت کــــــرم ر‪４‬ــبــﻤــﻪ‬ ‫دا د ژوﻧـــــــــد کـــــــ‪８‬ې وږې او اوږدې ﻻرې‬ ‫چــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ﻫــــــر ﻗـــــــدم کــــــ‪ ３‬ډ‪４‬ـــــــــرې خـــــطـــــرې دي‬ ‫خـــــﻮ چـــــ‪ ３‬ﻣـــخـــاﻣـــخ د پــــــت‪ ،‬ﻣـــﻴـــﻨـــ‪ ３‬ﻣــــﻨــــزل وي‬ ‫ﻧــــــﻮ ﻟــــــﻪ ！ـــــﻮﻟـــــﻮ شــــ‪５‬ــــرﻳــــﻨــــﻴــــﻮ ﻧــــــﻪ خــــــــــﻮږې دي‬ ‫اجﻤﻞ خ＂ک‬

‫‪120‬‬

‫اتﻠسﻢ ﻟﻮست‬

‫شفﻴق‬ ‫او پ‪＋‬تﻮ لﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ‬

‫_ د پ‪＋‬تﻮ د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻣﻮ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ کﻮم کﻮم کتابﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ دي او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ د اوسﻨﻲ ﻳا ﻣعاصر ادب پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣطاﻟعﻪ ک‪ ３‬تاسﻮ د ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‬ ‫ﻧﻮم اور‪４‬دﻟﻰ دى‪ .‬شﻔﻴﻖ د پ‪＋‬تﻮ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻳادوﻧ‪ ３‬کار ک‪７‬ى دى او د دې‬ ‫پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬چ‪ ３‬شاعري ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې ده‪ ،‬پﻪ زړه پﻮرې ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫د ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ پﻪ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پر تارﻳخچﻪ ﻫﻢ عﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪ .‬را‪＄‬ئ چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د خپﻞ دغﻪ پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ) د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ پﻪ اړه بشپ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬و‪.‬‬ ‫(ﻣحﻤد ٰ‬

‫‪121‬‬

‫د د‪４‬رشﻤﻮ ﻫجري شﻤسﻲ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ بﻬﻴر ک‪( ３‬د شﻠﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ در‪４‬ﻤﻪ ﻟسﻴزه ک‪ )３‬پﻪ‬ ‫ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪＇ ３‬ﻮ داس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال راﻣﻴدان تﻪ شﻮل چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ‬ ‫اساسﻲ کاروﻧﻪ وک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دوى ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ﻟﻪ داستاﻧﻲ ادب سره زﻳات او ﻳﻮ ＇ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫تر ﻳﻮ حده اشﻨا وو‪ .‬دوى د پ‪＋‬تﻮ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻧﻮي گاﻣﻮﻧﻪ اوچت ک‪７‬ل‪.‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ډﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻳا زﻳات‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬وﻧﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻣﻮږ تﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬راوﻧﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ،３‬خﻮ ﻫغﻪ‬ ‫＇ﻪ چ‪ ３‬ترې راپات‪ ３‬شﻮي او ﻧﻦ زﻣﻮږ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دي‪ ،‬د خپﻞ وخت د ډ‪４‬رو ＊ﻮ آثارو پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ بﻪ تﻞ خپﻞ ارز＊ت وساتﻲ‪.‬‬ ‫د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻪ د ((عبﻘرﻳان)) پﻪ ﻧﻮم پﻪ ‪ ١٣٤٦‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬خپره شﻮې ده‪ .‬پﻪ دغﻪ ﻣجﻤﻮعﻪ ک‪ ３‬پﻪ دري ژبﻪ د ﻫغﻪ ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د ((عبﻘرﻳان)) تر‬ ‫سرﻟﻴک ﻻﻧدې او دغﻪ ﻧﻮرې ＇ﻠﻮر پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬خپرې شﻮې دي‪(( :‬ﻫﻔتﻪ کﻮدک))‪،‬‬ ‫((ډاک＂ر صاحب))‪(( ،‬د تﻤ‪ ３‬کاروان)) او ((برکت)) دغﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬ﻫغﻪ پﻪ ‪ ١٣٣٨‬او‬ ‫‪ ١٣٣٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴکﻠ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫دا ﻫغﻪ وخت و چ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ د خپﻞ ﻳﻮن پﻪ ډ‪４‬رو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ پ‪７‬اووﻧﻮ ک‪ ３‬وه‪ .‬شﻔﻴﻖ‬ ‫او د دغﻪ وخت ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د بﻬﻴر ﻳﻮن تﻪ ﻧﻮې وﻟﻮﻟ‪ ３‬ورک‪７‬ې‪.‬‬ ‫د شﻔﻴﻖ دغﻪ کﻴس‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬وخت ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي پﻪ ﻣصر او بﻴا وروستﻪ پﻪ‬ ‫اﻣرﻳکا ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې ترسره ک‪７‬ې‪ .‬د ﻧ‪７‬ۍ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴدې‪ .‬ﻟﻪ عربﻲ او اﻧگﻠﻴسﻲ‬ ‫ادبﻴاتﻮ سره اشﻨا شﻮ او دغﻪ اشﻨاﻳ‪ ９‬بﻪ ﻫﻢ د ﻫغﻪ د آثارو پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬ﻻس ﻟرﻟﻰ وي‪.‬‬ ‫د ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د دغﻮ ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ د ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو پﻪ اړه باﻳد دغﻪ ！کﻲ پﻪ ﻧظر ک‪３‬‬ ‫وﻟرو‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻫغﻪ وخت د ډ‪４‬رو پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ تﻨاسب او پرتﻠﻪ‪ ،‬د شﻔﻴﻖ د کﻴسﻮ ﻧثر پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫او داستاﻧﻲ دى‪ .‬د ﻫغﻪ وخت د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر کﻴسﻮ د (پﻪ اصطﻼح) ډ‪４‬ر رسﻤﻲ او ﻣطبﻮعاتﻲ ﻧثر‬ ‫اغ‪５‬ز پرې ﻧشتﻪ چ‪ ３‬د ژباړل شﻮي ﻧثر گﻮﻣان دې پرې وشﻲ‪.‬‬

‫‪122‬‬

‫‪ _٢‬طﻨز‪ ،‬د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬د طﻨز ﻣاﻟگﻪ د ﻫغﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ کﻴسﻮ ک‪３‬‬ ‫شتﻪ‪ .‬د طﻨز او خﻨدا دغﻪ ﻣاﻟگﻪ د ﻫغﻪ کﻴسﻮ تﻪ ﻻ پﻪ زړه پﻮرې ب‪２‬ﻪ ورک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د ((ډاک＂ر صاحب)) پﻪ ﻧﻮم د ﻫغﻪ د کﻴس‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ برخﻮ تﻪ پﻪ دې اړه پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮو‪:‬‬ ‫((دى ﻻ پﻪ ﻫﻤدې چﻮرت ک‪ ３‬و او د خپﻠ‪ ３‬آﻳﻨده و‪４‬رې اخﻴستﻰ و چ‪ ３‬ﻧا＇اپﻪ ورﻧﻪ د‬ ‫ﻫﻮس‪ ９‬ترور پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪:‬‬ ‫_ ډاک＂ر صاحب! ستا ﻣعاﻳﻨﻪ خاﻧﻪ چ‪５‬رتﻪ ده؟‬ ‫او چ‪ ３‬ډاک＂ر صاحب ‪＄‬ان ‪＄‬ﻮاب تﻪ جﻮړاوه‪ ،‬ﻫغ‪ ３‬ترې ب‪ ３‬واره پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ې‪:‬‬ ‫_ د ور‪＇ ３＄‬ﻮ ﻣرﻳضان درتﻪ را‪＄‬ﻲ؟ ﻳعﻨ‪ ３‬د ور‪ ３＄‬گ＂ﻪ دې ＇ﻮﻣره ده؟ پﻪ کﻮﻣﻪ شﻔاخاﻧﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻧﻮکر ﻳ‪３‬؟‬ ‫ډاک＂ر صاحب پﻪ ډ‪４‬ر ﻣشکﻞ وکﻮﻟﻰ شﻮل چ‪ ３‬د ﻫﻮس‪ ９‬د ترور ﻟﻪ ﻳﻮې وﻗﻔ‪ ３‬ﻧﻪ استﻔاده‬ ‫وک‪７‬ي او وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ صاحب وب‪＋‬ئ زه د طب ډاک＂ر ﻧﻪ ﻳﻢ‪.‬‬ ‫_ ﻣاتﻪ خﻮ ！ﻮﻟﻮ وﻳﻠﻲ وو چ‪ ３‬تﻪ ډاک＂ر ﻳ‪!３‬‬ ‫_ ډاک＂ر ﻳﻢ‪ ،‬ﻣگر د طب ﻧﻪ‪.‬‬ ‫_ ﻳعﻨ‪ ３‬اشﻨاﻳان دې درتﻪ ﻫس‪ ３‬پﻪ ！ﻮکﻮ ډاک＂ر واﻳﻲ؟‬ ‫_ ﻧﻪ زه د ډاک＂رۍ شﻬادت ﻧاﻣﻪ ﻟرم‪.‬‬ ‫_ ﻧﻮ ＇ﻨگﻪ ډاک＂ر ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣعاﻳﻨﻪ خاﻧﻪ دې ﻧشتﻪ او د ډاک＂رۍ شﻬادتﻨاﻣﻪ ﻟرې؟‬ ‫_ زه د ادبﻴاتﻮ ډاک＂ر ﻳﻢ‪.‬‬ ‫_ ﻳعﻨ‪ ３‬چ‪＇ ３‬ﻮک پﻪ ادبﻴاتﻮ باﻧدې پﻮﻫ‪８５‬ي او زﻣﻮږ د دې سﻨدرغاړي غﻮﻧدې ＊ﻪ ＊ﻪ‬ ‫شعروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳاد وي‪ ،‬ﻳﻮازې د ﻫغﻮى ډاک＂ري کﻮې او د بﻞ چا ﻧﻪ؟‬ ‫_ ﻧﻪ صاحب‪ ،‬زه پﻪ ادبﻴاتﻮ ک‪ ３‬د ډاک＂رۍ شﻬادت ﻧاﻣﻪ ﻟرم‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ ﻫﻮس‪ ９‬ﻣداخﻠﻪ وک‪７‬ه او خپﻠ‪ ３‬ترور تﻪ ﻳ‪ ３‬د ادبﻴاتﻮ د ډاک＂رۍ د اﻣکان پﻪ اړه تﻮضﻴحات‬ ‫ورک‪７‬ل او ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬پﻪ ﻧﻮره دﻧﻴا ک‪ ３‬د ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ ډاک＂ران ﻫﻢ شتﻪ‪.‬‬

‫‪123‬‬

‫د ﻫﻮس‪ ９‬ترور ﻫﻤاغس‪ ３‬پﻪ تعجب ک‪ ３‬وه‪ ،‬غ＂ﻪ ج＂کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮړﻟ‪ ３‬وه‪ ،‬ﻣگر ﻟﻪ ډاک＂ر ﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬بﻴا ﻫﻢ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪:‬‬ ‫_ ＊ﻪ ＇ﻮ کاﻟﻪ سبﻖ دې وﻳﻠﻰ دى؟‬ ‫_ تﻘرﻳباً شﻞ کاﻟﻪ‪.‬‬ ‫_ ＇ﻮ کاﻟﻪ پﻪ ﻳﻮرپ ک‪ ３‬وې؟‬ ‫_ اتﻪ کاﻟﻪ‪.‬‬ ‫_ اوس دﻟتﻪ ＇ﻪ ﻣﻨصب ﻟرې؟‬ ‫_ استاد ﻳﻢ‪.‬‬ ‫_ استاد ﻳعﻨ‪ ３‬ﻣعﻠﻢ ﻳ‪３‬؟‬ ‫_ ﻫﻮ!‬ ‫د ﻫﻮس‪ ９‬ترور پﻪ ﻳﻮ داس‪ ３‬عصباﻧﻲ حرکت ﻟﻪ حﻠﻘ‪ ３‬ﻧﻪ پا＇‪５‬ده چ‪ ３‬پ＂ﻮل ﻳ‪ ３‬گران کار‬ ‫و‪))...‬‬ ‫دا کﻴسﻪ پﻪ ﻫﻤدې تﻮگﻪ دوام ﻟري او د ﻫغﻪ وخت پﻪ ＊اري ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو ﻣصﻨﻮعﻲ‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻮ او ﻧاوړه ک‪７‬و وړو اﻧ‪％‬ﻮرگري پک‪ ３‬د خﻨدا او ！ﻮکﻮ پﻪ ب‪２‬ﻪ شﻮې ده‪ .‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪３‬‬ ‫د ＊اري ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬کﻤزورۍ او ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې پﻪ ژوره تﻮگﻪ خﻮ د طﻨز او ！ﻮکﻮ ！کاﻟﻮ ﻟﻪ ﻣاﻟگ‪ ３‬سره‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬اى او پﻪ زړه پﻮرې کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ دغﻮ ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت د اﻓغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ژوﻧد د ‪＄‬ﻴﻨﻮ حاﻻتﻮ دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻪ شﻮې ده‪ .‬پر ډ‪４‬رو اړخﻮﻧﻮ ﻳ‪ ３‬اﻧتﻘاد شﻮى دى او دغﻪ برخ‪ ３‬د وعظ او ﻧصﻴحت ﻳا وچ‬ ‫اجتﻤاعﻲ اﻧتﻘاد پﻪ تﻮگﻪ ﻧﻪ دي راغﻠﻲ‪ ،‬د داستاﻧﻲ بﻴاﻧﻲ اړخﻮﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ تر ډ‪４‬ره حده پاﻣﻠرﻧﻪ‬ ‫شﻮې ده‪ .‬د ((ډاک＂ر صاحب)) پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اﻓغاﻧﻲ رو＊اﻧﻔکراﻧﻮ او تعﻠﻴﻢ ﻳاﻓتﻪ‬ ‫وو (ﻟﻮستﻮ کساﻧﻮ) پر ذﻫﻦ د پردﻳتﻮب زﻳاتﻪ غﻠبﻪ او اغ‪５‬ز ډ‪４‬ر ＊ﻪ تصﻮﻳر ک‪７‬ى دى‪:‬‬ ‫((وطﻦ تﻪ د ډاک＂ر صاحب د ب‪５‬رتﻪ راتﻠﻮ ﻧﻪ اوس زﻳات و کﻢ درې ﻣﻴاشت‪ ３‬ت‪５‬رې شﻮې‬ ‫دي‪ .‬چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮرپ ک‪ ３‬و ﻧﻮ د خپﻠﻮ وروستﻴﻮ پﻨ‪％‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ استﻮگﻨﻪ ک‪ ３‬ورتﻪ دا ضرورت ډ‪４‬ر‬ ‫زﻳات ﻣحسﻮس شﻮى و چ‪ ３‬باﻳد د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ثﻘاﻓت ＇خﻪ پﻮره خبر وي‪ .‬ده ﻫﻠتﻪ وﻟﻴدل‬ ‫‪124‬‬

‫چ‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ دې خبرې چﻨدان تاثﻴر ﻧﻪ کاوه چ‪ ３‬ده بﻪ ورتﻪ د ﻓراﻧس‪ ３‬د ﻟﻮى اﻧﻘﻼب پﻪ باره‬ ‫ک‪＇ ３‬ﻪ وﻳﻠﻰ شﻮل‪ ،‬ﻳا بﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ د ﻳﻮرپ د ﻓﻼسﻔﻪ وو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ صحﻴح تﻠﻔظ کﻮﻟﻰ شﻮل او‬ ‫د ﻫغﻮى پﻪ اړه بﻪ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ صحﻴح ﻣعﻠﻮﻣات ورکﻮﻟﻰ شﻮل‪ .‬دا خبرې ﻫغﻮى تﻪ ﻟﻪ ده ＇خﻪ‬ ‫＊‪ ３‬ﻳادې وې‪ .‬ﻫغﻮى غﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬د ده د وطﻦ د تارﻳخ‪ ،‬جغراﻓﻴ‪ ،３‬حﻘﻮﻗﻮ‪ ،‬د ﻓکر طرز او‬ ‫د ژوﻧداﻧﻪ د ﻓﻠسﻔ‪ ３‬پﻪ اړه‪ ،‬د خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ خزاﻧﻪ زﻳاتﻪ ک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻮى د ﻻﻣارتﻴﻦ ﻟﻪ ﻗصﻴدو‬ ‫＇خﻪ پﻮره خبر وو‪ ،‬ﻣگر د جاﻣﻲ او خﻮشحال خان پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬دوﻣره ＇ﻪ ﻧﻪ وو اور‪４‬دﻟﻲ چ‪３‬‬ ‫تﻨده ﻳ‪ ３‬پرې ﻣاتﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ ډاک＂ر صاحب (د ﻫغﻪ وخت شاگرد) پﻪ دې پ‪５＋‬ﻤاﻧﻪ شﻮ چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ او‬ ‫دﻳﻨﻴاتﻮ ﻣعﻠﻢ صاحباﻧﻮ تﻪ ﻫغﻮﻣره غﻮږ ﻧﻪ و اﻳ‪＋‬ﻰ چ‪ ３‬د غرب د ﻓﻠسﻔ‪＊ ３‬ﻮوﻧکﻲ ﻣس＂ر‬ ‫او پروﻓﻴسﻮر تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮد‪ .‬د ډاک＂ر صاحب ＊ﻪ پﻪ ﻳاد دي‪ ،‬ﻳﻮه ورځ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻫﻤزوﻟﻮ او‬ ‫ﻣﻠگرو سره پﻪ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬خبرې کﻮﻟ‪ ３‬او خبره پﻪ وارداتﻮ او صادراتﻮ راغﻠﻪ‪ .‬ده د اﻧگﻠستان‬ ‫صادرات او واردات ُچست و＊ﻮدل‪ ،‬ﻣگر د خپﻞ وطﻦ د صادراتﻮ پﻪ شﻤارﻟﻮ ک‪ ３‬ﻣاﻧده او پ＆‬ ‫راغﻰ او چ‪ ３‬بحث پﻪ ＊اروﻧﻮ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮرپ ﻣشﻬﻮر بﻨدروﻧﻪ او ＊اروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه سا حساب‬ ‫ک‪７‬ل‪ ،‬ﻣگر د خپﻞ ﻣﻠک ورتﻪ ﻓﻘط ﻳﻮ ＇ﻮ ﻣشﻬﻮر ﻣشﻬﻮر ﻣعﻠﻮم وو او ﻧﻮر ﻳ‪＇ ３‬ﻪ وﻧشﻮ وﻳﻠﻰ‪.‬‬ ‫د دې ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوو د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ډاکتر صاحب د ﻳﻮرپ پﻪ کتابخاﻧﻮ ک‪ ３‬د خپﻞ وطﻦ پﻪ‬ ‫باب ﻣطاﻟعﻪ وک‪７‬ه او گﻮﻳا د ﻻس غﻮ！ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خﻮﻟﻪ اﻳﻠﻪ کﻮﻟﻪ‪)...‬‬ ‫دا زﻣﻮږ د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر رو＊اﻧﻔکرو او تعﻠﻴﻢ ک‪７‬و ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ د ژوﻧد او ﻓکر ﻫغﻪ ﻣﻮضﻮع ده چ‪３‬‬ ‫＊اﻳﻲ پﻪ ﻫغﻪ وخت ک‪ ３‬بﻪ ورتﻪ ﻟﻪ شﻔﻴﻖ پرتﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬کسان ﻣتﻮجﻪ وو‪.‬‬ ‫‪ _٤‬کﻮم بﻞ ！کﻰ چ‪ ３‬د شﻔﻴﻖ پﻪ کﻴسﻮ ک‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬ان ＊کاره کﻮي‪ ،‬ﻫغﻪ د کﻴسﻮ‬ ‫تﻮصﻴﻔﻲ اړخ دى‪ .‬ﻫغﻪ د خپﻠﻮ کﻴسﻮ ＇‪５‬رې (کرک＂روﻧﻪ)‪ ،‬پ‪ ،３＋５‬ﻓضا او چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ډ‪４‬ره ＊ﻪ‬ ‫تﻮگﻪ تﻮصﻴﻔﻮي‪ .‬د تﻮصﻴف ﻟﻪ پﻠﻮه دغﻪ کﻴس‪ ３‬خاص ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﻟپاره ((د تﻤ‪ ３‬کاروان)) پﻪ ﻧﻮم د کﻴس‪ ３‬ﻳﻮې برخ‪ ３‬تﻪ پام را اړوو‪:‬‬ ‫((د ﻳﻮې وړې کﻮ！ﻨ‪ ９‬ﻧﻤر خاتﻪ کﻮﻧج ک‪ ３‬ﻳﻮ اوږد او پﻠﻦ ﻣ‪５‬ز پروت دى چ‪ ３‬تﻘرﻳباً د کﻮ！‪３‬‬

‫‪125‬‬

‫درﻳﻤﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬ده‪ .‬ﻧﻤر پر‪４‬ﻮاتﻪ او ﻗطبﻲ خﻮاوو تﻪ ﻳ‪ ３‬د دﻳﻮاﻟﻪ پﻮرې ﻳﻮ ＇ﻮ داس‪ ３‬سرې‬ ‫چﻮک‪ ９‬پرت‪ ３‬دي چ‪ ３‬د ＇رﻣﻨ‪ ３‬پﻮښ او د ﻧرو ﻟرگﻮ بازوگان ﻟري‪ .‬د چﻮک‪ ９‬د ﻧاست‪＄ ３‬اى‬ ‫بﻮټ راوتﻠﻰ او د اوسپﻨ‪ ３‬د سﻴخﻮﻧﻮ ﻧ‪ ３＋‬د ＇رﻣﻨﻮ ﻻﻧدې اوچتﻪ ＊کاره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻣ‪５‬ز پر سر باﻧدې د باﻧجاﻧﻲ وړﻳﻮ ﻳﻮه ش‪６‬ﻟﻪ ！ﻮ！ﻪ غﻮړ‪４‬دﻟ‪ ３‬او د ﻫغ‪ ３‬د پاسﻪ ﻳﻮ دﻳﻮات‪،‬‬ ‫ﻳﻮ ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﻳﻮ جاذب‪ ،‬ﻳﻮ ！‪５‬ﻠﻔﻮن او ﻳﻮه جﻨتري پرتﻪ ده‪ .‬د ﻣﻴز شاتﻪ پﻪ ﻳﻮه پراخﻪ بازوداره چﻮک‪９‬‬ ‫باﻧدې ﻳﻮ زوړ س‪７‬ى ﻧاست دى چ‪ ３‬ﻳﻮه عﻤﻮدي شان خﻨدا ﻳ‪ ３‬پﻪ ببرو شﻮﻧ‪６‬و باﻧدې ﻟکﻪ د‬ ‫کا‪１‬ﻲ د کر＊‪＊ ３‬کﻞ ده‪ .‬د س‪７‬ي پر سر تﻮره پگ‪７‬ۍ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮې تﻮرې بخﻤﻠﻲ خﻮﻟ‪ ９‬ﻧﻪ‬ ‫＊ﻮﻳﻪ تاوه شﻮې اود تﻨدي د ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ برابر ﻳ‪ ３‬د گﻼب د ﻳﻮ دوه ور‪＄‬ﻨﻲ غﻮړ‪４‬دﻟﻲ گﻞ ﻫﻮﻣره‬ ‫شﻤﻠﻪ پرﻳ‪ ３＋‬ده‪ .‬د زاړه س‪７‬ي پﻪ غاړه باﻧدې ﻳﻮ سپﻴﻦ کﻤﻴس دى چ‪ ３‬خﻴرﻧ‪ ３‬ژۍ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫گﻮﻧجﻲ گﻮﻧجﻲ ورﻣ‪ ８５‬پﻪ غاړه ﻟﻪ وراﻳﻪ ＊کاري‪)). ...‬‬ ‫داس‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮرﻳز ﻧثر د اروا＊اد ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻧثر تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ＊کﻼ‬ ‫ورکﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬د شﻔﻴﻖ د کﻴسﻮ بﻠﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ دا ده چ‪ ３‬د کﻴسﻮ د اتﻼﻧﻮ او کرک＂روﻧﻮ د رواﻧﻲ حاﻻتﻮ‬ ‫＇رگﻨدوﻟﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ＊ﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ ک‪７‬ې ده‪ .‬دې خبرې او پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬د ﻫغﻪ کﻴس‪ ３‬ﻫﻢ ژورې ک‪７‬ې‬ ‫دي او ﻫﻢ ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮستﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ د کرک＂ر او ＇‪５‬رو ﻟﻪ دﻧﻨﻪ حاﻻتﻮ (رواﻧﻲ‬ ‫حاﻻتﻮ) سره دﻟچسپﻲ پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫د شﻔﻴﻖ کﻴس‪ ３‬او د ﻫغﻪ د کﻴسﻮ ﻣﻮضﻮعات زﻣﻮږ د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬د تارﻳخﻲ بﻬﻴر ﻳﻮه‬ ‫ډ‪４‬ره پﻪ زړه پﻮرې برخﻪ ده‪ .‬شﻔﻴﻖ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخک‪＋‬ﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ＇خﻪ دى‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫ﻧﻪ ﻳﻮازې داس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال دى چ‪ ３‬زﻣﻮږ د کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د تارﻳخ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ کساﻧﻮ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻟﻴکﻮﻧکﻰ دى چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮ کﻴسﻪ ﻳ‪ ３‬پر خپﻞ خﻮاږه ﻧثر او پاخﻪ ﻗﻠﻢ ‪＄‬ﻠﻮﻟ‪ ３‬او‬ ‫＊کﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې ﻫﻢ ده‪.‬‬

‫‪126‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳﻮه ﻣخک‪＋‬ﻪ ＇‪５‬ره ده‪ .‬د (عبﻘرﻳان) پﻪ ﻧﻮم د‬ ‫ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻪ ﻳ‪ ３‬خپره شﻮې ده‪ .‬پﻪ دغﻪ داستاﻧﻲ ！ﻮﻟگﻪ ک‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬کﻴس‪ ３‬د کﻴسﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻨ‪ ３‬د ﻫﻨري ﻣعﻴاروﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ تﻮل پﻮره کﻴس‪ ３‬دي‪ .‬د ﻣتﻦ او ﻣحتﻮا (ﻣﻮضﻮع) ﻟﻪ‬ ‫پﻠﻮه ﻫﻢ دغﻪ کﻴس‪ ３‬د وخت ﻣﻬﻢ ﻣﻮضﻮعات پﻪ خپﻠﻪ داستاﻧﻲ ‪＄‬ﻮﻟ‪ ９‬ک‪ ３‬راﻧغاړي‪.‬‬ ‫د ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو ک‪ ３‬دغﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ تﻪ تﻢ ک‪５‬داى شﻮ‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ زړه پﻮرې داستاﻧﻲ ﻧثر‪ _٢ .‬د طﻨز او خﻨدا پﻪ ب‪２‬ﻪ د ژورو ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ ‪＄‬اﻳﻮل‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د اﻓغاﻧﻲ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت د ژوﻧد د حاﻻتﻮ اﻧ‪％‬ﻮرول‪ _٤ .‬کﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دﻗﻴﻖ داستاﻧﻲ‬ ‫تصﻮﻳروﻧﻪ جﻮړوي‪ _٥ .‬د کﻴسﻮ د اتﻼﻧﻮ او کرک＂روﻧﻮ د رواﻧﻲ حاﻻتﻮ ＇رگﻨدوﻧﻪ‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ :‬د اﻓغاﻧستان ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ عاﻟﻢ‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬سﻴاستﻮال‪ ،‬سﻴاستپﻮه او شاعر‬ ‫ﻣحﻤد ٰ‬ ‫و‪ .‬د ﻧﻨگرﻫار د کاﻣ‪ ３‬اصﻠﻲ اوس‪５‬دوﻧکﻰ و‪ ،‬خﻮ دى خپﻠﻪ پﻪ ‪ ١٣٠٨‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ او ثاﻧﻮي زده ک‪７‬و وروستﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ شرعﻴاتﻮ‪ ،‬حﻘﻮﻗﻮ او سﻴاسﻲ‬ ‫عﻠﻮﻣﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻣصر او اﻣرﻳکا ک‪ ３‬د ﻣاس＂رۍ تر درج‪ ３‬ﻟﻮړې زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪ .‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻟﻮړو‬ ‫＇ﻮکﻴﻮ ﻳ‪ ３‬کار وک‪ ７‬او د ﻣعﻴﻦ‪ ،‬سﻔﻴر‪ ،‬وزﻳر او صدر اعظﻢ دﻧدې ﻳ‪ ３‬ترسره ک‪７‬ې‪ .‬د ‪١٣٥٧‬‬ ‫ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال د ثﻮر پﻪ کﻮدتا ک‪ ３‬شﻬﻴد ک‪７‬اى شﻮ‪.‬‬ ‫دغﻪ آثار ﻳ‪ ３‬چاپ شﻮي دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻴغام (د شعروﻧﻮ ！ﻮﻟگﻪ)‪.‬‬ ‫‪ _٢‬عبﻘرﻳان (د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ！ﻮﻟگﻪ)‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪.‬‬

‫‪127‬‬

‫جاﻣﻲ‪ :‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د دري ژب‪ ３‬د کﻼسﻴکﻮ ادبﻴاتﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟ‪５＇ ９‬ره ده‪ .‬بشپ‪ ７‬ﻧﻮم ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧﻮراﻟدﻳﻦ عبداﻟرحﻤﻦ جاﻣﻲ و‪ .‬پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ او د ژوﻧد دوران ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ (‪＇ ٨١٧‬خﻪ‬ ‫تر ‪ ٨٩٨‬ﻫـ‪ .‬ق‪ ).‬پﻮرې دى‪ .‬پﻪ آثارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د شعروﻧﻮ پر دﻳﻮان سرب‪５‬ره بﻬارستان زﻳات‬ ‫شﻬرت ﻟري‪.‬‬ ‫رواﻧﻲ حاﻻت‪ :‬پﻪ کﻴسﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬د کرک＂ر د رواﻧﻲ اړخ راسپ‪７‬ﻧﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻳﻮ خاص ﻣﻮﻗعﻴت‬ ‫او چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ３‬د ﻳﻮ کرک＂ر د ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي رواﻧﻲ او روحﻴاتﻲ حاﻟت ＇رگﻨدوﻧﻪ پﻪ ادبﻲ _‬ ‫داستاﻧﻲ آثارو ک‪ ３‬خاص ارز＊ت ﻟري‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ک‪ ３‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د کﻮم درﻳ‪ ＃‬او ﻣﻘام ﻟروﻧکﻰ دى؟‬ ‫پﻪ عبﻘرﻳان ﻧﻮﻣﻲ کتاب ک‪ ３‬د شﻔﻴﻖ ＇ﻮﻣره کﻴس‪ ３‬راغﻠ‪ ３‬دي؟‬ ‫ﻟﻪ ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ پرتﻪ ﻣﻮ د کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻲ دي؟ د ﻟﻴکﻮال‬ ‫ﻧﻮم او د کﻴسﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ﻳﻮه ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ تشرﻳح ک‪７‬ي‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻪ تﻨﻪ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻲ بﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ ،‬کﻪ کﻮﻣﻪ برخﻪ ترې پات‪ ３‬شﻮې وه‪ ،‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ بﻪ‬ ‫ﻧﻮبت اخﻠﻲ او پات‪ ３‬برخﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪128‬‬

‫‪ _٤‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ شاعر او ﻟﻴکﻮال و‪ ،‬دغﻪ ﻟﻮړې‬ ‫دﻧدې ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ترسره ک‪７‬ي‪( :‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ)‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د اﻓغاﻧستان سﻔﻴر‪ ،‬د بﻬرﻧﻴﻮ چارو وزﻳر او بﻴا صدر اعظﻢ و‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د بﻬرﻧﻴﻮ چارو وزﻳر‪ ،‬د عدﻟﻴ‪ ３‬وزﻳر‪ ،‬د پﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳر او صدر اعظﻢ و‪.‬‬ ‫ج‪ :‬صدر اعظﻢ‪ ،‬سﻔﻴر او بﻴا د ﻣاﻟﻴ‪ ３‬وزﻳر و‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د دغﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻟﻴکﻮال دى‪( :‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاب سﻢ دى‪ ،‬ﻫغﻪ پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ)‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻣﻨتخب ﻧثروﻧﻪ‪ ،‬عبﻘرﻳان‪ ،‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻴغام‪ ،‬عبﻘرﻳان‪ ،‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪.‬‬ ‫ج‪ :‬راز‪ ،‬ادبﻲ بحثﻮﻧﻪ‪ ،‬عبﻘرﻳان‪.‬‬ ‫د‪ :‬د ﻧﻨگرﻫار شاعران‪ ،‬عبﻘرﻳان‪ ،‬د زړه خﻮاﻟﻪ‪ ،‬شرﻧگ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬گراﻣري برخﻪ‪:‬‬ ‫جﻤﻠﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟ ﻟکﻪ چ‪ ３‬تاسﻮ ﻟﻮستﻲ دي‪ ،‬جﻤﻠﻪ ﻣجﻤﻮع‪ ３‬او ！ﻮﻟگ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ او د‬ ‫اﻟﻔاظﻮ او کﻠﻤﻮ داس‪ ３‬ﻳﻮ ترکﻴب دى چ‪ ３‬ﻳﻮ بشپ‪ ７‬ﻣﻔﻬﻮم ＇رگﻨدوي‪ .‬جﻤﻠﻪ دوه برخ‪ ３‬ﻟري‪:‬‬ ‫ﻣبتدا او خبر‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣبتدا او خبر پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ئ او جﻤﻠﻪ وشﻨئ‪:‬‬ ‫د ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ د کﻴسﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ باﻳد دغﻪ ！کﻲ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟرو‪.‬‬ ‫طﻨز د شﻔﻴﻖ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻳﻮې وړې کﻮ！‪ ３‬ﻧﻤر خاتﻪ کﻮﻧج ک‪ ３‬ﻳﻮ اوږد او پﻠﻦ ﻣ‪５‬ز پروت دى‪.‬‬ ‫ب‪ :‬پﻪ دې جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬ساده او ﻣرکب‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬سره ب‪５‬ﻠ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫د زاړه س‪７‬ي پﻪ غاړه باﻧدې ﻳﻮ سپﻴﻦ کﻤﻴس دى چ‪ ３‬خﻴرﻧ‪ ３‬ژۍ ﻳ‪ ３‬د گﻮﻧج‪３‬‬ ‫گﻮﻧج‪ ３‬ورﻣ‪ ８５‬پﻪ غاړه ﻟﻪ وراﻳﻪ ＊کاري‪.‬‬ ‫‪129‬‬

‫شﻔﻴﻖ د پ‪＋‬تﻮ کﻴس‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخک‪＋‬ﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ＇خﻪ دى‪.‬‬ ‫د چﻮک‪ ９‬د ﻧاست‪＄ ３‬اى بﻮټ راوتﻠﻰ او د اوسپﻨ‪ ３‬د سﻴخﻮﻧﻮ ﻧ‪ ３＋‬تر ＇رﻣﻨﻮ ﻻﻧدې‬ ‫اوچتﻪ ＊کاري‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫دغﻪ ！ﻮل ﻟﻮست ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا وﻟﻮﻟئ او د ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ او د ﻫغﻪ د کﻴسﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣخﻪ کﻤﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻮسی شﻔﻴﻖ دوه ＇ﻠﻮرﻳزې‪:‬‬ ‫پــــاکــــ‪ ３‬کــــــ‪７‬ئ ﻻرې د خـــپـــﻞ ﻗــــــﻮم خــــادﻣــــاﻧــــﻮ ﻟـــره‬ ‫د وﻓــــــا ﻻس ورکــــــــ‪７‬ئ د صــــــدق خــــاوﻧــــداﻧــــﻮ ﻟـــره‬ ‫د ﻧــــــﻮي عـــصـــر ﻧـــﻴـــرﻧـــ‪／‬ـــﻮﻧـــﻮ بـــــﻞ اﻓـــــســـــﻮن راوړى‬ ‫ســـتـــر‪－‬ـــ‪ ３‬پــــﻪ بـــرﻳـــد پــراﻧــﻴــســتــ‪＊ ３‬ـــاﻳـــﻲ اﻓـــغـــاﻧـــاﻧـــﻮ ﻟـــره‬ ‫کـــــﻪ دا ﻳـــــﻮ چـــــ‪ ３‬پـــــﻪ ﻫــــﻤــــدې شــــاﻧــــ‪ ３‬اوســــ‪５‬ــــ‪８‬و‬ ‫ﻧــــــﻮ پــــــﻪ ﻣــــــــ‪７‬و او ﻣـــــعـــــدوﻣـــــﻮ بــــــﻪ شـــﻤـــ‪５‬ـــر‪４‬ـــ‪８‬و‬ ‫را‪＄‬ــــــــــئ ﻫــــﻠــــئ چــــــ‪ ３‬ﻻســــــﻮﻧــــــﻪ ســــــــره ورکــــــــ‪７‬و‬ ‫‪－‬ـــــﻮﻧـــــدې دا ســــﻴــــﻼب چـــــ‪ ３‬راغــــــــﻰ ﻻﻫــــــﻮ کـــ‪５‬ـــ‪８‬و‬

‫‪130‬‬

‫ﻧﻮﻟسﻢ ﻟﻮست‬

‫د ر‪１‬ﻮ اوبﻮ وﻧﻪ‬

‫_ تاسﻮ تر اوسﻪ ＇ﻮﻣره ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ کﻮم کﻮم ﻟﻴکﻮال او د کﻴسﻮ کﻮﻣ‪ ３‬کﻮﻣ‪！ ３‬ﻮﻟگ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫_ د ﻟﻨ‪６‬و کﻴسﻮ کﻮم بﻬرﻧﻰ ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاسﻮ تﻪ داس‪ ３‬ﻳﻮه ﻟﻴکﻨﻪ وړاﻧدې کﻮو چ‪ ３‬د اوبﻮ د ارﻣان او‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ژوﻧد د ارﻣاﻧﻮﻧﻮ ﻳﻮه ﻫﻨداره ده‪ .‬دغﻪ کﻴسﻪ د ﻫﻨدوستان ﻧاﻣتﻮ کﻴسﻪ‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ کرشﻦ چﻨدر ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او ﻗﻠﻨدر ﻣﻮﻣﻨد ﻟﻨ‪６‬ه او پ‪＋‬تﻮ ک‪７‬ې ده‪ .‬ﻻ ﻧﻮره ﻟﻨ‪６‬ه ب‪２‬ﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬اوس وﻟﻮﻟئ‪.‬‬

‫‪131‬‬

‫زﻣﻮږ ﻟﻪ کﻠﻲ ﻧﻪ دواړه طرف تﻪ سره وچ غروﻧﻪ دي‪ .‬د ﻧﻤر خاتﻪ طرف غروﻧﻪ خﻮ باﻟکﻞ‬ ‫سﻮر اړ دي او پک‪ ３‬د ﻣاﻟگ‪ ３‬درﻧگ دى‪ .‬ﻟﻮﻳدﻳز طرف تﻪ د غروﻧﻮ پرﻣخ د کﻴکر او پﻠﻮ＇‪３‬‬ ‫وﻧ‪ ３‬دي‪ .‬د دې غروﻧﻮ کا‪１‬ﻲ تک تﻮر دي‪ ،‬خﻮ د دې تﻮرو کا‪１‬ﻮ ترﻣﻨ‪％‬ﻪ د خﻮږو اوبﻮ دوه‬ ‫＊کﻠ‪ ３‬چﻴﻨ‪ ３‬دي او د دې دواړو غروﻧﻮ ترﻣﻨ‪％‬ﻪ زﻣﻮږ کﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ د کﻠﻲ اوبﻪ ډ‪４‬رې کﻤ‪ ３‬دي‪ .‬زه چ‪ ３‬پﻪ ＊ﻪ بد پﻮه شﻮى ﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮ اسﻤان ﻣ‪ ３‬تﻞ ﻟﻪ‬ ‫گرﻣ‪ ９‬ﻧﻪ ﻟﻮغ‪７‬ن ﻟﻴدﻟﻰ دى‪ .‬زﻣﻮږ د کﻠﻲ د کﻮروﻧﻮ او خﻮاوشا د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬رﻧگ باﻟکﻞ خ‪７‬‬ ‫دى‪ .‬پﻪ دې ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ باجره ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬رﻧگ ﻫﻢ خ‪ ７‬ﻧﻪ چ‪ ３‬ﻻ تﻮر بخﻦ دى‪.‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ شان رﻧگ زﻣﻮږ د کﻠﻲ د ﻣزدوراﻧﻮ‪ ،‬دﻫﻘاﻧاﻧﻮ او د ﻫغﻮى د جاﻣﻮ دى‪ .‬ﻟﻪ وړوکتﻮب ﻧﻪ‬ ‫زﻣا ﻳادداشت ﻫ‪６‬و ﻟﻪ اوبﻮ ﻧﻪ شروع ک‪８５‬ي‪ .‬د اوبﻮ درد‪ ،‬د اوبﻮ ﻣﻮسکا‪ ،‬د اوبﻮ ﻣﻮﻧدل‪ ،‬د اوبﻮ‬ ‫ورک‪５‬دل‪ ،‬غرض دا چ‪ ３‬زﻣا سﻴﻨﻪ د اوبﻮ د ﻓراق ﻟﻪ تﻤﻬﻴد او د وصال ﻟﻪ تاثﻴر ﻧﻪ ډکﻪ ده‪.‬‬ ‫زﻣا ＊ﻪ ﻳاد‪８４‬ي چ‪ ３‬زه وړوکﻰ وم‪ ،‬ﻧﻮ ادې سره بﻪ ﻟﻪ کﻠﻲ ﻧﻪ ＊کتﻪ خﻮړ تﻪ کﻮز‪４‬دم‪ .‬ادې‬ ‫بﻪ ﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻤري ووﻳﻨ‪％‬ﻞ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣا بﻪ د وچﻮﻟﻮ ﻟپاره د خﻮړ پر غاړه غﻮړول‪ .‬پﻪ خﻮړ ک‪ ３‬ﻟ‪８‬ې‬ ‫ﻟ‪８‬ې اوبﻪ وې‪ ،‬ﻣ‪７‬ې ﻣ‪７‬ې اوبﻪ ﻳ‪ ３‬وې‪ ،‬سپﻴﻨ‪ ３‬سپﻴﻨ‪ ３‬ورو ورو رواﻧ‪ ３‬وې‪ ،‬بس ﻟکﻪ زﻣﻮږ د‬ ‫گاوﻧ‪６‬ي پاﻳﻨده خان ﻟﻮر‪ ،‬باﻧﻮ‪ .‬د دواړو ﻣﻮسکا خﻮږه خﻮږه وه او د خﻮږو پﻪ ﻗدر خﻮ ﻫﻢ ﻫغﻪ‬ ‫پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻣاﻟگ‪ ３‬درﻧگ ک‪ ３‬ﻧﻮکري کﻮي‪.‬‬ ‫زﻣا ﻳاد دي چ‪ ３‬دا خﻮړ بﻪ د کال شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬وچ و‪ ،‬چ‪ ３‬د چﻴتر ﻣﻴاشت بﻪ پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو‬ ‫شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ خﻮړ بﻪ پﻪ وچ‪５‬دو ﻻس پﻮرې ک‪ ７‬او چ‪ ３‬وﻳساک بﻪ وتﻮ‪ ،‬ﻧﻮ بس باﻟکﻞ وچ شﻮى بﻪ‬ ‫و او بﻴا بﻪ د ده پﻪ تﻞ ک‪ ３‬ﻳا تش شﻨﻪ شﻨﻪ کا‪１‬ﻲ پات‪ ３‬شﻮل ﻳا ﻧرﻣﻪ ﻧرﻣﻪ خ＂ﻪ‪ .‬چ‪ ３‬س‪７‬ى بﻪ پرې‬ ‫گر‪５＄‬دو ﻧﻮ داس‪ ３‬بﻪ ﻣعﻠﻮﻣ‪５‬ده ﻟکﻪ چ‪ ３‬د ور‪＋４‬ﻤﻮ پﻪ غاﻟﻴچﻮ ﻗدم ږدې‪ .‬ﻳﻮ ＇ﻮ ور‪ ３＄‬پس بﻪ‬ ‫د خﻮړ دا خ＂ﻪ ﻫﻢ وچﻪ شﻮه او پﻪ ﻣخ بﻪ ﻳ‪ ３‬تش د درزوﻧﻮ او گﻮﻧ‪％‬ﻮ ﻳﻮ جال شان پات‪ ３‬شﻮ‪ .‬ﻣا‬ ‫تﻪ ＊ﻪ ﻳاد دي چ‪ ３‬ﻣا پﻪ وړوﻣبﻲ ‪＄‬ﻞ د دې خﻮړ وچﻮبﻰ ﻟﻴدﻟﻰ و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫغﻪ شپﻪ ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ غﻤﻪ‬ ‫سترگﻪ ﻧﻪ وه پ＂ﻪ ک‪７‬ې‪ .‬ادې ﻣ‪ ３‬راتﻪ ډ‪４‬رې کﻴس‪ ９‬ووﻳﻠ‪ ،３‬خﻮ د ادې پﻪ غ‪ ８‬ک‪ ３‬ﻣاتﻪ ！ﻮﻟﻪ شپﻪ‬ ‫د خﻮړ پﻪ کا‪１‬ﻮ د اوبﻮ ورو ورو ＊ﻮ‪４‬ﻴدل‪ ،‬د کا‪１‬ﻮ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ت‪５‬ر‪４‬دل او پﻪ ＇ﻨگ ت‪５‬ر‪４‬دل وړاﻧدې‬

‫‪132‬‬

‫وړاﻧدې ک‪５‬دل‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬کﻠﻪ کﻠﻪ بﻪ باﻧﻮ ﻟﻪ غﻮس‪ ３‬ﻧﻪ د کﻮ＇‪ ３‬د گﻮټ پﻴر ﻧﻪ پﻪ ت‪５‬زۍ تاوه شﻮه‪،‬‬ ‫اوس دا اوبﻪ وچ‪ ３‬وې‪ .‬ﻣا تﻪ چ‪ ３‬دا خبرې راﻳادې شﻮې ﻧﻮ ادې ﻧﻪ ﻣ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪:‬‬ ‫_ ادې! دا زﻣﻮږ خﻮړ چ‪５‬رتﻪ ﻻړ؟‬ ‫_ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬ﻧﻨﻮتﻮ بچﻰ!‬ ‫_ وﻟ‪＄ ３‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬ﻧﻨﻮتﻮ؟‬ ‫_ د ﻟﻤر د و‪４‬رې‪.‬‬ ‫_ ادې دا خﻮړ ﻟﻪ ﻧﻤر ﻧﻪ وﻟ‪ ３‬ﻳر‪８４‬ي؟ ﻫا‪ ،‬ﻟﻤر خﻮ ډ‪４‬ر ＊ﻪ وي کﻨﻪ!‬ ‫_ ﻟﻤر ﻳﻮ ﻧﻪ دى‪＊ ،‬ﻪ بچﻰ! ﻟﻤروﻧﻪ دوه دي‪ ،‬ﻳﻮ د ژﻣﻲ ﻟﻤر وي‪ ،‬بﻞ د اوړي ﻟﻤر‪ .‬د ژﻣﻲ‬ ‫ﻟﻤر ډ‪４‬ر ＊ﻪ او ﻣﻬرباﻧﻪ وي او د اوړي ﻟﻤر ډ‪４‬ر ت‪５‬ز او غﻮسﻪ ﻧاک وي‪ ،‬بچﻰ‪ .‬دا دواړه وار پﻪ وار‬ ‫زﻣﻮږ کﻠﻲ تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬د ژﻣﻲ ﻟﻪ ﻟﻤر ﻧﻪ زﻣﻮږ خﻮړ ډ‪４‬ر خﻮشحاﻟﻪ وي‪ ،‬خﻮ چ‪ ３‬د اوړي ظاﻟﻢ‬ ‫ﻟﻤر راشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زﻣﻮږ ﻟﻪ خﻮړ ﻧﻪ ورو ورو جاﻣ‪ ３‬وک‪＋‬ﻞ شروع ک‪７‬ي‪...‬‬ ‫ﻣا ﻟﻪ ادې ﻧﻪ بﻠﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪:‬‬ ‫_ ادې! دا د درﻧگ اوبﻪ وﻟ‪ ３‬تروې دي؟‬ ‫_ بچﻰ دا ﻻ بﻠﻪ کﻴسﻪ ده‪.‬‬ ‫_ ﻧﻮ وواﻳﻪ کﻨﻪ ﻣاتﻪ‪.‬‬ ‫_ ﻧﻪ بچﻰ اوس وﻳده شﻪ‪ ،‬ﻧاوختﻪ دى‪.‬‬ ‫_ ﻧﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣاتﻪ وواﻳﻪ کﻨﻪ ژاړم‪.‬‬ ‫_ ＊ﻪ ＊ﻪ ﻧﻴکﻪ! واﻳﻢ ﻳ‪ ３‬درتﻪ‪ ،‬خﻮ چغ‪ ３‬ﻣﻪ وﻫﻪ‪.‬‬ ‫_ ＊ﻪ‬ ‫_ ＊ﻪ ﻧﻮ‪ ،‬دا درﻧگ دى کﻨﻪ‪ ،‬دا پﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻪ ک‪＊ ３‬اپ‪５‬رۍ وه او دغﻪ د خﻮږو اوبﻮ د چﻴﻨﻮ‬ ‫غر اول دﻳﻮ و‪ ،‬دا ＊اپ‪５‬رۍ د دې دﻳﻮ ＊‪％‬ﻪ وه‪.‬‬ ‫_ ﻧﻮ بﻴا!‬ ‫_ ﻧﻮ بﻴا ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ د دﻳﻮاﻧﻮ جﻨگ شﻮ او د دې ＊‪ ３％‬خاوﻧد ﻫﻢ پک‪ ３‬ﻻړ برتﻲ شﻮ او ＊‪％‬ﻪ‬

‫‪133‬‬

‫ترې پات‪ ３‬شﻮه‪ ،‬ده ورتﻪ وﻳﻠﻲ وو چ‪ ３‬تر ＇ﻮ زه ﻧﻪ ﻳﻢ راغﻠﻰ‪ ،‬تﻪ کﻮر ﻧاستﻪ اوسﻪ چ‪５‬رتﻪ ‪＄‬ﻪ‬ ‫را‪＄‬ﻪ ﻣﻪ‪ .‬دې ＊‪ ３％‬ډ‪４‬ره ﻣﻮده خپﻞ خاوﻧد تﻪ وکتﻞ‪ ،‬خﻮ خاوﻧد ﻳ‪ ３‬راﻧغﻰ‪ .‬آخر ﻳﻮه ورځ ﻳﻮ‬ ‫سپﻴﻦ دﻳﻮ راغﻰ او پﻪ دې ﻣﻴﻦ شﻮ‪ .‬سپﻴﻦ دﻳﻮ ورتﻪ ډ‪４‬ر درواغ ﻣرواغ ووﻳﻞ چ‪ ３‬ستا خاوﻧد د‬ ‫دﻳﻮاﻧﻮ جﻨگ ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮى دى‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغ‪ ３‬ورسره واده وﻣاﻧﻪ‪ ...‬بﻴا ﻳﻮه ورځ ﻫغﻪ بﻮډا دﻳﻮ راغﻰ‬ ‫او چ‪ ３‬دوى دواړه ﻳ‪ ３‬وﻟﻴدل ﻧﻮ ﻟﻪ غﻮس‪ ３‬ﻧﻪ تک سﻮر شﻮ او دواړه ﻳ‪ ３‬ﻣ‪７‬ه ک‪７‬ل‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪３‬‬ ‫ور‪ ３＄‬ﻧﻪ دغﻮ دواړو غروﻧﻮ تﻪ ازار شﻮى دى او دا دواړه شﻨﻪ کا‪１‬ﻲ شﻮي دي‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣخاﻣخ‬ ‫غر اوبﻪ ‪＄‬کﻪ خﻮږې وي چ‪ ３‬ﻫغﻪ خپﻠ‪ ３％＊ ３‬سره د ر＊تﻴاﻧﻮ ﻣﻴﻨﻪ کﻮﻟﻪ او د دې بﻞ غر‬ ‫دا اوبﻪ ‪＄‬کﻪ تروې دي چ‪ ３‬دا د ﻫغ‪ ３％＊ ３‬او＊ک‪ ３‬دي چ‪ ３‬ﻫر وخت ژاړي او چ‪ ３‬دا‬ ‫او＊ک‪ ３‬وچ‪ ３‬شﻲ ﻧﻮ ﻣاﻟگﻪ ترې جﻮړه شﻲ‪.‬‬ ‫کﻴس‪ ９‬ختﻤﻪ شﻮه او زه وﻳده شﻮم‪ ،‬ﻣا بﻪ پﻪ خﻮب ک‪ ３‬ﻫغﻪ درﻧگ ﻟﻴده چ‪ ３‬پﻼر ﻣ‪ ３‬پک‪３‬‬ ‫ﻣزدوري کﻮﻟﻪ‪ .‬ﻣا چ‪ ３‬بﻪ کﻠﻪ کﻠﻪ پﻼر پس‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ډوډۍ وړﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻼر بﻪ ﻣ‪ ３‬د ﻣاﻟگﻴﻦ تاﻻو‬ ‫پر غاړه ﻧاست اکثر دا وﻳﻞ‪:‬‬ ‫ ﻳره! دﻟتﻪ گﻮره ＇ﻮﻣره اوبﻪ دي‪ ،‬خﻮ بﻴا ﻫﻢ چرتﻪ اوبﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬زړه ﻣ‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬چرتﻪ‬‫د خﻮږو اوبﻮ تاﻻو وﻟ＂ﻮم او پک‪ ３＊ ３‬غﻮپ‪ ３‬ووﻫﻢ چ‪ ３‬دا ！ﻮﻟﻪ ﻣاﻟگﻪ ﻣ‪ ３‬ﻟﻪ وجﻮد ﻧﻪ ﻟرې‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫ اوبﻪ‪ ...‬اوبﻪ!!‬‫خﻠکﻮ اوبﻮ پس‪ ３‬ﻓرﻳاد کاوه‪ ،‬خﻮ اوبﻪ ﻧﻪ وې او کﻪ وې ﻫﻢ ﻧﻮ ﻳا بﻪ پﻪ پﻮرې غاړه غر ک‪ ３‬وې‬ ‫او ﻳا پﻪ خﻮړ ک‪ ،３‬خﻮ دا خﻮړ ﻫﻢ شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬وچ و او بﻴا ﻳﻮه ورځ خﻮ باﻟکﻞ ورک شﻮ‪ .‬دا‬ ‫زﻣا د ﻣاشﻮﻣتﻮب خبره ﻧﻪ ده‪ ،‬زﻣا د زﻟﻤﻴتﻮب واﻗعﻪ ده‪ .‬زﻣﻮږ ﻟﻪ کﻠﻲ ﻧﻪ ډ‪４‬ر ﻟرې ﻫغﻪ د زرگﻮﻧﻮ‬ ‫جرﻳبﻮ جاگﻴر خاوﻧد اکبر عﻠﻲ زﻣﻮږ د کﻠﻴﻮاﻟﻮ د خﻮ＊‪ ３‬خﻼف د خﻮړ ﻣخﻪ بدﻟﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬خپﻞ‬ ‫پ＂ﻲ ﻳ‪ ３‬پرې خ‪７‬وب ک‪７‬ل او زﻣﻮږ او د خﻮاوشا ﻧﻮر کﻠﻲ ﻳ‪ ３‬تﻨدې تﻪ پر‪＋４‬ﻮدل‪ .‬د کﻠﻲ خﻠک‬ ‫داس‪ ３‬اوتر شﻮل ﻟکﻪ چ‪ ３‬د چا ﻣﻮر و پﻼر ﻣ‪７‬ه شﻮي وي‪ .‬خﻮړ ﻣ‪ ７‬شﻮ او د ﻫغﻪ اوبﻪ ﻫﻢ او‬ ‫ﻣﻮږ تربتﻪ شﻮ‪ .‬زﻣا ＊ﻪ پﻪ ﻳاد دي چ‪ ３‬د کﻠﻲ خﻠکﻮ سرکار ک‪ ３‬پﻪ اکبر عﻠﻲ عرﻳض‪ ３‬وک‪７‬ې‪،‬‬

‫‪134‬‬

‫خﻮ اکبر عﻠﻲ د ﻫغﻪ ‪＄‬اى تر ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮى خان و‪ .‬د ﻣاﻟگ‪！ ３‬ﻴکﻪ ﻫﻢ د ﻫغﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻧتﻴجﻪ ﻳ‪ ３‬دا‬ ‫شﻮه چ‪ ３‬د کﻠﻮ خﻠکﻮ خﻮړ خﻮ رابﻴا ﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬خﻮ د ﻣاﻟگ‪ ３‬ﻣزدورۍ ﻳ‪ ３‬باﻳﻠﻮدې‪.‬‬ ‫زه چ‪ ３‬وړوکﻰ وم ﻧﻮ پﻪ دغﻪ ﻣخاﻣخ غره ک‪ ３‬اﻳکﻲ ﻳﻮه چﻴﻨﻪ وه‪ ،‬خﻮ ﻟ‪ ８‬چ‪ ３‬ﻟﻮى شﻮم‪،‬‬ ‫دغﻠتﻪ ﻳﻮه بﻠﻪ چﻴﻨﻪ ﻫﻢ وخﻮ！ک‪５‬ده‪ .‬دا ﻫﻢ ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې کﻴسﻪ ﻟري چ‪ ３‬زﻣا پﻼر د کﻠﻲ د‬ ‫خﻠکﻮ پﻪ ！ﻴﻨگار د چﻴﻨ‪ ３‬پﻪ ﻟ＂ﻮن پس‪ ３‬ووت او چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬بﻠﻪ چﻴﻨﻪ پﻴدا ک‪７‬ه ﻧﻮ د خﻠکﻮ د‬ ‫گ‪６‬اگاﻧﻮ او سﻨدرو ﻳﻮ شﻮر جﻮړ شﻮ‪.‬‬ ‫زه ﻫﻢ پﻪ درﻧگ ک‪ ３‬ﻣزدور شﻮم‪ ،‬ﻣا＊ام بﻪ ست‪７‬ى ستﻮﻣاﻧﻪ کﻮر تﻪ راغﻠﻢ‪ ،‬وده بﻪ شﻮم‬ ‫او چ‪ ３‬ﻟﻤر بﻪ ＇‪７‬ﻳکﻪ وﻫﻠﻪ ﻧﻮ زه بﻪ پﻪ درﻧگ ورﻧﻨﻮتﻰ وم‪ .‬ﻟﻪ ＇ﻮ شپﻮ راس‪ ３‬ﻣ‪ ３‬باﻧﻮ ﻧﻪ وه‬ ‫ﻟﻴدﻟ‪ .３‬ﻳﻮه ورځ ﻣا＊ام چ‪ ３‬ﻟﻪ کار ﻧﻪ راتﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻮ باﻧﻮ ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻻره وﻟﻴده‪ .‬راتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ ﻧﻦ راشﻪ ＊ﻪ‪ ،‬کار ﻣ‪ ３‬دى درسره‪.‬‬ ‫_ زه ډ‪４‬ر ست‪７‬ى ﻳﻢ ﻧشﻢ درتﻠﻰ‪.‬‬ ‫_ ﻧﻪ ﻧﻪ ډ‪４‬ر ضروري کار ﻣ‪ ３‬دى درسره‪ ،‬راشﻪ ＊ﻪ‪.‬‬ ‫او چ‪ ３‬زه ﻟﻪ پﻴشﻨﻤﻲ ﻧﻪ ﻣخک‪ ３‬چﻴﻨ‪ ３‬تﻪ ورس‪５‬دم‪ ،‬ﻧﻮ باﻧﻮ ﻧاستﻪ وه‪ .‬ﻫغﻪ چﻮپ وه‪ .‬زه‬ ‫ﻫﻢ چﻮپ وم‪ ،‬خﻮ ﻣا زړه ！ﻴﻨگ ﻧﻪ ک‪７‬اى شﻮ‪.‬‬ ‫_ ＇ﻪ چﻞ دى آخر‪ ،‬واﻳﻪ کﻨﻪ!‬ ‫_ زه درﻧﻪ رواﻧﻪ ﻳﻢ!‬ ‫_ زﻣا زړه درز پر‪４‬ﻮتﻮ‪ .‬ﻣا وﻳﻞ کﻪ چﻴﻨﻪ وچﻪ شﻮه‪ ،‬زﻣا ﻣرۍ خپﻪ شﻮې وه‪ .‬ﻣا پﻪ سختﻪ‬ ‫ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ چرتﻪ؟‬ ‫_ زﻣا واده دى‪.‬‬ ‫زه ب‪ ３‬اختﻴاره شﻮم‪:‬‬ ‫_ ستا واده؟‬ ‫_ ﻫﻮ! ﻣا د تره زوى تﻪ ودوي‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻪ کاﻻم ﻧﻪ راغﻠﻰ دى‪ .‬کﻮﻫاټ ک‪ ３‬دى‪ ،‬صﻮبﻪ دار‬

‫‪135‬‬

‫دى‪ .‬ﻫغ‪ ３‬دا ！ﻮﻟ‪ ３‬خبرې پﻪ ﻳﻮه سا وک‪７‬ې‪ .‬زه غﻮسﻪ شﻮم‪ .‬ﻫغﻪ چﻮپ شﻮه‪ .‬زه سﻮچﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫سر واخﻴستﻢ‪ .‬باﻧﻮ بﻴا ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ دا ر＊تﻴا دي چ‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬کﻮﻫاټ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ت‪５‬رې اوبﻪ دي‪＇ .‬ﻮ ＇ﻮ چﻴﻨ‪ ３‬دي پک‪.３‬‬ ‫بﻤب‪ ３‬دي پک‪ ،３‬چ‪ ３‬کﻠﻪ دې زړه غﻮاړي‪ ،‬تاو ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ه او ﻣﻨگﻰ ډک ک‪７‬ه‪ ،‬ﻫﻪ‪...‬‬ ‫د ﻫغ‪ ３‬اواز ﻟﻪ خﻮشحاﻟ‪ ９‬ﻧﻪ رپ‪５‬ده‪ .‬زه ورتﻪ ورﻧژدې شﻮم‪ .‬سترگﻮ تﻪ ﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وکتﻞ‪ .‬د ﻫغ‪３‬‬ ‫پﻪ سترگﻮ ک‪ ３‬زﻣا ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻪ اﻧکار ﻧﻪ و‪ ،‬دا وه چ‪ ３‬پک‪ ３‬د اوبﻮ اﻗرار و‪ ،‬ﻣا داس‪ ３‬ﻣحسﻮسﻪ‬ ‫ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ ﻳﻮازې صداﻗت‪ ،‬اخﻼص او جذبﻪ ﻧﻪ غﻮاړي‪ ،‬ﻟ‪８‬ې ﻟ‪８‬ې اوبﻪ ﻫﻢ غﻮاړي‪ .‬ﻣﻮږ‬ ‫دواړه چﻮپ وو‪ .‬باﻧﻮ ﻣﻨگﻰ ډکﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻣﻨگﻰ ﻳ‪ ３‬ډک ک‪ ７‬او ﻻړه‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮﻣﻪ شپﻪ چ‪ ３‬د باﻧﻮ واده و‪ ،‬ﻧﻮ ﻣا خﻮب وﻟﻴد چ‪ ３‬زﻣﻮږ خﻮړ بﻴا ډک ډک راغﻠﻰ دى‪.‬‬ ‫د ﻣاﻟگ‪ ３‬غر ک‪ ３‬ﻫﻢ د خﻮږو اوبﻮ چﻴﻨ‪ ３‬راخﻮ！ک‪５‬دﻟ‪ ３‬دي او زﻣﻮږ د کﻠﻲ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮه ﻟﻮﻳﻪ وﻧﻪ ده‪ .‬دا وﻧﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻟﻪ ر‪１‬ﻮ اوبﻮ ﻧﻪ جﻮړه ده‪ .‬د وﻧ‪ ３‬جرړې‪＊ ،‬اخﻮﻧﻪ‪ ،‬گﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻣ‪５‬ﻮه او‬ ‫پا‪！ ３１‬ﻮﻟ‪ ３‬د اوبﻮ دي او ﻟﻪ دې ＊اخﻮﻧﻮ او پا‪１‬ﻮ ﻧﻪ د اوبﻮ وﻳاﻟ‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬دي او پﻪ دې اوبﻮ د کﻠﻲ‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬خ‪７‬وب شﻮې دي‪ .‬خﻠک ﻟگﻴا دي‪ ،‬کروﻧدې کري‪ ３％＊ ،‬ﻧﻤرې وﻳﻨ‪％‬ﻲ‪ .‬ﻣاشﻮﻣان‬ ‫د گﻠﻮﻧﻮ اﻣﻴﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻻس ﻟﻪ وﻧ‪ ３‬ﻧﻪ گرچاپ‪５‬ر گ‪８４６‬ي‪ .‬باﻧﻮ پاک‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬اغﻮستﻲ او ﻣا تﻪ واﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ اوس خﻮ زﻣﻮږ کﻠﻲ ک‪ ３‬د ر‪１‬ﻮ اوبﻮ وﻧﻪ را！ﻮک‪５‬دﻟ‪ ３‬ده کﻨﻪ‪ ،‬اوس خﻮ درﻧﻪ زه ﻫ‪５‬چرتﻪ ﻧﻪ‬ ‫‪＄‬ﻢ‪＇ .‬ﻮﻣره ＊ﻪ خﻮب و‪ ،‬خﻮ چ‪ ３‬ﻣا ﻣ‪ ３‬پﻼر تﻪ وواﻳﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻪ راتﻪ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫_ بﻞ چا تﻪ خﻮ دې ﻧﻪ دى وﻳﻠﻰ؟‬ ‫_ ﻧﻪ بابا دا خﻮ خﻮب دى‪ ،‬تاس‪ ３‬وﻟ‪ ３‬و‪４‬ر‪８４‬ئ!‬ ‫_ خﻮب دى‪ ،‬خﻮ عجﻴبﻪ خﻮب دى!‬ ‫_ ﻧﻪ بابا! ﻣا خﻮ چ‪ ３‬خﻮب ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ وﻧﻪ ﻟﻴدﻟ‪ ３‬وه‪ ،‬ﻫغﻪ خﻮ سره ﻧﻪ وه‪ ،‬د ﻫغ‪ ３‬رﻧگ خﻮ‬ ‫ﻟکﻪ د اوبﻮ پﻪ شان و‪ ،‬خﻮ دا ده چ‪ ３‬پک‪ ３‬د ﻣ‪５‬ﻮې پر ‪＄‬اى د گﻼبﻮ سرې سرې کﻮزې غﻮﻧدې‬ ‫＊کار‪４‬دې چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬ﻧﻪ اوبﻪ بﻬ‪５‬دې‪.‬‬ ‫_ ﻫر ＇ﻪ چ‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ دا ډ‪４‬ر خراب خﻮب دى‪ ،‬کﻪ پﻮﻟﻴس واور‪４‬دو‪ ،‬ﻧﻮ تابﻪ ﻫﻢ داس‪３‬‬

‫‪136‬‬

‫بﻮ‪＄‬ﻲ ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻫغﻪ ﻣزدوران ﻳ‪ ３‬بﻮتﻠﻲ وو‪.‬‬ ‫زﻣا ＊ﻪ ﻳاد دي چ‪ ３‬د پﻼر ﻟﻪ و‪４‬رې ﻣا ＇ﻮ ور‪ ３＄‬دا خﻮب چا تﻪ وﻧﻪ واﻳﻪ‪ .‬ﻣا چ‪ ３‬د درﻧگ‬ ‫ﻣزدوراﻧﻮ تﻪ دا خبره وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ ﻫغﻮى وخﻨدل‪:‬‬ ‫_ دا خﻮب‪ ،‬خﻮ دﻟتﻪ ډ‪４‬رو کساﻧﻮ ﻟﻴدﻟﻰ دى! دا خﻮب بﻪ ر＊تﻴا ک‪８５‬ي کﻪ خداى کﻮل! ﻣا‬ ‫خﻮ وړوﻣبﻰ د دوى پﻪ خبرو ﻳﻘﻴﻦ ﻧﻪ کﻮﻟﻮ خﻮ اوس پﻪ دې پﻮه شﻮى ﻳﻢ چ‪ ３‬زﻣﻮږ دا خﻮب‬ ‫بﻪ خاﻣخا ر＊تﻴا ک‪８５‬ي‪ .‬ﻳﻮه ورځ بﻪ د اوبﻮ دا وﻧﻪ زﻣﻮږ پﻪ کﻠﻲ ک‪ ３‬زرغﻮﻧ‪８５‬ي‪ ،‬تش جاﻣﻮﻧﻪ بﻪ‬ ‫ډک‪８５‬ي‪ ،‬خﻴرن ﻧﻤري بﻪ وﻳﻨ‪％‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬جﻞ وﻫﻠﻲ زړوﻧﻪ بﻪ تازه ک‪８５‬ي او ！ﻮﻟ‪ ３‬شاړې ‪＄‬ﻤک‪３‬‬ ‫بﻪ وداﻧ‪８５‬ي‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د کﻴس‪ ３‬ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ دې زدهکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا پﻪ وار سره وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻪ کﻴسﻪ ک‪ ３‬دغﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ ﻣعﻨا ک‪７‬ي؟ بﻴا دې ﻧﻮر زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫ﻟﻪ کﻴس‪＇ ３‬خﻪ ﻟس ﻧﻮر ﻟغتﻮﻧﻪ اﻧتخاب او ﻟﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ دې ﻳ‪ ３‬ﻣعﻨا وپﻮ＊تﻲ‪.‬‬ ‫ﻟﻮغ‪７‬ن‪ ،‬باجره‪ ،‬جرړې‪ ،‬ﻧﻤرى‪ ،‬خﻮړ‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ برخﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻳﻮه برخﻪ دې د دې کﻴس‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧﻪ سره پﻪ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‪ ،‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ صﻔتﻮﻧﻪ او درﻳﻤﻪ ﻓعﻠﻮﻧﻪ‪ .‬بﻴا دې ！ﻮل خپﻞ ﻟستﻮﻧﻪ‬ ‫！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻳﻮ تﻦ زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ او ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ خﻮ＊ﻪ د‬ ‫دې کﻴس‪ ３‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣطﻠب پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ پﻪ ساده تﻮگﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ＇رگﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪137‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې د خپﻞ کﻠﻲ ﻳا خپﻞ ＊ار اړوﻧد ﻳﻮه پﻪ زړه پﻮرې پ‪＋５‬ﻪ د ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪３‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر دې ﻟﻪ دوو ﻣخﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻧﻴﻮﻟﻲ تر ＇ﻠﻮرو ﻣخﻮﻧﻮ پﻮرې وي‪.‬‬

‫شپ‪５‬ﻠ‪９‬‬ ‫د غـــــــره پـــــﻪ ذﻫـــــــﻦ کـــــ‪ ３‬خـــــــــﻮره شـــــــﻮه شــپــ‪５‬ــﻠــ‪９‬‬ ‫پــــــﻪ ســــــــرو ﻣــــﻤــــا‪１‬ــــﻮ ﻣـــ‪５‬ـــﻠـــﻤـــﻨـــﻪ شــــــــﻮه شــپــ‪５‬ــﻠــ‪９‬‬ ‫دا د کـــــــ‪５‬ـــــــ‪８‬دۍ پـــــﻠـــــﻮ خـــــــﻮ واړوئ ﻟـــ‪８‬‬ ‫تــــﻠــــﻠــــ‪ ３‬کـــــﻮچـــــ‪ ９‬وه راســـــتـــــﻨـــــﻪ شــــــــﻮه شــپــ‪５‬ــﻠــ‪９‬‬ ‫وري زﻟـــــﻤـــــﻲ شـــــــــﻮل‪ ،‬او＊ـــــــــ‪ ３‬پـــ‪５‬ـــغـــﻠـــ‪ ３‬شـــﻮﻟـــ‪３‬‬ ‫ﻟــــکــــﻪ ＇ــــ‪５‬ــــ‪７‬ۍ پـــــﻪ غـــــروﻧـــــﻮ شــــﻨــــﻪ شـــــــﻮه شــپــ‪５‬ــﻠــ‪９‬‬ ‫ســـــــتـــــــﻮرو جــــــاﻣــــــ‪ ３‬د ا！ــــــــــﻦ واغـــــﻮســـــتـــــﻠـــــ‪３‬‬ ‫د ﻫــــســــک د د＊ـــــتـــــﻮ تــــــراﻧــــــﻪ شــــــــﻮه شــپــ‪５‬ــﻠــ‪９‬‬ ‫((اسحاق ﻧﻨ‪／‬ﻴال))‬ ‫طــــــاﻣــــــع ﻫــــﻤــــﻴــــش وي پـــــــﻪ اﻧــــــتــــــظــــــار کـــ‪３‬‬ ‫آب ﻳـــــــ‪ ３‬د ﻣـــــــخ ‪＄‬ـــــــﻲ پـــــــﻪ ﻫـــــــر دﻳـــــــــــار کـــ‪３‬‬ ‫گــــﻨــــج چــــــ‪ ３‬د صــــبــــر پـــﻴـــرﻣـــحـــﻤـــد بـــﻴـــاﻣـــﻮﻧـــد‬ ‫تــــــﻮاﻧــــــگــــــر بــــــاﻟــــــﻪ شـــــــﻲ پـــــــﻪ دا دﻳـــــــــــار کـــ‪３‬‬ ‫((پﻴرﻣحﻤد کاک‪))７‬‬

‫‪138‬‬

‫شﻠﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻧاول لﻴکﻨﻪ‬

‫_ تاسﻮ تر اوسﻪ کﻮم ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ کﻮم ﻧاول ﻣﻮ ډ‪４‬ر خﻮښ شﻮى او وﻟ‪３‬؟‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه تر ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ ﻣخک‪ ３‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د ﻧاول پﻪ اړه ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬و‪.‬‬ ‫ﻧاول اﻧگﻠﻴسﻲ کﻠﻤﻪ ده او وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻳ＂اﻟﻴاﻳﻲ (ﻧﻮ وﻳﻼ) ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮې چ‪ ３‬د (ﻧﻮي‬ ‫ﻳا کﻮچﻨﻲ) پﻪ ﻣعﻨا دى‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻧﻮرو اروپاﻳﻲ ژبﻮ ک‪ ３‬د ﻧاول پر ‪＄‬اى د روﻣان اصطﻼح کاروﻟﻪ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻮږ دﻟتﻪ د (ﻧاول) او (روﻣان) دواړه اصطﻼح گاﻧ‪ ３‬د واحد داستاﻧﻲ اثر ﻟپاره کاروو‪ .‬ﻧاول‬ ‫ﻳا روﻣان پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻧسبتاً اوږد داستاﻧﻲ رواﻳت دى‪ .‬پﻪ دغﻪ رواﻳت ک‪ ３‬شخصﻴتﻮﻧﻪ (ﻳا‬ ‫شخصﻴت) د پ‪＋５‬ﻮ پﻪ ﻳﻮه پرﻟﻪ پس‪ ３‬ﻟ‪７‬ۍ ک‪ ３‬اﻧ‪％‬ﻮر‪８４‬ي‪ .‬د روﻣان د اوږدواﻟﻲ او حجﻢ پﻪ اړه‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ ورک‪７‬ل شﻮي دي‪ .‬ﻟﻪ د‪４‬رش ＇خﻪ تر ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت او پﻨ‪％‬ﻮس زره کﻠﻤﻮ پﻮرې ﻳ‪３‬‬ ‫ورتﻪ کﻢ حد ！اکﻠﻰ او تر دې ﻫر ＇ﻮﻣره زﻳات‪５‬دﻟﻰ شﻲ‪ .‬ﻫر ﻧاول او روﻣان د ژوﻧد د پ‪＋５‬ﻮ رواﻳت‬ ‫دى او پﻪ ﻫغﻮ ک‪ ３‬کرک＂روﻧﻪ‪ ،‬د پ‪＋５‬ﻮ ک‪７‬ک‪５‬چ‪ ،‬صحﻨ‪ ،３‬اړﻳک‪ ３‬او ﻧﻮر شاﻣﻞ دي‪ .‬د ＇‪７５‬وﻧکﻮ پﻪ‬ ‫ﻧظر‪ :‬ﻧاول ﻫغﻪ خﻼق ﻣﻨثﻮر رواﻳت دى چ‪ ３‬پﻪ ﻻزﻣﻪ تﻮگﻪ د پ‪＋５‬ﻮ تسﻠسﻞ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ کﻮي‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻧاول ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر شخصﻴتﻮﻧﻪ (کرک＂روﻧﻪ) پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و صحﻨﻮ او پ‪＋５‬ﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون ﻟري‪ .‬کﻪ ﻟﻨ‪６‬ه‬ ‫کﻴسﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮ ساز تﻪ ورتﻪ وي (د ساز ﻳﻮې آﻟ‪ ３‬تﻪ)‪ ،‬ﻧﻮ ﻧاول او روﻣان ﻳﻮه سﻤﻔﻮﻧﻲ ﻳا ارکسترا‬ ‫او د سازوﻧﻮ ﻳﻮه ！ﻮﻟگﻪ ده‪.‬‬ ‫‪139‬‬

‫ﻧاول ﻟﻮﻣ‪７‬ى زﻣﻮږ ادبﻴاتﻮ تﻪ د ژباړې پﻪ ب‪２‬ﻪ راغﻠﻰ دى‪ .‬ﻣخک‪ ３‬تر دې چ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ‬ ‫ﻧاول وﻟﻴکﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ اردو ژب‪＇ ３‬خﻪ پ‪＋‬تﻮ تﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧاوﻟﻮﻧﻪ راوژباړل شﻮل‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬دوه ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ژباړل شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ :‬ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ ﻳا ((ﻣرآة‬ ‫اﻟعروس)) او ((تﻮبة اﻟﻨصﻮح))‪ .‬دواړه ﻧاوﻟﻮﻧﻪ پﻪ اردو ژبﻪ د ﻫﻨد د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال او شاعر‬ ‫ډپ＂ﻲ ﻧذﻳر احﻤد خان پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ .‬ﻣرآة اﻟعروس د ((ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ)) پﻪ ﻧاﻣﻪ د‬ ‫اروا＊اد ﻣﻴا حسﻴب گﻞ کاکاخ‪５‬ﻞ ﻟﻪ خﻮا او تﻮبة اﻟﻨصﻮح د اروا＊اد ﻣﻴا ﻣحﻤد ﻳﻮسف‬ ‫کاکاخﻴﻞ ﻟﻪ خﻮا پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړل شﻮي دي‪.‬‬ ‫ډپ＂ﻲ ﻧذﻳر احﻤد خان د ﻫﻨد د ﻧﻴﻤ‪ ３‬وچ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخک‪＋‬ﻮ ادبﻲ شخصﻴتﻮﻧﻮ ＇خﻪ گ‪２‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬د ﻫغﻪ پﻪ آثارو ک‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨﻴز اﻧتﻘاد روح ډ‪４‬ر پﻴاوړى دى او د اردو ژب‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻧاول‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻰ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ډپ＂ﻲ ﻧذﻳر احﻤد خان دغﻪ ﻳاد شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ژباړل شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫دي‪ .‬ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ ﻟﻪ ‪١٨٧٧‬م‪ .‬کال ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ اردو ＇خﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړل شﻮى‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻪ ‪١٩٥٧‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر ک‪ ３‬چاپ او خپﻮر شﻮى دى‪ ،‬خﻮ تﻮبة اﻟﻨصﻮح پﻪ ‪١٩٠٤‬م‪.‬‬ ‫کال ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژباړل شﻮى او پر ﻫﻤدغﻪ کال چاپ شﻮى دى‪.‬‬ ‫پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻧاول د پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ د‬ ‫((ﻧتﻴج‪ ﾢ‬عشﻖ)) ﻳا ((ﻧاول د ﻣاه رخ‪ ))３‬پﻪ ﻧﻮم ک‪＋‬ﻞ شﻮى او پﻪ ‪١٩١٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫ک‪ ３‬چاپ شﻮى دى‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻧاول ＇خﻪ وروستﻪ تر ډ‪４‬رو کﻠﻮﻧﻮ پﻮرې پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د کﻮم ﻧاول‬ ‫د ﻟﻴکﻠﻮ پتﻪ ﻧشتﻪ‪ .‬بﻴا ﻧﻮ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دغﻪ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ وﻟﻴکﻞ شﻮل‪:‬‬ ‫_ پﻪ ‪١٩٥٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د صاحبزاده ﻣحﻤد ادرﻳس ((پ‪５‬غﻠﻪ)) ﻧﻮﻣ‪ ３‬ﻧاول چاپ شﻮ‪.‬‬ ‫_ پﻪ ‪١٩٥٧‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د اشرف دراﻧﻲ ﻟﻴکﻠﻰ ﻧاول د ((زرک‪ ３‬سترگ‪ ))３‬پﻪ ﻧﻮم خپﻮر‬ ‫شﻮ‪.‬‬ ‫_ پﻪ ‪١٩٥٧‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري ((ﻧﻮې چپ‪ ))３‬ﻧﻮﻣﻰ ﻧاول چاپ شﻮ‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دغﻮ ＇ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻮ سره سﻢ او ترې راوروستﻪ دغﻪ ﻧﻮر پ‪＋‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ چاپ‬ ‫‪140‬‬

‫شﻮي دي‪:‬‬ ‫_ د رشﻴد عﻠﻲ دﻫﻘان‪(( :‬د سرو تعﻮﻳذ))‬ ‫_ د ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ شبﻨﻢ (خﻮا＊‪ ３‬او ﻧ‪８‬ور)‬ ‫_ د سﻴد رسﻮل رسا دغﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﻔرور‪ ،‬شﻤ‪ ،９‬خﻮدکشﻲ‪ ،‬ﻣاﻣﻮﻧ‪ ９‬او ﻣﻴخاﻧﻪ‪.‬‬ ‫_ د ډاک＂ر شﻴر زﻣان غﻤژن طاﻳزي دغﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ‪ :‬گﻞ خان‪ ،‬اﻣاﻧت‪ ،‬رحﻤان کﻮروﻧﻪ‪،‬‬ ‫غﻮﻧ‪６‬ۍ او واده وﻧﻪ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬تر دې وروستﻪ ﻫﻢ دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ رارواﻧﻪ ده او اوس ﻳﻮ زﻳات شﻤ‪５‬ر‬ ‫ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي او خپاره شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ ﻟﻪ ژباړې ＇خﻪ پﻴﻞ شﻮې ده‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻧاول چ‪３‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ژباړل شﻮى دى‪ ،‬د ﻓراﻧس‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ ﻟﻴکﻮال وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‬ ‫(بﻴﻮزﻻن) ﻧﻮﻣ‪ ３‬ﻧاول دى‪ .‬دغﻪ ﻧاول د استاد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ژباړل شﻮى او پﻪ‬ ‫‪١٣١٠‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬د کﻨدﻫار د ((طﻠﻮع اﻓغان)) جرﻳدې پﻪ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ‬ ‫خپﻮر شﻮى دى‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻧاول د برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او‬ ‫پﻪ ‪ ١٣١٧‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬خپﻮر شﻮى دى‪ .‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د دې ﻧاول پر ＇ﻨ‪６‬ه ﻟﻴکﻞ شﻮي‬ ‫چ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع ﻳا سﻮژه ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻬرﻧﻴﻮ ﻣطبﻮعاتﻮ ＇خﻪ اخﻴست‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ خپﻠﻪ د ﻟﻴکﻮال‬ ‫پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او ژباړه ﻧﻪ ده‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي ﻟﻴکﻮال ﻳﻮ بﻞ ژباړﻟﻰ ﻧاول پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪３‬‬ ‫خپﻮر شﻮ چ‪(( ３‬پﻪ پ＂ﻪ د پ＂ﻮ پﻠ＂ﻨ‪ ))３‬ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ ،‬دا ﻳﻮ پﻪ زړه پﻮرې پﻮﻟﻴسﻲ ﻧاول دى‪.‬‬ ‫تر دې وروستﻪ پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د ډ‪４‬رو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻪ چاپ او خپاره شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬پﻪ وروستﻴﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮي او اوس زﻣﻮږ‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻫﻢ د ﻫﻨري ادبﻴاتﻮ دغ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳا ژاﻧر تﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې پاﻣﻠرﻧﻪ ک‪７‬ې او پﻪ زړه پﻮرې‬ ‫ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻠﻲ دي‪.‬‬

‫‪141‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ژباړل شﻮي ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ((ﻣرآة اﻟعروس)) ﻳا‬ ‫((ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ)) او ((تﻮبة اﻟﻨصﻮح)) دى‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻧاول د سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ‬ ‫پﻪ ‪١٩١٠‬م‪ .‬ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮى او ((ﻧتﻴج‪ ﾢ‬عشﻖ)) ﻳا ((ﻧاول د ﻣاه رخ‪ ))３‬ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ژباړل شﻮى ﻧاول د وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ (ب‪５‬ﻮزﻻن) دي‪ .‬ﻟﻴکﻞ شﻮى پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ﻧاول د برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ ((پ＂ﻪ ﻣﻴﻨﻪ)) ده‪ .‬پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا او اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬تر دغﻮ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ آثارو وروستﻪ گ‪ ０‬شﻤ‪５‬ر ﻧاوﻟﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮي چ‪ ３‬شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻟسگﻮﻧﻮ تﻪ رس‪８５‬ي‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ وار سره د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر ！ﻮﻟگﻴﻮال دې‬ ‫غﻮږ ورتﻪ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﻧاول کﻮم ﻳﻮ دى‪ ،‬ﻟﻴکﻮال او ژباړوﻧکﻰ ﻳ‪３‬‬ ‫＇ﻮک دى؟‬ ‫پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﻧاﻟﻮﻧﻪ ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻟﻴکﻮال او ژباړوﻧکﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫د سﻴد راحت زاخﻴﻠﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى ﻟﻮﻣ‪７‬ى پ‪＋‬تﻮ ﻧاول ＇ﻪ ﻧﻮﻣ‪８５‬ي؟‬ ‫د برﻫان اﻟدﻳﻦ کشککﻲ د ﻳﻮ ﻟﻴکﻠﻲ او ﻳﻮ ژباړﻟﻲ ﻧاول ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ؟‬

‫‪142‬‬

‫‪＇ _٣‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻟﻨ‪ ６‬ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات‬ ‫ورک‪７‬ي‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬د ﻧاول او روﻣان ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻪ اړﻳک‪ ３‬دي؟‬ ‫ب‪ :‬پﻪ کﻮزه پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا ک‪ ３‬د ﻧاول ﻟﻴکﻨ‪ ３‬تارﻳخﻲ بﻬﻴر‬ ‫ج‪ :‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د ﻧاول ﻟﻴکﻨ‪ ３‬تارﻳخﻲ بﻬﻴر‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ډﻟﻪ دې پﻪ پ‪＋‬تﻮ ژبﻪ د ﻟﻴکﻞ شﻮو‬ ‫ﻧاوﻟﻮﻧﻮ د ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم اخﻠﻲ او د بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ دې د دغﻪ ﻧاول د ﻟﻴکﻮال ﻧﻮم ﻳادوي‪ .‬زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻟﻰ شﻲ چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻳادو شﻮو ﻧاوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او کﻪ د ﻧﻮرو پ‪＋‬تﻮ ﻧاوﻟﻮﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ورتﻪ ﻳاد وي ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻲ وي‪ ،‬د ﻫغﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻫﻢ اخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻧاول پﻪ اړه ﻟﻨ‪ ６‬ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬ﻟﻮستﻠﻲ ﻳ‪ ３‬وي‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻣعﻠﻮﻣات دې پﻪ دوو ﻣخﻮﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او دغﻮ ！کﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پام ضرور دى‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ﻧاول ﻟﻨ‪６‬ه پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮم‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻳا ژباړوﻧکﻰ‪ ،‬د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ر‪ ،‬د چاپ ‪＄‬اى او‬ ‫کال‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻧاول د کﻴس‪ ３‬ﻳا ﻣﻮضﻮع ﻟﻨ‪６‬ه ﻣعرﻓﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬پﻪ ﻧاول ک‪ ３‬ﻳ‪＇ ３‬ﻪ شﻰ خﻮښ شﻮى او کﻮﻣﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ده خﻮ＊ﻪ شﻮې او وﻟ‪３‬؟‬ ‫پﻪ بﻠﻪ ورځ دې ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي او ﻳا دې پرې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬د خپﻠﻮ ﻳاد＊تﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪143‬‬

‫حکاﻳت‬ ‫حاتﻢ طاﻳﻲ چا وپﻮ＊تﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ دې ﻫﻢ بﻠﻨد ﻫﻤت ＇ﻮک ﻟﻴدﻟﻰ دى‪،‬‬ ‫ﻳا دې اور‪４‬دﻟﻰ دى؟‬ ‫وې وﻳﻞ‪ :‬ﻳﻮه ورځ ﻣ‪＇ ３‬ﻠﻮ‪＋４‬ت او＊ان ذبح ک‪７‬ي وو‪.‬‬ ‫اسﻴران ﻣ‪ ３‬د عربﻮ او ﻓﻘﻴران بﻠﻠﻲ وو‪ .‬ﻧا‪－‬اه ﻣ‪ ３‬پﻪ صحرا ﻳﻮ خارکش‬ ‫وﻟﻴده‪ ،‬د ﻟر‪－‬ﻴﻮ ‪６５－‬ۍ پﻪ سر‪ .‬ورتﻪ ﻣ‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻬﻤاﻧ‪ ９‬د حاتﻢ وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ ور‬ ‫دروﻣ‪３‬؟ خﻠک پرې جﻤع شﻮي دي‪ ،‬دعﻮت ﻳ‪ ３‬عام ک‪７‬ى دى‪.‬‬ ‫وې ﻳ‪:３‬‬ ‫ﻫر چ‪ ３‬خﻮري د خپﻞ ﻣﻨت رو！‪９‬‬ ‫＇ﻪ بﻪ کاﻧدي د حاتﻢ د اوښ بﻮ！‪９‬‬ ‫ﻫغﻪ شخص ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤت پﻪ جﻮاﻧﻤردۍ تر‪＄‬ان ﻫسک وﻟﻴده‪.‬‬ ‫((‪－‬ﻠدستﻪ))‬

‫اﻧـــــدﻳـــــ‪＋‬ـــــﻪ کـــــــﻪ پـــــــﻪ غـــــــــره کـــــ‪＋‬ـــــ‪８‬دي‬ ‫غـــــــر بـــــــﻪ ﻫـــــــﻢ ﻟـــــکـــــﻪ وﻳـــــ‪＋‬ـــــتـــــﻪ کـــا‬ ‫خــــــــــــﻮار ســــــــــ‪７‬ی ﻣــــــﻼﻣــــــت ﻧـــــــﻪ دی‬ ‫کــــــﻪ پــــــﻪ غــــــﻢ کــــــ‪＄ ３‬ــــــــان اوبــــــــــﻪ کــا‬ ‫((خﻮشحال خان خ＂ک))‬

‫‪144‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‬ ‫د فراﻧس‪ ３‬ﻧﻮمﻴالﻰ لﻴکﻮال‬

‫_ د ﻧ‪７‬ۍ د ＇ﻮﻣره ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻣﻮ زده دي؟‬ ‫_ آﻳا د کﻮﻣﻮ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ کتابﻮﻧﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻲ دي؟‬ ‫_ د وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ ﻧﻮم ﻣﻮ اور‪４‬دﻟﻰ‪ ،‬ﻳا ﻣﻮ د ﻫغﻪ کﻮم کتاب ﻟﻮستﻰ دى؟‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ادبﻲ ＇‪５‬رو پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ خپﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ‪＄‬اى ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ‬ ‫ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻓراﻧس‪ ３‬او ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د سترو شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ د دغﻪ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر او ﻟﻴکﻮال پﻪ اړه ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ‬ ‫کﻮئ‪.‬‬ ‫‪145‬‬

‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ ‪١٨٠٢‬م‪ .‬کال د ﻓراﻧس‪ ３‬پﻪ ختﻴ‪( ＃‬بﻴزاﻧسﻮن) ک‪ ３‬وز‪４８４‬د‪ .‬ﻧﻴکﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ‬ ‫داس‪ ３‬بزگر زوى و چ‪ ３‬د (ﻧاﻧسﻲ) پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ترکا‪１‬ﻲ ﻫﻢ کﻮﻟﻪ‪ .‬پﻼر ﻳ‪ ３‬پﻪ پﻮځ ک‪ ３‬خدﻣت‬ ‫غﻮره ک‪ ７‬او د ﻧاپﻠﻴﻮن پﻪ ﻟ‪＋‬کر ک‪ ３‬تر جﻨراﻟ‪ ９‬ورس‪５‬د‪ .‬د ﻫﻮگﻮ ﻣﻮر د ﻳﻮ ب‪７５‬ۍوان ﻟﻮر وه‪.‬‬ ‫ﻫﻮگﻮ پﻪ وړوکتﻮب ک‪ ３‬ډ‪４‬ر کﻤزورى او ب‪＄ ３‬اﻧﻪ و‪ .‬ﻫ‪５‬چا ﻫﻢ داس‪ ３‬ﻓکر ﻧﻪ کاوه چ‪３‬‬ ‫ﻣاشﻮم وﻳکتﻮر دې گﻮﻧدې ژوﻧدى پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ژوﻧدى پات‪ ３‬شﻮ او داس‪ ３‬ژوﻧدى چ‪３‬‬ ‫ژوﻧدﻳتﻮب او د ژوﻧد ﻳادوﻧﻮ او وﻳاړوﻧﻮ ﻳ‪ ３‬تر ﻣرگ وروستﻪ ﻫﻢ دوام وک‪.７‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻳ‪ ３‬پﻪ پارﻳس ک‪ ３‬زده ک‪７‬ې پﻴﻞ ک‪７‬ې او ＇ﻪ وخت وروستﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ رﻳاضﻲ‪ ،‬شعر او‬ ‫ﻻتﻴﻨﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬ب‪ ３‬سارى پرﻣختگ وک‪ ７‬او خپﻠ‪ ３‬زده ک‪７‬ې ﻳ‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ې‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻼر د جﻨراﻟ‪ ９‬پﻪ دﻧده ک‪ ３‬کﻠﻪ پﻪ ﻳﻮ‪＄‬اى او کﻠﻪ پﻪ بﻞ ‪＄‬اى ک‪ ３‬و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻮگﻮ‬ ‫ژوﻧد ﻫﻢ ！ﻮل ﻳا زﻳاتره پﻪ سﻔروﻧﻮ ک‪ ３‬ت‪５‬ر شﻮ‪ .‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ＊اروﻧﻪ او ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴدل‪ .‬پﻪ پاى‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬سره ﻳﻮ‪＄‬اى پارﻳس تﻪ ﻻړ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬استﻮگﻨﻪ غﻮره ک‪７‬ه‪ ،‬دغﻮ سﻔروﻧﻮ د‬ ‫ﻫﻮگﻮ پر ژوﻧد او ذﻫﻦ پﻮره اغ‪５‬ز وک‪.７‬‬ ‫پﻪ پارﻳس ک‪ ３‬ﻟﻪ استﻮگﻨ‪ ３‬سره سﻢ دوى ﻟﻪ ﻳﻮې بﻠ‪ ３‬پﻮ‪＄‬ﻲ کﻮرﻧ‪ ９‬سره اړﻳک‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ﻟ‪３‬‬ ‫او پﻪ دې کﻮرﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د (ادل) پﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧجﻠ‪ ９‬سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ پﻴدا شﻮه او پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ورسره واده وک‪.７‬‬ ‫ﻫﻮگﻮ د پارﻳس پﻪ (داراﻟﻔﻨﻮن) ک‪ ３‬زده ک‪７‬و تﻪ دوام ورک‪ .７‬ﻫﻤدﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ شعروﻧﻪ‬ ‫ووﻳﻞ‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ شعروﻧﻮ ﻳ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ جاﻳزه وگ＂ﻠﻪ‪ .‬د ﻓراﻧس‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻲ شاعر‬ ‫او ﻟﻴکﻮال ((شاتﻮبرﻳان)) ﻫغﻪ تﻪ د ﻳﻮه ((عاﻟﻲ ﻣاشﻮم)) ﻧﻮم ورک‪.７‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ ورور سره ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬اى ﻳﻮه پﻨ‪％‬ﻠس ور‪＄‬ﻨ‪ ９‬ﻣجﻠﻪ خپره ک‪７‬ه‪ .‬پﻪ دې ﻣجﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻧاﻣﻪ او ﻧﻮرو ﻣستعارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻣﻘاﻟ‪ ３‬خپرې ک‪７‬ې‪ ،‬داس‪ ３‬ﻣﻘاﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د وخت د ادبﻲ او ان‬ ‫سﻴاسﻲ ﻣحاﻓﻠﻮ پام وړ شﻮې‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى د ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻣجﻠ‪ ３‬پﻪ پا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ﻻزم شﻬرت تﻪ ورس‪５‬د‪.‬‬ ‫د دربار ستاﻳﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وک‪７‬ې او د پاچا ﻟﻪ ﻟﻮري ﻳ‪ ３‬شعروﻧﻮ تﻪ جاﻳزې ﻫﻢ ورک‪７‬ل شﻮې او د‬ ‫دوو زرو ﻓراﻧکﻮ د تﻨخﻮاه ﻳﻮه دﻧده ﻫﻢ وروسپارل شﻮه‪.‬‬ ‫ﻟﻪ دې وروستﻪ د ﻫﻮگﻮ ادبﻲ ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬زﻳات‪８５‬ي‪ .‬پﻪ ادبﻲ ﻣجاﻟسﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او‬ ‫‪146‬‬

‫شاعراﻧﻮ سره اړﻳک‪ ３‬پﻴدا کﻮي او ادبﻲ غﻮﻧ‪６‬ې ﻫﻢ جﻮړوي‪ .‬تر ‪ ٢٥‬کﻠﻨ‪ ９‬پﻮرې د دربار پﻠﻮى‬ ‫و‪ .‬تر ﻫغﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻼت‪ ７‬شکﻤﻦ ک‪８５‬ي ﻳا ﻣشروطﻪ ب‪２‬ﻪ غﻮره کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ تﻪ دا ﻧظر پﻴدا ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ او وﻟسﻮﻧﻮ د پرﻣختگ او برﻳاﻟﻴتﻮب ﻟپاره آزادي‬ ‫ډ‪４‬ره ضروري ده‪ .‬د خپﻞ ﻫﻤدغﻪ ﻧظر ﻟپاره د ((کرﻣﻮل)) پﻪ ﻧﻮم ﻳﻮه ډراﻣﻪ او د ډراﻣ‪ ３‬سرﻳزه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪ .‬دغﻪ ډراﻣﻪ او سرﻳزه ﻳ‪ ３‬دوﻣره اﻫﻤﻴت پﻴدا کﻮي چ‪ ３‬پﻪ ﻓراﻧسﻪ ک‪ ３‬د روﻣاﻧتﻴزم د ادبﻲ‬ ‫ﻣکتب پﻴﻞ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ خپﻞ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻟﻪ زﻳاتﻮ ک‪７‬اووﻧﻮ سره ﻫﻢ ﻣخاﻣخ شﻮ‪ ،‬اوﻻدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ ﻣ‪７‬ه شﻮل او د ﻳﻮې ﻟﻮر ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬دوﻣره و‪＄‬ﻮراوه چ‪＇ ３‬ﻮ کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﻠﻢ ﻟﻪ ﻻسﻪ‬ ‫وغﻮر‪５＄‬د‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٨٤١‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻫﻮگﻮ ﻟﻪ درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻣاتﻲ وروستﻪ د ﻓراﻧس‪ ３‬د اکاډﻣ‪ ９‬پﻪ غ‪７‬ﻳتﻮب‬ ‫وﻣﻨﻞ شﻮ‪ .‬د ﻓراﻧس‪ ３‬پاچا (ﻓﻠﻴپ ﻟﻮﻳﻲ) ﻟﻪ ﻫﻮگﻮ سره ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې دوستﻲ ﻟرﻟﻪ‪ .‬د ﻫﻤدغ‪３‬‬ ‫دوست‪ ９‬ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻫغﻪ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ د اﻧتصابﻲ سﻨاتﻮر پﻪ تﻮگﻪ د ﻣشراﻧﻮ جرگ‪ ３‬غ‪７‬ى شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٨٤٨‬م‪ .‬کال پﻪ ﻓراﻧسﻪ ک‪ ３‬کﻮرﻧﻰ اړ و دوړ شروع شﻮ‪ .‬وﻟس د بدﻣرغ‪ ９‬پﻪ ﻟﻤبﻮ ک‪３‬‬ ‫سﻮز‪４‬ده‪ .‬ﻫﻮگﻮ پﻪ ﻫﻤدغﻪ وخت ک‪ ３‬د خپﻞ وﻟس پﻪ گ＂ﻪ سﻴاست تﻪ وروداﻧگﻞ‪ .‬د ﻫغﻪ وخت‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻧاﻣتﻮ شاعر ((ﻻﻣارتﻴﻦ)) د ﻫﻮگﻮ پﻪ ﻫﻤکارۍ وړاﻧدﻳز وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻮﻗت حکﻮﻣت دې‬ ‫جﻮړ شﻲ او پﻪ ﻣﻮﻗت حکﻮﻣت ک‪ ３‬ﻫغﻪ د پﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳر پﻪ ＇ﻮک‪ ９‬و！اکﻞ شﻮ‪ ،‬خﻮ اړ و دوړ‬ ‫روان و‪ .‬ﻫﻮگﻮ د سﻠطﻨت ضد ډﻟﻮ کﻠک ﻣﻠگرى شﻮ او ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻧ‪＇ ３＂５‬خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻓراﻧس‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫پاچا ﻧاپﻠﻴﻮن سره د＊ﻤﻨﻲ پﻴﻞ شﻮه‪.‬‬ ‫ﻫﻮگﻮ بﻪ د ب‪ ３‬وزﻟﻮ خﻠکﻮ پﻠﻮي کﻮﻟﻪ‪ ،‬وﻳﻨاوې بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮﻟ‪ ３‬او زﻳات ﻣحبﻮبﻴت ﻳ‪ ３‬پﻴدا‬ ‫ک‪ ،７‬کﻠﻪ چ‪(( ３‬ﻟﻮﻳﻲ ﻧاپﻠﻴﻮن)) د ﻓراﻧس‪ ３‬پاچاﻫ‪ ９‬تﻪ ورس‪５‬د‪ ،‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د خپﻞ واک‬ ‫د ！ﻴﻨگ‪＋‬ت ﻟپاره ﻳﻮ ‪＄‬ﻮاکﻤﻦ گﻮﻧد جﻮړ ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪ ３‬ﻫﻮگﻮ د ﻧاپﻠﻴﻮن سخت‬ ‫ﻣخاﻟﻔت پﻴﻞ ک‪ .７‬ﻧاپﻠﻴﻮن برﻳاﻟﻰ شﻮ‪ ،‬د ﻫﻮگﻮ پﻪ گ‪６‬ون ‪ ٨٤‬تﻨﻪ د عاﻣﻪ اﻣﻨﻴت د تخرﻳبﻮوﻧکﻮ‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻣعرﻓﻲ او د ﻓراﻧس‪ ３‬ﻟﻪ خاورې ＇خﻪ تبعﻴد شﻮل‪ .‬ﻫغﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى بروکسﻞ او بﻴا اﻧگﻠستان‬ ‫تﻪ ﻻړ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬د ((ژرسﻲ)) او ((کرﻧسﻲ)) پﻪ جزﻳرو ک‪ ３‬د تبعﻴد عﻤر ت‪５‬راوه‪ .‬د تبعﻴد پﻪ‬ ‫‪147‬‬

‫وخت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خپﻞ پﻪ زړه پﻮرې آثار وﻟﻴکﻞ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪١٨٧٠‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪ ١٩‬کﻠﻦ تبعﻴد وروستﻪ ﻓراﻧس‪ ３‬تﻪ راستﻮن شﻮ‪＇ ،‬ﻮ ‪＄‬ﻠﻪ د‬ ‫خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د ﻓراﻧس‪ ３‬د شﻮرا د غ‪７‬ي پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ شﻮ‪ .‬ﻫغﻪ پﻪ ‪١٨٨٥‬م‪ .‬کال ک‪ ３‬د ‪٨٣‬‬ ‫کاﻟﻮ پﻪ عﻤر ﻣ‪ ７‬شﻮ‪.‬‬ ‫د وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮو کتابﻮﻧﻮ ک‪(( ３‬ب‪５‬ﻨﻮاﻳان)) تر ！ﻮﻟﻮ ﻣشﻬﻮر دى‪ .‬دغﻪ اثر ډ‪４‬ر‬ ‫زﻳات ﻧ‪７‬ﻳﻮال شﻬرت ﻟري‪ ،‬خﻮ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر ﻣﻬﻢ کتابﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ س‪７‬ى چ‪ ３‬خاﻧدي‪ ،‬د خزان پا‪ ،３１‬بدﻣرغان‪ ،‬ﻣکاﻓات‪ ،‬اﻧتﻘام‪ ،‬سﻤﻨدري کارگران او‬ ‫ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫((د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت)) د ﻫﻮگﻮ ﻟﻪ وروستﻴﻮ پﻪ زړه پﻮرې آثارو ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې داستان ک‪ ３‬د ﻳﻮ داس‪ ３‬اﻧسان د ﻣحکﻮﻣﻴت غ‪ ８‬اور‪４‬دل ک‪８５‬ي چ‪ ３‬پﻪ اعدام ﻣحکﻮم‬ ‫شﻮى دى‪ .‬ﻫغﻪ د زﻧدان ﻟﻪ تﻮرتﻢ ＇خﻪ خپﻠ‪ ３％＊ ３‬تﻪ خپﻞ سرگذشت ﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ‬ ‫وﻳر ﻟ‪７‬ﻟﻲ سرگذشت ک‪ ３‬د ﻣحکﻮم د خپﻞ ژوﻧد او د ﻧﻮرو خﻠکﻮ د ژوﻧد ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬اړخﻮﻧﻪ او‬ ‫واﻗعﻴتﻮﻧﻪ را تر سترگﻮ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ خپﻞ دغﻪ داستان د پاﻧس‪ ９‬پر ضد ﻟﻴکﻲ‪ ،‬ﻫﻮگﻮ غﻮاړي پﻪ‬ ‫دې اثر ک‪ ３‬پﻪ ﻣجﻤﻮع ک‪ ３‬د ((اﻧسان)) او ((اﻧساﻧﻴت)) دﻓاع وک‪７‬ي‪ .‬ﻫغﻪ د اﻧسان وژﻧ‪ ３‬سخت‬ ‫ﻣخاﻟف دى‪.‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬د ﻓراﻧس‪ ３‬ﻟﻮى شاعر او ﻟﻴکﻮال و‪ ،‬پﻪ خپﻠﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪３‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د سترو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ ﻫغﻪ تﻪ د خپﻠ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ د‬ ‫＊ﻮوﻧکﻲ ﻧﻮم ﻫﻢ ورک‪７‬ل شﻮى دى‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ شاعراﻧﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ زﻳات شﻬرت ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ‬ ‫پﻪ ‪١٩‬ﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د ﻓراﻧس‪ ３‬ﻧاﻣتﻮ ﻟﻴکﻮال او شاعر دى‪ .‬ﻫغﻪ د روﻣاﻧتﻴزم د ادبﻲ ﻣکتب‬ ‫ﻟﻪ بﻨس＀ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻮ ＇خﻪ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣشﻬﻮر اثارو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬دادي‪:‬‬ ‫‪148‬‬

‫ب‪５‬ﻨﻮاﻳان ﻳا (ب‪５‬ﻮزﻻن)‪ ،‬کرﻣﻮل‪ ،‬د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت‪ ،‬ﻫغﻪ س‪７‬ى چ‪ ３‬خاﻧدي‪،‬‬ ‫ﻣکاﻓات‪ ،‬بدﻣرغان‪ ،‬اﻧتﻘام‪ ،‬سﻤﻨدري کارگران او ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ د خپﻞ ژوﻧد ډ‪４‬ر کﻠﻮﻧﻪ ﻟﻪ (ﻧاپﻠﻴﻮن) سره د ﻣخاﻟﻔت ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ تبعﻴد‬ ‫ک‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ل‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧﻪ‬ ‫د روﻣاﻧتﻴزم ادبﻲ ﻣکتب‪ :‬د ﻧ‪７‬ۍ پﻪ ادبﻲ ﻣکتبﻮﻧﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣشﻬﻮر ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫کﻼسﻴسﻴزم‪ ،‬روﻣاﻧتﻴزم‪ ،‬سﻤبﻮﻟﻴزم‪ ،‬رﻳاﻟﻴزم او ﻧﻮر‪ ...‬د روﻣاﻧتﻴزم ادبﻲ ﻣکتب د اتﻠسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ‬ ‫پﻪ پاى او د ﻧﻮﻟسﻤ‪ ３‬پ‪７５‬ۍ پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬پﻪ اروپا ک‪ ３‬را＇رگﻨد شﻮ‪ .‬ﻣخک‪＋‬ان ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻧگﻠستان ک‪:３‬‬ ‫وﻳﻠﻴام بﻠﻴک اوکاﻟرﻳج‪ ،‬پﻪ جرﻣﻨﻲ ک‪ :３‬گﻮﻳتﻪ او شﻴﻠر او پﻪ ﻓراﻧسﻪ ک‪ ３‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‪ ،‬شاتﻮ برﻳان‬ ‫او ﻻﻣارتﻴﻦ دي‪ .‬روﻣاﻧتﻴزم پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻳﻮ اﻧﻘﻼبﻲ غﻮر‪＄‬ﻨگ و او شعاروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تر ډ‪４‬ره حده د‬ ‫روڼ اﻧدۍ د دوران ﻓﻠسﻔﻲ او سﻴاسﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري‪ ،‬د اﻧسان د آزادو احساساتﻮ بﻴان او د ﻓردي حﻘﻮﻗﻮ‬ ‫تأﻳﻴد ﻳ‪ ３‬د شعاروﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬کر＊‪ ３‬وې‪ .‬دغﻪ ادبﻲ ﻣکتب د کﻼسﻴزم د ادبﻲ ﻣکتب د چﻮکا！ﻮﻧﻮ پر‬ ‫وړاﻧدې د ﻧﻮو اﻓکارو د ﻟروﻧکﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ او شاعراﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮ او پﻪ ！ﻮﻟﻪ اروپا او ﻧ‪７‬ۍ ک‪３‬‬ ‫خپﻮر شﻮ‪ .‬دغﻪ کﻠﻤﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ د روﻣاﻧتﻴسﻴزم پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬دواړه د ﻳﻮ ﻣﻔﻬﻮم ﻟپاره‬ ‫کارول ک‪８５‬ي‪ .‬روﻣاﻧتﻴزم پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د کﻼسﻴکﻮ ﻣﻨﻞ شﻮو زړو ادبﻲ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻮ پر وړاﻧدې د بغاوت‬ ‫رﻧگ ﻟري‪ .‬د دوى پﻪ ﻧظر د کﻼسﻴزم د ﻣکتب وچ او زاړه چﻮکا！ﻮﻧﻪ ﻧﻮر د ﻧﻮي عصر ﻓﻠسﻔﻲ او‬ ‫ادبﻲ غﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب ﻧﻪ شﻲ وﻳﻠﻰ‪７５＇ .‬وﻧکﻮ ‪١٨٣٠‬م‪ .‬کال د ادبﻲ اﻧﻘﻼب کال گ‪２‬ﻠﻰ دى‪ .‬پﻪ‬ ‫دې کال ک‪ ３‬وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ او ﻣﻠگرو ﻳ‪ ３‬روﻣاﻧتﻴزم د ﻫﻨر او شخصﻴت د آزادۍ د ﻣکتب پﻪ عﻨﻮان‬ ‫ﻣعرﻓﻲ ک‪ .７‬روﻣاﻧتﻴک ﻫﻨرﻣﻨد او ﻟﻴکﻮال د خپﻞ روح غﻮ＊تﻨﻮ او اړتﻴاوو تﻪ زﻳات ارز＊ت ورکﻮي‬ ‫او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي احساسات پک‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬اى ﻟري‪.‬‬

‫‪149‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره د ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫_ وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ پﻪ کﻮﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬پﻪ کﻮم ﻫ‪５‬ﻮاد ک‪ ３‬اوس‪５‬ده؟‬ ‫_ د ﻫﻮگﻮ د ژوﻧد عﻤده او ﻣﻬﻤ‪ ３‬پ‪ ３＋５‬کﻮﻣ‪ ３‬دي؟‬ ‫_ وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ د کﻮم ادبﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻳا ﻣکتب او ﻻرې ﻟﻪ ﻣخک‪＋‬اﻧﻮ ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل ک‪８５‬ي؟‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻮابﻪ پﻮ＊تﻨﻪ ک‪ ３‬سﻢ ‪＄‬ﻮاب پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ د دغﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻳا آثارو ﻟﻴکﻮال دى‪:‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ب‪５‬ﻨﻮاﻳان (ﻳا ب‪５‬ﻮزﻻن)‪ ،‬د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت‪ ،‬ﻫغﻪ س‪７‬ى چ‪ ３‬خاﻧدي‬ ‫ب‪ :‬د ﻳﻮ ﻣحکﻮم سرگذشت‪ ،‬روﻣﻴﻮ او ژوﻟﻴت‪ ،‬ب‪５‬ﻨﻮاﻳان (ﻳا ب‪５‬ﻮزﻻن)‬ ‫ج‪ :‬ﻫغﻪ س‪７‬ى چ‪ ３‬خاﻧدي‪ ،‬گﻴتاﻧجﻠﻲ‪ ،‬اتﻠﻠﻮ‬ ‫د‪ :‬ب‪５‬ﻨﻮاﻳان (ﻳا ب‪５‬ﻮزﻻن)‪ ،‬جگ‪７‬ه او سﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ س‪７‬ى چ‪ ３‬خاﻧدي‪.‬‬ ‫‪＇ _٤‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست عﻤده عﻤده ！کﻲ پﻪ خپﻠﻮ اﻟﻔاظﻮ ک‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻧ‪７‬ۍ د ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻟﻴکﻮال ﻳا شاعر پﻪ اړه ﻳا د ﻫغﻪ د کﻮم اثر او کتاب پﻪ‬ ‫اړه ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬پ‪５‬ژﻧﻲ ﻳ‪ ،３‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫغﻪ کﻮم کتاب ﻟﻮستﻰ وي‪ ،‬د کتاب پﻪ اړه‬ ‫دې ﻣعﻠﻮﻣات وﻟﻴکﻲ او کﻪ د شاعر او ﻟﻴکﻮال پﻪ اړه ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻟﻮستﻲ وي‪ ،‬ﻫغﻪ دې پﻪ خپﻞ ﻗﻠﻢ‬ ‫وﻟﻴکﻲ او پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ پ‪＋‬تﻮ درسﻲ ساعت ک‪ ３‬دې ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ واوروي‪.‬‬

‫‪150‬‬

‫دوه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ژوﻧد او چاپ‪５‬رﻳال‬

‫د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه ﻣﻮ ＇ﻪ اور‪４‬دﻟﻲ دي؟‬ ‫د ژوﻧد ＊ﻪ چاپ‪５‬رﻳال د ساﻟﻢ او ﻫﻮسا ژوﻧد ﻟپاره ＇ﻮﻣره اړﻳﻦ دى؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻟﻪ تاسﻮ سره د ژوﻧد او چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه خبرې ﻟرو‪ .‬ژوﻧد پر چاپ‪５‬رﻳال‬ ‫＇ﻪ اثر ﻟري؟ ﻳا دا چ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال د ژوﻧد ﻟپاره ＇ﻮﻣره ارز＊ت ﻟري؟ دغﻪ ډول ﻣﻮضﻮع‬ ‫گاﻧ‪ ３‬زﻣﻮږ او ستاسﻮ د ژوﻧد ﻟپاره ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري او باﻳد جدي پام ورتﻪ وشﻲ‪ .‬پﻪ ت‪５‬رو‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ د چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه ﻣطاﻟب ﻟﻮستﻲ دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ‬ ‫د ژوﻧد او چاپ‪５‬رﻳال پر اړﻳکﻮ تاسﻮ تﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣطاﻟب وړاﻧدې کﻮو‪.‬‬

‫‪151‬‬

‫ژوﻧد او د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ډ‪４‬رو برخﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ سره ﻧژدې اړﻳک‪ ３‬ﻟري‪ .‬د ﻣﻮجﻮداتﻮ‬ ‫ژوﻧد پر خپﻞ شاوخﻮا او چاپ‪５‬رﻳال ژور اغ‪５‬ز ﻟري او دغﻪ راز چاپ‪５‬رﻳال ﻫﻢ د اﻧساﻧاﻧﻮ‪ ،‬حﻴﻮاﻧاتﻮ‬ ‫او ﻧباتاتﻮ پر ژوﻧد ﻫر اړخﻴز اثر غﻮر‪＄‬ﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د خپﻞ ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال تﻪ تﻞ پام وک‪７‬و‪ ،‬دغﻪ کار ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬زﻣﻮږ‬ ‫د ‪＄‬ان ﻟپاره گ＂ﻮر دى‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ او ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ ﻟپاره گ＂ﻮر دى‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال د پاک ساتﻠﻮ‪،‬‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال د ارز＊ت‪ ،‬د چاپ‪５‬رﻳال د اړتﻴاوو او ﻧﻮرو ﻣﻮضﻮع گاﻧﻮ پﻪ اړه باﻳد ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ پﻮه ک‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ پﻮﻫﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬و‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال تﻪ پام وﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬ﻟﻪ ډ‪４‬رو ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬و‪ ،‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫خبره دا ده چ‪ ３‬ﻧﻦ سبا ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ د چاپ‪５‬رﻳال د کک‪７‬تﻴا ﻟﻪ ستﻮﻧزو سره ﻻس او گر‪４‬ﻮان ده‪ .‬ﻫﻮا‬ ‫کک‪７‬ه شﻮې ده‪ ،‬اوبﻪ کک‪７‬ې شﻮې دي‪ ،‬پﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ＇‪＋‬اک او‬ ‫خﻮراک د ﻣﻮادو د کﻤ‪＋‬ت پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال ﻫﻢ ﻟﻪ گ‪２‬ﻮ گﻮا＊ﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ‬ ‫دى‪ .‬د چاپ‪５‬رﻳال او ﻫﻮا کک‪７‬تﻴا پر اﻗﻠﻴﻢ ﻫﻢ اغ‪５‬ز ک‪７‬ى دى‪ .‬د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ د تﻮدوخ‪ ３‬کچﻪ د‬ ‫ﻟﻮړواﻟﻲ خﻮا تﻪ دروﻣﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ د ﻧ‪７‬ۍ د ﻳخﻮﻧﻮ سترې سﻤﻨدري زﻳرﻣ‪ ３‬د وﻳﻠﻲ ک‪５‬دو پﻪ‬ ‫حال ک‪ ３‬دي‪ .‬دا ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ ﻳﻮ ستر گﻮاښ دى‪.‬‬ ‫د ﻫﻮا د کک‪７‬تﻴا ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ رﻧ‪％‬ﻮﻧﻪ راپﻴدا ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د وﻳﻨ‪ ３‬پرﻧ‪６‬واﻟﻰ‪ ،‬د تﻨﻔس‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬ﻧاروغ‪ ،９‬حساسﻴتﻮﻧﻪ او ﻧﻮر‪ ...‬د دغ‪ ３‬کک‪７‬تﻴا ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ډ‪４‬ر زﻳات دي او ﻫرې برخ‪３‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬پاﻣﻠرﻧﻪ ضروري ده‪ .‬د صﻨعت ﻟﻪ ودې سره سﻢ چاپ‪５‬رﻳال تﻪ او د ﻫﻮا او اوبﻮ کک‪７‬تﻴا تﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر گﻮا＊ﻮﻧﻪ ورﻣخاﻣخ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ گازوﻧﻪ او ﻟﻮگﻲ‪ ،‬د سﻮن تﻮکﻲ او ﻧﻮر پر ﻫﻮا‬ ‫ورگ‪８４６‬ي او د تﻨﻔس ﻟﻪ ﻻرې د اﻧساﻧاﻧﻮ او حﻴﻮاﻧاتﻮ س‪８‬و تﻪ ورداخﻠ‪８５‬ي او دا د ﻫغﻮى بدن تﻪ‬ ‫سخت تاوان وراړوي‪ .‬ان چ‪ ３‬پر ﻧباتاتﻮ‪ ،‬و＊ﻮ او سبﻮ ﻫﻢ خپﻞ اغ‪５‬ز ﻟري‪ .‬پﻪ ډ‪４‬رو ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د دغﻮ ﻟﻮگﻴﻮ او گازوﻧﻮ د تصﻔﻴ‪ ３‬ﻟپاره ﻻرې چارې ﻧﻪ دي ﻟ＂ﻮل شﻮي او ﻟﻪ ﻫﻤدې کبﻠﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻧ‪７‬ۍ تﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻪ پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ ﻣخ پر زﻳات‪５‬دو دي‪.‬‬ ‫اوبﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﻟپاره ډ‪４‬ر اﻫﻤﻴت ﻟري‪ .‬د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ﻟپاره اوبﻪ حﻴاتﻲ ارز＊ت ﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪３‬‬

‫‪152‬‬

‫دا چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻮ ﻣﻮجﻮداتﻮ ژوﻧد ورپﻮرې ت‪７‬ﻟﻰ دى‪ .‬وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د ﻧ‪７‬ۍ ‪ ٩٨‬پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬اوبﻪ‬ ‫ﻣاﻟگﻴﻨ‪ ３‬او تروې دي‪ ،‬دوه پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬خﻮږې او پﻪ سﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪ ３‬زﻣﻮږ ﻟپاره د گ＂‪ ３‬وړ‬ ‫دي‪ .‬اﻧساﻧان ﻧﻪ ﻳﻮازې د ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻟپاره‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ژوﻧد د ！ﻮﻟﻮ ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻮ ﻟپاره د اوبﻮ کاروﻟﻮ تﻪ اړ‬ ‫دي‪ .‬کرﻧ‪ ３‬تﻪ اساسﻲ ارز＊ت ﻟري‪ .‬اوس د ﻧ‪７‬ۍ د اوبﻮ اساسﻲ زﻳرﻣ‪ ３‬ډ‪４‬رې کﻤ‪ ３‬شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ز‪４‬رﻣﻮ د کﻤ‪５‬دﻟﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ﻟﻪ بده ﻣرغﻪ دغﻪ اوبﻪ د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ عﻮاﻣﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ کک‪７‬ې شﻮې‬ ‫دي‪ .‬د صﻨعتﻲ پارکﻮﻧﻮ او کارخاﻧﻮ د جﻮړ‪４‬دو او زﻳات‪５‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د ﻧﻔﻮسﻮ د زﻳاتﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪،‬‬ ‫د کاﻧاﻟﻴزاسﻴﻮن د ﻧﻪ ﻟرﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪ ،‬د روغتﻴاﻳﻲ ﻧﻪ ﻣراﻗبت او ＇ارﻧ‪ ３‬او دغﻪ راز د ﻧﻮرو عﻮاﻣﻠﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د اوبﻮ ﻧاپاک‪ ９‬زﻳات‪ ３‬شﻮي او اوبﻪ کک‪７‬ې شﻮې دي‪.‬‬ ‫د ＇‪＄ ７‬اﻳﻮﻧﻪ‪＄ ،‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ‪ ،‬ب‪２‬ﻮﻧﻪ او چﻤﻨﻮﻧﻪ ﻟﻪ گﻮا＊ﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ دي‪ .‬زﻳاتره خﻠک پر‬ ‫خپﻞ سر ‪＄‬ﻨگﻠﻮﻧﻪ وﻫﻲ او ＇‪＄７‬اﻳﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د باران کﻤ‪＋‬ت‪ ،‬د اوبﻮ‬ ‫ﻟ‪８‬واﻟﻰ‪ ،‬د اﻗﻠﻴﻢ تﻮدوخﻪ او د چاپ‪５‬رﻳال کک‪７‬تﻴا ﻧاوړې پاﻳﻠ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد دغﻮ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫خﻮاوو تﻪ غﻮر وک‪７‬و چ‪ ３‬د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال ﻣﻮ ﻟﻪ دې زﻳات خراب ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ خﻠک د کثاﻓاتﻮ او ﻓاضﻠﻪ ﻣﻮادو د را！ﻮﻟﻮﻟﻮ‪ ،‬پﻪ ﻳﻮ ‪＄‬اى ک‪ ３‬د جﻤع کﻮﻟﻮ او ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻨاسب ‪＄‬اى تﻪ د وړﻟﻮ‪＊ ،‬خﻮﻟﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره وړ اﻣکاﻧات او شﻮﻧتﻴاوې ﻧﻪ ﻟري‪ .‬دغﻪ‬ ‫کار ﻫﻢ ډ‪４‬رې ﻧاوړې پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ره بﻴا زﻣﻮږ ＊اروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر چ＂ﻞ ک‪７‬ي او ﻟﻪ کثاﻓاتﻮ ډک‬ ‫ک‪７‬ي دي‪ .‬د گ‪２‬ﻮ ﻧاروغﻴﻮ ﻟپاره دغﻪ کثاﻓات د ﻣکروبﻮﻧﻮ او ﻧاروغﻴﻮ د ز‪４‬رﻣﻮ پﻪ تﻮگﻪ د پام وړ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫جﻨگﻮﻧﻪ ﻧﻮر ﻫغﻪ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال ﻟپاره ﻟﻮى گﻮاښ گ‪２‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ .‬د باروتﻮ‬ ‫خپر‪４‬دل‪ ،‬د چاودو او ﻧاچاودو تﻮکﻮ پر‪４‬ﻤاﻧﻲ او د ！اﻧکﻮﻧﻮ‪ ،‬شﻮبﻠﻮ او اﻟﻮتکﻮ ﻟﻮگﻲ او د‬ ‫ت‪５‬ﻠﻮ ﻟگ‪＋‬ت چاپ‪５‬رﻳال سخت زﻳاﻧﻤﻨﻮي او خطرﻧاک رﻧ‪％‬ﻮﻧﻪ ز‪８４‬وي‪ .‬زﻣﻮږ پﻪ گران ﻫ‪５‬ﻮاد‬ ‫اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻟﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ جﻬاد راوروستﻪ کﻮرﻧﻴﻮ جگ‪７‬و‪ ،‬ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳ‪ ３‬ﻟﻮ！‪３‬‬ ‫ﻟﻮ！‪ ３‬ک‪７‬ى او اﻧساﻧان ﻳ‪ ３‬وژﻟﻲ‪ ،‬بﻠﻪ ستره بدﻣرغﻲ ﻳ‪ ３‬دا راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ژوﻧد‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال تﻪ ﻳ‪ ３‬گ‪ ０‬شﻤ‪５‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ اړوﻟﻲ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د سﻮﻟ‪ ３‬د کﻮترو اﻟﻮتﻞ‪ ،‬د ﻫ‪５‬ﻮاد‬

‫‪153‬‬

‫د ﻧﻴکﻤرغ‪ ９‬او د ژوﻧد د چاپ‪５‬رﻳال د ﻧ‪５‬کﻤرغ‪ ９‬زﻳري ﻫﻢ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻟري‪.‬‬ ‫اوس ﻧﻮ را‪＄‬ﻮ دې تﻪ چ‪ ３‬د چاپ‪５‬رﻳال د ＊‪ ３‬ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره باﻳد ﻣﻮږ او تاسﻮ پﻪ گ‪６‬ه ＇ﻪ‬ ‫وک‪７‬و‪:‬‬ ‫‪ _١‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي گام ک‪ ３‬باﻳد د خپﻞ ‪＄‬ان‪ ،‬خپﻞ کﻮر‪ ،‬خپﻞ کﻠﻲ او ＊ار او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ‬ ‫د خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد د پاک ساتﻠﻮ ﻟپاره ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬و‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د چاپ‪５‬رﻳال د ستﻮﻧزو‪ ،‬گﻮا＊ﻮﻧﻮ او اړتﻴاوو پﻪ اړه باﻳد ﻫﻢ خپﻞ ‪＄‬ان وپﻮﻫﻮو او ﻫﻢ‬ ‫پرې خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬او خپﻞ ﻣﻠگري پﻮه ک‪７‬و‪ .‬ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د پﻮﻫاوي دغﻪ ﻟ‪７‬ۍ ﻫﻤ‪５‬شﻨ‪ ９‬ب‪２‬ﻪ‬ ‫غﻮره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣﻮږ باﻳد د خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه ب‪ ３‬پروا وﻧﻪ اوسﻮ او ﻫر ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬گﻮرو‬ ‫خپﻞ شاوخﻮا‪ ،‬خپﻠﻪ ﻻر‪ ،‬سرک‪ ،‬کﻮ＇ﻪ او ﻧﻮر چ＂ﻠﻮي‪ ،‬باﻳد خپﻠ‪ ３‬ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬پام ور‬ ‫وگر‪＄‬ﻮو‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻫر ＇ﻮک باﻳد ‪＄‬ان د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پر وړاﻧدې ﻣسؤول وگ‪２‬ﻮ‪ .‬ﻟﻪ حکﻮﻣتﻲ چارواکﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬تر ﻳﻮ کﻠﻴﻮال پﻮرې ！ﻮل د خپﻞ شاوخﻮا د پاک ساتﻠﻮ ﻣسؤوﻟﻴت ﻟري‪ ،‬باﻳد ﻣﻮږ پﻪ دغﻪ‬ ‫بﻬﻴر ک‪ ３‬خپﻞ ﻣسؤوﻟﻴت سرتﻪ ورسﻮو‪.‬‬ ‫د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ د شا‪－‬رداﻧﻮ ﻟپاره پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ دې چارې تﻪ غﻮر پﻪ کار دى‪ .‬زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫کﻮﻟﻰ شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻢ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ پﻪ چاپ‪５‬رﻳال ک‪ ،３‬ﻫﻢ د خپﻞ کﻮر‪ ،‬کﻠﻲ او ＊ار د پاک ساتﻠﻮ‬ ‫پﻪ کار ک‪ ３‬پﻮره وﻧ‪６‬ه واخﻠﻲ‪ .‬د وطﻦ ‪＄‬ﻮان ﻧسﻞ د ﻫ‪５‬ﻮاد د راتﻠﻮﻧکﻲ پﻪ سﻤسﻮروﻟﻮ‪ ،‬وده او‬ ‫پرﻣخت‪ ，‬ک‪ ３‬پﻮره وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال پﻪ ساتﻨﻪ او دغﻪ‬ ‫راز د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻧﻮرو غ‪７‬و‪ ،‬د کﻠﻲ او ＊ار خﻠکﻮ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا خپﻠﻮ ﻫﻤزوﻟﻮ او کشراﻧﻮ تﻪ‬ ‫د دغ‪ ３‬چارې د ترسره کﻮﻟﻮ پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻻزﻣ‪ ３‬ﻣشﻮرې ورک‪７‬ي‪ .‬د دې ﻫ‪５‬ﻮاد ﻫره برخﻪ زﻣﻮږ‬ ‫د ‪ ６－‬کﻮر ﻳﻮه ＇ﻨ‪６‬ه ده او ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ ３‬پاک او سﻮتره ساتﻞ ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻣسﻮوﻟﻴت دى‪.‬‬

‫‪154‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬دغﻪ ﻟﻮست دې پﻪ ＇ﻠﻮرو برخﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪＇ .‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ بﻪ ﻳﻮه ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻫر تﻦ د ﻣتﻦ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ بﻪ ﻳﻮ بﻞ شاگرد پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ د ﻣتﻦ د ﻫﻤدې‬ ‫برخ‪ ３‬پﻪ اړه خپﻞ خپﻞ ﻧظر واﻳﻲ‪ ،‬ﻳا بﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻪ تبصره واﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ژوﻧد او چاپ‪５‬رﻳال ＇ﻪ اړﻳک‪ ３‬سره ﻟري؟‬ ‫کﻪ چاپ‪５‬رﻳال تﻪ پام وﻧﻪ شﻲ کﻮﻣ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬ستﻮﻧزې راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي؟‬ ‫د چاپ‪５‬رﻳال د کک‪７‬تﻴا عﻤده عﻮاﻣﻞ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫اوبﻪ ＇ﻨگﻪ ﻧاپاک‪ ３‬ﻳا کک‪８４７‬ي؟‬ ‫د ژوﻧد پر چاپ‪５‬رﻳال جﻨگﻮﻧﻪ ＇ﻪ اغ‪５‬ز ﻟري؟‬ ‫د ﻫﻮا د تﻮدوخ‪ ３‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪＇ _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻧﻮبت سره دې پﻮ＊تﻨ‪ ３‬تﻪ جﻼ جﻼ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ چ‪３‬‬ ‫ﻣﻮږ د خپﻞ چاپ‪５‬رﻳال د ＊ﻪ ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬و؟‬ ‫‪ _٤‬دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست د جﻤﻠﻮ د جﻮړ＊ت پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫ساده او کﻪ ﻣرکب‪ ３‬پک‪ ３‬ډ‪４‬رې دي؟‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې (پﻪ خپﻠﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ) د خپﻞ کﻮر‪ ،‬کﻠﻲ ﻳا ＊ار او ﻳا ﻫﻢ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ د‬ ‫چاپ‪５‬رﻳال پﻪ اړه ﻳﻮ ﻣخ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬دا دې پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻟري چ‪:３‬‬ ‫‪ _١‬اوس ﻳ‪ ３‬چاپ‪５‬رﻳال ＇ﻨگﻪ دى؟‬ ‫‪＇ _٢‬ﻪ باﻳد وشﻲ چ‪ ３‬د ژوﻧد او کار پر ＊ﻪ چاپ‪５‬رﻳال بدل شﻲ؟‬

‫‪155‬‬

‫‪ _٣‬ﻣﻮږ تﻪ بﻪ د ＊ﻪ چاپ‪５‬رﻳال گ＂ﻪ ＇ﻪ وي؟‬ ‫‪ _٤‬پر دې سرب‪５‬ره چ‪ ３‬ﻣﻮږ بﻪ خپﻠﻪ پﻪ دې کار ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه اخﻠﻮ‪ ،‬پﻪ دې ﻟ‪７‬ۍ ک‪ ３‬ﻧﻮر کﻮم‬ ‫کﻮم ﻣسﻮوﻟﻴتﻮﻧﻪ ﻟرو؟‬ ‫‪ _٥‬دا ﻣﻮ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وي چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻨ‪／‬ﻠﻮﻧﻮ پاﻟﻞ او د شﻨﻮ سﻴﻤﻮ پراخﻮﻟﻮ تﻪ ﻣﻮ پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬پﻮره پام ک‪７‬ى وي‪.‬‬

‫ﻟــــــــــﻮړې ژورې ﻣــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ســــتــــر‪－‬ــــﻮ کــــــ‪ ３‬دي‬ ‫کـــــﻨـــــدې کـــــپـــــرې ﻣــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ســــتــــر‪－‬ــــﻮ کــــــ‪ ３‬دي‬ ‫ســــــتــــــا د ﻧــــــظــــــر ﻫـــــــــــرې ادا تــــــــﻪ رســــــﻲ‬ ‫داســــــــــ‪ ３‬وزرې ﻣــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ســــتــــر‪－‬ــــﻮ کــــــ‪ ３‬دي‬ ‫عــــشــــﻘــــﻪ ﻓــــــطــــــرت دې د ﻧــــ‪／‬ــــﻬــــت راکـــــــــ‪７‬ى‬ ‫‪－‬ـــــﻨـــــ‪ ３‬کــــــﻤــــــرې ﻣـــــــ‪ ３‬پـــــــﻪ ســـــتـــــر‪－‬ـــــﻮ کـــــــ‪ ３‬دي‬ ‫پــــــــاس چــــــ‪ ３‬اغــــــﻴــــــار راتــــــــــﻪ کــــتــــﻠــــﻰ ﻧــــــﻪ شــﻲ‬ ‫جـــــــــﻮړې بــــﻤــــبــــرې ﻣــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ســــتــــر‪－‬ــــﻮ کــــــ‪ ３‬دي‬ ‫واﻳـــــــــــﻢ پـــــــﻪ زړه کـــــــ‪ ３‬ورﻧـــــــــــــــژدې بـــــــﻪ شـــﻤـــﻪ‬ ‫＇ــــــﻪ ﻟــــــــرې ﻟــــــــرې ﻣــــــ‪ ３‬پــــــﻪ ســــتــــر‪－‬ــــﻮ کــــــ‪ ３‬دي‬ ‫حــــــﻤــــــزه پـــــــﻪ طـــــﻤـــــع ﻟـــــــــرې ﻧـــــــﻪ شـــــــــﻮې چـــــرې‬ ‫＇ـــــﻪ ســــتــــرې ســــتــــرې ﻣـــــ‪ ３‬پـــــﻪ ســــتــــر‪－‬ــــﻮ کـــــ‪ ３‬دي‬ ‫((اﻣﻴر حﻤزه شﻴﻨﻮارى))‬

‫‪156‬‬

‫دروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫مقالﻪ ＇ﻨگﻪ ولﻴکﻮ؟‬

‫تاسﻮ د ＇ﻪ ډول ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ ﻟرئ؟‬ ‫تاسﻮ خپﻠﻪ تر اوسﻪ کﻮﻣﻪ ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬ده؟ کﻪ ﻣﻮ ﻧﻪ وي ﻟﻴکﻠﻲ‪ ،‬غﻮاړئ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ‬ ‫وﻟﻴکئ؟‬ ‫اوسﻨ‪ ９‬زﻣاﻧﻪ د رسﻨﻴﻮ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ رسﻨﻴﻮ د ﻟﻮى بدﻟﻮن زﻣاﻧﻪ ده‪ .‬پخﻮا بﻪ‬ ‫پﻪ ور‪＄‬پا‪１‬ﻮ‪ ،‬جرﻳدو او ﻣجﻠﻮ ک‪ ３‬ډول ډول ﻣﻘاﻟ‪ ３‬خپر‪４‬دﻟ‪ .３‬اوس د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪３‬‬ ‫پﻪ راډﻳﻮﻳﻲ او تﻠﻮﻳزﻳﻮﻧﻲ خپروﻧﻮ سرب‪５‬ره پﻪ وﻳبپا‪１‬ﻮ او وﻳبﻼ‪－‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ ډول ډول ﻟﻴکﻨ‪３‬‬ ‫او ﻣﻘاﻟ‪ ３‬خپر‪８４‬ي‪ .‬ﻧﻮرو تﻪ د خپﻠﻮ ﻧظروﻧﻮ‪ ،‬اﻓکارو‪ ،‬ﻫﻴﻠﻮ او غﻮ＊تﻨﻮ تر ！ﻮﻟﻮ ﻧژدې ﻻر د‬ ‫ﻫﻤدغﻮ ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻞ او خپرول دي‪ .‬دغﻪ راز پﻪ عﻠﻤﻲ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻧﻮو ＇‪７５‬ﻧﻮ او‬ ‫گرو‪８４‬ﻧﻮ ＇خﻪ د خﻠکﻮ د خبروﻟﻮ غﻮره ﻻر د ﻫﻤدغﻪ ډول ﻟﻴکﻨﻮ او ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻞ او خپرول‬ ‫دي‪ .‬پﻪ تاسﻮ ک‪ ３‬ک‪５‬داى شﻲ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کسان د ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ او ﻟﻴکﻠﻮ سره ﻣﻴﻨﻪ وﻟري‪ .‬د‬ ‫دې ﻟپاره چ‪ ３‬تاسﻮ د ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻧﻮره ﻫﻢ ﻟﻴﻮاﻟتﻴا پﻴدا ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻣﻮږ بﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪３‬‬ ‫د ﻣﻘاﻟﻮ پﻪ اړه درسره خبرې وک‪７‬و‪ .‬دغﻪ راز بﻪ د ﻣﻘاﻟﻮ د ﻟﻴکﻠﻮ ﻻرې چارې د رو＊ﻴﻮ‪ .‬دغﻪ‬ ‫ﻟﻮست تاسﻮ تﻪ د ﻣﻘاﻟﻮ د ﻟﻴکﻠﻮ غﻮره ﻻر＊ﻮد ﻣخ‪ ３‬تﻪ ږدي‪ .‬پﻮره دﻗت ورتﻪ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪157‬‬

‫ﻣﻘاﻟﻪ‪ ،‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ چ‪ ３‬ﻧسبتا ً ﻟﻨ‪６‬ه وي‪ .‬ﻣﻘاﻟﻪ پﻪ ﻧثر سره ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻴکﻮﻧکﻰ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣﻮضﻮع او ﻣطﻠب د ＇رگﻨدوﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ ﻣﻘاﻟﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻲ د خپﻞ ﻧظر وړ ！کﻲ بﻴاﻧﻮي او غﻮاړي چ‪ ３‬ﻧﻮر خﻠک ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او د ده د ﻧظر ﻟﻪ‬ ‫！کﻮ ＇خﻪ خبر شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻪ رساﻟ‪( ３‬ﻳا کتابگﻮ！ﻲ) سره ﻟﻪ دوو اړخﻮﻧﻮ ＇خﻪ تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى دا چ‪ ３‬د‬ ‫رساﻟ‪ ３‬پﻪ ﻧسبت د ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻟﻤﻦ ﻟﻨ‪６‬ه _ تﻨگﻪ ده‪ .‬بﻠﻪ خبره دا ده چ‪ ３‬د رساﻟ‪ ３‬پﻪ پرتﻠﻪ د ﻣﻘاﻟ‪３‬‬ ‫ﻣخاطبﻴﻦ او ﻣﻴﻨﻪ وال زﻳات دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻘاﻟ‪ ３‬د بحث ﻣﻮضﻮع د رساﻟ‪ ３‬پﻪ پرتﻠﻪ عاﻣﻪ‬ ‫وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬رې عاﻣ‪ ３‬وي چ‪ ３‬ﻧژدې د ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ ﻟپاره ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻣﻮضﻮع ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د اﻧساﻧﻲ ژوﻧد‪！ ،‬ﻮﻟﻨ‪ ،３‬رواﻧﻮ حاﻻتﻮ او ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻨﻴزو پ‪＋５‬ﻮ پﻪ اړه وي او ډ‪４‬ره‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻳا تخصصﻲ ب‪２‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻘاﻟ‪ ３‬بﻴا ډ‪４‬رې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې او تخصصﻲ وي‪ .‬پﻪ‬ ‫تخصصﻲ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره ﻣخاطبﻴﻦ د ﻫﻤاغ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬ﻳا برخ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ وال کسان وي‪ ،‬خﻮ بﻴا‬ ‫ﻫﻢ عام ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ترې گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ بﻪ تاسﻮ تﻪ خبره ډ‪４‬ره ساده ک‪７‬و‪ .‬دوه ډوﻟﻪ ﻣﻘاﻟﻮ ﻟﻴکﻠﻮ تﻪ ﻣﻮ باﻳد ﻓکر وي‪:‬‬ ‫عادي ﻳا اخباري ﻣﻘاﻟﻪ‪ :‬د دې ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ زﻳاتره عام ﻣﻴﻨﻪ وال دي‪ .‬پﻪ دغﻮ‬ ‫ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ ３‬ستاسﻮ ﻣخﻪ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ سره وي‪ .‬کﻪ تاسﻮ غﻮاړئ چ‪ ３‬د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ‬ ‫اړه عﻤﻮﻣﻲ ﻟﻴکﻨﻪ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻣخاطب ﻣﻮ ！ﻮل ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او عام ﻣﻴﻨﻪ وال وي او بﻴا غﻮاړئ‬ ‫دغﻪ ﻣﻘاﻟﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ور‪＄‬پا‪１‬ﻪ‪ ،‬جرﻳده‪ ،‬ﻣجﻠﻪ ﻳا وﻳبپا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬خپره ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ﻣخک‪ ３‬باﻳد‬ ‫دغﻮ ！کﻮ تﻪ پام وک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮه داس‪ ３‬ﻣﻮضﻮع و！اکئ چ‪ ３‬ﻫﻢ تاسﻮ تﻪ ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ وي او ﻫﻢ ا！کﻞ وک‪７‬ئ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ بﻪ پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ او ارز＊تﻤﻨﻪ وي‪ .‬د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ اﻧتخاب ＇خﻪ باﻳد‬ ‫باوري شئ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ بﻪ خﻠکﻮ تﻪ ﻧﻮي ﻫﻢ وي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ اﻧتخاب وروستﻪ ﻫ（ﻪ وک‪７‬ئ ‪＄‬ان تﻪ ﻫغﻪ ！کﻲ ﻣعﻠﻮم ک‪７‬ئ چ‪ ３‬غﻮاړئ‬

‫‪158‬‬

‫د خپﻠ‪ ３‬ﻫﻤدغ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣطرح او ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪ .‬د دې ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ ﻟﻴکﻨ‪３‬‬ ‫ﻣﻮ خپﻞ ﻫدف باﻳد ‪＄‬اﻧتﻪ ＇رگﻨد ک‪７‬ى وي‪ .‬د ﻫدف ﻟپاره ﻣﻮ باﻳد سﻨدوﻧﻪ‪ ،‬ﻓک＂ﻮﻧﻪ او حﻘاﻳﻖ‬ ‫ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻳادداشت ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻫ（ﻪ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ﻣخک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ﻣﻘاﻟ‪ ３‬تﻪ ﻳﻮ چﻮکاټ و！اکئ‪ .‬پﻪ‬ ‫چﻮکاټ ک‪ ３‬بﻪ پﻪ ﻳﻮ کاغذ ک‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ﻣﻘاﻟ‪ ３‬اصﻠﻲ ！کﻲ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻟﻨ‪ ６‬ﻟﻨ‪ ６‬وﻟﻴکئ بﻴا بﻪ‬ ‫پرې ﻓکر وک‪７‬ئ او پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣﻮضﻮع تﻪ اوږدې سرﻳزې ﻣﻪ ورکﻮئ‪ ،‬ﻣخاﻣخ خپﻞ ﻣطﻠب تﻪ راشئ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى د خپﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻮخ‪ ３‬پﻪ اړه وغ‪８４８‬ئ‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬تﻔصﻴﻞ وﻟﻴکئ او پﻪ پاى ک‪ ３‬ترې پاﻳﻠﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع ＇خﻪ بﻠ‪ ３‬او بﻴا بﻠ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع تﻪ ！ﻮپﻮﻧﻪ ﻣﻪ وﻫئ‪ .‬ﻳﻮازې پﻪ ﻫغﻪ حاﻟت‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬ستاسﻮ ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻣﻮضﻮع سره ＊ﻪ ﻣرستﻪ کﻮي او دا ﻣﻮضﻮع ﻧﻮره ﻫﻢ رو＊اﻧﻮي‪،‬‬ ‫کﻮﻟﻰ شئ بﻠﻪ ﻣﻮضﻮع ورسره ﻳاده ک‪７‬ئ‪ .‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻮضﻮع ＇خﻪ ﻣﻪ بﻬر ک‪８５‬ئ‪ .‬بﻴا‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻲ درسره تﻨگ‪８５‬ي او ﻓکر ﻳ‪ ３‬پاشﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬خبرې باﻳد ډ‪４‬رې ژووﻟ‪ ３‬او ک‪７‬ک‪５‬چﻨ‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ ﻫر ＇ﻮﻣره اساﻧ‪ ９‬سره چ‪ ３‬کﻮﻟﻰ‬ ‫شئ‪ ،‬خپﻞ ﻣطﻠب بﻴان ک‪７‬ئ‪ .‬خپﻠﻪ اصﻠﻲ خبره‪ ،‬خپﻞ اساسﻲ ﻣطﻠب پﻪ ساده او ﻣخاﻣخ‬ ‫ب‪２‬ﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع تﻪ دﻻﻳﻞ راوړئ او داس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ پ‪５‬چﻠ‪ ３‬او ژووﻟ‪ ３‬ب‪２‬ﻪ ﻣﻪ ﻣطرح‬ ‫کﻮئ چ‪ ３‬ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ستاسﻮ د اصﻠﻲ ﻣطﻠب او ﻫدف د پﻴدا کﻮﻟﻮ ﻟپاره پر خپﻠﻮ ﻣغزو ﻓشار‬ ‫راوړي او ﻳا دې تﻪ اړ شﻲ چ‪ ３‬بﻴا بﻴا ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٧‬د خپﻠ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع تسﻠسﻞ‪ ،‬د خپﻠ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او خبرو تسﻠسﻞ در＇خﻪ گ‪６‬وډ ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫کﻮ＊） وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ پﻪ ترتﻴب سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _٨‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ ک‪ ３‬د کﻠﻤاتﻮ پﻪ ﻟﻮبﻮ پس‪ ３‬ﻣﻪ گر‪＄‬ئ‪ .‬دې تﻪ پﻪ ساده ！کﻮ ک‪ ３‬ﻟﻔاظﻲ واﻳﻲ‬ ‫او تاسﻮ باﻳد ﻫ（ﻪ وک‪７‬ئ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻔاظ‪＇ ９‬خﻪ ‪＄‬ان وساتئ‪ .‬ﻣﻮضﻮع د بﻴان پﻪ ډول ﻳا اﻟﻔاظﻮ‬ ‫ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻣﻪ راﻧغاړئ چ‪ ３‬وغﻮاړئ ﻣﻘاﻟﻪ ﻣﻮ پﻪ اصطﻼح ډ‪４‬ره ﻧغاړﻟ‪ ３‬راشﻲ‪ .‬ﻧﻪ! پﻪ دغﻮ ﻣﻘاﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬غﻮ＇ﻪ خبره غﻮره ده‪.‬‬

‫‪159‬‬

‫‪ _٩‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻪ ﻣﻮ بشپ‪７‬ه ک‪７‬ه‪ ،‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ غﻮر او دﻗت وﻟﻮﻟئ‪ .‬ﻻزم سﻤﻮن پک‪３‬‬ ‫راوﻟئ‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ پﻪ اﻧتﻘادي ﻧظر وﻟﻮﻟئ او ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬ډاډه شﻮئ چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮ خپﻞ ﻫدف تﻪ رس‪５‬دﻟﻲ ﻳاست او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ بﻪ ﻫﻢ خپﻞ ﻣطﻠب ورسﻮﻟﻰ‬ ‫شئ‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻧﻮ د خپر‪４‬دو ﻧﻴت وک‪７‬ئ‪.‬‬

‫عﻠﻤﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ‪:‬‬ ‫د عﻠﻤﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻴزو (تحﻘﻴﻘﻲ) ﻣﻘاﻟﻮ ﻟپاره د ﻳﻮې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه د ډ‪４‬رو زﻳاتﻮ ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ‬ ‫ﻟرل‪ ،‬پر ﻣﻮضﻮع پﻮره پﻮﻫ‪５‬دل او د ډ‪４‬رو کتابﻮﻧﻮ ﻣطاﻟعﻪ ﻻزﻣﻲ دي‪.‬‬ ‫عﻠﻤﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻴزې ﻣﻘاﻟ‪ ３‬زﻳاتره ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې او تخصصﻲ ب‪２‬ﻪ ﻟري او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻴکﻠﻮ او ﻟﻮستﻠﻮ ساحﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې (ﻳا تر ﻳﻮه حده ﻣحدوده) ده‪ ،‬د تخصص کسان ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻲ او‬ ‫زﻳاتره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې عﻠﻤﻲ ﻣﻮضﻮع سره اړوﻧد کسان د ﻟﻮستﻠﻮ ﻟ‪５‬ﻮاﻟﻪ وي‪.‬‬ ‫کﻪ تاسﻮ ﻫﻢ کﻠﻪ غﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع ک‪ ３‬عﻠﻤﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪ ،‬ﻧﻮ ﻻزﻣﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬دغﻮ ！کﻮ تﻪ پام وک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ _١‬ﻟﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬ﻟﻮستﻠﻮ (ﻣطاﻟع‪ )３‬او ﻟ＂ﻮن وروستﻪ باﻳد ‪＄‬اﻧتﻪ داس‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻮضﻮع و！اکئ‬ ‫چ‪ ３‬ستاسﻮ پﻪ ﻧظر ﻧﻮې وي او پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻧﻪ وي شﻮي‪ .‬کﻪ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې ﻟري او تاسﻮ غﻮاړئ د دې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه ﻧﻮي ！کﻲ ＇رگﻨد ک‪７‬ئ‪ .‬ستاسﻮ‬ ‫پﻪ ﻧظر بﻪ دغﻪ ﻣﻮضﻮع د ﻧﻮر زﻳات ﻟ＂ﻮن غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪！ _٢‬ﻮل ﻫغﻪ کاروﻧﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻤدې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه تر تاسﻮ د ﻣخﻪ ترسره شﻮي‪ ،‬پﻪ دﻗت‬ ‫سره وﻟﻮﻟئ او پﻪ ﻻزﻣﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ترې ﻳادد＊تﻮﻧﻪ واخﻠئ‪ .‬ﻟﻪ دغﻮ ﻳاد＊تﻮﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ پﻪ خپﻠﻪ‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ ک‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻠئ‪ .‬ﻳاد＊تﻮﻧﻪ بﻪ پﻪ ﻳﻮ جﻼ کاغذ ک‪ ３‬ﻟﻴکئ‪ .‬پر پاس ＇ﻨ‪６‬ه بﻪ د ﻳاد＊ت‬ ‫ﻣﻮضﻮع ﻟﻴکئ‪ .‬بﻴا بﻪ ﻳاد＊ت ﻟﻴکئ او پﻪ پاى ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬د کتاب ﻧﻮم‪ ،‬ﻟﻴکﻮال‪ ،‬د چاپ کال‬ ‫او وخت او د ﻳاد＊ت د ﻣخﻮﻧﻮ شﻤ‪５‬ره ﻟﻴکئ‪ .‬دغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ‪＄ ،‬کﻪ پﻪ کار ده چ‪ ３‬تاسﻮ بﻪ بﻴا د‬ ‫خپﻠ‪ ３‬ﻣﻘاﻟ‪ ３‬پﻪ اخ‪％‬ﻮﻧﻮ او ﻟﻤﻦ ﻟﻴکﻮﻧﻮ ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬دغﻪ د گ＂‪ ３‬وړ ﻣﻨابع ﻟﻴکئ‪ .‬د کتابﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻟ＂ﻮن پس‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ کتابتﻮﻧﻮﻧﻮ تﻪ ﻻړ شئ او ﻳا ﻟﻪ ﻫغﻮ کساﻧﻮ سره اړﻳک‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ئ چ‪ ３‬د دې‬ ‫ﻣﻮضﻮع اړوﻧد کتابﻮﻧﻪ ﻟري او ﻳا د ﻣﻨابعﻮ او اخ‪％‬ﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻻر＊ﻮوﻧﻪ درتﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪160‬‬

‫‪ _٣‬د ﻳاد＊تﻮﻧﻮ ﻟﻪ بشپ‪４７‬دو وروستﻪ‪ ،‬خپﻠ‪ ３‬ﻣﻘاﻟ‪ ３‬تﻪ ﻳﻮ چﻮکاټ جﻮړ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫کﻮم کﻮم ！کﻲ غﻮاړئ چ‪ ３‬پﻪ پرﻟﻪ پس‪ ３‬تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪ ،‬د ﻣﻮضﻮع تسﻠسﻞ تﻪ ﻻزم‬ ‫غﻮر وک‪７‬ئ‪ ،‬پر چﻮکاټ بﻴا ‪＄‬ﻠﻲ ﻧظر واچﻮئ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ پﻪ پﻮره غﻮر او دﻗت سره وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ _٥‬خپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ بﻴا بﻴا وﻟﻮﻟئ‪ ،‬سﻤﻮﻧﻪ پک‪ ３‬وک‪７‬ئ او ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬پرخپﻠﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ډاډه او‬ ‫باوري شﻮئ ﻧﻮ ﻣﻘاﻟﻪ د خپر‪４‬دو ﻟپاره رسﻨﻴﻮ تﻪ وسپارئ‪.‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ د ﻧثر پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻫغﻪ ﻟﻴکﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه پﻪ ﻧسبتا ً ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ ﻟﻴکﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻪ رساﻟ‪ ３‬ﻳا کتابگﻮ！ﻲ او کتاب سره دا تﻮپﻴر ﻟري چ‪ -١ :３‬ﻣﻘاﻟﻪ ﻟﻨ‪６‬ه وي‪ -٢ .‬د‬ ‫ﻣﻘاﻟ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع د رساﻟ‪ ３‬او کتاب پﻪ پرتﻠﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ عاﻣﻪ وي‪ ،‬ﻳا د عاﻣﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻮ ﻟپاره وي‪.‬‬ ‫د ﻣﻘاﻟﻮ پﻪ اړه باﻳد وواﻳﻮ چ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ پﻪ دوو برخﻮ ک‪ ３‬ورتﻪ غﻮر ﻻزم دى‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬ ‫عاﻣ‪ ،３‬عادي او اخباري ﻟﻴکﻨ‪ ３‬دي‪ .‬پﻪ دغﻮ ﻣﻘاﻟﻮ ک‪ ３‬ﻫ（ﻪ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬عام ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻣخاطب‬ ‫وي‪ .‬د داس‪ ３‬ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻴﻨﻪ وال عام خﻠک دي‪ .‬ډ‪４‬ر ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻲ او ډ‪４‬ره تخصصﻲ او‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې ب‪２‬ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫عﻠﻤﻲ او تحﻘﻴﻘﻲ ﻣﻘاﻟ‪ ،３‬تخصصﻲ ﻟﻴکﻨ‪ ３‬او ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬دي‪ .‬دغﻪ ﻣﻘاﻟ‪ ３‬زﻳاتره پﻪ ﻳﻮه عﻠﻤﻲ‬ ‫＇اﻧگﻪ ک‪ ３‬د ﻣتخصصﻮ کساﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا ﻟﻴکﻞ ک‪８５‬ي او پر ＇‪７５‬ﻧﻴز اړخ ﻳ‪！ ３‬ﻴﻨگار ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬ ‫وﻳبپا‪１‬ﻪ‪ :‬د بر‪＋４‬ﻨاﻳﻲ رسﻨﻴﻮ ﻳﻮ ډول دى چ‪ ３‬د اﻧ＂رﻧ‪ ＀５‬ﻟﻪ ﻻرې وړاﻧدې ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫و‪４‬بﻼک‪ :‬د ‪＄‬اﻧگ‪７‬و کساﻧﻮ د خپﻠﻮ اثارو او ﻟﻴکﻨﻮ د رسﻨ‪ ９‬پﻪ تﻮگﻪ کار ورکﻮي‪ .‬وﻳبﻼک داس‪３‬‬ ‫وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي کس ﻳا کساﻧﻮ د خپروﻧﻮ او ﻟﻴکﻨﻮ آرشﻴف‪.‬‬

‫‪161‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮابﻮﻧﻪ وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻘاﻟﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫د ﻣﻘاﻟ‪ ３‬او رساﻟ‪ ３‬تﻮپﻴر پﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬دى؟‬ ‫د ﻳﻮې اخباري ﻣﻘاﻟ‪ ３‬د ﻟﻴکﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻣﻮ باﻳد کﻮم ！کﻲ پﻪ پام ک‪ ３‬وي؟‬ ‫عﻠﻤﻲ او ＇‪７５‬ﻧﻴزه ﻣﻘاﻟﻪ ＇ﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ﻟري؟‬ ‫‪ _٢‬پﻪ اوسﻨﻴﻮ اخباروﻧﻮ‪ ،‬ﻣجﻠﻮ او وﻳبپا‪１‬ﻮ ک‪ ３‬ﻣﻮ د کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻣﻘاﻟ‪ ３‬تر اوسﻪ‬ ‫ﻟﻮستﻲ دي؟ ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د ﻳﻮ ﻳﻮ تﻦ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻧﻮم واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې‪ ،‬پﻪ دغﻪ ﻣﻮضﻮع ﻟﻨ‪６‬ې خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫＊ﻪ ﻣﻘاﻟﻪ ﻫغﻪ ده چ‪. ........................................................ ３‬‬ ‫د ﻣﻘاﻟ‪ ３‬د چﻮکاټ جﻮړول دغﻪ گ＂ﻪ ﻟري چ‪. ............................... ３‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دغﻪ ﻟﻮست ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا پﻪ کﻮروﻧﻮ ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او د ﻫﻤدې پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬دې‬ ‫د خپﻞ شاوخﻮا ﻳا د دغﻮ ور‪＄‬ﻮ د ﻳﻮې ﻣﻬﻤ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع پﻪ اړه ﻳﻮه ﻟﻨ‪６‬ه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکﻲ‪ .‬پﻪ ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫ک‪ ３‬دې د ﻟﻮست ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪.‬‬

‫‪162‬‬

‫＇ﻠروﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫پﻮﻫاﻧد عبدالحﻰ حبﻴبﻲ‬ ‫لﻴکﻮال او ＇‪７５‬وﻧکﻰ‬

‫_ د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب د کﻮﻣﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ سره اشﻨا ﻳاست؟‬ ‫_ د پ‪＋‬تﻮ کﻮم ﻣشﻬﻮر تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻲ او ＇‪７５‬وﻧکﻲ پ‪５‬ژﻧئ؟‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ د اﻓغاﻧستان ﻟﻮى ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻣؤرخ او ＇‪７５‬وﻧکﻰ دى‪ .‬د ﻣعاصر‬ ‫اﻓغاﻧستان پﻪ ﻣحﻘﻘﻴﻨﻮ او ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ک‪ ３‬بﻪ ډ‪４‬ر ﻟ‪ ８‬کسان ﻟﻪ پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ سره برابري وک‪７‬اى‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د گ‪ ０‬شﻤ‪５‬ر ادبﻲ تارﻳخﻲ او عﻠﻤﻲ آثارو ＇‪＋‬تﻦ دى او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ډ‪４‬رې پخ‪ ،３‬ﻫر اړخﻴزې او ژورې دي‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬تاسﻮ تﻪ د ﻫغﻪ د‬ ‫ژوﻧد‪ ،‬کتابﻮﻧﻮ او عﻠﻤﻲ ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ پﻪ اړه ر‪１‬ا اچﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬

‫‪163‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻣخک‪＋‬ﻮ ﻣعاصرو ＇‪５‬رو ک‪ ３‬د پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ﻧﻮم ﻟکﻪ ستﻮرى‬ ‫داس‪＄ ３‬ﻠ‪８５‬ي‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصر ادب د ﻧﻮﻣﻴاﻟﻴﻮ ستﻮرو پﻪ کتار ک‪ ３‬د ﻫغﻪ ﻧﻮم تر ！ﻮﻟﻮ دﻣخﻪ‬ ‫دى‪ .‬ﻫغﻪ ﻫﻢ شاعر دى‪ ،‬ﻫﻢ د ﻧﻮي ﻧثر ﻟﻪ ﻣخک‪＋‬اﻧﻮ ＇خﻪ دى‪ ،‬ﻫﻢ ژورﻧاﻟﻴست و‪ ،‬ﻫﻢ د‬ ‫اﻓغاﻧستان د گﻮتﻮ ﻟﻪ شﻤ‪５‬ره د کﻤﻮ ﻣؤرخﻴﻨﻮ پﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻣخک） ‪＄‬اى ﻟري‪ ،‬ﻫﻢ د ادبﻲ‪،‬‬ ‫عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ ﻳﻮه پﻴاوړې ＇‪５‬ره ده‪.‬‬ ‫عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ پﻪ ‪١٢٨٩‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال پﻪ کﻨدﻫار ＊ار ک‪ ３‬ز‪４８４‬دﻟﻰ دى‪ .‬د کﻨدﻫار‬ ‫پﻪ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬زده ک‪７‬ې وک‪７‬ې‪ .‬بﻴا پﻪ کﻨدﻫار ک‪ ３‬د ((طﻠﻮع اﻓغان)) جرﻳدې‬ ‫ﻣرستﻴال او ورپس‪ ３‬د دې جرﻳدې د ﻣسؤول چﻠﻮوﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ شﻮ‪ .‬ﻟس کاﻟﻪ ﻳ‪ ３‬دغﻪ‬ ‫جرﻳده وچﻠﻮﻟﻪ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې وخت ک‪(( ３‬طﻠﻮع اﻓغان)) بشپ‪７‬ه پ‪＋‬تﻮ شﻮه‪ .‬د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ ژورﻧاﻟﻴستﻴک اړخ ＇خﻪ ډ‪４‬ره پﻪ زړه پﻮرې وه‪ ،‬دې جرﻳدې پ‪＋‬تﻮ ادب تﻪ ﻫﻢ د ﻗدر‬ ‫وړ خدﻣتﻮﻧﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫استاد حبﻴبﻲ د ((طﻠﻮع اﻓغان)) د ﻣسﻮول ﻣدﻳر پﻪ حﻴث ﻟﻪ دﻧدې ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ کابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣطبﻮعاتﻮ د ﻣستﻘﻞ رﻳاست ﻣرستﻴال او د پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻣشر شﻮ‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻮ ژب‪ ３‬د‬ ‫ودې ﻟپاره بﻨس＂ﻴز کاروﻧﻪ ترسره ک‪７‬ل‪ .‬د کابﻞ پﻮﻫﻨتﻮن د ادبﻴاتﻮ پﻮﻫﻨ‪％‬ﻲ ﻟﻪ تاسﻴس سره سﻢ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړى ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ رئﻴس و！اکﻞ شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ ‪ ١٣٢٧‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬د کﻨدﻫار د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د وﻟسﻲ جرگ‪ ３‬غ‪７‬ى شﻮ او د‬ ‫وکاﻟت دوره ﻳ‪ ３‬ﻻ پاى تﻪ ﻧﻪ وه رس‪５‬دﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د وخت ﻟﻪ حکﻮﻣت سره د اختﻼﻓﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻫ‪５‬ﻮاده بﻬر ﻻړ‪＇ .‬ﻪ ﻣﻮده ﻳ‪ ３‬پﻪ کراچ‪ ９‬ک‪ ３‬سﻴاسﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او ادبﻲ ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ې او‬ ‫بﻴا ب‪５‬رتﻪ اﻓغاﻧستان تﻪ راستﻮن شﻮ‪＇ .‬ﻪ ﻣﻮده د تارﻳخ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬رئﻴس او د صدراعظﻢ ﻓرﻫﻨگﻲ‬ ‫سﻼکار و‪ .‬خپﻠﻮ عﻠﻤﻲ او کﻠتﻮري ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د ژوﻧد تر پاى پﻮرې دوام ورک‪.７‬‬ ‫پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ ﻟﻪ اوږدو ﻣﻠﻲ‪ ،‬عﻠﻤﻲ او ادبﻲ خدﻣتﻮﻧﻮ وروستﻪ د زړه د ﻧاروغ‪９‬‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ‪ ١٣٦٣‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال د ثﻮر پﻪ شﻠﻤﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ پﻪ کابﻞ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ سترگ‪ ３‬پ＂‪ ３‬ک‪７‬ې او‬ ‫پﻪ ((شﻬداى صاﻟحﻴﻦ)) ک‪ ３‬خاورو تﻪ وسپارل شﻮ‪.‬‬ ‫استاد حبﻴبﻲ د خپﻞ ﻟﻪ ثﻤره ډک ژوﻧد پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ډ‪４‬رې ﻣﻘاﻟ‪ ،３‬رساﻟ‪ ３‬او کتابﻮﻧﻪ‬ ‫‪164‬‬

‫وﻟﻴکﻞ‪ .‬د اﻓغاﻧستان د تارﻳخ‪ ،‬کﻠتﻮر‪ ،‬ادب او ﻧﻮرو ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ اړخﻮﻧﻮ پﻪ سپ‪７‬ﻧﻪ او ＇‪７５‬ﻧﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻧﻮ＊تﻪ ډک‪ ３‬ﻫﻠ‪＄ ３‬ﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې دي‪ .‬پﻪ پ‪＋‬تﻮ او دري دواړو ﻳ‪ ３‬زﻳات شﻤ‪５‬ر آثار چاپ او خپاره‬ ‫شﻮي دي‪ .‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ اخﻠﻮ‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ (دوه ！ﻮکﻪ)‪ ،‬اﻓغاﻧستان بعد از اسﻼم‪ ،‬پ‪＋‬تاﻧﻪ شعراء (ﻟﻮﻣ‪７‬ى ！ﻮک)‪،‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮرکﻲ ﻣؤرخﻴﻦ‪ ،‬جﻨبش ﻣشروطﻴت در اﻓغاﻧستان‪ ،‬د پ‪＋‬تﻮ ادب پﻪ تارﻳخ ک‪ ３‬ﻗصﻴده‪ ،‬د‬ ‫اﻓغاﻧستان پ‪＋５‬ﻠﻴک‪ ،‬تارﻳخ ﻣختصر اﻓغاﻧستان او ‪ ０－‬شﻤ‪５‬ر ﻧﻮر‪...‬‬ ‫د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ شاعر او د ادبﻲ‪ -‬داستاﻧﻲ ﻧثروﻧﻮ ﻟﻴکﻮال ﻫﻢ و‪ .‬د‬ ‫شعروﻧﻮ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪(( ３‬د خﻮشحال روح تﻪ خطاب)) تر سرﻟﻴک ﻻﻧدې د ﻳﻮ ﻧظﻢ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬ ‫د پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن بــــﻬــــار ﻟــــﻪ تــــاوه‬ ‫اې ﻣــــ‪５‬ــــ‪７‬ه ﻧــــــره ســــــــرداره‬ ‫تـــا پــ‪＋‬ــتــﻮ ده ژوﻧــــــدۍ کــ‪７‬ې‬ ‫ﻟـــــﻪ خـــ＂ـــک تـــــر کـــﻨـــدﻫـــاره‬ ‫پــــ‪＋‬ــــتــــاﻧــــﻪ تــــــا ﻳــــادوﻳــــﻨــــﻪ‬ ‫ﻧـــﻨـــگـــﻴـــاﻟـــﻰ ＊ـــاغـــﻠـــﻰ پــــﻼره‬ ‫چــ‪ ３‬پــر ﻣـــرگ دې ﻫــ‪５‬ــره ﻧــﻪ وه‬ ‫د پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن د ﻧـــﻨـــگـــ‪ ３‬ﻻره‬ ‫تا وﻳﻞ پس ﻟﻪ ﻣرگﻪ ﻫﻠتﻪ تاس‪＊ ３‬خ کئ ﻣ‪ ７‬خﻮشحال‬ ‫د ﻣغﻮﻟﻮ د پ‪＋‬ﻮ گــرز ﻳــ‪ ３‬چ‪５‬رې ﻧــﻪ کــﻲ بﻴا پاﻳﻤال‬ ‫ﻧــﻪ ﻳــ‪ ３‬ﻣــ‪ ７‬تــﻪ خــﻮ ژوﻧــــدى ﻳ‪３‬‬ ‫اې ادﻳــــــبــــــﻪ ﻧـــﻨـــگـــﻴـــاﻟـــﻴـــﻪ‬ ‫دا ＊ـــﻪ ﻧــــﻮم دې داﻳـــﻤـــﻲ دى‬ ‫پــــﻪ ابـــــد ژوﻧــــــــدون ژوﻧـــدﻳـــﻪ‬ ‫تــــﻪ زﻣــــــﻮږ ﻣـــﻠـــﻲ پـــ‪５‬ـــشـــﻮا ﻳــ‪３‬‬ ‫د پـــ‪＋‬ـــتـــﻮ پــــــﻼر تـــﻮرﻳـــاﻟـــﻴـــﻪ‬ ‫پــ‪＋‬ــتــﻮﻧــﻮاﻟــﻪ دې ژوﻧـــــدۍ کــ‪７‬ه‬ ‫د پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن ﻟــــــﻮى بــرﻳــاﻟــﻴــﻪ‬ ‫تــا و ﻣـــﻮږ تــﻪ و＊ـــﻮدﻟـــﻪ‪ ،‬د پــ‪＋‬ــتــﻮ دا ســﻤــﻪ ﻻره‬ ‫ســتــا پــﻪ تـــﻮره بــﻪ ﻧــاز‪４‬ــ‪８‬و د پ‪＋‬تﻮ پ‪＋‬تﻮﻧﻪ پــﻼره‬

‫‪165‬‬

‫د‬ ‫د‬ ‫د‬ ‫د‬

‫پـــ‪＋‬ـــتـــﻮن بـــ‪５‬ـــ‪７‬ۍ چـــپـــﻪ وه‬ ‫د غـــزﻧـــﻲ دوران و تــﻠــﻠــﻰ‬ ‫غــــــﻮري ﻟـــﻮﻳـــﻲ وه ورکــــﻪ‬ ‫د ســــــــﻮري ﻗـــــــام و ﻧــتــﻠــﻰ‬ ‫ﻟــــﻮدﻳــــﻦ جـــﻨـــ‪６‬ه ﻧــســکــﻮره‬ ‫ﻗــطــب اﻟـــدﻳـــﻦ پـــﻪ زړه داغــﻠــﻰ‬ ‫ﻣـــغـــﻮﻟـــﻮ طــــاﻟــــع ﻟــــــﻮړ وو‬ ‫د اورﻧــــــــگ تــــــﻮغ رپـــ‪５‬ـــدﻟـــﻰ‬ ‫ﻳﻮ ＇ﻮ ستا د سﻮز ﻧارې وې چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻮن ﻳ‪ ３‬راوﻻړ کئ‬ ‫کﻪ ﻧﻪ ژر وو چ‪ ３‬خپﻞ کﻮر ﻳ‪ ３‬د ﻣغﻮل پﻪ ﻻس وﻳجاړ کئ‬

‫اروا＊اد پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ پ‪＋‬تﻮ داستاﻧﻲ او ادبﻲ ﻧثروﻧﻪ ﻫﻢ ﻟﻴکﻠﻲ دي‪ .‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬د‬ ‫پ‪＋‬تﻮ ﻣعﻠﻮﻣﻪ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻫﻢ پﻪ ‪ ١٣١٥‬ﻫـ‪ .‬ش‪ .‬کال ک‪ ３‬پﻪ طﻠﻮع اﻓغان ک‪ ３‬خپره شﻮې او د‬ ‫استاد حبﻴبﻲ پﻪ ﻗﻠﻢ ک‪＋‬ﻞ شﻮې ده‪ .‬دغﻪ کﻴسﻪ (چ‪ ３‬د ﻧﻨدارې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟري) د ((تﻮرﻳاﻟ‪９‬‬ ‫پ‪＋‬تﻨﻪ)) پﻪ ﻧﻮم خپره شﻮې او د ((تﻮرپﻴک‪ ))９‬پﻪ ﻧﻮم پﻪ اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال ﻧﻮﻣ‪ ３‬کتاب ک‪ ３‬چاپ‬ ‫شﻮې ده‪.‬‬ ‫د (ﻣتﻠﻮﻧﻪ) پﻪ ﻧﻮم د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ د ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ د ﻫغﻪ د عﻠﻤﻲ آثارو د ﻧثر د ﻧﻤﻮﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ وړاﻧدې کﻮو او وﻳﻨﻮ چ‪ ３‬ﻫغﻪ استاد د پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه ＇ﻮﻣره د کار خبرې ﻟري‪:‬‬ ‫((پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬ﻣتﻞ عﻴﻦ ﻫغﻪ شﻲ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ عربﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣثﻞ بﻮﻟﻲ‪ .‬د پ‪＋‬تﻮ ادب ﻳﻮ‬ ‫ﻣﻬﻢ ！ﻮک دغﻪ ﻣتﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬و وﻳﻨاوو ک‪ ３‬حکﻤتﻮﻧﻪ او د گ＂‪ ３‬خبرې ‪＄‬اى شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻠتﻮﻧﻮ د روحﻴاتﻮ خﻮرا ＊‪ ３＊ ３‬ﻧکت‪ ３‬پرت‪ ３‬وي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬پﻮﻫان واﻳﻲ چ‪３‬‬ ‫تر شعر ﻻ ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻠتﻮﻧﻮ پر عﻘﻠﻴت ＊ﻪ دﻻﻟت کﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬اشعار د داس‪ ３‬خﻠکﻮ ﻟﻪ‬ ‫کﻮﻣﻮ راو‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ﻓکر او ذﻫﻦ او عﻘﻠﻴت ﻳ‪ ３‬تر عﻮاﻣﻮ ﻟﻮړ وي‪ ،‬اﻣا ﻣتﻠﻮﻧﻪ د عﻮاﻣﻮ ﻟﻪ تﻔکره‬ ‫حکاﻳت کﻮي او د ﻣتﻠﻮﻧﻮ اﻟﻔاظ ﻣصﻨﻮعﻲ او پاﻟش شﻮي ﻧﻪ وي او د عﻮاﻣﻮ پﻪ ژبﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻣتﻠﻮﻧﻪ د وگ‪７‬و ږغ گ‪２‬ﻠﻰ شﻮ‪ .‬ﻣتﻠﻮﻧﻪ د ﻣﻠتﻮ د اجتﻤاعﻲ ژوﻧدون او د دوى د عﻘﻠﻲ ﻫﻮﻳت‬ ‫＊کاره کﻮوﻧکﻲ دي‪ ،‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ اوضاعﻮ او کﻴﻔﻴاتﻮ ک‪ ３‬د تجربﻮ او ازﻣ‪＋５‬تﻮ ﻧتﻴج‪ ３‬دي چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟﻨ‪６‬و کﻠﻤاتﻮ ک‪＄ ３‬اى شﻮي دي‪.‬‬

‫‪166‬‬

‫د پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻞ دى‪( :‬جﻨگ پﻪ وسﻠﻪ ک‪８５‬ي او ﻧﻨگ پﻪ غﻠﻪ) ﻟﻪ دې ﻣتﻠﻪ ﻻﻧدې خبرې‬ ‫استخراج ک‪５‬دﻟﻰ شﻲ‪:‬‬ ‫د پ‪＋‬تﻨﻮ اجتﻤاعﻲ ژوﻧد پر دوه رکﻨﻪ وﻻړ و‪ .‬اول ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ دﻓاع‪ ،‬دوﻳﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره‬ ‫پﻪ روغﻪ ژوﻧد کﻮل‪ ،‬پﻪ دې ﻣتﻞ ک‪ ３‬اول تﻪ جﻨگ او دوﻳﻢ تﻪ ﻧﻨگ وﻳﻞ شﻮى دى‪ .‬د دوى‬ ‫عسکري احساسات پﻪ دﻓاعﻲ او ﻣﻨظﻤاﻧﻪ حرکاتﻮ ک‪ ３‬او د ﻧﻨگ جذبات پﻪ خپﻠﻮۍ او روغﻪ‬ ‫ک‪ ３‬د ژوﻧداﻧﻪ ﻣدار و‪ ،‬وسﻠﻪ پﻪ دوى ک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ او غﻠﻪ د اړتﻴا ﻣﻬﻢ شﻰ و‪ .‬دې اجتﻤاعﻲ‬ ‫اړتﻴا دوى زراعت او کرﻧ‪ ３‬تﻪ پا＇ﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ اخﻼﻗﻮ ک‪ ３‬زراعتﻲ روحﻴﻪ او د کرﻧ‪ ３‬ﻗدر‬ ‫کﻮل شاﻣﻞ شﻮل‪ .‬دا روحﻴﻪ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د زړو آرﻳاﻳاﻧﻮ ده او اوستا د دوى زراعتﻲ حاﻟت ＊ﻪ‬ ‫＇رگﻨدوي‪ ،‬ﻣگر پﻪ پ‪＋‬تﻮﻧﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬خﻮ دغﻪ زوړ روح بﻞ راز شﻮ او د پ‪＋‬تﻨﻮ ﻟﻪ روحﻴاتﻮ سره‬ ‫سﻢ د ﻧﻨگ ﻟپاره ﻳﻮه وسﻴﻠﻪ شﻮه او ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻮږ تﻪ ＇رگﻨد‪８４‬ي چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د اجتﻤاعﻲ‬ ‫ژوﻧد اساس ((ﻧﻨگ)) و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻨگ ﻟپاره غﻠﻪ او ک‪＋‬ت ضرور و او دې کﻴﻔﻴت د پ‪＋‬تﻮﻧخﻮا‬ ‫وگ‪７‬ي اکثر کروﻧکﻲ او زراعت پﻴشﻪ ک‪７‬ل‪)).‬‬ ‫((پر پچﻪ وخﻮت کشﻤﻴر ﻳ‪ ３‬وﻟﻴد)) دا بﻞ ﻣتﻞ دى او دا را＊کاره کﻮي چ‪ ３‬پ‪＋‬تﻨﻮ پر عﻴﻦ‬ ‫ﻣﻠﻲ غرور او د ‪＄‬ان پﻪ وﻳسا ک‪ ３‬خپﻞ حد ﻧﻪ ورکاوه او ب‪＄ ３‬اﻳﻪ تکبر ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ کاوه‪.‬‬ ‫((د ډ‪４‬رو ﻟرگﻰ د ﻳﻮه غﻮرزى)) د اجتﻤاعﻲ تعاون روح ＇رگﻨدوي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ﻣتﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻓﻠسﻔ‪ ３‬گراﻧ‪ ３‬خبرې ﻫﻢ راغﻠﻲ او دا ＊ﻴﻲ چ‪ ３‬د پ‪＋‬تﻨﻮ‬ ‫عﻘﻠﻴت‪ ،‬سﻮچ‪ ،‬بدوي او غرﻧﻰ ﻧﻪ و او د دوى پﻪ ﻓکر ک‪ ３‬ژورتﻮب ﻫﻢ ﻣﻮجﻮد و‪ ،‬ﻣگر‬ ‫طبﻴعﻲ رﻧگ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬د صﻨعتﻲ او ﻣﻮضﻮعﻲ پﻮﻫﻨﻮ صﻴﻘﻞ ﻧﻪ و وﻫﻠﻲ))‬ ‫اروا＊اد پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ د اﻓغاﻧستان ﻟﻪ ﻟﻮﻳﻮ پﻮﻫاﻧﻮ‪ ،‬ادﻳباﻧﻮ او ﻣؤرخﻴﻨﻮ ＇خﻪ و‪ .‬د ﻫغﻪ‬ ‫راپات‪ ３‬آثار د اﻓغاﻧستان د کﻠتﻮري او عﻠﻤﻲ ﻣﻴراث ﻳﻮه ډ‪４‬ره ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬د ＊اغﻠﻲ عبداهلل‬ ‫بختاﻧﻲ خدﻣتگار پﻪ وﻳﻨا‪(( :‬استاد پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ زﻣﻮږ د زﻣاﻧ‪ ３‬ﻫغﻪ ستر اﻓغاﻧﻲ‬ ‫ﻟﻴکﻮال او ﻣؤﻟف دى چ‪ ３‬زﻣﻮږ د ﻫ‪５‬ﻮاد او سﻴﻤ‪ ３‬د ادب او تارﻳخ د تﻴاره گﻮ！ﻮﻧﻮ پﻪ رو‪１‬ﻮﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ستر خدﻣتﻮﻧﻪ سرتﻪ رسﻮﻟﻲ دي‪ ،‬د ده ﻟﻪ آثارو‪ ،‬ﻟﻴکﻨﻮ‪ ،‬وﻳﻨاوو او ﻣشﻮرو ＇خﻪ زﻣﻮږ‬ ‫د ﻧسﻞ ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧﻮ او ﻣحﻘﻘاﻧﻮ زﻳاتﻪ استﻔاده ک‪７‬ې ده او پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬د ده د استادۍ‬ ‫‪167‬‬

‫حﻖ ثابت دى‪ .‬سرب‪５‬ره پر دې‪ ،‬دى ﻳﻮ داس‪ ３‬ﻣعﻠﻢ او استاد ﻫﻢ و چ‪ ３‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻪ‬ ‫چارو ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣستﻘﻴﻤﻪ برخﻪ اخﻴست‪ ３‬ده‪ ،‬د ابتداﻳﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ﻣعﻠﻤﻲ‪ ،‬د پﻮﻫﻨتﻮن استادي‪،‬‬ ‫د پﻮﻫﻨ‪＊ ،３‬ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬د ﻣﻘاﻣاتﻮ اداره او ﻻر＊ﻮوﻧﻪ او د درسﻲ آثارو تاﻟﻴف‪ ،‬ﻫغﻪ ﻟﻪ‬ ‫شرف او وﻳاړه ډک خدﻣتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي پﻮﻫاﻧد د استادۍ ﻣﻘام‬ ‫رسﻤاً ثبت‪８５‬ي‪)).‬‬ ‫د استاد حبﻴبﻲ پر دغﻪ ＇ﻠﻮرﻳزه د دې ﻟﻮست ﻟﻤﻦ راﻧغاړو‪:‬‬ ‫ﻣـــــ‪ ７‬ﻣـــﻠـــت د ﻣــــــرگ ﻟـــــﻪ خــــﻮبــــﻪ راوﻳــــ‪＋‬ــــ‪５‬ــــ‪８‬ي‬ ‫چـــــ‪ ３‬ﻣــــ‪５‬ــــ‪７‬وﻧــــﻪ پـــــﻪ ر＊ـــتـــﻴـــا ورتــــــــﻪ غـــ‪４８‬ـــ‪８‬ي‬ ‫د ﻣـــســـﻴـــح پــــﻪ دود احــــﻴــــا کـــــاﻧـــــدي‪ ،‬ﻣـــ‪５‬ـــ‪７‬وﻧـــﻪ‬ ‫پـــــﻪ اواز ﻳـــــ‪ ３‬وﻟــــســــﻮﻧــــﻪ ژوﻧــــــــــدي کـــ‪５‬ـــ‪８‬ي‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ :‬دا د پ‪＋‬تﻮ د ﻣعاصرو ﻟﻴکﻮاﻟﻮ ﻳﻮه غﻮره تذکره ده‪ .‬د اروا＊اد عبداﻟرؤف‬ ‫ب‪５‬ﻨﻮا پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى دغﻪ ﻣﻬﻢ کتاب پﻪ درﻳﻮ ！ﻮکﻮ ک‪ ３‬خپﻮر شﻮى دى‪ .‬د پ‪＋‬تﻨﻮ د ﻟﻴکﻮاﻟﻮ‬ ‫او شاعراﻧﻮ ژوﻧد ﻟﻴک او د آثارو ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پک‪ ３‬خﻮﻧدي شﻮې دي‪.‬‬ ‫اوستا‪ :‬اوستا د آرﻳاﻳﻲ زړو ژبﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ ده چ‪ ３‬اوس ﻣ‪７‬ه شﻮې ده‪ .‬دغﻪ ژبﻪ د (زﻧد)‬ ‫پﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳاده شﻮې ده‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د زرد＊تﻲ دﻳﻦ‪ ،‬ﻣذﻫبﻲ کتاب اوستا ﻧﻮﻣ‪８５‬ي او دا د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړې ژب‪ ３‬او دﻳﻦ پﻪ اړه ﻳﻮازﻳﻨﻰ راپات‪ ３‬ﻣستﻨد کتاب دى‪ ،‬ﻧﻮ دا ژبﻪ ﻫﻢ د اوستا پﻪ ﻧﻮم ﻳاده‬ ‫شﻮې او ﻣشﻬﻮره شﻮې ده‪ .‬د ژب‪ ３‬د جﻮړ＊ت او د ﻟغتﻮﻧﻮ د ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬اوستا ﻟﻪ پ‪＋‬تﻮ‬ ‫ژب‪ ３‬سره ډ‪４‬ره ﻧژدې ده‪.‬‬ ‫‪168‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ دې ！ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ د استاد حبﻴبﻲ ((د خﻮشحال روح تﻪ خطاب)) شعر ﻟﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧﻪ سره پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬بﻴا دې ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ دغﻪ شعر د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ‬ ‫ﻣخ ک‪ ３‬پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬د دکﻠﻤ‪ ３‬پﻪ تﻮگﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣعﻨا دا چ‪ ３‬شعر دې پﻪ دﻗﻴﻘﻪ تﻮگﻪ ＊ﻪ او غﻮره‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬پﻪ ﻫر ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻮستﻞ غﻮره ﻧﻪ وو‪ ،‬ﻳا ترې د کﻮﻣ‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬دﻗﻴﻖ تﻠﻔظ سﻢ ﻧﻪ‬ ‫ادا ک‪５‬ده‪ ،‬بﻞ زدهکﻮوﻧکﻰ دې ﻳ‪ ３‬سﻤﻪ ب‪２‬ﻪ ورتﻪ وواﻳﻲ‪ .‬د غﻠطﻴﻮ ﻟﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ وروستﻪ دې ﻳﻮ بﻞ‬ ‫زدهکﻮوﻧکﻰ ﻫﻤدغﻪ شعر پﻪ ﻻ دﻗﻴﻘﻪ تﻮگﻪ پﻪ ﻟﻮړ غ‪ ８‬د ！ﻮﻟگﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬دکﻠﻤﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫استاد حبﻴبﻲ د ژورﻧاﻟستﻴک کار پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ دﻧده ترسره ک‪７‬ې ده؟‬ ‫د ﻣتﻠﻮﻧﻮ پﻪ اړه د پﻮﻫاﻧد حبﻴبﻲ ﻧظر ＇ﻪ دى؟‬ ‫استاد حبﻴبﻲ کﻮﻣﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻟﻨ‪６‬ه کﻴسﻪ ﻟﻴکﻠ‪ ３‬او خپره ک‪７‬ې ده؟‬ ‫پﻪ وﻟسﻲ جرگﻪ ک‪ ３‬د استاد حبﻴبﻲ د غ‪７‬ﻳتﻮب او وکاﻟت دوره وﻟ‪ ３‬پﻮره ﻧﻪ شﻮه؟‬ ‫د (طﻠﻮع اﻓغان) جرﻳده پﻪ کﻮم ‪＄‬اى ک‪ ３‬خپر‪４‬دﻟﻪ؟‬ ‫(اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال) د پ‪＋‬تﻮ د کﻮم پﻴاوړي ﻟﻴکﻮال پﻪ ﻗﻠﻢ ﻟﻴکﻞ شﻮى او ＇ﻮ ！ﻮکﻪ‬ ‫دى؟‬ ‫‪ _٣‬ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ دې د استاد حبﻴبﻲ د ﻟﻴکﻞ شﻮﻳﻮ کتابﻮﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ د ﻳﻮ ﻳﻮ ﻧﻮم‬ ‫اخﻠﻲ‪ .‬کﻪ کﻮم زدهکﻮوﻧکﻲ د استاد حبﻴبﻲ د داس‪ ３‬کتاب ﻧﻮم واخﻴست چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮم ﻧﻪ و راغﻠﻰ‪ ،‬ﻧﻮ ！ﻮل دې شاباش ورتﻪ وواﻳﻲ‪.‬‬

‫‪169‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دې ﻟﻮست د دغﻮ ﻟغتﻮﻧﻮ او کﻠﻤﻮ پﻪ اړه دوه دوه کر＊‪ ３‬وﻟﻴکﻲ او بﻠﻪ‬ ‫ورځ دې ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪ :‬ﻣؤرخ‪ ،‬ﻣتﻞ‪ ،‬ﻫﻮﻳت‪ ،‬تعاون‪ ،‬دکﻠﻤﻪ‪ ،‬وﻳسا‪.‬‬ ‫د اشــــــﻨــــــاﻳــــــ‪ ９‬پـــــــﻪ ﻟـــــ‪５‬ـــــﻮﻧـــــتـــــﻮب ﻣـــــــ‪ ３‬ﻗـــســـﻢ‬ ‫ﻟـــــ‪５‬ـــــﻮﻧـــــﻰ ﻧـــــــﻪ ﻳـــــــﻢ چـــــــ‪ ３‬پـــــــــــردو پـــــســـــ‪＄ ３‬ـــﻢ‬ ‫را‪＄‬ـــــــــﻪ چــــــ‪＄ ３‬ــــــﻮ د عــــشــــﻖ ﻧـــــغـــــري وﻧـــﻨـــ‪／‬ـــﻮو‬ ‫زړه زه پـــــــﻪ بـــــﻠـــــﻮ اﻧــــــــ‪／‬ــــــــازو پـــــســـــ‪＄ ３‬ـــﻢ‬ ‫ســـپـــﻴـــﻨـــﻮ و‪４‬ــــ‪＋‬ــــتــــﻮ راکــــــــــئ پــــﻴــــغــــام د تــﻠــﻨــ‪３‬‬ ‫زه خــــــــﻮ زﻟـــــﻤـــــﻴـــــﻮ ارﻣـــــــــاﻧـــــــــﻮ پـــــســـــ‪＄ ３‬ـــﻢ‬ ‫((پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ))‬

‫راشــــــــــﻪ وغــــــــــــ‪７‬وه ســـتـــرگـــ‪３‬‬ ‫د جـــــﻬـــــان ﻧـــــــﻨـــــــداره گــــــﻮره‬ ‫چـــ‪＊ ３‬ــاﻳــســت ﻟــــري پـــﻪ ســتــﻮرو‬ ‫د آســـــﻤـــــان ﻧــــــﻨــــــداره گـــــﻮره‬ ‫د دې خــپــﻞ وجــــﻮد پـــﻪ بــــاغ ک‪３‬‬ ‫پـــــﻪ ﻫـــــرشـــــان ﻧـــــﻨـــــداره گـــــﻮره‬ ‫چــــ‪ ３‬ﻫــــر گــــﻞ وتـــــﻪ ﻧـــظـــر کـــ‪７‬ې‬ ‫د بــــــاغــــــﻮان ﻧــــــﻨــــــداره گـــــﻮره‬ ‫((شﻤس اﻟدﻳﻦ کاک‪))７‬‬

‫‪170‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د شرابﻮ (الکﻮلﻮ) زﻳاﻧﻮﻧﻪ‬

‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه تاسﻮ پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬پﻮره ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‬ ‫دي‪ .‬دا چ‪ ３‬اوس پﻪ ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻳا ﻣخدره ﻣﻮادو پر ضد پراخ‪ ３‬ﻫﻠ‪３‬‬ ‫‪＄‬ﻠ‪ ３‬رواﻧ‪ ３‬دي‪ ،‬د دې ﻻﻣﻞ دا دى چ‪ ３‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻲ اﻧساﻧاﻧﻮ تﻪ ډ‪４‬ر زﻳاﻧﻮﻧﻪ ور‬ ‫رسﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬د شرابﻮ (اﻟکﻮﻟﻮ) د زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه خبرې سره ﻟرو‪.‬‬

‫‪171‬‬

‫د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ﻳا ﻣخدره ﻣﻮادو پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ３‬شراب پﻮره زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬اوس پﻮﻫان او ډاک＂ران‬ ‫！ﻮل پﻪ ﻳﻮه خﻮﻟﻪ دا خبره کﻮي چ‪ ３‬شراب د اﻧسان روغتﻴا‪ ،‬ودې‪ ،‬ذﻫﻨﻲ او ﻓکري ثبات تﻪ‬ ‫زﻳات تاوان ور رسﻮي‪ .‬ﻫغﻮى ！ﻮل شراب ﻳﻮه زﻫرجﻨﻪ ﻣاده گ‪２‬ﻲ او بشرﻳت تﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳاﻧﻤﻦ‬ ‫شﻤ‪５‬ري‪.‬‬ ‫د ډاک＂راﻧﻮ پﻪ اﻧد‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شراب بدن تﻪ ورداخﻠ‪８５‬ي‪ ،‬د اعصابﻮ د تحرک سبب ک‪８５‬ي او‬ ‫دا طبﻴعﻲ خبره ده چ‪ ３‬کﻪ ﻫر غ‪７‬ى ﻟﻪ حده زﻳات تحرﻳک ﻳا راوﻫ（ﻮل شﻲ‪ ،‬بﻴا ﻧﻮ ﻟﻪ حرکتﻪ‬ ‫پات‪ ３‬ک‪８５‬ي او ﻟﻪ سکﻮن او وﻗﻔ‪ ３‬سره ﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ ‪＄‬ﻨ‪ ６‬او وﻗﻔﻪ پﻪ زړه او ﻣغز ک‪ ３‬د‬ ‫سکتﻮ سبب ک‪８５‬ي او اﻧسان پﻪ ب‪７５‬ه ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫اﻣ‪５‬ﻨدوارو ＊‪％‬ﻮ تﻪ د شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ ډ‪４‬ر تاوان ﻟري‪ ،‬ﻫﻢ خپﻠﻪ ﻫغﻮ ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ تﻪ چ‪ ３‬اﻣ‪５‬ﻨدوارې‬ ‫دي او ﻫﻢ د ﻫغﻮى ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ‪ .‬د ﻧﻮو ز‪４８４‬دوﻧکﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ ﻟپاره پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې تﻮگﻪ تاواﻧﻮﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬د ﻣ‪５‬ﻨدو ﻟﻪ خﻮا د شرابﻮ استعﻤال‪ ،‬د ﻧﻴﻤگ‪７‬و او (غﻴر ﻧﻮرﻣال) ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ د پﻴداﻳ‪＋‬ت‬ ‫سبب ک‪８５‬ي‪ .‬کﻮﻣ‪ ３‬طبﻲ ＇‪７５‬ﻧ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ کچﻪ پر اﻣ‪５‬ﻨدوارو ﻣﻴﻨدو شﻮې دي‪ ،‬دا‬ ‫جﻮتﻮي چ‪ ３‬پﻪ ‪ ٣٢٢‬ﻧﻮو پﻴدا شﻮو غﻴر ﻧﻮرﻣال او ﻧﻴﻤگ‪７‬و ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ ک‪ ٣٢ ３‬سﻠﻨﻪ ﻫغﻪ‬ ‫ﻣاشﻮﻣان دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮى ﻣﻴﻨدو د اﻣ‪５‬ﻨدوارۍ پﻪ وخت ک‪ ３‬پﻪ ډ‪４‬ره زﻳاتﻪ کچﻪ شراب‬ ‫استعﻤال ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ ﻳﻮ ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ډاک＂ر چ‪ ３‬ﻣﻠﻮﻳﻦ کﻨزي "‪ "Malvin Kinzy‬ﻧﻮﻣ‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ واشﻨگ＂ﻦ‬ ‫ک‪ ３‬د شراب ＇‪＋‬ﻠﻮ پر ضد پﻪ ﻳﻮه جﻮړه شﻮې ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻪ غﻮﻧ‪６‬ه ک‪ ３‬داس‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫((د شرابﻮ پﻪ ﻟ‪８‬ه کچﻪ کارول ﻫﻢ ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬د زﻳاتﻮ ﻣغزي زﻳاﻧﻮﻧﻮ او ضاﻳعاتﻮ سبب‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬شراب ＇‪＋‬ﻲ او ﻟﻪ دې کار ＇خﻪ خﻮﻧد اخﻠﻲ‪ ،‬پﻪ دې ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻫغﻮى د خپﻠﻮ ﻣغزي ضاﻳعاتﻮ سبب ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬داس‪ ３‬کﻮي‪ ،‬پﻪ‬ ‫دې ﻧﻪ پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻫغﻮى د خپﻠﻮ ﻣغزو حجرې ﻧابﻮدوي‪)).‬‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړى ډاک＂ر پﻪ دې اړه ﻧﻮرې خبرې ﻫﻢ ﻟري‪ ،‬ﻫغﻪ واﻳﻲ‪(( :‬پﻪ ﻟﻮړه کچﻪ د شرابﻮ‬ ‫استعﻤال او ＇‪＋‬ﻞ پﻪ وﻳﻨﻪ او رگﻮﻧﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ پاﻳﻠﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣغزي حجرې د اکسﻴجﻦ ﻟﻪ کﻤ‪＋‬ت سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي او ﻟ‪ ８‬وروستﻪ بﻴخﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪172‬‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دغﻪ حجرې ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړې شﻲ‪ ،‬ﻫغﻪ کس ﻟﻪ ﻣغزي اختﻼﻟﻮﻧﻮ سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻫغﻪ وخت چ‪ ３‬وﻳﻨ‪ ３‬تﻪ شراب ورداخﻞ شﻲ‪ ،‬د وﻳﻨ‪ ３‬جرﻳان ﻟﻪ خﻨ‪ ６‬سره ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻫﻤدغﻪ پ‪＋５‬ﻪ کﻠﻪ کﻠﻪ د وﻳﻨ‪ ３‬د پرﻧ‪ ６‬ک‪５‬دو سبب ک‪８５‬ي‪)).‬‬ ‫ډاک＂ران پﻪ دې باور دي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻧاروغﻴﻮ درﻣﻠﻨﻪ ډ‪４‬ره گراﻧﻪ او ستﻮﻧزﻣﻨﻪ ده چ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫د ډ‪４‬رو شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ وي‪ .‬د شرابﻮ او ﻳا ﻫر اﻟکﻮﻟﻲ ＇‪＋‬اک استعﻤال دغﻪ ﻧاوړه پاﻳﻠ‪ ３‬ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _١‬د ﻫاضﻤ‪ ３‬پﻪ سﻴستﻢ ک‪ ３‬د سرطان ﻣرضﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻳﻨ‪ ３‬ﻳا ‪＄‬ﻴگر د سرطان سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬د خ‪( ３＂５‬ﻣعدې) پ‪７‬سﻮب راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٤‬د زړه ！کان زﻳاتﻮي او د زړه د حﻤﻠﻮ سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬اعصاب سخت کﻤزوري کﻮي او حاﻓظﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫‪ _٦‬د اﻧسان عﻤر ﻟﻨ‪６‬وي‪.‬‬ ‫‪ _٧‬ب‪ ３‬اشتﻬاﻳﻲ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ډاک＂ر تﻮﻣاس ﻫﻮﻳتگر چ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻫﻢ ﻳﻮ حاذق طبﻴب دى‪ ،‬د اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروباتﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫واﻳﻲ‪(( :‬شراب د اﻧسان طبﻴعﻲ عﻤر کﻤﻮي‪ .‬ﻳﻮ داس‪ ３‬کس چ‪ ３‬پﻪ شرابﻮ روږدى ﻧﻪ وي د‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ عﻤر اﻧدازه ﻳ‪＇ ３‬ﻠﻮ‪＋４‬ت کاﻟﻪ وي‪ ،‬خﻮ د ﻳﻮ روږدي کس د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ عﻤر اﻧدازه ‪٢٨‬‬ ‫ﻳا ‪ ٣٠‬کاﻟﻪ وي‪)).‬‬ ‫د طب ﻟﻪ ﻧظره کﻠﻪ چ‪ ３‬د اﻧسان بدن تﻪ شراب ورﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫغ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬تﻴا ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬شراب ﻳ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬د بدن ﻟﻮﻧدواﻟﻰ جذبﻮي او د بدن پﻪ غ‪７‬و ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬بدﻟﻮﻧﻮﻧﻪ راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫د دغﻮ بدﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د بدن ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر غ‪７‬ي خپﻠ‪ ３‬دﻧدې پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ سرتﻪ ﻧﻪ شﻲ رسﻮﻟﻰ‪.‬‬ ‫پﻪ دغﻪ وخت ک‪ ３‬د زړه ！کان زﻳات‪８５‬ي او د وﻳﻨ‪ ３‬ﻓشار ﻟﻮړ‪８４‬ي‪ .‬پﻪ بدن ک‪ ３‬دغﻪ اختﻼل او‬ ‫بدﻟﻮن د عﻘﻠﻲ او عصبﻲ گ‪６‬وډﻳﻮ سبب ک‪８５‬ي او پﻪ پاى ک‪ ３‬ﻳﻮه غﻮﻟﻮوﻧک‪ ３‬ﻣستﻲ او ﻟ‪５‬ﻮﻧتﻮب‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻫﻤدغﻪ غﻮﻟﻮوﻧکﻲ ﻣستﻲ اﻧسان د ﻣرگ تر پﻮﻟ‪ ３‬ﻫﻢ رسﻮي‪.‬‬ ‫＇‪７５‬ﻧﻮ دا ＊ﻮدﻟ‪ ３‬ده چ‪ ３‬د شرابﻮ ﻫﻤ‪５‬شﻪ ＇‪＋‬ﻞ د ترﻳخﻲ د ک（ﻮړې اختﻼل‪ ،‬د ﻣعدې او‬ ‫کﻮﻟﻤﻮ ！پﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ رﻧ‪％‬ﻮﻧﻪ ز‪８４‬وي‪.‬‬ ‫‪173‬‬

‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ！ﻮﻟﻮ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ دغﻮ ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ وساتﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ ﻣبارک دﻳﻦ ک‪ ３‬ﻫﻢ د اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروباتﻮ ＇‪＋‬ﻞ ﻣﻨع شﻮي دي‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروبات او شراب ﻫغﻪ ﻣخدره او روږد‪４‬دوﻧکﻲ ﻣﻮاد دي چ‪ ３‬اﻧسان تﻪ‬ ‫ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ‪＄‬اﻧﻲ او روحﻲ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ور اړوي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻟ‪５‬ﻮﻧتﻮب‪ ،‬عصبﻲ او رواﻧﻲ ﻧاروغ‪ ،９‬د‬ ‫ﻣعدې ！ب‪ ،‬سرطاﻧﻮﻧﻪ او ﻧﻮر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ رﻧ‪％‬ﻮﻧﻪ‪ .‬د اسﻼم پﻪ سپ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ک‪ ３‬د اﻟکﻮﻟﻮ او‬ ‫شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ حرام دي‪ .‬ﻧﻦ ورځ ډاک＂راﻧﻮ ﻫﻢ د عﻠﻤﻲ ＇‪７５‬ﻧﻮ او برﻳاوو (ﻻستﻪ راوړﻧﻮ) پﻪ‬ ‫ر‪１‬ا ک‪ ３‬دا جﻮتﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬د شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ د ‪＄‬اﻧﻲ او ﻣاﻟﻲ تاواﻧﻮﻧﻮ او ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ رﻧ‪％‬ﻮﻧﻮ‬ ‫د ز‪４８４‬دﻟﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬پﻪ اوسﻨ‪ ９‬پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬د جرﻣﻮﻧﻮ او جﻨاﻳاتﻮ ﻳﻮ ﻟﻮى ﻻﻣﻞ ﻫﻢ دى‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ خپﻞ وار د دې ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮر ！ﻮﻟگﻴﻮال‬ ‫دې پﻪ پﻮره چﻮپتﻴا دغﻪ برخ‪ ３‬واوري‪ .‬پﻪ پاى ک‪ ３‬دې دوه تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ د دې ﻟﻮست پﻪ‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ ！کﻮ خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬درې تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫د شرابﻮ استعﻤال او د عﻤر ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ حد سره ﻳ‪ ３‬اړﻳک‪３‬‬ ‫د شرابﻮ ډ‪４‬ر ﻣصرف کﻮم رﻧ‪％‬ﻮﻧﻪ ز‪８４‬وي؟‬ ‫شراب او اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروبات ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ کﻮم ﻟﻮى ﻟﻮى زﻳاﻧﻮﻧﻪ رسﻮي؟‬

‫‪174‬‬

‫گراﻣري برخﻪ‬ ‫‪ _٣‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫اﻟف‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د دغﻮ کﻠﻤﻮ ﻣترادف پﻴدا ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ډول‬ ‫درﻣﻠﻨﻪ‬ ‫ﻧاروغﻲ‬ ‫！ﻮل‬ ‫دﻧدې‬ ‫ب‪ :‬دوﻳﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻻﻧدې کﻠﻤﻮ ﻣتضاد پﻴدا ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻧاوړه‬ ‫ستر‬ ‫زﻳان‬ ‫ورځ‬ ‫ﻣاشﻮﻣان‬ ‫برﻳا‬ ‫‪ _٤‬دغﻪ ﻟغتﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې تشﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ وﻟﻴکئ‪ .‬جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ کتابچﻪ‬ ‫ک‪ ３‬بشپ‪７‬ې ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫جرم او جﻨاﻳت‪ ،‬سرطان‪ ،‬عﻤر‪ ،‬حجرې‪.‬‬ ‫د زﻳاتﻮ شرابﻮ استعﻤال د اﻧسان د طبﻴعﻲ ‪ ..............‬پﻪ وړاﻧدې ﻣبارزه ده‪.‬‬ ‫د ＇‪７５‬ﻧﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د اﻟکﻮﻟﻲ ﻣشروباتﻮ استعﻤال پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ‪..............‬‬ ‫کچﻪ زﻳاتﻮي‪.‬‬ ‫د شرابﻮ استعﻤال د ﻳﻨ‪ ３‬ﻳا ‪＄‬ﻴگر د ‪ ..............‬سبب ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د شرابﻮ د ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سر ک‪ ３‬د ﻣغز ‪ ..............‬تﻪ اکسﻴجﻦ ﻧﻪ رس‪８５‬ي‬ ‫او بﻴا ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪175‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫پﻪ خپﻞ شاوخﻮا ک‪ ３‬د ﻳﻮ داس‪ ３‬چا د ژوﻧد د ستﻮﻧزو ﻳا بدﻣرغﻴﻮ پﻪ اړه ﻳﻮ ﻳﻮ ﻣخ وﻟﻴکئ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻣخدره ﻣﻮادو د استعﻤال ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ورتﻪ پﻴدا شﻮي وي‪ ،‬ک‪５‬داى شﻲ د ﻧسﻮارو‪ ،‬سگر！ﻮ‪،‬‬ ‫شرابﻮ‪ ،‬اﻟکﻮﻟﻮ‪ ،‬پﻮډرو او ﻧﻮرو پﻪ اړه ﻫﻢ وي‪.‬‬

‫ﻧـــــااﻣـــــﻴـــــدۍ کــــــ‪ ３‬اﻣـــــﻴـــــدوﻧـــــﻪ راســـــــــــره وي‬ ‫پــــﻪ تــــﻴــــاره کــــ‪ ３‬ﻣـــشـــاﻟـــﻮﻧـــﻪ ＊ـــکـــﻠـــﻲ ＊ـــکـــاري‬ ‫چــــ‪ ３‬پــــﻪ ســــﻴــــﻮري پـــســـ‪＄ ３‬ـــغـــﻠـــﻲ اى طـــاﻫـــره‬ ‫ســــــر تــــــﻪ ﻧــــــﻪ رســــــــﻲ د ﻫــــغــــﻮ ﻣــــــرادوﻧــــــﻪ‬ ‫((طاﻫر کﻼچﻮي))‬

‫ﻫــــر چــــﻪ غـــﻤـــﻮﻧـــﻪ د دﻧـــﻴـــا ډ‪４‬ـــــر کـــ‪７‬ي‬ ‫د عــﻘــبــا غــــﻢ بــــﻪ ﻟــــﻪ دﻟـــــﻪ ﻫـــ‪５‬ـــر کـــ‪７‬ي‬ ‫د حـــســـد اور پــــﻪ طـــاعـــت ﻟــگــ‪５‬ــ‪８‬ي‬ ‫غــرﻳــب حــاســد بـــﻪ تـــر عــﻤــﻞ تــ‪５‬ــر کــ‪７‬ي‬ ‫(( پﻴرﻣحﻤد کاک‪))７‬‬

‫‪176‬‬

‫شپ‪８‬وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د شعر پﻪ اړه ＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫_ آﻳا تاسﻮ خپﻠﻪ کﻠﻪ کﻮم شعر ﻟﻴکﻠﻰ دى؟‬ ‫_ د کﻮم شاعر شعر ﻣﻮ خﻮ＊‪８５‬ي او وﻟ‪ ３‬ﻣﻮ خﻮ＊‪８５‬ي؟‬ ‫_ آﻳا کﻮم شعر ﻳا د شعر کﻮﻣﻪ برخﻪ ﻣﻮ ﻳاده ده؟‬ ‫د شعر پﻪ اړه خبرې او دا چ‪ ３‬کﻮم شعر د ﻳﻮ چا خﻮ＊‪８５‬ي او وﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خﻮ＊‪８５‬ي؟ دا‬ ‫ﻳﻮ ډ‪４‬ر پﻪ زړه پﻮرې بحث دى‪ .‬د دې ﻟپاره ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻣﻮږ پﻪ دې پﻮه شﻮ چ‪ ３‬شعر ＇ﻪ‬ ‫شﻰ دى؟ ＇ﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬کﻮم ډول شعروﻧﻪ غﻮره شعروﻧﻪ دي او وﻟ‪ ３‬غﻮره دي؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې ＊کﻠ‪ ３‬ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ تاسﻮ سره خبرې اترې کﻮو‪.‬‬

‫‪177‬‬

‫د شعر پﻪ اړه او د شعر د تعرﻳف‪ ،‬پ‪５‬ژﻧدﻟﻮ او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ پﻪ اړه ډ‪４‬رې خبرې شﻮي او ک‪８５‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ دوه ﻧظره د پام وړ دي‪ .‬ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬د شعر ظاﻫري اړخ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وي‪ ،‬ﻫغﻮى‬ ‫شعر ﻣﻮزون او ﻣﻘﻔﻰ (ﻗاﻓﻴﻪ ﻟروﻧکﻰ) بﻴان بﻮﻟﻲ‪ .‬د دوى پﻪ ﻧظر وزن او ﻗاﻓﻴﻪ د شعر ﻧﻪ جﻼ ک‪５‬دوﻧک‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬دي‪ .‬اﻟبتﻪ پﻪ ﻫﻤدې ډﻟﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کسان بﻴا ﻗاﻓﻴﻪ د شعر ذاتﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ ﻻزﻣﻮ‬ ‫ﻳا ﻓروعاتﻮ ﻳ‪ ３‬گ‪２‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻧظر چ‪ ３‬زﻳاتره د شعر پﻪ اړه ﻣﻨطﻘﻲ او ﻓﻠسﻔﻲ ﻧظر دى‪ ،‬د شعر جﻮﻫر د ﻫغﻪ پﻪ ظاﻫري‬ ‫＇رگﻨد اړخ ک‪ ３‬ﻧﻪ وﻳﻨﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻫغﻪ پﻪ ﻣﻨ‪％‬پاﻧگﻪ او ﻫﻨري اړخ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟ＂ﻮي چ‪ ３‬ﻫغﻪ د خﻴال‪،‬‬ ‫تصﻮﻳر او د شعر د ﻧﻮرو ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ غﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ زﻳاترو کساﻧﻮ شعر ﻫغﻪ کﻼم گ‪２‬ﻠﻰ‬ ‫دى چ‪ ３‬وزن او تخﻴﻞ وﻟري‪ .‬د شعر پﻪ اړه ﻫﻤدغﻪ دوﻳﻢ ﻧظر تر ﻧﻨﻪ پﻮرې د ډ‪４‬رو د ﻣﻨﻠﻮ وړ دى‪.‬‬ ‫د ﻧ‪７‬ۍ شعر پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻲ او پﻮﻫان‪ ،‬پﻪ دې اړه ﻫﻢ پﻪ دوو ډﻟﻮ و‪４‬شﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬د شعر د ﻣﻮضﻮع‪،‬‬ ‫ﻣحتﻮا ﻳا ﻣﻨ‪％‬پاﻧگ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬ﻟري‪ .‬د ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر پﻪ ﻧظر د شعر اصﻠﻲ ﻣﻮخﻪ تربﻴتﻲ او روزﻧﻴزه ده‪.‬‬ ‫د ﻫغﻮى پﻪ ﻧظر د شاعر دﻧده دا ده چ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ﻳﻮ آگاه (باخبره) ژﻣﻦ او رساﻟت ﻟروﻧکﻲ غ‪７‬ي‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ د اﻧساﻧاﻧﻮ د ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬اغ‪５‬زﻣﻦ کار وک‪７‬ي‪ .‬د دوى پﻪ ﻧظر دغﻪ اړخ ﻟﻪ‬ ‫＊کﻼﻳﻴز او ﻫﻨري اړخ ＇خﻪ زﻳات ﻣﻬﻢ دى‪.‬‬ ‫بﻠﻪ ډﻟﻪ پﻮﻫان او شعر پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻲ بﻴا پﻪ دې ﻧظر دي چ‪ ３‬د شعر اصﻠﻲ اړخ ﻳا جﻮﻫر د ﻫغﻪ د‬ ‫＊کﻼ او ﻫﻨر اړخ دى‪ .‬دوى واﻳﻲ‪ :‬د شعر دﻧده دا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻻر＊ﻮوﻧﻪ او تبﻠﻴغ وک‪７‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬باﻳد دا وي چ‪ ３‬پﻪ اﻧساﻧاﻧﻮ ک‪ ３‬د ＊کﻼ خﻮ＊ﻮوﻧ‪ ３‬احساس پﻴاوړى ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻲ شعر پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻲ‪ ،‬کره کتﻮﻧکﻲ او پﻮﻫان بﻴا ﻣﻨ‪％‬ﻨ‪ ９‬ﻻره غﻮره گ‪２‬ﻲ او واﻳﻲ چ‪ ３‬شعر باﻳد‬ ‫ﻫﻢ د ﻳﻮ عاﻟﻲ او پﻴاوړي اﻧساﻧﻲ پﻴغام او عاﻟﻲ ﻣتﻦ او ﻣحتﻮا ﻟروﻧکﻰ وي او ﻫﻢ د ＊اﻳست او ＊کﻼ‬ ‫ﻫﻨگاﻣ‪ ３‬راوﻫ（ﻮي‪ .‬رﻧگﻴﻨ‪ ９‬وﻟري او د ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬پﻪ ＇‪５‬ر وﻟﻮﻟ‪ ３‬راوپاروي‪.‬‬ ‫پﻪ پخﻮاﻧﻴﻮ شعري ﻳا ﻣﻨظﻮﻣﻮ چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣﻮږ ورتﻪ د کﻼسﻴک شعر چﻮکا！ﻮﻧﻪ واﻳﻮ‪،‬‬ ‫ﻗاﻓﻴﻪ‪ ،‬د شعر چﻮکاټ او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى وزن د زﻳات‪ ３‬پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ دى‪ .‬د ﻧظﻤﻮﻧﻮ ﻳا شعروﻧﻮ پﻪ دغﻮ‬ ‫چﻮکا！ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬غزﻟﻪ‪ ،‬ﻗصﻴده‪ ،‬ﻣثﻨﻮي‪＇ ،‬ﻠﻮرﻳزه او ﻧﻮر د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧﻮې شاعرۍ ک‪ ３‬د پخﻮاﻧﻴﻮ شعري ﻗاﻟبﻮﻧﻮ د پاﻟﻠﻮ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬د سپﻴﻦ او آزاد شعر خﻮا تﻪ‬ ‫ﻫﻢ پﻮره پام او＊تی دی‪ .‬آزاد شعر ﻫغﻪ شعر دى چ‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ پک‪ ３‬حتﻤﻲ ﻧﻪ ده‪ ،‬وزن ﻳ‪ ３‬پﻪ عﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪178‬‬

‫ډول د ﻳﻮ شعر پﻪ کﻠﻴت ک‪ ３‬پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي او وزن ﻳ‪ ３‬د کﻮﻣ‪！ ３‬اکﻠ‪ ３‬ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬تابع ﻧﻪ دى‪ .‬کر＊‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟﻨ‪６‬ې او اوږدې دي‪ .‬پﻪ آزاد شعر ک‪ ３‬وزن د ﻳﻮ ډول طبﻴعﻲ آﻫﻨگ او ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬تابع وي‪ .‬پﻪ اروپا‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ دغﻪ شعر پﻪ ‪١٩‬ﻣﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬خپﻞ اوج تﻪ ورس‪５‬د‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬آزادو شعري ﻗاﻟبﻮﻧﻮ‬ ‫تﻪ د ﻧﻮو ﻧظروﻧﻮ او اﻓکارو ﻧﻨﻮتﻞ دي‪ .‬ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ ３‬آزاد شعر ﻧﻪ ﻳﻮازې دا چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻼسﻴکﻮ‬ ‫شعروﻧﻮ او ﻧظﻤﻮﻧﻮ سره د چﻮکاټ ﻟﻪ ﻧظره تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د ﻣضﻤﻮن او ﻣحتﻮا ﻟﻪ پﻠﻮه ﻫﻢ ورسره باﻳد‬ ‫تﻮپﻴر وﻟري‪ .‬پﻪ آزادو شعروﻧﻮ ک‪ ３‬باﻳد د شعر ﻣضﻤﻮن ﻫﻢ د ﻧﻮي دوران ﻣضﻤﻮن وي‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ شعر بﻴا ﻫغﻪ شعر تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻗاﻓﻴﻪ وﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ اروپاﻳﻲ شعروﻧﻮ ک‪ ３‬زﻳاتره کﻼسﻴک‬ ‫رواﻳتﻲ او کﻴسﻪ ﻳﻲ شعروﻧﻪ پﻪ ﻫﻤدغﻪ ﻗاﻟب ک‪ ３‬وو چ‪ ３‬د بﻴتﻮﻧﻮ وزن او اﻧدازه ﻳ‪ ３‬سره برابره وه خﻮ‬ ‫د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗﻴد ＇خﻪ آزاد وو‪.‬‬ ‫د شعر ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ﻧ‪:３‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬وﻣﻮ وﻳﻞ‪ ،‬د شعر د تعرﻳف‪ ،‬پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬او ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ پﻪ اړه ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻧظروﻧﻪ شتﻪ‪ ،‬پﻪ دې اړه‬ ‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ شاعراﻧﻮ او شعر پ‪５‬ژﻧدوﻧکﻮ ﻧظروﻧﻮ تﻪ پام ﻻزم دی‪:‬‬ ‫_ ((شعر پﻪ وﻟﻮﻟﻪ ﻳﻴز او ﻣﻮزوﻧﻪ (آﻫﻨگﻮاﻟﻪ) ژبﻪ د بشري ﻓکر ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې او ﻫﻨري ＇رگﻨدوﻧﻪ ده‪،‬‬ ‫ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ بﻪ ﻣﻮږ شعر ﻣﻮزﻳکال ﻓکر وگ‪２‬ﻮ‪)).‬‬ ‫_ ((پﻪ شعر ک‪ ３‬د اﻟﻔاظﻮ ﻣعﻨا ﻟﻪ ﻫغﻪ ＇ﻪ ﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻗاﻣﻮسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬راوړې‪ ،‬پراخﻪ ده او د بﻴان‬ ‫ﻗدرت ﻳ‪ ３‬زﻳات دى‪)).‬‬ ‫_ ((شعر باﻳد د ژوﻧد د اړتﻴاوو او ﻣعﻴاروﻧﻮ تابع ﻧﻪ ک‪７‬و‪ .‬د گﻼب گﻞ ＇ﻮک د دې ﻟپاره ﻧﻪ‬ ‫خﻮ＊ﻮي چ‪ ３‬د ﻫغﻪ اوبﻪ د سترگﻮ د درﻣﻞ پﻪ تﻮگﻪ استعﻤاﻟ‪５‬داى شﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د دې ﻟپاره ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻮي‬ ‫چ‪ ３‬گﻼب ＊کﻠﻰ دى او ＊کﻼ پﻪ خپﻠﻪ ﻳﻮ ﻣستﻘﻞ ارز＊ت دى‪)).‬‬ ‫_ ((د شعر ﻫدف پﻪ ﻣﻠت ک‪ ３‬د رو＊ﻨاﻳ‪ ９‬خپروﻧﻪ ده‪)).‬‬ ‫د شعر پﻪ اړه پﻪ تعرﻳﻔﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول دغﻪ گ‪！ ６‬کﻲ د پام وړ دي‪:‬‬ ‫تخﻴﻞ‪ ،‬جذبات (ﻳا احساسات)‪＊ ،‬کﻼ‪ ،‬عﻮاطف‪ ،‬خﻮﻧد‪ ،‬ﻣﻔکﻮره (پﻪ بﻠﻪ ﻣعﻨا د واﻗعﻴت‬ ‫اﻧگازه) ﻫﻤدغﻪ ！کﻲ د شعرﻳت ﻣعﻴاروﻧﻪ ﻫﻢ گ‪２‬ﻞ ک‪５‬داى شﻲ‪.‬‬ ‫((پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول ﻣﻔکﻮره شتﻪ‪ ،‬خﻮ ﻳﻮازې د ﻣﻔکﻮرې شتﻪ واﻟﻰ د شعرﻳت دﻟﻴﻞ ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻣﻔکﻮره باﻳد پﻪ شاعراﻧﻪ ب‪２‬ﻪ راو‪＄‬ﻠ‪８５‬ي‪)).‬‬

‫‪179‬‬

‫کاﻧدﻳد اکاډﻣﻴسﻴﻦ ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ د شعر د عﻤده او اساسﻲ تﻮکﻮ ﻳا ‪＄‬اﻧگ‪７‬ﻧﻮ پﻪ اړه‬ ‫ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫((شعر ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ضروري تﻮکﻮ ＇خﻪ جﻮړ دى‪ :‬ﻣﻔکﻮره‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬احساس (عاطﻔﻪ) او وزن‪ .‬د‬ ‫دې خبرې ضﻤﻨﻲ ﻣعﻨا دا ده چ‪ ３‬ﻫر ﻧظﻢ شعر ﻧﻪ دى‪ ،‬پﻪ شعر ک‪ ３‬د ﻣﻔکﻮرې شتﻪ واﻟﻰ حتﻤﻲ‬ ‫دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ب‪ ３‬ﻣﻔﻬﻮﻣﻪ شعر‪ ،‬شعر ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻟﻴکﻦ پﻪ شعر ک‪ ３‬باﻳد ﻣﻔکﻮره شاعراﻧﻪ ب‪２‬ﻪ وﻟري‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫دغﻮ ﻳادوﻧﻮ ＇خﻪ وروستﻪ کﻮﻟﻰ شﻮ چ‪ ３‬د شعر ﻟپاره دا ﻻﻧدې تعرﻳف پﻴشﻨﻬاد ک‪７‬و‪:‬‬ ‫((شعر پﻪ وزن ﻟروﻧک‪ ３‬ژب‪ ３‬سره د ﻣﻔکﻮرې او تخﻴﻞ عاطﻔﻲ ترکﻴب تﻪ وﻳﻞ ک‪８５‬ي))‪.‬‬ ‫د ﻣﻔکﻮرې او وزن پﻪ اړه خﻮ خبره ＇رگﻨده ده‪ ،‬پﻪ ＊ﻪ شعر ک‪ ３‬د تخﻴﻞ پﻪ اړه باﻳد ووﻳﻞ شﻲ‬ ‫چ‪ :３‬پﻪ شعر‪ ،‬ادب او！ﻮﻟﻮ ﻫﻨروﻧﻮ ک‪ ３‬تخﻴﻞ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ارز＊ت ﻟري‪ .‬تخﻴﻞ پﻪ شعر ک‪ ３‬د تشبﻴﻬاتﻮ‪،‬‬ ‫استعارو او ＇‪５‬رو پﻪ ب‪２‬ﻪ را＇رگﻨد‪８４‬ي‪ .‬احساس او عاطﻔﻪ ﻫﻢ پﻪ شعر ک‪ ３‬ﻟﻪ ضروري تﻮکﻮ ＇خﻪ‬ ‫ده‪ .‬پﻪ شعر ک‪ ３‬احساس ﻳا عاطﻔﻪ ضروري شرط دى‪ .‬کﻪ شاعر درد‪ ،‬ﻫﻴﻠﻪ‪ ،‬احساس‪ ،‬اﻧد‪＋４‬ﻨﻪ‪ ،‬ﻗﻬر‬ ‫او تاثر وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻮستﻮﻧکﻰ او اور‪４‬دوﻧکﻰ ﻟﻪ داس‪ ３‬شعر ＇خﻪ خﻮﻧد ﻧﻪ شﻲ اخﻴستﻠﻰ‪ .‬د ﻟﻴﻮ‬ ‫تﻮﻟستﻮى پﻪ ﻗﻮل‪(( :‬د شعر اصﻠﻲ وظﻴﻔﻪ دا ده چ‪ ３‬ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ احساس وروﻟ‪８５‬دوي‪)).‬‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻟﻴکﻮال واﻳﻲ‪(( :‬پﻪ ﻫﻨر ک‪ ３‬ﻗضاوت‪ ،‬ﻣﻔکﻮره او حﻘﻴﻘت پﻪ عاطﻔﻲ ب‪２‬ﻪ را＇رگﻨد‪８４‬ي‪)).‬‬ ‫استاد روﻫﻲ ﻟﻪ دغﻮ بحثﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻧتﻴجﻪ اخﻠﻲ او ﻟﻴکﻲ‪:‬‬ ‫شعر دوه ډوﻟﻪ ارز＊تﻮﻧﻪ ﻟري‪ .‬ذاتﻲ (ﻳا اصﻠﻲ او پﻪ خپﻠﻪ پﻪ شعر پﻮرې ﻣربﻮط) او بﻬرﻧﻲ (چ‪ ３‬د‬ ‫شعر ﻟپاره دغﻪ ارز＊تﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ دي خﻮ د شعر خپﻞ جز ﻧﻪ دى)‪.‬‬ ‫د شعر بﻬرﻧﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ دﻳﻦ‪ ،‬اخﻼﻗﻮ‪ ،‬عﻠﻢ‪ ،‬ﻓﻠسﻔ‪ ،３‬سﻴاست ﻳا اﻳ‪６‬ﻳاﻟﻮج‪( ９‬ﻣﻔکﻮرې) تﻪ‬ ‫خدﻣت کﻮي‪ .‬ﻣتعﻬد شاعران د شعر بﻬرﻧﻴﻮ ارز＊تﻮﻧﻮ تﻪ زﻳات اﻫﻤﻴت ورکﻮي‪.‬‬ ‫ﻣتعﻬد شعر د ﻳﻮې ！اکﻠ‪ ３‬برخ‪ ،３‬سﻴاسﻲ ډﻟ‪ ３‬ﻳا اﻳ‪６‬ﻳاﻟﻮج‪ ９‬ﻣرام تﻪ وﻗف شﻮى دى او ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ‬ ‫د ！ﻮﻟﻮ ﻟپاره د خﻮﻧد او ﻟذت ﻣﻨبع ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫﻤﻴشﻨﻰ (تﻠپات‪ )３‬شعر د ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ وﻳﻞ‬ ‫ک‪８５‬ي او د شعر ﻟﻪ ذاتﻲ ارز＊تﻮﻧﻮ ＇خﻪ کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ دغﻪ ډول شعر ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣﻔکﻮره د بشرﻳت ﻟپاره‬ ‫ﻟﻪ داﻳﻤﻲ ارز＊تﻮﻧﻮ سره اړه ﻟري‪ .‬د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ اوږدو ک‪ ３‬ﻫر ﻧسﻞ تﻪ احساس او عﻮاطف ور اﻧتﻘاﻟﻮي‪.‬‬ ‫عشﻖ‪＊ ،‬کﻼ‪ ،‬سﻮﻟﻪ او دوستﻲ‪ ،‬اﻳثار‪ ،‬زړه سﻮى‪ ،‬گ‪ ６‬ارﻣاﻧﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر ﻫﻤ‪５‬شﻨﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ د‬ ‫شعر ب‪ ０‬تازه او سﻤسﻮر ساتﻲ‪ .‬د شعر ذاتﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ‪＊ :‬کﻼ‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬تصﻮﻳر‪ ،‬ﻫﻨري ژبﻪ‪ ،‬آﻫﻨگ‬

‫‪180‬‬

‫(وزن)‪ ،‬احساس او جذبات دي‪ .‬بﻬرﻧﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ باﻳد شاعراﻧﻪ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬وروستﻪ پرې د شعر‬ ‫ﻧﻮم اﻳ‪＋‬ﻮدل ک‪５‬داى شﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫شعر د ادبﻴاتﻮ ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬شعر ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ضروري تﻮکﻮ ＇خﻪ جﻮړ دى‪:‬‬ ‫ﻣﻔکﻮره‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬احساس (عاطﻔﻪ) او وزن‪ .‬د شعر پﻪ اړه ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ تعرﻳﻔﻮﻧﻪ شﻮي دي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ شﻮ‪ ،‬د شعر ﻳﻮ ＊ﻪ تعرﻳف پﻪ دې ډول وک‪７‬و‪:‬‬ ‫((شعر پﻪ وزن ﻟروﻧک‪ ３‬ژب‪ ３‬سره د ﻣﻔکﻮرې او تخﻴﻞ عاطﻔﻲ ترکﻴب دى‪)).‬‬ ‫د شعر پﻪ ذاتﻲ او اصﻠﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوو ک‪＊ :３‬کﻼ‪ ،‬تخﻴﻞ‪ ،‬تصﻮﻳر‪ ،‬ﻫﻨري ژبﻪ‪ ،‬وزن‬ ‫احساسات او جذبات د ﻳادوﻟﻮ وړ دي‪ .‬د شعر بﻬرﻧﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ پﻪ اخﻼﻗﻮ‪ ،‬عﻠﻢ‪،‬‬ ‫ﻓﻠسﻔ‪ ،３‬سﻴاست‪ ،‬اﻳ‪６‬ﻳاﻟﻮج‪( ９‬ﻣﻔکﻮرې) او ﻧﻮرو پﻮرې اړه پﻴدا کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤ‪５‬شﻨﻰ او تﻠپات‪ ３‬شعر د ！ﻮﻟﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ ﻟپاره وﻳﻞ ک‪８５‬ي او ﻟﻪ ﻫﻤ‪５‬شﻨﻴﻮ ارز＊تﻮﻧﻮ سره‬ ‫ﻳ‪ ３‬کار وي‪ .‬ﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻮﻗتﻲ او سرسري ارز＊تﻮﻧﻮ سره چ‪ ３‬ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ خﻠکﻮ پﻮرې‬ ‫اړه وﻟري‪.‬‬

‫＇رگﻨدوﻧ‪３‬‬

‫د شعر جﻮﻫر‪ :‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻮخﻪ د شعر اصﻠﻲ اړخ ﻳا اصﻠﻲ ！ﻮﻟگﻪ ده‪ .‬د شعر جﻮﻫر‬ ‫د شعر د ﻫغﻮ تﻮکﻮ ！ﻮﻟگﻪ ده چ‪ ３‬ب‪ ３‬ﻟﻪ ﻫغ‪ ３‬شعر‪ ،‬د شعر پﻪ ﻧﻮم ﻧﻪ شﻮ ﻳادوﻟﻰ‪.‬‬ ‫ﻟﻴﻮ تﻮﻟستﻮى‪ :‬د روسﻴ‪ ３‬ﻳﻮ ﻧﻮﻣﻴاﻟﻰ ﻟﻴکﻮال دى چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮﻟسﻤﻪ پ‪７５‬ۍ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ روسﻴﻪ‬ ‫او ！ﻮﻟﻪ ﻧ‪７‬ۍ ک‪ ３‬د ستر ﻟﻴکﻮال پﻪ تﻮگﻪ شﻬرت درﻟﻮد‪(( .‬جگ‪７‬ه او سﻮﻟﻪ)) ﻳ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣشﻬﻮر ﻧاول‬ ‫ﻳا روﻣان دى‪.‬‬ ‫‪181‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬د ﻟﻮست ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف دې ﻳﻮ ﻳﻮ زدهکﻮوﻧکﻰ وﻟﻮﻟﻲ او ﻧﻮر دې غﻮږ ورتﻪ وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ＇ﻠﻮر ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د دې ﻟﻮست د ﻳﻮ ﻟغت ﻳا اصطﻼح‬ ‫پﻪ اړه ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او ﻫغﻪ ډﻟﻪ بﻪ ‪＄‬ﻮاب ورکﻮي‪ ،‬بﻴا بﻪ پﻪ سرچپﻪ تﻮگﻪ ﻫﻤدغﻪ کار‬ ‫تکرار‪８４‬ي‪＄ .‬ﻮابﻮﻧﻪ دې ﻟﻨ‪ ６‬ﻟﻨ‪ ６‬وي‪.‬‬ ‫‪＇ _٣‬ﻠﻮر تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې د ﻳﻮې ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬پﻪ استازﻳتﻮب پر دغﻮ ﻣﻮضﻮعاتﻮ ﻟﻨ‪６‬ې ﻟﻨ‪６‬ې‬ ‫خبرې وک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ﻫغﻪ کسان چ‪ ３‬شعر تﻪ پﻪ ظاﻫري تﻮگﻪ گﻮري‪ ،‬د شعر پﻪ اړه ＇ﻪ ﻧظر ﻟري؟‬ ‫د شعر جﻮﻫر ＇ﻪ شﻰ دى؟‬ ‫د شعر ذاتﻲ او اصﻠﻲ ‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې‬ ‫د شعر بﻬرﻧﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _٤‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻳﻮه کﻮچﻨ‪ ９‬ﻣشاعره جﻮړه ک‪７‬ي‪ .‬د ﻫر چا چ‪ ３‬کﻮم شعر‬ ‫خﻮښ وي او ﻫغﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳادو ﻳاد وي‪！ ،‬ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ دې ﻳ‪ ３‬واوروي‪ ،‬کﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮ‪ ،‬ﻳا ＇ﻮ بﻴتﻪ وي‪،‬‬ ‫ﻫﻢ سﻤﻪ ده‪ .‬بﻴا دې ﻳﻮ بﻞ ！ﻮﻟگﻴﻮال د ﻫغﻪ شعر پﻪ ارز＊ت‪ ،‬ﻣعﻨا او ＊کﻼ ﻳﻮ ＇ﻪ وواﻳﻲ‪ ،‬دا کار‬ ‫دې ﻫﻤداس‪ ３‬دوام وک‪７‬ي او ！ﻮل زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳا پﻪ شعر ﻟﻮستﻠﻮ او ﻳا پﻪ خبرو ک‪ ３‬وﻧ‪６‬ه واخﻠﻲ‪.‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د خپﻠ‪ ３‬خﻮ＊‪ ３‬ﻳﻮ ＊ﻪ شعر اﻧتخاب ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫغﻪ دې پﻪ ﻳﻮه پا‪１‬ﻪ ک‪ ３‬وﻟﻴکﻲ‬ ‫او ترې ﻻﻧدې دې دا ﻫﻢ وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دا شعر اﻧتخاب ک‪７‬ى او شعر د ده پﻪ ﻧظر کﻮﻣ‪３‬‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬تﻴاوې ﻟري؟ پﻪ دې اړه دې د ﻫﻤدغﻪ ﻟﻮست ﻣتﻦ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟري‪.‬‬

‫‪182‬‬

‫اووه وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫د ماﻳﻦ‪ ،‬ﻧاچاودو تﻮکﻮ او معلﻮلﻴت‬ ‫رواﻧﻲ اغ‪５‬زې‬

‫پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬تاسﻮ د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ پﻪ اړه ډ‪４‬ر ﻣطاﻟب او ﻻر＊ﻮوﻧ‪３‬‬ ‫ﻟﻮست‪ ３‬دي‪ .‬ﻧ‪８‬دې پﻪ ﻫر ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬ﻣﻮ ﻫغﻪ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻧاچاودو تﻮکﻮ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ وساتﻮ‪＇ ،‬ﻨگﻪ پرې خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ،９‬دوستان او ﻫ‪５‬ﻮادوال وپﻮﻫﻮو او پﻪ‬ ‫دې برخﻪ ک‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻟﻪ ！پﻴاﻧﻮ سره ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬ﻣرست‪ ３‬وک‪７‬و؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬دې خبرې تﻪ تﻢ ک‪８５‬و چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاﻳﻦ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ ＇خﻪ ډ‪４‬رې‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ې‪ ،‬کﻮرﻧ‪ ９‬او عﻤﻮﻣﻲ ！ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې ﻫﻢ راپﻴدا ک‪８５‬ي‪ .‬دا پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫ډول رواﻧﻲ ستﻮﻧزې دي چ‪ ３‬زﻣﻮږ ！ﻮﻟﻨﻪ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا وﻳ） او بﻴدار ‪＄‬ﻮاﻧان باﻳد ورتﻪ‬ ‫‪＄‬اﻧﻮﻧﻪ چﻤتﻮ ک‪７‬ي‪＄ ،‬ان ﻫﻢ پرې پﻮه ک‪７‬ي‪ ،‬خپﻠﻪ کﻮرﻧ‪ ９‬او ！ﻮﻟﻨﻪ ﻫﻢ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪３‬‬ ‫پر ﻫﻤدغﻪ ﻣﻮضﻮع ﻟﻪ تاسﻮ سره خبرې ﻟرو‪.‬‬

‫‪183‬‬

‫پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ جﻨ‪／‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ جﻼ جﻼ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ک‪ ３‬ترسره شﻮي دي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ﻫﻢ د‬ ‫خپﻠﻮ اﻫداﻓﻮ ﻟپاره ‪＂－‬ﻪ اخﻴستﻞ شﻮې ده‪ .‬پﻪ اﻓغاﻧستان ک‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ ب‪５‬ﻼ ب‪５‬ﻠﻮ وختﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣاﻳﻨﻮﻧﻪ‬ ‫کارول شﻮي او زﻣﻮږ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اﻓغاﻧان ﻳ‪ ３‬د غﻢ پر ！غر ک‪５＋‬ﻨﻮﻟﻲ دي‪.‬‬ ‫دا چ‪ ３‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر اﻓغاﻧان ！پﻴان شﻮي او بﻴا ﻣعﻠﻮل شﻮي دي‪ ،‬دغﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴت‬ ‫د ＊کاره ستﻮﻧزو او تکﻠﻴﻔﻮﻧﻮ تر ＇ﻨگ‪ ،‬رواﻧﻲ ستﻮﻧزې او ﻧاروغ‪ ９‬ﻫﻢ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره ﻟري‪ .‬کﻪ‬ ‫پﻮره پام وک‪７‬و ﻟﻪ ＇رگﻨدو ﻧ‪＋‬ﻮ ﻧ‪＋‬اﻧﻮ او ستﻮﻧزو ＇خﻪ دغﻪ پ＀ رﻧ‪ ＃‬چ‪ ３‬رواﻧﻲ ﻧاروغﻲ ﻳ‪３‬‬ ‫باﻳد وبﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻫﻢ د ﻣعﻠﻮل کس ﻟپاره او ﻫﻢ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻟپاره ډ‪４‬ر زﻳات خطر ﻟري‪ .‬دا ﻳﻮه کﻮرﻧ‪ ９‬او‬ ‫بشپ‪７‬ه ！ﻮﻟﻨﻪ ﻟﻪ رواﻧﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴزو ستﻮﻧزو سره ﻣخاﻣخ کﻮﻟی شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ دې ستﻮﻧزې‬ ‫تﻪ د ﻳﻮې درﻧ‪！ ３‬ﻮﻟﻨﻴزې ستﻮﻧزې پﻪ تﻮگﻪ باﻳد غﻮر وک‪７‬و‪.‬‬ ‫ستﻮﻧزه پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ راوﻻړ‪８４‬ي چ‪:３‬‬ ‫‪ _١‬د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ (او ﻳا پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د جگ‪７‬و ﻟﻪ اﻣﻠﻪ) ﻳﻮ ＇ﻮک ！پﻲ شﻲ‪.‬‬ ‫ﻻس‪ ،‬پ‪＋‬ﻪ‪ ،‬سترگﻪ ﻳا د بدن کﻮم بﻞ غ‪７‬ى ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ي‪ .‬د بدن ﻫ‪ ＆５‬غ‪７‬ى د اﻧسان پﻪ ژوﻧد‬ ‫ک‪ ３‬اضاﻓﻲ ﻧﻪ دى او ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ خپﻞ ‪＄‬اى ک‪ ３‬ضروري دى‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک ﻣعﻠﻮل‬ ‫شﻮ‪ ،‬ﻫغﻪ س‪７‬ى د عادي ژوﻧد ﻟپاره خپﻠ‪ ３‬ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪＊ _٢‬اﻳﻲ دغﻪ ﻣعﻠﻮل کس د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪ ９‬ﻟﻪ خﻮا ﻫﻢ ﻗبﻮل ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫‪＊ _٣‬اﻳﻲ کﻠﻪ کﻠﻪ پﻪ شاوخﻮا چاپ‪５‬رﻳال او ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻫﻢ داس‪ ３‬ﻧاوړه کسان پﻴدا شﻲ چ‪３‬‬ ‫ﻣعﻠﻮل کس تﻪ پﻪ سپکﻪ سترگﻪ وگﻮري‪.‬‬ ‫‪ _٤‬پﻪ داس‪ ３‬حاﻻتﻮ ک‪ ３‬کﻪ ﻣعﻠﻮل اﻧسان ﻟﻪ ！ﻮﻟﻨ‪＇ ３‬خﻪ ‪＄‬ان گﻮ＊ﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا خپﻞ‬ ‫ﻣﻬارتﻮﻧﻪ او وړتﻴاوې ﻟﻪ ﻻسﻪ ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ورو ورو ﻟﻪ رواﻧﻲ پﻠﻮه پﻪ ﻳﻮ ﻧاروغ اﻧسان بدﻟ‪８５‬ي چ‪３‬‬ ‫ﻫﻢ ‪＄‬ان او ﻫﻢ ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬تﻪ زﻳان رسﻮي‪.‬‬ ‫ﻣﻮږ ！ﻮﻟﻮ تﻪ (د ﻣعﻠﻮل کس پﻪ گ‪６‬ون) ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د دې ستﻮﻧزې د ﻣخﻨﻴﻮي ﻟپاره پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ د ＊ﻪ جذب او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د ﻳﻮې ساﻟﻤ‪！ ３‬ﻮﻟﻨ‪ ３‬د جﻮړ‪４‬دو ﻟپاره‬ ‫دغﻮ ！کﻮ تﻪ پام وک‪７‬و‪:‬‬

‫‪184‬‬

‫‪ _١‬ﻣعﻠﻮل کس باﻳد پﻪ ﻫ‪ ＆５‬ډول خپﻞ ‪＄‬ان د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻧﻴﻤگ‪７‬ې برخﻪ وﻧﻪ گ‪２‬ﻲ‪ .‬ﻫغﻪ باﻳد پﻪ‬ ‫رواﻧﻲ ډول ‪＄‬ان داس‪ ３‬وگ‪２‬ﻲ چ‪ ３‬ﻫ‪ ＆５‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴا او عﻴب ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻫغﻪ ﻣعﻴﻮب ﻧﻪ دى‪ ،‬ﻣعﻠﻮل‬ ‫دى او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬اى‪ ،‬خپﻞ ﻗدر او خپﻞ درﻧ‪＋‬ت ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬د ﻣعﻠﻮل کس کﻮرﻧ‪ ９‬باﻳد پﻪ دې برخﻪ ک‪ ３‬زﻳات پام وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻫغﻮى د خپﻠ‪ ３‬کﻮرﻧ‪９‬‬ ‫ﻣعﻠﻮل غ‪７‬ي تﻪ پﻪ خپﻠﻪ غ‪８５‬ه ک‪ ３‬ﻟکﻪ د پخﻮا پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ ﻣﻴﻨﻪ او ﻣحبت ‪＄‬اى ورک‪７‬ي‪！ ،‬ﻮﻟﻪ‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬ورسره ﻧ‪５‬کﻤرغﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬ﻣﻮږ باﻳد پﻪ خپﻠﻮ خبرو اترو ک‪ ،３‬ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ سره پﻪ چﻠﻨد ک‪ ،３‬پﻪ ﻟﻴکﻨﻮ او وﻳﻨاوو‬ ‫ک‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ تﻪ د ﻣعﻴﻮب او ﻧﻴﻤگ‪７‬ي خطاب وﻧﻪ ک‪７‬و‪ .‬ﻫغﻮى تﻪ داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬وﻧﻪ کاروو چ‪３‬‬ ‫د تﻮﻫﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻠﻨ‪６‬و او تحﻘﻴر ＇رک ترې وﻟگﻲ‪ .‬دا بﻪ پﻪ ﻫ‪ ＆５‬ډول غﻮره ﻧﻪ وي چ‪ ３‬ﻣﻮږ ﻫغﻮى‬ ‫تﻪ د کا‪１‬ﻪ‪ ،‬ړاﻧده‪ ،‬گﻮډ‪ ،‬شﻞ‪ ،‬ﻟﻴﻮﻧﻲ او ﻧﻮرو خطاب وک‪７‬و او دغﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ داس‪ ３‬وکاروو چ‪ ３‬د‬ ‫تﻮﻫﻴﻦ او تحﻘﻴر بﻮى ترې راپﻮرتﻪ شﻲ‪ .‬د دې پﻪ ‪＄‬اى باﻳد ﻫغﻮى داس‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻦ وگ‪２‬ﻮ چ‪３‬‬ ‫د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ عﻠتﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ دغ‪ ３‬ستﻮﻧزې سره ﻣخاﻣخ شﻮي او کﻪ ﻣﻮږ ﻫر ﻳﻮ ﻟﻪ داس‪ ３‬پ‪＋５‬ﻮ‬ ‫سره ﻣخاﻣخ شﻮي واى‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدغﻪ حاﻟت ک‪ ３‬بﻪ واى‪.‬‬ ‫‪ _٤‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻦ باﻳد د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د روغﻮ کساﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د ！ﻮﻟﻮ حﻘﻮﻗﻮ ﻟروﻧکﻲ وي‪ .‬ﻫغﻪ کسان‬ ‫ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د زﻳات ﻣعﻠﻮﻟﻴت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د کار جﻮگﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬باﻳد د ژوﻧد ！ﻮﻟ‪ ３‬اساﻧتﻴاوې ورتﻪ برابرې‬ ‫شﻲ‪ .‬ﻫغﻮى چ‪ ３‬د کار جﻮگﻪ وي‪ ،‬پﻪ ﻫره برخﻪ ک‪ ３‬ورتﻪ د کار ﻻرې چارې برابرې شﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫دې تﻮگﻪ بﻪ ﻫغﻮى د عادي اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ ‪＄‬ان د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ وبﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻧﻮر‬ ‫！ﻮل چ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬ﻣعﻠﻮﻟﻮ ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ‪＄ ،‬ﻮاﻧاﻧﻮ او ﻟﻮﻳاﻧﻮ تﻪ باﻳد د زده ک‪７‬ې اﻣکاﻧات ﻫﻢ برابر شﻲ‪ .‬دوى‬ ‫کﻮﻟﻰ شﻲ د عﻤﻮﻣﻲ زده ک‪７‬و پﻪ ﻣؤسسﻮ ک‪ ３‬گ‪６‬ون وک‪７‬ي‪ ،‬باﻳد ！ﻮل ﻫﻤزوﻟﻲ ورتﻪ د ورو‪１‬ﻮ او‬ ‫‪185‬‬

‫خﻮﻳﻨدو پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره پﻪ برابره ب‪２‬ﻪ وگﻮري او زﻳات درﻧ‪＋‬ت ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴت‬ ‫او ستﻮﻧزو سره سره ﻟﻪ دوى سره پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ﻧاست دي او زده ک‪７‬ه کﻮي چ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ‬ ‫ک‪ ３‬ترې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د پرﻣختگ او سﻮکاﻟ‪ ９‬ﻟپاره گ＂ﻪ واخﻴستﻠﻪ شﻲ‪ .‬کﻪ د دې اﻣکان ﻧﻪ وي‬ ‫چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬کسان ﻳ‪ ３‬د زده ک‪７‬و پﻪ عﻤﻮﻣﻲ ﻣرکزوﻧﻮ ک‪ ３‬زده ک‪７‬و تﻪ دوام ورک‪７‬ي‪ ،‬باﻳد ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ‬ ‫‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ ورتﻪ جﻮړ شﻲ‪.‬‬ ‫د اسﻼم ﻣبارک دﻳﻦ او دغﻪ راز ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻮ د ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ د حﻘﻮﻧﻮ پﻪ برخﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ډ‪４‬ر زﻳات ！ﻴﻨگار ک‪７‬ى دى‪ .‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻦ ﻳ‪ ３‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬ﻫغﻪ برخﻪ گ‪２‬ﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻫﻢ ورسره باﻳد‬ ‫ﻣرستﻪ وشﻲ‪ ،‬پاﻟﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وشﻲ او ﻫﻢ ورتﻪ د ژوﻧد پﻪ ！ﻮﻟﻮ چارو ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو اﻧساﻧاﻧﻮ سره ﻳﻮ ‪＄‬اى‬ ‫د گ‪ ６‬ژوﻧد او گ‪ ６‬کار ﻻرې چارې برابرې ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻮږ داس‪ ３‬وک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ رواﻧﻲ او ！ﻮﻟﻨﻴز پﻠﻮه بﻪ ﻣﻮ ﻣﻬﻢ کار تﻪ پام ک‪７‬ې وي‪ .‬دا د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫اﻓغاﻧاﻧﻮ او پﻪ ت‪５‬ره بﻴا د ！ﻮﻟﻮ ‪＄‬ﻮاﻧاﻧﻮ دﻧده ده چ‪ ３‬ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ تﻪ درﻧاوى وک‪７‬ي او ﻫغﻮى ！ﻮل پﻪ‬ ‫ﻫره برخﻪ ک‪ ３‬د خپﻞ ‪＄‬ان سﻴال او ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ سره برابر او د ﻣساوي حﻘﻮﻧﻮ ﻟروﻧکﻲ وگ‪２‬ﻲ‪.‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫د ﻣاﻳﻨﻮﻧﻮ او ﻧاچاودو تﻮکﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ زﻣﻮږ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻫ‪５‬ﻮادوال وژل شﻮي‪！ ،‬پﻴان شﻮي‬ ‫او ﻣعﻠﻮل شﻮي دي‪ .‬دغﻪ ﻣعﻠﻮل اﻓغاﻧان ﻟﻪ ﻳﻮ ﻟ‪＄ ７‬اﻧگ‪７‬و کﻮرﻧﻴﻮ او ！ﻮﻟﻨﻴزو او رواﻧﻲ‬ ‫ستﻮﻧزو سره ﻫﻢ ﻣخاﻣخ ک‪８５‬ي‪ .‬ﻣﻮږ باﻳد خپﻠ‪ ３‬دغﻪ خﻮﻳﻨدې او خپﻞ ورو‪１‬ﻪ د خپﻠ‪３‬‬ ‫！ﻮﻟﻨ‪ ３‬پر اوږو بار وﻧﻪ گ‪２‬ﻮ‪ ،‬باﻳد درﻧاوى ورتﻪ وﻟرو او ﻫغﻮى پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره‬ ‫د برابرو حﻘﻮﻗﻮ او وجاﻳبﻮ ﻟروﻧکﻲ وشﻤ‪５‬رو‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﻴﻤگ‪７‬ي کسان‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣعﻠﻮﻟﻴﻨﻮ سره غﻮره چﻠﻨد ﻫغﻮى ﻟﻪ رواﻧﻲ پﻠﻮه پﻴاوړي کﻮي او پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د گ＂ﻮرو‬ ‫او اغ‪５‬زﻣﻨﻮ غ‪７‬و پﻪ تﻮگﻪ خپﻠﻪ دﻧده ترسره کﻮي‪.‬‬

‫‪186‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻞ خپﻞ وار د دې ﻣتﻦ ﻳﻮ ﻳﻮ پراگراف وﻟﻮﻟﻲ‪ .‬ﻧﻮر زدهکﻮوﻧکﻲ‬ ‫دې ورتﻪ غﻮږ وي‪ .‬د پراگراف ﻟﻪ ﻟﻮستﻠﻮ وروستﻪ دې د ﻫغﻪ پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬ﻧاست ！ﻮﻟگﻴﻮال د‬ ‫دغﻪ پراگراف (صﻔتﻮﻧﻪ) پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬پﻨ‪％‬ﻪ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ پﻪ خپﻞ کﻮر‪ ،‬دوستاﻧﻮ او ﻳا پﻪ خپﻞ شاوخﻮا‬ ‫ک‪ ３‬د کﻮم ﻣعﻠﻮل پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي‪ ،‬دا چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻣعﻠﻮل شﻮى او اوسﻨﻰ حاﻟت ﻳ‪＇ ３‬ﻨگﻪ‬ ‫دى؟‬ ‫‪ _٣‬دغﻪ ﻣتﻦ د (ى) گاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻟﻴکﻞ شﻮى دى‪ .‬تاسﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴکئ او د (ى) گاﻧﻮ سﻤﻪ کاروﻧﻪ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻟرئ‪:‬‬ ‫((ﻣﻮږ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چﻰ خپﻠﻮ ﻣعﻠﻮﻟﻮ ﻫﻴﻮادواﻟﻮ تﻪ د ژوﻧد پﻪ ﻫره برخﻪ کﻰ د خپﻠﻮ سﻴاﻟﻮ‬ ‫او د ﻣساوى حﻘﻮﻧﻮ ﻟروﻧکﻮ ﻫﻴﻮادواﻟﻮ پﻪ سترگﻪ وگﻮرو‪ .‬ﻟﻪ دوى سره ﻣرستﻪ زﻣﻮږ دﻧده ده‪ .‬کﻪ‬ ‫داسﻰ وﻧﻪ ک‪７‬و‪ ،‬ﻫغﻮى ﻟﻪ ډ‪４‬رو رواﻧﻰ ستﻮﻧزو او ﻧاروغﻰ سره ﻣخاﻣخ کﻴ‪８‬ى‪ .‬را‪＄‬ﻰ چﻰ دوى‬ ‫ﻟﻪ ﻳاده وﻧﻪ باسﻮ‪ .‬دوى خپﻠﻰ خﻮﻳﻨدى او وروﻧﻪ وگ‪２‬ﻮ او ！ﻮﻟﻨﻰ تﻪ ﻳﻰ د غﻮره اﻧساﻧاﻧﻮ او غ‪７‬و پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ روزﻧﻰ او پاﻟﻨﻰ تﻪ پرﻟﻪ پسﻰ پام وک‪７‬و‪)).‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫ﻫر زدهکﻮوﻧکﻰ دې پﻪ خپﻞ کﻠﻲ کﻮر ک‪ ３‬د ﻳﻮ ﻣعﻠﻮل کس پﻪ زړه پﻮرې کﻴسﻪ وﻟﻴکﻲ‪،‬‬ ‫＇ﻨگﻪ ﻣعﻠﻮل شﻮى؟ د خﻠکﻮ چﻠﻨد ورسره ＇ﻪ ډول دى؟ اوس ＇ﻪ کﻮي؟‬ ‫د دغ‪ ３‬ﻟﻴکﻨ‪( ３‬کﻴس‪ )３‬د ﻣتﻦ ！ﻮﻟ‪( ３‬ى) گاﻧ‪ ３‬باﻳد سﻤ‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮې وي او کﻪ ﻧاسﻤ‪３‬‬ ‫وي‪ ،‬سبا تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬سﻤ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪187‬‬

‫پﻪ دې کﻴسﻪ ک‪ ３‬دې دغﻪ ！کﻲ پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ‪:‬‬ ‫‪ _١‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬روان واﻗعﻴتﻮﻧﻪ دې پﻪ پام ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻧثر دې ﻫﻨري او ادبﻲ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ﻧ‪ ３‬وﻟري‪ ،‬ﻳعﻨ‪ ３‬ﻧثر دې خﻮږ او روان وي‪.‬‬ ‫＇ﻪ غﻮاړو؟‬ ‫چـــ‪ ３‬وړي تـــﻴـــاره د جــﻬــاﻟــت ﻫــغــﻪ ســحــر غــــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫وطــــــﻦ د عـــﻠـــﻢ پـــــﻪ ر‪１‬ــــــا کـــــ‪ ３‬ﻣــــﻨــــﻮر غـــــــــﻮاړو ﻣـــﻮږ‬ ‫چــــ‪ ３‬پــــﻪ وطـــــﻦ کــــ‪ ３‬ﻳــــ‪ ３‬خــــبــــرې د ＊ــ‪５‬ــ‪／‬ــ‪２‬ــ‪ ３‬وشـــﻲ‬ ‫ﻫــســ‪ ３‬ﻣـــاﻣـــﻮر ﻫــســ‪ ３‬آﻣـــــر‪ ،‬ﻫــســ‪ ３‬عــســکــر غـــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫ﻧــــﻪ چــــ‪ ３‬ســـبـــب د زرد روﻳــــــ‪ ９‬شــــﻲ د وطـــــﻦ ﻟـــپـــاره‬ ‫چــ‪ ３‬خـــﻮار غــرﻳــب پــﻪ ‪－‬ــ‪５‬ــ‪６‬ه ﻣـــﻮړ کــا ﻫــغــﻪ زر غــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫پـــــﻪ ﻓـــ‪５‬ـــشـــﻨـــﻮ او عـــبـــثـــﻴـــاتـــﻮ پـــســـ‪ ３‬ﻣـــــﻪ ‪＄‬ـــــﻪ ‪－‬ـــــﻮره‬ ‫اى د ﻣــکــتــب ‪＄‬ــﻠــﻤــﻴــﻪ تـــا تـــﻪ ﻟــــﻮړ ﻫــﻨــر غــــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫چـــ‪ ３‬وي صـــــادق او پـــﻪ اﻳـــﻤـــان ســــره خـــــادم شـــﻲ د ﻗــام‬ ‫داســـــ‪ ３‬ادﻳـــــب داســـــ‪ ３‬شـــاعـــر داســـــ‪ ３‬رﻫـــبـــر غـــــﻮاړو ﻣــﻮږ‬ ‫((ﻗﻴام اﻟدﻳﻦ خادم))‬

‫ﻳﻮه بﻴباکﻲ ﻳﻮه ﻧ‪７‬ۍ ﻫ（ﻪ او ﻫاﻧد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪.‬‬ ‫(( ﻟﻮﻳﻲ پاستﻮر))‬

‫‪188‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ ﻟﻮست‬

‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ‬

‫پﻪ ت‪５‬رو ！ﻮﻟگﻴﻮ ک‪ ３‬تاسﻮ د ادب او ادب پﻮﻫﻨ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫د ادب ＇‪７５‬ﻟﻮ‪ ،‬ارزوﻟﻮ‪ ،‬کره کﻮﻟﻮ او تارﻳخﻲ ﻣطاﻟع‪ ３‬تﻪ ادبپﻮﻫﻨﻪ واﻳﻲ‪ .‬ادب پﻮﻫﻨﻪ درې‬ ‫عﻤده ＇اﻧگ‪ ３‬ﻟري‪ :‬د ادب تﻴﻮري‪ ،‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ (ﻳا ادبﻲ ﻧﻘد) او د ادب تارﻳخ‪.‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ د ادبپﻮﻫﻨ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ ＇اﻧگﻪ ده‪ ،‬د ادبﻴاتﻮ د ودې او پرﻣختگ پﻪ بﻬﻴر‬ ‫ک‪ ３‬ادبﻲ ﻧﻘد ﻳا ادبﻲ کره کتﻨﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ى ‪＄‬اى ﻟري‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ وﻟﻮﻟﻮ چ‪ ３‬ادبﻲ‬ ‫کره کتﻨﻪ ＇ﻪ شﻰ ده؟ پﻪ ادبﻲ ﻫﻠﻮ ‪＄‬ﻠﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ارز＊ت ＇ﻪ دى؟ کﻮم کﻮم ﻣعﻴاروﻧﻪ ﻟري‬ ‫او کﻮم کﻮم ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻬﻢ دي؟‬

‫‪189‬‬

‫د ادبﻲ ﻧﻘد ﻳا کره کتﻨ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ډ‪４‬ر تعرﻳﻔﻮﻧﻪ وړاﻧدې شﻮي دي‪ ،‬خﻮ د پ‪５‬ژﻧدﻧ‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻣﻬﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دا دي‪:‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ د ادبﻲ آثارو د ﻫر اړخﻴزې ارزوﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣعﻨا ده چ‪ ３‬د دغﻮ آثارو ＊کﻼوې‪،‬‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻪ او ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ کﻮي‪ .‬د ادبﻲ کره کتﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻮستﻮﻧکﻲ پﻮﻫ‪８５‬ي چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫ادبﻲ اثر عاﻟﻲ‪＄ ،‬ﻠﻨد او پﻴاوړى‪ ،‬کﻮم ﻣﻨ‪％‬ﻨﻰ او کﻮم ﻳﻮ کﻤزورى دى؟‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او د ادبﻲ آثارو ﻟ‪５‬ﻮال او ﻣﻴﻨﻪ وال د ادبﻲ اثارو ﻟﻪ‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻮ سره اشﻨا ک‪８５‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ＇‪７５‬وﻧکﻲ پﻪ دې ﻧظر دي چ‪ ３‬د ادبﻲ ﻧﻘاد کار دادى‬ ‫چ‪ ３‬د ادبﻲ اثر د ﻟﻴکﻮال او عادي ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬وسﻴﻠﻪ شﻲ‪ .‬کره کتﻮﻧکﻰ د ﻟﻴکﻮال او‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ پﻞ دى‪ ،‬د اړﻳکﻮ ﻣزى دى او ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬دا ﻣزى پﻴاوړى وي‪ ،‬د‬ ‫ﻳﻮ ﻣﻠت د ادبﻲ ﻳﻮن پﻪ پﻴاوړتﻴا او ＊کﻼ ک‪ ３‬خپﻞ اغ‪５‬ز زﻳاتﻮي‪ .‬د کره کتﻮﻧکﻲ دﻧده دا ده چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮستﻮﻧکﻮ تﻪ ＇رگﻨده ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ دې ﻳا ﻫغﻪ ادبﻲ اثر ک‪ ３‬ﻣﻬﻢ ارز＊تﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻮړې ＊کﻼوې او‬ ‫پﻴاوړتﻴاوې کﻮﻣ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬دي‪ ،‬ﻳا دغﻪ او ﻫغﻪ اثر ＇ﻪ کﻤزورۍ او ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې ﻟري؟ کﻪ دغﻪ‬ ‫واسطﻪ‪ ،‬ﻳا د اړﻳکﻮ پﻞ او ﻣزى ﻧﻪ وي‪＊ ،‬اﻳﻲ ﻳﻮ غﻮره اثر خﻠک ＊ﻪ وﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻴاوړو‬ ‫اړخﻮﻧﻮ‪＄ ،‬ﻠﻨدو برخﻮ او ＊کﻼوو ＇خﻪ ﻧاخبره پات‪ ３‬شﻲ‪ .‬دغﻪ راز ک‪５‬داى شﻲ چ‪ ３‬ﻣﻴﻨﻪ وال‬ ‫د ﻳﻮ ادبﻲ اثر ﻟﻪ ﻧﻴﻤگ‪７‬و خﻮاوو او کﻤزورﻳﻮ ﻫﻢ پﻮره خبر ﻧﻪ شﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې ﻻرې د ادبﻲ آثارو‬ ‫او ﻟﻴکﻨﻮ اصﻠﻲ او رﻳ‪＋‬تﻴﻨﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ رابرس‪５‬ره ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳﻮ دﻗﻴﻖ کره کتﻮﻧکﻲ کار دا ﻧﻪ دى چ‪ ３‬د ﻳﻮ ادبﻲ اثر پﻪ اړه د ＊ﻪ ﻳا بد حکﻢ وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫ﻳعﻨ‪ ３‬ﻳﻮ اثر پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮگﻪ (＊ﻪ) ﻳا (بد) وگ‪２‬ﻲ‪ .‬د ﻫغﻪ ﻣﻮخﻪ باﻳد دا وي چ‪ ３‬د ﻳﻮ اثر ﻫر اړخ‪５‬زه‬ ‫ارزوﻧﻪ وک‪７‬ي‪！ ،‬ﻮل اړخﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬راوسپ‪７‬ي‪＄ ،‬ﻼوې او ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوې ﻳ‪ ３‬ﻳادې ک‪７‬ي‪ .‬سره ﻟﻪ دې‬ ‫چ‪ ３‬ﻧﻘاد ﻳا کره کتﻮﻧکﻰ ﻫﻢ ＊اﻳﻲ کﻠﻪ کﻠﻪ د خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬و احساساتﻮ‪ ،‬ﻧظروﻧﻮ او ذوﻗﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ادبﻲ اثر پﻪ اړه شخصﻲ ！کﻲ ﻫﻢ ورداخﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ ﻣﻬﻤﻪ خبره دا ده چ‪ ３‬دى‬ ‫وکﻮﻟﻰ شﻲ خپﻞ دغﻪ احساسات داس‪ ３‬ﻣﻬار ک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻳﻮ ادبﻲ اثر اساسﻲ ارز＊تﻮﻧﻪ ترې‬ ‫پ＀ پات‪ ３‬ﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪190‬‬

‫ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ د ﻳﻮ ادبﻲ اثر د کره کﻮﻟﻮ او ﻧﻘد پﻪ وخت ک‪ ３‬باﻳد د ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ادبﻲ‬ ‫اثر د ﻟﻴکﻮال د وخت حاﻻت‪ ،‬شراﻳط او اﻣکاﻧات ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻟري‪ ،‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا‬ ‫باﻳد دې تﻪ پام وک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ شراﻳطﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د ﻫغﻪ وخت عﻤﻮﻣﻲ ادبﻲ وضعﻴت ＇ﻪ‬ ‫ډول و؟ آيا ﻟﻴکﻮال ﻫغﻪ ＇ﻪ پﻪ ＊ﻪ تﻮگﻪ وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬غﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬وﻳ‪ ３‬واﻳﻲ؟ کﻪ داس‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫وي او ﻣﻨﻘد او کره کتﻮﻧکﻰ د ادبﻲ اثارو ارزوﻧﻪ ﻳﻮازې د خپﻞ ﻧظر او ﻓکر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫کره کتﻨﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬برﻳاﻟ‪ ９‬ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬وﻣﻮ وﻳﻞ ادبﻲ ﻧﻘد د ادبﻲ آثارو ارزوﻧﻪ ده او دا خبره پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول‬ ‫((ﻗضاوت)) سره ﻣﻠگرې ده‪ .‬د دې خبرې ﻣعﻨا دا ده چ‪ ３‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ د آدبﻲ اثارو پﻪ اړه‬ ‫((ﻗضاوت)) دى او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬کره کتﻮﻧکﻰ د ادبﻲ آثارو پﻪ ﻫکﻠﻪ د ر＊تﻴﻨﻲ‬ ‫ﻣعرﻓت او پﻮﻫﻨ‪ ３‬ﻟروﻧکﻰ وي‪ .‬ﻫغﻪ باﻳد ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬داس‪ ３‬اصﻮل او ﻣعﻴاروﻧﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻣخ‪ ３‬تﻪ اﻳ‪＋‬ﻲ‬ ‫وي چ‪ ３‬د ﻫغﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وتﻮاﻧ‪８５‬ي‪ ،‬پﻪ غﻮره او دﻗﻴﻘﻪ تﻮگﻪ د کره کتﻨ‪ ３‬پﻪ کار ک‪ ３‬برى ترﻻسﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬دغﻮ ！کﻮ تﻪ پام اړﻳﻦ دی‪:‬‬ ‫‪ _١‬د کره کتﻮﻧکﻲ ﻣﻮخﻪ دا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻧﻮى شﻰ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻣﻮجﻮد دي او ﻟﻴکﻞ شﻮي دي‪ ،‬تحﻠﻴﻞ او تﻮصﻴف ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ اړخﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬و＇‪７５‬ي‬ ‫او د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ برخﻮ اړﻳک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وارزوي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻫغﻪ باﻳد د ﻳﻮ ﻣﻨ‪％‬گ‪７‬ي او درﻳﻤگ‪７‬ي‬ ‫کس پﻪ تﻮگﻪ ادبﻲ اثر وارزوي‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ د دې پﻪ ＇ﻨگ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ شعر او داستان او پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ‬ ‫ﻟﻪ ادبﻴاتﻮ سره ﻳ‪ ３‬ﻣخﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻳﻮ ډول ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ＊کﻼ پﻮﻫﻨ‪！ ،３‬ﻮﻟﻨپﻮﻫﻨ‪ ３‬او‬ ‫ارواپﻮﻫﻨ‪ ３‬سره ﻫﻢ اړﻳک‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ پاﻣﻪ وﻧﻪ غﻮر‪＄‬ﻮو‪ .‬پﻪ دغﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻫﻢ کره کتﻮﻧکﻲ تﻪ د‬ ‫تجرب‪ ３‬ﻟرل ﻻزﻣﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬کره کتﻨﻪ د ادبﻲ بﻬﻴر پﻪ وده او بشپ‪７‬تﻴا ک‪ ３‬اساسﻲ وﻧ‪６‬ه ﻟري‪ .‬دا ﻳﻮه ستره ﻣﻮخﻪ‬ ‫ده‪ .‬ﻧﻘاد د ﻳﻮې داس‪ ３‬سترې دﻧدې ﻟروﻧکﻰ دى‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ باﻳد ادبﻲ کره کتﻮﻧکﻰ ﻟﻪ‬ ‫سرسري ！کﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ شخصﻲ ﻟ‪５‬ﻮاﻟتﻴا ﻳا کﻴﻨ‪＇ ３‬خﻪ بﻬر پﻪ عﻤﻮﻣﻲ تﻮگﻪ د ﻳﻮ وﻟس د ادبﻲ بﻬﻴر‬ ‫پﻪ پﻴاوړتﻴا ک‪ ３‬خپﻠﻪ وﻧ‪６‬ه جﻮتﻪ ک‪７‬ي او سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ﻳﻮ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ادبﻲ اثر پﻪ اړه ﻗضاوت‬ ‫‪191‬‬

‫کﻮي‪ ،‬د دغﻪ عﻤﻮﻣﻲ ادبﻲ بﻬﻴر بشپ‪７‬تﻴا‪＊ ،‬کﻼ او ‪＄‬ﻼ تﻪ ﻳ‪ ３‬پام وي‪.‬‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ د کره کتﻨ‪ ３‬ﻟپاره درې شرطﻮﻧﻪ ﻻزم گ‪２‬ﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ذوق‪ _٢ ،‬پراخ ادبﻲ ﻣعﻠﻮﻣات او اطﻼعات‪ _٣ ،‬تجربﻪ او زﻳات تﻤرﻳﻦ‪.‬‬ ‫‪ _١‬ادبﻲ ذوق‪ :‬د ادبﻲ اثارو د پﻴاوړتﻴاوو او ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴاوو د ＇رگﻨدوﻟﻮ غﻮره عاﻣﻞ دى‪.‬‬ ‫ذوق ﻟﻪ دوو برخﻮ جﻮړ دى‪ ،‬ﻓطري استعداد او بﻞ ادبﻲ او ﻫﻨري تربﻴت چ‪ ３‬اکتسابﻲ (زده‬ ‫ک‪５‬دوﻧک‪ )３‬ب‪２‬ﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ _٢‬ﻫغﻪ ＇ﻮک چ‪＊ ３‬ﻪ ادبﻲ ذوق وﻟري‪ ،‬کﻪ د زﻳات‪ ３‬ﻣطاﻟع‪ ،３‬ﻟﻮستﻨ‪ ３‬او ＇‪７５‬ﻧ‪３‬‬ ‫ستﻮﻧزې پر ‪＄‬ان وﻣﻨﻲ‪ ،‬کﻮﻟﻰ شﻲ چ‪ ３‬د ادبﻲ آثارو غﻮره ارزووﻧکﻰ او کره کتﻮﻧکﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫د خپﻠﻮ ادبﻴاتﻮ او د ﻧ‪７‬ۍ د ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه پراخﻪ او ژوره ﻣطاﻟعﻪ‪ ،‬د ادبﻴاتﻮ پﻪ اړه د ﻧﻮرو آثارو‬ ‫ﻟﻮستﻞ او عﻤﻮﻣﻲ ﻣعﻠﻮﻣات ترﻻسﻪ کﻮل‪ ،‬د ﻳﻮه کره کتﻮﻧکﻲ کار پﻴاوړی کﻮي‪.‬‬ ‫‪ _٣‬کره کتﻮﻧکﻲ تﻪ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د کره کتﻨ‪ ３‬کار تﻪ د ﻳﻮ عادي او سرسري کار پﻪ سترگﻪ‬ ‫وﻧﻪ گﻮري‪ ،‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬تجرب‪ ３‬ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا بﻴا تﻤرﻳﻦ وک‪７‬ي او وتﻮاﻧ‪８５‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮ ＊ﻪ کره‬ ‫کتﻮﻧکﻰ شﻲ‪.‬‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ ３‬د ډوﻟﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻫﻢ ډ‪４‬رې خبرې شﻮې دي‪＄ .‬ﻴﻨﻮ ＇‪７５‬وﻧکﻮ ورتﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻲ دي چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬ﻳادوو‪:‬‬ ‫سﻨتﻲ ﻧﻘد‪ ،‬تارﻳخﻲ ﻧﻘد‪ ،‬ﻓﻠسﻔﻲ ﻧﻘد‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮﻟﻴستﻲ (شکﻠﻲ) ﻧﻘد‪ ،‬ارواپﻮﻫﻨﻴز ﻧﻘد‪،‬‬ ‫اجتﻤاعﻲ ﻧﻘد او ﻧﻮر‪...‬‬

‫د ﻣتﻦ ﻟﻨ‪６‬ﻳز‪:‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ ﻳا ادبﻲ ﻧﻘد د ادبپﻮﻫﻨ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﻬﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬کره کتﻨﻪ د ادبﻲ آثارو د‬ ‫ارز＊تﻮﻧﻮ د را‪＄‬ﻠﻮﻧﻮ ＇رگﻨدوﻧﻪ کﻮي‪ .‬ادبﻲ کره کتﻨﻪ د ادبﻲ آثارو د ﻫر اړخﻴزې ارزوﻧ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣعﻨا ده‪ .‬ﻣﻮږ کﻮﻟﻰ شﻮ چ‪ ３‬د کره کتﻨ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻟﻮستﻮﻧکﻲ او د ادبﻲ ﻟﻴکﻨﻮ ﻣﻴﻨﻪ وال‬ ‫پﻪ دې وپﻮﻫﻮو چ‪ ３‬کﻮم اثر ډ‪４‬ر ﻟﻮړ او پﻴاوړى‪ ،‬کﻮم ﻳ‪ ３‬د ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ حد او کﻮم ﻳ‪ ３‬کﻤزورى‬

‫‪192‬‬

‫دى؟ ادبﻲ ﻧﻘاد او کره کتﻮﻧکﻰ پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ادبﻲ اثر د ﻟﻴکﻮال او د اثر د ﻟﻮستﻮﻧکﻲ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳکﻮ پﻞ ﻳا د اړﻳکﻮ ﻣزى دى‪.‬‬ ‫＇‪７５‬وﻧکﻮ د کره کتﻨ‪ ３‬ﻳا کره کتﻮﻧکﻲ ﻟپاره درې شرطﻪ ﻻزم گ‪２‬ﻠﻲ دي‪:‬‬ ‫‪ _١‬ذوق‪ _٢ ،‬پراخ ادبﻲ ﻣعﻠﻮﻣات او اطﻼعات‪ _٣ ،‬تجربﻪ او زﻳات تﻤرﻳﻦ‪.‬‬ ‫غﻮره کره کتﻮﻧکﻰ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ادبﻲ بﻬﻴر پﻪ وده‪＊ ،‬کﻼ او بشپ‪７‬تﻴا ک‪ ３‬ستره وﻧ‪６‬ه ﻟري‪.‬‬ ‫ﻟﻪ کره کتﻨ‪ ３‬پرتﻪ د ﻳﻮ وﻟس ادبﻴات ﻻزﻣﻪ وده ﻧﻪ شﻲ کﻮﻟﻰ‪.‬‬

‫ﻓعاﻟﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫‪ _١‬زدهکﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ بﻴا ！ﻮل ﻣتﻦ پﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پﻪ دﻗت سره وﻟﻮﻟﻲ او دغﻮ پﻮ＊تﻨﻮ‬ ‫تﻪ دې ‪＄‬ﻮاب وواﻳﻲ‪:‬‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫ادبﻲ کره کتﻨﻪ د اثارو د ﻟﻴکﻮال او ﻟﻮستﻮﻧکﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ＇ﻪ شﻲ حﻴثﻴت ﻟري؟‬ ‫د ادبﻲ کره کتﻨ‪ ３‬ﻫدﻓﻮﻧﻪ کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫د ادبﻲ اثر د ارزوﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻮﻣﻮ کﻮﻣﻮ ！کﻮ تﻪ پاﻣﻠرﻧﻪ پﻪ کار ده؟‬ ‫‪＇ _٢‬ﻮ تﻨﻪ زدهکﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دغﻮ ﻣﻮضﻮعگاﻧﻮ (د خپﻠﻮ ﻧﻮرو ﻣعﻠﻮﻣاتﻮ او د ادبﻲ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫او ﻟﻴکﻨﻮ د ﻣطاﻟع‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ )３‬پﻨ‪％‬ﻪ پﻨ‪％‬ﻪ دﻗﻴﻘ‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د کﻮم پ‪＋‬تﻮ ﻟﻴکﻮال ﻟﻴکﻨ‪ ３‬ﻣﻮ خﻮ＊‪ ３‬دي او وﻟ‪３‬؟‬ ‫اﻳا پﻪ کﻮم شعر ﻳا داستان ﻣﻮ ﻧﻘد ﻟﻮستﻰ دى؟ کﻪ ﻣﻮ ﻟﻮستﻰ وي‪ ،‬آﻳا خﻮښ شﻮى‬ ‫ﻣﻮ دى کﻪ ﻧﻪ؟ د خﻮ＊‪５‬دﻟﻮ ﻳا ﻧﻪ خﻮ＊‪５‬دﻟﻮ عﻠتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟﻨ‪６‬ه تﻮگﻪ خپﻠﻮ ！ﻮﻟگﻴﻮاﻟﻮ تﻪ‬ ‫وواﻳاست‪.‬‬ ‫کره کتﻮﻧکﻰ باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬ي چ‪ ３‬کره کتﻨﻪ ﻳ‪＊ ３‬ﻪ او پخﻪ راشﻲ؟‬ ‫کره کتﻨﻪ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ادبﻲ بﻬﻴر پﻪ وده او پرﻣختگ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ وﻧ‪６‬ه ﻟري؟‬

‫‪193‬‬

‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دوﻟسﻢ ！ﻮﻟگﻲ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮست د کتاب کﻮم شعر ﻳا داستان پﻪ غﻮر‬ ‫وﻟﻮﻟﻲ او ﻳﻮه دوه ﻣخﻴزه کره کتﻨﻪ دې پرې وﻟﻴکﻲ‪ .‬ﻣعرﻓﻲ دې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي او پﻴاوړي او ﻧﻴﻤگ‪７‬ي‬ ‫اړخﻮﻧﻪ دې ﻳ‪ ３‬پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د کره کتﻮﻧکﻲ کار دا دى چ‪ ３‬د ﻳﻮ کتاب د ارز＊تﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬د کتاب پﻪ ﻟﻴکﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮال ﻣحرک ﻳا د ﻫ（ﻮﻧ‪ ３‬ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻫغﻪ‬ ‫پﻮرې اړه ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻳﻮ کتاب د خر＇ﻮ شﻮو ﻧسخﻮ ﻟﻪ شﻤ‪５‬ر سره چ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫کار ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫اﻧ‪／‬ﻠﻴسﻲ ﻟﻴکﻮال‬ ‫ساﻣرست ﻣﻮام‬

‫(( داس‪ ３‬کﻮم شﻲ ﻧشتﻪ چ‪ ３‬د زده ک‪７‬ې ﻟﻪ ﻻرې تر ﻻسﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻴ＆ شی زده ک‪７‬ې تﻪ ﻧﻪ رس‪８５‬ي‪ .‬زده ک‪７‬ه بد اخﻼق پر ＊ﻮ اخﻼﻗﻮ بدﻟﻮي‪ .‬ﻧاوړه اصﻮل‬ ‫سﻤﻮي او د ﻫغ‪ ３‬پر ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬راوړي‪ .‬زده ک‪７‬ه اﻧسان د پر＊تﻮ تر کچ‪ ３‬ﻟﻮړ وي‪)).‬‬ ‫ﻣارک تﻮاﻳﻦ‬

‫‪194‬‬

‫وﻳﻴپاﻧگﻪ‬ ‫((اﻟف))‬ ‫آز‪ :‬حرص‬ ‫آغﻠﻰ‪＊ :‬کﻠﻰ‬ ‫استخراج‪ :‬راوﻳستﻞ‪ ،‬راوتﻞ‪ ،‬خارج‪５‬دل‬ ‫استﻮگﻪ‪ :‬استﻮگﻨﻪ‪ ،‬ﻣ‪５‬شت‪５‬دﻧﻪ‬ ‫اشﻠﻮک‪ :‬شعر‪ ،‬ﻧظﻢ‬ ‫اﻣسال‪ :‬س‪ ８‬کال‬ ‫اﻧتشار‪ :‬خپر‪４‬دل‪ ،‬خﻮاره واره (ﻣﻨتشر‪ -‬پاشﻠﻰ‪،‬‬ ‫خپاره)‬ ‫اﻧتصابﻲ‪ :‬ﻧﻮﻣﻮل شﻮى‪ ،‬چ‪ ３‬اﻧتخابﻲ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧصب‬ ‫شﻮى‬ ‫اﻧد‪ :‬ﻓکر‬ ‫اوربﻠکﻰ‪ :‬اورﻟگﻴد‬ ‫اوره‪ :‬ورﻳ‪＃‬‬ ‫اواﻟﻠعزم‪ :‬ﻟﻮی پﻴغﻤبران چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻣاﻣﻮرﻳت‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮره زغﻢ او استﻘاﻣت ＇خﻪ کار‬ ‫اخﻴستی وي‪.‬‬ ‫اﻳثار‪ :‬ﻗرباﻧﻲ‪ ،‬سر＊ﻨدﻧﻪ‬ ‫اﻳ‪７‬وﻧﻪ‪ :‬ﻳﻮه دستﻪ ک‪＋‬ت‪( ９‬د اﻳ‪ ７‬پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻫﻢ شتﻪ)‬ ‫اﻳﻼﻳﻲ‪ :‬اطاعت (ﻟﻪ اﻳﻞ او اﻳﻠ‪５‬دل ＇خﻪ)‬ ‫اﻳﻮاد‪( :‬اوس د ﻫ‪５‬ﻮاد پﻪ ب‪２‬ﻪ)‬ ‫اړﻳﻨﻪ‪ :‬ضروري‬ ‫((ب))‬ ‫باجره‪ :‬غﻨﻤﻮ او وربشﻮ تﻪ ورتﻪ ﻳﻮ ډول داﻧﻲ دي‬ ‫چ‪ ３‬ډوډۍ ترې پخﻮي‪.‬‬ ‫بال‪ :‬وزر‬ ‫بجﻠﻲ گر‪ :‬د بر‪＋４‬ﻨا ﻣسﻮول‬ ‫‪195‬‬

‫بدوي‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ‪ ،‬ابتداﻳﻲ‪ ،‬وحشﻲ‬ ‫برب‪ :０‬ﻟﻮړ باغ‬ ‫برتﻲ‪５＇ :‬ره (ﻟکﻪ پﻪ پﻮځ ک‪ ３‬برتﻲ ک‪５‬دل‪５＇ -‬ره‬ ‫ک‪５‬دل) پﻪ ﻟ‪＋‬کر ک‪ ３‬شاﻣﻠ‪５‬دل‬ ‫بردﻣﻪ‪ :‬باﻟکﻞ‪ ،‬ﻣاﻻﻣال‬ ‫برﻣﻞ‪ :‬ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ‬ ‫برﻫان‪ :‬دﻟﻴﻞ‬ ‫برى‪ :‬پخﻮا ﻳ‪ ３‬ﻓعﻠﻲ ب‪２‬ﻪ (بﻮل‪ :‬ﻓتحﻪ کﻮل) ﻫﻢ‬ ‫ﻣستعﻤﻠﻪ وه‪ ،‬اوس برى د برﻳاﻟﻴتﻮب ﻳا ظﻔر ﻟپاره‬ ‫کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫برﻳا‪ :‬ﻻستﻪ راوړﻧﻪ‪ ،‬کاﻣﻴابﻲ‬ ‫برﻳ‪％‬ر‪ :‬غرﻣﻪ‬ ‫بصر‪ :‬سترگ‪ ،３‬ﻧظر‬ ‫بﻼغت‪＇ :‬رگﻨد‪ ،‬تﻴار‬ ‫بﻤب‪ :０‬د ﻫﻨدواﻧﻮ روحاﻧﻲ ﻣشر‬ ‫بﻨس＂ﻴز‪ :‬بﻨﻴادي‪ ،‬اساسﻲ‬ ‫بﻬﻴر‪ :‬جرﻳان‪ ،‬کتار‪ ،‬ﻟ‪７‬‬ ‫بﻮدتﻮن‪ :‬بتخاﻧﻪ‪ ،‬بتکده‬ ‫بﻮرجﻞ‪ :‬اﻗاﻣت ‪－‬اه‪ ،‬سﻨ‪／‬ر‪ ،‬ﻣسکﻦ‬ ‫بﻮﻟﻠـﻪ‪ :‬ﻗصﻴده‬ ‫ب＀ ب‪５‬دﻳا‪ :‬تﻮده صحرا‪ ،‬تﻮد بﻴابان‬ ‫ب‪７５‬ۍ‪ :‬زوﻟﻨ‪３‬‬ ‫((پ))‬ ‫پاﻣﻮړ‪ :‬د پام وړ‪ ،‬د پاﻣﻠرﻧ‪ ３‬وړ‪ ،‬د تﻮجﻪ وړ‬ ‫پرتﻠﻪ‪ :‬ﻣﻘاﻳسﻪ‬ ‫پرتﻢ‪ :‬دبدبﻪ‪ ،‬شکﻮه‬ ‫پسﻤاﻧده گﻲ‪ :‬وروستﻪ پات‪ ３‬واﻟﻰ‬ ‫پسﻮل‪ :‬گا‪１‬ﻪ‪ ،‬زﻳﻮر‬ ‫پسﻮﻟﻞ‪ :‬گا‪１‬ﻞ‪＊ ،‬کﻠﻲ کﻮل‪ ،‬آراستﻦ‬

‫پﻠﻮ＇ﻪ‪ :‬ﻣﻮ‪ ،‬بتﻪ‬ ‫پﻦ‪ :‬اﻧداز‬ ‫پﻮپﻞ‪ :‬د ﻳﻮ گﻞ ﻧﻮم‬ ‫پﻮک‪７‬وﻧﻪ‪ :‬پﻮکﻮل‪ ،‬پﻮف کﻮل‪ ،‬دﻣﻮل‬ ‫پﻮﻳاﻳﻲ‪ :‬ﻓعاﻟﻴت‪ ،‬حرکت‪ ،‬وﻟﻮﻟ‪３‬‬ ‫پﻴشﻨﻤﻰ‪ :‬پﻴشﻠﻤﻰ‬ ‫پﻴﻮدل‪ :‬پﻴﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻨظﻢ کﻮل‬ ‫پﻴ＆‪ :‬زغﻢ‪ ،‬صبر‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪７‬تﻴا‪ ،‬عﻴب‬ ‫پ‪５‬ر‪ :‬دوران‪ ،‬ﻣﻬال‪ ،‬وخت‪＄ ،‬ﻞ‪ ،‬وار‬ ‫((ت))‬ ‫تاثر‪ :‬خﻮاشﻴﻨﻲ‪ ،‬خپگان‬ ‫تادﻳب‪ :‬ادب ورکﻮل‬ ‫تاﻻو‪ :‬ډﻧ‪ ،６‬تاﻻب‬ ‫تاﻧﻰ‪ :‬حﻮصﻠﻪ‪ ،‬دﻗت‬ ‫تبعﻴد‪ :‬ش‪７‬ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ＇خﻪ پﻪ زور ش‪７‬ل‪،‬‬ ‫پﻪ بﻞ ‪＄‬اى ک‪ ３‬چ‪５‬رې اوس‪５‬دﻧﻪ‬ ‫！پ‪ :‬زخﻢ‬ ‫تثبﻴت‪ :‬جﻮت‪ ،‬ثابت‪＇ ،‬رگﻨد‪＊ ،‬کاره‬ ‫تحﻘﻴر‪ :‬کﻢ گ‪２‬ﻞ‪ ،‬سپک گ‪２‬ﻞ‬ ‫تذکره ﻧگار‪ :‬تذکره ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‪ ،‬د ژوﻧدﻟﻴک‬ ‫ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫تربتﻪ‪ :‬وارخطا‪ ،‬ﻫک حﻴران‬ ‫ترﻗﻲ ﻳاﻓتﻪ‪ :‬پرﻣختﻠﻠﻰ‬ ‫ترﻣﻞ‪ :‬ﻣا＊ام (＊اﻳﻲ ﻣﻞ د ﻣﻬال ﻟﻨ‪６‬ﻳز وي پﻪ دې‬ ‫تﻮگﻪ‪ :‬برﻣﻞ‪ :‬ﻟﻮړ ﻣﻬال (ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ)‪ ،‬برﻣﻞ‪ :‬کﻮر‬ ‫ﻣﻬال‪ :‬ﻣازﻳگر او ترﻣﻞ‪ :‬تﻮر ﻣﻬال ﻳا تﻴاره ﻣﻬال‬ ‫ﻣا＊ام وي‪).‬‬ ‫ترى‪ :‬د ت‪５‬ر‪４‬دو ‪＄‬اى‪ ،‬عبﻮر‪ ،‬پﻠﻰ‪( ،‬د ترۍ پﻪ‬ ‫ﻣؤﻧثﻪ ب‪２‬ﻪ اوس ﻫﻢ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬ژوﻧدۍ‬

‫کﻠﻤﻪ ده‪ ،‬ﻫغﻪ ﻧرۍ ﻻر چ‪ ３‬د سﻴﻨد او غر‬ ‫ترﻣﻨ‪％‬ﻪ ت‪５‬ر‪８４‬ي‪).‬‬ ‫ترﻳخﻰ‪ :‬تﻠخﻪ‬ ‫تسﻠسﻞ‪ :‬دوام‪ ،‬جرﻳان‬ ‫تسبﻴحات‪ :‬پﻪ پاک‪ ９‬ﻳادول‪ ،‬پﻪ سپ‪（５‬ﻠتﻴا سره‬ ‫تصﻨعﻲ‪ :‬غﻴر طبﻴعﻲ‬ ‫تعاون‪ :‬ﻣرستﻪ‪ ،‬ﻫﻤکاري‬ ‫تعﻠﻴﻘات‪ :‬ﻧ‪＋‬ﻠﻮﻧ‪ ،３‬ﻟﻤﻦ ﻟﻴکﻮﻧﻪ‬ ‫تکﻠف‪ :‬سختﻲ‪ ،‬پ‪５‬چﻠتﻴا (ﻟﻪ تکﻠﻴف ＇خﻪ)‬ ‫تکﻠف‪ :‬سختﻲ‪ ،‬تکﻠﻴف‬ ‫تﻞ‪ :‬ژورې‪ ،‬عﻤﻖ‬ ‫تﻤﻬﻴد‪ :‬ﻣﻘدﻣﻪ‪ ،‬سرﻳزه‬ ‫تﻤﻴز‪ :‬پاکﻲ‪ ،‬ﻧظاﻓت‪ ،‬غﻮر‪ ،‬ﻓکر‬ ‫تﻮکﻢ‪ :‬ﻧژاد‬ ‫تﻮکﻲ‪ :‬عﻨاصر‪ ،‬برخ‪３‬‬ ‫تﻮکﻲ‪ :‬عﻨاصر‪ ،‬ﻣﻮاد‬ ‫تﻴرون‪ :‬ت‪５‬ر‪４‬دل‪ ،‬گذر‪( ،‬خﻮ دا کﻠﻤﻪ د تﻴري او‬ ‫ﻳرغﻞ پﻪ ﻣعﻨا ﻫﻢ را‪＄‬ﻲ)‬ ‫ت‪５‬ر‪４‬دﻧگ‪ :‬ﻓعﻠﻲ ب‪２‬ﻪ‪ :‬ت‪５‬ر‪４‬دل‪ ،‬د ﻧﻮم ب‪２‬ﻪ‪:‬‬ ‫ت‪５‬ر‪４‬دﻧگ ﻟکﻪ خپر‪４‬دل‪ :‬خپر‪４‬دﻧگ‬ ‫((ټ))‬ ‫！اپﻰ‪ :‬دوران‪ ،‬وخت‪ ،‬ﻣﻬال‬ ‫！ﻮ！ک‪ :３‬شگﻮن‪ ،‬جادو‬ ‫！ﻴک‪ :‬ﻟﻪ سرو ＇خﻪ جﻮړه شﻮې گا‪１‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫تﻨدي را‪８４７＄‬ي‬ ‫((ث))‬ ‫ثﻘاﻓت‪ :‬کﻠتﻮر‪ ،‬ﻓرﻫﻨگ‬ ‫ثﻤﻴﻦ‪ :‬گران بﻴﻪ‪ ،‬ﻗﻴﻤتﻲ‪ ،‬ارز＊تﻤﻦ‬ ‫‪196‬‬

‫((ج))‬ ‫جاج‪ :‬سﻮچ‪ ،‬ﻓکر‬ ‫جاگﻴر‪ :‬ﻣﻠکﻴت‪ ،‬د ډ‪４‬رو ‪＄‬ﻤکﻮ ﻣﻠکﻴت‬ ‫جام جﻢ‪ :‬د جﻤشﻴد جام چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻪ پﻪ ک‪３‬‬ ‫＊کار‪４‬دل‬ ‫جبﻠﻰ‪ :‬غرﻧﻰ‪ ،‬طبﻴعﻲ‬ ‫جبﻴﻦ‪ :‬تﻨدى‪！ ،‬ﻨ‪６‬ه‬ ‫جرړې‪ :‬رﻳ‪ ،３＋‬بﻴخﻮﻧﻪ‬ ‫جگ‪７‬ن‪ :‬جﻨگﻴاﻟﻰ‪ ،‬عسکر‪ ،‬ﻟ‪＋‬کر‬ ‫جﻨدڼ‪ :‬ج‪／‬ﻪ وﻧﻪ‬ ‫جﻨ‪６‬ى‪ :‬گﻞ‬ ‫ج‪５‬ﻞ‪ :‬زﻧدان‬ ‫((چ))‬ ‫چﻨ‪６‬ى‪ :‬شاعر‬ ‫چﻮ‪１‬ﻰ‪ :‬بﻠبﻞ‬ ‫چﻴتر‪ :‬د چﻴتر ﻣﻴاشت‪ ،‬د پسرﻟﻲ باراﻧﻲ‬ ‫ﻣﻴاشت‬ ‫((ح))‬ ‫حاذق‪ :‬ﻫﻮ＊ﻴار‪ ،‬تک‪７‬ه (حاذق طبﻴب) ＊ﻪ او‬ ‫اغ‪５‬زﻣﻦ طبﻴب‬ ‫حباب‪ :‬د اوبﻮ پﻪ سر پﻮک‪９２‬‬ ‫حباب‪ :‬پﻮ‪１‬اکﻪ‬ ‫حزم‪ :‬ﻣحکﻢ‪ ،‬استﻮار ساختﻦ‪ ،‬ﻫﻮشﻴارى‬ ‫حشﻢ‪ :‬شﻮکت‪ ،‬جﻼل‬ ‫خصﻤاﻧﻪ‪ :‬غﻠﻴﻤاﻧﻪ‪ ،‬د＊ﻤﻨاﻧﻪ‬ ‫حﻠﻘﻪ‪ :‬ک‪７‬ۍ‬ ‫حﻠﻴﻢ‪ :‬ﻣﻬربان‪ ،‬شﻔﻘت‪ ،‬ﻧرﻣﻲ‬ ‫((خ))‬ ‫خاړپﻮ＇‪ :３‬خاپﻮړې‬ ‫‪197‬‬

‫خپسر‪＄ :‬ان‪ ،‬خپﻞ ‪＄‬ان‪ ،‬خپﻠسر‬ ‫ختﻦ‪ :‬پﻪ چﻴﻦ ک‪ ３‬د اﻓساﻧﻮ او ＊کﻼوو سﻴﻤﻪ‬ ‫گ‪２‬ﻞ شﻮې ده‪ .‬واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻫﻮسﻴﻮ ﻧاﻓ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻣشکﻮ او عطروﻧﻮ ＊کﻠ‪＇ ３‬پ‪ ３‬خپروي‪.‬‬ ‫ختﻲ‪ :‬ﻟباس‪ ،‬کﻤﻴس‬ ‫خدم‪ :‬خادم‪ ،‬خدﻣت‪／‬ار‬ ‫خﻠﻘت‪ :‬خﻮى‪ ،‬عادت‬ ‫خﻨ‪ :６‬ﻣاﻧع‬ ‫خﻮان‪ :‬دسترخﻮان‬ ‫خﻮف او رجاء‪ :‬ډار او اﻣﻴد‬ ‫خﻮﻧﻮل‪( :‬پﻪ بﻮﻟﻠـﻪ ک‪ ３‬وخﻮﻧﻮﻟﻴﻪ) ﻣصدر ﻳ‪３‬‬ ‫خﻮﻧﻮل‪ :‬ﻗرباﻧﻮل‪＄ ،‬ارول‪ ،‬ﻧثارول‬ ‫خﻮړ‪ :‬د سﻴﻼب د راوتﻠﻮ ﻻر‬ ‫((ځ))‬ ‫‪＄‬ﻞ‪＄ :‬ﻠ‪５‬دل‪ ،‬درخشش‬ ‫‪＄‬ﻼ‪ :‬ر‪１‬ا‪ ،‬رو＊ﻨاﻳﻲ‬ ‫((څ))‬ ‫＇پان‪＇ :‬پاﻧد‪ ،‬ﻣﻮاج‪＇ ،‬پﻪ ﻟروﻧکﻰ‬ ‫＇کﻮل‪ :‬کشﻮل‪ ،‬کشﻴدن‬ ‫＇ﻨ‪６‬وﻧﻪ‪＇ :‬ﻨ‪ :６‬اﻓﻖ‪ ،‬کﻨاره‬ ‫((د))‬ ‫د ژوﻧد ﻣدار‪ :‬د ژوﻧد چاپ‪５‬رﻳال‪ ،‬د ژوﻧداﻧﻪ ډگر‬ ‫درﻧگ‪ :‬کان‪ ،‬ﻣعدن‬ ‫ُدروﻧﻪ‪ :‬غﻤﻲ‪ ،‬ﻣرغﻠرې‬ ‫درى‪ :‬ﻟﻪ در‪４‬دﻟﻮ ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮى‪ ،‬در‪８４‬ي‪،‬‬ ‫ودر‪８４‬ي‬ ‫درﻳ‪ :＃‬ﻣﻨبر‪ ،‬د در‪４‬دو ‪＄‬اى‬ ‫دکﻠﻤﻪ‪ :‬پﻪ دﻗﻴﻘﻪ او شاعراﻧﻪ ب‪２‬ﻪ د شعر ﻟﻮستﻞ‪،‬‬ ‫د شعر ＊ﻪ او غﻮره ﻟﻮستﻞ‪ ،‬غﻮره ادا‬

‫دﻻﻟت‪ :‬د دﻟﻴﻞ راوړل‬ ‫دﻳباچﻪ‪ :‬سرﻳزه‪ ،‬ﻣﻘدﻣﻪ‬ ‫دﻳﻮات‪ :‬ﻣشﻮا‪９１‬‬ ‫د＊ﻨﻪ‪ :‬د＊ﻤﻦ‪ ،‬غﻠﻴﻢ‬ ‫((ذ))‬ ‫ذاتﻲ‪ :‬اصﻠﻲ‬ ‫((ر))‬ ‫رابﻴا‪ :‬راگر‪＄‬ﻮل‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ ترﻻسﻪ کﻮل‬ ‫راﻣشت‪ :‬طرب‪ ،‬ساز او سرود‬ ‫راﻣشتگر‪ :‬ﻣطرب‪ ،‬سازى‬ ‫رپﻲ‪ :‬بﻴرغ‪ ،‬جﻨ‪６‬ه‬ ‫رساﻟتﻤﻦ‪ :‬د رساﻟت ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬ﻣتعﻬد‪ ،‬ژﻣﻦ‬ ‫رسﻦ‪( :‬دار و رسﻦ)‪:‬‬ ‫رغﻮﻧﻪ‪ :‬د غرو ﻟﻤﻨ‪３‬‬ ‫رکﻦ‪ :‬برخﻪ‪ ،‬غ‪７‬ى‬ ‫رﻣز‪ :‬راز‪ ،‬سﻤبﻮل‬ ‫رﻧداﻧﻪ‪ :‬ﻣستاﻧﻪ‬ ‫((ز))‬ ‫زاﻳد‪ :‬اضاﻓﻪ‪ ،‬سرباري‪ ،‬ډ‪４‬ر زﻳات‬ ‫زبﻮن حاﻟﻲ‪ :‬بدﻣرغﻲ‬ ‫زغﻞ‪＄ :‬غستﻞ‪ ،‬ﻣﻨ‪６‬ه وﻫﻞ‬ ‫زﻟﻤا‪＄ :‬ﻮاﻧﻲ‪ ،‬زﻟﻤﻴتﻮب‬ ‫زﻧار‪ :‬رس‪９‬‬ ‫زوږ‪ :‬ﻓرﻳاد‪ ،‬ﻫﻨگاﻣﻪ‪ ،‬وﻟﻮﻟﻪ‬ ‫ز‪４‬رﻣﻪ‪ :‬ﻣﻼت‪ ７‬حﻤاﻳت‪ ،‬حﻔاظت‪( ،‬اوس د‬ ‫ذخﻴرې پﻪ ﻣعﻨا کارول ک‪８５‬ي)‬ ‫((ژ))‬ ‫ژاﻧر‪ :‬ډول (ادبﻲ ډول)‬

‫((س))‬ ‫ساﻟﻮﻧﻪ‪ :‬شﻨبﻠﻰ‪ ،‬سرﻣﻪ رﻳگ‬ ‫سپﻨد‪ :‬سپﻴﻠﻨﻰ‬ ‫ستﻬان‪ :‬ستان‪＄ ،‬ﻤکﻪ‪ ،‬سرزﻣﻴﻦ‬ ‫سجع‪ :‬سجع ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬وزن ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬آﻫﻨگ‬ ‫ﻟروﻧکﻰ‬ ‫سرپﻮل‪－ :‬رټ کﻮل‪ ،‬ﻟکﻪ د چاﻳﻮ سر پﻮل‬ ‫سرگذشت‪ :‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ت‪５‬ر‪８４‬ي‪،‬‬ ‫د ژوﻧد حاﻻت‪ ،‬ژوﻧدﻟﻴک‬ ‫سﻔﻠﻪ‪ :‬ﻧاپﻮه‪ ،‬جاﻫﻞ‬ ‫سﻼست‪ :‬رواﻧﻲ‬ ‫سﻠﻨﻪ‪ :‬ﻓﻴصدي‬ ‫سﻤاج‪！ :‬ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫سﻤبﻮل‪ :‬ﻧ‪＋‬ﻪ‬ ‫سﻬﻞ‪ :‬اسان‬ ‫سﻮراړا‪ :‬وچ کﻠک‬ ‫سﻮژه‪ :‬ﻣﻮضﻮع‬ ‫سﻴر‪ :‬سﻔر‪ ،‬گر‪５＄‬دل‪ ،‬ﻳﻮن‬ ‫سﻴﻨگ‪ :７‬کاړ‪ ،‬سﻨگﻼخ‬ ‫س‪５‬ﻨسﻦ‪:‬‬ ‫((ش))‬ ‫شاخ‪＊ :‬اخ‬ ‫شام‪ :‬ﻣا＊ام‬ ‫شرف‪ :‬وﻳاړ‪ ،‬شراﻓت‬ ‫شﻨسب‪ :‬د غﻮرﻳاﻧﻮ د ﻟﻮى ﻧﻴکﻪ ﻧﻮم دى (شﻴﻦ‬ ‫اسبﻪ)‬ ‫شﻬا (شﻬ‪＊ :)９‬کﻠ‪ ،３‬ﻣعشﻮﻗﻪ‬ ‫شﻬکار‪ ،‬ب‪ ３‬جﻮړې کار‪ ،‬ﻟﻪ عظﻤتﻪ ډک اثر‪،‬‬ ‫ستر کار‬ ‫‪198‬‬

‫شﻮﻟﻞ‪ :‬شﻮل (اوس ﻳﻮازې پﻪ ﻳﻮ ﻻم پﻪ ﻓعﻠﻲ‬ ‫ب‪２‬ﻪ)‬ ‫ش‪( ０‬ش‪２‬ا)‪ :‬ﻣست‪ ،‬ﻣستﻲ‪ ،‬ﻓعﻠﻲ ب‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ش‪５２‬دل‬ ‫دى چ‪ ３‬اوس ﻫﻢ پﻪ ختﻴ‪％‬ﻪ ﻟﻬجﻪ ک‪ ３‬شتﻪ او د‬ ‫آس د ش‪５２‬دﻟﻮ ﻟپاره کارول ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫((ښ))‬ ‫＊ﻨدو‪ :‬د ＊ﻨدل ﻟﻪ ﻣصدر ＇خﻪ‪ ،‬ﻧثارول‪،‬‬ ‫بخششﻮل‬ ‫＊کﻠﻮﻧکﻰ‪ :‬سﻴﻨگارووﻧکﻰ‪＊ ،‬کﻠﻰ کﻮوﻧکﻰ‬ ‫(آراﻳﻨده) (＊کﻞ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ﻓعﻠﻲ ﻣصدر ب‪２‬ﻪ‬ ‫ده)‪.‬‬ ‫＊‪％‬ﻤﻨﻮ‪％＊ :‬ﻴﻨﻪ وو‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ‬ ‫((ص))‬ ‫صراحت‪＇ :‬رگﻨدواﻟﻰ‪ ،‬پﻪ ＊کاره ب‪２‬ﻪ‬ ‫صﻢ‪ :‬کﻮکک‪ ،‬زﻫر‬ ‫صﻴﻘﻞ‪ :‬تﻮږل‬ ‫((ط))‬ ‫طﻨازه‪＊ :‬کﻠﻰ‪ ،‬دﻟربا‬ ‫طﻮس‪ :‬طﻮس پﻪ اوسﻨﻲ اﻳران ک‪ ３‬ﻳﻮه سﻴﻤﻪ ده‪،‬‬ ‫د ﻓردوسﻲ د زوک‪７‬ې ‪＄‬اى‬ ‫طﻮق‪ :‬د غاړې زﻧ‪％‬ﻴر‬ ‫طﻴﻠسان‪ :‬ب‪ ３‬ﻟستﻮ‪１‬ﻮ اوږده جاﻣﻪ‪ ،‬ﻫغﻪ جاﻣﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻗاضﻴان او خطﻴبان ﻳ‪ ３‬اغﻮﻧدي‪.‬‬ ‫((ع))‬ ‫عارضﻪ‪ :‬ﻧﻘصان‬ ‫عارضﻲ‪ :‬ضﻤﻨﻲ (چ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻧﻪ وي)‬ ‫عروج‪ :‬ﻟﻮړتﻴا‬ ‫عﻘﻠﻴت‪ :‬ﻫﻮ＊ﻴاري‪ ،‬پﻮﻫﻪ‬ ‫‪199‬‬

‫((غ))‬ ‫غزال‪ :‬ﻫﻮس‪９‬‬ ‫غﻠﻪ‪ :‬غﻠﻪ جات‪ ،‬داﻧ‪ ،３‬حبﻮبات (غﻨﻢ‪ ،‬وربش‪３‬‬ ‫او ﻧﻮر ﻣﻮاد)‬ ‫غﻮړول‪ :‬خپرول‪ ،‬خﻮرول‬ ‫((ف))‬ ‫ﻓاﻧﻮس‪＇ :‬راغ‪( ،‬د پاﻧﻮس پﻪ ب‪２‬ﻪ ﻫﻢ را‪＄‬ﻲ)‬ ‫ﻓتﻨﻪ‪ :‬ﻓساد‪ ،‬اﻣتحان‪ ،‬ازﻣاﻳش‬ ‫ﻓراغت‪ :‬خﻼصﻮن‪ ،‬وزگارتﻴا‬ ‫ﻓرﻗان‪ :‬د پاک ﻗرآن ﻳﻮ بﻞ ﻧﻮم‪ ،‬د ﻗرآن عظﻴﻢ‬ ‫اﻟشان ‪ ٥٢‬سﻮرت چ‪ )٧٧( ３‬آﻳتﻪ ﻟري‬ ‫ﻓروعات‪ :‬ضﻤﻨﻲ‪＇ ،‬ﻨگﻴز‪ ،‬چ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻧﻪ وي‬ ‫ﻓک＀ (ﻓاک＀) سﻨد‪ ،‬ﻻسﻮﻧد‬ ‫((ق))‬ ‫ﻗرﻳحﻪ‪ :‬شعري ذوق او وړتﻴا‪ ،‬استعداد (د شعر‬ ‫پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ) ＊ﻪ ﻗرﻳحﻪ‪＊ ،‬ﻪ ذوق‪＊ ،‬ﻪ‬ ‫استعداد‬ ‫ﻗطب‪ :‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬دوه ﻣخاﻣخ ﻣرکزوﻧﻪ چ‪３‬‬ ‫شﻤال او جﻨﻮب بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫((ک))‬ ‫کتابگﻮ！ﻰ‪ :‬کﻮچﻨﻰ کتاب‪ ،‬رساﻟﻪ‬ ‫کجﻞ‪ :‬د رﻧجﻮ پﻪ شان تﻮر ﻣﻮاد‬ ‫کرک＂ر‪( :‬د کﻴسﻮ او اﻓساﻧﻮ) ＇‪５‬ره‪ ،‬اتﻞ‪ ،‬ﻗﻬرﻣان‬ ‫کﻼسﻴک‪ :‬ﻟرغﻮﻧﻰ‬ ‫کﻤﻨد‪ :‬ﻟﻮﻣﻪ‪ ،‬جال‪ ،‬پ‪７‬ى‪ ،‬تﻨاب‬ ‫کﻬاﻟﻪ‪ :‬کﻬﻮل‪ :‬کﻮرﻧ‪ ،９‬خاﻧدان‬ ‫کﻮکب‪ :‬ستﻮرى‬ ‫کﻮن‪ :‬دﻧﻴا‬ ‫کﻮړ‪ :‬ﻫ‪ ،＆５‬پﻪ ﻫ‪ ＆５‬شﻤ‪５‬رﻟﻰ‬

‫کﻴکر‪ :‬ﻳﻮه وﻧﻪ چ‪ ３‬پا‪ ３１‬ﻳ‪ ３‬زﻳ‪７‬ې او ازغﻨﻪ ده د ﻳﻮه‬ ‫سحراﻳﻲ ﻣرغﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ دى‪ ،‬صحراﻳﻲ چرک‪.‬‬ ‫ک（ﻮړه‪ :‬خﻠطﻪ‬ ‫ک‪＋‬ﻞ‪ :‬ﻟﻴکﻞ‬ ‫((گ))‬ ‫گا‪１‬ﻞ‪＊ :‬کﻠﻰ کﻮل‪ ،‬زﻳﻮرول‪ ،‬د زﻳﻮر او گا‪３１‬‬ ‫ﻓعﻠﻲ ب‪２‬ﻪ (پخﻮاﻧ‪)９‬‬ ‫گرز‪ :‬گرد‬ ‫گره‪ :‬غﻮ！ﻪ‬ ‫گﻬﻴ‪ :＃‬سﻬار‬ ‫گﻮټ پﻴر‪＇ :‬ﻨگ‪ ،‬گﻮټ‪＇ ،‬ﻨ‪６‬ه‬ ‫گﻮ＊ﻰ‪ :‬جﻼ‪ ،‬ب‪５‬ﻞ‬ ‫((ل))‬ ‫ﻻسک‪＋‬ﻠﻲ‪ :‬ﻗﻠﻤﻲ‬ ‫ﻻ＊ﻮﻧﻪ‪ :‬د غرو ＇ﻨ‪６‬ې‬ ‫ﻟرﻣﻞ‪ :‬ﻣازﻳگر‬ ‫ﻟﻮغ‪７‬ن‪ :‬ضعﻴف‪ ،‬کﻤزورى‬ ‫ﻟﻮﻧﻞ‪ :‬پاشﻞ‬ ‫ﻟﻮړول‪ :‬پﻮرتﻪ کﻮل‬ ‫((م))‬ ‫ﻣؤرخ‪ :‬تارﻳخ ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻣاتﻪ پ‪７５‬ۍ‪ :‬ﻣات تخت‪ ،‬ﻣاتﻪ ＇ﻮک‪９‬‬ ‫ﻣاﻟکﻲ‪ :‬ﻣاﻟک واﻟﻰ‬ ‫ﻣتاﻧت‪ :‬کﻠکﻮاﻟﻰ‪ ،‬پﻴاوړتﻴا‪ ،‬دروﻧدواﻟﻰ‬ ‫ﻣتبرک‪ :‬ﻣبارک‪ ،‬سپ‪（５‬ﻠﻰ‬ ‫ﻣثﻞ‪ :‬ﻣتﻞ‬ ‫ﻣجال‪ :‬ﻓرصت‪ ،‬اﻣکان‬ ‫ﻣخبط‪ :‬دا ﻫﻢ اﻣﻴختﻪ شﻔتﻪ‪ ،‬تباه‪ ،‬ﻓاسد‬ ‫ﻣخک）‪ :‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻣخک‪ ،３‬پ‪５‬شگام‬

‫ﻣرأة اﻟعروس‪ :‬د ﻧاوې ﻫﻨداره‬ ‫ﻣراﻗد‪ :‬د ((ﻣرﻗد)) جﻤع‪ ،‬زﻳارتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣرﻗد‪( :‬جﻤع ﻳ‪ ３‬ﻣراﻗد)‪ :‬ﻣزار‪ ،‬ﻗبر‪ ،‬زﻳارت‬ ‫ﻣزﻳت‪５＊ :‬گ‪２‬ﻪ‬ ‫ﻣستعار ﻧﻮم‪ :‬پﻮر شﻮى ﻧﻮم‪ ،‬د خپﻞ ﻧﻮم پر ‪＄‬اى‬ ‫ﻳﻮ بﻞ ﻧﻮم غﻮره کﻮل چ‪ ３‬اصﻠﻲ ﻧﻮم ﻳ‪＇ ３‬ﻮک‬ ‫وﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﻣسجع‪ :‬وزن‪ ،‬وزن ﻟروﻧکﻰ‬ ‫ﻣشاطﻪ‪ :‬ﻧاﻳ‪２‬ﻪ‪ ،‬سﻴﻨگارگره‬ ‫ﻣظاﻫر‪ :‬ب‪５‬ﻠگ‪ ،３‬ﻧﻤﻮﻧ‪＊ ،３‬کارﻧدې‬ ‫ﻣعاشره‪！ :‬ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬جاﻣعﻪ‬ ‫ﻣاﻓﻴﻬا‪ :‬ﻫغﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫغ‪ ３‬ک‪ ３‬دي‬ ‫ﻣرسﻞ‪ ،‬ﻣرسﻼن‪ :‬د خدای ج ﻟﻪ خﻮا راﻟ‪８５‬ل‬ ‫شﻮی‪،‬‬ ‫ﻣعراج‪ :‬اسﻤان تﻪ ت‪ ،，‬پﻮرتﻪ تﻠﻞ‪ ،‬تکاﻣﻞ‬ ‫ﻣعرﻓت‪ :‬پﻮﻫﻪ‪ ،‬عﻠﻢ‪ ،‬د عرﻓان د سﻠﻮک درﻳﻢ‬ ‫پ‪７‬او‬ ‫ﻣعشﻴت‪ :‬زﻧد‪－‬ﻲ‬ ‫ﻣعﻠﻮل‪ :‬د ﻳﻮ پ‪ ３＋５‬او عﻠت ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻧاتﻮاﻧﻪ ﻳا کﻢ‬ ‫تﻮاﻧﻪ شﻮى‬ ‫ﻣعﻴﻮب‪ :‬عﻴب ﻟروﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻴﻤگ‪７‬ى‬ ‫ﻣﻘﻔی‪ :‬ﻗاﻓﻴﻪ وال‪ ،‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻟروﻧکﻰ‬ ‫ﻣﻘﻴد‪ :‬ژﻣﻦ‬ ‫ﻣکﻴز‪ :‬ﻧاز‪ ،‬عشﻮه‬ ‫ﻣﻤﻠﻮکﻲ‪ :‬بﻨده گﻲ‪ ،‬غﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻣرﻳﻴتﻮب‪ ،‬د‬ ‫ﻣﻤﻠﻮک وضع او حاﻟت‬ ‫ﻣﻨثﻮر‪ :‬پﻪ ﻧثر‬ ‫ﻣﻨﻘد‪ :‬ﻧﻘاد‪ ،‬کره کتﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻘد ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻣﻬار‪ :‬تابع‪ ،‬پﻪ وﻟکﻪ ک‪ ３‬راوستﻞ‬ ‫‪200‬‬

‫ﻣﻬار‪ :‬ﻗابﻮ‪ ،‬پﻪ خپﻞ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل‬ ‫ﻣﻬتاب‪ :‬سپﻮږﻣ‪９‬‬ ‫ﻣﻮاعظ‪ :‬وعظﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮشگاف‪ :‬ﻧازکخﻴال‪ ،‬بارﻳکخﻴاﻟﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬خﻴال‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻳ‪＋‬تﻪ سﻮرى کﻮي‬ ‫ﻣﻴر＇ﻤﻦ‪ :‬د＊ﻤﻦ‪ ،‬غﻠﻴﻢ‬ ‫((ن))‬ ‫ﻧاچاودي‪ :‬ﻧاﻣﻨﻔجر شﻮي‬ ‫ﻧاخﻦ‪ :‬ﻧﻮک‬ ‫ﻧادر‪ :‬ډ‪４‬ر ﻟ‪ ،８‬کﻢ‪ ،‬خال خال‬ ‫ﻧرد‪( :‬شطرﻧج) ﻳﻮه ﻟﻮبﻪ ده‬ ‫ﻧسب‪ :‬ﻧژاد‪ ،‬ﻗﻮم‪ ،‬ﻗبﻴﻠﻪ‬ ‫ﻧشت‪ :‬ﻧشت د ﻧشتﻪ ﻳﻮه د ﻟﻨ‪６‬ﻳز ب‪２‬ﻪ ده‪ .‬ﻧابﻮد‬ ‫اوس ﻫﻢ پﻪ پ‪＋‬تﻮ ک‪ ３‬شتﻪ ﻟکﻪ پﻪ ＊‪５‬را ک‪３‬‬ ‫((خداى دې ﻧشت ک‪７‬ه))‬ ‫ﻧغرل‪ :‬ت‪５‬رول‪ ،‬خﻮړل‬ ‫ﻧغﻮږ‪４‬دل‪ :‬اور‪４‬دل‬ ‫ﻧﻘاد‪ :‬کره کتﻮﻧکﻰ‪ ،‬ﻧﻘد ﻟﻴکﻮﻧکﻰ‬ ‫ﻧﻘش ﻧگﻴﻦ‪ :‬د غﻤﻲ اﻧ‪％‬ﻮر‬ ‫ﻧﻤرى‪ :‬جاﻣ‪ ،３‬کاﻟﻲ‪ ،‬ﻟباس‬ ‫ﻧﻤزدک‪ :‬جﻮﻣات‪ ،‬ﻣسجد‬ ‫ﻧﻮع‪ :‬ډول‬ ‫ﻧﻮل‪ :‬غﻢ‪ ،‬بدﻣرغﻲ‪ ،‬خپگان‪ ،‬وﻳر‪ ،‬ک‪７‬او‪ ،‬ﻣاتﻢ‬ ‫ﻧﻴسان‪ :‬پسرﻟﻰ (د ثﻮر ﻣﻴاشت)‬ ‫ﻧﻴﻠﻰ‪ :‬اس‬ ‫((و))‬ ‫واﻟﻪ‪ :‬وﻳاﻟﻪ‪ ،‬جﻮى‬

‫‪201‬‬

‫وجاﻳب‪ :‬دﻧدې‪ ،‬وظاﻳف‪ ،‬ﻣکﻠﻔﻴت‬ ‫وچﻮبﻰ‪ :‬وچﻮاﻟﻰ‪ ،‬وچ شﻮى‪ ،‬ب‪ ３‬اوبﻮ‬ ‫وﻳسا‪ :‬باور‪ ،‬اعتﻤاد‪ ،‬ډاډ‪ ،‬اوستا‬ ‫وﻳساک‪ :‬د ﻫﻨدواﻧﻮ جشﻦ‬ ‫وﻳﻼړ‪ :‬ﻧﻴت‪ ،‬ﻫﻮډ‪ ،‬اراده‬ ‫وﻳ‪７‬ﻳا‪ :‬وړﻳا‪ ،‬ﻣﻔت‬ ‫وړتﻴا‪ :‬استعداد‬ ‫وړﻧگﻦ‪ :‬درخشان‪ ،‬ﻣشعشع‪( ،‬وړاﻧگﻮ تﻪ‬ ‫ﻣﻨصﻮب)‬ ‫((ﻫـ))‬ ‫ﻫتﻴاتﻲ‪ :‬ﻫت‪ ،‬کﻠﻤﻪ خﻮشﻰ و در وﻗت اختﻴتام‬ ‫کار بکار برده ﻣﻴشﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻼل‪ :‬سپﻮږﻣ‪( ９‬ﻧﻮې ﻣﻴاشت)‬ ‫ﻫﻮﻳت‪ :‬پ‪５‬ژﻧد‬ ‫ﻫﻮﻳﻪ‪ :‬ﻫ‪９／‬‬ ‫ﻫ‪６‬و‪ :‬بﻴخﻲ (اصطﻼح غﻮﻧدې ده)‬ ‫((ي))‬ ‫ﻳﻢ‪ :‬درﻳاب‬ ‫ﻳﻨﻪ‪＄ :‬ﻴگر‬ ‫ﻳﻮن‪ :‬حرکت‪ ،‬سﻔر‪ ،‬رﻓتار‪ ،‬پﻪ پ‪＋‬ﻮ تگ‬

‫اخ‪％‬لﻴکﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫‪ _١‬احﻤد شاﻫﻲ شﻬﻨاﻣﻪ‪ ،‬ﻧاظﻢ حاﻓظ ﻣرغزى‪ ،‬پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ او تعﻠﻴﻘات‪ :‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟشکﻮر رشاد‪ ،‬د ﻣتﻦ‬ ‫سﻤﻮن‪ ،‬سرﻳزه او ﻟﻤﻨﻠﻴکﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣحﻤد ﻣعصﻮم ﻫﻮتک‪ ،‬کﻨدﻫار‪ ،‬عﻼﻣﻪ رشاد اکاډﻳﻤﻲ‪١٣٨٧ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢‬اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ ،‬دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _٣‬اوسﻨﻲ ﻟﻴکﻮال‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ！ﻮک‪ ،‬عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٠ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤‬پ＂ﻪ خزاﻧﻪ‪ ،‬ﻣحﻤد ﻫﻮتک بﻦ داوود‪ ،‬کابﻞ‪١٣٣٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥‬پ‪＋‬تاﻧﻪ شعراء‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ！ﻮک‪ ،‬عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _٦‬پ‪＋‬تاﻧﻪ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد ډاک＂ر حبﻴب اهلل ت‪８‬ى‪ ،‬د پ‪＋‬تﻨﻲ ﻓرﻫﻨگ د ودې ！ﻮﻟﻨﻪ‪ ،‬جرﻣﻨﻲ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر چاپ‪،‬‬ ‫‪١٣٧٧‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٧‬پ‪＋‬تﻮ ادب ک‪ ３‬د ﻣ‪５‬رﻣﻨﻮ برخﻪ‪ ،‬شاه جﻬان‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤﻲ‪١٩٩٣ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٨‬پ‪＋‬تﻮ ﻗﻠﻤﻲ ﻧسخ‪( ،３‬ﻧاچاپ اثر)‪７５＇ ،‬ﻧدوى حبﻴب اهلل رﻓ‪５‬ع‬ ‫‪ _٩‬تذکرة اﻻوﻟﻴاء د سﻠﻴﻤان ﻣاکﻮ‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ پﻪ سرﻳزه‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _١٠‬تﻮر بر‪ ،）４‬سرﻣحﻘﻖ عبداهلل بختاﻧﻲ‪١٣٤٧ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١١‬د ادبﻴاتﻮ پﻪ ﻟ‪ ７‬ک‪ ،３‬پﻮﻫﻨﻤﻞ برﻳاﻟﻰ باجﻮړى‪١٣٨٧ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٢‬د استاد ﻳاد (د ﻣﻘاﻟﻮ ！ﻮﻟگﻪ) کابﻞ‪١٣٦٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٣‬د اﻓغاﻧستان ژب‪ ３‬او تﻮکﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬دوست ﻣحﻤد دوست‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٥٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٤‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬کابﻞ‬ ‫‪ _١٥‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬کابﻞ چاپ‪.‬‬ ‫‪ _١٦‬د پ‪＋‬تﻮ ادبﻴاتﻮ تارﻳخ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى او دوﻳﻢ ！ﻮک‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‪،‬‬ ‫‪١٣٨٤‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _١٧‬د پ‪＋‬تﻮ د ﻧﻮي ادب ﻻرې‪ ،‬پﻮﻫاﻧد عبداﻟحﻰ حبﻴبﻲ‬ ‫‪ _١٨‬د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ژباړل شﻮى ﻧاول کﻮم ﻳﻮ دى؟ کابﻞ ﻣجﻠﻪ‪١٣٦٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال (جدي _ حﻮت) د‬ ‫زرﻳﻦ اﻧ‪％‬ﻮر ﻣﻘاﻟﻪ‪.‬‬ ‫‪ _١٩‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر تارﻳخ‪ ،‬ﻣحﻤد اﻓضﻞ رضاء‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪١٩٩٥ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٠‬د پ‪＋‬تﻮ ﻧثر ﻫﻨداره‪ ،‬پﻮﻫاﻧد صدﻳﻖ اهلل ر＊تﻴﻦ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫‪ _٢١‬د حﻤزه شﻴﻨﻮاري کﻠﻴات‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤﻲ چاپ‬ ‫‪ _٢٢‬د خﻠکﻮ سﻨدرې‪ ،‬حبﻴب اهلل رﻓ‪５‬ع‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٩ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٣‬د عبداﻟحﻤﻴد دﻳﻮان‪ ،‬د سرﻣحﻘﻖ زﻟﻤﻲ ﻫ‪５‬ﻮادﻣﻞ پﻪ زﻳار او سرﻳزه‪ ،‬کابﻞ چاپ‪.‬‬ ‫‪ _٢٤‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد کﻠﻴات‪ ،‬د ﻣحﻤد آصف صﻤﻴﻢ پﻪ سرﻳزه‪١٣٨٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٥‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد کﻠﻴات‪ ،‬دوﻳﻢ چاپ‪ ،‬سرﻳزه‪ ،‬سپ‪７‬ﻧﻪ او تدوﻳﻦ د ﻣحﻤد آصف صﻤﻴﻢ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪،‬‬ ‫داﻧش خپرﻧدوﻳﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ‬ ‫‪ _٢٦‬د عبداﻟحﻤﻴد ﻣﻮﻣﻨد ﻳاد (د ﻣﻘاﻟﻮ ！ﻮﻟگﻪ) کابﻞ‪١٣٦٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬

‫‪202‬‬

‫‪ _٢٧‬د عﻠﻲ ﻣحﻤد ﻣخﻠص دﻳﻮان‪ ،‬ډاک＂ر پروﻳز ﻣﻬجﻮر خﻮﻳشکﻰ سرﻳزه او تدوﻳﻦ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤﻲ‪،‬‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٢٨‬د غﻨﻲ کﻠﻴات‪ ،‬غﻨﻲ خان‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗباﻳﻠﻮ وزارت‪١٣٦٤ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٢٩‬د ﻗاﻓﻴ‪ ３‬ﻓﻦ‪ ،‬ﻣحﻤد ابراﻫﻴﻢ ﻫﻤکار‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر چاپ‪١٣٨١ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٠‬د ﻗﻠﻢ خاوﻧدان‪ ،‬ﻫﻤﻴش خﻠﻴﻞ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫‪ _٣١‬د کاظﻢ خان شﻴدا دﻳﻮان‪ ،‬د عبداﻟرؤف ب‪５‬ﻨﻮا پﻪ زﻳار او سرﻳزه‪ ،‬کابﻞ چاپ‬ ‫‪ _٣٢‬د ﻣﻴرزا خان اﻧصاري دﻳﻮان‪ ،‬سﻤﻮﻧﻪ او ＇‪７５‬ﻧﻪ د ډاک＂ر پرو‪４‬ز ﻣﻬجﻮر خﻮﻳشکﻲ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ اکﻴ‪６‬ﻳﻤﻲ‪،‬‬ ‫پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ‪٢٠٠٤ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٣‬دربارۀ ادبﻴات و ﻧﻘد ادبﻲ‪ ،‬دکتر خسرو ﻓرﻳک ورد‪ ،‬تﻬران‪١٣٧٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٤‬دستارﻧاﻣﻪ‪ ،‬خﻮشحال خان خ＂ک‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٥‬شعر پ‪５‬ژﻧدﻧﻪ‪ ،‬اکادﻣﻴسﻴﻦ کاﻧدﻳد ﻣحﻤد صدﻳﻖ روﻫﻲ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪ ،‬ﻧاﻫﻴد کتاب چاپﻮﻟﻮ ﻣؤسسﻪ‪،‬‬ ‫‪١٣٧٤‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٦‬شﻔﻴﻖ د پ‪＋‬تﻮ ﻟﻨ‪６‬ې کﻴس‪ ３‬ﻳﻮ شﻬﻴد ﻟﻴکﻮال‪ ،‬د ﻣحﻤد زرﻳﻦ اﻧ‪％‬ﻮر ﻣﻘاﻟﻪ‪ ،‬سپ‪５‬دې ﻣجﻠﻪ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‬ ‫‪ _٣٧‬عبﻘرﻳان‪ ،‬ﻣحﻤد ﻣﻮسﻰ شﻔﻴﻖ‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٨‬غﻨﻲ او اجﻤﻞ‪ ،‬د سﻤﻴﻨار د ﻣﻘاﻟﻮ ！ﻮﻟگﻪ‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬د ﻗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻗباﻳﻠﻮ وزارت‪١٣٦٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٣٩‬ﻓرﻫﻨگ اصطﻼحات ادبﻲ‪ ،‬سﻴﻤا داد‪ ،‬تﻬران‪ ،‬اﻧتشارات ﻣروراﻳد‪١٣٨٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٠‬ﻓرﻫﻨگ اصطﻼحات ادبﻲ‪ ،‬سﻴﻤا داد‪ ،‬تﻬران‪ ،‬چاپ سﻮم‪١٣٨٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤١‬ﻓرﻫﻨگ بزرگ سخﻦ‪ ،‬دکتر حسﻦ اﻧﻮري‪ ،‬تﻬران‪ ،‬سخﻦ‪ ،‬چاپ چﻬارم‪١٣٨٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٢‬ﻗاﻓﻴﻪ‪ ،‬پﻮﻫﻨﻤﻞ ﻣحﻤد آﻗا ش‪５‬رزاد‪ ،‬کابﻞ‪١٣٨٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٣‬ﻗصﻪ ﻧﻮﻳسﻰ‪ ،‬رضا براﻫﻨﻰ‪ ،‬تﻬران‪١٣٤٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٤‬کﻤکﻰ خﻴبر (ﻣجﻠﻪ)‪١٣٨٨ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‪ ،‬شپ‪８‬ﻣﻪ گ‪２‬ﻪ‪ ،‬کﻴسﻪ او ژوﻧد‪ ،‬د زرﻳﻦ اﻧ‪％‬ﻮر ﻣﻘاﻟﻪ‬ ‫‪ _٤٥‬گجري‪ ،‬ﻗﻠﻨدر ﻣﻮﻣﻨد‪ ،‬ﻳﻮﻧﻴﻮرس＂ﻲ بک اﻳجﻨسﻲ‪ ،‬پ‪＋５‬ﻮر‪١٩٥٨ ،‬م‪ .‬کال‬ ‫‪ _٤٦‬ﻣحکﻮم ب‪５‬گﻨاه ﻳا گﻠچﻴﻨﻰ از بﻬترﻳﻦ آثار ﻧظﻢ و ﻧثر وﻳکتﻮر ﻫﻮگﻮ‪ ،‬ترجﻤﻪ شجاع اﻟدﻳﻦ شﻔا‪ ،‬تﻬران چاپ‪.‬‬ ‫‪ _٤٧‬ﻣکتب ﻫاى ادبﻰ‪ ،‬رضا سﻴد حسﻴﻨﻰ‪ ،‬تﻬران چاپ‬ ‫‪ _٤٨‬ﻣﻠﻲ ﻫﻨداره‪ ،‬ﻣحﻤد گﻞ ﻧﻮري‬ ‫‪ _٤٩‬ﻧﻘد ادبﻲ‪ ،‬ج ‪ ،١‬دکتﻮر عبداﻟحسﻴﻦ زرﻳﻦ کﻮب‪ ،‬تﻬران چاپ‬ ‫‪ _٥٠‬ﻧﻘد ادبﻲ‪ ،‬دکتر عبداﻟحسﻴﻦ زرﻳﻦ کﻮب‪ ،‬تﻬران‪ ،‬اتﻢ چاپ‪١٣٧٣ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥١‬ﻧﻨگﻴاﻟﻰ پ‪＋‬تﻮن‪ ،‬د خﻮشحال خان خ＂ک د سﻤﻴﻨار د ﻣﻘاﻟﻮ ！ﻮﻟگﻪ‪ ،‬کابﻞ‪ ،‬پ‪＋‬تﻮ ！ﻮﻟﻨﻪ‪١٣٤٥ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥٢‬وﻟسﻲ سﻨدرې‪ ،‬زﻟﻤﻰ ﻫ‪５‬ﻮادﻣﻞ‪ ،‬کابﻞ‪١٣٤٦ ،‬ﻫـ‪.‬ش‪ .‬کال‬ ‫‪ _٥٣‬سﻠسﻠة اﻻحادﻳث اﻟصحﻴحة ﻟﻼﻟباﻧﻲ‬ ‫‪ _٥٤‬ﻣرﻗاة اﻟﻤﻔاتﻴح شرح ﻣشکاة اﻟﻤصابﻴح‬ ‫‪ _٥٥‬سﻴرت اﻟﻨبﻲ‪ ،‬ابﻦ ﻫشام‬ ‫‪ -٥٦‬پﻪ ‪ ٤٥‬ﻣخ ک‪» ３‬ادبﻴات د اسﻼم ‪ ،« ...‬اتﻢ ﻟﻮست د عربﻲ ژب‪ ３‬ﻟﻪ ＇اﻧ‪＇ ３／‬خﻪ اخﻴستﻞ شﻮی دی‪.‬‬

‫‪203‬‬